Sie sind auf Seite 1von 332

LUDVIG MOHLER AT]S BESSARIOI\S

GELEHRTENKREIS
KARDINAL BESSARION
ALS ABHANDLUNGE}{, REDE\I, BRIEFE
THEOLOGE, HUMANIST UND STAATSMANN VON

BESSARION, THEODOROS GAZF,S,


MICHAEL APOSTOLIOS, ANDRONIKOS KALLISTOS,
FUNDE UND FORSCHUNGEN
GEORGIOS TRApEZUNTIOS, Nrccot-ò pBRotrt,
In 3 Bänden
Nrccorò cApRANrcA

ITI. E|AND
AUS BESSARIONS GELEHRTENKREIS HERAUS GEGEBEN

VON

L. MOHLER

NEUDRUCK DER AUSGABE PADERBORN 1942 NEUDRUCK DER AUSGABE PADERBORN 1942

I.^"^
tiiitiiî
+t:t+il
M
1967 1967

SCIENTIA VERLAG AALEN SCIENTIA VERLAG AALEN


FERDINAND SCHÖNTNCH PADERBORN FERDINAND SCHÖNINcH PADERBoRN

I
VORWORT

Mit vorliegendem Band gebe ich eine Reihe der versclúedenartigsten


Schriften aus Bessarions Gelehrtenkreis heraus. Zunächst ist
es

Bessarion selber, der hier mit mehreren Abhandlungen alsTheologe'


Philologe und lrumanist Geltung beansprucht. Die übrigen sind durch-
Rolle
weg peistinlichkeiten, die in der Geistesgeschichte threr Zeít eine
g"rpi"tt haben. So vor allem Theodoros Gazes' der als Philoioge
und aristotelisierender Philosoph des xv. Jahrhunderts ein Mann
von
selbständigem Denken gewesen ist und nach dieser Hinsicht im dama-
ligen Italien kaum seinesgleichen gehabt hat. Die philosophischen
Sãhrift"n, clie ich von ihm hier vorlege, sind bisher in der Hauptsache
nur dem Titel nach bekannt gewesen, ein ljmstand, der in mehrfachen
Arbeiten über diesen Gelehrten zu höchst unzutreffenden urteilen
ge-

Tährt hat. Gazes'Reden, die er als Professor an der Universität


Ferrara
gehalten hat, geben einen interessanten Einblick in den Studienbetrieb
seiner Zeit. sie durften, wenn seine Geltung erfaßt werden
soll, hier
ebensowenig fehlen, wie die kleine Nachschrift eines seiner Katheder-
vorträge, der ihn uns bei seinen Vorlesungen sehen läßt' In Gazes'
schriftstellerisches Arbeiten ragen ein paar andere Schriften von
Michaei Apostolios und Andronikos Kallistos, die mit ebensoviel
VerständniJ wie Mißverständnis nach Humanistenart einen hellen
Streit vom Zaun brachen, bis Bessarion, von seiner Reise zurückkom-
mend, selber Einhait gebot. Auch hierüber ist allerlei in literargeschicht-
lichen Darstellungen geschrieben worden, ohfie daß die fraglichen In-
vektiven selber zugänglich waren. Ein Antipode zt Gazes ist Georgios
Trapezuntios, ãin Streber, der in jüngeren Jahren von Bessarion
geföid.ert, später jedoch wegen seines Halbwissens und seiner nicht
ãinwandfreien Lebensführung bei dem Kardinal verfemt war.
Die hier
erstmals veröffentlichte umfangreiche Invektive zeigt ihn als
gehässigen
als Außenseiter gegenüber
Gegner von Gazes, aber auch verbissenen
Bessarion und seinem Kreis, zu dem er ursprünglichhatte zùhlendürfen'
Die Schrift des Niccolò Perotti, die sich hier seiner Invektive an-
Lizenzausgabemit freundlicher Genehmigung der schließt, trifft ihn fast zwei Jahrzehnte später in einer anderen sache,
nämlich im Kampf gegen Bessarions In Calumniatorem Platonis. Auch
Paderborn
V.rìarbu.ltñ^ndlung Ferdinand Schöningh'
Titelnummer 203loi19J geradeso
sie zeigt Trrperontiãs ãls einen wenig zuverlässigen Menschen,
Betrieb GmbH
Gesamtherstellung: fotokop, Reprografischer wie einige Briefe aus dieser Zeit seine trüben Machenschaften ans Tages-
HilPertstraße 8, Darmstadt
PRIÑTED IN GERMANY Iicht stellen.
VORWORT VII
voRwoRT'
vI wesen, daß die puellenbände dem darstellenden Bande vorangegangen
lmUnterschiedzudiesenliterarischenStückenhandeltessichbei wären. Das ist richtig; aber dann wäre ich jetzt erst mit einer Dar-
¿"t'*4t", angereihten Red'en Bessarions um Ergebnisse seiner stellung gekommen, Was aus begreiflichen Gründen für mich zu spät
Legat in Deutschland' Ich
staatsmännischen faìigteit als apostolischer geworden wäre. Aus dem vorliegenden Band hätte sich auch eine
;;tß;á;À sie eigentlicñ nicht in den hier gespannten
Rahmen gehören, -
ganze Reihe vonBänden schaffen lassen, wenn ich jeweilsÜbersetzungen
das¡v-ir uns von
sind wiðfrtig zur Vervollständigung des Bildes, rurd weiter ausholende Einführungen beigegeben hätte. Sicher wäre
"b"r'Si;
BessarionsüberragenderPersönlichkeitund'umfassenderTätigkeitzu solches erwti¡scht. Ich fürchte aber, daß ich dann zu keinem Ende ge-
ic col ò C aprani c a bei Bessa- kommen wäre. überdies war ich genötigt, die Herausgabe weiterer
ã""fren ft.ben. Auch d,ie Trauerrede' die N
lions Leichenbegängnis gehalten hat'
gehört aus diesem Grunde hierher' Stücke, von denen ich nur Bessarions Jugenschriften oder die kleine
alle erreichbaren
Schließlich die llriJe' Es war einmal notwendig' Schrift des Andreas von Rhodos (vgl. Bd. T. tz6, n.6) nennen will,
Briefe Bessarions, ged,ruckte und' unged'ruckte'
in einem Korpus atYel- auf eine spätere Gelegenheit zurückzustellen.
Privatbriefe' bald per-
ãrrig"rr. Hier fließi alles Mögliche.zusammen: Ich füge dem Band eine Reihe von Nachträgen und Berichtigungen
sönlich'en,balc]Iiterarischen.,-,'aphilo.ophischenlnhalts,auchamtliche zu den früheren Bänden bei, die sich im Laufe der Jahre bei mir ange-
wichtigen Beitrag in erster'
Schriftstücke und Berichte. Sie uitden einen sammelt haben. Für manche Bereicherung bin ich anderen Dank schul-
zur ZeiTgeschichte'
Linie zur Lebensgeschichte Bessarions und weiter dig, in besondererweise einem französischen Gelehrten, HerrnM. Vi ll er,
zutage {ördern'
Ich wünsche, daß andere Forscher noch mehr von ihnen Professor am Pont. Institutum Orientalium Studiorum in Rom, der mir
Weitere Briefe reihen sich an, hauptsächlich
von Gazes' dann aber auch wer.tvolle Einzelheiten zur Verfügung stellte. Unter den Nachträgen
Humanistenkardinal in -
von and,eren, die in gelehrten Fragen mit dem findet sich zu I 36r ff. eine Darlegung del Textgeschichte von Bessarions
Beziehung gestanden haben' In Calumniatorem Platonis, die wesentlich von meiner ursprünglichen
DieHauptmassedeshierveröffentlichtenSclrrifttrrmswarbisherer- Auffassung abweicht und schon in der Einleitung zu dem Text des
zugänglich waren'
ungedruckt. Einige Stücke, die bereits gedruckt Werkes im II. Band begründet ist. An sich tredarf ja wohl die Ändemng
den Handschriften. Das gilt be-
forderten eine neue Bearbeitung nach einer früheren Ansicht keiner anderen Rechtfertigung als die erneute
sond,ersvondenvorgelegtenBriefen,unterdieichderVollständigkeit Darlegung der maßgebenden wissenschaftlichen Voraussetzungen. Au{
aufnehmen
halber auch einzelne" beieits einwandf'ei herausgegebene die von einem Rezensenten des fI. Bandes deswegen geäußerte Verwun-
Bibliotheks-
mußte. Gesammelt habe ich das Material auf umrangreichen derung hin sei bemerkt, daß die in Frage kommenden codices Marciani,
der Vor-arbeit {ür den
reisen, zum Teil schon im Zusammenhang mit die ich erstmals i. J. rgr4 einsah, mir erst mehrere Jahre nach dem
und Beam-
I. Band, anderes erst in d¿n letzten Jahren' Den Vorständen Stelle
Weltkrieg wieder zur Verfügung standen, und daß deren Bearbeitung
spreche ich an dieser
ten d,er namhaft gemachten Bibliotheken erst nach Herausgabe des I. Bandes möglich war.
fiirAuskünfteundMithilfemeinenbesond,erenDankaus.MeinenDank
e (t rgS4), der mir im Weltkrieg Freiburg i. Br., im Frühjahr r.94r'
on Handschriften der Vaticana und
rgs den Herren Msgre Dr' St oeckle ' L. Mohler.
Rektor des Deutschen Canrpo santo in Rom und
Dr' J' Marx' Scriptor
und Beschaffung
am Vatikanischen Archiv, die mir mit Auskiinften
mit größter Be-
von Hss-PhotograpÏr-ien aus italienischen Bibliotheken
gegenwärtigen VerhäIt-
reitwilligkeit geholien haben, als rnir unter d'en
Ein weher
nissen Bibliotheksreisen nicht mehr möglich
gewesen
-sind.
PunktbeisolchenVeröffentlichungensindjederzeitdieDruckkosten.
Weise die Frei-
Namhafte Beiträge dazu gewährte u' a' in hochherziger
burger Wissenschaftliche
ge{ühiten Dank aus' Im ü
einträglicheres literarisc
In einer liebenswürdigen BesP: ge-
xxIX. 6) :nat sebastiãn Merkle gesagt, es wäre zu würrschen
INHALT
Selt¿

I
l. Bessarionis De Sacramento Eucharistiae
2. Bessarionis In IIIud Evangelii: Sic eum volo manere, quid ad te? 70
3. Bessarionis Libellus: Quod Natura consulto agat
88
4. Bessarionis De Natura et Arte 9l
5. Bessarionis Adversus Plethonem De Substantia ' 148
6. Theodori Gazae Adversus Plethonem pro Aristotele De Substantia . l5l
7. Michaelis Apostolii Ad Theodo¡i Gazae pto Aristotele De Substantia
Ad-
versus Plethonem Obiectiones. ' 159
8. Andronici Callisti Defensio Theodori GazaeAdversus Michaelem Apostolium 170
9. Theodori Gazae Antinheticon ' 204
Fato 236
10. Theodori Gazae De
I l. Theodor i Gazae Solutiones ' 2ll7
Tbeodori Gazae Orationes ' 261
12. Theodorí Gazae Oratio de Litteris Graecis 253
13. Theodorí Gazae De Rectoratu Eucharistica Oratio ' 259
14. Theodori Gazae In Deponendo Insigne Rectoratus Oratio ' 263
15. Theodorí Gazae In Rectorem Novurn Oratio ' ' 264
I 6, The o d or i G a z a e Praefatio in loannem chrysostomum Ad Alphonsum
Regem . 269
17. Georgii Trapezuntii Adversus Theodorum Gazam it Perversionem Proble-
matum Aristotelis ' 274
18. Nicolai Perotti Refutatio Deliramentorum Georgii Trapezuntii . 343

B es sarioni s Cardinalis Apostolicae Sedis Legati Or ati on e s 376

19. Bessarionis Oratio habita in Conventu Nurimbergensi ' 377


20. Bessarionis Replicatio ad Responsionem Legatorum Germaniae 384
21. Bessarionis Eorum, quae post proximam eius Replicationem secuta sunt,
brer¡is et succincta Na¡ratio 399
22. Bessarionis oratio habita pro fine et solutione conventus viennensis 399
23. Epistola Legatorum omnium Germaniae Principum ad Bessarionem Aposto-
,l0l
licae Sedis Legatum
24. Bessarionis Responsio ad eosdem Legatos û3
25. Nicolai Episcopi Firmani Oratio in Funere Bessarionis û4

Bessarionis Epistolae 413

t. 'Avenú1pagoÇ
414
2. T{r aúrQ 418
422
3. T$ 'A¡.tor,por5t(¡
425
4. TÇr Aeoró'ry¡ tÇr flopgupolew{tqr
427
5. TQ øùtQ
6. IIøtlþ tQ lopravQ 428
INHALT XI
X INHALT. Seit€
Seite
425 56. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maxirno 525
7. Arlpr¡tpic,,r tQ lleæø1o¡råv<p 57. Bessarion Cardinalis Jacobo Àmmanati Cardinali F'apiensi 528
430
8. Nrxr¡9óP<P tQ XerÀÇ ' 58. Bessarion Cardinalis Principi Christophoro Mauro 529
431
9. Arovuoi<P [ePoPovdXç ' 59. B4coaptov flpòç tòv fløl8ey<,r'¡òv rõv fla¿àôjv toÜ O<.r¡r,& flaÀaroÀó'¡ou 531
tQ Eù'¡evrxQ 433
10. NopoguÀdxr 60. Br¡ooap[<ov Toîç eùyeveord,'co,'ç xa,| Àa¡tnpo'rúrot6 tploì,v ðipXouotv 536
435
ll. Mac.$øþ xal 'IouÐópq eoî6 [epo¡r'ovdXorç 6l . Br¡cocpírov Toîç eÙ1evécr.v dipXououv ruã.aw &.7tø. toî6 Èv òouÀooriv¡ 'röv aù$evro-
437
12. B¡ooøp[ov 'I<':d,vv¡ -r\doxepu cÇr Àeowdp¡ æoú).ov' P<o¡ra[<ov eúplorto¡.téwlç 53?
439
13. Br¡ooøplcov Kapôrvúltoç Kcovocavtivç Iløløtolóy<p 62. Bess¿rion In Libeilos de Processione Spiritus Sancti ad Paulum II PontiÍicem
l4.BessarionCardinalisCapitulo,CanonicisetCapellanisecclesiaeDuodecirn Maximum Prooemium 539
449
Àpostolorum de Urbe ô3. Bessarion Cardinalis Christophoro Mauro f)uci et Senatui Venetorum 541
15. Bessarion Cardinalis Beatissimo Patri Eugenio IV '
450
452 64. Bessarion Cardinalis Marsilio l'icino 543
16. Bessarion Cardinalis Thomae de Sarzana 65. Marsilius Ficinus Bessarioni Cardinaii 544
in novam Metaphysicorum,{ristotelis T¡anslationem ad
l?. Bessarion cardinalis ô6. Bz¡oocrpí<,rv Kotpôrvd,).tç'I<oúvv¡ t{r'Aplupoæoúlç 545
453
Alphonsum Regem Praefatio
455 67. Bessarion Cardinalis Ad Paulum Pontificem Maxinuru De Errore Paschatis 546
18. B¡ocøpúov Kcrpôuvúlrç le<op1þ tQ le¡,trotQ 68. Bessarion Ca¡dinalis Illustrissimis et Inclytis Italiae Principibus 548
458
19. Ieóp^¡roç ó le¡.ltotoq B¡ooapí<,:vr 69. Bessarion Cardin¿lis Christophoro Mauro Veneto¡um Duci 549
feorplþ t{r leptotQ 463
20. Br¡ooapú<,:v Kap8uvú)tr6
70. Bessarion Cardinalis Bessarioni Monacho et Abbati 550
465
2l . Ieóp'¡io6 ó le¡.rtocò6 Br¡oogpíorvr
71. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 554
468
22. Pl1oaupLli.v Køp8uvúlr6 Ar¡¡l.r¡tpiç xal' Avòpovúxc¡r 72. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 556
470
23. B¡ooa.p[<ov KøpDuvú]'r,6 Ntxo]'dg cÇr XexouvDiv<¡ 73. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 557
471
24. Bessarion Carclinalis Laurentio Vallensi 74. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 558
471
25. Franciscus Barbarus Bessarioni Cardinali 75. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 559
472
26. Bessarion Cardinalis Francisco Barbaro 76. Bessarionis Cardinalis Nicaeni 560
473
27. Bessarion Cardinalis Francisco Barbaro ' 77. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 561
474
28. Franciscus Barbarus Bessarioni Cardinali 78. Bessarion Cardinalis Galeatio Mariae Sforciae Domino Mediolani 5ô3
475
29. Bessarion Cardinalis Francisco Foscari Duci Venetiarunr 79. Bessarion Cardinaìis Prio¡ibus et Communi Civitatis Senensis 564
478
30. Br¡ooøpÍov MrXøi¡lqr'Anoocoliç 80. Bessarion Cardinalis Fratribus Domus Caritatis 565
479
31. B¡ooap[,ov MuXøí¡k¡'Anooto].[qr 8t. Bessarion Ca¡dinalis Ludovico Francorum Regi 566
480
32. Br¡ooapíorv MrXaí1).ç'Anooco),iç 82. Bessarion Cardinalis Duci Britanniae 567
481
33. B¡ooocpícuv MrXaí¡k¡'Aæootoli<p 83. Bessarion Cardinalis Sixto IV Pontifici Maximo 5ô9
483
34. Br¡ooaplcov MrXadkp'Anooro).it¡r &1. Bessarion Cardinalis Fratribus Domus Caritatis 569
484
35. Br¡ooøpíorv MrXøf¡kp'Aæootolúç 85. Bessarion Cardinalis Sixto IV Pontifici Maximo 570
485
3ô. B¡ooapíov Køp8uvúltç cQ ooqQ @eoòópqr
487
37. Br¡ooepí<,:v KøpDr.vdlu6 @eoôópq
38. Bessarion Cardinalis Ludovico Marchioni Mantuae
490 Theodori Gazae atque aliorum Epistolae 572
490
39. Bessarion Cardinalis Fra.tri Jacobo de Marchia l. @eóôtopoç A¡¡;.qtpí<p xøl lecup'¡þ toTç ctôeì.goTç 572
493
40. Bessarion Cardinalis Nardo Palrnerio 2. @eóòorpoç @payxiaxt¡r (Þùé).9¿,ù 574
.
Bessarion Cardinalis Georgio Regi Bohemiae . 494
41
. 496 3. @eóòtopoç 'Avòpovúxqo TQ Kalìúotou 576
42. Bessarion Cardinalis consutibus et communit¿ti civitatis Augustae 4. @eótt:po6 'Av8povixç t{r KalÀiotou 577
Cardinalis Nicolao Sagundino . 498
43. Bessarion 5. @eóôc,rpo6 Br¡ooapítovt. KapÐr,vdler 577
Cardinalis Jacobo Ammanati . 498
44. Bessarion 6. @eóôopo6 Br¡ooøpíorvr, KøpÐrvdler 579
Cardinalis Pio II Pontifici Maximo . 499
45. Bessarion 7. @eóà<opoç B¡ooøpío:vr, Køp&,vd)'er 579
46. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maximo . 501
. 507 8. @eóô<opoç 'AleEíqp 580
47. Bessarion Cardinalis Jacobo Ammanati 9. @eóòopo6 'Ale[fqr 581
48. Bessa¡ion Cardinalis Jacobo Ammanati . 508
10. @eóôcopoç'Ale(í<¡r 582
49. Br¡coap{,ov Kap8r,vd},t6 MrXøí1},ç tQ 'Aæoocól¡ , 5ll
. 513
ll. @eótopo6 'Aìe[íç 583
50. Bz¡ooapúo:v Kapòr,vc{}rç 'Àvtpovixç tÇr Kølllo'tou 12. @eótcopo6 'Aìe[tqù 585
5l. Bessarion Cardinalis Christophoro Mauro Duci Venetorun . 514
. 516 13. Àr¡pr¡rpfç tQ Xrouporrúltp
@eóàtopoç 586
52. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maximo 14. @eóô<opo6 @pu'¡xíaw¡ ÕrìéIç<p 589
53. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maximo . 519
. 522 15. Georgius Trapezuntius Bessarioni Cardinali 593
54. Bessarion Cardinalis Jacobo Ammanati lô. Nicolaus Perottus Bessarioni Cardi¡rali 5S4
55. Bessarion Cardinalis Jacobo Ammanati
. 524
INHALT.
XII Eoltô
597
Bessarioni Cardinali
17. Omnibonus Leonicensis 598
Philelphus Bessarioni
18. ¡'rtn"it"ot Tg*tlt 599
Calainltl
iõ. rr.rr"i,"ot Philelpbus Bessarioni 6m
Panormita Bessarioni Cardinali '
àô. ¡ntooin. 601
Argyropulos Bessarioni Cardinali
ii. ¡oo.rro"t
Loci ScriPtorum BESSARIONIS
In Calumniatorem Platonis libri IV
603
Voluninis II: Bessarionis
6ll
Voluminis III '
S. R. E. Cardinalis, Constantinopolitani
Nomina Graeca
617 Patriarchae
622
Nomina l-atina .6æ DE SACRAMENTO EUCHARiSTIAE.
Namenregister zu den deutschen Aomerkungen . 632
Nachträge
NtxoÀdç tÇ Xexouvòívq '
.il1 Die Handschriften des griechischen Textes wie der lateinischen
43. B1 . 6,18
8ô. Be icaenus Bonconti Salutem
. 649
Übersetzung habe ich früher schon namhaft gemachtl. Als weiterer
87. Be icolao Cardinali Cusano lateinischer Druck ist noch eine Ausgabe zu nennen: Argentorati,
Ex aedibus Schurerii r5r3¿. Den griechischen Text veröffentlichte
ich erstmals in der Festschrift -M. Grabmann: Geisteswelt des Mittel-
alters. Studien und Texte, Münster i. W. 1933, S. t373-r4rr. Ich
lege ihn hier nochmals vor mit mehrfachen Verbesserulìgen nebst Be-
richtigungen, die sich aus erneuter Vergleichung mít den Handschriften
ergaben.
Vorlage des hier gebotenen griechischen Textes ist der Cod. Marc.
gr.5z7, fol, ro6-14zo (: M), ein Sammelband, in dem Bessarion selber
mehrere seiner Schriften irr chronologischer Reihenfolge vereinigt hat3.
Der hier überlieferte Text ist eine Reinschrift, in der eine zweite Hand
(: M') zuweilen Verbesserungen vorgenommen und Nachträge am
Rande gegeben hat. Auf Grund von Beobachtungen in anderen Hand-
schriften Bessarions, wie Cod. Marc. gr. r99 und Cod. Vat. gr. 1435,
vermute ich hier des Verfassers eigene Handa. Verglichen habe ich diesen
Text mit dem Cod. Vindobon. Theol. 9.257, f.ol.77-rrg (: B) und
dem Cod. C 136 derBibliothecaVallicellana (: V). Hierbei ergab sich,
daß B aus einer Vorlage stammt, die einzelne Verbesserungen von M2,
aber nicht alle Nachträge von M2 aufwies. B ist im ganzen eine
sorgfältige Nachschrift, zeigt aber auch einige Lesefehler und Aus-
lassungen. Zuweilen enthäIt aber schon M Flüchtigkeiten, V kommt, als
eine spätere Abschrift aus anderer Vorlage mit recht vielen Willkür-
lichkeiten und Verderbnissen, für die Textgestalt nicht weiter in Frage.
1 L. Mohler, Kardinal Bessarion I, Paderbo¡n a923, 243 rL. r.
2 Die Angabe eines Druckes v. J. 146z bei Scheeben-Atzberger, Handbuch der
Kath. Dogmatik IV, Freiburg i. B. r8q8, S. 619, scheint ein Versehen zu sein.
I Vgl. darüber L. Mohler a. a. O. I 5z n. r.
{ Vgl. Bessa¡ionis In Calumniatorem Platonis libri IV ed. L. Mohler (Pader'
born rgzT) p. VII.

Mohler, K¿rdlnsl SessEr¡on. III.


Bessarionis
aù$Évtou xøl ôeoæótou
ToÛ rrøvalloc&tou f¡p'õv
M 106 Episcopi Tusculani,
Kuplou Br¡oocPtovoS Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalis, Constantinopolitani
877
Patriarchae
'Eæ¡oxóæou TouoxouÀævoü'
q xøp8 uvd'Àe<o ç'
'c4q ie Po æ^úa4' P<o ¡'tøixf,
ç
-ê*x\v¡ota' 'Pópr¡Ç véø6' 6
Í) De Sacramento Eucharistiae
Kovoravt¿vouæóÀeco6'
vuvì 8è xøì, '$el,ç Xdp'"'"nn'p'dP¡ou et quibus verbis Christi corpus conficiatur.
Ilepl toú tfl6 tepõ6 eùlcptotfcg ¡ruor4gíou
sacrum divinumque est eucharistiae mysterium, per quod filii Dei 1.
te)'e¿oütc(i 'c¿ xa'i iepoup'¡eitctr" et haeredes et cohaeredes et eiusdem cum Domino corporis efficimur,
xai <iç coîç roü Kupíou þÍ¡pocot ¡'r'ú'trtota
cum digne eo participamus. Sed quaeri inter christianos solet, quibus
1¡ potissimum verbis intra solemnes missanrm ritus sacrosanctum Domini
corpus et sanguis conficiatur. Alii enim hoc facere alia existimantes,
Latini Ambrosium, Augustinum, Gregorium aliosque doctores
suos secuti, cum doctrina, tum vitae sanctitate praestantes, illa Domini
verba id facere manifestissíme asseverant: Hoc est corþus mewm, et:
l¡Hic est sanguis lneus, vaîarnque prorsus sine iis esse orationem sacer-
dotis opinantur. Graeci vero, praesertim recentiores, cum Iacobo
fratre Domini, Basilio et chrysostomo sentientes, singularis exempli
et sanctimoniae viris, non illis Salvatoris nostri verbis christi corpus
et sanguinem confici putant, sed quibusdam quae sequuntur precibus
2¡ sacerdotum. puibus in missarum officiis, quae singuli quique eorum
composuere, diu post recitationem verborum Domini, quae supÌa
memoravimus, adhuc panem et vinum oblata Deo munera appellant
et Spiritum sanctum, ut super ea descendat, benedicat, sanctificet, ac
corpus et sanguinem Domini efficiat, invocant et precantur. cum talis
25 itaque tantaque sit de re maxima inter Latinos Graecosque dissensio,
siquidem inter praesentes tantum ac nostrae aetatis viros contro-
versia foret, facilius de iis posset quivis pro sua opinione disserere.
cum vero inter communes ecclesiae doctores, veteresque et sanctissimos
patres nostros contentio agitetur ii sunt enim, qui et dissentire
co¿or5tou xo¿l tooorltou æ9ú'"¡1t'ø'roç
- facere videntur-ipse
s0invicem et, ut alii quoque dissentiant, me inter
B 78 pr¡doeoq, ei ¡.r.èv ¡'r'óvor
eos arbitrium constituere haud temere praesumpsissem, nisi me et iuste
æePì torlt<ov, þ{ov &'v ttç precantium petitiones ac cupido utilitatis nostrorum hominum, quorum
xær aa xev&(euv èæeXe i P
e t salutis et gloriae semper avidissimus fui, ad id mei ipsius oblitum
Soxoüoæ æÚtr¡ dvtl'$eo &æter compulissent, et illos inter se concordes reddere divino fretus auxilio
i uç

øùtol ¡'r'éoou cor5c 35 sperarem. ut igitur recte nostra procedat oratio, et veritas rei, quam
Soxoüvteç -,
xøi {flgov t¿$évø¿ oùx d'v ècoÀ M: Marc. 9r.527. B: Vindobon. Theol. gr.257. V: Vallicellan. C r3ó.
M 107 &À),{lor,ç æpolixer,tó te xøi lÀn 4 xcpàz¡vdÀe<oç Coild. ms | 6 etiXaprote[a ç Codd. ubique | 20 roü Xproroü M toü B on¡
8¿xaíø xæfinetYe òé4or'ç, íi r 1*
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 5
BESSARIONIS
4
quaerimus, facilius elucescat, aliqua altius repetenda sunt, antequam
institutae quaestionis seriem aggrediamur.
Ante omnia igitur sciendum est tam hoc sacrosanctum communionis,2.
de quo agimus, quam caetera ecclesiae sacramenta ideo sacramenta
5 vocitari, quoniam aliud in se habent quod videtur, âliud quod non

diÀÀcov &æ&v'cøv ú 'ce ti¡e ie1&'q xot- corporis oculis, sed solo intellectu comprehenditur. Buae videntur,
oy t&. ¡e loræà tie èxx'l'naiæq ¡'tuotdprø
sensibilia sunt, quae vero intellectu percipiuntur, spiritalia. unde
spiritus et vita dicuntur. verba autem, quøe dixi uobis, inquit Dominus,
sþiritus sant et aitø. IJor:um praeterea sacramentorum singula quaeque
10 duobus accipiuntur modis. Aut enim, saclamentum signum est, aut id
quod significatur. Primum quidem signum tantummodo et est et
di"itor. Secundum vero res est, quae eo sifno significatur. Omnis enim
theologica doctrina teste Augustiuo signis constat et rebus. Et res
quidem suut, quae ut significatae accipiuntur, signa vero, çluorum
15 omnis in significando est usus. Etsi enim omne signum res sit
quod non est res, ut idem Augustinus inquit, nihil omníno est, et sic
signum esse non potest hoc tamen hoc loco signum accipitur non ut
-,
res significata, sed ut signum rem ipsam significans, quatenus scilicet
signum est, et non quatenus res aliqua est. Quemadmodum cum
20 ascendentem Cernimus fumum, non quatenus substantia aliqua sive res
est, sed quatenus solum est signum ignis, signum esse dicimus, quia
substantia et res aliqua est. Nam omne quidem signum res aliqua
est, non tamen omnis res alterius rei est signum. Sunt enim res aliquae
dumtaxat ut significatae, non autem ut signa aliquid aliud signifi-
25 cantia.
Quod in aliis sacramentis facile comprehendi potest. Etenim in 3, r
saclamento baptismatis ablutio carnis per aquam ita est sacramentum,
ut dumtaxat signum sit ablutionis peccatomm. Ipsa enim peccatorum
remissio res est significata, nihil ultra significans. Hoc idem in reliquis
30 sacramentis. Ergo et in sacramento eucharistiae altemm est solum
signum ut panis et vini visibilis species, alte¡um res siguificata ut
ipsum verum Domini corpus et sanguis, quod ex immaculatis beatae
virginis sanguinibus assumpsit. verum hoc proprium habet praeter
alia divinum hoc sacramentum eucharistiae, quod in, eo res significata
85 alterius etiam rei signum est. Ipsum enim verum Domini corpus et
coü xuPiou oö¡,ra xøi øT¡lø, æPä'1¡l
sanguis, cum res sit signo panis et vini significata, ut mox ostendemus,
Èocr,v iepòv rp&'yp.aroc, titrÀou' 6I
est tamen alterius rei signum, cum significet mysticum Christi corpus et
B 79v oö!¡ø xæi tì¡v èv zrverl¡lørr' xøi. ecclesiae in Spiritu sancto unitatem. Hoc vero non amplius aliam rem
orixéc¿ criìlo æpã1¡,r, æ ot¡¡t'æLve4 &'
significat, sed tantum significatur. Ita fit, ut visibilis simul ac sensibilis
xcti øio$¡còv coü Tie æPo$Éoeoç
4gspecies panis et vini duplicis rei significatrix sit. Significat enim et
eîvat o¡¡-tavtr,xóv, åvòq ¡lèv toü ti)'4
verum corpus Domini, et res significata et signum sacrum est et mysti-
or¡¡.1ør,vó¡.r,evov xøì o4¡laÏóv èortv ie p
20 oúX' fi M oröXf B | 21 elr.rre rpd.^¡y.a M eite xaì, æpây¡ra B I 28 Èxtrhioeor6 M
èxælí1oe<o6 B
10 Joh 8, 63.
DE S.A,CRAMENTO EUCHARISTIAE. 7
6 BESSARIONIS
cum ecclesiae corpus. Buare panis et vinum signum est dumtaxat.
iepóv' ¿r1cò àè
6ópdro6 eite nÀr¡pó¡'tatoç, 8r'ò xai.o¡¡'r'eiov Àéyeo$ær' ¡lóvov Ipsum autem verum Christi corpus et sanguis, quod sub umbra tegitur
toü xøì, otvou oxr,{
¿^r¡sèa toü xpuoroü oö¡læ xøì ocT¡ra, rò
r5æò cfr &ptou
panis et vini, significatum quidem a Pane et vino, significans autem
"i
àrrr.oLræ"ó¡revóv re xøl voorS¡levov, o¡¡-r.alveo,$øu
g.èv úæò coü &ptou xøl olvou,
mysticum ecclesiae corpus, et res est et signum. Mysticum vero ex
iøç fv<o¡révov úæò xegætrfr tQ XptorQ
5 utroque significatum res tantum est nec ultra alterius signum. Praeterea
eo,$øt o¡peîov. tò òé ye ¡luotr,xòv úæ' 5
quod tantum signum est, duarum rerum est signum, veri scilicet et
vov æp&,y¡r.ø ¡róvov ðv 1t1xêrr. æepær,tépco
mystici corporis. Quod autem res est et non amplius signum. Duorum
pèv póv<oq or¡peîov 8uoîv elvctr, zrpay-
sacrorum signorum res est, hoc est visibilis speciei panis et vini et veri
te ¡ruotrxoü a6p.ætoç. cò òè zcpã'y¡læ in eis contenti corporis Domini. Verum autem corpus et sanguis, si
poiv or¡¡.r.eior,v eTvæ¿ æpûy¡.1,ø, roü épætoü
t0 ad alterum aspicias invisibile saclamentum, res est, si ad mysticum
i coü coritor,q ê¡.r.æepr,eXo¡.r,évou &).r¡'$oüq 10 corpus, est signum. Rursus primum quidem, quod signum tantummodo
r æpòç $d'tepov ¡'r'év, tó ^¡e 84)'ovótt épacóv
est, oculis subest; secundum, quod res est et signum, animo exceditur;
re xc¿: aiosr¡còv ¡.r,uot{pr'ov, óç or¡¡'r'ør'vó¡'[î.îï#?r-îrl'ïlåîl;TffJil: tertium, quod res sola est, corde percipitur. Ad haec pfimum quidem
te xc¿l lepòv æpã'1¡'toc
non modo significat, sed etiam continet secundum. In specie enim
è òerStepov o-4¡r,eîóv in illa sub-
15 panis et vini veïitas corporis et sanguinis continetur, cum
ov æp&1¡l,ø òv ¡.r,óvov xøi o-r¡¡.rar,vó¡.r.evov 16 mutetur. Tertium vero quamquam significet, non
stantia panis vinique
æpöcov ori or¡¡.r.øíver,v ¡.r.óvov, ri)'Àù xoti
tamen continet.
&,ptou xøì, oïvou ¡.r,opgfr i coü oó¡røtoq
Haec cum verissima sint, illud etiam sequitur ex iis, qui diviniz
oùol<o8ö6 toü &prou xal oivou
xoti ø'l¡røto6 ciÀ{$er,ø æeprel'lr¡æcat', eîç uir&' 1e corporis participes fiunt, alios quidem sacramentaliter spiritaliterque
petæpir¡$évctu' tò Ðé ye Ðer5tepov ei ¡lévtor' xæi' æept'êger"
20 participes fieri, quales sunt qui digne communionem accipiunt, alios
¡ri" tpitov oÜ 1e o4¡'røive¿ oiice
20
ta 1å
'Toúto¿c vero sacramentaliter et non spiritaliter, ii sunt, qui indigne communi-
2 òè å).v¡'$êor 1" oõor toiç xai tor}ç toü Seiou
uorr¡Pitovxaì æveu-
cant. Sumunt enim vemm coÌpus Christi, non tamen sacramenti effec-
p þ¿èv tum accipiurì,t nec christo uniuntur. De iis inquit apostolus, quod.
Tol à{ eio¿v oi &.|i(',ç p,eræ}'ø¡.r,p&vovteç ææì
B 8W ¡l iudicium sibi manducant et bibunt. Non enim iudicium et condem-
o roùq òé y' &væltti,ç ¡'lecocÀø¡'lpd,ver'v ¡'rèv tãrv
25 25 natioqem manducarent et biberent, si spiritaliter comnunicassent,
¡.r,uor4Pi<ov xoti ariçoü toü immo iam Christo unirentur. Sunt alii qui, etsi non fiunt saclamentaliter
¡.r,øctxõç øritöv ¡-r'etéXeuv ¡L participes, spiritaliter tamen communi infans
^¡úp èotuv, ií 9r¡ouv ô rïæô post baptismum vel aetate provectus abilem
d'v 8è eiq xPi¡tu æ xxi x*e&xPqt''x necessitatem recepto Christi corpoïe Nihil
Àø¡,r,púv<ov ææì oúoo<o¡r'oq Ìi8r¡ 1evó¡'r'e B0 B0 enim minus sacramenti participes fiunt, quam si communionem cepissent ;
fiunt enim membra christi et regni caelestis haeredes. Haec igitur
cum omnibus maûifesta sint quis enim neget ex his, qui commu-
-
nionem sumunt, alios quidem nullam gratiam, immo vero pro gratia
iudicium et poenam, alios vero gratiam largissime consequi, quosdam
35 etiam sine communione, dummodo id non contemptu vel negligentia,
sed necessitate fiat, divinam mereri gratíam cum, inquam, haec
-
adeo clara et perspicua sint, tripartitam hanc divinorum sacramentorum
oÛc8èxøiXúpr'v8or{lr'ÀéoeætøÐê7'eo$ør''d'lÀouçà'æõxo¿i¡'r'lxor'vovoüvtotç' distributionem veram et necessariam esse probant.
ù &peÀei o Yêv'tPar', tiç $eíøç
oÚtco oø r', xøi tiv töv Seicov
læipeotv, te xæì dÀr¡$! no
B 81 uyxe'tæv
15 ðv rfuXfr . . . zcpdlpe Mz in marg. B in texlu | 19 Setitepov corr'MÙ er tgirov)
àe¿xvr1e ¿.
tpítovB ¡ zò riye plv...rr"préx"rMzinmarg.Bom'l21 Àó1or'q ødil'M2 lzl"¡''&vo-
€i.c lt &vu1iu,c É ¡'ZO ,irro),oúouc,rç M cinoìcípovrø6 n ¡ aa 1evó¡revov M 1evó¡revoç B I

40 finep corr. M2 e* eltcep


27 Cf. t Cor rr, 27-29.
I

DE SA.CRAMENTO EUCHARISTIAE I
BESSARIONIS
8 Ex his sequi videtur Christi quoque corpus duplex esse: verum 4.
4,.Kaicaücoc¡rèvtør5r¡'Ëtceræt'òètoúcor'qoTovflСæpoææo8e8er''¡pév.ov alterum, alterum mysticum. Et verum quidem est, quod in hoc divino
8¿æòveî,vætre'xni"'ot"tjto$a¡8eivtòXpuotoüoö¡r'æ'êvpèvtò&Àr¡$éç' eucharistiae sacramento consecratur atque conficitur sub visibili specie
êv8ètò¡.r.uottxóv.xæì'&Àr¡$èç¡'r'èvtòevcQiepQtorSccptfr€eüXaptotûaÇ panis et vini. Hoc idem est cum eo corpore, quod fuit ex beata virgine
iePouPlor5¡'r'evóv te 5 Spiritus sancti obumbratione conceptum. De quo ipse Domiuus in
¡,r,uoc4Piqr 5
;;ü ;;";, xoci o"uvou t,,oP9fi exhibitione sacramenti, cum nobis sensibilem panem vinumque osten-
reír6 Ye rîP èx ri¡ç &^¡luç næ disset, ait: Hoc es corþus lneurn et Hic est sønguis tnetts; deinde addidit:
quod, þro aobis tradetur, et qw'i þro uobis elfund'etur in vernissionem þeccø-
oõ¡.r,& ¡.r,ou<, xæi øü' ucoütó Èot¿ tò
torum. Mysticum autem eius corpus est ecclesia et congregatio fidelium.
xvrlvtoç xæi èæeve'yx|vtoq' tò riæèp ú¡röv 10 Hanc enim negare corpus Christi nemo ausit, praesertim audiens aposto-
v eiç &,geor,v å¡.r.aptr,öv. ¡l'uoct'xòv ò'è10
y'ìp 8ù
lum dicentem ecclesiae caput Christum esse. Caput enim sine membris
æ¿oröv ouvd'$por,o¡.r'ot. eTvø¿
non esset caput. Quaprooter membra Christi nos sumus, et caput
nostrum est Christus. Unde clamat apostolus : Vos estis corþus Christi
Àéyovtoq' rlxegøÀi'ci¡e èxxt'tpiæc' et rnembra, ex þørte. Et rursus: Pønis, quem, frøngirnu;, nonne con4rnuni-
ôiv elr¡ xeqaÀd. ¡réÀr¡ toívuv f¡¡reT6 15cøtio corþoris Domini est? Et iterum: Unus þanis, ait, et L!,nurn corþu's
B 81v xc¿ù ædÀ¡v' >ú¡reî6 Èote o'ö¡'r'a Xpr multi sumus. Et reddens eius rationem addit: Omnes enirn ex' uno
d,ptoq ôv xÀö¡lev, åúX[ roü oó¡'r'øto6 soü Xpr'otoü.èocrv;< xaì aõ$lç'
'o""íø þane þarticiþamus. puae verba dum exponere nititur Chrysostomus
,Li,, rip"or, eu oa¡',,ì, 9r¡oív, rol rcoÀtroi èo¡-r'evtt' xaì
t"i¡v a'i'¡Læv èn'*^¡(ov'
noster, ita inquit: rrQuid dico communionem? Ipsum illud corpus
>o[.¡r].p ¡'r'ev<, ë9r¡'
¿q'{Ç éXpuoóoeopoç'
sumus. Quid enim est panis nisi corpus Christi ? Non corpora multa,
rlti èo¡rèv èxeivo cò oö¡la' tt y&'p èor.w 20 sed corpus unum. Quemadmodum enim panis ex multis constans
^¡rìp æoÀld'' riiùrì oö¡'r'ø év' xa'Nuæep yàp 20
é CÍ,ptoç granis, ita compositus est, ut nusquam grana videantur, et sunt quidem
é &,ptoq xxcov Íiv<otør' 6ore pr¡òæ¡r'oü 9æiveo$øu
grana, sed propter coniunctionem nullo discrimi¡re discernuntur, ita nos
T où6 xó quoque et invicem et Christo coniungimur.( Damascenus quoque ubi
ouvøgeiç, oúccoç xaì' &ÀÀdÀor'6 xøi de sacrosanctis mysteriis tractat: DHonoremus, ait, Christi corpus omni
Atov'3ouoq' >cà ¡,r.èv ËyxexøÀu¡'t'1't' 2Sanimi corporisque puritate; duplex etenim est.< Augustinus etiam
M 110 ltò 8à åv¿øiov øÛtõv eiç æoÀÀ& 8¿ occidentalis ecclesiae lumen: puemadmodum, inquit, et multis granis
èv oTç Yívecotr. xæÌ &xPov åvóoer', unus conficitur panis, et ex Tacemis multis unus calix exprimitur, sic
'cææelvà coiq
Novfo(ç.( oó¡løcu ex multis fidelibus unum corpus mysticum integratur. Enimvero sicut
$etotáto¡ ¡léÀr¡
ex multis Inembris et partibus umrmquodque corpus constat, ita ecclesiae
'$eíotç (coiç' <
ouvap¡.r.oÀ - 30 S0unitas ex diversis personis conficitur, videlicet ex praescitis, praedesti-
B 82 xæi é Aoc¡-r,øoxr¡vòq Ðè'Icod,vv46 é ,$eioc uv eÇr nepl cöv dyícov xøi &xpd'wov
natis, vocatis, iustificatis et glorificatis. Quos enim þraesciuit Deus,
æricó<, 97oí'' >æ&'o7¡ xuÐæp'rtpr' rl''u)¿r'xfl
,.gnloi,¡' ))î',pú6G)pev
¡.r,uotr¡pí<ov hos et þraedestinaait, et quos þrøedestinøuit, hos uocøuit, et quos vocaait,
ce xcì o.¡ro,"r"¡' ir,æÀoi.)v 1á9 èotr'< Àé1et àè xøi
é lepòç Arilouotivoç'
hos et iwstilicaait; et quos iwstilicaait, hos et glorili,caaít, inquít apostolus.
d.gtoç xd,x æoÀÀõv oforgu-
ôv rpóæov è" ,roüau oícou xóxxcov eT6 d,noreÀeÏrw. Efficiens vero huius mystici corporis est ipsum verum Christi corpus
Àôvæotí¡pr,ovèx$lípetør'ëv,o{1to6ÈxæoÀÀôvæ¿otövêvouvteleîtøu¡r'uorlxòv 35 et eius communicatio, si digne fiat. Quod. significant verba illorum,
Xprotoü oöPct. éc tùP èx æoÀÀ qui dicunt: ))Oramus, ut hoc corpus tuum praestet participantibus
oõ¡.r,4, oÚto xal i¡'cî¡ç èxx)'r¡otu"e sobrietatem animae, remissionem peccatorum, cotrununionem tecum.(
töv rcpoe'¡vcoo¡lévorv òz¡Àovócr', c puid enim aliud est communio quam unitas cum Christo, annexio
àeò'r,xøt<o ¡.r,Év<ov, töv òe8o{øo ¡'révol

75 r Cor rz,, t7. I t Cor ro, r7 l 18


r cor
8 Mt 26, z6-28. I fa nPl 5, 4. r| Cor (PG 6r, 249 stt.). | 24 Oionys' Areop'' 4 puoc4píg M puoedpr,ov B | 9 ü¡röv M f¡põv B | 11 ouvú$poro¡rctM di'$por,o¡ra B I

ro, 17 | 23 Cf. Chrysost., IIom. 3o in 16Xpr,croüMxupíouVDominiVersòoløt. l23xuléiepò6...'$elaç(ai¡çonVersio


De eccl. hier' III 3 $ rz
De ecci. bier. III 3 $ 13 (PG 3,444C)'lZl oi onys. Areop., tat. | 28 êvõo$a¡ M åvóoa6 B | 30 xat é B om. | 3t (l,,uxrxfi te xal oor¡r.crtr,xfr v
De fide orth . IV 13 (PG s4, tt+s A). I 32 Cf' Augu-
(PG s, +++ B). | 31 Joh. Dam,, M I 34 ¡ruonxòv M2 in mørg. B in lextø
stinus, Serrno zz7 (PL 38, ro99 In
sqq)' ev. tract. 26, :r5-l8 (PL 35' rór4)'
Joh' "*.
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 11
10 BESSARToNIS
membrorum ad caput, convenientia partium ad totum ? Unde et
æpoópt,oe, xøi oÛç zcpoóptoe, co'5touç xøì äúÀeoe' xai oÛ6 èx&ì'eae' to'1tou6
cofi¡munio vocatur proprie hoc sacramentum. Et synaxis apud Dio-
xø[ èò¿xølcooe. xai oÛç'ê8r,xølcooe, torStou6 xøi È8ó(øoe<, IIøülo6 é $eîóC
&Ir¡'$è6
nysium dicitur, hoc es coll.ectio. Colligit enim, quae apud se distant,
gyl6¿v. eIvø¿ 8é .¡e torltou coü ¡,luoctxoü oó¡,acoq dzcoteÀeo¡.,'æc¿xòv 'çò et multa unum facit et dissimilia aequat et in unum sparsa reducit.
toüXptoroüoõ¡,*'ottclvxat'&liævèxetvou¡'r'ecáÀr¡Qívrexætxo¿v<ovlæv 5 Quamobrem idem Damascenus eo, quo supra memoravi¡nus, loco:
tí poúÀovrø¿ æ- 5
e'úo¡ Sr,avor¡od¡r"ro6, lCommunio, inquit, dicitur et est ideo, quia per eam coÍlmunicalnus
eiq viùrv Ùux.ic, " o:
.P-9?: Àa¡.r.Bd,vouorv cum Christo et carnis divinitatisque eius participes sumus et invicem
,o.n.ri*u, .iç nnpp1,o".av rì¡v zrpò
M 110v
coniungimur atque unimur. Cum enim ex uno pane participamus,
i omnes unum Christi corpus et unus sanguis et membra alter alterius
6.$ev xæi xo¿vcovlo¿ i8¿aítøcø tò $eTov
loeiusdem cum Christo corporis efficimur.< Et rursus ibidem: rPer Christi
u6 æøpâ, Atovuoíc¡ tQ $ei<p. >ouvdyec 10
corpus et sanguinem purgati unimur corpori Domini et spiritui eius
trà xcr'i 6¡.r.ola æoueî tà 8r'd'9opø, xæi eiç
et corpus Christi efficimur. Unde et Messias seu mediator et lapis
êvóc1cø'< 6$ev xo¿i ô Aø¡.r.ø-
r7¡pr¡¡.r.évø
angularis dicitur Dominus, quasi coniungens extrema et uniens divisa.
vç æepi cärv ¡,r.uocr¡pú<ov Àóyr¡' lxo¿vcovlæ Mediøtor unius nlrl ¿sl, sed duorum, inquit Paulus, et lapis angularis
, rl8r,à. cò xo¿v<oveîv i¡.r,Ëç 8l' øritie tð 15 duorum parietum vinculum et coniunctio est.<
XprotQ xæi petéxer,v øricoü tie oæpx6ç re xæï c{Ç $eór¡toç' xorvc'rveiv òè 15
Post haec itlud quoque tertio loco addendum est, quod verum6, r
xøi åvoüo,$a¡ ,rri ¡if,f1f.o,ç 8i øÛcfrç. eæei yàp èE évòe dpcou ¡retatraptpd,vo¡.r,ev,
Domirri corpus et veritas est et figura. Siquidem ostensum est, quemad-
oiæ&'vreqÈv oõ¡,r.æ Xpr,oroü xæi êv ocï¡.r,æ xcri rilÀ{lorv ¡,r,éÀr¡.¡lvó¡,r,e$ø, or5o-oto¡/,ol modum panis et vini visibilis species figura seu signum est veri et in eis
Xptoroü Xpr¡¡ratí(oweç.< xøì øõ - "ð ørirQ' lài aÛtoü xø$aupó¡revor'' contenti Dominici corporis et etiam mystici corporis, ita ipsum corpus
ioü Setou oó¡.r.øtoç xai rQ oó¡latl toü xuplou
æí'¡t'ætoç, åvorl¡'le$æ
Ð1Àovótu 20 verum fþram mystici et ecclesiastici corporis esse. Ad haec verum
*ni .q, æver5¡.r.ørr, aùtoü x¿i '¡rvó¡'[e$æ oö¡'r'oc Xpr'ocoü'< xaì Meooíæq eíte20
8¿ò
Domini corpus, quod in altari consecratur, futurorum figuram dici
¡".o'r"r¡e xæi Àí$oç &xpo1,ovr,æioç
xøleicøl é xr19r,oç, ó6 cù òleotötø ouv(j¿ætov
D am a s ce n u s eo, quo supra memoravimus loco, testatur : >Significativa,
B BB xøì, r& àr,¡pr¡¡révø ouvúyorv. u¡J,eoí'cr¡Ç te 1àp åvòç oüx ëottv{'
riÀÀù Suoiv'
&æeoxorvro-
inquit, futurorum dicuutur, non quia verum sint corpus sanguisque
é ¡ré1øç gr¡oi IIæüloç. xøi é dxpolovr,ocÏoç li$oç 8uoîv èot¡ colxor,v christi verus, sed quia nunc quidem per illa divinitatis participes
M 111 ¡,révor.v d'lÀ{1},or,v 8eo¡.r,ó6 tç xal' ouvø9Í¡' 25 efficimur, tunc velo per intellectum sola visione fruemur divinitatis.<r
5r 1
,AlÀ' åzrei xøi æepi corlr¿¡v ,xctvãlç e'[p''car,, cpitov æpoo$etéov æi.Ç26
puod apertius et Gregorius dicit, quod nunc quidem participamus
æpoelpr¡¡lévor,6êæó¡levov,éqcòtoüxuplou&r.r¡,$è6oõ¡.r.øxøl&l'{.$er,áèocr. corpus et sanguinem sub speciebus panis et vini, tunc autem clara
xøi túæoÇ eite xaL or!¡lpo},ov' eíIr¡tæt, vùp 8ù có te toü d'pcou xøì oívou
eÏ8óq
riÀr¡$oüç oó¡.r,ætoç
visione, et sicut vere est, videbimus illud.
ce xøi l,ropgì¡v tiv øio.$r¡ti¡v cúæov eít¿ xai lepòv or¡¡.r.eiov coü Cavendum autem, ne quis propterea, quod eucharistiae mysterium z
toÜ xupíou toÜ ðv øÛcoiç è¡.r,rcepr.exo¡,r.évou eTvo¿¿ xæi o¿r]toõ 8è toü ¡luotr,xoü,
30 figura esse dicitur, dicere aut omnino suspicari audeat non esse verum
rò r' &trr¡$èq oö¡,tæ arirò rr5æov te xøl oú¡,tpoÀov coÜ puoclxoü xæì èxxÀz¡or,aotr'- 30
Domini corpus. Absit tanta blasphemia a fidelium mentibus. Hoc
xoü oó¡.r,acoç glpr,r. xaì æü cò øv tQ $uor'æotr¡pírp lepoupyorS¡'r'evov &]'r¡$èç modo et pretiosa mors eius non esset vera mors, quod partim ablutionis
coü xuplou oa¡r* .,5*ou e'tce &vl,/üvæø töv ¡.r,elÀóvcov Àé1eo$ar é t'epòç d.elicto.um nostrorum, partim iustificationis nostrae figura sit. Vas
Àor¡r.*år.r¡uòç e] cÇr céler, coü æpoer'pr¡¡'lévou æepi tôv ¡l'uot¡pitov xe9øÀøiou namque electionis est, qui dicit: ¡Christus rnortuus est þeccøtis nostris
paptupei Àé..¡,cov. ld'vtltuæø töv ¡,r,eÀÀóvcolv Àé1eo$ør,, oÛ7" óç pì¡ ðvtæ ct}.r¡$öe g6 et resu,rrexit þroþter iustilicøtionern nostra.?nl\ Et Petrus'. >Ch'ristws
oö*r,a xøl o,i¡rn Xprotoü, ¿lÀ- 6c¿ vüv ¡'r'èv 8r,' æÛtöv ¡'.etéXo¡,'ev
tie Xplotoü 3á
,$eót4ro6, cóte 8è vor¡töc 8¿à póvr¡ç tle $Éctç'< ì ós é lpt¡yóproç ô Àtd'* þøssus est þro nobis, rel,inquens nobis exemþlwm.< Mors igitur christi
xæI æl¡t'atoç' mortis nostrae secundum peccatum et resurrectio eius vitae nostrae per
Àoyoç oægéotepov Àé1e1, 6cu oü pèv vüv ¡j'ecølæ¡'r'pávo¡eev oó¡'r'øtoq
$eopiç, iustificationem iuxta primariorum apostolorum sententiam exemplum
B BB' ùæi tfr &prou xæi oívåu Fopgñ ¡.r,ecøløppd,vo¡.r,ev æüroü, cóte 8è 9øvep{
xæi r5oæep èotiv &).r¡$öq,' ã;ió¡¿"'$a ø'lró' 6t¿ òè Tò
¡r'uoc{pr'ov coüto t6æoç

1 xøl oÙq . . êxd,Àeoe Mz in marg. l 6 eiç ævetl¡raroç . .' zrpò6 oé M el6 xor'v<'r-
2 Rom 8, 29 sq' I I Cf. oionys' Areop, Deeccl'hier' III r (PG 3' 424)'ltlllzcf' vícrv ¡rpò6 oé V communionem tecum V¿rsio lat. I S rlu M Xpr,otòv e | 2? oú¡rpolov]
Dionys. Areop., l. c. III ¡ $: (PG 3,42g Ã?). I fa ¡on' Dam ' Delide orth' IV 13
(PG
zo' 25 cf' Eph ir¡ úroypø¡r¡ró6 ad,d.. M quod' M2 det. | 36 ô Aldlo1o6 lpz¡1ópr,o6 B | 39 6q corr' M2
s4, rrs3A). I 1ã Joh: Dam., t. c. rv 13 (PG s4, 7:'528)'.1 22 |
Gal 3'
suþrø lasurø | cò ¡ruor4plov toüro Mz in marg, B in teztu
å+ ¡rr'. Dam., l. c. rv 13 (PGs+, rr53 BC)' | 36 Gregor'M'?
",ta.-io. [
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 13
12 BESSARToNTS

toü ¡r'èv roü d'ptou re xøù et figura fuit. Nec tamen adeo mors et resurrectio eius non fuit vera
elte xøìorl¡rpoÀov ì,Éyetat xai' ii¡t'æ &Àí1$er'æ' éq mors et resurrectio. Est igitur eucharistiae sacramentum et veritas
olvou eTÐouç ðvcoç ou¡r,póÀou, riÀz¡'$eíøç Ðè toü ev aÛroîç è¡'¿æepr'e¡¿o¡'r'évou
et figura. Ex quo nihil absurdi sequi videtur. Etenim ipsum quoque
M 111y tÌlr¡$oüç oóp,n"oq, **i é $"To, ¿ovrlouoç Seixvuo¿ æoÀÀø;¿oü toü zrepù sacramenti nomen nihil significat aliud quam figuram alicuius et sig-
ouvd,fe<,rç ,"pnlJo, or5ppoÀø ørjrù xaÀöv' xaì' ¡'r'ecà' tì¡v iepoupllu'v lúæ' 5 num alterius. Siquidem sacramentum tectum mysteriis secretumque
ð{.,uv<,yúpg.,lor,v, oilty"riiri¡evr¡¡.r,évæ 8¿à töv
lepöç æpoxer,¡.r,év<ov ou¡rpóI<ov.<t ó
esse decet et aliud extrinsecusprae seferre, aliud habere quod intellegatur
xaì æúÀ¿v' o-Au ,rof¡.ö' eiç ¡lóvæ tà Seîa orlppoÀø æapcrxu{úw<ov' c'ùtoü intrinsecus.
æverl¡'r'atr' æPòç çàe &,y['øç töv
8é<, Àéyer 8è tòv iep&pXlv ldei cQ $eapXrxQ Neminem autem conturbare debet nomen istud figurae, nec ids
teÀou¡.r.Év <ov &pXàç &vot'¡o¡'r'évou <r'
quod ait Damascenus: ))Panis et vinum non est nisi figura corporis
e$*æpr'oriuç ¡-r'uor{prov túæo6 Èvúote xai or5p-
, Cj¡ ¡rér.oiit, ¡r¿"t ìa t¡e 10et sanguinis Christi.< Absit, sed ipsum corpus Domini deificatum ipso
poÀov ié1"0t', toÀ¡-r'r¡téov eiæeîv fl 6Àcoç ervvofroær' pi10
"ìlte "o,i'ürrolpot¡,¡,,'ò6 Domino dicente: Hoc est corþus llleutnL, et non: figura corporis mei, et:
&f,r¡$èç eTvø-r, ,,pr,ot"ó'' &'æx"ye tie pÀøoelpinc' 1àp ôiv xai ô tí¡'tro6
oö¡.r,ø 'i Hic est sønguis meus, et nor¡: figura sanguinis mei. Primo enim panis
xæi ri (ql-
aûtoü,$d,væto, ìú,"or'òv rle cöv &¡ræpcr,öv f¡¡r,öv d,æoÀoúoeoç et vini nomine non ipsam visibilem speciem panis et vini, sed sub-
gópoç d,vriot norç oÛoa ti: Í1perê'¡aç eryépoeoq oüx riÀr¡$ì¡ç &'v {v'
"'inoe stantialiter transmutatam in corpus et sanguinem intellegit. Deinde
ilorüloe .¡dp êo"ru ó ÀÉ1<ov' ré Xptocòç té$vr¡xev óæèp töv ri¡.r.æpctõv f¡¡,r.öv,
1ó figuram hoc loco intellegit umbram illam, quae nihil aliud praeterquam
B84xaìd,véoo¡8r,ùdv8t*oí.oo'uiptöu'(xøiIIécpo6é$eîoç'rréXpr'oròq15 figura est, simpliciter aliud significans, nullam omnino faciendi vim
co{,vuv
¡éæov$ev ,iæèp f¡¡.r,åv d¡,r.iv xæraÀeiæ<ov riæo^¡pø¡r,¡-r.òv
xæi crlæov.({ é ¡.r,èv
,$eia rivd.- et potestatem habens, puemadmodum sacramenta veteris legis Novi
toü Xpr,ocoü .$áiaroc ìoü xo,i f¡¡r&ç Ðeiv ri¡ &.¡tæprtq,$aveîv, f¡ 8è Testamenti sacramentolum figura fuemnt, ut circumcisio baptismatis,
f¡¡r'Ïv xøcà toùç xopu-
orc(õrç coü tfr òr,xæroorlvl (flootl túæo6 xøì' riæo1pæ¡'r'¡'r'òq
sanguis hircorum et vitulorum Dominici sangUinis in arca crucis effusi,
gaí,ouç cöv dæootóÀ<ov'¡é^¡ove'
20 et serpens pendens in eremo corporis Domini in cruce pendentis. Venrm
i¡ dvdotnor,6 æùtoü, ¡r.r¡8' eiq u 2o
illa quidem figurae tantum erant et aliorum significativa, non effectiva,
xal &1,í1$euá èort x
¡.r,uot{puov et sacrorum quidem significativa, non ipsa sacra. Nostra vero non
M 112 6¡loq oÛ Ð¿à toüeo étte¡a.l" &¡oæov o
modo significativa et figurae salutis sunt, verum etiam salutifera, hoc
oÛÐèv ðiÀÀo oÏ¡,r,aiver, i túzrov tr,vò6 9épor,v xaì o¡¡,r,eÏov eTvøl étépou. xexæ},u¡.r.-
est effectiva salutis, ipsaque sacÌa et sacrae sacrarum rerum figurae.
¡.r.évovre'¡àpeïvør,¡tt"¡¡.r,uor{puovxal'itltro¡lèvcò9æuvópevov'&}ùo8è 25 Hoc enim interest inter veteris et novae legis sacramenta, quod illa
còvoorl¡levovëxer,v.6$Evxai¡.l.uotr,xòçeipr¡talòeîævoç,ev<þ¡letùtì¡vcoü25
zræpa¡é¡orø. celer{. quidem dumtaxat significabant salutem, haec etiam praebent, et illa
vo¡.r,r,xoü æd,o7,n'þpöo,u f¡ roü lepoü oó¡røcoç xa.i a.l,p.æ'coç
toü ocotz¡piou $avd'tou' d)ùrì xøi 8¿' quidem non sacra, sed- sacrarum tantummodo rerum significativa, haec
o,i '¡,Ìp 8r,Ì d¡ruòv ¡.,,óuou criæov ðvtoc
"åu xêx)rt¡'cat ôeîævo6, óç autem et significativa sacrarum rerum atque effectiva sunt. Hinc
o,rid¡v .ì¡v cõ¡v $eí<ov ¡.r.uor4pirov ææpd.8oolv ¡.r,uottxòç
sanctus Hilarius ait: >Corpus Christi, quo in altari participamus,
Bg4vritprou ¡r,àv xocì olvou ðvccov rôv ôpo¡.r,évcov, oapxò6 òè x¿ì æ{.p.æroç
cõ¡v voou-
ô æapùao 3¡ figura quidem est, quatenus panis et vinum exterioribus apparet sensi-
¡réu.u. or¡¡leÏov 1d.p Èotr,v elre xq.i trlæoq, Ari^¡ouocîvó6 9r¡ouv, bus, veritas autem est, quatenus corpus et sanguis in veritate corde
ti¡v óp<,1¡lêvr¡v åøutoü !¿op9ìv diì'Ào t¡ d'9' Éæutoü voeîv Ù[8<oo¿v'
creditur.< Et Augustinus: uchristi corpus, inquit, et veritas et figuta
I To,p*c"éc. àè ¡,rr¡ôévø fl arirò roü trlæou cò ðvo¡.la i 6 9r¡otv ô aot¡aaoxr¡vò6 est: veritas quidem, in quantum virtute spiritus ex substantia panis
èv tÇr æpoer,Plpévqù xe9æÀøíç' loÛx ëot'''cúæoç é dptoç xæi é oTvoç toü
et vini corpus efficitur; figura vero est illud, quod exterioribus sensibus
o<Lp"æroçtoü ipr,oroü _ ¡.r,ì¡ yévor,to - ål¡- øütò rò oõ¡.r,æ coü xupiou
re$eo¡-
roüró ¡r.or1 åottv, oùx é trinoq coü oó¡.r.øtoq, 35 95 subiacet.< Nos itaque figuram hoc loco ita accipimus, quae scilicet
¡révov aÛroü coü xuplou eiæóvtoç'
ålÀà tò æpötø quoad sensibiles species panis et vini aliud dumtaxat significet, quoad
Ðùù tò oö¡.r,ø, xai o'iX é túæoq coü otl¡'latoç, æT¡'¿u'< ¡lèv '¡ùp
àtaü$or rÇr roü d,prou xo¿l o'úvou ðvó¡.r.øcl ori rò ociosr¡còv xcrì gør,vó¡r.evov aütõv
3 BYI on. M | 4 xølöv corr. Mz ex xu),¿'í,M B | 8 dpXù6 M'? cow' er
ei8oç, ô tÇr ðvtr crlræo6 èotív, riÀl& cò pecøpÀr¡$èv ii8r¡ xøi ¡.r,ecaæor,r¡'$èv eiq
ôeúzvuo¿
tiv eù;¿cíçMnl10eïtexøl,úzro1pø¡.r.póçBom. l16cúæovxalúrcoypø¡r¡róvBl21 êré-
oö¡r,æ xøi æI¡,r,ø voeT ó ò¿8áoxc¿Àoq. ë,rcerca 8è túæov àtæÜ$ø Àag,p&ver, p<,rv M ëeepov B | 22 ¡ruorr¡piou M ¡r,uoc{ptov B | 28 îùv aild. Mz | 25131. õ'$ev x¿l ...
40
ox¿ùv xøl tò æivr,y¡,ræ ¡.¿óvov xaì pr¡òèv ,åiÀÀo fl cr1æov åtépou or¡¡.r,otvtlxòv
rÍæÀöç
voEÏv 8í8o¡or.v om. Veysio tør. | 32 Âø¡.r.øoxr¡vò6 trþ. B þosl xegcùuirp | 34 oó¡rn"o6
Areop" l' c' B add.. xal u!.¡taroç | 36/39 npõtø ¡rèv y,tp . . . ëret.t'u 8è M2 iø mørg. 1.36 æpõrø
4 Dionys. Areop., De eccl' hier' III z (PG3' 425D)' | 7 Oionys'
t cot 15,3' tf rPef,tz' zr' a0 Cf' Aug" Sermo z7z (PL M2 npdrrov B | 38/9 ôcÇrðvrr...uTpæBom. l39 ëæe¿ratèl eTraB | Àa¡rpúveu
Ir z (PG 3,428 A). | 1n I I
Dam', De fi le orth' IV r3 (PG94' rr48A)' corr, Mz ez voei é ù¡túoxaÀoç. | èvraÚ$ø trø¡rpdvetl xøÀeî B
38,tz46BC)' | 32 Joh'
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 15
t4 BESSARIONIS
tù verum corpus Christi et aliud significet, et tamen veritas est. puemad'
6î¿xùv êcépou ôúva¡lr,v' 6v rpóæov
coü modum Da¡nascenus quoque, sicuti paulo ante memoravimus, veteres
&{*tlq ¡.r.uoc¡píorv, i ¡.r,èv æeprco¡.r,ì¡
secutus doctores verum corpus et sanguinem Christi figurativa futuro-
Xov xa,l 8ø¡-r,ÉÀeov æIg.æ ei"ç x&$ø,por.v
n¡m nominavit. Ubi enim figurativa dixit, et figuram sine discrimine
ivov çoü åv otæupQ Xu$évco6 xuptæxoü
5 clicere potuisset.
$úpøvcoç, xo¿i é ev èpúpe xpe¡.r,ao$eìg 5
Sed de iis satis, ut arbitror, disseruimus. Nunc, quod reliquum6.
f,ro(ro6 Tcpodr¡Àóoe<o€. dÀrr- èxeivæ ¡.r,èV
est, aggrediamur. Erit autem nostrae omnis oratio tripartita. Primum
cü ¡l,éwor, xøl &æoteÀeøerxd.., xæì lepöv
oüX iep&. cù I' f¡¡-r,étepæ ori c4¡.r,øvclxù
enim conabimur ostendere divinissimum corpus Christi et sanguinem
I xai o¿,¡oc¿xù xori o<or4píæv zcor.r¡'cr.x&,, nullis aliis verbis aut sacerdotum precibus confici quanr. iis, quae supra
pöv tr5æor,. toritrp 1ùp cà vo¡.r,r,xà tõv 1o l0memoravimus, Domini verbis: Hoc est corþus rneuln, et Hic est sa.ngctis
nleus. Post haec sanctorum ecclesiae doctorum ac patrum nostrorum
ocotr¡píæv, ræücæ 8è xai æepr,éxo,",:iulî#ï:: iil.t';Xïl,ru;; unam et eandem esse sententiam declarabimus. Postremo quae huic
opinioni adversari videntur, duce Domino, cuius res agitur, dissol-
or¡p.avru&., orix íepù ocÛt&, ðveæ, ro¿üror 8è iep,l re aürà xo¿i iepöv æpay¡rútcoV
vemus.
or¡,¡tn rr*&' ¡e xu]¡. æott¡rr"x&. 8è xæi é Seîoç 'IÀópr'oç' cò oö¡'tø coü
91oì,
Xflo"oü, oS ev cQ $uor,aor4pkp ¡lecø).a¡r,pd,vo¡.rev, crlæoç ¡,r.év Èocr, xæ$óoov
1ó L6 Quod igitur impossibile sit aliis quam Dominicis verbis eucharistiae 7, r
sacramentum confici evidentissime et luce clarius apparet. Enimvero
ôiptoç xoct oTvoq co¿Ïç ë{co épövtar, øio.$l1oeor,v. riÀ{$er,ø ðé èotr,, xa$óoov
(|rXñ, xcti AÛyouocîvoç' nemo est, quem lâteat, quemadmodum panis et vini in corpus et
oõ¡.r,ø xæi ocT¡.r.æ Xproroü cfr riÀq$eiç n¡.o¡e,3etu.¿.ñ
sanguinem Christi in instanti facta transubstantialitas humanam omnem
rò Xpr,otoü oö¡rø xal d).{selø xui .r.5æoç èorív. dÀri$er,ø ¡,r,év, xa$óoov cfr
facultatem excedit ingensque opus est et certe divinum, ita etiam
M 118 }uvú¡,r,er, coü æverl¡,turoÇ èx rie toü diprou xøi oívou oüoíaq oö¡.r,ø ^yl.verw..
20 29 huius sacramenti efficientia veÌba instar ipsius sacramenti eximiae
B 85v túæoe òé åot¿v tò rai6 ë[<o ocio.${oeo¿v rJæoælætov. oiitco 8è xæì f¡¡reî6 åvcæü$ø
cuiusdam virtutis esse debere. Christi vero divinis verbis nihil esse
ròv 1iæov lø¡.r,pd,vopev, èæi ¡aèv roü ocio$r¡roü xøi épætoü àr¡Àovócr, coü d,ptou
potentius, nihit efficacius esse posse ma[ifestum est. Quamobrem fateri
xæl olvou e'í8ouç óç or¡¡lævcr,xòv ¡.r,óv<,rq êcóp<ov xøi criæov ¡.r.óvoq, Èæì, 8è coÜ
necesse est Dominicis illis verbis et nullis aliis divinum hoc sacramentum
&tr1goüç ôç úæoypágovtæ ¡lòv xoci o1pøívoytæ xa| Étepov oÛ8èv ¡,r.évcou fitcov
confici posse. Nec enim divinissima per divinam potentiam confici
xocf æÛtòv d,ì.d$euav ðvtcr. xæsò òì¡ xøì é æüròq aø¡.r,øoxr¡vóç, fi elpr¡rær,
25 negaverit quispiam, nec verbis Christi nihil omnino efficacius esse,
toT6 &pxoclocåpor,ç dxoÀou.$öv 8uàæoxd,Àor,6 ld,vclcuæa röv ¡.r,eÀlóvccov<< tò

cum non modo homo, verum etiam Deus sit creatorque omnium, qui
¿Àr¡,$èç oö¡.r,* xøù øT¡.r,oc toü Xprotoü 98&.oa.ç ôvópøoev' ei yùp &vrlrvææ,
solo nutu cuncta produxit, qui verbo aegros curavit, mortuos suscitavit,
n&vrloç ò{æou xai srlæov.
caeteraque miracula fecit, quae in evangeliis recitantur.
6. ETev t!. roritcov rolvuv o,Útoq ú¡cocesévccov 8æetæ¡ 8eÏ[ør, æpöræ ¡lèv Praeterea humanae preces tunc, quod orant, facillime consequuntur,2
éq o,l8éo¿ þ{¡ru,or,v dÀ}.or,ç 41 r,,voç oiør,oàí1æoce er}Xocî6 xæi òe{oeorv iepécoç tò _
30 B0 cum id meritae sint, et a bene meritis effunduntur. Atqui panis et
seiov toü lpro"oü oõ¡.r.ø xøi aT¡.r,oc lepoup.¡eicør Ì) coT6 ¡eoæorrxoîç æùcoîç
åotr, tò oô¡'r'æ xøi toütó ¡'r'or5 êocl
vini in corpus et, sanguinem transmutatio non petentium meritis, sed.
þ{¡løor, toi6 æpoer,gr¡¡.1évotç' lcoüró ¡.r.ori eius potentia, qui ex nihilo cuncta produxit, per sacerdotem tamquam
cò'a[¡.r,æ< ].éyovtoq. ë¡c¿cræ òè óC xai øritoÏç f¡¡.r,õv coî6 Seio¿6 8¿ScroxdÀor6
per instrumentum quoddam efficitur. Unde non minus ab indignis
tE xal oijço Ðoxei. reÀeucøiov xøi tù 9ør,vó¡r.evæ tfr 1e tor,ør1cï
'cærpd;ow sacerdotibus atque perversis quam a bonis sanctisque consecratur. Ex
,$éoer tg xai úæoÀÍ¡Qe¿ åvavr¿oüo,$ør,, ÀÜooct ce xal ou¡.r,9óvtoç eÇl 6À9 oxoæQ
35 g5 quo manifestum est non orantis sanctitatem, sed ipsum Dominum
l¡röv è[r¡1íloao$o¿¿. propriis suis verbis a sacerdote prolatis panem et vinum in proprium
7 ¡ | 'Oç ¡riu oõv &òr1vøcov diÀlorç troiv i toîç òeoæorr,xoÌq þ{¡.r,øor, tì¡v eùXæ-
lóyor6. ÀéÀr¡se ¡rèv yrÌp otl8éva' corpus transmutare. Nam si humanae preces hoc possent, potius viro-
B 86 pr,otíøv teleic$øu, tor5ror,ç d.v tr,ç æeto$eL1'coîç
xøi uT,p.a. ên &có¡,r,<¡l ¡.letaæoir¡oúv rum bonorum preces, etsi non sacerdotum, çluam pravorum sacerdotum
röv æ&vcov tiv toü &,pcou xai olvou ei6 oõ¡.r,æ
te ëpyov hoc divinum opus efficerent. Atqui indecens esset atque ab humana
te xal,
¡-r,etøpoÀiv ¡u&,oøv d,v$p<oæívr¡v ðúvø¡'r,r'v úæeppaíver'v, ¡i'éyr'oróv
40 salute alienrrm existimare tantum sacrameûtum a re dubia dependere,
M 11Bv d,æd,vrrov elva¿ xcrl, d,æoteÀeo¡,r,&tcov xaì &poc $euóræcov xaì éæopåvol6 s& toü 40
to¿oúcou ¡r,uor¡píou ceÀe¿<or¿x&' þi¡y.æ'cæ p,eyiorr¡e eTvotu àuv&¡.r,ecoç òeiv xæi'
9 ococ4píav M otocr¡plø6 B| 21123 ènl ¡rèv toû elos4roü . . . toü cÌÀr¡$oü6 M2 tø
14 Cf. Hil., Detrin.VIÌI 13. 14 (PLro,z45-247), | 17 Aug' ?
125 ¡orr.ou-., mørg. B in lexlu I rr,q B om.
1. c. IV 13 (PG94, rr53BC).
>>-

BESSARIONIS
DE SACRAMENTO EUCHA.RISTIAE. 77
16

röv te coü Xpr,otoü $eiov Àó1cov oriòèv io¡¿upótepov,


quippe dubium atque ambiguum est, an preces ac supplicationes nostrae
cÇr ¡auoc4p[qr &vríÀoya.
or18èv èvep'¡éorepov eTvør, evÐé¡eo$æ¿. 6$ev xø,i &v&yxr¡väeívo¿q toiç
eïvo¿¿ Deo acceptae sint futurae, ex quo fieret, ut et salus nobis virtute
xupr,øxoiç þ{pæor, xæì oùx &ÀÀolç æ¿oterle¿v [epoupyeÏo'$ø¿ tà,'$eÏæ ¡.r,uod¡pøæ'
huius mysterii exspectata dubia foret. Quod ne accid'at, immo salus
oüte 1ùp <iç cù $e¿ótorcct .$suotd,t¡ ôuvú¡r.er, åveploüvral, &pvr¡'$e[r¡ tr'q &v, nostra, quam digne participantibus hoc sacramentum praebet, certa
oij$' éç cöv Xpr,oroü Àóyov o'iÐèv åvepyéd.repov oÛx cïv$póæou ¡róvov, ¿Àl¿ 5 5 atque indubia sit, necesse est Dorninicis verbis dumtaxat et nullis
xøl ,$eoü övcoç xæì rõv æd,vtcov 8r¡¡-llouploü xa.ì, æ&vrq. verl¡-r.øtr, ¡.r.óvcp æeæour¡- aläs tantum conîici sacramentum. Ad haec precibus quidem nostris
x6roç, ôç ),6y<¡l voooüvcæç è$epd,æeuoe, vexpoùq &vêatr¡oe, xcr'ì' tã'ÀÀæ 6oa a¡
non perficimus, sed tantummodo rogamus, ut perficiatur sacramentum.
e'3øy1eÀíorç ææpúào[ø &ner'gyd.aæto.
Verba vero, quae hoc divinum corpus operantur, efficientia sacramenti
2 esse debent, non ut conficiatur deprecantia.
"Ect æ rà.ç ¡,1èv dvSporzcivøç Ðe{oer,6 d,æoteÀeiv ð æouoüot, cî,¡ &liæç elva'r',
B 86v f¡v øitoüol, xøi úæò &(icov 8lxøí<,iv te xøl éoicov rivSpõv æpoo9épeo$at. ti¡v 10
10 Ergo non nostris verbis, quae non conficiunt, sed ut conficiatura
òè roü diptou xai eiç oö¡,r,ø xøi øT¡.r,æ roü xupiou ¡.r.etøpo),Ì¡v ori tfr &[iç
o'ívou
ora[t, tantum opus tribuendum, sed verbis Dominicis vere conficientibus
cöv øirorivr<lv, &Àlà tfr roü r&vræ ææpuyæy|vtoq }uvú¡.r.el à¿tl toü iepøcr,xòv eo modo, quo Dominus ipse per eadem verba, ut legitur in evangelio,
6xtpc( æepuxer,¡révou &æote),eîo.$øt. 8i).ot yùp òù xøi Ûæò æovr¡põv lepé<ov consecravit. Praeterea verba Domini proferuntur a sacerdote, tamquam
potestatem habenteea perficiendi, quae ipsa verba significant. Precibus
oúàèv fltcov tò ørltò 6æep xøi úæò cöv d,yr,cocd,cov yiveo$orr,, <Íore oùXi dv
15 vero suis potestatem petit idem sacerdos tamquam nondum habens.
coü }eo¡.r.évou éor,óqrd, te xæ1. }ér¡o¿v, &ìl' ærlròv tòv }eoæór4v toîç i}io¿ç 15
TEPoqepo¡.r,évor,6 tòv d'prov
Etenim melius certiusque res ab potestatem habente quam a nondum
þí1¡r,øor,v úæò iepé<oç ¡.r,etù oxoæoü eoü æpoo{xovfoç
habente, sed ut eam habeat rogante perficitur. Faciliusque id agit,
M 114 xaù còv oTvov ei6 I}r'ov oö¡.r,ø ¡.r.etøpúÀÀer,v. diÀÀcoç y&p, ei eüXi toüt' åàr1-
væto &,v, ¡.r.&ÀÀov d,v f¡ Xpr¡otõv &v8pöv xøi pl¡ lepéov eÛX{, SeÇr òè lí¡.r,<'16
qui iam potest, quam qui posse se sperat. Non igitur supplicibus sacer-
gtÀrd,cc,rv i) f¡ æov¡põv tepéotv coüt' &'v &æetêì.e¿ cò '$e¿ócøcov ëp'¡ov. xøi
dotum, sed enuntiativis Domini verbis effici credendum est haec sacra
yùp Sù oriSè àíxo¿rov oÜce ¡,tiv tfr dv'$pcoæiv¡ oortlpíç æpóogopov <i¡-r,gtpóÀou 20
20mysteria. Item dum rogat sacerdos, aut petit obtinere potestatem
rp&y¡turoç rò roooütov è[aptâ'v ëplov' eÛXtiç 1ìp xai æøpæx],í¡oet'q ù'ç
conficiendi mysterii aut non. Si petit, non igitur inerat sacerdotis
precibus ea potentia. Quis enim peteret, quod iam tenet ? Quod. si
f¡¡recépcr6, ,Í8r¡Àov eTval, ei xøl ,$eò6 eiauxoú,oaç ææg&.ay.ete rà aicorl¡,r.evæ'
xøi oiíco6 xai tiv ò¿à cöv ¡-luocr¡pícov f¡pÏv èÀæu(o¡r,évr¡v ocoo¡píæv &8r¡tróv non petit, frustra rogat. puapropter non ipsas sacerdotum preces,
toiç sed Domini verba eucharistiam conficere manifestum est.
B 8Z Ge xæi &¡rgípolov eTvo¿r. 6æep tvø ¡-r,Ì¡ ou¡rpøír¡ xøi f oorø¡piæ f¡¡.r,öv, iv
&lt(Jç pe.r},ttøppd,vouor,v f¡ eÛXapuoríæ þeþuLø. te óq 8ei xæi &væ¡t-26 25 Adde, quod verborum, quae haec mysteria conficiunt, nulla diversi-l
';æpêyer,,
gíBoÀo6 ei:r¡, &v&yx7toi6 xuprøxoîç (ti¡p.uatxæl oüx d,Àlolç rò coooütov zc¿oteúe¿v
tas, nulla mutatio esse debet. Una enim cuiusque et immutabilis forma
d,æoteleiosar, ¡.r,uot{pr,ov. xo¿i øü 8i¡Àou 1è 6vtoç tù.ç í¡¡terê'gaq 8eí¡oerq pì¡
est, qua mutata totum etiam mutatur. Unde Matthaeus et Marcus
teÀeloüv, &Àlù Seio$oct, <5ote teÀe¿oüo$ø¿ cù ¡,ruod¡plø, crÌ àè þí¡¡læræ çEÀe¿<o- et Lucas et cum iis apostolus Paulus, cum huius consecrationis
c¿xù øÛró.$ev oÛ re).e¿óoeco6 ææpæxÀr¡r¡xà, 8eîv eTvø1, oÛx, &v tæî6 \¡rerê,pÚ"ç
mentionem faciunt, quae a Salvatore (in ea) nocte, qua tradebatur
òeí¡oeor,v d,æoòoréov ëpyov toooürov, 8eo¡.r,évocq ye 6ore teÀeo'$ivctr,, orl ce'30 B0 perfecta est, eadem verba omnes eodem modo pronuntiant, quamvis

Àe¿orjoø¿c tò ëp1ov, dÀÀ' øùtoiç coiq þ{¡.r.aor, toü xuplou. arjtó'$ev ørltù te-
et in superioribus et in sequentibus diversi diverso modo sunt locuti.
Àeroüorv, óç xd,xeîvoq èxeivotç ocùrà, Íepor5pyr¡oev. Hic pariter omnes dixerunt: Hoc est corþus rneu,rn, et Hic est sønguis
B "Et¿ ¡e è¡ceì, tà toü xupíou þ{¡r,occct æpogépovtøt úæà soü lepéoq óc üòtl nleüs. Preces vero et supplicationes sacerdotum, quibus nonnulli
M 114v ëXovtoç èfouoiøv zcoteïv å, o4¡,r.øíver, cù. þí¡y"u'ca., tà, 8è æøpaxÀr¡tr,xà æücoÜ
existimant hoc mysterium confici, alias apud alios et longe quidem
35 diversas esse videmus. Alii enim optando, alii imperando id agunt.
þí¡puræ éç è[ouoíæv airoüvtoç, oÜæ<¡ àè ëxovroç, - ¡lõ].Àov 8é c¿ teÀeïræ¿
35

xui þeþw.hepov úæò roü ëxovtoG i) Àapeîv øirou¡révou, x¿i roü 8uvø¡.révou Siquidem Clemens et facobus: rRogamus, inquiunt, ut mittasSpiri-
{8r¡
è),æí(ovtoç 8úvøo$æ¿où roîç 8er¡trxoÏç cöv lepé<ov þ{¡,,,aorv, &À},& toic tum sanctum tuum super hoc sacrificium, qui efficiat hunc panem
fl -
d,æogøvtr,xoî6 roü xupíou d,æotetreÏo$crl vo¡.ttotéov rù' ii'¡r.æ. xøi,ðttrì.<¡c òè é corpus Christi tui et, quod. in hoc calice est, sanguinem Christi tui.<
B 8Z'8eópevoç ì') 8eïtar tuXeîv te),er,<otr,xiç toÜ ¡.r,uocz¡piou 8uv&¡.r.eo.rq i oü. ¿À^" Iacobus vero: DRogamus, inquit, ut Spiritus sanctus adveniens sancta,
40 bona atque gloriosa eius praesentia sanctificet et faciat hunc quidem
ei pèv tò æpörov, oüx d,v àrlva¡.r.r,ç ceÀer,altr,xl cøiç tôv iepéolv èveí,r¡ æøpøxÀí¡oeol. 40
riç f,ip ôèv ø.icioerev 6æep {à1 xæ'cêyeu; ei 8è cò Ser5tepov, ¡r&tr¡v &v òéo¿to.
rSore oûx o¿ütai ai àeí¡oer,6, &lÀù trì xupíou þ{¡:.ætæ tì¡v eriXæptotiæv 2 åvtéXeo$arM ôéXeoÐca B j 19 I i M I ínòB suþrarasurøl 36 È¡¿ovtogl B
add. èÇovoLuv
reÌoüotv.
Uohler, Kartlinal Bessa¡ion. III. 2
BESSARIONIS
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. r9
18
uBt¿ r& 6}.o6 panem corpus sancti Christi tui, et calicem hunc pretiosum sanguinenn
¿ töv ¡.r,èv roÀe¿orJvr<ov ¡r,uoe{pr,æ þïp4r<ov oùàe¡.uiæv ¡.r,eta-
Christi tui.rr At magnus doctor Basilius: DRogamus, inquit, ut veniat
üî":iJ'iiñîï"i:å:t :: ;ru ; Spiritus sanctus tuus super nos et supcr haec proposita munera et
benedicat ea, sanctificet et faciat hunc quidem panem ipsum pretiosum
rorlrorç IIæüÀoç 6 p,êya.ç rie $eúæç
toü ocotflpoç à tfr vuxci fi nape8i8oto 5 Scorpus et vinum pretiosum sanguinem Domini et Dei'et Salvatoris
nostri Jesu Christi, qui effusus est pro mundi vita.< Divinus autem
te1eo$eioz¡Ç .cà. þ$,¡t"æræ tæütæ é¡,r,oit16 irc' øùtie léEeoe
n&weç zcpollvelxæv,
xai ¡-r.r,xpóv cr, åvr¡lÀæXóteç, Chrysostomus: rEmitte, ait, Spiritum tuum et fac hunc panem
xø.iro¿ y. i .oi6 repo¡1ou¡.r,évo4 te xuì. åæo¡.r,évolç
xøi ltoüró èot¿ cò a[prú' ¡-lou< r'l¡oæÛt<oÇ pretiosum corpus Christi tui, quod vero in hoc calice est, pretiosum
rò 8è lroütó Èot¡ cò oö¡.r,ú pou<
xøì, 8e{oet6 côv lepéov, æIq xatà- toùç o$t<o sanguinem Christi tui transmutans ea Spiritu tuo sancto.< Cum igitur
M!15ætiu¡¿ç eitróvreq. cà6 eùXà6 8è
d,lÀotç, xøi dlÀtoq æotp'10 10 tauta sit in iis differentia atque varietas, verba autem sacramenti
Àéyovraç rà teÀeroüvrør, d,Àìaq
¡.r.uotí1pr,c
eTvocr, rcæp'
efficientia immutabilia esse debeant, profecto non illa, quae alia apud
B gg &Àio¿C ìéyeo$at. xo.ì coùç ¡.r,èv erixcr,xö6, coù6 8e rrpoorøxcr.xöç aÛrà6 npo-
alios sunt, sed haec Domini verba, quae apud omnes eadém sunt et
géper,v. ti^ú*r, ¡rèv yrÌp xæi 'Id.xcopo6, ó ¡rév' rròeópe$ri oou<,
gr¡oiv,
rò rít.¡r,óv, oou æveü¡.r,æ,èæl tiv suoíæv ruJf 4v, 6æ<oç, d,æo9{vor ab omnibus eodem modo proferuntur, tanti mysterii formam esse, et
otuo,
"0,"o.*é¡r,{.,oa iis tribueqdrunesse perficiendipotentiam manifestum est. Per ea enim
tòv d,ptov roücov oö¡r,ø roü Xpr,otoü oou, xøl cò æotí1ptov roüco æI¡.r,æ toõ
xæi evtóEq rr 1ã fit, ut sit quod est.
Xpr,ocoü oou{r,'Id,xorpo6 Ðé' r[væ êærgoutioav tfr åyiç xaì, &yø$fr
Illud quoque considerandum est ea esse alicuius rei efficientia, per 6
o,ùcoü ,rnpouoiç<, gr¡oiv, >&yú.o"¡¡ xai nolí1o¡ tòv ¡rèv &pcov coõtov oö¡/.ct
coü Xpr,otoõ oou.< quae res illa ad esse producitur, ab aliisque distinguitur. Huius autem
d,T,ov roü Xptocoü oou, xæl cò æot{pr,ov roüto tl¡.r.r,ov øi¡.r,c(
BøciÀe¿oc 8è å ¡réyø6. rðeó¡.r,e8á oou<, gr¡olv, >èÀ$eîv tò æveü¡rú oou tò
divini mysterii nulla alia quam verba Domini efficientia esse videntur.
ørlcà x¿i Ergo ipsa dumtaxat, et non sacerdotales preces tantum opus conficere
di.¡rov èg' f¡¡r&ç xøl åæi tù æpoxel¡.r.evæ 8öpæ taürø xoci eriÀo1ioa¿
tò coü xupiou20 z0 dicenda sunt. Huius rationis prima quidem pars per se ipsa nota est,
&yr,!raor'*nl åvaòei[al tòv ¡lèv riiprov toütov æûtò ci¡.trov oö¡.r,ct
toüro tò quare ea omissa minorem probabimus. Ipsum certe consecrationis
xa,i Seoü xøl o<otipo6 f¡pöv 'Ir¡ooü Xptotoü, tò ðè æodlptov o¿ücò

ri¡,,uov øT¡.r,ø *riÌo, xøi .$"oü xæì oot[po6 f¡pr,öv '¡¡ooü Xpr,otoü tò èxXu$åv opus et per consecrationem efficitur sacrum mysterium in extrema
"oU prolatione verbomm conficientium, quaecumque illa sit, et in instanti
úæèp {e roü xóo¡.r,ou (.ìc.<, é ðé 1e $eîoç Xpuoóoco¡,r.oç'
rxætóæe¡-r.rl,'ov<r,

gr¡oi, lcò æveü¡.r,á oou rò óiyr,ov xaì æotr¡oov tòv pèv d.ptov toütov cipr,ov oö¡,r.æ fit. Siquidem panis et vini substantia in sua perrnanet natura, donec
coü Xpr,otoü oou 25 25 omnia illa, quaecumque sunt, (luae sacramentum perficiunt, verba
toü Xpr,otoü oou, rò òè øv tQ zrotr¡pûr¡ roúcql ti¡.r,r,ov æT¡,r.ø

M 115v ¡,tatøpølòv tÇr æverlpæci oou, cÇr åyítp'< ev ¡'r'èv oõv to'5totq tooøúcr¡Ç ye dicantur. Quibus dictis mox consecratio fit, transsubstantialitas per-
B 88v olíor¡Ç àr,ægopã.q, rä¡v 8è reÀercotrxöv þr¡¡.r,d,t<ov d,¡,r.etææor,{rov ð9er,ÀóvtcoveÏvær'
ficitur, consummatur sacramentum. puod et de baptismate beatus
oùx Èxeivø CiÀÀa ye 6vræ næp' éilÀou6, tiÀÀù raÜta, ,i æøpù æ&oív eio¿ t¿ ørlrà Augustinus ait: rAufer, inquit¡ verba, et quid aqua nisi aqua ? Accedat
xa,ù zrøp& æ&olv é¡.r,oí<oç æpogépovtør', ¡'r'op9{ ¡e xa'L eTòoq töv puotr¡pí'cov verbum elemento, et efficitur sacramentum.( Unde tanta potentia
30 aquae, ut cum tetigerit corpus, purget cor, nisi ex eo, qui verbo hoc
eiolv, xai torjrotr,ì rÌ¡v ceÀercotlxÌ¡v d,æo8otéov 8úvøpr,lv tør5tr¡v' 8tù '¡àp '¡orltc¡v 30
eiç eTvøt, 6 eiot, tà ¡.r,uot{plø d,æoteloüvcæ¿'
rò facit ?
6 ,'Et¿ slreivd eioi t¿voç zror,r¡crx& e'i.'c¿ xa.i re)teuii.rr,x&., òs" ôv ei6 tò eÏval Cum igitur manifestum sit per verba hoc sacramentum confici, o
åxEivo ææpd,yerar. xo¿i rôv &ll<ov òuaxplverq.t,. roü 8è iepoü puor4píou torScou decet quae ad hanc ex substantia in substantiam transmutationem
oùòèv c[ÀÀo oÚt<o6 <Íiç cà, xupr,æxà Àó1uæ teÀer,oç¿xà eTvq¿ òoxeî' 6$ev dìjrù similitudinem aliquam habeant eique conformia sint. Unde quoniam
.cæïrærxaì oùXi ori coü iepé<oç ðe{oelç tò ro¡oücov cEÀE¿oüo¿ ¡.r.uoc{pr,ov. roúcou 36 35 in hac transmutatione tria haec esse necesse est: terminum a quo, et

roü lóyou ènei gotvepd. f¡ pei(tov èori æpócæor, ç, ræú't"r¡v ææpa8pø¡,,.óvceç 8eí{o¡,rev terminum ad quem ipsa transmutatio fit, et modum ipsius trans'
tiv è).d.ttovæ. ørirÌ¡ f¡ tfrç iepoup^¡iuçènêpyew. xøì, tò ôr,' aütiq åæoteÀorl¡.r.evov mutationis, quae omnia illa significant, talia vero esse ve¡ba Domini
rip èoyí,:c<p vüv rie cöv reÀe¿orlvr<,lv þr¡¡lát<ov, éæolæoüv facile probatur. In iis enim continetur terminus a quo per verbum
¡.r,uorÍ1pr,ov øv aritQ
elev äeivø, æpogop&q 1ûvovtær,. i¡ ÏÌp roü dipcou r.ai oívou oùoía èv rfr i8íç hoc; nam nisi in ea esset terminus a quo, non esset transmutatio;
péxp4 ùv r&.vra. åxeiva éæo¡øoüv r&. ^¡e 'ce),etoüvca þ4sei4 lo
¡.r.évouol q,5oeu,
4 NIt 26, z6-28' Mc t4, zz-24. Lc zz, tg-2Í' r Cor tr,z3-25' | 12 Const,apost 4 ¡téyaçM '$eio6 B 11 scriþsi (cl. zs. 39) rcpoogépervM Bv | 12 oorll
VIII rz n.3r, ed.Funk I 5ro. | 15 Lit. s. Jac. (F. E. Brightman, Liturgi¿sI Ox- | æpo9épetv
B *. I 28 rupù, MV nepl e I ZS zrpogépovterMsuþrøtasurct 1cPo69époveat V
ford 1896, 54). I 18 Lit. s. Bas. (PG 3r, ro4o A)' I Za rit' s' Chrvs' (PG 63, 916 C)'
2*
--?-

20 BESSARIONIS DE SACRAME,NTO EUCHÀRISTIAE. 2I


B 89 þ{pata. åxeívov òè þr¡$évtorv eü,$ùc ú iepoupyíø reÀeîro(¿, f¡ ¡.retapo},Ì¡ ylve'cdr,, at in ea de substantia in substantiam transmutatio fit. Hunc igitur
rò ¡.r,uordpr,ov tEle¿oüta¿. ô xøi æepl toü pæærio¡tæroç é ¡ræxúpló6 Pz¡olv terminum significat illud hoc. Simili modo terminus ad quem iisdem
M 116AriyouotTvo6' D&pEì,e tù þ{pæta,<t, Pr¡o|, txui tí cò ü8<op | úàop; rlPíe'elel verbis inest; nam sine eo termino non esset transmutatio, sed potius
þt¡r" "õ ocorxeítp xæi 1ívecøt ¡-r.uor{pr,ov.< zcó$ev tooarSr4 8{rva¡r.4 cQ rltaB, cornrptio, si non in ens, sed in non ens mutaretur. Hunc vero ter-
ó6 á,ætó¡.r,evov toü oó¡.r,otroç rìv xæp8íøv xa$ælper,v, ei ¡rl¡ ex toü þ{pætu çofüo 5 Sminum dupliciter considerare possumus: aliquando quidem ipsum cor-
æotoüvtoç; pus et sanguinem intellegentes, in quae substantialitas fit, et hoc
o ,Eæel, coivuv tò ¡luorí¡pr,ov coüto reì.eÏrcr¿ 8lù þr¡¡l&ccov, òrù ro¿or5r<¡v significatur, cum dicitur coÌpus et sanguis, aliquaudo vero id con-
ye òei r&v1'ij,ç teleio$ø¿ þr¡¡rc{,e<ov, &.¡e æpòç oivSe tiv èloioiaç eiç oùoíøv siderantes, ut haec transsubstantialitas determinata et particularis
¡.r,etøpoÀÌ¡v é¡.r,orór4ra ëyet,
xui o'5¡l¡.r,oggot tørit¡ eioív. e7ret ev rfr 1e rot4r5r¡ sit et una. Quemadmodum iis etiam, quae per artem fiunt, [sunt]
tpiu ræõcæ $eopeîv &v&yx1, ¡6v 'ce è[ oü xcti còv eiç ô 6pov - 19
¡"recapo).fl 10 una cuiusque forma et species est, ita etiam unius operationis
r&ouyùpg,etæpoÀi ëNar,voçelç'ct- xaiæpòçtorltor,6ørltòvcòvtie [epoupyúae
unus effectus est. Propter quod additur meum. Tertium vero atque
rà. þil¡t"æ'ca tÌ¡v ëve¿o¿ tù
¡r,ecapoÀì¡v ear5c4v èpy&(ovrut, oTç
tp6æov, èxeivæ postremum, per quod modus transsubstantialitatis exprimitur, satis
tæö¡un&v.ca. o4¡],alvovrø. ro¿æÛsæ 8é eio¿ rù. þi1¡t"uræ toü xupiou. æeg,.ê$erær,
apte exprimitur per verbum est. Quod enim in instanti fit, iam non
y,ip øÛroïç I æ èl oü ðpoç à¿ù toü r)toüco( þd¡.r,øro6' ei 1ùp pì¡ etr¡ ev futurum, se quasi factum et iam plane existens, non imperativo, non
"u
g gg" crritfr é èE oü 6poç, orix ôì,v eír¡ ¡.r,erøpoÀ{. Èíocr 8è è6 oùoiøc eiç otioiav ¡recæpoÀ{ 1r 15 optativo, non cuiusvis alterius modi verbo nec futuro quidem tem-
te xa.I æoíz¡or,ç. toütov oüv o¡¡.r.øí,ve¿ tò lroüto<. óoaútolç ài¡ xøi é eic 6 pore, quae dubia sunt, nec id quod est, sed quod futurum est,
õpoç øv torltor.ç 8iÀóç èotr,v. oü d'veu orlx d'v ei,1 ¡tetwtoit¡or'6, dÀÀù g$op¿ quod etiam non fieri posset, significat, sed ipso verbo est temporis
¡lõÀÀov, eü pi¡ ei6 ðv, &ÀÀ' eic pù ðv æpotot. dÀÌ&'çoüco
àr,Xõç $eopoüvæ6 praesentis et modi indicativi, quod ipsum iam esse significat, suffi-
æotè ¡.r,èv yàp æùtò tò oö¡.r,æ xøù tò aTpa vooü¡.r,ev eiç ô ¡-r,etæpdÀì,erar,, xøi cienter exprimitur, immo vero dumtaxat hoc modo exprimi potest et
M 116" çoüco ò4loücør tÇr Àéyer,v roö¡,r,æ xu| a.T'¡t u.qt , æoçè 8è æpòç tò rù¡v ¡.tetøpoÀì¡v 20 20non aliter.
tø,r1r4v dlpto¡,tévr¡v te xd.i ¡,teplxiv xøì ¡ríøv Ðeîv ëXetv orloiav dgopõ¡r,ev. ôv Haec igitur omnia adeo in hac naturali transsubstantialitate z
tpórov xaì, Èv toïq &æö úyv'r¡e rvo¡.r,ávolç erlpioxetør, æ&or' ¡.r,[æ '¡ùp f¡ êædorou necessaÌia cum nullis aliis praeterquam Dominicis verbis contineantur,
popgù xøi tò eÏàoç, xai ¡.r.r,&6 èvep'¡eíøç év èocr xøi &æocéÀec¡'r,ø. 8¿ù coüto sicuti ostensum est, profecto existimare cogimur atque fateri illa ipsa
zrpoocl$erøt tò è¡.loü, tà 8r1o ¡æúræ r6v te &ptov xal olvov 84),oüv ei6 oö¡.r,ø efficientia esse tam sacri mysterii, quibus nihil deficit, nihil superest,
xa.l uT.p"æ coü Xpcotoü ¡.r,ecøpd,lleo$at. 6 ^¡e ¡r,ì¡v tiç ¡.r,ecæpoÀ{ç cpóæo6 8rù25 25 et non preces humanas, quibus aliqua desunt, quae magis necessaria
çoü rëot¿< þ'í'¡p"æroç rippo(óvtcoç 8¡loütctr cò yrìp ev &ró¡rr¡ Àe1ó¡.r,evov elvær, fotent. Praeter haec omnia, cum hoc i¡nmaculatum sacrificium in sui
orix a¡ tÇr ^¡iveo$øu, ¿Àl' ev tQ ye'¡evv4¡.r.évov eT.væv xq'i. 6Àcoc ev cQ eÏvæl memoriam fieri iusserit Dominus Hoc enim, inqtuit, lacite in meam
voo'5¡.r.evovorix eüxtlxÇ1, ori npoocaxrlxQ oiç8í1æore þí¡pacl, &¡.r,gtBóÀor,ç p cornrnelnorationem- certe
-
expressior eius memofia fit, cum illius verba
B g0 oðo¿ nøl ¡rì¡ tò eÏvør, dllù cò ¡,r.éÀ).ov eTvø,r, ò4troüor,v, ô xæì ¡ri yevéo,Sar ðúvar,r' d,v, ex sacratissimo illo ore prolata repetimus, quam si alia quaecumque
<Ðù,ì rQ lëocr,< Xpóvou èvecröroç xæ[ éprotxi6 êyx].íoecoç ðvt¿ xo¿ì rò eÏvæ¿ fl8r¡ ao g¡referamus. Quod confirnat apostolus Paulus, dum dicit Domini
o¡¡.r,æl,vovrr, ixøvôçææplordlveta.r, ¡,tãÀlov àè póvoq oúcoq xaì pr¡8æ¡,r,õ6 &ÀÀ<oç. mortem in hoc sacrificio annuntiari. Quo enim modo annr¡ntiari ex-
t Tæî¡ca ài n&vrø oútco6 d,væ1,xqÍq. 6v¡ü. èv rfr r]æepgueî cær5r¡ ¡.r,etøpoÀfr
pressius potest, quam dum corpus et saaguis eius propriis eius verbis
èæel oûàéo¿v ðiÀlol6 oücoç éq toïç xuprøxoîç è'¿æepéAetør, Àóyor,ç, é6 àé8er,xtøí quam quibusvis alüs tantum conficitur sacramentum ?
æ xæi aípryær., &vuyx&(et æ¿oterJe¿v f¡¡.r.ãç èxeïv* eÏvæ¡ teÀe¿toc¿xà toü coooútou Verumtamen concurrere Patrem et Spiritum sanctum Filio in hoc $, r
¡.r.uot¡píou ¡,r,r¡8èv 6Àoç ¡.r.{te rreprcròv ¡.r.{re è}.}.¿æèq ëgovra, xæi orlx d,v,$pozrivø6 35 35 divino opere transsubstantialitatis panis et vini in corpus et sanguinem
eöad,ç, uT.ç tr,vu, xaì, cà xæupr.tßtæra. orjx ëve¿o¿v. ra'pù- 'cairæ 8è æd,vrø d¡v Christi fas est a fidelibus credi. Omnia enim opera in creaturis Trinitati
M tI| &vøilt"axtov torrltr¡v Suoiøv ei6 êc(uroü ¡,tv{pr¡v æoreïo$ær, ucpooétæfev é 8eoæóc4c' communia sunt, nihilque fit omnino, nisi creante Filio, beneplacito
Droüto(,'¡&p gr¡ou, Dæoteîte eiç tiv å¡.r,lv &vá¡ev¡or,v.< È¡19øveocépa 8è Patris et Spiritus sancti voluntate. Ex iþso enim et þer iþsum et in
civd¡.r,vr¡orç øùroû livecø¿ çöv o¿rlsoü þr¡¡.r.átcov, & toü iepoü äeívou æpoi).$e iþso omniø iuxta apostolum Paulum. Et rursus: Per quem et søecul,a
ar6¡tæroç, Àeyo¡.r,évov fl ôvtr,vovoõv &ìlcov. xo¿i toü &æootóÀou àè IIørJlou40 4\fecit. Et iterum: Portøns omnia' aerbo þotestøtis suøe. Et Iohannes
Àéyovroq tòv xupíou $óvøtov øv tfr cõv ¡.r,uocz¡píolv ço'Jcov iepoupyiç xúte(- evarrgelista, Omniø þer iþsum lactø sunt. Et idem: Sþiritus'est, qu'i
3 Aug., In Joh. ev. tract. So, 3 (PL 35, r84o B) Cf. Sermo 6,3 (PL aó, 836 B). I

38 Lczz, ry. | 4L Cf. r Cor rr, 26. I èæeì M xøl Êæel, B


BESSARIONIS
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 23
22

yéÀ).eo$ar,, pé)ttrov xøcæ1yéÀÀor,co I toü i8iou oó¡ræroq xøi ælpdroç


nõç &,v
aiaificat. Et Paulus: Si enirn sþiritus eiws, qui resuscitøuit lesuttt
B 90" arltoü 8¿à tõv oixeicov þr¡¡ld,rov è-vepyou¡.r,év<ov, xøl oüto x¿tâ, æ&vræ xæi christunt ømortuis, h,øbitøt in nobis, quí suscitøuit lesum christum a
f¡¡löv æolor5vccov, óç øûtò6 æeæohlxe; roú1o¿ç d'pcr toiq þ{¡r.øcl ¡rãÀìov i fnortu,ís, uiuilicabit et mortøliø corþora nostrø þer inhøbitantem in nohis
éæoto lo8{æote &l}.o r,ç iepoupyeîo,$ar' râ' $eiø æ¿oceucéov. Sþiritum eius. Et iterum: Omniø autern
5 Sþirit'us diuid'ens unicuique þrout uul't. Et
8, r )uvcpéXer,v ¡.r,évtor, xcrl tòv xøi cò d'ytov æveü¡r,a oùv cQ uiQ ev
rærêpa. 5

eoriccp tQ gpr,xtQ xøi.$elg &æoæ),éop,æ'cr,, tfr eiç oõ¡l,ø xai al¡.r,c roÜ XprocoÜ et crea.buntur. Illud sane simpliciter tene
ðr2trovórl ¡.r,eræpoÀfr coü dptou xæi roü olvou, æ&6 rq þeþær,anæ¡æ æ¿crevêt('.
Trinitatis operationes, si quis intriqsecus
æ&vçq. y&p tà' eiç riv xtiaw lpyæ xor,vù ti6 6Àr¡6 tplóàoç eiolv, xal Êv oriòèv
tas omnino ac sepafatas esse, aliquando
p| 8r¡¡eroupyoüvro6 coü uloü eüàoxíç ææcpòç
conmunicare, quemadmodum se habent
röv ædvrov 1l1vor,t' äv 6Àcoç
xaì $e).{oer, coü æver1¡.r,øtoç. lèä øricoü 1ùp xøi 8¿' øritoü xæl ei6 ørlcòv tâ, 10 10 ger1€fare et generati, spirare et spiiari, et alia quaedam similia. Extrin-

zráytalt, gr¡oi lløüloe ö Seîoç tòv trærêpu xøi tòv ulòv xaì rò æveü¡,r.ø ].åycov À""o. r"to, et quatenus ad creaturam spectat, ulla est operatio et
tò &,1r,ov. xai ocõ' uB¿'oü xøì to'5ç øiövøç èzcoí¡oev'< xæi æúÀ¿v' >9épcov idem opus Patris et Fitii et spiritus sancti, nihilque est eorum, quae
Ðuvúpeoç aücoü.<t xq.I xærù còv uiòv tie Bpovrfle '
n&vra tÇr þ{¡.r.øtr, tie in nobis fiunt, quod non ex tota Trj¡itate emanet, una tamen operatione,
una potentia, ur1a voluntate. Quare unus etiam dicitur cleatol et unuÏ
'cù.
>rædjv¡æ 8¿' æùtoû foéveto.< æepi ye ¡.r,{v coü zrverS¡løto6 'Icoúvvr¡ç ¡lÉv' lrò
M117væveü¡l,d Êoc¿ cò (qroæoroüv.< é àè llo¿üÀoc' lei yàp rò nveü¡la eoü åyeipævcoç 15 ff prinðipium eorum omnium, quae sunt, quae fiunt, Trinitatis esse credi-
'I4ooüv còv Xprotòv èx vexpõv oixeî ev f¡¡lîv, é ê4ei.9æç 'Ir¡ooüv tòv Xpr,ocòv l*. þuibus autem verbis potius consentire decet Patrem et Spiritum
åx vexpöv (r¡oæoti1oer, xøi rà, .$vz¡tri 'i¡.r,öv oó¡r.ætø 8¿& toü Èvor,xoüvcoç zwerl- sanctum quam Filii, qui eiusdem est naturae, eiusdemque culn eo
B 91 ¡røroç q,ûtoü èv ipîu.< xøì tiiìtro$¿' t>æ&vræ 8è taütæ evep'¡eî tò ct'jtò xæi êv substa¡tiae ? Manifestum hoc omnibus est contendere nolentibus'
nveü¡.r,ø òlør,poüv åxóotqo é6 por!Àetø1.<t xøi é aøulò' rlèfanooceÀeîç cò æveü¡,rd
Est autem ad haec necessaïius et idoneus et sufficiens minister. z
oou xal xtlo,${oovrør,.<t riæÀõ6 1àp roõtov 'lo,$¿ xcr$oÀ¡xòv àti torlcotç xuv6væ,20 20 Sufficiens autem est, qui potestatem pel coqsecrationem habuit et
tia ori, {6 ,$eiaç tpráòo ç ênêgyew.t æpòq pàv râ, eíoco xæi æpò6 éæurlv xai sacerd.os factus est. Nec enim a quocumque prolata eiusmodi verbA
ùr,øxplvovcar, xæì. ëcrt'v b q.T,c oùàcr¡1fr xo¿vtovoüo¿v Ðù{løtç, óç tò '¡evvâ'v efficere possunt, quod quaeritur, immo vero nihil omnino possuflt,
xøl yevväo&ø.t xæI åxzroperleo,$ar, ëyer" xæi èil}" &ttæ coü é¡r,oíou Àóyou. æ9òç nisi a saãerdote proferantur. Eius rei ratio est, quod ita Deo placitum
8è sù cxcòç xøi tì¡v xrio,.v \ æriti èvép'¡er,o¿ tò aÛtò ëpyov åoriv æøcpò6 xøù est, ita ordinavit, hanc tulit legem. Tïansgïessori igitur legis et volun=
uioü xøi &yíou æverl¡,tæ'toç. xæi orix ëot¿v 6À<oc où8èv cõv ei6 f¡¡,r,&ç levo¡lévcovr25 25 tatis eius dignum paratum est meritum, ne quid facere possit. oportet

ô rrù èl 6Àr¡e æpóer,or tiç cpú8oç, vlq ¡-r,évcor åveg'¡eiq, pr{ àuvctper, ¡,utÇ autem sacerdotem cum debita intentione ad ea, quae Dominus manda-
èfovoiq, p,r,Ç $etrdoer. lr.,úp' ô xæi eTç 6Àorq xæi ¡riæ &p7"ì¡ xøì,
òz¡¡,ruoup1òç vit acced.ere. Siquid.em mandavit nobis, ut in eius Commemorationem
ai"cîæ ¡î¿v ðvtcov se xæì, 1r,vo¡,r,évcov á,æd,vtcov f¡ $eíø ';pr,ù.ç ëorr. ¡¿ xa'ì' n¿c'celú,eta.¿.
tío¡ àè ¡lõÀIov å¡c¿verloe¿é re xo(i ouvéoolro Àó'¡,or,ç é nøtip xøl tò d,ylov nveü¡.r,æ
fl coîç uioü toü ó¡.r.oguoüç re xui é¡.r,oouoíou øriroïç; oúXi æavcì toüto 8{},ov,30
óç ¡lÐùov ætar¡e civ,$pcoæívr¡e eriXlq x&v éætoo¡oüv tí1rtoor5v¡ úæepéXoveo6
M 118cà ,$eîø toüXpro, oü þí1p.ætæ ouvóvcæç ¡e xuì. tiX<opíotco6 ouvepyoÜvtøç ëXor,ev sunt, intend.ens seque id agere, quod ille iussit, artritretur, nihil omnino
B 91v ròv r.ærêgu xøì, cò d,1r,ov æveüpø ; væi æævtí rcorS 1e òfrÀov oüx èpi(er,v êSélovc¿.
2 Zr¡taïto¿¿ pévroü xai úær¡pétr¡ç 6orr.q ixuv6ç. ixævòç àé èot¿v é 8r5vø¡,tlv
òr,ù tle [ep&6 xa$r,epóoeoq oXòv xøi iepeùç ii8r¡ Xpr¡patíoøç. oriÐè yàp 8ì¡sr
úæò æævròq xcri coü ruXóvcoç tøütø æpogepó¡leva tà þ{¡.r.ætø ioXr5ouot æor,eiv
rò (r¡ror5¡.r.evov, ¡r.&,ÀÀov 8è io¡rlouor,v 6Àoq où8év. 'ríe 8è é Àóyoç, 6cr' oütoç
èxeïvoç Ì¡$é).r¡oev, oücco àr.ecd,[ø.co, oiltoq êvo¡.r,o$ét¡oev; toiç ài töv aùtoü
vó¡.r,cov xai ri¡e
vo¡.ro$eoiø6 nægupd.'car,q ü.ltu. xa.i r&æiyeqæ ciæopøíver,, ¡.r,2¡8èv quaecumque pronuntiet, vanus est omnis labor' Nec enim umquam ex
òz¡lovórr, æoleîv 6Àco6 àrivæo$ø¿. 8eï àè zupòç tor5cor,ç aricòv xæi oxozueîv ô 40 40 hordeo miliove aut alio seminum genele panis factus, nellue sicera aut

äeivoç trpocsêrælev. npooêtu(e 8é, [v' eiç rì¡v aùtoü d,vd'¡.r,v¡or'v toüro zcotö¡lev, lac aut mel in corpus et sanguinem Domini transmutaretur. Hoc
10 Romrr,36. | 12 Hebr r, z. | ß Hebrr,3.l 14 Johr,3. I f¡ Joho,6+,1
ls scriþsi ìtu.pi,>v IVIBV 22 cÐ'tr{}'otç B
15 Rom8, rr. | 17 r Cor rz, rr. | 19 Ps ro3,3o. òrørpoüv I 'il1úfcr¿61
24 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 25

[v' ei8õ¡r,ev øõ¡l,a aùtoü xæì, ælp"æ ðp1ævr,xöq øùtoí ^¡e æor,oûvce6 xæl toür' cano[es apostolorum, hoc posteriores doctores affirma¡t. þamobrem
èpyæ(ó¡revor còv .$d,vorrov orüroü xæcøy1é},Àerv. ei y&.p rr,q \ ræîtræ ff éæoraoüv hoc ? Quoniam ille opifex ren¡m ita voluit, ita constituit. Transgredi
&Àlø, olç ä,v æ¿ocerlo¿ rcÌ ¡r,uo{pr,ø reÀeîo$ø1, æpogépcov þí1p.ø.cæ ¡r.i¡ eoüro autem et vitare quidquam eorum, quae ille ordinavit, nefas est. Haec
lxoirolTt ¡,r.48è toî6 Àeyo¡,r,évor6 æpooéXcov tòv voüv oto¿so æo¿eîv å' rxeivoç ergo ad sacri mysterii consummationem necessaria prorsus sunt, et
äÉÀeuoev, oûàèv 6lcoç noæï, ¡tærær&(e¡, æo}.],ú. 1e pøttoÀo1õv. 5 5 sine quibus nihil omnino fieri potest.

s Kai piv xaì, úÀr¡v oixeíøv eTva¿ 8Eî. ex pèv yàp æupoü ròv d,pcov, år- 8è Sunt autem alia quaedam quae, etsi ad esse rei minime necessaria r
B 92 &¡ræéÀou tòv olvov ei.vut ,iv&yw¡. lei pì¡ y&p ó xóxxoç toü oicou<<, gr¡oùv ô sint, multum tamen conferunt ad deco¡em perfectionemque mysterii.
x'5pr,oç, ))æ86öv eiç d¡v '¡frv &æo$riv¡, orl ôrlvætør, xotpztòv géper,v.< xøì, æü' Ex quibus, si quid aliquando iusta necessitate praetermittatur, nula
M 118Y ueyó eipr, f1 d¡.r,æelo6 i &Àr¡.$r,ví¡.< &Àlcoç 1dp, xå,v lepeùç xd,v ¡.r.etù coü
iactura fit. Huiusmodi sunt mysterium super a-ltari conficer€, sâe€r-
fi,
rcpoorjxovtoç øxoæoü elí¡e'cù. æÛtoü Xproroü þ{¡.lcctø eíse dìrr- ätrx, oT'ç lepoup- 10 r0 dotalibus vestibus rndui sacerdotem, multa et ante verba Domini et
post in laudem Dei, in narrationem operum suorum, in impetrationem
1eîv æuorer3er,, æpogépol, ¡trirær,oç círæç 6 tóvoç æÛtÇ1. oüte yùp é ert xpø$ie,
ori xé1Xpou, orlx ðlÀrlpr¡ç, ori (er,&6 | túgr¡e i) ,liÀlou sou tô¡v oæep¡rd.rcov i vitae aeternae partim a sacerdotibus, partim a populo dici. Unde et
röv ôoæpícov xaì, Xe8poæöv &proç, oû oíxepø, où 1úÀcr, orl ¡.réÀr, ei6 oõpø alia apud alios dicuntur, et apud quosdam plura, apud alios pauciora.
xui æT,y.æ toü xuplou ¡l,erøpÀr¡$eír¡ æor' &v. oür<oç ot cõ¡v d,æooróÀov xq,vóv6ç, Hinc est quod Basilius lacobi, Chrysostomus vero Basilii missas
oiít<oç oi êæu1evó¡.r,evor, æa.cêgeç 8r,æpepær,oüvrør,. ci 8{ 7coîo; 6r¿ or5r<oç èxeivoç 15 lSbreviores fecerunt, quod non necessaria forent ornnia, quae dicebautur.
tr, Nemo enim necessarium quidquam detrahere praesumpsisset. Quod
fi$ÉÀr¡oev, oúco SrerrÍ(æ'uo. ææpæpivær, òé rTrv ærltòç èpoulí¡&4, où84¡r,õç
8'é¡.r,rç. taücæ ¡.r,èv oüv röv d,va1xælorúc<¡v èarí, xu.i <î¡v d,veu orlx d,v tl llvolto si quis nunc non per contemptum ecclesiae, quae ita ordinavit, nec
8Ào6. tamquam novam introducendo haeresim, sed inevitabili aliqua necessi-
¿ Eioi 8' d,croc ei xøi ¡rì¡ &vuyxæTæ æpòq tò elvu.t, np6ç Te ¡¿ùv "rò et eivæ¿ tate coactus sola Dominica verba cum debita intentione protulerit,
xøi pd,Àæ ye ypí¡ar.¡t"æ, où8èv ¡.r,évtol rî4 æpæy¡t"ærr, ).u¡.lær,vó¡levæ, ei xat æore 20 20 ipsa dumtaxat, quae ille dixit et fecit, dicens et faciens, dummodo

zcapog$ei4 &v&^yxr¡e oúc<¡ ouveÀæuvor5c4ç. olóv èoc¿ rò e-Æì .$uor,øoc4pí,ou cò sacerdos sit, convenientemque materiam habeat, profecto ventm Christi
g 92" ¡ruor{pr,ov roüro teÀeio$ø1, eò lepøcr,xoiç d,¡.r.gr,évvuo$ær, [¡.r.occíor,6 tòv [epéc,, co{pus sanguinemque perfecit. Contra vero, si quis caetera omnia et
óç cò ¡ro)*Iá te ,ÍÀÀæ æpò töv Seicov þr¡p,út<oy xq,l ëtr, òè p,ec' ixeîvø eüXeoSøi alia paene infinita proferens verba Domini omiserit, Iusit opetam, ut
¡e xu.l.8o(o),o1eïv xai 'i¡.r,voÀoyeîv ri¡v ,$eíøv rpr,úàø, ßúp' ô xaù d,ÀÀø ææp' aiunt, nihilque peregit.
&Àì,or,ç eTvæ¿ xs,i æøpà coîç ¡.r,èv æIeí<o, æøpà 8è coîç èÀúrtco, 6$ev xai BæoiÀe¿ov 25 25 Quod si forte quispiam iis minime contentus auctoritatem quaerat, $, r
t'Ì¡v 'Iøxópou, Xpuoóoro¡.r.ov 8è tiv Bæor,Àeiou rtq iepãç tær5r46 ceÀeciÇ et quid doctores ecclesiae senserint, audire desideret, imprimis videat
M 119 ouv${x¡v åærre¡reïv, <irç 8¡Àoc8ì¡ pì¡ ðvrtov cöv ó,æávcc¡v d,væyxøicov. ori 1ùp Ambrosium, aetate quidem praecedentem caeteros, sapientia vero
d,v rr,ç ro'5ccov èról¡l,r¡oev úgeÀéo$ar, r¿ xæì. cò o¡-r,r,xpótarov cöv ei6 t&, æpo- ac vitae sanctitate nulli vel o¡ientalium vel occidentalium cedeutent.
xeí¡.r,eva d,væyxøí<ov. xæl vùv 8è eí crç où xøtagpov\oet ,ci¡e èxxì'1oiaç, frrc, Hic in seûnone, quem de sacramentis scripsit, ita inquit: rQuomodo
oút<,16 8lecd.(øto, oùò' é6 véav eiod,y<,:v ælpeolv, ct?ù,' &vú1x¡ d,zcorpaldlrcp B0 30 enim panis potest esse corpus Christi ? Quibus verbis aut quorum verbis

xærener.yípevoç, iepeúç ce òv xøi úÀr¡v ëXov èær,t¡8eiø-v tà, xupiou þí1¡løta haec sacramenta perficiuntur?< Et addit: rfpsis Domini nostri Iesu
zcpoo{xovtoq eIæo¿ oxoæoü ørirà, ¡.r.óvov, å, åxeîvoç æenotr¡xe, ß&v¡u.
¡.r.óva ¡.r,erà
Christi.< Et infra: lCum autem hoc sacramentum perficit, non propriis
óç rò æâ,v êæoiloev xøì, oö¡.r,ø xæi æT,p.æ coü Xpr,oroü &ne.cé-
nor,i¡ou.ç, eííàr¡Àov verbis sacerdos, sed ipsius Christi utitur. Verba enim Christi hoc sacra-
ìeoev. xal rò d,vúæøÀr,v, ein&y¡a. r&lÀø xøì, pupíæ 6oæ eiæòv Ëxeîvø æcrpaàpd,¡lor, mentum conficir¡nt.< Et post pauca: >Ante consecrationem panis
35 est. Verbis autem Christi dictis mox corpus Christi est: Acciþite
'cù. þ'l¡p.wa, ¡t&.ca,.or,ç æricÇr .¡éyovev &.næç é nóvo6. 95
9, 1 Ei ðé ctq ¡,r,Ì¡ nd.vutor, cor1rol6 rcer,Só¡.r,evoç rò òeri.repov cöv úæeoX1¡,r.év<ov enim, inquit, comed,ite ex eo on4nes. Hoc est corþus lneurn. Similiter
3 93 (r¡toir¡ xøì, röv 8¿àcroxd,Àov '{v
tlvc ôó(av ëXouor, æepltoúcouæo$oir¡ dxoüoæu, in calice ante verba Domini vinum est aqua mixtum. Christi verbis
ra,girrui' æpötoq 'A¡-r,ppóolo6 é .$eîo6, rQ ¡rèv Xpóve côv d,Ð.ov æpoéXov, operantibus sarìguis efficitur.< Rursus idem Ambrosius cum multâ
ci,yl<ooúv¡ àè xøi oogíç roîç éilÀor,6 roîç t' è( ê:cþaç roîq c' èx òuo¡.r,öv ioó,rr,¡.r.oç sigrra et miracula commemorasset, quae solo Domini verbo facta fuere,
öv. ô6 ev cQ æepi ¡r.uotzlpitov Àó1qr øùrò roüto æpo$é¡.r,evoç æepì, röv $sítov 40 40 universumque mundum verbo eodem ex nihilo esse productum, multa-

¡r.uotz¡pí<ov 8r,alø.peîv xorl ðoø èv cor5tor,ç &vuyxa.îæ òr,Ðd.[ø1, to¿úòe æepi :fre
eriXøpr,otíø6 ìíre rcpú.y1taro6 úæepguoüç ò'r,øæopõv. læöç àé<, qqoLv, Dé 11 é êx xpl$içl B om. ô | 13 Xe8ponöv corr. M2 øø tpozrôv | ßh4 ligroq ' .
7 Jo}rrz,24. I I r. | 4l Amb¡., xupfou ¡.r,e,røpl. B om. | 22,i¡rgrévvuosarl d¡rgrévuo$ø¿ M B I 23 rpò M æpò6 B
Joh 15, De sacr. IV r4 (PL x6,43sB 44o A)
26 BESSARIONIS - DE SACRAMENTO DUCHARISTIAE. 27

&.proq oöp"æ àrivøca¿ eTva. Xpr,ocoü; tior, 8è


þí¡¡røor,v i rív<ov ló1or,6 { tepù que alia oratic¡nibus et benedictionibus humanis facta ostendisset,
teÀeri1 æiic4 reÀeîcøt;rr xai dæoxplvó¡,r,evo6. ltoi6 ø,3toü<, g¡oí, ¡toü xupíou postremo haec addit: rSi igitur tantum potuit humana benedictio ad
M119v'I¡ooü.<r xøi ¡lecà, ræúræ' l6te 8è rò
¡.r,uot{paov reÀeiccrr., ori toiç igioq tratrsmutandam renrm naturam, quid de hac divina consecratione dice-
{àr¡ þf¡¡,rocorv é ieperl6, dÀÀâ' roiç ocrlroü coü Xpcocoü<<, gr¡oí, >Xpfrt u¿. rà. mus, gbi ipsa verba Salvatoris operantur ? Hoc enim sacxâmentum,
yàp roü Xpr,oroü soüro teÀe¿oüo¿ rò 5 quod accipis, verbo Christi conficitur.< Aliis quidem locis idem doctor
þí¡p.æræ ¡luor{pr,ov.<
"ort ¡rr"; ðÀ[1a. 5
ræpò tiexa$repóoeco ç &.proç èo,cí. ¡i¡v 8è coü Xpr,otoü eipr¡¡r,évov
êrlpúi.u multo plura in hanc sententiam marrifestissime dicít. Augustinus
eù$r5ç èocr oö¡la Xploroü. ÀctBece ytitp, g.r¡oi, g&yere è{ øûroû rcdcvceç: toúr,
vero sanctissirnus et ipse doctor: >Divini corporis consecratio, inquit,
Ëor¿ rò oö¡rá ¡rou. xal, êv tQ æocr¡pirp àè æpò
¡.r,èv cöv xuplou þr¡¡r.útcov oivoç a catholica ecclesia creditur non magis a bono, non minus a malo
B 93" ü8ar¿ xexpæp.êvoç èæ1. tôv 8è roü Xpr,ocoü
þ4¡r&cov åvepy4od,wcov ø[¡ræ saceÌdote confici. Neque enim merito consecrantis, sed creatolis efficitur
&ruoteÀeïta¿.< xai øõ é aùrò6'Apppóor.oç æoÀÀù æpócepov Ðr,r¡y4o4¡.revo6 c4¡r,eia 10
1Overbo.< Et alibi: r¡Credendum Christi verbis sacramentum confici.
xøi $ar5¡lacoc xupuxQ þ.1¡1t"ul, ¡r,óvqr leyev¡ pêvæ, r&, re öv¡æ æd,vtæ cQ Àó1g Cuius enim potentia prius creata sunt ea, quae sunt, huius certe vetbo
xupiou èrc roü ¡ri ðvcoç eiç eò eIvæl zrøpz2yp.êvæ, xui d,ÀÀrov 8è repaoreícov ad melius mutantur.( Idem in secundo de ve¡bis Domini: rAnte vefba
eùÀoyíærç .ce xæI eûXæîç d,v,$p<oæívær6 1e1ev¡¡.r,évcov Domini, inquit, qaae Hoc est corþus rneu,rn di¿unt, panis dicitur, quod
¡.r,v4o$eìç ènd,.¡er,. tEi
oõv toooürov d dv$p<,ræivz¡ loXuoev eôÀoyla æpòç tò tiv töv npæyp&ruv offertur; verbis autem illis dictis non amplius panis, sed corpus vocatuf.<
gúoiv ¡lecaæor,iooo, rú æepl ri6 seiø6 èpoü¡,r,ev xa$lepóoecoç, 8æou æris& cù 15 lSEt mrsus in expcisitione super fohannem: nVocatur corpus et caro
þnp"." roü o<otflpoç Ëvepyoüor; coüro yùp cò ¡.r,uor{pr,ov, ô ÀøpBdver6, rQ Christi, quod caro continere non potest. Conficiunt autem illud carnis
Xpr,otoü þ{¡løtr, reÀe¿oüræ¿.( xa.ì, ¡q.öcæ ¡.r,èv oürotç. xæi ët¿ æo)ùQ æÀeloyæ verba, quae ipsius carnis christi verba fuenrnt. Ait enirn: Hoc est
tor5co'6 6¡ror,ø 8r,øpp{àr¡v g4oú. Ariyouocîvoç 8è é $erórcrcoç, é voü6 åxeivoq
corþus tnentm,lt Quid clarius his testimoniis, quid manifestius esse
é træperr,xó'cæ,coç' f¡ coü $eíou oci¡tæroç coü Xprøtoü lepouplíø, g.r¡oi, ææpà. potest ? Neque enim hos d.octores quisquam mentis compos et chri-
riÇ xa$0fu'xfl6 èxxlr¡oúøçrtote,Seræ,. ¡rr¡òèv ¡rãJtÀov úæò xp4otoü, ¡.r,r¡8èr 20 stianus esse desidefans respueret, quos sacrae omnes synodi et communes
{rrov20
15æò rcovr¡poü [epécoç seÀeîo$c(¿. oriÐè .¡àp tfr roü iepoupyoüwo6 d[íç,
&]J,ù ecclesiae d.octores acceptarunt, quos ut sanctos ac Deo acceptissimos
M 120cQ roü 84¡.ruoupyoü d,æoreÀeitør þí¡¡.røtr. xæi dÀ).øxoü. æ¿oreuréov coiç toü magnis praeconiis extulerunt, quorum memoriam cum summa laude
B g{ Xprotoü pri¡rcor, crì ¡ruor{pr,ø [epoupyeïo,$ør,. oû 1àp cfr 8uv&¡.r,er, æpórepov uon modo occidentalis, verum etiam orientalis ecclesia celebrat. Mani-
êà'r¡¡rr,oupyrisr¡ rù. övru., ror5cou òí¡æou tQ
þ{¡røcr, æpòç rò péleov peræpúÀlerocr,. festum est igitur hos non obscuïe neque sub dubio, sed palam et mani-
xai æùcòç Èv rQ Ðeucépg cõv æepi röv xuptøxõv róycov. æpò ¡eèv töv toü2õ 2ó feste sensisse sacratissimis illius Domini verbis hoc sacramen'tum con-
xupíou þr2¡r,úc<ov, gr2oí, rõv roir6 èo¡r tò oö¡.r,& ¡.r,ou ì.eyóvt<ov &.proç),ê.¡eru.t,
tò rcpoogepó¡revov, röv 8è þr]¡rrÍcov èxeô¡ov þ4sévroiv oùx ët¿ &pcoç, cïlÀè
tici Hoc est corþas flLøurn, et Hic est sønguis meus'
Quid. igitur ? Hi quidem hoc modo dicunt, orientales
vero aliter p
oö¡.r,ct xaì,eTrø¿. xcr,i aõ èv rQ eiç cò xacd, 'Icod,vvr¡v. xu.)yeiræt oö¡la zøi
sentiunt. At hoc modo non idem in eis locutus fuisset spiritus, nec
oàp[ coü Xpr,otoü, 6æep orìp[ zuepr,).øpeîv or] àrivcrcø¿. lepoupyoüor, ò' øùcò
sancti Spiritus, sed ventris sui e¡uctationes essent sermones eorum.
tà oæpxò6 þrt¡tæræ, å xøi tle toü Xproroü oapxòç yeyóvøor, þí1¡tutæ. ëpr¡ S0 3O Nunc vero unus atque idem spiritus locutus est
per os utrorumque.
y*p' moüró Èot¿ cò oö¡,r,ú ¡lou.<< cí corlrt¡v röv ¡,r,øptup.ôu oorgéot"pov, At quemadmodum in caeteris omnibus, ita etiam in hoc sacramento
ri I' d,v ciplàr¡ìócepov yévorco; oüce yàp corl6 [e poùç ðr,8øoxárouç cor5couç concordes sunt occid.entalibus orientales. Audi enim, quid aurea illa
drcoæpooæolí¡oe'cul rtç voü xúplo6 ô\v xøi Xpr,orravò6 eîvqj.ce xøl xøleiosa¿
pouÀó¡levoç, oiiç ye øi iepoti orivo8o¿ zr&oær, óq 8r,òaoxúÀouç êòé{ævto
rohannis lingua in LXXXII. super Matthaeum homilia dicat: ,,Non
xor.vorlç, sunt, inquit, humanae potentiae opera, quae proposita sunt' Qui tunc
ot'c óç riyíouq xaì SeQ giÀou6 dvex{pu{øv, õv pveíæv
¡.r,ecd, ¡.r,eyíocr¡6 eûgr¡¡ríø6 a5 3r ea fecit iD coena. ipse nunc ea guoque operatur. Nos ministrorum
oùx f¡ òutr,xi ¡róvov, dÀlù xaì, ør){ i d,vøtorr,xi èxx\r¡ciæ zro¿eirø¿. oüte locum tenemus. Qui vero sanctificat et ea mutat, ipse est'< Rursus
g g4v &oægöe I dpgr'póÀ<o6, dÀlà òr,øpp{8r¡v r¿ xu.ì. cpævéo.rætæ tò zcpoxeí¡.r,evov
idem in XXVII. super I. ad Corinthios homilia ita inquit: >Quomodo
f¡¡eïv SrSctoxouor, toiç ørlcoü roü ocotlpoq þ{¡.r,øor, coiç ltoütó èocr, cò oö¡l,ú
Paulus a Domino accepit ? Non enim aderat tunc, sed unus erat ex
persecutoribus. Ut intellegas, ait, nihil plus illam mensam habuisse,
6 Amb¡., De sacr. IV z3 (PL ú, 444 Ã). | 18 e-t.., De sacr. IV r4_zo (pL 16, 40 quam habeant hae posteriores. Nam et hodie ipse est, qui operatur
+4o-442): I f A Ct. Aug., De trin. IV rg (pL 42, sor S,). ZZ Cf. Aug., Sermo zz7 (pL38,
I
ro99 D). I Z5 ,trrg. Serm. z ? De verbis Dom. (pL 3ir¡ I
tract. 26, r.3 (PL 35, rórz D).
I ZO Cf. Aug., In Joh. ev.
17 æleiovcr M V æÀe[<¡ B
28
- DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 29
BESSARIONIS

pou( xorì, ltoüró èot¿ tò ø[¡,td, ¡eou< 'cù. gpr,xcù. raürø ¡.r,uor{pr,æ tereio$ær
et tradit, quemadmodum et tunc. Videsne igitur, ut nos ministrorum
Ð rïoXup r,(ó¡-r,evo r,. locum tenemus. Qui vere ea sanctificat et mutat, ipse est. Vides,
z Tt oüv; oõtor, ¡.r,è.i oúcoç, rÐù<oç Ðè o[ d,vøtor¿xoi 8¿gáoxaÀol gæor,v. d,Àr' ut ipse est, qui orulia o¡reratur et tradit, quemadmodum et tunc.
oûx ü,v rò ørlsò zweü¡,ræ èg}éylu.ro àr,' dpgo.Tv' oriòè coù lepoü rcverl¡.r,øto6, Persuade igitur tibi, ipsum esse, qui ea mutat. Nec rationi tuae, quae
M 120Y &it'ù ciç iÐiøç xolÀlø6 êpu1æì, elr¡oæv ôiv oi corJcc¡v lóyor,, vüv òè xai tò arlcò 5 5 dubia est, sed infinitae illius potentiae hoc tribue.<r Dices fortasse
æveü¡.i.a 8r,' d¡.r.gotépov ÈÀd,Àr¡oev. xøù é¡,rógcovor, ôç åv æõor, toiç drÀo.6,
oüc<o
haud tibi contradicere hunc doctorem. Etenim te quoque et sentire
xdv coúr<p eQ iepQ ¡.r,uocr¡pí<¡r oi è( Ë<þøç toi6 éoæepío¿ç eiqív. æücíxæ é d¡v et profiteri illum esse, qui haec operatur, sed per orationes, sed per
yÀöccocv Xpuooüç'I<od,vvr]ç år tfl ei6 rò xærù. Mæc$øîov æp, é¡.r,rÀlç. ,loûx preces sacerdotis. Atqui multum interest operari aliquid et omnia
ëotr,<r, g¡oiv, ldv$p<oæúvr26 8uvd,¡.r,eo Ç ë?\æ cà æpoxef¡.r,eva. é róre sæüra operari. Tu namque Spiritum sanctum eis descendentem tuis preci-
noti¡ouç ev ðxeívç tÇi òeúzcvqr, oüco6 xoci vüv orùcâ, &py&(erær,. f¡¡reiç úær¡petõv 1o 10 bus sanctificare haec munera, quamvis etiam verba Domini atiquid
cd[r,v èæélo¡.r,ev, é àè riyr,ú(orv aricd, x¿i p"eræoxev&(av ocütóç.< xøi aõ$rç ô operentur. Hic vero doctor sanctissimus ipsum inquit Salvatorem
orÛtòç e.i x(' trpòç Kopr,v$íou6 é¡r,lÀíqr. uæöç 8é<, gr¡oí, uæagâ, coü xupúou haec perficere, ipsum omnia operari. Nec addit precibus sacerdotum
ææperh¡gévar, æepì, toü rlæriÀou Àé1<,rv; oü yàp æapi¡v r6.ce, ¿tÀrù rõv B¿coxóv- id fieri, quod certe addidisset, si scivisset necessarium fore. Subticuit
c<ov f,v. ivø p.á$¡e<t gr¡oiv, >6t¿ oû8èv Ë1er, æléov èxeívr¡ i1 rpølæe(u fiq autem tamquam non necessarium. pui enim omnia facit, nullo in-
3 95 ¡recà raürø. xøì, .¡ûp xai o{¡.r,epov æin6ç ècc,.v é èpyø(ópevoç xæi æøpøàr,8oriç, 15 rSdiget operatore.
6oæep xøl cóce.<r d.xorler,ç, é6 i¡,reï6 úær2peröv c&{uv'ëXo¡rev, é 8è riyrú(<ov Verum ex illis Chrysostomi, quae supra memoravimus, verbisr
æ'ltà xøi p.eræoxev&(av øricóq; dxoúer6 óe æücóç èor¿v é T&v¡u. èpyø(ó¡revo6 discitur quaedam haud contemnenda consideratio. Ait enim non
xøi æocpa8r,òor)ç o{¡.r,epov 6oæeg xæi r6re; æeío$r¡tr, rolvuv æorè arjròv elvør accepisse Paulum a Christo hanc traditionem, cum tamen ipse se
tòv cæütæ ¡teru.oxeu&(ttvtø, ðxelvou à" þí1p.æru eTvo(¿ co¿üra petøzror,oüvra. accepisse asserat. Et recte quidem Chrysostomus. Erat enim tum
¡r,qÐè cfr ofr eriXfr æld.^y¡tæ.'r. ri¡rgr,póÀrp, &lÀà tfr <ineípqr àuvd,¡.r,er, toü oür<o 20 20 Paulus persecutor et hostis nominis Christi et multo post ascen-
xelerloavcoç sdpper,. dÀÀ' Èpeîç, ó6 or18èv xo¿câ, ooü é 8¿8úoxøÀoç Àé.¡er. xæl sionem Salvatoris in coelos sacram fidem ab eo, qui sibi in via fuerat
orl '¡rip pùç èxeïvov eTvø¿ ròv tui*a èpya(ó¡revov, ¿rÀù 8¿' eùxfle, riÀÀù à¿ù obvius, didicerat. puibus igitur tradentibus accepit ? Nempe apostolis,
M727æxpaxÀ{oecoç t'epoctuxflg. dÀl' or] cæùcóv, cl ÀQore, èpyá(eo,$æí ¡t xai æ&.vra. et iis quidem non verbo tantum docentibus, sed demonstrantibus opere.
èpyá(eo$ør'. où ¡rèv yrìp cò æveü¡,r,ø cò dí.¡r,ov xocr¿òv gì¡ç ræi,ç oaiç æelosèv Paulus vero tradidit nobis, quae acceperat. Cum autem ea sola tradide-
rà Ðõpa 8uvø¡.r,év<ov c¿ xøl cöv xupr,øxöv dpoç þ¡¡lrír<ov. 25
na'gæx\i¡oeor,v cïyr,&(er,v 25 rit, quae in epistula ad Corinthios scribit, certe illa sola accepit et
6 ye ¡r,ì¡v 8u8úoxalo6 còv ocorlpó g7or. tuittx. teÀeloüv, èxeivov ,o.ini
¡r"n- illa sola apostolos facere vidit. Nam si plura facere vidisset, ea quoque
oxeud,(erv, êxeîvov ròv æd,vrø Èp1ø(ó¡.r,evov eïvør,, xøl ori æpootís¡or,v ó6 øücie tradidisset, Nihil autem in ea epistula dicit amplius, nisi Christum
B 95"cöv lepéolv erixi6 ouveÀ$oúo4q. æpooé$r?xe y,í,,g, e't
fiòer, ðv <ivøyxaiov. é accepisse panem in manus suas, benedixisse, dedisse discipulis atque
1à.p
¡à. æ&ycæ æo¿ôv orl òeîco¿¿ orlSevòç écépou. dixisse: Acciþite et comed,ite, hoc est corþus lneurn. Idem igitur omni
a 'E¡.r,gaíverø¿ 8è xui 'ct &ropp4cócepov toiç &xpr,þêorepov oxoTrou¡,r,évor,ç tü B0 30ex parte apostoli, quibus tradentibus Paulus id accepit, faciebant. Hoc
toü Xpuooocó¡.r.ou dæopíç ÐlÀorj¡revov. grToì yùp ¡ri æøpaÀøpeiv tòv IIøüÀov tantum accepit ab illis Paulus, hoc tradidit nobis. Postea vero sive
æøpà Xpr,ocoü tì¡v zøpd8oor,v ru,J*,v. xøi dÀ¡$öç glorv. yàp córe töv flv Clemens, sive lacobus, sive alius quicumque alias orationes et hymnos
à¡coxóvt<ov xai æoÀlÇr ¡re rà riv
eiç oüpøvoù6 rivdl¡tþrv toü oocipoç tiv [ep&v et cantica non ad necessitatem, sed ad ornatum addiderunt. Quae
níarw úæ' ørlcoü åxsívou xøs' éàòv ørirQ gavévroç Êàr,gdx.$r¡. clycov coívuv cum ita sint, satis constat beati Chrysostomi testimonium adeo clarum
ææpa8r8óvcov æøpéÀøpe; orûcõv 8qÀø8Ì¡ tõv ¿tæooróÀcov xd,xervov ori Àóy<11
85
35 atque apertum esse, ut nulla excusatio, nullum subterfugium calumni-
¡.r,óvov Àeyóvro:v, &rÀ' iià¡ xø-i ëp1<1r 8e.xvú'-c.'v. rcd.pu.ilig<¡o¿ sè e x"i antibus relinquatur.
ipzv
æøpéÀøpev. êæei òè cøücø ¡róvov, &æep ë,g.r¡, xøi orjgèv riÀÀo æøpagígåor, æÀéov, Audiamus nunc eundem doctorem seipsum exponentem et ita rem 10, r
ræitra" &.pø. xøi ¡,r,óvov æøpéÀøpe xur -cuî)¡d"
¡.r,óvov roùç &æoo.cóÀouç Ëópø æo.oüv- hanc declarantetn, ut nullus, quamvis audax et contentiosus, contra-
rd'Ç, ei ytip t¿ æÀéov eTSe yr,vó¡.r.evov riæ' øricöv, xøì, roüro æøpégoxev ðiv dicere ausit. Hic in ea homilia, quam de proditione traditoris et sacra-
f¡ptv. roiq øricoî6 ü.pu oT,ç xæi é òeoæórr6 öút¿æo¿v oi d,æóocoÀor cù 40 40mentorum traditione conscripsit, ita inquit: Adest nunc quoque Chri-
¡.r,uoc{pr,ø
M 121v lepoúpyouv. ¡recà 8è .tq.õ.cæ e'í.c¿ Kìúpt¡c, ei.'e'rd.x.,poç, eite éotr,ooüv &ü,o6 stus, qui illam mensam fecit; ille ipse nunc etiam ornat. Nou est enim
8 Joh. Chrys., Hom. in Matth. (pc58, 7448). homo, qui haec lnutera facit corpus et sanguinem Christi, sed. qui
in f Cor. (pG 6r, zzg C\.
Bz
I fZ ¡otr. Chrys., ltirom. z7 crucifixus est pro nobis Christus, Figuram quidem adimplens astat
7-

30 BESSARIONIS
DE SACRA]IÍENTO EUCHARISTIAE. 31

B 96 xal tì,Àor6 ælsloo¿v eùXøiç re x¿l tf.,æÀ¡rqr8[ør,ç xcri ü¡.r,vor,ç or] æpòç cò eÏval, sacerdos, verba illa pronuntians; potestas vero et gratia tota Christi
ri).Àù æpò6 tò eü elva¿ Xpr¡oú¡.r,orç tÌ¡v iepriv åxóo¡.r,r¡oav teÀerí¡v. riv üæoxe¿. est. Hoc est corþus rne+Øn, ait. Hoc verbum res propositas transmutat.
ixøvôç ¡lèv a[ noü pøxapúou 'I<¡úvvou coü Xpuoootópou æpoarel$eîoar,
¡.r,évolv
Nam quemaùmodum vox illa, qua dictum est: Crescite et mwltiþl'icamini
pctpruþ[æl ôe¡xvrlouo¿ tò npoxef¡.r.evov, éç d,v àè pr¡8e¡ríø ¡r¡8evi xæraÀlæo¿ro et reþlete telrørn, semel quidem dicta est, semper autem fit operae
øuxogavr{,a6 te xq,l dæoguyiç npôqæor4, 5 naturae nostrae vim praebens ad generandum, ita, haec quoque vox
6
10, r 'Axor5oor¡r,evtoü arlroü $eúou ææcpò6 åøutòv èæe[4you¡lévou re xa.ì oúrcoq semel d.icta in singulis aris ex eo tempore usque in praesentem diem
oag4vt(owoç, óç ¡r,r¡8è ròv toÀ¡.r.z¡pórocrov ô¿v ët¿ Ðrivøo$æ¿ d,vce¿æeîv. ôC * et usque ad Christi adventum hoc sacramentum integre pelficit. Verum
tfr el6 c{v''Ioriàa æpoðooí¿v xai tôv ¡.r.uoc¡pí<ov æøpd,òoor,v é¡r.r}.íç' ttæú.pectr,, ad haec dicere soletis: Quemadmodum verbum, quo creata sunt omnia,
gz¡ot, xaì, vüv Xprc:òç èxeîvoç ð d¡v rpd,æe(æv Èxeívr¡v æor,{oøç. oüto6 xai non ipsum solum sufficere ad productionem eorum, quae fiunt, sed
10 maris et feminae coniunctionem requiri, ut animalium genus propagetur,
catlr4v òuæxoo¡l,et vúv' ori yd,p Èocuv div,$poiæoç é æo¿öv rù ægoxeí¡.r.evæ yevéo$ar, 10
oö¡,uæ xøi æT¡.r,æ Xpr,ocoü, ¿ÀÀ' é ocøupto$eiç üæèp i¡.r,öv Xpr,ocóq. o1ñtt. cultumque terramm et agricolarunl opera necessaria esse, ut quae nas-
ælr¡pôrv ëoc4xev é iepeù6 rù. þí¡p.æræ g$e1yó¡.r,evoç êxeîvæ, i 8è ôrlvc¡.lrç xæù cuntur, e terra producantur et coalescant, eodem modo solum Sal-
h X,lrpre roü Xpr,otoü æ&.o&. èortv. rcoütó ¡.r,or5 èotr, cò oö¡,rø<r, gr¡oí. coüto vatoris verbum haud sufficere, sed et preces sacerdotis et benedic-
rò þ!¡ra cù zpoxeí¡.r,eva ¡,recåcpptr$¡.r.t(er.. xuhd:ruep f,ìp i gc,rvi èxel,vr¡ f¡ Àéyouoa' tionem et alia pleraque necessalia esse ad hoc mysterium perficiendum.
læüfd.veoSe xai æÀ¡$rlveose xøù nÀ¡póoøte tì¡v .¡iv<, Èppé$r¡ gèv &ææ1,16 15 Haec enim Marcus, Ephesinus antistes, ex dictis Nicolai cabasilae

B 96v - ðlà æøvcòç 8è roü Xpóvou ylvera.r, ëp.¡<1r Suva¡.r,oüooc civ grlolv ri¡v f1¡.r.erépav sumpta obicere solebat. Etsi longe impar ingenio, acutius sane multo
ille disputavit, quamquam nec ipse quidem dignum aliquid dissenrit.
æpòç æar,òoæo¿torv
- oút<¡ xai oc{ítr¡ f¡ gr.ivì¡ iiæal ÀeX$eîoæ xø,$' éxd,or4v Enimvero admirandos simul atque deflendos illos censeo, qui sponte
cpdcr'e(*v èv taîç èxxì,r1oiar.ç ê[ Èxeívou ¡.r,élpl oí¡¡.repov xøi p,éXpl ci6 ariroi)
M 122æøpouoíæ6 tiv $uoíøv d,nlpruo¡lÉvz¡v èg¡rlt\erar..( vo¿i gïJo¿v' d,Àl' 6oæep sua ad clarissi¡nas res et ipsam veritatem oculos claudunt, et ita ut
èæl coü 8r¡proupyr,xoü À6you roü aû{úveo$e xøi æÀr¡$rlveo$e oü¡¿ é Àóyoc zO 20 tam clara atque apefta sanctissimi doctoris verba perveltele conentur,
oütoç ¡.r,óvov ixøvòç æpò6 tiv cõv .¡lvo¡,r,évorv æapæ1<oydv, &ÀÀ& xæi ouveÀer1øe<o6 et ita contra propriam salutem exponere, ut omnibus contemptui sint
d.ppevóç ¡e xa.l. $í¡Àeoç 8ei, óç cò ({cov ælr¡$r5veøSø.r yévoç, xa.i i¡perépuç atque derisui.
ènr,¡r,eÀeløç xocì, .¡e<opyrxôv Xer,pöv ypeta, 6ç câ, guó¡levæ xøi, grleo$øt xaì, puid enim ait sanctus doctor ? >Figuram adimplens astat sacer- 2
ctû[d,ver,v, ròv øriròv rpóæov xøi é Àóyoç oüioç é toü oocipoq orix cÈpxei dos, verba illa pronuntiaris; potentia vero et gratia tota Christi
¡róvoç
þz¡$eiq, ri7ù.ù xai eriXõv lepac¿xöv xoll eùÀo.¡íocç 6ore ceÀe¿oüo$ø¿ cd, &yr,u.Z6 25est. Hoc est corþus rneum, ait. Hoc verbum res propositas trans-
àei. c¿üçæ yàp,Md,pxoç é 'Egéoou ro¡oiv ðx cöv N¿xolúou roü Kæpáor,Àa mutat.( puid hoc certius desideras ? Illa, inquit, velba a sacerdote
Àøpóv, æÀiv 6oov eîi rò Xeîpov &rcer.p-ya.o1têvoç.æoÀÀQ y&p péler,ov äeïvoç pronuntiata. Quae autem illa sint, subiungit: Hoc est corþus rnzurm.
æepl corlr<,lv 8r,eÀéfæ,ro, ei xøi ¡.r,r28' èxeïvo6 oriòèv eípz¡xev d,[,r,ov ].óyou. æpôeov Illa, inquam, res propositas transmutant. Fit ergo transmutatio
¡.r,èv oüv
,$au¡.r,ú(erv òei xcri ,$pr¡veïv ,ií¡.,,ø roù6 êx6wuç ðvræ6 oúr<o æpò6 trì per illa verba, non a sacerdote, sed a Christo, cuius tota gratia et
g 97" gavóræsø röy ðvtov xæù ocrid¡v xø¡,r,¡.r,r1oveaç rÌ¡v dl{$er,øv úæò æpoÀí¡{,ie<oç, B0 ggpotestas est. Sacerdos enim figura, Christus vero veritate haec trans-
éç xæi to¿üroc roü 8¿8aoxúÀou ù. þi¡¡tæræ o{ítto oøgéoruræ óv,cæ òløorpégerv mutat, sacerdote verba eius, quemadmodum ille statuerat, pronunti.
zrer,pff,o,$ø¿ xa.i xurà. ti6 iðiøq xegæ)'\e oúro æøpefr2.¡eîo$ær,, é6 æä,o¡v eTva¿ ante. Et rursus: >Hoc verbum sacramentum integre perficit.< Con-
xuruye)r&,otovç, sidera, homo, quid integra haec perfectio significet. Attende, quid velit.
z Tt yúp gr¡or,v é 8a8óoxaÀoq; Doxtpo¿ æÀr¡pôv Ëoe4xev ô [eper]6 cà' þí1¡racæ Hoc verbum res propositas transmutat. Noli pervicaciter contra pro-
g$elyó¡revoç èxeîvu, f 8è Srlvø¡r,rç xæì. i¡ Aú.pr.ç coü Xpr,ocoü æã,o&. èo¡w. ¡toüró g5 priam salutem contendere et huius sententiae magis praecipuis ac
36
¡.r,ori èocr, cò oö¡.r.æ<, gr¡oí. toüro cò þipø rù. npoxeípevø ¡recøppu$¡.r,i(er,.<r rí
manifestis partibus reiectis pervertere reliquas. Nec enim Ephesinus
NII2Zv co'5rou por5Àer, oocgéotepov; cà. þi¡¡tæru èxeivø, gr¡oi, coü iepécoç æpogépovtoç ille nec Cabasilas integram istam sententiam adducunt, sed quibusdam
rcoîd, 8è þí1¡,r,crca, ht&^¡er Dcoüco -¡&.p èol, cò oö¡.r,rí pou( é Xpr,orò6 tà eius partibus recitatis transiliunt, fragmenta eius quaedam velut indocti
- - iuxta Platonem coqui, qui nesciunt, voluutve per artus dividere, non-
zcpoxel¡,revø ¡,r.erøppu$¡rí(e¿. orlxoüv èxe|vor,ç roî6 þd¡,r,aou ¡eerøppu$¡,r,ú(erø;. rù
diyrc,, oriX úæò coü iepé<o6, Ðùù ¡oü Xpr,oroü, o'5 æ&,oæ X,iprc xai f¡ 8rlvø¡rr,ç;
i l¡ 4gnulla proferentes, caetera vero, quae magis ad ¡em facerent, silentio
praetereuntes et hoc modo obtenebrantes veritatem. Imprimis itaque,
8/19 Joh.Chrys., Deprodit. IudaeHom. r. (PG 49,3BoC). Cf. Joh.Chrys., Hom. 8z
in Matth. (Pc58,744P,C). sicut supra dictum est, ex huiusmodi verbis sancti doctoris non hic,
1 Z0 Ct. Marc. Ëph., De corpore et sanguineChristi (pG
16o, ro79-9o). quem vos dicitis, sensus colligitur. Deinde, o bone vir, nonne illic
32 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. t)t)

é ¡rèv 1ùp [epeùç oX{¡rurt, 6 8è Xprotò6 cÇr ðvtr, ræótd, geræppu$¡.r,i(er, rè auctor atque opifex omnium rerum marem et feminam ea lege creavit,
øriroü þl¡¡.r,øcor toü [epÉoç, ó6 èxeîvoç \ærd.,læto, æpogépovroç. xcri aü. oücoç ut non nisi per coniunctionem eon¡m animalia propagarentur ? Rursus-
é Àóyoç tiv $uoíøv årr¡pcr,o¡.tév¡v èpy&(atær,. xatcrvór¡oov d,v$p<oæe, tí tò que in aliis semen nasci et ex te¡ra ordinavit, ut seminetur, seminatum
B 97v &ær¡pøo¡.r.évov or¡¡.r,aúver,. èrríor4oov, cí poúÀetær, có. coüro rò
þipæ cù rpoxei- nascetur natumque multiplicetur ? At idcirco necesse est ita fieri.
p,evd, g,erc(ppu$¡,rí(er,. xøi
¡,r.ì¡ &xaigi.r,ç xærù r\e iòiø6 oot1píøç gr,Àoverxôv 5 5 Oportet enim esse arantem, oportet esse serentem, oportet esse gene-
xocl coü þ1toü rorltou .cà. xær,pr,tlrepu. æapexxóþu6 xai rigeló¡.r,evoç åher,ccr æerpõ rantem, omnesque divinae obtemperantes voluntati, hoc est ita agentes,
æape[z¡1eîo$ø¿ cù Ào¿æd,. oiíte yrìp Mcí.pxo6 oüre Køpd,or),æç &,r,æv èx¡lÐev¡u.¿ ut ille statuit. Statuit enim eo modo, quo diximus. puemadmodum
tò þr¡tóv, dÀÀà ¡rr,xpóv t¿ æûcöv f¡¡r,¡lévor, hte¿r' &r.or.4Ðöor,, æ¡tp&aú. w' illa vox, qua dictum est: Crescite et multiþlicørnini,, operae nostrae vim
øùtoü 6oæep dgueîç ¡.r.d,yerpor xø:,cù. fI)'&riovæ ¡.r,1 xccr' ,ip$pø пeÀeîv ei8óce6 praebet adgenerandum-operae, inquit, naturae nostrae vim praebet,
i) ¡,r.ì¡ pou).ó¡revo¿ xal o{icco tiv dÀí1$erøv èærxøÀ'5æcovceç. :r'pîinu. ¡,r.èv oüv, 10 10 hanc scilicet ei legem ponens, ut illa quod suum est agat, ipsa vero
fi ei,p'r¡rw., oüX oüroç è[ ær]röv töv toü à¿8aoxáÀou gcovõv ó voüç *ùcQ eïvør omnemvimpraebens-, inhoc vero divi¡ro, de quo agimus, sacramento
gaíverar,. ëruet¡æ àé, ô pêÀtr,ore, èxeî ¡.r.èv é àr¡¡rroupyòç d,poev xøi $iÀu àeàr¡- dumtaxat apostolos sacerdotes efficiens et materiam panis et vini,
¡.r,r,oripyr¡xev xøl to¡oürov ë$ero vó¡.r.ov, é6 àr,â,
,ri6 toúccov cruvelerSoeorç rà, qua ipsi quoque uterentur, ostendens tradidit eis formam, qua sacra-
M 123 (ðø yevvä,o$ør, xøi oûx dÀÀ<oc. xæl aü èrct ye rõv &Àlov oæép¡.r,a grler,v mentum conficerent. Haec autem sunt verba eius: -F1oc est corþu,s
äÉÀeuoev, iltare oæelpeo.$cr¿ xøl oæerpó¡-r,evov gr5eo$ør xøì, guó¡.r,evov zr).4- 15 7\meum, et Hic est sønguis meus. puae semel a Salvatore dicta, ait
$úveo$cr¿. xai &vtltyx1 oúrco yevéo$æ¿. ðeî yâ,p xai ròv &poüvrø, 8eî xæl còv sacratissimus doctor, semper operari, non cooperari, nec cuiusquam
oæelpovtæ, 8eî eTvær, xøi còv ^¡evvövtæ xoci tQ $eícp úæ¡petoüvca $eÀ{¡.r,øtr,, pra.esidio egere. Magnam enim, iruno maximam omnium vim habe¡ent
3 cpóæg <| ò¡Àov6rr, èxeîvoq åxéÀeuoev. èxéÀeuoe òè coücóv ye tòv æpoar,pr¡¡.r,évov
gg humana verba, si quid auctoritatis aut potentiae divinis adderent,
xøi 8r¡loi cd, toü ò¿àctox&Àou þípæræ Àéyovtoq ' xuh&nep 1àp èxe ívr¡ i pruù immo vero illa excellerent dignitate, quod etiam cogitare impium est
f¡ Àéyouoø' uøri[d,veo$e xcti ælr¡$riveo$e(( xæi ¡ù. Àor,æú, ëpyr,¡ òuvæ¡r,oi d¡v20 20 atque nefarium.
gr5orv tiv i¡.r.ecÉpøv æpò6 zrørÐoæo¿tæv Cooperantur, inquit Ephesinus, Dominicis verbis sacerdotis a
- ëpyç orrici¡v civ gúor,v Ðuvø¡r,oî,
gr¡olv, toücov aùrfr àr¡Àa8ì¡ $é¡.r,evoç vópov, óç øùtì¡v ¡i,èv cò æritiç æoreîv, preces. puomodo, o bone vir, cooperantur ? An tamquam per se
èxeivov 8è øùriv 8uvø¡.r,oüv
-, êæi àè toü $elou tor5tou ¡.r,uorr¡piou oü8èv &À).o insufficientibus, an tamquarn sufficientibus ? Si tamquam sufficientibus,
fr iepeï6 xa,cuoú¡oaç coù6 dæooróÀouç xæl úÀr¡v øûtoî6 civ &ptou xøl olvou, superflua certe et vana est tua omnis oratio; si tamquam non sufficienti-
fl d,v xæl ørltoi ëXorev Xpio$øl, ææpøàei[øq napé8<oxe xøi æüti¡v ci¡v ¡-r,opgiv zs z5bus, heu! quae improbitas est, quae blasphemia dicere, ut quod divinis
xøi tò eZSoç, rþ d,v teÀe¿oïvco rù &^¡r,æ. roüco 8é êot¿v arjr& cà, ærlroü Àó11æ. deest verbis, hominis suppleant preces ? Praeterea cum verba haec
riroüró èoc¿ cò oö¡.r,d, ¡-r,ou<, xoci ricoücó èor¡ cò øT¡.1ú dicis simul cum oratione totum perficete, utrumque imperfectum putas,
¡.r,ou<, ëi''ep &æa.l þ1$Évcø
úæò coü ococflpoç 8là æævcò6 evepleïv é æpoer,pq¡lévoç òr,òd,oxotÀo6 Àéyer,, necesse est igitur, ut aliud tertium adveniens id agat. puid vero hoc
ori ouvepleîv, oriòè xæi cfrç riillo$ev 8eîo$æ¿ po¡$eúø6. { yrip &v æolÀoü xøl sit, tu, quaeso, nobis aperi. Neque enim Spiritum sanctum id esse
M 12Bvroü æævcòç elev ëilr.æ tâ, d,v$póælvæ þi,1taru., eí tu 8uvú¡r.ecitç re xøl toxúo680 30dices; siquidem hoc est, quod quaeritur, aq quodlibet eomm per se,
roi6 xupr,øxoiç Àó.¡or,ç zrpooerl.$er,, ¡.r,&ÀÀov àè xc¿i øùrci cy_eïva úæepé$aÀlev d,v an ambo simul Spiritum sanctum ad id. agendum iuclinet. puod si
.ci¡ &liq. coüro àè xaì, èvvoeîv &.oeþeç. ambo contendis id posse, intellegas necesse est, quod si ambo simul
a Xuvepyeî y&.g, gr¡olv é 'E@oou, toî6 xupløxoiç ló1or,ç i coü iepéoç eriXri. hoc possunt, quatenus inibi Dominica verba continentur, ea sunt, quae
B gSvzröç, &,v$ptoæe, ouvep.¡eî; óç ÈìÀræéor,v Ì) ó6 lxavoîç -F .lrd.:wi.i,ç oüow; ei conficiunt sacramentum, sive sequatur, sive non sequatur oratio. Itaque
¡,rèv.¡rÌp óç cò òerltepov, zcepr,ctí¡ ¡e xæì. ¡t"&.cæ,.oç f¡ oÌ¡ eriX{. rð y,ip [xavÇr85 gb nihil eis ad hoc addit oratio sacerdotis, nec illis aliquod necessarium
oü8èv æpoo$eréov. ei 8' óç tò æpõrov, geü t!ç &to.rcíæç xai pløogr¡¡.rícr6, est aliunde praesidium. Quod si quatenus supplicat sacerdos, ut de-
ei rò röv ,$eíov ),óycov è).Àr,æè6 d o"ù¡ d'vøæÀ4pór¡ .ùXú. Ðt<oq re léy<ov tù, scendens Spiritus sanctus illa sacrificet munera, eatenus dumtaxat con-
p{¡røtæ pe.cù. ú¡e eùXi6 teÀeïv rò æfi,v, xaì, d¡rgr,r dteÀi oier,. 8eî oõv &,À},o secrantur, nihil ergo operantur verba Dominica, nec verum dicit Chry-
er, rplrov èær,1evó¡.r,evov aritoîç toüto æo¡eiv . xai ci roüc' èorlv, ørirò6 eiæé. sostomus, cum ea asserit semper operari et transmutare et integre per-
ori ^¡àp 8i tò .$eïov èpeïç æve üpø. roüro y&.g èo.ct cò (¡tor5¡,r,evov, ei tor5tcov 40 40 ficere, nec cooperatur ei hoc modo sacerdotis supplicatio, ut tu ais,
ëxcrotov xcr,S' arirò ì &¡rç. ó¡,roü tò &yrov æveü¡,,a (i¡o.ce ¡uó.rq. æor,ioø. årr,-
10 ì frù pouÀó¡.r,evor M2 i.n marg. B om. | 28 Myer, Bl V B orn. | 3S ouveplei
33 Cf. Marc. Eph., De corpore et sanguine Christi (FG 16o, ro88 B).
scriþsi cwepyeîv M V e I aO coúrov scriþsi .crfirtt,t M
Mohler, Kardinal Bessarion. III. 3
34 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 35

x&.¡'ærer,. ei Ðè gr,Àover,xeîq &.p.ga é¡.r.oü roüro òrlvao$ør,, oúveç óç ei


¡.r,èv &¡.r,go
sed totum operatur. Quid igitur cormmpis verba sacri doctoris non
ô¡.¿oü toüro òr1vøvrør,, fi ev aricoiç râ, xupr,øxà æeptéae.cær, èxeivú. eiot recte ea exponens, et de sacramento eucharistiae falsam habes opinionem ?
þi¡p.æræ,
c& reÀoüvrø, x&v re Ércr¡'cær. f¡ oi¡ eri7,{, x&v te vil, cro,ce oùàèv aùroiç xærú Atqui, inquis, etiambaptisma sola sacerdotis oratione perficitur. Etiam I
ye toüT o cà6 toü lepécoc æpoocr,.$évar, òe{oerç ¡,r.r¡òè ouvepleíæç rÍrrz¡q øritrÌ in hoc erras, et veritas in te non est. Etenim baptisma quoque Dominicis
æpoo8eio$ø1. ei ò' fi é lepeùç ixere'let xøi àeicø¿ toü Seoü xcrreÀ$eiv rò zweüpot 5 5 perficitur verbis. Euntes, enim inquit , bøþtizate eos in ø,omine Patris et
B 99 xæì, &yr'ú.oær. r,ì,
lõpa, ra,!'c¡¡ xai, lepyoüvcør,, oriSèv cù àeoæor¿xà èpya(erær. Filii et Sþiritws søncti. Tunc perficiturbaptisma, quando dicit sacerdos:
Mlz4þú¡¡taru, orl8' é Xpuoóoco¡.r.oe dÀ¡si Àéyer, àr,è æawòç aùt,i avepyeiv xøi rrBaptizetur servus Dei<¡ aut: uBaptizo te in nomine Patris et Filii et
¡.r.etøppu$¡rí(e¿v aüc&, xui, &æagri(e¿v tòv seîov Àó1ov èxeivov, oriòè ouvepyei Spiritus sancti.c Unde si quis etiam nihil aliud praeter haec verba
toútor6 i coü iepé<oç eix.ú, éc où g{ç, dÀrà rò ¡c&v èvepyei. grø9$eip.,ç dixerit, recte baptizat, et qui hoc modo baptizatus fuerit, salutem
rolvuv xæi rà coü 8.80¿oxd,Àou þi¡p"uru xuxi,tç crûtà è[r¡yoú¡.levoç, xøù æepì, 10 10 adeptus est. E converso vero, si quis caetera dixerit et infinitas ad
tflç [ep&ç ,$uoiø6 orix ðpSâ' gpoveîq. Deum porrexerit preces, haec vero praetermiserit, nihil omnino agít.
¿ Ko¿ì, ¡.r,dv gr]orv xcri rò p&"'crcp.æ
póvl fr roü lepéoç eüxi ceÀeroi. æÀøvfr, In hunc modum apostoli per impositionem manuum et benedictionem
xd,vraü$æ. xai ÀéÀr¡sé oe rò riÀr¡sé6. xaì rò þ&ærr.o¡Læ y&p úæò cöv xupr,axöv et pronuntiationem horum verbomm baptizabant, in hu¡rc modum
teÀeoloupyeîra.r, þ'r¡¡trínl.iv. læopeu$éweq\r, y&.p g.r¡or,, Dpææríoøre aútoùç ei6 eucharistiae mysterium consecrabant. Nondum orationes, nondum
tò iívo¡.1æ toü æøtpò6 xo¿i toü uloü xøi coü á,yíou æverl¡.r,æroç. < xa.l. ¡1rereÀeitø¿ 15 15 hymni, nondum caetera, quae in ecclesia dicuntur, composita erant.
rö þ&rcrr,a¡tu, 6tocv é iepeùç gøír¡ ' þuæ,ci(eru é òoüÀoq roù ,$eoü, i, Cogitemus errim, quod fieri certe potuit, ipso passionis die aut sequenti
þææri(a
oe ei6 tò ðvo¡eoc coü narpò6 xotl coü uÍoü xøi coü åyíou zwerl¡,r,æto6. 6sev xæi, Petrum vel alium quemlibet ex apostolis in memoriam Christi et
et tr6 ¡,rr¡àèv ritÀ)ro elæo¿ 6À<o6 fl ræürq. rà. þí¡¡tæræ, þærcri(u xupí<oç xai ô passionis eius sacramentum altaris conficere voluisse, neque enim
porærr,o$eiç toúcq rQ tpóæg rê.'evye ri¡q øc,tr"qpíuç. xøì, aõ rorivøvclov, -
credibile est non assidue eos illius meminisse, in cuius commemorationem
el
B ggv r¿ç n&v¡æ ¡&),),' eiæòv xøi eri(úg,evoç tøüroc æapaòpú¡-r,er,e rù. z0 id fieri mandaverat quibus a-liis verbis id eos fecisse existimabimus
orlSèv óÀ<oc eip.yú.caro,
¡.r,upr,d,xr,ç
oev. oijso xui oi
þítv.u..çq,2¡
nisi Dorninicis ? Et -post coenam, quod etiam longo temporum inter-
&æi:6øroÀor'e,iÀoyíç
Xer,põv xai rfr tõv þr¡¡e (ov æpogop{, oiltor cò
{ç ,o,u.uioce vallo observatum est, et communibus vestibus indutus ?
iaporip^¡ouv ¡.r,uocl¡pr,ov otiæol {,røtr¡.r,<pÐrôv, oüæ<,r töv vüv Àeyq_ At haec verba, inquis, narrando recitata non possunt sacramentum s
ei y&.p cr,ç úzcó,$o¿ro
¡.r,évr,lv ouvce$er,¡,r,évcov. conficere. Non autem tamquam rei gestae seriem narrans sacerdos
- ëo.ct,8è f¡ úæó,$eor,ç oûx &òúvøroç
Mt24\ øùrfr cfl coü ocorr¡píou æd,$ouç úlp.êpq æapa.oxeufr ì) xai rfr è<peïñc Ilécpovzr 25 haec verba profert, sed tamquam personam Christi intlutus, ut ita ea
-
!1 rwu diì,Àov rõv d,æoorórc¡v ei6 ¡lví¡pr¡v eoü xuplou xal roü æd,souç æritoü proferens, quasi Dominus esset, qui loqueretur, et eam habens inten-
cò iepòv ÈseÀloar, rlq xouv<,ivíøç reréoar, ¡.r,uod1pr,ov tionem, ut per verba illa iuxta illius mandatum, qui ita praecepit,
d,el xai ùxærættø.úø:,cr6 ¡.r.vr¡poverler,v èxeívou, oü ei6
- o'i yàp !v eiæòç ¡.rì¡ corpus Christi sanguinemque conficiat, quemadmodum ille fecit. Fecit
¡r,v{¡,r,¡v coüro æo¿eiv rò
¡.r.uor{pr,ov èxeîvo6 êxéÀeuoev - ei oõv rq róre [epoupyioør, f]$ÉÀr¡oev, ríør,v autem per ea, quae supra memoravimus verba. Possunt haec sane
ôiv &ÀÀorç fl coîç þí¡¡raor, torlcorÇ èteÀeí<ooev ôiv cd,
¡.r,uorÍ¡prcr;xd.i ¡.r.erà geizrvovg0 B0 duobus modis accipi: aut tamquam ab evangelista relata, et tunc
æ&vro,ç, A péXp! æolÀoü ènexp&ø¡aev, xøì, xor,voTç í¡,.æiiorç f¡pgrso¡,révoç; narrative accipiuntur, evangelistis scilicet ea, quae Christus in illa
¡ 'AÀlà tù þ{¡løca, gr¡oiv,èxeivæ 8lr¡y4¡.r,æcr,xõç Àeyó¡levø otix d,v grivø¿vto salutiferae passionis nocte egit, nartantibus; aut tamquam a sacerdote
lepouplioør, rà. ciyw. d,ÀÀ' oriX éç òr,r¡1ori¡.r,evoç yelovòç æpä,y¡.r,æ é íepeùç prolata, intentionem habente, ut iuxta ordinem a Salvatore traditum
tocütæ lÉyer,, åÀl' óç cò Xpr,ocoü r]æoàuó¡.r,evoç æpóo<,1æov .iic oû.òe oàoi sacramentum hoc conficiat, et tunc non na¡rative, sed cunctative pro-
øùtâ' eiç ¡'r'éoov æpogéptov xøi roüt' æùtò oxoæòv ëxcov "nì, g5 feruntur, cum intentione conficiendi mysterium iuxta imitationem
Ðr,cì rav þq¡.r,irtov ar
g 1¡rgèxeiv<,iv xætà tiv êxeivou oüto xeÀerloøvroç åvtorlu ob¡rn xæi æT,p"æ'ip,o"ou Christi, et quasi ipse esset, qui et diceret et faceret. Idcirco sacri
&æorelé,oær,, é6 êxeîvoç èæoi'r¡oe xaì, 6v cpóæov èxeivoç eipryioæto. eipyáoaro doctores asserunt necessariam imprimis esse sacerdoti rectam intentionen
àè
èxeïvo6 töv þr¡¡.r,úc<ov Ëxeivo¡v. òr,xö6 oõv rù. þi¡¡tæruraüto¿ voeio$a¿ òrlvatal,
àr,â, et propositum ea faciendi, quae dicta sunt, quippe sine illa nihil omnino
fl óç úæò töv ouyypcttþa¡.r,év<ov eriøyyerr,otõv xøi d,æoocóÀov ouvte,$er,¡rÉvæ confici posse. Quemadmodum si quis regum per aliquem ex iis, qui
xæi ¡6re 8rz¡y4¡røtr,xôç Àor¡rprÍvovrar - lo apud se gtatia et auctoritate valent, voluntatem suam cupiens subditis
- dgïyou¡.r,&ov ê é Xpr,ocò6 ev exeiv¡ no
rfl roü oo"'2píou æúSou6 vuxti Srenpú(eco, i¡ <iç úæò coü lepécoç o*orròi suis facere manifestam et ita id apud illos valere, ac si se animum suum

13 Mt 28, r9. 12 æì'avQ M V B erras Vers, lal. | èv B om,



7-
36 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 37

M725 ëaovro6 iepoupyioat r&. &yw. xatâ, tiv o¿Ûtoü toü ootipo6 vo¡.r.o.$eoíav ),eyó- exprimentem audirent, sanciat, ut ita illa verba in prima persona
¡.r.eva¡ xøl róte orl 8r,¡12¡¡løelxöç, cïÀlù ¡.r.ecà æpo$éoecoç toü xætà tù¡v Xpr,otoü referat, uti a se dicta sunt, populusque ita prolata audiens tamquam
¡.rípz¡or,v óc a,lsòç é Xpuoròç i,\v ô røüro¿ Àé1<,iv åepoupyioar $eîor ¡.luot{ptø ab ipso rege dictis obtemperet. Manifestum est enim, quod si hac
- 6$ev xøì toîç ci,1,iol6 xæì 8r,àøoxd,lor,ç Soxeî dvæ1xøîov eTva¿ rQ iepeî tòv 5 þe d.ata veniens ad populum nuntius ita dicat: Rex vestrae salutis
oxo¡còv xøi tiv æpó$eotv toü poriÀeo$ocr,, 8r¡lovótr, tù æpoerpr¡¡.r,évæ æouioøu, 5 cupidus vestramque rem publicam in felicitate ac copia omnium rerum
xcri oúttoç àvæyxæîov eTvør,, óç &veu øùtoü pr¡8èv 6À<o6 æoleiv -, óorcep d,v tenere desiderans, continue iis rebus invigilat et leges condit, quas ad
el trç pøor,Àeùç 8r,ú tr,voç töv æøp' ocùcQ 8uvø¡-r,év<ov toi6 úæò Xeipø tàç åøutoü id existimat utiles ac necessalias. Unde cum i¡ multis aliorum exempla
poul¡$eiç òtøprpríoocr ttpoar&(etç xøl oiit<o6 øricàq ioXrSer,v, ó6 d,v ei æøp' secutus, tum plurimonrm ipse inventor hanc legem sancit: Volo quem-
B 100v aritoü Àéyovco€ d,xor1or,vco, Seoæloelev, óe ðv æpótr¡ ce æpooóæç èxeîvov cù Iibet vestrum, qui conditis a me legibus paruedt, talentum auri ex
þ4¡¡turæ æricoü tQ ÀøQ 8r,æ1yeîÀø¿ xo¿ì, còv Àaòv oÚtorç d'xoúovcæ óç æøpà10 10 aerario publico tot armis accipiat. Profecto nec nalTative haec dicit,
roü pøor,Àéoç &.p,i,oti,ç Àeyo¡.r.évoq æei$eo$æ¿ xq,i d,veu crvòq d¡.r,grpoìiaç úææ- sed simulatque dicta sunt, rata fiunt, quae iubentur' Quamobrem ?
xoúerv øùtorlq. 8iÀø ^¡rlp Ði óç toútou xot¡.1évou toü vó¡.r.ou, ei èxeivo€ tóre Quia rex ita sanxit. Eodem modo hoc intellegendum est talem a
æøpeÀ$òv eiç tò ¡.r,éoov Àéyor,' <irq ,iipø é pøorÀeùç tiç úpöv æpovoor5¡.r.evoç Domino sacerdotibus traditam potestatem, ut eius verba ab illis in
oatr¡piuç,,iivòpe6 æoÀîrør, xocì èv æd'o¡ eri$r¡viç ce xai eriÐør,¡,,.ovíç tiv zcoìrteúø,v prima persona et tamquam simul ab eo dicerentur prolata totum effi-
ouvéXer,v èæl$u¡löv æoÀÀd, ee roúrorç èæøypuævei xøi vó¡.r.ouq æpòq coüro 15 15 ciant. Aut cur illi quidem suffecen¡nt haec verba, nobis vero non suffici-
gépovrø6 ë$eco, &ÀÀotç ce Xpr¡o&¡.r,evo6 õuvepyoïq xøi otüròç tcÌ æÀeíol rpoo- unt ? Si enim illi suffecerunt, et nobis utique sufficere debent potentia
e[eupöv Seoæí(er,' é6 por5Ào¡,r,ocr, ú¡.r,&ç åxdotou ëtouç ü¡,r,õv éxøotov toiq illius et tamquam ab illo dicente prolata.
M 125v cd,lq,vtov Xpuoíou èx coü àr2¡.r.ooiou &æogépeo'$ær,,
xer,¡.r,évor,ç è¡,r,¡-r,évovtot vó¡.r,orç puod si nobis aliquid necesse est addere, imperfecta sunt verba 6
oüte 8l¡y¡pærtxöç ruir&. gr¡or,, xa.i ci¡tu. tQ tøücø æpoeveyxeiv cà þí¡¡,r,øtø illius. Absit a piis mentibus talis cogitatio. Quam enim aliam potesta-
xúpræ tà êv ø'3coî6 èpæepteXó¡revø yívovtør. rí 8{æote;6tr' oútcoç é pæouÀeù620 20tem per consecratiouem accipiunt sacerdotes, nisi illam Christi per-
àtccd,fæto. cò ocûtò colvuv xd.vcæü$o¿. oiitcoq é xr5pr,oç i¡BouÀí1$¡. cor,ørlcr¡v sonam posse subire et pro eo nobis adesse et, quemadmodum ille fecit,
B 101 È(ouoiav roïç æùtoü tepeüor, Ðe8ópz¡tær,, ó6 t& æùroü þ'r,¡t'ætæ '5æ' ørlröv óq corpus eius posse consecraie ? Fecit autem illa per verba, quae diximus.
åv æpócql rcpooóæc¡r xøi óq æritoü Àéyovtoç eipr¡¡.r,évø cò æ&,v æo¿eîv. Enimvero simpliciter orare quisque posset, immo vero efficacius saepe-
6 "H 8r,ati èxeívg ¡eèv iipxeoe ræît'cu ¡ù. þ'l¡¡t"wa, i¡rîv òè oii; ei ¡.r.èv 1&p numero orarent multi sacerdotes nonnullis sacerdotibus. Siquidem
èxeivql iipxeoev èxeîva, xøi f¡¡lîv dpæÉoetev rfr Suvct¡,r.e r èxeivou xai ó6 èxeivou 25 25 plerique sacerdotes ita vivr¡nt, ut non sint Deo accepti. Plurimi vero
).é1ovtoç ).eyó¡.r,evø. eZ ò' i¡rîv &v&^¡x1 æpoofivøí tr,, d,ceÀeîç èxelvou êxeivo¿ ex saecularibus ita ob eorum bonitatem Deo cari sunt et grati, ut
oi Àóyor,. dÀ,r.- dæeír¡ cò pÀ&ogr¡¡.r,ov. 'tivæ yù.p &ÀÀr¡v å[ouoiav Xeupotovo,S- plerumque miraculis decorari mereantur' Si igitur vel sola oratione'
¡.r.evor, lø¡.r.púvouo¿v oi ie peïç fl cær1c¡v, tò Xpr,otoü
8r¡lovócr, úæoàrieoSæ¿ 8úvøo'$¿¿ Vel ea praecipue haec sacramenta perficerentur, certe magis perficeren-
zrpóo<lzrov xøì d,vr' øriroü f¡¡lîv e\,vu, ósç èxeîvóç te oÚto¡ xæì, æÛtoì, zro¡eîv tur a viris iustis, quamvis non sacerdotibus, quam ab indignis sacer-
Búvøo$o¿¿ xøi fi Èxeîvoç Èæoí¡oev ; èrco|r¡oe 8' èxeîvoç coúrolç toî6 þí¡¡1æor,. eg 30 dotibus. Hoc vero falsum est. Perinde enim sacramentum conficit
rò ^¡àp riælöç póvov æpooerlXeo$ør, nã.çttç &,v òúvø¿ro' ¡rã'lÀov òè xocì, èveplÉote- sacerdos, quamvis malus atque pelversus, ut optimus atque sanctissi-
pov eüfør,vto d,v æoÀloi töv óilÀtoç i8¿otöv l) orix òÀá1or, tõv iepé<ov, eíæep mus. Saecularis vero persona, qualibet fide religioneque excellat, nihil
æolÀoi ¡.tèv tõv lepé<ov a'l,oyr,oræ (öor xæì p8éÀuy¡rrí eior, cÇt $eÇr, æleiotor omnino potest, quia nullam ad faciendum a Domino potestatem accepit,
8è tô¡v i8¿corõ¡v $eogr,Àeîç ¡ê eior xai Sepúæovteq aÙtoü xøl oÚt<oq v.exd'Prr"- cum sacerd.os acceperit maxirnam. Si igitur non est vis orationis, quae
M 12G ¡.r.évol, ô6 xøi $æu¡r,útrov èfør,oí,tov è,p ¡&.c'cat eTvø¿. ei oõv eüXfr póvn ì ¡.r.dÀtocæ 35 35 hoc facit esset enim omnibuts communis supelest ut pro Christo
B 101v tâ, ¡ruorf pr,ø teleroütør, T eÀe¿oîco â,v p&lÀov úæò éoícov riv8pöv xøì ¡,r,Ì¡ [e pé<ov - -,
adsint nobis sacerdotes eiusdem in hoc potestatis, qui et instar illius
ï) ¡roX,$4pöv iepéov. cilÀà soüeo tleüòóq Èotr. xel é Xeípr,otoç 1àp iepeùç operari possint et annuntiare populo, quae ille praecepit. Hoc enim,
ori8èv ltcov T öv riyr,oltd,tov iepoupleî cà, ¡.r,uotí¡pr,ø, i8rótr¡e 8è xøi $er,ótaco6 urquit, fac'ite in nTea'rn' cornn'Leu1'orøtionem. Hoc scilicet, quod ipse feci,
øitiø, 6T t otrtoç ¡rèv o'ix ëoXev èfouoiøv
oûàèv 6Àoc ëv ye toútor,ç 8r5væta¿. f¡ àè accepto pane et vino in manibus, respiciendo in coelum, frangendo,
xøi toüro æo¿eîv, èxeivoç 8è xøi ¡,r,áÀø, ei oõv ø{icr¡ oüx eùXie èo'ct 49
òúvø¡.r,r,v 4Obenedicendo, gratias agendo Deo Patri, et in corpus et sanguinem per'
8rlvøplq - iu y,Ìp â,v xøi toiç ¡r,i lepeüor, xowí¡ -, ]r¿Læ¿¡a.¿ taúcqv èxeivr¡v ea verba: IIoc est corþus rneu,ln, et H'ic est søngwis lneus, transmutando.
10 Àøòv B om. | 13 léyol scriþs'i\êyoævMBV | 1992¡of ...ruitæMzinmørg' Hoc enim ea transmutat, hoc ea integre perficit, ut beatus Chrysosto-
B in terlu mus ait.
7
38 BESSARTONTS DE SACRAMENTO DUCHARISTIAE. 39

eïvør, tù¡v è[ouoíøv, ci¡v dvtì, Xpr,ocoü f¡¡,rîv elvær xøi éç åxeïvoq rà, èxeivou Haec quidem, nisi me animus fallit, satis supelque esse videntur ad7
èp^¡dt(eoÐæi te xæi xøcøyyéìÀer,v 8rlvæo$or¿ cQ løQ. Dcoüro{r, 1d,p gr¡ot, obturanda omnium ora, qui tam apertae et manifestae r,ei contradicere
Dæo¿eire eiç riv è¡.r,iv &vci¡,r,vr¡or,v{r, roüro ô .ê-yò zreruoír¡xa, Àøpóvceq òr¡Àovócr. conantur. Audiamus tamen, si placet, etiam Gregorium Nyssenum,
tÍpcov xøi olvov ei6 :.ùç yeîpaç, eiç oüpavòv rivcrplé{,rcrvte ç, x}r&.oævreq, sðÀoy{ - virum et doctrina et vitae sanctitate excellentem. Is in catechetico eius
o,üv'çaÇ, er)Xøpr,øt{oavteç cÇr $eQ xøì, æætpi, xæi eiç oõ¡.r,æ xæi æT¡.rú pou òlri s 5 sermone de divinis saclamentis ita loquitur: rRecte igitur et nunc panem
cöv þr¡¡.r,ártov roric<ov' ltoücé êoc¿ tò oö¡l,ú ¡lou<, xcti ¡lcoücó èocr. tò ø,T,p.&. divino verbo sanctificatum in corpus Dei Verbi transmutari credimus'
Nam et iliud corpus intellegit autem corpus assumptum ex virgine
¡-r,ou{t ¡rerøpøÀÀóvceç. eoüro 1ùp ærirà, ¡.lerappu$¡rl(el, coüco ørlrà &nu.prt(er,, - -
g¡oiv é,$eîo6 Xpuoóoto ¡.r,oç.
panis potentia erat. Sanctificatus vero 1uit habitatione Verbi in carne
z 'Agxe'ctì ¡.r,èv oõv xu.I tuõræ æpòç cò æ&v.cæç èlr.rc.to¡tl,oær, xu.i. nã.oæv &ææow habitantis. A quo ita panis, qui in illo corpore el:at, transsubstantiatus
B 102 dæoxÀeioæ¿ d,vt¿).o1íøç rigop¡rrjv. dxor5o<o¡.r,ev àè ð¡,r,coç ën xq.i lp41opíou 10 10 fuit in divinam potentiam, per eum nunc quoçlue aequalitel fit. Et
M 126"toü Núoor¡Ç, dv8pòç oogc,ltd,rou, èn 'cî4 xav¡X¡trxQ æriroü Àóyrp zepl
rõ¡v $eí<,lv corSrov ¡,r,uotr2píov oúc<l Àéyovtoq' lxøÀõç oõv xøi vüv còv cÇl
).óyg toü ,$eoü rÍylø(ó¡levov &pcov eiç oö¡.r,a coü $eoü ìóyou ¡letano¿eîo$æ¿
ærorerlo¡rev. xai '¡àp êxeîvo tò oö¡.r,æ rÍptoç tfr Suvd¡rer, f,v. iyrúoe4 8è {
ènr,oxr¡vóoel toü lóyou roü oxr¡vóoøvtoq èv ri¡ aapxi. o'lxoüv 6$ev é åv 1r 15fiat, sed mox ad corpus per verbum transmutatur, quemadmodum ab
åxeív<p tÇr oó¡.r.æct ¡.r,erøæor,r¡Seiç llpcoç eiç ,$eíøv perêar1 8rlvø¡.r.rv, пcÌ coõ ipso Verbo dictum est: Hoc est corþus rneurn.<( Quid clarius certiusve
arlroü xai vùv rò \oov yLvetar,; èxeî æ yàp f¡ coü Àóyou Xúprç d,yr,ov èæoíer iis audire desideras ? rPanis, inquit, verbo Dei sancti{icatur.< Hoc
tò oö¡lø, <]l åx roü ,iprou f¡ orlocøol; fiv, xæi rpóæov r¿vù xo¿ì, øricò ,itpco6 imprimis probat manifeste verbo Dei sacramentum hoc confici. Deinde
flv' evcøü$rÍ re óoøriccoç é oiptoÇ, xø$óç g¡or,v é d,æóoroÀoç' >&yr,&(etær. modus probationis idem apertius ostendit: ))corpus, ait, potentia panis
àrù Lóyou ,$eoü xcri èvteúfe<,rç<, où 8r,è ppóoeoç æBo'iòv eiç rò oõ¡la yevéo.$ør, 20 20est, quia pane enim, ut Aristoteles docet'
toü ì.óyou, d'Àl' eri$ù6 æpòç cò oôpæ ùlà coü Àóyou pecøæor,or1¡.r,evoç, xa$òq primo quidem d ile fit eius, cuius est alirnentum.
eipqrær, úæò toü ),óyou, 6r¿ tcoüró èor¿ rò oö¡.r,ú ¡.r,ou<, rí ëtl Borl),e¿ torit<¡v Corpot igitur, q assumpsit, potentia panis erat'
d,xoüoø¿ oagéorepov; riô ,iptoç<, gr¡oí, ltQ Àóyrp toü $eoü rÍyr,&(erorr.(( roüîo At tale corpus ex virgine assumptum, quod potentia panis eÏat, non
¡.r,àv oüv npôrov øagêoraræ Selxyuo¡ tQ ,$eoü þ{¡.r,øtr, cù ¡.r,uocÍ¡pr,æ rele¿oüo$æ¡. fuisset aliter sanctificatum, nisi Verbum illud carnem illam inhabitasset'
B 102v eT¡æ xq.ì, i roútou xacaoxeul oægéorepov rò øùtò òeixvuo¿. Drò oôp,ø<,25 26Itanunc panis quoque altaris non aliter quam per verbum Dei et orati-
gr¡oív, rr8uvú¡rer èotiv dipco6<' üp"q yâ,p ouvíorø¡a¡- xælì. 1àp i tpogì¡ xæc' onem sanctificatur. cuius rei testem Paulum citat. puod autem
'Apr,ococéÀr¡ xur' &.pyùç ¡.r,èv dvo¡.r.oíø, ¡.r,ecà àè cæürø é¡.loíø rQ tpegopév<¿r ait: per orat rsariorum rationem, siquidem
åorlv. cò ü.pu oî,t¡tu, ô èx ææp$évou æpooéÀæpe, òuvd,¡rer, flv ,iiproç. dÀÀ' êxeîvo in piima ad communibus cibis dicit' Hic
M t27 c6 oõ¡rot cò åx zcøp$évou, ô òuvd,¡.r,er, l¿v d.proq, orix &,v ,ÍÀÀ<oç f¡yrd'o$r¡ ei vero doctor illic dicuntur, illius usus est
¡,ti¡ rfl äroxz¡vóoer, toü Àó'¡,ou coü oxr¡vóo0tvro6 åv ri¡ ou.pxL, xeì, yüv é cv go 30 testimonio, sed d.umtaxat, quantum ad confirmationem propositi sui
rÇr .$uor,øor4pic4 ltgroç orix &Àlco6 &^¡,.u(e.cd.r, i 8uà Àóyou $eoü xæi evreúEeoc. spectat, de transmutatione, quae sit per verbum Dei' Unde paulo
xøl corjtou ¡.r,ctpcupø æoreî¡ær eòv flø,ûÀov. cò .¡rìp àr,' øvterl{ecoq oü8èv rlæèp post concludens ait: DMox ad carnem transmutatur.< Et ad huius
töv c' dvclÀeyóvrcov æo¿eï roü ¡.r,èv &æootóÀou èrui röv xo¿võv rpogõv coüro confirmationem subiungit: nQuoniam ipse dixit: Hoc est corþus ?neu4nL'<(

ev { æpòç Tr,¡.r,ó$eov :r.gr.i'ry¡ eiæóvcoç, coü 8è à¡Ðaoxd,}.ou åvcæüSc¿ où xatù Adverte, quaeso, cum caetera omnia, tum quod in fine ait, quod mox
æ&v cò èxeî leyó¡.r,evov, &ÀÀù xæ:'ù 16 ye æpoxel¡.r,evov arlcQ eiq riæóÐerfrv æepl 35 35 per verbum transmutatur. Verbum vero inquit esse: I1oc est corþus
cÌs à¿ù Àóyou ,$eoü peîcræorÍoecoç ræúcy¡ Xpz¡oa¡.r,évou rfr ¡,r,øpcupiç. ô6 xocì, nLeurn. Nonne, oro te, verbum illud mox non relinquit locum orationi-
ou¡.r,æepælvov gr¡oí' eri$ù6 npòç civ a&.pxæ p.erænor.eïcu¿. xøl corlcou &æóÐer,fr,ç, bus? Si igitur verbum illud: .F1oc est corþus rneurnl', mox transmutat,
6cr, øürò6 eTæev' lcoücó èocr, rò oö¡,tú ¡,rou.< xæl o¡peí<ooa.¿c&.¡' ü),Jø.æ&vrq. manifestum illud solum esse est, quod transmutat, aliter enim non
rà æpoer,pz¡¡.r,évæxu.i ô ev cQ céÀel gr¡oiv, óq eìiSùc 8¿d, roü ).ó1ou ¡.r,erææo¿eïrø¿. mox, sed aliquo et non parvo interiecto tempore transmutatio fieret.
rtO Ita certe inter se conveniunt sancti patres et doctores nostri,
ita sibi
5 xa| ulltaø om. | 32136 rò yùp òr,' êvteri[eo¡6 . . . tfr ¡raþtuplç. 8ç M2 in marg. B om. inVicem consentanei loquuntur, sive orientales, sive occidentales.
12 Gregor. Nyss., Oratio catech. 37 (PG 45,s6D-42 A). | 19 r Tim 4, 5. Quippe Damascenus in libro sententiarum c. 23
ita inquit: ))Non
est panis figura corporis et sanguinis christi, absit! sed ipsum corpus
I
27 Cf. Arist., flepl guröv ø r. 816 b zo. Ilepl rù (Qcr [or. ( ro. 565a ro.
Y
40 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 4l
xæì Àó'¡,ov eivuLg'r¡or. rò ltoüró èor¡ tò oö¡l,á ¡.r.ou<, ró ce'¡â,p eri,Sù6 oùx &rco- christi deificatum.< Et unde hoc, sanctissime doctor ? rHoc habemus
Àeíæe¿ o¿ÀÀoc¿6 eÛXøîç xøi àeí1oeor, tóæov. có ce ròv Àóyov Êxeîvov eTvæ¿ ròv ab ipso, inquit, Domino dicente non: Hoc est figura corporis, sed
Àéyovtæ' >roütó èot¿ tò oö¡.r,á ¡.r.ou<r, æ&oøv &gal,peîtar, coî6 ouxogorvteTv ipsum corpus meum, et non figura sanguinis, sed ipse sanguis meus.(
èSéÀouo¿ æpógøorv. oútcoç êæucoîç te xøi &ÀÀ{Ào16 ât &lr.u.øtv oi rÍ.¡r,or, r.æ'régeç Verba igitur illa: Hoc est corþus nleunN, etiam iuxta sententiam illius
B 103 æ xc¿i п8d,o-xøÀol ou¡.r,g<ovoüor,v, oÍ r' èl ëqd.q dÀÀriÀor,ç xøl coî6 èx àuo¡,r,õv 5 5 doctoris faciunt, ut panis altaris veïum Christi corpus sit credaturque.
oi' øùcoí. Àéyer àè xøi é èx Aø¡.r,øoxoü.$eoÀóyoç èv xy'cöv SeoÀo1r,xöv Sed iis omûibus, quae supra memoravimus quasi ultimam manumll, r

xegaì'uiq' >oûx ë,a'ct r[noç 6 &.p'coç coü oó¡.r,øcoç xæi æiíp"æroç roü Xpr,ocoü imponit epistula doctoris gentium ad Corinthios de huius sacratissimi
- ¡liyévor,ro
-t riÀÀ' æùrò cò oö¡.r,ø coü xuplou te$eo¡,r.Évov.< xæi æó$ev mysterii traditione speculantis. Ego enirn, i\q]u;it, øcceþi a Domino,
toüro, 8r,àúoxøÀe, E!Àov. aritoü toü xupíou, gr¡oív, eiæóvcoç' coücó ¡.r.or1 èotr,v quod et trad,idi uobis. Deinde enumerat, quae accepit. Primo itaque
ori túæo6 'coü oó¡.r,øco6, ¿ÀÀ' æÛcò cò oõ¡r.oc, xæì oü crSzroç toü aï¡.r.aco6, ¿lÀ'10 10 videamus, si libet, an sufficienter tradiderit. Patet siquidem manifeste
øûrò cò øi¡ræ. T ò ,itpæ Àé1ov þi¡.r,ø xøi xæcâ, còv 8¡àúaxo¿Àov coütov' ricoütó eum tradidisse. Neque enim imPerfecte accepit, neque minus, quam
¡loú Êocu tò oö¡.r,a<, æo¿Eî ròv ðtprov ciÀ1$èç oõ¡.r,ø xupíou xæì, æ¿oceúeo$øí acceperat, tradidit; sed quidquid et necesse erat circa huius saclamenti
re xøi eivct¿. mysterium fieri, et accepit et tradidit. Accepit autem haec, quod
1ln r Toúr<ov toivuv oiir<oç àer,X$évcov êær,Sõ¡.¿ev 6¡l<oq ocricoîç ëc¡ còv xoÀto- scilicet Dominus Iesus, quø nocte trødebatur, acceþit þa.nem et grøtias
M727v gövoc cà, roü $eíou fløúlou ev cfr æpòq Koprv$íouç oze{.,d.¡revot zrepi ciç toü15 75øgens freg'it et dixit: Acciþite et mandwcate. Hoc est corþus nxeutn, quod
¡.r.uoc4píou rcæpæ8óoe<oç þíp"æ'cu. rleyò '¡cíp, g"qoi., ræpêì'a.pov &æò coü xupiou, þro aobis frangitur: hoc løcite in rnea.m clrnmeTnorøtionem. similiter
ô xøi zcøpéàcoxø ù¡.r,ïv.< xai è{iq Èzrulé1er,, &nep ræpêtuþe. rrpöcov ot¡v èæí- et cølicem, þostquam coen&ait, dicens: Hic cølix'noaunl, testømenturn est
orîloov, ei ctpxoúvco6 æøpéÀæpev, e[ ixøvö6 æøpé8oxe. ò!Àæ 1]p òì¡ 6cr in meo søngwine: hoc lacite quotiescunque biberitis, in meøm co?w,le-
oiic<oç' oüce ^¡àp &relö6 8{æou æocpéløpev, oüc' èlÀræöç ææpé8<oxev. &ÀÀù morq.tionen4. Et nihil praeterea addidit. puia enim nihil amplius
æ&v, ò ò'eî xøi &t&^¡xr¡ æepì cÌ¡v coü ¡-r,uor4púou coritou æoir¡olv èvep'¡eio$ør,, 20 20 acceperat, nihil amplius tradidit. Et addidit modum consecrationis

B 103"aricóq ,re æøpéÀapev, f¡¡lîv ce æøpéàoxev. æapéòcoxe òè cøürø' l6ct é xúproç divini corporis et sanguinis, ornni ex palte sufficientem atque per-
'Ir¡ooü6 rfr vuxcí, fi æøpeÐí8oco, ëÀøpev &pcov xøi eíyuprcr,í¡oæç ëx)'uoe xæi fectum, quali usus fuit christus, qualern ab eo ipso accepit: accipere
eiæe'lápere, g&ye'ce, toütó èoTucò oö¡.r,& ¡rou cò úæèp ú¡.r,öv xló¡,r.evov, toüto scilicet panem, gratias agere, frangere et dicere: Acciþi.te et mønilwcøte,
æo¿eïre eiq dv ¡.r.ecù cò òetævioær
èpì¡v dvrípvr¡Õ'rv. cio'o(ì3r<oç xo¿i çò æot{pr,ov hoc est corþus rnelúln, et hoc modo conficere sacramentum. puid,
Àé1<ov' toüco tò
æot{ptov f¡ xør,vì¡ 8r,æS{xr¡ Èocì,v sv åpð æl¡t"ætt. roüco 25 25 obsecro, horum consecrat divinissimum illud munus ? Profecto non
"ö acceptio panis-hoc enim subiectum est consecrationis, quod in colpus
æor,eïce, 6adcw,ç d,v æivr¡ce ei6 rù¡v ê¡,ti¡v &vrípvr¡o¿v.< xæi æÀéov æpoocíSz¡ouv
oriòév. orlòè 1ìp nøpéløpé r¿ æìéov xai eix6'caç où8è æøpé8oxe. ææpø8i8<oor Domini transsubstantiari oportet-non Sratiarum actio, non fractio,
òè f¡¡rîv tpóæov lepoupyiæ6 coü Seiou oú¡tæ'c6ç ¡e xa.i u.tp.æroç i,xr.;vòv æepì quanrm altera ad commemorationem ineffabilium erga nos beneficio-
n&v'cu.. tíc òè oücó6 åoctv, Q èXp{oøro é Xpr,otóq, ðv øricòç æap' èxeívou rum Dei, altera ad dist¡ibutionem necessaria est. Superest igitur, ut
æapéÀøpe; Àapeîv òr¡Àovóer, üprov, eù¡øpr,ocioør, xtrúoør xoci eiæeTv' Àúpece,30 30 verba ista sint, quae consecre1¡t: Hoc est corþus lme'u,nl,, et Hic est sa:nguis

M 128 g&yete, toücó ðoc¿ cò oö¡.r,4 ¡.r.ou, xæl corltorq teÀe¿oüv cò puòd¡ptov. ¡t tnells. Et ita existimandum est et tunc fuisse consecratum et nunc
toivuv torJt<¡v cõiv eipr¡¡.r.év<,:v lepouplreî civ ,$uoiøv êxeivr¡v riv ,$er,otút¡v; consecrari, concuïrentibus scilicet, ut dictum est, et Patre et Spiritu
n&v'croçori cò løpeiv d,ptov ' roüto ^¡úp Èoc¿ cò úæoxel¡revov xøi æepi ô f¡ [,epouplia sancto, cum omnia in creatura opela iis tribus communia sint. Verum
xøi ô eiç oõ¡.r,ø 8eî ¡.retæpÀ1Slvat Xptocoü. &fÀà, ¡.r.Ì¡v oriXi cò eriXøprorioar, Salvatori quidem haud necesse fuit Patrem et Spiritum sanctum palam
B 104 xoti xì'd"oa.¿' xøì roúcov yàp tò ¡.r.èv æpòq civ ðr,d,8oouv åvæ'¡xøiov, tò àè töv aõ 35 ad hoc opus invocare, cum unus idemque et unius cum illis substantiae
&g,i'lov toü $eoü eiç ú7p.&.ç erlepleolöv, óc oióv'ie d,v$pcorctv¡ gúoet, ëvòet'[iv sit, propter quod, quidquid ab eo vel fiebat vel dicebatur, idem ab
re æeptêyet xæi ú¡.r,vov. lElrretæ¿ toivuv toî6 þ!¡,r,øor'v èxetvouç, toî6 utoüró aliis quoque fiebat dicebaturque. Nos vero fas est et nominatim illos
åoc¿ cò oõ¡.l& ¡,r,ou< xøi lT oüro rò al¡ld, ¡.r.ou<, xocì cóTe ærlcâ, [epoupyr¡Sfivøl invocare et, ut munera nostra Sanctificent, pÏecari, verum id non alio
xøf vüv cele¿oüo$o(¡ ouv¿óvrc¡v åtç elígqrø; 8r¡Àø8Ì¡ xøi coü zcøtpòç xøl toü atque alio modo agere, nec alio atque alio tempore, sed et pro tempore
æverl¡løcoç, èreiæep aûcoîq æ&v'cx xo¿và cà ëp'¡ræ r& eiç tiv x¡Lo,'v. &llà tòvlo 40 Domini pïonuntiamus verba, et quomodo verba significant. Quod si

¡,r.èv o<otipø o$x &vdqxr¡ xøi ròv rcurêpæ èærxezlio$ø¿ xori cò æveù¡,r,æ tò
gxupúou Yoru.MDomini Vers. løt. 121 zapéòoxeMVzcøpéÀapeB 134 oùXl
Tcveit¡ta
16 r Cor tt,4. MV orl8èB I 39 toü zvu'cpòq V B toü om,\t' | 41 èruxexÀioSar' B trþ' þosl
| 2l t Cor rr, z3-26.
Y
42 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHAR.ISTIAE 43

&yr,ov, êv atlv a'3toîç ðwc¿ xøì, '6tq ø:it'ci¡e oÛoíøq aùcoî6, xal æøvcò6 6cr'nep illum tamquam homin€m diceremus, dum Sratias agebat beneficiis
êæoûeu fl ëÀeye, xæi úæ' åxelvcov &¡tæ xø,i le'¡o¡révou xæi æolou¡'r,évou. ipee acceptis, orasse etiam tacite Patrem et Spiritum sanctum, ut ad eam
8è x&xeivoue xat' ðvo¡,rø àc¿xo¿Àeîo$øq 8eî xq,i ci¡oæ :'ù. æpoxel¡levæ &'¡ú.aæc consecrationem consùrrerent, deinde velbis illum prolatis mysterium
Seio$ær,, êzr¿xæÀeio$ør, ò' æücor)6 oÛx ev &ÀÀrp xæi &),Àg Xpóvg, orj8' d,Àk¡6 xa,i peregisse non sine ratione diceremus.
dÀÀ<o6, åÀÀ'åv cÇr øritQ, <þxai t&xupíouæpogépo¡lev þ'lp.æcæ,xo¿ì éoorúccoc6c 5 5 Eodem igitur modo et nos agere necesse est, invocato scilicet Patrez
rù. þñ1y,æru Èxeîvø aqp.æLver'. ei òè x&xeîvov óq d'v$poæov etæor¡lev ev tQ et Filio et Spiritu sancto nominatim et manifeste, sive ante verba
eriXøproreîv úæèp tôv g$øod,vtcov eüepyeor,õv xoti òer¡Sivæ¿ ëc¿ xætà voüv Domini sive post, seu utroque modo nihil enim interest, ut postea
-
ita demum prolatis Domini verbis sacrum hoc mysterium
M 12Bv toü æarpò6 xal toü æverl¡løco6 eni r]¡v iepouplíæv ouv8pcr¡.r,eîv ræ:úrïv, eltæ disseremus
-
B 104v zrpoeveyxeîv èxeïvæ ù. þi¡p"æræ xøi cà æpoxe i¡.r,evø tsÀsr,õroctr,, orlx rÌæò oxoæoü conficere. Ita accepit Paulus, ita nobis tradidit. Transgredi autem
elæol¡r,ev &. 10 10 traditionem eius neque possumus neque debemus, si discipuli eius, immo
z Tò æûsò oüv xæi i¡1tã.4 &vú:¡xr¡ æo¿eîv xaì tòv aùtòv tpóæov còv æatépa vero Christi et esse et vocari cupimus. Abunde vero superius derrlon-
re xæi ulòv x¿i rò æveü¡.r,æ cò ,Íytov xu't' övop.&' te xuT àr,øpp{8r¡v eice æpò cdrv stratum est, quoniam Paulus hanc traditionem non a Christo, sed ab
xupræxöv þr¡¡.r.ó7cov e'í¡e xæi ¡-r,ec' êxeivø ell.¡e xa.i &'p"go"cêpaç èær.xæìreoa.¡t êvouç apostolis accepit, non modo verbo hoc, sed opere etiam ita facientibus,
- manifestum esse non aliis quam Christi verbis ipsos etiam apostolos post
òr,øgéper, .¡â,p oriòév, éç ¡,tec& cøürø èpoü¡.r,ev æÀøt'5cepov -- oijtco coiq xuptøxoTç
15 Christum consecrasse et caeteris eundem mysterii ritum tradidisse. Prae-
þ{pøor,v lepoupyeîv cà ¡,ruot{præ. oúrco 1ìp røpéÀøpe fIaüÀo6, oüt<,r6 i¡r.iv15
æapé8coxe. æøpapivær 8è ei¡v æapd,8oor,v oüte ðgeíÀo¡.r,ev oüre 8uvd,¡.r,e$ø, ë<o6 terea hoc idem ostendunt populi ad ea verba responsiones. Sacerdote
â.v crrltoü ¡.r,ø$z¡cøí, g.&ÀÀov 8è toü Xpr,ocoü eivq.i'ce xøi lépo$ør, pou),oí¡.r,e$æ. enim verba illa alta voce, ut vos Graeci soletis, pronuntiante assistens
e'ígr¡'cær. òè xcti npótepov tQ ròv fløüÀov oðx &æò Xplotoü, &trÀù töv $eiov populus in utraque parte responrlet: Amen, quasi dicat: Vere ita est,
dæoocó),cov cør1c4v nøper,À¡gévæl tiv æøp&8oo,tv' oú Àó1r¡ ¡,tóvov, rilÀù xæi ut tu dicis. Amen enim cum affirmandi apud Hebraeos adverbium
toútolç
coi6 coü Xpr,otoõ 20 20 sit, graece idem quod vere significat. Amen igitur ad ea verba respon-
ëpyr.r æolorlvt<ov, 8iì,ov elvær, ¡lr¡8éor'v &).Àorç { ¡.r,óvotç
þ{¡rcror,v xæì coù6 d,æootóÀouç [æricor]çl per&. ye Xprocòv øücoúq te lepoupleiv
dens populus: Certe, inquit, corpus et sanguis Christi sunt munera
xøi toîç &ÀÀolç oijrco æo¿eîv zEo(pct8oüvcr¿. toüto à' øùtò 8eíxvuol xøi d toü ista proposita, ita credimus, ita confitemur, Et quomodo, quaeso te,
B 105 À¿oü æpò6 rà þ{¡.tætø ¡æitæ &nóxpr,or,q. coü '¡â'p iepéoç cà xupr,æxà taüta non esset turpe putandum eos,quidoctiores haberi volunt, ea ignorare,
èxgc,lv{oøvto6 þ{¡l,æca oi êxd,or<'¡ &æoxplvovtær, tò &¡.r,{v,
.r,apr.ord.çtevou êg' quae saeculares et sacrarum litterarum ignari respondendo Amen
ô peBotr,<otr,xòv èæippr¡pæ ôv orlàèv &),lo or¡g,øíver { 6tr dÀ1$öç o{icorç, å:çgi¿e,25 25 manifeste se scire magnificant ? Buid, nonne assistens sacerdoti dia-

ëyer.. tò yrlp &¡,r.ì¡v åppø[xòv ðv è[eÀÀr¡vr(ópevov tÌÀ1$ôç a4¡.r,øiver. ,ipùu conus eique ministrans, dum sacerdos alta voce iuxta orientalis ecclesiae
M 129coívuv é Àøòç æpòç èxeîvu rà' þí¡p.ætæ &æoxpr,vó¡.r,evo6' &À1Sõç, 9r¡oí, oö¡r,æ ritum verba illa pronuntiaf: Hoc est corþus ,ne'r!,r/l,, et Hic est søngwis
xui Xpr,oroü eiø¿ cù æpoxelpevø. oúcco æ¿ocsì5o¡lev, or5tto6 é¡.to)to1oüpev.
æT¡tu. meus, ipse propria stola duobus primis digitis tacta panem et calicem,
æö6 oüv orix øioXpòv d,1voeîv torSq Ðltæoxd,Àouç eivør, æpooæor,ou¡.r,évouç, dæep ostendit ? Nihit certe aiiud significans, nisi panem illum Christi esse
o[ ròv iò¿órou tóæov &vaælr¡poüvceç Br,à rie toü cï¡i,l¡v &r'oxpLoeroç 8lepp{82¡v 30 30 corpus, et quod in calice est, esse sanguinem eius, quemadmodum verbis

èæia¡æaÐu.t, zrcpiocöor,v; sò 8è xøì tòv æapuotú¡r,evóv ce xøì ouÀÀe¡souploüvtæ illis asseritur. Et haec sane ostendens diaconus non mentitur et non
tQ lepeî ò'¿d,xovov toü æpeopucépou rà þ{¡-r,æcø toü otoripo6 cæücø èxgcovoüvro6 mentiens cum iis sentit, qui sola Domini verba aiunt, hoc sacrum
xøi ltoücó Èot¿ tò oö¡,r,& ¡rou< Àéyovtoç xotì, >toücó èot¿ tò øT¡.r,ú ¡,r'ou<, æùròv perficere sacr¿Imentum. Neque enim frustra tales institutae sunt ab
roü ópøpíou f¡¡,r,¡revov 'cÇt &wiaer.pi r¿ xæi, ÀrXavQ còv ôtpcov xæì cò à cÇr ecclesia caeremoniae.
æor4pi<p òelxvrlvør,, ci &¡.¡.o æpòç ,$eoü o¡¡.r.øiver, i) tòv ,Íptov Èxeivov oö¡,tø 35 35 Illud quoque haud contemnendum videtur, quod cum duo sacra-l2, r

eïvør, Xpr,ocoü xai ¡rò ev cÇl æocz¡píg øT¡.r,æ Xpr,ocoü, <il6 Èxeîvæ tù þí1¡lata menta nobis a salvatore tradita fue¡int, baptismus et eucha¡istia,
B 10bv).éyer;roüco 8è riæoòe¿xvú<,rv æúvrco6 ori,!eú8ecør. ¡lì¡ {,,euàó¡.r,evo6 Ðè ouvr¡'¡opei utrumque verbis suis confici iussit. Etenim baptismus, quemadmodum
coîç Àéyouor, rà xupr,axà 'cæitræ þi¡¡tæra rò æ&v d,æoceÀeîv. rêrax¡æ¿ 8è úæò supra memoravimus, per verba illa conficitur: Bøþtizate eos in nomine
'cî¡ç è:xxlqoiøç cù ëSr¡ totüccr oÛ p&c4v. Patris et Fitii et Sþiritws sa.ncti. Cuius rei testimonium est, quod patres
12, r Køl pr.ì¡v ori8è coüco þç$r5¡,t<o6 d¡,r.&ç ztapøàpø¡,r,eu'v àei, éç 8úo ¡.r.uor4pí<,rv 40 40 nostri sancti ecclesiae doctores, qui statuerunt, quinam ex iis, qui
f¡¡,rîv ÈyyptÍgoq úæò coü ocor!poç zrøpa.ò'eào¡.r.évorv, ciç toü .$eiou þæn'cto'
ce úzrò ab haereticjs ad catholicam revertuntur ecclesiam, rebaptizandi sint,
B | 33 Àé1ovroç B qui non eos haud rebaptizandos esse censent, qui in nomine Trinitatis
1 riç aùrfi6 corr,Mz er toî,ç øÛtoï6 | ruvcöç scriþsi r¡&v M V
lrþ. þost 38 dzroteleîv M suþrø rasura &¡core)'eÏc$ø¿'B semel fuerint baptizatí. puod etiam expositor synodalium canonum
orTpú ¡,ror.r |
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 45
44 BESSARIONIS
apud Graecos videtur confirmare. Is enim in quadragesimo septimo
VúroÇ &vøf¿\)v{oe<,1ç,ciÇ ce [ep&q eityapr,o,cia.q,åxd,cepov Сà röv aüroü þr¡¡lútov
teleïo$ø¿ òeîv Ðr,<opioørco. xæl rò p&nrr,o¡tæ yotp, ñ xai æpócepov elpr¡con, apostolorum canone ita inquit: Dvere baptizatur aliquis, cum secundum
õv vocem Domini semel baptizatur in nomine Patris et Filii et Spiritus
8¿àT þr¡pdc<ov Èxelv<ov, cöv lpæætí(ovceç øùcor56 eiç cò ðvo¡.lø coü ææcpòç
M129vxæi toü uioü xai toü á,yúou æverl¡r,æroç<r relE¿oüto(¿. oü xai
,Íll,o ëc¿ orix sancti, tamquam pronuntiatione Trinitatis et fidei in ea iuxta Domini-
5 cam traditionem perficiatur baptismus.< Si igitur haec duo sola sacra-
eôxæræggívr¡cov ¡.r,øpnlpr,ov æøpd,yo¡,r.ev roùç rarêpø.q, roùç cívorç ¡.r.èv ðwæþææ- 'o

röv è[ ælpéoe<oç æpooe pXo¡rév av fi¡ æloret, r|uæç òè ¡rÌ¡ 8r,opr,(o¡.r,évouç,


tí(eo$ø¿ menta in evangeliis manifeste tradita legimus, alterum velo eorum,
rorScou6 ¡e eï.vut roiç &ææ( e iç ðvo¡.r,ø ciç rplú8oç pepææcr,o¡.r,évou6, rìrç xal hoc est baptismus, Dominicis perficitur vefbis, profecto et illud quo-
é röv ouvoпxöv xøvóvov 7ro(p' i¡.r,îv ye toîç lpør,xoîe ÈE ly4rne Àépr,. gr¡oi que, hoc est eucharistiam, divinis itlis et a Deo traditis verbis confici
yàp tQ p( cöv ct¡coocól<ov xøvóv¿' ¡>xæ'cù. dÀ{.$e rav þænciÇera.i tr,ç, 6ræv existimandum est. Siquidem in omni genere felum quattuor esse causas
"u
B 106 xøc& civ coü xupíou gcovi¡v úæal þææl,o$fr ei6 cò ðvo¡.r,æ toü æacpòç xøì 10 l0oportet: effectivam, formalem, finalem et materialem. Forma autem
coü uloü xæi coü riyiou zrverS¡,røco6, àilov éç tfr coü ðvó¡,r,ocroç rie cpr,áÐoç huius sacramenti verba sunt Dominica, et nihil aliud. Propter quod
æpogop{ xøì rfr eiç èxeívr¡v r,loret xørù c}¡v xupr,øx}¡v æøpd,8oorv roö þænúo- unum idemque esse decet unumquodque, cum et forma una sit, propter
quam est quod est et esse dicitur. Haec vero ipsa sunt verba Salvato"is,
¡,røtoç relelou¡,r,évou.< ei oüv ræitra. rù. 8úo ¡,r,óvæ Èx röv eriøy1eÀí<ov i¡r.îv
8røpp{àr¡v ëXo¡rev ææpø8eòo¡révæ, ro'5ctov 8è Sd,æpov, rò þ&nl,o¡t"u. 8r¡læòrj, quae apud omnes sunt eadem, quod minime habent sanctonrm preces,
coiç xuptøxoiq þ{¡løor, teÀeuoü,rær,, xøì Sd,cepov, &.gæ rö tie er}Xøpuo:.iaç, toîç15 lb cum aliter et aliter et aliis atque aliis verbis diversi supplicent. Hunc
.$eior,q èxeívor,ç xøi $eoæøpe8órorç 8ûXæ ærio¡e å¡,r.glpoÀíøç iepoupleïtør,. èv
modum et apostoli a salvatore, ut credendum est, et ab apostolis sancti
patres postea sumentes in singulis ecclesiae sacramentis, quemadmodum
úÀ¡xóv. cò .¡oüv ei8oç xø[ i popçù ror5tou ye toü ¡.r.uotr¡piou rà xupløxà, materiam propriam, sine qua nullo modo fieret, quod proponitur, ita
etiam proptiam formam statuerunt. Hoc catholica quidem Latinorum
þi¡p.ar* eio¿ xai oûàèv ,iÀÀo. 6 ye Èv xøi cò ørjcò Eivo¿¿ ðgeíÀer,, eí ye p.iæ i,
20 ecclesia usque in praesentem diem observat. Et verba illa, quibus
øùtoü ¡ropgì¡ xoci rò ei8oç, 8u' 6 èoøv 6 êort, xori à¿' ô eTvæ¿ )'ê'¡era.r,. ¡ot-20
oücov 8' ðoci'uà þ"l1.rwa. coü o<oripo6 cù arlrà æøpà æ&or,v 6vtæ,6nepi¡xr.o:'u.
unumquodque tamquam per materiam perficitur, nulli non sacerdotum
ëveo'cr, raîç cöv <iyir,rv àe{oeolv ,ÍÀl<¡v &ÀÀ<¡ç xai diÀlor,ç þ{¡,raor, 8eo¡.r,évov.
apud eos notissima sunt. Nostri vero, multa alia, quae primum apud
B 106v roúcr.¡l cQ cpónç xøi oi &æóocolo¿ zcøpù coü oocipoç, ó6 ær,ocerlelv eixóq,
nostros ortum habuerunt, propter calamitates temporum perdidere, ita
M 130 xøì, oi æa'cêpeç ææpà cöv &æooróÀc,¡v ¡.r,erà raücø nøpøòe[d,¡levol cà nspi etiam horum rituum sunt obliti.
cöv &ll<¡v rî1ç èxxì,7oí.ø6 ¡,r.uoø¡plov è,q' èxú.orou 6oæep èrd.læwo tíÀr¡v 25 26 puod manifestum fiet, si quis ad chrismatis sacramentum men- z
oixela,v, ic ,åheu oùx d,v .¡évorco cò æpoxei¡r,evov, oüro xori ¡.r,opgí¡v ¡¿ xa.I
tem converterit. Etenim secunda oecumenica synodus verba, çluae
eïùo6. 6æep f ¡rèv xøSoÀr,xi cõv Âo¿rívov È,xx)rr¡oíæ xæi ¡.r,éXpr, soü vüv guÀd,rcer,. sacrum chrisma perficiunt, tradens in septimo canone ita inquit:
rlObsignantes, hoc est, sacratissjmo chrjsmate eos chrismantes, dici-
xæi tù, þ{¡røcø èxeivø, olç €xøocov óç Ðr,' eí8ou6 te},eloürør,, yvópr,¡,lø xal
coiç cuXoüoív eio¿v [epeüor,v. oi 8è i¡,r,étepor,, éç xøi rcolÀ&. ,itÀlø &g' f¡¡röv mus: signum doni Spiritus sancti.( Et haec verba secundum eos
30 chrismatis sacramentum perficiunt. Hoc idem in caeteris diligens
ø'3cöv, geü, c)¡v åpXì¡v eílr¡gótø t¿à rù.Ç xo¡'ù xør,poùq SuocuXíæç toü yévouç gg
&zcóÀeoav, oijtco xo¿ì, torjtcov èæeÀú$ovro.
investigator inveniet. Quae igitur de divino eucharistiae sacra-
z Kai coüco Silov èæi coü ¡,r,uocr¡piou coü Xpío¡.r.aco6 zror,{oopev. i fàp mento sanctorum opinio sit, quae christi, quae Pauli traditio fuerit,
Ðeucépa côv oixou¡.r,ev¿xöv ouvóà<lv êv (' xo(vóv¿ écrucie cà ceÀe¿<¡c¿xà, roü
satis, nisi me animus fallit, supra demonstratum est. Manifeste ením
apparet, oïientales atque occidentales omnes eiusdem in hoc esse
apiap.ø'coç þ{¡,raca æcrpoc8u8oüoá g¡or.' riogpøyí(ovceç, {¡ror. cQ ri.¡íqr ¡,r.ripr¡
35 sententiae, ut scilicet verba Domini sint, quae sacrum colpus Christi
Xpíoweq crùror5q Àéyo¡lev' ogpøyiq àopeãç zuver5¡latoq cï.¡iou.< xæi røüeø cù95
sanguinemque conficiant. Idem affirmat, idem ipse Dominus asse-
ê,íWard¿ eio¿ .rà cò eoü ¡.r,'5pou ¡¿uorí1plov èv coîç Xpr,o¡.r,évo16 teletoüvrø.
B 107 otjc<o àè xæi ðæi cöv rilÀov. ciç ¡,,.èv oõv f¡ æepì, tiq Seiæe eriXøpuoriaç töv verat.
iepöv òr8æoxctÀ<ov 8ó[ø, ci6 f¡ Xpr,oroü, ríç i IIøúÀou rcøpd,òoor,ç, eipr¡.ca.r. Nunc reliquufn est, ut tertiam aggrediamur partem, et rationibus 13r r
xøi ori8èv òeî zcÀe¿óvov. oø.gêorara.1Ìp oil r' èlê,t¡æç, olr' èx Ðuo¡.r.öv nætê,peç quae in contrarium adduci solent, solutis finem operi imponamus.
40 Sunt autem tres praecipuae. Una est auctoritas sanctorum ecclesiae
coiq xuptaxoiq èxeivolq þ{¡,røor, ,rò cí¡luov coü Xpr,o, oü oö¡ræ xocì, øi¡,ræ lepoup- 40
doctorum, Clementis, facobi, Basilii et Chrysostomi, qui omnes
3 Mt 28, r9. I I can. a.post. 47 (deest in edit. cf. Mansi I z9 sqq.). | 34 rr. sy".
oec. Constant. can.7. Mansi III 564 C. 29 rÌ9' rlpôv Mv d¡rg' f¡¡rdrv B | 34 þ{pørø¡ B om' | 36 ¡r.ripov M otn' M2 add
BESSARIONIS
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 47
46
in missis, quae ipsi composuere, post velba -f)ominica saceldotis plecibus
TeToSd,¿ 8¿8úaxouo¿v. 6 ce fløüÀo6 òr,ioXupí(etør,, xøi æri'uòç ènrcppæ'yi(eræt'
hoc sacramentum conficere videntur, siquidem etiam post verba Domini
ô Ðeoæóc4e.
r rò tpícov xo¿l celeuco¿îov &æerpyæo¡lévouq xæi. rù.ç èæ,.-
prolata non corpus et sanguinem, sed panem et vinum nominant.
13, l\etæe¡æt rolvuv
rQ lóyç. eioi àè æ$'cu 'caeiq
Secunda vero est auctoritas l)amasceni, dicentis beatum Basilium
gepo¡.r.evøç Ðo'cd..oer,q Àr5oavrøq téÀo6 èær$eivar,
5 haec munera ideo praefigurativa nominasse, quia nondum sanctificata
M130e p.&ì,r,ora.. ¡.r,ía g,èv i töv riyícov K),í¡ ¡r,ev1oç"Iøxópou, Bao¿Àeûou xøi õ
erant, ita vero ea nominasse multo post verba Dominica. Tertia ratio
Xpuoootó¡.r,ou [epã6 reÀeci6 ouv${xq, ev fi SoxoÜo¿v o[, 8¿ôd,oxæÀo¿
"iç est opjnio sanctissimi viri Dionysii Areopagitae, qui aperte sentire
oücor, ¡i.ecd, câ, xupr,æxù þ47¡t"æræ ræî,ç íepæT'xæîç ènu),ípeor,v tepoupleÏv rà'
videtur, post verba Domini hoc sacramentum confici. Iis in praesentia
&yr"a. xui piv xøi &prov øùtd, ra,l oTvov pecd' rà þÍ¡pæca èxeivø toü oarrflpoç
rationibus a nobis respondendum est.
ëc¿ xaÀeîv. 8ewépæ òè f¡ coü Seíou Aø¡.r,øoxr¡voü þiorç, <irticuæa Àéyovto6
ròv ¡.r.øxópr,ov Bo¿olÀe¡ov tà ðöpø eiæeïv æpò eoü riyuæo$fivær, êxeïvov 8è ¿ricù 10
10 Imprirnis autem verbis sanctonlm doctorum, qui missas composue-2
runt, unicaratio satisfacit. Cum ipsi quattuor patres idem plane dicant,
xu\êoæu &vrLtvztæ æoÀÀÇr ¡retà cà xupr,axâ, þíp.æræ. cpíc4 8è i toü iep<ordtou
B 10?v A¿ovuoíou ¡,ræptupíø, xøi aüroü ¡.r,et&, tù xvpwxù. þnV*" Soxoüwoç oteo$æ¿
eorum verba ante omnia audiamus. Clemens itaque primus, cum
miracula Domini et res gestas eius ac sacramentomm a Domjno tradi-
releio,$q,¿ tà, $eiø ¡,r,uoc{plæ. æpòç car5røç rolvuv xc¿l i¡riv dæoÀop2céov.
z K¿i æpöcov zrpòç rcì töv civ iepàv teÀeciv ouvre$évrôv d,æavc4céov êvi tionem commemorasset, post ea inquit: DMemores itaque nos passionis,
Àó1E, rrcei xai év c¿ xaù røtlsòv xøi o[ rêooæpeq èxeivo¿ ææcé,peq 9øoív. ôv 15
lSmortis et resurrectionis eius etc., offerimus tjbi Regi et Deo secundum
eius praeceptà, etc. Rogamus te, ut clementer inspicias haec proposita
zcpôtov &xouotéov rà. þ6¡y"æru.. KÀúpt¡ e ¡.r.èv oõv 8lr¡y4ød¡l'evo6 æpõtov cù
coram te munera, tu nuilius incligens Deus, et in eis bene complaceas
Seoz¡or¿xù,$ær5¡.r,aræ xaì, td,ç ægd:letç xai clv cõv ¡,luocr¡picov úæò coÛ xupiou
ad honorem christi tui et mittas spiritum sanctum tuum, testem
ruøpd,8oor,v ¡æ'cà, 'cæï:;d glo¿v' upepvr¡¡lerrol colvuv toü æú'$ouç aùcoü x¿i toü
passionis Domini nostri lesu, super hoc sacrificio, qui hunc panem
$avd,cou xøl rie &væatd...oeøÇ<< xæi ¡ù' ìotæd', læpoogépo¡.r,év oor, cÇr pæolÀei
ZO ãorpus Christi tui et hunc calicem sanguinem Christi tui efficiat'<t
xøi ,$eÇ xæcù civ øùroü òrúca[rv< xæi rù. ê:li¡ç, r&[roüpév oe 6æ<,:ç er]!¿evös zo
Licet enim haec Clementis verba inter apocryphas scripturas colrune-
eær,p),é{.,or,ç e?Ei cà æpoxel¡.r,evø 8öpæ raücæ svó78¿óv oou, où é d,vevòeie seóe,
morari soleant, placet tamen eis inrpraesentiarum tamquam veris
xaì eùòoxrioolç êæ' æùtoïç eiç cl¡,r,iv toü Xplotoü oou xøl xacææé¡r,rl.ror,6 cò
assentiamur. Iacobus quoque multo post verba Domini obsecrat, ut
B 108 tÍyr,óv oou nveü¡ræ èæi cì¡v $uoío¿v car5r4v còv ¡,rriptupæ cõv æor'$1g,ócov roü
M 131 xupiou 'Ir¡ooü, 6n¡6,ç ùrogí¡vo¿ tòv ôlptov coürov oõ¡ror roü Xpr,otoü oou
mittatur spiritus sanctus. De quo cum multa dixisset, subiungit:
Zf rUt adveniens sanctificet, et faciat hunc quidem panem colpus Christi
xæi rò æor{plov toüto aT¡.r.æ roü Xplotoü 6ou.( xorl tøÜca ¡.r,èv é hút t¡c. zr
tui et hunc calicem pretiosum sanguinem christí tui.< At magnus
Basilius similiter post verba Salvatoris invocat sanctum Spiritum,
vüv elva¿ xæI æ$¡ù. óç d,v rflç heia.çóvræ ypo(giç. é 8é ye $eîo6'Idx<,rpoç
ut ad proposita descendat munera et sanctificet et faciat panem quidem
xæi aùtòç æoÀÀQ ¡,r,et& rà xupr,øxà' þí1p.ucæ òeîrør, è{øæootøÀflvar tò æøv¿ylov
pretiosum corpus Domini Dei et Salvatoris Domini nostri Iesu Christi,
zcveü¡ræ, æepi oü æoÀì,à, eiæòv êærléyer, >fvø èær,gouci c'ev &'(&6n xaì æordo¡
còv pèv &ptov côütov oõ¡.r,æ rÍylov toü Xptoeoü oou xal cò zrorí¡pr,ov toüto 30
30et calicem pretiosum sanguinem christi nostri, qui effusus est pro
mundi vita. Ad haec chrysostomus post verba Domini et rerum
rl¡,r,r,ov øl¡.r,æ toü Xpr,otoü 6ou((, Bo¿d¿ÀE¿ó6 te é ¡réya6 é¡.r,oío6 x&xeîvoq ¡æcù'
per eum gestarum narrationem subdit: riRogamus te, ernitte s¡riritum
râ, xuplocxà Ìó^¡ror èælxøÀeîcø¿ rò rweü¡,læ rò d'yr,ov tåæi cù æpoxel¡levcr xæteÀSeiv
tuum sanctum super nos, et super haec proposita munera, et fac hunc
|öpa xæù &yr.&ow. aÛsà xæi &vø8eî(ar,<< lròv ¡.r.èv dlptov roürov tí¡.r'r,ov oö¡l.æ
quidem pretiosum corpuschristi tui, quod vero in hoc calice est, pretio-
toü xuplou xøù $eoü rtai o<ocflpoç l¡röv 'h¡ooü Xpr,otoù, cò 8è æorí¡pr,ov toüto
B5 sum sanguinem Christi tui.< Post haec subíungit:
))Tlansmutans ea
aùtò cò tí¡r,r,ov crT¡.r,ø coü xupíou xæl Seoü xøù oor{po6 f¡¡rõv 'Ir¡ooü Xprotoü<r,3ó
Spiritu sancto tuo.<
tò àtXu$èv úæèp cñq coü xóopou (<oìq. 6 ce Seioç Xpuoóoto¡.r.oç óoøút<oç
Ex quibus omnibus facile esset cuivis argumentari: Si verbis illiss
perà tà toü o<,rripo6 þ{¡,læta xæl r}1v Ðrí¡y4or,v <Trv é xriploç òreæpd'f,øto ìndqet,'
Dominicis: Hoc est corþus me46rn, et Hic est søngwis rneçcs, sacrlJm
r)ixeterlo¡r,ev, xær&*ep.þov cò æveü¡,cú oou tò d,^¡r,ov è9' f¡¡,r'&6 xæù Èæl c& rrpo-
eucharistiae conficitur sacramenti mysteriurn, sancti ecclesiae doctores
xeipevæ 8öpa caüta(, ))xa't æoúz¡oov tòv ¡i,èv &ptov coütov rí¡-r,r,ov oö¡l,ø coü
¿O rninime post ea verba id propriis supplicationibus
efficere conarentur,
5 Cf. supra c. Z, 4. I I Cf. Joh. Dam., De fide orth. IV 13 (PG 94, rr53)' I tZ Ct. nec deinde panem et vinum nominarent. cum vero id a8ant, nec
Dionys.Areop.,Deeccl.hier. IIIz(PG 3,425-4zB). | 18Const.apost.,VIII12D,.39,
20eù¡revri6Mveù¡relôçB 121 è7çtpÀétþor6MVêærpl.É{erçsuþrøfasurø l37petô
ed.FunkI5ro. | 29 Cf. Lit. s. Jac. ed. BrightmanI54. | 32 Lit. s. Bas. (PG 3r, rù1 B om. rù.
ro4o A; cf. PG 3r, ro73 C). I aS rit. s. Chrys. (PG 63, er6 B). I aS t. c. (PG 63, 916 C).
BESSARIONIS
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 49
48

Xpuotoü oou, cò àè av cQ æoc¡pi<9 tor5cr¡ tí¡.r,tov øi¡-r,ø coü Xpr,ocoü oou{r, xøì frustra sanctos viros sit existiman'ilum, palam fit, quod hoc sacrum
ènr"gêper"' rlpetøpølòv tÇr æveú¡.lacl oou tQ å^¡ir¡.<
mysterium Dominicis verbis nequaquam confici existirnabant. Huic
s Tæürø ¡.r,èv oõv èxeivo¿. è1 õov &,¡,ovt<¡v to¡oücoÇ oD't&^Frd.L Àó'¡oç' ei igitur argnmento respondere volentes primo quidem id repetimus,
toiq Xprocoü þí1¡røor,v coî6' r>coütó èa¡c ¡õ oõpá ¡.r,ou< xøì, utoücó èot¿ tò quod supra probatum est, omnes tam orientales quam occidentales
5 doctores in hoc convenire, ut sacrosanctis Domini verbis eucharistiae
M 131u øT¡.r.d, ¡.r.ou<, cà ,$eîo¿ iepoupyoîco ¡.r.uorÍ¡plø, orlx ðiv ¡,r,et' åxeîvæ oí rcmêgeç 5
otrro¿ caî6 i8úø.u6 eætxÀ{oeo¿v øÙcà teÀeuoüv èæetpövto, où8' d,v ëcr. arirà d,pcov
mysterium conficiatur. Deinde audimus non esse haec, quae modo
coõco æo¿oüor, xul, æ&vrroç ori ¡.r,úc4v æoloüol, 8i).ov retulimus, superioribus illis contraria, nec aliud hic, aliud illic sanctos
B 108t xøl oTvov åxúlouv. enel Ðè
óq oüx rþovco coiç xupto(xoî6 þ{¡.r,æor teÀe¡oüo$ø¿" æpò6 òi¡ coücov tòv Àó1ov viros vel dicere vel sentiie, nec esse occidenta"lium sententiam ab
æpôtø æpoøæoàeàery¡.r.évov ¡.rvr¡otéov, ev oÏ6 ror)6 8ràøoxdì'ouq àtappí¡8r¡v
cõv orientalium opinione diversam. Nec enim si ita foret, unus et idem
¡,r,èv
10 divinus spiritus, sed diversus, nec veritatis, sed mendacii potius atque
àr}d,oxovcaç êÐe í(ø¡.r,ev d,væto).¿xorjç re xc(ì òurtxoùç àr,â, rõv roü xuplou Ôrlpúc<ov 10
èxeivov cì¡v lepoupyio¿v torJcou coü ¡luotz¡píou yíveo$ær,. ëæewæ 8è iocéov
erroris spiritus in iis locutus fuisset. Quod etiam cogitare absque
tøücæ ¡.li el.væ¿ ë.væv'cla èxelvor,ç, pr¡8' ,itl),o pèv èxei, ,ÍÀ).o 8' åvtotü$ø Àéyer,v
impietate non licet. Necesse est igitur, ut illa vera sint et haec per tectam
æricor1q, ¡,r,r¡ò' iliÀÀo pèv roùç åoæepiouç, &),Ào àè toù6 å<þouç tiyiouq eiæsiv.
expositionem illis consentanea esse ostenda:ìtur.
Dicere itaque non sine ratione fortasse quispiam posset, quod cuml
où8è y&p cò c¿ûtò d,v xøl $eîov, ori8' dlr¡Saía6, &ÀÀà n).óv'4e â,v ev ocüroiq èì'úÀ1oe
15 corpus Domini duplex sit, quemadmodum rn primordio nostri sermonis
æveü¡loc, ô xøi èvvo!6(ü póvov &ton6v te xal. pÀ&og¡¡.r.ov. &v&yx1 coívuv 15
x&xeîvæ ó6 ëXer, oó(eo$ctr, &xprpöq, xai cæ8¡æ rìç æpoo-nxoúc4Ç cuXeiv ostendimus, verum scilicet et mysticum, illud quidem ipsius Domini
èQyi¡oeroç.
verbis cuius corpus est, confici, hoc vero, quod ipsi sumus, sacris sacer-
n <Þøirl dvorlx d'æò oxoæoü èx tôv {8¡ npoüæotl$e- dotum precibus et iustis actionibus et vitae ac morum honestate com-
¡.r,èv oõv 'ctç xøi'ío<oç
pévov óp¡r,ó¡.r,evoq, ó6 toü xuprøxoü oópøto6 8¿ttoü ðvtoç, coü ¡.1èv &).¡$oü6,
pleri, cum digne homines sacram eucharistiam capiunt et eiusdem cum
20 Christo corporis efficiuntur. Et hoc Quidem petere sacerdotem, cum
toü Ðè ¡,tuocrxoü, éc Í81 æpoøzo8éòer,xrat,'c6 ¡rèv dIr¡Sèç 'coÏç øòtoü toü20
rogat, ut descendens Spiritus sanctus Panem quidem pretiosum corpus
xupiou, oü xo¿i oô¡l.á Èoclv, þ{¡læol teÀeloüo$æ1, cò 8é ye ¡.r.uoclxóv, ðæep
èo¡.r,èv f¡¡.teïç, é6 ev toîç ë¡.r.npoo$ev æoì.loîq te xu.I xæloîç èòeí[ø¡.r,ev Àóyor6,
Christi, calicem vero pretiosum sanguinem faciat, hoc est, ut fidelem
populum mysticum corpus Christi sanguinemque faciat, quo membra
M 132cc¿îç lepøîç röv lepé<ov eriXøîç, tfr te å1vfr xøi xøSøp{, cöv erioepöç puo'lvrcov
æoÀr,teíç èæ¿teleîo$ar, xæ¡' &liav cõv lepöv ¡.r.uot¡pítov ¡.r,ecøÀø¡.tpøvóvr<ov xøl
et partes corpusque eius effecti et sibi ipsis caritate et Christo uniti
25 vivant cum eo vitam aeternam et fiant ipsius cohaeredes.
cò 6Àov rcveu¡.r.øtrxö6 xøi ouooó¡.r,<ov øútQ tQ Xpr,otQ levo¡lâov. roit'c6 ¡e25
eúXeo$ør, còv iepéø, ivíxø 8eîtør, cò æveü¡.r,ø tò d,yr,ov xæc¿òv ðæi tà æpoxe i¡levø
Nos vero praeter haec illud potius dicendum existimamus, quod 5
cum divinum hoc sacramentum sit commune, sit opus totius Trinitatis,
8öpø, còv ¡rèv dptov cí¡.r.uov oö¡.r.cr toü Xptocoü, cò òè èv tÇr æocr¡píqr cí¡.r,r,ov
necesse est nos, quemadmodum supra diximus, et Patrem et Spiritum
B 109 øTpr.ø æütoü æor,ioør,, 8¡Àovótr, ròv nlotòv Àøòv oõ¡:.ø xai æT'p'a' toü Xplotoü
sanctum cum Filio invocare, ut proposita munera perficiant. puod
¡.r.uotr,xòv &,æote)réow., 6ote ouooó¡.r,ouç æricQ levo¡lévou6 xøi ¡.r'élr¡ xæi pêpq
30 et passim per totam missam facimus, et non ante verba Salvatoris,
æ'iroü, èxeívg te xcti ctÀtrÍ¡lor,q &^¡ææy¡ f¡vcrpr,Évou6 (ioør or)v aütQ (coì¡v tiv 30
sed etiam post multis cum precibus invocantes supplicantesque, ut
aióv¿ov xai ouyxÀrlpovó¡.r.ouq øÛcQ yevéo$al.
s 'H¡.r,eîç òè rrocp& tæütø Àéyo¡.r,ev, ó6 toü .$elou ToL¡cou ¡r,uoc4píou xo¡voü
digni ministri tantae rei efficiamur, quo possimus illa munera perficere,
ëp1ou cie $eiø6 ðvtoe cprdòoç &v,iyx1 ip&c, éc eigryrxt, xæi rætêpæ xai rò
ut accepta eis fiant, et gratia Spiritus sanctj super ea descendat. Quae
omnia non tarn agimus, ut ipsi ea faciamus, quam ut populo ostendamus
æveü¡-r.ø oùv ørirÇl tQ uiQ åæ¿xocÀeio$¿r, eiç tiv töv zcpoxsu¡.r.évcov 8ópov ce-
35 communia esse in creatura opera Trinitatis. Querrr:admodum enim
leíoo¿v. ô xæi 8¿à æ&.a7çye tiç teÀetle æoroüpev, xai zrpò c¿rltöv töv þq¡.r,d,cov 35
beneplacito Patris et Spiritus sancti voluntate unus in Trinitate natura
toü $Eoü xøi oot!poç xæl ¡ret' êxeivæ ëcr, æo),Àøîç ixereiwç øÛtoùe åær,poópevoí
se xal óore &ltot úær¡pácør, xai 8¿d,xovo¿ yevéo$ør,,6ote àúvøo'$ø¿
lxecer3ovce6,
Dei et Patris Filius ex sanctis et immaculatis virginis sanguinibus
corpus assumpsit, ita et hoc corpus altaris ipsa Trinitas creat, ipse
td, æpoxei¡.r,evæ iepouplioat, óç Sextà øÛrà 1evÉo$ør,, óq riv Xd.prv toü æveú-
Spiritus sanctus potentia sua ex substantia in substantiam, hoc est
¡røtoç Èr' øÛtd, xørel$eîv, oü ¡rã,ÀÀov øÛcol, æo¡oüvteç i tQ ^¡e zrlotQ ).ot$ 40 ex pane in corpus transmutat. Quae res ut fideli populo palam fiat,
åv8er,xvr5¡levor xo(Ì xo¿v¿ t& eiq cÌ¡v xtiør.v ëpyæ tiç 6Àr¡e rpuú8oq eivc¿¿ 8¿àd,oxov- 40
M 132" re6. ôv '¡,àp tpózcov eù8ozíç rcoctpòç xoci SeÀí1oer, toü nverS¡.r,aco6 é elç r!6
illius etiam nos meminisse necesse est. Et hoc velle illos doctores,
qui per adventum Spiritus sancti sacramentum hoc fieri dicunt. Sunt
cprdòoq xøi grloer, toü $eoü xæù æøtpòç uiòq ä cöv &,yí,ov u-a.i. &1pd.:vr<'n
rie nøp$Évou øi¡,r,d,rcov rivéÀorpe cò oö¡.r,ø, oÚcco xoti tò ev tÇr $uolaocr¡pír¡ 30 Ðù.{},or,ç M d}.},or,6 B | 36 lxereLatç M [xet[crr,6 B
ûlohlol, Ka¡tlinal Begsarlon. III. 4
ÐE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 5L
5û BESSARIONIS

oö¡-lætoüto øûrd 84¡.r,roup1eî { cprrÍç, ørirò cò æveü¡eø rò óiylov cfr iàíç àuv&ger, vero iidem plane, qui solis Ðomini verbis eucharistiae sacramentum
èÇ &.prov ¡.r,etaæolei è( orioicrç eiç orioicrv ¡.r,ecøBocÀÀóv. 6æep cSoce èvàeíxvuo$æ¿
exiStimant confici. Idem enim utrumque dicunt, non contraria aut
toîç Àaoï6, x&xelvou ¡.r,e¡,r,vflo$æu &v&yx1. roüçó re cor\q è'rceÀerioer ruveú¡.r,øtgç sibi invicem repugnantia, sed eadem dicere existimantes. Utrumque
riyiou d¡v iepoupl[æv ^¡iveo$ær, ],éyovcøç 8¿ÐøoxáÀouq voeîv. eTva¿ òè toùq enim verum est. Et cum unum et idem ambo sint, unum idemque
5 efficiunt, et uno atque eodem tempore. In instanti enim temporis
B tr09vaucoù6 coù6 xctù'uà, æpoer,p4¡1,évæ 8r,æpepar.ou¡.r.évouç, àr¡Àø8ì¡ ,ror!ç coîçxupíou 5
pri¡raouv ørirù¡v 1íveo$ar, 8r,øpp{8r¡v ic¡upr(opévouç. oi aûcoi 1ìp xøi dpgo non aliter atque aliter, neçlue alio atque alio momento, sed eodem
ræit&. gu.ouv, 8iÀov óç orix huvciæ, &l¡.ù rrÌ øürd, éaucoîç Àé1ovreç. &¡rgórepú
momento et, si dicere fas est, eodeut nunc utrumque idem efficiunt,
ce yàp riÀr¡$i. xo¿i êv xocì çæûcò d.p,ga 6vræ, Ëv ¡e xa.l cøricòv &æegyd..(ovtu.t
cum et divinae Trinitatis personae, quas invocamus, unum atque
idem substantia et inseparabiles sint.
&.p.æ'ce ial ev cQ æöcQ Xpóvg, ¡lãÀÀov 8è cQ rou Xpóvou &ró¡t<'¡, orix oiÀÀo6
xal oilÀco6, oü8' óiÀì,oce xæi oiÀÀoce ëx&rapov, &ÀÀ' óoæricclq te xa.i ev rQ10 10 Quod si rerum natura tale alicluod verbum patiposset, quod mox6
aritQ vüv toü øûtoü dæoreÀeor¿xù" ði¡tgc'>.¡e ðvtæ, ,iice 8i¡ xøi röv $eiov cìc
et sine alicuius temporis intervallo rem omnem exprimeret, profecto
nos simul et eodem tempore cum verbis Domini caetera omûia pro-
cplá8oç æpooórccov, rÍ 1e eær,poó¡le$a, év te xøi røûròv tfr orioíç xæi dX<opíoc<ov
nuntiaremus, illa quidem dumtaxat sacramenti efficientia credentes,
&lÀ{Àou6 ðvccov.
o Ei pèv oõv ior,oütoç it iu é æpogopr,xòç Àóyo6 riæip7,e grloer, ó6 ti&pó<,r6 et tamen Patris et Spiritus sancti gratiam non clubitantes adesse, et
15 hoc oratione et precibus manifestantes. Adsunt etenim illi quoque
re xal dXpóvco qrc&vræ8rJvøo$ø¡ èxgoveîv, d.¡.t"ære xo"i ev cÇr aùcQ roïç xuptæxoîç 1ó
cum istis Domini verbis, etiam nobis nonnihil ultra flagitantibus.
þ{¡raor, xøi c&.À}.æ æpor¡vé.¡xø¡.lev üv,ixeîvø. ¡,r.èv óç roü æavcòE øicíæv æpoûæo$é-
Sed cum desiderii nostri nequeamus ardorem continere, nominatim
¡eevoú ce xai æ¿oterjocrvre6 æøpeivær, 8' øücoî6 xcrì tiv æærpòç xocì, æver1¡løco6
quoque eum invocamus et praesentiam eius populis aperirnus. Caeterum
tr4 133 1áprv, pepaúcoq re xærê1ovreç xal, ,cæîç íxectar,Ç ru,3ra.tÇ 8r¡Àoüvceç. n&.per.or,
quoniam natura rerum id vetat, necesseque est per intervalla temporis
yàp Ðù xcl åxaîyo¿ torltorç coî6 Àóyor,q, xðiv f¡¡.reï6 ¡r,Ì¡ rpoo$ö¡,r,ev &ÀÀo pr¡8èv
tQ 20unum post aliud verbum pronuntiare atque ita totam historiam sacra-
¡.r.éwor, dv óÐîvø toü æó.$ou l¡röv ¡,r,{re xacéye,.v 8úvæo$cr¿ xai roîç rÍì}.or,ç 20
menti repetere, deinde Patrem et Spiritum sanctum invocare, idcirco
oürco6 ëXer,v è¡.r,gæivovceç xc'ì" xøt' ðvo¡,rø cor5rou6 åær,xøÀor5¡r.evo¿. årcEi 8è toüto
d8rSvatov xa.i &vrlt^çxr¡ i¡.r.&6 Xpovuxoî6 Ðrøor{¡,r,øor,v êv ¡,r,e.$' Seepov þi¡.r,ø æpo-
iis, qui non bene rem considerant, videri solet aliud esse, quod postea
géper,v ¡tæl æd,oay tiv tocopíøv xæ,cù t&lr.v åx$epévouq oút<¡ xæ[ c]¡v êæíxÀr¡orv
invocatione sancti Spiritus dicitur, idque solummodo absque verbis
Domini sacramentum conficere. Quod cetre a veritate longissime abest,
B 110 æouí¡oao$ør,, à¿d, roüco àoxeî coîç ¡,ll¡ åxprpõ6 oxoæou¡lévorç é'repoîóv rt elvu,.
25 Oportet enim haec aliaque huiusmodi non tamcluam in tempore, in
êxeîvo cò ¡retà cøütø Àeyó¡eevov, xd,xeïvo ¡.r.óvov o'3 cù xuptøxà þip,æru cele¿oüv 25
quo dicuntur, sed tamquam in ternpore, pro quo dicuntur, ita intellegere,
cù ¡.r,uot{prø. cò Ð' iy,er, oía oútcoq. ðeî yàp ,c&, "ye rotuitræ oriX ó6 øv cÇr
ac si tempus illud maneret minimeque deflueret, sed in uno eodemque
óç øv rQ Xpóvqù r5æèp oü Àéyetør, o{ícco6 aùcà, êxlø¡.r.pd,ver,v,
Z-póvg êv <þ, &ÀÀ'
nunc illa dicerentur. Profecto enim ita dicerentur, si fieri posset, et
6oæep d,v ei éocõro6 coü ¡¿póvou xæi ¡rr¡8øpfr þéovtoç, &ÀÀ' åv évi s¿v¿ xai
rerum natura minime repugnaret. Cum igitur pro tempore, in quo illa
cQ øùcQ vüv taürø èÀéyeco. èÀéyeco yàp &,v o{ito6, ei olóv te 6loç {v xøi
g0 Dominica verba dicuntur, invocationes etiam posteriores fiant, et ad
rfr grloer, ou¡.rpaîvov. xai èæei úæèp coü Xpóvou, ev rþ tù xupr,æxâ, ).é1etør30
illud referantur tempus, profecto et eodem haec ipsa dicta esse tempore
þ{¡aøca, xæi, æi ¡,tec' èxeïvæ ênr,x}rl¡oer"ç },éyovcocr, xøù rcpòq èzeivov ròv xær,pòv
existimanda sunt, quod certe factum fuisset, si natura renrm pateretur.
rinèp èxelvou xoci Àéyeo$ar coü Xpóvou øricd, vo¡.r,loréov, óç ôiv
&va"gê,povra.r,,
r.6¡exæI øric*
ri$pó<oç å,v eipr2¡révø, ei oïóv ce fiv. óoæep &v eírr.qeoîç rr,voç
Etenim quemadmodum si quis sermonem alicuius moleste ferens et
audire ipsum recusans diceret: Clausi tibi aures, cum tamen nondum
&ln'o,peaxípevoç 8r41{¡læou xori ¡,r,i Sé},<ov ørltoü &xorJe¿v'&æoxêx\ew& oot,cùç
B5 clausisset, vel aliquid sibi rnolestum videre nolens diceret: Obduxi
M 133v &xo&.q, gar.r¡ ¡úwø æritd,ç d,æoxÀeíoæ6, | ¡r,ì¡ pouÀó¡revoq ép&v eìl crç or,ùrÇr 35
oculos, cum id nondum, et alia iis similia, ita tale ¡rescio quid in iis
c¿ töv pì æpòc Xdplv Selxvr5or.' èxú.p"¡waæ,),ê-yat, æpòç cæüeæ tor)6 ôg$øÀpoú6,
p,{æ<o xø¡.1¡lú oaç, xu.I ðoo¿ dilÀø co¿øürø. to¿oüro òé t¿ xcri ev ørlcoîç cor1ror,6 toîç
Domini verbis a¡rimadverti potest. Cum enim ita loqui debuisset,
dicens discipulis suis: Acciþite et ntanilwcate, hoc est corþus rneu,r/t,,
xupraxoi6 Àóyor6 iòeîv êocr.v. eiæeïv yàp òéov, eiæòv roîç ¡.r,øSr¡cæîç. l),óBere,
g&yece' coütó èor¿ rò oõ¡ld, ¡.r,oug, ëx\uaê, ¡e xa.l. ëò<oxev aùtoîç. toüco .yàp
fregit et dedit eis. Hoc enim ipse ordo rerum poscebat: primum con-
40 secrare, deinde frangere, postea distribuere, quod nos in praesentia
{ tõv æpay¡l&røv &æat¡eî rrilr,ç, æpôcov lepoupyioa.r,, {-rcewæ x}t&ow, ceÀeu- 40 facimus. Ille tamen ait: Fregit et dedit, dicens: Hoc est colþu,s nteøtrn,,
çøiov à¿aòoüvæ¿. o'5to '¡àp xai vüv f¡¡reîç rcoloü¡.r,ev. 6à' 6¡lo6 gr¡ai' >>xìrd..od4
ëà<oxev eizsóv' coütó Èot¿ cò oö¡r,á pou(, xo(rù ròv np<o$úorspov etre 12 d¡cop[orov] d¡¿ópr,orov BI 1S eef B om. | 36 Àéye¡l Àé1or B| 37 ari:o?6

B 110vxøì, xæ$' úøcepololíæv leyó¡l,evov rpóæov oynp.ø,claæç tòv lóyov. óç ró. toúeoq] roi6 rarJto¿6 B
4*
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 53
52 BESSARIONIS

>&.¡t"a qú4ev ii8' eyévovto <<, xut' l8or5zr4oe òè æeoóv<t, æapù tQ æolr¡rfl' æpötov
y&,p l;4'¡ewãsw,, el.,r;d.zal æpdrtov ælmet, eïtø.rfogeî' àeÏ toívuv
epêqerø't,

i¡,rãq ¿p9õç t¿ø¿r&v È,$ÉÀowaç Àóyor6


óç ev cÇr iÐicp te Exq.orov tõv Àe1o-
¡r,-.u "ótt,¡ voeÏv xøl oü¡¿ óç ev rQ ev ð, ¿À)" <iç ev cQ æepl oü )'ré'¡'ecøt
X,póve, fi etpr¡cør,, aÛtà' èxÀø¡rpd've¿v
xøi å' ng6 crvcov i per&' lr'vu Ìeyó¡revæ 5

iocè pèv 6ç &p.æ èxeívo4, æocè Ðè ì) óç {iorepov r&. ye rp1repov | óç npóæpov


r&. ^¡e $aæpov eipr¡¡r,évæ òeiv eipio$ær, vo¡.r,i(er,v, xcri o'5tcoç aücöv <5ç oÏóv ce
f¡¡.r,ïv åotr.v &xorielv.
? Køi .¡,ùp xoci é ,$eioq Xpuoóoco¡.r,oç æoÀÀÇr æpò cõv r<,uprøxöv þr2¡.t&tov
êv ær]rfr rfr rfr côv Ðópcov &.noilêoeteiqdv iepàv rpd.ne(æv e$üfi' t>xæræ6io¡-
¡.r,etrÌ
10

M 134 oou f¡¡,,4ç, g¡oív, erlpeiv x&pr,v èvóæ¿óv oou toü yevéosør, oor, eimpóo8extov
tfv ,$uoíøv ùpöu, xai åær,ox¡vâ¡oct¿ tò æveüpø tï¡ç 7&'pr'r6ç oou tò riyø$òv
êq, ipõc *ni Ëri r& æpoxei¡.r,evø göpæ taüco¿.< xuL,co,. 16 ùy.ara.ficooov .rl
êrutoxr¡vôoæu tò æveü¡,r.d, oou Èæi tù 8öpcr raüccr( 8uø9épel röv Klri¡.r,evco6

{ 'Iøxópou I BaolÀeiou þr¡¡lúccov åxelvcov, oT6 c¿vee olovtot¿ ceÀeîo'$o¿¿ rù 15


ðiyro; oi'¡r,èv yâ'p eiíXovcør,'6nioç xæ'cætté¡r{.,ot tò æveü¡.r,ø xøì' &æoqdvou tòv
existimant hoc sacramentum confici. Etenim illi quidem Deum precan-
,åipcov oõ¡lø toü Xpr,ocoü , \ èluttooreiÀø¿ tò æveü¡lø, [vø èælgotrioæv &ytd,o1¿
,Lt ,ro,i¡o-¿ tòv &pcov tl¡.r,tov toÜ Xpr,ocoü oõ¡'ta, Ì) ÈÀ'$eÏv tò zweÜ¡'r'ø tò d*ov
e¡ri trì 8õpø xæl &ytd;oær. arjrù xøi tivcràeîEcru tòv diptov ti¡.[tov oöpø toü
Xpuoroü. Xpuoóoto¡r.oç Ðé g4otv ' t>xærull(ì¡oov ånr,oxv¡vöbøt cò æveÜ¡l& oou
20

B 111 eßi cù }ögoc ræürø.< cíç oõv åv torito¿ç 8r.ø9op&; or)}e¡.r,iø n&.vr6,q. Àé'¡ovtotr, ante Domini vertra dicuntur et longe ante preces illas, quibus nonnulli
8å 69,o6 rú' ^¡e roó Xpuoootó¡,r,ou xøi æpò o¿rjtöv cöv toü xuplou þr¡¡¿óctov
existimant sacrum eucharistiae mysterium confici. puod si iis prioribus
xaì, æolÀÇl ërr, æpórepov cöv 8eÍ¡oeov ror5rcov, o¿Iç t¿vee vo¡.r,i(ouor,v lepoup-
verbis et hac chrysostomi oratione sacramentum non conficitur, pro-
pio,$ør tâ, SeTæ ¡.r.uod1pr,ø. ei oüv oùx åv torltor'c toî6 æpotépor'6 þri¡'r'øou sunt. Eadem
te]tea¡r 26 25 fecto nec posterioribus perficietur, quae cum illis eadem
teÀeuoürcft, xq,í.¡ot ye é¡.,.or,<ord,col6 otøl cæÏ6 æpoer,pz¡ pèva,ç ra[rdrç xæI autem verbis illis, quae
iepoupleio$a't enim eorundem sunt efficientia. Perficitur
xæiÇ xærù. coùÇ oÚco Àéyowaç àef¡oeor,v, orlà' åv èxetyæ¿Ç &pø
inter utraque media, maxime principalia sunt, hoc est Dominicis verbis'
.'¿x6ç_ cõ¡v a,ri,çöv .çù.p t,!t ye ræír&. eio¿v &æorsÀeortx&.-, ¿À),.ù toîç tor5tolv Haec sunt, quae totum efficiunt, haec ad quae omnia referenda sunt,
d¡.lgoiv péoor,q re xæì. xvplord,rotç, toi6 xupr'øxoÏ6 8r¡trovótr' þ{¡¡r'otol cò æõv

M 134" &æoteÀeio,$æu, æpòq &. aú. rc æpò aritöv t& te ¡tec' øricå Àe'¡ópevu *&'wd
dvagépea$øt òei. 30

e )agéotepov 8è tò arjtò xa.\ èx rõv Bøo¿Àeíou toü ææ¡ty.&xa.poç ë.v ti'¡


øricQ ¡letù riv röv àópcov åæó,$eo¡v rózrcp Seixvutøu tró1<ov. >èzcípÀe{ov,
1úp'g4o,u, èçt úp&r, rï Seóq, xai ëæ¿Ðe ent
tì¡v tratpeíæv f¡¡'löv cøúqv xøi
ipOoùtEot aücav,-éç npooe8é[co "ABetr cù 8öpæ, Nöe tàç $uoiøç, 'Appøò¡r
tÀç éì.oxøpæ cioer.ç,Mooécoç xæù'Aøpòv tàç lepcoo'5vaç, Xø¡'r'oui]' tà6 eipr¡vr'x&ç'
35

óC ,rpoor8é€co èx rô¡v á,1lov oou d,æootó),eov rì¡v &l¡$r,v')¡v rær5r4v Àærpe[æv,

oúrco xæi èx ti¿v lerpöv i¡r'õv cöv tipøpcco)'ôv æpóo8e[æu t& 8õpø taütø
Èv rfr Xpqocór4ci oou, xrlpre.< épÇe óe ¡retù æoÀl&, å' eipr¡xev eriló¡'r'evo6,
B 111" ¡.l,rrà'ròÀarpeíav òvo¡.túoar civ æpoxer,¡.r,é.r¡v $uoíav - rt¡v 8è Àacpeiæv lo¡.lev
beoü eTvc&, où xtío¡,r,aroç oriSevòç 8À<oç oépæç cò àer¡siv*t Sexcù¡v a0
- ¡,r,ecà,

1 Hom. od. ò 723, | 1 Uo-, Il. A 5o4. | 10 f-it"tg' s' Chrys' (PG 63, 9r1 C)' I
g, *¿ tl $eóç scriþsi 6 $Eóç MB
B om. r̡v I Sa
32 Lir. s. Bas. (PG 3r, 1633 A) "t,vf
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 55
54 BESSARIONIS

crûdv $eQ yevéo.$øu óç "Apel, <i6ll{öe, éq'Appøúp, <bç Mcooéorç xøi'Aøpòv Hoc modo et verba haec satis esse ad consecrationem dicemus, cum
xal )ø¡loul). rù6 éÀoxæpndtoer,ç, $uofa6, 8öpa, iep<oor1vøç xøì, eipr¡vw&ç, dicat Basilius: tlta e manibus nostris haec munera accipe, quemad-
aposto-
céloç fvø xøcæpu1i xæi. dwæycßgr¡or,ç oriÐe¡.r.iæ, êæ{1æ1ev' >óe
pr¡8evì, Ài¡o¿to
modum a tuis apostolis hanc veram latriam accepisti.<r Si enim
lorum manibus verum christi corpus conseclatum fuit, idque nunc in
æpooa8éf<o èx röv d,yi<,lv oou &æooróÀ<ov cÌ¡v riÀ¡Sr,vì¡v caúr4v Àarpeløv, subito perficitur
5 ma¡ribus suis fieri rogat Basilius, cur non his verbis
otito xæì êx cõv Xerpõv {põv npóo8elq,t ¡æi)'cq. tà àõpæ<; ò¿ù ti oõv oriXì, s qui-
ræútæ ixævù. æpòç tò tele¿öoø¿ rà. &.yr,æ Àéyovtoç' loücorç åz rõv Xer,põv
sacrarnentum ? Nihil enim haec differunt a posterioribus precibus,
M 185 f¡¡röv rpóo,8elat tæïra tù 8öpø<, lri¡C cx töv á,yí,orv oou dæootóÀ(ùv 7cPo6-
bus nonnulli putarrt perfici sacrum mysterium. Audi enim, quid

e8é(o d¡v tiÀq,$r,viv cør5cr¡v trærpeiav<r; ei 1ùp tæîç Xepoi töv &æootóÀ<ov dicat: >Rogamus te, ut descendat spiritus sanctus tuus super haec
rò (iÀr¡$èç roü xupúou .úete\el¡(''røl. oö¡r,a, tørjcò xøi vÜv 'cøîç oixeiutç Xepoiv proposita munera et faciat panem corpus, cal.icem vero sangunem'<
rO Si igitur primis illis orationibus, quae simillimae posterioribus
sunt,
é ,$eioç BøoiÀer,oç 8¿ù röv æpoer,pr¡¡.r,érr<ov 8e{oecov eüyerul, yevéo,$c,r,, 8¿rì si tO
oüXi tor5cou6 roiç þd¡.røorv eû,$riç teÀer,oür¿r, c& ði1r,æ; i cf, zrÀéov corSc<ov ëXer
nonp€rficitursacrummysterium,profectonecpostremisperficietur.
Simillimae enim preces simillimos parerent effectus. superest
igitur,
èxeiv^r¡, {iv rr,veç Àé1ouor,v lepoupyeiv .cù, (iyr.æ, coü øüroÜ Bøolleíou g.ecù
câ, xupr,øx& Àóyrø àå4or,ç f¡ ì.Éyouoæ' l8eópe$d, oou xøtetrSeÏv cò æveü¡.r,oc tò
ut verbis Salvatoris nostri haec vis tribuenda sit, et ad ea caetera
referendasunt omnia' quaeve ante, quaeve postea dicuntur' et
pro eo
,Í.¡rov èæi tà æpoxeí¡revoc 8õpø xæi &yú.out ocüc& xøi &vø8eÏ(ar< lròv ¡.r.èv quoque dici existimandum'
15 tempore, quo illa vøiba dicuntur, hoc
riipcov eoütov ti¡r,lov oö¡.r.ø coü Xprotoü oou, tò òè êv eQ æocr2pírp ti¡.r,r,ov 15
øT¡.r,a roü Xpr,ocoü o.ou((. E¿ oöv êxeivølç ræî.ç æpcj.rø.r.ç eriXæÏ6 oÛX lepoupyeTtcrr
Diutius autem in hac parte dedita opera commorati sumus, tum quo{
B çà &ror, oùàè eæiq iepoupyoîvro 8eí¡oeor,v - 6¡rorør, yàp ad cognitionern eorum, quae supra dicta sunt, non parvam afferre
112 ,5otépør ç ræúcæ,,E d,v
ot¡oø¡ cà, 6¡.r,or,ø d,v èæeréÀouv ¿ÀÀù eoî6 øÛtoü þ{¡¡r,øot coü o<,rcipóq re xr,:i
utüitatem videbarrtur, tum quod necessaria erant ad ea solvenda, çluae
-, ex divino Dionysio et Damasceno opponi solent'
xupíou f¡põv, coiç rú. ye rowörø 8uvø¡lévolç, æpòç & xæi T â' æpò øritõv
¡.r,óvor.ç
xq,i cù ¡,r,et' æ,)t&, eipz¡¡,r,éva ¡c&v,cu. xøi æpò6 å¡¿Eîvov ër¡ çòv xpóvov, èv <þ èxeiva 20
2A His addi tertia quoque ratio, nulli fortasse superiorum inferior, posset s
hierarcham totum beo repletum divinoque amore iuxta Dionysium lDe
\ê.ycræt,xocì cerürø &vøçépeosau 8ei. Næi èæif7¡òeç roürov è¡lí¡xuvø tòv ló1ov
ó6 xai æpò6 cd, 'rcs,P6\Íd.Xpr¡or,¡],ótæcov xai æpò6 t&"c' èxtoü $eíou A¿ovuolou
divinis nominibus<t captum veluti exstasin quandamet divinum palize-
M135rf¡¡r,Tv t& r'èx roü Aæ¡.r,øoxr¡voü èæøyó¡,revæxø,ìãç'ce &.¡.ræ xocì ¡.r,áÀø 1e eõ lum.obhocsaepenumeroextrasepositumettotumreiamataehaeren-
saepius
ye [xavi¡v drcoÀo'¡íøv. tem zelo quodam et timore, ne id quod desiderat non assequatur,
ëyov'cæ, np6ç petere nec ignorare
e 25 eadem ex vero ac Paene incredibili mentis desiderio
Âéyolco Ð' &v xøi óiÀÀoç ðp$õç ëXorv ló1oq toróo8e, ti¡c ëvSeoç 6Àoç é zr
xøi T Q Seíqr ëpcocu r¿øtà ròv tQ quidem se iam, qrrod quterebat, adeptum, sed' insatiabili quodam
tepúpXr¡6 1evó¡.r,evo6 ¡'ré1øv èv æepi $eiorv
ðvo¡.r,d,rov a¿ovrJo¿ov &æxç Næracye.$eiç ëxotøoív ce xæl (!Àov ëvseov n&o:Xer..
n*o,"iterurnatqueiterumead'emrepetere,utetiaminquibusdam
symbolis quasi evidentissjmis signis, qui adsunt, intellegere possit,
totum
èlwed.pavoç,colvuv éæu,coü xæi 6Àoq coü èpo¡.r,évou yevó¡.r,evoç, (r]lôv 'çe xæi. ãc per hoc imitatione eius
ôe8ró6, ¡.r,ù¡ &noo5X¡ toü noSou¡révou, æoÀ).d,xuç t& ø'irà úæò coü o9óÐpæ èpãv
óeo captum, totum iam divinum effectum,
30 ad virtutem vitaeque íntegritatem alliciantur et, ut aiunt, quasi manu-
èæccvaÀø¡,rpd,ver, oüx d,poöv ¡rèv óç fl8r¡ tecrl¡r¡xev, úæò 8è toü d,.¡øv grleiv 30
ducti ponantur inìiam' Hoc summus ille propheta David
plerisque
øõ$16 xøi øõs¿q èæ¿vøxuxÀõv tà æit&., óç &v 8r¡Àø8i ou¡rpóÀorç tr,ol xøì
aio&4coi6 or¡¡.leíor,q xøi gørvo¡,tévor,q 8er,X'$eíI toîç rÍlÀco6 1e xætøvoeîv pÌ¡
in locis facit. Nam cum dixisset: Cwrn inaocørem, exø'ud,iait',ne Deus
8uvæ¡.r.évol6 x&rogov ørlròv 6Àov eIvæ¿ ¡tøl ëv,$eov, xoci æpòç riv øricoü 8r,' iep&e
iwst'itiaetnecte,pülopostineod'empsalmosubiungit:Misereremei'
et exaud'i orat'ionem ,lteaflL. Quem locum Theodoretus ex
sententia'
(<ofrç xai øricoi d,vd,^¡or,vTo ¡,r.í¡,r.r¡or,v. toüro xal é Aæuiò zeolÀøXoü æo¿ei cõ¡v apud nos in
35 nisi fallor Chrysostomi, neque enim Chrysostomum
r!øÀ¡röv. uèv rQ Èæ¿xæÀeîo$cci ¡re<t, 1àp eiæóv, >eio{xouoé ¡.r,ou é .$eò6 tie 35 -
B tlzv 8r,xør,ooúvr¡ç ¡.r.ou{r ¡.r,etú tr,vø a,ü$lç èntgéga,' >oixceípr¡oóv ¡re xøì eiod,xouoov praesentiahabemus-exponens:)l{onsatiatur'inquit'hiciustus
colligens adhuc
cfl6 æpooeuxtÇ t or.< ö @eo8ópIîo€ ôc &æò gcovflG oï¡.r,ær, roü ,$eíou Xpuoo-
ãro.rdo, sed supplicans et impetrans et fructus orationis
orando ac supplicaudo perseverat' Scit enim' quando inde
sequatur
oté¡.rou èftyoú¡.r,evoq - oü ^¡úp eio¿ vüv zrøp' f¡¡.r.îv rù eiç coùq tf''øÀ¡1oùç Xpuoo- inquit' orøtio sicul
utilitas.< Alibi quoque iåe^ David: Dirigøtur' rnea'
8ixør,oç tfrq npooeuXie ' &Àfuì xæi
ocó¡rou
- gr¡oûv' >oü lø¡-r,púvet xópov éciç xuLl
òeó¡revoç xæi eù¡.r.eveiæç riæoÀæú<ov xai 8e{oeor6 tpuyöv coùq xøpæoù6 40 4 om. I I Xepolvl B add' õtù röv npoqr¡eõv | 10 BaoíÀecoçl B add'
"", "
L5 zro,-4píçl ttoaa. á1 V toriror6n | 27 Arovrlc¿ov scriþsi Arovuol'*
"oiìi | "oû"ou.M
MVB I 36 årr,géper,uv !"ù¿ytr,B | 39 9r¡o[v] ê[r¡1or5¡revó6 9¡orvB 140 &rsol¿r5o¡v
13 Lit. s. Bas. (PG 3r, 164o AB)' I ZZ Ct. Dionys' Areop', De div' nom' IV r3
scriPsri d,nolúPtov M
(PG 3, 7tz). I en r'. a, z. I eS Theodoret' In Ps 4, 3 (PG 8o' 889 C)'
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE 67
56 BESSARIONIS
incensum in, consþectu tuo. Quid, quaeso te, clahat David, ut sua
rù.çíxe.cetæçæpoogép<ov, &re Ðì¡ dv èvteüsev èoo¡.r,év¡v èæ,.ot&y.øvoç
èær,¡.r,éver,
exaudiatur oratio ? Si enim iniqua et praeter rationem erat, numquam
M fae ci¡påfe¿orv.< xocl é aütòç æáì,¿v Aa,u[à' rxareu$uv$íFo f¡ æpooeufi ¡r'ou óç ad Deum ascendisset, quomodolibet eo rogante atque obsecrante. Quod
,$u¡.r,ía,¡lor, evóæróv oou<, xpd,(au ôeó¡.r,evo6, xø.í,¡ot tle aùtoü æpooeu;¿frÇ, ei ¡rèv
si recta et exaudiri digna, iam directa erat ad Deum, ipso quoque
ocpeplí¡ re xæî ðæotpa¡r¡.r,évr¡ xai ææp& tòv ðp$òv Àó1ov flv, orlx üv *ore 5 propheta tacente. Nempe igitur petit, quod tenebat, et quae praesentia
rivelsorlor¡Ç èvóæ¿ov toü $eoü, xæi zcoÀÀà Deo¡,r.évou, ei ò' eÛ$ei<oç ce xai ðp$õç
5
iam era¡t, desiderat. Id.em nostri quoque doctores, qui missam com-
ëaovoa. dv, øÛcó$ev {à¡ xær4u$r,o¡lévz¡Ç êvóæ¿ov oüo¡ç Seoü, xæi d'veu rie
posuerunt, fecere. Etenim post verba illa: >Fac hunc panem corpus
o.,i"oü ,rnp**Àí¡oecoç, óç ou¡lpæ[ve¿v ær]tòv æiceÏv ô xæteî7e xø'ì æo'$eîv tâ'
ònrirti et hunc calicem sanguinem Christi<, quibus solis nonnulli existi-
nu.póvtu.. tiÀov òè roüto xæì. êí æri{ç iep&6 ceÀeriÇ {ç üæò töv à¿àøoxd}.tov mant fieri consecrationem, adhuc pro
/eis adorant aut frustra prorsus
torJccov ouwe$er,¡.r,évr¡6. xa,i .¡àp xai øüroi ¡.r.ecù cò uæoir¡oov còv ¡,r,èv d'ptov
coütov cipr.tov oô¡],æ coü Xpiotoü oou, sò 8è èv tQ æotr¡pic¡ corltc¡l tí¡'r'r'ov
10

øT¡.r.a roü Xproroü oou<, oT6 ¡.r,óvor6 r¿vèç oïovfo(r, iepoup.¡eîosa¿


tù &'çr,u., ërr.
rirrèp tav o,,lröu eüXovrøu i æegr,ttóv fL xæì. ¡.r,dtocl'ov 8r¡Àovótu æoloüvteq i
ei ¡.r,ì¡ coüto eiæeiv 8éou, tQ ogó8pø gtleîv tà, aÛçà, æoÀì'óxtç æito'5¡r,evor,.

o¡ruí1o$r¡tro, y&.p ga.ot, xrlpr,e, or)x ðÀí1<p ¡'tec' èxeîvoc tà þ{¡i'øtæ, rl{e å¡'lie
ææv æÀr¡¡'t¡r'ÉÀr¡¡'r'a' exoúoróv 15
B 113 ÊÀee¡vórr,"oç nni &valr'6ø¡roç, xæi ou'¡Xópr¡oóv ¡'r'or'

te xøù &xorSorov, xøi ¡,r,ì¡ dr,,l å¡i,àç ri¡'læptiøç xo¡5o¡6 tiv X&ptv coü cilíou
",ìç
oou æve,5¡løtoq riæò töv æpoxel¡r,év<,iv òóp<ov torlto¡v.< xøì' ocü' Ur)æèp röv
æpooxo¡.r,r,o$évc<¡v xal á1r,øo$évt<ov cl¡'r'ícov 8ópcov coü xupiou 8er¡$õgev'< fuerint, quamvis peÌfecte consecrata, etiam iuxta eorum opinionem'
óç &xoúelq, [væ ¡r,i &æò côv rpoxel¡'r'évcov ¡óp<'rv i toü zweú¡læco. 20qui nobis-contrariã et loquuntur et sentiunt. Buid igitur dicemus hoc
"úX"t*r,
Mlg6"Xd,prçxcolu$fr.riæèptövåyr,ao$ávrovcr'¡'r'itov8óporvcoüxupíouòÉso$æ¿20
- ^" làco, fratres? Nisi quod ãx seutentia Chrysostomi Theodoretus ait:
,rnpn xe^e[¿¡i] re xæi èæ¿xe],erleca¿ , xæl'cor. æpò æolÀoü å^¡læo$éwcov , xæftot tNon satiatur orando iustus<r, et reliqua quae supra memoravimus'
íi8r¡ reÀer,ol$évrtov, xæi xærù' toù6 c&vøvtûoc ipîv ÀÉ'¡ovræ6' eú oõv èpoüpev;
ô xør,Ì Xpuoóoropóv gï6r, @eoòópz¡co6. uori Àæ¡.r.p&,ver, xópov é òixaroç
{
cle æpooeuxiq< xaì tà Àoræd,, óç zrpoeípr¡cør"
10 E¿ 8é crveq gæiev. orix úæèp æricöv tõv geicov òóp<ov, &ÀÀ' úæèp f¡põv 25
cà6 e,lXàç el.vu.¿ callræÇ tà'ç¡,r.erà ræiræ, [v' ev f¡¡r'îv Èvepyrì 1évouvco, r,põræ
i) toîç æpoxer'¡j'évorç
flv f¡pei6 æpoetpí¡xæ¡'rev,
i
¡rèv ori p&),lov øÚo¡ ëvvor,ø
ou¡.r.pøí,ver,; p&ÀÀov àè oixer,otép<oç f¡ f¡pecépø' ci 1àp f¡ toü lepouploüvcoç
&.pupriæ 8,5vø¿,r' âv rò röv &).r¡$öv iiò¡ oó¡,lacoçxæi. ø.tp.æcoç ei6 còv æ¿otòv
laòv &æoréÀeõU,o( x(l)Àüoaq 16 te 1àp ou¡rpótror,ç ¡ê rto,.v xai æio$r¡toiç or¡-30
yevó¡.r,evov fl pvÉosar æ&vr4(i,ç
¡reiorq èvàeíxvuo$æ¿ cò æepl tòv iepúpxr¡v fl
ãgeuÀó¡,revov $eiov rie èxor&.aeaç æá$oç, 8r¡Àoüo$æi se ærltòv rfr toü Seiou
ëptocoç xøconi,'coü è(r,ocd,¡levov éctucoü ðÀov coü Èpo¡'r'évou yiveosør' xæì' tù ¿rhà
oìu.Xaç úæò ogó8por glÀeiv &vøxuxleiv, ôv cpóæov xøi oi oto¡,r,ætlxoi
ep.i.e &van¡aræo¡ov toü èpco¡,r,évou xærêaovot tòv åpõvcoc, ori ¡lr,xpò6 tró'¡oç, 35
¿)ù.,ì ¡,r.é^¡aç ogó8pø xø[ y.uotr,xó ç. 16 te còv 8lxæ¿ov ¡'r'ì¡ xopévvuo$oct eriXó-
æøpoc¡,r,éver,v ërt taîç ixe'cLw.ç
¡r.uou, dÀÀrì xøi ¡.r,ecà, tò cuXeÏv, ãx èqieræt,
te x¿[ Àltøi6 xæi æ&,vutou æpoolxóv èocr, 'ci¡ æepì toooüeov toü to¿o'5rou
5 &vel$or5o¡ç M d,veÀ.$or5oaç B | 10/11 tò òè èv''' Xprotoü ooul B .om' I ll.
puocr¡píou zcp&i'¡,r,ø ôger,Àopév¡ erilotpeíç 'ce xæi æó$9' ëægl¡æ 8è ei x&xeîvoq dlpa
M137 é röv diÀl<,16 Àe1óvt<ov Àó.¡oç cr, Àéyer, xaì pì¡ æávc¡ åæoÐoxr¡,r'øorêoç
èo'ci'40 suilsà oõ>,¿.uU.'[ ff èÀee¡vótr]toç'r,rtj n om. | êxor5ar.6vl B dxorlor,ov | 17 nve'5patoç

B l13væpò6 f¡¡röv Ëotr, ¡.r,&À).ov xøi cie rlpørïc, npòç ci¡v æpoxer,¡révr¡v ëlotæo¿v &æo- vrv rru.J¡ror"rr; 17 lls
I "o,li.u.. ' òópcovl B om' | 23 ó tíxøto6 BlMom' 6
inmarg'YBotn'l
|

26 êvep1ù eorr.Mz er ë'p¡u.l ZS¡aO ¡rdllov ùè.. ' x<¡ÀÛaer' Mz add'

l' c' (PG 63' 9r8 A)' 32 aùcòv M êøuròv B


2 Ps r4o, z. I I titurg. s. Chrys. (PG 63,916 c). | 17
D1

59
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE'
58 aESSARIoNIS
eorum' çluae ab adversariis
satis sunt ad solutionem ac confirmationem
Àoyíø6, tie tò Strcòv àr¡lovótl oõpr.ø xupíou tó te &Àr¡$èç l;6'ce puotrxòv
dici solent'
øv toi6 &vcotépco rupoeipr¡tø¿ ouocøt¿xóv' xa'ì' tøücø ¡lèv ef
--"rl: subiungunt. etiam post verba Dónnini panemrl
Quod vero nonnulli "'l-;irñtrrnf
cr,$e¡.r.évr¡ç, flæep
töv i¡æopr¡¡'tévov lúo¿v' nominari' quod
11
lxøvù æpòq øvreÀi $epææeløv xo¿ì, ceÀeiøv
óç xoci ¡¡eeà cà' xupr'øxù þhV*" &p",ou
' illis d-octoribus
forent non enim
IIpòq 8' ,7 ,ru"c èær,gépouor,v, consecrata
-
orix d'v, 5- Domini et essent
ëc¿ xøi olvov rà ,$eiø òöpæ oi æpoer,p¡¡.r,évo¿ xøÀoüo¡ 8¿Ðd,oxøÀo¡
- Pus et sanguis
e'l 1e ii8r¡ floøv rereler.¡.,êu0,, ori 1,Ìg &pcov ërr, xæl oTvov, riÀÀù oõ¡læ xai :sPonsio' Quis enim neget verum
dæo- et vinum nuncupari posse?
oT¡r,0, råU'xupí,ou æûtù e1vø¡ xal Àéyeo$ør - æpòç cøücæ oõv or] ¡¿æÀenòv
rcpoeveyxeÏv,
Christi corpus et sanguinem recte panem
lo^¡í¡oøo$al. åvòv 8è noì.Àùç ral æoÀÀöv 8¡àøoxú],ov ¡.Lctpeupíøç
l'{am, ut Praeteream multa
aTç òeixvuccrr, xøi ¡.r,etâ' civ rcæ'$Époo¿v ët¿ écè ¡lèv oö¡'r'ø xøì' øT¡læ' ócè

ci òeî æoMù to differenter etiamPost consec
&.grov xai oTvov o,,icà, Àéyeo$ær, xai ori8èv 8u9éper,v. Àâyovcæ6trO
modo Panem et vinum nominant -
rpíperv ròv Xpóvov ariroü coü 8eo¡cócou toüco òe¿xv,5vcoç oø9öç; o$ atqd,1¿o' commorandum nonne iPse Dom
irort."goq zcepi roü i¡[ou oó¡rcrcoq ¡rápcuç; fusîvo€ solvuv æotè ¡rÈv Àép'" -,
de suo Praesertim corPore loq
lé cpó1,<,lv ¡.r,ou riv o&.gxæ io¿i æívo¡v ¡.r.ou tò æTp.ø. ëyu (<,1Ì¡v aióvtov. xal illud nominat? Qui mand'ucat'
1&p f¡ o&p[ ¡rou åÀ¡${e èocr.
ppöor6, xø[ cò otT¡r'& ¡rou riÀr¡,s4e èc'tu æóo16.<
15sønguinem, habet aítam aeternam'
Et rur
15-
xøi aõ. rré rpóy<ou' ¡r,åu .ì¡v oú.pxu. xal ælvov ¡.r.ou rò øT¡.r,ø ev è¡roi ¡r,évet, et sanguis rneus aere est þotus' Et iterum: Qui mand'uce.t-rneørn cølne?n
x&.¡ò ev aürÇr.< zrorè Ðé. uèyó ei¡rr, 6 &.pcoçc!ç (to!e. oinærèpeç ú¡rõv
ë94'¡'ov
et bibit lneurn sengl't"ineln, in mø mønet et àgo in eo' Alibi vero: Ego
rò ¡.r,d,vvø ev tfr åpí1¡'p xoci iæé.$øvov. oüróç èocrv é ,ipcoç é s)¿ coü o'ipævoü inqult. Pøtres uest
in d'eserto'
sum þanis aitae, T.::"
Mlg7exøìaporív,ov, '/rn.ic è[ aricoü 9æ.ç¡¡ xa.i ¡.r.ì¡ &æosúvp.<t xø,t øü' rèyó ctmortui ruø. nir-,rt þønis, qui d'e
qui ex eo con4edøt'
eï¡rr

B 114 é ,ilpco6 é (öv é èr roü oripocvoü xataþd;ç,<t xøi ' tèdlv rr.ç ?'!ty¡¡ èx corlrou si q hoc þøne, uiuet in
20non mo,iøtwr. Et alio'in 10co:
rcd,À¿v

toü &ptou, (í1aeræt eiç còv aiövø.< xøi æõ$r'q' >ó dipcoç' ôv åyò Ðóoo' dzo eeterTl,Ilrn. Et rursus: Pønis quern
ego d'abo' cøro ilteø est' qwøtn
ego d'øbo
,roü xóo¡rou (.ìc.< òflÀæ yr]p àì¡ tò panem
o&p[ ¡,r,or1 èociv, flv åyò 8óo<o úæèp tle igitur' quod' iterum suum corpus
lro mund'i aitø. Maníf'estum ãst
tiÀr¡$èç åøusoü oö¡læ xøi &,prov xex)'^t¡xévo¿¿ còv x'5pr'ov' nominat etiam Dominus'
14, t Kæi cæüto¿ ¡rèvì"pì torjco¡v. æpòç & 8è ô iepò6'I<od'vvr¡ Ç é Aæ¡ræoxr¡vò6 quod de Damasceno oPPonitur'1&'r
nepi cle coü &vt¿túæou g<ovie lé1et, óç 8¿à toõto còv ¡l'é^¡øv B¿aí'ÀE¡ov
eiteiv nàra illa praefigurativa corporis et
xuplou, oüæ<¡ 2ã 25 nondum consecratá elan't' et tamen
c,ì i"pi Eöpæ &vrituæo¿' roü oúp.æroc, xui, uiíp.u'coç oü 8¿ót¿
T

èv tfr tle iep&q teÀerflc ouv$í¡x¡ toü


\ytæoræt, xeio$o¿u 8è co¿ütc¿ rà. þ,i¡1tætæ
ø'1eòv ææpæuro{t-
nny.¡ronopoçBoto¿le lou zcoÀÀQ p"",Ì t'l' xupt'æxà þí1¡'tøtæ,9æpèv verba Domini. Ad haec resPonsuri
¡revor, xøl ó6 ææî8e6 proPositis ami'
ræ'cêPæ ¡terù'
ølco'!¡.r,evor, æctpæoXeîv, ei 8uoîv 9il etiam' Postqua
30 dici posse'
riÀÍ¡$etøv. æpöTot ¡.r,èv óç xæl' rere ativa veri corporis et sanguinis Christi
&vi.rvna coü &Àr¡Soüç a6¡tm6c, ce quod imus-sensibilis enim panis vini etiam
et
æpoe r,pr¡g,évouç èv toiç ë¡,r,zrpoo$cv ló1ou6 - tò
y'ip æio$r¡còv zø[ coî6 ð9SaÀ- figurae quaedam et praefigurativa
uti sunt'
post
¡rotç iirror..í¡revov roü &ptou xøi o'lvou
xæì ¡,recà tì1v xø$r,épotor,v eî8oq, túæoq sub eis veri Dominici corporis et
ita e "ãntenti
xai åv 6oæeP èorlv, oÚto xøl corporiset
35 san8linis, tum mystici
$oüq xuprøxoü oó¡lacó6
35
è¡.r,æepr, mYstici corPoris sYmbol
xæì ti ç'cl¡ç ëxx)'r¡oiøq åvór4to "o.po,
ante disseruimus. Decet tamen'
M 138 cõ¡i,or toü ¡.r.uottxoü oú¡,tpoì.ov eîvær', ó6 æløtr5tepov ëgoc¡-r'ev &voreépo' àeiv debito modo, et non instar sacra
B 114'r, ¡réu"or, tiç xai tóte eípr¡tat, tò ðvo¡.1.ø roü tr5æou xcrc&'uòv npoaí¡xov'cu' cpóæov
èxløg'- figurae .""if*'"' QuocJ' etiam Dionysii t:::tî"^t
in
confirmatur'
ecclesiasticae
xæi Àóyov, xocì, pì¡ óq tà toü æøÀø¿oü vó¡r'ou cuærxù ¡róvov ¡r'uocdpr'ø .
"tr,t,
40qui sacramentu* to" "iir* post consecrationem
3.
pd,ver,v. è8ei[ø¡r,ev òè xai a¿ov,1o¿ov ròv ¡,té1ocv or5¡,r.poÀø ør]cà xo¿i ¡retà rì¡v40
oT6 gr¡or,v åv cQ cpit<1.r
,r!€ åxxÀr¡otaotr,u.î¡Ç [epapXíø6 M æollù B
irpoupl,in, *nÀoüu"o. ev Mz in mørg' I 27 ru1tltirxupoçl B add" cogoü | zro)')'Q
16 åv o¿ùtÇ¡
29 vo¡rú(o¡rev M vo¡r.l(or¡rev B
13 Joh 6, 54 sq. I ff ¡"n 6, 56. | 16 Joh 6, 4e sq' | 18 ¡on 0' 5t
Él

DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE' 61

60 BESSARIoNIS
inquit: Dsacras
hierarchiae capitulo symbolum nominat' Ita enim
xegøÀæ[g' rrùç lepùç $eoup'¡úæç é i,epúpxr¡e ú¡'r'v{oæç iepoupleÏ
cà' $e¿ótætø consecrat divinissima et mani-
xø[ divinas operationes hierarcha laudans
,oti ttr.' tí,l.,ru &'p, crì úpvr¡¡r.êv* òuà cöv i"põç æpoxer'¡Év<ov ou¡lpóÀ<ov'< festat, qùe laudata sunt' per symbola sancte proposita'< Et infra:
xæt.irrêpro' lcärv æoÀÀ'õv ¡lèv eiç ¡'r'óva tù $eîø oú¡'r'poÀø rIn
æapøxurfúvrcov'<r
,rfopuloluidem divina solum symbola intuente'< Et rursus:
sacram
xaiøü$r'6'>toü'$e¿otd,touSe{'zwouxøi&pXlou¡.r'póÀoucövte)\ou¡'r'Évolvelç 5 memoriam nos ducit divinae coen
&æoxÀr¡goÏ 5
pvúpïv iepàv &pr xa$ò xaì aricòç é cõv ou¡rpóÀ<ov 8r¡¡r'uoupyò6 eorum, quae in altari fiunt' Unde
ò¿xø¡ótøta còv oriX éoûal6 øÛtQ xøi é¡'r'orpórctoç eù tepù
ouv8elrwí¡oa'vcø'<t
iure eum rePellit, qui non sancte n
or5¡,tpolø coivuv æritù èv coútor'ç '¡e coTç t6rcot'ç ¡'r'etrì
r|v xæ$lép<ool'v æ&vrcl,ç
coenaverit.<< Cum igitur sacra illa
òöpæ xalei' tôv nunc quotidie in
xøÀöv, ei xai ev &ÀÀot6 rcpò tfle xæ$repóoeoç orl¡rpotrø'.cà symbola nominet, ic.eatoremqo"l Glì eorum' quae
te vüv ceì.ou¡r,év<ov *o'$' i"Éot4v èv åxxÀr¡oíær'q &pXlorl¡'r'poÀov tò ¡'r'uorr'xòv coenam (et)
ro elclesiis fiunt, principate symbol*m illam sacralnentalem
tóv re xúprov 8r¡¡.r,r,oup1òv 10
geîzwov xaì d¡v ev aricQ cöv puår4pí<ov ææpá8oorv,
sacrarnentorum in di"t.iUotionem, ipsumque Dominum symbolorum
t¿ücæ.òè fiv f¡ coü itlou "o
rõv 8r¡lovótu tOt' ålt¡¡"o'iPY16ev -
ou¡.r.pó)'<ov, drv eorum vid.elicet quae tum creavit-haec vero fuerunt
7¡öÇ ori xæi rúæov æÛrà' xætù
oó¡.r,ortoç iepoupyiø, f¡ 8r,d,8oole, f¡ æocp&'8oolq -' secratio, distributio, traditio-, cur non etiam f igurarn
npàf*åurd1e Àó.¡ov xøÀêoe¿ev h; ëretræ 8è óc oùÐè æütr¡

ròv èvcæü$æ ocet ? Atqui quod nec praefigurativi quidem voca-
Àé[r,q toü &u"rt,itou &oú¡'''þæró6 èotv rc&vrI¡
tQ riÀr¡SeÏ toü Xprocoü oó¡røtl
èv tQ æritQ15 lsbulumveroChristicorporisanguiniqueconveniat,idemDamascenus
re xorl a.,i,¡tærr, é æücòq biàd'o*ot)roc ô Àæ¡.r,øoxz¡vòç ¡raptupeî testatur in eodem capiiulo, itaãicens: Praefigurativa futurorum
dicun-
léyeo$*r, cò &lr¡$èç 8r¡Àovórl
M l3gv xegaÀaíqr ìéycov civcítunø côv ¡.r,eÀlóvcov tur.verumcorpusetsanguischristi,nonquianonfiuntverumco{pus
&lr¡$è6 oô¡r'æ xaù øI¡-r'ø Xprotoü' divinitatis
S if f oõp* xæ[ æi¡.r.c coü Xpr'ocoü, oriX é6 ¡'r'ì¡ övta et sanguis, sed. quia nuncluidem per ea participes efficimur
ttç XP¿otoü $eóc4to6' tóte Ðè vor¡töç apertius
&lrr- 6r¿ vüv ¡,r,èv òr' c¿itõv ¡,,'"téxo¡,,"u christi, tunc vero per sotarri visionem intellegibiliter. Hoc_idem
Ðr,ù ¡róvr¡e t!ç séae. xæì, ó lpr¡^¡ópr,oç ó Àrd,Ào1oç cø9éocepóv 9r¡or" ideoque inquiens haec nominari
20 confirmare videtur beatus Gregorius,
6r¿ oü ¡.r,èv vüv ¡-rr.nr.o'¡rpd,vo¡''"' oó¡l*"o ç xæi æl¡t"æroç'
r1æò tfl coü riiptou 20
figuram, quia corPore et s
xæì oivou tlopgñ pe.o,i.ø¡.',p'íuà¡'r'ev ocritoü, tóte
8è 9øvep{ $e<opúç xaì 6oæep
panis et vini, tunc vero
æpòq tì¡v tflç &Àr¡,$eíaç
èotiv &Àr¡$ôç i[a¡r"sn o,,ir¿. ¡àt yrìp r,ì æùrà, xæi orü.$16 visione contemPlabimur.
tí òe8¿òç é $eîo6 Aæ¡'r'æoxz¡vòq d¡v
nngú.or*,oru eiæ"tì. 6ote oìix oT8ø, dans Damascenus Praefigurativ
caeterorum
toüd,vc¿trlæouë9uyelé[r,vxorioúl<oqaütù¡vEvco¿ü$øè;$y\oæ,co,8uvatòv 25ponere sit conatus,cum possibiie sit tam ex ipsius quam ex
ioótr,¡.r.æ xu¡ x''.' øùcòv xæi 25 figuram'
ðv xo¿i rò &lr¡$èq ob¡,rn ,nì, æT,p.u. &vrlnvæu. í¡,cot doctorum Sententia, verum etiam corpus et sanguinem, Sive
xoctùtoù6.ÍÀrouc8r.'8*oxd,ìoueóçBéðe¿xtør.ðvo¡l,d'oær,,xøipr¡tèvèvteü$av sive praefigurativa nominare'
&tonov ou¡,tPivø1. Licetigiturnobishoclocodicere,quod'sanctusBasiliusadAm-z
2 ,,Fjt¿o¡uv oüv eiæeiv rò coü,$e[ou Bøo¿Àeiou æpòç tòv'Ixovtou'A¡'r'- philochium-scribensrconiensemdeDionysioAlexandrinomartyle
Luc' roi ¡'rúptupo6 èxeîvoç æepù
çrIóXrov, ô ,rrpi A¿ovuolou 'AÀeIav8pe S0inquit.Namcumloquereturdehis,quirebaptizandisunt,Pepusia-
röv &væpaæti("o"$æ¿ ôEóvtcov elne æepi töv llenou(.ævöv Àé^¡<ov' l$øu¡'r'&(co
30
rMiror, in-
porjletøu ,rorqrr" contra Dionysii sententiam rebaptizandos censeret:
x¿vov¿xòv ðvtæ æapé8pæ¡.r.e.< canonum omnium
\ú.p<, gnoi, >6rr.ç roüro a¡ovrlo¿ov quit, quomodo hoc latuerit D rnysium, quamvis
ô)v xui &i'r'o l) ¡'t&pcu6-roùq èx lleæou(¿a'võv Volebat sane )ionysius, quamquam s¿utctus' immo
iap l,ou,loro6 xøi &^¡r'oç 'c't' ^¡ù'9
torivævtlov gpovei te
,rplorpxo¡réuouq tfr iio""' pì¡ òeÏv &vu'þænÅ(eo$æ¿' .oü "l*pertissimum'<,
veloetiammartyr,eosquiexPeousianorumhaeresiadfidemvenirent,
orl8è 8uo<¡æei øÙtòv tò coü À¿ovuol'ou xaì ålucordtou Basilius, nec veritus
xæi 3ó 3õ non debere Uapiiza,'. Cìius contrarium sentiebat
xøì íco¡'tø, otlÀà Dionysü, et sancti et martyris, auctoritatem' qui contra eius opinionem
M 139 Seiv å[ èæeiv<ov
iudicaret, diceretque ad fidem ex ea haeresi venientes rebaptizari
B 115v æætpò6 xo¿i uioü xøì æve'3¡'r'æto6 rill debere, qrrod non recte neque in nomine Patris et
Filii et Spiritus
quomodo dixerit
sancti essent baptizati. Bt nå¡is igitur mirandum est,
,$ocu¡.r,øotéov ¡,r,év, 6rccoç toüto e'íp4xe
fuisse,
àètí¡.r,<,rq,óç,åtu$p.r,oçflv,xdvéæoo¡oüvriyl<oo'!v1àléìæ¡'r'tþev'xæi'¡co¡ê¡t' 40hoc Damascenus. Sed meminisse oportet hominem'eum
nionYs' Areop"
1 Dionys. Areop., De eccl' hier' III z (PG 3' 425D\' | 3
De ecct. hier. r |. fpc'1,' +tsA). | 4 Dionys. Àreop., De eccl. hier. rlr z (PG 3, az8 B)' I
19óÀr,úì,oyo6Mzdnmøtg.Bi'nteTtulSO'$øu¡rúÇoM'$au¡ró(covBlxcd¡r&p-
"- rr53 BC)' 19 Gregor' M' ? | 31 Bas'
15 Cf. Job. o.*., O" ii¿te orth"IV 13 (PG 94' | æpoçl B om. xu|
Ep. r88 ad Amphilochium de canonibus (PG 3z' ó64 C)'
-i

DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 63

quamvis mira sanctitate praeditum, et fieri aliquando potuisse, ut plo


C)z
BESSARIONIS

te ¡'rÌ¡ òeiv. èvteü$€v¡¿rit6v te xøi tor)ç imbecillitate humani ingenii non recte aliquid senserit' Nos vero non
¡ri æd,vutou Ì¡xpr'po¡r'évov eineîv,.Í¡¡'r&ç xal ex iis vel ipsum vel a]ios de illis, quae palam atque unanimiter tradide-
dtÀ),ouq, nepi <lv aæ¡ê'tt.;æ:ræ xøì'
é¡ro9óvti "ipú'notu' &ìÀ' åq èxeív<ov
tocürø oræ$¡.r,i(er'v te xæi xptvelv' r runt, sed potius ex iis haec discernere ac iudicare debere'
-l
tcÈ 5 Fortassis autem, quod impossibile non est, diceret quispiam verba illa a
a "Iocoq òÉ tlç &v e'úæo¿ - xøl 1àp or}8å toüto &òúvøtov - zcpò
Basilii, quibus haec munera praefigurativa nominavit, tempore Da-
5
toü oó¡ræco6'
tù Bøo¿Àeíou, èv olç tà òöpoc &v¡hvnq'xaÀei
8.,! xoti tòv Aæ¡.r'øoNr¡vòv oútoç øritù masceni locum ante verba Domini in missa Basilii habuisse, ideoque eo
'c6re xeîoþu' Þr;;;.u;,
co¿øüræ èv r$ ¡r'æxpÇl modo et recte exposuisse Damascenum. Nunc vero nescio, quomodo ea
vüv ò' orix ol8' 6æcuq
æocpù *:ïlr"' u'uoüto æo¿eite verba fuisse (nt) transposita. Multa enim huic similia tam longo temporum
yeyóvocor Xpóvq. re rb
oö¡rá ¡'r'ou< ¡l,erd- 10 intervallo acciderunt. Siquidem apud apostolum
bis illa verba posita
eiç riv èpiv tÌvd,¡-r.v¡or,v
I åv tfr '$eûç [epouplûç' 10 sunt: Iloc lacite,in /t4e6t/n cornrnelnora.tionem. Item post: Hoc est corþws
>roütó èot¿ tò aÏ¡.rá p rcov òl'ætr'r¡¿a' zroÀì'Çr xai tantum in sacra
fnet1nt, et post : Hic est sønguis rneus. Nos vero semel
rú.ç reiepù6 ntuxd,ç, i
r¿ov åv cQ æpoelpr¡¡'tÉvql
consecratione hoc dicimus. Praeterea saclas particulas, hoc est sacre
rcpò tõv xupr,øxöv þr¡¡
dormientium mernoriam, multo ante Domini verba iuxta eu¡dem Dio-
tfre åxxÀr¡or æo'ctxi¡Ç iePøP1ûøç post, mutato nescio quo-
15 nysium facere solebant, nos vero hoc multo
xøi civ eiP{vr¡v eri'$ù6 &vø1oP rr Minime igitur mirandum esset, si
modo ordine, facere consuevimus.
M 139v ¡.r,eræte'$eíor¡q orix oI8' 6nr'¡ç
&r.r",5rro, Àé[rç èv tfl coü Bao¡Àeíou
cle iep&e t hoc praefigurativi vocabulum Damasceni tempore ante Dominica verba
colærltr¡ç æøpà Iocaium, dehinc a recentioribus eo, quo nunc legitur loco, mutatum
B 116 xuptøxöv þ,¡g,úccov "pä"'pou xer¡'r'évz¡
rtvôv u'ero¿YeveocÉp<ov åv ac positum fuisset.
èE ¡yúo"rà, Ùo"'pou ¡¿ ¡rc¿
20 His ita expositis superest, ut ad ea tandem, quae de sancto D i o ny s i o 15r t
15, r"ó*îorlrtov rolvuv o{it.6 rù èx,roü ¡,.øxa'piou a¿ovuoio.u20
eipr¡¡,r,évov npòç ab ad.versariis obiici solent, respondeamus. verba eius haec sunt:
&vt¿tE$évto¿ æpótepov dg'îv ¡retæpõ¡"u ipö"ou
o¿Ûcoü töv þr¡¡'r'dcov &xgoæod.'- llnd.e divinus hierarcha accedens ad sacrum altare laudat praedictas
N å"i coü
rÊív$ev é Seîoq iep&gXr¡ç
SElou Suo¿øot¡piou xæra'o'cùç sacras operationes Dei, ipsius Iesu providentiae, quas pro salute generis
gr¡oi 1áp' '"
¡.r,evor,.
úpveî tùç eipr¡¡r.évocç ':-':y'i¡'r'öv
zrpovoiocs'
nostri beneplacito sa¡rctissimi Patris in Spiritu sancto secundum evan-
¡eo,úcou ææcpòç er¡ r¡veú-
Z¡ gelica verb; operatus est. Postquam
autem laudavit et venerandam
&,c èæl ocom¡píç '¡ coü
civ oepæo¡'r'[æv æÛcöv 25 eorum intellectualibus oculis perspexit,
rí1iç xacù cò tré xæi intellectualemque speculationem
¡røct r5oøç åæi ci¡v ou¡l'poÀrrì¡v consecrationem venit, et hoc secundum tradi-
xæì, voldv '$e<opiøv
ad symbolicr*
tç' 6'$ev eri)'øBöq re &'¡t"æ "oio*
tionem divinam. Unde devote simul et hierarchice post laudes divinarum
øùcöv ï,epoupyíæv ëp7 cle a'itöv
{í¡.r'vouç r5æèp operationum de consecratione eorum respondet: Tu dixisti, inquiens:
xæì, lepæpxtxöq ¡.r,et
lepoup'yúaç arrárà'¡"tt*' æpórepov
lepöç æpòq or\ eÏææ6" goío, lacite in rnea.rn cornrnemora.tionern. Deinde postulans, ut dignus
-¿Ûtòv,civotBoöv' 30
Dcoüto rcoleîce ei6 ci¡v åpì¡v &vú¡r.vr¡oru.o
.i.0, $eo¡-r,r,pÍ¡cou rædrn¡Çiepoup'¡íø€ fiat hac consecratione et ad. similitudinem Christi haec divina perficere
"¡çXpr'otòv &go¡'r'or'óoeu c& $eiæ
lÍltoç æwi1ccrç yevéo$æu xai cfr æpòq
æftòv valeat et caste distribuere, consecrat divinissima et manifestat laudata
òr,ocòoüvæl æævú1ruoç roùc röv iepöv ¡.r,e$É[ovtocç lepozrpeæö6 per symbola sancte proposita.< Ad haec Dionysii verba, quamquam
telåoa¿ xo¿i "ni ã;fi"ilir fore responsio vid.eatur, apud eos praesertim, qui contentionis
¡-rercroleîv,lepoupyeîcù.$elócæcæxalrJæ'ðlþr'våryer'c&ü¡'r'vr¡¡lêvæ8¿¿Ì'cöv
ei xal tivtû[ouv f¡¡t'îv xæi <ivd'vr4 tamen et ingenue attestamur
an cupidiores sunt quam veritatis, dicimus
iepö6 æpoxet¡révov'< æpòe e1!1æ colvuv'
eI cr'q pì¡ erlyvco¡lóvcoç re &p'æ36 apud probas et devotas aures nihil in his esse, quod üs, quae supra
M140tòv Àó'¡ov övrø épö xøt Àu$flvau Xotì'""óu'
Èrcecxe¡,t¡,tévoç 9ø¡'r'èv di"imrrs, adversetur. Quid enim, o bone lesu, clarius, q¡rid apertius,
xttl ' quid manifestius inveniri potest quam verba sanctorum doctorum, de
B 116v ¡.r,r¡8è raüra æaPd' ^¡
t 1ïf
1r Òe
rt ^Y,ìP côlv æPoP4 '
¡roulrb-",ç '*'ê9"q 9æoúv' rù xr-rptøxù Ð4trovócr
ÈpY-
!"rtï
æpoxe[¡.tevot, lv $'oíøu &"'¡p"'o¡'é'''¡v -
8¿ù coü Àóyou ¡'r'etæ-
toü $eoü tòu &ptou d'1r'&("o9or" *o'i "¿l'u eïç
oö¡'r'ø

De eccl. hier. III 3, $ rz (PG 3, 44r D-4434)'


8 r Cor tr, z4.l22 Dionys' Areop',
--r 1

84 BESSARToNTS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. þÐ

æoteio$ott, xat ëc¿ æpò ¡lèv cöv


þr¡¡,r,órov êxef,vcov ,iiptov åæÀõç rà.æpoxeí'
quibus supra mentionem fecimus, verba Domini mutare panem in
¡revot eTvær,, þr¡$évcc'rv òè rõv p1¡ráccov eri$r56 ¡.r,ecæpÀr¡&{var eiç oö¡læ; zcõ6 colpus, illa sacramentum integre perficere, verbo Dei panem sancti-
oõv torlror,q cooor5tolç ce oüo¡ xæl to¿orlro¿ç &v8pdor,v, iøor'ç ce xøì, ô¡roíor.6 ficari, panem in corpus per verbum mutari, ante verba panem simpli-
ørlrQ cú | è,ç aoglæv r&. re eiç ifÀlr¡v &peci¡v xcti ti1r,óc4tø, Auovrlor.oç citer esse munus, quod offertur, post verba mox in corpus mutari,
¡&væv'ctæ eipr¡xev div; oÛx ih'ctç gæi1 1e toüco ôp$rì gpovõv. 5 5 aliaque huiusmodi ? A quibus quomoclo, quaeso te, dissentiret Dio-
2 'AÀi- {í g4or ro¿oücóv èørr.v, 6r'ep xoci æpótepov eip{xø¡.r,ev, ó6 töv ei,ç nysius, praesertim doctrina et sapientia ac vitae sanctitate aequalibus
civ xclor,v ëp1ov åæávr<ov xo¡vöv ðvr<ov tie 6lr¡ç tplúàoç, |tøre toüco ¿v- atque simillimis ? Profecto nemo hoc mentis compos fateatur.
òeúxvuosar xæi gøvegòv æ&or, æor,ioør,, dv rpr,ú8æ 6).qv i¡,r.&q åu $uoíøç Est autem, quod Dionysius inquit, tale aliquid, quale superius2
Ðeî. toüco 8' èæei cÌSpó<oç re xæi
"i "Ìqyevéo$øl
&yp'6v<o6 diximus, quod cum opera in creatura totius Trinitatis commlrnia sint,
tar5r4e ceÀecfr årc¿reÀeîo$a¿
o'i 8r5vøcør,, 6ç elípr¡'cær., ¡.r.d,Àlotø &væyxu.iov ðvro6 civ æ&oæv cöv åv cfr vuxri 10 10 ut hoc omnibus palam fiat, operae pretium est totam nos Trinitatem

äeiv7¡ levo¡,r,évcov locopíøv àløÀæpeiv, &v&'yxr¡ f¡p&ç 8v ¡re$' Seepov, fi gúoeoç invocare. puod cum simul et absque intervallo temporis fieri non
M 140v d {¡rerépø æpoogopà, ëXer, æpoeveyxeîv xøi ¡.recd, rù xup¿o(xà þ{¡r,øtoc, 8t'' possit, cum praesertim oporteat omnem illorum, quae ea nocte gesta
ðrv cò æ&v, óç é Xpuoóocop.6ç gr¡or,v, &æægtl(eru.t, ò¿' <Iv Tà npoxei¡.levø sunt historiam enarrare, necesse est nos unum post aliucl secundum
¡.r,eræpgu$¡,r,í(erør, àr' õv ô NrSoorl Ç gïoiv é &pro6 &^¡td.(erølu, Ðr' ôv æpòç
vim et naturam nostrae pronuntiationis exponere. Ita ergo post verba
oô¡lø ¡.r,ecazroreîrær, æurépu. te xu| cò æveü¡,r,ø octgõiç ¡e xæì. È¡i,gavö6 ùcr15 15 Dominica, quibus iuxta Chrysostomum integre perficitur sacramentum

xøÀeîo$ø¿. cærlcr¡v coívuv civ è¡lgæv! êæíxì1or,v tòv $eïov èvtøüS¿ 8r¡Àoüv ac proposita transmutantur, quibusve, ut Gregorius Nyssenus ait,
811?A¿ovrlor,ov ôç ¡t&)'r.aræ toÏç æol).oi6 oüoøv yvópr,¡.r,ov, åv olç gr¡ol ¡.r,etù cì¡v sanctificatur panis, in corpusque transfertur, Patrem ac Spiritum
úæèp øftoü &æoÀo1íøv còv iepéø eiç d¡v coü èwel).ø¡.lévou &vægépovtc¿ èæ¿- palarn atque aperte invocamrrs. Hanc vero manifestam invocationem
cø1iv xøi, Àéyovcæ' loù eTæaq, toüco æo¿eîce ei6 cì¡v å¡.r,Ì¡v &vúpv¡otv<r, Èæì, tamquam multitudini notiorem tradit bcatus Dionysius, cum sacer-
d¡v lepoupyíøv ëp¡eoSør, le¡er.v yrìp ø'itòv åvto¿õSø lepoupyíøv oÛ d¡v ¡róvr¡v 20 2gdotem dicit, postquam pro se respondit, dicens: Tu dixisti, Hoc føc'ite
te xul xupr,ocd,tr2v xæi frq diveu oüx òiv eTev lepoupyr¡¡révæ rù. &^¡w, &ÀÀà c]¡v in meøm, comrnernola.tioneru, tunc demum ad consecrationem accedere.
èxgæveorépuv coîç æoÀÀoîç tøúr4v xøì æpòq cÌ¡v æp<ocíocr¡v èxeivr¡v xa,l cele<o- Consecrationem enim hoc loco vocat non illam, quae sola et principalis
r&ø¡v, civ Ðr,â' cöv xupr,øxõrv Àoyic,lv &vagepo¡.r,åvr¡v, f¡v ôiv åv tQ øùrQ ce est, et sine qua perfici mysterium non posset, sed eam, quae notior
vüv xøi d.p"æ coîç xupr,øxoîç Àóyor6 etp4xev &,v é iepeúç, ei oilroç èæeg(xet ú1 est ac manifestior multitudini, quaeque acL primam illam atque praeci-
grlorç f¡ civ,$poræivr¡. 25 25puam, quae fit verbis Dornini, refertur, quam eodem temporis momento
a Køi àiÀov è[ cT¡v xcri æpò corlc<ov ceteÀer,c'r¡lévæ ù. &,yw rí$Eo.$or¿ gu.lverær.. et, ut supra diximus, eodem nunc, cum verbis Dominicis protulisset
gr¡olyæp, éç é iep&pXr¡ç èv ¡.téor¡ coü $uor,ocor4pLov xæcæarù,ç >xai rùç åepùç sacerdos, si id naLura rerum ferre potuisset.
Seouplúøç ú¡-r,ví¡oøq iepoupyeî cà .$e¿ósærø xæì, úæ' ð{r,v ,iyer, rù ú¡.r,vr¡pøvæ<. Hos autem ex eo quoque fit manifestius, quod etiam ante haec ¡
cò ò' úæ' ð,|r,v &yer,v t&. úg,vr¡¡réva xøcà còv è[r¡y¡d¡v cöv ye to¿or5t<ov - Àép- verba perfectum iaqr sacramentum ponere videtur, cum dicit, quod
ræ¿ òè Má[r,¡,r,oç eïvø¿ é Vêfæq Sohierarcha accedens ad sacrum altare laudat praedictas sacras opera-
- oægz¡vi(er,v Èoci c& ú¡.r,vor5¡,r,evæ, 84].ovó430 tiones et ita consecrat divinissima et manifestat laudata. Manifestare
"c&. ^çe rcpoer"pr¡¡.r,évæ coü Xptocoü $E¿ótøtæ ëp'¡u, 6ou 8ì¡ xøi xæcr¡píSpr¡oev,
xæì. h¿ eiç d,geor,v å¡l,apcr,öv xai eiç (<oiv æióvtov êxeîvæ æeæor,r¡xévøl ø'1tòv autem laudata iuxta expositoris sententiam, qui fuit vir sapientissimus
Mt¿tàrllø8Ì¡tòv øcotipu. oagèç 8' èociv &rca.cr.v, <bç d ¡-r,èv eöv eüç f¡¡.r.&ç leyevr¡- Maximus, est clara facere, quae laudata sunt, hoc est divina opera
¡,révov eüepyeoröv &vd¡.lv'r¡oiq "ce xai 8r{y4or,ç æpò cöv xup¿æxõv Àéyerør, Christi, quae enumeravrt facta a Salvatore nostro in remissionem
tróyorv. ríveç àé eiorv ocücær,, øùtòç æritùç é 8¿8óoxæ),oç ripr,$g,ei. 8&ev xd,i 35 aSpeccatorum et in vitam aeternam. Haec verba sunt Maximi, immo
eò æpò rdlv xupr,øxöv eïvø¿ tróycov ougêaræræ 8z¡loürør,. ô6 àè xaì eiç &geor,v etiam Dionysü. Nemini autem dubium est, coninemorationem divi-
ó'¡,r,øprrôv xæ[ eiç (oriv øióvr,ov gépor,ev cù to¿aütø arltoü ëpyø, eù$r56 ¡retè norum beneficiorum fieri ante verba Dominica. Quae vero illa sint,
rù. xugr.uxà. Àó11ø, ¡l&ÀÀov Ðè ev a,ùtoîç æpôrov æegtêyetær, coîç xupr,a-
Elrce'cq.t ipse doctor enumerat. Quamobrem et ante verba, Domini fuisse haec
manifestissime docere videntur. Quod autem in remissionem peccatorum
B 11?væoîç þí1¡.r,øor,v. r)roüto{r, ^¡&.p gv¡aq rrcò oö¡,r.ú ¡rou rò útèp úpöv xtró¡revov
ei6 &geolv á,¡.r,æpcröv.tr xai' rroütó èot¿ tò øï¡rd, ¡.rou tò úæèp ú¡.r,öv xai æo),Àöv 40 40 et vitam aeternam ipsa opera ducant, mox per verba Dominica sequitur',
immo vero inter ipsa l)omini ve¡ba continetur. Hoc enim esl, inquit,
17 l. c. supra 15, r. I Z7 Dionys. Areop., De eccl. hier. III z (PG 3, 42SD). 18 &vcgépovtø correxi&vugêgovro6MVe I fS ).é1ovcø correxi'\é'¡ovroç MVB I

28 ll.yer,v corr. Mz ex ü^¡er, I ZO rA le r5æ' ð{r,v . . . ri¡r.v¡¡révøl e om.l34 eriepyeorôrv \! M B orz.


I

30 Maxim. Conf., Scholia in Dionys. De eccl. hier. III z (PG4 136D).


Mohlor, Kûrdinrl Bcssôrion. IIL S
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE 6?
66 BESSARToNTS
corþus nl,eLtnr, qu,od, þro uobis lrøngitwr ín remissionem þeccøtorum, et
èxXuvó¡.r,evov eiç &9eor,v &¡løprr'õv.< 6ote xøì x¿cà toücov tòv Sl8doxa)'ov Hic est sanguis m.eus, qui þro uobis et rnultis effund,etur in retnissionem
íi8r¡ eiol rù puocí1pua, 6te aÛcà eic' ügeow ri¡l'øpcr'õv 9éper'v
"""ri.rr.¡r.éuo, þeccatorwm. Quamobrem iuxta huius doctoris sententiam iam per-
çæ¡.rév. go¡rèr-8è'"0,ücæ perâ' cà xupuax& eù$uç þí1¡'r'øtø' i ¡r'&ÀÀov sv æÛtoiç fectum est sacramentum, cum dicimus remissionem peccatomm nobis
-pa"outoiçxuplotxoi'qþ{¡ræouv.xø|yd'p8ì¡êæó¡,r,ev&eio¿cøücæcà'þdpætø 5 praeberi. Dicimus autem hoc subito post verba Domini, immo vero
teÀeoroup^¡ài6 èx.úuo¿c Àó'¡or'ç, roiq lcoücó Èoc¿ cò oö¡rá ¡'r'ou<
xøi >coütó 5
coîç in ipsius Domini verbis. Sequuntur enim haec illa Domini verba,
èos¡ tò æT¡,r& pou<. ôv tpóæov xai cò npa,ypa', f¡ töv ripøptr'öv
8r¡)'48ì¡ &'?ers''ç'
quibus perficitur sacramentum, scilicet Hoc est corþws rneur,ln, et Hic
tfl toü æpd,y¡l,øcoq æùtoü toü xupløxoü àr¡lovótr' oó¡'r'æto6 xur' &ll'æv getu-
est sanguis rneus, qaemadmodum res ipsa rem ipsam sequitur, hoc est
&'poc Xpóvq toü te cöv
fí1,Jr", êæó¡rtu 6v rê èov. xa.i &no¡ê)'¿o¡lø' èv cQ g'éoq peccatot urn remissio Dominici corporis communionem, cujus est effectus.
,$"oup1r,au{í¡,lvou,ô6æpòcõvþr7¡lotr<ov1ívecør'cöv'$elc''lv'xøltoüt5æ'ð'flv 10 Medio igitur illo tempore, quo divina opera ante verba Domini laudantur,
<ilç èòe ix,$¡ - i ro
æ'ic& d,^¡euv - .oü"o àè ¡,,"ù "c.à' þí¡p'æ.ca èxeivæ yLve,tæt,, et quo eadem post illa verba populo manifesta fiunt, consecratio fit
i"porp'¡i* teÀeÏca¿ èu øücoi6 à¡Àovótu coiç þ{¡'røou xai Àóyorq toîç coÜ xuplou'
' O;"ì, ò'è xøi illis videlicet Domini verbis.
--..,:- ¡.r,ecà cøücæ é ocÛcòç tepò6 Ar'ovr16toç' ))úU'vúoøç Ðè xoci Addit etiam postea idem sacer Dionysius: DPostquam autem4
M 141v vo¡eiv $ecopíorv åv vor¡coî6 òggotl¡roîq ènoæ'c';ouÇ
o"þo,o¡rínu ,,,iröu xæi laudaverit et venerandam intellectualemque speculationem eorum in-
"ì¡u
èrci rÌ¡v ou¡-r,poÀr,xiv ørirõv iepou ¡yiæv ë'1çerur, xøl toüro $eoæøpæòócoq'(
ô
15 tellectualibus oculis perspexerit, ad symbolicam eorum consecrationem
è[r¡1o,5¡r"vóç gr¡o, M&E,¡.r.oç. utoüt' ðoc¿ tòv diprov xøi cò
æocÍ¡pr,ov eriÀoyöv 15
lepouplíav
venit, et hoc secundum divinam traditionem.< Quem locum exponens
rõv-tiyícov ò.plau.< tlv coívuv coü &prou xøi æorr¡piou eùlo1íæv
Maximus ait: lBenedicens scilicet panem et calicem sacrorum mune-
gr¡oi À.ou,ioroq, xæl iepoupyiøv Seonøpdàotov' tò 8è tie iepoup'f iøç ðvo¡ra'
rum.(i Ergo benedictionem panis et calicis consecrationem ait esse
t|u ..i.ri.oru tAu á,1iov 8r¡loüv 8rà æøvtòç coÜ ló1ou eoü $elou Arovuolou Dionysius, eamque secundum divinam traditjonem. Benedictio igitur
coívuv erlÀo1íæ roü &ptou xoti æorr¡piou, i)v óte xørà
T
Selxvucoc¡ òr,øpgí18r¡v. i 20 panis et calicis, qua tunc secundum Dionysium sacerdotes utebantur,
erilo'¡'í1oaç' &yú'auç'2¡
B 118^¿ovúorov ðrroíouv oi iepeiq øv cQ Àé1elv'eriXøpuoc{oaq, cum dicebant: Et gratias agens benedixit, sanctificavit, fregit deditque
xì,ú.oaÇ ëg<¡xe coiç ,i1ior,ç aûcoü ¡ra$r¡cøiç xo¿i &æoocóÀorq
eiæóv' Àd,pete,
disciptrlis suis dicens: Acciþite et mønducøte, koc est corþws rneurn:
g&ye'ce,roiu'c6èa¡t,còoõ¡lú¡'r'ou,øúc4¡'lecàcövþr¡¡'r'd'rolvèxelv<oviepouplei haec, inquam, benedictio per verba Domini perficit sacramentum.
tâ'-¡,r,uotí1ptø' 6.$ev xæi 97o,"v øÛcò é Ar,ovr5oloq $eozrapøàóc<oq
yiveo$øu.
Àøpeiv &pcov' eÛXøpuorioør'' eÛtro'¡ioar' Quamobrem secundum divinam traditionem hoc fieri inquit Dionysius.
,.øp,i8oo16 8è toü Xpr,ocoü æÚcr¡ 1é1ovev 25 Traditio enim Christi haec fuit: accipere panem, gratias agere, benedicere
èxeTvø c& æpoerpr¡¡.révæ eineiv. ¿l¡o'ce x&x toút<¡v töv
Ar,ovuoiou 25
,o,i þ{¡rocræ et verba illa pronuntiare. Nonne igitur luce clarius videmus etiam
"& ii8¡ iepoupyrl$ivør tò ¡luot{pr'ov tî¡e e$Aæpt'oriuc'
Àó1ov coiq xupuøxoiq þ{¡ræotv testimonio Dionysü per verba Domini consecratum esse eucharistiae
e'3Àoyiae f¡yr¡on¡réur¡q oægö6 8eíxvucør,. xocì ¡.ldÀr,oror xøtà
cor5ç i¡-r'ecépouç,
riç mysterium benedictione praecedente ? praesertim iuxta Graecorum
of ¡r"rù riv
lepriv "cp&ne(æv cöv ¡ópov riæóSeo¿v ori5éæote æÛrà oÜce
ritum, qui post oblationem munemm in altari, nunquam ea nec antea,
"Ì¡u "i6 Ì) 6cøv arlcà, xoti ctyrú(er,v o'lovcøt, 8r¡ìovórr,
æpócepov oüte Úocepov eriloyoüor,v, 30 nec post benedicunt, nisi tantum cum se existimant consecrare, quasi
civ eriÀo'¡iøv tø'1t¡v, 39
e¡Àoyíav åyr.d,(erv vo¡,r,í(ovceç. ð$ev xai 'riv
xo,i a,i"oì benedictionem consecrationi necessariam existimantes. Propter quod
Mú[rpoq èv tQ æpò cõv zuprøxöv lóyorv cóæ<p cr$éøor'v'
-- ìv Arovr5ouoq "ocì
M 142 et hanc benedictionem, quam Dionysius et Maximus ante verba Domini
oi f¡pérepor, næpeöorv orix ðpsö6. ¿ÀÀ- e¿ 'c6te r)]í'cù. e'3lo'¡eîv òeî - àeî òè faciendam censent, praetermittunt nostri, non recte quidem facientes.
*0,.ù ,oú.orçrorSq àt8aoxúlouç xøi æpó tor5coiv xatà, tiv coü xupíou
1e
ær,oreúer,v-pd,).locæ töv ttupløxöv
Quod si tunc benedicere decet, ut hi doctores sentiunt, immo vero ut
æapú8oor,v - r6.íe xøl ceÀeio$æ¿ a,lrà xp! oloç lé1<ov35 35 Dominus tradidit, procul dubio tunc prolatis Dominí verbis credendum
èrrrl'"y"ur¡¡ré,cov þr¡¡,ld'ccov' eT'¡'è¡lgavÉocepov cò o¿rltò Ar'ovr1 est fieri consecrationem. Subdit deinde Dionysius, quod postulans
èrr&^¡"t, årc ¡¿ft,rìc'.e ai.r\oæç é iepúpxr¡ç 1evÉo$ocr' tiç $eo¡'tr*ú'cov ..ulrcr¡ç
hierarcha, ut dignus fiat hac consecratione et ad similitudinem Christi
lepoupyiøç xøi tfr æpòç ør]tòv Xpr'ocòv &go¡.r'otóoer' sâ' $eîa teÀéoo¿¿
xaì 8¿ø-
haec divina perficiat et caste distribuat, participaturosçlue, prout sacros
8oüvæ¿' nnud''yu^ç xøì, toùç töv lepöv ¡'¿e$éfovtøq iepoæpercöq ¡.r'etøa¡eiv' decet, particípet, consecrat divinissima. Ex quibus manifestissime
xæì' re]'êoa't 6uvex-
iepoup'¡eÏ 'cù. Ðeu6ræ¡u<. Silov ¡.r,èv oõv, ó6 cò lepoupyiootu 40 apparet, quod haec verba consecrare atque perficere per synecdochen
tò 46
òoxlxöç ¡e xæ|' ne ptÀr¡ætr,xöG 7lPò6 rã,ìÀcr' rrì årró¡,r,evæ zcøpøÀø¡lpúvetæ1,
ad ea, quae sequuntur, accipi debent, id est ad castam distributionem
Maxim. Conf.'
12 Dionys. Areop., De eccl' hier' III 3, $ rz (PG 3' 44r D) | 15
III rz ragBC)' g[ Dionys. AreoP.,
Scholia in Dionys' De eccl. hier' 3, $ (PG a, I 4 æpõtov B lrþ. þost xugcxoiç | 36 ui.cí1cuçl n om.
De eccl hier. III 3, $ rz (PG 3, 44 S A)
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE, 69
68 BESSARToNTS

xal ¡.r,etotoXeTv &Eíoç, &' æ&vræ, óç ÐiÀov Èæ¿oüo¿ et dignam participationem, çluae omnia post consecrationem mysterii
B 118" 8¿¿òoüvø¿ ò1).a8ì¡ æøvd,.¡v<oç
precari ac petere solemus. Quod facile est intellegere, si quis missas
ri¡v tie iep&ç cærlrr¡ç 'Icrxópou xcrl Bao¿Àeíou xøl Xpuoootópou ceÀet!6
tiv llp d[uot a lacobo, Basilio et Chrysostomo editas diligenter animadvertat.
ouv${xr¡v, ¡,tetù lepoupyiæv toü ¡'tuot'4píou eùXó¡'le'$ø' :u6re
Tunc enim supplices oramus, ut digne communicare et caeteris distri-
yruéobo* xøl ¡.r,etøoXeiv xaì ¡¿ocàoövu't &l¡.ç ¡eópe$ø' <Í¡ote tò èætqepó¡levov
5 buere possimus. puamobrem quae subiunguntur verba consecrare ac
irpoupy.iu xc¿f teléoø¡ rà, $eiø i) xøt& tòv æpco,$rSotepov toü Àóyou o¡z¡¡laclo¡r.òv
5
divina conficere aut per synecdochen aut per hysterologiam dicuntur,
rì¡v èpgøveotépav cærlc4v cie tP¿á8oc ånixþorv, 'Íitr'ç orlX oücoç
"tpr¡rot, i c4 vel forte, quod supra dictum est, manifestiorem invocationem, quae
Ðr'appí¡8r¡v toiq toÜ xup íou èp"'p aLve"cæt þ'ri¡'r'øor'v, ¡'r'øiver'
oriòè )'ehæçu'L Salvatoris verbis non ita aperte continebatur, significans.
16. Ko¿l tøücæ ¡rèu ,rpò6 ¡ù'c èt' èvo¿vsiou Ðor&ca4 ixævöç ðXer'
Haec habui, quae de eucharistiae sacramento, sicuti ab initio pollici- 16.
crqori8evingiguolc,¡r,ì¡eixflèpû(ervå$éÀovt¿'¡'te¡'r'v{o$coò'6¡'r'<'16æ&'çtt'ç
10 tus fueram, in praesentia dissererem. Ubi ita, ni fallor, adversantium
xøl ror5tou, óq cöv' *poo"u"X$rroõv ¡.1,øptup¿öv cõ¡v $eiolv æætép<,lv xæi 10 rationes atque algumenta solvi, ut nulla posthac frustra et inaniter
M!4zyàr8øoxúlcov, oTe *upro*&'-þt¡p.æræ civ iepouplíæv &æapci(ew òerxvúouou,
"d, contendend.i relicta occasio videretur. Modo omnes meminerint, quam
oægeori,t'ruv te xul' d'unutrppí¡"tov oÛoõv Ñ&wu tù 'iiÀÀø
æpòç èxeÏva 8ei
xøl oÛxèxeivæ æpòç tøütoc, æpòç orá$p¡v ô Àéyerøl æétpov'
ori npòç
éÀxelv,
æroreúelv,
æérpov ocd,$¡.r,2¡v. x&x"ivi,.q ¡r&ÀÀov ï) éæororo¡í1æoce &À).or,6 xpflvar,
cò ¡r,èv 6", ou¡r9óu.ç æepi corltou o[ èt, t'
ê:")æc ol èx òuo¡'r'õv r'
rarêleçL'
8l8d'oxouor,, .ò ò' 6", xo¿l oÚtco ou'fli'tç ¡e xa'T 8r'øppí¡8r¡v' <ilç pr¡8e¡liøv 6)'oç
&),Àcoç Àéyeo$øu àoxoüvræ omnium esse credendum, tum quia unanimes et unius sententiae omnes
xara),elæeotøl ripgr,op{c4otv, xøl ¡ld,Àuot' ètrei.¡ú.^¡e
xæl 5r,ø*ópouç åp¡.r'r¡veia6. sunt sive orientales sive occidui, tum quod ita clare ac manifeste de
æleíouq èær¡éXor,vt' &v &¡.r.ø
hac re loquuntur, ut nulla omnino dubítatio supersit tibi. Quae ex
&.au.géo,cegti"é xc¿ì
"ioru
coi6 ^¡àp oa'gêcr. æpò6 tiv tärv &oø9eotêpav xwævór¡otv Xpflo$ær' æ&v'ceç involuta
20 adverso dicuntur, ita obscura et quibusdam quasi tenebris
oi Àó'¡cov tpógr,¡.r,ou ,toci rc"pì èxeivouq oæou8d(ovce6 rcøpøxelerSovccrí te xøi 20 sunt, ut plures variasque et vix extricabiles recipiant expositiones'
aûtoì oúrt¡ ,ro,àUo,u. <lv oúror6 è¡óvrov &[roü¡r.ev toùç åvteu{o¡,r,évou6 rQte
Clarioribus autem ad eoïum, quae obscuriora sunt, cognitionem utendum
B 11g rð te xøt &leu ëptàoç, ¡róvr¡ç 8è ci¡e å6 &Àl$eiaq
ou'¡1pd'¡,r,¡,uøcr, eriyvtopóvc,r6
esse eruditi omnes et putant et iubent. Quae cum ita sint, ad extremum
eúpéo".o6 ,ce xq.i. ei8foe<oç x&pr,v xoci per' &y&.rct¡Ç cà eipr¡¡.r,éva èler&.aævruç
eos, in quorum manus haec forte pervenerint, hortamur atque obsecra-
perà. t\e åì,¡.$eiø6 1'evéosocr, xæì, eúpe$eÏouv &,oæú.ouo$æ¿ xal toîç &ltro¿ç
25 mus, ut omni reiecta contentione studio dumtaxat inveniendae veritatis
r1æo8ei[ar,, ,.oil,,l, Xnipt w eîæ6vra.q toi6 &Àóycoç re xæ'ì' êptøtr'xõ6' æolÀdxr'6 26
haec legentes ad. ipsam veritatem accedant, inventam suscipiant,
re xæï iippe<ov, 6t¿ ôiv rrlXor,, ctger'¡öq riæoppíæ-
susceptamque caeteris patefaciarlt. valeant autem hi omnes, qui
8è xøì, ¡r.r&
"rpor"4iøxro¡.r.oü
fou6l,v
rationis callem minime seçluentes, cum contentione ac saepe etiam
Y in fine:'E[looc tQ êautoü ægtorotrlnç <i6 flv 8r5vøtov' iurgiis et contumeliis, quidquid eis in mentem vel potius buccam
ggvenerit, nemini paIentes, eTuctare atque evomele non eÌubescant.
Br¡ooap[<ovog
BESSARIONI S CARDINALI S
'Eæ¿oxóæqu )øptvr¡e, xøpòr,vúÀeoq Nlxøíøq fol'r6o
IN ILLUD EVANGELII: xøl æætPtd,pXou KovotavtlvouæóÀeoç,
, ì .
er,q co pr¡còv T oü erlalyeÀíou cò Èàv øùcòv SéÀco ¡léveuv,
SIC EUM VOLO MANERE, gUID AD TE ?

5 ë<oq ëPXo¡.r.øl, ti nPòç oé;

Toü xøcà'Icod,vvr¡v eriæ1yøÀiou ðv tfl ocùtoü coü æøveug{pou xøi eriøyyeÀuoroü 1¡


r
Die alte Streitfrage um die angeführte Stelle der Vulgata, ob sie
wie allgemein überliefert siç eum volo manere, oder mit dem grie- 'Iod,vvou éoptfr Àørr,vr,xãr6 &vøyr,vooxo¡lévou, èæei æpòç tiv åpóe4or'v fi flÉtpoç
chischen èàv øûcòv $óÀ<o ¡.r.éver,v in si eum volo manere zu vetbessern toü oorcipoq æuu$d'v..or, æepì,'I(Ðúvvou tréy<ov' >xrlpte, oücoç Eè ti;<r ô xúpuo6
sei, hatte auch in Bessarions Akademie zu Rom Gelegenheit as teb- xørà cò ållr¡vrxòv &æoxplve,cøt' lèùv a'ltòv $é),o ¡-r,éver,v, É<oç ëpXo¡.r,ør,,
¡_r,èv

hafter Erörterung gegeben. Ausgangspunkt war eine bis heute noch toci æpòc oé; oú &xoloú$e¿ ¡ror,<, cò 8è løc¿vr,xóv' r>oÚcoç ørjtòv 8'éÀ<o ¡.r,éver,v,
nicht wieder aufgetauchte Schrift des Georgios Trapezuntios, die etwa é<oç ëpXo¡.r.crr,, gToL, cí æpò6 ot.;< Ç1ø¡or'ç 1éyovev, ei òp$öq é åp¡r'r¡veúoøç
aus den Jahren f'4ß154 stammtel. Auf sie ging der griechische Kar- f¡p¡rí1uruoru. å¡-roõ òè eiæóvroç ¡.r,ecevr¡véX$ør, ¡rèv ðp$öq èx toü åÀÀr¡vr,xoü eiq
cò loct¿vrxòv úæó .¡e toü åp¡.r.r¡veúoøvcoç éq ð¡-r,oi Soxeî, oüto à'orj coü åp¡rr¡véorç
T
dinal wahrscheinlich bald nach seiner Rückkehr von seiner Legation
in Bologna (r+SS) mit der vorliegenden Abhandlung ein. Bisher war 'Iep<ovr5pou, &ÀÀà cöv ypø9éov &.p.up:ir¡¡t"ø' yeyovévøt', of þç8í<oç &'v i18úvævto
diese nur in einer lateinischen Übersetzung bekannt, die bei Migne P. 15 æløvr¡Ðflvør, tö ÀactvtxQ ouvøætr,xQ ouv8eo¡'r'Q
cQ oi, 6æep &vtì' toü ei i)
gr. 16r, 623-44o zugänglich ist. Nachdem ich den griechischen Text Èàv êÀÀr¡vr,xoü Àø¡.r.pd,vecar,, èv 1pd¡.r,y.ø cò c ìicor' x æpoo$epr'ávov xøl &vti
erstmals in der Römischen Quartalschrift 4r (1933), 189-zo6 heraus- oi oix iilorv ,ivtì, ei oiit<,r6 còv ló1ov &væyr'vóoxeo$ør' yr'vo¡'rêvcov øitit¡v'
þ{ocø yrip &v tç &truy}ei:4 eîç æÀd,v¡v, f¡vix'
gegeben habe, biete ich ihn hier nochmals mit Verbesserungen. Einzige øv tr'ç or¡¡'tocvctxri tr'voq Àéfr'ç
]) xai æÀe¿óvov &9otr,pe$évcoq
Vorlage ist der schon oben S. r erwähnte Cod. Marc. gr. 527, Fol. ài6 åtépøv f,é[rv &llo o-r¡¡ræívouoav åvòç otor,Xeiou
r6o-r74v. Die Bedeutung der Textkritik Bessarions erhellt dataus, 20iæpoore$êvroç¡te'tunor,r¡Sivær,8'5vø¿ro. 6onep dvei cl6 cò Xotpiov Xópr'ov xøi
'liyouv oÚc<oq fol' r6ov
daß diese Schrift Lorenzo Valla die Anregung zur Abfassung seiner 1'ò &uárroÀru, Ì) ¡-litpøv eíztor cÌ¡v prjtpæv. cuvèq toÛvavtiov oîx,
Adnotationes zum Neuen Testament gegeben hatz. 8rïo¡upi(ovco ãgeíÀer.v &væ'¡r,vóoxeo$ø¿ xo¿l' 8{ tr'or'v èær'Xer'pí1¡'r'øo¿ coùvøvtiov
err.,iau"o 8e¡xyúvæ¿. ðp$öq ce "¡ùp ëXer,v cò Àac¿v¿xòv Sr,ioXupí(ovto zøì |
r Nicht zu verwechseln mit der ebendahin zielenden späteren Sch¡ift des Georgios coü éÀÀr¡vrxoü péÀcrov i è,"io¡e eõ ðxer,v. rærirò yrÌp o¡¡-r,øíver.v. cò ¡.r,èv oõv
Trapezuntios bei Migne, P. gr. r6r, 867-882. toü élÀr¡vr,xoü ëXer,v èæelrîvæ,; oùx ÈcóÀ¡,r,r¡oøv. il]àer,ootv'¡àp rÌ8rævó1cóv
2 2b péÀrr,ov
Zttn Ganzen vgl. L. Mohler, Ka¡dinal Bessarion als Theologe, Humanist und
Staatsmann, I Paderborn 1923, S. 3gg-4oç
ce òv xøi æ&vr7¡ dðr,øvo{ccoç þr¡$év, e'ú 1' èxeivo ¡.r,èv'Iod,vvr¡v a,icòv erioclle-
Àr,otiv iiàe r,oøv ouvte$r¡xévør, oÚt<'rq 6ç ë'yeq xøì taüco¿ Àê[er' cfr èàv pr¡8e-
¡-r,íøv 6Àco6 &¡lgr,poÀiav èzrl8eXo¡lév¡,
toüto 8' åp¡-r'r¡véot oiov 8{æore ¡retevelxeiv
&v$ponov ånÀö6, oti toooJ"¡e 6o16 'Ioúvv,q i(¿opévov xd'pr'coq, xai
lé(eu
toü
fàp oi, riq eip't¡tat', or¡¡'r'aivovtr' tò ei åvòç 1pd'¡r¡'r'øcoç
c
30d¡rgrpó).rp.

i¡'co,' xxlræ æpoote$évco ç &yvoLq ypagé<ov, ei oÚrolç ëtuXev, f¡ 6Ài¡ ¡'r'ecø-
páÀÀerør, ëvvor,oc, xal rivrì,cle oi iilouv ei ì) Èàv oîx ^i¡'cot oíitioç voeîo$øi te
xøi &vocyr,vóoxeo$ct¿ æo¿ei'
Tò ò' òp$óræ r& re xui eõ ðxelv rò locr¡vr,xòv xoci àeiv &væ1r,vóoxer,v' oÚco6 z

g5 o¿riròv $éÀ<,: ¡réver,v, éoç ëpXo¡rør,, tí æpòç oÉ; coüto òè )'óyor'q ttoì'v ixøvoiç

9 Joh zr, zr sq
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE' 73
72 BESSARToNIS
t
Kct[ cà ¡.r,èv Èxeívorv to¿øütø. i¡¡.r.eiç 8è npò coü eiq dv cöv xæc& p'ëpoc'Z¡
fol. 16o bis olovra¿ xæræoxev&(ouolv. æpörov g.èv yrip Èx toü cä¡v -Àøtlv<¡v å1ícov æoctépcov
åæóxplouv x¿reÀ$ETv úæo$éoeoi r¡o¿ ròv Àóyov éæÀúoo¡.r,ev. xøì rupittæ ¡.r,évfol'tór
xaì ð¡8o¿oxáÀov d[r,ó¡.r,øcoç, 'Iep<ovr3¡.r.ou, Aùlouoclvou xai töv dlÀ<ov è.fctyer"-
gæp€v, <ir6 ròv ëx'cr,voç gcovle eiq d,ÀÀr¡v ge:,d^¡ovr&' r'' &v&:¡xt¡ arlròv Èv zr&o¿v
poüotdvæpoxel¡.r,év4vþior,voü8¡à,toüèáv,&7'Àùtoüoúro6&vø'¡'lvcooxóvtc'rv Érrro$n, èxetv"¡1 ri¡ YPng.i, èlï¡çrt ¡ter&y7¿, xoci toîç æÛtoî6 óq oióv te Xpó-
xæI òtr¡'¡ou¡lÉv<,.rv. xøì pútrroræ Aùyouoclvou, ôç tò æøpòv þr¡tòv
r¿ å[r¡1or5-
5 toüto òè ev tfr Seíç 9uÀøxcéov YPngñ, a' fl ori þ{potcæ
Fevoç õ'og<ordcorç vori¡.r.øo i. re xaiÀó1otq,
óq ixeîvoe elco$e' caric4v tiv &volæv 5 ¡revov þ{¡r,æor. ¡.r,d,Àtotø
mlr'ç'ct¡pt¡rêa' lev 1ùp tfr $eíç
¡.r,óvov, &ÀÀà, tøì aritÌ¡ töv þr¡¡rd'c<ov ú1 TPæ9ñ'
æÛcò o'4¡,r,øivetv ¡r¡f.oi. o,i eixòç æÛro'i6 &yvofloær tdÀr¡$éç' oo*<otépouç
*ìp rrpòç IIø¡r¡ráXróv gr¡orv 'Iepóvu¡.r.oç, xæi øüd tõv þr¡¡'r'd'tcov í¡'cø,lr'ç ¡'r'uorí1próv
ye f¡¡löv re Àøclvlxiv tt¡v re êÀÀr¡vlxì¡v gtovi¡v levo¡'r'åvouç' xæì' ¡'¿úÀr'ocø
'cí1v
èot¿v. orl8è.¡rip pr,xpòç ô xív8uvoq ¡-te'uøæolioøi tr' åv ær1tfr, où8' ëfeotr'toüco
*ei xæi ngò øütöv oücoç flv Èv cQ æøpà Âacívo¿q eriøyyeÀiqr xei¡.r,evov. p.nic æpò6'!iv rt pecd'yeræt' i8í<o¡'tø ëv tuo¿'c6æo4æav'
æor,ioctt, ei ¡.r.ì¡ tò
3 ,,Er¿ oü xøuvoco¡.r.r¡téov ori8è ¡.r,ecæpÀr¡téov tie $eiøC YPo(9iç xæi pdÀtoca "iç 6æep 6¡l<o6 ev cQ æpoxer,¡.r'évqo
l0cd,æøo¿v &v$lotøco, Xópocv orix ëXer" ¡6 ¡e
oÜ ¡-r,iøv xepaíøv, orix iöca 8v' &'oeþêc' te yàp toÜco
xaù åæ¿- 10
toü eüæ1yeÀlou,'*ri .yà.p èlêoru.r. þ{¡røorv oíÀÀouç r}¡v æùc}¡v ëvvo¿øv &æo8oüvæ¿'<
pløpèç ,i,ro,. ìoiç d'8er,o¿v n&vtu. Íù'
pouÀo¡.r,évor,6 ð^uteü$ev 8o$í¡oeo$c¿¿
"Eæe¿¡a xai coüto iocéov, 6ç eî xa.i tuv<ov yéyove Ðó4æ tòv ¡løxd'pr'ov
z

rle iep&e Ypcrgìq &vurpêæew, oü ¡'r'úÀr'oræ &'7excêov' 'I<oávvr¡v tòv eriæyyeÀtorì¡v ¡r{æ<o te$vd,vocr, åÀÀà' (övto¿ tiv òeutépæv toü
L "Ec¡. é ui ojv8"o¡,roq,ro-è ¡-r,èv èæi pepør,óoeoq, æotè ò'èæ'<Ì¡-r.9rpolíøq Xpr,oroü &va¡réver,v'æapouoløv,'f¡ &À1'$eotépæ 6¡'r'o6 cõ¡v $eí'cov 8¿òøoxdlcori
Iø¡.r,pd,vetøt' Ëæ[ ¡,r,èv 1àp éplotr'xoü xøi ¡'r'álrotø peeà' èveotöroc
xæ\ ra'pæ'
ópto. 15 rs òiEø øipei te$vd.væu øri, óv, ei xøì p{te pæprupi<¡ ¡'r'{ce vóoqr tr'vì' i sævdcou
,n",*oî., xpóvou xet¡levov, &te oa,gaolfêp<¡v xo¿i pepøuo,répov xæì. æpä'1¡ra ,i,ôlu¡ ,r"pro¡e$évcot, &Àl' è$elovtl ëtr' ú1r'øívov,æ xøl eõ ëXovræ eiç 'c&Pov'
èyucoo¡.r,évov oz¡¡'tar'vóvc<ov, åæi pe pølóoeco6 voeî' ¡letù òè ùæoco¿xc¿xoõ

¡réuo,
"ni ôv oi'¡ra$r¡rni .¡ è*"iuou xeÀeúoe¿ eipyd, ;avto, xæceÀ$óvcc¿ xæraxÀr,$!vør,,
ripgr,poÀiøv .ioiy"r. èv ¡'r'évrou TE rö ¡'r'éÀìovcr' Xpóvqù Ðr'ri dv
aricoü coü
pepotioor,v æávtï æveü¡loc cÇi ,$eQ zrocpocàoüvør, xai toiq n*t¡&'o'' æpootesivør'' &va1vóc<'loæv
¡léÀÀovco6 &ò¡Àiøv Îe xo:i
ti¡,r,9t,poÀiøv oüc, èæì, épr,otuxoü
Br,p'¡uÀiou xøi o[ pou].ó¡revol'Iepovr5¡-r.ou tà ëv tE cQ æepi oü é Àóyo6 eùø1yeÀiou, ëv ce tQ
oÚc' èæi úrroro*c¿*oü te),eí,(Ðç &¡.r,9r,poÀíøv or¡¡.r.otíver,. xocì toüro 20&noxøÀút{.,eoç æpoor,pic¡, åv olç cà eipr¡pévø xæc& Àé[r,v ô øùcóc ar¡or, þripærø.fol
16rv
Kr,xépclvo6 æøpø8eiy¡1,æo¿ Seixvuta¿. ¡.r.ecà, ¡r,éwor, åveotöcoç
xæi èæ' ¿ücoütoü20
AriyouocTvov ev tfr coü xøtù 'Ic^id'vvr¡v è17^¡í7oer' ev åxeivqo cQ
cï",,0r'¡uóe,,loocv
&eì, or1¡,r,øiver,. e'Eei oõv cò èàv séÀco pepæúootv or¡-
üæoto¿xe¿xoü þepo,í.orv
tóæç, ðzrou roüro (r¡ceicør, cò (ú"tlt ". &va'¡vócooav ev 8tø9ópouç r6æotç
¡ö åàv SéÀ<o tQ oúr<oq $élco'
pøível, to¿rlróv èa'c¿
5 ,'Et¿ 6æou pì¡ f¡ ðipvr¡or,6 ì) tíÀor6 &¡r,9upoÀiæ xópæv ëxer,, cÇi épuotrxÇr ,òv ipuoóoropov 'I.oú,vvr¡v xøl æoÀloùç ¿iltrouç röv ô¿¡aoxúÀcov 'ElÀí1vov
te xai Âæcúvov, xøi ¡.r,età rooor5tov xøì to¡orJtcov otv8pöv xøì øÛtò6 cò arlrò
f.16obisvXpr¡otéov ¡lrrù toü
"i. - ò' Èxeiv<p roü eriøyyeÀiou tÇ¡ tóæ<¡l orix ëXel Xópav
(8eÏ)' 25 éc eixòq ou¡.r,gpovelc<o. ei '¡àp xu.L t,.veç cöv vecocép<ov ritÀIoç è9póvr¡oøv,
f¡' i¡rgrporûo,. pr.ecù épuorr,xoü *poc ouvtøxcéov rò ei, xaL léyer,v eizS
èvøvt¿oüvcør
xæi tor5rt¡v 6pl<o6 orix ðÀúyor,, xcti 6oo¿ oogótepol vo¡.r.1(ovcal,
séÀ<o, 6æep åo"ì, rørjròv rÇr o&<oç sÉÀ<,1, 6ote oÚtolç $éÀco
&væ'¡vorocéov.
èxei,votç r)¡v cöv ripXar,ocêp<ov àyxpivovceç òó[øv xai s¿o¿v oixelo¿6 Àó1olç
6r¿ 8è rò èà,v Sétro sørltòv cQ oÚt<oç séÀco àúvætøt, xctl roloüt' &v cuvu æøpø- 'Á, töv
a,rlri¡v pepøtoüvteç, th" nepl toü '$avútou 'Iod'vvou á1i<ov òó[æv i
8ei^¡¡.r,øtr 8er,X$eir¡. ei ^¡ap tuq èo$íovtr' xpéa'ç ri, ææpaoxeufr xpéæç èoSierç
ì) ei xaû t:{.\?' &¡'r'9r'poìíøç'
cí oé; rruæ'y*ui,iv ce eïvæ¿ xai æóppo xaat¿e &¡.r.9r'poÀiøç
o,\ rrnp*á""uñ é ò'&æoxpívo¡to'èd'v cpóyol' æpòç ræricòv
eivø¿' ô xàv ¡'r'ì¡ &Àr¡$è6 eir¡ òo[d'(etv' 6¡'t.6 ei
"¡ "i,,o''; 30zcøp; ðÀr.1iocorç ci¡r,gípolov
Èpei,'6oæep &u èogio, ci æpòç oè; cltore tò èùv tpó1<o xo¿l tò30 'gvexa.
"i "i,,r"u.vai r.óiou ,ori Stcrìé[etoq t6 1e vüv eîvør' ou1'Xcoprioo¡rev' coücó '¡e oÛx &v
vøù cpó.¡<o carjtòv ov¡¡.1æíver, xai dxoÀoú$<lç tò èriv $éÀ<o co¿ritòv
cÇr oiitcoq
trç dpvr¡$"ir¡, óç tò ¡.r,èv ce$vávø¿ a'jcòv ¡'¿&lÀov pépærov i ti¡r9íBoÀov eÏvotl'
.$éÀo òrivø¿t'
cò Ðá'¡e (iv pepøuóicæ ¡.r.èv oriòæ¡'lfr, &p9r'poliæv 8è xai páÀtocæ
d,v. ëye''v' &re
oEï8écr,6etæor,,gaol,,Ðr'àtioõvóeúøyyeÀrodçèæ&yet'xæìorixeTæev 'cæinqÇ leyevr¡pévou c!6 àó[r¡e'
8i' ¡rr¡8evòç
'Iiai cöv &pXøitiv пÐo¿oxáÀ<ov
é ,Ir¡ooü6, 6c¿ orjx &æo$vfroxet, rilÀ, åàv æùcòv séÀ<o ¡,r,évelv, oùÙèv Àé1er,. 35 óq cà '$eiø tie na')'a'tã,ç te xaì véaç s
rexæ|. ëvvouæv, &À}'ù cà þ{¡latø35 ¡,,,ì¡v o,iÐè ioüto èrrrlr¡otÉor,,
æpöcov pa, yùp où dv töv þr¡¡.r,&cov 8úvø¡.r,ív
òr,ø.$í¡xr¡e prpfi" åv øÛcoiç æpoor,¡.r.ior,q cT¡Çruioteti.4 nøpà 'Aæcivou6
toüco ¡-r'èv
aücà ô ,rinyiri,or¡6-&pveicar. eîcø ò¿ù coü o{ic<,rç SéÀo orl cò oÚr<oç ørltòv
¿à8¡o¿ cöv åPàoPí1xovtæ
$éle¿v ¡,reur,, ot¡¡rniver,, dÀÀà' pouÀo¡.r'évou Èoti þí1¡racct èærtr'¡j'ioar tQ llécp<¡r ø xæ[
'o[lj"òu lxoiq æ]'ei<o æPò
cà ¡rr¡giv ,rpòç èpeuvövcr,. 6sev gæivecær, úpprq eïvøu tÇr eriæy1eÀíç, te è1PîPo xq'l'1o1't6z
ø¿, fi Læ
îpórepov
eí rr,ç còv ,årrou ,oû"ov ¡.r,ecøæor,!oør, por!Àorto, xæi óç.&æo$o¿vætéov xal $eio¿ 8¿8áoxøtro¡ Kuæpr'øvóç, 'Ilúpr'oq' A'iyouocivo6
40 oï, <ÌpXøior êoæépr,ot
Ì) ori8è 8,5væ¿t' dot 'ctç ðp$óÐo[oç eÍvøi re xøi Ào'¡i(eo'$a¿ é 40
¡rerocæor,r¡téov,
¡.r,erøæor,eTvSeiv civ þ!or,v cæúr4v oió¡.r,evoç. ó 8' æritóq ¡.r,or, òoxeî pr.ì¡ xeúpco
33 peparóer¡cø correxi pepa.6T ørø Ms'
å,v æordoe r,v 8uv&¡reóç te xæì èlovoLa'ç èærÀøpópevoç'
6 Cf. Hier' Ep. LVII Acl Pammachium (PL zz' 568)
1 Àc¿clvcovl -ô'c¿tíov Ms
BESSARIONIS
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE 75
74
cÇr rõv paor,Àetôv pr,plí<¡, 6nou nepl ciç Seutépcrç cöv Or,Àlotílov íprr¡c, è*
'Ieporvrl¡.r,r¡ orlyXpovoq, ¡,r.&Àtrov 8'èxeí,v<1r æpeopúq oertoç tix¡'ld(<ov, oo9óratot
rfr xorÀd,òr, (Þæpàv ðvroq coÜ Àóyou èæáyefo(r, ' ))i]pófrl6e 8è é Aaui8 còv Kr5pr,ov. <
èfr¡yi1oæv'co. notrÀoúç te to,)ç 'ci¡c" Seiae TPegiç è, titc ållr¡vlxfie eiq tì¡v
åvcøü$ø yù.g na.p&. cr,or,v åogø).¡,r.évor,ç Br,pÀíotç æpooci$etu,t,' tei civelerloopau
Àøcr,vr,xiv 8¿d,ìexrov åp¡.r,r¡veiq lelevio$ør, ¡røptupeî Ariyouorîvoç èv cQ tpít<¡l
eiq còv @rfu,océov<, xai lei òóoeuq o¿ùtoriç åv rfr Xer,pí ¡rou<. 6æep èv tõ¡ åppaÏxQ
tflÇ Xprocrøvuxiç àr8øoxøÀíøç pr,pÀicp lé1<'rv' >o[' ¡'r'èv '¡àp èx rie 'Eppocíôv
eð6tì¡v Âætlv<¡v g<ovì¡v d¡v 8elæv ¡.reteveyx'vreç Tpcrgùv &pr,$¡.r,r¡$ivær, òr5vøvta¿' 5
5 oü7 eùpíoxecær ¡rd,ptuoi coT6 tiv
'Eppøíov govÌ¡v &xpr,pö6 !oxr¡¡révor,6. ctÀl'
6cr, ev cfr æpót¡ röv o¿À¿oré<ov.Íirt¡ oúcoq &vayltßoxera.r,, xdvcaüsú t¿veç
oi à'èx riç,8),1{v<ov cipr,$¡.r.oü xpeLrrovç eior,.< tæúcr¡v Ye p¿évfot cì¡v ^¡pø9Ì¡v
ëxpr,vøv æpoo.$eoéov. r¿¿i èv rfr yevéoer,, ëv$ø gr¡oiv' rlorlxi òr,rì cì¡v 'Pocxì¡).
nolÀQ ¡rerà røücoc èæuyevó¡.r,evo6'Iepóvu¡.r.o6, civip oo9ótoctoq, clv ¡-r.èvæaÀar,àv
è* éppaTxiq, rù¡v 8è véo¿v èx cie êÀÀr¡vtxiç, tiç æitr6ç 9r¡or., n'r¡yi¡ç eic,
è8oúÀeuod, oor; 8r,à, 4 rrvè6 èx æepr,ccoü æpootr,$éøor, >Âelæv<r.
ênêÞr¡x&.ç U,oü;(
"ilc Metø.æor,l1oer, òè ælávr¡ è^yyiverar., 6ro¿v c¿võrv ouÀlæpöv Ì) toü Àó1ou
o
rò lør¡v¿xòv aõ,$r,ç ¡ler{veyxev. øv rþ ei xøi æoÀÀoÏG øitiøv coü xat' ærltoü 8'&9at-
10 ¡,repöv é¡.r.oróT7¡tr i d¡rgr,po),íç &næ.cr¡hêvreç æotè ¡rèv æpoo${xer,, rrorè
úÀaxtioar, æupêa^¡e, æÀEiotæ 6¡.r.ôq 'i¿ÀÀ(l)6 Ì) ó6 oi æpò øritoü f¡pp{veuxe xai'lo
péoer, tr,vó6, ëo$'6rE òè xøi petøpoÀi æpòq còv làuov oto¡oto¡ròv ròv ló'¡ov
ôc ocùtóq gr¡ol, 8r<up'$óoo¿to xøì, eiç cò pÉÀclov peteæoir¡oev' xai où tì¡v
ó6 6corv cr,ç Àó.¡ou Xáplv cò æev$eiv zrø$eiv, cò ¡,tupíæ p.úplø, fol'163v
Tpdgúv, dlÀrì xøi ø'itct tà seîø
rÍÀÀr¡v ¡róvov eùæyyéÀr,ø òr,cop$oxévær tr,øppí184v ¡rscøæolât¡lev,
rò {,,r,Àòv ritl,,¡Àóv, cò Àæ¡,r.æpòv lunpòv Ì) cò &vúrøl¡v xøì 6oø co'5cot6 6por,or
gr¡oiv. øùtoiq .¡àp tor5torq, &.nep einop.ev, npòç coù6 êælti¡.r,övtaq øùcQ, 6rr
-Í¡p¡-r.r¡veuxévøl ècóÀ¡j,r¡oe, Àø¡,r.æpfr cfr 9ovfr ÀÉy¡. æo),Àri 1ùp tòv tpóæov coütov 1pø9eiq ci¡.r,øprúvouor" xæì Ívø ìøt¿vr'xà'
¡.¿età coooúrouç ép¡,r,r¡vei6 xæi aÛrò6
15 æøpa8eíy¡.røca êÀÀ¡vr,xö6 óç àuvøcòv æøpøyd'¡'<o¡rev, ênei nepi clc rcøp' øùtoiç
þ{¡roror, Xp!car,. xøi oúr<o roü xørpoü æpoTóvcoç i
èxelvou f¡p¡.r,r¡veiot èyxêxpr.cær',16
fol.16zv óà tooo'it<ov lro().o(rôv Àí1$¡ æøpøào$e¿oã)v rfr 'Iepor- ypo(9ic é Àóyoq èociv, óq ëxer, èxeivo cò Èv cfr è[óscp' ró àè Àøòe &ææç ëþl'er,e
nuì,w.&4 ¡.r,ällov òè
"ìC
vr!¡,r,ou ¡,r.óv¡ tÌ¡v èxxlr¡oíav. &vø'¡vóco é pouÀópevoq tiv øùroü gtu,Íç.< dwi 1àp roü Ëp).eæev iixouévTrveç'¡'pdgouorv, èæeiæep i çt'ù
Xpio$øu "àç
.cq üprcr¿'. tr, åp¡.r,r¡veúoeuev, èætoro1{v, dxo,jeo$a¿ ¡.r,&ìÀov eío$ev ì) pÀéæeo$ør,. æeældvr¡vtør, 8é. Tpo¿9ì 1ùp ëpÀené i
æpò6 llo,¡r¡iúX,ou ,r"pì coü, æöç lh
g4or. yé1ove àè f¡ æl&vr¡ æøpà ti¡v.cõv 8úo rorStc¿v Àé(eorv é¡.r,orócr¡cø cöv
dv æpò6 Md,pxeÀÀov ë,ct xæ1Lù. tõv åærcr,¡.r,óvtov aÛrÇr, càç æpò6 còv ¡.r.øxd,prov 20æøpci Âatlvor.ç cò xoci &xoric¿v o1¡.toclvouoöv' rò ¡'r'èv yùp ëp)'eæev
pÀéæer,v
Arilouorivov èv òragóporç t6æotç &æoÀo^¡iøq øÛcoü, xø[ "¡vóoerær, 6q gø¡lev, 20
ür,Ðé¡.r.æac ò¿à, coü ü {.,r,loü, oÛ 8r'rì coü p cie æp'Lrqe ouÀÀapie lpago¡'r'évr¡6,
t&Àr¡,$i. ,l 8è æpòç Ad,¡.[aoov, còv'Pó¡r,r'¡e &'pyr'epêæ, èv tÇr eiq cò x¿rà Mæt$aîov
cò 8è iixouev &ou8té¡.r.æocc æøpàÂøcívo4\êyetat. f¡ æolÀì¡ toivuv toü Ür,àépæøt
æpool¡r,i<¡r yg&.ger., &xo{¡aæ'ce. lvéov, yd,p gr¡otv, åf &pXæíou ouvcr$évøt' ¡.r'e
.rooøÜrcr töv ,rpòç &quà¿épæøs é¡rorótr¡e tÌ¡v æÀávz¡v Èæoir¡oev. xøì, øü$rq Èv coîq $p{vor,ç
oúyypø¡.1¡.rø &.væyxdj(er.ç, [vø ¡.retà, 1pægöv æpr,icócuææ æævtøxoü "l
tl6 'I"pr¡,tiou &vri g,$op&ç xøì ouvcpr,¡r¡,r,oü æpoqr¡ceiø xøì ouvcpu¡'r'¡-r'òq yéypotætør"
tiç oixou¡.r.évïÇ Íeprgopó¡.r,evæ oTóv àrør,ø¡ciqxø${¡.r,evoq, èæehcep
o¿ùcòq
noîa torlrov eioi cfr éÀlr¡vr,xfr &Àr¡Saíç or5¡l9t'rvoc, 25 25 oci, "¡àp tÌ¡v gsopàv xøi æpoqr¡ceiøv o¡¡,r,øívou aø.t )'êler'ç oÛx ðÀi14v ëXououv
¡.r.i ou¡,,.g<ovoüorv &Àlí1Àorq,
xpívtl.< ð[ <Iv æd'vcotv ca.gêotæta' Pø.Lveta'., zuótepov ëleorw Ì) oÜ, xai ei é¡roró"¡"0,. i¡ ¡-r,èv yrlp gsopù þæord..r(to, f¡ 8è æpoqr¡teiu þmr'(w&'(r'o Àéyecør
zuøpù -t\æcivor.ç. xæL èv tQ'A¡ròq tQ æpo9{q &vti xoup&q
pøorlé<oq xoupei6
&.oeþê,ç èocr,v Ì) eÛoepèç civ $eiav ypcr?ùv èE ,åtÀÀlc ei6 cÉÀl¡v åp¡,rr¡veu¡,r.évr¡v
tfr ål ie pecr¡véx$4, &æo8oüvo¿¿ àr,aléxtcp. to,¡ruío, yp&"gerw. þè[ yàp é paor'Àer5ç, ypè[ 8è eò æoi¡'rvrov Àólecar'foi'r64
¡.1èv
govì¡v o,5¡rgrovov æpc,rtorrSzcq,
a Mecà òè ccrütø ¡rvr¡otéov xaì å oi $eîot ò¡8d,oxotÀor, æepì t!ç ruolxílr¡Ç cQ oõv þèi npooresévcoq coü 1 dvti þlyrq iicor pøorléoq ypè{ iicor' zcoi¡l'vrov
30véTouev. xaì, dv ¡.r,èv xoupd.v covooüpø¡.r., còv Ðè xoupÉor covoópe¡r 9øoi. þÇocø
'ce xui útlr¡ìocác4e èvvoiøç cöv $eicov ypægöv xøi 8tægópou otÛtöv å[¡1{oe<oç 3o
oû 8r,òáoxouor,v, dÀlà xcti øritoîç ëp1o16 8e¿xvr5ouo¿ 8r,ø9ópolç oõv f¡ xouprÌ iiror, tovooüpø eiq zoupéø iitor' tovoópe¡r ¡'r'etøpépÀr¡'uo¿¿' xæl cò
¡,r,óvov i¡r&6
aûcà6 xøi æorxilor€ È[r¡yoú¡revor åvvoíar,6. 6$ev xo(l æeÀd.1ou &púooq ørirà6 6lov xoupe,\q æot¡rvíou &vcì, roü xoup&ç pøor'Àécoq yêygææræl
ræpetx&(ovar.v, 6sev ércóoov &v 14 &p'5oar,ro, æléov &eû åocr, rò leræó¡.r.evov.
Køì tøüto¿ ¡.r,èv perøæorí1oer,. &9ør'péoer 8è cù pr'pÀíø g$eipel'æt" 6:'av 'ctz
coÀ¡.r,ö¡.r,ev t\c Wa.çilc &gar,peiv, oõ X<opiq èvteÌle é Àó^¡oq èotív,
<iç xeivo
fol. 163 6$ev øùràç æo).Ààq ¡.r.èv xai Sragópouq àéXeo$æû gao,.v èl1y{¡oerq, cilr¡Sei6
óç æepr,ooòv 35cò i¡¡ cQ'E(exr,í¡Àl >*o,i eizre rcpòq ròv &vòpø, òq flv èv8e8u¡.r.évoç ròv Àr'vóv,
¡lévrot r,&.oa.ç. oÚc<o òi xo¿vóv èot¿ roüco xaì, yvrloròv æ&olv,
35

elvø¿ co'Jrou rrapøyøyeiv ¡l&pcupøç. xøi ëgr1.< cò .¡ùp teÀeurøiov c<;üto ërpr¡ e(, .c4 &,ge)'êosoft toÀ¡.r.{1oerev, où8èv
d,v tfl èvvoiç Àu¡.r,æveitør,. xøl cò èv ri'¡ Zævæpíç' rræricòq oixo8o¡'r'í1oer'
vøòv
5 Teleurociov Ðè æd,vst¡v xøì coüco yvtootéov toîç &pXetrSæor,ç pr.pÀior,ç êvi
cöv cpr,öv roritov cpón<,:v 8úvøo$æ¿ æÀávr¡v èyliyveo$al, æpoo${x1¡, &'0æt{,ê'oer', cQ Kupû<p xøl ouvreÀeì5e¿ væòv cÇi Kupíq< rò celeutaiov tr,sépevov uouvtelErJe¿

vøòv cÇr Kupíç< &gctr,peSèv êv æoÀÀoîç pr'pÀior'q oÛx ëveor¿v'


¡.rév, óç 6røv åøuroî6 xai cfl iàiç xpioer $æppoüvteç
¡,r,erøæorl1oel. xøì æpoos{xer
<ivøæì.r¡poüv ê$éÀo¡.rev, ,Ínep f¡¡,r,Ïv èÀÀeíæovtæ eTvar Soxeî, óÇ èxeîvo cò ev ¿o
2 @øpriv Ms. II n)'&vn scriþsi n).úvr¡6 1\{s'

Gen zs, 25. I tO Exod zo, 18' | 24 ' Thren (vulg') III a7
3 Aug,, De cloctrina ch¡ist' lI rr (PL 34, ß). 1 21 Hi"t., P¡aefatio ad p' Da- 2 II Reg 5, 19. I7 Cf l

masum (PL zg, 27 Cf. Amos 7,t. | 35 Cl. Ezedng,3sq. I 37 Zach6,tz'


5251.
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE' 77
76 BESSARIONIS

èv tfl &pXetúæ<¡ 9ovfr dv ri)'{$erav


(r¡ø¡céov' &xouoov 1'ìp rÍæep é ¡røx&pro6
I cöv re ro¿o,it<¡v åær,Su¡r,eî ¡løpcupiæ6, N¿xóÀæov
E¿ 8é r¿ç Âærúvov æÀelouç ,Iepóvu¡.r,oq au rii ,ii'"i r.nt,ì Mo¿t)æiov æpo)'óyç g4oûv' >ei f¡ <i)'í¡Setø èx
dvø1r,v<ooxéc<o coü å1iou aor¡.r,d,oou 8¿d.xovov xæl c!ç næìtø:¿d.e $eíaç '¡pa9iç
æol).õv (].ta1;én'èotí, àr'ù ti ¡'r'ì¡ æpòq tà' å)iÀ4vr'xì &'pyêrvææ civætpéXovteç
óc aritòq êo¿ucòv naÀei Slop$corí1v, &v8pø .Aø.rÏvov xøi óç xottocvoeîv ëleonv | tõv &¡rø$é-
xci cì¡v 'Eppotiorv gcovi¡v i¡oxr¡¡.r,évov, ôç èæì.¿\ouxíou Seutépou &,pttepêuq
ü,puora.
òr,op$õ¡.¿ev ti i 'irrò
ri¡rø$öv ép¡'r'r¡vé<ov oüx òp$öç e-ipr¡¡'tévæ úæò
únvr¡Àöv e'lte æpootesévta
5 oæpov òr,op$<,rå&vrrv' èogaÀpévø i úæò ypagöv
rie 'Pó¡rle æpòç llérpov xævov¿xòv r!ç ¡rey&Àr¡ç toü ¡.r.øxocpí,ou flétpou åx- 5
**i Atiyo'ocivoç 8ì¡ åv tÇr SeutéPQ riç Xplotr'øvtxiq
xþoiæç ypágorv zoÀÀù æepi éñC ¡ie $eíaç 1pægiç ènævop,$óoe<oq léyer,.
.i-" ¡r,r.*rror,r¡$évtø;<
fol.r64vf¡¡riv yùp tò ¡-rixoç gcú"¡,ouor,v &pxeî évì, ì) Suoi æocpø8eúy¡.r,øor tò æpoxei¡.r,evov àt8otoxa}.íctç.uÂcrcivot,pr¡oúv,oÛçvüvæa¿8eúe¿vf¡pîvæpóxer,røu,8rlodtl}.<¡v
àéovtær, riç åppaïrflç
8¿øÀéxr<¡v <5ote tùç seiaq lpag&6 &xpr,pöç 1võvocr,
Seuxvrlouol, còv oÛx &¡.r,eÀi øvøyvóorr¡v æpòq èxeívouq, &9' <5v xøì, f¡¡.r,eiç tæütø
8¡atréxcou ¿i'au ei ¡tç'&¡.¿9tpoliø tfr rine[pq olovei 16¡ifol'r65v
xai êÀÀr¡vr,x!C, åv
eiÀ{gø¡rev, napocæé¡.r.æouo¿. læoÀÀoù6 yùp Èæróv 9r¡or, ptplrosí¡xøç, é æpoer,pr¡- tù &.p$êrw,ø. èleîva.r, rivø8pæ-
töv Âo¿tiuåv åppi¡veiç eúpioxorto, zrgòç
pévå6 Nr,xóløoç, oüx l¡uvá¡lr¡v toü zro$ou¡.r,évou cuXeîv xotl ævæ¡Læprí1colç 10 10æor,xíÀ1

þr,pÀiorç åvtuXeiv. xøi ,Ì yrÌp úæò æeæø¿Ðeu¡.r,évov tr,võv Stop'$to¡.r,éva eÏvøt ¡.r,eîv.<xæiatr$r,ç'>toTçÐtop$<o¡'r'évorçpr'pÀiotçoXoÀú(eo$arSeitoù6tÌ¡v
år.éyrto, ëx&.o¡ov tfr ïòíç TvóP, éæo¡.r,évou rooorlcg ¡ré*epov, óç oXe¡òv Seiotvypæ9ivyvövælê9r'spévouq,xocicàpiÐtcrp$co¡r'évøcövpr'pÀi<ovcoiç
: -. \ s\ ë - L-, - S. -.ô."1.,-- A'Â'I í- ei
pr'plíæ, ei
I 8,.pgr¡.,.euor6,irroX.priu.<, xøi æd,À¿v' ,rtù 8è cfiE vÉøc òr'a${xr¡e
rooo¿ütcr &,pyê.twra 6oo¿ xæl o.i, xó8txeç elvø¿.< o{íc<o xai ¡.r,etù XlÀr,ootòv
Âæ.íulv æor,xr,Àíç &¡.r,gr,púl).star, toîç êÀ).r¡vrxoî6 'iæoxcopeîv
ÐeTv
rflç 'Ieporvti¡r,ou Ép¡r,r¡veí,øç ëroç 'cà. rie Seíorq Ypcrqi6 pr'p)'ía ææpà Âøtivor6 tr ev tfl
"öu toÏç
ttroriSeiç apuí¡onrro.o &,p'ori¡l'toútorç cöv
8¿80¿oxd'À<ov Àó1orq 9øvepòv
Êogøì¡,révø xai 8røg$opótoc {oocv xøi oú¡<oç &ìl{Àotç òtæ9épovtæ, <ir6 & 'Iepó- ftr
.ce xuL elvar ì) cõv åp¡,r.r¡vé<ov cfr æor,xr,Àûry { cfr eôv
tooorltou yivetar, *oüù ^¡eyovévær,
vu¡.r.oç åv tfl æpòç ad,¡.¿øoov åær,orolfr gr¡ou, cæücor còv N¿xóÀæov ¡.r,ecù
llécpov, r)tooøütæ Ðr¡Iovótc &'*ê'cuææ 6oo¿ xai &¡løsöç8,opso,¡,éu.v&voíçi1pø9écovúævr¡Àöv&|'rÌeiçf¡¡,r,øpr4pévoc,cex.æì'
Xgóvou ,r"fúoôou ^¡gú.geu æpòç
*ó8,""C eTvø¿(. é ò' øüròç æpoocí$r¡or xo¿ù óq æolÀà, eüpev æotpù toîç 'Eppeiorç èo9ølpévø,àeivcexæìèfeivær,tøütæ8r,opsoüo$øl;èxeivr¡8r¡}.4òÌ¡tQxøvóvl
rQ Àé1ovtr óç è te xæi èpeuv{oer' æpòç dv æp<'rtótuzrov
yprígeo$ocr, d, èv æ&o¿ eoîq løflvrxoîq èveîvær prpÀlotç ou¡r9óvc'rç.
6¡,r,r,16
¡.r.ì¡
2O8¿útrextov xai gepovcéø c&)'Àø' èxeîSev aricrÌ' ttop-
rò y,ip w tfr pvéoe¿ r)eT7te Kái'v æpòç "A9r¡À tòv &8e),9òv æütoü' è[éÀs<,r¡rev 20
ë(<o<, ei xaù åv æ&o¿ toiq Àætrvtxoiç pr,pÀíor'ç oúcoq yé1paætu't', h tQ åppæïxQ $oüo,$ct¿toùqcoiçêÀ}.r¡vr,xoî6eTvær,'iæox<opr¡téov.
æpõeø tolvuv oxeætéov, 6ætl6 åv
løÀéxtcp 'Í1

6¡.r<oç tò
lê[éÀ$<o¡.r,ev ë(<o<< pi
eïvar,. rò ô'o¿r]cò xøi &ìlolç tr,oi oupr.B!vø{,
æpoxel¡l.év¡ repl fiq f¡ fitr¡orq toü e'i
Í¡ Àctcrvrxil
g.rl6¿y. rorlrou àè æirløv, e:he 6¡t 'Iepóvu¡.r,o6 ëv n&aw,Ç tæÏ6 &ÀÀar'ç éppr¡-
dv pov þ{otæ
isiç ouvrlgr¡vev åp¡.r,r¡velç, eíte ú¡e nu.}rwotêguq ép¡.r.r¡veíø tfr ållr¡vtxfr ou¡'r'9tovoír¡'
yelæ¡q oúrcoç erlpòv xæi èv { xai øt ei xæì èv,itÀ).o¡ç
vtxr¡o&oïÇrfr 'Ieporvú¡,rou épp,r¡veíç úæò röv åæ¡óvt<ov ov¡tæênlexcær,r26 25roüto ypngi.u,i-r¡ia" ri¡.r,eÀeiqc yevÉosar,8r5vo¿cø¿.
xpÍoecoc toü oogocú'tou êp¡'r'r¡véc'iç
fot.165orlx g¡oív. zcpoøci&4oi ce toüto øùcòv æd,o¡ Suvd¡.r,er, reæot'r¡xêva4 tcrûrò Ì¡ðúvtró r, 1"youéur,, ,.nì '¡é1ovev, 'Ieporvrl¡,r,ou
"iòéva¿ pr¡8év ye .iç toüro {¡læpt'¡xótoç' æctpù tøütæ
("i) ú åll'r¡vr'xì¡ TPø9ì Àó1o16
rù æeplrt&, òr¡Àovócu &æore¡,r,eiv, rù àr,ag$opótæ Slop$öoo¿¡ xæì, d. c,.veç <|tq
ê,gn èo"í,. teÀEucæiov òè tù èvævciø èærxerpí1¡,r,øcæ
]ruréø eioúv.
æepr,rcà, &.æêpptþæv,ræürø Èæo¿vo¿ÀaBeîv te xøi èær,æpoo$eïvø1. oiSttoç 6 æercæt'
ruoì pepør,or
4' I
8eu¡.r.évo6 êxeTvoç æv'Ì¡p xøi æoÀÀQ ¡.r,et& 'Iepóvu¡,rov Xpóvq æoÀld, àó¡.r,roe,
IIøp,Ì toi6 "EÀÀr¡or toívuv gøvep &' èo¡¿v f¡ eùctl1ei"txi
æriroî6 fol'r66
Îe xal ¡lotææotr¡$évtæ, éç30 30c¡vi'þr¡¡Ld'rcov xexalu¡'r'¡l'évr¡' oøgöq 1ùp æøp'
¡l&ÀÀov ò'èæíococro zupoo,re.$évtor, &gær,pe,$évrú ei
xæi npò töv 'Iepcovr5¡.r,ou 1é^¡ove xpóvcov, xøi 8¡à coüco &gær,peterú, æpoo$e- crùtòv Sé)to ¡.r,éverv, Éo6 ëpXo¡'r'ør, 'ci æ9öç oé;tr 6æep
&ÀÀov æøpà Âøtívor,6 oúvàeo¡j,ov
recà, xæì, Slop$otecd eIvar,. oi5t<o ¡r,etevexs,i,1, óç dvtì, coü Èàv ouv8éopr'ou

tc¿rltòv tuvá¡l,evov $eî¡'r'ev, 6ote )'é1er'v o


3. Toúr<¡v ço[vuv oijc<,¡Ç riæore.$évr<ov võv æpò6 tò æpoxel¡.r,evov'I<od,vvz¡6ärrúr"
xal ¡.r.ì¡ oÚto6 øücòv $éì'o, oÛx d'v elr¡ êpprl
xært¡vreç ge4&, <irc èæeì rò xøcâ,'Icod,vvr¡v rí^¡r,ov eriøyyéÀrov ocùtòç
é)rÀr¡vr,xfr 9covfl ouvé1parfe, Silov éç 35
tÀúptlc 35 orivàeo¡.1.oç eiç còv oi ouvøæt¿xàv elte xøl
é eùæyyefu,ori ç &eiuç Aú.grcoç
oio,8{zrore åp¡.r,r¡veiæ ¡,r,Ì¡ rfr æprototúæc¡r ypcgñ ou¡.r,gorvoüoæ f¡¡ræpc4pévr¡ cé cooaúr4r"¡r""nlf,coüèd'v,ìicor'oitrøtlvuxö6'xocitoüoütoç'iicoloîxæapà
èo¡¿xæi t¡euò{e, xai òei tòv åx pr&6 eiç &Àlr¡v petriyovr&¡v 8uáÀsxtov cfr å[ Âatlvouq,èotiSlagopú,6olr¡oxe8òv¡lecø[ù8úoåvøvci<ov.eírceptò¡,r.èvèàv
ï¡Ç y.ec&yer,, éç oTóv .ce ërceohw., ei &trr¡Seíø6 Èppr¡veùç elva.L te xæi Ðoxeiv scviþsi &'vaqê'
åglorto. xui elí .ctçÐè æÀúvr¡, eí rrç &pgupoÀio¿ ev roîç f¡ppr¡veu¡.r.&orç eúploxorto, 11. 13 trop$<op,évot6 Ms. | 12 trop$or¡r'évø Ms' | 20 sq' qvøgepovréu
povta Ms. | 22 åtri'r¡vr,xoiç scripsi sec' l)ers' lal' )'ar¿v¿xoi6 Ms'
7 Svol scripsà dleuol? Ms. | 24 oJvú9lvev scriþsi cwêgt¡vev Ms. I 16 et 27 õw-
2 Hier., Praefatio ad Damasum (PL zg,5z6 sq)' | 7
l"g'' De doctrina christ
g.$opótø Ms.
rt rl 1rr- 34,42).1 tl eug', De doct¡ina christ' II r4 (PL 34' 46)' | 13 Aug'' oe
9 Nicotai Card. díac. epistula ad Pet¡um canonicum' | 20 Gen 4' S' doctrina christ. II 15 (PL 34' 46\'
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE' 79
78 BESSARIONIS
orlx &v ripápcor, c!ç dÀr¡Se íøq. oÏóv êoru xøi cò ev { æpòq Kopr,v$iouq
Seucépç'
&pgípoÀov, tò I' oúcoq pépør,ov rcp&1¡.[ø or¡¡.r,otiveu, ôq g'z¡8æy'fr 8úvoto$o(i t¿vø xøi ev cfl
úæoæreüoa¿ töv ypøgécov ct¡,ueÀeíç æap' "EÀÀr¡o¿ toüto ou¡,r.p!væ1. orlòè yàp
rð y,ìp'>"iq rrpóo.rrov röv åxxÀr¡olöv< zcpoorl$éæor, lroü seoü<,
æpò6 ir,p.ó$eov zrpót¡ tQ r>å¡'r,æirutouotv eiq æetpøo¡'r'òv
xøi æølita< åæúyouor
èv co¿útø¿Ç lÉ{eor,v, <i6 ép&te, ocor,Xeîóv åotr xorvóv, oriòèv yp&¡.r,¡,la
tøiq àuoi
>roü òtøpóÀou<, oioveì'tò êÀÀeircov d,vøæÀr¡poüv pouló¡.r,evoí te
xæl àeîv oió¡revou'
cò c¿Ûró. toívuv tpóæ<p rcøp' "EÀÀr¡or,v é æpoxeí¡.r,evoe ¿vo(Ttvóoxerü.L Àó1o6,
rþ T orøütø r,upù. æ&'cr. toTç tiÇ Seíøq 1pæ9i6 pr'plíor'q rcpoore$évtor
3

eip'r¡ca.t. 'cíq rê èotr' ¡letø{') torjtou xai toü rcæpù' t\ærivor'q 8r'ø9opd; xaì 5 5 fl).eiocæ
eúpí'¡oer,, elí'cq &xptpi,t6 åpeuvÍ¡oet, 'iæep f¡¡'r'eiç ppotXúqtoç
Svexoc æøpøÀelæo¡rev'
toüto gævepòv èx töv eipr¡¡rév<,iv' ixocvöq, éç oT¡rør,,
,,o.* 8à ,ì¡ì æÀávr¡v àçn pèo", re xei pecaæorl1oer, ^¡eyevfio$øi
z þ{oræ ,La.civorq f¡ tor,æ'5q àe8úvæcæu nÀúvr'¡ ou¡,r,pivør,, ðfllov
æægà ',,i"ù¡v
èv toiç ivotépci 8e8eí7"æ¡rev, óq þ¿71àèv i.p'ã'ç hr' æept'epyd(eo$ø¡
¡eÏv êv ðÀi1or6
toi6 ègr,oröor, æóor¡ 116 é¡.,.o1óø¡6 fe xdì yeltovl,oc æøp' øÛtoÏç töv 8úo to'jt<¡v
æoÀlà æeprÀøp"iv pori.o¡.r.évouq' xøi Ðì¡ töv 1e to¿orit<ov æapaSer'1¡-r'drov
tiç oi xcr,i oix ÀÉ[eov. åvì, yàp ororXeír¡ toü ypæ9éo ç &.p.xp'ciq, 8¡Àovótr l0&æáoc4¡rev &v, ei ¡rì¡ tò 'roü'$e¿orátou AÛyouocivou &liloy'u
?t)'L'y'&:uræ ëcc
roü x æpootesévtoq cÇt oi, rivteæoií1$r¡ eiç aîx, òv tpórcov xæi tà æpoer,p¡¡,r,Évoc, 10 ciÇ
,rpoo$.iunr, i¡p.&.ç ilvæyxæ(ev. åv tQ Seutépqo roívuv oõcoq Xpr'otløvuxiÇ
òr¡lovórr, cò tovooüpøp Ötytc eiç tovoópe¡.r' YpiTtq xøì' tò pøotø(r'óve¡'r' eiç g¿òooxo¡.iøç rii[ å¡rgupólou rrvò6 èv {, è[ î¡çrc lt"er&^¡erør,, 8ra]éxt¡¿fol'r67v
fol. r66v petrc(wa,c(tóve¡.r. ¡recææour¡¡.r.évø, orlx f¡¡.r.öv otritõv, <iÀÀà tfl dpxærotépcov
8¿àøo- f¡oíu:
tò nÀETotov é åp¡.r,r¡veùç æløv&ta¿ é ¡rì¡ åxpupöq tò vér¡¡-rø
óC èni
xál<ov xdxslvov Âarlvov yvó!¿n ¡e xæi. xpíoe r, èv toîq d.votÉpot 8e8eiXæ¡rev.
,rrp,i.o¡rpau.v, óç tor,oütóv c¿ or¡pr'octvó¡'r'evov åp¡'r'r¡vaúer'v' ô æøvteì'öç
"úpuo*o¡révou èot¿v
røùtò Ðè xæi èv cÍÀlor,ç oÙx ðÀûyou6 yeyevr¡¡-Lévov æocpà. Âøcívor,ç þfio'cx. àer,X$í1oe-
6onep napú. cr'otv
15&ÀÀórgrov tiç coü ou.¡,ypa{a¡róvou 8'øvoløç.
eitg'toxe'ca'v
fd.L. æi1;ixa èv øútÇr oxe8òv cQ eÛøl1eliou roü xoctii 'Iod,vvr¡v æpoor,píç, 15
piprorç' rÀeitoi oi ,ró'8rc ærjtöv toü èx3éelv øl¡.r'oc'<t tò '¡ùp ò[ùq é)'lr1vr'xòv
6æou toù8è åx $eÀ{¡.r,øto ç oæpxóc,<t gr¡or, töv tr,ve6 &¡,r,ø$âiv æøpà Âøcívor,6 ðè còv
xøi cò tøX,)q rcøpà Äoc/ lvor,q 8r¡)'ø8i¡ or¡¡'r'aiver' xøì' ò Àeæróv' åxeîvoq
T

rorl8è èE Í¡8ov!6 oapxòq< ypd,gouor,v, 6tr Er¡Àocài¡ cfr oøpxi i f¡òovi¡ oixeîov' ø'ltöv coü
voüv dxpr,þõç ë1v<,i coü Àóyou, ðç f¡pp{veuoev Dro¿XEiç oi æó8ee
yéyove òè f aitiæ ti6 æÀd,vr¡e i cõv tò .$éÀ¡¡.r,ø | f¡8ovì¡v o¡¡rølvouoõv Àé[eov '
èxy.êew øi¡.r.a<. 8é r¿vo¿ orlx &¡'r'9ípoÀø, &ÀÀà
,ð¿ÀÀo¿ 9ævepöÇ
nøpà Âøtí,vor,ç é¡.r.oróq6. tò pàv yàp ,$éÀr¡¡rø poloüvcocç, ri¡ ò'f¡8ovi¡ poloüætocc èxeivo
z0 téov oõv tà to¿aütd' ye cöv pupÀícov' oÏóv Èocr'v Ç

ÀÉyetotr,. coü v roívuv eiç æ ¡retøpÀr¡$évtoG þ{ocø rò poÀoüvcaç iicor, "sÉÀr¡¡.r,ø, 20 rò ¡r'ooXeú¡'løcø ¡'r'i vo
ææpà Âottí,vor,ç pícouÀou6 Àéyerør',
Ç

po).oüætøç iitor, i8ovi 1éyove. xøi æõ æapà rQ øÛrQ, 6æou perd, tà èv otæupQ
ot¡¡roiu"ru, pr,touÀú¡,r.r,voc dæò coü ¡'lóoXou 8¡Àø8ì¡ ¡retÍ1veyxæv' oÚcr'l 8è xor'vd
roü xupiou æpòç d¡v p.r¡1úêgu þí1¡rætø èn&yer. é eriøyyeÀr,oriç æepi øúcoü Àé7ov'
ær'áu4, éq ¡.r,óÀr,ç eúpl'oxeo$au ðiltrr'rq'¡e'ypø¡'r'¡'¿évov'<r dlÀà
toúc<ov
lxøi ëlæpev øùciv é ¡.1ø$r¡ciç èxeîvoç ei6 tâ. Ià'r,a<, cixiocv (àr¡Àovócr,), ðÀíyor,
èoctv øúrr¡ i pepør'otéporç tiç
¡-r.èv,ÍÀlç.'vüv tiv êÀÀr¡vtxì¡v Tpo(9ìv
Àó1orq cr'oi íæêo-u^r¡xev'
Âocrívcov lëÀapev ørití1v goror,v ei6 i8íøv<, ¡.,.r.¡répa òr¡lovótr,. 8rà yrìp (tà) toü S'i.uu f¡¡röv xøi à¿òo¿oxd'Àov 51 1

Xpr,ocoü ïo<o6 Àóyr,oc ¿irc|v¡oÇæpòq tiv p1rêpæ' >y,5vocu, l8e é uióq oou< yéyove2õ
26 'AnoÐe¡eíXæ¡.,.,
"oiuru' "o,ie "au "ot"jpov eÛælyehodv 'Ic'rd'vvr¡v'
&nog&.oeo,',*nl éq oi¡,r.ar [xøvöq, te$vdvctr ròv ¡'r'øxd'pr'ov
òi xåvcøü$ø þç8iorq i æÀúvr¡ 8rù tò riv ¡rèv ei6 tà iàtø Àé4¡v iv ooüø loctrvrxöç &vcllóyer" ti gtlo¡v' rioÚccoq øÛcòv
toüco colvuv åv æpórç cfr Àø'ur'vr'xfr Tpo¿9fi
ìéyeo$ocr, ti¡v 8è ei6 i8iøv iv ooüæp, åvòç ¡,r, æpooco$évtoq. 6æep "Ellr¡or' ei 1ùp !$éìr¡oev
$éÀor ¡.r,éver,v.< o,i ^¡àp oútcoç !$éÀr¡oev, ênei ¡-r'ì¡ oúc<'r yé1ovev,
lpageüorv orlx â.v þçòí(!)ç ri¡rapc¡Seír¡. yêver, re röv lé[e<ov 8røgopouoõv
xøl
oúroç, oúcoç d,v xøi è'¡'éveco' roivuv I tleu8o¡'r'évou î) èpi(ovroç flv þ{¡ræræ
&pr,sg.Q æÀr¡$uvcrxÇr re xo(ì åvuxQ xori oøgéotepov 8Ì¡ gæivetør, å¡ráprr¡¡ræ
èvvoioøu
B0 úæ, èxeivou þ1$évtøroü èuo¿vrio¿ o¡q ëÀeye pouÀo¡,r.évou. toüto 8'&coæov
æøpà, r\øtivolç eTvocr,, 6¡,. xæi tlor,v &xplpeotépouq æøp' aritoÏ6 åvetr5Xo¡.r,ev 30
toü o<otipoq. oõv oùx íi$eÀev crÛtòv (övcæ ¡tê:fpr.'ci¿ç Seutépøq
èæEi
prpÀior,q,èvoiçivooüøiiyouveiçtâÍ8r,ø, oùxivooüa¡.r,ipor.e1çi8iocvlé1pæætør" 1oüv æepl
jorroü ,ropouoí,,ç iun¡-r"Tuor, oùx d,v eîæev' oúccoç aûtòv $élo ¡.1&er.v. *øvepòv fol r68
Íot.r67xæi æd,À¿v tò æapà tQ Moct$øic,o' >d,youor, òè tòv'Ir¡ooüv &æò roü KæitJ'9u
rolvuv, óç oùx oúr.ç nÛ"òu séÀto ¡,r.éver,v, dÀÀ' ei ærltòv séÀt¡ ¡léver,v
ypocæcéov.
ei6 rò rrpocr,tópr,ov. <t eiçKatd.9æv eiq tò æpctr,tópr,ov æleîoto¿ tõv Âøcl'vov toü ló1ou tò æùtò Selxvuor'v' 2
tò øItr,ov, 6ru f¡ &rò rrpó$eorq &.rupù. Âørlvorç,
'AÀÀù xo¿i d ouvéXet& ¡¿ xæi dxoìou$íæ
&vø1r,vóoxouou æløvó¡r,evo¿. xc¿i
35 eri$ùç yùp é Seioç civ röv ou¡'[¡'r'ø$r¡tõv æepi æútoü È'f]euo¡'révr¡v
f¡ òè ei6 d,à Àéyetocr,. tQ oõv &, roÜ I &vrì coü dæò coü Køiú9cr 35
æpoore$évcoç "ùoi1rr.,o"ì¡6 6cr' é ¡'r'øSrltie
òó[æv,-ù)v èx töv toü ortipoq lóy<ov úæevór¡oocv léyovte6'
eiç còv Køiúgøv yeyévr¡tør. 'ElÀ{vcov I'orlx ,åh trç tiv &æò eiq eiç ¡reru- toiç >xæl orlx elæev
púllor,. xriv tÇr eiç tiv æpóc4v zrpòq Koprv$iouq, 6æou tò êÀ).r¡vr,xóv gïGrv' èxeîvoq oùx dæo$vflo *"r, to'5ì-o'ç êÀélXer' Àóyolq Àóy<'rv'
cilÀ' åd,v ærlròv $éÀco ¡.r,éver,v.< toüro 8è raüróv
é,Ir¡ooüq, 6,c¿ oitv-äno$uf1oxer,
loi.¡,rip æ&vreç èx toü åvòç &pTou ¡.r.etéXo¡.r,ev<, o[ Âætîvo¿ æpootu$éøou' rlxøl
6orr"p d,v ei ë).eyev ø'ito'56 æLorvr¡$ivar' oúcco cà' toü Xpr'ocoü
vo{oocv, øç
èotrr,
èl évòe æot¡píou<. xu.i. rcæpà. rQ Møtsøír¡ rQ rÈ[fll$ov eiç &n&vr4o¿v roü
vu¡.r,glou<r èn&yovot' uxøi tiq vúp.grìç<. únep elí ruç ellr'o,. 6oæep ttv& oXófu,ø 40
32 nupovaiøç sctiþsi æapp'r¡aia6 Ms'
æøpà. töv dpxaítov nu.pær6/$évræ &¡lø$eîç tuvc{c ypægeîç èvr&(æu tõJ xer,¡.1év<p,
1 II Co¡ s za. | 3 I Tim 6, g. I 12 Aug', De <ìoctr' christ' II rz (PL 34' 4ù'l
rcot to,ry.l38 Mtz5,r 16 Ps 13,3
16 Joh r,4. lzB Johre, z7.lezMtz7,z7. [ 38
--

IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE. 81


80 BESSARToNIS
gr¡or d,toæov èx ¡oó çõv Âætívcov à¿Ðøoxd,).cov &(ttL¡t"æroç èæt'Xelpõv, xøi
þ{¡.rcrtø. riÀI' ei é Xpr,ocòç >or5tcoç arltòv $éÀ<¡ ¡.r,éver,v< eípr¡xev, åÀaS}¡ç cÇr
röv i¡reiç æpötov pèv rò cöv 'EÀÀriv<ov à¿8aoxd,Àov &firoy"æ &vtrcí$e¡.r,ev, oÏç cÇr
övrc i töv ¡,ræS¡côv {v ä.v 8ó[æ, xøi é toü 'Icod,vvou ou¡.r,¡.r'ø$r¡côrv ë)teyXoç
ðwl ¡l,&Àlov elva¿ æ¿oteuséov ori8eiç å,v dpv{oær,co xaì, nepl èxeívov 8r,càuo¡.r,évorç
oÛx d,v eiXe lóyov ori8évæ, &ÀÀ' êøucQ ä'v èvøvc¿oüv oagõ6. tò 1ìp eiæeîv
â rfr $eúç gcovfr 1éypaærd,.. xæi dttrÀorç oúro6 &'¡,6ø¡L, or5co oogiç oriòevòq
tì¡v lpaglv >o{5ttoç o¿ritòv Sétro ¡.r,éver,v< xai ¡,r.Ì¡ eiæeîv øütòv oÛ'$øvoú¡l,evov
5 {rtoor,v oüol. ¡r,ecérce¿çæ 8è ¡.r.ì¡ elvøl ga¡.r,ev ixævòv &Àr¡$eíøç cr'¡¡.r.eiov 16 tvuç
gøvepd, èoflv åvøvtl<oor,ç. ei I' dfu¡$! æepi êøutoü é ¡,r,a$r¡ci¡q oüto6 Àéyer,, 5
röv t¿àæoxú).<ov loücco6< øücò è[r¡/¡oøo$æ1, eiæep xøi riÀÀæ ¡roÀ],¿Ì it ræîq
toüto p,èv óç úæèp coùç &Àtrou6 &yøæq$eiç, coüto 8è xøi ó6 tepi éautoü Àé1cov
ye cor,arltælq êppr¡veiørç èotiv erlpeîv i úæò ypagéov èg.$øp¡révø ì) úzcò d'æóp<,rv
xøi 8¿ù roüco gavepótepov tò roü ootipoç BorlÀr¡¡-r.æ xøi tiv 8¿d,yo¿crv ei8óç,
xæxî',ç eipr¡¡réva. &æep 6¡.r,oç oi Seio¿ ææ'répeq dy re &pXécuæov
åp¡.r,¡vé<ov
lÈùv aüròv séÀo péver,v<, oÙx >oút<o6 øricòv $é).o ¡léver,v< &væyv<ootéov êorl,
&yvooüvceç gorvì¡v xæi rfr flv èòÉ[avco &xoÀou$oüvreq ypø'gfr xæc' èxeív'r¿v xæì.
xæi cfr &l./2$eî toü eÛæ1yeÀrocoÜ ¡.r,øpeuptq ær.orevrêov, ôç aÛrixø àr,ïøxupû(ecøu
tiv t0 èlr¡yi,oævro xøi >o'5t<oç< è[r¡y{øøvro, ó6 æotè ¡.rèv ei xoti f-¿ù sÌC ÀéEe<¡ç øririe,
éøuròv eTvæ¿ còv ruúra. yp&þæv,ca. xai &Àr¡si eTvar, åaucoü pæpcupíøv, ori 10
toü ooclpoç toüto Àé1tov, &ÀÀ' r!Ç òrævoiæç 6¡.r.<oç 'uoü oulypagéoç ånr,tuxeîv &xpr'þêarucæ tð sic ooqtaç
rrepi cöv diÀÀorv ¡.r,óvov åvep1er,öv 8r¡Àa8ì¡
æepr,óvrr, zrocè 8è ei xui xærù. t{v'ëvvor,øv }lr¡véX$r¡oøv, rolør5e4v ¡.r,évtol cr'vâ
rinÀö6 æd,vrcov cöv èr, rQ eriæ11eÀíç toúrr¡ yeypø¡.t¡,1év<,rv. eò øritò xai cà,
xai oúc<oç épøî&v 'c¿xæ\. Àeætiv è(éòorxøv, ôq atitiv xøi pì¡ &i,.Àr¡v àeiv eïvør
roü Xpuoootó¡,,,ou þ{¡røto¿ 8eíxvuo¿ 9ævepö6, ôc èæi torStor6 toiç þ{¡.r,æol
ga.'q tç fu, r'ly 1e æpocócuæov g<oviv &yroöv.
¡,r,stà $ar1¡-r.øroç oiovel xai xpótou' l$øú¡.r,aoov , 9!61, cdv coü eriæyyellocoü t6 Oûx &pvoüpctl, yàp oÛ8æ¡,r,ôç Ariyouotivov d'vàpa oogóro(rov xøl 8to¿- 2
rocnefvcoouv, æö6 rì¡v rõv d,ÀÀ<¡v zrepi êaucoü orix åi,r¡.$i òó{øv èÀéyXer pì¡ 15

fol. ¡68v vor2od,vrtov, ô æepi øritoü é oticip ëgr¡, &ÀÀù vo¡.r.uod,v, c¡v æ'3ròv ¡ei ce$v{(eo$4r,.< þærtwírærov voüv èoXr¡xóco¿ ò¿&. toü loútco< ròv æpoxei¡-r,evov toü eriøyyetriou
è[r¡y4oøo$al tóæov, xøl ló1otq tÇr ðvcl ]reæror&'cor"ç 'ce &'¡s.æ xøì, oo9<otd'cor6.
a Mecù Ðe ræürø èæei pr¡8eiç &¡.r.gr,pôù,er &æò ci6 ålÀ4vrxle eiç tiv Àøtr,vr,xlv coüro 8'6¡.r.coç ixøvòv ¡r,i eïvør, o¡¡,r,eîov æeïow. f¡¡r&q oilccoç ðeîv x¿i cì¡v lé(tv
gr,rviv cørlt¡v tÌ¡v piplov ¡retevr¡véX$ør, êv àè tfr É),lr¡vr,xfr gavepõ6 xøi X<,rpiç
ëXerv re xøi yeypág$ør, è{ ørlcoü çoritou coü $elou rcøtpòq rino8eú[co oø9é-
n&.or¡e d¡-r.glpoÀiøç èd.v roüc'ëot¿ oî yêygærra.t, &.vuyxr¡ 6orgùq toùG Âøtí,vouc
20tttæ¡a. oÛcoq 1&p tòv tóæov èxeîvov tòv èv -pòc Tr,¡,r,ó$eov Èær,oco).fl è[r¡'
uèâ,v$éÀo<, oüX ro{ico6,$éÀo< lé1euv. cri yàp {6
ålÀ4vr,xiÇ Tpcrgiq &Ir¡$eiqt20 "ñ
yorl¡.r.evoç, 6nou gr¡oiv ô &æóocoloq' >ær,ocòç é ).óyoq xæl æ&"a"r¡Ç riæoòoXle fol'r69v
ouvçtú, gr¡olv 'Iepóvup,oc, èxeïv& ei,ow &væpú.grrpæ. xai A'3youocîvo6 ei6
t7lrcç<t, rrrÌvSpóær,vóç gz¡ouv é Àó'yoç<. xøi 8¿à ci
oür<oç;8r,ótr, oÚc<oq eõpe
rù. &.pyê,rvrcæ &vø8pæ¡.leîv g¡ol 8eîv, ei¡¿va. töv Àctt¿v¿zöv éppr¡véov f¡ eiiæopoc
yeypø¡r.¡révr¡v róte civ lé[rv xøi o{ic<oç r5æò cöv &pXer,otépov êp¡rr¡vécov Psrev€X-
æo¿x¿).la &¡.r.gr,políøv è¡.r.æoeî. xæì æü,$r,ç' tù inc véaç Ðtæ$í1xr¡Ç prpÀia, eí tl
,$eîoøv, ei xø,i é 'Iepóvu¡.r,oç petà, totücø xøl T oüco ó6 xøi æoÀÀâ, &ÀÀa 8r,op$ó-
ev cfr töv Àocc¿v¿xõv æor,xr,Àiç d¡,r,gr,p&ÀÀerø1, toîq élÀr¡vr,xoî6 ÛæoXcopeîv 8eiv.
25oæro, gr,8{Àr,6 oép¡.to íicor ær,ocòq é lóyoç, xøi oriXi oú¡.r,d'vou6 iicot &v$póær,voq
xai oü gr¡¡,r,r, vüv, 6fl xui oi "EÀÀr¡veç nærêgeç re xæI 8¡8d,oxo¿lo¿ 'Opr,yé"r¡ç,25
eiæóv. oiiro 8è \e¡.:or&cmç åvvoiørç xo(l Tceprvevo'r¡y.êvwç eòv róæov toücov
Xpuoóoco¡.r.oç, KrlplÀ).oç xøi o[ Ào¿æoi æd,vreç coúcq tQ cpóæc¡l cò te¡.r,¡.r,&Xuov
èlr¡yí1om6 'ce xo;| èxóo¡,r,r¡oev é $eîoe èxeîvoç &v{p, óq æ&vtuc, o'leo$ar toúç
ê[r¡yí1oawo coüto, <þ xai yeypd,g$ær, èv tQ Éllr¡vtxÇr ë<papev. otç æ&vcti,ç
.¡e cöv 'EÀI{vcov &yvooüvtøq gcoviv oúto x&v tQ éÀIr¡vr,xQ ëXer,v, ¡.r,&Àlov
&re xæi aogar&rotç xai &ylotd..:,orç xøl tlv i8iøv ei6 &,xpov èUoxq¡têvotq
òè oúr<¡ xøi pì¡ ,ÍÀloç àeiv 1p&ge o$ a.¿. xq.itot xøi øùcÇr 'Iepovrl¡,r.<p rQ Âøcivrov
gorvÍ1v, ¡&. re èt cfr i8íç 8røÀéxrqr yeypø¡,t¡révæ è{r¡1ou¡.r,évor,ç p&Àlov cöv d'},lcov
30 SrsoroxúÀqr ¡lúptupr, ,åtì).<oç ypøæcéov xuli, rr.o,c6ç, orix <iv$pónuvoç &vøyv<oocéov,
éæo¡rovoüv æ¿oceutéov eTvør, oriSeiq d'v &pvr¡$eíz¡. &ÀÀ' oÛàè corSç veotépouq 30
éç Âecívcov 'crvù ët ti¡r.glpálÀer,v 'Iepóvu¡.r,ov pÀéæovcø nlo,óç, oùx
¡,r.r¡8è
rõv Âærívov à¿àøoxál<ov cò æpoxeí¡.r,evov léÀr¡Sev. é "¡,ip è[ 'Ax¿vd,tou 0<o¡lãç,
chgpóær,voç ip¡.r.r¡veuxócø. øúrn òè i i.É[r,6 xaì, æol]'&xr,q ðv { aÛtfl êrcroco}.fr
&vip toûco ¡rèv oogórato6, toüto òè åyrócaro6, èv tfr tõv erlayyeÀicov à(r¡t't¡aet,
èæævæÀa¡.r.púveræu, éq xæi ogóòpø Søu¡,r.d(erv èleîvaq 6ætoq é åp¡.r,i1ve'5q èxeivoç,
flv èx 8lægópt¡v 8¿àøoxúÀ<,rv 'EÀ).{v<,lv te xøi Âorclv<ov ouvé$r¡xev, Èd,v gr¡or,v
6ocr,ç d,v xøl yévolco, toooütov æepr,æÀd'vr¡cør,. ci yàp xor,vòv ær,otQ xæì, &v$p<'i-
ev rQ él).r¡vr,xQ yeypa¡.t¡,tévov eïvæ¿. ei oüv åv tQ Ë).lr2vr,xQ xal xøc' ø,'lcòv
åàv yé1pørctar, åv àè ruîç &vap.ugrípo4 ép¡.r,r¡veíar,ç p&ptupr, 'Iep<ovú¡.r,qr oü a5 B¡ æivg; &ìì' 6¡,toç tiv æepr.æÀdvr¡¡-r.évr¡v tær5c1v ìé[lv oúco æeptvevor¡¡-r,évo6 ó6
eíp'r¡cæt 6 oog<Lræco6 åxeîvoc &vì¡p è[r¡y{oo(îo' óe Soxeîv ¡r.Ì¡ àeîv 'itÀloq
rrì þí¡¡rætæ ¡.r,óvov, d).À& xæì, øriti röv þr¡póc<ov i¡últa êorì pulaxcéc, gøvepòv
léyeo$ør,.
^ óc ø[ ìøc¡v¿xo¿ì pípÀor, röv ^¡pocaéov å.p"ulr'iq èogaÀ¡.r.évør, eioív.
br 1 Kcri [væ coüto Selx$fi, röv øritoü êxeívou þr¡¡,r,&c<ov êx toü zcepl cöv 3
Kori rocücø, pèv ei6 &æóÐer[rv ¡ïtcfqcêÀlr¡vr,xie 'rceg\c &lr¡$eûøç &.gxe'wi.i,.
lol.t6q,..

\ I
ca leoplíou èætyetpi¿p,æræ þçàí<oç 8r5vøvcø¿. æpò6 ð
lu$ivotu
toü &æootóÀou þr¡¡,rd,ccov Àó1ou dxorloog.ev. Di1xoú60(pEv' 9z¡oí, roü ¡.r,ocxøpiou
<,lv xo¿r 1áp
24 òrop$óoeto Ms.
37 at Àqr¿v¿xøÌ. scriþsi o[ Àøt¿v¿xol Ms.

In LXXXVIII (PG Ss, 4So). 21 Cf. supra


21 Cf. Aug. Sermo r74, c. r (PL 38, e4o). | 21 t ri- 4, s. | 39 Aug. Sermo
14 Cf. Chrys., Joannem hom. | r74, c. r (PL 38, 94o AB).
adp, 77,7. | % ci. supra ad p.77, 13.
Mohler, Karclinal Bessa'ion. III. 6
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE. 83
82 BESSARIoNIS

Àåyowoç' >åv$pórrr,vo6 é roryoç xu\ æ&'æ¡c' &æo8ox!ç &'lr'oq' 6tr 'l't¡'


Il,ær5Àou
è(alpetov x¿ì, i8¡ov ëXer,, óç pù t,Ìc atovà,6 ¡.r.óvov cöv æpay¡,tátcov eÏva¿ cr4[ru,vrl,'
ei¡rr,'e1ó.< xáç, &ÀÀù xai c¿ùrù rà.rp&y¡tæru &ìrìr' &rrq..r.pd.^¡¡t*cæ c4¡.r.æívelv. åvæü$ev ori
ooûç Xpqorlç {À$ev eiçròv xóo¡.r,ov å¡eæpt<oÀoùç oöoør, <Trv æpõcóç
&v$póær,voç roûvuv ô Àó1oç xæi rc&or¿c dæo8oxfle ëEroe. 8¡ù tú 8è ttV$pó- xarà tò ti),ìù xæi å)rÀr¡ycoptxõç xøi dSrxõç xai &væycoltxõ6
T¡,ILWLæ ¡.r,óvov,

:tuvoç xal ori ¡.r.&ÀÀov $eioç, ôv cpóæov xal øùròç é Àóyo6 èoti $eóç te xal riv $eia,v ypdgùv ê[r¡yorSpe$a xaì, éno¿ovoüv øür{ç ¡ré ç elç rwu. toric<ov

råtv$pcoæo6; ei coúvuv vo¡.r,í(o¡'r'ev tòv Àóyov roürov orix øv$póærvov 5 5 td¡v èvvo¿öv &v&'¡o¡rev. 6æou 6¡.r,oç lotopr,xöç ì xatà tò 1p&¡.r¡,tø èlr¿yr¡ê:d,
"p$öc Èoriv, ei ¡,ri¡ f¡ fé[r6 riÀ1$ì¡ç eír¡, xctì f ëvvoræ æ&vrc,q í¡¡t&.rrur¡tæt'.
¡.r,óvov, riÀIù xai seiov eÏvar,
àrù rí é &æ6oro),oç &v$póærvov ¡.r,&À),ov ! seiov
eiæeiv elÀeco¡ é'¡àp oùx äv {.'euod¡'r'evoç, ei $eîo6 eTæev' or}x ðiveu øicúø6
tÇr "O òé gr¡or Ser5tepov ¡,r,2¡àèv èv tfr $eíç Tpcrgfi veoteprotéov eïvar,, &$é¡.r.rtóv 7.
fol. r7o tívtl &v$póæruou ,irr"T, etÀeco, 6r¡ èxeîvo eiæeîv ëxpr'vev' tl é Xpr'otòç {l$ev ¡e eTvæi rr, È[ ar)riç &geÀeïv fl æpoo$eïvar, æótepov &$é¡l,rtóv èotrv 'Iepóvu¡.r,o6
&æoìroy7o&.o$<o, ôq óç èv toÏç &v<otépco eì.p$,xa.pev, oü ¡.tetenoíz¡oe ¡,r.óvov, dÀÀà
eiç tòv zóopov. ¡À$E àé, $ &vSptoæoç tu' ð 1ip $eòç fiv, &eì' {v êv tQ xóo¡t9'
zroü "¡àp oùx ëo"r.$eòq é eizcóv. >ròv oùpavòv xai rÌ¡v liv È'¡ò nþpö<;{ro
t0 xai 8¡op$óoao$a¿ é¡,toloyei tù fl æaprì töv g$aod,vc<¡v orùtòv éppr¡véov orlx
!ç eíp1rar"' >òrøtelve¿ &æò ðp$õç petevr¡vey¡.r.éva i æapà tôv &Ào'¡iotcoç òr,op$ou¡r.évov r)¡.r.apr4¡-r,éva I
oriXi oogia xæì, ðr5va¡.r.rq toü Seoü é Xptøtóç, æepi
xal 8to¡xeÏtu't' T&v:'d' Xpr¡otöç<; ev tQ xóo¡'tq cõv úævo, tóvrttv lpagé<ov zrpoote$évtø i ¡,r,etazcour¡$évta, xai oü d¡v ææÀa¿àv
n{p*oc' eic, æêguç
",ipóo".ç ¡.r.óvov, &ÀÀà xøi aùtì¡v tiv vÉøv 1çotgiv xaì, tà, &'¡w
eíæ'y^yêÀrø 8te9$øp¡.r,évø
toíruu frv, xøi é xóopoç à¿' aùtoü è1éveco, xai é xóo¡'l'oç aritòv orlx ëyvco'
èvtotü$æ xaì, fiv ,ni ii.S.u. {v tfr $eixfr ¡'.e'¡'aÀetór4tr, f,lge
cfr &vgpozriv¡ re xæI f¡¡,1øptr¡¡.r.évø gr;oi æpóeepov øritòç Slop$óoøo$c¿¿. ôv tpó*ov xøi toù6
1ã èzwlevo¡.r,évouç lreæotïxévør, rfr€ Tpú(gÌc at,$r.ç 8r,øg$upeta1ç è8eí[ø¡-r,ev. ei oüv
tio.$evelç. 6$ev xai é xr¡pútccov aÙcoü riv ëÀEuorv >&v$póær,voq eTzrev é ÀóYoç<' ts
.¡évoç, ei ¡r,ì¡ é toü $eoü Àó'¡oç í¡[[ooe orix &$é¡,r,r,rov, ciÀ).à xæì, ¡r&lÀov $épr,tóv ts xc(l erloepéotatov 'Iepóvupoq
orlx &,v .¡ùp åprloato rò &v$póærvov
tÌv$pór<ov 1â,p èxeïvo¿ Àé1owal d.v$póær,vor' eíre
tõv elpyaouro rà to¿aûta Slop$<oo&¡,r,evoç, zrpoose16 te xal petotæouöv, eï xøì roiç
yevéo$oci d,v$póær,voç.
sv ccîe i8[o(¡ç pet' èxeivov è[iv, 6oæep xæi è[!v o[çà{tr,vr, æirLq yeyevr¡¡révaç æÀúvøç 8r,op$ó- fol' r7r
gtÀav$póætvo¿ oi åautoù6 æpoor¡veiç &v$póæolç rupêgo'n-eç, o[
ooro$cn, ð$ev toooüto¡ ð¡8áoxaÀo¡ ¡\ativtov pr.pIíø ouvelpú9r¡oav, oïq èæl'
oïxíar,ç øütor5ç úæo8exó¡,revo¿. ei toivuv ó èv rfr oixúç úæo8exó¡revoç d,vSp<onov
tðv &trÀ<ov20 yporgai 8r,op$cotxòv r.ïtc ypnçîtc, Srri tí ¡r.ì¡ xøi toîç xa$'f¡¡l.&ç è[eir¡ æùrò
grÀd,v.$p<oæoç eíte &vbpóær,vo6 Àéyetar, æõç orix ôiv etr¡ ¡r&lÀov
zo

åv.9pórrrvo6 é èv åæutQ únoàe[d¡revoç tòv ðiv'$p<'ræov; &v$póærvoç tol'vuv é toüro æo¿io6ü; roìp1o¿r¿¡oo(v tol,vuv æpôtov 'Iepóvu¡.¿ov xæì coù6 é¡.r.oíouç
6ø ÀeæTór4tu.von¡.r'év<oç Tòv tórrov rì¡ç èxxì'ïaíaç 8r,8aoxú}ou q &o¡eiuÇ ypútlao$ør, xa'i. r6te xoci f¡¡r&ç tie é¡.r.oíae
f,óyåç xai &zroàoXie &1,.oç.<< épÇe
",ú.ar¡e evóXouq xgwdrr(j¡aæv, &ÀÀà tøütct ï) &¡.r'æ$öv fi 8uo¡.r,eveordc<ov &vòpöv eict
toürov é $eio6 èxeivoç evi¡p êt¡ì'í¡ocrto,6rrou 6¡'l<o6 xøi'Iepovú¡'¿<¡l ¡'túptupl
xori xaxîtçÀéysr,v rcpo$u¡.r,ou¡.r,évc,lv' riçyù.p oút<o æøX$6 èøtl tiv 8td'voløv,
&vrì &v$p<onlvou ær,otòç ôgeiÀeu léyeo$crr, xøì ipd¿ptr¡tær eò &v$póæuvoç. o'ix
).óyor,

èorr,v d),r¡$eiøç c4¡.reiov tò o{jtt<oç ùæò Aù'¡ouocivou2S z¡ri¡c &yvoeîv ori rÌ¡v $eíøv'¡pagiv æ'iti¡v fi'Iepóvu¡.r.ou ì tpãc i évtuvoÛv &ì,ì'ov
,ðtpa, óç'eiípr¿,cu.t, ixcrvóv
èflr¡yr¡$ivør,; 'Iepóvu¡rov òè o{lrtoç aùtòv è[r¡y4oao'$øt oÜæ<o Srop$oüo$orr,, ¿ÀÀà ti¡v èogaÀ¡.tévr¡v ézroo8{æote Àé[r,v èxeiv¡v eival riv
còv róæov coürov
òrop$ou¡rév¡v;
èvetrlXo¡-r,ev'
r Tò 8'æùrò roûto xcri toü æpoerpr¡¡.r.évou N¡xolúou toü tle TPo(9tç òr,op$ócou Nüv æpòç tó '¡eèmr,yeqr¡p"&'cov åæævr4téov xæi þr¡téov, éc tòv ei 8.
töv
¡e xæi È9$æp¡rÉvø ouvcræc¿xòv orlv8eo¡.r.ov 8¡à toüto rpítuolv r5æo$ectxòv æoleîv 9øpev, 6cl ori8é'
þ{¡,taor Selxvr¡tø¿. ôq ¡,r,etù cò eiæeiv æoÀÀà f¡¡'r'øpr4¡'r'évø
.$eíç .¡pøgfr eúpz¡xévøu æpoocísr¡or, ¡terù. ruitu' ucöv òrr¡¡,tapc4¡.r,évcov 30 B0 æote riÀ1$í1e èotrv, ei p.ì¡ te$eío-4ç tiç
úæo$éoetoç, toücóv te 6v 9¡or leóplroç
æøpù { xd,vovo¿ óç xar,vóv rr' xa.I oÚt<o 1ùp ¡.r.r¡8è épr,øtuxoü
ætreTorø è[r¡y4$évcæ úrrò töv à¿òøoxd].ov eüpeiv ¡'r'é¡'r'vr¡ p"ær'<" èl <Iv 9øvepöç repæró8r¡ &æoæotoú¡reSe.
civ è[ iç e'tr' èv¿orä'coçe'í'ce rræpcpX¡¡révou ouvøg$èq é ei ¿eí Èotr,v dÀr¡${e, &Ild rcote
Selxvutd,¿ æoÀlù úæò rõv 8¿8croxáÀ<,iv È[r¡y4$ivør gcovì¡v ¡rec4vé¡sÏ
tfr èl &v&^¡xr¡ç, xai 6p<o6 xai {,euàí¡e, oúr<o ¡,r,'48è ircoræxrmîtç é ioo8uvá¡revoç aùcQ èd,v tJ''euò!ç &ei,
dyvoo,3vt<ov, &xolou$or5vc<ov òè YP49ì fi evécuXov
dÀlú æote xøi dì.r¡$rie , cic èx rì6röv rcpory¡,r.&rcov æútõv 8r¡loc8Ì¡ xæræor&oeaç
fol. rTov f¡¡røPr4¡révø elvæ1.
gæe'cæt', xæl fvø oagÉotepov toüto gocveír¡, cí æepì, totlcou
5 Kai cor5ror,6, åæei ãç e'igr¡rm ðtpuooov neptèÛer. vor¡¡,r,úccov,35
f¡ $eíæ ^¡pøgÌ¡ 35 tfeü8oç i riÀ{$elæ
no,.xi\ruÇ ¡e xæi 8læ9ópouq èærÐé¡etøl èfuyl¡oer'ç, où Sæu¡'r'æotòv ei nøp& cÌ¡v ^¡pa¡r¡.r.øclxöv 7r0(iòeç gpovoüor, zpótepov ei n&vreç, xaì å, 8¡alextr,xol Àéyouor'
ril1$i r\Ç rwoÇ ÀéEec¡ç ëvvor,øv xai ,itÀÀr¡ ctç óæovoeît u, ei xul. pì¡ ariel èxe ivl zrpoos{oo¡.r,ev. ypa¡l¡,r,occuxoi toívuv æd,vteç "EÀlz¡vé6 te xo¿l Âøtîvor, xal
¡.r,úÀr,otæ 'Hpco8løvóq te xøì
'ArrolÀóvr,o6, xal töv Âøtívcov flplcxløvóç, ôç
f¡ roü ou'¡1pa{.,ct¡.r,évou, oiicto ¡,r,évcot 8la9ópor,6 tró'¡olç æolxllÀo¡-r'åvr¡, riç xai
àrprp"o",ir"\ eïva¿ Soxeiv. xæl yàp eî x&v ¡æiq &ìtl,ætÇ hrøri¡¡tær,ç ocl 9ovæi ori ¡.r,óvov "EÀlr¡or,v *! &naotv ënerat, &ÀÀà xcri øtiXei êni to'3cç, tòv el ouvææ-
40 r¿xòv elvuí ga.ar, or5v|eo¡.r,ov, roüróv te éq xai tor)Ç &,Àlouç ouvantlxoùq
èv
¡.r,óvov xai lé[er,ç cõv npæy¡.r,¿c<,-rv
eioì cr¡¡,r,atr,xai, f¡ $eíæ 6¡'''<oç 1pæ9i¡ toüto 40

10 Jer. 23,24. Sap' 8, r' | 1õ r Tim r, 15' I 30 Nicolai card' diac' epistula 10 SrtopSóoao$ø¡ Ms. | 11 ¡retevr¡ve.¡ pévu scriþsi peeevr¡ve1¡.r,évÖv trls. | 11 tr<op$ou-
1 11 tf
ad Pet¡um canonicum' ¡rév<rv Ms. I l¡røpc¡¡,têvu scriþsi i¡r'øpr4¡rév<ov Ms. | 14 ùrorp$óoøo$ør' Ms'
6+
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE 85
BESSARIONIS
84
-vr---- ' &xotrou$iøv re xæi r&lr'v töv årco¡'r'óvc'lv æpò6 v-ai f¡'¡oripevor xa$' otritù &À1$! eïvær,, 8r¡trovótr' é fifu'óç èoflv úæèp 1iv'

fol. r7r v roiç a,itloloytxoîq duvctPt$Foüdtvr &eu
r¿ f¡yoú¡,reva
f'tzr&'pl'a.'e ti¡rp'po)'ûæç fl xaì, &v$itrzuoç rpêger.; a.i tcpor&oeq toívuv åv ø16 or5vSeopoç éprottxÇr ouv-
&nn"n tor5tql òr,ægépouor tõrv èv aTç ô eï ¡lerà úæorotxtuxoü æøpù -Àætivor6
,ori
8r¡Àóoeo6ünr',xøser!àer,.eivooeî,.ixp'+. tl, èv cæútar.çtè &¡19íBoÀov o'4¡,r.æívecat,
eiæupúiter,,læøÀr.våvtoútolç&r.r¡'$er}er.f¡ ovvútrreca,,,6t¿ èv åxeiv¿lç ¡lèv pépar,óv
tixoÀoúS4orq ,
'" xo'l cà )'olæù é¡loíoc' orlx 5 5 (ÌÀÀ- ðt¿ åxeivcov tù, xuplótepø pépï ì8úç Àoc¡,tporvó¡.r,evoc dr'reu toü ei ëvvo¡c¿v
xæi ouvátl''e<oc '¡àp xøi ææpø- teÀelav te xal åæoÀeÀu¡.r,évz¡v c4¡.r.ølvel, xai xæ'cæ9&.axoudrv i cïæo9áoxovol nÍol'r7zv
&Ló1<oç 8è arltorSç
.'f .
rotì ø'irtoÀo1r'xo'5ç 9o¿orv'
gr,Ì ço,5rt¡v ni-ii-,pnin"."¿.i.æoé[Eoo$øu. ouvd,{''etoç, ó: tò ei æe.nærel' xæ$' époícoo¿v töv xac4yoptxöv æpotd'oe<ov tõv r{''eü8oç Ì) &À{$et'crv d4l¿o(t-

i *ï:î"i:'Jî!
ouv&,{,,eor6

üLÍLd. EV ENú'
îii;ï;,1"i:'.i:Jiå"'î:
vouoöv. èx yùp ritÇæpotd;oe<oç tæúr46' ei é Xoxpác4ç æupéttet, &9ar'pe$éwoç
toü ei ouvòéo¡.r,ou tò Ào¡æòv ¡lépoç, tz¡lovótt )<'lxpdc4 ç ævp|rrer', xøc41oplxì¡
'v' tlce 8r¡Àøàì¡ 6 9oc¡rsv oü'ç<o 10
&v
Éot¿v 6re 10yívecør,",g6"to,çxctirf''aÛ8o6i)åÀí1$etæver4¡røûver"àøTçEèôeixottùÂætivouc
ræritó' ei 1ùp èx
ou¡lpøiver'
pépør'óvter;Tvccr'd'À)'coçvo¡lloøl'çr'óvlte i ,oS' tt õc é Èù'v úæotaxtlxQ ouvd,ætetcrr, or1
npo"ú"o"coç tør1r46. èùv )oxpdc4ç àrø),éy4tæ1, tì¡v Êàv e'¿tE tò Àøtrv¿xòv
I "óte
éPr.otr'x "i¡ç&giÀoro, rò lo¿rcóv' X<,lxpd,c4e 8r,aÀép¡cæt, oiíte xøcr¡yopcx\ np|tæoiç
i ¿atl<, xal' "ï
troYoú¡'r'evov
åorrv, oüte l,xara.g&.oxel Ì) &æopd'oxer,, &À,t- 6ote {''eü8oç fl riÀí1$er'øv oz¡¡'r'aívelv
15 xaì celeiav ëvvolorv, Ðùcov ¡r,epöv òeira¿. åx tor5ccov tolvuv 9ævepà
f¡ toü
i ETvaí tu 8ix
õìr¡ rpltou èætyetpi,y.æroç Àr1or,ç. 8!Àov 1àp óç f¡ æpócøorq atír4' èùv æ'itòv $éÀ<¡
i niclotrolrxòç é ei cr5vSeopoç lø¡'tpøvó¡'t€voe pépør,óv ct o,.r'otivel' of tÌ¡v
xæ¡ù
¡réu"ru, É.^ç "pAo¡,.n,, ell'ce xæ1. ei øùròv
g,&, ,oü"o ,.oi tan.i.c ép'oruxQ tur&,nt.rnr, $éÀ(l) ¡'r'éver'v 'l\a¡ivouq,
oru¿rrrå,rær,
I ed,u ¡r¡ ë],(ou""ç-d¿ur' èxeívllc, xpövtøu tÇr ei, ori à¿ù, roüto
pépar,óv tu c4¡.r.ætver,
lfò8èæoÀÀoil6a&w'çóploctxQo,¿,l&¡lretx.¿, i4¡rorlver, ôplocrxÇr ouv&nteta¡.
j pépøróv tr ,¡c d¿¡"trtnl, 6tl éptotr.xÇr ouvd,ætetør. {eu¡èç tolvuv cò coü åvocvtíou ou¡,'-
uei xæxõ¡6 å)'úl¡oæ' 20 2|æêpa.ap,u. Àé1ovtoç tæfuò c4¡'r.øive¿v'uò ei $élco,óozcep &'v
ei ëÀelev'or5tco6
" &r'e'ga t& ^( '&çxe':'ro'
coü xøxoü' ei 8è xatröç'
' iliiU:!
zrepi SéÀt¡. zrøp& tò åæó¡revov yrÌp ou)ùoyi(etøt.
orgêger., oÛò' rÌl¡SöE òuv&¡.r.e$ø Àéyer,v, óç Èæel óte
oùôè Y&p,
t¿
óc æpoeipr¡tar',
pépær'ov
&vtr'-
c4y'øí'ver'' é

o-r¡¡'rølvor'v,
ei oúv}eo¡.r,oç éplotlx{r ow&ærerær, à¿à toüro xaù éod,xtqéplottxÇi ow&.nreru.,",
pépæuóv tr, oz¡¡.r.æíveu.
ôp.oÀolioac
fol'r7z ueï 8è xøÀ
26 'Ooù,v òè xæi tò céccrprov o¿ritoü töv èætyetpt¡p.&rcov 8r,øÀuoó¡.r,e$cr, 9apèv 10, r
Beel(epoù). àv Bae)'(epoùÀ èxpáÀIer'v æric&
riv èÀd,ttovæ eÏvøl tf.,eu8i' dXeu y&p àì¡ xøi ¡r&)'æ Xópocv f¡ &¡rqrpoliø, elnep
époÀo1eï,
PéP*r'óv y" i*ocudrç èv toiç d,vrocép<o òeòeúxc(¡.r.ev tò ¡rèv ròv'I<,rd,vvr¡v ëtu (!v d¡,r,gr,po).íøvfol. I73
", ü¡v &'v
"o"t"' ç tré1er'v
¡rèv xøì ¡rúlæ,
pepørót1cø 8è ¡.r,r¡8e¡.r,iav ëxer,v, rò ò' æritòv søveÏv ¡.r.ËÀÀov pépauov
tl or¡¡.r.øiveu øl æapà
cPc :' lot i dpgípol,ov eïvæ¡. é 8é 1e coü èvøvrlou Àó.¡oq åv toútr¡ ¡rá¡oræ ææpd8eu1¡.r.æ iolupi(etar
I "or.ocütæ eotQ ¡rr¡Ðeplav elva¿ &¡,rgr,poÀiøv coü (iv 'Icoúvvr¡v. ö òè èær,9épeu

,il;ii.
g¡øÀext¿xoì, zcepl torScou gaoiv èrcevélE(ùpev. ei coivuv
];;#T;FT:'î,üü'
'còv
**i åBo
orlvòeo¡'l'ov ei xøl
æpòç tiv riç aútoü ôó[r¡ç åæóòet{r,v æepì toü tfr napæoxoufr xpÉøç 9æ'¡'oüvcoq'
o,i¡èu É"rpou þr¡céov Ì) ô æpò òÀiyou ë*ot¡'r'ev, tiv toü æpáy¡'r'æT oq 8r1)'ovó* &lí1-
o[ 8¿¿].extrxoì, r5rcogecuxói 9no' æor'Eiv ou]'lolr'o¡'r'óv' tiv úæo$etr'xòv 6¡'r'<oç
.$etav | ¡r,ì¡ rfr rpotríoet T arjt¡ &¡r,9rpoÀ[øv ì) pepøt'ór4tø È¡'r'æoreîv' é yrìp cfr tor'-
,uo0!e4v rcpótøorv, ;;;i Ëou"'11u, o'i8èv 6Ào: &un1'oiou åær9éper'v' ori8érepóv aút¡ f¡¡iipç xpéctç gøyöv t&À,Sèq eiæeîv pouÀó¡.r'evo6 xøi tQ ènrtr¡'r'övt¡ &æo'
tò arrpruó¡r.uoç'ei èo$íor, ti npòç oé; èo$íer'v rÇr ðvtr' ó¡roÀo1eî' eï 8è co¿ùtà
"ó êæó¡'r'evov åær'péper'v 35
re T õ)v ø.út!c ¡,r.epõvóç é¡r'oÀo^¡oi¡j'evov tí$eosør'' &À)'ù
1àp
t"i¿u"o,.
'o'3òêt'pou
p'époç xâ'v épuorr'xÇr
Þtl$.,t) åo$lovtr,, or17.i xåxeivo6 oÚt<oç &æoxpr'${oetotr eù èo$í<o, tí
y.óvov coü f¡1ou¡-r.óvou
cïIIà ¡làv tlv dxo- "õ f¿ù óç xæì rfr rÌÀr¡Seíç xpéø6 9oe^¡öv, &li- óc
ouvøg$eír¡, &æoÀalu¡.r.évov eTte x¿l xo¿rÏJYoPl ,å¿C å¿; xaì 6po6 oüx èpei roüto
txö6 xæi orlx 'iltroe' æeP¿*povöv ce xai
lou$iorv èæ ¡r&.r¡u åæltr,*r,övtø È¡.r.æøí(cov xøì, tòv ouxoqavtoüvro(
"åu ei òè xai èo$íov .cu e'l¡e xøi g.ì¡ èo$i<¡v æpò6 ròv xøc{-
òròori8etéçi6ti¡r'goiv'fpørilr¡'9tiocÇttÙe¡uu' s,l¡rou æøpo{úvcov.
¿õtø¿'40 "iq èo$íci i) ¡ei èo$i<o, ti æpòç oé; tí &v gair¡¡'tev;
116 yo(p vo ¡$eiq eïotv ai &xoutrou$io¿¿ -- jgoU¡.,ruoütcoç &æoxpr"$eir¡'ei
40yopov
(Qov tpéxat' ò.à coüto
ei ó'!i).roq
>c' rpêye'" óc ô eï oúvòeo¡-r,oç èvtq,üSa ópr,or.xQ ouvaætó¡ravoe pepotícoorv or¡¡.r.æiver,
*U¡i¿q 'ce eîva.,. èxeivov xpéaç gæleiv æ d.¡tæ xøi pì¡ xpê'æç 9æyeîv; dÀ¡'- orl8eì'c
I II 4' ZS Luk rr' 19'
otír<oç &vér¡ro6, dôore coüto eiæeiv. orl ^¡rip ouvdtz¡ser5er, f¡ cÈvtigaouç. ëtepov
12 Verg. Aeneis 6o3 sq' 535' I 20 Joh r8' I
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE 87
86 BESSARToNTS

xal tò ]'é1ew' époicov üpper,ç xai &æer).à6 æolo'5¡revov. ëEEot¿ Ðè åv tQ téÀer, coü ló1ou olóv
rf''eÜòoç' QeÜöo6 &pø
&gø. rcõr6 èart ¡têpoç &Àr¡$éq, Écepov 8è tr,vø ogpa,lià¿ov å¡r¿$eivø¿ toîç eipz¡¡.r,évolç xctl eiq o[óv t¿ &ouÀov xæ'cægvy|vtæç
é ei oúv8eo¡.r,oq ôpr,otrx{r ouvd
6'o&x,.ç töv èvævtícov xætøyeÀËv. dile coivuv eiç péoov, È{ir<o é cog6ç re xøi ,$eio6
z "O 8è óc &vci$eotv ).ú<ov årcd''¡e øvì¡p xøi ciç $eiaç Tpc(g¡6 ä4wr6ç ¡e xa.i. &.pepæroç ép¡.lr¡vsri6 'Iepóvu¡.r,o6
ëworøv, ti¡.¡.- otrlt'i câ' þí1¡la'tæ ripv 5 é æoÀr5e xoci óç cflç &IlSeíøç re xæi 8txørooúvr¡Ç npoaaæ,.od1Ç, 6æra,ç èxeivoç
fol. r73v þr¡,$!var,, rcau8øpló8r¡tÇr ðvtu xøf x
ròv cóæov toürov toü eriæy1eÀiou ip¡r.{veuoe, ter,[,út<o. oütoç coívuv èv tQ
rt$etocr, ei eiDòç tòv xúpr'ov '$é)'e¡v
æpòç'Iopuøvòv æepi æøg$eviaç Àóyg æüSr,ç ëgr¡ æepi toü flétpou Àéyorv'ror't74v
òeútepov, eît* torSq ou¡1,¡læS¡tù6 <be
lperà dv toü o<otipo6 &æ6gæar.v, iv æepl êcturoü eiæóvco6 {xouoev, óc &Àtroq
tiç töv a't¡1t"uotæçr 6æou ye érro
þr¡¡r,úcolv
ò¿d,vo¿avcoü eiæÑtoç xæretÀr¡9óte6'
te aûròv (óoer, xøi &nolaer.,6æou orj Sé).er,, xøl ó òlà otæupoü '$d,vætoç 8r'à'
elvexæ, e:re èliy.a'påiou laio,
' ' tÌÀ,$i
tì¡v
8óhc qrloi ròv eùøvyeÀ¿otùv 10 l0corlr<¿v tõv Àó'¡cov ørirQ èo-4¡ld,v$r¡, x&xeivoç eip{xel' xrlple, otrcoq 8é tl;
¿Ài- é Xpr"ó;;;;- ,r8o'üç Svexd
¡rì¡ $éI<ov tòv'Icoúvvr¡v xæco¿À¿æeiv, <þ æd,vcote flv ouvr¡¡l¡.lêvoç, ë,g7 aücÇr é
coùç ou¡1.¡lø$r¡c'ìç è xr5proç'tí æpò6 oé, èà,v æÛcòv $éÀo otícor6 e1vør;<r oriXi cò åùv crritòv $éÀo¡
erlayyeÀlor)¡v te$ve oür<o6 eTvær, tæriróv èocl tÇr èàv ¿'itòv $éÀ<o ¡.r,éverv; tû y,ip Ëtepóv êot¿ tò
oütolç ocÛròv $é)tto ¡.r.éver'v, ori'$eì'floæ
oücco6 eÏvør i tò ¡.r,éverv; rò yàp ),éyerv oút<oç ærltòv $é).o oiic<oç eïvær, oriÐeiq
15 15 &,v eiæo¡ pì¡ návc¡ p&ppæpoç óv.
{Þavøpòv r.oívuv é6 xai oi roü 'Iepcovr5¡.lou &pyu6tepor, àlàúoxøÀol, oi rivti z
roû èàv eí te xæi oút<oç leypø g6reç, ei.¡e xd,xelv<ov, ¿l).ù ¡r,Ì¡ eõv ypæ9é<ov
rò ri¡ráptr¡¡r,æ flv, èæ).æv{$r¡ oæv, e'1. ye'Iepóvu¡.r,oç øricò6 oriX oútco'$éÀco, ¿ÀÀ¿
èùv Sélo¡ el¡¿ xæi. ei $éÀco etpr¡xe, of te ¡.r,ecù 'Iepóvupov 'cî¿ç ttu.À'ær.otêgæÇ
20Xp{oe<oq toü àæg$opótoç }.óyou èxvr.x'r¡od.s1Ç }) tfr tõv &æct¿òerJcov d}.æ(oveíç
xøi óç o,i 8r.ù toüto ræütø eTæev, 6tr, oütoç {$aÀev, d:iLj: rQ IlÉtpqr åzrrtt¡rõv 20
r¿ 8è tøütø' tie orj ouvop{ cò cétæpcov I cfr lpcrgéc'rv &¡reÀeíç d,vti coü è,iv i xøi ei æapù, 'Iepcovrl¡.r,ou þ¡Sévtoq cò
&p¡æiov èxeîvo tò oütorç xori o¿rlcoì, oùx òp$õç '¡eypd'gøor,v. &Ia'- f¡¡,reîq perù
oüo$¿¿ cæúq¡ tfr h5oer',. eítcep èxei
'IepovrS¡-r,ou, ¡.r,ecù cle åÀÀr¡vtxiç Tpo(gì6 &trr¡Seûøç, ¡.r,erà cöv 'Eìl{vcov ctyíorv
o-nq &P9¿9olí'øç, åvtæü'$æ 8è Pì¡ 8rù
8¡ôø,oxd,À<ov óq àeî ou¡r.gpovoüweç rrèâ,v øùcòv $éÀo ¡,r'éver,v< oivæyvö¡.r.ev eiç
oüc<,rq dporl).eto, &lÀ' tvø èærtr¡'u{o¡
26 25 8óEøv xæl ¡.r,e1æÀoæpéæetav toü 8¿à, toü '$e ¡ocúcou otó¡.r,ato6 coü eriæ1-yeÀlotoõ
tQ IIÉrPr¡; t tï¡Ç Ypd?iq 'Icod,vvou êÀÀr¡vr,xfr g<,1vfr ypúgovroq, ræittæ Xcopû6 tr.voç 6Àc,:ç ri¡,r,9r,poÀíø6
3 i Svr¡téov päÀ)'ov 6lcoç
þr¡¡.r.d,tov e'r.n6vroç' lèàv ocücòv $é)'co ¡.r,éver,v, É<oç ëpXo¡,r,ø1, ti
æpòç oé; øú
f'o|.174|L¿,CrárcEosø¡tòvtaütætoüeüøyyeìíou d,xoÀori$e¿ por.( ¿púv.
tù vov' xøl óç còv ço¡oücov æoÀlQ Xeípco
zcorí1oerv, ei tr,6 a'3tÇr &liro¡t'd.''te 20 tregsopóroçl 8tøq$opótoq Ms.
óç eiç 1é)'cotø ¡.r,ËÀÀov '¡Pã6 ù
8 Hie¡., Adv. Jovinianum I z6 (PL4,246)
&pøc&vr.orov è&oar, òó[co¡'r'ev,' Iepóvu
te xal veotépouç 8rtøox&ì'ouc toiq
ðp$ó8o(ou, &)rlù xøi &Ynltøl.ot 6vr
èv rfr æøtær,{ ypo(gi èxt\eåppæïx!ç
rle ålÀr¡vrxle
8¿øÀåxtou xà.u ti¿ véç èx
æpoo$eivør''-8lopsöcar" óq øütoi gr
gcoviÇ 8eàu8æ1¡.tévor, ¡l,ecøæor'icar', i9eÀeiv,
èxEîvoi gnor.u, orix i¡oXúv'$4oøv, é6 èv toiç d'vortépco è8ei(øpev'

11, r 'Aì¡.- [vø rcotè xai téÀos 8õF


1'ó1<ov toü åvøvtlou, 9ø¡l'èv xø'i &æ
tilr¡$eíq toü zrpú1¡l'ætoç, ri¡ te æp
&eu coü oiovc¡üv 9óPou i ctàíxou
erialYeÀr,oroü'Io¡d'Yvou xaì' töv
gtovñ' >å&v aritòv $él<o ¡'r'évelv, ë
èv ori8evl Àóycp rrìE 1pøï8itov tr'v
---

BESSARIONIS NICAENI B4oocrptc'rvo6


L ib llus "Otr B 215
e
{ <pr5orE pouleúetcrr.
c 136

QUOD NATURA CONSULTO AGAT' g,5cr,çxar' 'Apr,ororéÀr¡v xætà ).óyov ts xai 8vexd, tou æd,vtø æo¿ei
"Ocr, i -
1.
où 1àp ò¡à toüto þr¡téov otûrÌ¡v ¡,uÌ¡ Évexd, cou æd,vtor æo¿eiv, 6tr, ori pouÀerletal.
Die hier erstmals veröffentlichte kleine Schrift enthält skwzerl' 5 xøi '¡àp xaì, f¡ téXvr¡ ¡,r,ì¡ pouÀeuo¡.rév¡ 6poç évexd, tou æo¿eî or¡¡.r.eïov àè ó6
haft die in dem nachfolgenden Werk ,,De natura et arte" entwickelten pouleúerat' rQ
- â.v èpouÀer5eto.<r
i réXvr¡ oú rei yùp èv [riÀ<p flv ! téXvr¡, oÛx
Ged.anken. Da Georgios Trapezuntíos hínter ihr Theodoros Gazes als flpòç røüræ o[ nepi flÀú,covoc xærà Àó^¡ov ¡rèv eiv g,!o,.v w&v'ca xæi Evexd..Z.
Verfasser vermutete, wurde sie von den Abschreibern ohne weiteres tou æo¿eîv xøi poúì.ovtør.. ¡.r,i pouÀeuo¡.r,évr¡v òè elre Ào1l(o¡-r.évr¡v, toüro
¡.r,&À).ov
¡lì¡ ou.¡X<,ipoüouv 'AplococéIet. pouÀe'jeo$a¿ ^¡àp ðei xoti pútrc, ei xai pì¡
10arirí1v, &).Àà cóv ^¡e 8r,à nd,vrcov 8lí1xovtø xai æão¿v ègeorîoræ voüv toiç xacà
gúor,v (1r,vo¡.révor,ç xøì tì¡v gúouv) i$rivovtø xq.ird.r¡ov¡u. æpòç tò téÀoç. eÏvat
1&p 8eï øûd¡v oú tò npötov ø'útlov, &ÀÀà cì¡v ðt¡.r,eoov ¡rév, otøv 8'ëXer,v zrpò øút!6
dÀÀr¡v aitíav $euorépav re xaì ú{.,r¡Ào'têpav xa.i pouÀfr xæì, Àoyto¡rQ æ&lru"'tlot"-
und díe näheren Zusammenhänge hinweistl. Im cod. Barberinus gr. 84 oüod,v ce xaì npòç tò téloç &1ouoøv, d'ce 8i¡ xaì, ev aútfr toüto æpoer,Àr¡guiøv.
hat d.enn auch eine spätere Hand Bessarion ausdrücklích als Verfasser 15 8lXõç yàp d iòíç èvepyeíç telveuv årci rò téloq, ì) óç ôiv Ên' èxeîvo rizc' &ÀÀou
anstatt Theodoros bezeichnet. Ambr. D rr8 bemerkt fol. r55 in óç únò roü to(ótou tò péÀoç xai 6lorç ¡cdrvræ tù. ,ÍtfuXø úæó cuvoç
xr,vor5¡revov
marg.: Ferrarius putat non esse Gazae, sed Bessarionis ' ' ' de qua ëXovtoç lóyov, ,ì ori8è td,ttouo¡v oùòè x¿voüo¡v êæutà èæì, tò téÀoç, dÀÀ' úæ'
Bessarion in libro suo addito. Die oben gesetzte lateinische Überschrift d.Àlou voüv ðXovto6 ò¡lø8Ì¡ xal x¿voõvto¿u xotì, æpò6 tò téÀo6 i$rjvovta¿. oÏov S 215v
stammt von späterer Hand im Barb. gr. 84. òi xøi tiv gúor,v eÏvær, ðp1øvrxòv aír¿ov oõoav.
Die Schrift íst in folgenden Handschriften überliefert: 20 "Oæou 8ì¡ xai i peyûor4 toi6 grÀooógor6 êoti òtagopd, eí crq &xprpõç 3.
,$e<opiø. xal ror5ror,q '¡rÌp é æepi rõv ei8õv eiodyetut Àó'¡oq. ori tic aúoeoç
a) Rom, Cod. Vat. gr. ro98, f'oI. zt5-2r6":8.
xai íi¡c, 'céyvr1e pouÀì¡v tlsevtar npo¡^¡eîo.$oct. xøi pou-
¡rèv 8ì¡ ¡.r,óvov, &ÀÀà
b) Rom, Cod. Barb. gr. 84, fol. r3g-r42":C'
Àeuo¡,r,év¡v eíte øritiv Évexa téÀouç zoteïv gaorv. ¡,1ì¡ '¡rÌp eïvar,
).o'¡r,(o¡.r,évr¡v
c) Rom, Bibt. Vallícellana Cod. gr. r89 (C VIII), Nr. rz.
réXvr¡v pr¡ðè 8úvoco$au oxoæeîv rò céÀoç pri trvoq poulfr6 te xøl Ào^¡uo¡.r,oü
d) Maitand, Bibl. Ambr. D rr8 inf.
25tõv ëpycov npor¡y¡oa¡révou xcrì npòç rò téÀoç i$úvovcoç, ô zcpoüzceotí¡ oæroC740
e) Mailand, Bibl. Ambr. M 4r suP.
éaurQ. òua,géper, 8è oriàév, ei ¡.r,ù¡ æpocxcrx{, &Àlà noty'l.xí¿ èocuv i téXvr¡'
f) París, Bibl. nat. Cod. gr. 8r7, fol. 2o7!-2ogv. xai
rcpõ.lr,c,1à,p æor,{oeoq ori tQ lo'¡i(eo$ør, ì) ¡,r,ì¡ }.o^¡i(eo$oct, e'íte pouÀeúeo$ar,
Síe sind durchweg spätere Abschriften mit vielen Willkürlichkeiten und poúÀor lé1erv, ðragéper, dÀlù crir ræur1ç ¡rèv æapà tiv noí¡or,v eTvør, tò réloç,
Fehlern. Die Angabe eínes Cod. Barb, gr' 399 bei L. Stein, Der Hu- óoæep oixiæ. èxeivr¡ç 8è or)òèv ðiÀÀo réÀoç æøp' a'iciv eì¡v æpã[tv' xa'i r'i¡e
manist Theodor Gaza als Philosoph (Archiv f. Gesch. d. Phil' II 5261f.) 30 ¡.r.èv eTvxr, tò cé).o6 ëp^¡ov trvà æapà, cù¡v Xpioív re xøl èvép'¡eræv, & xæi tie
ist irrig. Es handelt sich lediglich um die ältere Signatur des oben ge- Xp{oe<oç ¡e xæi ë[e<oç eivær, peÀtú<o. ti6 àè æpd.lelaç arir]¡v cì¡v èvép'¡er,dv te
nannten C. Zum Ganzen vgl. A. Gercke, Theodoros Gazes. Fest-
B : Vat. gr. rog8. C : Barb. gr. 84.
schrift. Greifswald r9o3, S.39 u. S.4r f' und L. Mohler, Kard.
I 1 C @eoôópou toü Ia(!, quod Cz corr. in Br¡ooøpíovoç | 4 rc&v.u C om. | ó pouleuo'
Bessarion 39r ff. C poulopév¡ B | 5 6p.aç C om. | 7 rev:ld. C om. C
¡.révq | 8 pouÀeuo¡révr¡v pouÀo-

l Bessarionis De nat. et arte c. r, z sowie z, g. Vgl. auch De nat. et arte c. z, r mit ¡révqv B| 9'ApuorocéÀeu B'Apucrorélou C | 11 (. . .) ef. inlra s4, Q I 15 yùp C
ôè B | 19 oüoav Cl B om. 121 röv eiôöv Cl B ow. ¡ãw l 22 ¡rèu e o-.
Libellus c, z, sowie z, 7 mit c. 6, wo aus der früheren Schrift wörtliche Übe¡nahmen
stattgefunden haben. 6 Arist. Phys. p 8. r99b, z6 sqq.
90 BESSARIONIS LIBELLUS

xaì Xpflor,v eTve¿ rò réÀoç, xøì, 8¿& roüro xø,i ri¡ç 8(eoç eTvøt cr,¡.r,r<,ltépæv.
ori8é ye eí'r¡ rêyvr¡ se xcrl cò æpòç ti¡v téXvr¡v. BESSARIONIS CARDINALIS
4. 'Oplo¡.r.évæ re eíòv¡ ¡letà civ e'5peolv xaì èptoo¡révø eioi. tôv à' óplo-
DE NATURA ET ARTE.
¡.r,év<ov orix éoru (!rr¡or,ç, ev fi xæl d poulì¡ XópLv ëXer. où8è àr,ù toüto tie
fol. 216 &pvr¡q pouÀí¡v re xøì, Àoyr,o¡.r,òv &gu,geréov. eÏvar, 1à,p 8ei té¡vr¡v, 6q ügr'oræ 5
æorp' 'AplorotéÀouç òlòæoxópe$ø, ëflv ¡.r,ecd, Àóyou &À¡$oõç æor,r¡tlxiv læegi Der Text dieser Abhandlung, den ich hier erstmals gríechlsch vorlege, ist durch
folgende, schon früher von mir namhaft gemachten Handsch¡iftetr überliefert:
cà rv<. æegi ræõræ òè æ¿l tò
evteXó¡-r.evæ d,Àlcoç ëXe ral ],oyi(eo$ør
pouleúeo$øt
a) Venedig, Cod. Marc. gt. 522 fol. r76-r99v.
eTvo¿¿ xo¿r' ørjcòv ròv glÀóoogov. pouÀz¡tòv ¡rèv yrìp cò téÀoç. pouÀeucà, 8è b) Venedig, Cod. Marc. gr. r98 fol.2g4Y-3r6v,
xæì, tù zrpoør,petà, cù zrpòç tò céloq, h æ è¡cl. npd.,leroç, &v te ètti ztor,í1oe<,rç Cod. Ma¡c. gr. 527 (M), der schon früher erwålhnte Sammelband zu Bessarions
lá91c. oûx èE &v&^¡xr¡çrci ye æpò6 tò réÀo6 óozrep øürò rò tÉÀo6, xoci ¡.r.dÀrotø,, 10 eigenem Gebrauch, ist die ältere Vorlage. Er bietet den Text in kleiner, gewöhn-
licher Beda¡fssch¡lft mit vielen Abkürzungen, ohne Kapiteleinteilung und tfberschriften,
Szsou to¿q,üt&. eiow, <i¡ç &),Àcov tapøÀr¡g$Évtov à¿' ðÀÀcov eÏvø1, ègr,xéo$otr'
rn cod. Marc. gr. r98 (v) ist die Abhandlung alsvI. Buch zuliessarions Incalumnia-
roü ré),ou6. torem Platonis eingereihtz. wie der vergleich beider Handsch¡iften zeigt, ist v, der
5. Nüv ¡.r,èv oüv erip4¡.r,évqq iò?j li.¡ç réyv'r¡e ópro¡.r,évæ aricdv re xæi cù npò6 noch unter den Augen Bessarions entstanden ist, eine sehr genaue Abschrift aus M.
øüciv eÏvør,. xai ù¿ù toüco ¡.r.i (rpí¡oeoç pr¡8è æúvc¡ pouÀiç òeîc$ør. æpò An einigen Stellen läßt sich beobachten, daß V offensichtliche Unrichtigkeiten ver-
8è eúpéoeoç æpoz¡1{oao$ør, ò{æou ({tr¡oív ¡e xq,I ðpeuvav xæi åzco¡révt^rc 15 besse¡te. Ich führe diese Eingriffe auf das Einverständnis des Ve¡fassers zrrrück und
"ìc &¡rooripevov gab ihnen in der Textgestaltung dea vorzug. Der in c. 3 eingefügte Brief des Georgios
pouÀdv. ^¡&.g t, eTta 1v<,roxó¡r.evov, i ¡ra${oec fi eúpéoer '¡rvó-
Trapezuntios an llesaias von Kypern ist außerdem noch im Cod. Vat. gr. ro98
oxeo,$a¿. eúpioxeosør 8è 6).oc ori$èv ¡.r.ì¡ (r¡ri¿oeaç xøì' pouÀi6 iy1onpÉu1c.
tol. z¡6v-ztgr (B) überliefert. Doch bietet er für den Text keine Bereichenrngen.
(r¡teî òè xaì poutrer5eca¿ é voüv ëXtov, <5ote xui\rê,yvr¡ poulfr te xøi Ào1.opÇr Die hier beigegebene lateinische Übersetzung erschien zusammen mit Bessarionis
eüp¡cør,. eúpr¡¡révr¡ 8è orix ërl pou?teúetøu tÇr ye (<,rcr,xQ cpóæ<¡r, â,v pí1 rr In Calumniatorem Platonis im Druck Romae 1469, Venetiis r5o3 und 1516, Hand-
veórepov $e<opoir¡, ei xøi ¡l,r¡àéæore roü Ào1i(eo$al xøl oxoæeîo$ør, Xorpí,(etø1,20 sch¡iftlich ist sie erhalten in folgenden Kodizes:
oüàè æepi aùrà àì¡ cá 1e er5p¡¡.r.êvq. re xøi óprc¡.r.évæ. ëaet òè or5tco xori æepi
a) Venedig, Cod. Marc. Iat. zzg.
b) Florenz, Bibl. Laur. lat. PIut.54 Cod. r, fol. zrg sqq.
rù æpæxr&, æepì. &. yí1oæç xmchg$cooev, orl pouÀerlecør,.
c) Rom, Cod. Urbinaten. lat. 196, fol. r-r7v.
^
. ^ ^o: 'O IlÀd,rc¡v r
- 216Y. v , èxeívy¡ ri¡ npo'c&oe,. ¡.r,øXó¡,r,evo6, Eine älte¡e, abgekürzte Übersetzung (Inc. Cum philosophus A¡istoteles et natu-
fol'
flv xæs' êøuroü ' , eTra ì.r5el, óore cò rporri¡rruou ram . Dee. tt se cognoscere valeat.) bietet Cod. Marc. gr, 527 Íol. zoz-234v als
ûæoòei(æ'., à1Àø8ì¡ xøì pì¡ pouÀeuo¡révr¡v riv gúorv tvexø réÀouç 6¡,r,<oç zror,eTv, 25 Anhang zum griechischen Text.
'Wie schon die lateinische Übersetzung
xei ræ'5c4v 8Ì¡ d¡v dpXoer,ù! &vætpeî. elÉeì àè torlrg póv<1r àeíxvuor,v 'Aproto- der vier Bücher des fn Calumniatorem
Platonis als eine Verwässerung der griechischen Vorlage zu betrachten ist, so noch
céÀr¡ç rò riç g'Joeo¡ç ciæpopoú),2¡eov rQ xøi civ téXvr¡v 8z¡ì.ovócc corær1c4v mehr die Ùbersetzung von De natura et a¡te. Schwierige und weniger gefeilte Stellen
eÏvør,, [xøvõ6 é &vcrÀéycov òoxeî rÇr gdcxer,v aùdv pou],er5eo.$d¿ ròv Ëxeívou umgeht der Übe¡setzer mit wenigen Såtzen. Zum Schluß bearbeitete er den Text
&vølpeïv Àóyov. roüro 8è or)'Àa¡.r,pd,ver,, &À¡." ei xøi à¡ù ppøXéorv, ôeíxvuor,v 6¡.r,<oç bald durch Verkürzung, bald durch Erweiterung.
&reyviæv xæIöv, ori céXvlv cò 1lvó¡.r,evov dveu Boul!ç, ci¡v nÀærurépøv Èæe[- gg Die Abfassungszeit der Schrift De natura et arte ist nach dem nunmehr
vorliegenden griechischen Text gegen meine frühere Auffassung und gegen Gerckes
epyæoia,v ooqQ &xpoa:ii¡ xæra\r.æóv. rò'y&p &veu pouÀi6 éæo¡orooüv elre
viel früher als die Bücher rn Calumniatorem platonis anzusetzetr. Das ergibt sich
eõv è¡,r¡r.éoov elre röv d¡.r,éocov ocit¿öv xøi Àóyou eïvør, X<opiç. rò òè ¡,r,ì¡ pecà einmal aus der in V erhaltenen Randbemerkung Bessarions: æpò 1ùp toû ou11pø-
Ìó"¡ou ori d1u¡u, &Àl' &ceXviøv eTvø¿. ueyò yrlp téXvz¡v oü xøì.õ, ô &'v fi &loyov qi¡vdr,taita (i. e. In Cal. Plat.) rpò Xpóvcuv ¡roÀlöv npótepov toutl ouvelpd,gr¡. Ferner
æp&1¡rø<r, é ev lopyiç)orxpúr4ç gr¡oí. tor,yøpoüv ¡,r.ecù Àóyou re xæì. pouÀ!6 sagt Bessarion, daß er des Georgios vielgerühmte Comparationes Aristotelis et Pla-
$ecéov eTvør, tlv téXvr¡v. 35
tonis, die bekanntlich den Anlaß zu seinem Werk In Calumniato¡em Platonis gegeben
haben, damals noch nicht zu Gesicht bekommen habe (c.6,9). Da Bessa¡ions fn
Calumniatorem Platonis auf 1456 bis t458 anzusetzeu ist, kàime für De aatura et
3 ettr¡ scripsi | 7,fi.i.or6 C &À106B I I rò réloç C rö om. B | 14 pouì,iç
ii8r¡ B C
arte wohl die Zeit votr r45o bis 1455 in Frage{,
scripsi pouÀfl B C 14 zrpò C rrpòç B | 19 (<otr,xQ C (¡tr,xQ B | 23 e! tolvuv B çl
|
om. C | 26 tør5tz¡v C toü t¡v B | 27 .cQ scriþsi cf. inlrø 98, z5 tö BC | òr¡).ovótr B r L. Mohler, Kardinal Bessarion I 392 n. 3. Die dortige Angabe zu b) Cod
òl C [ 28 rQ soriþsi cf.98, z5 roü BC | 29 tivøupeîv scriþsicf.g8, z6 civørpeî BCI Marc. gr. r89 ist ein Druckfehler und nach Obigem- zu berichtigen. Die weiter dort
32 y,\ om. C I 33 y¿p B tà c | 34 rpãy¡tu om. c genannten Haudsch¡iften der Vallicellana und der Pariser Nationalbibliothek enthalten
7 Arist. Eth. Nik. Ç6. n4xa | 33 et"t. Gorg. 456e den vorhergegangenen kleinen Libellus Bessarions gleichea Titels.
2 Über Cod. Ma¡c. gr. r98 vgl. Band II. Einleitung p. VII.
8 Band I
393. A. Gercke, Theodoros Gazes S. f. 39
{ Band I 36o.
M 176 B4oocPlorvo5 xcPôrvúÀeor6 Bessarlonls
Et { cariorg xct d téXut¡ poulerlovtcr fl oil' Cardinalis Sabini, Patriarchae Constantinopolitani
Kct& feópyrov TpcæeÇorivtrov tòv êx Kpfit¡C' De natura et arte

èn ã¡tc...te IlÀÍ¡$<ovo6 zrpòç'Aptototé],r¡v ëlo'ae"9{¡puru, Adversus Georgíum Trapezuntium Cretensem liber,


V 2g4 Keg. oc' flpoo[¡.r,rov,
þouÀer5eo$ø1, xoti tù
¡rætelvo¡.r,évou sìv @eoàópou æpòç ¡I)'{$cova 5
9,5or,v
nep,"êyerur". Caput I.
1, 1 'AplocotéÀr¡ èv tQ Seutép<p rõv guor'xöv tr'$é¡r'evov. ri¡v 9rlolv évexú Cum Aristoteles philosophus in secundo libro eius operis, quodl, r
tou æú,vtæ ,rorriu, pouÀeuopÉv1' xai '¡ùp xaì r)¡v téXvr¡v de rebus naturalíbus scripsit, naturam quidem statuisset omnia alicuius
¡,r,l¡ 9øl'vr¡tar'
"eu Ëvexú tou æd,vsa æo¿eîv tlÀí1$<ov eü$úver, xæl reí gratía facere, verumtamen nihil consulto agere, quemadmodum ars
t;tul¡u pì¡ pouf.euá¡,rÉvr2v'6¡r.<oq
gúotu pouÀeuo¡révr¡v xæ'cù' toùç rrepì [IÀd't<ovæ æo¿eiv 10 quoque licet sine consilio agat, omnia tamen alicuius rei gratia facit,
dv té¡¿vrp'aúti¡u xæi
"l¡'
tr,$É¡revoç. æpòç tøÜta tõv trç oo*õv êtaîpo; f¡¡lécepoç' flv
ò'o6toq 10 Plethon Cgnstantinopolítanus, vir nostra aetate opínionum Platonís
å ,roroïo,
@eó8opoç é @eooal\ovixerSç, 'Aprototéler' ouvïyopöv [IÀ{¡$cov& ce xai toù6 aemulus atque defensor, hanc Aristotelís sententiam improbandam
eü ÀÉ1er'v pr¡8è t&Àz¡Si Ë9r¡' oÜte 1àp dXvr¡v o(he g'5orv
Ilfttcov, irro¡réuor6 pi longe refellendamque existimavit et tam artem quam naturam asseruit
óptotø1, secundum Platonicorum opinionem, quae faciunt, consulto agere. Cui
pouÀer1eo$ar,. pouÀiv pèv yàp zrepi èxeivæ eïvau, å' ¡.r.ì¡ ëlvcootæl ¡.r,r¡òè
,rpaç tò ,rpo*.í¡r"uà, ¿¿'¡oi.u télo6' 9rloeóq Ys !¿ùv xui.rê[v1e óozrep crrltò 15 sententíae repugnans Theodorus Thessalonicensis, familiaris noster,
"i xai Ápuo¡réuov èoriv, oútco xo.i rù æpòq tò tÉÀoç épr,o¡révø
råloc èpoo¡rénov 15 talibus quibusdam argumentis usus est. Consultationem enim earum

elva¿ xai èyv<oo¡.réva. 6$ev Éæeo$ac ¡t'í¡te tì¡v 9úorv ¡r{te
tiv téXvr¡v pou- rerum esse dícebat, de quibus nullam cognitionem aut certítudinem
æpd:tiúe,.v, rfr pèv éxv¡
leìJeo$a¿. ëcr, te Ðlagepóvtor,v &ÀÀí1Àorv roü æo¿eîv xaì habemus, an ad eum, quem constituimus finem, conducant. At naturae
tò rcoleiv, tfr àè qpov{o e,. rö rcp&,cte¿v ciæoàí8oo$al. pou},ì¡v Ðè pÌ¡ tõv æotr¡tõv, atque artis ut cognitus certusque finis est, sic ea, quae ad finem sPectant,
åæopévoc pù rtç rlgvnç, ë[acoq oüo4ç ¡retcì
20
cÌÀlù töv ,rp*r.au .Iuorr. cognita ac certa esse. Quapropter neque artem neque naturam con-
"0,ì
Àó.¡,ou æor,r¡flxiç, &ll,ì r!6 gpoví1oeøç,íptçèotiv ë[¿e ¡.tetà Àó'¡ou npexr'.xú\, 20 silío agere. Ad haec cum agendi facíendíque operatio non parum inter
tò PouÀerleo'$a¿ eÏvcr¿. se differant, faciendi quidem offícium artí tríbui, agendi vero prudentiae.
-- .-^? Kaì, Sæupd(e¿v àè orl ¡.r.r'xpòv Solere autem non, quid facíamus, sed quid agamus, consultari. Ideoque
illfl oriòø¡r'volç ioyá,, ItÀí1$<ov xøl consilíum non artis esse, hoc est habítus cum ratíone factivi, sed pruden-
v zgb"éxriu
,rorriu,' &¡r' &v rcoloi, &
26
tiae, id est habitus cum ratione activi.
oatreüoa¿ tot)6 touorlcouç xal tooo 2ó Admirari praeterea se idem Theodorus dicebat Plethonem existi- z
Íivruvoc ånì, toritotq ëXo¡.r,evti æ ¡rcrù' xui cr'voq &æoôel{e<oç eineiv
YvóPIv, el masse paucis quibusdam verbis et quasi uníca posítione recípi suam
ë'Xor¡r"u, xai åautQ'xo¡voüo$a¿ æpoÛtpêæeto' $ Xrpl(ópevor
to¿d'8e ç¿vù êx sententiam posse, tot alioquín Aristotelis rationibus 4dversam, quae
IlÀæt<ov¿xöv riæo$éoeo¡v ép¡,tópevol ouveypúrf a¡'r'ev'
Ailnolalio eilitionis Alitinae: Haec de arte atque natura dispuiatio seiuucta est
ab opere, quod adversus calumniatorem Platonis editum est, et a-b auctore multis
39 annis, antequam libri isti scriberentur, odita.
Verumtamen quia ad utrumgue philo-
sophum, Platonem sciliòet atque Aristotelem, haec quaestio portinet; non sine ratione
haec in calce operis ponendam auctor existimavit, in quo multa de utfiusque philo-
sophi opinionibus tractabantur. Opus enim defensionis quinque libris dividitur.
Quattuor primi Platonem tuentur. Quintushoc dumtaxat ostendit non potuisse adver-
35 sarium de eo philosopho iudicium ferre, quem minime intellexit. ultimus est, de
guo proxime dictum est.
ëgcraxe Y] M cor¡. e* èÐa(tPuae
94 BESSARIONIS
DE N.A,TURA ET ARTE. 95

contrarium plane confirrrant atque persuadent. Et sí quíd a nobis


K"g. xal 'AprototéÀr¡e æøpi toü ti¡v girurv
9' "Otr a¡¿eåòv orl8èv lIÀd,rcov plenius ea de re cum alíqua vi demonstrationis dici posset, libenter
pouÀerieo$øu npòç &lÀí1Àouç 8løgépovtar tQ ye dxpr,pöç oxoæou¡.r,évç, ei xø[
se auditurum ostendebat, utque id, nisi molestum esset, faceremus,
Soxoüo¿ àrag<oveïv.
rogabat vehementer. Huic nos cum morem gerere et, quantum in
2, | 'H gúor,ç xær' 'Apr.ororéÀr¡ ròv grlóoogov xai 6À<oç øriciv tiv &lí1$erav õ nobis esset, gratifícari studeremus, talia quaedam ex scriptis Platonis

évexú rou æ&.v¡æ æo¡eî. où '¡ùp òr,rÌ toüto þz¡téov aùtiv pÌ¡ évexrí cou æd,vtø 5 brevi libello complexi sumus.
rroreîv, 6t¿ oü pouÀerleral. xæi yàp xai fi lÉçvr¡ ¡,r,i pouleuo¡i,év¡ {í¡-rcoç évexd'
tou æo¡eî. or¡¡reiov òè óç rj téXvz¡ où pouÀerieccrr,' ei ytìp flv åv tQ Eúfq ri té;¿v1, Caput II.
orix &,v èpouÀerleto. npò6 caücø ø:Ìt'r6ç re IlÀót<ov æpò 'AplototéÀouç xai oi Natu¡am alicuius rei gratia omnia agere et Arístoteles tradit etp, r
IlÀd,t<ovo6 æipeorötæl n&weç ëyexd.. aov ¡.r,èv zcúvror tiv gúorv æoueîv xæi ¡i.d,Àø veritati consentaneum est. Neque enim dicenclum esset idcirco eam
Bor!).ovtæt, pi pouleuo¡.1évr¡v 8é. coÜto oü oulX<opoüolv 'AplotocéÀel. Por- to 10 non alícuius gratia agere, quod sine consilio agat, quíppe ars çluoque,
leúeo$a¿ yùp Ðì xaì pd).a, ei xai ¡.r'i ørid1v, d)ùù tóv 1e 8rrÌ æávcov 8r{xovtø etsi absque consilio, omnia tamen alicuius gratia agit. Quod autem
xal toîç xacù grlolv "¡l,vo¡.r,évotç xøi tiv gúor,v i$úvovtoc
zrão¿v ègeocötæ voüv sine consilio agat, illud argumento est, quod, si ars in ligno esset, nullo
xa.L r&r¡ovrø npò6 tò céloq. eTvar yùp àì¡ øùti¡v porlÀecar, IlÀótcov où tò consilio uteretur. Atqui Plato et qui eum secuti sunt philosophi omnes,
rcpõrtov úrl,ov, d'ÀÀrì cì¡v di¡.r.eoov ¡lév, ofav 8' ëXelv æpò ar5tiç &Àlr¡v aitíav, nihil in prima parte ab Aristotele discrepantes, naturam similiter ponunt
$elorépæv re xu.T r5r|¡lotépæv xal voepd,v, pouì.fr xøì Ào1ro¡.r,Q æd'vtæ æo¿oüoáv 15 15 alicuius rei gratia omnía facere, in secunda vero parte ab Aristotele

M 727 re xui æpòç tò téÀo6 &,youoæv, &re òì¡ xaì, åv éautfl toÛro æpoerÀz¡9uiøv. òrXõç díssentiunt, nihil eam sine consilio facere asseverantes. Nam etsi per
yàp òú tr, tfr i8iç èvep'¡eíç celve¿v èzri tò céÀoç, i éç &v êøucò èæì tò téÀoç se ipsam minime natura aut consulat quicquam aut deliberet, intellectus
&v$p<oæ oç xæ\, r&vræ rù. ëAov'cæ tró'¡ov, i ó6 &v èæ' èxeîvo ún' dÉÀÀou
x¡voüv ó6 é tamen universus, qui rebus omnibus ex natura nascentibus insistit
xrvoú¡levov óç úæò coû to[ótou tò péÀoq xoci ðÀ<oç æ&v'cu. ¡ù liþv7æ
'5æó
ruvoç naturamque ipsam ad finem dirigit, consilio praeditus est' Neque
V 2g5v ËXowoç ló^¡ov, d' où8è rd,ttouo¡v où8è x¡voüo¿v éaurù Èrcl tò cÉÀoq, &ÀÀ' riæ' &À- 20 20 enim naturam Plato existimat primam rerum causam esse, sed esse
Àou yoüv ëXovro6 8r¡).cr8ì¡ xøl x¿voüvrar, xai æpòç tò réÀo6 i$úvovco¿¿. oÏov 8ì¡ causam aliam censet natura priorem longeque nobiliorem, quae ratione
xat tiv gúor,v eTvau òpyavlxòv ¿lc¿ov oüoæv. et consilio omnia agat, ad finemque perducat, síquidem in se ipsa finis
2 "Ozcou òì¡ xai i¡ lteyLoø¡ toîv grÀooógorv èoti òtagopú, eí trç &xprpöç quoque continet rationem. Tendit sane aliquid ad finem duobus modis
$eopoír2. èv torltorç y&p é nepi iòeöv eìodyecal ì.ó'¡oç. où T !ç gúoetoç 8è aut propria operatione aut alíena: propria ut homo et reliqua, quae
25 ratione pollent, aliena sicut ea, quae ad finem aliunde moventur,
¡,róvov, &iùù xaì, 'cî¡ç rêyvqe pouÀiv ti$evc¿¿ npoz¡yeîo$ør. téÀoç y&.g r,, ê,æv-26
tQ npo$é¡,tevov ròv teXvic¡v eI$' oijto tà æpòç èxeîvo gépovcø ou(r¡ceiv quemadmodum a sagittario sagitta dirigitur et omnino res inanimatae
xæi ¡.r,úÀlo$', ðtotv æoÀlöv ðvtov xc¿ì, òr,øgópov tõv zrpòç èxeîvo d,1óvtcov ab aliquo, quod rationis particeps sit, moventur act finem, cum ipsae
&va'¡xd..('r¡'cu.r, oxoæeîv, 8rù tívoç d,v æütöv r&7t6v ae xæì. péÀtr.ov toü æo$ou- nulla sua facultate moveri queant, sed aliunde id beneficium nanci-
¡r.évou ègíxolto téÀouç. coüro 8' orlx ôiv &æo,x6voq pouÀer1eo$ær, Àéyolto. scantur. Quo in genere natura posita est, quippe quae causa est instru-
åæe¡8ùv '¡rÌp æoÀÀà tQ te¡vít¡ èæl,coor,v ori nd,vu tor ouvd$¡ xøi "¡vópr¡.r.ø,30 30 mentalís et ita moveri solet, ut mens suo consilio rationeque permoverit.
riv 6¡,r,o6 Exæa'cov tpòq tò tpoxeípevov &yelv òr1vølto téloç, pouleúeo$ør, Quo quidem in loco maxima meo iudício inter Platonem et Aristote-
¿

orrltòv d'vd1xr¡, tí torltov xøi 6vt¿væ tpóæov æúcQ npòç ô poúÀeeøu Xpr¡ol¡.r,ó- lem differentia est. Hinc enim perdifficilís illa et perobscura de ideís
,cepov ëo'cær.. xr,veïv yàp oûx è[ &v&yx1ç cù æpòç tò téÀoç, 6oæep tò téÀoç quaestio oritur. Nec vero naturam solum, sed etiam artem Platonici
M777væùtó, xotì, ¡lúÀr,o$'6æou fr e'úpr¡car, æleíô te eTev. xai 8uvøtòv dÀì,<ov æapa- ponunt consilium praecedere, quippe artificem sibi finem proponere et,
ler,g$évcolv 8¿' ,ilÀlov èglxÉo$or,l toü réÀou6. àt& æotépou yd'p tor5rcov itéov g6 35 quae ad íllum ducant, investigare. Cum autem plura ac diversa sint,
æi"cîp, &v&yx4 pouÀeúeo$ocr,. pou).r¡toü yàp roü céÀou6 ðvcoç, pouleucà {í¡l<oç quae ad finem perducunt, oportere artificem, quíd celerius meliusque
xøl æpoar,pecà. elva¿ cù æpòç tò réÀoq, &v r' Ëæù æpd.leioç, d,v t' Èæi æolí¡oeo6 eo perducat, cogitare atque discernere. Hoc vero iure consilium appellari.
Àúpnq. où8è à¿ù coüro riæolr¡æcéov ¡.ri Seiv rí$eo$orr, pouÀiv èni ú1vr¡ç, 6rt Nam cum pleraque occurrant artifici minus consueta, quorum quod-
rcor,Trr.xí,, oit rcpæxrr.xì¡ Élr.ç èori. æp&[r,v 1Ìp æor.{osoç où cQ Ào'¡í,(eo$æl libet ad propositum finem perducere potest, consilium capiat oportet,
i ¡,rì¡ Ào1i(eo$oo, elre xai pouÀeúeoSar porlÀeuor, Àéyer,v, 8rægÉpelv, d,),ÀrÌ tQ +o 40 quíd rectius operi quove modo accommodetur. Nec ideo existimandum

V| est nullum posse in arte consilium esse, quia factivus potius quam ac-
1 suþrasu. orn. M | 26 teavlrr¡v M teXvdt¡v 29 toüro léyclro M add.
in wørg. Y in teilu | 30 reXvlq M teXvl¡t¡ V tivus habitus est. Neque enim actio a faciendo differt consilii ratione"
I
I

96 BESSARToNIS DE NATURA ET ARTE. 97 ì

rÌ¡v æoir¡orv eÏv¿i r¿ eé}.oç, óone9 oixta., exeívr¡ç tè oü$èv


ræl}.'J¡e ¡.r.èv æapù
sed eo quod in faciendo praeter factionem ipsam opus aliquod relin- I

d'Àlo réloç ,.rrp' n,i"l¡u d¡v æp&(tv. xai tie ¡.r,èv elvæ¿ tà téÀoç ëp'¡æ
rr'vù æøpù quitur, utputa domus aut aliquid huiusmodi et quidem ipsa faciendi I

tlv Xpioiv te xæl èvép'¡etav, & xøt tiç 1pí7oeøç te xal Ë(eoç eTvær pe]'ti<o' operatione praestantius. rn agendo autem nihil tale relinqui solet, sed.
.¡, 5i ægd¿lerj,ç orùri¡v ti¡u êvép1erúv .ce xæï xpfior,v eTvø¿ rò téÀoç. xai Ðr,ù
'ëp.¡ov
ipsa agendí operatio finis est, atque ob eam rem quemadmodum opus
toüro ó6 rò péÀtuóv èot r\Ç Ë{,eoç toü texvitou, oútc¡ xæl 5 5 artis artificis sui habítu nobilius est, síc ipsa actio habitu, ex quo pro-
v 2g6 réxvr¡ç
cùvæp&fivø,ic{v,èlï¡çæp(reøwÉleioç,elvøltl¡'l'u<'rtépøv'xa'ìtørlc¡tæÜtø' fluit, nobilíor habetur. rta maíus inter haec discrimen asserunt oriri.
Certa autem esse et cognita, quae ad artis finem pertinent, exr
'dÏuor cÌ)ù{).cov.
òtægéper,v
Platone quoque percipi potest. sed non parum ínterest, quonam modo
, Sé 1e ópr,o¡.r,évæ xai èyv<oo¡'r'évot tù æpòç cò téxvr¡e gépovca tÉÀoq
Àøpeiv ¡,rèv ëXo¡rev xøi ææpà toü Il)'d'c<ovoç, 8ra9épeuv 8è fi è1voo¡l'évø'
xø[ cognita ac certa habeantur, síquidem et genere cognita esse possunt
óplopévø.eTvocuy&p}yéver'{ell8et.xal&yéveu:rL\¿)cixefd.;L,tàæùt&eiàe¿10 19et specie. Quae autem cognita genere sunt, eadem ut specie incognita
'6tE sint, fierí posse íntelligÍ potest. puodsi genere cognita capiamus, non
èo$, e[p,.oro, etuoc¿-
trúpor',
àuvøtóv. ei pèv oüv eà, yévet è'¡''"tooy,êvæ cuç
pouliç cÇr texvít¡' oTSe 1'}p iar¡óç tt6 ôv cd'vævtlø oportet artificem quicquam quaerere aut consultare. Novit quippe, si
¡rì¡ Seiv or(4c{o"<oc pr¡8è
M 1?grõu èunu"i.u i&.¡rn"n riunr. .i 8É r¿va &1vooûvtar xøt' e1¡oq xo¿i à¿& tiv eõv medicus est, contraria curanda esse contrariis. At si specíe ígnorantur
xatù ¡i,époç &oplo"íø, ri¡lgtpolic rjæóxeltal, åv to'5cor'; xøl (z¡r4téov xai et ratio eorum particularis anceps ac dubia est, tum consultandum
pouÀeutéov eïvær, cQ 'ceavtry¡, tl ¡'t&D'ov æour¡réov, tivu
¡'[&ÌÀov Xp¡otéov' 15 15 euaerendumque est, quid facto opus sit, quid magis expedíat, quae
xøi cQ tþ'XpQ còv æupetòv $epææeutéov' frigidior medícina calídíori aegritudíni magis conveníat, quo genere
æócepov cÇr8e | "Q'8e 9øp¡'r'úx<p
purgatíonís aegroti corpus purgandum sít, quo tempore, qua hora,
xaì riv¿ rôv é¡.r,oicoç xøsocptlxôv xø$æpréov eò oö¡'r'4, noiq æ ópç xøl ¡'r'éXpr'
rcóoou. rocütcr ei tfr i8íç &1Xr,voiq, BouÀfr ¡e xæI gpoví¡oet é iøcpòç quatenus oporteat purgare. Haec nisí medícus íngenío, consilio pru-
^¡&p ¡.r,ì¡
xøi oxe{ú.¡tevoç, ¡ld,cr¡v g(er, tiv toü cd,vævrlæ coîe èvo¿v-
etipor, o.u(r¡rÍ¡ 6æÇ'te
dentiaque compererit, frustra norít contraría contrariis curari oportere
ríor,6 i&o.$ocr, eiòr¡olv I d¡v roü x¿vco¡êu eTva¿ töv oco¡lúttov tùntrr¡$opoüvtæ.20 2¡ aut vitíosum humorem ímprimis evacuandum esse.
4 ,,Err, 8è x¿i ãrreì, réXvr¡ èoeûv, óç ü.pr.øræ úæò 'Apr,otocéÀouç 8u8æoxó¡.r,e$ct, Item cum ars, quemadmodum manifeste Aristoteles tradít, sit I
ë[tq ¡r,et& ìó'¡ou dÀr¡Soüç æor.r¡crxi zrepi cù Èv8eXé¡'tevæ &À¡'coç ëXetv - æepi habítus cum vera ratione factivus in rebus, quae possunt aliter se
cæürø ò'èorl xøì, rò pou).er1eo$al xæi loli(eo$úL :I(dr' o¿ùtòv tòv 9r,ì,óoo9ov-,
habere eisdem autem in rebus, ut idern philosophus censet consulta-
tio etiam- cogítatioque habetur
É¡ce¡ø,. æ&vr¡o,ç, ellre tç æp&r.cot gpov{oer,, ¿(.çe t céxv1 æoloir¡, sequitur sane, ut, sive prudentia
pouÀfr te
aliquid arte -, adhibendum sit et, quid utilius
xp!o$ør, xu.i. ¡L ôgeÀr¡rótepov, ri
pélcr,ov, rÛ þ{ov d,v 1Évor,co oxoæeîv xø[ 25 25 agas seu facias, consílium
äorroüuro, eúpioxer,v xøi eúpíoxovro¿ æo¿eiv fl xai rcp&rter,v. æpò y¿p cïq ac melíus sit, quaerendum quaerendo, inveníendum inveniend.o, agen-
eúpéoecoq npor¡leiosør, 8{æou àeiv (ipïaîv re xæi. ëpeuvav xøi êæo¡.r,évc,r6 Bou-
dum seu facíendum. puippe ante inventionem esse inquisitionem
Lí1ì. ,iyuooj¡revov y&p 'cr, eT'cu 1r,v<ooxó¡revov ï) pøfioar' fl eúpéoer' ltvóoxe- oportet, deinde consilium. Incognita enim quaerendo atque inveníendo
oÀør. tè 6À<oç ori$a¡ ¡-r.i¡ f¡'¡oæ¡,tévr¡ç pouì.lq xæi. (r¡ir¡aeaq. cognoscimus. rnvenirí autem quicquam, nisi consilium praecesserit, non
B0 potest. Atqui ut in agendo minus dubitare in hís rebus solemus, in
"úgioxeo$¿¿ åvep'¡Í¡oaç xøcóp$ooev' 30
V 2g6v 6Àcoç ce óorcep rcepi cà npæxr1.., æepi & tr6 zroÀ)'&xr'ç
oûxérr, &¡,r,gr,pó),).er, or18è poule,5etær ä,v òé t¡ Stepov veórepov ææpe¡-mêoy¡, quibus saepenumero officio functi ex voluntate egerimus sí quid
- autem novi occurrit, ambígimus et, quid agendum sit, quaerimus - atque
6æo6 npuxtê,ov pouÀer5eeør', xæi ¡letù töv gpoví¡'r'<ov ou(r¡tei -'
M -'- .ingux'cèo, xotlæoreiv,
-- 1Z8v
-, sic in facíendo,
oúrco x&v rip ô cfr tÉxv.¡¡ &æo8lòóa¡,rev, 6oø ¡.r,èv xorvótepæ xæi ë$e¿ consulimus quod genus operationís tríbuimus arti,
.¡vópr¡.rø, repl ræüræ orl 8r,oc&(er. où8eic oüàè pouÀerletar,. ea quae eommuniora et longo usu praecepta sunt, certiora habentur
xpovr,cotépcp eiol
ai ci tfr röv xu,cà. ¡t"êpoç riopr,ocíç r1æoxei¡revø xaì orl ærivu i¡xprpo¡-r,évø,35 a5 nec egent consilio. Quae autem in particularem conditionem veniunt,
""pt
,rrpl xøi f¡ poulì¡ xu.ií¡(i¡rt¡otç, xa| rooo'lecp ¡.r,ã,il\ov, 6ocp {ttóv eioa haec a ratione regulaque discedunt, et quo minus rationi artis parent,
"aürø céXv¡' eo magis consilíum requirunt.
pópr,¡,ra
'Où8è
tfr
6 yrÌp ori8' 'Apr,ococé),r¡ç éæor,aooüv téXvaq ¡,r,ì¡ pou).eúeo$ør porl).ecør, Nec Aristoteles quídem velle videtur quaslibet artes non consultare, r
ti),Iri cùç &xptþeoúpuÇ póvov, ôv СÀøàì¡ ópr,o¡.r,évø eioi c& riæoxei¡revæ óç sed díligentiores dumtaxat, hoc est quarum subíecta certiora sunt,
r&ç ye ¡.r.Ì¡ rorarlcaç xpco¡révaç pouÀfl. ræepi ràç åxpupeîç xul æin&.pxetç 4g ao quasi velit significare non de omnibus artibus ídem habendum esse
iudicium, sed existimandum alias quidem consilio uti, alías vero non
5 teXviTou M teXvlrou V I 8 ô3 1e M corr' ex ¡t'év<ot' | 1t LúBor M corr. er uti. Ita enim in tertío libro de moribus inquit: >ln diligentibus ac
),4porev I 12 reavi.tT¡ M te¡¿vic¡ V sufficientibus scientíis consilium non est, utputa in scribendís litteris
40 Arist. Eth. Nik' "( ,5. nr.2 a, 34-rttz b, 8'
Mohlo¡, Kardlnal Bessa¡lon. IIf, 7
DE NATURA ET ARTE. 99
98 BESSARIONIS

;õv êæuotr¡¡.r,öv, gr¡ol,v ev cQ rpit<p nulla nobis dubítatio occurrit, quemadmodum sit scribendum. In iis
ori '¡àp Srotú(o¡.r.ev æöç vero, çluae nostra opera effici solent nec semper eodem modo contingunt,
^¡pø¡-r,¡l.d,cov.
óoaút<oc Eè &ei, nepì, toút<ov po
consultamus, ut de rebus ad medícinam spectantibus, de pecuniariis,
oril
xoci 1p1¡.tøtlortxlv xcti xupepvr¡trx
de navalibus magis quam de gymnasticis, quo scilicet minus illarum
5 ratio certa est, et de reliquis simílíter. Magis autem et in artibus quam
Er,r¡xpipocar., xai ë'cc zcepi röv lolæö
vøç Ì) câ.ç ènu,sríp.æç. ¡l.&ÀÀov '¡àp æep
in scieutiis, síquidem in hís magis dubítamus.< Sic Aristoteles cadere
oogoq oütoç aunrp"i .ì¡u po,i{u, èt9' pì¡ zrúvu tol óplo¡réva tù rlztoxeí-
õv in artem consilíum non negat, si ea, de qua agitur, minus certa res
ei oõv ¡,r1ô"¡,,.iou åoiiu etipeiv téxvr¡v oÚtoç óplo¡'r'évov tò úæoxei¡'r'evov est. Quodsi nulla ars est, quae subiectum usqueadeo certum habeat,
¡,r,eva.
ëXoroou, óç ¡rr¡à"¡rio,u &¡.r,9r,poÀiæv xuræ)'elnetv ¡'r'r¡àeví'
'cL &'¡t'up'cd ver' é pr¡òe- ut nihil in ea anceps ac dubium sít, quod tandem peccatum est, sí
pouÀi6 at¡r,oipou eTvør tQ ðvtu o'i¡' åv toÛr<¡r 6r'ægtoreiv 10 10 euis nullam artem carere consilio dicat et quamquam non aeque omnes,
9d'oxt'rv;
¡rinn"éxu",¡u
;Ap,o"oiéLr¡ toü xø$r¡1epóvoq øritÇr flÀd'covoç 9ø[r¡v 'itv' riÀlà tò pù go'- aliam tamen magis, aliam minus consultare arbitretur ? Equidem
).eieo$a¿ tiv réxvr¡v oú". uoö, óç eî;ï:îï;h;ffi1,:*:fr:,h:il: Aristotelem ne hac quidem ín re dissentire a praeceptore suo Platone
existimo. Sed quod ab eo díctum est non uti consilio, íta intelligendum
èpi(oweç, oü8e¡.iu{ 6À<,:ç poulfr Xpio$ær arbitror, quasi minus uti consilio dixisset. Minus enim in consilium ea
tvar, Sr,ToXupl(ó¡'r'evor', Iot<'roøv, óq toiç 15 15 cadunt, quae sive natura sua, sive usu certíora habentur.

Quodsi quí contentionis cupidiores quam verítatis instare perti-


6
I tù ¡,rèv llÀ{$ovoç xan' 'AprototéÀou6
ut nihil
ò' 'AplototéÀouç èrc''6eipt¡¡t'æ Èxeivo &¡lplúvouotv' {l tiv 9r5or'v nacius voluerint eam fuisse Aristotelis sententiam, artem con-
è'¡xpivouor,, tò
Evexú. rov æor,eiv Seixvuo¿v. oÚt<¡ '¡'ùp Èxeivoç xo¿tà töv dpvou¡'¿év<ov
tiv 9r5or'v silio agere existimandum sit, sciant se rationibus nostris convictos
lev¿xú. ¡ov rco¿eiv ò¡à .ò pù poutreúeo$al èrcuXelpeî' æocpø8ei1¡j'atr' ^¡àp tÇ: simul et Plethoni cedere oportere et argumentum illud Aristotelis
,ci¡e æav^ne òei(ar, rceup&rn, ,5ç ei xøi ¡.r.ì¡ pouÀeúetør, f¡ orl 8¿à toüto20 zo debilítare prorsus atque ínfríngere, quo naturam asseruit alíc¡ius
.9úo16,
6¡r.ç rã¡r,otÉov æÛt¡v pì¡ rco¡eiv Évexú tou, el ye xo1' f¡ tÉXvr¡ pi pouÀeuo¡'r'év¡ gratia agere, fta enim ille adversus eos argumentatur, qui idcirco
61t"aç {vexo- tou zsolei. naturam alicuius gratia agere negarunt, quod síne consilio agat. Exemplo
,Apuototélouq namque artis ostendere nítitur naturam, tametsi absque consilio agat,
z oõv &ælõq øùcì¡v ¡lì¡ pouÀer5eo$ocu porSlovrøl òó[æv oIvør,
Ei
oi èvøvrlo¡ xori roÚt<p ¡,róvov tQ tró'¡,<p Seixvuorv èxeîvoq cò tÌe 9r5oe<oq
dæpo- non tamen propterea existimandum nullius causa agere, quando ne
-
poúÀeutov tQ ¡.r,r¡8è tì¡v téXvr¡v poulerleo$ær' - ixocvõ6 é &vtr'Àéyc'rv òoxei tQ z5 25 ars quidem consilio facit, et tamen alicuius causa eam facere maní-

øùtì¡v pouÀe,5Eo$o¿¿ ròv èxelvou dvætpeïv lóyov. xai orl 8eî IIIí¡$<ovæ festum est.
þúo*",u
$o,¡,.ú(,,u,ó6@eóò<opoçëÀayev,¡,r,r¡8èvo¡,r,ú(e¿vo¿ùtòyriælöctòeipr¡¡lévov Quodsi hac una ratione ab Aristotele ostenditur consilio naturam ?
læpeTv'ei.yàpxøìпàppaxé<ov,òeíxvuotv6¡.r,<o6åtexvíotvxøÀövoritéxvr¡v
carere, satis qui artís consilium explicaverit, omnem illius rationem
'riiveu
*ni Àoyuo¡-r,oü, tiv æÀætutépctv èzre{e plocoiav
pouliq infringet. Itaque perstabít eorum sententia, qui, nisi consilium adsit, nihil
rò yr,vó¡revov
"i".
tò yàp r{veu pouÀle érro¿øooüv eíte tä¡v ci¡.r.åotlv3¡ B0 alicuius causa agi censent affirmandum. Naturae igitur consilium univer-
oogÇi d,xpoør¡
"o"nLrrriv. sae mentis consilium est. Quippe ratio, quae apud mortales ex dil'igentí
eite .öv ð¡r¡réo.u ocirí<ov xæi Àóyou eîvør' Tcopiç' tò àè pì¡ petà Àó1ou
ori
&loyov æp&'1¡'r'a<' rerum inquisitione consilii nomen accepit, apud mentem illam univer-
rêyvrp,dÀ).ù citeXvíøv eÏvo¿¡. rðyò yrìp téXvr¡v où xoclõ' ô &v fi
re xai pouÀle $etéov sam naturae principem certior est, quam ut quaeri et dubitari possit.
M 17gv ó .v fopliç >^*p,á.nc ar¡oiv. ror.¡øpoüv ¡retâ,
Àóyou
tùv téXvr¡v ,ro,"ir, ,oti dnogøiveo$æl torlç, ei ¡'lì¡ nøpeir¡ pouÀ{' oùòèv Verumtamen consilii, cogitationis, providetrtiae, curae, operae et alía
"¡ pouÀì¡ grloeoq f¡ toü voü 85 huiusmodí nomína mutuata est, rationi cognata et quaestionem de
ëvexd. rov zcor,eio$a¿ Slioxupu(o¡lévou6. ëott ¡.r.évtou
35

pou).ì¡ toü 8r,à tä¡v guo,*àu æúvr<¡v 8r{xovcoç' é 1àp &v$pónrvoç xai f¡'té- nomine potius quam de re patitur.
xa'i ou(¡tr¡tr'xöç å9' åtépou. è9' Écepov æpoiòv
te puamobrem ut summatim obiectis ratíonibus respondeamus, con- s
tepo6 ló1oq ¡t.'cupoì,*io',
y cQ xø$ó).ou vQ Èxeivç xøì tie 9r!oe<o6 silium duplex esse dícimus: humanum alterum, cui res dubiae subiiciun-
2g7vxøi 8¿cÌ, toüto pouÀì¡ xaÀor5¡.revog zrøp,Ì
&pXlyõ ópro¡,r.évoç gêv èc'r,' xxi r&'o^r¡Ç rÌ¡'lgrpoliocq èæêxer'vø. o'i8èv 8'fittov tur, alterum divinum, cuí nihil nisí certum exploratumque subiectum
40 est. Hoc ad theologiam pertinet, illud ad philosophum, qui eam
9 x¿cøleireuv V xøcalureiv M | 24 èxeTvoq l\{ cotr' eÏ'Aplocotél¡ç | 37 re xctl philosophiae partem sectatur, quae de moribus est. Uterque autem
ou(r¡Tr¡tuxöç M add'. in møtgine in genere suo id proprie nomínat usurparique aequivoce ab altero arbi-
FIat. Gorg. tratur. Ea est enim disciplinarum omnium lex de nomínibus, ut eísdem
32 456 e. 7*
100 BESSARIONIS DE NATURÀ ET.ARTE. 101

pouÀ{, }.oylo¡lóç, rrpóvorc, èæc¡.r,é)telø xa[ 6oæ 'co¿æó'cæxo¿leît¿¿ ti6 rorScolv non eaedem vario modo utantur, et in suo quaeque genere quasi quodam
Ðr.agopã,6 æpøy¡-r,ærtxi6 oüor¡6'
| privilegio recte ac propríe nomínare videatur. unaquaeque vero ars
-A¡' þr¡¡r,atr,x!6 ¡-r.ãN\ov
t d' [v'éçèv ppcrx"i tùç d,vctséoer,ç 8r,øÀr5ocopev n&.oaç,8r,ct{ èotr,vd partirn cognita certaque habet, quae finí accommodat, partim dubia
pouÀí¡. f¡ ¡.r,èv 1áp io"tu ¡¡rZu or5¡.r,9utoç, fr rrÌ evÐeXópevø riiÀÀotç ëlerv xæi et decernenda consilio. Naturam autem consultare non sua facultate
èo'u ,Ì¡rg,þúlÀe¡v úæóxe¿tar. f¡ 8é rq $eíu. xai toîç $eiorq æpooí1xouoø, 5
å 5 dicimus, sed uníversae mentis, quae rebus naturae omnibus insistat et
""pi
fi r& úæoxei¡,,uú óplo¡lévø. cïv rcepù hæê,pa'ç ¡.r,èv coü $eoÀó.¡ou, æepì, òè suo divino consilio providentiaque gubernet. Ita fit, ut et ars consilío
"io,, åoei àraÀéyeo$øl' êxátepó6 te cotltcov êv tÇl proprie utatur et natura non temere rationem suae mentis exquisitíssi-
$o,"éprrq toõ i¡$lxoü 9r,).ooó9ou
oixeít¡l '¡éver, xupí,oç eQ òvó¡,uørl tor5c<p Xpó¡'r'evoç, &ta1oq '$dtepov épolvu¡'r'iç mam consilii nomíne probet appellari.
zr¡¡ Xp!o$ar, vo¡-ti(el. oüroq 1úp åoc¿ rõ¡v êætot¡¡'r'öv æepi
tù òvó¡'r'øtæ vó¡'r'o6' Haec tum ad Theodorum brevíter perscripsimus. Quae ubi Georgíus e
iÐicp 1éver éxúot¡v 10 Trapezuntius Cretensis legit, ut odium, quod in nos iam diu, hoc est
10
¿l táic øritoiq pù t,ìq crrie&6 òr,cr9ópcoq Xpio$ar', xal èv cQ
å[ouoiç ouyrrx.plpÉvï ðp$õç te xc¿l xupi<o6 o'íEo$a¡ ðvo¡.r,d,(erv, & por5- ab eo tempore, çluo eiTheodorum indoctrinapraeponendum censuimus,
",ui *ni rù¡u ¡,r.èv téXvr¡v tuvd, ¡.r,èv dvcoo¡,r,évæ xøi épto¡'r,évø parturierat, aliquando pareret, adversus ea scripsit. sed ut velle per-
Ào¿vro np¿ry¡rn o.'-ò,1
úæoxel¡.r,eva'ëXouoøv xai <ilplo¡r'évij,ç &yovru' rpò6 rò té)'oç' tr'v&
8é ye xøi sonae nostrae parcere videretur nosque honestius impeteret, finxít se
,i¡rgipofø *nl-&'6pro'rn æpeæóvtcoç æepi tctütø pouli lpio$uL qupev' tí¡v ye ignorare, quisnãm eius libelli auctor esset, et Theodorí, non Bessaríonis
M 1g0 ¡riv gr5or,v poutrerlåo$ær,, ørkiv èxeívr¡v, &).Àà voüv tòv xa$ólou tòv 8¿ù cöv 15
orlx fS disputationem hanc esse, seque Theodoro contradicere simulavít'
guorxöv zr&vrcov 8r{xovtø xøi tfi $eiç åøutoü poulfr æávcæ i'$r}vovrø. 6$ev Osiendít praeterea Athanasíum fuisse, qui haec scripta ei tradíderat,
òetxvuta¿ xøi d1v xupú* òvé¡røcr' pou)'fr Xpio$ar' Àó1e.v è[eîvo,t' xulì' cum tamen Hesaias, non Athanasius fuisset. Solus enim Hesaias ea
"å1u,u
tiv gr5orv oti* ,Ìi.óy.6 vo¡.r.i(er,v cQ toü è9locø¡'r'évou arlrfi voü &vø¡røpflit<¡r scripta a nobis habuerat. Hic tamen, quasi nostra interesset, a çluo
,i*p,p.otúcqr Àó.¡cp pouì.eúeo$cft, xøì, Boutriv orlx &æE¿xósorq tóv ye tor,oü- ea epistolam ad nos scripsít, qua oblatum sibi ab Athanasio
"ni ".cepís."t,
20fuisse opusculum sígnificavit. Equidem neque, a quo datum sit,
tov ôvo¡.r,&(erv Àó'¡ov. requiro
e Tøùr* ro,5tor,ç 8' èwuxòv leópyr,oq Tpa- neque lãtere, quae scripsi, cupio. Quin potius nihíl tantopere desidero,
¡rèu nüu f¡¡r,ei6 æpòq @e óg<opov.
zre(orlvtr,o6 é Kpùc ral zcd,tra¿ ¡rèv <iÐív<ov f¡¡.r,Ïv ).otòopeîosoil, è{ oü @eóàopov quam ut primã nihíl nisi recte et locluar et sentiam, tum si quíd erro
v 298 øùcoü n.pi réxur¡v Àó1ov æpoe$é¡.r.esø, òp1{ pèv &vtr)téyeuv xøi &vreîæev ri6 horno enim sum nec innocentíam cum deo immortali communem
oletær, cfl riÀr¡$eíq åøucoü xæ,cet"n¡J¡v. pouìó¡,tevoç 8è SoxeÏv eri]tøpeio$æl -habeo error meus non modo ab homine amico benigne corrigatur,
i1¡'y"." xøi eúoXr¡¡-r,ovéotepov f¡¡'r'öv xærelæeîv, æpooæoleîtøl &1voeTv25
tò -,
2b sed etiam ab inímíco, qualem se Georgius
sua certe, non mea culpa
d¡lõv
nn"êpn toü tróyou xaì @eoòópou, &ÀÀ' ori Br¡ooøpí,<,lvo6 eTvæl vo¡-li(euv tò constituit. Dummodo enim fructum, quen cupio, percípiam, nihil mea
"Lu
ypúppø,'x&xetvc4 8i$ev &vcr,),é^çe,,. nÀ,&..,,:cet Ðè xcrì,'Asctv&o¿ov eTval tòv ørltÇr interesse existimo, amicusne an inimicus sit, qui me emendat et corrigit'
,oru.od'¡,"uov tà' oul'¡'e1pø¡'r'¡lévæ, xai ¡'r'ì¡ 'Hoøtøv' ô6 ¡'r'óvoç æ'ir& elxe' 1É- Et quidem Georgío nunc magnas agerem gratias, si nostra arguens
.¡png" f,ip i¡l,iv èæl,oróIróv tl, úrc' 'A$ævøoiou Àé'¡rcov ctricò ei).r'¡9évæ1, drç scripta, ipse aliquid recte diceret, ex quo fructum capere aliquem
¡t lt*t 8in9ápor, ei 68e ¡,¿&llov i åxeivoç ocritò 8Éò<oxev, ì óç &v ei åpouÀó- ao so po.."*. Þertbenter enim eos audio, qui
melíus quam ego intelligunt,
pì¡ rr&or, 8iÀov eIvær,, ó6 &v òr¡ÀæÙì¡ tòv ëÀe1Xov plerosque non diffiteor. Verum híc certe non ratíone
¡r.So, 0,,i"ò Løv$d,ver,v, &lÀ& ialesqoe esse
g",i1ou"rq, o.ú 1e oü8èv ðtÀlo oür<oç erixó¡.r,e$a ì) æpöroc ¡.r.èv pr¡àèv Àéyer,v ¡r,1àè aliquå, sed iniqua animi perturbatione commotus íta docet ac disputat,
ut li se ipsum posset intelligere, puderet profecto hominem ac suo
M 1g0vgpou"tu, lítl ¡-r.ì¡ rilr¡$èq xøi tfeú8ou6&v
e'ir¡xæ[ &.voiøç ciær¡lløy¡révov, ëæemu.
xai eltrt ro¿oürov èv coiç f¡¡r,etépor,6 åveír¡ - xæiy&"9 èo¡-¿ev d,v$p<,lzro¿ xøl &.yvo|q, ipsius iudicio condemnatus discederet.
ei xctt ¡,rì¡ ril a'ioyicrT¡texøi 8ræÀfr (&æeír¡ 1àp f¡¡röv te xd;L cöv ip&ç 9r'Àoúv- 35
t<ov coütó ye rò 8er,vóv, ipö, 8' évexc¿ xo¿i ørjröv cõv èXSpõv) &)ù& 1e tfr 35 CaPut III'
&ruÀfr ëvoxor xo¿i æoÀÀà oIòæ¡-r,ev d,1vooüvceq ¡.r.d.lrotø úæ' &Àr¡sõv åIé1xe-
Iam vero quid scribat, quove modo reprehendat et disputet, Sr t
¡.r,èv
-,
gil,c,lv èær,su¡.r,oõ¡rev ¡,r,ec' eúvotaq f¡¡.r.&ç ci¡v ¿tÌd$er,øv 8r.8æoxóve<,1v, ei
o,$ocr,'
quaeso parumper audite.
8è pd ye xæl úæ' èXSpõv, oTov øÛròq éøuròv æpoîxæ xærêort¡oev ¡rr¡8èv ú9'
tfrÀu'frù Àóyq, pù ëpycp Servòv æcr'$óv' êx y¿p cöv '¡e ço¿oúcov ¡rú'ì'uotø40 lPetiisti a me, inquit, amice Hesaía, ut brevíter ad te scriberem,
<iìgeÀor5¡_re$a. xøi võv &v øùtQ p.eyicræq ó¡.r,oloy{oø¡.r,ev y&.pr"tæç, Eí t¿ èvtor5- quo modo tuerí quispíam Arístotelem possit, ubi contradicere sibi
a0 þsi videtur. Cum ením in libro, quern de rebus naturalibus
scrípsit,
facit, alibi asseruit habitum
| 40 pl lfucp, pù ëpre M Fù épTç' pl róyp v
Y artem negasset consilio agere, quae eandem
10 arlroiç M add. rùç
DE NATURA ET ARTE. 103
702 BESSARIONIS

roi.ç ).óyolç oo9óv, eìi tl <igéÀl¡'lov eip4xev' íiÐr'ocø yùp


tt' esse cum ratione factivum. Addidisti etiam te pleraque alía audivisse
lcoLÇ Xprior¡'r'ov, e'ú
ab aliis, quibus tam artem quam naturam consultare existimas, quod
cõv ^¡é cr' póÀcr'ov eiòótov - eiol à'oùx ðÀí'¡'or'
- &xoúo¡'rev' vüv 8è zcd'$er scilicet natura et ars alicuius gratia agere solent. Quae vero alicuius
xexuvr¡¡.r,évoç èæf æolloiç, drv eTæev, póÀtuov âv oxet!é¡levoç aioXuv$ei't' ótç
ép&v ë{eocrv.
gratia agunt, cogitatione ratíoneque agant, oportet' Quo in genere
5 consilium contineri certum est. Haec et alía
huiusmodi illi. Ego vero
Krg'T' 1feóp1r,oç Tpøæe(oúvtr'oq'Hoatq cQ Kuæpitp'>
5

¿Hoøtø, ypótl''ø. oou óç oIóv te òr'ri ppøxé<ov' rió$ev'Apr'-


-- ltt >'Hr,tdo<o, õ gire
otocéÀeu ttq ou¡.t¡..øxí1oer, gøvepõç r,epuæítctovr'' êautÇr' èv ¡-r'èv yàp tñ 9uolxfr
V 298u
gr¡ou tì¡v téxvr¡v oû &trlor,ç gè É[¿v ¡r,età tróyou eivør tiv téxv¡v.
þou).er5eo$ør,èv
èl <iv xæi tiv lOcuius causa agit, consultat, sed omne quod consultat, alicuius causa
B227xai,åtÀlo¿ òè rro,p' ¿til.u dxoüo¿¿ xøi dvøyvövør zrpooeti$er'ç,
gúouv xæì. -iu .Lxur¡u pouÀeúeo$ar xær, &v&yx'v oler àeîv, olov 6r¿ xaì
f¡ gú- ro agit. Nec omne, quod ratione fit, alicuius causa fít, sed omne, quod
tou Àoyro¡rQ xor,i Ló1cp alicuius causa fit, ratione fit. Ratio enim non solum ad causam
orç xal i céXvr¡ !ur*á'ro, æo¡ei. c& àè évexá æo¿oüvcø
xøi tà, èx'ivo¿. finalem, sed. etiam ad formalem et materíalem lefertur. Itaque amplius
zrouei. caüræ 8i æávco¿ pouÀeúpo$ør. xø.i raitru. ¡,r.èv to¿o¿üca
est alicuius causa fieri quam consultare, et ratione fieri quam alicuius
NI 181 èyò 8è ,$øu¡.r,ú(o ri¡e aogìue, toùç oiíco6, oÛx oTòæ, elte 9rÀooo9oüvtaq Xpi
èort cò pou- 15 causa fierí.
Àéyer,v eice grÀo(ogoüvtøq. ë8er, 1àp øÛto'iç Àøpeîv æpótepov' rL
xøì, toi ëvex&. tou. oÛ8è 1&p 15 Recte igitur ratiocinantur naturam agere ratione. Nam alicuíus z
trer1eo$ocr, xøi æapi tivcov, xæl tí, 8r,øgéper, Àó1ou
pouleuó¡.r.evov ëvexd' cou pou- causa agit. sed falso ex his collígunt consultare naturam. Longe
æã,v cò cou æo¿oüv pouÀeúetøu. dllù æ&v tò
Évexdi,
tò Àó1ql yr,vó¡revov Ëvex&. .cov yLveta.t. rÌìfuì æ&v cò to¡oüro autem magís per ignorantíam peccant, cum Aristotelem sibi ipsi con-
ÀerlEcær. où8è n&v
tradícere arbitrantur. Solet ením Aristoteles sic abuti rebus manifestis,
lóyr¡ yivecør,. é yàp lóyo6 oüx eiq rò telrxòv ctlt¿ov ¡'r'óvov, &¡'Àà xæi eie cò
29licetque apud eum contraría eadem de re reperire, ut aërem
esse calidum
eià¿xòv xøi riÀr,xòv ,iuogjp"rn,. 6oc' åæi æÀÉov tò évexú tou toü pouleúe-
¡.r.èv
).óYo6' 20 et rursus frigídum. Levíssimi quippe homínís esset existimare Aristote-
o$ør, Toü 8'évexá tou é
civ 6t tou' &¡]'ø$õ6 lem haec simul esse in aëre censuisse. Sed, quod modo dixí, manífestis
z KøÀõç oüv ouÀÀoyi(ovcør, Àóyr¡ æpoÏávør 9úorv, Evex&'
abutitur quasí per supposítionem.
òè xøì, pouLer5eo$øt èx tor5cc¡v cù¡v 9'5olv ouváyouorv' &¡rø$éotepov àè xøl
rcepncr,r.re,.v åøutÇr 'Apr.ocoråì.r¡ vo¡.r.í(ouolv. eír,:$: yàp
'A9locot.'À1ç oÚctl Iam tertio libro de anima, cum íntellectum separabilem esse s
25 dixisset, haec subdit. rsed non meminímus,
quoniam hic impassibilis
xøcøXpio$ør, coiç xod ëoc¡v èv øritQ eúpeîv t&v'xwLæ rcepi toü ørltoü'
9avepoi6,
oTou6-t'$'p¡''ò6é&{p'xøìædÀ¿v6cr'tl''uxpóç'ëoc¿8àxor5goulio¿vcòoíeo'$ø¿25
est. Passibilis autem íntellectus corruptibilis est, sine quo nihil in-
B 2I7v &4tgrl ruiix èveivo¿¿ rip &Lgt tòv
'Aprotoc3Àr¡ 8o[&oar" &ÀÀ' ó6 elípt¡rat' xaræ'
Xplcar toiç 9øvepoiq óç åv úæo$éo:r' Àæppd'vcov'
e "Er¿ åv tQ tpírg rõv nspi üuXìq X eiær)rv êær'93per"

uoû ¡r=¡,r,v'l¡.r,e$æ 8é, 6tr' é ¡.r,àv <iæa$í1e ç voü6 9$ø9có6'


&vcr'9úoa<oq ei63g dem íntellectum, quoniam intellectus est, sed non per phantasiam nec
oü Xcopì,q oÛ8àv vosi.( &vtr,lé1er.v 1ùp
V 299 úQ1Àótepov co')q vouveXeiq xoci e'3yvó¡rova6 &vd'y<ov &x¡oørd.'ç' 6c¿ ò' oúr<o
ral;'c' ëyer, òiÀov. ei yàp oùàèv voei ltopiq coü æa$r¡trxoü voü, '{col tie 9øv-
ræoiæç, zcõq ¡.r,éve r, voü6 g.$øpeiõvlç 1¡ç guvtuoLæç; poúlecør' oüv Àéyer'v' 6tt'
voei ¡lév, voüç, &Àl' ori òr'à 'c'i¡Ç gavtæo1ocç oúò' èx cöv ë(<o xr'voú¡levoç
èæer,òi¡
M 181v Ì) èx cõv èvøæoxer¡révcov cfr gavtæocr,xfr pv{¡r¡ 8r,øvoorlpevoç, &}'À' úrf¡ìó- an

B : Vat. gr. rogS 1oI. zt6\-ztgr


9 dxoüoø¿ M-yB ad,d,. re I t2 xai raÜca MV &),1ù taüta.B | 16117 ¿).),ù...
pou).eúeT orc M Vl B om. I I7 cò'ro,oüco M V eQ toroúcq B | 19 èæì æì'éov M
V
irt æ¡.áo¡v B | 22 èx roúrcov M Vl B om. I Z6 xoúqou M V xoõçov B I 1!,c¿v M v
sit, consultet. Nam si, cum in
ròÀiqv B | 28 èv tQ rpítg M\tl B om.èv I voüvMYlBom' lelròvMV
elæeiv B
mus, sequitur Porro, ut, cum ín
Iltud ígitur sumit, non hoc' e
29 Àrist. De Anima y 5. 43o a, 23-25
104 BESSARIONIS DE NATURA ET.ARTE 105

'rep6v re xøl teÀeótepov. 6æep orl8è voeîv xær& tiv èvÉpyer,or'v 'toõ &v$pco- cognataeque assimÍlat, ut si quis cupressum statim ad lecti figuram
zc[vou voü e'i.æot, &v t¿ç ðp$öç, ei pì¡ é¡l<ovr5p<,16. tor5rcp oüv t{l tpózrç xai Ev nasci posuerit.
coîç guouxoiç g16r. poutrópevoç ^¡rip òeî[ør' tiv 9úouv ¡.r,i pouÀer5eo$at, xælæep Sed nihil aget natura, ínquít adversarius, inconsulte, quae alícuíusr
Svexd tou æoloüoøv, tvø Pi t¡v¿ röv oxø¡õv còv voüv $au¡'r'aotòv 8ó[¡ É'rexú causa agat, rationeque procedat. O hominem caecum, qui videre non
rou zro¿eîv tò pi pouÀeuó¡levov, Àø¡rpd,veu rì¡v téXvr¡v ¡lÌ¡ pouÀeúeo$cr,. Àøp- 5 5 potest se ab universalioribus ad particularia affírmative descendere,
pciver àè oùl tizrÀöç. oIàe .¡àp pouÀeuo¡,r.évr¡v onit{v. coüto '¡àp xøi tugÀQ cum contra facere debeat. Non enim, si quid animal est, hoc íam homo
8iÀov. u&Àl' ei flv èv cQ [r1À<¡r, gr¡oív, orix &,v èpouÀeúeto.< óote 8iÀov 6rr' ¡rÌ¡ est; sed sí quid homo est, hoc animal est. Ratío enim et alicuius causa
oûoc¿ èv tö ErJÀq pouÀerlerocr,. ei '¡rìp orlx d,v èpouÀeúeto oüoæ, æd,vrcoç ¡'r,| aliquíd effici uníversalíus est quam consultare, ut dictum a nobis
oüoæ pouÀerierør. èxeivo ,ipæ la¡lpávet, où roÜto. xoti tiv griorv teXvuxfr iam est. Quippe alícuius causa effici in rebus etíam perpetuis est,
è¡-r,neguxuiç Suvd,peu xøi ou¡-r,gueî &go¡,r'or,oî, oTov eT ctç $eíz¡ xunáplooov e'i$ùc ro 10 ut zodiacus et motus solís oblíquus idcirco est, ut generatio et corruptio

eiç xÀívr¡e gúeo,$ar 6Xl[Læ. fíat, quemadmodum Aristoteles testatur. Consultandi autem ratío
4 'AÀÀ' orlx d,v cl zrolíloetev i gúor,q dpoulerit<oç, 97olv, Évexd.' tou æo¿oüøæ nullum in perpetuis locum habet. Est enim consultatio et consilium
xai Àóy<p npoioüoø. ori ouvopÇq ëcr,, dv$p<ozre, &æò töv xc¿$oÀ¿x<,ltép<ov èrì' inquisitio rerum, de quibus ambígímus. Quamobrem parum attigisse
cä, pepr,xóte pq. xürd.?e'çLxöç xaclóv; 8eî òè coÛvavtlov. ori 1ùp ei tr, (Çrov, doctrínam dialectícae eos, quí íta loquuntur, exístimo.
toüt' ii8r¡ ôiv$p<,ræoç. &Àtr' ei ru d.v$pcoæoc, toüeo (Qov. é 1rìp Àóyo6 xøi tò 15 15 Sed quamvis, inquiunt, natura ipsa non consultet, tamen guber- o
évexd, tou xø$oÀtxócepov, óç eípr¡'car', èotì çoü pouleúeo$ctr'. tò "¡rìp Évex& natrix ille mens, quae per omnÍa transit, consultat atque deliberat.
torS åor¿ xcri Èvroiç &iàíorç, oTov 6t¿ ÀeÀófotø.r é (<o8¿axòc xø[ f¡ roü !Àíou Itaque fít, ut natura causa sit tantummodo instrumentalis. Quam
xiv¡or,ç Ào(d, [va yéveouç xai g.$opù yivr¡tar, xæt"AprccotéÀr¡v æùcóv. tò bene Platonem sequeris, errasque cum eo, qui ita sentis ! Dicas enim
8è pouÀeúeo$a¿ orlx ëXer, Xópæv êv coî6 &i8io¿ç. ëoru yàp tò pouÀerleo$ø¿ xai necesse est mentem íllam, quae per omnia transit omníbusque insístit,
20 aut unam esse aut plures, quamquam vario fortasse nomine pro variis
V 2ggv f¡ poulì¡ (í¡.cr¡or.ç töv è9' ipîv ri¡.r.gr,yvoou¡rév<ov np6ç 'ct, téÀoq. 6$ev òiÀov z0
6tloùX {,],,otvto à¡eÀext¿xõv ¡re$óàorv o[ tà co¿aüca Àéyowe6. officiis appelletur, ut Bacchus in vitibus, Ceres in frumentis, Venus
M 182 r 'AÀÀà, xai ei oÛ poulerSerar, g1olv, f¡ grlolq où petéXouoø Àó1ou ærit{, in coitu et cetera, quae pro diis gentiles coluerunt. Verumtamen sive
n&v'loç é òrí1x<ov 8¿d, æúvt<ov xupepv{r4ç voüç poulerieræt, ilor' eIvæl tiv hoc sive illud dixeris, quid tandem respondeas, si quis te roget, num
gr5olv ðpyøvrxòv ¡róvov ælt¿ov. ó6 Àúæv nlacoví(e¿ç xai d¡,r,øSaívelç, <ï dv- illa per omnia transiens mens idem cum natura ípsa sit, an díversa ?
Sporzce. &.va¡xæîov yù.g ëorr, oor, Àéyer,v tòv òr,{xovca à¿ù æávçcov voüv xai25 25 Nam si idem sit, naturae nomen tantum habetur, causa vero nullo

ègeorîrra. toî6 æäolv i évø eïvær æoÀÀoîç íooç ðvó¡.r,aou tøîç 8r,ct9ópolq èvep- modo est. Atqui tua quídem sententia causa est ínstrumentalis. Ergo
B 218Y 1eíalç ðvo¡,la(ó¡.r,evov, oTov Bd,xXov èv åprrélor,ç, Ari¡.r.r¡tpav èv æupoî6,'AqpoSitr¡v
natura díversa est a gubernatrice mente, et tua opíníone mentis ipsíus
êv ouvouoíatç xcrì t&,ÀÀæ 6oa, óç ðzri æollöv Seõv è)'í¡pouv "EÀÀr¡veç, i æolloúç. instrumentum est, quo moventur a mente ea, quae moventur. Qoo
æliv eíte coüto eIc' èxeïvo, rigí¡oer,ç,elriqoe ëpot'to, &gor é 8u{xcov 8¿àædvt<ov dato erít profecto natura a rebus mobílibus separata, quod prorsus
30 falsum est. Inest enim in rebus suis cognataque est. Instrumentum
oütoç voüç é ctùcóc êotrv aütfr tfr gúoer i ,åtÀloç; ei ¡rèv ^¡rÌp ô aricóç, flvo¡ra ¡.r.óvov 30
rf rÀòv f¡ g$or4xa.ì. orlx alt¿ov 6À<o6. ëocr, 8è ðp^¡øvrxòv xæcù oê,. &.pæ ëocw &).lo toü autem, quo ea, quae moventur ab alio moveantur, non rebus ipsís, quae
xupepv{tou voü, xal ðpyøvov xæ:lù oè, arlcoü coü voü, <jl toü voü x¿veîta¿t&, moventur, innatum est. Nam si esset innatum, pars substantiae rei,
'5æò
zlvor5¡revø. oü ào$évcoç ëorw, fi grlor,ç Xcoploròv æúvttoç töv xlvr¡töv. ózcep quae moveretur, esset, non ínstrumentum. Ad haec instrumentum
èorì {,,eüòoç oùpøvó¡,rr¡xeq. ou¡.r,æéguxe 1àp xcrì, è¡.r,æéguxev f¡ gúor'ç roîç æp&y' movet, quod movetur. Quod autem ita movet, antequam moveatur,
ðp'¡avov 8é êotlv, <þ tù xlvoú¡,tevæ t5æ' olÀlou x¡veîtar, ¡,r.ì¡ è¡.tæeguxót¿ 35 sr aliquid actu est. Aliquid enim est, in quo motus sit, quod ad alíud
¡.r.aor,v.
toïç ei 1ìp è¡læéguxev, ¡,r.époç 'EL ëo'cd'L riç orioíæç toü x¡vou-
xlvou¡.r,évorç. 1 èvép1er,øv V voüv èvép^¡eløv M vouvevépyerav B | 2 èv 'roï,ç guolxoîç M \tl B
¡r,évou, oùx ðp1avov. ëc¿ tò iíp'¡ævov xr,veî xr,vorl¡l,evov. tò àè to¿oüco æpò toü om.èvl6 oISe MV oTov ôà B | 7-8 ¿).1'el{v...pouleúetørMvd}rl'elfiv
xr,vr¡$flvar, ëor,. ¡tèvep1eíç 8{zrou. ë,ot ^¡ú.p rr n&vro,ç, èu Õ i xiv1oç. 6nep êv tQ {úÀ<¡r, þouÀerlerar,. el 1&,p or}x d,v pou},er5eto, óoce 8frÀov, ðtl ¡,ti oüoa èv tÇr
[r1Àq pouÀerlesa¿. el yùp oùx 4v Êpou],eúeto, oüoø pouÀeúeta¿. B | 10 &go¡.toroi M {
eiç ,itllo tr orix êvepyeíç iív, dÀÀù 8uvd.¡rer, xrveitør, oTov rò Àeuxòv èvep'¡'eíç, Bom. | 13 xøllóyqr rrpoibüoa M vl B om. lt7 olov Bl MY om. 122 9¡o,u MVlBotn. l
òuvú¡.r,eu ¡.r.éÀcrv, xøi f¡ toü Àeuxoü xivr,or.ç æpòç tò péÀocv. xai i gr5olç üpæ,40 26 SvaMYd;paB l2SzroMor!çMV noll¿in lZ9 zri,ì¡v MVI B om. | 32 arlcoü MV
e'úæep èotiv ðpyøvov, èvepyeiq èøriv. riæò B | 38 ÕMv fi B I 39 orix B om. | 40 lipæ B øittt,. èativ
6 oõv èot¿vf¡ gr5orç; &.pærð oúv$etov;oÛ8ct¡.löç. toüto yàp tò &æoteÀo'5-
Tí 7 Arist. Phys. p 8. r99 b, z6 sqq. cl. suþrø SS, o. | 12 cl' Bessation, suþra
M 182v ¡.r.evóv èotr, xcri gr5oer fl xatù gúorv, oü gr5orç. d7,Àù i úrtl ü tò sIòoç; &ÀÀ' èvep- 89, 3 sq. I ZZ t¡, Bessarion. suþrø 89, g sqq.
DE NATURA ET ARTE, t07
106 BESSARToNIS

yeiç taütø toü ouv$érou xæt' oÛòévø òúvotcø¿ tpónov' oùx dÉpø alíquíd non actu substans, sed potentía movetur, ut album actu
v 300 sTvcr¿ æpò
potentia nigrum est, et albí motus ad nigrum tendít. Ergo natura
B ãié åpy;r¿xòv æIt¿ov ¡ 9úor,ç, dÀÀ' otücoiç è¡ræequxòç rc]ç æpd.y1t'aouv' pouÀer5e-

o.$a¿ Ðè o,l ò,5uatø, åooú-coq &ei ëXouoø' d 8è poulì¡ nepi töv è9' f¡pîv xæl quoque sí ínstrumentum est, actu aliquid est.
orlx &i8í<ov, dÀ).' ðv8eXo¡,lév<¡v. orlàe puid igítur natura eíus erit ? Num compositum ? Mínime. Hoc est o
pouÀeúetøt. oi 8è ),éyovteç tòv $eòv 5 enim, quod a natura efficitur et ex natura aut secundum naturam
&¡røSíaç est, non natura. An materia et forma erít ipsa natura ? Sed haec
Xpí1oao$ør,, &oepoüouv Ûæ'
(ovte6, ei8óceç ¡.r.r¡$év. d 1àp pouÀ{' actu esse, antequam composítum sit, impossibile est. Ergo natura non
é òè $eòC oiò" iÌ'n¿.wa.' xæi. ttpò tie ^¡evéoecoç aricöv. toüco '¡àp xoti f¡ eÛoé- est causa instrumentalis, sed quod in rebus ipsís ínnatum haeret,
per,æ por5Àeta¿ xø[ é ].ó1oç aipei' ôv 'iil]'o16 ppøXuÀo'¡oüvt'6 võv nøpaÀeiæo¡'lev' id natura est. Consultare autem hoc non potest, cum semper eodem
åv tÇr Seucépq rì6 duTXPi- 10 19 modo se habeat. Consilíum autem de rebus sít, quae ín nostra sunt
té$E¿tct¿ 8'6¡,r,oç *oi d¡riu-,'påç tà' torrütø $e¡'r'éÀroq
oeco6 toiv gr,LooOgor.u, 'livtep il8r¡ Àæcr'vrxöç 1pd'rl''øvteç
è[eòóxø¡rev' potestate, nec de perpetuis, sed de contíngentibus rebus consultetur.
z "Epporoo ro,i i,i.ooóþ",''oi ell' t xærù' flÀæc<ov¿xõv elp1"cæt" oì¡v Xúptv Nemo enim de perpetuis et necessariis rebus consílíum capit. pui
eiplosaroi:o''oti'yàppou)'ót'.e$d'oeqiìovðvtøo9ó8pocæ)'øtcovi(e¿v'*rltoi autem deum, antequam naturam crearet, consilio usum dícunt, pro-
fecto impie sentiunt et pro inscitia eorum errant vehementer, cuncta
¡,rr¡ò' 6Àcoç zc).øt<ovi(ovte6'
<

15 se scire arbitrantes, cum nihil scíant. Consílíum etenim, quemad-


Keg.ò"AvøoxeuÌ¡toüÀó'¡ou,öf"éêvøvtloçæelp&tar'òe¿xvr5vø¿ò¿ø-15 modum supra diximus, dubitantís est. Deus autem omnia novít, etíam
çéper,v tò ),ó1rp ^¡r,1vó¡.r,evov
toü Ëvexá cou '¡uyvo¡'r'évou' priusquam generentur. Hoc et pietas requirít et ratio probat. Quam
4, 1 flpòç taútøç Ào
oõv coü le<og'¡'iou i civtr)'oyiøq aricQ ¡rèv rationem hoc loco, ne longiores simus, omíttimus. Sed iam a nobis
åxeivcp èæ¡oceíÀævteç &u"runeiv oÛx åy 1àp f¡¡'rîv ëcl xaì øricQ fundamenta istuc iacta sunt in libro de comparatione philosophorum
xo¿vòv eivær, pouÀó¡r &nnl1dcp vxu Àéerv eür¡$eç' xøì' dpei6 29 secundo, quem latine scriptum edidimus.
"So. Vale ac philosophare, et si quíd contra Platonicos a nobís díctum z
&8óìoçtexaì,*oso.pa6óç9iÀcpaÙcQxpó¡,r,evolæeplrrevcexøi8exa.ërr¡20
xøi ¡rr¡òèv 8elvòv úæoÀoyr'(ó¡revor' - oü 1&p ti9roeú¡le$ø tð ëpyq est, tua causa díctum existima. Te enim amicum non patimur Pla-
æÛtoi oùàè
úæozcteúE¿v ,r"p[ èx"iuou è8uvá¡.lesø - &lloyoc
d'v æor,olr¡¡lev, iv xai øõ$r,6 tonem admodum sequi, quam nos nullo pacto sequi volumus.<
&æatr¡$õ¡lev, ori vüv oriÐ' dæaf póvov, &l)'ù xal noìÀúx¿6
æpótepov f¡p&'ç
&aex'cêov øùtoü eivc(¿ 8¿òd'{o¿vtoç'
Caput IV.

v ¡JUU" &æøllútteo$æu 9íloiv.


-Rl^l? óq d'v òè 6pr'oç 25
2l Haec Georgius. Adversus quam hominís maledicentiam potius quam 4, r
.Q æøut"l'öç .ÌuiÀr1*to, xøtaÀeÀo¿név dísputatíonem agendum cum eo epistola non censuimus. Nullam enim

ðoxoüvt'Í ¡'r'
¡,uì¡ èì'êylw., èpö
familiaritatem servare amplíus cum hoc homíne patior, quem iam aperte
¡revct
xøi òei[at æerpáoo¡rør cò ¡'r'èv p18o(p iniquum in amicí officío deprehendí. Decepít me ille longo tempore
8øoxæÀíç, rÍrep øÜtò6 olel,u)' èvævt""d' virtutem símulans et fingens erga me benevolentiam. Quod certe eo
xoctøoxeulv riç i8íæq 8ó[r¡ç åxti$r6r, pì d,veu nÀávr¡q, Àé"¡'eosøu ¡.r.r¡8è ðr'ø- 30 eo facilius facere potuit, quo maiorí fiducia, pro tide atque constantia

çépetv ¡.r,r¡$è, üS¡..u t.vöv 1pæiòio,v' êpoü¡rev òè ori æpòq r'¿'vra' 'iælöç ¡'r'á- morum meorum níhil mali poteram suspicari, Nunc hominis frau-
.'orou èo¡rò, Àó1<ov ouve lpovteç, cïll,ì æpòq 'cù. xaupul:Íucæ ðvr'otd¡'r.evol ¡'lóvov, dulentiam plane expertus caveo et bis per eosdem scopulos navígare
xai p&lioc' ëæti ^¡" æpòç cøütæ &vri^¡x'r¡ ò¿à, æÀe¿óvcov ciq toü np&yp"ætoç recuso, ne iterum naufragium faciam. Ipse profecto me docuít familiari-
Éur"oc oo,gr¡u eLæç eineiv, oulx<opoÜvceç aÛcQ, xæI e! t f¡¡'tîv &I¡$õv tatem suam aspernari ac fugere, et mihí iam optimo íure concessum
è)'é^¡Xtov
.¡uvøiou 85 permissumque est vitare familiarem inimícum, Sed ne vel ipse vel
35
&nogiq. Àoròopeitær, èæi æopviòiou cuvòç æleovex'ci¡¡ta.'' ¡,r.é^¡ø ørlXeîv.
z Ait,cLxagr¡oi tòv ).óyov èæi æÀéov roü Évexá cou eTvæt ¡rr¡òè æ&v cò Àó'¡'ç alii ideo me tacuisse existiment, quasi vanítatem verborum suorum
&)'là æã'v ¡ö grcx& tou yíveo$ocl Àóycp'npä1¡'t'ø refellere non potuerim, dicam quae mihi rei veritas suggeret, et nísi
1r,vó¡revov évexd' tou llveo$ar,,
Àé1<,rv aùtQ ce ¡.r,óvov Soxoüv. tòv yoüv Àóyov oriòeûq
r|toc'èæi nÀéov roü me animus fallít, ostendam tum ea, çluae contra sententiam Aristotelis
évex&. ¡ov e'íp1xe, xai oü torlvotvrlov nóç êocr'v dIr¡Sé6' tiç yàp àpöv xøtà' 6 xøt MV oi B | 8 oltr MV el8e B I erioéBeraMVcioéBera B | 10 ré,$er,tøu M V
Àó.¡ov orixi xo:i'évex&.cou æoueT, eï ^¡e é Àóyoç, $ cu "¡íverør,, øücì¡ f¡ æirLæè,aciv,4O rêÐrpa,. B I SeurépçMV.$crtépçe ltt è[eòóxø¡rev MVèxeàóxø¡r,evB l1? ¡r&],].ov
Ðu' flv évex& ,cov npd.ffierd¿; Srcrvogifo(r, 1&p ò{æou xøì,8r,dÀo1i(erøt é æpúctov l{IY om. 118 èrcuotei).øweqscriþsi èæuoteíÀøvra6Mv 122 i)v VeiM 135 ètrtvl
rt, æótepov ðpSö6 re xdl eü æp&tteu. tó 1e ¡eiv tò eõ te xøi rå1oc$òv oxo- M om, | 40 æor,eîl M ødd. þostea d¿l, orlàè ycíp ðocrv oÙðèv ëtepov tò xøtù ).óyov noreîv.
108 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. 109

æeio$cr¡ où8év èot¿v étepov fl tò téÀoç éøutÇl npooop[(ovrot èxeívou Ë'¡exa dici existimat, nihil ab illius sententia díscrepare, tum quae pro decla-
r&yrq.7roùEiv. ?Eoúöv îe tò et xaù rò &yor,$òv Àó1cp léyetat ßPd.'.'jELv, Èæei g,i¡ ratíone suae opinionis aut sumit aut exponit, non carere summo errore,
óç ëotXev, &lÀà çoû téÀouç zrpoüæote$évroç ægdrrer. &. æp&rret, æpòç èxeivo idque quanto brevius potero faciam, ne pluribus contendere cum eo
&nævtæ &vøgép<,rv trÌ d'ÀÀæ. videar. Dicam autem, quantum res ipsa, de qua quaestio est, exigere
s 'O çe oûy ).ó.¡,o6 tQ rêìret 6pi.(erør,, oü ëvexd, r,, npd.:'crerar,, xal rò céÀoq 5 5 vídebítur. Nam ad maledicta eius, quibus se ita iactat et effert, non
M 183vtQ Àóyqr, ôr' ôv '¡iveta,.. ró ye ¡,r,ì¡v évex& rou æo¡oüv ori æãv fi8r2 xai xøtà est animus respondere. Detur hoc ignorantiae hominis, ut impune
v 301 Àóyov fltor, loyr,(ópevov crürò æp&.r.cet. 8iÀov ôè torlrov åxd,tepov 'Aptoco- delabi in maledicta possit, cum disputare de natura conatur.
téþ¡ç ¡r,t{ xai tfr aritfl pøptupiç æoteî ðv tQ aùtQ Seutépq tõv
9uøt'xöv Rationem inquit sese amplius existimare, quam quod alicuius causa 2
prxpòv zrpò coü æpoxer¡.r,évou (r¿rí¡pæroç Àé1cov lÉvexú cou(t elvoc¿ >6oæ te &zcò agítur, nec omne, quod ratione agitur, alicuius causaagít, tametsíomne,
òlavoícrç d,v npax$eír2 xai 6oa. &nò gúoeoç<<, éç töv re Àóyrp ðz¡Àovótu yrvo- 10 10 quod alicuius causa agitur, idem ut ratione agatur, necesse sít. Haec qui-
pévolv d.nd,vc<ov-soüro y&p èorr,rò åæò Ðr,cr,voûaç-töv 1Ê gìJ6e¿ évexd, cou yrvo- dem sententia peculiaris est huius philosophi. Neminem sane tam indoc-
¡révcov, xøi oü æd,vt<ov ¡,r.èv tiæÀdlç tõv ëvexd tou 1u1vo¡.'.évcov,
'¡l1veo$' d'v xæi tum arbitror aut esse aut umquam fuisse, qui in tantum íncidere errorem
lóy<1r ðoxorivrov
- tà yrip dæò grloe<oç zrpòç rä. åæò òravoí,øçröv
&vruòr¡pr¡¡révæ potuerít. Quis ením ignoret, quícquidrationeagitur, idem alicuius quo-
ëvexú rou ¡rèv xaì ¡.r,ú).a, Àó^¡q 8è cQ aùti6 ¡.r,i liveo$ør - ò' dz¡ò 8¿a- que causa agi, quandoquidem ratío ipsa, qua agitur, causa est, propter
voíaç &æ&vt<ov e{te xal Àóy<p Évexd, rou lr,yvo¡.r.évc,tv. oÛroç 8è corlvavcúov 15 1ã quam agítur? Cogítat profecto et consíderat, qui rem alíquam agít, an
,ítzrav gr¡oi ¡r¡àè crì èv zcooì, xai æpò ðg$aÀ¡-r,öv 8urvd.¡revoç ouvop&v, ¡rõÀÀov bene et recte agat. Boni autem ac rectí ratio finis agendí est. Cumque
8è xai arlroü toü eiq èlÉraow zrpoxel¡.r,évou 6Àoç èælÀor$ó¡.r,evoç. ónou oi zrepl íd agit quíspiam, quod bene recteque agere decreverit, ratione agere
'Aplorotéì,r¡ ci¡v grlolv Évexd, tou ¡rèv æoleîv por5lovtel, où ¡.r,évtor, pouleuo- dicitur, siquidem non temere, sed fine constituto ratíone finis agítur.
¡.r,évz¡v xcti 8¡à, toûto ¡.,.ì¡ xatù
tró1ov, cóv 1e iòrov àr¡Àoc8i xai CÍ,¡.r.eoov. oü '¡'cÌp ftaque ratío fíne describitur, cuíus causa agitur, et finís ratione, a
øüt{ '¡e loli(etat. ei 8é trç Àóyov tòv &vcotépco te $e<opoir¡ xacà toùç æepi 26 20 qua de causa agitur. Buamquam quod alícuius causa agítur, non ratione
IIÀút<¡vø ¡letù töv xar,(i'rép1(ô xcri toÏç &vcotépor,ç ciei ou.¡Xp<o¡-révouç øiclor,6, solum humana, sed etiam naturali agí potest. Quod apud Aristotelem
róv c' èvrépevov èxeî$ev tfr gúoer,, oü d,veu oüòèv ,åt^¡et f¡ gúotç xai &vtrcrpêper'- quoque iibro de rebus naturalíbus secundo scriptum legimus hoc modo:
olhe ydp tt Ào1r,(ópevov oüXi xq.i ëvex&' rou æo¡eî oÜte c¡ évexd' tou yivera' rEa sunt alícuius causa, quae vel ab íntellectu vel a natura aguntur.(
¡r,i toü noroüvtoç lolr(o¡révou ì) aütoü Àó1<1r iòíqo e'úte coü cò æo¿oüv d,lovtoç' Unde si natura non sine ratíone agít, duplex ratio est: altera, quae
tr,Xfr ^¡ùp Srivørt' åv é Àóyo6 lr¡9$ivar, ô ¡rèv óç ô c!ç ðravoíø'Ç úß &v$Po-2tr 25 menti humanae tribuítur, altera, quae ad naturam refertur, cui ea
æúvr¡Ç, é ò' óq é tfr grloeu èvóv, xa$' ôv aùtfr æoÀÀà, è'¡vcoo¡,r,évø eIvør 1lvóoxo- etiam cognita esse dicimus, quae nobis obscura sunt. Quam vim
¡.r,ev töv rlg' f¡¡.r.öv ¡ri yuv<ooxo¡-r.évcov
ôv 8i¡ Àóyov tî¡ç 9úoeorç llÀáeorv ¡,r.èv ratíonemque naturae Plato natura superiorem constituit et consilium
-
M 1g4 tQ r5æèp riv grlorv vÇr &rcoôi8<oo¡ xai xa$' é¡l,or,ót¡rø toü f¡¡retépou xai &vspc,r- voluntatemque ei attribuit, quatenus haec verba ab intellectu humano
ælvou voü pouÀr)v arltQ xaì $éÀz¡orv dæové¡,r,er èx cõv dv$p<ozrivorv ènl tù ad divinum fas est transferri. Sensus enim non idem est, cum de
V 301v $eîø rì¡v töv Àé(ecov rorircov Xplouv ¡retagéporv oùx &æç8óvc<,rç ori8è æp&y¡l,æ 30 30 rebus dívinis loquimur, quamquam verba sint eadem.
zcor.öv d,r¡.$eq toîç tà, Seîot oogoîç, of æoÀÀd,xtç ênì töv $elotép<,rv toîç øritoîç Ita ille non solum rationem, sed etíam consilium mentí naturae ¿
oIç xøi èæi töv åv$p<,rzcivcov ðvó¡.r,øor, Xpõvrøu ori cò aùcò n&vr¡¡ o'r¡¡talvouo¡v. gubernatrici tribuendum censet. Arístoteles vero etsi naturae consilium
r Oür<¡ ¡rèv oõv êxeïvoç oti lóyov, d),1ù xaì pouÀì¡v êæi toÛ xupepvövtoç non nominat, rationem tamen expresse ponit, per quam natura optime
tì¡v grlorv xai &yovtoç voü tí$etæ¿. 'AprocotéÀr¡ç òè ei xai pouÀì¡v ènì omnia ad finem constítuat, agat atque perfíciat. Patet hoc in libro de
gúoecoç orix òvo¡,,.ú(er,, Àóyov ¡-r,évtot òr,øpp{ùr¡v øütfr &æové¡.r,el, {l eõ te xai 35 35 generatíone et corruptione secundo, ubí Empedoclís sententíam repre-
ðp$õ6 r&. rc ngöç tò téÀoç zro¿eî toü te téÀouq èro,tuyyd:ver', óç èx tõv èv hendít, quod litem et amorem, mistionemque et segregationem nascen-
tQ Seurépcp tõv nepi yevéoe<oç oagöç i¡-r.&ç 8tàdoxer, tà grloer. ^¡r,vóy.evot xøi tium rerum causas nomínat. Rationís autem nullam omnino mentionem
tró.¡<¡ pouló¡,r,evoç '¡(veo$at, 6æou 'E¡.ræe8oxléæ erl$rjve¿ veÏxóç ¡e xæi gr,líæv, facit. lQuid causae sit, inquit, ut ex homine homo semper aut magna
¡til,,v æ xcti àr,úlÀa[r,v ¡.r,óvov tõv ^¡r."¡'vo¡.r,évcov aittó¡,r,evov, ot1 Àóyov où8éva. ex parte proveniat, et ex tritico triticum, non olea, vel etíam, ut si
>ci y&.p, gr¡oi, tò aIt¡ov coü è[ &vSpóæou &'v$pcoæov i riel fl óç èæi tò lo M suþþ|. in mørg.V om. | 24 toû no¿oõvroç Vl M
22 o$ &veu or)ôèv &yer, z] gricrç
zrohi, i èx soü zrupoû æupóv, dlÀà pÌ¡ åÀalæv, fl xøí, årìv ó8i ouvte$fr, ðotoüv;< corr, er t¡voc xal roü téÀouç v I 88 veîxó6 reMrfy ont. re
I 86 coü re réÀouç M
dÀÌ' o'3X 6æ<oç ëcuXe ouvel$óvrt¡v, oriòè '¡ivetat, xcr$' â èxeîvóç g¡olv, &ÀÀ& 9 Arist, Phys. p 5. 196 b, zr sq. | Arist. IIepl, 1ev. xal g$op. p
4o 6.
ìó1ç tr,ví. rú oÛv 8ù¡ çorStcov øícov i ori '¡ùp 8Ì¡ æüp ì Tì, &lÀ,ì piv oriò' ri¡ grÀiæ 333 b,7-j.
110 BESSARIONIS
- DE NA,TURA ET ARTE. 111

xai tò veîxoç' qrò ¡rèv) ou.¡xpíoe<oÇ ftip, rò àè àraxpíoetoç ¡.r,óvov ø'lcrov. hoc modo componatur, os fiat.< Non enim quomodolibet facto congressu,
coüco ò'èotiv f¡ grioiø èx&.orov, ¿lÀ' oü p.i.l,.çre 8¿dÀÀa[lc re ¡.r,lyévt<ov, 6onep ut ille inquít, sed ratione aliqua ita agitur. puid igítur causae sit ?

äeîvó6 g¡or,v. cúX¡ ò' êni rorir<ov òvo¡.lá(eta,t, &Àl' où Àóyoç' ëocr,v yàp ptx$ì- Neque enim ignis aut terra, nec vero amor et lis. Alterum quippe horum
val, é6 ëtuXe. rõv 8è gúoet ðvtov ølt¿ov tò oÚc<,tç ëXer,v, ),éyer, 8è tò Àóyral commiscendi, alterum segregandi causam obtinet. Quod autem quaeri-
òr¡Àaòì¡ ylveo.$ar,, xai. \ èxd..a'cou g,5o16 øút¡, nepì iç oÛ8èv Àéysu. ori8èv &.pæ 5 5 mus, rei cuiusque substantia est, non mistio et segregatio, ut ille existi-
nepi gúoeoç tréyer,. &ÀÀri ¡,r.ì¡v xai rò eü toüro xai cò &1ot$óv, 8r¡lovótr, é Lóyoç. mat. Fortunam siquidem in his nominamus, non rationem. Fíerí
é òè {v ¡.rí[lv póvov èæa¿veî. oúco oøgôq èv cotltor,ç Àóyç te ^¡í"¡veo$øt tù enim potest, ut casu fortunaque permistio fiat. Naturae aut rerum
xacâ, gr5or,v ytvó¡reva porlÀetctr, xøi 'Aplotocélr¡6 aùtóq, xaì cõ>v grloer, tòv causa est ita se habere, hoc est ratione síc fíeri, et haec uniuscuiusque
Àóyov aítlov sTvø1, àr,'ôv oiir<o ^¡i1vovrar., ri¿v te oÛoiav Ëxdotou xai cò eü rei natura est, de qua ílle nihil docuit. Nihil ergo de natura locutus
M 184v xøi tò &ya$òv ló1<p yú^¡veo$ar,, ).óyov 8r1Àøtì¡ orl tòv oc,itiç dvcæ ti6 9úoeor6, 10 10 est. Quín etiam hoc idem, de ratione' Ioquor, rectum rei bonumque
&ÀÀà tòv d,v<otép<,r Àé1<,rv, ôv tpóæov xøi é È{r¡'¡'¡tì¡ç øütoü'AÀé[avòpoq é est. At ille mistionem tantummodo probat. En, quam aperte philo-
'Agpoòr,or,eùç riv gúouv Àóycp ¡rèv æo¿eîv tí$etøu, ori ¡lévtor rQ êv aritfr, oú¡.r,- sophus ratione fieri, quae secundum naturam fiunt, exponít ratiouem-
govø flÀd,r<,ivr, Àéyovre6 tQ ¡.r,eyáÀ<p, òq èv tQ )ogrotfl æepi ci6 tõv (<þov que ipsam, cur íta fiant, causam esse, et essentiam, bonum, rectum
V 302æotvtov $vr¡röv xøi gucõv èx onep¡td.'crav tE xal þr,(öv Èv 1fr guo¡róvtov, töv uniuscuiusque rei eadem ratíone descríbi, non ea videlicet, quae in
15 ipsa natura continetur, sed quae superíor profluit' Quemaclmodum
òr¡¡.uoup1àv eÏvøi grlouv, ri¡v re gúolv øùrà, ^¡evväv ¡retà Àóyou re xa| èr.rcr\- Alexander quoque Aphrodisiensis huius phílosophi expositor, aperte de-
¡r.r¡ç $eíøq &æò SEoü yr,vo¡rév¡q xøi cà grloer leyópevæ $eiç tÉXv¡ æor,eTo$ar. clarat ratione quidem naturam agere, sed n6n ea, çluam in se continet
leópyroç ¡.r,évror, oútooi ó véoç guÀóoogo6, é grÀo(ógouq torSç &Ðiouç xalöv, ipsa natura, non aliter quam Plato faciat in Sophísta, ubi de animalíum
orriròç oxóc<p xøì, (óg<p n&vry¡ repr.erlr¡¡.rpévo6, eTvctí g¡orv, ,1, Àóy<¡t ¡-r.év, ori et stirpium et rerum etiam ínanimatarum ortu disserít. Deum enim
¡révtol ëvexd,. rwoç yívovtar. coücó te pouÀó¡revoq òeî(ør,, còv ló1ov gr¡oiv 20 20earum omnium Ierum creatolem atque opificem dicit, naturam vero
oüx ei6 rò relrxòv ¡.r.óvov æTcrov, ¿ÀÀù xaì eiq tò Eiò¿xòv xai r5Àrxòv &vagepe- genitricem esse ratione scíentiaque divina a deo ipso proficiscente,
o$a¿. oúrt¡oi zr<'lç ouvd,yov tòv lóyov, i íva péÀtlov eIæ<o, ouvá1euv pouìó- atque res ipsas natura nascentes divina arte effici et conservari. At
pÊvoe 'i úÀ¡ oü ¡.r,èv évexd tl ylvetø1, oixëo'cr., Àó1oç ò' èo¡'tv. <i¡o¡e Érceo$a¿ novus hic philosophus noster Georgius, qui alios philotenebras vocat,
elvaí r¿vo( ).óyov, ei xø[ ¡,r.Ì¡ n&vra,. oü Évexa oð8èv ^¡ivecar. cum ipse in tenebris summae ígnorantiae versetur, esse dicít, quae
r 'AÀÀ' óozrep ipeîç perà ¡rr,xpòv drroxpr,vor5¡re,$æ npóç r¡væ ørltoü zrepì, toü 25 2ó ratione quidem, sed non alícuíus causa agantur. Cumque id demonstrare
voü èpótr¡orv, oilt<,r6 orrirò6 åæoxp¿véo$o nepi cie úÀ¡6, iv ló'¡,ov eIvør Bo[d,- velit, rationem dícit non modo ad causam fínalem referrí, velum etiam
(er. oriòè .¡àp Suvacòv cò ørltò xai úlr¡v eTvør, roü ørlroü xai Àóyov xøi ei8oq. ad materialem atque formalem. Quapropter talem format, vel potíus
$d,tepov yàp ri ¡,ropgfr xai rÇr céÀer zrpooí1xer,, ,$útepov òè coútor,ç &v'c|xetrat. formare vellet, si tamen id assequi posset, syllogismum: Materia,
¡láptupø òè xøì toúrou, xcri ó6 é lóyoç èori cò céloq, oü ëvexø rò ^¡rvó¡revov inquit, non est, cuius causa agitur, at matería ratío est' Ergo aliqua
^ytverat, oûX { úÀr¡, ørltòv ròv 'Apr,ocotéÀr¡ æpoevelxeîv ëXopev, êv tQ zrpótq 30 30 ratio est, cuius causa nihíl agítur.
æepi ({ov ¡,lopíov prpÀíqù or5r<¡oi Àé1ovtø' rènei nÀeíc,u6 épö¡,r.ev ai'cLaç rcepi Sed ut nos respondebimus ad id, quod de mente interrogat, síc;
civ yéveor,v riv guor,x{v, rip re oõ évexcr xai civ 6$ev f¡ &pXì xr,ví1oe<oç, ipse de materia respondeat, quam rationem esse opinatur. Non enim
"ic
òr,oplocéov xai ttoiu trp<irr¡ xøì, òeucépø nêgvxe, gøívecocr, ¡rèv
zcepi roúcoru, fieri potest, ut ídem et matería sit et ratio rei. Alterum quippe ad
yàp æpócr¡, i)v lé1o¡.r.ev évexd, rr,voç'lóyo6 yàp oütoq, d:pXì¡ àè é Àó1oç é¡roí<o6 formam et finem pertinet, alterum formae finique opponitur. Quod autem
M 18b ëv re roîç xarù. têyvr¡v xai èv roïq grloer ouveotõorv. i) y,lp tÌ òrøvoíç i tfr 35 85 non materia, sed ratio finís sít. cuius causa agitur, ipsum quoque philoso-
øio${oeu épr,od,¡revoç é ¡,1èv iøtpòç tiv ú1íer,av, é àè oïxo8ó¡.r.oç tiv oixiav, phum Aristotelem auctorem harbemus. Sic enim líbro primo de partíbus
dæoò¿8óao¿ lóyouç xai airiaç, oü æo¡oüo¿v åxáocou, xøi 8¡ócr rrolr¡téov oúT orç.< animalium scribit: >Quoniam plures in generatione naturali esse causas
V g02v oiitorq f¡¡reiç rouorSrcp re xa.T tooo'3tr1r tiv8pí, tQ 'Apr,ototéÀer,, ènó¡revor, ròv videmus, unam scilícet, cuius causa, alteram, unde principíum motus,
Àó"¡ov rQ céÀer, oú tfr riÀ¡ riæo8r8óø¡rev, ôodcw,ç te A,y dxoúo¡.r,ev Àó'¡,cp rr yíve-
(ó9ç xa\ cxórq V g¡erau
V | 25 &zroxpr,vorj-
o$ar,, ori cö rìc úÀz¡ç, dÀlù cQ toü télou6 ló"¡,qr yíveo$ør vooü¡rev. oTov Àóyou 40 1g oxórq xøì, (ó9<¡r M é 123 éæeo$a¿ M
V trþ. ante perù lZ7 Xityo, xal eISoç] Mcorr. exxaip"opq'i¡v iitorló^¡ov I
a&.pw 6ru to¿d,àe i¡ 'ci¡ç oixíaç êori ¡r.opg{, ì) 6tr, corúòe èociv r) oixiø, 8r,à coüco ¡.re,$a ¡.r,txpòv

yive.cat oilrcoç, 6 re Àó1oç, 8¡' ôv oúrci yívetau, oütóq èotrv. 33 ¡rèv ycì,p M V òè ed,. Behher | 40 toü céÀou6 Vl M orn. aoit
o 'O 8è véoc oütoç gr,Àóoo goç ein&rø, tívø ouv{yopov riç Éæucoü 8ó[r¡ç åíXer,. 13 cf. Plat. Soph.265 c' lSf Arist' Ilepi (Çr<ov ¡r.opi<'rv r. 639b, rr-r9'
772 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE, 113

\ rlç æoæ úytalv<ov tòv voüv tfr {if¡ xæi tQ úæoxet¡.r,év<¡r tòv Àó'¡ov &æé8o' de his quoque definiendum est, utra earum príma aut secunda natura
xev; | çlv¿ æotè aùtòç xexí,vr¡tør lóyr¡, óç oúto 8otó(e¿v; oüæco yùp elp4xe sit. Videtur autem prima, quam alícuíus causam dícimus. Haec enim
æÀéov où}év, dÀì' I 6ru or5tco6 èariv, ei ¡l,{æou tocoç êxeîvo eineiv porS},etøt ratío est. Príncipíum autem est ratío tam in artificiosis quam in natura-
¡rì¡ tòv ròcÉÀo; póvov 8põrvtø Àóycp noreîv, Ð,1ù x¿i tòv tì¡v ülr¡v èp1a(ó- liter constitutis rebus. Sive enim intellectu sive sensu definiens medicus
pevov, xæl 8¡à, roüro xøì tì¡v ú),r¡v eïvøl ),ó.¡ov, xd,vceü$ev tòv Àóyov èæ[ r¡Àéov 5 5 sanítatem, aedificator aedes, ratíonem et causas reddunt ambo unius-
elvø¿ toü réÀou6 xc¿i roü ëvexú tou, eí ye xori é riv r5Àr¡v æolõv æoleî ¡.r,év, cuiusque rei, quam faciunt, et cur ita sít, faciendum.< Síc nos tantí viri
ori ¡r.évtcl Ðp{ rò rê},oç, xo:icor, olire ló.yoç 8¡ù roÛto ôvo¡.r.øcréa i '5h¡ èotiv, auctoritatem sequentes rationem finí, non materiae tribuimus, et quoties
6tr Àóyg i tiæÀõç i e'iep^¡òq ^¡lverat,6 te Àó1oç air6ç, ö t¡ ürtl yívetør, æpò6 aliquid dicimus fieri ratione, íd non materiae, sed finis ratione ac
tò téÀoç &v&yeæ). xd.xeivo oxorcr,¡tl).'arov ëxel. coü 1àp téÀou6 Évexa tÌ¡v contemplatione fíeri intelligimus. Ut puta, quoniam forma aedium talis
tilr¡v fl ån).ôç liveosar i eüepyòv úæò coü texvírou 1íveo$ar &veyxæi.aç, elL0 1¡ est, aut quoníam tales sunt aedes, ídcirco íta fit, et ratio, cur ita fíat,
.¡e núvta cÇl téÀel 6pi(arær, x&xel'vov ë"texæ yLvetæt æ&vra. haec est.
z 'A),À' ío<,¡ç àr,ù toüto gai¡ ôiv Àé1er,v Àóyov tiv üÀ¡v, òrótr r5Àtxí¡ èotrv Atqui novus iste phílosophus quem opiníonis suae auctorem habeat,6
æj¡jæ i¡ {iÀr¡. 8ei &rond.'. r¿v¿ r5æoæteúslv zuepi ci6 &tóæou $éoeco6 øritoü.
1ù.p non video. Quis enim umquam mentís compos rationem tribuit materíae
ët{,,etar 1ùp¿tirQ, ei oüro tl$oîto, æ&o&v te xal éæo¿øvoÛv rlvoq æitíæv {8r¡ et subiecto ? Aut qua tandem ratione, ut íta sentíat, ípse movetur ?
xæl Àóyov arlroü eïvør,, Srcep ori8eiç ¡.r.1 ¡.r,ar,vó¡eevoç æøpa8eí[a¡ç' d,v. >>æi¡'tut,t6 1g Adhuc enim nihil amplius díxít quam íta esse, nisí forte dícat illud se
^¡ù.p'cêooæpê,ç eiolv{r, éç 'Àptototé}.r¡ç 9r¡oûv, lxæù æepl rsóvtc¡v
toü çuolxoü exprimere voluísse non modo eum ratione agere, qui finem inducat,
M 185v eið'évar,, xdi. eîç rc&.aaç d'vd'yov tò 8¿ù tí ciæoàóos¿ guolxãr6, ti¡v üÀr¡v, tò sed etíam eum, qui materiam faciat, atque ita materíam esse rationem
eTSoç, tò xrvioøv, tò oü Évexa,( é 8è Àóy06, <þ tr' ylvetør,, eT'ç èoct' teÌlxò6 et amplius ratíonem significare quam finem et cuíus causa, quando
el'ce xal. ei8¿xòç tQ aritÇr 'Apr,ororéÀer ¡.r,d'ptupr,, èv æpótcp eöv æepl lené- agit quidem, quí materiam tractat, sed finem confestim non inducit'
V303oeorç (<þcov prBllg Àéyover,. lrlæóxErvrcru a.i.çiq.t, rê.,:..øcpeç, có re oÚ Evexu.6ç20 29 At vero nec ratio propterea appellanda matería est,
quod ratione vel
cé1o6, xal o'ioioc:. rorûcæ ¡.1èv oüv <ix év tl oXeàòv r5æoÀøBeîv 8ei<,
é lóyoç tiç omnino fiat vel ab artifíce aptior reddatur, et ea ratio, qua fieri materíam
xæi aÛ êv tÇr øücQ. D6 ce Àóyoq xai çò oü ëvexo¿ óq réloç sørhóv.< x&v tÇr dícis, finem respícíat oportet. Finís etenim ratione et simplicíter
¡.r,etù cù guolx& åv$ex&tqr ltplæ Ði tù æ'útr,æ xcri rpeîç
tõv øi &pXori, 8r1o dísponi materiam et in melius mutari manifestum est, quippe omnía
¡r,èv f¡ evøvtiorolç, d6 tò ¡råv ló^¡oç xøl elào6, cò 8è océpr¡orq, tò 8è tpitov et praescribuntur fine et ad {inem accommodantur.
ù iiì1.< oútco æøvtøXoü rÇr 'AprococéÀeu ¡.r,úpcupl tò eISoç, ori cù¡v ú).r¡v or¡-25
26 Dícet etíam fortassís novus híc philosophus ídcirco materiam ?
p"atvet xàxeivç åociv 6 ai¿.c6q. xori ei nleúovç æirLd|" xøi rÀe iouç eioi.v &,gyai, ratíonem esse, quoníam materialis causa est. Nihil enim nisí absurdum
cQ toü ),óyou 6¡r.coç ðvó¡.r,ctcr rò céÀo6, i t opqú, cò e1àoç xai f¡ evépyeræ 8r¡- ex tam absurda sententia augurari possumus. Quod si ita est, putat
Àoüræ1, ori¡ f¡ úÀr¡, .$&tepov ¡.r.ópr,ov tiq civtrséoecoq oüoø xæi rQ eTSe¿ &vr¿- homo parum doctus, quícquid causa reí est, íd etiarn esse rationem,
xer,¡.r,évz¡, dite 8ì¡ caricòv oÜoø tfr ocepipeucQ &pr,$¡lQ xør' ørJcóv ye',AprototéÀv¡. quod nemo nisí mente captus asseret. Causae enim quattuor Sunt, ut
g .C)y o{icc,rç èXóvrov töv npord¿oeov èxaívcov le<opyiou ÈÀd,cr<ov, Àé- 30
i ú gOipse Aristoteles tradit. rQuoniam, ínquít, quattuor causae sunt, de
Tou6c( Àóyov eTvar riv úlz¡v,
rfeu8i¡ç &rce),êyye.cat oüàè yùp éæeruu, ei ëot¿v omnibus rrotitiam habere physicus debet, isque ad omnes referens,
aì.tìa, elvac xø[ lóyov. oüce ¡,uì¡v ei æo¡è ¡.rèv è[ iiÀr¡ç, nocè 8' è[ ei8ouç tòv cur íta est, naturaliter reddet materiam, formam quod moverít, cuíus
),óyov $r¡pó¡,r,e$a, ør]tòq é Àó'¡oç èociv ÛÀr¡. ló1ov ¡.r,àv '¡àp tòv àr,à ti $vr¡tò6 causa agatur.< Ratío autem, qua agitur, una finalis formalísve est
é &v,$p<ozroç, i rí Èotlv ògyí¡, èx r!6 úÀqq ëÇeottr riæoòoüvot¿' ocrltiv àè ti¡v eodem philosopho auctore, qui in primo de generatíone animalium
úl¡v cQ Àóyou ðvó¡rær¿ xø),eÏv orix ë{eotr, 6Àcoq. 6$ev é Àóyo6, rþ tr, yûveo$æí ar e5líbro íta inquit: uQuattuor causae habentur: una, guae cuius causa
go([,¿ev, a'iei¡ f¡ toü ltvo¡,r,évou çr5orç èorLv, oi5'ce 8è oz¡paiver Ì) øùcò tò ei8o6 dícítur et pro fíne est; altera est essentiae ratio, quae quidem, etsi
xal cò oö évexq, xøi tò té],oç, oü y&.gr'v ru ytve'ca,,,r 8r¡Àoî, óq xåx töv npo- nomine variant, tamen fere pro una existimanda sunt.< Item undecimo
elpr¡¡lévov coü 'AplorotéÀou6 òelxvura¿ ¡.r,apruplõv xai rT¡v oi øÛtòv è(r¡^¡ori-
Tiv grSorv gú.oxovreç xei óç télo6 xøì óç eTàoe xøl ó6 æolr¡- 4 ¡róvov òpãrvrø Yf M corr, ex èru.gêpovra ¡.róvov | 6 célouç xøl toü Y) M ad,d,.
¡.r,evol Àéyouor, än noìg. | 14 tr.$oÏco M r¿ÐEito v | 19 æpórqtöv V æpórç tÕ M I 31 tfeuÐl6l M
c¿xòv æTr¡oy röv gr5oeu yr,yvo¡.r,évcov eTvær,. ó6 8iÀov elvorl còv Àóyov &wuo'cpê'40 cott. e.x óç rleuÐN. I e+ I èotrv ôp'¡ri M aitd' in marg. | 41 'ce Ml Y om' re
"t "É1.,
M 186 ge¿v rE xq.\ è|tod,(e¿v tQ réÀer, ¡e xa.I cQ el8er, ¡r18è p18oc¡.r,fr ¡.r,r¡Ðéæpov pr¡8e- 15 Arist. Phys. p 7. r98a, Arist. Ilept (d<,:v 1evéoeco6 d' r' 7r5a,
tépou èæi æÀéov eTya¡ òoxEîv oriòevi æÀlv toü véou roúrou xøl grlooógou xø[ ""-24 | 20
4--s I ZZ.Arist. IIepì, (dov 1ev' d' r. 7r5 a, 8 sq. | 23 ati.t. Metaph' I r' ro69b'
ôvo¡.r,aco$érou. 32-34.
Mohle¡, Karctlnal Bessarlon. IIf. 8
DE NATURA ET ARTE. 115
tl4 BESSARIoNIS
de rebus divinis, quem librum metaphysica vocat: uTres igitur, inquit,
s Kc(i y,ìp òù eì xai oulXcop{oøt¡rev leopyiqr tòv tróyov ¡'r'i eiòrxòv ¡'tóvov causae tríaque.princípía sunt, duae in quíbus consumitur contralíetas,
or18' oüc<¡ ò¡ù
V B0Bu "*ì "").rróu, &Àl.Ì xai ú¡.rri, eTvocr, o$ o9óàpæ SoxeÏ è9ieo'$ær, cuíus pars altera forma et ratio est, altera privatio et tertia matería.<r
toüro é Àó1oç èz¡i æÀéov ä,v eTr¡ roü e'l8ouq xal toü oü évexa. où y,ìp to$évtoç Ita ratio ab Arístotele omnibus locis ad formam non ad materiam
xai Àó1oç årclöq ëo¡o:, 6 ritrtxòç Àóyoç' eT ^¡e tôv gtlo-
eivæ¿ riÀ¿xoü Àóyou,
5 refertu¡. Et quamquam plures causae pluraque pÍincipia sunt, tamen
oóg<ov lulóurov &xoúopr,ev &æÀõ6 re xøl &æoÀe),upév<oq Àóyov eTvar, tòv cò eTòoe 5
ratíonis nomen formae, finí, actuí, habitui assignatur, non materiae,
xaitò oü Évexæ crr¡¡,r,críror"n, xæì' toüto leóp1toç olorto' óç 6tr' xd¡d'¡u
"iâv¡'''ì¡ Àeuxóç' ëotco oõv' ei
eir¡ xøi ré'¡'eo$ør' 8rlvæ¿to
quae contraríetatis adversus fo¡mam altera pars est, quando materia
Àeuxòç ô Ai$iotf'', îo¿i
'iæÀõ¡c cum privatione idem numero est, ut Arístoteles tradít.
tÌÀl' é Àó1oç, <þ f¡ 9úotq æoreî d'æopÀéæouoæ
por5Àor,to, f¡ tiÀr¡ ú).rxòç Àó1oç.
Àóyoç' rþ tQ Quae cum ita sint, minor syllogismi extremitas, qua materíam r
æpòç còrétroç, oóx iÍÀÀ<oç 1z¡ætéoq ì óc é {ç téXvr¡ç xai toü voü 10 esse rationem posuít, ut falsa ímprobanda est. Nec sequitur, si causa
T òv )'ó1ov,
lå.¡qr toü iòiou télouç x&xeiva. æo¡oüo¿v. oT,ç ërcera.t, ¡rr¡8èv æÀéov 19
est, etiam ratíouem esse. Neque vero si rationem modo ex forma,
Q yivetal, toü e'í8ou; xal toü téÀouç
ot¡¡'tøiverv'
modo ex materia petimus, ratio ípsa matería erit. Sed rationem, cul
l0 Eíte toü d'v$pconívou Àóyou }.r¡9$eúr¡, ôç ¡,r,età ¡lèv ðpé[etoq
oõv é Àó^¡o6 èæì
zcp&[tv homo mortalis sit, licet ex materia capere; materiam autem ipsam
npoøipeolç 1,ruó¡r"roç rù xa¡' ripetiv xai xaxl'o:v &rcore)'eÏ, oÏov òtxæíæv
oixiav' dvti nomine rationis appellare non licet' Quapropter ratio, qua rem íta
Ì) d.8txov, X<opìç 8è ðpé[e<oç
'i
*n'ù' réXvr¡v, oÏov xlivr¡v. i eTtE
15 esse sive creari dícimus, natura ipsa reí praecípua est, nec amplius
toü orlor,ó8ouç xøì, x.proroü xai cöv æo¿orivt<ov è[1¡pr¡¡.r,évou xøtà coù6 æepi 15
quícquam significat, quam forma finísve, cuíus causa gígnitur, osten-
fl).d,tcova, eite rivri toü tfl gr5oer èvr'e¡'r'évou )'óyou, tfr tõv y'^¡vo'r'évov èvep-
c1at. Itaque rationem converti cum fine et forma unicuique manifestum
^¡'r,rmit te xotl æourptxi, èii ,,du"tu cò cé1oç xai tò ëoXøtov
eiòoç' oriX Úlr¡v
oõoøv xøi èvàeèç est excepto hoc uno philosopho et vocabulorum auctore.
6
&rax¡av xøi civeiòeov iaL, 9r¡or'v 'Aplororêì'ïÇ, aioxpòv
rcoì.ìù xai Adde, quodsi ratíonem non modo formalem finalemque, verum e
8r¡Àoi. côore leópyr.o6 oÛ8èv æpòq cò æpoxeí¡,tevov ou¡-,,rcepalvel
20 etíam materialem posuerimus, quam sibi ipse concedi cupit, nihilo
M 186v ¡rárr¡v xa¡rõv æepi tòv útraiov xai &Àoyov aúcoü æepi úÀr¡ç Àóyov' 20
propterea magis se ratio porriget quam forma et finís' Neque enim,
si detur ratio materialis, mox ratio simplícíter erit, quandoquidem a
Keg, e' 'Avaoxeu| åtÉpou ló1ou toü åvavtíou, <þ æetp&cøu àelxvúvar' t{v
doctoribus ita accepímus ratíonem simplícíter absoluteque eam esse,
gúor,v ¡.,.ì¡ pouÀer1eo'qøl xa.lrceg évexd' tou æo¿oüoav' quae formam significat, quamquam Georgius existimare vídetur Aethi-
.o ò, ð¡.r,<,rq ,åtlÀ1v åæá.¡èr 25 opem, cum parte aliqua sui corporis albus sit, album dicí merito posse.
r &vtí$eor,v, 8r¡Àøòi¡ ¡.r.i pouleúeosør tilv 9ú-

ó,' Sit ergo materia, si íta libet, ratio materialis. Sed ratío, qua natura
oru, ei xai Ev¿xd. tou æouei, elvq.i ¡e Èæi æÀéov coü pouleúeo$cr'¿ cò Svexd rou
agít, non alíter capienda est contemplatíone finis quam ea, qua ars
8tïoXupí(etar,. oÜ zcpòç dæó8er,[rv toiç'Aprototé]'ouç xæ'cà\êlw þ{¡'uaor bp(''-25
xaì êv toî6 diòiolç, intellectusque agant pro suí finís ratione. puamobrem níhil plus ratio,
¡rruá6,-&r&x'.ç ó6 eior$ev, tò pèv év¿x&.¡o,3 gr¡ouv eTvau
de qua agitur, significat quam forma et finis.
pou).ì¡v 8' Èv aüroTq ¡.ri elvar. eTvør yùp cò pouÀer5eo$ar, xøì tiv
pouÀiv (í1er¡otv
téÀoç' Êv 8è coîc &iòíouç &re x'xi &væyxd.L- 30 puocumque igitur modo ratío sumatur, sive pro humana ratione, 10
V 804 ;õv åg' i¡.riv dpgrlvoou¡.r,év<ov npóq tr' quae cum appetitu coniuncta delígít vítia aut virtutes, síve appetitu
poulfr Xópøv. torlcorç òè oriX øritoü toîç Àó1otç ènatp6-
oLÇo,iÐe¡iiøv
"tuør'r¡ res efficít artificiosas, ut lectum, ut aedes, sive pro ratione separata
pevoç xøi r&v¡otv xopõv röv flÀo(rôv¿xõv olEtal ¡r,z¡8évø ôiv øúrQ 30
xærù.
atque abstracta, cuius auctor est Plato, sive pro ratione íuncta cum
ò'5vao$a¡ &vcr,otivar, i¡r&ç ce, tû &v eï¡ pouÀ{, ¡'''i àr'opíoøo$ør {er58etat'
natura rerum effectrice, non potest nisi contemplatione respectuque
$au¡,rá(er,v oõv ëfeotr,v, el trvæ olecal o{ic<,lq &otivetov xcti ¡.1<,lpòv eivør,, éç
ê
35 formae ac finis intelligi. Quapropter Georgius nihil, quod ad proposi-
aritòq æap' 'AprototÉ).ouç æapéÀøpe, cà øÛcù ¡:'i llÀ<otivouç, flopqupiouç'
tum pertinere vídeatur, opponit frustraque ratíonem íllam materíalem
fIpóxÀouç, 'Iø¡.r,pliXouç, Âø¡,r,aoxiou6, !lpæfu'xiouç, æoÀÀor)q &Àlouç oÛÐèv
toÏç òóy¡r'æor'v' 'åtvðpaq 35
diu ac multum cogitatum producit in lucem.
ittov 'Apr,otoréÀouq i flÀd.c<ovo6 åvte$pa¡'lpévouq
60g(Ðrd,rou€ tÇr ðvtu, zrøpaÀøpeiv voioocu olotto' eï yàp øütòç
te xal Caput V.
Àóyov 1e oogöv &neqoç òeòr5vr¡ccrr, tøütø vo!oøí. ta xui eiæeÏv, æolÀQ ¡l&À- Sequítur aliud eius obiectum, quod natura nihíl consultet, quam- 6, r
Àov oi oogótæto¿ èxeivor, d,vòpeq xøi ðvór¡oøv xaì toÏç &1vooÜouv èoø9{vlootv. 40quam alicuius causa agit, cum longíus se extendat alícuius causa agere
&véyv<ooæv, d,véyvooav x&xeivo¿ cæütø æøp' 'Apr,ototéÀer, xøi ðp$ö6 æÛtà
úr¡ò roü gtÀooógou Àé1eo$ær oùx &pvoüvca¿. <Ìllù tò {6 pouliç ðvo¡.tø oüx 40 10 ¡rléov M corr. ex ü)Jo | 20 xag.A,r Y1 M ødd. in rnarg' | 39 &vé^¡vcocøv V
d,vé1v<ov M
év cr, póvov or¡¡.rølver,v gcrolv, &ÀÀ' ôpóvu¡,rov eTva¡ xøì, pèu êæi ròv &v$pó- g*
"i
DE NATURA ET ARTE, 1t7
116 BESSARToNIS

æt.vovvoüv,tfròèèæiépeosalSúvoro$a¿.rbot'eixai{f¡petépæ quam consultare. Quod verba Arístotelís frangens ostendere nítítur,


c ette poulÌ¡ èocr,v, *¡ '$eicr'¡e 8¡'r'oç cum res perpetuae agant quidem alícuíus causa, sed sine ullo consílio.
M 1g7 poulì¡ (íp1or,çnepi oorS¡.r.evd'

eir, èn,,o,,.,yt4 ,À, èorr, þepo,l..orør4 xai æ&"oa.ç &xpr'Betq Est enim consilium inquisitío rerum, quae in nostra sunt potestate,
orlò' 6oov etneîv úæepéXel cà6 &'Àlaç continguntque et dubiae sunt. fn perpetuis autem, quoniam necessariae
z Tò pouÀeúeo$ou,'"oiuru xctì tÌ¡v å[ ,iÀIou ei6 ¿iÀ]'o ¡-r'etøpøflxi' ({r4oív 5
5 sunt, nullus est consílio locus. Hís verbis atque ratíoníbus non suis,

¡exai.ëpeuvævo¡¡,,otíu"u8r5vøtorl,xøi¿ücòòlct)'oyi(eo$æ¡voeÏvtexaizcpo- sed alienis sese Georgíus ostentat et Platonicos omnes aggressus nemi-
voeîosø¿. **s' ¡ ;;t'Apr'otoré)'r¡q èv cÇr
Éxtcp töv i¡$t'xöv mò poutrerSeo'$ar nem posse impetum suum ferre exclamat, nos etíam, quid consilíum
6$ev 6cæv i¡¡'r'eiç åvt¿ü$a Àéyopev tiv sit, mimine definisse mentitur. Sed quis ita índoctus atque insipiens
cøÛcòv 9r¿o,, ,{' ioyi(eo$æ¿<'
"irni
gr5orv pouÀeúroÄor., o,i ¡'r'ecøpøtr'xiv røúr4v
xaì ou(1t¡tr'xì¡v nep[ câ' est, ut quod Georgius accípere ab Aristotele potuít, idem Plotinos,
g;;;';t, "Ì¡u ùrøvor¡trxiv hépyerøv toü è9eocõcoç ørirfr to r0 Porphyrios, Damascios, Simplícios reliquosque Platonicae sectae doc-
&¡.rgr,yvooú¡rer* a;'La'4"
v 304v voü èxrø¡,r,pár"r;:; i.éyo¡rev. oüàév re ðt;rÀo pouÀó¡r,esor Àéyerv fl 6ru é
tissimos víros accípere nequaquam potuisse arbitretur ? Nam sí homo
"¡"; voüç' rò eÛ
tam rudís atque índoctus recte id quidem refert, quo pacto sapíentissimí
tr,ù æd'vr<¡v ð,Í;;' ta' 9'åt"av xøl æ&o¿v
øùcoTç è9rocd'¡r'evo6

re xaI pê).tlov xøi tò #)to6 zreplelhr¡ illi virí non idem et íntellexíssent et, quatenus fieri potuisset, decla-
tò téÀoç xai t& æPòq rò téÀoç æe rassent ? Legerunt profecto haec íllí quoque apud Aristotelem et recte
15 dici non negant. Verum consilii nomen non unam rem signifícare
PouÀ!6 'c¿ xæI
oæavr,ótæcø respondent, sed modo ad intellectum humanum, modo ad divínum
¡.r.è

rò æÀeîotov ò, r, pàv tQ c!ç pouÀ!6 ðvó¡'r'ctcr Xpó1-r'evou, referri. Itaque licet consilíum nostrum rei minus cognitae inquísitione
4uo'o'u.' 6"tp i(tZunt æo¿eTv oì18à,'Feóp- descríbitur, dívínum tamen omnium rerum certitudíne excellít, suique
éi,.r¡v xotl tì¡v ¡r,otù ròv &æò roü ció¡ræ- generis est.
xocleiv é¡.r.c,lvr1¡,r,oq, xæl'cot æo)'ÀQ úrfr¡- z0 20 Consultandi igítur seu cogítandi ratio aut inquísítionem rerum perz
cpórcov oõoav ciÇ ¡.r,età oó¡.r,æco6 èvep- transitionem de alio in aliud dicit, aut cogítationem, íntelligentiam,
ræt, ell ye toüto ¡lèv 8tà' toü æø$r¡tlxoü voluntatem et providentiam, quomodo et Aristoteles sexto ethiconrm
xæl soüro xupíoç
ocio$r¡¡.r,úc<ov yl,vecøu. libro consultare et cogítare idem esse affirmat. Cum ítaque naturam
ov oÛ à¿à, gavraoïaç oriàè töv ë[<'r$ev consultare dicimus, id volumus sígnificari, ut ratío et intelligentia
æo)rlQ ceÀaótepov' ei o$v è(iv 'Apr'oto- 25
25 princeps insistensque naturae animadvertat ea, quae certa explorataque
úr{.,r1Àócepov o¿úcoü xøi celeócepov ciç síbí melíora habeat, celerique intuítu quasi concepto peragat sua negotia

l:::ïïf î"J ï; J!"^i!îï öîï ï T): -


longe consultíus, quam humanum agere queat íngenium, et nomine
quidem loquímur usitato, sed longe aliter quam vulgus exponimus.
æoü ènttul1d,vov or¡Pæiver'v ; Quod certe licet facere, idque ípse Georgius quamquam imprudens
e Tùv grSor,v co[vuv 'APuotoráÀz¡ç B0 fatetur, siquídem Aristotelem scribít de íntellectu dixisse, quod intelligit

eiç &À).o (i¡rr¡aLv 'ce x quidem, sed non per imaginationem et sensum, quod genus intelligendí
¡-r.erøpøcr'xiv
8' åøuTiÇ 8løvoou¡l'év¡v 'ce xæi' rcp longe profectius esse confítetur, nec nisi aequivoce intelligendi rationem
xcti et Ye æor,öv. ori ¡lévcor' óq xøi recípere. Quodsí Aristotelí lícuit íntelligendi vocabulo id exprimere,
oiæooüv xøi rcpovolø6 &''¡êru¿óç èat quod altius atque nobílius est, quam humana íntelligendí ratio constet,
'év" re ri¿v æpòç 'E¡'r'æe8ox)'iv ærito 35 cur Platoní quoque non liceat consilium adscríbere intellectui, non per

àelxvural, ëx ce roü 'AÀe[d'v8Pou humanam de re dubia ínquisítionem, sed altíore nobilioreque modo,
qui menti conveniat separatae atque eximíae ?
Sed illuc redeo, unde díscessi. Aristoteles naturam vel cogitare e
vel consultare sua íntima ratione negat. Exteriore autem ne ipse qui-
40 dem negaret, ut ex his intelligi facile potest, quae adversus Empedoclem

24 orltè Ml Y add. ôui I ZZ xel tòv llld,tcovø M) Y om. xø'i


è4 Ci)ùt¡v tõv èv tQ ærltQ àeuc 7 Arist. Eth. Nic. ( z. n3ga, 12 sq. I gO "t. Alex. Aphrod. Defato ed,. Bruns
'¡iverær,, p. ró8 sq. r78 sq. | 38 Scholia in Pindarum P.¡, 3.
DE NATURA ET ARTE 119
118 BESSARToNIS
scripta supra memoraví, atque etiam ex verbis Alexandrí summi ex-
töv &pXør'océpcov gu)'ooó9cov' oiç xæi oi æepi'Ení'
a 'Io¡lev 1ùpèxeittvø6
'Ì¡xoìo,5$r¡oøv positoris, qui ita inquit: uNatufa non per delectum, nec sua intima
M 188 xoupov Úotepov, eut"a rou no¿eîv tr'$e¡'r'évouç tiv *úor'v'
¡ii agít ratione.< Sed quaeret aliquis, utro tandem significato Aristoteles
S1ò xa! .'oîç èx f,tç Xp"L'
èæeì, ¡rr¡8è poutrerSerør ¡r,r¡8è'toü téÀouq orol&(era.r'. consultandi vocabulum usurpaverít, cum veteres philosophos erroris
&æo8eixvuor dv çr5or'v
ct6 cöv èv roi6 (,þor'ç ¡ropí.v io¡upr'(opévotç xal eõ 5 argueret, quod naturam alicuius causa agere non putassent' Nam
rou æo¿eiv xøi trà.¡åro, ¡rèu å¡.r.æpoo'$íou6 ð8óvcøç
ð(eÏç 1e'¡'ovévør 5
ëvex&
"oii exemplo, quod de arte mutuatus est, inquisitionem rerum obscuriorem
Svexæ coü riv rpogiv tÉ¡,utr,u, cori6 1op9íouç æ)'crteîq Évexa toü leølverv'
videtur exponere.
&verÀélovceç ¿*.iro, ¡.,.ì¡ Èvexá cou zco¿eTv aridv ëÀe1o,t,
&re 5r¡lovócr ¡,rí*e
veterum autem íllorum sententia non nisi cogitationem signíficaria
pouleuo¡.r,évr¡v p{te xæc,Ì ì) ròv i8rov I còv xor'vóv cs xo(ì èpeacioræ
}.ó1ov consentaneum est. cum enim íllí cogítandí rationem, cuius dumtaxat
æritfr nor,oüoo,u. '¡" *orròu ¡,¿èu orlx ètisevco cQ æ']to¡ld't<¡r Xópæv Ðr8óvce6 l0interest alicuius causa agere, in natura nequaquam inesse arbitrarentur,
"i í8roç 8è æürìc où xæç' otÛtoùç ¡.r,óvov oùx ëotrv, 10
xøi rpòç &$eiæv &rro*ìiuou".ç
- necessario negabant naturam alícuíus causa agere. Quodsi Aristoteles
&¡.¡..oü8èxøt,,AplocorÉ}.r¡vxot|fl}.&t<ovøxoci6l<oçaÛc}¡vciv&}'Í¡ser,orv- e dírecto opponít, {ortasse non inquísitionem, sed cogitandi rationem
oÛ8¿ùpouÀì¡v"oiuru"ì¡u¡'r,ecæpøtrxlvxæìou(r¡c¡tr'xivcøúc4v'xøi8r'àtoüco desígnat, cum nominat consilium. An minime inconveniens sít agi
¿'ÀIù 8t&
o,l8' évexú cou c& lrra¡rruo, oÚttoç óç yivetar yiveo$ør' ouveXópouv' de cogitatione exemplo sígnificati alterius ? consultare ením cogítare
&r&y*ì, *oi xn"à' ou¡'upepr¡xòç xøi ôç ëluX:u-' Úer'v 1àp &'v xai 15 alíquod est. Itaque ut ars, quamvis nihil quaerat, alícuius tamen causa
dv úÀtxì¡v
tiv &veveX- 15
ròv Aíø èv Séprr,, å,iX tun é oitoq èv cfl &19 oøæfr' &l)'ù 8¿ù cò agít, sic natura, etsi non cogitat ipsa, tamen alicuius causa agere
$eîoc(v &T ¡.r,iòø, r'¡rXSrtoocu xøi Ú8<'rp levo¡révr¡v à¡à' cò p&poç 9épeo$cr¿ xd'tco'
pãtest. Volebant ígitur illi, quae a natura procreantur, nulla ratione
oÛ8è poulfr
úoøvcoq gè ou¡rpoíuilv oææ!vør,. ^¡íveo$øí, te ròv rietòv oü effící, sed una materiali necessítate et per accídens fieri. puippe
Àó.¡cp

riÇ q'5oeoç, &lIù 8t' &vd'yxr¡v dv úÀr'xí1v' ímbrem mitti a Iove per aestatem non, ut frumentum in area pereat,
5 to,ü.n ¡rèv oõv èxeivo' cQ pù tùv *úorv pouÀeuo¡.r'évr¡v æorsîv x,,ì cò évexú 20 sed propter vaporem elevatum, qui refrígeratus et ín aquam conversus
M 188" cou æritiq &gør,poú¡-r,evor,. 'Aprorocéì' ,oo þond.re feratur deorsum. Accidere autem, ut imbre demisso fru-
V 305'Évexd, cou dv gúorv æoreîv, x&v ¡r'ì¡ menium pereat, ímbremque ipsum non ratione effici, sed necessitate
øùcòq tQ pì¡ pouler5eo$ø'r. øùtiv cør1
materialí.
¡.r.evoç xæi 8¿ù coüro ¡r.i¡
xøi évexd- to Haec illi, cum nihil a natura cogitari, nihil alicuius causa agi r
.ce xaT xøcà,' tróyov d,yeosar, "cöv gr5oer, ^¡r,vo¡,r,évcov &g¡poüvco, ei ^¡e
L"osøi 25 arbitrarentur. Quorum sententiam reprobans Aristoteles naturam ali-
æepl torSrou oùòe¡.liøv Ëuro,ou eiXov æüco¡'r'urL(oweç, &¡'¡"ì
sò ou(r¡teîv ce xui'26
cuíus causa agere ostendít, tametsí consilii ac cogítatíonis expers esse
'Apr,oc:céIr¡< Ùr,ù coü ¡,r,ì¡
èp"uvãv xai pouleúeo$ør,, coüc' øÛcò àr¡Àovótr, xocì videatur. Concedit igítur nihil a natura cogítari, quemadmodum veteres
pou),eúeo$ær, tiv'*oigúouv 8¡loüv Boú)'ecøt xal o'ix 'åiÀ]'o
oÛ8év'
illí censuerunt, sed propterea non alicuíus causa agi dícendum arbitratur'
,AprorocéÀeu oupgóvoç, xæi f¡¡reiq
o Toür' oõu npò f¡¡,r"ôv ó II).d,rc¡v
Quod ídem a Platonicis quoque dictum Georgius
non íntelligit. Neque
cie gúoeorç rÌgaupor!¡,r.e$ct. xøi å¡réocoq ocritiv pou- gO enim naturam ipsam sua intima facultate vel cogitare vel consulere
1e æù,roi Èxeívor,6 åæá¡r.vor,
l"uo¡réur¡, ¡-r,ì¡ oulXc,rpoüvteç eÇr
toü civ 9r5or'v i$úvov, o6 voü Àó1rp 9æ¡rèv
30
Platonici asselunt, sed haec menti, sive intellectuí exteríori tribuunt,
crrSrÌ¡v pou).eúeo$æu,- Àó1cp te xæì' pouÀfr tfl èxeivou, xaS' ô or¡¡lør'vó¡.r'evov cie
quí praesit, insistat, incumbat naturae atque officia dirigat'
pouÀ!ç zrpoer,p{xa¡.r,eu ,,o"i' & æouei, o'l flÀátov¿ ¡'r'óvov' ciÀ}'ù xai æricQ cQ
Veteres igitur illí ea cogitandi ratione, quam naturae demebant,6
;Apro"o"jÀr, årró¡rruor, 6ç ëx æ cöv æpoer'pr¡¡'r'évov ætitoõ tró'¡<ov 5é¡e¿xtct¿'
eam volebant non alicuíus causa agere, et ad hunc sensum occurrisse
au èv cQ oc,icQ pupricp cöv guor'xöv tù¡v r'5Xr¡v xøi cò øritó¡'r'øtov èv toî6 3óAristotelem existímo. Quís enim tam pingui Minerva est, ut intellectu
"¿ií cr' i cöv ¿æò ¡¿avoiøq a'lc¿ov35
zcolr¡clxoiq æiriotç"r$j¡r.uoq' rlÌ) 1àp töv naturae concesso eam neget alicuius causa agere ? Nam etsí nihil esse,
dvttrr'$eíç, óç 8r¡trovócu &lÀou soü
&el. èott<,, gr¡oì, tQ gúoer, tò &zcò 8tøvoíøç'úoer' quod mens ambigat et quaerat arbitraris, tamen quod illa certo norit,
coü ò¿c¿voeîo$a¿ xod
8løvoou¡.r,évou ðvcoq, ,i¿lÀou coü grjoer,. àtà, to¿üta toivuv &vtl id recta ratíone mandari operae et causa alícuius effici proculdubio
xacà ).ó1ov zroreiv, fiæep ë9r¡¡.r.ev, cò pouheúeo$ør' Àr¡æcéov èæi ciq 9rloeoç' concedes. Mentem enim, quamdíu mens est, res certa cognoscendi
o'ix øÛri; pou).euo¡.r,évr¡q, &).Iù coü è9eocõtoç
6tøv øÛrì¡v pouÀeúeosøu 40 ratione complectí necesse est. Quod Alexander quoque, cuíus modo
léyco¡.r.ev,
æricfr voü àløvoou¡.1évou xøì npoopövcoç xotl cò céì'oç, å9' ô rÌ¡v 9úor'v
i$rjver'' 40

M 189 æpoe,).r¡9ótoç èv êæucQ. 8r,Xöç ^¡rìp 8ì¡ cì¡v pouÀì¡v Àéyeo$ar" xøi tfl ¡rèv cò 28f29 xu\ ip.Ïc. '. éró¡revoul M add' in marg' Y in te*tu'
g¿ævoeio.sæL xai æpoopõv, i¡ ai riv æepi râ. èv8exó¡revæ ou({c4oív ce xæi etitt' Phys' p 6' a' 3sq
'Apr'ocotétreu 5 cf. Arist. flept (cþ<,:v ¡r.oplcov 1 r. 66o sq' | 35 r98
ëpeuvav, f¡ xæi xupioq ðoci þoulí1, xai æepì' flç èv coîç i¡Sr'xoîç
120 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. tzl
é Àóyoq. xai ræ[r7Ç ¡,r,èv r]¡v 9r3or,v ocepeîo$æ¿ xctì xac' d'p9<o tò 9ltrooó9ol' mentíonem feci, aperte declarat. Aristoteles etíam fortunam et casum
&v<otépo voü xai æpòç inter causas effícíentes connumerans: DAut rerum naturalíum, inquit,
fi æpoeipr¡ta¿. rñ Ye pì¡v npóc¡ i$riveo$øí tE úrsò toü
V B'G;ò céÀoq &'¡o¡.r,éu¡, "åttiu & æo¿ei. orix &v 1àp æüri¡v xø$' aútiv
æo¿eîv àrlv¿- aut ab intellectu proficiscentium alíquíd semper causa est{<, ut rei
o$crr, pÌ¡ norr,rrr+¡u, &IÀà æø$ltr,xiv oüoav &pXiv 'AprocotéÀe¿ ¡¿dpæpr'
ei naturali rem ab intellectu proficíscentem plane opponere vídeatur, cum
re xai i$úvor, ar]tiv oTóv c¿ iíp1ævov 5 5 eíus quoque sententia natura nec animadvertat nec cogitet. Con-
¡.r.ì¡ ë[rosev é voüç
aÛrfl èguoc&pavoq &,.¡or
ipòç tò úg' o,i"oü *por,Lr¡¡r¡réuov téÀoç xori Évex& rou zro¿oüoo¿v tù. æo¡or1- silium itaque partim cogitandi ratíonem significare, partím inquisití-
èvòlòoír¡. onem rerum, de qua in libro de moribus agitur, satis íam declaratum
¡.r.evø
7 Arà :caõra' xæ1. i¡,r,eTq ë9ø¡rev èv cÇi
óç flÀútcovoç
æpótqr ou''¡"¡p&¡'r¡'r'cttr' est. Sed meminisse illud oportet, quod supra dictum est, naturam ea
àó[øv dv gúor,v, ei *ni ¡r¡ iòiç åaut¡6 ì) pou)'fl ì fóyg, diùri cQ '¡e toü 8rà cogitandi intelligendique ratione tum Aristotelis tum expositoris eius
ègeorõtoq roîç xcttà grlouv ylvo¡,r.évolç æo¡- 10 10 Alexandri sententia carere, quae intima est. Nam exteríore illa, cuius
æd,vtc¡v òrÍlxovtoç voü xaì, rtã.ow
actionem, dum natula explicat, cogítare a Platonícis dicítur, ne ipsi
ràp cö tpóæq xoti tÇr r!ç pouliç or¡¡ratvo¡r'Évq
eTv å. æo¡ei. corlt<¡r
xoci toùc
lspoùç òròao*áÀous'"iE èxxÀr¡oLo,.ç xai riç erioepeíae ùpÏv xa.$r¡r¡trìç èæi quidem tollunt, quando alter naturam agere dícit, alter sua intima
Seoü xpor¡.uévouç oIòø¡.rev tQ ðvó¡.r,æcu riç pouÀflq, zrapøy<o^¡flç Seíæv ratione nihil a natura agi confítetur, ut díctum iam superius fuit.
eiç toütó tE
"ic ipöu
tò >æor'{o<'l¡'tev éiv$p<o- puid enim natura agere possít, quae teste Aristotele non activum, sed
pouÀì¡v gú.oxovraç zrpor¡1í1oæo$at', 9Épetv
óç 8lù cò f¡¡löv zræpù rà 15 15 passivum principium est, nisi extrinsecus adsit, quod íntelligendi ob-
7to\ x,.c, eixóvo( *of é¡r'oírorv f¡¡,recépæv<, òr¡).ø8ì¡
&Àlø xtio¡r.cttæ úæepéXov xøl òr,a9épov, xøl pouÀ!ç æpoz¡yr¡oa¡'révouq' oÏç tinens facultatem agat dirigens alteram hanc natu¡am quasí instrumen-
'ni,ru"^ç,
leópyroç è.¡xaÀöv ôc òù øütòç èxeívov oogótepoç - tíor 1ùp tum ad finem et alicuius causa quaeque efficiat ?
d,ÀÀor,ç, f¡¡röv'¡e toritou ¡.r.r¡òè ¡.r,vv¡o$êvc<ov 6À<oq; xæi &¡ra$íaç otÙ- His de causís nos superíorí nostro opusculo pro opinione Platonis z
-&oeþeLaç
to')ç ypøgó¡.r,evoç orix æioxrlvetæu, pr¡8èv ,åiÀÀo Ì) ).or8opeîo$øu eiòòç xai tQ diximus naturam consilio agere, etsi non suo, tamen universae mentis, (:ct: 5,
20 quae per omnía transeat omnibusque insistat naturae operibus
' &.aeþeia'q ðvó¡l.atr, cor)ç d,xor5ovcaq èx9opöv'
20
{qç
Kaiìor, oÛx óq &pooüvrá ye, cî ðtv$p<oæe, tòv òr¡¡rr'oup'¡òv i) nepi tò zror'r¡céov officio gerat. Sic nos religionis nostrae sanctissímos viros, qui et"¡ipsí
"*7-e)
- - , ^^:
M 189" consilium deo tríbuunt, recte píeque sentíre existimamus, quamçluam
Сot&(ovs-á nni dpgrpálÀovrø oüre'Í¡ $eioc "(pee'h, flç øriròq eü$uvoq eivæu
""
porlÀel, pouÀeuó¡.r,evov eiod.'yel æpò {ç &v$p<oæívou nctpal<o1!ç, oijre o[ 8lòúoxø- Georgius e contrario impios putat, qui in cleo esse consilium arbitrantur.
ìor, rie oiq eioi òó(lc, åÀÀ' óe ¡t&t.-r& re ei¡ótc( r&vru xq.i æpò tiq ocrltöv Non enim imperitiam rerum sígnificat consilium dei, sed summum
25 finís complexum plenissimamque notitiam. Et quemadmodum valere
yevéoeoç,'n&vru. ¡e ¡.r.r{ xaì, riæìfr vo{oel zcepr,éxovrø èv tfi êøutoît à'|ler,piqr26
xæi. r&. ce téÀr¡ röv npøy¡rdrøv, rú' te rpòç tò téloq gê'povræ È{ øiövoç
zrpo- ingenío hominem dicímus, qui sine longa indagatione rerum exítum
opr,od,¡.¿evóv re xø.1. npoòr,avor¡o&g.Evov, Trcrpcryæy6v.cæ te èv åxøpeî roü Ðó[øv- assequí potest, síc deum, qui nulla omnino indagatione utitur, ineffabili
roc' aùtö xa¿ooü è¡u'or&. ctç, câlv oo9öv ëpyov flv' ingenio, miro consilío, inaudita voluntate excellere opinamur. rlFaciamus,
.,Ooæep
oüu &1Xiro, uÀeuriv ðtprocov ròv olveu ínquít, hominem ad imaginem et similitudinem nostram.< Nonne doc-
V g06i 30 tores nostri sanctissímí viri hunc locum exponentes consilium divinum
tLúxpd.Ç re xu.L y.eraþart
toü céÀouq èzÛtu'yXóvovra, 30
oÚt<o xai tòv $eóv, ei oúço xpì¡ tré'¡'er'v ci toü &neipou æpòç trÌ reæepæogêvæ aiunt creationem hominis praecessisse ? At Georgíus impios, indoctos,
ouyxpioer, Àóyou Xd,plv xæraApap.êvouç, ¡,r,r¡8evì, 6À<oç ou(r¡tr¡tlxfr Seopiç, ¡'r'r¡- ínscios vocat, qui divinum dicunt esse consilium. Plato etiam eadem
ò'e¡,u{ ¡.r,arøpætr,xfr '¡vóoer,, å}'À' e'3otoX<otút¡ æp<,ltior¡ te xøì årclouocác¿ qua doctores nostri sententia fretus in Epinomide íta inquít: uStabíle,
êær,poÀä voeiv re æ&v.¡u- xai næp&ye,.v cà ijvtø 8uvá¡.r,er, d,æeípc¡1, æiovíç æpo- firmumque, cum anima rem optimam rnente optima deliberarít, per-
35 fecte atque absolute provenit. Qua re ne adamas quidem firmior est,
voíç, &píot¡ te xq.i teÀeorcát¡ pouÀfr. fi xæì flÀác<¡v èv'Eæ¡vo¡-r.itu' rrtò àè35
d,¡,r.etd.otpoçov, gr¡olv, 6røv tluXì¡ rò &pr,orov xøtà tòv dpr'otov poulerSc4ræl nec ulla res potest esse stabílior. Enimvero tres íllae parcae eam rem
voüv, té).eov èxþæivet tQ ðvtr. xærà voüv, xøi orlôè &òrí¡,r.æç &,v ocùtoü xpeîttov continent servantque integerrimam, quae optimo consilio deo cuique
où8è &¡rercrorpogótepov oÍ,v ¡rore 1évotro, åÀÀ- tSvrcoç 'upeîç Moîpal xortéXou- deliberata est.<
oal gu .d,tcouo¿ tÉÀeov eÏva¿ sò BeÀtior¡ poulfr pepouÀeu¡,r.évov ëx&.orotc, Atqui Georgius distinguendí determínandique ignorantia in eum t
40 40 dilabitur errorem, ut dum alios impietatis damnat, se ipsum impíisimum (:sr.s,ro)
$eöv. <
10 Ileópyr.oç ¡j.évtou òulpeTv re xal Sropí(eo$ør, ¡,u{te ei8òç p{te òuv&¡¡evoç 5é voüs aritfr Ml Y trþ. ainfi é voüç | 24 ,¿&},rcr&. .ce Mf Y om. æ
ei6 coüto æÀd,vr¡e èxæhcre,", óç &oepeiaç ,iiìtrouq ypagó¡,revoç Écrutòv toüto
M 1g0 yoooüvtø 8e¡xvrJvar,. ori 1àp flÀd,r<¡v¿ ¡.r,óvov, é åv $eQ roløúr4v pouÀì¡v ¡r.i¡ 14 Gen. t, 26. | 35 Plat. Iipin. 982 b. c.
122 BESSARToNIS DE NATURA ET ARTE. r23

esse demonstret. Neque ením Platoní tantum detrahít, quí deo adimit
consilíum, sed etiam doctrinae relígionís nostrae et litteris sacris. Ita
fít, ut consilií ratio nihíl minusque ratio finis contíneat, et haec quasí
recíproca sint, ut qui consultat, alicuius causa agat, et qui alicuius
5 causa agit, consultet. puodsi natura alicuius causa agit, consultet
etiam necesse est sive cogitandi intelligendive ratione, sive celerí finis
comprehensione, quamquam non sua facultate, sed societate mentis
principis atque rectricis. Ars etiam ita agit, verum non ea, quae in re
artifíciosa posíta est, sed quae ín artifíce continetur.
Keg. 6, .,otl d'¡lø$öç é èvøwlo6 ég,otro1ei tr,$é¡levov tòv 'Apto.rotéÀr¡v
10 CaPut VI.
èx toÜ tì¡v téXvr¡v 1¡
dv téXvr¡v pouÀeúeo$ør. çoùvo¿vclov ¡rèv YÌp 'AprotocéÀv¡ç Georgií autem quantum sit ingenium quantaque doctrina, vel ex 6, r
pi pou).eúeo$ør, ouvd,1er, xai tiv 9r5otv ¡'r'i pouleúeo$ctr" , hoc intelligi maxime potest, quod cum Aristoteles naturam dícat non
consultando opus suum efficere idque exemplo artís confirmet, hic
6,1|eópytoç8èoÚcr,lçol8ev'Apr'ototéÀelouvr¡lopeivxæioÚtco6ærirÇrouv{- qui se Aristotelicum facit, consultare artem opinatur nec Aristotelem
8eu, ,5oti !*rí,rou Lé'¡'ovco6 tù¡v téxvr¡v ¡'r'ì¡
pouÀeúeosa¿
- oilr<'l 1ùp &v aürQ 15 negare ait artem consultare, cum id etiam caeco manifestum esse
xæi cò d¡v grlor,v ¡,ri pour'e'j"o$a¿ 8e¿xvúo¿ro zræpa8ei1¡'¿øcr' tQ
176 &:/¿vr¡ç
arbitretur, artem scilicet consílio ac deliberatione uti. Verum accipi
tiç pr,¡,lou¡.r.éur¡c "ùu 9úolu - oütoç aricQ ouvr¡1opöv xøì' fleplrcøcr¡tlxöv åv 15 hoc non simpliciter dicit, sed per supposítionem, ad hunc videlicet
V 307 soîc'¡.r,&)'r,otæ oruoprs¡.,,io$ar pouló¡'revoç poulerleo$au- tiv téXvr¡v
8rïoXupi-
xai modum, sí in ligno esset, non consultaret. Qua ratione etiam demon-
(etæt, 'Aprococéi.r¡ toüco dpveiosæt' eivør. '¡&p àí1 9r¡or'
¡,,¡8' 6À<oç strat artem sententia Aristotelis consultare. >Si in ligno esset, inquit,
", pì¡ pou)'eúeo$au orlX
tugÀQ 8!lov eù¡v þouÀeúeo$ar' ì'éyeo'$ær ¡'r'évcor' 20non consultaret. Ergo, cum extra sit, consultat.< Secundum hanc
,irriõC, e).^- èE'úrro$éo..6, àr¡Àovótr, úñotegeïo¿v eTv¿¿ åv tQ [úÀqr. oÚcco
"eXu¡u
óç o'('erær'' àeixvuo¿20
igitur Georgii exposítionem propterea Arístoteles naturam consultare
'¡,ìp ol pouleúecør,. torlt'p ce cQ ló1<p xat"AplotoréÀr¡v' non putat, quia non consultat. Nam sí propterea dumtaxat non con-
rì¡v róXvr¡v poulerSeo$ør. rei flv, 9r¡o[v, ðv tQ [rlr'cp, orjx åv êBouÀeúeto'
oüx
sultare artem arbítraretur, quía si in iigno esset, non consultaret,
oõoætoívuvèvcÇrEúÀ9pou)'erletør''<o'iòèouvir¡otv'é.,çxætùrar5r4vaúcoü nihil díversum a natura id caperet, quandoquidem natura perinde atque
8¿â roüto
M 1i)0" dv ogóÐpæ ,r"pr,u"uor¡¡réur¡v è[d'¡'¡or'v Ézço¿co â'v sòv 'Aprocotélr¡ 25 ars in ligno clauderetur. Tollitur enim hoc modo differentia, ut ars
gjoru'nopíi",, pì¡ pouleúeo$ør', 8rócr oö pou)'eúetør" e't Y(Ìp òr'à toüto
"¡u ,)¡u téXvr¡v i*"Zroç o'úor.co ¡.r.i pouÀerleo$at, 8r,ótr, ei f,v åv tÇr {rlÀ<p' 25 principium sit extrinsecus, natura intrinsecus, si tam ars quam natura
¡ráuou in ligno comprehendítur. Quid vero Aristoteles non consultare naturam
oùx d,v èpouÀeúeco, oriSe¡.tí,orv d'v æo¿oico 8r'ot9opàv rêyvt1ç | 9úoeco6 åvoúor¡e artis exemplo contendít, si íudicio Georgii consultare naturam luce
tQ trlrq. d¡v ^¡,ìp gúouv èveTvær tQ 9uor,xÇr 'AprototéÀouq ce xal æávrov clarius est ? Nam Plato tam artem quam naturam consílio uti affírmat.
riæÀõq èot, ,o,,ì¡.òó[ø. oriÐe ¡,r,iæ oüv d,v eir¡ ocÛroÏv 8r,a9op4',
ti¡l.9oiv Èveiva¿
touør1c4v' Ð1148ì¡ B0 guo fít, ut si ars consultat, quae naturam ímitatur et sequítur, frustra
tQ guorxÇr tærlrò Ðè eTvær' 9rjor'v eiæeiv ff téXvr¡v
"r&"¡,,éuru. cÇr
Aristoteles naturam non consultare argumento artis ostendat.
cÇr (úlg èvoüoøv. 6o$' 6æep ë9r¡¡,r,ev, eü f¡ téXvr1
poulerSetoct èvoüoo¿ [rllcp' 39
ò'è-
puíd praeterea eorum sententiam Georgius improbat, qui consul-z
ri¡
ëocr,8'f¡ tor,ørltr¡ rê7v7-à¿ù, gúoer røritóv, &ai'¡e cQ guor'xÇt èvoúor¡' 8¿ór¿
f¡ tare artem affirmant ? Platonicorum quippe, quibus repugnare ipse
,.iur¡ oi porf,"irr*i, toüro orlò' otritù¡ f¡ gúor,ç poulaúecør,. ,ôtpa 9úor,6
xæì tiç &9úx-
nititur, haec opínio est, ut et ¿rrtis consilium sít et naturae. In hunc
8rà roüro oü pou).er5erar, à¿óç¿ <¡,1 pouÀer5ecocr,, eü1e rie ooqí'æç
95 modum homo iste argumentatur et iudicat, qui se expositorem ac de-
rou cõ¡v ),óycov &væ¡xr¡ç. fensorem Aristotelís facít. uNovit, inquít, Aristoteles artem consul-
zEioüvxocitugÀQDiÀov,ó69r¡or'Iaóp'¡r'oç,civtéXvr¡vpoulerSeo$ær'35 tare. Hoc enim vel caeco, ut aiunt, patet. Sed si in ligno esset, non
rexvtxdtcara.òu 'Àpro"oté).r¡v eioúyer, pi pouÀeúeo.$ør' dv 9r1or,v àer,xvrlvtæ consultaret.< Sic Georgius ínquít.
år coû pr¡tè d¡v réxvr¡v pouÀerleo$ør,. fl).d,ccov pèv 1,lp xoci 9r5crv xøi téxvz¡v
&xóÀou$æ 9&.cxet. 'Aplotocétrr¡ 8'ø'icòç ioXupr'(ó-
Boulerleo$ør, f.j1.u'iæurÇ, 5 ìeT scriþsi 8eïv MV I 14 Serxvúorto V àeixvuto M | 29 ratltò M tøùtòv V
pí¡¡rlpø grloecoç oüoæv poutre'Seosau nö6 orix ti8lø.
¡,"uoç -$É}.er,v,
"ì¡u "éxu¡u ¡r,i pouÀeúeo'$a¿ 40
,o.,2oiou êor"$ ipo:rri ¡,r,útr¡v rQ ri¡ç réAvr¡ç æøpocùel1¡.r.ætr, 17 cf. Arist. Phys. B 8. ¡gg b, z6 sqq. | 21 Georg. Trapez.
BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. t25
124

V tiv grlouv æer,pco¡lÉvr¡ àer,xvrlvær,; 8ui ri 8è xai ¡t&$era,, coÏç lé^¡ouol tì¡v céXvr¡v Nunc Themistíum, sí placet, audiamus, virum doctum et disci- r
B0Zr
pouÀe,5eo$otr,;lIlo,r<ovuxöv '¡úp, oiç &wr\éyetv Èær'$u¡'.eî, pópr¡ æt5r4
tåv plínae Aristotelícae familiarissimum. fs hunc locum exponens íta in-
È,ori, xui civ gúorv xc(i r)¡v té1vr¡v pouÀerieoÐøl tt$e¡.r,év<ov. àr,ù t[ &vtrlé'¡er, quit: >Neque enim faber lignaríus consultat, utrum príus secandum
M 191 éøu,rQ CtlÀa Àé1<ov &vc' &trtr<ov; tor.oütóq èotrv oücoç Àó'¡ov xP¿cùC
xc[i ro¿' sít aut dolandum, nec grammatícus, quemâdmodum litterarum ele-
5 menta scribenda sínt, hoc est a aut b. Nec vero cum Cleonem scribít,
orltor,ç èrrrX.rpi¡roou Xpitør, 'Apr,ototÉler' poutró¡'r'evo6 ouvr¡'¡'opeîv' >oÏ¡e' 5

gr¡oiv, 'Apuotocétrr¡ç, .ir¿ ú céXvr¡ pouÀerietæ¡' toüto yàp xaì tu9)'Q 8frÀov' cogítat, quam primam, çluam secundam litteram collocet. Aedifícator
&ÀÀ' Ei flv èv tÇi [úlqo, orix &v èpouÀerleto'< etiam non consultat, utrum iacienda primo fundamertta sint, an paríetes
s '.4À),' &xouéro Oe¡llotíou, &v8pòç oo9<otd,tou xaì 'Aplotocálz¡ zrvéowo6' construendi, an tectum apponendum. Eodem modo textor, lapicida
céxtov porl"ú""or, nórepov 8ei æpier,v æpócepov i ciæo(éer,v, oÛ8'
rlori8è .yrìp ô reliquique artifices suo officio funguntur. Nullus consultat, sed habet
10 síbí surrm quisque certum finítumque opus, nec ordinem ad finem
ó '¡pø¡r¡roctr,r.6ç, æi,tçaùtòv Ðei ^¡pd,ger'v a, p' où8è 6cæv 1pd91 KÀé<ovø'
èæ¿oxo- 10

n"i'"oJ, ti rcpötov i Serltepov töv o'couXelorv aücQ '¡paætéov' ô oixo8ó¡'r'oq proposítum pertinentem ígnorat.<r Haec eadem ab Alexandro, Simplicio,
éoæúroç oü pouÀeúetal, rótepov roù6 $e¡lelíouç æpótouq ì) toù6 coixou6 ì') Averroe, Alberto, Thoma reliquisque Arístotelis expositoribus hoc loco
tÌ¡v ðpo9iv èlepyaorlov, é ü9ávr4ç, ô Àøo[óoç' &lÀ' 6procar xaì töv ëp'ytov scribuntur. Solus Georgius caeco quoque perspicuum esse dicít artem
8*oo"or, xaií7.cdclr.çf¡ gépouoæ èæi tò npoxeí¡revov céÀoq.<t tà arità'Atré[av- consultare, nec vídet íudicio suo doctissímos illos víros, qui locum hunc
15 íta exponunt, caecos fierí. Atqui ípse potius caecus est, qui quod
òpo6, cà, ø¡ci )t¡rrrl'íxloç Ènì ).ÉEecoq *&oxouol tòv tóæov 'Apr'otocéÀou6
15

Èxeivov è{r¡^¡or1¡.r,evor,, or} tì¡v åv tÇi [úÀr¡ téXvr¡v vooüvteç, otiòè ratlt'¡¡ d¡v ceteri omnes videre potuerunt, solus ípse non videt. Iam Arístoteles
gúor,v dgo¡.totoüvceç, éç leóp^¡r,o ç ole'can, &l)'à cì¡v åv tQ teXvitl âzcÀö6' aperte non consultare artem eo loco profitetur, cuius rei argumentum
iv øriroü pouÀerleosøu g&.oxo,t,coç, óc sù æÀéov èxeívov eiòótoç ì) xaì óq affert, quodsí ars in lígno esset, nihilominus officio suo fungeretur,
épöu"oç ð!ú""por. èxsivo¡ ¡.r.i pouleúeo$øu 9úoxouot, tu'Àoi xøt' o¿'lcòv quam cum in artifice est. Ex quo concludít naturam, quae in lígno
20 et reliquís huiusmodí est, alícuius causa agere, tametsi nullo consilio
ður.c ot oogóra.rot ,iv8peq èxeivor. tiÀlù ¡.r,{rote øütòç eTç eí1 lr¡¡i.õv xotroxúv- 20
tar.ç xøl toùç òg$øÀ¡-roù6 ðvttoç èxxexo¡.r.¡.1évoç, ð[ù pleæóvt<¡v èxeiv<¡v, tlïòeiv agat. Apte igitur et convenienter exemplum ab arte petitur, quoniam
pì¡ Euvd.¡.r,evo ç, &- r&weç épöou oø9öq' é f'Ìp voü; 'ApuototÉle¿ töv þr¡¡rácc'rv ars naturae símilis est eamque imítatur.
êxelv<ov xd.v æo¿¡oiv eïr¡ 1vópt¡roq. òuoTv "yàp ðvtor,v é¡.loiolv riÀtr{tro16 tò Sed ne quis artem idcirco existimaret consulere, quía extrinsecus 4
v 308 rilr¡$eüov ênì $øtÉpou xaì $ætépqr ou¡.r.pøíveuv eixóç. é¡.r,oia 8è f¡ téxv1 cfr est, naturam vero minime, quia intrinsecus, ídeo subíunxit artem, ne
25 ín ligno quídem si esset, posse alíter facere. Quamobrem exemplum
. gúoer. xaì, '¡àp ¡.r.r,¡leitøu riv
26

rursus magís propinquum ex medico petíit se ipsum curante. Síquidem


191; Ei oõv f¡ réxvr¡, 9roí, .t¡
Ev¿x
M '"-
orjàè f¡ gúorq pouÀerletør,, xôiv ei 8è agendi princípíum ín eo íntus est, quamquam per accidens' Non ením
xai cò ånó¡.r.evov é¡.r,oío6 èotiv &Àr¡'$ èv èx quatenus medicus est, sed quatenus aeger a se ipso curatur. At novus
lr¡ç 8eíxvuol tò zpoxeí¡-r,evov. lvø òè ¡,r.ricr,q eíæ¡ ori8èv ,$au¡.r,aotóv, ei f¡ téXvr¡ híc Perípatetícus cognitum habuisse Aristotelem dicit artem consultare.
¡.li¡ Bouìerlor.ro ori]¿ èv tQ cexvr¡tQ,
&lÀ' ð[<l crritoü xai èv tQ texvít1 oõoø, 30 30 Sed qua díalecticae peritía ad propositum Arístotelís referat, quaeso

oÛ8è 8¿rl toüto ,gæeo$ør, ¡rr¡òè riv gúor,v pouleúeo$ør, åv tÇi guor,xQ êvutúp- animadvertite.
óç f¡ réxvr¡ ë[<o toü texvrltoü, oixer.ótepov rfl rArs, inquit, consultat quidem. Sed sí in ligno esset, non consul- s
xoudo¿v &ei xøi oùx ëEo¡ øritoü
g,5oer, rcotöv tò æpoerpr¡¡révov nøpáàer,1¡.r,4 óç è[ Ûæo$éoeorç toiç teXv¡toiç taret. Ergo ne natura quidem consultat, quae in ligno est.< En, quam
d,v åvuæépXov, óq xocl f¡ grlor,ç èvurdpXer, toÏq guor'xoîç, èædyer' éç ei xcrì èv idoneís mediís probat, quod quaerítur, qui nos ignorare dialecticam
tQ [úÀqr f¡ téxvr¡, olov f vauæ¡yr,xi Àó'¡ou xd,pr.v, é¡-r.oioç &v èæoiE¿ civ vaüv 35 35 scríbit. fgnoramus profecto dialectícam talem, qualem ipse scít, ab-

cíveu pouÀiç éq xai :i¡ gr1ou6 rò (úÀov, ,5ç xæ"c' oùtèv ,itÀlo 8r¡).ovótr 8r,ø9Épeuv sitque ut talem aliquando scíamus. Sed enim Georgíus non modo
rùxæ,cù. gúorv tõv xatà téxvr¡v i tÇi xeîva ¡.1èv ëv8o$ev, eà Ðè céxv¡ ë[or$ev concordiam inter Platonem et Aristotelem, ubi dissídere inter se víden-
civ aitíav ëXerv. Ðrò xøi èæ' ritÀlo æap&8er,y¡.,.a é¡.r.orótepov ¡i,etøpàç tòv åo¿utòv tur, prae sua ínscítía cogítare non potest, verum etíam cum temere
Sepazrer5ovtæ iatpòv æaporÀa¡rpd,vel xøi ror5cr¡ tiv gúor.v é¡.r.or,oî, ëvÐo$Ev xai ocritQ
10 1pø¡r.patrxóc M v lypa¡.,.¡.,.øtoriç ed. Schenhl | 11 npõtov M VI npórepov ad,
tò ætc¿ov ÉXov,r r. æliv nctp' 6oov y-c¿l roútou 8r,orgépet tÇr còv ¡.r,èv xæcà ou¡.r.pepr¡xòç 40 Schenhl
êautòv,$epøæerleuv - oü.¡ùp fii,xrp6q, ¿ÀÀ'ñ vooõv ùg'åautoü iærpe(te'ca,,
- 5 Georg. Ttapez, I I Themist. In Physic. p 8. ed. Schenhl 63, r-7. 1 20 cf. e.i'
ri¡v 8è grjor,v xa$' aütò åv åaucfr tiv dpxùu "ie xr,vdoe<,iç ëxouoav. èv 1àp stoph.Nubes 327.126 cf.Arist. Phys. p 8. r99a, r7_zr. rggb, z8_33, | 38 ct. Arist.
.Í¡
òì¡ roiç tolo,Seouç ¡t"æl,r,oræ åoÎlv röv te7-vöv æpòq ri¡v gr5ouv é¡.r,or,ór4Ç, åv Phys. p r, tgzb, 25 sqq.
7

BESSARToNTS DE NATURA, ET ARTE I27


72ß
oT6 ëvòo$ev én<oooüv f¡ xívr¡or6 eTvø¿ Soxei' oütoç 'Aptototé)'e¿ eöv åvtaü$æ audet vel defendere Aristotelem vel Platoni eum praeferre, ita id
r&1ceç é{!ç oüto6 pueriliter facit, ut risum apud omnes captet, quando se iudicem earum
Àe^¡o¡.r.évorv é voü6. oti".c nùtòu oi, ê[r¡p¡tæi .è[r¡^¡oüvroci'
¡ &a$a'co.'cæ åautÇl xai dorl¡'r'9<ova léyer'' rerum auctoremque constituít, çluas prorsus ignorat. A me vero tan-
-- . -- 8' orlx oiò' oIç 'lr,ol rcap
.y"t"9o? þ"¡*ts*, tòv'Apr
).éy<ov
8è xøì &noàe ifer''
v pouÀerleosat' oiiq tum abest, ut ín defendendo Platone doctrinam damnare Aristotelís
v iJUö" ç toüto ouvd.yer, d.xorioøte.
5
5 velim, ut potius convenire semper inter sese duos philosophos, quantum
iíorç npo'iororu ó uéoç
5 )'H téXvrl pouÀer5e, ør, ¡.r,év. ei ò' iv tQ [úÀ<p' o']x dv èpouÀeúeto' oriòÈ
åv in me est, coner ostendere.
*pn è, tQ (ÚÀc¡r oõoor pouleúerør.< oilto; f¡¡.r,îv toù6 oulloyr,ottxor)q
.r] gúor,q
Quae res quomodo a me agatur, obsecro, parumper attendite.
o

tpårrorç ô &pt.yevie oi,"oq llp'tæt,ttxòç æøpø¡íàoor' xaì &Àz¡söç *r¡orv Aristoteles cum de rebus naturalibus ageret, principíis naturae intimis
tì¡v Slalextr,xiv å1uo"iu' tolør1tr¡v arltoü 8¿aÀsxtlxi¡v xai f¡¡-r'ei6 contentus noluit superiorem separatamque causam attingere, quae àd
f¡¡.r,&6
"lu tàp riÀÀà feóp1r'o6 pèv ori ¡'r'óvov èv 10
&1voeîv é¡roÀoyoü¡rev pr¡òè poûr¡¡rév ztote' lOprimum philosophum pertinet, ne dísciplinarum Praecepta praeter
oîç'ApuototéÀeu ouvuotá¡,r.evoq IIÀá morem suum mísceret atque confunderet, Itaque recte naturam tradidit
' péftr,ov léletv ïoXupr(ó¡revoq, orlòèv sine consílio agere. Neque enim ei naturae cogítandi vis inest, quae
6n<o6 &v tr,ç cò 9lÀooó9<o Soxoüvre immedíata est ac proxima rebus. Physicum quíppe eatenus naturalem
xaì, ópógcovæ lé1ovce, orjc' åæi voüv formam considerare debere ipse Aristoteles auctor est, quatenus a
f¡¡,reTç òè tì¡v rii.i+¡ åxa,répou ouvr¡.¡opiav xaì rirç oÛx èvævtiø gaoiv ctltrr¡lorv, 15 15 natura non separetur. Idem etíam: rDuplex, inquit, est principium,
ori8è æávu æor,xllr¡v oõoav ÈvTaü$ct èx$Í'¡oo¡rev'
tor quod naturaliter movet. Alterum non naturale est, quippe quod in
o 'Apr,ototélr'¡6 pèv yàp guorxõç rcepi tõv "¡'e guorxö-v òralø¡rp&v<ov xaì se motus principium non continet, quale est, sí quid movet, cum ipsum
tøîç guorxaic àp/otc.niç npoo"7éorv &pxeo$eìq xal ¡rr¡òév tr tie &vocépto non moveatur, ut quod omnino immobile primumque omníum est et
ei<rse pr'¡vúvat rù'ç huorfipaç
xøi x.proti ,
"üi"c
ciætó¡,r,evoç
- o'i¡è 1àp quiditas ac forma.( Ad haec: lHomo hominem generat, et omnino, quae
er¡,íintq - eõ ^¡É 9rlot tiv 9úor'v aÛciv ¡'r'ì¡ pouÀeúeo$ac'
20
20 movent, cum ípsa moveantur. puae autem non ita movent, mínime
ï) xai pouleúecar, ii 1e a¡'r'eooq aút¡ xaì rcpoceA$¿ç' r ad physicum pertinent.< ftem: nSi qua forma separata per essentiam
toooÚtou rò guor,xòv eîàoq èæuoxênteo$ø¿ òéov' óote sit, et quemadmodum se respectu naturalium rerum habeat et quid
úÀ1Ç,
,AprorotéÀouç eToì, xai crõ' là¿tcaì øi &pxai a[ xuvoüoøl guor-
þ{]pøra. sit, definire prímae philosophiae officíum est.< Themístíus etiam: rSi
M 1g2v xärç, riv f¡ åcépæ o,i guorxí1 ' ori '¡,àp
êøutfr' to¿oü¡ov
ëXeu xrvÍ1oeoC &pXùv èv quid immobile, inquit, principium motus est, id definire non physici,

ò' èoT ì,v eI t¡ xlveT ¡-r.i xlvoú¡'revov, óoztep 16 r¿ rav¡eÀöç &xivr¡tov xøi 25 25 sed prími philosophí offícíum est.<
u&v$p<oæoq &v$p<'r-
æávc<¡v zrpõtov xal cò'cí Ëor¿ xøì, i popçÍ.r, xc¿ì æd,Àr,v' Aristoteles igítur hís rationibus res physicas physíce tractans et cau- 7

æovyevv{.xaì,6À<o66oaxr'vo'5¡'r'evøx¿veicott"6oo¿ôèpí1'otixÉtuquotxoÜ'( sam separatam nequaquam attingens iure consultare natulam negavít.


toi éu åtópol6' ei òé tr, xropr'otòv eî¡oç xøc' oüoiæv è'o4' xai t>6''.'ç ë*et Plato vero non immerito consideravít scientias, cum minus perfectae
zrpòç tà 9r5oet, xøi ,', è'o.',, ri¡ç trpotr"t¡c, ëpyov gulooogíøç
Slopíoat<' xo.i'
essent, ad perfectíonem suam desiderare officium perfectíorum, et quem-
Oey.íocr,o6ðÉ'lei8értd'xívr¡tovòv&pxixuvlloeoç1iverør'gr¡oiv'oÛxétu30 30 admodum geometría numquam perfici sine arithmetica potest, quippe
guor,xòq dv, d,ÀÀ' ó æpöT oç 9r')'óo'o9oq 8lopioer'ev'<r quae de commensibílibus et incommensibílibus magnítudinibus nequit
-- ^^: 'Apr,otorélr¡e ¡rèv oõv ò¿à taütø nepi tõ>v guorxôrv guouxöq ¡róvov òrø'Àø¡'r'- síne arithmetica agere, sic etiam eam partem phílosophiae, çluae de rebus
V to' púu.u xoì .iç x.p,oriç aitúa6 oòðév t npooxr'rú.¿evoq &ìr¡$eúer, iv 9úorv
T

'¡rt¡àà naturalibus dísserit, percipi íntegre absoluteque non posse absque ea,
¡r.i¡ pouÀeuo¡.t!rr¡ì Ào^¡r,(o¡-Lévrlv fllátov ðè ¡'r'é14ç ei¡òq tàc
ô
'$é¡-revoq' teÀelotépcuv æpòç telei<'lotv quae est de rebus illís superíoribus atque divínís, síquidem res naturales
&".ceì,eotêpaq
"õu
tâ¡v
èrrrorrl¡röv æpoo8eio$a¿ 3ó - A5 non carent divina illa causa atque suprema, ímmo vero ea potissimum
és yàp yeo¡.r.ecpiø oijrro.l'àv telÉø n¡évor'to &pu$y'r¡rrxle' (ori 1àp &v.æep.i
'Íveu
ou¡.r.¡récpcov t, ,ti &or¡.,¡rétpcov T r' etòoir¡ ¡'r'e1e$öv é &pr'S¡rr¡crxfr åv "¡e<o¡retpiç ¡'r'i¡

æpooXprloúpevoq)oútcoçoùò'ävguorxiiÌ¡'$rxì¡dveu'$eololtac"eiyeorlx 2 oúr<,rç V oüto6 M| 13 dl).í1).orv M rÌlìÍ¡Àot6 V | 17 töv '¡e MIV trþ' ye tôv I
Seiou ø'r,ciøç rù. gvaux&., d¡.ìà x&i nupr,(¡)t&tr¡ ø'3cöv c(Út¡ I7fl8 x,itcri6 guouxøiç '.. cìpxeo$eiç xa.l M add. in marg. Y in lextu | 4S ¡''eti¡
,iir", åæò
"i6 "o¡ 6oov guorxiÇ &tvcerau, oùx&veu$eololíotç æírìlc,&nrerd'L- 40 M Vl M suþrascriþsit perior.
air¡a, eixóraç èg'
oÚcto6 oió¡revoq øútó6 te ëXer,v xøi toiç ,itlÀolq æøpot8oüvotr,
òúvao'$a¿ [xøv]v
tlv aritöv yvöorv 6 Georg. Trapez. I Zg "t. Arist. Metaph. e r. 1026 ã,4 .6' | 23 Atitt. f'nyt'
ènr,oc4¡,r.r¡v röv ðvt<,rv, d,v èx tiq xupr'otár4Ç c|(itíøq zrepi e.i.t. Phys, p z,
þ 7. rg}a,35-r98b, 3. I 26 Arist. Phys. þ 7. ry8a, z6-zs. | 28
peti¡, yù,p xupr,ordrtl èrrcr"í¡¡t'^q, rïv èorr,v aitr'ø, i d'æò cöv øitícov èotiv) rg4b, r4.q. I aO Themist. in Phys. þ 7. e¿. Sehenhl 58' 4-7.
1f¡
DE NATURA ET ARTE. 729
BESSARIONIS
128
causa consistunt servanturque. puapropter non temere de rebus natura-
libus admistis altioribus illis rationibus docendum existimavít sperans
ita fore, ut et ipse haberet et ceteris traderet scientiam pleniorem.
Repetít ergo praecipuam illam causam ad perfectiorem naturalium
5 rerum cognítionem et certiorem efficere disciplinam conatur ex primae
oüv Àoyi(eo'$æ¿ cl'$etæ¡ åx tô¡v æpórcov 5

$a¿ xø,tà, orllLr¡{r,v &æoпÐoú6, ôv tpóæov illíus causae demonstratione. Ita enim comparatum est, ut natura
non sua constet facultate, sed aliunde dependeat moveaturque a causa
xal'Apt'otot
illa separata, çluae naturae finem in se continet et consultandi cogi-
xætreiv eió$ao¿. 9r¡oi 8è
tandíve ratione ín agendo non vacat. Nam consilium et cogitationem
10 in rebus divinis summae rationis et exquisitissimi iudícii nomina esse
satis íam supra declaratum est. ftaque per syllepsim consilíum cogi-
tandique ratíonem natu¡ae tríbuit, quemadmodum medici febrem inter-
dum inflammationis nomíne solent nuncupare. Aristoteles etíam natu-
ram príncipium motus et quietis esse affírmat, non activum, ut supra
e'¡1ivecar,.
15 dictum est, sed passivum, hoc est non quo moveat, sed quo moveatur.
soticcoçct}.Id}r<.lvtò91Àooó9<oou¡.r.pæivecov.oiltolç&¡,t9<,lxerù.àlæ.15
åx?tct¡rpd'vco rù 'Apr'otocêtrouq' Cumque de quattuor elementís disserat: rNullum, inquit, ex hís se
gópouç ¿rr"i*c'ä¡"¡s¡-ie'¡t"ou' oticcoç'ê1ò
1.eóp1ro6 ¿i)tþ ouxo- ipsum movere apertum est, sed principium motus habent, non quo
ôv åvo¿vt[¿ eo,urq, :,,i1",u úi' è¡roü ouxogorvteio$ocû,gr¡or,
or]x eÏlfov oíit' åvór¡oø' Èxelvou' moveant aut agant, sed quo moveantur.< Ergo ípsíus quoque sententia
gævc[ç auo,A,olA"¡' oÛ8*¡'oU '¡tìp toü"o
ôq natura aliunde movetur et rationem non ipsa possídet, sed a quo
å*rí,uo, toüd, oöx è¡'''óv èorlv ëyx?r'r¡¡'r'ot' 20 movetur.
Ex quíbus sequitur, ut inter sese duo philosophí consentíant, et t
diverso rerum respectu uterque vere ac sapienter et loquatur et sentiat.
Síc ego exponendum censeo, quamvis me Georgius calumnietur, quasi
contradicere sibi ipsi Aristotelem putem. Illius, illius haec impudentia
25 est, qui ita alterum laudat, ut alterí maledicat et per distinguendi ac

ci6 'Aprococéì.ouç e'i9r¡piøç èær')'æsó¡'r'evoç' definíendi imperitiam adversaríum se contra alterum constituit. Sed
crlpeorv oó(ov eigPxæ ¡r.r¡àø¡.r,oü
valeat ípse et sí quis ei similís est. A nobis vero longe absít, ut viros
o leóP'¡roç òè'aiç toüco cótr¡'r'r¡6
doctissimos et omnium bonarum artium parentes iudicare aut reprehen-
M 193v cógorv xprtí1v, pr'pliø I' orix oIÐ' d
dere velimus. Equidem si quid ex meo iudicio in hanc quaestionem
è[evéYxao$a¿. oÜæc'¡ YùP toiq
30 attuli, nort Aristotelem damnans, non pro Plethone contendens id feci,
&,v eÏev aritoü 1e ðvtæ - orlòa¡rfr
sed Platonis opinioni ex eiusdem philosophi locís ac principiis arguens
oi¡x &tceux6'toç $øu¡'lú(er', fl)túrcov
favi, nihilominus alterum, hoc est Alistotelem, et admirans semper et
èxxr¡Pútrer, loPoü oü8à töv fI
laudans. Sed de his hactenus.
'ce xu.I oogotúto:v levo¡lóvcov
I]Àd'totv¿ Caput VII.
¡.¿e'¡'[ctou'$ær5¡ratoç vov' tLss
oüto, o1t8iv úæèp &pr'
I' åvò
eioì'
IIÀ e x åxeivo6 35 Ad id autem, quod Georgius rogat, an idem esse mentem et naturam 7, r
oüv aricòv o¡, ,i*òc toÀ¡'r'ioær,
''Í¡¡r'eiç dicamus, ita respondendum censeo non idem esse, sed cliversum. Alte-
¡.r,èv yvol4
æorè åo'ucóu' 8è Á pEv 8è 6oov
æieíorou te xæl toü rcøvcòç Ëxúcepov &1o¡'tev'
V gfO l,ùcoiv )ter,æó¡re'$c, æepi
18 oüc'M orlx V 122 è¡rauroüV éøucoüwt lZ+ 'Aproro'u3ì.r¡ M'AprototÉler,V I
Keg.(" Aæóxprotç a-pò6 tò toü lecopliou èpóc4¡'r'ø' &v fi 8eíxvucø¡ æÀeictov 31 $øu¡r{(er M Vl M suþraseriþsil Sau¡rú(erv | 32 êxxr¡p'itter, M \| M suþrøscriþsit
te xcti 40 êxx¡púrrerv | 37 "9au¡rd(o:¡rev M ,$øu¡.r,d(o¡r.ev V
6oov Ðlorgépe¡v voüv 9r5or'v'

åpóc4or'v, fi f¡¡rõv z¡uv$ú'verø¿ leóp'¡r'o6' el carltòv


)'é1o¡rev
7tr
-' IIpòç òè dv æeprtræpeiv
8 cf. Arist. Phys. 1r, zoob. | 10 eti.t. Phys. ,$ 4. 255b,2g-3r.
tòv vo'üv rfr gr5o,er,'l Ëirgor,'-oió¡revo6 d¡.r.t6 éxærêpco$ev &,g$x'totq Mohlor, K¿rtlinal Bessarlon. III. I
130 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. 131

épxeouv, dzroxpr,vópe$ø pì¡ taütòv &l),' Étept v eÏva¿. xai tò ¡,tèv XcoPtoróv, rum enim separatum, alterum non separatum est, atque alterum movet,
tò ò' &Xóplotov eTva¡. xai tò ¡lèv xr,voüv, tò òè xr,voúpevov eïva¿. oÚto yùp alterum movetur. Natura etenim ita movet, ut nisí a mente sive
i grior,6 xr,veî, óç ei ¡li úæ' cÉÀÀou &votépou aitíou èxrveïto, orix dv oùò' øüd intellectu illo moveatur, non moveat. Quod etiam ípse Arístoteles
xrvoí¡. óç xai 'Apr,orocéÀr¡6 à!Àov zcor,eî tiv gúolv &pXiv xtvlloeorç Àóyov, docet, cum naturam esse principíum motus, non quo moveat, sed quo
orl xo¿rà, rò xr,veïv, ciÀIct xørà cò x¿veîo$ø¿, xøi i'¡pe¡líotç, oÛ xatà tò i¡pe¡,r.ú(er,v, 5 5 moveatur, et quietis, non quo quíescere faciat, sed quo quiescat, ex-
&¡,Àà xøtà tò i¡pe¡ri(eo$ør, ó6 êg$doø¡rev æpoeræóvteç. 8¿ò xocù rù gvou&, ponít. riQuamobrem res naturales, inquit, non a se ípsis dicuntur
gz¡oiv êv tð $ dc guor,x!ç, ori Àéyecat ùg' èæutöv x¿veîo$o(¿. í¡òúvøro '¡àp moveri. Possunt enim et se ipsas sistere, si se possent movere.< Et
d.v xaì lotd,vø¿ ê,ævr&., einep xaì. x¿veîv åausà êÐúvøto. ëv te tÇr 9, ,lóç oÜor¡6, alibi: rUtpote cum natura, inquit, sit principium et causa, qua res
g1oi, ri¡q gúoe<o6 &pXiç trvoe i aitiøç toü x¿veîo$o(r, xai ilpe ¡.r.eîv <t. ë'orr,v &.pæ moveatur et quiescat.< Itaque Plato naturam idoneam dicit esse aci
t¿ xøl x¿t' ctütòv 'Aplototélz¡ åvóte pov øltlov, ò tiv gúolv xr,veî. eixóroç 10 10 motum ordinemque recipiendum, et hac sua aptitudine invitare sibí

M 194 oüv æritiv xai o[ æepi IIldr<ovc¿ ènltr7òerót¡rd.. rtvæ eivar, rcpòç tò x¡veio$ar, causan, quae exornet et moderetur et ordinet.
xøì, Sr,otxoo¡-r,eîo$otú gaor, xal tfr éautiq eùgutç tù àtøxoo¡,r,r¡¡txù. altrt"æ'tcPo:lø.' Addo, quodsi anima differt a natura. Sunt enim omnía animataz
lou¡,r.évr1v. naturalía, sed non omnia naturalía animata sunt. Animata autem
z "En ei f¡ rfuXÌ¡ òløgépsr tiç 9r3oscoq. xaì yàp tà ¡.r.èv ë¡,r{,'uXø xal.gvow&.,
8à omnía a se ipsís moventur. Naturalía autem nequaqtram per se moverí
oû nd,vcø 8è rà, guorxà ðg.{.,uXæ. tri 8à ë¡l{uXø úg'Ëøutöv x¡veîtø¿. tà guorz.à15 lSAristoteles testatur: rlnanimatorum, inquiens, nulli inesse videmus,
oüx d.v N¡vaîo$a¿ úg' èautõv toü 'Apr,orocélouç dxcr5o¡.r.ev Àéyovtoq. >röv unde principium motus sit. Sequitur, ut natura esse non possit prin-
yàp d,rf,,rlxorv ðv oû8Evi épõ¡rev, gr¿oiv,6$ev f¡ dpxù xrv{oe<oç.<< ei toivuv cipium motus, quo scilicet moveat. Nam quo moveatur, principium
"ic
ëxel ¡.r,èv gúouv tà ct{.,uxø - Eioi xæi'¡àp gvo,.x&. ' oùx Ëxel 8è èv Ëøuroiç xrvlloeorq esse iam dixímus. Placet haec sententia magna ex parte exposítoribus
dpXÍu i rpúorq orlx â,v eír¡ &pXì¡ x,.v$¡oeaç, Ð1Àaòi toü xrveîv, toü ¡-r.évtor, Aristotelis in rebus inanimatis, quae propríe naturales dícuntur, qualia
-, 20 sunt simplicia corpora. In animatis autem duplex ratio est. Quatenus
x¡veïo$au xøi ¡rd,Àa. 6nep èæi ¡.r.èv töv ci{r5Xov, d, xaì xupíroç guouxà l'é^ye'cæu,20
oid eio¿ rà ctnÀã acßy.a.ru, &À¡$èç eTvar, coîç æleloo¿ tõv è[r¡yr¡tõv'Aprototé- enim ipsa animata res sunt naturales corpus enim naturale corporí
Àoue òoxeî. êni 8è tõv è¡.rr].,úxov, fi ¡lèv xai arltà guc,.x&. èor,., - toü yàp animato subíectum est, quando anima- actus est corporis naturalis
å¡rQúXou zrpoüæotú$etcn tò guolxòv oö¡,lot xæl ëot¿v arirÇr únoxei¡levov, eï ye ea quoque naturam habent, quae principium motus sít, non quo move-
-
V 810" i ,l,uXù guor.xoü o6pa'cóç èotuv èvreÀéXeuæ - grSor,v ðXer, xoci ctùrá, tiv xtví1oeoç aot, sed quo moveantur. Quatenus autem res sunt animatae, naturam
oû roü xrveïv, &ÀÀri roü x¡veîo$ø¿ oõoav rÌpX{v. fi òé ye ë¡,rtf,,uXa, ëXeu ¡.r,èv 25 25 et habent, quae principium sít, quo moveant, quamquam eo modo,

gr5ouv riv xøi óç &pXiv coü xrveiv, oû ¡.r,ì¡v ciÀÀ' oíø.v úg' åtépou xr,vou¡.r,évr¡v ut nisi ab alio moveantur, minime moveant. Alterum igitur est, quod
xuveîv, óç èv roîç êno¡róvorq eip{oecau. ëo¡at "ct d.pæ érepov tò tì¡v gúouv moveat naturam, quod proprie causa efficiens motus rerum naturalium
xrvoüv, ò xai xupíoq zcor.¡rlxòv æícr,ov tiç röv guolxõv xr,v{oe<oç ÀÉyetar,. dicitur, idque a natura díversum. Quod síve universam naturam sive
toüto àè étepov {ç gúoeóç èorrv. 6nep eire grSor,v riv xa$óÀou eíçe voüv mentem aut formam libeat appellare, controversia de nomine est.
e'íte eÏSoq nocÀeîv porSÀor,o, i àr,agopà æepi tà ðvó¡rørcr ëotal póvov, i 8' ëv- 30 30 Sensus idem servari potest, et síve plura eiusmodi sint sive unum,
vo¿d, Èoc¡v f¡ ø.ricí1. xui ¿lte rcleíco elte Ëv, où8èv xpoç ye cò æøpòv òtøgéper. níhil ad hanc quaestíonem ínterest, qua.mquam Georgius multítudinem
¡.rotqv yàp 'Apr,otoróÀer, ouv¡yopõv, æÀ!$oç Seöv 8o{á(ovr¿ xøl arirQ, 6ç deorum Platori obiicít, quasi Aristoteles plures esse deos negarit, cum
M 194u ya tooorlrouq voüç Xo.lploro')q eivær, rl$etø¿ toùq càç ogo"ipaç xlvoüvraç, 6oau totidem dixerit intelligentías esse, quae movent, quot caelos, qui moven-
xøl ø[ ogaîpaL eio¿v ai xlvo'5¡,leval, flÀútrovr, có ye toroütov èyxaÀei. xouvòv tur. Commune prorsus hoc crimen Platonis atque Arístotelis est, si
&¡rgoïv toüro ëyxlz¡¡.r.a, xor,vl rrld.v¡. 35 35 nomina sequi, non sententiam volumus. Nam prímum quidem, quod
s gúor,ç xa.i ai¡io. rcoLn:-Lxir¡, ei ye n&v tò yuvó¡,levov è[
i\êy¿r,xL, ¡.r,évtor i causa suprema et a nullo dependens est, nec a Platone, nec ab Aristotele
úzroxeu¡.r,évou övcoç roü S' ð yíveo$ar, ¡.r.éÀ),er,, xaì,
rê r,.voç ylverur., 8uvá¡.ler, in plura secatur.
úrcò toü zroroüvto6 êvepyeíç ðvcoç. zu&v yàp cò 1uvó¡.r.evov ë,x rr.voç xui e'(,q t
noæî¡at tlv yéveor,v, xai &n' dpXiç èn' &pXip, &nò ciq np<L:rr6 xr,vo'5o¡ç
xui èyo,!o1e íiòr¡ rr,và gúouv åæi cr,vø ¡l,opgiv xøl co¡oüco &Àlo r¿ réloç. &v-40 9 üpa rr, M) Y om. rt
Sporcoq yrìp ,iÊv$p<oæov xøi guròv gucòv yevvÇ Èx tiç æepi ëxo.o¡ov úæoxe¿-
¡i,év¡e úÀIe, 'Apr,ototéÀ¡q gr¡aiv, óot' ei tiv Tõv yevvóvt<ov gúorv øritõv 7 cf. Arist. Phys. ,$ 4-6. z54b-z6oa. | 8 ati.t. Phys. p r. tgzb, zr sq. I

Seorpoü¡.r.ev, gúolç òí¡cou$ev tò æo¿oñv åvepyeíç oüoø, el$' óç rò æpörov 16 Arist. De Caelo p z. 284b,33. I 40 cf. Arist. Metaph. ( 7. ro33b, 3z sqq.
gt
732 BESSARIONIS DE NATURÀ ET ARTE. 133

,rlq, ei$, óç cò àer5cepov. Szrep o[ rcepi 'AptocoeéÀv¡ àúvø¡r,ív Verum natura causa quoque efficiens esse dicitur. Quícquid enim s
Yevvöv øùcò }.é1ol
re xul. grlor,v xæì, æpóc4v rÌpXì¡v tQ onêgp'æ:l' ouyxøtøp)'¡$eîo¿v xaÀoüo¡' fit, id ex aliquo fít subíecto, potentia id substans, quod futurum est,
xæl coüro yùp æor,r¡tlxiv ëXer dv et ab agente actu substante efficítur. ftaque si naturam eorum, quae
xøtà 8úvæ¡.r,r,v, flv æpooeXöç ëXer, À generant, cogitas, natura profecto agit actu substans, síve primum
5 generans accipis, sive secundum, quod Aristoteles virtutem,
ouvaltr,óv re xæ\. òp1orvr,xòv øitr,ov naturam
êcépotç zupor¡you¡róvoq airior.ç xai r et principium prímum mandatum appellavit. Nam id quoque agendi
æiriq úæ¡perou¡.r,év¡. obtinet facultatem. Actu enim atiquíd est agítque vírtute, quam
,, .,.t Où8é t¿ nupù 'cuúræ auPr.Pcrí immediate a generante accepit. Quamobrem tum concausa, hoc est
" ot'ó, leópyroç oïsc&¿. ori 1ùP comes aut consors causa, tum instrumentalis causa dictum est, utpote
&ÀIà nfl xai rcö-c, olovel æo¿oüv eoõ
10
10 quod aliis plerisque interpositis causís ac postremo superiori
et omnium
xoti <iq cò ¡lèv æorr¡cr,xóv, cò 8è æø$ câusae serviat.
gøg,èv dv gúor,v xeXtoPío$æ¿ coü Nec propterea sequitur, quod Georgius censet, ut a re mobilil
coü ènì rò réÀo6 popgìv ióvro6 xøì reÀeoroupyou¡.r,évou, ¡.r,&1r,ocø pèv
,ni'þ, separari.i-pìi"it"t debeat. D'm enim ab ea re mobili, quam moveat,(:sr'8'+)
M195úæòcoü8r¡¡.r.r,oupyoüvoõ,'ércettuàèxalúæ'æùtoütoüzrepicivqrSolvòpyøvr'- separetur, salis est ad moventis movendaeque rei necessariam separati-
xoü 1e o,i"ior. fr'àì¡ xai'ApuocoeéÀv¡ç gr¡oiv èv tÇr $ e!ç guouxie 15 onem. Separatur igitur movens natura a
natura eius, quod movetur'
&xpo&oecoç15

>&v&1x'r¡8lor,paiå'$ær, tò x¡voüv èv êxáotql æpò6 tò xlvor5pevov{r' xæi åv eoie sed non a simplicitate mobíli natura. sive ením agens, sive patiens,
xoci &pXú'< x¿[ èx cfrç tor'0il1qç cum re mobili coniuncta est, quamquam altera movetur, quatenus
¡,terà,'cà gvo,,x&,'lô $eòç'röv
o¿ití¿ov æ&or
&px!q ¡4pcrlc uv 6 ¡e o'ipævòç xøi d 9r5or'ç' ori 8l riælöc xtoptocòv
elvcr¿ 8si mobilis est, altera movet, non quatenus mobílis, sed quatenus motiva
,au'gooil xai ro¿cà gioru ,ò g.é).).ov æo¿eiv. &ÀÀ' ei coü ylvou¡.r.évou æüroü activaque est. omnino subiectum aliquid esse oportere et semper in
*"y,Jrpro.or,ixo¿vòv ,rpåq rùu coü x¿voüvtoç xctixtvou¡lévou dvø'yxøiøv
àr,æípeouv' 29
ZO subiecto naturam esse Arístoteles
auctor est. Buin etíam theologi
religionís nostrae, et praesertim Latini, quí auctoritatem Arístotelis
K.g. î' 'Avøoxeul åcépou ló1ou toü èvæv, iou' {l zrer'p&tar' 8e¿xvriva¿ ptuiis quam ceteri faciunt, naturam tamquam ínstrumentum referri
r)¡v gúor,v eTvær. ðP1øvov. ad deum primumque agens proculdubio voluerunt, atque ob eam cau-
8'èoci sam rationalis naturae propríum esse finem respicere, utpote cum se
R u'AtrÀ'i
ot r',¡rrüàor. lotplociv,97oi, xæ'cù oê, eiæep ðpyavov' coüco
g,5olq
25 ipsa ducat ad finem. Irrationalis autem,
quoniam alíunde ducitur,
ou¡rrri,pr*. fap ,o,i å¡ræé*uxev f¡ 9úor'ç roîç æg&y¡t"æotv'< f¡¡leÏç ò3 peculiare ut ad finem apprehensum inconsíderatumque moveatur.
f¡ 9úou6, i pèu ôc'þ' ù àè óe ¡t'op?i¡'zs -siquidem esse,
io,¡.r,ru 6"r, o,i,l)eü8oq. 8r,Xöq Yìp omnia, quae sine ratione sunt, moveri ad finem particularem
e'ípr¡røu y,ìp êv cõ¡ p {ç guorx!Ç dxpoútreoiç' rÈæei 8'f¡ .9úor'ç
òtxõq' ró te
óq Popgíl' a ioluntate aliqua, quae se ad finem universalem extendat, eum scilí-
.iioe ,ot'i f¡ Úi.q.a xøi øõ' rèteì f¡ 9rlor'q 8r'tc{, f pèv óq Úrtl' i òè
cet, qui ad voluntatem divinam refertur. Quae cum ita dicant, nihil
qéIoq Ðè aÚtr¡.<' xø-i èv tQ zcpótqr tõv æepi ({ov ¡r'opí<ov' uriç 9r5oe<o6 òt1õç gO adveÃus Arístotelem díci arbitrantur, immo vero maioles propositíones
ëoT ¿v u$'c[ xui
Àeyo¡r.óvr¡e xøì oiior¡ç, tiç ¡rèv óç Útrr¡e, tfrç 8è ó6 oÛoíorç' xøl suas ad eum referunt. Sic nos, quae proponimus, demonstramus et
tùrelo'caç 'Apr,ototéÀouç30
óq xlvoüoø xcri <iç rêIoç.< xc¿l rorJcou eüpí1oer,ç
tot tamque eruditorum virorum opiníoni consentanea loquímur.
rcavrocXoü pæpcupí,aç' ëtu ye ¡r.ì¡v xai &pXi¡v xr'vflosoq zcolrltr'xlv oíðæ¡-r'ev óæ'

'Apro"otéLouç xottreio$ør, tù¡v 9r5ot'v xøi &pXì¡v æollloecoç rra$r¡tr'x{v' r>f¡

rcor,ei, 9r¡oi, pc['rr¡v<r, èv tÇr 1 röv æepi QuX!ç' xai èv c(r


"-^ g,5),q 1,ìp oriSèv
V g11v
nepíep1ov.< xøì ðv tQ 1 o[ æepl 'AprotoréÀr¡ M V] M eorr. ex.'Àprorotélz¡ç | 10 o[ovel scriþsi o1,ov fi
^, cõv'æåpì, ({orv yevéoe<oq. ri grlo16 oû¡èv æo¿eï v M | 37 rpótor6 M zrpócq: V
ì) cò &vø'yxæîov æor'ei i 8¿à tò ar
ø eöv ne pì, ((r<ov ¡.ropic'lv' læä'v i 9r5orç òr'rì
pé)ttr,ov.< xd.v tÇr p tiq guor,xfrç' r{ 9r5or'ç èotiv &pxi¡ xæi'xi¡Lq' toü xtveio$¿¿ d'2' g83a' S sq' | 17 cf'
16 Arist.Phys. ,$ 4. 255a, ro sq' | 17 Arist' Metaph'
xai ilpe¡reiv, èv'rþ æpótco6 'iæ&pXer' xcr$' ctúcò xai pì¡ xøtù ou¡rpept¡'ós'(
Arist. Metaph. \ z.roo3b, 17. | 23 c"o.g. Ttapez, | 26 etitt' Phys' p 2' rg4a'
tQ Ðröv ¡r,e'rà cù, flua,.x&"' 9úor,ç èoci sò rr6$ev { xivnotç i *pó"n rz sq. | 27 Arist' Phys. 8. tgga,30 sq. | 28 Arist' flepl (dcov ¡r'opl<'rv a r' 64ra'
M 1g5n xæi èu B
arl.t. Ilept (<þov popio:v p 13' 658a, a sq' | 35 Arist', fl-epì' ({trv levé-
èv êxi,,,strç tõv 9úoer, ðvrcov èv aricQ fl aricò úæápXeu<r' | 32
"5-)7.è.zro^,36. 15 sq' | 36 Arist' Phys'
| 35 Arist. flepi (<þtov 1evéoetoÇ 4' 7r7a'
(x
èt,èvav¡iæç òì¡ núÀrv gapèv tiv 9r5otv tipxiv eïvar, xr,vÍ¡oecoç
Køi ori roü40 "rrc þ
2 p r. rizb, 2t-2s. i s8 e.itt' Metaph. ò 4. ror4b, t8-zo' | 41 etltt' Phys' '$ 4'
noreiv, &Àldc toü rc&ayaw. èv 1&p tõ S çic Auor'xiç Àóyetør, rl6tr ¡'r'èv roú-
255b, z9-3t,
t34 BESSÀRIONIS DE NATURA ET ARTE. 135

vuv où8èv roìJfôv æùrò x¿vei ê,avr6, 8iÀov. rilÀà xtví1oe<'iq &pXì¡v ð1er, o'i Illud autem praevalidum et paene inexplicabile Georgií argumen- 5
roü x¿veiv orlòè toü zcoleiv, &ÀÀà roü rcúoXer,v.u xaì Xl¡,r.ælixr,oç' 9úor,q rl! tum est. lNaturam, inquit, si secundum opínionem nostram ut in-(:9r.9,r
tipXí1, <oz¡oí, xrvlloeoç oÛ xætà. tò xr,veTv, &l).à xo¿tci tò x¿veîo$¿¿, xoti i¡pe¡riø strumentum moveretur et moveret, prius esse actu necesse foret.
o,l x¿"à rò i¡pe¡r,i(er,v, &ÀÀà xu.rù. tà i¡pepí(eogør,< >ðrcr,r4àer,ótr¡q tuq oüoø puicquid enim ad aliquid movetur, potentía quidem id est, ad quod
5 movetur, sed actu aliud quiddam. Itaque naturam quoque aliquid
npòq tò x¡veio$ø¿ xø| 8r,øxoo¡.r.Eio$a¿.<<
5

a flo).ÀøXõs àì oúc<o rie gr5oeoq lelo¡-r.évr¡e xcti èæi 'cd:væv'cla.8Ì¡ 1e).oiov esse actu oportet.< Quid ígitur hoc sít, quaerít. Neque enim composítum
rò ¡.r.ovaXöç xæì riælöç Àø¡.r,púvovra o'leo$o¿¿ {eu8o¡-lévouç &rco8er,xv'5vøt to'5ç esse naturam dicit, non materiam, non formam, Neutrum enim esse
g&.axovraq ðp1ævov eîvær rÌ¡v gúolv àr,ri tò ou¡,rzceguxêvat, xæi è¡-r.rrequxévæu. actu, antequam composítum sít. Ego vero ita respondeo hoc argumen-
xøì, f¡peiq.¡ríp ga¡-r.ev xøì æüroi ou¡.r.æeguxóvocr, xøl ê¡.r.æeguxívær., ei oúr<o xc¿rà tum imprimis vitiosum esse, quia verti pari modo in eum, qui arguít,
leópyr,ov xpi¡ gpú(erv, Àéyovteq úæoxeí¡.r,evóv rê t elva¿ àeîv xai èv úæoxe¿- 10 lOpotest. Quid enim ipse esse naturarn dicat, quam movere non negat,
èv cÇr p tie guorxie eiprpar. ne pi gúoeo.rç 6).<o6. quamquam esse causam instrumentalem et ita movere, ut moveatur,
¡.r,évqo eivar i¡u g,i,o,u &,ei, 6ç
å),1à xaì xr,veiv civ gúor,v 9æ¡lèv xøl x¿veîo$æ1, xøi fr pèv ou¡r'9ué6 fl xq'i negat ? Utrum aliquíd esse actu dicet, an níhil ? Quodsi nihil est actu,
èv xøi ouveXéq, ræút¡ d'æcr$èç eîvø1, fi 8è xeXópr'ø'tø, caúry, cà ¡rèv æéguxe ne moveri quidem poterit. Príus enim aliquid esse quam agere una-
zroreiv, tà àè æáoXerv. >&v&yxr¿ 1&p, gr¡oiv 'Apr,ocoréÀr¡ q 6ç eip1'cø'1, 8t'æl- çluaeque res inteiligenda est. Aliquid igitur actu naturam ipsam esse
peio$ør, cò x¿voüv èv åxcÍ,oc<11 æpò6 cò xr,vo'5¡levov. u xcd cær5c¡ òi 9ø¡-r,sv tò
15 15 necesse est, sí agere movereque debet. Quid ergo hoc erit ? Utrum

æo¿oüv xeXcopío$æl coü ^¡r,vo¡-r.évou. compositum, an materia, an forma ? Praeterea dico, quod movetur,
r 'Pltåov oõv æpòç tòv Àé1ovtø' re i'i¡ gúor,q ðp1øvov, rò 8è ðp1øvov X<,rptoróv, alíquid actu esse, príusquam fiat, quod potentia est, ad quod tendit.
1:tat'7,1f¡ gr5or,ç d.pæ xærù oà Xopr,otóv. roüro 8è tleüàoç xøl &corcov, óq orl8àv &toæov Siquidem nulla materia eorum, quae generantur aut corrumpuntur,
V312oùàè ,{,,eüòoç Er¿,cat ææpù toüro.( &ìtr' é &vcrÀéy<ov &tcærã^cat xøi tl.,eú8ecær. forma omnino privata est. ftem, quod natura duplex est: altera eorum,
xe^¡tJtprcrat yàp óc ðpyøvov xøl æol¡rtxòv toü xrvoupévcu f¡ 9úolç. ei 8à quae generant, quae proprie causa est efficiens eorum, quae generantur,
20 20

ou1.r.æéguxe roiç np&yp.ao¿ xaì. è¡trcêgvxe, coüco oÛòèv ðvavci6v. ori '¡,ìp fr et tempore naturaque prior est quam res, quae generantur, actuque
M 196 ou¡r.guêç, .cuitr¡¡ ðpyøvov, &ll' I xeyótpwral, rò x¿voüv coü xlvou¡.r,évou, tø'5'u¡ simpliciter est; altera in ipsis, quae generantur, est, quae aut materia
f¡ grSor,q riæoupyoüoø òpyævr,xòv rQ 8r¡¡-r.r,oup'¡'rxQ vÇi nor'eÏ' ori yrìp xu9í<'16 est aut forma, cuius causa agitur, quam etíam composito priorem esse
æour¡rr,xòv .i¡, óç rò 6$ev { xiv.t¡oq, gúor,6, 6rl ¡l¡Ðè æpõcov èv coÏç æour¡trxoiç. fateor ratione atque natura.
&lÀ' é $eòq æpóre pov. æ&oø òè øirío¿ ¡r,ì¡ &pXr,x{, ! xr,vou¡.r,évr¡ xlveî, ðpyævr,xù¡ 25
æîcLæ xui. cvyæ,.¡Læ ).áyetør, ææpà IlÀárcovr,. gæol, 8è xøì, oi f¡pétepor $eoÀó1or,,
26 Caput VIII.
Toü rcævcòç
xæì, ¡-r.áÀrocd, 1e Âø,rTvou, oücoí ye xai nepi zcÀeíotou g.&ÀÀov òè Duplicem quoque esse naturam agentem Alexandro, Themistio et 8, t
'Apr,ocoråÀ1 rcororS¡levor, cì¡v 6trr¡v gúouv óç öp1øvov æpòç tò æpótoç zrouoüv, plerisque aliis doctissimis viris et Arístotelicae disciplinae expositoríbus (:sr. e, z
oiír<o æpòq còv $eðv ææpøpd,lìeo$a¡. xøi 8¡â, coüto ìl8uov cie Àoyr,x!ç eïvar, placet: primam, quam modo exposui, eorum quae generant; secundam,
grloao6 åæi cò réÀoç gápeo$at, ótq âv êæuciv èrì, cò cátroç &yor5orlq' tic àè30 quae unicuique naturalium rerum inest et causa est eius motionis,
d,Àóyou, óq d,v úg'åtépou rÌyo¡,r.êvr¡e , i) eiç cò xøcælæ¡.r.pocvó¡revov té)'oç, 6oæep
B0 quae ortus dicitur. Natura enim, ut Aristoteles tradit, tribus modis
rà ,itÀoloc (õ", ì èæi cò &lvoiorov, <5oæeg :uù. ttavr&ttæor yvóoe oq èotapr¡¡.r.évø. accipi potest: aut ením ut materia aut ut fotma, quae rationem et
&v,ltyxy yà.p æ&vra cci ló1ou èo.cepïp.êvæ x¡veîo$¿¿ æpòç cò ¡reprxòv télo6 finem continet, aut quae generatio ortusque vocatur, motio quaedam
úæó cr,voq loyrxiq .$eÀ{oetoç, iitrç èøud¡v èx¡eLv* æpòç cò xa$óÀou céÀo6,
et via tendens ad formam. Effíciens itaque huius tertií generis viri,
81lovórr, rie $eíøe $eÀí1o=r,i6. xa.I lr:ú'cq. Àéyovre6 oÛx o'íovrctt léyer,v èvøvcíø 35
quos modo nominavi, quartilm addiderunt, quod referunt quidem ad
'Apuocoré).er, øücóv 1e tà6 ¡aei(ouq &ei töv æpotáoecov êrci æ&or¡e oXe8òv
{iÀr1ç æøpeXóPevov ëXovteç'
r Tor,o,Jror,q i¡r,eiq Àóyor,ç cò æpoxei¡-r,evov Ðelxvu¡.r.ev, xc¿i coooriror,ç xai
cotor5tolç &vàpd,or, oú¡.r,gcovæ ).é.¡o¡.r,ev. é Ðè coùvo¿vciou ).óyou zræd¡p corlcotç
3 i¡pe¡riø MV ipe¡rí46 ed'. Diels | 9 xcì fpeîç 1dp MVI M corr. er i¡te'í'q
ce Trü,otv oÛ8èv f,crov xøi toîq zrepl 'Aprororê\,'\ 1j;æ$erat, oT.ç ouvrlyopeiv40
¡r,èv oüv
æpoølpeitør,, Ì) toiq zcepi IItrácovæ, oT.ç d,vtrì.é1e1. æ&.o¡et 8è coüto orlx ðÀ¡-
^¡&xtç, oÛÙerépo coiv gr,).ooógolv ouv<¡r8à g&.ox(rv, &ÀlcÌ &¡,Ióxotæ
&rra è(' 2 Simplic. In Physicorum II z ed'. Diels 287, g-:'2. 13 sq. I ta Ârist. Phys.
V B12v opXorl¡,revóq r¿ xoj. tepæcoloyõv. cí ^¡àp ¡rì¡ xøi zrpòç 'AgtotocéÀz¡ toüto $ 4. 255a, ro sq. | 17 Georg. Trapez.
t34 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. 135

vuv orlÐèv corirov ø'lcò x¿veî êautó, 8!lov. ciÀìrì xrví1oecoç &pXì¡v ë1er,, ori Illud autem praevalidum et paene inexplicabile Georgii argumen- 5
roü x¿veiv orlòè toü zcor,eîv, dÀÀà > xal Xr,¡.r.æÀíxr,oq' >f¡ gr5or,ç
roü æúoXerv. tum est. lNaturam, inquit, si secundum opinionem nostram ut ín-(:gr.9,r
ùgyí¡, a4oi, xr,v{oeoq o'l xøcà, tò xuveîv, rÌÀ}.à x¿tà tò xrveïo$,{,¿, xai i¡pe¡,r.íæ strumentum moveretur et moveret, prius esse actu necesse foret.
ori xøcâ, tò f¡pe¡rí(erv, ¿ÀÀà xæ,cù. aö i¡pepi(eo$ør,< >ènr,cr¡àer,ó't'r1c, 'c4 oíoæ puicquid enim ad aliquid movetur, potentia quidem id est, ad quod
æpòç rò x¿veîo$ø¿ xai àuøxoo¡l.eîo.$o(r.( 5 5 movetur, sed actu aliud quiddam. Itaque naturam quollue aliquid
a flolløXöc òù oúco c!ç gr5oe<oq leyo¡l.évr¡ç xøì, èæi r&vavria ðì¡ leloiov esse actu oportet.< Quid igitur hoc sít, quaerit. Neque enim compositum
tò ¡.r.ovøXöç xøi ciælöç lø¡.r.pávovcø oíeo$ø¿ {.,euào¡.r.évouç &æoòeuxvrlvør, ror)6 esse naturam dicit, non materiam, non formam. Neutrum enim esse
g&.axovra.ç ðplavov eivøu tiv gúolv òlct rò ou¡rrceguxêvæt xa.I è¡,r.neguxévø1. actu, antequam compositum sit. Ego vero ita respondeo hoc argumen-
xøì, f¡¡.r,eîq y&p gæ¡.tev xøi øriroi ou¡.r,æeguxévocr. xoci è¡.r.æeguxêvø.r., ei oí3r.ro xø,:'ù. tum imprimis vitíosum esse, quia verti pari modo in eum, qui arguit,
leópyr,ov Xpi¡ gp&(erv, Àé1ovreç rê '* eï.va.¿ òeïv xori èv úzcoxe¿-
úæoxei¡,r,evóv 10 10 potest. puid ením ipse esse naturam dícat, quam movere non negat,
tiv
¡,r,évco eivæu rQ tie
gúorv &.ei,6ç èv p guorxiç e)(,p'r¡rar. æapi gúoeo6 6Àcoç. quamquam esse causam instrumentalem et ita movere, ut moveatur,
dÀÀà xøi xr,veîv tlv gúor,v gæ¡.r,èv xøi x¿veÏo$crr,, xai fr pèv ou¡r.guÉç t¿ xai negat ? Utrum alíquíd esse actu dicet, an níhil ? Quodsi nihil est actu,
èv xøì ouveXéç, tøúr¡ åæø$è6 elvør,, fi 8è xeXópr,ora,., tæ,3r¡1 c& ¡r,èv æéguxe ne moveri quidem poterit. Príus enim aliquid esse quam agere una-
æoreîv, cà òè æd,oXerv. >&v&y:x1 1d,p, gr¡oiv 'Apr,ocotéÀv¡ q, ,5c, ei,p1:'an, 8rør,- quaeque res intelligenda est. Aliquid igitur actu naturam ipsam esse
peio$ør, rò x¿voüv åv êxctocç æpò6 rò xrvo'lpevov.'> x,øi cøút¡ 8í1 gø¡.lsv cò15 15 necesse est, sí agere movereque debet.
Quid ergo hoc erít ? Utrum
rroroüv xeXopío$ør, coü yr,vo¡,r.évou. compositum, an materia, ar\ forma ? Praeterea dico, quod movetur,
a 'P1réov oõv rcpòç ròv Àó1ovcø' lei f¡ gúor.ç ðp1øvov, cò òè ðp1øvov Xcoproróv, alíquid actu esse, priusquam fiat, quod potentia est, ad quod tendit.
(:tat'7'41Í¡ gúor,ç
ü.pa xærùoè xorpr,ocóv. coüto àè rl,,eü8oç zal &corcov, óç oùàèv dlcor¡ov Siquidem nulla materia eorum, quae generantur aut corrumpuntur,
V 312 oûòè tl,,eüòoq Ëæerw æøpâ, toüT o.( &ÀÀ' é d.vcr,léyc,iv &T,arõ.røl xaì, rf.,eú8ecar,. forma omnino privata est. ftem, quod natura duplex est: altera eorum,
xeyd:pr.oral yàp óc ðpyøvov xul. nor.qrcxòv toü xr.vou¡r.évcu f¡ gúor,ç. Ei 8è 20 20quae generant, quae propríe causa est efficiens eorum, quae generantur,
ou¡,r.æéguxe .coîç npd.yp.aor xal è¡.r.zcéguxe, toüro où8èv È,vavri6v. ori 1ùp fi et tempore naturaque prior est quam res, quae generantur, actuque
M 196 ouu.gut,q, 'ca,3ry¡ ðpyocvov, ¿ÀÀ' fr xeyótpr.orar, tò x¿voüv coü xlvou¡.r,évou, rær5trr simpliciter est; altera in ipsis, quae generantur, est, quae aut materia
f¡ gr5orç úrcoupyoüoø ðp1,ævlxòv rQ æoleï. oü .¡àp xupicoç
òr¡¡.r.r,oupyr,xQ vÇr est aut forma, cuius causa agitur, quam etiam composito priorem esse
æotr¡rr,xòv i, éç rò 6$ev i xiv"r¡otç, gúor,q, 6cr, pr¡àè æpörov èv roîç æollruxoîç. fateor ratione atque natura.
¿ÀÀ' é $eòq æpócepo,¡. æ&oø 8è æicio¿ p.|1 &,py.xí1, fi xr,vou¡-r,évr¡ xr,veï, òpyavr,xi 25
o.irlq. xai cvvarcLa"ì'Lye,ca.r, zrøpà llÀd,roivr,. gøoì, òè xøì, oi i¡.r.êrepor, SeoÀóyor,, 26 CaPut VIII.
xai ¡-r,d,Àr,orú ye -A.ørîvol, oüroí ye xøì, æepi æÀeiorou p&Àlov 8è coü æøvròç
'Apr,ococé).r¡ æouor5¡levol, tì¡v 6Àr¡v gúor,v óq ðpyøvov æpòç rò æpócc,lq æoroüv, Duplicem quoque esse naturam agentem Alexandro, Themistio et 8, r
i
oiic<o æpòq còv Seòv ææpøpd,lÀeo$ær,. xøi 8¿ù coüco '18¿ov tiq Àoyr,xiq eÏvær, plerisque aliis doctissimis viris et Aristotelicae discíplinae expositoríbus (:$.s,2
i

gúoaoç åæi cò réloç gápeo$ør,, óç d,v åøuciv ðæi cò cé).oç rÌyoúorlc. rîc 8è 30 placet: primam, quam modo exposui, eorum quae generant; secundam,
I

d,Àóyou, óç â'v úg'åcépou riyoplvr¡e , i) eiç rò xa,cu),a¡tþævó¡-r.evov céÀoq, óozcep quae unicuique naturalium rerum inest et causa est eius motionis,
I

.cù üìroyæ (õo, ènì, rò dtyv<oocov, <Íloæep r'à. nævrd::r.aor, yvóoe<oç èocapr¡¡.r,évoc. g0 quae ortus dicitur. Natura enim, ut Aristoteles tradit, tribus modis
I
ì accipi potest: aut enim ut materia aut ut forma, quae rationem et
I &v&yxr¡ yàp rcdrvru cà lóyou èorepr¡¡révø x¿vEîo$ø¿ æpòç tò pepr.xòv téÀoç
riæó tr,voç Àoyrxle $eÀ{oeroç, {cl6 Éøut|v èxrel.v¿¿ npò6 cò xø$ólou cé1o6, finem continet, aut quae generatio ortusque vocatur, motio quaedam
i
8r¡Àovótrcilc, Seuo.e $eÀÍ1oe oç. xu.i ¡aitæ lé1ovre6 oüx o'lovcø¿ Àéyerv êvøvriø 35 et via tendens ad formam. Efficiens itaque huius tertií generis viri,
I

I 'AplocoréÀer,, øüróv 1e tà6 ¡-r,ei(ouq &ei cöv æporúoe<ov èrci æáor¡e oXe8òv quos modo nominavi, quartum addiderunt, quod referunt quidem ad
úÀr¡q æapeXó¡,r,evov ëXovceç.
r To¡oúcouq f¡¡leiç lóyotç cò zrpoxeí¡revov 8eíxvu¡.lev, xcrl rooorlrouç xøì,
roto'5tor,q &v8páor, oú¡,r,gcovø Àé1o¡.r,ev. ó Ðè torlvo¿vriou Àóyou zrød¡p corlcor,ç
"ce rcã.o¡."'t où8èv lrtov xai coiç æepi 'AprotocéÀ¡ ¡,r.áXetøu, oTç ouv¡yopeïv 40 3 llpey,iø M V fpe¡.r,íøç ed. Diels | 9 xøt i¡.reïç lctp M vl M corr. ex \peiç
æpoør,peîtør,, Ì) coîç æepi lIÀcírovø, oTç d,vtlÀé1er,. æ&.oyer, Ðè roüro oûx ðÀ¿- pèv oüv

1d,xlç, ori8ecÉpto coîv gllooógor,v ouvr¡ròcì, gú.oxov, &Àlù dtrÀóxoræ üt:'rx èl- 2 Simplic. In Physicorum II z Diels 287, g-r2.
ed,. 13 sq. I t4 Arist, Phys.
V 312v opXor5¡.r.evóç te xø,i repæroÀoyöv. ci 1àp ¡ri¡ xoci æpòç 'Aplocoréì.2¡ roüro & 4. 255a, ro sq. 17 Georg. Trapez.
|
DE NATURA ET ARTE. r37
136 BESSARIONIS

óq ei f¡ 9úolç tò x¿voüv xaì æo¿oüv xærà' oê' æõv ðè tò


é¡.¿oíoç tré'¡ol tr,6 ,iiv, causam agentem, sed. non primam remotioremque, verum secundam
x¡voüv Xtopr,ctòv xaì orl ou¡l9uèç cQ xr'voupévcp, xaì' f¡ çt5ot'ç &pæ töv X<opu- et propinquiorem unicuique naturalium rerum demandatam'
M 1g6voröv; toü"o 8è tfeü8oq. &eì,'yùp èv úæoxer,¡révç f¡ 9r5o¿ç xai ou¡.r,9uèç
étqroüv Hanc Alexand.er alio etíam nomine appellans virtutem seu facul- ¿

cöv zcpa'¡¡ld,t<ov. tatem vocat et principium primum mandatum materiae, quae tum(:gr's,¡)
5 idipsum principium, tum ea, quae ab ipso profíciscuntur, recipit, idque
6 'AÀ),' erií1$¡ç ¡.r,èv é otirtoç oió¡,r,evoç 'Aptototéì.r¡ èÀé'¡Xelv. Àr¡ætéov 8è 5
siq grioe.¡c 8r*gop&r, éç 8lópr,ocar,, xøl cò ¡rèv øririç xuveîv xøì æoteÏv, eò principium effiiere ait, quantum rei sibi determinatum habuerit' Mox
àè x¿veTo$æ¿ .$erÉov xai ^¡iveo$ar,. o'Úrc¡ 1àp rò ¡.r.èv xr.voüv xcopi(olto d,v id efiéctom aliud efficit, tum illud aliud. Atque ita subínde pervenitur
roü xrvou¡.r,évou, eT$', óç típ1ævov eí$' óç rro¡oüv &Àl<oç. où8èv ^¡àp 8lø9éper, usque ad fínem et formam naturalem, cuius principium id erat, quod
æp6ç ^¡e ròv vüv ìó.¡ov. rin),õ¡e òè roü '5noxerpévou oÛx &v xc,lpi(or,to.
ou¡.t- prímum fuerat materiae mandatum, et ita per successum pergitur'
o']x &æoÀéÀucar, 6À<,1ç. ori 10 10 donec res similis ei, quo mandatum est, conficitur ídemque aut specre
ç,ùc ráp êot¿v d'ei oó¡,r,ætr' etc' oõv np&yp.ar,' xal
&ÀÀù coü8e toü r5æ' ariciç redditur aut genere.
1àg ev eìlr¡. o.lià' riæÀöc toü xuvou¡.r.évou x<opi(ecar,,
Avicenna Arabs hoc idem virtutem rebus inditam vocat ex srmiü
a
xtvoupévou. xæì toüro æpòç tò zrpoxeípevov ixøvóv'
simile procreantem. Doctores nostrae religionis, tam Graeci quam(:Sr'o'+)
Latini, rationes spermaticas vim illam nuncupant. fta constat naturam
$' 'Avøoxeul écépou )'ó1ou toü èvøvtlou, <þ xai aü'$t'ç nerp&tøu
15 aliquam causam esse eorum, quae generantur, inditam,
Keg" demandatam-
Ðe¿xvr5vo¿r, rì¡v gúolv pÌ¡ eTvær, ðp1ævov' quJ subiecto. Sed quoniam talis natura anceps et dubia est, tum enim
formam, tum matðriam praefert, ut nlateríale quoddam agens dicí
9, I Tøürø ¡,r.èv oüv .rarlr¡. cò 8è .¡evvøîov èxeîvo xocì -&guxtov åzrlxeípr¡¡roc 16 possít namque .obind" praecesserít, id velut materia subiicitur
-.quod
(:rat.7,5) lecop'¡iou, Õ glot tlv 9úor,v, eü xa$' f¡¡l&ç ðpyævov oõoø sequenti et de imperfectiori ad perfectíus itur, utputa granum germen
xr'vou¡lévr¡ xt'vei'
&væ¡xr¡ æpórepov ðvepyeiç eîvø¡ - æ&v.¡àp tò eíç tr, xlvorl¡j.evov 8uvá¡.r.el ¡.tèv
zo emittít, germen culmum, culmus spicam sequitur ulterius quaeren-
èxeivo Seiv elva¿ eiE ô xrveTcør, åvep.¡eiç òè &ÀÀo t¿. orixoüv dv 9úcrv -,
xæì,
dam esse alíquam causam, eam videlicet' quam generantium esse
èvepyeûç Ðeiv eTvaú rr,; rí oirv òi toüto eïvør,;oüce yàp tò oúv$etov' guor,rtòv
naturam diximus, quae causa proprie agens sit, cuius virtute natura
.¡,ìi êxeivo, o,'i gúouq. otice tiv úÀr¡v oÜre eò eïàoq. oúàétepov '¡,&,p torSt<ov 20 altera ín iis, quae gJnerantur, simul et fit et agít, efficiens simul et effi-
ér"p^¡riç eTvoru æpò roü ouv$érou - aütò6 æpötoq ).uod,to. xots' aúcoü "¡àp cienda ab alio et ad alíud. Remotiores etíam et perpetuae causae
¡rü,ÀÀov i xæ$' f¡pöv ærirò
eioev{vo7,ev. i8é<oq ^¡àp &,v arjtoü æusoi¡.r.T¡v, æöç 25 ulterius repetendae sunt, quarum respectu propinquior haec dici potest.
ðiv aÛròç vooi rlv ariroü grlolv, lv ærirò6 oüte òpyøvr,xiv æitíøv xai ouva¿cío¿v Ergo causam esse hanc naturam mihi cum adversario convenit. ¿
oüte xtvou¡.r.évz¡v xr,veiv porJlero&, xr,veîv òè 6¡.r,<oq ti.$etæ1. æórepov ëøø ¡¿ Sed prÀecipuane an non praecipua causa sít, nunc eum interrogo.
Et(:gt's'S)
Èvep1eíç ì) où}év; &À)'} ¡.r.r¡òèv ¡.r,èv oõoø o'lò' &v xrvoír¡' tò '¡àp ¡ri öv orix25 certe non ita desipit, ut praecipuam hanc esse confirmet. Superest
àv orlÐè xr,votr¡. zrpoüæocí$etal ^¡rìp tò eTvæ¿ toü èvep1eîv. oÛò' d,v tl &'¡or. ori8èv igitur, ut secundo loco habeatur et concausa sit, quod instrumentalem
¡.r,i æpórepov òv xøi
òv ró8e s¿. cöv yùg &tópcov eivær, râ,ç èvep1eíøç. æ&v 'ce instrumentalis erit ?
30 causam dicimus. Quid nisi igitur natura causa
V 313 çò æotoüv xæì x¿voüv rc&oa. &v&^¡x4 xai eTval xæi èvepleiç eivar', et 1e æ&v Afferam, quae Simflicius de hoc genere naturae exponit' ne'Georgium
M 1gZ fò æo¿oüv rò }uvd.y.er òv æotei èvepyeiç eIvø¿ toüS' 6æep èotiv aùcò åvep'¡eiç. videar sine testibus condemnare. r)Causa, inquit, ea quoque natura
&v&^¡xy coivuv èvepleiç tl æ'irù¡v eTvat, eI ye xr,veî xal zro¿eî. çí, oõv coüt' 30 est agens. Simul enim et fit et agit aptitudo quaedam substans
formae-
è,oci; æôr"pov rò oúv.$esov ì îi úl¡ i rò e1àoç, ocütòç eiæ&t<¡. el ò' &'¡voõv que appetens, quae concausa nominanda est, quoniam causas ante se
orlx É[el 6cr, åpei, f¡¡rei6 &æoxprvó¡.r.evol xo¿l tò xtvot5¡levov 8eîv t¡ eTvar' èvep- 35 alias habet, tum propinquiores, tum superiores'< Fieri namque res
^¡riç g"¡rèu æpò toü .¡evéogør,, ô òuvd,¡rer åotl xæl zrpòç ô èæetyeru,., e'írep naturales Aristoteles quoque sexto de divinis rebus libro testatur.
¡rr¡Ðr¡eio, úì'r¡ cõv ^¡r,vo¡.r.évcov
te xo¿ì 9$er'po¡'r'évov nd'vc¡ ðociv &veí8eoq' xai
riv gr5olv 8r,Xö6 le'¡o¡1,évr¡v, tlv ¡.r.èv töv levvóvc<ov, fl
xaì' xupí<oç cöv levvco- 35

¡lévcov æol.r¡t¿xóv èotrv cr'lcrov,


èvep'¡eíç te åæ),öç xøì Xpóv<¡l xæl 9úoer, rcpò
.õu .¡,.uu.¡révcov eTvø1, riv ò' êv æûcoïq toiç '¡evvco¡r.évor,ç èvuædpXelv. Stcdv
xæi ørici1v,i) é6 üÀr¡v 8r¡Àovótr, i óç eISoç oõootv, oÛ teÀeutælou tò guouxòv
ègierut, xo¿ì oü ëvexu ylvetul. iv xcri aùriv æpò toü ouv$éT ou, ei xai ¡li 1 x¿voüvxalno¿oÜv Mlv ttþ. rro¿oüv x¿[ xtvoüv | 31 f¡ ü]'z¡ NIf Y om'i I gZ êuu"-
tQ Xpóvqr, gúoer, ¡.r,Évror, xai ),ó^¡<¡r elvocr rl$é¡'r'e$æ' 40 dpXer,vl V !rþ. ante roi6 "¡ew<o¡r,évorç
138 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE, 139

z Ar,teiv 8è xaì, civ éç 6$ev d x(.v1o,4 9rlouv 'AÀé(øv8poq, Oe¡.r.iotr,o6 xai Omne autem, quod fit, causam suae generationis habere nemo mentis
(:lat'8,¡) 6oo¿ cöv xÀeuvocépcov 'Apr,otocéìovç è17'y7'cî'w tíSevta¿' rÌ¡v ¡lèv tn, ìu compos negaverit. Dabitur igitur natura generantis in animalium
æpoelpy'¡xa¡.r,ev tõv yevvövtov, clv òè rÌ¡v êxd'o:r.4 èvund'pXouoav cöv 9r5oet genere ac omnino paterna aut materna natura actus substans, in
ðvc<¡v xøi tiç rolaúø¡q xr,vlloeoiq eir¿ xui. gúoeoç ciq oÏov èx gúoeolç xo¿ì,ou- plantis vero natura seminis et terrae. Forma enim praeest in patre
gúotç, i ¡rèv <iç ú).¡, 5 5 et matre atque in rationibus, quae actu insunt in terra, post quas ea,
¡.r.évz¡q øiciav. xø.rà. yàp 'Apr,ococétrr¡v tprXõq Àé1erær f¡
f¡ àè óq ú popqì xcti tò eTòo6, æpòq ô óç réÀoq èrceiyerær.. rpíc4 8è $¡ xæ'cù' quae potentia sunt, ad actum proveniunt. Ulterius etíam motus
dv yéveor,v xaì oTov ëxguor,v xæÀoupévr¡, xivr¡oiç tr6 èni tò eiòoç xaì é8òq aeternorum et volubilium corporum datur. Etenim >homo hominem
oûoø æpòç tì¡v ¡.r.opgí1v. roritou 8è toü tpítou cie gúoe<,le el8ou6, &re nor.rptxoi, generat et sol<, ut Aristoteles inquit. Item ulterius rationes sitae in
xøì, tétæptov tò æpoer,pz¡¡,1évov àerStepov zEot1î¿)¿òv oi oogoi, oÛç ôvo¡.r.úoa¡lev, anima ordinantur, cum etiam causa ea ipsa anima superior habetur
,åivàpeç æpoorr,.$éæor,. npooeyêorepóv ce coü npótou æour¡tlxòv eÏvø¿ cöv 10 10 mens eximia, formaeque intellectuales, hoc est ideae, ex quibus primis

V 313"gúoer, xøi xrvlf¿)¿òv æirrcv ¡c&vreq ii¡tæ :'Ùêaar', xoci f¡¡.r,eîç èxeívotq ênó' delibatur omnibus lux formalis pro natura et aptitudine recipientis.
[¿Evo¿.
Haec Simplicius.
3 Ta.úr4v xai årépr¡ òvó¡ræcr. 6 èlyy'aù1ç'AÀé[øv8poq àrivø¡rív t¿vø xølei puibus consentanea etiam Proclus in eo libro, qui theologicas
l.:lat.8.z) \ '
\'-¡4LU'¿i xæù &pXÌ¡v æpór4v Èv úlp xøtapÀz¡$eîoøv, tfr -iç -" åpX!6 taúr4ç cõrv te institutío insc¡ibítur, tradít, necnon latinus ille auctor, qui de causis (-g..s,ó)
M 197'ún' ørirle xai è1, øúri6 èoo¡.,.évov àexttxfr, iv æor,eîv g1o.rv, oü åoc¿v øùtì¡ rf 15 scribit, quem Latini, quamvis Aristotelem magna ex parte seçluantur,
æor,r¡cr,xi¡ ðvcoq ópr,o¡,r,évou. x&xeîvo rÍÀiro xøl coü$' Étepov ¡.r,é1pr céÀouç tr,vòç plurimi tamen {aciunt. Ab his enim quattuor haec ex Platonis sententia
xai eíàou6 roü guouxoü, otr dv tipXì¡ cò æpõtov èv cfr Úl¡ xætaptrr¡,$év. xøi enumerantur: mens, anima, caelum, natura. puapropter si natura
oúcooi æpoTévocr,, ë<,iq &,v 6¡.r,or,ov yévr¡T ær. tð ,iq' oü xøcep).í1$r¡,xæi eíòe r, tøÛtóv, eius, quod fít, agens efficiensque dicatur, ita eorum sententia agens
ëoc¿ ò' 6re orlx eí8er, dÀtrà 1éver,, óç êæi rõv è[ &vo¡loícov (rforv yevvc,l¡lÉvcov, erit, ut etiam ípsa fiat. Proprie autem agens natura eius est, quod
oTøí eio¿v øi f¡¡.tiovor. 20 20 tale est actu. Natura quippe productiva rei similis est. Haec autem
I 'Apuxevv&6 8è é "Apølþ 8úvæ¡lr,v è¡.r,neguxuiav toi6 æpd,y¡.r.ctotv, êx tdlv generantis est propinqua, ut dictum est, actu substans, ex qua rationes
(:lat 3,3) é¡.r.oirov ð¡,r.or,ø æpod,you6c(v, oi àè riç Xpr,otr,avux!Ç .$eoÀoyíaq àr,8úoxaÀor,, seminariae decernuntur moventes, quod fit, donec formam recipiat.
"EÀÀr¡véç re xai Âørîvor, ).óyouq arltiv oæep¡.r,øtrxoùç òvo¡.r,d,(ouor,v. èE ä¡v Ut enim dilucidius loquar, aliter de generatíone secundum sub- 6
æd,vc<ov xlv¡rlxòv øir¿ov elvø¡ xcri xo¿cà cõv yevvo¡.r,évov gr5olv æütoiç èvuæd,p- stantiam, quae et ipsa motus quamquam improprie dicitur, cogitandum (:e''s'z)
Xouoc{v xcri rQ úæoxer,¡,r,évrp xøtøpÀr¡Seioocv oücoi te o[, æpoeupr¡¡.r.évor, oogoi 25 25 est quam de motu proprie dicto, hoc est secundum qualitatem, quanti-
,iv8pe6 oi te oiÀ).o¿ æ&vteç à!),oí eior, cuSé¡levou, xctì, o'iòè leóp1r,oq &,v ripvr¡- tatem et locum. Nam in his nihil fortasse prohibet, ne inditum in-
.$eir¡. åæei 8é ye f¡ ror,arScr¡ gúor,q oû ¡.r.&À).ov æor,r¡rr,xi i xæi úfuxi a.i'riø. è,sc|, trinsecus habeatur principium, quo augeantur, alterentur, deferantur,
yr,vo¡.lévz¡ xui aí3'c'r¡, ei .¡e cò rcpor¡yoú¡.r,evov d'eì tQ éæopévql óç úÀr¡ æpoüøoci- idemque sit agens et patiens, quamquam non secundum idem, sed
$e'ca¿ x&x roü &ceÀeotépou èæi tò ceÀeótepov æpopøíver,, toü æupoü T{v parte alia agat, alía patiatur. Quemadmodum et animalia moveri ex
pocúvr¡v noroüvroç, x&xeLv'r¡Ç civ xølú¡r,r¡v, xæì" ræ[rrl¡Ç ròv &,orøXuv, &vd,yxr¡ 30
30 se dícimus eo, quod aliqua parte movent, aliqua moventur. Quan-
:r'epar.répto écépøv æol¡txlv ærr.íav (1reîv, tlv cöv yevvóvrorv 8r¡Àovótr, fi titas enim cubítalis, cum iam receperit formam, augere se ipsam potest
dípqrat çrlolv, xupi<o ç re
xul, æpòq Søcépaç æor,r¡rr,xòv oõocrv aIc¿ov, iq príncipium iam habens intrinsecus augendí atque ita moveri potest.

Ðuvd,¡,r,er, xøi i èv toîq levv<o¡,r.évor,ç gúor,6 &.¡ta æ yiverar, xøl zroleî, zuor,r¡tr,xi Simíli modo in ceteris motibus agitur. Nam grave et leve, cum alterum
&.¡t"a xai. .¡rvo¡lóvr¡ úg' écépou ¡e xal. æpòç écepov oõoa, cú, te æopp<,lcépo gravitatem, alterum levítatem tamquam formam habuerit, alterum
xøi rit8¿¿ xøi ¡.r,&Àrota ætr¡ø röv riilÀ<ov d,æávcov xvpuíta.'cæ ri$eo$ør, rfi 35
35 sursum, alterum deorsum se ipsum movet, quamquam velle Aristoteles
V gl4'çe zrpòç èxeîvø æapøpolfr xai'cù.ç æpoerpl¡r,évø€ púoeu6 ë'cêpav ë:cêpaç Ì) æpoo-
i æoppotépøv xøl eTvø¿ xøi ).éyeo$ør,.
eyeorêpæv
g habetur I sic Incunab,
s Orlxoüv cò ¡,r.èvøttiøv tí¡v ye ror.crr5tz¡v gr5or,v eïvør, xo¿vòv f¡¡.r,iv ce xrixeivç;
(:tat 8,4) åpoc¡téov I' aùróv, æórepov tipXr,xiv ai¡íøv Ðetê,ov aùri¡v i) ¡,,.Ì¡ &pXr,x{v.
I rror,z¡ruxoü V æor,rltrxóvM| 10 rcpoccr$éøor M npocr$éøor V I 14 r!6 te dpXiç MJ
M 1gZ ¡is dpXrxiv ¡rèv oùx êv gøí1. ori yàp &,v eiq coüro nagævolaç èÀd,oe¿ev. Àeízeta¿ 40 Y om. .ce | 43 V eritì¡ M
òi röv àeutépolv re xæ\. ouvæ¿tl<¡v elva¿. rotæõtæ Ð' eioi r&. ye òpyuvmd'.. "ù"¡u
òpyøvr,xòv d.px tlrrcv xæì ouvaít¿ov f¡ gúotç. ø'úctov ¡.r,èv éç xoci crr]rò æo¿oüv. 6 cf. Arist. Phys. p 2. rg4a. p 8. r98a. In Physic. I 9
I ¿g
"t. Simplic.
ød
,Í¡,r,ot 1ìp rQ xai øririv 1íveo$øt zrotei, Xr,¡,1æ).ixr,óq g'46¿v, e'iguta xcri (coí¡ Diels z5o-252.
140 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. r41.

'trç oü6c( eïàou6 è9r,e¡,r,év¡, ouvølt¿ov 8è óq d'Àlø npò aritflç orittæ


xai çoü vídetur motus hosce in rebus inanimatis et propríe naturalibus, qualia
ëXouoa, r&. ae npooeTi¡ 't&' 'ce d,v<,lrép<o. '¡úveo$ar' yàp òù rc&v'ta' rù guouà simplicia corpora sunt, extrinsecus esse, et pluribus rationibus hoc
*ii'Ap,o"o"élr¡6 Èv cQ ( rõv ¡rer& cà guor,xà, 8¿8úoxe¿. nãv 8è tò '¡evó¡.r,evov ostendít, sicut supradictum est. Causam enim, quae formam induxerit
aitíav rie .¡,evéoe<oç ëxer,v oùx &v flç ðpsà gpovöv &pv¡$eír¡. ëxelv oÜv xæi et esse rem fecerit, quam esse extrinsecus ait, motus quoque rei causam
riv èvoüoøv cQ guor,xQ g'5or,v æiríocv, èæi ¡lèv tôv (<þolv ri¡v re roÜ'¡evvâlvtoç 5 5 esse arbitratur.
xal 6Àcoq tiv æørpr,x{v sc xo(ì ¡rz¡tprx}v grlor,v åveplelç oõoøv, Eæi òè röv Verum quaestío de hac re non modo inter diversas sectas, verum ?
gutöv tiv toü oæópou xæï i qç'¡frç, coü eiòouç èvep'¡'eíç æpoÜæúpXowoç ëv etíam inter eíusdem Aristotelicae sectae studiosos orítur. Alíis enim(:s'.s,8)
re rÇr æa,rpi xcri rfr ¡.r,r¡rpì xøì coîq èv ril .yi¡ xur' èvép1er,av oüor, ì.ó1or,ç, ¡.te$' simplicía colpora per se moveri placet et ín se principium motus habere,
oü6 rcÌ Suvd'¡,r,er, eiç &ye.cat., èæLxe,'væ òè r}¡v td¡v rii8ícov xaì xuxÀo-
èvép.¡,er,av alii non ex se, sed ab alío et extrinsecus moveri opinantur. At vero
gopltrxöv xív¡or,v. ld,v$ptrnoç 1àp ifv$pcoæov yevv{, xai 'Íihoç<, 'AprorotéÀz¡6 10 16 de motu, qui generatíoni secundum substantiam tribuítur, nemo est,
gr¡oû. æpò c¿Ûtôv òè coùç êv { tluxfl Àó.¡ouç, xd;i ru]ú,cïÇ dvorépto còv æoÀu- qui causam propriam esse extrinsecus neget. Null¿ res enim secundum
cí¡.r.r¡tov voüy xal rè voepà, eiòr¡, å[ <Tiv æpór<,tv èvòí8otar, æä,ouv { cöv eiÐöv idem et generat et generatur, et efficit et efficitur, et movet et movetur.
ëÀ).c¡,tr.l,,rç xøtà, dv täiv Ðexopév<ov èær,r48er,óc4ta. Ita enim eadem res eadem esset potentia et actu, quod impossíbile
o )u¡rgóv(¡)q Ðè ror5torç IIpóx),oç re åv rfr $eoÀo1 rxfr orouXeuócer, åæó¡revoq est. puippe non ignis, non açlua, non ulla alia res sive animata sive
(:tat.s,5) fIÀd,ctlvr,, 6 ts roü nepi airr,öv prplúou æcrpà Âcttivotç orix oT8' 6otr,ç ou'¡1pa- 15 15 inanimata se ipsam generat, sed quod potentia ignis est, ab igne actu
ge,\ç, ôv Âo¿tivou xæl,cot 'AprototéÀer, åæópevor, cà noÀl& zcepì, æleíorou xcri substante extrinsecus ad ignem actu producitur. Quo facto opinio
V 814" toü æavtòq ðiyouou, rê'c'ca¡æ taütø æpòç ,Í),).r¡Àæ reræ'y1têva- voüv, QuX{v, illa exstat ignem a se ipso posse sursum moveri. Itaque in genere
oûpævòv xai grlorv tí$evta¿. 8¿' d, xcri el d toü ^¡r,vopévou gúouç æolz¡tr,xi quoque animatorum ita efficí creditur, ut natura, quae rei particularis
tré1ouro, oúroq àv e'ír¡ æor.ïrr,x^'q, éç xcri ør1rì¡ yr,vopévÏ. i 8è xupicoq æour¡tuxÌ¡ generatur, hoc est mandaticia illa prima sive virtus síve facultas, a
M1gZuis,.Í¡ roü èvep.¡elç coror5,rou èori. toü ^¡àp ég.oiou èoriv f¡ gúor,ç levv¡tr.x*¡. æltrt¡21 20 natura generantis ac producentis, quae actu est, generetur et producatur.
ò' d.v eïr1 tú..ce íreçavapepr¡xóta xaì ë¡rpeoæ o'i,rw, i¡ re ro'jtr¡v zcpooexeo, épa Quae autem post sequuntur, ab ipsa iam generata natura, qrtae virtus
:<ai töv yevvóvcc,rv gúor,ç, éç el(pnra.r,, èvepyeûç oõoa. ÈE iq oi orreçpatuxol quaedam vitalis et primum principium et actu aliquitl sit, moveantur
&zroxplvovrat Àó.¡or, zlvoüvteç tò yuvó¡r,evov ¡léXplç øri{q t!ç toü eià'ouç et fiant, donec ad postremum formàe deveniatur, resque aut genere
&æoÀí1t|leoc. aut specie similis exsistat. Itaque efficiatur, ut partim extrinsecus,
7 "Ivd. yrÌp xøì, ougêorepov eTæcl¡,r.ev nepl torltcov, diÀÀ<oq ezi tlq xu¡' 26
/rt 25 partim intrinsecus fiat et moveatur, quod secundum substantiam gig-
(:lat.8,ó) oüoíc¿v xaì ¡.r,erapolfiq ëXer,, iv xai ørltiv xúvr¡olv 'Apr,ototéÀr¡q èv
^¡Éveor,v nitur.
rð tÌc auorxie
g ðvo¡.r.d,(er, pdnco ríq f¡ xupícoç xivïor.ç òr,8ú[aç, xoci .itÀ]oq Constat hoc idem planius Aristotelís verbís, quíbus usum eum legi- e
êz¡i röv xupi<,16 xrvÍo.etov, ri¡q re xørù zro¡òv xaì æooòv xaì, róæov. èrri ¡lèv mus, cum de quattuor causis loqueretur. Síquidem causam unde(:g.'s,s)
^¡àp roút<ov ori8èv lo<o6 xc¡hJe¿ ðvuædpxouoáv re xal ëvòosev rlv coü re principium motus a causa formaii distinguit, rationali et quiditali.
ær](dveo,$au,toü ce &ÀÀo¿oÛoso¿¿, roü te gépeosal rÌpxì¡v eivæ1, xaì rò crùrò 30 a0 Quodsi proprie natura compositi forma eius et quíditas est, hoc autem
æo¿oüv xai zrolorl¡.r.evov eTvon, ei xai ¡li xarù tctritó, rÌÀÀù tò ¡-r.èv eTvæl ¡lépoç diversum est causae genus ab eo ipso, unde motus fíeri non potest,
zrotoüv, tò 8é ye æolo'5¡.,.evov. fiæep xaì crì ë¡-r.{,'uXó 9a¡lev ariroxivr¡tæ tÇr ut compositi forma sit causa movens generationis eius compositi, sed
¡léper pèv aùtöv xrveîv, péper, àè x¿vEîo$ot¿' tò "¡àp ær¡XuøÏov ló1ou Xd'puv, unde princípíum motus, id generationem agat, necesse est, quod diver-
zrooòv dæoÀapòv iiòr¡ tiv écruroü popgìv xaì tò eïàoç, årSvctta¿ éautò øri(d,ver,v, sum a forma est, hoc est natura compositi. Hoc igitur proprie natura
ëv}o$ev d¡v d,pXì¡v toü øü{d,velv xaù car5t¡ xrveîo$on, tò éc¿utoü 8r¡},ovótl 35 s5 ipsíus est generantis extrinsecus et simpliciter actu substans, atque
eï8o6 ëXov. é¡roí<oq àè xai emi tõv &,Àl<ov xrvÍõ'e<ov. cò '¡àp pøpù xaì xoü9ov,
tò ri¡v pæprlr4ta, Tò à'è tiv xougótr¡"ta' ãç ei8oq åø"utoÜ ëXov iiàr; èvóv,
¡.tèv
rò ¡.r,èv &vo, rò 8è xútc¡ x¿veî èc¿utó. 6pcoq ye ¡révrol xaì rdq xr.v{oetç tæú'caç,
r&. ye ðLþv7æ xoci xupic,tç gvor,x&., oT,&' eia¡. crÌ rintr& oó¡.r.acø, ë(co$ev òoxei
poúÀeo$øt 'AptorotéÀz¡ç xlveîo$ør, xøì, noÀÀoîç toüto òelxvuotv, óq <iv<otépco 40
npoelæo¡.r,ev Àóyotq. tiv ^¡rip tò, ei8o6 å¡-r.ruol{oøoav aiciav xcri tò eÏvøl æap- 2 ëAovau V ëXovrø M
ayæ'¡oüoæv, iv ë[<o$ev eïval g¡or,v, or]8èv yÌp éøutò ei6 cò eTvau æapd^¡er,v -_
- Arist. z. tg4b,
V 315 tørJqv xai cie xcrtà tò eTSoç xlvíloecoE aitiøv eTvør, poúÀetat. 10 Phys. p 13.
DE NATURA ET ARTE. 743
I42 BESSARIONIS
etiam, quod ex eo ipso mandatum est, princípium primum virtusque
r 'Eæì ¡lèv oüv ro'irov xæl 'ctç dpgr,políø roiq oogoîq xø.¡o'),elre¡a.1, ori toïç
naturalís, quae et ipsa natura vocatur, ut dictum est. Movet hàec
(:tat.8,7) èx òragópcov atpéoe<ov póvov, åÀÀà xo*i ø'3toî6 8i toîç'Apr,ototélouç otipe-
quidem intrinsecus et actu aliquid est, sed íta, ut ex generante primo
ar,tbrar,ç. oi ¡.r,èv yàp ùg' éautöv r&. 1e fuûr&-. oópøca tâ.q totørltøç x,.ví¡oeq
dependeat. .
¡4 lggxr,veîo$a¿ xal èv êautoï6 tì¡v &pXÌ¡v tiÇ xrv{oeoçëyew, of ò' úg' étÉpou xøì
ëEo$ev tl$evrø¿. èri òè tic óq yevéoeóç ¡¿ xai orioíøq Àe1o¡,r.évr¡e xr,v{oeo6 5
5 Atqui dicet Georgius sequi ex praedíctis formam compositío
où8eìq ôq où gpoveî ë(o$ev eivat tiv xupítoç qiriæv. oú8èv 1àp aücò xar&,
naturam non esse, quando generationis ipsius composíti principium (:gr.9,ro)
rò ørlcò yevv&v xai .¡evv&o$ar,, æoreîv xaì no¿eio$ø1, xtveTv te xai xuveîo$cr¿. esse non dicitur. Etenim forma compositi generatione-
Facilis quidem est ad ísta responsio, ,quamquam numquam "o.t."qoitrr..
eivør, ^¡àp d'v sò ørltò òuvd,¡rer xøi åvep1eíç xøtà. cò otrlró. coüto òè eïva¿ inteiligere
dòúvætov. oüce yàp cò æüp yevv&v éctucò oÜte rò üòop oüte t¿ tõv èprfúX<,rv eam adversaríus potuit. Siquidem forma, quamvis unde motus prin-
10 cipium non sit, tamen est principium, ut finis
6À<oq Ì) xai guolxõv, dÀìà tò òuvá¡rer tfr ye &releotÉpç nüp úæó tr,voq ë(o$ev 10 et cuius causa ugitrr..
èvep1eíç æupòç ðvtoq et6 tò åvep1eíç æüp eïvau zrpod,'¡eo$ocr,. ei6 ô æpor¡^¡¡révov Quod quidem proprie princípium est. Sic enim proprie nominare sole-
íi8r¡ xøi úg' Ëautoü d,v d,vco xr,veîo$ø¿ xatà torSç oüttoç úrcolø¡-r.pd,vovtøç. mus, ut elernenta sint materia et forma, causa unde motus princípíum,
é¡roítoq òè xaì èæì tõv dÀtrov.. ò¿' & xøi ðrr' arltâ¡v töv è¡.l{.,úXcov tì¡v ¡rèv
finis. Quodsi forma et finis idem sunt, ut plerisque in locis apud
yevv<o¡,r.év¡v toü8é t¿voq gúor,v, tiv xcrtapÀr¡$eïootv òr¡lø,òr) rcpót¡v òúva¡rr,v,
Aristotelem legimus, forma ipsa ut finis principi'm est. verum Gãor-
15 gius nullo pacto rationem hanc potest probare,
úæò tiq toü levvövt6ç'ce xai æpodyovcoç gúoeoq èvepyeûq oÜo¡ç yevvü,o$aí 15 sed arguit contra
te xcd zrpoú1eo$ar. td, òè ¡.rer' aùtiv úæ' ariciç ii8z¡ tiç yevv¡Seío¡€ gúoeôç' Theodorum deducens illud absurdum, quod idem sit et non sit per
8uvd,¡reóq ruvoç (otr,xiq xai æpócr¡q dpX.is xø.ì êvepleiç tr rcd,v,coq xcti aüciq
contradictionem, si forma ullo modo pro fine intelligatur. puam
oüor;Ç, xlveîo$al, 8<16 d,v èrci cò ëoXarov eiàoq zrpot¡ xai toútou túX1, oünep
rem deridendam potius Theodorus existimavít, quam verbis refutan-
ègierar.. 6nep Ì) .¡ével i eiòer Èorìv 6¡rouov, tQ È[co$ev x¿voüvtí te xaì æo¡oüvt¿ dam. coincidere etiam in idem tres illas causas, formam, fínem
aitiqo, óç nfr ¡.rèv ë(c,l$ev, nfr òè ëvòo$ev tò xa'ç'orloiav ylvó¡.,.evov yiveo'$ai20 20 et unde motus, apud eundem legimus auctorem. rtaque si unde motus

te xa[ x¡veîo$a¿.
principium et natura est, síc forma quoque principium est et natura.
e Køi oTq òè 'Apr.ototéÀr¡ç rérrapa. air¿ôv ei8¡ tisetar, taùtò toüto oag\ore- Addo, quod forma principium est, quo res moveatur motibus proprie
(-lat.S,s) pov òelxvurør. àropi(er y,ìp tò 6$ev f¡ &pXù ric xr,ví'¡oeco6 algov roü ei8rxoü dictis, quod satis est, ut statuatur formam et esse et vocarí ,r"tr.ã-.
V B15v ¡e xai xøtà còv lóyov xøi rò rû f,v ETvø¡. ei oüv ! ¡.r.èv xupi<,rç toü ouv$étou
fd Aristotelis quoque sententia manifestum est, quí libro secundo de
naturalibus rebus, dum ostendere nititur res naturales motus quietisque
9úo16 eò ei8oç ariroü xai cò ti f;v eivai èorrv, toüto òè ,åt¡,¡,o eÏòoq airí46 toü 25 25

6$ev f¡ xiv1orc,, oÛx d,v eir¡ tò toü ouv$étou eiSoç aitr,ov tiq ctùroü "yevéoe<oq princípium in se habere, motuum proprie díctorum utiiur
xwr¡rr.x6v, dlÀri rò ð$ev ri¡ &pXì xrví1oecoç, 6æep Èotiv diÀ?.o toü eIòouç,
"*.-pìo
auctionis, alterationis, delationis, generatíonem vero omnino praeterit.
"Ìc I' a'itoü T oü
M 1g8v íçor. rilç gúoe<oq cr.rltoü T oü ouv$Étou. eir¡ d.v coüro xuploq ! Quodsi quando generationem quoque ad naturam referens Aristoteles r0
levvövtoq gúo16 ë[o$év re oõoa røi riæÀõq Èvepleiç, xai ë'ct' f¡ è[ ørit!6 naturalem vocat mutationem, quandoquidem naturalis et secund¡¡¡ (:Br.o,rr¡
xæcapÀr¡Seioa.rp<ß'cr¡ dpXì¡ xøì' guor,xÌ¡ àúvø¡rr,ç, flv xai aritiv gúouv xaloÙor,v,30 S0naturam est, ut quinto de rebus naturalibus libro ostendítur, non
éç eípr¡tocl, ëvào$ev ¡lév ye aÛti xr,voÜoø- xel. fl xai èvep'¡'eíç oõoø, xtvou¡révr¡ tamen ita hoc intelligendum est, quasi generatio proprie a principio
òè 6¡.loç úæ' arltoü toü '¡evvövtoq. fiat, quod in re sít, quae generatur. Etením duobus modis res naturalis
10 Ei òè gøir¡ leóp'¡r.oç toútr¡ tQ lóTQ có 1e toü ouv$érou ei8oç ¡.r.i¡ eÏvøu dícitur aut tamquam principium, quod in re, quae mutatur, insít, cui
(:lat.8,s) gr5orv, ei ¡.r,i xaì, tlq øritoü toü ouv$étou yevÉoeoç elí[ &.pyt¡, eí ye tfr toü res violenta artificiosaque opponitur, aut quod via naturae consueta
ouv$étou yevéoe r ër,erar, ga¡rèv óç et xoci ¡rì¡ eir¡ tò eiàoq dpXì¡ cle coü ouv- 35 35 fiat, cui res divinitus acta sive casus ex adverso
constituítur. Generatio
$Écou yevéoecoq f¡ éç cò 6$ev i¡ xLv1or4, ëotuv 6¡r<,.16 ¿pXù i óç téloç xai itaque hoc secundo modo, non primo dici naturalis potest. Haec doctissi-
oü Évexæ. ô xaì, xupíoq èoriv &pXí1. oüco 1ùp xotì xupr,oÀexteÏv pouló¡.r,evor,
d¡v ¡.r.èv {i}.r¡v xcri tò eT8o6 otorXeîc, aitiav òè tò 6$ev í¡ xLvt¡a,.ç, tó ye ¡.r,i¡v
téloq, &pXÌ¡v òvo¡.r,á(o¡rev. ei 8è xo(i cò eTòóq te xai téÀoç ou¡,r.ni7rrouor xøi çò
aùró eior,v, éç nøpù tQ 'Apr,ototéÀe¡ èotiv eúpeiv æoìÀaXoü, xøi cò eISoç 40
arlcò óç téÀoq èorìv &p7,{. ou¡l.æuzttóvtcov ce o¿ð d'lÀí1Àor,q xacù tòv øricòv 10 i) xaì Ml Y orn. xai I t2 xu¡à.. .. únoÀa¡i,púvovra.çM add. in narg. y in
gr,Àóoogov töv cplöv øituöv, toü téÀouç, coõ ei8ouq xai toü 6$ev f¡ &pXì¡ leztu | 3A úfz¡v1 M add. et d.et. orouXeiev I Bg xív.qa4 M add. et del. ùpyì¡ ,ci¿ç
xr,v{oecoç
ri6 xrv{oeo ç, ér,eran crt$r,ç, éç Ei tò 6$ev i xivlor,q &pXi¡ xøì' g$ar'ç èa'rtv,
i
i

L4+ BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. T45 I


I

xøi rò eTðo6 êxeûvcp ou¡-r'æiætov dpX morum virorum sententia est. Síc nos ab illis accepimus. puod latius
Seréov xæi çò riPXlv eTvar, cò eÏ8oç hoc loco censuimus explicandum, ut quaestionis determinatio dílu-
toü cùç xupí,oç xwi¡oer.çx¿veio'$o(¡' t cidior fieret.
te xal elval, xocl xøt' aritòv 'APr'
Caput IX.
rà quotxù >êv êæutoîq &PXì¡v ëXer'
V 316 ëXe¿, òr¡Àöoør, poutró¡revoç ïoi"à"iy¡l.""r' tæiq xupic'rç
xr'vlloeor' Xpflcac' æíl$¡oel 5 At Georgius non modo contra Platonis sententiam disputat,9
rs xc{l ri¡¡o¿óle¿ xo,ì,-rfr^xot,ì, cáæou gop4, yevéoecoq oùò' 6Àcoç ¡,tvr¡o'$eíç. sed etíam Hesaiam, ad quem scribít, hortatur, ut doctrinam Platonís(-gr.ro)
Ei Ðé æore xal riv 1éveouv guotxiv 'Apr,otoeé],ouç &xoúo¡rev Àéyovto6- contemnat ac pro nihilo habeat. Optat praeterea ei, ne huius philosophi
a:rr.r,rlt,
'-î;ôöxai yáp èotr, guorxi xni'*n-à' gúolv, óç åv cÇr e cöv guolxõrv à¿8úoxe¿ - díscíplinam imbibat. puod equidem non admiror. Sic enim imprecari
o,jX oúc<o ¡-r,évcou uor¡"éou, óC yevéoec,iç xupíoq, &n' ù'pyi¡ç èvuæøpXoúonç 10 bona amicis Georgius consuevit.
tQ .¡,evv<o¡lév.p,
"ìC
8r,xõ6 yæp.ct,9uolxòv }'é1ecal.ì óc ¿E huæøpxori. 10 Illud vero imprimis risu dignum est, quod: r>Te, inquit, amicum
1.uo¡,é,4e.
éq non patimur Platonem admodum sequi, quem nos nullo pacto sequi
oIç ¿pXìç .,6'¡r.*þai.iou",,'iptup &vrlxercru tò píq( xui' xorù' cé7.v'r¡v' fl
te xai æin6' voluimus.< Quod perinde est, ac si diceret:Te enim amicum non pati-
xarà' civ .i.Sriot, cfr 9úoer' 1r'vó¡levov æpóo8ov' ð tò úæèp 9r5or'v
oüv tré1ol'u' d'v guolxi xacà toücov còv Ser5tepov mur aliquid scire, cum nos nihil sciamus. Atqui non íta sentiunt
¡,r,acov &vtíxeucøl' i'ì'iuto"
ori xatà tòu ipõ"ou' o{it I coiq æopl tøütæ oXoÀúoaol Ðoxei oogoiç 15 doctissimi virí, qui post Platonem atque Aristoteiem tam in Asía quam
"pórrou, òr'rì rù¡v 15 ín Europa claruere, quos longe plures esse constat, quam ut hoc loco
cà zupoer,pr¡¡.r,évoc. otitolç f¡¡leiç æøp' aritöv è818&X$r¡¡'r'ev' x&vtorü'$o¿
enumerari possint. Nemo sane ínter eos est, qui non admiretur Aristo-
coü æpop?tl¡¡rn"o6 ¡'oXjp"nu **¿ tiv cõv èvtuyXøvóvrcov
tìrgóleuav òeîv fpiv
lecopyiou ztøp' øútoü ðxeivou telem, non colat venereturque Platonem. Nam ut Graecos praeteream,
ë¡o[ev èxgeivo¿¿ ,rlo"iì"pou. &À¡.r] cò ¡rèv xoccà'
nonne I\{. Tullius Platonem omnibus locis mirum in modum extollit ?
eioeveX$èv èrr"yei1r¡¡t"ø' o{lrt'l æctp' f¡¡lõv Àé}'ucæl'
Quod ignorari a Georgio profecto turpissimum est, cum se Cíceronis
20 aernulum faciat. Augustinus vero, inter doctores nostrae religionis sapíen-
Ke9"r,"'OT¿oÛxðp$öçéøvocvtioqnelpõcal¡'r'ecaæelSer'vcoùqpou)to-20
tissimus, Platonem quidem supra ceteros omnes philosophos admiratur.
toi6 flÀúc<'ivo6 ptpÀior'ç æpooxeio$ær'
¡lévou6 gr,lonovótepov Boethíus etiam philosophiae studiosssimus Platonis dísciplinam praedi-
10 .o Ðà orlx aritòç p.óvov c!ç fltr&torvoq xo(fo(9Poveî oo9íøq, tÌÀ).à xæi tòv cat, eamque usque adeo sequitur, ut in libro, quo opus Aristotelís æepi
giÀov øritQ
,Hoo¿tæv tørirò æpocpóæe¿ æo¡siv xa.\ rù 8e¡vótøco¿ øùrÇr èæøpã'cal åp¡.r.r¡veiøç exposuít, multa in quibus dissentíre a Platone Aristoteles
o¿ yàp eiol$e 25 videtur, nullam continere díscordíam pollícítus sit ostendere. puíd
oió¡lrroq eÜXea$ær,. xal' toüso ¡'r'èv ìioc'rç $øü¡'tø où8év' co¿o¿ÜT
&ltov,6.ct pou).ó¡.r.e$ú25 Albertum memorem, cui ob excellentem inter recentiores philosophos
coî6 gí).or,q rix.oso,. èxeivo òè xo¿i æo),loü yé¡ocoç uoÛ

o", g,1]oi,9iLåì Uu"n o9ó8pø nÀøcovl(erv, øritoi pr¡8' 6À<oq æÀætorví(ovceç'< doctrinam Magni cognomentum fuit ? Hic quamquam omnibus fere
æÛtol ogóðpø nihil enim tunc Platonicae disciplinae in
óoæeg ôiv ei ëIelev' ori 1àp pou)'ó¡re$ú oe o9óàpæ gpoveîv' locis Aristotelem sequitur
&gpøivovteç. &).I; oùX oÚcc^rq, oriX o{ictoç, <I &v$pcoæe' oÍ te èv 'EÀìú8¿ xaì' latinam linguam conversum - habebatur tamen vi quadam veritatis
'Áàíç ¡rrtà flld,covø xæi'Apr'ototÉ)'1 1evó¡'r'evot'
.
oogoì' d'vàpe6 oüroü 8' eloiv -
30 cogitur laudare Platonem propter paucissima quaedam, quae ex libris
-
&p¡$u.oü xPeíccouq, rTv 30 Proclí interpretata perlegerat. Itaque neminem posse in philosophia
M L99u
'È.,rní.u'te xai Àcr''r perfectum esse fatetur, nisí se utriusque philosophí doctrina excoluerit
V 316u
i¡r".ê,poç xæi ðp$iç et tam Platonis quam Arístotelis sententiam díligenter secutus phílo-
èla.iper. ztavtocXoü. ô p1àè leóp1r' sophetur. Georgius vero longe aliter sentit et díscíplinam Platonis
øùXoüvcø. Aliorotiuóq çe ørltòv ô oo9ócaeo6 Ûæèp n&vraç toùq ótÀtrou6

,$øup,i(e.. xøì, i3oét,oq àé, &vì¡p xal ørirò6 êq tà ¡'rd']'rocæ epó*r'¡'toç' 35


'r'ì'ooo*iøç
otcóç1exæirà.çàoxorloaqtoivqlì'ooó9olv8r'ø9coviøqoù8e¡-r'iævæepr'éXer'v
ò,org,ouinu øv coiç eiq tò æepì' åp¡r'r¡veíaq 'Apr'otocéIouç è[1'¡¡rocct'xoîç ènæ1- 35 Boétuoç M Bodtroç V
yé1.}'.'n,tÌæo8ei[euv.éôè¡.r.é1ot6'Atrpépcoç,tövvéo¡vto'Jc<ov9t},ooóg<ov
à &.gro"oç xai cöv ¡let' øri, òv èv 9r'Àoooqiç 1|úutie re xaI xø'$r¡ye¡'r'óv'
xal'cot' 5 Arist. Phys. p r. r93b, ta. I Z5 Georg. Trap. Ep. ad Hesaiam, suþra to6,
'AjtototéÀe,. æøvrøXoü ouvr'otú¡r'evoq oriSèv y&p æ<o
- töv coü flÀúto¡voç' 40 13 sq, | 32 cf. Cic. Orat. r9. De orat. I rt, 17. Brut. 3r. Tusc. I zz. De fin. V 3. I
iàíøv eTxov Âøeivo¿ pecapeplr¡¡révov 9<ovdv - 34 cf. Aug. Contra Iulian. V 15. De civ. dei 8, 4. rz. 13.
oûàèv röv flì.øso¡v¿xöv ei6 dv
Mohler, Kartlinal Sessariou, fIL 10
Í

146 BESSARIONIS DE NATÎJRA ET ARTE. 747

spernend.am vituperandamque existimat. Sed utinam veritatem ali-


quando intelligat. Intelliget autem, cum nosse se ipsum poterit. Nos
autem admiremur quídem Aristotelem, admiremur etiam Platonem
et ex utriusque disciplina, quantum possumus, fructum haurire cone-
5 mur, Georgium et quí Georgio similes sunt, cum eorum moríbus relin-
quentes.

èxeîvov 1a[peuv einówe6.

4 cJ. Albert. M Metaph. I5, 15.ed'. A. Borgnet VI þ' rt3a

10p
Toü Nrxctía6 B¡ooap[<,rvo6 M45
BESSARIONIS NICAENI
ADVERSUS PLETHONEM tlpòç tù llì,ri$ovo6 æpò6 'Aprotocéìr¡ æept oùoíag.

DE SUBSTANTIA.
Eí trç åæÀõç re &"¡ta xai dxprpöç å$eÀí¡oer,e tiv lli.{,$ovoç æpòç 'Aproto- r
téÀ¡ æepi oùoiøq &¡.r,grop{t4or,v 8r,iàeîv, èv fi roü 'Apr,otoréÀouq ,uàq xa$'
Díe nach{olgenden Ausführungen Bessarions, ein ,,loses Blatt, keíne 5Ëxa.o¡&. re xq.I xørà ¡.r,époç orioíøç ¡ráÀlorø xæi æpócæq xocl xupr,óræcø tr$s-
Abhandlung", rlchteten sich an Theodoros Gazes, um ihn zu einer Er- ¡,.évou eTvør, oùoíøç, ori tà, xøSóÀou yév¡ r¿ xai eià¡, [IÀí].q(,)v øûtoü óoavei
wiclerung aìr plethon zu veranlassen. Plethon hatte in seiner Schrift æä,v torivøvciov coîç oõor, láyovtoç ènu).ø¡.r,pd,verør, óq ài r,ìq xøSólou orioíaq
(IIepi ôv 'Apuoto-
,,De plaionis et Aristotelis philosophiae differentia" ¡trl),r.or&" te xc¿i xvpxíraræ xø.r' q.itr6v re xo'i llÀú,tr¡vø oüoaç oûoíaq xøi
ter.r¡ç ,rpòç flÀdtovo¿ àr,øgépetctl, bei ÌVIigne, PG 16o' BB9-932) die rpcica.ç oùoíøq xø.i cà p.a.),rcra ¡e xq"i nptíti.i,ç ðvta, 'íotr,l tò (i1rr¡¡lø coüro
Unierschiede zwischen Aristoteles und Platon gekennzeichnet und sich 10 eiç tøütòv tQ rcepi iàeõv ilxe r.v ló1cp.
hierbei zugunsten Platons ausgesprochen' Im 4' und 5' Kapitel hatte "Ovccov ¡"r,èv.¡àp siÐöv xc(i n*paòer,y¡rd.rr¡v c¿ûcöv èv ,uñ grioer, êortlrl.;,v,z
er insbesondere die aristotelische Auffassung vom substanz- und All- fl poúlecør, flÀd,tclv, xâ,v xøì, 1t&ì,øra oûoíaç arlrâ, Eîvc,c¿ $eréov, ,Íre 8ì¡ xai
gemeinbegriff und dessen verhältnis zu den Einzeldingen (tò xø$ó)'ou, npcltc,oç ðvcø xai ¡t.&)'tora övra xai cöv tfro*e u)kú. ¡e xo.i &pyérv'r.a- øIr¿ov
iò ,.orà" ¡_úpo6) abgelehnt. so sehr Bessarion seinen Lehrer Plethon '¡àp airr,a,roü xøi ø.i<í¡v¿ov èær,x{pou ¡.r,&}.ìóv te ðv xai tr,¡.r,r,ó,repov ðv, xøi ,roü
und. über ih.r hin"rr. Platon selber schätzte, so war er doch hiermit lb.¡rvo¡lévou ¡.r.év, &ei ðvroq 8è ¡.r,r¡àéæoce cò ¡-r,Ì¡ 1éveolv ëXov, òv 8è riei roÀÀÇr
nicht einverstand.en. Deswegen sollte nun Gazes den Aristoteles ver- 8{æou æpeo'pútepóv te xai tr,¡rr,ó,repov xaì gr5oer, xøì, t&let xai. n&or 8ì¡ cpóæor,q'
teidigen od.er, was Bessarion noch mehr entsprach, die ,,Übereinstim- ei ò' é nepì aúcöv lóyoç repecio¡tarú..ce di.1 xøi oùòèv úyr,óç,'Apr,orcréìr4c,
tnor! der beiden antiken Philosophen" aufweisen. Vgl. dazu Allatius tà xa.¡à. ¡.r.époq oüoíøç æporr,Seiç tõ¡v xcr$ó).ou, &.gr,ora o'íe¡at eI ye ctõ,rar,
De Georgiís p. 387, ferner meinen Band I 393 f' -
¡rèv coïq d,À).or,q &n,xow ögeorl¡xaor., xøi Xtopì6 arlrõv oûò' ä,v eTev èxEîvø¿.
Die Schrift ist in folgerrden Handschriften überliefert: 20a[ ò' è\ &"garyéoecíç rc xui. èælvoiç cò eTvæ¿ ðXouor,, xøi ¡,r.dÀr,ocæ ei cò èæi
toîq noÀÀoîq x*$óÀou voí¡oewç. 6oce coü æepi iðeöv Àó1ou &xr,vdcou flÀd.tovr,
a) Venedig, Cod. Malc. gr. $27, fol' 45-45':M'
b) Veneclig, Cod. Marc. gr. 589, fol' 6z-62'' xai arirQ IlÀ{$ovr, ¡róvov,roç ciÀ¡Ser5er llÀ{$c,rv,'Apr,otocélr¡e ¡re¡rgó¡revoç.
c) Rom, Cod. Vat. gt. t4z\, tol. 66"-67' ei 8' åxeîvoq èÀe1X${oecø.t, lter' 'Apr,otoréÀou6 i víNr¡.
d) Rom, Cod. Vat. gr'. 1393, fol, 87-87"' E't li.c, oõv ouvr¡yopõv 'Aptocorélec IIÀ{$ovø èlé1Xecv poriÀor,co, æpòqa
25 tòv rcepi i8aöv Àóyov åvr,o,rd,o$c¡ æpõtov x&xeîvov å).e^¡Xéco. ótÀloq "¡rip
no-, Cod. Ottobon' gt. 21, fol' 84"-85'
"j
fj Flor"nr, Bibl. Laur' Plut' ro. Cod. gr' r\, fol' 69-69u' p.&r1v re å,v æovoír¡ xøì Ðp{4 6Àc,rq oùòÉv. xai aúc¡ rcpóq ¡e xai xvptar&.rq

g) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. P rr9 sup' fol' 34-35"' 'Apr,ocotéÀouq ouvr¡yopícr. Seutépø, 8é, eí tr,6 ocriròv gøir¡
-
èpeî àè crÌlr¡.$éç
-
tj U"itu"d, Bibl. Ambr. tsp] Cod. gr. T I' 6, fol' z5-26'" ),oyr,xõç aûròv ðv rfr loyrxfr æepì töv ðv,uc¡v oxEæró¡.r,evov dgeîo$ar, ¡,r,èv röv
i) lVlünchen, Cod. Mon. gr. zl, lol' 84"-85' i8eõv 6loç, óc Ei xaì eiEv où8èv npò6 còv Àó.¡ov oüocrq, nepi 8è tõv øio$¡eöv M 45u
30 8i toú,r<ov oðo¿õv xøi coü èvvor¡¡løcr,xoü ,re xøi èrwoLq xæSólou oxé-
¡.r,óvov
Die älteste Niederschrift bietet die bekannte Sammelhandschríft nreo$a¿. toüro xøl 1àp eivar, rò cöv xo.$' Exo"oræ ouvovr5¡.r,oq xacr¡yopo,3¡levov.
Bessarions cod. Marc. gr. 527. Auf ihr beruht auch die vorliegende ròv yùp i8'¡¿v¿xòv &v$poæov oüx &,v ouvovú¡rcoç fi ,Ív$p<,ræov touài coü d,v-
Erstausgabe. Ein vergleich mit mehreren der weiter genannten
Hand-
$póreou xør¡yopeîo$ør,.
schriften erweist, daß es sich bei d'iesen durchweg um spätere Ab-
Køi øücoî6 yàp flepr,æørqrr.xoîç Soxeî ruepí -.rrvcùv tõv øùtöv èleïvar,
schriften handelt, die wohl die mannigfaltigsten Schreibfehler enthalten,
a

35 loylxöq ¡e xai guor,xõç xøi $eoÀo1r,xöç oxéæceo$ør,. æepi 1àp söv i8eöv
aber keine Bereicherung für den Text bieten' lóyou ,Ív tr,ç roü êæi roîç æo}ìoiç cíðouç
1d,pr,v Àoync,öç ¡rèv 8taÀí1r{,,ar,to zrepì
15O BESSARIONIS ADVERSUS PLETHONEM DE SUBSTANTIA.

còv Àó1ov æor,o,3¡revoq. guor,xö6 8è repi coü èv coÏ6 æol)'oîç, ô òi xøi Àó'¡oç
xai sò ri iv eîvør töv øio$r¡röv èoc¿. .$eoloyuxöç òì¡ æepl roü npò töv noÀÀã¡v
xøi röv zroÀ).öv o¿iciou xøi d,pxetr5æou xøi æøporÐeíTþro(foc $etopoüvtø, ô xai
rcpór4v oÛolav xøi ðvc<lq oùoíæv elvotu oriòeìq
xø"ì, p,d,llorø xocl xupr,ócøccr
oriX é¡r,oÀoyí1oete, xo(l øriròv épõv 'Aplotocélr¡ èv cÇr cöv ¡'¿età cà guor'xà 5
THEODORT GAZAE
). sooaürri re xa). rorøürcr æepì, cie &iòíou orloiaç gr,Àooo9oüvr&, ¡e xøl $eo-
ADVERSUS PLETHONEM PRO ARISTOTELE
Àoyoüv,ø.
To¿üca eïp{o$o ¡.r,èv toü úæoòeTfocr, Évexor r}v oloouoav ä,v rcpòç cò no$or5- DE SUBSTANTIA.

Mit dieser Schrift kam Theodoros Gazes der Anregung nach,


die Bessarion in seiner Skizze lIpòq r&'5 llÀ{$<ovoç rc,rò6 'Apr,orotÉÀr¡
æepi orioía6 gegeben hatte. Gazes verteidigt hier Aristoteles gegen
toiç ðp$ócepóv te xo(l pé)'rr,ov &v èpoüor æpoo$e'céov üÌqou' Plethons Auffassung. L. Stein hielt die Schrift für einen Dialog zwischen
Plethon und Theodoros. Doch sind die dem Text vorgesetzten Namen
8 cf' Arist. Metaph )' 6. ioTtb-ro7za lediglich Stichworte zur leichteren Einführung des Lesers. Die Schrift
war dem Mönch Hesaias gewidmet. Mit inr wurden die nachfolgenden
Auseinandersetzungen durch Michael Apostolios und Andronikos Kalli-
stos eingeleitet.
Die hier vorgelegte Erstausgabe beruht auf folgenden Hand-
schrift e n:
a) Mailand, Bibl. Ambr. tsgl TI 6, fol. r-7:T,
b) Mailand, Bibl. Ambr. B r4r sup. fol. r--{o : B.
c) Mailand, Bibl. Ambr. F88 sup. 1o1,67-7r,:F.
d) ilIaitand, Bibl, Ambr. D rr8 inf. fol. r21-rzgv : D.
T (Cod. chart. ÍS,z X ro,zcm, z41ol. XV saec. ex. vel XVI saec.
in.). Von lol. z4 an ist ein ungefähr gleich großer Inkunabeldruck mit
Plethons llepì rTv 'Apr,ororéÀr¡ç rcpòç fIÀd,,r<ovø òuøgépecar, beigebun-
den. Die einzelnen Stücke der Handschrift (außer der vorliegenden
noch Theodoros' De fato,1 ein Brief Bessarions an Gazesz und Bessarions
IIepì oöoíøç3) sind von verschiedener Hand geschrieben. Die Abhand-
lung Gazes' Adversus Plethonem ist recht sorgfältig geschrieben. Was
die Güte des Textes anlangt, steht T an erster Stelle, Vor allem bietet
T den Schluß der Abhandlung, den die übrigen alle weglassen,
B (Cod. chart. 32,5 X 2r,Bcm,3zf.ol, XV saec. ex.) enthält neben
der vorliegenden Abhandlung noch die in diesen Streit gehörende
Schrift des Andronikos Kallistosa sowie die im Zusammenhang hier-
mit stehenden Briefe von Nikolaus Sekundinos und Bessarion,s schließ-
lich eine Streitschrift des Gemistos gegen Scholarios. In der Textgestalt
der vorliegenden Schrift kommt "B von allen Handschriften dem T
noch am nächsten, zeigt aber auch Verschlechterungen.
1 S. unten S. 236 2 Bessarions Briefe n. 3 S. oben S. r48--r5o.
35.
a S. unten S. r7r. 6 Bessa¡ions Briefe n.
5r.
T52 THEODORI GAZAE ADVERSUS PLETHONEM DE SUBSTANTIA.

F (Cod. chart, 2r,7 X r4,5 cm, 3J6 fol. XV saec. ex. vel XVI saec'
it.) entliält eine Sammlung philosophischer Schriften teils antiker,
teils byzantinischer Herkunft. Im fraglichen Text zeigt F bedeutendere
Verschlechterungen und Auslassungen, trägt aber auch einmal zur Ver-
besserung der übrigen bei.
D (Cod. chart. fol. r bis r22: 34,5 x 23,2 cm; fol. rz3 bis 16o: Oeoôópou TI
zB3X rB,2cm; fol. 16r bis 164: 34,5 X 23,2cm, XVI saec.) enthält
BI
IIpò6 [IÀ{.$orva ùæèp'AprororéÀoug. n'67
namentlich schriften und Briefe von Theodoros Gazes und Bessarion. D t25
Die Schrift des gesarnten Kodex ist sehr unterschiedlich, D stellt die
IIÀ{$ov. r>lløparcÀí1ouov ò'øùcQ x&xeîvo tó' cò ¡.rèv xø$ólou rfr úÀ1¡ 1, r
schlechteste Überlieferung dar.
g&.oxe,.v &vdÀ0.¡,ov ëXer,v, cò 8è xøcâ,
Die Überlieferung des Textes erscheint im allgemeinen mangelhaft. ¡.r,épo6 eí8er,.<

Mehrfach sind h nsichtlich seiner Richtigkeit Bedenken am Platz, falls


b @eó8opoq. 'O pr,èv 'Aproeoté).1ç rQ xorvöE ¡e xai" &.opioraç ëXer,v rò e
xø$' ô xøì ¡lr¡$èv rõv xatà ¡.r,époç èvep1e Lq nepr.êyov 6pr.o$øí re xa.l. pepop-
man nicht Flüchtigkeiten des Verfassers annehmen will.
göo$ar &vdÀoyov ëXer,v æritò cfr tiÀ¡ grloiv ðp$öq lÉycov. oútor yùp xøi riv
Über den Gang dieser schriftstellerischen Fehde vgl. Band. I 393 bis
úÀr¡v ëXouoøv $e<,lpoüpev, &vei8eov ðr' oõoav xøì
¡.r,{æro Ëc cóàe tr, 8rø¡_r,op-
396. Über Gazes'Leben und Schriften: M. Boivin, La querelle des goupévr¡v te xøl épr,(o¡révr1v.
philosophes du quinzième siècle: Mémoires de littérature de l'Académie
des fnscriptions. fI (Paris 1736) p. 7r5-72g (enthält teilweise Über-
10 IIÀ{S<ov àè rfr pèv Àa¡,r.pcÍv<,rv {.,eu8! ouÀlo^¡í(erur., tfr òè æø6;rÌ cò 8¿ctòvs
lélr¡$e æpörov åøutòv æapaloyr(ó¡revoç, rà 8è xai d,ouÀÀóyrocø g&.oxet.
setzungen aus dem Briefwechsel Michaels und Bessarions) . E. Legrand,
ori8è yrÌp ei èv tÇi 6À9 tõv xarà ¡répoq d,$poío¡.r,ør. rò eî8oq, rò òè xa$óÀou
Bibliographie Hellénique I (Paris rBB5) p. XXXI ss. Die fraglichen
6Àov c', xaì rivúÀoyov ë1er,v tÇr eí8er, rò xø$óÀou ouÀÀoyr,o¡.ròq ëococ¿. ei òè
Auseinandelsetzungen sind bei Legrand (f p. XXXVI) infolge der
cò èv 6À<,0 oûX orSrco, tò ei8oq 8è orlx åv 6À<p, &Àl' d.v rò 6).ov tr, tQ zceprextòv
fehlenden Unterlagen völlig irrig dargestellt. L. Stein, Der Humanist
15 Elva¿ töv xacà ¡.r,époç <irç cöv
¡.r,e pöv cò 6Àov, cò ro¿oürov 6Àov oûx ôiv ëxer,
Theodor Gaza als Philosoph: Archiv für Geschichte der Philosophie.
dvdloyov tQ eí8er,. ori yàp åøutoîq, rÌÀÀ' årépor,ç d¡e. d,vríÀo1ov tà ëXovcø
II (Berlin rBBg), S.425-458. Gercke, Theodoros Gazes. Fest-
schrift Greifswald r9o3. -4. in seinem Beitrag recht dankens-
o'5r<oç' ei 8è rò ei8oq orix ori,<oç, &lÀà æpòç riv úlr¡v xcr$' ò Ëxaarl, èocr.v,
- Stein bietet
werte Angaben über Handschriften. Seine Einreihung cler fraglichen
6oæep üga xai èvvoeîv Xp{, oùà' oúro-¡ cò eTòo6 ðv tQ 6Àcp, cÌÀl' øûrò Èl oü T t"
sò 6Àov xøi xacd. ¡.r.époq, 6 gøpev ëXelv &vd.lo.¡rov ce ei8el. oútco 8è é ouì-
Schriften, ihre zeitliche Ansetzung, ebenso ihre Anspruchnahme für
20 loyro¡-r.òç i,orat, i5ø tò xa$ólou &vd),oyov ëXer, tQ eí8e¿. orl
diesen oder jenen Verfasser ist, wie Gercke zu mehreren Malen zeigt, ¡rì¡v &ÀÀ, oriSÉ,
eí tr,q aürQ òoir¡ åv cQ 6lqi eïvær, rò touoüro eISoç, oulÀoyro¡.r,òç ëorør,, oö
überaus willkürlich und abwegig, da Stein von diesen Schriften nur
poriÀeceu. cò yàp xasólou orlx 6lov cr,, tò 6lov Èv åaucÇr ëxer, cò ei8oç, &rÀ'x' 67"
die Überschriften und allenfalls einzelne Sätze gekannt hat. Gercke, fi
der erstmals gründlich in den Stoff eingedrungen ist, wird durch die fi æepr,excóv ce xøì eiç ¡.r,épr¡ 8r,ør,petóv. co¿oüco yd,p ror, çò xø$ólou. rò Ðè
xo^i Èl eiàouç ouyxeiosar, cò 6Àov éç ørirò åv éøucQ ðxer,v ,uò ei8oç ou¡.r.paivet,.l) r25v
nachfolgenden Veröffentlichungen und durch früher Gesagtes (Band I
25 Yeu8èq xøi cò ðvepyeiç ¡r&D.ov cò xø$ólou ETvø¿ xøì, øûcò éauroü æpótepov a
359 ff ., II p. VTI f.) überholt, auch seine dort gegebenen auszugsweisen xocì, arlcò ørltoü xætr¡yoporl¡levov. cò yúp cor, 1évoç xøi 6Ào16 tò xø$óÀou æpoo-
Veröffentlichungen aus Handschriften.
Àapòv pèv rc).q 8røgopúç.ce xa| i8r,ócr¡tøç xæra¡tepL(eræt eiç.cà. úg' øricò xalB l"
Gedruckte Schriften von Gazes: lnstitutionis grammaticae libri IV
pê,poç êxd..crou ylverar, töv ro¿orlrcov, òr,crr,por5¡.r,evov eiç có cr,
(die erste griechische Grammatik des Abendlandes) Basel r54o u, ö. !v eîvø¿ xorl ròv
Laudatio canis, bei Migne PG 16r, 985-988. De origine Turcarum
- Àóyov åxúorou. æplv 8è Àøpeîv, iicor, ó61évoq | óe Eiòoe ruyXd,ver, xør¡yopoú-

ebd. 997-roo6. -
Eine Beschreibung der Hagia Sophia bei L Fr.
30 ¡.r,evov. xøi nepÉyeL ori æepr,éXetu¿. (ßore ei rò xøSóÀou ce xæì, xorr¡yopoú-
-
Boissonade, Anecdota Graeca e Codicibus Regiis descripta. V (Faris
pevov cõv xæ#' Exa,srov ðvepyeiç ë.a¡t" rù. xøcâ, pépoç aírd.., 6 ii8r¡ ðvepyeíç
&v$p<'læoq xøtr¡lopeico d,v coü èvepyelcp &v$pónou, xøì, é åvepyeiç íææoq roü
rB83) p. 59. Einzelne Briefe bei Migne PG 16r, roo5-ror4. Boisso-
nade I. c.Y-377 ss. Th. Klette, Beiträgezur Geschichte undLitteratur
ðvepyeíq 'ín¡cov. xo.I npooío'tør, Ðì¡ cQ &r6ttq cò ¡rr¡òè ðni æÀéov eïvø¿ rò ro¿oüro T 2

der italienischen Gelehrtenrenaissance III Greifswald rB9o. E. L e g r a n d, 8 $eorpoü¡.r,ev TFB Seorpoú¡.r,evo6 D | 11 æpõrov T F B zupötø D I 12 ei TBDI
Cent-dix lettres grecques de François Filelfe. Paris r89z, p. 329 ss. F orn, | 24 ouyxeio,$ø¿ T B xeïo.$a¿ D xuveiogø¿ F
Vgl. auch vorliegenden Band: Briefe. 3 Pleth. De differentia c. 5 (PG 16o, 897 C).
I54 IHEODORI GA.ZAE ADVERSUS PLETHONEM DE SUBSTANTIA. 155

xc{,r1'fopoúpevov roü r5æoxer,¡rávou. ei àè ¡t\, i¡rou ëxo"crov töv (rþ<ov rcd,vrø l,vtopl¡lórepd, te {¡¡rîv xai dp¡ì¡v tiv xcrrd, 1éveor,v ëyov.ca., 6oæep &,pø. xø.i
{,oræ¿ rù. (ðn, ì ctv$p<'ræoç ë,orat 'írtroç, xøi ô.c¿oüv ëoca¿ é,woüv. xuplócø'tæ),êyerw, rîv f¡ 1éveorq èv tQ øritQ Xpóve.ro¿øürø
,itg,ø ríæÀöç xøì,
5 Teruci 8è tà &roæa xai é grÀóoogoq llopgúpr,oq ouvopöv, &vip æoÀÀQ Ðè cà xøS' Sxaoru xøi cò æe pr,éXov ève pyeíç, rò úg' oõ òuvd.¡.r,er, aútò æepr,éXetø1,
oogótepoç llÀíl$orvoq' lrò 8è (Qov, gr¡o.ív, oüce orl8èv roúrov èotív, êæel coüto æpótepóv re xai xupr,ótepov xai ¡.r,&ÀÀov òv Àéyolco d,v òpSöç. æepr,éXouou
cà eiài¡ õ'Xoiev ,rà6 àlagopd,q, oü.re n&.oaç ràç dvtr,xeu¡-r,êvuç ë,yet 5
æó$ev d.v 5 òè a[, xa$' Éxa.o¡a. oûoícr¿ tà6 xø$óÀou åvepyeíq. rcepléXovtør, 8è úr' ar]cöv
èvepyeia, dÀl'óç d[r,oüo.r, 8uvd,per, ¡rèv zcúo.øq tyet rù.ç úg' ørirò àrøgopáq, 8uvd,¡ler,. xøì. rò cóàe t¡ òv åvepyeiqc ¡lãÀÀov òv xøi xupr,c,icépcoq roü 8uvd.¡.r,eu
êvep1eíç 8è oûàe¡.r.íøv.< rò 8è reÀeótepov òr,tröq. ì fàp óq ,r,egle-,tlLx¿rr¿p6\) ró8e t¿ ðvroq. toloüro 8è rò xcr$' éxaocov, xøl cïv æpótr,lç tà ou¡-r.pepr¡rótø
F 68 re xcrì èrci æIéov, Ì) óq ró8e tr, ðv ðve pleiq xai raîç òrcr<popaîq ii8r¡ ou¡-r,æÀ¡poú- xøc¡yopeitøu, ,vaira 8ì¡ xai æpórepø xøì xupr,ótate y,el, ¡,r,úÀlora ðvrø.
D 126 ¡revov xai àr,axpr,vó¡revov iòr,ót1 ot, xa"i cl¡t¡n¿p òr,ag$epoú¡.levov xøi 6lov &zroce- 'Allâ' ¡rì¡v töv xøS' Ëxa.oru" oùoröv oiic<,r xæt¡yopeîtør,. é yrip rr,q d'v$p<oæoç g
Àorl¡i.evov, oü æpórepov ¡,r.époq cr !v. é yáp clq d,v$pcoæoq, óq pèv coü ({ou 10 10 æepr,æareî, oriX é rÍv$p<oæoç' &ÀÀ'
i xøtà ouppeprl*óc. xcrì tó cr, (Qov, oú B 2"
¡lÉpoq, óç 8è oû ¡répoq, d.ÀÀ'6Àov xul,.i'epLexrtnòvcoü(óou, òveip4cær,rpóæov, tò (Qov. ocl xa,$' Ëxq.c¡æ &pa oûoíør, xupí,orq xøì æpóccoç xøi ¡ráÀrocæ or]oía¿
xøl re),eórepov ,røúr¡ xøi é¡ror.ótepov rÇr ei8er,, 6q te IIÀÍ1$¿ov ráÀe¿óv ,u¿ â,v eTev, f¡ 'Apr,ocotélr¡e grloiv. Ili.í1$cov àè eü ¡ráÀæ ei8ó6 gr¡ouv, ðcr, où tò T 3u
Àéyorv rò xa$óÀou, rQ 8è reÀeítp æporrí1xeuv rò eiÐo6. orl òr,d. roü øútoü ¡réoou ¡,1époq toü ðlou, &À).à, ,rò 6Àov roü
¡,r,épou
ou¡læepaíverør, d.vd.loyov ëXerv rÇl eiòs¿ tò xo¿$ó).ou. II).í1$orv. Ar,øgopóte pov 8i oõv roüro
2, I lIÀí1$cov. oTìc Ð' øriciç d¡.r,ø$ia.ç ë,7,or,r'd.v xøì, :ò d.æ).õ6 xø$óÀou èÀa.ucoüv 1b 1 5 ên r,otí1 ¡"r.r¡v ¡,r.e¡-r,ø$¡xévør, o ió ¡.r,evo
q øùrù ö
roü xøcd, ¡,répoq.<r ¡-r,époç lctov cò xø$óÀou gÍ1oo¡.r.ev, Sorq
¿ @eó8c¡po6. "Eòer, ll).í1$ovø, eiæep aùcQ 'Apro.ro,ré).1q Àé1cov oùx òp$õ6 roü ¡.1épouç ¡rei(ov fi.<r
T 2"è8óxe¿ nepi orloíaç, ÈÀé1Xerv cà Àe1ó¡levø 9øúÀo16 nerp&o.Sø.r, dÀÀcÌ ¡ri Ào¿òo- OeóÐ<opoq.'AÀÀ' oü8' f¡¡reiq cò xø$óÀou lccov rõv xarù. p.êpoç gø¡,r.év. z
peio$øl cd.v8pi, oùX 6æo6 g.4Ðèv ú.r' aùcoü i;8rx4¡rávov, &À),.d. xctì sõ æø.8.óvccr. &ÀÀà xd,v zcøíòov &xorioe¿e IIÀí'¡S<ov Àe1óvrcov, 6c¿ tò ^¡évoq xøi 6koç cò
oúco yàp d¡rø$ì¡q ¡.,.èv d,v flv, gøüÀo6 òò .lixr,o.ra òv êgøi'ieco, åæEi òè &¡;,æ$öq 20 20 xø$óÀou èæì æÀéov coü xørà ¡.r.Époq, d,ce àù pr'r¡Ð' arlcöv &yvoorSvr<ov êxeîvo
B 2xøi ch,¿"ø" xaxo"í1}coç 69¡-r,1rør èæ' 'Apr,oro,réì4, clq ¡ròv d.xold,ocou 1Àórr4e cò oogóv, 6rr, ¡.leî(ov cò 6lov coü ¡-r.épouE, ga¡lèv 8' 6t¡ o¿t' xa$' Exaora" or]oíø¿
xø.i roü xaxoúp1ou xø.i &.y,apíorou ii$ouq òix¡v 8óoer ðv rii).lor,q. ¡"r.&ÀÀov orloicx,r, eioì röv zø$óÀou 8¿à cò roîç &Àlorç &¡ca"oty úæoxeîo$a¿ xøì,
.g Nüv 8è !v flc4xøc, &.n6xprcr"v, åtø.ïpe 'FIo.øúø, æor,oú¡-r,e$& oor,, eiç &:cra. cãÀÀc¿ rúvtæ xørà to'j,ut¡v xcrc¡yopeîo$ær, i) ðv ru5ra4 eivør. ô 8'ëor,xe ¡lr¡$èv
æepi orioia,6 èær,Àa.¡.r,pdvecø¿ coü &vòpò6 .s pì ðp$õ6 eipr¡xóroç, 6rr, ø[, ¡ràv êæattov, tí ¡.r&À).ov o'loiøv eîvør 8røgépe¿ coü ¡leî(ov eîvar,; oü yàp â'v rþeto
xa.$' ë,xao¡u oùoiør æpõcat xai xuplórøra.l eïev, ,uù òà eià4 xøì ,rd, yívr¡2l 25xai ¡-l&ÀÀov oùoiav eiva¿ tà xøSóÀou tQ ¡-r,eí(o eivø1. óç 6\'ìir.cq. cöv xøcù
àeúcepar, xai lrrov oùoicr¿ töv xv"$' ëxq,ora.. 'Apr,oco.réÀIç pèv oõv cÇr cd.6
¡,r.Époq oiixouv oxoæeïo$cru Xpí'¡, ei ¡,r.eî(ov xøi è¡i æ).éov cò xø$ólou. o'i$èv
wxÙ' éxa.otq. orio'iøq toîç ciÀlotç ü.naow úæovoEîo$ø¿ xøi rã,Àì.a ¡c&v¡,x xa¡ù. yàp routi ùrø9épeu êç ô poúletør, ðeî(ør,. tò ¡.r.èv yàp ¡reî(ov xal ëÀæccov,
ro'jcov xøtr¡1opeîo$øl ì) èv ra¡3ro.6 eïvau npcJt.cø.ç p.d,Àr,orø xu.i xvptar&ra.ç ¡.r,eyé$ouq Ðè æepi oüo'íæv. i¡reïq 8è cà6 xa$' Sxctara. orloiæe ærieà6 ¡-r,&Àlov T 4
gr¡oi Àéyeo$at eic' øÛcòq oútco npötoç xc(Àõv eir.. xø.I åtéporv rrvöv æaÀø¿o- eïvar, orioíøç gø¡.r,èv oùàevi riÀlc,ù Ì riq orioíø6 Àóyç. 6oæep oõv ei øoì),à
Eó[¡ xøì "ð
30 ¡.r,èv cù Leuxà lIi.{$ov åópø, Èv 8è rò côv Àeuxöv ùæoxeí¡,revov, o'lx ëàe¡ cà
cép<ov 8larpéoer, 7,pó¡.levoq. 30

n, nnÍ
xai ëy.ot, toücó ye técoç èö¡rev. 6cr, òè òp$öq xai ¡ai.na
"Oæco6 d.v ¡révror, Àeuxà ¡rãÀÀov ,roü ú¡roxer,¡róvou orjoúøv eivar, 8o(á(et,r rÇr æÀeico eTva¿. oútco
n f àã, eiprpat' cQ åv8pì xai oixeiaç cfr Àoyrzfr ènrcr'i¡1.t"¡;, ir¡c, .rutp,. àr,òd.oxov rø.ücá òè oùòè T ò xa$óÀou ¡-r.&ÀÀov eïva¿ oûoíøv olso$ø¿ Xpì rö ¡,r,eí(<o eivør, xøì
gr;or,, òiÀov åxsï$ev. deì .¡øp àuò úæúpXer, ëxaorov, ðxeïvo ¡räÀÀov úæd,pXer,. èæi æléov ,uõv xø$' ë.xu.c¡o'.
T 3crÌ òè ei8r¡ xc¿i rà, 1év¡ òr,â, rù xø$' {xvora. IIÀ{,Scuv. ri"Io¡.r,ev òé, gr¡oí, xøi tiv ,roü xa$óÀou ðæuo,rí1¡rr¡v €qÇ x,xrà.4, r
¡-r.ì¡ orioõv yd.p tor, cöv æpóc<ov
orlor,öv &òúvøcov ¿Iva.l¡, ¡r cöv oiÀlov. rcd.vtø 1àp rri d,ÀÀø ìiror, xø.$' únoxe¿- 35 S5 ¡.r.époq peÀti<o oõoav.<
¡lÉvtov Àéyecør, i ðv úæoxer,¡révar,ç ø.ùrøîç åo.c¡v. xøi npöca 8è xupi<oç cà Toüro àè xai 'Aproto'uéfu¡ å(roüv òp$öq Àéyeu. ori ¡,r.évrou cQ z
@eóò<opoq.
tò xæ$óÀou ¡r&Àlov eÏvør, orioícrq oûàø¡roü yàp cöv tróyorv oüre röv loyr.xöç
6 Tl F B D om. | 13 rpooí1xer,v T B zrpoo.ixøv ti D I if ni.íl$orv Dl F T
ëXer -
on. 75-16 Ti6 Ð' øùriq ù.p.ahtaç . xana,sxevu(|vrov oüte tôrv dvglutr,xõq caü.ræ eTpr¡tør, ¿ÀÀà 8¿' d,ll' &r¡aB 3
| pépoc T in textu, tr D in narg. B om. -
17 @edÐ<opo6 I) in marg. | 1Z[t.4.S.vø'IBF IIÀ'1.¡SovD | 19.i18r,x.4¡.r,r,vov TBF ii84
I
xøi êæi cõv æpord,oe<ov, 6rr, riv æpocépøv ë7,ovreç xa$óÀou 'lo¡te,v r,aÇ
xeÍ¡.r.evov D | 20 yùp p ¡r.èv T R D 20 å¡..aSiç T B cipa"geì6 FD 21 prèv d,xo),4ocou
:ît å 13;"
49tì¡v úocépev y.d.I ëXo¡.r,ev 8uvú¡-r,er. oïov ei tuq oi8ev 6rr, æ&v cò rpíycovov òúo -
|
TBF ¡rì¡ d,xpd,rou D | 22 Ðix.4v TBF Ðíx4q D | 2rÐ eìlÐr¡ TBD |ei8e¿ F | 31 ë/"orl
ËX¡ TBD ëXer F
7 nptiarl,ç TBD npóro€ F | 24 èæc¿t<¡v TBn I zratcov D | 25 öÀ' ¿Í,rrc¿ TB
6),arcø F D
4 Porphyr. Isagoge (ed,.Busse) tr,2-5. | 15 f teth. Dediff. c.4 (pG r6o,896C). 15 Pleth, De diff. c. 4 (PG 16o, 897C). | 34 Pleth, De diff. c. 4 (PG 16o,8e7B).
156 THEODORI GAZAE ADVERSUS PLETHONEM DË SUBSTANIIA. I57

ðp$aî6, oI8é r<oç xai cò ioooxeÀèç 6t¿ òúo òp$øiç àuvd¡,r,er,, xcti ei ¡,r.i oige Kai ouyX<opeî llÀ{$cuv &lr¡$i eÏva¿ ròv Àóyov æe pì coü xø$ó},ou s
¡.r.èv
cò ioooxeÀèq 6t. cpíycovov. é 8è caúr¡v riv æpócøor,v ðx<ov cò xø$óÀou oügø¡.r,ö6 orj xø$óÀou olóv tr,vcr &v$pcozrov roü cr,voq riv$póæou ¡i.&Àlov
Àa¡,r.pøvo¡-r,óvou,
oTÐev oüce Suvd¡,r.er, oüce èvepyeíç. eivø¿ orloíctv &8r5vacov ðv. &v$póæou 8' åæÀöq ¡,t&,ÀÀov eTvc(¿ róv tr,va &,v$pcoæov F TOv
Tocr5q ¡rèv oõv 'Apr,ocotérr¡q civ xoc,$órou &æó8er,(r,v peÀrí<o xar, xup.océpøv oü æpooíercr, ¿Àlà ouvøpæao$ivøt 'AprototéÀ¡ gloiv úæ' êxeív¡e tiç orioiaç,
T 4v tiç xarâ ¡,r,époç eîv*í gr¡or,, xaLrot rcrücæ orl æd,vu t¿ æpò6 tiç êauroü sóir¡ç r ¡ 6r¿ é d,v$pcoæoq ëoS' 6re toü ,ur,voç (<þou peÀcícov, xøi Xoxpd,tr¡q roü rlvoq D l28v
oüce æpoocíS¡or,v, dÀÀd, æpòq roùç èæror{¡,r,r¡v rõv xøtd. ¡.r,époç eïvør, tr,$évra6, dv$póæou, aûtòç òv gøvepõç é to¿oücó t nú.oyttv. 'Apr,ocoréÀr¡ c,yà.p rAorípaç
xøi'røric¡v peÀrío, åtç aitr6ç 1e oûò' dæóàer[uv årÀöç eTvæ¡ röv xwrù. pê,poç ¡,r,èv xai xupr,cutépaç xai ¡t&),,;oru oûoíøç rd,q xa$' Exua¡a. eivøí gr¡or, peÀtiouq
&[ròv gøíverør. Àóyer, yù.p 6'n xøi i &æó8er,{r,6 xa$' øútò cöv xø$óÀou èo,rí, 8è ròv cpóæov où8ø¡.r.oü Àóyer,. oütoç 8è ouvapæø(ó¡revoq riæò roü æpotépou
röv ò' &lÀov rpóæov rr,và orl xø"9'aúró, xai 8¡r èù.v ã¡o¿v aîr,por&.,ser.çxa$óÀou, xøi xupr,<otépou xal, õv gø¡,.ev &À).ov, o'tetan xctl. roüt' d.v gúvø.r, toùq èxeîvo(
È{ rïv é ouÀÀoyr,o¡róç , &v&yxr¡ xøì cò ou¡.r.æépao¡.r,ø &t8¿ov eivø¿ ciq rorør5tr¡q 10 19 cr,$évraç. òr,ò xøi rigeiç tò ¡.r.i ¡-r,&ìÀov orioíø6 eïvar,, ou¡.r,rcepøtver,v ¡,rr¡$èv peÀriouç _
&æoòei{e,ç xai ú¡ç ríæÀöç eirceiv d.æo8ei[e<oç. oùx ë.rw &.pa dæóger(rç cõv d.æogølvetør, oii,saç, ôv tpónov Xoxpúti¡e peltícov &v$pónou tou. orl yap P Í
g,$øpcôv, oriò' èær,ocí1¡.r,¡ cïæÀõç, &Àl' oúrr,lç 6oæep xørà ou¡,Lpeþqx6ç, 6rr, IIÀí1$ov è{anacõv xaì, o'uxogavcöv oúc<¡ æo¿eica¿ ròv Àóyov d1ø,$òç ¿5v, o
t
orj xøsóÀou øûtoü èocr,v, dÀÀú æoce xo.t z.l.',,ç. àeÐóo$co d,ÀÀ' óq &).¡$õq d,yvoõv xøl ouvapæø(ó¡.revoq.
¡.r,évcor, xøi xocr, øùcòv
'Apr,orocéÀr¡ tiv toü xø$óÀou éæ.ord¡-r,r1v peÀrío eîvar,, dÀr' orix óç )xoæö¡.r.ev àè zrcÍÀ¿v óài. xc¿i eí ¡.r.èv uæepi roü xø$óÀou gr¡oiv oü xø$ó).ou ¿
¡r&rÀov
orloíav Èv yàp toîç xø$' ëxaora.rò xø$óÀou 1g Àø¡lpavo¡.révou< ðÀeyé rr, cor,oüto, e?Xev &,v Àóyov. vüv 8è æepi toü <i,rÀõiç xø$óÀou
dÀl' óq ¡.r,&Àlov coü criríou xøi 15
roü 8¿â,- tí èor¿v xai éç riæloü re xu.i nê,pæroç- xaì óq vo¡roü
zc¿i 6oø &ÀÀø
guherw tòv Àóyov æor,o'5¡-r.evoq. røücø 8èeiæòv èærgéper,. uåzri 8è toü xøSó).ou
'AprototéÀr¡ ç gr¡otv. xø$óÀou Àø¡.r.pøvo¡lévou oùx ëot¡ ro¿oü,rov eiæeîv<r, cionep ei raûrò !v æepi
a 'Eø¿o'tii¡,r.r¡v ¡rèv toívuv cöv xø$óÀou ðp$õç d,v oïo¿to IIL{.$orv æap'
toü cïæÀöç xcr$óÀou ròv ),ó1ov æoreîo$ø1, xæi æepl roü xa$ó),ou 6r¿ xøSó).ou.
'Apr,oro'réÀou6 raì, coüco ¡-r,a$óv, Èæei IIÀctcovóç ye oriàevòç &v tiÀf& ¡rì¡ xøi cugÀQ òv tò ),eyó¡.r,evov 8!Àov, óç tò ¡r,èv åæÀöc xa$óÀou, oü
iær,ot{¡..r¡v
T 5 oüoøv &xor5o¿. gaúÀ<,1ç òè åxÀøSéo$ø¿ Éøutoü g&"oxet còv &v8pa xæi ar5cÇl crrltòv 20
r 70 &or5¡lgc'rvov eîva¿. oü'ue y&p ðni roútov d,ÀÀcov oüre èvcaüsø àoúpgorvoç êøurö, 8uvd,¡rer, cà xa$' rò àè xø$ólou, 6cr, xcr$ó).ou tfr roü
Exo"o¡o- òv ruyXd,ver,,
D 128 ¿ÀÀ' eü ¡.r,rí).ø cõv aútoü ¡-r,e¡.r,vv¡¡,r.évov Àóy<,lv xøi oú¡.r,gorvø Àéyorv ci{r,oi ènror"l1-
xo¿voü 8lør,pÉoer, 8ì¡ xøi eiç rà" xaÞ' Sxaora. &noLv¡æ $eopeîrøu,
òr,øvo¡-r,fi,
rõv
xasóÀou eîva¿ xøì ¡.r.! tãrv x.-ù. ¡t"êpoç d.æÀõq. docr,
¡rr¡v óor' ETvø¿ rcrùcòv æd,vcæ &v$ptoæov xøl roùq xøS' Exa.o,cæ r,&vra.ç &,vSpóæouç,
1àp oûgè tøütø
B 3" æÀéov r¿ &vúovrø cò xø$órou ¡rõrrov oûoíæv eîvø¿. orl yàp èær,ot{¡i.r¡ cõv 8r,ò 8i xai tþeuòèç eiæeîv, órr. Dcixpd."rnc ri"Ç &v$pcoæoç, 6c¿ àè ciiv$poæoç,
xcrsólou rQ ¡.1ãÀrov 'uøüTø oûoí*ç ei'ta-t, dÀrri rQ ìJ.ggapræ xaì dtà¿ø e'l.vq.t",26 25 &Àr¡$é6. couci ¡.r,èv yrip cò ciæÀö6 xøSóÀou, Ëxeîvo 8è tò xæSóÀou ôç xoc$óÀou, ',,,
'i'i*
tò ò' dt8¿ov oúz dg' êøutoù ,uò xøsóÀou íoxer,, &ÀÀ' Èx ,roü rà xc¿$' gxaoru Køi soüró 1e ðp$õq xæi lllí1$ov gzloìv èæi roü xc¿SóÀou løppøvo¡révou,;
&ei elvø¿ raird.., &pr,$¡.r,Q xcr$óÀou Àéyrov ¡lì¡ eîvø¿ cò ro¿oüro eiæsîv. oü yàp 6 116 d,v$poæoç ¡.r,&l),ov 1 6,
¡.r,èv év, eíòe ¿ 8ó. Ðr,ò òì¡ xai ¡r&rÀov oúoíøv eTvæí gø¡rev,
óç èx coúcov èxeívor,ç úæd,p7ovcoç xaì,roü eTvø¿ xør,uoü ctigior,ç Eivoc¿. 6t. oùoíø rõv xq.8t ëxaara &v$póæov i) rõv æú,vrrov dv.$póæcov fi roü æavcòç
òè rò &t8¿ov ori ¡r&ÀÀov oûoiav òv rò za$óÀou &æogs¿xvúerv, xd.v Èxei$év &v$póæou. t,ù ycip' òlø9epecò yàp cauti lIÀí1$<ovl. &ÀÀà' toü xø&óì.ou
se
riæÀõç d,v$póæou oió¡.r,evoç 8r,øgépelv èlanar&rw". xc¿i còv æávcø 8ì¡ &v$p<ozcov
1àp rârv ìeuzöv xøi ¡rerd,vcov xøi èpu.$pöv xøi eõ xr,Àuoocòv B0
¡-r,cisol. æoÀÀà aO

oá(orc' &v ëtoq. riv$póæcov ò'è oùòeiç d,v orrà' eiç gr,æxoor,oscòv <igíxor,co. roü tr,voç &v$póæou Nørr¡yopeîv oûx d,v &.€rqn, ei ¡.léÀÀeu ø'3tÇr ou¡-rg<oveiv,
dlÀ' orlx àv 8¿à roüto èxeivo cò Àeuxòv ¡r&Àrov orioíø ei1 )oxpd,touq. 6ore xai xai Xt,lp¿ç. oùSèv lip oûòè illí1$ovr, òr,øgéper
æ&wa.ç &v$póæouç é¡-r.oü
6, I IIÀ{'$<ov. rrEi ! oùoíø èotì, tò
¡rd.Àio.cø ðv, xd,v rò xø$óÀou peiov (òv
é¡.r,oü | Xopiq la¡-r,púveo$ø¿. æöç ò' âv é æ&c &v$ptoæoq cò xæSóÀou eí¡,
rò xa".cù. &¿époç), èç orioíaç lóyov lrtov àv e,lr¡.< IIÀí1Scov oû léyer,, åÀÀà ouìÀoyr(ó¡-r,evoç åx tleu8õv Àóyouç yê, rwaç neçãrcar.
Orl$èv Ðè ,¡oüro &coæov. orloíø ¡.r,èv yàp Ëx&.or"\ coüro, 6æep 35 35 d'æoòròóvør,, õv gøriÀoç loc¡rpd.ver. é yáp cor æä.q d,v$poroç .cl rol d,v Ëcepov
T E? , ,O.óf1e.oe.
- ÉorLv, oú Àéyetør, ¡.r.&ÀÀov xøi fltcov, orov ei èorr,v ariri oûoíø d,v$pr,ræoq, ei¡ coü 6Àou röv xu}' ëxd.a'ra &&poio¡.rø.to6; touri 8é, oi¡ çò &v$pó-
i
oíx ë'o'c¡' ¡l&lÀov xaì, !T rov d,vspcoæoq, oüre øricòq åou"oü oü.u êrépor. o,loioru æou eï8o6, ei8ó6 èoru xøi ró rr, fiv eTvar,, rþ rò
xa$óÀou vooüpev. é àè x&v- B 4u
àè orioíøq ¡l&ìÀov eTvar, oùoiøv, olov rà eï8r¡ rõv yevõv xøì, ,rà xøs'
ëxacræ
ro¿üSø æapà ri¡v 6Àou é¡.r.<ovu¡.r,íøv ëo¿xev &æærópevoç. 6Àov yúp ro¿ xal ,rò
cöv xø$óÀou, ori$èv xr¡Àúe¿v ga¡_r,év. xø$óÀou.

5 zrd.vu rr, T æívuro¿ B FD I rB xa.¡' ørlcòv TBD xø"9, aúcòv F 20 èxra.géo"9ar, T TBF èneì D | 19 oü TBF orl D | 27.co,.oitco TB,ro¿oü.rov D | 29 ôúo(-
16 èæì
|
êxleu'$éosøuBFD I 22 pepv4.pévc,rv T pe¡.r.vr1y.évou BFDI 27 ëv scr,iþsi òv TBFD gepecò D Sr.erpepéro FAT I fl),{,$orvu scri.þsi TI},í1Fav cod,d. I B0 èlunurö.tari1 èEanã.-
sec. loc. ci't, "8ø cod,d. nss. (òv rò xø.rù. p"êpoq) sec. roc. ci.r,
I Bg E¿ rer D | 36 Éxøocøl TF I' ødd. dvSpózuou D om. I 88 tor, TBF tl D
| I Bg eìlàr¡ T B F elger, D
20 cf. Pleth. De diff. c. 4 (pG 16o,8s7 B). I pteth. De diff. c. 4 (pG 14 Pleth. De diff. c.4 (PG 16o,8s7 A). | 16 Pleth. ibidem.
A3 r6o, 896D),
158 THEODORT GAZAE ÀDVERSÜS PLETHONEM'

6. Elca >Xaiper,v'Apro'cotélr¡ gr¡oiv tfr toü 6vroç xæ'caro¡Ìfr<, aritòq òv é


gctúÀoç tò Èv àr,aupõv. tò yáp to¿ xøSóÀou d,æÀoüv xaì Èv xai &8r,æipetov
'ApuototéÀz¡ cr,$épevov òlø.gépeuv gú"oNer. ¡,r.r¡$èv toü æavcòç dv$póæou xai
T 7 xarare¡tvo¡.r,évou eiç tò töv xæù' ëxv'o¡a. æl!$oq. o[ ¡-r,èv oõv zuept'ApuotoréÀr¡
rtøi òr.ørpoüor, cò Èv xøi &Sr,aiperov guì.áttouorv, ëv$ct 8eî. oi 8è æepì, flÀdtovæ 5

oiíto gøúÀ<o ç ëyovrur" deì toü åvóç, óç pr¡8' év toîç rcepi zcoÀlteiøç Àólouq MICHAELIS APOSTOTII
F 71v ¿8¿c(6 &4¿oüv eTvør, T oîq roì,Lrar,ç yuvøîxaç, &trÀà. ¡c&o¿ xowd",ç- 6ote ei xøi
AD THEODORI GAZAE PRO ARISTOTELE DE SUBSTANTIA
D l29v IIIí1$cov'AplototéÀer, ¡tLy.gerat,6cl cò rcepì ràç 1uvøîxøç èv xai xo¿vòv xøcæ-
ter¡tïx<ßç, eír¡' &i,r¡$i ¡,rèv &v Àéyor. ¡.r,é¡.tgeo$a¡ 8è i¡xrõtu òeî æpiv xai 8¿ótr' ADVERSUS PLETHONEM OBIECTIONES.
dæo8eíføvcø ælpeîv Àó1ç. éæeo$a¿ 8é gr¡orv or]x êsé].erv t&vòpi, 6c¿ xai é 10
Seòç où coü crvoç évexæ &v$póæou tiv tíÀr¡v riv$poæeíøv 9Úorv, &ÀÀ& dc
8).r¡ç &v$polneiuç g'5ae'oc' E"texa roùq xa$' ëxaara dv$pónouç 8r'øTíSr¡or'
Mit dieser Schrift wandte sich Michael Apostolios gegen Theod.oros
Gazes. ohne die leiseste Ahnung zu haben, wie Gazes zu seiner Dar-
xøi èlÀa¡lnpúvet¿¿ tò toü flÀát<ovoç,6r,. ¡.|époç 6i,.ou ëvexø, cÛX 6Àov ¡répouq
legung gekommen war, urd in dem sicheren Vertrauen zu Bessarion,
{vexæ àæegy&(eæ.,. é Seóq. to¿aütø òè xøi 'Apr,otocéÀr¡ç æo}lø.Xoü léyer, xai
rr den er für einen ausgesprochenen Platoniker hielt, verteidigte er plethon
péÀrrov xøi oe¡.r.vótepov. 6q ye xai tie æóÀeoç ëvexø co')q xaF' Exao:'a &v$pó-
und ließ es an bitteren worten gegen Gazes nicht fehlen. wie das
æou6 rpò6 ti6 gúoecoq 8røcetd,X.$øu gyol, xai ræira rporêpøv tiv æóltv
Begleitschreiben zeigt, glaubte Michael durch seine kühnen Schwert-
cõv xø$' éxaora eIvøt &v$póæ<ov, étepóv Ye þ¿ùv tò tfl 9úoeu zcpótepov coü
streiche die Gunst des griechischen Kardinals und damit materielle
i¡.tiv æpotépou xai ê11útepov tiç øio$í1oe co6. ô àì¡ ¡-r,&lÀov oüoíøv i¡-r,eîq Àéyovteq
ori8evò6 töv ðvø.vci<¡v lóy<,lv æepltpenópe"$æ.
Unterstützung sich zu sichern.
eIvør,
'5æ'
Das Begleitschreiben ist schon durch clie veröffentlichung bei
7 iòiø6 'f BF iòéø6 D | 11 c'i1v 6).r¡v TBF] D om. | 13 èLf.n¡rttpúvetø¿'IB E. Legrand, Bibliographie Hellénique Il (Paris rBB5¡ p. z4o bekannt.
èla¡,rnpúvecør, FD I 15-19 xø[ oeptvécepov Irept'rPerró¡re$e T] BFD orø'
Es darf hier nicht fehlen. vorliegende Erstausgabe der Abhandlung
1 Pleth, De Ciif. c.4 (PG 16o, 8978). beruht auf folgenden Handschriften:
a) Florenz, Bibl. Laur. Plut. 58 Cod. gr.33, fol. 9r-96: L.
b) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. F BB sup. fol. 7z-7g v : F.
c) Mailand, Bibl. Ambr, Cod. D rr8 inf. fol, r3rv-r4r : D.
d) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. I inf. 95, fol. r-7 : J.
e) Rom, Cod. Palat. gr.27S, foL ry7-t\2v : p.
f) München, Cod. gr.77, 1ol. t65-:r7ov : Mn.
Außerdem ist sie in weiteren Handschriften überliefert:
g) Rom, Cod. Barb. gr.84, fol. /J-g6v : B.
h) Mailand, BibI. Ambr. Cod. M sup.4r, fol.9o-97 : M.
i) Escurial, Cod. gr. 74 êI rB), fol. r-rov.
k) Wien, Cod, Phil. gr. 69, lol. r-ro.
L (Cod, chart. 26,T X 2o,5cm, 47 fol. XV saec.) bietet, von
wenigen Ausnahmen abgesehen, einen einwandfreien Text.
F (Cod. chart. 2r,7 X r4,5 cm, 356 fol. XV saec. ex. vel XVI saec.
in. vgl. oben S. gz) zeigt gegenüber L einige Fehler uncl Auslassun-
gen auf.
D (Cod. chart. f.ol. t-tzz: 34,5 X 23,2 cm; fol. ..z3-16o:
283 X rB,2 cm; fol. r6r-t64: 34,5 X 23,2 cm, XVI saec. vgl. oben
160 MICHAELTS APOSTOLIT AD THEODORI OBIECIIONES'

S. r5z) hat noch mehr Verschlechterungen als F, wenn er auch im


allgemeinen noch einen guten Text aufweist. D stammt wahrschein-
lich aus F. D und F haben der Abhandlung das Begleitschreiben
Michaels an Bessarion vorangesetzt.
I (Cod. chart. 20,5x27 ,5 cm, ry3 fol. XV saec. ex') bietet zumeist Mrlcriì,ou'AæootóÀ4 BuÇcrvtfou
I.72
die gleichen Lesarten wie L und F. Zuweilen stimmt er aber auch D I3I
im Gegensatz zu diesen mit Mn überein' IIpòç t,ùç r5æèp 'Aprororéloug æepl orlofcrç xørt,IlÀrigorvoç M 165

P (Cod. chart. 2r,5x28,5 cm, z3z f.ol. XV saec. ex') stimmt bis @eoôópou roõ IcÇ{ &vuì{tþerg.
auf einíge Ausnahmen mit I überein'
llln (Cod. chart. 23,5 x 34,5cm, 3tz f-oL XVI saec.) bietet einen TÇl øtòeor,¡.r,cocúr<¡l xapôr,vúÀe¿ xo¿i ,$a.u¡r,ctotQ B4oerøpír,lvr,,
sehr verschlechterten Text. Fehler und Auslassungen sind bei ihm
rQ Nlxaíaq.
il i3,
sehr häufig. Aber dadurch, daß Mn auf eine andere Vorlage als F s OI8ú oe, Selórøre xø.pàr,vd,Àeov, 8uoîv toriro¿v ðvtorv f¡ye¡.r.óvo¡v cõv
zurückgeht, kommt ihm einige Male besondere Beachtung zu. Àó1ov 'Ap.ororéÀouq xaì, IlÀd,covoç, p&l),ov fll,dtcov¿ i 'Apr,otoré),er, æpoo-
Die Handschrift, geschrieben im Auftrag von Joh' Jak. Fugger, xel¡revov, &te xpei:'rovr, èç oogîav'Apr,o.rocéLouç ørlroü, xøl Si$ev æ&.or, toiç
,&gioror.ç zcpocr,¡,r,c,l¡lévç. 6.$ev eixòç xøù 6oo¿
Grafen von Kirchberg und Weißenborn, gehörte ursprünglich zur llÀd,'c<ov¿ ouvrlyopEîv eÍÀovro
Fuggerschen Bibliothek, Vgl. Band I 362 n' 3 a. fl xøl coiç èxefvq rr,$e¡lévorç, eorlror,ç èætyætper.v, eí cr àpQev X&pæv fl),&ecovr,,
B (Cod. chart, r5,5 X 2r cm, 4r fol. XVI saec.) ist eine ganz späte to àeE¿áv ce oto¡-r,evov napêyovra. xøi npoo¡voüç Àóyou ¡reroc8rBóvcø, 6oo¿ .re riÉÀÀæ
,ro¿ æü &(uæ gr,),iuç èoriv, êæei xal Mr,Xø!Àov tòv
Abschrift, oóv, eí r¿ xcrl æricQ toroüro
M (Cod. chart, r4,5 X 20 cm, zo8 fol. XVI saec. ex') kommt wie rceæ6v'r¡rær. xæì, xæcà. côv tQ flÀútov¿ êvøvclorv, xæi æpócepov g¿lõv,
¡l&ÀÀov
B als spätere Abschrift für die Bearbeitung des Textes nicht in Frage. ä,v gr,Àoír¡ç, oÏ¡.r,ær t& vüv, II),í¡$<ov¿ ouve¿æóvrø, rQ oocucoü xæi llÀú.covo6
giÀ<p. ei 8è giÀoç oo¡ xøl @eó8<,rpoq, æpòç ôv f¡¡.r,îv é tiyóv, tiÀi- o'3 tiç d).r¡$eíøç
1g xæi III{$<ovoq gileepoç, &v8pòç où póvov oriòeoû¡,rou ,roîq vüv, &IÀr} xøi aûe{r
'Apr,ototéIe¿ xøì, æ&o¿ roîç zrøIør,oîç,eíye xør'èxeívouç èyéveeo é tiv{p. æép,-
æerær, 8í¡ oo¿ tò plp),íov, øi8eor,¡.r,óra,re xrlpre, oTóv .r¡ òôpov &¡eor,po¿iov sõv
æpòç è¡r,é oou ¡.r,e'¡'d,À<,rv xai æo),ìöv ðcopeöv. où 8' &va),orBòv aûrò xocl
¡rercóv,
el g pi óp$öç ørirQ ëoxeætør, Èæøvop$óoøq ¡.r.ecrÍ8oe oTç &,v øùcò6 poúÀoro. D l3lu
zoròv 8è rorJrou æurêpæ pøolÀéø, vûv ðvrø töv tfròe æd,vrcov revdrcov, oï¡lø¿
ò' ri6 orix &yvoeïç, 6.røv éç oè ëÀS¡, þ{ov &'v æoti¡ouç riæ{xoov,

u"Eàe¿ ll),rl$ovø, e'úæep øûcQ 'Aplorocéì.r¡q Àé1cov oûx ðp$öç è8óxe¿ æepì 1. r
o$oiuç, è) êyyer.v rà, Àe^¡ó¡.r,eva gæúÀoç ner,
orlX 6æ<oç ¡,r,r¡$èv úæ' øritoü f18r,xr¡¡,r.évov,
25åry.uù)¡ç p,èv &v {v, 9øüÀoç 8è ròv tpóæov
xui xøxoí'¡$oç 6p¡.r,r¡røl èæ' 'Apr,oc
&.p.æ
xaù roû xaxorlpyou xaL &Aupioaou fi$ouç 8íxr¡v 8óoer, êv &Nror,ç"< xøi èrpe[ic.plTT
"Eàe¿ oe lltr{¡$covoq ëv te &ÀÀor,q crricoü x&v rQ æepi orioíø6 'Aplototélr¡ z
eù$rlvovro6 o¿coæ&v xori ¡,r,i¡ dv8pi ror,or5rqr oøucQ &æepl¡.r,epí¡.r,v<,rç $æpp{oorvcæ
30dvtrÀéyer,v æerp&o$al, rþ ye llÀd,eorvoc ëXovcr, oú¡r¡løXov r5æèp ocúcoü &æo-

1'Aæooróì,2¡ FD 'AnooróÀou Mu | 4_2ITEt ølðeor,¡rorrd,t<p.., úærlxoov FDI


P IMn om. I Zgdzrepr,pepl¡rvcoç LFD pI Mn | 30 flÀdç<ov¿ LFp I Mn
cÌzrepr,¡r,epfotcoç
flì,dço¡v D

22 Theodor. Adv. Plethonerî n, 2, z (suþrø þ. rS4, t7-az).


Uohlot, KÀraUDûl BessarloD, III. 11
162 MIcHAELIS APoSToLII AD THEODORI GAZAE OBIECTIONES. 163

Àoyou¡,tévcp. oùX 6tt 1e æùcòç &vtlÀéyorv 8ó€æ¿C å,v eiæeîv orlòév t¿ &[r,ov ),ó1ou ng<!ta.ç ¡.1d,ì.r,ocæ xcri xupl<ord,"caç g1ai Àé1eo$ær, eir' aùcòç æpôcoç xaÀöy
roiç Àóltov {xouor,v eü, &Àa- orià' 6oo¿ 1e è[ ccricoü 'AplotoréÀou6 êç àeÜpo elre xai écépov c¿vôv æelc¿¿océpcov ðó(¡ xoci 8r,ocpéoer, xui ì.êler, Xpó¡i,evoç.e
D lB2 xeûv<¡r tl$é¡levor, flÀúrc¡v¿ &æ.r¡vri¡xeoav' oüce,¡ to¿ llÀd,tcov üp.aaoç è'ç oopidv, xai rcepøtrépo.
xai 6oo¿ flÀd,rovø 'Apr,ocoté),ouç zrpoeru¡.1{oævro. èæei òè vüv orlx' oIò', OùÐeiç cöv æala¿öv, õ grÀór4ç, oü,$' 6oor, ye fuvé.$evco htr.oc$¡p.æçrz
I ðæco6 toooü,rov i1Àa(overloo, óore xø[ rouoútor,v èær,ocpøceúer,v &v8poiv, zræp' 6 5 oüce o[ç &ÀÀolç ev coîç ogecépor,ç ou11pá¡,r¡,røo¿ co¿æürø¿ fuvécuXov úæo$éoerç, Mn 166
I
oûç ¡.r,óÀrq d'v &[r,o6 eíqç ei æepreîev gor,c&v, oriò' f¡¡.r,eîç &v f¡¡rä6 øücoú6 1e
&ædftcloæt¡.tev, ¡.r{ oou çoooücov 6vruç èt'&r'couç 6oov èxeivcov olricóç, ¡.r,ì¡ oÛ orioi¿v ,roü oü ye úæo-
i
úæoxeu¡.r.évou xar4yoporl¡.r,evov òeucépøv í¡[i<oocrv elva¿
r rv toiv &v8poîv {u¡r¡,r,øxí1oerv, f ê, æepi Àó1ouç 8uvú¡'r'ecoq ëxor'¡'r'ev' xer,¡,tévou xøc4.¡opeîrær,ei ¡.r.ì¡ xøi rfrq oitoiæç aricòq &[rcirr¡ç r!ç &ææSoüç
s Aürixo( æpõrov åxeîvo æôrç oùx ,lv dgpøívovrcq eír¡; gd,oxorv
8{ oor tò r,porépæv eïvoc¿ xal põÀlov riv æø$¡rí1v. 6 ye ötu ori8eiç Êç ër¿xæi vüv i¡[i<,roe
l
Pl?7v1Ìp èv æpoor.¡.r.iorç IIì{¡S<ova Ðeîv 'Apr,orocéÀr¡ è}.éy1e¡v xcd trorðopeio$al 10 10cõv oogöv, oriàè Àóyou 8eî. æöc'¡,*g; o'í ye rSgeoqxórø cøurl eÏvøu ëgøoøq
I
c&vòpi, æùròç óoæep èær,Àø.$ó¡.r.evoq éøucòv, oTç d,v 8r84oxorv galvoto [IÀd$covø, xøi xæSóÀou rí¡v te úl1v eiàoæor,oüvræ xal rcpòç rò èvreÀeXeíç ca.ú.rr¡v r,a.p&.-
to,5cor,6 åd,Àco6 æepr,zceoóv. È1ò ôè 6tr, g,èv IIÀí1,$<ov ëv te cÇr zrepi orioiøç Àó19 yov.Êd., æricQ &[loüvteç'Apr,ocotéÀer,.
"åvølvrid.
F ?B arlroü ëv te o[ç &À].o16 'Apr,o,rocé],r¡ dæeu$úvc¡v Èlé'¡Xeu cÌpa$i ce oì,îoxøÀei Tôv yoüv æpò 'AplotocéÀouç æüroü oüàévø &,v e{ipor,ç, ei xøi æol}.& xú¡rolo, a
xai oûx òp$öq o'iò' &¡rê¡,uæcò6 æepù øùcöv a'lròv eipr¡xóra, xøi æùròq &v rolei)ræ òi &[toüvrø, oïø cÇr 8ær¡.rovicp tQSe ti[r,oüv xørà voüv êæfer. póvoç I' L 92
Mn t6õv é¡,r.olo.¡oT¡er $øpporjvt<oq. üppr.v ôè fl ).or,8opiav orix &,v elæor¡rr, 'cù tæitræ, &¡.¡'." ts 15 oüro6 uôróç, ótre ài¡ æpöco6 xøi póvoç roîç e{ðeor, æo}.e¡,r,öv, ìlliaoe xvpr.ø.c&tø4 D l33Y
ëleyXov xøi ciæó8er[r,v, 6oa &v 14 ëXovtr Àéyor t¿ví. ei, y&.p riq oe èld,ttc¿ eÏvar oùoíctç, röv ye röv ei8ôv ràç cöv xaF' ëxuo¡d. cfr ogerépç êæa¡l,r5verv
Lgl'tréyov Xpr¡¡rúccov xøL ðvta &'v dæeÀé'¡Xot, gaLqÇ d,v aÛtòv ÀotSopeioSaí oor' pouló¡,tevoç àó[7¡, óç oùX úgeodlxæorxæ8' øritùç øí i8éær,, &l].' ev roïq àr6¡tor.ç
D l32v or5 ¡.r,èv 1dp ïo<oç, ê1ò I'oüæot' &.v gøír¡v, ëo¡' &v oe èÀé1X1 övtct to¿outovt. i¿ èæwoiætç rl,,r,Àøîç êær,SeolpoüvreL, l.\d. 8ì¡ x&v tor5r<1r, éç xøi ev aútoü coîq
cò 8é ye rrì ¡.r,i ðvra rcepr'dJnrer,v c¿vl T oüro xaÀö ìoràopíæv Èyó' xal 8i xøl
IIÀí1$<ov 'Aplororé).1 &¡røSi xæi rtoú¡.r,gcovov orrirQ æricòv 9d,oxcov, rotoücóv 20 2Oxo¿vòv coiv &v8poiv xøi [úvç8ov; è¡eoi pèv or]àév c¡ eTvø¿ Soxeî. &)*],<ov yd,p
ye ÈÀeyXó¡.r,evov, oüx d'v 8í,xctr,oç etr¡ 'Aptototétrer, Àé1eo$øl Àol8opeio$ar', èæet 8eî rorlc<¡l lóy<ov, xøi rÍÀÀc¿v èreúvqr. xøi 6oæep orlx ëor¿ Àéouo¿ xøi d.v8púorv
coí 1e êxeivov èæøvopsoüv p.&À).ov xd,i &æeu$úver,v Àé1olto d,v. oè 8' èv ofç 6gx,.æ n,.ot&, ori8è lúxo¿ ce xø[ &pveç é¡rógpovø $u¡l,òv ëXouorv, 0{lrc,¡6 ori8' X'79
&vcltré1elq ouxogocvröv Il).í1$<ovr,, oriX 6cl 8lxæí<,1ç &v rr"ç xø.)'êaer,ev úppr,ot{v, ëor¿ llì,d,c<ovr, xøl'Apr,ororéÀer æpòç riÀÀl1lo guÀía. i orlXi 8iÀóç èorr,v 'Apr,oco- P l78v
&Àlà govõvcú. ¡e lloterlovrø. 8íxcrç 1d,p oo¿ ðóoe¿v aücQ &æer,Àeîq. <lv
xæi télr¡6 tàe i8éø6 &æoxocÀõv tepecío¡tæra., aör6ç ce ô\v cocütø xøi 6ooc coi6
ocrltÇr oor, ¡ld.Àlorcr 8ei ylôoocrv &xóÀøorov ëXovcr, xøì, {$o6 &:¡ú.pr.otov xul.26 25æpò crûroü gctlvouro, &vctÀéycov, oriX 6æoç àÌ¡ tepstio¡.røra6v:'æ, &À).& ¡.læcalo-
6oø '¡e ôíßra. eiç tòv II),{S<,.rva üppuoæç. eIc' où [uvir¡ç èv toîç ë¡-ræpoo$ev ào[iæ xøì, Àìpoc;6oa yùp coùç æpò o¿rlcoü xoloúerv'Apr,ocotéÀr¡ç zretpó¡levoç
cipr¡xòç &1a$òv øüróv, ¡.r,i ouxogd,vfy¡v pr¡8' è[cræorcövrø tòv flÀ{Sorvoc - {uvetí$el, Èç ori8èv èxelvcov, óç Èy' ðp*,, rñ rÌIr¡$eíç êæó¡.r,evoç gctlvetør,, &ÀÀ'
ei yà,p ouxogávtr¡ç, orix &^¡æÐóç' ei I' riyø$ó6, ocûtòç ouxogávcr¡ç - 6ç oüeco fl rù ¡.r.èv ouxogøvcãlv, cà I' or18èv zuepæívtov, ëvlø 8è xai ælactó¡.r,evoç, 8óE ¡c
rot ¡.tvd¡.r.<,lv ègdvr¡6 ëv 1e toîç oautoü oxør,ø$up¡.1.ætior,q, Stote òi6 oautQ re e[vexæ ageaêpaç xorl g$ yùp tÈvrí12¡ æ¿oceúe¿v
æeplæeoòv ëIaSeç. 30 g0roùç ¡-r.èv æpò aricoü æd,vca ¡.rupf,ouq re 6vraÇ,"d#"llä6"
r Kæi røuti ¡.1èv ixø:v&. oo,. Èç tù æpooi¡.r,r,ø' ¡.r,érer,¡.1,u 8É oou xø[ èæù còv èç &xpov oogo'5ç, aûcòv òè 9vq. ¡e óvræ xúxe|vov
I 2 tróyov otùróv, èç 6v 1e øÛtòç èæt)'ø¡.r,p&v1 trivSpóç, æ96ræç ¡rèv xæ[ xvpt|('rdtuç èld,tco¡ rù. èç æ&.oæv oogiøv. 6oc¿ ò' *ü èælor{pr¡ç 8¿òd,oxe¿ èXó¡.r,evot,
â, 1év¡, rù, òè xa$' ëxq.ora. òeurépaç xal
"tE
¡r,¡8èv 8è 6p<o6 röv æaì,0¿¿õv xøi æepl èvi<¡v øùcöv elpr¡xóccov, sà to¿aütæ
&v8p[ éæo¡rÉvou xæi xpelrtovr. ê6 oogúav xai ril¡$! xæi. ¡tetrêæ roi6 æä,orréÀouç Évexo¿ oùx ðli1ou.
òpóç te xcti Xcayer,pícou. ëXel òè oúccooí. gs 35 'H¡.r,eîç ye Fùv llÀút<ovl ce êæó¡levol xø[ coîç æpò øüroü Tlpaí<p xair
xq.Ð' ëxaoræ oùoíø6 coiç &Àlor,q &æao¿v Ilu$ayópç, xal 6oo16 CÉÀlorç èæfer coîq tororlrorç [úpgovø ].éyerv, 6tr, 1e
çoricov xøtr¡yopeio.$at i øv ræl:r,u,.ç elvæt ¡ll¡Ðè Xe[poor,, æoÀÀQ òè xpeítcoot tà èç æ&oocv oogiæv 'Apr,oeoté].ou6 aùcoü,
1Àóyou LFMnPI ÀóyovD | 4uüTLFDPI oüvMn | 6elnepteîevLF xupre,rrdtouç FD | 4 èntcd¡.taç LFMn P I lèprocí¡¡raç D
1 xupr,ortíta6 LMnPI
PIMn | 8 ëXor¡rev L ë1<o¡revFDPI I gdqpølvovtoçlMnadd"Ë1or¡rev
I
d,nerpreievD I
5 ro¿øürø¡ PIMn l8 orlolacl LPIMn aitit. &v | 14 ¿ÌE¿oüwút LF
LFD to¡øûrø
12 êdlo6 LFMnPI xø).õq D | 13 ci¡ra$i LMnPI dg,øÐeiFD | 24õvLFDPII PIMn &Çrógcra D ITQSeLFDPI tQMn IZO[úvçôovLFDP (uvdòouIMnl
Mnom, 129 cauroüLFDP arlcoüIMn 134 xpetrtovrLFDPI xplttovlMnl 21 ôei LPI Mn òù FD | 21 to'}rq LFPIMn roútcov D | 23 9rl{a LPIMn grllar
36 xa$' ëxaøtu LFD P I xaS'éxúoca6 Mn FD 127 éæópevo6 FDPI ènr,ó¡r.evo6Mn 133 Eè LFDPIIMn on. | 3S êæó¡r,evor,
36 Theorlor. Adv, Plethonem. n. 2, 3 (suþ/ø þ.t54, z6-jo). FDPI èæló¡revorMn l35-36 xal toîç...Ilu$cr1ópç LFPt*", O o*rr.
164 MICHÀELIS APOSTOLII AD THEODORI GAZAE OBIECTIONES. 165

oüzror' ôiv gci¡lev ¡,ul où tàç i8éø6 úgeor4xêvw. xæ\. rca<hru.ç eTvøt otlotøç röv èotiv èx SrJo æpór<oq ¡.r,epöv, tfrç te ÚÀr¡e xai roü eíòou6' P 179v
oulxer,¡r,év<ov
6re oriòè &vouolouç 6loç gøpèv toùç toü æpótou xoci ¡,teyáÀou l,ó'¡ou6 $eoü, d'æøv àè ¡répoç æpò6 tò coü 6ì,ou ôv riæ&pXer æapøltrov, tò ¡i'èv ¡.r,&Àì.ov, tò
o,5te piv tà' voú¡¡.r,øtø orité ye 6Io¡ç trìç èvep^¡eíaç' t' f,ccov. tõv oõv xa$' ëxøorø ¡.t&ÀÀov cò eïào6 ø'ít¿ov. 6$ev ðpSô6 &,v eÏXe
r o{ír<o ¡rèv àl raitræ, orix 6oæep ú¡,r,eîç gocte 8røp&llovte6, toîç æaÀøl,otç ' ¡r&ÀÀov tù xa$' Exæo¡a ),éyerv eTvar 8¿à c& eiòr¡ fl tcruri 8¿' èxeîva. xcri oiíc<oç
F74v8eto1¡,réva, IIÀd$covs,re &æo8ex¡êo' xu.¡' f¡¡riv t4pr¡réc, xøì 6oot tiv &tr{$etøv 5
5 Ëæo¡co à,v elva¿ xøi ¡r&ÀÀov orioíaq cà e'íÐr¡. 6t¿ tè cò eIòó6 èoc¿ cò p&ÀÀov
6rr, ye où8' &ÀÀq i o¿ic¡ov èæi töv xæ$' êxæoræ, oxeætéov óÐí.
I^3 ¡rù ,l' ,¡.U¡oç ènu(r¡toüor. o¡ à' o[ç &v porSloro éæeo$ør,
- 92v;ipr6îo"é¡.rr, D I3õv
L ¡,r,r¡¡evóç oe xo],rlovtoç.
Ë,ro¡o &u êo.ròc aùrQ tfr ¡o[o¡,r.otvíç, Éæou
"O tr, ëtepov evepleiç ¡ri¡ ðv øÛtó te ei8ono¡eÏ xøl æpòç tò èvteÀeXeíç r
orjòi yap ori¡è ró ye vüv eIvør æepi roúr<ov f¡¡rîv é Àóyoç, riÀ¡- 6t¿ æepì orioiø4 æup&ye,., èxeivó èoc¿ æpötov ðv xøi p.&ÀÀov úæripXov. t,ì 8è eCSr¡ cà xæ$'
.ye oùx ðp$ôç aol re xøl 'Aprocoréle¿ xoci elpr¡tocr xai 8e8óåøo$æ¡. ëxaoaa rø.g&yer. èç riv riv xætà' pépoc. aricri ÍÌp 8r,'
èvép^¡elcrv, xq.l. .Ëd.úræ
3, 1 tlepì, ¡rèv 8i ror5cou [xævô6. pe,urréov 8' â'v eìir¡ èr' èxeîv6 oou tò &Eícopa, to 10 èo¿ucõ¡v ori òrJv¿ccr¿ eTvør,, ¡.r,i ðvccov 1e röv eiòôv, {5tr, ¡lz¡Ðè f¡ úl'r¡ 8r1vatø[ X' 75"
D lg4t èç' ð T, ¡.r,é.¡,ø gpovöv o'úe¿ vevrx¡xévør tòv ll).i¡$<ovø, &'vÐpø r& èq Àóyouç r¿ zro¿eiv Xcopi6 cõv ei8õv. roü 8ì¡ oõv åæo¡.r,évou &l,r¡$oüq övtoç, cò &pæ tr!1ov trln 167r
p I7g¿úrqrån oüx dctov 'Axr,Àtré<oç oûg'
.HpocxÀéou6
êv roïç noÀé¡.r,or,6. ô81 I' &vor1xøiov xai ctÀr¡$éotarov, oüX olov èxeîvo rò oòv å4 orix eixóccov xotl
aù¡òc øÛcò &[¡oiq. d[u¡,tplí¡ccov &'conæ ou¡-r,æepøîvov æpot&oe<lv, tù xa$' Ëxæota Àé1ov elvar'
2 l,Ael .¡rip 8r,ò úæúpxer Ëxàorov' êxeivo ¡r&ÀIov úæd,p1er. tà 8è eítr¡ xøi ¡räÀÀov oùoíaç cöv 1evöv t¿ xæi. cöv eiÐöv, 6t¿ cæücø
úzu&pxel 8¿ù r& xo¿$
rà .¡évr¡ Сù r& xæÐ' Éxæoræ. ¡,r,i orioöv y&p rot rôv æpóctov orjo¡ã¡v &tr5vætov 1.5 I5 éxa.oru. 8éov eineiv coüvavc[ov êxeîvø eTva¿ ò¿ù rà ei8r¡. xøi 1&p Ði nøpø-
eIvøl rs röv &ÀÀov. r&.vræ yà.p r&l),c( i) cöv xasuæoxetpévcov Àéyerau sor5sov æ),í¡oróv f¿ gùq o{íro c&q cr$é¡revo6, 6oæep d'v e'ú tuç ðle1ev,5izrav
ægord..oer,ç

i åv úæoxer¡,révcr,rç aùraiç èoc¿. xæ[ æpötæ ðà xup[oç râ, p<opr,¡.r,ótepæ f1¡.r,iv Xpe¡lertoclxòv [ææov eTvau ålr¡$e'5cov, eTcoc còv ðvov to¿oütov
,feu}ó¡levoç,
xøi &pXlv riv xæcù yéveouv ë¡ovtø<, xæi zcepørtépco' xøì oüco¡ ài ouveæépø¿ve ròv ðvov [ææov ðvrct cQ Xpe¡-r.ettotrxòv eTva¿ cl$eo'$ø1,
a Tú'ôiv e'úr¡6æeí$ov, &Àoc(òv xcri xoúÀe¡re; oùx ëppcotøí oo¿ é ).óyoç xøúæep ¡.r,i roroücov 6vræ
.ci¡&Àr¡$eiç. xor,l or] òè orriròq c&, (r¡coú¡revø tr,$eiç <irç é¡r,oÀoyoú'I 4
Mn167¡.réyø øÛXoüvt¿ èti èruorúpn tñ ÀoÏ,xfr. 'iocoç Ð' öiv xcri &D.or, {owó oe elva¡20 20 preva, ¡l&ÀÀov 8è æpo,uúoelç tr,$é¡],evo6, øt oÛÐév cl xo¿vòv oùÐè [u¡.r,plr¡tòv
Tò or'¡â,v
rou,rovi ¡r,¡ ,ilo".6 éøuroù6 èÇr¡rcær4x6æq. Èc T,ìp teÜpo èoi1aç, xøi ëXouo¿ æpòç &ÀÀriÀøç, ou¡.r,æepøíveü6 fieprgo(vöç cù ori ou¡.r.nepølvó¡.r,evø. eünè D 136
oe àoxeiv Àoyuxòv úzcéxÀeærev eïvo¿¡. vüv 8', &Esóoe¡ rlvòç úæøx$ei6 æøpù oà æpò6 $eoü. nó$ev cù ei8r¡ çò eTva¿ ëxerv 8rà r& xæS' éxolcru,
ë¡.r,a$eq Àéyerv
gortövroç xæi lo(j¡ç èleraor¡.xoi¡ t& è6 Àó1ouq, lva. .ctc, èxeivcp eÏvø,r, 9øvfrÇ d,vø1,xæiov ðv tù xø$ ëxaoræ ündpXer,v 8¿à tâ, eiàr¡, tróyou coü '$eoü ðvrø
oic &n6(ovcr, xaì, yeuo¡.r.év<¡r tpu.¡óç. vüv àflta æpärtov Èq &¡-r,rÀlav Àó'¡<,tv xai vo{¡r,ara oÛoló8r¡, töv re xarà, gr5orv æio$r¡röv xocrà, yévoç óplo¡.r.óvø
"ic ro¿ ðÌí1ov i¡Àéyx.$1q t pr¡8' ée¿oüv èæ¡ocú¡i.evoç. 26
xæ$e[ç åauròv zcd,vu 26r¡,vù. ææpø8eí1¡.r,acæ, ui'c&. re ægdn¡o,ç ðvtoc xøù toÏ6 &ÀÀor,q toü eTva¿ ra'læirt'æ;
r Tò po( oou èxeÏvo, 6æep del &{toî, 8r'ò íæ&'pyer' Exaorov, ei lrip g$æpeûr¡ &y tù xa$' Ëxa.oru, orlx d,v Srcr¡lévouol tù xasólou, ôr¡).ovótr,
DJl9 è*r¿uo p giÀe @eóòope.
r'7Õ ' oùx åv rfr¡e rfr úæo$éoe¿ f¡¡.r.öv
r,, &Àr¡Ðer5er,,
t& ei8r¡ .re xøl tå 1êvr¡. Ê1ò pèv yúp çrlpu rapà. n&vra.ç &vspóæouq ,åtv$poræóv P 180
6r¿ ò' Silov åxei'$ev. èxeîvo Àé1eræl eTvæ¿ o'lt¿voooüv attlov,
r¿va xa$óÀou voeio$ai .ce xo:l. àr,ø¡léverv èv tÇl seQ, xæi næpà, tcd:vtaç'lææoue
ô ôiv Ì) oúv.$atov ðv êcépou coü å,zcÀoü fi (uv$érou æ'írr,ov fi, olov tò
cizcÀoüv tææov, xøl xor,vöç ææpà r& (Q" (Qov &^¡Évv¡róv
.cr. xai. iÍgÐæptov. è[ riv eù6 L 93v

úneporlor,ov xai &,xpov riyø$óv, ó $eó6, cà, vor¡r&, ææpl1æye n&v'ca. 8¿ò xcri ao 30 êælorí1¡.r.aq .,¡,iveo$ar, xocl toù6 6pouq. ooì à' oijr<,¡ æd,vu to¿ ¡léÀer, {6 &À4,$eíæç,
I Bu Suxaíol6 d,v ).éyouto raür¿ ò¿' èxeivov úæúpXetv, xøl ròv 'O8uooéæ àé çæpev óote ioTç i"u¡éol ouvø1'ope'3elv xai Soxeiv c¿va eTvø¿ toîq <i¡'tæ'$éor' oo9òv x'76
coü Tr¡lepr,áXou ø'Ccr,ov eÏvø¿ xæì &)tÀov &ÀÀou xoci étepov étloüv åcÉpou röv soü àlxa¡ov eTvoc¿ xo¿l &Àr¡Si æpoterí¡-r,r¡xøç.
xotr& yévsor,v" 6$ev Srxai<,16 d,v rà, to¿øücø Àéyolto à¿' èxeîvæ eÏvæ1, Ëxei$ev ld,8úvøcov gúoxov r¿ tõv &ÀÀov eTvar ¡.r.i où oùoõv
EIc' orix æioXúv¡ o

ëgov.cæ rì¡v &px{v. èæi ¡rèv oüv rôv to¿orJrcov elxev å,v òp$õ6 x¿i cò oòv ot(io¡r,ø td¡v xa.$' Ëxq.oçd. oùo¿öv<. &p'oÙ 8r,æ¡lévouor,v, ôq ë9ø¡'r'ev, tà xa$ó)'ou; oüx
Àé^¡eo$al, èæi Ðè &Xtopí,orcov ouv$éscov ogó8pa &v ëXor gocr5lcuq xai tipø$öç" 35 35eio¿v øi rluXøi xai 6tr<oq r& vor¡cd,; ¿iÀÀù Ïìp où8év t¡ $øü¡rø &v eír¡ t(l xø$'
câ,8è xo¿$' Sxao¡q
1gg(Lnæv ytlp orlvserov àx 8úo pepöv coüìd,xrorov orlyxer.cæ1. Exu.o"ca.léyelv ¡,r.&ÀÀov eTva¿ orloíotq töv levõv se xotì ô¡v eiàôv, Søu¡,,æoT ócepov D I36n
T

2 roõ LFDPIf Mnom. I lóyouç Seoü LFDPI ÀólouxalseoÛ Mn l4 6loç ôv ø,jróv re oljeosø.¿ ròv Ðær,¡.r.óvrov xæì, 6oo¿ cÇròe [uvéztovtocr, cò elSoÇ trfu tOA
'i¡reiç
LPIMn l¡,teiç FD I I ró Ye LPIMn c6 te
Mn | 16 t&)J'a LFPIMn lb,r.a D
€ao$a¿ I B tõ¡v oüv LMnFPI rôv 1e oüv D | 4 8¿ù '¿ ettr¡ LPIMnI FD orø. òrù |
FD r¡a.$òv LPIMn | 22 útêx)'errev LFPIMn 21 elæèl è¡rè Mn êæel LFDPTI22 $eoü LFDP Seòv IMn | 27 tù "¡évr¡ LFDPI I Mn
IMn è[,erøatxòv FD lZ0 Ov LFDPI] }trn'om. om. rù. | 30 6pouç LFDI PIM¡om. I aa o'O LPII FDMrrtom' I orloõv LMnFPIID
Mn ìú¡¿rotov F D ød.d'. aúri¡v I af oöev T¿ LDF orj PIMn

14 Theodor. Adv. Plothonem n. 2,4 (suþra þ' r54' 33-155' r)' 33 Theodor" Atlv. Plethonem n. 2,4 (suþrø þ. r54' 35)"
166 MICHAELTS APosroLII AD THEODORI GAZAE OBIECTIONES. 167

&)ùâ. xal rotSç tå, eí8r¡ rr,$e¡,tévouq úgeoc4xêva¿ xæl æpcß:,æç elvar oùoløç
üÀl ou¡rg$efpeo$ør, ¡l.¡8èv zrepar,répo úzrápXetv ¡-r.età tiv coü plou
xøl

toüòe d,æaÀÀø1{v, óç &ÀÀo¿ te zroÀÀoi ¡.r,øprupoüol, xøì ôl¡ xcrl 'Atcr,xòç xæi
æapcrpu$rloao$ø¿ 8¿' 6ocov f¡¡r,îv eiæeîv 8uvæçöv.

fIÀortîvoç, ëtr ye ¡.r,lv xaì, IIopgrlpr,oç êv coîq npòç 'Apr,otocéÀr1 pr,pÀ[orç Ilpöra pèv 8l¡ oücco gø¡lév. 6, I
èweÀéXer,av eÏvar, g&oxovrø tiv ürXúu. dÀÀ' oÛX oút<o æepi {rXiq ó fl}.úcov
"Azçcrv yevz¡cóv èotw &æ' &pXfrç aricQ ó¡.r,oíøç tQ ei8er. röv 8è .¡evr¡cöv
5 tà æollù tiæò o{tJ,,ec,rç .¡evvâ,tør, yìC oûX é¡r,oløç oüo¡ç øritoiç. èxeîv'
ågrÀooógr¡oev oüre ¡,r,ì¡v tõv ei8öv æépr, xcri töv yevõtv, å' 8i d,vócøtø eöv 5 dC
&.pæ .¡ewãral êx cöv ei8ôv dvttov crùroîç ép,olov cQ eí8er. p lgf
lívrov úæápXovcø, tepeclogærd.. re xøi À{pouç eiæeîv 'Aptorotélr¡e ètóÀpr¡oev.
I 4" d¡, é (¡-r,èv) ¡.retaoxóv ¡e xq.I êgr,xópevoç, æávccoq eùòaí¡,r,cov, é 8' &æoÀr¡g$ei6 "Er¡. æ&,oæ pöoíç èotr nepi rõv &g$áptov, d,va^¡xalov ðvr<ov rõ prì z
xøi &òuvør{oaq $e<opòq yevéo$ør eri8arpovíaç &¡-r,orpoç xuræl'ehre¡q.¡. &}.Àrì 8úvao$¿¿ d'trr,oç ëXer,v. câ, 8è guouxâ, n&vra. ècti g$øprà xcri ¡.r,etøplr¡rá,
ouvu8óv, 6rt oùx ðiv ¡.r,eÀéoorcó tr,or, yvõoiç cr,voç &lr¡$oüq, oti$' óvc¿vt¡voüv ou¡rpepr¡xórø övta cQ &Àl<o6 ËXer,v Srjvøo$or¿. f pôorç &pø oùx ëorær, r;egi.
10 röv guor,xôv xæi g$apcõv, dÀlù röv &g$ápcc,rv æépr. d,nep eioiv ori i8éø¿.
øicía d¡roôo$eir¡ xøÀõq, ei ¡rì¡ rÀq np<Lcaç xai &.pytxotd.raç p$oer'ç tàq iÐéøq 10

é¡.r,oÀoyí1oer,øv, clv æepi øürõv $eo:píav xai èælotí1¡.lr¡v åreor¡¡lí1vøto, tlv


Køi ¡r,lv xcri rò èæi æléov d,ææv oüx &vcrrcpépa,8¿d' tò cõv orix &vcrorpe- s
torlr<¡v vór¡or,v gípaq cogiav sIvø¡ xøi èælocí¡¡,lr¡v, 8t' fiq rò &v$póær.vov tóÀoç go¡lévcov rò Ëtepov æÀeíto æepr,éXer,v xa$oÀr,xórepov ðv. tÀ, 8è .¡évr¡ xæi cà
xeri f¡ ¡.r,axøplocì¡ plorì¡ rapæylveræt. xæi nepi ¡rèv cor5rov tooaütø eipí1o$o' eiò¡ rõv èæl æÀéov ðwæ xøi xæ$o).r,xórepæ reprÉyet cà, xa$' Ëxuoræ è).&çro¡D lB8
èri Ðè rà Àoiæd, oo¿ tòv Àóyov ïtéov. övrq, xøl ¡.r,epr,xótepa, à. &pa ei8r¡ æpõrø xøl xuprótepa cöv xaÐ' ëxæc¡a.
4, t r\.éyer,q or5 'Apuototéì.er, ouvr¡yopöv utà i¡¡rîv '¡,vopr,¡rcôcepæ æpõcæ xq.iI5
15 Køi ¡r,èv àì¡ rrì el8¡ cõv xørâ, grSor,v eTvoc épí(owæt orióv¿a æapøÐeíy- r
D 137 xupi<oq ðvtø eÏvar,<. tò I' ori7, oilcoq ëxer,. d,Àlà rrÌ cQ vQ yv<opr,¡rótepa, êxeîvø p.u'ca. aö 8' ôv øi<ovíor6 tlgéoc4xe. ¡c&v 8è cò úgeoc4xòç zrøp&8er',¡,¡ræ xæi æióv¿ov L g4n
rpörov xal ¡.r,&lÀov ôv tõv eixóvov oûx &iôí<¡v oüoôv, &),Àrì yr^¡vo¡r.évov x¿i
¡.t&Àlóv èor¿ ro¿øüra, f, gîo, xøi ct,itòq 'Apr,otocé),r¡ç èv guorxi &vtr,gd,oxeuv
pI cu,oxuvoprevoq. &,Àl<oç re eir¡ òiv xøi, rò ø,3toæ'¡øSóv ce xøi øüroòv xøi g$erpopév<ov. cõv colvuv xx$' ëxao,cæ ¡r&ÀÀov orioiør. cù ei8r¡.
"t;¡fi Kai çò dei 8è ðv soü rcapù ¡.r.époç ðvtoç ¡r&),lov ûæd,pXov. rò oüv elòo6 r
íoq. &r¡,x è11urd,to ðoti tiq $eíø.6 èxe[vou g'3oeciq, ¡.r,i¡ ðwø !¡.r,îv xøt' øio$¡olv
20 æet ðv rv'yy&ver.. rd, 8è xcr,$' éxq.ora g&eìperar. æapd,
, è)t&rcli, xaì 8eútepø tiiv 1vopr,¡.rorép<ov xæc' øío$¡or,v. torlcou 20 ¡-r.épo6, xø[ arirô¡v i æøpà
yv<opr,¡.r,óte pø
rö ).i1ov. ilt;,
òè pi oúr<o òuvøtoü ðvroç ë7"er,v é i¡.r,étepo6 Àóyo6 Xópæv ëy-tov oÙx ëotr,v' ¡répoç Ëvépyerø. à!Àov &,pæ
z 'Al),d, 8i zøi æpòq tó8e dæavcr¡céov. rõv, gdç, npótoq cà ou¡-r.pe pr¡xótø 'AÀlà piv xai rò yr,vó¡-r,evov tbcæv rê.cpaolv ociríotç 1i1,veo$øl æéguxe, o

L94xe"cnropeîrar, 'cairø. rpirepø eTvøl xal xuplótepø xai ¡-¿&Àlov ðvtø{, có8' æor¡cr,xÇl airir4l æpót<oq, ei8r,xÇr åæo¡,r,évtoq, r5),txö &xolqú$<,1ç, teÀr,xÇr èç"li,C.
orlò'éva d'v eúpotç eiç ën xo¿l vüv eõ ëXovcoc voü o'i8ø¡,r.fl &ltóoøLvro-, tþeu8éq tà 8i¡ oüv xa$' Exæara.rõv yr,vo¡.r.évov eIvar, Àéyecør, -yí1vercu, àè ê{ õv ëgæ¡.lev
25 Sorepæ ðwor æpóccov ðvr<ov, xa.i. ër¿ coü etSouq zrpócou .¡e ðveoç riç tiÀr¡ç,
-
Mn I68v re ôv xai d¡la$íaq yé¡-r.ov, æoÀlâ¡v te d,Àk¡v évexæ Àóy<ov xai 6c¿ ei, õv câ,25 I 5"
ou¡.rpep¡xórø xøtz¡yopeîrctu, tøütø
rcpótepø ètr5yXævev ðvcæ xæì xuplócepa, xa$' éæotepovoüv &.v eíæor,6 a4par,vó¡levov coü æporépou. 8iÀov &.pæ"c6 Àiyov.
<lv d,v orl xar¡.¡opeîrar où8a¡-r,fl cà ou¡rpepr¡xócø, !v ôiv tøüco¿ èì&ttouq oüoíø¿ "Etr, ye piv 8uoîv sor5cosv ðvto¿v voü xæi aio${oetoç ròv voüv &æøç é z
xar&.yê, oe. toü oûv æa¡rpøol).écoç Seoü xøi xø$óÀou röv vor¡côlv o'iÐèv xortr¡- eöv gr,ì.oøégtlv ò!¡róç gcrot æpöcov elva¿ xæì, xupr,ócepov xai ¡l.õÀÀov ðu,_ -^^
xuhól* é ¡,rèv &et ôv r{v re cöv voz¡töv zrd,vt<¡v xaì, rôv crio$r¡cöv xacd,Àr¡r{.,1v
lopeîcø.r, ouppepr¡xóç, èXóvt<ov d, ë7"otev æd,vta èvteleyeio¡ re &X<'lpíotcp &eí 3 Ìli;
30 ëXer,, rl ðè röv alo$z¡töv ¡lóvcov $v¡ci¡ oõoæ $v¡rõv ðvror.r. 6oc¡l roívuv rò ^ '"^
D l37v re xal. óoaúc<oç xø¡ù. ,cà. ø.i¡r,x. è)'t*rrouq oõv 8¿à, roüro orloíø¿ røütø cöv 30
I 5 õv tà
ou¡rpepr¡xóra xecr¡yopeîcal, eõ ye riq Ûæoyr5ou oou èæloc{¡l1Ç. 'ciÇ vor2ròv toü øio$¡coü xupr,ótepov, xcrl øtr æd).¿v ,roü øio$áveo$ar rò voeîv,
oE to¿øõtø &[loüv iioxr¡xev;&IÀà cæüca ¡lèv èç toooücov. ð¡-r,oi ò' Èçtó8e'¡evo- rooor5rqr xæi çà et8z¡ ouyyevi aürQ ðvca zrpöra xaì, xuplórepct cöv xoc,$'
F 77 pévou toü Àóyou oû ¡,r.óvov d,æeÀéyXer,v eà æøpà ooü e ipr¡¡.r,évø 8Éov ë8ofev eÏvør,, ëxuorq. øio.$r¡röv xæi ¡.r,ecapÀz¡röv úæøpXóvrolv.
Tí 8i Àor,æóv oo¿ coü Àó1ou, 6tr, rflÀí¡$ov eü ¡.rd,).ø ei8ó6<, orl ouyXropoir¡ 6, r
35r&vÐpì g&.oxl.lv rrpì¡ rò ¡répoç coü 6Àou, &Àl& cò 6lov roü ¡répou6 peï(ov<r;
1 d¡v LMnFPII D om. | 4 qú.oxovra LFD g{cavcø PIMn | 6 elzreîvLl
IMnl FD om. | 7 rd.vr,oç LFDPI z¡d-vcovMn | 7 dro),r19$eìç FD d,roler.gseiq
LPIMn | 9 ¡.r,elÉooltoMn ¡r,er3oortò FD ¡reréoorcol-PI I 13 nøpø1íveca¿ LFDI 1 ror)6 LPFDI I Mn o¡n. | 7 &va1xøf<ov tPIMn dvølxaiov FD | 11 ¿vr¿-
æøpøyiveosar, IMn | 18aùcocryøSóv LMn aùcò d,yaSóv IrD I c¿ùtoóv LPIMn arlrò òv LFDPI dvtrorpÉ9ou Mn | 12 xasoÀrxórepov ðv L om. I fZ-te xaso),¡xó-
otpéger,
FD | 20 xat'øto$r¡or,v LFDPI IMr' om.xac' | 24 orjòévc¿ LFPIMn oüDèv D I dv repov .. övta xal FDPI IM¡om. | 14 tavxas'ëxaa¡u. LFDPI tà xøS' Exaota
e{ipor,6 LFPIMn dv &lllo eúpor,ç D I Zø a"t te LFD xøi cÌei PIMn | 30 oüoia¿ L Mn I 16alovloç LFDP alvloç IM I fZ-te orix dTôúcov ... gSerpo¡.révtov LFDPII
orioíaç FD orloíøMn | 31 oou LFDPI oor Mn | 32 yevo¡,r,évou PIMn .¡evo¡.r,év9 LFD Mn om. I ZO f¡ røpù LFPIMnI D om. t1 | ZS elôu6 LFD elô¿xõc pIMn I 26 el|;oq
FDPI etr¡ç LMn I 28 9øor LFPID gr¡or, Mn
15 Theodor. Adv. Plethonem n. 2, 4 (suþrø þ.tS+, S6). | 22 fneoaor. Adv
Plethonem (suþrø þ. rSS,7 sg.). 34 Theodor. Adv. PlethoDem n. 2,5 (suþrø þ. r55, resq.),
--
168 MICHAELIS APOSTOLII AD THEODORI GAZAE OBIECTIONES. 169

oíó¡-r,evoç 8è T oûto ¡.r,e¡,r,4$4xévør uàlagopótepov eiç ooplav { xøtù civ 'Apr,- eò oogóv oo¿ roüro xai &pclyevèc !rù ðv æpócepov eix6røç [Il{$<ovø. èleÀf¡$er.
ototéÀouç èær,otf1¡,r.r¡v, ô8e Àéyer'' ùp"îq Ð' oüæote coü xacù
¡,répoç frccov cð vüv dÀr¡,$i Àéyerç tiel {eu8ópevoq æpótepov. ènei yê oo¿ xæl coüro ¡ret& töv D 140
xø$óÀou g{oo¡,r,ev, É.c ¡rì ¡répoç coü 6lou, &Àlù cò 6Àov coü ¡.r,épouç ¡reî(ov fi.< &M<ov i¡ox{S4 xori peta8é8otør oùx ðÀi'¡,or.q tò veo^¡vóv, 8eüpo 8l xai f¡peiç
z lId,vu cor òp$öç g&.oxer. xai tfr coü IIIátcovoç &líroç xat åøucoÛ ènc/r¡¡t¡¡. . þæoævioævreç íòo¡rev, æótepov â,v eír¡ Qerl8ou6 i &rr¡$eíaç èXó¡.r,evov.
F 78 eü ð
5 'H¡-r,eîq gcrpev, Sæu¡r,aor,órøre d,v$porzce, rcaîôe6 'EÀl{volv eÏvøt xøuXó-I
1e, <I II).{$ov, éç lLp.a76ç oor, é }.ó1oç xøi cfl6 'AprotocéÀouç oogløç
æoÀlQ cQ ¡.r.éoc¡r æpoé1ov. ei yàp fl).0{c<ov pèv'Apr,orocéÀou6 æ&ou coi6 æøtræuoiç ¡.r,evor, x&xeívolv toîç llveorv, oùX åtép<ov êæó¡.r,evor,, rò ¡-r.&i,Àov xal ¡leî(ov
elva¿Ï'79
xøi æpoct¡lótepoç xai oogórepo6, ori 8è co¡oütoç ôv coÏç èxeivou ).óyolç ouyxpíoeco6. f¡ 8è oú.¡xpr,o4nepire civ o'3oíøv åotl xøi cò ¡léye,$oç xai t&l].0¿
iÀíxoç &,v eír¡e ll).ri$orv, 6$ev xorù coTç r&, to¡outótporca. lxærêpco &pæ tò ðvó¡.r.øta ori8èv Suagépsçov èni æd,vtcov
otéÀouç Àóycov ¡eæXó¡.r,evo6, xpeltrov toTç ).éyeo$ar, tõv co¿or5tcov. ei 8è tò æooòv åv ¡reyé$er x&v ri¡ orioiç, tò 8è ¡,u&i,ì'ov P 182v
roréÀouç xpíoer. òr,xøiç vevó¡lr,oal. æoiov 10 10 xai ¡leï(ov, fltcóv te xøl ¡.r,sîov, tò nooòv oulxpiver, xai tò æolóv, ti xcoÀriE¿ cò

i
oogócepov' çoü 1àp ¡.r,épouç
$éøcepov ¡eeï(ov èæi ¡-r,e1éSouç leyó¡.r,evov ¡,ul¡ xæì, èæì orioiaç lé^¡eo$øt, xøi aõ æúÀ¿v
I 6 tò 6Àov ¡.r.eî(ov, xal oiitco t& eìl8r¡ re xæì, crÌ 1év4 tõ¡v xoc'$' éxq-o'cd' pei(ov tò ¡.tãÀtrov èni orioûøç ¡.r.ì¡ xal èæi ¡-r,eyé.$ouç, tiq aùtle ëxæLgr.'t övce 8uvd,¡.r,e<oç;
orioíæi pãlÀov; ori yrìp 8uægéperov cò ðvó¡-r.ace, éæotéporç &v r4 BorlÀouro, eyò pèv oûX épô'où 8' &¡.rø,$öq xai &.p.æ xaxo{Sco6 ¡.tr¡8èv &væ1xaîov 8er,xvùç
Àeyo¡lév<,t roîç re,ÍIlolç Àó'¡oiq, oIç ëgæ¡,tev ¡,r.r,xpQ æpóo$ev, xøl tÇr xa$óìou 6¡.r,o6 .¡e &ltoïç. si yáp clç eiæòv ¡réye$oç ¡,te^¡é$ouç xorl æooòv æoooü xotl
eTva¿. eÏtø lcò toü xøcù ¡lépoç<, ëtt 9r¡oiv 15
xa.$óÀou cl$é¡.r,evoç ¡,teî(ov eïvø¿ 15 orloíocv eTvør ¡r&ÀIov ,iiÀlr¡e orioiøç,ërcertu tò ¡reï(ov npoo$eúç, úgeÀòv rò ¡.r,&ÀÀov,
orlx æiàorl¡.r,evoç lt&. xo.F' éxø.oræ
¡l&llov elvoo orloiøç tõv ei8ärv se xal röv etro¿ ôlv ¡reí(co orioúøv eZvø¿ i\ilÀr¡ç orioíaç xori péye$oç ¡.reyéSouç xotl æoooü
"¡evöv<, 6tr tò ¡,teî(ov xæì ¡l,&trÀov æpòç &Ì).r¡Àø 8r,agépetov. tò ¡,r,èv y&.p 97or' æooóv, é coloücoç Soxeî oo¿ &v å¡,rapc&vetv. è¡,r.ol ¡lèv oü. tQ Àó1qr orlx ëoc¿. D l40v
zcepi ¡,réye$oç, cò òè Seopeîo.$ar, æepi oÛoiøv. 61e tlÀ{S<ovø ¡.r.i ei8ótø oleo'$øu ooi 8è 1pø¡-r¡.r,arr.xi¡ç èær,¡.r,eÀou¡.r,évç xøi æoÀtrà nepi otrir!ç &æêgævl'æ ¡.r,év, pr¡8èv
>¡.r,õÀÀov orio[æç eTvø¿ rà, xa$óÀou tQ ¡.r,eí(o eTvæ¿(. 8å 8uvúpeva <ilgeÀfloør coùç nepì, r*itræ oyoìr&(ovtuç æeæovz¡xócl ëòo(e æpòq
B 'EE' <T¡v où ro¿üc' ë¡ror$eç Àé^¡er,v c&, 8e(rd,, or)8' è¡rè ÀeÀ{$øorv, ô àøl¡.r.óvle.20 20roTç &lÀo16 oou ¡.r.atølorç xal tò ¡,r,&Àlóv ¡e xq.i' g.eî(ov, cflç æùtiç 8uvú¡.r,e<oçI7
P182,
exervo¿
, E¿o,¿v
- To(p ,
oúror,, of röv vüv ðvccov 'EÀÀí1vcov où ¡r.óvov oTovccrr, oogórepol ðvre, ø'3tó ce 8r,ægéper,v xo¿ì êrl Srotgópouq æpú1¡,r,øol y,ì¡ 8uvø¡.r,évco Àé1eo$ær,.
yeyovévør,, &IÀtì xoci Xorxpácouç aÛroü xaì, Ilu.$øyópou xaì llÀútovoç. <5v, <ilç d,v tr
xørvótepov eúpr¡xò6 8r,evtépeu¡.r,ø, ô toîq æøÀøtoÏç xacd' voüv orJx
X'78v oüX iSntr,ç rr. Àé1olev, oùx loøo¿ c& ouyypd.¡.r,¡,rocrø, d,Àl' ori8' ôpSöç nco ëXouor,v èæfier., 8ó[r¡ç roîqxæ'cù. oè &voÍ¡corq, Àéyov eü eiòóç, còv ào[o¡ravflxd,v torltcp
arità ¡,r,err,évø1, éx æal8orv Èçyépovcaç &eì, tþe).li(ovteç &glzó¡.r,evol, òr,evtepeu¡r.&- 'Aprototé7\r¡ ¡.1r,¡loú¡levoç.
D l39Y r<ov ¡lévcol 1e xælvocépoiv 8e{loi xai, Àíøv ou"¡,xoÀlz¡ræí. cûvø yrÌp I cöv zuæp' 25 26 'H¡.r,îv ¡rèv òì¡ 6oø 8uvætù fiv æepi ori
"ElÀr¡or,v èæi oogiç pepor¡¡.r,évorv î) töv ypø¡,r,¡,tøcuxlv perlóvt<ov, yevvaiorv IIÀ{.$ovoç etpr¡car, ixøvà, xcrl 8râ, ppæXé<ov,
xdxelv<ov &vàpõv xøi orlò' &¡eofpov grì,ooogíaç, tò ¡,t&ÀÀov xøi ¡,tei(ov 8r,agéperv dv æpoo{xouoøv fu¡l¡.r,øXíav &æovew¡lr¡xó
Àé^¡etv zuegó pqxd.ç; xøi ¡.riv orlò' a'itóv '¡e èv e{iporç 'AprototóÀr¡ orlòæ¡,r,oü ææi8ov èç r'a'cèpæ rcetcot'r¡x6'ceç. 6oø òé o
cöv pr,plícov cò ¡.r,èv peî(ov nepì cò ¡.lé1e,$oç Èxtrø¡rp&verv &ei, rð 8è ¡r&À).ov où8év e¡ d,vø1xæîov ori8' &[rov Àó1ou &æoòeuxvúovtr, ¿l].' ì Tâ' øÛcâ, lé'¡ovtr,
zrepì, orioíav. rorJvøvclov ¡.r,èv oüv, i 6æorq d,v c'5Xot, xai ìíøv eúpeïv èxÀø¡r.pd,vovtø 30 30åeì æepi töv æütöv, tù ælei<¡ òè xæi tr$e¡,r,évqr tQ III{Scovt, ruïra. oritèDl4l
eÌtnetêç. oü ye æo).Àd, ce d,v åv æoÀÀoïç xo¿i dt).).<ov oùx ðÀi1<ov è6 ¡raptupíøv ),ó1ou tuXeiv i¡[róoø¡l.ev, ¡.r.eìr,tølou xuv¿òlou óq úÀotxiv Ào1,od,¡.r,evot, ivæ ¡lì¡
cÇr Àó1cp courqt æocpø$elr¡v, ei ¡.r.i Ser,xvrlerv pdcørov fiv cà 8iìæ '¡,vôvær, xai xøl øriroi c& o¿ricù zrepi tõv ørltöv &ei ).áyovteç &vó¡tol gøvö¡.r,ev óç or)
tÇr cugÀQ. où Ð' <þ ¡réÀeu ye coucout, ¡,técr$r cù arltoü xa.l, ei pì¡ Àéyor,¡,r,r, &Iz¡$i' xøi d,æepavroÀóyol toîç oógpoo¿v. ixævà ¡,r,évtor, oou xøl cøücæ æepr,rpéþt
olov d,v pe porl).oro x&ìrer.. eïc', ôyæ$é, toooûcov ågpaíver,6, 6ote co¿ocüta cò gpóvr¡¡.tø. å, ¡.r.eclòv &1voír¡ç òíxo¿¡ov 6vrd" oe otcoæ&v, óç ¡lófu,q åøusòv P 183
I 6" eiÐévø¡ còv IIÀ{S<ovø o'íeosal, oTø oûàeiç tôv 'EÀl{v<ov, oüte töv æo¿Ào¿¿orép<ov 95 35 èæø¿véoo!¿ev
1vóvrø. ei àè xøi ¡,r.età, tæüT æ Ëtu ¡,teveîç tfr iòiç ouvr¡1opöv &gpo-

Mn I?0:üt:
tO; oüt' eïæev oüc' fiæouoe ooü Xopiç xæì. rø.ó¡æ to¿oútou. orivl, d¡.r,eïç ¡,r,èv Srxaícoç &,v or<,ræí¡oo¡r.ev, .iillou6 8' åxeïvæ è)têyluæapø¡opí1oo-
ö '¡àp oüt' ,u:ltép.u,
ëortv otire arç elre töv i¡.r,etépcov, æöç d,v euç '¡voír¡ ; xøi 8i xøi ú. ye eLç n&oæv ooglæv xpelctou6 f¡¡röv xøi ð[úrepor, tiv
L g5y ¡rev, ot, àtd'vor,æv.

5 1e LPIMn)FD om. | 7 rpo'cr4órepoç L FD æpotr,¡r,ótepoç PIMn | 11 toucout 2 èneï LFD zuì,i¡v ênel PIMn I ye FDPI 8è L | 4 t¡oltouç LFDPI rf.reÛôo6
LFD toucc¡vl IPMn | !2 ¡e LFDI MnPI om. I pei(ov FD ¡.r.e Çorv LPIMn I Ze no
FDPI lMn om. | 33 ørlroü LFDP (cl. inlrø þ. ryg, Ðøùsà IMn I 35 oÍeo$d¿ LFD
Mn | 10 xøl ¡.r.ei(ov I-FDPI IMn om. I t2 öwe LFDPI ðvte6 lttn' I tlWt trp'
æocòv æoooõ [ 17 oor, FPIMn] D om. | 20 re FDI IMn om. l Zt soiç PII tic L I
ole¿ P I Mn
27 el'r¡pev LFDPI etl¡rèvMri | 30 où8èrFD oüPIMû 32 gavõpev Mn gøvei¡r.ev
1 Pleth. De diff. c.4. cil. øþuilTheoð.or. Adv. Plethonem n" 3, r (suþra þ. t55, LFDPI | 33 æeprtpétla¡ tò LPIMn æepr,rpátfar,to FD 35 ouvr¡1opõv LFDPI
t4-r|). | 15 Theoaor. Adv. Plethouem t" 3, z (suþtø þ. t55, ao-25). ouv¡yopúç Mn
'Avôpovtxou toü Kcll,fotou
ANDRONICI CALLISTI
DEFENSIO THEODORI GAZAE IIpòg rù6 Mr2gcrrlÀou 'Aæooról,ou

ADVERSUS MICHAELEM APOSTOLIUM.


Kctù @eó6r,rpov tvtrÀúúe,ç.

TQ 8eoæót¡ Br¡ooapicovr, 'AvÐpóvrxoç eùtuXö6 Xarpö. 84"


i
Mit dieser Schrift griff Andronikos Kallistos gegen die vorher-
gegangene Verunglimpfung Theodors durch Michael Apostolios ein. 5 'E¡roi ¡.r,év, ri oogórøce 8éoæotcr, æepléÀxer,v oe vüv &æò röv ú{,,r¡Àotá".u11,.|u
i
Die bisher noch ungedruckte Erörterung hat bei neueren Forschern, $e<,ipr,öv oripøvoü te r5æepcrorpovo¡.roüvcø xæi npò6 aùrò rò &xpov röv &1ø$öv " ""
I
die offensichtlich nur oberflächliche Auszüge kannten, eine weit aus- êv i'¡pepúqc ¡.r,eyiot¡ &vører,vó¡.r,evov x&xeïvo æepr,XoperSovcø xocì, vor¡röç ouvææcó-

I
einander gehende Beurteilung erfahren. L. Stein rühmte sie, weil ¡revov rQ zrd,vtr¡v röv ðvr<¡v Èné¡cervoc xøi eiç úæo$éoer,ç Àoyuxtotépøq xar&yawB 6
Andronikos damit ,,die Debatte aus dem Schlamm der persönlichen xæi tie oi¡ç &.pyy(:ny¡ oöx &lLaç ¡.r,eya).ovoiøq orlx èàóxer òlxor¿ov eTva¡. èrceì,
Invektive hinaushob in die Bahn rein sachlicher, streng philosophischer 10 òè MrXaiì,oç æpógøor,v ¡rèv { &l¡$eiç ouvr¡yopôrv, fiç oriÐèv
II),í1$<ov¿ xøì,
Polemik".r A. Gercke nannte sie ein ,,Pamphlet voll Schmähungen aùcQ oriàéæoc' ð¡.r,él¡oe, rfr 8è ril¡.$eiç OeoÐópqo pøoxøívcov xøllor8opí1oæo$ør
schlimmster Sorte".2 Tatsächlich suchte Andronikos in den Sachverhalt $éÀov &8ixo¡v c&vtpi, eõ æøSòv úæ' aùroü te xøì úz¡' È¡loü, i18uxr¡¡.r,évo6 8' o'iò'
philosophisch einzudringen und sagte dabei das Nötige zur Ehrenrettung éæt-tottoüv, pr,pliov ouvéypørJ,,e xør' ørl,roü Àor,Ðopr,öv te xøi &pøSíaq ¡leocóv-
des Theodoros Gazes. Daß er neben den sachlichen philosophischen ooi gr¡or, Xøpr,(ó¡,tevoq' æøpev${x1 I' or'3tÇi 'Apr,ocoréÀr¡ Ç ¡e xai Âørivo¡
Erörterungen es auch an recht groben Ausfällen gegen den wenig 15 yeyévr¡vrøl &véXeo$al ye, ouoæd:v ër¿ xo¿l rourovì, ¡rèv còv ceÀXîvæ oürc,¡ ro¿
geschickten Michael Apostolios nicht hat fehlen lassen, gehört zum -
xo¡tnd'(owa xøì ,rå.q ðgpüç è&v dvaozcövra, OeóÐorpov òè æeprop&v
¡,r,ey<Ítrø
Stil der humanistischen Fehdeschrift. Bessarion nahm die Schrift mit rà. ¡têyr.cra dòlxo'5¡-r,evov xai ¡rì¡ td,8uvørù, ocútÇl te xai tfr &).r¡$eíç ouvelæeîv,
Wohlwollen an; das besagen seine Briefe an Nikolaus Sekundinos x&xeîvov 8re).é.¡[ør ô¡,r.a$i re xcrl {,,euôó¡revov xæi ¡.r48' écroüv úyr.èç eipï,xíra
und an Andronikos vorn 19. Mai und J. Juni 146z.Dem Michael gebot ori o'ó(ovtoç Ð{æou oùòè rr,¡l,ãrvtoç flv tù yr,vó¡.r.evø cöv r5æ' orriroü æpoæ4Àø-
er Schweigen.s 20 x¿o$évrov or18éor,, xøi æpó 1e æd,vt<,rv tfl &Àr¡$eíç, 6æou y' èæi o<oc4piç rorúr1q
Andronikos' Verteidigungsschrift, die ich hier erstmals veröffent- xaì, râ, oìxeîc¿ 8eîv &var,peîv 'Apr,oroté).r¡ç ærrpøxelerietcr¿.
liche, liegt in folgenden Handschriften vor: )è t' dy<oye eõ otàø, Сxa¿órcrte òéozcotø, oüS' <iælöç oijco cöv flÀd.c<,¡v¿ z
a) Florenz, Bibl. Med,-Laur. Plut. 58 cod. gr. 33. fol. g6v-l:7v : l. npoxet¡révov d,æoÐeXó¡.r,svov, ìv pù xai tò &f.r¡.$àç léycoor,v, oiíte ¡.,,ì¡v coùq
b) Mailand, Bibl. Ambr. B r4r sup. fol.5-28': B. 'Apr,ococéÀer, t$e¡lévou6 þç8i<,iç oúccooi zcøparcorl¡.r,evov, É<oq d,v xæì zrorp'

t (Cod. chart, 26,7 X 2o,S cm, r57 fol. XV saec. vgl. oben S. rSg) 26 èxeivor.ç cò &).r¡Sèç æpeopeúr¡cær,. Mr,Xø!Àóv cé ¡.r.or, xøl æd,vu òoxeîç co'lvøv-
bietet einen sorgfältig geschriebenen Text, der in den rneisten Fällen t[ov, ] aritòç &[roî, oií$' !òé<rç æpooí1oeo$ar, oü,cø ,roîq øritoü Àó1or,q æap&
(etwa gomal) besser ist als bei B (vgl. oben S. r5r). Einzelne Fehler çò Sixa¿ov IIÀ{S<ovoç Xd,pr,v æpoo${oeo.$ar,, i¡v napà cò dli¡$èq xøi tò æpÉæov
lassen sich nach B leicht verbessern. Die minder gute Beschaffenheit àó(1 lr¡peîv, èp.é, re aü oùx &r¡8õ6 d,æonó¡.r,rl.,er,v, i)v ouv¡yopõv Oeoòópcp ÐóEo
des B besteht aber nicht allein in den gekennzeichneten fehlerhaften rr, &vtr,),éyer,v cQ ll).í1$<ovr,' &v&ltæ yàp tæúc¡ ,uoü ò¿xar,ord,rou õou ii$ouç.
30 útÀ).' óç 6or,ov åæavtaXoü vo¡li(<ov rò æpocr,¡l&v rì¡v &l{$er,av, r&Àloc æ&v¡a.
Stellen, sondern auch in Auslassungen, sei es daß einzelne Wörter
fehlen oder halbe Sätze (3 mal). Sicher stammt B nicht aus L; denn napelç, olq d,v ëx&repoç f¡g,öv åæutòv ouv¿ord,vø.r, oTóq ce flv ,Í¡lgto ¡.lerlòv
wie sollte B zu einzelnen richtigeren Lesarten und Ergänzungen offen- cò pr,pÀíor, {!gov oíoer,Ç grÀooogí,ø re xaì cQ oð zrpooí1xouoøv &{ró¡,r,øtr. B 5''
sichtlicher Auslassungen bei L (2. B. é @eó8<opoq, S. rB3, ro) gekom- MtXæiÀoq. >"E8e¿ oe llÀrj$<ovoç ëv re &ÀÀolç øúcoü xâ,v tQ æepi oôciø4¿,
'L97
^t_
men sein ? 'Ap,o"årélr¡ eri$rivovroç o¿coæã,v.<
I Archiv fü¡ Geschichte der Philosophie II, Berlin r88g,
29 røút¡l I. add. æ,ivrt¡ | 31 êøuçòv LlBom. I BB MrXaiÀoçBlLom. | "Eòer
452. BòeiL
¡ A. Gercke, Theodoros Gazes, Greifswald r9o3,
45 n. r.
I Bessarions Briefe nu. 50, 5¡. 33 Mich. Ap. Obiect. c. r, z (suþra þ.út,z9sq.).
I72 ANDRONICI CALLISTI DËFENSIO THEODORI GAZÀÉ. 17¡I

z 'Av8póvlxoç. Xè ¡.r,&Àìov o¿<,¡rc&v ëòe¿ coroütov ðvca xøi ¡,tì¡ eÛ{$<oç oútool 8è ¡lóvov ëpeorr, ðó[1ç æpootX,$eìç ètóÀ¡-r,r¡oaç oüteoç d,vteræeîv icø¡l,ôç @eo8ópeal,
oaucÇr .$øpp{oawø lltr{$ovr, @eo8ópc¡r àè &w¡- rQ .fer58el xaì, taüsct ouvr¡yopdrv xai &.p,æ oÛsooi gør1Àeoç ëXcov åær,od¡¡rr¡6
¡,r,èv ouvr¡yopeîv úzroorflvør',
tréyer,v ner,päo$au. tQ ¡rèv Ïlp oÛx &æepr'¡.r,epí¡.r.v<,rç, óq øütòç 9úc, Ð'ìà xaì' xæi gr5ceco6, f¡peîç 8é, oIçæoÀÀæXóSev æpooí¡xet rorltolç por¡Seîv xe,i &,¡,r.oc

Àúøv èælor4¡.r.óvcoç xcri éaucÇl æpoor¡xóvccoq'Aplororéì,er, te ouvr¡lopeiv åÀo¡r,évr¡ d¡.tõç arltoùç orlx d,ææ(loüor,, ¡râ,ÀÀov 8è æo7ùoùç eöv d¡,r,Tv æeæÀr¡ocøxóccov
xæì,roiq f¡tr¡xóorv étøíporç xøpí(eosæu eü ¡.r.&Àæ re.$úppr¡tør, óç oüre òéov 5 õ ¡rì¡ oriXi rù. èÇ n&oæv èætotí¡¡,r,r¡v ooü æoÀÀQ xpelrrouq elvort òÀ11<op{oo¡rev.

ôv çòv ohteîov npoar&v¡v úg' écouoüv æpoær¡Àæxr(ó¡,r,evov æpoéo$al ¡læì,æ- oütco òí1 col gør5l<oç toü ouyyevr,xoü ce xctl gtì,lxoü xoc$ilxovtoq xa.i' æ&vraç
x¿o,$évt¿ xui. &p.u åæucòv oüx &nø{loüvfl pi oüx oTóv re eT,vur, æepí re coü oúrcooi æepruppro¡révouç üæò ooü toü telXîvoq zrepr.o{ó¡,r,e$æ, r5æèp toü &Àr¡$oü6 E 6v

æpore$évcoç ìóyov üæéxerv xæi tl;r.{$ovø þ{orø eú$úve¡v re xøl 8rctré11er,v xø;l. ræúru &ycovl(ó¡,revor,, riÀÀ' orjx &zrorí,oo¡.r,év ool tò rfr ofr xøxor¡$eíç
æpòç'Apr,ototéÀr¡ veotvleuó¡-r,evov. æpooflxov ðgeiÀr¡¡.ta, coù6 Àóyouç re &vurpênovreç xocì tò oøSpòv xa.I &.p.'
I
s Kai te xø;| S¿aÀexc¿xótæra., t$aæep zrpoeipr¡eør,. 10
òì¡ xæi è(i¡l,e¡le xd,Àl¿ord, 10 pÀu<oæòv ric oitc Ðtavoíøç èìéyXovteç xøi cõv ),otàopröv, &6 èxeivorç æpoorpí-

ooi 8è ¡rr¡ðèv ¡rèv ei8ótr, æd,vcø 8è oio¡révcp ei8éva¿ xæi пù roüco þfroræ ¡.r,2¡8evi {.roro$ør xaì ¡r&}æ è1ÀíXou, aücoùç pèv æo}.ÀQ xgel"rrouç Selxvrlvreç, oè 8è
cæ'!car.ç re xel æÀeloo¿v dÊlÀoclq ëvoXov. iv òè xøxöç eiæòv zrpócepov &8íxcoç,
{uvvÇr oøuròv eiç ror.æ!.træq &1covløç xøS¿évc¿ xøi xeviç r& ¡.rtÀr,otæ 8ó[r¡6
I

caúc4v oøutQ æpooæor,floør' æd'vu gør5ì.oç nelotévtl, iv 11æò


ègr,e¡,r,év<p xocì, vûv dxorl<ov 8rxøí<oç xuxîrç Xaì,eæctúvpç, oautQ ¡.r,e¡.tgó¡.r,evo6 èv 8ûx1 ôiv ¡r,e¡.t'
roü ouvoclpeo$cn llÀd$cov¿ d,vte¿æòv @eoòóp<¡l xøl xotrorloaq øritóv,
oyi¡¡t"æ1, gó¡"tevoç eir¡ç. é '¡ùp trì oæêpp.aræ xøtæpaì,óv, o{5toç xæi cõv gr5vtov a.'i.'rr,oç.
divÐpø èzri oogiç vüv æepr,pór¡cov èv ëxø.cêpq rfr çtovfr, 8ó[¡ç elvøi fl prlðèv 15 15 MrXøflÀoç. u'AtrÀ' où8' 6oor '¡e èE ¿Ûroü 'AptorotéÀou6 èç 8eüpo xelvr¡ go r
ðv, rororlcolç &v8p&ouv &æo¡.r,øXó¡,r,evoç, eri{'$o6 æúvu xal èæì cQ '¡e oÇl xaxÇr, rl$é¡levol llÀd,ccov¿ d,ær¡wf¡xeoav.< t 98

ío$r¡ti èg' oT6 ll:tí¡$<ovr, ¡.r.èv xlv8uverlovtr. por¡$eÏv, @eo8ópcp 'Avtpóvr,xo6. OÛx èvétuXe6 Tocoç roî€ röv æøIø¿õ¡v pt,pÀiolç. ælelocouç z
æe ¡.r,ol, cetóÀ¡.r,r¡rar,,
8è &vrtÀéyetv æpoeiÀou ¡.r,év, gaív¡ 8è ¡,,,r¡òév fl npoÚplou tò æøpúææv Ður¡vuxóç. yùp &v eüpeç töv 'Aptocoré).el tl$epév<ov &v'cer,tr6vraç cæîÇ toü IIÀ¿'
IlÀ{.$<ovd ce ^¡ùp o'ix <ìivr¡oø6 oÛ8' éæ<oor¡oüv, <þ ouvotyoper}elv riæéoc46. torvo6 8ófær,ç. d¡v eIç xøi 'AÀé[ocv8poq é 'Agpo8tor,eúç, &uùP or]X é ruXóv,
6æou '¡e xai. xaraþ&ìtltov c¿ùròv úæ' cipeÀc¡plæç &),íox¡¡ ouXvd, tì¡v ripXì¡v20 20 &Àlù cdrv yvr¡orcotd,tcov Ilepr,æøtr¡tuxöv. sorSç 8' èv êonêpq töv grÀooogiæ6

pr¡8è cì¡v Stagop&v fuvr,eí6, xot$' flv øùcòq æpòç 'Aplototé),'z¡ nepì oüoíæç æoõ $doer,ç, einê, ¡.r,ol, xpelctouç tipt$¡,r,oÜ oXeòòv
èzn¡.r,eì.ou¡,r,évouç 8oy¡,túr<ov

òrøgépetoc, óç rcpoióvcoq èleyX,${o1 toü ló1ou. ðvcaç; æ&v1'aç y&p co'ltouç'Apr,ocoté),er, tl$e¡,r,évou6, flÀéc<,lv¿ àè åwl),é1ovtaç
a [Iõç yà'p d,v oo¿ xaì, èleyêvero tärv llIútcovoq xal 'AplocotéÀouç xai xøi ¡.r,&Àø &o¡.r,év<oç eúp{øer,ç. &Àtrri coüro ¡.r.èv ó6 ép&ç eixfl oor, eípr¡cær.. c&
B 6töu ocritoiq åæo¡.r,év<ov 8o[õv Ênr'póÀg xøi ôæc¡ooüv eT.væ,.,6çye'AplotocéÀou6 8è Ào¡æú oou i8ö¡l,ev.
¡rèv úæò pløxeíocç xaì ppøàutiroq voü où8è ¡-r,lxpòv'¡oüv ouvflxøq,
T
oî6 Illd'ccovoç 25 25 Mr,XøflÀoç. r)"C)ote xctl co¿orJco¿v èælotpacerlelv &v8poîv, ft61' oÛ6 ¡-ló)tr,q 4, r
L 97" òè oriò' èvétuXeç oûð' éæcoocr,oüv; èxeív<¡l te oüv fuv{veyxeç toutt oou eò &v &E¿oç ei.v¡ç, ei æepteiev, gor,c&v.<
orlyypa¡r¡,læ. uic6q æ orlx <5vz¡oo ori8' fip$r¡ç óoæep cþou, &ÀÀù xæi xeToæ¿ 'AvÐpóvr,xo6. @eóScopov ¡lév, e'c æepr'eîev åxeîvor, o[ zcaÀør,ol, 8væ &,v côv z
x&'cæÌcer'r(ùxòç ærö¡.r.ø 1éÀorcoç &ltov, &roruXòv tlq dç ev èIæít¡ 8óEr¡c Èxeûvolç é¡.¿orí¡rcov f¡yoüwo, ,åivàpct eü ¡ràv oogíæq xai èærorí¡pv¡€ üxovtæ, EÛ
èr$^¡yæveç div. @eó8c,rpóv ce oùx èxó).ouoøç rcoltÀà, xæi ræúræxæ¡t"lw, ori ¡.r&Àlov Ðè xal {Sou6, éç 8l¡ xøi oi vüv f¡yoüvtal., oTç øùcòç 9ù¡ç Xæpr'(ó¡.r,evoç ouv-
i @egoírr¡ç 'AXr,ÀÀéø xo),or5e¿v èærXerpöv. 1éÀoreø 8è ælæcrlv æøpà' toiç ðv- 30 30 te$e¡xévct¿ rourl oou rò glÀor5¡.r,evov æóvr¡¡.r,ø, d,1voöv 8rl Àéyelç oÛ8è cò Àe1é-
ru'¡,Xd,vouor,v õgÀéq ce {81 åoXr¡¡.r.ovôv, èg' oÏq cò ti6 æøpou¡l'iøç tç æpòq ¡.revov, 6zuou ^(iç eL, ouvlelç. or5 I' ei æepleîev, orl zcøp' êxeívouç èpohr¡oæç
'A$r¡võv èpi(<'rv æegópocoøt. xæi ër¡ ¡,r,&ììov ògÌíloerç, èrce¡òd,v oe qæ{t r¡ },íæv &v. riæeÀ{Àotoo yùp d,v èxeï$ev 8¿d' ce gøuÀóc¡cø tpóæ<ov xæ[ ppøòucflrø voü"
xai &prouoov xalì. xærææì,nxc¿xòv úzrò ).eovt!ç g$ey'¡óp.evov xoci co'5ç åætrouoté- æorpà xor¡,tcpòoæoroïç 8' &,v too6 ôlÉtpr,pe6 xai oùtè æøp' èxelvolç 8tà cr,¡r'i6
pouç ),øv$ávov¡ú. ¡e xøi 8eÐltcópevov &æo8rloocvteq, æotrrl cr, toÜ æepr,pÀí1¡tæroç öv, cilrÀ& roïçæ&ææotçce xoci æpeoprlrarç ouvorpr,$¡lorl¡levoç, éÀxc¡v ròv xóp8øxa, E 7
&æoÀer,æó¡,r,evov 8re).éy[o¡.tev. xøl tò æpoocoæeïov ouvcpl{av'ceç, Stteg úæò gr'Ào- 35 85 xcri sòv æpooruXóvcæ çrJæcc,rv ri¡ þæxrr¡giq. cïgøví(orv rù oxó¡.r.¡.r.øcø fl xæl

aogiaç oyí¡y.urr, æi$r¡xo6 ô\v úæoteòuxévcr, tetéì.¡r,r¡xøç, èæi roi øç$¡¡taroq, To,Jtc,¡v &oXr¡¡lovéoæ pæ &raa. èni, riÉ ðpXdocpctç rivé81v 8põv, Èxæiær(t)v î€
oüæep l(ícooøu, toü 8l8á(opev xæi söv oof ¡r.i æpoor¡xóvccov
Ào¿æoü ¡réver,v xøì, ùæò çöv ,$eaçöv oupttcó¡.levo6.
¡l.eraæoleïo$al, ¡tr,xêli" (r¡ceîv. t yâ,p d'v &Ùrxoî¡rev @eó8<opóv 'ue xai tor56
dtÀì.ouç, xa$' <Ρv &véàr¡v oúe<¡oi tiv rco¡.r,æeiav &8íxtoç èæoi'r¿ouç, ei où ¡lèv B| L
4 nenlr¡orøxórcov L æe:rÀ¡oroxóto¡v 15 Mrla{Àoç orn. | L? 'AvDpóvlxo6'
xrl<ov tåvcr¿8eír¡v êæer,¡.r,éve<r, orlða¡lé$ev æpooixóv ool [IÀ{S<,lvt por¡$eiv, xeviç 40 Olu L om, | 29 ouvre$er,xévø¿ B cuvre$¡xévar t
1 'Avòpóvrxoç Bf L om. I ZZ xai Bf L om. I ae av Ll B om, | &òrxoi¡rev L
dôrxoü¡rev B 1ã Mich. Ap. Obiect. c. t, 2 (suþta þ" t6e, z sq.). I Ztr tt'licU. Ap. Obiect'
40 Hom. Il. A ¡49' e. r, z (suþra þ, 16z, 5 sq,)'
_7--

ANDRoNrcr cALLrsTr DEFENSIO THEODORI GAZÀE t75


i
l 174
I
I

r Mr,XalIoç. rArhtxø 8í1 oor tò æpöcov åxeîvo, rcõç orix &v &gpaivowog Mr,¡¿a!Àoç. lOû8eì,c töv æctÀa¿õv, õ grlócr¡ç, oü$' 6oor' ^¡e ouvé$evco 8, r
5,
htr,otf¿¡tæç, oüre oïq d,Àì,ol6 åv toîç ogetépor,ç ouyyp&p¡.1øo¿ to¿c¿üta,¿ Éuv-L99
eír;<
étu1ov úæo$Éoeuç, ¡l&Àlov orioiøç tù xct$' Exø.orq. i1[í<ooøv sõv et8öv.<t
2 'Avôpóvrxoç. Ori rcegtætærev @eó8<opoç êøwQ. oti yùp torleor6 dÀ[oxetar,
'Av8póvr,xoç. Koti æoü o'5 { tíor, çõv æcr},c¿öv oulyp&¡r¡-r,øolv ÈwuXcbv z
olç pÉ¡rgetar, Ilì.d$orvl. é ¡rèv '¡àp fip[ev tippeoç' @eó8<opoç 8è &g'r5vecær ròv
xal por)ç åxpr,Böç ¡rr¡8évæ èxetvtov tù xø$' Exaoræ cöv xct$óÀou ¡-t&ÀÀov
r5núp(avta. .orü"r, ò' ori eaÛcóv, 6onep 8l xøì vüv è¡loi ce xø[ ooå. o,] Y,ÌP 5
6
oûoúøç i'¡lr"iulx6cu;8r,ia¡upú(¡ poöv ¡r,r28évø åxeívov rú. ye cowúræ ì¡lr,a,xêvu.t.
é¡roi.ç rÌ¡rgoiv trç ¡rxøúoç &,v ve¡.r,eoí¡oe¿ev' o'5 pèv y¿p &òix<¡ç {p[æ6 Sppecoç'
òeàóo$<o 8è 6¡l<,le ¡.lr¡8evæ röv æaÀø¿õv toüro i1{t<oxéval, ori8' 6l<,16 ip&ç
æ,jròC Ðè 8rxaf,<oç ti¡lrlvo¡.r,ø[ oe ròv r5æúp{avtø. óoc' arltòq ¡r&Àtrov æapaqpoveiq,
aipeîq. æo)rlù yùp xaì, d,).Ào( toî6 nøÀæuoiç ¡r,èv oÛX eüpr¡rcrr, 8r.ò xæl noÀÀoî6
é toùç &).Àouç &.gpælvovræç xø)'öv.
gfl &16æo4 àeÐúàooav ).óyorç, óozrep ài¡ xæl æepl riç roü ðvroq Ùó{r¡c. pl fd,p
-L 98' Mr,XøiÀoç. o,;ippru àè fi Àou8opíøv orix &v elæor¡j.r tà, cor,øüræ, &À).' ëtrey1ov
10 8uvd.¡levor, nocrl8eîv, óç cò aÛcò Év re xocl æoÀlù orjx d,àrlvæcov eïvat, êv ¡lèv
*o,i ¿"ätrqt, 6oor' ii, ,rç iyo,,' Àéy¡ trví' < 10
èvepyef,ø, àuvd,¡,tet àè æoÀÀá, xai a.üSr,ç èvepyeiç ¡,rèv toÀÌd', òuvd,¡.r.et tè év,
z'AÐpóvrxoç.'Hæouor1,{vttç&.oeþetæqéaÀ<oxócøÀÉ[crecrlx¡,c&i'r¡,$fl
Bu(øvti<p - oüx &vrøo$f1o¡ ori8è tror8opúa'v &va1xa(ó¡revo¿ ð' úæò röv tróyov o[ ¡r,èv tò ëot¿v &gfpouv, oi, òè r]¡v ),é[r'v
),é1<ov
- êd),coç 1&p, ó6 oïo'$ø, èv y&'pruç cQ eiæóver,' ¡,r,ecepr5$¡rr,(ov, Stepor àè eIvøi tu ¡.r.i¡ ðv èvrl$eoav, oi òè càq &có¡,,,ouç
eioí1yayov. B 8
iyúon cò æp&ypa, &4..t- f¡o$ei6 rQ þí1part é¡r'oÀoy{oer'q
¿itr).' orlx ëotrv. &Àtr' eõ oIð' óç oÛ þí1¡rocor, ¡.róvov &v èxp{oor úpprorr,xoÏq,
&Àtr& roïç òè nepi'Apuorotétr¡ toütó te xd,ÀÀ¿oco¿ eüpr¡tar,, xøi &ÀÀø ætreiotæ orj

xai rò (tg4 otac&.¡,revoç åÐú<oxøç &,v äeîvov 9ovöv" xælaot, x&v eoüto, ðrcep 15 15 æpòç loytxl¡v¡.róvov, &),).& xæl l$r.xì¡v xæì guouxiv xai $eoÀoyúav tù ¡'r.éyr,otæ
ou¡.tpaÀÀó¡i,evu. é,a¡¡. ò' d, ral coîç zcepl llì,úrcovø. cí oõv &tonov, ei xøì toüto
ar)tòç cí$eoar, ).or,8oplø culXúv¡ öv, èXpiv oe æpöcæ IIÀí1$ovø t&Àr¡Si xat'
'Aplororé),ouc SetEøvçø eîp1xêvar,, eIr' èxeîvov ¡.r,èv &vøútr,ov, @eó8<opov 8è i¡1voeîco roî6 æøÀar,otépor,ç, 'Apr,ocotéÀr¡ tè (iice orl cöv æpò øricoü ¡.r,évov,
¡rèv
Seifcu, ouxogo¿vtoüv,ra. vüv 8è cò (r¡eorl¡,tevov éqé¡.to)'o^¡or5¡revov ìøpòv
repæivetç xøi töv ¡ret' crùtóv voü re ð[rlr¡tu xal oæou8fr 8r,evr¡voXóra æoÀÀQ xøl
&),).à

oû¡év, IlLfl$co v& æ &ei.ÀotloporS¡.r,evov 'AplorotéÀeu xøì ouxoqcrvtoÜvsø èpoü¡'lev,


r)¡v gúorv cöv ðvco¡v &xpr.þêocuræ òr,r¡peuvoxóta où8è coüc' ëÀa$ev; &)ùù
20 rpòç æolÀoîç tÍlÀorç xø[ røÀÌlocor,ç eúpòv ør]tò6 æpöroç o'5toç èx&],eoe.
oeó8<,rpóv re or) ouxogavçoüvsø ll)d$ovø ot18è 9ovövrot, é6 ærìtòÇ 9\q,20
rilàù òtxa[c,¡ ç ène\ep¡6¡tevov, Stoq &v II].{,$<ovæ pèv t&}.r¡$i xæc' 'ApuofotéÀouç
r,i
ðvta äelvcp re1'd.þuvtu Seihq' xaù écéporv t¿vöv æaÀa¿céporv 8ó[¡ xøi àtør,péoer, xal Àé[er, Xpó¡.r,evoq.
elæóvcø, @eó8<ogov àè ¡r.ì¡
Mr.Xø!loç. rETt' ori (uvir¡ç èv toiç ëpæPoo$ev elpr¡xò6 &1o($òv a'itóv, "Oc¿ 8è á,æÀoúocepov oi æpò otùtoü tõv grlooogíø6 ào1¡rúc<ov iircovto r
7, 1
B 7't ù ouxogd,vc4v pz¡à' è(arrøtövræ tòv llÀ{$covø'< xøi éoo¿vei t!e),fu,(ó¡,r,evor, æÀelotouç 6oouq ëXovtû ¡-rol æøpd,yelv ¡.r,d,ptupøç
2b 8úo 6pcoç Eü8r¡¡.r,óç te xæì flopgúpr,oç &æoXpí¡oecov. Eüòr¡poç ¡i,èv Àéycov'
z 'Avòpóurroc. O'i ouvixaç, õ'1ø$é, @eo8ópou' où y&p &v aôtòv aútQ 25
.¡rìp èxeÏvó6 g¡or [I).í1$tovot ë$e¿ 'A$r¡vøitov. rlllap¡.r,evi8ou ¡,r,èv oüv &yøo$eúr] rLq &v ,iwuluoæloror,ç &xolou${oævtoç Àóyor,ç
æepræúæteuv ëleye6. &.¡æ,$òv
róre 8r,eoøgeîto; oiice 1,ìp cò æolÀæXöç
xøì, riæò ro¿orir<ov &æærr¡,$évroç, d, o'5tco
êråiuo, 1ùp núvroe &vÐga orix &yø$òv póvov, ciÀÀù xaì péÀrr,ocov ëì,e1ov. Èrcei
xccl øricòç &1ø$óv oe ÀÉ1<^rv xai po1$r¡pòv ë94v xøi aõ$uç Èpö, xal 6¡rco6
rÌl),à flId,rcov æpötoç sò 8¿ooòv eio{.¡,øyev, oüte tò xøS' o¿útò
ËÀeyev oriteíq,

o,i æepr,æúæcor è¡,tøutQ. Èxeivo ¡.r,èv yd,p oe vo¡.t[(o, roüco 8è ]'éyo cQ ë$et' xai. xo,rù ou¡lpeBr¡xóç, gatverat te ürcò roriro¡v Slarþeuo$fiva¿. corürø ò' èx
ot|r<o xc¿l@eó8<opov eipr¡-30 30rõ¡v Àóycov xøi rõv &vtr).oyuõv è$eopd$r¡ xøi tò ou).).o1ú(eo,$ar,'ori yàp
xpó¡rruoq. 8e8óo$(Ð ò'6¡r,oç, óq Mrxøi),oç &xorleu,
iÅtun ' &lÀ' ori8' o{ic<,iç êau,Çr rcepr,æ'tætet,. &ætröç ¡'r'èv yùp [oolq IIÀ{$<ov ouveXcopeito, et pù galvolco &vø1xøîov. oi Ðè npótepot &vaæo8elxr<^lç &æe'L 99u

&yæ$óç, æi¡ 8è oüx &1ø$óç, ëv.$ø òr¡Àovócr 'Aproeocélr¡ ouxogøvceî. ori 1àp
gaúvovro.< caucì ¡,r.èv Eü8r¡¡-r,oq. Ilopgr5ploç òè Èr$é¡.revoç totSç lóyouç oXe8òv
tà riæÀöç xær4yopor1¡.r,evd, xui tr¡ xo(fl¡Yopeîo$a¿ &vú"¡x1, óoæep ori8è cú &¡cd;wav cöv év re tò ðv Etzsóvcc¡v xai röv æollà xøi roùç Úorepov Seiqac
æ¡ xæ[ åælöç. tà tù æpooi¡.r,ta eip¡¡révoc oot oiSrorç erií1$<oç xæi $opupr¡$évcø ç re xu| torSç Àóyouç êær,Xer,pi¡oøvT aç Àr5etv, êrêpotç úæ' &yvoú46
¡rèv oÛv èq
35 35 &roæotépor.ç éalcorótøq æpòç tò pr¡ò' èxnegeuyévør, rù¡v (rirr¡o,.v èrc&^¡er,'
&pa$öc elpïræ,., <$ote ¡r,ol 8oxei6 æapà xpætipoc xa$í¡pevoç ouvte$etxévæ¡
uird., gêg" 8l xai & æpò6 roüç ).ó1ou6 oor, eTpr¡tær, 8uøxporlocopev' dv toúvuv tor,aúr4v xaù rr¡Àrxarlrr¡v &æoplav ¡lóvo6 é 'Apr,ototéÀr¡ç orlvotòev,
6æ<oq hler,v Xpn. "cù yàp ðvrø glõ'i pù é¡.r,oíorç ðvror' eIvø¿. 8rò pì¡ elva¿ aùtöv

1évoç tò ðv, &),Àù tò ¡rèv ro¿oücov elvær,, ô xal aùrò xæ$'


èo¿urò úæootflvar $ 3v
3'AvôpCvtxoç. Où
,li.Lo*.
L om. | 6 òì¡ xortLl Bom' I gMuXailoçLom'll1 'Av-
L'Aprotoré).erBl
òpóvuoç. IZO nf.V¡OovaL IIÀl¡S<,rvrB 132;Apr,crotélr¡ 1 (i Ll B om. | 35 zrpò6 tò L npòç tQ B
35 ouvre$etxéval
-
B L
ouvre$r¡xëvar'
1 Mich. Ap. Obiect. c. z, z (suþra þ.úe,4-6). | 26 Eudemi Fragment'
XI (coll. L. Sþengel) þ. zr. z6-zz, S. | 36 Porphyr. ? cf. In Categ' (eil' Busse) t39,
1 Mich. Ap. Obiect. c. r,3 (suþrø þ. 16z, g)' I S Mich' Ap' Obiect' c' r' 3
(suþra þ. t6z, t5 sq.). | 23 Mich, Ap. obiect, c. r,3 (suþrø þ' t6z, z6 sq')' 22-3o,
---

1?6 ÀNDRoÑrcI cALLrsTl DEFENSIO THEODORI GAZAË, I77

tà Ðà ðvcø ¡r,èv o'3X é¡roíoç8è ¡'r'eter'ì'r¡9ótoc 'Avàpóvrxoç. "Eorxct6 où où 8óypctrø xai 6pouq glìooogíç æpooí¡xov'r
8,5værau, Xæpctxrflpø è¡-r.gocivov i8¿ov. ¡-r.óvov
r¿ç, xaì 8i).æ, riyvoeîv. riç'¡&p oùx div cou xctc'
,oü ðuroç, &7,1ù xocc' &À)\ov rpóæov rQ èxeivç eTva¿ xæl ilprio.$ar, &æ' èxelvou &ÀÀù d, æø¿oiv &p7¿opévor,ç

æpòç rò elva¡. tù ¡.r.èv oõv þíp'ætu' toiv &vòpoÏv cøüca' è[ rïv ë¡¿ot ctç
êv yeÀd,oelev, èærvolar,6 {lÀæîq ev toîç &.r61tor"ç rò xa$óÀou Àéyovroqseopeio$ør,;
xcrr¿8eiv ró re cöv ææÀa¿ô¡v åæÀorlocepov æepi civ tfl6 &ì'r¡Seíøç eüpeolv ei 1àp ev toiç &tó¡lor,6 $e<opeîtøu, or)x êzcr,volç t{.'r,ìfr, &)ù' èrwoiq &v'$e<opoito'
xaì, civ 'AprotocéÀou. æpòç toùç æpò c¿'icoü æúvræç úrcepoX{v' ¡.r'óvoç' y*p s 5 ei ò' èæ¿voíç $e<opeicar, tþr,).fr, üocepov xat& ouppepqxíç èoø xal orlx åv çoi6
8¿æì.oÜ .¡àp övro6 roü xøsóÀou xærú. '¡e toùç èx roü
g1otv, 'Aplototé).r¡ç orlvotàev, 6æ<oç Xpi¡ ì'r5er'v riv rolarSclv xai c¡Itxotrlr4v &.cóp.or,ç cò elvc¿¿ ëxov
-
årroptnu. ræórú. g'r¡or.Ilopgr1pro6, é coü llÀd'tovoç úæo9í¡r¡ç, <þ xðiv ¡I]'í1$orv æepræd,cou ev coTç æoÀ).oiç- ¡recà, rà, æolÀ&. tù yùp
æpò röv æol).öv, ei xaú

íocoç æøpcrX<o p{oer,ev. rr.veç tôv úæo¡.r,vr¡¡.r,arr,ocõv orl flÀd,co¡v¿ ¡lóvov, &Àìù xø[ 'AplococéÀet æpoo'
4 "O 8è aritòç óç dtcorrov èæú.yetç, rò rltiv orioio¿v tiv æa$r¡riv rflç &æaSoü6 æoloüouv, &Àl' f¡¡eiv cò coîç æ),eiocor,ç Soxoüv seçécr, ç& vÜv d,v eír¡. ev toiç
ou¡.r.pæiver,v æpiaepuv eTvæ¿ xal ¡.r,&ÀÀov oriolav<t, coîç pèv tà xø$óÀou x<'lptotù10 10 æoÀÀoiç ¡.r,év gæor. rò èv coÏç &tó¡lolç orior,cu8õq xæ'c' èttlvoræv ë[co coü ipetépou
xøl xæ$' arirù r)geoc4x6ru. rt8ep.êvor6 8óferev d,v dttoæov elvar'. æö6 1ùp &v voü elce å[1pr¡¡.r,évov eiz¡ xøi &xæ.c&ræx.cov eire xø.ixurareræy'89'
,$eorpor5¡.r,evoy
åvvoíør,q èl &.gar"pêoetoq ú9rorú-
rò orlv$etov xaì, gsaptòv xøl æir¿øròv coü ye riæÀoü xæi &9$úptou xøi aitiou ¡.révov. ¡],erà rù æol).à 8è cò èv ro;iç i]gecêpur,ç
æpótepov xocl ¡,t&ÀÀov orioíct &v eìir¡ ; coî6 8' êx roü æepuæútou &Xóplota
tr'$e- uevov, úorepoyevèç ðv xai tiv coü xo¡voü ¡e&ÀÀov xøi ciàuøgópou ëvvo¡av èrr¡'
&tonov rcp,Jtruç fe Xo(l ¡.r,&).locø xal xuplcorúø.ç oitaía'ç trÌ xæt' 8eXó¡revov, èvvoz¡¡.la,cr,xòv xaì ðv xcrì xøÀor5¡levov.
'Éxæotaoüx
¡riuorç
Àéyerv, Seutépøç 8è s& xø$óÀou" æpótø6 ¡rév, 8lórl æpótolç toiç
15 t5 Ei pèv oõv rooar5cr¡v clpø,$læv vooeÏç, tto¡e ¡& ^¡e 1uor,æîtra &yvoeÏv, èì.eö r
øio$Ïcoiç xæù ouv$eroiç- ræó"cæ I' eioi 'cù. ìi¡úo¡tæ_ ëæeu¡q,coÏ6 tiætroîç xocl ae ri¡e xcrxo8ør,¡.r,ovlaç, xal ool ¡lecaSoeéø d,v eir¡ æio${oeco6' ei ò' oÛx &yvoöv
,orroiç åær,pú)ùo¡lev, xøi 8tórl èv roiç xætà. p"êpoç xo¿l r& xouv&' çò eÏvat ë;¿et' åxòv eTvæ¿ è$eÀoxøxeî€ | xæi xpalæøIöv tøüræ où yéypø9æç, ælr¡1öv oor
,rpr r&"oç 8é, 3rl röv &Àltrov xøS' rlnoxer,¡.r,évcov çöv xæu 9xq'o'cæ Àeyo¡.r.év<,lv àei xai ¡.r,&Àæ æo),ìäiv. ri 1àp ¡rø$òv úppû(er,ç eiç &vàpø6, rïv où8è rò æuxrlov
aüça¿ xoc$' orút&ç cuyl&voud[v oüocrl, ¡.r,í¡te xøs' üæoxel¡.tévou Àe1ó¡levæt 1t'*¡re &Etoç &v eir¡ç Àøpòv ëæeo$o(¡ oglol, xa,$ønepel. 14 cõv oixetôv; xaxo{$r¡ç
èv úæoxer,¡.r,évg oüoøl
. 8é, ócl xøcù cò úzuoxeîo$æ¡ f¡ orioiø Aæpæxt't¡pi(e- 20 20 à' ä¡v æùròç xøi &y&.prcroq, 'Apr,otoréÀr¡ so¡oütov xcr).eîq, triç Ëxeív<p ¡toX$r¡piaç
¡.r,óÌr,o,cæ
to¿¿. rù 8è xæS' éxac.cu r'æóxe¡cø¿ ori roÏç ou¡.r,pepr¡xóor, ¡lóvov èv únoxer,¡.r,évot6 æpoocprpó¡revoç, &v8pi, oü tiv ooqiøv oÛ¡¿ f¡'E).Iàç ¡'uóvov xai'[caÀíø, dÀ]'à
oõo¿v Ëxeívolç, åÀìà, xai toiç xøSóÀou xø$' r5æoxe¡¡.r,évolv øücöv Àe1o¡.r,évol6. xæi, æ&.oæ i xæ,$' {¡,1&ç oixou¡r.évr¡ $øu¡rd'(er,, xøì' to'5ç Àóyouq aritoü xø$úæep
,5ç
"Et¿ òè ei cò xa$' øútò elvø¿ tâ, ¡.rd').r'otoc tiv otloûæv yæpæxr[g|(et', tr,v&ç flusr,xoùq xpr¡o¡,r,où ç&.otc&(eræi.ce xoci 8r& ru¡r.i ç&yer". xæl,tor,nîi,ç &yæpr'otoç
òì¡ xøl 'ApXúræ6 gr¡oí, >¡-r,óvæv cørJtøv Àé1<ov úæoNeîo$c¿¡ roÏç dttrÀoror xai 'AplororéÀr¡ç flÀátcovr,, 6ç .¡e Àotàopeîrær, ¡.r,èv ørltQ oriò' óncoooüv; oüxouv
g åv úæoxer,pév o¡ p.í¡re26 25&v eúpor,ç h r&.cr roiç aùroü ou'¡,ypci¡,r¡.røor,v; eri$rlver, tè ¡lóvov xai èÀéyXer,,
g æûr¿v xo¿,$' æír}v ðúvøo,$ø¿ voeio,$ø¡<
- rorJrou,r&8è cò ¡.r.í¡ce tì¡v &À{Seuav ép{ xuv8uver5ouocrv, flÀútov¿ x&vcøü$o¿ åæó¡,r,evoq, pr¡òèv L t00v
x¿$' rJæoxe¿pévou xæpaxffi,ptot,.xú.,,åi¡lgo 8è xorü ëxucra. ëxer,' oüce yàp ëv,$ø
xø.$' úæoxe¿¡lévou oiSre êv úæoxel¡,r,év<¡ eioí, cöv yevöv xæi cõv ei8õv ei xøi elvat cie &l¡$e iø6 eîpr¡xó"ctzupeopúte pov ' xø,i¡ot, ei xæù xæxo{$¡q'Apr'otorélr¡q
töv zupócov orior,öv Àeyo- eoi6 zcpò a.útoü &vce¿æóv, rröq oÛ cor,oütoç ¡r,&Àlov d,v eir¡ llÀ&ctov, orlx èì'êy{ø.q
¡ai¡ èv úæoxel¡.r,évcp, &ll' oõv xø.$' úæoxe¡¡lévcov
æöç oÛx ôiv ¡.r,úÀrocæ orjoícr¿ cà, xæ$' ëxæoaæ eTev, &xplpéorepov Ì) tà
æùcoùç ixævôç, &æ' ocricoü 1e
¡róvov toù6 zcpò otúroü, dl¡.â xoci oxó(1,'ø6 ei6
-
¡.r.évcov
yévr¡ xaì, eù e'l8r¡ Tor5ç Xæpøxtfrpaç oó(owa tlq orioiotÇ; &Mù pì¡v trì ¡rèv3g 39;Opílpou ¿pl&pevoç;'Apr,ococéÀr¡q 8' orl ¡róvov o'i lot¡opeÏcar, eÛ$úvov tor\e
gxd.c¡q. ènepyeiop tù xø$óÀou Àóyouç aritöv, &llà xøl &À"¡oüvcr, ðo¿xev &vr¿lé1ov øritoÏq. xøì rì¡v æpò6 flÀúccovcr
L 100 xo¿.$ó).ou 8uvd,¡.r,er, rù xo¿s' ëxaoræ, r& 8è xa$'
reptéyeu. rò yàp xøSóÀou, ei ¡.r,èv 6ç &xur&na.x'c6v 'ct'ç Se<opoî, æepuextlxòv &vrlÀo.¡,íøv ev toiç i¡Sr,xoiç æpoo&vc¡ xøÀeî, dÀ),' oÛ xøxof$eucrv tà' so¿æüt*
ìl-v tç gæi| voüv ë1orv. èlhæow ðè riç &Àr¡seíøq &xpr.þear&'c'r¡v ),.éyov
æric&,
ép+ cöv xæ"cù' pêpoç, ei ù' óç xærmeruyp,êvov, æepueXó¡revov ép{ riæò cöv
*.ni' ë*ooro, þ¿époç ðv ørlçôv xøì, ou¡r,zuÀr¡po¡r¿xòv rflç oùoíøç æricöv ¡,,ecù ðp$ócacæ &,v Àéyor, rcæpâ òuxæiotç xpwuÏq.
cflç 8r,ægop&ç. sï oüv oii,rt¡ raüroc ëXer,, rò ò' èvepleûç toü 8uvd,¡.r,er æol).Çr 35 85 IIöc àè xøi gsovepò6 'Apr,ocotéÀr¡c ì òóE lq xeviç èpæot{e, 6ç Ye ¡'tú'$orç a
oÛx ÈXp{oæco;
*rpró"rpou xøi tr'¡.r,1órepov ei6 orloúøe Àó1ov, nöç oÛx &v xuplórætæ xæì' ¡lèv xai ou¡lpoÀuxoiç ocïvi^¡¡.r,æor zcolr¡tfr ¡l&ÀÀov æpÉzrouolv
¡rd,Àroea orioia¿ eTev rù, xu$" Exuoræ1 ,,1ò' orü gúp8r¡v 'ce, xo;i &t&xr(i,ç 8¿8d,oxe¿ rù.ç è.|'x'ací¿y'æç, &nêlævrov róvov B I0
g, I Mr,1øiÀoç. r>Tfr ogetépç åæø¡.r.úveuv pouló¡revoç 8óft¡, ó6 orix ú9eocí¡xæou roiç poutro¡-r.évolç toiç plp).iolç zcpooxeio$at' rtu'pêUi(iÌ, tù æÀeíc¿ 8è ¡'tr¡8è
xq$'øúr&ç æi lðéør, &).À'ev roîç &r6¡touç | Êærvoiatq QlÀaîç èær,$ecopoüwal'< Sro,orrþöu, æócepov rí¡e &.vr,'g&øecoç ¡.r,époq tlsetctl, æo)'ÀrÌ 8è Xæípelv eiæòv
40 coiç tolorlrolq, r&fer. æ &'pior¡¡ xai 9púoer' 9lÀoooqiç æpeæoúo¡
xai æolr¡clx!Ç
1 ê¡.tgaivov L è¡rça[vorv n | 3 ë¡¿ou B ë¡¿er, L | 39 | èærvolarç]L2 suþþl'l B oø' I
5 üotepovB ødil. xai I fZ o,l '¡L^¡paPaçL ou1'¡é1pø9oc B I 28 toie L toùç B I

9 Mich. Ap' Obiect. c. z, z (suþra þ, lfu,8 sq')' I Za Ps'-Archyt' tt' 3 (eil' êrcuocí¡¡rcrç L &ær'atipcç B
ú-t8)' 33 &xprpeotcí.tr¡v Ll B on. | 37
F. Sahulte). I ae mi"l. Ap. Obiect, c. z, 3 (suþrø þ' úe' IIL 12
Mohler, Ka¡dLoal Bsggâliou.
_--

178 ÄNDRONIÕI CALLISTI DEFENSIO THEODORI GAZAF. T7g

xo¿vòv 'Apr,otoréÀer, xaì flÀd,rc¡vr,, 6oæep Oeo8ópou SrioXupl(opévou xo¡vóv


i|iøç i8lø æepl ê;w!+o.c'r¡Ç èæror4¡.r,r¡ç pr,pÀía xúìÀtot& 'ce xq.L
tiær¡trÀøy¡rév1,
ç¿ toïv &v8poiv ro'5ro¿v ¿Tvat.. xa.L ¡tor ëæaøt cò 'O¡.lr¡puxòv Èxeïvo xæi p&ìtæ
æleioça awtero;ytßç, xøì oúto6 eit¡tevêorær& re é¡.r.oü xøi ô9eÀl¡aócæt¿ toü
êv xøupQ oor, gd,vør,'
&v$poæetou yévou6 æpo¡lr¡Sr¡o&¡.r,evoç. xøSaæepe|, rr'ç æøt')¡p xolvòç eò ou¡'r'-
u@epoïc' &xpr,cópu$e, Àryúç æep èòv &yopr¡t{ç.<
gépov röv uiácov épöv æpoii$r¡xe roi6 pouÀo¡.r,évorq crùroîç ouveîvoc¿ zravtoàææi6
5 'EæíoXeç oøuroü tiv &xóÀøorov yÀörrøv, nr'ioaq cò ti6 æøpolpiøq ei6
oõo¿ æø¿8eløç ¡.r.eotoiç, ootì¡p ciyø$òç cÇr ðvru roîç n&olv &væ9æveLq. 5
xóÀæov, ¡.r,r¡8è xóv$æpoç ôv 'Apr,oro¡ê)ra, Àéovcr, ¡.r,d,Xou. oøuròv ¡.r.èv ^¡àp cù
o Xr5 8', rI pòe),upê, rù.ç oavroü ¡roX$r¡píøç øiðoü roîç &ÀÀolç æpootpípeo'$øl'
p.ê'¡r.otæ plúr{.,er,ç, åxeív<p ô' oú8évø ¡rö¡-tov æpoocpít1.,¡, oti p&ÀÀov fl ÍiÀr'ov B ll
66 ye g$óvq .ce xal. ènuaætpexæxiq xæì, xavì¿e ëpcoru 8ó[r¡ç roooüfov ê,æ]rcixer,ç,
d¡rcrupöoør. pou),ó¡.r,evoç priÀ),ov æ¡lQ. &í,rrr¡cov 1ip cò xìéoq roü <ivòpòç L I01v
6oce ¡,r,{te ooi cöv vüv ¡ar¡8évæ èv Àó1ouç oTóv ce rÍ¡.r,1trÀ&o$øl vo¡,r,i(elv, dv
xør& пú.$eolv &.lvolav xq.l, r(/jitca. voooüvîl xuxîov¡v osoøv, èæ¿ ¡e eoi6 eöv xaì o[ Àó1or,, xal olor toùç øÛcoï6 &vcr,léyovtaç þfr,otæ ä,v ÐroÀìrlvør. Èúoø6
10 oõv xøì, æú'c6ç, &v$p<,1æioxe, &vtuÀé1euv ocricÇ1, xøl oolucòv xottà rò AeÀglxòv
zréÀøç rù y.êyr6ru Xøiper,v xaxoTç, civ èxeívcov ).únr¡v oøutÇl þçocóvr¡v vo¡r,i- 10
(owa, ènt &1oc$oi6 ørirôv èxríyeohui r¿ ,/dI xocça8o¿æav&o$æ¿ xøl
'(p,ittl.\6 ^¡vor1ç, æufiov Àapóv, cooor5tou y&p ilt{toç eI, xd$ou.
":" "oTçåvor,xoüvtó6 ool g$óvou xøsøæepeû øvoç æ,.xpor&rov
Mr,Xø{},oç. rlOùx ëppcotøú oo¿ é }16^¡oç xainep ¡réyø ær}Xoüvrr. èæ' èr,rcrí¡fï 10, r
&noæví1eo$æ¿ úzcò roü
or¡.c6ç, óç xæi æpooayléÀÀer,v ò¿' aÛtòv oøuròv étor,¡.r.ov eTvo(¿ où8è (iv pouÀó¡.r,evov
cfi Àoyr,xfr.<
eiìr¡9óol 'Av8póvr,xoç. uEppocøu xøi p&).oc xælälç, ri Ì¡ií,Sre. xai ëor,x.aç oú, ¡rã),ì.ovz
òr,ù paoxøviav, cbç àì¡ toiç xøi éæcoooüv oou 8ld.æer,pøv æePrJtgæoa't.
,AÀÀà 8Ì¡ xøi @p{xø 'ApuocotéÀr¡ æpótepov, flÀd,ç<ovæ 8è 'A$Ïvaiov 15 15 àè xøl ædvu àiÀoç eT, oogíoøo$ær, ¡,r,èv xøi æocpøloyíoæo$o¿¿ xocl pdÀæ øpóSu¡.r,o6
o eïvæ¿'d,ei 1Ìp f¡ griouç oou þéæer æpò6 rò xaxoæoróv, úæ'&peltr¡píøe orlàè
èxd,ì.erq, óq òi¡ toü $eoü oÛ8éo¿v d'À),o16 |'A,$z¡vøíorç dv ciÇ riÀr¡$eiæç eÚpeor,v
toüro oTóç re eTvø¿ æoreîv, óq è[ &ÀIcov te xop,l8fr ê&lc¡ç xøi oíy í¡x,,oræ èx
L I0I &æoveipcúvroç. xæl,ro¿ xøi llu$ø1ópøq xøì Ti¡.¿øtoq, oIç ëæeo$ær Qhç, oitx tr
cöv vüv d,vrr,ì,oyr,õv. oûàè yrlp &pXà6 yoüv è,rloú¡p1e Àoyrxie 6l<¡c ei8òc
'As¡væior,. é ¡,rèv 1àp Àoxpóç, Ilu$ayópøç 8è )&¡rr,oq. &Àl' oÛ8è fllotrivoç
guiv¡¡, ërce,.ræ ø'itòç òv terugó¡.r,evoç @eó8<opov &Àoc(óvø xa)'eîç, &vàpø rò
xcri llopgrlpr,oç. (Þoivuxeq .¡,óp. röç 8', où ouvír¡Ç oøurÇr æe¡r,rlrc.cov vüv, IIÀú-
20 ¡récpov te èv æ&.ot" tr¡poüvtø xø.Àöç xai tò eTvøl zrpò toÙ Soxeîv einep cr,ç dlì,o6
c<ovr, ¡.r,èv xøi IIÀ{$<,iv¿ Éæeo$ø¿ léycov, r&vuv¡læ ò'èxeívor,ç gpovöv; or} y&p20
rr¡.rälvcø, ciç g,r¡8éva eIvø¡ rôv èxeívcp åq 8eüpo ouyyevo¡.r,év<ov, 6ç orix üyxrai
flìdc<¡v Aiyuzrriou6 re Én¿ro xøi flépoær,ç , xæ\, n&.or, ¡.r.&).Àov i "ElÀr¡or,; ti 8é;
re xæì r5æepeæør,veî rò oögpóv ¡a xæl, glÀóoogov fiÐoq øÛtoü. n&vruç yù"p
B 10" ori xøi llLri$ov dv llìárc,lvoç $eoÀoyíøv oe¡.r.vr5vov, flv xai tlv zrolurlpltov
nepréxerv, rlv &nözapo&.ocpou eTvaí gz¡ouv, rivòpòç Ilépoou
g¡ol ó6 ciÀr¡$ö6 é rÌvÌ¡p eiç riv æútoü erlgr¡¡.ttav &vi11r¡'ca.u. tò 8' èv æ&o¿v &yXivouv
øútoü píplov
xøi oût' éæ<oor¿oüv 'EÀtr&8oq gcoviq èræiovroç; riÀÀà, çoüto ¡.r,év oou ro¿oüto
xøl dxpr,pè6 coü &vàpóç, orix Èv tQ 8r,a),é1eo$ær ¡.r,óvov, tí6 oriX úæep$øu¡rri(er,;
25 ôv aûróç, à.p.uhêora'ce, å(eÀeyX$ivæ¿ gùc Frlò' ôc¿oüv ðæo¿tovta ðtæÀextrxiÇ¡
repérrrcp.a. x&xeivo 8é oou æö6 orix &ypoîxov, @p{xoc 'ApuorocéÀr¡ Àéyovcoç, 25
óc àì çic æøtpi8oç øÛroü @pçxrx!ç, &l,r- oÛ Møxsàovr'xie otío-4e æóÀeco6, èv'Irocliç xæi æø¿8eu$évrø xøt 8r,ocæpér1,,øvcæ xcri tõv æpórotv úæò töv Écaipcov
d[r,<o$éwø cr,¡.r,öv xai úæò cöv tfr8e oogöv letpotovr¡Sévrct 8¿àúoxo¿]'ov.
éc &ÀÀo¡ te cöv lotoplxöv ga'ot', xai fltole¡.r,øîo6 èv lecoypøglxuÏç$?1y\oeot
tà, }rd,1etpæ æøpd,Àrov rcótrlv tiæoypæg6¡tevoç, tiv òè 'A¡r- ¿D\à 8ù xøi cooø'5t¡ç vüv oüor¡€ &g$oviøç ö8e oogöv &v8pöv, æöç 8i¡ rc¿ote'5-
"lc'AVgn!í,cròoç
ga{ícrÐø tie Møxe8ovløç '¡flv petù d¡v 'H8<¡ví8ct xer,¡.r,ávr¡v; oe¿ev &v rlç toooütov Xpóvov ørltoùç &rcat&.o$w.,6oce ø,lcòv to'jcouq "EÀ).r¡væ

z rIxd,.$ap¡.r.ø, æpòç ¡rèv ,cö rpô;lø;L rr, xøl voloøl xøÀòv 30


30'ItæÀoùç oúcco xøi gl).eiv xai åæø¿veîv xai rø,îç rr,¡.r,øÏç 'ur,¡.1àç npoocl$évøl
I{ai ¡ror òoxeiç øricóq,
rtç xøi &ypoîxoç, SrapoÀùç 8è ouppát1,,ør, xæl' ouxogævticør, xui.'cæïç Sopeæîç 8oped,ç, et ¡,tì¡ Ðu' úæeppáD'ouoøv &ped1v te xæi Àó'¡ouç;
xøi ¡.r.úÀø oxauðç
xøl yevvú8øq. 6æou ye oriÐè æio¡úvÏ Àéycov o'i y,ìp ò¿à oæúouv oogöv &v8põv, oÜ. æõç 8è xo¿i oÛx ðppöo$ør gì¡ç tòv tróyov,
xøi ÀorÐopí1o$ø¡ xo¿i ¡,r,óÀæ veotvrxòq
xøi Ilu$øyópç, pr¡àèv 6¡,<oq ei8óç, oij$' 6t¿ {íç ye xcti ¡-r,ú},æ eü ÈiXer,; tih¡$i re ^¡ùp ëlape røi oulloyr,ocuxöç ouvercépocve.
ëæeosøi oe flìátcov¿ xøi Tr¡.,.øír¡
Xr) I' ei ¡i.èv cò Ðeútepov d,pv{oao$ø¿ sôv Àr¡¡,r,¡rd,c<'rv èp&Àou, ti oor, poúÀet*t
lIÀd,r<ov oÜ$' 6t¡ [Iu$øyópæ6 i Tipou,o6 è8oy¡.rúooæv, olír'&ÀIoçT r,çtövrræÌaröv.
Bb rò èv rfròe cfr úæo$éoer à &liøitæ dÀr¡Ser1er,v, Ì) [v' rigpovéotacoq d,v$pórú(¡)v l: ,,.,
1-
rI
d,ÀÀ' 'úotoç coiç llÀ{$tovo6 åvtuXòv xai orlò' êxcîvæ xøÀö6 ouvr,elç oTE¡ oautòv riæ' 35 ¡.r,ì¡
tivø9øvfrç; ei òè tò zrpótepov &pví1oøo$øu porh'eu, êXopévo6 cQ oÇi oxoæQ
&gpoorlvr¡e oogótørov ^¡e1ovévær,, 6q ye ùnò ppa8uticoq voü, 6oæ ¡r,èv toi6 ¡.r,èv

(r¡cou¡.,.évot6 æpoofixe, nupi¡xæç. ouvel),oXòç 8è &cta åx töv Illd$covoç oÛ ),éyerç. æÀr¡yöv 8è l5¡rcoq oo¿ 8eî co¿øürct &pvou¡.r,évq ,årlr"cíllæra, rÍ ye, oÛðeiç
6ocr,ç o'ix &,v &fr,óoer,e, 8i),æ xoci rugÀoÏç ðvræ. &ei'¡rÌp òr,' ô úæápXeu ëxacrov,
Ðeóvrc,rç æapovelpeuç, &À),' rixæípoq o¿rltù æøpapr1eu6 xal æapaxoÀl{ç, töv
xøçcuóvçcov 8uøgépcov oÛ8év. ëoc¿ 8' 6re úæ' &vølo$r¡olaç xocl Àóyouç èlep.eiç
10 &vrr,).éyelv L &vrlÀé1cov B | 19 teTugó¡,r,evoç L recugó¡.revo6 B | 20 e'l.tcep L
eixfr æpòç riv Ûæó$eouv ouvtelvovrøq ori8øpõ6, óç òì¡ x&xeÏvo rò ¡,,.r¡àèv eÏva¿ 40 {Åoæep B | 22 úærp"æatvei L èzca¡veî B I 26 8rønpé{ctvtø L ôtøtp[tþavrø B

B | 2l t&a¡ L B 4 Hom. Il. B 246. | 12 Mich. Ap. obiect. c. 3, 3 (suþra þ. t64, ry sq.),
3 rò oupgépovL)B om.rò | 5 raltelaç L
I
zrø18[øç æeior, I
35 cf. Mich. Ap, Obiect. c.3, 4 (suþraþ'16Ð.
38 napovelpel6 L æøPovetPor,ç B l,j
-fr-

180 ÀNDRoNIcr cALLrsrI DEFENSIO THEODORI GAZAE. 181

L I02 êr¿eîvo ¡.r,&lÀov úæd,pXel. ei oõv 8rà' tâ' xæ$ólou


tù xa$' éxæcru' sù xoc$óÀou Mr,XæfrÀoç' r)"Err Êtepov ovepye iç ¡rl ðv aûró ce ei8oæo¡eî xø[ æpòç cò
gl grà rà, xø$, ëx*oræ tà xæsóIou, cà xo¿$' éxq.a'ca ¡,r.õÀÀov êveeÀe¡eiç ræp&^yet. èxeîv6 èort, æpõcov ðv xøi ¡.r.&ÀÀov úæúpXov. tù 8è ei8r¡
¡l&ÀÀov oùoi*r. .i
orloict.¿. åÀilì, ¡.r,Ì¡v Ðuà cù xa$' Éxøotø td xa&ó)'ou'
pì¡ ðvc<ov ^¡àp toúcov cà, xa$' Exaoru. nug&'¡er, ei6 åvép.¡etav, xa| çæiræ tiv xæcù pépoç.<
tiv
o,i8, âv.rà xcc$óÀou Eiev èv toiq xø$' Exuo¡a T ò eÏvæ¡ ëyovræ. tà xas' Exa'o¡æ
'Av8póvlxoq. Ei tà eiàr¡ {ç úÀr¡q f¡¡.teiç ètr,$é¡r,e$ø, lóyov z
¡r,èv èly¡pr¡¡t"ê:væ
riipø ¡r&Ilov tò ¡'r'èv tà
orloic¿r. ctütòc 8è
è[éxÀ¿væç' s
5 å,v íoo6 eïXev, 6zreo øùròq gí1ç. ènerÐi òè ëvuÀø torürø cu$é¡-r.e$ø, olov peBørcrr,o-
rò &liø¡tz
&ææt¡$eiç òò xai vo¡-r,íooç toùtòu 'iv ¡lÉvæ ev cfr üÀ¡ úæúpXovra, o,lxéc¿ oulXtlpoüpev, 6æep øÛcòç oder, ouvd,yeo$øt.
&rawQe 8erxvr1q, å9' õv ðP$öq xøi ori yàp riælõç ed, eí8r¡ cù. xa$' Exaotu næp&yet eiç tlv èvépyeræv, riÀÀ' cìpXì¡
a "I8o¡leu 8è oüttoi' 8li tòv $eè'
'O8uooéo¿
xaræpÀl$eioø æpôtov ev ri úl¡, iituç àexlxì¡ øûciq ce ,iç &pXi6 xai cöv B 12"
Tr¡Àé¡.r,øXoq. xalto'. tò ¡rèv ð¡à tòv fi teÀr'xóv
¡.r,er' aûciv åæopévov èor|v. èxeivr¡ ¡rèv Èæoír¡oe roài oü æor,r¡rr,xi¡ nêgvxe,
èotrv ø'ícuov' 8¡à ròv 'O8uooéæ 8à å 10 x&xeîvo &lÀo, xøi toüro Éce pov , VéXp¿ç d,v eoü téÀouq cr5Xoor. toüco 8' èoti
toü 'O8uooéoç; tò ¡,lèv 1àP 8r" ô t rò guorxòv el8o6, oünep &pXì¡ tò xxraplr¡$èv æpötov úæip¡ev. xøS' 6oov
è[ oõ. tQ àè æor.r¡tlxQ, ei ¡-r'èv tie a ¡,r,èv ofiv coü eltouç ègr,e¡.r,évr¡ i gúotq r&vta r,oteî, '5g' oü xrveîcæt, oÛX óç
øritQ oÛ8èv xc¡Àr5E¿ tò è4 oü &nové elàouq ¡lóvov, d'ÀIù xal éç rÉÀouq, xcrl T o'5tou cuXoüoø I'cræræt xai ori noÀu-
8è tòv )coxpdtr¡'
$"oü ¡,r,èv yàp trÌ n&trø" rcø.¡i¡3$æi 9a¡'r'ev, åx toü )oqpovioxou zrpøy¡.r,oveï nepa,.'t&pa, úæò röv ei8õv c&, xæÐ' Exq.ora æøpúyeo$æl ôiv þ1$e ir¡.
xcogpovíoxoÇ èorL' 15
ðvtoç oüv àr.cl xcogpovíorou">.r.p&rou6, telrxòv øïc¡ov
ó 15xø$'6oov 8è t& eiÐr¡, 8uvú¡.r.er ðvcø èv tfr ÚÀ1¡, èvep1eíçTo¡øütæ yivetar 8r&
¡.r,i¡ðvcoç8èteÀ¿xoütoüXcoqpovioxou,oriàu'èxeTvov'dÀÀ'èxeúvouéXoxpúr4ç' rà xø$' Exq.oro' é yàp Ðuvd,¡,ter, &,v$pr,iæoç 8r,& KøIÀiøv Êvepyeiç toroücoq
te yeì'p
o¡t.oi ¡rèv oõv Àa¡,rpd,vovrr' tò òr' 6, ÉoÀóq oor é ló1oq òoxeî' QeuS! yL'¡ove-, - àr,à tàxøS'
rà eiС éxacra. eiç rò åvepleiç æøp&^¡eoÐ'ar &v þr¡$eiev.
Àøppávetq ,oi ,.oS'' f¡¡.r.öv oriò' écroüv oupr'æepæiver'q' Ì)v
ò' ó6 tò oõ &veu cò xai ¡r&ÀÀóv re oùoíø¿ xai 8¡à coüro cù xa.Ð' ëxa.oræ cõv xøSóÀou ä,v eTev,
<b6 &veu ø'itoü
8r,' å la¡.upd.vlc, óo,r,à *øpàv 8r'à tòv <iépø rri
(Çrø d'vønveîv' éc pì ä,v àúvotosa¡ úædpXelv ¡li¡ ðv,<ov '¡e cöv xæ$' ëxaocct, èv otúroii tò
oÛàóv' f¡¡'r'eîç y'ìp z0
&vocævsïv ¡.r.ì¡ òuvú¡,uevø, no,À' ¡*au ¡'r'èv ori¡' oÚcco 20 eZvø¿ ëyovru., xøi 8¿ù raürø tò ðvepyeíç úæ&pXetv dXovcæ xcri ovepyeiç únò
æepalver'q
cbq ¡.r,i orloöv èxelvov
B 12 tà yévr.¡ xøì'tà ,iir¡ s,,ì cà,q æpórøç orioieq eîvøí go(pev, ror5corv zcepr,eXó¡r,evø, x&v èxeîvø òuvd.¡ret' roLi'cd,'ye æepuéX¡. eï 8è xøi câ, xæ$' L 103
oió, eTva¿' tó Y€ pùv 8r'& Eoqpovíoxov Àéyeuv eIvær'
Ecoxpát¡' éxq.cræ toîç xø$óÀou ouvavocr,peîo$øi ga¡,r,ev, riì),.' oriX óç ev èxeivo¡q sò eIvøu
¡r¡8è ",
"nU"o eîvar' oür' eüloyov oÜt' <il'r¡$éç'
¿i ¡ì f"rì ðvtoç )orqpouionou ¡'r'"4ð' åxeivov ëyov'ca, &Àl' óç èxelvov ou¡.r.æ).r¡p<orr,xâlv ðvt<ov tî¡e orioiæe ocrlcöv.
,r"p,!, y&p EoxpáT¡q xøi X<oqpovíoxou ce$v¡xóroq' riÀlà òì¡ rctxeTvo æöç
Tourì, ¡.r,èv oüv oou cò '¡pïgov, ós óp{q, ò¿o¿léÀuræ¿. o'5 ò' rSorcep ¡,r,et's
otl'1.Loiou, èg'oiç åæìoü ti$eoøt alctov' óq àì r''ù xøi ouv$étou25
25 ènrørí¡,¿¡ç &n&.or1e toùç ló'¡ouç neæor,r¡xòç pd.ì.ø oopapöq coùç úøò cõv
"i,i,,¡.oüu oøuroü ròv oòv næ'cipa crituov vo¡.r,í(etç póvov,
}uvøcòv eivoclf xøi éç ëorxe, où &?.À<ov eip'4¡.rêvouç &(u¡rp{couç xæ},eîç, ôq 8ù tQ oúcco gd,var xøì, oilcoq
,coü .Í¡Àíou voüv or5 vo¡,r.i(erç tl.trcv &'pu, oriòé '¡e
æepørrépo I' o,j8év. o,l8à tòv ë7"er,v êzró¡.r,evov, &À).ù ¡r,Ì¡ xøì cugÀQ 8iÀov åoó¡r,evov, tiq é coÏq &ou¡,upÀritor,q
ri¡vroüxóo¡-,.ou{uX{v,iq"àcèvepyeiaqxai¡'r'éXpttövËÀíxt¡vg$d'vervllÀí1$tov æøpà æd,vcor ròv lóyov Xpó¡levo6. ¡,tóÀr,ç àè vüv d,vøví1{orq, æpó'uepov npølæøÀöv,
òtioXupí(ecør. 8¿8oùc dv æporépæv cövæpocúoe<ov, d,pvo,5¡.r,evoq 8è tiv
åcépøv, cÀ' (r¡'uoú¡.r,evø
u inu"i g,èv oûv ooü co¿øütø. ô 8è ¡-r.ecà toücó oou ìóyoç ci oou æpòç cöv 30 30gì¡q læpp&verv óç époloyor5¡.r.eva, (ltorcep ei ètíSeu tø'5cr¡v &(,1<o¡.r,ætlxöe, ciÀÀù
L102"Àóy<ov ocúröv poúÀetcn; où8èv yàp æpòç !¡r'äç, r.&v ei
tò pèv oriv$Etov È:1í5^nc ¡i.! &æo8eòer,¡òç ådyXøvev d,5v. où 8', ei ¡.r.èv oT.6çre ei Àóyqr alpeîv tà' xø$ólou
rò òè ei8oq riq ÚÀ¡q p&À).ov Ëïc¿ov roü ouv'$étou. oùEè yùp cÇr
*oi r,* ^¡e èv ¡,1ì¡ oÛx d,8rJvøcov ETvøu cöv zcpócov ¡r.i¡ orloöv orlo¿öv
roî6 æolÀoî6,
"i8ouç,
ruitra alvar rò rÀ ei8i1 tõv xo¿.$' Ëxaotu' ¡.1&lìov elvar oÛo[ø6 è\ àvoryxïç
- roùvævrlov ^¡,ip/@eó8<o96ç'ce xøi æpó ye ø'3roü'Apr,ototélz¡ç &æoðe8eûXø-
ou¡.r.pøíver,, riÀtr(ì rò rò
eTSoç ¡-r.&ÀÀov oùoiø.v eîvøu ti6
Úr.r1e' ô 8ì¡ xøi i¡.r,eiç
rov rl oùX æipeîç; ei I' orlX oTó6 te eT, ci lr¡peîq 6oæep dæ' ðvou xøcørceoóv; B 13
xai ð*eT òv 35 -
tr.$i¡rrgo, 'Aptoco, é).er, åtó¡.r.evor', cò ¡'r'èv eîòoç $eiov xotl riya$òv 35 rcõq 8è xc¿i &ou¡,r.pìítouq qìq t,Ìs rpo'c&'aarç, èv o16 cò ¡.r,Éoov, $ cà &xpct
tréyovc,, cì¡v 8è Úr¡v øioxgàv xal, ðoø tlq tlgéoeoç, ei xøi ¡'r'i xæS' øútí1v' c.v'ti;1treræ1, iæ6xevrq¡' ¡,r,èv cQ æpócç, xær"r¡yopeÏtal 8è rcü èo¡&rou;
&ÀÀù' xørà ou¡.¿pepr¡xóq. 8¡ oõu tà couaütcr &^¡voeiq, cí coü Kopoipou Stevllvoxøq, Mr,Xø!1o6. rEiøó, æpòq Seoü, rcó,$ev ë¡.r,ct'$eç Àélerv tà eì184 rò elvøt l2t r
"i
eiæé ¡.lor,' ðXeuv 8rù tà xø$' Exacra, &vø1xøîov ðv cà xø$' éx'xora. úæd,pXalv ð¿ù çà
r Touti é ò' 6oæep rr' p'e¡&ì'æ æÏç
11., ¡rèv otiv øÛtÇr coooütov xæcóp$co¡r'ø' eìi8¡, lóyor, coü Ssoü ðvcø.<
tró1ov øritóq r¿ &r'a'c<i¡'40
æpoxer,¡lévolq ouppøÀÀó¡r,uou o'¡""p &vaçè;Tcuqêpet Étepov B | 24 lpigovl LB
yàp 3 xøi røûcø LIB om. I f+ p¡+.tt¡ L þ¡'$eiev '¡pú9ov I

¡,,.evoq xøì, i¡¡t'ü'ç


&'æarî¡oa¿ SéÀc¡v' 9r¡oi rs | 37 eiruê sctiþsi êrrel L B
26 tQ o{ít<o L .uò oürco B | 31 oT'6ç te L) B om.
1 Mich. -Ap. Obiect. c. 3,5 (suþrø þ.t65, f-g). I SZ Ui"ft. Ap. Obiect. c. 3, 5
34 rò rò eT8o6 Bl L orn, ¡ð
(suþra þ. t65, zr--23).
---

DEFENSIO THEODORI GAZAE 183


182 ANDRoNrcr cAr-r-rsrr

z 'Avòpóvuxoq. Eiprpar, æpócepov, <iq orl zcepì' tõv ei8ôv èxeivov ó Àó1oq tfl c&ya$oü $e<opíç, ¡r&Àtrov åv zroÀr,teíøç ocÛciv ri[r,oüvcoq åxelvou. æpòq flv
èE d¡v te vüv Àéyetq' 8ì¡ 8ó(crv xal'AprorotÉ).r¡q sv Ì¡Sr,xoÏç &ræv'cþ. lv 8é ti6 ae ë1nrur. tòv &v$p<o-
f¡¡riv, &ri,l zce pi cöv ir'toic æolÀoiq' or) ò', è{ õsv re eT'reç' L
lll'{$<'rv npòq'AprocotéIr¡ zrov èxeivov xai tòv [ææov xal civ eriSær¡rovl,øv åxeívr¡v tlç è,arw, èle^¡x,${o¡ 104
tiu t, ¡,o,qopå, ,rár, ror èÀé1¡¡ ¡r'i ouvreíç, xø$' iv
g"tá"otitòc &pxó¡'r'evoq SrÏoXupr'(ó!¿Iv' c&' 'ce eí8r¡ eà zrøp& zró8ø pr18èv ei8óç. &æo:tpr,vó¡levoç ¡,r.èv ¡.r.r¡Ð' érloüv, t).¿y.¡röv 8'úæ' &zcoplotç,
æepì, oÛoíøq òtæ9épetar,,
oi æepi llÀát<ovø ti$evral' 5 5 æoÀlà Xøo¡.r,ó¡.r.evo6 xctì é vüv ¡,reyæÀocuXíøç ce xæi gpov{ p.æroç&æpenoüç ë¡-læleoq
X.protà ¡.r.r¡à' éætlooüvouv¿évø¿ reqc;paoan,6æ<oq öv, töv xøv$r¡),í<ov róce eü ío$' 8t¿ 8toíoelç or)8év.
èì toù ¡r.ey&).ou $eoü vÇl cøÜtæ Àéy<ov úædpXetv xøi Àó1ouq æ'ltoü cæüta
"Ç, voüv xøìflÇ &¡t'ægadvetç "Enertq. cooar5tr¡v &¡rø$íøv o¿rltò€ vooöv xo¿i oüco cor' æóppco tiç &Àr¡$eiæçs
òr¡¡.r,roupylxori6 eTvotr, o,lx &vouoio, ç' í.v'ce oõv cò æpötov '
cò ror,oüîo xor,vorolrlæv xæ).or5vc<ov xøl &noæÀøvó¡.r.evo6, @eo8ópA çùC ¡.r,i æúvu col r!ç &).r¡$eíaç ¡.r,e¡.r,eÀr¡xévar, 6ru B 14
.au ,råpi flÀd,rcovo¿ fIepmar'rr,x.ilv
te tòv oùX ëzretar rfl fIÀí¡S<ovoC 8óh, &ÀÀà { 'ApuororéÀouq, clv8pòç æoì}.Q &¡.reívovoç
oüX úæèp còv voüv ¡.r.óvàv, &Mù xcti úæèp tò ðv øùcò r'$e¡'r'év<ov' {v
T

é @eó$<,rpoç orjx ëo$' 6æou tò {eüÙoç


,cte &I1$eícre
,pïo"Xi' toü8e toü oûpøvoü 8r¡proupyòv voüv xalfrC, xæ[ oüto zutrr¡¡.r,¡.r.eÀeiç 10 10 xcrcù IIIí1,$ovø. æritòç
fl ¡.r,èv

8éov àr'a- xeviq gvexev ÐóElC, óe o¿rjròq gitç, rcegcl¡Pæl;o(r TvPoreft[.ù7¡xó6. torivævcûov ¡lèv
oür" 8ro"píuov &æ' aùroü c& ei8r¡ olíce æpò aùroü cøütoc tr,'$é¡.r,evoq,
tl$eo$ar, óc ò¿à æoÀÀöv ègóòc'rv é [Ipóxloç oüv oüBèv aùri6 ¡l&llov èr véou rapù. n&wa. còv aúcoü plov teæpeopeuxòç
L r03" xexpr,¡-r,óvæ te xotì æpò øûtoü co¿üræ
tr'q, &llà x1i cò ðv civø$fr' còv gølverat. oÜxouv øÛrQ oüre æepì cöv ¡leylororv, åv oIç æolùq xiv8uvoq &æo-
Ðelxvuot, xàv pÌ¡ cò Êv 8è póvov tÇr æpócr¡
&[roüv æeæÀøvio$ar, coü &).r¡$oüç, oilce zrepù cöv gauÀotú,r<ov æapà, tò &ì.r¡sè6 oüre
8è 8r¡¡.r.roup1'òv ouvd,{.'¡ coi6 eïðeor'v' ô 8ì¡ xocì' fiÀí1$ov
àoxeT'
15Ðe8óEøotai ru ,Jtç ^¡oüv ègrxrðv &v$p<,ræív¡ grloel ollte ouyyéyparrca¿. &ÀÀù
a Kai oütto òrXfr iÀr¡¡.r.¡'r'eleiç, tfr ¡rèv cò æpötov voüv xøtröv' úæèp còv 15
voü. flÀúc<¡v prloeu te &.pior^¡¡ xø[ æpò6 tfr grjoe I oæou8fi xai æpó ye corlrcov cÇr eoÙ $eoü
voüv t.$a¡,,év.u aîrir.u,'rfl 8è crì eïòr¡ ¡.r.ì¡ ¡r,æxpivtov &æò coü
gópq, 8r' ôv f¡ iç.te xæi. f¡ toü æó$ou ætr{poorç æøpæ1iveo$ov, æd,v$'
ëIÀø¡,r{,,
yepìvëo,rruúæèptòÊvòvcòå[¡p¡¡'lévovÊvti$eo$æ¡&[röv'èvolqåvOrldp<1r
tò òv åE &rerlLæç xu'i æLpæcoç' co'5corv &¡'l9oîv còv $eòv &rc;eg èryxeyipr¡xev, f çt¡o, [I].&c<ov, r>òíxr¡v èlo¿iou &t[oqr¡ri þéovtoç<, treí<o6
¡.r.èv eizcòv ¡rr¡ri7,$ot,r,
'ce xaì. &rcraiarloç xøi dvuoí¡.r,oç xørop$õv èn êxætêpq cfr 9<ovfr
flap- pælveaan'
únoocátrlv gr]oíu, oú"tq èxei cò æpötov xaÀöv' åv 8é 1a tfr æpót'¡¡ cöv
oøgöç úæèp rò Èv òv cò è[¡pr1¡.r.évov êv &æoÐsixvuotv, 20 20 Xr5 8', dpæÀr¡xte, voü 'ce æugiorr¡rt xotl tpóæc'lv ¡,r.oX'$r¡píç xøl xev!ç ëp<ltr 0
¡.revlÐou úno$éoe<¡v
8ó[r¡6 rò &f.r¡$èç or]}ézcot' è(i1r^t1oæç oiite æap& oæucoü eúpeîv oÚce æøp'
óç 8è x&v cQ logtotfl dær1vcr¡xòç é 'EÀed'tr¡e [évoq æpòq flap¡-r'eviòr¡v' 8v ¡.r,èv
écépou ¡.r.ø$eiv. reparetanç8è Xæípcov xøl xar,voto¡.tío¿¿q &ei 9ao¡'r'øco)'o^¡eÏ6, xøi
B l3u eiæóvcø rò ðv, &"orro ,"1.í. èntqîpet toi6 ¡r.i 8ræxplvouou cò è[¡pr¡pévov
8v
æÀd,tccov xanv&. ¡rvæ 6aaç 6pæç8r,r¡yfl coùq áælouotÉpouq èxæÀíltttov' ¡'r'upr'd'xlç
roü åvòç tívcoq. ró ce.¡rìp æì.!$oç, gr¡o[v, èv roiç oõor,v or]x ëoræ¿.'cd'.¡eæpd..yp.æræ
8è tlq i4êpn; ¡E xaì.
¡,rerocào(&(cov
vüv ¡.r,èv toîç flÀd,t<ovoç
¡.recøpæ),Àó¡revo6
ðvo¡l&(euvorixoïóvr¿.xu|'tóceðvo¡,r,øtQrrpd,1¡,tctt¿xcritòæp&1¡lætÇlðvó¡,1ætr,
25 .ct}eoæt,vüv 8è coiç'AplorocéÀouq, r& ælelco 8è coîc'Aploclææou xøi flrlpolvoç,
cø,lròv ëa.ta.t. xæIcøúc¡ tó re np&y1to- np&,yp.aroç, &).1' orlx òvó¡.r,øtoq np&yp.u,26
cð &i.r¡$èq n&v'r"¡¡ re xaì, ædvc<oç &zcò cöv æpay¡-r,dcclv &9ar'poú¡'r'evoç, rê)'oç
xøi cò ðvo¡l,ø toü òvópøcoq ðvo¡'rø, ri¡'¡'- oÛ r,pdcy¡t'a'coq ë'oml" ¡rèv
a"ovøùcòçårcøtovoriàév,r&'leæ,xpæcuxóvtæ¡lr¡8evì,[ùvvÇ19$éYYT¡' 8è vo¡.r.i(orv tiv oo¡'r,øcr,xiv f8ovdv, 8u' !v xâ'v gove'5oer'øq xd'v
xøcà ¡.r,époq

p&À).ov Ð' å¡reiç 16 t¿ xev èn' àxar'pi¡t'av'¡'löooav ënoq ël$7¡< æpo9Épcov


sixfr tòv æætépø tòv octutoü, ei æepr'!v' tútl''er'øç' pooxr¡¡'r'occó82¡ clvù xøi )ocp8øva-
,$epøæeúov
æøÀ¿xòv píov (öv, xa\d,nep d,pyupóvr¡rov &vàp&æo8ov 8éoæo¿vøv
xoci vós' &rcoc 8óy¡.r.øtø totr¡rfle üæ' &¡.r.asiøç ll).d,t<¡v¿ æpoorcoreÏv, fl)\øttovuxò6 co¡-
B0 cÌ¡v Or,Àiipou $eóv. xæì, oÜæo Àéy('), 6cr oTq ló1ouq èxeÏvo¿ æet$ó¡-r,evol c&
a1vau, oüæ<o "¡e ¡.r,iv roiç flld,cr,rvo6 æpootuXiq 1e1ovóq, 30
¡.r,èv xæ[ líav l1rXå¡.r.evo6
beou i perà &xjr,peoc&t¡e &Àr¡Seiaq xæi èærcr&.oea>q æepi töv to¿or5tov
&zco- øücø ètí$evto. 6æolç te ètl$evro, cò æøpúzræv o'lx oIo$a' &)'ó1coq 8è rcpòç
gniurå$o,r, oiir<¡ co¡ $eíov ðvcov xæi úrfr¡löv xaì tiv cä¡v zroÀ)'öv Ë[r'v úæep- tò àoxoüv oor, gép1, xø$úæep cöv zcÀoi<ov rù ctvep¡.r,úcr,ocø. oú'cooì, zr&vu co¿ L I04v
pøÀlóvt<,1v, zaì, åv oTç ¡.réyr,oroç xív8uvoç &zcoæeælævflosø¿ toü &Àr¡$oÜq, fl roü &lr¡$oüç Àó1ov nor,orl¡.r,evoq ¡j,épg¡ eoîq d).Àolq óq ct¡,r.eloüor,v ørltoü. B I4u
tqr8.r"épçXpr¡od¡.r,evov,6qaotrætrÇroltoni¡vd'1ovtøcà'oøutoÜren¡&'c'cew Mr,Xæiloç. >EIc' oüx øio¡r1v7¡ å8r5v¿rov g&,oxiov t¿ töv dtÀì<ov eivo¿¿ p¿ì 13, t
35orloöv iöv xø$' Exuc'ræ oÛotõv. &p'ori Ðtct¡.r,évouotv, cfiç ë9æ¡'r'ev, cà xø$óÀou;
xøù tà, ¡.r,i zcpooí1xov'c& oot ¡.r.i æpooæoteio$æu, &I)'à ¡'r'! Àóyovtæ, æepi
rTlvorixsS

oToSø, ,ioX¡¡.,ouriiu xøi 1óltlroc ògÀr,oxd,ver,v æøpù æ&or,v, 6oor,ç voü xøl o¡.r.lxpóv otix eio¿v æ[ {luxai xøi 6l<oç cù vo¡tú;<<
'Av8póvrro6. 'Aæog$&pr¡tr,, xú,$øp¡.r,ot. o¿ùsóv oe yàp p&Àìov ø'ioXrlveo$øt'z
,rpooí1pt4'cu. &ttooe¡tvr1ver,ç ¡.r.èv yúp oou tòv lóyov, rcapù r&vræç cÌv$póæouç
", xai æøpù n&vra.ç fzcæouç [ææov, xæì, d¡v &v.$poiæiv¡v ë8e1, <Ìvàp&or ¡-r.øXó¡.r,evov, æi$¡xov ðvcø, oTç oÛ8év t¡ øioXrlv¡e &{lov o'üc'
l,é1<ov &v,$pcoæov elvau
èv tfr cöv eiàöv $e<,rpíç flld,côvø Sr,ioXupr,(ó¡revoç cúSeo$ocr,, åv
"ùéærpr,ovíocv 10 é @eóttopoçBfL om. I tZ "tt"¡6 B øùtQ L | ¡'r'&)'Àov LIB om' | 18 òlxlv LB
2I è(íyncuçLf corr. ex è(íl,r(r,auç l22xa,.voroltla.tçLf B2 covr. 'in xÊvoro-
Xpz¡od'g'evo6 L
B eit,it
| B2
20 oøçô6 L oø9èç B)L add. ril | 34 Xp¡orí¡r.evov olov
plalç | 23 8,oaç llpuq L ðoa¡ 6Pør B
plat. phil. 16". I ZO cf. Plat. Parm. r58d. | 23 cf. Plat. Soph. z6rd.
18 cf.
PlaL Theaet. r+4b. Mich. Ap. Obiect' c' 3,6 (suþla þ'165' 33-3il'
Crat.43o-439. | 28 Oion, Hal. De compositione ve¡borum (eil" Schl)ifer) p' rz' 18 | 34
184 .ANDRONICI CALLISTI DEFENSIO THEODORI GAZAE. 185

etpr¡tør oüre Ùtønéæ PexreL. l¡.r,i orloöv '¡úp, 9r¡oi @eó8opoq, tõv æpót<'rv coû,$' 6æep è,orL, xæi. coûro ¡.r,óvov &Súvøtov xai
xocl loù8è ¡le¡i'iXSaa
d,t}r,ov<r,

oùoiau &g,5vøróv c¡ rõv &Iì.tov e1vør, cõv fl xø$, úæoxer,¡_r,Év<ov ørirõv Àe1o- e,1Ào'¡ov cQ oó¡,r.arl øüróv.< xo¿ì lcò ¡.r,èv øioSr¡clxòv o'ix d'veu oó¡-r,øro6, ô

¡,r,év<ov fr àv úrcoxer,¡.r,évatç
a'3tøiç ðvrov'< r&' re ^¡ù'9 ou¡r'pepr¡xótæ æöe &'1 àè¡¿copr,oróq<, lxøl oücoq évoüç Xorpr,ocò6 xøi &prylc xøi &æoc$iç rfr orioiç.<
eTev pi to,5cov otioau;tivoç 1à'p &v xo¿i eTev ou¡rpepr¡x6ræ;ú'
te 1évr¡ xal tà ei oõv lorpr,ocóv gr¡ot ròv voüv, i tfr o'3oíç ¡.r.óvov fl tfr èvepyeíç fl xø[ &p9oiv
êxaoræ &v1pr¡¡'révolç' ti¡v 5 X<opr,oròv 8o€á(e¿. &lÀri rfr ¡rèv orioíç ¡.r,óv¡ Xroproròv r1æo).ø¡-r.pd,ve¿v otricòv
1e d,Xóplorø ouvøvaupe$eír¡ d,v coiq xa'h'
5
"i8r¡
ti
Ðà ,lruxÌ¡v d1v 1e &v$poræivr¡v xeiì eàq xorprotù6 oùoictq ¡r{te xæ$'
Ûnoxer,¡.r,évcov f¡1eio,$æc oûx eü).o^¡ov. * yùp cÇr æpótqr gy¡oiv' lei ¡.r.r¡Ðév êoc¿v t8¿ov øùriÇ,<r

,rp,it.v o,lo¿öv Àe1o¡.[éva6 ¡t"!pe èv riæoxer'¡.r'évør'q øùtaî6 oüoøç' orlàèv ëpyov i 8q),a8{, ro'lx &v etr¡ X<optot{.< xøi 1ùp rivép1z¡tov ¡.r,éver'v xal
æ&Ðoç
"au p.&rîv eïvar, ouvépør,vev ä,v ¡.tecà eoü oó¡.røroq coü8e &naÀÀøyí1v' oùàèv ðè
x<¡Àrler elvet pi oÛoöv röv rcpór<,lv orJo¿öv. èæei òè oÛ ¡lóvov 'Apr,otoTÉÀr¡,
&M& xøì, coùç ørirQ åæo¡.r,évouq ouxogøvteîç óç tò eISoç tfr '5À¡ ou¡'r'9'$eipeo$øt oüte còv $eòv oijte dv gúorv ¡rúr4v æoreÏv èv æoÀÀoîç æirc6ç 91õ'rv. ¿)'À¿
g&.axovraq, ei ¡rèv røi ézcoooüv d,v {irþco Àó.¡<ov 'AptoroceÀlxöv, orix &v oütco6
10
10 pÌ¡v oriÐè dv år,épyer,crv ëyovræ Xcoprodv riv oüoíøv &Xópr,otov ë1er'v

i¡uXr¡¡r,óu"rq ouxogcrvrärv. ðx æoÀÀöv yúp er6 rõrv 'Apr'ococéÀer' eipr¡¡lév<ov úæo).r¡æcéø åv eI4 òo[á(er,v ar]róv. Eøæro 1àp &v cò øiç¿acòv øisiou toü
¡¿""'tt &v t{v ^¡e &v$pcoæívr¡v
t]''uxÌ¡v &'$ú'væcov &ztoÐeî[ø'r' èæei 8è ¡rr¡8àv xpeirtov eTvør,, aitúou frèv orioíaç oÜo¡ç, øic¡crtoü 8è tiç ðvepye[aç, 8¿å, B l5v
r5r¡veTç, xøì coù6 cï.æÀouorépou6 &vææei$etç rx,3t&.ootgpoveiv,
"ic
g,éo¡e .ye pùu dC Ðuvd,¡.r,e<oq. d,coæov 8è cà co¡øücø xøi cQ ru1óvc¿ nept&r,rew,
eidòC ø,lróq re ,Aptototé}.er.,
f¡¡-r,iv tì¡v Ù,xìc &æoàe8elxóor,v &,$øvaolo¿v, åzro¡.r,évor,6
ori
¡rì¡ 6cr, 1e 'Aplotocé).e¿ xæì, ræiræ il tQ æpótqo Àéyovcr,' >ei ëoc¿ tu
töv r!6
'üc
ooü ^¡e Évexø -- ori 1rìp ouvoioerç &ouvetórcrroç <óv ti)rlà töv ¡r.i ewuyxøvóv- 15
15 {uy.iç ëpyorv i æø$r¡¡rácov iòr,ov, èv8éXor,co &v aritlv Àelæerær
-, Xorpi(eo$ar'<,
trov toiq Toü 'Aglototétrouq pr,pÀior,6, éc ôiv ¡r'i æapøxpouo&¡¿evoç ld'$1¡q ðì¡ xaì, oüoíøv X<optodv xøi tiv øvép^¡erøv aùcòv ).éyer,v. ei Ðè toüco,
rlv
aûTo156, o'3to oou xai æpòç tò èær,Xeípr¡pa' &æavtr¡aê'æ ü'v eir¡' 8rø¡révetv òdnou xøi ¡.r,erà tì¡v coü piou roüòe &æctÀìø^¡{v.
iì 'Ev rolvuv cô¡v æepì {,,uXiq æpóeç' ré àè voüç ëorxe, 9r¡olv, åyliveo$*r "Etr 'Aprotocétrr¡q &pep! d¡v rfuXiv dæoÐe lxvuotv, ori tlv Àoyuxì¡v ¡'r'óvov, s
orioícr trq oõoæ, xot[ oÛ ç$eípeo'$ær,. fl yàp ôiv å9'$eipeto '5æò ci6 - tõ fúpç ciÀ.Àù xæt rlv æio$¡crx{v. g¡oi, l¡opia ù æio$r¡or,ç toÜ Àeuxoü, L I05v
rrei.¡rìp rtÉÀÀrp ¡.r.év,

&¡ræupóoeo6.< ou¡.r,gc{vè-c oüv Èx cöv eipr¡¡lévov &S&vøróv te aìitòv tí$eo$a¿20 20 diÀÀq 8è roü ¡.r,é),ævoç &vflÀa¡,rpd,verar,, æøpææÀ{o¿ov åv Ír, óc ei toü ¡,r,èv è1ó,

B r5 tiv ,]ruXì¡u ,oi páÀø Èppor¡r.óvtoq &æoterxvrlvo¿¿. &xp"u(er. y¿p tð ðwu, åNt'
,rò xpivov eivør,. &¡re-
coü àè où øfo$o¿o. <r ei òè coüto, xpiorç orlx d,v fiv. êv 1àp Beî
o'3 ouvæ¡.r,øupoürør, cQ oó¡.r,øru cöv otÀÀ<ov åv ritoxetp.évQ rð oó¡.r,øcr oùoöv pìq,iipoc i aio$r¡rr,x{. ei àè toüco, xåv f¡ Àoyrxi æol}.Çr xpeîttov oüoc¿. to'5tou
ouva,x¡læ(ouoöv te xcri ouvoc¡røpou¡.r,évov aricQ. ë¡¿ èn cõv æepì 1evéoecoç úæote$évtoq, êæerti æ&v ¡rò g$etpó¡,r,evov ì) xø'$' ør5Tò 9'$eípetat, ó6 cò ¡.r,óIotv
({<ov Seurép<p . ëorxe 8à ló voüç, gr¡oí, srSpø$ev èæe¿o¡éva¡ xotl elva¿ seTo6' úæò coü Àeuxoü, åvøvtíou .¡e övtog, xæi cò orlv.$srov eltc¡ù"èt,õv ouveré.$r¡, fl
25
L 105 oûòèv yrÌ,p crüroü åærxo¿v<¡vei tfl èvep1eíç o<o¡.r,æcrxi evép1euø.< ei colvuv ë[coSev 25 xarù.ouy,pepr¡xó6, óç f¡ rip¡.r.oviø { Àrjpç ou¡.r,9$øpeîoø, åv Êxeí,v¡'cò eÏvør, ëXouoø
,éart .$eio6,
ètte,.ati,p7e,ca,. xo:i oür' èx õ¡ç ÚÀr¡ç riæò toü 8uvú¡l,er, eiç eò èvepyeiç xc[l où8' éT¿oüv Xopr'otóv, f¡ tfuXì¡ xæt& ou¡r,pepr1xò6 ¡rèv orix &v g$øpeir¡- òé-
zrapd,yolr' ó/, ¿).1' úæó rlvoq xpel,ctovoç airtuç xui te),eatê,pa.ç, roü Seoü 8e¿xrcr¡ yd,p i8r¡ x<opuod¡v ëaouaa. xæi civ oÛoiav xcri dv åvépyeuøv - &ÀIù
8r¡Àø8r1, à¿ò xøi $eÏoç.rò "¡rÌp roü $eoü $eîov oiise ouvextelvo¿to å,v tfr d,v-
{iÀ¡ ori yàp
¡rì¡v ori8èxc¿$'aútó. oÚre yùp eiç.rù.èl r5v ouveté$Er, ðr,øìu$eir¡
èæer,oepxó¡.r,evov ë[tl$ev. eï òè xøi ori8e¡liø oto¡.r,øtlxi åvép.¡eiæ åæ¡xo¿vovei orlv$ecoç &p"pnc 1e oüoø óç té8er,xtø¿ - oÜ$'úæò èvævríou. orisèv Ylp ærirfr

{ èvep1eíç aüroü, X<optod¡v ò{nou tiv èvópyeræv ëXer" ei 8è ti¡v evépyerøv 30 30 åvc¿vtiov oüoíæ 1e oiío¡. oùàot¡.rõq d'pot g$eíperør t QuXú.
oûoíøv Xtoptodv Ëler. - * y,ìp tQ æpócq töv æepl {uxiç 9r¡olv' 'E¡rel oüv cò &'$d'vc¿tov eïvocr' tiv
tl''uxi¡v f¡¡lîv åæo¡'r'évor'ç 'AplocoréÀeu o
"oi "¡u röv
,ru i8rov, åvòéxotto d,v a'itiv lxavõç d,æoÐéàe¿xtør', &æav'crpêæ d,v eír1 xaì, æpòq tò Èær,Xeípr7¡.r.d' oou' tQ oÛv
Dei ðot¿
"ic i
Qrxtic ëp1ôv rcæsr¡¡.r.ár<,rv

Xoipi(eo$ar< - ei 8è 'caitræ,8r,ø¡.r,óvor, &v ò{æou xøi ¡'t'ecù tiv coü píou coüàe åvreÀéXeløv Àéyelv 'Apr,otocélr¡ d¡v ,l,,uXi¡v ÉæEo$ctl ole¿ xo¿ù cò $vr¡riv æüdv
&æøÀÀøyí1v. eïvær,, vo¡.r,í(<ov &æcroøv åvceÀéxeløv &xóptorov 8eîv elvø¿ coü oü Èor¿v åvte).éXela,
a "Et èv coiç æepi tþuXiç æoÀlaXoü ròv voüv g7)d¿ X<,lPrdróv. >Xcopí(eo$ar,, t5 35 rÍæÀõ¡q ærirÌ¡v Àø¡,r.Bávov Àe^¡o¡.r,év¡v æleovocXös. &ÀÀtoç ¡rèv 1Ìp civ gucrxiv
xø$&æep tò rÌt8rov toÜ 9$æpcoü.< xcri >Xtopi(eo$ø¿ 8è ¡'r'óvov
"tjllïïriróv, 3 L xøSapò6 B | 4 xcút &¡rqoiv Ll B om. xal | 12 ciríou L attia B
rizra0t¡q I

8 oùolõvl Bz in marg.6pø nepi d$avaoía6 &vayxaï,t | 13 cør1rú suiþsi ruix&


cor'
24úæò Bctnò Li 25 dáp¡.tov[øB]I'om' i I au¡r9$øpeîoøL ou¡r'gapeioa B I

oor, LB | 1Z øúcor56 L ocrurorS6 B | 19 ü fùp r-B ^¡ù.p Behhcr | 26 ëott L


26 ¡¿<,rproróv B Xopr,oróv L | 29 dürfi L øÛeì¡ B
¡.r,4).r,ora
elvc¿¿ B

1 Theo cl o r. Adv. Plethonerf- c' 2, 4 ( suþra þ. r 54, 34-36 ist' De Anima


)' | 1? er 1 Arist. De Anima I4, 42ga, 24. | 2 ari..t. De Anima T 4.429b,5'l
4. 4o8b, r8-2o. | 24 eti.t. Ilept
er (Çrorv yevéoe<oç I s. Zs6b, z8| 32 Arist' De
sq' 3 Arist. De Anima y 5. 43oa, 17sq. | ? Arist. þe Anima d. r. 4o3a' rr sq' I

Anima ø r. 4o3a, ìo.q. | 35 Arist. De Anima p z. 4r3b, z6sq' | 36 Arist' De L4 Arist. de Anima cr r. 4o3a¡ rosq. | 19 Arist. ? | 3à cf. Micn. Ap. Obiect' c' 3,ó
Anima 1 6, 43oa, zzsq. (suþrø þ. t66).
ANDRoNrcr cALLrsTr DEFENSTo THEoDoRT GAZAB. 187
1SG
eiv aio,$¡rr,xiv xai rlv Àoltxlv åvtetréxeræv eÏvæí 9æ¡rev.
&l),orç xø,$' 6lr¡v ¡.r,év, où xæ'cù' n&'oæv 8è åvéplerav éøurflç - ori 1ùp 8{nou xøeå' ròv
xøì, &ÀÀcoç
xæl 8løæIaotrxiv roÜ r!6 øio$¡rtxiç voüv. eipr¡tar ^¡àp èv cQ æpóeq xøìeæòv xæi, rc'ïd,oær., ræoîov ¡,r.ópr,ov ì -öc_ _^^
eiv ¡.r,èv ^¡ùp gucrxiv éq ¡,topqtotrxlv cõv ¡repövL 106"
B f 6 ðjyd,vou xøì Àoyrxd,, *ori ó6 1p.¡réut¡v a'itÇr á,æÀorlotepóv Ye Pùv fl xøtù évoüç ouvå(e¿<-oriÐèv ,.Li",, gr¡oiv, evceÀêXer,ctv ¡.r,èv eIvar, ëvræ 8è
(iu' tnu y.;rgwrd', iër, ,"
d'Ðr¡Àov, 9z¡oiv, ei oÜc<'lç èvteìêyew a6¡t'æ'coç ù Ù'Xùroi
Ji¡v otio.$r¡clxdu t, ,oci Ìolxriv, xøS' ìu òù xo¿ì c&' ë¡'r''fuXø- Àé1ecæu 6rco.6 åvrelé1eld'v
tb6 aio$r¡oiv tÇr òpy'ívq æøpeXo¡'r'év¡v, xat óç aritQ Xp<o¡révr¡v
5 r óoæep é ætr<odp æÀoiou<, 8¿ù corleo¡v åvøp1éorepov 8er'xvr56,
8à aiosr¡exiv
lo'¡,riu ,i,q yàp æfr ¡rèv Xp<o¡'r'évr¡v, æfr 8è ¡r'r¡8' 6Àcoe' to¿oüto
æolxl}ócepóv Ye t ,ot'ti rputr'xl1v, xo¿i óç xcttù cóæov xrvoüoøv' xai èæi þu
91or. üuxÍu,
tò teì,er6repou
"¡u
d,'¡oronu, xø$ flv 8ì¡ xøi (Qov cò ëp{uXov Àé1etar' riæÌõç yùp cò eoü nÀ<,rcflpo6 napd'àer'¡¡r.ø. ei otv i alo$r¡tlxÌ¡ { návt1 Xpc'r¡rév1
&l,Lgroroç Ð{rro, iÇ, xpio'$ør, f¡ æfr ¡.r,ðv Xpto¡révr¡, rfl àè ¡rr¡8' 8}'<¡e' oIø
8' &pgotépø q,n|,noç oÚto6 åweÀeyeluç coü guor,xoü xai ôpyævtxoü oó¡,r.ato6
xøl elàr¡ 8-r,opr,(ó¡.r,e$ot ó6, ei xai tò riæ)'öc eISoc tò guolxòv i xøi cò reXvr¡còv .uiXAu", oõoø f¡ i,o'¡t"{, tò pi Xpópevov ørir!ç Xopr'ocòv ëoca. n&'v'c"¡¡' orlxét¿
èv æpooruxorSo¡ ÚL1 è11iveo$ar, etnor,¡.r,ev oTov tò À[.$ou xo¿l &v8pr,úvto6,
cfl 10 roce l<opr,oseioæ'åvte)téi"r,rr, oó¡rot'"oq ëocar, ori8á Ye üuXù xuplcoç' óc où8è
Èxeivou ruiutaç 8Loç 1ro¡réuaq, &Àrr- orix èxeÏvo torltov. cì¡v àè ).o1uxì¡v
óç é ni<odp riç veòe òtt9'$æp"íor¡q ëcu æIcot{p, &ll- 6Àr¡ voÛç, cöv oïxel<ov
èæ1,sò çele¿óco¿tov &loroo,u xæi Àollxöç xcrl Xpol¡'létrr¡v xæi rceí'$ouoæv cò xøl oulyevõv &vrr'Àa¡,r'pocvo¡-,.évr¡ tpavóTepov' diroæov 8è oÛ8èv 8r'à c!ç åvce-
ÀeXeíæç æ).eovaXfr ).eyopévr¡e còv épro¡,r.òv &æoòoüv¿¡ "ìc ü'Xìc
æÀeovæXfr
L 106 ðpyævov (!v, xoo¡.r.oüoiu * cù zc&Sr¡ xorl, Ló*p æø¿ùerSouoæv ørità' æer,$øpXeiv 8r'
Àefo¡r,évr¡ç x&x"'iu*q. töv 1à.p æì,eovaXfl Àe1o¡.r,évorv toùç épro¡,toù6 é¡aoí<ov
xai êaurie æorou¡.r,év1v èxeTvo, &ÀÀ' oÛ cæútr¡v '¡r,vo¡.r,évr¡v èxelvou.
z Tor5tov oüco6 êxóvtorv riv ¡.r,èv gurr,xiv xøi rì¡v øio$¡txiv <ixorpíotouç 15 tr &æo8¿àóvær æpoo{xer. toü' ^¡&p úy,.*ot côv æÀeovotxfi lelo¡.r,évov ðvro6 - B 17
æleovæ;¿fr
toü ú.¡rcr,vòv '¡àp or,tíov xæì, oqul'¡,tòv xa'i &L9æ 9apÉv' 8¡à coü ou¡r'¡'r'écpou
e¡vær, &vd,1xr¡ , ,orn$ìnq te åvceÀeXeíaç æ'icùç úæd'pXer'v, ¡'tì¡ ofæç Xtopiç
töv Àeyopéuou tòv épro¡,uòv &æo8iÐo¡,tev' riyr'euvòv '¡àp léyovce6 tò ou¡'r'¡'téepoç ëXov
oü eio¿v àteÀéXer,ør, eTvøu, &trÀ& cQ oó¡,,ørl ouvø¡óÀÀuo$æ¿ åvep'¡'er,öv
,rpò6 úy,ríou àrò xøì, 'Aprocotétrr¡q ¡'r'éÀÀcov &æo8¿8óvøu còv éplo¡'r'óv' rlei
aÛtöv &xopíor<ov oùoõv. ci ^¡rìp &v xøi yevvl¡oor i '¡evvr¡tlxì¡ x<,tploseioæ, - xcri
gé t¡ xo¿vòv èn\ ú.ar¡ç {uxi6 8ei, gïoiv, eineTv<r 156 roü6pou éÀcoxepôq
{ f¡ Speætuxì¡$pétlor,, I a'i[{oor f¡ æÛ(r¡tr'x{; tí 8' âv f¡ aio$v¡rtxiåvåpyerør20
xtv{oor
xeXcopr,o¡.r,évr¡ ; t æöc &v o¿ío$o¿to X<'rpiç toü oó¡'r'øro6; ôv ò'a[ 20 còv úæoypocAlxòv
'¡rèv
&æo8o$4oo¡.1évou tpóæov'
oõv 'AptotocéÀr¡ç &$&væçov oïàe civ Ào1'xì¡v QuXÍ¡u' xaì'
é6 s
'Oq
&Xàpro"o,, xai ariràq r&vr¿ &X<oplorouq &vd,^¡xr¡ e¡vør. tì¡v àè Ào'¡,rx'{v, èrcer,¡ì¡ ev coiç
rõv èvepyeröv æ,3c!e, õv pèv àr¡Àovócr, coü oó¡.r.øtoç Xáprv øritff ¡.r,óvov Ðei øritò6 ææpà, cò æÀeovøXõ ç i,n&r1oær',8!Àov' toü ôè àoxeîv tr'ol ¡'t{1e'
xai aTç'o,ix oTóv ce xpflo$ar x<opiç oó¡.r,øroç, ræ{raq &xopíotouq "ce &v&yx'r| ,rrpi ,þuXiq p{c' èv coì6 Ì¡$rxoTç ioXupr'(ó¡'r'evov &æteo$æ¿.'Aptoroté?tr¡ toü
,rrpi ,{,uX¡ç d$øvaoiøç Àó1ou, &À4.- èv8otú(ov'c'' èo'"x6tæ, ô 8ì¡ xæi flÀ{Sov
èv
eTvø¿ xai rQ oó¡.r,ærl ouv¿æólluosø1, riv òè 8eî eær1t¡ o'i toü ocí,¿"æroç ¡,r,óvov,
25 ðveíòe¿ ,rpogép.u aücÇr gøívetæ¿, xa.ttot, cò $vr¡civ øùcòv aridv
Soqd'(e¿v oüx
&ÀÀrì røi Êøuriç røi aTç oTóv ce Xpflo$ær' xal Xcopìç oó¡ræcoç, ¡r&lirov 25
Xápuv &À?t& xal ouxogøvtløv
noÀìQ xpeTccov fl aüræ¿ ð' eioù rò voeÏv xal cò porlÀeo$æ1, eígyxe -ofi¿ xøf ccrüra xo¿c' øriroü veøvreuod,¡levo6,
Ðè ¡.r,ecù o<Lp.u.coç,
o,iti ,ol.T, cà'ç èruod1p;xç xu'cù yév'4 òreÀó¡r'evov toùç æpoollxovcøç
¿tt¿ov tò
ra¡ra.çXrpiorúq re elyo,,xori ¡rì¡ cQ oópøcr, ouvaæóÀIuo,$ut, xæì' øütiv &vá1xr¡
ëx&.ory¡ ló1ouç &æo8¿8óvot¡ rr",pào'$*', 8læxexplg'évr¡v tiv 8u8æor¿À[øv
zroto'5-
B I6v Xtoplodu elval. cor,ørlc4v '¡rip ocüci¡v èweléXelav úrcd'pXer'v, o[øv xøi Xolpiç
¡r"uou ogöu, riÀfù ¡li¡ ¡r.r,'¡vr5vcæ ce
xcti ouyXéowø cò cor5ç ëxú'orqc' 6pouq riæep-
coü oõ åortv åvteléX er,æ ehvw,, xøì, tQ ðpldvqr, <þæep è¡p!co, ¡.r'i ouvaæóÀì'uo$a¿'
èæe[ y&p Èoci r,.ç--ép1",0, cocrlr4e xopr,od oó¡røcoq, xaì, øùriv x<opr,otiv 30 30 nr¡ò&v, zrpòç &æølàerltou iyoú¡revov.
'
&v&^yx1 eTva¿ xøl tòv coü oópæcoç Xcopr'o¡'r'óv'
8r'ø¡.r,évelv ¡.r.er&
'Oc dù xoci æ,3tòç 'Apr,otoréì.r¡ç èv tQ æepi (<þ<ov ¡r'opí<'rv æpócq-ÐflÀolTl tot
-''
s To(ür' &.pæ xai'Apr,ocotéÀr¡ç &æo8or\q tòv épro¡,tòv Q'xic ènr'?épet' gr¡oi, rggi æ&-a7Ç
rro¿öv Dæórepov, auorx!6 åoc¿ sò eiæeÏv ! 7EePL"
ù,xiq "ic
"Ìc ei yàp æepù' n',*.ons, ì,ehæ¡an æapà dv guor'xiv Èæuod1¡'r'r¡v
tèvi<ov àè f¡ evceléxe¿ø cöv ¡repöv èocrv aùcöv<, zrepi tle gucrxie xai øio$r¡- crvoç. oÛ8e¡,r,1æ
,ir¡ 1,ìp ,rd'ut.u f guor'xì¡ yvôouq, eíæep é f':l u:üt cöv vo¡töv
tlx!ç toüco ),éy<ov. >o,i ¡r,iv &ÀÀ' ëv¿& ye oriòèv x<ol'5e¿< x<oplotù 8r¡løàì¡ gr,Àooogtæ<. d,u
gsioç¿ voüç, <iq xaf {'øío$r¡orç töv aio$r¡töv aïo$¡or'ç, c!ç 8' øùc!ç ènrc"c$¿p'1e
eIvør,, æepl ciç Ào1r,xfrç roüeo Àå1cov. åæei 1'Ìp i ü'Xù xa| n¡d''.üret cr' Xpor¡révr¡ 35
æepù voü xo¿i td¡v voz¡töv $"<,rpioæ1, åæer'òi cöv æpòç
ðil)'r¡)'æ Seopiø f¡ ocritì¡
rQ oó¡.r,øcr, xøi $etopei ¡.r,i 8eo¡.r,évr¡ aùroü, >ori8èv x<,1Àúeu{r, 9r¡oi, pépr¡ rlvù
Xcoplotè toü oó¡.r,øto6 eIvær l8¿ù rò
pr¡òevòç eïvør, oó¡.r.ætoq åvteleXelø6<,
åxólue yàp d,v, e'r, xai xø.$' 6Àr¡v L B | 11 öÀr} L 8Àoq B I 13-14 rò] óPt1'ò: "' trevop'évr¡6
xd,u .i &rco.cæ ú ,l,rxì bne),ê$er.ø. e!,pr,.cal 10 xuploç xr,v{oeorE
L B
oó¡.r,øco6 flv evtaÀéxerø. èæe[ 8è B om. | 22 ì¿nhr¡cut. r-'l¡n,ilr¿rn B| 24, èvÐordùow¿l èvòrd(ovt. èvôerd,(ovrr, I

êøuriv xai xærù. zr&oøv øvépyer,av åæut!ç


L 8vr¡còv B
25 .$vr¡rì¡v
6 ^¡e scri.þs'iùèLB | 7 te),er,ótepovLreler,órepov B | 9 eIô¡ L fiò¡
B | 18 yevv{ooul'¡ev-
ví1opLB l19Spérlor,lSpé{.'¡LB laüEí¡oodaú[{o¡LB I xr'v'i¡oor]xtví¡o¡ LB 1.20 oclo$or'toL Arist. De Anima ø 5. 4rrb, 18. | 3 cf' Arist' De Anima p r' r'4r3a' 6sq' I
2
oioöo,ooSlroü'oó¡rato6BfLom.roü121 &vu^¡x,Blrþ.anled¡¿top[orou. lZal"tf t¡e 4 Arist. De Anima p r. 4r3a, B sq' | 18 Arist' De Anima þ 4rzb' 4' I

De Anima p t' 32 Arist. IIep[ ({rov ¡r,op[<ov ø r. 64ra, 33-36'


33 Arist. De Anima p r. 4r3a, s-Z' I 36 Aríst, 4r3a' 7'
DEFENSIo THEoDoRI GAZÀE. 189
188 ANDRONICI CALLISTI
oùÐ' oút<o6 f¡¡-t&ç aipí¡oerq. &rco8é8e¿xrar yàp aùtÇr xøl f¡¡rîv ariroiç
e'up1xêvær",
ndvccov. èæel tolvuv { töv vor¡cöv oxé{''lç tiÉ æpognc ar'Àooo9úøç åor|' xæi
æpócepov cà xa$' ëxæa¡a. æpótotq xæl xupt<ot&caç xul. ¡,r,d'Àr,ocæ o'loiaç ðvca.
f¡ æepi coü voü èxe\vlçåv eïr¡. tuid &pu oür'èv toîç æepl {'uXiç oiic'ev toiç
où ò' ei xcrì èvT øù$a &vre¿zceîv ðporlÀou øùcÇr, tí orl xo¿ì, npòç ròv Àóyov
i¡$r,xoiç åvøp.¡,éocepov æepl torlcou 8r,otÀex$ivær, i1sélr¡oev, rfr æpór¡ 9rÀo-
&ni¡vcaç, rþ rà xo.$' Exq.c¡a. Selxvuo¿ æpõta; ¿Àl¿ rcapeìq tò d,vtr,Àé1e[v,
oogíç dv eor,ørltr¡v npøy¡tureiæv æapeïç. ori piv oÛ8' oürcoq oÛ8évoc Àó1ov
5 &,roæóv tr, æpooixov èndLyeq xcti 'Aplototél¡ oÛx aïo¡úveo$øu 9&.oxetç,
où8ø¡.r.fr
,rrii .o,5rou zreæolr¡¡.r,évoç oÛ8è æávq xørocleÀotæò ç galverær.' &Àl' ¿E ð¡v ëv 5
aùtòç òv &var,8éocøtoq æ&vtcov. èæei oöv o') npò6 toüto où8' dvtr,pìét{.'al
B l7vse toiç'repi ÙuXiq ëv ae roïç æepi (rjrcov è8íòø[ev, Èppo¡'revéotøræ &v rr'ç
êtóÀ¡l.r¡oaç, i¡reîç aritò xø$d,æep &{¡rrrlpov è&oæv¡eÇ æpòq tò &'coztóv oou
ëxor rò ,nq &æoàe¿xvr5vør, &,$ávøtov, óç 8ì¡ xøi f¡¡rîv iiòr¡ xæÀöç &æo8é-
ùrxrlq &ravrîtvrê,ç gdp.ev, óç tåtÀÀc¡q pèv trì xæ8' ëxæoca æpötct, CíÀÀoç òè td'c
Setxral, è6 æù,-öv Àøpoüol töv 'Apuocoretrrxöv þr¡¡lát<'lv tà' Àdg'¡'taræ'
X<opr,ocàç xcrt $eiaç oùoíaç æptiræç ga¡lév. cù' g.èv 1ùp xø$'
Sxaoru, xc¿i ð'¿'
11 Tò 8' øùsò xd'v coi6 nepi grloeoq æo¿ei' èv y'ìp tð àeutépqr civ 9úorv riq ëgoc¡rev æpócepov aic|aç xæi ërr' ,5ç 8t' aÛtõv æpòç röv tiv
10 Xcoptocõv
æorz¡rlxÌ¡v èærcrí¡ouç ølrlov guorxQ æpóæovcæ zrolöv, èv rQ reÀeucaicp xæl
10
éxeivcov xo¿i $eio¡v orlo¿öv d,vot'¡,ó¡.r.evor, ^¡vöolv, æpörø gcrpev' t,ìq 8à Xcoplotàç
tì¡v è[1¡pr¡¡.lér¡u ocitíou (r¡teÏ - i 8é èotr' tò npõcov x¿voüv - oÛ g'ì¡v óç
orioíaç,óçxai gúoer, xai &[ró¡,ratr xaì cQ aicí<p cöv tfròe æollQ æpeoputépøçL 108
&oX.tou xei &æólucov, &lrr- cïq oXéor,v ëXouoøv æpò6 tò xr,vr¡róv, tiæò {ç
oüoøç xai óq 8røxupepvóoaç, coucì tò æâ,v. zc&oø lip f¡ toüòe toü xóo¡.r,ou
*ruio".ç &vaSpoc¡lòv eic ørlúv. toüro .yàp guolxoü où tâ, ëvulo¿ ¡.1óvov xøi 8úvø¡rr,ç èxeî$ev xupepvõccrr,, ôç é f¡¡lécepoç npoor&r'qç 'AplototéÀr¡ç 9z¡oív.
n rrl.&., riÀ).â, xo¿i tà è(¡pr¡¡r.óv æ oxênreohd; xæl' &xivïtu, oÚt<o '¡e pìu éc 75 Mr,Xailoç. ))'AÀlâ, 8i xøi npòç có8e &rcæw1rêov' õu qìc n'p<inioç tà15, r
oXÉor,v ëyovræ æpòq tà
w,v'r¡r&., &veu 1àp xtvlloeoç, fi çtlot @eó9pæocoq' 15
ou¡epepr¡xócø xatrl1'opeîcør, cøüca æpótepa eïvo¿u xøì xuprótepø xøi ¡,r,&Àlov
æepi o,i8evòq lexséov &v eir¡ tQ guouxQ. èv 8ó ye toîç petù cà 9uor,xà, æ&vtu.
ðvta. <
r5æepøvap&ç xøi 8¿' &ÀÀr¡q ègó8ou cöv æd,vtt¡v &pXì¡v xal ¡.r,ú].ø èærotr¡-
civ ¡r.úøv
'Av8póvuxoç. t'Ov, gr¡oì @eóòt'rpoç, æpócoç tà. ou¡-r,pepr'¡xóta xatr¡yopeitar,, z
¡¿ou,*iq &veupòv xaì, æpoor¡xorlor¡q tfl æpót1 9rÀooo9iç
êv eïvø¿ ocrlciv àrø-
,celve¡an. xæi tørlsòv èxei voüv ce xæ[ vor¡còv xøì vór¡or,v sïvø¿ xo(l o']oíøv
raüræ æpórepct etvøl xoci xupr,órepæ xoti. ¡.r,úÀr,otø ðvca{r, toiç xø$ó}.ou xæiB I8t
20 &X<opí,otor,ç øriroÌ æapøpd,Àlov, d,ÀÀ' oÛ cfr npót¡ cõv æd,vccov &p¡fr. 8rò xøi
xæì àrlva¡r,r,v xø[ åvép.¡er,øv. èl,JQaq 8', øriric n&.vra. xa.$&.æep ei ttvoç &o9æ- 20
èærgépe r lé yúp tuç &v$p<oæo ç repr.æareî, oùX é &v$ptoæo6, &ÀÀ' l¿ xærù.
)eorú.r1Ç riyxrSpøq xøì oepæo$eìç otriciv èv$éoS &vøpo{,' uorix &1ct$òv æo}.u-
ouppepr¡xóq.< où 8' oiit<o ¡topòç eI, iltare ouxogøvteîv ÈSé).cov Ëzri gavepoiq
xorpævlz¡, eTç xoipævoq.<r oúc<oç 'ApcorocéÀr¡ olcxei.aç êirú.or4e èær,ocdpr¡ç toùq
ç
oúco ouxogavteîç, ðg' oiç orl8évæ &,v À{o¡ç. dlÀà x&v úæò æøiò<ov ri}'oir¡ç
L 107vÀó1ouç &æoàr8oùq xæi tà, guorxà, guor,xöç $e<opeî xal cù'$eoÀoyrxà, SeoÀo1r.-
ouxogøvröv xøi xa$úæep ttç ¡.tølvó¡levoç xøì, Àut,öv, 8d,xve¿v ¡-r,èv xaì púÀa
xäre , xori toiç åyxøloüon, o¿ùcÇr óç èv8or,øotöç á.æro¡.1évq, roü 1e æepi &søvøoíøç
25 Èær,$ug.öv, ¡.tÌ¡ àuvú¡revoç Ðé, elcø ouvr¡'¡opeîç II),í1S<ovr,, ôq où8èv ¡r&Àlov
tf,,u7,!ç ),ó.¡ou, orix èvòi8oor,v, oTóç re ôv 8eî(ar, oqior, pr¡8èv æepaivouo¿ xæt'25
rÌpxeî. r& 8è Àos¡& oou iòo¡.r,ev.
ouvixøç øùcoü, xa,$' 6t¿ 'AptototéÀouq èît),øppd,vecær, ì) ei ècr5yXøve6 òv
ocûroü. æepi pèv oüv to'5ccov ¡ooqîtta.
Àí$oç xæì, oütoq únep¡re'¡éS¡ç. ei yrÌp rþeto fI).í1Strv 'AprototéÀr¡, 6oæep
14, r MuXøfr1o6. uÀé1erç or) 'AprotocéÀet ouv¡1ogöv cà' {¡-[îv pcopr'p<L'cepæ
øüròç rin' &valo$r¡oíøq oIeu, tà xa$' txao¡a. röv Xtlplotöv orjolöv xupuoltépaç
æpöta xøì xupû<,1ç ðvtæ eTvø¡. cò I' o'iX oiSt<oq ëXer" &ÀÀù cà tõ võ TvôPt'-
léyeuv orioiø ç, þQora d,v øùcòv xøi 8¿à ppøXéov å(í1Àey[ev. dtr].' oÛ toooütov
p.clrega, Èxeivø ¡.r.ã,À).óv èoç¿ so¿øürø, fi g¡o, xoci øritò6'Aprororétrr¡g èv 9uolxfr,
3¡ èæóvr¡oev éiv, 6ote xai &,rcoxa¡teîv. &ÀÀ' orl coüto øriròv (ieco lÉ1elv, &ìÀ'
&vrtg&.oxew ¡.Li øioXuvó¡.r,evoç'< 30
6rep xæì dÀr¡$èq fiv, rò cù, xasólou ru "ye àyípuotø Seutépøç eT.var, orioiø6,
e'Av8póvr'xo6'@eéàcopoçtà'i¡'r'iv'¡'volpr'¡lclrepæxaì'æpõtøxupicoç'&À)"
æpòç ô 8i¡ xaì, &trævr| flu$øyopeiorq ênó¡,r.evoç coîq xæ$óìou coî6'¡e &X<,rpíotolç
B I8 où zcpöcæ xøi xupi<oq ðvcø gr¡oiv, où8' oúco røîç yiopr.a'ræîç xøì, Seíølç orioí,ølç
rò zcpótoq r'æúpXer,v dæové¡.louot, tò 8' ëoXætov èv toîç ¡.r,eptotoîq xu¡aì,et-
cøütø ææpø$ecopöv, &ìIiì tois xæSóÀou, toî6 ye åv coîç æotrloîq' ic 8ì xæì'
'AplororéÀr¡C òóElC Èo,civ oùx åv xøcr¡yopiør,ç ¡.r.óvov, &Àl.ì x&v tfr t9uorxfr,
7COUO',l,V.

oùx d,vcrgúox<ov êøutQ, óç ørlròq ë¡.r.æÀr¡xte oíer,, d,lÀ&, xøi p&Àæ oú¡.r,9covoç 35
95 Ei pèv oõv xal f¡ cöv llu8ayopeí<ov,$éor,q orix dloyoq, &trÀ' oÏóv te lóyorçr
evòó[or,ç, ,itlÀolq re xæi. oTç IIÀí1$ov Xp!rør,, xerd.6x¿vd..ce1 ø'ití1v, ,i[Àloç d'v
dóv. vo¡.r,ioøq à', õ xøxó8ar'¡rov, óq ei l&por,ç @eó8<,ipov xupí<oq ðvtø t& xæ$'
eír¡ Àó^¡oç. d,ÀÀ' 6t¿ ^¡e f¡ æpòç 'Apr,orocéÀr¡ [IÀí1$covoç Ðua9opà "cowL,'c1 rLç
êxæo1úø. eip7x6ru, èn&le,.v &ron6v tr xær' øriroü civ Àó[rv ¡j,ecé$r¡x46, &ÀÀ'
êorr, xøl rug)rQ gø.ou ò!lov. ori ò' orl8èv töv to¿oritcov Ei8óç, xæÐd:nep 14
oùx ëÀa,$eç xaxoupyöv. àeàóos(!) 8è {5¡r,coç xæi xupiroç ðvcø râ, xa&' Sxa.ora
9 1Ìp B ad,d,. ol.¡ | 18 xøe¡yopeiru¿ L xatr¡lopeio$ocr B | 19 xai xupr.órepø Ll
17 ånuorr¡¡rovrxilç L èn"art¿povr,xö6 B | 28 tQ vQ Bl L on' ri'¡
B om, xaÌ,
fg Theophrast. -Arist' Metaph. )"6. 7. roTrb-to7za' | 21 Arist'
? 116 cf.
Il. B zo4). | 27 Mich. Ap' Obiect' c 4, t (suþra 15 Mich. Ap. Obiect. c. 4, z (suþra þ t66, zz sqq.). | 18 Theodor' Adv'
Metaph. À ro. ro76a, 4 (Hom'
Plethonem c. z, 5 (suþrø þ. r55, 7-ro).
þ. 266, t5-t8).
-
ÀNDRONICI CALLISÎI
DEFENSIO THEODORI GAZAE. 191
190

oæep¡.r,otró'¡oç æapæxporlo¡.r, æcæ &'cra. xo¿l to¿üto¿ 9aüÀoc ouver'ÀoXòç 9ÀuapeÏç'


eltr¡ 6¡.r,olæ cQ ei8er coîç yevr¡coîç, øuÀÀoyr,op.6ç r4 ilorw, èl dv4yx1ç tQ
rø:ú¡æ elvan,
108v pr¡8iu ¡rèv æepæúvov, yéÀotø òè ¡róvov ðgÀuoxd'vcov æøpà toÏq
L ëXouor voüv'
æøpt'¡veoev Mr,¡¿aiÀoç. t>uBt¡, T&,od. põoi6 èotu æepl töv &g$&pctrv, &væ'yxat<,rv öv' 17, r
*0,[ òoxei ll¡{$cov,
¡roi æepr,flv xal. ae ouvr¡'¡,opoüvtæ eT¡ev ocrlcÇr,
"i tcov rQ pl¡ àrlvao$er, d'Àl<oç ëXer,v. r& 8è guouxù n&vræ èo¡i g$æpc& xal p.erø.-
&v oo¿ ol1&v, èxeivø tà iø¡,r,peiø xæì ¡r&À' åv 8íxP ei'æóv'
5 pÀr¡r4, ou¡.r.Bep¡xóra ðvcø rÇr &),Àcoç ëXerv òrlvøo$ar. ! ^¡võor6 d.ga. oôx ëorar,
rl¡.tév, <1 taÀøíæcop', &rpêgæ ooîç èv 8e¡'r'vl'or'q' 6
æepi cöv guolxõv xøi g$øptöv, &ÀÀà röv &g$&pccov æépl. ,Íæep eioiv z[
óp{c yùp oÛ8Év, ä>v Soxeîç o&9' eiòévør'< l8éæ¿. <

oõv to,5c<ov êæl toooürov. iSopav 8é oou xæi å æepi öv ei8öv


T
16, r llepi ¡-r,èv
'Av8póvr.xoç. Ilepl röv dg$&ptcov xai í¡¡reîç rì¡v èr:'orí¡¡n¡v gø¡.r,év' rì¡vz
i,(^'oü¡.r,ev 8ì¡ æpò6 raitræ,
B 19 gtuøpeil6, <ir6 &v oou xocl è€ aricöv rò ri¡.r,æSè6 èÀeyX$fr. yàp oI¡,tøí ye yvôorv è,vco¿ü$ct xøÀeiv. èÇ &væyxa|ov yùp xæl &i8iror
êær,oc4¡.r.2¡v

ori tâ, ei8r¡ ðvalpoüvreç, &À]\(Ì oè ¡148év, è[ rlv léyerç, 8er,xvr1vte6 nelælvovru. 10 xøì orlx èvÐeXo¡.r.év<,rv &ÀÀ<oc ëXer,v { &æó8er[rç, fr tiv èær,ot{pr¡v xcó¡.te.$ø.
ori y¿p ,Ìp*"i .å r&ragfl ì,éyeuv, d),Àà xo¿ì, d,æo¡e¡xvrlvær, 8eî, xøl coüro ¡red 10 ori pì¡v ò¿d, soüro xøl rd,ç iòéot6 d,v41xr¡ ci$eo$øt, &¡.r.ø g.èv é¡.tcovr3¡rcoç cöv
Êærotí1pr¡ç. èxeivo ¡lèv yà,p æævròç xo¿i coü cuxóvto6, tò à' èzrrotll¡,t1v èæcr'1- xo.F' 9xu.o'cd. xøtr¡1opou¡révuç, {rore xæi xtr¡aa.¡têvor,6 tlv è.ll.adytr¡v åxeívc¡v
^¡e),Ào¡iévou. æpötov oõv oou cò æpötov
tr'øxoòtovíoo¡'r'ev' oüæ<o dv rõv guor,xöv èælorf ¡.r.r¡v ou¡.r.pí1oetør, x'cl¡oaøÐat, &'¡.tø 8è xai tQ
z Mr¡oc!Àoç. D"Aææv yevr¡cóv èot¿v tiæ' &pX!ç æùcQ é¡'r'oiaç tÇr ei8er" röv
8è y.ur¡iav rù æoÀlà &æò oí1{eo6 yevv&tat 'ctq yÌC oriX ô¡ro[æ6 oüor¡6 æÛtoi6. 15 [xavâ, npòç ðærorí1¡,r,r¡v úæúpXer,v, &,g$ocprø ðvçct xcti ræî¡tæ xæI oúx èv8eXó¡.r.evø

è*riuo, &pæ levv&rør, èx cöv ei¡ôv ðvç.ov ¿ritoîç époí<ov rÇr eiòel.< t6 &Mcoc ëXerv rQ ce Ðrøpéveuv à.ei. Eroç ^¡rlp &,v fi tò zr&v, &v$pcoæoç ë,orætxd.i
a 'Av8póvlxoç. Tourl ¡,r.èv oüv oou xøl trio¿v <iæøí8eurov. eiæòv yùp &æøv l.nln'oçxa| poü6 tQ rerå.ç éÀóc4røç dg$úptouç ëXer.v, xôiv ëy"¡taù. ¡répr¡ g.$øpcú.
yevr¡ròv &rc' &.py\ç ocrirQ é¡,roúøç eÏvar rÇr ei8er, èrcd:^¡er.ç' töv àè ^¡evr¡töv
ú sr rNl I
&roæov òè oúòèv tiseo$øí ç¿ ro¡oüçov' crì '¡àp <iæÀ& oópøta, &. o'cor,AeÏ&.
r& æolÀà ,i,rò o¡[r.6 levvó¡.revoc oitx &.g' é¡loúøç ør]toîç èo*v &pXiq, àvriga.otv gøpev, ràç éÀóe4ræç &q$&pcou6 ëyovræ c,ì ¡,tépr¡ ye Fùv ilyer. gbapú.. ei Ðè L l09v
oúcco gavepâ,u oïyXcupöu. &:urtg&oxet yri;p cò é¡'r'oiøç tQ o'3X é¡roiøç' &æøv
8è 20 xøi 8¿ù cò ¡rr¡8éæote g$øp{o'eo$ø¿ &tò¿& tç pa"í1 tâ, xø$ólou, etiÀoy& re g'\oer,
&v&'¡xl ánog'í'n'' tþeu8èç 8è xøi tò t&
9j,ot' i æoÌÀ& cöv yevr¡cöv tÌæò 20
xøi llÀd,rcovr ouv<¡r8d,. ô6 ev cQ Tr,¡i,a[cp toùq $eor5q gr¡ouv >&$ocvúrou6 ¡,r.èv
otf{Lorç yíveo$æu. oÛ 1ùp ro},trd,, &ÀL' òLí1æ d'tra, Srov ye ëvror xæi æepì oüx elvø¿ oüò' dÀr5touç rö æ&.¡.tææv, oi! tr, ye pì¡v Àu${oeo$øi ya oriòè cerl[eo$ør
,du a;,i1.u toúr<¡v ti¡rgr,opr¡roüo¡v. &trtrù ¡,rì¡v tò tù eí¡r¡ ),êyeuv c& ye Xcopr,ocà Sævd,cou ¡loípaç<r.
8¡ro,o, riþ elòer roiç yevv¡toi6 e1vø¡ xøl Àiotv d,vøto.$r¡tov. ei ¡r,èv yàp ouvcovrl¡.r,orq Ei 8i¡ t,i xø$óÀou tooøutøXfr Àéyeuv èv8éXetar' d,t8r,ø, f¡ 8è &æóòer,|,,e èxl rO
rò eISoç èxeTvo röv 1e eitõv sõv x<rlpr,oröv xai töv ociosr¡eöv xa.rt¡yopeÏrar,, 2g touoúr<,rv, fr tiv åær,otí¡¡,r,r¡v xtó¡,re$ø, orlx &v&'¡xr¡, eíæep Èoriv èæ,,or\pr¡,
zr
xø$ò 6¡r.oræ t& vor¡r& coiç øio$r¡toiq gfç, eTàóç re ëococ¿ eiòöv toü ye æpò xo¿i câ, Xoplot& ei84 rr,$évør,. &).Àà xo¿i cöv eiòöv ¡,rl ðvrcov côv Xoptotöv
röy æoÀÀöv xøi roü èv eoiç zuoÀìoiç, xø[ &¡lø é cpúco6 eioøX$í1oetar, d,v'$pcozco6, èrl;rcú¿p,r¡ orix &vocr,peîrø¿' &ÀÀ& ¡rì¡v ei ôv eio¿v ripXøl xæi æinr,u ^¡vapr,ot,.x&.,
xui, npooêt torlror,q tò xo¿l eIÐoç ei8öv eipr¡xêvøt Ðéov yévo6 eiæeîv' ori '¡àp corjçcov èætocdg.r¡v elvø;, ypi¡' cöv 8è guouxöv eiolv tipXai xul uit¿u'¡vcoplorr,xd',
L I0g eíòouç, &l).¿ yévou6 rò eISoç eTòoç. &¡rø 8è xøi ouvóvu¡aoc Àéyeuv r& yevr¡r& xo¿l torSrc¿v 8{æou èær,otí¡¡rr¡v eTvøl &væyxr¡. X<opi6 tè torlccov ei clv èærotí¡p¡v
toi6 XorplocoTç llLf¡$tov oü oulXtopei, é¡'¿óvu¡'r'á te )'é1<ov ti$eo$o¿¡ toù6 96 æepi söv &el xocù óoøút<¡ç èXóvcorv eïvæí got¡rev, tfr 8è æepi grloscoq æpot'¡-
30
,iE¿oüviøc rà eiòr¡ *nl'Ap,o"oréIr¡ pr,ø(ó¡.r.evov xøtröv. ei 8è ég,covrl¡ltoç, æpötov p.meíq æepì toü xr,vr¡roü ðvcoç fi to¿oütov ! oxét{.,r,6 èø¡i - toüto 8è &ei fi
pév æoç tò é¡,t<ovr5¡,r,<,1ç xctt¡yopor!¡.r,evov eT8o6' oriSè lip oÛ8' é xrlcov toü re ro¿oütov <ioørlccoç ëyet
- xæù riv æepi $éoeco6 Secopiøv èntorí1¡,lr¡v &v&yxr¡
B lgvxepoalou çoü re docp{ou eIàoç, &li- é¡.r.óvu¡.r,oq govÍ¡. rò òè xcti t& eiùr¡ roiç etvø¿. 8t¿ 8è rò xrv4còv ðv fi co¿oüco cfi guor,xfr r5æoxel¡.r,evov, 8!Àov è[ tïv
yrrr¡tofq 6por,a Lé1elv, æøpø8eiy¡.r,æau 6vta' oõo¿v eixóo¿v, orl n&vu 'co'' èoxe¡t"' re tiv grlor,v &pXiv xwí1oeaç épr(ópe$ø, è6 öv te @e6gpæar6q g4ol æepi
¡,tév<oq etpr¡rør,, 8éov ¡r&À)'ov
tiv
é¡,r,oiav gd'vøl eix|vu tQ ææpaòel1¡'r'øtl' 6)'orç gr ori8evòç &,veu xtvlloecoq Àertéov eIvør cQ guouxQ. ei àé crç cì¡v æe pi grloearç
8è x&v et òogeú1 æd,vca øürQ &rond¡ræræ ðvtor, xøl o{itcoç &ouìÌó'¡lora ou¡.1-
35 èæloc{pr¡v grÀovetxöv dvær,peï 8là dv êv coïç guor,xoîç ¡.r,etaBotr{v, civ'Hpot-
æepætvel. oü 1ùp ei &r,æv yevr¡ròv &æ' &.pyi¿ç åocrv époiøç æùrQ el8eu, cà xÀelrou Séotv I xøi civ Kpæd),ou ou¡,r.pÍ¡oecær ),é1er,v æücÇr, toü ¡,r,èv òi6 èv

rQ æücQ æocct¡rQ pÌ¡ o[óv ce ê¡.r,p!val eiæ6vroç, KpatrSÀou òè p18è &æul. ei


13 levr¡cóvLyevvr¡cóvB I 14 yev¡Tövl-'¡evv4cövB | 17Y¡vrl1òvL lavvr¡tòvBl
17. 20 1.:vr¡rôv L'¡evvr¡töv B I 23 yev¡toTç L yevv¡coTç n | 2] tpocêtr'
B æpó' 1 1.:vr¡roîç LB I I 1ùp L re B | 24 tréyarv Ll B corr. )'êyn'v e*
levvr¡roîç
cec¡¿L | 28 levr¡t,l L yevv¡rù B | 33 1av4toi6 L '¡evvr¡coÏç B I 36 1ev¡còv L Àdovra zrepl õv B | 33 guorxfi L grioer, B | 38 ¡r¡tÈ L ¡rt¡ B
| 30 nept rõv L
lewr¡tòv B | 36 é¡rolaç L é¡.ro[orç B 3 Mich. Àp. Obiect. c. 5, z (suþrø þ, 167,7-to). | 2L Vtat. Tim. XIII.
5 Eurip. Orest. z58sq. | 13 Mich. Ap. Obiect. c' 5, t (suþrø t67' 4-7)' 4rb. | 37 cf. Plat. CratyL.4oza. I g8 "t,Arist. Metaph.Ts' roroa, Tsqq.
DEFENSIO THEODORI GAZAE. 193
L92 ANDRONICI CALLISTI

ènr,otr¡oó¡re$ot, 8rù eò eiòer' ¡'r'l ¡retot' 'Allàpì¡v ei xaì Tàç ¡i.a$r¡¡ratr,xàç. 8r.aypd,tl.,o¡.r,ev, oÛ8' oiiccoq àv&^¡xr¡ø
uo¿xù zr&vçø 9$apcù Àé'¡'elv i¡)'t$uov ò¿' aûcò rd, eíòr¡ r¡$évø¿. oû 1áp, ei töv ¡rèv cig$úpcov póvcov èn'r-cí¡¡t'1 ècri,
a æd,vtcoq xal ðig$aPcot ' ú' æ &nÌ'ã' tà òè ei8r¡ &g$ctpra, ouÀ).o1lo¡.r,óq 'ÇLÇ ëcrd.L. Èv yàp Seucépqo ay'r¡¡tul't xurrl'
loplxòç orlx ëot¿ ouÀloyr,opóq, ei pì èv coîq &vtlotpégouolv. 6æep èvrctü$ø
5 oriv. ëor¿v. ori .¡&p, eí cl i8éø., &,g$apcov xai, e'(, tl &g$apcov, i8éø. æoÀÀd,ç
1àp xøi &Maç o,ioiøç oi æepi flÀd,tcovø - tòv yùp 'AptocotóÀr¡ ooü Xd,prv
Èõ - vor¡cà4 xai voepàç æapù tclç iÐÉæç ci$evcar, xai npò cõv ei8öv tò øùcoóv
xaì, æpó'¡e åxeívou tò øûroév. cò y}p æpãtcov xøtà llpóxÀov oùx iív, &),À'
êv ¡.róvov. i¡are xø,i röv ei8öv ¡.r,ì¡ övtcov, øritöv ye ¡ei¡v èælorrl¡17 ëarur.
10 rigsáprov çe ðvrov xøl &t8ûr¡v. oûx &pæ è[ riv úæé$ov, èl &l&'¡x4ç ô poúIel
ou¡lpæíver, rÇl tcrücø eIvø1.
&pl$Pr¡ttxì¡ tòv æÛtoocPl$¡ròv
"Io<lq oüv ve¡-r,eo{oouolv f¡¡eîv æ}.eîo, o¿' to¿o¿ütø æpòç oè Àéyouotv, &,vtp<,ræov r
B 20" i yeco¡r.etpia cò aritopéye$oç'
&¡,rø$! ¡e xs.l. pépr¡Àov. cøûsòv 1úp åoTrv, é6 ei ltai æpòç &yeor¡.r,e, pípou6
&Àtreov. ènlot!¡lær' 8è æ&vtc'rç
d,no8ei(eor,v &'v ÊXpópe$a yeco¡retprxøîç. o'uyyvóoovta¿ òè 8¡t"iç, úte oÛ ooü
r Ei òé ttc пù cò tÌ¡v röv vo¡l
ye y&.pw coü &por,$oü6, &ÀÌà töv êvtuyXævóvtcov tQ pr,pliqr, óç òí1 rol Àóyou
15
&frov ëXor,ev &'v i8eiv èv aûccp, pø$ucépcov te d,æco¡.r.évoq (rp'r¡t&rctv xæi t|v
oiv é[r,v úæeppalÀóvec¡v xæi còv Àó'¡,ov èoS' 6te ¡.,.r¡z'5vouor,. to'ito¿v ¡.r.èv oõv
oou coîv àuoîv ló1or,v é ¡rèv æpötoç dvøio$4tóv oe d,né8e¿{ev, é 8è {lcepoç
où8èv ou¡.r.æepøíver,. íàto¡rev 8é oou xøì, coù6 Àouæorlq.
I 20 Mrx*iÀoç. ul(øi ¡,r,ì¡v xøi rò èri æÀéov &zcav o'lx &vtr,orpéger à¡ù tò tõv 18, r
orix &vrr,ocpego¡-r,évorv cò Stepov rrÀei<o zrepr,éXelv xø$oÀr,xótepov iiv. t&, òè
1évr¡ xø[ tà eiòr¡ cöv ètì, æ],éov ðvtø xc¿i xaso].¿xdtrepa nepÉyer, tà xøS'
Exs.oræ è),&'c¡r.i, ðvtc¿ xcri ¡-r.epr,xótepct. rà. üga ei8r¡ æpõcø xø-l xupr,óTepct
roüto åæøfróoo¡'r'cv ¡r'ì¡ oÛ xoci cùq
toÜ ooü pr'p)'iou 8r'é1pøQæ6' ó 8' èv
notr¿-
a,5ye'cæ'J'caç¡rr¡ r,¡.à¡"o' ooqLæç ðx
çöv xæ$' Exao¡æ.<t
teíocrqEc,rxp&r\ç'ð¡r¡'r'æ9r¡oirfuX!çúæòtövðiltrtovèær'tr¡8eu¡'r'd'tøv&¡co-26 26 'Av8póvrxo6. Où8' èvro¿ü$a è( &v&^¡xt16 èx cöv ce$évcov tQ taürø eïvø¿z
eugÀoú¡.r.evov ;;;;år"'åu'-'8¿ù to'5"tou ¡róvtov' tõv ¡rø$r¡¡.r'æcr'xöv ou¡.r,pøiver, tò rrÌ eí8r¡ æpöcæ xaì xupr,óce pa rõv xaF' ëxacru eivctu, dÀÀà t'ò B 21"
";ì &u"y"ip'rau ¡'''upl<ov ðv xpeitcov oco$flvær'otl¡'r'æt¿xõ¡v pì¡ &vrtocpéger,v ¡róvov. ô ài xai f¡¡.teîq oulXtopoü¡.r,ev, ì)v nepì, tõrv ðv roiq
8r¡Àa8i1, (<oæupoücar'
"oi rco),loîq xø$élou Àéync. ei Ðè æepì, cöv Xc,tprotöv ei8öv, oÛ ¡lóvov ori8év, L 111
ò9Sæl¡.r,öv.
5 'AÀì.' ïo<'rç or\ tÇr PeÀtio tì¡v riç eig1'cø.r., ou¡,,.æepatvetar,, &ÀÀà xøi $d,cepov cõv tr1¡.rpd,tcov tþeu8éç. oÜ'ue

,åtÀløç oùx èSétrEr'c åzwotd¡'Lctq ri[roü 30yrip oúTo xotsóÀou cà eiSr¡ gctoìv oi xopio.o(vre6' ôq tõv xq.Ð' ëxo"tsl'a 7I€P¿EX-
crxd,, &À).' fi æÀeîorct ¡-r,eptxà tfr ¡.r.e$é(er èxel,v<ov roræóru. ).óyoTar,' oi, 1à"p
xc.Þ' Exao¡a d,v$poæor, tfr coü aÛrøv$pónou ¡re$é{eu &v$ponor,. xa.i d'p'a., ei
xøi 8óoe¿ tlq roüto, XaÀeæòv xo.i æ\,&oat, nitç r,epr"êler,. ei ¡.r,àv yàp 8uvá¡-r.el,
d,coæov' àreì,ê,otepa yàp töv xo"F' ëxo"oru ëotar, èvepleiç ðvtc'lv, 8uvá¡.r,er, ye
35 Èxeivø ðvcct. ei 8' ðvepyeiç, 1etroîov' øio$r¡tà 1àp dotør xøl oco¡,racoetò! xai

c& flld,c<¡voç olo$a, llÀd,rc¡v¿ ouv¡yopõv.

6uTIv 2oòyap L eilctpB l8æpóyeL npòtoü1eB l19tùo¡revòèL Íù<o¡rev


oüv B| 32 aùrøv$póæou L arlroøv$pózrou B

1 orix ênrorr¡oó¡reSø ' ' ' ¡retapúìÌetv L)


B ott' | 2? o<o$ivøt Lf B on
20 Mich. Ap. Obiect. c. 5, 3 (suþta þ t67, rt-t4)
26 c|. Plat' Pol. VII 533d' Irf ohl cr, Kardlnal Besså¡ioD. III. 13
DEFENSIO THEODORI GAZAE 195
194 ÄNDRoNIcl cALLrsrI
röv xøttl elvar' épi(owocr' o¿Ìôv¿c¿
¡-r,iv èx æpórcov ðvto-¡v cöv xa$óìou 1[veoSør, cd, xø$' 1xa.o¡a 'Jorepæ 6v'ca,
19, r Mr,Xø!Àoç. rrKøi ¡rèv òù:" *ìl 9'5or'v
nituttq ú<iéocrlxe' æ&v Ðè cò ú9eocr¡xòç ææpd'òer'1¡'r'ø ei ¡rèv æepì cõv ppr,ocöv Àóyeuq ei8öv - nepi yàp øûtöv gaív¡ tòv Àóyov
æøpa8ei1¡,r.øtø. rò ò' àu
eïxóv<ov' côrv tol'vuv xaþ' Éxæcru æor,o,5¡.levoq- oÜno ëàer[aq eïvø¿ co¿üca. 6oce æõq ëotc¿¡ æpöca; ei Ðè æepi
xoti aióv¿ov *pAtou xaì ¡'r'&)'ìov åu tá' cöv èvriÀ<¡v Àéyerç eiàõv, Ì) tfeuài ).øppd,ver,ç, ì) &ouÀ).ó1rocoç é Àóyoq èocú.
p&Àlov orloí,ar, tà ei18r¡'<
pÉpoq iívtoq ¡,r,&Àtrov úrrúpxov. rò 5 QeuSi ¡,r,év, ei rà xø$óÀou gúoer, æpöca ðvrc¿ riæ).õq æpöeø lø¡.r,pd,ver,ç, töv
oõv el8oc 5
lKc¿ì rò cieì,8è òv toü æapà
p'épo6' xøì aritöv f¡ æøpù xor$' Ëxaocø xæì, óç tpòç d¡.r&q æpótov ðvcr¡v xøi óç èv øriToiç Tõv xø$óÀou
&eì, ðv tu'¡'Xáve¿' tà 8è xæS' É*ootn 9$típ"n' æøpù-
rò eTvø¿ èXóvcrov' douÀ).óyr,otoq 8é, ei td, xø$óÀou cfl gr5oer æpõtø Àøpóv,
ën¿t"ca tò åæÀõç æpöcæ &vri coü gúoer, æpöca ¡letalcr¡,r,pd,ve,,ç, xagù 16 r^¡¡
xæi riæÀõç &ææT ó¡.r,evoq. r5oce æõ6 ÐiÀov gi¡6 cò li"¡ov, ã¡ n&lru. or5 rol¡l.õv,
10 oút<¡ æepr,gevöç æøpaÀoyr,(ó¡.r,evoç;
Mr,Xailo6. l"Eru ye ¡,liv 8uoîv rorito¿v ðvTo¿v voü xøi øio"9í1oe<o6 còv voüv 21, I
&rco,c, 6 cöv gr,Àooógov 8i¡róç gøol æpõcov eTva¿ xai xuplótepov xøi ¡.läÀÀov B 22u
ðv, xø,$ócr ô ¡lèv dei à\v e{v te töv vor¡cõv æúvtcov xo¿l T ¿öv øio$r¡röv xacd.-
À¡,.f.,r,v ëler,, cöv øio$¡röv ¡.lóv<ov Svr¡d¡ oõoø .$vr1röv ðv.çtov. 6o<p toívuv
i òè
16 15 rò vor¡tòv coü aio$rltoü xupr,órepov, xøl ædÀr,v coü c¿io$d,veo$a¿ cò voeiv,
rooorl,tp xøi cà ei8r¡ ou^¡yevi øùtQ ðvrø æpöta xøì, xupr,óeepa eöv xæ$'
ë.xaoca æio$¡cöv xai ¡recøpÀr¡cöv ùæapXóvrov.(
'Avòpóvr.xo6. 'ExEîvó ¡ror æpõtov gp&oov, âr Àöoce, æöq é voùq rõiv z
vor¡cõv æd,vtt¡v xøi øio$¡'cõv xøtd,).r'¡l],,r,v lyet, nãq à' f¡ criosr¡or,q ¡.r.óvov tõv
coü æpotépou' 20 20 aio.$r¡cöv $vr¡ri oüoa $vr¡röv. ei yrìp $v¡roü eò 'uöv $vr¡töv ëyew xærd..-
ðvroq ciq Úlr¡q, xa$' ézrotepovoüv âv elrcor,q or¡¡lauvó¡'Levov
trr¡{luv, xæi é voüq $vr¡cò6 ä,v eir¡, fl xørdLr¡{,r,v ëxer, röv øio$1tõv sv¡râiv
8!Àov &Pø tò À!1ov'<
,Av8góur*o,."Ilrorov toücó oou orl xæcà lIìátcovo¿ e'lpr¡tctl' rêooepa 1e ðvccov. ë.nerra" oðX åæ).ö6 trÌ øio$z¡rà Svr¡td,. &l¡.ri rà yevr¡tà póvov xøi
z ¡.r.èv
B 2ã rà ni:.,o'",su¡rjv p 'coüto' ol 8à æepi flÀdcolvo¿ xai Stepa g$øprú. cà llp oripú,vr,a aio$¡t& ðvrø, &t8rø 6¡-r.oq êotí. æõç 8è xai td. ouyyevi
xaì ðp1ævr,xóv. ëæer.cæ tò æour¡ctxòv orix rö vð ¡râ'llov oûoiar,; ei ¡rèv yàp úgéocrlxev, åÀr¡$éç. ei I'oðX $gê,or^t¡xe,l!l)
æpootl$óaot
àr1o
26 xî'tç; cri yàp åv d,ÀÀor,q úzrdpXovra æõç àv ¡l&ÀÀov o,lolct¿ eTev cöv, èv olç
åæ}.õcæpôlcov.tovcòtEl¿xóv.é1àpoixoòóg,oqnpo-25
coSo¡'lfioar, oïxo8o¡'r'ei' QeuSèq 8è xai
tò úzcd,pXet, xcr$' øúrâ. ðvr<ov; ei oõv æepi cöv rigeotórov Àéyelç eiàöv, cò ðv
L lllyenuvoÍ1oa6, oÍøv T ù or¡¡r'ør'vó¡'¿evø' &pXfl æáÀr,v a).reîç. oüæo yàp ë8er{aq eTvau tøü'ca. 6oce ¡.r.ì¡ ¡.r.øtør,oÀó1et.
coü æpotópou
cò eîôoq {6 tillç æpörov Àéyerv xatà æávcø
Nft,Xa!),oç. ufld,vu ror òpSöç 9&.oxet xai cfr toü llld,c<ovoc &lio4 xæi22, r
rðyàp,.llt,o¡tærr.¡-r.óvovæpöcov,&1ø$óvToðvxøi'$ETovxoclÈ'pe'c('v'tÇrXpóv<¡
åøucoü ènrod¡py¡. eõ 1e, ô IIÀí1Ð ov, åç &.¡t æyoç oor, é Àó1oq, xøi tie 'Apr,ocoté-
Ðèï)cfrtá[er,ì)coîç&lÀor'qtoüæpotépouor¡¡'r'otr'vo¡'r'êvouqtòæpöcov'riæ]'õç
yiveo$ar' 30
æir'tutç 30).ouç oog|uç æoÀÀQ cQ ¡réoq æpoéX<,iv.<
8è æpòq ð*'i"ip'¡¡'ø, 'rò ¡'r'èv úxa' tð 1tvó¡'revov.cétpøotv
"ò ,røùto¡rd,rou xøì. rúxr¡q Ïvo¡rÉvov, 'Av8póvr,xoq. Ei ¡rèv &4toLyoc. ì) oûx ø¡l.øXoç, aùtógao'r òeí(er. èxeîvo àé ¿
riÀr¡$è6 xui.fot, î;i ä7r; o{rfeorq i xøi &æò
¡.r.or, À3ye, rio¿ rârv zrala¿öv llÀúcrov 'AplococéÀouç oogótepoq ë8o[ev, 6æou
&nopí.¡oetev &v rtq'
töv ¡,r.èv Se¡,r.évorv tQ flÀd,covr, oi æÀeíouç xøi peÀtiouq rà 'Apr,oco'céÀouq ¡lec'
e 'All' toüto vüv ritrr¡$éq'
ëotco
ùxpr.peiaç úæe¡,r.vr¡¡rúrr,oorv, röv ð' 'Apr,oco'céÀer $e¡-r,évoiv ðv¿o¡ lIÀd,tov¡ xøl
töv Yr,vo¡.révolv eïvø1, ei Pàv æePi
35 d,vceînov. orjtcu 8' d,XúÀrvov ioXer, cò xú"ha"p¡ta. orópø xøi yÀöooav &xóÀøotov,
&Àr1,$éç, ei òè nepi röv ctiòúcov, Àê'y
xai d'9$aPtø
xøl oijtc¿ to'5tol6 èaÀóxe¿ roîq æú8eor,v, 6oce Àó1or.ç ¡rév, o,i ò' oloruo¿voüv
&'¡'évr¡ta 1àP ðxeîva
æpòq åæóEetr7,v 1pi¡'cø;r. coü (ritou¡révou. xàv 1p^'r¡o1rat òé, æøpæìoyi(ecø.1
éEic r B I 6-i cù 8j xø9'
3-4rpô:t.,v . . ' ei8r¡ suþþteui' sec' loc.'.-cilf xal
Érootu.. .li1ov suþþteai s'"' tàc' cit') xo:I éEic L B I 11 xal ¡i'&llov Ll B om. xal I 73-17 xai tôv alosz¡rõv...'5nap7,óvtorv suþþleai sec. loo. cit.) LBon. | 23 xaì'
loc citlLB om | 34 y'uz¡- gsaprù Lf B o*n. xa.ì, | 26 xa$'aútù I' xa\ xa$'ø'irù B | 31 aritó9øor LB | 36 oloc-
i+ ¡r t l t'| 18 22 eTvar" ')'i¡yov suþþteui sec o¿voùv L <rÏc c¿o¿voüv B
'rõv L lavvr¡tõv B
r5-t8) | 5 tUictr' Ap' Obiect' 11 Mich. Ap. obiect. c. 5,7. (suþra þ. t67, z7-3j) | 28 Mich' Ap. obiect.
1Mich. Ap. Obiect c'5,4' (suþra þ' t67'
c. 5, 5. (suþra þ 167, r9-2r1"Í ig ltitr'
Ap' obiect c' 5' 6 (suþra þ' 167' zz-26') c. 6, z. (suþra þ. t68, 4-6)
13*
196 ANDRONICI CALLISTI DEFENSIO THEODORI GAZAE 197

¡.r,ãÀ).ov, ì) ou).Àoyi(etø'r" aùtóç te úæ æouóv gr¡orv êær,8éXeo$ør, rò ¡rä,ÀÀov xæì, ficrov coü $' 6æep èorív, cÌ¡v 8è oòolo¿v

&lÀouq gevøxi(er,v xotì Àíøv ènr$u¡röv toü .$' 6æep èotiv, oûx èæràóXeo$ør. orioiøv yE pìv ¡i,&ÀÀov oòoíøq eTvc¿¡ tû$etcr¿.
oiit<¡ tou icø¡r.öq, rleu8eîç xaì' doupr'p tàç àè vo1ràç xøi $eiø6 oùoiøç, 8r,'&ç ëgø¡.lev æpótepov airiuc,, np6.caç re
B 23 xcrÀövxøi flÀ{Sorva oogócepov aÛ xøì, xupr,otáraçxui¡td")*ora orioia6 ga¡têv. cò 8iær¡Xu òè roü zr¡Xuølou ¡l&'trÀov
5 oüòeí6 gr¡orv. ori8è to8i cò Àeuxòv couòì, coü Àeuxoü ll3
ttoüv, &ÀÀà taiç lor'Sopiat'c, ya|pet' ¡.r.eî(ov, ei ¡,rÌ¡ xøcri ou¡.r,- L
où ouvtei6 Er)pr,æiòou, rocè pr'èv ø'io þeþr1xóq, ðtr, ou¡rpépr¡xe cÇr ÀeuxQ xæl æooÇi eivør,.
Toúro¡v oúcol6 êXóvc<,lv í8o¡rev, ti MrXoriÀóq gr¡orv. oûx aiàeîtocr, g¡oí, s
Irò xøSóÀou toü xcrrà ¡lÉpoq ¡-r,eî(ov rr,Sé¡.r.evoç<r, td. xa$' Exq"cru ¡l&ÀÀov
oüoíøq röv xø$óÀou Àóy<ov, øücòq ctæúvtov &va¿8ôocøroç ôv xøi pr,æ(ó¡,revoq
tòv xcttròv ).ó1ov iòco¡,lev' 10
10 oiiroq &véà¡v tò ¡.r,eî(ov rQ ¡.r,&À).ov cæ'itòv Àéyerv, àéov Àóyqr ø[peîv, dÀÀcl
l
outoui toü d[r'ó¡l.atoç &l1Séocepov I ¡,r,ì¡ pr,ú(eo$ar,, xøì, tøüca èg'orScco gøvepoîq, è,g' oT,c. xâ,v næî8e6 æùtòv þ{,ocæ
l xc¿i oijcc'¡ cà ei8r1 ¡e xæI tù' ^¡ev'q èlanærîovra g<opd,oar,ev. ën¿tru <boæep orlx &pxeo$eiç "caïq xatà @eo8ópou
I

I Àor.8opícrr,6, ¿Àl' e¿ ¡rì¡ æd.vreç riq æpòç èxeîvov øûtoü pøoxøvlocç drcolør5oarev
^:^t"iï
'Av8póvrxoç. Køì æöq &ÀÏ$èq^i) oo9òv cò ¡'r'ei(ov cQ ¡'r'&'ÀÀov Àé1er'v
taücóv; àer,vòv fyori¡.r,evoç, lor,ðopeî.¡q.u xui Âæcívorç xøi ¡rúÀø irø¡.r,õq, {e}.}.í(ovræ6
1

z oùoiø'q 8r¡Àø8ì¡ î)$


p.î(;" 15 øûror5ç òvopá(ov xøl Srevre peu¡,r.d,rov [u.¡xoÀÀ¡rd,ç, ocûròq ô5v é rÇr övøB 24
Lllzvcò ¡r.àv yàp ;e1é$ouq'rr.pi'oüoíou, ¡.r.e¡.r.e1e$uo¡.révr¡ç

ó6 g.e¡r.eye$uo¡.r.évr1Ç. tò
8è ¡'r'&ÀÀov æoloü æepi oriotæv' neæor'al¡'Lévr¡€ oùoíaç rfeÀÀt(ó¡revoç xøi oæe p¡.r,oÀoyöv ëv$ev x&xeîSev xøì (uyxollöv x&xeîva. xaxî,:ç,
Ð1Àaò")1 | óq æenouor¡révr¡q' aÛtíxø êærorí1¡.tr¡6 te 1àp &æoòóàE¿xrøl zrapà æd,vçcr ròv lóyov ¡,rr¡à' énoooüv èæøt<¡v.
orlo'íctv ¡re¡reye$uo¡'uávr¡v å'répç tolør1 regl te ypø¡.r,¡.røcrxiq x&,v æøî8eç èÀéy(ørev cà ri¡,r,øpr{¡rorra., oiJ.caçèæi gævepoîq
eiòouq ¡.r.ei(óv gdpev - åæi æ)'éov 1 d,¡.røprúver.
o'ioíøv óç ¡re¡le1e$uo¡'r'évr¡v étápq to 20 "OÀr¡ re i roü Àóyou p"eræyeipyor.ç xax6(r|,6ç ,uE xøl Àíæv eùí1$i¡ç xæi a
êxÍ'elveo$at cQ æooQ, ta 'ce xaÐ6 ¡.r,ecéXouoø òer,vór¡toq oû8' ðæcoor¿oüv" xaì èv oiq ¡lèv orl àeî, rcocpà coü òéovto6

xai èxrera¡távø Soxeiv' eò YàP xæ &òoÀeoXeî xai tàç &.xoù.c, &noxvøíer, &æoÀó1ouç 'Alxívou 8r,e(ep7ópevo6' èv
Àeux{v gctpev' TrercoÛto-
.i,c pépl tò xa$óÀou. tiv 8è Xuóvø coü yd'Àaxcoq P1ÀY 8è toîq xaqLotç &.1ti¡yavoç, &gtovoç. xøi Soxeï ¡lèv ¡léyoc cr, xueîv, d,æoxueî
æapøpáÀlovreq. xøi rò ei¡oç Eà çoü yévouç ¡-r,&ÀÀov à' où8èv ! ¡rr,xpóv,'!i ce &yyeÀía. inoyú.oxovo&" cr.ç xøi xpr'¡¡,r.voæor,òq xai tò
¡rjulu'o,lotou å"épç "o,o.'!r¡
oÛoiøv gø¡rév, cbq æezror'co¡.r'év¡v orioiøv ê 25 d18èq xøì, rluXpòv xæraxópoq ðXouoæ xøi oriX oíæ pçocóvr¡v roîq
¡recroüouv
où8e¡.r,íøv æo¿eiv. Âø,rívouq 8è Èv ¡rèv .ci¡ ogeú,gq erùcöv gorvfr xacù ¡rèv tò
ë¡-r,¡.r,erpov ei8oç roü Àóyou IlÀ*e<,rv, ei rcøpflv, ðv$éouq â,v eÏæe xøì, xaceXo¡lévouq
å( aûcöv röv M'ouoõv xdxeî$ev d,æò cã¡v êxeívov ¡leÀr.ppúrov xpr¡vöv xøi
vøzeõv 8peæo¡,r.évouç tà péL¡ gépeuv i¡,rîv, óç xøi ri¡.ruÀlão$ør &v Múp<,rvu rÇi
30 $eírp æotr¡rfl. èv àè rQ xørøÀo1dàr¡v æav8í1¡.r,ouq d,v crq í8or, xøi ær,Søvor5ç xøi

xac' ot'itiv &tópt'-lv' tøüc' &pa leu noÀr5vouq xøi oÍouq $u¡.r,óv .ce èyeîpær. xai òp1ì¡v æpøüvør, xcri oTxcov èæ¡o'zcú,oøo$a¿
åautoü lTtov xøì PäÀÀov ì'euxóv' d' xai Àd1ouç 81¡,r.oreleiq ouv$eîvø¿ xcrì, ¡-r,erâ, rappr¡oiaq eiæeîv, zeo),r\ tò rcpævòv
o,l8' ø,lcòv åau'coü ¡-r,ü,llov Ì) ltto xøi èæø1,<oyòv ëXov,rø6, xøi ori ¡,r.óvov naüpd, .ce xai ¡,r.dÀor kyéoç, ¿Àlà xøi t IlB"
æouàv æepl orjoic¿v ou¡rpepr¡xòq ðv, 8r,oo¡g,eíor,ç ëoS'6rs ).éyovrø6 èow6.cr^, óe plò' d,v æøpøXcop{oørev,cQ oogort&,tg
üv. æTç ðè åv$Póæou6 fi &v$Pónouç 35 Kr,xéporv¿.

â,v êær,ðéXor,vro; cò 8è Ei8oq toü Yév Tàç ò' ènrcci¡¡tuç &r&"oaç xaì rà6 ¡-r.e$ó8ouq röv Àó1tlv oúr<¡ cor, Àlævs
roór¡rú'"rurr oioou, orioró81 Ye pÍv'xa$'iiv' óq aipf iøt'
tò ei8oq to¿oütov ilxpípoo'øv, éç ¡.,.'4àè ,roîq nepi flÀúrr¡va xctì 'AprocoréÀ1, ei zrepueîev èxeivor.
èurp1.iç'5æ&pxer, oTou "ò yévoç Suvd¡'r'e¿ èotí' à¿ò
xøi'Àpr'ocotÉ)'r¡q tò Pèv vüv, æapøXtlpioal àv én<oooiiv. åv 1àp orlàèv ð ¡-r.i eúprlcaí ,re aütoîç dxplpöç
xai y.typt röv Àsæcord,tov àr¡peúv¡ rat. xal, ei napfle ðvtaüSø xøi ou¡.r,nÀcrxivør,
10 repecio¡racøl tepetcúo¡røtø L cetretrio ¡tatu
B | 13 ¡rei(ov scriþsi peí'(a* I-B I

31 xc¿t'eùtfv Ll B on l 33 èxeúvouç L êxeivzlq


B 3ëçøpr,evBëg4¡.r,evLllStrevcepeu¡rdtcovLòLovcepeupd,r<ovBl{u1xo}.lz¡-
tdç L (uyxolr¡tdq B I 16 (uyxol).õv L (uyxoÀöv B | 30 nøvði¡.rouç scri.þsi r'avõti-
sqq l 11 M ich Ap Obiect'
6 Eurip Orest. ro' | 7 Eu rip' Bacch' 386 p,ouç B nav8eivouç ? L | 32 repnvòv xal åno.1oryòv L êæa1or1òv xal repnvòv ¿/þ. B I

c. 6, 2, (suþra þ' t68, to-t3) 36 áncioaç . . . o'5rc¡ tor L) B om.


ANDRONICI CALLISTI
DEFENSIO THEODORI GAZAE. 199
198
èxÀø¡,rpúveu.xai æøpé$r¡xev &.v, tpryoi., cQ Àóy<p pr,otpc,5pr,ø, ei ¡lì¡ xaì, tugÀÇr
èpoú).ou toiç Kpovr,xoiq oou touto¿ol
8ilø {v, øûròç òv é rug}.òq é ¡.r.r¡òè tà Èv æo,ri xøSopöv. xul¡ot ei eÏXev, xåv
B 24" &æ6(ouor, æctiòeç oe ve{Àuòeç eri$ùç
eTnev, xåv èpór¡oev, xd,v èxxsxógortør, lpöv cà ã¡tæ nepr,$puÀÀó¡,r.Evø' lor]
$ptoæov ðvtæ è[í1le1\uv ü.v' i Pèu
Ð' $ ¡.r.óÀer, g¡oí, coucout, ¡.r,écr,$r, râ, æûtoü xæi, ei ¡li Àéyor,¡.r.u cdÀr¡$i, olov
dxpupeiaq ogior. xacóp$ortat' iioxr¡ 5 d,v pe pori),olo xd,Àe¿.< ooi I' orl ¡léÀel, MrXøiÀe, æpò6 cöv ),óyorv ærltõv.
æ,itöv æPòç tfr oqetéPç xøì cí1v8e
æó$ev oüv oogòq &vøæég1vo(q - flÀd,tovo¿ yùp oriò' eI8eq - i xøSúæep oå
^,¡iyævreç èonupqe re xo"i ëgu6 øri$¡¡repòv óæ).ro¡"r.évoç;
'H¡.r.eîq oõv, oïq ¡r,étrer, cà øriroü ¡.r.eteÀSóvreç eúpo¡.r.ev êv ¡.r,èv xat¡yopíør,ço
cò pèv æooòv ¡,r.ù¡ ÈæuòéXeo$æt tò ¡r.&ÀÀov xæi fittov, 'çò 8è æo¿òv èzcr8éXeo$ør L ll4"
10 Àéyovca. èv 8è tÇr æpótqo töv æepi dpXöv &vrr,).é1ov 'Ava[ø1ópç, ¡r{ce tì¡v

¡re1íoø¡v ¡,t{te d¡v åÀøXiotr¡v tr,$e¡révcp, òeíEac &òúværov, 6up?çsp0rívcov gr¡oú'B 25u
lòiÀov T oivuv 6c¿ &8r1vo¿cov o&pxæ i ðocoüv ì) ,iiLi.o tl éæ¡Àrxovoüv ETva¿ cò
o,ix òÀip¡v ø'icoùq xextio$ø1, toùq
¡.r,éye$o6 i èæi rò ¡,ueî(ov i åzri eò ëlo¿tcov.<< èxei ¡rèv oõv &æégaoxe tò ¡r.&ÀÀov
êx¡l.eletä,v 6rr, pú)'tocø æor'ou¡révouq
xaì lcrov coü æoooü, cizro8t8or5ç cQ æorÇr. åvrøü$æ òè cò ¡.r,eî(ov xøi ëÀøTrcv
15 rigopí(er, æepitò ¡-r.éye$oq. ræ,3r7Ç 8è {q 8ó[r¡q xæi'ApXrltøç ðoti tréycov xcrtà
).é{rv oúroç' >x.ai rfr, æor,ócr¡tr 8è æocpércetøt 16 re ðvavrr,órr¡tø xæi otóp¡otv
èæràéXeo$ar,, xøi rò ¡l&IÀov xcti flooov.< xai øir$lq' uxøi t{ æooótr;rr,8è
,l,o"pêne,cat tò ¡rì¡ èæràéXeo$a¿ tò p&Àtrov xai {ooov.<r óq òè xæì é èv Eri$úgpovr
xaì, xøta$pør5er'q, òv eiofler'q, c5ozlep
}otxp&rr¡Ç roùç ¡rèv æepì d,pus¡r.oü gr¡or, 8r.øgepo¡eévou tlv loyr,orr,xiv íoxerv
oÛq '5æo8úovtøt' ì)v àé æote xai òeí1
20 xpr,d1pr,ov, toùq 8' øû æepi toü ¡.r,ei(ovoq xc¿ì èÀdttovoç tiv ¡.r.erp1tux{v, toùq
tò ,5æ' &vølyr¡oiøq &eì Staceleiv ct¡'r'
òè æepi papéoq te xai nor5gou tiv otattxí¡v'
to,56 8à æepi xø),oü xø.ì, 8¡xo¿iou
oÛ8' ðÀí1olv orlà' énoo''ctoüv erinop xai tò itróv
xæì tõv toroútclv, ðg' ðv 81Àot8i rò
¡l&ÀÀov gø¡.r,ev, oÛx ioXelv
.ïp8el.upé,xøìpor5q&rreípouqcöv'Apr,ototeÀ¿xövou1.¡,pø¡l,pd'c(ùv'Xo¿TT')-
poö,, iítr, orlx '¿ocrou tà ou1lpú¡'''¡r'ætæ; ei 8è g'4oì xpr,e{pr,óv tr, 8røgepou¡.r.évouq, åg' ô èÀ$óvcøç d,v tie òløgop&q riæaÀÀ&t-
L ll4yopeîq o'lröv ,5q ùtr' &.y.ø.F¡¿ç ål'L'ì pì¡ rEo$c¿¿. loù yàp &,v gr¡or æepi rorlccov &ÀIí1Àor,ç èoT æoict(ov.< ei çoívuv T ò g.eî(ov
ioS* ¡ llid'rcov l) '
ðælcpr'ætov
IIuSæ1ópæq
xivaòoq, laotpì, touleüov, &¡ra$éot
&v ðæo[er'q; 26 25 tQ ¡.r,ã).).ov ta'itóv, i coü ¡-r.eí(ovoq i pe'upr¡tr,xì¡ xpr,tí1pr,ov oõoø, xøi toü ¡.r,&ÀÀov

7 'þx,sîvo 8é oe xcti pld,lø orià' éæ ¡t'etæo¡6'tta" ruc¿¿8Eíøç !v dv 8'læou' Ì) toü ¡.r.&ÀÀov o'ix oðoø, oÛ8' &,v coü peí(ovoq flv' 1) coü ct')toü
x,x¡à rà øûtà !v ôiv xai orix !v. &ÀÀri ¡-r,ì¡v roü ¡rév åott, giloiv é )oxpd,'cr¡ç,
åÀé1xer, å9' oiq @eóSorPov qìq æ
roüI' orlx ëoc¿v,
B 25 ò¿øgÉPEr,v toü ¡rãÀÀov, óq 8i ¡-r'ì¡ c
'Eæei tolvuv eúpo¡.r,ev o,ix 'Apr,ototéÀ1 ¡lóvov i¡-r.Ïv ou¡lgovoüvcø, d.ÀÀàz
xøì rilq {otxev, ðoø æritòç oùx o u xøÀö¡.r,ov; d¡.r.ø$i, ooqr,otiv
30 xai'ApXúrav,xal. æpóç ye ll).ác<,:vot, 'vLva oe poúÀe
rcleTocæ oõv nioteuoóv ¡lor' xøi xd'l
8r1Àøòì¡ xaiy61ro- xæì, &nøteõvo(; rou'tì, ¡-r,èv oüv èv 8íx7¡ o') oø"utÇr æepr,é$r¡xøç.
oio$ct' eÏT a åPocÇ, 'çívø'röv YPa¡ÀP
co¿oüro 8' òv xøS&p¡.r,ø &gpovaq toùç d,ÀÀouç xøÀeî6 xøì 'cà' p-er' &xptþe'taç
xai )'é1ovcø òuø9épeuv' f¡¡reiq
¡.r,ã,À).ov
n),eior1Çøüroîq eipr¡¡,1éva xaì toîq æalar,oiç ouvç8d" dptllevi xæì, veolvd, æùcòç
æücòq cò ¡.r,ei(ov xø[ ¡'r'älÀov tø'r]còv
òv é trÌ &pcrlevi x&xeîvæ &ve¡.r,ræîa xæi è[a¡.r.plóp.ø'ca 6,s'qp'êpør dæoyevvöv.
$øtépou $ácePov ë).aPev, ì) xoti c
toooütov æPòç &L{$er'øv, 6oov æ
35 "Iò<o¡rev Ðé oou xøi ti¡v xali¡v páoøvov' ))ipsiq Pcrpsv, $øu¡rø'olótaæZ4,r
d,v$p<oæe , æøî8eq 'EÀl{vov xøuXó¡-r,evor, x&x¿lvoivT oîç IXveor,, r"øi oùX åtéPorv
&¡.À' oÛ Àoyoæoròv i¡'teîq eri$úvo¡-r'ev U rU
'Apr'ototéÀz¡ énó¡revor,, tò ¡,r&Àlov xai ¡eeî(ov eivctr, ouyxpío's<,lq.( L it5
&fr,oî, taütø &€¡oüo¿ æepi æritoü o'ulx(,)peítc'r' 9r¡oi 1oüv
,,*ì 'hPi;
eù$rivorv oÛ þ{topæ &ll; iÍ'uàpø "ì¡u tau ðvtov èæuot!¡rr¡v ðrcayleÀló- 2 ó tugìòç L] B om. ft | 25 ¡recpr¡trxi L ¡recpuxi¡ IJ | 29 'Apuo'rocé).i11 'Apr'-
"ÛSúv'''v,
oõv lilil$olvcc E'i$rlv<¡v où þfropoc eri$r5ver" ¿ïÀl'
&v8poc
¡.r,evov. xøi @.óàtopoç
oroçétre¿L B | 31 dæøteôrvøl &.rare¿õ¡vuLTl 132 to')6 &ÀÀou6 L)B om. coùq | 35 pcioø-
åæailor'Àó¡'r'evov xøi npòç 'Apr'orctéÀr¡ teroÀ¡r'1xótø
40 vov B trþ. posf riiv$po:æe
tiv töv t5ut., èrilo"i¡,tr¡v
xai''AplototéÀr¡Ç, &Ðr,ø9óporq tò g'eî(ov
9r¡oiv, xc*ì ¡'r'&)'Àov ll Mieh. Ap. Obiect. c.6,3. (suþra þ. 168, ß sS.) ig cf. Arist. Cat. 7. 6b, r5
veøv¿irloøo$a¿. dìÀrì I

L | 18 xøcø'$paúeuç B xøte$pí1ver'ç ?L 12 Arist. ? | 16 Ps.-Arch. Ír. zt (ed'. F.Sohutrte) 117 Ps.-Ârch.fr. zo (ed.F;Schulle)
--Z
|
."p"¡.¡ç B elopoì!6 18 cf. Plat. Euthlphr.Zc-e. | 35 Mich. Ap. Obiect. c.6,4 (suþraþ.r6C, S-Z)
31 cf. Mich. Ap' Obiect' c' 6' 3' (suþro t68' z5-28)
cAr-lrsrr DEFENSIO THEODORI GAZAE 20t
200 ANDRoNICT
't'øúcòv rQ f;rcov. úz¡éxe¿ro 8è tò ¡rèv a coü p firtov, tò àè p toü ø ¡.r,eîov. xal
2'Av8póvr,xoç.'EÀlí1vc,rv¡.r,Évoenøiòc¿Iopevxøì'd1a$oürcøtpòqx&xuc'cov o$ccr àÌ¡ ouvøÀr¡$er1oer. &.p.æ i1 &wigaar4 Èæl toü arlcoü. &8rJvørov 8è roüco.
¡,1évtor, xøi æacpatroírr,
,¿óu' ori yáp oe coiq ï¡veorv èxeívcov épö¡'r'ev åzró¡'r'evov'
eltø Àapòv d.8úvatov &.pa ù ÀÉyer,v taritòv cò ¡.r,eî(ov cQ ¡rãÀÀov. ei.í, ãt xú,$ap¡,rø, <5oæep
d.ÀÀ' i8íøv tuvà pø8í(ov'cø-, xal" tøút¡v å<l)'oxpaoíaç ciæó(ouoøv'
xøl æpooløpòv tiv oúlxprolv zrepí dvalxaîóv cr ou¡.r,æepd,vøq øritòq xøi ii8r¡ eipr¡xòç xæi xucæþaì,óv, &ÀÀ' où
rò ¡.r,eî(ovxøi¡r&lÀov eivau oulxpíoet'r6,
Àiøv d,lpoixo ç &æø.]']'&\a'c 6 5rpìç f¡tr4$el6 ¡ré¡rg1¡ roîç &lÀor,q éç d{r,oüor,v, &À}.'oùx &vayxaîæ òerxv'5ouorv,
ee oùoiøv xø[ ¡ré1e$oç EIva,¿ xøì cà tououcócpoæø, xctl
&pa$eïç xai xaxo{$er,q øûror5q ðvo¡rd,(<ov, øûcòç ô\v á,æd,vrov, dlv Io¡lev,
còv ló'¡ov, ¡ráLo or¡ruärq ou¡'r'æepalver" låxatépo &pø cò
òvó¡'r'æte oÛòèv 8r'æ9é-

röv ro¿or5t<¡v.< tò 8'ðoci rrøpøæÀl'¡olov, óoæep &p"a8éo'car6ç re xæI ¡.loX$r¡pócocroç'


pr"ou årri æd,vrr¡v iÉ1roSn,
8r'49éper'v tor5c<o t.ò MrXøiÀoq. lEi ydp cr,ç eiædrv ¡,r.éyeÐ.o6 pe1éSouq xøi zrooòv æoooü, xa.i26, t
d,v ei tr,ç tò æoi xoi æó$" èpotí¡oe<oq Àé1cov' pr¡$èv
xaíco¿ tò y'èv rioi tiv eiq tórov' cò òè æó$ev d¡v
o'ioíav eTvør, p&ÀÀov d'ÀÀr¡q oúoíøç, ëæewa cò ¡-r,eî(ov npoo$elq, úgelòv rò
èntppí1pate ouveæépørve.
10 ¡.r,õÀÀov, e'¿æo¿ xøi péye$o6 ¡.r.e1é$ouq
¿* ìàrro, oi1¡rølver, tiu',¡o,r. dvrr'xETo$ø¿ òè toúto tò xrv{oee
xæi ¡'u&la <pæ¡'r'év' 10 d,v g,eí(co orloícrv eTva¿ ,itÀÀr¡q oùoicr6
ú9' Ëv xøl noooü æoõóv, é ror,oüco6 Soxei oo¿ d,v ri¡løpcd,ver,v.<
tâ, 8' d,v'u¿xeí¡rruo coù"òu eivcrr, rcöq &v nç 9a'17; o'i 1Ìp òtóclii¡'r'9or
å9' 6oov 'Av8póvr,xoç. 'H¡-rîv ¡r,èv á¡.r,øptd,veuv, õ ÀÇrote, Soxeî. ooi 8è ori, gr¡oì,2
tt tiv èpócr'¡o'iv ðocr, òr,ù toüto xoti æd'vc¡ tarltòv ëcrur'' citrÀ' ¡rèv
MuXøiÀoç, é tòv 'lictto ).ó1ov xpeírcco pouÀó¡revoq pèv æor,!oør., ¡.r,i òuvd,¡.r,evoç
orl rcrrlcóv'
¿,¡rg<o nuo¡rct rrno, ,oirt'' è9' 6oov àà 8r'49ópov xtvlloeov æ'1o¡'r'atø'
àé. orly"oüv 'ApXúcou Àé1ovroç riv æor,ót¡rø tò ¡l.&Àlov xøi lcrov èær8áXeo$ør
o{i".çoõ',xcrì..cò¡r&'ÀÀovxø|tò¡,rei(ov.xø$'6oov¡rèvr5æòtivoúlxpr.ouv
.ilrg., tcrrlcóv' *oò' Soou 8è tò ¡rév, ¡'Le'yÉ$ouq óç òéòetxrør' rò àé' rco¿oõ 15 iiv cr,q rò peî(ov xal ëÀø.crov
15 ',{p¿otocéÀer 1åp oùx â,v éoæo¿o oogòq cóv
- -
&vti coü xaì {c,rov perøÀúp¡,8óoer,q roüro;ei yàp
l,&9opo.' e'l 8é, 8r,ótr, l,.v|y.u¡d.tl tøùcòv úæ&pxet, 8¿à toüto xuind-v,c"¡¡
tør],ròv ¡r&ÀÀov or5 8óoer,ç Àeuxóv,
fr leuxòv Àeuxoü ¡leî(ov, ë,orat xql. ë),ærtov. cò yàp a ¡reî(ov òv toü p xai ëìra¡rovB 27
oier,, ðpø oor, Àoræòv xai ,rò Àeuxòv xal tò ¡léløv èvævtico ðvte
tø"'itòv æd'vt¡
xøi 8i xøi oè xai tòv dÀex- øõ$r,ç ëorø1, èneu8i tò p roü ø ¡.r.&Àlov inêx¿¿ro. xøl oúto ¡lei(óv re roüL 116
Àé1er,v, åæelòÌ¡ T Q yéver, tørlróv' &¡rqto 1àp ypti:p'o.æ '
(<þo xo.trot' ¡r'or xocì' &lÀotE arlcoü xo¿ì ori ¡leî(ov. xæi i cïvrigøatçø¡ta èæi roü aricoü øõ$r,q ouvøÀr¡$er5oer,.
tpuóvø oòòàv òtø9åperv èpoü¡'r'ev, 6tt &¡'tqto åotóv'
èv ve9é)'ø''ç eipr¡¡lévø riæep- 20 20 øð$r,q àè tò rooòv léyovroq ¡,r,! êær,8éXeo$ar, cò ¡r&ÀÀov xøl f,rcov, oöàèv tò
orurXóPîoo(;. xcri rà- ùæ' 'Aprotoqd'vouq
"oü"o
guöq ènf1ver.q. ei àè toü'ro, &vci grlooó9ou táXlocø ó xcrÀòq f¡pîv
MuXøflÀoq ¡.r,eî(ov ò{æou xaì ëÀøçcov èær,Ðé(etar,, o'lxoüv ¡léye$o6 o'ix ëocø¿ ¡leî(ov ¡leyé-
Souq; oúò'é'Póòou xo).oooòq d,pæ ooü 1e æuy¡.r.ctiou ðvroq, ei zrepllv, ¡.r.eí(ov
Àpoioç &Àextpuòv &.varcl'pa'trø't,xai'cLç oùx â'v pøxt¡píav Ìapòv
ci¡'''gotépøtq
oou æerpd,oecøt dvÉòr¡v orirtooì, Àí1pouç d,v fv. oú,r:<,rq aûtòç èæuorí1pr¡q eö ípe4, pápøSpe, xa| oou ,uuy¡d,ver, ôv æúvu
eir ¡.ráÀø xø.cà xegaÀiq ðglxéo.$au
xd,xelvouq 8r,coÀuyiouq ou¡ræÀéxovtoq ;
tiq cilr¡$eíøe ¡-r.e¡reÀ1xóç.
r rò ,.ooòu åv ¡reyóseu x&v tfl orioíç,
l¡ rò Eè ¡.r.&Àlov xøi 25 2ó Mr,Xa!Àoç. r)oi àè ypø¡r¡.r.øtrxiç èær,¡reÀoupévtp xøi æoÀÀ& repi aiú¡çpf , r
25, Mr7"øiloq.
'>ni rl tò &rcêga'næ ¡,r,év, ¡,rr¡8èv òè 8uvú¡,r,evæ ôgeÀioar toùq æepi røütæ oXoÀd,(ovra"c,
B 26u pei(ov ,-\r"¿u te xøi ¡.,.eiov, cò zcooòv ouyxpiver' xaì' tò æouóv' x<oÀrJeL

xæ[ èæì orioíøç Àéleo$ør';< æeæovr¡xórr, ë8o(e . <r

¡rei(ov ðæi ¡,r.e1é$ouç Àe'¡ó¡.r,evov ¡'r'ì¡


Àí'¡¡'r'¡-r'atæ pr¡8èv xo)'úerv 9ì1q tò 'Av8póvr,xoç. flou Xrlrpar,q Àrlp{q, i5ç ^¡e r&. @eo8ópqr æepì ypa¡rparui¡çz
z 'Av8póvr,xoq. E'l ¡r.èv 8¿ri cà npooeXi
L rr5; ¡r&Àlov ,.oi ¡r"tqou tørlcòv eÏvat, oøutòv 9evøxi(er'ç, oriX f¡¡r&ç' où8èv yÌp ouyypøgévcø &rcé,pawo.xø.ì,eîç,òr,à ppøXéorv óç oÏóv rexuieicæyoyfr æpénovcø
ouvte$évrø. cI>v ori tiv eúpeor,v ¡.r,óvov, &ÀÀà xai tiv 8¿d$eor,v úrcepguö6 Êæø¿veî
ì.poiuilq. ori yàp cÇr èxeiva eivv.t è;l &v&^¡xrle toüto ou¡.rpølve¡' Ei 8è 8tà tòSO
30
ti,q, !v ¡.r.ì¡ fi pd,oxøvoç xu.t&" oe. oij,rE .¡àp zcapoîraí rr,, rïv ë8er, þr¡$ivar, óq
¡r.ì&, "oü"o "ò åraråp<,r tiq øúrie
eîvar òuvd,¡.r,ao6 f¡¡.r,îv íi8r¡ eipr¡tar, ¡.r.ì¡ eivocr
èotóv, rrpoo'Ìxev eioayorlñ, oür'æt, eip1raí cr nd.pep.¡ov ! æeprrcóv. tfr 8'æõ ¡.r,e$óàç
ìi6 ¡uvá¡.r.eoq, xøì 5r,r¡uxpivltocr, txøvöq, ofaq åxørépo òuvá¡,teoq
oûr¡q
noi tfr æøtpíqo tõv 'EÀlí1vov êæo¡-r'évor'q9<ovfl' &æo8e8eiX$o xai 8¿ø$éos¿ où8' ærit'ò6 ó ¡,r.ö¡ro6 ëyet rt ¡-r,é¡-r,rføo$ør. '!i ce êp¡.r,r¡veíø xcti ¡r,d,lø
'ApuototéÀer
""
8è 6¡.r.roç xøi cfr8e. ëoå 1e ¡'r'iv Àeuxóv' æ' è9' { {iÀ¡ æpénouoø. où Ð' oúro zróppto paoxaviøq èÀør5ver,q xcri g$óvou, 6oce
1àp è9' <þ æoòtøiov ¡r'év, ltcóv
35xøì, rà æ&o¡v ðæø¿vo,5¡.r,evø ouxogævteîç. æö6 àè xøi oûx <igeleî; 6æou 1e tùq
cþ 8' ð).occtov ¡.r,èv zroòr,øiou, ¡.¿&ÀÀov òèÀeuxóv, p' ei Sì¡ cò ¡'reÏ(ov ¡rülÀov i tò as
ø toü p ¡rei(ov ðv, xal ¡.l&trÀov d'v e'ír¡' úæéxeÈto 8è tò p ¡a&)'lov i tò
p toü a oæou8d,(ovraq zrepi taütø
- æÀEîoror I' e ioí - rà ¡.r,éyr,ocø <ìgé).r¡oe í ¡e xa|
p
isnêxe¿to òè tò æ ¡rei(ov ì) tò ¡rèv ø toü ¡reî(óv cirge),eî, ei ¡r{æou aé ye. &.vi1xeorø yàp voooüvrø oùò' &,v ori8' ørirò6 'Arcótr}.rov
¡r&,ÀÀov ðu, *oi ¡,r.ei(ov ëora'..
re xæì, o,1 ¡.r,ei(ov, tò òè toü oc ¡l&llóv te xai ori ¡.r,&lÀov, åæer,8i tò ¡'reiov
p
10 peú(tol- ¡rei(ovB | 12 ooi L oùB I 16eil-oriB l17rò1ùpøLlBom.al
Z ,'t-'r"loiav cf. 2o2,34) æøcpo)'óøv LB | 16 t¿vè L .tuvl B I 21 èniyeuç
cf'
20oriôèvI-oùðè8126òuvdpevøI.tuvø¡.révçBlôq,lioør,{-<ir9el!Bl28flouXr5-
L xal B | 30 8¿ Ll
þ.2or,3ofúæflvetq LB I 26 ltcóv te xo'i ¡'r'eiov flttov ¡'r'ei(ov tpalçl zrc,uXútpør,6 L rrouXí¡tpelç B | Àlpfic L ìtlttt¿Ç: B
B oru. | 31-32 "i¡pÏv ' ' ' Ðuvd'¡r'et'r; Ll B om'

Ap. c. 6, 4 (suþrø þ 169,8 sq') | 25 Mich' Ap' Obiect' 8 Mich. ,A.p. Obiect. c. 6,4. (suþrø þ. t6g, r4-t7) | Ztr Uict'. Ap. Obiect.
6 Mich. Obiect.
c. 6, 4. (suþra þ. t69, t8 sg.)
c, 6, 4' (suþra þ. t6g, g-tr)
202 ANDRONICI CALLISTI DEFENSIO THEODORT GAZAE. 203

éd)'oq' rïv 8ì¡ xæi øritoì xai gpóv¡or,v ¡.ldÀrorø oûoøv &no8elxvuo.¿v. KaÀÀ¿xÀeî rE xcrrlyopoüvr¿ Xco-
i&.ou,.¡o. ori 1àp ü,v È9' 6t<¡ npoÐí1lorq æ)'r¡¡re)'í1¡'røolv
oùx &l''<ioavreÇ'coiÇ xp&rovç, 6oæep o,5 @eoòópou, éc 8ì tà ærlcà æepi töv arltõv Àé.¡,ovcoç, civ
ëor¿v å èætor¡¡,tr¡vúpero, ,ropt^¡pd't¡ø¡'r'ev ëfor åv toiq ooi6'
êvavcíc¿v êxeivç X<oxpáqe ¡lé¡.r,gecar, ¡lé¡.r,rf,,r,v, óç ¡.r,ì¡ rù arird. æepì, tõv ørlrô¡v
f¡¡retépotç cà çotaütoc è"¡xxray'î'læu tà 8'
Àéyovtu. oüço où ci6 flÀcrr<ovr,xi6 æóppoi glÀooogíøq êÀar1ver,6 xcrì tõrv Èxsívou
(r¡teiv xøl xætøyeì&v oou' or) yrìp f¡piv
ðvt t 5 xuxî't ç èræietç òo.¡¡-r,d,to-lv.
B 27" xæ'cù &xpípetøv ir¡-.t, &tte''pa oxe8òv
6tr æÛrQ' èv 1àp
'H¡,r,îv pèv oõv d,zroXpóvraç np6ç 1e tiv oì¡v É[r,v eípr¡r*,. repi coü (r¡tou-a
¡r.i¡ àraypd,gerv &v&yxr¡
yàp orJS' ëot¡v èv ooì töv xaì'öv orl ¡rÉvou 8là ppaXÉtov 'Apr,otocéÀel xo.i ¡e
Oeo8óp<p ouvr¡yopr¡xóol xøì d.goor,ro-
oÙ8è
xai toîç åv8pd,ol 8r,xaíor,ç oõor,. ¡røxpórepov òè d,æocelver,v æepi ror5tou Àóyov
g$óvoç 8è ¡.r.óvov xai ëptç rlg'ø$i ¡.r,évo16
oûx Q{$r¡¡rev 8eiv, &xpr,péorepov rò (z¡coú¡.r,evov ène\egy&.oøo$a¡ vüv ltd.?d.t.Çn-
L ll6væd,v$' olç ¿1x6ç oë te xaì' tor)ç oÏoq
10 10od,¡revor,, tøîç élooXepeorêpatç dpxeo$Évreç ègó8o16, riq oÌs tleioç o.coyæ(6-
àpr¡rù tò ,frrXápr,ou eipr¡cør" oÚco 8'
6 ¡revor,. cÌzrelí1p$rle yàp d,v nd,vt¡ xai oüx èzrr¡xoloú$¡oøq, ei pøÐr5cepov cõv
te xøl OeóòoPov Pæoxæviaç èotÛv,
xuvl8lov (r¡tr¡¡rárorv f¡tfct¡re$ø, éæei xai vüv e'íprltcrí rr,vø civ oÌ¡v úæeppáÀÀovrø 8fr,v.
óç æolld,xtq ë9$r¡v eiæóv, o'18' lvclvøoüv tré1el' xa$d'æep 8è ¡reÀr'røîov
xal 8løoæøpú[ar' pouló¡'r'evoq' o'1 àuv&¡revoç ,Í¡rø. 8è xøi i¡-r,ïv xep| re,åtÀÀa tioXóÀor,q oüol xai càq ètcr.ar*¡¡taç þco¡raioci
ùlaxtöv o,i ,,oú"tor, à![oct ¡lèv ,uo¡øürø èxelepy&"-
gé, go(o¡røveîq xaì iu"úrori xai rà to¡aüra ariroùç ðvopú,(orv, øùcòq òv toiq êrøipor,ç d,vø1rvóoxouor,v où þ{,8r,ov iv &xpr,péocspov rà
15 (eo.$ør,.
go[o¡.ravie xøì, dvaio$¡"oc *oì ¡.rr¡8èv ¡-r,18Éæote ¡,r.í1te 8p&oøq ¡.r.í1r' eipr¡xòç 15
tòv aútoü piov 'Apxeî òè 6¡r,r,16 xæl, røüta cò &Àr¡$é6 oe 8uòd,(ar xøi æEîoø¡ yvóvrø ocuròv
ú.¡réç, Àoytopð pèu o'là' é"to"'oüv, dæovolç 8è æøpà
æávco¿ a

å^¡ó¡revoç. 8' ðvræ tòv tc(Àalæ<¡pov xctì, tooør5t¡v-ri¡læ$iæv voooüvcæ ógeivøi t¡ roü túgou, xøi ooi ou¡rpouler5o¡,r.ev- oü yd,p oor, g$ovoü¡rev, óorcepB 28u
"o,oü'ou rou or'1fl xø$io$al, ¡lr¡8e¡'r'íø'v èæuocí1¡rr¡v tró^¡<ov êautÇr aùcòç roiç d,ÀÀor,ç
- ei6 'ItocÀiæv &gr,xóo'$au cì¡v ri.¡ø${v, æoÀÀà rfr oií1oeu Xøí,per,v
xøi 8éov f,uvcoo'$Évcø
ouvel8ócø, eMd: pi¡ åvcctnoÐuo&¡revov eiç tòv d,1övæ xa$eîvø1,
osto nøvær'ox! siæóvru, iv
ð¡erq zrepl, oøuroü, æúvra Eiàévcru vopí(cov, ¡148èv eiðóç, xøi æøpà
_^
oàópcp æapot- 20 20 ror)ç rfr8e gorrioøl oogoùç Xpóvov o'uX-vóv. oû yàp åv pporXeî 7,póvcp $r¡p&cør
xøì, puzrövtø roi6 Seøcøiq 9øví1oeo$ør' ¡réÀÀ
paLió¡-r,evov. 6ò' &vteær,àei[ar' 'rò röv ló'¡'<ov
tor' þuoòv òv rò åÀi¡$éq' èv pu$Q 1àp r"ørà Ar¡¡-r,óxpr,,rov xeîrar. có ce yù,p dì.¡Sà6 eío¡,
x eùlapr¡$eíç' éæfæoc' d,v ðX¡, &zralløyei6 rlq vüv d¡.r,ø$íø6, fi oe ouve¡ó¡.r.evov xa$úzrep
orix ë8er,oev, où8'eï pr.í1 tl riÀ).o, tdç ¡-r'u$olo'¡¡
å[oúIr¡q oúroq eixfr ¡.r.ú$ouq xøi gluæpiøq ouvelpov, t, xarøpoÀfr æupecoü Ì) Àéæpç òr,à æøvcòç ixoúo¡ coù oó¡.r,æ,uoq épö, xal llÀ{$covr,
11.,ø o,ù"i
pr.i lúX<oorv
"ì¡u ênr'ø¡òeú¡'r'otrø' oTóç c' ëo¡ d,¡-r,úver,v i) xøi'AplorotéÀel, iv poúÀer. xøì, otrq vüv xøÀeîq Qe),Àr,-L l17v
xo¿ì, tà ogöv ø'icöv ú9otpæd(ov,l xæl ïEr'ou¡'r'évqr
tòv 2õ 25 (o¡révou6, neioÐz¡ri p.ot, r6re oocpo.rátou6 ðpeîq. Ì)v ¡.r,èv oõv zrei$<o¡rev cà
28, r Touti ¡-,.àv oõv oo¿ æøp' è¡'toü rè'niyeqa' æepl co'5t<ov d'æotEc[o$o' èzrei
xøcà' ooíi vÜv oÛ ÀQorrÍ oor ou¡,r,pouÀe'5ovreç, ,ì 8i¡ xøi i¡.r,îv ør)roiç ouvepouÀer5oø¡.r,ev, eü àv
è¡lòv 'HpaxÀéø, {rærp ,iu",i.à1etv úæáot¡ç, d'v$oæÀlo$ivør'
cöv ëXor,. ì)v 8è ¡ri nei$o¡.rev, dÀl' ër¿ ouvo¿xeîv è$éI¡q cfr d¡,ra$íç xøl òoxeîv,
$é¡r,,q, *o"' &'l),r,t; r; otÛtòv 8¿xatótepov òv Xpio$ar tQ þ.oæd,r'qo
Àó1c'rv

oê re åpuvópevov Àó'¡ql øipeîv ixavóv' d,Àl' oûx eïval xalóç, ðrr¡ yelovòq ii8r¡ æÀeío rpuú.xovru, xaì rõv vüv i¡riv
*o) &'¡rn å¡rè xextrl¡i.évov oúp¡'r'øXov,
eipr¡¡révov d'vrllapéo$ør poúl¡ xai Àor,8og{oao$ør td,q oàç {¡.r.îv ¡,,.oX$r¡píaq
xäv uç oou xpelcr<ov &'ÀÀoq ürèp ooü zrpoéÀr¡tøt' 8r'ø¡'l&Xeo$ør"
30 æpoocpr,pó¡.r,evcç, 6oæep eico$øq, tôv ¡,r.èv Àor,8opr,õv, rÌ6 èpeiç, oú æd,vu ro¿
B zä "Iàr¡r.u 8L oo, xcrì,
tòv êní 30
Àóyov æor,r¡oó¡re$a, ori ¡r&ÀÀov ì) æopvr,àícov æpoTorø¡lévolv Àor,òopou¡rév<ov re
æpötov ¡.r.èv oüv oe èxeîvo xøi
xøi dgoo'r,óoo¿o$a¿ xc¿$
fIlí1.$c,rvr,
xøì td. oixeîæ f¡¡rîv zcpoocprpo¡.r.évcov ðveí8r1. æpòç òè ràç d'vcr,l{{,,erq, ìiv rr,
Àó1ou gøvõorv i¡,liv ülr.ov ëye,.v xøì, ¡.r,| tdvr¡ æøí8r,rv d.$úp¡.r.øor,v ãrolv 6pr,olcru,
xcttøPatróv'cø tò oòv ¡,r.éPoç' xai ei
&æoxpuvoú¡.r,e$ø dxprpÉorepov cò æepi ro,lrou èrcelepya(i¡tevor,, @so8ópq re
xø$úæep tlvâ æørPaÀoiæv, ixuvd'ç
fIÀárcovr, lé1.u rí.$"o.$ør,, coùvøvtiov vüv 6ptc, ì coîq èxeívcp
tr,Se¡-r,évouç 3ó 35 rQ oogQ xøi i¡.r,îv aricoîç d,¡rúvovceç. try,vüv òà xai ¡aõra. &n6yp'r,.
L 117æpooixe, noæiçOeo8óp<p ¡-r'e¡19ó¡revoçtù øÜtà æepi tõv ctr)cöv Àéyovtu'
2 L @eóDorpov B | 4 gLìooogiaçL cogt,aç B | 5 xaxõç L xelöq B
@eoÐópc,u
cr,ftòq o,i¡éæ o¡a-rù. aûcà'æe pì, cöv aùtârv Àé1cov, óq ðvtoq &.pe.''i¡e ¡.r.èv corStou, I

8 Ll B orn. | 12 riref.í1g8¡6 B cîzreleí9$16 L I 14 èrre(sp1ú(eo$ør Ll B sic


d.noceiverv
xaxLaç 8' ðxeivou. flldtov àà gpovr'¡r'<or&'rov ¡¿ &v8pòq
tò æp&1¡læ toüro oolr. eï èneÇ=g"y&cucÐal | 20 ou7,vóv L ouXpóv B | 22 E/-n LB
vo¡-r,í(er,, xøi tiv oùpøviøv xlv¡or'v tQ xøcù rà
ørltà &ei 9épeo$ar' æepì' voüv

I6"-'oÚcc¡B|3{xatapT(øtLèxo.lup.L|aun|12¡leÀttaiovLpelt,ttøÏovBI
18 a scriþsì Euuo:$éu"o LB | 27 xec' rll)'tov re Ll B om' te | 33 xatapr-
Euvoo'$évc
ì.óvcø L cofr' e, xøtøPøllóvtct B
10 cf' PIat. Theaet' r95a'
THEODORI GA.ZAE ANTIRRHETICON 205

Untersuchung auf die aufgeworfeneFrage ein. Br war sich selber bewußt,


daß er es genau nehme, und beugte gegen die etwa aufkommende
Meinung, daß er sich in Kleinlichkeiten verliere, mit den Worten vor:
rlòiÀov oõv, 6rl nÀ¡¡r¡,r.éÀ1¡,r.ø oü$èv èv toî6 rpopÀí.¡¡-,.æor ro'3rorq úrcd,pXer,, ei
THEODORT GAZAE Vú ¡q æ).r¡¡.r.peleîv Àéyor, rò pì
oXóÀrø ypágsr,v xøi è[¡y{¡.løtø, cïÀÀrì
ANTIRRHETICON. ).óyou grÀooógou Xapøxripr Xpio$øu.<r Trotz aller Meinungsverschiedenheit
führte Gazes seine Auseinandersetzung mit Argyropulos, im Gegensatz
zur polternden Humanisteninvektive auf rein wissenschaftlichem Boden.
DasAntirrheticondesTheodorosGazes,eineErörterungüber
sinne, ent- Daß beide von altersher miteinander sehr befreundet waren, erfahren
die abstrakten Begriffe (rà ei8r1 xcoprorá) im aristotelischen
stammt einer gelehrten Fehde, die von einer Äußerung Bessarions
wir aus einem Briefe Gazes' an Fr. Filelfo aus seiner Zeit za Ferrara
(t++Z-So):
über die platonìschen fdeen ihren Ausgang genommen hatte'-Ressariort læapòv àè xøì. é i¡récepoq'Icodvvr¡ç é'Ap.¡upónouÀoç, æd,Àør, ¡.r,èv
hatte in seinem In Calumniatorem Platonis die Frage aufgeworfen: òv tQ &pXleper,', vüv àè eriepyerorl¡.r.evoç xai tr,¡ró¡.r,evoq ¡.r,eyaÀonperröç.<2
.¡vópr,¡-r,oç

æótepov Die Abfassungszeit der Schrift ist in die Zeit von 469-72 zu verlegen,
reT r¿vø Xroptocù eÌoiv ei8r¡ i æávc¡ dXópr'ctø, xa-ì' 1i X.lPL6r&.,'
Andieser Äußerung da erst seit 1469 Bessarions ln Calumniatorem Platonis im lateinischen
xc¿$' aútà úgeocõrtø i èu 'l,rL*i6 *"í'u"un åær'voiør6'<'1
übte Johannes Argyropulos Kritik' Da ihm nur die lateinische Druck dem Johannes Argyropulos zur Verfügung gestanden hat,
Üb.r.ätro.rg ,o, V"rfig""g stand, versuchte er es mit einer Rück- Über das Antir¡heticon hat L. Stein die Angabe gemacht: Gazes habe eine
eiàr¡ åoci xex<'rpro¡-r,óvø i Andeutung in Bessarions De natura et arte arrfgegriffen und in dieser Schrift ,,die
übersetzun{ ins Griechìsche: rræótepóv tr,væ Einseitigkeiten Gemistos Plethons, der ad ¡naiorem Platonis gloriam eine Ve¡kleine-
ú9éoc4xev i
zcpópoouç &yriprorn, xc(i ei xeXopr'o¡'r'évø, æótepov xa$'-c¿útù rung und Herabr.l'ürdigung des Stagiriten vorgenommen hatte, in eine etrvas scharfe,
eu frutépnre èrrruoíucrq xeira¿.( Diesen Tatbestand erfahren
wir durch vielleicht allzuscharfe Beleuchtung gerückt".3 Die Ve¡anlassung durch De natu¡a
Gazes, àr, ,o Beginn seiner Gegenschrift auf die Unzulänglichkeit et arte und die Annahme, daß das Antir¡heticon sich gegen Plethon richtete, hat
sich er-
der von Argyropulos angewandten Methode und die daraus schon A. Ge¡cke als unrichtig gekennzeichnet.a l)ie Seichtheit und Hinfälligkeit
gebenden Má"g"I aufmerksam machte'z Daß Argyropulos jener Kritiker des weiteren Urteils ergibt sich für jeden, der nur in etwa auf den Inhalt der Schrift
mit den früheren Auseinandersetzungen
ivar, wird von Gazes nicht gesagt, ergibt sich aber aus dem Brief
Theodors eingeht. Zudem steht das Anti¡rheticon
übel den aristotelischen Substanzbegriff in gar keinem Zusammenhang. Plethon wird
Bessarions, den dieser ah Bãgleitschreiben zu Gazes' Antirrhetikon überhaupt nicht genannt. Ebensorvenig findet sich in Gazes' Abhandlung De sub-
demGräzistenzuFlorenzr,,g"h"tließ,wobeierihnbat"dieSchrift stantia eine Bezugnahme auf das Antir¡heticon,6 das viel später anzusetzen ist.
,,ohne Zank unrl Galle zu lesen und zu
beantwotten' wenn er es für Die vorliegende Erstausgabe von Gazes'Antirrheticon beruht auf
gemachten
lOtig n"tt".,,B Der Brief Bessarions ist in dem unten namhaft folgenden Handschriften :

Codãx Laurentianus dem Antirrheticon nachträglich vorangesetzt'


a) Florenz, Bibl. Med.-Laur. Plut. 55, Cod. gr. 13 (: L).
Argyropulos'schrift,eineweitereAbhandlungzurVerteidigung
jetzt noch b) Rom, Cod. Vat. gr. 1393 (: B).
Platonslwahrscheinlich gegen Georgios Trapezuntios' ist bis c) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. D rr8 inf. (: ¡¡.
Bessa-
nicht wiedergefunden *ot¿"tt. seine Sondermeinung gegenüber d) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. R rrr sup. (: R).
rionhatteArgyr.opulosineinerumfangreichenEinleitungdargelegt, e) Maiiand, Bibl. Ambr. Cod. gr. P rrg sup. (: P).
dieinihrenhauptsächlicirenStellenindenvonGazesaufgenommenen
zu
L (Cod. chart. 22,5 X a7 cm, zB fol, XV saec. ex.) enthält nur
Auszügen vorliegt. Das ergibt sich aus Bessarions Begleitschreiben Gazes' Antirrheticon mit dem oben genannten Brief Bessarions an
Gazesl Antirrheticon: >'Avéyuol¡-,'eu 'i æpòq tâ' åv
æpo.or'¡líor'6 ti6 úæèp
Äußerung Gazes' Johannes Argyropulos (fol. ru). Die durchweg sehr sorgfältige Schrift
flÀór<ovo6 åæoÀo'¡iøq èu,ocá¡,evåç 1éypa9øq'( Nach einer ist die des ausgehenden 15. Jahrhunderts. Zuweilen hat eine zweite
øri$évtla) scheint dieses Prooemium
(xøi èv ¿filo,c tQ f¡perÉpcp êr¿oréÀlo¡v Hand (L2) am Rande Verbesserungen von Versehen des ersten Schrei-
ìn die Form eines Briefes an Bessarion eingekleidet gewesen zu sein,ó bers nachgetragen. Die Handschrift, die älteste der oben genannten,
Gazes ging in seinem Antirrheticon' das wohl als
die bedeu-
in dürfte nicht zu weit von der Entstehungszeit des .A.ntirrheticons
tendste Sctrritt dieses Aristotelikers zu erachten ist' tiefgründiger
abzurücken sein.
2 Theod'Ant' c' z (|nltø þ'2o7)'
r Ress. InPlat' I r, r (ed, þ.2,15-r7).
Cal. 1 Thecd. 2 Bei
3 Bessarions Briefe n' 63. a Theod. Ant. c. 58 (inlrø p' zz5' t3)'
Anl c,26. Xn. ltaltrpóç,'AplupoæouÀeia. S. 3rr, ro-tz.
Vgl. unten Briefe. a Archiv l. Gesch. d. Phil. II (Berlin rB89) 45r. a A. Gercke,
6 ArgYroPulos'Reden, Abhandlungen und Briefe bei !nup' fI' Â'c¿t¡æPó6, 5 Archiv II
Theodoros Gazes. 38, 45, n, 3. 453 n. 62.
'Apyuponouleîc.'Ev'A'$Í¡vcr'ç ¡9ro
206 THEODOR1 GAZAE ANTIRRHETICON.

B (Cod. chart. 3r X 2r cm, r33 fol' XV saec' ex') enthält nebert


Texten das Antirrheticon auf fol. ro-33. Die Schrift ist
"nderen
sorgfältig, ähnlich der in L. Zuweilen hat rlie erste Hand Berichtigungen
als L
am-Ranáe nachgetragen. Zeitlich wird B wohl nicht viel später
anzusetzen sein. @eoôógou roõ fcrÇ{ L3
D (Cod.chart., 164fol., Lol.t-tzz und fol' 16r-164: 34'5 X 23'2cm' Bl0
DI
rol.:rz3-;16o: zB3x iB cm, fol. 16r-164: 34,5 x 23,2 cm, XVI saec') 'Avappr¡trxóv.
R 167
enthält das Antirrheticon auf fol. t-z}. Sonst bietet der sammel-
band Schriften tsessarions, Gazes' und andere zeitgenössische Texte, Eipr¡.rar 'B¡ooøpic^rvu rQ æatpuci,pX¡ èv toî6 úæèp IlÀ<Írovoç Àó1or,6, éç 1.
auch Briefe (vgl. oben s. r5z. I5B {.). Die Schrift des Antirrheticons èÀæíoe¿e pr,èv ðiÀÀø 'ue töv oæou8øuotépoiv $eop¡¡,ud,t<ov êvteú{eo$øl èv tQ
ist sorgfäItig in dünnen Strichen ausgeführt' b roü d,vctÀé1ovcoç flÀd,c<ovr. pr,pÀlqo xøi nepi ei8öv, e i ëvræ Xoplorù | æávq
R (Cod. chart., 35,3 X 23,5 cm, 36r fol' XVI - XVII saec') ist &y6pr,oru, xai ei Xtoprord.., n(.napov xø$' øútà, úgeotõtæ i xei¡leva êv êæ¿-
ein Sammelband, dei die verschiedensten Stoffe lateinisch, griechisch volør,ç' ¡.r,r¡Sèv 8è eúpor, toroüto, cÌÀÀrÌ, Àor,8opíaq ¡eóvov xøi oxó¡.r.¡,ta,a. ouy-
und italienisch enthält, von ganz verschiedenen Händen unrl zu ver- ^¡é,ypanrat 8è,rctüta'EÀÀdv<,rv te xaì'Pco¡laí<ov govfr. ri.Àfui cà ¡.r,èvT fr 'P<o¡.r,cíotv
schiedener Zeit geschrieben. Die Abschrift des Antirrheticons
ist nach cà 8è 'EÀÀ{v<,rv oÜæ<¡. ò¿ò xai töv ðv'uuy¡øvóvccov
ouyyeTpcrl¿¡.¿éva ðxòé8orctr, Ðí1,
dem Schriftcharakter bedeutend jünger als L und B' t0 tfl oulypøg.ì, olç il8lov åÀllvroci rcepi câ¡v ê,v aÛtfr Àeyo¡-r.évorv 8r,ø),éyeo$4r,,
P (Cod. chart., 27 X 20 cm, 36 fol' XVI-XVII saec') enthält das &ÀÀou &ìÀo16 perøgpá(ovceç XpövTør tQ Àóyq, óç ëruXov Exao¡ou ìóyorv
Antirrheticon und Briefe von Gazes. Die Schrift der Briefe ist älter; þ<o¡rcrixöv te rai åÀìr¡vr,xöv ègtretpiaç ë,yovreç.
die des Antirrheticons zeigt neueren Charakter' Kai 8ì¡ oüv rrq oûx èæøtvõv , ótç ëovxe, cò æe pì, eiàõv oÚt<o þr¡Sèv êær,lø¡r- t.
Der Text wird in seiner Güte durch die Handschriften zur Genüge púvetar coü Àóyou "¡pd,gc,rv åÀ).r¡vtoci xai ¡.r.ecøpáÀÀ<ov oúc<ool, tò þcu¡røïxòv
gewährleistet. Die Handschriften weisen unter sich unterschiede auf, lb ypd¡r¡rø' læócepóv tlvø ei8¡ èoT ì xeXcopr,o¡r,évø i) æpópoou6 &Xóptota, xø[ ei
áie erkennen lassen, daß alle auf verschiedene, aber doch verwandte xeXcopr,o¡,r.évø, æócepov xa$' arltù, úgéoc¡xev | êv àeutépøu6 ðælvoíær,qxeitøu.<
Vorlagen zurückgehen. L bietet mit wenigen Ausnahmen gegenüber ei òè ò| xøÀõç oÜtco 8iÀov, æÀì¡v 6tu tòv ørltòv åp¡,r,r¡véø te eïvø¿ toii
ì pÍ,
den anderen bessere I-esarten. Er scheint dem Archetyp am nächsten Àó1ou xøi êvocvtíov ¡.,,i æúvu rt eTv,x¿ æpooflxov, 8il,ov' eixò6 1àp æpòç tò
zu stehen. Mit L stimmt am meisten von allen übrigen Handschriften aútQ Àuor,reÀoüv tòv d,vtr,Àéyovcø åp¡.r,¡veüoal, eí ye èpí(elv æpof pr¡car,. ë8e r, 1, 3"
B überein. Doch enthält B auch verschlechterungen, in denen er viel- 20 8' ,itpø ròv Ërcrur¡.r.övtø þo¡.1øixQ ypd,¡,u¡.r.øtt xøi þo¡rocïoci æo¿eîo$c¿¿ rù'c &v*
It!"
fach mit dem späteren D übereinstimmt. Ebenso finden sich bei B Aus- À!tþer,ç, rillù pì¡ ¡rerapd,lÀovtø Xplo$øu òvó¡røorv oÛ æøvre).öç o,ltoie '
fi
"oie
lassungen, die ãuch D aufweist. B und D haben demnach verwandte d8r5vøtov 1àp xøi tQ xúlÀuotø æd,vtcov åp¡.r.r¡veúelv ëXovcu 8r,' &xptþe|aç {,xuo'cæ
vorlagen benutzt. Anclererseits bietet D einige Male einen besseren eiç åtépctv ¡lecøpáÀÀerv gt^rviv xøi æøvcelõq tò ciq or¡3ao|aç guÀátrerv I8iov.
Text áls B, und zwar in übereinstimrnung mit L. Seine Vorlage stand èttrcxenrê,ov 8è Ðù¡ xæi æepi tövei xølöç é &vrr,Àéy<'lv èæutt¡rfr ce
&vT r,).{{.,etov,
demnach L näher als die des B. In einigen Fällen, wo D und der sonst 25xai ÐcalrÇ. òeî 1àp ¡rr¡$èv riæepuoxénrøç d,æogøiveo$ør, æepi oÛ8evòq pIò'R, 167"
Zu-
so fehlerhafte R eine bessere Lesart als L bieten, mag es sich um d(r,oüv &lt<i1taræ &Àoyø, &lÀà æpörov løpóvraç airLaçxæi r5æo$éoer,6 eùló1ouç,
fälligkeiten oder um selbstberichtigungen der späteren Abschreiber ë¡cetru oulloyi(eo$ø¿ xai &æoòe¿xvúe¿v, 8r,ótr, xøtrõç ì t Í' Xpù ð' Iooq riv
handeln. oxérlr.v æor,{oøo$ar, 8reÀo¡,r.évou6 òr,Xfr, êv ¡,r.èv tú æore oi èv coîç æpop}'{¡laor,
Auffallend. istin R eine größere umstellung. Auf fol' t7o v. findet to'5rouq 6por, xø$' atitoù6 $ecopo'3¡.r,evot o¡¡.r.øívouot xaì, 6ær,lç ëXouol rpòç
sich ein viel späterer Kontext vom umfang etwa einer Seite. Es legt B0 &Àlí1Àouç, êv 8è &g' !q 8ì¡ or¡¡,r.aoiac. xø.i &pXiq æpopaÀtró¡,tevct ræi'tæ :.iva ë¡er'
sich die Annahme nahe, daß R von losen Blättern abgeschrieben hat 8¿&vo¿d.v "ce xul.'c&1,.v' elræ ei xotì.öç galvouro eipr¡¡.r,évø, èzc¿Àüoat co'5q Èvav-
und daß unter diesen eine Unordnung eingetreten war, die der Schreiber T iouç ).ó"¡,ouq, èXó¡revóv èo1¿ xai rt xaì. èler&'oa;.' oü 1àp oi ¡.r.èv röv &trlov
nicht beachtet hat, Diese umstellung verrät aber auch die Herkunft
von P, der sowohl die gleiche unordnung wie die Textgestalt von R 15--16 læpópoouç...xeXcopro¡révq.Rom, l19æpofip¡tøulæpoeipt¡rwRl29öro:çl
junge
übernommen hat. Für die Ausgabe des Textes kommt der ganz ðnc,¡ R | 30 t[voc LB tr,vù DR | 31 èntlüoør] ènuhloøç D
P nicht in Frage.
1 cf. Bessarionis In Cal. Plat. I r. | 15 lonannes Argyropulos
208 THEODORI GAZAÉ ANTIRRHETICON. 209

orritol 8è d,verJ$uvo¿ rulxd¿vouor,v ðvceç. 6por, 8' èv tor5rouç, el tæÀõ6


úæer1$uvou, E¿ Bè 8ù Xcopr,oròv tò ¡.rèv d,æÀöq, rò 8é zcoq, xæi Xcopr,otòv 8¡Àovóo xutà.6,

åp¡rr¡veúououv oi tc¿üro¿ ¡reræpdÀlovceç, f¡¡-r,iv X<opr'otóv, dXópr'ocov,


í9eor1x6ç' xo¿vòv Àé',¡,or,c' d,v èæi rQ riæÀõç te xu.i Tccoq XCùpto.TQ, xai ëora¿ tò
¡<opr,otòv
eÏÐoq, èæívor,æ, ëvra, æ&vr¡¡, à¿rcóv. ei yàp xaì X<opr,ocóv æoç æøpà tò åæÀö6 Xoprotóv, cò Xopr,otòv d,pø
3. "Eo¿xe ¡,r.èv oõv tò X<oprotòv oÛ ¡'r'ovøXöq Àé^¡eo$ar, d¡'¡'à tò g'èv ci'æÀõç' òr,Xõq. àiÀov àè eípr¡rar, .¡rÌp ðv p cic Auorx!ç &xpoáoeroç rï8e. ,>i ¡¿opçì
tò 8é æ<oç' xcr'i toü riælöç cò ¡'r'èv doó¡'r'øtov, cò òè oö¡'r'æ' Àéy<'i I' riæÀõç 5 5xøi f¡ gúor,ç 8r,Xöq ì'êyerar,. xøi 1ìp f¡ otépr'¡orç eï8óq æóq åor¿.< xæì, XplrarR l68v
ÚÀr¡ç cÇr eTvøi ts xcr'ù cÇl lóy<p' æepi
lcoplotòv &oóy,a,tov tò xôprotòv t!ç
òè'Apr,orotéÀr¡c rñ roü Xoploroü xlí1oeu xøcd, xorvóv, ¡rr¡$èv tõv 8r,oplorr,xõv
o-ü êv a rie guorx!ç &xgoú.oaoç, 6er æepi ri6 xatà tò eÏòoç &pxÌc, npoocr,$el6 ènì toü X<,.rpr,ocoü cQ Àóycp ¡-r.óvov. eípr¡cøl 1àp èv tQ e töv
¡,r,etâ,
"ilp¡"o, rù. gvam&., 6rr, uou¡.r,pøívE¿ xøcà òúo cpóæouq riv oùoíøv léyeo$ør,. rò .$'
æóteoov uiø ì æoÀÀa
L4.,épYov Ê6Tü òroPtoc¿r. r5æoxeí¡.r.evov ëoyæ,tov, xæi ô
¡lr¡xét¡ xøt' d.ÀÀou ),êyeru.t, xøi ò d,v ,ró8e t¿ òv
D2
eipr¡tar, yàp èv 10 19 xcri Xopr,oròv fi<. xo¿i loriòèv röv &Àlov X<opuo,róv è,s.cr,, gyai, æøpù civ orioíøv<,
f1i "o8i. ev cÇr a ti6 guorxiç &xpod'.oeoç. xøi >rfr oûoíø æpórep a, gr¡o[v, 6oa
g$opá èort, xæ1, Xopr,otòv d
¡.róvov xoti Xcupr,(ó¡.r,evø
rÇr eivar, úæeppd,),Àer, cQ Àóy<p 8è 6oc¡v o[ Àó1or, åx töv Àóy<,rv<, åv ¡r töv
X.p,oròu 8ó æ(¡)ç tò Xcopuoeòv tfl6 {iÀr¡ç tQ
Àó1rp xa'i &'?ct.''pêoeu xc¿i si8e¿'
layq, f.riu óq tò guorxòv eISoç. el[p1'to:'' 1ìp åv S töv pretù cà pvo''xd.'' 6t ¡,r,ecà tà guau&^ rixcri 6À<oç &,ga, gqoiv, óç Xorpr,orà
.cà. rpæy¡t"aror tiç {iÀr¡ç,

rré'Àó1o6 xøi f¡ ¡.r,opgí1, ô ró8e tr ôv cQ Àó1qr Xopr'otév èot¿v<'ri9ør'péoer 8é' oúceo xai rù æepi tòv voüv{r, ðv tpít<¡ cöv æepi tluXlq æúÀuv. ei cò eïvø¿ xøl

óç é '$eopei, æepi oü elpr¡tøl êv tpicqr töv æepi {uX!ç' 6tr'


¡,r,4$r¡¡.tatr,xòç
15 15 tò òv c4¡røíver, tò ¡.r,èv 8uvd,¡.r,er þr¡tóv, rò Ðè êvteÀeXeiç. épõv re y&p eïvaí

,o,7r&. èc", *ø[ lcà d9ør,péoel Àeyó¡reva<t, ei8e¿ 8è 16oø cöv aio$r¡cöv É[euç gøptev xøl tò Ðuvd¡.rer þ1röç ôpöv xøi rò ðvceÀeXe iç. é¡.r,oíoq 8è xøì, èæi rõv D 3
R, 16g xøi rá$¡<r, fi vor¡rà xori aio$r¡t¿ 8í1æou. eipr¡,rar ^¡àp èv Seucépqr cõv
zrepi &Àlov, óq eIp¡cør ðv cQ e röv ¡.r,erà rà gvor,xú, ò!Àov 6rr, xøi rò X<,rpro,ròv L 5
{uxÌe, 6r¿ rxa$óÀou øioÐr¡oiç èorr rò Sexr¿xòv tõv
i aiosr¡tõv ei8öv dveu &¡rglppr¡tov. xøi dóoæep ép&v gø¡.rev xøi çò òuvd¡.r.er épöv xøi 'cò èvreÀeXeíç
uitlc, oÏov xr¡pòçtoü SaxtuÀiou &veu toü or,àí1pou xal coü xpuooü 8éxecør. épöv, o{ito xøl Xcopr,oròv eTvæi gøpev ró re êv,reÀeXeíç ¡opr,ocòv xøi cò 8uv&¡,r.el
"if
tò o¡¡.r,eiov <r 20 20 X<,lpuotóv.

4. Merølø¡,lpávcov à' ëo$' 6're roiivo¡,r.ø 'Aptotorélr¡ ç 7pî¡ræt' xøi èæi coÛ "Er¿ ei ¡ri Xr,rpr,otù &pgr,ppípo6 tù, guor,xù, e'lò¡, nõiq ó rcpöroç $e<,lpí1oeu 6.
cQ ).óyqr Xorproroü, xø$d,æep ðv tfrq p guorx!ç &xpod'oe<o6' lcòv guouxòv nepl aritöv; orl yrìp f¡ &y6pr.oru. oùà' fi lorpr,orú. rli,ç $eopeî, ålÀ' fi X<oproú.8 L2
8ai ei8évør,, g4oi, tò eIàoç xø[ tò tí ðotr<, rl¡réXpu toü, tlvoç ëvexæ, xøl æepl ei 8ì¡ crì Xoprocâ, ¡.r,èv eí8er,, êv til,"¡¡ òè é æpöcoq fi y,<opr,orâ' Seopeî, Xoprotd,
¡uïra & èocr, xcopr,or& ¡lèv eï8er,, èv úÀ¡ òé<r. ior¡c 8è xo¿i xat& xo¿vòv xêal'r¡tæt d,v etr¡ å¡.r,gippr¡ra. xui toüro 8r1Àoî rò þ¡Sèv èv p,ciq &xpoú.oeaç oiov. ræö6
tõ 6pqr, 6ç apa ¡.r,r¡$èv 8r,a9épov, elte Àóyq eìlte eiàer X(ùpr'oeòv ÀÉ1er' rr"q'25 25 8' cò X<opr,ocòv xuI "ci Larr", gr,Àooogíøq tiç æpótr¡e < èarí, xai rò 'Apepóou .
ëXer,

Xr.prlíxtoq 8è xctl è\ &.qaqêoe¡0/q X<opr,otòv eivør' eò åv tfr {''uXfl &{roi léyc'rv' 6t¿ o,lx åv fiv tQ zpótç rp.rlooógcp $eopeîv æepi rie röv gr5oer, e i8öv i8r,ó,rr¡roç,
6t¿ o[ æoÀ].oì xacd. tò xor,vòv vooüo¿ cò èv xæcù, ¡,r,époq, èl &.?æqêoe¡oç
toîq ei pì¡ tQ guor,xQ 8ì¡ &æoòe8er,y¡.r,óvov úæip¡e 8là xlv{oeoç rò røür' eTvar.
ariroü {jtlì¡v tiv xouvócr¡tø Àø¡rpúvovteç. 'A¡'r'¡'r'óvr'oq 8è é 'Ep¡'r'eiou xøt ¿tvæ- où Àé^¡<o 8'6c¿ cò Xopr,ocóv, oir é æpöcóc, èat $ecopr¡rr,xóç, åoti пctóv'
¡,,.d,(er X<oprocà lóyer tà yévr¡ xøi tà ei8r¡, oaepöç te cfr toü Xopr'otoü xlí1oer &¡,1' 6t¿ o'lx â,v úæipxev Èxeivcp tò oïxeîov $ecop¡cóv, ei pì¡ xopr,ocà d¡.r,gíppr¡tcc

Xpópt*c' cà toløüT a, qt¡oL, or.irp'&'cc'rv ¡'r'èv Xc'rprocd''(Qov


oriSè 1àp èv oópøru 30 30flv tà guor,xâ, oí81, einep pì¡ ¡róvov coü ciælõ6 Xorproroü, ciÀlà xøi toü nroç R, 169
ügéo"¡r.u, dll' èv QuXfr. xøi æáìrv' >xøtr¡yopeîtar, tò xøl xottà xuvòç 1<opuoroü, fi Xc'4:oróv, êori $ecop¡clxóq.
L4yxci.i xæc& &v$póæou xø[ xøc&' [ææou. xæi, ëyer ¡.1èv xæi èv cor5rolq úæóoroto¡v. Xuvreiveu ùè npòç ,uoüro xo(i 6æe p ðv àeurépc,o töv æe pi üuXiq eípïræL' 7.
D2axq.i, orioíæv ¡révtor, i8íøv ëXel c¿rlcò xø$'øútò vooú¡revov.<t flopqrlploq 8è toü 6tr, rlrcÀeova7öç roü (!v lelo¡révou, xä,v 8v t¿ çorjr<ov úæágX¡ póvov, (iv øriró
B llvou¡.r.pep7x6roq cò ¡.r.èv Xorpr,otòv eivøi 9r¡or. cQ åzcoliveo$ør, Xopiq 9$op&q go(pev, ofov voüç, øIo$r¡or,ç, x.ivr¡or,ç xæi o,r&.atç i7 xarù. róæov, ë,.er. xlv1otç
toü úæoxe¡¡.révou, tò 8è tQ èæuvoeio$ø¿. &Àlor 8è &vtuÀí1,fer, 9øoì t& øio$r¡rù a5 36í¡xæù. tpogi¡v xøi g$íor,v xøi aii(qorv<. xaírot, (iv rinÀöq xøi xupicoq åociv
röv ei8â¡v y.j/prcrd,, 'Icafu.otöv ò'oi 9r,lóoo9or óç tãrv üuXìc èveplerõv "ic
dvtuxel¡.r,evø. X<opr,otd, go(õrv. 6 xocvóvl xo¿võv R I 7 ló1<p L2 ød,d. 'in margine | 9 ëoXørovl ëxøocov R
",ô, I

L R dvcerhltler. B D
28 orl L suþrø rasura | 35 rpogi¡vl tpogi R I g$íouv xa| o.ttl'r¿ow codd. g$tar,ç xal
g noìÀøíl no),Àd R | 28 &vu,¿.,ltle,, L B D &va pøl R | 35 cÌvcrlí1,leu
abÇ1or4 Behher

7 cf. Arist. Phys. ø 'J. rg7a. | 10 Arist. Metaphys' n t' to42a' 30


sq' | 14 A¡ist'
t. sq. Arist. De Anima y 8. sq' | 18 Arist De 4 Arist. p r. r93b, 19 sq. | 8 Arist. Metaph. ù 8. ror7b, 4-25.
Phys.
Metaphys. q ro42a, z8 | 15 432a,5
10 Af z, r85a,3r sq. | 11 Arist. Metaph. lr 2. ioTTl¡, z-3. | 13 Ari.t.
ist. Phys.
1

Anima p 12.424a, r7-2o l 22 erist. Phys. p z' rg4b, ro' | 26 cf' Simplic De
ø
l)e Anima I 4. 4zgb, zr sq, | 17 cf. Arist. Metaph. e r. ro25 sq. I 24 Arist. Phys.
Anima (ed. Høyd'uch) þ' 276 sqq. I aO "i Ammon' Isag' (ed' Busse) tr'25-rz'tr' I
p z. rg4b, 4. | 26 Ave¡roës | 33 a.ist. De Anima þ z. 4t3a, 22-25.
31 Ammon. Isag. 27,27-28,r. | 33 cf. Porphyr' Isag' (ed" Busse) tz'24-26'
Mohler, Ka¡dinal Sessarion, lIL U
-
THEODORI GAZAF' ANTIRRHETICON
2TO 217
ii8r¡ Àéyerø' tóòe tr,
D 3" i povù t¡q rpó'tîq pe$é[e<,rç oùv cQ $tppð t!ç $peætuxic üuxiq'
ô6 etpr¡tøu Àoyr,xòv 8è cò xcrcâ. æÀe¡óvc¡v xøi òr,agepóvccov rQ dpr,$¡rQ
xøì èv Éxcr1l 8è töv 6tr, r>f¡ èv rQ ci èort xu.crlyopor5¡.r,evov, eíæep èoti òi xøi flop-
èv'tQ æegi (.ìq toæ¿xöv elpr¡cau, ¡..óvov eiòoq. xa$, d,
""i,$avd,rou. (ðotç'
(<,lì¡ où xo$' Èv eISoç Soxei léyeo$ør, &ÀÀ' åtépoc ¡'r'èv toîç
êtépæ 8è gupi<p 8rópr,otcrr,.

toî6 guroiç<'.
Xu¡-lpcríver, ò'
coîç æepi ei8ouq ozeæro¡.lévolç xui nepi" coü xø$óÀou 12.
&pæ

fl èv Ú)'X' xøi taúc¡ 8ì¡ tòv guorxòv


5 rr ),éyerv èl
ðwayxr¡ç. rò yàp øücò óq ¡rèv eTSoç, ó6 òè xcr$óÀou èoti. cò
-L 5u "Åvóp,o"ou àè riæÀãiq 9a¡'lev tò èv Úl¡,
b
9' ¡.r.èv D 4v
oüv $eîov eïòo6 xø$ó).ou Èotiv, 6ç xæi'Apepó¡ "Apøpr, Soxei töv 'Apcoro-
,r"pi ¿fóp,o.o eTvcr¿ 8uà rò roü èv ú).1¡ xai roü ¡uvætoü xuveîo$a¿ $e.þr¡cr,xòv
ã-.[ xaì, ¡ai¡a fi xex<oplo¡lévø é æpôcoç 9uÀóoo9oq Secopeî' xa'$d.nep téÀouç úno¡.r,vr¡¡.r,crcr,ocõv cQ yvr¡or,<otd,ccp, fl râ, èv úi¡ xatd, rca$¡rr,xiv 8úvø¡,rrv
xøi èv æpóctp töv zrapl rl''ui!q eïpr¡cøt' &vtí$eor'q Sè Sì¡ tQ riælöç xopr'oc{r
"Trot'r, eí8r¡ æepr,éXer, àuvd,¡-r,et ri¡ xa,c' Èvépyer,*v. cò àè guor,xò, óc t èv coiç æoÀÀoi6

B 12' 8r,xöç. Éva ¡rèv rpónov rupò6 tò d,æÀöq &Xópr,otov, Éva 8è rcpòq
tò xoptotóv xai æpóe¡ orloíø. tò Ðè Àoyuxòv ó6 tò ò &,v xøcd, ruvr6ç re
8r,í1xouoø gúo'r,ç

,o"à tò o'1"ó, &ll'fi ¡lèv Xcopr'otòv æpòç tò.&xóplocov' fi òè10 10 úæd,pXor, xø$' aúcó, óç e'íp.qrær. èv npórç tiq d,æoðer,xrrxiç. 8rò òì¡ xøi
xøì,
æ<,rç'oû ¡lévcol
cò ¡.rèv eIvar, æpò röv æoÀ),â¡v Àéyotør,' rò 8è èv roîq noÀÀoiç, cò 8è pecà rà
xa$'o:úTòùgeotòçæpòqcòðv'itÀÀcpú9eotóq'àoxeî8èxøìtòr5geotòqÀé-
æo),1à xai úorepoyevèç civri$eoíq re tQ æpò râiv norröv æpòq cò
yeosar, òuXõç' otou ¿i¡'ae ¡e xæL zcc'lç' <inÀöq pèv tò xo¿S'
aútò ú9eotóq' ¡.¿ecà tà L 6u
no),Àâ. xai rlotepolevéç. 7,r,ipr,ocoü y&p åxørépou ðvroç, rò
æòç 3è ð, ðtrL.,, úgeotóq' )r¡'r'æ)'íxroq yùp trÌq 'Apr'ototé)'ouç xa'cr¡¡opLaç ¡rèv ügéoc¡xe xø$,
"ú ltàç orioúøç n&'oac,, çr¡cív, eiq ¡'tíocv ouveîtrsv'Apr'ototéÀr¡e tiv aúró, tò òè êv ,iÀ).qr tfr êær,voíor. iv 8è xai tà cQ llÀdccovr, 8o{a(ó¡-.evø eï8r¡
è[¡1oúp.evoç'
oüoø 15 15 npò tôv æolÀöv a.lírw rî¡v ðv riÀ¡ ei8õv ùæ&pxovrø xal ènrcr.í1¡-t}ç &.pyui,
àv|d¡i{.ca oùoløv, \e èo.ú" ).é[r.ç or¡piævtr,xÌ¡ øÛrì¡ ! oÛoioc, oú¡-r.polov
&qpu ërcwoLaçrigeotóor¡ç<" tQ ¡-r,e$exrd, eTvær,. 8¿ò xøi ou¡.r,pøiveu toîç guor,xõ ç re xal" d,vøÀucuxõç ¡.r.ecloüot
tie èv toiç oõorv o,ioíoq, sìjre ùæootd,oeroq oüor¡q, e're
æepi eiò'öv ëpXeo$ør, eiç tòv æepi i8eõv Àóyov.
9. Kai rò úgeocòç rÍ¡'ø ÐrXöq, só te xc¿$' øúcò ú9eotòq xøi tò èv 'åtLf'qr' R, l7l
'Eæívo¿av àè æd,vceç, o'ícr,veç xøì Àóyou ì*{ta repi Àoyr,xiç dæegÍ.¡vøvco 18.
xocicòy,èv<iælö6,'òàé,,'5'xaì,Ð}¡oõv.lrø$aivoTóvtexæltoücoxatàxo¿vòv
xc(i cQ èv Cil)'À<p Seopíaç, coü xøSólou eTvai gaorv, óç ô Ào.¡r,xòç $eopei. )'¡ræÀixr,o6 oüv.
R l6gv6oæep ipéÀer, xøi tò Xoptc,ròv ènLreú¡ xry$' o¿úrò ú9eocõtr
io1ÇtQ 20 20 ¡>ell'ce úæoocúoeoç oüo¡Ç, g"r¡oiv, e'(,re &"¡gr. ènwo'taq úgeocóo¡c. oûàè yàp B IBv
D 4 r5geoiörr. cï.u.,8r,oupo,5[.* -" ëotar røuet 8í¡tou'xøi 6Àorç è.l.' X<opr'otQ
ðv' oüto xal coüto cfr xa.rr¡yopiq òr,eví1voxev. oû1àp xø$ò ðv úæootd,oe¿ eioi râ, xp&y¡tura,
ëo¿xe tò úgeotòq Àé1'eo$ær', xaì' óq Éxøotov ëtuxe x<lpr'otòv
òr¡ÀoüvTau úæò tiç xa*¡yopiaç, dl).à xø$ò èærvooüvrøu, lryor. óvræ i) ó6 ðvrø.<
úgeotòç eivør'
xøi eí ctq Srcrtpõv tré^¡or" ô ¡'r'èv 1àp àlørpöv tQ xotvQ Xpr¡toct' td, roívuv xø$óÀou, eíc' oüv yêvr1 xai eíà¡, èv ðær,voiç xai xo.rù. lu¡.r.æÀíx'ov
10. Ar,øgéper, òè
xeita¿. al æ xu'cr¡opicrr, govai eio¿v á,æÀcrî cd, æpõcø xa.i ^yevtxtirørø tõv D
é ò, ,åtìÀorq ðvo¡rá(tov .cQ i8i<p te xøi xupi<p. 'Apr,ocotélr¡q oõv ðr,ar,peî ¡.r,àv 5
25 6vrc¡v or¡¡.r.øl,vouoør, xa¡' ènLvoto¿,, d,æò cöv æpócov xcrì, riæÀõv vor¡¡rácolv.
tò eIòoq .iç r" xas' Éf uv xøì, rò xøtd, riv océpr¡otv. xpicær òè ,åt¡.¡'<oq òvo¡.r,ú(<ov 25
"ò xøSà xai'AÀe[úvòpcp xai'Ep¡.r,ivr1r xøi Bor¡$í<p xøì, Ilopgupíqr 8oxei. ó¡ro-
L toü eí8ouç åzrovu¡,r,íqc èæi toü xoctà tiv ë[r,v ¡,r,óvov. æd,À¿v é oripøvòç tplxõq,
- 6,'fi
-
¿ir¿ có .¡e xúpr,ov Év. xori ëleort æpòç rò æapixov
.ci¡çüpeia.ç æorè ¡rèv òrær,- Àoyeî 8è xøl cöv 'Apápcov 'Apr,xsvvãç, dvi¡p tõv åv}ó(ov, Àóy<,rv, 6cr, Àoyr,xí1
!
èorr, æepi ènwoi¡y.ara, ouvr'¡pr¡¡.r,évov toîq ènuvoí1paot xai röv æpótcov 8ì¡
poüvtaç Xpflo$ctt tQ xor,vÇi te xaì' é¡'r'tovú¡lcp, æocè 8è cQ xupitp' zuægotætrt¡oitoç
vor¡¡-r,úcc'rv. 'IcøÀ¿cocöv te o[ tà6 åæuotí1pa6
iè ,.oi èæi toü ¡uvøroü xæi åzri coü ðvtoq xøì èæi toü ¡.r.ì¡ ðveo6. xøl &Àlcov ¡lerr,óvreq úrøv,ceç røri.uò roüco
30 ào(ct(ovee6 oüæo xøi tí¡¡.r,epov &ÀÀo r¡ &Àr¡$éorepov eüpov. xaloüor, òè tiv
Àó1oç 1r,vó¡-r,evoq xa'rù' tp6æov ëorar"
ncc¡-r.æó),Àov é 30
&ltroç cQ ¡rèv èæívo'øv, 6ç &v rr,q ar)role{ei ¡,r.ecøgpú(ov Àéyor,, 8eu,répøv xar&},r¡þw,
11. Kai tò Xopr,oròv oõv iixeu ¡'r.èv eiq òlælpeorv éç xorvóv' 8è Ió1<p
cì¡v Ðè röv æpót<ov xøi riøÀõq vor¡¡.r,d,,u<ov ëvvo¿øv æpót¡v xøtd,Àr¡rl.,r,v Àøpóvreç,
13Xp<,i¡-r,évo,, ouuip¡"nr, eiç tò cÇr elvar' xai
cÇr Àó1ç X<'ipuotóv'Ðí1æou xoÀrie¡
B
oû¡èv xai civrt¡rør,peiv xal xouvótepov xøtr¡yopeîv, åæeì xæi f¡ ò.áSeo'ç
tfr óç ëor,xe coüvo¡-r,ø æøpà rõv )tolxõv, xaÐdcrep Nai &),Àa ouXvd. röv æepi
f,
É[er, &vcròrf'¡pr¡tøt, d],Àð( òì¡ xøi xorvótepov ÀéyeTar' èæi Tiq éle(d,ç' é¡'r'oi<oç 'uoÙq 6pouç. èxeîvo¿yàp rò xura),r¡xrtxòvxa.i&.xar&ì,4ncov èæi ro'1ror,ç ëÀe1ov. L 7
35 cò ò'è zcpótr¡ xøì, Seutépø èrtvow, óç é civtuÀéycov ¡lerøpáÀÀeu, oüte ,uãrv
8j *oi ! èvipl'e r,ø xor,vótepov xærà r&ct¡c, xlv{oeoq, xa1nep dvtr'8r'ø'pou¡róvr¡ 36
åÀÀ'4vrxôv oúre röv þ<o¡.r,aixöv ðvo¡,r.d,t<,lv èorív.
.ä xtv{ár,. eiåoç 8è tò ¡.r.èv $eiov, tò 8è guorxóv, tò àè Àoyr'xóv' SeÏov ¡'r'èv
'H¡reï6 8è eiv
R l70v ,rd,r"¡ xq.i s,&,v¡t;,Ç È[¡pr¡¡.r,évov t!ç úìr¡e , guorxòv òè 'Í¡ ¡rop9í1, xa$' iv åæívo¿æv pèv ),éyovreç cor!,ror,ç òeucépav xøtáÀr¡,1.,rv, oõ 14.
"f tò rivd,Ào1ov &æo8e8<oxóre6 Ëoó¡-r,e$a. toîç 8è æpórorq voí1¡røor,v, d, æpótr¡v
8 xeXcoproptévxL xu.i. X<opropévø BDR | 15 or5¡'tpo)'ov L or5¡rpouì'ov BDR I

16 .riçl ,Ltr,' ,oà¿. I 87 post ti¡ç {it.4ç R rrþ.8.&. rò ouvr¡pciosa¿ . . . úæ' øûcoü Àeyo¡rÉ- 5 rò ¡.r,èv êorív B eadem manu iø marg. | 16 rÇr ¡reg:xrà L D rò B I

\orç. el inlrø þ.22o,r4--22r'r3. 18 sq. ).oyr,xiq xa.$ó).r¡u B eadem mønu ,in marg. | 20 orlài codd,. oì,¡ìèv ed. I(alb-
lleisch | 26 Bor¡$íçl Bor¡SQ cod,d,. | 28 repi Iì. om. | 38 Xr<orxõv LBD Xro¿zöv R
2 cJ, Àrist. flepi (oriç xøt gcvd'cou 3 sq' 469a, b | 2 Arist' Top' ( ro' r48a
tr' 7-to' 20 Simplic. in Arist. categ. prooem, (ed. Køtblleísch) rr,g-rz,
2g-3r. | 14 Simplic. in Arist' categ. prooem' (ed' Kalblleisch)
14*
272 THEODORI GAZAË ÀNTIRRHETICON 213

xøtál.r¡.!ÜæoÈvf¡¡i,ivrigtopío$ocuðvo¡r,øÐoxeî.vór¡olçyâ,p riei oXr¡¡lørr(ó¡.r.evóç åocr,v, tfr orepí1oer ¡.r,óvov xai roüco ¡ráÀtorø oúvr¡$é6
<iÀÀà

R, ITIvxøi vór¡¡i. ioll,q' r&ya 8è rQ xor'vQ Xpó¡'r'evor ti6 iòûcp'¡e xæi èoclv, olov æótepov i ürXì &$d,varoç ì) oü, æótepov ëv¡o¡ cõv iX$ú<,rv govoüouv
èzci 'uoric óæou vo¡'r'o$etoir¡¡'r'ev, 6or' ëvvo¿øv eTvøt i8ûc'lq cò i oií. æoÀlóxr,q 8è xai d,veu rle orep{oec,rç ðx<pepó¡.r,evo6 é Àóyo6 &vd,yor,c' d,v

B 14Tñ ðætvoiq &vtr,àr,ar,poú¡revov, fr àr¡la8ì¡ tò ¡'''èv xøS' øritó' tò 8è æpóq


tr $e<opoît' eiç æpópÀr¡¡r.aixæväç, oiov eí rlq léyor, civ (í1o¡or,v eTvar,, ei d't8r.o6 é xóo¡.r,oç,
D f' ,åiv, 8r.øgepéto 8è ¡.r,r1$év, xo:i elí rr.ç tò ¡.r.èv d,æóÀutov, tò àè o¡ecuxòv Àé1or' 5 5 ei cò øûroxívr¡rov i ürXú.
ei 8è [evi(e, napà tiv ouvf$er'av xel¡-r'evov' ori¡èv $au¡'tæotóv' xo¿i 'Apr,ototé).r¡q oûv xai oúr<o ò| op¡¡,r.ati(cov Àó.¡eu èv coî6 coælxoic'¡eì, 17.
èu."i"Xrio6 1ap ðvo¡.tæ èEêvt(t' zcoce, xaì tò tie xa:.rlopiø"ç' vüv àè oriòèv
j "oüuà¡.r* roùç gíÀouq 8eî eü toteîv, xai rorSq ÈXSpoùç ùeî xocxõç.< ëor¿ 8è oûàè æd,vr¡
i "ò¿rs,(ó*rô., jroúou"rq 8r,& riv ouvll$er,øv. i oriàè òvo¡.r,øT oseceîv èæù roút<p xai æd,vc<oq søûtòv cò ëv¿a T
Q trvd. òiÀov 8é' ëv¡d.'. .cwd. yàp Àé1og.ev. ëvra L 8

, à"i, dÀÀ' óqxer,¡.r.évg ðvó¡-r.øtr,, tõ dc ðvvoíaq xai êvvo{¡ratoç' )ccor'xoi


lpiotctr, ëv¿ø 8è oriàè Àéyo¡rev, ciç xøi &ÀÀo cr, or¡¡.r,øivovcoq roü ,u¿và æøpà rò ëv¿ø. roüro
y&p, óç é Àøéptuoq Ár,o"¡éur¡e rivø1êypaqev, uåvvór1¡-r'a ë*øoxov eTvæt *d'vrao¡'r'ø
10 10 8' åorív, óq ëor,xev, yvopr,¡,róv tr tQ Àé1ovtr, xøi épr,o¡l,évov. æoÀrj tè 8r,øgéper,,
òrnuoioq, oijtE r¿ òv oijre æoróv, dloøvel òé'r¿ òv xaì, cioøveì æolóv,
oïov livecau xæÐd.":l,ep xai èæi cöv d,Àkov 6pov xøi èæi coü8e n6re xxi æoü xæi æö6 xaì, I) 6"

(&væcrlrcor¡.¿ø) lnæou xøi æapóvtoç<' r>1Évoq 8è oúÀlr¡rf''r'v åx rcÀEsóvcov xai npòç rívæ é Àóyoç. ei yúp cr,ç rrpòq ei8óro¿ èX$poù6 æüT Q ðvcaç ròv Àóyov
¡.r,ù¡

d,vagarpéttov èvvor¡¡rúrov, oiov tò (öou'( xelo$co ò{, ei Soxeî' ëvvolø cò æotor5¡.r.evoç gøir¡ guÀd,cceo$øu Èvlouç, Kd,otopø xøi lIoÀuàer5x4, ei oúrorç

xoi 8,5o røürø ëvvo¿øv xaì


d,vtr,xel¡,r,evov, åæivo¡av lÉyo¡.r.ev dæo818óvteq Suoi ðtu1e, ¡-r.1vúer, Àéy<,rv ðviouç. ouvfrpr¡cal 1àp eiç épuo¡.r.óvov l xø.rù æepíøtøor,vB 15
rfr te æpóq xai Seutépç xottæ).f1{er', óç Âøtîvol æpooøyope'5ouor' xc¿i ë'o¡a¡'16 15 xøi tò &óprotov xøi xor,vóv. tò 8à æd,vc¡ tò
ou¡.r,pepr¡xòq zrpópoouq þor¡rø'üxòv R' I72v
8{ oútrç èuuór¡¡rn pèv tò æpötov xøi åæÀoüv vór¡¡ra åæi (ócp' ei "'SXou' Ì) èæ' èæíppr¡¡rø òr¡loi à{æou. 6nep é d,vrr,Àéyov étè ¡r,èv zcøpøÀeiæer, óç ¡rr¡ò' écr.oüv
&v$póær¡ Se<,lpo,!¡,,..vov, xo{'$' ær5'cò ¡-r'í1æo 8ra9op&ç oÜor¡e, xø$' }v tà ¡'r'èv cr¡¡.r,aîvov, écè 8è ¡l{note fi o"qp.av'ctxòv roü æd,vrø æpoo8r,opr,o¡.r.oü d¡rgr,pcÍÀlel.
'¡¿
úæ6xeura.¿. xaï eïpr¡rat zrepl tor5tou ðv æpórr¡ töv ne pi
,N/

xøtr¡yopeTrar, ouÒeTePov Òrl xc(^(Ðç.


"¿
t, zr QuXic. ênuvór¡¡.ror àé, xø$ò æøpeíì..4ærar 8ì¡ rò Èvvó¡¡-r,a zrpòq tù, úæoxeipevø Tæüra ò' ¡.r,rxpo).oyiav àtopu(ó¡.r.evø' &væyxaïa 8è liveo$ør, 18.
ëXer ¡.r,évT r,vø

s..ioú¡rruou, 6oæep xæ'c1yopiu 'ulq èælvor¡parr'xi¡, xai cò &vdÀolov ræÏç20 20 ou¡.r,pøíve r, cS Àóyç òrrÌ ràç oogtotr.xàç ðvoXÀ{oerq. olov 8ì¡ xøi cò ii. rò ¡.r.èv

á'ælcriç gcovøî6 xøi tò xa$óÀou rò èv ðnrvoiç' yàp 8læ(euxtxóv, rò òè ÀuT ¿xóv. ei ò{ rr,6 tò òrø(euxrtxòv óq }.utr,xòv Àd,por,
15. "O 8ù xøi'AprototóÀr¡e òrlloi åv xøc¡1opiør6 lé1orv,6t¡ ø[ àeutópotu i &vd.æaÀr,v, æoÀri t¿ ò¿oioe¡.
orioia¿ ¡,u&trtrov ,rorÀu o¡¡.r,ælvouorv. oû ytÌp Év èot¡ tò '5æoxei¡.levov 6orcep 'ApXùu òè eiÀr¡gévar. rà ægopÀí1g.a¡a'ca"ira Soxeï &æó re
tâiv èv rQ r¡ 19.
",
D 6 { æpórr¡ orloicr. riÀlà xc¿rd, æol},õv ó d.vspcoæoç léyetør, xaì, tò
(Qov" oùx xøi tQ ¡r. töv ¡recà rà guouxà eipr¡¡révcov xcti cõv Èv tÇr æpótç töv æepi
,i-¡.arq ài zroròu r$oæep tò Àeuxóv, &ÀÀà æepi o'ioløv cò æo¿òv dgopi(er,. æo¿àv
25 25 {uXie xcri rõv ðv æpócg töv úoréporv dvcrÀuc¿xöv. règ' tþ ¡ràv yàp êæi cr,vöv,

yd,p ttvæ oüoiæv or¡¡.r.øÛvel. ^¡éveolq àè to'jtou, 6oæep èv Seurép<11 töv gr¡oiv, orix ëot¡ tò cóàe T ¿ napù tiv orlv$ecov orioiotv, olov oixûøç tò eiò'o6,
riotépcov

B 14ud,vøtrutuxõv eip¡tar,' rèx ¡-r,òv øio${oeto6 t-tvi]P7l.( r¡èx 8è PVút-¿Iq è¡'r'æeupiø'< ui pì'i rêyvr¡. o'iò'ëot¿ yêveotç xaì g&opd. rorjtov.( u8r,ò 8i¡ ori xøxöq é
R, I72 lÈx 8' å¡.r,zrerpíaq Ì) êt nøvtòç !pe¡.r,{octvto6 toü xø$óÀou èv ri {''uXfr'
toü åvòq flÀd,c<ov {,g7, 6rr, eíòr¡ åocìv énóoø gúoeu, eircep eiòr¡ Èotìv d,}la tori,ov.<r
,ro,p,Ì roÀ1d,, å &, è, &tra.otv ëv êvi èxe'r'votç cò øriró, rêav'ç tipXÌ¡ xøi êg' <þ 8é' rei àè eioiv æ[ orioiar, g¡oi, röv g$æpröv y,aprcrai, or]$év zct¡
"Á eå àè 8ì¡ ,røütø 8løgÉper &Ð,{}.<,rv, 8!Àov 6tr xocì 8r,ø.9epor5o¡ç tr tiç 30
åær,o"Í1¡rr¡6.<
30 àilou' æÀiv 6T r,
1' åvi<'rv oÙx èv8éxetar, 8iÀov, 6oø ¡r.ì¡ oTóv ce æøpà tà t¡và
¡ru&¡rr.i &,v eir¡ èvép1er,a. aiei 1&p f¡ ctricù¡ ¡rlvø¡.r'rç, fi ørlti¡ cò ørltò åvepyei' eTvar, olov oixiøv Ì) oxeüoq.< èg' rþ 8é' urò òè (Qov, gr¡oí, tò xøSóÀou iitol L 8o
êrégq üpa ì) êtépoq èXoúo¡, cò ènr'voor5¡'r'evov ëoto¿¿' oü8év êor¿v Ì) úorepov.<
16. Tò àè ëv,,u ëcr¿ pèv æpoo8ropuo¡.r,òç or¡¡.r.øívov 6cr èv ¡r.éper, xu.i &v'cuxeip.evoç Eìiòr¡ ¡,r,èv oüv eTvø1, g'r¡oív,Ì) ëvrr æøpà cà zroÀÀù orix d,vd,yxr¡. eivør, ¡.r,évcou 20.
òr¡).ovótr, tQ ori8év. or)x &vd,^¡xr¡ ò' èæì navci )'ó1ç æpooxei¡.r.evov ëxelv
tò xæcà noÀÀõv d"Àr¡Sèq eiæeiv d,væ^¡xøîov. oÛ yàp âv ëocær,
Èv tò xa$óÀou, èàv D 7

dv",xei¡.,,evou èr"gøvtuxõç. a.irixa.1àp orìà' é röv æpopÀr¡¡.r,útov tpózcoq 35 ¡retà, coüto fl. 8iÀov 'yàp ðx corl, r,rv, 6c¿ oútE tà eí8r¡ r&vra y.lpr,otà
oútcoç 35 éæ<oooüv
tõrv re Xopr,ocöv éæcoooüv. rà ¡rèv r5géot¡xe xøS' øútà oTov tâ. $eîø, tà 8è
1 rtarg. I I èvvoiø6 L &votaç BDR | 12 (dvøtú¡',o¡i"ra) codd"
i¡.r.iv L2 ad.tt.,in
om, | 13 øvagerpércovl dvøgepéc<,rv R | 18 xet¡yopeÏcau LD xøt¡n¡opflcøc B | 20-2L xo.l
6 'Aguo'rocéÀr¡ ql R þraeþos. xai | 10 ópro¡révov LR ópuo¡.r.évov BD | 24-25 xal
cò,.. èrrvotq, Lro odd. ir.*org. | 26-27 rò æo¿òv... orloiøv D in mørg. I zg
gv
rô¡v . ,þrXi-. R om. | 2ó xaì. re¡v dva).u;uxi¡v L om. | 25 cuvõvl ruvòv BD
LRom' | 30 trø9epoúor¡6LDR DLorgcrporior¡: B | 30 tu ci6l L om' ri¡ç DR om' tt) I

,rlq B | 35 èxgotvcuxõq LBDR] BR ad'd',,in mørg, &l}.t'lç þr¡eôç | 35 tpóztoq LDR 33-35 elòr¡ . . . coüro fi Lz in rnarg. | 36 td¡v te Xcogrocôrv óæ<¡ooüv LBlDF'om.
tPótc,lq B
6 Arist. Topic. ø ro. ro4a,25 sq. | 25 Arist. Metaph. ).3. ro7oa, r3-r5. I

10 Diog. Laert. (ed, Cobet)\'III 4z l ZZ ct' Arist' Categ' 5' 3b' | 27 Atist' 27 Arist" Metaph. ), 3. ro7oa, 18 sq. | 29 Arist. Metaph. z¡ 3. ro43b, r8-zr. I

Anal. ò 19. rooa, 3-9' 31 Arist, De .A,nima a r. 4ozb, 7 sq.


ANTIRRHE,TICON 215
274 THEODORI GAZAE
rcÀ1oi<oç, èæei { popgù xæi cò ei8oç àrXõ6' xøi yàp h crêp"qa,.q ei8óç æcoq.
èv &'Àlq tfr åær.voíç oiov é úocepoyevic &v$ptoæoq, ò xa$óÀou
T xøicà co¿o¿ütø"
rò'¿ ctpr'$póv, nótepov eí cr, eTòó6 èort, n|regov íltç èori xøi èvóp1erø ì) riæouoia toü æeguxóroç
B l5'xøi yivetør, òì¡ æpopÀ{¡.r,øra" &.nò corSt<¡vT rì eipr¡¡.r.évø SrJo
úæd,pXer,v ; xuiror. òó[er,ev &,v &,roæov tò oüro (r¡reiv. cill' 6¡lorç oü$èv d,roæov, L 9v
tärv ei8öv ðot¿'X<opr,otà ì) rcávc¡ &yt!prc:,a, xøi ei Xtoprot&' æóce
pov
ëvr,cr eí ye f¡ crê,p1otç ei8óq æo6.
e'íì'rpra'"
xø$' øÛtà rlgóo't¡xev Ì) èv èær'voíç xeirat"rò 1àp eTSoç åvcøü$æ 5 To¿oüco òà xcrì rò (r¡tor5¡revov æepi coü voü, æórepov X<oplotòq i') d,Xópr,otoq. lg.
ôq é guorxò ç noi" norù. còv ló1ov 8i Secupei, xøì ôv cpónov 'AprocotéÀer'
5
xøì, ai X<opr,ocóç, æótepov íg|o,cr¡xe xø$' øúròv Ì) óq èv i[Àl<p, iicor rQ 8rí¡xovrr
R 173 eípr¡ta,, ô àu tóàe tr, òv xøì Xopr'otòv fi' xøi èv 'AprototéÀer
8i oÛx {v f¡
8¡à æd,vt<ov æve,j¡.r,aru d,æò roü rcd,vrr¡v leveripoç, ó6'Apuotorélr¡ç òvo¡l&(er,,
npóo$eorq toü énoooüv à'va ¡xa-La, ori8è toTq npopÀí1¡'læor tor5totq {v' dÀÀc'tç vö, óq 'Apepór¡6, Ì) tQ npóc9 $e,|, óq'AÀé[øv8poq. zrd,].¿v êrsel
ff cQ évr,aiqr
rexaì8tær,poüvtoqToüÀó1ovtoç,¿ÀÀà¡-r'iépr(o¡révoui'ðtlLtoçnroçrà:r,pd.:^¡-
xøl toüro' óç eipltær'
ëvrær, 8uvú,¡,r,er,ç é¡róvu¡.r,oi eio¿
- tò 1àp 8uvøròv oùX &rcÀõiq ),êyerur., óç sipr¡tør, B I6u
¡,røtø òvo¡rd(ovcoq' æoh5 1rìp 8lø9éper 10xæi 8¿æoeod..g1rur. èv aerú.pr<p tõv rcepi êp¡rz¡veløq- or]$èv d,v æ].r¡¡.r,¡leÀoí¡
¡'r'opíç æpooxer'¡'r'évou roü
10
21" Où ¡riv åÀ¡.à xai $øtéptp coü æpopÀí¡¡'r'atoq
é Àó1ov, et r¡ 8uvøcóv, æórepov xr,v¡cóv èotuv i d,xivr¡tov. xcrícor d,æÀöq xøì,
návr¡ civti$ eotç yiverat æpòq tò éæoooüv Xc''rpr'ocóv' xøi oa9è6 [xævô:q' 6T r' xupí<,iq Suvo¿cóv èor¿ T ò ruvr¡cóv. 8r,ò 8è xai xivr¡oiç Èorr,v ! coü 8uvd,¡.r,er ðvtoç
é léyov, nócepov Xtopr,otòv i næw¡¡ &y1ßprotov, toüto Àéyer" rcótepov X<opl'- ðvép1er,ø,6tav ðvteÀeXeíç òv ðvep1.Ì, oûX fi øritó, &ÀÀ'fi xr,v¡róv.
ocòv éær¡ooüv Ì) ori. &lÀà æávq¡ d' Køi æepi {ógou òè é¡roioq þr¡$èv eü òiv ëXor,, olov ei Qópoe, zcórepov èvep-24,
æpótqo xaT ' ðn¿àlotipeouv toü xolvo 16yeiq i àuvd'¡rer. xæi æepì yv<opi¡,rou, nótepov 1vópr,¡.rov ipîu i) â'ælöç xori 6l<oç, D 8"
d,vtr.xei¡-revø àì¡ toîç ndvt¡ 1e dXco æÀeiocæ &v tlç é¡.r.or,oq6æra,ç æøpæcr$eir¡ ),eyó¡,r,evø. Àøv$d.ve¿ 8è iicor, ò¿ù cò
D 7'èv èærvoíq, xeÏta¿. èl &v'!'-yxt¡ç yù'p òrrróv, ì) 8r,Ì rò ouXvà, ¡.r.èv Xpfro$ar, rQ épro'trxÇr, oæocvltoq 8è cÇi ðx 8r,ærpéoe<oç R, 174
ðzrc¡ooüv tò guotxòv .T8oq, li"o, ëotø¿ xa$' øútò rl9eotóq, oïov tò iòøÏxòv
xæi 6Àroç cÇr 8r,ær,pecr,xÇr, ì) xøi 8u' d,veær,oxe{.,íøv ti6 8løgopã,6
æpop).r¡¡.r,æcr,xQ
coiq æepi llÀútcovc¿ roüco 8' flv æÛcoi6 xai xa'$óÀou Ì) èv tfr QuXfl xeí¡'r'evov'
- -,
cò tQ isctixQ 1e &vtrotouloüv'
orl toü xøi 8rørpecrxoü Àóyou. Àé1o òè o[ov, 6cu oûpavóç èorr, oö¡l,a
épr,ocr,xoü
L 9 oïov tò xøSólou coiq æepi 'Apr,ototéÀr¡ 20 guor,xòv tò êv cfr èoyar"¡¡ æeprgopÇ roü æøvtòç ! oùoíor rilç èoy&rr6 coü æavrò6
yà.pèvtoiqaio$r¡toiqëtr,xaìåvÚl'¡1'xeXópr'ocør'yàpei8r¡tövctio$¡cârv'20 æepr,gop&ç ou¡vd. Àéyecar. Sopupr¡$eir¡ tç d,v &xor5<ov, æõç Àéyouo¡v oi ròv
'li"o,lóyqoxoiri8".,xæi.&.qat'¡é'.se¿tai&vr¿)'iÙttìcÇieivar'xaitQÀó1<p'
oripøvòv eïvør, ë¡.r,tfuXov xøi (Qov Àéyovceç, æóTepov i o'ioíø ciç ëoXáqq coü
.írrup ðo"ì', eiòr¡ ,itÀlø toritcov' xøì, ei ëÀe'¡'ev' Ì) èv d'ÀÀ<p, ë8er' æpoo$eivør' (Qov, tlq èo¡d'tr¡q rept-
ti 8r,avoíqc, olou iu &À).q tfr Euøvoiç. i èvvoreiv dv toür' &vot'¡xaÏov {v' xø$áæep
æøvròç æepugop&q èoT r, I cò æepreXó¡,r,evov oõ¡.r,ø r!æò
gopäÇ, oiov rò 6lov. ðor¿ ¡.r.évror orl.$èv d,roæov cò oúr<,¡ 8rørpoüvcøq (r¡teiv,
g to xdì èæi roü xcopuocoÙ ,cò éæt¡ooüv. òrev{voxé te cò Serlcepov æpópÀr¡¡-r.oc coü
25 èrei é oûpcrvòç 8uXöq Àéyecø¿. ei 8è xøì, cpr,Xöç, noÀr5 ¡l.&ÀÀov òuørpoüvtaç L 10
æpótou, fl tò ¡.riu rivrí$eor,ç Xopr'ocoü éæoooüv xøi ædvcT¡ d'Xoplotou' tò
8ò zr
(r¡teîv Xp{, nepi tívoç é lóyoq.
toù xø$' øÛtò úgeotöroq xai toÜ èv &Li'qù tfr èzcr'voíç'
ZZ. .O¡roicoq òè xøi 'Apr,otorálr¡ Ç(1te|).éycov èv o(fÌç guotxtç &"xpod!ae(lç,
"Or¿ 8è oriX i øûcù¡ ðvo¡.r.á,t<,rv Xpio¿E àr,alpoüvcr, xøi ,ÍÀloç n<oç òvo¡.r,d,(ovrr,,26.
gævepòv xai èx cöv 'AprotoréÀouç Àóy<ov, éq e'úpr¡car, æpórepov. oi6 yàp ouXv&
r>ðæei noÀløxöq Àé1erør, tò ðv, æöq Àélououv oi lé.¡,ovteq eïvct¡ êv rù
¡c&wa;
éç xupíor,ç cuyXd,ver. ¡pó¡.r,evoq, cotüc' êv ,iiÀlol6 8r,ør,pöv óq é¡.r.óvu¡.r.æ xøi
æótepov èv orioíç 'cà n&v¡a î') æoocÌ i æorø;< xo,il,ottò ou¡'r'pepr¡xòq uæøpø9úø8r' 30 Àeyópevø zroÀÀaXöç xøi 6Àco6 xorvà iltor, æpopúÀÀer ì) åæro¡¡,røiverør
R, 173" toü ðvcoq ëor.xe Er¡ÀaÐì¡ tiq oÛcíaÇ<, óq aritòç èv c¿ tõv Nr,xo¡-La7,ei<ov i1$txõv
30 ¡.,.óvov.
pø8í(erv te æøpa1yéÀ).e r, eriÀæpou¡,r,évou6, B l7
¡-r,i é¡.r,ovu¡-r.iç èvcúXto¡,r.ev, xæi cà6
lé1ar, xai èv ¡r, òè rõv ¡.r.erà t& guor,xá. >ú.¡tu 8ó 9r¡orv oÛ8' ðvcø, <ii6 eiæeîv
d.vøco¡.r,àç xøi ràç xøi åoxég$øt, rooæyöç Àéyetøi tr, æpòç
òuørpéoelç èxlé1er,v
áæÀöç caücø, &ÀÀà nouótrì .teç xai xtvlloer,ç, fi xøi tò orir leuxòv xøi sò oùx
cò oøgè6 xaì æpòç rò .¡íveo$ør, xc¿t' øùtò rò æpä,y¡lø xøi ¡ri æpòq roüvo¡.r,ø
eù$ú' Àó1o¡rev oõv oÏov ëot¿v oÛ Àeuxóv'< xd'vtøÜ$ø òè 8ì¡ é Àó1oq
ræö'ca.,
co')ç ouÀÀoyr,o¡l.or5q. dtct' , el (r¡coùvrøç erlÀøpeio$ær, d¡v é¡r<ovu¡,ríøv Xpeóv, D 9
D 8 é!¿o¿orpóæcoq. ðæei cò Xoptocòv òr,Xöç, ztöq lé1ouor'v oi Àóyovteq X<lpr'otù
35 eùìøpéotepov gæir¡v d,v æpopepÀflo$øt tøücø, | óq llopgúproç æpopciÀÀer,
eTvør, rà e'lðr] ; æócepov xa$' aúrd. úgeocôcø, | èv ,ðtÀ).<p tfl èntvoíç;
6¡rouov 35
¡æit'cd... xa.i d"p.æ ouvco¡-r,ótepóv ts xc(l e$ræxr6rep6v cr, eipio$ør :.u.ðrd.. ye 8oxei.
'
òè xctì ðv coTq ¡retà tà guorxd rðx æolou ¡-r'ì¡ ðvtoq i '¡éveouq' cpr'Xõq 1'ìp cò
tò àè tQ ¡.r,èv'¡rìp 8iq æ<lq Àa¡.r.pd,vovcr rò Xopr,ocòv dvtr,Sr,orr,peîv tQ te d,æÀö6 &ylagi-
pì ðv.< xul¡¡ot cò æpötov ¡-róvov ctrÀöq o7ìPeióv èot¿ roü ¡lÌ¡ ðvcoq'
or<p xøi cÇl æoç Xopr,ocQ ou¡-r.pøivel. tò y,lp ei'ce $gtarqx¿v eilre xøi èv ¡-r.óvør,ç
b.ú""pou xøì, tpítov xa¡&. t,,. x&,v æepi arepipec,tç (r¡rí¡oer.ev üv r,.ç rapu'
rþr,Àøîq Èær,voløtç ^,<eî.ran, tøûcóv zccoq eÇr eire ttgê,ar4xe xc¿$' øúsâ, xoci riæÀõe
1 rò xøSóloul é xq$ó).ou B | 15 coi6 LDR rfrç B I 15 ll'¿vt¡ LBD æd.vu R I
40 åot¡ X<oprorà, e't¡e xa| èv ,itlÀ<p tfr èær,voíç $gê,am¡xe xæi ncíç è,oru Aaptar&",
17 iùaïxòv cottrt. (- ùò¿vuxòv ?) | 19 iì.t'ixtp oodd,. | 19 d,vrr,otocXoüv R dvruoterXoÜv
I_B |20aìlòr¡l .iiò.4B|22 ",poob"TvarLrpoo$ivar.BDIì |33xd,v,c¿üSaòèlRoør'òè
22 R add. elvu | 22 l'ê"yov^ceçD trþ.
ë¡.r.rf.,uxovl ønle xøl (Qov | 23 èocr (Qou..'
28 Àrist. Phys. ø z. r85a, 2r-23. | 29 erist. Eth' Nic' d 4' ro96a' zr sq' I
æeprgopõç R om. | 35 9øí¡v L gaúr¡ BDR
31 Arist. Metaph, ), r. ro69 a,2Í-24. | 30 erist. Metaph' ù z' ro69b, zTsq'
216 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 217

oúv$ecø òi ðx töv ?r(Ðq XôPtõ'röv. 6oæep d¡réÀeu xai cò xa$' Ëxæotov


fr i (r¡toüvtø croi Xpiv Io<,rq, ei 8løgopá crq 8o(öv æepi ró, æepì ô f¡
d,ÀÀor,ç

R I74y g,gopróu, 6r¿ rò èv rJr g$eípetør è[ oü tò orSv$ecov. ôiÀov àè èx 'cî¡ç èæ¡8¡au-


($¡r1o,,ç è1eyóver,, oû rQ xøS' arjtò úgeot¡xévar, Xpio$ar, xøi êv ènr,voial.ç
péoecoç. tò yùp úgeot¡xò6 Àøpòv ei6 oõ¡lø xæì' doó¡'r'øtov'
æd,Àuv 8uøt'peî àeurépør,ç xeîo$o¿¿. 1,voí4 à' &v tr,ç toü$'oiít<,lq ëXov, ei coîç eip¡¡rÉvotG ypí,aær,ro
ccrüra 8' Èoci tà X<opr.otà riæÀöç xo¿l xø$' aútà úgeotõta. ðæeù I' oüæco t¿ Àóyor,ç oixeLaç rfr riæo$éoer,. rà øùcd, yàp xrïvtaüSæ r,ú.vr,oç &xo),ou$í1oer,.
æepi &X<opio.ou ,ii}öq f1v eipr¡pévov, ëòeu æóÀuv tò åXópr,otov ì.apóvtø &vtr,- 6 5 ga¡r.èv ò' 6'u¿ cò æpörov or5tor6 ëXet, ei ëv¿cr rõv ei8öv XorplocrÌ Ì) æctvr¡ &y<itgr"c.cu,
8¿e).éo$ø¿ c{r ðv roiç øio$r¡coiq. roüto yáp èot¿ cò dtæÀöe &Xópr,ocov, óç tò '¡àp npópoouq 'c6 r&v'c"¡¡ o¡¡,raíver,. øùtòq 8è èæràrop$or5¡revoq ëXer,v gr¡oi
é

L 10u guor,xòq $sopei. é Ðè tò Xoipr,otòv xøcà xotvòv eïLr¡9ò6 tò tpitov æet'ol't¡xe Xpivocl tò Ðeúrepov ¡róprov ròv æávra æpooÐr,opr,o¡róv. aiticiv òè ori8e¡ríøv
æpôrov. ró ee 8eúrepov óq ¡.r,ópr,ov roü åæÀõç xcopr,ocoü ei),r¡9òç
ouver,lr¡¡,r,¡.r,évolç rrì. xalä)ç ëy-ov.ca ènr,8r,op$oúpevo6
géper,, dÀÀ' &rcogalveru,; ¡.r.óvov. 6rr, 8è
dvrr8¿EiÀE tQ èv tfr ðær,voíq, 8¿ò Êx ,rprõv nor,orl¡.r,evo6 xaì, $útepov $ottépq f¡ yrÌp ({,rr¡or,ç æepi Èvíorv cöpto¡,r,évov ei8õv èoruv, éç
8r,ag$eíper,, 8iÀov.
ouvr¡pr¡¡rávov.røüraòèori7"6æco6èær,).í¡r{.,r,¡-r,ct,&ÀÀ&xæiü(r'a.ðrceveîo$æuti610 lQeípr¡tar,. raürø 8' åotiv ø[, röv g$øpröv oûoíør,, oriX ci,závcov, dlÀàcövgúoer,
ciyXr,voíctç, ¡.r,óvov, xa$d,nep 'AprororéÀ1ç æepi rorirov (r¡teî Àé.¡orv' le i 8è eioi cöv
26, Ài)'ov oõv, 6tl rrll¡r¡,r.éÀr¡¡ra orl$èv èv toîç æpopÀ{¡l'aor torltotq inú'pyet' g$øptöv at, or]oíø¿ yapr.orat, orl$év æo òiÀov' ælì¡v 6cl y' åví<ov orix åvòéXe,rør,

D gv E¿
V\ r¿e æÀr¡¡.r.¡-r,eÀeiv Àé10r tò ¡.r.| oxóÀr,ø "¡pú9erv xai èlïyíp.æcæ, d,lÀù lóyou 8i).0v, óoø ¡rì¡ oãóv te ææpù cà, t¿vd. eIvæ
B 17v gtlooógou Xøpøxcipu Xp!o$ar,. xulro¡. xai æpòq roüco ëoc¿v einaîv, 6t¿ orl rò ëv¿ø xøì rò rcavr"¡¡ &^¡toplota. xøi ài
oxoæò6 Èxei Elopioøt æepi eiàõv xai x<,tplocoü xai roü xæsóì'ou xal röv ror,- 15 ¡.ri oüolv i8r,ótær.q tró1cov 'ApuototeÀrx
15

orlrc,¡v xoti òr,' dxpr,peiaq 8ræoø9!oæu, &Àlà ¡.r,óvov 'irfø¡'lévq töv totoritc¡v rwa e'l.væt, 8iÀov 6cr oû æepi æávcalv,
$e<opr]¡r.áccov èæi cà æpoxeí¡,r.evø ¡,r,erapivcrr,. 6or' oüx ëàer, 8r,opr,o¡-r.oü ro¿i yragwcd... ei òì¡ rò dvr,æ 6pr,orar, xøi ouvfp¡car åni roî6 éæoooüv Xopr,otoiq,
òuæoagdoeotq. tò iæd,vq &ycitptoru xacà, toü arltoü 8r,a(euxr¿xòv ixavõç ëyet. ei 8è xøi
27. Taüccr ¡rèv rolvuv oÚror òr,<,rpio$o i¡r.iv xøi eriÀóyoq úæocrsépevæ Àot¡,r.- ríÀÀoq cò arltò oXr¡¡-r,æríoør è8óxeu, 8iÀov 6cr oûx d,v ôtveu soü nctvc¡ i toü
pavéo$o æpòq tì¡v rõv ðvøv,uír¡v Àólorv ðniÀuo¿v xai. èlêtæow. Àe1éo$o 8è z0 20 ôæoooüv xøÀöç èÀé1ero' &ÀÀà iicot Ì) x,&.wu r&.vr^¡1 &ydlg,ora d8el Àé1euv I

rà roü dvrr).élovroq, óq øÛ,ròq gpá(er,. 8eî yàp èæøÀÀd,c,euv ¡r¡sév. xai roüto oùàèv éæoooüv Xc,lpr,o,róv.
ài xøt' &pX&q oú xøÀõq ë¡erv èÀéyo¡.tev, 6tu é dv, rlá1<'rv ¡]'ecaqp&(ov æo¿eica¿ Tò àè 8eúcepov æpópÀr¡¡,r.ø Àé1er ¡.r.èv oü xctÀöq dXeuv. toùq Àóyouç òè Àø¡.r.- 30.
càç rivtuÀí1{er,6, ålÀà ¡rÌ¡ øÙtoî6 ðvó¡raorv èvlotærat, '5ç yêypxrctotl tæütæ, páver,v f¡¡.r,&ç ri(r,oi dæò ,röv æpótepov aùrQ eipr¡¡.r.év<ov æepi eï8ou6, fr tîtoç B l8'

æepi ô:v &¡rglopr.¡tei. Àéyer, oõv Srarpöv, oútcooí' rlcri ei8r¡ iltor,, 9r¡otv, fi ttpòc æpòç tò '¡,évoq Àé^¡etør,, ó6 øÛcòç gp,*(er.. Àr¡æTéov òÌ¡ torSq Àó1ouç ðxei$ev,
ù.yêvï Àéyecau, elíì,r¡rcrat ì fl rù ¡rèv xe7,ópro"cur., rù. òè rÌxópr,oroc tiq ÚÀr¡625 25 ðæeu8i øùcQ òoxeî. xa.i rù. leyó¡.r,evø èxeî æpò6 T ò guor,xòv eI8o6 gépovteq
eTvøi gæor,v, i xøi fi fl?'&tov ï8éøç ðtí$uu.< 8eüpo æor,ó¡.r,e$æ r)¡v dæóxplorv.
28. 'Ele'c&"(ew òè ròv ló1ov, 6ni(i,ç ëy€J 8tør,péoeóq te xal &xpupeíøq, oÜzt<'i rlIIö6 ò' øõ, rcd,).r,v g¡oi, rò æpócepov xcrs' c¿ritò r5géotr¡xev i èv Seucépørq 31.
xaq6ç. &æoxpívøo$ør, 8è xær,pòq vuvi,6æ<oq eTÀ¡n,rør, tò ei8oç èvcøüSo¿. eiíì'1rsar' èn,,voia.r,ç v,e-Lrd,L; oû tøùtóv èo'ct, æíregov xeXóplorør, ì) &Xóprocæ óvræ rvy'

R 175òè óq orioía í¡ xaà. ròv Àó1ov xøì ô &v ró}e cr, òv xcr,i X<opr,ocòv fi. toroüto y&ver,, 6rep rò æpórepov æpóplr¡¡rø porlÀecer,. rò '¡àp xa$' aúrò úgeot¡xòq
L If 1àp i¡ äx&.arou ¡ropgì¡ xøi tò eTÐoq. toüto 8è ei gílov ø.ritÇr o¡¡.r,øíveuv, óq
30 }}xey<ßpwrar à{æou. ei 8ì¡ oõv rà, ðv SEurépøuç ðnr,voia,;q xetlteva roîç xa&'
gp,x(er, Àéyovru óç eï1, lfl rù ¡r,èv xeAcbprcrau, cù 8' &Xóplo'cu ri1ç úlr¡q eivori øútò úgeotr¡xóo¡v &vt¿8¿toruì,ral., tà ðv òautépa4 ènr.voiætç xet¡tevo' r5geocr¡-
go(orv(. oúrcoç ëot<¡" orl$èv 1àp Ðragéper, npòq tò æpoxeípevov. xaì ei i¡.r.d.cr,ov xórø ôiv eí1 où xø.S' aücú. røuti àè dXóptota.<
D 10 8è xaìETv ð$éÀou, [¡.r,úcr,ov xæÀeio$<,-r, dv ¡.r,óvov toüro, ô Àé1o, èvvofr lé1ov "Oc¿ òè rò rpópÀ¡¡.ræ où¡, óç aricòq ypáger, >i &7"ópro:'a óv¡a ru'¡Xáver,<,32.
[¡.rd,ttov. xai roüto ëotr¡ é òer5tepoq aricQ tpóæo6. Àé1eu, dÀÀ' i æúvr¡ &y6gr"orø., e'lpr¡cau òì¡ xøì, gøvepóv, 6tr, çò æpôtov
I

Zg. DE¿ àè eïo'r¡, gr¡oiv, tòv 8eútepov eipt¡tø't tpóæov, tò ¡lèv æpöcov (!tr¡¡'r'æ 35 35 ¡,r,óprov ori æepi coü riæÀöç Xorpr,oroü rpopép).r¡tør,, ¿ÀÀà æepì coü éæ<¡ooüv D Il
xølöq ëXer,. cò æáv,rø ¡-lóvov tò òeúrepov ¡.r,óprov èyÉ.rra . tò 8è 8eútepov ottoær¡v Xtopr,otoíJ xaì xo¡voü. èni ¡e cQ rirrÀöq Xtopr,otQ xai tÇ: rc<,l6 Xôptorð é òè
L 12
B lgeîvo¿¿ òoxei xøi xo¡,r,r,òfr &zre¡.r,gø.îvov.< xøi.iicor ¡.r.ù¡ (r¡rcÏv oi¡.r,au civ rÌpxì¡v ë8erv, læ¡,r.páv<ov tò rin).õç Xroploròv xaì, d,vc¿ò¿ø¿por5¡r.evov tQ riæÀõq &yoi,pLo'cc4
d,vd,1er, cò pèv xc¿$' crúrò úgeoròq eiç tò ctæÀöq X<opr,ocóv, cò 8è åv ,åtÀlqr {
3 òrar,pei L SuaupeTv BDR | 10 oùX ðnto6 . . . d)'Àù xuI L2 àn mørg' | 16 årllø-
¡r.évqo LD
ItlB corr. in &ltø.p.êvav | 25 1Év¡ Rom. | 26 gaocv LBÐ 9a¡r,ev ¡t | 27 èîe- 8 êzrrùuop$oú¡,tevoçl D2 ødd'. in marg. | 14 oXolrt'¡pagicøL I- B D oXoltolpø-
i¿(.,u r èleruee¿DBR I 32 qaor,v LBD çøuev R | 33 xaÀeíoS<,¡ LBD xøleÏo8al R I gfroør. R I fO av LBDI R orn. | 24 lr¡rctéov LDR lr¡æréov 1l | 37 cì-Xtopiocç LBD
33 ô lé1<,r LBDI R in nt'arg. é lé1ov T.orprocQ R

24 Joh. Argyropulos | 35 Joh, Argyropulos 11 Arist, Metaph. z¡ 3. ro43b, r8-er. | 27 ¡otr, Argyropulos
-.--=

218 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON. 2I9


ènr,voiç eiq cò ctzcÀõç åXóprotov. oüte oõv xo¿rd, 'çò æp&y¡.r.ct é Àó'¡'oç øÛeQ, tò yàp ¡.r.i xa$' ør)rò úgeord,vcn, 6zcep ¡réoov !v roü zrpocépou, åæó¡.r,evóv èor¿ L lB
tó re únor¿$é¡.r.evov orix &Àr¡$éç, xai æpooétu &v'cr"g&'oer, 8ì¡ æepr,zríætov' tò cQ èv rÍlk¡, 6oc' øùròç eixfr caûtoÀo.¡öv, d.ÀÀor,6 toüro èær,cl¡.r{ oûx eriÀóycoç.
R, 176 yrip Xt^rploròv ò¡lóç èocr Àa¡,r,púvov xøS' Évo¿ tpóæov ¡.r.óvov, fr X<optocóv ti "Er¿' lEi å. èv ruîç Seutópalq êær,voíør,ç xe'ty.evæ, gqoi, rcîç xor$'ær1rù86.
èo'cr' 'ci¡ç Ú).r¡q cQ eÏ,va- ¡e xoci cÇr lóyg. åoci òè oùX cinloüv, óç 8áSetxtar
'igeorr¡xóolv dvc¿8¿éorø).tat, rù. xø$' aúrà úgeorr¡xócø Èv npócar,ç &,v eír¡
æpótepov. tó te xø$' øúcò úge otr¡xòq oü xeytJ,prcrol, æ&v, óç æricòç àr¡).øòì¡ 5 Sxet¡tevø- êzrr,voiarç. røuri yà.p êxeívorq òléotøÀtøu, <bore aó. ei xeX<,lpr,o¡.r.évø,
lø¡.rpúveu rò Xopr,oróv. cò ^¡àg oúv$etov è[ iii.r¡q xæi eiòouç co8i ú9éocr¡xe æócepov xø$' øúcâ, úgéocr¡xev î| èv êær,voiør,ç Seutépølç xeï¡at; røritòv d.v
B l9 ¡.r,èv xæ$' æútó'oÜte'¡àp xøS' úæoxeu¡.tévou Àéyetø1, oüc' èv úzuoxer,¡.r,évr¡ åociv, eìI1 rQ' ei xeXopr,o¡,r,évæ, æórepov ðv æpótør,q èttr,voiaç xeT,¡a.¿ i ðv àeutépør6.
ori xtopr,otòv 8è tiq ülr¡q cÇi eïva.i re xaì cQ Àó1qo. ô¡roÀo.¡{oer òè xøi ørlròc xai rcpõcov ¡.r,èv rior, rõv æøÀø¿õv oút<o æepi yevõv re xæ\. ei8öv Èòo[úo$r¡,
¡i.r,xpòv üocepov, 6rr,igéarqxe coüço xøS' øútó, Àéyov óçëor,xev ÉøutÇr èvøvciø. 6oc' ðvíouq ¡i.èv èv rpócør,6 aû,rà ènr,voia4, èvíou6 8è Ëv òeucépar,q &æog{vøo$ør
gB. IIú).¿v crÌ åv &Àk¡ ûgeor¡xócø o'iX úgeocr¡xévæ¡ xø$' øritd. xøi &¡cLpr'oræ I0 10 xeio$at ; ë,nerco- (Qov ¡.r,év, ei oúc<,lq ëcuXe, xøi oiv$p<ozrov æpór¡v Èrlvo¿av
eïvøl grlor,v, óoriv lyor5¡levo6 7c&v tò èv &lÀc¡r úgeoròç æ&vt¡ xai æ&vtroç ).é.¡,ouotv, '¡,évoq 8è xai eiòoç ðeurépav râ, xøcà, rorircov xai ,rõv é¡loí<ov Àeyó-
d,Xópuocov eTvø¿. oû xøÀôç 8é. rò yrip èv tfr rl,,uXfl eISoç töv øio$r¡tõv x<,rprotóv peva. cí oüv tò (ryqy"a, æpòç $eoü, àrivørc' d.v ei$' oúc<oç elr' èxeivøç tò B 20
.l,ra,ç èori. xai ë'ç¡ tò êv úÀ¡ Xopr,otóv æ<o6. xøl tæút1 8Ì¡ cQ åv {,'uXfr { xeXr,:pro¡révov Àr¡g$eír¡, ii cr, æÀéov é $d,repov ¡.r,ópr,ov Àr¡{ó¡.r,evoq'!l[er,; rò 1àp
XroprorQ xa| &t.tr.xer,¡tévcp coîç xo¿$' øúrò rigeorôor Xtlploroîç orl ouvaxoÀou$si (Qov tò aûtò ò{æou$ev orloicr te ë¡.r.r},,uXoq øio$¡r¿xi xul. xa¡à ætre¿óvcov
cò 6Ào6 &Xópr,o'cov. xøtù ou¡.rpepr¡xòç'¡àp ëcrær' í¡ &xo).o'5$r¡or6, xøi é ?úo(po(- 15 15 à¿agepóv, ov rQ eiàer, ),é1eo$ar æéguxev.< R, 177
D ltv loyr,o¡r.ò6 æapà tò xæS' øúrò xø[ xæt& ou¡.r.pepr¡xóq. oiíte oõv, ei X<,iptocà rù Oòx ËXer, 8' é Àóyoç aricö oriòe¡ríøv roü æl$ævoü gævro"otav oùà' Èæ¿- 3?.
xø$' aúrâ, r5geo, ötø, røÛcòv d'v eir¡ cQ érctlooüv xæì, xor,vfr Xtlpr,ocQ, óç zróÀør,óv oíecør. yàp tic, ei rt dvt¡xeio$ai trvl ).éyeræu, 6rcto6 èrÌv Àr¡g$i, D 12"
1e.
èæi roü npótou æpopÀí1¡,roccoq cò Xopr,ocòv )têyerar', oÜte ¡r{v, ei rl èv tfr i øûtÌ¡ &vcíSeor,ç dorør,. olov, ei cò (Qov 1évoq pèv roü <iv$póæou, eî8oq òè
L 12'{uXfl xeîrær, eû$'iq xøi &Xópr,ocov åæÀöq ¡.r.óvov. ëotr yàp xaì, X<,rprocòv eTvøû tiq oùoiaÇ, ¡,r,¡$èv òi &ÀÀÍÀt,lv 8r,øgÉperv oùoíøv xai &v$ptonov, &L,l- eTvcrr
æoq, orix &pcl tøútòv cQ æpócr¡ tò SerScepov. &æctvtr¡téov 8è ðòE' óç ¡,1év 20 20rcríc6v, xøì eiàr¡ &.¡tg6.cepa toü (rfou. toroücoçTàp æøvcelö6 øùcÇi é
eTvø¿
êocrv, éq I' o'ix ëotr,v. ó6 ¡rèv'¡ùp &vtr,xel¡.r,evø roîq åæÀöç Xt'lpr,ocoiq, ciXó- ouÀÀoyuo¡.r,óç. olov èæe¿8ì¡ rò èv èær,voíç &v¡ix-unqt tQ èv èvvoiç ì) npóc¡
pr,ord, èotr,v. ó6 òè pópr,ov ri6 coü xo¿voü Xtopr,oroü roþ¿i6, Xr,ipr,otd, åoclv. èrur,voíq, óq aûròq ðvo¡i.d,(er, &,¡tixet¡a.¡,8è cò c¿rlcò xøi tQ xa$' c,¿ürò úgeoröcl,
xøi 6t¿ tò èv rQ æpótr¡ æpopÀí1¡.r.øcr, Xcopr,ocóv, orlx ëor¿ cò rinÀôç
é¡.roí<oq 8è taüróv èor¿ rò xø$' øürò rSgeotòq rQ èv cfr æpór¡, xøi ! øûri oyto4 cfr L 13"
Xopuoróv, óq ÈÀéX.$r¡. Seucépø xp6ç ,ce riv æpótr¡v xøi æpò6 rò xø$' øúcò úgeocó6. ¡.r{æote oõv
34. 'H 8'&nátr¡ æøpù tò ò¿ttóv. ær$øvótepov à' &v clç ènyer.poir¡ Àé'¡olv'2õ 25 orl oepvòv &æoxpíveo$øu æpóq
1e Àóyou6 rororlrouç. nÀiv èæer,ài ¿i¡cat, hplu.-
óç, ðæer,8i tò Xopuoròv àuvú¡-r,er èoci Xcopr,ocòv óq tò g$øptòv xøi Spauocòv ¡.re,$ø, Àéyo¡,r,ev ðr¿ oû$èv &roæov, ei cò ørlcò &pr$¡i,Q rcpòç æ).eí<o cr,và, $e<opoú-
xai t¡xcòv xaì, épøtóv, xaì, tà ¡ovø.iræ 8uvd,¡leu léyecø1, tù 8è &eîo( xøi vor¡rù ¡-levov ælelouç dvcr,.$éoeuq Àø¡rpávor. xa.i oyéoer,ç. oû yàp xøtd. aúcò xøirò
R' 176'åvteÀexeíç xeytig,scø.t, oü xølõç ëor,xev eipio$o¿¡ tò ei y,oprcrú., læótepov óoaric<oç f¡ ðløgopct, &Àlà xo¿c' &'Àlo zai d,ÀÀo. xcri cò èv èær,voíqc oüv æpò6
B l9Yxcr'$' øúrâ' úgéocr¡xev i èv ånr,voiç xeîco¿t(. gæ¡,r,èv ò'6tr,tò xopr,ocòv àuctóv, ¡.r.èv rò èv èvvoiç 8eúcepov 'ylverut vór¡¡.r,ø". æpòç 8è tò xø.$' ø.úcò úgeoròç ori
xai 6Àoç tò 8uvøróv, olov rò ¡,tèv åve pyeíç, tò 8è òuvá¡.r,er,. tò ¡.r,èv yàp 6tr,3o 30 ÐerST Epov ei ¡.r,Ì¡ xøcà ou¡rpepr¡xóç, dÀÀ' èv ôtrÀqo cfr èr,r,voLq úgeoróç ðotu.
&À¡Sèç óq èvep.feíç ðv, oÍov 8uvøtòv pø8i(erv, 6tr, pa8í(er,. xøi 6À<oç àuvctcòv xai rainy¡ 8ì¡ oûx ë,p^¡erar, eiq êv có ce èvvó¡¡rø xai rò ærl$uæóocøcov.
elvøt, 6rr, xar' èvê.gyet&v èot¿v ii8r¡ ô Àéyecø¿ eÏvc¿¿ 8uvøtóv. rò àè 6cr, èveppioetev Tò 8' åpt^rtópevov, clveq rcocè tQ æúÀør òó(øv æepi yevõv xcri eiòöv 38.
&,v, oTov 8uvøcòv eIvør pctòí(elv, 6tr, poc8ioetEv dv. xai øúcr¡ ¡.r,èv êæi coiç xlvr¡coiç ëo¡ov rotø'5r¡v, oüre x¿,rà rò r,p&y¡t&. èorrv, èæer8i oü xøtâ, rò arlrò \ &vci"-
ðotr ¡.r.óvov f¡ 8úvø¡rr,ç. åxeívr¡ 8è xai èæi roîç &xuv{tor,ç, óç e'lpr¡cær, èv toîç $eotç oüte æpòq Àó1ou. æpo$É¡levoç .¡rìp repi ei8öv eiæeîv guolxöv, 6òe æepi D l3
-. æepi Ép¡.r.r¡veíøç. g5 35 Àoy¿xöv òr,oùø¡rpd,ver, èp<oröv cøürcr. ,Ípæ 8è oû8è por¡$eî rr arirQ, ei ¡ri B 20'
.tD.
D"í; "Ec¿' r>xaì To¡,r.ev 8é, gr¡oi, tò xøs' ø'icò ú9eotr¡xòq æpòç cò Èv ,itÀÀrp è(í¡cr¡'c,xt. &.æ6ypr1 ^¡ú,p, ei (r¡d1oer,ev üv rr,ç, éq ortiròq vüv åæívo¡o¿v ¡.r.èv &vør,peî,
rò eïvo¿l ëXov &vcr,tr,aoteÀÀó¡levov.ei àì¡ oõv cà xct$' æúcà, úgeorz¡x|ræ'coîq zcpötø 8' EIvo¿¿ vod¡;.ørø xøi &òudgopo. r&vta &nogætverar. rù roîç diÀÀolq
êv èærvoíør,q àeucépælç &vtròr,éotøÀtat, 'cù Èv òeucépør,q xel¡.r.evø Èrcr,voíar,q åv eiç æpötov xøi Ðeútepov òr,ørpoú¡-r.evø. tò 8è prl$èv 8lægéper,v oúctlç i èxeivaç
,i[À]ç âv ëXor cò eTvo¿¿. røutl Ðà d'Xópuotø.<,ëort òè coüro carjcòv tQ æpocépcp. cò X<opr,oròv òiÀov, 6r¿ roüro ærirÇi por5Àerøu, éç où8èv à¿oíoeü R
eiÀr1góvør 177"
40 Eít' èæ¿voíç rò ¿<opr,or6v, el[,ce èvvoíç. &ÀÀ<oq yàp or]x d,v é ouÀÀoyro¡,r.òç ar]rÇr
2 &v'ng*.ceu LD cïvcugpdoer BR | 14 lc,rptotoï6 LBD X<opr,otôc R I 16 xøS'
aûrò xøl Ll llDR om. | 16 oüv LDBI R oør. | 27 r'r¡xtöv LBD r¿xròv R| 34 êocr,l
11 cõv é¡,r,0í<ov R ròv LBD I 17 el r¿ L é,¡¿ BDR LBRI
R | 37 dæogøívetøu D
om. corr. sic. ez &nogai.veo$ør, | 39 ørirQ tBD c¿rlrò R
36 Joh. ArgyroPulos 3 Joh. Argyropulos
-
220 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 221

tQ tò øÛtò eÏvø¿ oùoiøv aio$¡tr.xiv xuì" xarù. o'J roüco Àé.¡e., dD.à æórepov rà yévr¡ xal râ, eí8r¡ Èoci
f,v ¡.r.éotp ë¡.r,{,,uxov, æÀeróvov xcoptotâ, otæÀö6 xøi
Stcrgepóv'ur,iv rQ eiòer Àeyó¡levov. xa$' aútà úgeocöcø Ì) oü. &Àlri ¡.r,óvov èv êær,voíç rl,,r,Àfl cõv tor,orlr<ov æpay-
39. "Eot¿ 8è xøl toüc' åæ¿æó),ct¡ov xæì, d,æÀoüv. ei ¡r,èv yàp ¡rr¡8èv xær' a'icòv ¡rdrrov tulXd,ver, xelltevæ, olóv te tgæyeÀd,gou xai Xer,¡,r,øípøq xøi côv to¿orjcov
L 14àløgéper caütæ, ori8èv æÀr¡¡,r,¡releî é Sd,cepov Àéyov. ei òè 8r,ægépet, &,pê,axer, èær,vór¡¡rú èorr,, xaÐd.,æep <þero 'Aver,o$évr1q. xøi 8iÀov xd,x ,corl.rou, ó6 xøì,
òè tQ (r¡teîv roü æpótou, tQ 8è repì toü Seutépou. cíç d,v eÛÀóy<,iq 5
æepi 5 IIopgúpuoç ùrcopriÀÀer, tQ Àóyg xøì é,uepov èær,vó¡¡-r,a oû tl.rr,),òv töv æpø1¡,r,d,r.ov,
¡.r,èv R 1zOv
oíorro tòv éæotepovoüv eiìr¡gótø eic,(úrrpw; &.gêcxer. òè púIuotø
æÀr¡p¡,r,eÀeîv xdxeîvo eTva¿ tò èv ðær,voíç rigeotòq Xopr,ocóv. æpò6 ô f¡ ¿vtíSeor,q rQ xæ$,
cò Serlrepov Àøppd,vovraç &vtr,àr,ør,peïv coîE &v$uæo or&ro4 8¿à tà' xæ$ótrou. ø.úrò úgeorõtr, Xcopr,oeQ.
xæì llopgrlpr,o6 oûv époí<oç (r¡reî Àéyov' rielte úgéotr¡xev e("c¿ Èv {,,tÀøiq èæt- Eiro¿ xøi ènr,8r,op$or5¡revoç iiror, g¡oi' rlypúger,v ðxpiv, æótepov i-tgéo.cqxev,
42.
voiøu6 xeîtal.< cò 1ù'p úgeot¡xòç rcd,).uv ei6 oõpæ xøi &oó¡løtov 8rør.pei" taütor ì èv póvør,q rlr,Àaîq êær,voíor,ç xeîrar, ì) æórepov xøs' æúcà úgéoc¡xev, einóvca | 15
ò' Èoci tà xø$' øùTà úgeocö¡u xaI Xopr,ocd, &'n).âlc. xq.lvrot xærú. ^¡e còv &vt¿- 10 10oû tó'ì) Êv 8ewépwçènwoi"ætçxeîrut, orl ,ró'
| êv póvør,6 xeitør {,,r,},øiç è2ru-
léyovcø oriò' èxeivtp 8régepe gávau, Ì) ,åv èvvoíør6 xeîra.t,. &¡egotépoq '¡àp rò vol,crr,q ë8er,, &lìcl tó' ìèu riÀlç rò eïvøl, ë^3er", rlvreææyæyívcu yeypd".þw.<<
d,vcr,xel¡,revov toî6 d,v$uæo or&.ro,"ç ouvépør,vev d,v. &Àl' 6¡.r,oç oÚto liveo$at tò "Eoc¿ 8è åær8r.óp,$<,r¡rø øûcQ tà ¡rèv pr¡$èv æpooixov tQ êv toi6 æpop)d-
6.
xai coîq æepi po(o'¿ xcop¿orQ' tà àè &wigøow ëxov toîç úæ' ørlcoü treyo¡révor,ç.
*Dl3v
- ^ æpópÀyl¡rc(, lçporepeï toîq ce nepì, yevôlv xctl ei8öv Ðr,æupoüo¿
r' , -.,àu& ròi ouvr¡prflo$ør. roïç èær,vo{¡.r,øor,
"- xøi'. d,x<opíorcov ', xcopr,ocòv fi, lll

n"täö" x<oprocõv
rà,,ðvvoÍ¡¡.røtø
,
yàp rino$É¡revoç cò cÇr eivøt xøi tQ Àóycp xroproròv {ç üÀr¡6, eÏrø. råxpiv,
xo(r ou{¡go¿veç eTvctt, ó6 ,i[pæ xaì, èvvo{¡lø¡&. èo:r" töv eiòöv, eirceg xai èn¿'tí 15 gr¡ai, yp&.gew, æótepov úgéoc4xev, i) xøì êv ¡.r,óvar,ç tf,,lÀøïç èær.voiur,ç xeitø¡.(
B 21 vo{¡.r,ara óvra gæveir¡, ,ii¡,r,ø 8è xøi ð¿à cò tàq iòécr6 ¡.r,ì¡ póvov éç ei8r¡, åÀÀ& Àeyóo$o 8i xør' øûròv zæí, ei X<opr,ocóv, æórepov úgéor¡xev Ì) xori Èv tf.Àaiç
xøi ó6 xø$óÀou Àa¡.r,pd,veo$øu toî6 ðzcloc&."co",.ç rilq ò'ó[r¡q. dvcr,o,orXoüv ò' ènr.voiatç xEirø¡. orixoüv cò èv {r,løîç èær,voí,ør,ç xel¡,r.evov
Xcoprocòv tQ eïvø.
eTvø¿ rò Ëv åær,voíç xæ$ólou. æipeî 8rà tctüco¿ tò toîç &v$uæoord.ror;' &vrt' xui ú'¡ lóycp {ç firr¡ç; fiv 8è cÌxópr,ocov riæ},öç. é¡.r,oíoç 8è xøi rò Serltepovp 14v
8lør,peîv tò ðv Èæ¿voíç. røüt' üpæ xai'Aplocotélr¡q cISe rivcl$é¡.r,evoq Àéyer. æûtQ èæocvóp$<o¡.r.ct dvrígøouv ëXer,. olov xøl ei X<opr,otú, >æócepov úgéorr¡xe
R t70eíàr¡ ¡.r,èv oõv eivør, ì) év rl zcøpà. tù æoÀÀà'oûx &vd,1xr¡. eTvær, ¡,r.évtor, êv xatà20 20xoc$' æf.srd..<<, I rêv &Àlg tò eTvø¿ ëXer,<r. rò ^¡àp êv tÍÀÀc¡r tò eïvcrr, ëXov &Xópr,orov
æoÀÀõv dl1$èç eiæeîv cïvø'¡,xøïov. orl .¡àp àv ëota¿ rò xæ$óÀou, èàv ¡ri¡ coüto fi. fiv. xai ¡,r,iv orià' d,v æpoo{xor cQ èv toîç æpopÀ{¡.r,aor, Xcopr,ocÇr, ei Sd,tepov
40. Ti 8é, ei xai .ctç pì¡ àeîcøu ¡.r,ø$eîv, eì rà ei8r¡ Èvvor¡tá, &ÀÀd, toüco ¡,,,óvov, ¡,r.èv tiq cì,vato¡.r.!e ¡.r,ópr,ov Xr,lpr,otòv eÏvar, Seï. rò à'ðv tfuÀaiq èærvolar,6 &yio-nZZ
ei årclvor¡rd;æpó8r¡Àov aùrQ òv óç, ei ¡.r,ì¡ úgéoc¡xe xø$' æúcd,, ëotar, 8ì¡ úge- pr,otóv èocr,. riÀÀócp¿ov òè xøi tò r>Ì) èv tÍÀÀqr rò eivø-r ëxer,<. ëocr, yrÌp èv rfÀlcp R l7g
orä¡ú. æo6 èv èvvoiç' x.ui^¡&.p, xd,v øricòq é d,vtr,Àéycov oútor (r¡eí¡oer,av. d,varpei cò eïvc{¿ ëxov xøi tò èxròq sTSoç xøi èv tíÀ¡ ðv. ô Àcrpòv é npopdìÀrov óç xexco-
L l4v yâp Ëælvorøv, óq ri¡¡.reîç Àéyo¡,r,ev, xai èpeî òí1æou, ei tr, ¡-r,Ì¡ æ&vcø øùtQ 8¿c¿- 25 25 propévov ii8¡ (r¡ceî, ei èv ðnuvoiç x¿î¡at éq rò xø$ólou. xæi yíverør 8i tò
goveî. óç èvvo{¡røcø ¡làr eivør, cöv eiòöv, oú8èv òeîtæt ¡løSeïv' dÀÀ' ei ëv¡ø èæøvóp$co¡rø tÇt dvrtÀåyovtr, oøgõç *ro-îa¡,æ xøì ripeÀtépc,r¡.r.æ toü xøÀöç
rigéocr¡xexø$'aúrd,, óq llÀátov &l¿oî¡ù.c i8éaq, ì) ei pì¡ úgéoc¡xe ¡.r.èv oútcoq, ëXovcoq.
,iilÀoc ðè xeîra,. èv ènlvoíç óç rà xa$ólou, toüco 8eîtar, ¡.r,ø$eiv. &.p' oirv ra.üræ, "Err ¡>rí ¡.r,&),Àov, g¡oi, rQ xeXopro¡révq ì) rQ dXopiotep æpoojlxer 16L4.
e i Àé1o1, óç æcø.r,o$évcø èæøvop$oüv 8eî Ì) ori8crpõq; erl 1àp eipi¡aera,. roîç oúrooi (r¡reîo$ar, æepi øùroü; gei\ yàp ,iv rtc, roîç aùcoiç Xpópevo6' xøì
ye nepi npø.¡¡.r.d,T ov ðp$öq cl 8r,ævoou¡.r.évorç xøi tr. xaì, åÀ).r¡vi(ouorv rì¡v gcov{v. 30 30 ei dXópr,oru, n6,cepov xøS' øúcà úgéor¡xev, i) êv èærvoiar,ç Seutéparq x¿î¡a.u.

ëor¡ 8è rò 8eúcepov æpópÀr¡¡.r,a oúrc,rç ëXov xai oûx ,itlÀoq. 6nep rcrûròv Ðrlvaca¿ tQ nócepov èt nptlnar4èrcwoio.r,ç xeitør ì') èv Seutépar,ç.(L l5v
41. Orix d,pø é d,vrlÀéycov o'lò' è¿eivc¿ xølöq òrøtervó¡levoe yéypøgev' lÈv 'AÀr¡$èç 8è roüró 1e Àéyel, 6rr, ga.i^r¡{y ar.çrai,ca.. xøi yotp aricòq&,v gat1, L5.
D 14 oüòèv otrx ë,ort töv, 6oø â,v eizrEiv ëyor" rtç æepi ô (r¡cí1oer.ev üv 'c,.ç, zcótepov xal e'úp¡xe 8ú. ¿Àf¿ xøi roüco &.co¡cov léyer,. æepi yd'p roü &X<opiorou ñ eX -
xø$' c¿úrò úgéot¡r.ev ìi èv ènuvoiør,q òeucÉpørç xeîrær,{t-aírr,ov 8è toü ræüt' ptõ'rov oû8eiç â'v voùv ëXrov (r¡t{oarev, oijce ei f.tgê,otpe xø$' øúró, oüce ei
ci(r,oüv oijrco à¿ørervó¡levov rò ¡.r,r¡8èv cò æøpd,rcøv oTeo$æ¿ eTvo¿r, tò åv åær,voíq 35 35 Èv ðzruvoiqc xe'i.rq.t. òeî yrlp ézrc¿ooüv xe¡opio$a¿ rò
¡,r,élÀov iitor óç iàéç ùgiorø-
xelpevov æc{pcrrlpouo$eíç, óç ëotxev, úæò roü cQ flopgupíqo þr¡Sévcoq, oÏov oSø¡ xø$' aúcò î) óç tò xø$ólou êv èn¡voía. xai 8i oüv æepi roü oüto Xc,rpr,otoü
-
eltce ígê,aø,xev e'lte xai èv ,1,,rÀøïq è¡,,.voiær.ç xeitøt, óoàv f¡yor5¡revoq tò úgeoc4- rò æpópÀ¡¡,r,a 1r,vópevov xøcd tpóæov ëy,er., rõ¡ à'dvrr,Àó1ovtt i¡ &.æ&.cr¡ æapù.
B2L" x6Ç èxeî dvc¡ò¿ø¿peîo$cru cQ ¡,r.r¡8øy.fr, ¡rr¡8ø¡.r.öç, ¡.r,r¡òø¡-r,oü ðvtr,. IIopgúproç òè
3-5 tuyxdvet, . . . npuy¡t&.ro¡v D2 ¿n marg, | 4 êrcuvór¡¡,rø] óæuvor¡¡r,dco:v D2
1 oüoíøv I.BD oùoiaq R|2 Ð:ø,g:póvrov R trþ.
þost el8:r | 6 oiosro LRD 5 tf,,uÀòv L tfr,).õv BD2R I L7 xeî,ra¿ LBRI D2 coyr. eft xeíp.evov D I 1Z cùxoüv
|

d,vouto R I t4-221,13 Surir tò ouvr¡g'rio$ac... úæ'øùtoü lelopévor,ç R trþ. in suþla ... xeú¡rsvovl D2 in marg. | 35 óæorooûv R ôæoooüv LBD | 35 xeXtopiosørl xeXo-
þ.2ro,37. | 21 toûrol ¡aùc'R | 22 èw6nra LBD èvvó¡tøu R | 29 eü LB aõ DR I píorac LBDR
34 èv Rl LBD om.

8 Porphyr. Isagoge (ed,. Busse) r, ro sq. | 32 Jotr. Argyropulos 28 Joh. Argyropulos


Y-

222 THEODORI GAZAE ÀNTrRRHETrcoN. 223

rò xøS' aútò xæì, ou¡-r.pe9tlróc. 6tr, 1'ìp èni cQ lóy<p ouppépr¡xe tQ


xatà 8è câ, úæor¿$épevø aûtQ oxeæcéov. ëot¡ ôè rpíø tòv cïpr$¡róv. Èv ¡.r,èv tò tò
D l5 rccoç XtoprotQ &Xopíotqo eîvør, cÍæÀöç, oTetøl 8i tò aritò xøi æepi &Xopíorou xeXopio$ør, úæoæeæroxévør, gr5oer tQ úgeotïxévør,. Àé1er, ò', óç ëolxe, ¡_r,iD 16
êgøp¡r,ótcer,v d,v xa$' øúté. d,vtr.xør4yopeîo$a¿ rað.ca, &À).' èæi n),éov úæd'pXer,v cò úgeorr¡xóç. êv 8è rò
''Trr,
46. xøi ¡rèv àí1 gr¡ouv. rei tQ xø$' øùtò ú9eotr¡xévør, rò èv êæ¿voíø¿6 Xorpr,oròv ¡rr¡$èv ,ålllo Àéyeo$ør, i tò rQ eTva¡ xoci cÇr lóyqu Xcopr,otòv riç
óonep d,rcógaor,v d.vc¿à¿øoceÀoÜ¡rev, ò ðv ènr,voiøuq òeu'répc{r,ç
àeutépar,q xei¡.r,evov
T
5 5 úÀ¡ç. ,rpltov òè tò Xcopr,otòv ro¿trtòv eTvo(¿ ,rõ xø$' aúcò úgeotr¡xócr,, xai cò
xeí¡.levov &zrøv oÛ xø$' øúcò ùgeot1xévør, òí1æou$ev d.vct'¡xøo$r¡oó¡.r,e$a Àé1er,v' dxóprorov ôq èv ,iìÀ<p rò eTva¿ ëyov"cu. torJc<ov 8è oûòèv &l,r¡$éç, &ÀÀ' éxaoro v
6ote æøp' f¡piv oúror (r¡teiv cî(toüor,v orlàèv röv èv oÛoiç &có¡.,.<ov xø,$' ør5T ò úæó$eorq &Àoyoç. có re yàp úgeot¡xòç èn' ior¡Ç cQ xai é¡,r.oíco c,
X<oplorQ
B22v&v eír¡ ,5geot¡x6ç. xai
Tò círo¡,r.ov'¡àp Seucépøv oõoæv ðnívo¿av io¡'r'ev'< ëyov. êx&.cepov yàp ðrrtóv, åæÀô6 re xa.l rti,ç, iio¡' elí tr, X<oplotòv
é¡,r.oí<oç

tLl. "Eor¿ 8è xæl roüco ånÀoüv xai eÜÀutov 8i¡ xøi toîq eioayo¡,r.évor,q töv d,nlöç, xøi úgeocr¡xòq tiæÀöc elvø1, xai eI tr, Xc,lpr,ot6v æloç, xai igeo"cqxiç
véov æepi td.}¡atrsxtrxd,. xai $øu¡,r.d,oercv &v'ctç,6tu lélr¡$e tòv d,v'rlÀélovtæ1¡ 10 ær,rq eïvu, xanù. xo¿vóv re Àø¡,r,pd,ver,v etvø¿ xc{i rò úgeocòç íisaæep rò
Xorplotóv.
$eópr¡¡.1ø röv oÚrco6 èæ¿æoÀøi<ov. tò yrìp diro¡.rov fl ,ito¡-lov xx\, xa¡' ori8evòq xøl 'Aprorocé),r¡q 8è rò Xcoprotòv oúr<o Àø¡.r.p&ver Àéyov, 6r¿ lò &v ró8e t¿
òv ¡rai Xcopr,ocòv .i<. ui 8è æpòç flÀd,rcovo¿ tòv Àóyov æor,or5¡revoç, &yciptoca.
R tTgu ¡.,.èu o.lcó, &IÀo 8è xat' orl leyó¡levov Serlrepov yLveru.t vór¡¡.r.ø xaì, èv
,iær,voíç

xeTta¿ xaì òroctrsxt¿xiç secopiaç tuyxd,vel. fl 8è r]9éot¡xe xæ$' øútó, oÚv$etov eÏvør, Àéye r, tà æd,$r¡, &ÀÀ' où xai civ oûoícrv 8ì¡ &Xóprotov ).éyer,, &ÀÀâ
Xorpr,ot{v.
xal eïòou6, o$x'¡r d,to¡,r,óv èocrv, &ÀÀù nohlro¡.r,ov. ei ye eic, d.æer,pov
è6 ú¡,rle oû,$èv oõv or¡¡r,eîov toü tò Xcopr,oròv xa$' évø ¡,r,óvov ),éyeo$ør, ,rpóæov, ei ù.8 28,

L 16 fl 8uøipeorq toü ouveXoüç, oÛ8' èv èærvoiç xeÏtuu, oÚc<o 1e ëXov xai guouxoü 15 I5ni$4 &y6pø"cæ eTnev. ei y<ìp òr,Xöç, àiÀov 6rr, étè ¡.r.èv oüroq, é'rè 8' èxeív<,rç
f¡ nepì, rorlrou oxê,þtç èotí. f¡ ò' &rd.c¡ x&vcøü$æ æapà, cò xøtù ouppepr¡xóq. ú Xpior,c d,v e'lr¡, æotè 8è xæl roç, eipr¡rør, æpórepov ixøvöq. ¡.r,øprupei 8è xaì,
48. 'iEcl ,>6troç 8è tí xcolúe¿ , 9\61, cà ei8r¡ xøi tà '¡'óvr¡ e'lte X<'lprotd' èorlv IIopgúpr,oç lé1orv cò ou¡.rpepr¡xòç 7<opr,oròv eTva¿. oüxouv æpótepov gúoor, tò
eire &76prc¡a xa.I ðv zcpótør,ç ðnuvolatç xeîo$ø¿ xøi Èv àeucópør'q;< úgeord,vcrr, toü xeXtopío$øu; d'Àlà goptxòv xøl toüco. có re
X<,lpuocòv orj
49, OÛ$èv ò' óç ðorxev øritQ 8ra939et, dt'ce X<oprotà e'lte ciXópr'otæ, óç ræûtòv rÇr xæ$' aritò úgeoo¡xóc¿. rò y,ìp èE üÀr¡ç xøi eí8ouç oriv&etov to8i L t7
&,v f¡1ou¡r.évq r& eI}¡ töv aio$r¡töv iitor ¡.r.età tflç úlr¡ç eîvø¿ åv tfr 20úgéotr¡xe ¡-r.èv xøS'øúcó, oü xey¿ifl,orw 8è tiq úl¡e, óe øritòç cò xeXorpio$ør,
t{,'uxfr ì)zo

¡.r.r¡ò'.éæorooüv eîvøu. ti yùp ,itÀÀo; toîç 8' &'Àlor,q æolù òra9épet' i yàp dXópuoca, óæé$eco. flv ¡.r,èv oõv eixòç ioXupóv tr, ouÀÀoyíoao.$a¿ èx tõv oúcoç úæoce$óv- D 16u
D I5'orl$èv où8evò6 vór¡¡-r.ø ëorar. fi àè Xopr,ocá, éoran ¡.r,èv aùtõv vór¡¡,uø. &l,L' ei g.òv 1(OV.

æpörov, é guorxòq Seorpíloerev toiq nepi {''uX!q Àóyorç' ei 8è 8eúcepov, yévr¡ Ti ò' èæd,yer,; rlto'5tcov oúrcoç èXóvr<ov, g¡oív, oûx ëor¡v eúpeîv ðrcp ¿ÀÀú- 52.
xøi el8r¡ dotar, rÇr ÀoyrxQ. xøi eipr¡cau i¡¡rîv repì rorlrou npócepov. Àov 8rcvr¡vóXøtov tò (7:í¡1tære.< 8¡oloe¿ òè xøi toúrov oiítoç èXóvto-rv'oûòèvR, I79'
.¡rÌp xc¡Àrje¿ xai rariròv
50. "Er¿ tei Eè eiòr¡, gr¡oi, ròv rpírov eíÀr1ætar rpóæov, fl llÀd,ctov iàéaqz¡ 25 eTvø¿ taürø xøi Stocaéper,v, fi rò ¡,r,èv Xcopr,otòv dvc¿xei-
à.ci$et, tò rrpö.rov øõ æáÀ¿v (n \Woxaìõç d,v ë¡ou, ei ¡ò r&.vrd cò 8eúcepov
¡,'.èv ¡,r,evóv èotr, ú'¡ &.yapiorg, tò 8è xø$' aútò úgeocòq rQ ðv ,itÀÀc¡r tò eïva¿
òè Seritepov oÜte toü npò aùroü òua9éper'v oÛò' ëXovtr,. ei àè ¡,r,{,8r5o rQ aûcQ d,v eír,&vrr.xei7l.eva.xa¡ù. cò ørirò xøi óoarlrorq.
¡.r,ópr,ov æpooxet¡.r,evov ëyeu" tò
étr,oüv gøl,vetar, oüS' ú11õ6 ëXeu æpòç åøucó' r'6 re ^¡àp xeXarpío$ar' cQ rigeoø¡- toüto òè &roæov. 6¡.r,olov 8è xæi el(, rr"ç III&r<¡vc¿ xai X<,rgpovioxov np6ç rc
B23xêvq.¡.8oxêi úæoæen¡loxêyøl gúoer,, ó6 e'í u xeycbptotæl, xcrl ú9eotr¡xévar,, oü
¡,r,ì¡v e,í rr, úgéorr¡xev, uùrLxæ xøi
xextopio$cxr,. Àrlrréov òè oü cÇr ).ó1ç ¡.r,óvov a0 30 dÀÀúlo¿Ç xal tøüra óvræ. .¡a.i.tra. 1úp, ôv ¡.r,ía i orloíø, 6ç e'tp.r¡ra"r èv tÇr e

cò xelolpío$ctu, &lÀ& xøi tÇr eTvctr,, fi xøi æpótepov ðløppúvo¡'Lev, xøì' fl [Ilú- töv ¡.r,erà rà. gvorx&, ò¡oloer, dÀlí1lorv, fr cò pèv uiòç'Apiotr,rvoç, rò 8è )<oxpd,-
rcuv¿ 8ox.i ¡lé¡.r,geo$øt 'Apr,ororélr¡c óq òì oio¡lévr¡ cà núsr¡ xoplorà, eTvcrr,. rouç na.rilp. æáÀ¿v côv Xepoai<,rv roì ¡.r.èv ne(&., rà.8å æcr¡vd,, xøi röv æe(öv
ëotør, Ði oõv oijcc¡ rÇi g.èv xø$' æÛ,uò ügeotr'¡xévør, rò xexorpiosau tør1tóv, rri pèv æopevrrxú., coi 8è åpæuorr,x&, rù òè iÀuoæøorr,x&., xø.i cöv ær¡võv tâ,
rò ôè èv &ÀÀ<p eTvør, ëXerv rQ ¡.r.! xeXorpio$ø¡ tcrrlróv. toútcov Ðè oiltoq èXóvcov ntep<,lrd, cà 8è ncr).a.cú", rrì: 8è 8ep¡r,ór'repd.. xd,vraüSo¿
¡.r.èv é
1àp &vrr,).éyciv
orlx ëot¿v erSpeiv, 6tg &Àl"llov 8r,evr¡vóXatov tò (r¡tílpctce'< 35 35 ô¡,r,oío6 &,v gaí¡, ei rr, øúrQ ou¡.r.goiveîv è$élor, 6r¿ cà, Serjce pø ori$èv 8røgépel
51. Tøü'rø 8' !¡.r,eTq èæ¿).úerv ¡.r.èv orixétr. ò9eí'lo¡rev, e'í \e V'h, éç eilr¡ærar roü æpócou. tò ¡.r,èv yd,p nopeurrxòv xøì åpæuorlxòv xøl i).uoæøorr.xöv æe(ú.
L I6vrâ, eiàr¡, ariròç úæorr,Sé¡revoq &vclÀéyer. ðæeì, 8è oÛà', 6æorq &v Àúpor, Àóyov èor¿ xo.ì. ca'ltòv tÇr æe(Çr. tò àè æreporòv xøi zrrrÀ<,lròv xøi 8ep¡,róætepovB24
R 17g ioXrSv tlvø ëxovtoc ðælgéper,v 8r1vøcør, d,æøvtö¡.r,ev 8ì¡ xai æpòç tøücø. æpötov
&Xóptocø Rom. I et rt L ëru BDR I 11 6rul ô LBDR ¡ 24 t:ev¡vó1ørovl trev¡vóXetov R
1 xc¿$' øúcò xaï DR om. | 18-19 xøt èv æpótøu6 ' l
24(r¡ri¡p.areLB (r¡ri¡1turc D I 35 ou¡rg<oveîv LBD ou¡.r,pcoveï R
I

23 {uXiçl þvXo'üç codd'. | 28 xeXcopío$ø¡ LB xeXco3tocar DR | 30 eT r¿ L elhe


BDR I xeX<,rplo$øu LR xe1<opiocut D T,optcÐau B | 36 eIÀzpccøul eXÀz¡nre LBDR I
11 Arist. Metaph. I B. ror7b, 24sq.l 17 Porphyr. Isag. (ed. Busse) tz,z5,
37 ldpoul ÀdP¡ LBDR
I

23 Joh. Argyropulos | 30 cf, Arist. Metaph. e z. ¡oz6b. I a2 ci. Arist. IIep[


4 Joh. Argvropulos 1 17 loh. Algl'roputos 1 25 Joh' Argvropulos rd ({lø latop, u, 487.
Y
224 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 225
A \ , Nl t \
æt1và xc{ì, tøritòv tQ zrt¡vQ. ei 8è 8ì¡ rait¡a üsorca xøi pr¡àè tor56 ruo}.},or16 ye A¿ø rí, òè taúròv tÇr xcr$' æÛtò úgeotött tò Xopr,oróv; ! 8tà cò xeXopío$ør, 57.
Àøv$d,vovra, dorr,v eúpeîv, 6tq 8r,oíoe¿ taütø. xai ¡ld,rr¡v i¡ æapøoxeui xai tiç üÀ1ç. f¡ yrì:p úÀr1 cò pì¡ ðv, xai óç ëxao'tov xeXóprorør, xaì, 8r,éot¡xe toü
D 17 úæóSeor.ç rã.aa tQ &vcrÀéyovrr,. i 8' &n&'r1 xd,vtøü$a æøpâ, cò xoccà ou¡.r.pe- ¡.r,i ðvto6, oij, or xaL rigéotr¡xe 8røgepóvcorq cöv &lÀov. oûxoüv tò d.Xópr,otov
Prl*óq. oriòø¡.r.ö6 d.v úgaocr¡xòç eir¡, oùà' èv &'ll,qo &v ëyou tò eïvø¡. f¡ ^¡ùp toúcarv
53. "Er¿' ltò xa$' à úgeot¡xéval, gr¡oiv, ori npòç tò èv èæ¿voialq Seucépatç
aúT 5 Sxatd..gac4 tQ XtoprotÇr éæcoooüv ùnfrpXev. iicor, oüv rò åXópr,otov ë6rø"rD 18
L l7vxsirgoo rcpoogópcoç&.v &vt¿ò¿ococéÀÀolco, roüco ¡-r,èv ör¿ cò xø$' ørirò úgeotr¡- 1<opr,otóv, eíæep rigéot¡xev, Ì) oû røûcòv rò åv &À).ç cò ETvø¿ ëXov rQ &Xro-
xòç ¡.r,óvov èv æpócar,ç &,v eir¡ xeipevov èælvotauq, toüco ùè 6t¿ cò åv ènrvolalq píotcp, i ei éç $gto,cryê, ct oilt<o, xøi Xopr,oróv åot¿. ró re Xopr,otòv ëoco¿¿
Seurépør,q xei¡.r.evov rÍæav èv ,*r.l.cp â,v ëXor tò eïvø¡. ôv ori8étepov &)'r¡Sèç xøl 8r,Xöç Àe.¡ó¡revov, xøl rÇr xeXopio$a¿ èæ' Toov cò ùge otz¡xévøu, xal, o'i npóce pov
eipr¡ttí .¡e æepi orÛcoü zcpótepov.< gr5oer,, ci),Àà xøc' &valo1ûav, ì') æpò6 Év rr, ì) ô¡r<,rvú¡.r.coç leyó¡.r,evov. B 25
64, Tà aûcà' àè ìéyer,v ég.oÀoyeï, xai aricòq xø[ civ ðæiÀuo¿v 8ì¡ eöv ar]röv 10 10 "Ecr læöç &v eír¡ tò è1 úllq xai ei8ouç to8i Xcopuo, òv åæ),õq, ei Xcoptotòv 58.
Àa¡-r.pavéro, è1 rï¡v xøi f¡g.îv eipz¡rær æpórepov øepi æùcõv ixævöç. ¡,r,ec& 8è ¡róvov cò cQ eÏval xæi cÇr Àóyr¡ lcopuotòv cie úÀr¡ç;<r ëot¿ 8è Xtupr,oròv xc¿ì L l8u
T
aütø Srio trvà únogópe¿ xøi Àr!e¿. flv òè or)$èv XaÀeæòv rò Àüõ'c{¿, ei '¡' é ø'itò6 roüto <iæÀõç, e't .*'Aplocotéler n¿o,súo¿ é <Ívrr,Àé1<,rv. ëo¿xe òè ¡r.i æd,vu cr
R 180 xøi úæogépc,rv fiv xai &v$uæogép<,rv. èvor&.aetç 8é, åç &v ðtÀÀo¡ æor,oîvro,8r1væo$øl æ¿oreúeuv crrlróç, 6¡c6re xa.i èv &lÀorq cQ ipr.erépql ðæ¿otéìÀcov ørl$óvr¡ d,vør,peî
èæ¡).rJe¿v oüæ<o 8!lóç èoruv. tlv xív¡or,v ETvar æ&o¿ roîq (rfor,6 ðx 8e[uöv. xøi rò xocrà æóòa pocÐí(etv ëvr,ø
55. flpooeleracréov 8è xøí, E'l c¿ éil).o æapøÀoyr(ó¡revoq lé),r¡$ev. èt' ðÀi1ov 15 15 röv (tþorv toüt' eivøi gr¡or, rò èl &"prrrepõv pø8í(e¿v. to¿ütø yàp åvøvcía
¡.r,évror ori8èv yrip æpoiipyou tò Àóyou6 è\eç&(ew ¡.r.r¡Sèv aiç gu).óoogov 8¿d,vouøv næv"c&æact coîç 'Apr,otoréÀouç Àóyor,6 èoriv. ei 8è xøi tfr gr5oer, èvav¡ia. x,xi.
gÉpovrøç. Àéyer ¡,r,èv oüv'ri6¡r, rò tiq oûoíaç d,to¡.r,ov ügéotr¡xe xø.$'øúró.< nøvtòq Àó1ou oi).Àótpr,a, èv &Àlorç SeuX${oetør, tu1óvtø ørlcâ, xcr$' aútù è4s-
eTcø ùzrorí$ecø¿ røriròv eïvøt tÇr xa$' súrò r5geotr¡xévar, rò xeXopio$al tiq r&.oeraç. &ÀÀ' !¡,r.îv æpóç ye roùq oútai guor,oÀo1oüvtøq oûòeiç Àó1oq â,v eir¡.
t1Àr¡ç rQ elvæL 'ce xøi rQ Àó1g. oulÀoyrocéov òè 8i¡ èx ror5rcov, 6tr tò &co¡.lov &pXøi ytÌp i¡r,îv xøi ûæo$éoer.q rà rQ'Apr,ococóÀer, eipr¡¡-lévæ xøi dæo8e8eu1-
riq oüoíøç xex(^plo.rd.L c!ç tiÀr¡ç tQ eIvøi te xc,¿l tÇr Àóytp. 20 291têvæ, xcri zrpòq raõ'ca &vagêpovrsq tréyo¡,r.ev, éç èg' ôv 6¡,r.or,oç é ouÀloyro¡-r.ó6,
56. Ei ¡.r,àv oõv tò &,ro¡.tov fr èærvoorl¡levov xeXópr,orør,, 8i),ov 6eu X<,-rptoròv &v xai o¿ûtà, ó¡.r,oíoq ëXer,v dllí1Àorq rivúpr¡. 6¡,r.oroç à' èæi torlrov. ,i,s yàp t)
e'í7, xai ¡r&,ÀÀov ii gøouv o[ Àéyovce6 Xcopr,otd, æoç elvør. ù. ènr,vo1rú.. f,u ò' popgù xaì, rò ei8oq àlXõq, 8rócr, i orêp1ar4 eî8óq æcoq, xøì cò Xcopr,o, òv òr,Xârq,
dxóp¿orov øút{r z¡&v rò êv èæ¿voíqc xei¡.r,evov núvt¡ xæi æ&vrci4. Xopr,ocòv 8¿ór¿ tò eï8oq töv gúoer, Xcopr,ocóv æ<oç. oùx d,pø tò Xopr,oròv riæÀoüv, ó6
- 24v ¿:ip"
B ,,'," ', ,
óä, xc¿i oú Xopr,ocòv ëoræu. eI àè fl or5v.$etov xøì, øio$r¡ròv ro8i lcoprotóv é dvctléy<,.rv o'i.era"L ¡e xæi ûnotí$erø¿. zcúl¡v èæer,Ðì¡ tò eTòoç ró8E t¡ òv xc{i P' I8l
èorr,, æõ6 d,v Xtoptocòv eir¡ ; ori8è nì,&.r'ce¿v ye þ{àuov. rò ^¡àp Xorpr,oròv orlòèv25 25 Xorproròv e'(,gr¡rw 'ApuototéÀer, xul, xærù. xo¡vóv re xøi dæoÀúc<o6 eîvøl 8ì¡
óiÀÀo æricQ êorrv i cò xeXtopro¡.r.évov eTva¡ rlq úlr¡ç rQ eIvæí re xa.l. cÇi Ióycp. Àøpeîv rò T,toptotóv gcrpev.
L t8 tò 8è oriv$Eeov xai crio$r¡còv ro8i ouvéotr¡xev è[ úÀr¡ç ø¡oÐí, xæi oúT e orJv$erø "Er¿' r>ei øio$r¡oiq ðor¿ rò ðext¿xòv cöv æio$z¡cõv ei8öv &veu tiq úlr1ç, 59.
oüte øio$r¡td- èor¡.v éq ta8i tà X<oplorà {ç tiÀ'46 qoòí. æôç 8è xøì, ëoca¿ xai óq rò crio$¡còv æpòç rà aio$r¡cd,, oúT o rò vor¡tòv æpòq tà voltà xcti SExc¿¡¿òv
èvcaüSo¿ xai vüv, ei Xorprocòv oútco;xøtd, 1àp tiv iilr¡v toü èvrøüSæ xøl vüv roü eiòouq èc'ci, xæi. coüro ðiveu clq ilÀr¡ç, xahd,.nep 'ApuororéÀeu 8é8e¿xcø¿. D 18"
i &æoxÀí1poor6. ì) zröç ð¿oioe¡ tÇr &pr,$¡,rÇr $d,tepov $øcépou X<opr,oròv ðv;30 39 xeXópr,orør 8ì¡ riq úlr¡q tà' èv tfr QuXi eiòr¡.< rÇi8' ei ¡.r.r¡8èv Àéyer,'Apr,ocotóÀ1e ,
xøtà yàp tiv úÀr¡v é ¡.r,epr,opòç xæi d Sragopà, roïç xa.$' ëxæolx. I xøi toüto 8iÀov 6tr oriÐ' {¡.r,eîq rr, d,vúo¡-lev ø.rirQ Àóyovteç. æöç òè æpótepov gúoer tò ¡ 1o
òi tourr,(ó¡revov à¿oloe¿. æúÀ¿v ei ro¿ùròv rQ xæS' øúrò rigeou¡xóvo¿¡ cò y.âXio- itgaav¡xêvu.' coü xeXopíoÐ'øl; &,p'óq péÀtlov xøi tl¡l.r,ótepov; &lÀà æö6 d,vg25u
pío$ør, ti6 úÀr¡e , xøì rò Xoproròv 8i tøûtòv cQ xø$'aùtò rigeocõtu' orSotorXø eir¡ æpótepov oút<¡ cfr gúoer; rò pèv ^¡ùp xeX<,rpio8'ø¿ töv å$øvd,tt¡v xocl
y&.p. &.oa¡tucov òè æ&v cò Xopr,ocòv oúcc¡. xal 8¿oloe¡ oû$óv, elre Xcopr,oròv $ei<ov ¡,r,óvov èo'cí. tò ò-' úgaotr¡xéva.txø.i'coîç cuXoüol rõv levvr¡töv xøì, g$ap-
'\,êyet .cr,ç,
e'í'ce &.a<i¡larov. ëota¿ òi &oó¡lcttoy cò xøS' øútò rigeotóç, &,vc¿- 35 85'çöv úæd.pXer,. i à¡lovócr, ós pì &vrrxøtrl1oporl¡,r.evov, &IÀà xcri ðæ' &ÀÀrov
xel¡,r,evov 8è rQ doco¡.rúrcp. cò oö¡lo* ,itpø ëocø¿ oû xø,$' æúrò ügeoróç. &ÀÀà Àeyópevov tò ügeocr'¡xévat æpótepor, ëoru.t, ri¡ gr5oer,. tctrlcr'¡v yàp øritòq gópe I
R l80v ¡.r,ì¡v tò xa}' íxø.o'cov øio$r¡tóv, oõ¡lø. orix ü.pa xa$' ocútò úgeotóç. flv 8è o¿i'cløv roü eivør, æpórepov ri gúoer,. ei 8è à¿ri roüro, 1évoq d.v eilr¡ æûcQ tò
rigeoròç &pæ xø$' ¿úrò xøì, où xø.S' øúcó.

1 tø.ùtòv I- rørlcò BDR | 4 oÙ8' Èv L) B corr. ¿ø orl8ùv D I B oü L ô BD


3 æøpà ¡6 L
ad.d. xøÐ'a.úcò xal, poslea rubro deletum. 15 ef ,c¿ L ë,rt BDR I
| ó RI 11 ëor¿ LBR ëcr, D | 28-29 xai ôç rò øio8¡ròv. xuïú.æepD2'itt
L j
16 oú8èv oùtè BDR 16-17 ouÀÀoyuotéov. . .Àóy,p D2 ad,d,.,inmarg. | 29 el X<,rpu- mal9,
o.còv. . . xøl vüv Dz add. in mørg, | 35-36 dvruxeípevov . ..
ôgzorÅq R om,
10 Joh. Argyropulos | 27 Joh. Argyropulos
5 Joh. Argyropulos | 17 Joh. Argyropulos
Mo h I e r, Kardinal Beesarion. Itrf . 15
226 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 227

úgeotr¡xévar, coù xe¡opío$a¿ xøì tò úcpeorr¡xòq toü Xcopuocoü. ori yùp ei ru


uÐrt' tmp6'cepø câ, xarù gúolv xaì, oûoløv.
Xcoprotòv 8è i orioiø. loû8èv 62.
xo(r' &ÀÀou leyó¡.r.evov ëtuXev iicor é¡.r.covú¡.r,c,16 { xør' dvaÀo.¡íøv ?) npòç 8v tr yrlp töv &Àtrov Xropuoròv æøpà tiv orioløv<, éç eíp¡cør, èv a tic &*po&.o"^ç.L20
ï¡ xa.r&. t¿v' &lÀov rpóæov toloü'uov, 8¿à, roüro xøi æpórepoy ëaru¿ rfl gúoel rò &pæ Xcopr,otòv npótepov tü gúoer,.< >xal tà ou¡rpepr¡xótoc, gr¡oív, ïgto'rqxe
tou, xcr$' oü ëcuXe Àe.¡ó¡.r.evov. oû8è yàp ,rò xú<¡v æpórepov gúoer, cöv èg' àí1æou. dì.À' oû xa$' aúrd, gøor,v øricd, ^¡e ùgeot¡xévc*. é yàp rpi'coç èv rou- B 26"
oïq ).éyecøt é¡.r,covrl¡roç, où8ò tò ðv tiç oûoíaç. npírepa yàp xal {iotepø lé1etør, 5 5to¿ol toü xæ$'aúrò rpóæo6 xøi é d.vr¿xeí¡levo6 &pø.< ëoc¿ òè oû8è coüco xøÀöq
ëvrø óE ðvroq rr,vò6 æpórou xcrì &pX!6 èv åxúorq ^¡éver, i rircÀös xøi cfr gúoeu eipr¡¡.r,évov. zcpõrov ¡lèv 6tr é tpiroq cöv xøS' aütò cpóæoç orix èv toî6 ou¡.1-

ì rpóc T r { rcou Ì) <iç elpv¡rør, èv tQ e tõv ¡r.ecâ, rà guor,xd,. ëoto 8{' 1Évo6 pepr¡xóor,v f,v. òiÀov y&"p, 6rr, cpitov Àåyeu, ciq 'Apr,otoréÀÊr xc{,ro(pi$¡,r.r¡tar
øritÇr o'1xoüv ouvcov'3¡l<oq xør¡yopr¡${oerar ,roü ¡<,lpr,otoü xæl .coü &Xc'ipíotou. åvæpórç tõvriocép<ov &vøÀut¿xöv. ori8è yàp trÌ ou¡rpepr¡xócæ 8rør,pöv 'Apr,oto-
I
xæl ë,ora¿ rò Xopr,ocòv d,Xópr,ocov, xoci rò &lópr,ocov X<oplocóv. ôv yàp Àóyov réÀ1ç èxei ¡L$eræ,. tà ¡.r,èv xæ$' æúrd,, tri 8è ¡.r,í1. o'iàèv yàpTõv ou¡rpepr¡xócov
I rlgéor¡xe rò d,Xópr,otov, xctl cò Xopr,ocóv, xa"i &vú.r,æ),w, e'íæep é ør)tò6 ti6 10 10xcr$'aútó êorr,v, óç èxeî cò ou¡rpepr¡xòç òr,ópr,ocør,'&lÀd: rpLroç rpórcoq röv
rl R 18lu xam¡yopí.aç Àóyoç. ëor¿ ò' ô ørltòc eiæep ouvrovrS¡lorq, xorì, &¡,rø àè ë,orat rfi xa.$' ærirò {v åæi toi6 ¡r,i xa$' úzroxeu¡-r.évou d,Àlou trvòq Àeyo¡-r,óvouç. tøücø
il
tl gúoer, tò Xorptotòv xøi riXópr,o.rov. rà "¡àp èvcò6 coü øriroü yévouç d,vr¿8r,ør- ð'èo,ri ràëoyæcæ xøtà 8raípeorv tiç orioiaç. tò ò' èv r5æoxer,¡.r.évç tQ åoX&rq.r
ir
D19poú¡.r,evæ ci¡tæ tfl gúoer èo.cL. xai oû8evò6 ë,arar"í¡oûoíøæpotépa cfl gúoer,. tor5tg ori xa$' æútó èotr, xøi &vrr,xei¡.r.evov òí1æou. 68' &,vd,nøÀ¿v Àéyer, utò
tl 60. "Er¿' tei yévoq rò bgeccr¡xóç, xøi Sr,agopàq &,v ðXor,. ræ,3ræç àè d,væyxaîov ¡lèv xø$' øûtò eivø¿ èv toîq ou¡,r,pepi¡xóor,, tò à' d,vctxel¡.tevov èv rQ ¡li xø$'
¡,ri úgeorr¡xéval, elæep ðxròçeTvør, roü èærvoou¡.r,évou yévouq &v&.yxr1. trccaopõv 15 15 ùæoxel¡.r.évou Àe1o¡révc¡r, ì') xøi &¡-r.goi åv toiq ou¡,r.pepyx6ot, tó re xø$' o¿,itò
L l9'8è ¡.r,i oùoõv, oiite eíàz¡ oi!,re 1évoç &,v eìir¡.< zcd,l¿v. >ei coü X<opr,otoü æpórepov xøi rò xortà ouppep1x6ç.<
"ufr grSoer, ,uò ügeot¡xóç, 8iÀov 6t¿ xal ri6 orioiøç npótepov d,v e'ír¡ rfr gúoer,. "Erenæ,zuöç é cpiroç ¡lóvov èv toîq ou¡.r,pep1xóor i toüto yrìp øütQ poúÀetøl 63.
B 26 é yàp øricò6 Àóyoç xai èri coüòe. ei yáp cr oüoiø èotív, r5géorr¡xev. ori ¡.r,|v 8é, é ).óyoç. éæóce òì¡ xoci é róT øpcoç èv coîq ou¡.r.pepr¡xóouv ðoti. Àeyéo$<,r yrlp D 20
xa.i ei rr. $<pé.crr¡xev, êotì,v orloíø. æócspov 8è xøi tò òv xøi rò Ëv æpórepoc céoç, óç oultòç gp&(er,. rlei yàp åv coîq ou¡rpepr¡xóor,v é 'cpícoç, 8r,ótt tò ou¡"r.-
tfr grioet ri6 otioiæç ðoci xai dvrr,ocpégovra cÇr r5geotõtr,, î) xæi ¿rlrà úæoæé- 20 20 peBr¡xò6 &vrrxei¡revóv èotl tQ xa$' øúró, xai ô rêra.groç &.?u" ðv toîç oup'
7cr<oxev. ( Ei ¡-r,èv oõv xøi,raüta æpó,repa cfr gr5oer,, ðotat òi cò èv xcti tò òv æpótepæ pepr¡xóot, à¿ór¿ x&xeî tò ou¡rpepr¡xòq rÌvclxeí¡levóv èot¿ tÇr xø$' øritó.< ou¡.r,-
oüoí46 ñ gúoeu. ei ò' ùnonénrc,lxev, ëorq"r r¿ úgeotòç pév, pù ðv 8è Èv ¡.l¡òè
T peplxòç yàp xaL, ei pocSi(ovtóq rtvoq iio,pørJ.,ev, óç åxeî eipr¡rær'. tò à' dxó-
ðv. æöq ò' i oüoicr rò npõ,rov É,orø. xac' 'AplototéÀ¡ , dtreg f¡ ).ou$ov æric{r où$èv æpòç Àóyou èoriv. d,vri$eorç yàp óç é tpítoq orl xøtà, 8¿øi- L 20u
'5æóotaor,ç
nporépa êoci tfl grSoel xacà ,ròv &vrr,).éyovra.; e'tg1rur" "¡rìp êv I cöv ¡.r,ecâ, ,rà, peo,rv roü ou¡.r.pepr¡xótoc, d'l),à pù xøS' úæoxeu¡révou d'ÀÀou crvòç leyo¡-r,Évç

guor,xd,' 6r¿ ¡>æcw:'æxoü xupi<oç roü npó,uou \ ènrc:rí1¡tr,, xai. èl oõ rà rÍl).ø 25 25 npòç rò xørd. ou¡-r,pepr¡xòç Àeyó¡-r.evov, oiov pa8í(ov ì) leuxòv Ì) coroütó t¿. R 182v
'l¡ptpar., xøi òr,' ô Àéyercrr,. ei oõv toüt' åotiv i orioiø, rõv orlo¿öv 8eî r&'ç 4¡o¡e xa¡ù. tiv xøu¡yopiø.v f¡ dvti$€6tç" c(Irtov ò'è riç zro(pc{xpoìJosolq rð
dpXàq xøi rù,ç a.i,rio"ç ëXer,v tòv gr,Àóoogov.<r d,vrtÀéyovrr,, 6rr é Ser5cepoq tpóroq toü xø$' aúrò ou¡rpepr¡xòq &XóptoçovB27
61. "Etr,' róq rò ùgeo't¡xòq æpòç tò òv ë7,el, xcrì. tò ¡.r.ì¡ úgeor¡xòç æpò6 rò f,v. ëocr yàp ou¡r.pepr¡xòç Ì) ô èv8éXetau rizcd,pXerv xaù ¡.r,í¡, î) oö ,5æ&pXer, êv rQ
pù ðv.< dlÀà ¡-r,iv æpórepov tfr gúoer, xai" èni æÀéov töv ðvr<ov o'5r¿voooüv rò Àó.¡c¡l toüro, <il ou¡lpép¡xev, éç dip1'cæt èv cÇr ø tlq rixpod,oecoq. oiecør 8è
igeorryóç. xø.ì tò ¡.r,ì¡ úgeotr¡xòq d.pcr æpórepov xai åæi nÀéov ðotøl oúr¿voooüv 30 B0 xøi tor5ç Àéyovtaç cöv vor¡¡.r.d,rov tà ¡,r.èv æpöcø, td. Ðà 8eÚcepct xæì tøút¡
töv ¡li ðvtov. ëotr, 8è eò yr,vó¡.r,evov ¡ri ðv. ori ^¡&.p è,s.tr" tò 1r,vó¡.r,evov . ei ètpa" ).ø¡.r,púvovrøç Ào'¡,r,xöç rà yévr¡ xai rà eià¡ ¡.r,¡$èv ìéyer.v, &l).' eTvø¿ cò c¿ùcò
rt y|vetar,, ori¡ úgéocr¡xe xai orlx &vrlotpéger,. &ÀÀ' 6¡lo6 oùx ëor¿ æpótepov vó¡¡,r.ø æd,vtto ç, 6nroç d.v ld,por,6. xøi òuøgéper,v ¡-r.r¡$év, eite æpâ>tov eite SerStepov
gúo'er, cò ¡rì¡ rigeotilxóva¿ toü ^¡rvo¡révou. ånÀöç yàp toü ¡-r,ì¡ ðvtoq oriàév èor¿ léyel clç, olov ({ou cò o¿rlrò rcd'"vr¡¡ xai x,&"v'cti4 vór¡¡.r.ø eTvør, xai éç oùoiaq
æpótepov xurà. ocê,pr1o¿v. oûàè roü ðvroq üpu ëcnv oüòèv æpócspov. tò òè è¡l{ri1ou aio$r¡tr,xiq, xøi óç xøeà rcÀe¿óv<ov xai òrct,pepóvttov tÇr eiòer, xatr¡-
R 182 X<,rpr,osòv xcrì f oûoiø, tò òv xai r&"vra &nì,Ï¡ç, d"nep óvca èorLv, 6oø ¡.li éXer 3b 85 ^¡opou¡.r,évou. aictæv òè ori8e¡.r.iøv géper,' cïlÀà ¡l.óvov &[roî ðvøvtlø taîç 8ó[øtç
D 19u úÀ'4v, éq eipr¡tal ðv ,$ rõv ¡.r,ecà. tà gvom&., o'38èv dpø toü Xcopr,øcoü æpócepov, xa.i ræî,ç töv &lÀov ai¡tø.¿ç. vo¡li(el ce lxavòv toüc' eïvøl. ëot¿ ð' o'iX ixøvóv'
¡.r.i 6cr rcpdrepov tfr gr5oer,.
4 gcouv L g¡ouv BDR I 7 xarupLspr¿rwI'D xucr¿pi$p¡car BR | 20-21 zøl
ó rêruproç. . . xøS'øúcó R om. | 23 lrpò; ì.ó1ou L ì.ó1ov BDR | 24 ou¡r.p:Br¡r<.ótoç
9 xøl rò d.7óprotov R om. | 11 é aùtò6 Dz in marg. | 72 èr,luòq scriþsi
7,c,rptoróv D Rl L co//. ez ou¡rpep¡xóc<,rçl ou¡.r,pep¡xóto6 B I 24 Àeyo¡révcp LISD ).e1o¡révou R I

èv corld,, | 20 aùrù L qürùc BDR | 34 roü övto6l Rom. ¡oit I 35 rÍæeg scrips.i Sreg codd. 28 úzrdpXeuv LBD úndpXeu R | 35 xac4yopou¡révou LBD xøc¡yopoÚ¡r.evov R

14 Joh. Argyropulos | 25 Arist. Metaph. y z. roo3b, t6-rg. I Zg Joh, 1 Joh. Argyropulos | 1 Arist. Phys. az. l,854, 3r. | 3 Joh. Argyto-
drgyropul os putos | 13 Joh. Argyropulos | 29 cf. Arist. Phys. ø 3. r86b.
15*
228 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 229

&ÀÀà òei eitreiv xa,L, nõq ori8èv Àéyouor,v o[ tà, æpörø xæì, 8eúrepø voí1¡.r,æcct €,xo.o¡ot xø$' aúror5q ë).xouo¿ rò æÀoîov, i) rò ò' êv &ÀÀg ,rr¡ D 2I"
æd.vce6 é¡roü.
D 20u ÀéTovreç. &rozrov yàp eîvar òoxeî tò ¡.r.1òe¡líav eTvc{L èv tor5cor,q Slccaopd,v. ',p6oxer.rar.
èvàeè6 civtr,xer,¡révou zcæpà tòv 8r,crr,pecr,xòv cpóæov. tiq æote I' d,v
æpâltov ¡-r,èv 6tr, röv vo1¡rd.cr,tv cà ¡.r.év ðott guouxlq secopiø6 xøi eipr¡tør. àì¡ xaieir¡ d.vrí$eor,ç toü åxdorr'¡ xa$' aúciv xøi toü ú.¡ta.r&.ca"t; cirç yàp èv ruiç
rre pi ro'5rcov èv ,roiç nepì rfux!ç ló1orq, xø$d,ne p xaì xr,¡ræÀrxíqo Soxeî ê[r¡1ou- u-arr¡yoptar.ç 8r,óplocør,, rÍ¡.r,ø åæÀöq xø.i xupicoq ðoriv, civ i yéveor.q êv tQ
tàq 'Apr,oT ocálou ç xo.rïTopio:q. r>Ë8er, àè toúrouç êvvoeîv, 9"r¡oL, 6ø æepl 5 5 øürQ Xpóvqù.
¡.,.évqi
vor¡¡rátcov xa$' ô vo'fiy.ara )',éyer.v où Àoyr,xi6, <iÀÀà cie æepì. rluxi6 åott' æpa1- léveo¿v 8è i8eõv où8eiç eiæev oüce èv cQ æricQ Xpóve oüc' ðv ,åtÀÀqo xøl GG.
¡tørei.aç.<< cà ùè lolr,xiÇ åoc¿ xa$ù òì¡ rà xø$óÀor, Nc¿l xu.r[1opLa,. xøì 1évr¡ ôtÀÀ<p. åÀl' eineg ëoøv eíòr¡ ðtÀÀæ roúrcov x&v cQ 8r¡¡.r,roupyQ xel¡t"evæ, 8¡Àov-

L2lxai eiòr¡. léy<o 8è cøütcr éç Év. ei à| røÙtø ¡-r.r¡.$èv &IÀí1À(,)v òroloer, oÛò'øi ótr éç 'Apr,ococélr¡q æepì, tõv $eí<ov gr¡oív, úæèp cì¡v èli.i.ro.r'o gopàv tecæy-
rcepl tøücø èætoti¡r,cx.l ò¿oloouotv &ÀÀí¡Àtov, èrelòì¡ xarà cd, ürcoxei¡.r,eva ¡.r,d,)'locø ¡révæ &.v e'ír1. r&xeî Ðè orjc' èv cóæqo æéguxev eTvcrr oüt' ðv Xpóvç. orjò' ðor¿v
f¡ ålø9opd. 10 10 oùòevò6 oú8e¡rí* ¡.r,erøpoÀí1, ori ¡riv dÀÀ' où8è xør' &ÀÀ¡v coü d,¡-r,ø or¡¡.r,øoiøv

64. "Ezte ltø, nöc, ëarar rò xo'ù.rævtòq úædpXov, eï ¡'r'ì¡ òla9opá tr'6 vo¡¡rd'cov ë,yar.'ctç ðiv Àapeîv úyr,éq tr, æepi i8eõv, óç e'ír¡oøv &"p.u. oílre y,Ìp óc cd, Ëx roü
eír¡ ; tò yàp (Qov ll (öou oÜ¡¡or cò xa,rù. nuwàç o'lò' 6t¿ xø.t' &ÀÀou. xaì, yàp øriroü yévouç &v,rr,àr,ør,poú¡teva. &.¡tæ d.v eîev, orjre ôq cà, &vrlorpégovra xæ¡ù.
cöv rpórtov Àólcov xøi töv ðo7"d.cc,lv voüq êoc¿ xai ori ló.¡oç, cbç e'ípr¡tøu tlv ,uoü elva¿ dxolor5$¡or,,i. ¡,r,i1òæ¡.r,õq 8è aítr,ov Sd,cepov Søcépcp roü eÏvcri
*Iù 3ll ¿" roiç f$rxoiq. xaì 6r¿ èo¿ voü6, &),-4$èç ¡.r,év, oünco 8è cò xøtà rævróç, où8' èoc¿v. oürE yàp 8rørpõv &æò yévouq eiq eið¡ rà6 i8éøq d.v ëXor, é Ðr1¡,r,r,oupyò6 t 22
IOù .,
otl xd..te c{^^ou,
,/\ \
d},1' óone p cò ép&v toü iðiou &i.r¡$é6. ei Ðè ,itv$pc,læoç tò 1õ Ió ri¡t"u r&.cæç' oú yàp oulloli(eccrr,. orlò' &æò 8r,ør,péoe<oç Àø¡.r.pdvcov ôgi(ewi
Àeuxòv ì) ¡ri orlx &Àr1Séç, o,3raç ë^¡e,' 6oa &veu tie ú).1e , éq eiplcøu ðv toiç t¿' &ll' dæ{lÀcrxcør, åxeîvoç npa"yp"ateiaç rotu$.c1Ç. oúce pi¡v óç câ' æpóç
zre pi ,fuxiç. æöç I' d,v eïr1 rcpöta voí1¡.r.ø,rc, xa$d,æep ôvó¡raorau èv toÏq nepi 'rr, ëXouoau ø[ iòéæ¿'&,¡.r,a àv eîev. oöre yàp 8r,æÀæoíø *tpu"êrêpo"ç oüre
¡rei(ov
ürxic, ei ¡-ti xøi òeúcepø. ëlsrut; tò yàp æpõTov tõv npóç ø 'q&lw 8è i åno- oüre ¡r{qp oüce Ðéoæo¿vø oür' &ÀÀo r¿ tõv ro¿orirc¡v êoriv, eí tq xælì. r,&vra
g&"vat xur'êvép^¡elø_v orlx do,çuv áveu roü xa$óÀou. flv òè xaì, æpöcov vó4¡rø cè npó6 t, &"¡tæ &(r"oî eîvat. æõç oõv &,v eîev d.¡ta; tregoq yàp æøpri cor5ole
æapà, rò xæ$óÀou. rò ¡.r.èv &,pæ v67¡tct, rò 8è èær,vór¡¡.,.ø, rò òè xøcr¡yópr¡¡-r.ø ZO 20tpórcoç coü &¡ra oûx !v. Ì) æöç rivri$eotç(.orø, xæed cpórov roit êxú.alr¡x,xÐ'D22
òr,avoí]¡.r.atu íootç óq 8¿d, T oü èælvo'1ì¡r,øto6 vór¡¡-r.ø xa, à ou¡-r,æÀox'l1v' ¡'''ì¡ ð' 'itveu øú'uiv xøi coü &¡.La r&.aat; ì ótpo, 6cr, é¡roü xc¿ì orlx ,ôtlLil ,Íl,Lo$r, oüoø xeXó-
D2Itoü ðvvoí1¡r,øtoç å4ÀovóTr,, eiæep xai. cà rpòtø ouví¡pt¡car', óq é "Apct'f eiæe' ptordt, xa$úrcep roùq Èv tQ arirQ òr,acpipovraç oixcp gor¡lèv eîvør, é¡-r.oü; ¿ll'B 28'
æöç æoce ò' &v eïr¡ ènivo¿u npcJ:.fï xøi èær,vór'¡¡.r,ct æpõrov, óç é &vcr,Àé1cov oú8è coüS' riyr,éç. ei yrlp èaø cà eiSr¡ êv rQ 8r¡¡rr,oupyQ, orix d,v eir¡ &nró¡.r.evø
æpooayopeúet; 8i).ov yàp 6cr èr,.vôï¡ta æpötov xaÀeÏ, 6æep 'Apr'ot'oeéÀr¡e &ÀÀ{Àov xai ¡ù. {oyara. ëy.ovra. d,¡-r,ø, oriÐ' èç"17c é6 ¡rr¡àèv eivøt ¡.recø.[r5 ar]rõv
æpörov xaì riæÀoüv vór'¡¡la òvo¡rd,(er,. ei 8i rò æpötov vó1¡rot æpö'uóv è,oflv 2ó 25 ouyyevêç, oùò' &ÀÀcoq n<o6 &ÀÀ'i),cov åyyúç. ri. yù.p d,ÀÀo cò é¡roü dÀÀà voegö6 R, 184
èrw6yp"u", rcpörov ëocø,r, ðeÚT epov vó1¡rø-. rl. rto're 8è roüt' ëarat xo!| .-lõç, èv å,æÀótr¡tu ¡rr,{, 'lvco¡.r.éva ëorar,; ,Í¡.r.cr 8è xaì zeXropio$ør, <iÀÀf}.arv rÇr eïvør,
Àeyécco åv &À).orq. i¡-r,iv 1àp &trí.gao,.çroü,ro oagõq' ei yàp zepötov, où òeútepov. &v&yxr¡, zøi òr,øgéperv dpr,S¡.r,Q, ei pé).Àor é¡.r.où eivør,.
ei 8è ¡.r.{, æpärrov xøi o'l æpörov. tiq 8è xc¿i ,röv æpò 'i¡¡röv eiæe Tà æpõtot IIöq à' orlx &rozrov æd,fu,v (r¡ceîv, ei ,rõrv i8eöv ,ii).Àr¡ råtlÀo$r,; ori yùp oi 67.
voí1¡.r.øta ènr,vo:q,¿.u'ru eîvøu; 8eÏ ^¡àp Xp!o$o-r coîq xeu¡.r,évor,q, ei ¡li vo¡'r'o'$eteiv Àéyovteq rÀ eiàr¡ úgíocøo$øl NøS' æúcd,, rÍlÀo èv &'l,Lp coü oripavoü ¡.r.oípç
L2l'æou &v&'yx\ 8¿à rò ¡.r,1 ðvo¡-r.æ xEîo$ct¿ ú¿ npu"yltæt¿. 30 30 táT couo¿ 8r,or,xi(ovreç. ou¡.rpøíve r, ¡-r,évror, coüto ørirÇi 8lù, ci¡v dvci$eor,v ,roü

6ó. Âéyer, òè xø.i zrepi iàeöv óç ëot (r¡ri1oan, æótepov èxdlor:4 xaS' øúciv é¡roü. xoÀúe¿ I' oü$èv xøi Èxcòq ,roü 8r¡¡,r.r,oupyoü rà eià¡ ðvtø ô¡.r,oü eTvør,,
oõocr cu^¡7,d,vel, Ì) d,¡-lø r&.oat xo"l. èv øll<p rg' èruoxetr'réov 8é, æöq otco6 e'í rt xa.i xar' ørltärv ð.¡Xr^lpeî ,p&.vø.,. tò é¡roü, 6ore 8r,à ri ¡.r.&I).ov (r¡reî, ei
d.vtr,Ðtøtpõv æpop&ÀÀet ð cöv otÀÀ<¡v èær,Àø¡-r,pøvó¡.r,evoq ,i,s pì xølöÇ æpo- rà ei8r¡ d.l:..a èv rQ àr¡¡.,.toup1õ, ì ui cÍ¡.r.ø xdv pr,Ì¡ åv rQ 8¡¡.lrouplQ ñ, ¿^Àà
pøÀÀóvcc,rv. 8iÀov ¡.r.èv oõv, 6cl tò åxáoq xa$' øü'riv &vttàri1pr¡cær' tQ 'j¿¡rø xøS' øúrà, r5geot{x¡. xcri eriÀoyórepov 8è óç ðv åogøÀ¡.r,évor,q cò (r¡ceîv, ei
Î,ã.oa¿xq.i. åv,itllç re. ò' ðv Seutépr¡ cöv ¡.r.opiov èv ¡.r.èv tò ól¡rø rc&o'ø.1,35
ëo.Tt 35 èxtòç ,Í¡.r,ø Ì) ei ðv cQ 8r¡¡rr,oupyQ &¡r,ø. rLç nore 8è xai röv rd,ç iàéøq èv rQ
Èv 8è tò ðv ctD.ç cqo. ðei òi xøi èv $acépqo 8Úo ròv &pr$¡.r.òv eîvør. &vrrxei¡.r.eva 8r¡¡.r,r,oupyQ rr,Se¡.r.évov eïæev á¡ta nú.oa,ç èv rQ 8r¡¡-r.roupyQ eTvæu, ypc!,¡evoc.L22,
B 28 òuoTv roTv eipr¡¡révo¿v. ëorr, 8è Èv rò êxd'.orï xæ$' aútiv ôç d.vtr,xeí¡.r,evov tQ oúccool tfr Àé[er; òeî yàp gpá(er,v, óq oi ci6 àó(r1q øù$évca¿ xa,l, .l,pootd."rø"tD22v
R l88' d.p.a rcã.oat.84),oi yàp ró LN&.o:¡r1 Xa?Lç, xæ$únep xai ai rtc, (r¡teî, æórepov Àéyouorv, ¿ÀÀâ: U,ù &Àlocpr,ovo¡.tsîv xøi xarvoro¡reîv &xøcd,À).r¡Àø xai &.rora".
e i yàp ,roü Àóyou, xd,v èxe ivov ,rrç eîæev
¡rì¡ ouvépær,vev ü¡orc6y t¿ xai xsvòv èx
7 v.a.Ðù. LBD zø.rd, lt | 14 èoti voüç l-BR voü6 Êorr. D I l4 oÜr¿o L oÚ"rco
BDR | 20 xa.rrl6p'qgu. L) xurry¡69oupø Dl LR ovn. | 22 è'tvo'i1'¿ø.toç LTtf) êæu'roí1-
¡;.øcoq R
8 êEc¡tcit<¡LIID èlac&s1v Ir | 13 dxo).oúÐr1oLv L dxo).oúgouorv DBR | 17 ¡teL(av
LDB ¡reî(ov R I 21 xeTdtprcrur, L xai Xóprotau IIDR | 24 ë7ovra L2 in mørg. I

5 Sirnplic. in Arist. categ. plooetn. (ed'. Kolblleisck) to, 4 sq. 32 xq'c'o.r'.¡rôv LBD xc¿$'aúroü R
230 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 23I

é¡,r,oü æd.oøç elva¿ èv tQ 8r¡¡.rr,oupyQ. æolù 8ì¡ ,iper.vov flv ¡-rt¡.r,oú¡revov oiæap èrcr..ct¡t|. eiXe ò'oiv r¿ é Àó^¡oç aütoü Xp{or,g,ov, ei ràq òó6ac èxr¡$é,¡-tevoçL23"
èr.rct1tQ Àá1er,v, æótepov tà ei8r¡ úgéorr¡xe xæÐ' æi'cd.., Ì) ðv cQ 8r¡ptr,oup'¡Q ëÀeye 1Àörcøv ou¡.r.páÀÀrov. vüv 8è orlàè roü,ró ^¡e zreæorr¡xòq æolù &v péÀtrov

xeïtø¡ vQ, Ív' é lóyo6 8rd.vo¡ctv eiae xui ép¡.lr¡veíøv oixeiøv. 8rà cí ydp xct[ p.ereyeqt(ero, d.¡.r,vr¡ ¡.r,óveu r a r t a q Èöv tri to ¿øücø.
'Arozcoç 8è xaì, f¡ ò¿éEo8oc 6lou roü ló1ou øûrQ. Xpicøt 1àp 8rø(euxcrxQ 71.
èv &ÀÀ<p cqo, &Àlà ¡.r.i eü$uq èv cQ Er¡¡L.r,ouPTö, ì ¡.r.{æoce rúX¡ ëv t¿v¿ töv
ororXel<lv Ì) cöv èx torltt¡v tuvi xel¡revæ cà eiòr¡ ; 5 5 tQ Àóyrp, iitor tóòe ì) tó8e i có8e Àéyrov eTvør, T à èv roî6 æpoplí1¡røorv eiòr¡.
xai flopgupiou,6tr ori (r;r{oer,ev, ei tà xøi tù eîræ xa$' txq.o:'ov riroÀapòv d,vcr,Àéyer, &.r&yclv eiç &tonu, xøì ceÀeutõv
68. 'Enr,lø¡.r.pd.vetar òè ^¡Évr¡
B 29 eí8I ðv toîç &só¡t"or,ç, d),À' èv coîq aios¡roîç. 8r,à ti òè orl Àé1e I où8è 8uøoøgei ou¡læepøíver, 6rr, gøúÀ<,rç æpopépÀr¡T øl ¡lr¡8evòç T öv èx ciq òrørpéoer,i6 aùtQ
oùàév; ëo¿xe ðè &æò Îìq )xoreíou cä>v SeoÀoyoúvcov ølpéoecoq toüTo 9éperv. eiÀr¡¡,rpév<ov ÈzraÀr¡&euo¡l.évou. ylverar 8Ì¡ é Àóyoq øri, Q 6¡roroç tQ æepi ti6

Ðlfrpr¡vtøl yrìp 8r,Xfr 'ItaÀ¿t¡töv o[, $eoló1or,, oi, ¡rèv )xóreuou, ot' 8è Oto¡.r,æiol ve<,llxlcr6. oÏov ðéxø ¡rév eior.v oi tò æÀoîov ÉÀxovceq' oùX élxel 8è ó8i ori8'
xø).or!¡revor, &æò röv úgr¡p¡oa¡révov càe 8ó[aS. &Àlæ ce oõv oùx òliyø &llí1Àor,q 10 10 éòí, oðòè eöv c{,ìÀ<,¡v êxu.croç oriòà eÍq' r&vreq àé eio¿v oõco¿ o[ ÉÀxovreq. o'ix
R, 184Y únevøvçícr, oõro¿ òo4á(ouor. xal zre pì riv töv $eíov orloiøv &¡lgr,opr¡toüouv, ìipa.'cö æÀoiov éì,xe"cat úæòTorjcorv. tor,oücoç 1àp xaì arirÇi é Àé1oç, ågoòr,eúov
oi ¡r.èv åto¡ri(ovteq cù $eîø, o[ òè &òúvøtov oió¡,r.evor ðico¡.r.ov eIvø1, ð9' oT6 èv- coü Èv ¡.r,r¡òèv eivar,, ¡.r,r'¡8è tò o'ú¡ræøv ye eIvar,. oùxoüv xaì Àúor,q {¡ aûtí1, B 30

úÀ¡ oüx ëorrv où8ø¡-r,ö6. )xóter,ol 8í1 gøor,v, óq i¡reî6 åp¡.lv¡veúo¡lev, xaì cõlv 6rr, êv ¡-r.èv oriòév, æávrø 8è oXe8óv rr, ôç év. xærà yùp cÌ¡v àr,øípeor,v xøi èæt-
åæ),õe Xopr,otõv Te xøl Ðeíov d,to¡.r.ø eival, plø(ó¡.r,Evot I' rirò töv tle evav- 8raípeolv eia&^¡eru rcdcvru. ei òè xøi ørirò Sr,agopàv eí8ouq æor,eîo$ør, Àéyot
tiaç uiptoeli,q êvr,ora¡révc,rv, ó6 ori8év åocr,v &,ro¡.r.ov d,veu útrr¡6, orlò' oióv te 15 15 èrc| re tÇr æpóc<¡r xorì, rQ Seucépc,o æpopÀí1¡.r.øtr, æöq oùx &æç8òv xal eixøîov
D 23 ctro¡.r.r,o$!vør, xai ¡replosivø.t oÙ8òv æ).ì¡v xøtù tiv ÚÀr¡v. &pXi¡ 1àp øÚc4 &to- cò xø.$' évæ cpóæov &æoÀøpóvra ånr,Xerpeiv;

¡,r.r,o¡.r.oü te xai ¡.r,eplo¡.r,oü. &vør,poüor, tò xacà ci¡v


ii).r¡v eTvø¿ tòv ¡repr,o¡,r,óv, 8'èx riq cor,aúcv¡6 òlølpéoeorç xøi ¡rr¡$èv òr,øgépeuv, 6æci'ç &v72.
)u¡.r,pøivel
elc' oõv åco¡.r.ro¡.r.óv. &pXi¡v 8é gaouv &to¡.r.r,o¡.r.oü åvuæd,pXer,v tQ xø$ólou eiòE¡ tu6 øùcQ 8r8Q cò eT8oqeilig$at. ëori.o yàp óqròÀoyr,xóv. xai(í¡lr¡otç,nírepovD 24
L23xa'i" rør5,r¡ &xor,vcov¡oiøv re aÙcÇr llveo'Søu xai coîq xa$" éxaotæ rpòç &Àl¡Àø X<rpr,o, òv ì) dXóprocov, xø,$à xaì lIopgúpr,oq (r¡ceî. xa.i ei Xoptotòv xatù
òragopâ,v riv xøcù tòv rÌpr,S¡.r.óv. eTva¿ 8è tì¡v touørlcr¡v &pXì¡v rÌvóvu¡,r,ov. 20 26 xolvóv, æótepov úgéotr¡xe xøS' øúcò óq tò oö¡,tø xaì rò &oó¡løcov, i èv

xaleiosco òé, gø.oiv, a.íxêiil,a.ç. coüto 8' ðotr,v !¡.r.îv cioøvsi eoutór46, vo¡.r.o- èær,voiç xeîcar, óq cò xa$óÀou. zcá).¿v úæoxEio$o ó6 tò guor,xóv. xai(ípyo4,L24

$ersîv pouÀo¡róvor,q dæò toü coüto òr¡Àovôø, 6ç xd,xEîvo¿ æøpd."¡ouor,' xcti 8ì¡ æótepov Xcopr,ocòv i) riXópr,ocov, óq xæi 'AplorotéÀr¡ e (1reî. xocì ei X<opr,ocòv
xarù. rov¡|r¡tø oõvT ouct(óy.evø cà únoxeípevø táòa c¡và xal üto¡tæ yíveo$otí xøtà xorvóv, rcócepov ttgêolr¡xe xøS'æúeó, óq flÀd.covr, cà ei8r¡, Ì) èv åær,voûqcR, l85u
gcrol xøì, rd. $eiø. xeîrat, ôq 'Apr,ototéÀe¿ tò xa$óÀou. æd,À¿v ëoco circ rò i8øïxóv. xæi ({ø¡o16,
69. Aó(¡ toívuv roraúc¡ xai llopgúprov åæó¡.r.evov d(¡oî é &vtr,Àéyov (r¡reïv,25 25n6regov Xcoprorà cà eìi8r¡ Ì) &Xópr,otø, ó6 xø[ 'AptototéÀr¡ ç CryeT'. xcrì, tà
ei rrì ei8r¡ xcri rà 1évr1 èv toîç &có¡r.orq, ¿),Àà ¡,r,ì¡ åv coîq øio$r¡coîq 8r,cÌ tò xcti eíòr¡ gr¡oiv dvø'¡xøïov 8¿d, toüro eïvar,. xaì y&p ei g.ì¡ xaÀôç 8r,ap$poüorv oi
Èæi $eior,ç d'co¡.r.ø eïva¿ xøi 1évz¡ xøi eí8r¡. gopcr,xòv oõv xæl çoüro éæóte
coîç léyovreq, &Àl' ëorr coüS' ô porlÀovrær.. xøì, øõ, ei Xcopr,otà, xætà, xorvóv, æótepov
æoÀù zrleí<o xaì zr¿$c¿vó'repø ðXóvc<,rv Àéyer.v cöv èx ú6
èrêpuç aipê,caoç. r5géot¡xe xø$' øri,à i èv Èzcrvoíq x¿î¡a¡. óq tà xø$óÀou; elæep,tò (Qov tò
B 29v 68s èpÍplu 6onep åÀòv &{roî xøi llopgr5prov o,uvc{r,peo,rótr¡v eTvær coîq &to- xa$óÀou iitor, ori8óv èotrv i iiotepóv åocr,v.
¡.r,i(ouor, rà $eîø, xaL ¡ø"îtrø. pr¡òè gépov øicíøv ¡.r.r'¡8e¡líav, &l).' &æogar,vó¡.levoç 30 B0 Tí oõv ë8e¿ rò eiàoç Sratpoûvcø &æola¡-r,púver,v; åÀful ¡.r.ì¡ cò Xorpr,ocóv' 73.
coüco yàp eiXev &,v crvæ Toro6 &æoplæv, 6ote ei pr.ì¡ èpi(tov èveocí1oøco tiv
¡róvov.
70. Eîtø xai eioayoyiv æouor5¡levoq é llopgúploq ei.qrù.ç 'Apr,ocorélovçxd.:i1- d,vcr,Àoyíøv, Écepóv tu, óç ëorxev, eiòoq gr,looogiø"ç xo"i ìóyorv crütòç ¡.r,epeÀe'
yopi,ø"q æöq òíxør,o6 ðnttu¡.l&o$ø.r, ei ¡,,.ì¡ tÌ¡v toutdcr¡tæ eûIaporS¡,r.evo Ç gai1, tr¡xò6 æøpà tà xa$eocöra xøi "¡vópr.¡rø ouÀloyí(etø¿' xø-i {,ora èpoü ye
ei èv toî6 aio$r¡roîq rà yévr¡ xai cà eià¡; (r¡tí1¡,r.æto6 1à,p ë8er pvr¡o$lvøt évexa, 6rr. æor' &v Xøíp¡ xølöq åo¿ucòv xøi åæt8Euxvri¡.r.evoq 8uøteiveo$ør, ¡,r.évrol
ei<l$ótoq 'coîc, èx zreplrudT ou, oãov zrótepov 7<,rptotà. cù 1évr¡ xctì, tà. eiòr¡ Ì) er 35 c¿úròv ro¿æi¡æ xaì ¡réyø$øppeïv xcti ¡.r,r¡8èv Xpio$ar, ¡.,.etpíroq tÇr )'óyq, riil).c'rçB 30"
toîç øio$r¡toîç. ei yàp ðv re x,xi æpòç Br¡ooøpi<,lvæ rcohS rà, æepi rà.ç ètuoril¡taq òrøgépovta xa.l, o$D 24'
- ^^ èv iil'¡" xøixaiðv
q, ò!ìov 6t¿ xøl åv coiç
D23",, \
toîo8e xøcà 'AptototÉÀou ær '¡àp d,vocyxotiov có8e nd,vu c¿ te$r¡xórø aiiX¡¡rø, ori8evòq ¡rì¡ ori xalöç ëX7¡.
{ i[Uetó¡ro4 rTøucí T€ þ¿ìv aix è('l¡rr¡rær,, gz¡oiv. &).Ào 8é cr, æóppo 1e tie æepi ô tò 74
Í1. rò òè xøSóÀou xaì, ðæi rc&o¡v d,òrivo¿tov ori yrip cóÐe, óq aip1rat
tõv riotép<ov d,vø).ut¿xöv. orlxoüv xøÀöq orl8è cæürq, é d,vtr,Àéy<ov (i1tlr1¡t.a. gúoeoq gøí¡v ò' d'v riæÀõq xai ðvtoq ye xai' ¡i.ì¡ ðvtoq.(( cor,oücoç é
êv æpórc¡r
9 ve<,rìxiaçl veoì.xíø6 codd. rns, | 9 rrloîov L nÀeîov BD | 10 ori8è ef3 LDB
0 Ð,'¡ipr¡vtau LF.B? corr. ex }fi1pneatf Ðrfp4cau D | 11 xal nepl . . . ri¡.tgropr¡- oüòeí6 R| 14 ariròl aücol R | 22 xaÌ. '-A.9roT otétr2¡ql R om. xa\ | 22-25 xu| el
. . . (nreï, R om, | 24 iôeixóv oodd. | 37 ë7,¡ì D2 oorr. er {1ç¡
toüouvR om. I I5 {jllql R om. I l7 tòv ¡repto¡róv LBD cò ¡.r,epro¡i,óv R | 28 æu$a- 7.<oguocòv

vóregø R nu,$øvórepa LBD I 38 'AprororéÀouç LBD 'Apr,otocéì.r¡ R 38 Joh,.{rgyropulos


-\-

ANTIRRHETICON îoo
232 THEODORI GAZAIj â., at

).óyoqtoü èvævclou, ð.¡,xov ¡.r,èv ëxov noÀr1v, &zcó8eu[lv òè ori8e¡,r.iocv. æópp<,r Xpirør xøi êx&"o'r¡ töv øio$r1tr,xöv 8uvá¡,r.eov Xp!cør,. ei òi
òpyd.v<p, oÍcp
gqoi xal ðvroq xæi ¡.,.ì¡ 'ðvtoq è(¡tio'$at cò zrótepov xa$'æúcâ ú9éoc4xev touo'3tç, gaír¡ ôiv é èpcotöv, eiq ca'3tòv ilxetç å¡roi Àéyovcr,, 6t¿ oÛ$èv o¡¡.r,eiov
L24'ìl èv åær,voiç xelra.t. æõe 8è xø[ æóppo toü ¡.r,ì¡ ðvcoq; ei y,ìp p¿ù &Àr¡'$èq tò toü X<oproròv eTvar'çòv voüv tò pì¡ Xpio$ar, ôpyd,vtp i8íç. xæì 1àp f¡ 9øvtøoíø
(r¡toú¡.r,evov xar' ai.t'c6v, oüx &v airl nópp<,: coü ¡.r,i ðvtoç. ¡'r'ì¡ òv'¡rìp tò {''eü8oq' röv &X<opíorov oõoø ori Xpicocr iòíq, &),Àrì xa¡ù aê ^¡e xøi r&vr.iç &àragóp<p, B 3Iu
Ì) xo¡rtþóv cr, tò ppá(er,v oútor6; &À¡.- eì ¡-r,òv cò xo¡'r,rfòv ëXer é Àóyoq aricQ 5 5 elí ye tororltq, oíç i aío$qorq. rQ yàp cor.orJto Xpio'$øu orlàévc¿ rp|rov xæ'cu-
ù) pí1, Àá1erv oðx ëXor. Xpõr¡.r,cru ye &ygor.x6repov úæò 9rÀooo9íøq tQ
yàp ëy<,i Sragop&ç. toüro oõv æÀéov eiq'uòv ló1ov aricòç tQ èp<otôvcu ouppá).le-
Àeírceu

Àóy<¡, xai ori8èv êp¡,r¡veúetv erigpø8éo'fgpov oÏó6 c' ei¡ri. ri).r¡$er5erv ¡rév, ol 1e cøt Ðta¡løptáv<ov, 6ote yiveo$ør, øritQ còv Àóyov oùX 6æ<o6 &Àr¡$!' d,À).ù xøi
eTvar é¡.r,oÀo1ö xøi ¡rr¡8e¡riav úæevavciov toîg øÛrÇr npoxel¡,r,évouq.
¡rr¡$èv øùròv êæeoxógÐ.ør, galyv üv. xø[ gopcrxòv
ëyovra dzcopiøv. xøi &À).oç àè 8ì¡ æpæ.¡¡.r,&cov &n¡ÀÀøx$ør, Soxoüouv å¡roí, "Erevcu æõq eÜoX¡¡rov tò lóyetv caücø æøpà cöv Erirp<oææí<ov ÀøÊeiv;76.
R 186 oîC &,v øriròq &vrrÀéy¡¡. ori8eì,E yclp &v eir¡ Àó1oç øritoÏç æpòq tòv léyovtø, 10 10èx r,apo,xouo¡.r,d,to:v &pct Eripconai<¡v tlvöv a[, 8ó€a¿ xaì, øi xpiaeç 14d'i 1&L25v

6tr oÛ æ&,o¿ roiq ({orq f¡ xív1or,q èx röv 8e[r,öv, xai 6fl rò xætù nó8ø paÐí(er,v èntyer.p{¡¡taæ.. 'Apr,oto,éÀTq 8è xcti'Alé(øv8poq xai Oe¡.r,iotr,oç xæitöv'EÀÀíl-
ëv¿ø rärv (qôorv rò è[ dprotepöv pø8i(euv èorL, xa.i 6t i¡ gæv'caolæ touor5tcp v<ov o[ åvÐo[ótø'ror oriSevòq óq ëotxev arirÇr d.(r,or,, Àéyovceq tiv xap8iøv ì D 26

lpirør òp1d,vrp æpò6 tà.q aÛtlq Èveple'tuc,, o'í<4 8ì¡ xøi êxd'ort¡ cöv øio$Í¡oeov, re xai gxvraoíøç Sextuxóv. 'Epøouocpá-
cò dvd.Àoyov eTvø¿ cò npö'uov øio${oeóq
xcxi órt rò úgeoqxóvør npócepóv èocr tfr grloer. coü xexcopio$ar., xøi 6t¿ tò tou 8è xøi løÀ¡voü, coü åx llepycÍ¡.r.ou iøtpoü, coü æpócou xo¡eíoctvcoq eìç
D 257"opr.o,ròv zrd.vr¡ xu.l. r&vr¡d/ç tiç Ú).1ç tø'lcòv cQ xct.$' crricò ú9eocö'ct, xæl..16 15'Itaìíav cÌ¡v 8ó(av toü tpuXfr àr,or,xr,o¡r.oü tôv 8uvd,¡.r,e<ov xa'c&' te xøp8iøv xøi
6,rr, tà npöru voi¡¡:,:ara ori$èv òleví1voxe röv SeurÉpc,lv, xø[ 6r¿ or) xexópuorctl lrcøp xai xegøÀì¡v æøp' 'Epøouotpácou ).øpóvco6, ori8' ðvop.ú TE FVÍPIç
riE ú).r¡6 tà èv rfr tl,,uXfr eií84, xøi &,Àìa ælsîora rorøüca repL re é¡.r,ovu¡.r,íaç ü$.ov rip åvctÀéyovtu. 6oa ye ðx cöv øÛroü Àóyr,rv ëon rexlt'uipeotç. xøi ¡.'.Ì¡v
B 31 xøì Srttoü Sucrupeîv òr1væo$ø¿ ¡rz¡8' étr,oüv &{r,oüvta. orlðè oi èv Eûpóæ¡ gr,Àooogoüvteq òo[d,(ouor rai.t'ta, óq Àé'¡er,, &lÀ' oi iørpoì
75. Ilu$ó¡-r.evoq 8é gr¡or xai tõv èv EÛpóæ1 grlooogor5vcov, ó6 f¡ xeqaÀì¡ ).apóvceç d¡v òó[øv zcøpù. laÀ¡voü, &pXr¡yétou riÇ :'éy17e' töv òè 9rÀooo-
7,ópav ri¡ gavrv.oìq eir¡ rï9,rpro¡.r.évr¡, )'é1er,v Søppöv, 6t'' eín ar)tfr ðpyøvov 20 20 gor5vto-rv oi ¡.r,èv åvíocævcal coîç ictcpoîç. oi òè Xøptéocepóv tr, noloüvteq ou¡.r.-
xcrl ,ro¿où,rov oÏov xø"i cöv øio$íloecov åxd,o'tr¡. æpörov pèv oõv o¡¡,r.eîov ori8àv pr,pd,(ouor,v dÀ).Í1Àor,q iacpoú6 ¡e xq.I guÀooógouç tQ 8r,ttQ &¡r9océpor,ç ætoq
ToÜ eîvot¿ r.i¡ ga.vruoia,' ðp1'øvov cò tetd"X$ar' tr'oì'v øÙtiv èv rr¡xeqaì'.ì' dpXùu rÌl{$er,av vé¡.r.ovteç, 6ot' rÌpXiv ¡-r.èv eïvør ou¡-r.æd.oør,q taîq Suvd¡,r,eor.v ðæ[ tfr
L25yù.p ø.io$"ioeoç xai .c.qc, xøS' ép¡.r.iv xr,vlloeorq ròv ð1xé9øÀov $é¡-r.evou &xo- xøp8íø,. xørà ròv Àó1ov, ðvíørç I' orl8èv xoÀúcr,v xøì, ðn' diÀlor,ç 8ì¡ töv ¡lopiolv R 187

ÀoúSo6 xøì, tiv gavcøoløv åvcøÙSø rárrouo¿v. toü 'yàp øio$ávEo$ø¿ tò ¡,r.èv åpXì¡v fa¡.r.pctverv tÇr gørvo¡.révq xatù tiv øio$r¡orv' tu'¡X.d,ver, ò' é iatpòç
gavrø.o'Lø., cò òè úæóIr¡Qtç' xai gavtaoìæ æ&oa ì') Àoyr,otr.xi I aio$¡cr'xí1' 25 25 aiosdoer, Xpó¡.r,evo6 tà rcoÀl&, ìóy<p 8è é gr,Àóoo9o6. cpóæov 8é t¡vcr, xcti laÀr¡vóç,
Nø.i rù. gavr&.op,øra tie xor,vie øio$í.¡oeóç èorr, æásr'¡. àr,ò òì¡ xøi tQ ø.úcQ é Èvøvríaç òó{r1q ngoor&"'cr¡Ç, é¡.r.oìoyeî &pxi¡v eivør xouv}v ti¡v xøpòiøv
tiç
yg\rat ðp'¡rivqo tfl aio$1oiç ^i, ga.waaia, 6æou æot' d,v fi. ori "¡àp xeXópr'ototr taiç 8uvú¡.r,eor ùrxiq.cò 1,ìp (ortrxòv æveü¡rø xcri æricòq èv rfr xap8íu.B32
tie
tiq øio$doeoç. oriÐ' oi Àéyov, e6 &pXì¡v còv È1xé9aÀov eTvæ¿ roü tfuXr'xoü xeiosør, é¡.r,oÀoyei. netpa.rw àè rsleí(Ðo¿v drco8e¿xvrlerv tQ
èx soü D 26u
{.,uXrxô¡
zrverl¡,r.øto6, ,ÍÀÀo ¡-ràv ðpyø.vov ti¡ gav'iaoiq, ctÀ).o 8è tfl øio'${oer' òr'opl(ouor'v, (otr,xoü zøteplao$évcoq èæi ælóov êv tQ Sr,xcuoer,òeÏ ælóy¡.r.øcr, xo¡ru(o¡'r'évou
å¡.¡.à cò ørltò xøi Nu.r' èxe',,vovç &¡.Lgoîv. xai tò èpÛi,ff¡1to- coüco flv, tivt æotè 30 30àè rlæò töv &pqpröv Tõv d.nò tiç xøpòíø6 &vø9epo¡,r,évov. cóv tE repi ri¡çL26
òpyávcp i gavtaoiø. óç i8iqù øritfr 7,picø-u 8r,ø9ópouoø tiç øïo${oeoq' àtæ9êper 'A$r¡v&6 þr.ü,$ov ouvd,æcer tÇl rl,,uXr,xQ zrverlpøtl, óq èv roî6 xáto ¡-r,opiotq
D25"y&.p, ei ¡.r,ì¡ 'Apr,o'roú)r7c, d.no).r¡peî tr, Àé1euv èv tQ tpicq'r tõv æepi ù'Xic' xur¡$eioa i 'ASr¡v& teÀer,r,:$ei1 Èv tfr xe9ø),i toü Ar,óq. 6oce yéveor'v xøi
i!r,. ganrojoiu,Étepov xøi øio${oeoq Nøl 8tøvoicrç. poúÀerø-r,8' dpø tò ÊpóT?¡¡'r'ø oõroq toü rluXlxoü Ðeutépøv xai riocépøv rrvù Àóyel ðv cfr xe9æìfi, yÉveouv
R, 186" ¡jeprcpê,þø tòv T oü flÀd,tovoq xaxí11opov, &æc¿iòeu, óv 'uwa xal' oéÀor'xov óq xalöv 'uiv teÀeí<oo¿v xøl rò 9ø',vó¡.levov xatd, c")¡v øío'S¡or'v, æpócr¡v
ëor,xe
Cjiv$pc,ræov ÀérfovTcr, óq é voüç Xopr,o'còv xai &Ðd'vøTov 8¿à cò Fù Xpio'$c¿¿35 Bb Eè èæi cfr ræpàíç, åv fi tò (<otrx.óv. æöq ò' aio$íloeoiq ò¿oíoE¡ i, gøvratta.,
òpycivqr i8ie. é ò' úæèp ðxeívou, ótç ëctr'xev, &æoxprvó¡.r,evoç Àéyer, <iç cor'oútqo ei tororlrç yg\rø.t ðpycív<p, oíg i ø'ío$¡olç; cbq Tàp ø[, 8uvd,¡rer,q, x&ì, sù ðpyøvæ'
xoti óq rà ðpyøva, xcti ø[ àuv&¡-r.euq' d8rá9opa òè tQ åvcr].é1ovcr tà ðpyøvæ,
xøi ø[ òuvd,¡.rer.ç üpa. ipæv àè àr,øgépouoø.r,.
2 LBD è(¡reio$øu R | 4 xar'uò:l6v LIJ xø'9'øú'cóv D | 6 gulooo'
è(r1cio$ør,
giøç LBD gL),.ooogíøv R I 10 dvcrìéy¡ LBD &vcr,lé1ar, R | 15 xcxs'øútò I-BD xa$'
'H¡reiq pèv oüv xcri æepì tø.üta'Apr,orocéÀr¡v ånó¡,Levou Àé1o¡rev, &t rò77.
40 ørltò ðpyøvov øio${oer xæi gawo.olç, fl øio${oer, taùcòv i gevcaoiø' fr
8'
aricQ R | 16 où *."Xritproro, LR orlx èytßprcrar' DB | 19 acigav scriþsi' Topa codd' I

27 ri¿ air:Ð"qciq L B R tiq øio$z¡oiøç D


ll èntyetp'i1,¿.arø LR èzttyeqty.aæ. BD | 12-13 ì tò dvd)'oyov Lz add" in
marg. | !7'cirx¡to.ipeo,.çLBD texptøipeotv R | 19 téXv¡ç Ll BDR om' | 23 Èæ' rlÀÀor6
32 cf. Arist. De Anima ^( 3. 428 a. | 34 fllútorvo6 xaxí'¡yopoç: Georg' Trap LBD úæ'&Àlou6 R | 25 ló1ç LBD Àé1<,r R | 32 xur¡Seioøl xur¡"9cüoø R
THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 235
234

Étepov æio$í1oecoç, o'3 rò øücó, dÀÀ' érepov' Étepov 'i¡ gavtøoiø t{r
xøi óq ei èæi cQ zcpótr¡, &v èæi 8è rQ Seucépqo. e'ú tr ouv¡$éorepov
ë8er, eiæeîv, &ÀÀrì

Àóyç xøi ci il eTvar, orlc<'r xai rò ðpyævov òr'eví1voX-e rQ Àó1qr' 6oc' elvc(¿ toîç tò i 8ra(eux'ctxitç xø.cù. çöv aricöv Àøpeîv eõ D 28
"EÀÀr¡or,v ii$eÀe gp&(er.v,
"Ç, &,v eÏXev I xal xør'&ÀÀ<ov. oüòèv yàp òragéper æpóç ^¡e ròv coü (r¡í¡ltaroç
cò-or'Ùtó, óç pèv æio${oe<oç ðp1ocvov, óç òè gocvcao[øq' é ò'ðiÀtrø
t¿và ci¡e
ëorxev npocr,¡lôv, où8èv ori8ø¡r,õ6 òrø9éper'v o'íerar' ¡æv'cuoíøv
øiotí¡oeolq' xal tpóæov, oÍov'uei ëv¿ø rôv ei8õv Xoplorà Ì) td,vt¡ d,Xóptorø.< ërr, tò ¡rèv
D 27 à¡à toüto Xp!o.$ør colo'5tcp ðp1d,vç tiv 5 þr¡tòv r| èv Seutépar6 xætøl{{,,eo¿ xeïta¿( Àé'¡er, xoc'uà ÀÉ[tv åp¡.r,r¡varlovtr,.
r')
gavtaoíøv' èpcocó¡revoq &æoxpíverd!L"

R, l87voícp xæl f¡ o,ioSr¡o,6 Xpfl"o,,, i8ítp àè oü8ø¡röç. xêyprycær'


I' sõ æo¿öv xaì &xpr- oürto ^¡àp Âøcîvo¿ riv ðæívor,av òvo¡ld,(ouorv rin' d,æopíøç röv ouv$écov. é
¿ipô, írà aritQ lé1ot, óq où æpòç ë,r'oç eír' æorv¡o&¡'r'evoç 8è Seutépøv Èæívo¿øv ép¡rr¡veúov eI.ne xa.i d.8oÀeoXeî, Seucégøv Seucépøv ëvvo¿ocv
þêoruræ ¡tâ1nç

civ &æóxprorv. ori yrÌp'"o'5"tp, oÛ8è tÇr øricÇr, d'Àlà totorlcq Xpio'$ai 916tvl léy<ov roîq "EÀÀr¡or, xø[ tiv g<oviv ouveroîç. ó6 ò' tiælöq eineîv, é toü åvæv-
B 82'óoàv ouvreìq rÌ¡, rod åpcotõwoq 8¡d,vo¿øv oõoæv 8r¡Iøòì¡ æe pi ?ævræoiæç, fi tiou Àóyoç orl$èv xc¿rà, ,rò rcpã'¡,¡.r,a, &ÀÀà æpòç toüvo¡,r,ø yé1ove. xai d,vætpei
Écepov øio${oo,,lç eivør, úæeíÀr¡gev. ëo¿xE ò' é &vcrÀé1<ov xøì,
6oæep èvao¡-r,evi(etv 10 10pèv &pXdç, &æogætvetø¿ 8' ðvævciæ raïç 8ó[ørç, oùòèv &E¿ôv xæcâ, Àó.¡ov.
L 26y ri,plóyq, ¿iitoæø årrá^¡.u orXuà èrr' &.c6nor,ç, æe pr,tuxòv cQ 8r,ctQ xotì, épovú¡lqo éøutÇr T e &vo¡roÀoyor5¡,r.evóç èotr, æoÀ).øXoü, xei oTç æpoflpr¡torr, épr,o).o.¡eïv xai
óozreg åppøi<p. toüso 8è ori'àèu xoL.nóv. åvò6 '¡àp &tóæou 8osévroç
srì &lÀø ouvø.¡operler,v, èvøvtloürø¿ xøì, &vr¿Àéyel ),æv$d,vcov.
ou¡.r.pø.ívet. ëòe¿ ò' &pø, Ívø cr' xal f¡peiq d'æ' eùvoløq tà
øÛcoü Èæavop'$ôi¡lev'
7 Seutépøv ô:ucépav codd. mss
éç crrlròq cù cöv ðtil.u &," erivoiøç ðær8uop$oüo$aí 9r¡or' pì¡ Àa¡-r'púvetv cà'
Soxoüvra øÛrÇ1, &ìÀ' ðp<lc&v xøl npocelvelv, eTtø Èx cöv 8o$évtov npor&'oetçL6
æouorSpevov ouiloyi(eo$æ¿. rò æricò 1áp èotr,v èpóø¡¡.r,ø
ou),Ào1.o.rxòv xotl
nglraolç &vt,.g&.olo,ç. æp6ræoiç ré èar¡' 8tøÀextr'xi ðpótr¡ore ëvào{oq' 8tø-
lèyeo$ar, oõv pouÀo¡,r.évq æpooixov !v åpcoc&v, rcöç rò ei8oç' æöç 'uò Xopr-
otóv, æöç tò ev èærvoiç Àct¡,rpd'ver é Léytov' vüv yàp é6 ùto$é¡'r'evoç èær¡er'pei'
20
oÛùèv Àé1ervåori tò oiir<,rq èær,xerpeiv. oriòèv 1àp æpòq tòv xc¿$' åcépøv 8¡d,vo¿øv
npopeplr¡xóta. æóppco te töv 'AptototéÀouç ruøpa11eÀ¡látov &æúy<ov 8tæ¡r'øp-
*Ìp'eùlapr¡réov gr¡oiv toïç ðuøÀextrxoîq
¡,rèv
rò ¡,r,ì¡ æpòç coilvo¡,r,ø
"àu.,.'é &ruvrQ æpòq tò ðvo¡'''a'
8uøÀé1eo$ør. é òè ¡rr¡8èv 8r,eló¡i'evoq
?8. "E8e¿ Ðè ,oi ,rriì, toü þco¡-r.ø'ixoü '¡pá¡r¡'r'øtoq, eï pì ouveT òv fiv aùtQ rò 25
I) 27v ð$veiov toü ).ó.¡ou, xøl corStou læpóv, ø æap' dÀÀou åp¡'r'r¡veíocv lxctviv oijco
àra).éleosør, eìi t¿ è8óxe¿. vüv ^¡&p éæóoæ òr,æ¡.r,øpt&,veu a']tòq åppr¡ver5<ov,
rci:peo:ø g,a$eiv èx ra'¡aÐêoecoç ocritoü toü þr¡coü' tò pàv 1àp oÚtc'i
Àé1eu"

an formae aliquae sunt separatae, an prorsus inseparatae' quodsi


separatae sunt, utrum per se subsistunt, an in secundis animi con-
R, lgg ceptibus positae sint. é òè rò d.v òiç Èni tQ æpórcp Àe1ó¡.revov
xæcù 30

B 38 cì¡v øridv or¡¡.r.ocoíøv ,itÀlc,rq xøi ril).oq åp¡rr¡verlov o'i8' årépolq tulXd'vec coü
L 27 ctlr¡$oü6- tò .¡àp ä,v t\øtí,vor,q tò ei åp<otr¡¡eøtr,xòv xøi æpop)'r¡¡.r.ørr,xòv òr¡Àoi,
rò æótepov. xu.i ë,rt, roÜ ì') Àucr,xoü or¡¡.r,eîóv èorr,v. eiÀr¡ætø¿ ð' èvtoiü$ø
ori7"i
èæf tQ îpóre zcpopÀí¡¡røtr Ncrtà or¡¡.r.ocr,vó¡.r.evov tò aùtò d,ouvàétor6 d¡¡e'
ei

ðv¿ø cöv eiòôv xcopror&, eî æ&vr\¡ &xóprocø. oúvr¡$eç Ðè xo¡,r,r,àfr Âøtivor,ç35


tò gpcí(er,v oútooi douv8ót<,rç ttl æoÀÀd,. àEî òè oÛ$èv tQ oiit<o æpopúlÀovcr,
toü Àuflxoü i) où8è ,roü æd,vto¿ æpoo8r,opr,o¡,r.oÜ. ô 8è ép¡,,.r¡veúcov Àéyeu' ræócepóv
t¿voc töv ei8õv Ì) æpópoouç d,xópr.ora<<, xal èær,8ropsor5¡r.Evoq' ))Ì)
xopr,orà
zcdvtoc cïxóp¿orø(. rò ðè zupópoouq notè ¡rèv éc ptlò' étr,oüv or¡¡.r.øivov æapæ-
lelzreu, æorè 8è èrroxerrêov oTetat, ei cò æd,vto¿ or¡¡,r.æível. oüxouv æóre pov 40

4 oíeratf eierø¿ LBD | 11 ènd1(ùv L ènu^¡a BDR | 34 &cuv8ét<¡ç LB douv-


térco6 D douv$éco¡v R
-7

THEODORI GAZAE DE FATO 237

T (vgl. oben S. r5r) zeigt die Eigentümlichl<eiten von D und H,


geht also mittelbar oder unmittelbar auf diese zrrrück. In viel späterer
Zeit erhielt er durch T2 Lesarten :und Zttsätze, die sich bei B finden.
Gelegentlich bringt T zusammen mit H eine sinngemäße Erweiterung,
díe allen übrigen abgeht (246, t sq.).
THEODORI GAZAE R (Cod. chart. 16,5 x rr cm, 35 fol. XVI saec.) zeigt viele Sonder-
formen, auch offensichtliche Fehler. Die meisten Übereinstimmungen
DE FATO. bestehen mit D, T und H, ohne daß eine Abhängigkeit zwischen ihnen
bestände.
fato) ist durch fol-
L (Cod. chart., 22 x r4,5 cm, BB fol. XVI saec.) bietet die vor-
Gazes' Schrift IIepì åxouoíou xæi &xouoíou (De
liegende Schrift zweimal. Fol. 49-55" (:L") ist eine Reinschrift mit
gende Handschriften überliefert:
mehrfachen erweiternden Nachträgen irn Text und am Rand (La2).
a) Rom, Cod. Vat. gr. 1393, fol.34-39: $. Sie stammen von anderer Hand ¿rls der ursprünglíche Text, aber dem
b) Rom, Bibl. Reginae Christinae Cod. gr. 164, fol. z5-35" : p. Schriftcharakter nach aus der gleichen Zeit. Im Ganzen bietet La
c) Florenz, BibI. Med.-Laur. Plut. Jg, Cod. gr. 9, :L. einen Text, der sich vielfach, aber nicht überall mit DHT, zuweilen
æ 1ol. 4g-55u : La. auch mit B deckt. Gerade diese Regellosigkeit und die Unterschiede in
p fol. 8z-86 : Lb. Kleinigkeiten besagen, daß zwischen La und den anderen Handschriften
d) Mailand, Bibl. Ambr. H 43 sup. 1oI.47-t39u : H. keine verwandtschaftliche Abhängigkeit besteht. Die auf fol. Be-86
e) Mailand, Bibl. Ambr. D rr8 inf. fol. 149--156 : D. (:Lb) gebotene Überlieferung nimmt unter allen Handschriften eine
f) Mailand, Bibl. Ambr. (SP) T I 6, fol.9-r9' : T. Sonderstellung ein. Ursprünglich hat eine Hand versucht, einen einiger-
g) Mailand, Bibl. Ambr. N zB4 sup. fol. r-6u: N. maßen sauberen Text zu schreiben. I)ieser war von vornherein bedeutend
In ihrer Textgestalt gehen die Handschriften durch verschiedene kurzer,lvurde aber nachträglich erlveitert. Die Nachträge stehen teils
Wortformen, Umstellungen und Schreibweisen, darüber hinaus aber auf Rasuren, teils am Rande. Auch im Text ist vieles wieder gestrichen
auch durch Zusàtze und Auslassungen oft auseinander. Von einer und am Rand umgearbeitet, meistens von einer zweiten Hand (Lbz). Je
gegenseitigen Abhängigkeit kann kaum die Rede sein, höchstens daß mehl es dem Schlusse zugeht, desto mangelhafter wird der Text und
in einzelnen Handschriften eine viel spätere Hand nach den inzwischen desto wilder die Schrift, so daß man sich nur schwer mehr durchfindet.
gesammelten Vorlagen sich um Vereinheitlichung bemüht hat. Ein großer Teil des Textes fehtt überhaupt. Ztr Verbesserung des
B (vgl. oben S. zog) bietet in sauberer Reinschrift einen guten Textes trägt Lb nichts bei, läßt aber wertvolle Schlüsse über das
Text, vielfach übereinstimmend mit D, H und T. Zuweilen geht B Werden der Abhandlung zu (s. unten).
seine eigenen Wege. Hierbei sind seine Lesarten in den meisten Fällen N (Cod. chart,, 25,5 x 17 cm, 65 fol. XVI saec.) ist eine ganz
besser als die der anderen. Ztweilen sind es aber auch offensichtliche späte Abschrift. Die weiteren Teile sind von verschiedenen Händen
Fehler, die sich durch die übrigen berichtigen lassen. Vereinzelte kleine geschrieben. fn Gazes' De {ato sind die Erweiterungen und Abweichun-
Zusàtze oder Auslassungen, die aber überall sinngemäß bleiben, lassen gen der übrigen Handschriften am Rande nachgetragen.
auf eine Vorlage schließen, die den übrigen nicht bekannt gewesen ist. Der Vergleich der Handschriften unter sich führt zu dem SchIufJ,
D (vgl. oben S. zo6) bildet mit H und T eine Gruppe, die aber daß es keine einheitliche Überlieferung des Textes gegeben hat. Die
vielen Zusàtze und Auslassungen, besonders in Lb, sincl geradezu über-
nicht überall geschlossen bleibt. Oft genug finden sich zwischen diesen
raschend. Nicht alle zttsàlze bei Lb finden sich in den anderen wieder
Übereinstimmungen in Wörtern und Auslassungen mit R, ebenso aber
und lassen sich dort auch nicht in den Text einfügen' Gerade das Aus-
wieder Gegensätze zu R, wie auch zu B.
sehen des Lb vermag aber eine Deutung zu geben. Man erhält den Ein-
H (Coc1. chart. 23,5 X 16,2 cm, r4r fol. XV/XVI saec.) bietet zuwei- druck wie von einem mitgeschriebenen Kollegheft, wie wenn dieser
len, auch ohne mit D und T hierin zusammenzugehen, dieselben Lesarten
Schreiber erstmals eine kleine Vorlage sich verschafft und in den Vor-
oder Auslassungen wie R. Nicht wenige Male zeigt H Sonderformen, sei
trag mitgebracht hätte und dann hier diese Vorlage nach dem ge-
es in einzelnen Wörtern oder in Auslassungen und Zusätzen. H besitzt
sprochenen Wort ergänzt hàtte, wobei er, je mehr es zum Ende ging,
einen guten Text ohne grobe Verschlechterungen.
238 THEODORI GAZ^E DË FATO.

immer nachlässiger wurde. Einen ähnlichen Eindruck erweckt La, der


ebenfalls zunächst einen sauber geschriebenen Text besaß, zu dem die
zweite Hand (La2) eine ganze Reihe von Tilgungen und Nachträgen La 49
am Rand und auf Rasuren gab, um den ersten Text zu ergänzen und Lb 82
zu berichtigen. Überraschend ist dabei, daß auch einige Erweiterungen, oeoôópou toõ raÇfl
die sich bei Lb finden, vertreten sind, die sich aber in keiner der 3 ii,
anderen Handschriften finden. Von hier aus gesehen werden auch Ilepl êxouolou xcl &xouolou.
Ënttt
die Willkürlichkeiten der übrigen Handschriften erklärlich, nur stellen R25
letztere bereits genauere Abschriften irgendwelcher Vorlagen dar. Auf Ilepi 8è éxouolou xo¿l &xouoíou dæopíloelev &v rr,ç eiç tù xæÐ' Exaorul.
die Deutung als einer Nachschrift von Vorlesungen verweisen auch die èv oÍq xaì nepi d, í¡ rpeliç 1e &æopÀéæov' tò ^¡àp æpøxtòv i tò &ya$óv èocrv
unten 5.247 veröffentlichten Âr5oe¿6, die ausdrücklich als dnò g<,lvìq 5 ì) eò gxr,vó¡.tevov d,yøSóv. taricò 8' &,v eir¡ xai ôpexróv. iípe[rq y,ip &ei &1ø$oü
@eo8ópou bezeichnet werden. Wie dort behandelte Gazes auch die ðvtoç i gar,vo¡.r,óvou.
Frage llepi éxouoiou xøl dxouolou wohl in einem öffentlichen Lehr-
i
Aó[ete à' d'v d,toæov , e'(. rr'ç rila$oü òpeyó¡,r.evoq xælì. npd.rrrov tôv rila$öv 2.
vortrag, vielleicht zu verschiedenen Malen, gewiß an Hand eines tr, &xouolorç np&t'tew te xæl òpéyeo$au léyorto. xøì øü, ei åxóv 14 rcp&'cre,.v
,,Heftes", wobei er im Wortlaut sich selbst nicht immer gleich geblieben cct gøülor xæi rp&.rrav dvéXor,to &8o6íøv æepuæoueîv åøucÇr xæì, æopi(eo$øl
ist. Wenn wir es mit einer Vorlesung zu tun haben, dann wird weiter 10 râ, xøxà rig'õv &v &nóÀorto, óozcep èX$pòç ò\v èæuT Çr, &v$pcoæoq grloer gutrø'
erklärlich, daß diese Schrift sich in den schwebenden gelehrten Aus- xtlxòq èæuroü yevó¡revoç xøi æeguxòç æd,o¡ ¡i.r¡Xøvfl tò ou¡.r,gépov 8lóxcuv'
einandersetzungen der Zeit nicht unterbringen läßt. ër¿ òè &,roæótepov, ei &,xcov 1e zrlr¡¡r¡reÀeï ttc &pXic èv øútQ oi5orlç æpd,r'cs¿v R 25e
Eine erstmalige Ausgabe der Abhandlung hatte ich rgz3 in Aussicht xai ¡r,Ì¡ xai rà, xctF' Ëxv.o¡a. ei8óç, olov rLva, rl, nepi. rL, rtv,., €vexæ tívoç, T gt
gestellt.l Desungeachtet hat J. W. T a yl o r inzwischen eine Ausgabe ver- zrôlç. &coæov àè xo¿ì tò Èæ' &xouolouq 8íxr¡v 8r8óvø¿ xaì tò åg' åxouoíor,q ëtr,
anstaltet.2 Der Herausgeber hat hierbei mancherlei außer acht gelassen. 15 òoxei. ei yàp &x<lv 'ctç npd..t'cer', oulyvó¡r.¡q &l¿oc. ei Ð' èxòv ôpe1ó¡.r,evoq
So die wichtige Studie von A. Gercke. Taylor kennt aus der Literatur &yø$oü, röç Sixorlov cr,¡i.opeîo$ør, tòv ¡rectóvtoc tr, &^¡a$óv; æoÀ).Q ò' dto-
als letztes nur den fragwürdigen Beitrag von L. Stein im Archiv für nótepov tò èæi pr,øíorq. ori8èv yàp ou¡l.pd,Àìetar, é æpáctov ì) æáoXov èv tfr
Geschichte der Philosophie II (rBB9).3 Von den Handschriften kennt er röv pr,aiorv &pXfr. '¡iyvetøí 1e ¡,r,ì¡v rø:óra xa'\. Àéyetar np&lur. ¡-r,év tr,vø òpe- La 49v
nur L, und zwar hier nur die Fassung von La, ferner B (bei Taylor V) ^¡ó¡r,evov, dxouoioç 8é. o[ te yàp Xe u¡rcr(o¡eóvr¡ç siq veòç éxpd,lÀovceç çè Lb 82u
und R, alle aber nicht aus eigener Augenscheinnahme, sondern nach 20 gog:''tu èg' <þ oó(eo$øl dxovteq oút<,r Ðpãv Àéyovtau'
fremder Kollationierung. Ein richtiges Urteil ist daraufhin in cliesem Køi llÀáccov ¡rèv &v!p töv ðæì oogiç èÀ).oyí¡.r,cov ¡.r,r¡ðóvø ëx6v'ca., &fÀà3.
Falle nicht möglich, Die Sonderstellung des Lb ist Taylor völlig ent- rc&,vraç &xov.tuc, rpi,..rrew cà gøüÀd, g1olv, þLq 8è corJç 8rù $u¡lòv ,.n¡ ¿nr-
B 34u
gangen. Dazu enthält seine Ausgabe viele Fehler im Text wie im kri-
I Su¡,r,íøv. 'Aproroté).r¡ç 8è åcctipdq te flÀdtcovo Ç xai cà,rrpi ooginu ü"".t Ê I23
iischen Apparat. Die Eigentümtictrteit der Enklftika ist meistens nicht i "'fX
àoxöv nd,vrø évt¿voüv gøüÀov ëx6vra æp&rrew rù. xo(xà olera¿. пò xøi rupoo- ¡ 1ig,
berücksichtigt. Einmal (p, t7,32) beginnt Taylor einen neuen Abschnitt 25 urcopïrtov øõ, æö6 d,¡.tgco ðvceq ofàe oogoi æá¡,trcoÀu àr.a9<ovoüvteq dÀ).íìÀoLç
mitten in einem Satz, wovon schon der nicht erweiterte Text bei B ihn tuyXd,vouou æepi töv ø.rjtöv. toùç yáp tor, é¡.r.oiouq xø[ 6¡-r.otø 9Poveîv r¿ xæ\.
hätte bewahren müssen. Ich beharre deswegen bei meinem ursprüng- ).é1er,v Xpeóv. tò ¡rèv oõv øÍpeolv î(erd..rn.d'tróvouç tòv pèv èæølveîv, eòv 8è
lichen Plan und lege den Text hier nochmals vor. Der sinngemäße 8è xøi òropi(ovtaq
¡.r.i töv &vòpöv tôvàe ë¡rolye o'ix drco8excéov' Srarpoüv'raq
lateinische Titel stammt von Taylor.
cà to,5torç òløæopor5¡.,.evø Àúer,v zrpo$u¡l¡téov xøi ou¡lprpøotéov rò ,åtv8pe è9'
1 L. Mohler, Kard. Bessarion I 327 n. 5.
2 Theodore Gaza's De Fato, First Edition, Containing The Original Greek, With 7 rpdlrew DBHTLa np&-'e"lov R item' Taylor I I æepunoueÏv éøut{r DBHTLa
Introduction, Translations, and Notes, by John Wilson Taylor, M.,4.,, Ph. D.: écturQ nepurroueiv R | 10 riv$p-<orro6 codd.l Taylor xa|ro'. ad,dend,um d'uril I 12-13 cic
University of To¡onto Studies. Philological Series. Toronto 1925. ,lrpXìS ,. , xal ¡ri¡ Laz 'in marg. | 13-14 eiôòc . ' ' ttioç Laz in møtg- | 16-18 æo),ÀÇr
8 Vgl. oben S. r5z, zo5. ...,ipXñLazinmarg. llgofæecod,d,'oüreHl22pLq...èæu'$u¡liøvLazinmarg'l
23 rprav BDT {ctov La | 25 øü BLa vüv DHTR I 26 1úp tor BDHTI La om.
cou | 29 coútorç DIF. corr. ro,lcotç et 'çø]}-t I taútr¡; suþrø xì\rotç T cøri'rr,ç H cøtlt¡
BLalròDTceB
240 THEODORI GAZAE DE FATO. 24I

oTç òr,øgépeuv Soxeitov, oxoæou¡lévouq cà æepi r}¡v ëvvor,øv åxacépou, dÀÀÅ, 6rr tuyXdvououv òpeyó¡.revo.,
&.¡,0r.$oü &ll' 6T s toü ¡rì¡ dyø$oü ðvcoq éq Oîor'O ,.U0"
¡t'&'r^4v 8¡alextéov'
òpeyo¡rév-11iY"'ñ tS
' ' cìv Àéfr,v neptepyø(opévou6 xaì èpú(ovcaç
frì
cöv è9' åøucÇr ðvco>v eiàòq æpúttï
gæüÀov 1àp cò roroü'co. il¡ør¿ouppøiver' òì¡ ðpé1eo$øt 9øú)'ou
yàp np&liv æ T L2
5. ,^.é^¡o¡rev 8ì1 åxoúotov ¡.r,èv ô dv trq $oü. ëg"oiç te xocxoÜ oriòevi æÀì¡v xacù ou¡rpegtl*óc' æ&oøv
R 26i xæi ¡rÌ¡ &yvoöv ¡rÍ1te ðv pi"r õ ¡.r.í¡ce oõ xaì, to'it<ov {xaora ¡.r.ì¡ xæcri ou¡'r'pe- ,*i ,rpåo,íp.ouv d,^¡ø$oü rrvo6 ågíeoso¿¿ xo¿ì 'AprorotÉ).ou6
ëorlv &xorJe¡v. B 35v
T IOu Br¡xò6 ¡r¡òè píq rpø'n^¡. d,xor5o¿o 5
r Olx J[. ¡rÉu"o, xæxLæÇ {r ou¡r,pépr¡xev' åv <Ji yàp ðpêyeear' ou¡l'palver' 7'
L* 50 &,uuorov àé T r, töv xø$' Exa.ora y tÇi Àó1cp. o¡tia ¡¿ 9æülo6 riæÀöq te xai xc¿$' øúrò xai 6nep
òpe1ó¡'r'evoq
Lb 83 .,' ., te to\ ^,piøtov xøi tò Piç æ coü åæÀöçLa 5t
ov. Ert np&rr"r gøü).ov ô¡.loioq. poX$r1pöq ra rç&':r;e'' &,æÀöç ðpe1ó¡-r'evoç
¡.r,èv &,æøv. d'xorio¿ov òè cò åv ¡reta¡.r.eÀ gaúlou,iç töv &ya$öv. &"ou"t òè ou1lvó¡'r'r1 óç ¡'r'erø¡reÀo¡'r'évcp'cQ pèv
8r,øgepét<o 8è xai tò 8i ,ilvoræv np&r,ce,,v coü d,yvooüvræ np&'crew. "ou
&veir¡. 1ùp òl' d,1volav xøl
xæi ouyyvto¡-r,ovr,xà, ¡.r,èv ëorco 6aa ¡,1ì¡ d,yvooüvteq, &ÀÀà 8r,' d,yvo¿øv <i¡r.øptávou- 10
10 è1'¡'ùç YùP o$cóç 1e
or,v xøl rcenpay'reç Suoxepølvouor.v èæi tfr rpd.\et. oÛ ouyyvc,r¡.tovuxà, òè
6oø
åyyr56 ò' ðvTeq, xd,v
H I37u òr,, ¿iyvouøv, d,Àld.
¡rì¡ &1vooüvreç, ¡,r.i 8r,à æú$oq àè ¡.r.í1ce guorxòv ¡,rí1te &,v$p<,rær-
àr,' d,1voræv f ¡.r.æptr¡xóca xal ¡'r'i pecæ
te
B 35 r.ór. åxóvtø &'¡.r'øptdvovca 8r"
f¡¡.ropt4*érorr, tréyeo$æu. xai tòv d'1vooüvtø øü xæi
R' 28"
6" Tøüter àì¡ oÚrco6 ùnoxeio$o. xai rpòq tøÙ,uø Àuróov to,56 Èvavclouç
¡.r.èv ¿;r;,.; xøi oril éxóvtæ xæI &xovrø å¡'''aptd'ver'v'
2Ï tôv ),óy<ov, xai flÀd,rcovø xø.i 'AprocoréÀr¡ ¡r¡Sèv (i),).{Lor,ç 8o[d,(ovcaç ðvav-
15 ' ,,Oorr"p ,åtpo, xnì, 'AptototéÀ¡q d,xorSoræ ouvøÀtr&y¡,r,atø
Àé1er' ori cà piar'cr 8'
R, 15 T l2u
T 11 .¿ou &æo8e¿xréov. tò ¡.1èv oõv d,xouoí<¡q ðpeyó¡,r.evóv rwæ ngú.rrer,v åæÀõ6 pèv g.óvov, &¡trù xoci tà, Àæ$pøîø, o1ov xÀoæ{1v, ¡'lo'Xelav, *np¡'o'''tiou'.æpoo.lcoyeiocv'
D I50oú". gdva¿ o,ix rilr¡$éç, æoç àè xøi t¡ ål,r¡$éq' ë'o'c''xu\' ^¡àp coùç riæopalÀo- éç oÛX åxo'5o¿ø
{eu8o¡.r'ocptupia
Soulo¿æariøv, òologovíocv,
pévouç tà, rpopriø èv coiq Xer¡.r.öouv riæÀõq ¡lèv &xouoicoç rcp&'ctew - oÛ8eìç àv eír¡. 6 te 1Ìp n&"aycrv'cøürct'o'i$èv
x ëo-r'v' oic òì
6pr,ornt, rò &xo,5otov.i 8ì¡ g.ox$r¡pòç å
y,ìp &.v åæ).ö6 gÀor,to rà, ðvtø d.nopaÀeiv - zr¡ òè åxouo'icoq, fi póÀÀouev d.v $r¡p&' 6tr' ei8ò6
tæúr¡ oó(eosctt yevó¡.r,evou èv xrv8úv<p. oiov 8í¡ æou xøi rò'O¡-r'í1pqi ÀeX$év'zo zori Êv oT,ç i1æpùlr'ç, &r.ru'¡¿,-g"i o¡¡ fll&t<¡v gr¡oiv'
50u riåxòv d,éxovti "ye $ug,Q.< ori 8ì¡ d'Toæov, ei xur&'
cr' ¡'r'èv åxouoicuç, åæÀöq
ta où8èpoúretøítlçôpioíetocuorcou8ociov,óq'AplorotéÀr¡çouvcp8ùflld,cov¿
xøl'
òè d,xouoícoq i7 7ta&luç, ciÀÀ' eï xc¿rà tc¿Ûrà, xaì, óoar!,rcoÇ ye &xouoío ç. ró ye ct. xæ[ pouÀeuo'i¡'r'evóq
T e xplvæç H I38
r r_ QQv åxóvtæ .cwù. æpú.tæw tà gøü).ø &a.r¡.$aq ¡.r,èv y,ìp Àéyercrr.. åNorSorov YàP iu,
gxa.oro- ðv oTç xæi æepi & í¡ np&Qç
î ii" oö f¡ <ipxi¡ Èv tQ æpárrovcr, ei¡ó' rd xø$'
À zz" ¡r¡ xør¿ piç. touci 8à åxd,ocqo röv gø"r5Àov úzcú,pxer. &ronov 25
ou¡.rpepr¡xòq pr¡¡è
b¡' o¿g¿u. où yàp ô æpátcov rà 9aü).ø culxdveu òpeyó¡-r.evoq röv gæúlorv fi 8i IIIát<ov ¡.r.èv ei6 'rò xocxóv, 'Apuotot
gæüÀø r-ai èvo:wla. te xøi g$øprr,xd. éaucQ, ¿ÀÀ'fi ri1æ$à xcrì,9uìæxtrxd,' tQ roü &xouoíou ðvó¡.r,ætr XPltør"
ì f ,Ìp óq ou¡.r,gepóvtov ì) óq f¡àéov øúcQ. Stttòv 8è tò &1ø$óv' Ì) yàp tò ,,E,r¿ gè
orlg, ei ¿:.oúo,åu o,,i poúlatøu tré1eo$cr,, e'¿ rr,q &yvoeî rò o'u¡.r,- 9.
"¿
ôv I tò gar.vó¡,r.evov, xai ópeltç ye å¡r9oîv, rQ ¡rèv oæou8*ic¡r coü ðvto6, tÇr gépov'&ll'etc¿tõvxaÐ'ëxu'craæpæcto¡'r'évcov'Ðr'&coüTo8|xaunævrá''
8è garlÀç coü gar.vo¡.r.évou. xal, tl¡.r.<opeio$æu 8è òixa¿ov to'}ç tolor5touç, oriX 30 å1vooüvtoe ' Ëxòv
30 æo¿o¿v &æøpd8extov d,v aír¡ eoÜvo¡rø ènf toü tò ou¡'19ápov 1e
toÜvo¡-r'ot &xc'rv'
1¿llùD]Rad'd,.ócl2ti¡vlé(uvDTRLa]BLboln.r,i¡v(itemTøylor)| ori8eiq &1voai rò oupgépou. otiX èxòv otpct xcd ¡'r'ecæÀæ¡.r'p&vovcu
3 êg' åeurÇr scyiþsi cum Tøylor ëavri,sv B êo.utòv DTR | 3 æpd.tc¡ BDTL¿ rpd:-rret 6oæep xæi &xo'3c,.a tù Àæ'$Pøiø'
HR | 4 p4te ôv púce ð p¡ce oü BDTLa ¡rf$'ôv etc"Iøylor | 4 ou¡'tp:p¡xò6 |
HR 6ç ^¡e B | 3 te
ê¡rpepr¡xòq La | 7 púøuov xal tò Laz in marg. I I roü d.'¡ryooüvcø æpútceuv BLal 2 rouoíjto B1- rotoüTov HR I 2 6ot¿ DT 6ote xal
oîrrn om. I l! xa| renguy|'ceç. - rpu(et Laz 4n nt'arg' | 15 8o€d(ovtøç La2 BDHRLa '¡e fayto,r | 3--4 zrüoøv åxoúe¿v Laz in marg' | 4 ëa¡¿v dxoúeuv
corr.,in textu I 17 r7| Laz n\ suþrarasurø | xai yùp BDT Yi,p xøì La | 17-18 åæo- BDT ),.élovtoq ëocr.v &xoúeuv La i'tew Tqtlo
p*Àlo¡.r,évouç èv xeupôou,r BDT êr-pcíllovrø6 rù gopcía La 'in røsurø, in mørg. add" &1ø$òv touoüto ò' òv | 7-8 ¡roX$z¡'oõç '
¿ÀÌ<,:ç' cor)ç &æopøtr),o¡.r.évou ç ù, cpogttu | 18 trir gopclø BDT om, ilem Taylor | 19 ÉÀor,to B BTI-a ¡.tecag.elou¡,tévq Rf D corr' sic ex ¡t'
ðvøuroDHTRLaI T2¿nmørg.É),ouco I 21 oriùÌ¡ B orlòèDl'oriÐèE.f Tz inmarg.Sì¿l ¡i.e).0¡,r.ávql óq ¡,tetct¡.r,e),o¡tévç
R I t0-242
22-23 xøl ôoøúro:ç,,, éxóvrø DRom. | 22-23 róy.eëx6wa,..9øü).o.1 ru$¡ú'¡uva 17 òologovtavl ôo).oqtovíøv BLa ðoulogoví
æpdooeuv rù gaÙÌø H | 22 16 ^¡e DR rò òè BLa | 23 prèv ^¡ùp DTRLaI BLb om. tr6 Bl D H T La R otn, '12 ad'd' 'in marg' I

^yù.p124 rpdrrovcrl rcpúrceuvcc H | 25 úrúp7.orR I 26 oöþêvorn. R | 27 9gøpruxù êxuatu. BDHLa trl om' R | 24 rcepl B zr
R Lal T2 'in marg. Xpirøt | 30 toü eò B H toüto ) | 30 1a
&1vooüvco6
BDTLa govtuxùR | 28 òutròv Ðèl HR orø. ùè | 30,roùçrouorltouqBTID suþrøscr' 31 BDHRLa ¡reru'
ou¡rgépov Bl DTHI;R ovn' Tz add" in marg' | ¡reca)'ap'púvovc¿
suþer roi,ç rororltotç
Il. A 43. ),u1tp&vetat TaYlor
21 Hom, 16
MohIet, Kûrdinal BesslìIion' III'
DE FATO. 243

242 THEODORT GAZLE


xal toùç gocúÀou6 töv &v$póncov æpd'tcer'v gr¡oiv, é 8è dxouoíclç i) óç oriX
éxóvtø'6 R 30u
10. Tpr,1öç Ði å &x<'rv' iitor' ëx6v'ca.çì óq 0i+ xai xpacou¡-'.évouq riæò toü æú$ouç' èæei éq écépco6 1e
xæi aÛrò6 Xé^¡et npd''crer,v cor5q ¡roX$r¡poúq, ti8e 9pd'(ov' >f¡8oví¡v yé 9ot¡rev
T l4''
ã¡v tòv Pèv 8i d,Yvor'ocv fI)'&
òuvøoreúouo*, npi,,rr"ru 6tr, rcep dv ocùcoiç i porSìr¡or'6 è$eÀí¡o¡'< cò yàp
vooüvta 8r.æÀfr' ó 8' óq &Yvoö
r por!Àeo$øi te xaf È$éÀe¿v øÛtQ orix dxovtoq, &À)" åxóveoç èociv' ciq ¡'rèv oõv
'éx6,,træç
óq ð' dtxovrøç o'íe.cat rp&rre,.v, vó¡.r.ou6 ce æepì, éxouoícov cï8r,xr¡pd,tcov
é
tí.$Eca¿ óq xøi aÛtòç åxóvtøç ttvàq úneul49òq xaxoupyeîv' xcti ¡'r'èv
&xo'Jo¿ov

rò òr,' ,ii^¡vor,av xal ðæí].uæov lé1er, 8è tò


é ciq toü dpiotou 8ó[116 ëo$' 6te H 138v
xpøtoüoa Èv tøiq
ogø.lló¡revov. xalrot lá1ov 8ì¡ xøi 6ct toü &piotou
i 8ó6ø'

10 rfuXaiq xai Staxoo¡loüoø, ðàv o9&l)'r¡ raL 'cr', ào[d'(etctr &8r'xeîv &xorio¿ov
].ó1ov D 152
i¡rn¿o.u, oû æávu ,ror êvc(vf¿oüfal tfr òó[¡. dtrÀà xo¿ì tòv nepi òvo¡-r,dc<,rv
ô 8¿d' xo¿xiøv '$u¡'r'Çr xøì ðp1!q òúoeprv dr¡oxælöv xaì' i¡xrctæ dæo8eXó¡'r'evo6, &'ÀÀtoç <iç ¡'r'r¡$èv 8r'ø9éper'v ðvo-3 37
'uvø- 3l
¡.r,&(er, cò øÛcò æp&1¡,r.ø. ei ò' 'iíp' &xor5o¿ov aÛcQ xøi cò xpæceîo$øu xctì' d'1eo$flr R'
ëorxe ürrò toü nd$ouç &loyiotouç xo(troü rE xøi &petiç ðvtaç, !'itov ¡'r'àv
Ì) xatà l5 T
rorlrolç nøpù tor\q Ào1ro¡.r.oúç.
töv xalõv eTvoru toù6 xot 15 Sr¡pr,ó8etç, Ðè ì) xøc& &xpo!eîç, toücó ye Br,ø9opà,v òvó¡-r.ottoç ¡-r.ãltrov La 53
&ouvécouq ¡r&Àtrov
D 151v geuxtõlv, xa-xìaç, &xpa'oLar,, $r¡pr'ót | ïo{¡,rotoq ëXov $opupei toùç ¡.r.äÀtrov 9lÀøpr'ototéÀetç óvra'ç i gr}'ooó9ouq'
r>tò pr¡8è
B 36' i¡¿v6giv 8ei, å¡.r,öq 1é æoç, ei ¡r'í1 årrei la,lrò 8ìì toüro xøi'Apr.ototélr¡q pouló¡.r,evoq léyer, æpoocr,$eìç
R' 30 *o¡ tøúq¡ âv piç xøì' &xcov Àéyot, o piç< èv tQ toü åxouoiou Àóyt¡r. où8aiq '¡àp ¡rí1æote lxò.v ';"pd'Q*
tà 9aüÀø'
T lo píqt' fi 8ì xaì' øritÇr
rroorrr.éo."Pou eiq tì¡v tP&(lv úæò ,l¿¡.¡,.e 'cexu.ii¿94üÀot, píç 8' â'v np&"lewv"éat¿xal' yrip cù
flÀd,tov äxov:,o"ç töv9a'5trolv co 20 àoxei, éæóoø æ*p' èæ¿$u¡.r.íav xøì tor5q ).o1r,o¡-r.o'5q ylverut à¿' øÛcöv rârv æpoct-
20
æpátcelv gloíu' &"oÚorov YàP flv cóvr<¡v.
&nololou¡rÉvo¿e oùSèv æpoÜpyou tò IlÀí1$cov òè ð[ dvd,yxr¡ ç n&vrcx xcti ¡.r.r¡Sèv ôtó'rep' ëT uXev oió¡.r.evoç yíveo$ør 13'
ouvcpàà åøutQ xaì flÀd,tov a qú"va't rcetp&ran òs¿xvúvøü óç eiæóvca'
<ítu æ&1 n St'
xøì &10v. tly.t'lpr¡téæ yàp 6cr' eiç to
è1 àvqyxrt; dxcov eir¡ &,xó).croroç' ì y,ip òr,' &¡,r,æSiøv | 8r,' åxpáter,æv ì) 8r,' '¡ 15"
Lb xøì píç þçSuoupyeiv'
84v æd,,$ouç 'Apuo,rotétrr¡ç xcri 85
z5 &.¡rg6repa', eip1ru,.8à xøì, åv &,ÀÀor,q, 6tr' Il)'{$ú)vr' i¡ &æ&'t^r¡ æøpàTò ¡rovaXöqLb
12. afii,ou oõv à", ,.oi óc orj$èv &ÀIí1Àtov òrevr¡vóxæorv
Lø 52v fll&rov oüto æepi å*oroiou xøi &xouoiou eiæóvteq' é ¡'r'èv
yrìp êxouoíaç2í ).ø¡.r.p&veuv tò d,vø'¡xøiov æotrÀøXöq ðv. rivayxaîov 1àp xøi
oõ &veu orix èv8éXetctu
(iì'óq orun,"iou, oTov tò &vaæveTv xøi f¡ tpog{, xøi oü &veu tò &yø'$òv pì¡
år'8éX."o, eivotr, ï) yevéo$ør, ii tu tiæopaÀeiv xaxóv, olov tò æo¿Eiv tò 9d'p¡'r'axov'
,oi .ò piørov xæì, tò pì¡ èv8eXó¡revov &llc'rq ðXerv xaì' tò r;q ÚÀÏ êv toiq guor'-
30 xoiç xøi oc[ {ç i!lr1ç xtví'¡oerq. ëv$ø òì¡ xai èl' úzro$éoecoq
tò &vayxæîov' ei La 53u

1 xøl roùç BDHTRI Tøylor d'el' I ;,púsreiv BDTR)H om' | 1-13 rizou-
oútoç.'.tp&^¡p.aBDHTF-,quolocoLb|oI'84D,intextu:6tr,æepdvøütöv.|poú-
ì.¡cuç èse).í1o1- rpdl,vrew. xal é pèv &xoúo¿ov tò 8L' &1vor,av xaì, ånú).uivov, ó òè
cò {6
òp$¡q 8ó€4q go$'¿t", o9ølÀó¡i,evov item La lol' 5zo suþr& lasurø oorr' 3
| | 1s J3D
rirt" gë'Taylor | 5 iorivl Laz ad,d,,¿n rtarg. pì r,Ìp ëoc<¡ ó ),óyoç ôúoep'ç nepl
I ôvo¡r.dttov | 5-6 ¡,tàv oõv éxóvra6 vópr'ouç te nepl B] DHF.TI'a oøt Tz ad'd"
I iø ntørg, | 7 rihero:t DHTLa t;,$3vør, RR | 8 toü dpiocou scriþsi scc, Tøylor) codd'.
I om'.roit I I xulLrot BDR xøi cr, HT | 11 túvu cor BDI Taylor n&w tl La add"
xøÀenøuv | 18 rpøEer t- ngul'¡¡BDHl,al
T2'in marg npa'('¡l tt¡uler' Taylor | !9 xai
R 25 toü scripsi'sec'
i la,pnOHLaTl Rom. xai iten'TøJtlov | 19 Sì B òè DH Ðsî |
I Taylor corr. tò B D lI La 1-

3 Plat. Legg. IX 863b, | 19 cf. Plat' Legg' IX864a' | 17 cf Arist' Metaph'


ô 5. ror5a, 20 s!l!I. E'lìn' "r¡2. 7r45b, 12 l ZZ c¡' Plethon Resp' ad
Bessarionem'
Migne PG 16r, 7zr AB'
16+
ðvo¡rdcov ô )'óyoç túoepr'6' iletn corr' La fol' 5z in rasura'
DE FATO. 245
THEODORI GAZAE
244
xoti éæóoæ
rpsæròv Àtraiç xøì $uoiærç. òeiv ye piv Xpio$ær' Àrcfr xoci '$uoiç
'coòi, ca8i ê[ &v&yx1 coüto R 33'
yrìp $eooepoõç òr,avoíøç vevó¡,llocal ëp¡-u' np6ç trvoç tpoæiv xaì ¡retæpoÀí¡v'
,ôi,v$porcoç
Ð 162v fr ¡rèv éç
,iuo<,y*o,iou, flÀ&ccov
T
ò' Êoti tò ptéÀÀov. 1',ìp ¡.r.éÀÀovtoE eiç tò ðoó¡-r'evov i
pr'ecæpoÀi toîq eÛxo-
"oU Tfl 8è riç
o,i'1ip'zr&v ^¡lvecør, tò petrÀioæv, oriðè cò ø'itò tò è¡a6'I'a'54"
F.'32 &-xovra' eTvær &xóÀøocov, "ou
¡.r,évor,6 xal $riouo¿v.
T 16 åx roü praiou eiç tò píç 8rà tò xpør
ô'¡,r!v yùp &Àr¡$èç eiæeiv 6t¿ ëoT au, 8eÏv '¡qü'se Elval'T I7v
f ¡rruou-xai rò ¡rélÀov.
ior,,Ìr.qSè6 6¡t ë,o.crxaì'AprococéÀe¡ òoxei. ô 8è vüv &Ivl$èc eüæeîv 6t¿ ¡.r,éì'Àer,
toüto
où$èv x<¡Àrle¡v 8ù pù yevéo'$ær. tør1c¡ ¡rèv oõv ! pecæpoÀ{' xal "O¡'r'r¡po6
ðr¡Àoi Àéycov'
uotpezt'uol 8é te xæi $eol øùcoi,
10 rdrv ruep xorì, ¡.r,ei(<ov d'ped cr'¡r'{ te pír¡ re'
xøù tor56 Suéeoor xøl eÛXortrffq riyø'vfror
¡,uèv
trolpfl ce xvioo¡ aE lcd'c,er1orrcöo' &v$pconot'<
Ariçòe 8' ó $eòq å¡rerøpldtor ç tøricò eù$eíq æopeuó¡revoç, fl 9r¡or 17.
negul.vet
flÀd,torv. roüto ò' èotlv ei¡,r,æp¡,tévr¡ç te xaì rÌvóyxr¡e eöv 1r'vo¡'r'évc¡v áædw<ov
15 crle¿ov xøl oooc¿xòv eTva¡. óe fùp têrux'co:'' èE d''¿8íou tQ $eQ' oÚra¡ xæi
xo¿l ëoT r. xal'¡l,vetøt.
ylvetær, r,&vturxøi óç æÉguxev elyæL.ce xai livsosøt, o{5cor
Ð I53v
xal èotiv f¡ ,i¡.*p¡róu¡, 8uútø[r,6 xøi gúorq to¿áòe töv ðvtc,rv d,tò¿o6,
"oüto åt¡r'ø' R 34
è[ úæogéoeco6 ëXoro*'ti rrrrri.¡,óuou xøì d'vø^¡xaÏov' ei yàp ëðeu tà ¡'r'èv
àè gsorpr,ù.'el.nær, xoj| ètE åwd,yxtc o{i,r<o cec&x,so¿¿ ë8e¿. xcci ei tr ¡r.É?tÀer
",i
z0 ép&oSotr,,ga6 úrrd'pXrrv rivúyxr¡. coü'ro yàp èvépler'æ toü 8r'ø9ævoÜq" xc¿i ei
T l8
cò ú1pòv B 38"
ðotpo,oou yiveosar ¡r,!r.r.rr, +rp¡, àm¡'n ÍmnpAerv &v&yxr¡ è(tx¡r&(ouoav
èx ioû .¡.å8or,. xáì, ei ,ro¡i, ræ¡i. Àøv$d,ve¿ òè 8r' &yvorav toü
,
è4 úæogéoe<¿Ç
I
I &vø'¡xøíou.
! Ïir,o, ¡rèv oõv röv xa.þ'|xæo.cæ &lÀot &Àlor,6. xo¡vòv ò'dir¡øot coü elvætl8"
La 55
I
25 xøì, 1íveo$o¿r oätto rò cetúX$øt te xal eig.&p$ær, oütcoç úæò toü æpócou. ç6¡v
tr"o,.¡¡réu., à' å'pa xcrl a[¡,r,øp¡,1évov xai ò 6or'æ p'èv zrpd'teovtæ6 oó(eo$øt'
T
I

I
xæ."'Bz¡ooæpí<o'
I &v6owòè &æólÀuo,$rrr. .tpr¡ior'Si xøì, æepi cor5cou èv &ÀÀo¿6, eü 8è
I
vr, tQ [epúpX1 èv eoîq úrrÉp ili.,í"tvo6 Àó'¡or'ç zuepl ei¡'rap¡aév4q lèyovtr' &¡ra
ce 6Àoq øricQ æepl R' M'
só te êxor5o¿ov xai cò ei¡r.øp¡-r,Évov 9utrd"rtetør' òrópuotøi
B0 ei¡rappévr¡ç ixøvö6, ðg' 6oov é oxoæòq fiv xøì fi
æpoofrxe XprottævQ <puÀooóçç'

16" oii$' et'¡'r'otp¡'r'évr¡v xoc


'H¡.r.eTç 8è
ro¿l åxor5o¡ov 9u)'úrteo$øt Seixvu
3 dxóÀaotov DHTLaRIB o .

I è[ &va'¡xr¡6] H add' òè T tè ¿¿l' li

DHTI B om' 7ù9 R orø' Ði¡ I 14 I

2l-24 Il^hÙ<ov ' ' ' )'61oç Laz fol


24-26 æó'uePov ' ' ' ì'ó^¡oç Bl DHTR
rò xPaToÜv åv toîç çøúlo16 xal &Yov'
åx toúTou ou¡lpø(ver' toÏç dvé'¡xlr¡ta
ÀÉyououv. rr'plopntlu '¡ùp 6'ru eiç .toür I

xo,i &touoí<oq nco3 þçStoupyeÏv'f item


TøYlor scriþs¿l e oü eTvøu | 28 ouv

31 xal civd'¡x4v DHLaT civrfY¡ B


scriþsit tò êxoúotov | 32 9ulúcteo'$øl 9 Hom' Il. I4o7-5oo. I lect' Plat'Legg' 7úa'l27 cf'Bess' In Cal'Plat'IIro'
11 cf. Matth. 18, 7

l
24ß THEODORI GAZAE DE }.ATO.
xøÀor!¡.r.evov, aütoæpoøípetív r¿
T lg" æórepov ðè óq úìr¡ tò npoalpetlxòv v-øi cò
xai øòte{or5olov } étePov, xa"i ei t'
Lb 85'orlx sõ 8è llLí1$<ov o'i8è tò ¡.1ì¡ c
Lb 86 àr,'¡¡pio'$a¿ flÀdcovr, aiq cò <ilt)'ö6 rÌ
SOLUTIONES
H 139'òuørpeîv d[roî flláccov. 8rà toüco
sîvc¿¡ T ù å¡"r.aptí1¡.1øtø. &lÀà coü to EX VOCE
tróyovzcotoú¡r"uo,Ëtép.u,8rørpei,xæì'oÚcc'rqôq¡'r'í¡cecòåv8eXó¡'r'evov&vøupeiv
D I5416 te xaw!'cepov aütQ &vúer'v cie THEODORI GAZAE
R 35 ç4oiv, i, ó ¡ròv gaü),oq dei {
T Io Ðè oæorròaToq onavicoq xøì Pr'xP in
Die hier mitgeteilten Solutiones geben einen E'inblick
Gazes'
La 55' .Ìò¿xiav. cà 8ì¡
&xorlo¿ov eTva¿
LehrbetriebZuFerrara.offensichttichhattenilrmseineHörereinzelne
y.evø- flÀátcovr, tõ¡ oqcttrepQ xai doqaÀaotépq Ðuf¡pr¡tøt' ùv&^çx1 te tré1ou
Schwierigkeitenvorgelegt,dieihnenbeiseinenVorträgenüberdiearistote-
ðv$ávòe röv'ðvtc¡v û,æd.vrcov xaì, yrvo¡révc,rv tò èvÐexó¡.r.evov
dæo-
où8e¡.r,íø. nahm diese in einer öffent-
lische philosophie aufgeiaucht waren. Gazes
der Hörer hat sie aus dem
Pd"ÀÀer.v.
töv xaÀóv' 8løgopöv 1õ lichen Besprechung dirch, und irgendeiner
19. Auøæopeiv ¡rèv toívuv ne pì' coùç color5touq Àóy<ov
mündlichen Vortrag (dæò g<ovi;) äes Lehrers
sich aufgezeichnet' In-
d.oú¡-r.pacov åv ,roi6 'Apro, otéÀouq xccl fl],dtcovoq
]'óyor'q,
das Gepräge einer
tãig.a".."n tragen ãiese Erorterungen auch nicht
ts 39 òè æ).i$oç
",$juo, ouocávcøq èpi(elv te xai
xaraoTL(en.re rò d.vo'ge xøì toiq nepi éæotepovoüv geht ihnen ab'
&ÀÀà ou¡rpr'pd'(er'v, 6tr' æep &'v 8r'evr¡voXévør 8oxöotv' e¡îunatong' Siilistischer Zusammenhang
guÀovelx"iv oÛ xø-Àóv,
T Ig.'ope ¿vov xaì &¡rgoiv óq åvì, åæo¡-r.Évouq f¡1e¡,,.óvr. æøròeiøq 1¡
xai oo9íæç &píocA Im einzelnen handelt es sich um folgende Fragen:
d'vòpe oo9ò xai otiò'oüç rÌ[i<'r' Nichtwerden besser
r. Ist das Nichtsein besser als das Sein' das yeváo$ør''
20
R, 35u è¡.r.peÀö c,. äV.ga 1àp
9rÀooogeîv "ò tò xøi toü ¡-r'Ì¡
als das Werden ? (ù 6;' rinlõ6 toü ¡rì¡ yevóo$ør'
l-2 nóæpov. . ló1o; HTI BDRLï om' | 5 r-c'ù &'æ-t'i':ç cod'd"l
Taylor d'el'
eîvø¡ cò eîvøu póLtr,o'J.¡ Ausgangspunkt
war das Schriftwort Mt' z6'24'
HTR BLal Tz corv' sic in
H | 8 Ð""péo"oi
xai | 7 cþ è',ùe7"ó¡.tevovl .Ö'\tent 8r'øléfe<oç Trägt sie den
B iaylor 11 xaì' HTI R in marg' BLa om' e. Worauf berttítt die Vernichtung der Materie?
ntarg. | 11 òì RLa | &x'ovaLo¿
außen her bedingt ? (&u
I
Ðè
16 åoú¡rpøcov BDHT LaR) 1-aylor c'orr' àavpþ&'rov | 1? tepi BDT-R rrøp' H I Grund dafür in sich selbst, oder ist siå von
R xoc$' aütó')
BDHTLa
d úÀr¡ g$eípetct¿ xc¿$' øútò xøi ori
r; te | 20 ooqdr
77 avor&vrul BDH'r' LaRl Taltlsv covv' ovo¡ã'ot I ZO
zwischen dem Ûrsprünglichen (&pX{) und
DHTLaR oogèBlR søb.rcr. ré)'o;' 3. Über ¿a, Vernaitnis øi'ctov ðv')
rò øùrò-òù
dem Ursächlichen (oit'ou)' (eivøi cr' &pxúu' ¡r'i 11ì
Ausdrucksweise des SimPlikios'
enher veruÏsacht sein ? (9øivecoct 8è
oùx â,v eIr¡ xtv¡trxòv oÛàevóq')
Toü åvøvtíou
egensätzlichen' (6tr èx

6. Ist Meer und Wasser dasseibe? (6tr' oi )'éyovceç


civ $d'Àaooøv

ú8op ri¡-tøptd,vouor,.)
/.DasGerechteingeometrischerundarithmetischerBetrachtung.
&vøÀoyíocv xøl xøt'
(6tl ðr,Xôiq $..p.îto' tò"ò¿*o'o' xø'cà leot¡retpr'xiv
ri pt$¡.r,r¡tux{v. )
ht auf dem Mailäncler Cod' Ambr'
. 46)' Der Text schließt sich hier
rechi vielen Abkürzungen unmittel-
an, stellt aber keinesfalls die erste
Niederschrift dar,
THEODORI GAZAE SOLUTIONES.
249

n&v rò ôe ,ipxì eipr¡¡.r,évov xai ei6H 140v


oÍr xæù xo¿$, ô xøì &g, os xøi 8r,ó. &vúyxr¡
ëtr, 8è xøì'Apr'orotéÀv¡ qoæ?i'tç
t¡væ cöv teoodp<ov è*.in.u tpón<,iv è¡læíæter,v.
Aúoet6 èv I töv tooautøXöç elva¿ tò æïtlov' ôo&X<'lç xøl civ
H l39v oút<¡ ¡lecd, "à 9uo"tà
&æò 9ov{6 @eoôóPou toõ Îcr({' ''iætvavcí ø X' ¡'r'æ)r'ix
to q &\t'oÏ' &v &y e''v z
æici<ov.
æpo8r,8óvø¿' rirøÀòv
!¿éÀÀovroÇ ocÛtòv tov, xøì.
ç coü ¡ri '¡'evéo$at tò Yevéo$øl' xøi tSrcoxeu-
òè orix eir¡;
5
i

,:îi; j;*ï: lil;xî;,, iï.,.sïffiï'*:


oÛ$èv fiooov toíXou
tò ¡'r'i yevéoSær' 9r¡oiv' ctl'r- roü ^¡r,'¡vo¡,r.évou. riæóxErcær' 1&p tou xaì' oixiç $e¡r'étr¿ov
xø[ é ocodlp oõv oùX ri'æÀös
vai" orêyr¡Ç,xøì éòQ xai òp&pæcr tà æpöta ori8èv {ooov tõv ¡'Léocov ts xal
reilXeo$ær. 8ei oÛ rù riælöç ri1ø$à 10

tò è¡.1ælætov'rø ópöv ëor'xev, xæì' &¡'r'ø r


,ì ,."i ¡¡rt, ci'¡'ø$à '5æúPXerv<' I
tiv til6 Yevedv ,"o-Élu, æepi æïT iou. êæapr'$¡r'r¡o&-
ucør, yóveouv, &lÀù 8ì¡ pr'ed
tpózcouq &gari¡ç &coæpaç
re oul).r¡g$!vør, ¡.r,èv xæi àraælæo${var
óq èæì' æÀéov ri6 &PXìe ¿j ' ' ' torei'
xøì tQ ¡.r,óÀÀovtu gør5ì<oç proüv, oüxétu

piov,
xøì re7,sévtæ ål$eiv eiç tòv
uorlo¡ ¡réì'Àovtr' 16

tl Ð'n9éi"" ó xø$' åxd'tepov


eîvæ¿ to¡oú'ut''
"¡¡¡ &'v$p' ' flv 8è cò ¡-r'èv 20
ydp rol òtoioe¡ tà 9ø'5ft¡ eivar
, ^ | -..
tò 8è orl pêltr'ov' fl 9øúÀq &v$póær¡'
péit,ou fi tiv$póæ<p'
xø$' øúcó. óç ¡rèv 1ùp tÇr èv rþ
xæi ori
-
rî:; Ïïä ]"', Ì""-äri' ;# iî; 25
o¿itr,ov 8è ci¡c tò {í$Ev 'Í¡ xívr¡orq' 6}'<'tç t
&ìl& xøi tà &¡rcoo1êæ<oç ËXovta' æpòq

oüco,
ë[<,r, orix &v ei4
¿ õ $e¡'r'íotra' oælvera¿ òè xc¿i &æøró¡revoç, óq &,v pÍ t¡ i "lwtîòu Íj .,tn,
OùÐèv Sau¡'r'otozóv,
toü æp&1¡'tæroç úpx4v eúvo(r ¡r rEr
èvlcov xoci pÉpoq
xa$' ær5'uó, ctl).ù xcttà oup'pepr¡xó6'
'ou¡'''pøiver" 30 o,3àevóç. xo).rjE¿ 8è orl$èv åzr'
toü
toü eTvø¿ ø'iti
g$eupo¡.r,évou
t5oæep &várcøl¡v rcocpø'¡evo¡lévou

eTvøu xøi toü eï8ouç aricí¡ ye 9$eípeta'r"


¡ Ori Léyo¡r"u ¡'ei¡'ov oùoíøv tò ei8oq tiq ÚÀ1ç' xø$ò å9ietær' toüæd'oxeu, 30
eí8ou6
-^
rlq tiÀïq èqìeræu, å).Àrì, xæ$ò cò pr,èv
.i¡ ú).r¡. xørà yàp roüro xæì rò ei8o6
t

tò 8è æotei' töv 8r¡-


3, 1 )r,¡-r,æÀr,xíou socu¡.r,d,oar, &[loüvtoq eîval ø &pxúu' ¡'r'ì¡ tò æritò òì¡
tí6 &'v åvic¡v 8' ë(to, olov æi táXvør'

xc¿l alctov öv, xæi ,iuo,, 9d'o'ovtoq coroüco


d¡v tie é8oü xoci toü òp&¡røtoç
&v oïr¡ tò è'x ri'ç &pXiq arltò
&pXÍu; eï yd,p cr, ,ipXí1 coi èotr'v, 8iÀov 6c¿ orlx
øItr,ov &,v i ,ipXì uijtl. ie ye Xopì6 èxeîvo oùx
35
Xorpiq tiq &pXis.
.í"¡¿
"o¡ro, ,Aptotoréìoug òlorp[o$ar rù æ]í.c,,q. oieo$øL
ëotat. ,ißo¡e i á,ix i*øva€ 7cpò6
XpÍ,ìeilxøvöq'*oi"pòqdxp[per'æv,eiç'cêooæ¡uxexøgøÀøí<l'c't''"c6'ceèl - H I 8 elïl H suþrasariþsit oïr¡ | 19 eTr'aütùl el'$'aùtù H
t *toll
19 H suþrascriPsøl Toü øùtoü ^éyn
33 Arist. Ilept (<þt'>v levéoeoç u l.8' 7z4a' z8-35'
3 Mt. zo, z4' I t0 Arist' Eth' Nik' e z' rrzgb' 5
sq'
250 THEODORI GAZAE SOLUTIONES.

perà,rìv&pXÍu.TòtoüøitiouSèoÛxeù$r5q'å¡'¡''Ìtòcritr'ætòvou¡r'æøpíotr¡or'v'
tÇr æpor¡1ou¡r'évql t!ç
&pxcoü òè xai øir¿øroü tlv xøt' årc¿volo¿v 8.øgop&v
oXéoe<oq $e<oPoír¡¡,r.ev &,v'
a )tpnlíxtoq 8è tò ¡'rèv all"c¡'ov tt THEODORT GAZLE
Àé'¡<rv orl æd,vu co¿ ío'.xev èr;''ori¡6d'c)ro ORATIONES.
n&v 1d'p ro¿ c¿Ic¿ov toü aicuøtoü zrp
óq i fj),Yl xøi tò eISoç, tà 8' oÜ, óq als Professor
¡.r,èv aicroc,
xøtà, tò c¿rjcó' riÀÀ' fl"èuu,'úpXt'' npóte Die nachfolgenden Reden, die Theocloros Gazes gehalten
r44o und r45o
rou tulXd,ver, ðvtø, ta'ltò 8è toüto xøi æepù töv &pXöv *c{Psv' und Rektor der Universität Ferrara zwischen wie für
Universität
6rr, oti g,èv ;urrr,lpXoror,,, oi ¡' oÜ' xøi roüto
oø'9öç oÚtor xæi 'Apr'ototéli¡q 10
hat, haben Bedeutung für clie Geschichte dieser
Àøv$d'ver" oÙòèv oõv xor)'r!el' ¡r'ì¡ 6tr' Èv den Humanismus in Italien' Akad
ötov, fi co¿rltóv èotu cÇt øicíç' richtungen, einzelne Persönlichkeite
ò èvc¿vtiov ori livecocu. èvctvtlo¿ 1àp t'Ì IJniversität, der Fürst Lionello d'E
geistige Einstellung der Zeit und cI
ïï,.1":J ;"ï;:,Ì':;läîJ;.îÏt,'îi, u
*t*"}; Gazes über
aùtQ 8úo ei8r¡ eTvør,. der ersten, der Antrittsrede zu Ferrara, spricht
z 'AÀlà ¡rì¡v rò ëx'cwoçyr'vóprevóv r'' ¡j¡c èt" eïàouq òúo èv tQ aùrQ ri$r¡orv denicleellenundpraktischenWertclergriechischenSpracheundLitera-
wieder' auch
ei8r¡.oÛxripøròðvavtlovåxcoüèvavtíouxas'o¿útòëota¿.ëococ¿tolvuv tur. Es spiegelt sich die humani :he Gesamtau{{assung wobei
èx toü åvo¿vtiou tò êvø.vtiov fl ¡,li toloütov. olov
cò pr,éIø èx toü leuxoü fi ¡,r,i die einseitige Meinung über den en Aristoteles'
dt' umfassen der mittelalterlichen
Àeuxoü, xaì civúæc¿l¿v. Gazes allerdings ,ro,t
on den recht derben
6, 1
.,or¿ oi ),élovreq cì¡v s&Àcrooøv ú8cop d.¡.r,øpcávouot. tò 1àp ü8olp èotì Übersetzer nichts wußte uncl auch
eigene Aristoteles-Über-
H I41" ,|uxpòv xæi èxeívr1 8è $ep¡'r'ì¡ xocì' [r¡pá' Angriffen geahnt hat, clenen nachher seine
')1póv, des Griechischen
setzung ausgesetzt sein sollte' Belege für
die Bedeutung
z l(aÀoü¡,r.ev 8ò ø.Ûcì¡v $&Àøooøv xøi üæóotøo¿v roü Úòaroq, iirtq åx toü herangezogenen antike.nZeug'-
rilpoü xai rluXpoü xøi 1truxéoç xata")'elneraL" toü !À[ou
ì) roü æupò6 &vr¡r'to- sind die bekannten, von den Humanisten
únelxe¿' 25
nisse. Es erklingen hier aber auch l'{amen
von Zeitgenossen: Vittorino
¡ra,t' òè "¡ o'o"d'oe¿ ðotì'v úypd'' xai
6t¿
8r¡Àovót,l
Verona' Anziehend ist' was
da Feltre, Johannes A,l'i'pu, Guarino von
¡-r,évou
"Otr, ¡r,xöç Àrtp.î"o' ,,i п'ot'ou xø'cà leco¡'r'etplxì¡v
&votÀo'¡iøv xu\' xæ."'
7, | um die Universität zu sagen
&guS¡.r.r¡tuxí1v. Gazesvon der Sorge d'es Ëü"ten Lionello wie
weiß, über ,lie von in* uotg"ttende Au-swahl tüchtiger Lehrkräfte
l
¿ Køi xacà' ¡ràv leor¡'letpuxiv àr'øve¡'r'r¡tlxòv Àé1etør' æepì' tà zrpóo<'iæø'
8è xc¿rà tò
I

ú¡¿vu. èv ,roir,t',toiç ëip"(otv "i' oi ¡'èu xatù cò rcÀéov' oi über seine Fürsorge für die Studierenden'
Rektorats und die
"ote
ëÀørtoi. Exa.ctot 1ùp æpò6 tàq æ 'd'(er'ç øütöv )'a¡'r'pd'vouolv '
xarù 8è tì¡v 30 Die zweite Rede hat Gazes beim Antritt des
befürchtete' daß ei als
r.é1"n" è-ouop$t"'*óv' xal $etopeitar' xu¡ù" n&vra
&pu$¡.r,r¡tlxlv
f¡ ioóø¡6 dritte bei d", Abgui" des Amtes gehalten' Er
keine Gewandtheit besitze' Seine
èvøùtQ.yúu,"o,.8èæepitàou¡,r,pólctløxøìtàouvaÀ}.áy¡-Laca'Èvoiqsetopeicøl
auf einzelne Härten sich die flemde
xa:'ù. ¡cd.vra. f¡ ioóT r¡e'
3 'OÇ oõv tò 8í*ot, set'rpeitør' òrxöq, oiito xø'l' f¡ ioótr¡q' f¡ ¡'r'èv yrÌp xottà t hat' An Mißlichkeiten hat es ihm
åv tfr cäiv ðvtov 9úoer' orix 3õ It. Übeltaten waren in studentischen
nú"v'ca. èl'.ca(er,, f¡ 8è oÚ' óq :i¡ ¡'r'èv å(r'o'd'(ouoø
einschreiten müssen' Daß
eúp1tat, röv ouv$ecöv à¡lovótu, I(reisen vorgekommen, gegen clie er hatte
Rede seines Schülers Ludo-
gøoiv. ori 1àP oTóv te cì¡v (<oì¡v er trotzdem b"li.bi;;;å"î *"t' zeigt die
sagt' daß alle es am
xarù. n&v'ca eir¡ é ioøo¡-lòç töv o vicus Carbo, der *Jnt -it etwas Übertreibung
Rektor wäre'l
Sep¡ròv xøì, tò úYPòv tõv &'lk¡v' à¿' liebsten gesehen hätten, wenn Gazes ständiger
töv töv 40
Theodoros Gazes' S' z3 n' z auf'
åv æ&orv, A¡rrç l! &và y'époç' oi ¡'r'àv d'v$prízcov ¡-r'oløyXoÀuxócepor
¿'esen Ausspruch macht A Gercke'
oi òè xai ðrcì' Töv dÀ)'<'lv cboøút<rq' '*i cuius tanta fuit et vi¡tus et huma-
dÀlcov eioív, 9r'"y¡,r,otrtxc!:'cep '¿' merksam. fol.48v 1ff'åoao"tt l'hessalonicensis)' im Cod'
exoptarent' Die Rede findet sicìr
nitas, ut eum omnes rectorem perpetuum
H H Vat, lat. 876r, fol' 37-4gv'
12 ìøporl ìcípn H | 33 ouvcàÀd'1¡r'øtcrl ouvøld'1¡'tørø | 38 nÀeovú(euvl nlevú(Euv
252 THEODORI GÀZAE ORATIONES.
nguer-r Rektors' nicht
Die vierte Rede galt der Einführung eines
Michael Panormitanus'
des unmittelbaren Ul.tttotgttt Gazes" dem
eines Mediziners.
aufmerksam gemacht
Auf die Reden Gazes'hat erstmals A' Gercke 850
Auszüge veröffentlicht' Theodori tazae
und davon kürzere, ,u* reil ,""irt *i[ktirliche
liegt bei ihrn vollständig
-"i"t insigne rectoratus)
Die dritte (in deponendo
Umfang' Die Graeci Thessalonlcensís
vor.1 Ich gebe die n"ã"n hier in ihrem gaîzeIl
(Cod' chart" Oratio de Lltterls Graecis.
fr""¿r"ftriftiictre Ü¡erlieferung bietet Cod' Vat' -8.76r.,
r4,3 X 19 cm, q4 lot' XV vãt XVI saec':
B)' Die Überschrift der
oratio den schmückenden
dritten Rede gibt daselbst zu Theodori ' ' '
1'
Dum conventum vestrum intueor, patres doctissimi studiosissimique
audiendi mei,causa hunc
Ztsatz:Viriinomnilitterarumgeneredoctissimi'diedervierten 5 adolescentes, vosçlue partim honoris, partim
atque integerrimi
phílãsophi nobilissimi
Rede : Oratoris -offensichtliche inlocumtamfrequentesconvenisseconsidero,meoçlueadhancfloren-
"toqo"rrii.rimi, Fehler der Hand-
et trium linguarum p"rii", a""issimi.
Die oft sehr willkür-
tissimam ac praeclarissimam urbem adventu tantopere laetari video,
schrift verbesserte iån on"" weitere Anmerkung' primum quidem, ut verum ingenue profitear, mihi ipsi non mediocriter
^g"rrd"o,
licheRecht,cr'.eiuunghabeichunterBelassungeinigerEigentümlich- åeinde vestram, patres ¿ Singularem-
vereinheitlicht (so stets
keiten (benivolentia,intelligo, vendicare u' a') ro f,ue erga me benivolentiam toto, ut or' postremo
tamquam anstatt tanquam u' ä')' studium vestrum, optimi adolescente etiam atque
etiam probo. Quámobrem, patres amplissimi' ingentes' ut debeo'
1 A. Gercke, Theodoros Gazes Festscht'ift. Greifswald r9o3, S' 3--ro' virtute ts 50v
vobis gratias ago, qui nullis -"i, "tg" vos meritis, vestra solum
incredibili me benlvolentia atque honore prosecuti estis' Vobis autem,
15 studiosissimi adolescentes, ut iam omnem
meam ad vos orationem
convertam, officium, quod iam pridem debeo' in dies' ut potero' ex-
solvam.
libentius 2"
Nunc vero ea, çluae vobis plurimum profutura existimo, eo
exponam,quoVos.mihiattentioresatqueadaudiendumparatiores
adãsre video. Nunc enim vestram, quam tamen iam
prid'em coniectura
ZO
facileassequebar,manifestissimeperspiciovoluntatem.Buofit,utiam
vos magnopere diligam atque aliquid eorum praeterire' quae pro
studiorum vestrorum utilitate dicere aut facere possim' nefas
esse

d.ucam. Cum igitur tam benivolo erga vos animo sim'.


adolescentes
25 optimi, non duiito, quin ea' quae vobis explicare statim aggrediar'
libenter audiatis et audita diligenter perficiatis. omnes enim, qui rebus
suis bene consulere student, libenter illorum orationem audire solent,
qui eos ad utilitatem vel honestatem aliquam cum benivolentia hor-ts51
tantur.
30 Agitur enim de litteris graecis, optimi adolescentes, quarum usum,3"
utilitatemgloriamquetotiusantiquitatismemoriamaximedeclarat'
Nemo enim est adão fitterarum expers, adeo ab humanitate
alienus,
quiRomanos,maioresvestros,graecislitterisnonsecusacsuisusos
å." igno."t, quippe qui scholas graecas in urbe plurimas habuerint'
35 comicisque et tragicis Gìaecorum scaenis frequenter sint
delectati, postre-
mo non solum álioro- graece scripta intelligere, verum etiam ipsi
ORATIONES. 25rò
254 THEODORI GAZAE
voluerint' Omnino' si quis puod cum ita sit, efficitur, ut litterae graecae quam maxime 5.
quicquid vellent, graecis litteris mandare sint vobis necessariae. Sunt enim adeo utiles, ut frustra quispiam
denique omn€s' qui auctolitate
romanos reges, imperatores, oratores' latinis operam dare videatur, nisi graecis quoque, a quibus hae emana-
velit' nullum eorum graeca-
aliqua fuerunt, ,"tä"t"'" ab urbe cond'ita
sed potius perlecte eas tenuisse
reperiet' verunt, incumbere atque inservire velit. Qui enim graecas litteras
rum litterar"- *p;;;;foi""'
debet' [ui barbaros quoque multos 5 5 neglexerit, is eo omni adiumento, quod ad suas litteras addiscendas,
Quod minu, *ì,-,i- conservandas amplificandasque maiores vestri e graeco fonte haurire
mentis cognovimus' quamquam
eas egregie didicisse e
alieni sunt' Romani autem suo solebant, omnino carebit. Quod apertissime illorum maxime ignorantia
B Slvid eo rarius fecerunt,
es numquam ab eis destiterunt' ostendit, quos hoc in loco nominare non est necesse, qui cum graecam
iure se .u. u.tif"'" ac possidere p alienae erant' linguam al disciplinam neglexerint, non solum aliquid egregii ipsi B 53
Et recte quidem; non enim Romanis graecae ac
1ftttli" scripta non 10
disciplinae 10 conficere, sed ne antiquorum quidem scripta intelligere potuerunt' Ita
a quibus r"r" oáoiu latinae litteraturae ordine translata videntur' nullas littera-s assequi possunt, qui graecas non sequuntur' Mercurium
modo carpti- ;;;;1"' verum et
plerumque
sione sequentes usqrre ad ultimum Aegyptii duplici simulacro designare solebant, iuvene scilicet apud
Quod studium pos Omnes praeterea Graeco- senem collocato. Oratio latina, nisi graecae coniungatur, pulchra atque
tempus imperii dili .vaverunt' absoluta simul esse nullo pacto poterit. unde M. Tullius, linguae
rumcoloniae'çIualnltaliafuerunt,linguampatriam
Y** pars magna ltaliae Magna 15 1b vestrae facile princeps, non ante ad forum accessisse dicitur, quam
diu accurat' alii nobiles philo-
' plerique fuerunt' Hunc Athenis orationem latinam litteris atticis struxisset, seque ad rem-
Graecia est
publicam gerendam multo ante paravisset. Bui et ad Ciceronem filium
sophi, qui ' It"li certe icribens se ad suam utilitatem sempel cum graecis latina coniunxisse
tamen tam
quae mutationibus rerum gaudet'
ingenue profitetur, eumçlue, ut idem faciat, magnopere hortatur'
-
homitlnm deinde negligentia acc 20 Neqrre vero in his solum, sed ceteris etiam in rebus amplissimum 6'
B 52 maxime quivis intelligere potest'
gr""." disciplina fructum capere poteritis. Est enim, adolescentes
"*
optimi, est tanta graecarum litterarum utilitas, ut si quis res Romano-
disciplinae familiale atque coniunc
in Italia sunt conservatae, quamdiuquoque in ea latina elegantia viguit' rum diligenter perspexerit, facile intelligat, quod nisi disciplina in- B 53'
graecae simul neglectae stitutioque optima fuisset, ne illa quidem, quae peregerunt, praeclara
l
Cum vero haec deseri coepit, litterae 25
iudicia omittam, sive rem
multãs iam per annos tamquam 25 esse potuissent. Nam ut senatum, forum,
sunt, amboque praeclara haec studia
militárem considerare voluerimus, M. Brutum, C. Caesarem, L. Lucullum
duo clarissima lumina sunt exstincta'
recuperandas latinas qui ita litteras tenuerunt,
tL" Nunc vero, qui suam operam ac studium ad innumerabilesque alios admirabimur, graecas
I

i" ioåt- '"votå"dut statuerunt' cum id se sine erunt


graecis fuerint
litteras ut non facile iudicari possit, in utra tandem lingua eloquentiores,
"t sive pacem illam cliuturnam et confirmationem rerum omnium populi
ntum 30 quem discipulum Pytha-
eo Romàni cogitaverimus, Numam Pompilium,
' qui
qui
gorae Samiivel potius Italici philosophi fuisse plerique historici graviores
i ac studiosissimi adolescentes, ásserunt, omnia ferme Graecorum exemplo constituisse reperiemus, sive
accusantes praesentium diligentiam aliquam antiquitatis partem animadverterimus, nusquam graecas
laud'atis, omnem vestram operam ac stuclium ad bonarum litterarum üttãras abfuisse intelligemus. puibus ex rebus illud quoque verissime
Non enim ad res quasda'm humiles 35 35 vobis affirmare possum nullam neque tantam neque tam
variam rem
rtius ad magnas atque egregias res esse, ad quam vel cognoscendam vel adipiscendam litterae graecaeB 54
natura finxit, ut vobis, Patriae ac non sint magnam utilitatem allaturae.
atque etiam hortor, ?.
Quamobrem, optimi adolescentes, vos etiam
egregiis facinoribus vobis 40
ut ad eas litteras ad.discendas omnem operam ac diligentiam adhibeatis,
autem, quae ad eiusmodi fi 4¡ ut simul ex eis fructum, quem diximus,
capere possitis' Proponite'
litterarum, nulla pro{ecto esse potest' quaeso, vobis maiores vestros, viros clarissimos imitandos, qui propter
summâm graecarum litterarum eruditionem viri doctissimi atque elo-
30 atqne a laribus . ' putaverunl B ad'd' in mørg' quentissimi evaserunt, et imprimis NI. Tullium, clui supra ceteros alios
6RATI6NES. 257
THEODORI GAZAE
266 assequi potuit. Plato admirabilem dignitatem iucunditatemque
orationis

auctoresDemosthenemacPlatonemlectitareSemperestsolitus,ut vobis ante oculos ponet' Homerus expressam poëticae irnitationem


pares Dem".th;;J;'úilifpicis
orrtiãn". reddere "f diulogot Platonis suavitatemque miraå cuidam magnitudini coniunctam et omnia
dicendi
i graecas epistolas ita hominum rerumque naturas in ilto vario ac pulcherrimo
latine effingere posse i in hunc usque diem genera, -oÃ.
eloquenter a se scri consideraverint' tum 5 5 ã".-in", quod ab omnibus tamquam cLivinum quoddam opus praedica-
tarnquam optimi gen L
tur, vobis- apertissime ostendef. Aderunt praeterea vobis Aristotelis
et post' i graece--el"-g'?"tlttiT: libri, viri ir omni litterarum genere doctissimi, ita emendati atque B 56
L. Lucullum poëtarum principem Vergilium' qut
B õ4v scripserat,
vestrorum incorrupti,utabilloscriptisunt,quorumpuritateatqueintegritate
'
paenetotusailladivinit"t."'tfactus,deniqueinnumerabiles vobis nonmodovelamdisciplinarumscientiamvobiscomparare,sedalios
alios, quos percenser þio'' quaeso' diãs ac noctesvestras 10 l0quoquemultosiisomnibusdifficultatibusatqueerroribus,quibusinter-
c hiec una sit pr"t"tiorr". plenae sunt, facile liberare poteritis' Nemo vestrum' cum
ante oculos ponite'
superiorum l
ria ac negli amissas
Aristotelem graece legerit, obscurum aut asperum' sed clarum
potius
litteras ãti' possitis' qui
primum recuperare' deinde servare' fo't'"rno per annos aliis in rebus ac lenem esie dicet, barbarumque illum interpretem' graecae

8" Fuerunt complures' qui' quamvis multos pariter ac latinae linguae ignarus fuit, non traduxisse Aristotelem,
elaboravissent, niiril tamen
aut certe parum sibi, patriae civibusque rs sed potius invertisse ác confudisse cognoscet' Quid
de Xenophonte
Socrutico dicam, cuius libros M' Cato apud Ciceronem propter summam
suisprodessepotuerunt'.Vosautem'tihi'""litteris'dignamoperamlS
praestiteritis, vobis vestrisque
o""tiU"t pt'* Lme utiles esse poteritis' illorumutilitatemLaeliumscipionemquediligenterlegerehortatur?
victorinus p"it*r.i., n" îongiu,
e"e-pla .antur, aetatis nostrae puid de ceteris quoque graecis auctoribus loquar ? Dies me certe
oniam' quamdiu vixit'
vir optimus idemque doctissimus i"il' b"iqn"* plurimis profuit' nunc
permultos
deficiet, si poëtas, o."ìor"., historicos, philosophos aliosque
latinas cum graecis litteras comungendo rãstituåndae quoque latinae20 29 scriptores enumeravero, ex
quibus omnibus legendis non mediocrem B 56v
¡."tor]-r.¿
B55non solum propter virtutem viri clarissími utilitatemcumadresprivatastumadpublicasetinbelloetinpace
linguae i-pri'fit adiutor
"t """to''ú:1":.-Ii"itiÏ cum consequipossumus.Huicverotantaegraecarumlitt-erarumutilitati
A#; c""ti"us Veronensis' quoniam idem magna coniuncta est tanta honestas, tanta gloria ac laus' ut ad earum
studium
Johannes
i""täio "ìfecerunt hodieque facere non cessant' profecto in omnes magnoperc invitari debeant' Non minus enim
quam ipsa virtus
diligentia
zs ab iis rebus, qu
is habeant' differre
ho"-g"'",";åÏî':i:,*:11,,",x1..?"îåïåilT:öî"l"îÏ:,'ål':i:,, re gloriam consequi
videtur, quippe c
ìta et graecis litteris loriari solebat' quod
P et immortales eff
quod graeca lingua
9. utrique linguae operam res contra Mithridatem maximas gessisset, quam
aliquando per-
se dedat, quod Roma historiar,r conscripsisset. Nec tam doluit triumpho ei
tracluntur' Nam ut alia pleraque'
quae minu
30 30 negato, quam gavisus est
disputationibus' quas crebro cum Graecis
ita peregrin*-iïd;" in iun¡.r-i aetåte
melius habere consuevit. crassus etiam, vir eloquentissimus,
non e divitiis'
ã"i* in molliori cera signa' quae paulo
obscuriora
quas possidebat, sed e defensioni
Buemadmo¿"* il" iuniorum anlmls
sunt, expressius imagines suas imprimant' :" studio- fretus assidue suscipiebat, gloria
B Ss, alienae titterîJ fir*ii, "tqo" "tii,,ri
i'h""r"r,t. Buamobrem, opinione iniuriae haud facile diu
lissimiadolescentes,ceterisaliisposthabitisrebusnuncmaximegraecis to 95 gisse dicitur. Bonarum
verum a
litteris incumbite atque auctore Horatio ' ác gloriae quam utilitatis veris possessoribus comparant'
Dnunc exemPlaria graeca Sedforsitandixeritquispiamvestrum,adolescentesoptimi,haecll.
esse' Ego
nocturna versate manu' versate
diurna<' quidem, ut dixi, ita se hatere, rem tamen ipsam difficilem
ore rotundo posse viderem'
tc;;il; rmque ingenium' Graiis dedit autem, si res magnas facile ac sine ullo labore comparari
Musa loqui'< 40nonsinerationeidavobisinmediumafferricrederem.Cumvero
varios orationis ductus vimque dicendi
t"":11-I: oo res nulla reperiri queat, quam sine aliquo impenso
labore consequi
10. Demosthenes
orator post hominum memorram adipiscique po.ri-,ir, is'mitti omni prorsus ratione
carere videtur' qui
docebit, quantam nullus umquam honestam'
sq
laboris evitandi causa negligat rem tam utilem tamque
Horat' De arte poél' z69 sq l 38 Horat' De arte Poët. 323 Mohter, Kartlinal Bcssalion' III'
17
36
THEODORI GAZAÊ ORATIoNES 269
258
ut quanto maiores' honestiores aetatis nostrae omnium facile princeps liberalium artium ac discipli-
Natura rerum humanarum haec est'
habeant. Non tamen propterea narum, collegia vobis domi instituit. Doctores in omni litterarum genere
utilioresque ,r";, ,.;;; flus difficultatis
rerum causa labores suscipere praestantes undique conquiri fecit civitatemque vestram rebus magnifice B õg
B 6T, labores erunt rugr""¿r. Ñ"* si magnarum adornavit. Pacem, quae studiorum mater est atque alumna peperit,
recusaverimus' non solum Parum 5 aluit et in hocliernum usque diem conservavit. Cui profecto, si grati
c
sed ne vitam quidem Poterimus esse voletis, ob immortalia sua in vos beneficia, non modo fortunas
nisi a maioribus et regantur et vestras, verum etiam vitam ipsam debere non negabitis. puamobrem,
quod ex iis rnaxim adolescentes optimi ac studiosissimi, ut orationi nostrae modum statua-
amissis Perierunt' mus munusque, quod vobis polliciti sumus, absolvanus, vehementer
honestas negligere,
enim Solon Atheniensis nec Lycurgus 10 vos etiam atque etiam et hortor et rogo, ut haec studia, quae et cognitu
10
nec satis facilia et imprimis utilissima ac praeclarissima sunt, tot simul
suis civibus leges condiderunt'
commoditatibus oblatis animi ac spei pleni alacres suscipiatis eisque
dies ac noctes incumbatis, neve committatis, ut cum omnia vobis
abunde adsint, vosmet vobis per inertiam atque incuriam defecisse
15 videamini.
ne graecar
Petere neglexerunt,
fmmo vero omnes labores ac
litter
B 58 clarissimi evaderent et aliquando
qui pro {utura groria suscipitur. Labores Theodori Graeci Thessalonicensis 860
inanis r"¡o, .Jt"."Jrti*"rào.,
Herculem deum effecerunt' laboret
Ño*"-Pompilium e curribus Sabinis De Rectoratu
m evexerunt' Denique permulti alii
vigi- zo
as res gerenclo in deorum numerum Eucharistica 0ratio.
quam Hesiodus
::ÏilÏ#i";îiül'' Cum mecum ipse cogitarem, illustris princeps et amplissima uni- 1.
ë$r¡xocv'< 20 versitas ceterique viri clarissimi, quid apud vos dicere debeam huius
>cipetie 1àp ï8pötoc $eoi æpozcápor'$ev
gratia honoris, quo me hodierno die humanissime affecistis, venit mihi
12. Neque tamen res tam di{ficil in mentem Themistocles ille Atheniensis, qui, cum apud Persas esset,
vobis fortasse videtur' Nam' P nondum lingua illorum satis eruditus, rogatus ut persice oraret, recusans
eis litteris adcliscendis difficult ignoscere inquit. Oratio namçlue persimilis est variae cuidam ac pulcher-
quorum litterae tantam cum graecrs
sl
25 rimae vesti, quae si tota dilatetur, ornatissima esse videtur, si con-
q"i¡*"i. barbáris hoc studium dilficile esse potest'
forsitan stringatur, pulchritudo eius patere non potest. Etenim recte ille ac
"t "iiîr" figuram commune est. vobisS0
quibuscum .ritil=rro¡i. praeter hominis pulchre id oratione asseruisse videtur. Nam ipsae orationis inventae
atque elegantiam nati esse
B 5gu autem, qoi J o*nis generis humanitatem sententiae quaevis aptae gravesque sint, tamen, nisi plene pronuntientur
videmini, difficile esse quid P electisque vocabulis et congruis constructionibus non sine venustate
B0 ac lepore quodam explicentur, ieiunam quandam, angustam penitusque g 6gu
deformem orationem contexunt. Quamobrem etsi eiusmodi dictum
Themistoclem magis deceat ut hominem paterna eloquentia praestan-
tissimum, tamen eo magis mea id interesse arbitror, quod ego verba
13. Accedunt ad haec cum m apud vos faciam, homines multo eloquentiores illis, qui Themistoclem
tum loci iPsius non mediocris co 35 audire desiderabant. Ego magnitudinem et elegantiam dicendi nec
vestris inservire Possitis' Non mea paterna lingua polliceri audeo. Non enim valeo tantum. Ob aetatem
artium
Prematur et iiberalium tamen satis iam longam assiduosque labores me quoque nonnihil
alia loca, alios quaerere PraeceP
z9r 27 videtwl B cory. ¿z asseluit,
24 Hesioci. "EPYø xøi í¡P'êP* 77*
ORATIONES 26r
THEODORI GÀZAË
260
valent, saepenumero facto impetu temerario non solum rebus non pro-
fuerunt, verum etiam maiorem in modum obfuerunt. vos ad ea, çluae
prudentissime agitis, sempel tutissime omnibus rebus perutiles adestis.
Item quam insolentes contumeliosique divites sint, ceteros omnes con-
5 5 temnentes non magis altis aedificiis vesteque sumptuosa patriam ornant,
quam ipsam sua contumelia turpiter inquinant ac funditus evertunt.
Vos summa cum pruclentia honorem pluribus plaestantes honestissime-
que singulos pertractantes ornamentum utilitatemque rebus patriae
tantam ãdiungitis, ut nihil ad eam magnitudinem accedere possit.
10 10 Haec cum ita esse consensll omnium, qui recte sentiunt, confirmen- 5.
tur, haud illa humanitas abest, quam prudentia semper comitari solet.
B 62u
Id. enim ego nullo pacto praetermittere possum, qui me humanitate
potissimum vestra tam honoris consecutum esse intelligo. Alios enim
habetur, secl qui vere ac slncele qnosclu- saepius honorandos putastis, ne quid iustitiae debitique officii
em Possit, exPresserit' is recte 15 1r neglexisse videamini. Me vero huic magistratui praefecistis, ut sane
humanitatem quandam incredibilem hominibus omnibus explicetis cete-
rosçlue hortemini, ut non semper curiosius res singulas exquirant atque,
ut ita dixerim, acerbius iudicent, sed potius facilitate morum et aequi-
tate quadam crebro utantur, malintque prudentes humani quam severi
20 insulsì videri, sed ut qui <nob>ilitate morum . . . perioris melior
(ev)adere
non
alienum omnino est' Alterum possit, . . . ob aliquam dif<fi>cultatem eiusdem . . . ipso bono pri(ve)tur.
ut mihi iure imPutetur' Cum enim
Fit enim, (ut) ego, qui minus rem tantam merear, ornne studium magis
tum in hac designatirne rectoratus magisque adlribere velim, quo Ine dignior efficiar, non aliter atque
illi, quì ficte laudati magis quam aperte reprehensi virtutem saepius
25 complectuntur. Nam nisi quis ab omni honestate penitus abhorreat,
quae ad eiusmodi felicitatem
spec- et laus relata et magistratus concessus eum adhortari melioremque
iÅe facitis' et numquam id summum redclere potest. Ita nec humanitas vestra sine summa prudentia est,
neque piudentia sine humanitate summa, sed altera semper alteram
bonum desit' comitatur aut sicut soror sororem aut sicut filia matrem'
datis'
4. Pro viribus oPeramaugerr v S0Quasobresego,amplissimauniversitas,nonaliquoiuremeo'sed6'
quodam omnes artes B 63
omnes c vestra summa humanitate rectoratum vestri ordinis me fateor adeptum.
iiberalia virtutesque
Quippe vos, çluae contentiosius alii
quaeretent, ea humanissime missa
facientes me tam magno, tamque optabili magistratui praefecistis, me
munere adeo claro ornãstis, ut nulli mei labores, nulla mea pericula mereri
35 potuissent. o incredibilem humanitatem, o morum admira.ndam facili-
latem I Quis vos vehementer non laudet ? Quis vestras virtutes ubique
gentium praedicandas non putet ? Nonnulli adeo contentioso, invido
f,"r,o"r.oqì" animo sunt, ut si forte is, qui acl magistratum gerendum

g ornamentuml ornamentibus (?) Gerche I g Adnotat¿o hic in rnatg'ine lacta 4n-


o miram et rationem' qua res' ciþiens: Qnapropter clivitiis ac corporis . . . t'igand,o cod,icc deleta est. | 77
exquirantl
tatem prudentiae ' negligentia quadam amissae sint' . qui minusl øø møvgine þørl'itn deletum ut
e. grat;^"Grirni. ¡ ZO-ZZ nobilitate
quia utiles exerce -,tititus corporis plurimum
qiri suþrø. | 38 magistratum] B magistrandum
facile recuperare
ORATIONES. 263
THEODORI GAZLÐ
262
et natione contenderent' nem communem vobiscum habeam, vos hortor et rogo: Tu igitur, pater
eligendus proponitur' Graecus
sit' d'e graeca
omnipotens, qui nos omnes et creasti et ad hunc usque diem clemen-
et"a genere Latinorum alieni' non
quasï Graeci ¡"'¡"'l'quidam essent tissime conservasti, qui solus causa potissima es omnium rerumbonarum, B 64t
totius italicae nationis' Vos recte
maiores, praeceptores {autoresque effice, ut status huius praeclarae universitatis incolumis amplissimusque
humanissillos, e vestigio sequentes
Romanos, ,r-ruioår-.,"= ros, homines 5 semper conservetur, et nos, qui ad hunc gerendum accessimus, commode
esse religionis, morum, artitrm
5

graecos no-ir"."iro¡i .orriorr.tissimos de natione alter- ac honorifice gubernare possimus. Dixi.


simiiitudine putatis' Cumque nihii
omniumque
'"'o*
cetis, tum res alias permultas .
g"tit'itut åis conceditis' ut partim
possitis' utque ad humanitatem
iusti, parti- b;;i;íi"t" i'"t1!ri quan-
B 68, clarissi-i pri".íii.rior*i n,ri"s
Divi ieonelti tamquam ad ideam Theodori Graeci Thessalonicensis 868
eximium benignitatis agere videamini' 10
tarr et
"*"-pl-oî In Deponendo Insigne Rectoratus
T"HicenimitahumaneomneshominesGraecosciiligitatquehonorat,
facile alter'Titus Flaminius
ita benigne '"'-ti;;las eis largitur' ut Nec mihi contradicturum 0ratio.
nostra aetate erga Graecos esse videretur'
grÀéÀtr'¡vø appellandum dixerim
aliquem arbitror, si hunc non minus
quamFlaminiumillum.ParitasenimhumanitatisliberalitatisqueinlS 10 Hodiernus dies, amþlissima universitas, vosque ceteri viri clarissimi, 1.

quoque par iure finem magistratui meo imponit, principium exhibet alteri honoris, tec-
graecam nationem Ïacit' ut cognomen "'nttrn"-t-*?:::
hunc pnnclpem
puamobrem q; ;"git laudãnclum humanissimum torem postulat novum. puamobrem insigne, quo me ornandum summa
e-t belefice{=: cum humanitate putastis, egregia universitas, hoc ego depositurus
fateri omnes ãebemus' secl ob eam humanitatem' coniunxerat' eo magrs
qua hominet ð'""tot 'ibi -uio'"m
in modum 20
accessi,."..oro.qn" ei, cluem ad eundem magistratum gerendum elegistis.
f it enim' ut exempli magnitudinem' magistra-
laudem nostram video augenAu-' 1b lclque non animo quodam iniquo ac tristi facio. Sed, ut libenter
laudis ma-
quod vobis proposueritis'ingenua ipsa irnitatio mensuram tum accepi, ita libenti animo dimitto, Tunc enim consensus vester in
iorem consequi debeat' me eligendum creandumque rectorem me vehementer delectabat, nunc
comprobatio et laus ipsa, quam is consequitur, qui bene magistratum
S.Acceditadhaec'amplissimauniversitas'mutuabenivolentia'quam
iam prid'em explicastis' Quo quidem gessårit statutisque vestris paruerit, me non minore laetitia me Dius
vos erga -" h"b"'" multls in rebus
:ctorem promptos fuisse2S 20 Fidius afficit.
animo itu .ro=ïJ'rre eligendum.c'eanduique nullo
go4intelligo, ut quantum meae.vrres ante rem rpsam superentur' Puto enim me ita rem susceptam egisse, ut facile apud quemque ?. ^^ .
B 68v
pactoaninadverterevolueritis,Iemqueintolerabilemquaeriexistima- iuclicem iustum probari possim. Ñ". *" impudentia deterret i11o¡um,
dilexistis, primae dignitatis qui se ob iniurias multas punitos esse molestissime ferunt. Testes enim
veritis, ,,i.1 -à-t o-inem, quem plori.rro* qui diligunt' congedele
vestri orai,ti."pïo;ft"t""t "l¿t'iii'' Quantum' ^ vos omnes habeo rationum mearum. Quantum ego humanitatis osten-
p""tã merear :gã' nullo pacto animad- 30 2b deram ! Quoties vel humanissimus quispiam perturbaretur,
nullus est
clebeant, facile cogitastis' Quam
vertenclum pnn"'il'' Omnii vincil
amor' Apicem meritorum nostrorum vestrum, qui ignoret. Secl profecto hominum pessimorum contumelia
summi amoris indicium' tanta fuit, ut neque ego ipse tranquillo animo semPer esse potuerim.
iam mihi i-påt"ittit, ut nihil desit aci
rem totam prudentiae' humani- Sed me fateor nonnulla et dixisse et fecisse acerbius, quam morum
9. Quae cum ita sint' ego' ut debeo'vobisque gratias ago non solum esset meorum, multo tamen benignius omnia, quam Perversitas mereba-
tati, benivor"rrti"" vestrJe attribuo, ego ab aliis
hominum omnium meorum animum
explicans' Nam 35 30 tur eorum, qui me ad illa compulet'unt' Quapropter si
meum, ,"d
"ii;; erga- me sit' si quam iudicari deberem, fortasse timidior essem, ne homines, qui rem ipsam
si quis amor fratrum' amicorum' familiarium Graecorum ignorant, calumniis adversariorum credentes sententiam de me iniquius
quid caritatis natio
benivolenti"- f'op'io* in me habeant' si
dicant. cum vero vos futuri iudices sitis, qui meam erga omnes vestri
rnihiimpertiatur,hosomnesoremeog.atiasvobisagereveiimputetis.
ordinis bonos benivolentiam perspexistis, qui saepius inrlustriam ac B 69
Idenim,q.,od.-ihiconcessistis,siconcessumìlliomninoexistimabunt, 40 qui pessimos illos, qui
exhibere, quoacl
debitores vobis 35 labores meos pro communi utilitate probavistis,
conabuntur.que omnes mecrrm gratos
SeSe
irnpetus in me faciebant, semper odiohabuistislibenterque eos ab ordine
maximepo*i"t'Reliquumest'amplissimauniversitas'utreisuscep-
quidem invocatio- .tr.ltro expelleretis tamquam inimicos communes et perversos maledicos
tae fautore- irr,ro""* Deum immårtarem. Quam
ORATIONES. 265
THEODORI GAZAI'
264 Provincia itaque, quam noster hic Michael sortitur, Sicilia est, quae 3.
mei syndici sitis' non est'
quod
omnitlm, Çum, inçluam' vos futuri. meorum plus tanto spatio maris ab Ïtalia seiungitur, quanto insula quidem redderetur.
dictorY* f:::îiÏ::
dubitare clebeam, an iusta ratio accusationes' Vicina vero ita est Italiae, ut eam nonnulli coniunctam olim fuisse
calumniae atque iniquae
valeat qo"* t'o*i"o* 'rrufo"tm confabularentur. Unde nec rebus privatur, quibus melior pars ltaliae
veniam' Nescio' amplissima universi- 5 abundat, quinimmo omnia copiosius habet, et ipso ambitu maris
3. Sed iam ad id, quod proposui' magis laetari U:Tlt quam
functus 5
tâs, an quispiam c'e"tui rector tutissime munitur. fta praeterea velsus meridiem tendit, uf sf 5if¡rn B 7l
benerectoratusoflicioarbitratusqueinfinetemporisparendumesse commodissimum habeat, sive in Africam sive in Aegyptum sive in
Nam etsi honore ceteris anteponr Graeciam navigare oporteat, et in aëris maxima temperie ac salubritate
legibus et universitatis praecepto' iubenti
pulchrum -'id""to'' ium""-io't" tgt* ac superiori honeste laeto' maneat. Unde fit, ut et ipsa rerum copiosissima sit, et quae alibi nascun-
"t'"
pa'ere *." t";i;;;- lotg" pulchriu!
est' Quamobrem ego 10 tur, facile in eam portentur. Poëtae igitur Proserpinam hinc raptam
electo 10
ir.rg""n". åctoratus coram vobis depono, rectori esse cantent atque pratum ostendant, unde Pluto puellam flores colli-
B 6gu ut d.ixi, animo quem-
um iudicandumque exhibeo' gentem accepit. Nos ob fructuum ubertatem maximam eius loci fabulam
facile cedo, me vobis examinan
iubeant' istam factam esse arbitrari clebemus. His autem rebus congruam habi-
admodum leges vestri ordinis
tationem quoque habuerat. Populosa enim haec insula semper fuit et
15 est. Urbes permultae in ea conditae sunt, quarum magnitudo ac pulchri-
tuclo hoc etiam tempore servatur. Permulti in ea claruerunt tam artibus
liberalibus quam re militari. Invidiosa cuique imperio fuit, atque, ut
Theodori Gazae
rex ille Pyrrhus dicebat, Carthagiensium et Romanorum magna pa-
870
laestra.
Graeci Thessalonicensis 20 Huius tam commodae tamque ornatae insulae urbs omnium, quae 4.
in ea sunt, maxima Panormum efficitur partim loci opportunitate
In Rectorem Novum Oratio' eximia, partim usu multarum rerum faciliore. Montibus haec civitas
non minus munitur quam ceterae muris et fossa. Fluminibus abundat,
quibus ceterae carentes tanto minus laudis consequuntur, quanto minus
1. Etsi res, quam 25 capiunt utititatis. Quin etiam reliqua, quibus civitatis situs ac loci
dam in dicendo co natura praestare videtur, Panormum aut meliora habet aut certe non
ornatissime referret deteriora. ris vero, quae artis ingenui fortunaeque sunt, non solum
facit, ut ego, qui in hoc dicendi gen 20 ceteras omnes Siciliae civitates superat, verum etiam primariis ftaüae
esse videar. Qo"-vit enim homin facile comparatur. fta aedificiis tam privatis quam publicis structa est
valuisse accePimus, ut Pleraque P 30 magnifice atque ornate. Artes omnes in ea exercentur' Litterarum studia
amen nec minimam Partem eorum
florent. Singula magistratibus miro ordine gubernantur. civis summa
benivolentia civi coniungitur. Advenae a civibus honorantur atque
amantur. colitur iustitia, colitur pietas vehementer. Populus ille quam-
vis maximus sit, tamen non minus uno consensu principi suo parere B 72
B persuadet, ut rem, çluae meas suI 35 videtur quam homo unus, qui moratus optime sit.
magnum quendam errorem com-
Tgv
omnia, quae ipsa iott"'it' faciam' me Huius praestantissimae urbis familiae antiquae ac nobiles sunt 5.
mittere Putarem' Nuciorum atque Perusiorum, çluarum utraque cum semper homines
qui ob singularem virtutem
2. Dicam igitur, ut possum' de hoc viro' die creandus adest. Principiums0
egregios patriae exhibuisset, tum parentes huius viri produxerat in
sententiaorr,r]ioã"i"ctusrectorhodierno lucem Nicolaum Nucium et Matthaeam Perusiam, qui exempla maiorum
unde hic ortus educatusque
a,utem orationis inde sumendum videtur' 40 suorum egregie imitati clarissimi evasere. pui non minus virtutis quam
Quamobrem parentes
est, et ut naturam ipsam sequatur oratio'praecliti hunc egregium nobilitatis ac divitiarum paritate matrimonio coniuncti integerrime
imprimis tau¿ari debent' qui virtute
egregia
profecto vixere. Multa praeclara Nicotaii Nucii Siculi omnes praedicant, illa
genuerunt, î",""pãr*tä patria et provincia praedicanda videtur' 3ó vero imprimis, prudentiam summam, amorem erga patriam summum'
", ipsorum prinìipium quoddam fuisse
est, quae parentum quoque
ORATIONES. 287
266 THEODORI GAZAE
memoriamque perpetuam et habenda et ordinanc{a esse, navigavit in
Noniliumdivitiassibisolumpossedisse,verumetiampatriaeatque partes remotas atque se ad Patavium civitatem venetiae confert, ut
amicislibentiusillumprocommuniutilitateexpendereconsuevisse, ãt doctrinam maiorem acquirat et, ut inquit Homerus, mores hominum
quam alii fo".*i"'' Nåc patriam, ingratam
in eum fuisse aiunt' sed
multorum videat et urbes. Vigebant in ea urbe tempore illo liberalium
eius meritis it" ho"o'utdo satisfecissel
ut non magis ea- laudari debeat
gratam et beneficam civi- s 5 artium studia, et reliquarum lelum conditio ita erat, ut nullo pacto B 74
propter pri*",io- civem, quam is propter Michaelem laborum et impensarum poeniteret. Etenim animi bona,
tatem. quae nondum habebat, plene acquisivit et, quae plene tenebat, pleniora
certe' qui virtute ita claruerunt' qui felici illud
con-
6. Sed debuerunt -fo"ru,'t, fecit. Nec sine admiratione ingenii et laude molum in ea manserat urbe'
B 72v no6io copulati sibi ipsis generare' Platonisque cum vero f)ivus Leonellus, patriae princeps, rtaliae decus, hanc 9.
'imil"* titl* bonos esse asserit' quia
pulcherrimum dictum confirmare' qoo op- 10 10 urbem stucliis liberalibus ampliasset ornassetque, Michael ut ceteri
ex bonis il;;;. Neque enim semen perlectum terrae iniectum fama huius Ferrariensis stuclii hortatus ad hanc urbem accessit, ubi
""ti
timae plantam vitiosaÅ emittit' t"qo" boni
parentes pravos filios
fato {elici' educatur iam quinquennium manens aetatis processui virtutis ac doctrinae per-
generare possunt' Quamobrem nasãitur hic fectionem concinnam omnino recididit. ut enim numerus annorum, ita
parentum' instituitur ac
honestissime, ut debiit filius fortunatorum virtus in eo aucta est. Nec magis ab aetate quam a virtute vir appellandus
disciplina' Mox igitur
eruditur diligentissime patriae moribus atque naturae admirari 15 15 videtur. Medicinam scientiarum omnium utilissimam, cuius principia
in prima aetate Michaeiis indolem ac profËssicnem et naturae' ut pulchre tenebat, hic plenissime est adeptus sub Johanne Hercule et
debemns. Hic Lnim prolis optimae
fuãrat exemplum
õratio Gerund.o praeceptoribus, qui principes facile medicorum omnium
itadixerim,rr,"gttifi*-opot'Parentibusomnibusinrebusparebat' rmita- sunt. Quin etiam philosophiam et reliqua hic egregie auxit atque B 74"
pudor in eo erat. Maiores natu honorabat. Loquebatur honeste. corroboravit. Coniunxerat ergo partem utilem nobili ac honestissimae
baturingeniose.Litterarumacfabularumcupiduserat'quibusmaxime 20 20 parti, conventumque istum pulcherrimum fecit, ut modo rerum naturam
explicatur'
puer natus -J'u et philosophiam ipsam
"i quod genus
expresse ostendit,
investiganclo Deo immortali respondeat, quoad intellectus humanus
7. Cum vero esset adolescens, tunc iarn patiatur, modo hominibus sanitatem recupelando salutis ac delecta-
B TB rrirr"r-r¿i arienum sibi vendicabit, quamve profitebitur scientiam. Quam-
habebat' tamen rem tionis summae auctot efficiatur.
quam enim vires corporis non ineptas ad arma.
Testes iam omnes habeo eorum, quibus Michael. in hac urbe et 10.
ipse sibi studiosam ac
militarem germanis tii' "*"'"""dam relinquens 25 doctissimum virum sese esse ostendit. Omnia, quae vel disputavit
omnium optimam vitam instituit' Eiusque
vitae cetertt
quantum
ï11:i,.i1'u
eorum necessarlum vel scripsit, doctorum omnium iudicio probantur, quae vel ipse de
studebat, ut mediocriter teneat scilicet'
ut quemque studiosum rebus suis consultavit vel amicis consuluit, omnia prudentissime acta
sit. Dialecti."" rràro ac philosophiae ita se dedit, videntur. Quotiens cum aliquo egerat vel emendo vel aliquid contra-
quantum ingenium bonum
facile opera superaret' þoo qoia"- tempore' hendo, ut saepius homini contingit viventi vitam civilem, nulla in eo
monstravit' Nam in
valeat magno stuclio ãdiunctum' optime ipse 30 fraus, nulla iniuria visa est. corporis pulchritudo aut aliqua turpis
disputationibusetadinveniendu.,,u".otioretadexprimendumsubtiliorS0 voluptas numquam eum allexerat, ut quicquam minus caste committeret.
nonsolumadolescentibus,verumetiamsenioribusmultisvidebatur. Forti ac penitus invicto animo est. Laudabilern rnediocritatem in dandis
Explevitaetatemadolescentiaeflagransiispulcherrimisstudiisetprobi-
in hoc contumelia, pecuniis semper servavit. Modestus et moderatus adeo est, ut neque B 75
tate morum paribus omnibus prJestantioi. Nrtt" iacultas pecuniae neque res aliqua erlm umquam deduxerit, ut quic-
pollebat. officiis debi-
nulla temer.itå fuit. Temperantia et animi ornatu Multa 35 85 quam niÃis ac vitiosius faceret. Gravis in dicendo, gravior in agendo
B 73v tis d"o.,"f"r.nt"r, con.ungoineos probe omnibus fungebatur' eìt. Festivitate gravitas eius pulchre conditur. Pietate maxima utitur
"rg" non solum parentibus
habebat senectutis in iuvenili aetate. þuamobrem erga deos, comitate erga amicos, humanitate erga omnes'
carus erât, verum ab omnibus etiam diligebatur' Quis constantiam huius non vehementer admiretur,
qui eosdem11.
ad plura maioraque
8. Cr* ,r"ro po'l aetatem ac disciplinam iam habitam optimos mores semper servavit, qui ut singulis in rebus bene incepit,
et cupidi rerum gravissi-
hortari licerei, facit quod. plane animi magni 40 iia perseveravit. Hãminum simulata amicitia et pravitas fecit, ut ipse
ac srtorum hominum 40
marum ac perutilius est' Etenim non patriae inimicos habeat, quos amicos habuisse videtur. Sed hic profecto pravitati
labores itinerum' non im-
desiderium,
"on -"'i' pericula' nonetterrae
timens destitit' sed putans et hominum fidem numquam adhibuit nec habuit amicos, qui inimici
pensas g."ttåi' petuttioä suspicatus erant futuri. Quis igitur hunc tantae doctrinae tantaeque virtutis
corpusetpecuniasetreliquaomniaadanimiperfectionem,gloriam
THEODORI GAZAE ORÀTIONES'
268
THEODORT GAZAE

PRAEFATIO IN IOANNEM CHRYSOSTOMUM

AD ALPHONSUM REGEM.

Mit dieser vorrede überreichte Theodoros Gazes seine Über-


setzung der Homilien des Johannes chrysostomus De incompre-
hensibili Dei natura dem Konig Alfons von Neapel. Gazes' Über-
setzung entsprach dem zeitgeschmack. Nach Art der Humanisten war
sie woitreich und schwungvoll, so claß der neuzeitliche Herausgeber

wert für die Geschichte des Humanisrnus. Nicht nur daß wir über

fautor tibi.

1 Migne PG 48, 7oo.


2Ioannischrysostomioperaomnia,ed.FrontoDucaeus'Paris16c9-24,
nachgedruckt Francoforti ad Moenum 1698. X 297-350'
i vgt. X. Krumbacher, Geschichte der byzantinischen Literatur' z' Aufl'
München 1897, S. q5,637.
a Vgl. S. 272, 17 f 6 Acta in funere Nicaeni c 7 Vgl I278 1'
0 Vgl' S r5r f'
PRAEFATIO IN IOÀNNEM CHRYSOSTOMUIVT. 27I
Verum hac nostra aetate sic institutum videlicet a primis christianae
religionis temporibus usque habetur, ut non iidem et reges sint et pon-
tifices. Credo ob eam potissimum causam, quoniam agi facilius posse
existimabant, si duo quidem, quorum alter rebus humanis, alter divinis
5 plaeesset, crearentur. puamobrem, etsi uterque, tam rex' quam ponti-
fex, sine altero exsequi officii quidem sui ratione auctoritateque posset
Theodori Ctazae
D 161 vices rei tum divinae, tum humanae, tamen digestum in duas personas
Arl AlPhonsum Regem Praeiatio est. Unde fit, ut rex saepius res sacras sibi vendicare iure suo existimet,
In Orationes de Incomprehensibili Dei Natura et pontifex non alienam adire provinciam arbitretur, si quanC,o rem
l0attinentem ad regem sibi attribuat. puod ceterorum quoque officiorum
Divi loannis ChrYsostomi'
collegis usu venire conspicuum est. Cedere tamen et rex pontifici debet,
et regi pontifex, et alterum servari ab altero, quantum constitutum
Eundemregemetpontificemolimfuisseaccepimus'diveAlphonse'5 delegatumque a maioribus est, oportere existimamus. Quod etsi rex
iura
rex inclyte, tt"i;;; ågis officio is fungi non posset' qui minus minus divinam rem facit minusque iudex constitutus est rerum sacra-
15 rum, quas ecclesia suo vocabulo spirituales appellet, tamen rationes
et rationes rerum sacrarum teneret
nosse ealum relum et, quemadmodum agi singula christianae religionis
debeant, minime ignorare pulchrum proculdubio est et maiestati regiae
10
consentaneum.
Quocirca tu ut semper hoc ita esse iudicasti, ita semper dedisti
dere, quiPPe qui ita sese dignius 20 operam, ne quid desit, quo te regem minus perfectum absolutumque D 162

trarentur, si profiteri cognitione ageres. Atque ita effectum est, ut te ceteris nostrae aetatis regibus
Graecis item hominibus hãec eadem
opinio seÌrrpeï et probata et summo elegantiorem et plane cum illis, quorum memoriam et laudem servant
novos illos et pri-
in studio habiã est. unde apud Athenienses inter
15
saecula, comparandum omnes et censeamus et praedicemus. Ac nisi
marios magistratus regia clignit mentiri quis velit et verba contra quemnam sentit facere, quod non
2b hominis gravis et veri, sed assentatoris est, te quisque adeo religione
dearum Cereris et ProserPinae m
et sacra urbis PraeciPua faceret' et rerum divinarum scientia ceteris principibus antecellete affirmaverit,
sacerdotii vel cuiusvis de religio ut non, cui te comparet, quaerat, sed cuius unius exemplo ceteros
numero cum sancto 20
omnes ad eam ipsam praeclaram virtutem hortetur et moneat' puis
matrimoniorum discerneret et unus ex principum
Areopagitanosenatudehomicidiisiudicaret.Adhaecludaeorumgenti, enim ex tot terrarum orbis principibus te pietate insignior ? puis divini
30 cultus observantior ? Quis vel ordinem sacerdotum sibi devinxit fami-
cuiusnobilitatemlosephuscognomineFlavius'insignisauctor'duobus
libris,quoscontraAppionemgrammaticumscripserat,lateacper- liarius, vel plura suae pietatis reliquit momenta ? Quis autem acutius
quamdiu reges tales
puichre aperuit, i¿ tuisse in more certum est' de rebus divinis aut subtilius potest disserere ? ceteri prolsus vel eo
clearentur, ut reipublicaezS tenentur errore, ut putent palum attinere ad principem rerum divina-
sive divinito,,-,i,," optim,o iudicio hominum
praeterea' çluos bonarum rum cognitionem, vel etiam eam probarent studerentque adipisci.
bona et servarentur et augerentur' Aegyptios
atque etiam Persas,
artium et religionis studiJm singulare nobilitarit, 35 Voluntate quidem proxime accesserunt ad laudem, sed doctrina atclue

Dl6luMedos,Ind.os,gentesnomlf}lsmagni,suoslegesvelexsacerdotum ingenio tanto te exsistunt inferiores, ut non minus theologiae princeps


.\ril *u*i-" familiaritate sacerdotibus devinctos habere quam facultatis et copiae lerurn civilium iure inter principes habearis
ordine facere,
solitos legimus. Ita omnes, quasi duce
natura regerentul, Iegem, quem 30
et nomineris.
peritumessererumhumanarumoporterecenserent,eundemhaud-
qt"qo"* divinarum esse ignarum patiebantur' et ut gens quaeque
accederet, ita diligentius 3 agi D regi Ducaeus | 4 quidem D quidam Ducaeus | 12 alterum Ducaeus
magis ad rempublicam probám et laudabilem alter D I constitutum Ducaeus destitutum D | 24 quemnam D quam Ducøeus I

id servavit semPer et coluit' 27 cuius Ducaeus cui D | 29 lol Ducøeøs hoc D | 30 vet on't. Ducøeoß | 34 etiam
scriþsi enir'r. D cum f)ucaeus I 37 facultatis Ducaeus facultates I)
17 mysteriis sec' ed'it' Dttcøei mi¡ísteriis D | 23 ac D te Ducaeus
PRÁEI-ATIO IN IOANNEM CHRYSOSTOMUM. 273
THÈODORT GAZAÊ.
272
moveant. Quamobrem post Mauritii illos de re militari libros, quos
Sedcurpraeceterisprincipibusteconsideres'quandonehorninibus anno superiori obtuli tibi ut iudici peritissimo eorum, quae imperator
tudio versantur, amPlius quicquam
ille et gessit et scripsit, has de incomprehensibili Dei natura orationes
pimus ? Buoties Narcissus Verdunen-
quinque Ioannis Antiochensis, cognomine Chrysostomi, doctoris eccle-
5 siae singularis, converti et legendas propterea tibi ob'.uli, ut vel ex
iff *"i":î:lÏ1"::lïff,T'î'"î#1, hoc mea interpretatione et ingenium et dicendi copiam eius doctoris
d.emonstravitevidentissimaitaesse'utquitecumitadisputant'non perciperes et te sacro sermone, ut soles, oblectares. Fuit is certe facundior
maiestati, sed exquisitae doctiinae viribus cedant et vic-
D l62v regiae -tuae ceteris christianae religionis doctoribus et copiosior, et quamquam more
te i""üi ltti"'¿"rn confiteantur ! Buoties eiusdem
scientiae
torem Homeri utar' ex- ecclesiae vel in gravitate sermonis vel in exquisito atticae linguae usu
professores utä
^ìoi"t sed animo invito'
ultro,'f"tt'i'
quod
-:t Yttb,t- saepe-10 tO negligentior aut Gregorio aut Basilio, eiusdem professoribus et praedica-
pertos in ." .modo Iut"t:t11,^doctorem
in to¡ibus christianae religionis, tum in exponendis sacris codicibus, tum
numero explicasse retuli' vidìmus
! Ita fit' ut maiolem modum
magna utilitate populi ad dilatandum argumentum, ad amplificandam
tuumadmiremuringenium'quopraeterceterasvirtutesingenuas'quas sententiam, ad exemplorum copiam, ad facilem et ornnino accommo-
tam multos comPlexus mirifice datam, tum ad populi aures, tum ad religionis praecepta elocutionem,
Potuisti, quae res etsi
ho 15 ad memoriam omnium, quae officium doctoris christiani requirit, hic
ciPienai difîicultatem vix meo iudicio anteponendus est ceteris, nec esse arbitror quempiam c1ui, D 163"
véhementissime laudaris si modo, quae is graece disseruit, assequatur, aliter sentiat. Unde hic iure
Pontico, Romanae ecclesiae car optimo cognomen id Chrysostomi meruit ab oris aureo flumine, quod
quartum tenet apud te summa
Neapolim ad te duxit ac mensem iam idem datum est Prusciensi Dioni, sed eo dignius Ioanni nostro, quo
atione tuarum virtutum et operum'
cum delect"tiåt", laude et ad'mil 20 longe hic plura et ad hominum vitam molesque utiliora quam Prusciensis
et sapientem 2s
Laudat hi" ,;i;;' ;;ã religionibus
venerand":
T.-Ts"-Bona animi tui ille scripsit, praedicavit et docuit. constat hunc iisdem claruisse tempo-
egregium'
et religionis t-um cultorem' tum d'efensorem ut litterarum ribus, quibus Arcadius Theodosii imperatoÏis gentilis, cuius filius tum
consensu contigit'
commendat homo, cui certe omnium armis, tum pietate, ingenio et litterarum bonarum studio sese exhibuit
latinarum autem tantum teneat' quan-
graecarum tii-i"lí" princeps' t:":l-lÏ singularem, tantaque apud eum ipsum imperatorem auctoritate et
tum nemo ad.huc am anlmr 25"- 25 gratia valuisse, ut et suos cives Antiochenses, homines palum quietos
prudentiam, inge t laudare' et plus sibi libertatis sumentes, çluam Romanorum pateretur imperium,
tui. Vir, qui Prae , -r.:! ab ira capitali imperatores saepe litrerarit universamque ipse unus
tetamenitaisadmiratur,exoscuraturetcomplectituranimo,utvix servaverit civitatem, ne poenas gravissimas lueret, et ecclesiae con-
posset abs te liscedere' Ostendit
hic porro' quanti tuam doctrinam stantinopolitanae patriarcha praefuerit, quae dignitas proxima in sacro
divinis
faceret, ii¡r--[uos Aristoteles nobilis philosophus de rebus B0 ordine a summo pontifice habetur. Vixit tanta probitate morum et
",r- diligentissime tibi in latinum con- 30
inscriptos rvr"t"prrv.i.a edidit, hos regi sanctimonia illustris, ut nomen sancti acceperit ea vice, qua aut heroa
ut quos ille Alexandro
D 163 vertisret ser*o'ìeå ac tt'o
dicasset aut certe divum homines superioris religionis nominarent eum, qui
"o*i"i'
iidem ad te interpretati mitterentur
sapienti perquam gratos composuit' virtute quadam excellujsset heroica mirumque in modum generi mor-
edoctiorem' quam de rege
regem ttt.offi-'"" to"g" i"bo'
divinis talium profuisset. Huius itaque orationes, quas homilias ipse a conver-
liceat.
Alexandro coäiectari ex iis, quae accepimus, 35 satioqe et suae doctrinae comtnunicatione inscripsit, ut hominis sancti
Teigiturreligionisobservantissimumetchristianaedoctrinaestu-35
miii- et docti et elegantis et divi Arcadii imperatoris familiaris, Ieges, cum
diosissimum si operibus non modo' quae ad rem attinent otiosior fueris, Eris autem eo citius, quo plus apud te religionis caritas,
"gt;,
tarem, verum etiam çluae summa religionis
sunt' adire censemus' non
quam civile negotium valet. D 164
inepte id ;i-;; t"" "" offerre videmur' quae minus te delectent et
Itetn Ducøeus'
10 negligentior scripsi negligenter D Ducøeus | 15 requirit D requirunt Ðucaeus I

. percepimus. secund'um
si'c 32 divum Ducaeus divini D I a6 Aivi Ducaeus c.uí D
mquam super-
prirutì., qui in hoc stadio
å"pi-,r.. l3percepimus l4ettheo-
modo Dl Dø-
m. el | 6 disputant D d
ltohter, Karttlnal Bessa¡lon. ÏII 18
caeus oln.
GEORGIT TRAPEZUNTII ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 275

Nach seinen Ausstellungen an Gazes' Arbeit fand sich für Georgios


noch Gelegenheit, über die umstrittene Textstelle derVulgata: ,,Sic
eum volo manere, donec venio" zu sprechen.l \Mir erfahren hier von
seiner früheren diesbezüglichen Abhandlung, die er dem Bischof von
GEORGII TRAPEZUNTI Brixen, Petrus de Monte, gewidmet hatte und die nachher Bessarion
Anlaß zu seiner Abhandlung gab.z'Was hier vorliegt, ist nach Georgios'
GAZAM
ADVERSUS THEODORUM Angabe ein Auszug aus jener Abhandlung.
ARISTOTELIS Im ganzen zeigt die Invektive des Trapezuntios allerlei Wissen
IN PERVERSIONEM PROBLEMATUM aus der alten Literatur. Wenn er nach seinem Eingeständnis auch keine
io s Tr apezu ntios Invektive schreiben wollte, so strotzt die Schrift doch von Beleidi-
wendet sich Georg
Mit der vorliegenden Schrift
l"t"i";;;;"e;ã'¡"itt'"g der aristotelischen Problemata' gungen gewöhnlichster Art. Betroffen wird nicht nur Gazes, aus dessen
gegen Gaze.'
Der tie{ere Grund to'"ãL'"
¡r urc¡ç Auseinandersetzung war
seine persönliche
-.*"îï":ïti"1#;i"l;
Schülerkreis Trapezuntios sich allerlei üble Nachreden hatte hinter-
bringen lassen,s sondern auch dessen Freunde, besonders Bessarion, und
verärserung. Denn :: selbst der große Förderer der Humanisten, Nikolaus V. Wertvoll für
vorliegenden U bers unter sichtlicher Förderung die Forschung sind die gelegentlichen Angaben über einzelne humani-
als
war vorends noch gewachsen, stische und byzantinische Schriftsteller, wie Andreas Contrarius, Jakob
ilffïi"Ïlì'iTT"'Ë., gegen Gazes zu verstehen gab' daß ihm Gazes an von C¡emona, Poggio, Georgios Gemistos. Gerade den letztgenannten
der Kardinal ihm nachärúcklich sich Georgios behandelt er wegen seiner religiösen Einstellung und seines Strebens
weit überlegen sei'2 éo setzte
Wissen uncl GründliJL"it als ein elend'es Machwerk ab- nach einer neuen 'Weltanschauung am eingehendsten. Er deckt sich
zw Zíel,di" Arb"it "ines Mitbewerbers durchweg in Cages hierin mit den späteren Ausführungen in seinen Comparationes.a Vor
zutun, indem C"'"' - er verdreht dessen Namen
"'
und nennt ,"i"" eiie"g;
C"gotei -- Unwissenheit im Lateinischen allem sind aber seine Mitteilungen über seine Beziehungen zu Bessarion
À'ristoteles zum Vorwurf
mac'te' Desto wichtig. Manches erhält hier wie auch hinsichtlich Nikolaus'V. neue
und Unverständnis;äi;"; hervor' Beleuchtung, weil es von einem Betroffenen geschildert wird, freilich
mehr hob er den rñtît ¿"'
älteren Aristoteles-Übersetzungen
lieutige For-
abgelehnt hatte' Das letztere Urteil wird die einseitig und schief. Daß aber Bessarion seinen Tod verlangt habe, ist
die Gazes Gründe dafür
ihm bestät;g;;t' Aber. Tralezuntios sah die nichts anderes als theatralische Pose.5 Was Georgios an Gazes so
schung
wenif er selber Bescheid wußte'a nachdrücklich zu tadeln versteht, trifft ihn selber am meisten, nämlich
nicht ein un¿ "tt"å nicht' wie
Werk irn gu""'"n Umfang nicht Teilen und
vorgelegen' seine mangelhafte Vertrautheit mit der lateinischen Grammatik und Stili-
Zrtdem hat ihm G^'"'' stik. Sein ,,ungehobeltes Latein" tritt, wie schon frühere Forscher her-
hatte er ìo' "o" einzelnen
Wie Georgios selber mitteilt' nehmen können'ö Ein Vergleich vorgehoben haben, auch später wieder in seinen Comparationes zutage.
nur für g n' ku"'-2"¡t auuonEinsicht Praefatio Die Abf assungszeit der Schrift hat A. Gercke auf Grund eines
mit Gazes' "-to"gîãi"h*"ì L"i"o"s fs-eay^cr<t' "hl: 9:ii''zeigt'
Iti (ra3r1 4rs-474) Stellen daß Briefes von Georgios an seinen Sohn Andreas, der ,,ein Seitenstück
in der Berliner Ai;;;;;;i"'""'gubJwußte. Zuaemsind einzælne zu der Invektive" ist,6 auf den Spätherbst 1453 oderWinter r4ßl54
Georgios ao.n nor'ïl'n"ig"riîi"î"" Beur- festgestellt.z Die Datierung hat neben anderem ihre hauptsächliche
äã"ti"ft"rt angegeben' Eine zeitgenössische
von ihm ungenau
"Invektive Bedeutung für die Festlegung des sonst nicht überlieferten Todes-
;"t1""; der iieferte Niccolò Pelotti'o
jahres des G. Gemistos, der demnach am 26. J:uni 452 gestorben ist.7
bei G' Voigt' Die Wiederbelebung
des Bestätigt wird dadurch die Berechnung von Alexandre,s hinfällig die
t 35. 2 s, oben S, 7o, u .. t, 3,
a ",
Georgii Trapezuntii Comparationes Aristotelis et Platonis (Venetiis r5z3)
III eo. vgl. Band I 357. u .. 34,
6 Bei E. Legrand, Cent-dix lettres grecques de François Filelfe, Paris 1892,
3r7-328.
Phil.-hist' Abt' ? À, Gercke, Theodoros Gazes. Festsch¡i{t. Greifswald r9o3, S. z6 f. und Nach-
chen I (1926) trag S.42.
Übersetzun8 d t C. Alexand¡e, Pléthon, Traité des lois. Paris 1858. not. préI. p. XLII n. e.
a Man be
S' 373'
o Nicolai Perotti Refutatio c' 93' s'unten 18f
GAZAM"
ÀDVERSUS TI{EODORUM
276 GEORGII TRAPEZUNTII

AnnahmevonF.schurtzerü:å:,0)*r,;f;!;,:;;n,iî,:::r:Ii::
mortem
u-óå*p",utiones III 2o: "anteaquam
'Widmung an König.AIf ons von
ii.g"U"""
Neapelàoiut.UrsprüngliclirichtetesichdieSchrift,
Anreden er Georgil Trapezuntil B1
wie die GT
rieche recht{
d,er zur Adversus Theodorum Gazam
cnbar
Kardinal sind o{f
Itl.nit"}t""
t'^'".A."t h'at zuers
die Bedeutung der Invektive Gercke kürzere In
,oräåu*- gemacht. nesgleichen hat Perversionem Problematum Aristotelis"
mals A. Gercke lat' 3384
daraus s"ine eng."u" eines cocl-'vat'
Auszüge ";;il;ìî;;tlu Ës handelt sich um den cod'
enthält offensichttiå;'ä;i;;"tttrtntt''
I
3383' Auch sonst Platonem et scripsisse scimus et dicere solitum accepimus felicesl, r
Vorliegende -b- G" 5 tunc fore civitates, cum aut reges philosophiam colent, aut philosophi
ad regna vocabuntur" Nam cum duobus maxime ad gubernandas urbes,
. XVI), geschrieben in gentes, nationes sapientia potestateque opus sit, alterum philosophia
eist bessere Lesarten' parit, alterum regia praebet maiestas. Ita per philosophiam quidem
'vI) enthäIt in sauberer gubernandi habetur scientia, per regnum vero regnique vi¡es et auctori-
B (cod.. chart. zz,5 ¡tz vielfach schlechtere¡ 10 tatem fit, ut quod rex decreverit, id sanctum atque inviolabile per-
Buchschrift aliein die lsserung des von G ge- maneat. Quare et regnum philosophia eget, et philosophia, nisi regum
Lesarten trägt aber ar auxiliis ac patrociniis sustentetur, concidat dillabaturque necesse est.
;;;;""r"*i"u';i"i;,ilrïi'nJ,Ï1,,Î;"å::ït'î'liäätÏiii"iT Id tu, Alphonse, rex optirne regum omnium, quos novimus, recte in-
telligens, cum multarum gentium regna tibi commendata divinitus G l"
atumAristotelisaq..oau."rr'eodoroCageeditam
15 videas, philosophiae studiis assidue invigilas, incumbis, insudas. puo-
totelis philosophiae protectio' - ".
en zeigen nth" Virwand'tschaft miteinander' niam ergo eam sponte amplecteris, tua et ex officio regiae celsitudinis
ãi" "hr
ein" d"' anderen' Vielmehr ist eine tutari ac defendere debes. ldcirco problematica philosophiae pars et B lu
doch nicht so, als stammte "rlt
die bereits we sentliche Verschlechte- ipse Aristoteles auctor, philosophorum princeps, ad te confugiunt opem
gemeinsame V"'d;;;;"i"it^3n' Die Schreibweise beider et patrocinium tuum quasi debitum flagitantes.
orrp-r'ürrglicherenTextes enthielt.
rungen
"i.".
Handschrift.", ""-tî'lich bei
e' *ei;s"tt dauernd (diffinitio' definË zo Theodorus enim, quidam natione Graecus, moribus et ingenio bar-z
nhanaticus' fanaticus; {or- barus, Aristotelis problemata perversione sua nuper evertit funditus
tio; prontu, prompt rntur u' a')' atque corrupit, quantumque in ipso est, et hanc philosophiae partem
sam (B), forsan; im( ektive des Trapezuntios e medio sustulit et auctorer¡r eius Aristotelem tarditatis nota amen-
Die Angabe L' inde'6 beruht auf einem tiaeque affecit, cum ineptias ei suas attribuerit. Ad haec priscis etiam
auch in d'en Cod' Al Handschrift 25 omnibus Aristotelis interpretibus ignorantiae dedecus inurere in prae-
keiner anderen Mailänder
Irrtum. t"ft Xo""t" li" "o"h in fatione sua conatur. In vivos quoque tam medicos quam philosophos
weiter feststellen' impudenter insultat. Mihi etiam, qui antea quam ipse traduxeram,
Bestre-
Georgios Gemistos Plethon
und seioe reformatorischen
r F. Schultze' non parvam iniuriam facit. Sed quod ad nos attinet, totum sibi con-
bungen. Jena 1874' S' ¡o6
f' ó a' a' O' l3-r9' donarnus nec aliam praeter rerum cognitionem petimus ultionem. Philo-
8 vgl. I 357' a c. 34; 36. A' Gercke
ø 37, z,
c. n' 34' 39 sophiae autem atque Aristotelis causam ad te, regem iustissimum et
u lrJti., f. Gesch' d' PhilosoPhie II
(Berlin r88s) 442
ipsius philosophiae studiosissimum, deferre constituimus. Ce¡tiores enim
sumus te, qni pro innata tíbi humanitate atque iustitia vel in rebus
ADVERSUS THEODORUM GAZAM 279
GEORGII TRAPEZIJNTII
278 studio, cura, quae ignorantissime alii interpretati sunt, in lucem non
minimisiusnoncontemnis'philosophiaeacAristoteliscausamardentius ad utilitatem aliquam suam, sed ad solam posteritatis perniciem edere
suscepturum, praesertim cum
ea'"t pt'p1loo philosophantiumpraeconio' conantur ? Horum naturam, horum mores, horum ingenia quis iure
utcumque uU' t" '"t"epta
fuerit' non poterit non praedlcarr' scrrp- adeo non mirabitur, ut prae stupore vel in lapidem non convertatur ?
cau:a' ad te
s Ouare, ut facil-ius iota possit tog"åsci 'libellum
porten-ta non omnia ó
5 Ego fateor sic vehementer moveri tantaque indignatione plurumque G 3

p å.,_"Yi,iå;;;ffi;;láJi"".,i-o., i' q,ro rheod.ori sed tot' quot


turbari, ut pestes humani generis eos homines dicere minime dubitem.
- - plura enim paene sunt' quam ""t'*"r"'i queanttranscripsimus - et'
pualis his diebus Theodorus quidam, cui Cages cognomen est, z
-sufficere p"tt"i'i"t, iLnirt traductiono* "t"ìo* protraximus'
exstitit. Immo autem exstat circumferturque bucinatoribus multis, qui
" lucem
quid Aristoteles velit, t heodori monstrorum
suae ignorantiae conscii vel nescio qua turbatione animi vexati, quae
rationemque ac viam a
10 Cages edidit omnia de graeco perversa, ea sola quasi Minervam de
quarita 10
acelvus percipi potest ll:-l:t"Ott'
ia priscos intelpretes
caelo lapsam admirantu¡. Horum verbis nos quoque aliquando aut
iniuria philosophantes potius auctoritate compulsi nonnihil certe non altioris cuiusdam scien-
tiae notas Aristoteli'
e luce in tenebras tru denique problematicae
tiae, sed mentis atque ingenii esse in Cage putavimus. Verumposteaquam B 3v
philosophiae parenti, stuc ob Iiber problematum Aristotelis, quem Latinis traducendo penitus corru-
ipse conatur infundere' Quas 15 pit, in manus forte nostras pervenit, aut bestialem omnino animam
philosophia" ig""';ítlam legentibus 15
qui quanto melius tu regibus phitosophiae sacris in corpore humano habitare aut, si quicquam mentis in homine illo
res, inclyte rex, "",äi.
acrius Perlecto
initiatus instituïusqîe es' tanto iram "1"iJ:1,:1T"'l:ott'
ad'versus improbos' adversus
est, invidiae stimulis victum divinos ipsum Aristotelis libros, ut legentes
libelio et cognita ""o'u "o"
minorem confunderet, pelvertisse iudicavimus. Id mihi eo verisimilius nonnum-
qui nisi fuissent' nulla esset apud quam solet videri, quod in bucinatoribus quoque suis non maior
calumniatores veterum interpretum'
Aristotelicae d'octrinae depravatores 20 ignorantia quam invidia esse perspicitur. Nec enim alia de causa vel
Latinos rerurn ;;;;i;,- "d,,oir.o.
et philosopl"" 1"^Lt:terarum studium20 ipse sua sponte inductus vei a cornplicibus suis ad traductionem proble-
suscipias, qo"*î"gi" maiestas tum
hominibus tum regia celsitudine' matum compulsus esse potest. Quid enim ad utilitatem id commune
B 2'{lagitat, Nam i,^ái*t" ceteris philosophantium
sapientiae .toiil' iru"'t"''
tanto maiore indignatione
u-Itus' fecisse ipsum affirmabunt ? At erant traducta nostlo labore multo
persecutorem philosophiae'lueris antea. Sed ad gloriam suam ? At maiora pulchrioraque adhuc restant
hostem, priscorom^ interpretum
pìopt"r ali"' regiu' y::::.::is' tum
maxrme
25 Aristotelis opela, unde magnam poterat laudem adipisci, si ea recte
non dubito, q;;;;; ore universi philosophantes'
25
propter protectionem hanc una
voce
""oq"" praedicabunt' convertisset, nec labor suus alium offendisset, quod omnes facere
laudesque tiras in perpetuum
immo philos"plì; i;;" ;"men student, qui nominis atque laudis vere cupidi sunt. Nunc vero non
2, I SaePenumero iP problemata solum, sed libros etiam de animalibus multis iam annis G 3'
G 2u eoro-, qui cum nihi interpretatos mihi ac editos minatur se latinos facturum, quasi non
multa Praeclaraqu" 30 latini, sed barbari a nobis facti sint'
uo
nesciunt, tradere at Hic est ille Theodorus Cages, qui cum Romam venisset, ut in- e
munem utilitatem P genium sibi divinum inesse ostentaret, quoniam audiverat me docendo B 4
etiam tortiuor-*o'1," latinum pervertere- (potius) quam vertere
ir.,. dixisse finem oratoriae facultatis esse persuasionem, oratoris autem
mediocri
poëtis ãut t quib rscumque aliis officium cum assensione auditorum dicere, Quoad eius fieri potest,
non ab ft*"'i"i' tåìtt'* uot magistro
qooq..'"-lll1:"nniae
quondam ;enere' t"¿ "¡ ip'o. 35 illudque gratia explanationis physicum addidisse
-
aderant enim in
"t;;'it-ì;
Aristotele,q**recieintelligerepenit,rrqo"perspiceremutllanteSS naturali philosophia periti nonnutli generationis lerum naturalium
sed istis quidem ignoscere qurs- - in
oportet, qo"å'ir"¿"cere instiiueris. finem esse, ut quaeque species successione individuorum perpetuum
mirum esse contendet' si nimio'sui permaneat, duas statim ex amentia quaestiones tam per se quam per
piam faciiio'^'p"tt'ii' nec adeo inanes' omnlum
Ei g amore ,to,""'ll'i
hominum mente capti' leves atque alios publice posuit. IJnam, quod ultimus rhetoricae finis non sit simplex,
profitelntur, quis ignoscet'
rerumscientiam iactabundi falso 1111t^,"ï" 40 sed cluplex: alter, quem multi praeclarique opinantur et nos diximus,
tamen quasi aliorum mancipia 40
qui quamvi' ìpti "mif scire videantur' atque hunc extrinsecum appellabat: alter (bene dicere), quem aiebat omnes
sint, obliti ,"rÏ;;r"-,ïttni o,ilttatis communis, obliti personae
scientiam et
quasi praeclaram ad¡nir'antur B| B| B quam G
dignitatis t""",ìg"o'"ntiam. opera' B. 19 buccinatoribus 18 oon nunquam G non unquam 19 quod
ad astra extollunt maSnaque
amentissim"i"-"rrá-i"um ingenia
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 281
GEORGII TRAPEZUNTII
280 peditae iacent adeo, ut percipi nequeant. Quam longe vero ubiclue fere
a sensu Aristotelis aberret, paucis et quidem sic explanabimus, ut
graecis litteris non egeamus. Translatum enim multo ante nostra tem-
pora id Aristotelis opus frrit, sicut parum latine atque hac de causa
5 obscure, ita fideliter integreque, ut sensus aut nusquam aut in admodum
paucis violatus esse videatur. puare si ea ex traductione nonnullosB 6"
transcripserimus locos et statim Theodori subiecerimus ineptias, facile
omnes, qui latine sciunt, sive scelus sive dementiam ipsius videbunt
sive utrumque. Vix enim mihi persuadeo tantam esse hominis posse
10 þorantiam, qui aliquam litteris operam dederit, ut nihil mentis habe¡e

in traducendo videatur aut tantam stoliditaterl, ut quae nullo percipiat G 5


pacto, ea interpretando depravare audeat atque subvertere.
Sed ne longior nobis fiat oratio, ad rem ipsam accedemus, si prius z
illud admonuerimus propriis rerum tritisclue consuetudine auctorum
15 verbis facile ad eorum intelligentiam legentes adduci, novis inusitatis-
que nihil recte intelligere posse. Trita vero usitataque scimus aliter
plerumque ab aliis capi. Multa enim aliter philosophi, aliter rhetores,
et A¡istotelici aliter multa, aliter Platonici. Quare qui Aristotelem
interpretatur, ipsum sequi debet, non alios. Nam si alios sequetur,
20non vertit, sed pervertit evertitque omnia.
Problema quaestionem esse ait, cum q.uaestio, ut omnes aiunt, a
propositio sit dubitabilis. Problema vero ne unum quidem inter in-
numerabilia paene Aristoteli.s problemata inveniatur, quod ambigue
propositum sit, ut vel cuilibet caeco insanoque homini pateat sensu
25 certius ipso quiddam ab Aristotele semper sic proponi, ut nullo pacto B 6
de re, sitne an minime, ambigatur, sed vel per sensum certiori,s rei ratio
quaeratur. Froblema enim est, ut capitur hic, rationis rei sensu patentis
inquisitio. I egite ipsius philosophi libros problematum, si qua rerum
istiusmodi cura est, quaeso, si unum de mille vel alterum problema
39 reperitis, cui aut quaestionis definitio conveniat aut haec problematis
G 4n revocantuf, non magis nostf non congruat. Enumeretur inter praeclaros Cages philosophos, ad
calcitrante curavimus' quam caelum laudatores sui omnium quasi viri probi ac docti praeconio ç 5u
tionem libenter suscePimus' extollantur, sin nulli problernatum ab Aristotele conscriptorum quae-
stionis definitionem accommodare poteritis.
35 Quomodo mentem homiuis in eo esse putabitis, qui, cum plura a
quam mille traduxit problernata, ne res quidem sensu patentes proponi
percipere potuit ? puomodo S€nsurrr ei hominis concedetis, qui quae
in promptu sunt, ea quasi latentia quaerantur, quaestiones appellat ?
Quomodo denique recte aliquid ab eo versum coniicietis, qui rem
40 ipsam, qua de Aristoteles tractat, penitus ignoravit ? Quid problema

7 subiecerimus G subiceremus B| 30 definitio G diffinitio n | 34 aerinitlonem G

B
diffinitionem B| 38 promptu G prontu B
22 nos Bl G om' | 37 duritias G duricies
ADVERSUS THEODORUM GAZAM 283
GEORGII TRAPEZUNTII
282 tamen ipsis coacti, quamquam nullam laut<t vox nisi disiunctivam habet B 7'
scribunt potestatem, pro solutionis tamen nota in locis semper similibus acce-
vi
sit, non perciPit perunt.
ne sensit .öre
non
B 6u cipiis cet
O rudes insanosque homines, laudatores Cagis ! O supinae igno- o
I 5 rantiae pecudes potius quam viros dixerim ! Particulae, quae nihil aliud
susPensa latine quam disiunctionem significat, homines in philosophia peritissimi
nomen ipsum proble-
rebus coacti, quas sequi omnes praesertim philosophiae professores
îll;* "tttXrr","ji';'"ti' n' in quo nomin'e per- debent, solvendi potestatem attribuunt. Ipsi graecae linguae magistri
matis, quo universu diligentiae impenden-
cipiundo non minus op '
eo cod'ice conscritrun-
et latinae praecipui, ut putant, auctores contra naturam rerum ambi-
simul omlibus' çluae ln 10 gendi vim illi voci conantur in eisdem locis intrudere. Nec philosopho-
dum erat quam in ceteris quomodo hic capiantur'
10
p'i""ipi"äo"=t""t' rum auctoritate moventur nec scriptorum graecorum, id est oratorum
tur, si haec, quae fund'amenta
a"::;ïi."î:,,:iå,iJt:1i", comprectuntur atque ambeunt'
atque historicorum, usum formidaot, nec ipsa natura rerum impuden-
""äo"i tissima possunt ora sua contundi. Invenitur enim diasaphetice, exposi-
,
o"* scripsit' quamque digna tive solutiveque, ut sic dicam, le< particula vulgo apud illos posita.
G 6 Quis .to,, n""nit'"î' n""ti" ¡"t"'i,.ini'o*åi"o mente caotus Cagisque
Iectitatu ? Nec eni quispiam ."iti 15 15 Legant, quaeso, qui graece sciunt, imperatoris luliani, viri eloquentiae
quaeri ab
;;;;;' ão"t1 "uisuas ambigue priscae, atticeque ita loquentis, ut nulli Atheniensium cedat, Iaudes
simüis rationes ipsarurn rerum' -sinti" sic esset, propositarum
si ab ipso irl Eusebiam editas. Nec enim multum operae consument. G 7
Aristotere _-nJ:ä::;ìå"ã"ì.',N"In t"ft"- aã alterum argumenta
rationum acl utramque paltem .t* Cages Nam statim iu exordio le< particula diasaphetice ac solutive sic aper-
nuilo. p'oUt"tt"ttm esse factum videmus' tissime ponitur, ut etsi Cagis laudatores nc¡n longe a canibus impudentia
inducerentur' Quod in ipsas
rationes quaestiones essent' ambigendo 20 nec procul a porcis spurcitia absunt, negare tamen non possunt.
autem, qt'uti ã*po'itae
t'îiq e ambigendt i;;; in solutionibus praeponens' 20 Curabitur forte aliquis, quid sit, quod eos a veritate, quae a rebus z
subiungit, o""o illico infert
cur aliquid fiat' proposuerit' ipsis praedicatur, seduxit. Nam etiamsi indocti stoiidique sunt, et figu- B 8
Nam cum interrog ionem', ipsis alienissimum
philosopfti i"" est a rebus ram tamen hominis, inquiet, habere videntu¡ et oratione sicuti homines
B T ran legentes inde assequt
est, i'lf p""ii"t doctrinae utuntur. Quid aliud quam amentia et ignorantia ? Nam cum >e< parti-
nulla affirmando aut negando 25 25 cala graeca multas variasque habeat potestates, et hanc diasapheticam
pos ""ao
nem '"tiä^eE 'eter Cagem
hoc instabili
pro uoniam ac solutivam, ut diximus, quoniam propter ignorantiam, quaenam
lub genere usus latine in ea significatione dicatur, capere nequiverunt, ad longe alienam
qo^. uU Aristotele semPer fere repulsi sunt. Sed cur, ait Cages, rvel< disiunctivam ubique in locis simi-
ambigendi' Nec a libus particulam tu posuisti ? De hac enim nonnullis cum pueris, ut
".t, "on
nisi quando Post u
30 solet, disseruisse ipsum audio. Nam disiunctivam semper esse >vel<r

dicendi genere' qu
particulam putat, quae cliasapheticam etiam ac solutivam vim possidet,
da est. Id ita esse omnes ut mox apertum faciemus.
nota vel vox, si cu
Aristotelis exPosit Nunc pauca de multis verbis colligamus suis. fmmo autem collecta 4, t
ubicum in praefatione ab ipso Cage, quibus plurimum gloriatur, ut, qualia sint,
locis physico'i- *"t"physicorumque
per eam significari 35 facile videantur, nos quoque perstringamus.
ç 6v çqla ponitor, solutionem '(
aut diasaPheticam Substantiam latine dici non putat, sed pro vocabuloisto essentiamz

::iï','"ïiï;'iål
eadem invenitur' -^^- .'."r¡¡
enim vocem
;i,îiiï,'"î;:JJl':i::î
.^ oosuerunt
-r. ea
riaut< pro
rebus
-
aut naturam aut constantiam romanae auctor eloquentiae philosophiae-
que parens ipse posuisse ubique iactat. At nescio, quo te digno nomine
appellarim. Substantiae appellatione omnes tam philosophi quam theo- G 7v
40 logi non in alia usi sunt potestate veteres, quam iuniores utantur. B 8v
1
verterint, - Ji'itt"g"ndi
Nolo exemplis id ceteraque huiusmodi corroborare, tum quod longum
G B 2 percipit G
percepit B- | principiis 9 nli"- est, tum quod tam aperte in omnibus mentitur Cages, ut solum com-
1 nroblematibusl Problematis I

t5) rr"or,'r".'GB iquidem


B quod G l5 ratio- monere opus nobis esse videatur, immo autem ne commonere quidem.
ä'f 4 rationes sctiþsi cl' inlra dillucidissimarum G B
"ioii
;r';.å,,on"* G I dilucidissimaruml
ADVERSUS TI{EODORUM GAZAM. 285
284
GEORGII TRAPEZIINTII
in actum iam pervenit, quasi ex profundo emerserit, exsistere proprie
percePerunt, haec aPertissima
dicunt. Esse itaque generalius est quam exsistere. puod cum ita sit,
ã videtur, ut omnes hortemur
quis ignorans adeo est atque insanus, ut praedicare audeat hominem
singula examinare atclue
non esse dicendum, sed animal ? Profecto nemo praeter Cagem et
n PtrilosoPhiam confusio-
5 qui eum admiranturr euos stultiores esse necesse est. Dolorem tritissi-
natulae aut constantiae 5
mum apud omnes verbum dicere recusat. Siderationem pro dolore
dicendum esse consulit, Fanaticum hominem, qui monstra verborum
solus excogitavit et se posse in philosophiam intrudere c¡edidit ! Quid,
quod multa graeca graecus ipse homo contemnit et ignota praeponit
10 latina, quae non apud omnes, sed apud ignotum aliquem solummodo

reperiuntur ? Transversum saeptum dicendum censet, non diaphragma, B I0


abscessum, non apostema, quae nomina Celsus et primus et solus dixit.
At Cicero, ille romanae auctor eloquentiae, qui multo maiora z
comPositum est, non esse naturam romanis litteris ornamenta solus contulit quam ceteri omnes simul,
g I si ex materia et forma compositum 15 apertissime in topicis, ut opinor, et in tertio de finibus multa se graece
dicere ait, non quia dici latine non possent, sed cluia clariora usu graeca
essent latinis. Tu, Cages, ignota penitus, quae numquam in usu Latinis
fuerunt, certissimis graecis postergatis in mediam philosophiam com-
pellis. Ille romanus orator atque philosophus, cum ad scribendum G g
o
cidentibus etiam dici, quamquam 20 hoc maxime animum induxerit, ut patliam, sicut ipse testatur, linguam
de accidentibus proprie dicet prof redderet ampliorem ornatioremque, Graeciae verba, quae magis con-
me tam pinguia hodie graecorurn
substantia dicereìe åctat' Pudet certe suetudo trivit quam ltaliae, minus usitata deligebat. Tu graecus homo
vocabula confundi a se non
hominum Ingenia invertiri' ut ea rerum in tantam es versus barbariem, ut a Carmenta usque repetita verba,
fundamenta continentur'
vid.eantur ,ri¿t,"] ;;ilt ;-"ia philosophiae Graeciae quae ipsorum Romanorum usus abhorruit, aut ab aliquo innovata nec
Graecia natos iixerim' aut monstra
Quare aut noû in'o"'" 26 25 umquam in communem usum recepta quasi porcorum aut pecuclum
magis qou* G'utcos esse contenderim ' greges ad praeclaras philosophiae basilicas sicut in spurcissirna fabula
dicet quispiam, ut aliud
a Estne igit* t""t" inter haec differentia,
possimus ? De differentia horum
invehere conaris. Ille liber in scribendo suique iuris verba graeca com-
pro alio, etiamsi volumus' Ponere non plectebatur. Tu addictus ad Aristotelis, sicut fidelem interpretem decet,
nec certe prudentis esset propter
non datur *"u; ;;;ot ãitpt'tu"di' sequenda vestigia usum communem in verbis illis aspernaris. Abscessa, B lOv
vocabula, quae-usus'to*p'áb"ttit
ad altissimam harum rerum specu- 30 transversa, saepta, pituitosos biliososque dicere tu audes. Ille melancho-
lationem d'iverti, praesertim cum et
Latini numquam essentiae' num- 30 licos semper, numquam biliosos atra, sicut tu, dicere sustinuit. Quam-
quam naturae, l.ì'umçluam coostant obrem ? Quia sciebat biliosus verbum et novum esse et dici pro melan-
tìmnominarint, et Aristoteles' q cholico semper non posse. Cur ita ? Quia, quamvis non angustior sit
B 9u nomina pro vocabulo substantiae latina lingua in multitudine vert¡orum, longe tamen latius graeca patet.
nolle se in t¡ansferrendo Aristote 35 Quomodo ? puoniam tritissimum ipsi est, sicrrti e centro verburi per

Praedicant quam Aristotelem convexa sibi omnia circumducere, Non vides, c¡uo pacto. r\ttende igitur.
6, 1 Nimium in singulis insist Bilis atra melancholia dicitur. Biliosus latine bile lepletus tantummodo
inquit dicitur. Quae res morbus est, non rratura neque complexio. Id inde
Perstringend'um' rSunt'
ista sic differunt, ut non semper re constat, quod ipse horum verborum innovator Celsus remeclia biliosis G g"
G 8'Nam exsistere apertius manifesti 40 conscribit. Melancholicus vero graecum verbum, non atra laborantem
Ciceronem significat, apud philoso
5 tritissimum B suþra /asu/a, tlislissimum G | 7 fanaticum] phanaticum BG
4 philosoPhiam B G I
18 postergatis B G | 36 vides scriþsi video B G
37 'Iheoil. Probl' Praef'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 287
GEORGII TRAPEZUNTII
286 rlesignat' Recte per naturalem actionem alimentum, disseperaturque in partes, quae G 10"
sed naturam etiam atque complexionem per eandem actionem ad convenientia sibi loca utiles atque inutiles
bile tantum, Biliosa
rn"ru.ñori." "o.n-pt"*io. dicitur'
namque m"l"rrchå'iä^ nri"rr p"t"'t'
dimittuntur. Anadosis autem haec non facit. Nec enim disgregat
latine utile ab inutili, nec aquosam a solidiore, nec grossum a tenui, quod
natura biliosa "";;;;;ici "á" ):i;Ïi#".';,"'-"iÏÏ:
quispiam bile sit, idec bile possunt sed quia 5 5 digestionis proprium est, sicut nomen quoque ipsum ostendit. In diversas B 12
-
modi est' Hac ¡atione
enim oppositasque partes disseparare, discernere ordinareque significat.
î:iî:il'J-äl;:'å:ï
dicendi et i
gister' pituitam quidem
Sed quod per omnes digestiones alimentum utile iam affectum est, id
singulis membris accommodat.
B ll Cicero, et
et biliosos qrr"rì."opolum
fugit'
Quas
bilem di"it. p'it;;j.o, ootr* factum esse Permultum vero inter digestionem et distributionem atque accom- a
et philosophototttqo" usu
¿ititito"'åi;;;"di;;t"m latinus 10 modationem,
çluam Cicero modificationem, ut diximus, nominat, Graeci
pht"g-; *Ët"""hoti"-que verba
ob res 10

videtur, 't ";; ;;i;;;;' phlegmaticam melancholicamque


autem anadosin, interesse pingue ingenium Cagis et bucinatorum suo-
quando cholericam' runr arrogantia nescio si umquam videre potuerit. Distributio enim
sermo admiserit' ut'
naturam""*pl;;iå;emvedicim"''""å"rtäcverbafluant'percipiatur' atque modificatio totius in partes eiusdem rationis partitio est cum
lelum natula repugnante accommodatione. Digestio nec accommodationem habet nec partes
Pituitosam ""tr"î,;iii;; "o-pt.*io,,em
15 eiusdem rationis, id est utiles partitur ac dividit, sed inutiles ab utilibus
discernit et separat. Sic digeri humores ante purgationem praeparatoriis
dicuntur, quoniam grossiores a tenuioribus secernuntur. Aut illi attenu-
antur. Hi condensantur. Sic apostemata epithematibus etiam Celsus
concoctionis suae oblitus digeri ait. Sic vina, sic mella non concocta,
zo sed digesta dicuntur, quoniam insita naturalique actione aliae ipsorum
l
partes ascenderunt excideruntque, aliae in fundum delatae resident,
aliae medium tenent. Quare digestio, quamvis absque insito calore G L1
il
non fiat, concoctio tamen non est. Nam rei, quae concoquitur, partes
ll
non secernuntur a tenuibus, crossae ac faeculentae a puris. Id vero B l2u
tl 2b partes rei, quae digeritur, omnino patiuntur.
Sed quid hoc altius rimamur ? Videant de his medici, quos penitus a
contemnit ac ut ignorantes relum omnium despicit Cages. Nobis graecus
sermo et Celsus, quem ipse imitari quidem conatur, sed non intelligit,
satis superque faciet. Actionem in conficiendo cibo stomachi Graecorum
eo prisci alii synepsesin, hoc est concoctionem, alii pepsin, id est digestio-
nem, esse putabant. Verba enim rebus, sicuti oportet, non res verbis
accommodabant. Celsus quendam Tarentinum, ut opinor non enim
certe memini
-
secutus, quoniam ille synepsesin stomachi iecinorisque
-
actionem esse censebat, concoctionem id ipsum verbum de verbo ex-
85 primens dixit. Cages, quid ipse arbitretur, alibi scribat nec Aristotelem
in crimen vocet, quasi ille concoctionem nominavit actionem, de qua sermo
est. Non enim synepsesin ille, sed pepsin dixit. Videte, videte omnes,
qui Cagem forte legistis aut lecturi estis, quomodo cuncta sibi confun-
duntur, Aliud dicit Celsus, aliud Aristoteles. Celsus concoctionem ac
49synepsesin esse arbitratur id, quod Aristoteles pepsin ac digestionemB l3
] 3 Non G Nam B I 10 melancholiamque G esse censet, deceptus fortasse, quia digestionem coctio quaedam semper
G melanchonia-B GB
^"lun.oolica I iÀ ppi""'i o tn"*uï | garrulitateml garulitatem I
antecedit.
melanchoniarnn";';
26statim"'¿p'iJat'"^.îigg*t"'"ii''o*i"ti"to'BlsTpartemGpartesB
cic' De div'? 33 itle G illi B
.5' | 2|Theod' Probl' Praef' I 2g
-2 20 Cic' De fin' I
ADVERSUS THEODORUM GAZÀM. 289
GEORGII TRAPEZUNTII
288
Nunc quam perperam philosophi problemata intellexit, quantum- 7, r
6 Isrìoras, isnoras' ':tJ ì,1;;qilÎ ååäi:; que omnia depravavit, paucis ostendamus textus de suis quosdam
G 11" sua scribentis'
su
Hic åorantissime trahis et praeponentes et nonnumquam veteri traductioni conferentes, unde, duri-
refert. Tu Aristotele o" ,,o" Aristotelis legi ties quoque orationis suae atque obscuritas Carmentalis quanta sit,
abs r 5 intelligi forsan poterit, et verba minime rebus accommodari facilius
li[:'y*n:tJru
distorqu"t"'' î"rî"'""t
i"î1":,"rienam
rem
[,-"!i;;;-inique
r'"uti latina lingua tt:T:î:t"rtåffiItttÏ; apertiusque cognoscentur. Primum igitur problema statim, deinde, ut G 12v
te forte obtigerit, pauca e multis proponemus.
sis'
siliarii tui et tu on facientes i¡doctos, lCur, inquit, exsuperantiae nimiae committendi morbos vim habe- z
accommodant'idque ;, lucifugos, maledicos' ant ? An quia vel excessum vel defectum efficiant ?< O rudem atque
o-qou* prudenti et 1o 10 indoctum hominem et iatinae linguae, in quam Aristotelem pervertit,
iîÏlì;,i,:,,11lLit'î"i "
tui tuorum dissim:
non convertit, penitus ignaruml Rei certae rationem quaerit Aristoteles,
ac
im
iiî. rîtÏiì':ffi;ili; et iste rem certiorem subiunctivo expressit verbo scribens: lCur exsu-
rantissimus atque ragis esse innovatorem' perantiae vim habeant cornmittendi morbos.< Id in multis facit, in

î,îî::'f,î:i,,',",i"1" ïil:î',îiï,i:ïlî',:Ï,,
Non magts verba^Quam
res novas
nonnullis etiam verbo indicante usus est. Quod ostendit eum nil de B t4v
15 compositione latinae orationis intelligere.
Doceamus ergo ipsum, quamvis ingratus sit, traductionesque nostras e

u ,*:li"l,ïîtJ:"îîti:-i"Y*, "":ll':'
Aristotelis promulgat' Quod' utrum
rgno- etiam cum utilitate malevolorum atque invidorum defendamus, quamvis
.ä;;;'ütate animi'
inauditasqu"
facias' an stultitia' pioî'oi'oqt'" tuiusmodi vitio non dubitem multos eam nobis gratiam relaturos, quam Thales ille
rantia ""f Milesius postulabat. Nam quando ab eo quaerebatur, quaenam esset
ariorum sit iudiciun ,3"iï,.lîîïi-lllilT*" 20 pro doctrina merces deponenda, sic respondere solitus fuisse dicitur:
ut ipse scribis, anno: te movet, quo ut cetert lSi profiteberis a nobis didicisse, dignam nobis mercedem reddideris.rr
ac in melius vertiss nia refert: Quando igitur res certior est patetque per se, nec ipsam quasi ambiguam
te omnes a suspendere scriptor velit, indicativo, quando autem incertior res est,
Praeter
lsi volet usus'
G 12 >Multa' inquit' renascentur'<t aut, quasi incertior sit, suspendendam scribens putet, subiunctivo uti-
est et vis et nor la loquendi'< 25 mur modo. Cur ieiunas in die passionis Domini ? Et quis eo die non
qo"* nunäi'¡lt'io*
Prus tamen m ffîîli.":-iåïÏii:" ieiunaret? Cicero in primo de finibus: rconstituam, quid et quale sitG l3
id, de quo quaerimus{r, et subdit: lquaerimus igitur, quid sit extremum.<
que aliter acciPe
Et paulo post: >Hanc ego cum teneam sententiam, quid est, cur verear,
Perit' Substanti ne ad earn non possim accommodare Torquatos nostros ?< Item: lQuae
scribunt' Naturam S0fuerit causa, mox videro<, et subiungit: ripuid ex eo est consecutus?
mum non vides'
Laudem et caritatem.< Sed nostris libentius utemur exemplis, tum
tot aPPellationibus quia res per se patet, ut nonnisi commonitione opus sit, tum quia facilius B lõ
sint, natura non nobis ac brevius est. Cur fecisti heri sic ? Et quare non fecissem ? Cur
substantia nrinim
iam pridem ad me non venisti ? puia nihil erat, cur venire deberem.
stantia non sit, P 3õ Quando igitur quare, cur, quamobrem procedit, tunc indicativa oratio
B 14Per confusionem rem esse certissimam monstrat et rationem quaeri significat, quare homo
Àristotelis refert
est substantia, cur animal de homine praedicatur. Subiunctiva vero
hoc ultimo queri
contra ipsam rem ambiguitate nimia in oppositam negationem retor-
verborum amPlec ron Possit.
verbis seorsum sa
I efficiantl efficiantur B | 17 malevoloruml malivolanrm B | 18 Thales G Talles B

G appellationis B
21 Horatii G Oratii
BI 30 appetlationibus 8 Theod. Probl. I r.4r5a. | 21 Apuleii Flor. 18. (eil. Helm þ.37, ro) I

26 Cic, De fin. f zs. | 28 Cic. De fin. I 35. | 29 Cic. De fin. I 35.


23 Ilorat. Ars Poët' 70' 7r sq' lf,ol¡16r, Karrlinsl Bessarion. IIL 19
ADVERSUS THEoDoRUM GAZAM. 257
GEORGII TRAPEZUNTII
290 cognoscebat hominem esse, qui errare potest. fdeo nonnumquam, quasi
ho-
homo animal sit' negare videtur
quet. Nam sicut qui d'icit' cur animal non sit' ambiguitatem rationum videret, statim afferebat, utrum quia sic, an
respondet immo' cur homo
minem animal e'se' sic qui quia sic esset. Tu Cages fere in omnibus ipsum dubitasse ostendis, cum
negandi vim inclusam rursus
otsofii ei ad affirmationem se retulit'
sub- et res sensu notissimas ambiguendo proponas et rationes subiunctive,
o*"o p^"t; O1t"--l'lproblemata
a Quas ob res liquida Cages p'opo"ètt 5 id est dubie, subiicias. puae res tum ab auctoritate scientiaque Aristote-
in contrariurn rapit' Nam cum
5

iunctiva oratione interrogando lis, ne dicam ab omnibus, qui mentis compotes sunt, tum ab officio
"i"t
dicit:lCurexsuperantiaecommitt""ãi-o'bosvimhabeant?Curmuta-
nec exsuperantias habere
docentis alienissimum est. Nonnumquam tamen Cages, quoniam nihil
tiones morbos tirriurrt vel committant ?<, certius sciat, rationem verbo indicante subnectit, ut statim in secundo
ud finiendos vel com-
vim ad committend'or :te' quaeso' qui eum problemate: uAn, quoniam causae, quae morbos committunt, adversae
G l3u mittend.os orationis c 10 inter se sunt<, quod etiam in proponendo per interrogationem facit. B 16"

regitis, quomodo per îtï,i,:ï:i:""ì:l!l;tt Nam modo subiunctivo, nonnumçluam indicativo, quasi nihil intersit, G 14"
Nec enim abstrusun slc onlnes loquuntur. varietatis causa utitur. Ita plura sunt vitia in sermone suo quam verba.
B 15u grammaticorum indiS videtur' Quod pueri Propositiones igitur problematum, quia res vel sensu ipso patentes z
Nec qui aliter loqui' lges non videt' Disce proponuntur, ne subdubitasse quidem scriptor de rebus tam claris atque
quoque vident, id I ludere' Quare 15 1õ dilucidis videatur, indicando proferendae, rationes quoque similiter omnes.
litteras, po"t' ð"'litt"- ?
Veni huc' Cur veniam ? Noli Nam etiam quando ¡lutrum< aut Dan< praeponitur, res quidem ambiguae
ni' esse rationem' quare discere'
non ludam I ri' "*"if'us enim ""tt"* oA"' inquit Cages' quia vel
subiunctivo pronuntiantur. puando certi quiddam subostendere volu-
venire, to,t roaJ*'ããt*t'
ott"t¿ilo'"tio'
-Ètti.iu"t mus, eas indicando absolvimus. Utrum vis, faciam; id est alterum, quod
Érii.i"nt l. recte hic'. quantli,:l
defectum a superlore certe vis, faciam. Utrum velis, faciam; hoc est alterum, quodcumque
""r':ï;;;; enrm dubitandi apertius vim
orationis compositionem' uAn< 20 20volueris, faciam. Cicero in primo de finibus: >Utrum igitur percurri
res o"i"t"u subvertitur '
compositione contraxit' Sed' nullo me moveri odio magis
omnem Epicureorum disciplinarn placet, an de una placet voluptate
r Deum testor et conscientiam meamrerum et philosophli: quaeri, de qua omne certamen est ?< Idem in ultimo de finibus: rUtrum
adversus hos ignorantes
quam veritate 1T:::' igitur tibi non placet, inquit, virtutis tantam vim esse, ut ad beate
convlncror'
et d'ementiam student' Neque
quam evert"'" i"'ig""t"i13* vivendum se ipsa contenta sit ? An si id probas, ita fieri posse negas,
tii' tt vices iniuriarum reddam' sed
ita mihi Deus propitius felixque Lot¿it"ti' suae tanta est' ut'' qui25 25 ut ii, qui etc.< Idem in eodem : >An ne hoc quidem Peripateticis concedis ?<
quia meLgnitudo ignorantiae atque Terentius in Adelphoe: Dan quicquam etiam est amplius.< Certius enim
sit nemo' nisi forte perverslones
non dedignetur, praeter eorum.srmiles quam quicquam hic capitur, quod sequentia ostendunt quiddam amplius
Ego autem cur dedignatione'
suas nec l"g;;ìiî"f i"t"tt"xerit' haec scribo' ut esse affirmantia. Respondetur enim: ))verum amplius<. Praeterea Cicero
maximam possum capere' non
aîîicår' praesertim'qui ad ad Herennium ubi de genere deliberativo agit, lut si consulat Hannibal, B 17
meos
etiam. ip;;¡ åvidos malevolosque 30 cum ex Italia Carthaginem accersitur, an in ltalia permaneat, an G l5
G 14 non 'oio-' ""*- ? Ignoscere 30
"tiot
meliora,",*""- iitterarum stt'ai"'fnitosophiaeque ^Ï1"""* domum redeat, an in Aegyptum profectus occupet Alexandriam<t. Dicas
magistros' qui adolescentes' ut
s 16igitur "--"toi;"ti;^ä;;;;;'ï"- 'l
etiam verberibus vexant' l""dtl:t::'l
haec, quae ambigua sunt, indicative et videbis aperte insaniam Cagis,
discant, tum verbis' tum vero mlnus qui haec indiffe¡enter conscribit: ut si consulit Hannibal, an in ltalia
ego in re tam necessaria nec
parvis afficere consuevimus' cuÏ permanet, an domum redit, an in Aegyptum profectus occupat Alexan-
Cagiac*i.."tlri'nisibestial.o*ii,,oacindocileingeniumhabeant, 35 d¡iam. Vides nihil huiusmodi oratione contineri. An non ipsae quoque
veniam non imPetravero ?
aures iudicant huius sermonis barbariem atque iqconstantiam ?
o amatissimi homines' cum interrogaverit
o Quis credat igitur'
Aristoteles,culresabeopropositasicfit,autquarehocvelilludita 17 Quando G Quas B | 23 virtutisl virtutisne ed'. | 26 Adelphoel adelphis G B I
sehabet,reivelipsosensu""'tlo'it-idenimpròblt*"est'utdiximus
subiecisse ? Non dico hoc'
quia 28 verum G B veio ed.
rationem statim sibi ipsi ¿oïiu-
- _Ho-o
- ;;*"
non fuerit. certe fuit, et se ipsum recte 40
9 Arist. Probl. cr' 2.85ga,7. l) 6ru êvøvri¿ ti?ùlllorg rù ri¡v vóoov notoÜvrø' I
ipse quoqu; Theod. Probl. I 2. 4tsa, | 20 cic. Defin. I 28. | 22 Cic. De r.in.Y 77. I Zn clc.
Gom'
loquunturG locunturB l29etiamBl I
De fin. V sE. | 26 Terent. Adelphoe ao8. | 28 Terent' Adelphoe a6s. | 29 Cíc.
4liquidascripsiliquidoGB I 12 GB
invidos t G I malevolosque] malivolosqrre Ad Her' frr z' z
'""tál"t"t 'r' 19+
6 Theod. Probl' I 3' 4t5a'
GEORGII TRAPEZUNTII
ADVERSUS THEODORUM GI-ZAM, 293
2g2
videri volumus, subiunctivis semper verbis natura ipsa d.uce proferenda
pateat, et contra, quae certiora sunt aut talia videri,
esse undique
opus sit indicativis, Terentianus clinia ex Heauton timorumenon in
medium producatur. rlQuia enim (incertum> est etiam, quid de se
õfaciat.< Et paulo post:
lmiserum ? quem minus crederem ?
quia reliqui est, quin habeat, quae quidem
esse in homine dicuntur bona ?
parentes, patriam incolumem, amicos, genus, cognatos, divitias.<
EtPamphilus apud eundem in Andria:
secutio est, cum quaeritur'
quae sl 10 ilQuod si ego rescissem id prius, quid facerem, si quis me roget,
B IT"soleant.( Et in ultimo de finibus: 'r aliquid facerem, hoc ut ne facerem. sed nunc quid primum exsequor ? B Ig"
mic Tot me impediunt curae, quae meum animum diversae trahunt:
uPo amor, misericordia huius, nuptiarum sollicitudo,
G I'v lAt ñr -^--1^ post: rrnn clamant saplen ti plus semperl' tum pudor patris, qui me tam levi passus est animo usque adhuc,
obruebantur'< Et paulo -^'t' Dnonne 15 quae meo cumque animo libitum est facere. Et ne ego adverser ? hei mihi
ad'esse, quod velit, quam
quod n incertum esü, quid agam.(
z Haec igitur, quam diximus, Fudet me certe tantam Cagis imperitiam persequi potius, quam g, 1
rerum vi suPeratur' Nam si qu contemnere. Sed magnus quidem dignitate, quem honoris causa non
modestiam vel alias causas Pro nomino, nescio cur non saturatus adhuc tot tantisque malis, quae
sicut contra, si generalius 20 mihi auctore ipso praecipue innecta sunt, hunc etiam dicendi honorem,
sit, indicativo uti ratio c si quem consecuti sumus, omni pacto nobis eripere conatur. Nam quam
deinde quid qualeque ve primum Romam redii ac de iniuriis Cagis cum eo sum questus: Tacen-
vorum consimilem naturam non
r
q dum est tibi, inquit, quoniam quantum egregii doctrina viri gregarios
ex tertio de finibus' r>lJt enim'
4tque indoctos superat, tantum ille te latine dicendo praestantior. Et ç 16"
2õ nudiustertius cum ad defensionem meam aliquantulum traductiones
Cagis improbassem: Tace tu, inquit, quoniam quanto duo a viginti-
quattuor exceduntur, tanto interpretationes Theodori tuas excedunt.
Cumque ipse humiliter propter dignitatem eius, ut debeo, quomodo
B ad inferos, ut Patrem videret' d
18 id sciret, quaesierim: puoniam, inquit, dnobus annis ille convertit B lg
refertur, subiunctivo dicere n 30 problemata, quae tu duobus mensibus pervertisti. Etsi ergo contem-
autem ProPter fabularum ins nendus Cages ut indoctus est, attamen non contemnendus, quia tantae
si vim fabulae alio lenieris v dignitatis auctoritate protegitur. Illud mirum est, quod idem aperta
etiam ad-inferos, ut Patrem vider utrumque fronte praedicat et illum improbum et nullius aestimationis
causa Lucius aPud Ciceronem r hominem esse et me, si ad eum conferas, penitus indoctissimum. Quare
buisset: Noli, inquit, ex me qlua 35 hinc apertum facit non illius nec veritatis gratia, sed mei odio vehementius
G 16 derim' Buo in loco ad fluctum a perturbari. Nam nisi maxima perturbatione animi agitaretur, non
Verum ut, quae ambigua, gener annos iam decem tot tantique incommoda mihi, quibuscumque modis

GB 6 crederem GB orede¡es edil. | lJ exsequor] exequor GB exscquer ødif.


G Eoeàs B | 35 Phalericuml Falericum
derat',"""-o]PaiemoGBl13PolycratemGPolic¡atemBIaccideritGBacci-
ed,it. | 2;;;"tt
I

12 diversae G B ciivo¡sae ed,il. | 27 quattuor G quatuor B


2 Theod' Probl' I 2' 4r5a' | 3
fneoa' Probl' I 3' 4r5à' I 8 Cic' Ad Herenn'
r+, o. I s
t*'ï
oo";'";"' ii5' b' ¡ ir"ðt"' "" Cic'i'-l rä cl"' Derin' vez' I 4 Terent. Heaut. r88. | 6 Terent. Heaut. rgz-tga. | 10 Te¡ent, Andria
De fin' V s' 258-264.
15 Cic. "'"' 24 Cic' De fin' III 48' | 34
O"tt"' ï nt' |
I

I
f
I
I
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 295
GEORGII TRAPEZUNTII
2g4 supersedisti ? Vel, quia crudior adhuc eram. Cur quotidie novos auctores
facturum coram mihi ipsi saepius
potuit, invexisset, quae omnia se saepi' s sulm mihi dicere'
legis ? Vel, ut plura discam, Cur haec scribis ? Vel, ut invidos deprimam
dixit. Memi"i, åï öill' fi¿i"t' excellentiam se ad Nicolaum ponti-
meos; vel, ut multis prosim; vel, ut philosophiam ipsam, quam igno-
eum
anteaquam R";;; Cages venit' 'lio'qo" rantes exstinguere conantur, defendam. puareCiceroproMilone causam
ut qui putant aliquid interpretando Sdixit? Vel, quia erat amicusMilo; vel, quia occidit inímicum. Nullam
ficem, ut convertant, :ond'ucturum' 5
nihil se penitus scire cognoscant' enim in his aliam habere virtutem potest, nec copulandi nec distinguendi
valere,
*åt¿å* praetermrtto' quorum auctoritas
*"
z Plura maioraque '":til-T];
me anrml nec quamcumque aliam excogitaveris. Solvendi ergo.
Haec tetigi, t't a,ot finis huius::-:1t-?:"ï.t"t Sed exemplo etiam Ciceronis hoc ipsum confirmetur. In epistola a
per totam
potentis viri aut saltem' si quid commisi'"quare enim ad Lentulum: rMirum me, inquit, desiclerium tenet urbis, in-B20n
G rT
'";t;;i;;' Nonn'ihil certe mihi ipsi
me vitam cruciari oporteat culpa "og"it"' ortum 10
10 credibile meorum atque imprimis (tui>, satietas autem provinciae, vel
cáhmitãtes quide inde maximae quia videmur eam famam consecuti, ut non tam accessio quaerenda G 18
videbor solatii;;;;*i".. Nam verbis et rebus
enim sua non sit, quam fortuna metuenda, vel quia totum negotium non est dignum
B lgucepisse mihi."ãp", patuit'-.Humanitas ad' me datis confirmavit' Non
suis
solum ostend'it, sed etiam litteris in viribus nostris, qui maiora onera in republica sustinere et possim et
mihi cagis imperitia, _quin etiam maiorem soleam, vel quia belli magni timor impendet, quod videmur effugere,
erat ergo
"ortå-r.r¿a
modum tanto timenda, quanto sub
årior" latet patrono. Quamvis 15 15 si ad constitutum diem decedemus.( Hic Cicero cum desiderium urbis
quod video communi utilitati' atque suorurn mirum in modum brevi oratione, ut epistola licebat,
etiam illud ad slri¡e"dom hortatur'
nonnihil collaturum' amplificaverit, satietatemque provinciae ad illud usque sibi tempus
cui semper servio, id opusculum
l0,rSeclutadremred'eam'semperlutrum<'etiamlan<particuladubi- commissae ostenderit, tres reddit rationes, cur tanta ipsum satietas
in quiddam--certius res exit'
tandi vim habet' Quamvis in indicativo oratio' Utrum virtus' an
tenebat, quareque tam miro urbis atque suorum desiderio afficiebatur.
in subiuncti,tá"f"'ia"t semper et sensus et certum est' 20
20 Disiunctive dicet quispiam: non ignoro, quoniam nec, quantum singuli

vitium placet, non 1 Ïgï*" horum sciant, ignoro. Sed fieri non potest. Nam quae disiunctive
uoniam est etiam aliud
utrum currere, an se tt tlti quia' si sciendi
capiuntur, praeter unum cetera omnia falsa sunt. Has vero rationes
tertium. Hoc praec :rum indicandi' alterum
pro veris omnes Cicero scribit. Nec copulantur, vel quoniam non redeunt
certitudo aut nescie in unam, sed distinctae inter tres propositiones sunt, vel quoniam Graeci,
subiungendt
aliter latine dicimus: scio, utrum vis' 25 unde latina eloquentia derivata est, )e{r particulam, quae in similibus
"J;.-Numquam non dicitur. Contra: nescio,utrum velis,25 locis ponitur, numquam copulative accipiunt. B 2I
Scio autem, utrum velis, lãtine
dicitur.Nescio,utrumvis,nondicitur.Similiternonignoro,anfecit' et non Verum, ut Cages, quomodo haec examinanda sunt, videat ceteri-¿
Et contra: i;";;,ã tecerit' latine' ignoro autem' an fecit' que non ignorent, illud addo aut ignorantem simul ac stultum fuisse
ignoro, an fecerit, barbare dicuntur' plo De( Ciceronem, aut nullam hic fieri ab eo rationum disiunctionem, primum
z verum ö;;;;;; exemplis et ratione, si ran< particula 30 30 dictu insanum esse, verum igitur alterum. Plurimum tibi confidis,
B 2o n aeca problématum rationibus anteponitur,- dicet forsitan aliquis, qui demonstrationis argumentatione uteris ea in G 18"
G 17'il;;tl q,'u"r"t forsan aliquis' quaenamlati re, quae longe a demonstrandi abest facultate. Scio, quid dico. Longe
velsalterrrsic,utrebusnonderogetur'scribipos aliud meum iudicium est quam Cagis et patronorum suorum. Quid cetero-
vim habet' superioribus
graeca l^ ti-ifiU"t iotis tol""ndique ^t"tÏ "" utimur rum omnes enim disiungi locum hunc Ciceronis conclamant ? pui sic
qua nos in eisdem
patet. Sed utrum latina 'ivel<r particula' 35 conclamant, omnes stulti atque ignorantes sunt. Quamobrem, quando-
locis,vimistamhabeat,quaerendumadhucessecontendet.ImprimisSS cumque facti sui alicluis rationem reddit, nullum habet locum disiunctio,
ignorare arbitramur multas rvel<
igitur nemin.ã riti"r"trrr"" d"ditrr- Intellexistine ? An nondum quidem ? Subintelligo. sed dic explanatius.
particulam,quadesermonuncest'ftäberepotestates'sedinteralias Disiunctionem, inquam, natura repugnante nequeunt rationes illae
vocem nunc aperiamus' Mani-
exponendi q;;;"; atque solvendi esse prae-
festum post interrogationem in respondendo .^ 6 his G hiis B | 10 sati'etasl sacietas GB I auten sec. edit' ante Ge I pro-
"r, ";;;-;;";m
ponitur,nihil-eamaliudquamsolutioiemsequiostendere'Curcena4O vinciaeBprovinciamG I lTsacietatemqueGB | 18 sacietasGB | 20singuliB
singulo G

G indicanti B | 34 lalir'a scriþsi' latine


20 vitium G vicium B | 23 indicandi 9 Cic. Ep. ad famiì. II rr, r.
)o"' G | 37 potestates G potestatern B
GB I 36 multas B multam
Y_

ADVERSUS THEODORUM GAZAM 297


GEORGII TRAPEZUNTII
296
lNam ista quidem contumelia est,
hominem amicum recipere ad te atque eius amicam subagitare<,
vel: uheri in vino quam immodestus fuisti.<r
Nulla enim ratione quasi ambiguum sive infirmum, quod ante-
5 cessit, confi¡matur. Sed ad contumeliam immodestum etiam in vino B 22"
fuisse ostendit, et sic multitudine Pamphilus criminum acrius castiga-
tur. Posterioris ex eadem Heauton timorumenon Clitipho nobis ex-
emplum proferat:
rNulla est tam facilis res, quin difficilis siet,
10 quam tu invitus facias. Vel me haec deambulatio,
quamquam non laboriosa, ad laborem dedit.<
Nihil aliud accedit, sedpraecedens, quoniam ambiguum esse poterat,
exemplo sui ipsius ut ratione apposita corroboratur. Quod expressius
provinciaeque 15 erit, si pro vel Dnam( particulam posueris. Quid plura, si vel in raut<
lue suorum desiderio 15 commutabis. Iam senties, quam absurda propter disiunctionem, quam
satietateteneriseCiceroscribit.À¿aitrationes,quale.Eteritaliquis ho¡rida ipsarum etiam iudicio aurium omnia videantur. >Mirum me G 20
ad.eo mentis exPers' ut quod ne desiderium tenet urbis, incredibile meorum atque imprimis (tui),
inquam, id nedum cogitatum'. satietas autem provinciae.< Cur, aliquis obiiciet ? rAut quia videmur,
memoriae contendat ? Ego qui inquit, magnam famam consecuti<, >aut quia totum negotium non est
duPlici Periculo didici' Rogatus 20 dignum viribus nostris, aut quia belli magni timor impendet.< Nemo

irem: Aut in aPostolicum' inqu est profecto, qui si, cum legit, accommodationem verborum ad res
celleriam nomino - aut in foru ipsas considerat, huius orationis inconstantiam et levitatem non videat.
contemPtu Primum, deinde mani Est et quarta huius particulae potestas, qua et poëtae nonnumquam 7
exclamavit ! Nescis, quo te Pedes et historici, quamvis larius, utuntur. Vel enim pro saltem quidam
meae, quae adhuc annos infant 25 scripsisse inveniuntur. Phylotas pro se causam dicens hac ratione utitur B 23

B 22híc sibi est -, ad cenam me voca apud Quintum Curtium, virum in dicendo longe praestantem, nisi
interrogatus: fragmentati mendosique libri multum sibi derogarent. lCur rem delatam
id saePius fec ad te tacuisti ? Quid tam securus audisti ? Hoc, qualecumque est, con-
cenare nolis ? fesso mihi, ubicumque es, remisisti. Dexteram tuam amplexus, recon-
sciunt, ea iPse ignoravit ! Nescio so ciliati pignus animi dedisti. Convivio quoque interfui. Si credidisti
dicend'um cogitandumve sit' q mihi, absolutus sum, si pepercisti dimissus. Vel iudicium tuum serva.(
flumine ac scientiarum cumulo Longiores sumus, quia res ita flagitat, cum et docere et malevolis atque
puellis hebetiores inveniuntur' invidis respondere et interprei:ationes nostras, ne potentia nonnullorum
6 Verum ut in summam reclig iniuriaque oprimantur, defendere ipsaque Aristotelis problemata prote-
G 19" ,rrr"1,, particulae tenendum est: 36 gere cogamur.
copulativam, exPositivam siv€
tivam nuncuPare licet, quancLo 18 autem sec. eil'it. ante G B | 19 negotium G negocium B | 29 amplexus sac'
facile comPrehenditur, si nullam ed,it. amplexoB | 30 pignus animi BIG trþ. animi pignus I deaisti GBI edit. om.
statim se ostendit seque I

modat, sed solummodá cumulum facit. Altera credidisti B credisti G | 32 malevolisl malivolis G B
amfigua sunt' certiora 40
ipsam declaravit, cum rationem' qua tury
Terentianum exemplo sit:
r'edduntur, in -edio- citet' Priorit ftol l Terent. Heaut. 565sq. | 3 Terent. Heaut.5r9. I I Terent. Heaut.8o5-8o7. I
quial qul G qui B | 26 cenam' cena¡e B 16 Cic. Ep. ad famil. II rr, r. | 18 Cic. Ep. ad famil. II rr, r. | 27 Curt. Hist.
1 comprobandam G comprobandum B I Z Alex. VI ro, rr sq.
ebetiores B
caenam' caenare G | 33 hebetiores G
7--

ADVERSUS THEODORUM GAZAM 299


298 GEORGII TRÀPEZUNTII
certiora esse ducis, in marginibus, sicuti nos facere consuevimus, qüae
11, r Nunc, quomodo Per ignor sentis, scribe nec tua cum alienis commisce, Ita enim et Aristoteles
incipiens clausit, attentius oro integer erit, et sententia tua non erit ignota. Nunc quid facis ? Derogas
G 20" defectumve faciunt, quod aeg Aristoteli. Multa de suis quasi maledicta tollis. Multa addis. Multa G 2I"
et his paene verbis vetus interpret 5 commutas. Et quae non intelligis, quasi mendosa sint, emendas. Quae
tionis exPressisse se, ut statim in non pauca sunt. Sic enim ais: >Et nisi pleraque interpres emendet,
definitionem, PhilosoPhus aPerte in vanum mea sententia laboraverit.< Pleraque tu mendosa emendasti? B 24'
sciunt, qui vel Parum ei familiare Minime, Sed multis emendatis mendam commisisti.
modo uti, quando definitionem rim
a genere_solutio data est; Quod ita esse si videre gliscitis, quartum statim, quartum inquam, 12, r
B 28,erat, inquit. primum ergo admonuit, quod
est' Nam cum sanitas 10 10 problema, çluaeso, legite omnes, qui veritatis et philosophiae studiosi
deinde, quod genus morbi excessus aut d'efectus estis atque amici. Legite priscam traductionem, çluae ut verbis barbara,
genus esse dicitur'
mediocritas sit, recte alterutrum extremorum morbi ita sensu integerrima est. Quartum sic nos interpretati sumus: upuare
Genereigiturexpressoceterasquoquedefinitionispartesstatimin immutationibus temporum uti oportet vomitu ? Vel, ne conturbatio
secundo problemaie sclutatur, Quattuor enim
ponit: excessum
ordine
saporum cuiusque fiat. Superfluitates enim propter mutationes diversae gignuntur.< Hunc
qualitatum sub appellatione vini et aquae' excessum
15 sensum sincerissime, quamvis alienioribus verbis, id est minus latinis,
falsi, repletionis aut inanitionis sub 15
humoris .on .ppËti"tione """"..o- vetus quoque interpretatio reddit. Sic Aristoteles scripsit. Sic ratio
appellation" et famis. ut talem hinc aegrotationis definitionem postulat. Variae namçlue, ait, in stomacho diversaeque immutationi-
"iËi
colligemus, aegrotatio est excessus aut defectus
primarum qualitatum
arrt exinanitionis. bus temporum superfluitates redundant. Unde sequitur vomitu esse
aut saporis .uiisqoe humoris in corpore aut repletionis utendum. Sed Cagem quoque audiamus. rlCur, inquit, vomitus, cum tem-
Sed haec marginãlibus scholiis dicta nobis latius sunt'
20 pora jmmutantur, citari minime debeant ? (An) ne conturbatio redundet,
z cages uotã- i[am Aristotelis clausulam, çluae aegrotatio erat, quae
20
cum varia excrementa materiae inutilis ex mutandi ratione proveniant.
rrosaclmonet,quoddefinitiomorbiprimisduobusproblematibusedita
^ Unde fit, ut cibum etiam alii parum concoquant, alii parum cupiant.<
I
est, sic in ,e morbum consistere certum
nd'am hic morbi definitionem Videtis, videtis, quam aperte facit, quod se facturum et quidemz
I
G 2I est.< His in plerisque praefatus est. Videtis, çluam aperte Aristoteli contradicit.
ristoteles hebetis fuisse ingenii
I

I
monetur. 25 Philosophus, quia variae propter mutationem temporum in stomacho
idque praedicare prae 25
I

I
vicLeatur. sua certe potius quam Aristotelis tradit,
superfluitates redundant, vomitu utendum censet. Cages negat. Utrum B 25
1
magnitudineimpudentiaenonVeretur.Sicenimincalcepraefationis hoc est emendare, o optime omnium tu, patronis solummodo tuis ex- G 22
argu-
B 24 praescribit: lverum, quoniam rationes illas Aristotelis compressas,
nos conspectius, ut arbitror, ad ceptis, an mendosum falsumque omnino et legentibus, credentibus
tas parum -od"r"ri åcolique patientes
nisi pleraque interpres facientibusque pernitiosum efficere ? Sed cur tot tantaque brevissimo
latinas aures explicavimusì Ei paulo post: >Et
go addidisti problemati ? Nam etsi similiter in aliis quoque multis factita-
emendet, in vanum mea sententia laboraverit'< Tu'
tu Cages audes 30
tum hoc tibi est, a prolixitate tamen problematum additiones tuas
compressasargutasqueAristotelisrationesexcolereatqueinterpretando
explicare, i¿ åt ¿lucidius atque latius exponere' O amentem
t"tt$Ï; posse tegi forte putasti. Hic vero quomodo non fuisti veritus, ne brevitas
magis' qui te animo poterlnt problematis multa esse abs te addita patefaceret ? Vel videlicet, quia
que hominem ! Non te solum, sed multo
id te in plerisque facturum praefando statim iactasti. Videte, videte
aequoperlegere!Oinflatossuaopinionehomines'quiAristotelisphilo- 35 omnes veritatis amici, quid inflati superbia homines, quid elata super-
quae Ari-atr
sophiam p"ri" posse perdere opinati sunt! Fidus interptes,
aut obscure' ea cilia, quid erectae cervices, quid tumentia colla, quid circumspicientes
stoteles dilucidË scripsit, ea dilucide' ç[1ae ambigue oculi, quid denique faciunt, qui se deos esse credunt, quique ferre
similitertraclucit.Sicenimproingenioquisquesuosingulaexaminabit. nequeunt, quod a ceteris quasi dii non coluntur, si multa addere, multa
si vero nonnulla obscura lìquide tibi patere putas aut ambigua tibi
2 tual tuam G B| 13 vomitu G vomiti B I 20 (At) sec. eilit.
3d"f*umve]defectumineGdefectumneB|6;8;12;16;21;2Sdefinitionem
quatuor B | 14 vinil vim GB
et sirnàlial ¿ifti,titionem GB I 13 quattuor G 6 Theod. Probl. P¡aef. | 12 Georg. Trap. Probl. cf. A¡ist. P¡obl. ø' 4, 359a,
I

dilluci<lius G B | 36 dilucidel dillucide G B 25-27. r[ röv


24 Aristotetesl Aristotelis B | 3à aituciaiusl A¿ù èv caï6 ¡r,erøpoÀøî6 ópd>v è¡rÉcor6 où òei Xpio,$ør,; ì) fvø ¡,ri¡ 1év¡eør
\ otvtdpøft6 ôr,agóp<ov ytvo¡,révcov tõrv æegrrcor¡rdro¡v t¿ù rùç ¡retøpoldç. 19 Theod.
|
13cf.Arist.Probl.ø'z'85ga,6'úzreppoløT61ÌpiõvtørlTvoulúòøto6Ì)diì'¡r46 Probl. I 4. 4r5ab.
27 Theod' Probl' Praef'
l) oitou ì) Àtpoü' | 22 Theod' Probl' I r' 4r5â' |
ADVERSUS THEODORUM GAZAM, 301
3OO GEORGII TRAPEZUNTII
qui iam quoniam hinc aptitudo complexionis suae natos ad hoc esse ostendit,
subtrahere, multa mutare in his libris impudenter audent, mutationis aquarum multiplicabit accessio.
fuerunt. Unde levitas,
quantum ad rem integre fideliterque traducti In primo autem secundae particulae, quae de sudoribus inscribitur, 15, t
putatis eos aut fecisse
ierfidia, ignorantia suã prostitui pãtest. Quid cur autem
problemate, quod Aristoteles unico verbo expressit, id novus iste Aristo-
aut facturos in libris, qui nondum apud Latinos habentur? 5 teles, immo autem phreneticus videte, quam vehementer insanit
ambigue cuncta quasi åubia protulisti ? An quia dubia sint'
quae sensu 5
in longe alium mirabili figmento
- sensum -
rapuit. uSicut aqua clepsydrae,
rationes
B 26'patenl ? An quia Lertioribus iebus dubitabiles soleat Aristoteles inquit, quando plenam aliquis altera ex parte obstruxit.< Sic philosophus.
putas ? Haec est ex-
ãff.rru ? Turbationem vero quo pacto redundare Cages autem: lQuo pacto, ut in aqua fit vasis, inquit, quodin mareB 26"
cultio, qua latinum, tu Cages, sermonem decorasti ?
demissum dulcem intra se colligit humorem, clepsydraque ob id nomi-
13, r Sed i"* brevius nonnulla perstringamus' Non
ordine'-nec enim 10 natum est ? Nequit enim effluere, cum quis pleno iam vase partem
integrum Cagis volumen habere potuimus - sed carptim hinc
inde 10
alteram obturavit.< Tacebo etiam hic ? Non etiam hic exclamabo ? Non
G 22u nonãullos quinterniones extorsimus, qui diutius apud nos
morari
mon- admirabor tum tarditatem et temeritatem Cagis, tum obtusa lauda-
nequeunt. Nàm sicuti vespertiliones, bubones ceteraque huiusmodi
Theodori nos torum suorum ingenia ? O iniquitatem inauditam ! O perfidiam singu-
stri lucem oderunt, ,ro"t"* amant, sic interpretationes larem! Oppugnatur philosophus, perit scientia, obruitur, quantum in
qr-rasi lucem fugientes in tenebris se condiderunt' 15 istis est, veritas, et ego non dedignabor ? Praesertim cum hoc istae
2 Buartum ãe.i-um primae particulae problema est' quamobrem 15 pecudes bellum veritati ad opprimendum me indixerint ! Sed quid
dedignatio proderit ? Veritati potius pro virili assistamus palte, nec G 23u
"qo"._o,,'magisqu"-cibo,ummutatiomorbosinducit.Cages,quasi
studio veltet A¡istotelis philosophiam depravare' quod si umquam
cogi-
con-
parricidis, quantum fieri potest, cedamus. Admoneamus hoc opusculo
tavit patronorum consilio suorum hebeti subiectum homini dicere,
esse nonnullos, qui gladium in parentem philosophiam strinxerunt, et
gravis
trarium edidit. rlCur, inquit, ciborum mutatio magis quam aquae so ita studiosos eius omnes in defensionem instruxerimus.
quam20
occurratur?<. Nec ratione saltem admonitus est magis aquarum Clepsydra dicitur vas duorum foraminum, quorum alterum minus ¿
ciborum mutationem efficere. Acturum enim subiicitur, quia plurimum
et in fundo est, alterum maiusculum et ex opposito in extremis fistulae
aqua utimur. longioris. Ex hoc vase pleno, quamvis aperto patentique fundi foramine,
14.SedCagemnuncprimuminsextodecimoeiusdemparticulae aqua tamen non defluit, si quis os, quod foramen maiusculum esse
audiatis. r>Cur, inquit, ,rrìt"tiott"s aquarum faciant' ut qui nullos
pedi-
- 25 diximus, obstruxit. Retinetur vero aqua, quia subintrare ad implendum
B 26 culos *olios iam habere incipiant ?<r O incautum hominem atque 25
habent, locum, unde ipsa exiret, spiritus nequit. Simile quid in solutione huius
An
omnino amentem! puomodo, si nullos habent' plures producant? problematis fieri Aristoteles ait. Cages vero, nescio cur somnia fingit, B 27
cum propria .ornpl&ione aliqui hominum vel aliqua potius animalia ?
vas esse ait clepsydram, çluo ex mari dulcis humor seligitur. Sit sane.
universaliter e.ri- nos hoc problema dici putamus: An, a procreandis
Nec enim prohibendus est quisquam sententiam suam, etiamsi vana
sint, sola mutatione aquarum potuerint producere ?
'I4ini*", aliena
pedunculis 30 penitus atque inania funclit, in medium afferre. Sed Aristoteli sensum
minime, inquam. Audite Aristotelem et integerrimam sensu 30 suum attribuere traducendoque omnia, quae somnias, quasi Aristotelea
traductionem primaà legite, et rerum collatione partim Cagis ingenium, sint, interpretationibus immiscere, id vero perfidia est incredibilis nec
G 28 partim patronãrum suorum consilium cognoscetis. uQuare, inquit, muta- ullo pacto tolleranda. Id veritatis eversio, id inusitata calumnia est,
iion". aquarum pediculos in habentibus multiplicant?<r Quia prudenter id philosophiae pernicies, qua patroni Cagis sicut plagiosippi nimium
summi vir ingenii Aristoteles rem protulit, lin habentibus< inquit. 3õ exultant.
Nam si nihil earum habent, vix poterit tantum efficere aquarum muta-
35
Sed Cagem latinae parentem linguae, quam latine scribat, non in16,1
tio, ut huiusmodi vermes in eis multiplicentur. sin aliquos habent, singulis tantum verbis, quae hinc illuc transferri possunt, in quibus G 24
GB occurrat sic errat, ut nihil proprie reddat, verum etiam in compositione a prin-
18 hebeti G ebeti B | 19 magis GB minus ed¿t, | 20 occurratur
edil. | 28hoc problema G probiema hoc B I An al An G om' a B om' l' 29 potue- cipio ipso vigesimi secundae particulae problematis considerare loportet).
rrnt sariPsàPotuerit G B
15 Arist. Probl. c¿' r4.86ob,34 sq' Arrì' ti ¡l&À)'ov i toÜ
r5Ðøto6 ìi i töv out[ov 5 phreneticusl freneticus G B| 18 parricidisl paricidis G B
19 Theod' Probl' I :'4' 4r6a' I Z+ c¡' Theod' Probl I ¡6'
¡r,etapo).ì¡ vooó81ç; | 6 Arist. Probl. B r.866b, rr sq. . . , óonep cò tiDtop tò èx tõv xÀerlu8põv, õrav
Probl' a' t6' 86ta' ro sq' Arù ci'Í1 rôv
4'6b. (adtnoitu*-inà",,'ol" cit ) | 32 Arist | 8 Theod. Probl. II r. 4rga (inaccurøte cit.).
rrl{per5 oöoa6 èzrùdp¡ crç.
úôús<¡v roTç ë7-ouou 9$eÏpøç zrorei nolloùç ëXelv;
¡retaBoì.*¡
T
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 303
302 GEORGII TRAPEZUNTII
adversus Christum Dominum nostrum reliquisse fertur. Cuius auditores
uQuare, inquit, qui laborant' sud nemo est Graecus, qui Christianus esse arbitretur profecto si cur-
dito, quia >ubi< Particula.lon.r -sum solis, quem ut creatorem suum colunt, respicerent,
- nullo possent
sed Poëtarum' In hac sþnificatio credere modo praesentia praeteritis posse anteponi.
5 5 Principium quoque vigesimi sexti secundae particulae problematis, 12, r
quaeso, aspicite. lCur, inquit Cages, conturbati pedibus sudamus, non B 28v
facie ?<r Conturbatio sane generalius quiddam est quam agonia graece.
inatis grammaticorum regulis, sed Haec enim una conturbationis species ultima est et trepidatio latine
homines sumus, Profluit' rlQuare' dicitur, quod et nomen graecum ostendit. Agone namçlue, id est certa-
Laborare praesentis est temporis' 10 10 mine futuro, animus ce¡taturi non parum commovetur. Et Aristoteles
m perfecti omnino actus' Quomodo
particula undecima, quae de pertinentibus ad vocem est, apertius
i.t" Iatini sermonis compositio' ostendit dicens in LXII. problemate altifices, oratores videlicet arti-
"u[ vult exPrimere' labor temPore ficio utentes, propter trepidationem allocutionis voce, hoc est submissa,
-
hus
in principio dicere solere, donec agonia et trepidatio lenita fuerit. Est
praecedit,cessatiosequitur.Tu_Cagescessationeminpraeteritoet
posuisti, atque 15 15 enim trepidatio fidentis animi propter difficultatem instantis certa-
tempore
quidem actus iam perfËcti laborem i.-praesenti minis timor quidem et perturbatio. O doctum hominem, deus bone !
iia nec ratine roloåi, et omnia n"'"iIîJ,",'"i"riîïtäiå:å::i'Ji O doctum hominem veleque dignum, qui ab hominibus magnae <tigni-
tatis praeferatur, laudetur, colatur! lCur conturbati pedibus, inquit,
sudamus ?< Hoc simile est, si quis quaereret: cur animalia visibilia sunt ? G 25v
2¡ Cur substantia sensum habet ? Cur qualitas figurata est ? Sudant, o
vir prudentissime tu, pedes qui timent ? Sudant, qui irascuntur ?
Sudant, qui pudore afficiuntur ? Sudant, qui maerore anguntur ?
negamus Latinos multum debere' Sudant, qui prae laetitia gestiunt ? Nequaquam. At hi omnes morbi
fa"ti non sunt, rebus tamen docti animorum conturbationesque sunt.
interpretibus loco suo plura' Cug 26 26 puid facis, o Cages ? Cur generi accidere dicis, quod speciei accidit z
vituperatione laudem quaerentes n uni ? Cur hoc tanto ignorantiae dedecus laudatoribus inuris tuis ? Non sunt B 29
tiam- decidisse' Illi solum in I rt bene de te meriti, falsa de te praedicantes ? Non videntur plurimi te
aberrant'
B 28 etiam et multo magis in rebus ipsis facere, si quibus tu invides, eos illi omni studio persequuntur ? Certe.
dixit: quare laborantes, posteaquam
z Sed. videte imieritiam. Non apud' Graecos tum maxime Sed quia ignorantiores te sunt, ideo, quicquid edideris, admirantur,
cessaverunt. nartiËipialis enim "o* "o- 30 colunt, in caelos efferunt, ceterisque, nisi sua susceptis tuis crement,
apudLatinos,quoniaminactivavocenullumpraeterititemporisparti-30 mortem minitantur. Sed nos non cremabimus nostra, etiamsi occumbere
complectitur' Verum ut'
cipium habe,,tl praeteritum quoque actum necesse fuerit, immo curabimus, qualiacumque sint, posteritati omnia
quanta prudentiã quantaque sini eruditione'
qui eum admirantur'
mandare. Nec, inquam, mortem, sed iustitiam horrescimus. Primam
ostenderet,oq.oit"u*",,tlrp.raesentisolumaccommodanstemporidixit' potentes inferre possunt; in alteram ne incidamus, in nobis est. Sedulo
>ubi cessavere(' adiecit'
Deinde quasiloëta quidam aut historicus' 3r igitur faciemus, ut non ceteri solum, verum etiam, qui nos inique
Certenaturapraeteritumpraesentianteposuit.IstinaturaequoqueS5 persequuntur, quique a nobis multa didicerunt, plura in dies etiam
ipsius aomni,'o qt'u- Deos e Putant'
""'å! e conan- perdiscant. puodsi pergent ingrati esse, adeo ut arietinas, sicut insueve-
Praeteritum re ipsa praesenti contra runt, gratias referant, suum id crimen, non nostrum erit.
deus sit
tur. Nec solem ipsum verentur' cui
G 25 et anima *o,tåì,it aiunt,
preces fundere' quas eloquentissime Gemistus
qui librum etiam ¿o
quidam, o-rrirr,,, hominum impiissimus composuit' 28 persequuntur G persecuntur B | 30 susceptis tuis G tuis susceptis B | 33 iusti-
tiam G iustam B | 36 pe.sequ,rotur G persecuntur B
2ltraductoribls)Badit,'.inmarg'longequamCagesdoctoribus
6 cf. Theod. Probl. II 3t.4zob (lalso eit.). I 12 c'f.. Arist. Probl. ¡ø' 62. go6a.
1 Theod' Probl' II 2c.' 42oa (inaacurale cit')'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 305
304 GEORGII TRAPEZUNTII
quod parti ab Aristotele deprehendatur, per malitiam facta est. Mutatio enim elementorum in
s Non est igitur, ut unde exivimus, redeamus, demonstrationibus geometricis facit, ne quid intelligere queas, etiamsi
etiamsi accommodari possit. Inter-
G 20 attribuit,rr, g"r,"ri ."commodandum, sexcentis expositorum commentariolis iuveris. Nam qui exponunt, ele-
sed' quae traducendus
preti enim ti¿o "on sua' etiamsi bona sunt' referenrla' Hic autem mentis omnes illis utuntur, quibus Aristoteles lineas insignivit. Ita
sunt linguam
auctor graece scripsit, ea in latinam 5 fit, ut elementis confusis omne auxilium explanatorum tollatur. Viderunt
nãc perturbatorum in genere'
5
sud.or accid'"r" i"álU"' non conturbatorum
patroni Cagis posse ipsius ignorantiam detegi, nisi omnia permiscerentlur,G 27
trepidantiurn,¡olet. Ideo ratio
B29vid. enim falsum est, sed. sorummodo et similiter scientiam hoc pacto problematum e medio se sublaturum B 30"
quaeritur, qot*J"* in trepidatione' quae agonia graece dicitur'
arbitrati sunt.
pecles sudamus' Sint haec' Verum de confusione nunc satis. Quare ad propositum de numeris e
reconditam' sed ipsam'
18, r No*"rorot" ã"t"- vim non abditam atque quam optime teneat f 0 10 problema orationis cursum flectamus. Quaeritur in eo causa, cur omnes
quae ad communiorem pertinet
usum, videamus,
homines ad denarium numerum nec citra nec ultra innumerando ascen-
Tertium est XV' particulae' quae
acutus iste Aristotelis interpretator' dunt. Id ita proposuit Cages. rCur omnes homines, tam barbari quam
inscribitur problema huiusmodi'
de pertinentiilr;ã r", *rth".rraticas Graeci, ad decem usque enumerare consueverunt ?< Non sic Aristoteles,
graeci quam barbari ad decem usque'
lQuamobrem omnes homines tam sed: r¡cur omnes homines enumerant?< inquit. Ac inter haec quantum
nonadalium""*"'"'"numerantl<-po""'itt'obYt?:idintraductioni-
laboris' Facitote' ne pervicaxl5 15 intersit, quamvis non videat, philosophus, quare natura duce ita fiat,
bus Cagis. Sustinete parum' qo""õ' Nam ne facile quaerit. Unde non posse homines aliter facere aperte ostendit. Natura
patronorum .";;; -ätti" ""'it"ti ttn"br"' infundat' enim mutari non potest. Cages, ut amplior sibi videatur oratio, et clausula
inveniri,quaeCagesscripsit'conferriquecumveteribuspossit'omnia maioie bombo erumpat, nulla rerum aestimatione facta: lCur, inquit,
problemata quam particulas quoque
consilio eorum cðnfundit' tam ad medicinam ad decem usque enumerare homines consueverunt ?< O doctum pro-
Stati* primãe particulae'.q:oni.am
ipsas. 20 bumque hominem, qui, quod natura fit nec forte casuque accidit,
""i*l""ipiens ipsa disìunctam ab Aristotele2o
pertinet, illam de cicatricibus long"^ab ut ipse philosophus testatur, id consuetudini hominum attribuit, nec
suum, non quem philosophus
connectit cages. Ita rebus omnrbus ordine semel, sed saepius idem ex mira ingenii hebetudine factitat ! Solos enim
iem' quae absque
voluit, ordinem dedi t' respondebimus pluris sesquipedalium strepitus verborum, rerum pondere postergato aut
G 26v Aristoteles effudit, r minime percepto, sequitur. Nec Ciceronem audit, qui sic hac de re in
€Iicam' ut ipsi dicunt'
fieri ab omnibus, ' 3a cur non reliquit Cages2S 25 libris de oratore ad fra-trem scribit: lSed nulla est maior dementia, B 3I
inordinationem quar nullus maior furor, quam verba in nume¡um construere nulla subiectaQ,2T'
B 30 omnibus, qui veller 'e facultatem de ordine
iudicio suo alienos, id est philosophi' scientia vel sententia.< Hispidas tamen Cages, hirsutas agrestesque
aut inordinatione Áristotelica, sed Cur ? Ut cunc- adeo habet aures, ut nec, quem optat, verborum crepitum olfacere
? lloc ubique paene-facit'
Iibros seu particulas perturbavit inventio nec queat, sed in salebras praeruptaque saxa, quibus dignus est, sua
singulãrumlocorum
tis, ut ¿i*i-"t, î""fîti= "o" sit facilis ao praecipitetur oratio.
cumveteribusinterpretamentiscollatio.SicenimmaximeignorantiamS0 Videtis, videtis ergo, quam maximum honorem mereatur is, quil
suam posse ;;i-;ï;"1 . Ideo
iugiter id ipsum in singulis quoque
ne unam quidem sententiam vel scientiam philosopho dignam traducens
Problematibus factitat' rimum XVI' particulae' e>4>ressit, sed oppositum animo complexus est. Nam quando ratio
z Quod ut quale sit, percipiatis' problema uius initium est: >Quam- quaeritur, quare quicquam ut hic de numeris natura fiat, consuetudini
quae est a" p"ìtint"tibus adiaettátit'
legite'
35 ut plurimum rem totam ipse accommodat. O nervis potius quam verbis
obrem, quamvis aequaliter' 'ol ""qo"ii
ñ.t"*pot" feratur'<r Nam cum36
in sr lvendo utatur ac more castigandos homines, nec magis hos, qui haec per ignorantiam aut
philosophus g"o;"i'i"" demonstràtione malitiam sive utrumque faciunt, quam illos, qui quamvis ignorantiarn
mutavit cages elementa nec
geometrorurn"elementis lineas nominet, Caguleorum cognoscant, tamen talia tollerant, nec tollerant modo,
eaposuit,qo""-A'i'tot"l"t'Quaeresapertissime'neimperitiasua verum etiam laudibus prosequuntu¡ ! Nam si qui oppresso iniuria
$ iPsam quael iPsamque G B B|
xal 1 malitiam G maliciam 39 prosequuntur G prosecuntur B
18 Arist. probl. re' 3.grob, z3
sq' Atù t[ nd'vceç &vsp<'rnot' xcd.púpBøpol
c[ toõ
aie'itt' Probl' re' 5'srra's' Atù d]'[ou 12 Theod. Probl. XV 3. 443a. 1 25 Cic. De orat. I zo.
'Ellr¡veç, elqtàùéxo¿--d;t'*;;¡ i
¿t o"iu.i gepopévou èv t{r toq XPóI,Q ' ' ' Moble¡, Koltlinal Bess¿¡ion. IlI. 20
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 307
306 GEORGII TRAPEZUNTII
l
inquit, cum sol meridie maxime e perpendiculo se nobis exhibeat.<r
homininonadest,cumpossit'homicidaest'Nonneinterparricidas
o11iu1 Aristoteli' cuius Numquam certe nobis e perpendiculo sol se ipsum exhibet; sub aequi-
i
enumerand'i'""t,"äJ paränti philosophorum ipsam non defen- noctiali autem habitantibus semper in meridie, citra aequinoctialem
libri depravantt'r, io"'tot"o"ont' qui philosophiam.
ll
vero nullis nisi ad tropicum usque habitantibus aestivalem. Nam illis
r
Ï pulcherrimae scientiae problematum non pro-
il ò"--' qui
ã.lrrrt, .å¿ ,t"gti;;"t, 5 5 etiam, quamvis non semper, sed tamen, quando sol prope ipsum tro-
li pugnant ? ^^r-.+:^-^ ^,r,ri. ? An' quia picum est, nullam in meridie umbram corpora porrigunt. euod fit,
pro solutione
il r Buid illud, quod p""J9 Po:t 'additur sit ? Aut,<t
rcur principium quoniam e perpendiculo maxime sol eas tunc aspicit regiones. Dicet
B BIv d.enari.,r, pri.rcçi,r=* *jl sic Ãristoìeres: fortassís non e perpendiculo, sed maxime e perpendiculo se dixisse. B B2u
rationes' tll:"d novem cor-
sicuti ego arbit^ror et sequentes approbant Quis non ridebit ? Nemo est, qui potestate vocis percepta, id est norr
quod d'ecem proportionalitatibus quattuor
G 28 pora ront, quae f"rotto', iaut) 16 ignorata significatione perpendiculi, possit ignorare numquam nobis
Þythagoricos constet, effi- ro
cubiti numeri, quibus universum secundu; solem ad perpendiculum accedere. Quomodo igitur, si ne accedit quidem
n'umerum quasi omnibus tunc
ciuntur.< e"t pii""ipium esse d'enarium ad perperrdiculum, maxime ad perpendiculum nobis erit ? An quod G 2g
apertum p"t"t'1""^ dixit' Nec rationem
attulit ullam' Cages vero
patronorum suorum minime esse potest, id aliquando maxime esse possit ? puis haec um-
solus sententiam åuam auctoritate vel
levitate potius
quam praeter Cagem egessit ? puis expleri se ipsum istis praeter lauda-
confisustextibusAristotelisimmiscuit'riAn'inquit'quoniamdenarius 15 tores suos, homines insanos, patietur ? Prope nos autem sol in meridie
fons atque PrinciPium est, cluiPPe maxime fit, quia maxime illo tempore ad verticem nostri capitis accedit.
constet.< Non raPietis omnes in Quae quidem accessio adeo remota longe a perpendiculo est, ut nemo
frangetis Aristotelis in calumniat sit, qui e perpendiculo nos umquam a sole aspici cogitaverit. Cages
desunt, dentibus aures, nasum' solus excogitavit. Cages edidit. Cages hoc cibo amicos pascit suos.
trahentes tot-.r* hominem manibus
-ã"¿ig"atione ? Si vera essent' quae somni"l'
^^ z0 Qui si contendunt solem in meridie maxime se nobis e perpendiculo
faceretis' quod' sensum suum non in
20
haec tamen pr"" exhibere, attamen profecto, quamvis impudentissimi sint, dicere non
margineneque'"o"o"t-"ttribit'sedipsiAristoteliattribuit'Num'cum audebunt Aristoteli hoc ingerendum fuisse. Servaqdus est enim uni-
haec sua esse non potest'
falsa penitut .i"i, p"ii"mini ? V"r" ""tte ratio cuique modus suus, non detorquendus auctoris sensus ad unum. Quod
Namsiverasit,,,o"de""'iostantum'sedmultialiinumeriprincipium Aristoteles dixit, id ipsum non aliud traductor referat. Si non intelligit,
erunt.Multienimsunt,quihuiusmodiaccumulationeabunitatein- 25 non traducat. Aut saltem ipsa philosophi exprimat verba, quae si
B cepta constant. Statim ternarius ex
32
uno et duobus' Senarius ex uno' 25
rectius quam ceteri consequi se credit, commenta conscribat, exponat B 38
duobus et tribus. Denarius ex u ut liber. Id enim omnibus licet. Alienis sua immiscere nemini licet.
decim ex his et quinque' Deinde v Nam id quidem nihil aliud est, quam nec sua nec aliena velle integra
usque ad sex, et deincePs multi hominibus tradere, sed omnia prae intollerabili contumacia confundere.
G 28u cofectis accumulato' Vigesimus o 30 In septimo autem XVII. particulae, ubi quaeritur, çluare si magni- 29.
gesimus sePtimus' Quinquagesin tudo divisa in multa est, minorem omnes simul partes reddere magni-
enumerare conor' Immo satis de hoc dictum
sit' quoniam satis dici
tudinem videntur quam totum. Videte, quomodo Cages, quasi sacra- G 29'
non Potest. mento additus sit oppositum semper, quam philosophus dicat, tradu-
in primo proble-
19. Illud cachino potius, si placet' proseo-uamut' 1:*
mox diximus' elementorum cere, totum etiam hunc locum pervertit. lCur, inquit, tota magnitudo
mate XVI. pu'ti*ìa" ponit'-Buod etiam' ut 35 divisa maior toto videatur ?< At, o perspicacissime vir, et rationes
mutationesedavit.NamcumdicatAristotelesaestummaximeinSó oppositum inferunt, et tu concludendo contrarium transtulisti. Sic
quo pacto locum digerit
meridie fieri, quia sol prope nos sit' attendite' enim scribis: lConsentaneum igitur est, ut partibus divisis maior appareat
Cages,videte,quemsensumegeritetpatronisapponitsuis'lQuippe' moles.<r Dicite, dicite, oro vos, bucinatores Cagis, an soleat Aristoteles
aliud umquam proponere, aliud rationibus comprobare, aut aliud, quam
1 parricidasl paricidas G B | 21 Num G Nunc B
11 quidem scriþsi qaod Ce I ZO e perpendiculol eB om. | 35 maior Gn
7 Arist' Probl. te' 3' grob' 34-38' | ócr 9epóp'eva
crr'' êÇ <Tv
minor edit,
| 6"r, èu ôi't' tlunr'o'y[o'ç rêttapeq
oó¡røtø åvvéø;
' 4ßa' 30 Arist. Probl. 16' I.gr4b, r sq. Årù rl Ðuørporlpevø tù ¡reyéS¡ ètrdtç<¡ gulvetul
gaoiv &pr$¡i'ö, of uus"1áit'"' tl "àu ou*ottíuo'
I
it' deest)' ædvsa roü 6Àou; | 34. 37 Theod, Probl. XVI 7.445^ (inøcaurate ait.).
33 cf. A¡ist. Probl. r,ç' t' 9'3"' I
gZ Theod'
"t' 20*
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 309
308 GEORGII TRAPEZUNTII

riti, ne, si non Per libros graecos' cur immodico constantes corpore Cages et Cagulei dicunt ? puae tanta
nt, at Per vetustas (traductiones) horum hominum ignorantia vel potius porcorum grunitus est. An, si
ece simul com-
et latine sciebant, hominem modicae staturae minori conferam homini, falsum in his
isse, sed Cagem Pugnantia ex problema videbitur ?
gnantia sic saePius incidit, ut' 5 5 Insanire profecto mihi ipsi videor, quod tantam ignorantiam, z
re videatur? IPse in calce Pfae- quam contemnere deberem, redarguere non erubescam. Sed veritatis
amor, Aristotelis honor, cui non ego modo, sed universum genus huma-
ï[î :Ïi":,î":Hîil;å"i:ili
esse perversa'
num et maxime reges ac principes, plurimum debent, et denique philo- B 34v
sophia, parens omnium, silentio me Cagis portenta praeterire non
ingenio assequi, ea ' to sinit. Quid, ut ceteris supersedeamus, quae plurima in hoc problemate
nim dePravatato
puam recte vero i quasi excrementa, ut Cagulei dicerent, sunt, quid inquam qualeque
vel addendo vel s pti*t statim est, quod concludens apposuit ? >Me¡ito, inquit, maius tum esse apparet,
21. Antecedentis problematis se ,. , cum spectatur ad id, quod simplex est atque unum.( Atqui etiam
studiosi estis. chartam
þi veritatis et phiiosophiae
verba considerate,'päpyto, -
nec vidii' quod omni"' ql"" ibi dicuntur' o quo te digno nomine appellem ! quoniam seorsum aspiciebatur, maius
G 30 enim posuit pro -
15 erat. Sed altius hoc est, quam Cagulei simul omnes queant percipere.
papyro stirpique accidunt' 15
chartis nullo accião"i "todo' sed iuniis' posse' puale autem sit, in scholiis marginalibus nostris latius dictum est.
Papyrus quidern est' Credo stirpem latine appellari
""i*;;;;s fuit chartarum confectio, Caguleis vero ignoscendum esset, si in his'difficilioribus solum, nec
Verum quoniam prisci, antequa n inventa magis in facilioribus quasi caeci palpitarent.
quibusnuncutimur'expapyroquasitabulas,ubiscriberent,conficie- Legite, rogo, quod statim sequitur, ubi curn quaerat Aristoteles,23.
Insanum hominern
bant, idcirco papyro p'å "ft"'tu vulgo abutimur' 20 quare et animalia et plantae in longitudinem magis crescunt, ipse: G 31
credant necesse est omnes,20
atque penito.iåårt"- fuisse Aristotelem >Cur animantia, inquit, omnia et ea, quorum stirpes terra continentur,
non viderit
qui Cagi prae furoris magnitud'ine cred'unt' Quis enim crescere potius in longitudinem soleant ?< Enumerate, obsecro, quot
chartisnonposseaccidere,quaescribuntur?Virerumergocogetur
scriberet' aut vitia, ne dicam, ineptiae sunt. In re tam brevi, tam aperta, tam dilucide
aut Aristotelem insaniisse, cum volumina problematum a philosopho dicta primum longo usus est circuitu, eui rem apertam
Cagem, cum traduceret, exis 26 25 operuit. Deinde Dcrescere soleant< inquit, quasi consuetudine id sibi,
Ð, I Primum vero XVIII' P non natura iussit. Sic, quod natura h.omines facimus, solere nos facere
cum in sa.epius dicit. Praeterea lsoleant< de re certa certeque a philosopho
,l
B 34 collati proposita subiunctive dixit, qui dicendi modus rebus, de quibus haesi- B 35
ii
I
rCur h tamus, accommodatur. Ad haec Aristoteles plantas nominavit. Ipse
ii esse videntur' cum aPPositi mo 30 g0 vero: rea, inquit, quorum stirpes in terra continentur<. Credo nonnullas
I
opus homines adiicere i Ne sciiice
I esse plantas ipsum opinari, quarum stirpes in aëre contineantur. Quod
sãphum intellexisse' An hominibus
quidem nescio an ullus umquam temulentus somniave¡it. Sed somniaverit
ir suibus,elephantis,quodclicitur'accid'it?Omnibusquidemanimatis
lr
cur vero animatis id sobrius Cages, vereque somniaverit. Agant nonnullae plantae radices
accidere irr."rlftio iisa huius particulae declarat.
't
in globo lunae, agant in corpore solis, agant in orbe ultimo, an ideo
solum, nec cuiiibet magnitudini ? Quia vide otr
35 non magis in longitudinem crescent ? At Aristotelis tatione, ubicumque
G 30v in magnitudinibus inspiciuntur, ex
quarum
sint, quae proprie crescere dicuntur sicut animata, in longitudinem
philosãphus sentit, numerus ergit' fieri
magis profecto crescent. puia enim longitudo principium atque origo
beinde, cum Aristoteles linc mensurati<'
autem non sunt nisi inaequales -' ceterarum dimensionum est, ea de causa necessario accidit, sicut
primam, dixerit
- incommensurati Bom'l stftpíq'te correxi
philosophus sentit, ut in longitudinem omnia magis crescant. Illud G 31u
--f t*nt CveritB | 2 vetustas B vetustos G | 15 sedl
sec. inlrø 3og' 2o;3r8, z6l stirpoque G B I 16 stirpeml stirpum GB 5 profecto G prefecto B | 16 scholiis G scoliis B | 22 quot G quod B | 32 som-
niaverit G somniavit B I Sed somniaverit GB
12Theod.Probt.XVI6.+++b.l2SAristProbì't(':.'sr5'37sq'atùt[o[
l) xa'$' aútor)6 póvouç; 12 Theod. Probl. XVII r. 446a. | 20 etlst. Probl' r(' z. gr6a, n. Aù'ct èr1,
tioúp¡retpor, nap' dllí1)'ouç $e<'rpoú¡revo' l't(ouq 9øtvoveat
I

¡rf,xoq rù (Qø xal rù gutè gúerar; | 21 ffreoa. Probl. XVII z' 446a'
28 Theod. Probl. XVII r' 445b'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM, 311
310 GEORGII TRAPEZUNTII
patet, quia fortitudini ac magnitudini animorum menthae comestio
autemsicverumessemathematicid.emonstrant,sicutpassimperele- contrarium est. Quas ob res non comedere solum ipsam priscae pro-
mentaEuclidaepatet,utnegarenemoqueat'nisiCaguleositpraeditus verbium Graeciae prohibet, sed ne serere quidem belli tempore, ne G 32v
ingenio. inde comestio sequatur, permittit. Id totum sic altum, sic verum, sic
quae de re musica est' dili-
zlL Duodecimum etiam XX' particulae' graviorem ex fidibus ideo 5
5 utile, sic breviter ac more Aristotelico absolutum operae pretium est
gentius lectitatàie, ubi ostendii philosophus audire, quomodo interpretatus est Cages. lld autem ipsum, inquit,
accipere atque occupare sonum' acutiãris
videlicet' quia parvum in
adversum omnino est ad fortitudinem atque excandescentiam animi,
inquit' quae gravior ex
magno continetur' Cãges autem: quamobrem' quae sibimet generis cognatione deiungi palam est.< Certe hinc non ad
committitur ?< Ita quod
fidibus est, huic semper actus nodulandi philosophorum usum, sed longe a poëta verbis aliquo evulsis nec re
itioni, constitutioni commissionique r0 propter brevitatem satis expressa nullus altior potest haberi 5sns¡5. B 36v
ìus ProPonit, nec quod Probat' nec 10 Nam cum ab omnibus Peripateticis contraria dicantur, quae in eodem
aut rimari dignum Putat' sed ver- genere posita maxime distent, ipse quia nec contrarium nolninavit
fund'it. Non immerito igitur omnes' atiquid et cognationes induxit generum, ad alium longe philosophiae
ulei, et secta, quae voces sequitur' rem non studiosos sensum repellit, quam Aristoteles voluit.
c vocum quidem ipsarum ce¡t.am determina- ß Sed quod statim sequitur, attente oro videatis. Quaeritur autem: 2&
Cagulea potest appellari' Quae quidem secta
15
lcur, non dico aliqua indefinite, sed nonnulla, hoc est distinctius, quaedam
ominum non excessit' Quorum duo ab abysso
florem faciunt et fructum non faciunt, sicut cucumel, cucurbita, malum
ind.eorum,utipsidicerent'munusascendentes'incontrariumque punicum?< Ipse vero et quasi ambigua, quae certissima sunt, protulit,
amentiam cum spurcissima
delapsi .n-*".n'ignorantiam, levitatem' iicut fere ."-p.r propter ignorantiam solet. Et pro malo punico malus
vita coniunxerunt' 20 punica dixit. Nec ratio philosophi nec oculorum sensus, quo penitus
pergent'.apertius atque latius2O
26. Sed de his si rudere grunnireque toto vel in animo perpendatis'
carere vid.etur, aut furorem hominis advelsus veritatem domare aut
alias. Nurrc ..|,,"d'ot" XXllparticulàe ignorantiam mentemque suillam ad quicquam recipiendum revocare
quare trito-a priscis rerumque divina-
G 82 ubi ratio ab Aristotele qúaeritur, potuerunt. Florem facit et fructum non facit malus punica ? Non vidisti
fs¡sþ¿tur beili tempore
rum scientiam habenti.t- Gr"""orum proverbis ir-qn"- huius arboris fructum, quem malum punicum appellamus ? G 33
menthamnecserendam, nec comed.endam esse,
ratioque redditur, quo-
25 Centies, scio. Etiam d,evorasti. Quomodo igitur comedo tu et veritatis
niammentnt".orpo'ucomed'entiumfrigefaciat'Cumquehaecherba2S
pacto he¡ba ipsius, ut sic d,icam, helluo videre non potes malum pUnicam floribus
non parum caloris habeat, mirumque videri possit' .quo suis mala punica facere ? Haec sicut cucumeres quoque atque cucur-
certius esse vestigium
calida frigidius reddat corpus humanum, huius rei bitae flores faciunt. Fructum facere nequeunt, quia ipsa fructus sunt.
ait,quiaspermacomed'entiumcorrumpitur'Quonihilaliudsignificatur' Non moverunt iners pingueque ingenium saltem cucurbitae et cucumeres B 37
natura menthae calor
g gO nisi quia proprio quod'am calore' sicciiate atque 30 simul enumerati ab Aristotele' Hactenus de hoc.
humanusad.eosu.peratur,utSpermaetiamaboleatur.NamnonsolumSo Verum si, quanta sit ignorantia Cages, quantaque vertigine mentis 27r r
generandivissuatollitur,verum iusu menthaepau-
ncto hominis forti-
agitetur, absque multo labore vultis cognoscere, legite, quod deinceps
latim imminuitur et tandem ex sequitur, id est quartum huius xxl. particulae. Nam cum investigetur,
tudo elatusque animus omnino d'
inquit' contrarium
cui olerum alia cocta, alia non cocta eduntur, legite, legite, obsecro,
est ad fortitudinem et ad' animos' cum sit idem
genere'<t Contraria
35 qua via rem tam apettam pervertit. lCur, inquit, eorum quae terra
enimineodemgeneleproximasuntetmaximedistant'Quare,quoniamSS emergunt, alia cocta,alia cruda sunt cibo idonea?< Ohominem,patrono-
elatio et deiectio urri*i contraria sunt, et d.eiectio
animi abolitionem
qui omnes in.muliebrem vertun- ,rr- .,roro- dignum praeconio ! O hominem' non minus oculorum et
spermatis subsequitur, quod spad'ones'
sui natura exstinguit'
tur naturam, d.ecìarant, Ët menthaspermà quadam 27 suillam G suillem B
B | 35 proximal proximo B 6Theod.Probl.XX2.44gb(ad'mod,uminaccuvatecil')'l16Theod'Probl'
13 *t,*ntur G secuntur B | 24 menthaml mentam cf' Arist' Probl' x' 3' g"3a' 13sq' Âuù tí
gz3a' 9-rr' Alà t[ XX S. ++S b. (ittøccurate øa lølso cil,) |
7 Theod. Probl. XIX t2' 447a' | 22 Arist' P¡obl' x' z' ëv¿a divsoG ëy.ovtru &xo:ptt&. èotuv, oïov oúxuo6 xøì xoloxÚvsø xul þ6u; | 33 Arist. Probl'
léyetar,rrpív$'4vèvrro)'é¡r<pp{c'êo'$ie¡r'í¡teçr5ceue<;l)6cuxatøt{''úXeltào61Ìeta;
'gd x' 4.gz3u,'ì7"q. Arrì c[ tõv guo¡rÉvtov tù ¡,tèv êr!øvd, tù àè ò¡rù
ppord; | 35 Theod'
ôr¡loî òà ¡ .ou-o"Jpfoì06'gbopó' | etitt' P¡obI' x' 2' s23a' rr sq' toüto ôè Probl. XX 4. 45oa'
ún"p.vøvcíov npòç cïvtpe[ocv xaì $u¡ròv tør]ròv ôv
tQ 1ével'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 313
312 GEORGII TRAPEZUNTII
Sed non erit finis, si non dico errata, quae aut minutiora sunt 28, r
gustusquammentisexpertem!Boves,asini'pecudesceteraquePecora aut certe rariora. Sed depravationes eas, quae funditus rem universam
quae terra emer-
ãogrro."unt plura sibi reiicienda quam edenda eolum' evertunt, singulas persequemur. Nihil enim est integre, fideliter, scite ab
g,tnt. C"g"s, qui se philosophum profitetur, ne asinorum quidem
nec
eo dictum, nihil non depravate, non ignoranter, non quasi ab homine
pecudum sensum aåeptus,- sola nonnullorum elatus potentium
vel
et veri- 5 insensato traductum. In nullo sensus philosophi servatut. Omnia longe
auctoritate vel ignoranìia, universam Aristotelis philosophiam 5
alio distrahuntur. Nec verisimile aliquid aut rebus ac veritati, quamvis G 34v
tatem ipsam p"it"rroru- se confidit' DEorum' quae terra emergunt' falsum, saltem propinquum exponitur. puare si unun vel alterum B 38v
alia cocla, alia cruda homines ed'unt'< Sentis' quid dicis' an
nondum
alia addemus, finem de infinita huius hominis dementia faciemus.
ç 33u quidem ? Omnia enim, quae oriuntur e terra, edi ab hominibus' Vigesimum particulae quartae problema ponitur ab Aristotele: ¿
cocta,aliacruda,hicsermosignificat.omittosulfura,omittoalumina 10>Quamobrem ixiae faciunt, ne generent, eui eas patiuntur?< Has ixias
omitto argentum vivum, omitto metalla omnia' Quae cum e terra 10 etiam in hoc volumine alibi nominatas et in libris de animalibus saepius
quando tu
emergant, ard'enti eorum potu solus d'ignissimus es' Sed aliter alii capiunt. Nos genus apostematis esse genitali spiritu et materia
fatue scamoniam, quando helaterium, quand'o frondes caseas' quando
quae innumela spermatica ad vertebra lumbos ceterasque partes renibus ac femoribus
B 37'aconitum, quando agaricum ceteraque huiusmodi, vicinas conversa in marginalibus scholiis diximus. Sic enim et rationes
ernergunteterla,vi¿istiautaudistihominesadcibumcolligere?Dic, 15 philosophi aperte docent, et vis verbi significat. Ixia enim graece non
consulis ? 15
socles, crud.um tu elleborum, an coctum esse comedendum
in te prius periculum tibias, non pedes, non inferiores partes, sed quae lumbos et vertebra
Utrum dices. Ceteri omnes in tuis, tui bucinatores,
faciamus' obeant atque complectantur, significat. Contra Cages varices inter-
faciend.um contendent. Sed missa haec letifera venenaque
folia' platani' pretatus est. Quis ferret tam alienam a veritate rem philosopho, quasi
Ioncos vero, stirpes, ficulneas, frondes, hed'eram' salicum'
sic ipse dixerit, inique attributam. Si certe in margine de varicibus
globulos,abiegna,ramalia,vepres,arbusta,dumosdecoctostudevoras' 20 dici existimare se ascripsisset, nemo posset perperam id factum arguere.
ista ZO
an crudos ? Si decoctos dices, mirabimur. Nullum enim animal sic
quoque' asini et Licet enim unicuique sine alterius iniuria, quae credit vera esse, etiamsi
comedit, sin crudos. Simile veri videbitur' Nam caprae
pacto' non sint, depromere. Aristoteli autem ac verjtati rerum palam detrahere,
boves crudis quibusdam istorum pascuntur, homines nullo Quare
tuam considerasti, veniam tibi dandam cen- id nemo, nemo umquam, o Cages, aequo animo patietur' >Cur, inquit,
si non aliorum natulam, sed
non ipsum, sed te potius aspexisti. gignendi facultas iis tollitur, qui a varicibus tenentur.< Et in (XXXVII.
semus, si in transferend.o Aristotele
26part.IV.): rlCurspadones,inquit,velomninovaricibusvacant vel minusB 39
zCurautem,cumratiophilosophivertendaesset,primumsubiungis,2S habent?< Et in calce huius: >Talis autem est puer et mulier, quorum
an quibus sucus, deinde statim, quibus autem sapor ? Uno eodemque
neutrum varices habere consuevit. Praeterquam si mulier, raro.( Prae- G 35
o"rbo certe Aristoteles hic utitur et uni eidemque rei causam accom-
tereo singulorum semper alienam a rebus verborum potestatem. Gigni
mod.at. Tu mod.o substantiae, id est suco, modo sapori, hoc est qualitati,
forsan graeci vocabuli pote- enim alienius atque generalius est, quam res flagitet' Nec facultas de in-
G B4causam unam eandemque attribuis. Sed 30 sita rerum vi ac naturali, sed de topiis dicitur externisque rebus. Nec
statem utroque ferri contendis. At idem verbum eadem de re centiesSo
prudentia, si de stellis tentigo, sed mentula emarcescit. Et lpraeterquam si mulier, raro< dicendi
dictum id.em semper significat, nisi tua mirabilis
nunc animal modus, praeterquam quod historicus est, veritati etiam propter dubi-
3 33 tractaretur canisque saepius nominaretul, nunc stellam, tationem immixtam vehementer repugnat. Iunioritrus haec hisque
quadrupes, nunc piscem quendam intetligendurn variat. Non vereris
similia praetermittantur. Rebus enim ipsis praecipue, non verbis feren-
tãles inãptias atque adeo vomitus, quasiAristoteles scripserit, in medium
reponere ? An credis ceteros quoque homines laudatorum tuorum 35
35 dam a nobis opem censemus.
Quid ais Cages ? Naturalis generandi
golto- habere ? Nirnium erras, mihi crede. Cito enim olfacient omnes, virtus tollitur varicosis ? At C. Marius multique alii et varicosi erant
exhalent singultus, et filios ex se ipsis generabant. At omnibus ixiosis tentigo, ut philo-
[uam foeteant eructationes tuae, quam mortiferos sophus ait, non accidit. Varicosis, si scire cupis, quam saepius accidat,
quam pestilentes sint vomitus. Quare non ceteris, sed tuis has putre-
din., pr".para. Illis hanc mensam apPone. Illis haec offeras fercula. aut periculum in te facito aut a bucinatoribus tuis, qui periculum
His cibariis reple. Illis hoc alimento valetudinem, Qüam melentul,4g 15 Ixia G Ixis B | 25 (XXXVII' part' IV.) G B lacunø | 27 neutrum B
restitue. Non ãnim hominibus, sed naturae hominum corruptoribus, neuter G
qui nasum in adolescentulorum clunibus die noctuque confricare solent, 10 Arist. Probl. Ð' 2o.878b,36. Ârù ri a'l iliol toùç ëXovca6 xo¡lúouo¡ levv&v; I

suavissimum hi tui vomitus reddunt odorem' 23 Theod. Probl. IV 20. 425b. | 25. 26 Theod. Probl. X 37.ß4b.
ADVERSUS THEODORUM GAZAM 315
gI4 GEORGII TRÀPEZUNTII
a philosopho est, ut omnes, qui acciderunt hominibus umquam aut accidunt aut
fecerunt, diligentius quaerito. Non vides saltem rationem
accident, varices tumore animi superarit. Non enim tantum in pedes
redditam. ogooni"-,åit,ixiatranslatospiritufit<,genitalividelicet,-de insurgere illi soliti sunt, quantum ipse in veritatem. Sed non est huius
hocenimplaneloquitur-quotrarrslatomentulaequoquetentigo
solent tractari. temporis, unde facta sint haec omnia, quaerere. Non enim in Cagem B 40v
prosternitur. Multa'sarr" , -.di"is de varicum causis
Nemo' 5 5 nec in complices suos invectivas conscribimus, sed iniuriam a nobis
B 39v Quis genitalis spiritus translationi causam dedit ?
"orolnn-qoãm una clamant itinera longa propulsamus, quod omnibus licet, et Aristotelem ac veritatem simul
nemo prorsnr. Ñ"* omnes ore uno voceque
defendimus.
etcontinua'cursusvehementioresaccrebriores,onerahumerisnec Sed quintae quoque particulae XXXI. consideremus, ubi quaerit p9, r
exsistendi varices causam esse' His
G 35v parva et saepe ac diu sustentata Aristoteles: rQuare qui phthisim patiuntur et lassi labore, praeparati
enim et venae tibiarum pressae ampliantur
et sang.uis ad inferiora
sicut tu fingis et Aristote- 10 10 ad pollutionem in somrto sunt ?< At Cages: rCur, inquit, genitura in
depellitur. ft" ."ogoi"", ttå" genitali 'pi'ito'varices non iuxta genitalia
.,ro"it"r, somnis iis profluere solet, qui aut a labole lassescunt aut tabe consumun- G 36u
lem in crimen atq:ue mend""io- tur ?< Non intelligo equidem, quomodo genitura profluere lassis soleat.
sanguine' sicut diximus'
membra, sed in tibiis, nec ut pustulae' sed' Genituram enim sic dici latine scio, ut naturam, ut feturam, ut, si
venis elatis sincero intumescunt' quis ita vult, generaturam. Sed a rebus ipsis coniicio pro spermate
vocabulum
s Dicet iorr",t quispiam ipso Cage non dcctior sic
.ixiae
verba fundenti attri- 15 15 hominis ipsum genituram cepisse. Sit sane Latinis lex, aut potius iis
nonnumqua* ;r; ,àriå poni. Vid.e, {uantum solum, quibus scripta Cagis latina videntur, quicquid Cages egesserit.
etiam pro varice' -nec
buo. Sit ,r"rr,-, qood áicitor' Sc¡ibatur ixia Profluere vero solitam esse genituram cur dixit ? Longe namque aliud
Graecis. An ob hoc,
ab imperitis, sed J doctissimis atque peritissimis hoc est, quam esse ad pollutionem praeparatos. Non enim semper a
fulgente stella
o Cagulei, qoonì"rn a peritissimi'- "a"e* pro quadam stellam dici praeparato solet pro{luere. Nam quis nescit praeparatos nos esse ad
scriptum invenietis, quánd.ocumque forte "urr"
tt audietis,
20 multa saepe, quae nobis non accidunt ?
putabitis?ofanaticoshomines,immoinsensataspotiusbeluas!Namsi20
Magni ab omnibus ingenii Aristoteles fuisse iudicatus est, multos- z
quicquamhominispraeterfiguramhaberent,vid'erentprofectoverba que praeclaros viros scripta eius a natura ipsa dictitata putasse memoliae
rebus accommodanda esse, non res verbis'
Aristoteles' Per- proditum est. Hanc laudem illud potissimum et comparavit, quod
I fxiosos fieri tam spadones quam mulieres negat
namque id mihi cautissime, hoc est proprie veleque adeo loquatul, ut nonnisi naturaB 41
pulchre id trad-ucit C"ge'' Non irrideo' Perpulchre 25 ipsa de naturalibus loqui rebus videatur. De quacumque re scribit,
suum oboleat,25
B 40 factum videtur. puod sic factum est, ut
totum auctorem
in unum coacta verbis protinus ipsis percipitur. Actune, an potentia rem putet esse,
ut re tale .it, qrãfit auctor, ut hinc res' inde nomen qua de loquitur, utrum in genere, an in parte proferat, habeatur per se,
mulieres negari ab Aristo-
conveniant. þuia igito, cages et spadones et
an per accidens, non latet. Primumne ut sit, an non, perspicitur. Nihilque
tele scribit fieri Jolere ? Èuroris sane omnia, çluae dicit, plena
";ri;;.; cum de ipsis cogitem penitus, quod ad rem recte intelligendam pertinet, praetermittitur sicut
G 36 sunt td"o, ,rf me quoque in furorem veltant'
tantae amentiae furorique 30 30hic. >Quare, inquit, lassi<r, et quoniam lassitudo multis accidere modis
atque scribam. Nec årri- rep"rio verba, quae
soleat, tlabore< addidit. lQuareque, inquit, lassi labore homines prae-
congruant'Spad'onesetmulieresvaricosinaturafierinequeunt.Spa- parati ad pollutionem in somno sunt ?<
non habent ? At magis ipso abundant ixiosi
quam
d.ones cut ? Sånguirrem
cages autem quasi philosophiam et gloriam eius e memoria homi- a
antea'Veniscarent?Dicinonpotest.Itineribus,cursibusoneribusque num evellere velit, nullo ipsum sequitur pacto, sed cuncta confuse, G 37
nonconquassantur?NonminusSanequamceteri.Curergo,sicausae 35 indistincte ac in alium ¡edacta sensum pervertit. Nam primum hic
posse inveniuntur, effectus 35
omnes ita in ip.is sicut in aliis concurìere
de mulieribus scribi praeparationem hanc omnino abolevit. Deinde pollutionis verbo reiecto
quoque similiier non concurrent ? Haec ead'em
rcur genitura, inquit, profluere solet<, et sic a pollutione ad seminis
possent,nisimenstruorumdefluxusvaricibusessetimpedimento.Sed profluentiam rem penitus diversam sensum transtulit. Nam pollutio
si menstruus retinetur sanguis' multo facilius quam
in viris varices
est seminis in momento temporis per saltum exitus summa cum volup-
in mulieribus extollentur' 40 tate atque tentigine sola coitus imaginatione. Profluentia vero seminis
rUndeigiturhaeprodigiosaeCagemfictiones.invaserunt'unde4o
varicosus adeo factus
portenta haåc innata s,_rrrt il¡i ? Unãe animo
gphthisim Bphtisim G | 27 habeatur GhabeturB | 35 sensumGsensuumB
G habundant B 8 Arist. Probl. e'3r. 884a,6 sq. Ar& cí è{overp<,:xcr,xo[ eio¿v ol xoætõvteç xøi
20 beluasl belluas GB | 32 abundant
sq' ötr i¡ t{íø llvetcr ¡'''etøocúvtoç rweÚy'aro6' g$ror,ôvre6; | 10 'Iheod. Probl. V 3t. 428b.
2 Arist. Probl. t' 2o,878b,37 I
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 3r7
316 GEORGII TRAPEZUNTII
ipsum usus etiam auctorum frequens declarat. Non enim nisi a verbis,
est ipsius seminis exitus longiore fluentis tempore absque saltu, absque
per cogi- quorum potestas, id est res significata, intendi natura potest, haec
B 41" tentigine, absque ulla omnino voluptate nec Per coitum nec
ab eis verba derivantur. Calor, frigus, fames, albedo, tremor, Iassitudo,
tationem coitus. Haec quam diversa sint, quis praeter Cagem et lau-
amor, macredo, gracilitas incrementum recipiunt. puamobrem recte
datores eius non viderit ?
5 dicitur gracilisco, macresco, amasco, lassesco, tremisco, albesco, famesco,
I Sic traducendus Aristoteles est, o boni viri vos, ne puerorum seduc-
5

puerolum con- frigesco, calesco. At legere, audire, manere, accipere, tenere, armare,
tores appellem! Tantane vobis fanatica ex seductione
censere, possidere intendi natula nequeunt. Ideo forma carent incho-
fidentia adoluit, ut viros quociue ad ineptum intelligendarum rerum
pug- andi, quae rem illam significat, quam repugnante natura minime
sensum sed.ucele atque transferre credideritis ? Cur hanc naturae
suscipiunt. Haec de inchoandi verborum forma praelibasse satis sit.
nam indixistis ? Cui eam omni studio persequimini ? Cur non sinitis,
quantum in vobis est, rectis secreta ipsius traductionibus intelligi?l0
10 Nunc videamus, çluam longe a rebus, de quibus tractatur, lassescendi s
abest verbi potestas. Nemo est, qui nesciat asinos, mulos, equos, si
Ãtqoi vos et naturae homines estis. Ipsa enim vos parentibus vestris
requiescere a lassitudine laboreque incipiant, confestim erigere. Id
qo"1i orgurris usa genuit ? puare ad similes actus ipsi praebere vos debe-
hominibus quoque accidit. puare cum ad somnum prolabimur propter
tis ? Cur eam disirahitis ? Cur violatis ? Cur in teneb¡as ignorantiae
liquefactionem et motum, sicut philosophus ait,
intruditis ?
15 omnia latius enodare
- longum enim est
phantasmatibus motis accedit ad tentiginem
30, r Prosequamur cetela in hoc problemate Cagis vitia. Non omnia;15 - fit, ut sperma magno impetu et voluptate_
nemini enim ea vis dicendi, nemini sic longa vivendi spatia, id flumen .^
escentibus minime potest. Illi enim lassescunt I fl-
G 37u ingenii dari mea quidem sententia potest, ut omnes sicarii traductionum G 38
ineptias ,...r..r. possit. Plures namque in eis fere sunt quam syllabae'
et lassitudo adhuc et continuatur et
"r"."it,
Non extollo rem, sed iudicium expono meum. Iurare persancte possum Quorum alterum praesens in verbis possidet tempus, alterum inchoandi
20 forma necessario retinet. Cages si hoc nescit, cur philosophum non
plura me in volumine problematum intollerabilia esse Cagis coniicere 20
sequitur ? Cur, quod ille praeterito, iste praesenti verbo expressit ?
B Lziitia, quam verba sunt. Nam verbis nonnumquam singulis vitia multa
I)einde, quomodo labor et lassitudo continue in somnis crescit ? Cur
insunt, verbaque omnia sunt a rebus remotissima, quae prosequi om-
enim ait: qui labore lassescunt in somnis ? Si adhuc laborantes lassescuut,
nino infinitum est'
non dormiunt. Sin dormiunt, non lassescunt, sed requiescunt. Deinde,
z opus enim est verborum antea vim omnem explanare, deinde 25 si lassescunt, quomodo erigunt ? Id enim quieti, quae labore succedit,
videre, quidcages in singulis interpretatur, - verum ut, quale id sit, zr
etiam ad ipsorum Caguleorum erudi- non ipsi labori evenire solere periculum et in nobis et in brutis quotidie
intelligatur, ,tor. gr"rrabimur
-
tionem verbum unum, quale sit et quomodo rebus ab ipso accommoda-
facimus. Quodsi non erigunt, quomodo ex ipsis semen cum voluptate
prosilit ? Sed si profluentiam seminis, quae sine voluptate atque tenti-
tur, considerare. Lassescunt inchoandi verbum est. Haec verba non gine fit, intelligit, sciat eam in somnis quidem forte magis, in vigilia
incipiendi solum potestatem habent, nec vehementiam tantum signi-
a0 vero non rarius accidere. Adde, quod verbo graeco seminis eruptio,
ficant. Sed, cum otro-qn. modo habent quodam, plerique alterius eis 30
quae per somnium fit, significatur.
attribuentes falluntur. Intendi enim rem eam, quae significatur, osten-
Sed quid facio ? Facilius mihi erit arenam maris, caelorum stellas, rr
dunt. Nihil porro intend.itur, quod. non incepelit. Hinc fit, ut principium
frondes arborum quam ineptias Cagis enumerare, quae aut in compo-
quoque rei tstendere videantur. Nam cum intentio progressus sit ad
sitione verborum aut in collatione rerum aut in singulis verbis rebusque
maiora, necesse est, ut principium incrementi aliquid capias' Aliter
er singulis aut in accommodatione verborum ad pondera rerum turpiter
enim ne intelligi quidem incrementum potest atque progressus' Declarat 35
ab eo atque ignominiose committuntur. Verba semper nova quaerit, B 43v
id Mercuriur áp"a Plautum in Alcumena. Nam cum rovem abeundi
Eamus contemnit trita, subtrahit, addit, mutat, pervertit, confunditque omaia,
esse tempus moneret : ¡>Lucescit<, inquit. Et paulo post : ulucescit.
Et parvo temporis lapso intervallo rursus inquit quod unico solum declarare verbo sat erit. G Bg
G 38 hinc<. Deinde lucescit. :

usque ad ortum solis hoc Passionem membrorum, çluam sicco frigore fieri philosophus testa- ¡,
llucescit<. Ita ostendit a prima posse aulora
49 tur, siderationem vocat. Verbum inauditum, fictum. Unde nescio, nisi
B 42" verbum dici. Intenditur enim semper lux oriente vero iam sole' Nemo
40

illuxisse' Id fo¡te a duro ferreo insensatoque corde fingentis. Id scio eam passionem
recte dicet lucescit, sed lucem iam esse absolute aut iam
certissimo latine verbo rigorem appellari. Quis non legit apud historicos
lg sy[abae G sillabae B I 19 extollo G estollo B | 33 intentio G intensio B saepius rþentibus membris nequivisse milites arma capere ? Quis non
37 Plaut. AmPh. 543
GEORGII TRAPEZUNTII
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 319
318
- fit enim
retiquit ?< Quis trantur. puod si vel intelligenti (pate)facere
necesse est,
audivit illud vergilii: rderiguit visu in medio, calor ossa
p"itttum Curtium non admiratus est' cum saepius tum propter brevitatem, tum propter retum difficultatem, tum
clementiam Alexändri
"p"á in sua sed,e collocasset ? At ibi et propter verborum varias potestates atque multiplices, ut sensus multi-
rbum est, et communius stuPere et plex esse videatur multo quidem magis ignoranti ac stulto,
5 Sed dicendi hunc - cursum iam retineamus
ges vero ubi side¡ationem didicerit, 5 et aliquando finem non31, t
forte ab erucis herbarumque vermi- Caguleis ineptiis, quippe quae nullum habeant, sed nobis ipsis impona-
mus. Satis iam superque omnia ex his, quae dicta sunt, Cagis vitia
busacceperit'Namquevelapud.aliosintegrainveniuntur.Integra perspici posse confido, praesertim si quis diligentius ad traductionem
dico, quoniam ipse mutilata semper aut producta
et quasi protensa
nostram aut etiam ad veterem conferat suam. Nam quemadmodum
veltransformata.plerumqueponit.QuaeigituratlaliisintegraSumun-
m ab iPso raPiuntur' 10 si ex male materiato aedificio lapidem unum subtraxeris, omnia illico
tur, ea Io magno cum fragore deferuntur, ita si unum aliquid ex translationibus B 45
s Celsu minavit, quae Graeci condylomata dicunt'
B 44 g"";;;; usi sunt. Bui de verbis scribunt, condylo- Cagis ad collationem revoces examenque cogas subire, universa proti-
d'ulas, quae sub cute duro humore collecto nus videbis corruere. Id ille metuens et quidem vehementer formidans
mata esse -
cum excidenda esse malitiosa enim stultitia est his verbis ab omni traductionum colla-
sustolluntur. Id Corneliirs quoque in cura ostendit' -
auctore, unde id vocabulum 15 t5 tione atque examine legentes statim sic praefando deterret: uTamen
G Bg, tubercula radicitus consulatl AiCages spreto
plerumque capit' errores et sordes istorum interpretum adhuc legitis atque defenditis,
mutuatus est, pro omni tumor. u" ul".tibus ipsis
sudores extollunturque qui tanti mali causam dederunt. Non in ignem proiicitis, qonnulla
Nam ulcera, qrrå. in corpore colliguntur propter
nominat. tamen exulcerari Aristotelem potiusque eiusmodi habere exempla vultis ? Cuius mali tam magni
passim, ea etiäm tubercula Quae
ergo esse coactus fatetur illa' causam prisci Aristotelis traductores dederunt?< O pessime omnium!
in hoc secutus vel invitus asserit' Ulcera
2¡ Tu has reddis gratias illis, propter quos philosophia multo magis
dequibusphilosophoSelmoest.Necenimexulcerarinisiulceralecte2O
aut raro exulce- apud Latinos floruit nec adhuc penitus exstincta est
dixeris. Tubercula^vero, id' est glandulae' aut numquam
quam apud G¡aecos. - - quam um-
rarisolent.Curergotubercula,idestglandulas'proulceribusposuit?
conturbat' Si nihil illi traduxissent, essent Alberti, essent Scoti, essent Aegidii, z
Cur ? Quia omnia per ignorantiam permiscet atque
z Multa huiusmoãi sunt sicut exsitare pro comedere, refrigerare pro esset Thomas, essent alii quam plures aut in philosophia aut in theologia G 40u
assum est' 25 25 aut in medicina praeclarissimi viri, quorum scriptis natu"rae secreta,
frigefacere, haesitas pro balbutie, igne confectum' -quod
pro arboribus theologiae profunditas, medicinae varia, multiplex subtilisque ratio,
colis pro mentula, .ti'p"t pro arbustis' pro herbis'
quae ante illas traductiones omnia iacebant in tenebris, homlnibus
pro Plantis denique omnibus,
t patuerunt ? Cuius Graecorum scripta sic copiose diffunduntur, sic acute
quasi homines dicuntur. Bima,
absolvuntur, sic dilucide proferuntur sicut Alberti, qui hac ipsa de re
B 44'multaque alia eructat mira vel
gg Magni solus cognomen sibi comparavit ? Armis id multo antea Philippi B 4õ"
ipse plerumque dicit, genitura'
Óu

Alexander obtinuit, deinde Gnaeus Pompeius non magis armis quam


illud. Vergilianum seduxerit: I
Romanorum gratia, postremo vita, moribus omnique catholicae ¡eli-
poëtaillevenenosamreivimanteoculosponelevoluit.Seddehis
gionis sanctimonia Basilius, Caesariensis episcopus, cognitione atque
hactenus'
Nam et verba scientia rerum. Nemo adhuc praeter Albertum id cognomen assecutus
s Cetera quattuor de quinque membris clara sunt'
35 est. Tolle interpretationes, quae ante nos fuerunt, nullus erit Albertus.
raroverbisapteadhaerent,etreslebusplerumquerepugnant,etsin-36
gulae in se iplas vacilant, ut plurimum atque distrahuntur.
Nec rebus Quis vel in theologia ordinatius copiosiusque vel super Aristotelem
brevius, dlstinctius, dilucidius graece umquam scripsit, quam Thomas
umquam paene verba congruunt' sed' alio vis rerum' alio
verborum
omnia ideo caguleis eveniunt, quia latine ? Finge nullas ante nos interpretationes Aristotelis fuisse, ubi
potestas animum distrahit. Haec
nec saltem verba eius sequi dignum arbi- tibi essent scripta, praecepta, inventa Thomae ? Ubi ceterorum, ne
G 4O philosophum nec intelligunt
4o longior sim, volumina rebus copiosa, numero paene infinita, scientia
visum GB | 24 exsitare
1 d*tC"it scriþsi' sea' eilil' dirriguit GB I visu sec' ed'il' naturae manu scripta, ore prolata, corde cogitata inveutaque ? Harum
G B
scriþsi (or;áo)l exitare G B | 26 colis scri'þsi colem
29 dilucidel dillucide GB | 31 Pompeiusl Pompeus G B I 37 dilucidiusl dillucidius GB
lVerg,Aen'III3o8'|11CeIs.Med.vIIz.6(eil'Röchúer-Albersz53,t3, 15 Theod. Probl. Praef.
â54, 36). 1 31 Verg' Georg' III z8r'
I

ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 32I


320 GEORGII TRAPEZUNTII
philosophos, ut olim in Graecia, sed singulas urbes, immo castella
interpretes, o cagulei. Has res
rerum omnium causam priores dederunt singulosque religiosorum hominum conventus dialecticis, philosophis,
doleretis Latinis per inter-
tam grandes, tam utilei tr- gloriosas nisi theologis nulla in re priscae Graeciae cedentibus referto. Illud quoque
exclamaretis melius fuisse nulla in tertio de finitius a Cicerone scriptum adversus te militat. rrOmne,
buisse' Nam nisi habuissent' nihil 5 inquit, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtu¡.
doletis, cruciamini, ferre non pote-
5
Istiusmodi autem res dicere ornate velle puerile est. Plane vero et
perspicue expedire posse docti et intelligentis viri.< Audisti ? Si in
îïì;"î,ï.Ï:îå:iî.1H"""'."i'å: philosophia morali puerile est ornatui verborum nimio invigilare, quid g 42
B46tenebrasetexseclabilemservitutiscalamitatemvelutigenusnostrum pueriliu5 erit, addo, et turpius, quam in naturali hoc ipsum magis quam B 4Z
ruisse' 10 10 res insectari ? puodsi puerile hoc Ciceroni videtur, quis qualisque Cages
Graecos' qui sua opinione
s Non ignoro equidem et Cage et omnes videri debet, qui et res omnes pervertit et verborum non elegantem
vel ultra caelos se-faciunt ceteris simul omnibus, nimium ornatum aut omnino latiqum, sed turpem quandam inconditam, duram,
"Lìipr"r¡
angi stimu1i.ql,," io- ilvidiae, tum ingratitudinis
cruciari, quod Latinos
obscuram a communi usu longe remotam, hispidam denique atque
armis' divitiis' dignitate
videant doct¡ina rerum, magnls ""'itttibot' agrestem compositionem et Carmentalem singulorum potestatem in-
sum' si possent' omnia
auctoritatequ" pf"tit""* """1t'"' Certiorque 1r auditamque semper fere inquirit ? Sed in rhetoricis quoque, statim in
Giaecorum radicitus a Turcis 15
haec in p"io, ,,J*os' çluam modo ¡es principio, quid hac de re sentiat, operae pretium est Ciceronem audire.
Cages scriptis suis praedicaret. Nec
eversae iacent. iãrror'aiä"rem, nisi Sapientiam sane coniunctam eloquentiae in caelum laudibus extollit. Si
Exclamat melius esse
enim tantum potuit in Latinos furorem retinere' alterum optandum sit, rerum scientiam amplectitur et quasi divinam
cuiusmodi ad hos
nulla philosopitìuã f'uUere quam eiusmod'i exempla' colit. Eloqueutiam, id est ornatum verborum a sapientia seiunctum,
dies a priscis Á.gr" fert, quia non citius.in ignem inter- 20 zo quasi turpissimarn stultitiam contemnit atque aspernatur.
"Jiir.orrt.
pretamenta priscorum proiiciuntur. At iris
tuqc sublatis scientia omnis Id certe meum ad hunc transferendi laborem anirnum induxit. r
optat' rMelius erat'
tollitur' Alia enim noi erant' Et hoc est' quod tia vero sublata Et politiores enim in dicendo legendis meis futuros homines puto et
inquit, nihil habere quam huius rebus ipsis maiorem me attulisse lucem multis rationibus existimo.
cetera quoque ptãpttt ignorantia Quare si' quan- puae si asseçluar, omnipotenti Domino nostro Iesu Christo laus sit,
non est dubium'
turn in eo est, cognitionem reru 25 qui non, ut sordes peccatorum meorum merentur', in tenebris me latere
autem ausus est 25
ç 41v quin potentiam "ìi"t, si posset' acerrimos odii atque invidiae voluit, sed gratiae suae mihi plus, quam ferre queam, largitus est.
tantam ,"* t"ro-"peit" scrilere? An Sin vero non assequar, non dubito, quin laboris huius mei, quo nemini g 47o
us est. An eversurum obesse, omnibus prodesse conof, et praemium apud iustissirnum iudicem
ex levitate sPerat' qui
B 46v quorum interest'
mihi depositum sit, et non nihil tum apud praesentes, tum maxime
30 apud posteros sepulta iam invidia laudis atque gloriae, praesertim ç 42o
, flelius) quampriscas<Latinos hortatur' 30
cum nusquam a communi usu dicendi, quoad eius fieri potuit, diver-
Melius est nihilhabere, inquiet,
Estne inter nullum et aliqrrid proportio ? te¡im illudque Ciceronis semper ante oculos habuelim, quod re ipsa
quam malum aliquod habere' Cages aspernatur atque contemnit. lVitium, inquit, maximum est in
Peiores, quae tot Praestantes dicendo a vulgari genere orationis atque consuetudine communis sensus
excellentes medicos Pepererun 35 35 abhorrere.<
Quid tu verborum ãrnamentum Haec ille oratori consulit, libros ad fratrem statim incipiens. Tu 6
rrPhilosoPhus, inquit Cicero, si autem, o Cages, tu Cages philosophiam, quae, quantum fieri potest,
porro luuores
non affeit, non .:equiro' Re mihi satisfaciat'< Quantum communioribus tradenda vocabulis est, ne ad rerum difficultatem ver-
clamat' et nos
rerum scriptores ùti'f"tt'o"t, res ipsa' ut diximus' borum quoque durities addita tenebris omnia ignorantiae obscutet, ad
oculisipsiscernimus'Nonvixsingulosinsingulisregionibustollerandos
5 dilucidel dillucide GB | 22 politioresl polliciores G B | 27 nemini G nomine B
2grandesGgrandisBIs0malasGmaleBIpriscasBpriscosG|33prae.
stantes G praestantis B I 34 excellentes
G excellentis B 4 Cic. De fin. III g. I 17 cl. Cic. De invent. I r. | 33 Cic. De ora.t. I tz.
21 Theott' Probl' Praef' | 36 Cic' De
fin' I 15' Mohler, Kardinal Bessarion, IIf, 2L
GEORGII TRAPEZUNTII
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 323
322
conatus ut pro virili partem faciat, ne quid boni, si fieri possit, Latini habeant.
Carmentae tempora enim nova, ad barbariem ipsam revocare
interpretes quasi dignos igne Sed haec ita nobis dicta sint.
laudem etiam hac ex re petis et in priscos
verum etsi multis amentia iam patuit sua, placet tamen unam Bz,
insultas et stud.iosos philosophiae universos, quia non citius in
igaem 1

o solum repugnantiam ex praefatione transcribere sua,


libros illorum proiiciunt, ut ignorantes atque fatuos insectaris! super- çluae manifestior
5 ceteris exsistit ac eminet, ut, quam ingeniosus doctusque sit, etiam hinc
biarn hominis inauditam, o impudentiam singularem' o monstrum
5
percipiatur. Pugnantia enim dicere fatui omnino esse hominis iud.icatur,
hominis numquam perspectum ! In ignem, in ignem tu eos libros' qui
praesertim si brevi in oratiuncula alterum ab altero impeditur, et B 49
tot tantosque philoìophos theologosque pepererunt' ut.enumerari vix utraque inter se irretita corruunt. cum ho¡um temporum philosophos
queant, in ignãm, inquam, tu priscorum scripta proiicienda consulis' redarguat, quod minus ornate ac eleganter disserant, sic inter alia in
B 4s ilortaris, impellis ? Ei non verbis, quotidie ut
audio' quam scriptis
scripta' 10 10eos invehitur: >Neque enim ego rebus eos minus callere ob id iudico,
clamas, contendis, garris ? Cur ? Ut tua laud'atorumque tuorum quia non veterum littera¡um verbis disceptant, sed fieri ûon posse
nugae, ineptiae pelpetuo maneant ? Amens penitus es' si hoc speras'
existimo, ut Aristotelis documenta per tantam proprietatem et pravi-
z Sed ad re- ,.ã"u-,rr. Quoniam malitiosa, ut diximus, stultitia
tatem verborum interpretis intelligantur.< Praeterimus hic, quam turpe
G 43 est, ne collatio traductionum ignorantiam prodat, primum interpretes
sit ea in re maxime peccare, quam omni studio reprehendas, et tunc G 44
eiici priscos ab eo suadetur. f)einde philosophi ordinem non sequitur,
1b maxime in crimine inveniri, quando ceteros eodem crimine damnas.
sed pìrturbat transfertque omnia alia alio, quod non collationis solum
15
Nam quod dicit: rveterum litterarum verbis disceptant<, nec quae sint
facilitatem tollit, sed multo magis facit, ut problematum philosophi
veterum litterarum verba, proprie loquens poterit ostendere, nec cl.is-
scientia penitus pereat. Multa enim propter brevitatem. et rerum natu-
ceptare verbum pro disputare de rebus naturalibus latine umquam
ram obscuriora sunt. Qua de causa et qui non intelligunt, commen- dictum est. puo igitur crimine alios arguit, eo se ipsum astringi pro
torum luce, et qui recte se intelligere arbitrantur, exponentium Z0 ignorantia et amentia non sentit.
auctoritate confir;ari cupiunt. Qui autem sclipserunt, Aristotelis20 Id quamvis intolerabile sit, quis e'im ferret hominem ea carpen-2
ordinem, non Cagis secuti sunt. Quare qui Cagem legit' is numquam - multo rnagis inveniuntur -- tamgn
tem aliorum vitia, cluae irr se ipso
commentis iuvari-, numquam auctoritate commentatofum confirmari sibi veluti puero condonetur. Sed repugnantia ingenii cagulei paucissi-
poterit Praeterea multi particulas, sicut ab Aristotele positae sunt, mis in verbis perspiciatis, ut etiam hinc, quanta rerum d.octrina lauda-
ut brevius rem suam pelagant, numero nominare solent. Legi equidem
2g tores sui fulgeant, merito admirari possitis. lEgo enim, inquit, non
apud Albertum, legi apud. Thomam ita verbi gratia dici, sicut in tertia
25
ob id minus callere iuniores philosophos rebus iudico, quia non veterum
vLl sicut in XX. vel XXX. problematum particula dicitur. Solent sane,
litterarum disputant verbis.< rd enim sibi ex media barbarie repetitag 49"
ut debent, studiosi nominatam numero particulam protinus çluaerere, illa verba significant. Habetur ergo iam secundum Cagem, quod quam-
g 4gv ut absolutam rei totius cognitionem consequantur' Cages commiscet vis non recte ve¡bis utantur iuniores philosophi, rebus tamen non parum
transponitque omnia sic, ut plus laboris mihi videatur unum vel alterum
3¡ callent. Quid deinde ? >Sed fieri non posse, inquit, existimo, ut Aristotelis
in libris suis problema invenire, quam totum volumen exarare. Non 30 documenta per tantam proprietatem et pravitatem verborum inter-
enim ordinem solum particularum permutat, ut quintam verbi causa
pretis intelligantur.<r Quid garris. si rebus callent ? Quomodo Aristotelis
q 43r faciat nonam, et nonam vigesimam, sed nonnullas etiam' quae
documenta non intelligunt ? Nam si fieri non potest, ut Aristotelis
quoniam prolixiores apud philosophum sunt, in plures dividi propter
documenta per eos interpretes, qui hactenus exstiterunt, intelligantur,
magnitudinem solam possunt, in duas vel tres partes dilaceravit easque
85 quomodo ¡ebus isti callent ? l{emo enim umcluam aut Graecus aut
partes non ordine aliam post aliam collocavit, sed aut longe aliamSS
Latinus aut barbarus natura rerum calle¡e aliquos sine Aristotele dixit. G 44u
ab alia distraxit aut aliis brevioribus coniunxit. Ita et locos earum
Tu rebus callere Latinos non negas, nec fieri posse contendis, ut peri-
certos r¡rutavit et integritatem contaminavit. Hunc confundendi non
pateticam doctrinam intelligant. unde igitur rebus callere potuerunt ?
parvum laborem, non video, cur susceperit, nisi stultitia, malitia,
perfidiosa. IlIalitia Dici non potest, quare nec pugnantia haec esse mentis compos ullus
þerfidia. Nam sicut stultitia malitiosa est, ita malitia 4gnegabit, nisi fo¡te quispiam dicat rebus quidem istos a se ipsis callere
igitur credo ipsum fecisse, ut ignorantiam tegere suam possit, perfidia,40
nec Peripateticis quicquam percepisse, sed a se ipsis rerum scientiam
27 litteraruml I.atinorum B
18 commentorum G comentorum B | 19 luce G lucem B | 20 auctoritate G
auctoritatem ts | 22 commentis G comentis B I commentatorum G comentatorum B 10 Theod. Probl Praef,
2l*
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 325
324 GEORGII TRAPEZUNTII
impudentia, exsecrabilis perfidia. Plurimum se in verbis iactat. Nihil
eis legendum, ut inde discant' proponit
latine scriptum in his voluminibus invenitur. Scientia rerum gloriatur.
bus cáilent ? An ProPter verba solum ?
Cum nihil penitus sentire dictis suis comprobetur, illos carpit, quos
ntiam philosophia profitetur' Accedit'
hic sibi est. Quare non alia
,"i-o in nonnullis sequitur. Videte, quam multa in his paucissimis edita B 5t
quod. de Aristotelica rerum scientia 5 ignorantissime vel potius egesta turpissime sunt. lSpirabilium, in-
sponte praedicat ? 5
B 60 disciplina relum callere Italos, quam Aristotelica quit, piscium.< Pisces, o pecus spurcissima tu, spirabiles possunt dici
Statimque-verborumenimsuorumsensumcolligerenequit-igno- latine ? Aër, quo spiramus, spirabilis est. Lumen quoque aëri infusum
rantissimeatquestultissimead..diditnonpossefieri,utpeleosinter- spirabile tlicitur. Quod poëta ostendit dicens:
pretes Aristoteles intelligatur'
^ Multis iam ignorantL, imprrdentia, perfidia, temeritas amentiaque
33, r
rper fidem testor,
10 per superos atque hoc caeli spirabile lumen.<
Caguleorum protiacta in lucem e t' Verum quoniam
interpretatores 10
quamvis Quid plura ? Omnia huiusmodi nomina latine passlvam significant
pri!"o. quasi pecudes omnino spernit Cages' non gravabimur'
finem adversus eum facere statuimus, unico exemplo,
quod forte nunc potentiam: docilis, facilis, físsilis, amabilis, spirabilis. Et quoniam
rebus sequatur potentia omnis passiva tendit ad actum, ad actum etiam nonnumquam
occurrit, prae oculis, quam diligentissime in difficilioribus
solum' sed et factis transferuntur. Patiendique semper habent potestatem, ut lumen spira-
eos, quos spernit, omnium ponere, ut non verbis
Nam et 15 15 bile sit, quod spirari attrahi<1ue quasi spiritus possit, aut etiam quod
ig]torur.lia et levitate tiUi ipsi repugnare cognoscatur'
"*
G 45 Caguieorum vitia hinc quoque patebunt, et nos nonnullam
gratiarum' re ipsa ut spiritus attrahitu¡. Quomodo ergo pisces spirabiles sunt ?
quás veteribus debemus translatoribus, partem persolvemus.
Debemus Utrum spirare animalia piscibus quasi aëre possint, an re ipsa piscibus
autemeisnonparum.Namnisiipsitraduxissent'iunioresapudLatinos spirent ? Crediderim Cagenr se ipsum potius in scribendo quam rem
philosoplii non exstitissent, qui si non fuissent' nec nos'
quantulum- conside¡asse. Fortassis enim sic avide pisces devorat, ut non mlnus G 46
Fatemur20 20 sibi videantur pisces conferre quam ceteris aër, ac ideo ex natura sua
cumçlue sit, quod in philosophia sumus assecuti' tenerernus'
enim id totum a Latiriis ,ron .i. habere, ut aliunde id habere impossibile ceteros quoque iudicasse non minus piscibus quam aëre spirare' Multo
fuerit.Namphilosophiaequidemfundamentanemoprorsuscitraducen- dictum a priscis tollerabilius est: rventosorum piscium<'
tos annos apud Graeco. ,riri latinis doctus litteris tenuit. Nec
modo, Quid, quod virus genitale hic etiam pro arimalium semine posuit ? a
sed. semper, ex çluo aliquid percepi, sic me affectum erga ipsos esse Ignorantia forsitan seductus, quoniam ut paulo ante tactum est, di-
B SOuargumento illud årt, q,rod etii multa philosophiae nobis
ia'm traducta25 2Sstillare virus poëta dixit ab inguine. Quod ille fecit, quia non sicut deB 51v
volumina sunt, numquam tamen verbum unum adversus ipsos
scrip- semine, sed ut de veneno locutus est. Amatorium enim venenum ab
simus. Studium enim nobis acerrimum est non alio¡um vituperationem, huiusmodi stilla praeparari dicitur.
sed ad utilitatem communem nonnihil conferendo laudem
quaerere' Plantrum scripsit, quod latinum non est, nec graecum' Satis recte ¿
animum mentemque totam veteres graecum posuerunt. Plyntrum enim in nonnullis reperitur codi-
z Quas ob res dicenti breviter, çluaeso,
praebãte. Buarto Aristoteles loco particulam de rebus venereis collocavit,
S0 30 cibus, in nonnullis capax unius verbi vacuus locus,

q,,"-ip,e-inXXVII.peÏveIseposuit.HuiusparticulaeXXIX.pro. >Redolet< vero cur dixit ? Redolere narnque suavi fragrare odore s
¡lematii pars quaedam sic a veteri traducta interprete est: uPropter Latini dicunt. Pro foetere nemo umquam, non cìico scripsit, sed ne
quod et qoibo.å"* ventosorum piscium plyntri foetet mulier?<r cages scribere quid.em mentis compos cogitavit. Ita minus procedit aut potius
sicsordibussuisobduxitpotius,quamtraduxit:lUndeetiampiscium volat, cumpriscos sequitur. curn eos relinquit, fertur tumidus per inania
spirabilium quorundam viius genitale plantrum redolet?< Quid
faciam,35 3f caeli. Nec unum ab eo scribitur verbum, quod non oleat. Nam si quis
,i in propolÀand,a iniuria defendendaque veritate meritas sibi gratias vellet singula, ut modo fecimus, examinare, multo plura maioraque
G 45v redclo ? óonvitiatotem me dicent Cagulei, sin
frigidus agam nec a me in singulis aperirentur vitia. sed persequi omnia non possumus neque
iniuriam propulsavero nec veritatem defendero. sed dentur magis vela debemus.
ventis, quam detrahantur, occurrentiaque iacto' ut dicitur' taxillo cum vero mulierem, ut rem modo consideremus, foetere Aristoteles o

mi¡abilis et inusitata 40 49 scripserit, et veteres integre fideliterque traduxerint, cur ipse


nomen
."qo"*oi. Inaudita hominis istius ignorantia est,
38 velal vella B 24 forsitan G forsam B
30 Arist. P¡obl. ð' z9.88oa sq. àuò xai êvíouç tõv rrveu¡.r.øtrxdrv
í1$r5tov nÀúvtpou
I Vergil. Aen. III 599 sq. | 24 cf' Vergil, Georg. III z8r'
ü(er. f¡ 1oví1. | 34 Theod' Probl' IV zg' 4z6b (lølso cöt')
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 327
326 GEORGII TRAPEZUNTII
subticuit rationem putantes ipsi quidem maxime omnium Aristotelem pervertunt
hoc, si fidus est interpres, latine non retulit, sed omisit atque
piscis nullus homo est' et crimen hoc suum in alios minus nocentes reiicere non erubescunt.
G 46n sicut perfidus ? Quia, si mulier omnis homo est,
Sed falluntur credentes vituperatione aliorum sordes suas abluere. B 53
cur i6iitur, si et iã hac parte mulier nominatur et problema de hominibus
Hanc igitur regulam in traducendo tenendam studiosis putamus, ut
est, ad. pisces se retuli[? Quia nihili in eo mentis est, ut
res ipsae osten-
intelligit' ponendo' modo verba 5 graviora difficilioraque ad verbum de verbo paene reddant, historica G 47'
dunt. Ita modo rem p,o ,", quia non 5

d.epravanrì.o, n,rn" ad'd'endo, nunc aliquid relinquendo cuncta et facilia latius angustiusve, sicuti iudicabunt, complectantur.
B 52 latina
Nunc ad rem revertentes primum interpretatoris prisci, deinde s
pervertit et in alienum transfert sensum'
Cagis eiusdem loci verba repetemus, postremo nostra ponemus, ut vel
zSedd.icetforsanquispiamnlnessepossibilehominem,cumtra-
scio in tam ex istius minimi collatione loci, quanta sint doctrina, quanto ingenio,
ducat, nihil relinquere,-nihil addere. Nec id ignoro, et illud
10 quanto usu dicendi cagulei, perspiciatur. Prisca interpretatio huius
paucis verbis tanì multa committere non erroris esse, sed ignorantiae
10

loci haec est: >Propter quid et quibusdam ventosolum piscium plyntri


ätqo" dementiae. Illud verbis, hoc rebus attribuo. Praeterea de addendo
foetet mulier?< Cagulea haec: uUnde et piscium spirabiliurn quorundam
relìnquendoque regula quaedam teneri solet a doctis' Nam
quae
virus genitale plantrum redolet?< Nostra haec: lldeo in nonnullis
historice dicuntur," iis si quis addidit, fidem historiae violavit,
sin
Polybii spiritum natis reddere piscinae, ubi lavatur, olet mulier ?< Primum igitur
omisit, non violavjt. Brutus in ipso bello Philippico historiam
posteriores, quia multa perstrinxerat, 15 15 piscium pro piscina ignoranter positum ab eo est; deinde spirabilium
dicitur convertisse. Id tamen opus
omnino insulse; tertio virus genitale pro semine animalis inaudite;
nontraductionem,sedepitomam,idestcompendiumnominarunt'Qou
quarto virus genitale pro muliere scripsisse videtur - mulieris enim
exemplo Poggìus Florentinus, vir et paru
vocabulum omnino neglexit quinto plantrum nec integrum graecum
tus, confidens, cum et paecliam Cyri et -; sed caguleum; sexto redolere
est nec ullo modo latinum nec barbarum,
transferret, multa vel brevitatis vel f linguae auctor ponit. Plura certe irt-
20 pro foetere magnus iste latinae
Inquoquidemipsumnonvituperarim'Accedit'quodiisinrebus20
studemus tollerabilia vitia quam verba sunt.
necesse est nonnihil nunc addere, nunc omittere, quas ornate
iji graecorum verbo- Nunc totum huius loci sensum explanabimus, si prius graeci verbito ._
ll edere. Opus est enim, ut, si ornatiuscule volumus dicere' B 53v
potestatem exposuerimus. Plyntrum aut locus et vas ubi aut instru-
rum ordinem omnino negligamus. Nam [si] a materna lingua in latinam,
iil
qu"" proximae sunt, aut contra mentum, quo lavatur, latine dici potest. Ideo piscinae -- nam etiam
I

l,l -Gj7
B 52u 'on "il*T:r, 25 pro loco, ubi lavatur, hoc nomine usurpamus a veteribus quoqUe
ill e.t. gooa {acile intelliget, q sum
- ad excusandum viros
in longius, multo remotis longius it' lraductunl crediderim. Paratior enim semper
probos, quam ad incusandum. Sensus autem hic est calida robustaque G 48
t,

e Idcirco Hieronymus, ille vir doctrina, prudentia, sanctitate prae-


I cipuus, divinas quidem scripturas ornatu verborum neglecto verbum
ão.por" spermate diutius retento, si ad spirandum, exhalandum eva-
porand.umque amplitudine pororum atque meatuum apta nataque sunt,
d.e verbo transtulit. Sermonibus vero indoctorum aut historiae
!r rem,
aliqua' quae tamen rebus 30 ao iraviter olent. Spermatica enim superfluitas et quaecumque
alia simul
non verba secutus et adiecit et subtraxit in alimentum verti-
oon derogant. Id ita factum sibi esse in traductione librorum Eusebii ãorn egreditui. In imbecillis quidem corporibus
""
tur. In robustioribus autem corrupta propter calorem expellentem
de temporibus ipse praefatur. cuius auctoritatem phrrimi nos facientes
et ipsa rerum ádmoniti natura et pontificis Nicolai V' iudicio his in meatuumque amplitudinem exhalat in spiritum velsa, et sic virorum
rebus integerrimo iussuque compulsi in Aristotelicis quidem traducendis, quid.em corpora, hircorum praecipue atque ovilium reddunt olitum'
. . . colligitur. Mulierum velo, ut hic dicitur, piscinae sta-
quantum lieri a nobis potuit, nihil praetermisimus, nihil addidimus,3S sr s-icut
"*
o-rdi.r"*q,r" ipsum graecorum verborum ubique conati sumus inviola- gnantis, ubi res sordidae lavantur ac depurarrtur, foetorem emittunt'
tum red.d'ere. Minima enjm tum propter magnitudinem rerum, tum Cages autem nec, quia de hominibus problema est, nec, quia rnulieris
quia de rebus natura.libus documenta sunt, textus immutatio aut verbi voðabulum hoc in loco ponitur, potuit propter ingenii hebetudinem
additio substractiove longe in alienum saepe sensum universam rem detineri, quin rem totam ud pir.". transferret. Talis enim ab ineptissimis
¿0 verbis eius sensus erumpit. unde et
genitale virus, id est semen non-
rapuit. In aliis vero maiore dicendi usi libertate nunc evagatiores,40 g
nunc contractiores fuimus. cagulei autem eandem in omnibus esse nullorum piscium, quibus sicut aëre spiramus, plantri suavem reddit 5¿
G
--14
tti"r*iam G hystoriam Il | 16 epitomaml epitoma B | 17 Poggiusl Pogius G BI 11 plyntri sariþsi plynter G B | 28 exhalanclum G exalandum B | 33 exhatat
23 si G B | 27 Hi"ronymusl Hyeronimus n | 29 historiae G hystoria B
exalatB | 35 GB aliquødesunt
ADVERSUS THEODORUM GAZAM 329
328 GEORGII TRAPEZUNTII
vix maiores fingi posse videantur. Non loquor ut timidus. Nam ne
odotem?ohominemverberibus,nonverbiscastigandum!otemeritatem mortem quidem ipsam recuso, dum videam mo¡tem non culpa mea,
inauditam! O insaniam incredibilem! O furorem praecipitem! Quo
ruit
sed alterius scelere mihi accidisse. ld dico, quoniam tu in litteris ad
sicut omnino amens atque fanaticus ? me tuis, tua manu scriptis, multo me maiora promeruisse ostendis,
Haeccine placent ? Tu, quem honoris causa non nomino'
quare
34, t 5 quam passus sum a pontifice Nicolao. Ille autem ea in me fecit, ut
? Haeccine
ne irasci quideå mihi poterir, oi.i te ipsum prodere volueris
6
quid maius sit, ego non videam, praeter mortem.
placentinterpretamenta?Haectuincaelisextollis'Cur?Anodio Nec diu est, quando praesente quodam utriusque amico mihis
quia bono-
Georgii ? Aperte namque praedicas non diligi abs te Cagem, dixisti culpa mihi omnia evenisse rnea. Ego culpam habui quam ?
abs te audivi'
G 48o rum morum atque viitut'is hostis est. Hoc ipse
centies
Recusavi transfetendi laborem, nolo dicere dedignatus, tum quia G 49'
me latinas litteras,
Ad.djs deinde, idque mihi ipsi saepe dixisti, nescire 10 commentaria in Ptolemaeum mea mihi erepta et in scelestum hominem
si ad cagem .o.rirr"r. omniaque a me trad.ucta in tenebras
esse cito 10
Iacobum Cremonensem, nisi id fecissem, cum meo dedecore translata
Ventura splendore caguleoruÀ offuscata. At haec non sunt verba
fuissent, ut scedulae manu eius scriptae ac in marginjbus codicis affixae
odii,immoautemanimi,quitotcalamitatibus'çluaemihiteauctore ostendunt. Sed recusavi, quia non poteram tanta diutjus onera susti-
invectaesunt,saturatusadhucnonsit.Praetereo,a,nipselatinaslitteras nere. Hinc omnia plotinus ficta, ordinata, statuta in me sunt' Quid
nesciam. Relinquo, an tu optime scias' Non sum
in eo occupatus' ut 15 commisi ? Quinque continuis annis ne respirare quidem licuit, cum
vel plures qu"å trigirrta cåntinuos publice annos cum gloria
legisse 15
nondum absolutis prioribus alia imponerentur. Tam magnos labores
me in Italia in praelclarissimis u bibus iactem vel tot
volumina mihi
ferre diutius non poteram. Quiescere optabam. Peccatum in recusa-
Iatine scripta et a Latinis approbata recenseam. Quae si tibi non placent,
tione laboris est ? An omnjbus militiam quoque exercentibus demerito
necmirorneccuro'Nametmolesetingeniahominumoptimenovi. stipendio atrsque ullo crimine licebit etiam cum gratia alios relinquere, B 55v
Quae cluanto mihi probentur,
inde patet' quod et,-Graeciam nulla re 20 aliorum stipendia contla primos suscipete, mihi soli non licebit quies-
allectus praemiis' et20
B S4"coactus reliqui, et it"lium colo rullis Italorum cere, si volo ?
quosgenui,quantuminmefuit,neclitterisneclinguaGraecorumparti- Adiecisti deinde, quod demerita mea maioribus calamitatibus digna a
cipes feci. fuerunt. Haec verba vehementef te cupere mortem meam ostendunt.
zllludmihicuramnonparvaminiecit,quodvideamtantotead. Maiores enim calamitates quam mortem ego non video. Sed nec tempus
versu-s me odio flagrare, ut coram idque saepius
non Cagem solum'
25 est simulandi amplius, nec ipse ferre possum. Duodecim paene annis
sed etiam alios ipsósque pueros tuos in latinitate mihi praeposueris. 25
factitasti. omniumque
te sustinqi, et tu forsan me simulando dissimulandoque omnia. Sed
tuae annis
Quod stati* " þri*is dignitatis certe per diem futuri iuro iudicii: non sum mihi conscius aliqui<1 um-
incommodoro-, il--o potius calamitatum mearum te auctorem fuisse
quam adversus te fecisse aut dixisse aut saltem cogitasse. Sed commisi
san-
tum verbis, tum tuis litteris ad me datis cognovi' Ipsum quoque fortassis ignorans, ac ideo tu mortem expetis meam. Vide, quanti mortem G 50
tuae
guinem meum quaesivisse te mortemque meam optasse eaedem 30 existimem. Non quaero longas ambages, Tu vis, moriar. Ego emori
satis aperte significant. Quid commisi eo
G 4g litterae Neapoliå ad me missae cupio. Tu maiora me supplicia meritum asseris culpamque solus, solus
odii est
aut commerui, pater optime ? Magni omnino .argumentum inquam, omnium culpam in me retrudis, quam ego ipsa morte magis
invidos
alicui etiam ignoianti apãrte colam dicere inimicos eius atque semper formidavi. Mortem enim non timeo, culpam summopere per-
pueros seni ante-
doctiores iprã esse. Tu centies id fecisti' Quid' quod horresco. Buare nisi vere ostendas morte me dignum esse, culpae
ponis in åoctrina tuos ? Nolo nominare singulos, ne se ignominiae 35 nomen non in me, sed in te scias redundare, Nam ne quis abs te pro-
nominari a' me credant, praesertim cum nonnulli eorum non 35 fectum quicquam suspicetur, in me reiicis.
""o."
alieni a me animi sint. Deus scit, et conscientia tua testis est, et
ego
Magna haec tua profecto res est. culpa dicis mea cuucta mihi o
nonignoro.Illudmirumest,quod'posteaquamNeapoliredii'eaverba accidisse, et maioribus fuisse dignum suppliciis sciibis, nec ullam
mihisaepiusiteras,saepiusrepetis,aliisquoquepraedicas'Dicoro' profers culpam. Nullam enim umquam nominasti. Diligere fugis et
quidvis fãciam. Ferre amplius non possum' Tacere pernitiosum
mihi
40 maio¡ibus poenis dignum praedicas, et quidem coram et saepius, ut B 56
," ipsa pericutum feci. Duodecim fe¡me annis taciturnitate mea 40
magis vulneres. Aut culpa me vacare dicito aut, si crimine ullo me
"ì."
B 55 et patientia ie sustinui. Ad eas calamitates abs te deductus sum, ut
3 scelere G scellere B
39 peroitiosum G Perniciosum B
ì
ÄDVERSUS THEODORUM GA,ZAM 331
GEORGII TRÀPEZUNTII
330
ìt latine semper, etiam ante Augustini tempora fuisse, quemadmodum
obiice quicquam-saltem parvum' hodie legitur. Testis est ipse Augustinus, qui cum super evangelium
obnoxium opineris, dic, accusa' doce' scribis' Et in quo ?
m" t"itt" Iohannis scriberet, non lsi eum volo manele(, sed rlsic eum volo manere(
saltem ullius momenti' Inoboedientem
in quo' Expone crimina' causas adde' saepius repetit. Hieronymus certe hunc etiam locum vidit, legit,
Ne muttire qttiaet" "odes' Dicas'
et nisi omnia d.1uero, immo nisi
cunlta sua sponte non prae se ferant 5
5 perpendit. cumque esset diligentissimus, doctissimus et gratia spiritus
iniquitatem' non exspectabo sancti plenus, qua maxime usus est tum in transferendis denuo scrip-
ingratitudinem, falsitatem' calumniam'
alium iudicem, sed ipse morte *"
toná"*o"bo' Vit amplius ? An id turis, tum in emendandis iam translatis, hunc locum ita reliquit, sicut
no" parum et ad loquendum et
ad
mihi forsan ."Ip;"iî;ibueris' qood invenit. Invenit autem, sicut nunc legitur. Si enim mutasset, inveniretur
scribendumtibilatineprofui?Sedsihocculpaest'nondubitosimilia profecto emendatio eius. Non invenitur autem. Non mutavit ergo.
etiam te
semper tenere velim hominem 10 Stulti admodum sumus nimiumque arrogantes. Si autem graecas aut
G õ0v committere. fff"¿ t" *'"rnoria
esse,crasmoriturumetaeterniiudi.iumiudicissubiturum.SeddelO latinas litteras melius nos scire credimus, quam qui a temporibus G'$lv
his iatius alias, si res ipsa {lagitaverit' Salvatoris usque ad aetatem Augustini fuerunt, si vellem prolixior
Ss,tNuncpartimetmaximeamoreveritatisetze\ointegritatisevangelii utili- esse, ostenderem ex historia romatìa non claros tantum viros, verum
Caguleorum quoque ipsorum mulieres nobiles bene etiam merentes publice, alias soluta oratione,
Christi, partim propter communem'
constructionem ignorare 15 alias carminibus in utraque lingua plurimum valuisse. Et certe illis
tatem omnino enim Cages 'lsi<t iartúulae
- manere' d'onec venio(' sed usiclS temporibus non erat quisquam latine doctus, qui graece non esset doctior,
videtur-exponam non Dsi "t'* "olo esse"-H^anc enim inter
eum volo manere, donec venio(' ài""odo* proximos contentionem Labi deinde res statim a temporibus Augustini paulisper coepit' Chri-B 57'
summae
summae dignitatis viros aut certo tantam exstitisse aiunt'
stianismum vero vel ante Constantini tempora maiorem nobilioremque
fuisse nuper audivi' Quam quidem
contentionem romanae urbis partem possedisse ipsa gentilis docet historia. Si ergo
d'icend'um putant' emendandum 2Oilli utriusque linguae nobis longe doctiores differentiam esse inter
B 56v ut qui non >sic eum volo manere<
aliqu.nìo poterunt, ex nunc20
.lum evang.ili".;* censeant, idlue si praestantem
tsi volo< et >sic volo< scivissent, et graecae scripturae si volo congruere
ipsa repetam, quae mihi ad adhaerereque, sic volo autem alienum ab ea putassent, si volo certe,
se ostendant facturos. Ea igitur sunt'
patrem p"tr* ã" Nlontã'
g'ti"ntå* episcopum' conscripta
non sic volo traduxissent. Sed si volo ne in mentem quidem eorum
compro-
Sic enim et locus ille divinarum
scripturarum recte' trad'uctus venit. Sic volo autem una voce omnes dicebant.
babitur,etmultiAristotelisqooqu"^t"*tuspervelsiabistisnovistra- 25 Quare si Augustinus clamat et ceteri assentiuntur tacentes, quida
ductoribus,etiamquiapotestatemnaturamquelsi<particulaepenitus2S nos quaerimus ? Quid volumus ? Quid contendimus ? Graecamne lin-
patebit' guam aut latinam melius quam illi tenere arbitramur ? His rationibus
ignorant, luce ut dìcitur clarius
zPrimumergoilltldmihiscribendumvidetur:nonsuntlabefactanda ego mihi iam dju persuasi sequenda esse vestigia patrum, qui et ingenio
fundamenta, t*'"-otendi fines'
not qoott"ndi termini' qui a patribus et studio et doctrina non erant nobis inferiores. Sanctitate vero non
sunt' Unus apex aut unus iota 30
si
nostris iacti, constituti firmatique 30 praestantiores illi nobis, sed illi praestantes. Nos autem vermes,
et
G Sl remotum ex evangelio ruerit,
to.lt. data licentia cetera diripientur' non homines terrena solum sapimus. Ac ideo ad sapientiam et gratiamGs2 .ì

homines luxus' Videmus' quanta


Videmus, quam ingens invaserit infirma propter
quam illi habebant, vix respicere possumus. I

rabies avaritiae aninlos omnium


vexet' Videmus' quam Verum quoniam arrogantia nostra facit, ut nulla auctoritas, necs
I

caritas sit' Minimu- 1tÏ11i: etiam ubi sola plurimum potest, nobis satisfaciat, de rsi< particula
haec in Christum Dominum "ottro*
d'einde paulatim serpens maxlma 35 dicam ad utilitatem commurrem latius et latinum usum et rationem
evangelio ,"*"i"* parva primum' aut tu i

secum trahet' Maxima mala'


quae u"t ante oculos ponere conabor. De loco tamen ab auctoritate, quoniam
'"goit ""t '"botpoblicis '"t:1:-
siaeaccidelunt,exminimiso.tu,"tqi"ideoprimumsicutscintilla multi rerum diversitate confusi abutuntur, pauca prius perstringenda B 58
inexstinguibiles prodierunt'
propter p-"i,u,"* neglecta in í"-å". mutan- sunt. Auctoritas primum in scripturis maximumque possidet locum,
removendum' nihil addendum' nihil parvum in naturaiibus, magnum, ne summum dicam, in grammaticis,
B 57 Quas ob res nihil, o patres'
est' 40 mjnorem multo in rhetoricis, nullum omnino in mathematicis, in quibus
dum in evangelio Christi catholicis
traducta haec sunt' sequendamAO
ll
ti

unde rationes etiam a communibus locis fluentes nullius momenti sunt'


s Sed graecam scripturam' nescius hunc locum ita lectum
I

multi asserunt' Ego autem non sum B | 36 ooulos ,

7 emendandis scripsi) emendatis G B | 14 bene scriþsi verum G


sutrditu-
muttirel mutire GB ]'10 subituruml
2 ullius sczi2si nullius GB I 3 e airipi"oturG dirripienturB søzipsr. oculis G B I

rumB I z¿ ¡.tît"ít"ri"à A¡istotelib I


q;;q;"'c q.lr" | 30
ÀDVERSUS THEODORUM GAZAM. oÐo
dùd
332 GEORGII TRAPEZUNTII
Idem in primo Aeneidos:
Aequaliter enim stulti sunt, ut Aristoteli placet, qui ab oratore demon-
uSi datur Italiam sociis et rege recepto
strationes requirunt et qui communes a mathematicis audire locos
tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus; B 59
patiuntur. puare sicuti contemnendi sunt, qui propter ignorantiam sin absumpta salus, et te, pater optime Teucrum,
ãd auctoritates in mathematicis confugiunt, ita spernendi quasi prin- 5 portus habet Libyae nec spes iam restat luli,
cipia negantes, qui auctoritatem in divinis scripturis parum sequuntur.
5

usu Ecclesiae aperte faci{. at freta Sicaniae saltem sedesque paratas,


Hic ergo auctoi.itas patrum pro Romanae unde huc advecti, regemque petamus Acestem.<
Nu-quam enim lsi volo<r latine ille locus, semper lsic volo< lectus est'
u s"¿ ratio quoque latini sermonis sic volo potius postulat, quam Item in libello, qui hac sola de causa minoris auctoritatis est, quod
si volo. Id patebit, ii paulo latius de r>si<, ut diximus, particula dissere- pueris etiam certissimus est, sic legitur:
mus. DSi( et affirmandi et dubitandi vim hatret. puarum primaml0 10 uSi deus est animus nobis, ut carmina dicunt,
G õ2r indicativo, alteram subiunctivo iuncta complectitur' Verum
quoniam hic tibi praecipue pura sit mente colendus.<
dubitatio quantum ab affirmando recedit, tantum ad negandum acce-
Hic enim adeo expressam affirmandi vim conditio possidet, ut
dit, tempoìibus praesenti et praeterito maxime, quia certiora sunt multi pro lquoniam< accipere audeant, non recte quidem illi, sed tamen
remque iam ¿efinitione nobisque cognitam habent, ad determinata tolerabilius quam ii, qui dubitandi potestatem huic particulae semper
impelttur. Ita fit, ut, sicut cum indicativo affirmationem, sic cum 15 15 attribuunt. Verum quoniam sive affirmationem sive negationem inclu-
B õ8'subiunctivo negationem proprie includat. In futu¡o autem propter dat, semper conditionis nota est. Semper enim consequentiam rerum
ipsius temporis incertitudinem nec per indicativum. in alfirmationem ostendit. Idcirco si conditio in affirmationem tandem exit, indicativo
omnino, nec per subiunctivum in negationem devenitur, sed quantum et iungitur et absolvitur. Si sol est super terram, dies est. Si sol non
in altero imminuitur dubitatio, tantum in altero augetur. Cicero pro est super terram, non est dies. Sin vero conditio in negationem exit, -
A. Caecina: lquod si aliter statuetis, videte, ne hoc vos statuatis, quizo 20 de inclusa semper, non de expressa loquor et incipientes
vivus discesserit, ei vim non esse factam.< Et paulo post: rlHoc si ita - subiunctivo
et desinentes utimur. Si sol esset super terram, dies esset. Si sol non
statuetis, non modo non erit, cur depugnare quisquam posthac posses- esset super terram, non esset dies; sed dies est. Id enim necessario
sionis causa velit, sed ne illud quidem cur repugnare'< Et in prima assumitur in similibus praepositionibus, guoniam duae negationes sunt,
Tusculanarum quaestionum: uQuid ergo, si (te) rogavero aliquid? altera expressa, altera inclusa. G 53v
l{onne respondebis ?< rn eadem dicam, si potueto, latine. In his enim 25 25 Sed Ciceronis quoque usu haec comprobemus. In epistula ad z
maiot subiunctivo quam indicativo d.ubitationis vis inest. certum enim Curionem: Dguare, si iniquus es in me iudex, condemnabo eodem egoBSgv
includi omnino non potest propter futuri temporis incertitudinem, In te crimine. sin me id facere noles, te mihi aequum praebere debebis.<r
aliis autem temporibus semper affirmatio inest conditioni, cum indi- Idern in libro de caelo et mundo: lAtqui si pulcher est, is mundus et
canti iungitur negatio cum subiungenti. vel in quinto Aeneidos:
-odo, si probus eius artifex, profecto speciem aeternitatis imitari voluit.<
lMe si caelicolae voluissent ducere vitam, 30
3o ldem in prima Tusculanarum quaestionum: lPerfice, si potes, ut ne
has mihi servassent sedes.< moriendum quidem miserum putem.< Et statim: lQuoniam si post
In eodem expressius: Dnon si ipse meus nunc adforet Hector.<r mortem nihil est mali, ne mori quidem est malum.< Item in eadem
Idem in bucolicis: quaestione: DQuia, si mori etiam mortuis miserum, etiam infinitum
usaepe malum hoc nobis si mens non laeva fuisset, quoddam et sempiternum malum esset in vita,<r Idem in epistola ad
d,e caelo tactas memini praedicere quercus'( 35 SSCurionem: lQui cum suis laudibus tum vero te filio superasset omnium
G 53 Item: fortunam, si ei contigisset, ut te ante videret, quam e vita discederet.<
lNumeros memini, si verba tenerem'<
SsequunturGsecunturBI14definitione]r]iffinitioneceIzo.statrretis-søc. 14 tolerabilius G tollerabilius B | 28 est G es B I at .i cB) ed,it. om. | 33 mofj
edit.stalterisB eisec.edit. etBG | 22 statuetisl statueris B | 32 adforet
l2I GB mors edit. I eliam GB esset edít. | 34 esset GB }:,abercmus ed'il.

corYexi aÍÍert B G
tZ' 2 Vergil. Aen. I553-558. | 26 Cic. Ep. ad famil. II r, r. | 28 Cic' Tim' ó'
20 Cjc. P¡o Caecina ao' | 2I Cic' Pro Caecina 47' I 24 Cic' Tusc' I
I

I sq'
I
30 Cic. Tusc.I r5. | 31 Cic. Tusc' I 16. | 33 Cic. Tusc. I r5. | 34 Cic' Ep' ad
30 Verg. Ae¡r' II 64r sq. | 32 Vergil' Aen' II 5zz' | 34 Vergil' Eclog' 16 I
famil. II z.
37 Vergil. Eclog. IX 45'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 335
334 GEORGII TRAPEZUNTII
abducere removereque ipsum ab huiusmodi vana vel cura vel sclatio,
Item in prima Tusculanarum: lCuperem equidem utrumque' si posset' quod patientibus similia solet insurgere, respondet, nullum profecto
Sed est clifficile confundere. puare si, ut ista non disserantur, liberali habet locum negatio. Nolle namque ipsum manere, velle ipsum mori
metumortispossumus,id'agamus;sinidnonpotestnisihacquaestione significat. Quarenecillud: rrquid ad te?< posset inferri. Similiter si quis
animorumexplanata,nunc,sividetur,hoc,illudalias'<Etstatim: 5 non dixerit: si vellem, ubi negatio apertius inest, sed si velim, ubi
>Nam si cor aut sanguis aut cerebrum est animus, certe' quoniam
est 5
dubitatio ac amtriguitas magis includitur, nullo posset pacto, lquid
corpus, interibit Si anima est, fortasse dissipabitur. Si
",rri "orpore. ad te ?<r dici. R.elinquitur ergo, ut indicativa sit et aÎ{irmatio inclu-
ignìs, exstinguetur, Si esf Aristoxeni harmonia, dissolvetur.< Item
in
ne ad'versarii datur.
ad Lentulum: )Neque, ut ego arbitror, errarent puod res quoque ipsa flagitat. Cum enim carpitur Petrus minime o
"pirtotu
G r+ qiidem eius, si cum pares esse non possunt' pugnare
desisterent'<
10 ad ipsum pertinentia quaeritans, quae autem res rei quadrat, tolle
B 60 Ñon errarent, inquit, si non pugnarent' Sed pugnant' Errant ergo' 10
Illud vero in Rullum IV adiectam conditionis particulam, et videbis: volo eum manere, volo B 6l
Duplex enim et occultã negatio inest'
"*prãssa includit et pro eum non mori, quid ad te ? Quoniam ergo usi volo eum mane¡e< affir-
.rorn* apertissime ostendit et affirmationem indicativo
mationem omnino includit, prudentissime, doctissime, optime usic
quor,iar.i nullo modo capi posse. lSi ostendo, inquit, no' modo <adimi> eum volo maqere( patres sancti dixerunt. Hoc enim simplicitati, diluci-
Jrriquu* glebam te Syllanis agris, sed etiam genus id agrorum certo rr dationi certissimaeque consuetudini evangelicorum verborum apprime
."pit" legìs impudentissime confirma¡i et sanciri, si doceo agris his, 15 congruit. Illud longius abesse ignorantia iam nostra ostendit. Ita enim G 55
qui <"> Sylla sunt dati, sic diligenter Rullum sua lege consulere' ut pingues ingenio indoctique sumus, ut tantam inter lsi volo manere(
fácile appareat eam legem non a nostrorum commodorum patrono' sed et lsic volo eum manere( faciamus differentiam, quanta maxima esse
a Valgi genero esse c;nscriptam, num quid est causa' Quirites' quin possit, hoc est quanta est inter affirmationem et negationem. puae
illa criminatione, qua in me absentem usus est, non solum meam' 20 tamen nulla est, ut diximus, nisi expressionis atque dilucidationis.
opus20
sed etiam vestram ãiligentiam prudentiamque despexerit?< Quid puodsi quis graeci mihi sermonis auctoritatem incutiat, sciat haec, ro
est pluribus ? Natura rerum et quotidiarlus ostendit usus. si ego te
cur me odisti quae de asi< particula dicta sunt, simili etiam graecae particulae ad
,"rrri", amavi, si semper observavi, si semper colui, ?
unguem convenire. lEant illi subiunctivo iungunt, et affirmatio in
crrr^perseqrreris ? si amavisses tu me umquam, si observasses, si coluisses,
praesenti senìper includitur, Ceteris temporibus, quae derivatione diversa
non te odissem neque persequerer. Si venio ad te, si adsum tibi, cur 25 sunt potestate Dean(, ad futuri enim significationem praeteritum in
mihi irasceris ? Si venirãs, si adesses, non irascerer. Verte in his, modo - futuri
25

te subiunctivo transit dubitatio natura inest. Sed multi verbis


et vitlebis rem universam statim everti. Si ego semper amavissem, -
inhiantes nec rem ullam intelligunt et verba quoque recte tenere non
si observassem, si coluissem, cur me od.isses ? Nihil enim haec verba possunt. Vertat, si quis vult, exempla quae dicam, in graecum ser-
continent. nlonem, et videbit aperte. Comedenti feria sexta carnes dicitur: carnesB 6Iv
e Cum ergo haec non magis dicendi usu quam rerum natura ita se
Socomedis hodie? Respondet: si comedo, quid ad te? aut etiam sic:
B 60" þ¿þs¿nt, quando nec negatio nec d,ubitatio re inest, indicandi utendum t0
omnino contraria loco illi est' ita comedo. Bibenti merum vinum dicitur: merum tu bibis vinum?
G 54v est mod,o. Negatio autem et dubitatio Respondet: si bibo, quid ad te ? aut etiam illo modo: sic bibo, quid
utrumque enim et a christo Domino ac vero Deo et ab ipsis rebus ad te ? Haec si graece dicuntur, idem omnino sensus et eadem res signi-
omnino alienissimum est. Nam si nullo potest modo ita dici >nolo ficabitur, quae latinis habetur verbis. Non enim institutione hominum,
eum manere, quid ad' te?<, nec si vellem eum manere, quid ad te?
dici
potest igitur secundum. Nam Bb sed natura compositionis verborum hoc fit. Quare necesse est apud
potest. Non pãtest autem primum, non 35
gratia consolationis, ut cyrillus omnes idem esse, de quo latius disseremus, si aut nobr's per hieremias
si Petrus, cum mortem suam audiret, nunc tractare propositum esset, aut breviter posset perstringi. Sed G 55"
sentit, interrogat: lDomine, hic autem quid?<r si etiam Dominus volens
hiscant, quaeso, qui se huic veritati opponunt. Certe graecis etiam
l3 (adimi) seo' verbis utrumque: si comedo, quid ad te ? sic comedo, quid ad te ?
4 explanatal explicata edit' | 6 corPorel reliquo corpore ed'it' I
16(a)sec.ed,it'.117 nostro- 4o item: si bibo, quid ad te ? sic bibo, quid ad te ? affirmationem includit.
edit.l 14 "grisrrc. ed,it.agetisB | 15 et GB atque ed,it. I
GB
rum GB vestforum edit. I IB Vaigi sec. ed,i,t. v.olgi GB I genero sec. ed,it. genere
7 indicativa G indicatia B | 14 dilucidationi G dillucidati B I 20 dilucidationisl
I 8' z' | 13 Cic' dillucidationisB | 21 incutiat GincuciatF 122 quaeGquaB | 26,,eart" scriþsi
1 Cic.Tusc. T 4' | 6Cic. Tusc' I za' I SCic' Ep' ad famil'
unum B G
De leg. agr. III 3.
ADVERSUS THEODORUM GAZA}.í. óJt
336 GEORGII TRAPEZUNTII
I suscepisse creduntur. Exstat Gregorii Nazianzeni oratio, viri inter G 56"
Nondifferuntergoutaffirmatioetnegatio.Immoinrenihildifferunt. ecclesiae doctores adeo illustris, ut beatus Thomas nulla in re ipsurn
li In eo enim solumiodo differunt, quod clarius, expressius, significantius errasse conscripserit. Ea in oratione ut martyres et praecipui martyrum
respondetur: sic comedo, quid ad te? sic bibo' quid ad
te? quam:
pro meo iure Machabaei laudantur. Si ergo illi, quoniam porcinas esse carnes ne
si iomedo, quid ad te ? si b1bo, quid ad te ? Illud etiam 5 morte quidem cogi potuerunt, martyrii gloriam in caelis consecuti
in similibus
dico triti sermonis latini consuetudinem non Dsi{t, sed rsic<
5
sunt, quod ego minime ambigo, et tanti doctoris et ecclesiae communi
flagitare. opinione confirmatus (quaero¡: quomodo non erunt martyres, si qui
11 Quas ob res Patres nostri et propter integritatem evangelii mortem oppeterent et mori potius quam
peritissimi et quotidiani dicendi quicquam in evangelio mutari velletrt ? Aut quomodo catholicus ortho- B 63
ãcutissimi et sanctitate praecipui 10 doxusque dici ve¡e poterit, qui nullo periculo imminente verba evangelii
B 62 perspicacissimi providentes futu
10
manere( traduxerunt. commutanda esse praedicet ? Patet enim, quia, si posset, qui dicit
,ro.ti"r. usic volo eum manere(, non lsi volo eum
haec, multo peiora faceret, quam praedicat.
Hoc posse
Illud. enim numquam ab aliquo in ambiguum trahi posset' Sed nimium fortasse longe a proposito evagati sumus, quamvis ta
tenebat,
re ipsa *odo ,riä.*us, Sed ì[rrd for."tt animos nonnullorum nihil ego nimium arbitror, quod ad pietatem evangelicam pertineat.
quoã paulo post infertur: Dnec dixit ei Iesus' quod non
moritur' sed
15 De qua nonnihil egressi diximus, quoniam indocte, immo insane, >si<
sic eum volo manere(. Haec unu n re sunt, quispiam dicet. Quomodo
15
particulam subiunctivo indifferenter indicativoque Cagulei adiungunt.
igitur alterum non dixisse lesus scribitur, alterum dixisse ? Vehemens Fuimusque longiores, ut horum modorum virtus omnibus possit patere.
scilicethaecratiosibividetur,çluaeomninoabsurdaest.Primumquia Nam et absque adiunctione aliqua verbo res ambigua subiungenti, certior
forsan non vis vetborum, sed' verba negantur' Deinde quia'
quando
indicanti annectenda est, et cum adiunctione multo magis. Etsi ego
dicitur:lsiceumvolomanere,quidadte?<'dicendimodo'nonut 20 teamo, tutamenhabes me odio. Quamvis multa tu a me didicisti, nullas
G56ostenderet omnino, quod velit eum manele, sed ut Petrum acriter2o
tamen mihi gratias retulisti. puamquam tu me persequeris, ego tamen
carperet,quodalienanihilquesibiprofutulaquaereret,quodque te diligo. Affirmantur haec omnia. Illa in negationem recidunt. puam- G 57
non deberet ex simili aliorum malo solatium capere, tali usus
est'
quam, quamvis, etsi te amarem, tamen tu me odisses. Sed de his satis'
Si autem dictum fuisset: nolo eum mori, quid ad te ? Petrus
quidem
Ioannes Nunc ad te, pater, et meam ac latinae linguae defensionem conversus 36, r
non solum carperetur, sed quasi repelli contemnique videretur,
Tantum igitur interest, quod25 z5 dicam non tecte pueros tuos mihi tunc fuisse abs te magno contemptu
autem necessario non moriiignificàretur.
mei antepositos, quando, cum enumeratis quibusdam a me locis >hii
hocmod'oademend.ationemPetriomniadictavidentur,illoautem loci omnes< intulissem masculino proferens genere, et aliqui, quasi
non mori Ioannem quasi ex proposito fuisset pronunciatum'
si quis non latine dixissem, carpererlt, tu sicut latinae linguae magister prae-B 63
t2 Quas ob .r, .oÀrrr" mihi evangelio videtur fieri iniuria, hunc cipuus, ne audito quidem me pueris reclamantibus tuis, ad me con-
,ron Ãodo dixerit, verum etiam cogitaverit emendandum esse
potius sit quam patiendum'a0 Bgversus dixisti: o Georgi, Georgi, senex iam es tu, et ideo titubas; hi
862'evangelii locum, et tanta, ut moriendum
vero adolescentes sunt, et ideo haec multo te melius tenent. Exponam
eum
Nec áubito, si quis defendendo id evangelicum mortem oppetat,
legem Moysi semel ad communem utilitatem et Caguleorum et tuam verbi huius potestatem.
martyrii habiturum coronam' Quid enim est maius
Nec enim res ab hoc opusculo aliena est. Locus tam in singulari, quam
in non comed.endis suum carnibus non servasse' an locum evangelii in plurati easdem certissimas habet potestates: primam propriam, alte-
est,
hunc commutare ? Hoc profecto tanto nraius atque periculosius ille locus latine
95 ram ex translatione per similitudinem. Nam et hic et
quanto evangelium legii{oysaicae praestat' quanto. veritas figuramer
Jxcedit, quanto qui venturus erat, praesignificante-ipsum umbra
ex- dicitur. Et cum definitas conditiones locorum subintelligi volumus,
Levior enim isti loci dicere debemus. Et quia ius argumentorum quasi sedibus in
cellentio¡. Adde, {uod ero. carnium. . .; noloplura dicere,
latet, ideo fontes eorum tam graece quam latine transfetentes locos,
videri possem påro*qo" catholicus, si rem legis Moysaicae multo
Ut Cicero ait, appellamus. Loca vero non dicuntur ab exquisitoribus,
maiorem, quam suilliniì uti carnibus, uni evangelico apici
confe¡rem-.
¿o nisi de illis, çluae non ita definite capiuntur' Und.e aliqrra loca,
non
lsHaeccumitasehabeant,quisnescitMachabaeorumhistoriam?40
Itli ne porcinis essent carnem, mortem subierunt et martyrii coronanr 1 Nazianzeni G Natanzeni B | 3 martyres, martyrum] martires, martirum G B
I

8 oppeteruntl opeterunt GB I I orthodoxusquel orthodosusque GB | 36 definitasl


diffinitas GB | 40 definitel diffinite GB
14IesusGHiesusB|18quiaF]Gom,ISgsuillinisscrripsisuilibrisB Mohler, KaldinÀl Besserion. III. 22
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 339
338 GEORGII TRAPEZUNTII
vicini quoque habeant loci. Nam si nisi latos aut angustos, saxosos,
l;
illa loca salutarius et haec loca
cavos, prominentes, gurgustiosos, celebres aut desertos esse noverimus
nite intelligi non curamus' Contra ceteraque huiusmodi, nibil modo afferre ad causam poterimus.
dmod'um cavi, saxosi' asPeri' Plani
ii

Ioci Quando igitur conditiones naturasque locorum una cum ipsis accipi
Publici, Privati et huiusmodi' volumus, Iocos proprie dicimus. At ubicumque locum, ici est spatium,
Id pueii tui nescientes ceterique' 5 5

:îî,f ' il:,'"ililJ;,Ïiäl "il":


omnium rerum praeditis arrogabas'
î solum capimus, numquam loci, semper loca Cicero et Vergilius dicunt.
Cicero de lege agraria II: lsunt loca publica urbis, sunt sacella.< Et
paulo post: lqui agri, quae loca, quae aedificia.<r In eodem: ldemigra-
turos in illa loca nostros homines propter agrorum bonitatem et omnium
10 rerum copiam.r At isti quidem sic. Ceteri vero, qui non ita exacti
Jf lî?11"î';i'åÏ"1'hlïJäîå:" fuerunt, indifferenter mfüi locos et loca dixisse videntur.
clocereque statui'
it, nunc qot*rri. mutto post instruere Loca tamen pro translata significatione, id est pro sedibus argu- g
loca eam' quam dicimus' habent potestatem'
z Quod autem loci ef mentorum, nemo dicet latine, neque id absque ratione. Nam quoniam
citeturpri-rr*V*rgilio',deindeCice¡o'VergiliusinprimoAeneidos: non loca, sed loci dicimus, quando conditiones locorum intelligi
uDevenere locos, ubi nunc ingentia
cernis 15 volumus,-nullum autem argumentum e loco recte capitur, nisi natura G 58"
15
moenia'< loci penitus cognoscatur merito non loca, sed locos sedes argumen-
Id'em in secundot torum vocamus. Ad haec-omnia translata significatio propriam semperB 65
oiorr"t ire et Dorica castra supponit. Nec enim ridere prata dicere umquam transferendo poteri-
desertosque vid'ere locos litusque relictum mus, nisi risum hominis esse primo cognoverimus. Sedes nobis argu-
Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles'<t 29 mentorum loci appellantur, quoniam, ut ipse Cicero in topicis ait,
20
Videsne, an nondum quidem ? þia uon quasi res locatae in sedibus suis sicut in locis latent. Loci ergo suam,
erat, sed oculis etiam conditiones singulor id est propriam primum retinent significationem, quam diximus. Deinde
masculino praemisit' At illud in tertio A per similitudinem ad argumentorum sedes transferuntur. Quare patet,
locorumconditionessubintelligiopuserat,inneutroprotulit: quando certi definitique loci ostenduntur, locos non loca esse dicendum.
rdextrum fuge litus et undas' 25 Statim enim cum particulariter loci cernuntur proprieque perspiciuntur,

haec lcca vi cluond'am et vasá convulsa


ruina 26 conditiones quoque suas oculis subiici necesse est. Sallustius in Iu-
gurthino: rld oppidum a Sidoniis conditum est, quos accepimus pro-
dissiluisse ferunt'<t
fugos ob discordias civiles navibus in eosdem locos venisse.<r Nam
Cjceroad.Herenniumdeartificiosamemorialoquens,quianoticerti quoniam oppidum antea nominaverat, loca latine dicere minime po-
definiti fo.i ut angulus hic' angustus aut latus' fenestra gg terat.
""pi*tur,
q 59 haec, parva ,r"i -"gt" et cirãulari'' *""tá
haec' longa et alta' vel
centies idem nomen repetens 30 Non dixi haec, pater optime, quod numquam optassem pueris r
brevis atque defressi ceteraque huiusmod.i, me tuis abs te praeferri, sed ut ostendam multis iam abs te annis vitam,
numquam loca, ,e*per locos scripsit'
Idem Cicero qualemcumque
honorem, fortunas meas insidiis peti, fortunas quidem et honorem
coniecturalemtractansstatumpraeceptanobisscribit,.quoniam,quando ad apertius, quippe qui palam saepius coramque dixisti, vitam autem
a locis arguimus, numquam loca' sl"tper locos
dixit' Audi eum
d'esertus' semper aut tunc' 95 occultius, ita tamen, ut et verbis et litteris tuis deprehendi id quoque
g 64'Herennium: llocus quá'eritur,. celebris an possit. Orarem obtestarerque te, ut aliquando desisteres, si crederem
Sacer an profanus, publicus er
cum id factum sit, fue¡it in eo loco solitudo, quicquam me profecturum, Ipse tu testis es ad hos usque dies omnia g 65u
anprivatus,cuiusmodilociattingant.<Idest,cuiusmodiconditiones me ad honorem tuum, quantum fieri potuit, cogitasse, dixisse, fecisse. Q 59

quemadmodum G quod B | 30 ceteraQuel


1 salutarius sczipsi Salustius GB | 3 26 Sallustius G Salustius B I Iugurthino G Iugurtino B
B | 34 aut tunc GB a¡t]umeilil'
B cetera I huiusmodi c itoio"g | 33 locos 'ciip'dLo"i"
III ? Cic. De lege agr. II 30. I I Cic. De lege agr. II 38. | 8 Cic. De lege agr,
14 Ve rgil. Aen' I sq' | 17 Vergil' Aen' II 27-29' | 24 Vergit' Aen' II
365
42.| 20 cf. Cic. Top. 7 sq. | 27 Sall. De bello lug. 78, r
4r3-4t6. | 34 Cic. Ad Herenn' II +' 7' 22*
GEORGII TRAPEZUNTII ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 347
340
de his omnia diruant, subvertant, prosternant, Quae tamen, quanto magisB 66v
Tu quare satiari calamitatibus meis nequeas' ipse videris'
Sed'
ruerint foediusque propter multorum impietatem, çluorum exemplo
quoque iam satis sit'
cuncta labascunt, calcata iacuerint, tanto sublimíus ab eo erigentur, G 60
3?,rHincomnes,quihunclibrumlecturisunt'oro'hort-lrobtestorque' hunc me qui potest vel a lapidibus suscitare filios Atr¡ahae. Turcorum enim
ut non alia de .aì'u magis quam veritatis amore credant multo' 5 5 potentia, quae nunc late o¡nnia vastat, ad Dominum quibus ipse
sumprirãe. Iiabui alias multo maiores causas,
scribendi laborem
quae me impellebant in Theodorum novit viis, conversa facile omnis impietas e terris depelletur. Quod
qoe iostiores, si privati consid'eras'
ego et multis aliis rationibus et praecipue veritatis viribus, quae maxi-
scribere.Attamennecogitaviquidemidfacere'Contemnendosnamque
semper putavi' Verum mae sunt, fretus et saepe alias praedixi futurum et nunc scribere non
huiusmodi homines potius ego quam vexand'os
l
erubesco.
cum viderem Aristotelis problemat
il
10 Illud praeterea non ignorare omnes velim me non vituperandia
sophiae nec mihi deesse statui'
L

causa verbis in Caguleos asperioribus usum fuisse, sed partim quoniam


ti
.oiii"i"* gradum modo facere C sic posse ipsos resipiscere praedixi futurum, partim quia rerum in-
si philosoPhiam, ut oPinantur, dei
dignitas maiora flagitat. Nam nisi resipiscant, rebus ego eos, non
mentiusaggredi.Habent,quemrmitantur'cuiusvestigiasequuntur'
verbis emendandos arbitror. Id tanto difficiljus erit, quanto magis,
quem admirantur, quem colunt'
infidelis'
z Fuit quidam in Peloponneso vir omnino impius atque
15 15 antequam puniarrtur, simpliciorum animos occupabunt. Suod ne acci-
dat, ut mea praedicere, ita virorum dignitate, auctoritate, potentia
cuiGemistusnomenfuit'Is'd'umvivebat'multosafideChristiad
spurcissima, g"rnltio* opiniones detorsit
et post mortem libros reliquit summorum interest providere.
Acta iam mihi est Aristotelis philosophiae, vetet'umque inter- 38.
suo, Putavit enim libris ac
-iamenimbienniomortuusest-derepubiicainscriptos,ubifun- pretum ac philosophantium omnium causa, Alfonse rex inclyte, quare
damenta totiu, impietatis iudicir iecit 20 20 ipse quidem officium meum erga eos pro pietate, qua ipsos, ut debeo,
g 66 eloquentia sua lore, ut omnes
summopere colo, diligenter pro viribus servavi et, quousque supererit B 67
tur. Ideo Praedicabat, dum
ad e vita, servabo. Reliquum est, ut tua maiestas non aliter eorum omnium
G õ9v transactis causam suscipiat, quam regem philosophum decet. Id abs te Aristoteles
Quod sive d e
depravatus a Caguleis petit. Id abs te prisci interpretes a Theodoro,
futurum sibi
25 quasi magni mali causam praebuerint, falso accusati postulant. Id
abs te Alberti, Aegidii, Burlaei, ceteri omnes veterum interpretamento- G 60v
rum commentatores et maxime Thomas, vir non magis philosophia,
i
quam sanctitate praecipuus, quos quasi nihil ad utilitatem communem
,l
I attulerint, quia priscos interpretes secuti sunt, insequitur Cages, magna
í1
B0 contentione flagitant. Id abs te omnes medici, universus philosophorum
numerus, omnes theologorum coetus exspectat. Id abs te ipsa philo-
sophia parens, quam plurimi facis, quasi debitum sibj honorem requirit,
I

il
!r
theologia vero, cui totum te ipsum religiosissime tradidisti, non solum
imbecillioribus faciant, et maxim
,I

tiamsolisverborumlenociniisd.ucuntur-deindesiviaetratione, aut ab iustissimo rege petit, verum etiam tibi sicut alumno, quem
quae omnia Cages 95 ablactavit, aluit, educavit, iubet, imperat, mandat et nonnumquam
35
quam ostendimus, singula philosophi problemata'
et res' quae dicuntur' maiestatis tuae prae indignatione oblita etiam rogat, ut velis ipsam
pervertit, cum aliis trãd'uctìonibus conferantur'
defendere atque tutari. Nam quoniam absque Aristotelica philosophia
altiusinvestigentur.Namrerumnaturainsinguliscogrritaillicoim-
pud.entia, p.riiai", ignorantia Caguleorum
patebit' Quae cum in lucem Thomam suum ceterosque omnes, qui similem in theologia docendi B 67'
vereor, ne nacti, viam ac rationem secuti sunt, ne subintelligi quidem posse videt,
prodierit, oi.i *.ritä" ipsis gratiae citius ieferantur,
qui sibi faveat' ¿o sibi ipsi putat iniuriam fieri, cum Aristoteli fiat, quem pervertere,
40
ut sperant, quod Deus aveÏtat' potentem aliquem'
1 diruantl dirruant GB I 4 Abrahae G Habre B | 12 resipiscere G respicere B
13 sequuntur G secunturB | 15 Peloponneso G Peloponeso B I 16 Gemistusl
gemisco B G | 2S huncl huic B | 40 iave'
tl faveant B 4 cf. Luc. 3,8.
THEODORUM GAZAM'
342 GEORGII TRAPEZUNTII ADVERSUS

immo evertere Cages omnibus


Nec Petit nec rogat nec iubet
so
llr
ll

NICOLAI PEROTTI
I

t,
REFUTATIO DELIRAMENTORUM
Jr
GEORGII TRAPEZUNTII.

atque gloriam celebraturos'


Mit dieser Schrift wandte sich Niccolò Perotti gegen die Angriffe,
1 suorumque G suarumque B I I B søbs¿z' Finis' die Georgios Trapezuntios auf Bessarions In Calumniatorem
Platonis hatte ergehen lassen. Trapezuntios hatte seine Schmähschrift
du¡ch seinen Sohn Andreas sogar der Universität Paris vorlegen lassen.
Seine albernen Ausstellungen waren, wie Wilhelm Fichet, Professor
der Pariser Universität, an Bessarion mitzuteilen wußte, sogar schon
in weitere Kreise gedrungen.l Die fügenschrift des Trapezuntios ist
bis jetzt noch nicht wieder nttage getreten. Ein tsild von ihr läßt sich
aber aus den Auszügen Perottis gewinnen. Danach stellt sie sich als
ein Machwerk ganz gewöhnlicher Art dar, Trapezuntios als verfasser
der comparationes spielte den Beleidigten. Er wußte im einzelnen nur
zu sagen, wie ihn Bessarion falsch verstanden und verleumdet habe.
Mit diesen Klagen setzt sich Perotti des längeren und breiteren aus-
einander (c. r-63). Für denjenigen, der Bessarions fn Calumniatorem
Platonis nur einigermaßen kennt, mag diese aufgewandte Arbeit fast
überflüssig erscheinen, denn es handelt sich bei den Ausstellungen
geradezu um nichtige Dinge. Dem Zeitgenossen und Freund Bessarions
waren sie schlimm genug, zumal das Auft¡eten des Trapezuntios in
vielen Punkten nicht einwandfrei gewesen ist'
Die Schrift Pe¡ottis ist die typische Humanisteninvektive. Sie geht
mit Georgios ganz gehörig ins Gericht. Seine Angriffe auf Bessarion
waren voll böser Gesinnung. Sie kennzeichnen ihn ebensogut wie seine
frühere schmähschrift gegen Gazes. Auch diese war Perotti nicht
unbekannt. Deswegen fehlt es bei diesem auch nicht an Grobheiten.
Aber wir e¡fahren auch reichlich viel Einzelheiten, die den Gegner
kennzeichnen und das bestätigen, \Mas auch andere über ihn gesagt
haben, wie die Überreichung desAlmagests an Mohammed II. als eines
neuen werkes, mit dem er früher bei Nikolaus v., Fernando von Neapel
'I
und Sixtus IV. schon trübe Erfahrungen gemacht hatte.z Erwähnt
I' werden weiter seine Angriffe auf Guarino, Poggio, L,o¡enzo Valla und
1 Fichets Brief an Bessarion vom 13. Dezember r47o bei E. Legrand,cent-dix
lettres grecques de Fr. Filelfe. Paris 1892, im Anhang n' rr, p' z4g' Ygl' BandI'387'
2 Hodius De Graecis illustribus. Ed' Jelb. Londini t742 P' rr2 s' 116'
g44 NICOLAI PEROTTI REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII'

Nlcolal Perotti M4
lr
I
Refutatio Dellramentorum
Georgil Trapezuntil Cretensls.

Evomuit tandem Trapezuntius Cretensis conceptum animo virusl.


5 et post multorum dierum sparsa per totam urbem tonitrua aliquando
pluit. Parturiunt montes et enixi sunt non ¡idiculum murem, ut in
proverbio est, sed chimaeram quandam prima parte leonem iracundiae
flammas emittentem, postremo draconem spirantem toxica, media
capram caprinum olentem. Contemnit hunc vir gravissimus Bessario,
10 nec sibi certandum censet cum homine deliro, rabioso, furibundo,
vesano, non rationibus, sed venenis, non verbis, sed sibilis, non simplici,
sedtrifida et plane serpentina lingua utente. Verumtamen declarandum
lehrten",,,nicht als Schöngeist"'2
a nobis breviter censuimus, quanti momenti sint adnotationes, quas
PerottisSchriftistinfolgend.enHandschriftenüberliefert: nuper adversus praeclarum Bessarionis opus edidit, Qüo et ceteri
a) Venedig, Bibl. Marc' Cod' lat' VI zto' '1'ol' 4-rg" (:
M)'
15 ignorantiam, stultitiam ac perversitatem hominis intelligant, et ipse
lj no-, Co¿. Vat. lat. 2934I, !'oI'zrg-237" er-)' sentiat se de patella, ut aiunt, in prunas esse delapsum, quamquam
scio plerosque doctissimos et eloquentissimos viros accingere sese, ut
hominis huius inscitiam partim publicis disputationibus, partim prae-
clarissimis scriptis ostendant, quo meritum arrogantiae et temeritatis 114 4'
20 suae praemium non modo apud praesentes, sed etiam apud posteros
consequatur. Verum nos quidem, ut res dilucidior sit, primo adnotationes
eius per ordinem ponemus, et dein singulis r:esponsiones nostras ac-
commodabimus, quamquam infici nescio quomodo illius barbarie nostri
libelli puritas videatur.
keine Bereicherungen. 25 In folio f, facie I: >Calumniatur ecclesiam et sanctos doctores, quod 2.
utantur praesidio Platonis et afferant testimonium eius ad confirmandam
1 Georgii Trapezuntii Comparationes philosophorum Aristotelis et Platonis' fidem nostram.(
Venetüs per Iacobum Pentium de Leuco r5z3' In folio XXIV, facie II: rBasilius, inquit, Gregorius, Cyrillus,
2 Über Niccolò Perotti vgl. G. Voigt, Die Wiederbelebung des classischen
Gregorius alter, apud tatinos Hieronymus, Augustinus sunt auctoritate
Alterthumsod.erdasersteJahrhundertdesllumanisrrrus.3.Aufl.BerlinrSg3,
s0 philosophorum et maxime Platonis.<
IIr33-r37u.ö. Dazu G'Zippel' Giunteecorrezioni' Firenze tBgT' 5r'-L'Pastor'
667 n" r' Si hoc calumniari fidem vocas, insulsissime ac mordacissime homi-
Geschichte der Päpste, II, Freiburg i' Br' r9o4'
num, certe non Bessario, sed ii, quos commemolas, praeclara lumina
religionis nostrae, sunt, gui eam calumniantur. Lege enim in his libris,
in quibus te ista notasse gloriaris, quid Dionysius summus theologus,
g¡ quiã Gregorius Nazianzenus, quid. Aurelius Augustinus, quid ceteri
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 347
NICOLAI PE,ROTTI
346
sancti, ut creandi potentia creaturae quoque possit communicari et
una creatura producere alte¡am possit.<
Adducuntur ab auctore philosophi, adducuntur sancti doctores,
qui ista scripsere. Lege diligentius libros eius, et vel doctores accusa
5 sanctissimos, ut putas, ut religio tua manifestior fiat, vel labrum morde,
aut instar Stesichori cane Palinodiam. Ideo vero haec dicta sunt, ne
quis miretur, si philcsophi a vera religione alieni, dtrmtaxat naturali
scientia ducti, haec et loquuntur et sentiunt'
In folio LXIV, facie I: >Deus, inquit, ut est ens perfectum, non?.
not toprotendit ad infinitionem,(
inquit: riMirantur autem quidam Dictum est Deum, qua ratione perfectus clicitur, non dici infinitum.
audiuntvelleguntPlatonemdeDeoistasensisse'quaemultumcon- pergamus' Duobus enim modis considerari Deum posse, sive ut ens infinitum,
agnoscunt'< Nunc ad reliqua
gruere veritati nostrae religionis per Platonem ex sive ut ens perfectum, çluo per eam distinctionem servetur finiti ab
trinitate
3. Folio XXVff,"l"tø t'"iuxta finem: >De infinito creatio. Haec autem divi Thomae sententia est. Quid ergo
auctoritate PorPhYrii'< 15 stomacharis ? Quid beatum doctorem persequeris ? Itane oculos tuos
Idfacitauctor,quodpraestantrssimidoctoresecclesiaefaciunt,lS praestringit livor et malivolentia et naturae perversitas, ut quid agas,
nostra confirmare'
dum testimooii' ""teÅrum conantur 'q"ul"t ::t1: in meridiana luce non videas ?
gentiles' Pulcherrimum enlnr
Plato, Porphyrius, Plotinus et ceteri hostes expugnamus et eos Folio XXXIII, facie If, iuxta finem: rAnimam et ideas a primoS'
armis
victoriae genus "'t, "o- ipsorum creatore dicitur secundo creatori ad rerum sensibilium creationem
ostendimusviveritatiscoactos'q""""'iu"'abinvitispectoribuserumpit' 20 20 (communicari).<
nostra Probare' - r^- .,^-.ô
verae itheologiae ex Velles, opinor, quod tu facis, omnes facere, et in alligandis auctorum M 5"
Folio XXVIII, -
facie I: uPrincipia quaedam
U- opinionibus instar falsariorum corrumpere illas atque pervertete, quem-
Platonis scriptis surgere'( admodum nuper in his fecisti, quae adversus Platonem colligere
sima theologiae principia sunt,
simPlicitate, quae de iniinitate conatus es. Quale est illud Ciceronis e Tusculanis quaestionibus, ubi
quid' vitii est zr 25 addidisti suaviationes puelolum puellarumque, quae verba, ut a Ciceronis
Quiá fric erroris,
lingua aliena sunt, ita nusquam in libris eius inveniuntur, nisi quem
m esse a divina natura quicquam tu forte corruperis, improbissime hominum, qui honestissima maiorum
nostrolum opera tuis spurcissimis manibus foedare non elubescis. Atqui
Bessario priscorum opiniones fideliter recitat. Quapropter, si Platonis
30 sententias, quales ille scripsit, refelt, cur reprehendi meretur ? Tu potius
Alexandri APhrodisiensis' qui int qui libros falsas, fustuario dignus es, levissime transfuga.
enim dum de divina Providentia In folio XXXWII, facie If : rMateriam aeternam esse et Deumg.
quae de divina maiestate referantur'
et alia his similia addìcit indigna' et Aristote- aeternum. Negatur tamen non esse coaeternam Deo materiam'<r
ab auctore' ut' quid inter Platonis
Quae ideo commemorantur intersit, omnibus ostendat' Haec quoque accusatio tua praecedenti similis est. opinio enim
licorum de div^ä pr""iã"",ir opi.ion".^ 35 dumtaxat Platonis refertur, quam Boethius quoque, vil doctissimus,
fuerunt, calumniatorum ma.xi- 35
calumniator vero omnium, qui umquam se per imprudentiam in libro de consolatione recitat, quae quarnvis a nostla religione aliena
ne9
mus verba Alexandri tribuit auctori 1i$et sit, quatenus ad. aeternitatem spectat, in hoc tamen nobiscum convenit,
AristotelemetAristotelicos'quostuerinititut'reprehendereatque quod vult materiam a Deo esse cleatam. Hoc enim est, quod eam facit
damnare.
riNaturae consentaneum esse prr- non coaeternam.
6. Folio LX, facie II' in principio: 40 Folio VII, facie I: rQuid Cicero, Augustinus et ceteri, quod Deusl0.
l, a primo creatum' tertium 40
mum deum a nullo esse creatum' secundum non creat per infinitafn potentiam, sed quia sua potentia commensuratur
asecundo'Buaesanctiquodammod'oad'mittunt'Undeadversalius'in- rei creandae ? puae ratio, inquit, confirmatur creatoris ad creaturam
Et nonnulli admittunt doctores
quit, ignorat, ord'inem quemnam selvat' proportione.<
10 Aug. De civ' Dei VIII
¡¡
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 349
348 NICOLAI PEROTTI
morbus animi non Quid somnias, decrepite senex ? Quid deliras ? Quid desipis ? Non
Si non stomacho, sed' ratione utereris' si te verba ista et divi eripit auctor abs te hanc rationem et sibi ascribit, sed inter tua argu-
diiigentius
penitus ob"u".","t,-"ãt"idt'u'"s profecto menta ponit, quamquam non tua haec ratio est, sed a sacris doctoribus
inspiceres' cuius non modo opinionem sequi- ad verbum sumpta, ut furari semper aliorum dicta consuevisti, Deducunt
Thomae sententiam melius
I

tur auctor, sed et' verba usurPat' 5 tamen illi rationem ipsam longe praeclarius, quam tu facere scivisti.
ì

li
li
ll.InfolioLXXXIV,facieI:lTrinitatemesseinrebusnaturalibus,S Lege Scotum secundo libro, distinctione prima, quaestione secunda, et
i

sed non in causa'< eam reperies. Itane arrogans es, tantumne tibi tribuis, ut surripere
m speculatio est et contra te rationes tuas Bessarionem existimes ? Homo stultus, perversus, im-
quacumque t¡initate in creaturis peritus, rudis, hebes et effigiem dumtaxat hominis habens ! Neque
tatem. QuiPPe secundum rectam 10 hoc ideo dicemus, quia ratio ista bona non sit principiis nostrae fidei M 6v

repraesentant' non trinitatem' Tu 10 concessis, sed quia necessarium auctori non fuit ea ratione uti; quin
vero et sententiam et verba auctoris pro
tua consuetudine pervertis' potius, quia tu eanl ex Aristotelis sententia protuleras, auctor ex eius-
dem philosophi opinione eam refutavit, quam Scotus quoque nequaquam
ut calumnia tua ubique manifestior sit' Deus satis esse existimat ad probandam creationem ex trihilo, quatenus
|2. In eodem folio et facie I, in ipso faciei principio: 'lBuod 15 praepositio ex durationis ordinem significat.
non Perficitur trinitate'<
Folio LXXXVIII, facie I, iuxta finem: uCuiusdam auctoritatelS.
Cur integrum locum non affe probatur, quod quae necessaria sunt, non sunt a Deo, quemadmodum
M 6verba adducis, ne auctoris sensus a causa efficiente.<
Ericis Gandavii ea sententia est, docti hominis atque eruditi, qui
tenim cum tu ita argumentarerrs 20 ad verbum hoc ex opinione Aristotelis dicit hanc fuisse eius philosophi
ternario res suas perficiat' ut ipse z0 sententiam ostendens, ut quae necessaria sunt, non sint a Deo tamquam
quoque ternario perficiatur' oportet' auctor
ex eiusdem Aristotelis ab efficiente. Refertur ergo Aristotelis opinio, non probatur.
sententia tibi respind.et hoc minime sequi,
ut ternario perficiatur Deus, Folio LXXXIX, facie II: lAggregatotum naturam entium causam 16.
quemadmodum supra dixi- (
et rationes adaucit' Doctores tamen "ott'i' esse.

mus, ita sentiunt creaturas non trinitatem'


sed unitatem Dei repraesen- 25 Non dicitur aggregatorum naturam entium causam esse, ut tu
26
tare. pro more tuo omnia pervertis; sed quoniam Aristoteles opinatur Deum
13.FolioLXXXV,facieI:rTrinitatis'inquit'necfinisestnecefficiens non nisi per caelum agere, quemadmodum expositores eius omnes
testantur, affirmat auctor, quando ab Aristotele dicitur naturam ex
causa'(
Hocsimilimod.oabstecorruptumacdepravatumest.Nequeenim Deo dependere, hoc ex aggregati, de quo loquimur, natura debere
sse finem'
finem, sed non esse talem 30 intelligi, hoc est unius ex Deo et caelo constituti naturam secundum

tu quidem ex Aristotelis sententia 30 hunc philosophum tamquam ex causa dependere, et hanc cunctorum,
efficiens opinaris, et Jta colligis: quae fuerint, causam esse. Etenim secundum Aristotelem nec Deus
tibi auctor ex eiusdem Aristotelis sine caelo tamquam efficiens causa aliquid facit, nec caelum sine
Deo, sed Deus per caelum, et caelum ex Deo ut dependens producit
il sententia resPondet, ostendens P
35 effectum.
finis atque efficiens in idem c
nimia bile obcaecati tibi oculi Folio LXXXIX. facie II: >puod Deus otnnia facit per caelum.<<17"
ductas, ex quibus manifeste coll Iam dictum est hanc Aristotelis opinionem esse etiam expositorum
Deus talis sit finis, qualem iPse e eius sententia. puae ideo referuntur, ut intelligas, quam recte sentis,
causam iuxta quorundam
cadens, quunaoquia"m efficientem quoque qui non modo inter Christianos ponis Aristotelem, sed etiam sanctis
Haec igitur ratio est'
opinionem non ionit, ut paulo post ãeclaratur' 40 viris adnumeras et te desideras cum eo collocari,
cur nec finis nå efficieni causa dicatur'
40
Folio XC, facie I: rQuoniam Deus, inquit, nihil immediate facit,18.
14. Folio LXXXV, facie II : uRationes nostras de tribus
agentibus:
ut ostensum est, frustra sic arguitur.<
Deo, natura, arte, ut suas eriPit'<
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 351
NICOLAI PEROTTI
350 ipsum atque natura simpliciter accepta. Quae quidem non per se stat,
sed a Deo depeudet quasi naturae universae parte praecipua suo modo
et genere. Verba ergo et argumenta tua, quae Aristotelis esse clicis,
secundum illius sententiam exponuntur.
19. 5 5 Folio XCIIII, facie fI: rVoluntatem Dei non esse iiberam.< 24.
Et hoc pro tuo more pervertis. Neque enim ab auctore dicitur M 7v
Sancti omnes ecclesiae doctores voluntatem Dei liberam non esse, sed Deum secundum Aristotelem
non libera voluntate, quam ipse zrpoøipeotv vocat, agere, verum naturae
ur. Res igitur tibi non cum necessitate.
cum quibus Bessario sentit' 10 Folio XCVI, facie I: >Quam Plato dicit animam mundi, eam nos25.
10
spiritum sanctum dicimus.<
psi Haec non auctoris, sed cum aliorum doctorum, tum divi Cyrilli
ari adversus fulianum verba sunt, qui hoc quasi maximum contla gentiles
tur spiritum sanctum non credentes argumentum adducunt, quod Plato
prima daretur, nihil eam praesuPponere'( 15 15 summus philosophus non modo patris et filii, creatoris et patris creatoris,

Haec ab såntentia Aristotelis sed etiam spiritus sancti mentionem fecerit, quandoquidem tertium
"";-t;; que de eo tu deum posuit animam mundi,
one animi car Folio CII, facie II: >Angelos actu intelligere, nihil in potentia.( 26"
test Deus omnem effectum causare Non auctorem, sed sanctos doctores, qui hoc dicunt, accusa et
ario et naturaliter a Deo dependere 20 rationes, quae sequuntur, diligentius lege.
20
constat¡ responsum est
Folio CVII, facie II: >F . . . animam praeesse corpori ex se ipso 27"
quoque saepius dixisti' ltiam ter a nobis tibi asserit.<
non modo expositores eius' sed
hanc fuisse Aristotelis opinionem' id'lue Quid hoc loco dicas, intelligi satis non potest. Illud scio, quod, cum
tu animam intellectivam posuisses ex opinione Aristotelis cum corpore
idem est esse et agere'(
2g simul creari, numquam tamen defecturam, auctor eam sententiam
em te non tantum notare 25
Aristotelis esse negavit, cum secundum eum aut corruptibilem esse
cere' Alioquin hoc nihil
oporteat, si incepit, aut numquam incepisse, si incorruptibilis est. Nemo
enim quantumlibet rudis atque indoctus ignorat generabile cum corrup-
colls tibili et ingenerabile cum incorruptibili Aristotelis opinione converti.
animus et suae virtutis suae
armis aggreditur' Canis' qui
latr B0 Folio CIIII, facie I: >Quod Plato non sit conceptus êx spermate2S" I

existimas differre in Deo esse viri.< i

Omnes enim tam PhilosoPhi


qu

ï u "'"'"îî" **ïi::i;';:.i,miUtrum
naturae necessitate agere'
t Ubi hoc Bessario dicit, teterrimum caput et omnium, quos terra
sustinet, hominum mendacissime ? Non sunt haec auctoris verba, quae
profers. Sed praeterire se dicit auctor, quae fere a Latinis et Graecis i
¡

an potius 35 omnibus de Platone dicuntur, quod scilicet mater eius daemonis cuius- I

, an lib¡i huius auctorem,


35
dam aspectu conceperit, et alia quaedam huiusmodi, cluae referri i

alioquin sine reprehensione ab auctore potuisset. Primo enim non statim


ia dePendere a Deo' sicut una Pars probari haec censenda sunt, dum referuntur, quemadmodum divus
: quid aggregatum'<t Hieronymus, dum hoc de Platone narrat, non probat. Secundo non
Hoc iterum repricas. Sed sciãs velim, cum ex primo mobili et 40 pfopterea sequeretur mitaculum in eo conceptu fuisse. Postremo non I

eius motore, hoc est Deo' unum esset necessarium idcirco fateri de virginis utero natum esse Platonem, ii

stituatur et universa natura a quod simulas te sentire, ut scuto fidei, quando rationibus non potes, i

aggregatum sive unitum ex


De terreas viros fortes, Sed deterrere fortasse illos posses, qui in fide
sequi' ut universi i

¿itt """dem
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 353
352 NICOLAI PEROTTI
caput nihili praeterquam furoris capax eiecto parumper furore nonnihil
suspecti sunt, qualis tu es, Turcorum impurissime assecla et christianae
resipisceret, profecto intelligeret haec divinae naturae convenire, quae
reiiublicae proãitor, quam crud.elissimae barbaro¡um servituti subiicere supra omne tempus est, verba vero illa: erat et est et erit humano
voluisti, ut tuae nefandissimae litterae declarant, quarum testimonia sermoni accommodari, quandoquidem de divinis rebus loqui alio modo
in calce huius operis citabimus. Habent doctissimi viri theologi nostri 5 non possumus.
faunorum et satyrorum et aliorum daemonum cognitionem' quos
5
M 8
Folio XXIIIf , facie II: lPlatonem optime sensisse scripsisseque gP.
propriis vocabulis succubos atque incubos vocant et gigni ab iis eo asseritur luce dumtaxat naturae illustratum.<
*oåo po.." filios putant, quo Martinum quendam Britannum natum En iterum orationem truncas, o egregie sycophanta et vitiorum
aiunt. Quae ,.. .i disputata publice in Parisiensi gymnasio fuit et omnium gurges atque helluo, natus sceleri, natus flagitiis, natus calumniis,
totius cãItegii auctoritate conclusa. Quodsi Platonem _sui hoc modo 10 non virtuti, non laudi, nou gloriae. An speras ita vel desides vel ingenio
natum censent, liceat eis sentire, ut libet. Auctor profecto et
mallet 10
obtusos homines fore, ut versutiam ac pravitatem tuam aliquando non
Platonis gratia et ita sentit Aristonis eum filium fuisse' intelligant ? Falleris profecto, si ita sentis. Non simpliciter ab auctore
29, Folio XVI, facie II: rSyllogismum Platonis probare videtur' quo dictum est sensisse optime atque scripsisse Platonem, secl de unitate et
animus sit ingeneratus.<r
simplicitate primi entis sive primi dei optime et sensisse et scripsisse.
Ostendit auctor Platonem animam immortalem posuisse ideoque 15 Quod usque adeo verum est, ut sancti doctores de eodem loquentes
ingeneratam, et ad id. ostendend.um argumenta eius adducit,
quae 15
iisdem plane verbis fuerint usi. In multis autem tantum abest, ut Pla-
q..i"t"rro, ad animae immortalitatem attinent, probantur. Quod a cete-
tonem vel probet auctor vel sequatur, ut se e contrario facere apertissime
ris etiam doctissimis viris factum est, quippe tam haec' quam alia aliis
protestetur, ut folio XXIII, pagina secunda videri liquido potest;
inlocispraecipuavideridicuntursuisgentilibus,quiproptereandem iuvat enim nos quoque folia notare, ut tu facis. Quin etiam plerisque
fidem principia eius suscipiebant'
zo in locis affirmat neque hunc neque Aristotelem Christianos fuisse, nec
30. potio xxIII, facie II: rPlatonis, inquit, sententias saclosancto20 sequi eos in omnibus oportere.
ore dictas demonsttabo.<
Folio XXVI, facie II: rSecundum deum a primo creatum et a 3&
Atqui hoc falsum est et abs te inique, malevole'-petulanter'nefarie
se ipso, tertium a secundo et a se ipso.<
prolatuÀ, instar perditissimorum haereticorum, qui sententias sacrae
Et abs te dictum hoc superius est, et a nobis declaratum. Adeo
scripturae per frusta ac fragmenta accipientes illas corrumpunt ac
25 quidem fecundus es, ut ex uno monstro multa producas.
dep-ravant. Ñon dicit auctor, o perfidissime calumniator, demonstraturum
25
Folio XXVI, facie I: >Quod sol sit filius summi boni.< 34.
se Platonis sententias saclosancto ore dictas, sed cum modum ex-
Platonis verba haec sunt, ineptissime hominum, non auctoris, et
posuisset, quem in opere suo servaturus erat, promittit sese ipsius
qua intentione ab eo dicta sint, facile, qui non tanta bili agitabuntur,
Platonis verbis atque auctoritate ostensurum falso tantum philosophum
intelligent.
reprehendi. Mox iero subdit, quod., si eiusdem Platonis sententias
demonstraverit etiam doctorum ecclesiae sacrosancto ore probari, nihil
eo 30 Folio XXVII, facie I et II: rNumenii et Amelii Platonicorum aucto- 35.
ritate utitur in theologia.<
dici maius poterit. Tu vero saclosanctum os, quod de sanctis doctoribus
Facit id Bessario libenter, semperque, quantum in eo erit, faciet.
dictum est, ad Platonem transfers nec vereris ad sanctissimum ponti-
Etenim nullum maius adversus gentiles argumentum habere potest
ficem scribens tam aperte mentiri, monstrum horribile nostrae aetatis,
pistrino sive ergastulo dignum. Abi hinc in malam crucem et virus
quañ testimonia gentilium philosophorum, quibus sancti doctores,
quotiens possunt, libentissime utuntur.
istud pestiferi pectoris apud inferos evome !
36 35
Folio XXVIII, facie I: rMulta sunt non recte dicta, quamquam 36.
81. ¡'ãlio XX1III, facie I: lVerbum est Deo non convenit, nec erat, verae theologiae principia quaedam a Platone orta sunt.<
nec erit. Tamen itli attribuit principium evangelii loannis.<
Quae sint multa illa non recte dicta, non profers. Ut inanibus
Quam inanis et frivola et iniusta reprehensio ! Sententiae
istae
adeo a nostris minis terreas adversarium, quod unum profers, superius quoque abs M g
de siÃpücissimo Deo et verba eis convenientia usque
40 te notatum est, et a nobis tibi responsum. Etenim pro morte tuo saepe
doctorlbus probantur, ut iisdem etiam verbis usi fuerint, quemadmodum 40
eadem conculcas sive oblivione senili, seu malignitate naturae.
ex ipso aucioris libro manifeste intelligi potest. Hic vero omnium rerum
Folio XXVIII, facie II: rDe fide. Quod Plato hortatur credere, 37.
ignirus et hominis potius phantasma quam homo contradictoria in Deo
sicut filii deorum nobis dixerunt.<t
M Steise existimat: non elateterat, nonerit eterit, non est et est' Quodsi
Mohler, Ka¡dinal Bessarion. IIL 23
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 355
NICOLAI PEROTTI
354
Gazae, clarissimis nostri saeculi viris, maledixisti, aetatis nostrae
O te stultum, qui hoc rePrehendi immanissimum ac foedissimum monstrum. Sed illorum quidem auxisti
laud.em et gloriam, tibi vero perpetuum dedecus atque ignominiam
peperisti, cum te iam omnes etiam mulierculae et pueri digito tamquam
5 furentem ostendant, nec aliquis sit inter bonos et doctos viros, qui
te non fugiat oculis, non respuat auribus, non toto animo ac totis
osten- praecordiis exsecretur.
quam si principem philosophorum
refellere eos melius Possumus' lVulcanus, ut Plautus inquit, Sol, Luna, Dies, dii quattuor
scelestiorem nullum illuxere alterum.<
10 Fotio XXXII, facie II: uAperte d.icitur Deum mala facere, ut bona40.
veniant aliqua de causa.<
Mentiris rursus, o furcifer, et ut in proverbio est, facta atque infecta
narras. Perlegeram diligenter Bessarionis libros. Nunc denuo eos evolvi,
et non modo locum, euem tu notas, sed totum opus perlustravi. Nihil
15 ab eo tale d.ictum invenio, nihil tu, si diligentius legis, invenies.
Folio XXXIII, facie II: ulterum de materia et ideis datis secundo4l.
ias alias ab aliis Productas'< creatori a primo.<
ictum est' Enimvero si ita augere Rursus eadem revolveris. Non satis fuit ter ista dixisse, nisi quarto
etiam repeteres. Eleganter poëta facetissimus inquit:
numeros tuos scires' 20 rEdita, ne brevibus pereat mihi cura libellis,
€geres subsidio Turc dicatur potius tòv 8' &æo¡rer,pó¡-r,evoç'<
ad. se vocet, quo ei Eodem consilio tu quoque, ut a¡bitror' quo magis opus tuum
crede, excrescat, Bessarionis id sententiis etiam saepius repetitis, quemad-
Per fa mod.um ille unico Homeri versu, implere cogitasti. At nobis satis sit
nimia 25 semel tibi respondisse.
ustuisquam
Folio LX, facie II: rQuod sancti quodam modo admiserunt, quae{}
39. e I: >Multa
in ordinem solum reduxit'< Plato dicit de diis, secundo creato a primo et tertio a secundo.<
Hoc quoque saepius abs te repetitum est, nescio verum memoriae
MeritobeatusPaulusE,pimenidisd'ictumdeCretensibusvidetur
s' Ita certe frequenter mentiris' ut vitio, an potius quod inferorum te furiae agitent. M 10
30 Folio LX, facie II: rQuod creatio potest participari creaturis,< tt}.
Quae insania malum totiens idem repetere. Nihil aspicis, modo
librum augeas.
Folio LXIV, facie I: uQuod creatio et creatura proportionalitet 44"
commensuratur.<
35 Si tibi in fronte colnua conspicerentur, quid ni te bovem existimare-
mus, cum bovinum habeas caput et ingurgitatum semel cibum totiens
rumines.
Folio LXXVII, facie II: rQuod esse divinum producit creaturam'< 45.
In eodem: >Non sequitur, si in creatura sit trihitas, quod esse sit in
40 creatore.(
tui tamen dissimilis esse et a c
Hoc simili modo inculcas. A nobis vero lesponsum superius est
dumtaxat ad maledicendum natu iuxta sententiam doctorum nostrorum c¡eaturam unitatem Dei, non
cund.iam cum arrogantia atque
8 Plaut. Bacch. 255 sq. | 20 Martial. Epigr. I 45'
Sic olim Guarino, sic Poggio' sic 23r
NICOLAI PEROTTI REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 357
356
creationis sit esse creaturae' Folio CXX, facie fI: rDe restitutione animorum secundum Plato- 6&
trinitatem repraesentare, quia cum terminus
I

i,l
qui impugnat' profecto nem post decem rnilia annorum, et si amori puerorum non indulserint,
etiam principium eius erii esse divinum' Quod
rrl
post triginta milia annorum.(
,li sanctos doctores imPugnat'
sit' filium Platonis opiniones, immo verba ipsa ab auctor) referuntur, ut
iill 46. Folio LXXVIII, facie f : rNon sequitur' si Deus infinitus 5 5 videant omnes calumniam tuam, qua gravissimum philosophum tur-
quoque infinitum esse'<r . L--L:^ r^ ..,.+ pissimi sceleris insimulas. Turcum vero impium, infidelem, sceleratissi-
ostenditauctorAristotelem,excuillssententiateputasalgumen- mum, qui inter cetera flagitia hoc maxime vitio contaminatus et in
et consubstantialem
tari, hoc tibi, si viveret, negaturum' cum internam profundum obscoenitatis submersus, obsoletorum choris stipatus incedit,
saeculi philosophis somniaverit'
emanationem nemo ex eius laudas, admiraris, extollis, pium, sanctum, a Deo missum reformatorem
4T.FolioLXXXIX,facieII:uDeusnonefficit'inquit,sedaggregati 10 10 humanae vitae et redemptorem tuum secundumque post Constantinum
ratio.< ,. ,-:^
nunc tertio congeris' im¡reratorem vocas. O scelus, o fiagitium, o monstrum, prodigium,
Hoc quoque bis a te superius repetitum' portentum ! Sed de hoc paulo post latius explicabimus.
4S.FolioXC,facieII:uDeusnonfecitcaelttm'sedfacitpercaelum'< Folio LXIV, facie II: rCalumniatur, quod dixerim serpentes magis56.
totiens frustra
potius ignorantia est eandem ¡em
Quae d,ementia seu esse colendos quam angelos.<
commemolare. 1õ Calumniam istam vocas ? Velim metum parumper experiaris, argu-
lLg.FolioXCIV,facieI:rQuodmund'usdependetexDeo'utparsal5 mentator acutule. Recte ne hoc ex tua illa argumentatione colligatur.
toto aggregato.< Quoniam, inquis, Plato secundum et tertium deum colendurn esse
Damus hoc decrepitae tuae' qui rem totiens
repetitam iterum opinatur, profecto scarabaeos quoque pariter colendos esse non negabit,
inculcas. quod, cum omnes creaturae aeque a creatore distent et iq infinitum a
20 Deo differant, in finito autem nihil sit maius, si una creatura colenda
S0.FolioXCIV,faciefI:uDeus,quodvult'naturaliteretnecessarro 20
vult.< est, omnes aeque sunt colendae. Sunt ergo colendi scarabaei. Si igitur
Et hoc insaniae tuae conced'imus rursus repetere' ut portentorum haec tua ratiocinatio recta est, cur Bessario quoque non ex dictis tuis
tuorum numerum augeas' rectissime ratiocinatur ita inquiens: Cum angeli aeque a creatore
distent ut serpentes, ambo enim in infinitum distant -_ profecto
ó1. Folio CIX, facie II: rAffirmatur animos perpetuos esse etiam
ex
-
25 si tu angelos colis, serpentes quoque te colere necesse est ? Eadem
parte ante.<
DehocquoqrretibiresponsumestsuperiusetexopinioneAristotelis26 enim ¡atio est utriusque argumenti. Non igitur de Bessarione querare,
affirmari, cum quod tibi immanis beluae cultum obiicit, sed de te potius, ex cuius
contradictum. Falsoque åtumrriaris hoc ab auctore
argumentis id plane sequi necesse est.
ostendered.umtaxat'au.torvoluitlongeteasententiaAristotelis
Folio LXIV, facie I: lCalumniatur, quod scripserim perfectam ex 57.
aberrare,quandoquidemanimasillumposuisseexistimasetprincipium
30 vestigiis posse haberi cognitionem Dei. Legatur quintum capitulum
habere et PerPetuas fore'
lib¡i secundi circa medium capituli.<
62.FolioCXI,facieII:lClarumanimumphilosophirepetere'quodao
in divina sede consPexerat'< Non haec auctoris calumnia est. Sed inconstantia tua eum, ut ita
Non auctoris häec, sed' Platonis verba sunt' quod tu
homo rudis scriberet, compulit. Saepe enim tibi contingit, ut iis, quae proposuisti,
cont¡aria scribas, quod hoc loco usu venit. Nam cum Aristotelem osten-
etcrassusintelligerenequivisti.AfferturautemlongaPlatonisoratio,
35 dere proposuisses e vestigio trinitatenr divinam intellexisse, mox plo-
ut manifestius oãtendatuir, quem ille amorem censet esse laudandum.
óS.FolioCXXI,faciell:-llQuodanimihumaniincoetucaelesti85 positi oblitus subdis: >Haec cum ita se habeant, ad rem rediens dico
vultum divinum intuebantur'< Aristotelem plane unius Dei trinitatem intellexisse.< Non e vestigio
Haec quoque simüi mod'o ex Platonis oratione
sumpta sunt et ab dixisti, sed plane, hoc est aperte et manifeste. Multas huiusmodi contra- M 11
auctore eadem ratione commemorantur' dictiones notare in libris tuis auctor potuisset. Sed rationem habuit
64. Folio CXLI, facie I: upuod Plato irreprehensibilis est.< Et folio 40 lOpropositi sui, quod erat, non ut te oppugnaret, sed ut Platonem defen-
MIOvXXIJI, facie secunda: rrPlatonis os sacrum'(
Haec est tua illa ingens calumnia atque animi
perversi tas. Sed nobis 17 cf. Geotg.'Irap. Comparat. If z. | 23 cf. Bessarionis In cal. Plat. III 6, r I

satis est eam semel detexisse' 36 Georg. Trap. ComParat. II 3.


REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 359
NICOLAI PEROTTI
358
mPrimis Plato sub- calumniatur me delirum esse, quia deliro; calumniatul rne insanire,
videantur, tu vero quia desipio. Quod vero mox subdis calumniari te auctorem, quod
Christianorum con- Jcclesiam dixeris nefario scelere contaminatam, nescio qua audacia, qua
temeritate, qua oris impudentia affirmare hoc ausis. An fortasse latere
aliquem *gd:ilt modum ei
stituendum putes, profecto excellentem b libros tuos existimas, çluos primos edidisti, et eos durntaxat exstare,
tantum papyri consumpsisses' Tribuis
5

tribuas oportet' Aliãquin frustra in hac vita potuit' quos prae formidine diversis in locis postea castrasti ? Falleris, mihi
nost¡is
autem quod ,,ullu' "áho" ex sanctis "ãttt"qoi crede, Falleris. Etiam exstant primi et producentur in lucem, necnon
Nemoenimtrinitat"*i"t"tt""it'sedfidedumtaxatcredidit;A¡istoteles paulo post a nobis eorum testimonia proferentur. Non fecit hoc Bessario
tuam sequi velimus falsam atque
vero plane intellexit, si opinionem partim pudore, ne tot flagitia commemorans dehonestaret opus suum,
ro polluens manum scribentis, polluens legentium oculos, polluens
haereticam. aures
naturam esse Deum,10
5g. Forio LXXXIII, facie II: >euod. scripsimus ãudientium, polluens orationem; partim, ut tibi patceret, cuius non
calumniatur¡res, mod.o aestimationem, sed etia.m vitam intelligebat in periculo futuram,
libris tuis
quo loco hoc d.icas, nolumus in evolvendis si tot scelera, tot sordes, tot flagitia de principibus christianis a6s te
auctor ipse excuset
tempus praesertim te in hac parte scripta conspicerentur. Ea est enim viri bonitas, ea mansuetudo' ut
imitatus mâlignitatem
et sententiam tuam benigne interpretetur non
"Uro*.r",=tom
15 etiamsi ulcisci inimicorum iniurias possit, tamen malit oblivisci'
At nos
scripta sunt' pervertere ac deplavare 15
tuam, qui ea, n;;-;; i[o"optime dabimus operam, ut haec omnia intelligantur, et verba tua tam ex
conaris. epistolis Tor"r]rr1 scriptis, quam ex libris de comparatione philoso-
óg.FolioCXLIV,facieII:lDenativitatePlatonismitaculosa'quod pho.rr- "d sumpta in calce huius operis ponemus' Nunc reliquas ad-
t" "tJÍiL".tlt ne obrivionem tuam imitari
notatiorres prosequamur.
"'" semel tibi respondisse,
nobis 20 20 Foüo òIV, facie II: ))Apex impietatis adversarii, quia dicit res 6à
velle videa*o,' .. 1
inquit' ad'versarius nihil in non esse futuras, quoniam Deus praevidit, sed ideo Deum praevidere'
60. Folio CXCI, facie I: >Demonstret' quia sunt futurae. calumniatur etiam in capitulo quarto libri secundi,
quattuor viris reprehendendum fuis.se'< omnia futura
sententia fuit' quod pro- {uod inscribitur de providentia et fato. Scripsimus bona
Hoc plane ;;it"* est' Auctoris enim Àse, quia Deus praevidit; mala e converso, quia futura sunt, ideo
bareteoportebatnihilinillisquattuorducibusfuisse,quod'iurere- 25 Deum ipsa praevidere' Cuncta enim ipsi praesentia esse'<
arguere'
prehendi posset, et tunc Platonem Si icriptis tuis adhibenda est fides, profecto idem et de bonis et
qu d scrþseram G¡aeciam
61. Folio CLVIII, facie II: rCalumniãtur' de malis affirmas. Sed satis est nobis in praesentia pars ista de malis
Item calumniatur' quod' eccle-
periisse, qoi" r"gi¡*ÞLto"it usa,fuit' ad haeresim atque impietatem tqam ostendendam. Nam sacri doctores
Libri sunt in manibus pontificis'
siam dixi nefario-scelere contaminatam. non modo bona, sed eliam mala fatentur non ideo a divina providentia
dici detractum aut ad'ditum aliquid' esse Ievem, 30
?<t
puare non poterit -l"ro*"iam 30 cognosci, quia futura sunt, sed ideo evenire, quia Deus futura praevidit.
vocas ? o hominem inconstantem,
Hancine tl, Ubi coniunctio, quia non causalis, sed conditionalis est, perinde ac
ridiculumetplanedeiirum!QuamrecteNicoboliilliusapudPlautum si diceretur, quod non essent, nisi a Deo cognoscerentur' Quippe Deus
verba transferre in te Posses: una et simplici cognitione bona cognoscit et cognoscendo bona cognoscit
quique futuri sunt posthac
>Qrri"u*que ubi s-unt, qui fuerunt eadem simptici cognitione eis opposita mala, et ea, ut beatus Dionysius
,ñ,lti, stolidi, fatui, fungi' bardi' blenni' buccones' 35 Areopagita capitulo septimo inquit de divinis nominibus, a se ipso
Solusegoomneslongeeoantestultitiaetmoribusindoctis.(3á
possum' tam egregie rationem
intellþit. lAccçit, inquit, Deus cognitionem tenebrarum a se ipso, non
Equidem Jtli""t" nä loco a risu non aliunde, sed a luce tenebras cognoscens'( Tu vero Deum asseris er
periisse, quia Platonis legibus
colligis. Negas ái*ir." te idcirco Graeciam posterioribus et rebus ipsis cognitionem accipere, quod plane impium
de compatatione philosophorum
usa fuit. Quod ut ostend'as, ad'dis operis ãtqu" haereticum est. M 12
titulos, irrt", qîroJ *"""ái fi¡rl titulum tate
i ponis: >Quod Platonis 40 Folio LXXX, facie I: rrCalumniatur, quocl dixerim de primo 63'
perdiderint'< O rursus incon- 40
scripta, plaecepta, instituta Graeciam ! O excordem, homine, cum ipse affirmet: etiamsi numquam pecasset homo' numquam
M stantem et f""J- åt ridiculum et plane dãürum hominem mysterium trinitatis' haereticum est'
11o
vecoldemt.""-qo"discordem!Hocperindecerteest,acsidiceres: !l=g:ym potuisse cognoscere VII z (PG 869 AB)'
36 cf. Dionys. Areop. De div' nom' $ 3'
33 Plaut. Bacch. ro87-ro89' | 39
Georg. TraP' ComParat' III r5
REFUTATIo GEoRGII TRAPEZUNTII. 361
360 NICOLAI PEROTTI
paratum ad omne nefas, inclytum nominas ? Tu impudicum, rapacem,
est' cur eam innocenti non
Nam si peccatoribus hanc gratiarn largitus adulterum, periurum, cupidum, fraudulentum, facinolosum, scelestum,
fuisset largitus ?< Deo hominibusque invisum, quem non modo nefandi contra naturam
fidei consentaneum
Immo vero quod ab auctore dicitur' catholicae coitus, sed omnes foedissimae voluptates praecipitem trahunt, opti-
et ab omnibus fidelibus tenetur' Quod' vero tu asseris' manifestam
5 mum appellas ? Tu inimicum Christi, christiani sanguinis persecutorem,
d'octorum omnium sententiam 5
haeresim sapit. Enimvero secundum perditorem nostrae religionis, reipublicae nostrae depopulatorem, prae-
Deo creatus' quamvis naturalium
primus homo recttlt ã1q"" i""ocens a donem, hostem, Romanorum imperatorem constituis ? Tu corruptorem
rerum perfectam ;;;;ì;"""- habuerit' de trinitate famen et ceteris bonolum morum, furem, Iatronem, gladiatorem, parricidam, veneficum,
exced'unt' nullam omnino
articulis fidei, qui humanam prorsus rationem infamem, omni denique scelerum genere contaminatum, virtute sua
ex revelatione divina aliquid
scientiam potuisset habere' nisi quatenus 10 adeptum fuisse imperium praedicas ? Tu debacchantem per orbem
per res creatas aut naturali sapientia 1o
per fid.em credidisset, nec umquam terrarum saevissimum tyrannum, furentem saevitia, anhelantem scelus,
suspicari, nisi prius fide ipsa duce
de mysteriis fidei v"luisset aiiquia vastantem provincias, urbes diripientem, nostrorum sanguine cruentum,
guod autem.divinam essentiam
ad ea credend.a nuisset i[uminatus. nihil nobis praeter fer¡um flammamque ministrantem, a quo in virorum
potest' quoniam' si vidisset' non
non viderit, .r"t ni*-tppu'"'" liquido conspectu vexari acerbissime coniuges audimus, violari ac prostitui
fuisset lapsus in peccatum' Tu vero'
o"'"io ex luibus poëtarum fabulis 15 virgines, pueros atque adolescentes nefanclissima libidine foedari, teneras
mysteria fidei' religionem 15
poëta theologus repente exortus' profanas atque innocentes animas, quae maxime aetas esse parentibus dulcior'
dehinc iacturam christianae
polluis, Christi .u"ãiou'i"- contaminas' solet, ante ipsorum oculos parietibus allidi, templa dirui, sacra profanari,
reipublicae a"pfå"', et quia Plato
laudatur' vir quamvis gentilis' omnia denique ad exitum atque perniciem trahi, victoriam divina ope
moribus tamen ac vitae honestate praeclarus
et' quantum sine lumine consecutum esse affirmas ? Tu sentinam iniquitatis, arcem turpitudinis,
ingemiscis' non scilicet
fidei fieri potuit, religioni nostrae propinquus' zo officinam vitiorum, receptaculum impietatis, sacrarium sceleris, qui im-
sed quia impiissimus Z0
quia plato p-U"torl ut dissimulãre- conaris, probos quosque ac facinorosos homines amplectitur, fovet, extollit, bonos
ùahumet in Romana ecclesia non praedicetur' fiat' ponam hoc loco vero ac vi¡tutis studiosos persequitur, excruciat, damnat, occidit, natura
omnibus
6IL. Quae res oi *anitesta aliquando scripsisti' loca quaedam magis
omnibus, qui umquam fuerunt, imperatoribus praestantiorem esse te-
ex epistolis, quas nuper ad Turcum staris ? Ideone ergo eiicis atque exterminas Platonem, ideo leges eius
insignia, ip.urorl" ordinem sequen;' quamquam eas satis 25 damnas atque persequeris, ut Mahumetanam impietatem in sanctam
"pit't"r"t"*
vir non moJo .i.rilis et pontificii iuris, sed omnium
et bonarum 25
abuncle atque immaculatam Dei ecclesiam introducas ? Quin potius morere,
disciprinaru*u*älïî jru::"":lx:*ff ,"1T;,1Ïîì,'î$'îl'iÏï: ut meritus es, quamquam non tam mori dignus esses, quam vivus
vidensque dehiscente terra in conspectu omnium absorberi.
quod pollicitus fui, ad librum de comparatione tHac igitur ratione commotus quoque ipse, latinam eloquentiam 6&
Romanarn'
endam et, verumne sit, quod ecclesiam aogratia Dei prae cete¡is habens, statui tandem principem nostrorum
immoomnemfelechristianamrempublicamnefandiscelerisinsimula-30 saeculorum eligere, cuius praeclaras virtutes et animi atque corporis
veris, aPertjssime demonstrabo' dotes conscribendo et mihi ac meis ad praesens conferrem et illi perpetuas
quam ad' Turcum scripsisti' tale initium
65. Primae igitur epistolae'inclytum optimumqu:.iTq:t"totem Roma-
laudes aeternumque nomen ad omnes, qui latine sciunt, affe¡rem,<
est: uAd- excellentissimum, O belua et putidae carnis inutile frustum ! Tune latinae linguae
norumsedemConstantinivirtutesuaetvictoriadivinitussibiconcessa 3õ peritiam te habere gloriaris ? Tune eloquentiae nomen adeptum te
quod' natura omnibus' qui 35
obtinentem Georgii Trapezuntii epistola' putas ? O nostrae aetatis praeclarum Nestorem, cuius ex ore felle
umquam fuerunt, imperatoribus praestantior
est'<t
amarior fluít oratio. Non vides, asine ? Non sentis ? Non intelligis
ofacinusinauditumomnibusantesaeculis!ofacinusatrox,in. scripta tua apud omnes contemptui, derisui ac ludibrio esse ? Cuius M 13
audax et a fide ac religione
dignum, .t.f",ioà perniciosum ! O facinus
J

ac truculentum ho- oratio, praesertim ubi eloquentiam tuam extollis, fracta est, humilis,
nostra remotissimum! Tune impurum, barbarum 40 demissa, sordida, infamis, et plane puerilis. Ubinam legisti apud doctos
ii .\ro.".1 Tu immr.rem, cludelem, nefarium,4o
M 12o minem excellentissimum et eloquentes viros lhac ratione commotus( pro permotus sive impulsus ?
33 Georg. TraP. EPist' I ad' Mahurnetum.
I

Ubi reloquentiam gratia Dei prae ceteris habens< pro eloquentia Deo
cf. H' Hurter, Nomenclator literarius propitio ceteris superior ? Ubi didicisti orationem ita augere ranimi
26 Rodericus eP. Palentinus (t r+Zo),
theol. catb. 8II (Oeniponte 19o6) 942 s(l'
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 363
362 NICOLAI PEROTTI
nostro Iesu Christo scripta sunt, in clucis inimicum convertit. Buo
atque corporis dotes< pro corporis et "tt"*-ol:: nihil dici sceleratius potest. Sed de hoc latius, cum ad secundam epi-
omnes' qul
utiiis essem< nullo casu adiecto ? Ubi D stolam ventum erit.
latina
latine sciunt, afferrem< pro aeternu n ' qui Et paulo post: >Verum si quis altius excogitare velit, is profecto 70.
compararem?
lingua utuntur, ;i;" q"i latinam.linguam non ignorant' 5 videbit nullum umquam excellentissimorum imperatorurn, regum, prin-
67. Sed nolo in re inanifestissima diutius versa¡i. Ad alia venio,
5
cipum ita a natura institutum divinitusque ad orbis imperium destina-
Rectesaneelegistitibiprincipemsaeculolumnostrorum,cuiusvirtutes tum fuisse, sicut maiestas tua est.<
et corPoris atque animi dotes laud En quomodo Turcum omnibus etiam christianis imperatoribus pro-
Turcorum tYrannus, homo ferus, fert, nullumque hoc solo excepto a Deo caelitus missum dicit; non
parricida, inflammatus odio, excae 10 Constantinum mitissimum principem, qui tanta pietate, tot meritis
^ro*
."-p.r anhelans, nobis, fid'ei' 10
sacrosanctam ecclesiam est prosecutus; non fustinianum, qui tot eam
cris maiorum nostrorum, natura sacratissimis legibus firmavit, auxit, roboravit et tam insigne templum
eius ? Quar
Quae vero sunt vi¡tutes Byzantü construxit; non Theodosium, cuius fidem, religionem, integri-
ebrietates, popinae, crapulae, lusus, ructus' vomitus' ganeae' adulteria'
intemperantia' tatem etiam sanctissimi viri litteris prodiderunt; non carolum illum,
stupra, irr"".tnu, t"ft'å" marium libid'ines' iracundia' 15 cui Magni cognomen fuit, qui totiens oppressae subvenit ecclesiae et
urta' latro- 15
nequitia, luxuria, impudentia, temerita paene innumerabilibus templis, quae Per omnem Italiam partim vetu-
cinia, caed.er, infiamåationes u¡bium' t
vastationes
aut agitari state collapsa, partim bellis atque incendiis consumpta fuerant, instau-
provinciarum, excid'ia rerum publicarun rans, quattuor et viginti monasteria de novo magnificentissime con-
laudes' quem
dirum ac tetrum potest' Hunc igitur tibi elegisti' quem
loquentia tua con- struxit; non praeterea alios, quorum et res gestae amplissime et bene-
admireris, quern in caelum tollas, cuius gesta suavi z0 ficia in ecclesiam Dei maxima fuere.
scribas. Platonem vero, cuius optimi mores et
vita innocentissima z0
terrarum Sed ad reliqua Properemus. rNon dico haec temere, sed ratione 71.
fuit, non modo urbe atque Italia pellis' sed ex omni orbe celta, non imaginatione falsa commotus, sed veritatis amole impulsus.<
eiicis atque exterminas' Post haec iterum, quod superius dixit, inculcat: r>Quas ob res manifestum
6S.Moxveroid'ipsumconfirmanshaecsubiungis:lNecmihipotuit est natura te omnes, qui fuerunt, reges, principes, imperatores excedere.<
umquamaliquisprincipumEuropaeresmagnasethistoriaaeternitateque
Iex regum, imperator 25 zr Deinde addit: rMaiestas tua ad hunc diem magna fecit et maiora
dignas offerå, nLi t' s--olus princeps clementissime, perficiet, modo vita supersit. Non enim dubito, quin felicitas suprema
imperatorum, a natura iPsa iu divino munere tibi concessa crescet in dies meritis tuis.<
oducere
O te miseram atque infeli Haec sunt, o carnifex, quae de christiana republica cogitas. Haec
iae tam
iam septuaginta annis principem sunt, quae in perniciem nostrae religionis moliris. Non satis est Tulcorum
praeQlaro scriptori prueteret i Frustra Arrettnus'
) ' Philel- 30 tyrannos totam iam Minorem Asiam, Lycia¡¡l., Paphlagoniam, Phrygiam, M 14
phusaliiqueaetatisnostraeclarissimiscriptoresi:rscribendissuorumS0
Solus. Turcus laudan- Ciliciam, Cappodociam, Galatiam, Pontum, Bithyniam et in Europa
temporum rebus gestis tempus rnsumpserunt' Thraciam, Macedoniam,Achaiam, Epirum, utramque Moesiam a Christia-
dus erat, sola illiris gesta sciibe la' Merito
Trapezuntius hunc clemen-
persequitur, quia religionem nis abstulisse, non cepisse reginam illam omnium urbium Constantinopo-
M 1Bv tissimum vocat. Cur"? Buia fidem christi lim, non magnam Illyrii partem subiugasse, non tot milia Christianorum
Regem etiam regum
nostram pessumdare, dãlt'", exstirpare amatur' 3ã partim trucidasse, partim in foedissimam servitutem abduxisse, nisi
si quis animum eius 35
appellat, quia eum Christo facit aequalem' fmmo' hanc beluam ad reliqua subigenda et incites et horteris, affuturumque
videat suPeriorem! ei divinum praesidium polliceare. Certe nihil aliud optas, nihil avidius
aliquem multa-
69. Item post haec: lQuamvis in genere tuo futurum
et d'ivisum orbem exspectas, quam ut venientibus barbaris parum id, quod superest,
rum gentium principà insularumque d'ominum christiani imperii exhauriatur, vastetur, uratur, et miseri Christiani
terrarumi,'o'o*imperiumad.ducturumscripturaeauctoritatepro- 40 cervices latronibus praebeant sive, ut saepe fieri vidimus, non modo
oportere. Nam quae 49
spexi. puam rem hic iatius aperire non arbitror in propriis laribus, sed etiam in templis et ante aras impiissime truciden-
occultiorasuntatqueabd'ita'nonnisiintemporesuoaperiendasunt'< tur. Proh Deum atque hominem Iesum ! Nullum tamen ferum atque
'furco, ut sic dicam, tulcior sacra-
Transfert scelåratissimus vi¡ et atrox facinus reperiri aut proferri potest, quod maiori supplicio sit
ct' quae deDomino
rum litterarum sensum in laudem impissimi barbari
REFIJTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 365
364 NICOLAI PEROTTI
Iuppiter summo studio quaesivisse, quodnam animantium genus pul-
dignum. fuvat me veluti in sublimi chriores filios produceret. puocirca omne ferarum genus ac squamigeros
audiri ab omnibus queam, quanta etiam pisces hominibus permixtos ad eum liberis confluxisse. Inter haec
concurrite omnes et perniciosissima comparuisse etiam simiam, parvum inter ulnas natum gerentem et
propulsate, vel potius hoc dedecus homi 5 quasi omnium pulcherrimum Iovi ostentantem. puae res cum deum
strae reipublicae sterquilinium dilaniate d.entibus,
lapidibusque obruite l s
ad risum forte movisset, simiam in hoc carmen prorupisse:
n.SediamquibuslaudibusextollereTurcumconetur'attendite: >Iuppiter hoc norit, maneat victoria si quem,
lsublimitastuavitiotemporummultominusquamceteriimperatores iudicio praeest omnibus iste meo.<r
concitata virtute,
de fo¡is instituta a se ipsã, auxilio Dei et naturali
Id mihi contingere in praesentia tibi videtur, cuius oratio, cum bar-
ingenio,animipraestantiacunctagessit.<rtem:>Excellentiatualtalos,
Illyrios' Bosnanos' 10 bara sit, puerilis, inepta et ne mediocriter quidem eruditio viro con-
Pannones, quos Ungaros vulgo dicimus' Servos'
10

b"lloto* usu' prout modo se res habet' veniens. Tamen eloquentiam tuam extollis et quasi simia filium tuum
Ponticos, gentes feroäissimas
"i sed omnes Iovi ostentans ab eo atque omni turba irrideris, homo plane fudis
peritissimas, neçlue modo hos, modo illos sicut Cyrus'
et barbarus.
simul hostes haïuit perpetuos, et tamen urbem Constantinopolim'
Post haec finem epistolae his verbis imponis: lFinem nunc faciam,?õ.
lrrbemmaximam,qo."A,i"-Europaeiungit,celeritatemirabilifere
15 si illud addidero me pro viribus ingenii et eloquentiae nihil enim
adhuc adolescens rãpuit. Servos magna vi animi superavit.
Pontum 15
evertit, Illyricos aliud mihi inest gloriae maiestati tuae semper integro- animo servi-
consecuta est. Urbe Trapezuntana expugnata Boscinam -
turum.<
vexavit'<rItem:>Illudveromirabileatqueinauditum,acideonon
Plura etiam erant, quae notari a nobis iure optimo potuissent;
praetereundum,sedsempiternaememoriaemandandumest'quodcel-
est, homines sed his in praesentia contenti nunc ad alteram epistolam transeamus.
situdo tua non aliorum dãctrina, sed suo ingenio instituta
exercuit.< 20 z0 rMeam autem videndi tui et alloquendi cupiditatem illud duxit, 26.
Turcum quod spero. fmmo ce¡tio¡ sum futurum te totius terrarum orbis domi-
Haec omnia eo pertinent, ut, quam libenter Trapezuntius
pergamus' num atque imperatorem.<<
laud.et, ab omnibus intelligatur. Nunc ad reliqua
imperatorem' quod num- Iam non modo sperat Trapezuntius, non modo optat, sed com-
73. >Quas ob res natura te principem' regem'
qn"*ãii. a Deo donatum est, his temporibus natum videmus' ut pertum etiam habet et certo certior est Turcum totius ter¡arum o¡bis
i
I

z5 imperium adepturum. fnanes ergo sunt cogitationes tuae. Frustra abs


i
t.andemereptiexconfusionecollulionequeregentiumhominesadunam2S
te suscepti sunt tot labores, Paule secunde, pontifex maxime, cui M 15
I

M 14v per te monarchiam contrahantur'<


En, o christiani reges et principes' quanto nunc vir scelestissimus
ti
,l statim post suscepta pontificatus gubernacula nihil antiquius fuit, nihil
apertius loquitur et T:urci imperium divina atque
immortali laude quod magis cordi atque animo insideret, quam ut labantem principum
nostrorum negligentia Christianorum rempublicam sustineres, demer-
extollit,nostrosveroprincipatusconfusionesetcolluvionesvocat'et'
g0 sam erigeres, oppressam sublevares et impissimum Turcorum tyrannum
utnationesomnesatqueimperiaadunamTurcityrannidem,quamso
monarchiam vocat, redigantur, exoptat'
ex Europa atque omnibus Christianorum finibus expelleres. Iam non
1tL post haec eloquentiám ,o^* ,rrrros extollit: >statui igitur, quic- palum videberis fecisse, si tueri pontificatum tuum poteris. Sed ne
hoc quidem poteris, si Trapezuntio credimus. Omnia enim occupaturus
quid eloquentia mihi t¡ibuit, in
est Turcus et totius orbis dominus atque imperator futurus. Verum
imprudens, sed verax, quicqu
3õ comprime, quaeso, aliquando tetrum hoc et detestabile monstrum.
id. totum Dei Primo, deinde tu
laudes tuas celebrandas, gloriam quoque'
quousque exstat latina lingua' Noli pati, ut suo contaminatissimo spiritu omnia inficiat atque com-
maculet. Nimium crevit audacia et temeritas hominis. Ter intra annos
stabiliendam scribendo, d'icendo' praedicando confe¡re'l
quindecim carcerem est expertus. Primo iracundia, secundo libido,
o Turco sfeleratior, qui te laudes et gloriam eius scribere, dicere,
tertio perduellionis crimen eum in vincula compulerunt. Auxit semper
praed'icarevelletestaris,hocest'quantumabstefieripotgst'ceteros
causa est, cur prin- 40 40 furolem, et impunitas eum ad quaevis flagitia praecipitem fecit. Noli
ad eum imitandum hortari. Haec ãnim praecipua
cipum atque imperatorum res gestae scribantur'
et quemadmodum
ad illorum exemplar componi possint.
facies ad .p."ol .i,,', sic mores 7 Avian, Fabul. XIV (eil,, Froehner zo, t3 sq,)
Sedquidest,quodeloquentiaetuaetantumtribuis?Ferturquondam
Y
REFI]TATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 367
366 NICOLAI PEROTTI
hanc rem aspernari' Noli con- Sed iam ad alia properemus: 79.
per Deum immortalem, summe pontifex' rCoepit statim providentia divina domum tuam, cui, ut scriptura
ostendisti' Quicquid
temnere, noli negliger". s"ti, hàcterus clementiae dicit, unionem et fidei et ecclesiae et imperii Deus reservavit, paulatim
erit exempli' laedet maiestatem tuam' illius
posthac patieris, pãrniciosi atque paulatim exalta¡e.<
augebit imProbítatem' 6 5 O scelus, o pestis, o llagitium ! Hucusque unum totius orbis futu¡um
77. Sed iam ad cetera Pergamus: imperatorem ostendit, Nunc unam etiam fidem futuram pollicetur,
tEt ad summum porrtitic"m et ad reverendissimos dominos cardi-
hoc est Mahumetanam. Id enim sentire impium hominem manifestum
ert mihi testis, d.e iustitia tua, de prudentia,
'Deus
nales multo.qo" est, cum confirmaturum se id sacrarum litterarum testimonio dicat,
"iior,
deperitiapr'ir".opr'i"eAristotelicae,dedoctrinainomnibusdisciplinis quas epistolae committere periculosum esse paulo inferius asserit, quod
paulo post: lHaec omnia non
multa, inquam, p'r"""t"'"q"e retuli'< Et l0certe non esset, si de christiana fide loqueretur. Verba eius haec sunt:
dicendo solum Jã prae'entes' verum
etiam in scribendo ad absentes 10
lNam de scripturis, quae generi hoc portenclunt tuo, non est tutum
etposterosdictitans,omnibus'quilatineintelligunt'patefacere litteris committere. puare id in aliud tempus transferatur, si gratia
conor'( Dei nos iterum iussu tuo atque auxilio in Thraciam atque ad celsitudinis
en mira suavitas et ele-
Ad.ulatur in his Turco Pro more suo' Sed' tuae pedes reducat.< Quae res hinc etiam colligi manifestius potest,
tenere profitetur'
gantia eius, qui se eloquenliae principatum 15 quod verba de salvatore nostro Christo fesu a sacratissimo vate decan-
vera esse credam' tacere non 15
78. DNam cum e* aniito cunctã haecvera sint' primum Deus eventu tata transfert in impiun Turcum, eumque aurum Arabiae vocat, quasi
,I

possum nec debeo' Quod autem haec ille humani generis salvator sit futurus. O bone lesu, quae digna poena,
consecutae sunt, universo generi
rerum, quae a conditã constantinopoli quod satis conveniens supplicium huic immani beluae reperiri aut
malitia clamat' te¡tio
hominum aperte ostend'it, deinde hominum cogitari poterit ? Non potest iam tergiversari homo impius, infidelis,
religionum professiones confirmant'<t 20 Turcus. Tenetur sua confessione, convincitur, premitur, urgetur. Ex-
Audite,undi,",obseclo,quibusrationibushomoimpurusim-20 pellite hunc christiani principes ex urbe, eiicite ex ltalia, e finibus
pendere Christianis fatum et Christianorum exterminate. Quamdiu nobiscum erit, ut Helena Troianis,
Þrimo exPerientia, quod Post vel potius ut Sphinx Thebanis, nobis et reipublicae christianae causa
successelint, deinde nequitia' pestis erit, causa calamitatis, causa exitii. Sustinere tale portentum
mo eorum culPa, qui in religione 26 2Samplius terra nostra non potest. Sed verba eius afferamus: rHoc enim
profecto illud est, quod rex et propheta David in LXXI cecinit psalmo:
et vivet et dabitur ei de auro Arabiae. Aurum enim te ipsum, te ipsum
inquam, appellavit.< Paulo post in laudem tyranni subiungit: >Et
praecipue propter iustitiam, quae ad te ita tota refluxit, ut ceteros
30 principes penitus reliquisse videatur.< M 16
potius furoris' ut Desciscimus iam abs te, Romane pontifex, et abs te mitissime impera- 80.
M 15u quoque in locis eousque amentiae proruperit -vel. tor Federice Auguste. A vobis quoque, christiani reges et principes,
fuerit ausus. Principem
nominatim etiam inveii in pontifices maximos desciscimus: Facessite, facessite omnes. Nulla apud vos fides amplius,
maximum' cuius
illum innocentissimum Nicolaum quintum' pontificem nulla pietas, nulla religio, nullum aequitatis aut iustitiae vestigium,
etsapientiaetd'octrinaetvitaesanctitastantafuit,utsuavissimam 35 nullae praeterea leges, nulla iudicum subsellia, nullum tribunal. Haec
aetas, a quo tot beneficiis suble- 35
eius memoriam nulla oblitteratura sit omnia a vobis discesserunt et ad Turcum defluxere, ad quem mox
vatus,honestatus,auctusfuerat'incommentariis'quosinmagnam etiam imperia et regna vestra deventura sunt. Ad illum iam de rebus
subtractos
compositionem Ptolemaei lurto a Theone constituendis, iudicandis, agendis referendum est. Illius sacrosanctum
in margine problematum Aristotelis' quae e graeca
ignominiose non mod tribunal petendum, ab illo iustitia imploranda, vel saltem a vobis
pervert-it, adeo turpiter atque 40 omnibus ad illum provocandum est. Ille scilicet accubans in conviviis,
ac mac 40
aliorum quoque vitiorum accusare' polluere teterrimam popinam exhalans, vino languidus, cibo confectus, inter
uttantumflagitiumnonmodoviri,sednemulieresquidempassulae medios paelicum choros, marium nefandissimis stupris debilitatus, pro
esse videantui, cum nomen illius
summa omnes religione colant et
thia¡a illa infulisque imperii sertis redjmitus, diversis oblitus unguentis,
venerentur.
REFITTATTO GEORGTT TRAPEZUNTTT. 369
368 NICOLAI PEROTTI
et certe hac de causa nec privatim homines possumus, nec reges auxiiian-
et Christianorum
leges ac iura dabit tur.< Item: >puodsi feceris, accedet ad tuarum rerum gestarum laud.es
riis decernet' Utinam tibi contingat' omniumque gloriam disciplinarum, et praedicaberis in perpetuum, sícut
beluae iudicium adjre et' quam tant- solus imperator summus, solus maximus in terris exercituum d.uctor,
digne qui
opere laudas, experiri iustitiam :og?:it'- 1"::-,i*:::ime' latere 5
5 sic unicus regum omnium in philosophia doctissimus, unicus in cogno-
naufragio uspiam' saxis fixus asperis' evisceratus scendis caelestium motibus perspicacissimus et in omne genus hominum
"*putt'* ens tabo, sanie' sanguine atro'< beneficentissimus, et ita omnes, qui sgnt, qui fuerunt, qui futuri sunt
fluxisse ad' Turcum iustitiam et principes, reges, imperatores omni genere gloriae superabis.<
ceterum iam loca illa notemus, in quibus christianorum genus gB.
10 et publice et privatim incessit. Imprimis autem in sacerd.otalem ordinem
invehitur et omnis calamitatis nostrae vitia, scelera, fragitia hominum
cum iustitia in hac Parte Pugna causam esse dicit, quae sanari amplius nullo modo nisi Turcorum virtute
falleris, ¡i .eum semper talem
vinci potius a clementìa votoit. In quo et iustitia possint. Ponemus autem haec omnia loca simul, atque his
futurumexistimas.DiversispraetereainlocisTurcivirtutemetiustitiam ea, quae ex libro de comparationephilosophorum sumpsimus, ad.iiciemus,
imperatorem non ab homini-
commemoras' eumque vt'u'it Ro*"nolum 15 ut uno in loco contemplari omnes possint, an calumniatus Trapezuntium
scribis: rlTum ipsae rerum16
bus, sed a Deo crà.tum iactas. Ita enim Bessario fue¡it, an potius pro singulari animi sui moderatione honori,
variaeimmutationesetcorporumEuropaeinauditaconfusiohisnostris aestimationi, dignitati, saluti improbissimi atque ingratissimi hominis
significant, tum etiam tua
temporibus cuncta in melirs reformanda pepercerit.
gestae id ipsum p"t,.l|li;l
virtus et felicital ãt r". .rr"grrificentissime m non magls
lNam iam adeo ex humana protervia creverunt rapaces, adulteri, 8L
Et paulo post: rlSic tu confusum 20 mendaces, periuri, simulatores dissimulatoresque rerum omnium.
feüðitate quam iustitia, prudent :ìi:X:Tï,H;tt Praeterea homicidae, proditores, fratrum in fratres insidiae, parentum
tutis munere atque auctoritate rm perator sis. Is in filios amor iniquus, filiorum in parentes impietas, uxorum in maritos
lAd haec nemo dubitat, quin iam iure Romanorum Item: uSed tu perfidia, maritorum in uxores contemptus, ut nulla sit in hominibus
enim imper"to, qoi imperii iure obtinet'< caritas, nullus amor, nulla iustitia, nullum virtutis praemium, nullus
"tì, '"A"* p., tuum dictam possides sedem.
nonab hominibus, sed a Deo ",'."* 25 ingenii honor, sed omne genus et omnis aetas hominum, omnis conditio
IuretuergoRomanorumimperatores'<ftem:rlSequiturergorerumzS et sexus vitio studeat, malitiae vacet, insidiis invigilet, et qui haec non
serie' cum totius tu orbis terrarum
ç."rorn ,ri,rttipti"i ac longissima dubitare posse in tuos
facit, iners, vanus et omnino mente captus a ceteris omnibus iudicetur.
iure imperat"t;it; ""'ninä mentis compotem Quas ob res derelictos iam a Deo nos nonnulli arbitrantur, qui non dili- M 1z
rediturumi*p.,i'*etusqueadultimasaeculaduraturum.<Item:
in qua plane tangitur'
genter inquirunt, quo tendant, çluae nobis in dies divinitus immittuntur.<
M 16u lMultis signis et auctoritate scripturae confirmati, to 30 Et paulo post: >'fertium erat, quo quid velit providentia, prout in hac
summum in g",t"" tuo futurJm imperium'< ^-,-^, vita fieri potest, percipitur, religio eorum hominum, qui ad Deum
S2.Posthaec,utTurcomagisgratificareturet'utestomniumavarlssl- conversi, ut aiunt, non huic vitae, sed caelesti se deditos profitentur,
se Ptolemaeum' quem iam
mus, pecuniam ab eo extorqueret' mentitur quales sunt clerici omnes et monachi, et qui fratres vulgo appellantur,
diunonlatinum,sedbarbarumetmultisinlocismendacemfecerat, ceteraque cuiuscumque huiusmodi generis. De quorum vitiis nec libet,
ad eum missurum et
nondum edidisse, id'eoque tam egregium opus quibus 35 85 quoniam omnibus patent, nec licet plura dicere, ne Deo deditos odisse
nomini ã.¿icatrirum pollicetur una cum commentariis,
." neve homines, sed professiones scriptis insequi videamur.< Item inferius:
"irr,
sese id opo. u*p-o.oi.re gloriaiur. In
quibus nihil est alicuius dumtaxat >In summa tamen dicendum clericos paene omnes non Deo magis inser-
ptolemaei expositore, furto sublatum.
momenti, qooJ;n sit a-Theone, vire quam luxui. Ceteris tanto peiores esse, quanto angustiora magisque
Sedverbaineptissimiponamus:uPtolemaeusiamprideminlatinam ardua profitentur,< Haec ex secundaadTurcum epistola. Quae sequun-
Et quoniam ad
a nobis traductus linguam est, sed non adhuc editus' 40 tur ex tertio de comparatione philosophorum libro sumpta sunt.
comperimus,40
hunc usque diem nãr, recte intellectum almagestum longo labore'
commentarii.þ;;; ";stris exposuimus'<< Item: DQuae res
privato' 19 Georg. Trap. Epist. II ad Mahumetum
etiam i"rror" regio indiget magis quam
^"fti. Ennii
"i*iliis,'"dd"*
Thyest' XIY (rea' I' Vøhten rgoi' þ'ß8 n' j$)' Mohlor, Kerali¡¡l Bes8Àtlon. IIL 24
6
I

I
REFUTATIO GÉORGII TRAPEZUNTII. g7t
370 NICOLAI PEROTTI
pan¡m ante Platonis inclusos!<< Ibidem paulo post: lNullus est, qui de calamitate
turpiter
8ó. Ex capitulo XV: rSed vetus illa castimonia
bonorum morum et Christianorum re condoleat, verbis et more Platonico multi, et maxime,
tempora labi coepit' Postea vero corruptores qui nominari honoris causa non debent.< rSed indignationem in defen-
praecipites in varia.multipliciaque
Graeciam et ceteås partes orbis sores crucis, qui verbis veritatem defendunt, re oppugnant dolorem
turpitud.inis gratia deåiderunt, ad.eo
ut in multis Graeciae civitatibus,
turpe putaretur puero' 5 b pro deiectione veritatis. Lacrimas cum pro omnibus tum pro nostris
in multis Italiae oppidis, et in ipsa urbe Romafluxa scelerum contagio etiam nobisque ipsis rationis freno, quantum fieri potest, reprimamus.<r
si non haberet "äätor"-. Hinc in Gallias
ducere posset' nisi qui antea loco Paulo post: rrtr{ulta possunt viri decori, cum velint; volentque forsan,
ad.eo crevit, ut nemo lege uxorem
si Platonem contemnent et nates relinquent. Hoc non in omnes dico,
uxoris habitus fuerat'tt sed in plures. Quare nemo, nisi seipsum prius prodat, mihi potest
quoniam' quemadmodum sancta
86' tànicam ex ipsa Platonis lectione 10 10 subirasci.<
orie
rsam hanc pestem largita' divinam Ex capitulo XVIII: rNon fuit tam oportunior umquam occasio,80.
ven
iram magnitudine sceleris accensam in Graeciae
totius eversionem si rectam opprimendae falsitatis viam praesides ingrediantur, quam
modo est. Sed dum ex altera parte incuria, ignorantia, invidia, amorque
concitavit,sicvideosacerdotalemoccid'entiscastitatemnonPlatonicis
superbientem in seipsam
libris, sed aut i-itttio"" aut copia rerum autem vitaeque 15
sui maior quam crucis, ex altera studium, vigilantia, aequitas, minorque
insanire o,ti.l,"rtlm coinquin"'" It"li*"'' Actionibus 15 sui amor quam pietatis falsae in opprobrium divinitus propter Platonicos
"t accommodat' Quare ne vetus mores traditi sumus.(
simili simit". di,,it" providentia exitus
proverbium sic de ltãfa ut d'e Graecia
dici possit: rstultus non ante Ex capitulo XIX: r)Nos vero, qui finem in caelis vere ac recte 00.
bonos medicos censeo' ponimus, quoniam id verbo magis quam re facimus, quo devenimus,
ruinam.ogto."it, quam ruat<' imitandos esse aegrotandi causam
Ltum afferunt, nisi capitibus late in circulum visis confisi. O pietas, o mores priscorum,
causa quisquis resistere laboribus2O 20 o castimonia praesulum, o sinceritas pontificum, o caritas, o fides,
o religio Christianorum omnium, o auctoritas principum, maiestas
,ïi'H1.ff ':Ï:ÏlÏ-j,l#'#i:: regum, celsitudo imperatorum ! Huccine, huccine rem christianam
timemus, quemque soli Praesules devenisse oportuit ! Huccine calamitatum adhuc Italia incolumi, Galliis
aperuimus. Remedia vero morbis florentibus, Alemania imperante, Hispaniis vigentibus labi catholica
hãec facinora morbique Pestife 25 veritas relicta est ! Rapiuntur sacra, rident pontifices, igni martyrum

scribere non est nostrum' Satis est traduntur reliquiae, voluptates voluptatibus addunt sacerdotes. Sacrae
effectus esse.< virgines divinis templis rapiuntur, dolent circulo capita signa.ti, quod
pro virili parte mea
8?. In eodem capitulo paulo post:DerHucusquevero pontifices eorum-
non ipsi violent, rapiant, stuprent. Expugnantur urbes, capiuntur oppida,
M 1zv dicere, scribere, fr""ai""r" porrrrrn. remediis integrae Mahumeto in dies subiiciuntur provinciae. Triumphant prin-
a: se ipsis. incipiant' Non de80
que consiliar;i vi¿eant necãliunde quam B0 cipes, gaudent reges, populi orant, multa milia Ch¡istianorum iugum M 18
iam mihi numerum integre
omnibus loquor, sed illud dico minirem servitutis quotidie subeunt, et nos, qui eodem baptismate regenerati,
viventiumrria",i,qot*utpossitapudÐeumltaliamsustentare'huius ad idem corpus Domini per gratiam reducti, eandem spem et eundem
ceterorumque omnium vitiorum causa'( iudicii adventum exspectamus, sedemus et oscitamus maiore corrupti
principum christianorum mentes!
88. Ex capitulo XVII: >O ignavas Þlatonicorum in clunibus puerorum 35
libidine, quam aut Plato somniaverit aut Mahumetus speraverit. Et
o animos potentum non omnium, sed 3u quasi causam ignorantes arma paramus fornicationibus inquinati, classes

1 de calamitate Christianorum Ml edit, on. | 4 veritatem M pietatem eilit. I


g freno M lrenos edir. | 7 Multa Ml eilil. om. I I Ho" M Hec edit. I I mihi M
úh¡l ed,it. | 11 tam M tamen edöt. | 12 rectam M ¡ectem edit. | 77-19 Nos vero' . .
confisi Ml eilit. om. | 21 o religio Ml eilit. om. | 24 imperante M imperanti edit. I

vigentibus M invigentibus edil, | 25-28 Rapiuntur .. stuprent \t|i edí|. on. I

31 regenerati M geaerati edit. | 34 libidine M ignavia eilil. | 35 fornicatione inqui-


1 Georg' TraP' ComP' Phil' III nati Ml eilit, om.
34 Gecrg. TraP' ComP' Phil' III 17' 24|
1
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. t1lr1
NICOLAI PEROTTI
372
pro libertate effundimus igne suetudini et lenitati, ne te quamvis at¡ocissimum hostem, Deo homini-
instruimus adulteriis dediti' pecuniam busque invisum redderet et salutem ac vitam tuam in periculo poneret.
Sodomitico aig"i, t'ììto'i;* ;;"
stultitiå speramus mendaciis' rapinis'
templa oraturi petimus' Ego quoque, si qua mihi fides est, horrescens haec retuli. Horrenda
-uã stuå'entes' Sanctoium
furto, caedi p,o"i*o'o* enim dictu sunt et exsecrabilia auditu. Sed quomodo pati potuissem
qui per pa"nni"* gob"r"'"ula ecclesiarum ascendimus' Manus ad 5
sodales commercia conscribimus,
labia 5 vinctum Iesu Christi, virum innocentissimum, optimum, sapientissimum,
caelum tendimus, qäi=ì"i., in doctissimum et ipsa iam senectute ac barbae illa canitie venerabilem,
movemus td precå et cord'e longe
a Deo absumus' Corpore vestito'
illuc oculis' capite et cogitatione quasi calumniatorem ab homine impurissimo vel potius a foedissima
animo ,,oao ¿""'itï"lu*o'' ttuc et belua reprehendi atque damnari ? Quid nunc miser suspiras ? Quid
vagamur. Nofr" nullum robur excelstrm animi' nulla aequitas'
"on'lantia'bei timor in nobis est. Dignitate aliqua in- torqueris ? Quid manu caput perfricas ? Optares, opinor, ut iam te
nulla fides 10 deglutiret terta, quam calcas, quemadmodum olim Moyseos precibus
""rbi;,';;i".
signitimaioraqo"-ho,,'i,'essapimus'Privatialteralteruminsequimur.l0 Datam et Abirom deglutivit. Times enim viudicem pontificis dexteram
Pontificesopo,.oo*aduiterant.Litterasadfraudemdiscimus.Sacer- et ultrices scelerum flammas reformidas.
dotiaetVenereacquirimus,etVeneridedicamus.Divitiasvoluptati
atque principern Mahu- Sed cur te invidia, superbia, arrogantia praecipitem tulit ? lnfelix! 93.
commendam"r. ;;åd"-"o"io'"* voluptatum Hic enim fons, haec origo, hic fomes omnium malorum tuorum fuit.
in opprobrium divinitus
metum vincere .p;;;r""., "t iis vitiis, luibus 15 15 Nam, quia casu nescio quo opinionem olim quandam doctrinae consecutus
traditi sumus, salutem quaerimus'<r . ¡!i:--^
pontifices negligunt' et in Italia fueras, primis illis temporibus, quibus revocari in lucem, quae
91. Ex capitulo XX: Ñon credunt primates' nescio' Nescio' inquam' diu sepulta fuerant, optimarum disciplinarum studia coepere, postquam
qui apud pfo'iã"* possunt' irrident' Cur' similia adventu doctissimorum virorum, quos Nicolaus V pontifex maxi-
"o, vel quoniam a similibus
Cogis, ut dicam ? Coniicere possum' mus undecumque ad urbem ascivit, ignorantia tua detecta est. Praeser-
tot oPPngnantur, vel quoniam.non 20 tim nova interpretatione problematum Aristotelis, quam Theodorus
unusquisqu" i,t,,igitut,'Jel quoniam Thessalonicensis, vir utriusque linguae doctissimus, edidit, mox te rabies
,t"" aignutn, de qua tantae auctoritat quaedam immensi furoris invasit, et veluti draconis epoto calice in-
Vilescere c
facere aut omniiro cogitare debeant' sanire ac palam furere coepisti, instarqtre rabi<ii canis huc atque illuc
suum caele.t. i"ç"itilrr, si ad haec
tetrena fuerit devolutum'<
monstrum' quod ad anxius ci¡cumferri, tamquam non modo ipsum Theodorum, sed quos-
92. Haec sunt, ìmmanissimum ac foed'issimum sunt' quae adversus pontiÍicem 25 25 cumque Theodoro favere intelligeres, omnes autem ei palmam iure
Turcorum tyranrmm scripsisti' Haec -
optimo dabant in eos genuinum exercere, hinc te semper furiae
maximum,ad'versussaclosanctumcardinaliumsenatum,adversusplae. -
agitare, hinc superbia, indignatio, invidia praecipitem ferre, hinc tu
sules,ad'ver.r,,-o*""-sacerdotalemordinemevomuisti'Haecsunt' maledictis in omnes invehi, non principibus, non cardinalibus, non
quibusRomanorumimperatorem,qu.ibuschristianoslegesacprincipes, summis pontificibus parcere, Quo factum est, ut ex illo fonte ac seminario
quos in puerorum clunibus - honor
sit legentium auribus - homo
cives' populos' nationes' omnem 30 30 vitiorum tuorum usque adeo tandem audacia et malignitas et perfidia et,
sceleratissime dicis inclusos' quibus ut dicam, desperatio creverit, ut non modo vitam ac mores christiano-
etiam omnes non modo viros'
denique r"*pobtlãm nostraml privatos
es' Haec omnia et longe plura rum principum et populorum spurcissimis verbis foedare atque polluere,
sed etiam mulieres turpissime insectatus sed prodere rempublicam christianarn, impium Turcolum tyrannum
potuisset itt *"t1i"-'prof"r'" Bessario' si voluisset' Sed dedit hoc
-n" im- in Italiam vocare, urbibus, templis, tectis, manibus, fortunis nostris
M 18u partim gravitati .,,"", castas et pudicas -aures tanta verborum
horrend.a atque exsecrabili 35 35 ignem subiicere, et tuam impurissimam animam nefa¡ie Mahumetanae
puritate, tanta obscoenitate oratiori'is, tam sectae consecrare volueris. Atque haec omnia, quantum in te fuit,
rrracuraret atque inficeret, partim
man-
scererum animo, cogitatione, navigationibus, litteris perfeceras. O scelus nefandum,
"o*-.Àor"tione
digni Ml edit' om 2 spera- incredibile, inauditum ! O cogitationem quoque eius horribilem atque
1 adulteriis dediti Ml edit' om' I igne Sodomitico erlit' om' 3 oraturi M funestam! Persequeris odio Christianos; fidem, religionem, sacra nostraM 19
studentes M)
mus M Postulamus ed,it. | 2-3 mendaciis
I

sapimus eilil.
ornaiedit. | 4 qui per pecuniarn ascendimus Ml edit. om. | 70 40 polluis. De imperatore, regibus, principibus nostris res foedas atque
sacerdotia .'' dedicamus Ml ed,it. om- |
sapiuntMlllPon tificesl OPifices M I 11-12 díviîílusMf ed'il' orn 16 pontifices M
obscoenas commemoras. Sacerdotibus, religiosis, episcopis, cardinalibus,
13 deinde Mf ed'it. on' 14 iis M his ed,it I pontificibus maximis nefandum obiicis scelus. Gallorum gentem tur-
sirnilibus quoniam NI) edit,
rati pontifices ed,it. | 77 nescio Ml eddl. om. i 18-19
a
M
pissimo crimine, quod maxime exhorret, notas. Nulli hominum generi
oflt | 20 iwiSila t ed,'it, itvigílamus
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 975
374 NICOLAI PEROTTI
haec pestis, haec lues, et si quid dici tetrius potest, omnes populos,
parcis, nullam senibus omnes urbes, omnes provincias, omnes nationes invasit, polluit, foedavit,
nullam Pueris miserat contaminavit, infecit.
fícis, omnia maculas, o Facile quidem mihi persuadeo vos omnes vestra sponte ad oppri- 96.
iam detecta sint scelera et flagiti 5 mend.um tale monstrum iam paratos atque animo erectos esse. Verum-
convictus undique
excusatio possit, cum tuis litteris, tum tuis operibus
5

tu templa tamen faciam, quod optimi imperatores consueverunt, et quemadmo-


tentaris. Ttrne venire amplius in hominum conspectum,
dum illi, quamvis instructa acie promptissimos ad invadendum hostem
limen in-
ac d.elubra sanctorum intiare, tu fanorum sanctissimum milites videant, nfüilo minus eos hortantur, sic ego vos iam animo
gredi,tusacrisrnysteriisositludimpud'entissimufnostendereamplius
ardentes et ad trucissimi hostis excidium inflammatos oratione mea
audebis ?
ad vos christiani 10 10 cohortabor. Exsurgite igitur, exsurgite pontifices, exsurgite Caesares,
ga. sed ad te Pontifex Maxime, ad te Auguste caesar,
quos monstrum hoc nostri exsurgite reges et principes, vos populi omnes et universae nationes
reges et principes orationem meam converto'
imperüs,regnis, exsurgite, simul cum viris mulieres, cum senibus pueri, cum liberis
saãcuü turpissìmum non modo digritate et fama, sed
ser\ri, cum civibus civitates, exsurgite inquam omnes, et hunc scelera-
libertate spoliare et turpissimae barbarorum se¡vituti subiicere
ausus
tissimum hominem, hanc truculentissimam felam, hoc immanissimum
est. vos eiir* Galli, Hispani, Germani, Itali et ceterae
gentes, quae
quos omnes ho¡ 15 15 monstrurn non ex urbe abigite, non ex Italia exterminate, non ultra
Christi religionem colitis, appello, .scelestissimum
Sauromatas, ut poëta inquit, et glacialem oceanum relegate, sed caeden-
caput post tot convitia, tot contumelias' tot opprobria foedo atque
dum flagris et usque ad ossa dilaniandum, discerpendum, dílacerandum
inioterã¡iti iugo sceleratissimi tyranni subdere voluit, quorum urbe1,
praedoni' tradite. Post haec pleno theatro pice, bitumine, sulfule, fumo, fulgure,
agros, d.omos, penates, fortunas, uxores' liberos depeculatori'
in eo fuit, tradidit' flamma exstinguite, et postquam contaminatissimum illum spiritum et
hãsti nostrae rãügionis tradere cogitavit et, quantum
imploro, vos testor' Hancine luem 20 20 foedissimam animam emiserit, non sepelite, non in equuleum insuite,
Vos, inquam, orin". appello, vos
infamiam non devorandum feris atque volucribus telluri inhumatum relinquite,
hancine pestem, hancine tabem, hancine humani generis
sed in loco edito atque percetebri in aitissima cruce pedibus suspendite,
sustinereampliuspoteritis?SpartiataeopusArchilochi,quiaparum
honeste scriplum ,lid"b"trrr, legi a civibus suis vetuerunt.
octavius ut longissimo tempore videri ac conspui ab omnibus praetereuntibus
poëtam, quia de arte amandi libros possit ãt lapidibus, fustibus, sordibus, luto, caeno, sterquilinio foedari.
Augustus Nãsonem illustrem
plato poëtas, quia de diis 25
scrlpserat, in ultimam Scythiam relegavit. M subsariþsit: Cretensis finit feliciter. @sQ Xdprç'

Parum honesta et fingebant


et loquebantur, ex urbe atque republica
þ[endos censuit. Romani veteres, cum patritii quidam male de re-
publica meriti essent, non modo capite damnandos censuerunt, sed
ne
alicui patritio inderentur, legibus prohibuere
ãeinde illorum praenomina
quo nomina qooqo" eorum perpetuae infamiae contumelia notarentur.
S0

Vos hominem isirrm impurum, barbarum, sordidum, proditorem di-


vinae religionis, haereticum, Turcum, immo Turco turciorem, immo
Turcorum omnium turcissimum, glassati diutius cum suis foedissimis
scriptis supra terram gloriantem de sceleribus suis et suo contaminatissi-
mo spiritu omnia polluentem patiemini ?
35

leones' tigros'
95. ùulta genuit natu¡a mortalibus horrenda, aPros,
M ig;setpentes eialias immanes feras. Sed haec silvis dumtaxat et desertis
locis vagantur. Monstra etiam diversis temporibus plura fuerunt. sed
caccus in uno Aventino monte, scylla et charybdis in freto siciliae,
cyclopes in monte Aetna, Sphinx apud. Thebas, cerberus apud inferos,40
deniqie Hydra, Medusa, Harpyiae et alia cuiuscumque saeculi monstra
in suã quodque solo grassari consueverunt. At hoc nostri saeculi mon-
strum, ãmnibus quae memoravi turpius, hoc prodigium, hoc portentum,
Bessarionls B g1v

BESSARIONIS CARDINALIS Oratlo habtta ln Conventu Nurimbergensl,


APOSTOLICAE SEDIS LEGATI Gum tlllc Legatus esset soluto lì{antuano Conventu.
ORATIONES.
Cum salvator noster ad caelos nrigraturus atque ad patrem, unde L 232
5 venerat, ex hoc mundo rediturus, quamquam cum eo semper et ubique
Die nachfolgenden Reden Bessarions sowie einige weitere Schrift-
fuerit et sit,-ita enim de caelo descendit, ut non discederet a sinu patris-
stücke stammen aus der Zeit seiner Legation nach Deutschland im
Fürsten fär discipulos, quos elegit quosque in finem usque dilexit, instrueret viven-
Jahre 146o/r und betreffen sein \Merben bei den deutschen dique modurn et formam traderet, pacem eis tamquam praecipuum
clie Durchführung des auf dem Kongreß ztt Mantua (r+sq) beschlos-
supremumque munus hereditarium tamquam pretiosissimum ex testa-
senen Türkenkrieges.
10 mento legatum reliquit: DPacem relinquo vobis, inquiens,pacem meam do
Das aktenmäßige Material zu diesen vorgängen auf den verschie-
vobis,< et rursus: r¡Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem; sicut
denen Reichstagen zu Regensburg, Frankfurt, Neustadt und wien ist
dilexi vos, ut et vos diligatis invicem. In hoc cognoscent omnes, quod
in der älteren Literatur nach und nach zusammengetragen worden. mei discipuli estis, si dilectionem habueritis invicem,< et iterum: rHoc est
So zunächst bei H. chr. Senckenberg, Iuris et Historiarum.
Selecta
praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos,< tamquam nil
Tom. IV, Francofurti ad Moenum 1738, p. 326-364. Doch wird hier
15 melius, nil iucundius, nil pretiosius haberet, quod eis relinqueret. Siquidem
und. auch sonst die Tagung zu Nürnberg überhaupt nicht erwähnt.
hanc cetera bona consequantur, hanc omnis concomitetur prosperitas,
G. G. König von Königsthal brachte dann in seiner Nachlese un-
omnis adversitas fugiat, absque vero ea vita humana consistere non
gedruckter Reichstags- und reichsstädtischer Collegialhandlungen unter
possit, labatur et ruat. Cuius tanta vis est, ut non modo provincias
der Regierung Friedrichs III. Frankfurt t759,I 7r-168 weitere Stücke,
ampliet, urbes magnificet, domos vigeat, quemcumque privatum con-
ohne seineVorlage zuneïìnen. Wieder neue Ergänzungen legte Chmell
20 tineat, illaesum conservet, ab omni defendat iniuria, sed quod maius
aus dem cod. Mon. lat. 4o]5 vor in den Sitzungsberichten der wiener
est, etiam quo ad interiora cuique prosit, sanitatem efficiat, hilari-
Akademie d. W. phil.-hist. Cl. r85o, If 5.652-656. VSl. auch unten
tatem generet, laetitiam causet. Haec sacratissima pax trifariam dividi-
Bessarionis Epistolae.
Im Nachfolgenden veröffentliche ich die im Cod' Vat.Iat' 4o37 (guter
tur. Primo namque cum Deo creatore nostro pax habenda est, deinde
unicuique secum, postremo cum proximo. Tanta tamen harum invicem
Text) zusammengestellte Sammlung mit Heranziehung des Plut. 54,
25 partium connexio atque conglutinatio est, ut nulla seorsum eatenus
Cod.. z der Bibl. Laur. und des Cod. Mon' Iat. 4ot6 (fehlerhaft)'
Erstmals neu ist hier. die Rede Bessarions zu Nürnberg (cum salvator
ab aliis consistere possit. Bui namque diligit Deum pacemque habet
cum eo, ut se proximumque suum diligat, necesse est. Quippe qui diligit
noster . . .). Die sehr fragwürdige Textgestalt der Druckausgaben recht-
Deum, mandataeius servat. uSienim diligitis me, inquit, mandata mea
fertigt neben den neuen handschriftlichen Unterlagen auch die Wieder-
servate.( Mandato¡um enim divinorum observatio vitam aeternam ob-
holung der übrigen Stücke. Die Rede: Multa quidem et antehac.
30 servanti praebet. Cum vero se ipsum diligere nihil aliud sit nisi bona
steht bei König von Königsthal S. 15o-168; der Bericht Bessarions:
sibi velle, idem esse probatur divinis mandatis obtemperare, quod se
Cum haec itaque publice . . . bei Chmell in den Wiener Sitzungs-
t;

ipsum amare, idemque Deum et se ipsum diligere. Atque nemo potest


berichten r$5o II 5.652; Bessarions Rede: vellem, praestantissimi
Deum diligere, nisi proximurn diligat. rlSi quis enim dixerit, inquit
oratores, . . . bei SenckenberglY SS7-S6I und beiChmell a. a. O. 653,
foannes apostolus, diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est.
der die Rede mit dem vorhergehenden Bericht zusammen als e i n
Stück mitteilt; der Brief der Gesandten: Putabamus grata... bei B: Cod. Vat. Iat. 4%7,P.I. I L: Bibl. Laur. PIut. 54, Cod. z.
Senckenberg Iv36r-364. Die Erwiderung Bessarions auf diesen Brief : 4 salvator L servator B
10 Joh. r+, 27.1 11 J oh. 13, 34 sq. I fS ¡ ou, 15, v. 128 J oh. 14, 15. I 33 I
Neque nobis gratae sunt . . . ist hier neu' J oh. 4, zo.
ORÁ,TIONES. 379
37E BESSARToNIS
aerumnas, quot calamitates bella inferant. puam suavis, quam dulcis
pacis fructus sit, considerate, cuius ipsum etiam nomen amabile est.
Non lateat vos bella quidem ac inimicitias hostis nostri callidissimi,
humanigeneris inimici, opus et inventionem esse, qui mox, ut humanum
6 5 genus conditum fuit, inter creatorem et primos homines, inter primos
fratres inoboedientiam et inimicitias seminavit, pacem vero, benivolen-
B 82 quo tamquam scala quadam ad tiam et dilectionem creatoris salvatorisque nostri donum atque munus B 82Y
dit ad nos. Unde Psalmista in praecipuum esse, qui mox atque natus est, Pacem in terris per angelos
et eius fructum considerans: ¡rCusto nuntiavit. Discipulos ad praedicandum evangelium mittens pacem im-
tatem, quoniam sunt reliquiae ho to primis, quocumque introissent, annuntiare iussit; moriturus atque ail
ad proximos: lCum his, inquit, qu patrem rediturus pacem nobis testamento quasi filiis hereditatis reliquit;
loquebar illis, imPugnabant me gr post gloriosam resurrectionem apparens discipulis Pacem eis obtulit.
est sapientia'
superiori et cumipsoDeopace loquens: lQuae desursum Suscipite igitur eam montes populo, fugite bellum, abiicite arma,
nostra'
diåit, primo quideå pudica est, demum pacifica'< Haecåereditas accedite ad salvatorem, ab hoste discedite. Si vobis cara sit salus, si
hocdonumsancti.Spiritusetquidemceterisexcellentius'lManent 15 filii Dei esse atque vocari partemque cum eo habere cupiatis, heredi-
enim,inquit,triahaecfides,spes,caritas;maiusautemhiscaritasest'<r15 tatem vobis relictam quaerite, prosequamini, amplectamini. Si discor-
amplectatur e-am?. Quis non fugiat
Quis ergo eamnoncolat ? Buis non rationibus' dias, si inimicitias colitis, ego quidem abstinebo a dicendo. Vos vero
totis viribus odium inimicitias et discordias ? Siquidem üsdem non fugiet sententia salvatoris, qua ludaeos, qui se Abraham in patrem
qui proximum oderit, et Deum profecto et se ipsum odio prosequitur habere gloriabantur, ferit, illum eos habere patrem asserens illiusque
maximo. 20 filios esse, cuius opera facerent. Attendite, quaeso, quam iniquum sit
Pius'2O
Huius sacratissimae pacis heres, defensor et conservator cum quocumque Christiano etiam ignoto manus hostiles inserere, quam
illius vicarius' qui
scilicet pontifex ma*imrrs, pater piissimus, tamquam vero impium sit, contra fratres, consanguineos, propinquos et affines,
princeps pacis apud Isaiam appellatur, me ad vos misit'
principes illustres'
suscipiendam prompti qualesvosinvicemestis, bella gerere. Cogitate, proh dolor: quos natura
eam vobis deferäntern,modoïeütis, modo ad eam coniunxit, cupiditas dividit, quos iidem genuere parentes, alienos avaritia
paratique sitis. Esse vero debetis' cum pax Ôbsit nemini'
prosit at¡tem
^- zlfacit, et ita alienos, ut sanguinem suum sitiant et ad eum effundendum
omnibus,cumparvaequidemrespacecrescant'discordiaveroetiam2ó audacissima manu ensem evaginent. Ac Abraham, cüÍt natura et sua
cum
maximae dilabantur. Ei quemadmodum dominus Iesus discipulis, et Loth fratruelis armenta crevissent, ut non posset eos terra capere,
vicarius impera-
ad praedicandum evangelirìm mitteret eos, ita mihi eius ut habitarent simul, non ad arna, non ad bella prorupit, sed, ut ne mini-
vit,utinquamcumqrr'"do-o*introiero,vobisqueomnibuspaxhuic mum quidem iurgium interveniret, providit. nNe, quaeso, sit iurgium, in-
afferam'
domui dicam, pax oinnibus habitantibus in ea' pacem vobis 30 quit, inter me et te, et inter pastores meos et pastores tuos; fratres enim
igitur montes pacem 30
conservem, quoad posse restituam. Suscipite sumus. Ecce universa terra coram te est; recede a me, obsecro; si ad
vos
populo, ut cum própheta David vos admoneam; montes inquam sinistram ieris, ego dexteram tenebo; si dexteram elegeris, ego ad sinistram
principes, vos PoPulorum rectores pergam.( puodque maius est, non sibi tamquam seniori et potentiori
ecclesiasticos quam saeculares pr electionem arripuit, sed Loth optionem concessit. Fratres enim sumus,
vel per legatos adestis, quorumqu 3õ inquit, ac si diceret fratribus non licere pro quavis re dissentire, non
commissis Pacem amPlecti. Per m iniuriam inferre, non denique plus sibi quam fratri.arrogare debere.
tam scriptu."m prinãipes appellantur' Quemadmodum illud exodi
est:
: rFunda- Talis etiam Aemilius Paulus, talis tota Aemilia familia fuit, qui cum
rBestia, quae tetigerit åontern, lapidabitur,< et apud psalmistam XVI essent, et omnes cum uxoribus atque liberis unam tamen omnes
Suscipite igitur pacem vobis, suscipite
menta eius inmJntibussanctis.< domum, et eam quidem angustam vel, ut Vale¡ius Maximus ait, domun-
eampopulovestro,cumetvosetpopuluseaparitelegeatisnecpossitis,^40 40 culam summa cum pace atque benivolentia, quamdiu vixerunt, teste
quot
absque ea bene beateque vivere. Repetatis memori., quot excidia,
Plutarcho in eiusdem Pauli vita habitarunt. Nunc vero, heu miseriam

10Ps. rrs, 7, I lzJac' 3, ry' I 14ICor' 13' r3' | 37 cf'Exod' i salvatorisque L servatorisque B | 14 servatorem B | 18 servatoris B
8 Ps. 36,32. I 29 Gen. 13, 8 sq. | 39 Val" Max' 4, 4, 8.
ry, n. | 37 Ps' 86, ¡.
ORATIONES. 381
380 BESSARIONIS
depopulationes, strages, devastationes tam publicae quam privatae contra
B 83 nostram, nisi fluminum magnitudo, nisi montium asperitas tamquam populum innocentem accidant. Inservitur militibus, stipendiariis ob-
gentium et provinciarum teimini agros possessionesque lratrum divi- temperatur, modo arbitrioque eorum cuncta feruntur agunturque,
áant, quiescere non possunt. Quod tamen, cum parvi pusillique animi eorum cupiditati omnia subiiciuntur. Et vos aequo animo fertis, quae
sit, genãrositatem excellentiamque vestram non decet, principes illustres, 5 omni conatu totisque viribus inhiberetis, si divinum iudicium, si iram
q"iip" qui pacis iustitiaeque auctores ceteris esse debetis' 5
eius, si officium vestrum et, cur vos populis praefecerit Deus, con-
' oôrr."ipit" igito, -ontespacempopulo, et colles iustitiam,< Siquid enim
sideraretis.
Sanctus per eundem
sit, quod iaci obest, quod eam impediat, ecce Spiritus Sed eia suscipite pacem, suscipite iustitiam, cum praeter haec omnia
propietam eodem inioco praebet remedium, >suscipite colles iustitiam< eventus belli incertus sit, immo vero cum certissimum sit bella iniusta
ad.dens. Hoc enim medium, haec via pacis est, cum iustitia
regula sit,
10 contra fideles et illos quidem propinquos mota numquam bonum finem,
perquamomnisdissensioatquediscordiaa-d.aequalitatem'pacematquel0 numquam victoriam habitura, ubi idem est vincere, quod vinci, idemque
concordiam reducatur teste Isaia dicente: lopus iustitiae pax<.
Et Iacobus
profligare, quod profligari. Constat divino imprimis auxilio bella feliciter
in epistola: lFructus iustitiae inpace seminatur<, quam quifugit' qui asper-
confici. Divinum vero numen a talibus bellis abhorrere manifestum
natur, qui armis potius quam luititia dirimere cupit, si quas cum proximo est omnibus. Ad haec, si bellum feliciter gerendum multitudinem militum,
differentiashabeãt, proiutdubio per invia pergit, iniusti belli auctor
est'
15 magnam pecuniae molem, sociorum virtutem, ducis strenuitatem,locorum
Omne namque bellum motum, priusquam causa eius movendi per 15
cumque oportunitatem desideret, quis quaeso se his omnibus refertum putat ?
iudicem atque superiorem, iustane an iniusta sit, cognoscatur'
puis in omnibus his adversario praevaleret ac, si praevaleat, cur tot res
iusta repertà fuerit, antequam videretur, utrum sit alia via iuris conse- absumere velit ? Qua de re et suas et aliorum vires conterere, praesertim
quendi melior et facilior, et cum visum fuerit omnino bellum esse cum adversarii propinqui sint, bonaque illorum propinqua sint ? Non
quique
Åovend,rm, nisi auctoritate superioris concedatur, iniustum est, 20 est censenda victoria, çluae maius damnum quam utilitatem sit allatura.
iniusti belli motores pIo- 20
illud gerunt, illis subiacent poenis, quae contra Refert Aristoteles in secundo politicorumAutofradatem, regis Persarum
mulgatae sunt, quae multáe gravesque sunt, ut vo.s omnes scitis' Ecce
in terris ducem potentissimum, urbem Artanea obsidentem hac ratione potissi-
sedei apostolica,luique in ea dignissime sedet, qui supremum mum Eubuli obsidionem solvisse. Si enim, inquit, Eubulus sumptus
tribunal tenet, olrr.. colla subiicere iure tenemur, cuius sententiae ad expugnationem usque oppidi faciendos computaveris, malles pro-
"ni
refragari nefas est, siquidem cum communis omnium sit pater et princeps, 25 fecto, si tua urbs esset, pro minori pretio cedere aliis. Vos vero pro tam
non nisi aequa lance filiorum dissensiones audit, examinat et diiudicat,2S parvis rebus, pro minimis differentiis arma contra propinquos movetis,
me quamvii indignum ad vos misit, hunc conventum ad tollendum iura naturae confunditis, vires vestras frustra conteritis multo plura
differentias vestra"s, ad pacem firmandam, ad sedandos animos indixit. profecto consumpturi quam acquisituri, At honoris, inquies, non lucri
Vosvero,ubietoccultumanimoantequamreconditumodiumexstinguere causa certatur, Ego vero honorem quidem ceteris anteponendum censeo.
delereque debueratis, iam illud in lucem tulistis et non exspectato
ter-
30 Illum vero honorem et appello et puto, qui bonis operibus, qui iustis
maximi arma prorupistis, quasi 30
mino piaestituto, non legato pontificis ad.
actibus, qui prudentia, temperantia, fortitudine ceterisque virtutibus
meliora remedia respuentes, quasi iussa patris animarumque vestrarum
gignitur. Si nullum eorum, qui principibus subsunt, nisi qui principi
pastoris contemnentes, quasi non essent iura, non leges' non qui his suo gratus sit, honore dignum putamus, quanto magis principis creatoris-
regulis discernere possent inter dissidentes, qui unicuique, quod suum que nostri gratiam omni conatu debemus acquirere, sihonorem cupimus.
puod enim
esi, reddant. rpuiã dicam ? Laudo vos ? in hoc non laudo.< 35 At l)eo gratus honoreque dignus nemo esse potest, nisi qui obsequitur
ad iudicem prì*o confugiendum sit, principes illustres, non solum 35
docent. Audite ei, qui non refragatur eius sententiis nec eius mandatis resistit. riDeus B 84
christiana retigio iubet, vemm etiam exteri philosophi enim superbis resistit, humilibus autem, ut ait Salomon, dat gratiam <
Aristc¡telem in quinto ethicorum dicentem: cum homines inter se
de
Hic verus est honor, hunc omnibus anteponendum, principes illustres,
quoquam disseniiunt, ad iudicem confugiunt' Ad eum enim accedere' concedo.
ad ius accedere est, siquidem iudex ius sit animatum. Ideo ad eum 40 Praeponenda est igitur aequitas, iustitia, patientia, pax divitiis,
facere arrogantiae, inoboe- 40
B gB" tamquam ad medium "rrt dn* est. Secus vero gloriae, potentatui et bellis. Si illud est appetendum, quod durabilius
dientiae inordinatique regiminis est, quo fit,ut multae rapinae,latrocinia,
I Cor' rr' zz' | 37 cf' Arist'
6 Ps.73, 3. I 11 Jes.3z, q. I 12 Jac' 3, 18' | 34 21 cf. Arist. Polit. p 7. tz66a. I 36 I Petr. 5, 5
Eth' e 7. rr32a' 22 sqq,
ORATIONES. 383
382 BESSARIONIS

per se Etenim inimici nostri non multitudine, non fortitudine, nulla


atque certius est, pax est illa profecto,
denique virtute nos vincunt, sed unitate dumtaxat, concordia et vigi-
boium bonique cau-sa est, eligibiJius est'
bellum'
in lantia sua. Nostra vero divisione, desidia, bellis intestinis iuvantur.
Hic verus honor, haec vera laus est
Non
' mediia
enim satis Quae si deponetis- deponetis autem, si volueritis-et contra illos viribus
invenire, quibus homo utramque felicitatem attingat'
ait, ut rectus sit r 5 vestris utamini, tamquam pulvis a facie terrae proiicientur tamquam cera
ad bene vivendum, in septimo politicorum Aristoteles
liquescent. Si M. Aemilius Lepidus, bis consul, diutinas ac vehementes
finis et intentio bona, cuir hoc ãmnis appetat natura, nisi etiam media
cum Fulvio Flacco, eiusdem amplitudinis vito, inimicitias gestas, cum
inveniamus atque actiones, quae ad illum rectum finem nos ducant,
quae
hominis prudentis, haec virtutibus simul censores creati fuissent, in campo deposuit, si Sextus Livius
nos felicitatis compotes faciant. Haec
Salinator iusto Neronis odio ardens, cum in consulatu collega ei datus
praediti proprium et nimirum omni honore digni sunt. Non concipitis
10 fuisset, mentem ad tranquilliorem habitum inclinavit, si idem Africanus
^t
,i*o, nìn cogitatis, principes illustres, quam nocivae' qufrm graves 10 superior et Titus Gracchus, idem Themistocles et Aristides fecerunt
princi-
damnosaeque reipubliåe christianae fuerint et sint christianorum
existimantes non oportere eos privatis irrimicitiis desidere, qui reipublicae
pum simultates itque dissensiones ? Quid aliud maximam Christianorum
ampliandae atque conservandae ceperint curam et potestatem, quanto
potentiam minuit, Turcorum vero magnam ex minima effecit' et
ita
^In"grr"*, parte occupata Pannonia magis vos, christianissimi principes, non pro republica caduca et tempo-
ut iam tota Asia, tnagna Europae
15ranea, sed pro fide orthodoxa, pro fide catholica defendenda idem
preiratur, de Germania atque ltalia, Quae Pannonibus conterminae sunt,
15
facere debetis ? Buod si pluris quod absit privata facientes
mardme timeatur ? Amptiãrem hanc rem et eam deplorarem,
ut decet,
- - odia
intestina prosequemini bella, et haec longe lateque diffusa germanica
nisi et pro magnitudine suavobisnotissima esset, et mihi ad praesens
quies et salus esset proposita, a natio deficiet a promissis nec aliquid contra communes hostes, quod
p"* ,r.Jtr" impimis nationisque huius dignum sit, molietur, et ceterae omnes huius exemplo tamquam princi-
q,,ap,i*oincþiendumest,antequamadTurcosdeveniatur.Sinepace
20 palioris tamquam maioris, et in qua est maior spes collocata, pigrescent
enim absque unione vestra quicquam contra inimicos crucis moli¡i zo ipsae quoque et negligent, proque sua defensione vestro utentur exemplo,
frustra laborare esset. unitit o"*qo" animis vestris atque viribus eos
est' ita ut quicquid inde mali, quicquid calamitatis et aerumnae Christianis
aggrediendum est. Quare hic laborandum, hic instandum
gloriam sempiternam' laudem im- accidet, vobis principes illustres vestraeque natio¡..i ascribetur et illi
Ecce igitur verum honorem, ecce
praesertim ex vobis, qui potissima bellorum causa iudicabitur. Quod B 85
mortalem,f"*"-perpetuam,divitias,principatus'potentatusoffero 25 quanti oneris, quanti periculi, quantaeque infamiae cum apud homi¡res
omittenda 25
vobis. Haec omnibus aliis anteponenda sunt,haec amplectenda,
eius- tum apud Deum erit, vos ipsi considerate. Hoc ego affirmare pos$rm
bella intestina, quae contra nós ipsos et sanguinem proprium, contra
Contra inimi- neminem esse debere compotem mentis, honoris salutisque suae vel
dem f idei homine's geruntur. Contia inf ideles arma su mantur'
iustum, immo vero necessarium minimam rationem habentem, qui non mortem, non omnia tormenta
cos crucis hostesqule fidei nostrae et nostros
pro hac infamia evitanda commutaret. Ut igitur honorem, quem cupitis
moveamus bellum. Siquidem, si nos non movemus eis' illi nobis
move-
30 vel cupere debetis, et gloriam veram assequamini, bella contra fidei
bunt. Non quiescunt, non contentantur. serpunt, progrediuntur, fident 30 hostes geratis. Inter vos pacem amplectamini. Pacem diligite, principes
BS4vChristi conantur delere. Sinonnos ad eos, ilti ad nos
accedent' Si non
arripuerunt' cogent nos nostris excellentes. Ad quam vobis acquirendam atque restituendam omnem
aggrediamur eos illis in locis, quos nobis
qui, quis eis ante vice- laborem, omnem diligentiam, omnem denique curam me bono animo,
i¡iíaribus nos ipsos tueri. Fuerunt inter Pannones, si
non potuissent zelo ac fide serviturum polliceor, cum ut iussa pontificis maximi exseguar,
simum annum talia dixisset, contemptui ea habuissent,
quibus 35 35 tum ut rem gratam Deo, vobis utilem christianaeque reþublicae necessa-
a cachinno abstinere. At nunc sentiunt, qua extrema necessitate,
riam efficiam, illius adiutorio fretus, qui omnium bonorum operum
periculis subiacent. A nobis hoc Deus avertat. si pacatis inter vos rebus
auctor est, cuiusque gratia cooperante finis optatus in unaquaque re
Ltis privatis contra infideles procedatur, prout rei magnitudo expostulat,
attingitur.
.ro.qo. ipsi iam tertio, primo Francofordiae, deinde in Nova Civitate,
demum Mantuae Deo summoque pontifici polliciti estis, Deus vobis 34 serviturum L subiturum B | 37 unaquaque B quaque L
assistet, felicitatem, prosperitatem et victoriam vobis praestabit,
conteret 40
et confliget inimicos vestros, magnam vobis utroque in saeculo gloriam
concedet.
5 cf. Arist. Pol. r¡ 3. r3z5b.
BESSARIONIS
oRATTONES. 385
384
ad hoc pro ratione adducitis non mediocrem mutationem rerum post
Bessarionls conventum Francofordiensem factam cum propter immaturam mortem
885 Ladislai, Pannoniae regis, in cuius vi¡tute maximam inclita Ge¡maniae
Germaniae'
Repllcatlo arl Responslonem Legatotum gens spem habebat, tumpropter novum Roemiae regem, qui cum sit in con-
5 siliis providus, in bello strenuus, in re militari exercitatissimus, potens
MsSMultaquidemetantehacavobismagnificedictasuntetnuperetiam viribus, auctoritate excellens, cumque nec huic, de quo memoravimus,
copiosissime in scriptis r.ecitata, praestantissimi
viri, principum popu-
et vestrum Francofordiensi conventui nec ceteris interfuerit, merito ad tantarum
lorumque Germaniae oratores' qua
5
rerum consultationem esset vocandus. Dehinc propter obitum duorum
ad. res,ãe quibus agitur, summum
s rem prae se
principum sacri imperii, electorum Maguntinensis et Treverensis ecclesia-
e commen-
ferunt. Ea et nos commendavimus aliquando 10 rum praesulum, in quorum locum alii duo suffecti sunt, qui supradictis
datione dignissima existimavimus conventibus non affuerunt. Postremo propter varias dissensiones, simul-
resPondeant et 10 tates ac bella, quae postea in Germania orta non mediocriter hanc pro-
Satis suPerque vinciam afflixere. Haec nos, quibus rationibus, quove consilio a vobis
Satis suum qui commemorentur, non satis intelligimus. Ita enim loquimini, quasi de
desiderium Praedicavit' Iam temP 15 rebus agendis non capta iam, sed capienda consilia sint. Cavete, obsecro,
mus. Armis, armis, inquam, oPus es sapientissimi viri, ne hoc sit non huic sanctissimo negotio insistere, sed
beneinstructo,noncomptaetperpolitaoratione;roboremilitum'non flexiones et diverticula quaerere. An nos in hanc patriam ad consultan-
a vobis prudentissime recitata 15
verborum *"grrifi.errtia. mott" prófecto dum de bello adversusTurcosmovendo, veladpetendum a vobis denuo
Sed vehementer caven-
sunt, quae beilã huic gerendo necessaria videntur. subsidium transmissi sumus ? Minime. Id enim et in conventibus supra-
extremorum incidamus.
dum est, rru ou oi-iäm prudentiam in alterum
bonum et in bello zo dictis actum est praesentibus atque rogantibus apostolicae serlis legatis
oportet huiusmodi rebis ogendis et in consilio et nuper in Mantuano conventu auctoritate pontificis maximi et glo-
strenuunresse,Dquorumalterum'utSallustiusinquit'exprovidentia riosissimi domini Romanorum imperatoris conclusum consentientibus,
timorem, alteruri ex audacia temeritatem<
parit. Medium itaque am- 20
immo potius consulentibus vobis, hoc est, principum vestrorum oratoribus
plecti decet. Nec timidum ni et aliis, qui vel per se vel per süos aderant, christianis principibus.
mus Pleraque ex his, quae a 2S lllic decretum est in barbaros bellum. Illic huiusmodi deliberatio capta.
necessaria esse, sine quibus fie
Quamobrem igitur missi ad vos fuimus, non ut ad bellum suscipiendum
vimus. Ettamenmultainmediu hortaremur, quod iam publice susceperatis, non ut novi aliquid petere- B 86
necessaria' ut nos quovrs rnroclo ab incepto2S
B 85v supervacua sunt vel non ita mus, cum et petitus a vobis et concessus fuerit exercitus, sed primo,
retrahere aut retardare debeant, d s quaeso suo ordine videamus'
ut simultates ac bella Germaniae, quantum in nobis esset, auctoritate M 59
Imprinris esse opus di aggredi in primordiis' ut omnes
30 apostolica sedaremus, deinde promissas a vobis exigeremus copias.
intelligantetlucecl'rariusturomnistudioettotomentisardore
esse' si tt' tt"T'r,TîtJo;.ittT"tXiäi*
Sola haec legationis nostrae causa exstitit. In sedandis Germaniae dissen-
ad eam intendi, nec dub sionibus Deo et vobis testibus, quantum in nobis fuit, quantumque
, Praeclari oratores' Hoc
nostro studio, diligentia, labore fieri potuit, operam dedimus. Nunc
oPtavimus, hoc Precati providentia solius Dei operante omnia satis pacata ac tranquilla sunt,
ut, quandoquidem eadem est 35 nec aliquid superest, quod tam sanctum et necessarium opus impedire
il
^
etimus,
it
inchoënus' ut omnibus debeat, quandoquidem vel fervescentibus pristinis bellis nullatenus
ll utriusque sententia, ita hoc 'a"ctissim"m opus praetermittendum esset.
ll et omnis subterfugii' omnis ignaviae suspicio 35
14 53', palam sit ,ros serio agere, Superest igitur secunda pars, ut promissum a vobis exe¡citum
tollatur. Seãundo loco necessarium esse asseritis, ut de rebus
de medio exigamus. Id nuni agimus. In hoc in praesentia elaboramus. Hoc
agendis irrtu, consultetur, qui necessitatem negotiorum intelligant'
lo.
quique in huiusmocli rebus sinì experti' idque-in
his locis fiat' ubi 40 est, quod a vobis petimus. Alligatis nobis regum ac principum mortes.

tractari possit; et Adducitis regnorum novitatem. puid sibi vult istaec commemora-
pondus et magnitudo rei, de qua agiiur' commodius
tio ? I)oluimus certe et dolendus omnibus fuit Ladislai regis im-
3: Cod. Vat, lat' 4%7 P,I. I M: Cod' Mon. lat. 4or6.
maturus interitus. Vivit tamen et vivet Pannoniae regnum. Viget
19 Sallust. Iug' 7, 5' ùtohle¡, Kardinal BessÐrion. IIL 25
\,
ORATIONES. 387
BESSARIONIS
386
non potest. Sed esto, omnia ita sint, ut vos dicitis. Num propterea
obligatio vestra dissolvitur ? Excitamini parumper, çluaesumus, et quod
lÌïìå:'åä"-"inlîiJ""åi nos petimus, et quid vos respondeatis, attendite. Non nos in praeserrtia,
quae in Ratisponensi aut Francofordiensi aut Neostatensi conventibus vel
5 cogitata vel promissa fuerunt, exposcimus. Secutae sunt deinde principum
mortes, fateor. Divisa sunt regna, concedo. Facta est ingens mutatio
rerum, esto. Quid haec ad nos ? Nos quiden copias proximis fere diebus
et heri, ut ita dixerim, aut nudius tertius in Mantuano conventu pro-
inproximo Viennensi conventu'
missas petimus. Eas poscimus. Eas efflagitamus. Eas exigimus. Pro-
habuit hic rex iPse legatos stlos' 10 miserunt principes vestri. Promisistis vos et alii eorum oratores, viri
10
ram caesarea maiestate praesidium excellentes et graves, publice omni Mantuano conventu praesente
excellentia tarrti PrinciPis X mrlia equiturrt, peditum vero XXXII milia. Exstant publica docu-
diffidendum est regem et menta super his contenta. Mandatae sunt litteris promissiones vestrae.
defensione christianae fidei Exstant mandata principum vestrorum facta oratoribus suis plenissima,
imPositionem, sed sPonte 15 15 quae et diligentissime custocliuntur et, cum res exiget, proferri poterunt.

exiolvatis, cum Praesertirn Nulla post haec Ladislai mors secuta est. Nulla Boemiae regis erectio.
Nullus Maguntini et Treverensis interitus. Nulla rerum mutatio. Testes
quem mihi estis vos ipsi, quod vera loquor. Testis est mihi Deus, quia et vela
orator cum regiis litteris, per dico et pro reipublicae salute dico et pro gloria ac honestate vestra,
20 ne, si quod absit tergiversari velitis, dici de vobis oporteat illucl
- -
Hieremiae: lObscuratum est aurnnì, mutatus est coloroptimus<. Cogitate
nobis indicasse et, quotiescumque
facturum et parumper, obsecro, viri sapientes, nisi hoc feceritis, quae non dicam
oris aurigam honestàs, sed honestatis simulatio vobis relicta erit, quae infamia Ìranc M 60
csemissurumhuclegatospollicetur'cumPrrmum inclitam patriam sequetur, quae semper fidei adamas spiendidissimus
25 et fuit et habita est.
non 25
annoniae atque Boemiae regnis Subiungitis tertio loco ante omnia necessarium esse, ut vera B 87
oribus, sed etiam maior sPes
pax et intemerata concorclia inter principes et populos Germaniae
s et lacobus, Maguntinensis et ii"t, .¡no quietis et tranquillis patriae ret¡us incumbenti negotio facilius
intendi possit. Diximus paulo ante et nunc quoque repetimus res
30 germanicas divina providentia satis in praesentia quietas pacatasque
ãsse. Quod si quid novi emerserit, parati sumus omnem laborem, vigi-
lantiam, sollicitudinem pro hac re ponere. Nullum incommodum, tttrllum
etiam corporis periculum recusamus. Indicemus, quotiescumque opus
fuerit, vel perpetuam pacem vel temporarias ir¡dutias. Adiiciemus minas
85 et poenas ipiiituales. Nec ambigimus imperatoriam maiestatem omnia

si mutatio dice etiam ad eam renl necessaria facturam' puod si ille totius bonitatis
cum non minor aemulus, daemon et salutis humanae hostis perpetuus aliquid vel veteris
huiusmodi caus odii suscitaret vel novi excitaret, non tamen propterea relinquendum
huius rei PrinciPium sPerare
aut e esset hoc sanctum propositum. Imperitorum medicorum est duabus
mortes. Numquam eversiones rer 40 partibus corporis languentibus, si unam sanare non possit, sinere utram-

lue putrescere. Etiamsi non unus aut alter, sed multi simul in
ecclesia

21 Thren. 4, r
26*
\

ORATIONES. 389
BESSARIONIS
388
nRelictus sum primum, de quo agimus, conclusum fuerit, mox de ceteris omrlibus
d'icendum esset Heliae : d.isserere poterimus et, quoad cogendi exercitus tempus advenerit, diffi-
Dei insurgerent Achab, non tamen rReliqui
ne divinum ei dicat responsunr'
solus, et quaeret ;ä;;;**< cultates, quae propositum nostrum impeclire valerent, exstirpare. Quod
incurvarunt genua sua ante Baal'<
nrihi septem milia virorum' qui non si favente I)omino, cuius res agitur, concessum fuerit, omnia pro voto
aratrum' et de agro Domini spinae'
Mittelrdae quid'em sunt manus ad 5 succed.ent. Sin minus, quod absit vos amplius obligatio tenebit,
tamen clisserendum' quin etiam - -nulla
5

cluae evelii possunt, evellenclae' neque non promissione, non voto, non iuramento eritis astricti, excusati
remanentibo"pi"i'necessariaefrugesserantur'Nonsuntpraeponenda eritis apud Deum, excusati apud homines cum gloria et iaude vestra
minora*uio'i¡o',"ot'ot'tpraefeiendahumanadivinis'profectocum certatur' inceptum relinquetis. Absit a sanctissimo domino nostro, qui non tam
pro salute christiani f l^o:t:*:""e
ia omnipotentis' Non
pius nomine, quam re piissimus est, absit ab apostolica sede haec impietas,
pro Christo certatur, emensque clico. Nemo
10 10 ut filios suos perdere velit. Caro et sanguis noster estis. Non ad lanienam
possum me continere,
I

omnes sunt' vos mittere cupimus, sed ad triumphum. Nisi res ungariae ita componan-
est ex omnibus Germ¿ Ii::: eius necessitate'
In omni tur et in eo constituantur statu, ut tamquam amici inter amicos transire
alteri principi foedere ac conversari possitis, non est eurìdum. Non enim in Christianos, sed
quantumlibet ipse bello obsessus
sit' non spoliet se 'parte militum in barbaros bellum paramus. Nisi transitus per eandem provinciam
Suolulll'utfidemsocioservet,utnecessitatiilliusprovideat.Hicvero 15 15 tutus praestetur, non est eundum. Habemus super his ab apostolica
t"ci's"' Deo se obligàtos esse' Deum ab
rron cogitant t" loedot cum Deo sede facultates amplissimas, quibus securitati utriusque partis debitis
ipsisdebitumpraesicliumpetereproclefensionefid.eiSuae,pÍosalute vero ne et sufficientibus modis provideamus. Nisi principes, ductores, guber-
a barbaris crucifigatur, immo
Iesu christi, filii^;;i,;e iteium quoties populos natores respublicae securitatem se tam euntibus quam redeuntibus M 61
saepius Cruci{igunt enim barbari Christum' praestituros spoponderint, nonest eundum. Nisi commeatus abunde et
"ro.ifiguìt''
eius,proquibusipsecrucifixusest'sanguinariacrudelitatedilaniant' 20 honesto pretio ac moneta solita suppeditentur, non est eundum. cum
jontaminant. Putatisne Deum20
virgines ei dicatas polluunt, .urr"t,rurir Leo ille sanctissi-
saevior ferro sit fames, et non tam proelium quam penuria consumat
posse ? Audite, auclite, quid exercitum. Fames enim, ut dicitur, intrinsecus pugnat et vincit saepius B 88
B 87v aequis t o"" o"oiil uJp1""r.
M 60v mus pontifex ", i""ü "i
., t*o ,ogi".rs rlicat, Ambigi, inquit, non potest quam ferrum extrinsecus. unde oltum est proverbium: Qui necessafia
crimen,,'"g""tt'admitti'ubietpropositumdeserituletcousecratio frumenta nonplaeparat, vincitur sine ferro. NisiUngariae regnumdebitam
pos't'nt inpune calcari' quid de
violatur. Nam si humana facta non ;acramenti ?
25 25 partem et, ut supra diximus, pollicitam exelcitus sui praestiterit, non est
his manebit, q;'"ål*p"'i"t foedera divini eundum.
ut
Verum ;J ulå o""iu*t"' Necessarium esse affirmatis' Taceo de illustrissimo principe Burguncliae duce, qui, ut oratore
""* regno ungariae -vigent, e medio
simultates et discordiae, q*ae in eius, viro gravissimo, referente didicistis, duo milia equitum et peclitum
noste: nequiquam fieret' In
tollantur. Alitel enim omnis conatus quattuor in Mantuana synodo obtulit et nunc in vestrum omnium con-
hoc certe vobiscum sentimus ct
ita esse' ut vos dicitis' fatemur' aO spectu liberalissime offert. Quae excellentissimi ducis oblatio
et plurimi
Laboravimusineareusqueinhuncdiemetlaboramus'necdiffi-3o fãcienda est propter eius potentiam et maximam auctoritatem et ita
favente nos ei rei optatum
dimus i-p"'inü bonitate ac clementia pro certa habenda, ac si iam promissam rem in manibus teneremus.
hanc rem differenda conclusio
finem imposituros' Secl non est ob ñota est omnibus illius principis virtus, magnitudo animi, religio et
est'. Hostis noster quo-
parandi exercitus' Omnis mora periculosa vires_ suas, semper fit singularis erga Deum et christianam fidem sinceritas, cum apud omnes
auget
ticiie in christianos grassatur, "orr,irro" 85 manifesta sint ea, quae antehac pro fidei defensione cum
summa laude
Nos longis tractatibus 3é
iri ¿ie, debiliores 'eclclii.procedamus, sustulit. Utinam res paterentur' ut
potentior, gessit, et sumptus, quos maximos
""J;;,
et conventuum multitudine terimus tempus.
obsecro vos,
sine proprii status detrimento ipse dux personaliter proficisci adversus
ordine debito. Duo hic agenda
sunt. Þrimum de exercitu paranclo; barbaros posset. Haec certe via esset ad christianolum salutem ex-
ad
hoc praecipoo*1t' et totiis rei
caput' Deinde omnibus de rebus peditissima, et ipse rem iam multis ante annis desideratam cum summa
loco sunt' Extricemus' si libet'
expetlitionem necessariis' quae "t"ndo Frustra enim omnis 40 aOvoluptate perficìret. Et ut breviter ac summatim concludamus: decre-
primum. pti"ã" iUo "o"tioto u¿ utlo veniamus'
tum est in Mantuano conventu unanimi omnium, qui affuerunt, consensu
de sequentibus disputatio fielet'
p'i*o* admiserimus' Quod si bellum adversus Turcos movendum, dumtaxat ad regiam urbem Con-
"i'i
stantinopolim recuperandam et barbarum ex Europa pellendum' Ad
1 Rom. rr, 3 sq.
oRATIoNÈS. 391
BËSSARIONIS
390
principibus non mediocris auctoritatis, omni mora amputata partem
qui tum ibi aderant' in re militari
id faciendum plurimorum principum' suam pollicitus est. Quid tardatis ? Quid alter alterum spectatis ? M 62
est LX vel ad summum LXX
peritissimorum consilio dJterminatum Summa gloria erit in hac re primum fuisse. Magna certe ex parte
dummodo classis-maritima trire-
hominum milia satis superque fore' adsunt hic perlegatos suosgermanicaepotentiae. Non multi sunt, qui
miumnecessaria"o-o""'"tiisnavibusadderetur'Ungari'utdixi-- 5 desunt, qui si senserint vos cle parte vestra conchrsionem cepisse, nulla
maximi subsidio xxII milia equitum obtule-
5
mus, una summus difficultate id ipsi quoque extemplo facient. Nos vero etsi corpore
runt, illustrissimus Burgundiae dlx sex milia armatorum'
"o-'porriiii"is invalidi et valetudinarii simus, si necesse e¡it, ostiatim singulos
maritimam sufficientem' in-
pontifex .t* ;;;;;i1-ltiyrt..classem adibimus. Alloquamur eos viritim, nisi ipsi quoquc consenserint, nec
clita Germania'e natio XLII milia armatorum,
ut sit omnis numerus
dimittemus: Sic Deo, sic iustitiae, sic fidei debitum solvetis ? Sic famae, B 89
Cum quibus et regis Boemiae non
militum circiter LXX milia hominum' zelo' con-10 10 sic gloriae vestrae consuletis ? Quod si talibus non movemini, moveant

M 6lnmediocre praesidium et multos'


dumtaxat reliSione vos preces apostolicae sedis, quae cum mater vestra sit et iubendi pote-
¡-t^-fidei
nisi Burgun-
maximus'
venturos facile est cr statem habeat, rogare atque precari filios suos non dedignatur, salutem
¡otentiae promissa sua
diae dux, nisi Unga dumtaxat vestram et aliorum fratrum vestrorum materna caritate
Si vero promissa ser-
servaverint, nulla vor conquirens. Apostolica sedes hoc pro vobis petit, hoc ipsa pro vobis
Nam et numerus suffi-
vaverint, quid nivict' 15 15 poscit, hoc ipsaflagitat, instat, urget non cessatura, antequam impetret.

B ggu ciens est et vestri milites


sunt rerum bellicarum experti' Antiqua Importuna in evangelio mulier tandem meruit audiri. Et clauso cum
ad' victoriam promptior quam
quippe sententia est: F'xercitata paucitas servis ostio, media licet nocte, ab amico amicus panes accepit. Deus
ad caed'em' Enimvero in
rudis et indocta m ltitudo exposita seÏnper ipse, qui nullius superari viribus potest, publicani precibus vincitur.
quam virtus' Fabius Maximus'
omni conflict" ;;J";;'o¿"tt åultitudo' Ninive civitas, quae peccato periit, fletibus stetit. Vos, fideles filii, piissi-
Cunctatorisfilius,apuclArpospraesrdioHannibalisoccupatosconsid'erato 20 20 mam mat¡em vestram vetulam hanc, si vires vestras spectemus, et
nocte, qui per munitam eoque
situ urbis ..*".rrioå misit-milites obscura evectis portas parvam et facilem et promissam ac debitam etiam importune petentem
minus frequentatam oppidi partem- scalis
in -ï"Ï reiicietis ? Et ut aures Dei adversum vos lacrimis impleat, patiemini ?
sono' qui operis strepitum
revellerent' Hi adiuti aquarum decidentium Nam quod de novo capitulo de Galliarum serenissimo ac potentissimo
signo aU atil parte aggressus
obscurabat, io"t pt'"glnt' Ipse dato rege dicitis, non dubitantus eum tamquam christianissimum principem,
cepit Arpos et, quod viribus non potueåt'
t:i-Ï]l:"ris experientia 25 dum maiore praesidio opus fuerit et requiretur, ea facturum, quae suo et
corporis et animi vires2S
perfecit. Quis duiitat Germanos' qui praeter maiorum suorum gloriosissimo nomine digna fuerint. Nunc, quod cum
sunt habiti, etsi numero
bericarum etiÀ rerum doctissinú ."-p.. bona venia vestra dictum sit, curam hanc pontifici maximo et impera-
paucioresimbettemetignaramTurcorummultitudinemfacileSupera- toriae maiestati relinquere debetis et ea vos agere, quae promisistis, cum
turos?Quid'ergoobest'viripraestantissimi'huicreiinitiumdare?
potest. Si nos dederi- satis superque sint ad propositum nostrum perficiendum. Idem responde-
sequi
Nullum ex hoc damnum, nullum periculum 30 mus ad. ea, quae subiunxistis de rege Poloniae, quem tamen non dubitare-
musprincipium,Deusipse'cuiusresagitur'felicespraestabitsuccessus'30 mus in hac re promptissimum fore, nisi animus eius sanctissimo domino
montes iucunditatem et
Abundabit nobis caelum desuper' Effundent nostro dumtaxat iustitiae ac libertatis ecclesiasticae et imprimis vestra
colleslaetitialaetabuntur.DabitDeuspacemfinibusnostris,etnonerit, causa ob defensionem ordinis Theutonicorum nonnihil esset inÍensus et ad-
et corruent coram nobis'
qui exterreat. i'ot"qu"mur inimicos nostros' am- versus ipsos Theutones bello occupatus. De transitu vero copiarum per
Eia igitur ãpiiri eia christi fideles dimissis verbis, reiectis 35 christianorum principum loca, qui tuto fieri possit, in Ungariam' quae
"iri,
fractibusetdiverticulisprudentemsimplicitateminduite.Remhanc,3S tandem dubitatio est, cum per Germaniam solummodo, hoc est per
tam sanctan, tam necessariam' tamDeo
gratampura mente et integerrimo
suos, sit transiturus exercitus ? Quod si quid in hac patlia ¡oyi emergeret,
vel potius quid' velint ?
corde inchoate. Quid principes vestri öossint, facile semper esset remedium. De provisione autem expertorum virorum,
postulet', tt"*tt-.11"^111
Possunt enim longe plus, quam rei neåessitas de militurn concordia profecto relinquendum onus ei vicletur, qui exer-
imperatorem' qul cum
Sequimini gto,iosîsimum dominum Romanorum ¿O citus imperator designabitur, cuius humeris eiusmodi sollicitudines in- ¡4 62"
sitvestrumomniumcaput,prrmusportionemsuamlibentissimeob-¿0
Imitamini serenissi- cumbunt. Designatio vero eius, qui copiis praesit, iudicio summi ponti-
tulit et ad id personam quoqu" .ou*b"o devovit. supra retulimus. ficis et sacratissimae imperatoriae maiestatis sine dubio relinquenda est,
oblationem
mum regem Bãmiae, cuius anplissimam quibus praecipue honor et gloria romani imperii et gubernatio popu-
qui cum sit ex Germaniae
Imitamini illustrissimum Burgundiae ducem,
BESSARIONIS
ORATIONES, 393
392
quantumve nostrum. puae nostra sit petitio, intellexistis. Petimus certe rem iustissi-
Iorum curae esse debet. De tempore traducendi exercitus,
quibus principes ac populi ad mam, ut videtis, facillimam, optimam et omnium maxime necessariam.
duratura sit expeditio, de subãidiis, Differre amplius hanc rem et novos conventus instituere perniciosum B g0
facienrlis, ubi
sustentand'm eiercitum uti possint, de provisionibus
infligatur, de est. Columna Dei viventis iam nutare coepit, nisi celeriter succurramus. M 63v
aliqua clades, quod Deus optimus avertat, Christianis 5 Sagena summi piscatoris intumescentibus continue procellis cogetur in
et aliis multis
christianorum e^xercitu, qrr"ndo n."essitas urgeret, augendo
5
profundum submergi. Agitur iam septimus annus, ex quo tractari apucl
B Sgvad hanc sanctam expediiionem necessariis profecto et
sermo habendus
verumtamen haec fieri oportebit, vos tam grave negotium coepit. Indicti sunt iam plurimi conventus:
est et saepe et diligenter discutiendum.
hic, ita iudicaverimus' Ratisponenses, Francofordienses, Neostatenses, Nurimbergenses, Vien-
cum de instituenJo exercitu conclusum erit, vel si
nenses. Ex omnibus nihil praeter bona verba et magniloquentiam repor-
vel alibi, si forte novus pro cleliberatione huiusmodi rerum conventus 10 tatum est, ac hostis noster continue vigilat, serpit, grassatur, lucrefacit
mandatis 10
inclicendus videbitur. Quåd enim vos nequaquam sufficientibus
principum semper. Nos semper perdimus. Crescit ille continue, nos debilitamur. Pro-
instructos esse dicatis, fãcile nobis persuadet animos vestrorum
enim haec omnia primo in xima aestate amplissimam illam atque opulentissimam Peloponessi pro-
satis ad hanc rem tepidos esse. Sciebant
in curia imperiali. Nec vinciam nos quidem amisimus, ille subiugavit. Supra CCCC munitissima
Nurimbergensi conveitu fieri debere, deinde
in secundo oppida ditioni suae subiecit, ultra quindecim Christianorum milia nefario
praeterea ìgnorabant, quod', cum ipsi neque in primo neque 15 gladio crudelissime interemit, circiter XXX milia insontium animarum in
conventu comparuissent, res ad Kalendas Septembris dilata
fuisset' 15
turpissimam servitutem adduxit, omnem regionem ferro ignique con-
Scripsit eis serenissimus imperator. Scripsimus nos. ut legatos
cum plena
denuo sanctissimus do- sumpsit. In Ungaria vero hoc ipso tempore strages maximas fecit,
potestate mitterent, hortati Sumus. Scripsit
supra XX milia hominum captivos duxit, Covino oppi<lo et situ et
minus noster ad omnes ita obnixe, ut vel saxeum pectus flectere
natura loci oportunissimo potitus est. Nos vero eloquentiam exercemus,
potuisset,ettamellpartimnonnriserunt,partimsinemandatis,ut 20nos conventus instituimus. Nos dien de die ducimus. Libet exclamare:
vosdicitis,miserunt.Exquofacileconiicipotest,quidampliusin20 o Deus bone, in quae nos tempora reservasti, ut haec videamus, ut haec
aliis conventibus sperandum foret'
audiamus. Inutile est amplius in huiusmodi conventibus terere tempus.
Quodautemvictoribuschristianisiamiamdedivisionespolio- fecit' Restat, ut apostolica sedes semel intelligat nihil a nobis sperari posse,
M 63 rum Jogitandum esse iudicastis, profecto bouo nos animo esse
quam ut saltem pro viribus suis miserum illud atque afllictum Ungariae reg-
Est enim quasi certissimum quoddam victoriae praesagium' 25 num tueri conetur. Quod si non poterit, sicut certe non poterit Christianis
Nec arnbigi- zs
nobis Deo propitio affuturam non dubitamtls, si volueritis.
futurum, qui, nolentibus, excusationem merebitur apud Deum et homines. Fecit enim
mus Dominurn no.tr,rm Iesumchristum ducem nostrum
caelis spectat et partem' pro viribus suis, fecit supra vires. Vos vero, quod ultra sequetur, videbitis.
ut Augustinus ait, quando pugnatur, apertis Cupio in hac re vanum ac mendax meum fore iudicium; sed mihiM64
qurm inspicit, iustam defenãit. Hic aderit nobis. Hic victricia signa
credite, siforte, quod avertat Deus, succumbet Ungariae regnuÍI, proximi
p"""".d"i. Hic vindex noster erit. Terrorem suum mittet in praecursum 30 vos in periculo eritis, proximi Boemi, proximi Australes, proximi
nostrum et occidet omnem populum, ad quem ingrediemur' cunctorumque
30

coram riobis terga vertet. cuius virtus est pro Bavari. Tunc sero et nobis quaeretur medicina, tunc frustra. aliolum
inimicorum nostrorum
rerum in- auxilia implorabitis.
se pugnantes non derelinquere, sed' parva grandia facere et
Retinet fortasse vos ac ab opere sanctissimo retrahit suspicio pecu-
firmitatem suo nomine roborare. verum nos cogitationem hanc de
quam hone- niarum. Audivi enim quosdam privatim questos fuisse, quod hae usae
dividendis spoliis in praesentia abigamus, ne magis avaritiae
pontifice Caesar et, quod 3ã 35 forent ad exhauriendam pecuniis provinciam et ad id solummodo tendi,
stati studere videamur. Providebit ei rei cum
principum vestro- ut decimae exigerentur, euâtì postea in usus nostros devenirent' Deus
christianae reipublicae commodum erit, interveniente
principibus det illis animum meliora dicendi, qui talia loquuntur. Nos et saepe dixi-
rum consilio .o'o t"rnpor" deliberabitur. De societate vero cum
mus vobis et nunc clara voce testamur ac in conspectu Dei vobis omni-
Turco vicinis obeunã, et necessarium est consilium. Etiam sanctissimus
habet- bus affirmamus sanctissimum dominum nostrum non pecunias a vobis, 3 96u
d.ominus noster huic rei operam dedit. consilia cum multis habuit
vicinorum non modo cltristianorum' 40 40non argentum, non aurum çluaerere, sed militem, sed exercitum, sed
que frequenter, speraturque nostros
habituros, prout loco et promissorum fidem. Praelati, quibus cogendarum copiarum onus iniunc-
sed etiam infidelium non mediocre subsidium
tum est, nullas decimas solvent, nihil aliud ab eis exigitur quam bene
tempore suo latius disseretur. Audivistis igitur a nobis, praestantissimi
instructus exercitus. Qui vero ab hoc onere exempti sunt, cur decimas
viri, abuncle ad ea, quae proposueratis, resportsum. Audivistis desideriunr
I

ORATIONES, 395
394 BESSARIoNTS
facultates. Proponite vobis parumper, quot periculis praestantissimus ille
in romanam curiam transferantur, sed quae
solvere recusent, non quae pater cardinalis sancti Angeli, Germaniae et Ungariae legatus, totiens
hicexpendanturexpeditioneexercitus'utputasagittis'comptibus' personam suamexposuerit, qui quotidie inter barbaros, inter infideles,
missilibusptomtlatis,ftastis,pulveribus'funibus'scorpionibus'machinis' inter crucis saevissimos persecutores versatur parvis viribus, non sine
curribusfalcatis,aurigis,bigis,quadrigis'trabibusceterisqueadin-
nostros 6 5 vitae discrimine. Considerate eos, qui ad Hispanias, Gallias, Britannias
per nos aut qu-aestores
structionem tanti exercìtus necessariis. Nec profecti sunt. Taceo de inutili persona mea, qui tot beneficiis a Deo
quod' si modus iste
expendantur, ."á p"' vos ipsos' Addimus etiam' et ecclesia cumulatissime honestatus, quicquid efficero, nihilominus sum
videretur, et alium
decimarum vobis vel molestus esset vel inutilis dicturus: Inutilis servus sum. Quod debebam facere, feci. Atque utinam
nobisadinstructionemexercitussufficientemproponeretis,prompti hoc ipsumdignedicere possim. Nectamen recuso, quamquam vires corporis
¡4 64v paratique erimus, ut certe nunc
sumus' desiderio vestro satisfacere'
fore, dummodo optatus 10 10 animo nort respondeant, omnem pro hac re laborem, omnem sollicitu-
omnem modum, o*,,",,' viam nobis gratissimam dinem, omnes angustias, omnia denique vitae pericula sponte subire.
finis copiarum haberetur' Nihil summus pontifex
sua' nihil romanae
Expergiscimini igitur, ecclesiastici Germaniae principes, expergisci-
ecclesiaegratiafacit.Nonsibivellaudemquaeritvellucrum,sedpro mini aliquando atque surgite, et qui sitis, quod vestrum officium sit, quid
huius inclitae
fide, pro ,.tigiorr. fopuli christiani laborat. Et impriniis vos deceat, animadvertite. Erigite parumper in caelum oculos nec semper
nationis,quamdiscriminiproximÍmessecognoscit'procuratoremsese 15 inglorii ac desides humi clefixos vultus tenete. Ideo locati estis in emi-
christiani pater' 15
constituit. Communem re-m agit tamquam popgll nenti, ideo episcoporum nomen adepti estis, ut superintendatis ac
magisteretdoctoretutcatholicaefideicaputetdefensor.Nonneper contemplemini omnia, ut subditorum vestrorum curam geratis, ut
immortalemDeumaprincipiopontificatussuiinturbulentissimo oppressos sublevetis. Vos di estis, vos angeli, quibus fidelis populi
rerumecclesiaestatu,temporesuspiciosissimoetplenoinsidiarumper- cura commissa est. Vos estis reges vos ipsos et alios in virtute regerrtes.
Sonamsuamdebilemetmorbisafflictamsummoviarumdiscrimini 20 Vestrum est regnum ecclesiae Dei. Hoc designant coronae illae, quas in
hiememediacommisit?Totlaboressustulit,quietiamrobustissimiszo capitibus fertis. Cur datum vobis a Domino pastoris nomen censetis,
neglexit Pro communi salute, et
nisi ut gregem eius et pascatis fideliter et a lupis diligenter custodiatis ?
bus etiam non PePercit' ExPosuit
communi negotio, connumeratis, Quid est autem pastores a lupis suos greges debere custodire, nisiepis-
copos et sacerdotes populum christianum a barbarorum et infidelium
iae patrimonio perdidit quaeque pro
25 oppressione debere defendere ? Requiretur aliquando ratio administra-
consuetum morem exPendit, suPra 25
tionis nostrae et, nisi nos recte gesserimus, clamabit adversum nos Domi-
CLmiliaaureorum'Tenuitiamtotannisettenetcummagnostipen- nusdicens: >I)ispersae sunt oves nìeae, et factae sunt in clevorationemM 65"
dioirrUngarialegatumsuum'UngarisultraXXmiliatlucatorum,quibus omnium bestiarum agri, et non erat, qui requireret. Propterea, pastores, B 91v
se,duntpraesidiavestraparantur'sustentarepossint'iammisit'Toti- audite verbum Domini: Vivo ego, dicit Dominus, quia pro eo quod facti
dem propediem ad eosdem misstrrus dicitu 30 sunt greges mei in rapinam, et oves meae in devorationem om¡rium
sine magno sumptu, utinam non frustra'
tot 30
bestiarum, eo quod non quaesiverunt pastores gregem meum, sed pasce-
etiam in Galliam, in Hispaniam' in Angliam
quo
bant semetipsos. Propterea, pastores, audite verbum Domini. Haec dicit
B 91 signes, omnes cum maximis sumptibus' Dominus: Ecce ego ipse super pastores; requiram gregem meum de
quod certe satis tenue
christiani populi suffragiis, sed ãe aerario suo' manu eorum, et cessare faciam eos, ut ultra non pascant gregem meum,
est,minuendopropriasetnecessariasimpensasetfecitetfacit.Nec 35nec pascant amplius pastores semetipsos.<r Clamabit iterum dicens:
et tempo- 3r
minus tamen o-rrin* redtlituum suolum et spiritualium lNon ascendistis ex adverso, neque opposuistis vos murum pro domo
et praelati'
ralium decimam solvit' Hunc vos' Germaniae pontifices Israel, ut staretis in proelio in die Domini.< Clamabit tertio: DVos, o sacer-
M6Svos"rrirrrrurr""tpraesentesetabsentesalloquor,huncinquanrimitari dotes, qui fallitis nomen meum. Sacrificium non accipiam de manibus
ac sequi debetis' vestris.<r
ec-
Iniitari debetis reverendissimos dominos sanctae romanae 40 Haec quaeso parumper consideremus, haec mentibus nostris revol-
clesiaecardinales,quidieietaestusponderacumsummopontificeinao vamus. Cogitemus nos ecclesiarum nostrarum non donrinos esse, sed
catholicae ecclesiaelubernatione sustinentes
primi omnium sua sponte
decimasetsolveruntetsolvunt,cumtamennonnulliintereossint, suppetant 27 Ezecln.34, 5-ro. | 36 ezecir. 13, 5. | 37 MaI. r, 6; ro. (sec. Seþü.)
quibus teste Deo et conscientia mea vix ad vitae neçessaria
ORATIONES 39?
396 BESSARIONIS
fuisset fortassis la.uclanda patientia, quam negligentia culpanda. At nunc
procuratores. Ideo nobis commissa procuratio est, ut utiliter dispensemus. si non privata unius ecclesiae gratia, sed pro universali l)ei ecclesia, non
Non, ut Servet, aurum habet ecclesia, sed ut eroget et subveniat fidelium dicam tantum, sed pusillum aliquid fecerint, nonne ab omnibus iudi-
necessitatibus. puid aurum custoclire volumus ? An, ut venientes barbari cabitur, quod hucusque fecerunt, non tam tuendarum ecclesiarrrm sualum,
a nobis arripiant? puis ignorat, quantum auri atque argenti
olim de
est sacer- 5 quam sui ulciscencli gratia fecisse ? Vos vero, saeculares principes, qua
templo Dei Àssyrii sustulerunt ? Enimvero longe praestabilius 5

a suis finitimorumque voce, quo vultu, clua fronte compellerem, non video, cum in nobis ipsis,
dotem conflare aurum et argentum, ut barbaros qui vos non oratione, sed exemplo movere debemus, tantam, ne quid
cervicibus arceat, quam exspectare, ut sacrilegus et cruentus hostis gravius dicam, duritiem conspicerem. Nescio, fateor, quo me vertam,
Nonne diciurus est: Donrine, cur passus es tot populos mori
?
asportet. aut quibus vos excitem verbis. Vestrum interest considerare gladiunr non
E[ certe habebas aurum, quo eos tuereris. Cur tot mactari, tot in tur- 10 sine causa vobis esse concessum. I)ei enim ministri estis et vindices
pissimam servitutem venire permisisti ? Certe melius fuerat, ut vasa
10
templorum ser- adversus eos, qui nrale agunt, constituti. Quod nisi in tanta rerum
viventium servares, quam metallorum' An ad ornatum necessitate, in tanta Christianorum persecutione, in tot veri Dei iniuriis
vare aurum volumus ? Atque, ut Ambrosius inquit' aurum sacramenta ac contumeliis animos vestros inbarbarorum ultionerl convertatis, cavete,
non quaerit, nec auro placent, quae auro non emuntur. Ornatus
Sacrolllm
quae redimunt ne vociferetur de caelo Dominus: uDimisisti virum dignum nrorte de
redemptio captivorurn est, et vere illa sunt vasa pretiosa,
15 manu tua, erit anima tua pro anima illius, et populus tuus pro populo
animas a morte. Ille verus est thesaurus Domini, qui operatur id, quocl 1r
eius.<
sanguis eius operatus est. Crates, ille Thebanus, homo tempore suo
dum- Sed ut in omnes pariter sermonem meum convertam: Abigite, quaeso,
opu-lentissimus, cum ad philosophand.umAthenas proficisceretur, abigite a vobis tanta.m istam tarditatem, socordiam atque duritiem. M 66v
tåxat ne suum impediretur studium ingens, auri pondus abiecit. Romanae Induite viriles ac religiosos animos. Nolite amplius diverticula quaerere.
mulieres adhuc ientiles, cum aerarium publicum Carthaginiensi bello 20Nolite novos conventus cogitare. Dimittite iam verba illa: cum ceterí
exhaustum foret, omnem argentum aurumque ornatum in reipublicae
20
iugi facient, nos quoque faciemus; cum movebuntur ceteri, ipsi quoque
subsidium contulere. Eaedem in obsidione Capitolii corruptis
ac
movebimus. Cum caelum terrae coniungetur, tunc equites centum in B g2"
longa fatigatione tormentis abscissos crines viris suis obtulere pug- Turcos mittemus. Pudet nos haec audire. Pucleat vos ita dicere. Aggredi-
M OO nantibus reparatisque machinis adversariorum impetum repulerunt. mini magna. Reddite partem ei, qui vobis dedit universunl. Nolite
Nos praàlati, nås ecclesiastici, nos Christi clerus, qui heri aut nudius 26 pati, ut re infecta hinc discedamus. O pestiterum rei exitum atque
tertiusignoti,pauperesactenuivictucontentieramus'nuncveroin2S funestum, si ita erit. O exuvias tuas, Pie pontifex, inanes. O flebiles vigi-
summa rerum fãstigia, in dignitates, in divitias, in rerum omni'm
abun-
lias. O spem infelicem. Haec erunt, quae de tuis Germanis exspectabas ?
B g2 dantiam per plagas, per p"r.ìor"-, per effusionem sacratissimi sangui'is
-Chtisti Haec erunt, quae de illis semper pollicebaris ? Considerate finem rei, dili-
Domini nostri úro erecti ac auro suffarcinati sumus, ne duo,
genter exitum perpendite. Si volucrit Christianorum calamitas, ut sine
ut ita loquar, aut tria minuta aera ex loculis nostris extrahamtrs, Christun-t 30 colrclusione ad eum, qui me misit, revertar, omnis labor praeteritus,
abnegabimus ? Quid enim est aliud christum abnegare, quam id agere,
30
omnes sumptus, omnia studia evanuere. Potentissima italica natio pro-
cluod agimus ? Piofecto, si non iuvamus Christianos, nos ipsos Christianos missa statim grandia illa subsidia revocabit. Praesidia maritima, quae
r.g"-rrs. Qui vero Christianum negat, Christum abnegat. Dominus etiam extra Italiam summus pontifex paraverat, dissolventur. Turcis
"ì."
enim non ait Petio discipulum meum te esse negabis, sed me negabis' Nega- finitimae gentes, quae hac unica spe, ne se hostibus dederent, tenebantur,
vit ergo ipsum, cum se discipulum eius esse negavit. Quod si vasa ecclesia- 35 sponte se crudelitati hostium subiicient. Extollet barbarus animos, in-
rum pretìosa pro captivorum quorumcumque redemptione vendi oportere
35
felices Christianorum aninias acrius ac crudelius persequetur. Omnia
omnia iura testantur, quis nisi crudelis ac vele saxeus et ferreus pro
diripiet, vastabit, incendet, maria terrasque miscebit. Nemo ei amplius
salute populi christiani, pro defensione fid.ei nostrae, pro christi salvatoris resistet. Quid plrrra ? Sequetur Christianorum pernities. Horum omnium
nostri gto.i" exiguam pãcuniolam solvere dubitabit ? Exiguum est enim, malorum causam vos fuisse et dice¡rt omnes et sentient. Requiret
quod unumqo.-qn" vástrum tangit, et comparatione eorum' quae frustra 40 Deus Christianorum sanguinem de manibus vestris. Violatio fidei vestrae
in mundanis rebus exponimus, contemnendum. Scimus quosdam nuper 40 universis christianis principibus patebit, manifestabitur, explicabitur.
ex coëpiscopis nostris tuendarum ecclesiarum sualum gratia maximos
in bello sumptus fecisse, omne amicolum Praesidium advocasse, ipsos L4 III Reg, zo,
in bellis strenue interfuisse. Quod si praetermisissent, non tam eorum 4z
I
ORATIONES. 399
398 BESSARIONIS

Venietad'auresDeiclamorinfeliciumanirnarum.Ecclesiadebitum Bessa¡lonls 893


suum a vobis vel, si ipsa non poterit, pro illa Deus
exiget' Si honorem Eotum, quae post proxlmam elus Repllcatlonem secuta sunt,
vestrum non contemoitis, si non parvipenditis gloriam' si animarum
Brevls et succlncta Narratlo.
vestrarumsalutemcalamhabetis,haecomninodiligenterconsiderate.
Servatefidem,quampromisistis.Solvitevotum.FerteopemruentiS cum haec itaque publice recitata fuissent, petierunt oratores exem- M 6?v
crudelissimo plar sibi tradi, quo habito triduo inter se consuluerunt, Die vero quarto
reipublicae christìanae. Resistite impii ac nefarii hominis o

furori. Miseremini animarum indigne afflictarum. Funestas faces a Dei hunc in modum responderunt. Mirari se primo dixere, quod nos id ab
sanctuario repellite. Denique vobìs ipsis, rebus, fortunis, filiis vestris eis tamquam debitum posceremus, cum nemo eorum meminisset, immo
aperte omnes negarent principes suos umquam exercitum vel parti-
-
consulite,quibusnisiprovideritis,nonlongepostsimileimminereposset
10 culare aliquid promisisse. Secundo perstare se in proposito dixerunt
exitium.
19 et novum conventum petere, rationes easdem, quas prius, adduxere,
SedsatisSuperqueverborumfecimus,satisdissolvimusrationes
praeter id nihil dicturos esse. Quibus auditis nos primum quidem et
nostras,satis,quidvobisagendumsit'declaravimus'Nuncseposita
auctoritate,dimissisrationibusadgratiam'adpreces'adsupplicationes scriptis ex imperialibus registris, in quibus promissio imperatoris et
et quasi ad lacrimas nos "o"""iti*ot' Imploramus misericordiam innumera- 15
principum Mantuae facta continebatur, publice lectis et testibus ex his
ipsis, qui aderant, probavimus. Nam cum quosdam ex eis publice inter-
M 67 vestram. Implorat nobiscum una infelicissima christianorum
bilisque cateìva, quos omnes ante genua vestra
provolutos fingatis' 15 rogavissemus, an Francfo¡diensi conventui, quosdam etiam, an Man-

Orani omnes' obtJstantur, deprecantur per vos' per fortunas vestras' tuano interfuissent, et quid in iis gestum exstitisset, et interfuisse se et
quae vobis carissima sunt' in iis principes Germaniae partim per se ipsos, partim per oratores suos,
per virtutem ac religionem vestram' per ea'
,rit it nisi, ne *to* animas deseratis. Plura ne dicam, tempus etsi non singulos portionem suam, cunctos tamen summam XLII mili-
"tio¿
prohibet'Nuncbreviterconcludamus.omnisianrconventus,omnis2o um militum pollicitos fuisse affirmarunt. Quae cum intellexissent, ipsi
BgsdietaStrpervacuaest,nisidatoanteprincipio.Audivistis,quidglorio- 2¡quidem oratores obmutue¡e. ceteri vero, qui aderant, non parum ad.-
sissimus d,ominus imperator, quid illustrissimi ducis
Burgundiae legatus mirati sunt, quod eiusmodi se rationibus excusare niterentur. De secundo
fecerint. Obtulerunt iortionem suam aperte vobis omnibus praesentibus' autem nihil in praesentia locuti sumus, cum in prima responsione nostra
Id.em omnes facere åecet. Sic dabitur huic rei felix
initium' Erumpat satis plene ad omnia dixissemus. Sed postridie eius diei cum omnes
seorsum vocavissemus, multa cum eis contulimus. Petivimus ab iis
tandemveraetvobisimmoprincipibusvestrisdignavox.Unusquisque2S
suus non
vestmm primo clare et expresse pronuntiet' an princeps 25 nonnulla, ex quibus intelligeretur, an fructus aliquid novus conventus, B g3v
si indiceretur, esset allaturus. A quibus cum omnino de ea re desperan-
verbis, sed re atque opere huic sancto negotio
velit. Secundo, quid quantumve quisque facere dum esse didicissemus, ne tempus amplius nequiquam tereretur, ea,
quae sequuntur, pro exitu et fine rei tradenda omnibus iudicavimus.
sufficienti obliga.tione et sub mandatorum vir
addita conditiJne, si ceteri idem fecerint, tot scilicet,
quot numerum 30
XLII nrilium armatorum implere possint, ne res in infinitum deducatrrr, Bessarlonls B g3v
etsiomnia,quaesupradictasunt,instructaintemporea<paratafuerint. Oratio hablta
His pactis et certå a vobis promissiotr'e habita de ceteris omuibus Pro Fine et Solutlone Conventus Viennensls.
rebusadlrancexpeditionemnecessariisimprimisquedeconditionibus
superius *"*or"fi, tractare poterimus' Quod si alius
conventus ad 35 vellem, praestantissimi oratores, atque utinam ita nobis divina boni- M 6zv
ea pertractanda necessarius visus fuerit, interveniente
imperiali auctori- tas concessisset, ut alium huic nostro conventui tam sanctis tamque
tate unanimi consilio decernemus' necessariis causis instituto et longe ab hoc d.iversum finem imponere
B: Cod.Vat. lat.4%Z P. L M:Cod.Mon. lat.4o16. Ck: Chmell.
5 quo habito B quibus habitis- M | 8 unqr,u- B nunquam- M | 10 adduxere B
addixereM | 13 hisl literis ch I L7 iisB hisM | 19 affirmarunt EIM om. | 21 eius-
modi B huiusmodiM | 21 excusare B excusari M 24 vocavissemus B -vocassemus M
| I
PetivimusBPetiimusMliisBhisMl82praestantissimilMadit.viriacprincipum
Germanie.
ORATIONES.
400 BESSARToNTS 401

potuissemus. Sed vetus ac probatissima sententia est: Elaborandum cipum vestrorum praesentiam, si caesaris legati venirent, polliceremini.
in rebus optimis, quantum licet; quodcumque tamen ad extremum Vos neque id quidem polliceri voluistis, immo aperte fassi estis, nisi
acciderit, tenendum'. Nos quidem ãelegatae nobis ab apostolica sede imperator eo veniret, nihil omnino boni sperandum esse. Quae cum
provinciae, quantum vires nostrae ferrepotuerunt, et animo et corpore ita sint, nihil iam superest, nisi ut primo tester Deum et sanctos angelos
r 5 eius ac in eorum conspectu vestras maxime mentes nihil a me, quod
incubuimus. Elaboravimus, ut necessitati fidei, ut summi Dei religioni,
promissis, nostrae imbecillitas mea faciendum intellexerit, praetermissum fuisse; deinde ut M 68v
M 6g ut pontificis maximi desiderio, ut debito nostro, nostris
fidei satisfaceremus. Adduxistis rationes plurimas, quibus, ut exi- rem omnem et hunc imprimis minime speratum exitum sanctissimo do-
mino nostro nunc litteris, mox viva voce exponam, ut ille, quem superiore
stimatis, quae dicebatis, iustificaretis. Efflagitastis, ut novus conventus
anno non hiems, non nives, non longitudo itineris, non asperitas viarum,
indiceretui, cui imperatoria celsitudo interesset. Eo principes vestros
10 non sumptus immensi, non proprii status discrirnen, non senectus, non
omnes facile eo casu per se conventuros asseruistis. Rationes
nos 10
facile resolvimus' morbus ingravescens ab hoc negotio retardavit, qui ut rempublicam
vestras nost¡is firmissimis verissimisque rationibus
demonstravimus. christianam tueatur, defendat, custodiat, incolumem conservet, si cen-
Quam pernitiosa foret de novo conventu cogitatio,
Àd dandum huic sanctissimae rei initium hortati sumus. Rogare vos, tum animos haberet, omnes ad hanc rem intenderet, cui populi sui
agere non erubuimus' Vos tamen salus dulcior quam propria et fuit semper et est, quique ita huic rei
precari, supplicare, lacrimi5 vobiscum
in sententia permansistis. Iratus 15 15 inhaeret animo, ut de vita potius decedere quam de sententia malit,
o duram temporum conditionem !
-nobis propter pãccata nostra est Deus, - et secundum vocem prophetae ille, inquam, possit sua divina sapientia tantarum rerum necessitati
consulere ac providere et imperatoriae maiestati ac principibus vestris
rcbscuravit Dominus in ira filiam Syon et deiecit de caelo gloriam Israel,
quid ultra faciendum sit, si libuerit, significare. puod si per me, ante-
nec recordatus est scabellum pedum suorum in die irae suae.( Submersit
quam forte e provincia decesserim, aliud faciendum mandarit, nec recu-
Dominus omnem decorem Iirael et omnes macerias eius destruxit.
20 sabo, quominus vel in extremo spiritu, si quam opem reipublicae afferre
Exaltavit dexteram inimicorum nostrorum et avertit adiutorium gladii ZO
et iterum utinam liceret me unum
- utinam quae
possem, experiar atque
sui et non audivit nos in bello. Paucos fecit dies nostros et super omnia
pro omnibus hanc indignissimam,
effudit super nos confusionem. contradicere rationibus nostris non omnibus imminet, calamitatem
hauri¡e
potuistis, quin potius responsum nostrum et publice et privatim lauda- explerem laetissimis animis barbarorum furorem, placarem im-
- crudelitatem, perditorum scelus ac perfidiam mei unius
stis. Sed tamen novum dumtaxat conventum petere et in eo instare proborum
2õ sanguine saturarem, modo ex hoc salutem populi Dei secuturam in-
principes vestros dixistis, praeter hoc nullam vos potestatem habere 25
telligerem.
affirmantes.
In hac rerum difficultate, quod minus in se mali haberet, am.
plectendum rati et, si non libenter ad indicendum conventum ad- Epistola 894
ducebamur, experiri tamen imperatoriae maiestatis animum voluimus, Legatorum omn¡um Germaniae Principum
an illi dietae p., ," interesse vellet. Non potuit ad id imperialis subli- ao Ad Bessarionem Apostolícae Sedis Legatum.
mitas adduci. Multas attulit rationes. Plurimas causas, plurima impe-
dimenta, quae prohiberent, ne id faceret, dicebat. Recte agi existimandum
est, quicquid. a iusto imperatore committitur. obtulit nihilominus im-
a0 Putabamus grata per nos oblata exstitisse cunctis diebus, quibus
illic morati sumus, praesertim dummodo ad clare nostra consilia pandenda
B ga periaii, se ad eum conventum legatos missurum ex principibus
"Ëhitndo advest¡ae iussionis vocem inlocohabitationis vestrae pridie comparuimus,
imperii, viros illustres et excellentes, qui merito praesentiam suae maiesta- 35 accersitique per vestram amplitudinem, ut praefertur, motum mentium
tis referrent, Retuli post haec rem omnem ad aures vestras' Dixi non nostrarum reseravimus nec quicquam, quod conducere aut impedimento
posse flecti caesaream maiestatem, ut se ipsum ad conventum trans- g6 esse posset, abscondimus, etiam adeo quod vestra reverendissima domi- B 94u
îerret. Quaesivi, an vos nihilominus in proposito permaneretis et prin- natio hoc tempore nostram consultationem, nostram considerationem,
3 tenendum B ferendum M I 4 et animo et corpore BIM, om' | 6 nostro B nostramque familiarem avisationem post plurima humanissima verba
vestro M I nostrae B vestrae M | ? satisfaceremus B satisfaceretis M I I
indicere-
B
non adulando nobis, sed plane dicendo laudavit et probavit, immo
tur BM induceretur ch I Ioeo casu FIM om. | 20 avertit B advertit M | 21 audivit
adduciB M petmao"retis B remaneretis M 7 minime speratum B insperatum M I B
adiuvitM 124tamen]tumcnln induci | 38 sanctissimo serenissimo M
B: Cod. Vat. lat. 4037. I S: Senckenberg.
1? Thren. z, r' (sec, Seþt.)
lÍohler, Kardinal B€BsrlioD. IIf, 26
ORATIONES. 403
BESSARION1S
402
Bessarionis 895
Responsio ad eosdem Legatos.
Neque nobis gratae sunt neque fuerunt umçluam, o principum Ger-
5 maniae oratores, oblationes vestrae, neque eas umquam aut probavimus
5 aut laude dignas existimavimus, immo semper tanquam generales et
nihil certi, nihil utilitatis habentes reiecimus, publice ac privatim in-
crepavimus, divertentium et tergiversantium hominum illas esse iu-
mutuus caesareae maiestatis, princip dicantes. Laudavimus tamen, ut nunc quoque laudaremus, aliqua
concursus' et' cum dura sit capitis
mania ad rem tam sanctam cùferret consilia vestra ut vera et utilia, sed tamen alio tempore discutienda,
inrebusaltissimis.'p"'".i"amembris,omniacumconsilioagidebere,l0 10 prout in nostra responsione latius disseruimus atque praesentiam impe-
in beat' et unguentum
quodque sanitas cor^poris ratoriae celsitudinis in conventu, quem petebatis, utilissimam fuisse
extrem articipet' Nam una
descendens a capite futuram et antea confessi sumus et nunc non diffitemur. Neque tamen
et romani principis
fid.es,unavoluntas atque spiritus un dubitamus, si principes vestri voiuissent vel si adhuc re integra vellent,
quae sunt ad conterendum Turci poten-
et d.ominorum nostrorum circa ea, negotia fidei etiam sine imperiali protectione optimum et optatum
autem atque forma 15
tiam et christianae ,.1igio"it d'e-fensionem' Ordo 15 finem habitura, cum plerique ex eis res non minus arduas tamquam
sive modus non ita laudabiles suo, ut aiunt, Marte nulla imperatoris facta mentione
duci posse et fecerint et quoticlie faciant. Obiurgationibus vero, hoc est, ut vos
nostrorum intelligitis, iurgiis non quidem neque usi summus nec facile uteremur,
f inali vestrae reverendissimae
domina
20 nisi vos forte reprehensiones paternas vel potius fraternas correptiones
clusione ad resumendas oblationes 20 iurgia et obiurgationes vocetis, quibus pro officio nostlo nec diffitemur
Fatemur et dicimus, quod ad omnia nec paenitet usos fuisse, quin potius, quotiescumque se locus offerret,
citum contra Turcum instructum f denuo uteremur. De his et petivimus veniam, et iterum acsaepiuspetere-
tuitionem christianae religionis, par mus, non ut vos superbiores efficeremus, enimplane contra men-
quicquid eorum viribus et potentiae -esset
25 tem nostram sed ut exemplo patris, exemplo fratris humiliores evâde-
nos miserunt ord'ine, forma, et modis'
prout in superioribus oblationibus -
25 retis. Quod. si non facitis, dolemus et angimur, cumincorrigibiliumhomi-
est' In rebus enim tam
et consultationiUus nostris plenissi*" h"bito* num id esse videatur. Finem autem talem conventui imposuimus non
magnis nequaquam Perfunctorie' sponte, sed a vobis compulsi et graviter ac iniquo animo ferentes, quod
*"árrr. Huiusmodi etiam oblatio nobis aliter facere non liceret. Nihilominus rem omnem ad sanctissimum
quoties fuerit opportunum' De his e dominum nostrum remisimus, ut, si quid amplius faciendum eius bonitati
et occurrerunt, dominos nostros Pr 30 videretur, iuberet. Cuius mandatis obsecuturos tandem principes vestros
mus. Intentionis autem nosttae non non desperamus. Quod vero in rebus adeo gravibus non esse perfunc-
esse non debet' Eosdem dominos
nisi ad illa, quae obtulimus' Otiosum torie, ut vestro vocabulo utamur, agendum affirmatis, non possumus
nostros personasque nostras recommendatos
et recommendatas fieri
personam vestram reverendissi- non maxime mirari. Nam si septem iam annorum cogitationem Per-
sanctissimo domino nostro fquod] per functoriam iudicatis, plaeveniet Turcus deliberationem nostram et ante
mam ffieri] humitiler po'toi"*ot ãt d"pt"t"*ot'
35
85 opprimet, çluam nos de rebus agendis consilium capiamus. Nos igitur

B Et Pro devocione nostra, qua, nobis vos Pul- vestram hanc cedulam neque approbamus neque recipimus. scripta
6-7 sed ut . .' attendentes
est a vobis pro voluntate et arbitrio vestro. Vobis sit usui, si ita velitis.
hatretur S I 12 ParticiP etl perciPiet S
samur presenti attendentes, S | 1 t habeatl
obtulimus] S add' et in presencrarum offeri- Nos eam prorsus reiicimus tamquam res aliter, quam gestae fuerint, con-
15-16 Ordo .. . salubriter ßl S om' 32
ad prosecutionem eorum que Pro parte
mus. Verum quia labor noster ut speramus l, etc.
tinentem. Iniungimus tamen vobis et in virtute sanctae oboedientiae ac
mente obtulimus ociosus esse nondebea poena committimus et manda-
inclitorum Dominorum nostrorum oPtima Card' Nicenus dedit 49 sub excommunicationis latae sententiae
34 quod B) S om' | 35 Íieri Bf S om lsrsaitd,.:
sinist¡a manu
Not. Quod
mus, ut cedulae vestrae antedictae hanc quoque nostram cedulam adda-
oratoribus Electorum benedictionem cum
tis ac nemini omnino vestlam sine hac nostra ostendele praesumatis.
26{'
NICOLAI EPISCOPI FIRMANI
Acta in Funere Nicaenl 841
ORATIO IN FUNERE BESSARIONIS M99
Pe¡ Nicolaum Episcopum Firmanum.

Am3.Dezember:1472fanð'enfürBessarionindessenTitelki¡che Deum optimum maximum imprimis et sanctissimos apostolos, in 1.


von Dodici Apostoti die feierlichen Exequien statt, zu denen auch
quorum templo funebria haec sacra celebrantur, oro supplex atque
Sixtus IV erschienen war, und bei denen Niccolò Capranica'
Bischof
6 precor, beatissime pater, articulo temporis, quo mihi dicendum est
von Fermo, die Trauerrede hielt. Gegenüber der oratio Íunebris des
de obitu Bessarionis, cardinalis Nicaeni, apostolici legati, viri omni
aber nicht gehalten worden
Michael Apostolios,l die nur geschrieben' laudis genere cumulatissimi atque de me optime meriti, animi mei
ist'wiegegenüberdemwohlinhaltreichenPanegyrikusPlatinaszhat maerorem tristitiamque leveirt, suspiria tollant, comprimant lacrimas
C"pr^niJ"r'Rede den Vorzug unmittelbarer Frische. Sie enthält
auch
atque singultas, ut ex me, quantum pro ingenii parvitate licuerit,
wichtige biograPhische Angaben' 10 omnes plane cognoscere possint, quantam iacturam, quantum vulnus

Die Trauerrede ist in folgenden Handschriften überliefert: non modo Graecorum, si cluae supersint reliquiae, sed Romana urbs et
a) Vat. laf. 3gzo fol' 4r-47:3 curia, apostolica sedes, catholica fides, christiana denique religio et
b) Vat. Iat. lztg fol' rr5-rr8: C respublica susceperit. Coactus vero temporis angustia non sequar
c) Ottobon . lat' 252Í f ol' 62-7o : O oratoris officium, sed epitomen scribentis Laconum more, permulta
d) Cod' Mon. lat' 443 fol' gg-ro7v :M 15 pro paucis imitatus eos, qui magnum atque immensum orbem brevi
adrr'odum tabella depingunt. Namsivoluero, nondicam exornare, quod
BstelltwohldieursprünglichsteTextgestaltdar.Cundostam. oratoris esset proprium, sed recensere siugulas Nicaeni virtutes, pruden-
stili-
men vielleicht aus B. M zeigi Verkürz'ngen und nachträgliche tiam, iustitiam, temperantiam, fortitudinem, doctrinam, eloquentiam
stische Änderungen. et reliquas animi et corporis praestantissimas dotes, et dies me desereret,
Zweia|teDrucke:oratiohabitainfunereReverendissimiCar- 20 et in medio orationis cursu ipse deficerem. Tantus enim tamque
dinalis Graeci, sine loco et anno, 6 fol' 40 und Fr' B' Malvasia late patens campus ad dicendum sese offerret, ut ab re caligantibus
Compendiostoricodellabasilicade,XllapostolidiRoma.Roma oculis cum Vergilii Palinuro exclamare compellerer: rCaelum undiqueM gg"
16SS, p z5g $n der Vaticana und im Britischen Museum)
sind so
et undique pontus.< Qua propter, beatissime pater, extemporanea paene
selten wie die Handschriften. et tumultuaria dictione, çluam brevissime potero, absolvam Bessarionis
1 Migne, PG. 16r, CXXVII-CXL 25 initia et laboriosissimum vitae cursum, gallicae deinde legationis pariter
¡ Migne, PG, 16r, CIlI-cXvI' et ipsius vitae finem praeclarum illum quidem et sibi merito optandum, B 41u
nobis vero, qui talem ac tantum patrem amisimus, luctuosum atque
funestum. Quas ob res, praestantissimi patres et domini, vos et ceteros
omnes oratos obsecratosque velim, ut hominem in Latio natum, Romanae
39 ecclesiae lacte nutritum atque educatum, vestris etiam beneficiis auctunì
et proinde vobis deditissimum obsequentissimumque, de vestra praeser-

$ omni B omnis O | 14 permulta B quam multa M | 16 aicam M dicta B I

22 undiquel M otn. | 26 praeclarum B gloriosum M | 27 amisimus B ammisimus O

22 Yerg Aen. lII 672


ORATIO IN FUNERE BESSARIONIS. 407
406 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI
tanto studio incubuit, ut, cum noctes atque dies Ioannem Alexandrinum
timlaudeloquentem-nihilenimaNicaenoalienumhabetis-aequis in Ptolemaeum transcribit, eum contraxerit morbum, quo per omnem
appello' Sixte'
animis et patienter audire velitis. Teque imprimis atque vitam maximis doloribus et periculis laboravit.
pro tua sing-ulari erga omnes benignitate
pontifex mãxime,
-pru""ipuaque Sic igitur Bessario noster de manu, ut aiunt, in manum missus,3.
in\i"""tt"* pietate' qua hodierna die
mansuetudin., ' 5 doctissimus atque eloquentissinrus evasit. Et iam volitare per ora virum
pontifi ibus his et interesse et 5
doctrinae et virtutum suarum prope divinarum fama coeperat, iam ad-
ratione , tuus inquam et aPosto-
mirationi apud Graecos nomen eius erat et summa auctoritas. pua moti B 42v
essario, mortem obiit' Exstinctus
clarissimi fratres, quorum unus Byzantii imperator erat, alter Pelo-
episcopus' sacri senatus
est Constantinopolitanus patriarc ponnesum regebat, nascentes inter se discordias eo interprete et medio
quo cum bona.^
tui atque collegii princeps, honor' gloria' splendor' de 10 composuerunt. Eodem etiam suasore Trapezuntinus et Byzantinus im-
venia vestr" dìcere iam Jggredioi' peratores animos, opes, arma coniungunt adversus imminentem Tur-
2. "t'gåtit
Bessario nob"ili et antiqua G, ,""iu ortus oriundusque
fuit. Siquidem
corum impetum. Contendere videbantur hi principes in Bessarione
M 100 eius patria colcnia' Sinopem vero condidere
..t T.op",os, Siiopensium ornanclo atque augendo. Nam Byzantinus Basilii monasterium famae
avis, abavis maiori-
Milesii, Miletum Athenienses. Ex his parentibus, celeberrimae gubernandum et coticlianis lectionibus erudiendum ei tradi-
busquenobilitatemreferensubertatematqueredundantiamAsiani 15 dit. Peloponnesii opera Nicaenus archiepiscopus deligitur, çluam appel-
Deiphilumls
ingenii Attica moderatione temperavit' Nam Diogenem' eum
lationem in cognomen versam perpetuo tenuit atque servavit. Cum
Aeschinem rhetorem'
poeto*, Thaletem, Hecataeum historicum' autem degraecalatinaque ecclesia coniungenda iterum agi coeptum esset, M 101
ad Socratis' Platonis
dico, qui in Pompeium Magnum invectus est' quae quingentis fere annis in disceptatione versata fuerat, unus ex omni-
Hic cum primum
et aliorum Atticorum frugaü1atem imitando traduxit. bus Graecis in Italiam navigantibus ab imperatore et patriarcha univer-
B 42 excessit e Pueris, BYzantium a 20 soque doctorum et virorum illustrium numero eligitur, qui eius causae
optimi atque a et negotii pondus suscipiat. Excusavit se Nicaenus pro modestia sua.
et Poëtica qua et rei gravitate atque magnitudine, quoad potuit et licuit.
platioue, ad qu Verum cum primum Ferrariam ventum est, nec excusationibus 4.
ceretur, Basilii religione, quae pra ullus relictus esset locus, orationem ad suos habuit non minus gravem
initiandum se tradidit Dositheo 25 et accuratam quam elegantem et splendidan, çlua persuadere contendit,
atque cloctissimo ut pacatis animis et rectis sensibus ad veritatis cognitionem descende-
proponens. Sed rent, se vero pro eis et patria, quantum liceret, pugnaturum totis
mirabiliunr reru ingenii et doctrinae viribus. Quod postea Florentiae contra nostros
archiePiscoPum SYlimbriensem, acerrime disceptando re praestitit usgue adeo, ut omnes in admirationem
tia et morum gravitate atque 30 sui stuporemque converteret. Plus tamen apucl eum valuit fidei veritas
baturetpatremappellabat'HuiusnomenBessarioadvitaeextre-30 quam suomm et patriae amor. Finita eninr disputatione eloquentia,
eo non solum
mum singulari obiervantia est persecutus-' .q"i1 ?b et bonos sapientia atque auctoritate sua imperatoris et reliquorum animos B 43
cognitior.-, sed instituta vitae
litterarum dimissis erroribus ad Latinorum opinionem et t'erum ritum profiten-
quoque *or".' accepisset' Dãmum' ne quid tanto
"iprriro.ophiae ac tali ingenio
dum permovet atque inducit, praesidente tunc Romanae et apostolicae
Mlo0'deesset,sylimbriensisconsilioPlethone,quemGemistumvocantet 35 ecclesiae et cum Romana curia Florentiae agente Eugenio IV, a quo
platonem iudicabant, in Þeloponneso, quo doctrinae 35
omnes vel alterum Nicaenus noster in collegium cardinalium exoptatur, id vel maxime
causasecontulerat,praeceptoreususomnibusliberalibusartibusiterum
extremam' ut
non modo percursis^, sed ãiligenter exacteque expensis l incubuit] incumbuit O I 4 de manu B demumM I 6 doctrinael et doctri-
eruditur, quibus
sic dicam, manum imponit et praecipu" -"th"*'ticis nae M | 13 monasteriuml in monasterium M I famae B sane M | 14 celeberrimaeB
celel¡errimam M I lectionibusl M ad'd. et disputationibus | 15 deligitur B designa-
B seiunctum M I 2 Sixtel Xyste O 6 ratione quadam B M
merito
7 alienum tur M | 17 iteruml M òm. | 19 Graecis in Italiam navigantibusl M om' I patriar-
quidem M lTBessarionM 14 atque redundantiaml redundantiamque chal M add,, Graecortm | 20 et virorum illustriuml M om. | 29 disceptando B dispu-
BethicorumMl2 1 divinarum M lrþ. þosl
I

16 rhetoreml retoremCllSAtticorum tando M I g¡ cum Romana curia Florentiae agente] M om, | $$ exoptatur B coop-
23 praeciPua scriþsi qttae pfaecrpue B
ut praeciPue M I et unica'l tatur M
"t
contemPlatione
M om. | 2f PersPiciensl prospiciens
M I 31 quial quod M | 35 Platoneml Platone M
ORATIO IN FUNERE BESSARIONIS 409
408 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI
capranicensi gressu patrum seniorum praecipue et optimorum iudicio pontifex nomi-
suadentibus Iuliano caesarino sancti Angeli et Dominico natur. Sed nocte imminente non publicandum eum ad lucem usque fuit
FirmanoS.MariaeirrVialatadiaconis,trrncsanctaeRomanaeecclesiae aliquorum consilium, ne quid scilicet tumultus ad dubiam vocem noctu
colendi merito
car<linaliltus. Romani enim sapientissimi et in omne eum Romae oriretur. Ea nocte inversa sunt omnia et mutata consilia, et postera
MlOl"patrespraeclaraimprimiseiusergalatinamecclesianretcatholicam 5 5 die electus fuit Callistus III. Itaque sicut Cicero Vatinium vigilantissi-
patruo
fidem mcrita coram oculos habuel unt' Deinde' ut ex Firmano mum appellat consulem, sic nos, non ut ille cavillando, Nicaenum noctur-
nihil, cum omnia vel
meo accepi, quamvis de Nicaeno strspicandum esset num pontificem dicere possumus maiore nostro et christianae rei B 44
tuta,timuerunt,netantarurnvirtutum'tamcultianimivelvehementis publicae damno quam suo. Dissimulavit Nicaenus tulitque eam rem
spiritusvirinGraeciamrediretaliquandonovalumrerumcausa. moderato atque fortissimo animo, profectusque parvo post tempore
S.Eiusingcniiclexteritatematquemagnitudinemvelhocunocernere 10 10 Puteolos curandae valetudinis gratia ab Alphorrso rege' omnium suae
Linguam
licet. cardinalis factus mox instituta vitae mutavit et mores' aetatis praestantissimo, divinis fere honoribus excipitur" Erat profecto,
vero sive vernaculam sive latinam exprimere vel furari visus est'
ut alia omittam, egregium atque pulcherrimum spectare summos viros
HomoinGraecianatusetadgrandemusqueaetateminmonasteriis et principes honore invicem praevenientes, ingenio atque virtute quodam-
graecis educatus versatusque repente Latinus prodiit. Non
possum,
quod necesse modo certantes et priscam illam modestiam, gravitatem, dignitatem, M 102"
beatissime pater, non possum non vehementissime dolere' 15 vultum, incessum moribus referentes.
sit hos locos omni cuîtu et splendore orationis et amplificatione di- 15

callisto seniori vita functo successit Pius magna eloquentia, maiori B.


gnissimosperstringereacperculrele,nonntrllospenitusomittere.Frauda-
animo, maxima atque incomparabili diligentia praeditus. Is in conventu,
tur perfecto, frauáatur Bessario noster veris ac iustis laudibus, multis
mussitare quem celebrem Mantuae habuit, plurimum Nicaeno credidit ac detulit
vigiiiis, multo labore et sudore compositis. SecI videre videor
B 43'nescio cluos et non sine stomacho et atra bili contracta fronte atque rtqo" eius opera et consilio usus est. Qui Mantua discedens ad Ger-
invitos audire20 20 manos tunc inter se dissidentes atque tumultuantes eum h:eme media
obducto supercilio de suis fortasse diffidentes alienas
laudes.Quapropterfacessatobsecroinviclia,absintabeantqueodia
misit. Non recusavit labores Nicaenus, non terruit eum asperrima
procul, livor saltem post facta quiescat' hiems et frigidissima regio, non glacies, non nives, non itineris et
6. In demortui Eugenii loc r sufficitur Nicolaus V' qui ut erat viarum difficultas, non mille pericula, quibus singulari patientia et
imprimis constantia superatis tumultuantes Germanos biennio quietos effecit
doctissimus et optimus, bonos amavit et doctos. Et Nicaenun
25 animavitque in Turcos et rediens ad pontificem Venetias divertit, ubi
carissinlum habuit cognoscensque hominem ad omnia summa natum 25
summa omnium laetitia atque honore exceptus auctor est, ne Pii consilia
plurimo etiam honore dignatus est misitque legatum Bononiam tunc
Fanensi oppugnatione per venetos impediantur. Quin etiam tantum
tumultuatione et intestinis factionibus laborantem, immo maxima
ac

M 102 recenti caede madentem. Eo cum venisset, Nicaenus pro incredibili dicendo et agendo consecutus est, ut, quod antea inauclitum fuit, B 44u
sapientia atque animi magnitudine brevi non modo pacatam
urbcm dux venetorum cum nobilitate fere omni Anconam naviget ad Pium ,i

^^
et 30 magna aggressum, maiora animo meditantem. Quem irt Turcos accinc-
et quietam reddidit, sed civitem effecit et in litterarum bonarumSo j

artium studia mirifice auxit tanto omnium amore et observantia, tum et iam iam ventis dare vela volentem (cum, circumstantiis) ì

utvivumsemperuniceamaverintatcluecoluerintetmortuum'non dixerim sic exigentibus, mors e medio sustulisset, dux cum classe
dubito, e" doleant defleantque Bononienses, quolum precibus et suis venetias, Nica,enus vero et cardinales reliqui repetunt Romam,
"ni-o
et opera effectum est, ne vivente Nicolao quis ei successerit' ut novis pontificiis comitiis suffragia ineant. In quibus Paulus II
ad in- 35 35 creatur, constans vir et dignitatis apostolicae sedis ac iurium Romanae
1. cognita vero Nicolai morte Romam quam propere contendit
atque con- ecclesiae conservator tenacissimus. Apud quem, ut tu, beatissime pater,
eund.a suffragia novis pontificiis comitiis, et in primo conventu

lCapranicensilMow' [4 eiusB suaM I latinam B Romanam


latinam-
queM | 6essetËfo'"tM I 6 cumB tamenM | 7 neinesiBvidelicetMl
tam culti animil M oz I aliquandol B ødd'
ssime pater'] Mom'l
earum | 11 vernaculam
14 vehementissime B ve I fs-zO non sine-' "
vivum B unum M
superciliol M orr. | 27 Ibi mortuo Pio
I
,. sustulissetl M am., quo loao
33 dubito B dubitem M | 3ó Cognita B Nuttiata M
410 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI

M 103 nosti, Nicaenus multum valuit auctoritate et gratia. verum ingrave- ubi a rege honorffi,.*-".î:il':îÏ:Nicaenus 'r-"i::^ ,
orationem habuit acutam, suculentam, dignitatis et a¡tificii
plenam, B 45u
scente senio et niorbis ad honestum otium sese
referre statuit'
sanctitatis vestrae et senatus mandata continentem' Quam rex benigne
9. Reversus itaque in gratiam veterumgraecis amic rum et minime fallen- quid supra
aucliit et admiratus paulo post discedens: Hic, inquit, nescio
tium, hoc libroiorn, ,n"olto a se olim ex latina et graeca ex latinis
"st emendat, 5 5 hominem habere videtur. Digna profecto vox atque verissima.
facta, multa excogitata rudia, multa et imperfecta ccllligit,
duaspatriae Erat enim inNicaeno praeter doctrinam illam et excellentem eloquen- 11.
emittit. Ex quibus aliqua subnectam: Laudationes scilicet tiam summus ac paene callestis animi vigor, quem eminentes oculi duo
ad Graecorurn imperato-
suae Trapezuntis et Isthmi. Tres consolationes frons
lucidissima sid.era prae se ferebant. Erat venerand'a canities, erat lata
remdeuxorisobitu.BasiliiMagnivitameteiusdemorationesdecem. plena et imperio
et regium supercilium. Erat d.enique facies tota maiestatis
SocratemXenophontis.Aristotelismetaphysica.CiceronisCatonem 10 i0 dignissim". Ñ"qo. enim minus cãrporis pulchritudine quam mentis clari-
qui de spiritu
et Tuscula^as qiaestiones. Refutationem Marci Ephesini,
Scripsit de eucharistia, taie reliquos superabat. Accedebat et gravitas actionum cum venustate
sancto male ,"nti"n, in Latinos tibcllum evomerat.
eunr volo nìanere(, et d.ecore maximo, ut, si taceret, si loclueretur, si staret' si ambularet'
de ritu sacrificiorum, Super dicto evangelii >Sic M 103a
denique quicquid ageret, erat laude et admiratione dignum. caerimonias
dediscordiainterorie,'.tale-etoccidentalemecclesiam,quinque
natura eccleÀiae et rem divinam nemo umquam accuratius, nemo
fecit decentius.
utrum
B 45 praeterea libros in platonis philosophiäe laudem et unum, 15 Nfagnificus sane et splendidus in vestibus et singulis ad rem sacram
etarsconsilioagatur,qttottciote'beatissimepater'accuratissimel5 periinentibus, nec minus in libris. Graecorum et Latinorum bibliothecam
qui legerit'
la"dasse vehementer atque probasse' Eos
aliquando legisse J
numerosissimam atque nobilissimam sumnlo studio et impensa
com-
uquiaeperspicietNicaenumnorrmodophilosophos,sedquicquidusque aedes et templa
paratam reliquit. co-llapsas vel ruinae proximas sacras
estlibrorum,evoluisseatqueannotasse.Taceoepistularumetorationum
tam graece quam ãomplura, ut hoc ipsum sanctissimis apostolis dedicatum et in Sabinis
egregia atque ingentia volumina et reliqua complura' 20 episåopium, in Tusculano decimo ab urbe miliario graecum
beatae
ut grareca legens 20
latine, tanta eleiantia, doctrina et artificio conscripta, enim vocant mon asteriunl reparavit,
iure Mariae ad cryptam ferratam sic
Athenis, latina vero media eum suburra natum edoctumque - -
instauravit, ràstituit, donavit praeterea ornatis, vasis a.reis atque
existimet. Sed haec hactenus' atque
argenteis et purpureis coccineisque pretiosis vestibus multo auro
l0.Tempusenimmeadmonetetfestinarecogitadgallicamlegationem. intertextis. Domum suam academiam rectius quis dixerit tot B 46
puamqoid.rncummaioreanimoquamviribussuscepisset'senexet "rlerrto in omni
consilium cogitur. Delatus ergo srrorum 25 zr taitisque ingeniis utriusque linguae gnaris ac peritissimis
iluribus affectus morbis mutare litterarum genere viris refertam atqu'e ornatam' Ingenuos namque et
Iacertisinsenatumte,beatissimepater'nonsolummiserante'sedsua- ad amiliaritatem admittebat
d.octos amabat Nicaenus, nec in penitiorem f
dentelegationemrenuit,vobisetiampatribuscommiserarrtibusetassen- tar-
potius quamora- nisi ingenio, doctrina et noribus egregios atque praestantes' Hebetes,
tientibus susceptae legationis munere re ipsa et laclimis Epicuri de grege
quam amplissimis et summae spei dos et ventri ac somno deditos tamquam ignaeum pecus et
tione se Sed cum litteris regiis quoquo pacto eiusmodi
"""rr."i. 30 porcos a praesepibus, ut sic loquar, arcebat nec
M1O3'plenisdenuoaccerseretur,maluitexperiri,arrextremospiritualiquaS0 proh nefas plena est Romana curia' videre
a certo vitae ventris animalia, quibus -
ex parte reipublicae christianae p'oã"tt" posset'.q'uam - susurrores' rumigeru-
et pati poterat. N-ec minus ãbhorrebat delatores,
discrimineaufugerevideretur.Ivitigitur,beatissimepater,ivitcum Frugalior
Refertur senex Ios, adulatores, quos venenum et pestem curiae appcllabat'
aliqua ad ,egeä pervenien,Ji spe, nulla revertendi. illam
Alpes et asperri- an munificentior fuerit, nemo facilã iudicaret. Nam excellentiam
invalidus et nìilte morbis paene confectus per altissimas et
Galliarum longitu- 35 35 animi omnia vel summa et immoderata appetentern continentia
mos montes. Quibus tandåm vi animi superatis totam vel laute vel frugaliterM 103a'
oceani litus, moderatione maxima refrenabat. Con'ivabafur
dinem p.r-"it profectus ad venetos usque et extremum
habita personamm ratione. Inter edendum sacra semper lectio resonabat'
|6aliqua B vel Post sumptos cibos disputabatur assidue et plerumque de divinis
4-5 ex graecls ' imperfectaf M om'' quo loco conscripta B Ephesii M
pauca M ¡ S-fO Basilii quaestionesl M om' | 10 Ephesini I
vestrae B tuae M | 5 profecto B
O in marg' M om' | 74-76 et unum ' agaturl 2 acutam M om. I dignitatisl M om' | 3
11-13 Scripsit ecclesiaml
certa M | 7 ac paene M om. | 15 singulis B omnem B | l9,^complura B
'l
oinmørg,Morn,IlrteMtrþ.y'oslaccuratissime|18-22epistularum "u"l"Ji.1 22 ornatis B
etl M om. | 24 qoam quidem B quam plura. nt i fS-Zf et in Sabinis monasteriuml M om' |
hactenusl ltt o*., qul bco teìíqtia za -" admonet ornavitque M | 23-24 rnulto . . . intertextis M om. 30
| quoquo B quo quam M I
eam quidem W t h legationem renuit Ml B
om' | 27-29 susceptae excusat]
Galliarum B Galliae M 34 munificentior B magnificentior M
M om. | 30 denuo B parvo post tempore M' | 35
4t2 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI ORATIO IN FUNERE BESSARIONIS. 4I3

rebus. Disputatione finita convivas mira quadam comitate et oris vel si quid durius sua causa perpessa foret. Deinde, quibus maxime
serenitate domum dimittebat hilares atque laetos. Ipse vero in cubi- potuit, verbis consolatus est. Postremo conversus ad omnes eam se
culum reversus libros sumebat in manibus. Es tu, beatissime pater, fidem tenere, quam apostoli praedicaverant et catholici ac sancti patres
es tu vel locupletissimus testis. puare cum venia dic, obsecro, dic: decreverant, professus est. Symbolumque expressit ad verbum hortatus
Vidistine umquam Nicaeni manus librorum vacuas ? Vidistine umquam 5 ã omnes, ut in ea fide vel sola verissima atque optima et vivere et mori

hominem otiosum, et non aut rei divinae aut litteris operam na- vellent. Et cum deficere se sentiret, adorata deosculataque Christi
vantem, quando a publicis negotiis atque necessariis vacandum erat ? Salvatoris nostri crucifixi imagine flens ct suspirans inquit: Iustus es,
Opera caritatis et misericordiae quis Nicaeno aut libentius aut frequentius Domine, et rectum iudicium tuum. Tu tamen pius et misericors ne
aut liberalius exercuit ? puis elemosinas pleniore manu et plerumque memineris iniquitatum mearum. Et cum hac voce illustrem illam
10 animam ac sublimem spiritum in caelum ernisit maiore Christianorum
tacita elargitus est ? Quis captivos e barbarorum et Turcorum manibus 10
grandioli pecunia redemit ? Religiosa loca et personas quis amavit, damno quam suo. Illico non modo domus, sed civitas omnis fletibus,
fovit, auxit enixius ? Quis pupillos, viduas et reliquos iniuria affectos ululatu et clamoribus completur, Nicaenum cunctis acclamantibus et
vel vi oppressos ardentius iur,it, defendit, tutatus est ? Quis erga bonos eius nomen laudibus in caelum tollentibus. In quibus vel praecipui fuerunt
et cloctos liberalior ? puis fuit gratior ? puis erga amicos benevolentior ? nobiles Veneti, qui partim privato officio, partim publico ad eum
15 venerant. Ii videntes irruentem turbam suis humeris elatum corpus
Quis cum eis iucundior ? Quis cum omnibus et gravior et prudentior ? 1r
Quis libertatis ecclesiasticae et publici iuris acrior et amator et propu-
in episcopium detulerunt, praebueruntque suis omnibus deosculandum
gnator ? puis liberiores et graviores in senatu sententias dixit umquam ? atque venerandum.
Denique iuxta apostoli sententiam cum omnibus omnia factus est. Et At vos quid animo volutatis, Quirites, quorum maiores et veteres 13.
-
illi, quos iure ac merito tantopere laudamus, extollimus, aclmiramur,
M 104 in eo erat maximus, in quo versabatur et ingenium intendebat.
12. Redeo nunc ad re.gem et gallicam legationem, fatalem non modo 20 20non solum Tullio Cluilio, LucioRoscio, Spurio Antio et C. Fulcirrio,
Nicaeno, sed legatis omnibus, quos Romani pontifices Xisti nomen legatis populi Romani a Larte Tolumnio Veientum rege caesis, sed
nacti in Galliam miserunt. Nicaenus ergo legatus, etsi plurimum honoris C. Octavio Laocliceae in gymnasio a quodam Leptine interfecto statuas
atque venerationis sibi a rege et suis impencleretur, pluribus tamen ex in rostris solvere, Servio etiam Sulpicio ad M, Antonium reipublicae hostem
causis properandum in Italiam et sanctitatem tuam, beatissime pater, declaratum misso et, antequam ad eum pervenisset, vi morbi oppresso
25 publici funeris impensam atque honorem et in campo Esquilino sepulcri
adeundam ratus missionem a rege petit, impetrat, revertitur. Et cum25
Ravennam devenisset, vetustam urbem a Graecis conditam, exarchatus locum liberis posterisque eius Cicerone suadente addiderunt-cum pro
caput, ad dorrricilium plurimorum sanctorum, veteres morbi, quibus dignitate atque amplitudine summi viri, tum quia senex et infirmo
quiescendum in Galliis agens praedixerat, supervenientesque novi eum fractoque corpore senatus populique Romani auctoritatem potius quam
corripiunt, torquent, cruciant. Et cum de salute sua desperatum cogrro- suam suorumque voluntatem secutus ad certum paene et manifestum M 106
sceret, accito sacerdote peccata, quocl ei paene quotidianum erat, con- 30 30 interitum tamquam Amphyraus ille in fabulis proficisci maluit, quam

fitetur, sacramenta parari iubet, parata multis lacrimis atque suspiriis salutis suae et vitae rationem habere ? Quid et vos religiosi, abbates, B 47
indignum se clamitans, reum, peccatorem, ingratum, impium, scelestum episcopi, archiepiscopi, quirl, inquam, agitis, qui consilium, tutelam,
B 46v et omnibus flagitiis obrutrim petit, suscipit praecipitatque deferri se praesidium, parentem deniquc amisistis vestrum ? Quid vos amplissimi
in aulam atque reserari fores, ut liber esset omnibus accessus. Hic patres et dornini, qui sacri vestri senatus atque collegii principem,
vene¡abundus senex lectulo accurnbens cunctis flentibus et admirantibus 35 35 decus, ornamentum, maiestatem perdidistis ? Buid plura ? Cecidit corona

tantam constantiam atque maiestatem vultu et manu silentium indicit capitis vestri, delituit, occubuit, occidit fulgentissimum illud sidus,
conversusque ad familiam, guam maestanì, lngubrem, squalore plenam
et parente orbatam ac tui sacri nominis opem atque clementiam im- 5 vel sola B omnium M | 6 Christi Bl ÙI om. | 7 crucifixi nost¡i Salvatoris
plorantem, beatissime pater, ad tuos sacros pedes prostratam cernis, trþ,M | 10 Ch¡istianortmf M ad'it. omnium et nostro | 12 ululatu Blet ululatumM I

15 elatum B elevatum M | 15 suis Bl M otn. | 20-23 non solum solverel M oø'


veniam petiit, si quid asperius aliquando in eam vel dixisset vel fecisset,40 guo loco legatis populi Romani interfectis et statuas in rostris posuere | 20 futUo
Cluiliol Tullo Livio B I Fulciniol Fulminio B | 2t Lartel Laerte B I Tolumniol
/ atque necessariis M lrþ. þost cra+. | 25 petit B petiit M | 27 domicilium Tolonnio B I Veientuml Vegentum B | 23-24 reipublicae declaratuml M om. I

deveaisset M lrþ. þosl, sanctorum | 27-28 quibus praedixerall M om, 26 eius B suis M | 31 vosi M adil'. curiales
414 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI ORÀTIO IN FUNERE
BESSARIONIS'

pater'
quod vos honestabat, irradiabat, ornabat' Tu vero' beatissime
omnes in trutina' In-
considera, obsecro, circumspice cliligenter' pone
cum bona venia'
vidiosum erit, quod dicam et grave; dicam tamen
habebas superiorem' non habebas Nicaerlo
quod verum existimo' Non
virtutibusparem.Pluravolentemmediceremananteslacrimae,utS
finem dicendi BESSARIONIS
videtis, et oppressa vox prohibet' Quam ob rem itaque
faciam. EPISTOLAE.
T4.Paucisautemmiseriamatquehumanamcondicionemdeplorare
liceat.Heu,heu,quamvana"'oothominumcogitationes'quaminania
modo Nicae- t0 Eine Sammlung von Bessarions Briefen hat es bis jetzt nicht ge-
mortalium .orr.iii", quam incerti rerum exitus. Deferebatur
et venerabuudus' geben. \Mohlhat Bessarion selber damit begonnen, indem ereinmal
nus per oppida, civiiates, provincias' regna sublimis
ãi" Bti"f" aus seiner früheren Zeít (Ep. r-r.2) und nochmals einige, die
q,r.* popì1i, nationes, principes, reges observabant',colebant' venera- hauptsächlich die Vermehrung seiner Bibliothek betrafen (Ep' So-S5),
bantur".Nunc-prohdolor-exanimis'moxvernlibusescafuturus hanãschriftlich zusammenstellte. Auch die drei in der griechischen
iacet. ÉIic ergo riobis, patres optimi' hic exempio sit'
quam fallax'
15 Volkssprache geschriebenen Brie Prinzen des
Palaiologenhauses (Ep. 59-6r) Handschrift
M 106"
des Escurial vereinigt. Ebenso Pariser Sor-
bonne seinen Briefwechsel mit Bessarion (s. unten s. 554) zusammen-
expulsisque illecebris voluptatum
sceleribusatqueflagitiisconvertamuradDolninumDeumnostlum,
quisolus"*rritilo-nosfecit,solusquevitaeet-mortisimperiumac20
amemus' hunc
potestatem habet atque beare nos solus potest' Hunc
salutaria
audiamus, hunc seqriamur, huic iusta' honesta' possibilia'
prose- wähnte Briefwechsel mit Fichet liegt vor bei E. Legrand, cent-dix
denique praecipienti obtemperemtls, pareamus' ingrediamur'
in lettres de Fr. Filelfe. Paris r8gz, p. zz3-z\g. Es handelt sich also
quamurque ,""irr* probitatis et virtutis iter. Studeat unusquisque
vivere, ut, cum nur um Ansätze zu einer Sammlung. Im allgemeinen liegen Bessarions
sua vocatione iuste, pie, caste, pure atclue innocenter
25
atque Briefe weit zerstreut in Handschriften von Bibliotheken und Archiven'
ultima dies finisqu" ,,it"" advenerit' puri' mundi' candidi
ex-
Teilweise sind. sie auch gedmckt in alten Ausgaben oder in zeit'
pediti ad. superoå evolemus, ubi curn lucidissimis atque sanctissimis
schriften oder als Beigaben zu irgendwelchen Darstellungen. Zumeist
spiritibus g1ãriae conditoris assistentes beatissirne aevo
senpiterno
sind sie schwer zu erreichen.
fruamur.
meruantesMl
2 obsecroB oroM I 3 etgravelM om'16 manantesB
SautemlJcommunemM|2lhatletBhabensllI|26aiesBMdieo|28aevo
BMI C om. | 29 fruamurl M ad'd" ðíxi'

weil sie mit Bessarions Briefen in engem Zusammenhang stehen'


EPISTOLAE 417
4Tß BESSARIONIS
tò oixeiov æapø¡.r,u$or5¡revoq èÀler,¡.r,¡.r,êvq xo'i xac'e'iX&q eù8oxr,¡.loüvroç toü
giÀcov gr,).tútou. èv cÇr ¡r,éper, xcti aùtòq &noÀar5<o töv riya$õv. 6cæv y'*p
1. 1'Aveæ[1pcrgo5.> c¿v' o¿ütòv oÛx ëv¿ tuXeiv, oïq ôiv åc*,utoü 1évor,to xpelrrav, àyææi¡aet, n&vtæq
toü gíÀou yoüv toüto æa$óvtoq. ¡.r.r¡òè otøi¡ç æpopøiv<ov, ¡.r,18è xú¡,uolç Søu-
r ¡.¿ø(ó¡revo6. &ÀÀ' a'3tóç te '¡ívou lø¡,r,æpócepoç, xæi.'coiç êta'ipor.c, xo¿vóve¿ tõv
M 42v !r5 xarà æora¡.r.oùç &eì, þé<ov xal o¡<orcöv ral g$e'¡ryó¡,r,evoç oüÐèv Étepov
oöv, vó¡.r,ouç grÀíaç ø.i8oú¡.r,evoq. 'ío$u 8è xor,vì¡v èluyov'ca-ç æepi ooü tffl9ov M 43
ævé<ov 6t¿ pì¡ )'óyouç, 'cuiç xæ\a.Ïç i¡rõç orlX flttov { ¡'r'ocxpaÏç eÛgpalver'ç
&r*v'ca.ç, côv ¡.r,áv c,exexpo.r\)tévocl, töv 8è ¡.r.r¡8èv èv Àó1otq ittio'$ø1, æe¿$o-
èærocolæTç. xaÀù yd.p oou xcrl eà pì¡ æ&vu xaìrd..' xai oæou8&(ovra vtxí¡oa.r"ç æepl töv
¡révouq æûroiç re toïç np&yp.aat, xøi olq ëvr, ¡.r,áfu,otø $æppeîv,
d,v æoc[,(<ov, xæi n&vr(',ç oocucoü ¡lóvou ittó¡-r,evoç rõrv diÀì<¡v èv æõo¿ xPú- 5
roro,j,r<ov dæogøuvo¡rávolç. &À),' 6æ<,rç ¡.r.i xo)taxeiæç pe yp¿Ùï guÀoctcó¡.r,evoç
10 d¡v eip<,rveíav øûró6. oüre lclp ô cpóæoç roloütoç tÇr léyovt¿. xoci ror)ç dxorlov-
tøq orir- ëvr æapøloyíoæo$øt, xæi ¡.r.d'Àr,ocæ pouÀo¡r.évç. oú ce tiv töv Àeyo-
¡,r,évov &Àd$elæv o'lo¡ rcîç nptiyltæor, toùç Àóyouç æpood'1cov. or) y&'p oToç
oø.utòv &yvoeiv.
g" 6oov eÛgpøiver grlopæsoüç cixoÌ¡v Àóyoç eü f¡p¡.r.oopévoç, o'1,æ òì¡ cri nøprÌro
'Evreü$ev èæo¿ivcov ¡.r,év ool æÀéxovta¿ æøp& nævtòç otó¡lætoç atêpavor',
ooü'd,àr,xeiç, ôv èp<,rcó¡'r.evoç, é'ú æoç åXpiv, o'ix ôiv lo(t/çë9r¡ç' ei 8'6t¿ oo¿
15 eúXøi òè npò6 Oeòv ¡rec' eÛ8ør¡.r,oviøç Ëç ¡,r.otxpòv &9îX$øi oa y\pæç, xóo¡.r.ov
to¿aüræ tù æøp' dpöv, xaì tiv &celxÌ¡v &æoxvøío¡.',ev d'xo{¡v, oTq êær'otél'
ðvca coü yévou6 xøi gtÀo, í¡.r.r¡¡,r,oc Aúoeco6. tøÜca òè x&1ò ¡-r,èv aicö tòv @eóv.
lo¡.r.ev, coc,5t1 oot ÀeÀei.g$ai tlva d'vocXópr¡olv olel pì¡ Xpto¡'r'évql coi6 Àó1or'q,
øitõ àè ¡r&Àlov ì) xatd, T o'5ç &,ÀÀouq' 6oov xo¿i &vr'ó¡.r,evoç, è9' oÏç èote p{$r¡v,
orix &ogæìöç oler xal ãíxaq 8¿8otiç, orix ëo$', 6n<oç èxgerl[l cò pù orix &ò¿-
taúc¡ ¡.r,óvov &æoÀotpeîv ocü$¡c èÀæí(co tiv oÌ¡v (uvouoícrv xo¿l riv èxeisav
xeiv, roü rprtrr,xoü xoc$Í¡xovtoç oùx èv tÇt æ&vccoç ræÌtrà. np&ffier,v toùç cuiq15
rìrgóler,øv. oTo$æ'¡&p 8i¡ xæi tò ¡-r.etéarpov o'úxr¡¡-r,æ xo¿i tò xætr¡pegè6 ,lÀooq,
8uvúpeor Sragêpovraq oco(opévou, till' ei g,r¡8èv è)ùeiæo¿ev töv æpòç 8úvaprv
20 6æou xø${¡.r,evot, o,5 ¡,1èv ëppetç xaì, ¡.r.ecd' xd,ÀÀoue , èTò ò' &xpoó¡levoç. åxo-
lxævôç toü æp&y¡,r.ato6 ëlovcoç. (r¡tr¡¡r&tcov, êSør1¡,r,ot(ov àè tiv èvoüod'v oor
¡rr(ó¡,r.r¡v ¡,r,èv c&q h5oerq töv
'AI^-, (Ï) &yoc$é, æoie¿ xaì,â' cù æoì.trd', xæì, æoÀl!ç f¡¡r&ç è¡lnr'æÀôv i8oviç, 8r!va¡.r.r,v. tiÀili vüv é 8r,àá[cov ¡rèv or18è eÏq' oüàè '¡r]p 6ocr,ç p.e'cà. 'ci¡ç ict¡ç
èn¿oréÀ).<¡v. æpoo$eír¡v ò'ôiv, 6rr xai rl¡.r,öv. eÜgpælve ¡,r,äì.trov tQ xdÀlet,
&y&nqq. xøi pupÀicrv i¡lÀot[á¡-r,e$æ 8íxøç xøl yercoviøv 9r,Àoooqiæq. xø[ æovr¡pöv
tivòpöv oùôév oor, àr,ev¡vóXoc¡lev' xai 8éoq, ¡,r.Ì¡ æøvcelöc f¡p¿ec èær,Àeí'æ¡ tà'
26 Àóyou xaÀà, xai toù6 tiypoùç è[r¡¡.r,epõoar, (r¡toüvreç f¡¡r,&ç orritoùç &ypr,úvco¡.r,ev.
èæei rò' ê[eæiq8eç, gr¡oi fltrd'tcov, uieîç te xtó¡.r,e$æ xotì åtøipouq<, óq
èæavop$oiev f¡¡r,&ç ogoclÀopévouq, )tó1olç re næpuxd.,)rel æpò6 Àó'¡ouç, tfl te
,ÍìÀ¡ xai 8r8øoxocÀí,ar,q ò9é).er,. ¡,r,év<ov è9' oi;æep {/:æla'ç ayi¡¡t'æroç xo¿i tòv
årøipov &¡r.eræxívr¡tov oó(<ov, èg' oIç ð' úzcò toü $øu¡.r,crotoü àeoæótou v¿xó-
30 ¡.r.e$ot, 7"cr,ípcov óc atltòc ò5v ô tr,¡.r,óg.evoq. Àé1erç y,ì,p òù xal æeí$er'q, eix6'ca'
æor,eiç. tiç i¡retépøç 8è ¡.r,óvr,rç tr¡-r.!ç é¡l.oÀo1'öv øÛcQ y&'prcæç &¡t'a'p'cd.vetç'
tövtæ6 8¡òúoxcov. o[ te 1àp &yyéNrovtéç eio¿ xal f¡.r,eîç orix &v èær,t{- '4,;ì¡p yàp otrtoqtfr ¡.r,èv cöv tróltov rce¿soî æapeve'¡ròv 'o8uooéø-, æ&v¡u.
òeror ou¡lpøìeTv. èg' oIç Aa.ipø, æöç ôiv elæotç, coîç ooîq rcepuccer5¡'r'ocou 8è Néotopæ ),ipov &æogr¡vd'pr,evoq tfl pefu,pprltQ 9ovfi, xæl oiç eiq doXøeov
6 ê¡nco¡i.rrerSov scr'iþsi èpæo¡tæer1e¿v M | 9 elxóttoç sctiþs'i elxó'cov6 M | 20 coü toü gpovoüvroç &,gtxeco, rÇr xúxÀ<p ¡,uèv íi8r¡ töv &pecõv á,æøoöv ëc'c¿n'ca't.
xút).ouç icripì,æ[çxa],oùqM 128-29of re1dp...ou¡.tpø],eîvMinmatg. l29Xaipor 35 riytiÀletør òà ¡-[&Àlov cÇr æprí<p xai ou¡.r,æø$eî xaì tQ xø).Q ú¿ç &:y&nrlq
scriþs'i Autpa M xoo¡.r,or5¡.r,evo6' gulei ¡.r,èv æúvtaq, cup{ òè æ&v'caç' zoci orlx ëo'ru, 6ort'ç æörî'¡
Ep. r, DerBrief stammt noch aus ð.er Zeít von BessarionsAufenthalt im Peloponnes. ouyyevópevoç åøuroü r¿væ æó$oy oôx èvêtr¡Çe cfr xeívou
(lJuxi, é ¡.r,èv ætreíor,
Leider ist der Name des Adressaten durch nachträgliche Rasur getilgt. Es haudelt sich é àè Èlo{tt<¡. èvtEü,$ev grÀei ¡.r.èv xøi !¡,r,&ç xøl gt'}'õv &rotrorl$oç tt'¡'rÇ, tQ
um einen ehemaligen studiengenossen io Gemistos' schule. Der ,$otu¡,r,øotòç àeorór4ç
oir.eíq ocorXöv vó¡.r,qi xøi éaurõ¡ Xerpr,(ópevoq. ooü 8è åp{, xøì' nd'vu 9r'Àei
ist kein anderer ais Gemistos. Bessarion bittet den Freund, den b¡ieflichenAustausch
weiter zu pflegen, Hauptziel ist ihm dabei die Übung seines Stils.
überliefe¡ung des bisher noch ungedruckten Briefes: Venedig, Cod. Marc' 17 6oovl 6ocr M | 23'¡erroviavl l4rc,viavM | 27 r'L-puxÚ)l'eul æcpøxdÀ)'et M
gr.533, r.ol,4zv-43v (:M),eineoftfehlerhalteAbschrift,dieentgegenmeinerfrühe-
fen Annahme weai.stens in diesem Teil nicht von Bessarions Hand stammt. vgl, 26 Plat. Gorg. 46r c.
Band I 5r ff, Mohler. Kardinaì lJessalion. IlI. 27
EPISTOLAE 419
418 BESSARIONIS
töv ló1orv f¡ gúorq. flv dv1p&v pèv è8óxeu ¡.r,4xuvo¡révou toü ¡¿póvou, triç òè
M 43v xo¿i rlp.Q, te æequxòç æpòç toüto' xo¿l ooü æd'o
æ$16ç
æepr.or&.oer"çaûrì¡v &gar,peîv, orix èxeív¡v roîtco r&øyer,v úg' 6cou t{¡note.M44'
ôç o{itorç æÛcòv æpò6 tòv oòv èlitp'cnoæçæó$ov
xaì' t
dÀìù y&p ei6 Stepov Xpóvov cà tiç eip<oveíøç tø¡.r,leuó¡-revoq yp&.¡t'p.aræ, i1vlxæ
o<o, óç xøi toiivo¡rú oou þr¡Sèv ¡'lóvov æoÀ)'iv
f¡8o t tr
åv8r,òoúo¡ç ciç d'Ir¡- òixø6 f¡¡l&6 eioæpó[1 ¡.r,el(óv<ov ri¡.r,aptr¡¡-r,útorv, orlx oIà',6tr, ¡rei(ov ê¡,r.oü xai
rcoÀÀoùç ènæivouq innoror"- .i,i¡ç oi,. xaræaeiv xopugie,
-o
5 {ç &r.r¡.$eídç.xdîe¿poverlol xøi tpicou oæuroõ. oúcc,r6 orix ëveorr, roiç tróyor,ç
$eíaç xaù tr,,l.r¡q '$rpot"t'"au' d¡oc' à'ix ¡pan ¡l&ìlov fl oaucoü X&'pw orl8èv d,veu toü eipoveúeo.$c¿¿ r¿o¿l xøcø{,,er58eo$æ¿ töv Mouoöv. xctíto¿ töv
"öu
ðíxar,oç &v eir¡e øürÇr Xúpr,v å¡.r,oÀoyeTv. &ìI
èæì ¡r,orxporSq ¡rèv ctritòv f¡¡'r'iv
oöv ¡r,èv fi$öv oüte oe¡.r,vócepov oú$', ócl p&).lov ëyerut tfrç ¡.r,eoór4toç,
é @eòq f¡Àúou6 lngloniá,'xo¿i or5 tôv èxeivou
,$æu¡.r,aod¡6 &[r,óxpecoç.
ëocrv eüpeîv' t,iç è¡,tùç 8'&¡.r.ecpûøç xcÀá(<ov xæi tà,ç úæeppoÀùç dvo¿océÀÀc¡v
2. (BrloocPlo¡v) - ðorco "¡ù.p réro1roücó ye - oû8è rflç oautoü 8ó[r¡6 ègeloor. èv oIç è¡.r,øutQ
10 cl vevó¡-r,r,xøç d,1oc$òv æpboæopíoao$ær,, åÀó¡.r,evoç atitòç æøpøxtvSuveüoæ¿' xai
M 44 TQ cùtQ' r I I / t t t I \, tst a U , I
ò¿òcroxcr^rxov f¿Ëv c(vîlxpuç oux ETto¿16(ù lov ouÒ (¡)ç 0(v fl6 c[7lofe[vo-
^oYov,
Eitacövoöv¡.r,èvi¡t.,"&.q&ßocpêæet4èrcø,tlav,xai¡.1óv<oçoùx&'æocivvu¡-r,ev10 ¡.r,evoç æpòç f¡¡l&q xori SetxvrSç 6æcoç 8uæXer,pr,otéov tù xa$' o¿ritóv, ëtepov 8è
gixøç æpeop.uourrc ,,ùu"ar.isrrou. aricòç gè coTç xø$'f¡¡rõv fuxcopíorç
riv
rpónov æpøxtrxl¡v olov f¡¡.rïv úæópvz¡olv èvøæé$ou, òeíE¿c toiç ëp1or,ç, óç
cõv oixeícov rù, roü gí),ou Xplv æpot$évar, x&xeî.vq. (4reïv, eü[er,v Èx æa-wöç
15 rpóæou ¡.r.erà, toü pr¡8' øritòv eiç tr cõrv xorr,pícov p),aBivær,.
'E1ò I' dei ¡,r,èv xa.i. na.pù. æ&v¡æ tòv Xpóvov xøi ¡róvov ou¡.r.¡rí{øç oor,
xai toüto ruXòv é8oü æd,pepyov ¡.r.ecà, æoÀ).oü xép8ouç riæz¡ÀÀørcó¡rr¡v'
vüv òè xoci ¡l,õIlov æoÀÀóxlç ¡.r,év oou 'cù. ^¡pú.¡t¡tæcæ 8¿'¿'òv xo¿l æd,vcote
er,lr.ç c\ç 8uv&pe<o6. & 1oüv xaì f¡¡'r'&ç
petà Sør1¡.r.ocroç, èxeïSev 8è æar,8euó¡levoç gpóv1¡.r.oc ¡,r.écprcv, ðpov gt).íocç,
ëgr¡ç f¡¡r,ocptr¡xévar', ctritóçt'dv å 20 ).óyov òer,vórr¡cæ, voü p&$oç êv xd,Àì,c¿ Àéle<ov &æoppí¡tqr, 6ote æolÀà,ç

4\er'ç. xori tiç 9r')'íæç tò ¡'r'èv &vri rrolÀöv é¡loloyö tQ @eQ Aú.pr.ræç, öv èx nar'ò'òç eü æo¿öv Sr,octeleî,
æap& ooí, xai ioXvógcovov' tò ò'Í¡8 ori ¡.r,óvov coiç xalöç '¡evo¡.r,évor,ç èæ¡ve,5oet xai Xoprlyöv aücoïç d,ogd,).euæv,
oüt<oq f¡piv orive¿ xøi corlc<¡l 7t9oõ9 &À),à' xal eí r¿ xæ¡ù. ù4 ægd.le4 æricòç òr,oc¡.r,&ptor,¡,r,r,, òr,ø).r5<ov npò toü ouotlvar
únò toü o9ó8Pa 9r'Àeîv xaì Peuoüv xai ri6 èxeîSev æer,pø$ivar (qp.Laç, ¡.r.r¡òèv è¡roü ¡.r,í¡ce oæou8iç eiogÉpovtoç
coü gítrou. f¡¡.r.e6 òè xøi toùç tii'À?tou zt ¡tí¡re .¡vóoeoç, dc oic AlÀiø6 orlx oIò', éæóoaç øritQ ¡.r.èv e'úoo¡.r,øu xd,pr,tøç. ooi
à' &{,r,ov òeí[<o tòv gûtrov xai o[ov ôiv töv ¡.r,èv èxeî$ev æpoTxoc
øritòç eü[ør,o. d'À].&
r&v'cioç Xopr¡1ou¡.tévov ¡,r.or æd,vtcov orl8è cæüta töv ciç XrÍpr,coq ),ó1<ov ë[or M 45
avceç tòv orix tÌr¡8ö6 âv or'y{oovta' æeoeîra¿. ooì, 8è còv éraîpov, eipí¡o$<o 8è oùv @eQ, oæg! ¡.r,èv àeí[<,r xøì
ori8è ^¡rlp oÛ8è æpo9&oeo6 poul1$eiç pépar,ov xaì, olov é cïÀr¡$ì¡ç por5ì.etør, lóyoç. pvÍp1ç 8'évexæ xøì toü ot{Àr¡v
&æopfioer"ç, 30 civeyr¡1ép$ocr oor æap' è¡loi tò 'Opr.í¡per,ov orlx' d,v å¡,tcÍ,ptol¡,ul xævç1o&.¡tevoç,
Ei ò' oõv u'rl'&oq¡ tiv ti'¡Porxíø <\çü.ga xd,v "A¿8ou toü gi?tou ¡,r.e¡.r,v{oo¡.r.ør' 6$ev èg,crutoü ¡,r,èv ròv oòv xóo¡.r,ov
f¡'¡oü¡rar,, riyd,ller, 8è petù (t&) o& xøcop'$ó¡.r.øtu. xa| cò pèv M¿lt¿d,òou
cpóæøtov oùx è{ ¡.r,e xæSerl8elv, ,$øpporivt<oç o'ix ôiv elnor,¡,r,u, ¡lí¡ æou xøi
8ó[o oæouàiç ¡.r.eterÀr¡Xòç xai p.ergixç.
tlq
Bb tIõç d.v elæolç øùcòç &vørcí¡lsvoç zai piov ildîePd'oÍt.i'veu¡eévov plorlç;
Yovîoç åx töv èæeotaÀ¡'r'évcov eüp{oer'
ótl Ð' êx æd,vttov 1e vüv ðvtcov oè nporlotz¡o&pz¡v töv Àó1<ov dpXétuæov,
töv
å.v, 6octç 6 ènrcreí),æç. è¡r.è Ð' dpø or! te toooüsov èÀeÀ{$er,ç )¿póvov xai 35
orlx &,v d,ælocr¡$elz¡v eiæóv, éo$' íi ce gl),.íæ cöv oöv ¡.r,ecaàí8<ooí ¡-lot xaÀöv,
xøì, é (iÀoç xotvú. oo¿ æpòç d¡.r,&q æoreî ¡,r.èv oiiæ<¿ t& ðvta. yévorto I' dv
4 ¡otrìoùçl tolloüç M zcd,vca ooü eri(ø¡lévou. cõv ye ¡.,,i¡v f¡8é<ov æritó$ev ¡,r'etéXoweç xæi. 6oæ oot
40 æpòç rr,¡.riv géper, xæi 8ó(øv ó6 ogíor,v øùtoîq ouveuXó¡.r,evou, èv tQ ¡-tåper
Ep.z.DerBriefrichtetsichandengleichenAdressatenwieEp.r.Teilsgehtes
umstilistischeÜbung;teilse¡teiltBessariondemFreund,derAnfeindungenerfahren
hatte, Ratschläge für die Ertragung solcher Widrigkeiten' 8 eúpeîv scriþsi eí)'ei,t M | 17 waò>v scriþsi tuXòv M | 34 ¡,teterÀ¡Xòç scriþsi y'e'cet-
Venedig, Cod.Marc.
Überlieferung des bisher ¡och ungedruckten Briefes: Ir¡Xò6 M | 36 rcúvr<,rv scriþsi npd;vrrov M
gr. 533, fol' 44-46 v (: M)' 27*
420 BESSARIONIS EPISTOLAE 42r

xai röv rfrç èvøvcíaç toü piou ¡.r,epi8oç, {ç &v$póæou6


$Àútfecov &æolørJ<¡ xøù f¡¡.r,õv eízrot, i 6cr, ,ålv c<p æepì, f¡¡röv ôó{eu, - i yd,p d,v eír¡ 8er,vòv xai æpò6

óvræç &v&^yxr¡ neplæeoeiv. 6oø yoüv èv æpoor'¡'r'íor'q côv oöv 1pæ¡r'púcov ip'&ç &reÀeúø¡tov æe prtovraç ëxd'sror,q èæ¿8eíxvuo$o(t xaì, (lv, èx&.oro,,ç ripéoxelv M 46
zc*,vs<ov æeptxexu¡.r.év¡ ner,$oî ¡e xæ'ì.
elSggævæç réxv¡ xøi xd,ÀÀe¿ xø.I ri¡ 8¡à, å$éÀovcæ6 &æaov
- &Ìtr' 6t¿ d,v eìlr¡ péÀtrov. oürco eà, xar& voüv f¡¡r,îv xøi
x,*.p,.r,,, too¿ürcr xa.i ëtt æÀelco xoc${{'r a, oautòv f ¡'r'îv òr'1yz¡oú¡-r'evoç
'cù' xæ'cù' '|uXì¡v èærÐoír¡. ei yàp ¡.r.ì¡ Soxeîv &,procov, dlÀ' eÏva¿ SéÀe¿v pøSeíøv àuà
*rri Bér"o, nti¡Eæe, oTç orix &v .cr,ç æor' ëÀæ¡oev. 6oor ¡.r,èv '¡àp töv ztollöv õ 5 gpevòq &),oxa- xægæor1¡,r.evov, xaì, ipîv èæoc¿veît¿¿. xui 6ç ¡,r,èv gíÀor,voç xæì
ripøped,vouor æg;.y¡tæ &ococg¡.r.r¡tórc(rov xo(l &,ÀÀote ,itÀl<o6, óç ä'v gr,Àórcloucoç årp' åøutoü cöv èær,$u¡,r,r,öv ctyææ<þr¡ d.v &zroÀæúcov, xorl ei ¡lr¡8eiç
"iç i¡-r,eç eûroig râ,q dæoÀaúoet6 ouveloerør,'i¡.r.eîq ò'ei ¡rÌ¡ rolÀor5q é[o¡,r,ev $eøcd,ç
,úxor, grpó¡,revov xæcà ròv eiæóvra, oÜce toî6 æøpotvou¡.r,évor,ç xai ¡.r,r,xp&v tr,vø
,rpoo"pipoutocr, ).rl¡rr¡v, 6tt ¡,r,Ì¡ xai )"oc¡'Læpotépou6 &æo9ælvououv 'ioorq taiç z.aì ouvlotopaç, oû8' ëXerv ô ëXo¡.r,ev, vo¡.rr,oü¡.r,ev.
êxe[vcov &nng"o*i¡r"vot npúfeolv, ocr]rol ¡í¡æougev ðvre6 oÛx ri'¡,æSoi. æøpò 'AÀlù pì¡v eíæep <iæò côv tþr¡gr,(o¡.r,évov ràq ùÍçorq Xpù¡ òoxr¡rd(er,v xæi æepì,
xutlçoogò6ëÙr¡oe,púfLxaxòve'iplao:,wtoîçtouorltouç&pêouç,xøiéæutoiç10 10 éxúotou ,$appeiv toîç ilxpr,p<ox6ow éxa.orø xaì zrepl cøür¿ eú8ox¿púo'o¿6¿v,

&xólou$æ 8päror, æovr¡pol æovr¡pùç èl&^yort,ceçæepl töv &yotsöv &v8pöv


,I,úçouc. &veú$uvo¿ ¡rèv d¡.r,eîq, ùÍçote 8è æd,oørq vrxö¡.rev, ræïç.ye 8i¡ cöv gpovorlvr<ov,
olç 8, úrèp eoùç æol).où6 eÏvæ¿ toxoüor, xøì gpóvr¡¡ræxü4-jßâtor,6 è9' èocutoiç, z-ôiv óç Fupíg. zøì rà xø$' f¡¡.r,öv péÀr¡ orlx &æò oxoæoü
èÀd,Xr,oco¿ <î¡o¿v èv æÀí1$er

torltouç gpoveiv fe xo(t Àé.¡elv æepi f¡çr,öv t& pi ðvta xoci )tor,Sopeio'$ær, ¡.r,èv gêge'cæt ¡,r,óvov, &ÀÀù zai toîç
érépov æi¡yvurar, oó¡-r,øor,, xæi tor5c<ov íoco6,
æpòç årépouç, ¡.r,r,oeiv Ðè è9' êæutôv æovr¡ptì'ç a'itoí te æepi i¡röv ëXovteç oûq oür, ôiv oi pdllovee6 ?¡poulí1$r¡oøv. ori8èv yàp øricoùq 8óEa xøi æ).oüco6
15 zø.ì, rò ¡.r,éya gpoveïv ææpør,rí¡oe.cat, rð ¡rì¡ orl cõv æo).ìöv eTva¿ Soxeîv xøi
tu ¿5u 8ÀEaq xæi ro156 &tr),ouç æeí$ovteç. d,ælõ6 ¡.r,èv oútooi oxorcou¡.r.évc.¡r æ&vòe¿vov
15

8óEe¿ xai :i1x,.otu. gopr¡ròv Quxæiq eÛyevéor xai ouve¿8ótu xexøSøp¡.r,Év<p,


xal xd.r' èxelvovç rJ,,r¡9i(eo$a,., tr.¡,ç ôiv xo¿i rc1éov o¿rltöv ëXor,ev cò ¡lì¡ civ xat'
oTov ariróv te ì,uzreîv xoci toùç gltroüvtøç tù' ëo¡ætu' &æ6gao,.v ó6 èxeîvol, tì¡v àè xarà à¿d,,$eo¿v vooeïv dÉyvoløv, ô òì¡ xaì Xeîpov
'A¡.r,apcòv ¡.r,èv yrip 'ctç, eT.'cæ 8¿8orlc òúxaç, åæutQ 1e ¡lé¡'r'r!ocrt'&'v 8uxæíor6 xæx6v, êv òr,ælQ 'cù. ri¡ç &.p.a$iaç ðveí8¡ xep8æívovreç ¡.r,{te eiàóreç FÍS', <iq
xai ftç Àr1ær¡ç cò æ).eiorov &gÉÀor, ôiv r5æ' oriòevòç &8rxor5pr.evoç. 6tav ùé trç oixíoaot, ouveîvæ¿ àuvd,¡.r,evol, xdweüSev zieí$ovteq ¡.r,év, æepl ôv ê$é).ouor,
20 torSç é¡-r.oíouq, oi xcti zupiv úæ' èxeívôv æero$lvøt voooüot 'cui'c&., ^¡é),oræ
ël.l n&.o1ç æiriaç iorú.p.evo6 xæl orégavov aútQ æpooí1xerv oió¡revoÇ, ëx20
r'dgavoüç rcosev êvéòpæç Àoyoæolöv, orix 6oov töv êÀæí8cov &æocuyxd'vol, &lÀù 8' ðglovce6 toÏq *rlröv ouv¿eio¿v.
xai æov¡pôv t&ffiot1ío, æoNl'iv ¡'r'èv eixòq riæootivør' ti¡v &Su¡'r'íocv'
röv "C)oæep oõv oûx àv èxøSíoø¡r,ev &yeo¡,,.écpz¡tov töv xurù. ^yeap.erp|uv
¡.r,etù
ogóùpo, 8è xevreio,tiær, roiç ti6 $lírfecoq péleor.v. toîç 8ì¡ cororltotq xai xpr,tiv ori8è töv xøtà ¡.r.ououxì¡v rivcip¡,r.oocov &v8pa, - æó$ev; oû 1Ìp èæøtouol

pøpuvó¡.r,evov xæì f¡¡,t&'ç ci¡¿So¡.r,évouq cfr xolvcovíç Àuæeîo'$ø¿ ¡'r'èv 6æep ë9r¡v tô.lv êær,ot1¡.r,õv orl8' øûrò toüço 'ícæow, 6r¿ ¡coc' èoti 1e<o¡.r,etpíø, ori8' 6tt
'eix6ç, Z6 à ,cìtç rip¡¿ovíæq ðvo¡rø poútretør,
xuì, luæo,5¡.r,e$a. ë8er, 1ùp töv zrolìöv xaì ¡.r,e1&À<,rv xo¿P.d,îú)v'
oÛç 26
- i xa$¿o&vr<¡v o'lx ðiv tøîq riepi to'5r<ov
r5æèp rõv Àó^¡<ov úrcéotz¡¡.r,ev xq.ï ëø vüv Û9lotú¡l'e$ø, toüco yoüv &æolaüoøt'' æpooeí7,o¡-r,ev &.nog&.oeor.v, oriàè zøcoc'¡lv<,roxóvrov tõv êælot¡¡l.öv xo¿l tõv

&.¡a$ù æepi f¡¡rõv Àé1erv xæi rrì, pe)ttiro tor5q tivspóæou6 8o[á(euv. xær' æ$rà.ç eù8oxi¡.r.<,rv ègpovcioæ¡.r,ev &v, &l).ù æd,vrø. ¡r&ÀÀov I tøütæ ariroùq
'Eæeì ð' èv caÛt{r xøù @eQ xai <iv,$póæotç &.lêa(,l" Ðuvr¡sflvar, oriàè c{r àvopíoø¡.r,ev d,Àr¡.$er5er,v, oút<oç eí rrç f¡¡,r,õv ì) píov Ì) Àó1ov Ðraoripor,, øritò6
lepÇr Soxei ÀóYq, - 8ó(r¡ç ce tiç æapù tÇr æotrpì èær¡'r'elo¡'r'évouç cipxeîo$oci ðp$oü píou xaì, Àóyou æópp<o æou æÀøvr¡$eìç æapà n&vtæ tòv píov, oú8èv
gior, òrtu, o'lièv eic næp' dv$pózror,6 gpovti(ovro(ç, 6cr' pì¡ xøi 1&vuo$au 30 30 rrpò6 f¡¡,r,&q ori8' øûtiv tiv &l{Se uav. f¡¡röv 1àp tàç æùtöv òÀ¿o$oúw<ov
8'ørltoîç t&væv¡Læ - xæi Àocpriç xæi cQ llpoteî rà6 æor,xiÀocç 6ul¿peto(U,opgou¡.r,évorv i8éøq xoci ou¡.r,-
¡rdLLou &1ø$oùç ¡.rèv øüroùç ðvrøç, òoxoüvtaç
xøi oTç &noxpouoó¡-r'eSoc càç gr,looogorlvcov oripævoü æêpr. xaì. 1i6 z.æi líSov rai æupòq gúoe<oç, oc'itoi
i¡,,,iu üooç )re1ne¡u.t' ló1oç æøpa¡'r,ugú0c6,
ëXo¡'r'ev,
èæuvolotdJoetç cõv tro.¡r,o¡röv xo¿ì, tò tic üux,Ìc xøtøoteì,oü¡j,ev ;&.y.æ xa.i toü 'i¡petépou ðr,ø¡r.øpcd,vouo¿v si8óÀou Soxoüvteç, xarêyer.v cor)ç¡446*
oi8æivov.
xat'çov o,iX o{itoç f¡¡-r.eiç d,v<o$ev èæær,8er1$r¡¡'r'ev, oüàè cor'ocrltlç ëÀoc7.ev dytytc æú¡læÀ'4$e6 &gr,ocæ¡.r,évouç æriröv.
¡ù. xæ¡à. civ f¡¡letépæv r{iuX{v, ôç oi¡críver,v ¡.1èv xø-rocapovoupávorv,
oxoroüo$o¿¿ 35 35 Ðu ¡.r,èv oõv ðíxøç èu.cívetç ii$ou6 ¡.r,ecpíou zo¿i
pepr¡xótoç gpov{¡.r,ottoç xøi
àè $Àí,feor,v ,liepop<,r¡.r.évov xøi ou^yXeio$æc cøî6 {ippeolv' oÜte 'yàp ræ96pa'or"ç :oü pr,ì¡ æõouv &vé¡,r,o¿ç oupztÊptgépeo$crr, pr¡8è xolotxerie¿v åSé).e¿v toùç èv

oriòèv æpòç ipec, Éoq ä,v cri8è peì,riouc i òóEa ro¿Eî. xal oTç li¿v tç &æ6- ùnepoXccîq. @eòq ò' &v<¡Sev eú¡-r,evàç èær,plérl,,aç eü ¡.r,áv oou òra$eír¡ còv píov
pleæcoç 1ívorto, oü$' riBpr,(ó¡revor, oxoír¡¡.rev &,v ëÀo¿ttov øriroi tie ogecêpæç xorì, ivóg.r¡e xai Àó1ou xø.i rpaleoç aùtòç úgr¡1oú¡.r,evo6, &gélor 8è cà Àuæoüvtæ'

æolrtelaç gpovrí(ovreç xøi coü (flv xøcà Àóyov. æeæelo¡.r,e$oc òé, xøi ¡.tr,o$öv xuI neiout ¡letø¡.r,ø$eîv æepi ooü cdÀr¡$i toù6 vüv ðillcoq ëy,ovraç, p.&ìtc'ca.
ipr,iv oüx d,v &æoxel¡lévcov ciq ovxogævria4
raì tõv &}ix<ov 8ì¡ corlccov 7co¿Poü- 40
4-'¿ ei y,ìp pì . . . è¡z¿vei¡a¡' M ed'd'. in mørg. | 16 ë7.orsv M swþrascriþsi,t suþ-
urAr, 6p., d'véXeo$æl xal ¡læxpo$u¡leiv oxoÍoüvrcrç' oriX 6cl &v tr'ç ztepi
131-33x¿i';Çrflpc':reï,...&"/_r.lMad'd'.it¿marg.:dlJ't'tç' zaìtQÀi'yuntúqr oogQ
ë7,rla,.
M| cupg:).ooogoúvccov :7J6 rouxilz¡6 repì, töv ðvtcov ùò346, :oüto '¡ùp cù6 æctv:otanù6 aúroü
!4fi¡ti;vMcorr.exÍpã.ç | 20 orégavov sØiþsi aaeg&v<ov M I aútÕl arStÇ: 2lÈ1,ê-
vo'ioer,ç Fop9ú6, aòtoi r&7a.
8pø.ç scriþsi Èvéòpørç M | 23 ogótpa 8èM tn ma'rg'
EPISTOLAË. 423
422 BESSARIONIS

zud,vca. ei Ð'oüv &pxêoer.tòv xp&trocov aritoxpd'topæ péve¿v


èæi æpócepov {ç (r¡teiq ool
¡.r,èv
ëXov àr'ate)'ei' xæù cöv &)'Àcov f¡¡'tiv æETv ëv¿ ¡ri¡ orl æelo$êv¡a. åtoçe 1ùp 8eî[ør, toü$' oürorq ëXov,
iepi ooü òó€'lc, ,o,i iç d'vco$ev 'ii¡'""i*ç æq.pe6r\vd'','çoù6 &vÐpaç, olç æÛt&ç orix oI8' eír' èveXeiptc'æÇ, el't' å9¿elpioelq'
rù'ç æap' åæuroü
Ió^¡oç o,i8eiç fi ppaXtlç. oütoq 1&p &vtì æ&vrcov ëo'cær', Ùúçouc
np&^¡¡to_ ætvu ¡rèv oüv è¡eoù þ{'orov, ôç æpörov ¡rèv ori8'aricò toüS ol'cwêç
èxgépcov, vrxöv, Au roùç æoÀlorl ç, &'ce 8d xøì gpoví1oer cöv 6À<ov xpætöv' ã eior,v oIòø, æ)tì¡v ei ¡.tÌ¡ xfpu[L'c¡,ot xa'\, Xpr¡¡,r.&cov 8rævo¡.r,aÏç aritor5ç ouvø1d'-
"fi xai tà æ9òç ocritì¡v 8íræ¿o¿ xai toù6 ^¡evvr¡oa' 5
l'e æarpíàø xoo¡r,rioerq пôc
To¿lrù. ëæe¿îæxul giogd.oaç oÛx oTð', 6æcoç å,v èv taiirQ 6uvo(Td'Y<o'
¡-r.èv æólepov
"¡, xocì cà,ç coü ¡réÀlovtoç r5gop.ó¡.tevo6 &òr¡Àíaq
¡riuou, rcærêpuç.o,]¡!u ¡; {ttov èpøutóv rE x¿xe¿vouç fl rcÀéovraç ff æe(er5ovtøq &1d,y<ov æo(Poú61ú6to 6ot'
èi.æi¡<ov Ðrøtfeu$ó¡'revov, d'ç xori cu9Àd'ç tr'ç eiæòv
èæ¡vé$¡ tflq
xai tò töv 8ei lip z¡crpeivcr¿ x&pè töv èÀéyX<ov &xpoæríy - t oè æøp' d¡r&ç'tu1fí
eùoroXiaç' toiç ææpoüor, ,.àu óç æovr¡pócaræ eTev' 'tù' èx
r\q &ÀÀo8ææiç -.c¿olv
è7llc.ntol.r.. v,æll'ol roüto pèv æoÀÀQ þ{ov.
&.vu,cú,¡ro,v 8"¿u,Ì, x¿ì, ¿¿æep eiròç åvceüsev &xo)tou,${¡oer,v,
æolæv ¡lèv f¡8ovÌ¡v
óe èÀú7¿tocø 10
10 X,5 à' oüx &,v töv èv toiç p.eyioror,ç pæorleíor,q xepòöv xai cr,¡.¿õv xø[
oùx â,v &noxprÎfovtæ, ,roínu à'orix ä'v úæeppøloüvta er¡,r,{v., 1ü,v eoü ææpù æd,vt<ov &æopÀéæeo$a¿ rõv èvcæü$ø cì¡v óç d¡.r,õç æpoosí1oer.ç ètct-
rà.ç æet'ceiui oüX égö¡rev Xpóvou, xøi óç "1u.t
toü &vco xai xt'ro'
eIev. fi àr¡¡ríøv xai þflpæ ¡.r,óvov paoí)'e¿ov xorl eùpevè6 veü¡.r,a xøi civ ¡.r,eÀíXpouv èxeív¡v
rcorei, or1 zctroütov .¿a ru¡rù6 ¡.r,óvov, ¿),).à xal toüro tì¡ rò (flv è[cprõv æüàí¡v, flv orir üv tç ri¡,túptou Àúp+ æapøpúÀlorv'Op9Éorç, tõv &lÀa¡v
""r "ñ
rÌæò ì,eætoü ¡.r.irou toi6 1$è6 aaf rPóïlv 'c\q &'vl.i.ú'ror. àó[,r¡ç
i¡fr'ou¡'r'åvorç
töv ðvtc¡v åæúvr<¡v npoxpív<ov òlxalcoç. 6ote c{v .¡e röv oôv tró1cov té¡¿vr¡v te xqi.
xp&roç' oxtâç oüv æpø1¡r'dcov xq'ì'
xotì cöv 6trcov &v¡pz¡¡léuoii 15 Servócr¡ta , xara.oxeví,¡v îe xc¿l perøXeúptolv êztatvéoar,6 ¡.1èv d,v, xøi or5 x&1ó

röv ètræl8ov oüt' arjrol òoxupúoo¡r,ev, olice pouì'euo- 15
&ÀÀútceo$a¿ .A xøi 6orrç &1aSòç ló1orv xPtC\ç. eí òè pd æapéoupev \p"&'ç xæræxÀrJo¿oa
"äSptu el4 æerosiva¿. &).¡- oTç ëXo¡rev &yanõvteç xæ$e-
å,v
æe¿$oi tfr rup4wc¡, ¡.r'ì¡ '$øup&o¡ç. oü 1àp dv cöv Àó1ov &o$éver'øv, dv
èv xai eiv èx coü ;¿póvou xai sõ¡v æpotlpdt<ov
ou¡r'-
sè ðÀr¡seíaç ioxùv airr,d,o¡ æavcò6 ló1ou xpeirc<o Serxvu¡.r,év4v åxd,otote.
8e ¡.r.erø,c&tce¿v otix, fiw'ocæ 8è xøì
ðæù tò péÀrlov - "tc
Âuæoú¡revoç 8' èg' o16 oou xoc$r¡r|ld,¡le$æ oró¡'r'¡'r'aol oÚt<¡ '¡ùp tì¡v
-
tiv $eiæv tivtii,,z¡{r.v åxàe)¿ó¡levou, }.apræpoiq &,vot8oüoorv ocegúvor6 ror}ç xap- 20èv coiç æpò6 Ëtepov lprí¡r¡r,øor, æpóop¡ouv òvo¡.r,&(er'6 - e'igpæiverç f¡p&6 or)¡¿
eepiouç Sleve'¡xówæç.
firrov fl ¡.r,r¡àe¡ríøv æiatuq æiriæv à18o116. <5oc' r¡r][øípr¡v å,v ¡.r,úhoeoc ¡,r.èv ¡r{ce
oxo¡.r,¡.r,úrcov oo¡ x¿ì, ôæ<oooõv àeTv tQ p[<p te xaù roîç ëp'¡orç, pÍ$' ip&q
I e. <aqoocpltov> ts e s: i P at oe xærri-¡oporl¡r,evov etSgpoorSv4v xd,pæoüo$4l,. ei 8' li¿pæ M 47"
cÌ¡v ¿æò toü ÀuæEio.$
M47 TQ 'A¡rorPorltÇ¡' xøt å¡.tæpteÏv &v&yxr¡ æoeé, e'igpaivouç yoüv f¡¡'r'ãç &Su¡r'öv
dtv.spcoæov iivtot
25 xøì töv {¡reréporv pelõv æio$a,vópevoç. xd'trü 1'
è9' oTç ëtepóv c"ç &vtQ'
'Eolxa¡r.evèyótexaiorl,é¡'r'èvèyxæÀeivoÛorlvòix¡'or5Dè¡'tútr¡vriæo-
oõoav øiríæv (4teîv x&xeîSev eà6 xaì, ,roücov åræipov xaípelv crùcòv oüre vevó¡.r,loral' xæù 7¿arpoxæxlæç æietuv
Ào'¡eîo$otr, ri9éw"6 &).lto$¿ *o'u¡
"¡u 'ío<o6 d,v oXoûr¡ ¡r,r¡cépìc, xel4'cnqê\nç tì¡v xæxo{$eræv' ê1ò 8è dc ofl6 ðpe1ó-
àixaç eioæpú"t"o$*r. ú y'Ìp töv tiuàpau ¡'r'oX$r¡pia' oÏq tù æpòç
ri)'À{}rouç 25
xd:i tdíç fiç oüX fi"eov fi tiç
è¡-r,øutoü peÀcr.óoecoç. r&'Aæ ^¡à'p xoti d¡r'îv t npooTlxet
,r,ot"rlo¡r"u ^¡gdi.p.1tæ'cu, xal oè rø'Tc' t\ç rilvto¡'r'ooúvr¡ ç.æiri'u''ç ¡r.uoç
xæL xuç' riÀlri¡).<ov òp1ú(eo,$ær, xaù ¡à. xæ¡à. oé. xo¿i Br,oùç eri8ør¡eóvcoq ¡retaòóoeuq erlxÀeíav f¡¡r,îv' où ¡.¿óvoç
&xprci*ç +lrrde ,liopúÀÀouoo,, npooê,cr.
:i0 &æoìarloer,ç eöv dya,$öv ' o(¡¡e oê æote æærloo¡.tøl æÀ{ec<ov, 9<opöv
&1t'd'pr'*'-
t&va.i'c,.q. aic¿&o'$æ¿ xal, æ'drv'cu 8l 8r'otcí$r¡o¿ tù òe¿vótøræ'
&'À¿ov 1ùp òì¡ tiç
còv giÀov tò cô¡v oo9ã>v oou o¡.r.flvoç YPo(p- vovîo(, olit' è¡,r.autQ rlv èvteü$ev f¡àoviv æopr,(ó¡.r,evo6, ë<oç å,v dvot¡.¿&pez¡rov
oi6 ëxgu1e Xeupòç orix erigpËvav pù xæ)'öç
æì'iv ei pù¡ r'óyoç {v &trtr<o6 30 fl ò),r,yø¡rúpt¡tov orïo$or¡.r.ør, or5v @eQ Xp4¡r,øtlcæv¡æ tì¡v åæi loic
¡rúr.u,' x,aì &.ç, o,i, oT8' 6oo,ç, 9Ì¡6 êæroteiÀæt, æeæpø1¡.r,évotç rcr,xpiæv, Ilerd.vold.Ç or¡¡.r,eiov, xd'xeívr¡v t!6 töv d'plotcov
ëp1<ov
i à.1"*ùq xocì töv èpÀr¡¡rúr<ov riæoqu'¡i xæl r''ç dvalópr¡or'ç èoxe¡l¡rév4'
xaì ¡llxgoÙ o''r¡'r'9ovö ool npòe torle èÀÉ'¡Xouç épöv -
nipio"^ç aicictv cu$É¡.r,evoq, óç toü ^¡ø ¡r,i ¡róvov coü Beì'cíoro.u òtap¡r'ac&ver'v'
*ni.oræeí$euç ).álolv
- 3ã &Àlù xai &vøto$4teiv å)'e'¡Xó¡-r.evov. ¡.r,{ce où ¡'r'{c' èyò p{'$' 6ocr'ç dpîv 9ûÀoç
¡1"
Étor¡.r,ov eæiç ôrà Àó.¡orv ¡.r,èv riæo8ei[eor oÛÐø¡röç. 6æou
ðvcæ xøi $aggoüveo,
àè toîç zup&' 'Íixou ¡rr¡8è eiq æeTpav.
ëu, xotl æapøxgoúoao$ø¿ ooqloæiq Xpr¡oú'¡revov, øütoîe '
"uXåu 'Èt¡ ¡rèv oüv åver,8íoøç <irgéÀr¡oæ xøi ¡rep'l''ú¡revoç
åæ¡vóp'$<ooø' &æéÀøBov
17 orp.palíavl M suþrøscriþsit èLvu'¡ípqolv .¡úp, riv ëvexæ xærr¡^¡opioør, æpor!;¿S4v' oü xo¿ì ¡rúìæ ä'v úæep{fl14o4 xærr¡-
Zeitlang zwischen ÊcÉpolv,'riç' è¡ror"òu ¿vægépov ù.ç
ei,ç åxeîvov èærcr¡.r.{oetq. or5
Ep. 3. Der Brief setzt Zwistigkeiten vora'us' die schon eir'e iopo,5ur.u
BessarionundAmirutzesbestandenbatten.Bessarionwillallesvergessenund ¿o é' eï ¡.r,ì¡ pc{Ia ærxpòq töv f¡¡.r,etépr,rv 8uxæori6 yivl¡, æpúor ç te oloer'ç xaì'
Amirutzes,heftigeBriefealsnichtgeschriebenbetrachten'DieBeziehungenzwischen
geblieben'
beiden erscheinen ziemlich kühl und sind es auch dauernd 14 téXvr¡v te xai ôe¿vótt¡ro- M ødd" in mørg' | 29 ¡retatóoer'ç " ' \1úv M ødd'

DerbishernochungedruckteBrielistübe¡liefert:Venedig,Cod.Matc.gr. 0n fncllg
533, fol. a7-+8 (: M).
BESSARIONIS EPISTOLAE. 425
424

dv øitíøv oxoæor5¡.r,evoç eúp{oel6 &y'loctp xøi cò orgó8pcr töv oöv ëXer'v 4. (B4cocpforv)
&n).í1otcoq. ôq ei xøi n&'oæç àefd'¡'r'evoq, 6oæçë9t¡ç èæeotøÀxévar' .. TQ Aeoæót¡ trþ llopgupoyevvritg. M 50
1polr¡rúttu
*oc"r¡1ópouu éç ¡rì¡ ^¡eypø 96'coç, tó t' &v xøì ¡.r'eÏ(ov toü oè xæì cà où 9r'Àeiv
èlty:"ryxo ¡ei^¡¡.r,æ, xo1 oot nÀei<o tiv dSovi¡v dv æpoe[év¡oæ' -r/ "A^'f¡pãç ¡,1èv óoæep "ctç d.iogoç ðpcpøvíø xø.tø).apoüoæ æaí,$e¿ zrev$eiv,
' tiv zøraÀrioaoocv ip.&q oticorç ðpgøviæv ð8upo¡-révouç, óç où8è rà yp1ocórepæ
N'üv 8' ,iinorfl ¡,r,èv r]æò ooü tr¡.r,r¡seíç, eri$ùç 8é õs roîq øùtoî6 &¡,rer,tþá-
s
&nelæi(ovcøç' oè ò' d æætpiç
¡.r,evoq, xøleor, ¡.r,ì¡ ogóàpæ
toü xærpoü ouyXolpoÜvtoÇ, - "ti te yàp Xeìp 6 te 5 Xpóvqù ¡,r,èv xø.i ¡,r,óÀr,ç, d,o¡,r,evo6 Ð' oûv xori ¡,r.erâ,
oyí¡¡tæroç. cò cr,¡røÀgéorøtov øûrfr fi Xpitro ðvo¡l,ø. xai
riæéÀocBe
voüq eilpyer, ouyxd,¡.r'vcov cÇr oó¡.r,øcr' - eTS' 6lov èv¿ocuròv ii8r¡ otepóþ¿evoç'
¡reí,(ovoç
æøvr¡1úpeoç ¡.r,èv eTùev f¡pépøv rà oà eior,t{pr,æ.¡.r,er& Àapr,æg&ç àè no¡rni6
<lv oùx'èXpflv, 6oæep èx p.e';ævolaç or''¡&v èyv<'lxôcoç, ci '$øu¡'r'øotóv'
ei rp<'r-
toü 8¿xaiou úzreòé[øro tòv àeoæócr¡v, iv òr,é$r¡xé oor ¡.r,èv é æ&o¡ rud,vrcov xpøcõlv, é paor,-
$eìc xøì Àó^¡orç oou
¿iæ¡,lLo¿ xa$r¡{.,d,¡.r,r¡v eûÀó'¡<,rç &¡l,eÀ{oocvtoç
pot npoÜp1ou civ oiv10 Àer5q xaì gíÀoç xai cï8eÀgóç.
te xq¡ eriÀó1ou; ei 8i xc¿i tù ðvçæ Àé1cov ori 1evéo$ott
10
ènlti¡.¿r¡or'v e'ízuol¡1r,, ori8è otr¡).ítr¡v oe '$eîvør pou)'ó¡revoq, cò
ppøXr5 þi¡r'æ coiç xuveæÀr¡poü Ðè æ&oø cú(rç &vspóæ<¡v xocù irr,xía æpo7,u$évco.rv riç æó-
Àecoç xøi po!ç æd,vtoc xøi xpótou nÀ1por5vc<ov xøì æ&olv, oIç ðveorr,
æpòç étepov æpooæapéypoc,fø ^¡p&p¡,r.øor, òixør'oç ¡'r'àv &v eir¡q xæi Àé'¡ovrl
c̡v
torSç è¡'r'øutôü )tó1ouç tõv 6px<ov .ic üuXiq iòovì¡v xai cò ^¡civoç 8r¡lor5vco¡v. ori Xeipov 8è 'úo<o6 e iæeiv é6 ¡_r,ecà
¡räuou ¿rriaç o{íc<o ner,og!vør,. fuò 1¿p ri,E [or¡ç xøi où tiv æøcpiòø rehéaoat eùgpoor5vr¡ç, iv èæó,$e r,ç ¡,r.èv zcdlocr,,
étépou xæì, &no8eí(eov &Àr¡'$eotépouç d'v elva¿ pouloíp'r¡v'
eïàe6 òè vuvl æpóto6. ròv 1àp æpiv 7,póvov orlò' èv Àó1cp $eréov, oile<oç
M48 xæi <þ8e' oiíce 1&p tæiç Ðz¡¡'r'ooiætç xr5ppeorv, ìu ëçt¡c tipptv'
lvoir¡ç à' â.v 15
15 èv æúvu åæøÀfr f¡Àrxiç efl6 èveyxø¡.r.êvr¡ç &æépævroç. xæi vüv ë{eoci oor æe prióvcr
gép<,rv èvå1pø,þø, åge¡ç æocvci ææptóvtr' tâ' xatà' ooü 1pú¡r¡lato¿ à¡Tévc¿¿'oüte
ôç èv oùx &r¡8õç cõv x¿tù tù. ræv,cxa68ev ocücr)v zepr,xeXu¡,r,éva xcillr¡ $e&o$a¿ tboæep èv &yôví re xøì
oxe,ll&pevof, irtrur'r.pooéxpouo&ç æote, xocl
$erícp<¡r riÀÀ{Àor,ç ri¡-uÀló¡.r.evø. xai roü xd,Àlouç ègi(ovra.. ðv$ev
ooü'øicla¡.tdto¡v dxoúoerev, èv toiç æpò6 arltóv oou 1pá¡l¡r'øo.v å¡'r'v{ogr¡v' ¡.r,èv yàp
iepöv ðrf,,er, æÀ'{.$q no.i wíc}'tt]. otho ¡.r.èv nÀeío Ì) zøÀlí<o, oúc<¡ àè pelcíco
êg' oi6 o,ix èXplv ¡lóvov ori 8t' èxeívou 8r¡¡'r'oor'er5cuv oou. tù èyx)$ìp"æræ xai ^i) æ).eí<o. èxeî$ev 8è teiXr¡ xæi rcúp1ouç
æolÀôç &v¿orõv oå, rúu.o$ev xøcr¡yópouç' dllà tõ¡v ðvcov oot re x&¡.toiZO
xø"i æepípoÀov rcóÀe<oç, ãrv oüre ¡.r.érpov
20 oúr' <ipeci¡v oriò' ri[ícoç åvr, $au¡.ld,oær,, årépco$ev Ðr¡¡,r.ooí<ov oixo8o¡,r.r¡¡.r.d,tcov
gíÀcov còv ¡r,d,Àtotæ õcr9é610¿1ov èx)te[&¡levoç, xæl ôv orix -èvflv ê¡-r'æo¡l'æeúer'v
)v.¡tæp6'cr¡ru xæi riv æepù tcl Ðéærpæ æepr,cciv grÀocr,¡.r,íøv, d,ÀÀo$ev ð1xov
ooü toiç åÀattóçlaorv, où ¡.r,ã'Àì.ov i) toÏç ooü aùtoü, coútcp civ xat&
ooÜ
rloi &p¡eí<ov xøì, æepr,gúver,æv, pæor,lLxi6 cippóoeoiç Ðeíy¡.r,øcø xøi rpug!ç è{ovoia.ç.
péptþr,v èxor,vcood,pr¡v, 9íÀqo 9iì.ouç èæavop$öv, 6oæep çap¡'r'áxo¿ç trPoo1-
rlv xdÀÀr¡ t¿ xa.ì. ¡.r,eyé$4 tà ¡.r,èv ðrler, æepi àè rõv æolÀà- xotlà, àr,z¡1ou¡.r,évcov
nro"épor6 ió¡.r,evo6, EI t¿ oo¿ $epaæeiøç fiv 'åi[r'ov' or5 8' &à¿xõv, ôv oÛx
åX'ptu'
ti¡.¡'à tor5cov dzorio¡. ¡.r.óvr¡ yàp {8e f¡ nó},r,ç xoo¡reîcør coîç ¡.r,èv épco¡.lévor,6 úæèp æd,vrø
oti1.¿&¡.r,aor, .àç ,n"ù ooü pé¡rtfer6 xrSer,v Ì¡$éÀerq æpooslxctlöv.
25
26 rù &)J.o., roîç àè ¡,r,v¡¡.r,ove'.ro¡.r,évorç röv ðvtov peÀcíoor,v, d, æõç ôiv
pèv ótÀrç. ¡lÌ¡ æollà.
$øu¡.r,doøç æapél$or,q, 8ç ye xæi, òrr¡you¡.r,évtov &xoúcov èxo6luer,ç xøì, oxr,pröv
ð'êvteüSev {òr¡ toü píou æøpéX<'rv tàq <Ìroòeiqsr'q' zæi æpòq xævóvæ

péÀ).ovtr pí<¡r, ôv d'v cò dæò coõE' ëÀor'o' &'naÀfr
úg' dÐoviç åòóxer,ç épâ'v xøi ¡.r,óvov orl ouveîvo¿¿ toïç æo$ou¡.r,évor,q.
þu$¡i,r,o$eiç d,v Èv &æavtu tQ KaíTo¿ ¡i ræïtú. gr¡¡.r,r, rct peí(o æøpeíç; èvræüSoc zr&v ¡.r,åv &r,6xet.cø,t
.¡ Ù,x¡ xøì æçóc<'rç 'Í{''ø¡révp roü (iv åv cQ ¡'[éor¡' otd'пov ôv cpéxer'6 àpó¡rov' iepóv, æ&v 8è tesr¡oæúp¿orø¿ Seîov 6oæep cr,vò6 @eoü toc¡.r,eíou levo¡,r.évr¡ç
¿u rré"ärq cooorScorç f1oú¡,r,evoq 6oæsp tt6 eù9uie &$rr¡d¡q &'oxipe''
te xal Ù0
oüv xøÀõç f¡ctr¡¡révoç ;lo tiç æóÀeoç xøi ouvtr¡por5oøç øricQ æ&v ¡.r,èv ¡,r.apcrlpcov ðoroûv iepóv, æ&v M 50n
céXì¡ eè æÀeíco çfi
¡e&Àtrov $éfe
ì v¿x&v.
þó¡r¡ëot¿v
ló'¡olç òè ).eí,{.,avov lepéov, cÌpXlepé<ov éoí<ov, æøvcòç tesepaæeuxóroç@eóv. cæür' orix
p&Àtrov { xpotteiv å$éìov êv æ&or,v otiX oÚtorç, or!¡'r'9<'lvov ¡'r'àv coîç
Élxcov d,v g$d,vor,ç oæouàfr te xøi æóSç æegr,iòv xq.l.x,æ¡a.oßd.(ó¡.revoç xøi civ èxeî$ev
i;u Bûou ùeixvú6, "cø-¡retvlsoat Ðè xøì' ¡recpí<p gpov{¡'tøtr' n&v"cæç æpò6

åauróv, gítrotç Xpó¡.r,svoq, oTç rÍ¡-lervov, èXSpoü


òè púìrocø ¡'r'èv æer'pó-
¡.r,èv t2 ^¡rlvoç1.¿civvoq lI I ti dzrépocvco6l &rrúpavroç M
ë1ovtu 9itrouç. xæi òr¡).oîXei?torv,coü eiæóvtoç 35
¡r,evo6 or18"vóç, ei ò'ðip; &8úvacov
æu$ó¡rsvoç, netseo'$ar' 1oüv Eevogärvtr"
¡rr¡Ðévø ëXer,v èX$pòv ei ¡rr¡8è
gí)r.ov Ep.4. EmpIånger des Briefes ist der Despot des Peloponnes Demetrios, der
toü voüv ëXovcoç èotí, )tÉ1ovcr, xal &æò tôv èX'$põv ô9eÀeio'$ar' coüto Bruder des Kaisers Johannes VIII Palaiologos. Er ist nach Konstantinopel gereist,
und Bessarion macht ihn auf die Sehenswürdigkeiten der Stadt aufrnerksam. Bei allen
^¡oüv xai iøtpöv æeìaa.,.ev nai8eç &æò töv 8r¡lr¡cr¡píov o<ocÍ¡pr,ø xæ'cuoxev&(ot-
Herrlichkeiten möge der Fürst seine Provinz nicht vergessen; clenn auch der Peloponnes
reç g&.p¡tuxd" x6ì 6oou cæiç SuoeuXiøl6 æpòç erituXíæv èXp{oavro' carlc¡ habe Vorzüge. Wenn die Hauptstadt auch viel biete, selbst an Gelehrsamkeit, so habe
ya,p ¡.r,ev, trÌ iiSr¡ æpoo$eì'q
òù tö Àóyrp xæì d¡v &æò toü píou +0 man doch hier einen Mann, der alles auÂviege. Gerneint ist Gemistos. Der Brief stammt
"t"ào¡rr¡xò6
Àot¡.r,npór4tø, æd'Souç ¡lèv æepllev{o¡ æctvtóç' æapd'òely¡r'ø òè xæraøtrì'6 aus der Zeit vott Bessarions Aufenthalt in Mysitra.
rila$õv, oøutóv re xo(l toù6 eiç oè Bì'éæovtæç Beltíol6 &æogæveÏç' Uberlief ert ist der bisher noch ungedruckte Brief : Venedig, Cod. Marc. gr.
533, {ol. 5o-5r (: M).
7 e'l'P¡et scriþsi l1P¡et M
EPISTOLAE 42?
426 BESSARIONIS

Tua'vîoòotzrà 7¡6P¿tord'Go(r xá'IÀr¡


' xøi
v 5. (B¡couglorvoç) M 51
æloi6. rù¡v'¡rip èx 1fl6 xaì' Sæ)'&t-
Trþ critQ.
rø1¿ó$ev &xgæ ouvtpé¡¿er', xæù tlv f¡
rarlr¡¡ æpóoeotr àa{tÀö6, aütú oot "Ot¿ eò pèv æuxvà ÈætotéÀle¿v èotl ¡lv4¡.r,over5elv, &¡.r,vz¡¡.r,oveiv òé 1e cò
Üv i èv$u¡'t4$ivar' tù ¡r'èv èx Yiç oor' 5 æoÀrlv r¡væ 7,póvov olyõv, nöç &v tlç f¡¡.r,îv Êv coÛc' è1xaÀöv, riv pvÍ¡¡lr¡v
(r"ni àöPn, trì Pèv aric6$ev' t& ò'è4 5 xa,i tò æuxvà èæ¿otéÀì,e¡v pé¡rrf.'ar,ró 1e òr.xaioç ótææ( élo¡,r,åvorç eò péÀtrov xaì'

úæepopla6, 6ou'ceæpò6 &v&pr¡v xøl Xpelav


&v$póæotç' 8oø te æpòç Elø1to'¡iv .¡evo¡.r,évouq cle xpelccovo6 ¡loúpaç, ei ¡.r,d xai cò cù eixótæ æepi tor)ç
¡retù
xo¿l eo¿ütæ xa'ì' xa)'õv xúÀtr¡ocæ' eûepyéraç r4peiv xæi cæiç úæ4p[eorv &1æSöv eiòévø¡ Xúpr,v é¡.r.oÀo'¡'eÏv èpÀí1-
xæù cpugi¡v pno,r,.i;o'. *ni'o' xahà ¡r'èv
'¡àp otí;
zrö6-,E*Ltuó ¡.r,atoç d,[,tov i xai ¡r,i¡v ðæou pèv où ¡re1d,].cr, tr.vèç tigoppr,otù æpoüæd'pXouoau
xútrì,¡ov f¡ cõv &p[otcov ae xq.i æoÀtröv 10 pvúp1ç, oùòè òixa¿ov ôgeíÀetar X,péoC. oÍ re &¡.r,vz¡¡,r.ovoÜvreç ëXor,ev &,v rcq.Pq.L-
TE pùv æd,vcc'¡v æo)rlÇr
póvn rñ æepi ooü 9d¡'t1¡ 10 c{oao$orr,, drv te &¡.r,v4¡.l,ovoüorv eixóccoç riæoloouo¿. ou¡lpøíver, 1ìp aÛtoiç f¡
xaì æ&vç<¡v rin),õr6eÚvo¿& rexaIgrr,ía' töv ¡lèv xai
8è xc¿ì' tdíç"cî'¡ç 9covflç aütòç &vrêxtr.otç, oT6 aritoi æpoxacé$evto. ooü òè tí d,v cuç { æö6 èrc¿},&$otco:
dc oic nöç à'&,v àuxaí<oç &¡rvr¡¡,r,ovolr¡ riq xat Baortrr,xiç èxeivqe
peyocÀó9povo6 ðvccoç
oxòv xa r'çdlv&yxutç' ei ¡t'*1áq oou yà'p
ër".r(ru d'v etr¡' colatSo¡ oou toiç Xe t|lrliç, coü zracpóq, toü 8eoæótou, toü eriep'¡écou; n&vru 1&p røücoc ¡aec&M51v
roti dv &æò þr¡topr'xiç æøi Àó1<ov 15 zroltrflç r!6 æepror5or¡c ùg¿îv (pepu¡r,väç) {o$ø, ðÀi'¡æ ¡rèv rQ ci6 ripXflç Xøpr'-
æei$o xaì, oürcoç ånø1coyì¡v q$éYyn,
15 (ó¡.r,evo6 ðyr<¡, zrøwò6 8è æoctpòç ¡.r.&ÀÀov ipîv erivoôv xai àatfûreî tfl 7¿eupi
(.¡trõooøv) 9<oveiç.
gr,ì,oti¡.r.ou6 xata,vtÀöv à<opeúq.
Ti oõv; 6troç töv Ëvtøü$oc 1eví¡o
Sí¡oel6 o¿utòv &navçæ æó)'uv, fleì'
'Eyò ¡rèv oüv è¡l.autQ ouvel8òç åæ&vtov reruyr¡xíø æapà ooü cõrv
xaÀÀlotcov Xapír<,1v, rÏ¡v oùx d,v euç fltloe æIelouç, eü¡/,eveia,ç oriò' 6or¡6 eiæeiv,
övccov xal f¡ì'íxcov téÀeov èær'?ti¡o¡; x
oerç, orlt' èæwlêøa4 tò toooütov {¡'r'
tr¡r!ç 6or¡e å,v ioco6 r¡ri[&¡rr¡v, ¡.r.txpoî6 cù ¡.r,e'¡&læ ri¡reípo¡rar., xæi oIç &v t'ç
20 evàeífar,to ròv eripó¡lova ¡.r,óvov rú .¡e ¡.r.Ì¡v ¡,r,rxp&, rocütø, d)*ì,otç ¡.r,èv toolç
æpopalfr zaÀâ' æo¿ì, d¡v aricflç ri9$ov
paor'Àr'xoÏç xa,i 6æep åosi, 8óEe¿. coÏc 8é 1e paorì,eüorv ú¡,rÏv ¡leyaì.otlu1íav &oxoüo¿
où 8¿oloe¿ - elte *rur¡'¡roítu cigsoviav &¡t'u xæI tép{r'v--6c4v ¡t,.xpú.,
orix oT8" eT rr'ç êrê'9æ xøù ¡rr,xp& ðvta t& æpooæ'¡ó¡.r,evoc ¡.teyúi.a òoxei. èvøvsi<oç è9' åæuröv t ùpöu
òg$a)'¡r,oîç *ni ,n rr*i,u 1u¡'uotoin æorpe¡¿o¡lévcov'
IleÀoæovví¡oou xpætÍ¡oer' túXa I'
rò g,éya ¡r.etpoüor xøi tò ¡rrxpóv. ¡,r,e1ú)tø ¡rèv Yìp æapeXó¡r'evor ¡'r'eio ërr'
loyí(eo$e roü ægåæovtoç eÏvar xøì, cie &liaç, oÌry 6tou &[ror o[ )tøppd,vovce6
tò pépoq, æotrÀiv ¡r.èv f¡¡r'iv Xopr¡1oüo
25 ouvopövreç, d,),À' 6oa ü¡r&ç Xapl(eosar, |éov. ¡.r,r,xpù 8è dæolæ¡rp&vovfe6 ¡.re1útrø
f¡yeio$e, æpo$Éoel rù. æp&'y¡tæra' xptvovreç xai rfr töv rcpooø1óvc<¡v àuvú-
¡.rer tòpécpov épí(ovceç. or5 8',ei ¡.r.ì¡ ¡i,etrì roüró æo töv úæ4xócov xaì, pó¡.r,¡
izo,o"ori4ç f¡¡.r.öv, ¡.r,r¡8' êåéÀo¿c Te ric {u¡¿!ç tõv elívc'rv cù¡v pv{¡rr¡v' ri}ù'ri
ffi i l"îî: J iï i11ïJå?fi :: ïÏï;,' ¡rur¡¡ro*,5"rç ¡.r.èv cöv gltror5vc<ov. eü Ðè æoloÏç aoÏçeixíau
xoci Suva,toÏ6, otriròç

rì æd, s0 aúrQ ou¡.r.gcovöv xai ou¡,tpaívovfo( îcrpexó¡levoç, olç oou æpócepov &æ¡Àarloæ-

¡,r,ev, tú,vtø tù ¡letà, ¡æit'ca'.


papælóoelç ¡,r,èv f¡pÏv crÌç ètræi8øç, 8¿à' ztd'vt<¡v
xp¿v
ei ¡.r.ù¡ vlxöolv, oü8è vl 8è ròv $æu¡.r,øoròv êær8eí{er,ç 8eoæócr¡v. xøi o16 aücol, æepi ooü trélopev tle
'ce xal. '¡vóoecoç,
xoo¡.r,eTv æégrr", d'u$i.-ov, petù cooærlr4Ç oi tfr8e c!çæeptouoiaq xoopoüvtar' ¡.r,eyæì,ógpovoç xai levvøíorç tux.¡ç te xa| YvóFvlç, æpd''¡¡r'øor'v øütòç ¡'tøptupd-

rai ¿u tuç arieorSç àtxcícoç æepuqpov{oeu xøì' þçài<og


æøpóþcat; 35 oerq dv ëp1<p æapeXó¡revoç {pîv ¡-r.øptupíav.

'A1a'$fr toívru -'1x1 åwaü$æ xæt¿8òv {æ-avi1e' i1i


""tpíòo'**i "o')ç ö9eílecal' ú9' rlv 8è toüt' Ep.5. Der Brief zeigt wie der vorhergehende das nahe verhliltnis Bessarions
,rpooruulooq ¡rèu irpe,"tpoo*uuí¡ootç ô' oTç toüco
ò' zum Pa-aiologenhaus. Näher beleuchtet wird dieses durch die Jamben, die mit den
aritò 8e8e1¡léuo6, ,ü ¡,!u o'lu @t6 lt $elr¡6 tà' å9' oT6 flxeç'
eÛ Ë¡¿<'rv æpò6
Briefen in die Handschrift fol. 4gv aufgenommen sind. vgl. Bd. I 5r ff. Beachtens-
æoÐoüvtaç æargò6 xal i¡¡.r,égocv eù8ø¿-
wert sind die diesbeztiglichen Ausfithrungen bei Nicolaus Firmanus, or. io funere
ov. fl 8oír¡ç ¡'r'øSeÏv æepì' ooü rà pèÀtíco' 4¡ n.3, oben S.4o7.
'$e¡ócate. xaì nolttrù ¡r'èv eù9púvæ6 roùç
überliefert ist der bisher noch ungedruckte Brief : Venedig, Cod. Marc. gr'
6 &æolr¡¡rÍ¡oø6' 533, fol. 5r-5r v (: M).
25 f¡¡rÏv sczdPsri rlPiv M
EPISTOLAE. 429

428 BESSARIONIS

M 51' 6. (Br¡oocpirr¡v)
ÍIcrlÀç rQ Eogtcv{r.
Töv pe1íor<ov åotepr¡¡.,,évor,, ooü xocl tÌe oÌq fuvouoíocç, pr'r'xpoÏç òÍ¡ tuor
M 52
ro,Scouç ypd,p¡.ræor zoci æpoopÍ¡oeor rlv eù$u¡.r,íøv ¡.r,eepoü¡.r.sv, tQ <pr,Àr,xQ xø$d- 7. lB4occrPiorv)
*orrr yr.p,r(6¡levor, xæì òuvat& xaì, d, ¡,róva ).eiz¡eco¿¿. oîç yàp arltó$ev
cà eix'ru 5 A4¡rr¡tplç trþ lleæayopévtp.
orlz ëur, roiq ètøípor,ç ouvei.;ar, rlq æpòq æpóotoæov &noÀarlovceq ouvouolcrç, ./ æaî8ø M 52Y
,-Ñ-i¡ æ r!, rærpt8r ouyXøúpo xæl ool, { pèv åæoÀøpoúo¡ tòv
elí 't4 aÛtoùq xaì {v àucÌ lpot¡.t¡lúr(!)v 7rd-Pø'l¡u$íø-v ri9élolto, tò r&v xæi'
*0,ù rpógr¡rov, ooi 8è tiv plr¡tépa re xo([ rpogóv' xøì &¡,tgoÏv tiç eù}ør¡'r'oviæe'
eiç otepöv f¡8oviq.
or5 ^¡e yùp æoÀítr¡ç &ltol"c\e åveyxoc¡révr¡e '{ re æøtpì,ç orix aioXuveî oor t}v
6Àov d9f1p¡xe zø.1 èv8eXo¡.r,évz¡ç
æøprÌ' ooü æpoote$eL'r¡ xæi oou c!ç 7"e r'pó6
Toiç ye ¡rì¡v {¡.r,ecépo 4 eî xæi tà
tiç 10 &petí¡v orià' èv òvei8E¡ tÇr æar8i zc&vt<o6 úæ&pEeu, 6tr, ¡rì¡ xoci ctÀtrÍ¡Àouç &qoppù
M 52 ce xaù 1vó¡rr¡ç 8e{øí¡,r.e,$ø yp&.p.¡tæra-, rò xép8oç 8¡æÀoüv xa-i ¡ù. eri$u¡riø.ç 10
zpócou xcri 8ó[r¡q xøì, sarl¡.r,øroç roîç 1e c&ÀÏ,$fl rplverv è$éÀouo¿ 8óEere.
f¡¡.r.iv xæ$ocpó,ceg,t. ëorut ù' â,v xai pei(ov f¡ f¡òovì¡ 8Í¡æou xoti æoÀÀo¿æÀoüv
xa.l¡ot, x&vcotü$a ëofl ¡.r,év tr,q &g,gropdrr¡or,6, xøi oÛx &v ttq þç8í<'rç xprvei,
càyoc$óv, ôiv npóç '¡s toiç &),Àouq, riq ú1r,ø.ívor ¡rÉv oor tò oöpæ, p1vú¡ td'
æócepov f¡ æacpiç oè ¡,¿&Ilov, ï) où d¡v ève.¡,zoüoav xoo¡.r,ei6. otStcoç d'l}.í¡Àot6
xai d'¡yéÀotç toüco xøi toútq toùç 9r'loüvtocq erigpøívor'ç,
i¡r'iv
^¡p,í¡r¡ro"o '¡e ègì(eæ coü åxd,tepo6 èxærê,p<,p difr,oq eTvar, xæi tì¡v æpo6úxou6d.v oó(er,v &À{-
arapau ü.puo,ce. òè xo¿ì r&ÀÀø ri¡,rTv eõ ë7,er,v àròáox¡ r&. re xor,v&,'cÚ.
"pòc 15 Àor,ç d,vøÀo.¡iav, èæi ye ¡.r,Ì¡v röv toooütov vtxóvrcùv ôe tìC víxz¡q &ÀÀdÀolç
t" ¿òro. øtitr¡ y,Ìp f¡¡.r,iv dpxoÜoø òÍ¡æou nøpa¡'[u$tø, Àelno¡'r'évor'ç úpõv, eõ 15
tÌ¡rgr,opr¡teiv. orix oT8', 6rr, rr,ç ¡,teî(ov (tpí¿oer, zcpòç ëæølvov, eoüró yena'peiç,
rpútre,.v æeæe'to8,oc¿ to,5q gíi.ouç. d),Àù torStou ¡rèv ¡.r,éÀor @eÇr xai peÀ{oer, ye
ô æpötov eiç ëæauvov. <iirÀ& ¡ror, æoll& XæiperE xo¿l îöv nap' &lÀdlov êx&regoç
àinou d¡v iÉv4v r5¡,uiv xæ1, elí r¡ èxeï$ev rir¡àèç d.æøvr{oeu, coîç Xpr¡ococépotç
&æoÀar1ere, f¡ pèv åv pouÀai6 ¡e xæI npæleor, toü xoclpoü ææpuor&vtoç xæù tfr
&vcror¡zoüvc t. xq.itot, xoì fìq ¡r,eyúìr¡ç cautr¡ol æólecoç cor,otr5e4ç, lé1<,1
röv æø,ú8<¡v aritfl sepaæeiq æ xæi úyeiç, 6oø xøl 'Iæzroxpd,couç æricoü, ti6
Søppôv, &æoÀorúoete, oÏaç o']x &v 'ctç oriò' æüt!6 t!ç oixeiaq' oijço¡ xøi
20 ofrç &periç æerpro¡lévr¡, or5 8' èxeivr¡e òvorl¡revoç èv tr¡laîç
Ge xo(l x96cotç
r&vru_ç ¡,1èv oîàe €sví(erv loc¡,ræpoiç coî6 fevíorq æõor, xo¡.töoø- xu\oÏç, æd,vc<ov 20
Ðlxotíorq xøi tQ ææpù æa,vròç orí¡tæroç'$otr1¡.r.atu.
òè ¡rd.),r,o$' ri¡räq ievø.dl o¿t xæï àé[erau grtroqpóvtoq tQ æÀeíoro¡ xøi cÇr
Ti ¡re òei sõ¡v ditr]\cov otrit!ç pvr¡o$flvau xæÀöv, xai
^y,!tp <T¡v eüç xópov
¡cøvtù æy.iÐø_c zricfr ò{nou$ev ilv-cæç zal. 6oø ¡.r,r¡rpòç zrelpæS{oeo$e, xal nov f¡pîv 8'ei ¡rèv &Xpr' torltou
è¡,r,gopeio$e vuvi Xpóvrov èxnr,p.n\&vreç èæt'$u¡ríav;
ru7.òv xoci aùriq ånrÀí¡oeo8e riq oixluç, coîç æøp' êocucoÏ6 xd)'Àeo¿ xøtaòv¡- tfr xæì, tò xo¿vù
¡óoeiç e,igpaíveo$ar póvov, ó6 ofr ouvr¡to¡révouç eùùau¡,loviç
¡,r.øyo1oúor¡e r5¡.r,&ç,'iv &vt4ÀÀcÍ[øo$e. 25 cù giÀtov r5æúpXer,v dpxoüoøv eîvar, Àoyío¡ nøpø¡l'u$íæv, ooü ?\er'æo¡'r'évor'ç,
.H¡.r,eiç coüro póvov ri¡r.&ç25
8è {ç oùv ú¡.r,iv Èxòr¡¡.r,iø6 &noÀeugséweç ori
,iiÀÀoç ôiv etr¡ Àóyo6 otrto6. x&æi oXol!ç eluç ërercæ xpr'veîq, ei Xpeóv' xæhot
å(r¡¡rr,ó$I¡-rev, ô xø.i ¡.r.óvov ò.r iigxer Àuæ!oc&, &trìà coú6 t'øricósr, cõv 9íÀoiv
xal roüro æø$óvteç f¡¡r.ei6 o'úoo¡.r,ev. ti yàp xai zud,$or,¡.r,ev, ei xccl ¡lì¡ perù toü
iàòv àv xcci c!ç åxEi$ev è¡.[gop4$eiç f¡àoviç röv re îÌ6 ¡re1áÀr¡ç æóÀecoq
òe}o1¡råvou æævtòç g,r¡ò' &æò toü rflç rlux!ç 8r,øxer¡révou xæì, ÍÀeco; ei 8é clvoç
&noÀeÀauxòç &yø.$öv, ð¡i.coç ouv&pr.ø æd,vt<ov zá.$r¡¡.rør, otepr¡seiç xæi 9épco
xøi seÀe(otépø6 f¡8oviç Soxt¡.r,&oer'q, orix &æop{oeuq, 6æcoç or}8'
ori,öv. ti "¡àp xøi æd,Sco; oütorç ori8eiç åøucoü xúproç, orl8è 8úvøtai 14 6ca- ¡rr"or'8oüun,
30 &vd,p4 æegr'i6vtu. æuv'$dveo$o¿í cou tòv cpórrov tflç Sepøæeíø6' ï) '¡&p riæo-
z.orì poúÀetø1. æolÀì¡ 8è rôjv æepr,iora¡.r.évorv f¡ tupøvvíç, xui c& np&'¡¡.r.øtoc30
àóoel6 oo¿ucòv toiç zrosoüor, ¡lóvov éæo¡.r,évou 6ot foü Belríovoq tró'¡ou xai
¡.r,erøgéper, tòv otv$p<oæov oÛ
ou1¡<opoüvrø xpateîv åæuçoü. d,lÀ'ðær,8er.{d¡,r,evoç
rr¡pou¡-r.åvou 1e toü d¡ré¡-r,zccou, fi æapà oo¿uçòv Í¡¡t"ã'ç èr'l'oæú'o¡ ou¡'r'ztpc$u¡'r'or5-
4 l'l æpooeg.l1¡rzol z I tì &1úo-i,,el.t,¿yt¿Ç scr'ìþs,i, sec. I cïnolaúovta6 M
epoog.{oeor I

14 f&tì.rl rdiÀìø.M ! .rire 1ÐuøM xaì ç¿l Iòuø- Z | 28 êauroÏç L êd:vtilç M | 26 òv M 2 a&laal t&),),ø M | 4 dt ^¡e M tóôe r
,ùv Z | 30 neplTotø¡révov M rregrotz¡lévo:v /-

Ep.T.AbschiedsbriefBessarionsaneinenFreund.DersonstunbekannteAdres-
Irp. ó. über Paulos Sophianos ist nichts Näberes bekannt. Offensichtlich war
sat ist offenbar derselbe, an den auch zwei Briefe von Johannes Eugenikos
vor-
cr ein Studienfreuncl Bessarions zu N{ysitra, von wo er sich inzwischen nach Konstan- liegen,beiE.Legrand,Cent-dixlettresgrecquesdeFr.Filelfe.ParsxSgz,p'3o7.
tinopel begeben hat. Bessarion, der ihm wohl noch aus dem Peloponnes schreibt, Nochmals bei Sp. La,mpros, flelonowr¡oløxù. xu| fløÀør':).o'¡rxú. 'Ev 'A$dvoct'6'
3og.
also zwischen r4z5 und 1433, bittet, lveiterhin durch brieflichen Austausch ihm nahe zu
I (1923) p. r58. zo9.
bleiben.
Überlief ert ist der Brief : Veneclig, Cod' ÙIarc' gr' 533, Jot' 5r v-52 (: M)' DerbisbernochungedruckteBriefistüberliefert:Venedig:Cod.Marc.gr'
erstmals herausgegeben von Sp. I-ampros: Néoç 'ElÀz¡vo¡'tv{pov XI^I (1916)' 533, fol. 52-53.
4rr sq. (: ¿).
EPISTOLAE 431
430 BESSARIONIS

oüæo xaupòç oû<ov. cò è¡ròv æã16 ùnotroyû(eo$ar 8eÏ, xøì,6oov è(r¡¡rr,ó$4¡r,ev d8e?t9oü re
ÍÌp
¡¡evoç cõ giÀql rù BeÀrto ¡e xæ\, eì,x6¡u.. d,}1ù torlccov ¡.r,èv Toco6
xai gíÀou oøgoüç orep4$évteç, ooü 1e eü æpd,[erv èÀær(o¡révou; tør]r¡ 1ùp 8Ì¡
oû8etégou.
rÌ¡v èvceü$ev &su¡.r,íorv oxeòd,oer,ç xøi napa¡.¿u,$úon rQ ouveivo¿¡ coiç 1pr¡oco-
>r5 8è tó 1e vüv eTvat 1pú¡r¡rotolv eü9pær've toùç 9r'ì'oüvcaç xai riv
èx
M 53 eí$' éxòv ôv d,wéoX.ou toü eûep1érou g,l¡ ünoot¿ç cì¡v 5r,d,(eu{rv xal
.¡C ot. &noroinç &.$u¡rtav èæ¿oréÀtr<ov &v&,|u1e, roüto ¡.rèv x&lÀe¡ xøi 1úprtl "iporç.
dv 9r,Ilç, toüt' æöcò æéæov$aç, 8æep di¡'r'euvov' xal
åæo8r¡¡.Líav ètupavv{$r¡ç
.ij tõry tróycov ,rorpn¡rr'$o'i¡,evoç, toüco òè xøt ¡tÐ&oxov' èv ototç èatê' tivoq Ú r
ô ¡r,ì¡ æa$òv ëXpl("c ¡rãIlov &æoÀo1laç f, æeæov$óç. ¿Àlú ¡'r'or æ&ot ¡rèv
oi ipirr.r,v ouveuxo¡révou. .e toïç gt),r&rorç xøì pouÀo¡.r,évou6
Bél",ou-,i¡.r,&6 xaÀoiç, <ivòpöv 'c¿ xæì,9f,Àov dpr,ote xæi oæPêo'cære. næv¡òç 8è æepl-
èvel,r¡ç
¡.tav$d,vetv. .¡évoro çoü luæoüvtoç ou),trappavopévou @eoü xai rõv cflq ¡,¿eydilr¡ç æóÀeoç
M 53 8. (BqooaPl(¡)v) Ë¡r,9opz¡$eiç &ya$õv.
Nrxr¡9ópç tQ XeùÇ. 10 Nüv ¡rèv f¡¡.r,&ç erigpaívoq ópç xalxú)rÀe¿ lpap¡-td'ccov xui, Tgnoaorêpotç

f¡¡.r.&ç, gpovõrv ¡rèv Écepa, Àé1tov 8è tà


¡'r'i övca ðou ru 10 roi6 zrepi octucoü ).ó'¡orç. eì.ç ëæetcu 8è xat Àøpæpòç træ¡-ræpöç øü$rç toiç
)ù 8' êEocæaröv
¡rèv ti¡v tilÍ¡' guÀoüor,v ðg$eir1ç d¡.r,iv, eõ xori øritoîç ëXouorv, 6æou xøl 6te péÀrl6v te
æpoüpyou æo¿eiv. &Àl f¡peq orix èld'v$æve6 d'æoxpuætó¡'r'evoç

$.ror'u,'t ¡põrv 8è tQ Ser'otd'tqr f¡¡rõv f¡1e¡róv¿ te xaì. àeoæórl tlv


æíotr'v te xøi d,¡.r.ervov.

xaù dv ,üuororu, grl&"r.u 8; ottleQ tù &rrópp4ra ðvtcoç riæóppr¡cæ'


x*Lro¿
9. <Br¡oocplorv>
toütó 1e xä'v aÛtò6 go;btÇ, f¡piv 1oüv, ei p{ ^¡e toîç &ÀÀorç' óç ë8er' 1e Atovuo[g tepo¡rovú1ç. M 53v
çöv oöv ¡.recaòoüvør ip<oo¡rév.u xorvóoao$o¿1. 9rÀoüvti te 'y¿.p &v tr ,,
"nì, "àu eò ë'$o6' æætpi ¡er'vòv èær,ppsr1oævto6 æú$ouç æ&v,
toü cÇr ¡.taxapit¡
èxorvóvr¡oaç c!ç pouÀi6 xæl &)rì'<¡r ootucÇr' &trÀ' lo<oq Xaleæóv '¡e ,/X"i ¡.r,í1æ<o
oTç d,v èyyåvr¡ .n", *nlxpacfloav tfuXiç Ðuoaæóvuætov,
xaì' þç8íoç nepæeoeÏrw' 6oov iæeí).er, reÀéoøveoç èxø$"1¡pr]v Êv æóv$er,, c)¡v 6oov oör li8r¡ xatøtrr¡rlo-
geiv Ð' ëxuo¡oy åøuròv ðæi $d,repov ëòel ye toi6 æotpoüorv,
,oic pr¿(oorv é töv ètr0r,¿úor<ov ¡ruepopöv. ¡révr¡v dp&ç ou¡.r,gopâ,v rex¡-r,aupó¡.r,evoç. ori 1&p ¡.r,úvte<oç
rircepoXì¡v 8róxerv, ei ¡'r'é)rÀor' coü ¡'réoou te
¡,,,rtaþrp,i(rr,v tò &xpov xøi cù¡v
oúc<o ¡.r,èv XaÀaæie Ì¡.¡yeÀ¡,r,évr¡ç tfrç vóoou, oút<o 8è 1{pç xæì, æóvotç &.oxr¡'tr'xoTç
xort ¡r,rrpio, ruXe¡v. roüto tù¡ xai a,itòç gulattó¡revoç Ð.xaí<oç-yu¡r,v&(etçoautòv
20 20 erlrQ æpoxo(ferpTo(o¡lévou toü oó¡.r,øroç. xal dv ælxpùv èxe[vr¡v æu$ó¡.r,evoç

åæl ¡.r,elóvcov re xal ¡.r,et(óvov, ri¡v zríorlv d,oxöv xaì tò r&.æ6pp't¡ræ 9utrútrer,v retreutù¡v p.êyu æ riv<þ¡,r,co[a ¡6ce xæi vüv ¡lepvr¡¡.révoç 8æxprlco. oüto ¡,lou dv
ctvÉxgopø o.gpóu.ç èælcr¡8er5<ov. oÛX
oÏ6 òuvúotatç
ùrXùu fl hlær¡ ouvéXee xøl cooo¿r5o¡v &$u¡.¿íav èvfrxev. {i te y.rip ooü xæca-
xæÀöq toütó ciç lr5ær¡ç ctXì,r56 othco ¡-r,èv gr,líç xøi vó¡'r'oq &y&'tqç, o(tra
ouuoüoi xprSætelv èæioto,o$oo tâ' töv oxeòao.$eToa

1e xæi d(icoc o¿utoü æoreiç te


xal 8é t&Àr¡$i æpòç ò'é¡.r,ogpooúv¡ re xai 'cõ¡ xær'- ilvoç otütoü paíver,v, õß 1t'axapiø'ç èxeivr¡ç
åè r,e1o, ¡rr¡g, èæølvo[r¡ rù $ær1¡rctoq¿.lr"a., ¡.r,r¡gè ¡5oele cöv èpÀr¡¡rúrcov tòv25 z5 QuXiç êfr¡¡.r,¡.r.évou, æpoo*yer. t¡. xæ'ì. flpîu. - íi t' å¡'røutoü ou¡'r'9opù æöç oÛ
gíÀov xai úæepazuoÀoldocr'¿to toõ 9rì'td'cou ; 8¿xociææev$eïo$øt, x&,v cò xo¡vóv tq Xoyíor¡cal, x&'v cò l8r'ov;
' 'Avì¡p yìp èxeivo6 tí ¡rèv oü te$r¡oør5prxe tfr QuXfr töv xatröv; ci I'ori
'OpÇe, 6oov f¡¡,r'eTç tÇr 9ttrr'xQ xoc$í¡xover' Xapu(ó¡re$æ' otíæ<'r xa$øpö6
è¡.r,e¡rQ&¡,te$a *orì, gb&oou"éç oe å'¡xÀ¡púccov ê)lr5oø¡'r'ev' pi¡ Ðù¡ æpò6 d¡r'õç
töv pe$, úneppoÀic óc oÛùeiq &)rÀoç xøróp$coxe; îð xrlxtr9 ¡rèv töv &petövM54
¡.r,2¡8' rivd'¡xr]v 8r,rì æaoöv &'¡t uolq xai tr&pæcov èæwuxei.q
1" ou11pe,|¡6 riioloylav, ¡.r,r¡8è ¡.r,eÀétco oor æapaut{oecoç, åva8orl¡¿evoç , &otpd;rcriov àè {
,p"p¿LLl ,.nt pio,u, ¿i dix<ov riæ{X$r¡ç rò pé}rcr,ov &æ.æl êló¡.revoç xai39 30 xal tæzce¿vóoer 8r,aæpéæcov tfl ¡tæxæpi,,q. oTç xai
.ror5ç
¡.r,r¡8' èç ðQrv è)'$óvtac
"nf
rr*i rnc ,prû"touo6 Yvóprlc '¡evó¡.tevoç. eíte '¡&p d'rcov {xotrorls¡oaç
tÇr æùcQ ¡róv¡ çifrl ouverlr¡¡l¡r,évouç eTXev óonep cr'oi æéòar'ç &8oc¡'r'avcivoq
"fr,,iuoío.
b"ror&",p ¡eoæótp, 6ncoç orir't â,, ëy,o'¡e æer'osel'r¡v æorê, 7&'4 cÇr
pr'aoa¡'r'évcp
xøù }eo¡.r,o|ç xøterì.2¡¡.r.¡r,évouç. ròv yàp Sù tiç $au¡ræoti6 .¡)tótrr¡ç
oE xort ¡.r,ì¡ ,$eÀóvca. xaì, 1àp oü8èv plúpo6, 6ru ¡.r,Ì¡ xæI ¡cõ:v toÛvo¿vtlov
'$ocü¡rø èxeivr¡ç róvov xal 8pó¡rov xøi dv Servót¡ræ xai oe¡r,vór4'cæ rL riç &v Àé1or,

ërr*t,roç &n*vrfioer, oor'æc'p' cùtoü ¡lecù Àapztpõv tõv &¡'r'orpöv xat æì'ou-
vorauszusebenden Tod seines ehe-
114 53oxai Ep.9. Bessarion beklagt den schon lange
maligen Lebrers, dessen Namen er nicbt nennt; aber es wird sich kaum um einen anderen
25 ¡ra8' ènarvolr¡ . . ' &Ü.a M àn marg' | 34 tinøvcr¡cer") &tto'vr'\ dæavtdcer' M handeln als um den Erzbischofvon selymbria, dem er zeitlebens einbohes Andenken be-
wahrt bat. vgl. Nicolai ep. Firmani Acta in funere Bessarionis c. z. Hier weiß er seine
8p.8. Bessarion abe' Persönlichkeit, seine Gelehrsamkeit und seine Meisterschalt in der Rede zu rühmen'
ihm 'wenn neben anderen Trostgründen auch Platon hier zur sprache kommt, so zeigt
*o.roo ã"..$e1óracoç f¡1e
das den Einfluß der Schule Plethons. Im gleichen Sinn schrieb Bessarion an die Hiero-
der
sein Vertrauen bewahren '
ihn dauernd scbätzte, nennt ihn nochmals îr'Ep' zz (unten S' 469)' monacboi Mattbaios und Isidoros (Ep. rr).
überliefert ist der bis jetzt noch ungedruckte Brief : Venedig, Cod' Marc.
DerbisbernochungedruckteBriefistüberliefert:Venedig,Cod.Marc.gr. (: M).
gr. 533, fol. 53v-55
533, Iol. 53-53 v.
EPISTOLAE. 433
432 BESSARIONIS
Kaito¿ y' f¡pïu oÛ toüro æpóoeotl tctyæ$òv ¡lóvov, 6tr, æoÀ).ønløolovot c)¡v
xai cù¡v 8¿â, æd,vctov itppz¡tov 6pav êxeivr¡v, oTç &veîXe ¡,r.èv toùç coÏç úæèp coÛ roü @eoü æu.puot&vroç
èxelvou þoæí1v ce xai ou¡.r¡.l.orxíav tò &æò toü8' éfo¡.r,ev
xaloü nóvor,ç èv8óvroc6 xal æcõr¡rø æeoeîv x¿vtuve'Jovtaçi r¡õ€e òè toîq &y<ovr,(o-
¡¿ xal. y&prct xæi xai ¡.r.et& æoÀÀi6 &æav$' f¡¡.r,iv èoopévou tiç å xøi æøpóv, ¿lÀ&
æeptouolæq,
¡révorç ròv òpó¡.r,ov, ti¡v ozcouòiv øricoî6 èæ¿ielv<¡v æe¿$oî .$p{vou gavilaeræt cõv èxeivou. oiíre 1&p
xorl oxoroüor,v o'i8év, 6cu xui,it[r,ov
oiL lwcræ tÇr xø$' ocrltòv úno8eiy¡tæ.ct, æÀeí<o ¡.r,èv òpöv i Àé1c-rv, tooaürø
àè lé'¡<ov, ioarcep ë8e¿ tòv åç toooüto Àó'¡c'rv dqu^¡¡révov 8uvá¡'''e<o6, oriX 5
&vi locov, or)ò' òÀí'¡rp cr,vi xpei...ca Xer,póvcov i¡ÀÀd,[æco, eíæep rcì ¡'r'èv
'íoa.
&1a$à ¡-r,óvcoq xocì, æavcòç &¡rr'^¡i coü luæoüvtoç, cù 8è oXe8òv &xgæræ xæì'
{¡xrora.8'oTç úæerí$ero æel$<ov, i oiç ariròç ë8pø, èyyri$ev ye tiv dnó8er[rv
r&vqvrtæ. oÜS' d¡v i.¡Iæí(o¡,r.év .ce xæI èÐe8iæ¡.lev, oùàèv riæépr¡
¡.r,óv<oç &,æorvro-
xøi tòv ¡r,d,ptupø æpopaÀló¡.r,evoç olxoSev. ð¡v ei s¿ç pÌ¡ ¡'r'ey'vr¡pévo6 àæxprSer',
xøuvórepov. orlvuo¡.¿ev 1àp êæuroîq oij$' Èu oÛo¡v oijt' åq tieì åoo¡lÉvolç, ¡.1&)tÀov l\.{ [$
tò ¡rèv ocùrò6 ocrlcóv .cuç ëxaoroç, rò àè xai tiv xorviv (r¡¡ríav ðÀogupó¡-r.evoç,
dvøro$r¡oiac d.v gri.¡or ÀíSou tuvòç ì) or8{¡pou æeæor,r¡¡-r,évoq. òv yâ,p ei xø'i
I' où8è xø$øpoîç oöor,v, &ÀÀ& toooÜtov Àetæo¡.r,évor,ç toü eTvø[, 6oov xæi roü
10 èv eîvø¿ òréota¡.r,ev, tør1qr¡ tor, pr¡àè ¡lévelv f¡¡r,îv êæl co¿ùsoü pr¡8' åv &'xupei
púppøpor, eÏàov, f18éo$r¡oøv &v, ô6 xd.v )xrl$ø6 {¡.r,épcooe t!ç øricöv æepr'1e- 10
tù. næp6vra, &lÀ' êær,ppeïv re xo¿i &æoppeiv éor¡¡'¿Épar', yevéoeóv té t¿v<ov xæ[
vó¡.r.evo6 grloeoç, toritou riç ènr,l:t7oe,cau þç8íoq, pì¡ xai d.8ú¡-r.øvtoq oxlr¡pótePoç
òv xo¿i otriröv söv &{,,úXcov &vær,o$ótepoq; g$opöv eæaÀÀ{l<ov {¡,r.îv iouoöv, xøi oÛ8énote còv ør}tóv, d,ÀÀ' &Àlose &Àloiov
'Eyò ¡.r.èv oüv xøi ii$ouq èxeûvou xo¿l toü oepvoü x(,:rao'cí¡¡t'æ'coç g'óvou tòv div$pcoæov æorouoöv, óç còv æriròv Svfloxetv èxd..at¡ç i¡ltp"c tòv teÀeu-
caTov úno¡.r,r¡.r,vr¡oxópevov $d,væcov. ðu ri riç êv òer,vQ $é¡,tevoq oüx d'v ripr,&ptor,
toùç t,Szrouç êv ci tþuXfr æeprþépcov, oT6 xoci ¡róvov épó¡'''evoq å$au¡'r'ú(eto
15 coü æpåzrovtoç cà, xoc.$' f¡¡.r,épa,v llvó¡.r,evø ùuoXepaívov, xal å' orix ëveoc¿v
rôrv r1¡.r.vou¡.r,évc¡v oÛx ëÀatcov $sø¡lúrcov, &yø.1taL te tòv ,iiv8poc. xæi' 1t"ê, tr.çl'o
,iippr¡toç xp&.or,ç d8ovfrç re xo¿ì Àrlrrr¡ç xoctéxer,, tò ¡.r.èv èg' oTç èæÀoutoüpr.ev d)'.À<oç yevéo$au;
Tor5rolç '¡oüv xoti øritòç tòv ÀoÏ.o¡lòv xøcezr{,Ð<ov, xougú(<ov tò
è¡.1æucoü
zctÀoTç, rò 8', èg' oIç Suotuxöç Êoqp{$r¡¡lev. 6ccrv ò' &vø¡,r,vr¡o$ö xc(i Àó1<ov
xøì civ &tryr¡àóva xø$iorr¡¡rr,' xocì tlv úæeppoÀiv xo).&(<o
èxeívou côv lepöv xøi tiç rlveul¡o(rüxt6 èrcrcri¡¡n¿Ç, oTq &vr¡peúvø¡,r,ev to'5ç èv æd,$o6 ¡.r,etpucorÉpav
r!6 æø$r¡trxô
&$u¡.r,iø6 èærtrpöv rÇr o'5 8', &v$pcozre toü @eoü,
¡r,uXoiç xcrpSiøç èpgoiÀerSovcorç Àoyr,o¡.r.or5q,-dæeyti¡r,vou
òè tù æá$r¡ ¡.r.ì¡ ouyX<opöv "ìc ÙrXÌc.
eixòv &xpr,pí)C, ll.p")rttu oulxpot4¡révov æ&o¿ xatroiç òv
xøì gcopöv èæí¡vcìeu re xaì xefe'tlúL¿)\tLce æ&oo¿v eiogÉpcov 20 20tfl6 èxeívou zroÀuceløç
¡rr¡¡*i òta}pd,vær,
oæou8iv xøì orjx &vieu nalàocycoyöv xaì, þu$¡.r.i(<ov, .ci1v
,c' åæq:8ì¡v ån{,8cov, xøl gpevrloeorç 6poç, ¡t"êtpæ ce xøi xocupor56 æév$ouq et8ó6, eioT¡ ¡.r,év, tlvcov
&periç tuva yevuxòv cúæov aùtòv oùpøvó$ev rinepoæréov xøi rT¡vòÀíyov æo¡eÏo$o¿¡ 8eî Àó1ouç &æoÀo¡.r,Évcov, cûvc¡v 8è d,v$extéov.
M 54v 6 g4or IlÀd,torv, ëroç à.v èlr.&.oeø.u
ép&v ¡lol 8oxö xar¿óvtæ åe toùq
- cïv$pónouç, &æeláoovcor ¡.r.èv xæxíøv 'ce xui nu$ocvcotépor,ç te rorltcov xæl zrì.eioo¿ XpÍoï xo¿r& roü æ&Souq i1p.&,ç re rapa'
xal zro),Àoîç ,iiÀtror,ç ^¡evó¡.r,evo6 to'5cov ú9tlYrl"úc,
tò {eüòoç, &$ser,ocv 8è taie t|,,uxøîç &vtet"o&iovtæ y.qï r&v¡æ æeíoovtæ tù ¡.r,u$oú¡.r,evoç xal oøucóv, ó
.¡pøgöv, æollù à' söv Èx&o,cow.¡rvo¡rév<ov, æ).ei<o 8'
peÀcico. 25 2õ æoÀlâ, ¡lèv èx cärv Èx &æò

'Eæf1er, òé ¡,r.or, xai æoÀÀúx¿ç Àoyi(eo$ør,, ¡.r,{ æou xai 1'l"4ç (iv$pcoæivz¡e e'ú1 oaucoü g&.p¡taxæ coiç nóoXouo¿v èæ¿æÀd'ts<¡v xøl xøtøocéÀtrtov oi,àc¿lvouoøv
xpetr.cav é &vì¡p grloecoq, oiirol xa.$d,æorf æúvtcov æepr,yevó¡.r,evo6 tõv æa$öv ariroi6 tì¡v tfuxÌ¡v xæi tQ ræ''tr¡ç )royr,(o¡,r,évg ouÀløpr,pævó¡.r.evoç' ori ¡,r,óvov òé'
:,.ai ¡.r.óvoç èÀeú$epoç ðrv èv zrolloiç ÐouÀe'5ouor, ri¡xuxiq.6ò" óç ëotxe, odtp.æ'cu cïÀÀ& xo¿i ¡à. r&vræ 1r,vó¡.r,evoç f¡¡.r,Ïv civt' åxelvou, xai aæîq eiç tò $eiov Àr,tæi6
-coiç r.i¡ç grjoeorç, roÜtov 8è còv vüv èæ¿óvtø peÀruöv xæi erigpøivorv &n6vræç, rivo6 oÛ ¡,r&Àlov toüro 8uvú¡,r,evoç.
¡rèv xæì toiç ôeo¡.r,oiç ouvelleto
^¡pd,¡.r,¡.r,ocor,v

gr,Àooogöv &ei Sd,vørov åÀéÀuro npò tiç lrSoe(t)ç xo¿i ¿ti¡Àíøv p.etipt, ¡.r.eeù ciç
30

úÀ1ç xøi toü xottøzÀr5(ovcoq þer1¡-r,ætoç oùX f¡ttrl$r¡, 'ci,c ¡\c atruæpíøç ¡'r'èv 10. (B4ooapfov)
&priooou æeplyevó¡,r,evo ç, xurù' àè tõv xu¡.r,útov otùtiq xoú9coç ênr'vr¡Xó¡'r'evoç No¡rogriÀcxr tQ EùyevrxQ. M 55
xal ¡.r,eteópç pøivrov æoòi xo¿i riv èç oùpavòv èxeî$ev ¡rciÀ' eùrecö6 &vróv.
6æou xorl vüv næp' øriròv tfrç &.peõ1çcòv d,yovosÉt4v 1evó¡.r.evoç å¡'r9opr¡${oetar 'H¡leiç ¡-r,èv <þó¡,r,e,$ø oöv ¡.r,év oo¿ ¡òv oTxov eTvoc¡ xø[ xaxöv tinø'$i, eùSupíç M $$v
pèv ic ègle'co 8ó[r¡ç, &æoÀ{{,,ecar, 8è cöv zceæol¿reu¡.r,évcov tù &sloc, xæi 6oa 35 àé oe ouveTvør, toiç toü píou cepnvoîç ègr¡8ó¡.r,evov xai óç orix d,v æøpo{'rópevov
aoiç xæ.t' orùròv &æoxeio$a¿ èxeî xæi ).ó1ov xal ëvvo¿o¿v úzreppæivovtæ ó $eîoç
scriþsi rip oeQ M | 22 scriþsi dæollo¡.r.évcov M| 33 æapo-
Ët¡etoelóyoç. Àuæ{oaç ¡lèv coùq riæoÀe},eu¡.r,¡.r.évouç f¡¡,1&ç ori ¡.r,etpí<o6, erl9pd,vøç 2 toü @eoü d.æolo¡révo:v
scriþs'i M
8' 6¡.r,<,16 oriX f,ttov, oTç aritòç d'æélæuoev ti"¡'øSoÏç. æi;a6ç æ 1àp 8í¡æou$ev tl,,ó¡,r,evov ttupo'þo¡.r.évou

&lr,<hoer.. xaì i¡.r,eT6 Soxr¡rúoo¡r.ev Àoyr.og,Q òóweç øütoù6 pi¡ cò f¡¡rôv ørlcõv Ep. ro. Adressat ist der bekannte Johannes Eugenikos, der Bruder des Mar-
åirlà x¿ì, tò xelvou zrpoololl(eo$ør, æúvtorç. èõ Yìp eizreiv óç torlç 1e 40 kos Eugenikos. Bessarion batte aus Konstantinopel erfabren, daß seine Kinder ge-
¡.r.óvov,
storben seien. Mit diesem Brief spricht er ihm deswegen Trost zu'
grleiv è1vcoxócøç, toü toiç 9íÀor,q ouvoloovtoç ¡.r.óvou gpovt|(ovtu'ç w&^Lc.re,
Die Antwort des Johannes Eugenikos findet sich unter dessen Brielen bei E. Le-
.i ¡riu xai çù xæ$' øricoùç eit &æuvtiloele, òeîv &.¡anõ.v' ei I' oüv,
ærltoùç
grand, Cent-dix lettres grecques de F. Filelfe. Paris tïgz,p.zg3 nacþ. dem Cod' Paris'
è&v Xølperv, 6æo4 &.p' êler,, xæi ¡-r,ì¡ æeprcp'¡ú(eo$ør.
Mohlel, Kardinal Bessorion. III. 28
BESSARIONIS EPISTOLAE. 435
434
x),4$doeo$øt, oe òeî, óq où ¡.lõ),lov, <Tlv &9¡pé$r¡q' ì,uæeio$a¿
¡.r,vz¡o$fivæi
¡¿peóv, ff ðv ë;¿er,ç eùgpaíveo$ær, tQ æapøo1óvcr, @eQ X&puv é¡rololoüwø. tà
éæucoü 1dp, ori töv i¡,tetépcov orj8èv &æéÀocpev é 8aoæócr¡ç. æî'tç y,*9; olç '¡e
xaì aütò tò (iv å[ êxeivou. ei 8è x¿i cöv dg¡gr¡¡.r,évov &vt¿àoüvau æolÀaæÀæ-
5 ol<o Suvaròç é @eóç, xæi ¡.r.úÀr,o.$' 6ool ¡.r,i ¡.r,é¡.r,vr¡vcøu ¡.r,txpo{r5Xoç cöv oiXo-
¡.révcov ¡.tr¡ò' óç orlxét' ðvra $prlvoüotv, ixa,vòv xæl toüro cæi6
rfuXaTç æotpct-

riç ritonreuo¡,r.évr¡ç. xæi tùç 8er'vùç ¡lú$uov. riÀl& ræüca ¡.r,èv roct5r¡.
¡,r.áv oor rù. 9Lì'"cætæ,
&nop&i'ì'olç 8è IIepì, òè ooü æol),à, xai xø)rù cõv dxówov aùtóS¿ fleì,oæovvr¡oicov eiæóv-
úvov, &' xd'v æotrÉ¡'ruoç pì¡ Sp4v{oaç rcov xaù ,|,úçor'c &n&.oa.,'ç tri pe)ttíco {r¡groø¡.r.évorv, æd,vu '¡e {o$4v. rí¡v re
8<o6, x&v ótnæ{ i8óu rrç toü cexóvro6
10 10 yàp oì¡v orix èÀútcto ci6 f¡¡retépøç eüç f¡8ovi6 Àó1ov é ti6 9r,)tíø6
eri8oxi¡r,z¡or,v
tót' eri$r5ç ærxpòv &9!xæ cöv ò9$aÀ¡lõv vó¡.r,oç f¡yeîo$ a. þr.&(etæu. toîç re nepi ooü tþz¡gr,oa¡,r,évou ç :'ù. 6vræ oulXølpo¡.r,ev

v te röv æai8o¡v èxeív¡v rÌr{1y1etÀæv gílor6 te oüou. xúlroL ooü otepo¡.r.évouç xæì, dc oic oÛoiæç &'yurãv, oT,ç
i <i¡e riæò cie toü pûou npó41ç e'3sù6 ëcepor, ouvóvreç oo¿ Xalpouot, or¡áv èot¿v f¡8ovi6 8¿óxe¿v xocì eI8<oÀov t!ç
tiÀr¡$oü6 &peì,oüvcæç. dl,L' {5poç roútou '¡e ocepo¡.r,évouç rà, vüv tfl töv æepr,-
15'üotæ¡l,évov npæyp.&cav d¡.r,&ç cupævvû81, coîç ye Seurépor,ç erlgpøivol6, cæTç
&1æ.$aîç nepì oautoü gúWq'tç, péXp¿ç &,v xøù ocücoi xøSapócepov töv oöv
xaÀöv dæoÀar5oøl¡l,ev.
11. <B4oocpíov) M 56
Mct$crlç xcl 'Iorôópç toîç tepopovú1or6.

).É1erar'.
20 /Eí æov æoh5 ¡lèv ú¡.r,îv név$oç, æolhù I ðæéppeuoe tù Selvú, ¡l&Àtrov t' oü1
ú(iv ¡róvov xøl 6oo¿ ü¡.r.iv ztóÀe<oq, ¿),,),,ù xal æä'o¿ coÏç rii]rÀor,ç,
Tóv te $d,varov toîç ¡'r'åv ¡'r'o "ic "ù"tc
ðool '¡iç oixoü¡.r.ev érc¡8{æoce itÀÀoq èv &ÀÀ1 yevópsvor. (övcr, ò' èxeívç
pr,oüor xal æølÐ<ov, oTç ori Ào1i(etør
t tQ ¡r,aræpic¡ ló1ouç å].$óvceç, r&'¡e ü]']'a' xæi eiç dpeciç
ææepì ouve¡.r,i[a¡lev eiç
ler,zcorlor¡ç eiòó6, Spr¡vdoer6 ¡'r'èv Èzri
aücoü xai c'ogiøç Èu ëpyor6 xai )tóyorç ðvá¡revou. ôc y,ìp àì¡ æepr,òv xo¿vòv M 56v
SuoXepøivcov. o¿ritòç àè nøpø¡r'u'$í1o¡ o "ic
25 fiv &yø$òv xøi p,ey&lr¡ ruç erigpoorlv4ç úæó$eolç xøi ¡.r,óvov épöorv eiç aricóv'
xrç'ouveroeveyxòv æapø¡'r'u$ûæ6 cù 9d'
nôç oütoç oiXó¡revoç è[ f¡pöv ori pÀrípqç ¡.r,èv ëocæt xæì, (r¡¡riæç æirí,æ ¡te'yú-]rt¡e,
zyév$ouç 8'&gop¡,r,Ì¡ xøi Ðaxpr5<ov - ctge).ó¡revoq 'i¡¡,tõv êautóv; 6oor ¡rèv y,ip
&8eÀgòv i¡ nur!:pu $pr¡voüor,v oiXó¡.r.evov ii tuvoc cöv årøíp<ov te xa.i fìíx<ov,
oü,$' Éautoùç oÛcot ÀeÀí¡$aorv évóç tuvoq cöv xaì,öv r&.vcroç ocepó¡.r,evor,.

30 o[ ce æøpa¡,r,u,$or5¡levor, þ{,otæ æel$o¿ev ôìv xo¿$' åvòç otpæceuó¡.r,evol toü luæoüv-


coç. â,v Ðé tlç roúî<ov á,æúvccov &$póov ctío$¡cør, '¡u¡.r,v<,i$eí6, roüto 8ì1 tò
{¡i,étepov. xur4læv p,èv óç or17¿ ëtepoç tóv ye co¡oüsov &vócyxt¡ zulr¡'¡flvar,' orix
&.væogerù" I'
oio¡lévcp ra$eîv orix ,iv cr,ç þçÐûoç èær.tu¡.r,í1oocl. xo.hot Y' flpir,
8t.2o75'
'A'${vørç. cívoç ¡r,èv oü æacpòç ¡l&ÀÀov erlvóe¿ xai Èpprl$¡,r,r,(e xøi úæetíSeto c& ouvot-
mich nac 85 oovror, xai røîç ei6 cò $eÏov Àlcæîç xøi |¿}æoxaliø¿q ô levvorÏo6 oulla¡,tpd,volv
hast Du es auf meine trostlose Seele aus
auch Dein wohlmeinender Rat und nicht 20 EÍ noul nou M | ènéppeucel ènéçeuoe M
bens.< Daß vor iegenden Brief Bessarions Bezug nimmt' besagt
Ëct-æepltrelnópevc¿ côv Ep. rr, Der Brief bezieht sich wie Ep. g auf den Tod. von Bessarions früherem
-
der Satz: ... v 9il<'lv @roü 9ula79r¡vø¿ xal
ôoiì¡v arlcoü. Außer dem offensichtlich sp ter
gemach- Lehrer, des Erzbischofs von Selymbria. DieHieromonachoi Matthaios und Isidoros
naiô<,:v xal eù(
¿Lr Ü¡erscnrift bietet auch Eugenikos' Brief keine waren Mitschüler Bessarions. Das Schreiben würdigt die Persönlichkeit des Verstor-
teî zÍsatz 7c? benen. Trostgründe findet der Verlasser in der Hl. Schrilt, aber auch bei Euripides.
nähere Datierung.
Übertiefert ist der bisher noch ungedruckte B¡ief : Venedig, Cod' Marc, gr'
Überliefe¡tistderbishernochuogedruckteBriefBessarions:Venedig,Cod'. v (: M).
(: M)' 533, fol. 56-57
Marc. gr, 533, fol, 55-56 28.
BESSARIONIS
EPISI'OLAE. 4'J7
436
z.øi ilprvòv dtv.$oç xcri Xópeov ròv &v$ponov [xavòv eiç ra.p&x]r"r¡orv. có ye
¡.r.ì¡v còv &æa.l ^¡ew<l:¡levov xal re$vd,va¿ &vriyxr¡. æóo4v &vú1xz¡v èæoíoel
gtÀooogeiv xoci tò ¡.r,écpov xd,vco¿üSæ cr¡l&v oüx êxgepo¡.r,évouç toü æpércovroç;
tò yâ'p crì úæepgui (r¡teîv xai dòúværo¿ ¡¿ù oùX 'Í¡¡rÉtepov xcri töv xø$' f¡¡,t&6
- .¡\ I
5 o o^(l)e n.
Ei xai rò Erlpr,æíòe¿ov Êxeivo rr"¡tfrç xø.i. $øu¡lúier,ç ó6 &).r¡,$eiæç èXó-

&$póov f¡¡.r.&ç ædvc<ov å1úpvcooev, êvi coúccp'l
pevov, Q toùç ^yevv<o¡.r,évouç &rcoxÀar,o¡,r.évouç, coù6 oiXo¡lévouç àeîv gr¡or,
*0,i,'o''iÀ'¡u cöv tl''uxöv xo,"c æye&'¡t"e t oç cisu ¡-r'Ûøv'
cöv xo¿löv òocíp<'rv; tiç tòv toooütov ènr- ¡.r.øxocpí,(elv xøl per' erigr¡¡i,iøç rÇr c&gq æpoæé¡.r,æer,v óç ¡lelioc<ov &zrøÀÀayév-
'AÀÀ' ¿\ ciç f¡¡,',ií" èB&oxr¡ve
ræçxæxõw, tr.6 o'i ¡.r,eyíot<ov &æ{lløxtær, xøxõv ¡.r.óvov, &l}.rì xøi ¡.r.eyior<ov
e'ú
pouÀerlso$ær èfexévcioe æÀoütov; cíç
10 æpooææ{Àæuoev d.ya$õv, ë^¡ytoræ 1evó¡eevoç .roü Oeoü xai r\ç èxeívou cpøvöç
elp.ap'c6 ¡-r,ot xai tòv oòv &pæ $&vac
ciæo).eÀcruxòç $e<opiæç, å zyæwòç p&trÀov èæi toü Selou toricou xaì ¡.r.øxøpitou M 57v
&v$poæe toü @eoü, xævòv &PetiÇ,
nacpò6 ëaøv è)oú(elv, æöq ori ,$eio¿v rlv& rQ rouorlcç Xpì¡ (r¡roüvraç,cu¡tí,v,
Soü xai dno6 åxPr.Pì¡ç töv &Pio
'tå, úo"d'-cov i¡[rco¡'r'évov'
l-Y]8' etiloliæç tuxóvcø
t!ç tQ pèv óç íip<or, xa.i ¡tyt cöv úæepcrvøpepr¡xótov còv di,v$p<oæov xæ$øyi(erv
¡,r,r¡8è þr¡¡,r,ác., oo, xaì eiíXeo.$øq ogd4 8' æritorSç æpòq ròv èxeívou (!lov i$úvovcøç, évòç sorlcou
guvor¡.r,évcov, l¡ol èn' è¡rorutoü ¡rèv æev$eiv
iE'¿"¿fr' xøì erixöv töv æoÀ).â, 1õ gpowi(er,v , ti¡ç &.geri¡ç te xaì, coü peì.cíovoç; ,åivÐpa yd,p òù pì¡ ¡.r,óvov or)
&vayxó(eo.$ o, *nì, Saxpr5or'ç èxtí,xeoÐau, toi6
8à xaì 'íAvoc' êæo¡'r'évor'ç oor' 15
-otpioru, Àó1ou6 ouÀ)réyelv ztocpoc¡l,u$iøç xai èæavctreiv
retveõtcr, d,)ùà xøi vüv ¡ráÀrorø rì¡v &rþeu8fr pr,oüvra (<oiv æöq ouy¡cop{oete
cì¡v t}''uxì¡v xæi' xætø'o¡êltL1¡r tò ædsoq' oÛç
xøl &æoÐúpeo$cn, ei pì ¡réXpr rôv épo¡.r,évc,rv épuoüpev t& åya$à
zrev$eîv ce
,
"¡'or¡r[op{ tÇr pí<p nú'v'$' iprîv åoo¡'uévou6 zøi úæèp tocürø vo¡.r.r,¡.r,oü¡,r.ev 8À<oç eivæc ¡,tr¡8év; èyò 8è xdxeîvo ève$u¡.r.{$r¡v,
¡¡r,tu xatøÀeÀo¡rcòç xæi
"prl ó6 orlx ôiv ðvcoç òe¿voü roü $øvd,rou, ¡-r,&ÀÀov I' orlx oiv, ei pÌ¡ ¡ré1r,ocov flv
iounep or5, oè ¡.lopqto'$éwaç xøi còv 20 &yor$óv, é yevvaîo6 èxeîvo6 rivì¡p xøi æpò ciç ì.r5oe<,lq Àelüo$o¿¿ åæeiyeto xæl
eÏòoç êvcetr¡xòç 9épovta6. 6oa y' å
¡rerder, Bíov èv oó¡.r,occr, &ijÀov roü o<o¡,r,æcr,xoü pd'pou6 &æo(euyvri¡-r.evoq óç
M 57 Ko¿ito¿ 1', õ &vÐPeq iePoi xaì
êvòv xorì, rQ oøpxr.xÇr SuoXepøívov 8eo¡.tQ xoci ti6 iiÀr¡ç ctvd,'¡,ov còv voüv
p&Àlov, ì úPes èPoi àeîv èz¡¿æÀ&
xøt coúrç (öv ¡róvqr xæi tQ xø,$ocpQ @eÇr ouyyr,vópevoç. ei ò' &.¡a$òv f¡
elvexu xøi (¡U.iøq xocl toü tiv
$orvd,tou ¡-r,eÀérr¡ xøi ¡,r.époç eri8ør,¡.r,ovia6, xøi orlx ëocr xa8æpâ,ç d,æoÀar1er,v
xøupiotv orl8' æticoi gæi,1r' âv ëÀo¿cto
25 gpoví¡oe<oç ¡r,i ðr,ø(eu1vu¡lévou6 óç èvòv roü ouvcpógou gopríou, rò æavc&ææo¿v
ôgsìeíaq ðvcoç èxeivou toü Søu¡l'øo
oü8àv 8r,ocaépovtoç, ì) 6oov d,æo$éo$a¡ tòv Xoüv- nôç oü (r¡Àotòv xøì ¡.r,øx&prov ðv i úpïv nøpé[et
tioo. .¡, trì æpò6 cì¡v åç ø,]"òu r,ioc¿v xal eÜvo¿o¿v -¡,r,e1áÀr¡v
toü æÛcoü nor'¡lÉvo6 6¡'r'orq åær'otæcoüv- þorc{v, gr,}.ooogeîv èni toîç oiXo¡.r,évor,ç 8¿8áoxouo¿ xæi ¡tê'cpæ æévSouç ópú(ouor,.
oûX ,læò ¡rior'u êu"¡ró¡r.e$æ ¡rávòpøv,
'vou$etoú¡'r'evo¿
xocl tfl øÛtfl xr¡Àor5¡'r'evor' or5plyyl' xü.iror ri tæîtrd. óc 8ú rL x&Íd.c;xevd.(øv; 'éleon v û¡.r,iv pouÀo¡.r.évolç
to6, tørlcÇl -, ,nlr,'ipo"l ¡.r,z¡xriv<o

xaì çoü 8r'o(géper'v eiàévo¿¡ yevvøic'rç æol),à ¡lèv riæò æopr,oæpévouç xo.ì, i¡ç ouveÀéfocce æeípø6 xø[
ogöv aÛcöv
æocuòer5oe<,1ç 8è xaì ,.l./uX!6 '¡"vuot Árl''coç
39.¡vóoecoç, æÀeic¡ ô' d'æò toü Seiou cöv .¡pægöv &puoa¡.r,évouq Sr¡oaupoü xai
tà èæ¡óvræ ,ooi uorsr"riv &lÀouç, cí,ç oiirco ¡.r,ørvó¡'r'evoç, ôC pì tõv npolteí'<ov 36
xølÀí<o rõv te oixeícov d,nooxeòóoør tò æáSo6 tluXöv xai !¡.r,îv èæa¡.r.üvar,
úpîv
' êtoí¡.r.<o6 æotPøXcoPeiv
'¡rji ;
gè tò géperv òrlvo¿o$ø¿ xai òràd.oxecv, æapct¡,r.u$úa6 èær,æÀaoa¡,r,évouq rà g&.g¡t*xa, úpîv ¡.r,ec' èxeîvov dvc' èxeivou tà
E¿ òù .*ù"ò i¡¡r,iv ru&,$oq, ú¡.r,öv
æ&vtæ æÀouroüor, r&. r' èç @e6v, 't& c' èç &vSpónou6.

¡ru$"îo,$ot'r, xaì, åaucoúç,


ori tréyovteç ¡'r'óvov, rilÀù xø'i :oîq ëpyor'ç æoÀlQ 12. <B4oocplorv)
8r'8øoxæÀiøç xai tù
zrpótepov rSgr¡yoúpr,evou. òq ¡lóvoç ær'Socvótatoq tp6noç 35
TQ ¡,reyaÀoæpeæeoc&tc'¡ xøi lø¡,ræpocúr<p Kupiql M 58u
rcÀeioca 8uvø¡.r.évr¡ ruap&'x)t4c''ç' 16 'Ioów¡ Âúoxcpr tQ Aeovrdp¡.
{iÀuov, pí1te cr, yelovévør,, ò ¡'r'i 1ev .,
-.,/B1oonpicov,
ei xæi ¡rì¡ xæì &liotv, y&.gl:,t à'oõv 6ptoç ei6 lepo¡.r,ováXou6
v¡cal, t& loÀo¡.r.óvter,æ àì¡ taütot 9r
reÀöv cQ æepr"gæveor&"rç xai æávtov tiyø$öv æÀ{pel xaì æo$e¿vocátql xupiql
ú¡lîv xai æeloel tor)ç &l).ouç ¡'r'øxpo
còv ¡.r,ot' Icod,vv¡ lt&.oxapr. cÇr rl.eovrd,p "¡¡ 1aLpe,.v.
¡.róvouç &zropaÀo¡'r.évouq'$ocvúccp
zcolÀöv ¡rèu xætröv &,Àì.<,lv toüto ææSeiv, ¡-r,etù æÀeiotouç 8' étépou6, 20 hreiyero scriþsi' ìpeiyeco M | 36 in rnarg. 'Enr,otol'{
"o,i &,pr$griv, o,ix &osevè6 tøîq {uxaîq gú'¡p"axov. 16'ce Ep. rz. 'Widmungsschreiben Bessarions an Johaunes Laskaris aus Leon-
xai 6oouq oriðè þ{òrov
xal cùç f¡¡lépøç f¡¡lTv, tarion zu einer katechetischen Schrift für dessen Sohn Demetrios. Diese bisher noch
ppotòv .¡,u,,¡'òu. 1,,uo,,òç òÀr,1ópr,ov eTvocl, ææ-},æt'o¡ùÇ
EPISTOLAE, 439
438 BESSARToNTS
ð7æa.ç 6 xe' rerp&'yavoç ðrv xai xuxÀ¿xò ç üÌ &,oga\oüç ce crí¡cer, còv æøiàø
Ei zrúvu noÀùv èox6nelç, 6zt<o6 &v ü'prc:rd- ce ouvelæouc' ootutÇl
v
Xpóvo èpeicæç xd.ì, æ&vtoç &,pecuxiv'r¡rov arlròv töv xø),Ìío¡v ègyd'.ae:,ar,. to¿oütov
&'v oi¡'r'æí oe toüro
xripè 8ei[ar'ç &rr¡$.iänt æ aàç xætù ooÛ eü92¡¡ríæq' o'3x .¡àp rò tecpáy<ovov xai æpòç civ zrávrcov röv ðvc<ov ai'cl,æv, 6ç èa¡tv é @eóq,
uieî x¿vóvæ coü piou
ì tõ oð xøi ¡'retà oè ¡tæcaÀræeÏv
oXeïv diìtrtoç ,ror¡onr,'qáu'Ìc aùçòv èærotpérfaç évóoer, ¡.r,età, toü xpeittovoq. toüto 8Ì¡ cò toü xrlxlou
siì*¡oo,u"* tot'1"oc xøl [ep&ç úæos{xæc' eiæep '¡ùp xærù' ¡ò
5 tfr xeivou neíScov Seorpíç æpooøoXoleio$4r., Slalpor!¡,r,evoç ò' aõ$r,q cplyolvóv
"¿c "¿,
roü oto"ipo6 Àóy,ou-é'd1"$òr èx toü
'åtu$pr,l"o6
Ot"t"fi1îï::triilî:tä: t ¡e xui cerpú^¡tovov &.p"a. xai é[úy<,lvov 8eíxvuo¿ o1,¡pcú. tpíyovoq ¡lèv 1ùp
é YùP êéPc¡r xai torlr<P
6 qiu xøi é ê( &¡rø. é 8' ørltòç xøi æpötoç ê[&y<ovoq xøi réleuoç ¡.r,óvoç
ñrscsttsr(t
töv Ëvròç riç òexøooç. o ò o(u òEXo¿ eq cecpocyóv<¡ é,pL(elrxt o¡Í¡p.arr,.
tz¡rat ouvoloer'v otùrÇl,
)riv @eQ coívuv rfr töv &petõv terpaxr'li æeptgpøX$eiç xæi tò ¡.róvr,¡.r,ov
l0 xaù dogølèq èv æìlcæîç oXòv æ&odv ce rSnepocvapùç tÌ¡v é(a8r,xi¡v cie rrøporlor¡ç
8r,øxoo¡.r,{oeorç æepr,lpocAiv xæi æpòç tiv erioepi tiç ,$eíøç tpld8oq nsg$c(xòç
.¡vöorv, êxeî$ev &ei èÀÀoc¡.r,æó¡.r,evoq tiç &xguç èrr.)rí1tlerør ceÀerócr¡toç é npòç
tan, xa| r&.ow ëleo'cl æd'vt<'lç, ori t ôv i æøpæivealÇ.'(é\oL'Ço 8è cctücá ce dnopivocl xai roù6 åvteü$ev ¡,r,r,o$or)6
òè cttüco¿ Bepoutrr¡-
tQÐe rcollì¡v èvceü$ev xapæóoeo'$æt tì¡v ò9élerøv' .oè dno)t{{eo$ør,, oè ¡.r,èv ¡.r,d,fu,orot æCivrorv, oÛ pì¡v 8'&lÀ¿ xæì f¡p&6 úzroupyí1oøv-
êtêpot"ç ë8e¿ cù
¡r.Évov xoci oÚco
xo¿vòv &'¡a$òv æãot rrio'$eivar' $eÀi1oævt-æ 16 ¡&Ç oov æpo$r5¡rcoç tfl poul{oer, xocl tQ oxoæQ æ&vro,ç dyøSQ xæi xætù
xærà oxozròv &vøSeivø¡ ,oi ,rpòq tiv cöv oõv vor¡¡-r,úttov &æø1yeÀiæv êvæ1ø- 15 @eòv æeguxócr,.
'¡eïv,ot¡æïc&'cepr¡Ðèvzcø94Ìtæív'ceçètiseoavd'vxai'cùræp'éocutövæpoo-
ecl.$eocr'v, 13. B4ooap[ov Kapôwúlroç M 268
Nüv 8' f¡pÏv åær,td'[øç rò ëp1ov, or]8év t¿ npoÜplou nercol4xuç' èyò 1ìp Kc'¡voravtfvg ffaì,crrotróyql ¡¿críperv.
o àè tò roü zcpd'1¡'tøcoq eÜìo1ov' r5né-
r,, æoÀÀiv à' 6¡'r'oç ti¡-r'ot$ûøv èv èpøucQ
zo Tpítr¡v tarlt¡v èæuocéÀÀov oot, xpd.rto're 8éoæotot, ¡.r,et& tò còv io$¡lòv 1.
roiç napà ooü ¡.ror þr¡'$eÏor'v, d'Àlrù 20 teuXlo$frvør, orlx &ner,xò6 oï¡.r.ar, æoleîv æolld,xr,q æepi cõv øùcõv 1pú9ov.
' &)"I'ì'¿p¡ocòç aricòç òv xai zroÀÀd'xr'6
Ep. t3. Dem vorliegenden Brief Bessa¡ions waren zwei andere Briefe an Kon-
i¡rï T stantin Palaiologos vorausgegangen, clie die gleichen oder ähnliche Fragen zum Gegen-
M 59xøi v stand hatten, uns aber nicht erhalten sind. Das besagt der Eingang: Tpût¡v caÚcr¡v
xøì' , êzr¿oté).lo¡v oou, xpd,tlote tócæora, ¡.r,etd tòv ioS¡.r,òv telxlo'$ var, oùx dner,xòq oI¡lar,
zroÀld,xl6 nepi rõv aùrôv ypdgov. In seinem Umfang war das Schreiben nahezu zu einer
eiv ^¡löctæv
Denkschrift angewachsen. Der Briefschreiber bemerkt selber: Taüra ¡r,axpórega ¡.r,èv
xaì ^¡pagfr æø
i) xad Èrcloroliv elpz¡tal ... (..rs). Bessarion, ebensosehr als hervorragender Kenner
rt$é¡.r,evóq cr,ç der Verhältnisse im Peloponnes wie als glühender Patriot, entwickelt hier gegenüber
ørltoücoü ou' dem Fürsten seine weitschauenden Plä,ne, die seine staatsmännische Begabung zeigen.
?tó1ov eip^¡ v, óç èv!v, ¡reíco pèv fræep aütò6 30 Nachdem die Befestigungswerke am fsthmos von Korinth (Sp. Lampros, Tù telXz¡
ic<oq 8uv - 8ì¡ Ðoxlpúoocvceç èv 4egøtræíorç toü to.$¡roü c4ç Kogúv$ou xa'r& ro156 ¡,r. couq aiövø . Néoç 'E),)'r¡v'rpví¡¡.r.<ov II irgo5l
' naper)t{gag.ev &pt$¡.r,óv, có re 8¿ttòv aerr'¡m¡x6'ceç ri'tv ßS-48g), díe r4z3 von Turchanos zerstört worden waren (Sp. Lampros, 1.c.469)'
'Ir¡ooü $eóe¡toç wieder hergestellt sind, ist für ihre dauernde Verteidigung zu sorgen. Es sind Stä.dte
toü ootlpoç 9oltr¡cöv pé"pou xai or5ppoÀov <ßoæep cflç anzulegen, zu deren Besiedlung die heutige Bevölkerung wohl geeignet ist. Dafür müssen
ènu$Évteq otitQ tÌ¡u ¡,r,ou48o, &pXiv oüoæv æavcòç tÌpr'S¡roü xai aiciøv' ó6 sie ausgebildet werden. In Konstantins Hand liege hiermit die Aufgabe, der Befreier
'gJ
35
;;;; ;ö" ður.u irr¿ìr.u. ër, xo¿i &ì.tro r¿ 8¿8óvree voeïv. æricòç ¡.r,èv ^¡ùp Europas zu werd.en. weiter gibt er Richtlinien für die Hebung der volkswohlfahrt.
Dafür sind auch Mittel aufzuwenden. Wenn Irüher d.ie Lateiner die griechische Bildung
6 aùcoü] aùroü M | 20 åpautQ sctipsi êuvrQ M I s3 tiç 'I¡cuü ,9eót¡to6 M
übernommen haben, dann muß diese wieder zu den Griechen zurückgebracht werden.
in marg. Das einheimische Gewerbe, wie die Seidenindustrie, die Ausbeutung der Naturschätze
des Landes ist zu fördern. Seinem Wissen nach findet sich in der Nähe des antiken S ar'a
ungedruckteSchrift,Kd'vovtoüpiou,gibtinz5KapitelneineDarstellungderGlaubens- und am Eurotas Eisenerz, das gefördert und verarbeitet werden muß. Ebenso ist
undSittenlehreundistwohlalsersterVersuchBessarionsaufdemGebietdertheo- lfrolz zu gewinnen und der Schiffsbau zu pflegen. Neben der Beschåftigung des Volkes
Anregung dazu ging, wie die \Midmung
logischen Schriftstellerei zu betrachten. Die dient das in erster Linie zur Abwehr des Feindes. Zut Erlernung der notwendigen Kennt-
besagt, auf Johannes Laskaris zurück' nisse sind jüngere Leute nach Italieq zu schicken, um nachher in der Heimat als Meister
DiebishernochungedruckteWidmúngistüberliefert:Venedig,Cod.Marc tlitig zu werden.
58 v-59 1: la¡' aer
Kdvc¡v toü píou ebenda fol' 59-ro6'
cr'533, fol'
EPISTOLAE. 44t
440 BESSARIONIS

," ,þr.¡Xic ,Íppr¡ro6 f¡òovÍ¡, iv Tetyíouç ¡.r,èv oõv eòv io$¡.r,óv, potor,Àtxótace dvep, &.prcl'u xa.i &liroçL.
,
"ietöv èx æau8òç ou¡.r,pd'vtcov
,\ori8evì, 6cruîoü èpouleúoco. t¡ù péXpt òà coritou 8r,øvor¡$eìç orivo(¿' &trìù æpooétl xøi
æóÀ¿v èxeïoe iòprloøo$ør,, ërr, ¡r&ÀÀov ,i[r,ø Sotrl¡latoq èÀoyioto' xoti y&p oiveu
xpóvov ëoxov'
gul&x<ov, oriÐèv &v ruo¡e 8uv¡$eîev tà
'cet:;¡.,pÚl'æxeç 8è oiveu rcøpø-
ä:ì,ï';";H;Ì' ò æ&træ¿ õ
¡-r,èv ¡.r.óvot
5 xer¡l,Évr¡q æóÀecoq rE xocì æollcelaç oüt' &v ixavoí, oüc' &v ¡.1óvl¡.r.oí 'ce xd'i
2. Xæip<ov toivuv otùròç xøi æóor¡v o'íer, xøpnorl¡,,.avoç er)gpoorlvr¡v,
oril itxtoea', pépar,or, eTev. oür' ôiv èv &,ztæo¿ xai toïç &va'¡xø.ior4 xo(tpoÏç 8úvo¿¿vd &v èxM268v
æor, è¡å,$orv xorù æo$öv iòeTv ène$ú¡l,ouv, ceceì.eo¡.tévov épöv
æ&o¿v 6Àco6 toîç "8À)'z¡or'' æpórepov ¡'r'èv oti
cöv æpoXeípou ææpeïvott. xæi torltou ¡l&pcuç é Xpóvoç xocl cù æpol,&povta
ooi xctl cQ yével ouyXøípco xo¿ì zrø$í1¡l,aca. 6$Ev ei ¡.r.èv yé'¡ovev elí'ce xæ\, ylvetæ1, tøücot '¡ívecæu, ,Íæep ëòet
oiål*øi töv
ocrlriv rç civ þópr¡v xoci
,[,uxùç ¡róvåu,'&¡.¡-
aricÇr rÇl i'o'$pQ, à ooü xcr'i ørlroî6 yevéo.$ør,. ei t'
oijæo¡ xori vüv &p¡¿ì¡v ëÀøBe, xøtrõç ôi,v ëXor xocì rÍp[,oco$ør xcri
ouy*nìnn"nt<oxóo¡v 10reléoøt, ¡,rã,ìÀov Ðé 1e xai &væyxæiroç, xøi oü Xcopi6 orix &v ruo¡e oXoír'¡ xatrõç,
åxcòq n&vta xæi 10
è oùv @eQ, ooü f¡1ou¡révou ctzYoÀr¡tf'ro- orlà' ôiv ëpyov teteÀeo¡.r,évov þ¡$eir¡. xd.irol xal corirou leyevr¡¡.r,évou, ei pì
rix ët{.,euoøç, ¡-r,&IÀov à' 6tt xc¿ì' æoiltÇl xai rà poroíÀerø êxeî làpu$eíI xocl zrpoxo($r¡g,ávr¡ cä¡v ðiÀ].<¡v yévorco æók'ç,

v, zcoltrù åx @soü eüXo¡'r'ott ri1øSù xøì orlx &,v òuvr¡$eúr¡ro6oürov. röv y&p Èvtò6 tiç fle),oæovvÍ¡oou 6r5v @eQ ¡,tr¡8èv
àe8rór<ov, æepi ròv io$¡ròv óç åæì tò æotrr) òei tòv d'pXovtæ åyXpoví,(elv, tâ
pøxpàv èæi æ&ou (.iu, ic c'i ¡lotxpù {¡röv xøl æolueri 6ore &væor!vør'
ezcu8eifæosør 15 15 ¡.r.èv èzrr,xoup{¡oovtø toîç iÐíotç, eii ttç èæéÀ$o¿ töv 7coÀepl<ov' cù ò' èx8pæ-
béou"o, r'cdt¡tu'ca. où '¡'ùp o9óàpø xæi æpiv èæesr1pet6 f¡pco'r:xù
¡.r,oú¡.r,evov èv toîç æpooi¡xouou Xpóvor,ç xcrlà. röv
no(po(xeùpévcùv èX$põv xctì
ëp^¡æ, xø.ivüv &¡rø ee &gop¡.t!q xoti 8uv&¡'r'eoq èæelúpou xcri æpòç ëp'¡ø êXóp4-
pì¡ eoùç xølpoùç d,tollriwø tfl riæouoíç. èLæiq pèv y&.p èoø oùv @eQ T Q te
oocq,Sr¡.r,ó:,,rovoüxd,'¡evèqtoi6g.éÀÀouor'æpoxcrtcrpølÀó¡r'evo6æpú1¡'[øor"ooü
ov &v8pöv, x&xp;*l&'ç 8r,ù ,$æIáoor¡ ç rî,¡ re æe(lxÇr ú¡.r.öv te xoci cöv di),).clv Xpr,ot¿o¿vöv o,îpoctõ'
.ì¡utþuxì¡u oi8oc æóoo6 rivøgÀé'¡er,
ö, oIæ xa$' ëxú'or^tp of æd,vteç îcrvüv 6o?EEp èÉ êvòc.$eíou ouv.${¡,ræroçxærù. töv &oepõv èzlvÍ¡$¡oav,
¿ó"órrra 8røæpú[ao'$aù
¡-r,ey&,Àæ 20 celéo¡ç ocütoùç rflç Eripóær¡€ &æehæ$ivær, xaì f¡¡.r,&ç èv æavreleï ëoeo$æ¿ ê).eu$epiç
L"Viil, o"iø ènr$u¡.r.eiç, oiæ 8ravofl. & "ö etç xøl iito'ce eiq céloç 20
Vúæ rooa'5rr¡Ç gutrocxfrç àeo¡.r,évouç. èxeîvø ¡.r.éwor
pouÀer5eo'$ocr
orix &¡19'tpd'À}'<o æøpøot{oso'$oci oo¡ còv ¡.r,r¡8èv Ðeàrótæç,
Êt"urynriu rci.tvræ 1'tr¿aæv{' cpóæov'
,td.i îcpoxetd.Àø¡lpriveuv &v&yxn, &, xæi &rçotu1oüoüv' Snep &neí"t¡, ouvoloe¿ re
@"òu o,l¡r¡roXov, èrróætr¡u, ouvep^¡óv
por¡$óv' ðxeîvóq te 1àp 9lÀúv'$pt'l-
re xæl'
èv rQ ¡,r.é),Àovrt xo(l c& yoüv ðvtæ oöæ Stoct¡pÍ¡oer,, d|Àì'co6 'cs xe:ì. cöv vüv
rco6 xal'gr,lúp""oq. oú te 'l[toç únr¡péo¡6 èxelvou, æo]'ùv cöv tipetõv æo¿otl-
è;¿$pôv d,æo¿xlo$évt<ov, oìJx &véÀæ¿otov éç &ÀÀou6 íoc,l6 Ë[og.ev é¡logoüvtæç,
i.óiou. õv &$¡.a oü tà pr'étrlovta ¡róvov, rii'Ñ iiSr¡ xaù t& ææpóvtæ æ9oü-
¡r"uoç roîç d,v$proæivor,ç æd$eor,v úæoxer,¡.r,évouç, d9' <Ïrv
25 &vSpóæou ç nú.\'8¡(',Ç 6v'caç xal'
bl*.u tò péoov, oÌ-t xuxla'ç, oriò'&¡ e)'elæç'ce xøi þçocóvr¡ç' oT6 êæi æoÀùv25 voüv &v etr¡
"¿i guld,creo$ør, xø[ rà.ç êxeivcov TrPo]to(îG].0(l¿pdvetv èær,Xer'p{oer,q,
ouu.Xó¡r"uo,Xpóvovoôx&"r'em6¡roçø'iroise&æoÀólø¡.r'evxocirùf¡pÉcepæ
êXóvrov å,v,$póæ<ov.
&rr.ieàn¡r"u.--&ÀIù vüv civ èvævcíøv ooü f¡^¡oug.évou îe xo(l
úæo8erxv'ivto6
ori ¡rrxpà ou¡rpaleicar æpòq 8rlva¡.r,r.v xaì eùq peÀÀor1oø6 åÀæí8ocç d¡rärv,5.
l.6vreç, coTç èvævcio LÇ rE xo;| t&v:,ti4 rilø$oÏç åvceu[ó¡le$oc' .co$ç re èsélovcaç é$evoüv tõv ë(<o xópov tiv èv fleìoæovv{ocp o'úxr¡orv
3. Taütrí ¡.r,e erigpotiver,. l;o:i-t'cæ èv rÌpp{tcp f¡Ðovfr xacóXst" ¡æî)c&' ¡'r'or 1Àuxu- o¿Ûcóv te
&oulíøç iepòv &vecpyó'cuç aô'coÏç,
su¡,r,iøv &8¿d,xoæov èpr.æor,ei. <î¡v rà ¡rèv ii8¡
leyevr¡¡-r,évæ, cù à'óç å{ó¡revoc30 30 ocÍpou¡révouç ôÉo¡,r,evoç ùæoòélao$o¿r,

<ilÀ' olov iiÐa épõ' vó¡.r,cp æoÀé¡,lou ôç æÀeíoctov re xai coù6 xexpacl¡lévouçoriX
oæeúàerv xpatfioør,
rq, gocuto,otrxð tlc [uLiç ò9$"I¡'r'Q oü ocoXá(o¡'r'ocr ¡'r'óvov'
óç Sorilouq, dÀ¡,- èæi coiç ioor,q toîç ,iÀlorçIleloæovvr¡olouç èç aridv &1'$flvør'
e* riv lleÀoæóvvrJõov, xæl raï¡q. óç èv cd,Xtotæ 8r,aæpaX$flvøl xaì æpò roü toùq
1 te Ml L orn. | 13 úrepep&)'oul únepep&ì'Iou M | 17 S:¡r'éìtov M covr'
Ðep'ê'-

M Ml æpoxøtapøló¡revoç L corr' vüv &¡-r,er,g$ivær, tiç Eripóær¡ç 8eoæórøç. êpou)'ó¡rr¡v ¡r,èv 1&p dv eTvæ¿ æoì'Àæ-
}'la I cipvèçl &levvèç I rupoxøtapaÌló¡revoç
Bb æÀæoí<¡ úç ." vüv oüov¡ç 8uv&¡recoç èv fleÀoæovvúoq, Íu e f¡ 9{pr¡ 9rlol
T

die neuen Be' x&'¡ò oüx oiveu Àó1ou npòç ror5ç ftuv$o(vop.évou6 8r,'ioXupí(o¡].ar'. oT8ø ¡råvtot'
Der Brief ist undatiert überliefert. wie Lampros nachweist, wa,ren
festigungen am Isthmos 1443 fertiggestellt' t446 erfolgte der neue Einbruch des Sul- xøi cÌ¡v æoolrnræ xøi tiv zro,,6r'r¿ræ r&vrti4 oùx &yvoõ, xåvteü$ev óç cù
¡rdlr,oræ roiç f¡¡letépolç ouvoloouoæv æp&^¡¡tæor.v tiv ë[ol næpuxetltêvr¡v
aus seinem Aufent-
tans Murat, Somit schrieb Bessarion zwischen 1443 und 1446, also 8rlva¡.r,r,v

halt in Rom unter Eugen IV (Sp. Lampros, Néo6 'EÀlr¡vo¡,rví1g.<ov III 119o6l z8 sq')
{perépav 1evéo.$ær, xai por5Ào¡røi. æ xa.ì. eiíxo¡r00. oü xæi oè ¡rérorov Àó'¡ou6
v
überliefert ist der BrieI: Vened.ig, Bibl. Marc. Cod. gr. 533, fol' 268-z7r
kleiner Schrift. Erstmalige Ausgabe von Sp.
(: M), in nicht leicht lesbarer, winzig 12 lô,:u$eiz¡l M | 24 dæo¡x¡o,$évto¡v corre*,i sec. z]rin9xr.o.$åvc<ov M
Néoç'ElÀr¡vo¡r.ví¡¡r.<ov''Ev'A$i¡vatç' III (19o6) 12-27 (: I)'
Einen Aus- íòpuv,$e[z¡ I
rr*fro"'
bereits II (r9o5) 29 è$éÀovraçl è$alovtrÌç ¿ | 30 díopevoç M &o¡.r,evov Z | &ve<pyóta6l &ve<o'¡ótø6 Z
schnitt davon (n. 2_.rt.4ttfiit", Xoíp.u .. . tfr d,rrouoíq) hattelampros I

35 oüor¡6 ùuvd¡re<oç L trþ. þosl fleloæovv{oç


4J 7 lf- vetöÍfentlicht.
443 (
EPISTOLAE
u2 EESSARIONIS :

t¿ou6 peT¿Àæ 8¿' ørjtõrv åæepyúo¡. tõv Aaxe8a¿'


fleÀoæovvr¡ol,tov x¡e.'jêÏç, tõv
æo¿eio.$ar. ocrgö6 ei8óq, 8¡.loç oùx &æov'võ Seio$¿í te xøli æporpéæelv' où
I

I
¡rovícov &.pger"ç. of únò Âuxoúpyou xæi tiç èxeivou vop¿o$Eoiorç, <iç oISaç, èr
riÀÀù xai rorlq te vüv ðvtøç fleloæowz¡olouç, tTrv t&ç te tfuX&ç oÏòa' lev-
;
i
¡r,ì¡v
'væíaç æo(ü8òç yu¡.r,va(ó¡.levor, dv llepoöv åv ¡rèv fl),atælæîç èxæø"pac&letoq xar41<,lví-
xai ë¡rgpovaç .c&. re orJtp.æca þto¡,raÀéa, 1u¡.r.vor)ç tè &ÀÀ<oç 6æì,<¡v xa,i I
oaveo 8r5va¡.r,r,v, èv 8è 'Aolç ¡.r,et' 'AT.f¡or,Àd'ou Slapd'vteq eriapí$¡rqtol ¡,',etcÌ I
I
&yu¡l.vd,otouç,-tò ¡-r,èv tfr tõv papé<ov êzc¿otatöv ó¡lótr¡tt xøì tæÏ6
d'zrr¡vÉolv
5 p.eyúÀou gpov{¡-torcoç ètpoæ{oavco. <T¡v eTç &vip Eúv'$rææoç, otpør41òç
1

rò òè { xpar.t¡o&o'¡ roü 1évouç re xo¿ì pÀaxeiç. rorStouç 5 t

"ioig,il"or, ooü p.efot- KøpXr¡àoviolç æe¡.1g.$eíç, rÌ¡v 'Pco¡.r,aiov &x¡.r,ú(ouoøv ¡6re ouvétpuQe 8r5vøplv,
* oúu cor5q re &¡.¡.o$ev èvcaüSæ éxouoíco6 ì'æ1,æxiq
{ Plç, óC eipr¡tar,, 8¿ù
xaì æpòçcor}ç &Àr¡$r'voùq xui¡o¿ ocpcrr4loü arirõv f¡1ou¡.révcu, Toü xøpfeprl¿co.ç¿tou xøi 8¿xarotd,cou
xiloov'ta.ç r&.vcaç &¡r.æ '¡upvd'(etv cùrix &¡'r'e)"{oelç .
d.vôpöv, Md,pxou 'Ac¡Àlou' dtlJto6 otü lúlrææoç êv ltxeliç tòv d,væpí,$¡-rr¡cov
¿yau¿c ¡e xo:l æoÀé¡r.ouç oco¡roÛv xai þus¡rí(e¡v. åÀ,r- &noàóoetç ¡rèv arltoiç
'ASr¡væí<ov oróÀov Ì¡gd,vuoev' Bpøoíòøq Xa),xlÐeÏç, 'Ap¡oiÀøoç Aiyuttíouq,
tù 6æ).ø, xouqr,eiç 8è trì p&pr¡ xa'ï rù'q riÀó'¡ouç elonp&ler'ç' &vaodoerq 8è
ric Ûrlicro 10Âúoav8poç xøù Kallrxpati8a€, råil),oç ,åillouç töv èæmu)'eoæ¡têv<ov ar)cor56
xú.ç&Íce.t1.i(jJx6.cæ aitroiç t& gpoví1¡-r,ætæ xal riv &.p$aíæv eri'¡éver'æv
ò¿eoóoævto. of 'A$r¡væiouç, æÀeïotov töv cóce 8uvø¡-r,évou6 dv$póæov, ó6
&æo8óoer,6. ró te '¡ecop1¡æòv tó te 6ÍPürt¡(j.Ír'xòv òlæxplvaç
èv ¡'r'épet x¿i 6oov
cù T8ræ, ¡.riav Seozcóca¿ àor5lor,ç èæê¡æacov. ¡.recù torlcttv ioxr¡¡.révov xaì, '¡eyu¡l,væo¡.r,évov
¡r,úxr¡eov ånò toü eipr¡vr,xoü èxÀe[ú¡,revoç, èxærêpc,p d,no8óoeuç
æø.pærærcí¡revoç xal ¿Ûcòc oÛ8èv 6c¿ röv ¡le'¡dlov orl xætop$óoelç, rÌ¡v
téXv¡v, êv èætr{Ðeu¡l æ et
êvæt, êxæcë1or4 vo¡lo$erí1oaç'
" ¡t
ëoc¿ gé ye xal пgæxcòv i civòpeí*, xai oùx
Eripór4v èÌeu$epóoetç. torlrou 1e1evz¡¡révou rÍÀìo6 'A1¡ol)tøoq vÉo6 ¡'r,erà töv
6. úøi 1ùp ëo", ¡riu * guouxóv,
15 véov Âøxeàær¡.tovícov, oüç øritòq dvanÀd'oer.ç, èni tì¡v 'Aoíøv 8r,ap{o¡ cì¡v
M 269 ¿v tr6 &urr' ¡r,a${oeó6 rE xa'l petrérr¡ç æpò6 &v8peíav èzriÐoor,6 yévorto. 6$ev 15
ruætprxiv &æotrr¡{ópevo Ç Tråoæv &pXúu.
tor5ç te torl6 re &¡r,Bì,urépou6 d¡v grlolv, zt&vcaç é¡r,oi<oç Èv o16
"ûguroriporç Ori }Ei d¡v vüv oüod,v oo¿ xøcægpoveîv |rlvø¡.r,¿v, oriÐ' dæe?ræí(er,v tà ¡rei(<o. 8.
êv ¿fró)r.o^¡ou por5)t<ovtør, .¡evéo$at, ,cæiræ xæI ¡r,av.$d,ver,v &vd,1xr¡ xæù petret&v.
oriòèv cöv eiç pêya. æpopd,vccov 8uvú¡.r,eoq eÛ$ùq åE &.pyitç p"L'¡æ {v } eiç ¡ré1cr
6ønep oüv ar¡¡roo$évîç, rú &v etr¡ töv èv þr¡ropr,xfr æpötov ?luv$orvopåvou
npoxêxogev, &trÀ' óoæsp caïç cöv (cþcov 1evéoæotv, oilto 8è xai æîçæp&y¡tæ-
,lvó6, ,5rróxplo4 d,æexpúv æ¡o. .cl &v etr¡ Ðer5cepov fl tpítov, tcürò &æe9f¡vato,
20 or,v &pX{v, aÜfr¡or,v xat teleutiv ëàoxev é @eóc. d'æò ¡-r.r,xpoü rcd,vtæ i¡p'¡¡.r.évø,
oúço xaì rôv èv æoÀe¡4rxoiq rù npöræ xu| ¡têoæ xæl teleutøîa orix êv
d,zce¡'2o
éç ¡r.&ÀÀov 8' *æò toü ¡r.z¡8evòç eiç rò elvar, orpöcov æøp1'¡¡'r,évø,
elcæ xurà. ¡.r,r,xpòv
x6'co,ç, ,"riidúo*r¡orç xaì pelÉrr¡ elolv, þr¡$eúr¡ x¿i où8èv &)ùo'
¡r&$r¡oí6 xæì &tò rcóor¡ç
eiç 6oov èviv r¡ü[r¡tøí ¡e xul åæét(oxev, ¡,r,vdo$r¡rr, 'AÀe(d'v8Pou,
d,u", 1" çoritt¡v orltèv ouvce),éoe¡ tò dv tlu¡¿ì¡v npòç tè àe¿vù' èppco¡'teveotépæv
tà ¡lèv cfl '¡u¡,'vao[ç' c'ì àè tfr i¡p1'¡.r,évoç Ðuvd,¡-¿ecoç èç 6oov æpoxêxoge. pÌ¡ èær,I&.$¡ coü Kúpou, xøi oÏq èxeivoç M 269"
1iu"oÁrr, çr5oel. xøl ¡r¡loÜorv, 6oa töv'¡evöv èæucr¡8erl¡laolv èx ¡.l.lxp&ç, ,cæneuvi¡ç re x*i8ouì.eíot6 æú,vtov xpotcoüoøv rlv
içorón¡ eiç arltà t&vavtíæ toi6. npotépor'6 tiæ{X$r¡oæv, fi 8oa dv8ptxóca'tø 'PópI, 6$ev oo¿ cøütø ypdg<o,
"útn t
narpi8a npeopurépæ
r¿vr rõùv æoÀé¡.r,arv e'ú8e¿ ðvrø èv roT6 ÀouæoÏç 8¿& tò ¡r.l è$foær, oÛ8èv z5
25 èæé8er(ev. ocücì¡ 8è
ey åvû.
oùx òÀú1o16 xøl dlevéorv èl ð,pXitcæollcottç, æor¡.r'éor te xal trlocaÏç oixr,ø$eioæ,
6À<oç ioxrlouo¿v. .aæxe8ar¡lóvlol ¡rèv yrìp &.or¿a¡. xcti Ðópøorv
io¡¿rlovtee, èv
cù riç oixoupé\ne ëc.Nr.fd tÌ¡v f¡lepoviæv ópioøco; é 8è )æocpc&xeuoç
nê),rar,ç xo¿i &xovtiolc o'i8evòç 'it[ror {oæv' @¡Çxe6 8è æétrcalç xøl
&xowior'ç èæì,
æóÀe¡.r,oç oÛx &æò ép8o¡.r,{xovroc ipy¡révoq riv$pórccov èç zroÀlàc tiSt'¡pa'r'
xpc(Îoüvîeç rò ¡rr¡8èv {ocrv, èv oT6 -t\æxe8æcpóvlot è,$au¡.r.d,(ovro. xxúsar
àè ¡¿uprd'Ða6

r'6lotçúnèp æ&vtocq &v$pórou6' eùòoxr¡roüvæç, èv oIç @p{xeç fl 'Àøxeôar¡róvr'ou


xcridv '¡!ç xøi .$aÀútr4e &pxouoøv 'Pó¡.r,r¡v èç còv æepi {ux!6 neptêor4oe
30 xúvàuvov; &ÀÀri ri ¡.r,ot töv æaÀær,öv; é ¡rèv Te¡,,.ip èxsîvoç, &nò À¡ocoü xøì
xpd'toç. eTxov, cor5ttov or}8èv Sr,axeupi(eo$cl fi8eoæv. xal aü, [va
tò t&llæ 80
è¡lpúI- vo¡,r,&8oç riç llepoöv èætxgæcípaç &pXñc, ëlíyovra. ¡.r.upr,d'or orpacoü - eioi
ætreiora ðvræ æapö ææpaàei1¡.r,ata, @ïpctTou ¡,r,év, 'Ar¡ouhú,ou ou¡¿vöç
8' ol gxor, xøi èxorróv xæ"cù.r&.o'r¡çiiløoev 'Aoiø,çce xai Xupiaç xæi töv zcapø-
Àovco6eiçdvarltõ¡vxøixotxoüvtoçø'hor5ç,xa?¡o¡'¡lì¡o9ó8paæoÀe¡'r'lxoì - tr
f¡piv Toúpx<ov n&vræ xaaæx)r,loaç 6oæep Bíauov þeÜ¡la. æÛtoi àè
æpótepov övteç, oütcoç ùæò {ç &v&yxrÉ è^¡u¡,r,vúo$r¡odjv æ xæi eù
tole¡.r,r'xù xer,¡.r.évov

(oare èìseiv xæi aririv clv zrorvcaxoü .¡iç $oru¡.r,*(o- oüço¿ o[ vüv f¡¡rïv geö ènrc&rcovteq 'Ioüpxor, "EÀ]'r¡or, páppæpor,, &rcò o9ó8pø
{år,o*u, æupa.¡^xpòv
læápc4v éÀeiv. Âu8oi 8é, æcÀe¡ruxótacot ðvteq, r5æò Kúpou tìçnptl- er 95 òlû1cov xai roü pr¡òevòç rfl f¡¡,r,etÉpç èæl coooütov z¡Ü[r¡wør d¡re)teíç 'EE xc{l
¡.r,évr¡v
¡réuo, ",ì 6æì,æ, èoptaiq te
xøl' æøvr¡Tlpeor'v è$r'o$évte6- oXoÀd'(etv' oütoq þçotóv¡.
Ðragåpe¿v. toooücov O,5olv ëXer, æ&veq" ¡à. æp&^¡p.atæ, ,$e¿ócøre àéoæorø, Èæu¡,r,eìeíç ¡lèv xøi 9'
å¡røÀøxûo$r¡o &"v ¡e xaî èoxauvó$r¡oav, óç yuva,r.xõv pr¡gèv
fi &'oxnolç òrlvatar' I cd'vævcía' ¡relér¡ xai e'ivo¡.tiç aÜ[eo$ai re xæi èrc¿ò¿8óvar, coîç Ð' åvorvtíor,ç &æo¡tæpæ¿ve'
i yu¡.r,vaoíæ xæi,
¡à' tæ' o$aú re xai opévvuo$ur. cæi¡a ¡l&Àlov è¡r,oÜ oTSaç' feio1;d. rc(,¿'ß66 eiolv oilr¡-
?. A¿à zcøüca ,ni ot''i"òc tor)ç oæutoü 1u¡'r'v&oslq, &'oxí1aet'ç' 8¿8úÉe¡ç
xlxo.,rù.zrole¡.r,lxd',tà' otçællørlx&' xcti o{5roç aricor}6 eiç &nwru
ëxc,lv xpr¡oú. ao
5 ètpozqcøvro M Ètpoæóoavro L | 8 tivôpõvl d,vS,cónorv Z | 8'Atrìíoul'Aq-
tríouM I l0Kllrxpøriõuçscriþsi, søc.Z Kpøri8r6M 111 ri,;v scriþsitQlt/[itetnLl
M I 6 L M 23 åærÀct8¡ M èrsr),ct,$ou corr. L | 24 òouleíaç scmpsi òor5Àr¡e ¿l M? | 26 èl &.1yi'ç
3 þo¡.tøléctl þorualaicr ¡'r'etor'xdcovtuç seri'þsi cutn V¿tot'Nícoveøç I
sea. L èÇapyi,c M | 29 1i6 M fiv I'
24 þqotóv¡l þaotóv¡ ¿| 39 tiox{oerç M) L om'
EPISTOLAE 445
444 BESSARIONIS

rle r&o¿ rorSro¿ç oi æpiv vo¡.r,o$écæl ènê,orqoæv, æd,vt<ov ègpóvctoæv. ¡.r,r¡8e¡,r,tÇ l


,$éot¿cæ. co¿ür& oou àéo¡.r,al ¡r,eÀec&v éoÍ¡¡.r.upøu, totüta ¡,r.r¡àéæoc' èxpoàeTv
èleî'vøl, i) æópvar.ç Xpuoòv géperv, ¡r¡8epr.r,{ xai tfl eriyeveotác¡, Ei pù ¡.r.e$úor,, l
ü'xtq' æÀeíouç pl&,ç $epaæotr,víàø6 Éneo.$øl ó nocpà, @oupúolç yevó¡.r,evoq vo¡ro$éc4e I

10. 'Eæei ò' rÍveu erivo¡.r,íaç ¡e 8eoÛor¡ç tøîç æóIeol xæraorú"oeaç


xd.i c!ç
Z&-¡toìrfuç ë$ero, xøi rorlrolç xæi d,Àì,or.q é¡.r,oior,6 tiv æoì.uté)teuøv óç Ttoppo- ¡
roritcov oriòèv ðgeÀoç, ¡.r.&trÀov I'orjàè røÜr' ðiv 1Évorvco, t ì ttc eÛvo¡.r,íctç 6ç
oISctç, oïq )ó}.<ov, oTç é Âuxoüpyoq, o[ç ô Nou¡.r.&6 vo¡.r,o$etí1¡rocoi
1

6 c&¡ø &æ{traoev.
cuvo6 Se¡.r,eÀiou æpoxøtæplr¡$évto6' xøl rorlcou gpovrleîç p"&),tatæ zcúvc<ov. 5
re xai 8¿o¿r&1¡røor ti¡v glloXpr¡¡.r,octíøv &veîÀev' of ^¡e xoti toîç ,$eoîq tù6 .$uoí46
xui tù. æovr¡pù röv å$ôv &geÀfl te
¡rèv xai zrepr,xó(l.rer.ç, &vteuoú'[er,6 8è cr]
{uÀívouç xai ær¡Àivorç ðtop[oavto æpoogépeo$æ¿ oxeúeo¿v. oùx ëotu zroÀÀä¡v
¡e xui Xpr¡ol¡.,.ótepa, vó¡.r,ouç cr'Sé¡'r'evoq, Suotc&1*latæ, 'l'r¡,io¡t'wa
yp'r¡or6'ci:ep&.

8eo¡,,.évou6 ¡,rì¡ æoÀlà å¡.r,øprd,veuv, pì¡ rroÀIor)ç &òrxeîv, ¡.r.ì¡ æo).loùq 6v¡a'
or1.¡p*gó¡-r"voç. oÚce 1àp øücòç röv æottrcr¿ö¡v èxeúvov &vÐpöv xcri 6oo1 8r¡-
&gærpeïv. ã;v èl &vøyxr¡ç ëxd..repor., o[ ¡.r,èv zreviç ouvrerpr,¡.r.¡,r,évol, oi 8è plaxeíç
¡.r,r,oupyoi ye.¡évr¡vco vó¡lov xeip<ov cr ëo1 pou).r¡seúç, oüre cù f¡pécepø åÀd,ctovoç
10 Srocte$pu¡.r,¡.r,évor ei6 orlÐèv oüre êæutoïç oüce toîq xpøtoüorv 6ltoç eioi XPiot-
*ùxæi ¡.r,ei(ovoç Êæocvop$óoetoç àéovcøu fl rà èxeivorv. xuko¿ xaì ø[ vüv 10
¡,r,or, xøi npooí:* rfr tooar5c¡¡
"¿ æoÀuceÀeiç ¡,tóìr,6 òÀu'¡íocouq zc&¡læ)'er,oror, è(ocpxoüv-
rrocvræXoü ri¡ç'Ira.)riæç elíte &.gr.oroxgæciut,, elce 8z¡¡.l,oxpætiat, elre &æò cupr¡-
teç, o[ &vòpøróÐov oüùèv peÀcíou6 eioiv, oi Ðè xo¿i eT tr, ioXrlouor,, rfr òk'yó-
¡r,ír.u &,p$ai èxdøcoc' åv tQ xøloüvt¿ ri¡ç xpeiæç Ì) véouç tlsevca¡ vópouç, ¡.r,èv
t4cr 6¡rcoç ori8èv 6t¿ xæi, &lrov ),óyou òrotæpd.{øo$ør ëXouorv. óç ôiv oüv xøi
ig, 6oou' d.u rlit¡ 1pí1or¡.rov òr,orpxéoovtctq, Ì) tor56 zrap' ocritõrv íiòr¡ te$évcæq æIeiotouç &.1tæxai &píotouç toùç øütoùç ëXor'ç. ¡,tey&Àou dot &yõvoç, pey&Àr¡ç
óç pr¡xétr Xpr¡oi¡r,ou6 &xupoüor,v, ôç ôiv æÛroîç æpòç cà æapóveæ ouvoloe¿v 75èærlte),eiaç òeí¡oer,. ¡.r,vÍ¡o,$r¡el c!ç æepi cò vó¡.r,lo¡.r,oc Âuxo'5pyou vo¡.r,o$eoúøç, xoti
òó[ercv. ori .¡rÌp èæa,yerêov 6oæsp t6 rwaç èx æpoXeípou coÀ¡.r,&v &xupoüv, 15
cìc
eùæpooóæou a.irluç te xæi &v&^çxïq, oúccoq or18è cù¡v
óç péXpr, roooúrou trì {ç tipetflç r¡lí[r¡oe Âøxe8ær¡.r,ovior.ç, xæì, diflrlc
¡,,,Ì¡ perù eÛìó.¡ou re xal, 'E),1&8oç èæpóteuov eûvo¡.r,íç xal, 8ó[¡, péXp¡c &pyúpe xæi lpuoÇr { nól'u6
ogoSpàv èxeivr¡v xai oilolov negi n&wæ eriÀ&per,av, fi oÚce t¡ töv xer,¡lév<ov
&þæroç, xæi óç &¡tæ æ é Xpuoòç xai dÉpyupoç æøperor¡g$&pr¡ rff æóÀer,, xai
¡,r,ecøxuvioø1, oiire ouvo¿oóvrcov orlàèv èx véou rol¡lö¡.r,ev eioæ'¡æ^¡eiv' toiç
röv
tò riç æofu,tetaq èxeívr¡e &x¡ræîov fi¡,r,phlv$¡ wtì. xæ¡à. puxpòv æavceÀõç
$eiorç 1àp toüto ¡.r,óvov vó¡eol6 &æo8océov, o[ npòç æú'vræ xuvp|v te xæi æpúy-
20 &æeppr5¡.
tÉ.$e¿vco¿¿. ror5ç òé ye &v$p<oæivouç vó¡rouç rcpòç c& ëx&.oro'ce2D
1,ræcø xpÍ¡or,¡,lo¿ Tæürø ò¿& toüto ^¡éypænrur,, 8¿d, roüto dvocyr,vóoxo¡r.ev, tv' <igeló¡re$ø, lt.
èveocöiø rp¿,'yp.æræ xør,poùç rip¡'r'o(o¡révouq, töv æpay¡'r'útcov
xøi tor56 cóte
[v' åv xæupoî6 &væ¡xutorç¡.r,1¡.r,ó¡.r,e$ø., 'Cv' åv vevoor¡x6ot roïç æpdy¡l,aolv åxei$ev
r,&vc4ô/q &vá'¡'xr¡. xuirot ol "¡e
¡.r,etapalo¡lév<ov x&xeívouç ¡lecorpd,),Àeo$u.,. èxÀeyó¡.r,e$ø $epocneiøv. ¡lã,llov è¡loü taütø xøl torltov ët¡ æÀei<¡ oiòot6,
i¡ré""po, vó¡.r,or,, xøl oÏq cò þ<o¡raixòv &¡r,æ xai ål)'r¡vtxòv
xê:lpt¡.iar"¡évoç, où8èv
<iÀ¡- eìj tu èì).einóv åotr, rcpoo'$etéov'
æollà d,vøyvo'5q xd,v tfr üuXñ nægæxæræÙé¡.r,evo6. Xpö tQ SrloocupÇr' ¡r,r'pÍ1$¡tr,
6c¿ söv ¡,r.etæxuveio.$a¿ 8eóvccov ëxouor,v.
25 à. rry"þç' ëpyaoau &æep Sæu¡rá(er,ç. ei pì¡ æd,vtø 8uv{o1l pI8' oÚtroç e iç otùoc4pd,v
xæl cù æovr¡pù ë$r¡ xøi d, o¿ücoi { f¡¡röv aritöv eior¡'¡d'loptev þ}'axei.q xui.Z6
¡e xui &xpatov d,væ1ot.¡eîv ztollteløv, &ll' oüx ðÀûyov coü æævcòç xoctop$óoeuç
pox$r¡piç, èxeivæ &æoxoæréov. & ei xaì zrd,Ào(¿ æorè gopr¡t& doocv, coü yÉvouç
rip[á¡.r.evoç. {pepcv tiv gúor,v cò tõv 'EÀl{vov êotì yévoq, åær,¡leÀr¡trxòv
eri8al¡.r,ovoüvtoc xoci ¡,r,i n&vu tou æol),iç àeo¡.',évou t!6 $epaæei*q, &ÀÀù xai
dpetiq, ¡.r.r,¡,r,r¡cr,xòv toü xaÀoü, grioer, ^¡evvotîóv rs xøl grtrócl¡,r'ov, æpòç æ&oøv
¡6¡¿ ei co,5cov &neLyovro, orix ôiv eiçaù.c, SuocuXíøç è[óxer,Àøv' xæi vüv d'væ1- xai
.¡e ¡.r.ì¡ ¡rél).org.ev çéleov &æoÀéo$al, til).ù æø¿8Eløv ëtor,¡.1óv ¡e xa.I æpóXer,pov. cïya$oü ¡,r,óvov òeï xopugøl,ou 8¿8ø-
xat6¡æ.cæ aùtöv &gextéov åotív, eï
B0oxúlou, oloç ocritò6 el, xu|æg\qrc&vru eí rr yùp èv
eÛ$r}q eúneu$eî6 ÉQovtar,.
¡& ¡e öv'cu, oöooct, ¡&' ¡e &no)tlr,lt6ræ èæøvæxatréoao$o¿¡' 30
tò xo(xòv
rorlror,ç rù vüv &¡.r.apcd,vouor,, 8là toüto ogd,lì,ovtocr,, пót¡ xo¿vóv èot¿
11. fleprxoætéov d¡v èv XPuoö xøì, tipyr5pr¿, tiv èv or¡pr'xoÏç [¡'r'ætíorq xaì'
.¡uvølxöv, eíre èv xouleoîç, eite xøl raüta ææpâ' tQ 'yêver. rr.lt&rær,. ditE oõv ¡.r,eyaÀógpoveç xai cr¡.riç ðpeyó-
òlocXpúoolç, toüeo ¡.1èv &vòpöv, roüto Ðè èv
¡.r,evor èxelvorç oXolú(ouor, pl¡ pouló¡,r,evor, o[ æleíouç 8é ye xocì ¡.r,i òuvú¡.r,evou,
ègtænel,o.r,ç, eí.ce èv éæotor,oÐí1æore oxaóeæ æolucéler.av, dv èv æÀí¡$er.,$spaæal-
xøxôç gêv, øp"&rw. 8è 6¡.r,coq, ó6 èàv æricoîç, n rc h &Àq${q èatt 'cr'¡t'4, èv
å,
viòcov, riv èv .caTç röv gpevôlv åæròóoeo¿v &Ào.¡í,av, rnu - êoptæîç, rÌ¡v èv
85 lóyr¡ 8er,X$eí¡ - 'í.cæa '¡â,p gpoví¡oeu xexoo¡.r'r¡¡.r,évo¿ - &).ì.' (et) ëplcp gøveir¡,
yú.p.otç, dv èv ræga.Ïç te xd'i xí18eor,, cÌ¡v èv oixoòop{¡-r'aor', tiv èv cfl }'otæfr a5
nap&, npótcov o¿rlcöv cöv xpoccor5vt<ov ¡.r,eÀetco¡,r.évr¡, þfrotø æ&'t'ceç &xolou-
Sr,oric¡ Ðøæúvr¡v. oilt<o .¡rip &v oÛ æpo8ooíocv, oü Sopo8oxíæv, où ¡],o(Àaxíav
S{oouor,. ztoltror)ç yrÌp fuò cõv èv téÀe¿ xæi ló'¡ou d[iov riX$o¡.r.évouç ¡.r,èv
M27}ori8e¡.r.íæv gopr¡$r¡oó¡re$ø xøxoupyíøç. 1vóc<ooæv tipetfl tr'¡ló¡'r'evol, oü æ)'orltq
å,g' oTç zcpúrcouorv oi8ø xøi ogõç ¡.r,e¡.r.go¡r,évouq, 8rà' àè tÌ¡v xor,viv 6¡t"ta,çxuxo'
oi ,itv$p<ozror,, ¡,r,i zrÀoutivSr¡v, d.),À' &pr,ocív8r¡v åæi ràç riþx,i6 èxÀeyéo,$cooæv,
nolrceløv, ,l ¡i,ì¡ ogó8pæ por5lovcør,, np&r'cov'cæç.
xo¿ì rò æpc,lceiov &.pe.ci¡ lted,co:oøv, óq ,åtÀÀr¡ç ètépcp æpò6 Ëtepov orix oüor¡ç
òrægop&ç ori8è &vr,oórr¡ro6, zrÀiv 6or¡v æioxpöv rfó.¡oç épi(er, xøì, xo¿Àöv ëæør,voç. 46 1vo¡lo,$étarM vo¡.tto.$étø62 | 3.$epaztauv[ôcrç M$epaæauvitoçZ l6 riveîÀevM
d,veD,ov.[, | 10 trate$pup.1têvov scriþsi s¿c. Z ò¿øteSpr,¡r¡.r,évou M | 2l dvøyuvóoxo¡.lev
seriþsà cumZ &.vø'¡uvóoxco¡rev M | 2l ív' M'Lvu L | 24 x&v M xaI Z I Xpõl XpÇr Z
L | 22 ¡.r,ecupaÀo¡,róvcov M ¡.r,etøpatrtro¡révcov I | 25 aútAv U1 Z
13 ørlrôv M øritfr 35 ¿ll' (ei) ëpyq¡l rill' ëp1qù M ¿ì,ì,'ei Ép1q Z
I

om. | 26 èxeivø M ¡aítu L | 40 öor¡v M ðocov Z


EPISTOLAE. 447
446 BESSARIONIS
rfr iÐiç tÌpXfr Ðeioav. xæhot, tl Àé.¡co sòv oîtov o{5c<oç d,væ1-
guì.4ccer,v èv
13.)òvoüxavóvaçaùtoîçpúouxaiotd'$¡r'z¡v xatí.ca¡ov öwø., xø,| oü diveu (flv orix ëolt; rùç têavuç aírd...ç, xæl cor5r<ov où
æøpa8óvca,vi<ovrcoÀ¡æíævèæavo¿oóo¿o$a¿.xæì ràç æpòç r&vuyxa.id,æpòç 8è 8r,a1<oyiv I Xpr¡¡ratr,o¡.r,òv ¡-lóvov gspor5oaç épö¡.lev
y&p, ei ¡,tl¡ oaç' tiilÀù potortreùq ôv ègrtrooó9euç æóa46 ðær,peleí04 æøpagu\&trouo¿v ëxcroço¿ xaì, 6oce ¡.r,i êtépor,ç 8r,a.
¡,r,ecà,
te xaì, 9t}ro v toiç æoÀe¡.t,txoîç, tò 8è toîç eipr¡vr,xoiç ào$ivar oû8év, 6rl ori ¡,rr¡Xcrvõvtør. f¡peîç 8è aricoi èvíote Àl¡.r,óctovreç ròv
5
$pulÀou¡lévr¡v èxe[vr¡v eüòal¡l'oviæv d'æo8óoetç 5
M 2Z0vxøl zroÀrtlxoiç æolreer5¡locot, d¡v -te oitov tõ¡ pouÀo¡révqr æævci ou"¡1copoü¡.r,ev &Àoyiorcoç èld.:yer,v.
xq,f, eüxÀe¿o¿v ÉEetq xæi' ({..'* ncpù efl
taïç æóÀeor xai rò ,itirov ðvo¡rú 'Eæi tor5ror,ç xai tò Xpìt¡o( rôv ì.óy<ov, Õ póuq töv $4píolv &v$pcoæoç tg.
eîcæí oou tQ
¡r,v{P¡ rõv xa'i &Pxówcov'
Ðrøgéper, xcri cöv pøçpdpcov "EÀÀr2ve6 Saxpívovtær, èv oTç æore cò d¡.r,étepov
oó¡r.ær d gri \x¡tæxe ^¡êvoç,x&lô¡v ¡cã.su èær,or4pz¡ xel yvöorç xal Éyvr¡ èpìrú.ort¡aêæxd.i
ææv' Ele4' &'
&}.Àà tfr vüv 10 iiv$r¡oev, &æo8óoer,6 aõSlç rQ 1éver,, $erórate Ðéoæotø, xcri orlx &vê(.¡¡ rooæio,c¡
ròç tip^¡r1pou te xul Xpuooü rcAlaepæ t'ì' o'úer æepi 10
dÀo.¡íç ouvéXeo$ør, óç tiæær8erltouç xøì, &¡.r,æSeï6 æøpâ, toiç d,ÀÀo4 vog,i(eo$ar,
"
ooüçùvüvÀéyeo$ar*rri"iunzrepiooüroùç&v$póæou6òo(&(etv;roræütarQ xc,l. ruúrq. aoîç nap' f¡¡löv æd,vtæ zræpaÀaBoüorv, xcrl ð¿8øoxdì,cov ¡.r,èv èxeívouç
øricöv
rÌ'¡puævíaç xotl æóvcov oo¿ 8eîv cæîç
o'leo$o(¿ Xöpav, d¡,röv 8è ¡.r,or$z¡röv 8eîv ðæéXelv, x&xelvovç ¡,r,èv èx roü úæep-

å::'
""ï';: :,-i*î:î ä";-'î,'äi äi: éXoveo6 6cnep vo¡.ro$eteîv, f¡,r,e6 òè crl6 dv8p4æoòor êneo$al, xøi caüco( oùx
15 dpXr¡yor5ç ¡.r,óvov xaì eôperd..4, &i.f,' ii8¡ xal re),e¿<otd,çrr*o'r¡ç oogia.ç yeyevr¡¡.r,é-
tepovfioæv,ot)ù'ii8r¡nc,'v'cec,à'ë'pyæèxàéXovtotr'xæ\'rú'qotÛrövèltríor'vd'æø¿-15 vouq, ¡.r,d,ptuo,r,v ariroîq rorSro16 roï6 vüv xærenar,popêvor,6 i¡,r.ôv. ¡.r,lxpoîç cóvor,ç, orl
coüou r&ç ¡c1u.let'ç,Luoti.oyotáoq' cí ¡'r'ei(ov &v fir4oa6 èvcaü$æ æøp&' @eoü ruoÀÀoi6 d,væì.óp,øolv &æo),oÀócaç &vøxaléo¡ toùç Àóyouç, riv øoçíæv èæøvøoó-
"nito'
&ya$òv fl touaúr4v æePi ooü tõv o¡ tÇr.¡éveu'¡.r.eyúÀz¡ç yàp eùgutøç, 6leiaç eioiv ët¿ xai vüv òr,ocvoiæç oi, f¡¡réte-
^¡ú.g oe æo$e¿vòv toÏç oixelolq, co por réor, 6ore, ei xarù. rpóæov òròd,oxor,vto, ¡reyúh¡ èlæi6 øritoù6 èv ppøXeiM2Z1

d¡rôv ¡.r.èv æ'3(doer,, èlt¿tcóoer' 20 èæ¿òóoe¡v eiç p.êyæ oogLaç. ò¡8d,oxo¿vro 8' d'v ó6 òeî, ei toriç æ nagà. Âøcívol6
rr¡peiv xo¿l æøvri tPóær¡ ocÜfelv töv ènrotl¡oelev-eioi Ð'oü-
{¡,retépcov te8r,8ay¡.r,évouç 8r,8øoxúÀou6 r¿6 aûcoîç
rlzro).d{eor,v éc tù æoll& tò to¿ æoÀlol ce xai xa).oi veøvlo¿¿-riÀÀouç re åæír4òeç eiç 'IraÀiæv æé¡l{,,øq 8r,-
xui. :;uÏç'$au¡.r.aocaÏç tælótulç civ æærpíàa, ôi ør1cöv xai coù6 ,itÀ},ou6 æær,-
Ðd,{øleo, eTccr èzco¿ve},,$óvtov ei6
ghpo;4 oùð' civcup)'érþør' toÀ¡l'õrotv' òerloe¿ev. æøpè lip Åøcívcov ri¡v æoce geü f¡¡lerépøv zrapøÀøpóvreç oog1av
&v$p<,1æov olovtæ¿ tòv æepì oü søücø 25fi xø.i Àr¡{ópevor,, xai oúr<o zræpaÀøpóvreç, óç øüroí æore oi f¡¡.r,écepor øûcÌ¡v
tol.rc&vreç,o[ te oixeîo¿ ¡ler'et1xo nape8í8ouv, ixuvoi eiø xai diÀÀou6 ò¡8dEø¿ xøi é¡,r,oíouç ùrcotùrêaa4 6oc' oùx
vo¡l,o$erõv orix òÀí'¡or' $eöv èv æoÀìQ roùç æcrpa8óvcaç vlxfloa¿. oû òeî I'aio7,rlv¡ riv coü xøÀoü tor5rou
¡rd,Àr,ocæ SraPór¡tor'
oulleveíaq $dpav èrel, ei x¿ì, Âarïvor, f1o7,úv.$r¡oocv zcæp' 'EÀ),{vcov rt ¡lÌ¡ ocriroi
ciæo),1æeîv,
xal to,5tolç o[ ¡rèv riv ile¡'r'o eiXov æocpa).øpeîv, orix d,v eüç có8e aogiuç æpo{X$¡oav. ip"îe àè orj8è d¡,¡.ó-
èpepaûooocv. røúc4v oriv èreÏvol cù¡v
30cpr,óv cr, Àr¡{ó¡re$ø, ¿}.1ù tù æúröv æapd, rôv ðger,Àóvccov rinoÀz¡rfó¡,r,e$ø.
30
ouvéXer,v 'ce xui nì31"'u n&n'o F ògeiÀouor, 1àp ðwo6 coü &zco¿¿coüvroç &æoÐoüvør,, å' ¡,r.i d,æéÀøpov, rilÀcÌ ë),øpov.
æepi ooü òó4øv xøl ori ¡'r'eYd'Àr¡v Orlx di8r¡Àov ð'è óc cöv lóycov èæavaocasévrcov xai ai evreüSev 16.
ipîv
trr¡tf.,lv xparaloüv te xæi pepatoüv p)',aoríoaoocr, tê1var, xq.i ægóç re rò (iv, æ96ç æ guÀøxi¡v i) ,ii¡,r,uvæv &vay-
\ou
¡,r.ei(ov orlx ä,v æpòç
tà ¡'r'élÀovtoc xaiar, ðoau æpòç ciç oogi.xç xæì, rõv èv aù{ 8røpor¡tõv yevo¡.r,évcov f1¡.r,ecépcov
t4. IIepí '¡e ¡r¡, o$ç 7 pnç I tiv töv xægæõv 9utrøxiv
"i, 'åiotyt'¡¡u töv ò' d'vø'¡xøítov te xoci 35 85 re xai 'EÀÀ{vov er5pe$eïoar, d¡.r,iv æøpeòóSr¡oæv, ocû$r,ç èæaveÀerloovrør, æpò6
xæi töv ¡rèu'rr"pr.""au í¡¡tã.ç lip.u gerà. oogía.ç, 6oæep &g' f¡¡eöv riæoÀo¡-r,év¡ ouvocæólovto cfr oogíç.
oriæd,vu&g$óvovouu"í1pt¡o'ud'vrer'oa1<o1í1vtetövèlÀer'æóvtcov'tùp&Àtotø <lv6¡-r,<o6 orlx ðlí1au æapò Âørl,vo14 ëø xai vüv oó(owær,.
oüoo.u, xøxöç òè xoci øütì¡v ëxouoav, gpovr{oer,ç,
óç oI¡.r,ocr,,
¡.r,èv &voclxølotú.,¡v 'Eæei ¡.r,évcol xeytJtpwra.r. cflç crios{oeoç é Àóyoç xøì, f¡ &æò rôv voz¡cöv 17.
&Eiolcxæi..Ì¡u"oUoítou¡lúì'r'otæxto)'rloetçå(æ1<o'¡'{v'xølf¡æepùrotücoc'óç èæi cà otrp.ærr.xà. tpoæÌ¡ rõv re.Xvöv o{5cco Ðr.rfxr,otær., ,5ç Slaxexpr,¡.r,évøç Soxeîv
' òè ol
tpri"o,, fi æe¿vöo¿ ¡lèv oi f¡¡lérepor', è¡'r'ær'æ)tövto¿¿ oüto 40 40 &æ' ¿Àìú),.orv, xøì zrolÀoùç töv ì,óycov hcr.ori¡1lovaç ðvraç o'i8èv ei8évon tiç
piøpep,iv'iudtr1oer,q. xal toüto yàp oriÐepiæ åociv npi"leroç, coùç 8è æp&rrer,v ei8óraç xæi xqrù. Àó1ov æor,oüvrøç &1voeïv 69,<o6
iiç,'o,ilri, o{5tco6 d'o$evì¡ç &p1cov xctl rotzceuvóç' óc pì
2 af¿¡ú.ç M aùrò6 L | 2l fipeúpcov M I
Z4ì'ê^¡erur" M léyovtør¿ | 33 rù ¡réÀÀovtø M tò pé)'lov L | 34 a\çM) L om' i¡.r,etépøv
EPISTOLAE. 445
448 BESSARIONIS

ròv lóyov
trvæ åxle(úg'svov Taürø puxgíæpu ¡.r,èv i xat' èær,otoÀì¡v etp¡røl, ènêxevæ òè íocoç xæIZl.
&væYxætæç' å'cei ææpâ,cò xø$flxov f¡¡rîv, 6ore xæi òé8r,ø, ¡,r,ì¡ yéltorø npooogÀí¡oo. &Àlà rorl-
véou6 eiç rou æpöra ¡,,.èv civ o¿uçoü gr,Àøv$p<oæíøv, fi æeæor,$òç o{íc<o cori6 Àó1ouç
æàuxõv' òt'aio${-
òrù ló'¡ou !re,.ræ 8è x¿i
TtolIQ Xpóv<1r ëotrv ør1tù6 8uàaX'$!vør'
è¡.r.í¡zuvoc, {v èpì¡v nepì tò yévoç òr*i$eouv, 8r,' {v æd,vccov ¡.r,èv
oecoç 8é Y r &,v &v$póæov ÈpouÀó¡.r,r2v o¿ücò Baor,Àer1euv, æd,vto:v 8è æd,oøuç ctpecøîç úæep-
vrxÍ¡v, fi p&pr¡ ce Étrxec¿¡ xæl' xæ'cægepo- 6

[úIø npi(etæl æÙro- êyerl, æiciæv f¡yoü. ,åiÀÀcoç ce æoÀÀöv øûtÇr xocì, ooi òger,lécr¡ç úæd,pXrov, èæei
çoric<ov teó¡levø,
¡,r.ì¡ æapòv ôi),),<o6 r5¡.r,ïv r5æoup^¡eïv xaì, ò¿axoveïv ëXco tà Suvoccú, xæltot, ¡1128'èv-
l$rataxrvoüvtocu, oÍ te guor¡tipeç
raü$o¿ úpiv, eip{o$<o 8è or}v @eQ ,iÉXpr2oco6 òv i iæú.p1ae, oTç 6¡.r,co6 8rlva¡.r,ør,
cov &oxoi åvcetvó¡'r,evoí' æ xai' &v¡'ê-
Àó'yor,ç xøi ou¡.rpouÀæîç, èxa'tvu c¿ coü 7pêouç, óç ðv æÀeîoca 8rjvco¡lær,, xorl,
10 pdÀr,otø ei8òç èxeïvø ).éyer,v, â, èx ¡.r,øzpoü øùtò6 òr,avofr xal 8r,øvooúpevoç ceÀéoer,ç
no'cé, xal" re)rêouç d'píoc4v te xal &xæræytÁvrrrov &æepyú.o¡¡ oùv @eQ æoÀl-
.celæy. 6s ¡.r,èv Íip röv æpoer,p4¡lévcov yevo¡,r,évcov d,æd,vcrov eri8ør,¡lovéoraroç
f¡¡riv píoç
úæ&.pler", oû8eiç ri¡rgr,púÀì,e¡. 8r¿ 8è xo¿i crùcòq caütæ èyxpiver,ç xøi
zrolÀd,xlç &,velolloco xø[ ii8rocæ ôiv æpci{euaç xøupoü læpó¡.r,evo6, oriàei6 <i^¡voei
15 röv ei8ótcov oou cà, gpoví¡¡,.æca. ),el¡ce¡q.t, roivuv
{¡,r,&6 ¡-tèv ¡,røxp&v èx @eoü
oor, (<oÌ¡v xai tr5vø¡.r,r,v eüXeo$øl, fr 8uv1$í¡o¡ æÀéoø¿ oou cà vod¡.r,atø, oè
oxeu'/¡v ce xæl zro[¡ouv, töv te 9uløx .,'Àtrr¡or 8' Êxeîvov èær,xu.)'od'.pevov æøpaord,qv æpò6 ëp.¡ø X<,lp!oar,, ¡.r,qòèv tørre¿vòv
xai tor)€ gpovoüvtø $ Àoyr(ó¡,r,evov' ðç oor, æu.geí1 ouvepyóç, pol$ò6 xai ouvépr,$oç xoci
¡réyav oe paolÀéø êæi yiç xa.ræorí¡ouç, ¡terêæerna. xæ[ ciq êæuroü ¡,r.erøòoir¡

le'
I

L.
zo 8óEr¡c re xu¡. ì,apæpóc¡ro6.
i
;i'J::'1"
I uoøv, otlx 14. Bessarlon Cardlnalls
I

&netx6raç neP[ nÀeíotou iYúot¡' Capltuto, Canonlcis et Capellanls


riAvuç, d'!r'oce 8éoæorø' ¡'r'r¡Xøvr'xi1v' or'8r¡ponor'r¡er'xl1v'
I

20. To¿r5tøÇ 'cê'cræpæç Eccteslae Duodecim Apostolorum de Urbe.


I

I
éæÀo¡oæo,r¡t,*¡uii to.tir*"tti' óç d'vø1xøíøç t" nni xpr¡oípouç 'coîc' eit25
ctco vécov èvtaü$¿ ¡letù toü zrgoo{lxovtoç puoniam effrenata hominum cupiditas et noxius appetitus semper
25 ad malum sua labilitate declinans, nisi sub iuris et rationis regula limi-
l
I

tetur, prava quadam abusione et corruptela bene beateque vivendi


L

iustum ordinem corrumpit, sicque passim divina pariter et humana


instituta aequissima depereunt, idcirco volentes ad. honorem et laudem
altissimi omnium creatoris, apostolorum quoque Philippi et Jacobi,
a0 quorum corpora in eadem ecclesia recondita sunt, et aliorum aposto-
lorum, sub quorum nominibus dicta ecclesia consecrata est, proque am-
aù.ç'cêrrugæç xrf¡oøo'$otr', æepi <ïv
æovtæ ì.óyov zro lfloøo'$ocr'' d've perSv¡o 2l suþrøsuiþtio.' Bessa¡ion, miseratione divina sS. XII Apostolorum de urbepres-
eïrcep êotiv dL¡$éç, 6zrep iixouo b)rter cardinalis, dilectis nobis inChristo capitulo, canonicis et capellanis dictae ecclesiae
xai tò TaÚYetov e'5Ploxeo$au, salutem in Deo sempiternam.
@eoü xai oie potor'leíaç, vóouq tr' Ep.¡4' Mit diesem schreiben ließ Bessarion dem Kapitel von xlr Apostoli
"ic of xøi bald nach dessen Neuordnung durch Eugen rv am 19. Februar :^444 die neuen sta-
ìor1ç, &)Àà ¡.r,éoouç tuv&ç,
leyo¡-r.év<ov, åvtaüSo¿ èlurcooteil'uç'
tuten zugehen, Vgl. Band I z4g f..
40 Ausgabe nach dem Original im Archiv von XII Apostoli bei A, Bandini, De
èwøüSoc ouvotoe¿' vita et Rebus gestis Bessa¡ionis cardinalis Nicaeni commentarius. Romae 1777. Ap-
f ttcrtrr.vuçL lèxle{d'¡rev eLl 5fiMüZl6æPl(etøtM pendixrrp.rr8 (fehlerhaft nachgedruckt bei Migne pG¡6¡, col.LXw). Die sta-
np[(ovcørll8tõv¡retdllo:vM L 10 1eótou6 M þeor5o¡ç Z
I
I
tuten ebenda p. rr8-rz5 (Migne l. c. LXV-LXX).
iãt.O""Mìoütovr | 21otPolYúÀ cLl 28 tuxcróoer6 M òra8ócerç Z Mohler, Ksrallnal Bessarion. III. 2S
BESSARIONIS EPISTOLAE. 457
LlO
praeclarissimam sapientissimamque nationem, unde omnis est ortus
sapientiae fons, una cum 'friballis, Illyriis, Flacchis ambobus, Sarmatis
utrisque, Albanis, Iberis, Colchis, Cappadocibus, Pamphylis, Galatis
necnon et aliis patriarchalibus sedibus multisque aliis amplissimis na-
5 tionibus, quae omnes graecam sequebantur ecclesiam ritusque eius et
caeremonias celebrabant, sanctae Romanae reconciliasti ecclesiae. Tu ¡e-
duxisti Armenos per totum fere orbem diffusos ac sparsos. Jacobita-
rum gentes venerunt, ut fidei veritatem per te doceantur. Tu et ex-
citasti Aethiopes, quorum innumerabilis numerus est atque inexpu-
10 gnabile potentissimumque imperium, et adhuc vigilas, ut ad fidem ca-
tholicam eos allicias. E quibus ambobus, quantum in te est, nisi isti
vari praeciPimus et mandamus' oculos claudant, non modicum fmctum ecclesia Dei est habitura. Quis
enarrabit aut quis numerabit vel laudes tuas vel res gestas ? Cum
Lt34, 15. Beatissimo Patri Eugenlo Papae IV ergo talemteipsum, Eugeni, pater sanctissime, constitueris, qui merito
Sanctissimo Maximoque Pontifici 15 vocatus Eugenius €s, nam eugenius nobilem graece significat et a
Bessarlon Cardlnalis stirpe ortum praeclara,- cumque despectione omnis terrenae nobili-
- sis assecutus, quod munus, nisi quod
tatis nobilitatem caelestem
Graecus, Basilicae Duodecim Apostolorum ad
communem gregis tui utilitatem et catholicam fidem pertineat, tibi
Almaeque Sanctitati Suae Dicatissimus'
magis conveniat ?
Cum cogitarem, pater sanctissime, quodnam tibi
congruum offe- 20 Talia vero iudico esse, quae ille noster beatus Basilius, spiritus tuba,
atque Graecorum
ram munus tum pro ìsta praeclarissima Latinorum instrumentum gratiarum, sapientiae pelagus, cognitionis terminus,
ingentem unione
ãa"o p", te tuosque labores, curas' opem impensamque quem nescio quo nomine quis digne posset appellare, adversus Euno-
perfecta,tumproclementiaatqueinenarrabilibenevolentiaergame20 mium impium ac etiam alia ad sanctum,Amphilochium, Iconiensem
tua,nihilpraestantius,nihiltp-titt',nihitprofectogratiustibipotui episcopum, non absque inspiratione divina pro unigeniti ac spiritus
invenire,quamaliquid,quodad.nostrampertineatsanctamreligionem, 25 sancti deitate conscripta volumina edidit, quae Nazianzenus ille magnus
tibi offerrã, cum iita omnia huiusce saeculi te neglexissequipercepimus
Christum
Gregorius merito igni comparat Sodomitico. Nam partim sententiarum
ac illa, quae sola permanent, desid'erasse' Nam tu
ille es' gravitate, partim compositionis pulchritudine, et tum optimarum ra-
ab ipsa lecutus aãolescentia es, tu qui a teneris' ut
aiunt' unguiculis 25 tionum inventione, tum summa persuadendi virtute haereticorum lin-
mundumetomnianeglexistimund.,na.Id'circoetmeritononmodoin guas facile in cinerem redigunt. Cuius oratio cum tantam vim ac di-
patrem et
hoc saeculo centuplurÀ tibi praebuit Dominus' cum omnium 30 gnitatem possideat, ut difficile sit in lingua graeca gravius aliquid aut
vitam
principem (te) constituerit, sed' certe et in futurum aeternam elegantius invenire, per hominem non modo paternae et graecae, sed
et evan-
po.ria"r" concedet, praesertim cum in hac quoque dignitate etiam latinae linguae peritissimum, Georgium Trapezuntium, virum
gelii praedicationis otti.io tantum profecisti' ut non mediocre
incre- 30
sane eloquentissimum ac disertissimum, tuaeque sanctitati deditum,
ä"ntrr- et dilatationem habàat ec:lesia Dei' Tu enim graecam illam feci transferri. Quae res ut fieret, idcirco dedi operam, quod et Lati-
35 norum generi, omni doctrina, omni virtute, omni sapientia ingeniique
20 benevolentia P beuivolentia L | 24 Christum L christianismum P | 26 ne-
splendore praedito, puto me fecisse gratissimum, qui quamvis Hila-
glexisti L neglisti P rium, Augustinum, Hieronymum, Leonem, Gregorium aliosque habeant
von Basi-
Ep. 15. Ein Widmungsschreiben an Eugen IV zur Überreichung beatissimos suos doctores, viros, qui doctrina et sanctitate tam naturae
Trapezuntios' Be-
lius' Adversus Eunomium in der Übersetzung des Georgios quam spiritus profunditates investigarunt, quos qui legunt, in caelo
merkenswertistnochseine.W.ertschåtzungdesGeorgios.DasScbreibenstammtaus
der Zelt vou' t443-47.
40et in caelestibus conversari et quasi Dei audire videntur oracula, non
Überlief erung: FIorenz, Laur. Plut. r7' cod. lat' 3r fol'
r34v-r36 (- L)'
fol' z-3v' Paris' Bibl'
Venedig, Cod. Marc. Iat.45' Rom, Cod' Urbinat' Iat' 5r8' 3 Iberis P Hiberis L | 3 Galatis P Galatbis L | 6 celebrabant L celebrant P
Nat. Cod. lat. r7o3,fol. r-3 (: P)'- Druckausgabe: H Vast' Le Cardinal Bessa' I

I Aethiopes I Ethiopes L P
rion, Paris 1878, P. 450-452' 29*
7-

EPISTOLAE. 463
452 BESSARIONIS
cendi ingenji mei causa e graeco translatum, ut tunc illa minima in
tamen satis habent, nisi etiam eos, qui similia ipsis sentiemnt et eodem
his litteris suppeditabat scientia, in publicum promere, ne interpretis
spiritu participarunt, in suam traductos possideant linguam. Et his, imperitia ac ignorantia admirabili illi doctrinae et auctoritate diser-
inquam, hoc existimo gratum fore et tuae beatitudini munus accep-
tissími doctoris imputetur, apud illos praesertim, qui nullam aut mini-
tum, qui pro clementia solita laeto animo filiorum tuorum, etsi mi- Smam sui notitiam habeant nec cognoscant, quo cum ornatu, quantove
nima sunt, munuscula accipis. Tantumque magis tibi gratius erit, 5 pondere omnia sua opera ter ille quaterque beatus in sua edidit lingua,
quantum hoc donum et Latinis accipere et mihi offerre congruum est ;
ut tibi tamen gererem morem, viro tum doctrina atque scientia, tum
mihi quidem, quoniam magnam hinc de processione spiritus sancti utili- etiam modbus cultissimo atque ornatissimo, mittere tibi eum decrevi,
tatem ad. cognoscendam capessendamque fidei veritatem tum toto cum non possim tuae ferventi atque flagranti petitioni negare, ut aii-
genere meo recepimus, cum de ista materia Latinis contendebamus;
10 qua ex parte laude dignam tuam exstinguam sitim ac insitam tibi
Latinis vero, non solum quod magna doctrina refertum est, verum 10 inexhaustam aviditatem legendi, volvendique libros huius beatissimi
patris possim implere, qui tam cupidus, tamque affectus illius exsistas
operibus, ut nihil supra. Quae cum, ut soles, attente ac accurate sum-
ma cum admiratione perlegeris, velim ignoscas interpreti, si tam ornate
15 in graeco compositum tam indiserte transtulit in latinum, cum certo
me scias tum ob reverentiam atque devotionem, quam erga illum gero
beatissimum patrem, hanc rem aggressum fuisse potius quam ob auda-
ciam ac in me ipso confidentiam, tum etiam cum non edidissem in
publicum, nisi tu contentione maxima petiisses.
teria edita, quae quamvis per se suique auctoris dignitatem maxima 20

sint, mei tamen offerentis respectu tantaeque magnitudinis tuorum erga 17. Bessarionis Cardinalis Nicaeni
me meritorum minima iudicabuntur. Non enim ignoro, quantum sanc- In novam Metaphysicorum Aristotelis Translationem
titas tua bene merita sit, clementissime pater. Ad Alphonsum Regem Aragonum et utriusque Slclliae
Praefatio.
16. Bessarion
Cardinalis Duodecim APostolorum
inclyto atque invictissimo regi, salutem. M 5
Bessarion Alphonso,
25 Magnum illum Alexandrum Macedonem, inclyte atque invictissime
Thomae de Sarzana
princeps, editionem metaphysicorum Aristotelis, quibus apprime eru-
Sacrae Paginae Magistro Bene Merito Salutem'
18 cuml quum P | 20 Suþrascri'þlio sec. Af MZ V Bessationis episcopi Tuscu'
p 95 Quamvis mihi numquam in mentem venerat beato Basilio editum lani, Sanctae Romanae Ecclesiae cardinalis, in novam metaphysicorum Àristotelis
in nativitate Domini nostri summa cum eloquentia ac gravitate ser- translationem praefatio incipit feliciter ad Alphonsum, serenissimum atque iÌlustrissi-
monem, a me in primordio studiorum meorum latinis in litteris exer- 30 mum principern Aragonum et utriusque Siciliae regem invictissimum | 24 Bessarion
... salutem MVI A Z om. | 25 atque MA V et Z
24 Bessarion I Vissarion P | 26 Sarzana I Serezana P
F;p.tT.Bessarion widmet König Alfons von Neapel seine Übersetzung von
Ep. 16. Ein widmungsschreiben an Thomas von sarzana, den spàlteren Niko- Aristoteles' Metaphysik. Wichtig ist die Angabe, daß die Anregung zu dem Werk
laus V., dem er damit seine Ütrersetzung von Basilius' Homilie auf die Geburt des Herrn schon vor Nikolaus'V Plan zu einer neuen Ûbersetzung des Aristoteles von dem König
überreicht. Für die Abfassungszeit kommt als f¡ühester terminus post quem das Jahr ausgegangen ist.
r44r in Betracht, seitdem Bessarion sich an der römischen Kurie befand. Er mußte
sich aber erst noch lateinische Kenntnisse erwerbeu und wird auch einige Zeit gebraucht
Überlieferung: Venedig, Cod. Marc. Iat. 4go (Zanettí); Class. X Cod. 94 (Va-
haben, bis er diese Homilien übersetzen konnte. Terminus ante quem ist 1446; denn lentinelli) chart. saec. XV; von Bessarion eigenhändig (: M) ; Cesena, Bibl. Malatesta,
Plut. IV Cod. z.; Cues, Cod. r84 (aus dem Besitz des Kard. Nikolaus von Cues; fol.
Thomas, der am 16. Dezember 1446 Kardinal wurde, wird hier noch als sacrae paginae
magister betitelt.
roev: Istam translationem fecit rev. d. card. Nicenus, que non posset esse melior, et
feci corrigi librum ex originali de manu eiusdem d. cardinalis 1453); Escurial, Cod.
Überlieferung: Paris, Bibl' Nat. Cod. lat' r7o3, fol' 95 (: P)' Erstmalige Aus-
lat. f. III 26, !.o1. 3. [Sign. ant. IV K. r7] (das Geschenkexemplar ftir König Alfons). -
gabe bei H.Vast, Le Cardinal Bessarion' Paris 1878, P'452s'
EPISTOLAE. 455
45L BESSARIONIS

ditus fuerat, iniquo animo tulisse memoria prodiderunt. Cuius rei ra- 18. Br¡oocpfov Kcpôrvttrr6 L73
tionem in litteris, quas ad praeceptorem suum Aristotelem dedit, facile TQ oo9ö¡ xøì
B92
expressit, quod scilicet doctrina ac sapientia potius quam armis viri-
Ðuòocoxdlqr y 752"
busque anteire ceteros cupiebat, et quidem melito, cum illud hominis,
Ieropylç t{r fe¡lrotrþ
hoc animalis, illud ingenii, hoc corporis sit virtus. Hunc tu, rex sapien- 5 Eü æpd,rter,v.

tissime, imitatus neque armis solum ac tot tantisque victoriis, quibus


A' (ipr¡¡tu æepì, coü ctrl$uæoocútou
immortalem tibi gloriam comparasti, contentus litteris quoque modo
5
¿ xøi car5r¡ç &Àr¡$eocd,cr¡ç, ¡.r,48èv ¡,r,r¡-
divinis, modo gentilibus, et his cum ad sapientiam, tum ad eloquentiam ¡-zKowi¡e æ&o¿v èveoæøp¡lévr¡e êvvoí46,
conducentibus, non in pace solum, verum etiam in medio bellorum 8øpfl æli¡v coû æpótou xal æd,vccov æidov, orix ðli1ou6 cõv
ctvaícr,ov eTvoru
fervore incumbis, et ita incumbis, ut, cum summus in armis sis sum- 10 flÀd,c<ovoç åtælp<ov ó6 IlpóxÀov, 'Ep¡.r.eiøv te xa.I Aø¡r,d,orr,ov r$¡v 'ce ÛuX.úu,
mumque in re militari locum teneas, dubium sit, quonam magis ex- cor5ç re æpò øriciç n&v"cæçeIce vor¡toúç, elte vor¡co'l ç re xæivoeporlç, e'úte voepoùç

cellas huiusmodi rebus studentibus, armisne an scientia, potentia an 10 $eoù6 æü$uæootdcouç eIvøl clse¡lévouç eúpíoxo¡.r,ev. elæo¿ 8'&v cr,ç ¡.r.2¡8' d'v ¡r,r¡8è
sapientia. cuius rei argumentum est, quod me, ut librum metaphysi- llopgupíg, 'Iæ¡rBÀiXrp, Xupr,avQ xai tÇr Àor,æÇr töv dv8pöv åxelv<ov $r&øq
corum Aristotelis tibi latinum facere efflagitasti, et ita efflagitasti, ut rcepi'¡e coü rooorirou xorl to¿oricou æpúy¡læcoç &l,l'<oç òoxeîv, cori6'¡e ?EpoetPI-
ego tanti principis tam honesto desiderio victus oblitus fuerim mei 15 ¡révouç ôpöv ouve¡¿õÇ rùq toritov &vaÀe1o¡.r,évou6 èvvoíaq zæi taîç æÛcöv
ipsius et tantam rem aggressus sim. Quam veteres aggressi Latini, quid åæo¡.r,évouç ó6 cù zYoÀÀ& òóEot¿q.

fècerint, quove modo in latinum verterint, aliorum sit iudicium. fta 15 "Cloæep colvuv èx ¡rr,&6'¡vó¡.lr¡q f¡ cpràç cõv æpoerpr¡pévtov dv8pöv o(Û'$uæó-
celte verterunt, ut opus fuerit et sanctissimum ac clementissimum do- cræræe|vær rù co¡aûta tõv ðvc<ov &æog ælve'cu;.rxæI otícoç øÛ$uæóotæta óç øùtd,
minum Nicolaum v, pontificem maximum, qui omnis scientiae, omnis åautù úgr,ocôvræ xorl ærlrà éautõv d,l¡w 6vræ lo¿i óÀø &p,æ uirr'ærú. 'ce xa"I
divinae humanaeque sapientiae doctissimus in apostolicam sedem 20 æla¿u' ëv ce .¡ùp tfr $eoÀoyrxfl øúcoü otorXeróoet tòv llpóxÀov æepi tõv
conscendit, quique, ut loco et dignitate, ita philosophia, theologia et ctü$uæoor&ro¡v zroÀtlv ôiv e{ipor,q zcolorl¡.revov Àó1ov, ëv aecoîç ei6 llocp¡leví}¡v
omni optimarum scientiarum genele principatum obtinet, viros eligere 20øúcoü úæo¡.r.ví¡¡.r,æor,v. loùX óozrep Ìé1ouoi ruveç, 6cu n&v rò ægpoc1ó¡r,evovV153
utriusque linguae peritos, qui omnes fere Aristotelis libros denuo in úæ' ,itÀÀr¡ç a.iriæç næp&.'çerær, xælí. f¡¡,r,îv þr¡céov, 94oív, dÀn- 6oæep elóSa¡.[sv
latinam verterent orationem, et maiestatem tuam ante illius in apo- râ, øùroxív1ræ *por&.r.úe¿v cöv êtepoxtv{r<ov, o{jco xæi tù orü.$uæóocærø
stolicum tribunal assumptionem a nobis petere, ut hunc, de quo lo- 25 npo$etéov töv riæ' d,trÀou æøpæ1'o¡lév<'rv.< ei"y&p èort'cò éøuçò teÀeloüv, ëoøxæI
quimur, librum latinum faceremus, Quem iam diu a me perfectum, I ariri6 L oÇütoü B V
tuae sacrae maiestati, rex inclyte, dedicavi. Hunc, qualiscumque elit,
20 Procl. In Parm
cum tua serenitas hilari vultu acceperit, non dubito ceteris quoque
ob auctoritatem et dignitatem tuam, acceptum gratumque futurum' Ep. r8.-2r., teils ungedruckt, teils in sehr mangelhafter Edition vorliegend,
stellen einen philosophischen Briefwechsel zwischen Bessa¡ion und Georgios Gemistos
Vale feliciter, rex invictissime. 30
dar. überdies werden auch Fragen der Mathematik und des Kalenderwesens erörtert.
vgl. Bd. I 336-338, dazu unten die Nachträge. Als Abfassungszeit kommen die Jahre
4 ceteros M AZ cetetotumZ | 9 etiam MAZ et V I t7 inlatinumMA VIZ r44o-52 in Betracht,
on|,, !Ít
Ep. 18, mit vier philosophischen Anfragen an Gemistos, ist überlief ert: Rom,
Cod. Vat. gt. too2' fo\gz-g3v (: B, mit einwandfreiern Text) ; Cod' Vat' gr' 1416'
Druckausgaben: Im Anhang zu Bessarionis In Calumniatorem Platonis. Venetiis
fol. 15z-156 (: V, wohl Abschrift aus B) ; BibI. Vallice[ana Cod' gr' r89 (CVIII)
apud Aldum r5o3. 1516 (: A): A. M. Zatetti , Latiua et Italica D. Marci Bibliotheca co-
n. 15 (spä,tereHandschrift) ; cod. Barb. gr.6r, fol.9-rr v (sp?ttereAbsch¡ift); Florenz,
dicum manuscriptorum' venetiis r74r' p' r93 sq' (: Z); f'Yalettinelli' Bibliotheca
Bibl. Laur. Plut. 58, Cod. 3:, 1o1.73-74v (: L); Mailand, Cod. Ambr"348 (F 88, olirn
manuscripta ad Sl Marcum Veuetiarum. Codices manuscripti latini. Vol. IV. Venetiis
V 416) fol. r52-r54 v; Cod. Ambr. 579 (N 284 sup.) fo7. ?-g: Cod' Ambr' 7q (Q tt4
r87r, p. oa-o5 Ç V).
sup.) fol.27-27! (Die codd. Ambr. sind spåtereAbschriften) ; Paris, Bibl. Nat. cod.
gr. 462, fol. ro4-ro9; Cod. gr. 1739, fol' z8z-zgt v; Cod. gt. 2376, fol' ro4-ro9;
'Wien. Cod. Theol' gr.9o, fol' z8-z9v;
Oxford, Cod. Bodl. zzgo; Cod, Barocc. 165;
Jerusalem, Patriarcheion coð,. rg7, fol. 76-77 v (Papadopulos-KerameusIY r7z);
Athos, Cod. gr. 45o8, n. r45. {ol. 556-553; Escurial, Cod. gr' 96 (l III r) fol' r89'
Druckausgabe: Migne PG 16r' 7t3-7t8 (: M' mit sebr vielen Fehlern)'
-
EPISTOLAE. 457
456 BESSARIONIS
ë¡ror,1e ogóàpø npooiøcæ,cur.. xøi lúo¿v æoÀÀà oroæor5¡.r,evoç orlàe¡líav orlDézco,
cò Éæucò yevvöv. ei 8è ëor¿ cò ari$uæóotærov, 8itrov 6t¿ so¿oÜcóv èotuv, oÏov
ú9'éøucoü' >lé1<o T&P, çvloúv, ærl$u- {¡rr,ç xø.ì, lxævi ëorær, eúpeiv èòuv{e1u. ,l 8' &v el6 gærvo¡révr¡v &wígæor,v Èv
Bg2yxæi, næp&yew éo¿ucò xæì, æapd'^¡eo$ar,
n6ornìo* ô d'u éo,rtò ææp¿,y,¡.< toúcor'6 8è 6¡aor'ø xùv roîq eiç civ flÀ&totvoç , ì *pòc arl$uæóoratov &æævröv, &8úvørd' re xq.l, &.Ço'rcø- , n,
$eoloyíæv 9r,Àoooqei. roiç ò' a'icoTç ló^¡o16 ëv ce roîç eiç còv Öøîòpov úæo- , èlêÐr¡xæ ,iv, ei ¡-r,ì¡ tÌ¡v æoÀuì,o^¡íæv ger5ltov &p,a. xai oèi'ti+,
nepì &p;¿öv æpa'¡1t'æreiq Aot¡'lóoxr'o6 r}¡v tf''uXì¡v 5 5 xrocd,cql oou vQ rø:i)ra Í,&vrd. æepll¡Qó¡r,evov.
¡.r,v{paolv 'Ep¡rrioç, ëv te cfr
¿rl,$uæóotæsou ou¡rirpo,íuouo¿v. oi
g' ørjcoi ri¡v aridv r& ¡e Ðe¿1aepa car1r46
l' (n nVn æepi rflç cöv ðvr<ov ouv<ovupíø6 ì) é¡r,covu¡.r,íøç.
&veu æü ,rp.rioio, ivò6 | rdya$oü xocù riæò töv npò
aÛtöv nd'vr<,rv æapd-
è[ åtrøtcóvcov' óç eiàéùa¿ Xpeóv, óç cù ôvó¡.r,æræ toî6 øio$z¡toi6
IIpòç àì¡ ror5cor,ç xùxeî,vo
yeo$ær' Ðo1¡.r.æci(ouor,, t& ¡'r'èv xæi èx æleróvcov, cù Ðé '¡e
,i géo"r ç | írr" pgéo". ç t
çeleurövtor ei ç ¡t'iav æiriæv'
ëxa'oaov eíÀr¡Xev, e¡¿ep n&v r u
töv voz¡cöv ègí1xer,v oüre é¡lcovrl¡,r,<oç oüte xø,$æpö6 ouvcovrl¡,r.orç, &Il.- ée
æapâ,

L 73" riv rpó"¡u, &v&yovrat, &9' iC xæì æpoú1ovça¿' toüro 8è ëx te ti6


$eoìo'¡lxfle 10 ù. àg' évò6 xøi æpòç êv llpóx),o6 to(tí(er, ou¡lgcovöv, líç gr¡or., fllúrcovr,,
x&xeîva ¡rèv æpóc<,r6 eTvar,, ð
V153'ororXr,óo..ç flpó*f.ou ëotuv iàeTv, ëx ¡e ct¡v eiç tòv Ilæp¡'¿evi81v øücQ
æo- 10 )rêyeaær,, ro¿ücæ òè Seucépcoç. >>n&,ç y&,p, g.r¡olv,

,r¡siur.u, 6rrou ,,Ì eiÐr¡ òløxpuvó¡.r.evoc xcrì æì,2¡$uvó*r,eva èv åæucoÏç tiv


töv
ørl$uæoos&tovei),,r¡Xéval92¡oiòúvø¡'r'lv,ú9totd'¡leva¡r'èv&æòcõvtprocoup^¡öv
úzcóotæo¿v ëyer. xø.i riv zrpooz¡lopiocv oüæ ouvcovrl¡r,<o6 oüre eixfr xøi éç ëcu-

aicröv, ,ro,po,'¡ó¡rru*'åè *oi ú9' éæutöv' rept "¡e f'ùu tþ'Xic xæi 'Olu¡'r'æló¡<opoç 7¿ev, dll' clçtù dg' évòç xori æpòç év'rÍ¡oæ ràövro¿xai èx y.r,&,ç Èocl ¡.r,ov4òoç
| æpócorç, xø,i Àé1ecær ðv. п' flv xøì, tæi¡u.xærù. r|v éøucöv r&lw xui. ë,ocr,
Èvroiç,ic'òuoo¿iò<ovæ8r,xó,$evq&axe,.øùtù¡vúruoot&oav,ri9'éæuciqxaù15
xæi aõ$lç èv toîç aritoîç flÀ¿ccov¡xòv 15 xæi êæovo¡.r, ú.(erar, ðvcø, xøì, &nò tu.ftrr¿ç æ&vra. ¡ù. ðvcø ou¡.r,zræ$i eior,v &À},{lorç
úæò toü seoü. àlxó$ev xocì, cule¿oüo.$o¿¿
xcri tù uitú. r.øç xøS' 6oov è[ évòç ðvto6 èoci.< xoci cil],øXoü. rlð yd'p Ëocr
eT,vai gr¡cr,8ó1¡-r,a tò otÛtò æøpú1<'r'¡ov eTvat' dv rf''uX{v'
cò êv ei8oç æpórorç, gr¡oí, roüro sà úæ' æücò æoÌlù àeucêproç.< xøi'Oì,u¡.r.ær,ó-
Tøüca8èæepicöv1eço¿oúc<ovèoíxæo¿lê1erv,ó6otixd,v,åtÀÀcoc&$dvatø
8r'à toÛ òorpoç 8è èv coï6 eiç ròv Oæí8covø' >é¡róvu¡ror,, grl6i, roî6 æøpa8eiy¡tuor,v æi
èoó¡,r,evø'ei ¡lì¡ tor'æütd'^¡e eiev, ú9'éøutõv ce zuæpálolvto'óç 1ùp
cò côrv 1e 20 eixóve6, óç póvou coü ðvó¡.r,øeo6 cù¡v cauróc4ræ ocß(owoç, coü òè æg&^yy.æroç
æricoxlvÍ¡rou, o,Úr<o xoì, 8¿à soÜ aÛ$uruo ot&.¡ov xæ'cdoxev&(ouo¿
oõv to¡oüto xøi oÚt<oç 20èxocdvroÇ &æò roü æcrpaòeí1¡.r.acoq eÌ,6 eixóvæ.<
co¿or1çcov orlo¡öv &sd,vocrov xøù åvóÀespov. coüço ¡lèv
ëXov. L' (ípr¡p.æ æepì ciç e[¡.r,æp¡.r,évr¡ç.
B' (í'¡v¿¡t"a. æepù coü ¡,r,e$excoÜ xøi ti¡'te$éxeou'
O'ö ¡rì¡v ciirÀù xai cò æoÀuSprllÀr2cov e[¡.r,øp p.êvr¡ç re xæi. &v&'yxr¡ç 8ó1¡.¡æ \z 155
.,Etepov 8è 6r¿ xøi æ&oøv êv&àæ, ¡6 ae xar, ëx&"or.t¡v oer,pùv &pxlxòv ælcr,ov xarærepæyi(E¿v [¿o¿ Soxoüo¿ )l¡.r,n],íxlóç ce xøl'Olupnr,ó8opoç, é ¡.r,èv èv .cæîq
èv coTç npoer,pr¡¡r,évor,6 ou^¡'¡p&¡'r'¡løo¿v o[ a'3coi, ori tæütæ
8è ¡r'óvov' &)ùù xal zr ei6 ,rò êyXer,píùlov 'Eær,xcl¡¡ov èæto,ca.oiøl.ç &rco"cpercó¡,r,evo6 roùç æ&wu dvæyxd,- g ggu
æfr 8è ¡leÐextú'
aricò rò,rd,ur.u alcrov Éu,'rfi ¡rèv &,y.ë&exca Àéyetv Soxoüor, 26(ovraç, t&. ae ènuAerpí'¡¡turu o¿ûsöv Ëxcr,$é¡.r,evoç xæi &væcpéæc,lv, eTc' æùcòç
y 1[{ eoüco pr,èv 1tí¡"ce rfiv cr,v.v &pXì¡v
tQ '¡r,it" &¡coordceiv èxeívcov tt'v6ç' õtv æiriæ &zroÐer,xvr3ç .ce xæi ou¡.r,æepoclvcov rÌ¡v rizróÀr¡rl,,r,v xæi ðpe(rv tl¡uXtc xøl 6},<,rç
tiu ,,áuttu ripXí¡v tuvo6 6loç, dto.oraçeÏv sõv éæco- "ìç
cÌ¡v a[peor,v xaì æpoøípeor,v æüce{or5orov xæì, oûàa¡,r.öç dvalxøo¡.r,évr¡v eïvøl' ,ilÀ-
lé'¡etocl
"Tuor, xøi cò æpötov
ooüv æd,vtorv o¿rlsöv oðoq,v æitlæv, 6$ev À<o6 '¡ùp oùàè olesa¿ cò ocriroxuvr¡còv øririq oó(eo$orr, ò'Jvøo$o¿¿ xøi ðÀo6
'lgeoc&vær,'Àeyo¡lévov,
eövvoz¡rõlv,rþtiuo¡r,otòèvòvxætù¡-r'éseftvtoüæpócouêvóq'toric<¡l9aoì30 øüdv cù¡v or)olcrv, &ìÀ' &¡eø tfl coü Èg' f¡pïv &vøogéoet xæi cù¡v orioíæv øriciç
änó¡ror"r. èxeivo gè cÇr tò ¡recexó¡.r,evov èxeivou òeïv eTvæu,
úg' oü 30 &vørpeio$ær. oiÐøç òé, æoíøç oXo{ç é )r¡,r,æÀíxr,oç xai éç ci6 'Axor8r¡porilxfre
xexlfiosæ.
"6
B 93 pecéXetør,' cor5cc¡ òè éøeo$¿¿ tÇi évòç eîvø¿ töv èv cÇr æI{¡Sel xaù ¡'r'i æ&orv nny\c àa{r,léoræcæ ææp' 'A¡.r¡.r,óvrov xdl Àø¡rúoxrov coùç flÀ&ccovoç
åpr5oøco
oÜoaç
&.¡t ø. næpeTvær. ,it rnç otrv t&q òoxoúooc. ¡'r'èv
&vtlgúoe r'ç' 8é úæog{eøç go,.rí¡oa.ç. é àé ye'OÀu¡.r,ær,ó8<opoç èv ¡.rèv roîç eíç tòv lopyíocv'
.dw'ord 1e -
o,i'¡,Ìp èv ëytole coüto Sapp{oarpr' gdvocu-oòv &'v eir¡' oo9ócær'&vàpöv' ure$4Àu¡rév4ç èori, gt¡oi, ngoær.péoe<oç rò o'ieo,$a¿ æ&wu. èl ù.v&.yxr¡ç eivøl,y74,
toü¡lóvou"o.uüu"içflÀøccovr,xiçèæoætelæç¡.uuocø1<o1oütexæi¡j,rlocou,35 xæl xo¿$' eÍ,¡røp¡.r,évr¡v xøi ¡rr¡8èv è, zrpoæupéoeoç ^¡iyveo,$ær cfl6 f¡.recépocç.<
óç "itc
lxøvöç à¿ætrr5oo¿osø¿ xul ¡wæ æepì torltcov {¡'r,Ïv èx,$eîvæ¿ Ð¿8øolalíøv, 35 Dpù yàp vó¡rr,(e, g4oív, ðt¡orl àuvæcòv æøp' et¡.r,appévr¡v &no$ø,vEîv. àuvøcòv
yæg, ai 1e { æpoæípeor.ç &væ.çxd.so¿' xaì y&p xøì f¡ e[¡i.æppév4. è* tic æpovoíøçV 155v
iipcr¡tær.< xai aü$l6 ev roîç otùroî6 'A¡.r,¡l,óvr,ov eio&yer,, cò riç {uXi6 arito-
7 øriröv LBV ¿it¿ä¡v (npcotouplöv) M I
ztpò
g etÀ¡Xev BV-ôiv el7eu LM I

10 rì¡v æpót¡v LIBV om. I 16 aÛtoic I- aútöv BV | 21 totoüto L toroütov BV I


7 ôù B ôè LV | 10 àè LBI V om. I t7 oixeíav LB oixíav V| 11 ørltQ LB
31 EIvar, BYlLom. ørltöv V| 31 èpúoato Li¡prloøto BV | æ¡yi6 BV rluXiç L

10 P¡ocl. | 16 Procl. | 18 Olymp. In Phaed. | 33 Olymp. In Gorg.


2 Procl. Ia Parm.
458 BESSARIONIS EPISTOLAE. 459
,tt,
åv toúco¿6 çoiç côv vo4cõv deí ce övccov úrrò toü &píøtou &plor4v 1e1ovévø,u töv yevz¡$évrrav.L75
xlvr¡tov úæeploXúelv coÜ tiç el¡'r'apg'évr¡e vó¡aou tl$é¡revov'
r,ó1åtç' ÉyÀ yip,9r¡oiu, oiSo &uspiæous crvà'6 Soov xætù civ IlpóxÀoç 8è xøi çoüro ò¿æorpéger, cò cõv vor¡cöv &eí re ðvrcov cQ &v<otéprp
riocpoÀoyíæv

ëg-nnçxæì' oorqpovoüwaç nepr'levot'¡'évou toü aritoxr'vdcou


riç' xóÀr¡ orlàåv rcr.øllrl¡ç æpoo${x¡e 8eo¡.révcp ouvd,æccov, sò 8è úæò toü &piotou V 156'
Sé¡r*tn ¡r"rXat
'Alxrptú8r¡v' êær8eèç Àeíæc¡v roü r¿v<¡v &píorou. ërr, tiv {iÀr¡v llpóxÀoç ¡,rèv &æò coü æpó-
ÙrXìc.< ev 8è toî6 eïq
xøì 5 5 rou airlou æa.p&yer,' flÀorîvoq òè &æò tiç ¡.¿ecù cò æpöcov Seucépø6 xaì,
,Oi."t éq xæ$' otÍPror,u ol, Píor
oiSrto 8i¡ xæì, åv æoÀtceíç' røïçíø åì'o
vorlsie oùoía6 riv æepi 8ær¡.r,óvtov æovr¡pöv tó[æv. oÍ, ¡rèv øriröv 8fl)toí eiorv oti
napaòeXó¡revor, óorrep oû8è III&scov' o[, 8è cl$épevor, tfr 8ó(¡ æøp' Aiyuæci<ov
8æí¡lovæ æip{oeo$e, oùX Ûp&ç 8ai¡'r
.o,àu8, piov' éÀopévo,ç Ái cà êæó¡',eva tQ piqr o¡x o' i¡'r'îv' &M.' &væ1- ei6 roûro æpo¡1'¡,r,évor ori 1à'p r&. 'ye p.aym& Àóyr,ø côv dæò Zøpo&.orpov
"p&"teuv IIuSø1ópæç re éoæero, xori llÀd,t¿ov æôròç tæ,;.lur¡v gølvecør
xætroç.<< oîòæc 8é ^¡e xai llpóxÀov &v ¡.r,úycov, oTç xæù

g&.oxov"cæ èv cfr $eoÀo1txfr øú 10 æpoor,e¡.r,évoq îìv òóEc¿v, èv oTç gr¡olv' f¡ gr5or,ç oü æeíSe¿ eZvær, to'5ç 8øí¡rovocç

èvòeXó ¡l,evov,' A¡.r,¡,r,óvuóv ce toÏç ri^¡vorlq. óç àè xai còv ri6 o[ pèv eorSrcov röv &v8pöv &vørpoü-
eip,øp¡révr2ç Àóyov
orv, oi òè ouv¿oröo¿v. &lÀà' æepi ¡lèv sorlrou oi7¿pr, coútou.
Xpópevov, sv ole 'APr,ococêÀr¡
IIepì, àè <Iv 8r,ænopeîv gúe, cáàe ga¡.lév' zæl æpôrov æepì cöv Xcoprocöv vöv'
åp¡,lv¡ve'5er,.
xøi tooorleouç éiv8paç ðvtø'ç eÛ¡¿epöÇ &æóoæo$æ¿ orj æd'vu corlrcov yd,p Éxøorov è('íoov tQ æpóccp øicí<p êv eTvo¿¿ orlx d'v 8ì¡ &[r,óoer,øv
V 156 OÛç cororScou6
ori còv æóvov' &p"} dv ú 15 ot, oijrco Àé1ovreç, rii.N ii8r¡ æeæÀz¡Suo¡.r,évov t¿ év. ròv oõv æa4&^¡ovru éxao¡ov
ror' þ{òlov. ,ìi t, oúu xaì æpòç saücø ;iæeiv Soxr'*r'¿oe.øç'
B 9a èoo¡,tévz¡v toTç èvteu[o¡rÉvor'6 ôgéÀelav tro1oó¡'levoç' X'dPüfr cé ¡ror
tù p'ê'¡wtu æütöv $eóv, cò æpd.rr,ocov óxúorou nenh¡$uø¡.r,évou övcoç d¡.r.éoco6 rap&.¡ovræ sö
Ào¿æòv æäv, 8l' øúcoü iiàr¡ "coó xpuriorou ørlcoü næp&yer.v, xøi o{ic<,iç Éxaotov B g4v
xorù ¡.r,eyúÀcov &zcopröv &r.a.)J'&'Eet4'
øritöv úæó te coü æpócou æirí,ou rcø.p&1eo.$on, xal aricozræpd,1oyov eTva¡,Y L57
19. føôP1log ô feProtó5 ¡réper cò Ào¿æòv éauroü ¡t"ê,poç ææg&yovcæ, c5oæep æou xcri tiv {;uXì¡v ørico-
20 xivz¡rov eIvør,, ¡léper sò ì,o¿æòv êøwie x¿voüo¿v. oægêorutæ y,ìp ev
Br¡oocPkovr. "ñ ùrXñ
xutagalvera.r. r\ æ por5ì.r2or,6 æùclq xøi i épfrù úæò toü gpovoüvcoç aririÇ
8r¡¡'lroup'¡oü coü oripævoü ' 20
894 Ilepi toü xrvoú¡.r.eva' øútò àè cò gpovoüv orritie rSzcò tõv zrepr,ïora¡.r,évcov øridv æpø-
&Àl{Àot6 ou¡'r'- y¡.r,át<,1v, xøi oiiæ æriroxlv4tov oúccoç i ,lrrXú, ,bc ¡.r.ì¡ xøi ùg' åtépou xrveîo$ør,
L74" Oû øúvtor oleo.$a¿ Xpi¡ cor)ç dtvòpotç torltou6, oÛ6 xøraÀé1erç,
oüre ø'iroæapúycoyov, oiír' a'ití1, oijce cöv ùæèp aùciv vöv oú8eíç, éc pì
goveTv, &D.à c& ¡rèu-'¡rriq. xaù xupuórepæ &irÀdì,or.ç ouv{8euv, ëoer ¡.r.éveor,
z5 xoci úg' êcépou æa.p&yeoÐau oi ¡,r.èv oüv oúco Àéyoweç Àéyor,ev ,irv c¿' o[ 8è
êaégoç Àéyovceç oijæor'd,v eíxócco6 Àé1olev'oüte 1&p ðiv xlví¡oer,é noré c¿ atltò
øúcó, p,{ ori æeælr¡$uo¡.r,évov ðv. noÀri òè p&Àlov oüx &,v æa.pay&yor.' 8¿øxe-
xpíø$ør, yrìp àei 6ætoç 8{æore xai æø.p&yov nag&yovroç, xøù x¿voüv xrvoüvtoq,
xai ori ¡¿pì¡ xor,và6 oíioøç èvvoíøç ciiç tor"æ,3"cøç toùç g&.oxovruç oogoùç eIvæl
30 &væcpéæer,v. cò àè npöcov oüx æùcoæøpd,y<,r1ov, &¡,¡,- arlcò 8¿' øúcò ðv, xøl
f¡ coü gpovoüvroç f¡¡,töv èv cQ øricò crútò voeiv aüroxlvr¡olæ ¡exæ\,èçê,ævròL7lt'
êæuotpogi é¡róvu¡róç tç xiv'r¡or.ç. d¡v òè tluXiç te xaù töv úruèp ariciv vövV157n
3 æeprlvo¡.révou BV L | 8 élo¡révou6 BV éÀopévou6 L
zreptyavo¡révou rii;8r,ór4tæ oûx d¡.r,éo<oç oiitoç dæò toü te øùcoxuv{tou xal ør}rozrøpæyó1ou
xaræoxev&(e¿v Xpú, &)ùà æoÀù ¡,r,&lÀov &æò ciç te coü xuplcotútou ørltöv cÌc
2 Olymp. In Gorg' | 4 Otvmp' Iu Alcib' | 6 Otymp' In rempubl' I

6 Olymp. In remPubl. 35 orioiæq &,p.epeiuq, tî¡ç.ce &tu' &w,v\rov æì,eia.çrpooeloüç æøpalcoYtç, <I¡v &ÀÀc( ¡e
Brief'
Ep.19. Gemistos' Antwort auf Bessarions Fragen im vorhergehenden
Überlieferung: Rom, cod. vat. 8f. :Ioo2, fol. 94-47 (: B, vgl. oben s.455) ; 1 BV yewr¡Sévc<ov L I I Éorteto B €tvero V efrsero L | 10 rupooré-
yevr¡,$évro.rv
Vat' gr, '.4:,6, lo1. t56-t6z (: v) ; Bibl' Vallicellana' Cod' gr' r9o (C IX) fol'
2r-23;
Cod. BV I 12to,JtouLtoúto¡v BV | 13 rrpörov BV npótt:v L
¡.r,svoçLzrpoor,É¡.r,evø
Florenz, Bibl. Laur. Plut. 58, Co¿I. 33, Lol. 74v-77v (: L); Mailand, cod'
Ambr' I

g-rq v; Cod'
17 eúeoûl o¿útoü BVL | 19 ¡répoç BL ¡r,épou6 V | 20 elvø¿ BY)Lom. | êuv'
Ambr' N 284 sup') fol'
348 (F 88, olin V 416) fol' 155-16r; Cod' 579
II r) r-zvi riç L åøutöv BV | 21 óis øritfl6 L aùtoü Bv | 22 øri{6 L aùtoü BV | 23 otktoç
ÃLui. zog (Q rr4sup.) foL.zTv-28; Escurial, Cod" gr' 47 (T fol'
BV ðvt<o6 Ll24 oÜr'a'3cù¡l oÜ$'ø{fcr¡ BVL | 26 eixír,oq BV elxóç tr, L
.Wien, io|'77 v
Cod.Theol. gr.9o, fol. 29v_34; Jerusalem, Patriarcheion Coð't97,
gr. fol'558v-56ov' Druckausgabe: Migne PG
bis 8o; Athos, Cod. 45o8, :146,
:16r, 7r7-7zz (sehr fehlerhaft bis zur Unverständlichkeit)' 10 cf. Plat. Pol. V 469 a.
460 BESSARIONIS EPISTÔIAE. 46r

xai ¡ô ce æricoxlvr¡cov ró re æôrorrla"p&y(!)Tov æxp.\pr"æ eïvæ¿. 8eîv yd,p 9z¡otv te$fl' xøt tivr yùg itllg ¡.r,&À).ov zrpoo{xer, cò òv ì) cQ øûrò 8¿' aúrò ðvcr,;B g5"
é llpóx),oç röv te dxlví¡tcov xal écepoxuv{rcov cò aritoxlvr¡eov ¡.r,éoov eTvøu, oúror 1â,p d,v c&,ÀÀø n&vru èxeívq ¡rèv é¡,r,óvu¡.r,ov rò ETvø¿ ëXor, &ÀÀl¡lor,ç I' oùX
xøi toüt' eTvæ¿ rò coi6 &xlv{ror,6 r& êtepoxívr¡tø ouvúætov, &ÀÀà x*ù Ei x¿veÏ é¡-r,óvu¡.r,ov, &re xuì. &æò ¡.r.r,&6 &¡cæv¡æ æpoióvcæ tfrq ,ipXÌc. oü yàp rò rù ¡.r,èv
ì) xcri æapá1e¿ t¿ t&,ÀÀo( rôv oùv ærlcÇr Èoo¡.r.évcov, e'úr¡ ôiv npötóv té c¿ øricöv
xøi æpoõxov. ei òè roroüro, xocì, &¡-r,epé6. xøi nepi ¡lèv corltou Èç coooücov. 5 Sreo$ø¿ yévoç'ìu f,Ìp oxoæfr cr,6 òp$ö6, &æø:v¡æ tà &æò xo¿voü :nvoç &vtr,-
'¡évouç åç teleócepø xøi &relé orepæ &træ er5p{oer àr,ar,poú¡.r,evæ'
àrorr,pori¡.r,evæ
flpò6 tò þ' Cn"nv". r¿Ì 8è ceÀeócepø coü xo¿voü yévouç Ì) eltouç ¡l,&Àlov cöy &ce),eorépoiv ¡retéXe¿.V 15g
Ilepi òè ¡.r,e$excoü xaì, d¡.r.e$éxcou ori8èv x<oh1er, coü ¡.reréXerv xæi p.etê- olov roü (cþou åíç ce rò dsd,vøçov xal $vr¡còv ò'ø¿pou¡.¿évou, tò dsd,vøcov reÀE-
Xeo$øu æÀeovocXi Àeyo¡.r,év<ov, xo¿ì t&
aùrà rfr ¡'r,èv &¡'r'é$excæ, tfr 8à ¡'r'e$extà órepóv te xq.l, ¡r&ÀÀov (Qov, eìí ye 8i¡ xøi p,&ÀÀov (ôv, xøi ê6 cò Àoyr,xòv òè
BgSlé1eo$u.,,.¡tí.æ ¡,r.èv Y(ìp eír1 &v ¡,recoxi ilxr,,.;ù. ¡.r,óv¡v dv aiciæv, xøs'lv óiæøv 10 xaù &Ào1ov roü ærltoü æõ 8r,ølpou¡r.évou tò loyr,xòv teÀeócepóv te óoø'5coç
næp&yov úæò æøpøyo¡.r,évou lte'cêAorc'ä,v éç cöv æÛtoü ttvoç cQ zuøpæ1o-10
roü xoci ¡.r,&ÀÀov (Qov, el ye 8ù¡ xæi ¡.r&ÀÀov (.ù i toyr,x{. &ìÀ' orlÐè rò Àeuxòv ictov
¡.r,évqr'¡retæ8u8óv, xøù d,v ei x<,rpìç
æücò xø$'aúrò ¡,r,évor, rò
æøpúyov. ërêpa. tÇr Àeuxotépcp épovr5p<oç leuxóv êocr,, cQ tò ¡,r,èv g,&lìov, rò 8' {ccov coü
V 158 bè i¡ x.ærà. zupóoÀr¡tf,rr.v, xæS' iv eò ææpúyov xuvoüv Ì) 6lco6 ,åipXov æpooloc¡.r,p&-
i Àeuxoü ¡.r,ecé¡erv. èxeîv&. Te pùv ôiv êv òíx¡
'3æe{ørpoîro coü ðvcoç xøi ð¡r<,rvrl¡,r.<oç
vov êaucÇr cò r5g' èaucoü òr,æcr$é¡.levov. oütco 8ù òp4, dtr'
â'v òp<þ4 èç aÛcó' &v eivø¿ lé1or,to, al æ oæpi¿oelç xøl g$opaí, xøi 6À<o6 .cù. xuxù. ríire xøi coü
f¡ ¡retoXi röv Xcoprocöv ôiv vöv eìlr¡ zupò6 cà tfr8e,
g,èv oÛv rcgorê,pæ i òè 15 ðwo6 &navræ óvru &noæ:,cboer,ç tù. ro¿ocüçø. &),Àù 8è xøi æepì, rórjrou èç ao-
úorépæ cic tþuXÌc rpòç rò oö¡.r,ø. eíÇ toooütov oüv xaù æepl tor5cou' 15 ooütov,

tò "(' (iFWu.
TIpòç IIpò6 cò 8' ({t¡¡.r.ø.
Ilepi 8è r!6 töv rfl8e æpòq cà eí81 tà Xcoprorà, é¡.r,covu¡rûæç, åæeròÌ¡ cöv Ilepi 8è toü tie Àóyou oriX oïóv ce tiv ei¡røppévr¡v xocl é,$ev-
e[¡.r,ocp¡-r,évr¡e
épovrl¡.rcov crÌ ¡.r,èv xac' où8e¡.1íe\ ÍcpúT1.ø.rixÌ¡v xotvotvíocv xo¿vòv toiívo¡.la oüv tôv ¡le),ì.óvr<ov è{e}.eîv, èxelvo¿v coîv &{l<o¡l,óto¿v xæl d¡egoïv è¡.r,æé8or,v
ëAe,,, r,ù.8è xo¿vc¡vei ¡lèv tilÀí¡).or,6 xui npæ'yy"urmîtç, xærù' Ðè o¡'tlxpóv tl
$úæpæ
20 ¡.r.evóvror,v roü te &rcæv ai[.cr.ov, 6ru d,v ðpcþr2, or5v &v&yxy¡ ta xæL ópr,o¡,r,évoç
cöv åtépov ègd.nrerær1 xæì roüco ou¡lpepr¡xóç re xal oôx ëç cr,va xouvlv 20 8p{v, xai coü æ&v tò yr,1vó¡,r,evov r1æ'øirl,ou ìív r"voç.¡íyveo$ør,.'Apr,ocotélr¡ç
oùoíav ou¡rBalÀó¡revov, olov (Qoc cti leypø¡.t¡,révø æpòq t& riÀr¡'$r'và
xai râ, ¡,r,èv 1àp èv coiç ¡,r,ecà cà guor,x& tì¡v &æò corito¿v ouvecopocxòç toîv &{r,copríco¿v v 15gv
æércovÐ.e. cà, ð' eî xæi, xuaù. ¡leÏ(óv cl xolvcoveî, 6¡r,coç ¡rÉvtol ev 8lø9ópolç &v&yxr¡v xai ó6 ð¡.r,néàor,v xai ti¡r,goïv rorJro¿v ¡,r,evóvcor,v x¿vàuverle¿ èx ti¡v
yáveol xupl<orépolq æeptê$erær,. rrì 1àp èv 8uøgópolç 1éveol xouvòv ðvo¡,r.æ èoo¡.r,év<ov rò ên' ti¡,r,gótepø èv8eXóg,evov o'úXeo$ør, [vø ¡.r,i rò åøucoü èv8e¡ó- L Z6u
ëXou"oc ð¡.r,óvu¡.r,oc, oîov xo¿ì, tfr iøtpr,xfl ou¡.r,pæivel, cfi æ 'cêyv1¡, rfr te luvør'xi, 25 Feyov &æoléo¡, Sd,cepov roîv &lr.op,&,uo¿v coúco¿v &vør,peï, ¿Ivæt, &¡rq. cöy
rfr ," o*"rfr, tfr ¡rèv d¡v téxvr¡v 'ú8r,ov ëxouor, .¡évoç, tfl 8è tì¡v relvr.xi¡v, 'cfi26 yr,yvo¡,r,évcov ri{r,öv xoci &veu øiclou érouoüv Ï,yvó¡.r,evoc, yeloíorç tò ¡.r,èv æ&oí
Stcdv xø.øoxeu{v. ènei oúco n&vr' ëAe,. tù rfr¡e æpòç tâ, X<oprocù e'íàz¡, x&v ei cE Ðoxoüv xæi 8ó{ov ðiv &vo¿¿pöv, cò 8' úæò æÀeiotov dvtr,Àeyó¡l,evov é6 ë¡.r,æeÐov
V 15gn xorrù. ¡têyx cr, d,Àì{lor6 xorviovoî, rÌrrrr* èæei åv 8uøgópouç eulX&veu ðvca yévsorv, éocucQ cr$é¡,r,evo6. í8<o¡r,ev 8è xøì 6æou cò èæ' &¡rgótepø coüco èv8eXó¡.r,evov xøi
L 76 ép¿óvupæ â,v eii¡' coiç ¡.r,èv 1rip cfràe rò ëlXpovov i ëvuÀov elz¡ &v ^¡évo6, coiq &¡,rgippoæov ol'Apr,orotéÀe¿ oüto¿ ouvz¡yopoüvreç &froüor,v eTvø¿. ei yrÌp èvrfr pou- B g6
àè èxeT cò ocióv¡ov i) xcoplocóv. tù pévcol övcu n&v¡a ú.^ye &v(itd¿ror, ézcóo'
,ifu
30 Àí¡oer, f¡¡.r,öv øricò d{r,oüor,v eïvø1, 6zcou xæl Soxoüo¿v ørjtò ríSeo$o¿1, } gd,vrcov 15æò
rr"ç xæi ércoioc æpo7,e r.giout1ro, êæei oÜce èv ècépor,ç aÛr& ruyx&vet, 6vlx tragópolç 30
¡.r,r¡8evò6 d,v criciou tiv
porlÀr¡øuv i¡,r,öv xr,veîo,$ør,, &ll' ú,xfi p"&t1v, ívø 8i¡ xøi
^¡éveor, xo¿vóv ce &).À{?tor6 xø[ ¡,,,éroeóv "cr, èç eiv
otioûæv ëXer ou¡.r.pal]ó¡.r,evov toüco cò oe¡.r,vòv d¡,r,öv æepld,{,'oor ¡.røtærór1l'æ uiti¡ zreprséweç. i
øürò rò eîvø¿. xo¿ì ri
yà.p &,v rorJrou ¡.r.eÏ(ov èç orioiotv eir¡ èx&ocotç ou¡,tpøÀ- "fr ùuXfi
ï) xøi gør,vo¡.révou riv por5Àr¡orv f¡¡röv ouyXrop{ocoor.
iv úæ' &yø$oü ðvcoç
ló¡.r,evov;o,ixàvòì¡é¡r<ovúg,<oç6vraÀé'¡'otco,eipì¡dtpææpò6ròæpöcovæltr,ov xrveîo$al, 6oæep zcou xal gulvetat xr,voupévr¡, &vdryxr¡ ørlroîç xai oùv &v&yxy¿
xøi cuç cò eîva¿ r&llø rcdjvtæ ëyew &{r'óoercv, ì)v g'Ì¡ cò Èv
¡.r,óvov ô¡,r.óvupóv Bb ouyXopeiv x¡veio$a¿. rù¡v ¡.r.èv oõv Bor5l¡orv d¡.r,öv oúx ôiv eïvøu orùcoxlvr¡rov,
¡.r,óvov xocì, &ya,$òv xørà flpóxÀov, &Àlù xcri cò òv xac"IouÀ¿øvòv èxeivql &væ-35
elye úæò toü gpovoüvroç f¡.r,öv xøi criyorsoü gælve,cær, xrvou¡lévz¡. tlv Ð' 6Àr¡v

2-B êxeívq Fèv... &tcav¡u BVI L om. | 6 èç L llare BV J I te xal BV1 L


om. æ | 13 èxeîva BV èxe[v¡ L | 18 toü L]BY om. | 24tva pl¿ BV pópz¡ L I

26 ócouoüv BVI L om. | 27 ôólov BV Eó{øvL | èvl Lþostead,el. | 29-30 ei yùp è'r
. . èÇroüouv elva¡ BYf Lo*n. | 34-36 &v&yx1...xr,vou¡i,év¡ Y2,inmøg. | 34aùtoîç
ro,hov L trþ. BL ari{6 V | 35 ou.yXcopeîv BV ouyXorpfr L
BESSARIONIS
ÈPISTOLAE. 469
482
ri¡ç p.or.yeiuç $e¡.r,út<ov e[¡.r,ap¡révr¡6 d,væipeorv ioXupr(ó¡.revoç, &re &æ6
V160ùpöv,flu¡¿ivæùtoxivr¡roveTvør,eQp'épelêautflçcòlo¿æòv.øritfl6xuveîv'fr "rlu "ìc
øücoxivr¡rov' oti yàp oriò' 'Aptoto- Suoxpítcov röv ro¿orit<¡v ðvcov .$e¡.r,út<ov Ëær,Xelpöv, xo¿i oùt' &v ainöç xær&.
z¡ou xøi 'AplototéÀr¡ JitÜ,oiouvlotøo$æt tò
orloç. xr'veio$æu påvcou x¿l aütò cò èv ye cò eixò6 xalöç xexpr,xdsç, eixótorç orlÐè f¡pîv ær,$avóç. èxeîvo ¡.r.iv èr,i. n&.at,
rorltor6 æpoo$f¡oo¡.rev, ó6 oriàè ròv civ Seoü rrpó1vco6rv 6uvo(vo(rpoüvrø tfr 1ìç V 161"
5 ei¡rap¡r,évr¡e &vocr,péoer Àóyov xalöç h5ouolv o[, Àrle¿v æelpó¡.r,evol, g&oxovreç
còv $eòv ópropévcog à. ù.6pto'ca yr,vóoxer,v' ei ¡rèv llp rò tiópr,ocov oyêor4 tr,q

tic ÙrXtq xlvoüv,


flv, oÏóvæep rò 8¿r¡Àd,o¿ov, ô oXéor,ç ôv toû8e ¡rèv 8rælúouov, êcépou 8è rò B gZ
¡.r,évorç cò ).o¡æòv arlcò {¡-r,lou, ioto6 eixótcoç d,v xai ê8óxouv Àéyer,v rr, o[, oúto Àéyovceç. èæei à'
ølr èæó¡.r'evæ zrd'$r¡, te 8i d¡v
Xapciv
el,æep L &Àlo tiæólu¡ov xal cò åópr,otov ææpocæ),{or,ov ôiv eír¡ rò },eyó¡,r,evov,
xc¡oL\ óoarlc<,1ç xæì' èÀæi8æ xøi 8éoç
10 6oæep ôiv ei tòv,$eòv ë,gæoxov còv poüv div$p<oæov ðvcæ 1r,yvóoxer,v fl ròv &v$pco-
tøücæxairÌ¡n"9nu"noíocv'tæõtoryápÈotlvd'cògpovoüvf¡põvxtveî'xctl10
xctì è9' f¡¡'tÏv åxáÀeoæv oi )tcoixoi æov &.ocêpu, æoia oõv 1vöotç Écepóv tr, æepi toü yr,lvrooxo¡eévou, fl 6 èotr, rò
<ïvæep &pXel ë[<o'$"v æritoxr'vor5pevov' tøüræ
&¡e èni. rÇr xuprorú't<¡r *¡röv duc* "Q 9govoüvtr'' aritò òè
rò gpovoüv {¡r'öv r1vóoxer,v; ëcr, n&or,v é¡l,oÀoyeîrør, toîç oogoîç còv ,$eòvl
Ï,'¡,v<loxó¡.r,evov 77u

&ii.,¡'rav i¡.retéporv, oijr' ærlrò èg' åøutQ èot¿v. ci,r¡- úæò ei oüv tÇl zço¿eîv d¿ñævrd, 1r,yvóoxer,, xa,i épí(or,
&nøv,ca. rÇl æor,eîv yr,yvóoxerv.
orlx ër¿ ol5,c' ènl
"g ouveÀocuvó¡levo¿ eöv ]ó'¡cov d,v 8í1æou, &rr'i}..v æo¿oî te xøi .¡l1vóoxot,xæl ori8èv d,v dópr,ocov eï4, <iv d,v
torlt<¡v oi cí¡v ^¡e'el¡'læpp'évr¡u äü"o'' &vælpoüvteç
15 øritòç eire &.p.êoroç síse 8¿ù ¡.r,éoov zro¿oï ce xøi .¡r,1vóoxo¿' &æøvca à' &,v
V 160v èn' èxelvz¡v rn"o,f"O1or"t ri¡v ,iæoLoliæv ,9&oxovreçxai cò gpovoüv toÛto f¡¡'r'õv 15

åricfrpouÀ{oer,f¡põvtTuæ',tt^¡"flvåzrr'p'elr¡$flvocúteor'ritoüxaid.oxî1oæupouÀr¡-
$ö*r,ev, **i o,,iri'èrrrgig.oo¿v. å¡,¡,i **i'corltou ¡ó(av
c.vù f¡1{ooco$ac 8eî' d1 æricoü { ce æpóvora Àz¡g$í1oeo,$al xai .¡vöorç. cà, òè xaxù. &¡e roü ðvtoç ðvtæ
te aücoü xæi &'oxr¡rêa' tc f'ù ttPót:pï èlyeyovuíaç tQ &æorrdtoer.ç orlÐ' ôlv øiriøç 8éor,to. <Í¡or' oriò' â,v é '$eòç cQ tflc ei,ç rroüo¡¿orrov
coü ó6 Ëær¡.teÀr¡téø
æot'eIr¡¡'r'evpouÀr¡$frvotr' zrpovoíaç re xai eÍ,¡.r,øppév4ç Àóyqr rfr coúc<,rv ènêyowo a.Giq.
Bg6vgpovoüvcr'f¡¡,r,öv,oÛò'&vèær'¡r'aÀr¡$ivoc¿æüroüoïoité
L77 lltore xæì o{hco tò gpovoüv f¡¡'r'öv dv (
20 Xoi rooaü$- f¡¡reiç êç tù Í¡æop4¡révø ou¡.r,pa)rÀó¡.r,e$ø, [xøvd, 8ì¡ riv8pi o[q,r- V 162
æep ool. ëpporoo.
øú146 aritò zrPórePov xex¿v1
è9' fi¡r.iv ôP$õq ?teYó¡'r'eva dv
ta'{næç nPöto t ðvo ¡ld'oævteç, . oi ¡lèv yrìp 20. B4øocpfrov Kapôrvúk6 897
el¡lap¡r,évr¡v .iuo,,goÜu',ç, ai.l..l, ¡,ai.r.ov xæ[ tr,$É¡.r,evol
rfr 8óEr¡ v 762
c& iøppeiø' 25 TQ oogQ xøi trùøoxúÀqr
)c<¡.txo[ xøi ææptxe]re,Jáuro, èxéívæ,{ ocpù éxúoecp èæ{òer,v
fet'rpyútg tQ fe¡ltotQ
lriyoü 8å p" l'>, Ze$, xo¿i orl y' f¡ æezrp<opévr¡'
6æ¡ æo$' ú¡liv eipr' 8løceræ1¡révo6'<
25 Eü æpd,cter,v.

u úXo lvoüvræ f¡¡a&ç


Tiç rõv æpòç f¡¡eöv í¡æopr¡¡.r,évclv h5oe<o ç n),eïoruq oTòd, oo¿ y&.p,.taç.
v161 ; äîl ïî"iäi-,, êpouÀó¡.r,r2v
¡,r,èv
8'&v ê¡ri ror5cor,ç eoïç lóyor,ç, oTç c&' i1æopr¡¡.r,évæ èælÀuó¡.r.evoç
xai t¿vtov æøløtorépcov oogöv &liopd 6e r'd.pu."æ'(eîv xæL rlvøq aricöv åæe-
Xp{,

i1¡tir'çx¡veÏ oùv &v&yx^¡¡8f¡æou xai x¿vei'


xæl guiva-
vr¡xeïv 1p$¡oer.ç, æT,ç p.&)rr.oræ ôiv ëæeloø6 coùç &xor5ovtuç. ei yùp xæl cò oòv
1t"æ'cæ
cæ¿ oùv &vríqx^¡1 tì¡v tl,luXùv'øipeTo'$ør'
'jÍ'tt'&v
a' èv¡oiÇ
&lløy"a ¡lóvov ë¡,r.orye 1oüv &pxeî, ¡l,&Àtrov ¡révtou ëæaoæÇ â,v tor5ç te &lÀouç,
prlsor,ç n¿cou oü ipù'¿i òr"
*¡'¡ ixpupeía ç &æævtu ov ^¡tip

toüto töv ¡r,5$.u tinn"n 8r; å'p'ptinç Àé^¡erv' oú'èv ¡réwor fr''ov x&æei
4 tòv B V tl¡v toü Seoü L tòv L om. | 12 1u1vóoxerv BV luyvôcxov L I
ci¡v $eoü
è¡l"9a,lve.ca,il'çxövcfrçtõvpi<ovø[péoeco6.xæcàouví1$etctv35 15 æo¿oî BV L | 11vóoxor BV yr,1vóoxer L | 16 ¡.téllov BV ¡raÀÀet L
¡6 ¡e êxd,orn Quxfl yí1veo$ær tiv atpeorv'
æo¿eî
1óp glor coù 17-18 tù àè xøxù , . . &.norurl¡cer4 \12 in mørg. | 20 ou¡rpøÀì,ó¡re$¿ B V oullpaló-
ouv píou' xai xot'$' eip¡'lóv t¿vø' ei 8è xø$' eip- L
ei òè xq,tù ¡.r,e$a

¡.r,óv,oriò'&veuaielø'ç'eï8èorixd'¡euairíq'Ç'xocloùvdv&'^¡xy¡'é8'riæòtöv
Ep. zo. Eine weitere Anfrage Bessa¡ions an Gemistos philosophischen und
10 r]¡rõv B Vl L om' I tl
er xl| tò xrvo'l¡levov | 13 éøu-
øùroxrvoúr¡r'evov Y corl' mathematischen luhalts.
om' rÍtc'&vBY &'d èv L | 35 rl'ruXõ:vBV Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. 91. roo2'
rQL éaucóBV 125 èxacrt¡BvlL 132
ttrl L
{uxøÏqL 36-ä? xul ró ¡e ëxiror1 " ' pí'ou B
| om'
fol. s7-g8 v (: B) ; Cod. Vat. gr. r4t6, 1o1. t6z-t64 (: V); Bibl. Vallicellana, Cod'
{ragmenta ed' Arnim I r18)' gr. r89 (C VIII) n. 14.
26 Cleanth' Fragm' 527' (Stoicorum veterum
7

ËPISTOLAE, 466
464 BESSARIONIS
Es lolgt hier ein Schemø ltir to Monøte mit eingeschriebenen Zahl,-
èp.ê, æ ërr,. eip{o$co f,ip æpò6 oè c&;tr¡sé6. rövzraÀæ¿öv èxelv<ov &v8pôv cror
und, Monøtszeicken nebst lreien Räumen zum Eintragen d,er geaünschten
g g7u 1pr¡o&g.evo6 lro¿ptu piær'ç, æÌllrixæ tiç *isronæg&TôYov xa't' atitorSç Àéyetør, o$
Angøben.
ü rgo¿rrorov æeæþ2$uo¡tévou ðvcoq úæò toü èv¡aíou $eoü zræpæyó¡.r,evov, æricò
óç oi ciç xlv{oeorç roü
Oúror orjx B g8v
iiSr¡ cò Ào¿æòv Éauroü nap&ye,.v, xæi tiç pe$excòv olovçct¿ 16 te xut' ui¡tuv ¡.r,év, oto¡.r,ør,, ¡.r,éÀÀovtoç ëcou6 &pu$¡,r,oí.
6 oï8a, ei &æÀavöç ëxxe¡.v¡dt. du y" ¡.r,ì¡v roü ërouç &pXlv èv æoiou xæi rcoiq
¡6 ¡e xærù æpóoh1tflv. èyò ooü ì.éyovro6 æ¿ocerlo ¡,r,év, èæeio$r¡v 8'&v xocì coùç 5

f¡¡,r,&ç oogorSq ,iiv8pæç êxeívouç o{ic<o gpovoüvcæç. i8òv æepi 1e piv


¡rqvò6 f¡¡,r.épç èociv, 6loç ciyvoö. x¿i où8è eùpeïv 8uværòv 6pov 1e êr töv
v -
t62vg$d,oævtocq
¡re$ó8<ov. ër¿ orlx oT8ø, ei 8<o8exú¡.r.r¡voç é næpòv ëorø¿ èvro¿uròç i xai èppoÀú- v
ric ¡r,i é¡rovu¡-r,iaç töv ðvrov, ei xal 6q ye åx töv êvóvco¡v. lxo¿vù tà eipr¡¡.r,évø, 1G4
pou 8eí¡oer, øúcQ. ëcr oe ¡-tÉ¡.rvr¡¡,r,aí rr,vøç côv èv rQ téler, coü Ëtouç &pr$¡.r.öv,
¿[o¡rruoç 8' ,itv r¿ xøi æe pi toriçov zrÀøtrlrepov ooü Àéyowoq {xouooc, xai p&fu'otæ
oûx oTò' oí3octvcr6, cfr coû péÀÀovcoç &pXfr æpoocr,$évor¿. cóv ce oõv röv Êröv
,i,ç, èæei xaì IlÀút<ov aricòç r& te vor¡tù tQ æpórr¡ æiticp xæì, xupicoç ðwr,
lo&pr$póv, eiatJ,,op' &æ' Ale(&v8gov &,glerar. cÇr ¡lélÀovtr, ëter, 6)4ve', ó6 f¡¡r,ei6
c& te alo$r¡r} toiç vor¡coi6 é¡,r,óvu¡.r,æ elsecocr,, 4w ëç¡, 'Apr,ototé)iouç Sloioeu 10
rÌpr,$¡r,oü¡,tev' "cottç re ciç xr,v{oeco6 aricoü &pr,$por1ç, ei xurù. toùq èxce$er,-
épóvu¡.r,æ tr,$e¡lévou tù. 6vræ, ù töc &v æùtQ { ouv<'rvu¡'tíø ërr' aô(orÆo'
¡.r,évouç eioív, i &Àloç ëyovtær.' t6 "ce vüv ëtoç ei Suoxæíòexø $ tpr,oxøí8exa
Tor\ç 8à æepì e[¡,tøp¡,r,évz¡ç Àóyoue xø.¡eoxeúiaoæq ¡'r'èv óç 1e tò eixòç eòv
¡,rr¡võv Èotv'r{v ú, g4¡tr, cöv &pl$¡röv æpoo${xr¡v, ri¡v "ce roü ëtou6 &p:¿i)r,
e,ó.¡ov) eaiq cöv æøÀa¿öv ouvrord,pevov 8ó€ø¡c. è¡.r,è I' riæo$pótter xøi ¡'r.Ì¡
ôlv
èv noiq iloør. fi¡têpq, 8í8oc[ov f1p&ç åxpr,pöq, ei ¡eiv 8uvøcòv oilc<o6, 6oce xcri
eIvøl rar5tr¡v flÀd,ccovoç òó{øv úruoæteúe¿v 7Eo¿eî. tó ce röv ¿l¡ÀÀoç Àe1óvtcov
15 &ÀÀore, 6o&w4 ðiv pouÀr¡$eúz¡¡rev, xøi t¿ù {ylqoqopoüvreq èç"8\c 8uvó¡.r.e$ø
&lir,p,æ, Au llr¡ æeæoír¡¡rør ¡.r,veløv, tó ce flloutúpXou ¡.r.&Àroca ædvtcov, ôv 15 æóvcø eúpioxerv, ei òè ¡r{ ye ëv ye yoüv cQ æøpóvrr.
æirc6'ç re oogócacov f¡1fr, x&1<)r Ðè oÌta lprcræ ool re êæó¡.r,evoç d¡v te åv
zr&or,v 6À<,1ç aÛsoü roiç ouyypú¡.r,¡,r,ocolv å¡.r,gar,vo¡.r,évr¡v oo9úøv rexajì. æotru¡.r,ø$iøv
épöv. òç èv roi6 æepl e[¡.r,ocp¡.r,évr¡ç aútoü ìó.¡o16 ¡æi¿¡ù ¡æi¡æ, & xai ol ¡.r,ec' otütòv 21. feópyro6 ó fe¡r.rotó6
npooét¿ tè 'A}'xívooe èv
1!^¡ouótrç, xøi o{iç oor, xocr,pt'$¡.r,r¡od'pr¡v, 9r¡oí. TQ øiàr¡or,¡,rcotd,ccp Køp8r,vúÀer,
cfl'eiç ll),occ<¡y¿xöv gr,Àooogíøv èærco¡.r.fr øricoü &8elgù rorltolç Àé1er. è8e{Sr'¡v20
B¡oocpforvr.
163 oü-v ðÊv oou, Ívæ 8reÀ&òv xd,xetvouq eoùç Àóyou6 xøi otzpr,põç
èr'lo.'í'¡ouç
v
aùroiç eitt"¡¡ç rù. Soxoüvtú oo¿ xal rupòç cøüra. æpòç torltol6 oou 8éo¡.r,al, Ívø
2g 'Eæer,ùÌ¡ xøi ¡.lapcuplöv àé¡ æpò6 tà zrpoTeypo(t¿pévæ oo¡ r5æèp ¡r,èv töv B g8"
,cù ëx ¡e toü ðy}óou cöv æol¡re¿öv ëx ¡e toü òex&tou töv vó¡.r,<ov &trì.ore f¡¡.r,iv zrepi coü æitroææpæyclTou [¿or, eipr¡¡.r,év<,1v, or]x d,v ëXor,¡,r,í oor, ¡.r.øprupíocv 8í¡ cwø V 164
í¡æopr¡¡råvø coü xer¡.r,évou re1tp.&yr.a. f¡¡.'.îv è[r¡1{o¡. o'i .¡ùp àuvd,¡.r.e.$æ tixprpö6 æa,pæoyêo$ø.L,'or1 yùp oûÐ'øritò6 6I¡ ^¡vó¡r¡ e'ípr¡xa, ò eípr¡xæ, &ll& toooürovL
(('
25
B 98ouv¿Évør' ¡lóvov Èvàeí[ao$øl BouÀópevoç, órr, ei oúrr¡ rl$é¡.r,evor, Àéyouev eò øùroæapd,-V164v
'Eni cor5cor,ç ylvcooxe ipec rrù 8uvø¡,r,évouq xpi¡oøo$ær, cQ eiç &otpovo¡.r,iav TcoTov o[ ),éyovreç, oûx ôiv 8Ì¡ æricoi æricoî6 zrepuæiæror,ev. úæèp àè coù ¡le,$exroü
6ot îezro¿Il¡évcp æpoXeipqr. pì Ùlçoqopoüvte6 yrlp è9e[flç 'te xal' ouveXöç, óç 25 óç æÀeovæXfl lé.¡ecør, cò ¡.r,e$exróv, dvciyveo$r, ròv flÀúccovoq llorppeví8r¡v' eúpí¡-
ørirò6 æo¿ei6, où òuv&¡.le$æ oÜte rò ,roü ztæpel$óvcoq ëcouq réì.oç oÜta tiv roü oer,6 yàp èxeî &.¡tgorêga.ç rùç ¡.r,e$é[er,ç èv rfr cöv cfròe npòç cà vor¡cà eí8r¡
xui.rotq pr¡vòç f¡¡,r,épç èotlv, oüce cor5ç rÌpr,$poù6 xouv<ovlç, xæi civ ¡.r.èv óq p,&\,sræ dæoàoxr¡.r.ø(o¡révz¡v, tiv ò' ó6 {ixr,oræ, rÌ¡v
¡.r,élÀovco6 ëge,.v &paíp, åv æolou
töv ècöv. 8r¡).a8ì¡ cà, $e¡,r,élror 8éo¡,r.ar àí¡ oou, ívø ¡,r,or coü ce ¡l,éÀ).ovroç ëtouÇ 30 xqr'uirLø:v 8í¡. èv o16 gr¡or, râ, pèv eí8r¡ raüra 6oæep ææporÐeíy¡la¡æ êo,c&va¿
r)¡v &pxlv corlç te röv ècöv répÙnc rÌpr,sp,oùç xæi ërt ¡.r,ol tr.væ ¡.r.é$o8ov, ei åv cfr gúoel, cù 8' ¿ÍÀ).0¿ corScor,ç èomêv,xt, xo¿ì, eTvø¿ é¡.r,or.ó¡.r,øcæ' xøi d ¡-r,é$e{r,6,
tuvaeóv, zræpæÐQ6, ò¿' tc &v xæt ¡rì¡ {¡9o9opôv èq"Eîtc' coüto yâp ë¡'r'ouye
oû Ðuvo¿çóv. oü &v pouÀr¡$ö ërouç,
,ti,v æ &pxì¡v òp$öç eilpor¡.r,r Ðr,â, röv æpo- 4 ol, tiç B où tie V | 10 ëce¿ B ër¿V | 14 ¡rì¡vBlv ¡rèv? ¡ri¡ ? | 21 æepl co0

xa,vóvcov, tori6 te cöv Se¡'r'eÀíov øÛtôv &pr'$¡lor5ç'


Ll B V om. roi | 27 Íyrcta BY x&x¡rta L
7¿eípcov oou toúccov
V 169" Et æpdtre xøi coùç æóvou6 rorlrouc &o¡,r,evoç 8éXou &v'$p<,ræov ô9eÀeiv 35 Ep. zr. Gemistos' Antwort auf den vorhergehenden Brief.
¡l,&Àlov ool gítrtætov. Ûberliefe¡ung: Rom, Cod. Vat. gr. roo2, fol. 98 v.-roo (: n, vgl. oben
Tfr &rò x'c\oe(',ç xóo¡-r,ou xa,tà' lpocr'xor56 6>4ve' tòv Aexé¡'r'ppr'ov Ì) 'Iøvou- S. +SS) ; Cod. Vat. gr. 1416, ÍoL. r64-r67v (: V) ; Bibl. Vallicellana, Cod. gr. r9o (C IX) ;
&.gr,ov &,gleæ.r. ëcoç, &rc' 'A).e[úv8pou nþo(' , óç oÏ¡rocl. otr
(r11or, ëoovça¿ o[ úæo- Florenz,Bibl.Laur. Plut. 58, Cod. 33, Lol. 77v-78 v (: L) ; Mailand, Cod. Ambr. 7o3
tetoclpévor,. (Q r44sup.), fol.z8; Escurial, Cod. gr. r37 (TII r), fol. z8;Wien, Cod,Theol. gr.9o,,
fol.zgv-34; Jerusalem, Patria¡cheion, Cod. gr. rg7, 1ol. 8ov-8¡ v; Athos, Cod.
gr. 45o8, 146, fol. 8ov. Druckausgabe: Migne P G 72r-724 (fehlerhaft
- i'r /t i "16r,
17 ooglav re B oogf,av tl¡v te v | 20 flÀørcovrxöv B flÀat<¡vrxt¡v v | 2L è4n- und nur teilweise), lr"î ,, /,!., , '
ltohlor, Kardinal Bessârlon. III. \
1do¡l è[q.1"r¡oer | 38 ü.pletar' B &plerør V 30
BESSARIONIS
EPISTOI,AE. 467
466

eizao$ivar aÛtoî6' åv- ¡rèv &14$Q &o$éver,av, rfr 8è {uXfl ¡turø;,,6r4'cæ Ttpoo¿?!îovre6, ei ouvleioøv
ø{ic4 coiç &lìorç lllveo$au röv ei8öv, oüx diÀÀr¡ cr6 | ëo$' 6re riya$oü écouoüv r|lu1Íu, xaì, coúrou åeép<ov &,¡laívovo6 gøtvo¡lévou, n&v V 166
raü$æ ^¡rìp tì¡v xu.c, a.ì.¡luv xøi rocútz¡v tiv æøpaòer,y¡.r,occlxiv xøi ori dv xæì èæ¿- põÀÀov i tò rif¡retvov åaurfr gær,vó¡revov ætpeîo$ær &fr,oüorv.
B 99 nloxì¡v ¡,r.é$e[rv xæ],ei. æepì òè tfrç toü ðvto6 oüX Vû 6e .ld;Pú'c'
é¡'r'<ovu¡'[inc
lé1eo$ær,' ori yrlp ei é tfràe div$poæoç Ilept 8è toõ a¡ tfr ð1Ðó¡ çöv zroÀ¿re¿öv Xopíou &pr$¡.r.r¡trxoü où8Éæote L 78"
césco cò eù rfl8e roiç vor¡coiç é¡,róvu¡,ræ
5 ixavöç åreoxerþd¡,r.r¡v, oüce ëXco tí ool Àéyer,v, ei ¡ei 6oo¿ aricoü eüÀ1æta, óç
rQ vorlcQ é¡r,Àuu¡roç xø$' ô ,ii¡,r.*<o &vgpóæor, iiÐr¡ &v&yx' xæI óv'cæ é¡'r'óvu¡'r'a õ'

cpeîç &pr$¡loù6zru$¡.r,évæ6 úæocr,$é¡levoç, toùç T', 8', E'. &æò cor5cov æoÀÀctæÀa-
eiva¿. orl yàp où8' ei é $ocìd,ctr,oç xrl<ov cQ xepoøíç é¡.r.óvu¡.1.oç, xæ$' ô xúve
6¿o((óvrcov éøucor5ç 'ce xæi &)rlí¡Àou6 8r5o tivorÀo1ía6 yevv&, å,q êxeîvoq &p¡.Lovíaç
{8r¡ xøl (ó<o corJt<o &IÀÍ¡}'or'v é¡'r'covú¡'r'<'r êotóv'
,ii¡.r.go xøÀeio$ov,
xaì.eî, t{v re &pr,$pz¡rtxÌ¡v xcrl åp¡.r,ovtx{v, xaì c}¡v ¡r,èv &pr$pr¡cr,xù¡v æÀeovaX!,
V 165 'Tæèp òè toü eiç el¡rap¡.r,évr¡e ló1ou oüàe¡.r,íæv riiÀÀ¡v oou rrapé{o¡.r,0(r, l¡o(pru-
cù¡v 8è &p¡.lovlx{v coü 1' røl e', i8íç êxatépou rövò'æoÀløælcro¡øoú,vct¡v xøì
píav Ì) civ ot,itoü fl),d,ecovo6, èxeûvr¡v tiv èx ciç Êærvo¡líào6' )) fl {uXiç 8è 10 ëæe¿tæ &Llí¡l,ouç Lþ' , Le', x'. torJç<ov yàp cöv &pr,$¡.r,õv é ¿e' soü lp' rQ recúpe<p
Li}'åu,&yx4voüv xertr¡¡.r,évr¡ç tizuocoöv dvø'¡xöv æolù ¡reyioc¡ 1íyvor,c' öÉv'&pXouoø 10
¡.r,éper ørieoü toü r,p' úzuepéXcov rircò toü x'
Ítæepêyetær,, tÇl aritÇl ocõ tec&pca
d¡'tetúorPogov' 6tøv {''uXi tò 'ifprøtov
1ap, ar.i' orix &pXo¡.r,évr¡ vo¡-r,o$ecei. tò 8è ¡.r,éper, aüroü roü x'. &æò côv eipz¡¡.r,évorv æu$¡lévov x¿i éxo¿còv cetpa.¡óvouç
x¿cà ròv (j¿plotov pouÀeúor¡cør, voüv, téÀeov èxþø.ívet cÇr övtr, xac& voüv x¿i
gr¡oi yevv&o$ar, o[ç xorù 8r1o orl recpocyóvou6 ouvo(zrorlxteo$a¿. oi ^¡,Ìp &æò
ori8èv ri8&¡.ræç â,v arltoü xpeicrov, ori8è &¡.r,eraocpo9óæpov &y æote 1évouco' &ÀÀ' 8ra¡.r,érp<,lv þr¡röv oi rerp&^¡avoi eior.v' oi àè &æò töv &ppí1c<ov, of où rerpú.-
öveoç tpeiç Moipøt xarêaouoar, guì,ú,ttouol téleov eivo¿¿ peÀcúoc¡ pouÀfl tò 15 1<ovor, óc du 8r&pecpov rfr æìeup{ cørlcò èæ' ripr,,$¡röv Suva¡.r,évr¡v. o[trveç òè
pepouleu¡.r,évov åxúocor6 $eôv.< oijr<o æoÀ),oü 8éouor eiç flìúecovoç ë1eo$øu à¿o¿- 15
oürou, xøl 6æ<oç roî6 åxaròv cetpæ1óvou6 oi t'io ori tetpd,yolvo¿ ouvøæost- V 166"
uoioç oi re.$r¡lu¡eévr¡e tl,'uxiç tì¡v rie elpocp¡révr¡ç eivøl 8ó[ocv góoxovreq,6r' èxei-
1(rovrcr,¿, è¡r,oi ¡lèv orlàéæoce ëoxeæræi cr, nepi ro'5cou, cí¡v ce òuo¡éper,øv ger5-
voç tfl gpovl¡.r,<oc&c¡ {uXfr c}¡v ¡.r,eyíocr¡v &vayxöv èærci$¡orv' riÀÀ' ìloo6 oir¡- yovtl coü $e<op{¡laeoç, ó6 xøi é oogó6 ¡.r,ol Ku8óv¡q øveòeí[øro æeæuo¡.r.évqr
,$eúr¡ äv rrç t1ù xai rfr &gpovr, tl,,uXfr &vrí.¡xz¡v aùtóv t¿vø èæ¿c¿$évoc¿' tiÀÀà xai
æorè æepì arlroü, &,æoxexgtp.êvoç ¡,rèv ori8év, oX{po¿c¿ 8è ¡.r,óvcp tiv àuoXé-
,r.pi àiÀó6 åocr, flì,úcov, æøvcøxoü poöv te xøì, àtoccervó¡,r,evoç,
co,,æ$,c"r¡ç
20 perav åv8er1¡.r,évoç, xæi. &.p.æ cò ori æd,vu ¡¿p{or,¡r,ov øÛtoü épövcr, Èç oriSèv B 100
"!q
óc oÛàeì,c åxòv xaxóç, dÀrr- oixovsEç o[ xøxoixaxoi 1ílvov .'w, èlæy,upt&vovteç ' ei 20
¡,r,èv ¡.r,éyø, Êç 8è ¡.tü$óv rr,væ tQ flÀúc<ov¿ toü co¿oritou $eorp{pacoç ou¡.r,-
Ð'&xovreç, 84Àa8ì¡ 6¡t xqì riæ' &vú.¡xr¡e clvó6. èxeîvo ¡lévcor, ¡.r,Í¡ oe løvsøvét<,r, pøÀ),o¡.tévou.
V 165" ô xaì toùç æoÀlor5ç ÀeÀr¡$ò6 o9óòpæ rupd.æg" óç
8væ ¡.r,èv tpóæov &v&yxt¡
Ilept tè Xpóvcov cöv è¡r,po?tú¡.r,ov, èæeuàù¡ f¡¡reÏq cì¡v pero(Xer,pepüv&6 tpoæùç
l,êyerw., xæS' flv n&v cò ¡,rÌ¡ èv8eXópevov ,iiÀÌcoç o¡eiv &væ1xæîov Àé1etøu.
æpórr¡v orlvoòov tipXiv coü ëeouç æolor1¡le$q. xard te 'EÀlí¡vcov cor56 æì.eiotou6
étepov ò'aü tpóæov iòio6 ag'Îlcp xæì øriròç IIÀút<¡v ypipar',
&v&yxr¡ t 9í", ð 25 xal roùç æpò Køioøpoç 'P<o¡.lctíou6, 6pæ &ei tòv coü róæou riÇ S' oeÀ{vou
óC åv cö KpærúÀ<¡r. D(óA éc*oüv ¡eo¡.r,óq, 6oce péver,v éæouoüv, n1repoç ioXu- 25
&pr,S¡lóv. zd'v ¡rèv åvò6 ¡rz¡vrøíou Ðpó¡.r,ou, 6ç èort ¡-r,or,pöv x$6', è).dctcov, fi,
pótepóç èo,cr,v, &v&.yx4 i èærsu¡-r.íøi< xøí gr¡or,' >æo).r5 àræ9éper, rï lóxpate6,
atír4 åociv f¡ coü ëtouq &pXouoa $' oéÀz¡voç. Èòv ò' é toloüto6 ripr,$¡-r,ò6 ¡lor,pöv
dvú1x4v ¡.r,èv i8ico6 tiv
åær.$u¡.,.írr.< åvcaü'$ø Biav xøÀeî, tiv8è èær'Suptæv oÛ
x$6' ¡rei(<ov fi, rigørpeîv 8eî pz¡vr,aíou6 dpr$¡,r,oúq, Íva åæi clv coü ërovç &'9-
òí¡æou o,ix &væ.¡xaiav i1oú¡.revoq ëne¿ra" 8eo¡ròv ric y" &v&'çx'r¡e ioxupótepov
Nouocrv S' oéÀr¡vov &,gix¡¡. tæ,3'cqÇ oüv t!ç toü ërouç ctpXorior¡e S' oeÀrlvou
tQ
B g9v riserør. zrö6 .¡rÌp ôiv xai yévorco éc¿oüv orix &vøyxæÏov &v&.yx'r¡e ioXugótepov, årìv r,p' &pl$¡loü æpoote$évtoç 6 &pr'$¡.r,òç
30roû cóæou tÌpr.$¡r,Q, ¡r,èv Xpóvou æ&'ç
fi où8è $eó6, 94oí, p.&ye'cær.; &ÌÀà 8iÀov, óç cò &vd'1x7ç iøavp'cepov æolr5 30
.cù.çcl'úteppri)ù¡ p.oípa.ç, È¡.r,po).i¡-r,ou ¡.r,r¡vòç ori 8eî. ëocø¿ y&p xrixÀou &'pær'pe'Y 767
ipórrpou xai aricò &vølxaiov 8ei eTvø¿. tocric¡ç oüv tiç þw.Lov &v&yxïç fnv Sévro6 é Àeræó¡levo6 ctpr,S¡,r.òç ¡.[or,pöv xS6' å),dctcov xct'i soü èæt6woç tz¡Àctòì¡
,þrX,ù, ëv¿o¿ &æall&{ar, æpo.$u¡,r,oú¡,r,evor, ouvagarpoüorv øÛriq xai tiv è'cêpav
ërovç &,pyl¡. èùv 8è r,p' ¡.t4vuaíou &pr,$¡.r,oü æpoote'$évto c 6 t&'c &pr,$¡ròç tù6
xai .$er,oeéporv &vd,yxr¡v, ci¡v èv tQ éxouoi<11 .ce xæI xøtà voüv, orix ê9lotövteç, c€' t¿ù úæepBríÀl¡ ¡roipæq, êp,potrí¡.r,ou ii8r¡ ¡rr¡vòç àeÏ. æpò6 Ðè tò toiç toü
óç æoÀù æpórepov ctiyøSòv oùv &vúyx¡, S¡v &v ,ii11¡, ,.l,,uXì¡v &yer, ociciou æavtò6 35 Kaíoapoç pr¡oiv êx&otøç ou¡.r,poÀù6 Ègappótrer,v èxetvo ëXe æpóXerpov' óç
ørltò ôv 16 xpd,rw,c6v te xocl 8pæocr,xórarov. &llù Àav$d,vouo¿v øricoùq cQ 35
còv toü vu;¿$r¡¡répou &xpr,pfl Xpóvov 6Àov vuX$í1-
e'æer,tù¡ ëyer.ç ëxd,;or4ç ou¡.r,po),flç
pepov, ol, oe Àf¡oer tpò6 tù¡v ciç oelí¡vr¡ç ðQrv xpívovta., p.&ì*oræ Ð'&æò æav-

2 rì¿v xøt'øitiøv B \'/lLom.tì¿v | 5 ðwøBVtù' ðvcaL l6ori8'eiBL


orlSeiv | 15ro),toüBV æo).lolL | 20^¡úyvovrørBL ^yívovrørv | 22 ¡.tèvBL 2 BV ger,vog.évorv L | 4 orlòiæote BVI L adil" olhe | 5 èæeoxe-
garvo¡.r.évou
pù V I 23 xul' l)v æ&v . . léyerar Yz in marg. | 24 iòío:6 Y in mørg' | 32 æpo- r!úpr¡vB èoxetfú¡rz¡v L | 6 riæò BV üæò L | ? 8úo L òù BV | 13 oT6 xal àrio où
$u¡.r.or1¡r,evor, BV rpo¡r.'4$or5¡revou L | 34 æolù BV æpiv L
terpdlcovoçBVlLom. I l9 dæoxexpt¡.tévo6BV &æoxexpu¡r¡révoçL | 2L ou¡'r'BalÀo-
¡r,évou B V cu¡r,Baìo¡révou L | 24-468, I
flepl ùè ¡rr¡võ:v .'' ôrcopScocd¡rr¡v B Vl L on'
c. | 25 Plat. Crat' b. | 26 Plat. Crat' 4o3 c' 30*
9 Plat. Epin. s8z b 4o3
Y
468 BESSARIONIS
EPISTOLAE 469
oeÀí¡vou fò co¿oüsov d,v e{ipor,6 &.n\ævê,o¡æ'cæ. 8ei yàp oyi¡¡tæroç ¡-r.èv cfrç æøv- 'Ol,u¡.r,æí,or,ç. Seoîq ouyXopeúoovrø 'íæxyov. èyò o'3v Xøiptr ææpà roloürov
¡,r.èv
oeÀí¡vou ^¡evopévz¡6 rær1t¡ tfr oaêoet tiv
oeÀ{v4v tcptitr.i,ç ¡,r.etci tì¡v $' or¡ÀÍ1vou riiv8pa goudloøç,'oü flÀúrcovr, ¡.r,etd, ye corSç zrpórouç èxe|vouçdÉvòpa6 orix ëguoev
8úor,v &vocoXeîv, oyí1p,ætoqàè {çzcævoel{vou yevo¡rév¡e tiv
oel{vr¡v æpôrroç f¡ 'EÀlàç ori oogíç, où cfl &ÀÀ¡ &pecfr ó¡.r.olórepov. 6oc' elí rr,ç röv æepi ti6
pecù tÌ¡v toü $'
oeÀ{vou &varoÀiv åæ¿xatæ8üvør. æpooÀoyí(eo$o¿¿ 8è òeî xæi
èvruxri¡Ç æepr,óòou, töv ye {,,u¡öv &vó8ou ce xoci xo¿Só8ou, flu$4yopelov ce xcrl
tò ti6 oe).{vr¡ç ztld,toç, éç popeíav ¡,r,èv oõoav d¡v oel{vz¡v zupocepoüoav ¡.r,èv 5
5 toü flÀd,ccovoq &æe8éXeto tróyov, oûx ôiv dixv¡oe xøi toüco æpoo$eîvæ1, 6ç èlpa.
ruiç &væroìrøiç, '5otepoüoæv 8è tøî6 àr1oeot, voclo¿v àè torlvævtiov. ¡.r.r,&ç 8é IlÀd,t<ovoç rì¡v tf,,uX{v, coîç tiç &òpocoreiø6 &ppí¡xco¿ç Seo¡.r,oï6 Seioøv ¡ouÀeüo¿¿
oor, oug,poÀiç o{irco ler,g$eior¡e xæi -cù.ç lor,æd,ç &æ&.oaç dzrÀavõ6 toî6 coü
zai tì¡v &vayxæíuv ctæoàoüvcr¿ æeplo8ov, åæi y!ç xætroüoo¿v rò lepr,oroü oxlvo6
V 161" Kaíoapoç é{er4 ègapp.ócrer,v ¡.r,¡oiv. æépæø oo¿ xal coùç &pr,$¡roriç, oûç ëcr,
xaì, còv oùv èzeívcp píov éÀéo,$ær. fuò ¡r,èv oõv, 6nep ëgr¡v, dyóÀÀo¡ru x&,p,oi
¡.r.&ÀÀov novS¡oæç Srcop$<ooúg,'r2v. cr zrpoo{xer,v àó{,øv oió¡revoq' úpei6 8é, ei ¡ri¡ xøi ørltoì yæipor,rê re xæl xpo-
M7u 22. Br¡oøa.pítov Kcrpôrvtì,rç 10toír¡re, co¿or5rou èxneguxíreç, oüx ôlv rù.eì.xôrø' æor,oîte. Spr¡veiv y&p cóv 1e
B1 Aq¡l4rptt¡l xcl'Avôpov[xg ro¿oürov ¡.r,ì¡ orl $e¡rr,tòv fi. péyæ xléoq 'EÀÀúàc æúo¡ yé1ovev èxeîvoç riví¡p,
L 772' Toiç toü oogoü le¡.r.loroü uieüo¿ etr æpd,trer,v. ¡réyø6 æritfr xóo¡,roç xæi ir.çròv ëæe¿ca Xpóvov èoei'cæt. xeívou cò xü8oç oiJrrcoì Ll73
V1 ðÀeïcør,, ti),À¿ ol rò ðvo¡.r.ø xøì, f¡ gdp4 ¡.r,ec' erixÀeíøq &'còíou eiç ròv èç &ei æugæ-
w 228 fléæuo¡.r.otr, ròv' xo¿vòv nulçêpu re xd.T zæ,$r¡'¡'e¡.r.óvø tò yeõ8eq æ&v &æo$é-
æe¡.r,g$doerør Xpóvov.
¡.r,evov åç oúpøvòv xai ròv &xpær.gvi¿ ¡.r,etæotivorr, Xöpov, còv toi6
¡.r,uorr,xòv 15 Eõ npd,tcor,te' xcrì, Nlxr¡gópov ttpiyxtææ còv Xe¡À&v è( è¡,loü npooelæære,
! cAí¡1turoq ?l ooq B | 2 a7é,oet ?l oer, B I l0 Suþrascriþtio: M s'icut suþra BLY orn. ôç íoc<o xocì, vüv gr,Àoú¡r,evoç riæ' å¡.r,oü 8r,rí 1e ti¡v ctper{v, óq or}àéæore ¡r&À},ov.
eü æpd,cterv | 12 eü r.pd:'crer,v lÙ.[IB om.lLV sine suþrascriþtione | !3 trêwo¡to¿¡ BML
æéirerc¡.r,ør VW I te xøÌ 81 M LY W om. te Toú aúcoü
Ep. zz. Bessa¡ions Trostschreiben zum Tod des Georgios Gemistos (t 26. Etí1or et6 flÀri$orvc êærtd,<pror.
Jru;:í t452, vgl. oben S.275) an dessen Söhne Demetrios und Andronikos. Auf- l'aîøv oó¡.r,ært, {.,uXfr ò' ,iiocpa leóp1r,oq 'úoXer,,
fassung und Ausdruck, mit denen der Briefschreiber spielt, entstammen gauz und gar
der geistigen Atmosphåire der Schule Plethons: rlch habe erfahren, daß unser ge- 20 flocvroír¡6 oo,pi1,e oepvótæcov cé¡levoç.
meinsamer Vater un<l Lehrer alles I¡dische abgelegt und in den Himmel, an den un-
IIoÀÀoùç ¡.r.èv güoev &vê,puç SeoerÐéøç 'EÀÀd4, M I
nahbaren Ort übertragen worden ist, um mit den Olympischen Göttern den mystischen
Iakcbos zt ta¡zen.t< Er schiltze sich glücklich, mit einem Manne Umgang IlpoüXovra6 oogí¡, cfr ce ,ifÀ17¡ &petfl.
gepflogen
zu haben, wie Hellas nach Platon keinen weiseren hervorgebracht habe. Wer die Leh¡e 'Alfuì le¡lr,oeóç, 6oov <ÞøéScov &orp<,rv æøpølÀáooer,,
der Pythagoreer und Platons vom Auf- und Abstieg der Seelen annehme, müsse glauben, Tóøoov töv oållo¡v d¡lgótepov xpæ"têer..
daß Pla,tons Seele in Gemistos von neuem ein irdisches Dasein geführt habe.
Überlieferung: Rom, Cod. Vat. gr. 1858, fol. r (: B) ; Venedig, Cod. Marc. 1-3 èyò ¡rèv oõv . . . ó¡roró'repov M L èyò ¡.r,èv oÛv ¡¿alp<o toroúcç ô¡r,rÀz¡zòç ctvòpí,
oü ¡rerri lll4,t<¡vo¿-èE¡ptt¡o$r,r òè ló1ou 'Aprococélq6 oúx ëquoev i¡ 'EÀ).dç.
9r.333, 1ol. 7v (: lvt) ; Florenz, Bibl. Lau¡. Plut. ro, Cod. gr. zr, fol. 163v-r64 Bl oogórepov . . . 'ElÀdc B in mørg.l 'i¡ 'EÀÀù6 oÛx -oogótepov
ëquoev 6porov B in textu del.
(: L) ; Wien, Cod. Theol. gr. 277, fol. r (: V) ; Cod. Theol. gr. 256, foI. 228 (: W). I

B (Cod. chart. XV saec.) soll nach G. Mercati (Bessarione 33. Roma ryt7, p. r85), 2 zpócouç èxeúvou6 M I oùxM orl8évoc L | 3 où oo9ûç
rrpooeXõ6 pec' èxeîvov ooçoù6L
M (Cod. chart. XV saec.) nach Morelli (Bibliotheca manuscripta. I Bassani t8oz, p.ztz\
lúIL om. | 2-3 oü flldt<¡v¿. . . ë9uoav YW om. | 3 i¡'ElIùc BML oriX'EÀlùç V I

Bessarions Autograph sein. Beide Annahmen sind allein schon wegen Auslassung des
4 èvrøxrilç æeptóÐou M d.æeígou BLV\M | 3-5 tòv . . . Ióyov BM L tô¡v .. . ló1ov
WIY tacerøt. | 4 rel B om. | 5 toül B om. I li>xv'rpe MLVW &.nóxv'¡ce B | 6 nì¿-
unerl?lßlichen Satzgliedes èyò ¡ràv . . . oió¡r,evoç (469, 8 sq.) nicht möglich. Außerdem
rtovoç civ MLVWI B corr. c* tiv èxeívou I ci8pøoceiaç MLVWI eipocp¡rév¡ç B I 7 yic
sprechen einige Fehler sowohl in B wie in M dagegen. Ebensowenig läßt sich M aus
B ableiten. Aber B und M bieten allein die darauffolgenden zwei Epitaphien. L (Cod.
BML ti6 yì6 Vw | 8 oùv êxeivcp MLVW êxeivouB l8-9 è1ò ¡rÐ...oió¡.r.evoç
chart. XV saec.) Iiefert den gleichen Text wie M mit einigen Varianten. V (Cod. chart.
LVWI BMom. I I pì¡ xøi MLVW.I Btrþ.xai ¡ri¡ | xpoco[z¡re BML] xpotoîte VW I

10 æo¿oire MLVW æocol¡re B | 11 rivdpl civl¡p BMLVW | 12 xall B om. I xeívov.6


XV saec.) tråigt fol. r den Ve¡merk: Augerius de Buschbecke comparavit Constantinopoli.
xüôoç M roútouTò z),éoç B (orn. ù) LV'WI B aorr. xiõoç ex x).éoç | 13 ôleitat BML
Fol. r ist am Rande stark zerletzt Der Text weist Verschlechterungen und gerade an
ðlurøu VW | 15-16 Eü æpúccoute ... ¡r.&Àlov BMI LYl// om. | 15 NùxI9óPov Ml
der umstrittenen Stelle 469, r-3 eine Lücke auf. 'W ist Abschrift aus V.
Bom. | æpiyxr.ra M æpi'¡xr.rrøv B | 16 xc¿l vÜv M)Bom. | 20 oepvócøtov M)Bcorr.
Druckausgaben: L. Allatius, De eccl. Orient. et Occident. perpetua. con-
ex ùe¡/ræcov | 22 ri, te riiìÀ¡ M) B aorr. e* rpoìiy,owaç | 23 ,Íocptov M dotépcov B
sensione. Coloniae Agr. 1648, p. 937 (nach B; Faksimile bei Mercati). C. Al ex a n d re,
Pléthon. T¡aité des Lois. Paris 1858, p. 4o4s (nach Atlatius). -Migne, p G 16r,
- bei M : èyò einen Abdruck des Textes bei Allatius bietet, zitiert Morellis Text in seiner n. 3, den er
6S5-6g7 (nach Alexandre). Hinsichtlich der Variante zu dem Text ¡lèv oüv irrtümlich einem Codex Monaoensis von Bessarions Hand zuschreibt. Überdies lührte
-
... é¡i,olócepov, sind in den Drucken einige Irrtümer aufgetreten. Zunåchst teilte Alexandre einen Lesefehler ein, nåimlich où6 ëguoev f¡ 'EÀÀc{6, anstatt oùx ëguoev i'EllúC,
Allatius die Formulierung des B mit (èyò ¡rèv . . . i 'Ð,lrí6), die Morelli p. zrz als Iuter- was ihn zur Konjektur ô¡r,ouócepov (oTòoc) veranlaßte. Die geradehier in V befindliche Lücke
polation erachtete, wofür er die Lesart aus M anführte. .A.lexandre, der lediglich làßt vermuten, daß die Überlieferung der Stelle schon frühzeitig gestört worden ist.
Y
EPISTOLAE. 47r
470 BESSARIONIS

24. Bessarlon Cardlnalis


M 8 23. Br¡oocPlt'rv KcPôrvrÍì,r5
Laurentlo Vallensl.
TQ ).o'¡lotát<¡r &vÐpi
NrnoÀúc¡r tQ Eexouvôívç Clare et doctissime vir, salve. Utrumque Antidotum tuum vidimus, V 225
a verticeque, ut aiunt, ad calcem legimus. pui liber non solum nobis
Eö æpácter,v.
r iucunditatem maximam ob suavitatem sermonis et copiam rerum at-
El8óq oe xøi arlcòv dv lle¡.¿r'ocoü oo9íøv xaì, riped¡v ori8evò6 itrov 5 tulit, verum etiam fructum singularem; quippe multa, neque enim
d1úpevov, né¡,r,æo oou ëær¡ clvà eiç ènrcú.gr,ov ocrlrQ ij¡-r.vov æeror,r¡1têvu, xøi iv pudet nos verum fateri, in eo didicimus, quae antea ignorabamus, ut
èrruêo.cæ)rxa.coiç øritoÜ uieüo¿v àrcr,orol{v, orix æricorSç æøpa¡.r,usoú¡.levoç, o{5ç vere liceat'nobis exclamare: Dsenesco autem semper multa diseendo.<t
^¡e xocíper,v, orix &x$eosør, Ðeî, &À¡\- èxeîvov è.¡xro¡,ilú(<ov. &nep
&væ1vor)ç ¡r,ì¡ Habemus itaque tibi et agimus gratias maximas. Opus vero tuum
' 10 laudamus, probamus, extollimus, ac immortale et optamus et confidi-
vo¡.r,io¡e rSreppoÀiv éveiva¿ pr¡8e¡.r,íøv coîç Àó1orç' tÌvÌ¡p ^¡àp èxeÏvoq 9rÀooo9íæç
rÇr ðvrr, xo¿l æavroòøni¡ç oogia.ç eixòv 1é1ovev, où rflç èv Àó^¡orç ¡.¿óvov, xai10 mus fore. Quod ad reditum nostrum pertinet, si id. in manibus nostris
6or¡ zcepl civ röv diorp<ov gopotv xaì cor5ç &p¡.r,ovr,xoùç Àóyouq, "c&.ç te TE(|)l¿Ef Pr- esset, liceret nobis aliquid respondere, sed nosti id non ex nostra, sed
xrÌç &vælo1iøç xæì &pr$¡rr¡rr,xâ,6 ¡.r,eoórr¡ræç xurayivEro(¿, oü8' 6or¡ ¡,r.óvov IIla- ex pontificis maximi voluntate pendere. Vale'
ccovuxí¡ re xæù cöv tà $eiø èpeuvr¡oa¡.r,évcov èxeívov &v8põv, 6or¡ te æepì rù¡v Bononiae VIII. Kal. Novembris.
cöv guouxöv ëpeuvøv xocì, tâ,6 torlr<oy æi,.ciaç re xorì &pxùç dv æpæ1¡.r.ateícrv

æo¿eirø¿ &, r&vru, ó6 ori8ei6 oriSè Év, èlí1oxr¡cev &xg,þêorætæ-, riÀlâ, xai 6or¡ 1f
-
æepl æp&[uv oxolú(ouoø, rrì tisr¡ xøi coùq tpóæouq èxúorou xoopeÏ. fi o{ito
25. Franciscus Barbarus
ròv ï8¿ov èxeivoq ÈÀú¡.r,æpuve piov, ó6 ¡i,r¡àèv npòq ør]ròv Aloyévr¡ xai roùç Bessarlonl Cardlnali.
é¡.r,oíouç, ¡.r,r¡}èv cor56 )r<oixor)6 èxeívouq eivæl'tiv 1àp oe¡,tvóø¡¡æxaj tò xóo- Magnas habeo gratias Cornelio Tacito, qui cum tanta significatione B 51
¡r.rov xøl rö æücagxeç aÛröv &or¡ao&¡.r,evoq tì¡v &lor(ovelav .ce xæI o'lr¡olv xal benevolentiae reverendissime pater et domine, sic loqui fecit, ut
te,
n&wu ,ço6,oü1ov æütòv reso(ú¡,1æxæ, 6oov
ÈæíÐel[lv øücöv &æeóoæco. à¿' å. 20
ex litteris tuis non mediocrem fructum ceperim humanitatis et man-
-
eipúo$to y&p ttÌlz¡$éç oùòéæo où8évæ, õv Èç àeüpo eitóv te xæi ó¡r.itrr¡oø'
20 suetudinis tuae. Sic enim me provocas ad diligendum, ut dando
gu
M - bene-
oüce 1àp ôq æepi èÀótrovoq êæo¿eîço r& ragívru æ&v,ca, oü$' ôç àløBøclxó-
tepóv te xoci ri{,,r¡lórepov voüv ëoXev, oÜS' åq ¡-r,&ìÀov ti¡ç ooptoctxi¡ç fureAí- I Suþrascriþlio: Bessarion Cardinalis Tusculanus, legatus, claro et doctissimo
¡.r,evoç d8oÀe oyiæç xæi n&.y"r¡Ç, ciç ruepi cà Èv
grlooogíç Ðó1¡.r,øra &Àr¡Seíaç viro, domino Laurentio Vallensi, amico nostro carissimo'
èpeuvr¡clxócep6q re xæi eúpeclxórepoç yé1ovev, oÜæto èvécuxov oriÐevi, xæítou26 F:p.z4. Bessarion hat Vallas Antidotum gegen Poggio gelesen und drückt
æoÀloiç èvruXòv &vòpáor, oogoîq. õv elvexæ æoÀÀri påv xøi ¡.[e.¡úÀø zrepi øritoü dem verfasser seine Bewunderung aus, Der Brief, der nur das Datum: 25. oktober
ðv toiç ppæXéorv èxetvor'ç eåpí¡xa¡lev þ{paor,v. oüæote ò'&v eírror¡'r'ev, oü8è trägt, dürfte aber, da Bessarion als Legat in Bologna fütig ist (r+So-SS) unrl der Streit
úæèp f¡¡.r,öv ce xøi f¡pcoï-
mitPoggioimGangeist,ausdemJahrer45rstammen.Dementsprechendistmeine
¡,r.arpoiq lóyor,6, r&. ye eix6"cu. c¿ìtr' ripxei 6q cr,væ cöv Angabe des 28. Oktober 1453 (Band I 326) zrt ändern'
xöv èxeívcov riv8pöv $ørl¡racr xøi or,yfl ¡r&ìÀov øriròv i
Àóyorç xoo¡.r,eÏv. ëppooo. Überlief erung: Wien, Cod. lat. 3943, 1o1.225(:V)' - Erstmalige Ausgabe
von G. Mancini: Giornale storico della letteratura italiana' XXI (Torino t8%) p'47'

5 le¡r.roroûl M A ød'd. toü | 12 xøeayiverar'l xuca¡eivetan M A | 22-23 oii$ ô6


75 B Suþrascriþtio: Ftan'císcus Ba¡barus B. Cardinali Tuschulano, egato Bononie,
¡,t&ÀÀov ... ëc'¡,ev N\ Migne om. | 24 &ôoleoxlø61 &õo)'ecyeíø,ç MA
salutem dicit. | 18 benivolentie B | 20 dilligendum B
Ep..5. Francesco Barbaro schickt im April r453 an' Bessarion eine Tacitus-
E'p. .3. Bessarion schickt dem Nikolaus sekundinos den Brief und die Stichoi handschrift seiner Bibliothek, um die der Kardinal, wie sich aus dem folgenden Brief
epitaphioi, die er Gemistos' söhnen hatte zugehen lassen (Ep. zz.). Er rechtfertigt ergibt, zwecks Abschrilt ihn gebeten hatte
seine worte, die angesichts der Bedeutung dieses Mannes, der einen Diogenes und die Überlieferung: Rom, Cod. Vat' lat. 5zzo, fol' 5r-5r v (saec' XV-XVI - B)'
Stoiker des Altertums überrage, keine Übertreibung enthalten. Druckausgabe: Francisci Barbari et aliorum ad ipsum Epistolae (ed. card.
-
Überlief erung: Venedig, Cod. Marc. gr.'333, fol. 8-8 v (: M, nicht Bessarions Quirino)'Brixiae:r743.F,p.22g,p'32o(:B).QuirinostütztsichaufeineVatikanische
Autograph). Druckausgaben: I.Morelli, Bibliotheca manuscripta Graeca et Handschrift, die er uicht nåher namhaft macht, die aber hie¡ und noch mehr in den
folgenden Briefen einige bessere Lesarten bietet als B und auch die im nächsten
- Brief
Latina. r B¿ssani r8oz. p' 2r2sq' (: M)"-C' Alexandre, Pléthon' Traité des Lois'
enthaltenen griechischen Worte übermittelt'
Paris 1858, p. 4o7s.(: l, fehlerhaft). - Migne, P G ¡6r, 697 f. (nach Alexandre)'
BESSARIONIS EPISTOLAE 473
472

ficium accipere videaris. Ego quoque glave et sincerum iudicium ex- Demosthene illo inerudito plane homine dicebat vidisse se Ar¡¡.r,oo$évr¡v
cellentiae tuae iam pridem tanti facio, ut fere nullius principis amolem &ypd,p¡.r.ærov, ita de te praed.icare vid.isse me BcÍppæpov oo9ótætóv ce
vel auctoritate vel gravitate vel sapientia rerum maximarum cario- xaì Àoylórætov. Recteque in tuo cognomine usurpari possit, quod de
rem habeam quam tuum, quia, cum omnia in te sint, quae vel na- se praedicare M. Tullius solebat facturum se Ciceronum nomen longe
tura vel doctrina vel virtus cum fortuna hominibus largitur, mihi 5 õ quam et Lentulorum et Fabiorum illustrius. Quod si hoc tempore nova

BSlvtantum tributum puto ab excellentia tua ita petente, ut nulla sint rebus vocabula inderentgr, profecto doctissimi ac sapientissimi viri non
insignia honoris quodam modo, quae cum hoc tam amplo et tam ho- nisi Barbari appellarentur. fta abs te hoc vocabulum ornatum, auctum,
norifico de me testimonio conferri possint. Quare, si nulla re alia susti- illustratum est. Et quemad.modum tyranni nomen, quod olim 51¡¡¡¡1e- B 51v
nere potero tantam de me spem et exspectationem, bene profecto bar- rum virorum ac clarissimorum principum erat, ad nomen vitii eiusque,
barus et ferreus essem, si in omni vita mea, fide, benevolentia et cari- 10 10 qui rempublicam per saevitiam atque crudelitatem pessumdedit, trans-
tate non tuetur officium meum et celsitudini tuae non satisfacerem. latum est, ita Barbari nomen, quod paulo ante vel mdium vel igno-
Erit ergo benignitatis tuae de me sibi non minus spondere, quam ego bilium erat, ad doctos et omni sapientiae genere illustres viros trans-
possim. Cornelium quoque accipies, qui testis erit meae perpetuae erga feretur. Mihi certe licet summopere gloriari, quod unis meis litteris
te voluntatis. Vale. non solum librum, quem optabam, consecutus fuerim, verum etiam
15 tanti viri amicitiam mihi conciliaverim. Sed reprimam me, ne idcirco
Venetiis,... APrilis 1453. 15
vid.ear ad te scripsisse, ut te laudarem. rd unum te rogabo maiorem in
modum, ut amicitiam nostram, cuius optima singulis utriusque litteris
26. Bessa¡ion Cardinalls iacta sunt fundamenta, si aliter non licebit, saltem crebris epistolis
F¡ancisco Barbaro. confirmare atque augere velis. Quod itidem ego, quantum in me erit,
ZO efficiam. Tacitus vero tuus tam diu nobiscum hospitabitur,
quo ad-
B 51 Accepi litteras et una Cornelium Tacitum. Uter mihi fuerit iucun- loqui didice¡it, et summa ei manus fuerit imposita. Tunc integer, immo
dior, haud facile expresserim; quippe alter sitim, quam iam diu vi- uno adauctus filiolo ad te redibit. Vale'
sendi sui animo meo excitaverat, uberrime ac plenissime sedavit, alterae 20
me ad te amandum, quem antea summopere diligebam, compleverunt. Bononiae V. Nonas Maias 1453.

Ita enim ad me humaniter, ita benigne scribis, ut non dare mihi bene-
ficium, sed accipere a me videaris plane. Habeo itaque tibi, atque ago 27. Bessarlon Cardinalls
gratias, non tam quod librum ad me misisti, quam quod ita libenter, Francisco Barbaro.
ita benevole, ita liberaliter mihi obtuüsti, ut meum animum tibi in zs
perpetuum devinxeris, opinionemque, çluam antehac de doctrina et Si Cornelius tuus tacitus non esset, posset tibi referre, quam hu- B 66

maniter a nobis susceptus, quam liberaliter tractatus, quam hilariter


sapientia tua habebam, mirifice confirmaveris' Equidem numquam vidi
hominem Barbarum minus barbarum, immo potius üt, quod sentis, quintum iam mensem nobiscum hospitatus sit, quem interea filium,
magis sapientem, ut liceat mihi, -
quemadmodumBasilius de
dicam
- 1 Ql B om. | 2 Bdppøpov oogótøtov xal Àoytócatov
Ar¡¡,too$évz¡v &1pú¡.r,pacov
praestantes B
Q) B om. I 6-7 profecto .' . appellarenturB )B om. | 12 illustres Q I

10 benivolentia B 21 integer, immo B integerrimo B | 22 adauctus B aductus B

16 B Suþrøscriþtio: Bessarion cardinalis Tusculanus domino Francisco Barbaro 24 B Suþrascriþtio; Bessarion Cardinalis Tusculanus Domino Francisco Barbaro
suo salutem | 18 iocundiorB 123 ameBírþ.þostvidearis | 24 missistiB | 25 ita suo salutem dicit. | 27 refferre B
liberaliter QIB om. | 28 minus barbarum Qf B om. I y-o B
F;P..7. Bessarion teilt in launiger Weise Fr' Barbaro mit' daß der entliehene
E'p.26. Bessarion dankt für die übersandte Tacitushandschrift (vgl' Ep't+')' Tacitus in den letzten fünf Monaten bei ihm in Abschrilt genommen wurde' - Bessa-
In launiger weise geht er auf das von Fr. Barbaro angeregte wortspiel um dessen rions eigenhändige Abschrift von Tacitus (Annalen r¡'-16' Buch und Historiae'
Venedig Class' XXII
Namen ein. Er wünscht weite¡en Briefwechsel und verspricht die Rücksendung des 5 Bücher) liegen vor in dem Cod' membr. lat. der Bibl' Marc' zu
Tacitus nach bewerkste ligter Abschrift. Cod.4o, datiert: Bologna 1453.
Überlieferung: Rom, Cod. Vat' Iat. 5zzo, fol.5r-5r v (: B). - þ¡¡¡ft- Überlief erung: Rom, Cod. Vat. lat. 5zzo, fol' 66-66 v' (: B)' Druck-
-
ausgabe: Francisci Barbari et aliorum ad ipsum Epistolae (ed. card. Quirino). ausgabe: Francisci Barbari Epistolae (ed. Quirino)' Brixiae t743'Ep'23t' p' 322

Brixiae 1243. Ep.23o, p.32r (: Q). Vgt. oben S.47r. (: 0). Vel. oben S.47r.
EPISTOLAE. 475
474 BESSARIONIS

quam ingenuum et liberalem genuerit ac apud nos dimiserit. Sed licet 29. Bessarlon Cardlnalls
natura eum Tacitum fecerit, non tamen ita tacitus est, quin ex eius Francisco Foscad
B 66v facie atque aspectu affectus eius apprime intelligantur. fmmo accidit Duci Venetiarum.
interdum, ut non modo non tacitus, sed omnium facundissimus videa-
Illustrissime et excellentissime princeps. Distuli ante hunc
diem M 29
tur. Licebit itaque ex eo etiam Tacito haec omnia intelligas, ex quibus 5

concipere animo poteris, quas tibi gratias habeamus. Ce¡to immortales 1¡¿6 ssl- P 158
f infelicem et calamitosam urbem nostram Constantinopolim
agimus, nec quidpiam avidius exspectamus, çluam oblatum nobis iri
ne
situdini commendare, tum pudore quodam sub mystico retractus'
facultatem, qua tibi referre gratiam possimus. Vale. pro commodo e
Bononiae, pridie Kalendas Octobres 1453. çluaerere, tum
omnes afflictos
10 omnes indubie existimarent satis id
28. Franclscus Barbarus tandam, ad arcendos a moenibus b
hostis reprimendum. Quod' utinam eo tempestive applicuisset
! Non
Bessarlonl Cardlnali.
verum non
enim essemus spe destiiuti atque opi ione nostra fraudati.
B 66" Vehementer me delectarunt litterae celsitudinis tuae, quae tanta re
comitate conditae sunt, ut non solum verbis, sed etiam fronte ac oculis 15 ho
prae se ferant singularem mansuetudinem et humanitatem tuam pari üt,
cum dexteritate ingenii coniunctam esse, et ita coniunctam esse, ut 15 dum spe victoriae alacres copiae in
et dare et accipere beneficium tecum gratissimum et iucundissimum sit. barusurbemqueetsitulocietmoenibusetcolnmeatuetomnlgenereob-
Sic enim aperte Tacitus noster mecum visus est agere de te, sic de praesidü munìtissimam, quam omnes annum integrum
pati posse
moribus et institutis tuis domesticis quodammodo locutus est, ut apud zo sidionem sperabant, viribus expugnaverit'
scribere. Rem
me satis constet, quantum consuetudine et hospitalitate tua glorietur. Me miserumt Ñon possum h; sine maximo dolore
Magnum enim, ut ita loquar, viae suae fructum cepit, quia aliquamdiu 20 se humanitatis
tecum peregrinari, tecum pernoctare, tecum vivere salvo officio con- miserum! Non
cessum est. Si enim unus dies bene et ex institutis actus philosophiae modo tali imPe-
peccanti etiam immortalitati est anteponendus, ut Cicero noster scrip- 2ó arissimis antiquissimisque familiis'
splendor et decus
sit, quanti facere debet Cornelius aliquot menses, quos ita tecum egit tanta rerum copia florebat, totitls Graeciae caput'
omnium receptacu-
in otio etiam remotis arbitris et sine ullius iniuria ita tecum esse, tecum 25 orientis, gy*n".io* optimarum artium' bonorum
fidei hostibus,
loqui potuit, ut te frui quodammodo posse videretur ? Sed satis iocati lum, ab immanissimis Larbaris, a saevissimis christianae
sumus de Tacito, qui, ut assequor coniectura, nisi fidei suae ratio ha- atruculentissimisferiscapta,spoliata'direpta'exhaustaest'Publica
benda fuisset, tecum servire, quam mecum imperare, et apud te diu- legatus, Do-
*.prascriþr.io:Bessarion, cardinaris Tusculanus et Bononiensis
tissime conversari, quam ad me tam cito redire maluisset' Vale, decus
mino Francisco Foscari, Duci Venetiarum'
ecclesiae. 30
Snostram*,"""*u|6'suumysticoMsubrusticoVITpalriaeMproprieZI esse M
Venetiis, pridie Idus Octobres 1453. 8-, quod spontesua* lot "ot tnorrt"î | I operisM opis I/ I I/10 superque M
supelesse V I t4 quidel V om' | 17 praevenerit
M praeverterit | 18 urbemque

urbem, quam v I lg omtres annum M omnis anni


I/ | 2l-23 Me miserum " ' de-
3 ymo B | 6 concipere Q incipere B | 8 refferreB
plorandam V om' | 28 a M et Z
!0 B Swþrascriþtio: Ftanciscus Barbarus Bessarioni Cardinali Tusculano, legato
Ep.zg. Ein Hilferuf an den Dogen Francesco
Foscari von Venedig zur ver-
Bononie, salutem dicit. | 16 et daref B om. et | 22 acttsQlB o*n. | 23 anteponen-
erobert haben und weiterhin das
dus B anteponendum B | 2ã ullius B illius B einten Abwehr der Türken, díe eben Konstantinopel
ganze Àbendland bedrohen' Geschrieben in Bologna' 13' JuIi 1453'
Ep.28. Antwort Fr. Barbaros vom 14. Oktober 1453 auf den vorhergehenden Überlieferung: Venedig' Bibl' Marc' ðod' lat' 496 (Zatelti)' Class' XXII
Brief Bessarions. Cod. lat. 336, IoI. z9i3r (Valentinelli) ; Pa¡is'
Bibl' Nat' Cod' lat' 3tz7' foL 158-16o'
Überlieferung: Rom, Cod' Vat' Lat. 5zzo, fol. 66 v (: B).- Druckausgabe: Druckausgabe (nach dem Cod' Paris') bei I{' Vast' Le Cardinal Bessarion' Paris
Francisci Barbari Epistolae (ed. Quirino). Brixiae 1743. Ep. 232' p. 323 (: 8)..
-1878. APPendice III P' 454-456'
Y
l
EPISTOLAE. 477
476 BESSARIONIS
los, vagantemque per Christianorum fines furibundum hostem et cuncta
pecunia dilapidata, privatae opes exstinctae, templa auro, argento,
minantem, prosternentem conspicias.
gemmis, reliquiis sanctorum, aliaque pretiosissima supellectili opulen-
tissima nudata. Viri instar pecudum trucidati, abductae mulieres, rap- Unde putas eum in tantam insolentiam prorupisse ? Nimirum, quia
tae virgines, infantes e parentum complexibus sublati et, si qui in vos cernit, christianos principes, invicem bella gerentes, manus nostras
5 nostrorum sanguine madentes, arma Christianorum cruore foedata.
tanta clade superfuerant, vel in vinculis, ut aere redimerentur, servati 5
vel omni genere cruciatus affecti vel ad turpissimam servitutem redacti. Haec illum audacem faciunt. His fretus praecipuam Graeciae civita-
Fana atque delubra sanctorum maledictis, verberibus, cruore et omni tem nuper aggressus expugnavit, diripuit, exterminavit. Quod si vos,
flagitiorurn genere foedata, castîa in templis Dei, sacra in castris habita. ut christianos principes decet, posito hostili animo concordes atque
O miseram, o infelicem et in brevi tam celerem et variam civitatis unanimes intelligeret ad christianae religionis amplificationem incum-
10 bere, mihi crede, non modo alienis abstineret, sed loco maximi muneris
commutationem ! Quis cum haec legerit istarum rerum ignarus, facta, 10
non ficta esse crediderit ? duceret infra fines suos posse considere. Eia igitur, princeps inclyte,
Sed nolo calamitates patriae apud te deplorare, cui haec fortasse expergiscere aliquando et exstinctis Christianorum inter se odiis, quod
notiora sunt quam mihi ipsi, et praesertim ne videar refricare vuinus tibi, qui et auctoritate plurimum et sapientia polles, facillimum erit,
tuum, quem fata voluerunt miseriarum nostrarum esse participem, pacatos ac tranquillos animos indue et, ut tecum una ad ulciscendam
15 barbarorum iniuriam, ad exstinguendum christianae fidei hostem, ad
clausis in ea urbe tot civibus Venetis, tot nobilissimis hominibus, tot lb
patricii ordinis viris, qui utinam meliorem quam nostri fortunam ex- eam civitatem, quae olim vestrae reipublicae fuit, quaeque adepta
perti incolumes aliquando in patriam revertantur. Certe verendum est, victoria futura est, antequam barbari etiam Peloponnesum occupent,
ne eadem procella vexati pariter perierint. Mihi vero data est facultas recuperandam incumbant, hortare, provoca, allice. Nihil hoc utilius im-
libere implorandi auxilium, non iam pro patria, non pro civitatis meae perio tuo, nihil ltaliae et universae Christianorum reipublicae com-
20 modius, nihil immortali Deo acceptius, nihil nomini tuo gloriosius fa-
salute, sed pro tutela omnium, pro Christi gloria, pro christianae fidei 20
conservatione, pro Christianorum honore. 9oo in loco pluribus ex- cere potes. Qua in re si quid parvitatem meam posse celsitudo tua
ponere poteram, quantum periculi immineat italicis rebus, ne de reli- intellexerit vel in leniendis nostrorum animis vel in iis ad bellum bar-
quis dicam, nisi truculentissimi barbari impetus comprimantur. Verum baris inferendum adhortandis, nullum l;aborem, curam, sollicitudinem
neque me latet eas rationes senatui vestro notiores esse quam mihi. recusabo. Bene valeat illustrissima dominatio vestra.
Et ad finem festinat epistola. Hoc unum breviter dicam e duo- 2b 26 Ex Bononia, die 13. Julii 1453
bus alterum necessarium fore: vel ut celsitudo tua una cum ceteris
christianis principibus furorem, ne dicam rabiem barbari, in hisce prin-
1 per M circa V | 4 vos cernit M noscerint Iz I 5 madentes M maculatas 7
cipiis comprimat atque infringat, non solum se suaque tuendo, verum |

7 exterminavitM extinxit V I TvosMnosZ I SincumbereMinsurgereV I l2ex-


etiam offendendo hostem; vel ut ille mox reliqua Graecia, quae nunc pergiscere, expergiscere V | 1? Pelleponnesum Z | 2! t:ua celsitudo Z I 22 iis M
imperio vestro subiecta est, insulisque omnibus vestris, praeterea etiam B0 his Z | 24 vestra M taa V
Pannonia atque Illyria potitus Italicas quoque res in maximumdiscrimen
adducat. Deventuros autem ad hoc quam facillime christianos principes,
cum tales causae sint, tam acerbae, tam graves, tam novae, cum de
communi salute, de christiana religione, de Christi gloria agatur, nemo
est, qui non speret, praesertim a celsitudine tua vestroque senatu, cuius 85
auctoritas amplissima est, invitatos. Quapropter te hortor, inclyte atque
illustrissime princeps, et quibus possum precibus rogo, obtestor, ob-
secro, ut compositis aliquando Italiae rebus, fineque bellis, quibus
christiani principes invicem saevitis, imposito ad maiora convertas ocu-
4 et V om. | 6 redacti M reducti Z | 17 aliquando M aliquam V I tg iam V
om. l20 omniumMomni v | 20pro christi... conservationev orn, | 24 notiores esse
v trþ. þost mihi | 27 principiis M initiis v | 28 comprimat atque infringet M con-
fringat V | 31 vestris M nostris Z
BESSARIONIS
EPISTOLAË. 479
478 I

cQ èX,$pQ oriX olç ¡lóvov òfu,'¡<,lpoüor, cöv xøt' èxelvou ææpot'oxeuôv' firtov 1&p
30. <'AveæfYpcrpg6) .
d,v flv cò xæx6v &ÀÀù xo¿i oTq xøS' aúröv re xæ\, &Àl{À<ov ¡.rr¡Xøvó¡.r,evor, úæèp
<Bv¡oocpfcov Mr¡¿cliÀç'AæoøroXftg.) åxeívou æ&vcuæp&arouo¿. cctütæò'ê¡.r.oi ¡,tèv æpogolpdc(owr' xocì vüv dæ¿otoüo¿v
<boæep xøì zcpócepov, tù vüv épópevø æpoÀéyovtl. ooi 8è ei æloteúoouol, xøl-
M24O i8eîv
,NfdlT,s"n ¡rèv otùcóv oe
ul'r'-
5 tou dv rôv æpæypd,colv &voc¡.r.glopf¡tr¡cov nøpeXo¡,r.év<¡l otæóÐel[lv xøl tòv or]xét¿
*'v
gíide, eï tè Pù óc ¡-r.4xúotorç q'ru &¡Àolç, ø,3toiq 8è toúror,ç åær,xeí¡.r.evov èæ¿oeiovr¿ ðle.$póv te xøì xlv8uvov, oÏç M 240v
*pt iAu".u &xirpÉotepov àr'8ax 5 ¡.r,èv
æp&louot,8eí(ouor xøì oü8è òr8ú[er,q, elí n 1g"r¡ar6cepov æpoo8oxr¡téov, ,iip<t
f¡piv {xev, 6oæep ppø8r5cøcæ, oütco
r.4v
èx tõv cà, æpöccÍ ¡e xæ\. pêyffca. Suva¡.r.Évcov úæootpé9tov, xal, 6ç 16 eix6ç,
¡r¿ Bov<ovíai å'v 8¿eì"$eTv tEpooòox¿o(v, toü 8è dv æpòç dv æpoxeu¡rév4v
"åo &xpupéorepov èær,yvorlç, & te 8¿o(vooüvræu, &' æ tcp&lææv &v'
ôòòv ëre¿E¡v nitio¿v 'yeuêo$ø¿. tù ¡'r'èv oõv \y'&epu xuxù' p'eí(a æavtò6 ðvtor 10 'AÀìù caücø ¡.rèv @eòç eü$rlvo¿ èæi tò péÀcrov. è¡.r,oi Ð'ëfl röv ce $úpctsev
.$pí¡vourtll,trtçxæì.&.vulxivor';8Éàr'æòé,¡r'lxaiXeíp<oêæÉl$orev'oÛxétr¡eèv
ri)'là toiq éæ¡òí¡noce Xpr'otr'avoî6 xaù ¡'[&Àr'oeæ 10
röv re xøS f¡¡-r,&6 8¿8aoxólov èì.leiæe¿ oùx òÀi1ø ouyypó¡r.¡,r.atoc. iotø¡.r.évr¡ç
"Èr,ir¡oru' ,i,1ó¡rr$æ 1ùp oi¡.r,or"
¡.r,èv oõv tiç xouvi6'EtrÀí1v<,tv
xocì póvz¡6 êa.ciaç orix ê9póvtr,(ov, æávcø eiòòç
,Iccrtråiç, ot núo¡ !¡ï¡X;ñ &vææeæræp"êvr¡v te xotl eripeîav é8òv æapøoxeud'(ouor åxei &æoxeípevoc. æeoorlo¡6 8é, geü, ¡,r,e1d.Àr¡ øç è^¡êvero êær,$u¡ríø tie
æúvr<ov o¿ücöv xcí1oe(',ç, oüx è¡r,oü ye Svexæ, l5ç ^¡e r!ç i8l,ctç ëvexæ <ö9eÀeíaç
10 óq¡tí¡totel ónr¡8í¡note Lamþt'
15 &pxoüvcoc xêxc^qp.ur,, &Irr.- óç &,v, el æou vüv ré tr,veq Àer,9,$eîev "ElÌr¡veç, e'ú
im Cod'
Die folgenden sechs Briefe (So-ES), in Bessarions eigener Sammlung rê, t
eiq ëæeruæ péÀtlov ngd,lar"ev noÀÀà 8'åv tQ Fo(xpð Xpóvç yévort' &\-,
Marc' gr. 527 f.o|, 24p-.244v (: M) iiberliefert, tragen keine Überschrift' Als Empfänger
tiv øúröv
- úy ye vüv oüoøv,
&rrlaoav, ëv r¿v¿ é¡.r,oü &zuoxeu-
ëxorev 6rr¡ gcovù¡v
kommtnurMichaelApostoliosinBetracht.SovermuteteschonLamprosaufGrund xøl pì¡ æpòq oIç
¡r,èvrlv &ogøÀeÏ rórcp eiipouev xøl eúpóweç rcollaæloco¿úoø¿ev
einesBriefesvonApostoliosanBessarion,derdenausKonstantinopelentroonenen
GriecheninBolognaerwartete, und zwar wat das vor ls/:ärz1455
(Sp'Lampros: Néo6 æotrÀoiç .Ee y,ú1. xøÀoi6 rõ¡v Seí<¡v èxeivcov &v8pöv æd,Àø¿ &æo),<oÀéxø¡.r,ev úæo-
.Dì,Àr¡vopv{g.<ou. ;Eu'4.$l¡unr6 vr [1909] 395. Apostolios' Brief bei H. Noiret' Lpttres 20 pv{¡.r.øor, xai tù ðÀi^¡a tøüca vüv dnoléoævteç &gcovor rò æd,¡,r,zløv ¡.1évor,ev xæl
inédites de Michel Apostolis. Paris 1889, p. 9 u. 16. vgl. E. Legrand,
Bibliographre
pøppúpcov xa.ï riv8pøæó8c,lv ori8èv àcøgépolev. tiv so,iccov tolvuv æé¡.r.æco oot
re
hellénique. Paris 1885 ss. II z4o.). Diese vermutung wird durch
weitere Beobachtungen
frfiher geltend xøtaypøg{¡v. àè dv æùciv xøi cQ 'A$r¡vöv @eo9úver,. 8éo¡-r,ør òé oou,
æé¡.r,æco
hinsichtlich der Lebensumstände des Adressaten bestätigt, die ich schon
gemachthabe(I329n.8),VölligschlüssigwirdderNachweisdurchdieAufträgezum [væ è¡r,í1v re A&.ptv coü te ôv ëX<o oxoæoü, oü xo¿i ooi ¡.r.éÀeuv eixó6, æ&oocv æolÍ¡o¡
æpóvor,æv eüpeÏv ce xocì <ilv{oøo,$at æ&yra., ëx æ yù9'Av8puavouæóÀeoç
ëx æ
Ankauf alter Handscbriften in Griechenland, die ihm Bessarion in den
vorliegenden
Bild
Briefen erteilt. Denn aus des Apostolios Briefen bietet sich uns das anschauliche 25'Á$Ivöv, @eooølovixr¡ .çe xd.I Alvou xo¿i çöv &À),tov Xoipöv te
ç xo¿l ztóÀecov
um denErwerb alter Autoren für Bessarion (H' Noiret'
von d.essen ståndigem Bemühen
rrorpo,*.r,¡,r,évov ú¡,r,Tv øùclq re rile rcd,).0¿¿ æocè í¡¡tecêpaç æóÀe<oç, ï¡çxæi.M247
l.c. Ep.74;76;8r;84; ro5; rr4')' "öu ¡e n&vra &va(^r¡'ci,oaç eúpí¡oer,ç. 6$ev
OrtundZeitdetAbfassungergibtsichausBessarionsBemerkung'daßerden
xr\¡tæra l1oæv, ërr. xæì. Ko¿Àfu,ouæóÀeøç
Ðè ÉEe¿c r& npò6 eoüco &vø1xociø &vocló¡],æcoc 'Iepóvu¡.r,oç é BocÀøpé(oç
gpovtteÏ.
EmpfängeraufdessenDurchreisedurchBolognaerwarte.DerKardinalweiltedaselbst
frischen Eindruck 6æoç 8è el c¿ torirov é 'A$r¡vöv cìrv{oecar, ¡r,i cù ørir& øriróç,
r45o-55. Die Briefe, namentlicb die vier letzten, sind noch unter dem xøì, &ÀÀ' dtiù,ø

des Falles von Konst¿ntinopel geschrieben' 30ôvÍ¡o¡. &pxei y&p f¡¡.r,îv êv èt, èxd..orou' eõ zcpd'ccor'q'
Ep.3o.betrifftdenAnkaufgriechisrerHandschriften.DerUntergaugKonstan-
tinopels als des Mittelpuuktes der griechischen Bildung hatte
Bessarion den Gedanken
31. ('AveæíYpcr9o6>
eingegeben,dasgeistigeE'rbederAltennachMöglichkeitzuretten'Zunächstwollte
<B4oocplt'rv Mr¡¡crllç'AæootoÀíç'>
sicheren Platz
".."io"eigeneBibliothekgroßausbauen.Weiterschwebteihm,wieerausdrücklich
sagt, bereits d¿mals der Gedanke vor, diese Bücberschätze an einem ei,çi1¡.&.qxo¿ì d, Èrço¿v¿òv cò 8erlcepov èx'Papæiv"r¡çèría'tetl'aç^rptítp.-M241
un-terzubringen, wo seine Landsleute bequemen Z:uttitt zu deren Benützung hätten' uy'H*"u
| c,ì ceÀeucaia, Ðr,ò cøütæ à¿'orjevet¿öv &9ixsar.
Was daher Apostolios von Handschriften auftreiben könnê, in Adrianopel, Athen, ¡rãræ òuoi npócepov d¡,r,épør6
Thessalonike, Ainòs uod Kallipolis, solle er aufkaufen' Eine
Liste der gewüuschten ióeí ¡wu òè Èx 'Pó¡.r,r¡ q, 6ç g\e, ëypo:þa.ç, oiizc<,r è6 i¡¡terêpa'ç Xeîpaç &.pixcæl.
Werke.legeerihmbei.EbensohatteerschondenBischofTheophanesvonAthen
5 scriþsi aurn Lømþr' dva¡r9íop'4eov M| 15 ¿l rê ¡'' M et té
beauftrafi. über die nocb erbaltenen ¡eichen Bibliotheken in Adriaoopel und civø¡.r,grop{r4'cov
¡'.eivorev M Latnþr'
- Ainos und Kallipolis t,, Lørtpr:. I 16 eic ëæeueal eioéæettu M Lamþr' | 20 ¡révorevl
Saloniki vgl. Lampros: Néo6'E).Àr¡vopvrl¡rr'rv VI (r9o9) 3q6' Über
rr,ç

ist bis heute nichts mehr bekannt geworden. Über'Theophanes und seinen lateiner- EP.3r.DasSchreibensetzteinenmehrfachenBriefwechselvoraus.Apostolios
-
freundlichenVorgångerPhantinosinAthenvgl'sp.Lamprosiodessengriechischer hatteausRavenna(.Pøpøivr¡)undRomgeschrieben.DieHauptfragedrehtsichum
i. MA. II 34off. die zu beschaffenden Bücher. Gedrückt ist die Stimmung Bessarions r¡/egen des
herben
übersetzung von F. Gregorovius, Geschichte der Stadt Athen -
L"tp'os nach dem genannten Cod' Marc' im Néoç Der bisher noch ungedruckte Brief ist über-
Den Brief baf etstmalslp. Loses seiner griechischen l-andsleute.
-
'ElJ,4vo p,ví¡ ¡.r,<ov VI (r9o9) 3%-39 4 herausgegeben' lief ert: Venedig, Cod. Marc. gt' 527, iol' z4x-z4t v'
BESSARIONIS
EPISTOLAE. 481
480
ol.x6per4,-xo¿i '¡ù.p xø,- t¿ to¿oütov úneo{¡,r,ar,vóv oou rà ypd'.p,¡taræ, æpòç cri
x¿l caücæ vüv î'xævú" xui y&'pt"c&'
¡,r.èv
Ì¡ptocr¡¡.r,évø ¡.r.i &æoxpr,vø¡révou - r¡Ü{øvé te civ xøi otyñ æpooecl,$eu.
Àr5ær¡v
S¡v èæf¡Y1er'Àaç neP[ t]¡v t "ñ
1etr[ø6, æpóo.$eq xø.1, 6t xær' èxeLvu.ç t,iç rj¡.r,épøç èàe{ú¡lr¡v oou tù ^yp&1t¡turæ, 6aeM 242
xaì' øÛSr,6 oou èzc¡xeleuó¡-r'e$æ' tvæ
civ xor,vÌ¡v zrd,vccov Xprotr,øvõ:v xæi. èoy&rr¡v dnoxÀæló¡.r.evoç SuocuXløv xøi $pr¡-
5 vöv ôÉrçæuoræ xolvi ylp èa'ct æ&ouv, ei xcti ¡,r.{no Ioo¿o¿v - reÀé<oç xøtepÀ{-
-
$r¡v xøì, xura¡cêæraxo(. Trloîeudov òé, éq &lr¡$erico' cò yévoç épöv xøi xolvfr
xai iàíç zravrøXoü SuocuXoüv, &rl¡.r.ø(ó¡.r,evov, ¡,ttoor5¡levov, àr,<oxó¡.r.evov, òvel8u-
(ó¡-r,evov, æpoæz¡Àocxr(ó¡revov, ò\ n6oo-èx ¡réor¡q r{,,uX!ç è,orêvulæ, æóoo¿ 8¡' òg$ocl-

òrlvao
põv rigixa 8úxpua. &lÀà vüv ¡.r,ø$óv, óç úæootpé{.'er.ú'q re èv 'Pó¡.r1¡, xøi
pou),o¡.r,évouç &æoquyeîv ¡'r'Ì¡
roóç f¡¡r,ép<oç &pXr,epeùç ùæo8é[ørco xai eiç cì¡v iòíæv
ce xaì. æpoor¡võç 6 ¡têya.ç
$eia eït' &v$Pcoæívr¡ eice xai
"lte i¡ &.æoxor,êotr¡oev I n&vro,q &æoxærao'cí,oeu 'c&lw, ¡r.lxpóv 'c¿ córe ò¿à oè
&véæveuoa xæi. a&.p,,ta.ç épr,oÀoyö tQ OeÇr xøi rfr toü tÌgXrepéoç grlocv$poræíç.
oulXaipco 8è xai ooi cfrç èæavó8ou xuL oo,. óç å¡,r,aucQ ou¡-r,pouleúo, Ívø eù7re¡-
&v xcolüoøu ¡'r'i æpooæor'oupévcov' eiç oÏov
Seiç, úæøxofr ce xoci ¡.r,etplóø¡cl tÌ¡v èxeivou xai töv &À).t¡v &'yd.ær¡v re xa-i
&vøxøÀÉo¡, xoci óç eúpÍ¡ocov pe),tiov& oo¿ xøl cr,¡.r,r,ótepov tpó-
oIæ xocxù cà ¡lèv eí8o¡'r'ev' trì 8'ôr]''ó¡'r'e$ot;
15 15 eû¡.réverøv ¡,r,ì¡
nov ciç ripxr,epæcrxie crriÀ!ç. oTòæ yrÌp ô r'éy<o. êv ocürfl ¡.r,etù eipÍ¡v¡6 xæi &yø--
æIç 7c¿vftov ¡lév, ¡.r,d,llocor 8è tõv 8uvø¡.r,óvtov 8r,a¡,r,eivær, f¡ rc&oc[ 60ü ëo,tco gpov-
rÍç. xæi ròv g$óvov, ôç æævræXoü &x¡t"&(er',6æou xøi &v$pcoæot, xøi ¡.r,d).r,occr
xarà cöv {évcov xøi roúrcov' ei túXor,ev ðvceç oæou8aî,ou,Pâpe xøiæÛcóq, xøi
20 tò æÀéov üæoxøro¿xì.¡vó¡revoq xø[ êv8r8oùç vixø Ì) &v$roc&¡.r,evoç. XøÀsnòv 1àp
åæøv¿óv' <irç àv ei ¡'tì¡ Àæv$áv¡ d¡r&ç
te ëotæ'"' xæï toüco eÛ¡óteç &'p't¡yër'"t pì¡ ¡recrì ¡,r,eyóÀr¡ç þoæiç ce xøi túXr¡ç. $crü¡-r,ø, 6t¡ toooücov êv dìlo8øæfr
(erv óç eu 1, *ot'äiç'oTóv
"oooO"o'ç ëoxo¡r,év r¿ xa| ëxo¡.r.ev, xæI ræît¡ø. ¡.1{r(¡) æoÀloü xpóvou òucryeyovótoç, l¿18è M 242v
f¡¡r,&ç ørlrorlq æocpø¡l'u$ó¡ae$a' eü n1drtor'ç' xo¿i ¡lì¡ ¡lel(óvov tu"¡'Xd'vo¡lev, tò eixòq
¡.r,e.¡áÀr¡v éøutöv zceîpæv }óvteq. ei 8è
ylverær., xai oö torlvævclov flv ôiv æoìÀÇr $ocu¡locolótepov. eõ np&'crotç.
32. ('AveæiYpcrgog)
<B4øoapiorv Mtlcrllç'Aæoototrfcp') 33. ('Ave¡ttypcrgo6)
èoíolæa.ç Xpóvov, p.r¡òèv f¡¡'r.îv ëXov
&vay- z5 <B4ooap[ov Mt2¿crllt¡r'Aæootol,fç.¡
öv oöv. x&1ò ætrr¡yeì,6 èxeivl tfr Xocì'enfr
Oütor tpic4 òræyéyovev ipépn, è{ oü oor yelpú9ot¡.r,ev, pr¡òè àéXeoSeiç242'
oou sâ, yp&.¡tp.æra, ,ii,æep r)pîv 'A$øvd'oroç èx 'Pó¡rr¡Ç, óc iàtl zré¡'r'{''erev,
ëypøtfev. ti).ili o{¡.r,epov arir& 8e8ey¡-r.évor xori coü xoproüvroç eú$écoç cuXóv'
B0 re€r oTç ë1o¡,r.ev, &¡ler,pó¡-le$ø.
&æoléoar, xaì i¡vt&$r¡v óq ori8ércoe
rooor5tcov ðvtov xal 4 Xprocravõvl Xp¡otr,avôv M I dnoxMrópevoçl drcoxÀeó¡revoç M | 2t où
fùp ci 1ôu.Xp'¡p'ttcov &ncoì'eíç
oÚ1 Ivf
,.þør,¡r,r,, o,ix
"tXou','påq ë1erv, 6nou &ogoclöç xai rr,¡.r.í<oç Apostolios
otícor6 &gíxco, ¿q*,p"Á¿r"Lr'rni .l-¡rr¡ô' Ep. a¡. Bessarion bat nacb zweitågigem ungeduldigemwarten des
Brief erhalten, Diese ungeduld. und die erneut hier ausgesprochene versicherung, daß
2 ètrfi'¡'¡el)'aç scriþsi èttuyyr¡ M | 7 Stcl Ðu6 M | 11 tt<¡l Tto
M er am Gescbick seiner Landsleute schwer trage, hängen offensichtlich mit des Aposto-
efübl für Iios verbalten zusammen, der, wie bier erwäbnt wird, Rom plötzlicb verlassen hat.
Ep.3z. Bessarion bringt erneut zum Ausdruc ömischen Bessarion scheint gerade über seine fluchtartige Abreise ungebalten zu sein; doch
freue sich, d
die vert¡iebenen Landsleute oiJnt f"hle; er fremden weiß er es ibm hoch a zurechnen, daß er gewisse Anschlåge gegen den Papst aufgedeckt
Kurie gute Aufnahme gefunden hat' und erteilt ihm gehe' müsse er be- habe. um was es sich hierbei handelt, ist fraglich. (Die verschwörung des Stefa.no Por-
Wuosch
Umgebung zurecbtzufinden"Wenn nicht alles ihm
nach
ver- caro, an die man denken könnte, Iag vor dieser Zeit.) Zum Schluß wünscht der Kar-
gegenüber von Vorsicht und' wenn sie viel
denken, daß man gerade den Fremden dinal die Syntaxis des Ptolemaios und Aristoteles' Problemata'
stehen, von Neid beseelt sei' Der bisher nocb ungedruckte Brief ist überliefert: veaedig, cod. Marc' gr.
DerbishernochungedruckteBriefistüberliefert:Venedig,Cod.Marc.gr' 527, lol. 242 v-243 v.
527, 1ol. 24t v-242 v, Mohle¡, Ka¡dinal Bessa¡¡oD' III' 31
EPISTOLAÊ. 483
482 BESSARIONIS
ye dÀr¡$i úæèp êxeivov töv þr¡¡.r,&ccov &æoÀeÀoy{o$<o. ei ¡.r.évtor, ¡toi t elg1cæl,

:: ff ïï":riîåîl:Ïåîf î'ï; ô ¡r,ì¡ èXpfrv, 8ò6 ou1ryvó¡.rr¡v.


Ti¡v IlroÀe¡.r,cíou oúvtæfr,v xøi cd,'Apr,orotéÀouq æpoplílpo(ræ 6oov r&1oç
' oè corSq è¡r,oùç ocevø'¡¡'r'oùç ÀeÀt¡-
¡.r.48è f¡¡.tîv æép{ov æd,vu to¿ 8eo¡.r,évo16, xai pd,Àr,otø tõv æpopÀr¡¡,r,4,t<ov. eõ æp&rrot'ç.
co.'eIrcoçe &ll{l''ouç ðrl.'ó¡le$ø, ¡6re xuí
Àó1orçxøùàúxpuor,,PépocvÜvt¡tiqcooøúo¡ç&$u¡ríøç&rroxluoó¡'Àe'$a'5 5 34. <'Aveæ[ypcrgo6>
ëæe,.ra8è xøí, aç ,,ioàyu<oç re xui ttgoeircæç
tù6 xor'vùq ou¡'r'9opá6' e'íce otrieòç
õv d,veupóvc<,lv ou'¡'1pd,¡l¡.r,aolv èvtu7¿òv qB4oocpfrov Mrlcriì.9'Aæoørotrtç.)

¡rèv ,itlÀo r¿ ¡,r&ÀIov cõ¡v oöv {v xai ¡rt¡ pipÀoç, flv &vd,pr¡ coooütov M 243"
Ei
Xpóvov xæ.cê7er,v, orix ôiv r¡û).aBo'5¡.r,r¡v, eiòóç oe oio¡,r,evoç æúvc<¡v po¿ xoüvco-
voüvra cöv oöv. vüv 8' èxeivov 6Ê orepeîv &vøyxæ(ó¡r,avoç êæi æoÀr1, ôrv ool
t9 éor¡¡.r,épør, apeiæ, eix6ro6 æocpø¡.r,u$eîo$ot¿ cò æp&ypø Àóyorq i1[i<ooø. y&.pr.'caç
i òè xæi arltol söv òuva¡révorv å8eó¡r'e$ø
àé oo¡ clq è)teu$epr6v¿roç é¡r.oÀo'¡õ, 6tt ¡,tol xøi cõv &va.yxar'ordrû)v ?Eo(po¿-
&vtr'otlvar' npoetpeæó¡.r'e$æ' e{v ce-æavreÀ! 'EÀÀ{vcov
xæi oT,ç åXpiv Àó1or,6
Xopeiç. rù nepi gucöv @eogpd,ocou æpõrrov ¡,tèv æotpcì, 'Iod,vvou, eitæ 8ë
,nir"u.i&.o11'IcøÀíç êær'xel¡,r.evov'ðÀe$pov úæo¡euxvt5vteq,
.au è(r¡tí1oø¡.r,ev løpeîv æocp& ooü, tóte ¡.r.òv oió¡,r,evor, æúÀo¿¿ &,v øricòv &æo).øpeîv.
M 243 ¿zróì,er,ocv,
" ¡rr"i
riXpùr.o.'ii.eyrru,p.íyet6'ceæuoteuó¡'tevolxalvüv&v<oqetröq&vcøütælé-15 r1ró¡re$a yrip åxeívrp cì¡v rÌpXì¡v 8oüvør, úocepov òè coîç ooîç eíce xøi coiç
Tovîe6; 8r8øX$évreç elvar æøpà ooû. èæei oõv èxeîvoç cà vüv ëIøpe,
15 èxeivou yp&¡e¡,r,øor,
.oçòèxøinuotò6tQtipxr,epeTxæìtoiçæepì'øriròvd;eireúælpxeqxøi
xei rarlc¡ xøÀöç ëXer,. æé¡.r.,1.,et y&.p, íte æritQ Bé).rtov 8ó[er,.
¡lecùriæo8r¡¡liøvtouoütoç8r'é¡'r'euvaç"c\Çæ
rtç xæa' ærltoü è¡'r'r¡Xøvl¡oato' eiç o|v
'Avòpóvr,xov sòv Ko¿llíorou, ôv &ÀÀote ouvéoc4ootç tpiv, 6te åælløSópe'tolM 244
õc,lr1 oüx &æexpíS¡¡,rev æpò6 Èxeîvo cò ¡.r,époç oùòév, gr,Àoü¡.lev ¡,r,èv xøì, àrù oé, oriX
1võoæ'ö{lvø'3tQæapr'ot&ç'xaiooü¡'r'ì¡Àé-zo i¿xtoræ 8è xai à¿' o¿rjcóv. Xpr¡ocòq ^¡àp xoci ¡lécpr,o6 &vÌ¡p xaì' oæou8aio6 xøi
TovroÇ èælaaevoa
l*v, í¡'ce yùp Xpr¡ot zo 6).coç ooí re xaì rfr ofr ouyyeveíç æpoo{xov. 8e8lòç 8è cøücæ xørù llÀd,cova
zr&vcov. í¡ æ ooqiæ xæi tò Àó'¡ouq Àéy<o, 6cu üæèp &v$póæou ðó[æv &æogæívo¡,r,æt, or] gør5lou (rfou, &Àl' er)¡.r,ecø-
&ÀÀo t¿ æePl oou ì
lóYtP XPó¡revov
BóÀou, æÀì¡v nóvu ô),û1<ov t¿vöv xal eiç ò)ti'¡oc.
n&oæ &v&Yx1. Pù YùP oíou 8¡ù coür Trì òè æøprì cQ Xpr¡orQ Âa¡l.æorvivç A¿ovuolou rì¡ç ioropiaç &vrLypægæ,
r)¡v d,pXuepéoç eù¡-r'éver'øv &væxa'l'é'aq'c xæl¡or¡.r,Ì¡ xaÀoîç 1p&¡.r.pr,aor, pr¡8'òpùöç yelpø¡.r,¡,r.évø,
pouÀoípr¡v &v ¡r&llov ï)
åvocvciouç o.Ûti¡v tiæol,to}.exócoç
_ oü prÌ tòv å¡-r,óv ce xo¿l oòv 9í},r,ov oriÐ, èæiÀ,$é
aùciv rircò toü æütQ véou ppaÐuveî te 1àp xæi éi.¡ta
26èx vêov ææp' 1pøgivør,.
¡.r,or,toücoeiçvoüv-¿)'^-óçlxavù6v'cø'¡ú'p¡t'æxa"r*îtræroÏçxæ[&]ttro'$ev &),Ào t¿ 'úocoq töv tivæyxæí<ov 1p4,fer, cQ xexc¡pév<p. 8e8r'òç 8è æepi f¡¡.r.öv trì
èæeì xæ|, eí rr'çxutù'xpt1'
ôiv xai ¡r,ì¡ èx côv åvævctcov ro¡oõró t¡ æezrov.$óo¡v' gí),<ov noteîç. òeòíoc¡,rev '¡ùp xcti øùcoí' 6æ<oç 8' Èxgeu[oúpe$ø oÛx ëxoptev.
'g&i¡rn*ou
¡ruauas'fçipérer'rlr¡'¡'ei6xotÀeæflrlvl&ppcooelqzreg-wêoot'où¡-r'r'xpòvæÛcQ &vú.yx1 i1p.&,ç &.rcapuirt¿toç nr,ê(e,,,6æep ritl).ol ¡,r,èv 'úoo6 orlx ôiv n,.or¿{toatev xæi
ipòç úyreíæ6-iuú*i¡oru ðlrlooreíæ xai æÀ4- 30
xévo_orç , xatru ¡li¡ Àó.¡ov &Àlco6 vo¡.lloælev. or5 8' ei f¡g.öv iirtouoæç, èftiorevoctç ,fv. Oeó6 ¡.r,oí èo-
vóoou levo¡l'êv1ç ø'rríæe' å' 8'ë9r¡v' óç $øüpa' 6cr'
.$ópaq ¡,tr¡Ð' <ixpaoínc 30 cr,v åÀzuí6, rþ å¡.r,ctucòv èx æøt8ò6 &yer'v re xoci géper,v, fi poú).orco, &vé$r¡xa.
"\c éq' ei ¡rì¡ ¡r'e.(óvc'rv tulXávo¡'r'ev' cò eixòç
'çoooütov êu ,iiio5""¡ ëoio¡"', xøi
ylvecau, orl 8¡ù toüt'"eTæov, 6c¿ oe cöv rinèp &[íæv
vo¡'r'í(<'l tetu¡¿4xévør" æö6 1 dl1$fr1 &),lr¡,$i M I 19 tÌvi¡p M &vì,p Lømþros [ 26 Cot'r6 Mf Lamþros om'
ruxóvrot, orix ôiv cöv ri{íolv oÛ8' é1'¡',ùç Ep. :+. Bessarion sucht nach rveiteren antiken Schriftstellern' Wegen Theo-
M 243v yd,p, ôv oT8æ xøi rcol),úxuç coooúrcov
phrast habe er sich zunâchst an einen gewissen Johannes vielleicht Argyropulos
cetvyqxitx;oT8æ1&poou"ì¡,rÌperì¡vxæioTçocütiv-tr.¡,r,&v8eî.&À^.6c¿toü35 - -
xctc& töv oæou- gewandt. Dieser scheine die Handschrift aber für sich behalten zu haben. Andronikos
,rpòç"to,5ç {évouç 9$óvou toooücov ïoXúovtoç xæì ¡'r'últocæ Kallistos, den er durch den Empfänger des Briefes, d. h. Apostolios, kennengelernt
töv xøl éoovoüv ërvyeç xøi óç cò
8øúcov, $æü¡.r,ø,6"r'"oooútt¡v torSt<''¡v àì¡ habe, wisse er zu schätzen. weiter wünscht er das Geschichtswerk des Dionysios
eüxóç, ori ooi xøi cfr ofl &petfr, rÌl\Iù cQ 9$óv<¡r
xøì' rfr òreotpct¡l'¡'lév¡ töv von Halikarnaß, dessen weniger gute Abscbrift ein gewisser Lamponinos besitze. Viel-
&xotrou$íç ^¡Lveaut, ei ¡'r'ì¡ c
zupa,y¡.r,útcov leicht lasse es sich von do¡t auch neu abschreiben. Schließlich soll er noch an Abschriften
Kæi eïæov Ðè o,3 nepi ooü, röv &ÀÀov' oÍç 40 der Pyrrhoneia des Quiotus Smyrnaeus und des Galenus denken. - Wegen
"o¿ùtø der Quintushandschrift vgl. unten den Nachtrag zu I 33o.
oog'r.æç ¡e xa)' 6lr¡ç &peci6 ¡léltov, orix e' ¡æi¿t&' ¡lor' xæô
Überlieferung: Venedig, Cod. Marc. gr' 527, fol. z43v-244, erstmalige Aus-
gabe von Sp. Lampros: Néoq'ElÀr¡vopr.ví¡¡r<ov II (r9o5) 334 sq.
29 M 31*
¡¿øÀeæfr1 XøÀeæ{
BESSARIONIS EPISTOLAE 485
484
36. Br¡oocrpfotv Kcpôrvúh6 L68
Trþ oogQ @eoôópç' 865
M 166
Eõ æpútter,v. Mn 82v
5
dvtulpát{.,ovta. eõ æP&tcol'ç' "A ¡.r.èv æepì, tiç &xgøtaç ce xo¿l &nì,1ari,açtöv vé<ov xæi óç r5æep-
9í6,
5 oætéov ocrlcöv èotr,v, ðp$ócølru Jípr¡'cæt' ori 1Ìp òi ædoør,ç &v$póæ<ov tæiç
gó[ocr,q æpooextéovtòv voüv' oriòà æ&oaç otíee ¡.r,iv cùç d,æd,vrc,lv .¡e rr,¡.r,2¡céov.
M244 35' <'AYeælYPa<po€>
x&1ò eøüce æol).&xu6 où àrevo{Sr¡v ¡.r,óvov eöv ¡.r,axøpíov èxeívcov &xorJcov &v-
<B4oocptov Mrlcrritrt¡r'Aæootoltç') 8pöv, (ÌÀÌà xaù ?Tpòç &lìouç xal vøi ¡.r.ù còv Àó.¡rov oriX{ixr,ota Èæi coiç Àó1or,ç
.te xa.i où8' rÌrueÀæí(<o ëer èpeÏv. 6rocv 8è xøi èæ' ê¡,tè i
¡réyæ gpovöv e'íg1x&.
éo6 f¡¡,r,iv æepl ðvo¡.r,úttov ouv$é-
t0repío8o6 æirï $¡xy¡ xøì, ðpyor,q òéo¿ tòv grìóoogov 8eîfør,, or]x oT8'6no6 ¡.r.ot
oè &æoæé¡.1æo¡lev, xctl æpooétl oot
$p&ctetør i ürxù xoci cà, èv øùtfr &æoxeL¡tevæ 861¡,røtæ æd,wæ úæoppei ce xæl
ìo¿øù toü pr'pÀiou i¡¡rîv æé¡'r'{16 10
M 24Lv 6oæe p èxnÀ,Jveca¿' rQ ðvtt yrì:p ipcor,xiç xøl X<,lzpaclx!ç ëv '¡e toiq tolorlcolG
rr¡tlxiv 'AplorotéÀou6' taütcr yrÌp xøì
n&u"o., d, rò oòv zreptéXeu plptriov, xatà'
{uXiç 8ei, ítç xæ.cù. dv Iløp¡.r,evíàer,ov æpóppr¡or,v oÚcorç &vceíÀr¡æcæt grÀo- Mn 83
oogLa, 6ç p.r¡xêtr. æpòç &v$pónov drcopÀéæetv òó[av. teî òè 6¡.r,co6 Êxeivouç
o9ó8 '¡rip 8{ eio¿
f¡¡rÏv æé¡r'l''ov' orix xæ\, xar' íXvoç øùröv paiver,v æer,p&o$ar,' cà à' ènt6vræ 8e¿v& xai
oÚc<o ¡révtor
¡'r'épr¡ 15 ¡,r.r¡.reio$ør,
zrap' f¡pr,îv to,xuypigo,,'<iv éxaotoç æe9ì' Ðr5 Í¡¡r'épøç olóç
èv èypc[9r¡' oùrn
rL èot '¡p*g.,r.' ¿!ro"'" *oi é Arovrloroç 1 Køp8uváì.rçl xøp8r¡vú).ro6 codd.. mss. | 4 &xpr,otøq ce LMMnlBotn. ¡e I 5 tøiql
&æopíæv' roÜro
cd,r,ov òù &æené¡rt{,ø¡.r,sv 8rà tiv toÜ rÌoqaÀöq åv
xo¡'[roüveoç M om. | 14 rirropÀórerv L M Mn dæopì.éæer B
ð, aritò xo,ì ¡,,r1&i.r¡ç ëocør pgatu ri¿.coç a.i,rìæ, xai ¡.r,d,Àr,oc' &,v ost<,¡ xæ'cù. ¡tr,xr,ù
Ep.s6. Theodoros Gazes war augenscheinlich wegen der abfåilligen Beurtei-
p.ê,pr¡ ré,y.rc¡¡ç. e" di ,,,pi ¡i'o ì) xøi nìei<o f¡¡'r'iv êxrÍococe tetpdàræ tcê'¡t'rcy¡Ç' Iung seiner übersetzung der aristotelischen Problemata durch die Invektive des Ge-
é'repa' &' E.ç
coritcov td, d¡río',¡ &u-'1pn9éu"o L'iS'lç tiæoæé¡'r't{''o¡'r'ev' }'r¡tl''ó¡'r'evor' orgios Trapezuntios (s. oben S. 274) betroffen und hatte sich deswegen an Bessa-
àv &gixovræ,, fpo,*l¡oortot tù Ào"'&' xai o{it<o6 oÛ æoÀùç rprp{oecøu Xpóvoç' z0 rion gewandt. Dieser sucht ihn mit dem vorliegenden Brief aufzurichten, indem er
cò ihm zunächst seine eigene Niedergeschlagenheit wegen des Falles von Konstantinopel
f¡¡.r,öv g,èv &æo8¿8óvcov ¡réPoç
vorhält, daun auch den \Mert <ler fraglichen Übersetzung der Problemata wie der Über-
æe¡.r,æóvtov, 6'ce tù æPò øùcõv ctæol I
tragung von Theophrasts Botanik herausstellt. Die Arbeit sei nicht leicht gewesen;
'Atl.,úvou xqì óÀoc &¡t"u, ei PoúÀoro, I das Ergebnis werde aber Anerkennung finden, zum mindesten bei Nikolaus v., auf
dessen urteil es am meisten ankomme. Es gebe eben nur wenige, die das werk
zu schät-
oo¿ 8óLe¿ev' 8æ<o6 ò{æote Y'ìP æP
npd.aror'ç' 26 'wenn ihm auf urteil der breiten Masse ankomme, hier ist
o$ Xúplç oor æap' i¡¡.r,iv dzroxeíoetæ¡' eü een wissen. es aber das
-
Trapezuntios und sein Anhang gemeint fl¿¡1 möge er überhaupt nichts mehr über-
-
setzen, wenn er aber deswegen um seinen Lebensunterhalt zu bangen habe, dann könne
2 Iluppóvelorl llupóvetø M | 4 nepteuouv M nepleotr'v
Lømþr'-l 23'Ã;þtvov scriþsi'
er bei ihm leben; denn Hab und Gut sei bei Freunden gemeinsam'
cum Lamþr. 'All.,r'róou M | 24 òóËt"u li õ6lot'ev Larnþr' | 6ro,ç 8ípotel óæorùdæote M I
I

Als Abfassungszeit d.es Briefes vermutete A. Gercke (Theodoros Gazes, Fest-


schrift. Greifswald r9o3, S. zg f.), der nur das kleine Bruchstück bei Migne kannte, Früh-
erhalten und ab-
EP.¡S. Bessarion hat den Dionysios von Halikarnaß er, ungefähr ein Jahr vor der Invektive des Trapezuntios'
schreibenlassen'ErwünschtweiterKommentarezurR}retorikundPoetikdesAri- ist die Eroberung Konstantinopels bereits eine alte, wenn
stoteles.DieTexteselberhabeer.AllesübrigeausseinemBüchervorratsollerinTeil- Der Brie{ ist daher etwas später a¡zusetzet und hat auch
er leider
er beschåftigt, sagt
stücken schicken. Jeder seiner Abscbreiber - wie viele na jene bösartigen Angri{f.e zur Vorau
so haben sie den Dionys in ganzen
nicht kann zwei Quaternionen im Tag erledigen. au Gazes'Ubersetzung
oben S. 275\.
-
zweiTagenabgesc}rrieben.Kün{tigbinwünscheernochmehrTeilstücke.Nacherledigter Iie
- Class' XII
in Venedig, BibI' Marc'
Abscb¡ift gehen die Kodizes sofort wiedor zurück,
Zum Sohluß vorl.atrgt er noch die Über die Übersetzung der Problemata vgl. oben S' 274'
Rhetorik des APsines.
Überlieferung:Venedig,Cod.Ma¡c'gt,527,1o1'244-244v'Erstmalige
Ausgabe vg¡¡ SP, Lampros: Néo6
.E}år1voprr4¡.r,<ov II (r9o5) 335 Sq'
EPISTOLAE. 487
486 BESSARIONIS
yàp æoÀÀoi oi èæatovce6. roüS' 6zrep åæl n&or¡ç cic &)ùt¡c &.peri¡e, xåvcaüSor,
6oæ cúx,le ù riç æpovoiaq orix f¡¡röv ï¡prtaar.,9éperv ¡rèv drvd.yxï, óç xai
tiç
flv 8¡r,oç &.ax'r¡cêov, x&,v ¡.l2¡8ei6 é ouvetàòç fi, ¡rr¡àelç é $æu¡.r,d'(cov.
ou¡rBoríver,'
aùrò6 g{e. rí 1,ìp ôiv xaì nouípd;.tq, eirò8éov ytverur,, x&v tQ töv xæxöv
Ei ¡.rèv oüv xal aritò tÇr &p7r,epeî, xpurfr xæi ¡.r,d,popl, ¡.r,óvov &pxei, ooqQ U t6Z
';Hgrlecar, tà xo¿xâ xæi eiv '$vr¡d¡v æeptæoÀeî
gúor'v;
.'Xóp<p ye ðvø tiv8pi, xæi elllteq Srio ì) cpeïço[,ouveîva¿ xat,$æu¡.r,á(elv &(i<oq 8uvú-
8eî yrÌp cdÀ¡$fl lé'¡er'v
T, pùv tÌc K<¡vocøvs¿vouæóle<'rç &Àcoo¿c - - 5 ¡r,evol, ë;¿ou eoü ëp1ou xæl eõ æoíe¿ Âæcívouç, oogorl6 ye xaì, &liovç &v8paç,
o{ico ¡.r,e òrésr¡*"u, óç n&oøv åv8eiv ¡,r,ou zcøpd,xÀz¡or,v.
6tøv yàp eooor5ccov xaì. õ
Èzuei ¡aì¡ ëXerç, oûç sôv oöv eü æourioer,ç' ei òè xai civ coü ð¡¿Àou ¡raptupi*v
nro¿oúr<¡v riv8pöv Souleiaç ¡.r,vr¡o$ö, x&l' ol'ø'ç eiç o[øv xar4véX'$r¡oav crlXz¡v'
æorfl æepi æÀelovoç, xuíro¿ toü ooü )orxpúeouq êvi ¡lóvg coü npòç 6v é Àó'¡oq Mn 84
iepöv te èxeívcov xal vocôv ¡r,e^¡é$ouç xøù x&ÀÀou6 &pp{cou, tò ¡.r,èv ,åt),ì¡v ¡rèv pù toüco, - ori 1ùp ooí '¡e æpool¡xer,, &l¡,- &)'lo¿c XpY)ott¿o-
&pxou¡,r,évou, t
68uetvoc, cì¡v ó6 rÌl,r¡$ö6 èleu.$epíotv 'ce xaì 8ou),eløv, ,ðtÀÀr¡v òé, flv o[ "i pouÀóFevoç
CÍv$pcozuor
L
xæì, é zroÀ156 ðXÀoç vo¡rí(ouor, Ðr,ø9erlye¿' xøì, åtq ë(eø1r" toî6 ¡.r,èv æioyiorotç tépor6 o¡¿old'(er,v - &æoocæir¡ç 6),oç coü éppr¡ver5elv. or5 8è pì¡
l0xaracelvou (z¡töv, 8.$ev å,v rpogtç e'iæopoir¡ç pr¡Ðèv ép¡-r,¡verlcov' cù yàp f¡¡¡é-
cöv pøpp&pcov àouì,eúovca xøi æé8aç, ei coüro ou¡'r'potir¡, æuXe|a'ç ëAovræ æo¿v- 10
tepaxal ool xolvú, xøi 6$ev {¡,r,eiç xøi øricòç &v rpægeir¿ç, xai toüt'ori1 &æ},õç,
B 65" cò6 ¡,r&),),ov èÀeú$epov eîvør,, paor,leriovræ 8è xai ¡.r,eyáÀr¡v å"i tiÇ xe9æÀiç
rÌll' óe cr,ç cöv dpîv é¡.loti¡,r,ov' xotl ei ¡.r,etæBivæ¿ toívuv òó{eæ, pù æpòc
ëxovtø rú.gæv ori8èv lccov òouÀerie¡v. xøi &æÀö6 torlq pèv gpoví¡.r,ouç ¡róvouq
d,),Àov, ri}ùri rcpòç f¡p,&6 ¡aecúB4&.
èf"u$éporç, òor5).ouç 8è roriC &voí¡cou6 eTvar, óoæep ôiv ei ¡.r.r¡8éæote èæi voüv 'Eg' 6oov 8'c*ÀÀ{Àcov 8réocø¡.rev, ei x¿i ¡.r,i ouveXéocepov, ¡.r,i ëX<ov, 6rr
flxev, &æo).ro$ocíve¿' r& ce oüroòo¡r,r¡¡lúcov xæì' iepöv
xálÀr¡, ¡'r'{ce ææpóvta tò
15xai 1pútler.q,íre yoüv è[eír¡, ÈæíoteÀle. óq è¡rè og6àpæ ce eügpæiveu tù or],
$eiov æpòq i¡,r,&ç ÉÀxer,v ce xæl xær&yetv, ¡tipe &n6vræ &vo¿océlÀe¿v çexuì"&æo-15
n&vrq. tò nd,soç èær,- ^¡p&"¡tp.ura, oriò' oúccoç ei¡.r,i ,iloXoÀoç, óq pù &opevoç crritoÏç èvtul;¿d,ver,v' xøi
8roæo¡.r,æeiosoJ.. tæïrq.8i r&vroc o'íxetar. üuxie xø.1ì.
"te ,ÌpXìC xøì cò éllr¡vuxòv
&Àìcoq d'vøyxú(e¿ 8¿ù ;¿póvou yoüv d,zuceo'$øt Àó1<,rv xæi ¡t' xæì" '¡pú9erv ènyet-
M 166u xæh5æteu. èæàv 8é ¡ror eíq voüv ëÀ$¡ ó6 ¡rec&
"iC peiv. ép&ç y&p, íoa xo¿i vüv oou töv &xoôv åní1veÀr¡oæ xæì, ó6 ¡.r,axpòv &æotê'
&æêopero yévoq xøi píp),ouç ce xøì govÌ¡v èxeív¡v d¡v ¡róvr¡v &vciæalov åç
ó6 Àeineo$ør' { ¡'r'r¡8évæ toÜ røxø Àóyov, cò ¡r,àv xæl éncoooüv dpeí,fao$æí oe òéov, tò 8è xaì, úæò tôv oöv
lívo¡,r.ø pappú potç &noxexor,pévr¡v &zcepaÀóg'e$ø,
20 erocp$eiç èzcøívcov xai oir¡.$eìq tÇl ðvcl 8r5væo.$æ1, td 1e tolæütø ooü orSto B 66u
Ào¿zçoü "EÀlr¡væ eTvar I pøppriprov ¡.r.r¡8èv 8r,ø9éperv, cóte æotvceÀöç é ló1oç 20
gpovoüvto6 i 1oüv léyovcog' ei àè ¡rÌ¡ xópø( üæ'&ÀórcexoçeÌ,.xi¡xp&læt Trpo-'
èxxpor1ecar,. xgæ.cel, 8é ¡lou reÀéolq tò æd,$o6' xoci orlx ëotlv eizreÏv, 6o¡v èv
cæpæ:l,¿í¡v 'ce xai. xÀr58ovæ å¡.r.æorei' 9éper'v 8è 6p'ti4 &v&yx1, x&v$év8e
úX$t¡r, øritòç &v ei8eír¡ç.
tfr
üuX.ì
g.rly"ru .iç-rúu-o'ip,irrov xôpov 6rt r&ar.oræ, xærà. ¡ò ¡uvøcòv é¡.r.olco$évcøç
37. Br¡oocplorv Kcpôw&fu6 B 140v
Mn 83u @eQ, 8rxøio vç -. *:oi éoiouç ¡letù gpov{oa<,16 '¡evo¡l'évouq, eiòócæç éç xøi @eòç L gg*
&lL'óç ei Ðè xocì, 'cæxtoi 'cr,veç26
oTóv ce 8r,xørórætoq,
@eoôópç
or)8oc¡r,fl oüÐa¡.r,öç &àtxoç, v 36v
oü"oi Xpóuo, fioav, èv o[ç xæræX$!vør, $eoùç ëàet, .¡pX{v cr'vø .;ltrr¡6 - ei, 26 Eü zp&rcer,v.
òè ,i1æ.$iç - zcoltceiç xr,ví¡oe<oç åvòóoovraç, ú i1p'd.ç æo¿eîv ët¿ òeÏ Ì) æpòç xcti i1X$ópr¡v, 6tr, pi¡ rigíxou óç èær¡yyeúÀ<o,
Orix èSa.ú¡r.a(ov ¡.r,óvov, ¿ï7rlù
toi6 ar)cõ>v eTvcr¡ xo¿l éautoùç &vd,yer,v zcer,p&o$ær,, riÀÀù ¡.ti¡ (r¡teîv èxeívouç tò pév cl où¡v Xd,prv, ívø ¡rì¡ riei tcæp' tiv8p&ouv d'¡poíxor'6 8r'øprQç, tò òé t¿
xu'cd.yer'v;
.iÌpiv xoci f¡¡röv c¿rltöv évexæ, l.va oou &xoriovteç <igeÀó¡re$æ'ô yrip {pou, eí f¡¡liv
péÀruov Ëler. aù. np&yp.æra'où 8è trì æepi30
¡rèv oõv ræüca rço¿oüo¿
gucõv Oeogpd'ocou xai "cù' 'AplorotéÀou6 ép¡.r'r¡verSoaç æpopÀ{¡'tacø ¡'r'élocv 8l{-
3 aÌ;rò scriþsi øùtòç L B M Mn I cipxeî scriþsi' &'pxfi L B M Mn | 7 ooül Mn
vuoa6 ã,Slov xaì, ¡léyø àeòóprloar, òöpov Âøtivolç, tù ¡lèv 6À<oç orix ðvtø æøp' ør)- om. | 8 ei) Mrnont. | 77-12 xal ctúròç...ifrÏu Bl}{nom' | 26 iX'$óp'r¡v B L i¡o$ó-
coiç, tù àè xai ææp' f¡¡.tiv aütoÏç o{it<o àrr¡¡løpr4¡lÉvø, óc Póì¿c eïva¿ ouvEivo(¿ plv V I 27 àuapu{rq scripsi 8taþr'óot6 B L V
Àe'¡o¡.r,évcov, éppr¡verioæq ¡e xr]:L æúvræ 8r'op'$óoæq, xotl ì) tòv øritòv
voüv'
B66töv Ep,lz.Bessarion,augenblicklichwegenseinesSteinleidensindenBädernvon
xøt35
d¡v arltì¡u àè xæi'léE¿v ii.¡ouv, i xai æøpæl),&trovra, &À4.- 'AplorocéÀe¿ viterbo, bittet Theodoros, sein neuestes werk ,,In Calumniatorem Platonis" einer
tQ æpoxer,¡r,évql ou11p&¡r,¡-tætt ngênov'cæ, åtç cò eixò6 d'zco8orlç' 8¿' rÍ ø'o¿ x¿ì Nachprüfung zu unte¡ziehen. wir erfahren hier erstmals etwas über die veranlassung
durch die Schmåhsch¡ift des Georgios Trapezuntios und den Plan dieses werkes,
L 6g ¡r{ocç èææivou ¡.,uo$òç æapà cociq röv æeæa¡Ðeu¡r,évcov q,,uXaî6 &æoxeloe..o.. ¡î¡v
das vorlitufig erst in drei Büche¡n vorlag. Wertvoll ist die Aufforderung an Theodoros,
te vüv ðvccov, röv te eiq ë¡cewæèoo¡.r,évov. ¡,r,é1øv ¡,r.èv oüv ðxer, æóvov cò ëpyov' éæe-
zusätze und Abstriche zu machen, besonders im IL Buch, wo es sich um die philo-
aùcÇr xui, 'cr.¡t\ cr,6 o,ix &yevví¡e, ei Ðè ¡rì¡ ææpù æolÀöv' oü8è
rø¿ 8è 6¡-r,<o6 sophischen Lehrmeinungen Platons und Aristoteles'handle. Geplant ist noch ein IV. Iluch,
das des Georgios' fehlerhafte Übertragung von Platons Gesetzen behandeln soll. Im
LMMn i¡ B I 11 èÀeú$epov LMMn èÀeú$epor B | 13 ôor5trouç LMMnI
10 et Zusammenhang mit der Entstehungsgeschichte des In Calumniatorem Platonis, dessen
13 om. I t4-75 *i¡'ce rroióu.rr...t¿útel Mnom' | 33 ouveTvar BMMn ouvuévar
L
eingeschobenes III. Buch hier noch nicht geschrieben war (vgl' Bd' I p' 36o' Bd' II
I p'
35 ì B ei LMMn'l 'Aprotocélerl'AproroTéÀr¡ç L'Aprotoréì BMMn | 38 9netau VIIsq.), ist derBrief in die Jahre zwiscben 1456 uud 1459 zv vçrlegen' Für Bossa'
B M Mn ënewa. L -
EPISTOLAE. 489
488 BESSARIONIS

tà aùtòç érepa xcrrâ, îõv rpr,öv corlcov ouvéypoctl,,oc ptpì.ioc oüx 'Aplororéìer, èy-
6Xoìù grl\o6ogeîv, Io$t o{iccoç xo¡v& ðvtæ6' ó6 ¡'rì¡ 9r'Àoooqiøq
e'leræt, &l¡Ì ¡rr¡òè æepi øtlcrì' tr} xø).öv, ìÍæu ¡e å¡e róÀ¡,r.r¡e, &¡.hà, Il¡,ác<ovo¿ töv &8íxcov &æoÀuó¡,r,evoç oticlöv,
¡rãnou, { Seurépç ¡.r,ecù rù
tiv
ì&(er'v' xdvceü$ev oü ptxpà (4- ei t' oúro¡ 8ó[øv, [vø '¡vöol -Àotcîvot, ei l*pæ ixavòç oüroç coîv 9r,Àooó9olv
&væyxaróaærø xotl'oixovopr,xà
oÛv tiç xprénÇ.ciç aricoü cöv III&to¡voç vó¡.r,cov eiç tiv Âo¿t[vov gcoviv ép¡.r,r¡veíø6
i¡.r,iv 8uvø¡'r'év<ov' åxetv<ov ¡lèv
8è 9lÀoooqiøç oÛx âæoÀarlo¡lev' toüto 5 s æøpøpo).iv rcpòç arltù coü flÀútc¡vo6 èv tetópcq Àóycov æeæolr¡¡.r,ar, 6æou

ooü zuapæyevo¡'r'évou dæóvolq æritoi cocTq roooriccov rí¡.r,aptr¡¡,lúc<,lv ðvccov 6oov xaì ló1olv tà
¡.r,d,fu,ocæ xút¡L¿)'rerd.
ètt^e-

è[øy1él?tovtoç {¡ or5Xoq &xÑovteç


i¡¡t ær æ
I'
[ápevo6 ori o{it<oq èòuv{Sr¡v æ}'i$oç xøi ¡.rixoç êxgu'¡eiv }.61orv. caüt' oõv ii8r¡
ouyTeTpdppévø æpoti$eû¡.r,r¡v ¡ri èx8oüvo(ü 6Àc.lç' ei ¡rl¡ où zrpötov æùeà' &vø1voù6
ôgeleîo$al . vüv 8è tiv øitiøv æ &p"ø"toü rigrxéosa¿ d'æoС8óvco6 xoci ¡rr¡8' &9i-
èx8otéo¿ xglver,æç ztpoo$elç ce xo¿l &gelóv, &nep &v oor, òoxfr, xai ¡.r,d,Àuocø có
{eo$ar,¡réìtrovcøeoiçøÛroTçìóyou6úno8r¡ÀoüvtoçriX$ó¡r'e$apèvàræIfl¡'r'äÀ- 10 1e Ðsúrepov' ëv$o¿ æepi cöv eipr¡¡.r.év<,rv ào1¡rd'rov é ).óyoç. cà yrip &ÀÀø ixavöq
).ov ì) æpótepov, tò ¡ràv 6ç¡ oo¡ æovrpöç o{ítoç ëXeu
tò oô¡'la' éç pr¡8è ðXeio'$al 10

orl¡' è¡.r,oi Soxei ëXelv óç èx röv êvóvro¡v. ei oüv ëc¿ åotiv êÀæí(erv tiv oiv &.gr,lr,v,Y 37e
L 100 òrivøo.$al, otr xæì àgóàpo, eüXó¡.r,egoc riv üyr,eiocv, cò 8' 6t¿ xæì èÀæí(euv
*pòc ri'¡æioc6 ouvt{pr¡ot'v d,va¡levoü¡l,ev' ei òè ¡rí¡, Ì) èx8óoo¡.r,ev 6æ<,rç ò{æote ëXovcø' ì) &vti1pø9& ool
èociv ër¿ civ oì¡v ,roporoiou.-ei ¡'r'évcot' oo¿ coüço ì
æé¡.r,{o¡.r,ev toü àeucépou, eTS' oÚtoç úæò ooü Ðrop$<o$èv xaiSoxu¡.r,øo$èv èEoioo-
â'v o{ico næpæ¡'r'u$ori¡'r'evov 8¿æ-
ù Plúglc d'æocpoæiv'ouppúltror'to, nøi f¡'läç ¡.r.ev xæi coî6 &,Àìot6 eiq göq.
yú1ou.
tð yùp npò 15 15 Mì¡ oíou 8é ¡-r,e cøütæ óq ).óyov &),Àtoç eiæeîv, &lÀ' óç dl'r¡$öç æo¿eio$o¿¡
"Eor¿ y€ pùv xxi 'ct ëtepov, ô {q oiq d'v 8éo¿to æøpouoløq'
toü vüv ëret i¡xev f¡¡,r,iv èq f.ipoq pt'p)'iov c¿ coÜ &var'o$í1tou Kp¡còç le<'rpliou æepi ztolloü. oÜre ÏÌp æd,vu toi åo¡.r.ev eol¡r,r¡poí, oÜre ogóàpcr éauroî6 søp-
poü¡.rev, &o¡revoí re töv péÀcr,óv r¿ eiòótov &xorlo¡-r,ev. 6$ev xai ¿iæorê oot
rc&.or¡Ç xøtà, flÀd,tovoc pÀao9¡¡.r.iocq
f¡pÏv,
oxoì{1, ótc gic, èæ¡otéÀlovt¡ ou¡.r,gr,Àooogeîv 'cù. 1têyr.oru f¡¡,r.iv xocprfr'
oúyx pr,or,v'ApuococéÀouç xotì flì'dto
oûX 6rr, lóyou cr &fr,ov tõv èu yúp+ $e<opr¡¡.r.útov eineîv ëXo¡,r,ev, &Àl' 6.'t' rà'
fllát<¡vø òè toîc è[ å¡ra[öv oxcis¡c¡e 20 où rinop{¡r ura eùnopiaçío<oq cr,vòq i¡rîv øíruoc ëo¡a,,' xu.L flxu| øritoùç &vayx&.-L I01
æ&.a'r1e æal8eíaç ræ'cêça, Ilfuit<ovø 8è
oer æpooseopeiv, &).ì<oq ce xdv ¡r,ì¡ 1u¡r,vrÌ tà. (t¡'cí¡p.æræ ylv'r1rar" &ÀÀà xøÛ
V 37 ri¡r,a$! xo¿Àeî. åv 8è cQ ðeuréPg rà
rrvorç èg' ëx&repæ Àóyouq ëx¡, oTç &v f¡¡.r.ôv tù¡v Ðr,úvor,ocv d.æò cöv ?EPo(T¡Io(rt-
èxx)r1aiq zroÀé¡,r,r,ø eivøí 9r¡ol, cù Ð'
xöv, æepì & &oXoÀor5¡.r,e$a, èæi $e<lpíøq èyetpe,,uç, of oüte æd,vu to¿ erituXoü¡.r,ev,
8' èoci tà æePi $eiaç êvóqtoq xaì æ
éç ei8évør ôr,ioXupi(1¡, guÀoooqeÏv pi¡ 8uvá¡.r,evor, ei ¡,rri or5 ^¡e riv æepl c&'
'Apr,otocéÀouç ¡,r,èv èx toü 6Àoç ¡r'
25 ëE<¡$everi$r¡víøv eûruXíav i8íoç xa).oír¡6' oüte cò oö¡ra eilrxptvöç '5yrøi-
zrøpú'¡ovtoç, flÀút<,ivoq 8è èx ti6 rc
voFev' Àr,$íaorç y,),p i¡rec xøi ogó8pø ru,ê(eq 8r,' 'liv oor, xal raütø èx töv
xøi æepì, æpovoíøç xøi ei¡røp¡.'.év¡ç. èv
öv èv Ori rce p p iqr troutp öv voor¡leuó ¡,r,evor,'¡pd,9o ¡rev.
arlto gu
'Ai,ocotél',¡ ¡'r'èv $au¡rá(er', fltrd't<'rvø 8è æocvtòç ¡rí¡'rou' æøpa-
¡taÀa¡,rpáv<ov
Töv òè pip).í<ov t,Ì ¡.r.èv èp.ù. x&teae, è9' 6oov d'v por5Ì1, xo¿l ð¿' 6ìz¡6 oou
oicou, ðlé$pou doeÀ^¡éotepov peplcoxévøl ôuïoXupí(etøt'' ¡'r'é$r¡v' ¡'r'olXeløv'
æal8og,$opíæv n&"oæv &xoÀæoíæv, tupøvvlàø, &'pnuy&'ç' æ&v alíoytrrov' þr¡tóv
, dc (eoiq. (cí¡r¡ç 8'èæì prixr,orov xæi ¡rec' èg,é' tà oà 8è åxeîvø ¡.r,óvov, éæóoø
30 r&q êp¡rr¡v eto.ç æep,.êya töv 'Apr,otocéÀouç zuepi (<þorv ia'copiaç xøì ¡roplov
.caxæiüpgr¡cov ør}rÇl å1xatrôv. èæeiàèÀæc¡v¡oci xoci æpòç;\otcivouç ylypææ,cw.3o
xøìyevéoecoç,Àøpeivè91é¡'r'e$æ'æé¡l'J''ovotrv,'úv'elàco¡r'ev'tío¿Âøtlvcovòvó¡'r'aor
L100v"oü"o ¡ri zrd,vu so¿ eià,6roç llld,ccovoq, ogóàpot àuoXep&vø6 èyò xæ[ ¡rr'oí1-
"ù &v$poæí'ou torStou æpooclpeor'v' :'pîæ xui tâ, cooæüra xæÀeiç r'pi,,^¡¡.turu, xal æoír4l &æo8íò<,1ç þ{¡-r,øtr' þ!¡-lø' torltou yrìp
oø6 tiv toü &¡,r.øSoüç xøi p8e)'upoü
xaù ¡-r,óvou fpiv Xpeiæ. ooì 8è orlòè torltou. 'cæyé(i/ç 8é oo¿ &æoæé¡rtl''o¡'r'ev tæitæ,
B êvóc¡toç LV | 28 òtïoXu- &wirypa.ga. æolz¡od,¡,r.evor,, xo{$' &neg xxi röv æepì, 9ucöv @eoqpdotou ¡'r'e-
7 è!ø'y'¡é),).oveoç B è(ø'¡1élovcoç LV | 23 évóø¡to6
35 $ep¡r,z¡verio..u ëXo¡rru &wiypæga.8i æeæol¡xóteq, töv ðvo¡'r'd'tov Svexæ ¡'lóvov
p[(etør B ò"toXupi(eo$ar' LV I 31 tor' B t¿ LV
,roi-"¡ç ouv$í¡xz¡e.'Opryé*r6 ðè cà Kéloou xoci ø'ltol ëXo¡.r,ev,66rev38
xo¿cà

rions humanistische Beflissenheit ist der letzte Abschnitt des


Briefes von Bedeutuug' nêp.neuv i¡xr'ora.8ei. <Iv àè æepi cò iepòv xai d¡v arlcoü Èæ¡oxeuiv 8é1, åæer'-
wo es sich um den Äustausch von Büchern handelt' Ðàv eiç 'Pó¡.r,2¡v èæcrvdxco¡.r,ev, òtotæpafó¡'r,e$æ 6oæ ye 8uvøcd'' ëppcooo'
xv,
Überlieferung: Rom, cod. vat. gr. r4t6, fol. r4ot-r43 (: B, saec'
BibI. Vallicellana cod. gr. r89 (cvIII) n. rr (ein loses Blatt
bietet den uesten Text) ; 1 prp),ía B puB),íø L V | 3 ei ô' V ei awat I

ausspâtererZeit);Florenz,Bibl.Laur.Plut.5T,Coð'.33fol.99v-IoI(:L,saec. 9 xpíver.ø6 V oorr.'ri xpívø6 B i ¡ ff U" ctvlv éore I

Xv/xvl,nachlassiggeschriebenmitvielenFehlern);Wien,Cod.Phil.gr.9o,fol. 17 &o¡revoi te . ' ' dxor5o¡.r.ev Bl L i o*' | &vu¡x 33 corS-


Brief gab ich erstmals hera'us:
36v-38 (: V, stamÃt aus L)' - Den ungedruckten tou yrlp... oùùà toritou Bl LY om.l 35 criþsi ¿BLV
Festscbrif t für H' Finke, Münster i' W' r9z5' S' 365-3ó7'
EPISTOLAE, 49t
490 BËSSARIONIS
Haec autem talis est. rn Graecia est quaedam magna provincia,
38. Bessarlon Cardlnalls quae'rmlg
Ludovlco Marchlonl ll{antuae. agrum ha
tissimum,
vom ¡o' De-
Ein Schreiben Bessarions an den Markgrafen Lodovico von Mantua 5 sed etiam quae ad ornatum faciunt, panem, vinum, carnes, caseum,
zemberr45S,indemerdenMarkgrafenbittet,fürseinenAufenthaltlihmeinebequeme mo-
vehementi necessitate 5 lanam, bombicem, linum, setam, ch¡emisinum, granum, uvas passas
und geeignete Wohnung in Mantua zu besorgen' quia nisi parvas, per quas fit tinctura. Haec omnia in maxima abundantia ha-
veamur, in domo satis assidue sumus('
Das ungedruckte, mi¡ uicht erreichbare Schreiben ist überliefert im Archiv Èentur. Frumenti dantur pro uno ducato duo staria magna Marche-
GotzagazuMantua,angeführtbeiL'v'Pastor'GescbichtederPäpste'sII'Frei- sana, vid.elicet Mcccc lib. pro ducato. vinum nihil valet. De carnibus
burg i. Br. r9o4, S.394 n.5. 10 octo castrones pro ducato. Blada et stramen
pro equis sine numero,
ita ut ult¡a habitatores et incolas illius loci potest nutrire illa patria
39. Bessarlon Ca¡dlnalls quinquaginta milia equitum absque eo, quod indigeat victualibus ali-
Fratrl tacobo rle lllarchla u"de. Anno praeterito intravit Turca cum LXXX milibus personarum
equestrium et exercitu peditum innumero et cariagio infinito, et ste-
Ordinis Minorum de Observantia Professori' habuerunt
15 terunt intus quinque mensibus, et tamen abundantissime

Venerabilis Pater, salutem. Ad victualia, et post discessum eius omnes res erant nihilominus vilissimo
in
tionem significamus vobis rem Profec foro. Ita est omnium relum abundantissima. Praetelea est quasiinsula.
christiano utillimam, quam etiam p
15

maiestas divina incipit nobis reconciliari'

Protector
l0 Suþrascriþlio : Bessarion, Cardinalis Nicaenus' episcopus Tusculanus'
ordinisminorum,venerabilipatri,fr'IacobodeMarchia'ordinisminorumdeobser-
tamquam patri
vantia professori, verbi diviii praedicatori eximio, amico nostro et num copiosa. ltem habet situm opportunum ad ltaliam, ad Siciliam,
carissimo. ad cretam et alias insulas, ad Asiam, ad rlþicum, ad Macedoniam
Ep.¡g.AuftragBessarionsalsProtektordesFranziskanero¡densandenfr.Ja- 25 ac alias christianorum partes, ita
ut, si in christianorum manibus sit,
einer
kob Picens, Provinzial der Franziskaner der Mark Ancona' zur Ausrüstung per eam magna possint inferri damna Turcis ac magna christianis
Hilfstruppe, die nach Morea soll. Der Kardiaal gibt eine nähere Schilderung
abgehen
Bedeutung der otilit"., si Turcarum, magnum immineat christianis periculum.
der landschaftlichen verhältnisse im Peloponnes, die strategische
politischen Iage' Die Türken haben im
Halbinsel und den augenblicklichen Stand der
Land erobert' Durch die Gegenwehr des Despoten Tho-
vergangeneû Jahr 1458 das
masPalaiologoskoDntenseitJanuarr45gdieverloreuenPlåtzeinnerhalbvonzwei
neuer tü¡kischer Angriff,
Monaten wiedergewonneo *e.den. Zu befürchten ist aber ein
.weswegendieGefährdetensichuachRomgewandthaben.Bessarionhofftzwar¿1uif
denkommeodenKreuzzug,deraufdemKongreßzuMantuaberatenwerde.Aberfür
den Peloponnes ist jetzt schon unterstützung notwendig. Damit
hat sich de¡ Auftrag
ftirfr'Jakobergeben.ErsolldurchPredigtenLeutegewinnen,dieschonvordemgxoßen
werde der Papst in An-
unternehmen uach dem Peloponnes gehen. tr.ür die Überfahrt
cona ein Schiff bereit legen lassen' Notwendig sind' 4oo bis 5oo' mindestens aber 3oo
für ein ausgestattet sein müssen, sei es, daß
Teilnehmer, die mit warãn und Geld Jahr
sieselbstdieMittelbesitzen,oderdaßsiedurchspeudenzusammenkommen'Zudiesem
sich nehmen, vollkommenen
Zweck soll er den Teilnehmern rr'ie denen, die die Kosten auf
Ablaß verleihen. culosa fuit et est, et quae nobis praebeat spem in futurum rerum magna-
HandschriftlicheÜbe¡liefelungvermutlichimArchivdesFranziskaner- 40 rum, dummodo sciamus ea bene uti.
ordens. Erste Druckausgabe bei L' Wadding' Annal s Minorum
XIII' Romae
1735, p.rtg_l2o 1ex Jographo, ohne Angabe des Aufbewahrungsortes)' Nach- Nunc nulli dubium est, quod infidelis Turcarum dominus tam-
s"ãro"kt (mit vielen Fehlern) von sp. Lampros:
Néoç'Ei,).r¡vo¡r.vÍ¡p,cov IIr, Athen 19o6,
quam ille, qui perdidit magnam suam reputationem et magna damna
s. 3r-34.
EPISTOLAE, 493
492 BESSARIONIS

furia et maximo poten- per viscera misericordiae Domini nostri Iesu Christi, ut omnem curam
passus est, omissis omnibus aliis cum magna
et diligentiam huic rei adhibere velitis, qui vos in omni bono opere
taturursusexsurgetcontlaeos.EtnisihabeantaChristianissubsi-ad conservet.
miserunt
dium sufficiens, erunt novissima peiora prioribus' Unde
suppliciter. Sanctissi- Ex Ferraria, zo. Maii 1459.
sanctum dominum nostrum petentes subsidium
de hac prosperitate illorum 5
mus dominus noster multum gavisus
cum tempore satis,
christianorum libenter intendit iuvare eos, et iuvabit 40. Bessarion Cardlnalls
est' ne in
ut spero, in hac maxima dieta' Sed quoniam magnus timor nunc ad Nardo Palmerlo.
hac aestate, in qua sumus, periclitentur, oportet quod.pro
Accepimus binas litteras tuas, ex quibus tuam erga nos observan- B
omne longius usque ad medietatem Iulii sint ibi
aliqui armati, qui 21

iuventChristianos'DeindecumtemporesanctitassuaprovidebitDeol0
tiam et d,evotionem plane intelleximus, quam libenter et, ut aiunt, B 21u

ambabus manibus amplectimur. Nos quoque te Narde et ob memoriam


concedente.Delrocigitursubsidiocelerietperaliamviamintendit
providere et per viam crucesignatorum'
10 domini Ioannis et propter parentis tui erga nos affectionem necnon
et auctoritatem propter bonam spem, quam de doctrina et virtute tua concepimus, te
Id.eo considerans virtutem ac zelum et bonitatem
deputavit vos. in re per to- et diligimus et <liligemus ac in filii locum continue habebimus et, quic-
vestram apud populum christianum !a.c
quid operis et favoris tibi ad corhmodum et laudem praestare poteri-
tamMarchiam,utpervosvelperalios,quossubstitueritis'praedica-15
crucesignatos iam mus, promptissimo semper animo praestabimus. Proinde te hortamur,
tionibus vestris inducatis et exhãrtemini quoscumque
15 ut in omnibus rebus tuis non minori fiducia ad nos lecurras, quam ad
velnuncsignandos,utvadantilluc,quamcitiusfieripoterit.E,tsanc-
pel quam transfre- dominum Ioannem Aurispam fecisses. Sed haec hactenus.
tissimus dominus noster palabit navim in Ancona,
Libros illos, quos tua manu notatos habemus, tu vero nostra, ro-
tabunt.Oportetautem,quodsintviriboni'habentesarmaaliquaet 20
ducatos aut de suo gamus te, ut ad partem seponas et cum eis duos alios. Nescimus tamen,
habentes expensas pro ,rrro anno, videlicet L vet XL
si iste secund.us liber ita inscriptus sit; tamen est, quod vocatur Photius,
aut ex eleemosyna aliorum' Quibus daretis indulgentiam plenariam inscripti libri,
pro euntibus' zo et habet in principio aliquot cartas, ubi sunt capitula
tam euntibus personaliter, quam conferentibus expensas et est liber antiquus. Petimus
quos legit, et sunt semilaceratae cartae,
Hac igitur .ottditiorr" hortabimini eos, ut vadant' videlicet cum
ex-
Et quia necesse est'. ut hoc cito etiam a te, ut mittas ad nos inventarium omnium librorum glaecoi^um
pensis"unius anni et non sine expensis'
et significes nobis, an nos viderimus omnes. credimus enim, quod habe-
fiat,meliusesthaberequingentos,velquadringentos'veletiamtre'25
non curet pater- batis alios extra, quando ad vos venimus. Supradictos libros ad partem B 22
centos in tempore, quam multa milia tarde' Ideo
quod 25 ponas, ut diximus, et subito significes nobis,
an a domjno duce licen-
nitas vestra congreg;re multos, ne consumatur multum tempus' statim mittemus unum, qui
liam habueris vendendi. Quod si habueris,
erit nobis valde daÃnosum. Sed sufficit habere usque ad quingentos, dabimus operam, ut
sint fulciti tecum conveniet. Si vero non habueris, nosmet
vel quadringentos, vel etiam trecentos ad minus' dummodo
armi-s et e"ferrsir. Et emittatis eos usque ad Anconam,
et ibi erit navis 30 ab eo licentiam habeas. Archiepiscopus noster solvit aureos decem
parata ex iarte domini nostri, quae cond'ucet eos' Sed oportet'
quod Leonardo Vernatiae in nativitate Domini transacta; non enim erat
ad hoc ut go obligatus domino loanni, sed, Leonardo. Ita enim voluerat dominus
antea scribatis sanctitati suae et mihi de eo, quod facietis'
quod ad omne
navis praeparetur expensis domini nostri' Oportet autem' B Suþrøsctiþtio: Bessarion episcoþus Tusculanus cardinalis Nicenus Nardo
Aliter omnjs noster labor
longius ad-medietatern rulii sint in Ancona. Palmerio salutem.
erit cassus et suPerfluus. 35
Ep. 4o. Nardo Palmerio war, wie sich aus dem Brief ergibt' ein Verwandter
Accipite h"n" rem corde, venerabilis pater' et eam zelo fidei des inzwischen verstorbenen Humanisten Johannes Aurispa und lebte wahrschein-
"rgã enim, quod lich in Venodig. Bessarion sichort ihm wegen seiner Beziehungen zu Aurispa seine berz-
Christi, prout soletis, diligenter et ferventer peragatis. Spero
Christianis, et ex qua magnos habe- licheFreundschaftzu.ImAugenblick,daeraufdemKongreßzuMantuaweilt,trägt
agetis rem magnam et utitlimam sichde¡KardinalmitSorgenumdieVergrößerungseinerBibliothekunderteiltAuf.
bimus fructus et magnam consolationem, de qua multum gaudebitis
träge. \Menn er eine Erlaubnis zum Verkauf des Dogen (a domino duce) nötig habe,
et cor vestrum .orn-ã laetabitur. Haec ideo scripsi paternitati
vestrae 40
will er sie ihm erwirken. Auch ein früherer Büoherkauf ist noctr geldlich zu regeln. Dar-
latius,etdesituetopportunitatelocietdeabundantiarerum'ut über soll sich Nardo vorgewissern.
et confortan- Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Cod' Vat' lat. 337o' tol.
sciatis omnes particulaiitates necessarias ad hortandum
2t-22 (: B),
dumChristianos,utanimosehancremaggrediantur'Rogoigitarvos
EPISTOLAE. 495
BESSARIONIS
4g4
â.vertat, rem tam necessariam et sanctam concludere non poterit,
foannes, ut obligaret se Leonardo per apodixam
ttltto
sua scriptam'
dignetur maiestas vestra dietam ipsam per aliquot dies differre et Pro-
rehabuit apodixam suam;
Et ita obligavit se; postea solvit peóuniam et nunc' ut scias'
rogare, nec ita cito dissolvere, quousçlue scilicet nos intellecta mente
et ita dixit Ferrari"" ãã*i"o loãnni fecisse' Superest serenissimi domini imperatoris possimus vel personaliter venire vel
andominusloannesdictaspecuniashabueritaLeonardo'Libellusvero, 5 mittere.
postea tibi restituet' vel 5
quem habuit archiepis"opoÄ, faciet transcribi' fnterea vero supplicamus maiestati vestrae humiliter, ut per hunc
Ji iO potiot voles, ãabit tibi pecunias' Vale' cursorem, quem de industria misimus ad vestram maiestatem, digne-
Mantuae die z4' Junü 1459' tur nobis rescribere consilium suum et significare nobis, quid videatur

41. Bessarlon Cardlnalls


Georglo Regi Bohemiae"
10
Serenissime princeps excellentissime domine' Post commen-
et
cum reversus fuissem ex dieta tialiter, hortamur tandem et ei cum omni humilitate supplicamus' ut,
dationem' lie XX. fraesentis mensis'
sanctissimi domini nostri 15 si fieri potest, omnino velit ibi personaliter
interesse. videmu¡ enim
Wormaciensi Nor;måe'g"t", accepi litteras
vestrae' quas vestra maiestas vestra non possunt
cum interclor" .opl" iittått'o* maiestatis esse certi, quod praesente serenissima maiestate
scripseratpronegotioconcordiaeinterserenissinumdominum,domi. res nisi bene et feliciter succedere. Tantam in summa prudentia et
regem Ungariae' 15
num imperatorem et excellentissimum dominum personaliter veni- auctoritate et experientia rerum et magnanimitate et fide ac devotione
Mandabat nobis eadem sanctitas, ut
pro ea re vel ceterisque virtutibus vestrae maiestatis spem habemus. Quod si
ex nostris mitteremus' Nos 20 maiestas vestra nullo modo personaliter accedere poterit,
in eo casu
remus ad maiestat"-'""tt'"* vel aliquem
subito habitis dictis litteris recessimus
ex Norimberga et sumus in supplicamus eidem, ut aliquos de suis viros auctoritatis et bene in-
via ad serenissimum dominum imperatorem'
ut exploremus mentem stiuìtos ad nos mittat cum mandato, ut praeter negotia fidei, in quibus
placemus ad' hanc rem compo- 20 in hac
eius et, quantum p"' to' fieri potËrit' nomine vestrae maiestatis velsari habebit, assistat etiam nobis
Postea subito vel veniemus vel mittemus
ad maiestatem re concordiae apud serenissimum dominum imperatorem. Intelligit
nend,am.
vestram' 25 vestra maiestas, quid optemus, a qua,
ut diximus, summo cum desi-
Ceterum, quia nunc instat tempus dietae'
in qua haec res tractari derio responsum exspectamus. Valeat vestra maiestas feliciter'
eid'em' ut in casu' quo
d.ebet apud måiestatem vestram' supplicamus Aprilis
rem hanc p"rri"","l"' se possit' i¿ facere' Nihil enim immortali zr Datum Ratisponae, die 26. 146o'
""û[ et apostolicae sedi ac-
Deo gratius, nihil sanctissimo domino nostro quod Deus Eiusdem vestrae maiestatis
ceptius, nihil nomini soo gtorio.ius efficere potest. Si vero,
servitor
principi Domino Georgio'
$ Ms, Suþrascriþlio: Serenissimo et excellentissimo
Bohemiae etc. regi illustrissimo' B0 B' episcopus Tusculanus' cardinalis
von Worms nach Nürnberg Nicaenus, apostolicae sedis legatus'
EP.4r. Der Kardinallegat hat auf seiner Rückreise Böhmen ín Abschrift
ein Brief des Königs von
ein påipstliches Schreiben ethálteo' dem
eines friedl chen Einvernehmens zwischen
beigelegt war, betre{fend d'ie Herstellung
demKaisehunddemKönigvonUngarn.ImAuftragdesPapstessolleerzweckswei.
Bevollmäch-
König Georg gehen oder
terer verhandlungen entwåer selbei zu -einen
Nür;berg angekommen' habe er sich sofort
tigten aus ,"io"t u-g"iung schicken' In Angelegenheit werde er den
Erledigung dieser
auf den Weg zum Xis"' gäacnt' Nach
Des weiteren bittet Bessarion den
Auftrag an den xorrg .,å Böhmen ausfübren. -
König dringend, auf dãm Reichstag in
lffien persönlich oder durch bevollmächtigte Ge-
sandte zu erscheinen'
Überlieferung:Prag,BibliothekdesDomkapitelsGXIXfol.r59'_Druck-
II Diplomata et Acta XX'
ausgabe: P. Pa'taåy, Fãntes Rerum Austriacatum'
\Mien 186o, P,22t'
EPISTOLAE. 497
496 BESSARIONIS
tantam fidelis populi in tanta rerum necessitate secordiam satis mirari
42. Bessarlon Cardlnalls non possumus, cum praesertim a sanctissimo domino nostro, summo
Consulibus et Communltati Ctvitatis Augustae' pontifice, et imperiali celisitudine vocati et requisiti fuerint.
Convenimus cum caesarea maiestate et paucis his, qui aderant,
M28 5 saepenumero et de nessessitate rerum, de quibus agi debebat, locuti
sumus. Ceterum cum propter absentiam aliorum nihil boni concludi
posse intellexissemus, communi consensu dietam in Kalendas Sep-
tembris proximi in imperiali curia celebrandum prorogavimus, melius
esse iudicantes, ut aliquando etsi tarde provideretur necessitati fidei
t0 christianae, quam ut in maximum periculum et extremum paene
discrimen respublica adduceretur.
Quapropter magnificentiam vestram omni, quo possumus, affectu
per viscera misericordiae Domini nostri Iesu Christi et fidem, quam ei
tenemur, per tremendum eius iudicium, per spem salutis vestrae hor-
1b tamur, rogamus et obtestamur et nomine apostolicae sedis et sanctissimi M 28u
domini nostri, qui alias vos vocavit, requirimus, ut, quemadmodum
fidelem atque catholicam civitatem decet, huic rei dimissis omnibus
incumbatis, oratores vestros praedicto tempore et ante praestitutum
diem mittatis graves et maximae auctoritatis viros, qui merito digni-
20 tatem vestrae reipublicae repraesentant, qui sint ad rem, de qua agitur,
prompti, qui non modo ipsi hortatione non egeant, sed ceteros auc-
toritate et exemplo suo moneant, excitent, inflamment, sint primi,
qui veniant, sint ultimi, qui recedant, habeantque a magnificentia
vestra facultatem ad concludendum et acceptandum, quicquid in ipsa
z¡ dieta decernetur, ita ut non sit opus eas amplius consulere nec aliquid
replicare. Sic enim in infinitum procederetur. Non ego sum, qui vos
voco, magnifici viri; sed vocat vos verus et indubitatus Iesu Christi
vicarius; sed vocat vos ipse Iesus Christus, filius Dei vivi, qui plorans
in cruce, quod affigi videt ab hostibus suis populum suum, quem ipse
g0 summa caritate dilexit usque ad mortem.

1 secordiam M socordiam P | 4 etpaucis M I Ch om. et | 6 boni M bene Ch | 7 Ka-


lendas M Kaleudis P| magnificentiaml illustritatem ad regern | 13-1+ et fidem quam
12
16 virgines M) P om. | 18 omnium M omnis P ei tenemur P om. | 14 salutis vestrae M salutis nostrae, per magnitudinem denique ani-
mi vestri ad, rcgem | 15 et M atque P I obtestamurl optestamur M I et nomine Ml Cå
F;p.+2. Rundschreiben B om. et | 15-16 et sanctissimi . . . vocavitl ad, regem om. I 16 quemadmoduml ad regern
Teilnahme am nåchsten Reic ødd. generosum ac magnatimum principem, quemadmodum fidelem atque catholicum
gung ist an die Stadt Augsbu
dominum I ad, regem om, catholicarn civitatem I L7-21 huic rei . . . procedereturl ød
lichen Abweichungen an König legern orÌ1.., quo loco dimissis omnibus propriis curis atque negotiis, omni excusatione
Apparat (ad tegem) zu ersehen' ¡eiecta, huc personaliter eo, quo diximus, tempore etiam ante praestitutum diem veniatis,
27 nagnifici viriM] adregem om. I vocat vos Ml ødregem om. 127-28 verus.. ' vi-
ca¡iusM P)Ch,om. l2B-2 quiplorans... affigiMl quoloco Pquiaffligi I S0summacari'
tate Ml P oø. I morfeml ad regem øild. Qttod si forte ingens et insuperabilis aliqua
necessitas adveutum vestrae serenitatis impediret, mittat oratores suos graves et maxi-
mae auctoritatis viros, qui merito personam serenitatis vestrae repraesentent, qui
Mohler, Kartlinal Bessa¡ion, IIf, 32
EPISTOLAË. 4gs
BESSARIONIS
498
vita sua di- et manu propria vos (salutans). Si novum de vestra promotione per
Nihil facere magnificentiae vestrae possunt in omni caballarium nostrum dictum esse verum est, laetamur tamquam de ho-
gnius, nore amici. Si nondum, Deus et illud et maiora concedat, quod et faciet;
quant etenim meremini. Et si non accipimus litteras vestras, litteras domini
conab R 5 nostri reputamus tamquam vestras. Per manus enim vestras transierunt.
versante hoste humani generis prohib -:
Ù

Et hic habemus pro certissimo, quia vestra diligentia mereamini habere


et consilio vestro ac ceterorum, qui aderunt,
nos eam rem composr-
responsa principis, Deus custodiat paternitatem vestram ad multos
negaretut' t:t tamen
turos non dubitamus' Quod ubi tunc quoque annos. Wiennae rz. Augusti 146o.
reipublicae bonum et
debebunt privatae aliquae causae commune
Post scripta. Recepimus quasdam amicorum litteras, per quas cer-
Christi negotium imPedire'
Valeant magnifìcentiae vestrae ac per
hunc nuntium aliquid 10 10 tificati sumus de vestra promotione. Laetamur summe. Proficiat vobis
in salutem, amice. Sit vobis initium maiorum ad gloriam Dei. Valeat
rescribant.
paternitas vestra.
Datum Viennae, die prima Junii 146o'
16. Augusti. Idem B. Cardinalis.
43. Bessarlon Cardlnalis
Nlcolao Sagundino' 45. Bessarlon Cardlnalls
Nikolaos Sekund'inos aus Wien15 Plo Secundo
Dieser ungedruckte Brief Bessarions an
ist übe¡liefert: Escurial' Cod' lat' a' fY' z6' fol' 266-267' Pontifici Maximo.
vom rr. August 146o Bessarion' lzc' Scripseram
n. 28. Ein Schreiben von Nikolaos Sekundinos an
-
prior .. . Des. ... et virtutis praemium post hac adepturo: Escurial' Cod' lat' a' IV' Beatissime pater et clementissime domine ! Post humilem com-
Catalogo de los codices de la real mendationem et pedum oscula beatorum.
26, fol.27Í, rr' 3o. Vgl' P' ôuillermo Antolin' 20
biblioteca de Escorial' Madrid rgro' I ro4' - ^ Applicuit ultimus cursor vestrae beatitudinis sexta praesentis cum
DenTextdesBriefes,denicherstnachAbsch''ußdesDrucksatzeserhielt'teile 20brevibus apostolicis ad principes convocatoriis. Quae maiestati impe-
ich unten in den Nachträgen zu voriiegendem Band mit'
A : Arch. Yat. B: P: Palmieri.
Bachmann.
44. Bessarlon Cardlnalis
17-18 Posthumilem...beatorum B om. | 18 obsculaAP 119 sextapresentis
Iacobo Ammanatl' Al V presentis B
salutem' Veniente vene'25 Ep.+5. Die angekommenen päpstlichen Einladungsschreiben (zum Reichstag)
Reverende pater, amice carissime' Post
in{ormatissimus sofo¡t an die Fürsten weitergegangen. Den Erzbischof von Salzburg habe er eigens
rabili magistro Francisco de Tolleto' qui de omnifu¡. seien
nisi in litteris gebeten, persönlich zu erscheinen. Dank fùr das persönlich an ihn gerichtete Breve
est, et sanctissimo ão-irro nostro s rib;
et vobis nil aliud
und die Auskunft über die dem Magister Franciscus de Tolleto zugedachte Aufgabe.
-
modo ipsi hortatione non egeant' sed ce- Zwischen dem Erzbischof von Maiuz und dem Pfalzgrafen ist Friede zustande gekommen.
sint ad rem, de qua agitur, prompti' qui non Ebenso holft er auf die baldige Aussöhnung der Grafen von Württemberg und Vel-
terosauctoritateetexemplosuomoneant'excitent'inflamment'sintprimi'quive- denz Auseinandersetzungen der Bauern mit dem Kaiser sind
mit dem Pfalzgrafen. Die
niant,sintultimi,quirecedant,habeantqueamaiestatevestraplenamfaculta'temad zum großen Teil behoben. Im Nachschreiben berichtet er jedoch, daß sich diese Ver-
ipse dieta decernetur' ita ut (non) sit opus
handlungen durch das Eingreifen des Bischofs von Olmütz zerschiagen haben. Der
; sic res in infinitum procederetur' | 1 ma-
serenitas vestra potest I sua M f Ch om' I Biscbof ist deswegen nachdrücklich vom Papst zu bestrafen.
Va- Wenn der pä,pstliche Ku¡ier am 6. des Monats ankam, so war das wohl im August
I qui aderunt Ml ad vege.T om' | 10
.
roatìo vestra ad regem | 11 rescribant M 146o; denn der Reichstag wurde am 17. September eröffnet. Ebendahin deuten die
mitgeteilten Nachrichten. So wird Bessarions Brief wohl gegen Mitte August 146o ge-
¡escribatadregemIsubsariþrioad'regem:EiusdemvestraemaiestatisBessarionepi- schrieben sein.
scopusThusculanus,cardinalisNicaenus'sanctissimaeapostolicaesedislegatus'
de' Piccolomini' der bis- Überlieferung: Arch. Vat. A¡m. XXXIX tom. ro, fol.7v (6v.) (schwer le-
Ilp. ++.Glückwunschsch¡eiben Bessarions an Jacopo serlich). Druckausgaben: A. Bachmann, Urkundliche Beiträge z. österr.-Deutschen
Erhebung zum Bischof von Pavia
her apostolischer Sekretä¡ gewesen' zu dessen Geschichte im Zeitalter Friedrichs III. Fontes Rerum Austriacarum' IL Abtlg. Diplo-
(r8. Juli r46o). mataria et Acta 56. Wien 1892, S.3 (mit Lesefehlern), G. Palmieri: Il MuratoriIII
ÜberliefertistderbishernochungedruckteBrief:Arch.Vat'A¡m'xxxlx (Roma 1895) p. 49-5r.
tom'ro,fol.18'DasPostscriptumfindetsichaufeinemangeklebtenZettel. 32*
BESSARIONÎS EPISTOLAE 501
5OO
vero eum punire et pro rei iustitia et pro exemplo aliorum, quia, si iste
riali et domino Gurcensi dirigebantur, illemet praesentavit' Quod
misi per alium nuntium cum evadet per suam frivolam appellationem, actum erit de sententiis meis
domino Saltzburgensi scribebatur, ego
etiam in maioribus ¡ebus.
litteris meis, quibus eum multis precibus oro, ut attenta propinquitate
vellet venire personaliter. Cursor vadit ad alios' Sanctitatis vestrae
humilis factura
BreveautemmihiscriptumetcumdebitareverentiasuscepietS 5 B. Cardinalis Nicaenus
clementia tan-
cum magna iucunditate legì, cum viderim' quod tanta manu propria,

46. Bessarion Cardinalis


Pio Secundo
10 Pontifici Maximo.
Sed parcat vestra clementia Pra
fidetis vir fecit. Me vero nil aliud 10 Beatissime pater et clementis sime domine post pedum oscula
tangeret
piis desideriis vestris, ut, si quid scilicet esset' quod meam beatorum.
quam in
culam, scirem adaptare me vestrae sanctitatis voluntati, Rediit familiaris meus, quem miseram ad vestram beatitudinem
pa'ter' qui
omnibus cupio sequi' fpse magister Franciscus' beatissime cum novis commotionum principum germanorum. Vidi, quae mihi per
fuit 15
prud.ens, sagax, cautus et optimus A: A¡ch.Vat. B: Bachmann. P: Palmieri. Py: Pastor.
ãpud caesaream maiestatem et de
ves-
1et... etAPtam... quamB I 10-11 etclementissime...beatorum Apl
tram beatitudinem de cunctis red
ngus
B Pr om. | 12 commoiionum A P Pz comitiorum -B
quae
in scribendo. Dignetur igitur vestra - Ep. +6. Das umfangreiche Schreiben stellt einen Bericht nach Art der in späterer
quid' mihi man-
referet ci.ca negãtia tuni Ungariae tum fidei' cogitare' Zeit geläufigen Nuntiaturberichte dar. Der Legat berichtet über die Einstellung der
mandato20 - Klage, die sie über angebliche neue Forde-
-hin. ut faciam;
nam absque expresso
dandum sit, in tempore deutschenFürsten zur Türkenfrage. Ihre
*" non movebo, etiam desperatis' quod absit' rungen zur Leistung des Zehnten gegen ihn erhoben haben, sind gegenstandslos. Ein
vestrae beatitudinis
divinum solches Ansinnen habe er niemals gestellt. Die Fürsten sind gegen den Kaiser einge-
rebus; et quicquid mihi vestra pietas mandaverit' tamquam stellt, nicht weniger gegen den Papst. Diese Stimmung ist genährt durch die Schriften
oraculum amPlectar. des Gregor Heimburg. Seele des Widerstandes ist der E,rzbischof von Mainz, l)iether
et Pala- von Isenburg, in dessen Haus nach den Worten des Dekans von Worms, Rudolph
Pax facta est sive subiectio inter dominum Maguntinum
Hecker von Rùdesheim, alles Böse gegen die römische Kurie geredet werde. Bessarion
tinumcumhonorePalatini,quemadmodumillaalia'Ideoscripsimus2S bittet, den Vorschlag Albrechts von Brandenburg zu beachten, man möge dem Mainzer
oratoribusnostris,utrevertantur.Restatadhucdiscordiacomitumde Erzbischof die Annaten zurückgeben. Auf diesem Wege könnten größere Mißhellig-
quod etiam illa cito
Virteberch et de Veldentz cum Palatino' Speratur' keiten vermieden werden. Der nächste Reichstag soll auf dem Dreifaltigkeitsfest
- eröffnet werden. Für die in Aussicht stehende Kre-
im nächsten Jahr in Frankfurt
pacabitur.Differentiaeterrigenarumcummaiestateimperialipro -
nondum ation neuer Ka¡dinäle macht Bessarion Gesichtspunkte
maiori parte compositae sunt. be facto domini ducis Mediolani
geltend, nach denen die Aus-
wahl zu treffen sei. Im einzelnen schlägt er dafúr den Bischof von Pavia, Jakob Am-
habuiintotumanimumdominiimperatoris'Haeccuracumsuisim-30 manati, vor, dessen besondere Befähigung er näher darlegt. Weiter empfiehlt er den
pediteum'Mehumilitercommendosacrispedibusvestraesanctitatis. Erzbischof von Siponto.
Überlieferung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro, {o1.5 (3) (: A). Druck-
Wiennae. ausgaben: A. Bachmann, Urkundliche Beiträge zur Österreich.-Deutschen Geschichte
im Zeitalter Kaiser Friedrichs III.: Fontes Rerum Austriacarum. II. Diplomataria
Postscripta: beatissime pater ! Negotium terrigenarum
cum do- et Acta 56. \Mien 1892, S. 4-g e B). G. Palmieri, Lettere del Bessarione rela-
-
tive alla crociata cont¡o il Turco: Il Mu¡atori III Roma 1895, p.5r-Ss (: P).
mino imperatore ruptum esi totatiter opera episcopi Olomacensis' -
L. v. Pastor, Geschichte der Päpste.2II. Freiburg i.Br. r9o4, 5.728-732a. 4+ (: Pv).
prorrt mågister Fran-ciscus referet. Dignetur sanctitas vestra
digne 35
Das schwer leserliche archivalische Manuskript bedingte offenbar die vielen
absonderlichen Ungenauigkeiten bei Bachmann. Pastor lieferte eine Berichtigung,
in der jedoch einige Fehler Bachmanns weitergetragen wurden, während die Inter-
A P mallet B | 6 cumAP quodB | ? pietasAP vestra pasB I I punktion ziemlich vernachlässigt ist. Palmieri suchte die archivalische lJnterlagc
ma-
4 vellet
16maiestatemAPmaestatemB möglichst genau zu geben (mit Beibehaltung der Orthographie, Groß- und Kleinschre!
gistrol Mag.APl Bom. I TolletoAPTolledoB I
I

fidei A' P tam Ungarie quam fidei B trung), was bis auf u'enige Lesefehler gelungen ist. Doch erschwert die beibehaltene
18 igitur A P ergo B I 19 tum Ungarie tum
I

Interpunktion der Handschrift die Benutzung des Textes.


22 pietas A P vestra pas B | 28 cum A P íam B
EPISTOLAE. 503
502 BESSARIONIS
enim et summe venero^' maiestatem suam, tum quia intelligo, quam
affecta sit ei beatitudo vestra, et ille vicissim sanctitatem vestram
colat, tum propter mirificas virtutes et summam bonitatem, fidem ac
religionem maiestatis suae, tum quia ita expedire rei, de qua agebatur,
5 mihi videbatur. Ob hanc eandem causam et amicitiam mutuam etiam
de sanctitate vestra homines isti non bene contenti sunt et hoc pu-
blice dicunt, quod et multis aliis argumentis sanctitas vestra intelli-
gere potest et ex deliramentis impudentis et insulsi viri, immo vero
meus in Bulsena oratores vestrae beatitud'inis' perfidi haeretici GrBgorii, quae nuper redacta in scriptis ubique sparsit,
illos
Sanctitas vestra humanissime et clementissime ad me scribit 10 quas (sic) ego vix passus sum semel audire, postea abieci, nec mittere
ad sanctitatem vestram volui. Quod nisi scirem sanctitatem vestram
optime nosse causas huiusmodi commotionum alias esse, çluam sit haec
decimarum, rumperer dolore.
Sed multa ad haec simul ôccurrunt, beatissime pater. Primo, sum-
15 ma ingratitudo Maguntini. Nunc enim apertius de eo loquar, in cuius
domo publice, ut mihi retulit dominus Rodulphus, decanus 'Worma.
tiensis, dum Maguntiam ex Wormatia redirem, aperto ore omnia mala
dicebantur contra curiam vestrae beatitudinis per illum vesanum epi-
scopum ordinis praedicatorum, qui pro confirmatione eius Mantuae
20 fuit, et ceteros domesticos eius. Allego sanctitati vestrae testem.
Poterit eum rogare, cum placuerit.
Accessit deinde excommunicatio eius propter annatam, qua re ita
commotus est, ut velit caelum terramque miscere. Et tanti facit ex-
communicationem tam ipse quam ceteri, quanti eam faceret, nescio
25 quis. Ad haec cupit imitari vestigia praedecessoris sui, qui semper pa-
rum devotus fuit apostolicae sedi. Quis eius machinationes melius no-
vit quam beatitudo vestra, quae malis tunc, quantum in se fuit, restitit.
Apparet etiam ex minuta appellationis eorum ipsos non conqueri de
decimis dumtaxat, sed de annatis et indulgentiis et pecuniarum multi-
aomoda, ut aiunt, exactione.
Ad haec accedit Francorum continua infestatio; Sigismundi
Austriae continuus clamor et importunitas; postremo pavor alterius
principis ob non praestitam nec praestandam, ut video, pollicitam
oboedientiam, et exemplum Sigismundi, ne ipse quoque in talem la-
B5 queum incidat et vastus animus atque appetitus magnamm rerum.
Haec sunt, beatissime pater, ut optime novit sanctitas vestra,
praecipuae causae huiusmodi turbationum. Spem tamen in Deo habeo
et sedis vestrae iustitia ac summa sapientia sanctitatis vestrae, quod
SipsamAPzipsarumP|6praecesserintAPPrplocesserintBIeaquePz omnia tandem evanescent.
ea,quepITwi"oo"mAPViennamBPrIWiennaAPViennaBPrIl2frivolae]
P Pr I 15 maxi-
frivole A P Pz Excusationes eaque huiusmodi B | 13 Nihill Nichil A' 14 haecAPzhocBP I occurruntAPz occurreruutBP | 16 RodulphusABP
mos Apy maxime p | 16 desiáerare A.ppr obsiderareB | 19 intalire APPr irt Rodolphus Pr I 17 mala A. P Pr male B | 20 domesticos eius. Allego A P Pr domesticos
caliceB20nihilJnichilAPPr|2íipsorumABPistorumPr|2¿ToTeloAPPy allegoB | 25 praedecessoris AB Pz decessoris B | 27 quaeA P Pr qluí B I 37 tamen
ToledoB|26aliqui.lA)Prcoyr.aliquod|.28nihil]nichilAPPz|30qliaL?BPr APPr meamB 139 tandemAPl BProm'
quod P | 32 serenissimum I Ser A Pr illgsÇrissimum B
504 BESSARIONIS EPISTOLAE. 505

satis providi, quem- ei unum, qui etiam ei carus sit et vestrae sanctitati fidelis, sit ad
Quae ad timorem decimarum spectabant, ego
tantum honorem ac dignitatem idoneus et ecclesiae utilis futurus.
admodum binis litteris sanctitati vestrae significavi. Quoad cetera op-
Acerrimum iudicium vestrum, beatissime pater, uno intuitu discernere
time fecit beatitudo vestra mittere oratores suos, quos spero omnia
potest inter homines, quod alter alteri praestet. Audeo etiam de me
bene composituros. Et quoniam prorogata est dieta usque ad festum
5 affirmare
S. Trinitatis in Francofordia celebranda, optimum esset, ut proxime
5 quod sit sine arrogantia dictum non longe me in huius-
-
cemodi iudiciis - hac aetate viri prae-
a veritate abduci. Rarissimi sunt
vestrae beatitudini scripsi, ut sanctitas vestra mandaret oratoribus
stantes, ut semper fuerunt. Ex his semper iudicavi esse reverendissi-
mum patrem dominum episcopum Papiensem. Testis est mihi Deus
me, quod sentio, d.icere. rngenium vi¡i et industria et quaedam naturae
10 dexteritas mimm in modum me semper oblectavit. praeter peritiam
rerum et doctrinam singularem est bonus, prud.ens, fidelis, caritatis
eolum.
plenus, ornatus, celer ingenio, facilis ad inveniendum, quae dicere opor-
lllustris dominus Albertus Brandeburgensis nuper me rogavit, ut

minem sperno, neminem contemno. Sed conscientiam vestrae sancti-


non quia ille mereatur, sed ad evitanda scandala. Postea cum tempore
tatis in hoc testem et iudicern invoco. Non dubito, quocJ dominationi
omnia possent aptari.
suae gratissimus esset dominus Papiensis, pro eoque supplicaret, si
Partem meam, quam accepi, ego libenter redderem' Scribo ora-
20 requiretur', non minus libenter quam pro ceteris, nec minus carum habe-
toribus sanctitatis vestrae, ut in casu, quod vel requirantur vel ne- 20
cessitatem videant, dent aures, cogitent super hoc, non desperent eum
bit, si fuerit promotus, quam alium quemcumque.
et consulant sanctitatem vestram. Sanctitas vestra, quod agendum vidit praeterea sanctitas vestra malam temporum conditionem.
undique scandala parantur. Nescimus, quem finem res sint habiturae.
iuclicaverit, faciet. Sed de his satis.
Intellexi, beatissime pater, diversis ex locis multa de creatione Notum est, quantum momenti rebus pontificis maximi ad quamvis par-
25 tem cardinales afferre possint, quantum conducat tales habere carcji-
novorum cardinalium agitari, multos principes pro suis supplicare, inter 25
nales, qui et velint et sciant et possint principi suo fideliter servire. Si
ceteros illustrissimum dominum ducem Mediolani pro honore patriae
quod horum trium desit, manca res est. omnes reverend.issimi patres
suae instare. Quia fieri poterit, ut sanctitas vestra habita vel temporis
praesentes sunt sanctitati vestrae fideles; debitum enim eorum ita
vel supplicantium ratione ad aliquos creandos inclinetur, visum est
mihi summis precibus exorare sanctitatem vestram, ut primo habeat requirit. Inter ceteros meam fidem vobis spopondi, vobis tradidi et
30 nunc in perpetuum et spondeo et trado. Si in novis creandis primo quam
rationem et dignitatis, ne nimia multitudine villescat, et oneris, ne 30
nimis vos ipsam gravetis, deinde sui ipsius et status sui, et conetur
paucissimos non enim in magna multitudine possint non esse etiam
aliqui non ita- devoti deinde eos vobis parabitis, qui etiam si velint,
ita satisfacere, quibus satisfaciendum est, ut una sanctitas vestra curet
non possint esse non -,fidi, bene cum sanctitate vestra actum erit, prae-
etiam rem propriam, et inter paucos' qui promovendi sint, aliquem de
suis fidelibus, qui etiam ad hanc dignitatem sufficiens sit, honorare.
sertim in hac temporum turbulentia,
Audio illustrissimum ducem Mediolani instare, ut dixi, pro ali- 3e
35 Dignetur itaque, supplico, vestra sanctitas flectere parumper
aures ad preces servitoris sui, quae ex intimis cordis et animo fideli
quibus. Si sanctitas vestra deliberabit ei gratificari, conari debet dare
prodeunt. Dignetur respicere ad honorem suum, ad statum suum, ad

1 Quae ad.APr Quoad BP I spectabantABPrspectabatP | 4adlatB I 1 etiamAP et B Py | 5 huiuscemodiAP huiusmodíB Py | 8 dominum A.B Py
5 FrancofordiaAB Pr F¡ancfordìaB I 12lllustrisA.P Pr lllustrissimusB | 13 sancti- Dominicum P I I me A B P I Pr om. | 15 ego A p pr et ei B I verisimile A p veresi-
tati vestrae AP sanctìtatem vestrám B Pv | 16 beatitudiní A'PPv StiB I 17 quia rmileBPr llBtestemAPPy testorB llgsuaet\BPy suoP l24momenti A.PPy
APlquod BPrlevitandaLPPv vitandaB I lgquamA'PPv quemB | 22 Sancti- momentumB | 25 quantumAP I quam BPr | 27 SiquodAP SiquidB Pr lres
tasABPz SanctitatisP | 26 patriael patrieAPPr proprieB l2t mihiAPPz in AP Pr aesB lpatresA B Prl P om. l28 presentes AP Pr presensB | 30 primoAP
summis8 lhabeat APPr prohabeatB 133 promovendi APPr primovocandi B Pr peto B I 31 possintA?BPz possentP I 33 possintlyPPr possentB
506 BESSÀRIONIS EPISTOLAE. 507

utilitatem ecclesiae et hunc virum, quo non multos similes reperietis, 47. Bessa¡lon Cardlnalls
commend.atum habere. Hoc modo domino duci praeclare satisfactum Iacobo Ammanatl.
erit. Merita domini Papiensis hoc exigunt, dumtaxat ob suam erga
sanctitatem vestram sinõerrimam fidem. Meae etiam pleces, beatissime Reverendissime in Christo pater, amice et frater honorande. Usi
iam sumus dulcissimo fructu laboris nostri. Nam quemadmodum intel-
S ligetis ex litteris, quas scribimus ad sanctissimum dominum nostrum,

venimus ad maiestatem imperialem et obtinuimus ab ea bonam et gra-


tam licentiam redeundi ad pedes sanctissimi domini nostri. Quod et
antea fecissemus, nisi indu¡avissemus impium et parum gratum sanc-
tissimo domino nostro, si res maiestatis suae in eo periculo, in quo
10hac tempestate fuerunt, relinqueremus. Nunc vero rebus suis in tuto
positis subito venimus ad maiestatem suam, a qua habita gratiae li-
hocsupplico,prohocom¡emanimimeiaffectumeffundo.Sitquecerta centia iter nostrum ad vos Domino concedente continuabimus. Ne-
sanctitas vestra, quod licet eum ex corde diligam, non tamen prop- cesse tamen erit nos propter graves morbos, quos patimur, tarde et
terea moveor ad eum laudandum. Neque enim auderem apud sancti- pedetentim venire, saepe et quiescere, nec speramus ante finem No-
15

tatem vestram d.e suo homine sibi notissimo talia dicere, nisi crederem 15 vembris istuc posse pervenire. Quapropter paternitatem vestram ob-

etiam citra veritatem dicere. In summa ipsum ac me cum omni' qua testamur, ut tarditatem nostram apud sanctissimum dominum nostrum
excuset. Cogitamus etiam Bononiae per aliquot dies morari, ut biba-
mus aquam Porrettanam, çluam iam in ea urbe parari iussimus, cum
intellexerimus ad hoc genus aegritudinis plerisque multum contulisse.
20 Ceterum significamus paternitati vestrae, quod in discessu nostro
ex Wienna fuit necesse, ut ad exsolvenda debita, quae contraxeramus,
et parandum viaticum in Italiam acceperimus mutuo sexcentos duca-
tos, quos promisimus solvere Venetiis. Ubi tamen solvendi modum non
habemus, nisi sanctissimus dominus noster pro sua pietate nobis pro-
zr viderit. Oportebit nos in ftalia facere multas et graves expensas, cum
Datum Wiennae zg.Martä t46r. iam faceremus nos portari, tum pro vectura rerum nostrarum, et quas
nobiscum habemus, et quas Mantuae et Florentiae reliqueramus. Ro-
Vestrae clementiae
humillima factura gamus igitur ex corde paternitatem vestram, ut in tanta necessitate
Bessarion, Cardinalis Nicaenus nostra, quae vix maior esse posset, compatiatur nobis et nos commen-
g0 det summae pietati sanctissimi domini nostri, ut nos hoc tempore non
manu ProPria. 30
relinquat. Nisi sua beatitudo intercessione paternitatis vestrae necessi-
Post scripta, beatissime pater, habui hac hora a fratre Gabriele,
tati nostrae subvenerit, nullo modo poterimus extricari ex Venetiis,
vicario Austriae, homine prudenti et practico, quem Nurumbergam I A fol. 18\ Suþrascr'íþtio: Tn Christo patri, domino Iacobo, dignissimo, amico
misi, avisamenta eomm, quae ibidem actitata sunt' Quae mitto sanc- integerrimo.

titati vestrae his interclusa, quamquam credam eadem oratores vestrae Ep.+Z.Bessarion befindet sich auf der Rückreise von seiner deutschen Legation
sanctitatis iam misisse. Apud serenissimum imperatorem instabo, Sõ und trifft
Vorsorge für seine Ankunft in Italien. Für die Kosten seiner Reise hat er in

quoad potero, ut, si non iret personaliter, mittat aliquos idoneos. ob-
Venedig 6oo Dukaten aufnehmen müssen. Ammanati soll die Angelegenheit dem Papst
vortragen. Bessarion ist krank. Für eine Fahrt, die sich sonst bequem in drei Tagen
tinerem facilius, si haberem modum etc' machen lasse, habe er acht Tage gebraucht. Wegen seines Gesundheitszustandes will
er sich einige Tage in Bologna aufhalten, wo er durch eine Trinkkur mit dem Wasser
Pr
4 sincerrimam B Pr sincerissimam B I A? I 16 ldel suo B I sibiA P SanctitatiB von La Porretta Linderung erhofft.
24 fovebit A, p py habebit B I 26 rñr'ienneA P Viennae B Pr I SÛobtinereml optinerem Ûberliefert ist de¡ bisher ungedruckte Brief : Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ¡o,
A B P Pr | 3? modum A P Prl B add' et formam fol. r8.
508 BESSARIONIS EPISTOLAE 509

nisi, quicquid habemus, pignori relinquamus. Si igitur umquam fuit dignemini et ipsam meam qualemcumque praesentiam supplere et fa-
aut futurus est locus, in quo possitis ostendere amicitiam vestram, hic vores vestros multiplicare.
est maxime unus, ut tantae nostrae necessitati quam primum subvenia- Primo, rogo dominationem vestram, det operam, ut orator domini
tis, quae Deo teste et tanta est et maior, quam exprimere possimus' regis Ungariae cito et bene expediatur; nam et honor sanctissimi do-
Desideramus mirum in modum videre et amplecti paternitatem vestram, 5
s mini nostri et rerum necessitas ita requirit; facietque reverendissima
, dum litterae haec scriberentur, aut paulo dominatio vestra rem gratissimam communi patri reverendissimo do-
um. In qua re vellemus libenter praesen- mino S. Angeli, si eo absente habueritis curam non suarum, sed publi-
re potuisse. Optamus tamen, ut etiam no- carum rerum.
bis absentibus factum sit, idque immortalem Deum precamur, loco Secundo, intelligo quosdam, qui sunt hic ex parte Leonardi de
maximi muneris id, si factum fuerit a Deo, habituri, de quo laetissimum 10 t0 S. Maura, petiisse vel petituros esse, ut Monembasia ei donetur. Vide-
et iocundissimum vultum in dies praestolabimur. Quae si simul cum tur mihi non esse concedendum alieno, quod negatum fuit domino eius
finibus Italiae nobis apparueri¡t, eum diem laetissimum existimabi- loci naturali, domino scilicet despotae. Bis iam sanctissimus dominus
mus. noster mihi dixit non se facturum. Sed timeo importunitatem.
valeat foeliciter paternitas vestra et nos pedibus sanctissimi Do- Tertio, in insula Cretensi ex omnibus habitatoribus eius reman-
mini nostri robore et efficaciter commendet. 15
lbserunt nobis duodecim presbyteri tantum unionem sequentes, qui per-
Datum in Lebbnborg (sic) die rB. Septembris 146r. severanrnt semper in unione firmi. Eos ceteri omnes ludibrio et con-
Haec ita particulariter et cum tanta vehementia scribimus vobis temptui habent et omnibus ecclesiasticis emolumentis privarunt, ita ut
ex nimia fiducia. Nulli enim alii volemus, ut innotescat. Ideo rogamus fame pereant nec habeant, unde vivant. Dominium Venetorum scribit
vos, ut nec sanctissimo domino nostro has litteras vel legatis vel ita sanctissimo domino nostro et mihi ac aliis quibusdam rogans, ut
particulariter nostras ei necessitates exprimatis, sed solita vestra pru- 20 20 sanctissimus dominus noster eis aliquo modo provideat, quod et

dentia, industria atque modestia rem nostram agatis, quoad fieri po- necessarium et debitum mihi videtur. Causae sunt multae nec latent
terit. Haec scribo dieVeneris rB. Septembris, quo die spero remnostram dominationem vestram. Modus providendi eis talis est. Ibi est quod-
finem optatum habituram. Si vero his temporibus nihil agetur, in proxi- dam beneficium monachorum Montis Sinaim valoris duorum milium
mis temporibus spero esse apud vos. Et intendo rem nostram prosequi ducatorum et ultra. Habent iliud monachi illi de Monte Sinaim, ho-
25 mines idiotae, illitterati, rudes, unionis inimici ac ecclesiae catholicae
tamquam propriam et tarnquam filii, sperans me vos habiturum, dum 25
simul agimus, in bonum et semper benevolum fratrem, prout in litteris hostes, Res digna esset totaliter auferre ab eis. Sed si propter loci
vestris pollicemini. Opto vos foeliciter agere et bene valere. 12 despotael despoto P
vester B. cardinalis, manu propria. Non potui nec domino nostro
z. Den Anträgen von seiten des Leonardus de S. Maura auf die Herrschaft von Mo-
neque vobis in totum scribere propria manu propter huius itineris im-
nembasia ist nicht stattzugeben, da solches be¡eits dem Despoten, der in erster Linie
pedimenta, quae propter hoc pervium trium dierum iter vix octavo die 30 Ansprüche hatte, verweigert worden ist. 3. Für rz griechische Geistliche, die wegen
per me factum magis solito me angunt. Deo laus. ihres Festhaltens an der Union jeglicheEinkünfte verloren haben, könnte gesorgt werden,
wenn ihnen von der reichen Pfründe der Mönche von Mons Sinai, die selber keine Be-
48. Bessarion Cardinalis deutung haben, eine jåhrliche Anweisung von 4oo Dukaten gewährt würde. 4. Bischof
Iacobo Ammanati Athanasius von Gerace, vordent Calceofilo, abb' mon. s. Mariae de Arca O. Cist'
Syracusanae dioc., wurde in der Nacht, ehe er in sein Bistum einziehen wollte, überfallen
Cardinali Papiensi.
und ist seitdem verschwunden. Der Papst môge sich deswegen an König Ferdinand
Reverendissime pater et domine mi singularis ! Post commen- 35 von Neapel zwecks weiterer Nachfo¡schungen wenden. Sollte sich herausstellen, daß
dationem. der Genannte nicht mehr am Leben sei, bittet Bessarion um Verleihung ienes Bistums
an eine Persönlichkeit aus seiner L'mgebung. 5. Bessarion verzichtet auf seine Abtei
Quemadmodum plus meis rebus favebat assistentia vestra
quam
S. Patriniani in Fano zugunsten eines seiner Cubicularü, Es müsse aber Vorsorge
ipsa mea praesentia, ita nunc, cum valetudini curam adhibere cogor, getroffen werden, damit nicht Sigismondo Malatesta zuvorkomme und einen seiner
A suþrascriþli,o: Revetendissimo domino meo, domino cardinali Papiensi. Günstlinge in die Pfründe eindrànge.
32
Ep.+8. Bessarion unterbreitet Ammanati mehrere Anliegen: r. Eine Ange- Überlief ert ist der Brief : Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro fol. 9 (8). E¡stmals
legenheit, die in Händen des ungarischen Orators liegt, bedarf der Beschleunigung, herausgegeben von G. Palmieri: Il MuratoriIII (Roma r8SS), p.59-ór (: p¡.
BESSARIONIS EPISTOLAË. 511
510

reverentiam, propter çluanì, ut dicitur, nonnullorum pontificum Roma- 49. Br¡ooapfov Kcpôrvtì,rg
norum privilegiis vallati sunt, hoc videatur durum, saltem unam par- MticnlÀrp rQ 'AæootóÀr¡_ 2gcfperv.
tem istis catholicis viris concedendum esse censeo, videlicet usque ad
4oo ducatos, ut quilibet habere possit
solidos 4o annuatim, cum tamen .z/'Agi*"o <iç f¡pe6-pp-aÐúcepov pév, ì æricòç {ou,
_pûÀtrov Ð' èæe{er,pyø- B 1
suis ultra honorem, reputa- 5 o¡r,Évø, â. xæ¡ù.@eo8ópou roü lø(i flì{.$<ovr, ouvr,ocá¡revoç ouvéypøt{,,0rç. 'Av8pó- L g2
plus perdant ex emolumentis consuetis
5 vrxoç yrlp é Kdùiorou, æpócepov srlrù èlryraxôç r-e xæi 8r,a¡co8ovioqç,
tionem et amorem amissum inter gentem suam' Videtur mihi omnino
83
_qt:.-ç.F
o.þrs-,çe xøì.ç-q.éq,uroü ù¡rîv æéæo¡,r,gev. cl¡v ¡.rèv oõv ép¡.l{v oou, xøi 6t¿ IIÀ&-
debitum providere eis.
Athanasium, Grae- rovi te xai coîç æepì, èxeîvov erlvo[xöç ë¡¿er,ç, fiyúo$r¡¡.r,ev . tòv 8è ti6 ouvv¡.¡opiøç
Quarto, audivi episcopum nostrum reracensem rpóæov oùx èæ¡véoa¡.r,ev. oû yàp ì.or,8opíær,ç toü d.vcr,Ðlxou, åÀÀ' riæo8el[eol xøi
cum, d.um iret in civitatem Ieracii et in suburbiis eius prima nocte per-
ì,o1lxæi6 &v&yxur.ç tQ te gílcp ouvr¡yopr¡céov, cóv t' èX$pòv &¡.r,uvcéov. 6ore xøì,
noctasset, ut crastino die processionaliter intraret civitatem, illa nocte,
10
10Ei t¡ IlÀí¡$cov 'Apr,otocéÀr¡ æpoeæ¡lúxr,oev, e'(, ri,re @eó8opoç III{.$ovø, et
nescio quo, trad.uctum vel forsitan interfectum fuisse. Etenim non in-
ri re or5 @eóòopov xuxî,:ç eígr1xuç, n&v¡d. f¡¡.r,iv zcøp& cò 8éov re xæi eixòç
venitur. Dubito, ne quidam, qui hanc ecclesiam ambiebat, aliquid con-
eipr¡¡.r,évø Soxeï. oüce 1à,p 'AplotocéÀr¡ç oIóç te Àolàopeîo$ær,, tooor5cov
tra vitam eius machinatus fuerit' riya$öv itndQlæc,, oiíre IlÀl¡,$ov, oogóç re xal ¡rey&Àr¡ç tÇr ðvcr erigutøç rivf¡p,
d¡.r,îv

Duo circa hoc a dominatione vestra desidero: primo, ut sanctissi- ei ¡,r{ rcorl rtç el(æor, rQ Àor8opr,öv dipfao$ør,, xøl roîç &¡.r,uvo¡lévor,ç ou1'.¡vópr¡v
mus dominus noster scribat serenissimo domino regi Ferdinando effi-
15
15 t¿vù æøpaoXeiv. @eó8<opóç re cöv vüv 'EÀÀdvcov èv toîç æpócorç dw, {1w,otu
caciter, ut eum inquirat diligenter et liberet; secundo, ut, si vita func-
xuxöç d,xor5e¡v æøpù ooü ðílr,oç, xq!_,raüca véou c9 ë19 óvyoç, iîèl¡pç_of{flc,
tus est, quod absit, dignetur dominus noster illum episcopatum mihi aæi pd¡co. loy øöv- irro Se í[9 ev xq! -!ærot¡ pöv 4qryù g-ógov_-f¡¡r,¡r,évo u, 8 r,à æd, -
pro uno de meis concedere. a1c üxcov ooglæq re xæI ènoeí¡¡t'r¡ç &v{p' xai ¡rd,Àr,oca 6te æepì ro¿orltc¿v
Quinto, abbatiam S. Patriniani Fanensis renuntio uni
meo cubi- èoti $ecop4¡,r,úcov i (ipr¡otç, &rcep, &re 8i péyr,ocæ rã¡v èv æúo¡ guÀooogúç
cularià. Sed quoniam ille inimicus Dei Sigismundus de Malatestis, tum20
diu deslderanti 2 yatpetv F tù peltlco gpoveîv BL I 12 oTó6 ce Fl BLotn. re I 14 ðip(øc$al F
propter suam cum ecclesia contumaci4m, tum quoniam
&p(at BL
illam abbatiam a me pro quodam suo habere negavi, dubito, quod
Ep. +S. Der Brief bildet den Schlußpunkt der litera¡ischen Fehde zwischen Theo-
non dabit possessionem huic meo, sed sentiens me renuntiasse, apPre- doros Gazes, Michael Apostolios und Andronikos Kallistos, derendiesbezüg-
hendet eam et intrudet, quem vult, supplico sanctissimo domino nostro, liche Schriften oben S. r5r-zo3 vorliegen. fhre inneren Zusammenhilnge sind dort
ut mihi per breve suum concedat, ut, etsi renuntiavero, non tamen2S näher dargelegt. Mit dem Eingreifen des Michael Apostolios war Bessarion gar nicht
intelligatur vacasse, nisi habita fuerit possessio ab hoc meo' einverstanden, weil es unüberlegt von einem iungen Menschen, der von der Sache recht
wenig verstand, ausgegangen war. Wie der Brief zeigt, war Bessarion weit davon ent-
cum dominatio vestra perfecerit haec, supplico de aliis. credo fernt, einzig Platon als Philosophen gelten zu lassen. Nachdrücklich verwies er auf
namque, quod ideo citius ista expediet dominatio vestra, quia polli- Aristoteles'Bedeutung. Schützend tritt er vor Plethon, den er ob seiner Weisheit
ãt aliás inferre molestias. Valeat dominatio vestra reverendissima, und seines Seelenadels bewundere, ÌseDn er ihn auch wegen seines Kampfes und seiner
""o,
cui me humiliter commendo. 30 Abneigung gegen Aristoteles nicht loben könne. Und weiter b¡icht er eine Lanze für
Theodoros Gazes, den er als den viel älteren und wirklich erfahrenen Gelehrten in dieser
'Weise
Datum in balneis Viterbiensibus 19. Maä t462. nicht hätte angreifen dürfen. Zu seiner Belehrung möge Michael die Sch¡ift des
Andronikos studieren. De¡ Brief stammt vom 19. Maí 146z aus Viterbo, wohin sich
Reverendissimae dominationis vestrae Bessarion gerade von -seiner deutschen Legation zurückkebrend begeben hatte.

humilis servitor Handschriftliche Überlief erung: Rom, Cod. Vat. gr. 1393, fol. r-2 v (:B); Vat. gr.
95, fol. Í2o-t22; Vat. gr. r37, f.oL t45-r46 v; Barb. gr. 84, p. ro7-rro; Cod. Regin,
B. Cardinalis Nicaenus gr. ro4¡ tol.r4zv-r44; Cod, Valicellan. gr. r89 (CVIII). Florenz, Bibl. Laur. Plut.
58. Cod. gr. 33, fol. 92-43 (: L). Mailand, Bibl. Ambr. 348 (F88, olim V4r6) fol.
83-84v (: F); 468 (r95sup.) fol. 8-9v; 5ro (M4r sup. olimTzr5) fol' 5-7; ro56
(I 9r inf. olim U 35r) fol.224-225v; B r4r sup., fol. 2g-3ov (vgl. oben S. r5r).
Escurial, Mscr. gr. 274 (Y III 7) fol. 5-6 v. Paris, Cod. gr. t75r, f.oL ro-rr v; Cod,
gr, 176o, fol. z6r v-263; Cod. gr. 2652, fol.99-ror v; Cod. gr. 3043. Wien, Cod. gr.
Ph,l.z57. Oxford, Cod.Barocc. rr4. Leyden,InterCodd.Vossian,Cat.Bibl,Leiden.
p.4or û.6. Druckausgabe: Migne, PG 16r, 687-692 (fehlerhaft),
-
BESSARIONIS EPISTOLAE 513
5r2
ðvcoc, tí1v re röv nolÀöv É[uv üneppølvErv d'v¿Yx7l' xøì' ¡lì¡ eTvør' æepl roì1îôv $ f xto¡r'cpòiø toùç æepì, KÀéo¡vó te xøì 'yæéppoÀov; rLveç övreç; æoíocv yvöor,v, L gB
tùv ooqlo¿v Trovúõc(vrcr æoiæv tõv ðvttlv ëxovceç è,nøri¡p"r¡v; lrcop¿o( røó¡æ xai ¡.r.orviæ rQ 6vrr,oagí¡c,.,
ì) eizreiv ii tr 1oüv rixpr,pöç åvvoioør, ¡'r'Ì¡ æoÀÀri
TEepi
pqàè yàp oíou, ãr péÀtr,oce, óç ei eíce llÀ{,$covr, oogQ te *øì,
xui, ù.ç èrcrcti¡p.aç d,zpr,poo&¡-r'evov' lruuøi,¡ ,iugii,
eite flÀ.rívqr, 'Actr,xÇr te xøì, Ilopgupírp, síte iÍÀ),r¡ rrp röv é¡_.oíov, III&ccov&
B 1" 'Hx$éo$r¡v ¡rèu oùu oeóà<opov úæò ooü &.p.æÐi,øç èyxexÀr¡¡révov' fò àè
6're xai 'Apr,ocotél'¡ ævéouorv, èleyévero'Apr,otocéÀr¡ te xæl rlÀúrovø eù$üvai
xo.i 'Afrotorétrr¡ øritóv, nú.or¿e f¡¡-r.iv åær'otí1pYlç xo($IYe¡lóva, ta'3tò roüro
5
ce xøù ëor¿v 6æou xai pÀaogr¡¡_r.ioør,, xøi
æa.$eiv, &¡lasi fe xd.i xc{xoílsrl xc(i Àtpov &7&.puor6v te úæò
ooü xlr¡$!vør,, i¡_r,Tv ê{eivør, ræí.,6, èxe\vor"ç ¡,r.èv yàp
fs zaì tQi xac' aûtoùç ì) où æoìr5 ¡ret' èxeivouç 1evéo.$ør, tQ Xptívr¡, rQ te
gEü, 7çã,60(v r]æepporiver,v ë8o[é ¡lor Spaoúcr¡t& xo(l cóÀ¡.r,r¡v. ¡.r.ótrLç åxor]or,
tolo'5tou' rotcrüroc ouveTeiç tóre xocì, ori7, lrrov èpr.orrlà4.¡íveo$ør, ràç grøÀé[etç, rQ re
¡ral,i,ou à' oüò' &xoúe¡v d,véXo¡.r,oct
øriroü [I)'{$covoç, rivÐpòç ¡l{æo
ægp! löt-yg - ròv g,$óvov d,æo¡rapøv$frvør, rQ re æú.oy¿ xexoo¡.r,io$a r, oogttq
.ïa'Apr,o"o"éÀr¡v &zcoppíllrovroç' ¡rí¡tor Ye o,0ü' F¡ry<o ¡'r'1òlv 10æøpar,t{oe<oç Àóyov'f¡.r,iv 8è
¡r,éyø æpòç
xai toooüro ),er,æo¡.r,évor,ç èxeiv<ov xa,ì,eo¡oüçóv teB 2'
rotoúr<ov ixPlBcoxóroe
xøù toooürov iiò1 tQ re ¡raxpQ Xpóvg tfr te xolvfr ædvc<¡v
Ei t¿ oõv ê¡roì æei$¡, xøì, Il).d,ccova xai 'AprocotéÀr¡ oogcocácouq {yoú- g<¡ oXóvrov d[íco ¡.r,ø oulyvó¡.r,q Àe í7cero( ¿ où8e¡.,.íø.
Ðoxr,¡,r,æoíç xoci

L S2v ¡revoç, xaì 'i.yvoç te roìiçotÇ éæó¡-r,evoç, êx&cepov f¡yepr'óvoc re õc{utoü æouoü'
'f í¡

"Ate oûv 'AprororÉÀr¡ ce æøpd, æ&,v rò eixòç Àoràoprioaç, cQ ce fl),í¡$covr,


oXoL¡"rxøi¡.leÀér¡,8u8aox&ì,ol6reofçi|ltovXpó¡'r'evoç,zrpötoc¡.r'èvouveivør' prÐcrpfl ouve¿zróv
,åU þagouç töv üæ' crüröv eípr¡¡.r,évov onorl¡aoov. oriàè y,ì:p æ&ou toiç
poutro- - ori8è y&p rouoúr<ov arirQ æpòç ouv¡yopíøv òei Àóy<ov -
15 @eóò<opov. te, ,itvòpø oogóv, orlx èv 8íx¡ xøxöç eiæòv
ì,éyouor, rri ,iiv8pe. ë¡cet,cæ xai. elí ¡t òlocaépeo$ov, orix d,pø$[æç, 15 '1
f¡¡r,iv te où ¡.r,óvov æpò6
xrÍpr,v où8év, &llù xaì, ogó8pa iiyagu npô.y¡t"æ nodloaç_áþou æoÀ,u.pgíav, ê¡.r,oi
¡r,évor,6
'ünæye,&),À,i
"Ülr¡ærø rl
{ç ¡r.1úL.r¡ç te o¿ùroiv æepi tróyouç 8uvd,¡.r.eóç r€ xc¿l ëzeøç xai.
t:
ou¡rporjÀqr xpr¡od'¡.r,evoç, &v8pi gr,Àoüv'ci ¡ê oe xai cà peÀrico pouÀo¡.r,évqr
(r¡tr¡¡.rúcrov ¡i¿ r¡ ,lòr¡Ióv re o(ùröv xøì, ¡.r,ì¡ oø9èç èæ' ri¡r9ótepø ré oor
"iq "auor¡¡.r,eTov æolo'5¡.r.evo6,
'$oc'5¡r,ocoov pèv cì¡v åxeivcov 60qlo(v' tÌ¡l9oîv
8è xø.l ouveuXo¡,r.Évqo, xcr.i tàç d,òixouç Àor,8opiøç è>rs,ivuç!æcrí_v_o¡ç te xaleûp_1lp[q¿e
þozrflç
'A&.gr"oçé¡.r,oló1"r,,õvf¡¡,r,Tv&1oc$öv1e1évr¡vtoulí'c¡"ou'oÚtcolùpzcorövoøurÇr &æóxÀuoov.'AvSpovlxou re tà.ç æpòç rri oà &vrr,pp{oglç 6ùyvQ ce xøì, xocse-
20orr¡xí.* gpov{pørr, èær,òv c{v ce cõ¡v Àó1cov tiÀí¡ser,æv øùcñ criùéos^r¡rr,, xæi
c"'rà p.rtío Boîq eõ gpovoüø¿v. <j¡e vüv 20
xo¿r' èxeîvov regí æ lpoc¡-r,¡.r,otrr,xiv xai ðp$o.¡p açíuv xai xupr,oÀo1íøv
6rr' &va{iouq cöv
"¡eXæpr,eio,$ocr, 'åtvòpocç '5ppû-
),é[ecov, æepi te þr¡copr,x]¡v xøi rò ei8évø¿ ðpsö6 te xai
6¡¿ xr}(i oauròv Ë8eu[aç xúÀÀ9uç 6uvr¿-
i.oso, oú".ç ¡,tì¡
&évo¿r æpõrø oXoÀúøaç ixøvöç, eI$'oúc.u xæì cöv
¡recà
æúvu tor, cù èxeivcov Í¡oxr¡¡lÉvov. ¡ru,(óu.u èæiþør,ve xøi
gr,Àooogíøç aùcie.
@eóòcopóv
"" "ù þri.ri. æoröv rl¡ræ .e xq¡ ðt¡æox&)ttp æepì æd,vtø 1pö. I
25
ëotr yàp oîo6 xøl oè xøi nolÀoùç åcépouç cir*eleiv ¡r!vo¿o$æ¿. à¡.r,è 8é, tvor ¡'''ì¡ Zf
Eõ æpd,tco.ç' xøi gr,Àoüwoç æøpøíveor,v rct eipl¡lévø tfr
i {y¡od¡.r.evoç ércor,o
ou¡.r,pouÀfr. èypdrEn ææpâ, ,uoiç èv Oriuceppíç Sep¡_r,oîq
,o,i oõS,C æÀavr¡.$eiq àó[1¡ç ¡eor, co¿øürø ei6 roror5tou6 Àéyov &v8paq Xocpí- Àourpoiç, Møtou
.¡e ¡.r,r¡vòi
i

B 2 (eo$ar,, gr,loüvtæ pèv io$r, flÀú,tcovø, 9uÀoüvtæ ð' 'Apuocotétr2¡' xai ó6 oo- i
êvútr¡v npòç Sexcit¡ d,yovroq, ëte¿ &zò Xpcoroü- øu{p, èvr,oræ¡,r,åvql.

gan&.raoepó¡.r.evov ëxarêgø,IlÀd$<ov& re r\ç pelatrovoûaç xai erl9uiøç


d'y&' '
50. B4ooapforv KcrpôrvúÀrç L 91'
i,uou, -¡6 tooarlø¡Ç æpòç 'Aprotocérr¡ p&ir¡ç;:
î:t-ìï:::t:?,:rifi"!îï;;r, i
'Avôpovíxqr r{r KaÀÀíotou rprl,ooo<peiv.
{$<ovt xai ézroíor,ç 8dæore &Àlolç 30 '/'Auê^¡u.'v xøi tà Mr,xøi¡À<¡r gúp81v xøtù toü åraipou @eogópou ouvte$e¿-
6o¡Ç 'AptotocéÀr¡ç &vteîzue totç pêva. xo.i toù6 ooù6 èxeívou o<ogpovr,o¡.r,oú
æø p ær,torl ¡.r,evoç cor5q'c e &xoú,ovr uç,
ç'
xpta,.v ce xø[ tligov æ:pi ri¡.r.gotÉpcov
èlí¡veyxa, flv ðv toïç ðxeívg èæ:ocøÀ¡lévor,6 ðr{.,er,, <Iv oo¿ æé¡.r,æo¡.¿ev à. &vrL-
o{iç ro eÛ,$r!ver,, d'æoòer,xvùç cò npoxel¡'r'evov töv Àor'òoplõv &æêoyero' 6te 8è ypo(gq. æepr,rcòv yàp xøi rÍ¡r,ø oùòè þ{àr,ov go(pFo(xeuo!¿évr¡ xøi æpòç oè
xøi ogoðpót egov xuraqtg"-or, 9uì'&tceu tò ¡j'étplov' ritù 8è elò¡' ar
x.ni. tóte ¡raxp4yopeiv.
gr¡oL,'yæ,.gê'ra, reperio¡t a'cd,. 'ce ^¡&'p åot¿ '
xæù eI ëot''v, où8èv æpòç tòv )'ó1ov' <r
35 'Eòó$r¡ xæì. 8c¿ xoci 6æou xæi .cù. æpò6 Mr,XæiÀov.
,ni or¡Srsl loù7. {,frou"o ÐuaÀextux!ç o[ &vàpeq<, æepl flvcov riÊ],lcov Àéyorv' oüto6
é töv trou8op¿öv arjtoü xoÀo9óv. 13 'Apr,oeocé).¡ re B F)L om. æ | 14 cù<e B FIL o.n.
'H¡r,eiq òè &v$p<oæioxor Ì) æú$¡roi rlveç æpòç èxeivouç fip<oæç iívteq
põÀÀov¿o Ep. 5o' Mit diesen begleitenden Worten ließ Bessarion das vorhergehende Schrei-
tol¡.r,{oo¡.r,ev æritorlç, 9eü, d¡,la$eiç Àé1erv, xo¿t'cà' èE tit¿oc€övo)¿ó7rre¿v ben dem Andronikos Kallistos zugehen. Überliefert ist der Brief mit dem Briel an
Apostolios (s. o. S.5rr). Druckausgaben: r. Fr. Boissonade, Anecdota graecav.
7&xot5aBLdxoúe¡vF|18$øtl¡løoovLF$aú¡r,ø(ovBl"ùvêxe[v<ovBFtoiv
åxeivo¡v L | 20 pouÀeúoerç L F pou)'er5o'¡ B Parisiis 1833, p. 388 (nach Cod. Paris. gr. 3053). Migne pG 16¡, 69r sqq.
-
35 Arist, Anal. Post. a zz' 83a' 33 sq' Mohlcr, KaÌditrel Bessarion. IIf. BB
EPISTOLAE. 5ß
5r4 BESSARIONIS
tulamur deinde non minus christianae religioni ac fidei, quae sui
51. Bessarlon Cardlnalls mirificum quendam defensorem eadem est promotione consecuta. Nam
cum vos in privata adhuc vita exsistentem, ubi sola studia et volun-
Cristophoro llfauro tates praestari poterant, cognoverimus religiosissimum et acerrimum
Duci Venetorum. 5 christianitatis propugnatorem, quid futurum esse sperabimus, cum ad
voluntatem accesserit f¿Lcultas, praesertim adiuncta prudentia singu-
pro-
Illustrissime princeps et excellentissime domine' tamquam lari ? Postea et nobis ipsis non pamm gratulamur, si quid nostra in
prii honoris post commendationem etc' 5
his habent conditionis. Cum primum enim vestra illustrissima do-
praedecessoris vestri
Graviter certe nos afficit felicis recordationis minatio aliqua humanitate et benevolentia nos complecti coepit, siatim
inopinatus et damnosus interitus, tum quia inter ceteras
illius claris- 10 ad eum cumulum evasit vester in nos amor singularis, ut nihil ei
reipublicae
simi viri virtutes, cum (eurn) Semper florentissimae istius amplius addi posse videretur. Quae res facit, ut praeter publicam
et nos certe fuimus erimusque' dum iustitiam et gratiosam illius dignitatis humanitatem, quae optimo
stud.iosissimum cognovimus' Cui
mirificam quandam cuique numquam clausa fuit, speremus aliquid accessionis a vestra
vivemus, affectissimi, tum quia nos propter suaFn 10

humanitatem non vulgaritei adamavit, .quod saepius nobis re ipsa


benignitate et paterno in nos animo nobis esse futurum, vel tamquam
semper in
apertissime ostendit. ð"t",o- immortalis Deus' qui omnia t5 dulciter dilecto filio, vel tamquam carissimo civi eius civitatis, cuius
enim feli-
melius disponit, diutius nos d'olere non est passus' Audito humanitas nos membrum suuln efficere voluit.
dominationis nuntio tanto
cissimo pràmotionis vestrae illustrissimae Restabit igitur, ut, quemadmodum antea Deum immortalem de-
sumus iilico gaudio permoti, ut praecedens maeror brevi sit sub- 1r
precamur, quatenus vos pro meritis vestrarum virtutum ad hoc culmen
sequenti voluPtate restinctus. dignitatis extollere dignaretur, ita in posterum, si quid nostrae preces
Primum igitur gratulamur, excellentissimae illi civitati'
quia eum
z0 habent virium, continue oremus, ut longum et felicissimum statum
virum ad hani dignítatem extulerit, quam ille suis in rem publicam vestrae illustrissimae dominationis concedere velit, ut patria et amici,
conatus' quique
singularibus beneficiis magis est mereri quam consequi inter quos profecto non minima pars ipsi sumus, diutissime possint
eam laboribus, consiliis, ãp"," diutissime fovit et semperauxit' Gra-20
vestris virtutibus excellentissimis vestraque sapientia et gubernandi
clementia singulari diutissime perfrui.
vollzogen'
Ep. 5r. In Veneclig hatten sich Veränderungen in der Staatsleitung 25 Valeat plurime vestra illustrissima dominatio, cui nos plurimum
dieeinenUmschwungirr"derTtirkenpolitikderRepublikerwartenließen.Am.5.Maidie
Doge Prospero Malipiero gestorben' unter dessen
Führung recomittimus.
'46z war der Verhandlungen und Entgegenkommen mit der
Friedenspartei bisher auf dem Wege von
hatte' sehr zum l-eidwesen der römischen
türkischen Macht weiterzul<ommen gesucht Datum Viterbii 24. mensis \[aä t462.
Kurie,ganzbesondersauchBessarions,derindenEroberernseinerHeimatnureine
schwereGefahrfürdaschristlicheAbendlandsah'CristoforoMoro'deramtz'Nfai y'estra,e illustrissimae dominationis filius
zumDogengewâhìtwordenwar,hattebisdahinbereitseineandereFinstellunganKar-
clen Tag gelegt. An ihn richtete am 24'Mlai t46z
BessariQn neben anrleren
Glückwunschschreiben'
B. episcopus Thusculanus
<Iinälen von Viterbo aus das vorliegende
WieBessarionzumAusdruckbringt'versprachersichvondemNeugew?ihlten' 30 Cardinalis Nicaenus.
mitdemerschonseitlåingererZeitpersönlichbekanntge.wesenwar,inbesonderer
Bessarion schickten auch
weise die verteidigung der- christtichen sache. ithnlich wie 27 Maiil Madii M
andereKardinäle-esliegennochzwölfweitereSchreibeninderSammlungvor-
Mai 146z
ihre Glückwünsche. pius iI selber ließ nur ein kurzes Schreiben ergehen (r8.
aus Viterbo), daneben aber durch einen Gesandten mit einer Rede im Humanistenstil
seine Freude kundgeben.
das Pastor in seiner Ge-
Das bisher noch ungedruckte Schreiben Bessations' auf
schichtederPäpsteslfzu6n,raufmerksamgemachthat,istüberliefert:Venedig,Bibl.
lat Xlrr' qo' iãt (: M) Das Gratu'lationsschreiben Pius' II etrenda
Marc. Cod' 'o"-tr
fot,7, die erwähnteRede fol' 7v-gv (gedrucktbei I' Cugnoni'
AeneaeSylviiPicco-
inedita. Romae 1883, p' rór ss')' die Briefe der Kardinåile fol' rr-r4v'
lomini Opera
Im einzelnen aufgeführt bei Pastor a' a O' 243 rL' 2'
576 BESSARIONIS
EPISTOLAE 517
52. Bessarion Cardinalis
cundo, ut una tractaremus d,e generali expeditione et bello aperte cum
Pio Secundo hostibus gerendo. Ad quam rem beatitud-nem vestram ostendi promp-
Pontifici Maximo. tissimo ac paratissimo animo esse, dummodo ipsi aperte velint adver-
Sanctissime ac beatissime pater. Post humilem commendationem sus hostes dimicare idque fateantur, quod hucusque obtinere ab eis
õ vestra beatitudo non potuit, et sine quo non posset sanctitas vestra
et pedum oscula beatorum. 5
Veni huc die XXII. praesentis. Exceptus fui cum honore ob reve- vel se parare vel alios movere.
r-entiam apostolicae sedis. Sequenti die exposui breviter causam lega- Illustrissimum dominium quaesito tempore cogitandi heri misit ad
tionis meae. Expressi dolorem et anxietatem vestrae beatitudinis de me tres nobiles cum responso in scriptis. Cuius cum copiam petiissem,
calamitate Christianorum et promptitudinem animi ac optimam volun- responderunt se id facere non posse sine mandato dominii. Movi aliqua
tatem ad subveniendum. Dixi missum me a sanctitate vestra propter l0super responsione eorum et rogavi, ut apertius loquerentur, praesertim
10
duo principaliter: primo, ut in hac expeditione atque expensa, quam de bello Turcis inferendo. Hac conditione a me recesserunt, ut dominium
faciunt, eos auctoritate vestrae beatitudinis pro viribus iuvarem; se- consulerent. Hodie vero iterum ad me reversi copiam face¡e noluerunt,
dicentes non esse id consuetudinis suae. Cedulam tamen iterum rele-
7 apostolicae sedis AP sedis apostolicae B Pr I I et promptitudinem A, p pr gerunt, ex qua in summa notavi et scripsi illis videntibus haec, quae
ac promptitudinem B
15 sequuntur.
Ep.5r. Bessarion berichtet als apostolischer Legat über seine Aufnahme in Primo: Laudant sanctitatem vestram de missione legati et de
Venedig und die Bereitschaft der Republik zu einem lJnternehmen gegen die Türken.
¡\us einem schriftstück, das ihm am 25. Juli r463 durch drei Abgesandte zur Einsicht-
persona missi. Extollunt optimam voluntatem beatitudinis vestrae, non
nahme vorgelegt worden war, teilt er mehrere Punkte mit. quod nova eis visa sit, sed quia, quo magis continua, eo magis eis est
¡. Mit der päpstlichen Sendung wie mit de¡ Person des Gesandten sind die Vene- grata. Sperantque per eam omnia bona fieri posse.
zianer einverstanden. Der Eifer des Papstes wird gelvürdigt. 20 Secundo: Quod ea, quae per me dicta sunt de libidine dominandi
z. Die türkische Gefahr ist als brennend erkannt. Im Hinbtick darauf habe die huius Turci et multis regnis intra breve tempus per eum acquisitis et
Republik schon seit längerer Zeit sich große Ausgaben auferlegt. Anders wäre der
Türke schon längst in Italien eingedrungen. continua oppressione Christianorum et insatiabili desiderio veniendi in
3. Zwecks eines umfassenden Unternehmens habe die lìepubiik durch ihren stän- Italiam, verissima sunt et ipsi ea optime intelligunt et antea intellexe-
digen Gesandten und r:euerdings du¡ch eiren besonderen Delegaten den König von runt. Propter quod subierunt continue magnas expensas praesertimgue
Ungarn in seinem Abwehrwillen zu bestärken gesucht. Desgleichen habe sie nach 25hoc tempore, ut furori eius resisterent, Ouod nisi fecissent, Turcum
Deutschland, Böhmen und Polen sich gewandt, um zum l{rieg gegen die Türken auf-
iam in Italia haberemus.
zuforder¡. Sie erinnerten aber daran, daß man die Befriedung Italiens als Aufgabe des
Papstes betrachte. Erfo¡derlich erscheine auch das Mitwi¡ken des Königs von Frank-
Tertio: Quod ad generalem expeditionem semper fuerunt parati
reich, bei dem besondere Schritte zu unternehmen seien, sobald die VerLtiltnisse in et nunc maxime sunt. Et putant ad hoc omnino deveniendum, et uti-
Italien in Ordnurg gebracht seien. nam, inquiunt, iam deventum esset. Et quod propterea maximam fe-
4. Für die Geld eistungen seitens des Papstes rveiß man Dank. Falls noch höhere 30 cerunt diligentiam apud serenissimum dominum regem Ungariae, pri-
Abgaben auferlegt werden und Gelder aus der Ablaßverkündung an Venezianischen
mo per nuntium, quem illic assidue detinuerunt, deinde etiam nuper
Plätzen eingehen, sollen sie ausschließlich der Ve¡mehrung der Flotte dienen.
per nobilem oratorem ad hortandam regiam maiestatem, ut forti ac
5. Anerkannt wu¡de das Angebot des l{erzogs von Burgund.
6. Bei allem könne sich Venedig der Verwunderung nicht enthalten, daß der papst constanti animo perseveret, et c¡uod nunc mittunt ob eandem causam
zu keinem F¡ieden mit den Malatesta komme. unum ex primariis civibus, dominum Paulum Mauriceno in Germaniam,
Zum Schluß äußert Bessarion sein Staunen über die Schwerfälligkeit, mit der 95 Bohemiam et Poloniam ad dominos i',los adversus Turcum incitandos.
die Venezianer die Angelegenheit behandeln, während sie doch schon recht umfang-
Addunt tamen reverenter et, ut filios decet, dicere se, quod sedes apo-
reiche Vorbereitungen für einen Krieg gegen die Türken getroffen haben. sie haben
bereits Landtruppen aufg stellt und in den Peloponnes ùbe¡setzen lassen. Ragusa haben stolica implicita bellis italicis neque per se potest bello incumbere, ut
sie Hilfe zugesichert. Alles sei offen geschehen. Der Bruch mit dem Türken stehe necessarium foret, neque alios, sive Italos, sive exteros commode mo-
unmittelbar bevor. vere. Propterea reducere se cum omni reverentia ad memoriam vestrae
Übe¡lieferung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro, fol. r (: A), Druck-
ausgaben: A. Bachmanî, a, a. O. (s. oben S.5or) r8-zr (: B).- G.-Palmieri,
a. a. O. (s. oben S.5or) III 6r-66 (: P). L. v. Pastor, a. a. O. (s. oben S.5or) .l obtinerel optinere A | 11 recesserunt A P Pr necesserunt B | 13 non id esse
II 7ZZ-Z3s (: Py). - t/þ.8 | 20 Quodea AP Pvltemea R | 23 ipsiAP PrilliB | 35 Bohemiam AP
Boemiam B Pr | 35 Tu¡cum A P Pr 'Iurcos B
Y-

EPISTOLAE 519
518 BESSARIONIS
Non video, beatissime pater, nec satis mirari possum, cur isti do-
beatitudinis, primo ut dignetur dare pacem Italiae, ubi dari potest,
praesertim bonis et honorabilibus mediis oblatis; ubi vero fieri pax com-
mini ita difficiles sint in dicendo se velle cum Turcis rumpere, cum
maximos hucusque sumptus fecerint et in classe et in te¡restribus copiis,
mode non potest, indicere indutias; deinde rebus ita compositis per-
quas et paraverunt et continue parant ac in Peloponnesum traiiciunt.
suadere serenissimo domino regi Franciae, ut ad hanc tem concurrat,
5 Praeterea communis fama est apud eos omnino rumpere velle; immo
quod non dubitant rebus in Italia sic compositis maiestatem suam fac- 5
multi opinantur capitaneum eorum iam rupisse, Item decreverunt mit-
turam, praesertim concessis ei decimis, vigesimis et trigesimis locorum
tere subsidium Ragusinis. Miserunt oratorem ad Ungaros. Mittunt nunc
suorum. Se non modo excitatos esse, sed iam motos in re ipsa versari,
alium ad alias potentias ultramontanas. Et haec omnia faciunt aperte,
cum iam iam exercitum coëgerint mari et terra, ut in omni casu re-
primere possint impetum hostis, et occasione se offerente viribus uti
cum antea, sicut scit sanctitas vestra, umbram etiam istarum rerum
10 formidarent. Fortasse aliqua ratione id fateri nolunt. Apertissime tamen
ad honorem Dei et exaltationem religionis, neque solum se et ceteros 10
videtur, et ista est mea et aliorum opinio, eos omnino aperte cum Turco
Christianos defendere, sed etiam vim ultro inferre hostibus valeant.
Huius capituli, quod iongissimum erat, has necessatias partes de verbo
rupturos. Aliter quicquid hucusque fecerunt, incassum actum esset et
ad verbum excerpsi, pluribusque hoc loco verbis contendi, ut aliquid ultra quingenta milia ducatorum frustra essent abiecta.
Haec omnia volui aperire beatitudini vestrae, ut pro sua pietate
mihi apertius dicerent, asserens nihil me ex hoc amplius habere, quam
15 et sapientia dignetur consulere saluti Christianorum et una cum sacro
ex generalibus oratoris sui verbis iam diu Romae habuerimus. Tandem 15
collegio viam aliquam excogitare, per quam talis et tam sancta ac
nihil ab eis amplius excerpere potui.
necessaria res dirigi possit. Ego interea exspectabo mandatum vestrae
Quarto: Quoad oblationem praesentis praesidii agunt vestrae sanc-
titati infinitas gratias. Quod si vestra beatitudo ultra id, quod ipsi de beatitudinis, cuiué clementiae me humiliter commendo,
suo conferent, et decimas, vigesimas et trigesimas, praedicationes in- Datum Venetiis die z6.Iulii 1463.
dulgentiasque locorum suorum, quas sanctitas vestra eis concedit, ali- 20 20 Eiusdem vestrae sanctitatis
quid eis supererogaverit, promittunt id totum exponere in augmentum humilis servus
classis contra Turcum. þ. episcopus Thusculanus.
Quinto: Quod de oblatione illustrissimi domini ducis Burgundiae
gaudent. Sed videtur eis omnino necessarium esse consensum domini
regis Franciae. Ideo omnino ad eum principaliter esse confugiendum 25 53. Bessarion Cardinalis
pacatis primo, ut dictum est, rebus regni et Romandiolae. Pio Secundo
Postremo: Addunt, quod haec opera ita salubria et necessaria im- Pontifici Maximo.
pediuntur propter bella ltaliae, et quod satis mirantur cum reverentia
Sanctissime ac beatissime pater. Post pedum oscula beatorum.
loquentes, quod sanctitas vestra adeo difficilis sit in concedenda pace
Post litteras illas, quas nudius tertius scripsi beatitudini vestrae
Maletestis ita laudabilibus conditionibus oblatis, et quod tamen de- 30
de ultimo responso dato mihi ab isto illustrissimo dominio, non cessavi
derunt sufficientem commissionem oratori suo apud sanctitatem
vestram de respondendo in facto domini ducis Burgundiae, cum ora- 5 omnino à P Pr omnimodo B I rumpere A B Pr rompere P I immol imo
tores illius venerint. In his videntur hi cives omnino haerere nec ali- A,B P PT l Tnunc A P Prl B om.1 10{ormidarentA Pformidarunt B Pr l 11 om-
quid ultra dicere velle, quamquam ego multa oportune et ad factum ninoAPPromnimodo B lTurco A P Pr TurcisB I 14pietate A P Pr potestate E I

Maletestamm et ad negotium pacis Italiae et ad cetera responderim. S6 18 bnis vre trp. Pr I humiliter rrretrþ. Pr | 20 Eiusdeml E. V. S. aþud A Pf Ego B
23 A Suþrascriþl'io: . .. ctissimo domino nostro pape
Nescio, an maiori instigatione atque importunitate mea moveri po-
terunt, ut aliquid latius aperiant. Dubito eos nihil amplius dicturos, Ep.S¡. Zweíter Bericht des Kardinallegaten über die lirgebnisse seiner Sendung
nach Venedig. Nach langem Überlegen haben die Abgesandten der Signoria ihm mit-
donec vestra sanctitas ad haec responderit et aliud mihi mandaverit. geteilt, daß der Krieg gegen die l-ùrken beschlossen *'orden sei. Ihre Sorge sei nur noch,
zu rvissen, was für Leistungen der Papst aufbringen werde. E¡ habe die Zehnten, Zwan-
3 indicere A p Py inducere B | 6 trigesimis A P tricesimis B Pr | 10 ceteros
zigsten und Dreißigsten genannt, Predigten und Ablässe. Am kommenden Sonntag
AP Pv exterosB | 23 Quod A P Prl B om. l24domini A P Pr) B om'l2Somnino werd.e er in S. Marco zelebrieren und eine P¡ozession veranstalten. Öffentlich scheuen
A P Pr omnimodo B | 26 pacatis A P Pr paratis B | 29 adeo A P Pt tam B I
sich die Venezianer etlvas zu verlangen. Unter der Hand halten sie mit ihren Wünschen
33 omnino AP Pr omnimodo B 134 factum APPr factamB | 35 Italiael ItalieAP
nicht zurück. Was Bundesgenossen betrifft, sei der Papst ihre einzige Hoffnung. Er
Italice B Pr I cetetal coetera A P | 38 sauctitas vestra B
-t-

520 BESSARIoNIS EPISTOLAE. 521


omni opera et studio contendere, ut aliquando desideratum finem ha- destia petunt publice, quoad futurum tempus et futura subsidia, prae-
berem. Vocavi rursum deputatos. Allocutus sum seorsum quam pluri- sertim cum magna sperent, magnasque ego oblationes fecerim, tantum
mos ex primariis nobilibus urbis et, quia non defuerant, qui diversi commendant hanc rem pietati et clementiae vestrae. privatim tamen
generis zizania seminaverant, conatus sum ea e pectoribus civium evel-
lere adhibitis quibusdam bonis et notabilibus praelatis, quorum mini- r
sterio usus fui. Denique adhibere conatus sum omne genus persuasionis,
gratiae, humanitatis, ut rem perficerem. Sic tandem cum caelesti favore
placati sunt animi nobilitatis. Et ubi die lunae et Martis post diu-
turnam consultationem factam in consilio rogatorum id tantum actum
fuerat, quod sanctitas vestra ex litteris meis intellexit, iterum die Mer- 10
curii et fovis usque ad noctem in eodem rogatorum consilio fuerunt. Et certe ita esset, beatissime pater. propterea clignetur, supplico,
Demumque hoc mane cum prima luce ad me venerunt magnifici de- beatitudo vestra, rem hanc sua solita sapientia, pietate et clementia
putati, retuleruntque hilari et laeto vultu, quemadmodum illustrissi- proseqgi et huic excellentissimo dominio aliquid scribere, quod, eos hac
mum dominium considerato summo fervore et honestissimo desiderio cura levet, spem bonam adiiciat et totius huius populi mentem conso-
beatitudinis vestrae, cuius voluntati parere omnibus in rebus desiderat, 15 15 letur et recreet. conetur sanctitas
vestra uti suavibus et dulcibus ver-
interveniente etiam summo studio ac diligentia, quam feceram, ut ipsi bis, quemadmodum solet. conferent enim non solum huic rei, sed aliis
dicunt, decreverat morem gerere beatitudini vestrae. Et ita heri tertia multis, et magni boni causa erunt. spero quoque beatitudinem vestram
hora noctis decreverat in consilio rogatorum et unanimi omnium con- posthac animos istorum omnium habituram erga se et sedem aposto-
sensu concluserat bellum indicere Turco.. licam devotissimos et vestrae clementiae oboedientisssimos. Et ita sup-
Volui hoc statim significare sanctitati vestrae ad consolationem 20 z0 plico beatitudini vestrae, ut eos cum omni benignitate
et clementìa
eius et sacri collegii totiusque curiae suae. Spero iam dato hoc prin- complectatur et tractet
cipio omnia feliciter successura, et hoc tempus reservatum esse a Deo Addiderunt deputati in fine efficacissimas iterum preces, ut sanc-
sanctitati vestrae ad amplitudinem fidei nostrae, christiani populi sa- titas vestra dignetur componere res Sigismundi Maratestae. Sperant
lutem et vestram tam in hac quam in futura vita gloriam sempiternam. enim pacem eius patriae multum rei, de qua agitur, profuturam. fmmo
Voluerunt scire a me isti nobiles, quod subsidium esset eis in prae- 25 25 nihil sine ea boni fieri posse. Magis
hanc rem cordi habere vid.entur,
sentia praestitura vestra beatitudo, quamquam particulariter omnia ex quam si propria esset. Hortatus sum eos denuo, ut ipsi sint causa pacis,
curia senserant. Dixi de decimis, vigesimis, trigesimis, praedicatiorribus, ut auferant ab illo omnem spem praesidii, ut nolint ariqua pauca op-
indulgentiis, absolutionibus et votis locorum suorum et decima curiae pidula rem tantam impedire. Dixerunt se nullam super hoc commissi-
in favorem eorum exigenda. Grata omnia habuerunt. Et ita, si Deo onem habere. Dominium iam suasisse sigismundo per oratorem suum
placebit, intendo die dominico publice in ecclesia S. Marci celebrare B0 30 de oppidis illis dimittendis, sed non potuisse nec posse persuadere.

et solemnem processionem facere praesente dominio, maxime ut fama volui hoc quoque significare sanctitati vestrae, ut dignetur cogitare,
huius felicis principii per ftaliam divulgetur. Die vero lunae incipiam si quod bonum medium ad eam rem reperiri posset.
dare modum rebus agendis. Isti cives, beatissime pater, nihil prae mo- Replicavi postremo iterum de galeis, quas miserant Fanum. Re-
sponderunt laeto et hilari vultu, ut bono animo essem et nihil mali
2 sumA Pf Prorn. | 4civium Pr omnium Pl A¡ | 7 humanitatis Pr humili- 35 timerem.
tatis Pl A? | 22 et P etiarr' Pr
Si videtur, dignetur sanctitas vestra mandare, ut significetur mihi,
möge daher etwas an sie verlauten lassen, was gut aufgenommen werde. Ein wichtiger quantum poterit ascendere summa decimae, quae ex curia colligetur,
Punkt sei noch die Beilegung der Händel des Sigismondo Malatesta, der einige Plàitze des ut his aliquid certi offerre possim. Et si videtur sanctitati vestrae,
Kirchenstaates besetzt hält. Eine baldige Entscheidung aus dem zu e¡wartenden Zehnten
quemadmodum bis scripsi, mittat mihi facultatem accipiendi pecunias
sei angebracht. Vo¡schuß erwarte er von irgendeinem kaufmännischen Haus in Venedig.
¿0 hic ab aliquo mercatore, si necesse erit, et obligandi ei decimam curiae.
Uberlief erung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro, fol. z (schwer leserlich;
- A). Druckausgaben: G. Palmie¡i: Il MuratoriIII. Roma 1895, p.g7-roo 17 Spero quoquel speroque P spero Pr) A? | 22 efficacissimas P e{ficacissimis
(: P). L. v. Pastor, Geschichte der Päpste. 2II. Freiburg i. B. r9o4. 5.73g-?4t verbis Pz | 24 profuturam P profecturarn Pt
| 24 Immol Imo A p pr | 38 offerre p
-
(mit orthographischen Ungenauigkeiten und VernachlÌissigung der Interpunktion i afferre Pr
-- Pr).
522 BESSARIONIS EPISTOLAE 523

Haec res magis obligabit animos istorun et gratior atque acceptior futuro in hostes grassandum sit. Suspicor et fere pro certo habeo
multo erit quam aliae omnes. Alia enim, licet sine gratia vestrae sanc- hunc senatum ad aliquam particularem allocutionem non venturum,
titatis haberi non possint, quoniarm tamen ex dominiis eorum sunt, nisi primo et, quid in conventu oratorum istic decretum fuerit, intel-
propria quodam modo esse videntur. Hoc solum videbitur esse munus lexerint et Peloponnesiacarum rerum exitum inspexerint et belli Pi-
et gratia sanctitatis vestrae solius, quae diu felicissime valeat, et cuius 5 5 centis viderint finem. puod bellum, nescio quam ob causam, non mi-

clementiae me humiliter commendo. noris facere videntur quam bellum hoc adeo necessarium in Turcos.
Existimant de suo dumtaxat periculo illic agi, maximumque inde rebus
Datum Venetiis die zg.Iulii 1463.
suis discrimen imminere, etsi non nunc vivente sanctissimo domino
Eiusdem vestrae sanctitatis nostro, tamen in futurum. Nec aliter potest eis aliquibus rationibus
humilis et inutilis servitor 10 persuaderi.
B. Episcopus Thusculanus. 10 puae cum ita sint, rogo et obsecro reverendissimam dominationem
vestram, ut sanctissimo domino nostro supplicetis, quod dignetur de
54. Bessarion Cardinalis his cogitare et mihi, quid agere debeam, mandare, an mihi redeundum
Iacobo Ammanati sit, an adhuc manendum, et si manendum, quid mihi ultra agendum
Cardinali Papiensi. 15 sit, me particulariter instruere.
Relatum est mihi nuper a procuratoribus urbis Rhodienses iniisse
Reve¡endissime in Christo pater et domine, domine mi singularissi- pacem cum Turco. Non potui fidem adhibere; verum litteras ex Chio
me. Post humilem commendationem. tó nudius tertius accepi a quodam amico, qui prudens est et rerum ex-
Res, propter quam ad hunc senatum missus sum, reverendissime pertus, quibus inter cetera non sine animi amaritudine scribit id verum
pater, iam quatenus ad primam partem spectat, peracta est; nam cum 20esse et, quanta inde Christianis omnibus ignominia, quantum partibus
superioribus diebus declarassent se domini Veneti apertos hostes Turci, íilis detrimentum sequatur, exponit. Solvunt Turco tributum, nomine
heri qui fuit dies XXVIII mensis, publice in eum indictum est bellum; tamen doni, non tributi, tria milia ducatorum et nunc donarunt ei in
praedicata enim fuit cruciata in platea S. Marci cum summa omnium 20 muneribus quinque milia. En finis, quem pepererunt tot subsidia
exspectatione et gaudio, dominio et me praesente cun incredibili po- sanctissimi domini nostri. En gratitudo Rhodiensium erga summum
puli multitudine. Decimae, trigesimae et vigesimae decretae sunt et 25 pontificem.
iam instituti exactores. Indulgentiae et absolutiones et dispensationes Hic senatus composuit cum Scardabeo hoc modo. Mittunt ei nunc
publicatae et omnes modi ad pecunias colligendas edicti, quattuor milia ducatorum dono pro futuro hieme. Primo vere mittent
Reliquum est, ut ad secundam partem veniatur, quibus scilicet zõ hinc equites quingentos et pedites totidem. Illinc vero praestabunt ei
modis, quibus auxiliis, quibus intelligentiis, çluo tempore, qua via anno subsidia horninum suorum circiter decem milia, qui una cum suis Turco
3 haberi P habere Pr | 4 quodam modo Pv quemadmodum P I I servitor P 30 bellum inferant. Ioannes Cossa venit huc XXVII praesentis. Nescio,
se¡vusPzlllAswþrascriþlio:...Christopatrietdomino...tituliSanctiChry- quid aget. Multa et varia de multis rebus mihi referuntur, nonnulla
sogo(ni) Ro. eccle(siae) presby(tero Card)inaliPapiensi dco (neo s)ingul.mo | 14-15 et etiam periculosa, quae, quoniam incerta sunt, non scribo. Si quis tamen
domine .,, commendationem A P) Pr om.
alius foret, qui ea scriberet sanctissimo domino nostro vel reverendissi-
Ep.S+. Bessarions Aufgabe in Venedig ist in ihrem ersten TeiI erledigt; denn mae dominationi vestrae, non obesset. Multis enim et variis cognitis
am 28. August das Datum ist irgendwo falsch, entweder hier ode¡ in der unten an-
- e5 facilius esset bene cogitare.
gegebenen Datierung v/urde der Krieg gegen die Türken öffentlich erklärt. Der zweite
-
Teil steht noch bevor, nämlich die Festlegung der Streitk¡aft, Zeit und Weg des Unter- Supplico reverendissimae dominationi vestrae, ut dignetur saepe
nehmens im kommenden Jahr. Bessarion bittet daher um Instruktionen über weitere ad me scribere et reddere de omnibus certiorem, praesertimque dehoc,
Schritte oder seine Rückkehr. E¡ berichtet noch über die Triþutleistungen de¡ Be- quod in praesentia petii, mihique primum respondere et mandare meis
-
wohner von Rhodos an die Türken und über die Unterstützung Skanderbegs durch istic, ut litteras per proprium nuntium ad me mittant. Is, qui vestrae
Venedig. Schließlich bittet er um laufende Nachrichten und empfiehtt den Überbringer
40 reverendissimae dominationi litteras reddidit, venit ad sanctissimum
des Briefes, der im Dienste des Despoten von S. Maura steht.
Überlief erung: Arch. Vat. A¡m. XXXIX tom. ro, fol.7 f- A). Druck-
-
ausgaben:L. v. Pastor, Geschichte derPäpste2lI (Freiburgi. B. r9o4) 74tf' (: Pr'). 2 allocutionem A P collocutionem Pz | 16 procuratoribusl proceribus P prio-
G. Pa.lmieri: Il Muratori III (Roma ¡8S5) p. ror-ro3 (: P). ribus Pz | 30 Ioannes A P loannis Pr | 36-ó24,6 Supplico '.. facio A Pf Ptom'
-
EPTSTOLAE 525
524 BESS.A,RIONIS
illustrissimum dominium commisit amplo mandato suo oratori, ut om-
dominum nostrum pro quodam negotio domini sui despotae de nia circa intelligentiam cum sua sanctitate et illustrissimt domino
Sancta Maura super quodam episcopatu. Erat etiam pecuniarium sub- duce Burgundiae adimpleat. Itaque amodo istis omnia tractari debent. I
l
sidium positurus, a quo eum dehortatus sum, dans ei bonam spem de Et per me hic non sunt aliqua agenda.
provisione communiter facienda. In negotio episcopatus commendo 5 De rebus Marchiae promitto dominationi vestrae reverendissimae, I

eum reverendissimae dominationi vestrae, cui etiam me ipsum humi- 5 quod non cepi minorem curam quam de re mihi specialiter commissa, I
¡

liter commendatum facio. immo maiorem, prout res ipsa ostendit, et Deo laus, quod bonum finem
Dafum Venetiis zB. Augusti 1463. habuit. Sed, reverendissime pater, nequid nimis, cessent omnia amodo
pro Deo et attendatur rei christianae. De ceteris conferam latius cum
Eiusdem vestrae reverendissimae dominationis
10 reverendissima dominatione vestra, cum rediero. Cui me commendo
humilis servitor
humiliter.
B. Episcopus Thusculanus. 10
Venetiis, 7. Octobris 1463.
55. Bessarion Cardinatls Reverendissimae dominationi vestrae
Iacobo Ammanatl humilis servitor
15 B. Cardinalis Nicaenus
Cardinali Papiensi.
manu propna
Reverendissime in Christo pater et domine mi singularissime. Hac
ipsa hora accepi litteras dominationis vestrae reverendissimae scriptas 15 56. Bessarlon Cardinalls
rB. Septembris responsivas ad meas primo eius die scriptas. Regratior Plo Secundo
reverendissimam dominationem vestram, quod ad omnia mihi accu- Pontifici Maximo.
mulatissime satisfecerit. Deus retribuat vobis. De uno mirum in mo-
dum doleo et dolui, quod dominatio vestra dicat se et surditate aliqua 20 Sanctissime ac beatissime pater. Post humilem commendationem L 6gv
et dolore stomachi ac continua exsputatione sanguinis vexari. Res,20 et pedum oscula beatorum.
reverendissime domine, periculosae sunt, quarum cura omnibus prae- Quinto Kalendas Novembres per litteras reverendissimi domini L 70
ponenda est. Ideo propter non immerito dominatio vestra omnibus post- cardinalis Portuensis ac meorum factus sum certior de sancta decla-
positis curare debet valetudinem suam. Et Deus vos iuvet et custodiat ratione tui illius antiqui piissimique propositi, quam nuper sanctitas
semper. 2õ tua in publico auditorio fecerat, vovens se ineunte aestate pro christiana
Gratum mihi fuit, quod reverendissima dominatio vestra scribit zr re publica in Turcos profecturam. Hoc ipsum illustris hic senatus ora-
de meo reditu. Dignetur dominatio vestra, cum commode.poterit, pro- toris sui litteris habuit. Haud facile dixerim, uter nostrum magis eo
curare eum. Si enim haberem, quae agerem pro gloria sanctissimi do- nuntio fuerit permotus. Hoc certe sine mendacio in conspectu Dei
mini nostri et utilitate christianitatis, starem hic continue in tam prae- possum affirmare nihil me umquam in omni vita mea sensisse iucun-
B0 dius. Movit me primo magnitudo rei omnibus anteactis saeculis in-
clarissima urbe, ubi et dignitate et omnium veneratione sto. Sed si
non habuero, reditus meus minus inutilis erit. Nunc autem iam hoc a0 7 imo A | 21 osculal obscula L
L8 L Suþrøscriþt'io: Epístola Bessarionis Cardinalis Sabini ad Pium Pontificem
8-10 Eiusdem . . . Thusculanus A Pl Pr om. | ll A Suþrøscriþtio: Revercndissimo Maximum.
in Christo patri et domino, domino Iacobo tit. S. Grisogoni S. R. E. presbitero car-
dinali Papiensi dignissimo, domino meo singularissimo. Ep.56. Bericht Bessarions aus Venedig vom 9. November r463 über die freu-
dige Aufnahme der päpstlichen Beschlüsse bezüglich des Kreuzzugs gegen die Tü¡ken,
Ep.SS. Bessarion dankt für ein Antwortschreiben Ammanatis vom r8. Sep- über seine persönlichen Eindrücke von dem Schreiben des Papstes, seine Besprechungen
tember. Wegen der Nachricht von seiner nicht unbedenklichen Erkrankung ist er be- mit dem Dogen (Christoforo Moro) und seine kirchlichen Veranstaltungen. Bemerkens-
sorgt. Bessarion denkt an seine Rückkehr; denn die Abmachungen mit Venedig in Sachen wert für Bessarions Privatleben ist die Angabe übe¡ seinen schwächlichen Gesundheits-
des Türkenkrieges haben ihren Abschluß gefunden, nicht weniger die Angelegenheiten zustand.
der Ma¡k Ancona, die er neben seinem Sonderauftrag übernommen hatte. Überliefert ist der bisher noch ungedruckte und nirgends beachtete Bericht:
tiberlieferung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro fol. ro (9) (: A).- Druck- Florenz, Bibl. Laur. Plut. 83. Cod. ¡8, Íol.69v-74 v (: L).
ausgabe: G. Palmieri: Il Muratori III (Roma 1895) ro4 s. (: P).
EPISTOLAE. 527
526 BESSARIONIS
i

auditae, movit me ista tua eximia pietas atque divina, cuius exemplum ut nihil tale umquam fuerim expertus. Nihil enim legi, quod non fuerit I
i

in nemine adhuc vidimus. Praeterquam in eo uno, quem imitaris et plenum laetitiae, plenum spei, plenum consolationis. Legi tamen curn
cuius locum tenes, movit spes, quam subito de victoria christianorum continuis lacrimis, nescio quomodo prae nimia dulcedine ubertim ex I
I

L 70v animo concepi. Visus sum enim repente videre solo nuntio tuae profec- oculis profluentibus, ut tot fere fuerint singultus, quot verba. I

tionis accepto confusam ac dissipatam hostilem rabiem, Turcorum im- 5


5 Cuius affectionis partim res ipsa causa fuit, partim splendor ac
i
pium regem captum et ductum ante tuos sacratissimos pedes, patriam numen orationis. Illinc enim considerabam te neque studio nec amore I

nec animo instanti Christianorum necessitati umquam defuisse et, ubi


omni genere laud.um olim florentem et virtutis atque optimarum ar-
tium habitaculum excusso turpissimae servitutis iugo in pristinam liber- cetera divina consilia defecissent, devovisse te pro populo tuo, posuiSseLT2
animam in discrimine pro filiis tuis, ducatum praebuisse ceteris, qui te
tatem erectam, fideles victores, impios victos.
10 sequi vellent, ostendisse fortem, constantem, invictum animum, exi-
Quid plura ? Prae gaudio lacrimarum sacrificium Deo obtuli, egi to
gratias, quod te salvatorem populi sui suscitasset, quod me nimis diu- miam tuam pietatem palam omnibus fecisse, etiam iam solo nomine
turnae vitae atque paenitentem ad tua haec praesentia tempora reser-
afflictos ac calamitosos Christianorum populos a caligine et tenebris ad
lucem, a morte ad vitam, a desperatione ad spem, ab exitio ad salutem
vasset. Quid de senatu loquar ? Quid de populo Veneto ? Omnes ho-
revocasse. Hinc vero illud divinum et suave dicendi genus ac maiestate
mines cuiuscumque aetatis, sexus, conditionis, tantae rei magnitudine
1b quadarn et religione et pietate referta oratio mirifice mihi lacrimas ex-
atque excellentia cognita stuporem potius quam admirationem osten- 15
cutiebat. Dicam, quod sentio; nam suspicionem adulationis superat rei
L 71 derunt, hic animum tuum, ille ingenium, alius pietatem, religionem
alius, plurimi veram sapientiam ac vitae sanctitatem extollentes et magnitudo. Nec praestantius aliquod factum anteacta aetas vidit nec
summii ac divinis laudibus Pii nomen in caelum usque ferentes. De- pulchrius dictum, ut vere dici possis et in scribenda faciendo et in
cretae subito fuerunt a nobis atque inclito senatu dignae Deo suppli-
facta scribende omnes superasse.
cationes, decreta signa laetitiae. 20 20 Non potui me parvula mora continere, quin omnia senatui ape-L7i)
communis sententia erat, ut perendie eius diei, hoc est die Ðomini rirem. Profectus sum ad eos repente. Dedi litteras duci. Quibus lectis
IIL Kalendas Novembres ea solemnitas fieret. Sed ego tunc propter ostendi meas. Addidi paucula ad eum hortandum. Admonui etiam se-
tertianam, qua diu fueram detentus et adhuc detinebar, interesse non natnm, quibus scivi rationibus. Mox antequam quicquam responderent,
poteram. Agi vero sine me munus adeo gratum atque iucundum gra- iussi per Sypontinum litteras declarationis legi. Augurabar enim id,
25 quod mihi evenerat, illis eventu¡um. Ita fuit. Dum litterae legerentur,
viter atque moleste ferebam, Statui igitur, ut ad altemm diem Do- 2¡
minicumVIII. IdusNovembres hic actus deferretur, tum ut confirma- nemo se continere a lacrimis potuit. In fine summam omnes devotionem
tis, si Deo placeret, et supplicationibus interesse valerem, tum ut in- ostenderunt. Te omnes patrem, te dominum vitae, fortunae, memoriae
nominis christiani esse dixerunt. Responsum vero ad petita in alium
L ?lu terea litterae declarationis ad nos praeferrentur, quas legi eo die in
conspectu populi cupiebam. Sed neutrum assequi pro voto potui. Nam diem pro more distulerunt, Ita tamen, ut vultu, fronte, oculis optimam
B0 mihi spem pollicerentur. Ita ab eis discessimus.
et litterae usque ad eum diem perlatae non sunt, et ego diutius, quam3g
putaveram, febricula afflictatus sacrificare non potui. Fecit id tamen Eodem die collegae habito inter se cum duce consilio, quantum L 73v
reverendus pontifex veronensis me atque omni senatu praesente cum in se esset, obsequendum tuae sanctitati desiderio putaverunt. Mox
magno circumstantium praelatorum atque totius populi concursu. Post ipsius ducis sententiam rogavere. Hic, ut est et fide et sapientia prae-
sacrificium publicatum est sanctissimum foedus inter tuam sanctitatem ditus, sanctissime respondit se alias, dum privatus foret, requiri de
g5 ea re merito potuisse, quando et acceptare et renuere oblatam provin-
et duos inclitos duces nuper ictum, incredibile dictu est, cum quanta 35
omnium alaciitate. Deinde rogationes solemniter actae' Vesperi vero ciam servato officio poterat. Nunc vero se ex voluntate senatus in eo
et soni et clamores et luminaria et alia signa laetitiae celebrata. solio positum non esse amplius suae potestatis. Ad eos pertinere, quicquid
Sequenti die vix orta luce, en nuntius adest cum litteris decla- videretur de se decernere. Paratum (se esse), quicquid illi statuerint,
rationis et aliis, quibus ad me tua sanctitas scribebat, ut illustrem aequo animo subire. Non esse de aetate sua vel infirmitate corporis
¡ 72 principem Venetorum ducem hortarer ad munus hoc profectionis cum 40 46rationemhabendam. Se enimpromptissimo animo, quicquid in se esset
tua sanctitate subeundum. Erant cum his et litterae, quas ipse ad et corpore et animo, pro dignitate et gloria reipublicae positurum.
ducem scribebas. Coepi illas legere. Tanta autem aviditate et singulari Habito hoc a duce responso res in consilio rogatorum sequenti
quadam laetitia omnes legi, praesertimque longiores illas declarationis, die agitata et contradicente nemine conclusa est, Verum oportuit exL74
528 BESSARIONIS EPISTOLAE 529

lege civitatis,ut tanta res et ad magnum consilium deferretur. Quod quae me a scribendo deterruit, mandatum vestrae reverendissimae do-
hodie factum est, et ex mille quinquaginta senatoribus, qui inter- minationis. Vos vero quae tandem causa a scribendo retardavit ? Sed
fuerunt, nemc inventus est, qui contradixerit. Itaque concedente piissi- sint, ut libet, quae hactenus acta sunt. Posthac curandum, ne amici-
mo fesu consecuta est tua sanctitas, quod optabat. Habebit iam duos tiae officium deseratur. En ego, ut aiunt, glaciem frango. Reverendissi-
illustrissimos principes, qui elevata ad Dominum in orando brachia 5 5 ma dominatio vestra sequatur et me aliquando solitis illis suis suavissi-
sustentent. mis litteris consoletur. Commendo me dominationi vestrae reverendis-
Volui haec subito per proprium tabellarium beatitudini tuae nota simae.
facere, quod eam sciebam non mediocrem ex hoc consolationem per- Venetiis 7. Decembris 1463.
cepturam. Die Dominico confirmatis parumper viribus si Deo placebit, Humilis servitor
ipse sacrificabo et post missam divinas illas litteras coram populo legi to B, cardinalis Nicaenus
faciam et ducis profectionem cum tua sanctitate publicabo. Faciet manu propria.
L 74v Deus Optimus ac Piissimus, ut feliciter in hostes suos profectus cum
58. Bessarion Cardlnatls
iaude et victoria redeas. Sic enim ex Italia exibis, ut omnes salutis
Principi
(et) incolumitatis reditum .tuum uno ore precentur.
Christophoro Iltauro.
Valeat tua beatitudo feliciter. 15

Datum Venetiis die 9. Novembris (r+6ù. 15 Licet ex iniuncto nobis legationis officio ea potissimum in animo
nostro cura versetur, ut populum christianum Deo magis gratum ac-
Tuae sanctitatis inutilis servus ceptabilemque reddamus, tamen de salute reliquorum a recto tramite
Bessarion Episcopus Tusculanus. aberrantium saepenumero cogitamus, et tum praesertim, cum ex eorum
conversatione aliquid commodiChristianis resultat. Hinc est, quod Ro-
57. Bessarion Cardinalls 26 rrianornm pontificum vestigiis
inhaerentes ludaeos inter Christianos
Iacobo Ammanatl habitare permittimus, ut si voluerint, possint aliquando commode re-
Cardinali Papiensi. sipiscere; nolentes vero, nullam valeant apud districtum iudicem suae
pertinaciae excusationem invenire.
A 17 Reverendissime pater et domine. Post humilem comendationem. Oblata sane nobis pro parte dominationis et celsitudinis tuae pe-
Si ob id dumtaxat scribendi officio uteremur, quod aliquod exinde 25 titio continebat, quod, licet alias antecessores tui et dominatio celsi-
commodum aut emolumentum exspectaremus, non sine ratione fieret, tudoque tua ac communitates, rectores, cives, universitates et offi-
ut sublatis causis utilitatis et commodi consuetudo etiam mutuo scri- 25 ciales terrarum, civitatum et castrorum tuo dominio suppositorum Iu-
bendi intermitteretur. Si vero nos hactenus ad scribendum et amandum daeos praedictos in dictis civitatibus, castris, terris et locis tenere et
alter alterum non ratio solum privatorum negotiorum impulerit, sed cum eis pacisci ac capitula facere consuevissent cum maximo ipsorum
potius aliqua virtus et vera et solida amicitia, certe nihil est, quod 36 hominum et subditorum tuorum commodo ac
pro minori dispendio,
nos a pristina scribendi consuetudine retrahere debeat. Ac si me roget nihilominus tamen quidam Postea dubitantes, an antecessores tui prae-
vestra reverendissima dominatio: Cur tu non scribis ? scripsissem, nisi 30 libataque dominatio et celsitudo tua, communitatesque ipsae, rectores,
vestra reverentia mihi, ne id agerem, iussisset. Hanc habui causam, cives, universitates et officiales dictas conventiones pacta et capitula
inire potuìssent, ea dictis Iudaeis non observare, sed contra capitula
19 A Suþrascriþlio:Reverendissimo in Christo patri et domino, d. Iacobo Amanati, ante-
domino meo singularissimo. | 29 Ac A Quod edit.
S. Chrysogoni presb. card. Papiensi, 35privilegia et conventiones, quae de concessione tuae dominationis
Ep. SZ.Bessarion wünscht den frühe¡en brieflichen Austausch mit Ammanati, L2 Suþra criþlío: Bessarion Cardinalis illustrissimo et excellentissimo principi do-
in dem vielleicht durch irgendwelche Verstimmung eine Stockung eingetreten war, mino Christophoro Mauro.
wieder zu beleben. Ep.S8. Bessarion o¡dnet bei Gelegenheit seiner Legation mit diesem Schreiben
Überlief erung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tonr. ro, fol. r7 (r6) (: A). Druck- vom r8. Dezember 1463 die Rechtsverhältnisse der Juden im Bereich der Republik
- Venedig dahin, daß die ihnen früher gewåhrten Zugeständnisse weiterbestehen sollen.
ausgaben: Epistulae et Commenta¡ii Iacobi Piccolomini Card. Papiensis' Me-
diolani 15o6, p. ro. Iacobi Card. Papiensis Epistulae XXXV (Im Anhang zu Pü lJberlieferung: Venedig, Archivio dei Frari, Memoriale tom. XV. Druck-
secundi Commentarii a
- I. Gobellino compositi. Francofurti t6rl, p'
479.
ausgabe: H, Vast, Le Ca¡dinal Bessarion, Paris 1878. Appendice IV' p' 457 s'
Mohle¡, Kardlnal Bessorlon, III, 34
BESSARIONIS EPISTOLAE. 531
630

cessorumque tuorum cum communitatibus, civibus et universitatibus 59. B4oocrPic,rv


civitatum terrarum et locorum, in quibus habitant, multipliciter vexare, KapòrvcíÀlç xæi IIæcpr,úpXr16 K<ovotorvrrvouæóÀeo6
(.tvii;
perturbare et gravare coePerunt.
dictarum univer- IIpò6 ròv llcrôayroyòv rrõy llcriôt¡v roõ @or¡r,õ llcrì,cruoÀóyou.
Quocirca dominatio et sublimitas tua frequenti
sitatum civium et civitatum conquestione permota nobis supplicavit, 5
EüyevÉotøce d,vep xai {¡,r,öv giÀtære gíÀ<,rv. 'E8e{ú¡-r,r¡v xøi æpótepov xai
5vüv ð¿ù coü 'Ep¡lr¡rr,ævoü yp&¡-l¡læ.tu. ri¡Ç eü.¡eveiaç oou, xal d,vø¡l,évcov, Ívor
^yêv1ra.í tç &æoxatd..oraor.ç.t\ç eöv øri$evtouæorlÀcov æpovolaq, oüx &,æexpí$r¡v

5 'Ep¡r¡rravoü .r\ M 'Ep¡r,r¡vr,qxoü P | 5 ypúp¡røtø MP .¡pú¡.t¡.r.ø .A | 5-6 x¿ì,


, . . cÌnexp['$z¡v oou. .t! zrpò6 & oùx &æexpr.v&¡rr¡v, dvø¡lév<¡v fvø yévr¡cø[ tr,ç
d,vø¡.r.évorv
&t¡oxa¡&.aruo¿ç ei6 cù¡v rpóvorøv röv øù$evrozsorlì,<ov MP

Ep. SS. Der yom 9. August 1465 richtet sich an den Erzieher der Kinder
-Brief
des Despoten Thomas Palaiologos und ordnet deren Versorgung. Es handelte sich um
zwei Söhne: Andreas im Alter vorr 12 und Manuel im Alter von ro Jahren, sowie
orum cum civitatibus, civibus et universitatibus provinciarum tuarum, 15 um eine Tochter Zoë, díe 1465 auf Geheiß des Fürsten nach Italien gekommen waren,
diesen bei ihrer Landung in Ancona aber nicht mehr unter den Lebenden fanden (t 13.
castrorum et locorum praedictorum quomodolibet hactenus inierunt et Mai r465). Der Papst hatte die Sorge für ihren Unterhalt übernommen. Bessarion nahm
fecerunt vel in posterum et illis libere die Verteilung der Mittel und die Regelung ihrer Lebensweise in die Hand. MqggtligÞ
potiantur, quod[ue pacifi re, conversari erhalten sie 3oo fl., wovon 2oo fl. für ihren Unterhalt und Dienerschaft, roo fl. für die
ãt traficari libere Iudaei harum tenore Vqrnehmen in ihrer Umgebung bestimmt sind. Der Kardinal hält nicht zurück, von dem
et singulos rectores, cives,20 Unwillen des Papstes über die viel zu große Dienerschaft der Vertriebenen zu berichten,
dominationem et celsitudinem tuam ac omnes
et und bemerkt, daß auch kein Turonensis mehr gewä,hrt werden könne. Der Erzieher
universitates et officiales provinciarum, telrarum, castrolum loco-
Hermetianos und der Arzt Kritobulos haben auf genaue Haushaltführung zu achten.
Notwendig ist der Arzt, ein gr echischer und lateinischer Lohrer, ein Dolmetscher und
schließlich ein, auch zwei lateinische Priester; denn nach Wunsch des Vaters sollen
die Prinzen im Sinne der lateinischen Kirche erzogen werden. Eingehende Vorschriften
werden erteilt über die Teilnahme am Gottesdienst, Pflege der Umgangsformen mit
hoch und r ieder. Der Erzieher hat zusammen mit dem Arzt darüber zu wachen. Die
huiusmodi similiter observari mandantes. Iniungentes insuper omnibus, gewissenhafte Einhaltung der Vo¡schriften ist Voraussetzung für ihre finanzielle Unter-
tam clericis quam laicis, cuiuscumque ordinis, status, gradus, condi- stützung. Als Aufenthaltsort kommen Rom und Ancona augenblicklich nicht in Frage
tionis exsistant, tam praesentibus quam futuris, in virtute sanctae ob- wegen der he¡rschenden Seuche. Sie sollen daher bis September oder Oktober in
oedientiae, quarum in praemissis, seu contra hanc nostram concessio- Cingoli (T(íxo),ov) in der Mark Ancona bleiben. Weiterhin werde der Bischof von
nem nullam contrarie praesumant, non obstantibus quibuscumque in 30 Osimo ("Oo¡lou), zu dessenDiözese dieserPlatz gehört, Sorge treffen. Die NamenT(úxolov
sowie "Oo¡l,ou sind in der alten lateinischen Übersetzung (Migne PG 16r, 683 D) irr-
contrarium facientibus. tümlich mit Sicilia und Como gedeutet worden. Vgl. dagegen E. Legrand: Revue
In quorum fidem robur et testimonium praesentes nostras litteras des études grecques V (Paris r89z) ,ro8-rr 5', Byz.Zschr. I (r892) 354. Dementsprechend
fieri ac nostri consueti sigilli iussimus apparatu muniri' ist Bd. I 3og zu verbessern.
Überraschend ist, daß dieser Brief ebenso wie die zwei folgenden in der damaligen
Datum Venetiisin monasterio S. Georgii maioris, A' D' 1463
Volkssprache geschrieben ist. Vielleicht, daß der fürstlichen Umgebung die Schrift-
XV Kalendas fartuarias. 36
sprache nicht in allweg verståtndlich gewesen ist. Daß der Brief von Anfang an in
der Volkssprache vorlag, besagt nach Lampros dessen Übernahme in dieser Form
33 apparatu søiþsi appetiscite Ms' durch Phrantzes, während dieser selber seinen Ausdruck zu archaisieren suchte. Noch
mehr beweist es die unabhåtngig hiervon erfolgte Überlieferung der beiden anderen Briefe
in der Volkssprache.
Der Pädagog und griechische Lehrer Hermetianos ist nach I ampros' Fest-
stellung der Verfasser einiger zrpoog<ovi¿¡t"uta, die sich in der Pariser Nationalbibliothek
Cod. gr. 3o43 befinden. Der Arzt Kritobulos ist nicht nåher bekannt. Über das weitere
Schicksal der Prinzen vgl. Bd. I 3o9 f.
34*
EPISTOLAE. 533
532 BESSARIONIS
çr,ó(ouv xcrì, và tà guÀúrcouv. d,xor5oa6 8è ô å1r,ócæroçn&rcúÇ rò æóoo¿ eTvcn
oor,. èæer,8i òè vüv èyévero, æé,gæç ),øpoüoø iÐori 1pá9o aritfr. æøpa¡ru$eio$ø¿
aúcoü, úæepe$ar5¡-r,aoe xæræyw<Loxclv l.¿o(ç, 8¡ór¿ èàv eiç còv po¿xcrp¿dg.évov
¡rèv ú¡r&6 re xa.i roù6 aù.$evtoæorlÀouç tr,rl ri¡v &gópr¡cov Àúær¡v
coü ¡taxæplrov
åxeîvov tòv to¡oürov d,v.$pcoæov è$øú¡.r,ø(ov, æöç elXev è8ò róoouç xø;i èxø'r¡-
èxeívou xai ri.¡iou ôeoæótou oin ëo¡¿ toü æapévroq xar,poü' 8¿ò xai îcd.po,t-
ytípouv tov, 6ø e iç tiv (evr,teíav vù rpég¡ róoouç ¡,r.è [éva Souxd,ca xui \êvaç
toü¡løu coüto cà vüv.
r èlníàaç, æóor¡ ¡r&lÀov rópa, éæoü fiÀ$ov xai d,Àlo¿ æÀerótepor, æøp& éæoü
liv<ooxe òé, 6rr, 6 &yÁtraroç t&æaç ò¿à æapøxÀí1oeóç rlvcov gíÀ<ov xøi 5
fiøav è8ó, xatayrvóoxovcøl r<¡v xai xatz¡.¡,opoüol tov, xai p,&\,.otu eiç ærl$ev-
oixeiuç xalo$eÀeíaç xai.xaì,oxd.yæhiaç ërale vri 8i8¡xd,se ¡.r,ivø- râ, aÛ$evtó- róæou),ø vêa. xæi òpgav&, éæoü oüce d,[ío¡-r,a oüce ðvo¡la oiite grip4v ë¡¿ouor.
z¡ouÀa 8ouxd,.cæ .ç?L0;x6rLe, 6onep ë8¿Ðe xøì tÇr rilir¡ rQ 8eoæót¡ xai æørpi xøi ori ¡.r,óvov xacøy¿vóoxouol r<ov, d¡.r,ù¡ ori8è porlÀovtø¿ vù è{o8ld,(coorv ëvø
aùröv. $êÀer, Ðè xocl épi(er, é åyr,ótatoç æ&ra.ç, l,væ rà' pèv àr,axóor,æ xatà' ropvÉor, æÀéov' xøi rii¡.r,æote tò ¡râ'ç ërælæv vrì cò guÀú[<o6ü reÀelco6 xaì vd,
¡rflvæ v& eïvø¿ пà, rà. rplæ dòéÀguø èæio:4ç &vé,yyrcta.,
vri êÉoò¿¿(<¡vcan eiç
10 ¡,r.r¡8èv¡,r,ercrpÀr¡Sõorv, óç x¿i d,À),ore ènoíz¡oav.
rpogùv èxeívov xøi &v$pónov riæoXetpi<,:v ¡.r,rxpöv è[ Ì) åzrtà coü xct$'åvòç10 A¿à. toüco eivæu apeiæ và gpovcû(¡ f¡ eriyeveiø oou petà toü oiploveoç
xæi eiç &yopàv xai cpogì¡v &),ó1<ov teocú'pcov tò ôÀr,yótepov xøi eiq þö'¡æv töv roü *KpltoæoúÀou roü iæcpoü coüto, éæoü xætù tò æapòv ë1ere ri¡v gpovriòa
aûröv úæo1elpútov xal eiç èvàr5¡.r.ørø td¡v ørl$evçoæoúì,tov, vù eÏvar xaÀ& èvàr5' ,rõv aù,$evtoæoìiÀov, ëoc' &v ot{oo¡lav tíç vâ, tà òr,or,xfl tíç elvøl &væ1xæîoç
eòv xa$'éva à¿à vù por¡$r¡Söol
i
¡.r,orra, xøl x&æou vù zreplooeú1 xai tíæoceç và xpat¡$fr' xøi ¡.lecà taüco¿ .$élouor, ¡.r,epr,o$i ¡i,erà pou).i6 è8rxflç p.a.ç eiç
x&æov ei6 &o$éver,&v îouç { eüç rlllÀr¡v &vúyx¡v. xaù coüro $éÀE¿ và yév1 è[ 15èxeivouç éæoü $éì,ouor,v d,zropeiver,. è¡lévæ "¡oüv æpor¡^¡ou¡.r,évoç gaiveræi por ó6
&rcæy¡oÇ xai vù pr¡8èv 1Év¡ &lÀs(!)c. 8è Àor,æ& Éxæcòv 8oux¿cæ tòv ¡rflve,15
rù &va.yxar,órærov, ércoü 8èv i¡¡.r,æopeî và ÀeíQ¡, æpöcov 6 iæ.cpóç, àeúrepov ó
iiyouv th,r,a xai 8¿o¿xóa¿æ tòv 1póvov, vri dlç cwaç &'pyovræç xui
èEo8uó(<,¡vra.u
8r,ò'úoxaloç "E),ì.¡v, rpíîov é ò¿túoxøÀoç Âæcîvoç, téraptov é Ðpøyoup&voç.
xaÀà, æpóaconø, éæoü và eÏvø¿ xovr&. ri(l'v, và rù 8ouÌEr5ouv xo¿l v& tâ, ouvrpo-
oüror, 1oüv eioiv dvø1xat6'caror., xai Ðèv í¡¡,r,æopeî vcÌ Àeút1,,<oorv' ët¿ Ðè xøì e[ç
fl òúo rrææó8eq.A,arïvot eTvø.:" &'va.¡xæt6'cø.rot, òr,ri và {úLlcoor Àer,toupyía.v Àcrrrvr-
1 òè^ oüvMP | 1 rrépaç'..øridÀ vüv | 2r5¡raçte 29 xì¡v ouveXöç. eivør, 1àp Xpeía vrÌ (öo¿ râ, zso¿¿8ícr Àatrvr,xöç, óç èpoúÀero
xal ú¡rõ6 M P I 3 xøl æøpørtoü¡.t w. It ruuputrf¿ao¡tar. 9il<ov À 9ú)'tov
xaì é ¡.r,axæpr,o¡.r,évo6 6 æarf¡p ctov. xo(l oi &p1owe6 ércoü .$éÀouor,v eïo$æl ¡rer'
t¡vô¡vMP l6 xaloSeleio¿q MP xe).oSelløçÀ | 6 ç
^lMPom'l
eoÏ6 èxeívouç eivar, Xpeíæ vù æpooéXoior,v eiç coûco, và ¡lr¡òèv geú.¡,coor,v riæò d¡v
6 ëra|e . . . aùSevcóæouìc À M P ëcøfev fvø òiò ari$evco-
æor5Àorç l T rQ Seczróc¡¡ .¿!MPoøt. tip | 7xo.l æacpl aùcöv ItMPom. I I cÌvé1'¡r- èxxìrr¡oíæv 8¿à tò ¡.lvr¡¡.r,óouvov 'coi æ&næ, óorìv rò èæoiqcav eiç d¡v 6rp&:'æ\
ocø -It dvé'¡xrctø M P l 11 þôyav  þóyav M P l 12 r)no¡¿er.pí<ov M P add" a'it6v l éæoü iipXeo$e ' 8rócr, ôiv geúy<oor,v dæò rì¡v èxxÀr¡oíav, eïvw. ypei.u vù gerly<,rot
13 æepr,ocerl¡ Â zrepr,ooeúo¡ MP | 15 ¡r¡tèv MP ¡rù Â | 16 liyouv ^l " ' Xpóvov MPI
z6xæi àn6 tì¡v Opø1xiav' oü8è rrvclq .¡àp $éÀeu dlv$p<orrov, éæoü ròv òvopú(er,
-trom' I 17 xowú rov À ¡ret'arltõ¡v MP | 17 vrÌ tù òouleúouv MPI Àoø¿'e& &ærorov xai aipecr,xòv xo(l ¿æodrpêgetai rov gøvepú.
überliefert ist der Brief durch Georgios Phrantzes, der ihn bei der Schil- 'Ag'6tou Toüv roüTor oi
d,va1xøîol roù6 oÛq elæot¡.r,ev vâ, x¿caota$õo¡
derung der Geschichte des Thomas Palaiologos in sein Chronikon aufgenommen hat. xai oca$fr rò ¡,r,e pcr,xóv r<,iv,
tóce $éÀe¿ eÏo$æ¿' îoüro òè ÐéÀo cò xurtú(el
Handschriftlich bietet den Text: München, Cod. gr.239 (XVI saec' : M), Paris, èyò å8ó, xøì SéÀ<¡ ro[ç xærø,c.'cí¡oet, ró'ce Sé],ece i8eî tò úæólo¿æov zróoov
Suppl. So (r77:r exant.: P), dann noch ein Kodex in Lampros',persönlichem Besitz 30 Eiva¿ xøi æóoov &æo¡.r,êver, &æò cà ,æq' gÀorpíø, xæi r6re { eùyeveía oøq 6Àol
(xvII saec. : À), von Lampros als &[lov æoÀÌoü )tó1ou gekennzeichnet und deswegen &w&p"æ Sélete &æoxmaori¡oet ríç và rìæo¡,r,eiv¡ xo¿i tí và ËX¡ é xø$'eTç ¡.r,età
bei seiner Ausgabe, sicher auch mit Recht, bevorzugt. M und P stimmen im Text des
Briefes (der des Chronikon bleibt hier außer Frage) in den allermeisten Fällen mitein- 1 gulúctouv -t\ çuld'rtouor,v MP | 2 xaruyr,v<ßoxtov ltel xatøylvócnecel MP I

ander überein. Auffällig sind die Abweichungen zwischen beiden gegenüber Â' Doch 2 ôuót¿ Â xøi yàp MP I 2 eòv ¡røxapuo¡révovlMP þra þos. ròv øü$évtr¡v | 6 xcttø-
lassen sie den Schluß auf zwei verschiedene Redaktionen nicht zu. Ferner macht Lampros 7rvóoxovtør I\ xatu'yr"v<boxovceç MP l 7 oüre (lr) MP otiôèÀ | 8 t<ovll touq MP l

namhaft: Mailand, cod.Ambr.Pz4sup., Pr23sup., Turin BVIzo (beim Biblio- 8d¡,rù¡/r. ¿lÀ'MP l9 iÉpnoceÂP &pnoteçM 110 óçÀ óozrepMPll0èæcir;-
theksbrand r9o4 beschädigt, Rom, ottobon,6zo, und eine Hs in der Bibliothek des oøvMP lrþ.ønte xai d.).Àore | 11 8uù roüco  ò¿'øritòMP I 11 &pXovtoç ÂP
Nikolaos Katatza' (Néoç 'EÀÀr¡vo¡.tv'l¡¡.lov V [r9o8] 19 n' 3)' &p7-óvtou M | 13 ëoc' dv odoor¡,iev -4. èrcuvøarípop.ev M 6ota vcù $'ioo¡rev P I

14 ¡repto.$i scriþsit Lamþr. ¡repr,o$iv M ¡reproSeî À ¡r,eprc$fr P | 15 drco¡.reiver À


Druckausgaben liegen vor in der lateinischen Übersetzung von Phrantzes' drro¡.r,éver,v M d.æo¡-r,eív7¡ P | 15 1-r,or, À ¡i,e MP | 20 óq r\ 6o;tep MP | 21 6 rarítp
chronikon durch Jac. Pontanus, Ingolstadt 16o4; im Anh4ng von Joa. Meursius, om ô | 2l y.et'èxeívouç MP ¡re(í rouq-rl | 22æpooê¡oaw MPnpooéX<,rvtøl  |
Hesychii Opuscula. Lugduni Batavorum t6t3, p.57-64; Xpovuxòv leopyiou iD¡:øvc(! ed' ^lMP
22 ¡rr¡8àv MP pù L | 27 oÙ6 MP toùç ónoíou6 It in tnarg. | 28 o'tøSfl À ocr¡$fr M
K. Alter. Wien 1796 (nach M) ; dasselbe im Bonner Corpus ed. J. Bekker. Bonnae vd. otaÐ fr P | 28 xrru:.rrlel Õo// . Lamþr . xor"cúler, -lt xor.t&1q¡ P xuì. 't&F.er.v M | 29 xata -
1838, 416, 3-423, zz (flacin P) ; danach wiederholt bei Migne PG 16r, 677-686; schließ- ocí¡oer r\ xataorí,an P xaraorí,cerv M | 29 l8eî r\ iòeîv M i8í1te P | 30 ,ø6' r\ M
lich von Sp. P. Lampros: Néoç'EÀIr¡vo¡.tv'i¡,t<,rv' V (Athen r9o8), zo-28. Vorliegende éxatòvteooap&xowuë'. P | 3G-S1 6).o¿...dæopeiv¡ ÂM.$élece dnoxatøoc{c¡¡ 6Àou
'Wiederholung stützt sich auf Lampros, von dessen Apparat die unwesentlichen Angaben
ålri-¡n tíç vù dæopévp P
ausgeschieden sind.
EPISTOLAE 535
534 BESSARIONIS

)¿<opì,ç ripe{ç òèv eïvøu rlæoteE, xuì. siç r&vruç pèrr sqùa øri$évtøç, éæoü ëXouv
¡leytÀaç ari$evteíø6 \ 8lò &6
&pXdrc, pd,Àr,otoc àè eiç aritoriç éæoü ëya.ouv 6Àø.
oæou8&(ouv và ¡la$aív<oor,v, d,ç ëXouv erJæeíSe¿av xøl únotøyÌ¡v xai ùnocxoì¡v
eiq cilv erileveiav oou xæl eiç còv iatpòv éæoü coùç civéSpe{e, xai ei6 còv 8¿-
5 túoxaÀóv touç, xøl &q o&ç xæi &ç æo¿oüv tò e'l t¿ toùç Àéyete è[
'5rsaxoricoo¿
&æævroç. ôiç ¡r&$p é xoc,$' eT,ç &r'æûtoùç èx ocd$ouq 8va æpoogóvr¡¡-r,æ rò
æltéov ¡r,rxpòv eiç tòv æ&ttæv và tò eíæcoo¿ tòv æd,æav yovørtocol xd.i, &r'ooxê'
rcq.c.rol,6sav ëÀ$oo¡v è8ó, xøi vù pr¡8èv yév¡ d'llé<oç. 6tav æeplzracoü,¿ eiç tùv
org&,cæv, x¿i oi oiv$p<ozcol &r,ooxeæ&(ovrøí touç xøi cr'¡.r.oûv couç, d,ç &æooxe-
tlæd..(<ovrar" xcri crrlsoi t6 xaæd,a¿ toùç i élóreÀo¿ ì) zrÀeîov fl òÀr,1ótepov éç
æpòç torSç cÌ,v$póæcuç. é¡roicoç xøì &,v ëpXcovtar [évor eiç rò oæirí couq cú¡.r,r,or,
&v$poæor, và roùç pÀéæ<oor,v, ôi6 roùç rupoor¡xóvov'cq.T, à"Ç coùç d,æooxeæd,(olv-
tal, &,6 coùç æcrpexpo¿lv<¡o¿ xærù toùç d,v$pónouç, âç ouvruXøívcoor'v ðÀi.¡ø xøi
ëwr,¡tæ xæi eùXøplor¿x& xai rææerv&,, và ¡,r.ì¡ 1elõo¿ Trodöç, vù ¡lÌ¡ 8r,aXé<ovtac,
15dÀIù, ¡.r,etù xaseøc4x6roçxæì, oopøpoü gpov{¡lacoç â6 tor56 ouvtuXølvcootv. eiq
dv tpog{v tou6 âç eTvær rpooexc¿xol x¿ì, àyxgøreîç. eiç tb qænê(¿ töv å'ç
xú$c¿vtoc¿ ¡.r.etù æpoooXitc xui æætSerloecoç. &,v $éÀete vù eTvæ¿ æeæætòeupévot
eiç roù6 ëlra, nor.ilcæte và eTva¿ æeæør,àeu¡-lévol eiç tor)ç È8lxoúç tcov. &q pì¡v
d,vauoXouvroüv t¿vd,. ouvz¡$íocrrÉ sou6 d,æò cópø xøtrù' ii$r¡ xoci to¿¡e¡vù xctù
2o$¡p.epæ. &ç porv$ávcoo¿v &æò tópa vri yovati(ouv èærtdòeræ xai eü¡.topgæ xai
&c pìu rò ëX<oor,v èvcpozrÍ¡v, 6rt psyálor, þr¡'¡d'Ðeç xoci paotÀeTq tò æo¿oüo¡v.
6tøv èoeBaivouv eiç èxxlr¡oûøv Àæer,vr,x{v, &6 1ovørí(ouv xæì å'ç eilXovcø1,
6oæep o[ Âarîvo¿. in&yerê touq ouveXõç eiç r&ç èxxtrr¡oiaç xæì, ei6 cà6 Àer,roup-
yiæç, xæì, &ç ctêxavrur, ¡.lerà, eriÀøpeíæç xæì æpoooXic, Xc¡pi6 1éÀ<otaç, Xcopiq

¡r,r,¡loüwar, êxeívou6. d,v oütco ztolöor, SéÀouo¿ por¡$r¡$i, SéÀouv ëXel clpì¡v
æægà. n&vtaç ,$ÉÀc,r Suvr¡Si xocifuò v&, toùç ouveplö' ei 8è t&vavtíæ æotoüor.v,
furb tèv $éÀ<o Suvr¡S! vù toùç por¡S{oo oùòólcoç, o[ oiv$ponor $é]'ouor coù6
&noorpagï,, xøi trvùq àèv $éÀe¿ toùç tu¡.r,{øer ori8à æooôç.
30 Køi rorütæ oû léyro, ori8è ypúgco tiv eüyeveíav oou zo¿ì toù6 &Àlouç ¡,r,è
eóo¡v æoluÀoyíøv eiixoctpæ xæi p.&tar,ct, ¿ÌÀ¿,8¿ù vù t& Àélete ouveXöç eù
ørl$evcózroula, và æotí¡oete và tot56 c& d'vot'¡r,vóox¡ xælö6 xøi ouveXöç é

1 ëXouvl MP add. xul | 2 ¡rdÀrcccr ôè eic À co//. en li pciÀrcral xøì, ¡rd),lov


eiç MP | 3 ¡ra$aívoror,v À pd$oouv MP | 4 &vé'$perl,'e  èvé$pe].,e MP | 5 tò eI
tr.¡\ tòM êxeïvoórçoü P | 7 &noox|ttøoco¿MP døxerueiç^ I 8 vdr¡rr¡òèvMP
pú | 12 æpoor¡xóv<,rvrør. cow. Lømþr, rcpoouxóv<ovrør. -1L æpoor¡xovoüv'çø¿ M P | 13 òIiyø
xal^ëvtr,pæ Â òr.íyø ¡.r.Év, ëvcr¡.tø Ðà MP I 14(bi'sl vù MPl hom.| 14 8r,aXéovtør-r\
òuaXérovrør MP | 15 tou6.t\ tov MP | 19 ouvr¡$ioøte.ll ouv¡'$íoeteMP | 20 dç Â
vù MP | 22 èaepulvove corr. Lamþr' oepøívouv  ê¡r,pølvororv P | 22 èxxÀr¡oíav MP
tù¡v èxxlr¡oiav L | 22 xal dc Âl xu| om.MP | 26 po¡$1$! Â po¡S4$fl P po¡Sr¡-
.$eiv M | 26 ëXer r\ ëX¡ P ëXer,v M | 29 &rcootpø9\ aort. Lømþr. ùtcoccpupei -/t riæo-
orpaçfr P drcoocpøqeTv M | 29 rr¡,r,í¡oer corr. Lamþr. rrpí¡o¡ À trpí1o¡ P tt¡rdoerv M I

30 xqi taùrø ,.. Tpdg(,) Â tøüta ùèv 1é'¡<o ypd,qerv MP | 32 notl¡oete -/t rror,llor¡té
cou6 M P | 32 xøÀöç xal ouveXõc .¿\l M P om' xa).i':4 xuI
BESSARIONIS EPISTOLAE 537
536

ÐrÐáoxalóq t<ov, và rà ypor,xoüv xalà zro¿öolv. èxelvou6 {$elø trì


8¿à và rà lx¿vòv xcri dvúÀoyov éæoü vrì (!re xøi và 8ouÀerlere xaÀö6 tù aù$evtóæouÀø,
xai oütcoç tò ev,$u¡ror5pe$ø èl ,ipXtq, oi òè ,ðtÀ).o¿ và Àápoor, tò ler,æó¡.r,evov.
^¡çd.{er,, d,Àl'ènerà}¡ èxsîro¿ ó6 véor, &xóp.'r¡ ò'èv tù yçorxoÜv xaÀ&, òr,'aritò
d'æò Àó1ou ¡-raç xal d,æò Ëæer,ôi 8è tì¡v eüyévetú,v oaç xaì. cor5ç &ÀÀouç &æævtæç o{íccoç ë8o[e xaÀòv ¡.r,è
Tçd.çco roc tiv erlyéreráv oou và toùq naçar,',,ite xai
Àó1ou oa6 vù æorõo¿v <iloàv 1çá9o¡-r,ev. ¡(o¿!ùv BouÀ{v, &.çêoxer. xaì, i¡.r,îv. d'Àí¡$elø o[ d'Àlo¿ d,pXovteç 6Àor, Èvtúpø, óç
jEvrøü$a eTva¿ .$onat¡xòv xøtù tò napóv. 8¿' o(Ûtò å9ávr¡ xaÀòv pè dv 5 5 gø.ive"car., oriàèv tipxoüvrc(ü. Av yoüv ëval oiit<oç, alæore or18èv èyévero, óç
poLÀì¡v cöv d,p7,óvccov éæoü eÏvør, èEò xæi ¡rè rò $é),1¡r,ø toü &yr,cord'cov æ&ææ é¡.r,or,á(el, xaì eí t èztolxete, &x6p,7 ori8èv ëvø¿ Bépør,ov. 1p&gouoi t¿o¿c yàp
6Àor Èvtú¡.rø xai ì,éyouv æöç ori8è æodö€ roùc oóve¿ xai.6r¿ $crppoüv elçè1têva.
vrì, pÌ¡v ëì,Souv rù aù$evtóæouÀo¿ è8ò 8rà tòv xív8uvov, åÀÀ' oriò' aùcoü eiç
vâ, roùç 8roçSóoo xo¿i vù toùç d,vazrærioo xøÀú. Søupd'(o '¡oüv eiç dv Sæu¡l.ø-
tiv'A^¡xövæ và eïvør, åæer,òì¡ où8è a'lròe 6't(.æoç eIrar,'¡eçóç, &¡,rÌ¡ vrì Ðr'apite
o.ci¡v ouç Tvõ)6ry zró.$ev $æppoüo¿ xai $øppeïte vct Slop$óvol èyò cù ro¿úr,ürcr,
vd. úæ&yere eiç &ÀÀr¡v 7"ópocv, tiv Àé'¡ouor, T(i'yxoÀov, é,æoü eivæ¿ xalòç &dp,
10 xal ¡.rúÀrorø d,g' oü ro60(ì110rÇ gopùq elæapev tiv eùyéver,úv øø6 rò æöç f¡¡,r,eî6 æ),éa
và, oséxEo$e èxei, ëroç toü )eæce¡.r.ppíou i'oxtcoppíou ¡-r,è roù6 arl$evtonori-10
oû8èv 8uvé¡re$a, oüre pouÀó¡re.$æ rÌva8é(ao$al zcÀéov you¡.r,&pcv. ypd,go¡.r,ev,itÀÀo
ìouq xøl riv øri$evtoæoüÀøv. oxé{oo$e èoeiq èv rQ ¡rÉoç àv æçézr¡ và d.zro-
æLrÍ&xlv lrorvòv nçöç æ&v'caç roùç d,pXovræÇ, Sr.ep ëorco xo¿vòv xai rfr d,vrr,-
peírouv ø.ri,roü æd,ltote, óoàv pot),eriovtal xøi o[ ä.çyovreç é,æoü elvau èàó.
ê, ¡tø.u.a1<iraroç r&.no.ç xai è1ò '¡çágo¡.r.ev tòv le1útov rilçM&.çxæç, ðæoü và À{tfer oaq, èæer,àì¡ æpòç æúvtaç rò .¡pd,go¡.r,ev xai rò üoov èxelvou ë¡o¡-r,év co
o&6 por¡${q xøi và o&ç ouvàçápl7¡ eiç eìi c¿ elva¿ xpeíor. ariroü elvat xæi rtç xai {g,eiç èàò eiç è!é¡æoi.v 1taç xai eiç ¡.r,øptupíøv eiç rò pélÀov. ó oxozróç
èni"axotloç toü "Ooy.ou, tnoü eirar, iòr,xóç ¡.r,ou xai ftov xai Souleutiq coõ15 ll¡tuç 6loç ëvør, óoùv rò .¡pd,go¡rev èxeî, xø.i &ç eÏvar 6Àor, pépar,or ei6 coüco.
&1íou òeoæórou. rò T(ípolov eTra¿ èroçiæ rou, xocl lTetxai äeÏ xatròv åoæ{- é @eòe oiÐev, 6rr, zcÀéov d,yanoû¡,r,ev i¡reîç và $epanerloco¡rev æúvtaç, d,v è8uvd,-
ç¿ov. xøl$éìe¿ o&q rò lúoe¿ rà xortorxl¡oere èxeî, xaì, $éleL o&ç ouvepy{oer, ¡,r,e$a ruapò ë,noó &yø:rcQ eT,ç ëxø.øroç v& $epææeu$ñ. ¿Àlù trÌ, &8'5vøcæ oùàè ó
@eòç &æarreî zræp' üpõu. fl Xd,prç toü @eoü xøi tò ëÀeoç eír¡ ¡,r,eS' ú¡,lõv.
xa$òq ETva¿ rò ðuvc¿tóv.
'Ex'Pó¡lr¡6, Aü1or5otou gïl ,øufe' ëtouç. 'O Blooøpítov xøp8lráÀ16 xøi ArilorSotou r.6' åv 'Pó¡r¡.
narp,.&çA1ç Korotøvc¿vouæóÀe<,16' 20

61. B4ooapforv
60. B4oocrPíorv Køp8lvúÀloç xori lløcprd,pXr¡ç Kcovorævc¿vouzuóÀEo6
Kapòlvúltoq xæì Il otcpldPx1ç Kolvolo¿vr¿vouæóÀetoq Toi6 eùyevéorv dlplouol æõorv
Toiç eriyeveor&rotç xai lct¡.r.ægor&rotç tptotv ðíg¡¿ouolv. &.pa roiç èv ÐouÀooúvp töv ari$evtoæorlÀcov 'Po¡r,alov eúproxog.évoq.

Xúpr,ç úpîv eir¡ xøì eip{vr¡ tiæò @eoü. èòe[á¡rr¡v ù.yç&.¡t"1tæ'cæ ri¡ç&vrt'
Xúpr,ç eír¡ rø[ eip{vz¡ cÌ'æò @eoü nãor,v ú¡.r,iv.
IÍ(leóq oøç ¡rè rò xer&o'c,"yov ciq
¡-r,or,gaoíaç ðæoü êæoíxate. f¡¡reîç ¡rèv
oõv 25
25 'Eàe(d¡.r,e$ø rà'ypú¡.r,¡.r,atú. oa.ç. eí8o¡.r,ev xaì, tò xe'Edcc.l*Xo't ri¿ç¡tor.pæoiaç
6tr, f¡ eriyévetd- oo;ç éæoü eiote &væyxa,.6ræ.co¿ vù oô¿ç
.citTlrLzuote
å,vo¡.rí(ø¡r.av, .¡oüv, 6ru
ð,æoü åyévero. yçú.gerè ¡.r.46 ëvo.¿ ðÀí1ov xæì, orl8Év Gd.Ç o.íveL xø,¡

1 '¡çorxcüv rl lprxoüv P d.^¡gorxoüv M | 1 li'$ela rù. corr' Lamþr' I¿Ðù'æ 6tr, Sappeïte eiç i¡.r,ä,ç và. oã.ç &votæarlor,rpev xo(Àõç xoti &pxorlvrcoq. 6cl ¡.r,èv
toùç À rù ii$e),a MP | 2 ^¡pi,.,!er. corr Lamþr. fçdr|l¡ 1r ypcitþerv MP | 3 tì¡v eùf- oûv i.Àíyov ëvo¿¿ xal ori8év oaç oóver, i di,{$er,oc oiltoç ëXer. æÀi¡v åæelàì¡ ët(t
ver,avltfreriyevø'çÀ t 3 pocr\ ¡,r.ouMP | 3 Ài1ou.r\èôrxoüMP | 5p'ètl¡vÂ
¡rerù MP | 8'A1xõva MP'A"¡u.óva^ I 8 yepò6-r\M eÜxpatoçP | 9 Ûæci'yete
MP zrot{oete tró1ou6 zrepì corlrou. ei ¡lèv 1àp xateÐé(ao,$é to, fl óç &pxecòv óç
36
úzrd1¡re Ä | I tì¡v .À M énc,ü tì¡v P I I T(í'¡xolov .¿\ T(ixoÀov MT (éxou)'ov P
æpòç coùç xarpor5q rai tà, æçdLyp.æra xøì,8¡à vâ. æÀr¡póoece tò Xpéoç oaç,6rt
I

10 oréxec.se .Ìt o¡Lxere lVI o,réxc,¡vto.ú P | 10-11 ë.ç...ari$evtoæc,ü),avÀM eiç còv


x_æ,ré¡rpprov ì) 'oxcópprov oi arl.$evtórcoulo¿ xo.l f¡ ori.$evco:roüÀa P | 12 pou).eúovcau -t\
eiç tòv xølpòv toütov riç SuocuXíøç Xpe<ooteice và 8ouÀer5or¡te tor5ç uloùç
poú).ovtør MP | 12 xo.l o[ d{.pXrvreç ÀVt¡ P om. | 26 e'l,are Lømþr. {ore E côv ørl$evcõv oø6 éæoü øa.ç èti,¡r1oæv xæi èæpóxo{øv 6cøv èàrlvoúto xøì X<opìq

Ep.6o. Dieser und der folgende Brief, beide vom ¡6. August 1465, bilden eine Er-
gänzung zu dem Brief an den E¡zieher des Prinzen. Empfänger sind die üpy-ovreç aü1evé- 6 ó¡rorú(er Lamþt. é¡,trd(er EI I Lømþr' ôr,op$óv<o E
ôuop$óv,o | 12 ærclud;nv

orarou xoi ).apæpóratou im weiteren Gefolge, denen Bessarion auf ihre Anfrage über Lømþr. zcrr'd;xl E | 2t cãç &vørrocrlc.op.ev Lamþr. o&q &vøæar5oo¡rev E
die jährlich ihnen zukommenden Izoo fl. Aufschluß gibt. Mit Namen werden sie nicht
genannt. Lampros vermutet in ihnen: Mo-yuogtfi.ç, Kóvroc und N¿xoìóc, die spàiter zur Ep. 6r. Gleichzeitig mit dem vorhergehenden Brief gibt Bessarion der weiteren
Umgebung Manuels gehörten und dessen Flucht nach Konstantinopel verhindern sollten. Dienerschaft der Prinzen Bescheid auf deren Schreiben über ihre Lage und Einkünfte.
Lampros fand den Brief handschriftlich im Escurial, Cod. gr' X III r (: E); Überliefert ist er mit dem vorhergehenden im Escurial Cod. gr. X III I und heraus-
seine Ausgabe im Néoç 'DÀÀr¡vo¡r.vd¡rcov V (r9o8) gegeben von Lampros im Néoq 'EÀlz¡vo¡r.víiucov V (r9o8) 36 sq.
35 sq.
EPISTOLA.E. 539
538 BESSARIONIS

xæþVteÇ 8óoe<o6, xalô6 èæo,."i1oæte xal cò æpénov x¿[ 8íxa¡ov. xæì, lo¿æòv 62. Bessarlon
æpêner. v& &pxeo$flte xo(i vù &vaæcrrleo$e. ei 8è ëvor¿ 6t¿ è8éEao$e roõto èlæí-
Ep. Sabinus, Card. Nicaenus, Patr. Constantinopolitanus
(oweç vù lúBr¡te æÀéov dæ' å¡.r,oü | &æ' &,ÀÀou trvóç, $æu¡rú(o eiq tÌ¡v 1vöorv
In Libellos de Processione Spiritus Sancti
xai gpóvr¡oiv 60rÇ. eic rí ètæL(erei tù' aù$evtóæoulæ &æò tò ¡lepcr'xóv t<ov
soûro ôÀí1ov où8èv $élouv i¡¡,rrcopéoer vù od,6 òóoouv ¡inore æì.éov, åæer,8i 5
rò Ad Paulum II Pontltlcem Maxlmum
póÀr,q toùç oóver,. &ÀIr¡v &pXÌ¡v xæì øri$ewíav orl8èv ëXouv xærè tò æctpóv, 6æou Prooemium.
&æ, èxei vù o&ç Bor¡$oüorv. 6 &ytcítøf;oç¡d.næÇ xai æléov ori8èv séÀe¿ àóoe¡v.
Eugenius IV, avunculus tuus, pontifex maximus, vir religione, vir-
æó.$ev oõv .$æppeïte vù oâiç &væææiooa è1ó; pouÀerl o¡tai ouç 6c¡ vù d,voræærleose
tute, rebus gestis amplissimus, inter multa, quae pro christianee rei-
é ræ$eìç eiC 6 èrd;€æ¡s eiç tì¡v ¡.lécz¡v oa6, xai ¡.r,¡|èv èì,æLCe¡e æ).éov tízrose.
publicae commodo, dignitate, splendore vel cogitare sapientissirne vel
óç è{erlper, ô @eóç, xai eiç rÌ¡v ootr2plav ¡.r,ou rcÀéa òpéyo¡.r,ar, e'¡ò và o&6 åvø- 10
perficere diligentissime solebat, ad id in primis omnem suam mentem,
7Eo(ú6cù &[ioç &v f,tov òuvatòv zrøpò éæoÙ rò ðpéyeose èoeÏç. &].],' Èæer'8ì¡
10 curam ac studium adhibebat, ut obscuratas erroribus mortalium mentes
d,SrJvo¿tov ëval, oÜte é @eòç oijre oi &v$poæou &æø¿çoüo¿ t& riàrJvæta. п' æùcò
ac tenebris caecitatis obstructas luce veritatis illuminaret. O clementiam,
cï(roü¡.r,ev tì¡v eÛyéver&v ootÇ v&, pr¡8èv Sappite eï6 {¡.r,&6 7Eo6öç' 8rótt, óo&'v
Romario pontifice dignam! O sapientiam principis miram, qui se, qui
tò elæapev æolÀd,xrç, oritèv $éÀo¡.r,ev e¿Eeiv æepi toútou zrléov Àóyouç r¡vù sua studia, qui fortunas suas omnes pro christiani populi concordia at-
or18è dæoÀop¡Seïv $éÀo¡.r.Ev. xøì fiàr¡ è[aroot(ó¡.r,e$æ xai }¿ø¡.¡æprupóF¿esa, 6rq 15
que incolumitate devoverat ! Quid enim utilius, quid excellentius, quid
oürco6 $é)ro¡.r,Ev rtorú6e¿. xorl sorltou ¡oît nt¡¡uxiou xpæcoü¡.r,ev tò íoov à¿&,
15 immortali Deo gratius facere poterat, quam instar vigilantis agricolae
¡.røptupíæv xo¿ì, 8¿ù è}êraoiv ¡.r,øq eiç tò ¡r,éÀ),ov 8¿ù
v& ¡r,48év ¡raç xøtr¡'¡op{o¡
excutere atque expurgare malam sementem, et tamquam sollicitus pa-
xævelç, dpì¡ êv xoæt&o'¡¡ xal è[oàr,do¡ xal ëL$¡ è8ó, $æppöv vù tòv $epøæerl-
stor curare morbidas oves, ne alioquin tabe invalescente non modo ipsae
o(t)pev xai &æotúx¡, vù xøtr¡1opfr ròv åæuróv tou xcrl oüx i¡r&ç. pouÀeuó¡.r,e$ú
tærltr¡v, èæer,òi xotvfr perirent, sed totum gregem contaminarent atque inficerent ? Sciebat certe
oaç 8è lva ëxaotoç rÌpxeo$fr eiç rÌ¡v ¡.r,orpøoiav BouÀfr 20
t& arj$ewó- sapientissimus pontifex, quantum saepenumero discrimen, quot discor-
å1éveto, xai oToç &pxeo$fr, &ç òouÀerl¡ xøÀà, xo¿i èæl¡r,elr¡pévø
rov
xø.ì &ç roùç 6uvrpogr,d,(ouv æøvtot¡¿oü
20dias, quot seditiones, quot bella pepererat ob ignorantiam veritatis orta
nouì,o( xctl &q eTvøt zc&vçote xovt&
contentio, in his praesertim rebus, quae ad fidem ac religionem pertine-
8¿ù và (oüv ¡retù tc¡r!ç xæi vù pr¡8èv otéxovta,¿ ¡.r,ovaXoû tcov, åzrer8i toüto
xai tò 8íxoc¿ov xcri cò æpéztov.
rent. Quin etiam viderat, audierat, legerat, ut parva interdum erroris
&æw.reï
scintilla non modo unam ecclesiam aut civitatem, sed. plures etiam
'H Xópl6 roü @eoü xaì tò ëÀeoq eìir¡ ¡let& æ&vccov ú¡rõv.
25
maximasque provincias veluti alicuius morbi contagione foedaverat'
'Ev 'Pó¡.r.1 Ariyoúotou r,6'.
25 Hinc post alia eius egregia opera Ferrariae primo, deinde Florentiae,
Tò ypá¡,r,¡.r,c toüto çò xo¿vòv npòç æ&vræç toùç ðipXovræq STcep èocù xo¿vòv clarissimis Italiae urbibus, generale Christianorum concilium tanto la-
xaï eiç d¡v eriléver,&v oo(ç ?Eorúdece và &,vayvcoo$fr xalù è¡,ræpòç eiç 6Àouç xaì bore, studio, vigiliis, sumptibusque coëgit, ut pestiferam illam ac iam
&ç å1por,xr¡$i1 xæ)r&, v& p1òèv xatr¡yopoüv è¡.r,&q ¡.r,ecà taücæ, vù ¡,tr¡Ðè pøprl- tot annis inveteratam orientalis atque occidentalis ecclesiae dissen-
vouoí ¡.r,aç. ôi6 elvør 1ìp 6)tor, æ),4pogopr¡pévor, 6ru nléov orl}àv òuv&pe$4, 30 sionem de medio tolleret et male de fide sentientes ad capessendam
6onep tò å1por,x{ xai fi eÛ1évet& auç. tor5ç ,itÀlouç roùç ðoær¡flxor5ç oriôèv 30 veritatem induceret. Quod tandem commonendo fratres, praedicando,
tor5ç 8r,op,$óvo¡aev f¡¡.r,eï6 àx6p."r¡, èæer,8Ì¡ &æævtê:/((Ð &xó¡,ur¡ vù ìj8to cí $Éler, ye- instruendo, hortando, interdum etiam disputationem aculeis proster-
ver,v eiç tiv ¡,r.éÀlouoav d,æexpo{v' 8¿ót¿ elva.l rtva. éæoÜ ¡le æoloüolv &¡.r,9i- nendo Deo, cuius res gerebatur, favente consecutus est.
,$éÀ<o nouí¡oer,v. 6¡.r,<oq tò æÀéov ¡r,époq åxeívov eÏvo¿¡
Bo)tov. óç êv oüv'úò<o, oiittlç
o{itcoç &va1xæïou, 6tt xui xo¡t¡tú.rr.v {<o¡i,iv ðiv &no¡.reív7¡ roù6 ørisewoæor1loue,35 Elp.6z. Bessarions Widmuagsscbreiben an Papst PaulII zur Überreichung
Für Bessa-
seine¡ Reden, die er auf dem Unionskonzil zu Ferrara-Florenz gehalten hatte.
ëvøu 1(peíø) và, tò ¡r,orpdoouv ¡lee' èxeivou6, &v ¡.r,óvov xøl åxeîvo¿ &pxeo$öor,v
rions wissenschaftliche Betä.tigung ist die Angabe we¡tvoll, daß er in seinen alten
eiq èxeîvo eò 8rlvo¿tø¡ vù '¡év¡.
Tagen seine früheren sch¡iftstellerischen Leistungen sammelte und überarbeitete. Das
gleiche berichtet über ihn Niccolò Capranica in seiner Oratio funebris c' 9 (oben
I xu¡tp.íaç Lamþr. xapiuç E | 23 oréxovtat Lamþt. o¡éxov¡at E | 31 óorr¡tl- S.4ro).
xoùç Lamþr. ion¡rrxoúç E | 32 ôrop'$óvo¡rev Larnþr. Drop'$óvo¡r,ev E | 35 xop¡i.dtrv
Lamþr. xo¡.r,útlv E
Überlieferung: Venedig, Cod.Marc. lat' r33; Mailand, Bibl' Ambr' R4 sup'
r-3.
{ol. A,M.Zanetti, Latina et Italica D. Marci Bibliotheca
-Druckausgaben:
Codicum manuscriptorum. Venetüs r74r, P.76sq. Migne PG 16r, 3r9sq'
-
540 BESSARIONIS EPISTOLAE 54t

Huic ergo concilio, summe pontifex, cum ab optimo imperatore maiestas, ut et te, quod raro evenire hominibus consuevit, timeant pa-
nostro vocatus una cum ceteris orientis episcopis interessem, nec me riter omnes atque ament, et Romanae ecclesiae nec potentia umquam
lateret sacrosanctam Romanam ecclesiam, quae columna semper ac tanta fuerit nec tanta auctoritas. Tuae igitur clementiae erit, summe
firmamentum ch¡istianae fidei fuit, recta sentire, e nostris vero ple- pontifex, concedere hoc fidei erga te meae, ut libellum hunc libenter
rosque contentionis cupidiores esse quam veritatis, pro virtute mea mihi ¡ 5 accipias, demumque pro tuo sapientissimo iudicio vel edas vel suppri-

elaborandum existimavi, ut veram omnes opinionem amplexi veterum mas. puod si edendum judicaveris, plurimum certe auctoritatis vide-
errorum sordes maculasque deponerent. Amabam equidem nostros ho- bitur tua gratia consecutus.
mines, ut par erat, nostramque causam, si fieri potuisset, optassem esse
meliorem; sed amanda in primis ac praeferenda veritas fuit, et absque 63. Bessarlon Cardlnatls
invidia, quidquid recte diceretur, amplectendum. Diversas itaque in con- 10 Chrlstophoro lÌlauro Duci
cilio orationes inter nos habui, in quibus cum de aliis rebus, tum prae- Et Senatul Venetorum.
cipue de processione spiritus sancti, de quo maxima tunc quaestio erat,
latissime disserui, eumque a patre filioque procedere, ut rationes ta- Equidem semper a tenera fere puerilique aetate omnem meum la-
ceam, non modo Latinorum, sed etiam Graecorum doctorum auctori- borem, omnem operam, curam studiumque adhibui, ut quotcumque
tate apertissime demonstravi, hortatus postremo omnes, ut relictis er- 15 possem, libros in omni disciplinarum genere compararem. Propter quod
rorum tenebris tamquam veri luminis radiis illustrati sese ad Romanae non modo plerosque et puer et adolescens manu propria conscripsi, sed
ecclesiae lucem splendoremque converterent. tr quidquid pecuniolae seponere interim parca frugalitas potuit, in iis
Eas orationes, quamquam ab amicis saepe rogatus fuerim, conscius coëmendis absumpsi. Nullam enim magis dignam atque praeclaram su-
tamen imbecillitatis meae edere numquam volui, nihil in his esse exi- pellectilem, nullum utiliorem praestantioremque thesaurum parare mihi
stimans, quod dignum videri eruditis auribus posset. Verumtamen cum,20 posse existimabam. Quippe pleni sunt libri sapientium vocibus, pleni
versantibus nuper mecum libellos meos quibusdam familiaribus nostris, antiquitatis exemplis, plcni moribus, pleni legibus, pleni religione. Vi-
in eorum forte manus incidissent, nec prohibere potuissem, quin eos 20vunt, conversantur, loquunturque nobiscum, docent nos, instituunt,
accuratius legerent, non modo hortari me postea non destiterunt, sed consolantur, resque e memoria nostra remotissimas quasi praesentes
etiam vehementer efflagitare, ut tam ea, quam alia quaedam opuscula, nobis exhibent et ante oculos ponunt. Tanta çst eorum potestas, tanta
quae post dissolutum concilium quibusdam adhuc a recto itinere devi- zr dignitas, tanta maiestas, tantum denique numen, ut, nisi libri forent,
antibus scribere compulsus fui, pro communi hominum commodo ede- rudes omnes essemus et indocti, nullam fere praeteritarum rerum me-
rem, pleraque in his esse dicentes a Graecis sumpta auctoribus, quae, 25 moriam, nullum exemplum, nullam denique nec humanarum nec divi-
cum apud Latinos nusquam haberentur, non parvam forent legentibus narum rerum cogrritionem haberemus. Eadem urna, çluae hominum
utilitatem allatura. puapropter veluti inops consilii haesi aliquamdiu corpora contegit, etiam nomina obrueret.
et, quid mihi agendum esset, dubitavi. Illinc enim, ut ederem, familia-g0
rium meorum urgebat auctoritas, hinc ut supprimerem, mea me horta- 8 M Suþrascriþtio: Ilhtstrissimo atque invictissimo principi, domino Christo-
batur infirmitas. phoro Moro, duci et inclyto Venetorum senatui Bessario, cardinalis et patriarcha Con-
Tandem vero illud animo occurrit, ut lucubrationes meas tuo sa- stantinopolitanus, salutem.
cratissimo nomini, dive pontifex Paule, dedicarem. Nam cui potius, Ep. 6¡. Bessarion schenkt seine Bibliothek der Republik Venedig. Er schildert,
quae de religione a nobis sub divo Eugenio, avunculo tuo, scripta sunt, 36 mit welchem Eifer er sie gesa,mmelt, immer im Hinblick darauf, die alten Kulturschätze
dari, donari et consecrari debebant, quam tibi, quem et religionis prin- zu retten. Die Bücher sollen seinen Landsleuten, aber auch den Lateinern an einem
cipem ac magistrum et illius non modo sanguinis, sed etiam pontificatus sicheren Platz zagä,nglich bleiben. Das Datum ist nach dem Cod. Marc' die 3r' Mai
1468 (Migne: 4. Mai).
successorem esse divina providentia voluit ? Qui divino consilio, singu-
lari sapientia et incredibili animi magnitudine commissum humeris tuis Handschriftliche Überlief erung: Venedig, Cod. Marc. lat. L. XIV 14, fol.
r-4 (: M) ; Rom, Cod.Vat. lat.53oz, fol. ro8-ro9v; Cod' Vat. lat' 3g6z; Bibl' An-
imperium ita gubernas, ut non modo pullulantes aliquando haereses ex 40 gelica, Cod. 4?q,foL trg-t22; Paris, Cod. gr. 3o64, fol. r6-33. Druckausgaben:
propinquis Romanae ecclesiae provinciis, sed etiam inveteratas ex re- -
J. Valentinelli, Bibliotheca manu scripta S. Marci Venetiarum, Codd. mss. lat. I
motissimis ac potentissimis regnis exstirpes atque evellas; a quo ita (Venetiis 1868) p. 16-:'9. H. Omont, Revue des bibliothòques, IV (Paris 1894)
-
brevi tempore auctum est ecclesiae imperium et huius sacrae sedis p, r38-r4o.
-
Migne, PG 16r, 7oo-7o2 (vielfach verscblechtert).
BESSARIONIS
ÈPISTOLAË. 543 I
542 j
I
considerans omnes libros meos utriusque linguae sacratissimae aedi t
puamvis autem huic rei toto animo semper incubuerim, ardentiori
beati Marci vestrae inclytae civitatis dono dedi atque dicavi, sentiens
tamen studio post Graeciae excidium et deflendam Byzantii captivita-
talem me animum et excellentiae vestrae et gratitudini meae et, quam
tem in perquirendis graecis libris omnes meas vires, omnem curam, om-
mihi communem esse voluistis, patriae debuisse, ut vos ac liberi poste-
nem operam, facultatem industriamque consumpsi. Verebar enim et 5 rique vestri, qui me virtute ac sapientia vestra multisque in me bene-
vehementissime formidabam, ne cum ceteris rebus tot excellentissimi 5
ficiis addictum, deditum obstrictumque habetis, huiusmodi meorum la-
libri, tot summorum virorum sudores atque vigiliae, tot lumina orbis ter- borum imprimis fructus uberes diuturnosque capiatis, dehinc ceteri,
rae brevi tempore periclitarentur atque perirent, quemadmodum etiam
qui bonarum disciplinarum studiosi erunt, vestra causa capiant. Qua-
superiori tempore tantam iacturam fecimus, ut ex ducentis viginti mili- propter et donationem ipsam et librorum indicem et pontificis maximi
bus librorum, quos Plutarchus refert in bibliotheca Apamiarum fuisse, 10 decretum ad vestras excellentias mittimus precantes Deum, ut reipu-
vix mille aetate nostra supersint. Conati autem sumus, quantum in no- 10 blicae vestrae omnia bene, feliciter prospereque eveniant, et pacem ha-
bis fuit, non tam multos quam optimos libros colligere et singulorum beat, tranquillitatem, otium concordiamque perpetuam. Valeant ex-
operum singula volumina, sicque cuncta fere sapientum graecorum
cellentiae vestrae feliciter.
opera, praesertim quae rara erant et inventu difficilia, coëgimus. Ce-
terum cum haec mente saepe repeterem, parum desiderio meo satis- Ex balneis ViterbiensibuS anno salutis 1468, pridie Kalendas
15 Iunias.
fecisse videbar, nisi pariter providerem, ut libri, quos tanto studio et tr
labore coëgeram, me vivo ita collocarentur, ut etiam defuncto dissi'
pari alienarique non possent, sed in loco aliquo, tuto simul ac commodo, 64. Bessarlon Cardlnalls
ad communem hominum, tam Graecorum quam Latinorum, utilitatem Marslllo Flclno.
servarentur.
Spectate docteque vir, amice noster. Superioribus litteris elusuþ¡¿- L 62
Hoc igitur cogitanti mihi multasque Italiae urbes animo volventi 20
sola vestra inclyta atque amplissima civitas occurrit, in qua animus
tum opus nostrum et nuper editum in defensionem Platonis nos ad tel62v
20 missuros promisimus, cum ob ingenium tuum et Platonicae doctrinae
meus omni ex parte conquiesceret. Primo enim non videbam, quem lo-
studium eximium, tum ut, quid nos ex illo fonte hauserimus, facile
cum eligere tutiorem possem, çluam eum, qui aequitate regitur, legibus
perspicias et legas. Si quid enim in hac industria nostra vel eloquentiae
tenetur, integritate ac sapientia gubernatur, ubi virtutis, continentiae,
gravitatis, iustitiae, fidei domicilium est, ubi imperium, ut maximum 25 vel bonarum artium cognitionis eluxit, si quid fuimus, id omne vel nos
est atque amplissimum, ita aequabile ac moderatum, animi in consu-
ab illo accepisse, vel ipsum sibi se defendendo suppeditasse facile exi-
25 stimari patimur et volumus. Quod nonnihil quoque ad illius laudem
lendo liberi, nulli libidini, nulli delicto obnoxii, prudentes clavum im-
pertinere videtur, ut suis viribus, sua amplitudine causam pro se dixerit,
perii tenent, et boni malis praeponuntur, ac privatorum commodorum
alieno auxilio non eguerit, voci tamen patroni locum reliquerit ac stu-
obliti totum corpus reipublicae unanimi consensu et summa integritate
procurant. Ex quibus sperandum est civitatem vestram, quod optamus, S0 dio. Hunc librum ad te dedimus his, qui curam hic gerunt rerum illo-
rum, ex medicis. Quo mittendo cum fidei et promisso nostro omnino,
in dies magis et vires et nomen propagaturam. Dehinc intelligebam nul-
lum locum a me eligi posse commodiorem ac nostris praesertim homi-
16 L Suþrøscriþl,io: Bessarion Cardinalis Sabinus Marsilio Ficino Platonico'
nibus aptiorem. Cum enim in civitatem vestram omnes {ere totius orbis I

27 tal7f'en L tantum Q L | 28 his L iis B Z


nationes maxime confluant, tum praecipue Graeci, qui e suis provinciis
navigio venientes Venetiis primum descendunt, ea praeterea vobiscum 35 Ep. 6+. Bessarion läßt sein Werk ,,In Calumniatorem Platonis" gemeint ist
-
Marsilius Ficinus
necessitudine devincti, ut ad vestram appulsi urbem quasi alterum By- die Druckausgabe der lateinischen Übersetzung v.J.t469
zugehen.
-
zantium introire videantur. Post haec quomodo poterit hoc beneficium
Überlieferung: Florenz, Bibl. Laur. Plut.83, Cod. 18 f.ol.6z-63 (: I-).-
a nobis honestius locari, quam apud eos homines, quibus ego multis Druckausgaben: Epistolae Marsilii Ficini Florentinil ¡2. Per Antonium Koberger,
eorum in me beneficiis devinctus obstrictusque essem, et in ea civitate, r4g7 (IJarn*7o62), fol. 7. M. Quirini, Liber singularis de optimorum scriptorum
quam mihi subiugata Graecia pro patria elegissem, et in quam accitus 40 -4.
editionibus, quae Romae primo prodierunt post diviuum typographiae iuventum. Lin-
a vobis atque honorificentissime receptus fuissem ? daugiae q6r, p.227 sq. (: Q). -- E. Legrand, Bibliographie Hellénique. III Paris
Itaque conscius mortalitatis meae et ingravescentem iam aetatem r9o3, p. 4F L).- Eiue deutsche Übersetzung bei KarlMarkgraf von Montotiola
(Ps. für Karl PauI Hasse), Briefe des Mediceerk¡eises, Berlin tgz6, S- rr4'
diversosque, euibus affligimur, morbos et cetera, quae evenire possent,
EPISTOLAË 545
544 BESSARIONTS
mysteria exactissima discussione velut igne aurum purificarentur. Vene-
tum studiis tuis atque animo erga Platonem nonnihil satisfactum esse
runt iam saecula, Bessario, quibus et Platonis gaudet numen et nos
putamus.
omnes eius familia summopere laetamur.
L 63 Bene vale et, an librum acceperis, nos facies certiores' Libri tui, dici non potest, quanto cum desiderio atque admiratione
Ex Urbe, Idibus SePtembris 1469' 5 ab omnibus legantur. Fit saepe, ut inter legendum exclamantes audi-
amus: O rem miram, o excellentem ! Et quod vix credibile existimes,
B 260 65. Illarslllus Flclnus una ab omnibus adversarius maxime commendatur, quod imprudens B 261
Bessarlonl Cardlnall. atque impudens causam dederit, ut tam divinum opus et immortalitate
dignum humanum genus haberet. Vale.
Plato noster cum in Phaedro non minus copiose quam subtiliter 10 Florentiae.
de pulchritudine disputasset, animi pulchritudinem a Deo, quam et
sapientiam et aurum pretiosissimum vocat, postulavit. Aurum hoc a
66. Br¡ooapíov Kcrpôrvúlrg
Déo Platoni tributum Platonico in sinu mundissimo clarissime fulgebat.l0
Verbis autem et litteris licet luculentissimis, intellectu tamen obscu- 'Iorúvv¡ rQ'Apyupoæoritrç.
rioribus involutum evaserat obscurius, et quasi terreno quodam am- 'Avá.¡vopev, å' æpòç tà èv æpoor,¡-r,io L 1"
bitu obsitum eos homines latebat, qui lynceos oculos non haberent. . -
\ rotú¡.r,evo6 yeygugæç. è$æu¡ld,oa¡-r.ev oõv, u B 9
Quocirca nonnulli quondam minutiores philodoxi
exteriori glaeba de-
15 éÀ),¡vrxòv (r¡roüvtø xac' êær,8po¡l,iv xøi r
cepti, cum non possent ad intima penetrale, latentem thesaurum con- 15 eior, Xcopuorà núvt¡
? 1TO"
i &y6pr,oræ' xai, ei
temnebant. Sed tandem in Plotini primo, deinde Porphyrii et lam- ltei¡tevæ' ,åillcoc'¡,àp d,v åviv r& flopgupiou æpòç ëæoç
|
xótct êv èær,voíør,ç
blichi, postremo Procli officinam aurum illud deportatum exquisitissi- èx$éo$a¿ .¡vópl¡,ræ xøl æoc¿oì,v ðvtø' toooürov ).óy<,rv æli$o6 d,vréS¡xøc, ori8óv,
mo ignis examine excussis arenis emicuit usque adeo, ut omnem ter- óç oi¡.r,øu, 8éov. rÍæep xøi óç æepì ¡.r,e.¡ior<ov 8ì¡ tòv lóyov æor,or1¡,r,avæ, ori òr,ep-
B260Ylarum orbem miro quodam splend.oré illustraverit. Sed tantis radiis 20 p$tla¡-tev &va1vóvtec, óç øûtòç ún:tí$ou, xa.i. ci¡ta 6c¿ ori8èv &,v ðyivero æpoüp-
noctuae quaedam seu bubones, ut videtur, offensi sacrum illud Pla-20 you àrappøyévrcov. xøi yâ'p 8i æoÀloiç xæi æpò f¡¡löv Ëyvcoocør, èv cøîç àr¡¡.r.o-
tonis nostri thesaurum non modo spernere ut quondam nonnulli, sed oiær,ç rrpòq torSç &xpoæcrÌ6 épllíør,q. xæi ræît¡d.. oou æoÀ).d,x¿ç æøpeveípøvcoç,
etiam nefas-vitupero receperunt, quod multo erat priori errole eirerc1àç tò æpoxeí¡,r,evov eire xøi ¡.r.{, oriòèv 8eî Àéyelv.
-proh
deterius. Sed tu, Bessario, academiae lumen medicamentum confestim Ar,eppí¡lø¡rev oüv ocritù où8ø¡rôq' øùroi 8è ¡.r.r¡8eg.iav, óç ép4q, oXolÌ¡v
saluberrimum hebetibus et caligantibus oculis adhibuisti, ut iam aurum 25 &yov'ceç glÀooogeîv, geúyovteç &1tæ xæi rò èpi(e r,v xai ¡t&.cr¿v åæl8etxvuo$ør,
illud Platoni d.ivinitus datum non modo defaecatum ac mundum sit,25 @eó8<opov èlerd..oar, roùç Àóyou6 6oov òrivøvrør, zrpoecpét{.,ø¡-r.ev, xocl xo¿vñ ouv-
sed tractabile manibus et oculis innoxium. Hoc vaticinatus aliquando òløoxét{.røo-$ør, ¡.letà ooü, ei cù f¡¡.r,îv eipr¡¡.r.óvoc oü,ç' èæi röv övt<ov, oür' èæl
Plato fore tempus Dionysio inquit post multa saecula, quo theologiae töv ¡-r,ì¡ ðvrov &Àr¡$erler, ó6 gúq, xai &pø yu¡,r,vøotaç ),oyr,u"ì¿q ëvexa, xa.i
$B Suþrascriþtio: Marsilius Ficinus Bessarioni cardinali salutem plurimam 13'Avéyvto¡revL Lamþr. 'Àvéyvo¡.r,ev BVD I 15 ë,wuL Lamþr. ërora BVD I

dicit. | 23 columen B 16 æd.vc¡ B D V zrdvra L | 19 æoroú¡.r,evøl B corr. cø æouoú¡revov | 26 O:ó8ôpov V D


Ep.ós, Marsilius Ficinus, im Besitz von Bessarions In calumniatorem Pla' @eó8opovB | 26 xou,rfl ouvùuoccrxé{.,øo$ar, L Løwþr. xouvioev òracxé,l.,ao$øl B V D I

tonis, feiert in seiner Antwort auf den vorhergebenden Brief diese Leistung mit erhe- övc<¡v V add,. in mørg.
27-28 oür' èæì, tõv ¡ri¡
benden Worten. Bezeichnend für die noch unkritische Auffassung dieses Pla.tonikers Ep. 66. Mit diesem Begleitschreiben ließ Bessarion Gazes' Antirrheticon Ar-
ist, daß er die verschüttete Weisheit Platons bei Plotinos, Pophyrios, Jamblichos und gyropulos zugehen. Über die näheren Zusammenhänge vgl. die Ausführungen oben
Proklos wieder in reiner Form findet. Bessarion weiß er zu sagèn, daß er die Philo- S, zo4 f.
sophie Platos, nachdem in neuerer Zeit gewisse Nachteulen sie geschmäht haben, von Überlieferung: Florenz, Bibl. Laur. Plut.55, Cod, gr. r3, fol. r v (: L).
,rÀem als glånzendes Gold herausgestellt habe. Der Gegner habe das Verdienst, durch Rom, Cod. Vat. gr. 1393, fol.9-9 v (: B).
-
Vallic. Cod. gr. C VIII 5, fol. r v-3 v
seinen Unverstand ein solch unsterbliches Werk angeregt zu haben' (: V). -Bibl.
Mailand, Bibl. Ambr. D rr8 inf. fol. rr9 v-72o r (: D). Zu L und B
- -
Überlief erung: Rom, Cod. Vat, La,t. 33gg, fol z6o-z6t' - Druckausgaben: vgl. oben S. zo5, zu D oben S. r5z. r58 f. zo5 f, Erstmals ist der Brief herausgegeben
t7o6z)' -
Epistolae Marsilii Ficini Florentini. I r3. Per Antonium Koberger, r4g7 (rIaif- bei Bandini, Catalogus manuscriptorum Bibliothecae Mediceae-Laurentianae. II
compendio storico della basilica de'XII Apostoli. Roma r6ó5' p.276 nach L. Weiter nach den genannten Hss bei );r,rp. II. ltap.tpòc,, 'Aplopono'-r-
f.ol,7.
Eine
- Malvasia,
deutsche Übersetzung bei Karl Markgraf von Montoriola (Ps. für Karl Paul
-
ieiø. 'Ev 'A,$ivøuq rgro, S. 2tg-2'rt 3+6-348.
Hasse), Briefe des Mediceerkreises. Berlin 1926, S' rr5' M o h I e r, KardirìÐl Bess¿rion. III. 35
BESSARIONIS EPISTOLAE. 547
646
ventur apertaque sint et cognita vel iis, qui scientiae astronomicae non
sunt periti, tabulam quandam sive canonem ediderunt, in quo singulis
annis reperitur prima post acquinoctium oppositio lunaris, quo tem-
pore debet esse Pascha Iudaeorum ac dies septimanae, in quem cadit
eúÀæporl¡re$a æé¡'r'rfctr' oo¿ tà TeYpctt/'- 5 5 eiusmodi lunae oppositio, ac deinceps dies dominicus, quo Pascha

é¡roiç tl''uXiç i¡ nostrum celebrari oportet, quod usu evenit per calculationem r9 an-
¡.réva, orix è).æí(ovteç norum lunarium. Veteres nam astronomi lunam 19 annorum spatio ad
xæi æpòç tòv ÀóYov, orl tòv ÀéYovta
idem signum circumagi, unde incepit, existimarunt. Nititur praeterea
Ðè ori àer,vóv, ei ctç &zto)'o1eÏcocu v'ærn{o
haec tabula opinione illa de aequinoctio, quod scilicet vernale aequi-
xøiov, åxeivo 8è æePltróv, xai PúÀlo
óc tò t0 l0noctium 3oo annorum intervallo eodem die mensis Martii fieri contin-
lftu i*"tAo<o, 8éov æpò æ&vtcov fpiv, e geret. Quorum neutmm verum est.
.¡rìp &æ' etivoia6, xai æpótorç xaì ¡'r'óvolq oüÇ

ijr' ei Nec tamen mirandum, si tanti viri in eiuscemodi re lapsi sunt.


'H¿ oõv ëgøp,ev, oi æé¡'''"o¡,¿éu oo¿ tù
ëP¿8oç à¿i iv' Nam etsi astronomi veteres eam scientiam optime tenuerint, tamen non
ocr, ¡.r,!vr'v xøì $u¡lòv xai XóÀov' coüro attigerunt veritatem omnem motus caelestis, non sua quidem ignorantia
¡.r.époç tu æa$r¡tlxòv
rlulÏ¡ç ëXovtr" 15 ts decepti, sed rerum caelestium natura superati. Astronomia enim, cum
v<¡l 9r'Àooo9ía'q' e(t æP&crew' non plane veritatem assequatur, sed propius accedat, ut philosophi
affirmant, quo plures observationes caelestium motuum complectitur,
eo magis per illorum comparationem ad veritatem tendit. pua d.e causa
67. Bessarlon Catdlnalls posteri propius semper accesserunt, cum plures habuerint observationes.
Art Paulum Pontlllcem Maxlmum z0 Etenim Ptolemaeus, astrorum scientia eruditissimus, qui primus eam
De Errore Paschatis' absolute tradidit, augem ( !) solis immobilem esse putavit. Quem tamen
posteriores moveri sentiunt. Velut sphaera non erratica movetur. Quod
Nondubiumest,beatissimepater,inresurrectionisPaschatecele-20 vemm est. Eandem praeterea sphaeram Ptolemaeus uno gradu moveri
brando errorem aliquando committi, nonnumquam
octo.dierum' quan-
Hoc tamen ait annis centum ab occidente in orientem; posteriores veropaucioribus.
d"q"" unius mensis et amplius' ut hoc anno t47o eveniet'
z¡ Idem et in re, de qua agitur. puamvis antiqui lunam incipientem primo
raro accidit. anno, verbi gratia a primo gradu arietis, postea expleto 19. anno iterum
Duabusdecausiserrorexsistit:alteraexlunationibus,alteraab ad idem signum reverti putaverint, non tamen verum est; nam 76. anr,o
aequinoctio. Nam sancti patres nostri
26
deerit ei una omnino quarta pars diei ad idem principium attingendum,
primo, post aequinoctium veris; ita ut 3o3 annis unius diei spatio sit adfutura.
"ront,
diem primae lunae post aequinoctium v 30 Inde nimirum error manavit de Paschate nostro per totam non-
quarto, die dominico post Iudaeorum numquam septimanam. Facimus nam Pascha una septimana tardius,
qua in re error est, qui ex aureo numero provenit; nam lunationes istas
l6oteBYDLømþr'ócLllxeÀeuo$èvB\'lDLamþr'xeì'eu$èvLl4-5ôo[o-
| 11 xorvorl¡resø D L
.. . Sraséoeoçl i 'in **g" | 10 æpòl Y corv' et æepi 13 sequitur. Ad haec nos agimus annum secundum Romanorum consue-
| èæa1yÉ)'ì'o¡o BDL
rsogL,zç
Lamþr.xr.vorir¡r.e'$øBV | 12 e9o¡,t!u àvr !94¡"u D Lamþr' tudinem dierum 365 ac unius quarti, ita ut quartus annus semper dies
èrra1yé).otoVl13i¡¡.tîvBLtt'ùvDLømþr'llscivcerrreivfBcorr'er&v'cmeivl Br 366 comprehendat. Unde bissextus deducitur, et inde solaris annus, at
16 npdttetv BVD tP4ttol6 L verus non sit tantus, sed major 3oo. vel 2oo. unius diei parte' Propterea
MSuþrascriþlro:Bessarion,EpiscopusSabinus,cardinalisNicaenusacpatriarcha vel 3oo. quoque anno, vel zoo., ut iuniores acutius intellexerunt, aequi-
de elrore Paschatis'
Constantinopolitanus, ad Paulum pontificem maximum noctium uno die retrocedit. Ex quo evenit, ut in Paschate nostro error
Ilp. 6T.Bessarion erörtert dem Papst' wahrschein'ich
aul eine Anfrage hin' sit unius aliquando mensis et amplius, ac mense post celebremus Pascha,
diefalscheOster-undJahresberechnung.SleichzeitigmachteraufdieSchwierigkeiten -10 quam deberemus, quemadmodum hoc anno. Id tamen raro accidit.
aufmerksam, die sich aus einem neuen Kalender
ergåiben'
r' Druckausgaben: A' M' Quare planum est aurei numeri ac lunationum istorum 19 annorum
Überlief erung: Venedig, Cod' Marc' lat' 4gt' fol' veterem ac perpetuam observationem causam esse huius inveterati er-
Zaletfí,LatinaetltalicaD.MarciBibliothecamanuscriptorum'VenetiisrT4r, roris. Idcirco ab iis et eorum via ac regula discedendum' At si quis
p. 196-198. Migne PG 16r, 675-678
- 35*
BESSARIONIS EPISTOLAE 549
548
ita essem affectus, abbatis cuiusdam viri optimi
Bessarionis litteras a
huicreiapteconsulerevelit,oportetutcalculetdenuoistaslunationes, Neapoli, ubi nunc monasterio Sancti Severini ex consortio beatae Iu-
atque indocti Pa-
novamqu; tabulam conficiat, per quam aeque docti stinae est praefectus, acceperim, quibus ad me scribebat maiestatem
post annum 3oo' rursus
scha reperiant' Sed non diu erit utilis' Nam
regiam miro quodam animi studio ad propugnationem christianae fidei
uno die errabit, et eodem modo deinceps' 5 et immanissimi hostis nostri interitum ardentem atque inflammatam
Eritpraetereaad'modumdifîicile,utChristianisonrnibuscuiusqueS
tempore cuncti Christiani esse. Illis mox respondi et, ut litteras meas celsitudini regiae ostendeiet,
nationis et sectae hoc sit cognitum' Hoc nam monui. Duas praeterea orationes pro tantae rei magnitudine ac periculis
die conveniunt, eodem-
nationis omnis, sectae et hJeresis de Paschatis
q"" á1" omnes celebrant, quod
t' Si vero mu- christianae reipublicae imminentibus edidi. Altera demonstratum est
hristianis ieiu- fortunam periculaque ista ad omnes pertinere. Altera vos, Italiae op-
äbirnr, illi non recipient, et se 10 timi principes, ad concordiam bellumque in hostes decernendum co-
nantibus alii paschãtibus gaudiis in
s' etsi non ca- 10
hortatus sum. Id eriim meo convenire officio putavi, At cum facilius
tholici omnes, tamen a Chiisto Dom
diebus Pascha
auditores persuaderi soleant, quo gravior auctoritas et fides dicenti tri-
celebrent.Mandarepraeterea,utChristianilunationessequantur,ac buitur, Demosthenis philosophi nobilissimi summique o¡atoris oratio-
primo die dominico Post Ptil"T nem, çluam in eius generis causa habuit, graeca lingua in latinamcon-
aequinoctium vernale, Pascha facia 1t 1b verti, plane ut omnes intelligant me neque inutilia neque amplissimo-
ignari. Qoi,"^- in vicis
"""ì".tio* rum virorum opinionibus aliena consulere. Ea omnia vobis mittenda
torum hominum coPia, scire Posset censui, ut aut ipsi legatis, cum per publica negotia, quae multa quidem
oppositio ? Aut quid difficilius est
et gravia sunt, licuerit, aut aliis legenda atquereferendatradatis. Sunt
trããtiotn ? Errabunt omnes et disse
enim cunctis vobis principibus communia, qui, ut feliciter huic nobi-
affert.cumeniminPaschatecelebrandoquattuorsintservanda,ut 20 lissimae provinciae praeestis, ita ut in posterum felicius eam regatis, et
dictumest:utfiatpostaequinoctiumvernale;postprimumplerri-20
dominico post nos optamus, et vos conari debetis.
die
lunium post tale aequinoctium; non cum Iudaeis;
Pascha ludaeorum, omnia haec aut certe
magis necessaria per hanc
Paschate nonnum- 69. Bessarlon Cardinalis
tabulam servantur, et quamvis erremus celebrando
diligentius ser-
qï"_ t".ai"s aliquib's ãi"bor, tamen hic error facit nosest' ut scilicet non 25
Christophoro lï{auro
quae ad'modum necessaria Venetorum Duci.
'iare tertiam .orr.litio,t"*, illis discedimus, quanto
cum Iud.aeis celebremus. Tånto enim magis ab
25 Redditae mihi hodie fuerunt litterae sublimitatis tuae, illustrissime B 20
tardiusagimus.Itaquenihilimmutandumvideturobeasrationes,quae princeps, quae licet renovarint mihi dolorem paulo ante susceptum et
supra commemoratae sunt' vulnus refricuerint, admonuerint etiam periculorum christianae reipu-
blicae imminentium et ad excitandos nostrorum principum animos mul-
68. Bessarion Cardlnalls tis rationibus et mira quadam facundia hortatae sint, nihil tamen novi
Illustrissimis atque InclYtis
Italiae PrinciPibus. 20 B Suþrascriþtio: Bessario Cardinalis Nicaenus inclyto Venetorum duci Chri-
stophoro Mauro salutem.
CumNonisSextilibus,illustrissimiprincipes,infelicissimumillud Ep.6S.Der Brief stammt aus de; Zeitnactr der Eroberung von Chalkis auf Euböa
s ad nos primum allatum fuisset essemque durch die Tti¡ken (rz. Juli r47o). Bessarion erinnert den Dogen Cristo{o¡o Moro an
imo anxius atque sollicitus, ut vix respirandi seinen diesbezüglichen Brief, den er an den Abt Bessarion von S. Seve¡ino in Neapel
accidit forte fortuna, ut eo ipso die' dum 35 gerichtet und von dem er eine Abschrift auch clem Dogen habe zugehen ìassen. Der
König von Neapel sei, seitdem er von der Sachlage Kenntnis erhalten habe, für die
Reden gegen die Türken Abwehr der Türken hell begeistert. Den Bericht aus Neapel, den er beilege, bitte er
Ep.68. Ressarions Widmungsschreiben zu seinen
mit Überlegung zu lesen. Entweder fehlt in dem vorliegenden Sch¡eiben der Schluß,
an die Fürsten Italiens vom Jahre r47o' -
oáer es ist lediglich als Vorwort zu dem mitüt¡ersandten Brief an den Abt Bessarion
Überlieferung:Rom,Cod.Vat.lat.3586,fol'rgv-zo;Bibl'Angelica'Cod'477' Floren- gedacht.
1ol. r6v-.l7. Druckausgaben: Rornae' in aedibus Francisci Priscianensis Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. Iat.5356,
- PG 16r' 647 (fehlerhaft)'
tini 1543.-Romae,5a7, tpia Antonium Bladium -Migne' r58r. Fírenze 1594. 2o-26 y.
pigofetta, venezia 1573. !61.
rtateiiJcrre übersetzung vãn Filippo
EPISTOLAE. ÐÐr
550 BESSARIONIS
paulo ante advolemus. Non exspectemus certe Turcum Italiam invadentem. Huc
animo meo attulerunt. guantum enim molestiae maerorisque spectat, crede mihi, hoc agit, ad hoc se comparat, hoc conatu omni et
ex acerbissimo illo ."piirrit"tit Euboicae nuntio et Chalcidis interni-
studio contendit. Et dicam ? Dicam plane, proh dolo¡
cionis accepissem, qo"rrt"*qne imminere christianorum cervicibus
per- -
quod cupit, nisi Italia tandem aliquando resipiscat, - assequetur
nisi a somno capitali,
niciem praevidisseà, facile- tua celsitudo intelligere poterit meis
ad
te misi' Nam r quo paulatim exstinguitur, expergiscatur, nisi concors atque uno con-
Bessarionem monachum litteris, quarum exemplar ad
5
sensu fortiter totisque vi¡ibus tanto furori resistat, nisi omissis figmen-
cumpridieNonasSextilesinfelicissimumilludnovumadnosprimo tis, causis, quas iactare solet, ut iustae videantur, inani verborum fuco,
atque
allatum fuisset, essemque supra, quam dici potest' animo anxius re ipsa, opera, armis crucis hostes adoriatur. Versabatur olim in discri-
viderer habiturus, accidit forte for-
sollicitus et vix respirándi mine Byzantium. Nulla Italiae pars misit subsidia, rem alienam puta-
""or"-
tuna,uteoipsodie,dumitaessemaffectus'eiusviriexNeapoli'ubi 10bant,omnes. Periculum ad se non pertinere falso credebant. Atqui po-
abbas est 10
nunc monastèrio Sancti Severini ex consortio beatae Iustinae stea senserunt, quot mala experti sunt, quot Christianorum fortunae,
B 20u praefectus, litteras acceperim, quibus
ad me scribebat maiestatem
fidei opes, impe¡ia in Turcorum dominationem redacta: Trapezuntiorum,
regiam miro quodam animi fervore acl propugnationem -christianae Sinopensium, IlIityleneorum, Peloponnesiorum, Cariae, Ciliciae, Mysiae,
etlmmanissimi hostis nostri ultionem ardentem atque inflammatam
esse'
mo- Pannoniae inferioris, Epirotarum, Illyricorum magna ex parte, po-
Illis mox respondi et, ut litteras meas celsitudini regiae ostenderet, lSstremo Euboicorum. Quid ita? puia noluerunt quinquaginta milium
animo, scripserat. Eas, 15
nui, cuius ille suasu ad. me, quae dixi de regio
aureorutn sumptu in tempore opitulari Byzantio et ab ea communem
princi-
quaeso te, ut aequo animo l"g"r" velis. Sunt enim christianis hostem propulsare. Inde nimirum haec omnia ivere perditum, et tam-
pibus omnibus communes' quam ovilis foribus confractis lupus in oves impetum fecit intra earum
latera versatur, insultat, caedibus furit et tamen eorum, quae amisimus,
70. Bessarlon Cardlnalls 20 unumquodque centies millenis milibus non imprudenter emeretur, im-
Bessarlonl mo vero numero infinito quinquaginta milia superat. Quid nobis cum
Monacho atque Abbati Salutem' Graecis ? puid cum Mysiis, Illyricis, Pannonibus ? Pereant, inquiunt.
Quid nobis ? Nobis bene sit. fntereant alii.
Huc ades, bone vir, ita siquidem libertas tua servari poterit. At
25 non intelligis tuis viribus tuae enim Christianorum vires sunt
tuis inquam exhaustis viribus- tanto te imbecilliorem -
et inferiorem fore,
quanto hostis tuus superior ac potentior evadet, cum quo tandem tibi
25 dimicandum est. Satis enim videberis ab hoste impetrasse, si quod
Polyphemus Ulyxi, ut est in fabulis, tibi dederit, ut ultimus conficiare.
30 Tibi vel invito credendum erit et servitus subeunda, çluae, cum per se
turpis sit, tamen conditione domini est turpissimâ. Obsessa est Chalcis
in Euboea, urbs quondam florentissima, unde Cumas in Campania de-
30
O caecos Italos ! ducta est colonia, unde homines manamnt, qui Neapolim incoluerunt,
Accelerandum est, Bessario, ut vel ex hoc saeculo
Deo volente vi capta, eversa, ferro ignique consumpta. Classis Turcorum amplissima
migremus in aevum illud sempiternum vel in aliam
aliquam regionem 35 per totum Hellespontum vagatur. Fugatus navalis Venetorum exer-
citus, aufugit, cedit loco, latitat. Tu¡ci victoriae furorem superbissi-
2 internicionis scriþsi ittertícionem B I I viri ) B add" litteras' mum in omnes insulas illas debacchantur, avertunt omnem ordinem,
die Türken' aetatem, sexum in praedam, vastant agros, depopulantur. Quid ad nos ?
I;P.7o. Der B¡ief, abgefaßt (r47o) nach der Eroberung Euböas durch
schildertdietürkischeGefahrundwitlfürderenÀbwehrwerben'Vorbereitetwurde Venetis curae sit. Recte cum iis actum est. Utile esset, si gravioribus
principes Italiae'
das Schreiben im Zusammenhang mit Bessarions orationes ad 40 incommodis conflictarentur. Quietius ceteri et securius viveremus. Tan-

Überlief erung: Rom, Cod' Vat' lat' 5356 lol' zov-24; Cod'
Vat' lat' 3586; tum otio nostro accedit, quantum illis imperii demitur. Si quis est, qui
Druckatrsgaben: Romae 1537' malis istis ingemiscat, is Venetus est, Venetorum partibus favet, non
Bibl. Angelica, Coò'. 1377 fol.77-zo' - 40'
-Bessa-
rionisorationesgravissimisdepericulisadprincipesltaliae.Romae,inaedibusFran. est audiendus, contemnendus est. O turpem hominum ignorantiam,
cisci Prisciansis Florentini a543. Migne PG 16¡, 648-65r (feblerhalt)'
-
552 BESSARIONIS EPISTOLAE. 553

o vecordiam, o insanabile odium, o inimicitias stultas et inaudi- quam occasuram pollicitus in tantis malis, quae nobis cum impendent,
tas, quae in auctorum viscera saeviunt, quamvis in alios susceptae tum urgent, tueatur.
videantur ! Non intermittamus hortari et rogare principes nostros, ut ad sa-
Veni, Bessario, fugiamus simul. Proximus tu es periculo, ego proxi- crorum, ceremoniarum, totius principatus ecclesiastici salutem consilia
mus. Paulo enim post praesto erit Brundusii navalis Turcorum exer- 5 6 omnia conferant, laborem, industriam, cogitationem, totum animum

citus, praesto Neapoli, praesto Romae. Iam ita mari dominatur Venetis atque ingenium. Appellemus Siciliae regem florentissimum. Rogemus,
cedentibus, quemadmodum terra. Ita istis consultantibus traiicient in ut imperii sui finibus tutandis neque cura neque opibus desit. Res insi
Apuliam multa militum milia, quibus abundant. Ab iis quotidie fient erit cum hoste vicino et potentissimo. Consulant rebus suis Tusci, Li-
incursiones in agrum Neapolitanum, in Romanum. Cedamus, inquam, gures, Insubres, Veneti. Cogitent, quo pacto ab hostili saevitia tuti sint.
tanto turbini, ne nos pariter hic opprimat. Infensi illi quidem sunt no- 10 10 Nulla inter oves et lupos gratia, nullum inter profanos homines et

mini meo et tibi propter me, tametsi nullo eos umquam affeci incom- Christianos ius amicitiae est. Non donis, non muneribus pacatur hostis
modo aut lacessivi, non sane, quia noluerim, sed quod non potui. Lo- immanis, barbarus. Nulla foederis religione tenetur perfidus, non
cutus sum multa, cum alibi, tum in senatu. Numquam destiti suadere, movetur misericordia crudelissimus. Dominari, praeesse, imperare cupit.
monere, praedicare, rogare. Non defuit voluntas, quae inimicissima illis Cruore et flamma cuncta delere vult. Subiugare sibi cunctos studet. Quis
est. Hanc acriter ulciscentur. Veni, demus locum irae. 15 I r illum a tanto victoriae cursu retardabit ? Peragrabit totum Siciliae re-

Hui, delirat Bessario, insanit senex; frigidus, timidus est. Profecto, gnum. Romam usque perveniet. Quis erit impedimento ? Hyperboreine
mi Bessario, non insanit Bessario. Tu es mihi testis, cum Bononiae esse- populi et gentes remotissimae ? At illis tam nullus harum rerum sensus
mus et adhuc Paschalis nuncupareris, atque allatus esset infelicissimus est, quam officio alienum putant pro aliena salute sese in discrimen
ille de urbis Byzantinae excidio nuntius, ea omnia, quae postea con- offerre. Galline, Britanni, Germani, exterae nationes ? At procul sunt
secuta sunt, me futura praedixisse, non ea sane de causa, quod vel z0 z0 a periculo. Non putant Italiam in medio periculo magna rerum pertur-
prudentìa excellenti vel divinationis furore aliquo despicerem, quae alii batione versantem cessare aut sopitam esse, çluam infinitis paene tri-
non cernerent, sed quod omnibus, qui privatis studiis et affectibus va- umphis et hostium spoliis decoratam esse sciunt. Italine, quibus hostis
cui essent, ea omnibus palam erant et in promptu. Tum sibilis vulgi, imminet, quibus caedem, ferrum, servitutem, exsilia denuntiat et osten-
honestorum sermonibus explodebar. Iudicabant dementem, somniis de- tat ? At nolunt, negligunt, non possunt adduci, ut credant sese adeo
ditum. Risus de me non parvus, ut scis, excitatus est. Sed tamen zs propinquos esse periculo. Suis viribus confidunt nimium, ut plane ve-
proh dolor evenerunt omnia, ut praedixi. Caveant, qui haec audiunt,
-2b rendum sit, ne in suis potius, quam in hostis finibus castrametari atque
-
ne idem accidat in posterum. exercitum alere cogantur.
Non timidus Bessario in subeundis periculis. Timidus est in pro- Veni iam Bessario, petamus solitudinem et deserta loca. Satis ex
spiciendis. Posset adhuc inermis, monachus, senex maiorem animum et rerum civilium statu percepimus. Parum nobis vitae superest, et mihi,
prae se ferre et praestare, quam isti persuasum habeant, modo christiani go B0 qui senior sum, et tibi, qui imbecillior. Si aliqua in re consiliorum nostro-
principes vellent facere, quod possunt, quod debent. Iret ipse in hostem rum, vocis, corporis respublica christiana usus esset, manendum sane
cum militibus, cum cohortibus armatis, cum propugnatoribus crucis, adhuc censerem, adhuc laborandum. Ego vero iam tot annis conatus,
ita quidem instructis, ut vires, ut copiae, ut legiones hostiles postulant. quoad potui, nihil professione mea, nihil hac dignitate profeci. Tu,
Quid ? Agitamusne ista animo cunctis adhuc dormientibus, dissiden- quamvis tui ordinis hominibus prosis, plus tamen proficies mecum in
tibus inter sese, altero alterius perniciem optantibus et molientibus ? sr sb rebus contemplandis, ubi, si in desidia ista persistant Christiani, soli
IJnusne Bessario cum altero, senes ambo, incerta valetudine, viribus Ðeo vivamus et nobis ipsis. Alat nos, qui caeli volatilia et bestias agri
fracti, arcebunt tantum Turci impetum potentissimi, furiosissimi, san- sua clementia satiat. Neque grave aut difficile fore arbitror divinae
guinem christianum anhelantis ? Ineptum, stultum, inutile. Veni, mi- liberalitati duos homunciones perquam brevi tempore, quod nobis re-
gremus alio. Relinquamus principibus Italiae curam istam. Nam et illi liquum est, suis opibus sustentare. Vale.
nos reliquerunt atque obaud.unt iam diu tamquam e specula clamantes,40
praedicentes, proponentes ante oculos eorum pericula. Optemus tamen
adhuc ab immortaliDeo, Salvatore nostro, ut criminibus nostris ignoscat
et fidem, cuius et lator fuit et auctor, quam ad saeculorum finem num-
554 BESSARIONIS
EPTSTOLAE. 555 I
t.

sam, in qua et Aristotelem, quem admiramur atque ab ineunte aetate t


71. Bessarlon Cardlnalls probavimus, praeceptorem Platonem secutum ostendimus, ut cum ille I
i
Gulllelmo Flchetl. recte docuisse, tum hic et multa didicisse et suo studio atque ingenio I
fecisse plura facile iudicetur. Dumque hominis ignorantiam atque te- T

Reverende et doctissime pater, amice noster carissime, Guillermus ;


5 merarium impetum eludimus, derridemus nonnumquam et despicimus
Baudinus, vir doctisSimus ac magna nobiscum familiaritate coniunctus,
novam scientiam, quam ex Aristotelis fonte se solum post homines
de ingenio et doctrina vestra excellenti multa nobis narravit' Sic ex- ¡
natos hausisse profitetur. Nam, ut ingenue fateamur, non magis in Pla-
posuit ad vos missa fuisse a Georgii Trapezuntii filio quaedam in opus
tonem quam Peripateticos omnes causam agit. Nova affert dogmata,
nostrum, quod de Platonica philosophia edidimus, parum aut aeque
neque ab Alberto exposita neque a Thoma intellecta. In iis gloriatur
aut prudenter annotata, idque se ex vobis audiisse dicebat. Addebat
10 et se iactat.
illud vos de toto negotio litteras ad nos dare constituisse. Equidem
vestro investigandae tenendaeque veritatis studio gratias ago. QuodlO Quis, inquit, novit Aristotelem sensisse animam una cum cor-
pore productam et tamen in posterum fore perpetuam ? Quis illum de
autem vel Georgius vel filius ista suscipiat et meditetur, minime miror.
trinitate expresse locutum ac multa, quae nihil attinet, scribere ?
Suo enim uterque vitae instituto satisfacit. Sed agant, ut volunt,
Librum edrdimus, in quo illud potissimum nobis propositum est
misceant mare caelo, nos veritatem secuti et rectam philosophiae ra-
15 efficere, ut Plato, ad hunc diem latinis hominibus ignotus, nostra opera
tionem non discedemus ab officio omissa istorum mentione, quorum
suarum opinionum capita exponat, ne aut ipse alia docuisse, quam Ari-
insania et in Platonem maledicentia numquam nos profecto ad scriben- 15
stoteles probavit, aut hic a Platone discessisse videatur, ut eum con-
dum magnopere commovit.
tempserit, quo praeceptore diutissime usus est. Gravem sane et con-
cum olim Georgius Trapezuntius nullo iure, nulla disputandi sub-
stantem philosophum decet utrumque amplecti, aspernari neutrum.
tilitate ita et in Platonem invectus esset et laudasset Aristotelem, ut
20 Quicquid enim discendo, excogitando, disserendo consequimur, illo-
neuter vituperatione afficeretur aut laude, suscepimus pro Platone cau-
rum doctrina est propagatum, ut non tam ineptus quam ingratus exi-
I Suþrascri,þtio: Bessario, episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, patriarcha stimandus sit, qui alterum laudat, alterum insectatur, cum ab utroque
Constantinopolitanus, reverendo et doctissrmo patri, magistro Guillermo Ficheti, sacrae multa illustriaque in ¡em litterariam merita exstare videat.
theologiae in collegio Sorbonae Parisii, amico nostro carissimo. Post editam lucubrationem nostram Georgius omni privato pu-
Ep.7t.Mit diesem Schreiben vom 13. Dezember r47o ttat Bessarion erstmals z5 blicoque iure destitutus, ad calumniam conversus quaedam perverse
mit wilhelm Fichet, Professor der universität Paris, in Beziehung. veranlassung collegit, ne turpiter ab ea causa depulsus iudicaretur, quam tanto co-
dazu hatte das Treiben des Georgios Trapezuntios gegeben, der seine Schmähschrilt
natu et studio susceperat. Ea cum in urbe nonnullis edidisset, ad nos
gegen Bessarions ,,In Calumniatorem Platonis" Fichet hatte überreichen lassen und in
weiteren Kreisen, wie bei dem Erzbischof von Tours, den Kardinal in ein übles Licht gesetzt delata fuerunt. Contempsimus hominis improbitatem. Nam qui opus
hatte. Um dem verwegenen Angriff die Spitze abzubrechen, erörtert Bessarion den näheren nostrum legit, facile illius mendacia et galriendi libidinem deprehendit.
Sachverhalt. Georgios habe mit seinen Compa¡ationes nicht nur Platon herabgesetzt, 30 puidam vero ex domesticis nostlis singulis capitibus respondere voluit
sondern auch A¡istoteles und die Peripatetiker samt den mittelalterlichen Adstotelikern et inanem hominis cogitationem refellere. Is pro sua in nos observantia
nicht zu würdigen verstanden. Demgegenüberbezweckteseinwerk, Platon bei den La-
atque iltius iniquitate acerbius nonnumquam scripsit et calumniatorem
teinern bekanntzumachen, ohne daß dadurch Aristoteles Abbruch geschåthe. Daraufhin
habe nun Georgios eine Erwiderung geschrieben, die jedoch von nichtswürdigen Ver- verbis accusavit. Statuimus, quod responsum est, ad vos mitti debere,
drehungen und Schmähungen erfüllt sei. Er selber habe über dieses niedere Benehmen ne causam agat sine stultitiae suae iudice et accusatore. Cum autem
hinweggesehen; aber aus seiner umgebung habe jemand (Niccolò Perotti) eine Ant- 35 multa in ea essent, eü†magis illum audire, quam nos loqui decet, sub-
wort gegeben. Diese neue Schrift beabsichtige er ihm zwecks weiterer Beurteilung der ductis virgulis castigavimus. Vos cum legetis omnia, ea perciPiatis dili-
Angelegenheit zugehen zu lassen. Die Bücher In Calumniatorem Platonis, die er von
genter velimus, et causam suscipiatis nostram apud alios istic, apud
Anfang an der Universität Paris vorzulegen gedacht habe, seien bereits im Besitz von
verschiedenen in Frankreich führenden Persönlichkeiten (vgl' Band I 388)' quos ista fortasse pervulgata fuerint, cum propter aequitatem, quam
überliefert ist der Brief nebst den folgenden Briefen an Fichet in einer alten hoc postulat, tum voluntate nostra, qui hoc petimus. Hoc etiam mu-
Sammlung des Briefwechsels zwischen Bessation und Fichet, die einem alten Druck 40 tuae amicitiae initium, quam tamen contraximus ob virtutem vestram,
von Bessarions Orationes ad principes, de bello in Turcas decerreudo als Anhang bei- de qua multa audivimus.
gegeben ist und wahrscheinlich Fichet selber gehört hatte. Dann nochmals im Cod.
11 cf. Georg. Trap. Comparationes II 16.
lat. 1859r der Nationalbibtiothek zu Paris. Eine erstmalige Ausgabe lieferte E. Legrand
12 cf. Georg. Trap. Comp. II 3.4.
in seiner Cent-dix lettres grecques de F¡. Filelfe. Paris r8gz, p.223-225'
EPISTOLAË r;:t57
556 BESSARIONIS
quorum salus in discrimen adducitur, tum propter immortalem Deum,
illud editurus essem, eius exemplum in aca-
Ego vero, cum opus cuius religio sanctissima vexatur ac trahitur ad interitum, magna
demiam Parisinam, omnium doctrinarum parentem, mittere decreve- Christianorum omnium clade. Valete.
ram. Sed dignum non putavi, quod tantae sapientiae tantisque ingeniis
proponeretur. Tamen apud serenissimum regem sunt, qui habent: do- Ex Urbe, die 13. f)ecembris r47o.
minus Guillelmus, qui superiori anno orator regius hic fuit, dominus ó
Albiensis et alii, a quibus, si placuerit, et habere et legere librum lice- I 73. Bessarion Cardinalis
bit. cum domino Turonensi de negotio imprimis loquendum. Ille enim, Guillelmo Ficheti.
nescio quo rumore persuasus, nos Platonem e virgine natum af{irmasse
Reverende pater, amice noster carissime, cognovimus ex litteris
animo perturbatus est, ut accepimus. fd vero falsum penitus deprehen-
d.et, cum vel librum in manus sumet, vel quod hic responsum est in- 10
\¡estris Georgii Trapezuntii deliramenta in opus nostrum istuc allata
telliget. Valete. fuisse. Ea ut olim contempsimus, ita nunc a pravo et iniquo animo
19 pro{ecta esse facile perspicimus. Cum suam calumnia,m hic facile deri-
Ex Urbe, die r3. Decembris r47o. deri posse intelligeret opere nostro eius mendacium et vanitatem aper-
tissime redarguente, alio confugit. Vestram vero epistolam magnopere
72. Bessarlon Cardinalis sumus delectati. Eloquentiam enim, sapientiam ac observantiam in nos
eximiam facile prae se fert. Nam et elegantia sermonis, quicquid est
Gulllelmo Ficheti.
15 in causa, exponitis et singulari prudentia calumniatoris fraudem facile

Audimus non solum in philosophia et sacrarum litterarum cogni- t5 deprehendistis nostro etiam opere non inspecto et eximia in nos be-
tione vos elaborasse, sed etiam in eloquentiae studiis dicendique ratione nivolentia partes nostras defenditis ac dignitatem tuemini. Idem cum
diu versatos, eaque mirifice delectari, puo in genere, etsi nihil habe- nomine vestro olim nuntiasset magister Guillermus, poenitentiarius nos-
mus, quod magnopere caperedebeatis, tamen mittere statuimus orationes ter, dedimus ad vos statim litteras cuidam Michaeli, familiari bonae
quasdam hoc tempore a nobis editas pro gravissimis periculis, quae 20 memoriae R(ichardi) domini Constantiensis, qui pro domini negotiis

Italiae Christianisque omnibus imminent, non magis quidem ut vel ser-20 5 Suþrascriþlio: Bessario, episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, patriarcha
monis puritatem vel orationis vim ac praestantiam desideretis, quam Constantinopolitanus, reverendo et doctissimo pa,tri, magistro Guillermo Ficheti, sacrae
ut intelligatis, quanta malorum procella in christianae reipublicae ca- theologiae professori in collegio Sorbonae Parisii, amico nostro carissimo.
pita et fortunas impendet, remque et apud serenissimum regem et apud 20 Ilicharcl Olivie¡., RischofvonCoutances, gestorben als l{ardinalbischof von
alios, qui opem ita maxime ferre debent, ut possunt, explicetis totam Porto r47o.
ac persuadeatis, quod potius acerbum est quam obscurum, non exar-25 Ep ZS. -\uf die beiden ersten Briefe Bessa,rions (n. n.7r.7z) hatte Fichet
suram Italiam tantis malorum incendiis, quin flammarum globos lon- am Februar r47r geautrvortet. Tatsächlich habe Trapezuntios unter dem 5. Juni
13.
gius evomat. Id ne accidat, cum regnorum omnium causa optare debent, des vergangenen Jahres durch seinen Sohn Andreas einigen Professoren der Pariser
Universität sowie ihm persönlich einen Brief und Auszüge aus seinen Annotationes
zu Bessarions In Calumniatorem Plat<.¡nis vorlegen lassen. Den Brief habe er sofort zur
5 Ioannes Gaufridi, ep. Albiensis et S. R. E. card. (I ,+ZZ). | 7 ftie ae seite gelegt, weil er nur Neid und Gift herausgefühlt habe. Die Annotationes, nament-
Bourdailles O. Min., aep. Turonensis (f 1484). I S ct' Bess. In Cal' Plat' IV lich das ungeschliffene Vorwort habe den Verfasser als einen höchst unerfahrenen Men-
r, 14. Nicolai Per. Ref.utatio deliramentorum Georgii Trap. c. 28. schen eikennen lassen. Mit seinem ersten JMerk, den Comparationes, setze Georgios,
- ohne zu Aristoteles' Verherrlichung beizutragen, Plato in nichtswürdiger Weise herab.
13 suþraseròþllo: Bessario, episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, patriarcha Zu bemerken habe er, daß neuerdings einige Schüler des Georgios dessen Rhetorik in
Constantinopolitanus, reverendo et doctissimo patri, magistro Guillermo Ficbeti, sacrae ,Paris zu verbreiten suchten. Er habe aber diese wie die Auslassungen gegen Bessarion
theologiae professori in collegio sorbona Parisii, amico nostro carissimo. in seinen vorlesungen zur Gsnügs gekennzeichnet (Ep. ¡. bei Legrand L c. zz6-z3o).
Für rliese Mitteilungen dankt Bessa¡ion am zz.M,ä,rz r47t mit nachfolgendem
F,p.7..Am gleichen Tage, da Bessarion den vorhergehenden llrief an l¡-ichet Brief. Gleichzeitig schickt er ihm Perottis Refutationes. Auch sein Werk In Calum-
richtete (r3. Dezember r47o), ließ er ihm mit dieser kürzeren Nachschrift seine Ora- niatorem hätte er ihm gern geschickt; doch lasse sich das im Augenblick nicht bewerk-
tiones ad principes Italiae zugehen. Handschriftliche Überljeferung wie oben S.552, stelligen. Er möge es bei dem Bischof von Albi einsehen, dem er es bereits zum Ge-
ferner: Turiu, cod. gr. r165 (membran. saec. XV), zusammen mit der Epistola Ficheti schenk gemacht habe. Der Brief handschriftlich vgl. oben S' 55e, gedruckt
ad Sabaudiae duces den orationes Bessarions.vorangestellt; gedruckt bei Migne PG -
bei E. Legrand, l. c. z3o s.
t6t,64r-646. E. Legrand, Cent-dix lettres de Fr. Filel{e. PaÅs r8gz, p. zz6,
EPTSTOLAË. 559
558 BESSARIONIS
minime res et causa nostra egere videbatur, cum omnia erant conficta
ad serenissimum dominum regem proficiscebatur. Simul misimus
libel-
et vanitatis et mendacii plena, tamen optabamus magnopere, ut a vo-
lum quendam, quo quidam e nostris calumniatoris infamiam et refu- bis legerentur. ftaque hoc nuntio et laetati sumus et humanitati vestrae
tavit Lt explosit. Quod autem et depravata et falsa sint omnia, quae agimus gratias, qui lucubrationem nostram tanti feceritis, ut putaveri-
Georgius riensuit, vel opus nostrum plane indicare potest.
Id mittere 5 tis dignam, quae apud multos esset.
cupiJbamus, sed nunc tuto fieri non potuit. Scripsimus autem ad reve- 5
Rem ve¡o gratissimam fa.cietis omnino, si ad nos perferendam cura-
,"idirrimu- dominum Albiensem, ut vobis librum elargiatur, quem
veritis epistolam illam ipsam primam, quam filius Trapezuntii misit
istuc ipsi dono misimus. Alterum ei restituemus, cum venerit in ur- istuc, in eoque efficiendo ut ponatis operam et studium, rogamus.
bem. Éx eo facile percipietis calumniatorem frustra in eo elaborasse, Quibusdam argumentis et testimoniis persuasi sumus christianissi-
quod, antequam scriber;t, penitus erat repudiatum et eversum' De- 10 mum regem benivolentia et gratia erga nos affici. Nos vero nihil po-
per- 10
ái-o. orr" "o- litteris orationes quasdam a nobis hoc tentpore istic tius agendum putavimus, quam ut ab eo peteremus favorem et bene-
scriptas de periculis Italiae immine s' qui
ficia in vos. ftaque dedimus litteras ad eius maiestatem, quas cum his
sunt, ostenderetis, quo labenti rei quae om-
coniunximus, rogavimusque, ut, si quod beneficium istic vacare conti-
nis maximo in discrimine versatur c Nam etsi
gerit, statim vel pro vobis scribat ad pontificem maximum vel curet
in hanc unam hostis incumbere videtur, tamen infinitum malum ser-
15 ab o¡dinario conferendum. Nam multa et ampla ordinarii nonnum-
petlatius,nequetantitempestatumfluctusitainhancorbispaltemlS quam dare consuevemnt, Hoc nobis admodum curae est, quod vos
inundabunt, q,ritt ad peregrinas nationes eodem impetu perducantur' non modo pro virtutis vestrae dignitate, sed nec ulla quidam ex parte
An haec omni; reddita fuerint, per litteras vestras scire exspectamus. beneficia habe¡e audimus. Eritis igitur attenti et vos et vestri; et, cum
Bene valete. primum exsistet aliquid, dabitis operam, uf vel favore vestrorum in
Ex Urbe, a. d. XI Kal. APrilis r47r' 20 curia regia, vel aliqua alia diligentia christianissimi regis litterae pro
vobis ad nos mittantur. Favebimus enim, quanto poterimus studio, ut
?4. Bessarlon Cardlnalls vos afficiamus beneficiis. Reddetis vos ipsi litteras domino regi, eiusque
clementiae et nos et vos commendabitis. Bene valete.
Gulllelmo Flchetl.
Ex Urbe, die ultimo Augusti r47r.
Venerabilis docteque vir, amice noster carissime' cum scire cupe-
-vobis
remus vehementer, an redd.itae fuerint et orationes a nobis editae
75. Bessarlon Cardlnalls
Gulllelmo Flcheti.

Reverende pater, amice noster, litteras vestras accepimus, quibus


nobis commendas fratrem quendam Rubertum Gagginum, quem
quia litterae vestrae ita nobis faciunt commendat libentissime
-
quo-
compluribus. Quod cum ita sit, coniecturam fecimus refutationes a0 vidimus, eique omnem favorem nostrum obtulimus causa vest¡a, quam-
que,quaeunacumiisdataefuerunt,advosfuisseperlatas.Iisetsigo vis eo non indiguerit, quod ei non fuerat opus. In his autem litteris
vestris, quas nobis frater Rubertus, de quo initio diximus, reddidit,
Bessario, episcopus Sabinensis' cardinalis Nicaenus' patriarcha
venerabili doctoque viro, magistro Guillermo Ficheti' sacrae 25 Suþrasariþlio; Bessario, episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, patriarcha
ollegio Sorbonae Parisii, amico nostro carissimo' Constantinopolitanus, reverendo patri, domino Guillermo Ficheti, in sacra pagina ma-
von F¡ank¡eich gistro, amico nostro carissimo.
F;p.7+, Durch einen in Rom eingetroffenen Gesandten des Königs
erfabren, daß Fichet Perottis Refutationes sowie seine orationes E:p.7S, Bessarion nimmt gern die Empfehlung Fichets für einen gewissen
hat Bessarion
August r47r) um
habe drucken und verbreiten lassen' Er bittet nunmehr (am 3r' Robert Gaguin entgegen. Zu seinemBedauern sei aber ein anderer Bote, den er in
jenen Brief, in Paris hatte verbreiten lassen' seinem Schreiben erwähne, mit Briefen und Schriften bei ihm nicht eingetroffen. Er
Weiter teilt Schreiben an den König getichtet wisse daher nicht, ob sein Werk Contra Calumniatorem, das er ihm inzwischen hatte
habe,dieserdesBenefiziuminVorschlagbrin- zugehen lassen, zu Fichet gelangt sei (29. November r47r). DerBrief handschrift-
gen. Der 5z' gedruckt beiE' Legrand' lich vgl. oben S.552, gedruckt bei E. Legrand, 1.c.233.
-
c. z3z s.
L.
EPISTOLAE. 561
560 BESSARIONIS
viri senatorii fortis et magnanimi, pontificis et religionis alumni. Ante
scribitis familiarem vestrum cum litteris et scriptis vestris ad nos mi- discessum saepius adhuc scribam vestrae dignationi, quae feliciter
sisse. Quem adhuc minime vidimus, qui numquam apparuit nec ad nos valeat.
venit. bolemus et illius vicem et nostram: illius, quia timemus, ne ali- Roma 6.Iarntarä x472.
5 B. Cardinalis Nicaenus.

77. Bessarlon Cardinalls


Gulllelmo Flchetl.
nus vestr
Supe bus nuntiis regiis litteras dedimus et Reverende pater ac praestantissime vir, amice noster carissime, (acce-
ad maiest in favorem et commendationem ves- 10 pimus) ternas abs te litteras, quibus respondeam, de variis quidem rebus
tram ad te, quas simul ligatas ad te dedimus deferendas, nec perce- 10 scriptas, sed tamen omnes unam et praestantissimam erga nos observan-
pimus, an redditae fuerint. Bene vale' tiam prae se ferentes. In his quod de libro tuo scribis, eum libentissime
Ex Urbe, die XXIX Novembris r47r' accepimus et vidimus magno studio. Est enim elegantissime conscriptus
et praecepta dicendi continet, quae, cum a Cicerone et puintiliano La-
76. Bessarionis tinis vel ab Hermogene Graecis satis explicata viderentur, tu industria
15 tua et doctrina singulari Gallos docuisti, quae cum optent Athenienses,
Cardinalis Nicaenl.
tum mirentur Romani. Equidem ardebam incredibili desiderio librum
verba illa non Ioannis Baptistae, sed ipsius legis ad Ioannem Bap- hunc legere, cum primum de eo pauca quaedam significasti. fgnorabam
A8 tamen tantam doctrinam in eo esse ac tam elaboratam dicendi ratio-
tistam respond.entis ad litteras eius sunt, qui te in eius fatetur optime
de se meritum, Buod vero petis, agam libenter scribamque maiestati nem. IJnum illud habebam animo statutum nihil a te proficisci posse,
20 quod non esset doctissimo homine dignum. Fatebor ingenue, tu meam
eius oportune. Sipontinum vero, quod a te tali patre tantopere diliga-
tur, fiicem puto. Quaesturam vero pontificalem non ei futuram honori20 superasti exspectationem cum operis magnitudine tum praestantia.
nec dignitati tuae latere non credo. Multa licebunt tironi nepoti, quae Quam si olim habuissem cognitam, onerassem te profecto quotidianis
non convenirent veterano avunculo. Scio animum eius, scio et meri- litteris, ut opus et absolveres et mitteres mihi. Tibi quidem omnes la-
tum. Non ignoro conditionem temporum. Nonnulla subire poterit nepos, tinae linguae studiosi plurimum debent. Ego, quod ad me attinet, gra-
25 tias habeo atque ago immortales.
qo"" *lus non subiret nec deberet, nec ego vellem pro dignitate
"'uot
Jius. Deus providebit de eo, habet pontificis benevolentiam, amorem 25 4 6. IanuariilAom.t47z | 5 A Suprøscri,þlio: r47z.Ian. Niceni manu sua Roma.
tuum et meum. Providebitur ei, quem et me simul unice tibi commendo, 6 Suþrascröþtio.' Bessario, episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, patriarcha,
litterasque tuas plenas et sapientia et caritate et fortitudine animi mihi Constantinopolitanus reverendo patri, domino Guillermo Ficheti, in sacra pagina ma-
continuã comites itineris conservabo in remedium et antidotum contra gistro, amico nostro carissimo.
d.issuasiones aliorum, maiestatis regiae, dominii Venetorum, comitis Ep.ZZ.fnzwischen hatte Fichet dem Kardinal seinen Kommentat ztt den an-
tiken Rhetorikern zugehen lassen. Eine Verzögerung war dabei durch den augenblick-
Urbini, aliorum quasi omnium privatorum amicorum, qui me quotidie 30 Iich herrschenden Krieg eingetreten. Der Brief, der diese Mitteilung bringt (bei E. Le-
expugnare conantur. Hodie multis rnultorum rationibus semifractus grand n. 7,p.234 s.), ist ein Widmungsschreiben. Es tràigt die Randbemerkung: r>Prae-
,r"rpJn respiravi tuis litteris acceptis. Vix enim liberam vocem audivi fatio libri, quem B. misirr.
Im vorliegenden Brief vom 13. Februar r47z d.ankt Bessarion für dieses Ge-
2L tuae I te P I tironi I Tironi P schenk. Beim Papst, dem er seinen Kodex zurückgegeben, habe e¡ ihn bestens emp-
fohlen. Mit seinen rReden gegen die Türkenrr suche er nicht seinen Ruhm, sondern
Ep.Z6.Der Empfänger des Brie{es ist nicht genannt Er scheint' wie die Rat- wolle er der Sache dienen. An der geplanten Legationsreise nach Frankreich habe ihn
würde
schlilge des Kardinals andeuten, noch jünger, aber Inhaber einer kirchlichen Krankheit verbindert. Erneut erinnert er an sein Platowerk, das er lesen möge. Er
des Königs, tl. i. von Frankreich, des dominium venetorum
zu sein. Die Erwähnung verspricht Fichet nochmals sein Bemühen, ihm ein freigewordenes Benefizium zu ver-
und der anderen, die Bessarion täglich in Anspruch nehmen, lassen hauptsächlich auf schaffen. Zum Schluß gibt er eine Erinnerung über Andronikos Cantoblas, der
die e¡neute Bebandlung de¡ Türkenfrage schließen' in seinem Hause verkebrt, sich aber als undankbare¡ Mensch erwiesen habe. Der
Überlieferung: Arch. Vat. ATm XXXIX tonr' ro, fol' 8 (: A)' - Druck- Brief handschriftlich vgl. oben S.552, gedruckt bei E. Legrand,l.c,z35-238
ausgabe: G. Palmieri: Il Muratori III (Roma ISSS) p'ro6p' (-- P)' Mohler, Kardinal Bessarion. III. 36
EPTSTOLAE 563
BESSARIONIS
562
quid addunt, vel nova aliqua sententia philosophantes alliciunt. Ego
vero ad rem, quae mihi proposita erat, haec putavi esse accommod.ata.

Ex Urbe, Idibus Februariis 1472.


Andronicus ille contoblas, monstrum naturae, ut omnium igna-
10 rissimus contemnendus est. Nihili homo est, et non minus indoctus
quam ingratus, quandoquidem parum id, quod scit, domi nostrae didi-
cit et nostro pane nutritus. Valeat cum ingratitudine sua !

Die weiteren Briefe Fichets an Bessarion betreffen durchweg sein Bemühen um


ein Unternehmen gegen die Türken. .Wertvoll ist Fichets Bericht über seine Audienz
bei König Ludwig XI. von Frankreich, dem er bei dieser Gelegenheit Bessarions rReden
gegen die l'ürken< übe¡reichte (n. ro). Er spricht immer wieder die Hoffnung
aus, daß
Bessarion als Legat nach Frankreich komme (n. rr). Mit weiteren Briefen (n. r5-3r)
überreichte Fichet Bessarions Reden an eine Reibe von fürstlichen und. kirchlichen
Persönlichkeiten in Frankreich und Deutschland. Aber auch das In Calumniatorem
Platonis hat er bei dieser mehr politischen Tätigkeit nicht vergessen. Er weiß das Werk
dem verfasser gegenüber zu rühmen: lplatonem autem tuum non modo ut oblatum
a te sumeret praeceperam, verum etiam ut peteret confidenter, tandemque {urtim
surriperet, si nequaquam alia ratione posset illud. ad me deferre. At vero gratis a te
datum mihique redditum eo gaudio, ea laetitia suscepi, ut deum aliquem mihi videar
hospitio excepisse; eiusque legendi tanta me rapuit aviditas ut artem dormiendi per
has paschales noctes quaesitam non mihi sed me hospiti quidem Platoni invenerim. Ille
me rerum vetustissimarum admiratione (quas nusquam legissem) tenuit inprimis atten-
tum. Flumen sane immensum philosophiae miror Latinos ad hoc tempus latuisse; quo
fit ut non maiores Plato (quem e tenebris in apertissimum Latinorum coelum extulisti)
quam optimus quisque Latinus gracias tibi debeat< (n. rr, p. z4g s.). Das platowerk
und die Reden legte Fichet auch der Universität Paris vor, deren Rektor dem Kardinal
dafür seinen Dank aussprach (n. 14, p.255).

78. Bessarlon Cardlnalis


Galeatlo Marlae Sforciae
Domino Mediolani.
Illustrissime princeps et excellentissime domine. venit istuc ad
dominationem vestram illustri.ssimam Isach, domini roannis Argiropuli
33 suþrøscràþtio: B. Episcopus sabinus, cardinalis, patriarcha constantiuopoli-
tanus, Nicaenus, illustrissimo principi et excellentissirno domino, domino Galeatio
Mariae Sforciae Mediolani.
Ep. 28. Eine Empfehlung für Johannes Argyropulos' Sohn Isaak vom 3. April
r472.
Überliefe¡ung: Archivio di Stato in Mailand (Sezione sto¡ica: Autografi, Ves-
covi, Argiropulo Giovanni). Anrede und Unterschrift auf der Rückseite. Erstmals heraus-
gegeben bei Xæ. Âapzrpó6, 'Apluponou),eïø. 'Ev'ASl1vørç r9ro, 322-323.
36*
BESSARIONIS EPISTOLAE. 565
564

filius, accitus litteris dominationis vestrae excellentissimae, quem, çlula

80. Bessarlon Cardlnalls


Fratrlbus Domus Carltatls.

ea de Isach nostro concepit, aliquid nostra commendatione addatur, Postquam in fraternitatem vestram sum assumptus et initiatus
quo sentiat nostram commendationem sibi non fuisse vulgarem. Bene ista sanctissima religione, optavi vehementef pignus aliquod et monu-
5 mentum meae fidei relinquere, quo et divinae pietati satisfacerem
vaieat dominatio vestra. et
animo erga vos meo. puom igitur crux aurea excelenti artificio ela-
Ex Urbe, die 3. APtil\s t47z' borata, in qua veri iigni particula christianae crucis et eius divinae
vestis nonnihil repositum est, mihi delata esset, statui eam donandam
79. Bessarlon Cardlnalls domui isti. Nam opus est cum forma ipsa religioni consentaneum, tum
10 ornamento tantae domus et religionis amplitudine dignum. Donavi eam
Prlorlbus et Communl Civitatls Senensls. superioribus annis donatione inter vivos, sed apud me hactenus retinere
volui. In Galliam vero proficiscens legatus reipublicae christianae causa
Magnifici viri, amici nostri carissimi, cum ex itinere nostro in Gal- propono mihi et itineris longitudinem et incertum exitum humanae
liam Bononiae essemus, vidimus legatum domini magni Rusciae, qui vitae, tutiusque iudico eam crucem vobis relinquere. ornandam curavi
ad urbem se conferebat, ut nepotem imperatoris Graecorum pro do- 15 argento, quo est conclusa, et adhibendam hastam, ut ad gestationem
mino suo desponsaret. Res est nostlae curae et sollicitudinis. Nam prin-
15
in supplicationibus sit accommodata, eamque misi vobis, ut in divinae
cipum Graecàe reliquias ex tanta calamitate servatas cum benivolentia maiestatis honorem, caritatis indicium, fraternitatis nostrae argumen-
ef misericordia semper sumus prosecuti, tum patriae ac gentis communi tum utamini et exhibeatis populo venerandam, quom aut locus aut
quodam necessitudinis vinculo omni tempore adiuvandas censuimus' tempus postulabit. Iacobus Parleo, Gualterius lustinianus, Iacobus
ñorr", si hic legatus sponsam ducet facietque iter per fines vestros, vos 20 Sceba, nostrarum rerum procuratores, vobis eam afferent nostro no-
rogamus et obtestamur, ut eius adventum honole aliquo celebretis cu- 20 mine. Quam servandam et diligenter custodiendam curetis, oramus in
,"ii.qo" humaniter omnes accipiendos, ut, cum apud dominum suum sempiternum domus caritatis et fraternitatis nostrae argumentum, cui
fuerint, argumenta aliqua afferre valeant amoris populorum Italiae erga hoc opus dicavi pro mea in Deum pietate. Valete.
hanc puellam. Quod magnam ei gratiam, vobis laudem comparabit'
Nobis vero tanti beneficii loco erit, ut pro eo vobis perpetuo debere Bononiae III Idus Maias t472.
25
velimus. Bene valete '
Bononiae, die ro. Maii t472. I Suþraseròþtior Bessario, cardinalis Nicaenus, fratribus lJomus Ca¡itatis salutem.

Ep.8o. Bessarion schenkt am 13. Mai r47z ð.em sodalitium S. ùIariae caritatis
episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, pa,triarcha
l0 Suþrøseriþlio..Bessario, zu venedig, das ihn als Mitglied aufgenommen hatte, eine Kreuzpartikel in einem
constantinopolitanus, sedis apostolicae legatus, magnificis viris dominis prioribus et kunstvollen goldenen vortragkreuz mit silbernem Schaft. Schon vor Jahren hatte er
communi civitatis Seflensis, amicis nostris carissimis' dia Schenkung in Aussicht, wollte aber vorläufig die Kostbarkeit noch in seinem Hause
behalten. Nunmehr da er sich zur Legationsreise nach F¡ankrêich rüstet und an die
fü¡ den Gesandten des russischen Großfürsten
Ungewißheit des menschlichen Lebens denkt Bessarion fühlte sich längst schon
um dort die Verlobung der Nichte des Kaisers - jetzt schon auszuhändigen.
krank hält er es fü¡ sicherer, das Geschenk
die Wege zu leiten' Bessarion bittet die Stadt -,
hreise durch ihr Gebiet alle Aufmerksamkeit Überlieferung: Libro di Testamenti des Sodalitiums zu Venedig. DrucÏ-
zuteil werden zu lassen. \¡gl. dazu Theodo¡i Gazae Ep' 5, unten S' SIZ f' ausgabe: J. B. Schioppalalba, In perantiqua.m sacram Tabulam Graecam - insigui
Sodalitio S. Mariae Caritatis Venetiarum a Cardinale Bessarione dono datam Disser-
übe¡lieferung; Archivio dello stato di Siena, Concistoro, Lettere ad annum tatio. Venetiis 1767, p. 136-14r.
40,
1472. Druckausgabe: E. Legrand, cent-dix lettres grecques de Fr. Filelfe. Paris
-
t8gz,p.289. Vgl. P. Pierling, La Russie et l'Orient' Mariage d'un Tsar au Vatican'
Paris r89r, p. 5r.
566 BESSARIONIS EPISTOLAE. 567

tate fesso et paene praesente belli saevitia nulla ex parte conquiescit.


81. Bessarion Cardlnalls Utinam uno momento apud maiestatem tuam illustrissimosque duces
Ludovlco Francorum Regl. Burgundum et Britannum mihi adesse liceret, diviso etiam hoc corpus-
culo in tres partes, ut uno ordine armis repressis de communi dignitate,
Serenissime princeps et illustrissime domine, domine mihi colen-
5 amplitudine, salute ageretur. Id quoniam fieri non potest, molestissi-
dissime. Nusquam deflexi ab instituto itinere, posteaquam sum ex Urbe
mum est.
egressus, ut ad maiestatem vestram pervenirem. Nam meum legationis 5
Sum omnes aditums mandato pontificio, ac instituto ordine lega-
obeundae officium piissimaclue pontificis maximi mandata vix vale-
tionis primum ad te venio, christianissime princeps, quoniam tuae celsi-
tudinis curandae inclinataeque aestatis recreandae spatium relinquebant,
tudinis ratio ita poscit. Me conferam deinceps ad illustrissimum ducem
cum praesertim res gallicae undique tumultus et caedes parturirent, 10 Britannum, cum et proximus sit, et strictis prope gladiis proelium im-
armatique exercitus, quod sine maximo animi dolore scribere non pos-
pendeat. Maiestatem tuam rogo per nniorum laudem immortalem, per
snm, ad cruentam dimicationem in dies magis compararentur. 10
christianissimi nomen, quod domesticum est et hae¡editarium, per ex-
Hac una cogitatione et cura nec salutis meae nec imbecillitatis ra-
cellentem pietatis et misericordiae gloriam, per Christi maiestatem, qua
tionem ullam duxi, cum aut Cinisium montem Alpesque difficillimas
tanti regni gubernacula iam diu tenes, ut proelio abstineas prorogatis
superabam aut reliquum itei asperrimum conficiebam. Nullum enim
1õ indutiis, quae, ut audio, die lunae insequenti exiturae sunt. Ego paulo
vehiculi genus, nulla acceleratio tanta esse poterat, quantam sedes apo-
post adero Deo duce maiestatisque tuae cons'iliis religiosissimis et vo-
stolica meaque in christianum nomen pietas maxime postulabat hac 15
luntate optima ea meditari et perficere studebo, quae tibi, reliquis om-
rerum conditione et fortuna. Nam cum pontifex maximus hanc nationem
nibus principibus, communi libertati praesidium sempiternamque pie-
rebus gestis amplissimam multitudineque paene infinitam, cuius opibus
tatis laudem videntur allatura. Misi nunc reverendum patrem dominum
ac virtute Dei ecclesia et secundis rebus ornata est et difficillimis tem-
z0 Bartholomaeum, praesulem Parentinum, virum cum ingenio, tum fide
poribus defensa, mutuis seditionibus bellisque labefactari intelligeret,
non vulgari praeditum, qui haec meo nomine rogabit exponetque alia
ingemuit vehementer ac pro boni pastoris officio deligendum statuit, zo
nonnulla coram. Oro, ut audias hominem fidemque habeas ac mihi
qui gregem Dominicum dissidentem mutua componeret pace et quiete,
ipsi, si adessem; a me enim proficiscitur et loquitur.
ne impetum faciat saevissimus lupus, cui nomen christianum iam diu
est ludibrio. Multi quidem ingenio et sapientia praestantiores mitti po- Felix sit maiestas vestra, cui me commendo.
terant, sed qui me voluntate superarent et studio rei conficiendae, pauci. 25 Ex Samuro, die 15. Alugttsti 1472.
Nam, ut cetera aliis concedam, religionis amore vinci turpe esset cum 25 Maiestatis vestrae
anteactae vitae, tum praesenti aetati. Cum autem omni itinere admo- deditissimus B. cardinalis Nicaenus,
dum suspensus et sollicitus fuerim, ut prius adessem, quam manus con- apostolicae sedis legatus.
sererentur, nunc maxime angor et crucior, quo d me quoque tanta celeri-
82. Bessarion Catdlnalls
ISuþrascriþlio.' Bessarion cardinalis serenissimo principi et illustrissimo domino
Ducl Britannlae.
Ludovico, Francorum regi christianissimo, domino mihi colendissimo'

Ep. 8r. Bessarion wendet sich, nachdem er auf seiner Legationsreise in Saumur Illustrissime et excellentissime domine. Si per aetatem meam et
an der Loi¡e angekommen, am 15. August a472 aÍ den König von Frankreich, de¡û er inceriam valetudinem mihi celerius isthuc pervenire licuisset, fecissem
nochmals den Zweck seiner Sendung, dabei auch die G¡ünde der Verzögerung seiner profecto et libenter et ex mandato pontificis maximi. Eius enim sanc-
Fahrt bekanntgibt. Wichtig ist ihm in erster Linie die Beilegung der kriegerischen Ver-
wirrungen in Frankreich. Deswegen wolle er sobald als möglich mit dem König zu-
29 Sine suþrascriþtionø | 32 pervenirel provenire Vast | 33 eniml N. Tasl
sammentreffen und dann sofo¡t den in den Streit verwickelten Herzog von Bretagne
aufsuchen. Zum Schluß empfiehlt er seinen vorausgeschickten Begleiter, den Bischof Ep. 82. Am gleichen Tag wie an den König von Frankreich (Ep. 8r) wandte Bes-
von Parenzo, der Näheres mündlich vortragen werde. sariorr sich mit diesem Schreiben an den Herzog von Bretagne. Wie dort betont
Überlieferung: Autographum D. d'Heroual (nach D'Achery) ; Druckaus- er die Notwendigkeit des inneren F¡iedens des Landes und berichtet von seiner geplanten
gaben: L. D'Achery, Spicilegium Veterum aliquot scriptorum, qui in Galliae biblio- Reise zu dem Herzog von Burgund. wie zu ihm. Er habe seine Fahrt beschleunigt, um
thecis, maxime Benedictinorum, latuerant. IV. Pa¡is r66r, p. 4or. (fehler- Auseinandersetzungen mit den Waffen beizulegen; doch mußte er erfahfen, daß der
-Hiernach zwischen dem König und dem Herzog vereinbarte Waffenstillstand von sechs Tagen
haft) Migne PG 16r, 699 sq.
568 BESSARIONIS EPISTOLAE. 569

titas, cum graviter animo angeretur ob intestinas nationis istius dissen- cras cymbam ingressus secundo flumine ad regem navigabo.
euem
siones et diuturna bella, me isthuc legatum mittendum statuit, ut eius cum fuero allocutus, adibo illustrissimam dominationem tuam. Eam
pastorali voce tam nobilem christiani gregis partem ad pietatem et autem ut commodius adire possim, rogo ad urbem suam Nannetensem
societatem mutuam revocarem. Nam vel a christiana fortuna, quae se conferat, ne terrestri itinere mihi et seni et fracto tantis laboribus
õ aliquo per\¡agare necesse sit. Spero effecturum,
summo in discrimine est posita, vel a communi principum salute et 5 ut rex quoque in proxi-
dignitate nihil magis alienum accidere poterat, quam ut tanta natio, mum aliquem locum deveniat, ubi quae ad commune ¿ìcus et quietem
multitudine hominum, fortunis rei bellicae et sapientiae laude floren- maxime pertinent, facilius celeriusque disputari et absolvi po1erunt.
tissima, suis odiis conflictaretur, cum aliunde christianum nomen gra- Praemisi dominum episcopum parentinum, qui haec rogabit meis ver-
vissimis incommodis et calamitatibus iam diu sit debilitatum et a cru- bis et narrabit nonnulla coram. oro homini ádhib"". fiãem. Mea enim
delissimo hoste habeatur ludibrio. 1¿ 10 sunt, quae proponet et loquetur.

Suscepi hanc profectionem nulla commodorum aut aetatis meae, Bene valeat excellentia vestra.
quae infirmissima est, ratione habita. Acceleravique incredibili conten- Ex Samuro die 15. Augusti 1472.
tione, ut in tempore adveniens concitata arma reprimerem. Iter ad
regem christianissimum primum institui, cum eius maiestatis amplitudo
83. Bessarion Cardinalis
et ratio ita postulat, tum ad illustrissimum ducem Burgundiae et ex- 15
cellentiam vestram. Cum autem post longam pervagationem nuper cer- Slxto Quarto
tior factus essem indutias sex diemm a vobis cum regia maiestate ini- Pontllici Maxlmo.
tas die lunae finem habituras, tantum cepi dolorem, quantum maxi- Bessarion berichtet an Papst Sixtus IV übe¡ seine Tåitigkeit als Legat in Frank-
mum animus meus capere potest. Video enim me ante eam diem adesse reic}r (1472.1.

non posse ob corporis et valetudinis imbecillitatem, cum tamen paulo z0 Nachricht ùber dieses wahrscheinlich nicht mehr vorhandene Schreiben: paris,
Bjbl. nat. collection Legrand XV fol. r95, angeführt bei H.vast, Le cardinal Bessarion,
post Deo duce sim affuturus.
20 Paris 1878, p.4r6 n. r. Vgl. Band I 425n.3
Quam mihi iucundum esset, praestantissime princeps, si dissecto
hoc corpusculo, quod profecto pro Dei immortalis laude hac in re non
recusaverim, uno momento apud regem christianissimum illustrissi- 84. Bessarlon Cardinalls
mumque ducem Burgundiae et excellentiam vestram agere possem, quae25 Fratrlbus Domus Carltatis.
cogito et mihi mandata sunt ! Sunt enim omnia communi libertati ac
Non potuit honorificentius mea in vos pietas accipi; nam video
saluti praesidium et dignitatem amplissimam allatura. Recreat autem omnia praestita esse in sanctissimis reliquiis aut dicandis aut veneran-
me magnopere sapientia tua et pietas, cuius nomine ut ornatissimus es.
25 dis, quae vel ad nomen divinum colendum ver ad mutuam caritatem
Confido enim plurimum te mea cohortatione et precibus, repressis ar- dedurandam pertinebant. Tanta autem praestitistis, quanta capere non
mis, prorogaturum indutias istas, quoad isthuc pervenero, ne frustraS0
magna corporis infirmissimi defatigatione tantum itineris confecisse vi- 9 eniml N vast | 22 suprascriþtio: spectabilibus viris custodibus ef reliquis
dear. Id autem ut efficias, rogo, hortor, omni animi studio contendo. collegis Domus Caritatis, fratribus nostris carissimis, Bessario cardinalis salutem.

17 vobisl nobis Zøsl. I fO. ZA. 29. eniml N. Vøsl. Ep.8+. Für die schenkung Bessarions (Ep.8o) hatte der Guardianus collegii
caritatis mit einem Dankschreiben vom 6. Juli r47z aus venedig geantwortet (bei
bis zum nächsten Montag das wäre der r7. August zu Ende gehe' Bis dahin könne
- - Schioppalalba a.a. o. oben s.s6¡). wortreich, ohne viel rnhalt wird hier von der
er angesichts seines Gesundheitszustandes zu einer Aussprache nicht eintreffen. Vor- feierlichen Übertragung der gestifteten Reliquien berichtet. Zum Schtuß ist mitgeteilt:
her wolle er noch den König treffen. Den Herzog bittet er zu einer Zusammenkunft Decrevimus autem muneri ipsi divino tabernaculum et monumentum faberrimum
in Nantes sich bereit zu machen. Nähere Aufscblüsse über seine Vorschläge werde in loco aedis nostrae fraternitatis celebri et conspicuo cum subscriptione nominis tui
ihm vorher schon der Bischof von Parenzo (Pietro Bartolomeo) zuteil we¡den lassen. honorificentissima. rm vorliegenden B¡ief bringt Bessarion am 13. September 1472,
Erfolg war dem Legaten nicht beschieden. Zt der geplanten Aussprache kam es bereits auf seiner -französischen Legationsreise in Lyon, seine Freude darüber zum
-nicht. Da die beiden Herzoge von Burgund und Bretagne hartnäckig auf dem Krieg
Ausd¡uck.
beharrten, bat der König den Legaten, beide zu exkommunizieren. Doch verweigerte
das Bessarion. Überlieferung: Kodex des Johannes Carolus Sivos. Druckausgabe: I. B.
Überlieferung: Paris, Bibl. nat. Collection Legrand, XV fol' r95.-- Druck- Schioppalalbaa. a. O. (s. oben S. S6¡) p.r47s. nach dem genannten Kodex, dessen
ausgabe: H. Vast, Le Cardinal Bessarion. Paris 1878. App. XV p.459 s. Aufbewahrungsort beute unbekannt ist.
5?0 BESSARIONIS EPISTOLAE. 57I
possum, nec debeo. Sunt enim divinae illius digna maiestatis, cuius
causa et nos munus istud misimus, et vos tantis hono¡ibus accepistis.
fstam tamen hilaritatem vestram, quoniam amantissimis mei animis
proficiscitur, perlibenter accipio, agoque gratias ingentes tantae bene-
volentiae et caritati, cuius nomine initiati sumus et fratres. Quod in 5

munere honorando decrevistis de tabernaculo, cum benevolentiam


agnosco erga me, tum vestrum in res divinas studium maxime admiror
et laudo; est enim piissimum et apud immortalem Deum uberrimum
fructum vobis allaturum. Valete.
Lugduni Idibus Septembribus 1472. 10

85. Bessarion Cardlnalis


Slxto Quarto
15 esseperpetuum, certamque ac stabilitatem unicuique mortem, non in-
Pontifici Maximo.
dignum iudicavi, si depositis conscientiae oneribus animam Deo recon-
Pater beatissime, venienti mihi e legatione mea in ltaliam nihil ciliarem, ut, si aliud evenerit et in me natura cursum, quem debebat,
optatius aut iucundius fore videbatur, quam ad sanctitatis vestrae prae- 15 effecerit, eam creatori reddam mundam et immaculatam.
þam rem,
sentiam pervenire eamque, ut debeo, colere et venerari. Accelerabam pater sancte, ut etiam decentius possim efficere, sanctitatis vestrae auc-
autem tanto studio ac perpetua itineris contentione, quantam fortasse 20 toritas et benignitas non parum necessaria est, quae cunctis Christi fide-
mei corporis imbecillitas diuturno itinere ac senio admodum confracti libus, ut vult, divinam gratiam impartitur.
sufferre non poterat. Sed confisus nimium prosperae valetudini, qua Itaque eam rogo, obsecro et obtestor, ut peccatorum meomm ple_
iamdiu potitus eram, omnes labores, difficultates, molestias itineris zo nariam remissionem elargiri ac dispositionem testamentariam et rerum
mearum ordinationem, quam fecero, confirmare dignetur. puod iterum
ll M si'ne suþrascriþti'one. 25 atque iterum supplico, ut minime negetur. si vero supervixero, omnem

Ep. 85. Dieser ohne Überschrift und mit ir¡tümlichem Datum (r4óz) tiberlieferte
praestabo operam, studium, diligentiam, ut debito meo satisfiat ac di_
Brief ist das letzte Schriftstück, das wir von Bessarions Hand besitzen. Vast be- gnae pro tanto officio gratiae reddantur. Sin aliter de me Deus statuet,
zog den Brief auf die deutsche Legation Bessarions und suchte das Datum in 146r zu accedet et hoc profecto ad maximam sanctitatis vestrae laud.em et glo-
bessern (H. Vast, Le Cardinal Bessarion, p. 252î. r). Irrtümlich ist daher auch meine riam immortalem.
Augabe, die sich auf Vast stützte (Band I 3o3 n. 7). Eine Anwesenheit Bessarions nach
seiner deutschen Legation in Ravenna ist apokryph. Daß der Brief sich nicht auf die
30 Felix sit beatitudo vestra, cui me humillime commendo.
deutsche Legation bezieht, ergibt sich daraus, daß der Kardinal dem Papst schreibt,
Ravennae, die ultimo Octobris 146z (sic).
er habe ihm über das Ergebnis seiner Sendung nicht geschrieben und wolle alles münd-
lich bericbten. Das trifft für die Reise nach Deutschland nun gar nicht zu, denn darüber
liegen ganz ausführliche Berichte vor (Ep. 45. 46). Ein anderer Umstand ist der Sanctitatis vestrae
Gesundheitszustand des Briefschreibers. Wohl war Bessarion auch damals im eigent- humilis servitor
lichen Sinne krank. Das schrieb er an Ammanati. Immerhin war er nicht in höchster
Not; denn er hoffte aufLinderung seines Steinleidens durch das lMasser von La Poretta, Bessarion Cardinalis Nicaenus.
und zwar zu Bologna (Ep. +Z). Hier haben wir es jedoch mit einem Todkranken zu
tun, der sein Testament macht und den Papst um den letzten Segen bittet. Der Brief 3 Cuml Quum M 10 Cumquel Quumque M
gehört demnach in das Jahr 1472, geschrieben am 3r, Oktober zu Ravenna, wo lLessarion
|
am 18. November gestorben ist.
Überlieferung: Venedig, Bibl. Marc. lat. Class. IX Cod. 124n. 5 (åiltere Signa-
tur: L X Cod.r74). ErstmaligeAusgabe bei H. Vast, Le Cardinal Bessarion. Paris
-
1878, p. z5z,'n. r). Deutsche Übersetzung-bei E, Rocholl, Bessarion. Leipzig rgo4,
S. zo9.
THEODORT GAZAE AÎQUE ALTORUM EprsToLAE. 5?3

¡,rèv rùç Ëautöv æóÀer,ç &æpovo{c<o6 ëxouor, ,$eoÀoyoüvceç Ðè xøi 8røgepó¡.r,evor,


'Irøì,oîç æú,vra sòv Xpóvov à¡øteÀoüo¿, xæ\, ræúræ riæèp àó1¡r,øtoq, oü
THEODORI GAZAE Xd,pr,v
d¡,,gco ouvel$óvcø tà ¡,répl xøi àløle[ú¡revæ [xøvöç. àrecú(aco, 6c¿ àei r,jy",
ATQUE ALIORUM
¡e xú:ì. Ðo[á(er,v. fl tù æepi rùç æólerç &xr,v8rjvcoç ë¡¿er,v oió¡eevor, &æoÀar5erv
EPISTOLAE. 5 ri¡e æægoúo'r¡ç \ovyiaç ei6 veocepr,opòv àó[r¡ç îo¿o¿úçlç xøl $eopíav æep¿r-
Gazes' Briefe liegen in den Handschriften schon teilweise gesammelt vor. rotêpæv Ë$élouo¿v.
Andere sind einzeln überliefert. Ich biete hier die bisher ungedruckten Stücke, zu denen 'AÀlà, pouloí¡lr¡v ¡rèv eTvorl rcrütoc, Ív' ei xaì, rrpòç oriÐèv ðgeÀoq seo).o1oùv-
ich die gedruckten (Ep, r.2. S, 13. 14) nach erneuterVergleichuug mit den Handschriften
'teç èrit'¡xævov, dxr,v8rlvcoÇ yoüv cò æveü¡,.ø èx¡.r,óvou æpoéxeov coü æøtpóç.
llbernommen habe, in chronologischer Rei-henfolge, Weggeblieben ist ein vou J. Fr,
Boissouade, Anecdota Graeca Vol. V. Parisiis 1833, p. 4o8-4r9 (bei Migne PG 16¡, téòo¿xæ 8é, pù èæt å)ióoE¿ æóÀeôv cöv úæoÀoíæ<ov øúcöy xæù dvÐpøæotlo¡re
rooS-ror4) herausgegebener Brief, zu dem sich leider keine weitere Textunterlage finden 10 ^yuvær,xöv 'ce xd.ì. æaí8cov $eoÀo1õor, xæì, tfl 'Pco¡løl,cov èxxìrr¡oiq úæev¿vc¿ø
ließ, was um so bedauerlicher ist, als die Handschrift Boissonades einige Lticken aufweist. 1púgoor,v. 6æ6re ytip cor, poz¡,$eíav, ù)v ¡.r.évz¡v napù rle è,,x\yoi*ç øririç xæi
Die weiter hier veröffentlichten B¡iefe von anderen stehen in engstem Zusammen- cöv zcepi aridv Eúpoæé<ov 1evõv rapeïv ëxouor,v, êxóvte6 àr,æg.$eípouoí ce
hang mit Bessarions Gelehrtentåtigkeit'und verdieneg daher ihre Beachtung.
xæi. &noxpoúovræt, rl ,ÍìÀo
i æævreÀ! xpi &gøvr,o¡-r,òv æpoo8ox&vi iicor ææpà
cöv é¡.r,óp<,rv øritöv pæpB&pov r¿spöv &ei ðvtorv, æocpù röv yevöv îoúî.uv,
fl
1. Oeóôt'rpog t5 ê xor'vr)v ogôv rÌcr¡ríøv f¡yorlpevoc rò toù6 "EÀl4vøç ¡,r,i ê¡r¡réver,v, o16 {uvé$ewó
A4pqtplqr xcl feorpyirp toi6 &ôeÀ<goig. te xo,l. <i¡¡¡oÀóyroav, 8iÀov 6at, èæi æ[ç &tr{.&(ovtaq æricorSç xr,vr¡s{oetø¿. p B6u
ò àÌ¡xai i roü ripXuepé<oç èær,ocoÀi
B 40 Arævoou¡r,évg Fo¿ Ëæ¿õreîÀøl ú¡r,îv, 8nøç aù æepi riv pøor,Àr,xi¡v æpeopeíav 1ev{oeo$ar, Àéyer, oo¿göç, ei ¡r.}¡ ¡.r,eraþøÀóv-
P 36ò¿oræéæpúx'çúl, oüàèv oüroç ëòoEev [xøvóv, óç cò r]¡v coü ¡reydÀou &pXr,epé<oç te6 "ElÀ¡ve6 eù &¡.r,eívo zcpoéÀor,vro.
d,zróxpuor,v perægpd'.oævrr, æé¡,r,{ær,. fiàe .¡àp .c&. ¡e &ì'l'a. æúvca ¿ü púlæ 8r¡Àoî 5 'T¡,r,eîç oüv ò¿ri tocürø iiSr¡ tuçxd.ve.ce ðp.$öç æepi röv ro¿orjcc¿v ),o.¡r,(ó-
xal dv roü &æoxpr,vo¡.r,évou øriroü Tvópïv, lv ëXer, æepl tõv 6Àov, gæveporúc4v 20 pevo¿ xøl oxoæoüvreÇ. ræürd. &eì, Ào.¡l(eose xøi coiq lÍlÀorç óiæøou [,u¡,upou-
xæSlor4or,. eøüra ¡.r.åv oüv eloeo$e, cù¡v éppr¡veu$eîoav c{v8e æ9ò6 còv þuot}'êa lerJese æør5oøo,$æ¿ g.èv ëp.8oç xai &xpïoi¡tou seoro.¡íaç, épovooüvceç gè rfr
åæeoroÀlv dvæyvóvteq. ¿Tò 8è $øu¡rd,(<o, ti 8l¡ pa$óvreç oi \p.êrepor oó(er,v 'Po¡.r,ølcov êxxTrqaiq ægd.rrer,v, 6ruco6 ou¡.r,¡laXíç c!o8e èle)r&.oævre,ç
Bøppápouç
càç éæutöv &væxc}oovcal æóÀer6. vüv yúp, d!.rcep æorê,, xær,pòç coü ro¿orjrou.
I Suþzøsøiþtio.'B @eóDcopoç é lcú(z¡6 Av¡¡rr¡cpiç xal lecoplig, toî6 ciàeì.goîq. ü'g[et xui y,ip ric èxxlryoíaç &v\g, p.êyæ rr, òløvoorl¡.levóG ce xæì, npd.trøv, B 40v
P 'EælotoÀ| @eoôópou toü Iø(i æpò6 toùç &telgoù6 øútoû åv K<¡vcco{.vc¿vouæó}e¿.
z6 òE[c 8è r& àéovroc ouv¡8eïv xøì, ùer,vòç è[z¡yí¡oaosør,, (r¡rcor]¡ç eõ
@eó8opoç 'AvÐpovtxg xøl Ar¡¡.r.r¡tp[9 toî6 dôe],goî6 eü npd.ttervl elt rpd:rter,v B om. ¡rdlø ciç
röv zdlæ¿ 'Po¡,r,ølov &,peõ¡ç te xaì rld,leioç, gr,ÀéÀÀr¡v oii<o6, óç åùv ¡r,óvov
Ep. r. Mit diesem Brief vom November r45r übermittelt Gazes dem Deme-
rà, æepi Spr¡oxeiocv é¡.r,ovevor¡xócæq $eú.or,rcær,, æ&veu 7cor,úo.e¿ eûSr56, Èg' <þ r&q
t¡ios und Georgios (nach der Überlieferung in P, Andronikos und Demetrios)
in Konstantinopel die Antrryort, die der Papst einer Botschaft.des Kaisers tton Byzarz élÀr¡víÐø6 æó).er,q èÀeusepöoær, zøl eùruxíorv .ce v.d.l, &xp.ì¿v næpæøyéogw, rcævci
erteilt hat. Unter den cïEelgol sind nach P ohne Zweíûel Gazes' eigene Brüder zù ver- rQ é)ù1vr,xQ . i{¡o¡e åàv ¡ri¡ &p'¿yov oi ri¡.r,écepoc rQ
r&"yr.o,cu. BouÀeuod,¡.r,evo¿
stehen. Die theologischen Auseinandersetzungen zwischen Griechen und Lateinern 30 peÀtiorqr rorlrqr &pxrepeî og&q øriroùç eùzuer,seiç xøi ou¡,r,g<ovoûvcøç
¡,r,eyáÀ<11
häIt er für nutzlo$ Die Hauptsache ist ihm die tatkrâftige Unterstützung des Abendlandes nap&.obo,ot, à¿xo¿¿ósær' d,v æøp'ori8evòç èÀéou culxúvo¿ev orJàevó6, åæer,8à,v
gegen die türkischen Eroberer. Den Papst (Nikolaus V) schätzt er als einen ehrlichen
õø¿ tà 8e¿vóraræ æeæov$óre6. ëppcoo,$e.
Freund der Griechen. Aber alles sei an deren Zustimmung in den kirchlichen Fragen
gelegen. Betr. des von Gazes übersetzten Schreibens Nikolaus' V vgl. Band I z7o n. r. 'Ev 'Pó¡.r,¡, Noe¡lppíq ¡lz¡vì, coü oruvæ' ëtouq.
Der Brief ist handschriftlich überliefert: Mailand, Bibl. Ambr. Cod.
gr. P rr9 sup. fol.3G-36v (: P) ; Cod. gr. D rr8 inf. (: D) ; Rom, Cod. Vat. gr.
1393, fol' 4o-4o v (- B). P (vgl. oben S. zo6) bietet eine Zusammenstellung von I ri¡soloûæ<¡v B ûrol,oúnco P I aútövl øùtõv Bp I civ8parco8uo¡re p riv8pørotuo-
-
einigen Briefen Gazes' (hierEp. r.3-r3) in sorgfåltiger Reinschrift, die verschiedent- B I l0seoloyôor, scriþsiùeùoyaüc¿Bp | 11 ypcÍ9toouvp.¡pdgououvB | 16 ó¡ro-
¡roü
liche Nachlässigkeiten aufweist. D (vgl. oben S. r5z. 16o. zo6.236) entbält die gleiche ióy¡oøvl é¡.r,oÀóy¡oøv BP I 17pecøBøtóvce6 B ¡recøÀóvceç p | 19 {S¡ e fi Si¡ e I
Sammluog, vermehrt um Ep. 14 in weniger sorgfåltiger Scbrift. B (vgl. oben S. zo6. 20 oxoæoüvre6 B oxoæôrvreç P | 20 caütø B caúr¡ p | 2l &^¡pr¡atg.ov scriþsi &apr,-
236) bietet die gleiche Sammlung wie P. Der vorliegeude Brief (Ep. r) ist hier offenbar oí¡.r,ouçBPl21 é¡.r.ovooüvteçPó¡.r,ovooûvcaÇtslZlrcor.l¡oerpæo[{o1¡ Bl2gèùvp
erst eine spätere Beigabe. Im Gegensatz zu der sonst einheitlich gefertigten Handschrift l)v B | 32 Noe¡i,Bple B Noeupúq P I gg ëcouç B lp om.
ist fol. 4o-4ov von anderer Hand geschrieben und auf einem mehrlach gefaltet ge-
'\¡'esenen Blatt nachtråglich beigegeben. V e u e d i g, Bibl. Marc. Fondo dei Nani, n. 93.
Druckausgabe: E. Legrand,- Cent-dix lettres grecques de Fr. Filelfe. Paris
r8gz, p. 329-330.- Ebenda p. 33r-34o rveitere Briefe von Gazes,
THEODORI GAZAÊ, ATQUE ALIORUM
- EPISTOLÀË. 575
574

2.
veiøv i òi êtépou cou æé¡.r,tflør,, xai Sriorpr,róv t¿v¿ ou¡epouÀi¡v t{vge iyorl-
D1 @eôôopo6
¡.r,evou'Ëæi oo'i. ëord.r,r gaoi,$&repø åléo$¿¿ xai æg&læt, óç ærlcoí.¡e æórepø
Qpcyxfoxqr Qrl,élg=ç. orix ôìv ë¡¿orev gd,vør, . eí ^¡e ¡.r,lv æ[peî, gæaí, æê,pæer,v (xøi) òrù xøpgr,_
t̡.r,elvco
vd'lecoç toü èx Mawúz¡ç òr,8óv*r,, Ív' écepoç pèv é 8.8oùç fi, aüroì, àè æøpóvte6
@eóà<opoç 'Avtcovlôu <Dpølxioxg Or,Àé).gqr eÜ ægútrer,v. 'Avé1vcov còv
5 ¡.r,øprupeiv &lr"oær.orôrepæ àoxöo¿ xæl ouveploüvre6 oæou8&(øot d.
Kúpou Àóyov, óç ëXer, úæó oou ¡-r,e,$ep¡,r,r2veu'$eiç, xaí ¡.r.or Soxeî oriòèv lmov eÛ æepù d¡v
æpd,Irv
ë¡¿<ov g<ovfrÂotciv<¡v o{irco Àe1ópevoç, ì rfr 'EÀÀí¡v<ov ó6 9pd'oaq lotópz¡xe 5
Taüçø pèv oi æepi Brloog,píqlg r_èu
-ðeoæóo¡v. èyò 8è
t^ \ I tr\ arr .$ctu¡,r,d,oar,¡.r,' ¿¿v, D lu
Eevogõv. <ilç eiSe xq.i. tr* ð,ÀÀa sõv
-
èÀÀr¡vlxcov ouYYPcrpil,c(tcov eluxev ePPï-
ei crç Xpi¡,ra oücco xocÀòv èær,Ðé{ao$ar, ëX<ov oûx ør}còç vo¡.r.í(or, é èpyaoá¡r,evoç,
vé<oç colorStou. æoÀù yùp ðiv àr,agépovca coi6 te &væ1lvóoxouolv ë9epev ðvz¡otv
d),À' érépor,6 åzrr,cpézr<ov o'ior.ro æp&le¡v tà 8éovto¿. ei ytlp xøl æøpòv ðxur2po_
xai cor5ç ^¡e.¡pag&æç eipy&(erc èv8o[orépou6. vüv 8è æoÀÀoi ¡-r,èv o[ êp¡rr¡veri-
10 dpouç ä'v ëxor 8¿à có8E xøì có8e, olç &,v $øppõv ëæepæe, cívcov ð{ ,rorl'a.u
ovreç' xal ,iqoppù ëxú'or<¡ æpòç êp¡.r.r¡vetæv xæi cò éæ<oooÜv ¡],eteoXr¡xévar'
tu1¡¿úvor, &*clw; ër¿¿¡a. xoci gr,Àócr,¡.r,oç ô\v é &pXrcper5ç pei(ov &v oulrQ
1pø¡,r,¡.r.&c<ov Éllr¡vlxöv. ri 8' ðgeÀoç éppr¡veu¡.r.úccov &v et¡ couorlrcov, orl8' ei,æeiv 10
.rr,¡.r,iv otor,co, ei ztú.geocr.v é
eiç
r,¡.r,ôv. ¡,r,{æoce òè éipa xøì, ó6 ôÀryroporj¡.levoç
&$.6v ye.
'Eyò tiv tie æotr8eíøç levo¡.révr¡v oor èp¡er¡veiøv åx ¡-r,Épou6 toÜÐe
8uo¡¿epaívor', è&v riæfr. ê¡.r,oi ¡,r,èv oõv 8¿&, taüræ rò æêp.æetv Toov àoxei ce ptr¡tèv
¡rèv oüv æoleiv, cò 8è æocpø1evó¡.r,evov aûròv Ðoüvør æoÀÀÇr æpoéxer,v eiç æer,só te xaù
roü ì,ó.¡ou 6oæep åx xpcroæé8ou cò {igøo¡la xpivc,:v ¡e yuì. oxozrõv levvæiov
15 ripor,Bi¡v ùltørê,gæv cr,vú, 6oæep xøi roîq æepi "AÀgovoov ròv pøolÀéø æpôrov
eü ¡.r,d')ta ëp1ov xai çó8e xøtop$öo$ar åv lóyorç 9r¡¡-tí' xøi o9ó8pæ ci1&-
oo¿
8eò<oxòç rà. æor,í,p.æra. &æi¡a4 cr¡.r,r¡Seì6 xæi. ypil¡ta.ræ eiÀqgòç crix òÀíyø. xøi
¡levó6 oou cle æepì tró1ouç 8uv&¡.¿eo6 8taÀé1o¡.r,au xøi æpòç
toùç &ÀÀouç æepl 15
'ceúry¡ ngæxréov, eí ¡ri xcoÀr5er, crç úæo{,,íø x¿v8rjvou
æal8eiøç tìq vüv f¡xorloqe Âoccúvolç eiç 9öç 8¿ù ooü. ei 8é cr6 töv vüv ðvrcov fl èv éòQ &lÀo,$í n¡, fl
xai ei ooi tò oô¡,,a æi'cú.pxeç eiç æóvou6 éòoü ¡,r,æxpotê,pæç, xa.I ei ègoòí<ov
&pxóvc<ov &p""tc &¡,rorpÌ¡v xal æóvou ço¿orlrou &æo8r8or5ç ôiv rà Sixa¡cr xær' &ltuv
&æopeî6. ei 8é r¿ rorJso¡v x<oÀr1er,, æé¡.r,æer,v àeï è[ dvú1xrçxo.i ou11uó¡r,r¡u
¡ii
æpd,'ctor,, elzceiv ¡.r,èv oúc<ooì 8r'ioXupr,(ó¡.r,evoq orlx &v ëXoe¡,r,1. ço¿oüço 1dp tou "oü
20 ariròv (¡r.i¡) æøpæ1evéosø¿ æiceîv. poulo¡.¿évr¡ àè æøpeivar, pú, [xævö6 ëxovtoç,
oiíæto ëtuxov ëv ye tQ vüv xpóvq écoporxóq. Tocoç 8'ôiv xal t"ç ei.r¡, xæi. &æo-
circ
æpoÀóyou toü nepì, cÌ1v êppr¡veíøv &¡,r,eÀr¡téov coü æÀelovoq, ctÀl¿ lóyov
y,vóoxeuv où xpú, npì,v Ì) ëp1q æeîporv á,æd,vccov Àorpeiv. æõc tè Àr¡ætéov, ciç29 Étepov
\x..p.r.æo,'.xöç oulypaæréov eü ëfovræ 8e.vócÏroç zøi xál).ou6 xøi ¡.r,{xouç,
o!ç d,v eìlr¡ xal tó8e ouvéoeoç ëpyov, ezrei xai oi æepi Br2ooapíova, tòv àeoæór4v
xaì, þr¡téov ev Ðr¡¡r,ooí<p oulÀóyqo. ëxor,ç ò' ôlv æpòç roiç rÍrlor,ç æì,eovÉxer¡¡.r,ø
&æopoüvreq tuyld,vouou, æpòç ô 'i{pou. ei lipa. æ$c6v oe 8eî xo¡,lloør' cì¡v éppr¡-
eiç ëæar,vov ori o¡,r,r,xpòv xæù civ vüv yevo¡.r,évÎv eip{vr¡v ëpyov gpov{o".6 xo,i
Ep. z. Theodoros Gazes beglückwünscht Filelfo zu seiner Übersetzung von 25 oæouÐiç &yø$iç coü &pXr,epécoç oûoav. ei 8è xøí, I gaow, &Àr¡$éç, |cr, ë,upoç
Xenophons Kyropädie. Das werk verdiene gewiß Belohnung von höherer Seite. Aber zroperleo$ør, ¡.r,élÀer, ei6 'Everíøç, öÇou &,v e'úr¡ ooc èxeioe iévø¿ xocl, êv $eúcpq:
er habe das in neuerer zeit gemeint ist der Pontifikat Pauls lf (r464-7t) nicht
- - xaÀQ rfr æacpí8r, Ëæø¿véosæ¿ riivtpæ, oeoü eixóvæ. êÀæiq òè carlc¡ æou xøl toiç
erlebt. Im Kreise Bessarions habe man die Auskunft erteilt: die Überreichung des
'Werkes sei ganz Filelfos Sache. Entweder solle er es persönlich darbieten, oder durch ,ít).lo.6 eriruxéotepø cà.npd.yp.æræ ëoeo$ør,, $upôv csoæep toi6 Àóyorç dvolyo-
eine Mittelsperson, etwa den Kardinal von Mantua (Francesco Gonzaga), übe¡reichen ¡lévoiv àr,d' ooü xaì, eioóàou 7ro(ps1opévl6 eùXpí¡orou.
lassen. Wenn er das nötige Reisegeld besitze, möge er persönlich erscheinen. Erforder- g0 Taüca g,èv 8ì¡ å-yò yr,vóox<,r. ðc¿ tè xøl ú1r,er,vö6 ëXer4xaî {íorep råvved(ov
lich sei, wenn er das werk persönlich überreiche, ein Prolog über dessen Bedeutung, cð yúpç 8r,areÀeî6, yaípti., xa.i eír¿ oo¿ del o{íto6 àè xai æa.pæ-þ
ëXeuv. èpoì, I
andernfalls aber eine durch Gewichtigkeit und Länge ausgezeichnete Lol¡rede vor einem
weiteren Kreis. Vielleicht gebe sich im nåchsten Frühjahr Gelegenheit, den Papst in
f¡ gí),ou úyíer,ø æpò6 s&, æoÀÀ& voaí¡p.utæ roû è¡.r,oü oó¡.r,atoç.
¡.r,rj$r,ov &,v e'úr¡
Venedig zu e¡reichen. Auf Paul II ist Gazes nicht gut zu sprechen. fn ironischer ou17,aíp<o 8é oo¿ xai ciç erlrexvíøç. xai ei xo¿vå cà gíÀ<ov, eú$rl¡.r,.ç Ði¡ ôiv
- 'Wissenschaft' Er tröstet
xriyò 8r,ó1or¡rr' gílou æúvccr eri8o¿¿¡.rovoüvto6. çòv 8è píov rÌlÀÍ¡Àor,ç ouvóvrøç
Weise spricht er von ihm als einem freigebigen Freund der
sich beim Anblick der Gesättigten mit dem Gedanken, daß das menschliche Leben 95 8rd,yer,v flpec åv rfr øùtfl æóÀe¿ èorr,v, 6t¿ riyø$óv . ori åuvætòv àé, ei
eüxçéov ¡.r,év
wechselvoll und kurz sei. Zum Schluß gibt Gazes Auskunft über Bessarions In Ca- toiç Àó1orç é vüv &pxr,eper)6 iìrv &æo¡.tepioera¡ td¡v ruoÀÀõv, ðrv ëxer,
p.í¡ rr, xa.i
Platonis,
- dem Filelfo schon etwas gehört hatte. Das Werk sei bereits
von
lumniatorem
:/(pqp,*r.'v. où çolvuv xøì æepi corlrou 6xoæôv ròv Àó1ov æo¿oü. xæl pr¡8evò6
ins Lateinische übersetzt, aber noch nicht herausgegeben. Demnach fä|lt der Brief
in das Jahr 1468. Filelfo ließ seine Übersetzung zwischen 5. Dezember 1468 und r9. Ja- &péÀe. töv eiç 8úvø¡r,rv xai oæouàÌ¡v torar5rr¡v f¡xóvc<ov. trlxr¡v Ðè rjv ææpoüoæv
nuar 1469 durch den Bischof Arcimboldi von Nova¡ra dem Papst überreichen und erhielt xøi teleuri¡v &,par,epêøç, grÀoÀóyou .re xd.r èÀeu$epíou, xa.i 8æ.,ç èæoÀogupó-
gnåclige Aufnahme wie auch die erwartete Belohnung. Der in der Überschrift mit- 49 ¡revóç ¡.r,oz gr,Àøv$p6noq xæi grÀlxõ6
- éælocéÀÀer,6, ,ùvr,upù. p"êv, el[ ye &v$pó-
geteitte Name von Gazes', Vater Antonios ist auch sonst bezeugt. vgl. Hermes 37 {to.
Überlieferung: Mailand, Bibt. Àmbr. Cod. gr. D 488 inf. fol. r-z (: tt¡'
'ì xaì suþþleti | 13 SuoXepøúvor,l tuoXepaúv¡ D I 15 æpõ>rovl npótou O | 20 frù
Erstmals gedruckt bei A. Gercke, suþþleai | 29 rrøpexo¡.révqç s*i,þsicumGerchef tapeaoy"êv.r¡D B0 r5Ï,e¿vöçl úyrervoû D
Nochmalige Abschrift ebenda r.oL. z3-24 v. I I
- 40 åntoréller,çl êæroteÐ,eîç D
Theodoros Gazes, Festschrift, Greifswald r9o3, S. r9-zr (fehlerhaft)'
576 THEODOIìI GAZAE ATQUE ATIORUM EPISI'oLAÊ. SZz

æo¿ç oûo¿v, &v&.¡xï aío$r¡or,v yiveo$ar, cõv rotorlrov; æapa¡.r,useiral òé ¡r,e tò oT,&. èarr.v, ol8a6. 6¡,r,or,ø àr¡Àøài¡ coi6 8r,ør,cc,r¡,r,évor,6
úæò cöv iøcpöv, d, oüte
roû eti¡rerápoÀov xaì, BpaXrS. oùòè "yàp o[ vüv &noÀør5ovte6
&v,$p<oæúvou púou ioxùv evci$¡or, cQ voooüvcl, oüc' tiæosvfoxer,v èÇ. ißoæai æøpà
Eriorou ÈÀæáge6
æÀoúrou x¿l röv co¿oútov &yø.$ãrv ëleotv èæi ¡.1øxpòv &æolar5er,v, &ÀÀ'ei èÀávs¿vov àr,d,1ouoar, eiv ,i[ÀÀ<o6 f¡¡.r,&ç. xai oi gó(øvteç gíior,
èÀéyxou"o, ¡.r¡
¡.r,rf "r,l éeep
&.¡ævr.eî' xal å{ro<odç cöv æepì &v$póæouç gíÀor, ûæcip[ævreç, &ÀÀ' èx ox.r¡vi¿ç æpoo<,ræeÏa. ðpy4 ò', óq
eiæeiv, f¡ øriÀì¡
æapalevó¡.r, ev to<p xæaao'cí1oeaar. eiç &æævræ còv øiöv¿' 5 5 cpugiç oüoa ¡.r'eocÌ¡ xøi úppeo6 gøvepóv te êxd,occp ^yivecar, èv to,5tolç,
éi
"A 8è coîq æepì Br¡ooøpí<ovø léyeuç, úæèp
p&9'$ær, &veu dperfrç ori þ{àr,ov géper,v å¡.r,peÀõ6 tà eûtuXí1p.æræ. ëpp<ooo.
IlÀócovóç èocr, æpòç Àolàopíø6 xæi dvgÀí¡t{,,e1ç le<opllou toÜ Tpøæs(ouvciou 'Aæò' Pó¡.r.r¡ç, Bor¡8po¡.r,r,ôvoq èvát¡ [ocø¡.r,évou.

4. Oeóôorpoç
'Av6pov[xç trþ KcÀ],forou.
10 ÕiÀccræ&8eÀgèXæipe-'Azcexpr,vú¡,r,2¡væpò6còv geørcór¡v, æepi <iv yéyguga4.¡,45o
8éo¡,rør 8' èv coï6
æpòç arlróv ¡.r,ou ypú¡r¡.r,øou xai úæèp toU
i¡.r,etépo, >oþ,""oU F äó
ouvr,ord'ç, ôv tpóæov por, eõ ôlv ëxer,v èÐóxe¿. ou¡.r,porrÀeue ðj xøi
Àøtivr¡v g<oviv ¡r,eteveyxóvreq ëXouor,v oÌjæco åxàeà<ox6'ceç' où )oirøvQ, L 68'
'Ev 'Pó¡.r,¡.
pr18èv îv &D.o eu, ctÀÀ& orépyer,v coiç i¡recÉpo,c i¿yo,c g
pélcr,ov é[el tò æpõ.yp.a. ëo", Ál é è¡ròç róyoc, " -"
¿O
re xø.l
15 éç 8r,ù
845 3. @eóôt^rPog ¡lr¡àevi xor,voÀoyeio$a¿ töv ë{o$ev rrpi ,oU ou¡r_
pdvcoc' åæu¡léver,v te roiç øûroiç o16 rupócepov . xq.i"
P 27v 'Avôpovfxcg tQ KclLlotou. ôæóoa eiol$e æpótepov
'ô\v
L63 àp&v, ërr, 8põv. xøi ¡.r,r¡8e¡.r,íæv È¡.r,gaíver,v
¡.r,eectpoÀí1v. røüca èyò eiivouç
@eó¡<opoç 'Avtpovíxcp etr æpd,cretv. "Or¿ orl ouvocæo8r¡¡l{ooc¿Ç toÏÇ dÀ}.or,q or5 ou¡rpouÀerl<o' ëpyov 8'arltoü &v e'úr¡ xgætì¡ow roù æú$ou6
xøi æeuo$ivar, tfrge
Iì .lbu 1e eiç dv Xxu,$lx{v, èæo¿¿vö oou còv },oylo¡.1óv. ei 8é rrç cöv &ìlov oùx èæærvei, rfr ou¡-rpouÀfr riyø$fr oüop. Àéye ð'é ¡ror, øricQ xøi åppöo$ær ,.oi rofç &¡.¡,å,c
dv pó¡.r,r¡v, æpì,v fi cù æepi toù6 riæel$óvcaq, rirç
oijæ<o &rco8eæcéov aùcoü 20 röv gú),<ov. eû æpúccol6.
ëoxe, æuséosø¿. orl 1Àp g$ov{oeuç, oT¡r.ar, oüÐevì rfrç èxeî erituxíøç. ci noæ20
5. @eóôorpoç
I'oüx å¡cêocer,Àøç f¡¡r,iv ¡.r,ecù raürø; { atrrov tò &yyeÀSèv úæó tou f¡¡.r.iv, 6æep
Br¡ooclplolvr Kcrpôrvúì,er.
&æeir¡, óç i¡o.$év¡oaç æupetQ; &ÀÀ' úylotívolç. zcÀor5olot 8è vooí1t<ooav, ei ¡.r,i
Br¡ooapícuvr, xapSuvdÀel, tÇr xupíqo, @eógcopoq np&tre,,v. "H84 riv 846
Suvaçòv &æoÀéo$a¿ è[ &v$póæ<ov c]¡v vóoov. roîç ¡.r,èv yù.9 æ&wæ eiç .$epø- eü
cöv
tepd,v oou xegøÀì¡v èv Keltoîç eTvo¿¿ xæi úyuøívouoøv æp &trew ¡ù. eiç xor,viv P28
æeíæv eÜæopd. ¡exa.ï þ{81ø.ooì 8è æévr¡tr, ðver, dæopíæv ço¡or5sc,rv úzc&pxer,v
25 ouvrelvovrø ôgéÀer,av {yoú¡,r,evoç ii8o¡.lør, . eilyop.ai ê,ri ¡.r,r2tevi röv æpørto- L65
&v&.yxr¿, oÍóv r¿ xri¡,r,oi ou¡lpælveu voooüvt¿. xæhot, oi !¡,r.öv òr,æcætcó-25
àeoæóçø¿
",
¡revor, f1¡.r,iv rù êætrí¡ùeræ, r&væ.¡xaîa ¡aóvov
tQ épí(ouor,. vóoou tè 2.ia7,iv B ioXllv P,l g tì¡v rÍlìoç p t¡v$,<oç B
Ûllotivovrr,
ari,cQ. f 12 ¡.r,or.BlPom. l18 çépeo.$ør,e
I g Bp Suþrøsøiþtio: Ttp
xøì ou¡1,ær<o¡.r,árcov to¿orlrolv æpo¡,r,{,$er,æv f¡¡,r,îv oriSe¡liav æoloüvrær, 6q &.gæ èx 9épør,oliar, B 1í ppøXé<ov B ppøXéo6 p
|
15 xorvoloyeîosarl xo.vroroleîoga¿ B p | 21 B p suþras*i,þtio:
I

àpuòç Ì) rúêcpuç, dÀìù ¡rì¡ ê[ &v8.póæ<,rv yeyevvz¡¡-r,évorç. tà 8' Èv 'Pó¡'¿¡ erituXöç 23 d¡v BPlLom.
Br¡ooapi<,rvu xocpòuv{}.er.
I

&tr),olç æo),Àoiç &æøvr{.å¡,r,oì 8è orl$èv e'icu1é6îepov röv æpotépov. cæüco¿


¡.r,èv
Ep.4. Gazes hat Andronikos' wünsche Bessarion (æpòç còv ô:onór¡v) vorge-
tragen. Auch für Sophianos sei er eingetreten. Von diesem Schritt solle
!5 BP Suþla,scriþtio:'AvDpovix<p rQ KøÀìlorou' | 22 voo\tacøv P vooeitaroav B I
gegeoüber Schweigen bewahren.
dieser anderen
23 vóoovl vóo<¡v BP | 24 névr¡cr P æévutt BI toror5co:v B toloücov P
Der bisher noch ungedruckfe Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. gr.1393,
Ep.3. Gazes hat von seinem Freund eine Zeitlang nichts gehört und wünscht, lol.45v-46; Mailand, Bibl. Am.br. Cod. gr. p rr9 sup. fol. z8 (: p) ; Cod. gr. rr8
daß die Nachricht von seiner Krankheit sich nicht bewahrheite. Er hat über sein inf. (: ¡¡. Vgl. oben S.572;Florenz, Bibl. Laur. ptut.
55, Cod.9. fol.63v (: L).
schmales Einkommen zu klagen, das allenfalls in gesunden Tagen zum Leben ausreichend
sei. Die Hoffnungen, die er auf Papst sixtus IV (seit r47r) gesetzt, waren bis jetzt
trtigerisch. Der Brief ist wie der folgende noch zu Bessarions Lebzeíterr geschrieben,
-
also wohl r47r bis Milte 1472.
Der bisber noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod' Vat' gr' 1393,
fol. 45-45 v (: B) ; Mailand, Bibl' Ambr. Cod. gr. P' r19 sup' foL z7v (: P) ; Cod' gr'
D ¡¡ginf, (: D)._ B, eine sammlung von Gazes','Werken und Briefen in sorgfältiger
Schrift, erscheint für die Briefe als die beste Überlieferung, übertrifft auch P und bei
weitem D. Vgl. oben S.572; Florenz, Bibl, Laur. Plut 55, Cod.9' fol' 63 (: L)' Mohle¡, Kardlnal Bessarion, flf. g7
578 THEODORI GAZAE ATQUE ALIOItU}I EPISTOLAË 579

¡.r,év<ov ðg,$ivør, civ cúXr¡v èvocvtr,ou¡.r,évr¡v tfr ofr &pe{, ¿ÀÀù ¡cd.vtø- ÉneoÐat' 6. Oeóõopo6
xøi ouvepyoüoav, [vø teÀé<oç er]8æl¡.r,ovfrç &ve¡.r.zro8íot<o ç &'9er!1
ouveæupaÀÀo¡.r,évr¡v 84ooclpí<ovr Kclp6rvúÀer.
Xpó¡revoç. eipr¡vøîæ àè xai ¡ù xærù. tÌ¡v
'ItctÀiav èori, ovyva.L reèætyæ1tiæt Tö xupíç @eó8<^rpoç eõ æpd,cter,v. 'Ex röv æpòç toù6 8eoæóccrç g 46.,
yivovcar tQ ctpXtepei æpò6 toùç tfràe 8uváocæç. xui. 6À<oq ëouxe r&,or. pil'oç tà ti¡leivor zcepi ciq 6is oroc¡píøq æer,$ó¡.r,evoq, ð iepâ p 28'
èneorocl¡-r,évov
eîvø¿ å,$éÀs¿v xai æ&vraç &lÀí1Àolq épovoeîv æoueîo$ø¿ æepi noÀÀoü. ê8é€ato 5 ;xegøÀ{, XcÍpr,v oIòa @eQ o<ocipr, zæi cle æolÀìs dæøÀÀd,tro¡.lar &vLo.ç, eiqL66
à' êvtí¡l,oç xai còv nocp& toü 'Pco{øvöv i1e¡lóvoç æpeopeuriv i¡xov,a- Èæì tfr 'iiu p" èvépaÀe tù npórepov åyyeÀ$évtæ' xo¡vòv 8è név$oç or!
Te noi.ts47
æpatco¡.r.óv¡ Èx æolloü ènrya¡tiap ti ofr æi8eor'p,.r''cdt1 xe9øÀfr, 'cú. te r.epi rö rtíto"¡¡ fi rcóÀer, æøpéoaeç, xai óç êæì, æacpò6 xo¿voü celeutfr æd,vre6 cilo-
P 28u xt8oq åtéleoe ¡.r.eyøÀoæpeæõ ç, 6ç h[yyæveq òeó¡r.evo ç. xai. &æeæó¡.r.,f.,crto òi gúpovro èv$upr,ori¡.r,evol d¡v oiv úzrèp cöv xo¿vöv æpóvor,orv xai oæou8ì¡v P 2g
civ vú¡.rgr¡v à<op1od¡,r.evoq xcri eri),oyí1oøç. '!i8e ¡.r,èv oõv c{æe¿o¿ æpòç ròv xo¿i tò xøi &yXúvouv xai tò æpò6 d,æavrøç gr,lúv$poræov
8¿à rcdvc<¡v ouveròv
L 65" ,{v8pø &n&4uoæ tiq 'Pó¡rrle 'Exøro¡,r.par.övoq èvd.c¡ g$ivovtoç' vu¡rgay<oyòç 8è 10 10zal æp&ov xøi eùep1lrlx6v. ló1<ov Ð' ên¿ocárø¿ ê$pí1vouv ròv f¡ye¡lóvaL G6"
eiq póvoç é zcæpà roü &p¿r,epéoç ouvøæipev' é y,lp 'Iê,paxoçoriX oióq ce flv ouv- ogöv æritõv &æoÀotÀexóclÇ, xd.i o[, ¡.r.èv èv ëzceouv, oi òè èv ].ó'¡,rp ne(õv d¡v
B 46v ø_rcoòr¡þeiv voollocrq vegpîtuv xæi Suooupíav. tà ¡-r,évror ye æpò coü, é<,:ç úyícrr,vev, xor,viv òàr5peo$ør ou¡r.gopù,v åoxozcoüvco. &fLù @eQ Xdplç cÇr ooi ¡.r,èv ròv
èær¡.r.eÀöç 8r<þxr1oe æ&.v'¡aNa'\. ouvetöç, x&v rt'xainpòç d¡v ë€o8ov rpooept&(eto, xlv8uvov Àrloøvt, ip&C ò' ë{<o Spí1vou xærøorl¡oæv.cr, xai 8øxpr5ov. xai pèv 8i
rilq êyò oï¡lar, tò oô¡.r,æ'xc¿l ouvo8eúeuv èæelp&to, xaLrep rio8'eviç <iv, ei ¡r,i xai óç èæ' ciogaÀeî ii8¡ oor, úyr,eûç iicor, æaporlo¡ ì prr' ôÀíyov è1yev¡oo-
rù ææpù" tiç paor,ÀíoolÇ yÀioXpa øricÇr æævteÀ îoç &æí¡wa xai 'i,xrcta eÛnpezri. 1f 15 ¡.r,év¡ f¡òó¡.le$a xøi xaì eri8aí¡-r,ova, 8r,xølord,crp ðvrr,
eriXó¡.r,eSú oor, púov ¡,r,axpòv
zøi yàp ègó8róv te nollÇ; coü lxøvoü ëÀo¿tcov èxeiv¡ èòí8ou xai or] nú.vv ¡t cöv ripouÀí¡eov' åÀæi(o¡i.év ce 8¿à cøXé<ov èv
¡.r,r¡àèv 11æò ¡.tr¡àevòç êvoXÀeîo$ær,
æpooéXer,v dtr, ørirQ èòóxe¿ ròv voüv ou¡-r.pouÀerSovt¿. x&yò òí1, zø'íæep ¡rr¡Sèv 'Pópï cd, eico$óro¿ oe zcoÀr,reuópevov ð{eo$øl, ei ¡lí1 r¿ rôv tÍÀÀov Xolpúov
grìøv$panriaç ë:ni ti toüòe c&v8pòç dno-
è¡,uoi Ðr,agÉpov, 6¡.r,<,rq ,iX.$o¡.r,ctr úæò úyr,etvócepov è1Aarylíoac Soxoir¡ r&yæ y&p &'v xd.l .cLÇ ðvvor,ø roiç iørpoiç
Àí1rj,,el. 6àe 1àp ¡,r,óvo6 ðv æÀeioro16 coîç ouvørcloüol xpr¡or,¡-r.ó:,l":'oç ï¡v 8¡ú te .¡évor,ro îo¿o(úîI -
пâ, cò roü zrepr,éXovtoç erixpøcócepov i àr,â' tiv töv
tò }iyÀorcov xc¿i rò æpò6 td, ë$v¡, à"'õv i nopeia, erio¡.r,ilr¡tov xaì eri¡.r.etøxeLpt-20 20
-í¿rot
nepì Bovcovio¿v xo¿l flard,uiov $e p¡.löv ú8ci,t¡v Xpiouv èv xør,pQ eü¡.r.øpeo,répøv
otov. xal æeîpæ 8è æpòq tò cuvetótepov êv coritrp ôC àv è{ &'py,î¡çnæpqxoÀou$r¡- ou¡-r.pocívouoøv â'v åyyr5ç àr,ørpípovrr,, Xoùeæòv òè xcrì (8r,ri) ¡.r,ixoç éÐoü oó¡.r.orrr
xór coiç np&y¡tø.o,.xal.xu.¡'ù.1vó¡.,.r¡v tic oÌc æi8eor,¡.r,c'.rcát1€ )1ego(ììÇ r,pd.lotvrt. ù.pti,aç &vapp<oo$évc¿. &ÀÀà yàp 6rr, æoç'd,v é),ó¡.r.evoq np&rcor.ç, eir¡ roüro Àuo¿ce-
&ÀÀ' óq ëor,xe, òaí¡.r,<ov tr,ç pd,oxøvoç ëpÀøtfe ruît'ca, Îlvø ¡r.i æávta er)cuXoir¡ tà Àéoracov xø.i i4ç røpor5o¡ç ypeíaç dvuot¡xótoctov. åpp<o¡lévcùÇ xc(i eriruXõq
L 66 æepì, riv xópr¡v êxeivr¡v 6ot îeîpo¿ypévø' &v$póæ<ov 1àp orl}évæ èyò ðvo¡.r,ú(erv Sud,yorç còv píov.
xai orit¿&o$oc¿ è$éÀo' oÛ$èv '¡rìp å¡.toi 8tøgéper. 25 2ó 'Aæò 'Pó¡rz¡er
Køi tøüta ¡.r,èv oútoç'êyò 8è 8r,æcpipto ¡lèv ëtr Èv'Pó¡.r.r, oxorcöòè¡,r.etø- 7. @eóôropo6
plvaí æou, ëv$æ ¡.r.or 6þioçëorar. &"rc' è)iæcrôvi(îv. ori8eìq yàp ê¡.r,oi Xopr¡yeî ori8èv B4ooapiorvr KclpôrvúÀet.
æÀì¡v oiç iep&q xegaÀfle. tøusi 8è cà æøp' øririç' riiÀlo$r, ¡.r,èv ío<o6 &.pxêoet'
{6 TQ xupíqo Oeóàopoç eü np&rrew. EüXo¡rør, &yøSà æu$óo$ar, æepì, 847
êvc¿üSæ Ðè orlx &pxeï. eÛtriXer. ooù, <î iepù xegøÀí¡, cbç m ye ëvøyXoç &yyel$évta 8er.v'i¡v f¡¡,r,îv eip^¡&- P29
'Aæò 'Pópr¡e. 30
30 oøto Àr5æ¡v. xq.í il x,x.T æpòç tò $eîov vr,xó¡,r,evot úæò coü æúSouq où
L67
R 47v
5 rill'iÀor6B cÌìllilovP riì},1¡}.coçL I I êtéieoel- ètéÀeuoeBP | 9eù}.oy'ioøçL IBP Suþra:uiþti,o: Tîp uur,õ¡ | 22ryrirtolql æpdtc¡ç B P | 23 BP Suþrascr.: Tõ¡ a.ôcÇ
êæeuìoy'ioø6 8 èneloyÍ¡cøç P l ôiæetor L ü¡cua¿ B P l 13 æpooeprú(etol BP ad'd &.v
Ep.6. Der Brief stammt ebenfalls aus der Zeit, da sich Bessarion in Frankreich
wofür ihm dieser am r' Juli befand. Gazes ist beunruhigt über die Nachrichten von dem bedenklichen Gesund-
Die gleiche ùIitteilung ließ Gazes dem Filelfo zugehen,
heitszustand des Kardinals, hofft aber auf Besserung und erteilt Ratschläge.
r47z d.ankte (Filelfi Ep. 94 bei -fh. Klette, Beiträge z. Gesch. u. Lit. d. ital. Ge-
Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom. Cod. Vat, gr.1393,
lehrtenrenaissance III. Greifswald r89o, S. r63 f. Vgl. Pastor nII 474 ff'). Der SchlulS
Íol. 46v-47 (: B) ; Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. P r19 sup. fol. z8v-zg (- P) ; Cod.
betrifft Gazes' persönliche Lage. Vgi. P. Pierling, La Ilussie et l'Orient' Mariage
- Derselbê schon in Revue des questions histori-
gr, D rrSinf.; Cod. gr. Dinf.448, fol. rzv, item fol.35v Vgl. oben 5.572; Florenz,
d'un Tsar au Vatican, Paris r89r.
-
ques 42 (Paris 1887) 353-396. Der von Pierling p. 53 noch vermißte Augenzeugen-
Bibl. Lau¡. P,ut. 55, Cod. 9. fol. 66-66v (- L).
be¡icht Gazes' ist mit dem vorliegenden Brief gegeben. Ep.7. Weitere Nachrichten über Bessarion haben Gazes erneut beunruhigt.
Überlief erung: Rom, Cod. Vat. gr. r393, lol 46-46v (=- B) ; Bibl' Vallic. Cod. Er gibt aber die Hoffnung nicht auf.
gr. r9o (C IX), fol. t8-zo; Mailand, Bibl. Ambr. Cod, gr. P rr9 sup. fot' z8-z8v (: P) ; Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom. Cod. Vat. gr.1393,
Cod. gr. r r8 inf. Vgl. oben S. 57z. F I o r e n z, Bibl. Lau¡. Plut. 55, Cod. 9, {o1 65-66 (:L)' ÍoI.47-47v (: B); Bibl. Vallic. Cod. gr. r9o (CIX) ; Mailand, Bibl. Ambr' Cod. gr.
-
I) ru c k a u s g a b e : bei B a n d i n i, Catalogus manuscriptorum graecorum Biblio- Prrgsup. lol.zg-zgv (:P) ; Cod.gr.Dr18inf.; Cod.gr.D488inf.fol.r3;Florenz,
theca,e-Laurentianae. Florenliae 11768. II 287 sq. (oach L). Bibl. Laur. Plut. 55, Cod. 9. fol. OZ êr). .,?*
580 THEoDORT GAZAE ATQUE ALIoRUIVI EPISTOLÁE. 581

P 29n æd,vu ror eügr¡¡rø åÀéyo¡,tev' æoü cà æpovoíøç, ei é ¡,r.èv úæèp cöv xo¿vöv
nóvou6 riæo¡-r,évov ¡-r,øxpoùç xøi cipetiç ðpya èær,8e lxv,5¡.,.evo6 té$v¡xev, oI 9. @eóôorpog
8è Àu¡-r.arvó¡,r.evo¿ r& xo¿và xøi eiç {,oyø,'cov ¡,loX$r¡píaç Èlr¡Àaxóreq (öotv 'AÀeÇíqr.
eùtuXoüvteç xcti rï¡v d.v ðpé1or,vro, &æoÀør5ovceç; &À¡,' e'lr¡ oor ¡rèv þatoau
riç vóoou xai êler,v &vetÀr¡góta dogøÀ!, roîç æA&yp.ao¿v crõ èætocflvar, xøi 5 Oeóàoipoç 'AÀé(r,ò. eù ægd,tcer,v. 'Agrxó¡.r,e$ø ei6 Butéppr,ov xo¿i cà øricogui B 50"
rçoÀ¿cerSeo$ø¿ c& xølà xøi ou¡.,.gépovca, i¡.r,eîç 8è {6 napoúo¡Ç &æøÀÀøyévcaç $ep¡rù ü8øcø. xoci Xpó¡.r.e$d. :'oîç ii8øor,, xd,v ei ¡.rì¡ æpòçP2g'
8uo,$u¡.r,í46, ouveîvaí oou ègr¡8o¡.r.évouq cfr ofr ùyreíç xcti erigr¡¡.r.iq. åppor¡,tév<oç xøl 5 ðvr¡otv &liav ri¡ç töv ruoÀ).öv ç. dÀtr' f¡¡.r,îv ye &yøær¡còv ! 11"
eùeuXö6 òud,1o16. tò clvo6 aio$d,vso$øl "oì P 30
¡,r,rxp&ç ov 8ì¡ {q y,ro¡réur¡6
Sorrúu¡ç
'Anò 'Pó¡,r.r¡e. 'l¡.r,îv eriaæóòexrov
fyoú¡.r,evor, cò ou¡,r,paîvov touri ðgeÀoq,èæl¡.r,évo¡.r,ev dvøÀíoxov-
teç tò ¡.r.r,xpòv roüro, 6æep culXd,vopcv ëXovre€ Xpuoíov. ei òè xai toi6 d,lÀor,q
8. @eóôorpoç
riv$póæor,ç ëp<oq (toiç èpæéguxev oriror tervó6, óc (Ìv ¡r&ÀÀov a['peio.$ær, név¡-
'Al.Eiç. l0taç xai æpooairaç, i ciæo$avóvcøç pøolÀeúelv re xcrl æÀoureîv, xo¿vòv ôiv eìir¡
cò æá$o6. z.ai xøÀöç, óç ðouxe, gr¡oi xori é roü 'O¡rÍ¡pou 'AXr,lÀeùç Àéy<,rv,
F 47v @eó8<opoq 'A).él¿ò¿ eõ æpd,ceer,v. 'H ðeoæót"¡ ou¡,r.pctoæ vóooq xd¡.rè
"õ ó6 Bor5).or,c' à.v p&lÀov (iv èæi yiç 8ouÀeúoiv &v$póæqr ç¿vi xøì töv gauÀoc&-
P_29]opó8pø éc tò eixòç tivr{. gíÀoç ydp xoci eùepyéc¡ç êoriv eiç tà ¡.r,dÀr,otø..
;<,lv tiv rúXr¡v, ì) ciæo$øvòv pøor,Àerler,v rõv xaror,Xo¡lév<,lv ctæd,vr<¡v Ëv "A¡8ou.
¡.r,ou
L 6'i $npp.iu ye ë1o ËE <ï¡v rçuv.$úvo¡.toc vüv, xæl ÀrJo¡v êÀæi(<o toü vóoou.
¡.r,óvtou
øücòç yévr¡tar, å[ &v$póæcov, àlxaloç à\v nepr,eivør Tà ouorørrz&., &-æeg ipr¡aaç, .yêypanrær. rà ¡,r,èv æpòç còv Muorr¡pr,ocxóv,
ð'è
xai eï'r¡toü$' o'[1co6 ,'(,va p.í,"ce 15
15rà àè npòq flovrøvóv, óç i'¡[iouq rai åær,¡.r,eÀöq. 'lvoc Ðè ¡,r,{æ ùr,øøéoot, ¡-ti¡rel72
xai ôipXer,v zçoÀÀõv èæl Xpóvov ¡,taxpótatov, ¡.r,r¡$' ri¡¡,r,eîç &æøpø.¡rr5$¡rø &v¿-
ppæàrlvor, èæÉ¡.r,g$r¡ ò¿' oixécou è¡roü. 8íxar,ov yàp oûv oúr<o gpovrioa¿ èæì
ó¡,re$ø 9ílov &yøSòv &æoÀcoÀexóreç xul' eÛepyÉtr¡v' oè 8è åæa¿vö tiç æpòç
æp&y¡t"ætt oQ, dÀÀà pù .úXn xøù &v$pónor,6 oùx &[,r,oæLoroq ènrcpêr{,,orr, gíÀov S g!
¿riròv o¡couòìe xøi åæl¡.r,eleíø6. ëv8el{lv yrìp ëXeu tøütø orl póvov er}yv<o¡.r.ooúv¡Ç,
roroürov npãy¡-r.a òoxoüv ðv4oív tr.vø èveyxeîy c[v oo¿ zøÀöç oixovo¡,r,2¡$év.
&lÀà xø.i rf).Àr¡ç &[to].óyou tpóæov Xpr¡orót¡coç. é 8è æøtì¡p &.gixero ¡.r,èv 8eüpo
èr.i ^¡peiq, rï.lv oT8ø6. æu$ópevoç 8è cù nepi còv 8eoæóo1v, tþeto 8eïv xai óç 20 Xr5 òè xaí, td- æepi oè vüv ëXeu, 8iÀóv ¡,r,or, noíIoov, xæi ¡i æote vüv
6æ<oq

arlròv noperleosær, 6æou &,v g$úop, eÛvoïxòv òr¡),øðl xal roüto æo¿öv. &l¡.ù vüv 20 èv 'Pó¡l,¡ xæ¡vóv. deì 1áp cr, Ârpú¡ géper, xør,vóv. eõ ò' ëyov,ca. elr¡ tà od, xøì,
r5æò cöv oöv ypø¡,u¡.r.d.r<ov d,æotpørceiq rþXeto &æ¿òv oíxoc8e eiç Td,pavcov' ëppr,roo. Èzrr,84¡-r,oüvcr, xøi &noàr¡¡,r,oüvt¿. ædvrø oot @eò6 oixovo¡.r,oír¡ èæi cù ói¡.r,er,vóv te

'Aæò 'Pó¡,r.r¡6. xøì eúruXéocepov. ëppcooo.


' Aæò Orl,cep p íou,' Exøco ¡.r.
pørövo6 né,¡-t æry¡ lotæ¡.r,évou.
ts 48 X$èq xøccÌ cúXr¡v ei8ov tòv l¿xevx¿&rov èv é8Q xcti elæov, 6tl ø.Üpuov
L 67Y ¡.r,éÀÀo oùv 'AÀé[ràr ôç oè ii[er,v. ó 8è iixouoe tøüca iàéoq. xøi lo¿æòv vüv 25
I BP Suþrasuiþtio: 'Aìe[íç iiyouv èpoí. I 3 aùrogui B aùrogufr p | 4 Xpó-
oüco notfloæ¿. ål$è oüv, ei ¡lÍ¡ tr töv &va'yxarotêpoiv xcoÀrJe¿. ¡re$aB 1pô1t"eta P l4roi6B ti6P | 6divr,ovBðv¿ovp l9aÍpeïo$ørB
øípio$ar P | 11 'ÀXrlleù61 'AXrì,eùç BP i.n marg. | 13 d,rro$avòv B dæoSavòv p I

1æpovoie6 B P | 12 flP Suþrascràþti'o:'Aì'elL<p. I 14ë7"a B è'¡ò P


npovoiø. I 19 ëXeu_ì B suþþ|. | 21 oixovo¡r,oir¡ B oi,xovo¡.r.ía P I re B tr p
16 d,vudr¡re$a B aió¡reÐa P | 22 çXero B öAero P | 24 X.$ècl B Suþrasui'þtio: TQ
'Aì.e[íqù. P Tõ¡ øütQ. | 25 p.é)J.to] ¡.r.é)'ìtoç B ¡rél].cov P 8p.9. Gazes hat die heißen Quellen von Viterbo aufgesucht, um eine Kur
Ep.8. Alexios, an den sich die vier hier zusammengestellten Briefe richten, zu machen. Für den Aufenthalt hat er gerade etwas Geld erhalten. Er spricht vom Aus-
ist ein noch jùngerer Mann gliechischer Herkunft, lebt meist in Tarent, besitzt auch tausch seltener Bücher. Zum Schluß bittet er um Nachrichten aus Rom. Der Brief,
in Neapel ein Haus (Ep. rr) und erscheint als näher befreundet mit Gazes. Inr vor- mit dem griechischen Monatsnamen Hekatombaion (Juli-August) datiert, - ist rvohl
-
liegenden Brief teilt ihm Gazes mit, daß in der E¡krankung Bessarions, von der auch in das Jahr 7472 za verlegen; denn Bessarion wird noch nicht als verstorben elrváhnt,
â.lexios gehört hatte, eine Besserung zu erhoffen sei. Alexios' Vater'-- erwähnt wi¡d
Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. gr.1393,
clieser auch in Ep. ro, p. 58r, 16 sowie Ep, rr, p, 583, 3 wollte nach seiner Ankunft
-
Kardinal nachreisen, habe aber auI Alexios' Nachrichten hin fol.5ov-5r (: B) ; Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. P rr9 sup. fot. 2gv-3o (: P) ; Cod.
in Rom dem erkrankten
gr. D rr8 inf. Vgl. oben S. 572; F.lorenz, BlibI. Laur. Plut. 55, Cod. g. 1ol. 7rv-72
seinen Plan geilndert und sich nach Tarent begeben. Der Brief star¡mt dernnach aus der
(-= L).
Zeítvon Bessarions Legation nach Frankreich. Die nach dem Schluß stehenden Sätze
-
sind in den Hss als eigener Brief überliefert, sind aber richtiger als Nachschrift zu erachten.
Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. gr. 1393,
1o1. 47v (: B) ; Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. P rr9 sup. fol. 2gv (- P) ; Cod. gr. D.
rr8 inf, Vgl. oben S.572; Florenz, Ribì I-aur. Plut. 55, Cod g, 1o1.67-67\' (: L).
582 THEODORI GAZAE ATQUE ALIORUM IìPISTOLAE 583

'Eyò ôè (õ voor¡teuó¡.r,evoç&ei.Xeîpov òè oùx dX., ì 6re flo$ø napóv.


¡.r,èv p 81
10. @eóôrrrPo6 1áp.v 8é oo¡ oIòø æoÀÀì¡v ciq æpò6 èpè erivoiøq, 6r¿ xøi &^¡o.vo.xreiç ¡,r,ì¡ ru$ó-
'AÀe[íq9. pevoq úyr,øívovrá ¡-r,e xori oio6 ei ó6 å¡.r,è iêvw, ei c¿ cöv
XeÀeæcorép<ov ouvÉ,-
pør,vev.
B 51 @eó8opoq 'AÀé[u8r, eõ zcpátrer.v. 'E-:,tora],xú. oor ¡.r,r¡vòç Õeppouøpíou lÍ1yov-
õ "A 8è nepì. flo¿úÀou roü rcar,8òç êæroréÀÀer,ç, 'liòrora x&¡.r,oi .¡ívetør, óç rò
r'
P lì0 aeç èæu8où6 tì¡v êæroroÀí1v, ri ¡.r,dfuotø oióv !v èær8oüvør,, ærocQ 8læxo¡lr,ocfr.
eixóç. xai eir¡ èælòr,òor)ç é æcrîq &lL¡a,ç d,w .¡,evv¡o,ivc<ov. &1ø.¡eiv ò' ørlcòv
Xa).enòv 8à ruXeîv æ¡oroü oi,:rÀõç.ðliyor oi ei.çTd..pøLwæ ruopeuó¡l.evor. èx'Pó¡.r.r¡ç 5 æpòç è¡ré, cí d,v ðgeÀoq eir¡; é
¡.r,èv yù.p rcu.îq xo¡.r.r,Ðfr ëc' åoti xøi riyco.¡iq ê8pøíøç
P 30v xøì, oüror óç êv ¡,tæxp{ éòç Ðtøgópolç tòv voüv èæocÀláttovteç æp&y¡tæor'v &¡.r,e - òsó¡.r,evoç. êyò òè còv piov Ve.nx\&...rnÇ, ei
¡.r,í.¡rr,ç, óq oio$ø, æc<oXòq òv xai L ZB
L 72 Àoüor,v, <îv cuyXávouotv eilr¡gótee ypø¡r.¡.,.úc<ov. r&. ye ¡lì¡v òo$évra ¡lol tæütø &véortoç' xa.i ¡t&)'r.ora vüv, 6ce ¡lr¡òevòq cuy7.d,v<ov æøpà tõv èv'Pó¡^r1¡ dpXóv-
òløxo¡.r,r,o$ivør, &'v <þ¡rr¡v dogøÀöq. 'A,$øvd,oloç yùp cöv ¡.r.ovaXöv, é xøì, ooì,
10 tov, &vayxd.(o¡t"* &noXcopeîv. récoq pèv oõv ¡,r,evétc,l ó ææîç æøpù coi6 .¡,oveü- B 52
yvópr¡.r.oç, ouvéæpøfe tì¡v èyXeípr¡orv.
or,v i 6æou ,iiÀÀo$¿ òoxeî &per,vov. r5otepov 8è æpò6 tù rcap6v"co, xøì, toüto
"EÀeyov àè êv èxeivotq ixøvöq, æepi <ïv te êpoúÀou ¡.r.ø$eîv, xo¿i t¡v ëy<oye 10
åzr,pÀéæovreç tò 8éov Eor,úoopev.
i;T ûy¡ævov &æopõv, rínore où &yøæöv toîç æøpoüor,v èv Túpavrr, ¡.lr,xpoî6 rE xai
Toü àè x<ßp'qroç Tpr,xúpÐou ðvo¡.r.ø. xocù eiç è¡r.è i¡xer, xai rÌpet!ç g{¡r,r¡.
.'aæervoîq oüx èæøv{xer6 eiç'Pó¡lr¡v; ó¿lÀtoq te xai yvó¡,r,r¡v ëXoiv, 6te $épouq
oixeÁtr¡Ç 8è npò6 øücòv è¡roi orl8e¡-r.ía, Baa. ¡e èyò ¡,r,é¡.r.vr¡¡,r,ø.r. ooi 8è Ðr,' &periv
&rcey6ger,c,, ¡rì¡ ouXvóv tr,vø Xpóvov àr,æcpïr.1,,ær, èv Td,pævcu, d'ÀÀà ¡,r.etonópou Èæocv{-
15 þ{ò'ov 1vóp'¡..ov .¡evéo$ar éteoüv cöv xøÀõv xd1ø$öv, xæi étépou
xe¿v. to(ütø 8è xai vüv dæopö xæi Sau¡rd,(o, 6cr, èvòv èæíàoo¿v æo¡eîo$æ¿ èv 'PópI
¡,r,¡àevòç
.¡vcopí(ovroç. ëppoloo xøi ròv xaI n&vraç
zrepì nd,vrø levvøloq. or1 ye 'Iaæu'¡ío¿v oixeîv æpoeiÀou, xaì, o7eàóv tr. &'¡pøuÀeiv'15
nuré,gæ corSq oixeíou ç ü.oræøat
æap'è¡roü.
B 5f i y&.p nore ¡.r,eyrÍÀr¡ 'EÀÀcÌq vüv èpr¡¡-r,íø ¡-r,e1áÀr¡ èori xøi æøpd,8ety¡.r,ø, ,5ç xø- 'Aæò 'Pó¡.r,r¡ç, Møpríou x$ï'.
$d,æep töv xo¿S' éxq"c¡a dv$póæ<ov, oijto xøi æóÀecov xæi è$võv teÀeuti píou
úæd,pXer,. e,iæopiøv ¡révror, 1e rõv ôví<ov xøi erinpø1iøv &yop&q eTva¿ êv T&pøvcr,
11. @eóôr,rpog
æeíSo¡.r,ær,. &ÀÀà ooì, véc¡l ðvcr, ¡rí¡æol oixovo¡.tlxöv riæto¡.r,év<p o'ix ëXer, ixavòv
xøì
L 72'lóyov tò è¡,lglÀoX<opeîv, ëv,$ø erixøpniø 're xu.i rcoÀuxæpæíø. 1épouor yàp cæÜtø20 'AÀeÇiq¡r.
&.pp.6rret, coüro ¡-r,èv iÐoviç rr,voq 8eo¡.,.évouq eí6 dæóxpouor,v cöv æoÀlöv luæ¡-
põrv, toüro 8è &topou¡.1évor,6 7,pr¡¡lár<ov xøì, pr¡àø¡.tóSev æopí(eo$øl òuva¡.r.Évor6
Oeóò'topoq'Alé{r,àr, eõ æpd,ccer,v. Aiq oor, ènê,arer.),a, cà ¡lèv æpörø @eppouø.- þ g!
giou ¡.r.i1vóç, tri 8è 8eúrepø. Møpcíou l{1ovtoç. 6r¿ òè rà npõrø oùx eïÀr¡gø6, P 31
8r,à d¡v t.i¡ç í¡ìtxLaç &o,$éve¿æv. véor.ç 8è xøi tò nepi f¡8ovì¡v èyxpoctè6 guÀótr-
.qau¡rú(o. cõv 1àp Seutéporv oüæo xar,pó6. xai.cot é Àøpòv èxeivo¿'A$avctor,cqL 73
¡,r,ov xøi cò æepi oixovo¡.r,íøv d¡leÀèç dveær,cípr¡tov. æÀì¡v &Àl' e'l cr ouppàv rivø'¡-
xu.lav Ícenoi4xe civ Xpóvr,ov 8uøtpupí¡v, - eixòq 1àp xøi roüco ou¡.r.pi\æL - 25
fv cõv ¡,r,ovø¿öv é xcr.i ooi yvópr,¡,r,oç. àr,øxo¡.rioør, ¡-r,évcor oùx ëgæoxev a.ír6ç'
2õ òoüvcrr ò'êrépcp eû$ú6, &tr¿6vrt xaì 8ì¡ xaì ¡rrxpòv úorepov. èp<orövcr,, ei 8e-LZBv
òiÀov coüro zcoí¡oov xæi å¡.r,oi, ívæ ¡rÌ¡ ctæopö. vüv yoìp tpì,6 ¡.r,èv ènêorer)ræç' ò<oxòq eír¡' ædvu Te, ëgr¡ xøù d,ogøÀõç. &ÀÀ' óç ëorxev, ^í,1rot ì1rrxrq.cør, øriròç
eiæøç àè ori8' d,æø[, 8r,ótr, Xpóvov o'[ieoi ouXvòv Sracpíperç èv Tdpavcu, xøì ei
¡i,élìeuq æotè èæv{fer,v. 5 llaúlou B ¡c&wu P | 5 èær,océ),),,er,61 èneocéÀier,q B P | 6 ènr.ùc8oùç B èæu-
òoù;P | 13 TpuzdpÐou B Tpr,XdpÐou P | 19 BP Suþrascràþtio: Tã¡ aòtQ. | 21, èrui-
lBP Suþrascri.þt'io: TQ øùrQ. | 3 èrêo'ca'txu B è¡céta)'xa. P | 3 @eBpouepíoul o¡eù,t B suþrascriþsil suþ. èréora\u-al ê:réorer,lø. P
geupouøpúouB geupoupiouP | 5æuotoüB ætocQP | 6oütouB oüco6P | 7 <ivB
(5 P | 16 èpr¡¡riø B ép¡,r1,vict P I 23 gt).ór¿¡.r.ov B grlorr,¡.r.óv P Ep. rr. Von Gazes'Briefen an Alexios ist einer nicht bestellt rvorden. I)er Be-
steller Athanasios hat sich als unzrverlässig erwiesen. Einen zweiten Brief ließ er an
Ep. ro. Gazes erinne¡t, daß er gegen Ende Februar durch den Mönch Athanasios einen gewissen Hierakos zur Weiterbefõrderung abgehen. Auf ein Schreiben von.A,lexios
an Alexios einen Brief habe bestellen lassen. Er wundert sich, daß Alexios immer erhebt er die alte Frage, warurn er so lange in -Iar-ent bleibe, Er habe doch ein Haus
noch in dem abgelegenen Ta¡ent weile. Wenn das Leben dort auch billig sei, so stehe in Neapel. \\¡ieder kommt er auf den Knaben Paul zu sprechen, der schon irn letzten
es einem jungen Manne doch nicht zu, sich aus der Welt zu¡ückzuziehen. In Gazes' Brief Gcgenstand seiner Sorge lvar-, Er hönne ihn nicht aufnehnen; denn er sei arm und
gesunclheitlichem Befinden ha.t sich noch nichts gebessert. Die Angelegenheit eines ruhelos, namcntlich seitdem Bessarion gestorben ist. Er müsse Rom verlassen Den
Knaben mit Namen Paulos wahrscheinlich stand dieser unter Alexios' Obhut jetzt herrschenden Kreisen könne er bei seinem Alter und Gesundheitszustand nicht
- -
Der Brief stammt vom zg. Nlàtz, mehr clienen. Seilen kargen Lebensunterhalt findet er clrücl<entÌ. -- Der Brief stammt
geht ihm nahe; doch könne er ihn nicht aufnehmen.
wahrscheinlich 1473.
- vom 13. April 1473.

Der bisher noch ungedruckte Brief iSt überliefe¡t: Rom, Cod. Vat' gr'1393, Uberlief ert ist der bisher noch ungedruckte Brief ; Rom, Cod. Vat. gr. 1393,
foL 52-53 (: B) ; Mailand, Bibl. Ambr'. Cor1. gr. P rr9 sup. fol. 3r-32 (- P) ; Cod. gr.
5t-52 (: B) ; Mailand, BibL Ambr. Cod. gr. P rr9 sup. fol' 3o-3ov (: P); Cod.
fol.
gr.D rr8inf. Vgl.oben S.572;Florenz,Bibl.Laur.Plut'5.5,Cod.9.fol.7'z-7zv (--L). D rr8 inf. Vgl oben S.572; Florenz, Bibl. Laur ì)lut. 55, Cod, g. 1o1.73-7s (:L)
584 THEoDoRI G/^ZAE AT9UE ALTORUM EPISTOLAE 585

tà òeritepø éç yr¡pú'oxet, orjxov ð'èæì, orSxcp, æÀì¡v ðoa ye "Evoc.¡7oç,aaxôv pøor,Àerlç,


\ i¡lr,ar,æ. 8è $æppöv Àéyco, å'r,ù tøXÉ<ov eilr¡9òç iloy¡. i!æep.þa.
eiq 'Pó¡.r.u¡v xac' eùXiv xøi æolÀà tr,¡.r,r¡$eiç oíxøòe dæiÀ$ev.
&,g]xe,co
yùp cøüta æpòç ròv 'Iépøxov, tuXòv !¡.r,epo8pó¡,r,ou Sr,otxo¡.r,r,ocoü óç èxeîvov
P 31v æopeuo¡-r,évou, xøì, è8eó¡r,r¡v gpovtloør, 6æoç 8r,aæe¡.r,g$évræ npôq oe íi{er,. èxeî-
"Eppcooo, xøi tòv æaré,pæ xæì, æ&vræç roùq oixeiou6 æpooayópeuoov
voç ¡.r,èv oüv rcrücø. eõ oTò', ótu gpovtleï. roü 8è étépou roü cà, æpötæ Àorpóvtoq zrøp' è¡loü.

xa'rüpóp.evoç, etlÀoyø d.v XøÀeæøívelv 8óË,ar,6. o 'Aæò'Pó¡,r,r¡ç,'Azcpr,Àíou r,1tì'.


5

Nuvi 8è ërepa cà. xo¡.r,tod,¡,tevoq yprilt¡tara æøpù coü f¡¡,r,erépou 'I<od.vvou


xoci ¡l,ø$óv, ôç eõ ëXeuq toü oó¡.r,ortoÇ, yaigruo. úyreíøç yàp ùæapXorlor¡ç or) 12. @eó6orpo6
B 52" ¡.r.rxpóv te e')Ðør¡.r,ovía.ç æ&.pec'cr, ¡,r,époq xøi åÀæiç &1ø.$ì¡ æepì, cöv &ÀÀ<ov oiæriv- 'AÀe(íc¡r.
cov, &ÀÀoç ¡e xa.I véqr ðvcu. ðv 1àp ¡.r,axpotépqr piq eûéÀær,ocæ 1íveo$ør, ê$éÀe¿ @eóòcopoç'AÀé(r,8r, eõ npátreuv. 'Exo¡,r,íosr¡
ro¿ì, cà téroç Soxoüv¡a &vê)rn¿arø. ¡,r,a$òv àè xøi roü æpótepov &æopou¡.r,évou 10
¡,r,or i
åær,otoÀú, ìu êæcøxø¿òe-B 53
xór¡ zcpò KocÀevòõv )ezcce¡,rppícov èrê,ora)txq.e
þap.ær.ori, eigòç ¡rèv eõ ¡ráÀø xeip 82
civ øitiøv, ri ¡co¡e æoÀr)v oijc<¡ 7.póvov èv Túpocvcl òr,øtpíper,ç, eüÀo.¡ov eZvocr, 10rfr æærpí<p Xpio$ør, g<ovfr, eiç xdìÀoç 8é, óç ëorxe, ri¡ .p<,r¡.røí6uL?5'
Xpó¡revoç
xaì, &væyxaio.v gI&¿í' &ÀÀ' èzrer,8i cò d¡cò ooü æä,v iiàr1 êyéveco, xær,pòç oï¡rar
àr,& t'ù¡v èær,xparoüoav æpòç coüq êær,X<opíouç ouv{$er,øv. ë.y<,r1e ¡,r,évcor, npò6 oè
L74èææví¡xer,v. ëXerq ^¡otp oixíøv tiv toü NeøæóÀetoç cöv èv téÀe¿ xøi ¡.r,úÀlota
tfr natpí<¡l xpó¡levoç åæ¿otéÀÀ<o &o¡levo6. 8r,à tò oruæví<oq ou¡-.po,íve.v éMr¡vi(er,v
eù8oxr, ¡.,.or5vrolv.
dv gr,rviv èv 'IraÀ¿órør,6 ì.ó1clv &¡.r,eÀoüouv èÀrr¡vr,xöv úæ'&ner,poxø\ía.ç .ce
Ilepl òè florûÀou coü æær8òq xøi æpórepov èæéaræìrx& oor, dæoxpr,vópevo€, 15 xai ¡,uxpo{uXíø6.
xo¿i vüv cøùcà ìéyor, óç é næî6 àeîcat åÐpøíø"ç &ylryi¡ç. êyò 8è ò'¿à æevíav 15 EíSe I' iu &pXù ri6 êær,ocoÀiç ¡.r,ecpr<oré pq. rLç, &l,Lrì ¡rÌ¡ rræpø¡r,u$r¡cr,xi
&véorr.6ç ei¡.r,r, xøi ¡tecuv&.ot¡ç còv píov' xai ¡l&Àr,ocæ vüv, 6r'dæo$ocvóvro6 coü $avd, ¡.r,évcor, yevvøícoq tà ou¡l,paívou"o, 9épr,,
ou¡.r,gop&6 xocì,
Nr,xaiøç oü8èv æøp'oùàevò6 ë7.o Àot¡.r,pávov ei6 còv píov. dÀlù 8eï pe &æoX<,r- xøi xocprepeiv æpòç spoæívr¡6 9r5oeoç. &vspóæouç y¿p ¿**c
?3i I
peîv ciç 'Póptlc xori töv èv$dàe &pXówov. &lÀ' ér¿oüv æepi æaràòç æp&lære re gúÀ<ov te xøi oixeí<ov ,$ævúcouç èuío"roäö'
'åw&yxr¡ aücor1ç
pouleuo&¡.r,evor,, cori¡r-òv 8'íoS¿ ro¿oücov ðv, óç eínep h(tyyc{ve vüv æap'è¡.r,oì,zo ègop&v. Àur¡eïosa¿ ¡,r,èv oüv è"'i ræîç ou¡.r,púor ¡.r,r]$év, orlx oióv te øío.$r¡or,v
é zøîq ì!*, &v&y.lr1 åv !v êtépqo à¡8óvc¿¿ rÌnoÀa¡rpúvovcr. oúc<o6 èyò Suoru¡öv 20 ëxov'ca-Ç luær¡poü xøi i8éoç. (!¡ore xa.I oè ruzceio.$ør, èrù tfr releurfr @eogópæq
ori8év, õv rcpoør,poü¡.r,ør, æoleîv, oîóç r' eilti. 'cæira 8è úocepov xøi or) æapø- ouÀluneîosør æpòç gr5oeó6 êorr,, xæì, oriòei,ç ôiv airr,Qro
x&¡.r,è
i¡i,ã6 oütevòç n&souç
1evó¡.r,evoç ð{,,er. xcri &yævax'cS¡oetç ¡-r,èv ó6 eixò6 èæi cñ Èpñ SuocuXíç'òuvi¡o¡ &r6æov. ¡.lécpov à'épuoréov xai Èæi rorJrcov Àúær¡Ç, oü æepcrr,répol
xropeiv &¡,r,æprco- L z6
8è orl$èv por¡$eîv. æpò6 yrìp roùç èv$&8e &pAovraç êv ¡.r,óvov èxeïvo pod,$r¡¡.rú Àòv xøi {excòv &v eìír¡. Àó1oç ðè épí(ov aipeiro ÀoÏ,(o¡.r,óvor,6, coüro
¡rèv é6
èotv f¡ æoÀuXpóvroç 8ouÀeíø. ðyò òè yép<ov xoci &o$evì¡ç ô\v 8ouÀeúe¿v orl 25 ori8èv æocpù cà xo¿vâ, rõv ctvspóæ.v æásr¡ ouvépr¡ toüco àè ó6 éæóoor,
!¡riv,
8úvæ¡.r,ar,. íito'c' üxoç êpoí 1e oùòév'&lÀ'cÉ¡,rer,vov p.eraor&vræ,iir,i,X (iv trÌ ¡.r,èv cõv
p 32 rcpòq &v$póæouq èÀeu.$époç, tù 8è æpòç @eòv &pé¡rærcoç, 6o,x Ðoulerleuv oTó6
25 æpò i¡lôv ¡.r,ecpr,oæøSö6 ï¡veyxav $ævd.rouç oíxeícov, ûæør,vor5¡.r.evo¿ пø-
teÀoüo¿v èæi çôv ìóyov. xæl cor5tou6 ouxvà, êyx<,rpr.&(ovteç Soroü¡.r,ev oTo¿ dzco-
L74" r' &v eír¡ OeÇr. oiíte yàp æo8øypr,övtc ¡.r,é¡.r,gecør @eòç ¡ri c& yóvø'.,2 etq .¡iv socrltà êæi ou¡.r,gopôv é¡roí<ov. orl xøÀòv y,lp cð
¡rr,¡,reio$ar, ¡r,èv Àóyg ¡.r,eyøÀo-
x&.p.nrovrr,, oi3'ce xæra,upoixö pì &noxaÀrjærovtr, tlv xegùri¡v, xæ$dcr'ep oí
B 53 &yvópoveç röv dv,$póæcov òeoæóræ¿' &Àl' ëoc¿v d,v erl¡.r.evie Èæi coiç àuvæcoi€ 30 6 BP Suþrøscràþtio: TQ aùte. | 10 rarpirp B erirarpiç I]
I 12 ou¡.r,paíverv B
.$epææer5¡-r,øouv. ou¡r,pøíveu P | 18 èvíote Bf P om. | 1g ¡r¡.$èv B ¡røsòv p | 27 i,¡toi..v B é¡rolcoq p

Ti6 Ðè æpòç ê¡ré oou erivoíaç XrÍpr,v ¡.r,èv oTòd, oo¿ æÀelot4v ciç rò eix6c.. Ep. rz. Alexios hatte von dem Tod einer Theodora, wahrscheinlich seiner Frau
o[6 ò'd¡lelpó¡.r,evo6 tà àíxa¿ø ðiv noroír¡v, oùx ëXo, æÀì1v tiç
'úo¡6 erivoíæç xal (vgl. 586, 4 f.), berichtet. Gazes nimmt cìaran Anteil. Der Freund hatte füm lateinisch
geschriebeu. Gazes versteht das, will aber bei seiner Muttersprache bleiben, weil sich
toü yàp toîç rÍÀÀou6 xøl toü$' \ nevtæ ëyet xax6v, ¡.r.ì¡ àr5voco$ar
d,vrr,gr,Àeîv. æpòq
ibm dafür sonst so wenig Gelegenheit bietet. Die Italiener vernachlässigen ja das Grie-
giÀouq etr æo¡eîv. eü7,eo$ar oõv oo¿ ì.o¿æòv erivoixöç r&ya$ø-, oæouÐæíc.¡l ènr,er,xî,:ç1Í
chische, weil ihnen der sinn für das schöne abgehe, bemerkt er verbittert. Gazes ist
övr¿ xøl grløpércp. xøi eüeÀæuç 8' ,åZpø eí¡.r,i eriy"ó¡.r,evoç ræica. &¡.r,ct yrìp èv ooi inzwischen nach Policastro (flalar,oxd.otpc,v), in der Gegend von Salerno, gegaDgen.
&,perl¡ rê èo¡¿ xøci f1ìtxíø æpoo{xouoæ ei6 eri8ør¡.r.oviøv. töv 8' èv 'Pó¡.l¡ æpæt- (Im Bereich des Bistums Policastro hatte er bekanntlich die Pfründe San Giovanni
to¡.r,év<ov toîç &pXouo¿ véov orlàèv ëX<o oor gpri(er,v. &ei y&p ðXvr¡ èæ' ðXvp a Piro inne.) Hier lebe et zwat fern von jeder Kultur. Nach Ron könne er wegen der
dort herrschenden Seuche nicht zurückkehren. Er bittet um weitere Nachrichten. Gazes
fühlt sich krank.
P rayâoç B l 2'Iépaxovl'Iépaxo6 BP I 2 i¡repoðpó¡,tou B"i¡¡leæpoùpó-
1 tøXécov
Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. gr.1393,
¡"rouP l9véçPvéovB | 11 8røtpípeuçBòr,a,peípet6P 115ànéoteÀxøBèæóotcrì)'aPl fol. 53-54 (: Mailand, Bibl. Ambr. p p) ; Cod. gr.
2I&æo),a,¿þavr.vtscriþsi d,rolc¡.r,pdvovraçBP 123öþer,Bcovr.cxötlnl27 &¡ré¡rzrtcoEB B) ; Cod. gr. r19 sup. fot. 32-fi (:
D ¡18 inf. Vgl. oben S.572; Florenz, Bibl. Laur. plut. 55, Cod. g. ftot.75v-77 (:L),
ùl¡é¡t.tt,coç P | 29 xa.rugpolzô¡l >tatapolxQ R P
-
586 THEoDORI GAZAE ATQUE ALTORUM EPISTOLAE. 587

îp€îõ6 Xpiõ'Scr¿, èzc¿ àè tõv ðp.¡c,rv èÀÀeinerv. ei 8í1 crç teÀeuciv iivelxe xaraori¡oæt èv 'Pó¡.r,¡ roci xepSõv zrópou6 xai dgop¡,r.d.q. xcrl 6c¿ æer,.$ó¡.r,evó6
yevvaloç ou'¡yevoüç xøi oizeíou, ¡lr¡ò' i¡¡.r.eîq dæoÀelæó¡-r,e$a roü xaÀoü toriçou rõv èv ÕÀolpevtiç Àéyovtr, ræîtra, &^¡ævuxreîç re xoci- pé¡lg¡ ê¡loí.
r¿v¿

ëp'¡ou' dÀÀ' ri¡,r,llló¡levol åglxveiosat orcouòd,(<o¡rev. ori ¡.r.uxpòv 8è nøpa¡l.r5$rov 'Eyò 8è cò ¡rèv elvaí t¿væ xai èv Ol<opevcíç òrd,poÀov oûòèv Sau¡r<Í(<o.
xai o[ Êx cle @eo8ópaq naîàéq eio'¿v. d$avaoLu. yrirp r4 6 ro'î,ç yLverær, 'coiç -IÍpr¡c yàp é píoc 8r,apoÀiç' cò 8è oé ye eridÀocov eïvær oúc<¡oì, cøTç 8r,øpo-
õ Àæiç, roütó ye $øu¡lá(<o. ëàer,
'¡ove üotv, 6ore coùç èl èxetv1e épöv orix &nò tpóæou 'ifú"1 (iv ri¡v rsxoüoo(v. b 1úp oe ¡,r.¡8a¡.r,õç lóycp æroteüoau roror5t<p,
Tæürø ¡.r,èv oüv Q8é æcoç Àoyr(o¡.r.évor,q Àr¡nréov ¡-r.écpov À15æ¡6 xai nøpor- 8r,æ,upí{,,avtæ 8ì¡ êv 'Pó¡.r,¡ nêv.ce
xai teooapú"xovrø i¡-r,épa6 xøi ¡,r,r¡Sèv ro¿oüro
¡ru$íøv npoollxouoav töv &vrøpöv. où 8à ei ¡.r,àv Køîo'øp èc' ðX<ov únøp7.iøv ¡.r,í1ce aûròv ¡r{re æap' &Àlou æu$ópeyov. el y&.p .ctç è¡roi 8úvø¡.r,1ç
c*'io$ó¡.r,evov,

òrø.tpúper, èv Tápævcr, 8iÀov 6rr Èær,¡r.eveîç roîç øûcoîq. ei 8' &).ì.o$i n'ou 8r,ú,yer fv to.øúrr¡, xd,v øritòç fro$d,vou æøpóv, xd.v'Apyupóæ,rÀoç xøi o[ &lÀo¿ gi],,or,B 44
L76, ¡te'cæþ&.ç, eix6ç oÉ ye ¡rì¡ &æoæé¡rQøo$ør, è$óÀovcø ¡-r,éver,v. ë7,<ov òè oíxo¿ xaì, ëleyov. vüv 8è ¡rd,vr<¡v cõv åv$ci8e oor, gll<ov rolÀà oxetl,,ø¡révcov nepi æópou
B 54 æpovo{oerøl oou å. ixoLvd... ei òè oiø cd, æøpd, riç rúXr;e, dÀl' 6r¡ æcrpà ðó(øv 10 l0xaì. xuraaa&.oeaç, xøi ¡rr¡$èv Ðuvr¡$évcoq eúpeîv ¡,r,r¡òevóç, où còv 3v (ÞÀcopevtíç
orlx oîò'' 6vr¿vø- ori yùp ðvo¡.rd,(er,ç
oupp.ì, zuúÌrv oiocéov yevvaí<oq dpecì¡v ëy.ovra cpéger,v ¡rèv [,xøv{v, æøvcøXoü -, 8r,úpoÀov à', óç ðolxe, xøi gccülov ròv
eùrppaivetv 8è 8uvætdv, xd,v ¡rr¡8évor ëX¡ç eüepyecoüvsø söv vüv ripXów<'lv. cpóæov &ltonr,orírepov úæeíÀ¡gorç oøuroü re xocl röv èv 'PóFI gil<,lv te xaì,

P33 'Eyò 8è drueÐ{¡.r,i¡oa ¡rèv eiç 0ivocpiøv cì¡v xÀr¡$eîoæv g,eyúlr¡v 'EÀláàø, oixeír¡v d,nd,vtcov.
oxoæòv ðX<ov ou(ioø¿ tò Ào¡æòv roù Bíou coîç åxeî giÀor,q'A$øvøoí<p xøi IIÉcp<p. @øu¡ró(<o 8è xøí, 6rr, ì,êye4, óç floæv èv'Pó¡.l¡ æÀeiouç zuópor, rõv êær,-
15tr1àeíorv. rive6 1cÌp f,oøv oüro.; Ì) ori ¡.r,é¡.r,vqoar, óç ouXvd, òr,æleyó¡.r,evor, xøi
eúpòv 8è rd' ¡.r,èv xor,và riç X,ópac páppøpa æøvtelârq xo¿i &æoÀiteuræ ¡e xo'itl
z"ä,v ei8oq êv$u¡.r.ori¡.r,evor, æópou ori8èv eúpíoxo¡.r,ev 8uværòv oiXo¡.r,évou B¡o-
&"nogæ, rà, à'í8¿ø cöv rgílcov ocevà xo¡.r,tàfl, óq ¡.r,r¡àè ò'co¡.locríou "¡e e'iæopiøv
eïvør ¡lerpíou, ë1vcov ðæav{xerv eiq 'Pó¡lriv xcci,iLÀÀo rl pouÀeúoao$ø.r,. åæav¿òv oapi<ovoç, Èg'rir æãoø flv i¡.r,iv i ålníç; rilÀà yúp, é6 ëor,xe, or5 ôuoXepõv,
8' ë¡.lø$ov còv åv cfl'PóþrTl lor,¡.r,óv, xa.i y.or. ë8o(ev &voc¡.r,eîvør, åv 11aÀø.loxd.orpç töv ðv ÕÀ<opevríç npa^¡¡.r,dtov zcer,pó¡.r.evoq vüv, þ{<o t& æpórepov èv 'Póp¡
riç Âouxævíaç, {aç d,v c&xeî }.áp¡ zp&olv rlyr,ør,votépæv. èyxerpúoø¿ coívuv rineíÀ¡gä6. coüro 8é oor, ou¡.r.pøív er., .c&ya ¡-r,èv xai 8¿órr, tò nøpòv &ei xøxòv
&væyxr¡ toîç Èvrøü$æ Xorpior,ç. r& ò' oÜre æópp<o xeî¡a.¡. æoÀr5, úyr.er.võç'te ëya"Zo 20 XøÀenócepuv roü ruøp{xovcoç eTva¿ òoxeî' é6 àè gøír¡v &v 8r,øpepøroú¡.r,evoç,
xori æpòq Xel¡repiøv 6pav eriguöq. Srcr,pípovr¿ àè èvto¿ü$ø ouXvà èæ¿otéÀle¿v ò¿ótr, èv 'Pópl ¡rèv @eó8<opoç flv zcøpø¡.r.u$oú¡.r,evóç oo¿ xøi ¡,r,ecprd,(<ov rrì òuoXepi
àéo¡.rcti oou, êd,v, óq riroÀøppc{,vo, còv Xer¡.r,õvø 8r,æ1d.'¡pq èv NeaæóÀer. gpovtìç 6 RP,a. rouoücolro¿oürov Bp | 7 BA dlÀA p
¡.r.r¡8èv ¡r1Dèv.Boiss. l6 &Àìou
L77 yap pot r&" re o&", 6ætl,ç ëye,., npdcy¡to.ra ei8évfl¿ xøi tà æepì, r)¡v 'Pópr¡v, riÀl<ov Boiss. l8'ApyupóæuloqBP | 10 ¡,rz¡Sèv BP ¡rz;8'èv Bozss. lSuv¡$åvroç BpA
&ruep eix6ç, coîq æepi Ned,æol¿v &yyóÀÀeo'8'al pepar,ótepov. ei òé t¿ xctì tõ¡v àuvr¡,$évrorv C I 18 æeupó¡revo6l rrer,pó¡.r,evo6 BP | 21 oo¿ BAClpom.

Ëv NeøøóÀe¿ àoxsi oo¿ òragéper,v i¡.r,îv, ¡.r,18è roúr<ov &¡,r,ÉÀer,. nÀì¡v ei tr, pcror,Àeù6 25 Kreise, die für ihn nichts getan haben sollen. Gegen solche Beschwerden ¡ichtet sich
{ paotÀé<oç uiòq ¡.r,ecaæó¡.r.zreo$crr, i¡.r,äç poúleca¡. ¿to$evõ yàp xøi riæoupleiv Gazes' B¡ief, der ihm rät, sich in die Ve¡hältnisse in frerndem Land zu finclen. Seit
ð¡<o oriàèv oüc' øritoi6 oüce &Àlc¡r ,rç töv 8eoæoröv. ëppooo. dem Tod Bessarions sei in Rom für ihn nichts zu hoffen. Gazes verweist auf seine eigene
'Arò flælø¿ or&.ar pov, Xeæte¡i.ppiou r¡1ì'. Lage. Auch er habe in der Not selber sein Stückchen Land bestellt und sei nicht auf
die Unterstützung anderer angewiesen ge\sesen. Zum Schluß ersucht er ihn, den Pau-
sanias abzuschreiben, und verspricht ihm dafür Bezahlung, Mehr könne er nicht leisten,
B 43u 13. Oeóõ@poç weil er infolge seiner Krankheit selber in dürftiger Lage sei. Der Brief stammt aus
P 26 A4¡rr¡rpí<p róó 2toupoæriÀqr. der Zeit nach Bessarions Tod (r8. Nov. r47z). Doc};' scheint -dieser Zwischenfall schon
einige Zeil atrückzuliegen. Gazes selber ist r476 gestorben. Vgl. dazu unten Nachträge zum
Ar¡¡.r,r¡rpí<p eõ zrpúccer,v. Ae¡và, æd,À¿v d11éÀler,6. eízrep oriò' Ëv III.Band, Über Gazes' Schreibweise X,roupórcuÀoç, 'Apyupóaulo6 vgl. unten S. 59o.
-(ùeóàopoq -
Der Brief ist überliefe¡t: Rom, Cod. Va,t. gr. 1393, 1ol.43v-45 (: B) ; Mai-
Oltopevtiç ou¡.r,pøí,ver, tà æøpâ, ciq túXr¡e &¡reív<o, òer,vócepov 8è oú ye ròv
land, Bibl. Ambr. Cod. gr. P rr9 sup. fol. z6-z7v (: P) ; Cod. gr. D rr8 inf. Vgl. oben
ló1ov noleîç gú.ox"ov, ô6 èyó oou í¡¡.r.eÀ¡xòq ei¡li òuvd¡.r.evo6 æpooóàouq oo¿ S. 572. Paris, Bibl. Nat. Cod, gr. z966 (- A), Cod. gr. 3043 (: C).-Druckausgaben:
bei Nrxó),4o6 @r¡oeúç,'O¡rr¡pou'IÀrùç ¡.r,ecù rcctÀar,&6 æapøgpdoeciç è[ iòroXeípou ¡oü @eo-
4 elolvBåo¡ivPl11 oiocéovB ioréovP | 19 ÂouxøvíaqlÂeuxuvia6BP l23tì¡v
òópou Iø(i. Firenze r8rr. I p, XXII-XXIV (nach L) ; bei J. Fr. Boissonade, Anec-
'Pó,rr,v B {q'Pó¡r.r,v P | 2) @eó8copoç Àz;¡.1'4cpíç cQ lcouporrúlA B Pl A'C ed. Boiss. dota G¡aeca e Codicibus Regiis. Vol. V. Paris 1833, p. 4o2-4o7 (nach A u. C [bei
om. | 3l d.¡1é),).er.6 B riyyéler,q P ctnøyyéÀeuç A Boiss. d.æayleleïç C | 32 8er.vótepovl
Boiss. mit B bezeichnetl). Von da abgedruckt bei Migne PG 16r, roo5-roo8.
òeuvórepov B P I 33 i1¡re),r¡r-òq B A i1¡.r,el,xò6 I' i¡.r,í),r¡xc,rç C Einen weiteren längeren Brief Gazes'an den gleichen Demetrios, der sich
Ep, r3. Demetrios Sturopylos (nicht Chalkondyles, wie Boissonade ver- damals in Fer¡ara aufhielt, hat Boissonade (Anecdota GraecaV 4o8-4rg; bei Migne
mutete) hatte sein \áeiterkommen zunächst in Rom versucht, ohne clabei Glück zu PG 16r, roo8-ror4) nach Cod. gt.2r3r der Pariser Nationalbibliothek herausgegeben.
haben. Weiterhin hielt er sich in Florenz auf, wo er aber angeblich Anfeindurrgen er- Ich konnte dafür leider keine andere Handschrift ausfindig machen, um so bedauerlicher,
fuhr. Seine Klage ging aber hauptsächlich gegen Theodoros Gazes und die römiscben da der Pariser Kodex einige kleine Lücken aufweist.
-7--

588 THEODORT GAZAE AI'QUE, ALTORUM EPISTÔLAE 589

P 26v xøì, civ æoÀÀì¡v aío$rlor,v röv xøxöv &gær,poú¡levo6 riæò rõv iÐíov, õv eîXe Ilagd,òer^¡¡.rø ò' 'íooç â,v eìir¡ ori gøülov xøi rò
i¡.r.érepov. tp"îc
.¡àp &æo- B 45
¡,r,r,xpôv' Ëv Õì,opevríqc 8è oü8Évæ ëXer,ç ror,oürov. àei ò' &.pæ rù. npd..yp,wæ aôcà poüvtéq æore rpóæou æavcòq eiq tòv píov érépou, lcpóvte ç Ë^¡e.pyoü¡.r,ev,
Xopíov
xo¿S' æúcà Setopeîv re xo(l xpíver,v, oT,&" èol,v, riÀÀrì ¡,r,i¡ xurú. .c¡,væ rceplorao,.v xøi taút¡ 'uà Èær,t{ò-er,ø zropr,(ó¡.r,evor,
oû8evi yeyóvcrp'V goprrxo i æ xai èæøxseiç
xaì, ou¡lpep'4xóç' &ttølcã.o$al ^¡àp o{íro6 ôiv e'ú¡ æoÀÀd,xr,q. airoüvtec. ooi ye oriàe¡ríø &v&yxï1eorp1eiv'è¡r,oi ¡.r,èv.yrÌp é róce æóÀe-
¡.r,évror
E[q ¡rèv oõv æópo6 oor píou èv'Pó¡.r,.¡¡ !v, còêp,òv¡.r,óvov'couniSèèæì¡.r,év 5 5 ¡.r,oq dæéxÀele riv eiç tâ,ç æóÀer,ç éòóv. où 8' èv (Þl<,lpevd,q eî, æóler, zcopr,oru-
tr,væ Xpóvov iipxeoev &v' xa.i yé1ove òí1 . òr,& æøvtò6 8è ê{øpxéoocr, ori¡ olóv xtlt&ry1 èx&.orc4, d.æep d.v Èær,c¡ðeúer.v æpoéÀr¡tar,.
re fiv. xaì, 8ì¡ pepol$1xóteç .cù. 8uvæcà &æercepr6p"a$á oe, oT or1, xai æpiv Eõ oõv ëXer, æor,eio.$a¿ còv píov Xpó¡revov rfr úæøpXoúo¡ 8uvá¡.r,er, xai
&gr,xéoSør, eiç 'Pó¡.r.2¡v, rilpéyou æoperieosø1. ei àà ¡,r,r¡8' èxeî ruyXd,ver,6, ôv 8ei, olXr¡v ctitr,ó¡.r,evov ¡rí1te pÀøogr¡¡.r,oüvcø roù6 èæuXcopíouç. ei yàp xøi
'r.{ce
f¡¡,r,eî6 ye orlàèv &8¡xoü¡rev' oûð' ëocr,v ëyxÀr¡¡,r,æ çoüro
i¡,r,õv oü$év, ei ¡,r,ì¡ xai ^¡\ioy.pu rà. æag' æricöv, dÀ).' oûX, o[æ orj 8r,aoúp<ov gítÇ, ¡rævre\õç gøüÀø.
B44voù !¡rã6 &Ðrxeiç,6tr, d.p"æ orl re æocpòv ÈEeví(ou f¡¡,r,îv, xøi &yyeÀoq !xev, óq10 10 xai ¡.r,rjæote où coooütov oi ðærXópuo¿ clo¿v ø.I.cg,,
õtv &yavaxtei6, 6oov or5.
Br¡ooapíov, \p.hepoç ô5v er)epyéø¡6, re.$vr¡xò6 e'lr¡. gr,ÀéÀÀr¡v '¡cÌp ei xøi gr,Àórcocrptç oú ye æépøv toü àéovtoç, xai С¿t coüco
xaúpclv
Tò à' ri[r,oüv f¡¡a&ç 8eîv xæi rù. Èv (Þlopewiq èniotæoÐal oixoüvrøq èv ciei Àóyor,ç éÀÀr¡vr,xoîç ¡.r,óvorç.4øriv<ov ò),r,1copei6.d¡ote íæ' &æer.pi.açoi;xëyetç
'PópI xcri píov &npd.^¡¡tovæ(îovraç, goprrxòv Àíav xøì &liia,or,ç ori gíÀou, riÀlà é¡.r,r,Àeîv [xøvö6 toîç èær,Xorpior,ç. toüco àè
¡_r,ì¡ Suvocpévg ou¡.r,pøiver,, é6 rò eixóç,
glÀør,tlou &v eilr¡. f¡pei6 1àp oûX 6æcoç tù èv <ÞÀorpevriç, &ÀÀ' oùàè r& Ëv tfr æoÀlõv &æopeîv 8r,øtpípovtr, åv 'Icocloîç. oü ¡rÌ¡v dÀÀ', 6æ¡ æot'ôlv Ðløcpíp¡ç,
oì,xiq, èv fi oixoü¡,r,ev, o'i8oc¡.r.ev n&v¡u.¿Àl' é oixêrïe noÀlà 8r,æg$eíp<ov xøi1b 15 eriepyeteî ¡r,èv é 8ràoúç oor, oúx &8¿xeï sè é
¡ri òr,8or5q. 6ore toù6 8r8óvcøç ¡.r,èv
þç8r,oupyõv ).éÀr¡Se. où 8è êxyøÀeîç,6rr, où æpoeíæo¡.r,ev c& ¡rélÀovtæ ou¡.r,p{oe- èæø¿veîv Xpí1, roùç 8è ¡rì¡ àr,8óvrøç ¡rì¡ pÀøogr¡¡.r,eiv.
oSæí oo¿ èv OÀ<,lpevríç, rup&y¡t"a rii8r¡Àov zæi f¡¡.r,îv t6re <itotrep xøi ooi. xai óq Tøüræ eipí1o$<o ¡-r.or,, rò ¡,r,èv &æoÀoyou¡,tévqo &nò toü òlxorrou, tò gè æpo- p 2zv
è¡.r,Bælóvrøq oe eiç ou¡.r,gopùç ê.cêguç ú1¡tõ.q æirr.Ç. òuocuXÉoroccoç oüv ëyo.¡é rpéæovt dæ' erlvoúøç.
eipr tà repì, oé, ô Ar¡pí¡rpr,e. riei yúp ool por¡$öv xæi oupr,npd,c*¡v tà Suvard, TrI 8è Ilocuocrvíou èù,v Suvi¡Sfrç å¡,r,oì ¡.r.etæypci,tl,,ør, dæo}óõ¡¡ oo¿ óç ¡,4o$óv
orlòéæor' eityagr,oriaçxø$øp&6 næpà ooü ru^yy&v<,t. èæei xøì, vüv cí xøÀòv &nò röv 20 20'¡e tò [xøvóv' æléov òé tr úæooxéo$cr,¿ or]x ëxo úæò æeviaç,
iv vóoo6 è¡.r,oi
¡.ley&Àcov ðzyaivov cöv Èæi céÀer riç oiq êær,orcÀi q,6rexær' dpXà6 !¡riv ðve¿tí- éo 4 ¡.r.épør, ya\eæ .i.répæv xø$íorr¡ or,v. ip pcloo.
(er,6 ðÀr,ycopíav tE xorì, o¿iríav coü ¡.r.i¡ oè eûæopeîv píou p.êvovr&.
1e ev'Pó¡.r.1¡ ;
'Aæò 'Ptô¡,r,¡q, 'Iouvíou l¡'.
dÀÀ' orl 8íxø¿ø røü,u' èocív, ori8' .Í(rø rìc è¡.¿ìc æepù oè èær,¡,,eleíø6 re xøi eûvoíaç.
P27 "Aço,,rov 8é ¡,r,or àoxeî xøi rò &eì, xal æavraToü øir¿&o$a¿ xøi rù¡v trlXr¡v. 14. @eóôorpoç B48
ori '¡rìp r&vr..v ú xvpiæ èorív ' &lÀ' &plì¡ rcoÀÀô¡v &p"iq, xøi èæì, noÀrõv 2b Qpcyxíoxqp iÞrléÀgc¡r L68
"úxl
aüroxpd,r<,lp é róyo6 xaì. æp&fuç v¿xõoø co¡øài æoÀld, xøropsoi. ÐeT coívuv xorl D38
Eõ æpútcer,v.
oè ¡,r.1 æci,vrø Ëælrpéruer,v tfr triX¡, riÀÀ& { úøøpXorlo¡ &petfr Xpio$ør, olov
grloer, xæi ìó1<p xøì, ðg$øÀ¡-r,oîç xæi, yepoi, xai 6Àtoç ¡.r.i dæoxveïv æpòç corSç Or) nd.vt', ëorxev, ¿o$eveî rò yigøq. &Àl'ëot¿ xæì, èg'oi6 ëppcotar, xøl,
zróvouq, ¡.r,r¡àè æpòç Écepov dæopÀéæovcoc ÈÀæí(euv æriròv þç$u¡r.oüvrø. òr,øgepóvcoç ioXúer,. gpóvr¡or,ç yàp eõ ¡,r,úÀoc tQ Xpóve ouveælòiàoo¿ xaì, èrct-
o¡nV'rt xøi lóyoq, têoi,q re ê1yr,vó¡,r,eva vêor.ç ræiræ úorepov &xp.&(a 1épouor,v
Aiq yrÌp xai "cpiq r&ya. re$lew..
¡-r.èv ìu ò' ërr, Àuæfr6, B0

Xpipcr ¡rèv oû æpd'ler4, or\ ò' åcóo¿æ rcoÀÀ' ctyoper5oerç.


ù te zai èray$eïç airoüvceq B P 8'eóy.evou xcrl æpooør,toüvreç A C Bolss. | 4 oùo's-
&Xpeio6 8' ëoeø¿ Èæéov vo¡.r,óç. piø,4.C oriòe¡rievBP I 4 óróre BP 6te ACI Boiss. con,iccit 6"¡esi.ae óróre
é6 'Hoío8oç léyer,. ã æopr,oruxcord,t¡l æopr.crrxor&r¡¡ P | 11 æépav BP népø AC | 12 ðluycopeïç AC
I

òfu,1opeïç BP | 13 ènuX<,rpíorçl èr*Xopior,ç P | 17 ¿æòl úîò P | 19 ¡r.etøypd,rfau Bp


1 töv xaxõv P trþ. þost BpA
cigar,poú¡revoç 2 oüDévø
| C I b EfCl
orlôèv ^¡p,*.þa,. A C | 22'Arò. . .ù-41 B p om. | 26 æavl L ¡cd.v"}' RD
eiq B P I 5 ðè B PA ¡révror, Boa'ss. | .
6 Xpóvov . èlapxécar Bp Al C otn. I

7 ùnene¡ræ|¡te$doeBP &æoæe¡.r,æó¡,r.e$doe ABoøss. | 8 ôpé1oul ôpéyoup lS¡eil Ep. r+. Gazes tröstet den alternden Filelfo. Daß er noch rüstig sei, besage sein
ôùBP I lSoixíq¡oixelqP I lToorPACoúB | 18èppa),óvraçoeBpBoiss. neuester Protreptikos an Ercole von Ferrara. Gazes verspricht sich viel von sol-
è¡.r.pctì.orltúç oe A | 18 ëy<o.yel diyco ye P I 20 ú B) ø p | 2L oi6 ACBoiss.l Bp chen politischen Schri{ten und macht ihm deswegen clen Vorschlag, eine ähnliche
om. | 22 ò),r,ytopíocvl ôfu,1opiav B P | 22 pévovcd 1e B p Boiss. pr,oú¡revov rd re B I)enkschrift {ü¡ den Papst abzufassen. Zu diesem Zweck e¡örtert er die Zustände
píou¡,r,evov rú. ye A, | 24 ùé ¡rou B A CIP om.
| 24 &et xøl B p dtø et Boi,ss. coni,caitf an der römischen Kurie. An dem Gehaben der Kardinäle bei den Papstwahlen wie
ACom.xaL l 24 tì¡v triX¡rt AlBPCom,rì¿v | 26 xacop$oï BAC xatop,$fr p I
an den Päpsten übt er Kritik, Sehr ab{ällig spricht er von Paul IL, worin er sich
29èlæí(elvBPòvor.8í(ervAC | 308'ëtr,l 8ètrC | 31 d,.¡operioet6BC&1oper5er,6p mit der Beurteilung seitens der italienischen Humanisten begegnet. Unter seinem
dlopeúo¡6 A | 32 riXpeîoçl díXpero6 C Pontifikat habe die Tyrannis geherrscht; mit dem jelzígen. Papst sei eine Oligarchie
30 Hesiocl. "E,gya xui r]¡r,épar, 399-4or, in den Besitz der Macht gekommen. Hier habe seine Kritik einzugreifen. Um
-
-7-

590 THEODORI GAZAE ATQUE ALIORUM EPISTOLAË, 591

iiàr¡ xæi rcoÀ¿oîç. v-ø.ì, où yoüv culXd'veuç ¡,r.èv "¡épcov ô\v xøi æpòq ëp'¡ø &o$evéote- xai còv piov )æp8øvørcdÀou'vüv 8' &vrmpvç òÀr,yæpxiø èoaiv. aíyàprõvæÀer-
poÇ, .i' öóprlc oó¡.r,aroç 8eîca¿' Ùuxtc 8' otpetfr æolù 8r,ev{voxøç. xøì þçòûo6 óv.v {,,igor, v¿xõo¿ tiv øípeor,v toü &pxr.epéoç. eioì, àè rrreíouç röv oæouòaícov
¡.r,èv dæoàrlp æpòq &yövot toroütov, þq8iôq àè vr,x{ç xøl
xa,op$öv èæaívou oí, ¡.r.i¡ æd,vu dperì¡v èæorrvoüvce6 8eî .¡àp ëru ¡.r.etpuú(er,v cÇr lóyq où
- - ¡_r,ì¡v
àè xøí rrvcr èÀéo$o¿r o¿úcöv teroÀ¡.r,í¡xøor,v, &ÀÀå, röv diÀÀ<ov, ôv
avyydrver,ç. iiSeoøv &ÀÀoç
A¡Àoî àè ò Lé^¡<o xq.i. rù. fSora'cd'. oo¿ cd8e o'uYTeTPctl¿péva npòq 'HpøxÀéot í s ¡lèv &yasòv ðvca, á,æÀoüv 8é r¿væ tòv rpóæov zøi &æolíreurov, roürov efÀovro,
còv Oeppøpiaç àuvúot¡v æpotperrtrxà ¡,rr¡8e¡,r,l&ç &'peú¡e Àóyou Àer,æó¡.r.evø. 8rò æpógøor,v g,èv óç &1ø$óv, røî6 ò' d,À¡$eicrr,ç ôç &æoll,teurov, lv, ó6 8frSev
Ði¡ oou xøi Xplo$al ouXvd, æøpøxeÀeúo¡.r,ar, tfr rouøút¡ Suvd¡.r,et,,iLìoç te xo(i )¿aprod,¡levor cà æepi tiv ø'ípeo¿v ëXor,ev d,yer,v xocì géper,v, fl &v 8oxfr, xai ¡lÌ¡ B 4g
D BBv æpòç coùç Suvaorer5ovra6 xaì 8uvø¡.r.évouq ¡,r,eyáÀa ôgeleîv te xæi pÀáæte¿v. 8r,'è¡,r.æerpíocv toü &pxovto6 xc'rhlor,vto t¿ù cù ogior.v øritoiç oæou8ø(ó¡.r,evø
rò yàp æepi aritoùç <ígeÀoq æéguxe 8r,øpaiveuv eiq tà xo¿vd' xaì orl¡.r,ææv ò9éÀr¡oe np&rrer,v. tøüræ 8È f'¡osúvovro ¡,.évtor, xo¿i oi oæou8aîo¿ xætæoxeva(í¡teva. xaî
peltíor. xøÀòv xøi'Hpaxléø10 10&o¡.r,evor, 6ç eix6q, tò rcp&y¡,r.a è8é¡ovco. &yaæ¡tòv yàp a'jcoi6
rò úæí1xoov é tòv &pXovtæ évoc &¡uoàei(aç ¡eèv oõv flv, ei ¡.r,{ crçL6gu
æporpéæer,v eiç &peciv xøi (iÀov töv èæa¡vou¡,r,évcov dpXóvecov' æoÀÀÇ 8è xá¡.- cöv èvøvti<ov rcpoxe r,pr,oselr¡. æpooeæor,oüvço 8è &yvoeîv xq.l¡¿ xaT &vcr.ngd.rrer.v,
L68uìlov, ¿ll .cwæ töv ¡.r,er,(óvtiv æel$or,q x{8eo$øl töv xo¿vöv x&x toü eö rro¿eiv fvø ¡rÌ¡ ¡.r,ø$óvteç êxeîvor, rà, Soxoüvsø 8Ì¡ xøi øriroîç tò Àeyó-
rpd..c,cer.v rcprl¡.rvav

8ó[æv xoci xa'cuxtão$au. æepi 1àp toùç ¡,reî(ov Ðuva¡.r,évouç


ðvo¡,r,æ eÛxÀeèç ¡"r,evov yàp aórõv ro¿v¡d,rcao¿ 1evéo$ar r')1v øípeor,v ii$eÀov
xpor5oø¿ev' iàio(v
tQ Àéyovrr,, xai xolvótepov c' &yø$òv eiç xcri ou¡.r,gtoveîv èæ' orl8evi roîç &.gioror,ç. oúr<,r ¡,r,èv òi fipé$¡ é vüv d,pXcov, cQ
¡,r.ei(ov rò xøtop$oú¡.r.evov ëocøl
8{¡,r,ouç xæì æóler,ç ææpà coü &p¡ovtoç i¡leu 15 15 ¡rèv ðoxeîv rrapù'¡vó¡-r.r¡v röv soü ouÀÀóyou &plotcov, rfl ò'dlr¡$eícpxa.rù.pó-DBgu

B 48u Tù ò' Èv$cÍ8s oi¡.r.øi oe xøi &ÀÀ<¡v æuv$&veo$aL Àeyóvr<ov' 8!Àæ '¡rìp &¡co.ot'v' ¡r4v øûrôv ro.i. rco),,tcwí¡v cr,vø gpóvr¡o¿v. xæi e'íæep é a[pe$ei6 æoÀr,tr,xótepoç
où Xeîpov 8"úoco6 xd¡rè 8rà ppaXé<ov oúccÐoi g&var.,'lv' &pXí¡v ervø i.úp¡ é Àóyo6, !v, æøpaXpi¡lø d,v ouvépæuve roîq oio¡,r.évor,6 xr{ooco$ør, ogíor,v arlcoîq civ
ôv raütø èpö. &pçrtr, dÀÀà ¡li cQ æipe$évt¡ øío$éo$ø¿ og&ç øricor5q xqtarcex.oì,.t¡eu¡.r,évouç
¡.r,erù
.¡e úæò töv dpíor<,rv. vüv 8' 6zcep Éxeîvor, péÀÀov xøi
BoúÀeroc¡ pèvtò èv 'Pó¡11 d,pXov ouveo'cr¡xêvu èl &prcroxpatíøq xøi ¡.r,ov- Xp{ou¡.r.ov aûcoîç rircer,Àí1gø-
apy1a.ç, xøì tâ' pèv èær,¡.r,éÀeo$ør. töv iepöv, cà 8è óoæep &p:glxruovíøv t¿và20 20 orv, á,nÀoüç ëtl é ,iipXrov èorL. xai,8éov ¡,r.toeîv ¡.r,èv ròv,röv éÀo¡lévorv oxoæòv æÀeo-

rirúpxe tv ò¿ø¡röoav ràç ëxú.ocotç töv xpr,ocr,øvöv å$vöv ou¡.r,pølvor5oøe 7rpòq vexr¿xòy xai rap&vo¡tov ðvcø, @eQ àè Xdpuv e i8évær,, <îv garlÀolç dv$póæov
&llr¡Lø òíxø6 xaì 8¿crlúouoø.v cà Ðrd,gopa,. tøüt' &poc x&x ¡ï¡v 1evârv éxdorou Xploú¡.r.evoç Ào'¡,r.o¡.r.oîq eõ æøpeoxeúcroev. áàe tocürø ¡.r,èv oÜruo xa$lotr¡or,gavep&",
ëva c¿và &pr,orov ø[peÏo.$øl cboæveí tr,vor æuÀø1ópøv por!Àerar,, xdx ro'5r<ov eTvø¿ cr,p{ 8è èxeivovç xøi 8ópolç &.¡teiþeræt æÀeíoto¿ç xal" ¡cd¿vro- èæ' èxelvor4
ë'cr.

ouvéòpuov töv xøÀoupévov xocp8lvd'Àe<¡v xai oriÀloyov iepóv, torlcov à'øõ ëvø èÇ d. npdtyy.ara.. xal.6Àco6 Èxeivol ¡.r.év, xa$'å, iiÀær,oøv, &rcæv¡a vor,¡.r,d,¡,r.evor,LZQu
25 ëXououv' é àè æpooxuveicø¿ ¡,r,óvov rioæep {óøvov, xa¡dlx}tercroq èv roiç paor,-
ròv otptorov æipeîo$ør, &.gyr.egé,u ¡.,.É1æv, 6xitro( paouÀrxòv ëy-ovræ. ouppøíver,25
D 39 8è æoÀÀdxr6 í:iLò xuxiaç töv æ[pou¡.r,évov pí.]fe xøp8rvd,Àer,ç ølpeÏo$ør toùç Àeíor,ç. &ægax'coior. 8è xæi 6oor, &pr,otor, toü ouÀló',¡,ou, {tcó¡.r,evou ri6 töv
L 69rÌpíocouÇ, pLile &.py.epeu tòv &procov, xøi tør5c¡ òr.ø9$eipeo$at tò ti6 æoÀr,- écéporv ènr.xpareio.c,, 6ore vüv &.prcroxpacr,xòv ¡,r,èv xøì, ¡.r,ovøpXr,xòv oü,$év, B 4gv
reltæç eiòo6, xøi æoeè ¡lèv eiq cupævvíÐø ¡.r.erøpdlÀer,v, æotè àè eiç ðtrr,1øpXiøv. ðÀryøp7,txòv 8è ¡-r.eoròv æì,eovelîu.ç ¡e xai îpugtq.
.
æpórepov ¡.r,èv 8ì¡ rupøvviç fiv, flécpou tr,vòç Báppou tõv'Eve'uöv Xer,pocovr¡- Torirc¡v à' oúrcoç èXóvcorv, Àóyoq è¡.r,ò6 6ò' åotí. xør,pòç iiàr¡ oe roîq xor,voî6
Sévroç d,pXr,epéoç, fIørJÀou àò ¡.r,erovo¡.r.ao$évco6, &v&póæou àetvöç &æa¿àeútou 30 ;ì0 8ø{rìéorepov Bor¡$ioæ¿ ðx cöv æpocpeæcrxôtv Àóycov' xai xoldoær, pèv ràç
côv êî¿r¿$e¡l,év<ov roîq æpd,.¡¡,r,aor, rouc<ovl 6ppoc, å¡læolloar àè gpóvr¡¡-r,ø cQ D 40
3 cïroòú¡ BL d,ro8úer, D | 6 @eppaptaçl QapapLaç BLD | 16'¡ti:pBD)Lom'l
&pXrepei levvøîov zcti Seóp¡¡,r,æ $éo$a¿ æolrr¿xòv xal roü oyi¡,¿.aroç illr,ov'
19 dpr,oroxpøciuçF L &.ptcroxpæ'cetuç D | 30 &ralùe'jtou BL dæe8eútou D
ctvtr.).ø¡,r,púveo$aí te röv æpø^¡¡.r,d,t<ov æupæxa.l,ê,oar. xai roîç
æpeæolàéotepov
für seine zu erreichen, ve¡weist er auf einige Persönlichkeiten
eigene Lage etwas re &ì'À,a xøi cò ¡.r.ì¡ coi6 xøcà ou¡lpepr¡xòç
&.p|orotç Xpio$ør, ou¡.r,por5Àor,ç, r&
aus Filelfos Kreis, darunter auch Johannes Argyropulos, die an der Kurie in An- 35úæoupyí¡oo.o¿.cù. Srpúprl æpeopeîæ ti¡v &pXì¡v vé¡.r"euv. ori8è yàp oi æóÀrv æøpd
sehen stehen. Gazes selbe¡fühtt sich alt und krank. Der Brief stammt aus der Zeit
- æpoòócou Àapóvceç rrpõo¿ còv òeàoxórø, ctÀtrci rò ¡,rèv np&y¡ta óç Xp{ou¡.r.ov
nach dem Tod Bessarions Ç¿2s5 selber ist 1476 gestorben also t473-76. Dem'
- -Die Schreibweise Túpxou ctúcoîç &æo8éXovcør,, còv 8è æpoÐóvra ¡,r,looüor. t"r¡ç npou.tgêoe<,rç. gr,loüol ce
entsprechend ist die Angabe oben S. 2o5, ro zu berichtigen.
- xui ri¡ç &.peri¡ç &.yuvrar. cõv zcoÀ¿tõv cor56 ¡,r.{te Xpr¡¡rárov ¡i.í1ce ri8ó[ou tu¡,li6 L 70v
und.'Apyupónuloç ist für Gazes eigentümlich. Deswegen hat ihn gelegentlich auch Fi-
Ielfo schon befragt (Ep. S+ bei Th. Klette, Beiträge zur Geschichte und Literatur
der Italienischen III. Greifswald r89o, S. r63 f.).
Gelehrtenrenaissance l dvtr,xpuç BL &vtuXpuç D | 2 vr,r-ôouBl- v¡xõou D | 4 øútõvl aricôv LBD I

ert: Rom, Cod Vat. gr. 1393, fol.48-5r (: B) ; FIorenz,


Der Brief ist überlief 7ôoxfr BL ùoxeîD I I jio$o.v:vcoL "io$d.v¡vto BD I t2 npri¡rv:vLæpri¡.lvrBDl
Bibl.Laur'Plut'55 cod'9, fol 68-7rv (:L) ; Mailand, Bibl'Ambr'D¡r8inf'fol' 13 xpoúoar,ev BL xpdoørev D | 13 aúcövl aùrõv LBD | 74 fi: L rò BD I

22 rapeoxei.tacev L æagøoxeúaoev BD | 2.3 Èxeivou6 BL)D corr. et èxe|vovç | 31 èæu-


38-4r (: D). Erstmalige l)ruckausgabe (nach L) bei )n. fI. .Ìtø-1tæp6ç, 'Apyugo'ror-r-
Àeî¿. 'Ev 'A$y',varç r9ro, S 3o7-3rt. rr,Se¡révcov L ênc$e¡.r,évtov BD | 35 æpeoper-ø L rpeapeiu BD | 3i aútoî6] aùcoiç LBD
592 :IHEODOIìT GAZAE ATgUE ALIORUM EPISTOLAÉ 593

og&ç aùtor)6 <iví,ouç æor,r¡oa¡lévou6. æpoTóvtr, 8è rQ Àó1qr xæi. ètt'eÛep'¡eoíav


15. Georglus Trapezuntius
&v.$pózc<,lv rcpocpê,þar",æor,orl¡-r,evov toùç töv Xpr¡¡,ldc<ov nópou6 è9' éæutÇl, &)rÀà
pì¡ roïç ger8<,1Àoîç 'ce xui'¡líoXpor,q èrcnpértovræ napaoxev&'(er,v ætitoi6 eri- Bessarloni Cardlnall.
rcoptaç eiç ori8èv 8éov, ¡rr¡8è roîç n&'vra eiq f¡òovàç &vocÀíoxouo¿ xu.i. ôgèleq
Accepi litteras tuas, reverendissime pater ac domine, quibus a me L 136
&Àó.¡ouq æøpéXeo$au ëpyov ¡l,oX$¡pôv rigop¡r,áç. 6Àroq ce oÏóv rr,ç Oet8iæç, 5 petis, ut magno illi Basilio divinitus contra Eunomium conscripta vo-
Àóyou xøÀ).iotou 8r¡¡.r.r,ou py6ç, æ)r&'c'ce olov 8eî tòv xupíoq c)ipXovtø elvør,,
s lumina ac simul, quae ad beatum Amphilochium edidit, in latinam lin-
èæer,8Ì¡ xæi illr¡ $æ6xet'ca.t' ånlø¡òeáco6 ër' ë¡ovoa npòç cÌ¡v &æò cöv oöv Àó1<ov
guam ex graeca transferam. Fateor mecum saepe ac multum cogitasse,
popgúv. oiíæco yàp celeûcoq xexpd..tnrd"L úæò töv gaúÀov soutcovl teXvtrõv xai susciperemne arduam ita mihi rem et difficilem, an tibi, cui cunctal 136u
D 40v æÀo¿rróvccov ¡lr¡8' étloüv úy¿é6, &ÀÀ' ëcr gúoetoç ,&pecfr cò zcÀøccó¡-r,evov &vcr- debeo, hac sola in re tam honesta tamqueutili morem non gererem. Vide-
B 50 xporleu. xaì. (r¡teï ¡i,èv erÌ pe),cico, xohlesø¿ 8è úæò röv xøteuÌr¡9ótcov. &Àlù 10 bam, quod et tu dicis, multum nos debere Latinis, sed me solum plura
où xotÀìltéXvïloov çSd,octç xai Xeîpæ rfr Xplotr,øvõv ðpe[ov æoÀr,celç, &lcepya.' 10 maioraque multo quam ceteri. Non enim ignoras, quibus a plerisque
(ó¡.r,evoq tòv dtpXovcæ, olov 6 re Àóyoç xo¿i cà, npd'.y¡tøræ &nærceî'
generis nostri atque adeo ab ipsis parentibus modis duodecim ferme
flpoo$eîvøu 8è Xpeòv xai t& ouvselvovræ æpòq tòv åæ¡pr4¡.r.évov xívòuvov annis ante sacrosanctam synodum Florentinam ob catholicam verita-
L71-roîç 'IcocÀrótær,ç'pd,c¡v yrlp &v æpocpéæot¡,r,ev eiç r& åÀeu$éplæ cöv ëpycov tem vexatus sum. Unione vero facta studio, labore, opibus beatissimi
xocl ¡.r,e1øÀoæpeæi co'56 f¡¡lecépouç ye &pyovcæq x¿vòuverSovta6 8ì¡ ctæopøÀeiv 15 papae Eugenii mei omnes mihi redditi sunt. Et ipse non ex levitate ac
iv dpXì¡v xêxrr¡vrar,, Tupxí<ov ii8¡ vocuxpatorJvtc,¡v xai xæcd,'¡frv te xcti $dÀøooo¿v 15 inconstantia descivisse a meis, sed pmdenter atque constanter ad veri-
&8eõç ènurl$epévôv, o¿Ûcöv 8è t& ¡rèv þçSu¡ror5vccov, cà, 8è æd,Àr'v ÈærpouÀeu- tatem pervenisse videor. Magna haec mihi fateor et propterea immor-
óvccov &lÀrlÀouç xøl È¡,uguÀúouç 6xo7çoupévov æoÀépouç. ou¡.r,pouÀeutéov oÛv tales summo pontifici gratias una cum omni genere nostro debeo La-
x&v ,coîç ¡.r,d,Àuorø xæi 6æc,lç câ, xø$' éocuror56 &ogøÀóorepov 8lø$é¡.r,evou É{ouor,v tinis omnibus ingentes, sed tibi etiam maxirnas, qui plurimum huic rei
eùepyeceîv toùq oixeiouq åæ' &pyr5pou re xo(i Xpu6oü zøl êo$itoç xøi tI¡v rÍÀlov 20 contulisti.
xærovop,&(e4 èv coîç øpò6 'HpøxÀÉæ Àóyorq. òeî yàp ei ¡tS¡ t &Àlo corlç 1e
Z0 Haec aliaque huiuscemodi ad traductionem animum impellebant.
vüv ûæd,pXovtotç zrópouç guÀátterv. &8úvoctov 8è guÀd'{oa ¡.r,ù¡ é¡,uovooüvraç &}'- Verum libro iam revoluto cum et genus orationis illius viri graeco ser-
ÀÍ¡Àor,ç xai èxorpærerloveøq xæi &vrr"rcø.pæîo(rropévouq toiç úæepopiolq êX'$poi6
mone perfectissimum et sublimis acutaque materies mentem percussis-
èæ¿oüo¿.
sent, territus removi inde animum illico, remque totam maiorem, quam
Ilepl òè röv iòíov ío$r,, 6tr,. lpígoç é oòç é¡rr,lr¡cì¡q æolú ø æøpâ, tö 25 aut vires aut otium meum patitur, esse iudicavi. Nam quanto perfectius
D 41 tipXr,epei 8rlvøtoct, '¡pø¡.,,¡.r,areùç à\v töv ¡.r,uotr,xcotépcov xøl oixeÏoç c& ¡.r.úllocø. zr ille graece conscripsit, tanto difficilius in latinam linguam traduci po-
8r1vøræ¿ ð' oü ¡rtxpòv xo¿i é 'AÀø¿píaç cõv gtÀorlvt<ov oe, xæI oütoç úæd'pX<ov
test. Quod enim in summum generis sui accedit, id difficilius in diversa
xøi æpo$rlpcov ou¡.r,æpd,tre¿v tà 8éovcø. æøpòv 8è xoci é f¡¡.r.étepoç 'I<odvvr¡e deducitur, materies vero ipsa theologica et de summa theologiae parte
é 'Ap1upóæuÀoq, æáÀør 1vópr¡r.oç t'\v tÇr &pXr,epeî, vüv 8è eüep'¡ecoú¡.r,evoç
¡.r.èv primum hominem postulat, qui longe ab illuvie absit peccatorum, deinde
I-77!xai tr,¡.r,ó¡.r,evoq ¡,r,eyøÀorupeæöç. Xp!o$ør, òí¡ oe xoci coîq gíìo16 to'5totç vuvl 30 qui maiore otio fruatur et non latinae linguae solum, verum etiam
xær,pò6 È¡ctotéÀtrovtæ æepì töv oøutoü npæyp.&rav. cþ àè ¡lrí),uocæ æeæor,$ò6
e0 theologiae peritum. Nam qui transferre conantur, quae non intelligunt, L 137
ènr,oréìÀerç xøì, ouXvà rivæcíSr¡ç rò æp&y¡.r,ø, o$cóç 1e, óq èv f¡¡rîv 1e c&Àz¡$èç eos video verborum solummodo ut pueros sequi potestates (et) a rebus
B 50" eiæeiv, orl8èv àúvottat. rò 8' æÌkr,ov ^¡p&.ge¿v o'lx e$npenêç. ipsis plurimum aberrare, quamvis et verba ipsa non bene interpretetur,
Ilepi 8è tõv È¡.r,aucoü xølvótepov Èæ¡oeeîtræi oo¡ orix ëXo oriÐév, æÀiv 6tr,
do$evÉotepov vüv ¡.r,or, tò oö¡.r,æ xo¿l èær,$øvøtótepov. o'5 ò' 6c¿ úyrøívelq, Xæipo'35 L Suþrascriþtio. Georgii Trapezuntii ad reverendissimum patrem Bissarionem
rÌÀÀâ' oè xøì, æÀou, eîv eiíXo¡,r,øt, ívæ ¡.r,Ì¡ rcepr,oæóptevo6 úæò øevíaq ri¡,r,e1fr6 eöv cardinalem exhortantem ad traductionem magni Basilii responsio,
ló^¡<ov, ôv 8r¡¡.r.r,oupyò6 ei &ya$óç. ëppcooo. Ep. r5. Das Prooemium, das Georgios Trapezuntios seiner Übersetzung von
Basilius' Contra Eunomium vorausschickte. Wir erfahren, daß Bessarion, zu dem
' Aruò' Pó pr¡6, fI uorve{.r r,ö v o c, r er ú.pr¡¡ g$ivovtoc.
er damals noch in bestem Verhältnis stand, ihn zu der Arbeit veranlaßt hat; ferner
daß Trapezuntios schon tz Jahte vor dem Konzil von Florenz sich zur lateinischen Kirche
1 tivíouq BD I 4 orl8èv L oùSèv BD I 8 teìeúcu6 I- teì.écoç BD
L ôvûouç I

L B D | 13 rpooSeivar, Lf B corr. et rpoc$i¡ar.l bekannte und deswegen von den eigenen Angeh)rigen Ungemach zu e¡leiden hatte
11 xocl),r,réXvr¡oov xaÀÀ¿tú7.vr¡oov
Sein Werk {ällt noch in die Zeit von Papst Eugen IV.
zrpoosfrvøu D | 16 xêxtr¡vtau BD ëXouor, L | 2l xato,to'¡&(etq LBD xarovo¡rd(er
Lørnþros | 2ó lc8t,6c¿ L lo$'6r¿ B D | 28-29 æapòv. . .'Ap'¡upóæu).oçD suþþi. iø Überlief ert ist das bisher noch ungedruckte Prooemium: Florenz, BibI. Laur.
m.argine | 34 tav Ll Il D om. | 35 èær$avacóeepov L B è:r¿Søvótepov D
Plut. 17, Cod. 3r, fol. 136-137 (: L).
Mohler, Kardlnal Bessâríon. III. 38
594 THEODORI GAZAE ATSUE ALIOIIUM EPIS'Ì'oLAE. 595

qui rem non bene perceperit. Adde, quod haec theologis reverentia our- inter diem noctemque totis simul diebus somnum cepisse. cuius rei con-
nino tribuenda est, ut sua fere, ut graece iacent, transferantur. Nam iecturam ex ipsa celeritate et angustia temporis facere poteris. rta enim
longius evagali, commutare, addere vel minuere quicquam, quod ple- me trahebat cl.esiderium et ardor quidam legendi, quae scripseras, ut B 2bB'
rumque traducenti necessarium est, a theologia quasi periculosum alie- nec familiaribus negotiis nec publicis occupationibus nec provincialibus
5 curis nec ullo officii genere ab eo opere possem divelli.
nissimum est maximeque illi fugiendum, qui hunc Basilii librum fia- 5

ducere cupiat, in quo adeo acutae atque sublimes res sunt, ut miran- Quo fit, ut af{irmare procul dubio possim nulla me umquam in
dum sit, quod primus omnium in rebus tam altis sic omni ex parte te nec tantum vigiliarum nec minus laboris habuisse. euid enim um-
optime conscripserit. Floruit enim Iuliani ac Valentis temporibus, cum quam per Deum immortalem legi in omni mea vita praestantius, quid.
altero quomm pro christianismo, cum altero pro orthodoxa acerrime excellentius, quid divinius ? Equidem eloquentiam tuam et doctrinam
pugnavit. 10
10 et dicendi suavitatem in utraque lingua maxime semper admir-atus sum,

His igitur tam diversis rationibus in ambiguum compulsus diu me- nihilque umquam abs te vel audivi vel legi, quod non dulce, non suave,
cum luctatus sum, Tandem cum animo volverem, quam honesta res non copiosius indicaret, ut loquenti tibi illa Homerici senis mella ex
esset, quam utilis, quam tibi grata, fretus etiam orationibus tuis, quae ore profluere, scribenti verc¡ complere apes libellos floribus et nectare
peccaton:m meomm tenebras possunt depellere, suscepi rem ea condi- viderentur. Legipersaepe epistolas tuas et orationes et libros, sive quos
15 tuo ingenio vel graece vel latine scripsisti, sive quos ex una in alteram
tione, ut, nisi per te fuerit examinata, in publicum non prodeat. Lege 15
igitur opus tuum magis, qui non sufficientem ad id hominem elegisti, linguam convertisti,
quam meum, qui auctoritatis tuae pondere magis quam alia re fractus Ipse quoque opera tua abs te graece scripta fui aliquando inter-
onus viribus meis maius suscepi, et ita lege, ut ercata emendes, im- pretatus, quae certe omnia admiratione potius quam laude cligna existi-
minuta suppleas, exuberantia reseces, male ccllocata commutes. Sic mavi. Quis enim non admiretur, quis non probet, quis non omnibus
20 aetatis nostrae operibus anteponat, sive doctrinam rerum, sive ora-
enim tandem immaculata Basilii doctrina non minore, ut cupis, elo-20
quentia in Latinos transibit, quam summa cum admiratione apud Grae- tionis gravitatem, sive scribendi facilitatem spectemus ? At vero opus B 254
cos habeatur. hoc divinum potius quam humanum non tam admiratione me, çluam
stupore quodam affecit. puanta enim, o bone Deus, in eo gravitas,
16. Nicolaus Perottus quanta amplitudo, quanta dignitas, quanta maiestas ! Superasti certe
25 in omnibus, quae hactenus scripsisti, reliquos omnes aetatis nostrae in
Bessarionl Cardinali.
quocumque doctrinae genere doctos atque excellentes viros. fn hoc vero
B 253 En tibi remitto divinum opus tuum, quod nuper adversus calum- 25 te ipsum vicisti. Quid ego hic vel splendorem orationis vel sermonis
niatorem Platonis abs te editum ad me legendum misisti. Hoc tanta gravitatem vel suavitatem dicendi vel latitam illam et plenam hibernis
aviditate perlegi et transcripsi, ut vere affirmare possim toto hoc tem- nivibus similem ubertatem commemorem, quibus ita Platonicam illam
pore, quo liber tuus mecum fuit, in tantum me ab eius studio subtraxisse, 30 sublimitatem et altitudinem effinxisti, ut mentiar, nisi saepenumero in
quantum curandi corporis necessitas coëgit, nec ultra quattuor horas legendis illius sententiis, quas modo tuis, modo illius verbis refers, in
errorem lapsus sim et, quae illius sunt, tua, quae vero tua, illius esse
B Suþrøscriþtlo. Nicolai epistola ad Bessarionem in laudem eius lib¡i, qui de-
existimem? Quid de moderatione animi dicam, qua tanta in scribendo
{ensio Platonis inscribitur. | 27 aÍÍftmare M affremare B
usus es, ut nec nominare adversarium, quamquam petulantem hominem
Ep. 16. Perotti hat mit solchem Eifer Bessarions In Calumniatorem Platonis 35 et male de te meritum, neçlue adversus turpitudinem atque obscoeni-
gelesen, daß er sich nur noch vier Stunden Zeit zum Schlafen gegönnt hat. Er rühmt
Bessarions schriftstellerische Fähigkeit. Was Bessarion über Platon und Aristoteles
tatem verborum illius loqui aliquid immodestius volueris ? Quid rationes
gesagt hatte, sei für die Lateiner eine neue Offenbarung. Angesichts seines Inhalts ver- adducam et acutas et solidas, quibus adversarii opiniones additis elo-8254u
diene das Werk einen anderen'fitel; denn in Wirklichkeit sei es eine Einführung in quentiae tuae nervis et viribus ita dissipasti, ut hominem prostratum,
die Philosophie, vornehmlich Platons. Der Brief stammt vom 12. November 1469. fractum convictumque omnibus irridendum dimiseris ?
Überliefert ist der Brief : Rom, Cod. Vat. lat.3399, fol. 253-256 (: B) ; Cod. 40 Taceo, quod rem controversam et plenam dissensionis inter doc-
Vat. lat. zg34 1ol. 242-245; Venedig, Cod. Marc. lat. X tz fol. r-e (: M) ; Cod. tissimos viros de Platonis atque Aristotelis summorum philosophorum
Marc. lat. VIzro.-Druckausgaben:Fr.B.Malvasia, Compendio storicodellabasi- opinionibus ita reserasti, ut nihil iam clarius, nihil apertius esse videa-
lica de'XII apostoli di Roma. Roma 1655 (vgl. oben S.+o+).-Meine Ausgabe nach B
in der Festschrift für H. Finke, Münster i.W. tgz5, 5,367-37o (hier verbessert).
tur; praeterea quod eomndem philosophomm doctrinam magna ex parte
3g*
596 THEODOiII GAZAE ATQUE ALIORUM EprsroLAE. 597

conveniÌe mutuo docuisti, quod etsi plemmque doctissimi viri antehac neris ac vere divini participem facere volueris. Summis abs te prae-
summo studio facere sunt conati, numçluam tameu rem adeo difficilem terea precibus contendam, ut postquam leges platonis ab hoc rudi et B 256
investigare, comprehendere, tenere potuerunt. Omitto, quod inter haec ignaro interprete ita corruptae ac depravatae sunt, velis huic tanto tuo
multa ex intima plenam in lucem protulisti, quae ita recondita atque erga Latinos beneficio etiam illud addere, ut Theod.ori Gazae, viri doc-
abdita erant, ut paucissimis, praesertim latinis hominibus scirentur. 5 5 tissimi ope atque auxilio neque enim in tot maximis gravissimisque
Sileo praeterea, quod summum atque innocentissimum philosophum, reipublicae occupationibus- per te omnia potes tam praeclarum opus la-
cuius non modo doctrinam, sed etiam vitam ac mores homo, ne quid tinum facias, ne plenus tot erroribus divinus-liber amplius per Italiarrr
immodestius dicam, parum gravis spurcissimis verbis ac foedissimo ser- circumferatur. rn qua re si nostra quoque opera uti volueris, spero fore,
mone contaminare, polluere, labefactare studuerat, veritatis atque in- ut studio ac diligentia nostra, triumvirali quadam industria tale id opus !
I

B2SSnocentiae armis defendisti usque adeo ultus advcrsarium, ut, qui ali-10 1Oevadat, ut non prorsus indignum auctore suo possit iudicari, et latini i
¡

quando nomen aliquod doctrinae in ltalia habuerat, sit posthac inscitiae, homines inter tot alia beneficia hoc quoque abs te maximum consecuti I
i
temeritatis et impmdentiae specimen futurus, instar illius, qui, ut no- certatim tibi gratias agant. Vale. !

men sibi apud posteros vendicaret, Dianae Ephesinae templum irrcen- Ex Faliscorum colonia, pridie fdus Novembris. I

dit, pro aeternitate gloriae, quam quaerebat, perpetuam ignominiam


adeptus. I5 17. Omnibonus Leonlcensis
Illud non tacere et admirari satis ac stupore quodam prosequi non Bessarloni Cardlnali.
possum, quod omnem omnium artium paene infinitam vim atque na-
turam hoc uno opere comprehendisti. Quo fit, ut, si mihi daretur fa- Nescio, quid mihi gratius accidere potuisset, quidve iocund.ius quam B 256v
cultas titulum pro voluntate mea addendi, nihil magis quam philoso- liber mihi abs te missus. Nam et de eo est et ab eo, ut iam animo con-
phiae thesaumm inscriberem. Quantunr enim philosophiae, quantum 20 cipiam, quid sit exspectandum, cum praesertim ipsa etiam exordia exi-
privati iuris et publici, quantum exemplorum, cluantum antiquitatis rnium quoddam polliceantur atque praeclarum, hoc est Platonis apo-
20 logiam, ne dixerim, an laudem, sed laudem potíus. Nam philosophi
tenet ! Nam cum philosophia omnis in tres partes distributa sit, in na-
turalium ac divinarum rerum obscuritatem, in disserendi subtilitatem, tanti, ut tu ipse testaris, non tam defendendi causa suscepta est quam
in vitam ac mores hominum, divinum hoc opus magna ex parte bene praedicationibus, ut scilicet aliquando praecepta eius et instituta latine
vivendi rationem complectitur, omnium liberalium artium sublimiora 25 cognosci possent. Hoc tuo proposito nihil laudabilius excogitari potuit,
quaedam praecepta continet et multarum divinarum ac humanarum nihil utilius.
B 255'n rerum naturarn causasque comprehendit. I\4entionem facio, quod multas 2ó llle vero impurus, ne graviori verbo utar, qui oûàè tà Xø¡or,Xópou
variasque historias, quod phiiosophorum diversorum opiniones, quod yr,vtioxet, arlrò soüto cò ausus est divini illius ac sanctissimi, ut ita
locorum diversos mores, quod praecepta reipublicae et alia pleraque dicam, plane et ingenium ignorantiae et vitam flagitii redarguere. No-
refert ut ignota hactenus ita ad usum vitae commodissima, quod prae- 30 iuisti scelestissimi hominis nomen libris tuis inserere. Propterea quo-
terea Platonem multis in locis elegantissime apertissimeque exponit, que licet dvovó¡-r.aotoq sit, ut qui Dianae Ephesinae templum incendit.
30 Nam et hic fortasse maledicentia, quemadmodum ille sacrilegio, ma-
quod interpretis nitro dilaniatum redintegrat, quod denique fidem ac
religionem nostram nobjlissimi philosophi auctoritate confirmat, gnum sibi nomen comparare voluit, nec neuter voti compos. Neque$ 2gf
Sed nolo plura de hac re in praesentia loqui, ne laudandi operis
1l B Suþrascriþt'io Omnibonus Leonicensis Bessarioni Cardinali salutem pluri-
tui gratia ad te videar scripsisse. Quapropter ut ad meipsum redeam,35 mam dicit.
et legi opus tuum avidissime et summa diligentia transcripsi, non cor-
rigendi aut limandi causa, ut efflagitare tuis litteris videbaris, sed Ep.t7. Ognibene da Leonigo, de¡ bekannte Grammatiker aus der Schule cies
Vittorino da Feltre, dankt Bessarion für die Zusendung des In Calumniatorem Pla-
commodo nostro et voluptate simul ac fructu incredibili. Opus quippe tonis. Er stellt heraus, daß das Werk nicht so sehr eine Apologie für Platon sei, als eine
perfectum erat, et id ex parte absolutum, ut non tam splendescere für die lateinischen Leser gedachte Einftihrung in die platonische Anschauungswelt.
Iima, quam atteri posse videretur. Superest igitur, ut tibi, ,luantas animo 40 Der Brief ist ùberlief ert: Rom, Cod. Vat. là1.3399,1o1. z56v-257v (: B).
concipere lrossum, gratias habeam, qui me in primis tam pretiosi mu- -
Druckausgaben: Fr. B. Malvasia, Compendio storico della basilica de'XII apostoli
di Roma. Roma 1655 (vgl. oben S.+o+). Meine Ausgabe nach B in der Festschrift
27 Mentionem I Missionem B für H. Finke, Münsteri. W. 1925, S. 37o-f. (hier verbessert).
EPISTOLAE 599
598 THEODORI GAZAE ATQUE ALIORUM

enim minus hic, immo vero multo magis meruit, ut ex omni hominum ùalumniatorem Platonis abs te editum in hanc urbem a diversis stu-
memoria nomen eius aboleatur. Ille templum manufactum, hic divi- diosis delatum fuit et cum summa atque mirabili omnium admiratione
num sacrarium ausus est violare, in quo humanarum divinarumque lectitatur, quamquam omnes stomachentur Georgii Cretensis, quem tu
rerum scientia reposita erat. Hoc tamen consecutus est honorificum pro tua modestia nominare noluisti, maledicta in philosophorum prin-
õ cipem ac patrem Aristotelem, cognomento Platonem. Atque ego certe
nimis, quod talem tantae dignitatis et sapientiae adversarium habet' 5
Dignus potius erat, in quem pueri canerent. Nunc et oves ultro fugiat non mediocriter admiratus sum in id insaniae incidisse Georgium Cre-
lupus, aurea d.urae mella ferant çluercus, narcisso floreat alnus, pinguia tensem, ut non modo incomparabilem summi viri doctrinam atque sa-
corticibus sudent electra murices, certent et cygnis ululae et reliqua' pientiam non probarit, sed vitam etiam modestissimam ac pudicam et
Notum est enim carmen. ab omni vetustate mirifice laudatam impudica arundine polluere se B 258
10 posse animum induxerit. Quae res etsi ea ratione mihi maxime placet,
Sed ad te ac librum redeo. Quod me tali tantoque munere di- 10
gnum duxeris, intelligo maius esse beneficium, quam pro eo dignas tibi quod causa fuit, ut tam elegantes et vere divinos libros praeclara ingenii
gratias agere possim, tantumve mihi honoris actum esse, ut duo in ac doctrinae tuae monumenta haberemus, danda tamen mihi opera est,
ecclesia Dei excellentissimi principes editum ab altero librum certatim
ut, quae Georgius in Platonem scripsit, quam diligentissime perlegam.
mihi mittere studuerint, ét eum quidem librum, qui et verborum ele- Id si fiet, vel discam aliquid vel docebo, fietque altemtrum ex officio.
1õ Tuae igitur humanitatis erit hoc mihi gratificari. puod ut facias, etiam
gantia et sententiarum gravitate refertus auctorem suum facile reprae- 15
atque etiam rogo. Vale.
]r^257, sentet. Utinam mihi detur facultas, ut tantam in eo tantarum lerum
scientiam vimque dicendi divinam praedicare possirn. Cui rei cum me Mediolani IV Idus Septembres.
imparem esse cognoscam, certe, quod in me est, illum ut volitet docta
per ora virum, efficiam. Vale. 19. Franciscus Philelphus
Bessarlonl Cardinall.
18. Franciscus PhilelPhus
Bessarlonl Cardinali 20 Haud scio, quid optatius mihi potuisset iucundiusque contingere,
quam ea te usum beneficentia, pater reverendissime, quod me donatum
B 257, Haud scio, quid optatius mihi potuisset iucundiusque contingere, abs te volueris pulcherrimo tuo illo erudiiissimoque et eloquentissimo
quam et videre et legere divinum opus tuum, quod nuper adversus codice, quo Georgii cretensis maledicta in philosophorum principem ac
2 divinuml vinumB | 8 muricesl murice B | 12 tantumvel tantum ne B I patrem Aristotelen, cognomento Platonem, non minus graviter ac vero
20 B Suþrascriþtio: Bnnciscus Philelphus Bessarioni Cardinali salutem plurimam dicit' 25 quam acerrimis suisque rationibus refellisti evellistique radicitus. Et sum
Ep. 18. Wie FiIeIfo schreibt, war Bessarions In Calumniatorem Platonis durch
Iiterarisch interessierte Leute nach Mailand gelangt und auch Filelfo zu Gesicht ge- 78 Suþrascrìþlio.. Franciscus Philelfus Bessarioni, Cardinali Nicaeno et Constan-
kommen. Allgemein rverde das we¡k bewundert, während man sich über Georgios tinopolitano patriarchae salutem.
von Kreta (: Trapezuntios) entrüstet habe. Filelfo selbst will sich erst noch ein Ur-
teil über ihn bilden und deswegen zunächst das Werk des Georgios lesen. - Das Schreiben
Ep. ,9. Wenn Filelf o im vorhergehenden Brief am ro Septernber t46g Ressarion
ist datiert vom ro. Septemtrer, ohne daß das Jahr angegeben wäre' Es handelt sich ìIitteilung macht, daß er das In Calumniatorem clurch andere kennengelemt habe,
so dankt er ihm hier am 5 Oktober 1469 für die Überreichung cles Werkes- Au{fallencl
aber nur um 1469, in welchem Jahre das In Calumniatorem aus dem Druck hervor-
gegangen ist. Ebenso besagt das der nächste Brief (ep. r9), der vollständig datiert ist.
ist dabei, daß er einen großen Teil d.es ersten Briefes hier wörtlich wiederholt. Ich kann
Dementsprechend ist meine Angabe (r47o) Band I 386 zt vetbessern. Der bei E. Le- mir diesen Tatbestand nur so erklären, daß jener ersteBrief, der hier offensichtlich als
grand, cent-dix lettres grecques de Fr. Filelf e n. 87 p. r54 mitgeteilte Brief Filelfos \rorlage gedient hat, noch nicht abgegan¡len war, a1s Filelfo Bessarions Geschenk erhielt.
Filelfo erscheint damit geracle nicht als der von Geist sprühende Humanist; sonst hätte
an Bessarion vom 9. Dezember 1469 braucht nicht, wie ich früher angenommen hatte,
er andere Worte finden müssen. Daß Filelfo aber dem lrapezuntios geneigt war
vor dem vorliegenden Stück geschrieben zu sein' - Fragen ich schorl
und daß er von den philosophischen
Ein Vergleich dieses bisher nicht beachteten Briefes mit Ep. 19, einem längst
hier Ari-
bekannten Stück, e¡weist den ersteren als Vorlage. Vgl. unten S' 599' Band I 386 f. ausgeführt. Es wird deswegen
stoteles und Platon nicht auseinanderhalt cipem ac
Überlief ert ist der BrieI: Rom, Cod. Vat. Ial. 3399, fol' z57v-258 (: B); cognomento Platonem) Vgi auch obeu S' 576' IÌp' z'
patrem Aristotelem,
cod. Barb. XVI 85 fol. r5r. Venedig, cod. Marc. lal.Ylztoi cod. Marc. lat. X rz.
- DerB¡iefliegtgedrucktvorbeiFr'FiIeIfiEpistolarumlibriXXXI.Venetiis
Druckausgaben: Fr. B. Malvasia, compendio storico della basilica de' XII
-apostoli di Roma. Roma 1655 (vgl. oben S.+o+).- Meine Ausgabe nach B in der Fest- t5oz,lol.zr4,nochmalsbeiELegrand,BibliographieHelléniqueIII'Parisrgo3'
p.4s (unter Heranziehungen einiger Hss)' Hier durfte er wegen Ep rS nicht fehlen'
schrilt für H. Finke, Münsteri'W. 1925, S.37r f' (hier verbessert)'
EPISTOLAE 601
600 THEODORI GAZAE ATSUE ALIORUM

equidem non mediocriter miratus in id insaniae incidisse Georgium 21. Johannes Argyropulos
Cretensem, ut non modo incomparabilem summi viri doctrinam atque
Bessarioni Cardlnall.
sapientiam non probarit, sed vitam etiam modestissimam ac pudicam
et ab omni vetustate mirifice laudatam impudica arundine polluere se In ipso meo acerbissimo casu ac miserabili cala,mitate duobus liberis B 258u
posse animum induxerit. Et, ut tibi ingenue fatear mei animi senten- 5 intra paucos dies in ipso flore iuventutis amissis divinum opus tuum
tiam, non facile adducor, ut credam usque adeo Georgium istum ab r mihi oblatum est adversus Platonis nostri foedissimum calumniatorem
sese alienatum, ut mentiatur tam impudenter. Quod ut ita existimem, editum. Quod, etsi vi calamitatis et doloris magnitudine opprimebar,
ea moveor coniectura, quod cuius maledicí nomen in primordio tui ut mei compos esse non possenr,
- nullo enim mod,o resistere dolori
po- B 259
nobilissimi operis te nullo pacto in medium prolaturum affirmas, id ad teram perlegi tamen eo tempore, quo fessa aliquando ac defatigata na-
calcem additum invenio, et ea quidam oratione, quae tuae minime co- 10
-
tura cessare a luctu et animus aliquanto tranquillus esse cogebatur.
haeret. Quo fit, ut, quid iudicaturus sim de homine, non intelligam. Sed, 10 Ea vero in eo opere inveni, quae ab acutissimo tuo ingenio et singulari
utcumque res habet, mihi opera danda est, ut quae Georgius in Pla- rerum omnium scientia proficisci posse certo sciebam. Nihil profecto
tonem scripserit, quam diligentissime perlegam. Id si fiet, vel discam desiderari in eo potest, quod ad summam rei, de qua agitur, perfec-
aliquid vel docebo, fietque alterutrum ex officio. Tuae igitur humani- tionem pertinere videatur. Est in illo elegantia sermonis Platonici simi-
tatis fuerit hoc item benignitatis munus mihi gratificari. Quod ut facias,15 lis, est subtilitas gravitasque sententiarum, est praeterea dispositio re-
te etiam atque etiam rogo. Vale, pater reverendissime. 15 mm, qua nulla alia accommodatior excogitari fingique potest. Quid
Ex Mediolano, Iff Nonas Octobres 1469. plura ? fs est splendor libri totius, ea dignitas, id artificium, quae et
proposita materies et eius viri, cuius partes defendebantur, dignitas
20. Antonius Panormita postulabat.
Bessarloni Cardinali. Egisti, Bessario, quod ad eruditum vimm, quod ad iustum, quod
20 ad optimos mores pertinere videbatur. Et hominem innocentissimum,
B 25g Allati nuper Neapolim fuerunt libri tui, quos adversus calumnia- 20
sapientissimum, optimum de hominum genere meritum contumeliis af-
torem Platonis mira cum sapientia, maxima cum eloquentia edidisti'
fectum iniquis et ut ignarum et flagitiosum notatum defendisti. TumB 259'
Perlegi eos summo cum desiderio atque animi voluptate, melttiarque
rabulae illius, qui divino homini bellum nescio quo consilio indixerat,
nisi eos non tam pro Platone, quam a Platone scriptos existimaverim.
rationes ineptissimas dissolvisti. Praeterea multas praeclarasque sen-
Ita enim illius copiam, elegantiam, gravitatem, orationis denique feli-
B 2b8v citatem exprimis, ut profecto mirari simul et laetari liceat Romae Pla-
25
I B Suþrascriþti,o: Ioannes Argyropylos Bessarioni cardinali salutem plurimam
tonem sua illa suavi eloquentia latine locutum. Nam quibus rationibus,
dicit. | 13 Platonicil Platonice B.
quo dicendi acumine, quibus argumentis abs te refellatur atque argua-
tur vir sceleratissimus Platomastrus, non attinet dicere praesertim ad E¡p. zr. .4'rgyropulos hat das In Calumniatorem Platonis, das ihm Bessarion
te de te scribenti. Modestus vero apud alios praedicabitur et quotidie zum Geschenk gemacht, erhalten, kurz nachdem innerhalb weniger Tage seine zwei
praedicatur ingenii tui vis et doctrinae praestantia. Surgentes spero non 30 Kinder gestorben waren. Doch habe er nach Überwindung des ersten Schmerzes alsbald
longe post clarorum viromm libros aspernes in laudem ac gloriam tuam das werk gelesen. Er rühmt Bessarions Sprache, die an Anmut der Ausdrucksweise
Pla.tons gleiche. Mit fein empfundenem Urteil habe er jenen Ra.bulisten abgetau. Die
immortalem et adversarii nequissimi nebulonis perpetuam infamiam. Hauptsache sei aber, daß er manche lVleinung der beiden Philosophen einmal klargestellt
Nunc vale et Theodorum nostrum doctissimum ama et exorna, ut habe. Besonders die Lateiner, die nunmehr über Platons Welt- und Lebensanschau-
facis. Neapoli. ung Bescheid wissen, seien ihm zum Dank verpflichtet' - Zt Argyropulos' Trauer-
12 utrumque Ed,. Venet.
fall vgl. das Beileidsschreiben Filelfos vom 22. Juni 1469 bei E. Legrand, cent-dix
plurimam dicit. lettres grecques de Fr. Filelf e, Paris 1892, p. t42s' Th' Klette, Beitråge zur Gesch'
18 B Suþrascripfio; Antonius Panormita Bessarioni Cardinali salutem
u. Lit. der Italienischen Gelehrtenrenaissance III. Greifswald r89o, S. 156.
Antonio Beccadelli ä.ußert seine Freude über das In Calumniatorem
Der Brief ist tiberlief ert: Rom, Cod. Vat. Iat.33gg,!ol' z58v-259" (: B)' -
Fip. zo.
Platonis, das auch nach Neapel gekommen ist. Druckausgaben: Fr. B. Malvasia, compendio storico della basilica de' XII apo-
Der Brief ist überliefert: Rom, Cod.Vat. lãt.33gg,1o1,258-258v (: B)' -
stoli di Rom¿. Roma 1655 (vgl. oben S' 4o4). >'fI'Âø¡r'æpó6, 'ApluponouÌeict' 'Ev
Druckausgaben: Fr. B. Malvasia, compendio storico della basilica de' XII apo- ,Agdvør,q r9ro, r9o-rgr (fehlerhaft). Meine Ausgabe nach B in der Festschrift für
stoli di Roma. Roma 1655 (vgl. oben S. 4o4\. Meine Ausgabe nach B in der Fest- -
- H. Finke, Münster i. W. 1925, S.37zf.
schrift für H. Finke, Münster i. W. 1925, S. 372.
602 THEODOIìI GAZAE ATQUE ALIOTìUM EPISTOLAE.

tentias philosophorum occasionem nactus non modo praesentibus, sed


etiam posteris aperuisti. Quapropter non mediocres tibi ¡erpetuo gra-
tias genus mortalium debet. fmprimis autem tanti tibi beneficii ob-
noxii sunt Latini. l.{eque enim posthac huiusmodi ineptiis seduci
poterunt et ea, cluibus ab Aristotele carpi Plato videretur, ita ut ca- 5
pienda sunt, accipient et Platonem insuper talem fuisse, qualis natura,
BESSARIONIS
moribus, scientia fuit, si auctoritati doctorum hominum credere, si ra-
tionibus obtemperare voluerint, existimabunt. IN CALUMNIATOREM PLATONIS
Plura scribere nequeo, etsi res ipsa magnitudine'dignitateque sua Libri Quattuor.
plura efflagitare videtur. Mens enim magnitudine doloris oppressa nul- 10
lum recte officium potest. Vale, vir sanctissime.
a) Loci Scripturae Sacrae.
Florentiae VI Calendas Novembris.
Veteris Testamenti Is. 6l, l l. 408, 35. Rom. 1,20. 288,23.
Gen. I, I .qq 120,38.
Os. 11, 10. 90,30. |,2t. 254,29.
IIMacc. 15, 14. l0ô,8. 296,12,
II Reg. l,26. A18,8. 1,20,
|,20.
1, 26. 466, ll.
466, 9.
Novi Testamenti: 444,4.
Ps. 0, 7. ,27.
1
90,27.
138, 7.q. 176,32. Matth 7,6. 11,35. 8,28. M6,24.
Prov 3, 4. 90,31. 12,25. 542,29. 12,15. 90,28.
4, 6 sq. 448,2, 24,36. 100,34. ICor.2,7. 284,33.
Cant 1, 10. 44,32. Marc 3,27. 620,12. 2,8. 296, r0.
588, 36.
t 5.q. 444,34. 10,25. 540,39. 15, 33.
600, 14.
') 14. 444,35. .Toh. 1,3. 278,36.
15, 33.
3, 1. M4,36. 1,3 sq. 232,35. II Cor. 10,3. 620, 16.
4, 1-7. M4,37. 4,23. 230,7. Eph. l,11, 362,2,
Sap 8, t. 418,29. 4,23. 234,31. Col. 2,3. 102,37 .

7,16. 100,35. Hebr. 11,1. 284,16.


8, 2. 4ß,5.
B, 2. 466,12. 10,30. 100,37. Jac. 3,8. 618, 29,
14,28. 100,33. I Petr. 5,5. 90, 31,
11, 17. 120,38.
Is.60, l 408,35. Act 22,25-29 602,36.
I Joh. 3,9. 102,3.
5, 18. to2,4.

b) Loci Scriptorum.
Aeschyl. Prom. 329 618, 32. A risto t.
Albert.M.Phys. VIII tr. 1. c. 15. 354,22. Anal. c¿ 27. 43b,7-9. 64, 16.
l\{etaph. XItr.2, c,2l . 246,38. a.27 . 43b,9-ll 64, 19.
XI t¡. 2. c.28. 388, 16. d 29.45b,36--40. 64, 8.
XI tr.3. c.7. 332,20. d, 29.46a,1 sq. 64,21.
De Nat. et Orig. Anim. tr. 2. c. |. 366, 4. d 32.47a,2-4. 64, 3.
Alexand. Aphr. 'Aæopíør xøi d. 41. 49b. 592,28.
lúoer,q I 25 Y 10. 7ôb. 592,28.
(ed II t p. 39-41
Bruus 168, 26. ò 2.90a. 60, 6.
r25 (rr2, p.41, 8-15). 168, 35. Top. Y 1. 116b,26 sq. 252,34.
rt21 (rr2, p.66,22-25). 170, 8. r 8. 146b, l4-16. 254,24.
rr l9 (rr 2, p. ô3, 10-28). t70,23. Phys. 2. l8øb,15-17. 202,13.
rr2l (rr2, p.68,20--24). 170,12, d, 2. l84b-185a. 202,17.
rr21 (rr2, p . 70, 33-71 , 2) . 178,34. tx 2.184b,l5-17. 202,36.
De Fato c. 1. (ed. Bruns p. 164 sq) 194,39. al 2. 185a-b. 392,37.
14-26).
c. 6. (t7t , 166,21. 3. l86a-187a. 136, 15.
Ambros. De Fide I 10 d 3. 187a, 10-12. 202,39.
(PL 16,543c; 547 A). 284,7. a. 4. 187a, 17-19. 362,29.
Amelius 100, 15. ty. 4.187a,34. 130, 8.
Anthol. PaLat, 5,129. 500, 29. d. 8.191. 324,30,
Aristid. 'Tnèp cõv terrdptov ú 8. 191a. 326,5.
rr 384. 50, 39. d 8. 191b, l3-16. 130, Il.
Wörtliche Zitate sind mit ) (, Anlehnungen mit I tr im Text gekennzeichnet'
604 LOCI SCRIP'TORUM VOLUMINIS SECUNDI. 605

Arist Phys. Arist. De Anima Arist. d 5. 1097a. 254,7 . Averr XII c. lg. 328, 35.
ry.8. l9lb, 27-29. 130, r4 o 4.415b, t8-22 260, 38.
Eth. Nic 5. 1097a, 25-28. 256, l l. In Arist. Metaph. XII c. 30. 262, 33.
a 8. l9 130, l6
lJ
4.416b,24 254,2t .
ò 13.1127a,27 sq. 254,38. XII c. 31. 276, 30.
t:l 9. l9 326,4.
B
4. 429b,12 sq. 158,U. 1 . 1129, 500, 39. XII c. 39. 276, 34.
CT 9. r9 130, l8
¡

4.429b,10-r4. 394,21.
1.1129. 512,2't. XII c. 39. 290, t3.
p l. t9 256, 3t 4.429b,l5-18. 158,25 ; 8. n32b,23, 604,14. XII c. 41. 334, 22.
Ip 2.19
2.19 310,7.
I

5. 430a. 276,28 7. 1141a,33-l 141 b,2 250,1. XII c. 4l . 384, 2t.


318,39. 5. 430a, 10-14. 388, 26
Pol u 2 1252a,26-30. 360, 3r. XII c. 42. 262, 25.
D
P 2.19 25õ,14. ^( 10. 433a,26. 404, L
a. 5. 1254a,28-32, 338, 33. XII c. al4. 262, 30.
8. 1256b, 15-20. 262,1. XII c. 44. 330, 14.
B 2.19 260,25. 27-29. ry.
10. 433b, 350,25
p 3. l9 252,20.
^(
11. 43,1a,13. 404,9,
d. 8. 1256b,21 sq. 262,8. XII c. 44. 330, 24.
p 4-ô 34it, 34.
I
flepù Aio$. xal Aio$4r. t 8. 1256b,26-32 614,14. XII c. 51. 414, tt
7.19 252,40. 4. M2a,4 sq. 338, 15
.1, 8.1257b. 614,19. In Arist. De Anim. III c. 5. 380, 5.
f3
p 9.20 258,14. De Hist. Anim. B 1. 12ô1a,30. 604,21. III c. 23. 388, 3S.
6.23 196,16. a l. 488a, 8-10. 510, r. B 4. 1262a,20 sq. 510, 29. III c. 31. 382, 43.
6.23 58, 32. a2. 497a, 13 sq. 338, 23. I 6. 1265a, 14-17. 544,25. IIr c. 36. 302, J.
'q 3.24 412,9. De Fart. Aniln.
p 9. 1269b, 26-31. 428, t5, III c. 39. 384, 4.
,$ 5.25 268, 8. B 12. 1274a,7-15. 550,12. Avic en n a 574, 39.
ø 5. 644b, 32 sq. 300,40. 9. 1280a, 12 sq. 604,22. Barbar. v, Francisc. Barbar.
De Caelo ø 1 .26 316, 3 647b, 4-7 338,17. ^(

d 1.26 s2, 38.


þ 1 .
4.650b-651a.
.

338, 18.
I 4. 1292a,26 sq. 550,24. Basil. Adv. Eunom. f
d 1.26 94, 10.
B
y 14.675b. 25ô, 36.
l. l30tb, 28--35. 604,26, (PG 29, 517 A). 284,8.
d, 1.26 92,16. ò 13. 677b, t6-t8 338,24.
g l. 1302a, 3-5. 604,34. Bessarion, De Natura et Arte
c¿ 1.26 106, 31. Ilepi Ztþov Krv. 8. 1308a, b. 604,24. c.4. 342,10.
a 2.2õ 58, 33. 1 4.1326a,5--3. 544,2t . Boëth. De Cons. Phil. IV 6
6.700b,35-701a, I 350 24
4. 1326a,22-24. 542, 41. (PL 63, 815 A).
tx 8. 9. 312,20. 7. 701b, 20 sq 254 37
'q 182,15.
tx 9.27 392, 36. IIepì Zt4av Iev.
'q 4. 1326a,26-33. 5M,2. rv ô (PL 63, 817 A). 194,10.
268, 36. p3 736. 404,26.
Tl 15, r334b, 15. 258,22. Caes. De Bello Gall. VI 14. 18, il
Cic. De Orat. I ll, 17.
d.
c 276,9.
'q 16. 1335a, 1l-18. 538, 36. 24,40.
83. 736b,24. 408, rs. '4 16. 1335b, 29-31. 538,42. r tt, t7. 50,32.
a 338, 31. 9s. 736b,29-34. 368, 19. Rhet. a 1.1354a,1, 52,3. Orat. 19. 24,35.
372,5. 83. 736b-737a, I
¡/.
368,23. Fragm. 623. 1583a. 26,29. 64.
.l 48, 31.
372,5. 83. 737a,8-14 368, 26
Àugustin. Confess. VII I 296, 31. B¡ut. 3l. 26,3.
60, 7. Probl. xq' 14.941b. 3r8, 3r.
a,

406,28. l'953a, 10-12 2õ,22.


XII 7. 242,5. De Nat. Deor'. II 12. 24,38.
q 334,28. l'letaph. ø 4. 984b-c 5. 986 b. 202,43.
De Vera Relig. III De Fin. V 3. 26,5.
(PL 34, 124 sq.) 440, lô. Tusc. Disp. I 22. 26,5
t0ô, 33. a 5, 98ôb, 27 sq 204,9.
f3
D
l0ô, 34. ë),q¡rov I . 993b, 11-19. il De Gen. ad litt. VII 5-15 r32. 443,28.
lr v. 84, (PL 34, 358-363) Cleanth. Fragm. 527 (Stoic. vet.
l0ô,37. 392,17.
p p 3. 999a, 12. 396, 3l. fragm. ed. Arnim I ll8).
p 252, t3. e 8.1012b. 92,5.
De Div. Quaest. LXXIV r82,24,
p r08,1. (PL 40, 85 sq.) 286, 41. CIem. Alex. Strom. V l, 13. 23õ,17,
ò 12. 1020a,5 326, 8 Cyrill. Alex. Contra Julian
D De Spir et An. 12. 245,23.
iJ 68, 26. Ð 16. l02lb, 24 sq 252,24. (PG 76, 548 A). 245,23.
p
o
l. 252, ll. e l.1026a. 326,12. ,788).
,819-821)
368, 14
284,36 Demosth. De Corona 159. 30, 4.
lJ r08, r ¿3.1027a. 190, g.
290,28 Olyntln. ^¡ 22.
D
P 252,9. ( 10. 1034b-1035a. 370,32. ' 921)' 288, 34 Ep. .'.
548, 9.
28,1.
p 218, 10. ( 10.1035a,27-31. , 931-936)
392, 38. Dio d. Sic. II 58, l.
p 218,12. ( 11. 1037a,5-10. ,107ô). 420,14 510, 31.
394,2. III 5, 2 sq. 512,32,
B 108, 5. ( 13. 1038b. 326,12. 26,8. ITI 6,2, 5t2,39.
,777).
Y 70,27 .
: r5. r039b-1040b. 344, 30.
26, 8. III 6,2, 514,4.
Y 254,16. a 3. 1043b, 7-13. 304, 38.
244,19. TII24,4, 512,3.
Ilepi fev. 8b 204,2. 6. 1M5a, b. 134, 3.
d. 304, 36. I
4
2. 1046a, lOsq 326, 8.
234,35. III 32, I, 512,5.
p I0.336a, l5sq. 350, 4.
26,10. rrr 34, 3-5. 5t4, 8.
À 4. 1070b, 33 sq. 254,34.
p 10.336b, 27-32. 24a,22. ),7. lj72a. 268, 18.
1.-__t 3, 226,5. Diog Laërt. III 21-30 490,27 .
p l0.336b,3lsqq. 360, 21. ),7, 1072a-1073a. 26,12. rrr 22. 490, 37.
352,6. 26,17. III 26 n. 38. 440,36,
Metereol. a 2.339a,2l-33. 250,25, ),7. 1072b,14. 338,30.
d. 14.352,28-3r. r9ô, t0. 7 . 1072b, 29 280,25.
26, t6. III 30. 492,l7.
DeMundo 6. 397b, 20-30. 340,42. ^
.

. 1072ï¡-1073a. 274, 41.


VIII 14, 244,27. rv 4. 492,20.
6. 397b, 29 sq. 250,14. ^77 -10 .
), 1072a-1076a. 108, 8.
x23. 298, 3. Dionl's. Areop. De Div. Nom 88, 23.
De Anil¡a ø 2.405b. 25ô, 3ô. 8 sq. 1073a-1075a. 264,15.
x 28. 298,3. II (PG 3, 588 B) 88, 23.
d. 4. 408b, t3-15. 340,25.
À
8. 1074a, 31-38. 312,20.
Autonred.8p.3,2. 500, 29. I5 (PG 3, 593 BD) 88, 29.
À
Averr. In Arist. Phys. I c. 81. 326,4A. II (PG c 635-678) 290,25.
d, 4.408b, 18 sq. 408,17. ì 9. 1074b. 168, l. VIII c. 4. 328, 6. IV 0 (PG J, 708 AB) 446, t7.
d 4.408b. 404,23. I 10. 1075b-1076a. 210,29.
In Arist. De Caelo I c. 139. 334,28. IV I (PG 3, 708 B). 446,31.
þ 2.413b,25-27. 376,43. À 10. 1076a,3, 2M,9.
p 4. 415a,26-28. 254,22. p.1. 107õa, 4. 92,2.
In Arist. Metaph. V c. 6, 330, 43. IV I (PG 3, 708 c). 470,26.
o
P 4.415b,18-21. 256,23. Eth, Nic. ø 5. 1097a. 252,31.
VII c. 28. 342,36. T\/ I (PG 3, 709 A). 446, 38,
606 LOCI SCRIPTORUM VOLUMINIS SECUNDI. 607

Diony s. Areop. De Div. Nom. Georg. Trap. Comp. III 2 488, 18 J ambl. De Myst. 8,7. (p.2701. 188, 12 Plat. Conv 200c d. 480,24.
rv 12. (PG 3, 709 D). 446, 38 III 6. 54ô, l. De Vita Pythag. XVII 75-78. 12, t9 203d. 480,29.
rv 12. (PG 3, 709 c). 448, 9. III 7. 552, 6. XXVIII 146. 12,9. 205e-206a. 482, 8.
rv 12. (PG 3, 709 B). 462,13 III 7. 552, t9 Ignat. Ant. Rom. 7,2. 448, 5. 206e. ß2,22.
rv 12. (PG 3, 709 B). 470, lt III 7. 554, rS J oh. Philop. v. Philopon. 207d, ß2,22.
rv 12. (PG 3, 709 Bc). 486, 4l III I3 614,33 Joh. Scot. v. Scot. 208a b. 482,25.
rv 13. (PG 3,712 A). 448, fi III 13 616, L Lucian. De Salt. 10. 580, 7. 208c-e. 482,31 .

rv 15. (PG 3, 713 A-c) M6, tt III I4 596, 13 1l sq. 526,5, 21oe-212a. 484, 39.
Dionys, Halic. Antiq. Rom. Praefatio ad Nic. V (ined.) 622,21 12. 580, 9. Phaed¡ 227c d. 476,5,
rr ô3. 234,39. Adv. Theod. Gaz. 2,3 (supra Lysis Ep. ad Hipparchum, 12,19. 232a. 476,24.
Eliae In Arist. Categ. Prooem. vol. III 280, 7-9). 320,28 Macrob. Saturnal. II 8,4-6. 579, 17 . 237b. 476,10.
(Ed. Acad. Berol. XVIII 118, Epist. ad Hesaiam (apud Bess. rr 8, 5_9. 440,8, 237b. 480, 18.
l8; 1t9,4). 74,19. De Natura et Arte c. 3). 342,7 . Comment. in Somnium Scip. II 366, t. 237d--238a. 476,5.
Epistolographi graeci (rec. Praefatio in Parmenidem (ined.) 624,35 Meliss. Fragm.2,2 237d-238c. 448, 33.
Hercher) ô01--S03). 12, t9. Praefatio ad Venet. Rernpubl. (ed. Diels 3I 186) 204,35. 241c. 450, ls.
Eurip. Bacch.386-388. 618, 31. (ined.) ô28, 10 7, I (3I 187 sq.). 208,32. 244. 462,1.
Euseb. Praep. Evang, XI23-27. 244,31. 628, 35 7,7 fr 189). 208,27 . 245a. 462,5,
GeII. Noct. Att. XV 2,4-8. 577,28. Greg. Naz. 7, 10 (3r 190). 208, 31. 245b. 462,7 ,

Francisc. Barbari Epist. CIC. or. 21. (PG 35, 1084 AB) 96, 30 Numen. Fragm. 10 245b. 462, 17.
(ed. Quirinus p. 294 sq.), 626,33. or. 45. (PG 36, 625 c). 90, l. (ed. Mullachius p. 167). 100, 7. 245c d.. 60,21,
Georg. Trap. Comparat. AriSt. or. 45. (PG 3ô, 628 A). 90, 5. Olympiod. 245c d. 14õ,4.
et Plat. I 4. 48,1. In Plat. Gorgiam p. 515d. 28, 6. 245d e. 60, 36.
Henric. <1e Gandavo Parmen
r4. 56,26. Quodlib. I qu. 7. 8. 334, 9.
246a-248e. 462,29,
II I. 256,4t. Quodlib. I qu. 7. 8. 354, 6.
4) 20ô, 3. 246b. 532,5.
II I. 2U,40. Hermogen. flepi i8éorv
20ô, 18. 246e. 54,23,
IT 2. 82,4. 208,21. 247d. 462,42.
II2, 232,3.
rr 356. 357 Í4,10 206,32. 248a. 464,2.
rr 372. á, tt e) 208,4. 248b.
IT 2. 238, 3. 464,4.
TI2. 242,37.
IT 372 52,34 Petr. Lomb. 248c. 180,27.
II2, 248,13.
rr 373. 52,39 Sentent. I dist. qu. 1. 420, 8 248c. 180,37.
fr2. 248,29.
Herod. Hist. I203. 514,14 I dist. 3 B. 296, 7 249 sqq. 46ô, 9.
II2, r216. 510, 8. Philon. Alex. De opif. mundi 249b-251a. 4ô6, 36.
258, 33.
II2, 262,19.
III 38. 512,26 (ed. Cohn. c. 21 sq.). I 16, 35. 250d. 46õ,12.
TI2, 264,38,
III IOI. 514, l5 De Plantatione (ecl. lÃrendland 250e. 438, 18.
IT2, 274,15.
III I68. 514, 19. c. 3). 118,9. 253c-254e. 470,35.
IT2. 278,21.
rv 172. 510,19. De Abrahamo (ed. Cohn 69, 260e. 52,7,
II2. 280,25.
rv 176. 510, 23. p. l6 sq.). 184, 14. 2õ1e-262c. 3ô, l.
II 3. 282,28.
rv 180. 510,27. Philopon. J oh. In Arist. De Ani- 263c. 36,21.
II 3. 292,30,
v6. 514,22. maI 3, d 3 (ed. Acad. Berol 265b. 462,4.
Hesiod. Op. et Di. I l-13. 444,21. XVI 17 ,26). 74,19. 265c-2õ7d.
II 3. 294,16.
116 120,30.
36, 29.
II 3. 294,27 .
PIa t. Pt.aed,72b. 402,34. 269d-272b. 40,23.
II 4. Hieronym. 81. 440,3. 275a. 12,2,
304, 8. Ep. 53, 7 (PL22,545 A).
II 4. 306, 2. 310, 28. 9l c-94d 60,15. Prot. 345d. 594,25.
II 4, Adv. Jovinianum Iï I Crat. 384tr. 32,13. Gorg. 492a-d. 436,23.
306, 2ô.
(PL23,298 BC). 438, 35 396b. 232,33. 493a-c. 436,27.
IT.4, 308, 21.
rr 5. 310,7. Hila,r, De Trinitate XI Theaet. 150a. 436,14, 502e 546,43.
II 5. 320,2. (PL 10,405 A). 2U,5. 164c. 4,21 , 507c. 436,32.
II 6 sqq 322,15 Homer. Ilias A 225. 424,39. Polit.27Oa. 152,40. 512e. 166,28.
TI7, 342,30 B 165. 548, 34. 271--272b. 182,3. 5l3e-514c. 546, 34.
II 8. 344,22 R 204 sq. 271d. 588, 3. 523. 106, r0.
210,32.
II 8. 358, 37 L 412. 272e. 184,7 . 524a. 106, t5.
424,37 .
IISsq 348,7. Z 488 sq. 182,27 . ¿lze. 184, 9. 526d. l0ô, 16.
II 9. 164,25 K 272e. 180, 3. Men. 80a. 46, 33.
193. 548, 35.
II IO. 364, 30 E 296. 426,11. Parm. l30e-l3la. 112,26. Pol. III 398e. 424,30.
II II, 376, t2 T 136. 242,32. l35d-l36b 66, 6. III 39i e. 426,17.
II IT, 380, 2l T 336. 182, 31. l36b c. 66, 15 III 395c-396a. 426,24.
II 13. 398, 9. o 45. 4M,19. l37c-e. 58, 8. III 40lb c. 428,38.
II I3. 400, 6. Odyss. r,9 sq. 426,1, 137e-142. 88, 29. ItI 402e-403a. 430, 4.
II I6. 404, 17. 342. 426,4. Phil. l6c. 128, 8. III 403c. 184, 35.
TI 17, 414,6,
1t
u 17 sq. 426,14. l8a b. 122,13, III 403e. 576, 16.
TIT 2, 452, L Horat. Carm.III 6,24. 500, 29. 23c, 120,L ilr412b-413b. 520, 33.
III 2 454,22. Jambl. De Myst. 8, 6 24a-e, 120, lt. III 4l3c-414a. 520,4l.
III 2 456, r0. (ed. Parthey p.269) 188, 28c, 90,32. III 413e. 430,11.
III 2 474,40. 8, 7 (p. 269). 188,
1

I Conv.195a. 480, 15. rv 420-M5. 546, 16.


-v-
608 LOCI SCRIPTORUM VOLUMINIS SECUNDI 609
PIat Pol. IV 4221¡ c. 542,14. Pla t. Tim. 37c. 116,2. Plat. Legg. II 653b. 562,36. Plat. Legg vr 77td. 526, 13.
rv 422d. 542,20. 37d e. r 16, 4. II 653d. 562,38. YI774b c. 576, 9.
IY 423a. 542,26. 37e. l16, r0. II 654a. 564, r0. vr 775b. 574,27.
IV 431a. 158, r4. 38b. l16, l. II 654d. 564,20. vr777d. 576, 19.
Y 462a-c. 494, 39. 40d' to4, 17, II 654e. 564,21. YI782e. 536, 15.
v 471c. 506, 28. 4lb. 110,27 . II o50c. 564,33. VI 783a. 434,26.
v 472b. 506, 30. 4l b. 134, 16. I'I 656d--657b. 564,34. VI 783a. 536, 19.
v 472c. 506, 3r. 4lc. 150, 27 . II 657c. 566, 4. VI 784e. ,188,35.
Y 472e. 508, l. 4l c. 188, 36. II 657d. 566, 8. vrr 792b---d. 520, 18.
',1 472e. 506, 34. 41c 190,30. II 657e. 566, 9. VII 792c d. 434,29.
V 473c d. 584,14. 41c. r90,36. II 658b-659d. 566, 13. vrr 808b. M2, to.
V 473c-e 502,4. 4le. 182, 6. II ô59d. 5ô6, 28. VII 809c-810c. 588,21.
vr 4{t4b. 502,20. 50a' 132,20. II 659e-S60a. 566, 30. VII 810e--81 la. 588, 27.
VI 4&lc d. 502,20. 50e. 68,22, II 660e. 432,38. vrr 8l td. 590, 6.
vr 485b. 502,25. 5l a. I 14, 6. II 660e-$63a. 568, 7. VII 81 1e. 590, lr.
VI 485e. 502,32. 52a' 68, 26. rr 6ô2d. 432,35. VII 8l I e. 594,25.
VI 49la b. 502, 39. 52b. 126,9. rr 663b. 5æ,27. vrr 813d. 524,33.
vr 491d. 502,42. 53d. 218,5. II 664c d. 568, 35. VII 816d e. 520, lr.
VI 491e. 502,43. 54a, 218,4, II 666a---c. 570,23. VII 818a. 590,38.
VI 491e. 504,2. ô9a b' 4iÌ6, 5. II 667a-c. 570, 33. vrr 8l8b. 594,25.
VI 492b c. 504,4. 69c' 164,8. II 669c-e. 572, 11. VII 8l8b c. 552, 31.
YI 492e. 504,21. 69d' 164,tt. rr 670d--ô7ld 572,20. VII 8l8b c. 594,27.
vI 500c. 504, 33. 69e' I64, t3. II 672a. 574,6. VII 828a. 23ô, 30.
vr 501d. 470,8. 89c. 180. 30. II 674a-c. 576, 6. vIrI 828b. 232,15.
VI 501e. 506, 4. 'fim. Locr. 94b. il4, 30. rrr 678b. 520,6. VIII 8iìlc. 608, 13.
vr 502b. 506, 6. 97a-98a. 216, 17. III 679b c. 606,35. vrrr 831d. 608, 17.
VI 506d e. 96,7 . 104c-e. 162,10. rv 704d. 600, il. VIII 835d e. 528, t5.
VI 508b c. 96,12 Legg. I 630a b. 104,27 .
IV 705a. 600, il. VIII &ì6a. 528,22.
VI 508e. 96, 16 I 630c 104, 33. IV 709e. 552,24. VIII 836c. 530, r9.
VI 509a b. t20,42 I 633-635 518, 6. IV 709e. 582,35. VIII 836e. 530, 25.
vr 509b. 96, 18. I 634a. 516, 34. IV 710c. 552,25. VIII 837a-c. 530, 30.
YII 522e, 596,2. I 635c d 5r8, r8. rv 7l lb. 584,3. VIII 837d. 532,20.
VII 525a-e. 596,2. I 636c. 432,9. IV 7l lc. 584, S. VIII 838a b. 528,26.
YII 527d e. 598, r3. I 636d. 432,23. Iv 7l1d-712a. 58ø, t7. VIII 838c. 528,32.
vrr 533d. 5S8, 13. I 638c. 556, 25. Iv 713e. 584,37. vril 838d. 528, 38.
VIII 566a. 180, 28. I 639a. 556, 28. IV 715e. 588,5. VIII 838d--840a. 532,28.
rx 571b-d 430, r3. I 639b-640d 556, 32. IV 715e. 90,25. VIII 838e--€39a. 488,40.
IX 586a. 430,22. I 640e. 556, 39. IV 715e-716a. 54,24. VIII 839a. 432,16.
IX 591 b c. 430, 3r. I 641 b. 558, 6. IV 7l5e-716a. 90, 16. VIII 839c. 532,25.
x 609b-61 1a 150,27 , I 64lc d 552,14. IV 716a. 90,26. VIII 840c. 434,37.
X 610c. 152,2. I 641 d 554,14. IV 716a. 90, 28. VIII &40d e. 532,43.
x 610d. 152,6. I 642a. 556, 6. IV 716a. 90, 31. VIII 84la b. 534, 14.
X 617e. r88,30 I 642a, 558, 13. IV 716a. t82,5. VIII 84Id. 434, 38.
x 617e. r88, 33. I 643e. 558,19. IV 717c. 6la,34. VIII 84ld e. 490, 3.
X 619c. 180, 28. I 644a. 558, 2t. V 726. 4it4, 6. VIII 84ld e. 534, 18.
Tim.27d-28a. 90, 34. I 644b. 558, 25. v 727c. 434,4. VIII 850. 600, 20.
28a. ll0,12, I 644c. 432,28. v 728a. 434,6. IX 870a b. 608, 21.
28a. 206,43. I 644c, 558,27. v 728e-J29a. 608, l. IX 873c. 180, 30.
28ab. 58,25. I 644d. 558, 29. V 733a-1. 434, 8. IX 874c. 436,2.
28b. 58, 18. I 644e-645b. 558, 3r. v 733e-734b. 434,16. IX 874c. 490, ll.
28c. r10,13. I 645d--646d. 558, 37. v 735d e. 586, 9. x 888b. r&,30.
28c-29a. I 10, 34. I 646d. 560,12. v 736e. 608, 6. X 889c. ll0,16.
29e. 54,28. I 647a-c. 518,28. V 739a-e. 508,4. x 893b. 106, li.
29e, 110,2t. I 647a-649b. 560, 14. 740b c. 606, 4. X 891c. 124,10.
30a. il6, 17. I 647b. 560,19. v 742d e. 5M,lO. X 897a. 144,12.
30b. 1t0,25. I 647c. 5õ0,22, V 7(ìc. 5M,18. X 900 sqq 172,18.
30d. r r0, 38. I 647d. 518, 43, Y 1Ma---c. 60ô, 12. X 902a. 174,20.
3l a. I 10, 40. I 64ilb. 560, 32. V 746b c. 506, 20. X 903a b. 178,4.
32b. 60,4. I 649a, 562,3. v 747ab. 586, r4. X 904c. 176, 19.
34b. I 14, 36. I 649b. 562,5. v 748d. 608, 9. X 904c. 180,30.
34c. il6, t. I 649c. 562, 9. YI757a. 604,36. X 904e-905a 176,23.
34c 616, 3. I 649d. 564,14. YI 757c. 606, r. x 905b. 178, 18.
34b-35b. t52,24. I 650a. 562,17. vr 765d. 526,24. X 918e. 180, 28.
37c. 110,42. I 653a. 562, 30. vI
765e--766c. 526,30. xI 925c. 540, 16.
Mohler, K¡¡dlnal Bessarlon. IIf 39
LOCI SCRIPTORUM VÔLUMINTS îERTII 611
610
phyr. Thom. A quin. Thom. Aquin.
Plat. Legg. Xl 926e-927a' 104,39. P or
Summa TheoI. r qr' 39. art.6. 288, 39. Quaest. De Spir. Creat. a¡t. I û2,13.
XII 949c. 600, 18. Hist. Phit. Fragm. XVIII aPud I qu. M. art.2. 334,41.
XII 949e. ô00,11. Cyrill. Alex. C. Julianum I Tzetzes, Chil.8,973. 74,19.
'r qr. 46. art. 2. 372, lg. Verg. Aen. VI 726 sq. 298, 8.
xII 960d-969d. 76,7. (PG 76, 552 B). 180,1.
I qn. 46. art.2.372,39. vrr 2ô6. 583, 37.
XII 966c. 594,21. apud Cyrill. Alex. C. Julianuml
II 2. qo. 52. art.2. 450,23. Xenoph.
xrr 967-969. 592,7. (PG 7ô, 533 B). 100, 2.
De Veritate
Epin.977c. 596, 37. P¡ocl. Inst. Theol. c. ll. 224,28.
qu. 10. De Mente art. 7.
De Rep. Laced. I 7 sq. 514, 30
977d. 596,2. c. 12. p. 224,29. 30ô, 40. rr l2-13. 53ô, 3.
c 24.p. 106, 17. qu. 10. De Mente art. 13 252, 20. VII I. 608, 36
977e' 5S6, 41.
c2oP. l0ô, 19. qu. 10. De Mente art. 13. 314, 18. XIV I. 610, 3.
977e-978b. 596,42. De Ente et Essentia c. 5. 400, 11.
980b. 228,36. c.56 p. 224,30. XIV 2 sq. 610, 5.
I21 De Pot. Div. art. 5. 3ô4, 25. XIV 6. lr
982b. r84, 38. In Plat theol. (ed. Ham- ô10,
985d. 236,37. burg. p. 54 sqq.). 190,40.
986c d, 98, 2. Scot. Joh. In Sent. Prol. qu' l.
989. 592, 8. schol. 4. 290, 30.
991d-992a. 76,23. In I Sent. dist. 3. qu.5. schol. 2. 302, 16.
992b. 76, 33. dist. 8. qu. 5. schol. 4. 352,27. VOLUMEN TERTIUM.
992c' 76, 35. dist.8. qu. 5. schol. 10. 352, 38.
Epist. II 312d e. 14,37. dist. 42. 3M,2.
II3l2e. t4,7. dist.42. schol. 352, 16. a) Loc¡ Scrlpturae Sacrae.
II 312e. 54,27. In II Sent. dist. 12. qu. 1. 396,24.
II 312e. 96,2. InIV Sent. dist. 12. qu. 1. 374,29. Veteris Testamenti Novi Testamenti: Rom 8, 29 sq 10,2.
II 312e. 98, 33. Simplic. Phys.3l, 3. 208,12.
Gen. t, 26. t20,14. Matth. 18, 7. 244, 11. l, 3 sq. 388,1.
II 312e. 122, |. In Arist. Phys. II 7 (ed. Diels 22,10.
II 313e. 14,7. p. 366 sq.) 254, 11. 4, 8. 76,20. 25,1. 78,38. 1, 36.

ll. 13, 8sq 379,29. 26,24. 248,3. I Cor 0,17. 8, 15.


II 314a. 14, In Arist. De Caelo, (ed. Hei-
29, 25. 75,7. 26,26-28. 8,8. 8, 18.
II 3l4b c. 14,12. berg 78 sq.) 70,27 .
Exod. 19, t2. 378, 37. 18, 4. 78, 38.
II 314c. 14, 18. 87. 70, 16.
20, 18. 75,16. 27,27. 78,32. 22. 380, 34.
VII 323c d. 98, 1 1.
Solon, Fragm. 13, 7l (ecl. Bergk, IIReg.5, 19. 75,2. 28,19. 34,13. 23. 40, 16.
VII 34lb c. 14,22.
Poet. lyr. gr. II 46). 610, 32. 23-25. 18, 4.
vrr IIIReg.20, 42, 397, 14. M,3
Fragm. 15, I (ed. Bergk Il 46). 610, 34.
344d. 14,27 . 23-26. 40,21.
VII
344d e. 14, 36. Ps. 4, 2, 54,35. Marc 14,22-24 18,4
Sueton. August. 40. 602,40. 13, 3. 79, r0. Luc 3,8. 341,4 24. 62,8.
Plotin. Ennead. V I' IIePI töv Synes, Calvitii Encom. c.7 30, JJ. 378, 8. 11, 9. 84,25. 26. 20,41.
cPr,õv &PXrxõrv (PG66,11804). 318,12. tt 27-29. 6,27
úzrootdoe<ov 6 sq' 98, 23 DeProvident. Ill
73. 3.
103, 30.
380, 6.
22,19. t,
9.
9-21
20, 38.
r8,4.
, 11, 22,17.
.

v1,8. 98, 32 t 8, 15.


(PG 66, 1236 A). 1S4, 19. 119,7 . 378, 10. J oh l, 22,14. 27.
Plutarch. Lycurg. c. 14. (ed. Theophrast. De Caelo 152,22. 140,2. 56,2. l, 3 78, 16. 3, I3. 378,14.
Ziegler 23,8-1 I ). 524,15. Fragm. 44 (ed. Wimmer). 210, 6. Sap. 8, l. 82, tl. 6, 49 sq 58, 16. 5, 3. 12,14.
c. t4 (24,12]l. 526,3. Thom. de Anglia, Quaest. de Is. 32,7 , 380, I t. 6, 5l 58, 18. Cor. 8, 24. 79,1.
c. 19 (3{, 4 sq.). 610,24, Intellectu. 374, rt. }er.23,24. 82, I0. 6, 54 sq 58, 13. Gal. 3, 20. 10,22.
Eph. t t4,20 14,25.
c.2l (36,4-4). 570,1. Thom. Aquin. In Arist. De Caelo Thren 2, 1. 400,17. 6, 56 58, 15.
c.29. (48,22-26)' 610, 14. 268,40. 3,47. 75,24. 6, 64 22,15. 5, 23. 8, r3.
I c. 9. lect. 27 ,7 .
I Tim
c.30 (50,3--8). 610, 17, 7c.9.lect.21,7. 276,13. 4, l. 387,21. 8, 63 4, r0. 1, 15. 82, 15.
c. 2l (36, 16-18). 578, 8. I Lect.23.24. 372, t9, Ezech. 9, 3 sq. 75, 35. 12, 24 24,7. 4, 5. 38, 19.
ComP. c.4 81,21.
'(ed. et Numae
Lycurg. 395,36. 13, 34 sq 377, tO. 4, 9.
In Arist. De Anima I lect. 8' 158,42. 13, 5.
6, L
Ziegler 102, 8-l l) 6t2,8. III lect. l. 302,7. 34, 5-10. 395,27. 14, 15 377,27, 79,3.
Apophtegm. Lac. 907. 524,20. IIIlect' 11. 404, tl Amos 7,1. 75,27. 14, 27 377, L Hebr l, 2. 22,12.
907. 526,3. In Arist. Metaph. II lect' I ' 302,7. Zach. 6,12. 75,37. 15, 1. 24,9. l, 3. 22,13.
972. 514,2. VI lect. 3. 416,22. Mal. 1,6; l0 395, 37. 15, l2 377,12. J ac 3, 17. 378,12.
Moral, II 90 B (ed. Bernadakis XII lect. 8. 282,12. 18, 23 84,20. 3, 18. 380, 12.
r 208). 618, 33. XII lect. 9. 264,27 19, 27 78,23. I Petr t 21. 12,15.
rI854 D. (v 2071. 618, 33. In Dionys. De Div. Nom' Praef. 226,12. 21, 2l sq 71,9. 5, 5. 381,3ô.
De Educ. Litr.5. 500, 29. De Div. Nom. IV 2. 362,22. Rom 8, ll 22,15. IJ oh 4, 20. 377,32.
De Plac. Phil. I 7, p. 881e 265,12, In I Sent. dist, 3. qu. 1. art' 4. 29ô, 36.
II 3, p. 887e. 414, 17. dist.39. qu.2. aft.2' 414,32.
Ps.-Plut. Vitae X Oratorum (ed. InIVSent. dist. 5. qu. 1. art,3. 224,8, b) Locl Scriptorurn.
'Westermann p. 314). 20,21 . dist. 5. qu. l. art. 3. 240,6.
Albert. M. Metaph. I5, 15 (ed. Ambros. De Sacr. IV 14-20
Porphyr. DeÀbstin. II 19 236,17. Summa C. Gent. I3. 300, 16.
A. Borgnet VI p. 113a). 146, 4. (PL 16, 440-442). 26,13.
r27, 236,9. rr 49. 384,39.
Alex. Aphr. De Fato ed. Bruns rv 23
II 28. 236,13. Summa. Theol. Iqu. 7. art. 4' 372,3l . p. 168 sq. 178 sq. 116,36. (PL 16, 444 A). 26,6.
TI34, 228,38. I qu.12. art.2.300,20' Ambros. De Sacr. IV l4 Ammon.
II 34. 236, l. Iqu. 32. art.l.284,ll. (PL 16,439 B; 440 A). 24,41. Isag. ed. Busse 11, 25-'12,1l . 208,30.
II 58. 236, õ. Iqu. 32' art.1.298,37. 39*
812 LOCI SCRIPTORUM VOLUMINIS TERTII 613

Ammon. Isag. ed. Busse ,A. r i s t o t. Phys. .$ 4. 255b, 29-31 132,4l. Aristot. Probl. B es sario n. In Calumniatorem
27,27-28, 1 208, 3l De Caelo p2.2Ub,33. 130, 16. x' 4. 923a, 17 sq 31 1, 33 Platonis I14. 556, 8.
Apuleii FIor. l8 IIepù .¡evéoe<oq xø[ gSop&ç Metaph. a 2, 983a, 8 sq. 132,17 II 10. 2&,27.
t 1003b, 16-19. III 6, I.
(ed. Helm p. 37, l0). 289,2t B 6. 333b, 7-9. 108,40. ^( 226,25 355,23,
A rchyt. (Pseudo-Arch.) De Anima a l. 402b, 7 sq. 213,31. T 2. 1003b, 17. 132, 17 Ca,non. apost. 47. 44,L
Fragm. 3 (ed. F. Schulte) 176,24. ø l
403a, l0 sq' t8r'^,32. ^( 5. l0l0a, 7 sqq. 191,38. Cels. Med. VII 2, l6 (ed. Richter-
Fragm. 20. 199,17. ø. l.
403a, 10 sq. 185, 14. I 4. l0t4b, l8-20. 132, 38. Albers 253, 13). 318,11.
Fragm. 21. 199, 16. a 1.403a, 11 sq' 185, 7. ò 5. 1015a, 20 sqq. 243,17. Cic. Pro Caecina 4ô. 332,20.
Argyropuli Joh. Opus c 4. 408b, l8-20. t8/^,17. I 8. l0t7b,23-25. 209, 8. 47' 332,21.
ineditum, Prooemium 207,15. a 5. 411b, 18. 187,2. ô 8. I0l7b, 24 sq. 223,11. De Lege Agraria II 3ô. 339, 7.
216,24,25. þ t. 412b, 4. 187, 18. l. 1025 sq. 209,17. II 38, 339, 8.
217,27. p l. 413a, 5-7. 186, 33. l. 1026a,4-6. 126,23. II 42, 339, 8.
218,36. B I.4l3a, ô sq. 187, 3. 2. 1026b. 223,30. III 3. 334, t3.
215,3. þ 1. 413a,7 . 186, 36. (, 7. 1033b, 32 sqq. r30,40. De Inventione I l, 321, 17.
220,32. B l. 413a, 8 sq. 187,4. n 1. 1042a,28 sq. 208,14. Ad Herennium I4, 6. 292,9.
221 ,28. þ2,413a,22-25. 209, 33. q l. 1042a, 30 sq. 208, 10. fr 4,7. 338, 34.
222, 4. 17 .25, B 2. 413b, 26 sq. r84, 35. 1 3. 1043b, 18-21. 213,29, III2,2. 291,9.
223,23. þ 12. 424a,17-20. 208,20. T 3. 1043b, 18-21. 217 , ll. De Oratore I I l, 17. 144,32.
224,5, t7 . ^¡ 3' 428a. 232,32. I 1. 10õ9a,21-24. 214,31, f 12. 321, 33.
225,10.27. ^¡ 4.429a,24. 185, l. ), L 1069b, 27 sq, 214,36. r20. 305, 25.
226,14.28. '¡ 4.429b,5. 185, 2. I l. 1069b, 32-34. 112,23. Brutus 31. 144,32.
227 , 1.3. 13. y4.429b,21 sq. 209, 13. À 3. 1070a, l3-15. 213,25. Orator 10. 144,32.
231, 38. 1'5. 430a, 17 sq r85, 3. I 3. 1070a, 18 sq. 213,27. Top. 7 sq. 339, 20.
Aristoph. Nubes 327. 124,20. y 5. 430a,22 sq. 184, 36. ì 6. 7. toTtb-1072a 150, 8. De Finibus I 15. 286,22.
A rist o t. 1 5. 430, 23-25. 102,29. 188, tô. r t5. 320, 36.
Categ. 5.3b. 212,22. y 8. 432a,5 sq. 208, 15. ),10. 1076a,4. 188,21. r28. 2St,20.
7.6b, 15 r99,9. Ilepi (oriç xøl Sevdçou l¿ 2. lo77b,2-3 209,11. r29. 289,26.
Probl. ¿a' 62.906a. 30s,12. 3 sq. 469a, b. 2r0,2. Eth. Nik. ø 4. 1096a,21 sq. 214,29. r 35. 289,28.
Anal. post. a 22. 83a, 33 sq. 512,35. flepl töv ((rorv loeopíø a 487. 223,32. Y 5. 1112a,34-lll2b,8 . 96, ,t0. r 35. 289,29.
t19. 100a,3-9. 212,27. ( 10.565a, 10. 38,27. 2. 5 sq.
I 129b, 248, 10. III 19. 321, 4.
Top. ø 10. 104a,25 sq. 213,6. flepl (tþ<ov pogftov 7. 1132a,22 sqq. 380, 37. III 48. 292,24.
( 10. 148a, 29-31 210,2. ø 1.639b, ll-19, I 10, 31. (
2. I 139a, l2 sq. I 16, 7. v3. 144,32.
Phys. ø 2.185a,21-23. 214,28, o¿ 1. 641a, 25-27. 132,28. 6. ll4la. s0, 7. v5. 292,34.
a2.l85a,3l . 227, t. a 1.647a,33-36. r87,32. T 2. tt45b,12. 243, 17. v7. 292, 11.
ø 2. 185a, 31 sq. 209, 10. B 13.658a,8 sq. 132,32. Pol. B 7. 1266a. 381, 21. v 77. 291,22.
a.7. l97a 208,7. '¡ l. 660 sq. I 18, 5. 7) 3. 1325b. 382, 5. v 92. 252, t3.
B l. 192b, 2l sq. 130, 8. IIepì (qô<ov ^¡evéoe<o6 Augustin. De Doctr. Christ v 93. 291, 15.
þ t. 192b,2l-23 132, 36, u l.7l5a, 4-6. 112,20. III I (PL 34,42) 77,7. v 93. 252,25.
124,38. ø 1.715a,8 sq. 112,22. III I (PL 34,43) 74,3. Tusc. Disp. I 15. 333, 30.
f3 1. 192b,25 sqq.
p l. r93b,14. 144, 5. u 4.717a, 15 sq 132,35. III 2 (PL 34,44) 79, t2 r 15. 333, 33.
B 1. 193b, 19 sqq. 209,4. a 18.724a,28-35. 249,33. III 4 (PL 34,46) 77, 11 r 16. 333, 31.
B 2. 194a, 12 sq. 132,26. B 3. 736b, 28 sq. 184,24. II 4 (PL 34,46)
1 77,13 r 17. 332,24
þ 2. 194a. 138, 5. 6.7Ma,36.
þ 132, 35. ill 4 (PL 34,46) 80, 23 t22. 145,32
B 2. 194b, 13. 140, r0. IIepl gurõv ø l. 816b, 20. 38,27, In Joh. evang. tract. r23. 334, l.
g 2.194b, 14. 209,14. Probl. ø'2. 859a, ô. 298, 13. 26,13 (PL35, t6t2 D). 26, 29. r25. 334, 5.
14 sq. 126,28, u'2. 859a,7. 291,9. 26, r5-r8 (PL35, 1614). 8, 32. Tim.6. 333, 28
B 2. 194b,
B 2.194b,10. 208,22. ry' 4. 859a.25-27 299,12. 80,3 (PL38, 1840 B) 20, 3. Ep. ad famil. I8, 2. 334, 8.
96b,21 sq. 108, L a.' 14.860b, 34 sq. 300, 15. Serm. 174c. I (PL 38, 940 A B). 81, 39. II I, I, 333, 2ô
98a, 3 sq. I 18, 35. ø'16.861a, l0 sq. 300, 32. 174c. I (PL38,940). 81, 21. II2, 333, 34
98a,22-24. 112,15. B' l. 866b, I I sq. 301,6. 227 (PL 38, 1099 D). 26, 22. II II, I 295,L
98a,26-29. 126,26. ô'20. 878b, 36. 3r3, r0. 227 (PL38, 1099 sqq.). 8, 32. rr 11, l. 297. 16
98a,35-198b,3 126,23. ò' 20. 878b, 37 sq. 314,2. 272 (PL38, 1246BC). 12, 30. Ci ea th. Fragm. 527 (Stoicorurn
n
98a. 138, 5. 8'29. 880a sq. 324,30. DeTrinitateIV l9 (PL 42,9018).26, 18. veterum fragmenta ed. Ar-
99a, 17-21 . 124,26. e' 31. 884a, 6 sq. 315, 8. Contra Julian. V 15 (PL44,777).144, 34. nim I I l8). 462,26.
99b, 28-33. 124,26. ¿e'3. 910b, 13 sq. 304, 13. Serm. 6,3 (PL 4ô, 836 B). 20, J. Constantinopol. II Syn. oec.
99a, 30 sq. 132,27. te .t. 910b, 34-38 306, 7. De Civ. Dei VIII 4. 12. 13. 145, 24. can. 7, (Mansi III 564 c). 44,34.
p8. 99b, 26 sqq. 89, 6. ¿e'5, 91 la, 5. 304,34. VIII II 346, ll. Constitut. apost.
88. 99b, 26 sqq. 104,7. Lq' l, 913a. 306, 33. Averroes 209, 26. VIII 12, n. 31. (ed. Funk 510). 18,12.
p8. 99b, 26 sqq. 122, 17. Lq' 7. 914b, I .q. 307, 30. Avian. Fabul. XIV (ed. Froehner VIII 12, n.39. (ed. FunkSl0). 46, 18.
y 1.200b. 128,8, LC' l. 915a, 37 sq 308, 25. 20, l3 sq.). 365, 7 Curt. Hist. Alex. VI 10, 11 sq 297,27
.$4-6.254b-260a. 130, 7. Le'2. 916a, 12. 309, 20. Basil. Ep. 188 Ad Amphilochium Diog. Laërt. VII42. 212,10.
.$4. 255a, 16 sq. 132, 16. ,l z. 923a,9-ll 310,22. de canonibus (PG 32,664 C). 60, 3l Dionys. .A.reop. De liccl' Hier
$ 4. 255a, 1ô sq. 134,14, x'2. 923a, I I sq. 310, 33. Bessa¡ion. In Calumniatorem rrr 1 (PG 3, 4241. 10, I
Ð 4,255b,29-31. 128, r0. v.'3. 923a, l3 sq. 3lt,16. Platonis I l. 207, 1. rrf 2 (PG 3, 425 D) 12, 4 .
VOLUMINIS TERTII. 615

614 LOCI SCRIPTORUM 455'20'


Micha el. AP os t. AdTheod. Gazae Procl. In Parmenidem
456,2.
oh. Chrvs. Hom. De Prodit. Judae obiect. 6,2. 195, 28
I
'Hom.82 inlvlatth. (PG58, 7448c). 30, 8' 6,2. 196,11. Sallust. De Bello Jugurth. 7, 5' 384, 19'
Hom. 27 in r cor. (ncot , zzoc¡. 28' 12. 6,3. 198, 31. 78,1. 338,27.
In Ioannem Homil.88 6, 3. 199, 3. Simplic. In Arist. Cat. Prooem'
(PG59,480). 80,14. 6,4. 199,35. ied. Kalbfleisch 10,4
' sq)' 228'5'
Hom.30 in I Cor 6,4. 200, 6. 7-10. 210' 14.
11,
(PG 61, 249 sq). 8,23 6,4. 200,25. 11,9-12. 2ll'20.
52.) 138, 43.
J oh Dam De Fide Orth. 6,4. 201. 8.
12,32. 20t,25. sq.) 134, 2.
IV 13 (PG S4, 1 148 A) ô, 5.
qq.) 208, 26.
IV 13 (PG 94, 149 A) 8, 31. Nicolai Card' diac, EPist' ad T 291'26'
IV l3 (PG 94, 152 B) 10, 18. Petrum canorucum 76, 9.
46, L 291,28.
IV 13 (PG 94, r53) 82, 30.
IV 13 (PG 94, I53 A). t0, 13. Perotti Refutatio delira- Andria 258-2M' 293, 10.
- --
Nicolai
Georg. TraP. Heaut. 188' 293,4'
IV 13 (PG 94, 153 B c) 10,34.
-eotoru- Phaeáonem 559,9.
192-194. 293, õ.
IV 13 (PG 94, 153 B c) 14,25. olympiod. In 457 18'
IV 13 (PG 94, 153 B c) 60,15. ' Georgiam
I.,
'457,33' 519. 297,3.
565 sq. 297
' 1.
Litur g. s. Bas.
' In Alcibiadem 458,4'
458,2.
805--407. 297,3'
(PG 31, 1040 A). r8, 18.
(PG 31, 1040 A). 46,32. In RernPublicam 458,6' Themist. In PhYs.
ß 7. led. Schenkl 58,4-7) 126, 30
(PG 31, 1633 A). 52,32. Pindarum, Schotiå in P. 1,3. ltq,9q t24, g.
A B) 'l c-e. þe, i"a. Schenkl63, l-7)
(PG 31, 1640 54, 13.
- - È"typr'r.
Þrrt.
crai.' 4o3b'
199,
466'24'
18'
Theodòret. In Ps 4,3
4o3c' ß6'25' (PG 80, 889 c). 54, 35.
430--439. 182,23. Theodor. Gaz.
Adv. Plethonem
q.t 161,22.
Gazes v. Theod. Gaz. Theaet. 144b. 183' 18'
2,3. 162, 36.
Gemist. v. Plethon. 195a. 202' lO'
2,4. r64, 14.
25' Soph. 261ð.. 182'23'
G
rroËt. 1tnËa.¡
-
- e o r g. T rap e z. Epist. ad He saiam744,
2s9'12'
' 265c. I10, 13' 2,4. 165, 33.
r66,
Parm l58d. 182'20' 2,4. 15.
Comparationes philosophoru.t 2,4. 166,22.
rUU, rr. Phil. 16c. 182,18'
2,4. 184, L
rr 3. 355,36. Gorg.
" 456e. 90,qq'
2,5. 1õ7,34.
rr 3. 4. 555, ll. 456e 98'32'
2,5. 189, 18.
rr 16. 555,12. pot. V ¡169a. 459, 10.
168, 15.
vII533d. 192,25' 3,2.
rrr 15. 358,39. Probl. Praef. (ined.) 284,37
Tim. XrrI 41b'
.

rrr 15. 370, 1. lgl'21 ' 298,27,


rrr 16. 370,9. Legg. IV 716a. 2M' 13' 299, õ.
rrr 17. 370,34. De eccl. hier' rx 8ô3b. 243'3.
3r9, 15.
rrr2 (PG 4, 136 D). 64, 30. IX 864a' 243' 19'
320,21.
IIr3,12 (PG4,14gBc). 66, 15. Epin. VI 982b. c 120'35'
Michael. APostol. Ad Theod' ' vI 982b. c. 466,8' 323, 10.
Gazae obiectiones 1,2'
|,2.
171, 33.
173,15.
Praut 333;3¡
I 1. (ed. Berolin.) 415a' 289, 8.
290,7.
298,22.
1' 2. 173,25. 316, 37.
174, g. 12. 415a. 2Sl,9.
Hieronvm. EP. 57 Àd Pam-
1,3. P leth t') De 292,2.
1,3. 174,23. pl philo- I

-""ilio- ÛL22,568]r. 19,q


Ad Iovjnianùm I 26 (PL 23 ,24õ) ' 87 ' 8'
t, 3. 174,25. soohiae differentia
I 3. 415a. 292,3.
299, 19.
r 4. 415b.
I

2,2. 175,26. c. 4 (PG 160,896 c) 154, 15. I

I t4. 416a. 300, 19. I

2'2. 176, 38. c. 4 (PG 160, 8S6 c) 155, 15.


300,24. I
2'3. r76,38. c. 4 (PG 160,896 D) 156,33. r 14. 416b. I

179,12. II l. 419a. 301,8.


3, 3. c.4 (PG 160,897 A) 157, 14. li
If20.420a. 302, L
3' 4. 179, 35. c.4 (PG 160, 897 B) r55, 34. I
303, 6.
3,5. t8l, l. c. 4 IPG 160, 897 B) 156, 20. rr 31. 420b.
313,23.
I

3, 5. 18r,37. c. ¿ ipc 160,897 B) 158, l. rv 20.425b. ri

183, 34. tv 29.426b. 324,34.


8246. 179,4' 3, 6. 4 ipc 160,897 c) 153, 3.
315, 10.
I85, 32. ".
c.4 (PG 160, 897 c) 168,1. v 31. 428b.
43'
a 240'21' 3, 6.
4' l. 188,27. x 37. 434b. 313,25.
À 504. 52' 1' Resoonsio ad Bessartonem
' 313, 26.
I 497-500. 244' 9. 4'2. 189, 15. (PG 161,721 A B)' 243'22' 305,12.
52' l' 5' l' 190, 13. XV3. 443a
odvss' ò 723' Po
- rohvr. 306, 14.
Horat. óe Arte Poët' 70. 7l sq. 288'22' 5'2' 191,3. l.ånoä" led. Busse l, l0 sq ) 220'8'
xvr l. M4a. 30ô, 37.
269 sq' 256,36' 5, 3. t93,20. 11,2-5' 154, 4.
xvI 6. M6t'. 308, 12.
323 sq' 250,38' 5' 4' 194,1. 12,24-26. 208,33.
xvI 7.445b. 307,34.
I oh. Chrvs. Hom. De Prodit. Judae
7' 5. 194, 5. 12,25. 223'17' 307,37.
à, o. 194, 16. In Categ. (ed. Busse 139,22-30)' 175, 36'
(PG4e,380c). qg,q. ll.
5'7. 195,
Hom. 82 inMatth. (ecsa, zaan¡. za, s"
616 LOCI SCRIPTORUM VOLUMINIS TERTII
Theod. Gaz. Probl. Vergil. Georg. III 281. 325,24.
xvrr 1. 445b. 308, 28. Aen. I 3ô5 sq. 3Íì8, 14.
XVII I, M6A 309, t2. r 553-558. 3:,:ì, 2.
XVII 2. 44ôa. 309, 2l . I 603 sq' 84,12.
XIx 12. 447a. 310, 7, r27-29. 338, 17.
xx2.
449b. 3l l, ô. r522. 332,32.
u,12.
xx3.
449b. 3l t, 16. rr 535.
II 641 sq. 332,30. NOMINA GRAECA.
XX4. 450a. 31 l, 35.
Valer. Max. IV 4, 8. 375, 39. III 308. 318, l.
Vergil. Eclog. I l6 sq 332, 34. rrr 413-416. 338,24.
IX 45. 332, 34. III 599 sq. 325, L 'AdprJ>v, pers. bibl. 52,35. 54,1. 'Apiocr.rcnoç, philos. 183,25.
Georg. III 281 318, 31. rtf 672. 4f,5,22. "AÊer ("A.9rÀ),pers. bibl. 52,34.54, 1.76,2. 461,
'ABepó¡6, philos. 209, 25. 211,6. 215, 8. i 35,
' ABr,xew&a ó " Apøtl,', philos. t 38, 21 . 2l l, 27 . 512,
228,22.
'Apparip, pers. bibl. 52,34.54, 1. 'Aprocoreltxó6 188-217 passim.
'A74olì,aoq, Laced. M2, 31. 443, 4; I ; 14. 'Aptotogóvr¡ç, po:ê,ta 200, 20.
'Ayxõva, Ancona 534,8. 'Ap[ocov, Platonis patet 223,31 ,

'ÀSavdoloç, G. Trapezuntii amicus lO0,27 ; 'ApXrlraç, Pseudo-Arch. 176, 24. 199, lb ; 30


to ' Ãolu 144, 29. 443, 4 ; 32.
'ASavúor,oç, Bessarionis amicus ß1 ,28. '.Nrrlx6ç, philos. ,166, 2. 513,4.
'A$øvdor,oç, monachus, Gazae amicus 582, ÀriyouocTvo6, script. eccl. 2, 14. 4,15. 8, 32.
8. 583,23. 586, 14. 12, 30. 14, 17. 20,3. 26, 18. 72, 2; 4. 73,
'A$¡v&, dea 172, 32. 233, 3l : 32. 2l;40. 74,3;20. 77,6. 79,10. 80,2t.
'A$lvør, 479, 2l ; 25 ; 29. 81, 15. 82,25. 8ô,31.
'A.$r¡vaioç,'4.$4vøîor, 162, 34. 17 4, 26. 178, 'Aqpoô[rn, dea 104,27.
l5; 18. 443,9; 11. 'AXr,Àler16, Homericus 164, 12. 172,30.
Ài¡iætloç, .A.þrclor 178, 21. 421, 41. 443, 581, ll.
9. 459,7. 'At!lvr¡6, thetor 484, 22.
"Äôr¡6 419,31. 581, 13.
Ãlvoç 479,25. Dixyoç, deus 104,27.
'Axøôr¡¡røIxó6 457, 30. BaÀapé(o6, v.'Iepóvu¡l.06.
'AÀør,pía,,Þ¡leria 592, 27 .
script. eccl.2, 19. 18, 18.24,25;
Beotì.ero6,
'Alpépto6 ó Måyaq 144, 38. 26. 46,5:31. 52, 15;31. 54, 10; 12. 58,
'AléEcwôpoc é'Agpoôuolerlç I10, 12. 116, 36. 24;26;28. 00,34. ô2, 5; 16. 68, 2.
124, 14. 128, 35. 138, I ; 13. 173, 19. 211, BeeÀ(epoú),, nomen bibl. 84, 26.
26.215,8. 233, 11. Br¡ooøp[cov é
Nrxøíø6 2,2. 71 ,l. 89, l.
'AléEøvôpoc ó Mda6 M3,22.465, 10. 92,t;31. 2ô. 161,4. 171, 4. 207,3.
100,
'A).é(ro6 ('Afé€q), Gazae amicus 580, l0; 23I,36. 2,+5,27. 416-571 passim. 574,
l l. 581, 2; 3. 582, 2; 3. 583, 20; 21. 585, 21 . 575, 7 . 576, 6. 577 , 22: 23. 579 , 2; 27 .
7; 8. 584,18. 587,16. 588, 11.
'AìéE¿C, Alexii filius 580, 25. Br,p1íÀr,06, Vergilius 72, 19. M, 12;30.
'Alxúvooç, Homericus 197, 22. Br,céppr,ov, v. Oür,téppr.ov.
'Alxlvooç, philos. 464, 19. 8oí¡$ro6, Boëthius 2ll, 26.
"Algovco6, rex Siciliae 575, 15. Bov<¡vf,ø, Bononia 478,7. 579,20,
' A¡.r.ppóor,oç, script. eccI. 2, 1 4. 24, 38. 26, 1 0. Bpøoíòø6, Laced.. M3,L
'-{¡r¡róvro6, philos. 208,28. 457 ,3l;37 .
Bu(cíwr,ov, Byzantium 174, 12.
458, I 1.
'A¡.torpor5c(r¡ç, script. byz. 422, 22.
;19 25.484,2.
IIIdS<,rv'
'A¡rgø[itr,ç, Macedoniae regio 178, 28.
'A¡r,óç, proph.75,27. , ó êx KPús4q 80, 39.
100,21. 102,5. l0ô,
'Avø[a1ópø6, philos. 199, 10. 114, l;6; 19' 116,
'Avðpóvlxoç toü Kø)àlocou 17l-203 passim.
483,17. 5ll, 4. 513, 19; 29. 576, 16; 17. 18. l2O,17;41. 122,12;35. 488' 16.
577,9.
'Avôpóvr,xoç, Gemisti filius 408, 11.
'Av8póvr,xo6, Theodori Gazae ftatet 472,9;
11.
'Awr,o.$évr¡ç, philos. 221 , 4.
'Awóvr,oç, Theodori Gazae pater 574,3.
'AæóÀlcov, deus 201, 37.
'Arro)Àóvr,oç, gramm. 83, 38.
'Apyupóæou),06,'Ioóvwlc 545, 12. ß3, 12. ^/rxõvBcorìer5c 585, l.
5&1,6. 587,8. 592,29. Aapaax4v6ç v.'I<oúw¡Ç.
618 NOMINA GRAECA. NOMINA GRAECA. 619

Aapdcxr,oç, philos. 114,34. 455,8. 456,5. Eùplnúô¡ç, poëta 196, 6. 'I4coû6, é Xplcróq 18,21 ;22. 22, 16. 26, 72,7.73,39. 74,3;9. 76, 19;21.
Âacrvr,xó6
457,31. Eûpcoæøîor 233, 10. 3;17; l9; 23. q,22. 46,24;34;35. 62, 77,36. 79,27. 80,37. 8r,28. 198,26.
Aú¡røooç, papa 74,21. 76, 16. Eriporæeúç 573,12. 535,22.
Aaulô, rex 22,19. 54,34. 56,2. Eùpóra 232, 19. 233, 18. 441, 20. 4/.3, t4. 'I 14,14. 73,40. À¡¿tivo¿ 2, 13;28;29. M,27. 72, 1;8.
Aeì,9rxóç 179, 10. 'I 7. 73,24. 74,5. 75,20; 22: 27. 76, l;
Ad¡rr¡cpø (Arl!¿úr,lp) 104, 27. Z*¡to)'\,ç, legislator 445, 4. 'I 8,27. 460,35. 3. 80,33. 81, 1;29;31. 83, 19;37;38.
A¡¡.,¡rpuo6 .lt&oxeptç, Johannis L. filius Zayuplaq, propheta 75, 37. 'I 429,19. 84,30. 85, 3. 134, 27. 138,23. 140, 15;
438,27. Zeúç, deus 192,36. 233,32. 462,26. 'Icrôõpoç, iepo¡róvøXoç 435, 19. 16. 144,31 ; 41. 171, 15. 197, 14; 26. 198,
À¡pdrpuo6 ó lleæayco¡lér,oç, Bess. amicus Zapa&c"cp1q Persa 178,23. 459,8. 'Iaoxç,tlr¡ç, orator 198, 8, 21. 212, 15. 234, 32; 35. 235, 6. 447, 20;
429,6. 'Ira),fø 177,21. 179,26. 203, 18. 233,15. 2L:37. 489,3;31. 535,17;19. 534, t3.
Az¡pí1cproç ó XtoupóæouÀoq, Gazae amicus '.8[ôovf6, Thraciae regio 178, 29. 4M, 11.446,41. M7,22. M9,2. 482, 14. 535,23;25. 574,5;16. 57ô,13. 589, t2-
586, 30. 588, 19. 'HpúxÀer,co6, phitos. l9l, 36. 578,3. Âeiø, pers. bibl. 75, 8.
Gemisti filius 468, I l.
Az¡¡.ti¡rproç, 'Hpaxlic, heros 164, 12.202,26. 'Itøì,törøt 208,36. 211,29. 230, 9. 585, 13. tod,w¡ç r\doxøpr,ç.
A¡pí¡rpr,o6, Theodori Gazae ftater 572,2: 'Hpøxliç, é @eppøpl,øq, dux 590, 6; 10. 592,14. 198, 14.
9; 11. 592,21. 'Icalol 179, 30. 478, 1 l. 573, 2. 589,14.
A¡póxpr,roç, philos. 203, 21. 'Hp<,ûr,øvó6, gramm. 83, 38. 'Icod,w¡ç, evangelista 22, 14. 71,6;7;8;
A¡poo,9év¡6, orator 198,7. M2,18. 'Hoatø6 ó Krinpr,oç, monachus 100, 28 26 ; 29. 73, 23 ; 28. 76, 34. 78, 15. 79, 26. 9.
Ar,oyevr¡ç, 102, 5; 6. lM, 23. 154,23. 80, 2. 84, 21. 85,27 ;30. 86, 23; 41. 87, ..r\oux&6, evangelista 18, 4.
Aro.¡év¡ç 'Hotoòoç, poëta 588, 33. ll:26. Âuìoí 442.35.
Arovr5or,o6 29; 31 ; 33; 34 'I<,rúw4ç é Aa(aox¡vóç, script. eccl. 8, 30. legislator M3, 2. 44ô,
.¿\uxoüpyoç, 5 ; 15.
Ar,ovúoro6 ß3,23. 484, 10,12;33. 12,32. 14,24. 40,6. 46,9. ÂúoøvÐpoç, Laced. 443, 10'
7 :14. 54,23. 58,23. 60, 15;23;38. 62, ô.
Arovrlor,o6 é 'Apeoæø1ícr¡ç, script. eccl. 46, 'I<ocÍwr¡ç ó Eüyevrxó6, Marci Eug. frater
llføxeôovíø 178,29.
12. 8, 24. 10, 10. t2, 3. 54, 22; 27. 58, 40. 433, 31. Møxetovrxó6 178,26.
62, 12; 20. 64, 4: 17. 66, 12; 17 : 18: 20 ; 'Iod,w1ç Àdoxaprç é Àeovcdp46, byzantinus Mavm¡, Mantua 575,4.
25;31;35. 437,6;9. Md,[r¡.ro6, M. Confessor 64, 30. 66, 15; 31.
Arovr5cr,o6, [epo¡.r,óvocXoç 431, 15. 'Io.tciw¡6 ó Xpuoooró¡roç, script. eccl. 2, 19. Múpxa, M. Ancona 536, 13.
8, 18. 18, 23. 24,26. 28,8; 31. 30, 3.
34, 7 . 46,6 ; 36. 52, I ; 20: 22: 37 ; 38. 5ô,
' Eþpæ'it<óç 42, 26. 73, 37 . 7 4, 8. 75, 4. 7 6, 21. 23. 64, 13. 68,2. 73,23. 80,13. 86, 10.
77,8. 86,34.
. 4; 18.
'5. KuþóørÀaç v. Nr,xó),4o6.
' us 182,21. KøicÍ9øç, archipresb. 78, 32; 33; 36.
KdTv, pers. bibl. 76,20. 78,32;39.
178,24. 198,6.
445, 17. 4ß,27. 4ô9, 3; 1l ; 21. Kaîoep 467, 25 ; 25. 468, 7. 586, 7. Møt$øîoq, lepopóvøXoç 435, 19.
"ElJ.r¡veç ("EÀlr¡v) 73,23.74,6.77,29. 78, Kdrlúøc, personatus l8l, 16. M
2;4;27;36.80, 25;33.81,2;28.83,37. Kø}}.uxÀfr6, personatus 203, l. M ooeóÀto6, ('Anootó),r¡q) 161-
86,41. 87,23. 138,23. 168,2L;26;35. Kocì.ì.rxpøcíàøç, Lacedaem. 443, lO. 478,2. 479,32. 4A0,24.
169,5. 178,21. 179, 29. 198, 2öi 199, 37. Køì}.r,oúæofu,ç 479,27. 6.484, 6.511, 2.513,31 ;35.
200,1;33. 207,8;9 233,t| 235,2 8 KøpXr¡òóvror t143, 6. Moïpar 120,38. 466, 14.
467,24.41,0,7. M3, 34. M5,27. 447,8: Kdot<op, deus 213,13 Moüoo¿¿ 197, 28. 419, 6.
28;35. 478,10. 475, 12: 15. 480,12; 16. KéÀro¡, Galli 577,24. Muoc4pr,crxó6, Gazae amicus 581, 14.
ß2,13. 486, 20. 51 1, 15. 533,17. 573, Kr,xépcov, Cicero84, 30. 144, 32; 33. 197, 35. Mcoofl6 52, 35.
l5; 18. 574,5. K}.é<¡v, Atheniensis 513, l.
K1úpr¡c, liturg. s. Clementis 18, 12. 28, 41.
lVeúno).u6 584, 13. 586,22;24;25.
' 573,28. 46,5; 16;25. 52,14.
Kopív.$rot 28, 12. N 417,33.
74,2:8;25' 77,3; N 430,9.
Kópor,poq 180, 37.
;27:34;38. 86,34; Kpao.rloç, philos. l9l, 37; 38. N s diac' tit. s. Damasi
39. 86, 34; 39. 87, 23; 26. lS8, 26. 480, 6. 76, 1; 10;
545,6. 573,29. 585, 13. Kpr,róæouÀoq, medic. 533, 12. 534, 7.
Kpóvo6 193,36. Nrxóløoç é 30,26. 32,7.
'Ellrlvrocí 207,14. 'I&xapoç, ó $eø8elgó6 2, 19. N¿xólaoi ó
'Ióx<opo6, liturgia s. Iacobi 18, 12;15. 24, Kutóv¡6, Ar¡pdtproç, script. byz. 193,36. Ç 470, 3. 647 , 2; 14.
'Epæeôox{ç, philos. 108, 38. 116, 35; 41 ,
Nou¡.r,äç, legislator 445, 5.
"Evø'¡rto6, Aøxô>v pøouleúc 585, l. 26. 28,41. 46,5i27. 52,15. 68,2. ,i 467,18.
Nöj, pers.-bibr. 52,34. U'1.
'Evetiø¿, Venetiae 575, 26. 'IøpB).r,Xeio6 458, I l. Krlrwoç, Smyrnaeus poëta 484, l.
Eæíxoupoç, philos. l18, l. 'IúpBfu,Xoq, philos. 1 14, 34. 455, l l. L 73,40.
Eæíxc¡To6, philos. 457, 24. 'Ia.:ru.¡la, Italiae regio 582, 15. 80, 26. lfív$r,¡ç¡roc, Lacedaem. 443, 5.
EniXap¡,toç, philos 249,33 'Iép M2,35.443,23. Eevoqõv, äcript. class. 424,36. 574' 6'
medic. 233,13; 1ô. 'I.P 31. 486,4. Eúoto6, Sixtus IV. 577,2.
¡r,etaç, 455, 8. 456,5 'I.p , 14. 72,2. 73, Kovotøveïvo6 llaÀatoÀóyoç 439, 28.
531,5 7 14: 16;23;25; 'ODuooerl6, Ilomericus 164,31. 180, 8; 10;
,2õ. 2 35.81,24;30; zlaxeôørg.óvrou 442, 26 ; 28; 29. 443, | : 15. |.417,32.
philos. 175,25:32. 31. 82, 23;,26. 83, 8; 16;21;25. 8ô,31. M5, tõ. 446, 2. Oivoro[c¿ 586, t3'
Platonis dial. 199,18. 87,4; l6; t8;19;21;23. -4,ø¡r,æcovïvo6, bibliopola 483,23. 'ôruüæ,óù.poq, philos. 456, 14' 457 ' l7 ;

437,6. 'Iegóvu¡.r.oç ó Belapé(06 479,2ß. Itd.rxupr,ç, v. A¡¡,r.í1tpcoç, 'Ioúwz¡6. 23;32.


620 NOMINA GRAECA NOMINA GRAECA. 82r
'Opfpero6 419, 30. 22;25. 244,21. 455,3. 465, t7 . 468, t2. 2<'*p&r4ç, philos. 168,22. ß7,7. Ø¡éS<¡v 465,23.
å<lxpdlr4ç, personatus 90, 34. 156, 32. 157, (Þapúv, vallis 75, 2.
'O¡qg.xí4 179,2. 469,l8;23. 470,5. 511,4; 10; 13. 512,
"Ot rlpoc 177,30. 240,20. 245,7. 581 , ll 8;28;31. 513, t3. 5;24. l8O, 14; 15;16;24. 192,25. l9g, Õelòic6, artifex 592, 5.
'Op9er56, mythol. 423,13. 458,25. fl).oúeøp7oç, script. class. M4, 15. 19;27. 203,I;3. 223,29. 466,25. @r,lé),90ç Qpa-¡xrrx6q, Fr. Filel{o 574, 2 : 3-
"Oo¡.rov, Osimo 536, 15. Il).torivo6, philos. 114,33. lô6,3. 178,18. Xoxpattxóç 485,12. @íÀz¡poç, Platonicus 183, 30.
Orlever[a¿, Venetiae 479, 34. 458, 25 ; 26. 459, 5. 513, 4. Xogpovíoxoq, Socratis pater personatus Or,ì.ucceÏ6 75, l;6.
Orir,tépprov (BltépBrov), Viterbo ß9,27. Iloluôsrlx¡q, deus 213, 13. 180, 14; l5; 16;23;24. 223,28. (Þr,Àr,océoç 75,4.
513,26. 581, 3; 23. Ilowøvó6, Gazae amicus 581, 15. Iaayeupír4q 162,35. (ÞÀc,rpewíø, Florentiae 586, 32. 587 , 2: 3 :

Ilopgr5pr,oç, philos. 114,33. 154,3. 1ô6,3. l0; 18. 588, 2; l2;17. 589,5.
flaltutoxd.crpov, Policastro 586, 18. 28. 175, 25 ; 32. 176, 7. 178, lg. 208, 33. 2ll, T!.pd.ç, Tarertum 580,22. 582,5; ll; 13;
Õoivr,xeç 1?8, 19.
Qpayxiu, F¡ancia 533, 25.
fla¡.rpúXro6, Hieronymi amicus 73, 7.74, 18. 2 ; 2õ. 215, 35. 220, 8 ; 36 ; 38. 221, 5. 223, 27 , 584, I l.
586, 8.
Ilcp¡.r,ev[ôero6 485, 13. 17. 230, 6; 25; 29; 32. 231, 19. 455, I l. 'fcü'yetoç 448, 36.
513,4.545,17. Te¡.tlp, expugnator 443, 30. X:¿l&,c, v. Nr,x't1gógo6.
flap¡rev[àr¡6, philos. 175, 26. XeíÀ<ov 424, 35.
Iløp¡tevl8r¡ç, personatus 182, 19 ; 21. llpr,cxr,otvó6, grammat. 83, 38. T(þoÀov, Cingoli 536,9; 16.
flpóxÀo6, philos. 114,34. 140, 14. 146,2. Tr¡),é¡røXo6, personatus 164,32. 180, 9; 10. Xprocr,øvóç, Xprolcrvoi 2, 11.26,33. 24b, 30.
Iløtdür,ov, Padua 579, 20. 441,18.481,4.
IIøüÀo6, apostolus 10, 2; 23. 12, 14. 18, 4. 182, 12. 455, 8; 18. 456, I l. 457, 9. 458, Tr¡r,øio6, philos. 163, 35. I 78, 17 ; 33 ; 34.
20,40. 22,11;15. 28,13;31. 40,15. 9 : 25 ; 29. 459, 2 ; 4. 46O, 2 ; 35. Tr,g,ó$eo6, Pauli disc. 38, 34. 8l , 20. Xpr,ocó6 2-68 passim. 73,14. 78,25. 79,
Ilporceri6, deus 421, 31. Toûpxor, (Tupxíou) M3, 33 ; 34. 592, 16. 39. 80, 1. 82,2;8; I 1. 86, 4; 13; 18. 2b0,
44,38.46,r.82,1. 36. 436, 19.
IIaü).06, Paulus II. pont. max. 590, 30. math. 178, 29. 483, 3.
fltole¡.r,øToç, TprxcÍpòoç, xópr¡ç 583, 13.
flu9øyópa6, philos. 163,36: 168,22. 178, Xpuoooró¡.r,o6, v.'Icoówr16.
IIaüÌo6 6 )rogtavóç 428,2.
flaü1o6, Alexii filius ( ?) 583,5. 584, 15. 17; 18;34. 198,24. 459,9.
Ilu$ayopeior, 189, 32; 35. 469, 4. 'frcépBo),oç, -{theniensis 513, 1 '97ryêv7q, script. eccl. 80, 25. 489, 3ô.
lIøuoøvløç, script. class. 589, 19.
Ilelonowí¡or,or 426,32.435,8. Ml ,32. M2, flúpp<ov, philos. 183, 25.
2. M3,1. fluppóver,ø, td II. 484, l.
IleÀorróvw¡ooç 426, 24: 18. 441, 13; 29; 33;
35.449,u;22. ' Pxpaívr¡, Ravenna 479, 33.
fleæa1co¡revo6, v. Aq¡r,í1rpr,oç. 'PaXí¡I, pers. bibl. 75,7.
flerrou(røvol 60, 30 ; 22. 'P<,r¡r,aixó6 198, 29. 207, 141' 20. 234, 24.
Ilépyø¡.r.o6 233,14. 'P<r¡.r,øîor,, Romani 1M,31. 207,8. M3,6.
Ileptnar4l,xol 122, 15. 126,8. 145,34. 173, 467, 25. 573, l0; 22: 26. 585, lO.
20. 182,8. 'Pco¡r,øTor, Rhomaei 537, 23.
flépoar, 178,21. M3,3;31 'Pap:t¡ 443, 25 : 29. 479, 35. 481, 28. 482, 18.
Ilépooq (sic cod. ms.) : flepor,xóç 178,23.
.

536, 19. 537, 19. 538, 26. 573, 32.576,9:


Ilétpoç, apostolus 12, 15.'34,25. 71,7. 28. 577,7. 578, 10; 2ô; 30. 579, 17,25.
72, 37. 86, 14; 20: 25. 87, 7. 580, 9. 581, 20. 582, 5; 12: 14. 583, 9; 18.
flecpo6 BcÍpBoç, Pietro Barbo : Paul IL 584, 19;37. 585, 2; 5.
58ô, l7:18;23.
5S0, 29. 587, I ; 14: 18. 588, 5; 8; 13; 22. 589, 19.
flétpo6, can. eccl. S. Petri Rom. 76,5; 17. 592, 38.
flétpoç, Theodori Gazae amicus 586, 14. 'Po¡lørõtl, 203, 13. 207, 20. 585, S.
fD,u¡atø.i 443,3. 'Po[avoí, Russi 578, 6.
fl).d,c¡ov 32, 9. 89, 7. 90,23.92-2M passim.
417,26.432,22.455, 8. 456, 3.457, 9; 31. -Ði¡.uoq 178, 18.
458, 24. 459, 9. 462, 23 : 30. 464, I : 14.
7; Xø¡.r.ouí1ì,, pers. bibl. 52,35. 54,2.
465,25. 466,8; 14; 18:23. 467,21. 469, IøpôøvøæøÀlxóq 183, 28.
2;5;6. 483,20. 488, 17; 18;19:20;21 )apòavdrreÀoç, rex Assyriae 591, l.
26; 27 ;31. 489, 2; 4; 5. 512, ll ; 27. 513, XrxeLíø 443, 8.
4, 5. 545, 13. 57ô, 7 ; 8; ll. Xrprr),lxr,oç, philos. 114, 34. 124, 15. 134,2.
IlÀøt<rvrxóç, fI)'a.ctlv.xot 92,29. 106, 12. 138, 43. 208,26. 210, 13. ztt, 19. 228, 4.
t t4, 30. t24, 2. 128, 25. lM, 4t . 146,2. 2ß,32.249, 5; 14.250,4; 11.457 ,23;3l.
182,29. 203,4. 456,16;35. 4õ4,20. 2xóretoç, Ðxó,reuo¿, Scotistae 230, 8; 9; 13.
470,12. !xú$ar 432, 10. M2,28.
IIIí¡$o:v, Ieópyr,o6 fe¡.r,r,oróç, philos. 92, 4; Ixu$rxÍ¡ 576,18.
5 ; 9 ; 12; 24. 98, 16; 26. 128, 25. 149, 2; )olo¡.r,ówer,o6 436, 38.
3;6;22;24. 150, 12;13. 153,3; 10. 154, Xólcov, legislatot 445, 5.
12;15;17. 155, 12:19;30;34, 156, 18; Xogr,øvóç, Gazae amicus 577, ll; 12.
33. 157,1;12;26:29;32;34. 158, 6. Xoguvóç, v. IIøüÀoq.
171, l0 ; 27 ; 29 : 33. 172, 2 : I ; 14 ; lg ; 4O. Znuprd,xer.oç 443,32.
174,3; 16; 19; 2O;21 ; 24: 26; 31. 161, Xæ<ípcr¡ 442, 35. 448, 13 ; 35.
13; 15;22;29. 162, l0; 12: 20; 23; 26: )rdyetpø 178,28.
27. 164,5; l1. lõ7,34. 168, 5; 8; !8; 35. lrr¡oíXopoq, poëta 597, 25.
169, 1;20;30. 176,7. 178, 20;22;35. ItoupónouÀoq, Gazae popularis 586, 30.
180,28. 182,3;14. 183,9; 10. 187,2A. Xtôl'xo[ 211,33. 212, 9. 462, I | ; 25. 47O, 18.
189,25;27;36. 190, 3;29. 195,29. 196, åvpiu M3,32.
4. 198, 36; 39. 202, 32: 33. 203, 23. 243, lupr,avó6, philos. 455, ll.
NOMINÀ LÄTINA 623
tani 549, 1. 550,5; l9;31 . 552,3; 17:
28. 553,28.
Bithynia 363,31.
Blondus 362,29.
Boemi 393,30.
Boëthius 347,35.
Bohemia (Boemia) 385,4. 386, 6;25.387,
16. 390,9; 42. 517,35.
NOMINA LATINA. Bonooia 408, 26. 477,25. 507, t7. 552, 17
564, 13; 26. 565,24.
Bononienses 408,33.
Boscina 364,16.
Abirom, pers. bibl. 373, 11. Archytas, philos. 264, lô. Bosnani 364, 10.
Abraharn, pers. bibl. 341, 4. 375,26. Areopagitanus senatus 270, 22. Britanni 553,19,
Academici 292, ll. Argyropulos, Joh. 563,37. 601,25. Britannia 395, 5.
Acestes, Vergilianus 333, 7. Aristides, Atheniensis 383, 11. Britannus dux (de Bretagne) 567, 3; 10 ; 30.
Achab, pers. bibl. 388, l. Aristo, Platonis pater 352,11. Brundusium 552,5, Chrysostomus, loh. 273,4; l8; lg.
Achaia 363,32. Aristoteles 257,6: 12;14. 272,29. 27+- Brutus, M. 255,26. 256,3. 326, 14.
Achilles, Home¡icus 338, 19. 375 passim. 380,37. 381,21. 382,5.453, Burgundia, regnum, dux 389,27. 390, ô;
Adriani moles 3ô0,26. 26. 454, 2; 14; 23. 554, 18. 555, 1 ; 6; t I ; l1;43. 398,22. 518,23;32. 567,3.
Aegidius, theol. schol. 3lS, 23. 341,26. 16. 595,41. 5S9, 5; 24. 602,5. 5ô8, 25.
Aegyptii 270,27. Aristoteleus 301, 31, Bu¡laeus, theol. 341, 26.
Aegyþtus 258, 13. 265, 7. 291, 30. Aristotelicus 288-366 passim. Byzantina urbs 552, 19.
Aemilius Lepidus, consul 383, 6. Aristoxenus 334,7. Byzantinus imperator. 407, 10; 13.
Aemilius Paulus 379, 37; 4l . Armeni 451,7. Byzantium 363, 13. 366, 22.40õ,19. 407, 8.
Aeneas, Vergilianus 292, 28. Arpi 390, 19;24. 542,2:36. 551,9; l6 Cicero, Tullii filius 255, 17.
Aeschines, rhetor 406, 16. Arretinus 362,29. Cicerones 473,4.
Aethiopes 4ô1,9. Artanea, urbs 381,22. Cilicia 363,31. 551, 13.
Asia 364, 14.382,14. 491 ,24,. Caccus 374,39.
Aetna mons 374,40. Cinicius mons 5ôô, 12.
Asia Minor 363,30. Caecina, A. 332,20.
Africa 2ô5, 7.
Caesar, C.L 255,26. Clinia, Terentiana 293, 3.
Africanus, Scipio 383, 10. Assyrii 396, 5.
Albani 451,3. Athanasius, ep. Ieracensis 510,8. Cages :Gazes, Thêod. 277-342 passim. Ctitipho,'1 erentiana 297, 7,
Cagulei 305, 38. 309, I ; I l: l5; 17.310, 13. Colchi 451,3.
Albertus Brandeburgensis 504, 12. Athenae 255, 16. 258, 14. Constantiensis ep. (Coutances) b52,20.
Albertus Magnus 319, 23; 29 : 35. 322, 25. Athenienses 270,16. 283, 16. 406, 15. 314,8. 316,26. 318,38. 319,6. 320, l.
323,23.324, l0; lô; 37. 326, 41. 330, 13. Coa_stantinopotis 280, 18. 363, 33. 364, 13.
341,26. 555,9. 561,15. 36õ,17.475,5.
Albiensis ep. 556,6;28. 558,6. 563,3. Attici 406,17. 337,16;32. 340,11:27. 341, ll; 24.
Con-stantinopolitanus patriarclna 273,2g.
Albinus, scriptor 256, 6. Augustinus, script. eccl. 288, 27. 331, I ; 2: 342,7.
Caguleus 310,2. 310, 15. 406, 8.
Alcumena, Plautiana 316, 36. 12; 25. 345,29;35. 346,9. 347 , 40. 392, Constaltinus, imperator 331, 18. 3bZ,
17. 451,37. Callistus III. 409,5; 16. 10.
Alemania 371,24. 360,34. 363, 10.
Alexander Aphrodisiensis 346, 30; 36. Aurispa, Joh. 256, 22. 493,10; 16. 494,3. Campania 551 ,32.
Cantoblas, v. Andronicus Cont¡arius, Andreas 280, 16.
Alexander Magnus 272,31:34. 318, 2. 313, Australes 393,30. Cornelius, medic. 318, 14.
Austria 503, 32. 506, 32. Capitolium 39ô,21.
31. 453,25. Cappadoces 451,3. Covinum, oppidum 393, I8.
Alexandria 291,31 ;34. Autofradates, dux regis Persarum 381,21. Crassus 257,31.34.
Aventinus mons 374, 39. Cappadocia 363,31.
Alpes 566,12. Crates, Thebanus 396, 16.
Alphonsus, rex NeaP. 270,6.277,13 Averroes Arabs, philos. 354,6. Caria 551,13.
Caritatis domus Venetiis 5ô5,2;25. 569, Creta 491,24.
34r, 19. 409,10. 453, 22;24. Cretenses 354,28.
Ambrosius, script. eccl. 396,12. Baal 388,3. 22:27.
Carmenta 280, 40. 322, l. C¡etensis insula 509, 14.
Amelius, philos. 353, 30. Barbarus, Franciscus 471, 15. 472, 17 ; 28. Cumae 551,32.
Ammanati, Iacobus 498,24. 508,33. 522, u3,25. Carmentalis 321 ,14.
Carolus Magnus 363,14. Curio, Ciceronianus 333, 26; 35.
t2. 524, 12. 528,20. Bartholomaeus, ep. Parentinus 567, 19.
Carthaginiense bellum 396, lg. Curtius, Quintus 297,26. 318,2.
Amphilochius 452, 19. 593, 5. Basilii relis. mon. 406, 23. 407,13. Cyclopes 374,40.
Àncona 409, 29. 492, 18; 30. Basitiùs, sclipt. eccl. 273,10.319, 33. 345, Carthaginienses 265, 18.
Carthago 291,30;34. Cyrillus, script. eccl. 334, 36. 345, 28.
Andreas Contrarius 280, 16. 28. 451, 20. 452, lõ; 28. 472, 29. 593, 4. Cyrus, Xenophonteus 326, 18. 364, 12.
Andria, Terentiana 293, L 594,20;30. Cato M. 257,16.258,32.
Andronicus Cantoblas 503, 9. Baudinus, Guillelmus 554, 4. Celsus, medicus 285, 12:,39. 287,18:28;
s. Angeli card. diac. 395,2. 509,7. Bavari 393,31. 32;39. 288,3. Datam, pers. bibl. 373, 11,
Anglia 394, 3l . Bessarion, Card. Nicaenus 3,1. 93,l. 272. Cerberus 374,40. David, rex 367, 26. 378, 31.
16. 345, 9 ; 14; 32. 346, 8. 347, 29. 349, 8. Ce¡es 270, 18. Deiphilus, poëta 406, 15.
Antiochenses 273,25.
Autonius Panormita 600, 18. 350, 9. 351, 32. 353,32. 355, t3. 357,22: Chalcis 550, 2: 22. 551, 31. Demetrius Palaeologus 340, 25.
Apamiarum bibliotheca 542, 9. 26. 359,8. 369, 16. 372,33.403, l. 405, Charybdis 374,35. Demosthenes, otztor 256, I ;2. 292,6:36.
Appio, grammat. 270, 24. 6;24. 406,7;30. 407, 12. 408,17. 415- Chius 523,17. Demosthenes, ineruditus 473, l.
Aputia 552, 8. 571 passim. 593, 2. 594, 24. 597, 14;32. Christiani 303,2. 349,39. 353,20. 354,4, Diana Ephesina 596, 13. 597,29.
,{,rabia 3ô7, 16. 27. 598, 21; 25. 599, l9; 2ô. 600, 19. 601, 2; 358,3. 365, 29; 31. 366, 2l ; 33. 369, 9. Dies, personatus 355, 8.
Arcadius, Theodosii gentilis 273, 22 ; 36. 19; 25. 371,2:21; 30. 383, 22. 384,30. 332, 9. Dietherus, ep. Maguntinensis 386, 29,
Archilochus, poëta 37 4, 22. Bessarion, abb. mon. s. Seve¡ini Neapoli- 363,34;39. 367, 15;22. 368, l. 373,39, Diodorus, script. class. 326, 18.
624 NOMINA LATINA NOMINA LATINA. 625
Diogenes, philos. 406, 15. Galeatius Maria Sforcia, dominus Medio- llerennius, Ciceron. 338, 27 : U. Iuppiter 2õ5,1:5;7.
Dion Prusciensis, rhetor 273, 19. lani 563,34;39. Hermogenes, rhetor 561, 14. Iustinianus, v. Gualterius
Dionysius Areopagita U5, 34. 359, 34. Garli 373, 42.374,14. 553, 19. 561, 15. Hesiodus, poëta 258, 22. Iustinianus, imperator SdS, fl.
Dionysius, tyrannus 5M, 27. Gallia 371,24. 394,32. 395,5. 391,23. Hieremias, proph. 387, 21.
Dolopes 338,19. 565, 12. Hieronymus, script. eccl. 326, 27. 331, 4, Lacones 405,14.
Dominicus Capranicensis, s. Mariae in Via Gallicus 566, 8. 351,39. Ladislaus, Pannoiriae rex 385, 3; 42. 381, 1.
lata card. diac. 408, l. Gazes (Gaza), Theodorus, cf. Cages 340, 6. Hilarius, script. eccl. 451,36. 387, lô.
Doricus 338, 17. 341, 24. 342, 7. 354, M. 373, 2O ; 24; 25. Hispani 374, 14. Laelius 257, 17.
Doriensis ep. 406,24. 597,4. 600,3. Hispania 371, 24. 3S4, 31. 395, 5. 563, 4. Latini 258, 12 ; 27. 262, 2. 278, 19. 279, 14.
Dositheus, aep. Doriensis 4O6, 24; 26. Gemistus, Georgius 302, 39. 340, 16.406,34. Homeficus 256, 8. 595, 12. 282,38.284,30.300, 4. 300, 22.315, t5.
S. Georgii maioris mon. prope Venetias Ilomerus, poëta 257,2. 272,9. 355,24. 318, 12. 319,21. 320,2;7; 17;24;30.
530, 34. 649,14. 323, l ; 36; 37. 32./1, 18;21. 325,32. 333,
Ennius, poëta 368,6. Georgius, rex Bohemiae 449,9;28. Horatius, poëta 256, 35. 288, 21. 3. 345,29. 407, 33. 405,29. 450, 18. 452,
Epicurus, philos. 286, 18. Georgius Trapezuntius, Cretensis 337, 30. Hydra, mythol.374,4l . 6; 14, 454, 16. 540, t4;28. 542, 18. 561,
Epimenides, poëta 354, 28. 345, 4.354, I I ; 30. 360, 35. 362, 32.364, Hyperborei 553,16. 13. 562,39. 593, 9; 17 . 594,2l . 596, 5.
Epirotae 551,14. 21. 3õ5,23;33. 369, 15. 451, 32. 554,6; 597,4;10.602,4.
Epirus 363,32. ll; 17. 555,24. 557,8. 558,4. 559,7. Laurentius, v. Valla,
Eryx Gandavius 349,19. Iacobitae 451,7.
Euboea 551,32.
593, 1. 599,3; 13;23. 600, l;6; 12. Iacobus, v. Ammanati.
Lebbuborg (slø) 508, 16.
Ge¡mani 374,14. 390, 25. 409, l9;24. Lentuli 473,5.
Euboicus, Euboici 548, 33. 550,2:22, 553, 19.
Iacobus apostolus 378, 11. 380, 11. Lentulus, Ciceronianus 295, 9. 334, 8.
551,15. Iacobus Cremonensis 329, 11. Leo, script. eccl, 388,21. 451,37.
Germania 382, 15. 384, 15. 385, 12; 29; 31. Iacobus, ep. Maguntinensis 386, 27.
Eubulus 381,23. 386, 17. 387,27. 388, 11. 390,8;43. Leonardus de S. Maura 509,9.
Euclides, mathem. 310, 2. facobus de Ma¡ctria 490, 11; 18. Leonardus, bibliopola 493, 29. 494, I ; 4.
391. 37. 394, 36. 395, 2. 399, 17. 401, 28,
Eugenius IV pont. max. 40?,35, 408,23. 402,8. 403,3. 517,34.
Iacobus Parleo 568, 19. Leonellus, Ferrariae princeps 258, 41. 2õ2,
450, t2.451, 15. 589, ô. 540, 35. 593, 14. Iacobus Sceba 565, 19. 9.267,9.
Germanicus 383, 17. 391,4. Iamblichus 5M, 16.
Eunomius 452, 19. 593,4. Gerundus, Oratius, medicinae praeceptor Lepidus, M. Aemilius 383,6.
Europa 362,24;27.363,31. 3ô4, 14. 365, Iberi 451,3. Libya 333,5.
267, t7. Ieracensis ep. 510,8.
31. 368,16. 382,14. 389,43. Gracchus, Titus 383, 11. Ligures 553,8.
Eusebia, imperatrix 283, 17. Iesus Christus 336, 14; 16. 3ô3, l;42.367, Livius, Sextus L. Salinator 383,8.
Graeci 253, 35.253, 13; 30. 255, 32.256, 4;
Eusebius, script. eccl. 326,3t. 34ô, 1.
27. 257,30. 258,12. 262,1;2; 13;37. l5;17.373,5. 378,26. 388, 17. 497,13; Loth, pers. bíbl. 379,27.
28;29. 498,9. Lucullus 255, 26. 25õ, 6. 257, 27.
270,10; 15. 272,24. 277,20. 278,31. Illyria 476, 31.
Fabii 473,5. 280, 12. 282, 28. 284,25. 286,25. 287, 10. Ludovicus, Francorum rex 566, 2; 30.
Illyricum 491 ,24. Ludovicus, Mantuae marchio 490, 2.
Fabius Maximus 390, 18. 295,24.302,29.303, 2. 305, 13. 310, 23. Illyrii (Illyrici) 363,34.364, 10; 16.451 ,2.
Falisco¡um colonia, Cività CastellanaS9T, I 4 314,t7.318, 11. 319,22;28. 320,10. 323, Lugdunum 570, 10.
551, 14;22. Lycia 363,30.
Fanensis abbatia s. Patriniani 510, 19. 35. 3U,23. 340,39, 351,34. 405,11. Irdl 270,29.
Fauensis oppugnatio 409, 27. 406,23. 407 ,7 ; 19.450, t8. 452, t5. 540, Lycurgus 258, 10. 268, 4.
Insubres 553,9.
Fanum 521,33. 14;27. 542, 18; 34. 551, 22. 561, 14. 562, Iohannes, v. Argyropulos, Aurispa, Her- Macedonia 363, 32. 491, 24.
Federicus III, imperator 367, 32. 39. 564,14. 594,2r. cules. Machabaei 33ô, 40, 337, 4.
Ferdinandus, rex Siciliae 510,15. Graecia 2U,24. 285,21. 3ll, 3. 321, I ; 3. Iohannes Alexandrinus, commentator4O7,l
26;37;40. 370,3; Magna Graecia 254, 15.
Ferraria 407,23. 453,4. 494,3, 539,25. 358, 26;37;40. 358,
Iohannes Antiochensis, v. Chrysostomus. Maguntia 503, 17.
Ferra¡iense studium 267, ll. 4; 12 17.406, 1l; 2S.408, 8;12.475,26. Iohannes, apostolus 336, 24; 27. 352, 37. Maguntinensis (Maguntina) <iioc. eccl. 385,
Ficheti Guillelmus 554,2; 2l . 556, 14. 557 , 476, 29. 477, 6. 491, 1.5 42, 2; 40. 564, 16.
377, 33. 9. 386,27. 387,17.
6; 23. 558, 2l;32. 559,26. 561,7;28. Graii 256,38. Iohannes ÌSaptista 560, 16. Maguntinus aep. 500,24.503,15. 504, 14.
Firmanus ep. 408,5. Gregorius (Heimburg) 503, 9. Iohannes Cossa 523,30. Mahumetanus 361 ,25. 367,7.
Flacchi 451,2. Gregorius Magnus 451, 37. Iohannes, ep. Treveren. 386,29. Mahumetus, soldanus 360, 21. 371, 29 ; 34.
Flaccus, Fulvius 383, 7. Gregorius Nazianzenus 273,10. 337, l. Iosephus Flavius 270, 23.
345,28:35. 451,26. 372,13.
Flaminius, Tit:us 262, 12 : 15. Isach, Ioh. Argyropuli filius 563, 37. 564, 6. Malatestae 518,30;35.
Florentia 407,28:35. 507,27. 539,25. Gregorius Nyssenus 345, 29. Isaias, proph. 380, I l. Mantua 382,39. 399, 13. 409, 18; 19. 490,
545,10. 602,12. Gualterius Iustinianus 565, 19.
Guarinus Veronensis 256,22. 354, M.
Israel 400,17. 2. 494. 6. 503, 19. 507,27.
Florentina synodus 593, 12. Itati 254, 17. 364,9. 374, 14. 553,22. Mantuanus conventus 385,21. 386,3. 387,
Franci 503,31. 560, 10. Guillelmus, v. Baudinus, Ficheti. ftatia 254, 23. 265,
Gullielmus, magister, poenitenciarius 557,
2 ; 3 ; 28. 2õ7, 5. 285, 22. 8;11. 389,29; 41. 496,5.
F¡ancia 518,5;25. Marchia Anconitana 492, 15. 525,5.
8, 562,2, 333, 2 ;3. 354,21. 362,21. 363, 16. 370, 5;
Franciscus, v. Barbarus, Philelphus. 17 ;32. 371, 23. 373, 16. 390, 12. 407, ts. Marchia, v. Iacobus de M.
Franciscus de Tolleto 498,26, 500,9; 14; Guillelmus, orator regis Franciae 556, 5. 476,38. 507,22:25. 508, t2. 517,23. S. Marci eccl. Venetiarurn 520,30. 543,2.
35. 502,25. Gurcensis ep. 500,1.
518, 1;5; 28:35. 520,32. 528,13. 539, S. Marci platea 522,20.
F¡ancofordiensis conventus 385, 2 : 7. 381, 26.542,20.5ß,31. 549, 10. 551, l ; 4; 9. Marius, Gaius 313, 6.
r. 387,4. 393, 8. 399, 15. Haunibal 291, 29 ;33. 390, 19. 556, 20. 558, 13. 570,14. 59ô, I l. Marsilius Ficinus 543, 17 ; 30. 5M, 5.
Francofortia 382, 38. 504, 5. Harpyiae 374,41. Italicus 255, 31. 476, 22. Martinus, Britannus 352, 7.
Fulvius Flaccus 383,7. Hecataeus, historicus 406, 16. Iudaei 270, 22.529,34. 530, 13; tg. 546, 8. Matthaea Perusia 265, 39.
Helena, Homerica 367, 22. 547,4. 548,22;26. S. Maura 509,10. 524,2.
Gabriel, vicarius Austriae 506, 3l. Helias, pers, bibl. 388, l. Iulianus, imperator 283, 15. 594,8. Mauricenus, v. Paulus,
Gagginus, Robert Gaguin 559, 28:32. Hellespontus 551, 35. Iulianus Caesarinus, tit. s. Angeli card. Mauritius, imperator 273, 1.
Galati 451,3. $ercules, Johannes, medicinae praeceptor diac. 408, t. Maurus, v. Christophcrus.
Galatia 363, 3l . 267,16. Iulus, Vergiliatus 333, 4. n'fedi 270,29.
M o lì I e r, Ka¡dinal Bessarion. III. 40
NOMTNÄ I-ATINÄ 627
626 NOMINA LATINÄ
Plotinus 346, 17. 544, 16. Scipio 257,17.
Mediolani dux 500, 29. 504,2ô; 35. 5ô3, Pannones, Pannonii 364,10. 382, l5;33. Plutarchus 379, 41. 542, I Scotus 319, 23. 345,6; 13. 350, 33; 35.
3b; 40. 386,3. 551, 22. Pluto 265, ll. Scylla 374,39.
Mediolanum 599,1?. 600, 16. Pannonia 382,14. 385, 3; 43. 38ô, 25.
Poggius Florentinus 326, 17. 354, 44. Scythae 258,28.
Medusa 374, 4l . 476,3r.551, 14. Polemo, philos. 292, 12. Scythia 374,25.
Mercurius 255, ll. 316, 36. Panormus 265,21;26. Polonia 391, 30. 517, 35. Senensis civitas 564, I 1; 29
Michael Nucius, medicinae pro{essor Fer- Paphlagonia 363,30. Polybius 326,14. Servi 364, l0;15.
rariensis 265, I . 266, 15. 267 ' 6;24'268'6 eaþienJis ep. card. 505,8; 19. 500,3. 508, Polycrates Samius 292, 13. S. Severini mon. Neapolitanum 549, 2.
Michael, familiaris ep. Constantiensis. 34. 522,12. 5U,12. Polyphemus 551,29. 550, 10.
Milesii 406, 13. Parentinus ep. 567,20. 569,8' Pompeius, Gnaeus 319, 31. 406,17. Sextus Livius Salinator 383,8.
Miletus 406, 13. Parisiense gymnasium 352, 8. Pontici 364,11. Sfo¡cia, v. Galeatius.
Milo, Ciceronianus 295, 4; 5. Pa,rleo, v. Iacobus. Pontus 363,31. 3M, 15. Sicania 333,6.
Minerva 275,10. Pataví:u¡¡' 2õ7,2. Porphyrius, philos. 346, 17. 544,16. Sicilia 265, 1:28. 374,39. 491,23. 553,6.
Mithrid.ates 257,28. S. Patriniani Fanensis abbatia 510, 19. Porretana aqua 507, 18. Siculi 265,42.
Mitvlenei 551, 13. Paulus apostotus 354, 28' Proclus, philos. 544, 17. Sidonii 339,27.
Moésia 363,32. Paulus Il pont. max. 365,2ô' 409'34. Proserpina 265, 10. 270, 18. Sigismundus Austriae 503, 31 ; 34.
Monembasia 509, l0' 539,4. 540,34. 546, 18. Ptolemaeus, astron. 329, I 0. 366, 37 . 407 , 2. Sigismundus de Malatestis 510, 20. 521 ,23.
Mons Si¡aim, monasterium 509' 2; 24' Paulus Mauricenus 517, 34' 547,20;28. Sinope 40ô,12.
Morea 491,2;35. Peloponnenses, Peloponnesiací 3/,O,25. Puteoli 409,10. Sinopenses 406,12. 551, 13.
Movsaicus 336,35;38. 523,4. Pyrrhus 2ô5, 18. Sipontinus ep. 560,19.
Moyses 336, 32. 373,10. Pelooonnesius Þrinceps 407, 15. Pythagoras, philos. 254, 16. 255,30. Sixtus IV pont. max. 40ô,2. 569, 14.
peloionnesus SaO, t¡t. 393, 12. 406,35. 570,12.
Musa 25ô,39. Pythagorici 306,10.
Mysia 551, 13. 519, 4. Socrates 406,17.
Peripatetici 291,25. 3ll, 11. 323'37 ; 41,
Quintilianus 280, t.
Mysii 551, 22. 561, 14. Sodomiticus 372,2. 451 ,26.
555, 30. Sol 355,8.
Quintus Curtius 257,26 318, 2
Nannetensis urbs, Nantes 569,3. Perottus, Nicolaus 556, 30. 594, 23;30. Solon 258, 10. 268,3.
Narcissus Verdunensis, tb.eol. 272, 3' Persae 259,22.270,28. Sorbonae collegium Parisii 554, 22. 556, 33.
Persarum rex 381,21. Ragusini 519,7. 557,23.558,33.
Nardus Palmerius 493, ô; 9; 3t. Ratispona 495,27.
Naso, Ovidius 374,U. Perusia, v. Matthaea, Spartiatae 374,22.
Perusii, familia Panormitana 265, 37' Ratisþonensis conventus 387,4. 393, 8.
Neapolis 272,18. 551,33. 552,6. 549'2. Ravenna 571,7;31.
Speusippus, plnilos. 292, 12.
550,9. ôoo,20;34. Petrus apostolus 334,36. 335,9. 336,20; Sphinx 367,23.374,40.
26. 396,33. Rhodienses 523,16;24. Stesichorus, poeta 847, 6.
Neapolitanus 552, 9. Richardus, ep. Constantiensis (Coutances)
Neo^statensis conventus 387, 4' 3S3, 8. Petrus de Monte, ep. Brixiensis 330'22 Suevia 502,5.
Phaedrus, Platonicus 544, 7. 557,20. Sylimbriensis aep. 406, 28;34.
Nero 383, 9. Rodericus, pontifex Palatinus 360, 26'
Nestor 361,3ô. Phalericus portus 292, 35. Sylla 334,15.
Rodulphus,ãecanus Wormatiensis 503, l6'
Nicaenus card. 405, 1 ; 17 . 406, | ; 4;7 ' Phidias, opifex 386, 42.
Roma279, 31. 293, 22. 294, 3. 405, 29. 408,
Syllanus 334,14.
407, 15;21 ;3ô. 408, 6;24;28. 449'8: Phileþhus, Franciscus 362, 29. 598, 20 ; 25. Syon 400, 17.
599, 18;26. 2. 408,35. 409,4;33. 502,7. 518,15. Sypontinus aep. 527, 24.
Phitippicum bellum 326, 14. 552, 6. 553, 16. 561, 4. 600, 35.
7.254,3. Romana curia 407,35.
Philo- philos. 354, 26 : 34. Tacitus, Cornelius 471, 27. 472, 13 : 18. 473,
8.454, 19. Photius, patt.493,29. Romana ecclesia, R.us pontificatus 360, 21.
451,6. 361,31. 20 : 26. 47 4, 2 : 5 ; 19 ; 26 : 29.
Phrygia 363,30. Terentius 291, 2õ. 293, 3. 296, 41.
Phylotas 297,25. Romandiola 518, 26.
Nicolaus Nucius 265, 39 ; 42. 7 ; 9 255,
Romanus, Romani 253, 33. 254, Teucer, Vergilianus 333, 4.
Nicolaus, v. Perottus, Picens 523,4.
Ninive 391, 19. PiusII, pont. max. 378,20. 397, 26. 409, 30. 256,28. 258,14:2O' 258,14;20, Thales, Milesius 289, 18. 406, 16.
265, 18. 285,24.319, 32. 36r,7.374,26 Thebae 274,40.
Norimbersa 494,12;.18 16;26j25. 499,15. 501, 8. 516, 2. 519, Themistocles 2,59, 22;32; 34. 383, 11.
24. 525,18. 526,18. 547,33.552, 9. 561, 15.
Nova Civitas, Neustadt 382, 38. Romanorum imperator 368, 14:22;25. Theodoricus, ep. Maguntinensis 386, 27.
Nucü, familia Panormitana 265,37 Ptato 256,1;2. 257,1. 258, 12. 266'8. Theodorus, v. Gazes.
us' 372,28.390,39.
Romaous pontifex 529,20.539, 12. Theodosius, imperator 363, 13.
255,30. 258, 19. Theon, mathem. 3ô6,37. 368,37.
. 353,30. Rubertus Gagginus 559 ; 28; 32.
Ruscia 564,13. Theutones 391,34.
onventus 392, 13. 393,8' Theutonicorum ordo 391, 33.
74,24, Sabatä 562,30. Thomas Aquinas 319, 24; 37. 322, 25. 337,
Ubaldini) 649,25. Sabinus 258,19. 2. 341 , 27 ;38. 347, 14. 3ß,3. 555, I'
34' Sabinus ep. 406,8. Thomas Palaeologus 491, 35.
35. 543, 19. 544,1 ; l0; 20; 25; 27. 545' 2' Thomas de Sarzana 452,26.
sis 597, 14;32. Salinator, Sextus Livius 383,9.
554, 15; 18;'20. 555, 2: 7 ; 15; 17. 556, 8. Sallustius 33S,26. 384, 19. Thracia 3ô3,32. 367, 13.
OratiuS Gerundus, medrcinae praeceptor
26t,17.
562,36. 594,26;3t . 595, 41 . 596, 31 . 597,
Salomon, rex 381,37. Titus Flaminius 262, 12; l5'
2; 19.599, l; 5; 13; 21,600,23;25. 60l, Saltzburgensis aep. 500, 2. Titus Gracchus 383, 11.
Palatinus pontifex 360, 26. 5.602,5. 648, 16. Samurrum, Saumur 561 ,25.56S, 12. Tolletum, v. Franciscus de
Palatinus iomes 500, 24 ; 27 . Platomastrus 600,28. Sarmatae 451 ,2. Torquati 289,29.
Palinurus 405,22. Platonicus, Platonici 353,30. 370, l0; 13; Sauromatae 375,10. Trapezuntii 551,12.
Palmerius, v. Nardus. 35. 371, 2; 15. 543,20; 30. 544' 10. 554, Scardabeus, Skanderbeg 523, 26. Traþezuntinus imPerator 407, 10.
Pamphilus, Terentianus 293' 9. 297' 6' 7. 558,25. 595,30. 601, 13. Sceba, v. Iacobus. Trapezuntius, v. Georgius Tr.
Pamphyli 451,3' Plautus 316,36. 355,8. 358,31. 40*
628
NOMINA LAI'INA
Valeius 334, 17
Trapezus, Trapezuntana urbs 3ô4' 16' v;ii;, L;;;"tius 354, 44' 362,2s' 4ir ' 2'
406,12. Vatinius 409, 5
'rrËiãi"*i. diuc. 385,9' 386,28 387' 17'
Triballi 451,2.
NAMENREGISTER

zu clen deutschen Anmerkungen'


34. 542,35.
Versilianus 318, 31.
vã'Ëiiir'-z¡0,7. 318, 1 338, t3' 339' 6'
Adrianopel 478. Cantoblas, Andronikos 5ô1.
405,22. Capralica, Niccotò 269.
Ve¡natia 493,25' Ainos 478.
Albi, Bisch. von 557. Ch;Ikis auf Euböa 549.
Alexandre C.215. 468. Chmell 376.
Alexios 580. 582. 583. Chrvsostomus, Joh. 2ô9'
Áii.;;; ko"lg Neapel 2òs' 276' 453' Cingoti (N4.ark Ancona). 531 '
Allatius, L. 468."o" Contrario. Andrea 275.
Tusci 553,8. Coutances, Bisch. v. 557.
}rmirutzes 422.
G;;;;,
-
r""opo de' Piccolomini 498' Cristoforo Moro, Doge von Venedig 514'
525.
4' 394,27 ' 517 Viterbium 515,27 ' 501. 507. 508.-522. 524. 528'
86, 4, 390, ' Ancona. 490. 531.
Vulcanus 355,8. Demetrios Laskaris 437.
391' Ancona, Mark A. 524. Demetrios Palaiologos 425. 427
389, l1; 24' 390'12' Andrea Cotftratio 275. Demet¡ios SturoPulos 586' 587'
395,2' 454,15' 500' l9' \Ã,/ormatia 503, 17.
' ùàrmaciensis dieta 494' 12' Andreas P Demetrios, Sohn cles G. Gemistos 468'
509, 4. wãiã^ti""ti. decanus 503, 16' T
Andreas ?6 468' 557' Demetrios, Bru<ler des Th. Gazes 572'
Ilrbinus comes 5ô0, 30' Androniko Deutschland 516.
l2' Androniko 483 51l'513 Diether von Isenburg, Erzb' vonNlainz 501
Xenocrates, Philos' 292,
Valens, imPerator 594, 8' Xenophon 257'15' Androniko odoros Gazes Dionysios von l{alikarnassos 483. 484
Valerius Mãximus 379' 39'
Fer¡ara 589.
450. 593.
s 429.433'

Eurotas 439.
589. 601. Fano, Abtei S. Patriniani 509.
¡tì"tot"t"" 148. 151. 251' 274' 481' 484' Federigo di Urbino ô48.
453. 511. 554.557.594. 599. Ferdinánd, König von NeaPel 509'
Athanasius, Bisch. von Gerace 509' Ferrara 587.
-\thanasius, Mönch 582. 583 Fer¡ara-!'lo¡enz, lKor,zll von 539'
Àthen 478. Ferrarius 88.
Augsburg 496' Fi"h"t, Witt'"tm 343, 415. 554' 556-55S'
-\uiispa, Joh. 251, 493. 561. 563.
Barbaro, s. Fraucesco. Filelfo, Francesco 205. 574. 578' 589 5S0'
Basilius, Kirchenvater 450. 5S3' 598. 5S9. 601
Beccadelli, Antonio 600. Florenz 586.
1' ?0' 88' 91' 151' 152' Fonte Avellana, Abtei 648
e".tutio",'Kard.
-ì¡õ. Foscari. Francesco, Doge von Venedig 475'
tz'0. 204, 206. 269. 274-27õ. 343
376. 415. 416-571 d. ö. i'r"rr""r"o Barbaro 471. 472' 473'
Bessarion, Abt von S. Severino in Neapel fi.o"i..,t. de Tolleto, magister 499
549.
Fronto Ducaeus 209
I. Fr. 152. 586 p"SS"t J. J', Gra{ von Kirchberg und
Boissonade
Boivin M. 152 wìißenborn lô0.
Böhmen 516. Gaguin, Rot¡ert 559'
Bologna 507' 570. Galenus 483
Bretäsne. Herzog von 567 Ãï"."-ht"Áa"ros 88. 148. 151 152' 159'
Brunil Lionaròo 274n'3
"ïio'. zoi. iol. 206' 247 ' 25r' 252' 269'
Buonconte 648. zil. zis.288. 3 3. 487' ß5' 5ll' 545'
Burgund, Hetzog von 516' 567 568' 572-589 d. Õ

(:
Cages Gazes) 274' c""o'a eããi"rrtad, König von Böhmen 494'
CaTceofìlo. abb. mon'
-õ ctt. s' Mariae de Arca 4q6.
151
C"^o"rþo" Gemistos, Ptethon 148'
159'
Svracusan. dioc 509'
ZU DEN DEUTSCHEN ANMERKUNGEN 631
630 NAMENREGISTER
Platon 148. 204.431.468. 487. 511. 544. Sophianos 577.
275.276. 416. 425.430. 455. 458. 463. Malvasia, Fr. B. 4M. 554. 5ô3. 594. 597. 601. Soarta 439.
465. 468. 470. 5ll. Mangkaphas 536. Plethon, s. Georgios Gemistos. S'tefano Porcaro 481.
Georgios Trapezuntios 70n. l. 88. 91. Mantua 490. Plotinos 544. Stein, L. 88. 151. 152.170 205. 238.
204. 274. 275. 276. 343. 3M.450. 485. Mantua, Kard. von 574. Podiebrad, s. Georg P. Stoiker 470.
487. 554.557. 558. 593. 598. 5S9. Manuel, Sohn des Thomas Pal. 531 : Poggio 343. 471. Sturopulos, Demetrios 586. 587.
Georgios, Bruder des Th. Gazes 572. S. Marco zu Venedig 519. Policastro 585.
Gercke, A. 88. 152. 170. 205. 238. 252' S. Mariae Caritatis Sodalitium in Venedig Polen 516. Tacitus 471. 472 473.
275. 276. Æ5, 565. 569. Porcaro, s. Stefano. Tarent 582.
S. Giovanni a Piro 585. Markos Eugenikos 433. Porretta 507. 570. 'faylor, J. W.238.
Gonzaga, Francesco Kard. 574. Marsilius Ficinus 544. Porphyrios 544. Theodoros s. Gazes.
Grabmãnn, M. 274n.3. Matthaios, Hieromonachos 431. 435. Proklos 544. Theophanes, Bisch. v. Athen 478.
Gregor Heimburg 501 . S. Maura, Despot vor 522. Prospero Malipiero, Doge v. Venedig 514. Theophrast 485.
Guarino 251. 343. Maurikios 269. Ptolemaios 481 . Thomas Palaiologos 490. 531,
Michaet Apostolios 151. 159. 170. 40/. 478. Pythagoreer 468. Thomas von Sarza¡a 452.
Hecker, Rudolf lI. von Rüdesheim, Dekan 479. 480. 481. 483. 484. 5lt. 513. Tours, Erzb. v. 554,
von Worms 501. Michaet Panormitanus 252. Quintus Smwnaeus 4&3. Turchanos 439.
Hermetianos, Erzieher der Kinder des Mohammed, Sultan 344. Türken 475. 490. 516. 519. 522.524. 525.
Thomas Pal. 531. Monembasia 509. Ravenna 479. 570. 548. 549. 560. 561. 563.
Hesaias von Kypern 91 . 151. Mons Sinai, Kloster 509. Rhodos 522.
Hierakos 583. Monte, s. Petrus de Rom 507. 585. Ungarn, König v. 494. 516.
Hodius 343. Morea 490.
Morelli, I. 344. 468. Saloniki 478. Valla, s. Lorenzo.
J acopo de' Piccolomini, s. Ammanati. Moro, Cristoforo, Doge von Venedig 525. Salzburg, Etz. v.499. Venedig 507. 516. 519. 520. 522.524.525.
J akob von Cremona 275. 549. Saumur 566. 529. 539.
J akob Picens, Franziskaner-Provinzial der Murat, Sultan 440. Scheeben-Atzberger I n. 2. Viterbo 487. 511. 514. 581.
Mark Ancona 490.
Scholarios, Georgios l5l. Vittorino da Feltre 251. 597.
J amblichos 544. Nantes 568. Schultze, F. 276. Voigt, G. 3,14.
J ohann VIII Palaiologos 425. Nardo Palmerio 493. Sekundinos, s. Nikolaus.
J ohannes, s. Argyropulos, Aurispa, Chry- Neapel 580. 583. 600.
sostomus, Laskaris. Neapel, König v. 549.
Selymbria, Erzb. v. 431 . 435. Wien 496. 498.
Isaak, Sohn des Joh. Argyropulos 5ô3. Senckenberg, H. Chr. 376. Wilhelm, s. Fichet W
Niccolò Capranica 4M. 539. Siena 564. Worms 494.
Isidoros, Hieromonachos 431 . 435. Niccolò Perotti 274. 343. 554. 557 558. 594.
Isthmos von Korinth 4ì9. 440. Sigismondo Malatesta 509. 520.
648. Sixtus IV 404. 576. Xenophon 574.
Italien 439. 531. Nikephoros Cheilas 430. Skanderbeg 522.
IwanIII von Rußlánd 564. 577. Nikolaus V 452. 453. 485. 572.
Sophianos, Paulos 428. Zoë, Tochter des Thomas Pal. 531. 577
Nikolaus von Cues 453. 649.
Kallipolis 478. Nikolaus Sekundinos (Sagundino) 151. 170.
Klette Th. 152. 470.498. 647.
König von Kcinigsthal, G. G. 376 Nikolos 536.
Konstantin Palaiologos 439. Nùrnberg, 494.
Koustantinopel 475. 478. 485,
Kontos 53ô. Ognibene da Leonigo 597.
Kritobulos, Arzt. 531 . Olivier Richard, Bisch. v. Coutances 557
Krumbacher, K. 269 n. 3. Olmütz, Bisch. v. 499.
Osimo, Bisch. v. 531.
Lamponinos 483. Ottaviano Ubaldini della Carda 648.
Lampros Sp. 204 n. 5. 205. 428. 429 478.
437. 438. 439. 4110.531. 536. Palme¡io, s. Nardo
Laskaris, s. Demetrios, Johannes. Parenzo, Bisch. v. 566.
Legrand E. 152. 159. 343 n. 1. 429. Paris, Universität 554. 557. 563.
Leo Allatius 88. 14{1. S. Patriniani, Abtei in Fano 509.
Leonardus de S. Maura 509, Paul II. 539. 574. 589.
Lionardo Bruni 274 n. 3. Paulos, Sohn des Alexios ? 582' 583.
Lionello d'Este 251. Paulos Sophianos 428.
Lodovico, Markgraf von Mantua 490. Peloponnes 439. 490. 516.
Lorenzo Vatla 70. 343. 471. Perotti, s. Niccolò.
Ludovicus Carbo 251. Petrus de Monte, Bisch. v. Brixen 275.
Ludwig XI, König von Frankreich 563' Phantinos, Biscþ. v. Athen 478.
Lyon 569. Phrantzes 531.
Pierling, P. 578.
lllailand 598. Pietro Bartolomeo, Bisch. v. Parenzo 566.
Mainz, Erzb. von M, 499. 568.
Malatesta 516. Piro, S. Giovanni a P. 585'
Malatesta, Sigismondo 509. 520. Pius II 514.
Malipiero, s. Prospero M. Platina 404.
r' BAND 633
Cod. n'Iarc. gr. 533: óocr,q eTve øùtó.fpo¿oo.
¡,rr,rv.
I. 'Ev 'A8rivør,6 1904, 2ô8. oiu Hano_
tgesteilt habe, nur teilweise von Bessarions

) anstatt des Druckfehlers (t l2l5).


n Bessarions auf Theodora Komnena
NACHTRÄGE UND BERICHTIGUNGEN (die erste Frau des Konstantin palaiologos) ist herausgegeben von Tryphon Evan-
gelides. Hermopolis 1g10. Vgl. Byz. Zsc:nt. 1911, S.286.
. Peplos: 'Eæl coî6 eiç toùç cior,Ði¡,r,ou6 paoùsïç
I. Band. uolóyouç levo¡.r,évor,6 æéæÀolç ôr,æìoî6 êv cXlplct
toü eúoepoüç u[oü o¿r]rõv xü9 @eotópou roü
S.8n. l. Über Siegel Bessarions vgt. NÉo6'EÀlr¡vo¡.r,v{¡.t<,rv XII (Athen l9l5) 113.483.
w¡tou, hsg. von Sp. Lampros: fløìcu,oÀó1suø.
S. I
n. 4. Zu allgemeinen Darstellungen über Bessarion sei auch verwiesen auf Bessarione,
1926, 281-283.
Note biografiche in der Zschr. Bessarione I (Roma-Siena 1896) 9-16; 65-77. uel hsg. von Sp. Lampros, fla),ør,oÀóyer,ø
S. 162.6v. u. Die Auffassung der Griechen über die Zahl der ökumenischen Synoden
- _ :"in' 8. Bessarions III,Ev'Ag,lvau6
Ilelorrovvr¡cr,axrf
. 1926, 28+-290.
unterlag steten Schwankungen. Vgt. P, Jugie: Échos d'Orient XXII (Paris lg19) S.52
Jamben auf das Grab Theodoras: )tíXor iø¡,r,pr,xoi èær,er1¡rpr,ou
305-320. erri tfr
pøxapít¿ô¿ xc¿ì, cïouÐí¡,t<¡ xupíç f¡¡.röv paorìfùr, xupíø @eoôópç d floàøroloyíq¡,
S. 17 At¡s. l. Vgl. M. Racki, Demetrios Kydones als Verteidiger und Übersetzer des æotr¡Séwsç rrapù Br¡ooøpíorvoç iepopovdXou, hsg. von Sp. Lampros im Néo6 'EÀ-
hl. Thomas von Aquin: Katholik. Mainz 1915, Heft l, 5-24. Wie mich M. Viller l¡vo¡r,v4¡r,<ov. IV (1907), 425 f.
-
aulmerksam macht, gibt es noch einzelne Stücke griechischer Thomas-Übersetzungen S.52 n' 4, 5,6, 9-15. S.53 n. 1. überatl ist IIL Band anstatt II. Band zu lesen. Ur-
aus dem Beginn des 14. Jahrhunderts von einem Dominikaner Guillelmus Bernardus. sprúnglich war mein Werk nur a.¡f zweí Bände berechnet.
Vor ihm hatte schon Akindynos einzelne Teile aus Thomas übersetzt. S. 52 n. 15. Ein Brief des
Johannes Eugeniko s an Bessa¡ion npò roü løtvuo¡i.oü bei
S. 19¡r.3. Zu lesen ist: cilì,'oi ttupuTup&xra¿ xoci xo¿¿votópor, anstatt æøpaXdpaxrou. Die Sp. Lampros, I'Ev
flaÀøro).óyer,øxal lleì.onow¡cwx&.. 'A.Sivøuç 1g23, 164 s.
Wendung ist richtiger zu übersetzen: ldie Glaubensfälscher und -neuerer< anstatt 5.53 2.3 v. o. Fol.58 v. 106, anstatt 59
lcharakterlose Glaubensneuerertr. S.532.6v.o. Bessarions - Enkomion auf-106. Trapezunt, hsg. von Sp.Lampros:
S. 25 Abs. I Z.5 v. u. gemalte Darstellungen, anstatt bildreiche. Néo6 'E).tr¡vqpw¡¡rorv XIIr (lgt6), 146-194.
S. 28 n.4. Chrysostomus (398--404), anstatt 404-415. S.53 n. 2. Vgl. III 437 ff.
S.31 ff. Vgl. A. Palmieri, De graecis scriptoribus orthodoxis, qui concordiae inter S' 54n. I . Bessarion s Enkomio n auf den sel. Bessarion ist griechisch herausgegeben
ecclesiam occidentalem et orientalem restituondae studuerunt: Acta Academiae von Sp. Lampros: Néoç 'EÀÀr¡vo¡,tv{p<,rv III (Athen 1906) 13.
Velehradensis. VII (l9l l), 185-196. S.55 n.2. III. Band, S.416, Ep. l. S.418, Ep.2.
5.32. Z,¡ Nikephoros Blemmydes vgl. dessen Curriculum Vitae et Carmina, ed. S.57 n. l. Vgl. Aurelio Palmieri, Un'opera inedita diFantinoValaresso arcivescovo
A. Heisenberg, Bibl. Teubneriana. Leípzíg 1896, ferner Barvinok, Nicéphore di Creta sul concilio di Firenze. Bessarione Tom. XXIX (Roma lg13) l-26.2U-294.
Blemmydes et ses écrits (russisch). Kiew 1911. Vgl. Échos d'Orient XVII (Paris S. 59 Z. 12 v. o. und n. 2. IIpaxrr;xù. anstatt IIp&xttxa.
1914) 153-156. s. 62 n. 5. vast hat Bessarions lDogmatisches Schreiben an Alexios I-askaris<r a. a. o.
S.32n. 1 Eine Ausgabe mehrerer Dialoge des Niketas von Maroneia lieferte mit 448n.4 tatsächlich doch erwähnt, aber nur kurz im Vorübergehen.
lateinischer Übersetzung N. Festa, Niceta di Maroneia i suoi dialoghi sulla pro- S.69 n.2. Zu Syropulos vgl. A. N. Diamantopulos, )r,).péorpo6 )upónouÀoç xaì, rà.
cessione dello Spirito Santo: Bessarione 18 (1912) 80-107; 126-132:.266-286.
d.zropvr¡¡.r,over5¡.r,atø aúcoü riq êv @Àcopevriç ouvó8ou. Néo¿ x¿óv. 'Exx):r¡owo.crxòv æepr,o8r,xóv.
19 (1913) 104-113; 295-315.30 (1913) 104-113; 300-315. 31 (1914) 55J5; 'Iepooólu¡la 1923 (Mai-Oktober) . Diamantopulos schließt sich ungefähr an Frommann
239-259. an. Sein Standpunkt ist lateinerfeindtich. ÜberBessarion fällt er dasUrteil: rB.
S.35 n.2. Zr Johannes Bekkos: R. Souarn, Tentatives d'union avec Rome. IJn von Nicäa, ein junger Mensch von dreißig Jahren, von egoistischer und schnell
patriarche grec catholique au XIIIe siècle: Échos d'Orient. III (1899-1900), entzùndbarer Natur, mehr durch sein profanes als durch sein theologisches Wissen
229-237;351-370. Al. Zotos,'I<,rdwr¡Ç é BÉxxoç ro¿îp¿úp1rJç KovocøwrvourcóÀeor6 ausgezeichnet.<< Den Plan einer neuen Ausgabe von Syropulos habe ich aufgegeben.
véø6 'Pópr16. München 1920 (tendenziös), vgl. Échos d'Orient XXVIII (1925), -
Sie ist von dem Pont. Institutum Orientalium Studiorurn in Rom zu erwa¡ten.
26--32. V. Laurent: ebenda XXIX (1926), 316-319; XXX (1927), 129-149;
XXXII (1929), 139-158; 1930, 396-415. L. Bréhier, Art. Beccos: Dictionnaire 5.762.11v. o. Als QuêIle zur Geschichte des Konzils kommt noch in Betracht das
, Chronicon des E¡zbischofs St. Antonin von Florenz, titulus XXII cap. 11.
d'histoire et géographie ecclésiastiques VII (Paris 1934), 35,t--364. Eine Mono-
graphie ist von V. Laurent zu erwarten.
Der Beitrag verdient insofern Beachtung, als Antonin zur Zeit des Konzils Prior
von Santa Maria Novella war und nach seiner eigenen Aussage an einzelnen Sitzungen
S.39 n. l. Zt Trapezunt: Xgrloorv$oq, 'H 'ExÐ,z1oiø Tpøne(oüwoç. 'Ev 'A${vauq 1933.
teilgenommen hat.
5.452.4v. o. Isidor von Kiew kann mit dem Hieromonachos Isidor, einem Mit-
schüler Bessarions, nicht identisch gewesen sein. Denn der spätere Bischof von
Mit der Veröffentlichung neuer ungedruckter Dokumente zur Geschichte des
Konzils von Florenz begann Mgr. L. petit. Zunächst hat dieser Forscher erst-
Kiew rvar viel älter. Er stand schon 1411 mit Gua¡ino in Briefwechsel. Vgl. G.
mals das erste Gutachten der Lateiner über das Fegfeuer nach Cod. gr.653 (saec.
Mercati, Scrittid'IsidoroilCardinaleRuteno: StudieTesti46 (Roma 1926)24n 1,
634 NACHTRÄGE UND BERICHTIGUNGEN I. BAND. 635

XV) der BibliothecaAmbrosiana zuMailand herausgegeben: L. petit, Documents nach eigener Aussage in der dramatischen Sitzung anwesend gewesen ist (Huic
relatifs au concile de Florence. r. r-a question du purgatõire à Ferrare. patrologia disputationi praesens fui). Nach Antonin besaßen auch die von den Lateine¡n
Orientalis (ed. R. G¡affin-F. Nau). XV (paris lg20) 25-38. beigebrachten griechischen Kodizes aus Konstantinopel die Lesart des filioque.
Keinen Anspruch als Quelle zur Geschichte des Florentinums betrachtet zu Selbst der griechische Kaiser habe im Kreis seiner Bischöfe auf diesen Sachverhalt
werden hat die polemische Schrift, die l\tanuel, ó p"fn6 hingewiesen und betont, bei der nicht geringen Zdnl d.et vorgelegten Handschriften
þ{r<op, gegen das Konzil
verfaßt hat. Sie trägt den vielversprechenden Titel Àóyoç rrepl, Mdpxou toû d,Y¿<ord,tou müsse man diesem Textzeugnis sich beugen, Die Griechen seien dadurch offensicht-
pr¡tpoæol[æu 'Egéoou xøl tiç èv (Þìorpewíq cuvóòou, xal xa¡ù. re
¡rlocoû xal Bz¡ooapí<ovoç
lich widerlegt gewesen, abe¡ Markos habe sich von seinem Eigensinn nicht ab-
xal tivatpozri¡ röv àuocepöv o.r^yypap¡rdc<ov arirõ¡v. Herausgegeben wurde das'werk bringen lassen.
erstmals von Arsenij in der russischen Zeitschrift Christianskoe Chtenie, II (Peters- S.'157 Z.4 v. u. politische Zíele, anstatt positive.
burg 1886) 102-162, auf besserer handschriftlicher Grunrllage von Mgr. L. petit S' t64 n. 6. Der Anathematismus stammte von Kyrillos seìber.
in der Patrologia orientalis XVrr (Paris 1923) 4gl-522 mit einer Einleitung p. S. 166n' 2. Bessarion hat diese Erklärung am 21. April abgegeben. Denn Ambrogio
331-335. Manuel lebte im ausgehenden 15. und im 16. Jahrhundert. Angeblich Traversari sagt in dem angegetrenen Brief ,,hodie".
soll er l55l gestorben sein. Die Bedeutung diese¡ Schrift kennzeichnet Petit richtig- S. 175n.2. Vgl. dazu Bessarions Chrysostomos-Zilale in seiner Schrift De Sacramento
gehend mit den Worten: lCe traité constitue un curieux échantillon de la contro- Eucharistiae, oben III 614.
verse théologique aux XVe et XVIe siècles<r (1. c.331).
S. 177 n.3. Vom 20. Juli an vollzogen die griechischen Bischöfe gruppenweise ihre
Eine neuere Bibliographie über das Konzil von Florenz bietet Irénikon 16 Unterschriften zurg Unionsdekret. Die ersten waren die Bischöfe von Herakleia,
(1939) 305-330.
Kyzikos, Trapezunt, Monembasia, Nikomedia und Drama. Sie reisten auch gruppen-
5.942.9v. o. ZtMarkos Eugenikos vgl. A. N. Diamantopulos, McÍpxo6 Erilevr,xò6 weise von Florenz ab. Nach Syropulos X 17, p.306 fand der erste Au{bruch
xcl f¡ èv (ÞÀ<opewíç oúrn8oq. 'Ev'À.Sivar,6 1899 (in lateinerfeindlichem Sinn). Scbriften zwei Tage nach Unterzeichnung statt. Nicht so klar ist das in den Bericht der Acia
und einzelne sonstige Kundgebungen von Markos Eugenikos hat inzwischen graeca 32ô (Labbe XIII 528) ausgesprochene. Doch scheinen nach dem Zusammen-
Mgr. L. Petit teils völlig neu, teils in verbesserter Textgestalt vorgelegt: Documents hang die. Erstgenannten noch am selben Tag in Begleitung von 50 Geistlichen auf-
¡elatifs au concile deFlorence. rr. oeuvres anticonciliaires de Marc d'Éphèse: pa- gebrochen zu sein.
trologia Orientalis (ed. R. Graffin-F. Nau) XVII (paris lg23), p.3lO-522.- S. 180 Z. 7 v. o.
Markos' zahlreiche zerstreute werke stellte L. Petit zusammen im Dictionnaire Wie sich àie griechischen Bischöfe und ihre geistliche Umgebung nach und
de Théologie Catholique IX 1972--€ô. nach von der abgeschlossenen lJnion innerlich losmachten, zeigt eine in ihrem Kreis
S. 108 2.3 v. o. Johannes von Torquemada (t 26. September 1468 in Rom, begraben von Theodoros Agallianos verfaßte Apologie, die eine kleine Gruppe ve¡mutlich
in Santa Maria sopra Minerva) war Dominikaner, nicht Augustiner Eremit. noch vor der Wahl des neuen Patriarchen (5. Mai 1440) dem Kaiser zu ihrer Recht-
J. Quétif -J. Echard, Scriptores Ordinis praedicatorum. pa¡is 1g09, I 832--843. - fertigung einreichten.l Ihre ablehnende Haltung gegenüber der Union war bekannt
V. Beltrán de Heredia, Colección de documentos inéditos para illustrar la wida geworden. Auf die Forderung des Kaisers, ihm Aufschluß zu geben, warum sie au
del Card. Juan deTorquemada: Archivum Fratrum praedicatorum VII (lg37). dem Florentiner Dekret Anstoß nähmen, äußerten sich fünf Bischöfe, darunter
5.1162.8v.o. Zu den Ve¡handlungen über das Fegfeuer vgl. L. petit oben in den drei, die das Dekret unterschrieben hatten,z zusammen mit zehn anderen kirch-
Nachträgen zu S.76, ferner G. Hofmann, Concilium Florentinum. I. Ersfes Gut- lichen Würdentràgern. Unter den letzteren war auch der Groß-Ekklesiarch Syl-
achten der Lateiner über das Fegfeuer. Text mit Ein{ührung. Roma 192g, pont, vester Syropulos. Eine eingehende Begründung ihrer Stellungnahme verhießen
Institutum Orientalium Studiorum (Orientalia Christiana VoI. XVI 3, n.5Z). sie für eine andere Gelegenheit. Für den Augenblick wollten sie nur einen Punkt
s. 116z. I I v. o. Das angegebene Datum 4. Juni bezieht sich auf den Beginn der Aus- hervorheben. Es war die alte Sache, nåimlich der Ztsatz des filioque ,o- Sy.À-
sprache ùber das Fegfeuer. Im übrigen waren die Verhandlungen schon vorher in bolum und die Lehre vom Ausgang des Heiligen Geistes. Ihre diesbezüglichen
San F¡ancesco geführt worden. Darlegungen lvaren derart, wie wenn sie den theologischen Erörterungen in Florenz
S. l22Abs.2,Z.4v. u. Kolossai, anstatt Kolossoi. niemals zugehört hätten. Dazu führten sie noch andere nichtssagende Erwägungen
s. 122n.3. Die Deutung auf den Bischof von Forlì im Gegensatz zu den griechischen ins Feld, wie die Behauptung, sie hätten sich zur Leistung ihrer Unterschrilten
Akten ist sicher richtig; denn nach derAngabe st. Antonins (chronicon tit. xxlr blindlings mitreißen lassen. Zum Schluß suchten sie um die Veranstaltung eines
cap. 11) war unter den lateinischen oratores auch einMinorit,und nach Andreas neuen Konzils in Konstantinopel nach, an dem alle orientalischen Patriarchen teil-
de S. Cruce gehörte der Bischof von Forll dem Franziskanerorden an (Ludovicus nehmen sollten, und das wirklich ökumenisch sei. Nichts sei leichter als ein solches
de Pirano). Konzil, sofern nur die Lateiner zustimmten.
s'1432.3/4. Anstatt 17. Februar ist 25. Februar zu lesen, denn ostern war im Jahre Ebenso bezeichnend für die Haltung digser mißgestimmten Griechen ist ein
1439 am 5. April. zeile 6-9 ist zu streichen. Der Anschluß hat zu lauten: Sofort weiteres Dokument, das einen kurzen Auszug aus einer Rede des Vorsitzenden der
am darauffolgenden Tage, am 26. Februar, sahen sich beide parteien zum e¡sten- hl. Synode, wahrscheinlich des Bischofs Makarios von Nikomedeia darstellt.s
mal in der Konzilsaula, einem saale in der päpstlichen Residenz, freitich ohne den Dieser legte dar, daß die griechischen Bischöfe alle Neuerungen und deren Erfinder
Patriarchen, der ernstlich erkrankt war und schon dem kommenden Ende entgegen- verwarfen. Zu diesen rechneten sie neben verschiedenen Patriarchen von Alexandreia
sah.2 und Konstantinopel auch den Patriarchen Ilonorius von Rom. Wenn Honorius
S' 147. Zu der Auseinandersetzung über,die fragliche Ba.sileiosstelle ist noch der Bericht auch Bischof von Rom gev,resen sei, so sei es doch möglich gewesen, daß er Häretiker
St. Antonins von Florenz (Chronicon tit. XXII cap. ll) heranzuziehen, der wat, ttotz der 'Wo¡te des Herrn, daß die Pforten der Hölle die Kirche nicht über-
636 NACHTRÄGE UND BERICHTIGUNGEN T. BAND 637
gang des Hl. Geistes beweisend sein soll. Vor allem ersucht Agallianos den Unions-
r¡/inden, Denn zur wahrung des rechten Glaubens bleiben noch die anderen Bischöfe,
{reund, ihm mit Gründen, nicht im zorr zu antworten. Der Brief ist überliefert
zudembezögen sich die'worte: ¡lAuf diesem Felsen rverde ich meine Kiréhe bauen<, -
nicht auf die Kirche von Rom. christus habe seine r{irche auf den Apostel petrus im cod. Parisiensis gr.1295, {ol. l55v und von S. pét¡ides mit französischer
gebaut und auf alle, die seinen Glauben bewahren. Es waren Gedankengänge, wie ubersetzung herausgegeben in dessen Documents sur la rupture de l'union de
Florence: Échos d'orient XrV (paris 1911) p.206 s. über den polemiker Agallianos
sie ähnlich auch Georgios Amirutzes in seiner Schrift über das Konzil von Florenz
vgl. K. I{rumbacher, Geschichte der Byzantinischen Litteratur. München 2lgg7,
niedergelegt hat..
S. l2l n,2. (ergànzt durch Pétrides a. a. O. 206nn. l-5).
1 Die Apologie, auf clie mich M. viller briefrich
aufmerksam gemacht hat, s. l9o z.14 v. u. Die Einsetzung des Gregorios Pneumatikos zum pat¡iarchen von
lindet sich als Beigabe in der selten gewordenen Druckausgabe von Nektarios, Konstantinopol ist chronologisch verschieden festgelegt rvorden, von pierling au1
'Awíppr¡ou6. Jassi 1682, p.233-236. Sophrone pétrides in Konstantinopel fand 1446, von Krumbacher u. anderen aú 1443, von Allatius, Dräseke und den meisten
einen besseren Text davon im cod. gr. 12gb der Bibliothèque Nationale zu paris. modernen Geschichtsschreibern im Anschluß an Phrantzes auf 1445. Mgr. L. petit
vgl. S. Pétrides, Documents sur la rupture de l'union de Frorence: Échos d'o¡ient stellt in eingehender untersuchung das Jahr 1M4 fest. Vgl. patrologia orientalis
XIV (Paris t9ll) p.204--207. Zu der Apotogie vgl. E. Legrand, Bibliographie (ed. R. Graffin-F. Nau) XVII Paris 1923, p.322-329.
hellénique du XVrIe siècle rI (Paris 1894) p. 401---408, ferner J. Bianu et N. Ho- s.lg2 2.7 v. o. Daß Markos vom Kaiser vorgeladen wurde, ist meine vermutung.
dos, Bibliografia Românésca veche I25l_258. Syropulos xrr p.338, der die vorladung von Bischöfen berichtet, nennt ihn selber
2 Es waren die drei Konzilsteilnehmer Makarios von nicht.
Nikomedeia, rgnatios
von Tirnovo und Damianoö von der Moldau-walachei. Ddzu noch rheognostos s. 192-200. Für die Poiemik des Markos Eugenikos und Gennadios nach dem
vonPergeundAthalianebstAkakiosvonDerkos. Theognostos scheint nichtweiter Konzil kommen einzelne der inzwischen von Mgr, L. petit herausgegebenen
bekannt zu sein, Akakicis wird nach Pétridès derMetropolit gleichen Namens sein, der sch¡iften beider in Betracht. S. oben in den Nachträgen zu s. 94. Ferner einzelne
den Brief der Geistlichkeit vonByzanz an die Böhmen unterschrieben hat, do¡tohne -
Stücke von beiden bei Sp. P. Lampros, rlaÀø¡oÀó1era xøi fleÀoæovv¡or,ocxú. r (,Ev
Angabe seines Bischofsitzes. vgl. Le euien, oriens christianus r (paris 1740) 596, 1235, 'AÐzlvar,ç, 1912-23) p. 15-44. II (1912-24) l-176. Eine vo[ständige Aus_
1252; über Damianos c. Aune¡, La Moldovalachie au concile de Florence: Échos gabe von Gennadios'Werken stellten L. petit, X. A.- Siterides und M.
d'orient vII (Paris 1905) p. 8 s. Jugie
Die übrigen Geisuichen, die die Apologie mit in 8 Bänden in Aussicht. Leider ist der um diesen Wissenschaftszweig so hoch ver-
unterschrieben haben, waren: der-Großchartophylax und Archidiakon Balsamon, diente und geradezu unersetzbare Mgr. petit lg28 unerwartet früh gestorben.
der G¡oß-Ekklesia¡ch und Diakon Syropulos, der Hegumenos von Studion Theo- Zu Johannes Eugenikos: Eine Zusammenstellung seiner werke gibt S. pétri- -
dotos, der Hieromonachos und Homologetes rsidoros, der Hieromonachos und dès, Les oeuvres cle Jean Eugenikos in den Échos d'orient XIIr (paris lgl0)
Homologetes Neophytos, der Hieromonachos und Hegumenos von Kosmidion 111-1 14; 276-281. Eine Ausgabe von vielen ungedruckten Schri{ten und Briefen
Joseph, der lrieromonachos und rregumenos von pantokrator Gerontios, d.er gab Sp. Lampros heraus: Ifalar,o).óyeuø xøì, fleÀonovv¡c¿axú. I45---219. _ G. Mer_
Hieromonachos und Hegumenos von Peribleptos Kyrillos, der rrieromonachos cati, un rlarnento<r di Giovanni Eugenico per la disfetta di corinto nel 1446:
von St. Basileios Germanos, der Hieromonachos und Diakon Theodoros Agal- Bessarione 33 (Roma l9l7) 180-189.
lianos. S. l9B. Die päpstliche Gesandtschaft des Bartholomäus von cortona ist i.
s Das Stück ist überliefert im cod. gr. Pariensis 12g5, fot. l4l unmittelbar J. 1444 in
Konstantinopel eingetro{fen.
anschließend an die genannte Apologie, erstmals herausgegeben mit französischer S. 199 n. l. Neuerdings versuchte Msgre. G. Mercati den 23. Juni 1445 als Todestag des
Übersetzung von S. Pétrides: Échos d'Orient XIV (lgl1) p.2051206. Markos Eugenikos festzustellen. (G. Mercati, Appunti Scolariani: Bessarione
a Vgl' meineVeröffentlichung der Schrift des Amirutzes im
Oriens Christia,- xxxvr (Roma 1920) p. 109-146.) Das Datum des 23. Juni steht fest. Gegen das
nus IX (Leipzig 1920) c. 14 (p.32 f.), c. 16 (p.34f.). Jahr 1445 hat L. Petit Bedenken erhoben. Nach seinen Feststellungen aus d.em
noch nicht edierten werk des Markos über die Jahreszyklen scheint einzig das
S. 18ôn. 1. Gegenüber den Angaben strahls zeigte P. Pierling, La Russie et le saint Jahr
1444 ]n Frage zu kommen (Patrorogia orientalis XVrr [paris 1g23) p.326127).
siège. I Paris 1896, p.49, daß rsidor nicht vor Ende oktober 143g Florenz verlassen
hat und in Rußland erst im Frühjahr l44l angekommen ist. s 2032. 16v. o. Daß der Brief des Johannes Eugenikos sich an Isidor von Kiew
richtete, ist die Annahme von E. Legrand (im Anhang zu cent-dix lettres grecques
s. 2,4v. u. vgl. A.ziegler, Die union des Konzils von Florenz in der russischen
187
Kirche, würzburg 1938. de F¡. Filelfe. P¿ris 1892, p.294). Nach s. pétrides kommt der Metropolit von
verfasser behandelt auf Grund russischer euellen die
politische und kirchliche -Lage in Moskau, Litauen und polen, den versuch rsidois
Kiew nicht in Betracht, sondern ein Isidoros Homologetes, der auch sonst bei
Eugenikos genannt wird (Iichos d'Orient. XIII fparis lgl}] 27gl\0).
zur Du¡chführung der Union in Moskau und den Verfall der Union.
S. 210 n. 5. Der B¡ief Bessarions an Konstantin palaiorogos in Band rlr 439, Ep. 13.
s 189n' l. An den von Patriarch Metrophanes geweihten Bischof pachomios von
Vordem hsg. v. Sp. Lampros: Néoç 'E)ùr¡vo¡,rv{ptov III (Athen 1906) 12-27.
Amasia liegt noch ein Brief vor von dem Diakon und Dikaiophylax Theod.oros
Agallianos, 5.2202.7v. u. 1410 anstatt 1310.
dem Verfasser der oben I 180 genannten unionsfeindlichen Apologie.
5.221 Z. I v. o. Andronikos lI anstatt Alexios II.
Pachomios, dessen Namen wir erstmals durch diesen Brief erfahren, erscheint als An-
hänger der union, die er gegen die erneuten Angriffe verfochten hatte. Agallianos
5.225 n, 1. G. Bernhardy, Geschichte der byz. Literatur ist zu streichen.
suchte ihn öffentlibh auf seine Seite zu ziehen. wir hören von d.er übersendung
5.232n.5. Über J. Hergenröthers Ausgabe der Syltogistischen Kapitel des Markos
einer theologischen Schrift (cò puBlíov'Avøorøoiou toü $eíou), deren besserer Text
vgl. L. Petit , Patrologia Orient¿lis XVIi (1923) p. 313. Hergenröther hat übe¡-
sehen, daß diese Schrift schon in drei Ausgaben des 18, Jahrhunderts vorlag, die
gegeniiber dem Exemplar des Pachomios für die griechische Auffassung vom Aus-
638 NACHTRI|.GE UND BERICHTIGUNGEN I. BÀND 639

vollständiger sind als seine eigene bei Migne. Dazu störte Hergentöther die An- rever. D. Bizarion cardinalis, commendatarius noster. Vgl. Gibelli, Cronistoria
ordnung der Kapitel, indem er sich nicht auf Markos' eigenes Werk stützte, sondern
del Monastero di Fonte Avellana. Faenza 1896, pp.203.207.
die Anlage seiner Gegner zum Ausgangspunkt nahm. Das 57. Kapitel ist nach S.283n.5. VgI. dazu Alcune rice¡che sulla vit¿ del Bessarione: Bessarione I (Roma.-
Siena 189ô) 610--617.
Petits Feststellungen Markos nachträglich unterschoben worden. Eine neue Aus-
gabe von L. Petit in der Patrologia Orientalis XVII (Paris 1923) 3ô8--415.
5.2902.8v. u. Ladislaus von lJngarn und Böhrnen, anstatt von Polen.
5.291 2.3 v. u. 23. März 1450 anstatt 25.l{ä,r2.
S. 239 n.3. Bessarions Vorhaltung gegenüber Markos, e¡ habe Barlaam aus Kalabrien
S.291n.2. Zu Nikolaus von Cues: A.Jåger, Der Streit des Cardinals Nikolaus von
und Neilos Kabasilas ausgeschrieben, ebenso über Demetrios K ydone s Cusa mit dem Herzoge Sigismund v. Österreich. Innsbruck 1861.
s. bei Migne PG 161, lS6A. Die Einstellung des Mönches Barlaam zur dogma-
-
tischen Frage war dauernd schwankend. Vgl. die Anmerkung Hergenröthers zu
S.296Abs.2,2.3. ¡in Begleitung des E¡zbischofs von Nürnberg<r ist zu streichen.
Einen Erzb. v. Nürnberg hat es selbstredend nicht gegeben. Der mir selber nicht
Migne PG 161, 195. Wie mich M. Viller aufmerksam macht, hat aber Demetrios
begreifliche I-apsus ist wahrscheinlich durch die S. 296 n. 5 mitgeteilte Notiz ver-
Kydones keine unmittelbare Schrift gegen Bqrlaam verfaßt. Beide waren mit-
ursacht worden, nicht durch Platina.
einander sogar befreundet.
S.243 n. 1. Druckausgaben: IIL Band, l-ô9. S.303n.7. Vgl.,dazu meine Berichtigung im III. Band S.570r..2uEp.85. Im Text
5.2492. Abs.Z.3 v. u. Loggia mit vier Bogen, anstatt drei. Dieses Landhaus Bessa- ist auf S.3032.5 v. u. ))In Ravenna . . . weiterreisen konnte< zu st¡eichen.
-
rions ist in jüngster Zeit attf staatlich-italienische Kosten wieder in einen würdigen S.3O7Z.18v.o. 12.Mai l4ô5 anstatt 13.Mai. Vgl. dazu P,Pierling, La Russie et
Zustand gebracht wo¡den, le Saint-Siège. Études diplomatiques. I Paris 1887, p. 117. L. Pastor, Geschichte
S.251 n.3. Ein Bild Bessarions befindet sich auch in Bologna im Palazzo Campeggi der Päpste. all Freiburg i. Br. 1904, S.228.
(Via Zamboni 22). Eir'e Wiedergabe davon in Kupferstich bei G. G. Boissard, S.307n.3. Vgl. Sp. Lampros,'H èx Ilørpöv el6'Pópz¡v civaxo¡lù11 ri¿çxú.puç roü ctyíou
Icones quinquaginta virorum illustrium. Frankfurt 1597, p' 137. Vgl. Conte E' 'Avùpéou: Néo6 'Ðrl¡vo¡r.v4¡rov X ('Ev '4,$dvar,6 1913) 33-79.
Nassali Rocca (Titel im nächsten Nachtrag) p.9n. 1. S.309 Z. lõ17 v. o. Cingoli anstatt Sizilien, und Osimo anstatt Como. Vgl. III. Band
531 n. zu Ep.59.
S.261. Einen wertvollen Beitrag zu Bessarions Legation in Bologna lieferte Conte
S. 309 n. l. Druckausgaben vgl. III. 531, Ep. 59; 536, Ep. 60; 537, Ep. 61.
E. Nasalli Rocca di Corneliano, Il Card. Bessarione Legato Pontificio in Bo-
S.313 n.2.29. Jutí 1463 anstatt 28. August. Vgl. III.519, Ep.53.
logna (1450-1455) : Atti e Memorie della R. Deputazione di Storia Patria per le
S.321 n.5. Druckausgabe: III. Band,539-541.
Romagne. Vol. XX (Imola 1931), 1--64. Der Wert dieser Untersuchung liegt nament-
S.321 n. ô. S. Merkte (Byz. Zsc}¡'r. XXIX 74) interpretiert, daß die Bitte Bessarions
tich in der Darlegung des Aufbaues des Kirchenstaates sowie der örtlichen Ver-
weniger auf eine rrApprobation< als auf Gewährung der Mittel zur Drucklegung gegan-
waltung und des juristischen Lebens, nicht weniger in der Ortsgeschichte von
gen sei. lEin Gesetz de libris sine censura non imprimendis erging erst unte¡ Alexan-
Bologna. Im Vordergrund steht die örtliche Geschichte von Bologna. Die T¿itigkeit
der VI. und galt auch dann kaum für Kardinäle.< Ich kann dem nicht zustimmen,
Bessarions, der als legatus a latere in diese Verhältnisse einzugreifen hatte, wird
Sagt doch Bessarion in demProoemium kurz zuvor: Illinc enim, ut ederem, fami-
durch die Darlegung besonders gewürdigt. Vor allem tragen dazu bei die beige-
gebenen Regesten aus den Dokumenten des R. Archivio di Stato i¡r Bologna, welche
liarium meorum urgebat auctoritas, hinc ut supprimerem, mea me hortabatur in-
Iirmitas (oben IIL540,30-32). An eine Approbation im spålteren Sinne wird ja
die einzelnen Regierungsmaßnahmen des Kardinals darstellen (p. M-64). Ab-
- sicher nicht zu denken sein. Wahrscheinlich liegt in der Bitte nicht mehr als eine
schließend ist auf Grund dieser Studie zu sagen: Bessarions Legatentåitigkeit in
Höflichkeitsformel, die nicht einmal durch das Wesen Pauls IL bedingt war. Sie
Bologna erweist den griechischen Kardinal als einen Staatsmann von Weitblick.
lag ganz in der auch sonst in den Briefen an die Päpste zutage tretenden Art Bessa-
Es war ihm gelungen, nach den vielen Wirrsalen der vorhergegangenen Zeit der
rions. .4n eine Druckunterstützung ist gar nicht zu denken.
Stadt Ruhe und F¡ieden zu geben und Bologna wenigstens für seine Zeít zt eiter
Stadt des Kirchenstaates zu machen. Der Erfolg war hauptsächlich dem Einfluß 5.32õ Z. 4 v. t 25. Oktober 1453 anstatt 28. Oktober.
seines persönlichen Geschickes wie seiner überragenden Persönlichkeit zuzuschreiben. S.326 n.5. A. v. Reumont, Gesch. d. Stadt Rom. I]J. 1.342J. anstatt 312.
Nach seinem Weggang im Mai 1455 wurde Bessarion als der Patron Bolognas an S.326 n. 5. Druckausgabe: III. 471,Ep.24.
der Kurie betrachtet. 5.3272.72v.o. Vgl.dazuBessarion, DeNaturaetArte II 9. IV1. Bd. III. 100; 106,
et S.327 n.2. IIL Band, S.593 n. 15.
S.265 n.2. Zu Rodrigo Sanchez de Arevalo vgl. Dictionnaire d'Histoire de
S. 327 n. 3. Der vollständige Text won Georgios' Invektive im III. Band, S, 274-342.
Géographie ecclésiastiques. III (Paris 1924) Col. 1657-61.
S.327 n.4. III. Band, S. 485-487, n.36.
5,2662.11 v. u. Nach der Cronica di Bologna (Muratori SS. rer. Ital. XVIII
S.327 n.5. Die genannten Schriften im III. Band, S. 15I-158; 204-235; 23õ-216.
t173ll 698) reiste Friedrich IIL am 24. JanuarvonFerrara ab und traf am 25. Gazes' Briefe: III. Band,
abends um 1l Uhr in Bologna ein. S. 572-592, Ep. l-14.
-
S.328 n.4. III. Band, 5.274-342.
5.272,2.3v. u. Nach anderen Angaben war die Einwohnerzahl von Konstantinopel
größer.Niccolò Barbaro (PG 158, 1077 A) und Leonardus von Chios (PG S.328 n. 5. III. Band, S.4tì7---489, Ep.37.
159,942 B) sprechen von 60000 Gefangenen. Vgl. Schlumberger, La prise de
S.328 n. 8, III. Band, S.4tl5, Ep.36.
Constantinople en 1453. Paris 1914.
S. 329 n. 7. IIL Band, 5.472--ß4, Ep. 30-35.
S, 276 n. 1. Druckausgaben: Contareni, AnecdotaVeneta.Venetiis 1757, p'273-275.
S. 330Z. 14 v. o. Pyrrhoneia anstatt Pyroneia (so in der Hs). Der Titel Pyrrhoneia
für die Posthomerica des Quintus ist sonst nicht geläufig.- S. Merkle (Byz. Zscl;l.
S. 280. I-Inter Kalixt IIL wurde Bessarion 1456 Xommendatarabt des Klosters Fonte
Avellana. Das Necrologio Avellançse gedenkt seiner i. J.1472:' XIX Sept. obiit
XXIX 73) vermutet hier einen f¡rtum, vor! dem er sich nicht erklå,¡en kan& wem
NACHTRÄGE UND RERICHTTGUNGEN.
I. BAND 641
640
ff. Die hier gegebene Textgeschichte von Bessarions In Calumniatorem Platonis
er zur Last fälit. Tatslichlich schrieb so Bessarion an Michael Apostolios (III.
S. 361
þsms¡ksn5- ist durch meine Ausgabe dieses Werkes im II. Band und durch die dortigen Vor-
484, 8p.34). T¿ Iluppóver,a beziehen sich auf Neoptolemos (Pyrrhos)' -
in dem Kloster bemerkungen überholt. Mein Ergebnis ist im wesentlichen folgendes:
wert ist, daß Bessarion die einzig bestehende Quintushandschrift
Die älteste Textgestalt des Werkes, und zrvar im Um{ang des I., II. und IV.
St.NikolausbeiOtrantoinKalabrienausfindiggemachthat,offenbaraufdem Buches liegt vor im Cod. Marc. gr. 1Sg (U), der von mehreren Schreibern wahr-
WegùberMichaelApostolios.DieserArchetypusallerSpäterenAbschriftenist scheinlich aus Bessarions Konzeptentwu::f abgeschrieben ist. Dem Aussehen nach
heutzutage leider verschotlen. VgI. W. Christ, Geschichte der griechischen
l,itte-
5III 778' 77S' ist diese At¡schrift sehr ungleichmäßig. Dem Verfasser diente sie weiterhin als
ratur, bearbeitet von W. Schmid. (München 1913)
Handexemplar, in welchem er linderungen durch Zusätze und Abstriche nachtrug
S.330 n. 2. III. Band, S.481. 483, Ep 33' 34' (Ux), allerdings in schwer lesbarer Schrift mit recht vielen Àbkürzungen. Daß es
S.330n.4. III.Band, S'485, EP'36' sich t¡ei diesen linderungen um Bessarions eigene Hand handelt, zeigt ein Vergleich
5.330 n.5. III. Band, S. ---28'
mit dem Cod. Marc, gr.527, wo er ähnlich gearbeitet hat, sowie mit Cod. Marc.
in nebende an Heiter-
S. 331, Abs. 1. Es fehlte gr.533, wo das Vorwort von ihm eigenhändig geschrieben ist (vgl. Band I 51 und
keit und Scherz. Ilas z nergeleg ' Bessarion
n zuweilen Band III 1). Ebenso belegen das seine eigenenUnterschriften unter den drei Aus-
weilte im Sommer in anderen
Tages erschien fertigungen des Unionsdekrets und einzelner seiner Briefe. Bessarion kam es bei
in dem Kloster Fonte Avellana, wo er Kommendatarabt r¡/ar. Eines seiner Weiterarbeit hauptsächlich ¿uf das Sachliche an. Bald führt er seinen ur-
hier aus dem benachbarten Pergola ein gewisser Paolo dei Godi' der
gern Ge-
sprünglichen Gedankengang weiter aus, bald bringt et eine Richtigstellung oder
eine neue Begründung. Zuweileìr sucht er nach einer deutlicheren Formulierung
seines Gedankens oder trägt Kleinigkeiten nach, die ihm anfänglich entfallen waren.
Den Namen des Calumniators hat er getilgt. Der Leser sollte über ihn im Dunkeln
bleiben. Das Sprachliche und Stitistische lag dem Verfasser bei der Überarbeitung
{erner. Selbst Fehler der Abschreiber, die in U uns erkennbar vorliegen, ließ er durch-
gehen.
Cod. Vat. gr. 1435 (B) ist nun die saubereReinschrift aus lJ samt denÄnde-
rungen von Ux, die hier in den Kontext aufgenommen sind, d. h. nur mit jenen
fol. sqq. bei Migne PG 161, CoI' LXXXI-LXXXIII'
187
Änderungen, die damals schon in U zu finden waren. In nebensächlichen Punl<ten
S. 331 n.ô. III. Band, S.498, Ep.44' S' 507, Ep' 47 ' S' 508' Ep' 48' ist der Text in B verschlechtert worden. Doch weist B auch Lesarten auf, die ent-
S.332n.6. III.Ba.nd, 483,17. Stt,¿' StS, l9 - 513'Ep'50' 577-580'Ep'5-7' schieden besser sind als bei U. Ich führe sie auf die Verbesserung durch den Ver-
S. 334 n.9. Druckausgabe: III' Band, S' 546-548'
Ep' 67'
fasser selber zurück. Das ergibt sich daraus, daß in B einige Male ganz bewußte
S,335n.3.ÜberBessarionsBeziehungenzuCampanivg].Alcunericerchesullavita Abänderungen vorliegen, sei es als Milderung einer ursprünglichen heftigen Aus-
del Bessarione: Bessarione I (Roma-Siena 1896) 610-617' drucksweise oder als kleine Einschaltungen in den Nachträgen von Ux. So ist ein
S.336 n. 7. Druckausgaben: III. Band, S' 455-463' Ep' 18 19 Hinr,veis auf die noch nicht herausgegebene Schrift Bessarions gegen Trapezuntios'
S.337 n. l. Druckausgabe: III. Band, S' 463--465' Ep' 20' fehlerhafte Übersetzung der platonischen Gesetze, der sich in U findet, beiseite ge-
S.340n.6. Den Briefwechsel Bessarions (Ep' 18-21) mit Plethon' namentlich
Bessa-
lassen (518,26).
rionsSchreibenanPlethonsSöhnebeuteteManuelrldergroßeRhetor<r(vgl.oben Die neue R.einschrift des B diente dern Verfasser wiederum als Handexemplar.
zu S. Er hat hier (in derselben Schrift wie Ux) am Iìande neue um{angreiche Nachträge
gleich
gemacht und auch am Kontext geändert (82), und zrvar in 7l Fällen. Nach Sykutris'
508 s.
Beobachtung (Byz.Zschr. XXVIII 136) sind udiese Abänderungen wohl in Zu-
die d
sammenhang zu bringen mit der Abfassung des dritten Buches und der Umgestaltung
humanistischen
Schreiben an die Söhne des Philosophen (Ep' 22) entsprach dem
Unions- des Werkes von einer polemischen Gegenschrift zu einer prinzipiellen Auseinander-
Geschmack. Lehrreich ist Manuels Urteil für die Art, wie man hervorragende
Kreisen betrachtete' setzung mit der Philosophie Platos und Aristoteles'<. Das ist richtig erkannt;
freunde in den griechisch-orthodoxen nur erscheint mir zweifelhaft, ob schon die Abfassung des späteren III. Buches
gegen Plethon vgl'
S.351 n. 'I . Ztr Yefteidigung des Aristoteles durch G. Scholarios hier hereinragt, denn jenes Buch ist inhaltlich völlig anders gestaltet. Im übrigen
G. Mercati: Bessarione 38 (1922) 138'
sind die Ztsätze Bessarions recht umfangreiche Erweiterungen des StofJes. Was
S.3582.3v.o. Über Gemistos'Todestag besitzt Cod' Mon' gr'495' fol'50v
den
die Abschwächung des polemischen Charakters betrifft, so wird der Verfasser,
lv8lxttövo6 teïÇ ètelerlr4oev ó tr.òúoxøÀoç (Ms òr¡8rÍotøÀo6) je mehr es dem Ende zugeht, namentlich im IV. Buch in seinem Bestreben immer
ô
¡.tépq ôeutépq å"' f¡pépnq' Vgl' I' Hardt' Catalogus flüchtiger. Andererseits ist dem Verfasser zuweilen auch daran gelegen, seine Argu-
"¡, Sp' Lampros:
bibliothecae reg. BavaricaeV 155' - mente rhetorisch rvi¡ksamer zu gestalten.
A${var6 1904) 399. G. Mercati: Bessarione33 (Roma Beachtenswert ist nun, daß einzelne Ztsàtze des B2 auch in U als nachträgliche
- Zasàtze erscheinen, und zwar ítt 22 Fàlleî. Ich habe diese Nachträge in U wie die
1917) 185 n. 1.
S. 358 n. 3. III. Band, S. 554, Ep' 71 ' S' 557, Ep' ?3'
S' 558' Ep 74 S 56l ' Ep' 77 ' anderen als Ux bezeichnet, weil sie wie jene von derselben Hand stammen. Genauer
S.360 n. l. Druckausgabe: III. Band, S' 487--489' Ep' 37' noch kennzeichnet sie Sykutris mit Ub. -Als Schtuß ist aus diesem Sachverhalt zu
S.360 n. 2. III. Band, S.488, 15 {f' Mohler. Karillnal Besselion. Iff. 4l
ß42 NACHTR\GE UND BERICHTIGUNGEN I. BAND 643

ziehen: Die Änclerungen in U sind nicht gleichzeitig erfolgt. Sie sind erst nach III.599 f. Ep. 19). Übel die Einstellung Filelfos und sein gerilges Verstânclnis in
liertigstellung des B in beiden Handschriften nachgetragen \vordcn den bertihrten philosophischen Fragen vgl. die ;\nmerkungen zu III.598.599.
S. 387 n. 7, Z. 4 v. u. ¡rc$1-y'v, anstatt ¡rii$r;riv.
Die endgùltige Ausgabe liegt in der kalligraphisch geschriebenen und rnit reichen
Initialen ausgestatteten Pergamenthandschrift Cod Marc. gr. 198 (V) vor. (Das S. 388 n. 5. Band III, S 345-375
Nähere zur Beschreibung des ,liußeren s. Band I363 und Band II, Einleitung.) S. 388 n.6. Band III, S. 555, 34-37, Tjp.7l
Die Abschri{t erfolgte aus B nebst 82. tÏbeldies bietet V das später entstandene und
S.389 n. 1. Annales de philosophie chrétiennc. Paris XXXIII, anstatt Louvail.
S, 390 Abs.3 u. S. 393 Àbs, 2. Die hier dargelegte chronologische E.inordnung von
sonst nirgends überlie{erte III. Iluch des Werkes. Die lextgestalt ist einwandfrei.
Korrupte Lesa¡ten des B sind richtig gestellt und an zrvei Stellen sogar über u Bessarions De Natura et Arte ist durch meine Feststellungen oben III.90 tiber-
hinaus wiedergewonnen worden. Ob durch eigene Konjektur des Absch¡eibers oder holt und nach dem dort Gesagten zu berichtigen.
auf veranlassung durch den verfasser, bleitrt dahingestellt. Eine spätere Hand S. 391 n.3. III. Band, S. 88-90.
(v2) hat auch in v zwei Nachträge gemacht, einmal eine Korrektur, ein andermal S.392 n.5. Cod. ùIarc. gr 198, anstatt 189. Druckausgabe: III. Baud, S.9l-147.
S. 303 n. 4. III. Band, S. 148-150.
-
eiten ztsatz. Beid.e {ehlen in B bzw. 82, finden sich aber in ux (von Sykutris ge-
S. 394 n. 2. III. Band, S. 151-158.
nauer als Uv bezeichnet).
S. 395 n. 2. III. Band, S. 159-16S.
Die zwei jüngeren in Band I 362, n. 3 sowie Band II, Einleitung beschriebenen
S.395 n.3. III. Band, S. 170-203.
Handschriften Cod. lVlon. gr.80 (M) und Cod' Barb gr. 183 (Z), die beide aus B
S.396 n. l. III. Band, S.511-513. Ep.49.
nebst B2 mit unterschiedlichem wert abgeschrieben sind, l<ommen fùr die Text-
S.396 n.5. III. Band, S.513, Ep.50.
geschichte nicht in Frage. Dennoch verdient M, dessen jüngeres Alter hierbei keine
S.397 n,6. III. Band, 5.204-235.
Rolle spielt, für die Rezension des lextes Beachtung, da dieser sachkundige
S.398. Zum Freundeskreis Bessarions gehörte auch der magister Ferdinand von
schreiber die vieifach nur schwer lesbaren Nachträge des 82, die selbst in der Nach-
Cordova, ein vergessener Gelehrter, auf den erstma,ls J. Havet 1882 aufmerksam
schrift bei V nicht gesichert sind, genau wiederzugeben bemüht gewesen ist.
gemacht hat.l Von ihm liegen handschriftlich zwei l,Verke vor, die auf Georgios
Als Zwischenglied zwischen u und B postuliert sykutris eine weitere Atr-
Trapezuntios und auf Bessarions In Calumniatorem Platonis Bezug nehmen. In
schrift (D), durch die ihm einzelne Abänderungen des B (wichtigere Lesarten, Beseiti-
seiner Schrift De laudibus Platonis (handschriftlich überliefe¡t Rom, Bibl. Valli-
gungen seiner heftigen Àusdrucksrveise, kleine ztsàtze), die weder in u noch in ux
cellana I 22, iol. 1-21 v.) sammelte er, von Bessa¡ion veranlaßt, christliche und
zu finclen sind, erklärlich werden. Bessarion selber habe in ò seine Korrekturen ein-
getragen (8x). Dem Schreiber von ô h2itten bereits die Abünderungen von llx vo¡-
antike Zeugnisse geger Georgios Trap.z Das \Àrerk ist nach der Nachschrift des
Kodex am 28. Januar 1467 vollendet worden und in der Überschrift dem Kar-
gelegen, die er alle bis auf wenige zufälligerrveise ausgelassene abgeschrieben habe. Von
dinal gewidmet.s In einem zrveiten Werk De artificio omnis investigandi et inveni-
diesen Zusâtzen des ux habe ôx die scharfenworte gegen den Gegner lveggestrichen.
endi natura scibilisa bezieht sich Ferdinand von Cordova auf das In Calumniatorem.s
Ich halte die Annahrne einer solchen Zwischenhandschrift nicht für notwendig.
- in seiner ausführlichen Besprechung
J oh. Sykutris, ganz und gar Philologe, ist 1
(Byz.Zschr. xxvIII 1928, S. 133-142), lü¡ die ich ihm hier meinen besondere¡r J. Havet, Maltre Fernand de Cordoue et l'Université de Paris au XVe siècle:
Mémoires de la Société de 1'histoire de Paris 1882, p. 193-222.
Dank ausspreche, über meine Arbeit ein gutes stück weitergekommen, Seine Be- 2 Prolog: Pauci admodum dies sunt, priusquam tua jussa carpessens insti-
richtigungen an meiner Textausgabe rverde ich unten ueben anderen mitteilen. Es
tuerim excerpere de sacris interpretibus testimonia presertim, ut iniunxeras, Augu-
sei aber auch seiner Anregung gedacht zu der lnoch zu leistenden Arbeit über die
stino in laudes divi Platonis, quod incidit in manus meas cujusdam opusculum et,
Quellen der schrift, Benutzung antiker und spätantiker Autoren, byzantinische ut vulgo ferunt, Georgii Trapezuntii cujusdam, in quo et ingenio detrahit Platonis
Tradition seit der Erneuerung des Platonismus in der Zeit von Psellos, Beeinflussung
et vitam magnopere carpit.
durch die platonisierende Philosophie Plethons und seiner Zeitgenossen, Berùck- 3 Titel: Ferdinandi Cordubensis de lauclibus Platonis ex Platonis testimoniis
sichtigung der scholastischen Philosophie des Abendlandes usw.< (S.133).
tum sacrorum interpretum, tum ethnicorum adversus quosdam doctrinam ejus
S.384 n. 1. III. Band, S. 594-597, Ep 16.
vitam carpere solitos ad Rnìum in Christo patrem et o¡¡rniurn sapientissimum
S.384 n. 2. IlI. Band, S.597 f., EP. 17 D. Bisarionem cardinalem Nicenum vulgo appellatum.
S. 384 n. 3. Nach meiner Darstellung ist nicht die Gründung der Florentiner Akademie a Eine Ausgabe steilte in Aussicht: DIenéndez y Pelayo in den Ensayos de
durch tlas In cal. Platonis angeregt worden (Byz.Zschr. XXIX74), sondern Fi- critica filosófica. Madrid 1892, p. 95.
cino ließ sich dadurch zu seiner Übersetzung Platons begeistern' 5 Ztrn Ganzen vgl. R Pouparin, Deux ouvrages inconnus de Fernand de
S.384 n.4. Superioribus litteris, anstatt lust¡is. Bessarions Brief an Marsilius Ficinus: Cordoue: Bibliothèque des Chartes. 62 (Paris 1901) p. 532-542, mit Inhaltsangaben
Band III.543, np.64; Ficinos Antwort, Ep.65. de¡ beiden Werke.
S. 385 n. 2, c, Cod, Marc, lat. VI 210, a¡statt 201 .

S.385 n.6. IIL Band, S.601 {, EP 2l,


S.398 n. 1. IIL Band, S.545 f. Ep. 66.
S. 386 Abs. L Filelf o hatte von Bessarions werk anlangs nur zufällig Kenntnis er-
S.399 n. 3. Georgii Trapez. Adve¡sus Theodorum Gazarn, c.35. III. Band, S. 330 fI.
halten, als einige Humanisten die Druckausgabe nach Mailand brachten. Darüber
S.400 n.3.III. Band, S. 70-87.
S. 405 n. 1
III. Band, S. 539 ff. 8p.62.
gibt d.er Entwurf eines ersten Brieies vom 10. September 1469 (nicht erst 1470)
an den Kardinal Auskun{t (oben III598f. Ep.18). Inzrvischen ließ ihm aber auch
III. Band, S. 594 ff. Ep. 16.
S. 407 n. 7.
S.408n.2. III.Band, S.499. Ep.45. S.501. Ep,46.
Bessarion den Band zugehen, wolür ihm Filetfo am 5. Oktober 1469 dankte (oben
4l*
644 NACH'IRAGE UND BERICHTIGUNGEN II. BAND. 645

S. 409 n. 2. IIL lland, S.406. 98, 11. "Epaotov, anstatt "Epørov.


S.409 n.5. III. Band, S.478 f. 8p.30. 126,34. tóôe r¿, anstatt tò ðé c¿.
S. 411 Z.6 v. o. Zr Johannes Rhosos vgl. A. liirmin-Didot, Alde l\'Ianuce et I'Hel- l5l, n.28. &v om. IJx, anstatt U; ciyaÐóv Ux, anstatt U.
lénisme à Venise. Paris 1875, p. 150. 468. 156, 19. èpi(or rò, anstatt åpi(ouco (codd.).
S.413n.4. Zu Bessarions Bibliothek vgl. G.Mercati, Scrittid'Isido¡o il Cardinale 158, 1. dnò tpóæou (c¡. 762,221, anstatt &æoqórov (codd.).
Ruteno: Studi e Testi 46 (Roma 1926) 69 s. 100-102. 460,31. ò'ëor¿v 6re, anstatt emendiertem 8'éc¿ 6 te
S. 414n. 1. III. Band, 8p.30.33.34.35.36. 162,37 . rprccòv U, anstatt tpröv (V).
5.415. Zr Unrecht wurde, wie S. Merkle aufmerksam macht, Don Diego de Ilendoza 186, 19. òpldvorv oro¡l,øtr,xöv (U), anstatt oopúrov òpyavrxöv (BV).
verdächtigt, er habe Handschri{ten aus Bessarions Bibliothek entliehen und nicht 18ô,26. ðwa, anstatt emendiertem ðvtaç.
zurückgegeben. Vgl. dazu Ch. Graux, Essai sur les origines du fonds grec de l'Es- 190,26. xcrrù cu¡,tBeBz¡xóç (U), anstatt ou¡rpepr¡xó6 (BV).
curial. Paris 1880, p. 182 ss. 192,33. roü toòi (cf. V), anstatt ro8i Bs.
S.417 n.2. IIL Band, S.548, Ep.68. 195, 41 . Migne P. lat. 66, 812 A, anstatt 43, 817 A.
S.417 n.3. III. Band, S.550, Ep.70. 230,39. röv <1¡v, anstatt óv (cf. 5g6, 2).
S.417 n.4. III. Band, S.556, Ep.72. 240,16. dÀì' .i), anstatt emendiertem ri).À, fi.
S.417 n.5. Die hier angeführte griechische Rede hat sich mir als ein Bruchstück eincr 247,17. <dì.1¿ì,> ist zu tilgen. Àó.¡c,rv, cïllù anstatt ìóyov. dÀÀrÌ.
der lateinischen Reden Bessarions gegen die Türken herausgestellt. 255,n.34. Arist Nletaph. t4. 1070b, 33 sq., anstatt ù4.
S.419 n.3. III. Band, S.554-563; Ep.7l-75.77. 258, 19. corovðú (V), anstatt emendicrtem to¿óvôe.
5.422n.4. III. Band, S.412. 27 I, 13.'Aplocoré),er, (V), anstatt emencliertem'ApuototéÀz¡.
5.422 n.6. III. Band, S. 577, Ep. 5. 280,17. eriróv (V), anstatt emendiertem ariró6.
S.423 n. 1. III. Band, S.565, Ep.80; S.569, Ep.84. 316,27. <ei> nebst dem vorhergesetzten Komma ist zu tilgen.
S.423 n.4. III. Band, S. 566, Ep.8l. 420,24. <f¡> f¡¡rerópa (V), anstatt emendiertem dv f¡perépøv.
S.423 n.5. III. Band, S.5ô7, Ep.82. 424, ¡. l.
Àz¡peî U, anstatt M.
s.425 n.3. IIL Band, S. 569, Ep. 83. 424,n.9. l¡poüvru U, anstatt M.
S.427 n. l. III. Band, S. 570, Ep. 85. 428,24. xøxr¡.yopöv (U), anstatt xocc4.¡opôv (BVM).
5.427 n.4. III. Band, S.404-414. 432,2. <ó> ist zu tilgen,
S, 423. 13. l :ai,1472, anstatt 15. Mai, De¡ Brief, der das Vermächtnis behandelt, III. Bd., 432,3. ldso¿ (uvuotd.ç, anstatt ).cÍSor,, (uvlocdq.
432,18. anstatt èx 1óvcov.
S.565, Ep.80.
- Bessarion war schon am 10. Mai in Bologna. Vgl. seinen Brief èxyóvtov,
an die Prioren von Siena III. Band, S.564, Ep.79. Am 16. Mai kam der Kardinal 438, 10. dv8pò6 ðv, anstatt d,v8pó6, ôv
nachPiacenza.Vgl.AnnalesPlacentini:Muratori,SS.rer. Ital.XX(1731)941. 438, 10. <ôilov> ist zrL tilgen.
S.428n.3. Epigramme auf Bessarion, auch auf Gazes und Plethon von Chari- M2, 16.'4. Ie),liou (U), anstatt le)ùiou (BV).
tonymos llermonymos handschriftlich im Cod. Marc. 20ô, fol. 165v; Cod. Mo- 450, 35. èv$eí<¡, anstatt èv Seiç.
nacen.336, fol.3--4v, herausgegetren von Sp. Lampros: Néo6'El),r¡vo¡,tv4¡r,<ov 452,5. <oí> ist zu tilgen.
IV (1907) 311. Weitere vier Epigramme nach Cod. Laur. Plut. 58. Cod. gr. 15, 460,39. td6 òè, anstatt tdo8e.
- 13v-15; fol.36-37; fot.39v-40v von Filelf o bei E. Legrand,
lo1.2v.-4v; fol. 39. épóvu¡,roç B V é¡.r.óvu¡,rov U, anstatt ôvóvu¡l,oç etc.
460, n.
Cent-dix lettres grecques de Fr. Filelfe. Paris 1892, p.195; p.197; p.207;210. 3i. Die Lesart des U gehört richtiger in den Text.
480, n.
Zwei lateinische Epigramme: Bessarione I (Roma-Siena 1896) 615--{17.
- 500,41 . toü rr&oav (U"B), anstatt emendiertem rò zvãoav.
5ô8, 10. Kuvúpcr, anstatt emendiertem Kr,vúpa6.
572,n.20. Plat. Legg. II 670d, anstatt 770.
IL Band. 578, n.8. Plut. Lycurg. c.21, anstatt 31.
580,22. xuvioar, anstatt vuxfloar.
2,15. èîi !"Xì'c, anstatt ,þrXfic. 585,24. ét¿, anstatt emendiertem el c¿.
4, l. Boí¡Suo6 ó rrolùç, anstatt Bol¡Stoq, ôç æo\iç. 612, 41. xupr,ócepø,anstatt xupr,órepov.
4, 15. ¿ll ii x<o¡rqòúa, anstatt dTrl' r] :t<o¡,tçùúø. 626,37. êæel ô'rj, anstatt èneuò'i¡.
4, 25. zsa¿ôeúev, ¿nstatt z¡a¿Ðeiøv. 630, ll. ei (U B V), anstatt emencliertem eiç.
10, 1O: 21 . rd,v8póç, anstatt c' &vàpó6. õ30,12. oúc<¡ . . . ist in Parenthese zu selze¡. pù¡ òeòúw1oøu, anstatt
Àé1er,6 ¡rr¡ò'è òúvz¡oar,
52, 12. æeneqa¡révov, anstatt zrereupaogévov. (codd,.)
52,28. <xai,> ist zu tilgen. 630, 26. anstatt fu' Q¡.tør.
54,3. <xai"> ist zu tilgen. "fõpor, Àz¡¡,r,'it-4p.
fndex Nominum: Auoyév46, ó Kuvr,xó6. 'ElJ,cÍ,q. "Epøoto6. @e¡r,loroxliç. @éov.
70,7. tøÌnó, anstatt c'ørirò. Tr,¡.r,øïoç, ó Àoxpó6. Tpoúcr.
86,9. ri),loce, anstatt dÀlo çe.
90,37. &.'ce, anstatt &¡e.
92,27. <oi¡> ist zu tilgen.
7-

III. BAND ß47


646 NACHTRA GE UND B]ìRICH'TIGUT\GEN
587. Gazeg'1'oclesjahr 1476 ergibt sich gegeniiber ancleren Berechnungen (nach
III. Band. Angelo Poliziano 1475) aus dem Notariatsakt über seine testamentarischen Ve¡-
fügungen, ausgestellt in I'olicastro am 2ô. Juni 1477. Ebenda ist ersichtlich, daß
1, n.2 Ei¡e Druckausgabe von Bessarions De sacramento Euoharistiae Noremberga -4. n d r o nik o s Kaì I istos ein Vetter von ihm gervesen ist Vgl. Ló o n D o t- e z,

apucl Ioannem Petreium, anto 1527 errvähnt Sirlet in einem Konzilsbrief, Ilomae Un rlocument sur la bibliothèque rle Théoclore Gaza: Revue des bibliothèque:. III
2.Mãrz 1547. Concilium T¡identinum. X Epist. Pars I ed Buschbelt, p. 954, (Paris 1893) 385-.,-390.
¡ 724. Ich konnte den Druck nicht ausfindig machen. Nach dem ganzen Zt-
-
sammenhang kann es sich nur um eine lateinische ,A.usgabe handeln.
1, 11 112. Bereicherungen, anstatt Berichtigungen.
seite 498. 43. (Bqooapírov KapôtvóÀr6
10, 30. ró t' ci.lz¡Sè6, anstatt tò t'&).21Sèç' Nrxoltiqr r{r Eexouvôívqr.)
12,n.7. Dionys. Areop.l. c. III.2, anstatt II.2.
56,38. n&vu tot, anstatt ¡vd,vuto¿. 'A8eÀgè no$e¿vórørs'xøi ò¿&vo¿á po¿ xc¿¿'¡Àöcra dpyeî, oûò'ëX<'r, ci d,v
66, n. 35. PG 3, 444 A, anstatt PG 3, 44 $ Ä' s¿7corl¿r" xøi l\r,ópr¡v úzcepÉpz¡e, ei dÀr¡$i Àó1er ò ¡.r,üSo6, xø.\ rî,¡ 'Iòp 6¡rorø
88, Abs. l. Zur Sache lieferte Johnwilson Taylor den Beitrag A Misunde¡stood Tract
õ æéæov$øç.
by Theodore Gaza: Archiv für Geschichte der Philosophie. XXXIII N. F.26. Bd'
Tí oõv Tror1réov; øriroü 'Idrp g$e1yr¡'céov. > ei¡ ,rò ðvo¡ræ
rí à' ,it),Ào itò
(Berlin l92l ) 150-l ô5, in dem er die in Frage stehende Skizze " Ot¿ "i¡ 9úouq pouleÚe, au
von neuem für Gazes in Anspruch nimmt, und zu'ar mit Nachdruck gegen Hodius Kupíou eriÀoy¡¡.r,évov < ; t¿ù yàp p¿oõv o,e rflürc( Trc{po(X<opi ; ioXupr,oøi¡.r,¡v
(De Graecis iltustribus. London 1642, p.78ss,), der Bessarion alsverfasser, rvenn âv ó6 ogó8po¿ 6e grÀöv. oí8ø oou ròv ëv$Eov píov, tiv eri?,,apeíøv, frv æíocr,v,
auch nicht nachwies, so doch vermutete. Stùtze für die Autorschaft Gazes' bietet f'.ir tù íi$4'orlx &,v 8uvøí¡.r,r¡v &ÀÀo r¿ eireïv ì) åvvoioør | 6tr, rQ ogóòpa o.e p¿leîv,
Taylor nicht der Inhalt der Schrift, auf den weder er, noch sein Gervährsmann 10eí t¿ èld,Xr,orov óq d,v$ptoæoç i1,¿.øpæç, óq èv Xoveiq zø$&pcrr, poúÀecør,, roîq
L. Stein (Archiv f. Gesch. d. PhiI. II 450) einging, sondern lediglich die alten Über-
re &Àlor,c i¡,r,iv naprÍàe Ly V"d. xc/"?,clpíaç åvàei(ao$ær.
schriften der Hss. Taylor geht sogar noch einen Schritt rveiter. Weil Gennadios
gegen Plethon den aristotelischen Stanclpunkt: r] gúor,ç où pouìerlerau vertreten hatte, Aéà¿á oe îporp¿æe¿v e iç ¡.r,øxpo$u¡.r.iav e i8óç 6ou rùv ygqorô:rr¡ra xøi tiv
und Taylor Gazes auf Gennadios' Seite vermutete, zog er den kühnen Schluß : lBut ei6 @eòv rc{lcE¿v<,t6lv re xc(i ìl7ror6(/1v. oè øritòv ei6 oiv ðær,zøÀoüFc¿r 7co(pd[¿u.$lc{,v,
both argued 6cr. f¡ gúouç oú pouÀer5etat, Gaza's tract ought to be so cited in the N¿xoláou ròv Àóyov, tiv &perí1v, riv æør8eíav' tÇr æø$i1rr,xQ Ntxolcíou xpr,civ
futuretr; also nicht anders als L. Atlatius (vgl. bei Migne PG 161,971). Taylor's 1b xøi lye¡lóvaårcrpoö¡;.ør,' æûtòç o'crurq) aörrLpxr¡c, eír7q âv eiç zrøpdxlr¡o.r,v"
misunderstatding ist weitergegangen in Ueberwegs Grundriß der Geschichte der
òéo¡.r,øíoou 6g.toc'gÉpe xøi roüro Tevvc{iorq, óç eío$øq'ei yàp xai y.ei(a
Philosophie, 12III. (bearb. v. Frischeisen-I{öhlerundMoog) Berlin 1924, S 25.630.
Nach dem oben S. 88 Gesagten hat der Titel des Traktates zu bleiben, r.vie er ist, xu.i ye|pa æoÀÀà 6¡.r,oç 'é.J'r¡e, 'éayaróv èot¿ xøxòv cò 7Eo(póv. é¡.r,oÀoyö, èoyø,r"r¡e
-und hat Bessarion zum Verfasser. àeîrør, gpov{o'soç xc{ì, xup.cepíaç.8eàóp¡toci ool @eòq tøü.cø,ià 6æÀø'Xpioør,
9l . Meine frühere Ansetzung von De Natura et Arte wird bestätigt durch einen mir eoîq 8eòo¡révor,ç ¿v y.&Lpqt ivíxæ Oeoü ùóvroç ò{,,ó¡.r,e$ø dlÀ{Àouç. rcepi r€,
bisher nicht bekannten Brief Perottis, cÌer im Zusammenhang mit dem In calum- 20Torircov xo¿i õv èæi cor5,or,q 7peóv, nÀøtúrepov 8lø),e(ó¡re$ø. ait np&rcotç,
niato¡em PlatoniS sagt, jener Traktat sei lante multos annos< vorher verfaßt.
&vÐpöv xøi píÀ<ov &,pr.o,ce.
Vgl. G. Mercati, Per la cronologia clella vita e clegli scritti di Niccolò Perotti
Roma 1925, p. ô5. Br¡ooøpiov xøp8r,váÀr.oç, ðv Br,Évvç, ra' Aú1oúotou c(u|l.
151,16. fo]. 1-4v, anstatt 1-40
151, n. 5; 170, n. 3. Rriefe nn. 49. 50, anstatt nn. 50. 5i '
7 ææpaXopfll rrapaXopei Ms. | 7ú f¡^¡e¡.róvøl -i.¡1e¡rõva A[s. | 22 xap8r¡vd].r.oç ,Ms

152,2.7 v. u. rEine Beschreibung. .. (ParislBS3) p.59.< ist irrtümlich und desr,r'egen Ep.+¡. Ein Trostbrief Bessa¡ions an Niccolò Sagundino aus 'Wien vom rr.
zu streichen. Zwei ungedruckte theologische Schriften im Cod. Paris 1287,
- August 146o. Das Schreiben bezieht sich auf das schreclcliche Unglück, das diesem bei
deren Ausgabe ich mir vortrehalte, macht E. Legrand, Bitrliographie Hellénique
seiner Ausfahrt aus Venedig im Sommer 146o zugestoßen war, rvobei er außer seiner
II p. 417. 418 namhaft. gesamten Habe seine Frau, zwei Söhne und eine Tochter verloren hatte. Es gelang ihm
183, 25. Ilúppo:v, anstatt llr5ptov. noch, sich mit einem Sohn, Alvise, und fünf unmündigen Töchtern zu retten. Auf diesen
204,n.3. Briefe n.66, anstatt n 63. Unglücksfall beziehen sich auch die B¡iefe in den Miscellanea di varie operette, ed.
205,10. Die Angabe über clie Abfassungszeit von Gazes',Brieî an Argyropulos ist nach Lazzaroni. Ye¡ezia r74o. I p. 3.5.43. EL¡enda ein Brief von Sagundino an Bessariorr
S. 589 f . auf die Jatrte 1473-J5 zu berichtigel.
mit dem Datum vorî 2r. August 1462. Das Jahr ist offensichtlich in 146o zu verbessern.
214,36. Arist. Metaph. À 1. 1069t,, 27 sq., anstatt ù 2 Der bisher noch ungedruckte Brief ist überlielert: Escorial Cod. lat. a. IY 26,
232,20. Xópø, anstatt emendìertem 7.ópev. Die Note clazu ist zu tilgen. 1ol. 266-267, n.28.
2A0,17. xai r.-¡, anstatt xui n'n, Abschrift dieses Briefes sowie den näherefi Sachverhalt zu seiner Abfassung ver-
243,22. Beizufügen: Neue Edition, s unten Ep. 19, p.4ô1 sq. danke ich der gütigen Mitteilung von lIerrn Univ.-Professof Dr.I-rarrz Babinger in
3M,2. c.76, anstatt c. 75. Bukarest, auf dessen zu erwartende größere Monographie über Niccolò Sagundino
3M,2.1ô v. o. zu Perotti vgl. G. Mercati, Per la cronologia della vita e deSli
ich bei dieser Gelegenheit hinweise.
scritti di Niccolò Perotti. (Studi e testi 44) Roma 1925.
III. BAND 649
648 NACHTRiiGE UND BERICHTIGUNGEN.
Nos vero cum te talem esse intellexerimus, taliaque tuae indolis
B 2 Seite 571 86. Bessarion Cardinalls Nicaenus hab¡erimus documenta, statuinrus te loco filii in sancto spiritu carissimi
Bonconti Salutem. amantissimique habere et te sancto chrismate pelungere cogitamus, per
nos potius si fieri poterit, sin minus per alium, qui illustri genitori tuo
Dici non facile posset, çluantam nobis voluptatem attülerint litterae r videbitur. Etsi enim patris tui erga nos benivolentia talis et tanta sit'
tuae, fili in christo ãptatissime. Quum enim in tali et tam
tenera aetate
ut sua omnia nobis communia fecerit et filios suos nostrosque filios esse
constitutus talia et tanta in utraque lingua sclibas, profecto miraculum 5
velit, ut tamen maiori quoque vinculo coniugamur, hanc spiritalem inter
estetpaenedivinummunusexistimand'ùm,etquidemnonmodogeni- nos cognationem esse decrevimus, ut, quem ille secundum carnem filium
tori tuo, verum etiam omnibus eius amicis, inter quos in primis nos genuit, hunc nos secundum spiritum filium faciamus'
collocamus,etsolatiumacconsolationeminprimistempusetinfuturum 10 Veniemus autem istuc tantopere flagitas -, si publicarum rerum
optimam de te spem debeat afferre' Quae res ut accidat'
utinam autem -
condictio patiatur, non modo ut ecclesiam nostram et eius praedia ac
veluti exemplar geni- to
uti speramu, u""ìd"t, pone tibi primo ante oculos posSessiones videamus, verum etiam ut excellentissimum patrem tuum,
torem tuum, et illurrr imitare eiusque excellentissimas virtutes, çluae cuius singularis erga nos benivolentia omnem amicitiae modum excedit,
ipsum apud omnes clarissimum r
tltT.. ut te optimi patris optima, ut Homerus diceret, pignora intueri am-
äentiam, fortitudinem, iustitiam, ' anrml 15 plectique possimus. Interea volumus, ut hanc nostram epistolam dili-
B 2v magnitudinem omni studio ut ad
a adde genter discas ac fideliter commendes, ut in llostro istuc adventu eam
datum est nobis nec dari potest
littãrarum studia et sapientiae, qua nec 15
memoriter referre possis nec solum modo recitare verba, sed etiam
abimmortaliDeomaiusbonum,utinquitdivinusPlato.Sicenimet sententias, sive graece malueris sive latine, nihil enim refe¡t. Inter- B 3
clarissimus evad.es et genitorem tuum vinces victoria ei optatissima' rogabo quippe te quam exactissime de omnibus. Tu vide, quid sis
Solent quippe magna ex parte Parentum preces' ut quidam
inquit' ex- 20 responsurus.
^a virtutibus tuis si utriusque
poscere, ui filiis superãntur. Aliis certe Praeceptorem tuum iube nostro nomine salvere, et ut tui curam
respondebis, et 20
etiam linguae cognitio-nem addideris et pacis desiderio habeat, nostris verbis hortare. Quod praeterea eius nomen sit, quae
immortalem apud omnes gloriam consequere' patria, nobis significa, ut nos quoque hominem cognoscamus,
Vale fili amantissime et virtuti assidue incumbe. Magnificam atque
2SuþrøscriþtiolEpistolareverendissimidominiB.cardinalisNicaeniaclomino 25 illustrem matrem tuam et Octavium patruum nostris verbis saluta.
Nicolao Perocto e graeco in latino (sic) versa' Incipit Ieliciter'
87. Bessarlon Cardlnalls
Nlcolao Cardlnall Cusano.
Reverendissimo domino meo cardinali S. Petri ad vincula.
Reverendissime pater et domine mi singularissime. Proposui in
ao collegio dominorum meorum cardinalium scedulam et petitionem reve-
rendissimae dominationÍs vestrae de distributionibus iurium capelli
habendis in absentia. Omnes reverendissimi domini fuerunt contenti
et libenter concesserunt. Significo hoc reverendissimae dominationi
vestrae, ut sciat. Cui me humiliter commendo.
35 Romae in sanctis apostolis, 6. Aprilis 1463.
Humilis servitor
B. Cardinalis Nicaenus.
5 benivolentia suiþsi benivolentiae B | 12 possessiores scriþsi passiones B
Ep.8Z. Eine kurze Mitteilung Bessarions an Kardinal Nikolaus von Cues
in einer Verrvaltungsangelegenheit.
Buonconte nach NeaPel ging Überlieferung: Arch. Vat. A¡m. XXXI tom.5z fol.3r. Gedruckt bei
-
Der bisher oo.n or["a.ockte Brief, aûf den mich Mercati aufmerksam
machte, C. Eubel, Hie¡archia Catholica medji aevi. Monasterii rgor II 36.

ist überliefert: Rom, Cocl. Vat' lal' 6847' fol' z-3 (: B)' Moh ler, Ksrdin¡l Bessarion. III.
ffi.¡úta

Das könnte Ihnen auch gefallen