Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
GELEHRTENKREIS
KARDINAL BESSARION
ALS ABHANDLUNGE}{, REDE\I, BRIEFE
THEOLOGE, HUMANIST UND STAATSMANN VON
ITI. E|AND
AUS BESSARIONS GELEHRTENKREIS HERAUS GEGEBEN
VON
L. MOHLER
NEUDRUCK DER AUSGABE PADERBORN 1942 NEUDRUCK DER AUSGABE PADERBORN 1942
I.^"^
tiiitiiî
+t:t+il
M
1967 1967
I
VORWORT
I
l. Bessarionis De Sacramento Eucharistiae
2. Bessarionis In IIIud Evangelii: Sic eum volo manere, quid ad te? 70
3. Bessarionis Libellus: Quod Natura consulto agat
88
4. Bessarionis De Natura et Arte 9l
5. Bessarionis Adversus Plethonem De Substantia ' 148
6. Theodori Gazae Adversus Plethonem pro Aristotele De Substantia . l5l
7. Michaelis Apostolii Ad Theodo¡i Gazae pto Aristotele De Substantia
Ad-
versus Plethonem Obiectiones. ' 159
8. Andronici Callisti Defensio Theodori GazaeAdversus Michaelem Apostolium 170
9. Theodori Gazae Antinheticon ' 204
Fato 236
10. Theodori Gazae De
I l. Theodor i Gazae Solutiones ' 2ll7
Tbeodori Gazae Orationes ' 261
12. Theodorí Gazae Oratio de Litteris Graecis 253
13. Theodorí Gazae De Rectoratu Eucharistica Oratio ' 259
14. Theodori Gazae In Deponendo Insigne Rectoratus Oratio ' 263
15. Theodorí Gazae In Rectorem Novurn Oratio ' ' 264
I 6, The o d or i G a z a e Praefatio in loannem chrysostomum Ad Alphonsum
Regem . 269
17. Georgii Trapezuntii Adversus Theodorum Gazam it Perversionem Proble-
matum Aristotelis ' 274
18. Nicolai Perotti Refutatio Deliramentorum Georgii Trapezuntii . 343
t. 'Avenú1pagoÇ
414
2. T{r aúrQ 418
422
3. T$ 'A¡.tor,por5t(¡
425
4. TÇr Aeoró'ry¡ tÇr flopgupolew{tqr
427
5. TQ øùtQ
6. IIøtlþ tQ lopravQ 428
INHALT XI
X INHALT. Seit€
Seite
425 56. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maxirno 525
7. Arlpr¡tpic,,r tQ lleæø1o¡råv<p 57. Bessarion Cardinalis Jacobo Àmmanati Cardinali F'apiensi 528
430
8. Nrxr¡9óP<P tQ XerÀÇ ' 58. Bessarion Cardinalis Principi Christophoro Mauro 529
431
9. Arovuoi<P [ePoPovdXç ' 59. B4coaptov flpòç tòv fløl8ey<,r'¡òv rõv fla¿àôjv toÜ O<.r¡r,& flaÀaroÀó'¡ou 531
tQ Eù'¡evrxQ 433
10. NopoguÀdxr 60. Br¡ooap[<ov Toîç eùyeveord,'co,'ç xa,| Àa¡tnpo'rúrot6 tploì,v ðipXouotv 536
435
ll. Mac.$øþ xal 'IouÐópq eoî6 [epo¡r'ovdXorç 6l . Br¡cocpírov Toîç eÙ1evécr.v dipXououv ruã.aw &.7tø. toî6 Èv òouÀooriv¡ 'röv aù$evro-
437
12. B¡ooøp[ov 'I<':d,vv¡ -r\doxepu cÇr Àeowdp¡ æoú).ov' P<o¡ra[<ov eúplorto¡.téwlç 53?
439
13. Br¡ooøplcov Kapôrvúltoç Kcovocavtivç Iløløtolóy<p 62. Bess¿rion In Libeilos de Processione Spiritus Sancti ad Paulum II PontiÍicem
l4.BessarionCardinalisCapitulo,CanonicisetCapellanisecclesiaeDuodecirn Maximum Prooemium 539
449
Àpostolorum de Urbe ô3. Bessarion Cardinalis Christophoro Mauro f)uci et Senatui Venetorum 541
15. Bessarion Cardinalis Beatissimo Patri Eugenio IV '
450
452 64. Bessarion Cardinalis Marsilio l'icino 543
16. Bessarion Cardinalis Thomae de Sarzana 65. Marsilius Ficinus Bessarioni Cardinaii 544
in novam Metaphysicorum,{ristotelis T¡anslationem ad
l?. Bessarion cardinalis ô6. Bz¡oocrpí<,rv Kotpôrvd,).tç'I<oúvv¡ t{r'Aplupoæoúlç 545
453
Alphonsum Regem Praefatio
455 67. Bessarion Cardinalis Ad Paulum Pontificem Maxinuru De Errore Paschatis 546
18. B¡ocøpúov Kcrpôuvúlrç le<op1þ tQ le¡,trotQ 68. Bessarion Ca¡dinalis Illustrissimis et Inclytis Italiae Principibus 548
458
19. Ieóp^¡roç ó le¡.ltotoq B¡ooapí<,:vr 69. Bessarion Cardin¿lis Christophoro Mauro Veneto¡um Duci 549
feorplþ t{r leptotQ 463
20. Br¡ooapú<,:v Kap8uvú)tr6
70. Bessarion Cardinalis Bessarioni Monacho et Abbati 550
465
2l . Ieóp'¡io6 ó le¡.rtocò6 Br¡oogpíorvr
71. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 554
468
22. Pl1oaupLli.v Køp8uvúlr6 Ar¡¡l.r¡tpiç xal' Avòpovúxc¡r 72. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 556
470
23. B¡ooa.p[<ov KøpDuvú]'r,6 Ntxo]'dg cÇr XexouvDiv<¡ 73. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 557
471
24. Bessarion Carclinalis Laurentio Vallensi 74. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 558
471
25. Franciscus Barbarus Bessarioni Cardinali 75. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 559
472
26. Bessarion Cardinalis Francisco Barbaro 76. Bessarionis Cardinalis Nicaeni 560
473
27. Bessarion Cardinalis Francisco Barbaro ' 77. Bessarion Cardinalis Guillelmo Ficheti 561
474
28. Franciscus Barbarus Bessarioni Cardinali 78. Bessarion Cardinalis Galeatio Mariae Sforciae Domino Mediolani 5ô3
475
29. Bessarion Cardinalis Francisco Foscari Duci Venetiarunr 79. Bessarion Cardinaìis Prio¡ibus et Communi Civitatis Senensis 564
478
30. Br¡ooøpÍov MrXøi¡lqr'Anoocoliç 80. Bessarion Cardinalis Fratribus Domus Caritatis 565
479
31. B¡ooap[,ov MuXøí¡k¡'Anooto].[qr 8t. Bessarion Ca¡dinalis Ludovico Francorum Regi 566
480
32. Br¡ooapíorv MrXaí1).ç'Anooco),iç 82. Bessarion Cardinalis Duci Britanniae 567
481
33. B¡ooocpícuv MrXaí¡k¡'Aæootoli<p 83. Bessarion Cardinalis Sixto IV Pontifici Maximo 5ô9
483
34. Br¡ooaplcov MrXadkp'Anooro).it¡r &1. Bessarion Cardinalis Fratribus Domus Caritatis 569
484
35. Br¡ooøpíorv MrXøf¡kp'Aæootolúç 85. Bessarion Cardinalis Sixto IV Pontifici Maximo 570
485
3ô. B¡ooapíov Køp8uvúltç cQ ooqQ @eoòópqr
487
37. Br¡ooepí<,:v KøpDr.vdlu6 @eoôópq
38. Bessarion Cardinalis Ludovico Marchioni Mantuae
490 Theodori Gazae atque aliorum Epistolae 572
490
39. Bessarion Cardinalis Fra.tri Jacobo de Marchia l. @eóôtopoç A¡¡;.qtpí<p xøl lecup'¡þ toTç ctôeì.goTç 572
493
40. Bessarion Cardinalis Nardo Palrnerio 2. @eóòorpoç @payxiaxt¡r (Þùé).9¿,ù 574
.
Bessarion Cardinalis Georgio Regi Bohemiae . 494
41
. 496 3. @eóòtopoç 'Avòpovúxqo TQ Kalìúotou 576
42. Bessarion Cardinalis consutibus et communit¿ti civitatis Augustae 4. @eótt:po6 'Av8povixç t{r KalÀiotou 577
Cardinalis Nicolao Sagundino . 498
43. Bessarion 5. @eóôc,rpo6 Br¡ooapítovt. KapÐr,vdler 577
Cardinalis Jacobo Ammanati . 498
44. Bessarion 6. @eóôopo6 Br¡ooøpíorvr, KøpÐrvdler 579
Cardinalis Pio II Pontifici Maximo . 499
45. Bessarion 7. @eóà<opoç B¡ooøpío:vr, Køp&,vd)'er 579
46. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maximo . 501
. 507 8. @eóô<opoç 'AleEíqp 580
47. Bessarion Cardinalis Jacobo Ammanati 9. @eóòopo6 'Ale[fqr 581
48. Bessa¡ion Cardinalis Jacobo Ammanati . 508
10. @eóôcopoç'Ale(í<¡r 582
49. Br¡coap{,ov Kap8r,vd},t6 MrXøí1},ç tQ 'Aæoocól¡ , 5ll
. 513
ll. @eótopo6 'Aìe[íç 583
50. Bz¡ooapúo:v Kapòr,vc{}rç 'Àvtpovixç tÇr Kølllo'tou 12. @eótcopo6 'Aìe[tqù 585
5l. Bessarion Cardinalis Christophoro Mauro Duci Venetorun . 514
. 516 13. Àr¡pr¡rpfç tQ Xrouporrúltp
@eóàtopoç 586
52. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maximo 14. @eóô<opo6 @pu'¡xíaw¡ ÕrìéIç<p 589
53. Bessarion Cardinalis Pio II Pontifici Maximo . 519
. 522 15. Georgius Trapezuntius Bessarioni Cardinali 593
54. Bessarion Cardinalis Jacobo Ammanati lô. Nicolaus Perottus Bessarioni Cardi¡rali 5S4
55. Bessarion Cardinalis Jacobo Ammanati
. 524
INHALT.
XII Eoltô
597
Bessarioni Cardinali
17. Omnibonus Leonicensis 598
Philelphus Bessarioni
18. ¡'rtn"it"ot Tg*tlt 599
Calainltl
iõ. rr.rr"i,"ot Philelpbus Bessarioni 6m
Panormita Bessarioni Cardinali '
àô. ¡ntooin. 601
Argyropulos Bessarioni Cardinali
ii. ¡oo.rro"t
Loci ScriPtorum BESSARIONIS
In Calumniatorem Platonis libri IV
603
Voluninis II: Bessarionis
6ll
Voluminis III '
S. R. E. Cardinalis, Constantinopolitani
Nomina Graeca
617 Patriarchae
622
Nomina l-atina .6æ DE SACRAMENTO EUCHARiSTIAE.
Namenregister zu den deutschen Aomerkungen . 632
Nachträge
NtxoÀdç tÇ Xexouvòívq '
.il1 Die Handschriften des griechischen Textes wie der lateinischen
43. B1 . 6,18
8ô. Be icaenus Bonconti Salutem
. 649
Übersetzung habe ich früher schon namhaft gemachtl. Als weiterer
87. Be icolao Cardinali Cusano lateinischer Druck ist noch eine Ausgabe zu nennen: Argentorati,
Ex aedibus Schurerii r5r3¿. Den griechischen Text veröffentlichte
ich erstmals in der Festschrift -M. Grabmann: Geisteswelt des Mittel-
alters. Studien und Texte, Münster i. W. 1933, S. t373-r4rr. Ich
lege ihn hier nochmals vor mit mehrfachen Verbesserulìgen nebst Be-
richtigungen, die sich aus erneuter Vergleichung mít den Handschriften
ergaben.
Vorlage des hier gebotenen griechischen Textes ist der Cod. Marc.
gr.5z7, fol, ro6-14zo (: M), ein Sammelband, in dem Bessarion selber
mehrere seiner Schriften irr chronologischer Reihenfolge vereinigt hat3.
Der hier überlieferte Text ist eine Reinschrift, in der eine zweite Hand
(: M') zuweilen Verbesserungen vorgenommen und Nachträge am
Rande gegeben hat. Auf Grund von Beobachtungen in anderen Hand-
schriften Bessarions, wie Cod. Marc. gr. r99 und Cod. Vat. gr. 1435,
vermute ich hier des Verfassers eigene Handa. Verglichen habe ich diesen
Text mit dem Cod. Vindobon. Theol. 9.257, f.ol.77-rrg (: B) und
dem Cod. C 136 derBibliothecaVallicellana (: V). Hierbei ergab sich,
daß B aus einer Vorlage stammt, die einzelne Verbesserungen von M2,
aber nicht alle Nachträge von M2 aufwies. B ist im ganzen eine
sorgfältige Nachschrift, zeigt aber auch einige Lesefehler und Aus-
lassungen. Zuweilen enthäIt aber schon M Flüchtigkeiten, V kommt, als
eine spätere Abschrift aus anderer Vorlage mit recht vielen Willkür-
lichkeiten und Verderbnissen, für die Textgestalt nicht weiter in Frage.
1 L. Mohler, Kardinal Bessarion I, Paderbo¡n a923, 243 rL. r.
2 Die Angabe eines Druckes v. J. 146z bei Scheeben-Atzberger, Handbuch der
Kath. Dogmatik IV, Freiburg i. B. r8q8, S. 619, scheint ein Versehen zu sein.
I Vgl. darüber L. Mohler a. a. O. I 5z n. r.
{ Vgl. Bessa¡ionis In Calumniatorem Platonis libri IV ed. L. Mohler (Pader'
born rgzT) p. VII.
øùtol ¡'r'éoou cor5c 35 sperarem. ut igitur recte nostra procedat oratio, et veritas rei, quam
Soxoüvteç -,
xøi {flgov t¿$évø¿ oùx d'v ècoÀ M: Marc. 9r.527. B: Vindobon. Theol. gr.257. V: Vallicellan. C r3ó.
M 107 &À),{lor,ç æpolixer,tó te xøi lÀn 4 xcpàz¡vdÀe<oç Coild. ms | 6 etiXaprote[a ç Codd. ubique | 20 roü Xproroü M toü B on¡
8¿xaíø xæfinetYe òé4or'ç, íi r 1*
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 5
BESSARIONIS
4
quaerimus, facilius elucescat, aliqua altius repetenda sunt, antequam
institutae quaestionis seriem aggrediamur.
Ante omnia igitur sciendum est tam hoc sacrosanctum communionis,2.
de quo agimus, quam caetera ecclesiae sacramenta ideo sacramenta
5 vocitari, quoniam aliud in se habent quod videtur, âliud quod non
diÀÀcov &æ&v'cøv ú 'ce ti¡e ie1&'q xot- corporis oculis, sed solo intellectu comprehenditur. Buae videntur,
oy t&. ¡e loræà tie èxx'l'naiæq ¡'tuotdprø
sensibilia sunt, quae vero intellectu percipiuntur, spiritalia. unde
spiritus et vita dicuntur. verba autem, quøe dixi uobis, inquit Dominus,
sþiritus sant et aitø. IJor:um praeterea sacramentorum singula quaeque
10 duobus accipiuntur modis. Aut enim, saclamentum signum est, aut id
quod significatur. Primum quidem signum tantummodo et est et
di"itor. Secundum vero res est, quae eo sifno significatur. Omnis enim
theologica doctrina teste Augustiuo signis constat et rebus. Et res
quidem suut, quae ut significatae accipiuntur, signa vero, çluorum
15 omnis in significando est usus. Etsi enim omne signum res sit
quod non est res, ut idem Augustinus inquit, nihil omníno est, et sic
signum esse non potest hoc tamen hoc loco signum accipitur non ut
-,
res significata, sed ut signum rem ipsam significans, quatenus scilicet
signum est, et non quatenus res aliqua est. Quemadmodum cum
20 ascendentem Cernimus fumum, non quatenus substantia aliqua sive res
est, sed quatenus solum est signum ignis, signum esse dicimus, quia
substantia et res aliqua est. Nam omne quidem signum res aliqua
est, non tamen omnis res alterius rei est signum. Sunt enim res aliquae
dumtaxat ut significatae, non autem ut signa aliquid aliud signifi-
25 cantia.
Quod in aliis sacramentis facile comprehendi potest. Etenim in 3, r
saclamento baptismatis ablutio carnis per aquam ita est sacramentum,
ut dumtaxat signum sit ablutionis peccatomm. Ipsa enim peccatorum
remissio res est significata, nihil ultra significans. Hoc idem in reliquis
30 sacramentis. Ergo et in sacramento eucharistiae altemm est solum
signum ut panis et vini visibilis species, alte¡um res siguificata ut
ipsum verum Domini corpus et sanguis, quod ex immaculatis beatae
virginis sanguinibus assumpsit. verum hoc proprium habet praeter
alia divinum hoc sacramentum eucharistiae, quod in, eo res significata
85 alterius etiam rei signum est. Ipsum enim verum Domini corpus et
coü xuPiou oö¡,ra xøi øT¡lø, æPä'1¡l
sanguis, cum res sit signo panis et vini significata, ut mox ostendemus,
Èocr,v iepòv rp&'yp.aroc, titrÀou' 6I
est tamen alterius rei signum, cum significet mysticum Christi corpus et
B 79v oö!¡ø xæi tì¡v èv zrverl¡lørr' xøi. ecclesiae in Spiritu sancto unitatem. Hoc vero non amplius aliam rem
orixéc¿ criìlo æpã1¡,r, æ ot¡¡t'æLve4 &'
significat, sed tantum significatur. Ita fit, ut visibilis simul ac sensibilis
xcti øio$¡còv coü Tie æPo$Éoeoç
4gspecies panis et vini duplicis rei significatrix sit. Significat enim et
eîvat o¡¡-tavtr,xóv, åvòq ¡lèv toü ti)'4
verum corpus Domini, et res significata et signum sacrum est et mysti-
or¡¡.1ør,vó¡.r,evov xøì o4¡laÏóv èortv ie p
20 oúX' fi M oröXf B | 21 elr.rre rpd.^¡y.a M eite xaì, æpây¡ra B I 28 Èxtrhioeor6 M
èxælí1oe<o6 B
10 Joh 8, 63.
DE S.A,CRAMENTO EUCHARISTIAE. 7
6 BESSARIONIS
cum ecclesiae corpus. Buare panis et vinum signum est dumtaxat.
iepóv' ¿r1cò àè
6ópdro6 eite nÀr¡pó¡'tatoç, 8r'ò xai.o¡¡'r'eiov Àéyeo$ær' ¡lóvov Ipsum autem verum Christi corpus et sanguis, quod sub umbra tegitur
toü xøì, otvou oxr,{
¿^r¡sèa toü xpuoroü oö¡læ xøì ocT¡ra, rò
r5æò cfr &ptou
panis et vini, significatum quidem a Pane et vino, significans autem
"i
àrrr.oLræ"ó¡revóv re xøl voorS¡levov, o¡¡-r.alveo,$øu
g.èv úæò coü &ptou xøl olvou,
mysticum ecclesiae corpus, et res est et signum. Mysticum vero ex
iøç fv<o¡révov úæò xegætrfr tQ XptorQ
5 utroque significatum res tantum est nec ultra alterius signum. Praeterea
eo,$øt o¡peîov. tò òé ye ¡luotr,xòv úæ' 5
quod tantum signum est, duarum rerum est signum, veri scilicet et
vov æp&,y¡r.ø ¡róvov ðv 1t1xêrr. æepær,tépco
mystici corporis. Quod autem res est et non amplius signum. Duorum
pèv póv<oq or¡peîov 8uoîv elvctr, zrpay-
sacrorum signorum res est, hoc est visibilis speciei panis et vini et veri
te ¡ruotrxoü a6p.ætoç. cò òè zcpã'y¡læ in eis contenti corporis Domini. Verum autem corpus et sanguis, si
poiv or¡¡.r.eior,v eTvæ¿ æpûy¡.1,ø, roü épætoü
t0 ad alterum aspicias invisibile saclamentum, res est, si ad mysticum
i coü coritor,q ê¡.r.æepr,eXo¡.r,évou &).r¡'$oüq 10 corpus, est signum. Rursus primum quidem, quod signum tantummodo
r æpòç $d'tepov ¡'r'év, tó ^¡e 84)'ovótt épacóv
est, oculis subest; secundum, quod res est et signum, animo exceditur;
re xc¿: aiosr¡còv ¡.r,uot{pr'ov, óç or¡¡'r'ør'vó¡'[î.îï#?r-îrl'ïlåîl;TffJil: tertium, quod res sola est, corde percipitur. Ad haec pfimum quidem
te xc¿l lepòv æpã'1¡'toc
non modo significat, sed etiam continet secundum. In specie enim
è òerStepov o-4¡r,eîóv in illa sub-
15 panis et vini veïitas corporis et sanguinis continetur, cum
ov æp&1¡l,ø òv ¡.r,óvov xøi o-r¡¡.rar,vó¡.r.evov 16 mutetur. Tertium vero quamquam significet, non
stantia panis vinique
æpöcov ori or¡¡.r.øíver,v ¡.r.óvov, ri)'Àù xoti
tamen continet.
&,ptou xøì, oïvou ¡.r,opgfr i coü oó¡røtoq
Haec cum verissima sint, illud etiam sequitur ex iis, qui diviniz
oùol<o8ö6 toü &prou xal oivou
xoti ø'l¡røto6 ciÀ{$er,ø æeprel'lr¡æcat', eîç uir&' 1e corporis participes fiunt, alios quidem sacramentaliter spiritaliterque
petæpir¡$évctu' tò Ðé ye Ðer5tepov ei ¡lévtor' xæi' æept'êger"
20 participes fieri, quales sunt qui digne communionem accipiunt, alios
¡ri" tpitov oÜ 1e o4¡'røive¿ oiice
20
ta 1å
'Toúto¿c vero sacramentaliter et non spiritaliter, ii sunt, qui indigne communi-
2 òè å).v¡'$êor 1" oõor toiç xai tor}ç toü Seiou
uorr¡Pitovxaì æveu-
cant. Sumunt enim vemm coÌpus Christi, non tamen sacramenti effec-
p þ¿èv tum accipiurì,t nec christo uniuntur. De iis inquit apostolus, quod.
Tol à{ eio¿v oi &.|i(',ç p,eræ}'ø¡.r,p&vovteç ææì
B 8W ¡l iudicium sibi manducant et bibunt. Non enim iudicium et condem-
o roùq òé y' &væltti,ç ¡'lecocÀø¡'lpd,ver'v ¡'rèv tãrv
25 25 natioqem manducarent et biberent, si spiritaliter comnunicassent,
¡.r,uor4Pi<ov xoti ariçoü toü immo iam Christo unirentur. Sunt alii qui, etsi non fiunt saclamentaliter
¡.r,øctxõç øritöv ¡-r'etéXeuv ¡L participes, spiritaliter tamen communi infans
^¡úp èotuv, ií 9r¡ouv ô rïæô post baptismum vel aetate provectus abilem
d'v 8è eiq xPi¡tu æ xxi x*e&xPqt''x necessitatem recepto Christi corpoïe Nihil
Àø¡,r,púv<ov ææì oúoo<o¡r'oq Ìi8r¡ 1evó¡'r'e B0 B0 enim minus sacramenti participes fiunt, quam si communionem cepissent ;
fiunt enim membra christi et regni caelestis haeredes. Haec igitur
cum omnibus maûifesta sint quis enim neget ex his, qui commu-
-
nionem sumunt, alios quidem nullam gratiam, immo vero pro gratia
iudicium et poenam, alios vero gratiam largissime consequi, quosdam
35 etiam sine communione, dummodo id non contemptu vel negligentia,
sed necessitate fiat, divinam mereri gratíam cum, inquam, haec
-
adeo clara et perspicua sint, tripartitam hanc divinorum sacramentorum
oÛc8èxøiXúpr'v8or{lr'ÀéoeætøÐê7'eo$ør''d'lÀouçà'æõxo¿i¡'r'lxor'vovoüvtotç' distributionem veram et necessariam esse probant.
ù &peÀei o Yêv'tPar', tiç $eíøç
oÚtco oø r', xøi tiv töv Seicov
læipeotv, te xæì dÀr¡$! no
B 81 uyxe'tæv
15 ðv rfuXfr . . . zcpdlpe Mz in marg. B in texlu | 19 Setitepov corr'MÙ er tgirov)
àe¿xvr1e ¿.
tpítovB ¡ zò riye plv...rr"préx"rMzinmarg.Bom'l21 Àó1or'q ødil'M2 lzl"¡''&vo-
€i.c lt &vu1iu,c É ¡'ZO ,irro),oúouc,rç M cinoìcípovrø6 n ¡ aa 1evó¡revov M 1evó¡revoç B I
DE SA.CRAMENTO EUCHARISTIAE I
BESSARIONIS
8 Ex his sequi videtur Christi quoque corpus duplex esse: verum 4.
4,.Kaicaücoc¡rèvtør5r¡'Ëtceræt'òètoúcor'qoTovflСæpoææo8e8er''¡pév.ov alterum, alterum mysticum. Et verum quidem est, quod in hoc divino
8¿æòveî,vætre'xni"'ot"tjto$a¡8eivtòXpuotoüoö¡r'æ'êvpèvtò&Àr¡$éç' eucharistiae sacramento consecratur atque conficitur sub visibili specie
êv8ètò¡.r.uottxóv.xæì'&Àr¡$èç¡'r'èvtòevcQiepQtorSccptfr€eüXaptotûaÇ panis et vini. Hoc idem est cum eo corpore, quod fuit ex beata virgine
iePouPlor5¡'r'evóv te 5 Spiritus sancti obumbratione conceptum. De quo ipse Domiuus in
¡,r,uoc4Piqr 5
;;ü ;;";, xoci o"uvou t,,oP9fi exhibitione sacramenti, cum nobis sensibilem panem vinumque osten-
reír6 Ye rîP èx ri¡ç &^¡luç næ disset, ait: Hoc es corþus lneurn et Hic est sønguis tnetts; deinde addidit:
quod, þro aobis tradetur, et qw'i þro uobis elfund'etur in vernissionem þeccø-
oõ¡.r,& ¡.r,ou<, xæi øü' ucoütó Èot¿ tò
torum. Mysticum autem eius corpus est ecclesia et congregatio fidelium.
xvrlvtoç xæi èæeve'yx|vtoq' tò riæèp ú¡röv 10 Hanc enim negare corpus Christi nemo ausit, praesertim audiens aposto-
v eiç &,geor,v å¡.r.aptr,öv. ¡l'uoct'xòv ò'è10
y'ìp 8ù
lum dicentem ecclesiae caput Christum esse. Caput enim sine membris
æ¿oröv ouvd'$por,o¡.r'ot. eTvø¿
non esset caput. Quaprooter membra Christi nos sumus, et caput
nostrum est Christus. Unde clamat apostolus : Vos estis corþus Christi
Àéyovtoq' rlxegøÀi'ci¡e èxxt'tpiæc' et rnembra, ex þørte. Et rursus: Pønis, quem, frøngirnu;, nonne con4rnuni-
ôiv elr¡ xeqaÀd. ¡réÀr¡ toívuv f¡¡reT6 15cøtio corþoris Domini est? Et iterum: Unus þanis, ait, et L!,nurn corþu's
B 81v xc¿ù ædÀ¡v' >ú¡reî6 Èote o'ö¡'r'a Xpr multi sumus. Et reddens eius rationem addit: Omnes enirn ex' uno
d,ptoq ôv xÀö¡lev, åúX[ roü oó¡'r'øto6 soü Xpr'otoü.èocrv;< xaì aõ$lç'
'o""íø þane þarticiþamus. puae verba dum exponere nititur Chrysostomus
,Li,, rip"or, eu oa¡',,ì, 9r¡oív, rol rcoÀtroi èo¡-r'evtt' xaì
t"i¡v a'i'¡Læv èn'*^¡(ov'
noster, ita inquit: rrQuid dico communionem? Ipsum illud corpus
>o[.¡r].p ¡'r'ev<, ë9r¡'
¿q'{Ç éXpuoóoeopoç'
sumus. Quid enim est panis nisi corpus Christi ? Non corpora multa,
rlti èo¡rèv èxeivo cò oö¡la' tt y&'p èor.w 20 sed corpus unum. Quemadmodum enim panis ex multis constans
^¡rìp æoÀld'' riiùrì oö¡'r'ø év' xa'Nuæep yàp 20
é CÍ,ptoç granis, ita compositus est, ut nusquam grana videantur, et sunt quidem
é &,ptoq xxcov Íiv<otør' 6ore pr¡òæ¡r'oü 9æiveo$øu
grana, sed propter coniunctionem nullo discrimi¡re discernuntur, ita nos
T où6 xó quoque et invicem et Christo coniungimur.( Damascenus quoque ubi
ouvøgeiç, oúccoç xaì' &ÀÀdÀor'6 xøi de sacrosanctis mysteriis tractat: DHonoremus, ait, Christi corpus omni
Atov'3ouoq' >cà ¡,r.èv ËyxexøÀu¡'t'1't' 2Sanimi corporisque puritate; duplex etenim est.< Augustinus etiam
M 110 ltò 8à åv¿øiov øÛtõv eiç æoÀÀ& 8¿ occidentalis ecclesiae lumen: puemadmodum, inquit, et multis granis
èv oTç Yívecotr. xæÌ &xPov åvóoer', unus conficitur panis, et ex Tacemis multis unus calix exprimitur, sic
'cææelvà coiq
Novfo(ç.( oó¡løcu ex multis fidelibus unum corpus mysticum integratur. Enimvero sicut
$etotáto¡ ¡léÀr¡
ex multis Inembris et partibus umrmquodque corpus constat, ita ecclesiae
'$eíotç (coiç' <
ouvap¡.r.oÀ - 30 S0unitas ex diversis personis conficitur, videlicet ex praescitis, praedesti-
B 82 xæi é Aoc¡-r,øoxr¡vòq Ðè'Icod,vv46 é ,$eioc uv eÇr nepl cöv dyícov xøi &xpd'wov
natis, vocatis, iustificatis et glorificatis. Quos enim þraesciuit Deus,
æricó<, 97oí'' >æ&'o7¡ xuÐæp'rtpr' rl''u)¿r'xfl
,.gnloi,¡' ))î',pú6G)pev
¡.r,uotr¡pí<ov hos et þraedestinaait, et quos þrøedestinøuit, hos uocøuit, et quos vocaait,
ce xcì o.¡ro,"r"¡' ir,æÀoi.)v 1á9 èotr'< Àé1et àè xøi
é lepòç Arilouotivoç'
hos et iwstilicaait; et quos iwstilicaait, hos et glorili,caaít, inquít apostolus.
d.gtoç xd,x æoÀÀõv oforgu-
ôv rpóæov è" ,roüau oícou xóxxcov eT6 d,noreÀeÏrw. Efficiens vero huius mystici corporis est ipsum verum Christi corpus
Àôvæotí¡pr,ovèx$lípetør'ëv,o{1to6ÈxæoÀÀôvæ¿otövêvouvteleîtøu¡r'uorlxòv 35 et eius communicatio, si digne fiat. Quod. significant verba illorum,
Xprotoü oöPct. éc tùP èx æoÀÀ qui dicunt: ))Oramus, ut hoc corpus tuum praestet participantibus
oõ¡.r,4, oÚto xal i¡'cî¡ç èxx)'r¡otu"e sobrietatem animae, remissionem peccatorum, cotrununionem tecum.(
töv rcpoe'¡vcoo¡lévorv òz¡Àovócr', c puid enim aliud est communio quam unitas cum Christo, annexio
àeò'r,xøt<o ¡.r,Év<ov, töv òe8o{øo ¡'révol
1 xøl oÙq . . êxd,Àeoe Mz in marg. l 6 eiç ævetl¡raroç . .' zrpò6 oé M el6 xor'v<'r-
2 Rom 8, 29 sq' I I Cf. oionys' Areop, Deeccl'hier' III r (PG 3' 424)'ltlllzcf' vícrv ¡rpò6 oé V communionem tecum V¿rsio lat. I S rlu M Xpr,otòv e | 2? oú¡rpolov]
Dionys. Areop., l. c. III ¡ $: (PG 3,42g Ã?). I fa ¡on' Dam ' Delide orth' IV 13
(PG
zo' 25 cf' Eph ir¡ úroypø¡r¡ró6 ad,d.. M quod' M2 det. | 36 ô Aldlo1o6 lpz¡1ópr,o6 B | 39 6q corr' M2
s4, rrs3A). I 1ã Joh: Dam., t. c. rv 13 (PG s4, 7:'528)'.1 22 |
Gal 3'
suþrø lasurø | cò ¡ruor4plov toüro Mz in marg, B in teztu
å+ ¡rr'. Dam., l. c. rv 13 (PGs+, rr53 BC)' | 36 Gregor'M'?
",ta.-io. [
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 13
12 BESSARToNTS
toü ¡r'èv roü d'ptou re xøù et figura fuit. Nec tamen adeo mors et resurrectio eius non fuit vera
elte xøìorl¡rpoÀov ì,Éyetat xai' ii¡t'æ &Àí1$er'æ' éq mors et resurrectio. Est igitur eucharistiae sacramentum et veritas
olvou eTÐouç ðvcoç ou¡r,póÀou, riÀz¡'$eíøç Ðè toü ev aÛroîç è¡'¿æepr'e¡¿o¡'r'évou
et figura. Ex quo nihil absurdi sequi videtur. Etenim ipsum quoque
M 111y tÌlr¡$oüç oóp,n"oq, **i é $"To, ¿ovrlouoç Seixvuo¿ æoÀÀø;¿oü toü zrepù sacramenti nomen nihil significat aliud quam figuram alicuius et sig-
ouvd,fe<,rç ,"pnlJo, or5ppoÀø ørjrù xaÀöv' xaì' ¡'r'ecà' tì¡v iepoupllu'v lúæ' 5 num alterius. Siquidem sacramentum tectum mysteriis secretumque
ð{.,uv<,yúpg.,lor,v, oilty"riiri¡evr¡¡.r,évæ 8¿à töv
lepöç æpoxer,¡.r,év<ov ou¡rpóI<ov.<t ó
esse decet et aliud extrinsecusprae seferre, aliud habere quod intellegatur
xaì æúÀ¿v' o-Au ,rof¡.ö' eiç ¡lóvæ tà Seîa orlppoÀø æapcrxu{úw<ov' c'ùtoü intrinsecus.
æverl¡'r'atr' æPòç çàe &,y['øç töv
8é<, Àéyer 8è tòv iep&pXlv ldei cQ $eapXrxQ Neminem autem conturbare debet nomen istud figurae, nec ids
teÀou¡.r.Év <ov &pXàç &vot'¡o¡'r'évou <r'
quod ait Damascenus: ))Panis et vinum non est nisi figura corporis
e$*æpr'oriuç ¡-r'uor{prov túæo6 Èvúote xai or5p-
, Cj¡ ¡rér.oiit, ¡r¿"t ìa t¡e 10et sanguinis Christi.< Absit, sed ipsum corpus Domini deificatum ipso
poÀov ié1"0t', toÀ¡-r'r¡téov eiæeîv fl 6Àcoç ervvofroær' pi10
"ìlte "o,i'ürrolpot¡,¡,,'ò6 Domino dicente: Hoc est corþus llleutnL, et non: figura corporis mei, et:
&f,r¡$èç eTvø-r, ,,pr,ot"ó'' &'æx"ye tie pÀøoelpinc' 1àp ôiv xai ô tí¡'tro6
oö¡.r,ø 'i Hic est sønguis meus, et nor¡: figura sanguinis mei. Primo enim panis
xæi ri (ql-
aûtoü,$d,væto, ìú,"or'òv rle cöv &¡ræpcr,öv f¡¡r,öv d,æoÀoúoeoç et vini nomine non ipsam visibilem speciem panis et vini, sed sub-
gópoç d,vriot norç oÛoa ti: Í1perê'¡aç eryépoeoq oüx riÀr¡$ì¡ç &'v {v'
"'inoe stantialiter transmutatam in corpus et sanguinem intellegit. Deinde
ilorüloe .¡dp êo"ru ó ÀÉ1<ov' ré Xptocòç té$vr¡xev óæèp töv ri¡.r.æpctõv f¡¡,r.öv,
1ó figuram hoc loco intellegit umbram illam, quae nihil aliud praeterquam
B84xaìd,véoo¡8r,ùdv8t*oí.oo'uiptöu'(xøiIIécpo6é$eîoç'rréXpr'oròq15 figura est, simpliciter aliud significans, nullam omnino faciendi vim
co{,vuv
¡éæov$ev ,iæèp f¡¡.r,åv d¡,r.iv xæraÀeiæ<ov riæo^¡pø¡r,¡-r.òv
xæi crlæov.({ é ¡.r,èv
,$eia rivd.- et potestatem habens, puemadmodum sacramenta veteris legis Novi
toü Xpr,ocoü .$áiaroc ìoü xo,i f¡¡r&ç Ðeiv ri¡ &.¡tæprtq,$aveîv, f¡ 8è Testamenti sacramentolum figura fuemnt, ut circumcisio baptismatis,
f¡¡r'Ïv xøcà toùç xopu-
orc(õrç coü tfr òr,xæroorlvl (flootl túæo6 xøì' riæo1pæ¡'r'¡'r'òq
sanguis hircorum et vitulorum Dominici sangUinis in arca crucis effusi,
gaí,ouç cöv dæootóÀ<ov'¡é^¡ove'
20 et serpens pendens in eremo corporis Domini in cruce pendentis. Venrm
i¡ dvdotnor,6 æùtoü, ¡r.r¡8' eiq u 2o
illa quidem figurae tantum erant et aliorum significativa, non effectiva,
xal &1,í1$euá èort x
¡.r,uot{puov et sacrorum quidem significativa, non ipsa sacra. Nostra vero non
M 112 6¡loq oÛ Ð¿à toüeo étte¡a.l" &¡oæov o
modo significativa et figurae salutis sunt, verum etiam salutifera, hoc
oÛÐèv ðiÀÀo oÏ¡,r,aiver, i túzrov tr,vò6 9épor,v xaì o¡¡,r,eÏov eTvøl étépou. xexæ},u¡.r.-
est effectiva salutis, ipsaque sacÌa et sacrae sacrarum rerum figurae.
¡.r.évovre'¡àpeïvør,¡tt"¡¡.r,uor{puovxal'itltro¡lèvcò9æuvópevov'&}ùo8è 25 Hoc enim interest inter veteris et novae legis sacramenta, quod illa
còvoorl¡levovëxer,v.6$Evxai¡.l.uotr,xòçeipr¡talòeîævoç,ev<þ¡letùtì¡vcoü25
zræpa¡é¡orø. celer{. quidem dumtaxat significabant salutem, haec etiam praebent, et illa
vo¡.r,r,xoü æd,o7,n'þpöo,u f¡ roü lepoü oó¡røcoç xa.i a.l,p.æ'coç
toü ocotz¡piou $avd'tou' d)ùrì xøi 8¿' quidem non sacra, sed- sacrarum tantummodo rerum significativa, haec
o,i '¡,Ìp 8r,Ì d¡ruòv ¡.,,óuou criæov ðvtoc
"åu xêx)rt¡'cat ôeîævo6, óç autem et significativa sacrarum rerum atque effectiva sunt. Hinc
o,rid¡v .ì¡v cõ¡v $eí<ov ¡.r.uor4pirov ææpd.8oolv ¡.r,uottxòç
sanctus Hilarius ait: >Corpus Christi, quo in altari participamus,
Bg4vritprou ¡r,àv xocì olvou ðvccov rôv ôpo¡.r,évcov, oapxò6 òè x¿ì æ{.p.æroç
cõ¡v voou-
ô æapùao 3¡ figura quidem est, quatenus panis et vinum exterioribus apparet sensi-
¡réu.u. or¡¡leÏov 1d.p Èotr,v elre xq.i trlæoq, Ari^¡ouocîvó6 9r¡ouv, bus, veritas autem est, quatenus corpus et sanguis in veritate corde
ti¡v óp<,1¡lêvr¡v åøutoü !¿op9ìv diì'Ào t¡ d'9' Éæutoü voeîv Ù[8<oo¿v'
creditur.< Et Augustinus: uchristi corpus, inquit, et veritas et figuta
I To,p*c"éc. àè ¡,rr¡ôévø fl arirò roü trlæou cò ðvo¡.la i 6 9r¡otv ô aot¡aaoxr¡vò6 est: veritas quidem, in quantum virtute spiritus ex substantia panis
èv tÇr æpoer,Plpévqù xe9æÀøíç' loÛx ëot'''cúæoç é dptoç xæi é oTvoç toü
et vini corpus efficitur; figura vero est illud, quod exterioribus sensibus
o<Lp"æroçtoü ipr,oroü _ ¡.r,ì¡ yévor,to - ål¡- øütò rò oõ¡.r,æ coü xupiou
re$eo¡-
roüró ¡r.or1 åottv, oùx é trinoq coü oó¡.r.øtoq, 35 95 subiacet.< Nos itaque figuram hoc loco ita accipimus, quae scilicet
¡révov aÛroü coü xuplou eiæóvtoç'
ålÀà tò æpötø quoad sensibiles species panis et vini aliud dumtaxat significet, quoad
Ðùù tò oö¡.r,ø, xai o'iX é túæoq coü otl¡'latoç, æT¡'¿u'< ¡lèv '¡ùp
àtaü$or rÇr roü d,prou xo¿l o'úvou ðvó¡.r.øcl ori rò ociosr¡còv xcrì gør,vó¡r.evov aütõv
3 BYI on. M | 4 xølöv corr. Mz ex xu),¿'í,M B | 8 dpXù6 M'? cow' er
ei8oç, ô tÇr ðvtr crlræo6 èotív, riÀl& cò pecøpÀr¡$èv ii8r¡ xøi ¡.r,ecaæor,r¡'$èv eiq
ôeúzvuo¿
tiv eù;¿cíçMnl10eïtexøl,úzro1pø¡.r.póçBom. l16cúæovxalúrcoypø¡r¡róvBl21 êré-
oö¡r,æ xøi æI¡,r,ø voeT ó ò¿8áoxc¿Àoq. ë,rcerca 8è túæov àtæÜ$ø Àag,p&ver, p<,rv M ëeepov B | 22 ¡ruorr¡piou M ¡r,uoc{ptov B | 28 îùv aild. Mz | 25131. õ'$ev x¿l ...
40
ox¿ùv xøl tò æivr,y¡,ræ ¡.¿óvov xaì pr¡òèv ,åiÀÀo fl cr1æov åtépou or¡¡.r,otvtlxòv
rÍæÀöç
voEÏv 8í8o¡or.v om. Veysio tør. | 32 Âø¡.r.øoxr¡vò6 trþ. B þosl xegcùuirp | 34 oó¡rn"o6
Areop" l' c' B add.. xal u!.¡taroç | 36/39 npõtø ¡rèv y,tp . . . ëret.t'u 8è M2 iø mørg. 1.36 æpõrø
4 Dionys. Areop., De eccl' hier' III z (PG3' 425D)' | 7 Oionys'
t cot 15,3' tf rPef,tz' zr' a0 Cf' Aug" Sermo z7z (PL M2 npdrrov B | 38/9 ôcÇrðvrr...uTpæBom. l39 ëæe¿ratèl eTraB | Àa¡rpúveu
Ir z (PG 3,428 A). | 1n I I
Dam', De fi le orth' IV r3 (PG94' rr48A)' corr, Mz ez voei é ù¡túoxaÀoç. | èvraÚ$ø trø¡rpdvetl xøÀeî B
38,tz46BC)' | 32 Joh'
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 15
t4 BESSARIONIS
tù verum corpus Christi et aliud significet, et tamen veritas est. puemad'
6î¿xùv êcépou ôúva¡lr,v' 6v rpóæov
coü modum Da¡nascenus quoque, sicuti paulo ante memoravimus, veteres
&{*tlq ¡.r.uoc¡píorv, i ¡.r,èv æeprco¡.r,ì¡
secutus doctores verum corpus et sanguinem Christi figurativa futuro-
Xov xa,l 8ø¡-r,ÉÀeov æIg.æ ei"ç x&$ø,por.v
n¡m nominavit. Ubi enim figurativa dixit, et figuram sine discrimine
ivov çoü åv otæupQ Xu$évco6 xuptæxoü
5 clicere potuisset.
$úpøvcoç, xo¿i é ev èpúpe xpe¡.r,ao$eìg 5
Sed de iis satis, ut arbitror, disseruimus. Nunc, quod reliquum6.
f,ro(ro6 Tcpodr¡Àóoe<o€. dÀrr- èxeivæ ¡.r,èV
est, aggrediamur. Erit autem nostrae omnis oratio tripartita. Primum
cü ¡l,éwor, xøl &æoteÀeøerxd.., xæì lepöv
oüX iep&. cù I' f¡¡-r,étepæ ori c4¡.r,øvclxù
enim conabimur ostendere divinissimum corpus Christi et sanguinem
I xai o¿,¡oc¿xù xori o<or4píæv zcor.r¡'cr.x&,, nullis aliis verbis aut sacerdotum precibus confici quanr. iis, quae supra
pöv tr5æor,. toritrp 1ùp cà vo¡.r,r,xà tõv 1o l0memoravimus, Domini verbis: Hoc est corþus rneuln, et Hic est sa.ngctis
nleus. Post haec sanctorum ecclesiae doctorum ac patrum nostrorum
ocotr¡píæv, ræücæ 8è xai æepr,éxo,",:iulî#ï:: iil.t';Xïl,ru;; unam et eandem esse sententiam declarabimus. Postremo quae huic
opinioni adversari videntur, duce Domino, cuius res agitur, dissol-
or¡p.avru&., orix íepù ocÛt&, ðveæ, ro¿üror 8è iep,l re aürà xo¿i iepöv æpay¡rútcoV
vemus.
or¡,¡tn rr*&' ¡e xu]¡. æott¡rr"x&. 8è xæi é Seîoç 'IÀópr'oç' cò oö¡'tø coü
91oì,
Xflo"oü, oS ev cQ $uor,aor4pkp ¡lecø).a¡r,pd,vo¡.rev, crlæoç ¡,r.év Èocr, xæ$óoov
1ó L6 Quod igitur impossibile sit aliis quam Dominicis verbis eucharistiae 7, r
sacramentum confici evidentissime et luce clarius apparet. Enimvero
ôiptoç xoct oTvoq co¿Ïç ë{co épövtar, øio.$l1oeor,v. riÀ{$er,ø ðé èotr,, xa$óoov
(|rXñ, xcti AÛyouocîvoç' nemo est, quem lâteat, quemadmodum panis et vini in corpus et
oõ¡.r,ø xæi ocT¡.r.æ Xproroü cfr riÀq$eiç n¡.o¡e,3etu.¿.ñ
sanguinem Christi in instanti facta transubstantialitas humanam omnem
rò Xpr,otoü oö¡rø xal d).{selø xui .r.5æoç èorív. dÀri$er,ø ¡,r,év, xa$óoov cfr
facultatem excedit ingensque opus est et certe divinum, ita etiam
M 118 }uvú¡,r,er, coü æverl¡,turoÇ èx rie toü diprou xøi oívou oüoíaq oö¡.r,ø ^yl.verw..
20 29 huius sacramenti efficientia veÌba instar ipsius sacramenti eximiae
B 85v túæoe òé åot¿v tò rai6 ë[<o ocio.${oeo¿v rJæoælætov. oiitco 8è xæì f¡¡reî6 åvcæü$ø
cuiusdam virtutis esse debere. Christi vero divinis verbis nihil esse
ròv 1iæov lø¡.r,pd,vopev, èæi ¡aèv roü ocio$r¡roü xøi épætoü àr¡Àovócr, coü d,ptou
potentius, nihit efficacius esse posse ma[ifestum est. Quamobrem fateri
xæl olvou e'í8ouç óç or¡¡lævcr,xòv ¡.r,óv<,rq êcóp<ov xøi criæov ¡.r.óvoq, Èæì, 8è coÜ
necesse est Dominicis illis verbis et nullis aliis divinum hoc sacramentum
&tr1goüç ôç úæoypágovtæ ¡lòv xoci o1pøívoytæ xa| Étepov oÛ8èv ¡,r.évcou fitcov
confici posse. Nec enim divinissima per divinam potentiam confici
xocf æÛtòv d,ì.d$euav ðvtcr. xæsò òì¡ xøì é æüròq aø¡.r,øoxr¡vóç, fi elpr¡rær,
25 negaverit quispiam, nec verbis Christi nihil omnino efficacius esse,
toT6 &pxoclocåpor,ç dxoÀou.$öv 8uàæoxd,Àor,6 ld,vclcuæa röv ¡.r,eÀlóvccov<< tò
2ó
cum non modo homo, verum etiam Deus sit creatorque omnium, qui
¿Àr¡,$èç oö¡.r,* xøù øT¡.r,oc toü Xprotoü 98&.oa.ç ôvópøoev' ei yùp &vrlrvææ,
solo nutu cuncta produxit, qui verbo aegros curavit, mortuos suscitavit,
n&vrloç ò{æou xai srlæov.
caeteraque miracula fecit, quae in evangeliis recitantur.
6. ETev t!. roritcov rolvuv o,Útoq ú¡cocesévccov 8æetæ¡ 8eÏ[ør, æpöræ ¡lèv Praeterea humanae preces tunc, quod orant, facillime consequuntur,2
éq o,l8éo¿ þ{¡ru,or,v dÀ}.or,ç 41 r,,voç oiør,oàí1æoce er}Xocî6 xæi òe{oeorv iepécoç tò _
30 B0 cum id meritae sint, et a bene meritis effunduntur. Atqui panis et
seiov toü lpro"oü oõ¡.r.ø xøi aT¡.r,oc lepoup.¡eicør Ì) coT6 ¡eoæorrxoîç æùcoîç
åotr, tò oô¡'r'æ xøi toütó ¡'r'or5 êocl
vini in corpus et, sanguinem transmutatio non petentium meritis, sed.
þ{¡løor, toi6 æpoer,gr¡¡.1évotç' lcoüró ¡.r.ori eius potentia, qui ex nihilo cuncta produxit, per sacerdotem tamquam
cò'a[¡.r,æ< ].éyovtoq. ë¡c¿cræ òè óC xai øritoÏç f¡¡.r,õv coî6 Seio¿6 8¿ScroxdÀor6
per instrumentum quoddam efficitur. Unde non minus ab indignis
tE xal oijço Ðoxei. reÀeucøiov xøi tù 9ør,vó¡r.evæ tfr 1e tor,ør1cï
'cærpd;ow sacerdotibus atque perversis quam a bonis sanctisque consecratur. Ex
,$éoer tg xai úæoÀÍ¡Qe¿ åvavr¿oüo,$ør,, ÀÜooct ce xal ou¡.r,9óvtoç eÇl 6À9 oxoæQ
35 g5 quo manifestum est non orantis sanctitatem, sed ipsum Dominum
l¡röv è[r¡1íloao$o¿¿. propriis suis verbis a sacerdote prolatis panem et vinum in proprium
7 ¡ | 'Oç ¡riu oõv &òr1vøcov diÀlorç troiv i toîç òeoæorr,xoÌq þ{¡.r,øor, tì¡v eùXæ-
lóyor6. ÀéÀr¡se ¡rèv yrÌp otl8éva' corpus transmutare. Nam si humanae preces hoc possent, potius viro-
B 86 pr,otíøv teleic$øu, tor5ror,ç d.v tr,ç æeto$eL1'coîç
xøi uT,p.a. ên &có¡,r,<¡l ¡.letaæoir¡oúv rum bonorum preces, etsi non sacerdotum, çluam pravorum sacerdotum
röv æ&vcov tiv toü &,pcou xai olvou ei6 oõ¡.r,æ
te ëpyov hoc divinum opus efficerent. Atqui indecens esset atque ab humana
te xal,
¡-r,etøpoÀiv ¡u&,oøv d,v$p<oæívr¡v ðúvø¡'r,r'v úæeppaíver'v, ¡i'éyr'oróv
40 salute alienrrm existimare tantum sacrameûtum a re dubia dependere,
M 11Bv d,æd,vrrov elva¿ xcrl, d,æoteÀeo¡,r,&tcov xaì &poc $euóræcov xaì éæopåvol6 s& toü 40
to¿oúcou ¡r,uor¡píou ceÀe¿<or¿x&' þi¡y.æ'cæ p,eyiorr¡e eTvotu àuv&¡.r,ecoç òeiv xæi'
9 ococ4píav M otocr¡plø6 B| 21123 ènl ¡rèv toû elos4roü . . . toü cÌÀr¡$oü6 M2 tø
14 Cf. Hil., Detrin.VIÌI 13. 14 (PLro,z45-247), | 17 Aug' ?
125 ¡orr.ou-., mørg. B in lexlu I rr,q B om.
1. c. IV 13 (PG94, rr53BC).
>>-
BESSARIONIS
DE SACRAMENTO EUCHA.RISTIAE. 77
16
Àe¿orjoø¿c tò ëp1ov, dÀÀ' øùtoiç coiq þ{¡.r.aor, toü xuplou. arjtó'$ev ørltù te-
et in superioribus et in sequentibus diversi diverso modo sunt locuti.
Àeroüorv, óç xd,xeîvoq èxeivotç ocùrà, Íepor5pyr¡oev. Hic pariter omnes dixerunt: Hoc est corþus rneu,rn, et Hic est sønguis
B "Et¿ ¡e è¡ceì, tà toü xupíou þ{¡r,occct æpogépovtøt úæà soü lepéoq óc üòtl nleüs. Preces vero et supplicationes sacerdotum, quibus nonnulli
M 114v ëXovtoç èfouoiøv zcoteïv å, o4¡,r.øíver, cù. þí¡y"u'ca., tà, 8è æøpaxÀr¡tr,xà æücoÜ
existimant hoc mysterium confici, alias apud alios et longe quidem
35 diversas esse videmus. Alii enim optando, alii imperando id agunt.
þí¡puræ éç è[ouoíæv airoüvtoç, oÜæ<¡ àè ëxovroç, - ¡lõ].Àov 8é c¿ teÀeïræ¿
35
xui þeþw.hepov úæò roü ëxovtoG i) Àapeîv øirou¡révou, x¿i roü 8uvø¡.révou Siquidem Clemens et facobus: rRogamus, inquiunt, ut mittasSpiri-
{8r¡
è),æí(ovtoç 8úvøo$æ¿où roîç 8er¡trxoÏç cöv lepé<ov þ{¡,,,aorv, &À},& toic tum sanctum tuum super hoc sacrificium, qui efficiat hunc panem
fl -
d,æogøvtr,xoî6 roü xupíou d,æotetreÏo$crl vo¡.ttotéov rù' ii'¡r.æ. xøi,ðttrì.<¡c òè é corpus Christi tui et, quod. in hoc calice est, sanguinem Christi tui.<
B 8Z'8eópevoç ì') 8eïtar tuXeîv te),er,<otr,xiç toÜ ¡.r,uocz¡piou 8uv&¡.r.eo.rq i oü. ¿À^" Iacobus vero: DRogamus, inquit, ut Spiritus sanctus adveniens sancta,
40 bona atque gloriosa eius praesentia sanctificet et faciat hunc quidem
ei pèv tò æpörov, oüx d,v àrlva¡.r.r,ç ceÀer,altr,xl cøiç tôv iepéolv èveí,r¡ æøpøxÀí¡oeol. 40
riç f,ip ôèv ø.icioerev 6æep {à1 xæ'cêyeu; ei 8è cò Ser5tepov, ¡r&tr¡v &v òéo¿to.
rSore oûx o¿ütai ai àeí¡oer,6, &lÀù trì xupíou þ{¡:.ætæ tì¡v eriXæptotiæv 2 åvtéXeo$arM ôéXeoÐca B j 19 I i M I ínòB suþrarasurøl 36 È¡¿ovtogl B
add. èÇovoLuv
reÌoüotv.
Uohler, Kartlinal Bessa¡ion. III. 2
BESSARIONIS
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. r9
18
uBt¿ r& 6}.o6 panem corpus sancti Christi tui, et calicem hunc pretiosum sanguinenn
¿ töv ¡.r,èv roÀe¿orJvr<ov ¡r,uoe{pr,æ þïp4r<ov oùàe¡.uiæv ¡.r,eta-
Christi tui.rr At magnus doctor Basilius: DRogamus, inquit, ut veniat
üî":iJ'iiñîï"i:å:t :: ;ru ; Spiritus sanctus tuus super nos et supcr haec proposita munera et
benedicat ea, sanctificet et faciat hunc quidem panem ipsum pretiosum
rorlrorç IIæüÀoç 6 p,êya.ç rie $eúæç
toü ocotflpoç à tfr vuxci fi nape8i8oto 5 Scorpus et vinum pretiosum sanguinem Domini et Dei'et Salvatoris
nostri Jesu Christi, qui effusus est pro mundi vita.< Divinus autem
te1eo$eioz¡Ç .cà. þ$,¡t"æræ tæütæ é¡,r,oit16 irc' øùtie léEeoe
n&weç zcpollvelxæv,
xai ¡-r.r,xpóv cr, åvr¡lÀæXóteç, Chrysostomus: rEmitte, ait, Spiritum tuum et fac hunc panem
xø.iro¿ y. i .oi6 repo¡1ou¡.r,évo4 te xuì. åæo¡.r,évolç
xøi ltoüró èot¿ cò a[prú' ¡-lou< r'l¡oæÛt<oÇ pretiosum corpus Christi tui, quod vero in hoc calice est, pretiosum
rò 8è lroütó Èot¡ cò oö¡.r,ú pou<
xøì, 8e{oet6 côv lepéov, æIq xatà- toùç o$t<o sanguinem Christi tui transmutans ea Spiritu tuo sancto.< Cum igitur
M!15ætiu¡¿ç eitróvreq. cà6 eùXà6 8è
d,lÀotç, xøi dlÀtoq æotp'10 10 tauta sit in iis differentia atque varietas, verba autem sacramenti
Àéyovraç rà teÀeroüvrør, d,Àìaq
¡.r.uotí1pr,c
eTvocr, rcæp'
efficientia immutabilia esse debeant, profecto non illa, quae alia apud
B gg &Àio¿C ìéyeo$at. xo.ì coùç ¡.r,èv erixcr,xö6, coù6 8e rrpoorøxcr.xöç aÛrà6 npo-
alios sunt, sed haec Domini verba, quae apud omnes eadém sunt et
géper,v. ti^ú*r, ¡rèv yrÌp xæi 'Id.xcopo6, ó ¡rév' rròeópe$ri oou<,
gr¡oiv,
rò rít.¡r,óv, oou æveü¡.r,æ,èæl tiv suoíæv ruJf 4v, 6æ<oç, d,æo9{vor ab omnibus eodem modo proferuntur, tanti mysterii formam esse, et
otuo,
"0,"o.*é¡r,{.,oa iis tribueqdrunesse perficiendipotentiam manifestum est. Per ea enim
tòv d,ptov roücov oö¡r,ø roü Xpr,otoü oou, xøl cò æotí1ptov roüco æI¡.r,æ toõ
xæi evtóEq rr 1ã fit, ut sit quod est.
Xpr,ocoü oou{r,'Id,xorpo6 Ðé' r[væ êærgoutioav tfr åyiç xaì, &yø$fr
Illud quoque considerandum est ea esse alicuius rei efficientia, per 6
o,ùcoü ,rnpouoiç<, gr¡oiv, >&yú.o"¡¡ xai nolí1o¡ tòv ¡rèv &pcov coõtov oö¡/.ct
coü Xpr,otoõ oou.< quae res illa ad esse producitur, ab aliisque distinguitur. Huius autem
d,T,ov roü Xptocoü oou, xæl cò æot{pr,ov roüto tl¡.r.r,ov øi¡.r,c(
BøciÀe¿oc 8è å ¡réyø6. rðeó¡.r,e8á oou<, gr¡olv, >èÀ$eîv tò æveü¡rú oou tò
divini mysterii nulla alia quam verba Domini efficientia esse videntur.
ørlcà x¿i Ergo ipsa dumtaxat, et non sacerdotales preces tantum opus conficere
di.¡rov èg' f¡¡r&ç xøl åæi tù æpoxel¡.r.evæ 8öpæ taürø xoci eriÀo1ioa¿
tò coü xupiou20 z0 dicenda sunt. Huius rationis prima quidem pars per se ipsa nota est,
&yr,!raor'*nl åvaòei[al tòv ¡lèv riiprov toütov æûtò ci¡.trov oö¡.r,ct
toüro tò quare ea omissa minorem probabimus. Ipsum certe consecrationis
xa,i Seoü xøl o<otipo6 f¡pöv 'Ir¡ooü Xptotoü, tò ðè æodlptov o¿ücò
ri¡,,uov øT¡.r,ø *riÌo, xøi .$"oü xæì oot[po6 f¡pr,öv '¡¡ooü Xpr,otoü tò èxXu$åv opus et per consecrationem efficitur sacrum mysterium in extrema
"oU prolatione verbomm conficientium, quaecumque illa sit, et in instanti
úæèp {e roü xóo¡.r,ou (.ìc.<, é ðé 1e $eîoç Xpuoóoco¡,r.oç'
rxætóæe¡-r.rl,'ov<r,
gr¡oi, lcò æveü¡.r,á oou rò óiyr,ov xaì æotr¡oov tòv pèv d.ptov toütov cipr,ov oö¡,r.æ fit. Siquidem panis et vini substantia in sua perrnanet natura, donec
coü Xpr,otoü oou 25 25 omnia illa, quaecumque sunt, (luae sacramentum perficiunt, verba
toü Xpr,otoü oou, rò òè øv tQ zrotr¡pûr¡ roúcql ti¡.r,r,ov æT¡,r.ø
M 115v ¡,tatøpølòv tÇr æverlpæci oou, cÇr åyítp'< ev ¡'r'èv oõv to'5totq tooøúcr¡Ç ye dicantur. Quibus dictis mox consecratio fit, transsubstantialitas per-
B 88v olíor¡Ç àr,ægopã.q, rä¡v 8è reÀercotrxöv þr¡¡.r,d,t<ov d,¡,r.etææor,{rov ð9er,ÀóvtcoveÏvær'
ficitur, consummatur sacramentum. puod et de baptismate beatus
oùx Èxeivø CiÀÀa ye 6vræ næp' éilÀou6, tiÀÀù raÜta, ,i æøpù æ&oív eio¿ t¿ ørlrà Augustinus ait: rAufer, inquit¡ verba, et quid aqua nisi aqua ? Accedat
xa,ù zrøp& æ&olv é¡.r,oí<oç æpogépovtør', ¡'r'op9{ ¡e xa'L eTòoq töv puotr¡pí'cov verbum elemento, et efficitur sacramentum.( Unde tanta potentia
30 aquae, ut cum tetigerit corpus, purget cor, nisi ex eo, qui verbo hoc
eiolv, xai torjrotr,ì rÌ¡v ceÀercotlxÌ¡v d,æo8otéov 8úvøpr,lv tør5tr¡v' 8tù '¡àp '¡orltc¡v 30
eiç eTvøt, 6 eiot, tà ¡.r,uot{plø d,æoteloüvcæ¿'
rò facit ?
6 ,'Et¿ slreivd eioi t¿voç zror,r¡crx& e'i.'c¿ xa.i re)teuii.rr,x&., òs" ôv ei6 tò eÏval Cum igitur manifestum sit per verba hoc sacramentum confici, o
åxEivo ææpd,yerar. xo¿i rôv &ll<ov òuaxplverq.t,. roü 8è iepoü puor4píou torScou decet quae ad hanc ex substantia in substantiam transmutationem
oùòèv c[ÀÀo oÚt<o6 <Íiç cà, xupr,æxà Àó1uæ teÀer,oç¿xà eTvq¿ òoxeî' 6$ev dìjrù similitudinem aliquam habeant eique conformia sint. Unde quoniam
.cæïrærxaì oùXi ori coü iepé<oç ðe{oelç tò ro¡oücov cEÀE¿oüo¿ ¡.r.uoc{pr,ov. roúcou 36 35 in hac transmutatione tria haec esse necesse est: terminum a quo, et
roü lóyou ènei gotvepd. f¡ pei(tov èori æpócæor, ç, ræú't"r¡v ææpa8pø¡,,.óvceç 8eí{o¡,rev terminum ad quem ipsa transmutatio fit, et modum ipsius trans'
tiv è).d.ttovæ. ørirÌ¡ f¡ tfrç iepoup^¡iuçènêpyew. xøì, tò ôr,' aütiq åæoteÀorl¡.r.evov mutationis, quae omnia illa significant, talia vero esse ve¡ba Domini
rip èoyí,:c<p vüv rie cöv reÀe¿orlvr<,lv þr¡¡lát<ov, éæolæoüv facile probatur. In iis enim continetur terminus a quo per verbum
¡.r,uorÍ1pr,ov øv aritQ
elev äeivø, æpogop&q 1ûvovtær,. i¡ ÏÌp roü dipcou r.ai oívou oùoía èv rfr i8íç hoc; nam nisi in ea esset terminus a quo, non esset transmutatio;
péxp4 ùv r&.vra. åxeiva éæo¡øoüv r&. ^¡e 'ce),etoüvca þ4sei4 lo
¡.r.évouol q,5oeu,
4 NIt 26, z6-28' Mc t4, zz-24. Lc zz, tg-2Í' r Cor tr,z3-25' | 12 Const,apost 4 ¡téyaçM '$eio6 B 11 scriþsi (cl. zs. 39) rcpoogépervM Bv | 12 oorll
VIII rz n.3r, ed.Funk I 5ro. | 15 Lit. s. Jac. (F. E. Brightman, Liturgi¿sI Ox- | æpo9épetv
B *. I 28 rupù, MV nepl e I ZS zrpogépovterMsuþrøtasurct 1cPo69époveat V
ford 1896, 54). I 18 Lit. s. Bas. (PG 3r, ro4o A)' I Za rit' s' Chrvs' (PG 63, 916 C)'
2*
--?-
eoriccp tQ gpr,xtQ xøi.$elg &æoæ),éop,æ'cr,, tfr eiç oõ¡l,ø xai al¡.r,c roÜ XprocoÜ et crea.buntur. Illud sane simpliciter tene
ðr2trovórl ¡.r,eræpoÀfr coü dptou xæi roü olvou, æ&6 rq þeþær,anæ¡æ æ¿crevêt('.
Trinitatis operationes, si quis intriqsecus
æ&vçq. y&p tà' eiç riv xtiaw lpyæ xor,vù ti6 6Àr¡6 tplóàoç eiolv, xal Êv oriòèv
tas omnino ac sepafatas esse, aliquando
p| 8r¡¡eroupyoüvro6 coü uloü eüàoxíç ææcpòç
conmunicare, quemadmodum se habent
röv ædvrov 1l1vor,t' äv 6Àcoç
xaì $e).{oer, coü æver1¡.r,øtoç. lèä øricoü 1ùp xøi 8¿' øritoü xæl ei6 ørlcòv tâ, 10 10 ger1€fare et generati, spirare et spiiari, et alia quaedam similia. Extrin-
zráytalt, gr¡oi lløüloe ö Seîoç tòv trærêpu xøi tòv ulòv xaì rò æveü¡,r.ø ].åycov À""o. r"to, et quatenus ad creaturam spectat, ulla est operatio et
tò &,1r,ov. xai ocõ' uB¿'oü xøì to'5ç øiövøç èzcoí¡oev'< xæi æúÀ¿v' >9épcov idem opus Patris et Fitii et spiritus sancti, nihilque est eorum, quae
Ðuvúpeoç aücoü.<t xq.I xærù còv uiòv tie Bpovrfle '
n&vra tÇr þ{¡.r.øtr, tie in nobis fiunt, quod non ex tota Trj¡itate emanet, una tamen operatione,
una potentia, ur1a voluntate. Quare unus etiam dicitur cleatol et unuÏ
'cù.
>rædjv¡æ 8¿' æùtoû foéveto.< æepi ye ¡.r,{v coü zrverS¡løto6 'Icoúvvr¡ç ¡lÉv' lrò
M117væveü¡l,d Êoc¿ cò (qroæoroüv.< é àè llo¿üÀoc' lei yàp rò nveü¡la eoü åyeipævcoç 15 ff prinðipium eorum omnium, quae sunt, quae fiunt, Trinitatis esse credi-
'I4ooüv còv Xprotòv èx vexpõv oixeî ev f¡¡lîv, é ê4ei.9æç 'Ir¡ooüv tòv Xpr,ocòv l*. þuibus autem verbis potius consentire decet Patrem et Spiritum
åx vexpöv (r¡oæoti1oer, xøi rà, .$vz¡tri 'i¡.r,öv oó¡r.ætø 8¿& toü Èvor,xoüvcoç zwerl- sanctum quam Filii, qui eiusdem est naturae, eiusdemque culn eo
B 91 ¡røroç q,ûtoü èv ipîu.< xøì tiiìtro$¿' t>æ&vræ 8è taütæ evep'¡eî tò ct'jtò xæi êv substa¡tiae ? Manifestum hoc omnibus est contendere nolentibus'
nveü¡.r,ø òlør,poüv åxóotqo é6 por!Àetø1.<t xøi é aøulò' rlèfanooceÀeîç cò æveü¡,rd
Est autem ad haec necessaïius et idoneus et sufficiens minister. z
oou xal xtlo,${oovrør,.<t riæÀõ6 1àp roõtov 'lo,$¿ xcr$oÀ¡xòv àti torlcotç xuv6væ,20 20 Sufficiens autem est, qui potestatem pel coqsecrationem habuit et
tia ori, {6 ,$eiaç tpráòo ç ênêgyew.t æpòq pàv râ, eíoco xæi æpò6 éæurlv xai sacerd.os factus est. Nec enim a quocumque prolata eiusmodi verbA
ùr,øxplvovcar, xæì. ëcrt'v b q.T,c oùàcr¡1fr xo¿vtovoüo¿v Ðù{løtç, óç tò '¡evvâ'v efficere possunt, quod quaeritur, immo vero nihil omnino possuflt,
xøl yevväo&ø.t xæI åxzroperleo,$ar, ëyer" xæi èil}" &ttæ coü é¡r,oíou Àóyou. æ9òç nisi a saãerdote proferantur. Eius rei ratio est, quod ita Deo placitum
8è sù cxcòç xøi tì¡v xrio,.v \ æriti èvép'¡er,o¿ tò aÛtò ëpyov åoriv æøcpò6 xøù est, ita ordinavit, hanc tulit legem. Tïansgïessori igitur legis et volun=
uioü xøi &yíou æverl¡,tæ'toç. xæi orix ëot¿v 6À<oc où8èv cõv ei6 f¡¡,r,&ç levo¡lévcovr25 25 tatis eius dignum paratum est meritum, ne quid facere possit. oportet
ô rrù èl 6Àr¡e æpóer,or tiç cpú8oç, vlq ¡-r,évcor åveg'¡eiq, pr{ àuvctper, ¡,utÇ autem sacerdotem cum debita intentione ad ea, quae Dominus manda-
èfovoiq, p,r,Ç $etrdoer. lr.,úp' ô xæi eTç 6Àorq xæi ¡riæ &p7"ì¡ xøì,
òz¡¡,ruoup1òç vit acced.ere. Siquid.em mandavit nobis, ut in eius Commemorationem
ai"cîæ ¡î¿v ðvtcov se xæì, 1r,vo¡,r,évcov á,æd,vtcov f¡ $eíø ';pr,ù.ç ëorr. ¡¿ xa'ì' n¿c'celú,eta.¿.
tío¡ àè ¡lõÀIov å¡c¿verloe¿é re xo(i ouvéoolro Àó'¡,or,ç é nøtip xøl tò d,ylov nveü¡.r,æ
fl coîç uioü toü ó¡.r.oguoüç re xui é¡.r,oouoíou øriroïç; oúXi æavcì toüto 8{},ov,30
óç ¡lÐùov ætar¡e civ,$pcoæívr¡e eriXlq x&v éætoo¡oüv tí1rtoor5v¡ úæepéXoveo6
M 118cà ,$eîø toüXpro, oü þí1p.ætæ ouvóvcæç ¡e xuì. tiX<opíotco6 ouvepyoÜvtøç ëXor,ev sunt, intend.ens seque id agere, quod ille iussit, artritretur, nihil omnino
B 91v ròv r.ærêgu xøì, cò d,1r,ov æveüpø ; væi æævtí rcorS 1e òfrÀov oüx èpi(er,v êSélovc¿.
2 Zr¡taïto¿¿ pévroü xai úær¡pétr¡ç 6orr.q ixuv6ç. ixævòç àé èot¿v é 8r5vø¡,tlv
òr,ù tle [ep&6 xa$r,epóoeoq oXòv xøi iepeùç ii8r¡ Xpr¡patíoøç. oriÐè yàp 8ì¡sr
úæò æævròq xcri coü ruXóvcoç tøütø æpogepó¡leva tà þ{¡.r.ætø ioXr5ouot æor,eiv
rò (r¡ror5¡.r.evov, ¡r.&,ÀÀov 8è io¡rlouor,v 6Àoq où8év. 'ríe 8è é Àóyoç, 6cr' oütoç
èxeïvoç Ì¡$é).r¡oev, oücco àr.ecd,[ø.co, oiltoq êvo¡.r,o$ét¡oev; toiç ài töv aùtoü
vó¡.r,cov xai ri¡e
vo¡.ro$eoiø6 nægupd.'car,q ü.ltu. xa.i r&æiyeqæ ciæopøíver,, ¡.r,2¡8èv quaecumque pronuntiet, vanus est omnis labor' Nec enim umquam ex
òz¡lovórr, æoleîv 6Àco6 àrivæo$ø¿. 8eï àè zupòç tor5cor,ç aricòv xæi oxozueîv ô 40 40 hordeo miliove aut alio seminum genele panis factus, nellue sicera aut
äeivoç trpocsêrælev. npooêtu(e 8é, [v' eiç rì¡v aùtoü d,vd'¡.r,v¡or'v toüro zcotö¡lev, lac aut mel in corpus et sanguinem Domini transmutaretur. Hoc
10 Romrr,36. | 12 Hebr r, z. | ß Hebrr,3.l 14 Johr,3. I f¡ Joho,6+,1
ls scriþsi ìtu.pi,>v IVIBV 22 cÐ'tr{}'otç B
15 Rom8, rr. | 17 r Cor rz, rr. | 19 Ps ro3,3o. òrørpoüv I 'il1úfcr¿61
24 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 25
[v' ei8õ¡r,ev øõ¡l,a aùtoü xæì, ælp"æ ðp1ævr,xöq øùtoí ^¡e æor,oûvce6 xæl toür' cano[es apostolorum, hoc posteriores doctores affirma¡t. þamobrem
èpyæ(ó¡revor còv .$d,vorrov orüroü xæcøy1é},Àerv. ei y&.p rr,q \ ræîtræ ff éæoraoüv hoc ? Quoniam ille opifex ren¡m ita voluit, ita constituit. Transgredi
&Àlø, olç ä,v æ¿ocerlo¿ rcÌ ¡r,uo{pr,ø reÀeîo$ø1, æpogépcov þí1p.ø.cæ ¡r.i¡ eoüro autem et vitare quidquam eorum, quae ille ordinavit, nefas est. Haec
lxoirolTt ¡,r.48è toî6 Àeyo¡,r,évor6 æpooéXcov tòv voüv oto¿so æo¿eîv å' rxeivoç ergo ad sacri mysterii consummationem necessaria prorsus sunt, et
äÉÀeuoev, oûàèv 6lcoç noæï, ¡tærær&(e¡, æo}.],ú. 1e pøttoÀo1õv. 5 5 sine quibus nihil omnino fieri potest.
s Kai piv xaì, úÀr¡v oixeíøv eTva¿ 8Eî. ex pèv yàp æupoü ròv d,pcov, år- 8è Sunt autem alia quaedam quae, etsi ad esse rei minime necessaria r
B 92 &¡ræéÀou tòv olvov ei.vut ,iv&yw¡. lei pì¡ y&p ó xóxxoç toü oicou<<, gr¡oùv ô sint, multum tamen conferunt ad deco¡em perfectionemque mysterii.
x'5pr,oç, ))æ86öv eiç d¡v '¡frv &æo$riv¡, orl ôrlvætør, xotpztòv géper,v.< xøì, æü' Ex quibus, si quid aliquando iusta necessitate praetermittatur, nula
M 118Y ueyó eipr, f1 d¡.r,æelo6 i &Àr¡.$r,ví¡.< &Àlcoç 1dp, xå,v lepeùç xd,v ¡.r.etù coü
iactura fit. Huiusmodi sunt mysterium super a-ltari conficer€, sâe€r-
fi,
rcpoorjxovtoç øxoæoü elí¡e'cù. æÛtoü Xproroü þ{¡.lcctø eíse dìrr- ätrx, oT'ç lepoup- 10 r0 dotalibus vestibus rndui sacerdotem, multa et ante verba Domini et
post in laudem Dei, in narrationem operum suorum, in impetrationem
1eîv æuorer3er,, æpogépol, ¡trirær,oç círæç 6 tóvoç æÛtÇ1. oüte yùp é ert xpø$ie,
ori xé1Xpou, orlx ðlÀrlpr¡ç, ori (er,&6 | túgr¡e i) ,liÀlou sou tô¡v oæep¡rd.rcov i vitae aeternae partim a sacerdotibus, partim a populo dici. Unde et
röv ôoæpícov xaì, Xe8poæöv &proç, oû oíxepø, où 1úÀcr, orl ¡.réÀr, ei6 oõpø alia apud alios dicuntur, et apud quosdam plura, apud alios pauciora.
xui æT,y.æ toü xuplou ¡l,erøpÀr¡$eír¡ æor' &v. oür<oç ot cõ¡v d,æooróÀov xq,vóv6ç, Hinc est quod Basilius lacobi, Chrysostomus vero Basilii missas
oiít<oç oi êæu1evó¡.r,evor, æa.cêgeç 8r,æpepær,oüvrør,. ci 8{ 7coîo; 6r¿ or5r<oç èxeivoç 15 lSbreviores fecerunt, quod non necessaria forent ornnia, quae dicebautur.
tr, Nemo enim necessarium quidquam detrahere praesumpsisset. Quod
fi$ÉÀr¡oev, oúco SrerrÍ(æ'uo. ææpæpivær, òé rTrv ærltòç èpoulí¡&4, où84¡r,õç
8'é¡.r,rç. taücæ ¡.r,èv oüv röv d,va1xælorúc<¡v èarí, xu.i <î¡v d,veu orlx d,v tl llvolto si quis nunc non per contemptum ecclesiae, quae ita ordinavit, nec
8Ào6. tamquam novam introducendo haeresim, sed inevitabili aliqua necessi-
¿ Eioi 8' d,croc ei xøi ¡rì¡ &vuyxæTæ æpòq tò elvu.t, np6ç Te ¡¿ùv "rò et eivæ¿ tate coactus sola Dominica verba cum debita intentione protulerit,
xøi pd,Àæ ye ypí¡ar.¡t"æ, où8èv ¡.r,évtol rî4 æpæy¡t"ærr, ).u¡.lær,vó¡levæ, ei xat æore 20 20 ipsa dumtaxat, quae ille dixit et fecit, dicens et faciens, dummodo
zcapog$ei4 &v&^yxr¡e oúc<¡ ouveÀæuvor5c4ç. olóv èoc¿ rò e-Æì .$uor,øoc4pí,ou cò sacerdos sit, convenientemque materiam habeat, profecto ventm Christi
g 92" ¡ruor{pr,ov roüro teÀeio$ø1, eò lepøcr,xoiç d,¡.r.gr,évvuo$ær, [¡.r.occíor,6 tòv [epéc,, co{pus sanguinemque perfecit. Contra vero, si quis caetera omnia et
óç cò ¡ro)*Iá te ,ÍÀÀæ æpò töv Seicov þr¡p,út<oy xq,l ëtr, òè p,ec' ixeîvø eüXeoSøi alia paene infinita proferens verba Domini omiserit, Iusit opetam, ut
¡e xu.l.8o(o),o1eïv xai 'i¡.r,voÀoyeîv ri¡v ,$eíøv rpr,úàø, ßúp' ô xaù d,ÀÀø ææp' aiunt, nihilque peregit.
&Àì,or,ç eTvæ¿ xs,i æøpà coîç ¡.r,èv æIeí<o, æøpà 8è coîç èÀúrtco, 6$ev xai BæoiÀe¿ov 25 25 Quod si forte quispiam iis minime contentus auctoritatem quaerat, $, r
t'Ì¡v 'Iøxópou, Xpuoóoro¡.r.ov 8è tiv Bæor,Àeiou rtq iepãç tær5r46 ceÀeciÇ et quid doctores ecclesiae senserint, audire desideret, imprimis videat
M 119 ouv${x¡v åærre¡reïv, <irç 8¡Àoc8ì¡ pì¡ ðvrtov cöv ó,æávcc¡v d,væyxøicov. ori 1ùp Ambrosium, aetate quidem praecedentem caeteros, sapientia vero
d,v rr,ç ro'5ccov èról¡l,r¡oev úgeÀéo$ar, r¿ xæì. cò o¡-r,r,xpótarov cöv ei6 t&, æpo- ac vitae sanctitate nulli vel o¡ientalium vel occidentalium cedeutent.
xeí¡.r,eva d,væyxøí<ov. xæl vùv 8è eí crç où xøtagpov\oet ,ci¡e èxxì'1oiaç, frrc, Hic in seûnone, quem de sacramentis scripsit, ita inquit: rQuomodo
oút<,16 8lecd.(øto, oùò' é6 véav eiod,y<,:v ælpeolv, ct?ù,' &vú1x¡ d,zcorpaldlrcp B0 30 enim panis potest esse corpus Christi ? Quibus verbis aut quorum verbis
xærener.yípevoç, iepeúç ce òv xøi úÀr¡v ëXov èær,t¡8eiø-v tà, xupiou þí1¡løta haec sacramenta perficiuntur?< Et addit: rfpsis Domini nostri Iesu
zcpoo{xovtoq eIæo¿ oxoæoü ørirà, ¡.r.óvov, å, åxeîvoç æenotr¡xe, ß&v¡u.
¡.r.óva ¡.r,erà
Christi.< Et infra: lCum autem hoc sacramentum perficit, non propriis
óç rò æâ,v êæoiloev xøì, oö¡.r,ø xæi æT,p.æ coü Xpr,oroü &ne.cé-
nor,i¡ou.ç, eííàr¡Àov verbis sacerdos, sed ipsius Christi utitur. Verba enim Christi hoc sacra-
ìeoev. xal rò d,vúæøÀr,v, ein&y¡a. r&lÀø xøì, pupíæ 6oæ eiæòv Ëxeîvø æcrpaàpd,¡lor, mentum conficir¡nt.< Et post pauca: >Ante consecrationem panis
35 est. Verbis autem Christi dictis mox corpus Christi est: Acciþite
'cù. þ'l¡p.wa, ¡t&.ca,.or,ç æricÇr .¡éyovev &.næç é nóvo6. 95
9, 1 Ei ðé ctq ¡,r,Ì¡ nd.vutor, cor1rol6 rcer,Só¡.r,evoç rò òeri.repov cöv úæeoX1¡,r.év<ov enim, inquit, comed,ite ex eo on4nes. Hoc est corþus lneurn. Similiter
3 93 (r¡toir¡ xøì, röv 8¿àcroxd,Àov '{v
tlvc ôó(av ëXouor, æepltoúcouæo$oir¡ dxoüoæu, in calice ante verba Domini vinum est aqua mixtum. Christi verbis
ra,girrui' æpötoq 'A¡-r,ppóolo6 é .$eîo6, rQ ¡rèv Xpóve côv d,Ð.ov æpoéXov, operantibus sarìguis efficitur.< Rursus idem Ambrosius cum multâ
ci,yl<ooúv¡ àè xøi oogíç roîç éilÀor,6 roîç t' è( ê:cþaç roîq c' èx òuo¡.r,öv ioó,rr,¡.r.oç sigrra et miracula commemorasset, quae solo Domini verbo facta fuere,
öv. ô6 ev cQ æepi ¡r.uotzlpitov Àó1qr øùrò roüto æpo$é¡.r,evoç æepì, röv $sítov 40 40 universumque mundum verbo eodem ex nihilo esse productum, multa-
¡r.uotz¡pí<ov 8r,alø.peîv xorl ðoø èv cor5tor,ç &vuyxa.îæ òr,Ðd.[ø1, to¿úòe æepi :fre
eriXøpr,otíø6 ìíre rcpú.y1taro6 úæepguoüç ò'r,øæopõv. læöç àé<, qqoLv, Dé 11 é êx xpl$içl B om. ô | 13 Xe8ponöv corr. M2 øø tpozrôv | ßh4 ligroq ' .
7 Jo}rrz,24. I I r. | 4l Amb¡., xupfou ¡.r,e,røpl. B om. | 22,i¡rgrévvuosarl d¡rgrévuo$ø¿ M B I 23 rpò M æpò6 B
Joh 15, De sacr. IV r4 (PL x6,43sB 44o A)
26 BESSARIONIS - DE SACRAMENTO DUCHARISTIAE. 27
pou( xorì, ltoüró èot¿ tò ø[¡,td, ¡eou< 'cù. gpr,xcù. raürø ¡.r,uor{pr,æ tereio$ær
et tradit, quemadmodum et tunc. Videsne igitur, ut nos ministrorum
Ð rïoXup r,(ó¡-r,evo r,. locum tenemus. Qui vere ea sanctificat et mutat, ipse est. Vides,
z Tt oüv; oõtor, ¡.r,è.i oúcoç, rÐù<oç Ðè o[ d,vøtor¿xoi 8¿gáoxaÀol gæor,v. d,Àr' ut ipse est, qui orulia o¡reratur et tradit, quemadmodum et tunc.
oûx ü,v rò ørlsò zweü¡,ræ èg}éylu.ro àr,' dpgo.Tv' oriòè coù lepoü rcverl¡.r,øto6, Persuade igitur tibi, ipsum esse, qui ea mutat. Nec rationi tuae, quae
M 120Y &it'ù ciç iÐiøç xolÀlø6 êpu1æì, elr¡oæv ôiv oi corJcc¡v lóyor,, vüv òè xai tò arlcò 5 5 dubia est, sed infinitae illius potentiae hoc tribue.<r Dices fortasse
æveü¡.i.a 8r,' d¡.r.gotépov ÈÀd,Àr¡oev. xøù é¡,rógcovor, ôç åv æõor, toiç drÀo.6,
oüc<o
haud tibi contradicere hunc doctorem. Etenim te quoque et sentire
xdv coúr<p eQ iepQ ¡.r,uocr¡pí<¡r oi è( Ë<þøç toi6 éoæepío¿ç eiqív. æücíxæ é d¡v et profiteri illum esse, qui haec operatur, sed per orationes, sed per
yÀöccocv Xpuooüç'I<od,vvr]ç år tfl ei6 rò xærù. Mæc$øîov æp, é¡.r,rÀlç. ,loûx preces sacerdotis. Atqui multum interest operari aliquid et omnia
ëotr,<r, g¡oiv, ldv$p<oæúvr26 8uvd,¡.r,eo Ç ë?\æ cà æpoxef¡.r,eva. é róre sæüra operari. Tu namque Spiritum sanctum eis descendentem tuis preci-
noti¡ouç ev ðxeívç tÇi òeúzcvqr, oüco6 xoci vüv orùcâ, &py&(erær,. f¡¡reiç úær¡petõv 1o 10 bus sanctificare haec munera, quamvis etiam verba Domini atiquid
cd[r,v èæélo¡.r,ev, é àè riyr,ú(orv aricd, x¿i p"eræoxev&(av ocütóç.< xøi aõ$rç ô operentur. Hic vero doctor sanctissimus ipsum inquit Salvatorem
orÛtòç e.i x(' trpòç Kopr,v$íou6 é¡r,lÀíqr. uæöç 8é<, gr¡oí, uæagâ, coü xupúou haec perficere, ipsum omnia operari. Nec addit precibus sacerdotum
ææperh¡gévar, æepì, toü rlæriÀou Àé1<,rv; oü yàp æapi¡v r6.ce, ¿tÀrù rõv B¿coxóv- id fieri, quod certe addidisset, si scivisset necessarium fore. Subticuit
c<ov f,v. ivø p.á$¡e<t gr¡oiv, >6t¿ oû8èv Ë1er, æléov èxeívr¡ i1 rpølæe(u fiq autem tamquam non necessarium. pui enim omnia facit, nullo in-
3 95 ¡recà raürø. xøì, .¡ûp xai o{¡.r,epov æin6ç ècc,.v é èpyø(ópevoç xæi æøpøàr,8oriç, 15 rSdiget operatore.
6oæep xøl cóce.<r d.xorler,ç, é6 i¡,reï6 úær2peröv c&{uv'ëXo¡rev, é 8è riyrú(<ov Verum ex illis Chrysostomi, quae supra memoravimus, verbisr
æ'ltà xøi p.eræoxev&(av øricóq; dxoúer6 óe æücóç èor¿v é T&v¡u. èpyø(ó¡revo6 discitur quaedam haud contemnenda consideratio. Ait enim non
xøi æocpa8r,òor)ç o{¡.r,epov 6oæeg xæi r6re; æeío$r¡tr, rolvuv æorè arjròv elvør accepisse Paulum a Christo hanc traditionem, cum tamen ipse se
tòv cæütæ ¡teru.oxeu&(ttvtø, ðxelvou à" þí1p.æru eTvo(¿ co¿üra petøzror,oüvra. accepisse asserat. Et recte quidem Chrysostomus. Erat enim tum
¡r,qÐè cfr ofr eriXfr æld.^y¡tæ.'r. ri¡rgr,póÀrp, &lÀà tfr <ineípqr àuvd,¡.r,er, toü oür<o 20 20 Paulus persecutor et hostis nominis Christi et multo post ascen-
xelerloavcoç sdpper,. dÀÀ' Èpeîç, ó6 or18èv xo¿câ, ooü é 8¿8úoxøÀoç Àé.¡er. xæl sionem Salvatoris in coelos sacram fidem ab eo, qui sibi in via fuerat
orl '¡rip pùç èxeïvov eTvø¿ ròv tui*a èpya(ó¡revov, ¿rÀù 8¿' eùxfle, riÀÀù à¿ù obvius, didicerat. puibus igitur tradentibus accepit ? Nempe apostolis,
M727æxpaxÀ{oecoç t'epoctuxflg. dÀl' or] cæùcóv, cl ÀQore, èpyá(eo,$æí ¡t xai æ&.vra. et iis quidem non verbo tantum docentibus, sed demonstrantibus opere.
èpyá(eo$ør'. où ¡rèv yrìp cò æveü¡,r,ø cò dí.¡r,ov xocr¿òv gì¡ç ræi,ç oaiç æelosèv Paulus vero tradidit nobis, quae acceperat. Cum autem ea sola tradide-
rà Ðõpa 8uvø¡.r,év<ov c¿ xøl cöv xupr,øxöv dpoç þ¡¡lrír<ov. 25
na'gæx\i¡oeor,v cïyr,&(er,v 25 rit, quae in epistula ad Corinthios scribit, certe illa sola accepit et
6 ye ¡r,ì¡v 8u8úoxalo6 còv ocorlpó g7or. tuittx. teÀeloüv, èxeivov ,o.ini
¡r"n- illa sola apostolos facere vidit. Nam si plura facere vidisset, ea quoque
oxeud,(erv, êxeîvov ròv æd,vrø Èp1ø(ó¡.r,evov eïvør,, xøl ori æpootís¡or,v ó6 øücie tradidisset, Nihil autem in ea epistula dicit amplius, nisi Christum
B 95"cöv lepéolv erixi6 ouveÀ$oúo4q. æpooé$r?xe y,í,,g, e't
fiòer, ðv <ivøyxaiov. é accepisse panem in manus suas, benedixisse, dedisse discipulis atque
1à.p
¡à. æ&ycæ æo¿ôv orl òeîco¿¿ orlSevòç écépou. dixisse: Acciþite et comed,ite, hoc est corþus lneurn. Idem igitur omni
a 'E¡.r,gaíverø¿ 8è xui 'ct &ropp4cócepov toiç &xpr,þêorepov oxoTrou¡,r,évor,ç tü B0 30ex parte apostoli, quibus tradentibus Paulus id accepit, faciebant. Hoc
toü Xpuooocó¡.r.ou dæopíç ÐlÀorj¡revov. grToì yùp ¡ri æøpaÀøpeiv tòv IIøüÀov tantum accepit ab illis Paulus, hoc tradidit nobis. Postea vero sive
æøpà Xpr,ocoü tì¡v zøpd8oor,v ru,J*,v. xøi dÀ¡$öç glorv. yàp córe töv flv Clemens, sive lacobus, sive alius quicumque alias orationes et hymnos
à¡coxóvt<ov xai æoÀlÇr ¡re rà riv
eiç oüpøvoù6 rivdl¡tþrv toü oocipoç tiv [ep&v et cantica non ad necessitatem, sed ad ornatum addiderunt. Quae
níarw úæ' ørlcoü åxsívou xøs' éàòv ørirQ gavévroç Êàr,gdx.$r¡. clycov coívuv cum ita sint, satis constat beati Chrysostomi testimonium adeo clarum
ææpa8r8óvcov æøpéÀøpe; orûcõv 8qÀø8Ì¡ tõv ¿tæooróÀcov xd,xervov ori Àóy<11
85
35 atque apertum esse, ut nulla excusatio, nullum subterfugium calumni-
¡.r,óvov Àeyóvro:v, &rÀ' iià¡ xø-i ëp1<1r 8e.xvú'-c.'v. rcd.pu.ilig<¡o¿ sè e x"i antibus relinquatur.
ipzv
æøpéÀøpev. êæei òè cøücø ¡róvov, &æep ë,g.r¡, xøi orjgèv riÀÀo æøpagígåor, æÀéov, Audiamus nunc eundem doctorem seipsum exponentem et ita rem 10, r
ræitra" &.pø. xøi ¡,r,óvov æøpéÀøpe xur -cuî)¡d"
¡.r,óvov roùç &æoo.cóÀouç Ëópø æo.oüv- hanc declarantetn, ut nullus, quamvis audax et contentiosus, contra-
rd'Ç, ei ytip t¿ æÀéov eTSe yr,vó¡.r.evov riæ' øricöv, xøì, roüro æøpégoxev ðiv dicere ausit. Hic in ea homilia, quam de proditione traditoris et sacra-
f¡ptv. roiq øricoî6 ü.pu oT,ç xæi é òeoæórr6 öút¿æo¿v oi d,æóocoÀor cù 40 40mentorum traditione conscripsit, ita inquit: Adest nunc quoque Chri-
¡.r,uoc{pr,ø
M 121v lepoúpyouv. ¡recà 8è .tq.õ.cæ e'í.c¿ Kìúpt¡c, ei.'e'rd.x.,poç, eite éotr,ooüv &ü,o6 stus, qui illam mensam fecit; ille ipse nunc etiam ornat. Nou est enim
8 Joh. Chrys., Hom. in Matth. (pc58, 7448). homo, qui haec lnutera facit corpus et sanguinem Christi, sed. qui
in f Cor. (pG 6r, zzg C\.
Bz
I fZ ¡otr. Chrys., ltirom. z7 crucifixus est pro nobis Christus, Figuram quidem adimplens astat
7-
30 BESSARIONIS
DE SACRA]IÍENTO EUCHARISTIAE. 31
B 96 xal tì,Àor6 ælsloo¿v eùXøiç re x¿l tf.,æÀ¡rqr8[ør,ç xcri ü¡.r,vor,ç or] æpòç cò eÏval, sacerdos, verba illa pronuntians; potestas vero et gratia tota Christi
ri).Àù æpò6 tò eü elva¿ Xpr¡oú¡.r,orç tÌ¡v iepriv åxóo¡.r,r¡oav teÀerí¡v. riv üæoxe¿. est. Hoc est corþus rne+Øn, ait. Hoc verbum res propositas transmutat.
ixøvôç ¡lèv a[ noü pøxapúou 'I<¡úvvou coü Xpuoootópou æpoarel$eîoar,
¡.r,évolv
Nam quemaùmodum vox illa, qua dictum est: Crescite et mwltiþl'icamini
pctpruþ[æl ôe¡xvrlouo¿ tò npoxef¡.r.evov, éç d,v àè pr¡8e¡ríø ¡r¡8evi xæraÀlæo¿ro et reþlete telrørn, semel quidem dicta est, semper autem fit operae
øuxogavr{,a6 te xq,l dæoguyiç npôqæor4, 5 naturae nostrae vim praebens ad generandum, ita, haec quoque vox
6
10, r 'Axor5oor¡r,evtoü arlroü $eúou ææcpò6 åøutòv èæe[4you¡lévou re xa.ì oúrcoq semel d.icta in singulis aris ex eo tempore usque in praesentem diem
oag4vt(owoç, óç ¡r,r¡8è ròv toÀ¡.r.z¡pórocrov ô¿v ët¿ Ðrivøo$æ¿ d,vce¿æeîv. ôC * et usque ad Christi adventum hoc sacramentum integre pelficit. Verum
tfr el6 c{v''Ioriàa æpoðooí¿v xai tôv ¡.r.uoc¡pí<ov æøpd,òoor,v é¡r.r}.íç' ttæú.pectr,, ad haec dicere soletis: Quemadmodum verbum, quo creata sunt omnia,
gz¡ot, xaì, vüv Xprc:òç èxeîvoç ð d¡v rpd,æe(æv Èxeívr¡v æor,{oøç. oüto6 xai non ipsum solum sufficere ad productionem eorum, quae fiunt, sed
10 maris et feminae coniunctionem requiri, ut animalium genus propagetur,
catlr4v òuæxoo¡l,et vúv' ori yd,p Èocuv div,$poiæoç é æo¿öv rù ægoxeí¡.r.evæ yevéo$ar, 10
oö¡,uæ xøi æT¡.r,æ Xpr,ocoü, ¿ÀÀ' é ocøupto$eiç üæèp i¡.r,öv Xpr,ocóq. o1ñtt. cultumque terramm et agricolarunl opera necessaria esse, ut quae nas-
ælr¡pôrv ëoc4xev é iepeù6 rù. þí¡p.æræ g$e1yó¡.r,evoç êxeîvæ, i 8è ôrlvc¡.lrç xæù cuntur, e terra producantur et coalescant, eodem modo solum Sal-
h X,lrpre roü Xpr,otoü æ&.o&. èortv. rcoütó ¡.r,or5 èotr, cò oö¡,rø<r, gr¡oí. coüto vatoris verbum haud sufficere, sed et preces sacerdotis et benedic-
rò þ!¡ra cù zpoxeí¡.r,eva ¡,recåcpptr$¡.r.t(er.. xuhd:ruep f,ìp i gc,rvi èxel,vr¡ f¡ Àéyouoa' tionem et alia pleraque necessalia esse ad hoc mysterium perficiendum.
læüfd.veoSe xai æÀ¡$rlveose xøù nÀ¡póoøte tì¡v .¡iv<, Èppé$r¡ gèv &ææ1,16 15 Haec enim Marcus, Ephesinus antistes, ex dictis Nicolai cabasilae
B 96v - ðlà æøvcòç 8è roü Xpóvou ylvera.r, ëp.¡<1r Suva¡.r,oüooc civ grlolv ri¡v f1¡.r.erépav sumpta obicere solebat. Etsi longe impar ingenio, acutius sane multo
ille disputavit, quamquam nec ipse quidem dignum aliquid dissenrit.
æpòç æar,òoæo¿torv
- oút<¡ xai oc{ítr¡ f¡ gr.ivì¡ iiæal ÀeX$eîoæ xø,$' éxd,or4v Enimvero admirandos simul atque deflendos illos censeo, qui sponte
cpdcr'e(*v èv taîç èxxì,r1oiar.ç ê[ Èxeívou ¡.r,élpl oí¡¡.repov xøi p,éXpl ci6 ariroi)
M 122æøpouoíæ6 tiv $uoíøv d,nlpruo¡lÉvz¡v èg¡rlt\erar..( vo¿i gïJo¿v' d,Àl' 6oæep sua ad clarissi¡nas res et ipsam veritatem oculos claudunt, et ita ut
èæl coü 8r¡proupyr,xoü À6you roü aû{úveo$e xøi æÀr¡$rlveo$e oü¡¿ é Àóyoc zO 20 tam clara atque apefta sanctissimi doctoris verba perveltele conentur,
oütoç ¡.r,óvov ixøvòç æpò6 tiv cõv .¡lvo¡,r,évorv æapæ1<oydv, &ÀÀ& xæi ouveÀer1øe<o6 et ita contra propriam salutem exponere, ut omnibus contemptui sint
d.ppevóç ¡e xa.l. $í¡Àeoç 8ei, óç cò ({cov ælr¡$r5veøSø.r yévoç, xa.i i¡perépuç atque derisui.
ènr,¡r,eÀeløç xocì, .¡e<opyrxôv Xer,pöv ypeta, 6ç câ, guó¡levæ xøi, grleo$øt xaì, puid enim ait sanctus doctor ? >Figuram adimplens astat sacer- 2
ctû[d,ver,v, ròv øriròv rpóæov xøi é Àóyoç oüioç é toü oocipoq orix cÈpxei dos, verba illa pronuntiaris; potentia vero et gratia tota Christi
¡róvoç
þz¡$eiq, ri7ù.ù xai eriXõv lepac¿xöv xoll eùÀo.¡íocç 6ore ceÀe¿oüo$ø¿ cd, &yr,u.Z6 25est. Hoc est corþus rneum, ait. Hoc verbum res propositas trans-
àei. c¿üçæ yàp,Md,pxoç é 'Egéoou ro¡oiv ðx cöv N¿xolúou roü Kæpáor,Àa mutat.( puid hoc certius desideras ? Illa, inquit, velba a sacerdote
Àøpóv, æÀiv 6oov eîi rò Xeîpov &rcer.p-ya.o1têvoç.æoÀÀQ y&p péler,ov äeïvoç pronuntiata. Quae autem illa sint, subiungit: Hoc est corþus rnzurm.
æepl corlr<,lv 8r,eÀéfæ,ro, ei xøi ¡.r,r28' èxeïvo6 oriòèv eípz¡xev d,[,r,ov ].óyou. æpôeov Illa, inquam, res propositas transmutant. Fit ergo transmutatio
¡.r,èv oüv
,$au¡.r,ú(erv òei xcri ,$pr¡veïv ,ií¡.,,ø roù6 êx6wuç ðvræ6 oúr<o æpò6 trì per illa verba, non a sacerdote, sed a Christo, cuius tota gratia et
g 97" gavóræsø röy ðvtov xæù ocrid¡v xø¡,r,¡.r,r1oveaç rÌ¡v dl{$er,øv úæò æpoÀí¡{,ie<oç, B0 ggpotestas est. Sacerdos enim figura, Christus vero veritate haec trans-
éç xæi to¿üroc roü 8¿8aoxúÀou ù. þi¡¡tæræ o{ítto oøgéoruræ óv,cæ òløorpégerv mutat, sacerdote verba eius, quemadmodum ille statuerat, pronunti.
zrer,pff,o,$ø¿ xa.i xurà. ti6 iðiøq xegæ)'\e oúro æøpefr2.¡eîo$ær,, é6 æä,o¡v eTva¿ ante. Et rursus: >Hoc verbum sacramentum integre perficit.< Con-
xuruye)r&,otovç, sidera, homo, quid integra haec perfectio significet. Attende, quid velit.
z Tt yúp gr¡or,v é 8a8óoxaÀoq; Doxtpo¿ æÀr¡pôv Ëoe4xev ô [eper]6 cà' þí1¡racæ Hoc verbum res propositas transmutat. Noli pervicaciter contra pro-
g$elyó¡revoç èxeîvu, f 8è Srlvø¡r,rç xæì. i¡ Aú.pr.ç coü Xpr,ocoü æã,o&. èo¡w. ¡toüró g5 priam salutem contendere et huius sententiae magis praecipuis ac
36
¡.r,ori èocr, cò oö¡.r.æ<, gr¡oí. toüro cò þipø rù. npoxeípevø ¡recøppu$¡.r,i(er,.<r rí
manifestis partibus reiectis pervertere reliquas. Nec enim Ephesinus
NII2Zv co'5rou por5Àer, oocgéotepov; cà. þi¡¡tæru èxeivø, gr¡oi, coü iepécoç æpogépovtoç ille nec Cabasilas integram istam sententiam adducunt, sed quibusdam
rcoîd, 8è þí1¡,r,crca, ht&^¡er Dcoüco -¡&.p èol, cò oö¡.r,rí pou( é Xpr,orò6 tà eius partibus recitatis transiliunt, fragmenta eius quaedam velut indocti
- - iuxta Platonem coqui, qui nesciunt, voluutve per artus dividere, non-
zcpoxel¡,revø ¡,r.erøppu$¡rí(e¿. orlxoüv èxe|vor,ç roî6 þd¡,r,aou ¡eerøppu$¡,r,ú(erø;. rù
diyrc,, oriX úæò coü iepé<o6, Ðùù ¡oü Xpr,oroü, o'5 æ&,oæ X,iprc xai f¡ 8rlvø¡rr,ç;
i l¡ 4gnulla proferentes, caetera vero, quae magis ad ¡em facerent, silentio
praetereuntes et hoc modo obtenebrantes veritatem. Imprimis itaque,
8/19 Joh.Chrys., Deprodit. IudaeHom. r. (PG 49,3BoC). Cf. Joh.Chrys., Hom. 8z
in Matth. (Pc58,744P,C). sicut supra dictum est, ex huiusmodi verbis sancti doctoris non hic,
1 Z0 Ct. Marc. Ëph., De corpore et sanguineChristi (pG
16o, ro79-9o). quem vos dicitis, sensus colligitur. Deinde, o bone vir, nonne illic
32 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. t)t)
é ¡rèv 1ùp [epeùç oX{¡rurt, 6 8è Xprotò6 cÇr ðvtr, ræótd, geræppu$¡.r,i(er, rè auctor atque opifex omnium rerum marem et feminam ea lege creavit,
øriroü þl¡¡.r,øcor toü [epÉoç, ó6 èxeîvoç \ærd.,læto, æpogépovroç. xcri aü. oücoç ut non nisi per coniunctionem eon¡m animalia propagarentur ? Rursus-
é Àóyoç tiv $uoíøv årr¡pcr,o¡.tév¡v èpy&(atær,. xatcrvór¡oov d,v$p<oæe, tí tò que in aliis semen nasci et ex te¡ra ordinavit, ut seminetur, seminatum
B 97v &ær¡pøo¡.r.évov or¡¡.r,aúver,. èrríor4oov, cí poúÀetær, có. coüro rò
þipæ cù rpoxei- nascetur natumque multiplicetur ? At idcirco necesse est ita fieri.
p,evd, g,erc(ppu$¡,rí(er,. xøi
¡,r.ì¡ &xaigi.r,ç xærù r\e iòiø6 oot1píøç gr,Àoverxôv 5 5 Oportet enim esse arantem, oportet esse serentem, oportet esse gene-
xocl coü þ1toü rorltou .cà. xær,pr,tlrepu. æapexxóþu6 xai rigeló¡.r,evoç åher,ccr æerpõ rantem, omnesque divinae obtemperantes voluntati, hoc est ita agentes,
æape[z¡1eîo$ø¿ cù Ào¿æd,. oiíte yrìp Mcí.pxo6 oüre Køpd,or),æç &,r,æv èx¡lÐev¡u.¿ ut ille statuit. Statuit enim eo modo, quo diximus. puemadmodum
tò þr¡tóv, dÀÀà ¡rr,xpóv t¿ æûcöv f¡¡r,¡lévor, hte¿r' &r.or.4Ðöor,, æ¡tp&aú. w' illa vox, qua dictum est: Crescite et multiþlicørnini,, operae nostrae vim
øùtoü 6oæep dgueîç ¡.r.d,yerpor xø:,cù. fI)'&riovæ ¡.r,1 xccr' ,ip$pø пeÀeîv ei8óce6 praebet adgenerandum-operae, inquit, naturae nostrae vim praebet,
i) ¡,r.ì¡ pou).ó¡revo¿ xal o{icco tiv dÀí1$erøv èærxøÀ'5æcovceç. :r'pîinu. ¡,r.èv oüv, 10 10 hanc scilicet ei legem ponens, ut illa quod suum est agat, ipsa vero
fi ei,p'r¡rw., oüX oüroç è[ ær]röv töv toü à¿8aoxáÀou gcovõv ó voüç *ùcQ eïvør omnemvimpraebens-, inhoc vero divi¡ro, de quo agimus, sacramento
gaíverar,. ëruet¡æ àé, ô pêÀtr,ore, èxeî ¡.r.èv é àr¡¡rroupyòç d,poev xøi $iÀu àeàr¡- dumtaxat apostolos sacerdotes efficiens et materiam panis et vini,
¡.r,r,oripyr¡xev xøl to¡oürov ë$ero vó¡.r.ov, é6 àr,â,
,ri6 toúccov cruvelerSoeorç rà, qua ipsi quoque uterentur, ostendens tradidit eis formam, qua sacra-
M 123 (ðø yevvä,o$ør, xøi oûx dÀÀ<oc. xæl aü èrct ye rõv &Àlov oæép¡.r,a grler,v mentum conficerent. Haec autem sunt verba eius: -F1oc est corþu,s
äÉÀeuoev, iltare oæelpeo.$cr¿ xøl oæerpó¡-r,evov gr5eo$ør xøì, guó¡.r,evov zr).4- 15 7\meum, et Hic est sønguis meus. puae semel a Salvatore dicta, ait
$úveo$cr¿. xai &vtltyx1 oúrco yevéo$æ¿. ðeî yâ,p xai ròv &poüvrø, 8eî xæl còv sacratissimus doctor, semper operari, non cooperari, nec cuiusquam
oæelpovtæ, 8eî eTvær, xøi còv ^¡evvövtæ xoci tQ $eícp úæ¡petoüvca $eÀ{¡.r,øtr,, pra.esidio egere. Magnam enim, iruno maximam omnium vim habe¡ent
3 cpóæg <| ò¡Àov6rr, èxeîvoq åxéÀeuoev. èxéÀeuoe òè coücóv ye tòv æpoar,pr¡¡.r,évov
gg humana verba, si quid auctoritatis aut potentiae divinis adderent,
xøi 8r¡loi cd, toü ò¿àctox&Àou þípæræ Àéyovtoq ' xuh&nep 1àp èxe ívr¡ i pruù immo vero illa excellerent dignitate, quod etiam cogitare impium est
f¡ Àéyouoø' uøri[d,veo$e xcti ælr¡$riveo$e(( xæi ¡ù. Àor,æú, ëpyr,¡ òuvæ¡r,oi d¡v20 20 atque nefarium.
gr5orv tiv i¡.r.ecÉpøv æpò6 zrørÐoæo¿tæv Cooperantur, inquit Ephesinus, Dominicis verbis sacerdotis a
- ëpyç orrici¡v civ gúor,v Ðuvø¡r,oî,
gr¡olv, toücov aùrfr àr¡Àa8ì¡ $é¡.r,evoç vópov, óç øùtì¡v ¡i,èv cò æritiç æoreîv, preces. puomodo, o bone vir, cooperantur ? An tamquam per se
èxeivov 8è øùriv 8uvø¡.r,oüv
-, êæi àè toü $elou tor5tou ¡.r,uorr¡piou oü8èv &À).o insufficientibus, an tamquarn sufficientibus ? Si tamquam sufficientibus,
fr iepeï6 xa,cuoú¡oaç coù6 dæooróÀouç xæl úÀr¡v øûtoî6 civ &ptou xøl olvou, superflua certe et vana est tua omnis oratio; si tamquam non sufficienti-
fl d,v xæl ørltoi ëXorev Xpio$øl, ææpøàei[øq napé8<oxe xøi æüti¡v ci¡v ¡-r,opgiv zs z5bus, heu! quae improbitas est, quae blasphemia dicere, ut quod divinis
xøi tò eZSoç, rþ d,v teÀe¿oïvco rù &^¡r,æ. roüco 8é êot¿v arjr& cà, ærlroü Àó11æ. deest verbis, hominis suppleant preces ? Praeterea cum verba haec
riroüró èoc¿ cò oö¡.r,d, ¡-r,ou<, xoci ricoücó èor¡ cò øT¡.1ú dicis simul cum oratione totum perficete, utrumque imperfectum putas,
¡.r,ou<, ëi''ep &æa.l þ1$Évcø
úæò coü ococflpoç 8là æævcò6 evepleïv é æpoer,pq¡lévoç òr,òd,oxotÀo6 Àéyer,, necesse est igitur, ut aliud tertium adveniens id agat. puid vero hoc
ori ouvepleîv, oriòè xæi cfrç riillo$ev 8eîo$æ¿ po¡$eúø6. { yrip &v æolÀoü xøl sit, tu, quaeso, nobis aperi. Neque enim Spiritum sanctum id esse
M 12Bvroü æævcòç elev ëilr.æ tâ, d,v$póælvæ þi,1taru., eí tu 8uvú¡r.ecitç re xøl toxúo680 30dices; siquidem hoc est, quod quaeritur, aq quodlibet eomm per se,
roi6 xupr,øxoiç Àó.¡or,ç zrpooerl.$er,, ¡.r,&ÀÀov àè xc¿i øùrci cy_eïva úæepé$aÀlev d,v an ambo simul Spiritum sanctum ad id. agendum iuclinet. puod si
.ci¡ &liq. coüro àè xaì, èvvoeîv &.oeþeç. ambo contendis id posse, intellegas necesse est, quod si ambo simul
a Xuvepyeî y&.g, gr¡olv é 'E@oou, toî6 xupløxoiç ló1or,ç i coü iepéoç eriXri. hoc possunt, quatenus inibi Dominica verba continentur, ea sunt, quae
B gSvzröç, &,v$ptoæe, ouvep.¡eî; óç ÈìÀræéor,v Ì) ó6 lxavoîç -F .lrd.:wi.i,ç oüow; ei conficiunt sacramentum, sive sequatur, sive non sequatur oratio. Itaque
¡,rèv.¡rÌp óç cò òerltepov, zcepr,ctí¡ ¡e xæì. ¡t"&.cæ,.oç f¡ oÌ¡ eriX{. rð y,ip [xavÇr85 gb nihil eis ad hoc addit oratio sacerdotis, nec illis aliquod necessarium
oü8èv æpoo$eréov. ei 8' óç tò æpõrov, geü t!ç &to.rcíæç xai pløogr¡¡.rícr6, est aliunde praesidium. Quod si quatenus supplicat sacerdos, ut de-
ei rò röv ,$eíov ),óycov è).Àr,æè6 d o"ù¡ d'vøæÀ4pór¡ .ùXú. Ðt<oq re léy<ov tù, scendens Spiritus sanctus illa sacrificet munera, eatenus dumtaxat con-
p{¡røtæ pe.cù. ú¡e eùXi6 teÀeïv rò æfi,v, xaì, d¡rgr,r dteÀi oier,. 8eî oõv &,À},o secrantur, nihil ergo operantur verba Dominica, nec verum dicit Chry-
er, rplrov èær,1evó¡.r,evov aritoîç toüto æo¡eiv . xai ci roüc' èorlv, ørirò6 eiæé. sostomus, cum ea asserit semper operari et transmutare et integre per-
ori ^¡àp 8i tò .$eïov èpeïç æve üpø. roüro y&.g èo.ct cò (¡tor5¡,r,evov, ei tor5tcov 40 40 ficere, nec cooperatur ei hoc modo sacerdotis supplicatio, ut tu ais,
ëxcrotov xcr,S' arirò ì &¡rç. ó¡,roü tò &yrov æveü¡,,a (i¡o.ce ¡uó.rq. æor,ioø. årr,-
10 ì frù pouÀó¡.r,evor M2 i.n marg. B om. | 28 Myer, Bl V B orn. | 3S ouveplei
33 Cf. Marc. Eph., De corpore et sanguine Christi (FG 16o, ro88 B).
scriþsi cwepyeîv M V e I aO coúrov scriþsi .crfirtt,t M
Mohler, Kardinal Bessarion. III. 3
34 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 35
M725 ëaovro6 iepoupyioat r&. &yw. xatâ, tiv o¿Ûtoü toü ootipo6 vo¡.r.o.$eoíav ),eyó- exprimentem audirent, sanciat, ut ita illa verba in prima persona
¡.r.eva¡ xøl róte orl 8r,¡12¡¡løelxöç, cïÀlù ¡.r.ecà æpo$éoecoç toü xætà tù¡v Xpr,otoü referat, uti a se dicta sunt, populusque ita prolata audiens tamquam
¡.rípz¡or,v óc a,lsòç é Xpuoròç i,\v ô røüro¿ Àé1<,iv åepoupyioar $eîor ¡.luot{ptø ab ipso rege dictis obtemperet. Manifestum est enim, quod si hac
- 6$ev xøì toîç ci,1,iol6 xæì 8r,àøoxd,lor,ç Soxeî dvæ1xøîov eTva¿ rQ iepeî tòv 5 þe d.ata veniens ad populum nuntius ita dicat: Rex vestrae salutis
oxo¡còv xøi tiv æpó$eotv toü poriÀeo$ocr,, 8r¡lovótr, tù æpoerpr¡¡.r,évæ æouioøu, 5 cupidus vestramque rem publicam in felicitate ac copia omnium rerum
xcri oúttoç àvæyxæîov eTvør,, óç &veu øùtoü pr¡8èv 6À<o6 æoleiv -, óorcep d,v tenere desiderans, continue iis rebus invigilat et leges condit, quas ad
el trç pøor,Àeùç 8r,ú tr,voç töv æøp' ocùcQ 8uvø¡-r,év<ov toi6 úæò Xeipø tàç åøutoü id existimat utiles ac necessalias. Unde cum i¡ multis aliorum exempla
poul¡$eiç òtøprpríoocr ttpoar&(etç xøl oiit<o6 øricàq ioXrSer,v, ó6 d,v ei æøp' secutus, tum plurimonrm ipse inventor hanc legem sancit: Volo quem-
B 100v aritoü Àéyovco€ d,xor1or,vco, Seoæloelev, óe ðv æpótr¡ ce æpooóæç èxeîvov cù Iibet vestrum, qui conditis a me legibus paruedt, talentum auri ex
þ4¡¡turæ æricoü tQ ÀøQ 8r,æ1yeîÀø¿ xo¿ì, còv Àaòv oÚtorç d'xoúovcæ óç æøpà10 10 aerario publico tot armis accipiat. Profecto nec nalTative haec dicit,
roü pøor,Àéoç &.p,i,oti,ç Àeyo¡.r.évoq æei$eo$æ¿ xq,i d,veu crvòq d¡.r,grpoìiaç úææ- sed simulatque dicta sunt, rata fiunt, quae iubentur' Quamobrem ?
xoúerv øùtorlq. 8iÀø ^¡rlp Ði óç toútou xot¡.1évou toü vó¡.r.ou, ei èxeivo€ tóre Quia rex ita sanxit. Eodem modo hoc intellegendum est talem a
æøpeÀ$òv eiç tò ¡.r,éoov Àéyor,' <irq ,iipø é pøorÀeùç tiç úpöv æpovoor5¡.r.evoç Domino sacerdotibus traditam potestatem, ut eius verba ab illis in
oatr¡piuç,,iivòpe6 æoÀîrør, xocì èv æd'o¡ eri$r¡viç ce xai eriÐør,¡,,.ovíç tiv zcoìrteúø,v prima persona et tamquam simul ab eo dicerentur prolata totum effi-
ouvéXer,v èæl$u¡löv æoÀÀd, ee roúrorç èæøypuævei xøi vó¡.r.ouq æpòq coüro 15 15 ciant. Aut cur illi quidem suffecen¡nt haec verba, nobis vero non suffici-
gépovrø6 ë$eco, &ÀÀotç ce Xpr¡o&¡.r,evo6 õuvepyoïq xøi otüròç tcÌ æÀeíol rpoo- unt ? Si enim illi suffecerunt, et nobis utique sufficere debent potentia
e[eupöv Seoæí(er,' é6 por5Ào¡,r,ocr, ú¡.r,&ç åxdotou ëtouç ü¡,r,õv éxøotov toiq illius et tamquam ab illo dicente prolata.
M 125v cd,lq,vtov Xpuoíou èx coü àr2¡.r.ooiou &æogépeo'$ær,,
xer,¡.r,évor,ç è¡,r,¡-r,évovtot vó¡.r,orç puod si nobis aliquid necesse est addere, imperfecta sunt verba 6
oüte 8l¡y¡pærtxöç ruir&. gr¡or,, xa.i ci¡tu. tQ tøücø æpoeveyxeiv cà þí¡¡,r,øtø illius. Absit a piis mentibus talis cogitatio. Quam enim aliam potesta-
xúpræ tà êv ø'3coî6 èpæepteXó¡revø yívovtør. rí 8{æote;6tr' oútcoç é pæouÀeù620 20tem per consecratiouem accipiunt sacerdotes, nisi illam Christi per-
àtccd,fæto. cò ocûtò colvuv xd.vcæü$o¿. oiitcoq é xr5pr,oç i¡BouÀí1$¡. cor,ørlcr¡v sonam posse subire et pro eo nobis adesse et, quemadmodum ille fecit,
B 101 È(ouoiav roïç æùtoü tepeüor, Ðe8ópz¡tær,, ó6 t& æùroü þ'r,¡t'ætæ '5æ' ørlröv óq corpus eius posse consecraie ? Fecit autem illa per verba, quae diximus.
åv æpócql rcpooóæc¡r xøi óq æritoü Àéyovtoç eipr¡¡.r,évø cò æ&,v æo¿eîv. Enimvero simpliciter orare quisque posset, immo vero efficacius saepe-
6 "H 8r,ati èxeívg ¡eèv iipxeoe ræît'cu ¡ù. þ'l¡¡t"wa, i¡rîv òè oii; ei ¡.r.èv 1&p numero orarent multi sacerdotes nonnullis sacerdotibus. Siquidem
èxeivql iipxeoev èxeîva, xøi f¡¡lîv dpæÉoetev rfr Suvct¡,r.e r èxeivou xai ó6 èxeivou 25 25 plerique sacerdotes ita vivr¡nt, ut non sint Deo accepti. Plurimi vero
).é1ovtoç ).eyó¡.r,evø. eZ ò' i¡rîv &v&^¡x1 æpoofivøí tr,, d,ceÀeîç èxelvou êxeivo¿ ex saecularibus ita ob eorum bonitatem Deo cari sunt et grati, ut
oi Àóyor,. dÀ,r.- dæeír¡ cò pÀ&ogr¡¡.r,ov. 'tivæ yù.p &ÀÀr¡v å[ouoiav Xeupotovo,S- plerumque miraculis decorari mereantur' Si igitur vel sola oratione'
¡.r.evor, lø¡.r.púvouo¿v oi ie peïç fl cær1c¡v, tò Xpr,otoü
8r¡lovócr, úæoàrieoSæ¿ 8úvøo'$¿¿ Vel ea praecipue haec sacramenta perficerentur, certe magis perficeren-
zrpóo<lzrov xøì d,vr' øriroü f¡¡lîv e\,vu, ósç èxeîvóç te oÚto¡ xæì, æÛtoì, zro¡eîv tur a viris iustis, quamvis non sacerdotibus, quam ab indignis sacer-
Búvøo$o¿¿ xøi fi Èxeîvoç Èæoí¡oev ; èrco|r¡oe 8' èxeîvoç coúrolç toî6 þí¡¡1æor,. eg 30 dotibus. Hoc vero falsum est. Perinde enim sacramentum conficit
rò ^¡àp riælöç póvov æpooerlXeo$ør, nã.çttç &,v òúvø¿ro' ¡rã'lÀov òè xocì, èveplÉote- sacerdos, quamvis malus atque pelversus, ut optimus atque sanctissi-
pov eüfør,vto d,v æoÀloi töv óilÀtoç i8¿otöv l) orix òÀá1or, tõv iepé<ov, eíæep mus. Saecularis vero persona, qualibet fide religioneque excellat, nihil
æolÀoi ¡.tèv tõv lepé<ov a'l,oyr,oræ (öor xæì p8éÀuy¡rrí eior, cÇt $eÇr, æleiotor omnino potest, quia nullam ad faciendum a Domino potestatem accepit,
8è tô¡v i8¿corõ¡v $eogr,Àeîç ¡ê eior xai Sepúæovteq aÙtoü xøl oÚt<oq v.exd'Prr"- cum sacerd.os acceperit maxirnam. Si igitur non est vis orationis, quae
M 12G ¡.r.évol, ô6 xøi $æu¡r,útrov èfør,oí,tov è,p ¡&.c'cat eTvø¿. ei oõv eüXfr póvn ì ¡.r.dÀtocæ 35 35 hoc facit esset enim omnibuts communis supelest ut pro Christo
B 101v tâ, ¡ruorf pr,ø teleroütør, T eÀe¿oîco â,v p&lÀov úæò éoícov riv8pöv xøì ¡,r,Ì¡ [e pé<ov - -,
adsint nobis sacerdotes eiusdem in hoc potestatis, qui et instar illius
ï) ¡roX,$4pöv iepéov. cilÀà soüeo tleüòóq Èotr. xel é Xeípr,otoç 1àp iepeùç operari possint et annuntiare populo, quae ille praecepit. Hoc enim,
ori8èv ltcov T öv riyr,oltd,tov iepoupleî cà, ¡.r,uotí¡pr,ø, i8rótr¡e 8è xøi $er,ótaco6 urquit, fac'ite in nTea'rn' cornn'Leu1'orøtionem. Hoc scilicet, quod ipse feci,
øitiø, 6T t otrtoç ¡rèv o'ix ëoXev èfouoiøv
oûàèv 6Àoc ëv ye toútor,ç 8r5væta¿. f¡ àè accepto pane et vino in manibus, respiciendo in coelum, frangendo,
xøi toüro æo¿eîv, èxeivoç 8è xøi ¡,r,áÀø, ei oõv ø{icr¡ oüx eùXie èo'ct 49
òúvø¡.r,r,v 4Obenedicendo, gratias agendo Deo Patri, et in corpus et sanguinem per'
8rlvøplq - iu y,Ìp â,v xøi toiç ¡r,i lepeüor, xowí¡ -, ]r¿Læ¿¡a.¿ taúcqv èxeivr¡v ea verba: IIoc est corþus rneu,ln, et H'ic est søngwis lneus, transmutando.
10 Àøòv B om. | 13 léyol scriþs'i\êyoævMBV | 1992¡of ...ruitæMzinmørg' Hoc enim ea transmutat, hoc ea integre perficit, ut beatus Chrysosto-
B in terlu mus ait.
7
38 BESSARTONTS DE SACRAMENTO DUCHARISTIAE. 39
eïvør, tù¡v è[ouoíøv, ci¡v dvtì, Xpr,ocoü f¡¡,rîv elvær xøi éç åxeïvoq rà, èxeivou Haec quidem, nisi me animus fallit, satis supelque esse videntur ad7
èp^¡dt(eoÐæi te xæi xøcøyyéìÀer,v 8rlvæo$or¿ cQ løQ. Dcoüro{r, 1d,p gr¡ot, obturanda omnium ora, qui tam apertae et manifestae r,ei contradicere
Dæo¿eire eiç riv è¡.r,iv &vci¡,r,vr¡or,v{r, roüro ô .ê-yò zreruoír¡xa, Àøpóvceq òr¡Àovócr. conantur. Audiamus tamen, si placet, etiam Gregorium Nyssenum,
tÍpcov xøi olvov ei6 :.ùç yeîpaç, eiç oüpavòv rivcrplé{,rcrvte ç, x}r&.oævreq, sðÀoy{ - virum et doctrina et vitae sanctitate excellentem. Is in catechetico eius
o,üv'çaÇ, er)Xøpr,øt{oavteç cÇr $eQ xøì, æætpi, xæi eiç oõ¡.r,æ xæi æT¡.rú pou òlri s 5 sermone de divinis saclamentis ita loquitur: rRecte igitur et nunc panem
cöv þr¡¡.r,ártov roric<ov' ltoücé êoc¿ tò oö¡l,ú ¡lou<, xcti ¡lcoücó èocr. tò ø,T,p.&. divino verbo sanctificatum in corpus Dei Verbi transmutari credimus'
Nam et iliud corpus intellegit autem corpus assumptum ex virgine
¡-r,ou{t ¡rerøpøÀÀóvceç. eoüro 1ùp ærirà, ¡.lerappu$¡rl(el, coüco ørlrà &nu.prt(er,, - -
g¡oiv é,$eîo6 Xpuoóoto ¡.r,oç.
panis potentia erat. Sanctificatus vero 1uit habitatione Verbi in carne
z 'Agxe'ctì ¡.r,èv oõv xu.I tuõræ æpòç cò æ&v.cæç èlr.rc.to¡tl,oær, xu.i. nã.oæv &ææow habitantis. A quo ita panis, qui in illo corpore el:at, transsubstantiatus
B 102 dæoxÀeioæ¿ d,vt¿).o1íøç rigop¡rrjv. dxor5o<o¡.r,ev àè ð¡,r,coç ën xq.i lp41opíou 10 10 fuit in divinam potentiam, per eum nunc quoçlue aequalitel fit. Et
M 126"toü Núoor¡Ç, dv8pòç oogc,ltd,rou, èn 'cî4 xav¡X¡trxQ æriroü Àóyrp zepl
rõ¡v $eí<,lv corSrov ¡,r,uotr2píov oúc<l Àéyovtoq' lxøÀõç oõv xøi vüv còv cÇl
).óyg toü ,$eoü rÍylø(ó¡levov &pcov eiç oö¡.r,a coü $eoü ìóyou ¡letano¿eîo$æ¿
ærorerlo¡rev. xai '¡àp êxeîvo tò oö¡.r,æ rÍptoç tfr Suvd¡rer, f,v. iyrúoe4 8è {
ènr,oxr¡vóoel toü lóyou roü oxr¡vóoøvtoq èv ri¡ aapxi. o'lxoüv 6$ev é åv 1r 15fiat, sed mox ad corpus per verbum transmutatur, quemadmodum ab
åxeív<p tÇr oó¡.r.æct ¡.r,erøæor,r¡Seiç llpcoç eiç ,$eíøv perêar1 8rlvø¡.r.rv, пcÌ coõ ipso Verbo dictum est: Hoc est corþus rneurn.<( Quid clarius certiusve
arlroü xai vùv rò \oov yLvetar,; èxeî æ yàp f¡ coü Àóyou Xúprç d,yr,ov èæoíer iis audire desideras ? rPanis, inquit, verbo Dei sancti{icatur.< Hoc
tò oö¡lø, <]l åx roü ,iprou f¡ orlocøol; fiv, xæi rpóæov r¿vù xo¿ì, øricò ,itpco6 imprimis probat manifeste verbo Dei sacramentum hoc confici. Deinde
flv' evcøü$rÍ re óoøriccoç é oiptoÇ, xø$óç g¡or,v é d,æóoroÀoç' >&yr,&(etær. modus probationis idem apertius ostendit: ))corpus, ait, potentia panis
àrù Lóyou ,$eoü xcri èvteúfe<,rç<, où 8r,è ppóoeoç æBo'iòv eiç rò oõ¡la yevéo.$ør, 20 20est, quia pane enim, ut Aristoteles docet'
toü ì.óyou, d'Àl' eri$ù6 æpòç cò oôpæ ùlà coü Àóyou pecøæor,or1¡.r,evoç, xa$òq primo quidem d ile fit eius, cuius est alirnentum.
eipqrær, úæò toü ),óyou, 6r¿ tcoüró èor¿ rò oö¡.r,ú ¡.r,ou<, rí ëtl Borl),e¿ torit<¡v Corpot igitur, q assumpsit, potentia panis erat'
d,xoüoø¿ oagéorepov; riô ,iptoç<, gr¡oí, ltQ Àóyrp toü $eoü rÍyr,&(erorr.(( roüîo At tale corpus ex virgine assumptum, quod potentia panis eÏat, non
¡.r,àv oüv npôrov øagêoraræ Selxyuo¡ tQ ,$eoü þ{¡.r,øtr, cù ¡.r,uocÍ¡pr,æ rele¿oüo$æ¡. fuisset aliter sanctificatum, nisi Verbum illud carnem illam inhabitasset'
B 102v eT¡æ xq.ì, i roútou xacaoxeul oægéorepov rò øùtò òeixvuo¿. Drò oôp,ø<,25 26Itanunc panis quoque altaris non aliter quam per verbum Dei et orati-
gr¡oív, rr8uvú¡rer èotiv dipco6<' üp"q yâ,p ouvíorø¡a¡- xælì. 1àp i tpogì¡ xæc' onem sanctificatur. cuius rei testem Paulum citat. puod autem
'Apr,ococéÀr¡ xur' &.pyùç ¡.r,èv dvo¡.r.oíø, ¡.r,ecà àè cæürø é¡.loíø rQ tpegopév<¿r ait: per orat rsariorum rationem, siquidem
åorlv. cò ü.pu oî,t¡tu, ô èx ææp$évou æpooéÀæpe, òuvd,¡rer, flv ,iiproç. dÀÀ' êxeîvo in piima ad communibus cibis dicit' Hic
M t27 c6 oõ¡rot cò åx zcøp$évou, ô òuvd,¡.r,er, l¿v d.proq, orix &,v ,ÍÀÀ<oç f¡yrd'o$r¡ ei vero doctor illic dicuntur, illius usus est
¡,ti¡ rfl äroxz¡vóoer, toü Àó'¡,ou coü oxr¡vóo0tvro6 åv ri¡ ou.pxL, xeì, yüv é cv go 30 testimonio, sed d.umtaxat, quantum ad confirmationem propositi sui
rÇr .$uor,øor4pic4 ltgroç orix &Àlco6 &^¡,.u(e.cd.r, i 8uà Àóyou $eoü xæi evreúEeoc. spectat, de transmutatione, quae sit per verbum Dei' Unde paulo
xøl corjtou ¡.r,ctpcupø æoreî¡ær eòv flø,ûÀov. cò .¡rìp àr,' øvterl{ecoq oü8èv rlæèp post concludens ait: DMox ad carnem transmutatur.< Et ad huius
töv c' dvclÀeyóvrcov æo¿eï roü ¡.r,èv &æootóÀou èrui röv xo¿võv rpogõv coüro confirmationem subiungit: nQuoniam ipse dixit: Hoc est corþus ?neu4nL'<(
ev { æpòç Tr,¡.r,ó$eov :r.gr.i'ry¡ eiæóvcoç, coü 8è à¡Ðaoxd,}.ou åvcæüSc¿ où xatù Adverte, quaeso, cum caetera omnia, tum quod in fine ait, quod mox
æ&v cò èxeî leyó¡.r,evov, &ÀÀù xæ:'ù 16 ye æpoxel¡.r,evov arlcQ eiq riæóÐerfrv æepl 35 35 per verbum transmutatur. Verbum vero inquit esse: I1oc est corþus
cÌs à¿ù Àóyou ,$eoü peîcræorÍoecoç ræúcy¡ Xpz¡oa¡.r,évou rfr ¡,r,øpcupiç. ô6 xocì, nLeurn. Nonne, oro te, verbum illud mox non relinquit locum orationi-
ou¡.r,æepælvov gr¡oí' eri$ù6 npòç civ a&.pxæ p.erænor.eïcu¿. xøl corlcou &æóÐer,fr,ç, bus? Si igitur verbum illud: .F1oc est corþus rneurnl', mox transmutat,
6cr, øürò6 eTæev' lcoücó èocr, rò oö¡,tú ¡,rou.< xæl o¡peí<ooa.¿c&.¡' ü),Jø.æ&vrq. manifestum illud solum esse est, quod transmutat, aliter enim non
rà æpoer,pz¡¡.r,évæxu.i ô ev cQ céÀel gr¡oiv, óq eìiSùc 8¿d, roü ).ó1ou ¡.r,erææo¿eïrø¿. mox, sed aliquo et non parvo interiecto tempore transmutatio fieret.
rtO Ita certe inter se conveniunt sancti patres et doctores nostri,
ita sibi
5 xa| ulltaø om. | 32136 rò yùp òr,' êvteri[eo¡6 . . . tfr ¡raþtuplç. 8ç M2 in marg. B om. inVicem consentanei loquuntur, sive orientales, sive occidentales.
12 Gregor. Nyss., Oratio catech. 37 (PG 45,s6D-42 A). | 19 r Tim 4, 5. Quippe Damascenus in libro sententiarum c. 23
ita inquit: ))Non
est panis figura corporis et sanguinis christi, absit! sed ipsum corpus
I
27 Cf. Arist., flepl guröv ø r. 816 b zo. Ilepl rù (Qcr [or. ( ro. 565a ro.
Y
40 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 4l
xæì Àó'¡,ov eivuLg'r¡or. rò ltoüró èor¡ tò oö¡l,á ¡.r.ou<, ró ce'¡â,p eri,Sù6 oùx &rco- christi deificatum.< Et unde hoc, sanctissime doctor ? rHoc habemus
Àeíæe¿ o¿ÀÀoc¿6 eÛXøîç xøi àeí1oeor, tóæov. có ce ròv Àóyov Êxeîvov eTvæ¿ ròv ab ipso, inquit, Domino dicente non: Hoc est figura corporis, sed
Àéyovtæ' >roütó èot¿ tò oö¡.r,á ¡.r.ou<r, æ&oøv &gal,peîtar, coî6 ouxogorvteTv ipsum corpus meum, et non figura sanguinis, sed ipse sanguis meus.(
èSéÀouo¿ æpógøorv. oútcoç êæucoîç te xøi &ÀÀ{Ào16 ât &lr.u.øtv oi rÍ.¡r,or, r.æ'régeç Verba igitur illa: Hoc est corþus nleunN, etiam iuxta sententiam illius
B 103 æ xc¿i п8d,o-xøÀol ou¡.r,g<ovoüor,v, oÍ r' èl ëqd.q dÀÀriÀor,ç xøl coî6 èx àuo¡,r,õv 5 5 doctoris faciunt, ut panis altaris veïum Christi corpus sit credaturque.
oi' øùcoí. Àéyer àè xøi é èx Aø¡.r,øoxoü.$eoÀóyoç èv xy'cöv SeoÀo1r,xöv Sed iis omûibus, quae supra memoravimus quasi ultimam manumll, r
xegaì'uiq' >oûx ë,a'ct r[noç 6 &.p'coç coü oó¡.r,øcoç xæi æiíp"æroç roü Xpr,ocoü imponit epistula doctoris gentium ad Corinthios de huius sacratissimi
- ¡liyévor,ro
-t riÀÀ' æùrò cò oö¡.r,ø coü xuplou te$eo¡,r.Évov.< xæi æó$ev mysterii traditione speculantis. Ego enirn, i\q]u;it, øcceþi a Domino,
toüro, 8r,àúoxøÀe, E!Àov. aritoü toü xupíou, gr¡oív, eiæóvcoç' coücó ¡.r.or1 èotr,v quod et trad,idi uobis. Deinde enumerat, quae accepit. Primo itaque
ori túæo6 'coü oó¡.r,øco6, ¿ÀÀ' æÛcò cò oõ¡r.oc, xæì oü crSzroç toü aï¡.r.aco6, ¿lÀ'10 10 videamus, si libet, an sufficienter tradiderit. Patet siquidem manifeste
øûrò cò øi¡ræ. T ò ,itpæ Àé1ov þi¡.r,ø xøi xæcâ, còv 8¡àúaxo¿Àov coütov' ricoütó eum tradidisse. Neque enim imPerfecte accepit, neque minus, quam
¡loú Êocu tò oö¡.r,a<, æo¿Eî ròv ðtprov ciÀ1$èç oõ¡.r,ø xupíou xæì, æ¿oceúeo$øí acceperat, tradidit; sed quidquid et necesse erat circa huius saclamenti
re xøi eivct¿. mysterium fieri, et accepit et tradidit. Accepit autem haec, quod
1ln r Toúr<ov toivuv oiir<oç àer,X$évcov êær,Sõ¡.¿ev 6¡l<oq ocricoîç ëc¡ còv xoÀto- scilicet Dominus Iesus, quø nocte trødebatur, acceþit þa.nem et grøtias
M727v gövoc cà, roü $eíou fløúlou ev cfr æpòq Koprv$íouç oze{.,d.¡revot zrepi ciç toü15 75øgens freg'it et dixit: Acciþite et mandwcate. Hoc est corþus nxeutn, quod
¡.r.uoc4píou rcæpæ8óoe<oç þíp"æ'cu. rleyò '¡cíp, g"qoi., ræpêì'a.pov &æò coü xupiou, þro aobis frangitur: hoc løcite in rnea.m clrnmeTnorøtionem. similiter
ô xøi zcøpéàcoxø ù¡.r,ïv.< xai è{iq Èzrulé1er,, &nep ræpêtuþe. rrpöcov ot¡v èæí- et cølicem, þostquam coen&ait, dicens: Hic cølix'noaunl, testømenturn est
orîloov, ei ctpxoúvco6 æøpéÀæpev, e[ ixøvö6 æøpé8oxe. ò!Àæ 1]p òì¡ 6cr in meo søngwine: hoc lacite quotiescunque biberitis, in meøm co?w,le-
oiic<oç' oüce ^¡àp &relö6 8{æou æocpéløpev, oüc' èlÀræöç ææpé8<oxev. &ÀÀù morq.tionen4. Et nihil praeterea addidit. puia enim nihil amplius
æ&v, ò ò'eî xøi &t&^¡xr¡ æepì cÌ¡v coü ¡-r,uor4púou coritou æoir¡olv èvep'¡eio$ør,, 20 20 acceperat, nihil amplius tradidit. Et addidit modum consecrationis
B 103"aricóq ,re æøpéÀapev, f¡¡lîv ce æøpéàoxev. æapéòcoxe òè cøürø' l6ct é xúproç divini corporis et sanguinis, ornni ex palte sufficientem atque per-
'Ir¡ooü6 rfr vuxcí, fi æøpeÐí8oco, ëÀøpev &pcov xøi eíyuprcr,í¡oæç ëx)'uoe xæi fectum, quali usus fuit christus, qualern ab eo ipso accepit: accipere
eiæe'lápere, g&ye'ce, toütó èoTucò oö¡.r,& ¡rou cò úæèp ú¡.r,öv xló¡,r.evov, toüto scilicet panem, gratias agere, frangere et dicere: Acciþi.te et mønilwcøte,
æo¿eïre eiq dv ¡.r.ecù cò òetævioær
èpì¡v dvrípvr¡Õ'rv. cio'o(ì3r<oç xo¿i çò æot{pr,ov hoc est corþus rnelúln, et hoc modo conficere sacramentum. puid,
Àé1<ov' toüco tò
æot{ptov f¡ xør,vì¡ 8r,æS{xr¡ Èocì,v sv åpð æl¡t"ætt. roüco 25 25 obsecro, horum consecrat divinissimum illud munus ? Profecto non
"ö acceptio panis-hoc enim subiectum est consecrationis, quod in colpus
æor,eïce, 6adcw,ç d,v æivr¡ce ei6 rù¡v ê¡,ti¡v &vrípvr¡o¿v.< xæi æÀéov æpoocíSz¡ouv
oriòév. orlòè 1ìp nøpéløpé r¿ æìéov xai eix6'caç où8è æøpé8oxe. ææpø8i8<oor Domini transsubstantiari oportet-non Sratiarum actio, non fractio,
òè f¡¡rîv tpóæov lepoupyiæ6 coü Seiou oú¡tæ'c6ç ¡e xa.i u.tp.æroç i,xr.;vòv æepì quanrm altera ad commemorationem ineffabilium erga nos beneficio-
n&v'cu.. tíc òè oücó6 åoctv, Q èXp{oøro é Xpr,otóq, ðv øricòç æap' èxeívou rum Dei, altera ad dist¡ibutionem necessaria est. Superest igitur, ut
æapéÀøpe; Àapeîv òr¡Àovóer, üprov, eù¡øpr,ocioør, xtrúoør xoci eiæeTv' Àúpece,30 30 verba ista sint, quae consecre1¡t: Hoc est corþus lme'u,nl,, et Hic est sa:nguis
M 128 g&yete, toücó ðoc¿ cò oö¡.r,4 ¡.r.ou, xæl corltorq teÀe¿oüv cò puòd¡ptov. ¡t tnells. Et ita existimandum est et tunc fuisse consecratum et nunc
toivuv torJt<¡v cõiv eipr¡¡.r.év<,:v lepouplreî civ ,$uoiøv êxeivr¡v riv ,$er,otút¡v; consecrari, concuïrentibus scilicet, ut dictum est, et Patre et Spiritu
n&v'croçori cò løpeiv d,ptov ' roüto ^¡úp Èoc¿ cò úæoxel¡revov xøi æepi ô f¡ [,epouplia sancto, cum omnia in creatura opela iis tribus communia sint. Verum
xøi ô eiç oõ¡.r,ø 8eî ¡.retæpÀ1Slvat Xptocoü. &fÀà, ¡.r.Ì¡v oriXi cò eriXøprorioar, Salvatori quidem haud necesse fuit Patrem et Spiritum sanctum palam
B 104 xoti xì'd"oa.¿' xøì roúcov yàp tò ¡.r.èv æpòq civ ðr,d,8oouv åvæ'¡xøiov, tò àè töv aõ 35 ad hoc opus invocare, cum unus idemque et unius cum illis substantiae
&g,i'lov toü $eoü eiç ú7p.&.ç erlepleolöv, óc oióv'ie d,v$pcorctv¡ gúoet, ëvòet'[iv sit, propter quod, quidquid ab eo vel fiebat vel dicebatur, idem ab
re æeptêyet xæi ú¡.r,vov. lElrretæ¿ toivuv toî6 þ!¡,r,øor'v èxetvouç, toî6 utoüró aliis quoque fiebat dicebaturque. Nos vero fas est et nominatim illos
åoc¿ cò oõ¡.l& ¡,r,ou< xøi lT oüro rò al¡ld, ¡.r.ou<, xocì cóTe ærlcâ, [epoupyr¡Sfivøl invocare et, ut munera nostra Sanctificent, pÏecari, verum id non alio
xøf vüv cele¿oüo$o(¡ ouv¿óvrc¡v åtç elígqrø; 8r¡Àø8Ì¡ xøi coü zcøtpòç xøl toü atque alio modo agere, nec alio atque alio tempore, sed et pro tempore
æverl¡løcoç, èreiæep aûcoîq æ&v'cx xo¿và cà ëp'¡ræ r& eiç tiv x¡Lo,'v. &llà tòvlo 40 Domini pïonuntiamus verba, et quomodo verba significant. Quod si
¡,r.èv o<otipø o$x &vdqxr¡ xøi ròv rcurêpæ èærxezlio$ø¿ xori cò æveù¡,r,æ tò
gxupúou Yoru.MDomini Vers. løt. 121 zapéòoxeMVzcøpéÀapeB 134 oùXl
Tcveit¡ta
16 r Cor tt,4. MV orl8èB I 39 toü zvu'cpòq V B toü om,\t' | 41 èruxexÀioSar' B trþ' þosl
| 2l t Cor rr, z3-26.
Y
42 BESSARIONIS DE SACRAMENTO EUCHAR.ISTIAE 43
&yr,ov, êv atlv a'3toîç ðwc¿ xøì, '6tq ø:it'ci¡e oÛoíøq aùcoî6, xal æøvcò6 6cr'nep illum tamquam homin€m diceremus, dum Sratias agebat beneficiis
êæoûeu fl ëÀeye, xæi úæ' åxelvcov &¡tæ xø,i le'¡o¡révou xæi æolou¡'r,évou. ipee acceptis, orasse etiam tacite Patrem et Spiritum sanctum, ut ad eam
8è x&xeivoue xat' ðvo¡,rø àc¿xo¿Àeîo$øq 8eî xq,i ci¡oæ :'ù. æpoxel¡levæ &'¡ú.aæc consecrationem consùrrerent, deinde velbis illum prolatis mysterium
Seio$ær,, êzr¿xæÀeio$ør, ò' æücor)6 oÛx ev &ÀÀrp xæi &),Àg Xpóvg, orj8' d,Àk¡6 xa,i peregisse non sine ratione diceremus.
dÀÀ<o6, åÀÀ'åv cÇr øritQ, <þxai t&xupíouæpogépo¡lev þ'lp.æcæ,xo¿ì éoorúccoc6c 5 5 Eodem igitur modo et nos agere necesse est, invocato scilicet Patrez
rù. þñ1y,æru Èxeîvø aqp.æLver'. ei òè x&xeîvov óq d'v$poæov etæor¡lev ev tQ et Filio et Spiritu sancto nominatim et manifeste, sive ante verba
eriXøproreîv úæèp tôv g$øod,vtcov eüepyeor,õv xoti òer¡Sivæ¿ ëc¿ xætà voüv Domini sive post, seu utroque modo nihil enim interest, ut postea
-
ita demum prolatis Domini verbis sacrum hoc mysterium
M 12Bv toü æarpò6 xal toü æverl¡løco6 eni r]¡v iepouplíæv ouv8pcr¡.r,eîv ræ:úrïv, eltæ disseremus
-
B 104v zrpoeveyxeîv èxeïvæ ù. þi¡p"æræ xøi cà æpoxe i¡.r,evø tsÀsr,õroctr,, orlx rÌæò oxoæoü conficere. Ita accepit Paulus, ita nobis tradidit. Transgredi autem
elæol¡r,ev &. 10 10 traditionem eius neque possumus neque debemus, si discipuli eius, immo
z Tò æûsò oüv xæi i¡1tã.4 &vú:¡xr¡ æo¿eîv xaì tòv aùtòv tpóæov còv æatépa vero Christi et esse et vocari cupimus. Abunde vero superius derrlon-
re xæi ulòv x¿i rò æveü¡.r,æ cò ,Íytov xu't' övop.&' te xuT àr,øpp{8r¡v eice æpò cdrv stratum est, quoniam Paulus hanc traditionem non a Christo, sed ab
xupræxöv þr¡¡.r.ó7cov e'í¡e xæi ¡-r,ec' êxeivø ell.¡e xa.i &'p"go"cêpaç èær.xæìreoa.¡t êvouç apostolis accepit, non modo verbo hoc, sed opere etiam ita facientibus,
- manifestum esse non aliis quam Christi verbis ipsos etiam apostolos post
òr,øgéper, .¡â,p oriòév, éç ¡,tec& cøürø èpoü¡.r,ev æÀøt'5cepov -- oijtco coiq xuptøxoTç
15 Christum consecrasse et caeteris eundem mysterii ritum tradidisse. Prae-
þ{pøor,v lepoupyeîv cà ¡,ruot{præ. oúrco 1ìp røpéÀøpe fIaüÀo6, oüt<,r6 i¡r.iv15
æapé8coxe. æøpapivær 8è ei¡v æapd,8oor,v oüte ðgeíÀo¡.r,ev oüre 8uvd,¡.r,e$ø, ë<o6 terea hoc idem ostendunt populi ad ea verba responsiones. Sacerdote
â.v crrltoü ¡.r,ø$z¡cøí, g.&ÀÀov 8è toü Xpr,ocoü eivq.i'ce xøi lépo$ør, pou),oí¡.r,e$æ. enim verba illa alta voce, ut vos Graeci soletis, pronuntiante assistens
e'ígr¡'cær. òè xcti npótepov tQ ròv fløüÀov oðx &æò Xplotoü, &trÀù töv $eiov populus in utraque parte responrlet: Amen, quasi dicat: Vere ita est,
dæoocó),cov cør1c4v nøper,À¡gévæl tiv æøp&8oo,tv' oú Àó1r¡ ¡,tóvov, rilÀù xæi ut tu dicis. Amen enim cum affirmandi apud Hebraeos adverbium
toútolç
coi6 coü Xpr,otoõ 20 20 sit, graece idem quod vere significat. Amen igitur ad ea verba respon-
ëpyr.r æolorlvt<ov, 8iì,ov elvær, ¡lr¡8éor'v &).Àorç { ¡.r,óvotç
þ{¡rcror,v xæì coù6 d,æootóÀouç [æricor]çl per&. ye Xprocòv øücoúq te lepoupleiv
dens populus: Certe, inquit, corpus et sanguis Christi sunt munera
xøi toîç &ÀÀolç oijrco æo¿eîv zEo(pct8oüvcr¿. toüto à' øùtò 8eíxvuol xøi d toü ista proposita, ita credimus, ita confitemur, Et quomodo, quaeso te,
B 105 À¿oü æpò6 rà þ{¡.tætø ¡æitæ &nóxpr,or,q. coü '¡â'p iepéoç cà xupr,æxà taüta non esset turpe putandum eos,quidoctiores haberi volunt, ea ignorare,
èxgc,lv{oøvto6 þ{¡l,æca oi êxd,or<'¡ &æoxplvovtær, tò &¡.r,{v,
.r,apr.ord.çtevou êg' quae saeculares et sacrarum litterarum ignari respondendo Amen
ô peBotr,<otr,xòv èæippr¡pæ ôv orlàèv &),lo or¡g,øíver { 6tr dÀ1$öç o{icorç, å:çgi¿e,25 25 manifeste se scire magnificant ? Buid, nonne assistens sacerdoti dia-
ëyer.. tò yrlp &¡,r.ì¡v åppø[xòv ðv è[eÀÀr¡vr(ópevov tÌÀ1$ôç a4¡.r,øiver. ,ipùu conus eique ministrans, dum sacerdos alta voce iuxta orientalis ecclesiae
M 129coívuv é Àøòç æpòç èxeîvu rà' þí¡p.ætæ &æoxpr,vó¡.r,evo6' &À1Sõç, 9r¡oí, oö¡r,æ ritum verba illa pronuntiaf: Hoc est corþus ,ne'r!,r/l,, et Hic est søngwis
xui Xpr,oroü eiø¿ cù æpoxelpevø. oúcco æ¿ocsì5o¡lev, or5tto6 é¡.to)to1oüpev.
æT¡tu. meus, ipse propria stola duobus primis digitis tacta panem et calicem,
æö6 oüv orix øioXpòv d,1voeîv torSq Ðltæoxd,Àouç eivør, æpooæor,ou¡.r,évouç, dæep ostendit ? Nihit certe aiiud significans, nisi panem illum Christi esse
o[ ròv iò¿órou tóæov &vaælr¡poüvceç Br,à rie toü cï¡i,l¡v &r'oxpLoeroç 8lepp{82¡v 30 30 corpus, et quod in calice est, esse sanguinem eius, quemadmodum verbis
èæia¡æaÐu.t, zrcpiocöor,v; sò 8è xøì tòv æapuotú¡r,evóv ce xøì ouÀÀe¡souploüvtæ illis asseritur. Et haec sane ostendens diaconus non mentitur et non
tQ lepeî ò'¿d,xovov toü æpeopucépou rà þ{¡-r,æcø toü otoripo6 cæücø èxgcovoüvro6 mentiens cum iis sentit, qui sola Domini verba aiunt, hoc sacrum
xøi ltoücó Èot¿ tò oö¡,r,& ¡rou< Àéyovtoç xotì, >toücó èot¿ tò øT¡.r,ú ¡,r'ou<, æùròv perficere sacr¿Imentum. Neque enim frustra tales institutae sunt ab
roü ópøpíou f¡¡,r,¡revov 'cÇt &wiaer.pi r¿ xæi, ÀrXavQ còv ôtpcov xæì cò à cÇr ecclesia caeremoniae.
æor4pi<p òelxvrlvør,, ci &¡.¡.o æpòç ,$eoü o¡¡.r.øiver, i) tòv ,Íptov Èxeivov oö¡,tø 35 35 Illud quoque haud contemnendum videtur, quod cum duo sacra-l2, r
eïvør, Xpr,ocoü xai ¡rò ev cÇl æocz¡píg øT¡.r,æ Xpr,ocoü, <il6 Èxeîvæ tù þí1¡lata menta nobis a salvatore tradita fue¡int, baptismus et eucha¡istia,
B 10bv).éyer;roüco 8è riæoòe¿xvú<,rv æúvrco6 ori,!eú8ecør. ¡lì¡ {,,euàó¡.r,evo6 Ðè ouvr¡'¡opei utrumque verbis suis confici iussit. Etenim baptismus, quemadmodum
coîç Àéyouor, rà xupr,axà 'cæitræ þi¡¡tæra rò æ&v d,æoceÀeîv. rêrax¡æ¿ 8è úæò supra memoravimus, per verba illa conficitur: Bøþtizate eos in nomine
'cî¡ç è:xxlqoiøç cù ëSr¡ totüccr oÛ p&c4v. Patris et Fitii et Sþiritws sa.ncti. Cuius rei testimonium est, quod patres
12, r Køl pr.ì¡v ori8è coüco þç$r5¡,t<o6 d¡,r.&ç ztapøàpø¡,r,eu'v àei, éç 8úo ¡.r.uor4pí<,rv 40 40 nostri sancti ecclesiae doctores, qui statuerunt, quinam ex iis, qui
f¡¡,rîv ÈyyptÍgoq úæò coü ocor!poç zrøpa.ò'eào¡.r.évorv, ciç toü .$eiou þæn'cto'
ce úzrò ab haereticjs ad catholicam revertuntur ecclesiam, rebaptizandi sint,
B | 33 Àé1ovroç B qui non eos haud rebaptizandos esse censent, qui in nomine Trinitatis
1 riç aùrfi6 corr,Mz er toî,ç øÛtoï6 | ruvcöç scriþsi r¡&v M V
lrþ. þost 38 dzroteleîv M suþrø rasura &¡core)'eÏc$ø¿'B semel fuerint baptizatí. puod etiam expositor synodalium canonum
orTpú ¡,ror.r |
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 45
44 BESSARIONIS
apud Graecos videtur confirmare. Is enim in quadragesimo septimo
VúroÇ &vøf¿\)v{oe<,1ç,ciÇ ce [ep&q eityapr,o,cia.q,åxd,cepov Сà röv aüroü þr¡¡lútov
teleïo$ø¿ òeîv Ðr,<opioørco. xæl rò p&nrr,o¡tæ yotp, ñ xai æpócepov elpr¡con, apostolorum canone ita inquit: Dvere baptizatur aliquis, cum secundum
õv vocem Domini semel baptizatur in nomine Patris et Filii et Spiritus
8¿àT þr¡pdc<ov Èxelv<ov, cöv lpæætí(ovceç øùcor56 eiç cò ðvo¡.lø coü ææcpòç
M129vxæi toü uioü xai toü á,yúou æverl¡r,æroç<r relE¿oüto(¿. oü xai
,Íll,o ëc¿ orix sancti, tamquam pronuntiatione Trinitatis et fidei in ea iuxta Domini-
5 cam traditionem perficiatur baptismus.< Si igitur haec duo sola sacra-
eôxæræggívr¡cov ¡.r,øpnlpr,ov æøpd,yo¡,r.ev roùç rarêpø.q, roùç cívorç ¡.r.èv ðwæþææ- 'o
Xpuotoü oou, cò àè av cQ æoc¡pi<9 tor5cr¡ tí¡.r,tov øi¡-r,ø coü Xpr,ocoü oou{r, xøì frustra sanctos viros sit existiman'ilum, palam fit, quod hoc sacrum
ènr"gêper"' rlpetøpølòv tÇr æveú¡.lacl oou tQ å^¡ir¡.<
mysterium Dominicis verbis nequaquam confici existirnabant. Huic
s Tæürø ¡.r,èv oõv èxeivo¿. è1 õov &,¡,ovt<¡v to¡oücoÇ oD't&^Frd.L Àó'¡oç' ei igitur argnmento respondere volentes primo quidem id repetimus,
toiq Xprocoü þí1¡røor,v coî6' r>coütó èa¡c ¡õ oõpá ¡.r,ou< xøì, utoücó èot¿ tò quod supra probatum est, omnes tam orientales quam occidentales
5 doctores in hoc convenire, ut sacrosanctis Domini verbis eucharistiae
M 131u øT¡.r.d, ¡.r.ou<, cà ,$eîo¿ iepoupyoîco ¡.r.uorÍ¡plø, orlx ðiv ¡,r,et' åxeîvæ oí rcmêgeç 5
otrro¿ caî6 i8úø.u6 eætxÀ{oeo¿v øÙcà teÀeuoüv èæetpövto, où8' d,v ëcr. arirà d,pcov
mysterium conficiatur. Deinde audimus non esse haec, quae modo
coõco æo¿oüor, xul, æ&vrroç ori ¡.r,úc4v æoloüol, 8i).ov retulimus, superioribus illis contraria, nec aliud hic, aliud illic sanctos
B 108t xøl oTvov åxúlouv. enel Ðè
óq oüx rþovco coiç xupto(xoî6 þ{¡.r,æor teÀe¡oüo$ø¿" æpò6 òi¡ coücov tòv Àó1ov viros vel dicere vel sentiie, nec esse occidenta"lium sententiam ab
æpôtø æpoøæoàeàery¡.r.évov ¡.rvr¡otéov, ev oÏ6 ror)6 8ràøoxdì'ouq àtappí¡8r¡v
cõv orientalium opinione diversam. Nec enim si ita foret, unus et idem
¡,r,èv
10 divinus spiritus, sed diversus, nec veritatis, sed mendacii potius atque
àr}d,oxovcaç êÐe í(ø¡.r,ev d,væto).¿xorjç re xc(ì òurtxoùç àr,â, rõv roü xuplou Ôrlpúc<ov 10
èxeivov cì¡v lepoupyio¿v torJcou coü ¡luotz¡píou yíveo$ær,. ëæewæ 8è iocéov
erroris spiritus in iis locutus fuisset. Quod etiam cogitare absque
tøücæ ¡.li el.væ¿ ë.væv'cla èxelvor,ç, pr¡8' ,itl),o pèv èxei, ,ÍÀ).o 8' åvtotü$ø Àéyer,v
impietate non licet. Necesse est igitur, ut illa vera sint et haec per tectam
æricor1q, ¡,r,r¡ò' iliÀÀo pèv roùç åoæepiouç, &),Ào àè toù6 å<þouç tiyiouq eiæsiv.
expositionem illis consentanea esse ostenda:ìtur.
Dicere itaque non sine ratione fortasse quispiam posset, quod cuml
où8è y&p cò c¿ûtò d,v xøl $eîov, ori8' dlr¡Saía6, &ÀÀà n).óv'4e â,v ev ocüroiq èì'úÀ1oe
15 corpus Domini duplex sit, quemadmodum rn primordio nostri sermonis
æveü¡loc, ô xøi èvvo!6(ü póvov &ton6v te xal. pÀ&og¡¡.r.ov. &v&yx1 coívuv 15
x&xeîvæ ó6 ëXer, oó(eo$ctr, &xprpöq, xai cæ8¡æ rìç æpoo-nxoúc4Ç cuXeiv ostendimus, verum scilicet et mysticum, illud quidem ipsius Domini
èQyi¡oeroç.
verbis cuius corpus est, confici, hoc vero, quod ipsi sumus, sacris sacer-
n <Þøirl dvorlx d'æò oxoæoü èx tôv {8¡ npoüæotl$e- dotum precibus et iustis actionibus et vitae ac morum honestate com-
¡.r,èv oõv 'ctç xøi'ío<oç
pévov óp¡r,ó¡.r,evoq, ó6 toü xuprøxoü oópøto6 8¿ttoü ðvtoç, coü ¡.1èv &).¡$oü6,
pleri, cum digne homines sacram eucharistiam capiunt et eiusdem cum
20 Christo corporis efficiuntur. Et hoc Quidem petere sacerdotem, cum
toü Ðè ¡,tuocrxoü, éc Í81 æpoøzo8éòer,xrat,'c6 ¡rèv dIr¡Sèç 'coÏç øòtoü toü20
rogat, ut descendens Spiritus sanctus Panem quidem pretiosum corpus
xupiou, oü xo¿i oô¡l.á Èoclv, þ{¡læol teÀeloüo$æ1, cò 8é ye ¡.r.uoclxóv, ðæep
èo¡.r,èv f¡¡.teïç, é6 ev toîç ë¡.r.npoo$ev æoì.loîq te xu.I xæloîç èòeí[ø¡.r,ev Àóyor6,
Christi, calicem vero pretiosum sanguinem faciat, hoc est, ut fidelem
populum mysticum corpus Christi sanguinemque faciat, quo membra
M 132cc¿îç lepøîç röv lepé<ov eriXøîç, tfr te å1vfr xøi xøSøp{, cöv erioepöç puo'lvrcov
æoÀr,teíç èæ¿teleîo$ar, xæ¡' &liav cõv lepöv ¡.r.uot¡pítov ¡.r,ecøÀø¡.tpøvóvr<ov xøl
et partes corpusque eius effecti et sibi ipsis caritate et Christo uniti
25 vivant cum eo vitam aeternam et fiant ipsius cohaeredes.
cò 6Àov rcveu¡.r.øtrxö6 xøi ouooó¡.r,<ov øútQ tQ Xpr,otQ levo¡lâov. roit'c6 ¡e25
eúXeo$ør, còv iepéø, ivíxø 8eîtør, cò æveü¡.r,ø tò d,yr,ov xæc¿òv ðæi tà æpoxe i¡levø
Nos vero praeter haec illud potius dicendum existimamus, quod 5
cum divinum hoc sacramentum sit commune, sit opus totius Trinitatis,
8öpø, còv ¡rèv dptov cí¡.r.uov oö¡.r.cr toü Xptocoü, cò òè èv tÇr æocr¡píqr cí¡.r,r,ov
necesse est nos, quemadmodum supra diximus, et Patrem et Spiritum
B 109 øTpr.ø æütoü æor,ioør,, 8¡Àovótr, ròv nlotòv Àøòv oõ¡:.ø xai æT'p'a' toü Xplotoü
sanctum cum Filio invocare, ut proposita munera perficiant. puod
¡.r.uotr,xòv &,æote)réow., 6ote ouooó¡.r,ouç æricQ levo¡lévou6 xøi ¡.r'élr¡ xæi pêpq
30 et passim per totam missam facimus, et non ante verba Salvatoris,
æ'iroü, èxeívg te xcti ctÀtrÍ¡lor,q &^¡ææy¡ f¡vcrpr,Évou6 (ioør or)v aütQ (coì¡v tiv 30
sed etiam post multis cum precibus invocantes supplicantesque, ut
aióv¿ov xai ouyxÀrlpovó¡.r.ouq øÛcQ yevéo$al.
s 'H¡.r,eîç òè rrocp& tæütø Àéyo¡.r,ev, ó6 toü .$elou ToL¡cou ¡r,uoc4píou xo¡voü
digni ministri tantae rei efficiamur, quo possimus illa munera perficere,
ëp1ou cie $eiø6 ðvtoe cprdòoç &v,iyx1 ip&c, éc eigryrxt, xæi rætêpæ xai rò
ut accepta eis fiant, et gratia Spiritus sanctj super ea descendat. Quae
omnia non tarn agimus, ut ipsi ea faciamus, quam ut populo ostendamus
æveü¡-r.ø oùv ørirÇl tQ uiQ åæ¿xocÀeio$¿r, eiç tiv töv zcpoxsu¡.r.évcov 8ópov ce-
35 communia esse in creatura opera Trinitatis. Querrr:admodum enim
leíoo¿v. ô xæi 8¿à æ&.a7çye tiç teÀetle æoroüpev, xai zrpò c¿rltöv töv þq¡.r,d,cov 35
beneplacito Patris et Spiritus sancti voluntate unus in Trinitate natura
toü $Eoü xøi oot!poç xæl ¡ret' êxeivæ ëcr, æo),Àøîç ixereiwç øÛtoùe åær,poópevoí
se xal óore <ot úær¡pácør, xai 8¿d,xovo¿ yevéo$ør,,6ote àúvøo'$ø¿
lxecer3ovce6,
Dei et Patris Filius ex sanctis et immaculatis virginis sanguinibus
corpus assumpsit, ita et hoc corpus altaris ipsa Trinitas creat, ipse
td, æpoxei¡.r,evæ iepouplioat, óç Sextà øÛrà 1evÉo$ør,, óq riv Xd.prv toü æveú-
Spiritus sanctus potentia sua ex substantia in substantiam, hoc est
¡røtoç Èr' øÛtd, xørel$eîv, oü ¡rã,ÀÀov øÛcol, æo¡oüvteç i tQ ^¡e zrlotQ ).ot$ 40 ex pane in corpus transmutat. Quae res ut fideli populo palam fiat,
åv8er,xvr5¡levor xo(Ì xo¿v¿ t& eiq cÌ¡v xtiør.v ëpyæ tiç 6Àr¡e rpuú8oq eivc¿¿ 8¿àd,oxov- 40
M 132" re6. ôv '¡,àp tpózcov eù8ozíç rcoctpòç xoci SeÀí1oer, toü nverS¡.r,aco6 é elç r!6
illius etiam nos meminisse necesse est. Et hoc velle illos doctores,
qui per adventum Spiritus sancti sacramentum hoc fieri dicunt. Sunt
cprdòoq xøi grloer, toü $eoü xæù æøtpòç uiòq ä cöv &,yí,ov u-a.i. &1pd.:vr<'n
rie nøp$Évou øi¡,r,d,rcov rivéÀorpe cò oö¡.r,ø, oÚcco xoti tò ev tÇr $uolaocr¡pír¡ 30 Ðù.{},or,ç M d}.},or,6 B | 36 lxereLatç M [xet[crr,6 B
ûlohlol, Ka¡tlinal Begsarlon. III. 4
ÐE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 5L
5û BESSARIONIS
oö¡-lætoüto øûrd 84¡.r,roup1eî { cprrÍç, ørirò cò æveü¡eø rò óiylov cfr iàíç àuv&ger, vero iidem plane, qui solis Ðomini verbis eucharistiae sacramentum
èÇ &.prov ¡.r,etaæolei è( orioicrç eiç orioicrv ¡.r,ecøBocÀÀóv. 6æep cSoce èvàeíxvuo$æ¿
exiStimant confici. Idem enim utrumque dicunt, non contraria aut
toîç Àaoï6, x&xelvou ¡.r,e¡,r,vflo$æu &v&yx1. roüçó re cor\q è'rceÀerioer ruveú¡.r,øtgç sibi invicem repugnantia, sed eadem dicere existimantes. Utrumque
riyiou d¡v iepoupl[æv ^¡iveo$ær, ],éyovcøç 8¿ÐøoxáÀouq voeîv. eTva¿ òè toùq enim verum est. Et cum unum et idem ambo sint, unum idemque
5 efficiunt, et uno atque eodem tempore. In instanti enim temporis
B tr09vaucoù6 coù6 xctù'uà, æpoer,p4¡1,évæ 8r,æpepar.ou¡.r.évouç, àr¡Àø8ì¡ ,ror!ç coîçxupíou 5
pri¡raouv ørirù¡v 1íveo$ar, 8r,øpp{8r¡v ic¡upr(opévouç. oi aûcoi 1ìp xøi dpgo non aliter atque aliter, neçlue alio atque alio momento, sed eodem
ræit&. gu.ouv, 8iÀov óç orix huvciæ, &l¡.ù rrÌ øürd, éaucoîç Àé1ovreç. &¡rgórepú
momento et, si dicere fas est, eodeut nunc utrumque idem efficiunt,
ce yàp riÀr¡$i. xo¿i êv xocì çæûcò d.p,ga 6vræ, Ëv ¡e xa.l cøricòv &æegyd..(ovtu.t
cum et divinae Trinitatis personae, quas invocamus, unum atque
idem substantia et inseparabiles sint.
&.p.æ'ce ial ev cQ æöcQ Xpóvg, ¡lãÀÀov 8è cQ rou Xpóvou &ró¡t<'¡, orix oiÀÀo6
xal oilÀco6, oü8' óiÀì,oce xæi oiÀÀoce ëx&rapov, &ÀÀ' óoæricclq te xa.i ev rQ10 10 Quod si rerum natura tale alicluod verbum patiposset, quod mox6
aritQ vüv toü øûtoü dæoreÀeor¿xù" ði¡tgc'>.¡e ðvtæ, ,iice 8i¡ xøi röv $eiov cìc
et sine alicuius temporis intervallo rem omnem exprimeret, profecto
nos simul et eodem tempore cum verbis Domini caetera omûia pro-
cplá8oç æpooórccov, rÍ 1e eær,poó¡le$a, év te xøi røûròv tfr orioíç xæi dX<opíoc<ov
nuntiaremus, illa quidem dumtaxat sacramenti efficientia credentes,
&lÀ{Àou6 ðvccov.
o Ei pèv oõv ior,oütoç it iu é æpogopr,xòç Àóyo6 riæip7,e grloer, ó6 ti&pó<,r6 et tamen Patris et Spiritus sancti gratiam non clubitantes adesse, et
15 hoc oratione et precibus manifestantes. Adsunt etenim illi quoque
re xal dXpóvco qrc&vræ8rJvøo$ø¡ èxgoveîv, d.¡.t"ære xo"i ev cÇr aùcQ roïç xuptæxoîç 1ó
cum istis Domini verbis, etiam nobis nonnihil ultra flagitantibus.
þ{¡raor, xøi c&.À}.æ æpor¡vé.¡xø¡.lev üv,ixeîvø. ¡,r.èv óç roü æavcòE øicíæv æpoûæo$é-
Sed cum desiderii nostri nequeamus ardorem continere, nominatim
¡eevoú ce xai æ¿oterjocrvre6 æøpeivær, 8' øücoî6 xcrì tiv æærpòç xocì, æver1¡løco6
quoque eum invocamus et praesentiam eius populis aperirnus. Caeterum
tr4 133 1áprv, pepaúcoq re xærê1ovreç xal, ,cæîç íxectar,Ç ru,3ra.tÇ 8r¡Àoüvceç. n&.per.or,
quoniam natura rerum id vetat, necesseque est per intervalla temporis
yàp Ðù xcl åxaîyo¿ torltorç coî6 Àóyor,q, xðiv f¡¡.reï6 ¡r,Ì¡ rpoo$ö¡,r,ev &ÀÀo pr¡8èv
tQ 20unum post aliud verbum pronuntiare atque ita totam historiam sacra-
¡.r.éwor, dv óÐîvø toü æó.$ou l¡röv ¡,r,{re xacéye,.v 8úvæo$cr¿ xai roîç rÍì}.or,ç 20
menti repetere, deinde Patrem et Spiritum sanctum invocare, idcirco
oürco6 ëXer,v è¡.r,gæivovceç xc'ì" xøt' ðvo¡,rø cor5rou6 åær,xøÀor5¡r.evo¿. årcEi 8è toüto
d8rSvatov xa.i &vrlt^çxr¡ i¡.r.&6 Xpovuxoî6 Ðrøor{¡,r,øor,v êv ¡,r,e.$' Seepov þi¡.r,ø æpo-
iis, qui non bene rem considerant, videri solet aliud esse, quod postea
géper,v ¡tæl æd,oay tiv tocopíøv xæ,cù t&lr.v åx$epévouq oút<¡ xæ[ c]¡v êæíxÀr¡orv
invocatione sancti Spiritus dicitur, idque solummodo absque verbis
Domini sacramentum conficere. Quod cetre a veritate longissime abest,
B 110 æouí¡oao$ør,, à¿d, roüco àoxeî coîç ¡,ll¡ åxprpõ6 oxoæou¡lévorç é'repoîóv rt elvu,.
25 Oportet enim haec aliaque huiusmodi non tamcluam in tempore, in
êxeîvo cò ¡retà cøütø Àeyó¡eevov, xd,xeïvo ¡.r.óvov o'3 cù xuptøxà þip,æru cele¿oüv 25
quo dicuntur, sed tamquam in ternpore, pro quo dicuntur, ita intellegere,
cù ¡.r,uot{prø. cò Ð' iy,er, oía oútcoq. ðeî yàp ,c&, "ye rotuitræ oriX ó6 øv cÇr
ac si tempus illud maneret minimeque deflueret, sed in uno eodemque
óç øv rQ Xpóvqù r5æèp oü Àéyetør, o{ícco6 aùcà, êxlø¡.r.pd,ver,v,
Z-póvg êv <þ, &ÀÀ'
nunc illa dicerentur. Profecto enim ita dicerentur, si fieri posset, et
6oæep d,v ei éocõro6 coü ¡¿póvou xæi ¡rr¡8øpfr þéovtoç, &ÀÀ' åv évi s¿v¿ xai
rerum natura minime repugnaret. Cum igitur pro tempore, in quo illa
cQ øùcQ vüv taürø èÀéyeco. èÀéyeco yàp &,v o{ito6, ei olóv te 6loç {v xøi
g0 Dominica verba dicuntur, invocationes etiam posteriores fiant, et ad
rfr grloer, ou¡.rpaîvov. xai èæei úæèp coü Xpóvou, ev rþ tù xupr,æxâ, ).é1etør30
illud referantur tempus, profecto et eodem haec ipsa dicta esse tempore
þ{¡aøca, xæi, æi ¡,tec' èxeïvæ ênr,x}rl¡oer"ç },éyovcocr, xøù rcpòq èzeivov ròv xær,pòv
existimanda sunt, quod certe factum fuisset, si natura renrm pateretur.
rinèp èxelvou xoci Àéyeo$ar coü Xpóvou øricd, vo¡.r,loréov, óç ôiv
&va"gê,povra.r,,
r.6¡exæI øric*
ri$pó<oç å,v eipr2¡révø, ei oïóv ce fiv. óoæep &v eírr.qeoîç rr,voç
Etenim quemadmodum si quis sermonem alicuius moleste ferens et
audire ipsum recusans diceret: Clausi tibi aures, cum tamen nondum
&ln'o,peaxípevoç 8r41{¡læou xori ¡,r,i Sé},<ov ørltoü &xorJe¿v'&æoxêx\ew& oot,cùç
B5 clausisset, vel aliquid sibi rnolestum videre nolens diceret: Obduxi
M 133v &xo&.q, gar.r¡ ¡úwø æritd,ç d,æoxÀeíoæ6, | ¡r,ì¡ pouÀó¡revoq ép&v eìl crç or,ùrÇr 35
oculos, cum id nondum, et alia iis similia, ita tale ¡rescio quid in iis
c¿ töv pì æpòc Xdplv Selxvr5or.' èxú.p"¡waæ,),ê-yat, æpòç cæüeæ tor)6 ôg$øÀpoú6,
p,{æ<o xø¡.1¡lú oaç, xu.I ðoo¿ dilÀø co¿øürø. to¿oüro òé t¿ xcri ev ørlcoîç cor1ror,6 toîç
Domini verbis a¡rimadverti potest. Cum enim ita loqui debuisset,
dicens discipulis suis: Acciþite et ntanilwcate, hoc est corþus rneu,r/t,,
xupraxoi6 Àóyor6 iòeîv êocr.v. eiæeïv yàp òéov, eiæòv roîç ¡.r,øSr¡cæîç. l),óBere,
g&yece' coütó èor¿ rò oõ¡ld, ¡.r,oug, ëx\uaê, ¡e xa.l. ëò<oxev aùtoîç. toüco .yàp
fregit et dedit eis. Hoc enim ipse ordo rerum poscebat: primum con-
40 secrare, deinde frangere, postea distribuere, quod nos in praesentia
{ tõv æpay¡l&røv &æat¡eî rrilr,ç, æpôcov lepoupyioa.r,, {-rcewæ x}t&ow, ceÀeu- 40 facimus. Ille tamen ait: Fregit et dedit, dicens: Hoc est colþu,s nteøtrn,,
çøiov à¿aòoüvæ¿. o'5to '¡àp xai vüv f¡¡reîç rcoloü¡.r,ev. 6à' 6¡lo6 gr¡ai' >>xìrd..od4
ëà<oxev eizsóv' coütó Èot¿ cò oö¡r,á pou(, xo(rù ròv np<o$úorspov etre 12 d¡cop[orov] d¡¿ópr,orov BI 1S eef B om. | 36 Àéye¡l Àé1or B| 37 ari:o?6
B 110vxøì, xæ$' úøcepololíæv leyó¡l,evov rpóæov oynp.ø,claæç tòv lóyov. óç ró. toúeoq] roi6 rarJto¿6 B
4*
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 53
52 BESSARIONIS
>&.¡t"a qú4ev ii8' eyévovto <<, xut' l8or5zr4oe òè æeoóv<t, æapù tQ æolr¡rfl' æpötov
y&,p l;4'¡ewãsw,, el.,r;d.zal æpdrtov ælmet, eïtø.rfogeî' àeÏ toívuv
epêqerø't,
M 134 oou f¡¡,,4ç, g¡oív, erlpeiv x&pr,v èvóæ¿óv oou toü yevéosør, oor, eimpóo8extov
tfv ,$uoíøv ùpöu, xai åær,ox¡vâ¡oct¿ tò æveüpø tï¡ç 7&'pr'r6ç oou tò riyø$òv
êq, ipõc *ni Ëri r& æpoxei¡.r,evø göpæ taüco¿.< xuL,co,. 16 ùy.ara.ficooov .rl
êrutoxr¡vôoæu tò æveü¡,r.d, oou Èæi tù 8öpcr raüccr( 8uø9épel röv Klri¡.r,evco6
B 111 eßi cù }ögoc ræürø.< cíç oõv åv torito¿ç 8r.ø9op&; or)}e¡.r,iø n&.vr6,q. Àé'¡ovtotr, ante Domini vertra dicuntur et longe ante preces illas, quibus nonnulli
8å 69,o6 rú' ^¡e roó Xpuoootó¡,r,ou xøi æpò o¿rjtöv cöv toü xuplou þr¡¡¿óctov
existimant sacrum eucharistiae mysterium confici. puod si iis prioribus
xaì, æolÀÇl ërr, æpórepov cöv 8eÍ¡oeov ror5rcov, o¿Iç t¿vee vo¡.r,i(ouor,v lepoup-
verbis et hac chrysostomi oratione sacramentum non conficitur, pro-
pio,$ør tâ, SeTæ ¡.r.uod1pr,ø. ei oüv oùx åv torltor'c toî6 æpotépor'6 þri¡'r'øou sunt. Eadem
te]tea¡r 26 25 fecto nec posterioribus perficietur, quae cum illis eadem
teÀeuoürcft, xq,í.¡ot ye é¡.,.or,<ord,col6 otøl cæÏ6 æpoer,pz¡ pèva,ç ra[rdrç xæI autem verbis illis, quae
iepoupleio$a't enim eorundem sunt efficientia. Perficitur
xæiÇ xærù. coùÇ oÚco Àéyowaç àef¡oeor,v, orlà' åv èxetyæ¿Ç &pø
inter utraque media, maxime principalia sunt, hoc est Dominicis verbis'
.'¿x6ç_ cõ¡v a,ri,çöv .çù.p t,!t ye ræír&. eio¿v &æorsÀeortx&.-, ¿À),.ù toîç tor5tolv Haec sunt, quae totum efficiunt, haec ad quae omnia referenda sunt,
d¡.lgoiv péoor,q re xæì. xvplord,rotç, toi6 xupr'øxoÏ6 8r¡trovótr' þ{¡¡r'otol cò æõv
M 134" &æoteÀeio,$æu, æpòq &. aú. rc æpò aritöv t& te ¡tec' øricå Àe'¡ópevu *&'wd
dvagépea$øt òei. 30
oúrco xæi èx ti¿v lerpöv i¡r'õv cöv tipøpcco)'ôv æpóo8e[æu t& 8õpø taütø
Èv rfr Xpqocór4ci oou, xrlpre.< épÇe óe ¡retù æoÀl&, å' eipr¡xev eriló¡'r'evo6,
B 111" ¡.l,rrà'ròÀarpeíav òvo¡.túoar civ æpoxer,¡.r,é.r¡v $uoíav - rt¡v 8è Àacpeiæv lo¡.lev
beoü eTvc&, où xtío¡,r,aroç oriSevòç 8À<oç oépæç cò àer¡siv*t Sexcù¡v a0
- ¡,r,ecà,
1 Hom. od. ò 723, | 1 Uo-, Il. A 5o4. | 10 f-it"tg' s' Chrys' (PG 63, 9r1 C)' I
g, *¿ tl $eóç scriþsi 6 $Eóç MB
B om. r̡v I Sa
32 Lir. s. Bas. (PG 3r, 1633 A) "t,vf
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 55
54 BESSARIONIS
crûdv $eQ yevéo.$øu óç "Apel, <i6ll{öe, éq'Appøúp, <bç Mcooéorç xøi'Aøpòv Hoc modo et verba haec satis esse ad consecrationem dicemus, cum
xal )ø¡loul). rù6 éÀoxæpndtoer,ç, $uofa6, 8öpa, iep<oor1vøç xøì, eipr¡vw&ç, dicat Basilius: tlta e manibus nostris haec munera accipe, quemad-
aposto-
céloç fvø xøcæpu1i xæi. dwæycßgr¡or,ç oriÐe¡.r.iæ, êæ{1æ1ev' >óe
pr¡8evì, Ài¡o¿to
modum a tuis apostolis hanc veram latriam accepisti.<r Si enim
lorum manibus verum christi corpus conseclatum fuit, idque nunc in
æpooa8éf<o èx röv d,yi<,lv oou &æooróÀ<ov cÌ¡v riÀ¡Sr,vì¡v caúr4v Àarpeløv, subito perficitur
5 ma¡ribus suis fieri rogat Basilius, cur non his verbis
otito xæì êx cõv Xerpõv {põv npóo8elq,t ¡æi)'cq. tà àõpæ<; ò¿ù ti oõv oriXì, s qui-
ræútæ ixævù. æpòç tò tele¿öoø¿ rà. &.yr,æ Àéyovtoç' loücorç åz rõv Xer,põv
sacrarnentum ? Nihil enim haec differunt a posterioribus precibus,
M 185 f¡¡röv rpóo,8elat tæïra tù 8öpø<, lri¡C cx töv á,yí,orv oou dæootóÀ(ùv 7cPo6-
bus nonnulli putarrt perfici sacrum mysterium. Audi enim, quid
e8é(o d¡v tiÀq,$r,viv cør5cr¡v trærpeiav<r; ei 1ùp tæîç Xepoi töv &æootóÀ<ov dicat: >Rogamus te, ut descendat spiritus sanctus tuus super haec
rò (iÀr¡$èç roü xupúou .úete\el¡(''røl. oö¡r,a, tørjcò xøi vÜv 'cøîç oixeiutç Xepoiv proposita munera et faciat panem corpus, cal.icem vero sangunem'<
rO Si igitur primis illis orationibus, quae simillimae posterioribus
sunt,
é ,$eioç BøoiÀer,oç 8¿ù röv æpoer,pr¡¡.r,érr<ov 8e{oecov eüyerul, yevéo,$c,r,, 8¿rì si tO
oüXi tor5cou6 roiç þd¡.røorv eû,$riç teÀer,oür¿r, c& ði1r,æ; i cf, zrÀéov corSc<ov ëXer
nonp€rficitursacrummysterium,profectonecpostremisperficietur.
Simillimae enim preces simillimos parerent effectus. superest
igitur,
èxeiv^r¡, {iv rr,veç Àé1ouor,v lepoupyeiv .cù, (iyr.æ, coü øüroÜ Bøolleíou g.ecù
câ, xupr,øx& Àóyrø àå4or,ç f¡ ì.Éyouoæ' l8eópe$d, oou xøtetrSeÏv cò æveü¡.r,oc tò
ut verbis Salvatoris nostri haec vis tribuenda sit, et ad ea caetera
referendasunt omnia' quaeve ante, quaeve postea dicuntur' et
pro eo
,Í.¡rov èæi tà æpoxeí¡revoc 8õpø xæi &yú.out ocüc& xøi &vø8eÏ(ar< lròv ¡.r.èv quoque dici existimandum'
15 tempore, quo illa vøiba dicuntur, hoc
riipcov eoütov ti¡r,lov oö¡.r.ø coü Xprotoü oou, tò òè êv eQ æocr2pírp ti¡.r,r,ov 15
øT¡.r,a roü Xpr,ocoü o.ou((. E¿ oöv êxeivølç ræî.ç æpcj.rø.r.ç eriXæÏ6 oÛX lepoupyeTtcrr
Diutius autem in hac parte dedita opera commorati sumus, tum quo{
B çà &ror, oùàè eæiq iepoupyoîvro 8eí¡oeor,v - 6¡rorør, yàp ad cognitionern eorum, quae supra dicta sunt, non parvam afferre
112 ,5otépør ç ræúcæ,,E d,v
ot¡oø¡ cà, 6¡.r,or,ø d,v èæeréÀouv ¿ÀÀù eoî6 øÛtoü þ{¡¡r,øot coü o<,rcipóq re xr,:i
utüitatem videbarrtur, tum quod necessaria erant ad ea solvenda, çluae
-, ex divino Dionysio et Damasceno opponi solent'
xupíou f¡põv, coiç rú. ye rowörø 8uvø¡lévolç, æpòç & xæi T â' æpò øritõv
¡.r,óvor.ç
xq,i cù ¡,r,et' æ,)t&, eipz¡¡,r,éva ¡c&v,cu. xøi æpò6 å¡¿Eîvov ër¡ çòv xpóvov, èv <þ èxeiva 20
2A His addi tertia quoque ratio, nulli fortasse superiorum inferior, posset s
hierarcham totum beo repletum divinoque amore iuxta Dionysium lDe
\ê.ycræt,xocì cerürø &vøçépeosau 8ei. Næi èæif7¡òeç roürov è¡lí¡xuvø tòv ló1ov
ó6 xai æpò6 cd, 'rcs,P6\Íd.Xpr¡or,¡],ótæcov xai æpò6 t&"c' èxtoü $eíou A¿ovuolou
divinis nominibus<t captum veluti exstasin quandamet divinum palize-
M135rf¡¡r,Tv t& r'èx roü Aæ¡.r,øoxr¡voü èæøyó¡,revæxø,ìãç'ce &.¡.ræ xocì ¡.r,áÀø 1e eõ lum.obhocsaepenumeroextrasepositumettotumreiamataehaeren-
saepius
ye [xavi¡v drcoÀo'¡íøv. tem zelo quodam et timore, ne id quod desiderat non assequatur,
ëyov'cæ, np6ç petere nec ignorare
e 25 eadem ex vero ac Paene incredibili mentis desiderio
Âéyolco Ð' &v xøi óiÀÀoç ðp$õç ëXorv ló1oq toróo8e, ti¡c ëvSeoç 6Àoç é zr
xøi T Q Seíqr ëpcocu r¿øtà ròv tQ quidem se iam, qrrod quterebat, adeptum, sed' insatiabili quodam
tepúpXr¡6 1evó¡.r,evo6 ¡'ré1øv èv æepi $eiorv
ðvo¡.r,d,rov a¿ovrJo¿ov &æxç Næracye.$eiç ëxotøoív ce xæl (!Àov ëvseov n&o:Xer..
n*o,"iterurnatqueiterumead'emrepetere,utetiaminquibusdam
symbolis quasi evidentissjmis signis, qui adsunt, intellegere possit,
totum
èlwed.pavoç,colvuv éæu,coü xæi 6Àoq coü èpo¡.r,évou yevó¡.r,evoç, (r]lôv 'çe xæi. ãc per hoc imitatione eius
ôe8ró6, ¡.r,ù¡ &noo5X¡ toü noSou¡révou, æoÀ).d,xuç t& ø'irà úæò coü o9óÐpæ èpãv
óeo captum, totum iam divinum effectum,
30 ad virtutem vitaeque íntegritatem alliciantur et, ut aiunt, quasi manu-
èæccvaÀø¡,rpd,ver, oüx d,poöv ¡rèv óç fl8r¡ tecrl¡r¡xev, úæò 8è toü d,.¡øv grleiv 30
ducti ponantur inìiam' Hoc summus ille propheta David
plerisque
øõ$16 xøi øõs¿q èæ¿vøxuxÀõv tà æit&., óç &v 8r¡Àø8i ou¡rpóÀorç tr,ol xøì
aio&4coi6 or¡¡.leíor,q xøi gørvo¡,tévor,q 8er,X'$eíI toîç rÍlÀco6 1e xætøvoeîv pÌ¡
in locis facit. Nam cum dixisset: Cwrn inaocørem, exø'ud,iait',ne Deus
8uvæ¡.r.évol6 x&rogov ørlròv 6Àov eIvæ¿ ¡tøl ëv,$eov, xoci æpòç riv øricoü 8r,' iep&e
iwst'itiaetnecte,pülopostineod'empsalmosubiungit:Misereremei'
et exaud'i orat'ionem ,lteaflL. Quem locum Theodoretus ex
sententia'
(<ofrç xai øricoi d,vd,^¡or,vTo ¡,r.í¡,r.r¡or,v. toüro xal é Aæuiò zeolÀøXoü æo¿ei cõ¡v apud nos in
35 nisi fallor Chrysostomi, neque enim Chrysostomum
r!øÀ¡röv. uèv rQ Èæ¿xæÀeîo$cci ¡re<t, 1àp eiæóv, >eio{xouoé ¡.r,ou é .$eò6 tie 35 -
B tlzv 8r,xør,ooúvr¡ç ¡.r.ou{r ¡.r,etú tr,vø a,ü$lç èntgéga,' >oixceípr¡oóv ¡re xøì eiod,xouoov praesentiahabemus-exponens:)l{onsatiatur'inquit'hiciustus
colligens adhuc
cfl6 æpooeuxtÇ t or.< ö @eo8ópIîo€ ôc &æò gcovflG oï¡.r,ær, roü ,$eíou Xpuoo-
ãro.rdo, sed supplicans et impetrans et fructus orationis
orando ac supplicaudo perseverat' Scit enim' quando inde
sequatur
oté¡.rou èftyoú¡.r,evoq - oü ^¡úp eio¿ vüv zrøp' f¡¡.r.îv rù eiç coùq tf''øÀ¡1oùç Xpuoo- inquit' orøtio sicul
utilitas.< Alibi quoque iåe^ David: Dirigøtur' rnea'
8ixør,oç tfrq npooeuXie ' &Àfuì xæi
ocó¡rou
- gr¡oûv' >oü lø¡-r,púvet xópov éciç xuLl
òeó¡revoç xæi eù¡.r.eveiæç riæoÀæú<ov xai 8e{oeor6 tpuyöv coùq xøpæoù6 40 4 om. I I Xepolvl B add' õtù röv npoqr¡eõv | 10 BaoíÀecoçl B add'
"", "
L5 zro,-4píçl ttoaa. á1 V toriror6n | 27 Arovrlc¿ov scriþsi Arovuol'*
"oiìi | "oû"ou.M
MVB I 36 årr,géper,uv !"ù¿ytr,B | 39 9r¡o[v] ê[r¡1or5¡revó6 9¡orvB 140 &rsol¿r5o¡v
13 Lit. s. Bas. (PG 3r, 164o AB)' I ZZ Ct. Dionys' Areop', De div' nom' IV r3
scriPsri d,nolúPtov M
(PG 3, 7tz). I en r'. a, z. I eS Theodoret' In Ps 4, 3 (PG 8o' 889 C)'
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE 67
56 BESSARIONIS
incensum in, consþectu tuo. Quid, quaeso te, clahat David, ut sua
rù.çíxe.cetæçæpoogép<ov, &re Ðì¡ dv èvteüsev èoo¡.r,év¡v èæ,.ot&y.øvoç
èær,¡.r,éver,
exaudiatur oratio ? Si enim iniqua et praeter rationem erat, numquam
M fae ci¡påfe¿orv.< xocl é aütòç æáì,¿v Aa,u[à' rxareu$uv$íFo f¡ æpooeufi ¡r'ou óç ad Deum ascendisset, quomodolibet eo rogante atque obsecrante. Quod
,$u¡.r,ía,¡lor, evóæróv oou<, xpd,(au ôeó¡.r,evo6, xø.í,¡ot tle aùtoü æpooeu;¿frÇ, ei ¡rèv
si recta et exaudiri digna, iam directa erat ad Deum, ipso quoque
ocpeplí¡ re xæî ðæotpa¡r¡.r,évr¡ xai ææp& tòv ðp$òv Àó1ov flv, orlx üv *ore 5 propheta tacente. Nempe igitur petit, quod tenebat, et quae praesentia
rivelsorlor¡Ç èvóæ¿ov toü $eoü, xæi zcoÀÀà Deo¡,r.évou, ei ò' eÛ$ei<oç ce xai ðp$õç
5
iam era¡t, desiderat. Id.em nostri quoque doctores, qui missam com-
ëaovoa. dv, øÛcó$ev {à¡ xær4u$r,o¡lévz¡Ç êvóæ¿ov oüo¡ç Seoü, xæi d'veu rie
posuerunt, fecere. Etenim post verba illa: >Fac hunc panem corpus
o.,i"oü ,rnp**Àí¡oecoç, óç ou¡lpæ[ve¿v ær]tòv æiceÏv ô xæteî7e xø'ì æo'$eîv tâ'
ònrirti et hunc calicem sanguinem Christi<, quibus solis nonnulli existi-
nu.póvtu.. tiÀov òè roüto xæì. êí æri{ç iep&6 ceÀeriÇ {ç üæò töv à¿àøoxd}.tov mant fieri consecrationem, adhuc pro
/eis adorant aut frustra prorsus
torJccov ouwe$er,¡.r,évr¡6. xa,i .¡àp xai øüroi ¡.r.ecù cò uæoir¡oov còv ¡,r,èv d'ptov
coütov cipr.tov oô¡],æ coü Xpiotoü oou, sò 8è èv tQ æotr¡pic¡ corltc¡l tí¡'r'r'ov
10
o¡ruí1o$r¡tro, y&.p ga.ot, xrlpr,e, or)x ðÀí1<p ¡'tec' èxeîvoc tà þ{¡i'øtæ, rl{e å¡'lie
ææv æÀr¡¡'t¡r'ÉÀr¡¡'r'a' exoúoróv 15
B 113 ÊÀee¡vórr,"oç nni &valr'6ø¡roç, xæi ou'¡Xópr¡oóv ¡'r'or'
te xøù &xorSorov, xøi ¡,r,ì¡ dr,,l å¡i,àç ri¡'læptiøç xo¡5o¡6 tiv X&ptv coü cilíou
",ìç
oou æve,5¡løtoq riæò töv æpoxel¡r,év<,iv òóp<ov torlto¡v.< xøì' ocü' Ur)æèp röv
æpooxo¡.r,r,o$évc<¡v xal á1r,øo$évt<ov cl¡'r'ícov 8ópcov coü xupiou 8er¡$õgev'< fuerint, quamvis peÌfecte consecrata, etiam iuxta eorum opinionem'
óç &xoúelq, [væ ¡r,i &æò côv rpoxel¡'r'évcov ¡óp<'rv i toü zweú¡læco. 20qui nobis-contrariã et loquuntur et sentiunt. Buid igitur dicemus hoc
"úX"t*r,
Mlg6"Xd,prçxcolu$fr.riæèptövåyr,ao$ávrovcr'¡'r'itov8óporvcoüxupíouòÉso$æ¿20
- ^" làco, fratres? Nisi quod ãx seutentia Chrysostomi Theodoretus ait:
,rnpn xe^e[¿¡i] re xæi èæ¿xe],erleca¿ , xæl'cor. æpò æolÀoü å^¡læo$éwcov , xæftot tNon satiatur orando iustus<r, et reliqua quae supra memoravimus'
íi8r¡ reÀer,ol$évrtov, xæi xærù' toù6 c&vøvtûoc ipîv ÀÉ'¡ovræ6' eú oõv èpoüpev;
ô xør,Ì Xpuoóoropóv gï6r, @eoòópz¡co6. uori Àæ¡.r.p&,ver, xópov é òixaroç
{
cle æpooeuxiq< xaì tà Àoræd,, óç zrpoeípr¡cør"
10 E¿ 8é crveq gæiev. orix úæèp æricöv tõv geicov òóp<ov, &ÀÀ' úæèp f¡põv 25
cà6 e,lXàç el.vu.¿ callræÇ tà'ç¡,r.erà ræiræ, [v' ev f¡¡r'îv Èvepyrì 1évouvco, r,põræ
i) toîç æpoxer'¡j'évorç
flv f¡pei6 æpoetpí¡xæ¡'rev,
i
¡rèv ori p&),lov øÚo¡ ëvvor,ø
ou¡.r.pøí,ver,; p&ÀÀov àè oixer,otép<oç f¡ f¡pecépø' ci 1àp f¡ toü lepouploüvcoç
&.pupriæ 8,5vø¿,r' âv rò röv &).r¡$öv iiò¡ oó¡,lacoçxæi. ø.tp.æcoç ei6 còv æ¿otòv
laòv &æoréÀeõU,o( x(l)Àüoaq 16 te 1àp ou¡rpótror,ç ¡ê rto,.v xai æio$r¡toiç or¡-30
yevó¡.r,evov fl pvÉosar æ&vr4(i,ç
¡reiorq èvàeíxvuo$æ¿ cò æepl tòv iepúpxr¡v fl
ãgeuÀó¡,revov $eiov rie èxor&.aeaç æá$oç, 8r¡Àoüo$æi se ærltòv rfr toü Seiou
ëptocoç xøconi,'coü è(r,ocd,¡levov éctucoü ðÀov coü Èpo¡'r'évou yiveosør' xæì' tù ¿rhà
oìu.Xaç úæò ogó8por glÀeiv &vøxuxleiv, ôv cpóæov xøi oi oto¡,r,ætlxoi
ep.i.e &van¡aræo¡ov toü èpco¡,r,évou xærêaovot tòv åpõvcoc, ori ¡lr,xpò6 tró'¡oç, 35
¿)ù.,ì ¡,r.é^¡aç ogó8pø xø[ y.uotr,xó ç. 16 te còv 8lxæ¿ov ¡'r'ì¡ xopévvuo$oct eriXó-
æøpoc¡,r,éver,v ërt taîç ixe'cLw.ç
¡r.uou, dÀÀrì xøi ¡.r,ecà, tò cuXeÏv, ãx èqieræt,
te x¿[ Àltøi6 xæi æ&,vutou æpoolxóv èocr, 'ci¡ æepì toooüeov toü to¿o'5rou
5 &vel$or5o¡ç M d,veÀ.$or5oaç B | 10/11 tò òè èv''' Xprotoü ooul B .om' I ll.
puocr¡píou zcp&i'¡,r,ø ôger,Àopév¡ erilotpeíç 'ce xæi æó$9' ëægl¡æ 8è ei x&xeîvoq dlpa
M137 é röv diÀl<,16 Àe1óvt<ov Àó.¡oç cr, Àéyer, xaì pì¡ æávc¡ åæoÐoxr¡,r'øorêoç
èo'ci'40 suilsà oõ>,¿.uU.'[ ff èÀee¡vótr]toç'r,rtj n om. | êxor5ar.6vl B dxorlor,ov | 17 nve'5patoç
B l13væpò6 f¡¡röv Ëotr, ¡.r,&À).ov xøi cie rlpørïc, npòç ci¡v æpoxer,¡révr¡v ëlotæo¿v &æo- vrv rru.J¡ror"rr; 17 lls
I "o,li.u.. ' òópcovl B om' | 23 ó tíxøto6 BlMom' 6
inmarg'YBotn'l
|
59
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE'
58 aESSARIoNIS
eorum' çluae ab adversariis
satis sunt ad solutionem ac confirmationem
Àoyíø6, tie tò Strcòv àr¡lovótl oõpr.ø xupíou tó te &Àr¡$èç l;6'ce puotrxòv
dici solent'
øv toi6 &vcotépco rupoeipr¡tø¿ ouocøt¿xóv' xa'ì' tøücø ¡lèv ef
--"rl: subiungunt. etiam post verba Dónnini panemrl
Quod vero nonnulli "'l-;irñtrrnf
cr,$e¡.r.évr¡ç, flæep
töv i¡æopr¡¡'tévov lúo¿v' nominari' quod
11
lxøvù æpòq øvreÀi $epææeløv xo¿ì, ceÀeiøv
óç xoci ¡¡eeà cà' xupr'øxù þhV*" &p",ou
' illis d-octoribus
forent non enim
IIpòq 8' ,7 ,ru"c èær,gépouor,v, consecrata
-
orix d'v, 5- Domini et essent
ëc¿ xøi olvov rà ,$eiø òöpæ oi æpoer,p¡¡.r,évo¿ xøÀoüo¡ 8¿Ðd,oxøÀo¡
- Pus et sanguis
e'l 1e ii8r¡ floøv rereler.¡.,êu0,, ori 1,Ìg &pcov ërr, xæl oTvov, riÀÀù oõ¡læ xai :sPonsio' Quis enim neget verum
dæo- et vinum nuncupari posse?
oT¡r,0, råU'xupí,ou æûtù e1vø¡ xal Àéyeo$ør - æpòç cøücæ oõv or] ¡¿æÀenòv
rcpoeveyxeÏv,
Christi corpus et sanguinem recte panem
lo^¡í¡oøo$al. åvòv 8è noì.Àùç ral æoÀÀöv 8¡àøoxú],ov ¡.Lctpeupíøç
l'{am, ut Praeteream multa
aTç òeixvuccrr, xøi ¡.r,etâ' civ rcæ'$Époo¿v ët¿ écè ¡lèv oö¡'r'ø xøì' øT¡læ' ócè
8è
ci òeî æoMù to differenter etiamPost consec
&.grov xai oTvov o,,icà, Àéyeo$ær, xai ori8èv 8u9éper,v. Àâyovcæ6trO
modo Panem et vinum nominant -
rpíperv ròv Xpóvov ariroü coü 8eo¡cócou toüco òe¿xv,5vcoç oø9öç; o$ atqd,1¿o' commorandum nonne iPse Dom
irort."goq zcepi roü i¡[ou oó¡rcrcoq ¡rápcuç; fusîvo€ solvuv æotè ¡rÈv Àép'" -,
de suo Praesertim corPore loq
lé cpó1,<,lv ¡.r,ou riv o&.gxæ io¿i æívo¡v ¡.r.ou tò æTp.ø. ëyu (<,1Ì¡v aióvtov. xal illud nominat? Qui mand'ucat'
1&p f¡ o&p[ ¡rou åÀ¡${e èocr.
ppöor6, xø[ cò otT¡r'& ¡rou riÀr¡,s4e èc'tu æóo16.<
15sønguinem, habet aítam aeternam'
Et rur
15-
xøi aõ. rré rpóy<ou' ¡r,åu .ì¡v oú.pxu. xal ælvov ¡.r.ou rò øT¡.r,ø ev è¡roi ¡r,évet, et sanguis rneus aere est þotus' Et iterum: Qui mand'uce.t-rneørn cølne?n
x&.¡ò ev aürÇr.< zrorè Ðé. uèyó ei¡rr, 6 &.pcoçc!ç (to!e. oinærèpeç ú¡rõv
ë94'¡'ov
et bibit lneurn sengl't"ineln, in mø mønet et àgo in eo' Alibi vero: Ego
rò ¡.r,d,vvø ev tfr åpí1¡'p xoci iæé.$øvov. oüróç èocrv é ,ipcoç é s)¿ coü o'ipævoü inqult. Pøtres uest
in d'eserto'
sum þanis aitae, T.::"
Mlg7exøìaporív,ov, '/rn.ic è[ aricoü 9æ.ç¡¡ xa.i ¡.r.ì¡ &æosúvp.<t xø,t øü' rèyó ctmortui ruø. nir-,rt þønis, qui d'e
qui ex eo con4edøt'
eï¡rr
B 114 é ,ilpco6 é (öv é èr roü oripocvoü xataþd;ç,<t xøi ' tèdlv rr.ç ?'!ty¡¡ èx corlrou si q hoc þøne, uiuet in
20non mo,iøtwr. Et alio'in 10co:
rcd,À¿v
toü &ptou, (í1aeræt eiç còv aiövø.< xøi æõ$r'q' >ó dipcoç' ôv åyò Ðóoo' dzo eeterTl,Ilrn. Et rursus: Pønis quern
ego d'abo' cøro ilteø est' qwøtn
ego d'øbo
,roü xóo¡rou (.ìc.< òflÀæ yr]p àì¡ tò panem
o&p[ ¡,r,or1 èociv, flv åyò 8óo<o úæèp tle igitur' quod' iterum suum corpus
lro mund'i aitø. Maníf'estum ãst
tiÀr¡$èç åøusoü oö¡læ xøi &,prov xex)'^t¡xévo¿¿ còv x'5pr'ov' nominat etiam Dominus'
14, t Kæi cæüto¿ ¡rèvì"pì torjco¡v. æpòç & 8è ô iepò6'I<od'vvr¡ Ç é Aæ¡ræoxr¡vò6 quod de Damasceno oPPonitur'1&'r
nepi cle coü &vt¿túæou g<ovie lé1et, óç 8¿à toõto còv ¡l'é^¡øv B¿aí'ÀE¡ov
eiteiv nàra illa praefigurativa corporis et
xuplou, oüæ<¡ 2ã 25 nondum consecratá elan't' et tamen
c,ì i"pi Eöpæ &vrituæo¿' roü oúp.æroc, xui, uiíp.u'coç oü 8¿ót¿
T
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE' 61
60 BESSARIoNIS
inquit: Dsacras
hierarchiae capitulo symbolum nominat' Ita enim
xegøÀæ[g' rrùç lepùç $eoup'¡úæç é i,epúpxr¡e ú¡'r'v{oæç iepoupleÏ
cà' $e¿ótætø consecrat divinissima et mani-
xø[ divinas operationes hierarcha laudans
,oti ttr.' tí,l.,ru &'p, crì úpvr¡¡r.êv* òuà cöv i"põç æpoxer'¡Év<ov ou¡lpóÀ<ov'< festat, qùe laudata sunt' per symbola sancte proposita'< Et infra:
xæt.irrêpro' lcärv æoÀÀ'õv ¡lèv eiç ¡'r'óva tù $eîø oú¡'r'poÀø rIn
æapøxurfúvrcov'<r
,rfopuloluidem divina solum symbola intuente'< Et rursus:
sacram
xaiøü$r'6'>toü'$e¿otd,touSe{'zwouxøi&pXlou¡.r'póÀoucövte)\ou¡'r'Évolvelç 5 memoriam nos ducit divinae coen
&æoxÀr¡goÏ 5
pvúpïv iepàv &pr xa$ò xaì aricòç é cõv ou¡rpóÀ<ov 8r¡¡r'uoupyò6 eorum, quae in altari fiunt' Unde
ò¿xø¡ótøta còv oriX éoûal6 øÛtQ xøi é¡'r'orpórctoç eù tepù
ouv8elrwí¡oa'vcø'<t
iure eum rePellit, qui non sancte n
or5¡,tpolø coivuv æritù èv coútor'ç '¡e coTç t6rcot'ç ¡'r'etrì
r|v xæ$lép<ool'v æ&vrcl,ç
coenaverit.<< Cum igitur sacra illa
òöpæ xalei' tôv nunc quotidie in
xøÀöv, ei xai ev &ÀÀot6 rcpò tfle xæ$repóoeoç orl¡rpotrø'.cà symbola nominet, ic.eatoremqo"l Glì eorum' quae
te vüv ceì.ou¡r,év<ov *o'$' i"Éot4v èv åxxÀr¡oíær'q &pXlorl¡'r'poÀov tò ¡'r'uorr'xòv coenam (et)
ro elclesiis fiunt, principate symbol*m illam sacralnentalem
tóv re xúprov 8r¡¡.r,r,oup1òv 10
geîzwov xaì d¡v ev aricQ cöv puår4pí<ov ææpá8oorv,
sacrarnentorum in di"t.iUotionem, ipsumque Dominum symbolorum
t¿ücæ.òè fiv f¡ coü itlou "o
rõv 8r¡lovótu tOt' ålt¡¡"o'iPY16ev -
ou¡.r.pó)'<ov, drv eorum vid.elicet quae tum creavit-haec vero fuerunt
7¡öÇ ori xæi rúæov æÛrà' xætù
oó¡.r,ortoç iepoupyiø, f¡ 8r,d,8oole, f¡ æocp&'8oolq -' secratio, distributio, traditio-, cur non etiam f igurarn
npàf*åurd1e Àó.¡ov xøÀêoe¿ev h; ëretræ 8è óc oùÐè æütr¡
f¡
ròv èvcæü$æ ocet ? Atqui quod nec praefigurativi quidem voca-
Àé[r,q toü &u"rt,itou &oú¡'''þæró6 èotv rc&vrI¡
tQ riÀr¡SeÏ toü Xprocoü oó¡røtl
èv tQ æritQ15 lsbulumveroChristicorporisanguiniqueconveniat,idemDamascenus
re xorl a.,i,¡tærr, é æücòq biàd'o*ot)roc ô Àæ¡.r,øoxz¡vòç ¡raptupeî testatur in eodem capiiulo, itaãicens: Praefigurativa futurorum
dicun-
léyeo$*r, cò &lr¡$èç 8r¡Àovórl
M l3gv xegaÀaíqr ìéycov civcítunø côv ¡.r,eÀlóvcov tur.verumcorpusetsanguischristi,nonquianonfiuntverumco{pus
&lr¡$è6 oô¡r'æ xaù øI¡-r'ø Xprotoü' divinitatis
S if f oõp* xæ[ æi¡.r.c coü Xpr'ocoü, oriX é6 ¡'r'ì¡ övta et sanguis, sed. quia nuncluidem per ea participes efficimur
ttç XP¿otoü $eóc4to6' tóte Ðè vor¡töç apertius
&lrr- 6r¿ vüv ¡,r,èv òr' c¿itõv ¡,,'"téxo¡,,"u christi, tunc vero per sotarri visionem intellegibiliter. Hoc_idem
Ðr,ù ¡róvr¡e t!ç séae. xæì, ó lpr¡^¡ópr,oç ó Àrd,Ào1oç cø9éocepóv 9r¡or" ideoque inquiens haec nominari
20 confirmare videtur beatus Gregorius,
6r¿ oü ¡.r,èv vüv ¡-rr.nr.o'¡rpd,vo¡''"' oó¡l*"o ç xæi æl¡t"æroç'
r1æò tfl coü riiptou 20
figuram, quia corPore et s
xæì oivou tlopgñ pe.o,i.ø¡.',p'íuà¡'r'ev ocritoü, tóte
8è 9øvep{ $e<opúç xaì 6oæep
panis et vini, tunc vero
æpòq tì¡v tflç &Àr¡,$eíaç
èotiv &Àr¡$ôç i[a¡r"sn o,,ir¿. ¡àt yrìp r,ì æùrà, xæi orü.$16 visione contemPlabimur.
tí òe8¿òç é $eîo6 Aæ¡'r'æoxz¡vòq d¡v
nngú.or*,oru eiæ"tì. 6ote oìix oT8ø, dans Damascenus Praefigurativ
caeterorum
toüd,vc¿trlæouë9uyelé[r,vxorioúl<oqaütù¡vEvco¿ü$øè;$y\oæ,co,8uvatòv 25ponere sit conatus,cum possibiie sit tam ex ipsius quam ex
ioótr,¡.r.æ xu¡ x''.' øùcòv xæi 25 figuram'
ðv xo¿i rò &lr¡$èq ob¡,rn ,nì, æT,p.u. &vrlnvæu. í¡,cot doctorum Sententia, verum etiam corpus et sanguinem, Sive
xoctùtoù6.ÍÀrouc8r.'8*oxd,ìoueóçBéðe¿xtør.ðvo¡l,d'oær,,xøipr¡tèvèvteü$av sive praefigurativa nominare'
&tonov ou¡,tPivø1. Licetigiturnobishoclocodicere,quod'sanctusBasiliusadAm-z
2 ,,Fjt¿o¡uv oüv eiæeiv rò coü,$e[ou Bøo¿Àeiou æpòç tòv'Ixovtou'A¡'r'- philochium-scribensrconiensemdeDionysioAlexandrinomartyle
Luc' roi ¡'rúptupo6 èxeîvoç æepù
çrIóXrov, ô ,rrpi A¿ovuolou 'AÀeIav8pe S0inquit.Namcumloquereturdehis,quirebaptizandisunt,Pepusia-
röv &væpaæti("o"$æ¿ ôEóvtcov elne æepi töv llenou(.ævöv Àé^¡<ov' l$øu¡'r'&(co
30
rMiror, in-
porjletøu ,rorqrr" contra Dionysii sententiam rebaptizandos censeret:
x¿vov¿xòv ðvtæ æapé8pæ¡.r.e.< canonum omnium
\ú.p<, gnoi, >6rr.ç roüro a¡ovrlo¿ov quit, quomodo hoc latuerit D rnysium, quamvis
ô)v xui &i'r'o l) ¡'t&pcu6-roùq èx lleæou(¿a'võv Volebat sane )ionysius, quamquam s¿utctus' immo
iap l,ou,loro6 xøi &^¡r'oç 'c't' ^¡ù'9
torivævtlov gpovei te
,rplorpxo¡réuouq tfr iio""' pì¡ òeÏv &vu'þænÅ(eo$æ¿' .oü "l*pertissimum'<,
veloetiammartyr,eosquiexPeousianorumhaeresiadfidemvenirent,
orl8è 8uo<¡æei øÙtòv tò coü À¿ovuol'ou xaì ålucordtou Basilius, nec veritus
xæi 3ó 3õ non debere Uapiiza,'. Cìius contrarium sentiebat
xøì íco¡'tø, otlÀà Dionysü, et sancti et martyris, auctoritatem' qui contra eius opinionem
M 139 Seiv å[ èæeiv<ov
iudicaret, diceretque ad fidem ex ea haeresi venientes rebaptizari
B 115v æætpò6 xo¿i uioü xøì æve'3¡'r'æto6 rill debere, qrrod non recte neque in nomine Patris et
Filii et Spiritus
quomodo dixerit
sancti essent baptizati. Bt nå¡is igitur mirandum est,
,$ocu¡.r,øotéov ¡,r,év, 6rccoç toüto e'íp4xe
fuisse,
àètí¡.r,<,rq,óç,åtu$p.r,oçflv,xdvéæoo¡oüvriyl<oo'!v1àléìæ¡'r'tþev'xæi'¡co¡ê¡t' 40hoc Damascenus. Sed meminisse oportet hominem'eum
nionYs' Areop"
1 Dionys. Areop., De eccl' hier' III z (PG 3' 425D\' | 3
De ecct. hier. r |. fpc'1,' +tsA). | 4 Dionys. Àreop., De eccl. hier. rlr z (PG 3, az8 B)' I
19óÀr,úì,oyo6Mzdnmøtg.Bi'nteTtulSO'$øu¡rúÇoM'$au¡ró(covBlxcd¡r&p-
"- rr53 BC)' 19 Gregor' M' ? | 31 Bas'
15 Cf. Job. o.*., O" ii¿te orth"IV 13 (PG 94' | æpoçl B om. xu|
Ep. r88 ad Amphilochium de canonibus (PG 3z' ó64 C)'
-i
DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 63
te ¡'rÌ¡ òeiv. èvteü$€v¡¿rit6v te xøi tor)ç imbecillitate humani ingenii non recte aliquid senserit' Nos vero non
¡ri æd,vutou Ì¡xpr'po¡r'évov eineîv,.Í¡¡'r&ç xal ex iis vel ipsum vel a]ios de illis, quae palam atque unanimiter tradide-
dtÀ),ouq, nepi <lv aæ¡ê'tt.;æ:ræ xøì'
é¡ro9óvti "ipú'notu' &ìÀ' åq èxeív<ov
tocürø oræ$¡.r,i(er'v te xæi xptvelv' r runt, sed potius ex iis haec discernere ac iudicare debere'
-l
tcÈ 5 Fortassis autem, quod impossibile non est, diceret quispiam verba illa a
a "Iocoq òÉ tlç &v e'úæo¿ - xøl 1àp or}8å toüto &òúvøtov - zcpò
Basilii, quibus haec munera praefigurativa nominavit, tempore Da-
5
toü oó¡ræco6'
tù Bøo¿Àeíou, èv olç tà òöpoc &v¡hvnq'xaÀei
8.,! xoti tòv Aæ¡.r'øoNr¡vòv oútoç øritù masceni locum ante verba Domini in missa Basilii habuisse, ideoque eo
'c6re xeîoþu' Þr;;;.u;,
co¿øüræ èv r$ ¡r'æxpÇl modo et recte exposuisse Damascenum. Nunc vero nescio, quomodo ea
vüv ò' orix ol8' 6æcuq
æocpù *:ïlr"' u'uoüto æo¿eite verba fuisse (nt) transposita. Multa enim huic similia tam longo temporum
yeyóvocor Xpóvq. re rb
oö¡rá ¡'r'ou< ¡l,erd- 10 intervallo acciderunt. Siquidem apud apostolum
bis illa verba posita
eiç riv èpiv tÌvd,¡-r.v¡or,v
I åv tfr '$eûç [epouplûç' 10 sunt: Iloc lacite,in /t4e6t/n cornrnelnora.tionem. Item post: Hoc est corþws
>roütó èot¿ tò aÏ¡.rá p rcov òl'ætr'r¡¿a' zroÀì'Çr xai tantum in sacra
fnet1nt, et post : Hic est sønguis rneus. Nos vero semel
rú.ç reiepù6 ntuxd,ç, i
r¿ov åv cQ æpoelpr¡¡'tÉvql
consecratione hoc dicimus. Praeterea saclas particulas, hoc est sacre
rcpò tõv xupr,øxöv þr¡¡
dormientium mernoriam, multo ante Domini verba iuxta eu¡dem Dio-
tfre åxxÀr¡or æo'ctxi¡Ç iePøP1ûøç post, mutato nescio quo-
15 nysium facere solebant, nos vero hoc multo
xøi civ eiP{vr¡v eri'$ù6 &vø1oP rr Minime igitur mirandum esset, si
modo ordine, facere consuevimus.
M 139v ¡.r,eræte'$eíor¡q orix oI8' 6nr'¡ç
&r.r",5rro, Àé[rç èv tfl coü Bao¡Àeíou
cle iep&e t hoc praefigurativi vocabulum Damasceni tempore ante Dominica verba
colærltr¡ç æøpà Iocaium, dehinc a recentioribus eo, quo nunc legitur loco, mutatum
B 116 xuptøxöv þ,¡g,úccov "pä"'pou xer¡'r'évz¡
rtvôv u'ero¿YeveocÉp<ov åv ac positum fuisset.
èE ¡yúo"rà, Ùo"'pou ¡¿ ¡rc¿
20 His ita expositis superest, ut ad ea tandem, quae de sancto D i o ny s i o 15r t
15, r"ó*îorlrtov rolvuv o{it.6 rù èx,roü ¡,.øxa'piou a¿ovuoio.u20
eipr¡¡,r,évov npòç ab ad.versariis obiici solent, respondeamus. verba eius haec sunt:
&vt¿tE$évto¿ æpótepov dg'îv ¡retæpõ¡"u ipö"ou
o¿Ûcoü töv þr¡¡'r'dcov &xgoæod.'- llnd.e divinus hierarcha accedens ad sacrum altare laudat praedictas
N å"i coü
rÊív$ev é Seîoq iep&gXr¡ç
SElou Suo¿øot¡piou xæra'o'cùç sacras operationes Dei, ipsius Iesu providentiae, quas pro salute generis
gr¡oi 1áp' '"
¡.r,evor,.
úpveî tùç eipr¡¡r.évocç ':-':y'i¡'r'öv
zrpovoiocs'
nostri beneplacito sa¡rctissimi Patris in Spiritu sancto secundum evan-
¡eo,úcou ææcpòç er¡ r¡veú-
Z¡ gelica verb; operatus est. Postquam
autem laudavit et venerandam
&,c èæl ocom¡píç '¡ coü
civ oepæo¡'r'[æv æÛcöv 25 eorum intellectualibus oculis perspexit,
rí1iç xacù cò tré xæi intellectualemque speculationem
¡røct r5oøç åæi ci¡v ou¡l'poÀrrì¡v consecrationem venit, et hoc secundum tradi-
xæì, voldv '$e<opiøv
ad symbolicr*
tç' 6'$ev eri)'øBöq re &'¡t"æ "oio*
tionem divinam. Unde devote simul et hierarchice post laudes divinarum
øùcöv ï,epoupyíæv ëp7 cle a'itöv
{í¡.r'vouç r5æèp operationum de consecratione eorum respondet: Tu dixisti, inquiens:
xæì, lepæpxtxöq ¡.r,et
lepoup'yúaç arrárà'¡"tt*' æpórepov
lepöç æpòq or\ eÏææ6" goío, lacite in rnea.rn cornrnemora.tionern. Deinde postulans, ut dignus
-¿Ûtòv,civotBoöv' 30
Dcoüto rcoleîce ei6 ci¡v åpì¡v &vú¡r.vr¡oru.o
.i.0, $eo¡-r,r,pÍ¡cou rædrn¡Çiepoup'¡íø€ fiat hac consecratione et ad. similitudinem Christi haec divina perficere
"¡çXpr'otòv &go¡'r'or'óoeu c& $eiæ
lÍltoç æwi1ccrç yevéo$æu xai cfr æpòq
æftòv valeat et caste distribuere, consecrat divinissima et manifestat laudata
òr,ocòoüvæl æævú1ruoç roùc röv iepöv ¡.r,e$É[ovtocç lepozrpeæö6 per symbola sancte proposita.< Ad haec Dionysii verba, quamquam
telåoa¿ xo¿i "ni ã;fi"ilir fore responsio vid.eatur, apud eos praesertim, qui contentionis
¡-rercroleîv,lepoupyeîcù.$elócæcæxalrJæ'ðlþr'våryer'c&ü¡'r'vr¡¡lêvæ8¿¿Ì'cöv
ei xal tivtû[ouv f¡¡t'îv xæi <ivd'vr4 tamen et ingenue attestamur
an cupidiores sunt quam veritatis, dicimus
iepö6 æpoxet¡révov'< æpòe e1!1æ colvuv'
eI cr'q pì¡ erlyvco¡lóvcoç re &p'æ36 apud probas et devotas aures nihil in his esse, quod üs, quae supra
M140tòv Àó'¡ov övrø épö xøt Àu$flvau Xotì'""óu'
Èrcecxe¡,t¡,tévoç 9ø¡'r'èv di"imrrs, adversetur. Quid enim, o bone lesu, clarius, q¡rid apertius,
xttl ' quid manifestius inveniri potest quam verba sanctorum doctorum, de
B 116v ¡.r,r¡8è raüra æaPd' ^¡
t 1ïf
1r Òe
rt ^Y,ìP côlv æPoP4 '
¡roulrb-",ç '*'ê9"q 9æoúv' rù xr-rptøxù Ð4trovócr
ÈpY-
!"rtï
æpoxe[¡.tevot, lv $'oíøu &"'¡p"'o¡'é'''¡v -
8¿ù coü Àóyou ¡'r'etæ-
toü $eoü tòu &ptou d'1r'&("o9or" *o'i "¿l'u eïç
oö¡'r'ø
äeiv7¡ levo¡,r,évcov locopíøv àløÀæpeiv, &v&'yxr¡ f¡p&ç 8v ¡re$' Seepov, fi gúoeoç invocare. puod cum simul et absque intervallo temporis fieri non
M 140v d {¡rerépø æpoogopà, ëXer, æpoeveyxeîv xøi ¡.recd, rù xup¿o(xà þ{¡r,øtoc, 8t'' possit, cum praesertim oporteat omnem illorum, quae ea nocte gesta
ðrv cò æ&v, óç é Xpuoóocop.6ç gr¡or,v, &æægtl(eru.t, ò¿' <Iv Tà npoxei¡.levø sunt historiam enarrare, necesse est nos unum post aliucl secundum
¡.r,eræpgu$¡,r,í(erør, àr' õv ô NrSoorl Ç gïoiv é &pro6 &^¡td.(erølu, Ðr' ôv æpòç
vim et naturam nostrae pronuntiationis exponere. Ita ergo post verba
oô¡lø ¡.r,ecazroreîrær, æurépu. te xu| cò æveü¡,r,ø octgõiç ¡e xæì. È¡i,gavö6 ùcr15 15 Dominica, quibus iuxta Chrysostomum integre perficitur sacramentum
xøÀeîo$ø¿. cærlcr¡v coívuv civ è¡lgæv! êæíxì1or,v tòv $eïov èvtøüS¿ 8r¡Àoüv ac proposita transmutantur, quibusve, ut Gregorius Nyssenus ait,
811?A¿ovrlor,ov ôç ¡t&)'r.aræ toÏç æol).oi6 oüoøv yvópr,¡.r,ov, åv olç gr¡ol ¡.r,etù cì¡v sanctificatur panis, in corpusque transfertur, Patrem ac Spiritum
úæèp øftoü &æoÀo1íøv còv iepéø eiç d¡v coü èwel).ø¡.lévou &vægépovtc¿ èæ¿- palarn atque aperte invocamrrs. Hanc vero manifestam invocationem
cø1iv xøi, Àéyovcæ' loù eTæaq, toüco æo¿eîce ei6 cì¡v å¡.r,Ì¡v &vúpv¡otv<r, Èæì, tamquam multitudini notiorem tradit bcatus Dionysius, cum sacer-
d¡v lepoupyíøv ëp¡eoSør, le¡er.v yrìp ø'itòv åvto¿õSø lepoupyíøv oÛ d¡v ¡róvr¡v 20 2gdotem dicit, postquam pro se respondit, dicens: Tu dixisti, Hoc føc'ite
te xul xupr,ocd,tr2v xæi frq diveu oüx òiv eTev lepoupyr¡¡révæ rù. &^¡w, &ÀÀà c]¡v in meøm, comrnernola.tioneru, tunc demum ad consecrationem accedere.
èxgæveorépuv coîç æoÀÀoîç tøúr4v xøì æpòq cÌ¡v æp<ocíocr¡v èxeivr¡v xa,l cele<o- Consecrationem enim hoc loco vocat non illam, quae sola et principalis
r&ø¡v, civ Ðr,â' cöv xupr,øxõrv Àoyic,lv &vagepo¡.r,åvr¡v, f¡v ôiv åv tQ øùrQ ce est, et sine qua perfici mysterium non posset, sed eam, quae notior
vüv xøi d.p"æ coîç xupr,øxoîç Àóyor6 etp4xev &,v é iepeúç, ei oilroç èæeg(xet ú1 est ac manifestior multitudini, quaeque acL primam illam atque praeci-
grlorç f¡ civ,$poræivr¡. 25 25puam, quae fit verbis Dornini, refertur, quam eodem temporis momento
a Køi àiÀov è[ cT¡v xcri æpò corlc<ov ceteÀer,c'r¡lévæ ù. &,yw rí$Eo.$or¿ gu.lverær.. et, ut supra diximus, eodem nunc, cum verbis Dominicis protulisset
gr¡olyæp, éç é iep&pXr¡ç èv ¡.téor¡ coü $uor,ocor4pLov xæcæarù,ç >xai rùç åepùç sacerdos, si id naLura rerum ferre potuisset.
Seouplúøç ú¡-r,ví¡oøq iepoupyeî cà .$e¿ósærø xæì, úæ' ð{r,v ,iyer, rù ú¡.r,vr¡pøvæ<. Hos autem ex eo quoque fit manifestius, quod etiam ante haec ¡
cò ò' úæ' ð,|r,v &yer,v t&. úg,vr¡¡réva xøcà còv è[r¡y¡d¡v cöv ye to¿or5t<ov - Àép- verba perfectum iaqr sacramentum ponere videtur, cum dicit, quod
ræ¿ òè Má[r,¡,r,oç eïvø¿ é Vêfæq Sohierarcha accedens ad sacrum altare laudat praedictas sacras opera-
- oægz¡vi(er,v Èoci c& ú¡.r,vor5¡,r,evæ, 84].ovó430 tiones et ita consecrat divinissima et manifestat laudata. Manifestare
"c&. ^çe rcpoer"pr¡¡.r,évæ coü Xptocoü $E¿ótøtæ ëp'¡u, 6ou 8ì¡ xøi xæcr¡píSpr¡oev,
xæì. h¿ eiç d,geor,v å¡l,apcr,öv xai eiç (<oiv æióvtov êxeîvæ æeæor,r¡xévøl ø'1tòv autem laudata iuxta expositoris sententiam, qui fuit vir sapientissimus
Mt¿tàrllø8Ì¡tòv øcotipu. oagèç 8' èociv &rca.cr.v, <bç d ¡-r,èv eöv eüç f¡¡.r.&ç leyevr¡- Maximus, est clara facere, quae laudata sunt, hoc est divina opera
¡,révov eüepyeoröv &vd¡.lv'r¡oiq "ce xai 8r{y4or,ç æpò cöv xup¿æxõv Àéyerør, Christi, quae enumeravrt facta a Salvatore nostro in remissionem
tróyorv. ríveç àé eiorv ocücær,, øùtòç æritùç é 8¿8óoxæ),oç ripr,$g,ei. 8&ev xd,i 35 aSpeccatorum et in vitam aeternam. Haec verba sunt Maximi, immo
eò æpò rdlv xupr,øxöv eïvø¿ tróycov ougêaræræ 8z¡loürør,. ô6 àè xaì eiç &geor,v etiam Dionysü. Nemini autem dubium est, coninemorationem divi-
ó'¡,r,øprrôv xæ[ eiç (oriv øióvr,ov gépor,ev cù to¿aütø arltoü ëpyø, eù$r56 ¡retè norum beneficiorum fieri ante verba Dominica. Quae vero illa sint,
rù. xugr.uxà. Àó11ø, ¡l&ÀÀov Ðè ev a,ùtoîç æpôrov æegtêyetær, coîç xupr,a-
Elrce'cq.t ipse doctor enumerat. Quamobrem et ante verba, Domini fuisse haec
manifestissime docere videntur. Quod autem in remissionem peccatorum
B 11?væoîç þí1¡.r,øor,v. r)roüto{r, ^¡&.p gv¡aq rrcò oö¡,r.ú ¡rou rò útèp úpöv xtró¡revov
ei6 &geolv á,¡.r,æpcröv.tr xai' rroütó èot¿ tò øï¡rd, ¡.rou tò úæèp ú¡.r,öv xai æo),Àöv 40 40 et vitam aeternam ipsa opera ducant, mox per verba Dominica sequitur',
immo vero inter ipsa l)omini ve¡ba continetur. Hoc enim esl, inquit,
17 l. c. supra 15, r. I Z7 Dionys. Areop., De eccl. hier. III z (PG 3, 42SD). 18 &vcgépovtø correxi&vugêgovro6MVe I fS ).é1ovcø correxi'\é'¡ovroç MVB I
xal ¡.r,etotoXeTv &Eíoç, &' æ&vræ, óç ÐiÀov Èæ¿oüo¿ et dignam participationem, çluae omnia post consecrationem mysterii
B 118" 8¿¿òoüvø¿ ò1).a8ì¡ æøvd,.¡v<oç
precari ac petere solemus. Quod facile est intellegere, si quis missas
ri¡v tie iep&ç cærlrr¡ç 'Icrxópou xcrl Bao¿Àeíou xøl Xpuoootópou ceÀet!6
tiv llp d[uot a lacobo, Basilio et Chrysostomo editas diligenter animadvertat.
ouv${xr¡v, ¡,tetù lepoupyiæv toü ¡'tuot'4píou eùXó¡'le'$ø' :u6re
Tunc enim supplices oramus, ut digne communicare et caeteris distri-
yruéobo* xøl ¡.r,etøoXeiv xaì ¡¿ocàoövu't &l¡.ç ¡eópe$ø' <Í¡ote tò èætqepó¡levov
5 buere possimus. puamobrem quae subiunguntur verba consecrare ac
irpoupy.iu xc¿f teléoø¡ rà, $eiø i) xøt& tòv æpco,$rSotepov toü Àóyou o¡z¡¡laclo¡r.òv
5
divina conficere aut per synecdochen aut per hysterologiam dicuntur,
rì¡v èpgøveotépav cærlc4v cie tP¿á8oc ånixþorv, 'Íitr'ç orlX oücoç
"tpr¡rot, i c4 vel forte, quod supra dictum est, manifestiorem invocationem, quae
Ðr'appí¡8r¡v toiq toÜ xup íou èp"'p aLve"cæt þ'ri¡'r'øor'v, ¡'r'øiver'
oriòè )'ehæçu'L Salvatoris verbis non ita aperte continebatur, significans.
16. Ko¿l tøücæ ¡rèu ,rpò6 ¡ù'c èt' èvo¿vsiou Ðor&ca4 ixævöç ðXer'
Haec habui, quae de eucharistiae sacramento, sicuti ab initio pollici- 16.
crqori8evingiguolc,¡r,ì¡eixflèpû(ervå$éÀovt¿'¡'te¡'r'v{o$coò'6¡'r'<'16æ&'çtt'ç
10 tus fueram, in praesentia dissererem. Ubi ita, ni fallor, adversantium
xøl ror5tou, óq cöv' *poo"u"X$rroõv ¡.1,øptup¿öv cõ¡v $eiolv æætép<,lv xæi 10 rationes atque algumenta solvi, ut nulla posthac frustra et inaniter
M!4zyàr8øoxúlcov, oTe *upro*&'-þt¡p.æræ civ iepouplíæv &æapci(ew òerxvúouou,
"d, contendend.i relicta occasio videretur. Modo omnes meminerint, quam
oægeori,t'ruv te xul' d'unutrppí¡"tov oÛoõv Ñ&wu tù 'iiÀÀø
æpòç èxeÏva 8ei
xøl oÛxèxeivæ æpòç tøütoc, æpòç orá$p¡v ô Àéyerøl æétpov'
ori npòç
éÀxelv,
æroreúelv,
æérpov ocd,$¡.r,2¡v. x&x"ivi,.q ¡r&ÀÀov ï) éæororo¡í1æoce &À).or,6 xpflvar,
cò ¡r,èv 6", ou¡r9óu.ç æepi corltou o[ èt, t'
ê:")æc ol èx òuo¡'r'õv r'
rarêleçL'
8l8d'oxouor,, .ò ò' 6", xo¿l oÚtco ou'fli'tç ¡e xa'T 8r'øppí¡8r¡v' <ilç pr¡8e¡liøv 6)'oç
&),Àcoç Àéyeo$øu àoxoüvræ omnium esse credendum, tum quia unanimes et unius sententiae omnes
xara),elæeotøl ripgr,op{c4otv, xøl ¡ld,Àuot' ètrei.¡ú.^¡e
xæl 5r,ø*ópouç åp¡.r'r¡veia6. sunt sive orientales sive occidui, tum quod ita clare ac manifeste de
æleíouq èær¡éXor,vt' &v &¡.r.ø
hac re loquuntur, ut nulla omnino dubítatio supersit tibi. Quae ex
&.au.géo,cegti"é xc¿ì
"ioru
coi6 ^¡àp oa'gêcr. æpò6 tiv tärv &oø9eotêpav xwævór¡otv Xpflo$ær' æ&v'ceç involuta
20 adverso dicuntur, ita obscura et quibusdam quasi tenebris
oi Àó'¡cov tpógr,¡.r,ou ,toci rc"pì èxeivouq oæou8d(ovce6 rcøpøxelerSovccrí te xøi 20 sunt, ut plures variasque et vix extricabiles recipiant expositiones'
aûtoì oúrt¡ ,ro,àUo,u. <lv oúror6 è¡óvrov &[roü¡r.ev toùç åvteu{o¡,r,évou6 rQte
Clarioribus autem ad eoïum, quae obscuriora sunt, cognitionem utendum
B 11g rð te xøt &leu ëptàoç, ¡róvr¡ç 8è ci¡e å6 &Àl$eiaq
ou'¡1pd'¡,r,¡,uøcr, eriyvtopóvc,r6
esse eruditi omnes et putant et iubent. Quae cum ita sint, ad extremum
eúpéo".o6 ,ce xq.i. ei8foe<oç x&pr,v xoci per' &y&.rct¡Ç cà eipr¡¡.r,éva èler&.aævruç
eos, in quorum manus haec forte pervenerint, hortamur atque obsecra-
perà. t\e åì,¡.$eiø6 1'evéosocr, xæì, eúpe$eÏouv &,oæú.ouo$æ¿ xal toîç <ro¿ç
25 mus, ut omni reiecta contentione studio dumtaxat inveniendae veritatis
r1æo8ei[ar,, ,.oil,,l, Xnipt w eîæ6vra.q toi6 &Àóycoç re xæ'ì' êptøtr'xõ6' æolÀdxr'6 26
haec legentes ad. ipsam veritatem accedant, inventam suscipiant,
re xæï iippe<ov, 6t¿ ôiv rrlXor,, ctger'¡öq riæoppíæ-
susceptamque caeteris patefaciarlt. valeant autem hi omnes, qui
8è xøì, ¡r.r&
"rpor"4iøxro¡.r.oü
fou6l,v
rationis callem minime seçluentes, cum contentione ac saepe etiam
Y in fine:'E[looc tQ êautoü ægtorotrlnç <i6 flv 8r5vøtov' iurgiis et contumeliis, quidquid eis in mentem vel potius buccam
ggvenerit, nemini paIentes, eTuctare atque evomele non eÌubescant.
Br¡ooap[<ovog
BESSARIONI S CARDINALI S
'Eæ¿oxóæqu )øptvr¡e, xøpòr,vúÀeoq Nlxøíøq fol'r6o
IN ILLUD EVANGELII: xøl æætPtd,pXou KovotavtlvouæóÀeoç,
, ì .
er,q co pr¡còv T oü erlalyeÀíou cò Èàv øùcòv SéÀco ¡léveuv,
SIC EUM VOLO MANERE, gUID AD TE ?
hafter Erörterung gegeben. Ausgangspunkt war eine bis heute noch toci æpòc oé; oú &xoloú$e¿ ¡ror,<, cò 8è løc¿vr,xóv' r>oÚcoç ørjtòv 8'éÀ<o ¡.r,éver,v,
nicht wieder aufgetauchte Schrift des Georgios Trapezuntios, die etwa é<oç ëpXo¡.r.crr,, gToL, cí æpò6 ot.;< Ç1ø¡or'ç 1éyovev, ei òp$öq é åp¡r'r¡veúoøç
aus den Jahren f'4ß154 stammtel. Auf sie ging der griechische Kar- f¡p¡rí1uruoru. å¡-roõ òè eiæóvroç ¡.r,ecevr¡véX$ør, ¡rèv ðp$öq èx toü åÀÀr¡vr,xoü eiq
cò loct¿vrxòv úæó .¡e toü åp¡.r.r¡veúoøvcoç éq ð¡-r,oi Soxeî, oüto à'orj coü åp¡rr¡véorç
T
dinal wahrscheinlich bald nach seiner Rückkehr von seiner Legation
in Bologna (r+SS) mit der vorliegenden Abhandlung ein. Bisher war 'Iep<ovr5pou, &ÀÀà cöv ypø9éov &.p.up:ir¡¡t"ø' yeyovévøt', of þç8í<oç &'v i18úvævto
diese nur in einer lateinischen Übersetzung bekannt, die bei Migne P. 15 æløvr¡Ðflvør, tö ÀactvtxQ ouvøætr,xQ ouv8eo¡'r'Q
cQ oi, 6æep &vtì' toü ei i)
gr. 16r, 623-44o zugänglich ist. Nachdem ich den griechischen Text Èàv êÀÀr¡vr,xoü Àø¡.r.pd,vecar,, èv 1pd¡.r,y.ø cò c ìicor' x æpoo$epr'ávov xøl &vti
erstmals in der Römischen Quartalschrift 4r (1933), 189-zo6 heraus- oi oix iilorv ,ivtì, ei oiit<,r6 còv ló1ov &væyr'vóoxeo$ør' yr'vo¡'rêvcov øitit¡v'
þ{ocø yrip &v tç &truy}ei:4 eîç æÀd,v¡v, f¡vix'
gegeben habe, biete ich ihn hier nochmals mit Verbesserungen. Einzige øv tr'ç or¡¡'tocvctxri tr'voq Àéfr'ç
]) xai æÀe¿óvov &9otr,pe$évcoq
Vorlage ist der schon oben S. r erwähnte Cod. Marc. gr. 527, Fol. ài6 åtépøv f,é[rv &llo o-r¡¡ræívouoav åvòç otor,Xeiou
r6o-r74v. Die Bedeutung der Textkritik Bessarions erhellt dataus, 20iæpoore$êvroç¡te'tunor,r¡Sivær,8'5vø¿ro. 6onep dvei cl6 cò Xotpiov Xópr'ov xøi
'liyouv oÚc<oq fol' r6ov
daß diese Schrift Lorenzo Valla die Anregung zur Abfassung seiner 1'ò &uárroÀru, Ì) ¡-litpøv eíztor cÌ¡v prjtpæv. cuvèq toÛvavtiov oîx,
Adnotationes zum Neuen Testament gegeben hatz. 8rïo¡upi(ovco ãgeíÀer.v &væ'¡r,vóoxeo$ø¿ xo¿l' 8{ tr'or'v èær'Xer'pí1¡'r'øo¿ coùvøvtiov
err.,iau"o 8e¡xyúvæ¿. ðp$öq ce "¡ùp ëXer,v cò Àac¿v¿xòv Sr,ioXupí(ovto zøì |
r Nicht zu verwechseln mit der ebendahin zielenden späteren Sch¡ift des Georgios coü éÀÀr¡vrxoü péÀcrov i è,"io¡e eõ ðxer,v. rærirò yrÌp o¡¡-r,øíver.v. cò ¡.r,èv oõv
Trapezuntios bei Migne, P. gr. r6r, 867-882. toü élÀr¡vr,xoü ëXer,v èæelrîvæ,; oùx ÈcóÀ¡,r,r¡oøv. il]àer,ootv'¡àp rÌ8rævó1cóv
2 2b péÀrr,ov
Zttn Ganzen vgl. L. Mohler, Ka¡dinal Bessarion als Theologe, Humanist und
Staatsmann, I Paderborn 1923, S. 3gg-4oç
ce òv xøi æ&vr7¡ dðr,øvo{ccoç þr¡$év, e'ú 1' èxeivo ¡.r,èv'Iod,vvr¡v a,icòv erioclle-
Àr,otiv iiàe r,oøv ouvte$r¡xévør, oÚt<'rq 6ç ë'yeq xøì taüco¿ Àê[er' cfr èàv pr¡8e-
¡-r,íøv 6Àco6 &¡lgr,poÀiav èzrl8eXo¡lév¡,
toüto 8' åp¡-r'r¡véot oiov 8{æore ¡retevelxeiv
&v$ponov ånÀö6, oti toooJ"¡e 6o16 'Ioúvv,q i(¿opévov xd'pr'coq, xai
lé(eu
toü
fàp oi, riq eip't¡tat', or¡¡'r'aivovtr' tò ei åvòç 1pd'¡r¡'r'øcoç
c
30d¡rgrpó).rp.
"õ
i¡'co,' xxlræ æpoote$évco ç &yvoLq ypagé<ov, ei oÚrolç ëtuXev, f¡ 6Ài¡ ¡'r'ecø-
páÀÀerør, ëvvor,oc, xal rivrì,cle oi iilouv ei ì) Èàv oîx ^i¡'cot oíitioç voeîo$øi te
xøi &vocyr,vóoxeo$ct¿ æo¿ei'
Tò ò' òp$óræ r& re xui eõ ðxelv rò locr¡vr,xòv xoci àeiv &væ1r,vóoxer,v' oÚco6 z
g5 o¿riròv $éÀ<,: ¡réver,v, éoç ëpXo¡rør,, tí æpòç oÉ; coüto òè )'óyor'q ttoì'v ixøvoiç
9 Joh zr, zr sq
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE' 73
72 BESSARToNIS
t
Kct[ cà ¡.r,èv Èxeívorv to¿øütø. i¡¡.r.eiç 8è npò coü eiq dv cöv xæc& p'ëpoc'Z¡
fol. 16o bis olovra¿ xæræoxev&(ouolv. æpörov g.èv yrip Èx toü cä¡v -Àøtlv<¡v å1ícov æoctépcov
åæóxplouv x¿reÀ$ETv úæo$éoeoi r¡o¿ ròv Àóyov éæÀúoo¡.r,ev. xøì rupittæ ¡.r,évfol'tór
xaì ð¡8o¿oxáÀov d[r,ó¡.r,øcoç, 'Iep<ovr3¡.r.ou, Aùlouoclvou xai töv dlÀ<ov è.fctyer"-
gæp€v, <ir6 ròv ëx'cr,voç gcovle eiq d,ÀÀr¡v ge:,d^¡ovr&' r'' &v&:¡xt¡ arlròv Èv zr&o¿v
poüotdvæpoxel¡.r,év4vþior,voü8¡à,toüèáv,&7'Àùtoüoúro6&vø'¡'lvcooxóvtc'rv Érrro$n, èxetv"¡1 ri¡ YPng.i, èlï¡çrt ¡ter&y7¿, xoci toîç æÛtoî6 óq oióv te Xpó-
xæI òtr¡'¡ou¡lÉv<,.rv. xøì pútrroræ Aùyouoclvou, ôç tò æøpòv þr¡tòv
r¿ å[r¡1or5-
5 toüto òè ev tfr Seíç 9uÀøxcéov YPngñ, a' fl ori þ{potcæ
Fevoç õ'og<ordcorç vori¡.r.øo i. re xaiÀó1otq,
óq ixeîvoe elco$e' caric4v tiv &volæv 5 ¡revov þ{¡r,æor. ¡.r,d,Àtotø
mlr'ç'ct¡pt¡rêa' lev 1ùp tfr $eíç
¡.r,óvov, &ÀÀà, tøì aritÌ¡ töv þr¡¡rd'c<ov ú1 TPæ9ñ'
æÛcò o'4¡,r,øivetv ¡r¡f.oi. o,i eixòç æÛro'i6 &yvofloær tdÀr¡$éç' oo*<otépouç
*ìp rrpòç IIø¡r¡ráXróv gr¡orv 'Iepóvu¡.r.oç, xæi øüd tõv þr¡¡'r'd'tcov í¡'cø,lr'ç ¡'r'uorí1próv
ye f¡¡löv re Àøclvlxiv tt¡v re êÀÀr¡vlxì¡v gtovi¡v levo¡'r'åvouç' xæì' ¡'¿úÀr'ocø
'cí1v
èot¿v. orl8è.¡rip pr,xpòç ô xív8uvoq ¡-te'uøæolioøi tr' åv ær1tfr, où8' ëfeotr'toüco
*ei xæi ngò øütöv oücoç flv Èv cQ æøpà Âacívo¿q eriøyyeÀiqr xei¡.r,evov. p.nic æpò6'!iv rt pecd'yeræt' i8í<o¡'tø ëv tuo¿'c6æo4æav'
æor,ioctt, ei ¡.r.ì¡ tò
3 ,,Er¿ oü xøuvoco¡.r.r¡téov ori8è ¡.r,ecæpÀr¡téov tie $eiøC YPo(9iç xæi pdÀtoca "iç 6æep 6¡l<o6 ev cQ æpoxer,¡.r'évqo
l0cd,æøo¿v &v$lotøco, Xópocv orix ëXer" ¡6 ¡e
oÜ ¡-r,iøv xepaíøv, orix iöca 8v' &'oeþêc' te yàp toÜco
xaù åæ¿- 10
toü eüæ1yeÀlou,'*ri .yà.p èlêoru.r. þ{¡røorv oíÀÀouç r}¡v æùc}¡v ëvvo¿øv &æo8oüvæ¿'<
pløpèç ,i,ro,. ìoiç d'8er,o¿v n&vtu. Íù'
pouÀo¡.r,évor,6 ð^uteü$ev 8o$í¡oeo$c¿¿
"Eæe¿¡a xai coüto iocéov, 6ç eî xa.i tuv<ov yéyove Ðó4æ tòv ¡løxd'pr'ov
z
rle iep&e Ypcrgìq &vurpêæew, oü ¡'r'úÀr'oræ &'7excêov' 'I<oávvr¡v tòv eriæyyeÀtorì¡v ¡r{æ<o te$vd,vocr, åÀÀà' (övto¿ tiv òeutépæv toü
L "Ec¡. é ui ojv8"o¡,roq,ro-è ¡-r,èv èæi pepør,óoeoq, æotè ò'èæ'<Ì¡-r.9rpolíøq Xpr,oroü &va¡réver,v'æapouoløv,'f¡ &À1'$eotépæ 6¡'r'o6 cõ¡v $eí'cov 8¿òøoxdlcori
Iø¡.r,pd,vetøt' Ëæ[ ¡,r,èv 1àp éplotr'xoü xøi ¡'r'álrotø peeà' èveotöroc
xæ\ ra'pæ'
ópto. 15 rs òiEø øipei te$vd.væu øri, óv, ei xøì p{te pæprupi<¡ ¡'r'{ce vóoqr tr'vì' i sævdcou
,n",*oî., xpóvou xet¡levov, &te oa,gaolfêp<¡v xo¿i pepøuo,répov xæì. æpä'1¡ra ,i,ôlu¡ ,r"pro¡e$évcot, &Àl' è$elovtl ëtr' ú1r'øívov,æ xøl eõ ëXovræ eiç 'c&Pov'
èyucoo¡.r,évov oz¡¡'tar'vóvc<ov, åæi pe pølóoeco6 voeî' ¡letù òè ùæoco¿xc¿xoõ
rò
¡réuo,
"ni ôv oi'¡ra$r¡rni .¡ è*"iuou xeÀeúoe¿ eipyd, ;avto, xæceÀ$óvcc¿ xæraxÀr,$!vør,,
ripgr,poÀiøv .ioiy"r. èv ¡'r'évrou TE rö ¡'r'éÀìovcr' Xpóvqù Ðr'ri dv
aricoü coü
pepotioor,v æávtï æveü¡loc cÇi ,$eQ zrocpocàoüvør, xai toiq n*t¡&'o'' æpootesivør'' &va1vóc<'loæv
¡léÀÀovco6 &ò¡Àiøv Îe xo:i
ti¡,r,9t,poÀiøv oüc, èæì, épr,otuxoü
Br,p'¡uÀiou xøi o[ pou].ó¡revol'Iepovr5¡-r.ou tà ëv tE cQ æepi oü é Àóyo6 eùø1yeÀiou, ëv ce tQ
oÚc' èæi úrroro*c¿*oü te),eí,(Ðç &¡.r,9r,poÀíøv or¡¡.r.otíver,. xocì toüro 20&noxøÀút{.,eoç æpoor,pic¡, åv olç cà eipr¡pévø xæc& Àé[r,v ô øùcóc ar¡or, þripærø.fol
16rv
Kr,xépclvo6 æøpø8eiy¡1,æo¿ Seixvuta¿. ¡.r.ecà, ¡r,éwor, åveotöcoç
xæi èæ' ¿ücoütoü20
AriyouocTvov ev tfr coü xøtù 'Ic^id'vvr¡v è17^¡í7oer' ev åxeivqo cQ
cï",,0r'¡uóe,,loocv
&eì, or1¡,r,øiver,. e'Eei oõv cò èàv séÀco pepæúootv or¡-
üæoto¿xe¿xoü þepo,í.orv
tóæç, ðzrou roüro (r¡ceicør, cò (ú"tlt ". &va'¡vócooav ev 8tø9ópouç r6æotç
¡ö åàv SéÀ<o tQ oúr<oq $élco'
pøível, to¿rlróv èa'c¿
5 ,'Et¿ 6æou pì¡ f¡ ðipvr¡or,6 ì) tíÀor6 &¡r,9upoÀiæ xópæv ëxer,, cÇi épuotrxÇr ,òv ipuoóoropov 'I.oú,vvr¡v xøl æoÀloùç ¿iltrouç röv ô¿¡aoxúÀcov 'ElÀí1vov
te xai Âæcúvov, xøi ¡.r,età rooor5tov xøì to¡orJtcov otv8pöv xøì øÛtò6 cò arlrò
f.16obisvXpr¡otéov ¡lrrù toü
"i. - ò' Èxeiv<p roü eriøyyeÀiou tÇ¡ tóæ<¡l orix ëXel Xópav
(8eÏ)' 25 éc eixòq ou¡.r,gpovelc<o. ei '¡àp xu.L t,.veç cöv vecocép<ov ritÀIoç è9póvr¡oøv,
f¡' i¡rgrporûo,. pr.ecù épuorr,xoü *poc ouvtøxcéov rò ei, xaL léyer,v eizS
èvøvt¿oüvcør
xæi tor5rt¡v 6pl<o6 orix ðÀúyor,, xcti 6oo¿ oogótepol vo¡.r.1(ovcal,
séÀ<o, 6æep åo"ì, rørjròv rÇr o&<oç sÉÀ<,1, 6ote oÚtolç $éÀco
&væ'¡vorocéov.
èxei,votç r)¡v cöv ripXar,ocêp<ov àyxpivovceç òó[øv xai s¿o¿v oixelo¿6 Àó1olç
6r¿ 8è rò èà,v Sétro sørltòv cQ oÚt<oç séÀco àúvætøt, xctl roloüt' &v cuvu æøpø- 'Á, töv
a,rlri¡v pepøtoüvteç, th" nepl toü '$avútou 'Iod'vvou á1i<ov òó[æv i
8ei^¡¡.r,øtr 8er,X$eir¡. ei ^¡ap tuq èo$íovtr' xpéa'ç ri, ææpaoxeufr xpéæç èoSierç
ì) ei xaû t:{.\?' &¡'r'9r'poìíøç'
cí oé; rruæ'y*ui,iv ce eïvæ¿ xai æóppo xaat¿e &¡.r.9r'poÀiøç
o,\ rrnp*á""uñ é ò'&æoxpívo¡to'èd'v cpóyol' æpòç ræricòv
eivø¿' ô xàv ¡'r'ì¡ &Àr¡$è6 eir¡ òo[d'(etv' 6¡'t.6 ei
"¡ "i,,o''; 30zcøp; ðÀr.1iocorç ci¡r,gípolov
Èpei,'6oæep &u èogio, ci æpòç oè; cltore tò èùv tpó1<o xo¿l tò30 'gvexa.
"i "i,,r"u.vai r.óiou ,ori Stcrìé[etoq t6 1e vüv eîvør' ou1'Xcoprioo¡rev' coücó '¡e oÛx &v
vøù cpó.¡<o carjtòv ov¡¡.1æíver, xai dxoÀoú$<lç tò èriv $éÀ<o co¿ritòv
cÇr oiitcoq
trç dpvr¡$"ir¡, óç tò ¡.r,èv ce$vávø¿ a'jcòv ¡'¿&lÀov pépærov i ti¡r9íBoÀov eÏvotl'
.$éÀo òrivø¿t'
cò Ðá'¡e (iv pepøuóicæ ¡.r.èv oriòæ¡'lfr, &p9r'poliæv 8è xai páÀtocæ
d,v. ëye''v' &re
oEï8écr,6etæor,,gaol,,Ðr'àtioõvóeúøyyeÀrodçèæ&yet'xæìorixeTæev 'cæinqÇ leyevr¡pévou c!6 àó[r¡e'
8i' ¡rr¡8evòç
'Iiai cöv &pXøitiv пÐo¿oxáÀ<ov
é ,Ir¡ooü6, 6c¿ orjx &æo$vfroxet, rilÀ, åàv æùcòv séÀ<o ¡,r,évelv, oùÙèv Àé1er,. 35 óq cà '$eiø tie na')'a'tã,ç te xaì véaç s
rexæ|. ëvvouæv, &À}'ù cà þ{¡latø35 ¡,,,ì¡v o,iÐè ioüto èrrrlr¡otÉor,,
æpöcov pa, yùp où dv töv þr¡¡.r,&cov 8úvø¡.r,ív
òr,ø.$í¡xr¡e prpfi" åv øÛcoiç æpoor,¡.r.ior,q cT¡Çruioteti.4 nøpà 'Aæcivou6
toüco ¡-r'èv
aücà ô ,rinyiri,or¡6-&pveicar. eîcø ò¿ù coü o{ic<,rç SéÀo orl cò oÚr<oç ørltòv
¿à8¡o¿ cöv åPàoPí1xovtæ
$éle¿v ¡,reur,, ot¡¡rniver,, dÀÀà' pouÀo¡.r'évou Èoti þí1¡racct èærtr'¡j'ioar tQ llécp<¡r ø xæ[
'o[lj"òu lxoiq æ]'ei<o æPò
cà ¡rr¡giv ,rpòç èpeuvövcr,. 6sev gæivecær, úpprq eïvøu tÇr eriæy1eÀíç, te è1PîPo xq'l'1o1't6z
ø¿, fi Læ
îpórepov
eí rr,ç còv ,årrou ,oû"ov ¡.r,ecøæor,!oør, por!Àorto, xæi óç.&æo$o¿vætéov xal $eio¿ 8¿8áoxøtro¡ Kuæpr'øvóç, 'Ilúpr'oq' A'iyouocivo6
40 oï, <ÌpXøior êoæépr,ot
Ì) ori8è 8,5væ¿t' dot 'ctç ðp$óÐo[oç eÍvøi re xøi Ào'¡i(eo'$a¿ é 40
¡rerocæor,r¡téov,
¡.r,erøæor,eTvSeiv civ þ!or,v cæúr4v oió¡.r,evoç. ó 8' æritóq ¡.r,or, òoxeî pr.ì¡ xeúpco
33 peparóer¡cø correxi pepa.6T ørø Ms'
å,v æordoe r,v 8uv&¡reóç te xæì èlovoLa'ç èærÀøpópevoç'
6 Cf. Hier' Ep. LVII Acl Pammachium (PL zz' 568)
1 Àc¿clvcovl -ô'c¿tíov Ms
BESSARIONIS
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE 75
74
cÇr rõv paor,Àetôv pr,plí<¡, 6nou nepl ciç Seutépcrç cöv Or,Àlotílov íprr¡c, è*
'Ieporvrl¡.r,r¡ orlyXpovoq, ¡,r.&Àtrov 8'èxeí,v<1r æpeopúq oertoç tix¡'ld(<ov, oo9óratot
rfr xorÀd,òr, (Þæpàv ðvroq coÜ Àóyou èæáyefo(r, ' ))i]pófrl6e 8è é Aaui8 còv Kr5pr,ov. <
èfr¡yi1oæv'co. notrÀoúç te to,)ç 'ci¡c" Seiae TPegiç è, titc ållr¡vlxfie eiq tì¡v
åvcøü$ø yù.g na.p&. cr,or,v åogø).¡,r.évor,ç Br,pÀíotç æpooci$etu,t,' tei civelerloopau
Àøcr,vr,xiv 8¿d,ìexrov åp¡.r,r¡veiq lelevio$ør, ¡røptupeî Ariyouorîvoç èv cQ tpít<¡l
eiq còv @rfu,océov<, xai lei òóoeuq o¿ùtoriç åv rfr Xer,pí ¡rou<. 6æep èv tõ¡ åppaÏxQ
tflÇ Xprocrøvuxiç àr8øoxøÀíøç pr,pÀicp lé1<'rv' >o[' ¡'r'èv '¡àp èx rie 'Eppocíôv
eð6tì¡v Âætlv<¡v g<ovì¡v d¡v 8elæv ¡.reteveyx'vreç Tpcrgùv &pr,$¡.r,r¡$ivær, òr5vøvta¿' 5
5 oü7 eùpíoxecær ¡rd,ptuoi coT6 tiv
'Eppøíov govÌ¡v &xpr,pö6 !oxr¡¡révor,6. ctÀl'
6cr, ev cfr æpót¡ röv o¿À¿oré<ov.Íirt¡ oúcoq &vayltßoxera.r,, xdvcaüsú t¿veç
oi à'èx riç,8),1{v<ov cipr,$¡.r.oü xpeLrrovç eior,.< tæúcr¡v Ye p¿évfot cì¡v ^¡pø9Ì¡v
ëxpr,vøv æpoo.$eoéov. r¿¿i èv rfr yevéoer,, ëv$ø gr¡oiv' rlorlxi òr,rì cì¡v 'Pocxì¡).
nolÀQ ¡rerà røücoc èæuyevó¡.r,evo6'Iepóvu¡.r.o6, civip oo9ótoctoq, clv ¡-r.èvæaÀar,àv
è* éppaTxiq, rù¡v 8è véo¿v èx cie êÀÀr¡vtxiç, tiç æitr6ç 9r¡or., n'r¡yi¡ç eic,
è8oúÀeuod, oor; 8r,à, 4 rrvè6 èx æepr,ccoü æpootr,$éøor, >Âelæv<r.
ênêÞr¡x&.ç U,oü;(
"ilc Metø.æor,l1oer, òè ælávr¡ è^yyiverar., 6ro¿v c¿võrv ouÀlæpöv Ì) toü Àó1ou
o
rò lør¡v¿xòv aõ,$r,ç ¡ler{veyxev. øv rþ ei xøi æoÀÀoÏG øitiøv coü xat' ærltoü 8'&9at-
10 ¡,repöv é¡.r.oróT7¡tr i d¡rgr,po),íç &næ.cr¡hêvreç æotè ¡rèv æpoo${xer,, rrorè
úÀaxtioar, æupêa^¡e, æÀEiotæ 6¡.r.ôq 'i¿ÀÀ(l)6 Ì) ó6 oi æpò øritoü f¡pp{veuxe xai'lo
péoer, tr,vó6, ëo$'6rE òè xøi petøpoÀi æpòq còv làuov oto¡oto¡ròv ròv ló'¡ov
ôc ocùtóq gr¡ol, 8r<up'$óoo¿to xøì, eiç cò pÉÀclov peteæoir¡oev' xai où tì¡v
ó6 6corv cr,ç Àó.¡ou Xáplv cò æev$eiv zrø$eiv, cò ¡,tupíæ p.úplø, fol'163v
Tpdgúv, dlÀrì xøi ø'itct tà seîø
rÍÀÀr¡v ¡róvov eùæyyéÀr,ø òr,cop$oxévær tr,øppí184v ¡rscøæolât¡lev,
rò {,,r,Àòv ritl,,¡Àóv, cò Àæ¡,r.æpòv lunpòv Ì) cò &vúrøl¡v xøì 6oø co'5cot6 6por,or
gr¡oiv. øùtoiq .¡àp tor5torq, &.nep einop.ev, npòç coù6 êælti¡.r,övtaq øùcQ, 6rr
-Í¡p¡-r.r¡veuxévøl ècóÀ¡j,r¡oe, Àø¡,r.æpfr cfr 9ovfr ÀÉy¡. æo),Àri 1ùp tòv tpóæov coütov 1pø9eiq ci¡.r,øprúvouor" xæì Ívø ìøt¿vr'xà'
¡.¿età coooúrouç ép¡,r,r¡vei6 xæi aÛrò6
15 æøpa8eíy¡.røca êÀÀ¡vr,xö6 óç àuvøcòv æøpøyd'¡'<o¡rev, ênei nepi clc rcøp' øùtoiç
þ{¡roror, Xp!car,. xøi oúr<o roü xørpoü æpoTóvcoç i
èxelvou f¡p¡.r,r¡veiot èyxêxpr.cær',16
fol.16zv óà tooo'it<ov lro().o(rôv Àí1$¡ æøpøào$e¿oã)v rfr 'Iepor- ypo(9ic é Àóyoq èociv, óq ëxer, èxeivo cò Èv cfr è[óscp' ró àè Àøòe &ææç ëþl'er,e
nuì,w.&4 ¡.r,ällov òè
"ìC
vr!¡,r,ou ¡,r.óv¡ tÌ¡v èxxlr¡oíav. &vø'¡vóco é pouÀópevoq tiv øùroü gtu,Íç.< dwi 1àp roü Ëp).eæev iixouévTrveç'¡'pdgouorv, èæeiæep i çt'ù
Xpio$øu "àç
.cq üprcr¿'. tr, åp¡.r,r¡veúoeuev, èætoro1{v, dxo,jeo$a¿ ¡.r,&ìÀov eío$ev ì) pÀéæeo$ør,. æeældvr¡vtør, 8é. Tpo¿9ì 1ùp ëpÀené i
æpò6 llo,¡r¡iúX,ou ,r"pì coü, æöç lh
g4or. yé1ove àè f¡ æl&vr¡ æøpà ti¡v.cõv 8úo rorStc¿v Àé(eorv é¡.r,orócr¡cø cöv
dv æpò6 Md,pxeÀÀov ë,ct xæ1Lù. tõv åærcr,¡.r,óvtov aÛrÇr, càç æpò6 còv ¡.r.øxd,prov 20æøpci Âatlvor.ç cò xoci &xoric¿v o1¡.toclvouoöv' rò ¡'r'èv yùp ëp)'eæev
pÀéæer,v
Arilouorivov èv òragóporç t6æotç &æoÀo^¡iøq øÛcoü, xø[ "¡vóoerær, 6q gø¡lev, 20
ür,Ðé¡.r.æac ò¿à, coü ü {.,r,loü, oÛ 8r'rì coü p cie æp'Lrqe ouÀÀapie lpago¡'r'évr¡6,
t&Àr¡,$i. ,l 8è æpòç Ad,¡.[aoov, còv'Pó¡r,r'¡e &'pyr'epêæ, èv tÇr eiq cò x¿rà Mæt$aîov
cò 8è iixouev &ou8té¡.r.æocc æøpàÂøcívo4\êyetat. f¡ æolÀì¡ toivuv toü Ür,àépæøt
æpool¡r,i<¡r yg&.ger., &xo{¡aæ'ce. lvéov, yd,p gr¡otv, åf &pXæíou ouvcr$évøt' ¡.r'e
.rooøÜrcr töv ,rpòç &quà¿épæøs é¡rorótr¡e tÌ¡v æÀávz¡v Èæoir¡oev. xøì, øü$rq Èv coîq $p{vor,ç
oúyypø¡.1¡.rø &.væyxdj(er.ç, [vø ¡.retà, 1pægöv æpr,icócuææ æævtøxoü "l
tl6 'I"pr¡,tiou &vri g,$op&ç xøì ouvcpr,¡r¡,r,oü æpoqr¡ceiø xøì ouvcpu¡'r'¡-r'òq yéypotætør"
tiç oixou¡.r.évïÇ Íeprgopó¡.r,evæ oTóv àrør,ø¡ciqxø${¡.r,evoq, èæehcep
o¿ùcòq
noîa torlrov eioi cfr éÀlr¡vr,xfr &Àr¡Saíç or5¡l9t'rvoc, 25 25 oci, "¡àp tÌ¡v gsopàv xøi æpoqr¡ceiøv o¡¡,r,øívou aø.t )'êler'ç oÛx ðÀi14v ëXououv
¡.r.i ou¡,,.g<ovoüorv &Àlí1Àorq,
xpívtl.< ð[ <Iv æd'vcotv ca.gêotæta' Pø.Lveta'., zuótepov ëleorw Ì) oÜ, xai ei é¡roró"¡"0,. i¡ ¡-r,èv yrlp gsopù þæord..r(to, f¡ 8è æpoqr¡teiu þmr'(w&'(r'o Àéyecør
zuøpù -t\æcivor.ç. xæL èv tQ'A¡ròq tQ æpo9{q &vti xoup&q
pøorlé<oq xoupei6
&.oeþê,ç èocr,v Ì) eÛoepèç civ $eiav ypcr?ùv èE ,åtÀÀlc ei6 cÉÀl¡v åp¡,rr¡veu¡,r.évr¡v
tfr ål ie pecr¡véx$4, &æo8oüvo¿¿ àr,aléxtcp. to,¡ruío, yp&"gerw. þè[ yàp é paor'Àer5ç, ypè[ 8è eò æoi¡'rvrov Àólecar'foi'r64
¡.1èv
govì¡v o,5¡rgrovov æpc,rtorrSzcq,
a Mecà òè ccrütø ¡rvr¡otéov xaì å oi $eîot ò¡8d,oxotÀor, æepì t!ç ruolxílr¡Ç cQ oõv þèi npooresévcoq coü 1 dvti þlyrq iicor pøorléoq ypè{ iicor' zcoi¡l'vrov
30véTouev. xaì, dv ¡.r,èv xoupd.v covooüpø¡.r., còv Ðè xoupÉor covoópe¡r 9øoi. þÇocø
'ce xui útlr¡ìocác4e èvvoiøç cöv $eicov ypægöv xøi 8tægópou otÛtöv å[¡1{oe<oç 3o
oû 8r,òáoxouor,v, dÀlà xcti øritoîç ëp1o16 8e¿xvr5ouo¿ 8r,ø9ópolç oõv f¡ xouprÌ iiror, tovooüpø eiq zoupéø iitor' tovoópe¡r ¡'r'etøpépÀr¡'uo¿¿' xæl cò
¡,r,óvov i¡r&6
aûcà6 xøi æorxilor€ È[r¡yoú¡revor åvvoíar,6. 6$ev xo(l æeÀd.1ou &púooq ørirà6 6lov xoupe,\q æot¡rvíou &vcì, roü xoup&ç pøor'Àécoq yêygææræl
ræpetx&(ovar.v, 6sev ércóoov &v 14 &p'5oar,ro, æléov &eû åocr, rò leræó¡.r.evov.
Køì tøüto¿ ¡.r,èv perøæorí1oer,. &9ør'péoer 8è cù pr'pÀíø g$eipel'æt" 6:'av 'ctz
coÀ¡.r,ö¡.r,ev t\c Wa.çilc &gar,peiv, oõ X<opiq èvteÌle é Àó^¡oq èotív,
<iç xeivo
fol. 163 6$ev øùràç æo).Ààq ¡.r.èv xai Sragópouq àéXeo$æû gao,.v èl1y{¡oerq, cilr¡Sei6
óç æepr,ooòv 35cò i¡¡ cQ'E(exr,í¡Àl >*o,i eizre rcpòq ròv &vòpø, òq flv èv8e8u¡.r.évoç ròv Àr'vóv,
¡lévrot r,&.oa.ç. oÚc<o òi xo¿vóv èot¿ roüco xaì, yvrloròv æ&olv,
35
elvø¿ co'Jrou rrapøyøyeiv ¡l&pcupøç. xøi ëgr1.< cò .¡ùp teÀeurøiov c<;üto ërpr¡ e(, .c4 &,ge)'êosoft toÀ¡.r.{1oerev, où8èv
d,v tfl èvvoiç Àu¡.r,æveitør,. xøl cò èv ri'¡ Zævæpíç' rræricòq oixo8o¡'r'í1oer'
vøòv
5 Teleurociov Ðè æd,vst¡v xøì coüco yvtootéov toîç &pXetrSæor,ç pr.pÀior,ç êvi
cöv cpr,öv roritov cpón<,:v 8úvøo$æ¿ æÀávr¡v èyliyveo$al, æpoo${x1¡, &'0æt{,ê'oer', cQ Kupû<p xøl ouvreÀeì5e¿ væòv cÇi Kupíq< rò celeutaiov tr,sépevov uouvtelErJe¿
Gen zs, 25. I tO Exod zo, 18' | 24 ' Thren (vulg') III a7
3 Aug,, De cloctrina ch¡ist' lI rr (PL 34, ß). 1 21 Hi"t., P¡aefatio ad p' Da- 2 II Reg 5, 19. I7 Cf l
þr,pÀiorç åvtuXeiv. xøi ,Ì yrÌp úæò æeæø¿Ðeu¡.r,évov tr,võv Stop'$to¡.r,éva eÏvøt ¡.r,eîv.<xæiatr$r,ç'>toTçÐtop$<o¡'r'évorçpr'pÀiotçoXoÀú(eo$arSeitoù6tÌ¡v
år.éyrto, ëx&.o¡ov tfr ïòíç TvóP, éæo¡.r,évou rooorlcg ¡ré*epov, óç oXe¡òv Seiotvypæ9ivyvövælê9r'spévouq,xocicàpiÐtcrp$co¡r'évøcövpr'pÀi<ovcoiç
: -. \ s\ ë - L-, - S. -.ô."1.,-- A'Â'I í- ei
pr'plíæ, ei
I 8,.pgr¡.,.euor6,irroX.priu.<, xøi æd,À¿v' ,rtù 8è cfiE vÉøc òr'a${xr¡e
rooo¿ütcr &,pyê.twra 6oo¿ xæl o.i, xó8txeç elvø¿.< o{íc<o xai ¡.r,etù XlÀr,ootòv
Âæ.íulv æor,xr,Àíç &¡.r,gr,púl).star, toîç êÀ).r¡vrxoî6 'iæoxcopeîv
ÐeTv
rflç 'Ieporvti¡r,ou Ép¡r,r¡veí,øç ëroç 'cà. rie Seíorq Ypcrqi6 pr'p)'ía ææpà Âøtivor6 tr ev tfl
"öu toÏç
ttroriSeiç apuí¡onrro.o &,p'ori¡l'toútorç cöv
8¿80¿oxd'À<ov Àó1orq 9øvepòv
Êogøì¡,révø xai 8røg$opótoc {oocv xøi oú¡<oç &ìl{Àotç òtæ9épovtæ, <ir6 & 'Iepó- ftr
.ce xuL elvar ì) cõv åp¡,r.r¡vé<ov cfr æor,xr,Àûry { cfr eôv
tooorltou yivetar, *oüù ^¡eyovévær,
vu¡.r.oç åv tfl æpòç ad,¡.¿øoov åær,orolfr gr¡ou, cæücor còv N¿xóÀæov ¡.r,ecù
llécpov, r)tooøütæ Ðr¡Iovótc &'*ê'cuææ 6oo¿ xai &¡løsöç8,opso,¡,éu.v&voíçi1pø9écovúævr¡Àöv&|'rÌeiçf¡¡,r,øpr4pévoc,cex.æì'
Xgóvou ,r"fúoôou ^¡gú.geu æpòç
*ó8,""C eTvø¿(. é ò' øüròç æpoocí$r¡or xo¿ù óq æolÀà, eüpev æotpù toîç 'Eppeiorç èo9ølpévø,àeivcexæìèfeivær,tøütæ8r,opsoüo$øl;èxeivr¡8r¡}.4òÌ¡tQxøvóvl
rQ Àé1ovtr óç è te xæi èpeuv{oer' æpòç dv æp<'rtótuzrov
yprígeo$ocr, d, èv æ&o¿ eoîq løflvrxoîq èveîvær prpÀlotç ou¡r9óvc'rç.
6¡,r,r,16
¡.r.ì¡
2O8¿útrextov xai gepovcéø c&)'Àø' èxeîSev aricrÌ' ttop-
rò y,ip w tfr pvéoe¿ r)eT7te Kái'v æpòç "A9r¡À tòv &8e),9òv æütoü' è[éÀs<,r¡rev 20
ë(<o<, ei xaù åv æ&o¿ toiq Àætrvtxoiç pr,pÀíor'ç oúcoq yé1paætu't', h tQ åppæïxQ $oüo,$ct¿toùqcoiçêÀ}.r¡vr,xoî6eTvær,'iæox<opr¡téov.
æpõeø tolvuv oxeætéov, 6ætl6 åv
løÀéxtcp 'Í1
6¡.r<oç tò
lê[éÀ$<o¡.r,ev ë(<o<< pi
eïvar,. rò ô'o¿r]cò xøi &ìlolç tr,oi oupr.B!vø{,
æpoxel¡l.év¡ repl fiq f¡ fitr¡orq toü e'i
Í¡ Àctcrvrxil
g.rl6¿y. rorlrou àè æirløv, e:he 6¡t 'Iepóvu¡.r,o6 ëv n&aw,Ç tæÏ6 &ÀÀar'ç éppr¡-
dv pov þ{otæ
isiç ouvrlgr¡vev åp¡.r,r¡velç, eíte ú¡e nu.}rwotêguq ép¡.r.r¡veíø tfr ållr¡vtxfr ou¡'r'9tovoír¡'
yelæ¡q oúrcoç erlpòv xæi èv { xai øt ei xæì èv,itÀ).o¡ç
vtxr¡o&oïÇrfr 'Ieporvú¡,rou épp,r¡veíç úæò röv åæ¡óvt<ov ov¡tæênlexcær,r26 25roüto ypngi.u,i-r¡ia" ri¡.r,eÀeiqc yevÉosar,8r5vo¿cø¿.
xpÍoecoc toü oogocú'tou êp¡'r'r¡véc'iç
fot.165orlx g¡oív. zcpoøci&4oi ce toüto øùcòv æd,o¡ Suvd¡.r,er, reæot'r¡xêva4 tcrûrò Ì¡ðúvtró r, 1"youéur,, ,.nì '¡é1ovev, 'Ieporvrl¡,r,ou
"iòéva¿ pr¡8év ye .iç toüro {¡læpt'¡xótoç' æctpù tøütæ
("i) ú åll'r¡vr'xì¡ TPø9ì Àó1o16
rù æeplrt&, òr¡Àovócu &æore¡,r,eiv, rù àr,ag$opótæ Slop$öoo¿¡ xæì, d. c,.veç <|tq
ê,gn èo"í,. teÀEucæiov òè tù èvævciø èærxerpí1¡,r,øcæ
]ruréø eioúv.
æepr,rcà, &.æêpptþæv,ræürø Èæo¿vo¿ÀaBeîv te xøi èær,æpoo$eïvø1. oiSttoç 6 æercæt'
ruoì pepør,or
4' I
8eu¡.r.évo6 êxeTvoç æv'Ì¡p xøi æoÀÀQ ¡.r,et& 'Iepóvu¡,rov Xpóvq æoÀld, àó¡.r,roe,
IIøp,Ì toi6 "EÀÀr¡or toívuv gøvep &' èo¡¿v f¡ eùctl1ei"txi
æriroî6 fol'r66
Îe xal ¡lotææotr¡$évtæ, éç30 30c¡vi'þr¡¡Ld'rcov xexalu¡'r'¡l'évr¡' oøgöq 1ùp æøp'
¡l&ÀÀov ò'èæíococro zupoo,re.$évtor, &gær,pe,$évrú ei
xæi npò töv 'Iepcovr5¡.r,ou 1é^¡ove xpóvcov, xøi 8¡à coüco &gær,peterú, æpoo$e- crùtòv Sé)to ¡.r,éverv, Éo6 ëpXo¡'r'ør, 'ci æ9öç oé;tr 6æep
&ÀÀov æøpà Âøtívor,6 oúvàeo¡j,ov
recà, xæì, Slop$otecd eIvar,. oi5t<o ¡r,etevexs,i,1, óç dvtì, coü Èàv ouv8éopr'ou
eip'r¡ca.t. 'cíq rê èotr' ¡letø{') torjtou xai toü rcæpù' t\ærivor'q 8r'ø9opd; xaì 5 5 fl).eiocæ
eúpí'¡oer,, elí'cq &xptpi,t6 åpeuvÍ¡oet, 'iæep f¡¡'r'eiç ppotXúqtoç
Svexoc æøpøÀelæo¡rev'
toüto gævepòv èx töv eipr¡¡rév<,iv' ixocvöq, éç oT¡rør,,
,,o.* 8à ,ì¡ì æÀávr¡v àçn pèo", re xei pecaæorl1oer, ^¡eyevfio$øi
z þ{oræ ,La.civorq f¡ tor,æ'5q àe8úvæcæu nÀúvr'¡ ou¡,r,pivør,, ðfllov
æægà ',,i"ù¡v
èv toiç ivotépci 8e8eí7"æ¡rev, óq þ¿71àèv i.p'ã'ç hr' æept'epyd(eo$ø¡
¡eÏv êv ðÀi1or6
toi6 ègr,oröor, æóor¡ 116 é¡.,.o1óø¡6 fe xdì yeltovl,oc æøp' øÛtoÏç töv 8úo to'jt<¡v
æoÀlà æeprÀøp"iv pori.o¡.r.évouq' xøi Ðì¡ töv 1e to¿orit<ov æapaSer'1¡-r'drov
tiç oi xcr,i oix ÀÉ[eov. åvì, yàp ororXeír¡ toü ypæ9éo ç &.p.xp'ciq, 8¡Àovótr l0&æáoc4¡rev &v, ei ¡rì¡ tò 'roü'$e¿orátou AÛyouocivou &liloy'u
?t)'L'y'&:uræ ëcc
roü x æpootesévtoq cÇt oi, rivteæoií1$r¡ eiç aîx, òv tpórcov xæi tà æpoer,p¡¡,r,Évoc, 10 ciÇ
,rpoo$.iunr, i¡p.&.ç ilvæyxæ(ev. åv tQ Seutépqo roívuv oõcoq Xpr'otløvuxiÇ
òr¡lovórr, cò tovooüpøp Ötytc eiç tovoópe¡.r' YpiTtq xøì' tò pøotø(r'óve¡'r' eiç g¿òooxo¡.iøç rii[ å¡rgupólou rrvò6 èv {, è[ î¡çrc lt"er&^¡erør,, 8ra]éxt¡¿fol'r67v
fol. r66v petrc(wa,c(tóve¡.r. ¡recææour¡¡.r.évø, orlx f¡¡.r.öv otritõv, <iÀÀà tfl dpxærotépcov
8¿àøo- f¡oíu:
tò nÀETotov é åp¡.r,r¡veùç æløv&ta¿ é ¡rì¡ åxpupöq tò vér¡¡-rø
óC èni
xál<ov xdxslvov Âarlvov yvó!¿n ¡e xæi. xpíoe r, èv toîq d.votÉpot 8e8eiXæ¡rev.
,rrp,i.o¡rpau.v, óç tor,oütóv c¿ or¡pr'octvó¡'r'evov åp¡'r'r¡vaúer'v' ô æøvteì'öç
"úpuo*o¡révou èot¿v
røùtò Ðè xæi èv cÍÀlor,ç oÙx ðÀûyou6 yeyevr¡¡-Lévov æocpà. Âøcívor,ç þfio'cx. àer,X$í1oe-
6onep napú. cr'otv
15&ÀÀórgrov tiç coü ou.¡,ypa{a¡róvou 8'øvoløç.
eitg'toxe'ca'v
fd.L. æi1;ixa èv øútÇr oxe8òv cQ eÛøl1eliou roü xoctii 'Iod,vvr¡v æpoor,píç, 15
piprorç' rÀeitoi oi ,ró'8rc ærjtöv toü èx3éelv øl¡.r'oc'<t tò '¡ùp ò[ùq é)'lr1vr'xòv
6æou toù8è åx $eÀ{¡.r,øto ç oæpxóc,<t gr¡or, töv tr,ve6 &¡,r,ø$âiv æøpà Âøcívor,6 ðè còv
xøi cò tøX,)q rcøpà Äoc/ lvor,q 8r¡)'ø8i¡ or¡¡'r'aiver' xøì' ò Àeæróv' åxeîvoq
T
rorl8è èE Í¡8ov!6 oapxòq< ypd,gouor,v, 6tr Er¡Àocài¡ cfr oøpxi i f¡òovi¡ oixeîov' ø'ltöv coü
voüv dxpr,þõç ë1v<,i coü Àóyou, ðç f¡pp{veuoev Dro¿XEiç oi æó8ee
yéyove òè f aitiæ ti6 æÀd,vr¡e i cõv tò .$éÀ¡¡.r,ø | f¡8ovì¡v o¡¡rølvouoõv Àé[eov '
èxy.êew øi¡.r.a<. 8é r¿vo¿ orlx &¡'r'9ípoÀø, &ÀÀà
,ð¿ÀÀo¿ 9ævepöÇ
nøpà Âøtí,vor,ç é¡.r.oróq6. tò pàv yàp ,$éÀr¡¡rø poloüvcocç, ri¡ ò'f¡8ovi¡ poloüætocc èxeivo
z0 téov oõv tà to¿aütd' ye cöv pupÀícov' oÏóv Èocr'v Ç
ÀÉyetotr,. coü v roívuv eiç æ ¡retøpÀr¡$évtoG þ{ocø rò poÀoüvcaç iicor, "sÉÀr¡¡.r,ø, 20 rò ¡r'ooXeú¡'løcø ¡'r'i vo
ææpà Âottí,vor,ç pícouÀou6 Àéyerør',
Ç
po).oüætøç iitor, i8ovi 1éyove. xøi æõ æapà rQ øÛrQ, 6æou perd, tà èv otæupQ
ot¡¡roiu"ru, pr,touÀú¡,r.r,voc dæò coü ¡'lóoXou 8¡Àø8ì¡ ¡retÍ1veyxæv' oÚcr'l 8è xor'vd
roü xupiou æpòç d¡v p.r¡1úêgu þí1¡rætø èn&yer. é eriøyyeÀr,oriç æepi øúcoü Àé7ov'
ær'áu4, éq ¡.r,óÀr,ç eúpl'oxeo$au ðiltrr'rq'¡e'ypø¡'r'¡'¿évov'<r dlÀà
toúc<ov
lxøi ëlæpev øùciv é ¡.1ø$r¡ciç èxeîvoç ei6 tâ. Ià'r,a<, cixiocv (àr¡Àovócr,), ðÀíyor,
èoctv øúrr¡ i pepør'otéporç tiç
¡-r.èv,ÍÀlç.'vüv tiv êÀÀr¡vtxì¡v Tpo(9ìv
Àó1orq cr'oi íæêo-u^r¡xev'
Âocrívcov lëÀapev ørití1v goror,v ei6 i8íøv<, ¡.,.r.¡répa òr¡lovótr,. 8rà yrìp (tà) toü S'i.uu f¡¡röv xøi à¿òo¿oxd'Àov 51 1
Xpr,ocoü ïo<o6 Àóyr,oc ¿irc|v¡oÇæpòq tiv p1rêpæ' >y,5vocu, l8e é uióq oou< yéyove2õ
26 'AnoÐe¡eíXæ¡.,.,
"oiuru' "o,ie "au "ot"jpov eÛælyehodv 'Ic'rd'vvr¡v'
&nog&.oeo,',*nl éq oi¡,r.ar [xøvöq, te$vdvctr ròv ¡'r'øxd'pr'ov
òi xåvcøü$ø þç8iorq i æÀúvr¡ 8rù tò riv ¡rèv ei6 tà iàtø Àé4¡v iv ooüø loctrvrxöç &vcllóyer" ti gtlo¡v' rioÚccoq øÛcòv
toüco colvuv åv æpórç cfr Àø'ur'vr'xfr Tpo¿9fi
ìéyeo$ocr, ti¡v 8è ei6 i8iøv iv ooüæp, åvòç ¡,r, æpooco$évtoq. 6æep "Ellr¡or' ei 1ùp !$éìr¡oev
$éÀor ¡.r,éver,v.< o,i ^¡àp oútcoç !$éÀr¡oev, ênei ¡-r'ì¡ oúc<'r yé1ovev,
lpageüorv orlx â.v þçòí(!)ç ri¡rapc¡Seír¡. yêver, re röv lé[e<ov 8røgopouoõv
xøl
oúroç, oúcoç d,v xøi è'¡'éveco' roivuv I tleu8o¡'r'évou î) èpi(ovroç flv þ{¡ræræ
&pr,sg.Q æÀr¡$uvcrxÇr re xo(ì åvuxQ xori oøgéotepov 8Ì¡ gæivetør, å¡ráprr¡¡ræ
èvvoioøu
B0 úæ, èxeivou þ1$évtøroü èuo¿vrio¿ o¡q ëÀeye pouÀo¡,r.évou. toüto 8'&coæov
æøpà, r\øtivolç eTvocr,, 6¡,. xæi tlor,v &xplpeotépouq æøp' aritoÏ6 åvetr5Xo¡.r,ev 30
toü o<otipoq. oõv oùx íi$eÀev crÛtòv (övcæ ¡tê:fpr.'ci¿ç Seutépøq
èæEi
prpÀior,q,èvoiçivooüøiiyouveiçtâÍ8r,ø, oùxivooüa¡.r,ipor.e1çi8iocvlé1pæætør" 1oüv æepl
jorroü ,ropouoí,,ç iun¡-r"Tuor, oùx d,v eîæev' oúccoç aûtòv $élo ¡.1&er.v. *øvepòv fol r68
Íot.r67xæi æd,À¿v tò æapà tQ Moct$øic,o' >d,youor, òè tòv'Ir¡ooüv &æò roü KæitJ'9u
rolvuv, óç oùx oúr.ç nÛ"òu séÀto ¡,r.éver,v, dÀÀ' ei ærltòv séÀt¡ ¡léver,v
ypocæcéov.
ei6 rò rrpocr,tópr,ov. <t eiçKatd.9æv eiq tò æpctr,tópr,ov æleîoto¿ tõv Âøcl'vov toü ló1ou tò æùtò Selxvuor'v' 2
tò øItr,ov, 6ru f¡ &rò rrpó$eorq &.rupù. Âørlvorç,
'AÀÀù xo¿i d ouvéXet& ¡¿ xæi dxoìou$íæ
&vø1r,vóoxouou æløvó¡r,evo¿. xc¿i
35 eri$ùç yùp é Seioç civ röv ou¡'[¡'r'ø$r¡tõv æepi æútoü È'f]euo¡'révr¡v
f¡ òè ei6 d,à Àéyetocr,. tQ oõv &, roÜ I &vrì coü dæò coü Køiú9cr 35
æpoore$évcoç "ùoi1rr.,o"ì¡6 6cr' é ¡'r'øSrltie
òó[æv,-ù)v èx töv toü ortipoq lóy<ov úæevór¡oocv léyovte6'
eiç còv Køiúgøv yeyévr¡tør. 'ElÀ{vcov I'orlx ,åh trç tiv &æò eiq eiç ¡reru- toiç >xæl orlx elæev
púllor,. xriv tÇr eiç tiv æpóc4v zrpòq Koprv$iouq, 6æou tò êÀ).r¡vr,xóv gïGrv' èxeîvoq oùx dæo$vflo *"r, to'5ì-o'ç êÀélXer' Àóyolq Àóy<'rv'
cilÀ' åd,v ærlròv $éÀco ¡.r,éver,v.< toüro 8è raüróv
é,Ir¡ooüq, 6,c¿ oitv-äno$uf1oxer,
loi.¡,rip æ&vreç èx toü åvòç &pTou ¡.r.etéXo¡.r,ev<, o[ Âætîvo¿ æpootu$éøou' rlxøl
6orr"p d,v ei ë).eyev ø'ito'56 æLorvr¡$ivar' oúcco cà' toü Xpr'ocoü
vo{oocv, øç
èotrr,
èl évòe æot¡píou<. xu.i. rcæpà. rQ Møtsøír¡ rQ rÈ[fll$ov eiç &n&vr4o¿v roü
vu¡.r,glou<r èn&yovot' uxøi tiq vúp.grìç<. únep elí ruç ellr'o,. 6oæep ttv& oXófu,ø 40
32 nupovaiøç sctiþsi æapp'r¡aia6 Ms'
æøpà. töv dpxaítov nu.pær6/$évræ &¡lø$eîç tuvc{c ypægeîç èvr&(æu tõJ xer,¡.1év<p,
1 II Co¡ s za. | 3 I Tim 6, g. I 12 Aug', De <ìoctr' christ' II rz (PL 34' 4ù'l
rcot to,ry.l38 Mtz5,r 16 Ps 13,3
16 Joh r,4. lzB Johre, z7.lezMtz7,z7. [ 38
--
fol. ¡68v vor2od,vrtov, ô æepi øritoü é oticip ëgr¡, &ÀÀù vo¡.r.uod,v, c¡v æ'3ròv ¡ei ce$v{(eo$4r,.< þærtwírærov voüv èoXr¡xóco¿ ò¿&. toü loútco< ròv æpoxei¡-r,evov toü eriøyyetriou
è[r¡y4oøo$al tóæov, xøl ló1otq tÇr ðvcl ]reæror&'cor"ç 'ce &'¡s.æ xøì, oo9<otd'cor6.
a Mecù Ðe ræürø èæei pr¡8eiç &¡.r.gr,pôù,er &æò ci6 ålÀ4vrxle eiç tiv Àøtr,vr,xlv coüro 8'6¡.r.coç ixøvòv ¡r,i eïvør, o¡¡,r,eîov æeïow. f¡¡r&q oilccoç ðeîv x¿i cì¡v lé(tv
gr,rviv cørlt¡v tÌ¡v piplov ¡retevr¡véX$ør, êv àè tfr É),lr¡vr,xfr gavepõ6 xøi X<,rpiç
ëXerv re xøi yeypág$ør, è{ ørlcoü çoritou coü $elou rcøtpòq rino8eú[co oø9é-
n&.or¡e d¡-r.glpoÀiøç èd.v roüc'ëot¿ oî yêygærra.t, &.vuyxr¡ 6orgùq toùG Âøtí,vouc
20tttæ¡a. oÛcoq 1&p tòv tóæov èxeîvov tòv èv -pòc Tr,¡,r,ó$eov Èær,oco).fl è[r¡'
uèâ,v$éÀo<, oüX ro{ico6,$éÀo< lé1euv. cri yàp {6
ålÀ4vr,xiÇ Tpcrgiq &Ir¡$eiqt20 "ñ
yorl¡.r.evoç, 6nou gr¡oiv ô &æóocoloq' >ær,ocòç é ).óyoq xæl æ&"a"r¡Ç riæoòoXle fol'r69v
ouvçtú, gr¡olv 'Iepóvup,oc, èxeïv& ei,ow &væpú.grrpæ. xai A'3youocîvo6 ei6
t7lrcç<t, rrrÌvSpóær,vóç gz¡ouv é Àó'yoç<. xøi 8¿à ci
oür<oç;8r,ótr, oÚc<oq eõpe
rù. &.pyê,rvrcæ &vø8pæ¡.leîv g¡ol 8eîv, ei¡¿va. töv Àctt¿v¿zöv éppr¡véov f¡ eiiæopoc
yeypø¡r.¡révr¡v róte civ lé[rv xøi o{ic<oç r5æò cöv &pXer,otépov êp¡rr¡vécov Psrev€X-
æo¿x¿).la &¡.r.gr,políøv è¡.r.æoeî. xæì æü,$r,ç' tù inc véaç Ðtæ$í1xr¡Ç prpÀia, eí tl
,$eîoøv, ei xø,i é 'Iepóvu¡.r,oç petà, totücø xøl T oüco ó6 xøi æoÀÀâ, &ÀÀa 8r,op$ó-
ev cfr töv Àocc¿v¿xõv æor,xr,Àiç d¡,r,gr,p&ÀÀerø1, toîq élÀr¡vr,xoî6 ÛæoXcopeîv 8eiv.
25oæro, gr,8{Àr,6 oép¡.to íicor ær,ocòq é lóyoç, xøi oriXi oú¡.r,d'vou6 iicot &v$póær,voq
xai oü gr¡¡,r,r, vüv, 6fl xui oi "EÀÀr¡veç nærêgeç re xæI 8¡8d,oxo¿lo¿ 'Opr,yé"r¡ç,25
eiæóv. oiiro 8è \e¡.:or&cmç åvvoiørç xo(l Tceprvevo'r¡y.êvwç eòv róæov toücov
Xpuoóoco¡.r.oç, KrlplÀ).oç xøi o[ Ào¿æoi æd,vreç coúcq tQ cpóæc¡l cò te¡.r,¡.r,&Xuov
èlr¡yí1om6 'ce xo;| èxóo¡,r,r¡oev é $eîoe èxeîvoç &v{p, óq æ&vtuc, o'leo$ar toúç
ê[r¡yí1oawo coüto, <þ xai yeypd,g$ær, èv tQ Éllr¡vtxÇr ë<papev. otç æ&vcti,ç
.¡e cöv 'EÀI{vcov &yvooüvtøq gcoviv oúto x&v tQ éÀIr¡vr,xQ ëXer,v, ¡.r,&Àlov
&re xæi aogar&rotç xai &ylotd..:,orç xøl tlv i8iøv ei6 &,xpov èUoxq¡têvotq
òè oúr<¡ xøi pì¡ ,ÍÀloç àeiv 1p&ge o$ a.¿. xq.itot xøi øùcÇr 'Iepovrl¡,r.<p rQ Âøcivrov
gorvÍ1v, ¡&. re èt cfr i8íç 8røÀéxrqr yeypø¡,t¡révæ è{r¡1ou¡.r,évor,ç p&Àlov cöv d'},lcov
30 SrsoroxúÀqr ¡lúptupr, ,åtì).<oç ypøæcéov xuli, rr.o,c6ç, orix <iv$pónuvoç &vøyv<oocéov,
éæo¡rovoüv æ¿oceutéov eTvør, oriSeiq d'v &pvr¡$eíz¡. &ÀÀ' oÛàè corSç veotépouq 30
éç Âecívcov 'crvù ët ti¡r.glpálÀer,v 'Iepóvu¡.r,ov pÀéæovcø nlo,óç, oùx
¡,r.r¡8è
rõv Âærívov à¿àøoxál<ov cò æpoxeí¡.r,evov léÀr¡Sev. é "¡,ip è[ 'Ax¿vd,tou 0<o¡lãç,
chgpóær,voç ip¡.r.r¡veuxócø. øúrn òè i i.É[r,6 xaì, æol]'&xr,q ðv { aÛtfl êrcroco}.fr
&vip toûco ¡rèv oogórato6, toüto òè åyrócaro6, èv tfr tõv erlayyeÀicov à(r¡t't¡aet,
èæævæÀa¡.r.púveræu, éq xæi ogóòpø Søu¡,r.d(erv èleîvaq 6ætoq é åp¡.r,i1ve'5q èxeivoç,
flv èx 8lægópt¡v 8¿àøoxúÀ<,rv 'EÀ).{v<,lv te xøi Âorclv<ov ouvé$r¡xev, Èd,v gr¡or,v
6ocr,ç d,v xøl yévolco, toooütov æepr,æÀd'vr¡cør,. ci yàp xor,vòv ær,otQ xæì, &v$p<'i-
ev rQ él).r¡vr,xQ yeypa¡.t¡,tévov eïvæ¿. ei oüv åv tQ Ë).lr2vr,xQ xal xøc' ø,'lcòv
åàv yé1pørctar, åv àè ruîç &vap.ugrípo4 ép¡.r,r¡veíar,ç p&ptupr, 'Iep<ovú¡.r,qr oü a5 B¡ æivg; &ìì' 6¡,toç tiv æepr.æÀdvr¡¡-r.évr¡v tær5c1v ìé[lv oúco æeptvevor¡¡-r,évo6 ó6
eíp'r¡cæt 6 oog<Lræco6 åxeîvoc &vì¡p è[r¡y{oo(îo' óe Soxeîv ¡r.Ì¡ àeîv 'itÀloq
rrì þí¡¡rætæ ¡.r,óvov, d).À& xæì, øriti röv þr¡póc<ov i¡últa êorì pulaxcéc, gøvepòv
léyeo$ør,.
^ óc ø[ ìøc¡v¿xo¿ì pípÀor, röv ^¡pocaéov å.p"ulr'iq èogaÀ¡.r.évør, eioív.
br 1 Kcri [væ coüto Selx$fi, röv øritoü êxeívou þr¡¡,r,&c<ov êx toü zcepl cöv 3
Kori rocücø, pèv ei6 &æóÐer[rv ¡ïtcfqcêÀlr¡vr,xie 'rceg\c &lr¡$eûøç &.gxe'wi.i,.
lol.t6q,..
eç
\ I
ca leoplíou èætyetpi¿p,æræ þçàí<oç 8r5vøvcø¿. æpò6 ð
lu$ivotu
toü &æootóÀou þr¡¡,rd,ccov Àó1ou dxorloog.ev. Di1xoú60(pEv' 9z¡oí, roü ¡.r,ocxøpiou
<,lv xo¿r 1áp
24 òrop$óoeto Ms.
37 at Àqr¿v¿xøÌ. scriþsi o[ Àøt¿v¿xol Ms.
:tuvoç xal ori ¡.r.&ÀÀov $eioç, ôv cpóæov xal øùròç é Àóyo6 èoti $eóç te xal riv $eia,v ypdgùv ê[r¡yorSpe$a xaì, éno¿ovoüv øür{ç ¡ré ç elç rwu. toric<ov
råtv$pcoæo6; ei coúvuv vo¡.r,í(o¡'r'ev tòv Àóyov roürov orix øv$póærvov 5 5 td¡v èvvo¿öv &v&'¡o¡rev. 6æou 6¡.r,oç lotopr,xöç ì xatà tò 1p&¡.r¡,tø èlr¿yr¡ê:d,
"p$öc Èoriv, ei ¡,ri¡ f¡ fé[r6 riÀ1$ì¡ç eír¡, xctì f ëvvoræ æ&vrc,q í¡¡t&.rrur¡tæt'.
¡.r,óvov, riÀIù xai seiov eÏvar,
àrù rí é &æ6oro),oç &v$póærvov ¡.r,&À),ov ! seiov
eiæeiv elÀeco¡ é'¡àp oùx äv {.'euod¡'r'evoç, ei $eîo6 eTæev' or}x ðiveu øicúø6
tÇr "O òé gr¡or Ser5tepov ¡,r,2¡àèv èv tfr $eíç Tpcrgfi veoteprotéov eïvar,, &$é¡.r.rtóv 7.
fol. r7o tívtl &v$póæruou ,irr"T, etÀeco, 6r¡ èxeîvo eiæeîv ëxpr'vev' tl é Xpr'otòç {l$ev ¡e eTvæi rr, È[ ar)riç &geÀeïv fl æpoo$eïvar, æótepov &$é¡l,rtóv èotrv 'Iepóvu¡.r,o6
&æoìroy7o&.o$<o, ôq óç èv toÏç &v<otépco eì.p$,xa.pev, oü ¡.tetenoíz¡oe ¡,r.óvov, dÀÀà
eiç tòv zóopov. ¡À$E àé, $ &vSptoæoç tu' ð 1ip $eòç fiv, &eì' {v êv tQ xóo¡t9'
zroü "¡àp oùx ëo"r.$eòq é eizcóv. >ròv oùpavòv xai rÌ¡v liv È'¡ò nþpö<;{ro
t0 xai 8¡op$óoao$a¿ é¡,toloyei tù fl æaprì töv g$aod,vc<¡v orùtòv éppr¡véov orlx
!ç eíp1rar"' >òrøtelve¿ &æò ðp$õç petevr¡vey¡.r.éva i æapà tôv &Ào'¡iotcoç òr,op$ou¡r.évov r)¡.r.apr4¡-r,éva I
oriXi oogia xæì, ðr5va¡.r.rq toü Seoü é Xptøtóç, æepi
xal 8to¡xeÏtu't' T&v:'d' Xpr¡otöç<; ev tQ xóo¡'tq cõv úævo, tóvrttv lpagé<ov zrpoote$évtø i ¡,r,etazcour¡$évta, xai oü d¡v ææÀa¿àv
n{p*oc' eic, æêguç
",ipóo".ç ¡.r.óvov, &ÀÀà xøi aùtì¡v tiv vÉøv 1çotgiv xaì, tà, &'¡w
eíæ'y^yêÀrø 8te9$øp¡.r,évø
toíruu frv, xøi é xóopoç à¿' aùtoü è1éveco, xai é xóo¡'l'oç aritòv orlx ëyvco'
èvtotü$æ xaì, fiv ,ni ii.S.u. {v tfr $eixfr ¡'.e'¡'aÀetór4tr, f,lge
cfr &vgpozriv¡ re xæI f¡¡,1øptr¡¡.r.évø gr;oi æpóeepov øritòç Slop$óoøo$c¿¿. ôv tpó*ov xøi toù6
1ã èzwlevo¡.r,évouç lreæotïxévør, rfr€ Tpú(gÌc at,$r.ç 8r,øg$upeta1ç è8eí[ø¡-r,ev. ei oüv
tio.$evelç. 6$ev xai é xr¡pútccov aÙcoü riv ëÀEuorv >&v$póær,voq eTzrev é ÀóYoç<' ts
.¡évoç, ei ¡r,ì¡ é toü $eoü Àó'¡oç í¡[[ooe orix &$é¡,r,r,rov, ciÀ).à xæì, ¡r&lÀov $épr,tóv ts xc(l erloepéotatov 'Iepóvupoq
orlx &,v .¡ùp åprloato rò &v$póærvov
tÌv$pór<ov 1â,p èxeïvo¿ Àé1owal d.v$póær,vor' eíre
tõv elpyaouro rà to¿aûta Slop$<oo&¡,r,evoç, zrpoose16 te xal petotæouöv, eï xøì roiç
yevéo$oci d,v$póær,voç.
sv ccîe i8[o(¡ç pet' èxeivov è[iv, 6oæep xæi è[!v o[çà{tr,vr, æirLq yeyevr¡¡révaç æÀúvøç 8r,op$ó- fol' r7r
gtÀav$póætvo¿ oi åautoù6 æpoor¡veiç &v$póæolç rupêgo'n-eç, o[
ooro$cn, ð$ev toooüto¡ ð¡8áoxaÀo¡ ¡\ativtov pr.pIíø ouvelpú9r¡oav, oïq èæl'
oïxíar,ç øütor5ç úæo8exó¡,revo¿. ei toivuv ó èv rfr oixúç úæo8exó¡revoç d,vSp<onov
tðv &trÀ<ov20 yporgai 8r,op$cotxòv r.ïtc ypnçîtc, Srri tí ¡r.ì¡ xøi toîç xa$'f¡¡l.&ç è[eir¡ æùrò
grÀd,v.$p<oæoç eíte &vbpóær,vo6 Àéyetar, æõç orix ôiv etr¡ ¡r&lÀov
zo
åv.9pórrrvo6 é èv åæutQ únoàe[d¡revoç tòv ðiv'$p<'ræov; &v$póærvoç tol'vuv é toüro æo¿io6ü; roìp1o¿r¿¡oo(v tol,vuv æpôtov 'Iepóvu¡.¿ov xæì coù6 é¡.r.oíouç
6ø ÀeæTór4tu.von¡.r'év<oç Tòv tórrov rì¡ç èxxì'ïaíaç 8r,8aoxú}ou q &o¡eiuÇ ypútlao$ør, xa'i. r6te xoci f¡¡r&ç tie é¡.r.oíae
f,óyåç xai &zroàoXie &1,.oç.<< épÇe
",ú.ar¡e evóXouq xgwdrr(j¡aæv, &ÀÀà tøütct ï) &¡.r'æ$öv fi 8uo¡.r,eveordc<ov &vòpöv eict
toürov é $eio6 èxeivoç evi¡p êt¡ì'í¡ocrto,6rrou 6¡'l<o6 xøi'Iepovú¡'¿<¡l ¡'túptupl
xori xaxîtçÀéysr,v rcpo$u¡.r,ou¡.r,évc,lv' riçyù.p oút<o æøX$6 èøtl tiv 8td'voløv,
&vrì &v$p<onlvou ær,otòç ôgeiÀeu léyeo$crr, xøì ipd¿ptr¡tær eò &v$póæuvoç. o'ix
).óyor,
èorr,v d),r¡$eiøç c4¡.reiov tò o{jtt<oç ùæò Aù'¡ouocivou2S z¡ri¡c &yvoeîv ori rÌ¡v $eíøv'¡pagiv æ'iti¡v fi'Iepóvu¡.r.ou ì tpãc i évtuvoÛv &ì,ì'ov
,ðtpa, óç'eiípr¿,cu.t, ixcrvóv
èflr¡yr¡$ivør,; 'Iepóvu¡rov òè o{lrtoç aùtòv è[r¡y4oao'$øt oÜæ<o Srop$oüo$orr,, ¿ÀÀà ti¡v èogaÀ¡.tévr¡v ézroo8{æote Àé[r,v èxeiv¡v eival riv
còv róæov coürov
òrop$ou¡rév¡v;
èvetrlXo¡-r,ev'
r Tò 8'æùrò roûto xcri toü æpoerpr¡¡.r.évou N¡xolúou toü tle TPo(9tç òr,op$ócou Nüv æpòç tó '¡eèmr,yeqr¡p"&'cov åæævr4téov xæi þr¡téov, éc tòv ei 8.
töv
¡e xæi È9$æp¡rÉvø ouvcræc¿xòv orlv8eo¡.r.ov 8¡à toüto rpítuolv r5æo$ectxòv æoleîv 9øpev, 6cl ori8é'
þ{¡,taor Selxvr¡tø¿. ôq ¡,r,etù cò eiæeiv æoÀÀà f¡¡'r'øpr4¡'r'évø
.$eíç .¡pøgfr eúpz¡xévøu æpoocísr¡or, ¡terù. ruitu' ucöv òrr¡¡,tapc4¡.r,évcov 30 B0 æote riÀ1$í1e èotrv, ei p.ì¡ te$eío-4ç tiç
úæo$éoetoç, toücóv te 6v 9¡or leóplroç
æøpù { xd,vovo¿ óç xar,vóv rr' xa.I oÚt<o 1ùp ¡.r.r¡8è épr,øtuxoü
ætreTorø è[r¡y4$évcæ úrrò töv à¿òøoxd].ov eüpeiv ¡'r'é¡'r'vr¡ p"ær'<" èl <Iv 9øvepöç repæró8r¡ &æoæotoú¡reSe.
civ è[ iç e'tr' èv¿orä'coçe'í'ce rræpcpX¡¡révou ouvøg$èq é ei ¿eí Èotr,v dÀr¡${e, &Ild rcote
Selxvutd,¿ æoÀlù úæò rõv 8¿8croxáÀ<,iv È[r¡y4$ivør gcovì¡v ¡rec4vé¡sÏ
tfr èl &v&^¡xr¡ç, xai 6p<o6 xai {,euàí¡e, oúr<o ¡,r,'48è ircoræxrmîtç é ioo8uvá¡revoç aùcQ èd,v tJ''euò!ç &ei,
dyvoo,3vt<ov, &xolou$or5vc<ov òè YP49ì fi evécuXov
dÀlú æote xøi dì.r¡$rie , cic èx rì6röv rcpory¡,r.&rcov æútõv 8r¡loc8Ì¡ xæræor&oeaç
fol. rTov f¡¡røPr4¡révø elvæ1.
gæe'cæt', xæl fvø oagÉotepov toüto gocveír¡, cí æepì, totlcou
5 Kai cor5ror,6, åæei ãç e'igr¡rm ðtpuooov neptèÛer. vor¡¡,r,úccov,35
f¡ $eíæ ^¡pøgÌ¡ 35 tfeü8oç i riÀ{$elæ
no,.xi\ruÇ ¡e xæi 8læ9ópouq èærÐé¡etøl èfuyl¡oer'ç, où Sæu¡'r'æotòv ei nøp& cÌ¡v ^¡pa¡r¡.r.øclxöv 7r0(iòeç gpovoüor, zpótepov ei n&vreç, xaì å, 8¡alextr,xol Àéyouor'
ril1$i r\Ç rwoÇ ÀéEec¡ç ëvvor,øv xai ,itÀÀr¡ ctç óæovoeît u, ei xul. pì¡ ariel èxe ivl zrpoos{oo¡.r,ev. ypa¡l¡,r,occuxoi toívuv æd,vteç "EÀlz¡vé6 te xo¿l Âøtîvor, xal
¡.r,úÀr,otæ 'Hpco8løvóq te xøì
'ArrolÀóvr,o6, xal töv Âøtívcov flplcxløvóç, ôç
f¡ roü ou'¡1pa{.,ct¡.r,évou, oiicto ¡,r,évcot 8la9ópor,6 tró'¡olç æolxllÀo¡-r'åvr¡, riç xai
àrprp"o",ir"\ eïva¿ Soxeiv. xæl yàp eî x&v ¡æiq &ìtl,ætÇ hrøri¡¡tær,ç ocl 9ovæi ori ¡.r,óvov "EÀlr¡or,v *! &naotv ënerat, &ÀÀà xcri øtiXei êni to'3cç, tòv el ouvææ-
40 r¿xòv elvuí ga.ar, or5v|eo¡.r,ov, roüróv te éq xai tor)Ç &,Àlouç ouvantlxoùq
èv
¡.r,óvov xai lé[er,ç cõv npæy¡.r,¿c<,-rv
eioì cr¡¡,r,atr,xai, f¡ $eíæ 6¡'''<oç 1pæ9i¡ toüto 40
10 Jer. 23,24. Sap' 8, r' | 1õ r Tim r, 15' I 30 Nicolai card' diac' epistula 10 SrtopSóoao$ø¡ Ms. | 11 ¡retevr¡ve.¡ pévu scriþsi peeevr¡ve1¡.r,évÖv trls. | 11 tr<op$ou-
1 11 tf
ad Pet¡um canonicum' ¡rév<rv Ms. I l¡røpc¡¡,têvu scriþsi i¡r'øpr4¡rév<ov Ms. | 14 ùrorp$óoøo$ør' Ms'
6+
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE 85
BESSARIONIS
84
-vr---- ' &xotrou$iøv re xæi r&lr'v töv årco¡'r'óvc'lv æpò6 v-ai f¡'¡oripevor xa$' otritù &À1$! eïvær,, 8r¡trovótr' é fifu'óç èoflv úæèp 1iv'
rà
fol. r7r v roiç a,itloloytxoîq duvctPt$Foüdtvr &eu
r¿ f¡yoú¡,reva
f'tzr&'pl'a.'e ti¡rp'po)'ûæç fl xaì, &v$itrzuoç rpêger.; a.i tcpor&oeq toívuv åv ø16 or5vSeopoç éprottxÇr ouv-
&nn"n tor5tql òr,ægépouor tõrv èv aTç ô eï ¡lerà úæorotxtuxoü æøpù -Àætivor6
,ori
8r¡Àóoeo6ünr',xøser!àer,.eivooeî,.ixp'+. tl, èv cæútar.çtè &¡19íBoÀov o'4¡,r.æívecat,
eiæupúiter,,læøÀr.våvtoútolç&r.r¡'$er}er.f¡ ovvútrreca,,,6t¿ èv åxeiv¿lç ¡lèv pépar,óv
tixoÀoúS4orq ,
'" xo'l cà )'olæù é¡loíoc' orlx 5 5 (ÌÀÀ- ðt¿ åxeivcov tù, xuplótepø pépï ì8úç Àoc¡,tporvó¡.r,evoc dr'reu toü ei ëvvo¡c¿v
xæi ouvátl''e<oc '¡àp xøi ææpø- teÀelav te xal åæoÀeÀu¡.r,évz¡v c4¡.r.ølvel, xai xæ'cæ9&.axoudrv i cïæo9áoxovol nÍol'r7zv
&Ló1<oç 8è arltorSç
.'f .
rotì ø'irtoÀo1r'xo'5ç 9o¿orv'
gr,Ì ço,5rt¡v ni-ii-,pnin"."¿.i.æoé[Eoo$øu. ouvd,{''etoç, ó: tò ei æe.nærel' xæ$' époícoo¿v töv xac4yoptxöv æpotd'oe<ov tõv r{''eü8oç Ì) &À{$et'crv d4l¿o(t-
i *ï:î"i:'Jî!
ouv&,{,,eor6
üLÍLd. EV ENú'
îii;ï;,1"i:'.i:Jiå"'î:
vouoöv. èx yùp ritÇæpotd;oe<oç tæúr46' ei é Xoxpác4ç æupéttet, &9ar'pe$éwoç
toü ei ouvòéo¡.r,ou tò Ào¡æòv ¡lépoç, tz¡lovótt )<'lxpdc4 ç ævp|rrer', xøc41oplxì¡
'v' tlce 8r¡Àøàì¡ 6 9oc¡rsv oü'ç<o 10
&v
Éot¿v 6re 10yívecør,",g6"to,çxctirf''aÛ8o6i)åÀí1$etæver4¡røûver"àøTçEèôeixottùÂætivouc
ræritó' ei 1ùp èx
ou¡lpøiver'
pépør'óvter;Tvccr'd'À)'coçvo¡lloøl'çr'óvlte i ,oS' tt õc é Èù'v úæotaxtlxQ ouvd,ætetcrr, or1
npo"ú"o"coç tør1r46. èùv )oxpdc4ç àrø),éy4tæ1, tì¡v Êàv e'¿tE tò Àøtrv¿xòv
I "óte
éPr.otr'x "i¡ç&giÀoro, rò lo¿rcóv' X<,lxpd,c4e 8r,aÀép¡cæt, oiíte xøcr¡yopcx\ np|tæoiç
i ¿atl<, xal' "ï
troYoú¡'r'evov
åorrv, oüte l,xara.g&.oxel Ì) &æopd'oxer,, &À,t- 6ote {''eü8oç fl riÀí1$er'øv oz¡¡'r'aívelv
15 xaì celeiav ëvvolorv, Ðùcov ¡r,epöv òeira¿. åx tor5ccov tolvuv 9ævepà
f¡ toü
i ETvaí tu 8ix
õìr¡ rpltou èætyetpi,y.æroç Àr1or,ç. 8!Àov 1àp óç f¡ æpócøorq atír4' èùv æ'itòv $éÀ<¡
i niclotrolrxòç é ei cr5vSeopoç lø¡'tpøvó¡'t€voe pépør,óv ct o,.r'otivel' of tÌ¡v
xæ¡ù
¡réu"ru, É.^ç "pAo¡,.n,, ell'ce xæ1. ei øùròv
g,&, ,oü"o ,.oi tan.i.c ép'oruxQ tur&,nt.rnr, $éÀ(l) ¡'r'éver'v 'l\a¡ivouq,
oru¿rrrå,rær,
I ed,u ¡r¡ ë],(ou""ç-d¿ur' èxeívllc, xpövtøu tÇr ei, ori à¿ù, roüto
pépar,óv tu c4¡.r.ætver,
lfò8èæoÀÀoil6a&w'çóploctxQo,¿,l&¡lretx.¿, i4¡rorlver, ôplocrxÇr ouv&nteta¡.
j pépøróv tr ,¡c d¿¡"trtnl, 6tl éptotr.xÇr ouvd,ætetør. {eu¡èç tolvuv cò coü åvocvtíou ou¡,'-
uei xæxõ¡6 å)'úl¡oæ' 20 2|æêpa.ap,u. Àé1ovtoç tæfuò c4¡'r.øive¿v'uò ei $élco,óozcep &'v
ei ëÀelev'or5tco6
" &r'e'ga t& ^( '&çxe':'ro'
coü xøxoü' ei 8è xatröç'
' iliiU:!
zrepi SéÀt¡. zrøp& tò åæó¡revov yrÌp ou)ùoyi(etøt.
orgêger., oÛò' rÌl¡SöE òuv&¡.r.e$ø Àéyer,v, óç Èæel óte
oùôè Y&p,
t¿
óc æpoeipr¡tar',
pépær'ov
&vtr'-
c4y'øí'ver'' é
o-r¡¡'rølvor'v,
ei oúv}eo¡.r,oç éplotlx{r ow&ærerær, à¿à toüro xaù éod,xtqéplottxÇi ow&.nreru.,",
pépæuóv tr, oz¡¡.r.æíveu.
ôp.oÀolioac
fol'r7z ueï 8è xøÀ
26 'Ooù,v òè xæi tò céccrprov o¿ritoü töv èætyetpt¡p.&rcov 8r,øÀuoó¡.r,e$cr, 9apèv 10, r
Beel(epoù). àv Bae)'(epoùÀ èxpáÀIer'v æric&
riv èÀd,ttovæ eÏvøl tf.,eu8i' dXeu y&p àì¡ xøi ¡r&)'æ Xópocv f¡ &¡rqrpoliø, elnep
époÀo1eï,
PéP*r'óv y" i*ocudrç èv toiç d,vrocép<o òeòeúxc(¡.r.ev tò ¡rèv ròv'I<,rd,vvr¡v ëtu (!v d¡,r,gr,po).íøvfol. I73
", ü¡v &'v
"o"t"' ç tré1er'v
¡rèv xøì ¡rúlæ,
pepørót1cø 8è ¡.r,r¡8e¡.r,iav ëxer,v, rò ò' æritòv søveÏv ¡.r.ËÀÀov pépauov
tl or¡¡.r.øiveu øl æapà
cPc :' lot i dpgípol,ov eïvæ¡. é 8é 1e coü èvøvrlou Àó.¡oq åv toútr¡ ¡rá¡oræ ææpd8eu1¡.r.æ iolupi(etar
I "or.ocütæ eotQ ¡rr¡Ðeplav elva¿ &¡,rgr,poÀiøv coü (iv 'Icoúvvr¡v. ö òè èær,9épeu
,il;ii.
g¡øÀext¿xoì, zcepl torScou gaoiv èrcevélE(ùpev. ei coivuv
];;#T;FT:'î,üü'
'còv
**i åBo
orlvòeo¡'l'ov ei xøl
æpòç tiv riç aútoü ôó[r¡ç åæóòet{r,v æepì toü tfr napæoxoufr xpÉøç 9æ'¡'oüvcoq'
o,i¡èu É"rpou þr¡céov Ì) ô æpò òÀiyou ë*ot¡'r'ev, tiv toü æpáy¡'r'æT oq 8r1)'ovó* &lí1-
o[ 8¿¿].extrxoì, r5rcogecuxói 9no' æor'Eiv ou]'lolr'o¡'r'óv' tiv úæo$etr'xòv 6¡'r'<oç
.$etav | ¡r,ì¡ rfr rpotríoet T arjt¡ &¡r,9rpoÀ[øv ì) pepøt'ór4tø È¡'r'æoreîv' é yrìp cfr tor'-
,uo0!e4v rcpótøorv, ;;;i Ëou"'11u, o'i8èv 6Ào: &un1'oiou åær9éper'v' ori8érepóv aút¡ f¡¡iipç xpéctç gøyöv t&À,Sèq eiæeîv pouÀó¡.r'evo6 xøi tQ ènrtr¡'r'övt¡ &æo'
tò arrpruó¡r.uoç'ei èo$íor, ti npòç oé; èo$íer'v rÇr ðvtr' ó¡roÀo1eî' eï 8è co¿ùtà
"ó êæó¡'r'evov åær'péper'v 35
re T õ)v ø.út!c ¡,r.epõvóç é¡r'oÀo^¡oi¡j'evov tí$eosør'' &À)'ù
1àp
t"i¿u"o,.
'o'3òêt'pou
p'époç xâ'v épuorr'xÇr
Þtl$.,t) åo$lovtr,, or17.i xåxeivo6 oÚt<oç &æoxpr'${oetotr eù èo$í<o, tí
y.óvov coü f¡1ou¡-r.óvou
cïIIà ¡làv tlv dxo- "õ f¿ù óç xæì rfr rÌÀr¡Seíç xpéø6 9oe^¡öv, &li- óc
ouvøg$eír¡, &æoÀalu¡.r.évov eTte x¿l xo¿rÏJYoPl ,å¿C å¿; xaì 6po6 oüx èpei roüto
txö6 xæi orlx 'iltroe' æeP¿*povöv ce xai
lou$iorv èæ ¡r&.r¡u åæltr,*r,övtø È¡.r.æøí(cov xøì, tòv ouxoqavtoüvro(
"åu ei òè xai èo$íov .cu e'l¡e xøi g.ì¡ èo$i<¡v æpò6 ròv xøc{-
òròori8etéçi6ti¡r'goiv'fpørilr¡'9tiocÇttÙe¡uu' s,l¡rou æøpo{úvcov.
¿õtø¿'40 "iq èo$íci i) ¡ei èo$i<o, ti æpòç oé; tí &v gair¡¡'tev;
116 yo(p vo ¡$eiq eïotv ai &xoutrou$io¿¿ -- jgoU¡.,ruoütcoç &æoxpr"$eir¡'ei
40yopov
(Qov tpéxat' ò.à coüto
ei ó'!i).roq
>c' rpêye'" óc ô eï oúvòeo¡-r,oç èvtq,üSa ópr,or.xQ ouvaætó¡ravoe pepotícoorv or¡¡.r.æiver,
*U¡i¿q 'ce eîva.,. èxeivov xpéaç gæleiv æ d.¡tæ xøi pì¡ xpê'æç 9æyeîv; dÀ¡'- orl8eì'c
I II 4' ZS Luk rr' 19'
otír<oç &vér¡ro6, dôore coüto eiæeiv. orl ^¡rip ouvdtz¡ser5er, f¡ cÈvtigaouç. ëtepov
12 Verg. Aeneis 6o3 sq' 535' I 20 Joh r8' I
IN ILLUD: SIC EUM VOLO MANERE 87
86 BESSARToNTS
xal tò ]'é1ew' époicov üpper,ç xai &æer).à6 æolo'5¡revov. ëEEot¿ Ðè åv tQ téÀer, coü ló1ou olóv
rf''eÜòoç' QeÜöo6 &pø
&gø. rcõr6 èart ¡têpoç &Àr¡$éq, Écepov 8è tr,vø ogpa,lià¿ov å¡r¿$eivø¿ toîç eipz¡¡.r,évolç xctl eiq o[óv t¿ &ouÀov xæ'cægvy|vtæç
é ei oúv8eo¡.r,oq ôpr,otrx{r ouvd
6'o&x,.ç töv èvævtícov xætøyeÀËv. dile coivuv eiç péoov, È{ir<o é cog6ç re xøi ,$eio6
z "O 8è óc &vci$eotv ).ú<ov årcd''¡e øvì¡p xøi ciç $eiaç Tpc(g¡6 ä4wr6ç ¡e xa.i. &.pepæroç ép¡.lr¡vsri6 'Iepóvu¡.r,o6
ëworøv, ti¡.¡.- otrlt'i câ' þí1¡la'tæ ripv 5 é æoÀr5e xoci óç cflç &IlSeíøç re xæi 8txørooúvr¡Ç npoaaæ,.od1Ç, 6æra,ç èxeivoç
fol. r73v þr¡,$!var,, rcau8øpló8r¡tÇr ðvtu xøf x
ròv cóæov toürov toü eriæy1eÀiou ip¡r.{veuoe, ter,[,út<o. oütoç coívuv èv tQ
rt$etocr, ei eiDòç tòv xúpr'ov '$é)'e¡v
æpòç'Iopuøvòv æepi æøg$eviaç Àóyg æüSr,ç ëgr¡ æepi toü flétpou Àéyorv'ror't74v
òeútepov, eît* torSq ou¡1,¡læS¡tù6 <be
lperà dv toü o<otipo6 &æ6gæar.v, iv æepl êcturoü eiæóvco6 {xouoev, óc &Àtroq
tiç töv a't¡1t"uotæçr 6æou ye érro
þr¡¡r,úcolv
ò¿d,vo¿avcoü eiæÑtoç xæretÀr¡9óte6'
te aûròv (óoer, xøi &nolaer.,6æou orj Sé).er,, xøl ó òlà otæupoü '$d,vætoç 8r'à'
elvexæ, e:re èliy.a'påiou laio,
' ' tÌÀ,$i
tì¡v
8óhc qrloi ròv eùøvyeÀ¿otùv 10 l0corlr<¿v tõv Àó'¡cov ørirQ èo-4¡ld,v$r¡, x&xeivoç eip{xel' xrlple, otrcoq 8é tl;
¿Ài- é Xpr"ó;;;;- ,r8o'üç Svexd
¡rì¡ $éI<ov tòv'Icoúvvr¡v xæco¿À¿æeiv, <þ æd,vcote flv ouvr¡¡l¡.lêvoç, ë,g7 aücÇr é
coùç ou¡1.¡lø$r¡c'ìç è xr5proç'tí æpò6 oé, èà,v æÛcòv $éÀo otícor6 e1vør;<r oriXi cò åùv crritòv $éÀo¡
erlayyeÀlor)¡v te$ve oür<o6 eTvær, tæriróv èocl tÇr èàv ¿'itòv $éÀ<o ¡.r,éverv; tû y,ip Ëtepóv êot¿ tò
oütolç ocÛròv $é)tto ¡.r.éver'v, ori'$eì'floæ
oücco6 eÏvør i tò ¡.r,éverv; rò yàp ),éyerv oút<oç ærltòv $é).o oiic<oç eïvær, oriÐeiq
15 15 &,v eiæo¡ pì¡ návc¡ p&ppæpoç óv.
{Þavøpòv r.oívuv é6 xai oi roü 'Iepcovr5¡.lou &pyu6tepor, àlàúoxøÀol, oi rivti z
roû èàv eí te xæi oút<oç leypø g6reç, ei.¡e xd,xelv<ov, ¿l).ù ¡r,Ì¡ eõv ypæ9é<ov
rò ri¡ráptr¡¡r,æ flv, èæ).æv{$r¡ oæv, e'1. ye'Iepóvu¡.r,oç øricò6 oriX oútco'$éÀco, ¿ÀÀ¿
èùv Sélo¡ el¡¿ xæi. ei $éÀco etpr¡xe, of te ¡.r,ecù 'Iepóvupov 'cî¿ç ttu.À'ær.otêgæÇ
20Xp{oe<oq toü àæg$opótoç }.óyou èxvr.x'r¡od.s1Ç }) tfr tõv &æct¿òerJcov d}.æ(oveíç
xøi óç o,i 8r.ù toüto ræütø eTæev, 6tr, oütoç {$aÀev, d:iLj: rQ IlÉtpqr åzrrtt¡rõv 20
r¿ 8è tøütø' tie orj ouvop{ cò cétæpcov I cfr lpcrgéc'rv &¡reÀeíç d,vti coü è,iv i xøi ei æapù, 'Iepcovrl¡.r,ou þ¡Sévtoq cò
&p¡æiov èxeîvo tò oütorç xori o¿rlcoì, oùx òp$õç '¡eypd'gøor,v. &Ia'- f¡¡,reîq perù
oüo$¿¿ cæúq¡ tfr h5oer',. eítcep èxei
'IepovrS¡-r,ou, ¡.r,ecù cle åÀÀr¡vtxiç Tpo(gì6 &trr¡Seûøç, ¡.r,erà cöv 'Eìl{vcov ctyíorv
o-nq &P9¿9olí'øç, åvtæü'$æ 8è Pì¡ 8rù
8¡ôø,oxd,À<ov óq àeî ou¡r.gpovoüweç rrèâ,v øùcòv $éÀo ¡,r'éver,v< oivæyvö¡.r.ev eiç
oüc<,rq dporl).eto, &lÀ' tvø èærtr¡'u{o¡
26 25 8óEøv xæl ¡.r,e1æÀoæpéæetav toü 8¿à, toü '$e ¡ocúcou otó¡.r,ato6 coü eriæ1-yeÀlotoõ
tQ IIÉrPr¡; t tï¡Ç Ypd?iq 'Icod,vvou êÀÀr¡vr,xfr g<,1vfr ypúgovroq, ræittæ Xcopû6 tr.voç 6Àc,:ç ri¡,r,9r,poÀíø6
3 i Svr¡téov päÀ)'ov 6lcoç
þr¡¡.r.d,tov e'r.n6vroç' lèàv ocücòv $é)'co ¡.r,éver,v, É<oç ëpXo¡,r,ø1, ti
æpòç oé; øú
f'o|.174|L¿,CrárcEosø¡tòvtaütætoüeüøyyeìíou d,xoÀori$e¿ por.( ¿púv.
tù vov' xøl óç còv ço¡oücov æoÀlQ Xeípco
zcorí1oerv, ei tr,6 a'3tÇr &liro¡t'd.''te 20 tregsopóroçl 8tøq$opótoq Ms.
óç eiç 1é)'cotø ¡.r,ËÀÀov '¡Pã6 ù
8 Hie¡., Adv. Jovinianum I z6 (PL4,246)
&pøc&vr.orov è&oar, òó[co¡'r'ev,' Iepóvu
te xal veotépouç 8rtøox&ì'ouc toiq
ðp$ó8o(ou, &)rlù xøi &Ynltøl.ot 6vr
èv rfr æøtær,{ ypo(gi èxt\eåppæïx!ç
rle ålÀr¡vrxle
8¿øÀåxtou xà.u ti¿ véç èx
æpoo$eivør''-8lopsöcar" óq øütoi gr
gcoviÇ 8eàu8æ1¡.tévor, ¡l,ecøæor'icar', i9eÀeiv,
èxEîvoi gnor.u, orix i¡oXúv'$4oøv, é6 èv toiç d'vortépco è8ei(øpev'
QUOD NATURA CONSULTO AGAT' g,5cr,çxar' 'Apr,ororéÀr¡v xætà ).óyov ts xai 8vexd, tou æd,vtø æo¿ei
"Ocr, i -
1.
où 1àp ò¡à toüto þr¡téov otûrÌ¡v ¡,uÌ¡ Évexd, cou æd,vtor æo¿eiv, 6tr, ori pouÀerletal.
Die hier erstmals veröffentlichte kleine Schrift enthält skwzerl' 5 xøi '¡àp xaì, f¡ téXvr¡ ¡,r,ì¡ pouÀeuo¡.rév¡ 6poç évexd, tou æo¿eî or¡¡.r.eïov àè ó6
haft die in dem nachfolgenden Werk ,,De natura et arte" entwickelten pouleúerat' rQ
- â.v èpouÀer5eto.<r
i réXvr¡ oú rei yùp èv [riÀ<p flv ! téXvr¡, oÛx
Ged.anken. Da Georgios Trapezuntíos hínter ihr Theodoros Gazes als flpòç røüræ o[ nepi flÀú,covoc xærà Àó^¡ov ¡rèv eiv g,!o,.v w&v'ca xæi Evexd..Z.
Verfasser vermutete, wurde sie von den Abschreibern ohne weiteres tou æo¿eîv xøi poúì.ovtør.. ¡.r,i pouÀeuo¡.r,évr¡v òè elre Ào1l(o¡-r.évr¡v, toüro
¡.r,&À).ov
¡lì¡ ou.¡X<,ipoüouv 'AplococéIet. pouÀe'jeo$a¿ ^¡àp ðei xoti pútrc, ei xai pì¡
10arirí1v, &).Àà cóv ^¡e 8r,à nd,vrcov 8lí1xovtø xai æão¿v ègeorîoræ voüv toiç xacà
gúor,v (1r,vo¡.révor,ç xøì tì¡v gúouv) i$rivovtø xq.ird.r¡ov¡u. æpòç tò téÀoç. eÏvat
1&p 8eï øûd¡v oú tò npötov ø'útlov, &ÀÀà cì¡v ðt¡.r,eoov ¡rév, otøv 8'ëXer,v zrpò øút!6
dÀÀr¡v aitíav $euorépav re xaì ú{.,r¡Ào'têpav xa.i pouÀfr xæì, Àoyto¡rQ æ&lru"'tlot"-
und díe näheren Zusammenhänge hinweistl. Im cod. Barberinus gr. 84 oüod,v ce xaì npòç tò téloç &1ouoøv, d'ce 8i¡ xaì, ev aútfr toüto æpoer,Àr¡guiøv.
hat d.enn auch eine spätere Hand Bessarion ausdrücklích als Verfasser 15 8lXõç yàp d iòíç èvepyeíç telveuv årci rò téloq, ì) óç ôiv Ên' èxeîvo rizc' &ÀÀou
anstatt Theodoros bezeichnet. Ambr. D rr8 bemerkt fol. r55 in óç únò roü to(ótou tò péÀoç xai 6lorç ¡cdrvræ tù. ,ÍtfuXø úæó cuvoç
xr,vor5¡revov
marg.: Ferrarius putat non esse Gazae, sed Bessarionis ' ' ' de qua ëXovtoç lóyov, ,ì ori8è td,ttouo¡v oùòè x¿voüo¡v êæutà èæì, tò téÀoç, dÀÀ' úæ'
Bessarion in libro suo addito. Die oben gesetzte lateinische Überschrift d.Àlou voüv ðXovto6 ò¡lø8Ì¡ xal x¿voõvto¿u xotì, æpò6 tò téÀo6 i$rjvovta¿. oÏov S 215v
stammt von späterer Hand im Barb. gr. 84. òi xøi tiv gúor,v eÏvær, ðp1øvrxòv aír¿ov oõoav.
Die Schrift íst in folgenden Handschriften überliefert: 20 "Oæou 8ì¡ xai i peyûor4 toi6 grÀooógor6 êoti òtagopd, eí crq &xprpõç 3.
,$e<opiø. xal ror5ror,q '¡rÌp é æepi rõv ei8õv eiodyetut Àó'¡oq. ori tic aúoeoç
a) Rom, Cod. Vat. gr. ro98, f'oI. zt5-2r6":8.
xai íi¡c, 'céyvr1e pouÀì¡v tlsevtar npo¡^¡eîo.$oct. xøi pou-
¡rèv 8ì¡ ¡.r,óvov, &ÀÀà
b) Rom, Cod. Barb. gr. 84, fol. r3g-r42":C'
Àeuo¡,r,év¡v eíte øritiv Évexa téÀouç zoteïv gaorv. ¡,1ì¡ '¡rÌp eïvar,
).o'¡r,(o¡.r,évr¡v
c) Rom, Bibt. Vallícellana Cod. gr. r89 (C VIII), Nr. rz.
réXvr¡v pr¡ðè 8úvoco$au oxoæeîv rò céÀoç pri trvoq poulfr6 te xøl Ào^¡uo¡.r,oü
d) Maitand, Bibl. Ambr. D rr8 inf.
25tõv ëpycov npor¡y¡oa¡révou xcrì npòç rò téÀoç i$úvovcoç, ô zcpoüzceotí¡ oæroC740
e) Mailand, Bibl. Ambr. M 4r suP.
éaurQ. òua,géper, 8è oriàév, ei ¡.r,ù¡ æpocxcrx{, &Àlà noty'l.xí¿ èocuv i téXvr¡'
f) París, Bibl. nat. Cod. gr. 8r7, fol. 2o7!-2ogv. xai
rcpõ.lr,c,1à,p æor,{oeoq ori tQ lo'¡i(eo$ør, ì) ¡,r,ì¡ }.o^¡i(eo$oct, e'íte pouÀeúeo$ar,
Síe sind durchweg spätere Abschriften mit vielen Willkürlichkeiten und poúÀor lé1erv, ðragéper, dÀlù crir ræur1ç ¡rèv æapà tiv noí¡or,v eTvør, tò réloç,
Fehlern. Die Angabe eínes Cod. Barb, gr' 399 bei L. Stein, Der Hu- óoæep oixiæ. èxeivr¡ç 8è or)òèv ðiÀÀo réÀoç æøp' a'iciv eì¡v æpã[tv' xa'i r'i¡e
manist Theodor Gaza als Philosoph (Archiv f. Gesch. d. Phil' II 5261f.) 30 ¡.r.èv eTvxr, tò cé).o6 ëp^¡ov trvà æapà, cù¡v Xpioív re xøl èvép'¡eræv, & xæi tie
ist irrig. Es handelt sich lediglich um die ältere Signatur des oben ge- Xp{oe<oç ¡e xæi ë[e<oç eivær, peÀtú<o. ti6 àè æpd.lelaç arir]¡v cì¡v èvép'¡er,dv te
nannten C. Zum Ganzen vgl. A. Gercke, Theodoros Gazes. Fest-
B : Vat. gr. rog8. C : Barb. gr. 84.
schrift. Greifswald r9o3, S.39 u. S.4r f' und L. Mohler, Kard.
I 1 C @eoôópou toü Ia(!, quod Cz corr. in Br¡ooøpíovoç | 4 rc&v.u C om. | ó pouleuo'
Bessarion 39r ff. C poulopév¡ B | 5 6p.aç C om. | 7 rev:ld. C om. C
¡.révq | 8 pouÀeuo¡révr¡v pouÀo-
l Bessarionis De nat. et arte c. r, z sowie z, g. Vgl. auch De nat. et arte c. z, r mit ¡révqv B| 9'ApuorocéÀeu B'Apucrorélou C | 11 (. . .) ef. inlra s4, Q I 15 yùp C
ôè B | 19 oüoav Cl B om. 121 röv eiôöv Cl B ow. ¡ãw l 22 ¡rèu e o-.
Libellus c, z, sowie z, 7 mit c. 6, wo aus der früheren Schrift wörtliche Übe¡nahmen
stattgefunden haben. 6 Arist. Phys. p 8. r99b, z6 sqq.
90 BESSARIONIS LIBELLUS
xaì Xpflor,v eTve¿ rò réÀoç, xøì, 8¿& roüro xø,i ri¡ç 8(eoç eTvøt cr,¡.r,r<,ltépæv.
ori8é ye eí'r¡ rêyvr¡ se xcrl cò æpòç ti¡v téXvr¡v. BESSARIONIS CARDINALIS
4. 'Oplo¡.r.évæ re eíòv¡ ¡letà civ e'5peolv xaì èptoo¡révø eioi. tôv à' óplo-
DE NATURA ET ARTE.
¡.r,év<ov orix éoru (!rr¡or,ç, ev fi xæl d poulì¡ XópLv ëXer. où8è àr,ù toüto tie
fol. 216 &pvr¡q pouÀí¡v re xøì, Àoyr,o¡.r,òv &gu,geréov. eÏvar, 1à,p 8ei té¡vr¡v, 6q ügr'oræ 5
æorp' 'AplorotéÀouç òlòæoxópe$ø, ëflv ¡.r,ecd, Àóyou &À¡$oõç æor,r¡tlxiv læegi Der Text dieser Abhandlung, den ich hier erstmals gríechlsch vorlege, ist durch
folgende, schon früher von mir namhaft gemachten Handsch¡iftetr überliefert:
cà rv<. æegi ræõræ òè æ¿l tò
evteXó¡-r.evæ d,Àlcoç ëXe ral ],oyi(eo$ør
pouleúeo$øt
a) Venedig, Cod. Marc. gt. 522 fol. r76-r99v.
eTvo¿¿ xo¿r' ørjcòv ròv glÀóoogov. pouÀz¡tòv ¡rèv yrìp cò téÀoç. pouÀeucà, 8è b) Venedig, Cod. Marc. gr. r98 fol.2g4Y-3r6v,
xæì, tù zrpoør,petà, cù zrpòç tò céloq, h æ è¡cl. npd.,leroç, &v te ètti ztor,í1oe<,rç Cod. Ma¡c. gr. 527 (M), der schon früher erwålhnte Sammelband zu Bessarions
lá91c. oûx èE &v&^¡xr¡çrci ye æpò6 tò réÀo6 óozrep øürò rò tÉÀo6, xoci ¡.r.dÀrotø,, 10 eigenem Gebrauch, ist die ältere Vorlage. Er bietet den Text in kleiner, gewöhn-
licher Beda¡fssch¡lft mit vielen Abkürzungen, ohne Kapiteleinteilung und tfberschriften,
Szsou to¿q,üt&. eiow, <i¡ç &),Àcov tapøÀr¡g$Évtov à¿' ðÀÀcov eÏvø1, ègr,xéo$otr'
rn cod. Marc. gr. r98 (v) ist die Abhandlung alsvI. Buch zuliessarions Incalumnia-
roü ré),ou6. torem Platonis eingereihtz. wie der vergleich beider Handsch¡iften zeigt, ist v, der
5. Nüv ¡.r,èv oüv erip4¡.r,évqq iò?j li.¡ç réyv'r¡e ópro¡.r,évæ aricdv re xæi cù npò6 noch unter den Augen Bessarions entstanden ist, eine sehr genaue Abschrift aus M.
øüciv eÏvør,. xai ù¿ù toüco ¡.r.i (rpí¡oeoç pr¡8è æúvc¡ pouÀiç òeîc$ør. æpò An einigen Stellen läßt sich beobachten, daß V offensichtliche Unrichtigkeiten ver-
8è eúpéoeoç æpoz¡1{oao$ør, ò{æou ({tr¡oív ¡e xq,I ðpeuvav xæi åzco¡révt^rc 15 besse¡te. Ich führe diese Eingriffe auf das Einverständnis des Ve¡fassers zrrrück und
"ìc &¡rooripevov gab ihnen in der Textgestaltung dea vorzug. Der in c. 3 eingefügte Brief des Georgios
pouÀdv. ^¡&.g t, eTta 1v<,roxó¡r.evov, i ¡ra${oec fi eúpéoer '¡rvó-
Trapezuntios an llesaias von Kypern ist außerdem noch im Cod. Vat. gr. ro98
oxeo,$a¿. eúpioxeosør 8è 6).oc ori$èv ¡.r.ì¡ (r¡ri¿oeaç xøì' pouÀi6 iy1onpÉu1c.
tol. z¡6v-ztgr (B) überliefert. Doch bietet er für den Text keine Bereichenrngen.
(r¡teî òè xaì poutrer5eca¿ é voüv ëXtov, <5ote xui\rê,yvr¡ poulfr te xøi Ào1.opÇr Die hier beigegebene lateinische Übersetzung erschien zusammen mit Bessarionis
eüp¡cør,. eúpr¡¡révr¡ 8è orix ërl pou?teúetøu tÇr ye (<,rcr,xQ cpóæ<¡r, â,v pí1 rr In Calumniatorem Platonis im Druck Romae 1469, Venetiis r5o3 und 1516, Hand-
veórepov $e<opoir¡, ei xøi ¡l,r¡àéæore roü Ào1i(eo$al xøl oxoæeîo$ør, Xorpí,(etø1,20 sch¡iftlich ist sie erhalten in folgenden Kodizes:
oüàè æepi aùrà àì¡ cá 1e er5p¡¡.r.êvq. re xøi óprc¡.r.évæ. ëaet òè or5tco xori æepi
a) Venedig, Cod. Marc. Iat. zzg.
b) Florenz, Bibl. Laur. lat. PIut.54 Cod. r, fol. zrg sqq.
rù æpæxr&, æepì. &. yí1oæç xmchg$cooev, orl pouÀerlecør,.
c) Rom, Cod. Urbinaten. lat. 196, fol. r-r7v.
^
. ^ ^o: 'O IlÀd,rc¡v r
- 216Y. v , èxeívy¡ ri¡ npo'c&oe,. ¡.r,øXó¡,r,evo6, Eine älte¡e, abgekürzte Übersetzung (Inc. Cum philosophus A¡istoteles et natu-
fol'
flv xæs' êøuroü ' , eTra ì.r5el, óore cò rporri¡rruou ram . Dee. tt se cognoscere valeat.) bietet Cod. Marc. gr, 527 Íol. zoz-234v als
ûæoòei(æ'., à1Àø8ì¡ xøì pì¡ pouÀeuo¡révr¡v riv gúorv tvexø réÀouç 6¡,r,<oç zror,eTv, 25 Anhang zum griechischen Text.
'Wie schon die lateinische Übersetzung
xei ræ'5c4v 8Ì¡ d¡v dpXoer,ù! &vætpeî. elÉeì àè torlrg póv<1r àeíxvuor,v 'Aproto- der vier Bücher des fn Calumniatorem
Platonis als eine Verwässerung der griechischen Vorlage zu betrachten ist, so noch
céÀr¡ç rò riç g'Joeo¡ç ciæpopoú),2¡eov rQ xøi civ téXvr¡v 8z¡ì.ovócc corær1c4v mehr die Ùbersetzung von De natura et a¡te. Schwierige und weniger gefeilte Stellen
eÏvør,, [xøvõ6 é &vcrÀéycov òoxeî rÇr gdcxer,v aùdv pou],er5eo.$d¿ ròv Ëxeívou umgeht der Übe¡setzer mit wenigen Såtzen. Zum Schluß bearbeitete er den Text
&vølpeïv Àóyov. roüro 8è or)'Àa¡.r,pd,ver,, &À¡." ei xøi à¡ù ppøXéorv, ôeíxvuor,v 6¡.r,<oç bald durch Verkürzung, bald durch Erweiterung.
&reyviæv xæIöv, ori céXvlv cò 1lvó¡.r,evov dveu Boul!ç, ci¡v nÀærurépøv Èæe[- gg Die Abfassungszeit der Schrift De natura et arte ist nach dem nunmehr
vorliegenden griechischen Text gegen meine frühere Auffassung und gegen Gerckes
epyæoia,v ooqQ &xpoa:ii¡ xæra\r.æóv. rò'y&p &veu pouÀi6 éæo¡orooüv elre
viel früher als die Bücher rn Calumniatorem platonis anzusetzetr. Das ergibt sich
eõv è¡,r¡r.éoov elre röv d¡.r,éocov ocit¿öv xøi Àóyou eïvør, X<opiç. rò òè ¡,r,ì¡ pecà einmal aus der in V erhaltenen Randbemerkung Bessarions: æpò 1ùp toû ou11pø-
Ìó"¡ou ori d1u¡u, &Àl' &ceXviøv eTvø¿. ueyò yrlp téXvz¡v oü xøì.õ, ô &'v fi &loyov qi¡vdr,taita (i. e. In Cal. Plat.) rpò Xpóvcuv ¡roÀlöv npótepov toutl ouvelpd,gr¡. Ferner
æp&1¡rø<r, é ev lopyiç)orxpúr4ç gr¡oí. tor,yøpoüv ¡,r.ecù Àóyou re xæì. pouÀ!6 sagt Bessarion, daß er des Georgios vielgerühmte Comparationes Aristotelis et Pla-
$ecéov eTvør, tlv téXvr¡v. 35
tonis, die bekanntlich den Anlaß zu seinem Werk In Calumniato¡em Platonis gegeben
haben, damals noch nicht zu Gesicht bekommen habe (c.6,9). Da Bessa¡ions fn
Calumniatorem Platonis auf 1456 bis t458 anzusetzeu ist, kàime für De aatura et
3 ettr¡ scripsi | 7,fi.i.or6 C &À106B I I rò réloç C rö om. B | 14 pouì,iç
ii8r¡ B C
arte wohl die Zeit votr r45o bis 1455 in Frage{,
scripsi pouÀfl B C 14 zrpò C rrpòç B | 19 (<otr,xQ C (¡tr,xQ B | 23 e! tolvuv B çl
|
om. C | 26 tør5tz¡v C toü t¡v B | 27 .cQ scriþsi cf. inlrø 98, z5 tö BC | òr¡).ovótr B r L. Mohler, Kardinal Bessarion I 392 n. 3. Die dortige Angabe zu b) Cod
òl C [ 28 rQ soriþsi cf.98, z5 roü BC | 29 tivøupeîv scriþsicf.g8, z6 civørpeî BCI Marc. gr. r89 ist ein Druckfehler und nach Obigem- zu berichtigen. Die weiter dort
32 y,\ om. C I 33 y¿p B tà c | 34 rpãy¡tu om. c genannten Haudsch¡iften der Vallicellana und der Pariser Nationalbibliothek enthalten
7 Arist. Eth. Nik. Ç6. n4xa | 33 et"t. Gorg. 456e den vorhergegangenen kleinen Libellus Bessarions gleichea Titels.
2 Über Cod. Ma¡c. gr. r98 vgl. Band II. Einleitung p. VII.
8 Band I
393. A. Gercke, Theodoros Gazes S. f. 39
{ Band I 36o.
M 176 B4oocPlorvo5 xcPôrvúÀeor6 Bessarlonls
Et { cariorg xct d téXut¡ poulerlovtcr fl oil' Cardinalis Sabini, Patriarchae Constantinopolitani
Kct& feópyrov TpcæeÇorivtrov tòv êx Kpfit¡C' De natura et arte
évexú rou æ&.v¡æ æo¡eî. où '¡ùp òr,rÌ toüto þz¡téov aùtiv pÌ¡ évexrí cou æd,vtø 5 brevi libello complexi sumus.
rroreîv, 6t¿ oü pouÀerleral. xæi yàp xai fi lÉçvr¡ ¡,r,i pouleuo¡i,év¡ {í¡-rcoç évexd'
tou æo¡eî. or¡¡reiov òè óç rj téXvz¡ où pouÀerieccrr,' ei ytìp flv åv tQ Eúfq ri té;¿v1, Caput II.
orix &,v èpouÀerleto. npò6 caücø ø:Ìt'r6ç re IlÀót<ov æpò 'AplototéÀouç xai oi Natu¡am alicuius rei gratia omnia agere et Arístoteles tradit etp, r
IlÀd,t<ovo6 æipeorötæl n&weç ëyexd.. aov ¡.r,èv zcúvror tiv gúorv æoueîv xæi ¡i.d,Àø veritati consentaneum est. Neque enim dicenclum esset idcirco eam
Bor!).ovtæt, pi pouleuo¡.1évr¡v 8é. coÜto oü oulX<opoüolv 'AplotocéÀel. Por- to 10 non alícuius gratia agere, quod sine consilio agat, quíppe ars çluoque,
leúeo$a¿ yùp Ðì xaì pd).a, ei xai ¡.r'i ørid1v, d)ùù tóv 1e 8rrÌ æávcov 8r{xovtø etsi absque consilio, omnia tamen alicuius gratia agit. Quod autem
xal toîç xacù grlolv "¡l,vo¡.r,évotç xøi tiv gúor,v i$úvovtoc
zrão¿v ègeocötæ voüv sine consilio agat, illud argumento est, quod, si ars in ligno esset, nullo
xa.L r&r¡ovrø npò6 tò céloq. eTvar yùp àì¡ øùti¡v porlÀecar, IlÀótcov où tò consilio uteretur. Atqui Plato et qui eum secuti sunt philosophi omnes,
rcpõrtov úrl,ov, d'ÀÀrì cì¡v di¡.r.eoov ¡lév, ofav 8' ëXelv æpò ar5tiç &Àlr¡v aitíav, nihil in prima parte ab Aristotele discrepantes, naturam similiter ponunt
$elorépæv re xu.T r5r|¡lotépæv xal voepd,v, pouì.fr xøì Ào1ro¡.r,Q æd'vtæ æo¿oüoáv 15 15 alicuius rei gratia omnía facere, in secunda vero parte ab Aristotele
M 727 re xui æpòç tò téÀo6 &,youoæv, &re òì¡ xaì, åv éautfl toÛro æpoerÀz¡9uiøv. òrXõç díssentiunt, nihil eam sine consilio facere asseverantes. Nam etsi per
yàp òú tr, tfr i8iç èvep'¡eíç celve¿v èzri tò céÀoç, i éç &v êøucò èæì tò téÀoç se ipsam minime natura aut consulat quicquam aut deliberet, intellectus
&v$p<oæ oç xæ\, r&vræ rù. ëAov'cæ tró'¡ov, i ó6 &v èæ' èxeîvo ún' dÉÀÀou
x¡voüv ó6 é tamen universus, qui rebus omnibus ex natura nascentibus insistit
xrvoú¡levov óç úæò coû to[ótou tò péÀoq xoci ðÀ<oç æ&v'cu. ¡ù liþv7æ
'5æó
ruvoç naturamque ipsam ad finem dirigit, consilio praeditus est' Neque
V 2g5v ËXowoç ló^¡ov, d' où8è rd,ttouo¡v où8è x¡voüo¿v éaurù Èrcl tò cÉÀoq, &ÀÀ' riæ' &À- 20 20 enim naturam Plato existimat primam rerum causam esse, sed esse
Àou yoüv ëXovro6 8r¡).cr8ì¡ xøl x¿voüvrar, xai æpòç tò réÀo6 i$úvovco¿¿. oÏov 8ì¡ causam aliam censet natura priorem longeque nobiliorem, quae ratione
xat tiv gúor,v eTvau òpyavlxòv ¿lc¿ov oüoæv. et consilio omnia agat, ad finemque perducat, síquidem in se ipsa finis
2 "Ozcou òì¡ xai i¡ lteyLoø¡ toîv grÀooógorv èoti òtagopú, eí trç &xprpöç quoque continet rationem. Tendit sane aliquid ad finem duobus modis
$eopoír2. èv torltorç y&p é nepi iòeöv eìodyecal ì.ó'¡oç. où T !ç gúoetoç 8è aut propria operatione aut alíena: propria ut homo et reliqua, quae
25 ratione pollent, aliena sicut ea, quae ad finem aliunde moventur,
¡,róvov, &iùù xaì, 'cî¡ç rêyvqe pouÀiv ti$evc¿¿ npoz¡yeîo$ør. téÀoç y&.g r,, ê,æv-26
tQ npo$é¡,tevov ròv teXvic¡v eI$' oijto tà æpòç èxeîvo gépovcø ou(r¡ceiv quemadmodum a sagittario sagitta dirigitur et omnino res inanimatae
xæi ¡.r,úÀlo$', ðtotv æoÀlöv ðvtov xc¿ì, òr,øgópov tõv zrpòç èxeîvo d,1óvtcov ab aliquo, quod rationis particeps sit, moventur act finem, cum ipsae
&va'¡xd..('r¡'cu.r, oxoæeîv, 8rù tívoç d,v æütöv r&7t6v ae xæì. péÀtr.ov toü æo$ou- nulla sua facultate moveri queant, sed aliunde id beneficium nanci-
¡r.évou ègíxolto téÀouç. coüro 8' orlx ôiv &æo,x6voq pouÀer1eo$ær, Àéyolto. scantur. Quo in genere natura posita est, quippe quae causa est instru-
åæe¡8ùv '¡rÌp æoÀÀà tQ te¡vít¡ èæl,coor,v ori nd,vu tor ouvd$¡ xøi "¡vópr¡.r.ø,30 30 mentalís et ita moveri solet, ut mens suo consilio rationeque permoverit.
riv 6¡,r,o6 Exæa'cov tpòq tò tpoxeípevov &yelv òr1vølto téloç, pouleúeo$ør, Quo quidem in loco maxima meo iudício inter Platonem et Aristote-
¿
orrltòv d'vd1xr¡, tí torltov xøi 6vt¿væ tpóæov æúcQ npòç ô poúÀeeøu Xpr¡ol¡.r,ó- lem differentia est. Hinc enim perdifficilís illa et perobscura de ideís
,cepov ëo'cær.. xr,veïv yàp oûx è[ &v&yx1ç cù æpòç tò téÀoç, 6oæep tò téÀoç quaestio oritur. Nec vero naturam solum, sed etiam artem Platonici
M777væùtó, xotì, ¡lúÀr,o$'6æou fr e'úpr¡car, æleíô te eTev. xai 8uvøtòv dÀì,<ov æapa- ponunt consilium praecedere, quippe artificem sibi finem proponere et,
ler,g$évcolv 8¿' ,ilÀlov èglxÉo$or,l toü réÀou6. àt& æotépou yd'p tor5rcov itéov g6 35 quae ad íllum ducant, investigare. Cum autem plura ac diversa sint,
æi"cîp, &v&yx4 pouÀeúeo$ocr,. pou).r¡toü yàp roü céÀou6 ðvcoç, pouleucà {í¡l<oç quae ad finem perducunt, oportere artificem, quíd celerius meliusque
xøl æpoar,pecà. elva¿ cù æpòç tò réÀoq, &v r' Ëæù æpd.leioç, d,v t' Èæi æolí¡oeo6 eo perducat, cogitare atque discernere. Hoc vero iure consilium appellari.
Àúpnq. où8è à¿ù coüro riæolr¡æcéov ¡.ri Seiv rí$eo$orr, pouÀiv èni ú1vr¡ç, 6rt Nam cum pleraque occurrant artifici minus consueta, quorum quod-
rcor,Trr.xí,, oit rcpæxrr.xì¡ Élr.ç èori. æp&[r,v 1Ìp æor.{osoç où cQ Ào'¡í,(eo$æl libet ad propositum finem perducere potest, consilium capiat oportet,
i ¡,rì¡ Ào1i(eo$oo, elre xai pouÀeúeoSar porlÀeuor, Àéyer,v, 8rægÉpelv, d,),ÀrÌ tQ +o 40 quíd rectius operi quove modo accommodetur. Nec ideo existimandum
V| est nullum posse in arte consilium esse, quia factivus potius quam ac-
1 suþrasu. orn. M | 26 teavlrr¡v M teXvdt¡v 29 toüro léyclro M add.
in wørg. Y in teilu | 30 reXvlq M teXvl¡t¡ V tivus habitus est. Neque enim actio a faciendo differt consilii ratione"
I
I
d'Àlo réloç ,.rrp' n,i"l¡u d¡v æp&(tv. xai tie ¡.r,èv elvæ¿ tà téÀoç ëp'¡æ
rr'vù æøpù quitur, utputa domus aut aliquid huiusmodi et quidem ipsa faciendi I
tlv Xpioiv te xæl èvép'¡etav, & xøt tiç 1pí7oeøç te xal Ë(eoç eTvær pe]'ti<o' operatione praestantius. rn agendo autem nihil tale relinqui solet, sed.
.¡, 5i ægd¿lerj,ç orùri¡v ti¡u êvép1erúv .ce xæï xpfior,v eTvø¿ rò téÀoç. xai Ðr,ù
'ëp.¡ov
ipsa agendí operatio finis est, atque ob eam rem quemadmodum opus
toüro ó6 rò péÀtuóv èot r\Ç Ë{,eoç toü texvitou, oútc¡ xæl 5 5 artis artificis sui habítu nobilius est, síc ipsa actio habitu, ex quo pro-
v 2g6 réxvr¡ç
cùvæp&fivø,ic{v,èlï¡çæp(reøwÉleioç,elvøltl¡'l'u<'rtépøv'xa'ìtørlc¡tæÜtø' fluit, nobilíor habetur. rta maíus inter haec discrimen asserunt oriri.
Certa autem esse et cognita, quae ad artis finem pertinent, exr
'dÏuor cÌ)ù{).cov.
òtægéper,v
Platone quoque percipi potest. sed non parum ínterest, quonam modo
, Sé 1e ópr,o¡.r,évæ xai èyv<oo¡'r'évot tù æpòç cò téxvr¡e gépovca tÉÀoq
Àøpeiv ¡,rèv ëXo¡rev xøi ææpà toü Il)'d'c<ovoç, 8ra9épeuv 8è fi è1voo¡l'évø'
xø[ cognita ac certa habeantur, síquidem et genere cognita esse possunt
óplopévø.eTvocuy&p}yéver'{ell8et.xal&yéveu:rL\¿)cixefd.;L,tàæùt&eiàe¿10 19et specie. Quae autem cognita genere sunt, eadem ut specie incognita
'6tE sint, fierí posse íntelligÍ potest. puodsi genere cognita capiamus, non
èo$, e[p,.oro, etuoc¿-
trúpor',
àuvøtóv. ei pèv oüv eà, yévet è'¡''"tooy,êvæ cuç
pouliç cÇr texvít¡' oTSe 1'}p iar¡óç tt6 ôv cd'vævtlø oportet artificem quicquam quaerere aut consultare. Novit quippe, si
¡rì¡ Seiv or(4c{o"<oc pr¡8è
M 1?grõu èunu"i.u i&.¡rn"n riunr. .i 8É r¿va &1vooûvtar xøt' e1¡oq xo¿i à¿& tiv eõv medicus est, contraria curanda esse contrariis. At si specíe ígnorantur
xatù ¡i,époç &oplo"íø, ri¡lgtpolic rjæóxeltal, åv to'5cor'; xøl (z¡r4téov xai et ratio eorum particularis anceps ac dubia est, tum consultandum
pouÀeutéov eïvær, cQ 'ceavtry¡, tl ¡'t&D'ov æour¡réov, tivu
¡'[&ÌÀov Xp¡otéov' 15 15 euaerendumque est, quid facto opus sit, quid magis expedíat, quae
xøi cQ tþ'XpQ còv æupetòv $epææeutéov' frigidior medícina calídíori aegritudíni magis conveníat, quo genere
æócepov cÇr8e | "Q'8e 9øp¡'r'úx<p
purgatíonís aegroti corpus purgandum sít, quo tempore, qua hora,
xaì riv¿ rôv é¡.r,oicoç xøsocptlxôv xø$æpréov eò oö¡'r'4, noiq æ ópç xøl ¡'r'éXpr'
rcóoou. rocütcr ei tfr i8íç &1Xr,voiq, BouÀfr ¡e xæI gpoví¡oet é iøcpòç quatenus oporteat purgare. Haec nisí medícus íngenío, consilio pru-
^¡&p ¡.r,ì¡
xøi oxe{ú.¡tevoç, ¡ld,cr¡v g(er, tiv toü cd,vævrlæ coîe èvo¿v-
etipor, o.u(r¡rÍ¡ 6æÇ'te
dentiaque compererit, frustra norít contraría contrariis curari oportere
ríor,6 i&o.$ocr, eiòr¡olv I d¡v roü x¿vco¡êu eTva¿ töv oco¡lúttov tùntrr¡$opoüvtæ.20 2¡ aut vitíosum humorem ímprimis evacuandum esse.
4 ,,Err, 8è x¿i ãrreì, réXvr¡ èoeûv, óç ü.pr.øræ úæò 'Apr,otocéÀouç 8u8æoxó¡.r,e$ct, Item cum ars, quemadmodum manifeste Aristoteles tradít, sit I
ë[tq ¡r,et& ìó'¡ou dÀr¡Soüç æor.r¡crxi zrepi cù Èv8eXé¡'tevæ &À¡'coç ëXetv - æepi habítus cum vera ratione factivus in rebus, quae possunt aliter se
cæürø ò'èorl xøì, rò pou).er1eo$al xæi loli(eo$úL :I(dr' o¿ùtòv tòv 9r,ì,óoo9ov-,
habere eisdem autem in rebus, ut idern philosophus censet consulta-
tio etiam- cogítatioque habetur
É¡ce¡ø,. æ&vr¡o,ç, ellre tç æp&r.cot gpov{oer,, ¿(.çe t céxv1 æoloir¡, sequitur sane, ut, sive prudentia
pouÀfr te
aliquid arte -, adhibendum sit et, quid utilius
xp!o$ør, xu.i. ¡L ôgeÀr¡rótepov, ri
pélcr,ov, rÛ þ{ov d,v 1Évor,co oxoæeîv xø[ 25 25 agas seu facias, consílium
äorroüuro, eúpioxer,v xøi eúpíoxovro¿ æo¿eiv fl xai rcp&rter,v. æpò y¿p cïq ac melíus sit, quaerendum quaerendo, inveníendum inveniend.o, agen-
eúpéoecoq npor¡leiosør, 8{æou àeiv (ipïaîv re xæi. ëpeuvav xøi êæo¡.r,évc,r6 Bou-
dum seu facíendum. puippe ante inventionem esse inquisitionem
Lí1ì. ,iyuooj¡revov y&p 'cr, eT'cu 1r,v<ooxó¡revov ï) pøfioar' fl eúpéoer' ltvóoxe- oportet, deinde consilium. Incognita enim quaerendo atque inveníendo
oÀør. tè 6À<oç ori$a¡ ¡-r.i¡ f¡'¡oæ¡,tévr¡ç pouì.lq xæi. (r¡ir¡aeaq. cognoscimus. rnvenirí autem quicquam, nisi consilium praecesserit, non
B0 potest. Atqui ut in agendo minus dubitare in hís rebus solemus, in
"úgioxeo$¿¿ åvep'¡Í¡oaç xøcóp$ooev' 30
V 2g6v 6Àcoç ce óorcep rcepi cà npæxr1.., æepi & tr6 zroÀ)'&xr'ç
oûxérr, &¡,r,gr,pó),).er, or18è poule,5etær ä,v òé t¡ Stepov veórepov ææpe¡-mêoy¡, quibus saepenumero officio functi ex voluntate egerimus sí quid
- autem novi occurrit, ambígimus et, quid agendum sit, quaerimus - atque
6æo6 npuxtê,ov pouÀer5eeør', xæi ¡letù töv gpoví¡'r'<ov ou(r¡tei -'
M -'- .ingux'cèo, xotlæoreiv,
-- 1Z8v
-, sic in facíendo,
oúrco x&v rip ô cfr tÉxv.¡¡ &æo8lòóa¡,rev, 6oø ¡.r,èv xorvótepæ xæi ë$e¿ consulimus quod genus operationís tríbuimus arti,
.¡vópr¡.rø, repl ræüræ orl 8r,oc&(er. où8eic oüàè pouÀerletar,. ea quae eommuniora et longo usu praecepta sunt, certiora habentur
xpovr,cotépcp eiol
ai ci tfr röv xu,cà. ¡t"êpoç riopr,ocíç r1æoxei¡revø xaì orl ærivu i¡xprpo¡-r,évø,35 a5 nec egent consilio. Quae autem in particularem conditionem veniunt,
""pt
,rrpl xøi f¡ poulì¡ xu.ií¡(i¡rt¡otç, xa| rooo'lecp ¡.r,ã,il\ov, 6ocp {ttóv eioa haec a ratione regulaque discedunt, et quo minus rationi artis parent,
"aürø céXv¡' eo magis consilíum requirunt.
pópr,¡,ra
'Où8è
tfr
6 yrÌp ori8' 'Apr,ococé),r¡ç éæor,aooüv téXvaq ¡,r,ì¡ pou).eúeo$ør porl).ecør, Nec Aristoteles quídem velle videtur quaslibet artes non consultare, r
ti),Iri cùç &xptþeoúpuÇ póvov, ôv СÀøàì¡ ópr,o¡.r,évø eioi c& riæoxei¡revæ óç sed díligentiores dumtaxat, hoc est quarum subíecta certiora sunt,
r&ç ye ¡.r.Ì¡ rorarlcaç xpco¡révaç pouÀfl. ræepi ràç åxpupeîç xul æin&.pxetç 4g ao quasi velit significare non de omnibus artibus ídem habendum esse
iudicium, sed existimandum alias quidem consilio uti, alías vero non
5 teXviTou M teXvlrou V I 8 ô3 1e M corr' ex ¡t'év<ot' | 1t LúBor M corr. er uti. Ita enim in tertío libro de moribus inquit: >ln diligentibus ac
),4porev I 12 reavi.tT¡ M te¡¿vic¡ V sufficientibus scientíis consilium non est, utputa in scribendís litteris
40 Arist. Eth. Nik' "( ,5. nr.2 a, 34-rttz b, 8'
Mohlo¡, Kardlnal Bessa¡lon. IIf, 7
DE NATURA ET ARTE. 99
98 BESSARIONIS
;õv êæuotr¡¡.r,öv, gr¡ol,v ev cQ rpit<p nulla nobis dubítatio occurrit, quemadmodum sit scribendum. In iis
ori '¡àp Srotú(o¡.r.ev æöç vero, çluae nostra opera effici solent nec semper eodem modo contingunt,
^¡pø¡-r,¡l.d,cov.
óoaút<oc Eè &ei, nepì, toút<ov po
consultamus, ut de rebus ad medícinam spectantibus, de pecuniariis,
oril
xoci 1p1¡.tøtlortxlv xcti xupepvr¡trx
de navalibus magis quam de gymnasticis, quo scilicet minus illarum
5 ratio certa est, et de reliquis simílíter. Magis autem et in artibus quam
Er,r¡xpipocar., xai ë'cc zcepi röv lolæö
vøç Ì) câ.ç ènu,sríp.æç. ¡l.&ÀÀov '¡àp æep
in scieutiis, síquidem in hís magis dubítamus.< Sic Aristoteles cadere
oogoq oütoç aunrp"i .ì¡u po,i{u, èt9' pì¡ zrúvu tol óplo¡réva tù rlztoxeí-
õv in artem consilíum non negat, si ea, de qua agitur, minus certa res
ei oõv ¡,r1ô"¡,,.iou åoiiu etipeiv téxvr¡v oÚtoç óplo¡'r'évov tò úæoxei¡'r'evov est. Quodsi nulla ars est, quae subiectum usqueadeo certum habeat,
¡,r,eva.
ëXoroou, óç ¡rr¡à"¡rio,u &¡.r,9r,poÀiæv xuræ)'elnetv ¡'r'r¡àeví'
'cL &'¡t'up'cd ver' é pr¡òe- ut nihil in ea anceps ac dubium sít, quod tandem peccatum est, sí
pouÀi6 at¡r,oipou eTvør tQ ðvtu o'i¡' åv toÛr<¡r 6r'ægtoreiv 10 10 euis nullam artem carere consilio dicat et quamquam non aeque omnes,
9d'oxt'rv;
¡rinn"éxu",¡u
;Ap,o"oiéLr¡ toü xø$r¡1epóvoq øritÇr flÀd'covoç 9ø[r¡v 'itv' riÀlà tò pù go'- aliam tamen magis, aliam minus consultare arbitretur ? Equidem
).eieo$a¿ tiv réxvr¡v oú". uoö, óç eî;ï:îï;h;ffi1,:*:fr:,h:il: Aristotelem ne hac quidem ín re dissentire a praeceptore suo Platone
existimo. Sed quod ab eo díctum est non uti consilio, íta intelligendum
èpi(oweç, oü8e¡.iu{ 6À<,:ç poulfr Xpio$ær arbitror, quasi minus uti consilio dixisset. Minus enim in consilium ea
tvar, Sr,ToXupl(ó¡'r'evor', Iot<'roøv, óq toiç 15 15 cadunt, quae sive natura sua, sive usu certíora habentur.
øùtì¡v pouÀe,5Eo$o¿¿ ròv èxelvou dvætpeïv lóyov. xai orl 8eî IIIí¡$<ovæ festum est.
þúo*",u
$o,¡,.ú(,,u,ó6@eóò<opoçëÀayev,¡,r,r¡8èvo¡,r,ú(e¿vo¿ùtòyriælöctòeipr¡¡lévov Quodsi hac una ratione ab Aristotele ostenditur consilio naturam ?
læpeTv'ei.yàpxøìпàppaxé<ov,òeíxvuotv6¡.r,<o6åtexvíotvxøÀövoritéxvr¡v
carere, satis qui artís consilium explicaverit, omnem illius rationem
'riiveu
*ni Àoyuo¡-r,oü, tiv æÀætutépctv èzre{e plocoiav
pouliq infringet. Itaque perstabít eorum sententia, qui, nisi consilium adsit, nihil
rò yr,vó¡revov
"i".
tò yàp r{veu pouÀle érro¿øooüv eíte tä¡v ci¡.r.åotlv3¡ B0 alicuius causa agi censent affirmandum. Naturae igitur consilium univer-
oogÇi d,xpoør¡
"o"nLrrriv. sae mentis consilium est. Quippe ratio, quae apud mortales ex dil'igentí
eite .öv ð¡r¡réo.u ocirí<ov xæi Àóyou eîvør' Tcopiç' tò àè pì¡ petà Àó1ou
ori
&loyov æp&'1¡'r'a<' rerum inquisitione consilii nomen accepit, apud mentem illam univer-
rêyvrp,dÀ).ù citeXvíøv eÏvo¿¡. rðyò yrìp téXvr¡v où xoclõ' ô &v fi
re xai pouÀle $etéov sam naturae principem certior est, quam ut quaeri et dubitari possit.
M 17gv ó .v fopliç >^*p,á.nc ar¡oiv. ror.¡øpoüv ¡retâ,
Àóyou
tùv téXvr¡v ,ro,"ir, ,oti dnogøiveo$æl torlç, ei ¡'lì¡ nøpeir¡ pouÀ{' oùòèv Verumtamen consilii, cogitationis, providetrtiae, curae, operae et alía
"¡ pouÀì¡ grloeoq f¡ toü voü 85 huiusmodí nomína mutuata est, rationi cognata et quaestionem de
ëvexd. rov zcor,eio$a¿ Slioxupu(o¡lévou6. ëott ¡.r.évtou
35
pou).ì¡ toü 8r,à tä¡v guo,*àu æúvr<¡v 8r{xovcoç' é 1àp &v$pónrvoç xai f¡'té- nomine potius quam de re patitur.
xa'i ou(¡tr¡tr'xöç å9' åtépou. è9' Écepov æpoiòv
te puamobrem ut summatim obiectis ratíonibus respondeamus, con- s
tepo6 ló1oq ¡t.'cupoì,*io',
y cQ xø$ó).ou vQ Èxeivç xøì tie 9r!oe<o6 silium duplex esse dícimus: humanum alterum, cui res dubiae subiiciun-
2g7vxøi 8¿cÌ, toüto pouÀì¡ xaÀor5¡.revog zrøp,Ì
&pXlyõ ópro¡,r.évoç gêv èc'r,' xxi r&'o^r¡Ç rÌ¡'lgrpoliocq èæêxer'vø. o'i8èv 8'fittov tur, alterum divinum, cuí nihil nisí certum exploratumque subiectum
40 est. Hoc ad theologiam pertinet, illud ad philosophum, qui eam
9 x¿cøleireuv V xøcalureiv M | 24 èxeTvoq l\{ cotr' eÏ'Aplocotél¡ç | 37 re xctl philosophiae partem sectatur, quae de moribus est. Uterque autem
ou(r¡Tr¡tuxöç M add'. in møtgine in genere suo id proprie nomínat usurparique aequivoce ab altero arbi-
FIat. Gorg. tratur. Ea est enim disciplinarum omnium lex de nomínibus, ut eísdem
32 456 e. 7*
100 BESSARIONIS DE NATURÀ ET.ARTE. 101
pouÀ{, }.oylo¡lóç, rrpóvorc, èæc¡.r,é)telø xa[ 6oæ 'co¿æó'cæxo¿leît¿¿ ti6 rorScolv non eaedem vario modo utantur, et in suo quaeque genere quasi quodam
Ðr.agopã,6 æpøy¡-r,ærtxi6 oüor¡6'
| privilegio recte ac propríe nomínare videatur. unaquaeque vero ars
-A¡' þr¡¡r,atr,x!6 ¡-r.ãN\ov
t d' [v'éçèv ppcrx"i tùç d,vctséoer,ç 8r,øÀr5ocopev n&.oaç,8r,ct{ èotr,vd partirn cognita certaque habet, quae finí accommodat, partim dubia
pouÀí¡. f¡ ¡.r,èv 1áp io"tu ¡¡rZu or5¡.r,9utoç, fr rrÌ evÐeXópevø riiÀÀotç ëlerv xæi et decernenda consilio. Naturam autem consultare non sua facultate
èo'u ,Ì¡rg,þúlÀe¡v úæóxe¿tar. f¡ 8é rq $eíu. xai toîç $eiorq æpooí1xouoø, 5
å 5 dicimus, sed uníversae mentis, quae rebus naturae omnibus insistat et
""pi
fi r& úæoxei¡,,uú óplo¡lévø. cïv rcepù hæê,pa'ç ¡.r,èv coü $eoÀó.¡ou, æepì, òè suo divino consilio providentiaque gubernet. Ita fit, ut et ars consilío
"io,, åoei àraÀéyeo$øl' êxátepó6 te cotltcov êv tÇl proprie utatur et natura non temere rationem suae mentis exquisitíssi-
$o,"éprrq toõ i¡$lxoü 9r,).ooó9ou
oixeít¡l '¡éver, xupí,oç eQ òvó¡,uørl tor5c<p Xpó¡'r'evoç, &ta1oq '$dtepov épolvu¡'r'iç mam consilii nomíne probet appellari.
zr¡¡ Xp!o$ar, vo¡-ti(el. oüroq 1úp åoc¿ rõ¡v êætot¡¡'r'öv æepi
tù òvó¡'r'øtæ vó¡'r'o6' Haec tum ad Theodorum brevíter perscripsimus. Quae ubi Georgíus e
iÐicp 1éver éxúot¡v 10 Trapezuntius Cretensis legit, ut odium, quod in nos iam diu, hoc est
10
¿l táic øritoiq pù t,ìq crrie&6 òr,cr9ópcoq Xpio$ar', xal èv cQ
å[ouoiç ouyrrx.plpÉvï ðp$õç te xc¿l xupi<o6 o'íEo$a¡ ðvo¡.r,d,(erv, & por5- ab eo tempore, çluo eiTheodorum indoctrinapraeponendum censuimus,
",ui *ni rù¡u ¡,r.èv téXvr¡v tuvd, ¡.r,èv dvcoo¡,r,évæ xøi épto¡'r,évø parturierat, aliquando pareret, adversus ea scripsit. sed ut velle per-
Ào¿vro np¿ry¡rn o.'-ò,1
úæoxel¡.r,eva'ëXouoøv xai <ilplo¡r'évij,ç &yovru' rpò6 rò té)'oç' tr'v&
8é ye xøi sonae nostrae parcere videretur nosque honestius impeteret, finxít se
,i¡rgipofø *nl-&'6pro'rn æpeæóvtcoç æepi tctütø pouli lpio$uL qupev' tí¡v ye ignorare, quisnãm eius libelli auctor esset, et Theodorí, non Bessaríonis
M 1g0 ¡riv gr5or,v poutrerlåo$ær,, ørkiv èxeívr¡v, &).Àà voüv tòv xa$ólou tòv 8¿ù cöv 15
orlx fS disputationem hanc esse, seque Theodoro contradicere simulavít'
guorxöv zr&vrcov 8r{xovtø xøi tfi $eiç åøutoü poulfr æávcæ i'$r}vovrø. 6$ev Osiendít praeterea Athanasíum fuisse, qui haec scripta ei tradíderat,
òetxvuta¿ xøi d1v xupú* òvé¡røcr' pou)'fr Xpio$ar' Àó1e.v è[eîvo,t' xulì' cum tamen Hesaias, non Athanasius fuisset. Solus enim Hesaias ea
"å1u,u
tiv gr5orv oti* ,Ìi.óy.6 vo¡.r.i(er,v cQ toü è9locø¡'r'évou arlrfi voü &vø¡røpflit<¡r scripta a nobis habuerat. Hic tamen, quasi nostra interesset, a çluo
,i*p,p.otúcqr Àó.¡cp pouì.eúeo$cft, xøì, Boutriv orlx &æE¿xósorq tóv ye tor,oü- ea epistolam ad nos scripsít, qua oblatum sibi ab Athanasio
"ni ".cepís."t,
20fuisse opusculum sígnificavit. Equidem neque, a quo datum sit,
tov ôvo¡.r,&(erv Àó'¡ov. requiro
e Tøùr* ro,5tor,ç 8' èwuxòv leópyr,oq Tpa- neque lãtere, quae scripsi, cupio. Quin potius nihíl tantopere desidero,
¡rèu nüu f¡¡r,ei6 æpòq @e óg<opov.
zre(orlvtr,o6 é Kpùc ral zcd,tra¿ ¡rèv <iÐív<ov f¡¡.r,Ïv ).otòopeîosoil, è{ oü @eóàopov quam ut primã nihíl nisi recte et locluar et sentiam, tum si quíd erro
v 298 øùcoü n.pi réxur¡v Àó1ov æpoe$é¡.r.esø, òp1{ pèv &vtr)téyeuv xøi &vreîæev ri6 horno enim sum nec innocentíam cum deo immortali communem
oletær, cfl riÀr¡$eíq åøucoü xæ,cet"n¡J¡v. pouìó¡,tevoç 8è SoxeÏv eri]tøpeio$æl -habeo error meus non modo ab homine amico benigne corrigatur,
i1¡'y"." xøi eúoXr¡¡-r,ovéotepov f¡¡'r'öv xærelæeîv, æpooæoleîtøl &1voeTv25
tò -,
2b sed etiam ab inímíco, qualem se Georgius
sua certe, non mea culpa
d¡lõv
nn"êpn toü tróyou xaì @eoòópou, &ÀÀ' ori Br¡ooøpí,<,lvo6 eTvæl vo¡-li(euv tò constituit. Dummodo enim fructum, quen cupio, percípiam, nihil mea
"Lu
ypúppø,'x&xetvc4 8i$ev &vcr,),é^çe,,. nÀ,&..,,:cet Ðè xcrì,'Asctv&o¿ov eTval tòv ørltÇr interesse existimo, amicusne an inimicus sit, qui me emendat et corrigit'
,oru.od'¡,"uov tà' oul'¡'e1pø¡'r'¡lévæ, xai ¡'r'ì¡ 'Hoøtøv' ô6 ¡'r'óvoç æ'ir& elxe' 1É- Et quidem Georgío nunc magnas agerem gratias, si nostra arguens
.¡png" f,ip i¡l,iv èæl,oróIróv tl, úrc' 'A$ævøoiou Àé'¡rcov ctricò ei).r'¡9évæ1, drç scripta, ipse aliquid recte diceret, ex quo fructum capere aliquem
¡t lt*t 8in9ápor, ei 68e ¡,¿&llov i åxeivoç ocritò 8Éò<oxev, ì óç &v ei åpouÀó- ao so po.."*. Þertbenter enim eos audio, qui
melíus quam ego intelligunt,
pì¡ rr&or, 8iÀov eIvær,, ó6 &v òr¡ÀæÙì¡ tòv ëÀe1Xov plerosque non diffiteor. Verum híc certe non ratíone
¡r.So, 0,,i"ò Løv$d,ver,v, &lÀ& ialesqoe esse
g",i1ou"rq, o.ú 1e oü8èv ðtÀlo oür<oç erixó¡.r,e$a ì) æpöroc ¡.r.èv pr¡àèv Àéyer,v ¡r,1àè aliquå, sed iniqua animi perturbatione commotus íta docet ac disputat,
ut li se ipsum posset intelligere, puderet profecto hominem ac suo
M 1g0vgpou"tu, lítl ¡-r.ì¡ rilr¡$èq xøi tfeú8ou6&v
e'ir¡xæ[ &.voiøç ciær¡lløy¡révov, ëæemu.
xai eltrt ro¿oürov èv coiç f¡¡r,etépor,6 åveír¡ - xæiy&"9 èo¡-¿ev d,v$p<,lzro¿ xøl &.yvo|q, ipsius iudicio condemnatus discederet.
ei xctt ¡,rì¡ ril a'ioyicrT¡texøi 8ræÀfr (&æeír¡ 1àp f¡¡röv te xd;L cöv ip&ç 9r'Àoúv- 35
t<ov coütó ye rò 8er,vóv, ipö, 8' évexc¿ xo¿i ørjröv cõv èXSpõv) &)ù& 1e tfr 35 CaPut III'
&ruÀfr ëvoxor xo¿i æoÀÀà oIòæ¡-r,ev d,1vooüvceq ¡.r.d.lrotø úæ' &Àr¡sõv åIé1xe-
Iam vero quid scribat, quove modo reprehendat et disputet, Sr t
¡.r,èv
-,
gil,c,lv èær,su¡.r,oõ¡rev ¡,r,ec' eúvotaq f¡¡.r.&ç ci¡v ¿tÌd$er,øv 8r.8æoxóve<,1v, ei
o,$ocr,'
quaeso parumper audite.
8è pd ye xæl úæ' èXSpõv, oTov øÛròq éøuròv æpoîxæ xærêort¡oev ¡rr¡8èv ú9'
tfrÀu'frù Àóyq, pù ëpycp Servòv æcr'$óv' êx y¿p cöv '¡e ço¿oúcov ¡rú'ì'uotø40 lPetiisti a me, inquit, amice Hesaía, ut brevíter ad te scriberem,
<iìgeÀor5¡_re$a. xøi võv &v øùtQ p.eyicræq ó¡.r,oloy{oø¡.r,ev y&.pr"tæç, Eí t¿ èvtor5- quo modo tuerí quispíam Arístotelem possit, ubi contradicere sibi
a0 þsi videtur. Cum ením in libro, quern de rebus naturalibus
scrípsit,
facit, alibi asseruit habitum
| 40 pl lfucp, pù ëpre M Fù épTç' pl róyp v
Y artem negasset consilio agere, quae eandem
10 arlroiç M add. rùç
DE NATURA ET ARTE. 103
702 BESSARIONIS
'rep6v re xøl teÀeótepov. 6æep orl8è voeîv xær& tiv èvÉpyer,or'v 'toõ &v$pco- cognataeque assimÍlat, ut si quis cupressum statim ad lecti figuram
zc[vou voü e'i.æot, &v t¿ç ðp$öç, ei pì¡ é¡l<ovr5p<,16. tor5rcp oüv t{l tpózrç xai Ev nasci posuerit.
coîç guouxoiç g16r. poutrópevoç ^¡rip òeî[ør' tiv 9úouv ¡.r,i pouÀer5eo$at, xælæep Sed nihil aget natura, ínquít adversarius, inconsulte, quae alícuíusr
Svexd tou æoloüoøv, tvø Pi t¡v¿ röv oxø¡õv còv voüv $au¡'r'aotòv 8ó[¡ É'rexú causa agat, rationeque procedat. O hominem caecum, qui videre non
rou zro¿eîv tò pi pouÀeuó¡levov, Àø¡rpd,veu rì¡v téXvr¡v ¡lÌ¡ pouÀeúeo$cr,. Àøp- 5 5 potest se ab universalioribus ad particularia affírmative descendere,
pciver àè oùl tizrÀöç. oIàe .¡àp pouÀeuo¡,r.évr¡v onit{v. coüto '¡àp xøi tugÀQ cum contra facere debeat. Non enim, si quid animal est, hoc íam homo
8iÀov. u&Àl' ei flv èv cQ [r1À<¡r, gr¡oív, orix &,v èpouÀeúeto.< óote 8iÀov 6rr' ¡rÌ¡ est; sed sí quid homo est, hoc animal est. Ratío enim et alicuius causa
oûoc¿ èv tö ErJÀq pouÀerlerocr,. ei '¡rìp orlx d,v èpouÀeúeto oüoæ, æd,vrcoç ¡'r,| aliquíd effici uníversalíus est quam consultare, ut dictum a nobis
oüoæ pouÀerierør. èxeivo ,ipæ la¡lpávet, où roÜto. xoti tiv griorv teXvuxfr iam est. Quippe alícuius causa effici in rebus etíam perpetuis est,
è¡-r,neguxuiç Suvd,peu xøi ou¡-r,gueî &go¡,r'or,oî, oTov eT ctç $eíz¡ xunáplooov e'i$ùc ro 10 ut zodiacus et motus solís oblíquus idcirco est, ut generatio et corruptio
eiç xÀívr¡e gúeo,$ar 6Xl[Læ. fíat, quemadmodum Aristoteles testatur. Consultandi autem ratío
4 'AÀÀ' orlx d,v cl zrolíloetev i gúor,q dpoulerit<oç, 97olv, Évexd.' tou æo¿oüøæ nullum in perpetuis locum habet. Est enim consultatio et consilium
xai Àóy<p npoioüoø. ori ouvopÇq ëcr,, dv$p<ozre, &æò töv xc¿$oÀ¿x<,ltép<ov èrì' inquisitio rerum, de quibus ambígímus. Quamobrem parum attigisse
cä, pepr,xóte pq. xürd.?e'çLxöç xaclóv; 8eî òè coÛvavtlov. ori 1ùp ei tr, (Çrov, doctrínam dialectícae eos, quí íta loquuntur, exístimo.
toüt' ii8r¡ ôiv$p<,ræoç. &Àtr' ei ru d.v$pcoæoc, toüeo (Qov. é 1rìp Àóyo6 xøi tò 15 15 Sed quamvis, inquiunt, natura ipsa non consultet, tamen guber- o
évexd, tou xø$oÀtxócepov, óç eípr¡'car', èotì çoü pouleúeo$ctr'. tò "¡rìp Évex& natrix ille mens, quae per omnÍa transit, consultat atque deliberat.
torS åor¿ xcri Èvroiç &iàíorç, oTov 6t¿ ÀeÀófotø.r é (<o8¿axòc xø[ f¡ roü !Àíou Itaque fít, ut natura causa sit tantummodo instrumentalis. Quam
xiv¡or,ç Ào(d, [va yéveouç xai g.$opù yivr¡tar, xæt"AprccotéÀr¡v æùcóv. tò bene Platonem sequeris, errasque cum eo, qui ita sentis ! Dicas enim
8è pouÀeúeo$a¿ orlx ëXer, Xópæv êv coî6 &i8io¿ç. ëoru yàp tò pouÀerleo$ø¿ xai necesse est mentem íllam, quae per omnia transit omníbusque insístit,
20 aut unam esse aut plures, quamquam vario fortasse nomine pro variis
V 2ggv f¡ poulì¡ (í¡.cr¡or.ç töv è9' ipîv ri¡.r.gr,yvoou¡rév<ov np6ç 'ct, téÀoq. 6$ev òiÀov z0
6tloùX {,],,otvto à¡eÀext¿xõv ¡re$óàorv o[ tà co¿aüca Àéyowe6. officiis appelletur, ut Bacchus in vitibus, Ceres in frumentis, Venus
M 182 r 'AÀÀà, xai ei oÛ poulerSerar, g1olv, f¡ grlolq où petéXouoø Àó1ou ærit{, in coitu et cetera, quae pro diis gentiles coluerunt. Verumtamen sive
n&v'loç é òrí1x<ov 8¿d, æúvt<ov xupepv{r4ç voüç poulerieræt, ilor' eIvæl tiv hoc sive illud dixeris, quid tandem respondeas, si quis te roget, num
gr5olv ðpyøvrxòv ¡róvov ælt¿ov. ó6 Àúæv nlacoví(e¿ç xai d¡,r,øSaívelç, <ï dv- illa per omnia transiens mens idem cum natura ípsa sit, an díversa ?
Sporzce. &.va¡xæîov yù.g ëorr, oor, Àéyer,v tòv òr,{xovca à¿ù æávçcov voüv xai25 25 Nam si idem sit, naturae nomen tantum habetur, causa vero nullo
ègeorîrra. toî6 æäolv i évø eïvær æoÀÀoîç íooç ðvó¡.r,aou tøîç 8r,ct9ópolq èvep- modo est. Atqui tua quídem sententia causa est ínstrumentalis. Ergo
B 218Y 1eíalç ðvo¡,la(ó¡.r,evov, oTov Bd,xXov èv åprrélor,ç, Ari¡.r.r¡tpav èv æupoî6,'AqpoSitr¡v
natura díversa est a gubernatrice mente, et tua opíníone mentis ipsíus
êv ouvouoíatç xcrì t&,ÀÀæ 6oa, óç ðzri æollöv Seõv è)'í¡pouv "EÀÀr¡veç, i æolloúç. instrumentum est, quo moventur a mente ea, quae moventur. Qoo
æliv eíte coüto eIc' èxeïvo, rigí¡oer,ç,elriqoe ëpot'to, &gor é 8u{xcov 8¿àædvt<ov dato erít profecto natura a rebus mobílibus separata, quod prorsus
30 falsum est. Inest enim in rebus suis cognataque est. Instrumentum
oütoç voüç é ctùcóc êotrv aütfr tfr gúoer i ,åtÀloç; ei ¡rèv ^¡rÌp ô aricóç, flvo¡ra ¡.r.óvov 30
rf rÀòv f¡ g$or4xa.ì. orlx alt¿ov 6À<o6. ëocr, 8è ðp^¡øvrxòv xæcù oê,. &.pæ ëocw &).lo toü autem, quo ea, quae moventur ab alio moveantur, non rebus ipsís, quae
xupepv{tou voü, xal ðpyøvov xæ:lù oè, arlcoü coü voü, <jl toü voü x¿veîta¿t&, moventur, innatum est. Nam si esset innatum, pars substantiae rei,
'5æò
zlvor5¡revø. oü ào$évcoç ëorw, fi grlor,ç Xcoploròv æúvttoç töv xlvr¡töv. ózcep quae moveretur, esset, non ínstrumentum. Ad haec instrumentum
èorì {,,eüòoç oùpøvó¡,rr¡xeq. ou¡.r,æéguxe 1àp xcrì, è¡.r,æéguxev f¡ gúor'ç roîç æp&y' movet, quod movetur. Quod autem ita movet, antequam moveatur,
ðp'¡avov 8é êotlv, <þ tù xlvoú¡,tevæ t5æ' olÀlou x¡veîtar, ¡,r.ì¡ è¡.tæeguxót¿ 35 sr aliquid actu est. Aliquid enim est, in quo motus sit, quod ad alíud
¡.r.aor,v.
toïç ei 1ìp è¡læéguxev, ¡,r.époç 'EL ëo'cd'L riç orioíæç toü x¡vou-
xlvou¡.r,évorç. 1 èvép1er,øv V voüv èvép^¡eløv M vouvevépyerav B | 2 èv 'roï,ç guolxoîç M \tl B
¡r,évou, oùx ðp1avov. ëc¿ tò iíp'¡ævov xr,veî xr,vorl¡l,evov. tò àè to¿oüco æpò toü om.èvl6 oISe MV oTov ôà B | 7-8 ¿).1'el{v...pouleúetørMvd}rl'elfiv
xr,vr¡$flvar, ëor,. ¡tèvep1eíç 8{zrou. ë,ot ^¡ú.p rr n&vro,ç, èu Õ i xiv1oç. 6nep êv tQ {úÀ<¡r, þouÀerlerar,. el 1&,p or}x d,v pou},er5eto, óoce 8frÀov, ðtl ¡,ti oüoa èv tÇr
[r1Àq pouÀerlesa¿. el yùp oùx 4v Êpou],eúeto, oüoø pouÀeúeta¿. B | 10 &go¡.toroi M {
eiç ,itllo tr orix êvepyeíç iív, dÀÀù 8uvd.¡rer, xrveitør, oTov rò Àeuxòv èvep'¡'eíç, Bom. | 13 xøllóyqr rrpoibüoa M vl B om. lt7 olov Bl MY om. 122 9¡o,u MVlBotn. l
òuvú¡.r,eu ¡.r.éÀcrv, xøi f¡ toü Àeuxoü xivr,or.ç æpòç tò péÀocv. xai i gr5olç üpæ,40 26 SvaMYd;paB l2SzroMor!çMV noll¿in lZ9 zri,ì¡v MVI B om. | 32 arlcoü MV
e'úæep èotiv ðpyøvov, èvepyeiq èøriv. riæò B | 38 ÕMv fi B I 39 orix B om. | 40 lipæ B øittt,. èativ
6 oõv èot¿vf¡ gr5orç; &.pærð oúv$etov;oÛ8ct¡.löç. toüto yàp tò &æoteÀo'5-
Tí 7 Arist. Phys. p 8. r99 b, z6 sqq. cl. suþrø SS, o. | 12 cl' Bessation, suþra
M 182v ¡.r.evóv èotr, xcri gr5oer fl xatù gúorv, oü gr5orç. d7,Àù i úrtl ü tò sIòoç; &ÀÀ' èvep- 89, 3 sq. I ZZ t¡, Bessarion. suþrø 89, g sqq.
DE NATURA ET ARTE, t07
106 BESSARToNIS
yeiç taütø toü ouv$érou xæt' oÛòévø òúvotcø¿ tpónov' oùx dÉpø alíquíd non actu substans, sed potentía movetur, ut album actu
v 300 sTvcr¿ æpò
potentia nigrum est, et albí motus ad nigrum tendít. Ergo natura
B ãié åpy;r¿xòv æIt¿ov ¡ 9úor,ç, dÀÀ' otücoiç è¡ræequxòç rc]ç æpd.y1t'aouv' pouÀer5e-
o.$a¿ Ðè o,l ò,5uatø, åooú-coq &ei ëXouoø' d 8è poulì¡ nepi töv è9' f¡pîv xæl quoque sí ínstrumentum est, actu aliquid est.
orlx &i8í<ov, dÀ).' ðv8eXo¡,lév<¡v. orlàe puid igítur natura eíus erit ? Num compositum ? Mínime. Hoc est o
pouÀeúetøt. oi 8è ),éyovteç tòv $eòv 5 enim, quod a natura efficitur et ex natura aut secundum naturam
&¡røSíaç est, non natura. An materia et forma erít ipsa natura ? Sed haec
Xpí1oao$ør,, &oepoüouv Ûæ'
(ovte6, ei8óceç ¡.r.r¡$év. d 1àp pouÀ{' actu esse, antequam composítum sit, impossibile est. Ergo natura non
é òè $eòC oiò" iÌ'n¿.wa.' xæi. ttpò tie ^¡evéoecoç aricöv. toüco '¡àp xoti f¡ eÛoé- est causa instrumentalis, sed quod in rebus ipsís ínnatum haeret,
per,æ por5Àeta¿ xø[ é ].ó1oç aipei' ôv 'iil]'o16 ppøXuÀo'¡oüvt'6 võv nøpaÀeiæo¡'lev' id natura est. Consultare autem hoc non potest, cum semper eodem
åv tÇr Seucépq rì6 duTXPi- 10 19 modo se habeat. Consilíum autem de rebus sít, quae ín nostra sunt
té$E¿tct¿ 8'6¡,r,oç *oi d¡riu-,'påç tà' torrütø $e¡'r'éÀroq
oeco6 toiv gr,LooOgor.u, 'livtep il8r¡ Àæcr'vrxöç 1pd'rl''øvteç
è[eòóxø¡rev' potestate, nec de perpetuis, sed de contíngentibus rebus consultetur.
z "Epporoo ro,i i,i.ooóþ",''oi ell' t xærù' flÀæc<ov¿xõv elp1"cæt" oì¡v Xúptv Nemo enim de perpetuis et necessariis rebus consílíum capit. pui
eiplosaroi:o''oti'yàppou)'ót'.e$d'oeqiìovðvtøo9ó8pocæ)'øtcovi(e¿v'*rltoi autem deum, antequam naturam crearet, consilio usum dícunt, pro-
fecto impie sentiunt et pro inscitia eorum errant vehementer, cuncta
¡,rr¡ò' 6Àcoç zc).øt<ovi(ovte6'
<
çépetv ¡.r,r¡$è, üS¡..u t.vöv 1pæiòio,v' êpoü¡rev òè ori æpòq r'¿'vra' 'iælöç ¡'r'á- morum meorum níhil mali poteram suspicari, Nunc hominis frau-
.'orou èo¡rò, Àó1<ov ouve lpovteç, cïll,ì æpòq 'cù. xaupul:Íucæ ðvr'otd¡'r.evol ¡'lóvov, dulentiam plane expertus caveo et bis per eosdem scopulos navígare
xai p&lioc' ëæti ^¡" æpòç cøütæ &vri^¡x'r¡ ò¿à, æÀe¿óvcov ciq toü np&yp"ætoç recuso, ne iterum naufragium faciam. Ipse profecto me docuít familiari-
Éur"oc oo,gr¡u eLæç eineiv, oulx<opoÜvceç aÛcQ, xæI e! t f¡¡'tîv &I¡$õv tatem suam aspernari ac fugere, et mihí iam optimo íure concessum
è)'é^¡Xtov
.¡uvøiou 85 permissumque est vitare familiarem inimícum, Sed ne vel ipse vel
35
&nogiq. Àoròopeitær, èæi æopviòiou cuvòç æleovex'ci¡¡ta.'' ¡,r.é^¡ø ørlXeîv.
z Ait,cLxagr¡oi tòv ).óyov èæi æÀéov roü Évexá cou eTvæt ¡rr¡òè æ&v cò Àó'¡'ç alii ideo me tacuisse existiment, quasi vanítatem verborum suorum
&)'là æã'v ¡ö grcx& tou yíveo$ocl Àóycp'npä1¡'t'ø refellere non potuerim, dicam quae mihi rei veritas suggeret, et nísi
1r,vó¡revov évexd' tou llveo$ar,,
Àé1<,rv aùtQ ce ¡.r,óvov Soxoüv. tòv yoüv Àóyov oriòeûq
r|toc'èæi nÀéov roü me animus fallít, ostendam tum ea, çluae contra sententiam Aristotelis
évex&. ¡ov e'íp1xe, xai oü torlvotvrlov nóç êocr'v dIr¡Sé6' tiç yàp àpöv xøtà' 6 xøt MV oi B | 8 oltr MV el8e B I erioéBeraMVcioéBera B | 10 ré,$er,tøu M V
Àó.¡ov orixi xo:i'évex&.cou æoueT, eï ^¡e é Àóyoç, $ cu "¡íverør,, øücì¡ f¡ æirLæè,aciv,4O rêÐrpa,. B I SeurépçMV.$crtépçe ltt è[eòóxø¡rev MVèxeàóxø¡r,evB l1? ¡r&],].ov
Ðu' flv évex& ,cov npd.ffierd¿; Srcrvogifo(r, 1&p ò{æou xøì,8r,dÀo1i(erøt é æpúctov l{IY om. 118 èrcuotei).øweqscriþsi èæuoteíÀøvra6Mv 122 i)v VeiM 135 ètrtvl
rt, æótepov ðpSö6 re xdl eü æp&tteu. tó 1e ¡eiv tò eõ te xøi rå1oc$òv oxo- M om, | 40 æor,eîl M ødd. þostea d¿l, orlàè ycíp ðocrv oÙðèv ëtepov tò xøtù ).óyov noreîv.
108 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. 109
æeio$cr¡ où8év èot¿v étepov fl tò téÀoç éøutÇl npooop[(ovrot èxeívou Ë'¡exa dici existimat, nihil ab illius sententia díscrepare, tum quae pro decla-
r&yrq.7roùEiv. ?Eoúöv îe tò et xaù rò &yor,$òv Àó1cp léyetat ßPd.'.'jELv, Èæei g,i¡ ratíone suae opinionis aut sumit aut exponit, non carere summo errore,
óç ëotXev, &lÀà çoû téÀouç zrpoüæote$évroç ægdrrer. &. æp&rret, æpòç èxeivo idque quanto brevius potero faciam, ne pluribus contendere cum eo
&nævtæ &vøgép<,rv trÌ d'ÀÀæ. videar. Dicam autem, quantum res ipsa, de qua quaestio est, exigere
s 'O çe oûy ).ó.¡,o6 tQ rêìret 6pi.(erør,, oü ëvexd, r,, npd.:'crerar,, xal rò céÀoq 5 5 vídebítur. Nam ad maledicta eius, quibus se ita iactat et effert, non
M 183vtQ Àóyqr, ôr' ôv '¡iveta,.. ró ye ¡,r,ì¡v évex& rou æo¡oüv ori æãv fi8r2 xai xøtà est animus respondere. Detur hoc ignorantiae hominis, ut impune
v 301 Àóyov fltor, loyr,(ópevov crürò æp&.r.cet. 8iÀov ôè torlrov åxd,tepov 'Aptoco- delabi in maledicta possit, cum disputare de natura conatur.
téþ¡ç ¡r,t{ xai tfr aritfl pøptupiç æoteî ðv tQ aùtQ Seutépq tõv
9uøt'xöv Rationem inquit sese amplius existimare, quam quod alicuius causa 2
prxpòv zrpò coü æpoxer¡.r,évou (r¿rí¡pæroç Àé1cov lÉvexú cou(t elvoc¿ >6oæ te &zcò agítur, nec omne, quod ratione agitur, alicuius causaagít, tametsíomne,
òlavoícrç d,v npax$eír2 xai 6oa. &nò gúoeoç<<, éç töv re Àóyrp ðz¡Àovótu yrvo- 10 10 quod alicuius causa agitur, idem ut ratione agatur, necesse sít. Haec qui-
pévolv d.nd,vc<ov-soüro y&p èorr,rò åæò Ðr,cr,voûaç-töv 1Ê gìJ6e¿ évexd, cou yrvo- dem sententia peculiaris est huius philosophi. Neminem sane tam indoc-
¡révcov, xøi oü æd,vt<ov ¡,r.èv tiæÀdlç tõv ëvexd tou 1u1vo¡.'.évcov,
'¡l1veo$' d'v xæi tum arbitror aut esse aut umquam fuisse, qui in tantum íncidere errorem
lóy<1r ðoxorivrov
- tà yrip dæò grloe<oç zrpòç rä. åæò òravoí,øçröv
&vruòr¡pr¡¡révæ potuerít. Quis ením ignoret, quícquidrationeagitur, idem alicuius quo-
ëvexú rou ¡rèv xaì ¡.r,ú).a, Àó^¡q 8è cQ aùti6 ¡.r,i liveo$ør - ò' dz¡ò 8¿a- que causa agi, quandoquidem ratío ipsa, qua agitur, causa est, propter
voíaç &æ&vt<ov e{te xal Àóy<p Évexd, rou lr,yvo¡.r.évc,tv. oÛroç 8è corlvavcúov 15 1ã quam agítur? Cogítat profecto et consíderat, qui rem alíquam agít, an
,ítzrav gr¡oi ¡r¡àè crì èv zcooì, xai æpò ðg$aÀ¡-r,öv 8urvd.¡revoç ouvop&v, ¡rõÀÀov bene et recte agat. Boni autem ac rectí ratio finis agendí est. Cumque
8è xai arlroü toü eiq èlÉraow zrpoxel¡.r,évou 6Àoç èælÀor$ó¡.r,evoç. ónou oi zrepl íd agit quíspiam, quod bene recteque agere decreverit, ratione agere
'Aplorotéì,r¡ ci¡v grlolv Évexd, tou ¡rèv æoleîv por5lovtel, où ¡.r,évtor, pouleuo- dicitur, siquidem non temere, sed fine constituto ratíone finis agítur.
¡.r,évz¡v xcti 8¡à, toûto ¡.,.ì¡ xatù
tró1ov, cóv 1e iòrov àr¡Àoc8i xai CÍ,¡.r.eoov. oü '¡'cÌp ftaque ratío fíne describitur, cuíus causa agitur, et finís ratione, a
øüt{ '¡e loli(etat. ei 8é trç Àóyov tòv &vcotépco te $e<opoir¡ xacà toùç æepi 26 20 qua de causa agitur. Buamquam quod alícuius causa agítur, non ratione
IIÀút<¡vø ¡letù töv xar,(i'rép1(ô xcri toÏç &vcotépor,ç ciei ou.¡Xp<o¡-révouç øiclor,6, solum humana, sed etiam naturali agí potest. Quod apud Aristotelem
róv c' èvrépevov èxeî$ev tfr gúoer,, oü d,veu oüòèv ,åt^¡et f¡ gúotç xai &vtrcrpêper'- quoque iibro de rebus naturalíbus secundo scriptum legimus hoc modo:
olhe ydp tt Ào1r,(ópevov oüXi xq.i ëvex&' rou æo¡eî oÜte c¡ évexd' tou yivera' rEa sunt alícuius causa, quae vel ab íntellectu vel a natura aguntur.(
¡r,i toü noroüvtoç lolr(o¡révou ì) aütoü Àó1<1r iòíqo e'úte coü cò æo¿oüv d,lovtoç' Unde si natura non sine ratíone agít, duplex ratio est: altera, quae
tr,Xfr ^¡ùp Srivørt' åv é Àóyo6 lr¡9$ivar, ô ¡rèv óç ô c!ç ðravoíø'Ç úß &v$Po-2tr 25 menti humanae tribuítur, altera, quae ad naturam refertur, cui ea
æúvr¡Ç, é ò' óq é tfr grloeu èvóv, xa$' ôv aùtfr æoÀÀà, è'¡vcoo¡,r,évø eIvør 1lvóoxo- etiam cognita esse dicimus, quae nobis obscura sunt. Quam vim
¡.r,ev töv rlg' f¡¡.r.öv ¡ri yuv<ooxo¡-r.évcov
ôv 8i¡ Àóyov tî¡ç 9úoeorç llÀáeorv ¡,r.èv ratíonemque naturae Plato natura superiorem constituit et consilium
-
M 1g4 tQ r5æèp riv grlorv vÇr &rcoôi8<oo¡ xai xa$' é¡l,or,ót¡rø toü f¡¡retépou xai &vspc,r- voluntatemque ei attribuit, quatenus haec verba ab intellectu humano
ælvou voü pouÀr)v arltQ xaì $éÀz¡orv dæové¡,r,er èx cõv dv$p<ozrivorv ènl tù ad divinum fas est transferri. Sensus enim non idem est, cum de
V 301v $eîø rì¡v töv Àé(ecov rorircov Xplouv ¡retagéporv oùx &æç8óvc<,rç ori8è æp&y¡l,æ 30 30 rebus dívinis loquimur, quamquam verba sint eadem.
zcor.öv d,r¡.$eq toîç tà, Seîot oogoîç, of æoÀÀd,xtç ênì töv $elotép<,rv toîç øritoîç Ita ille non solum rationem, sed etíam consilium mentí naturae ¿
oIç xøi èæi töv åv$p<,rzcivcov ðvó¡.r,øor, Xpõvrøu ori cò aùcò n&vr¡¡ o'r¡¡talvouo¡v. gubernatrici tribuendum censet. Arístoteles vero etsi naturae consilium
r Oür<¡ ¡rèv oõv êxeïvoç oti lóyov, d),1ù xaì pouÀì¡v êæi toÛ xupepvövtoç non nominat, rationem tamen expresse ponit, per quam natura optime
tì¡v grlorv xai &yovtoç voü tí$etæ¿. 'AprocotéÀr¡ç òè ei xai pouÀì¡v ènì omnia ad finem constítuat, agat atque perfíciat. Patet hoc in libro de
gúoecoç orix òvo¡,,.ú(er,, Àóyov ¡-r,évtot òr,øpp{ùr¡v øütfr &æové¡.r,el, {l eõ te xai 35 35 generatíone et corruptione secundo, ubí Empedoclís sententíam repre-
ðp$õ6 r&. rc ngöç tò téÀoç zro¿eî toü te téÀouq èro,tuyyd:ver', óç èx tõv èv hendít, quod litem et amorem, mistionemque et segregationem nascen-
tQ Seurépcp tõv nepi yevéoe<oç oagöç i¡-r.&ç 8tàdoxer, tà grloer. ^¡r,vóy.evot xøi tium rerum causas nomínat. Rationís autem nullam omnino mentionem
tró.¡<¡ pouló¡,r,evoç '¡(veo$at, 6æou 'E¡.ræe8oxléæ erl$rjve¿ veÏxóç ¡e xæi gr,líæv, facit. lQuid causae sit, inquit, ut ex homine homo semper aut magna
¡til,,v æ xcti àr,úlÀa[r,v ¡.r,óvov tõv ^¡r."¡'vo¡.r,évcov aittó¡,r,evov, ot1 Àóyov où8éva. ex parte proveniat, et ex tritico triticum, non olea, vel etíam, ut si
>ci y&.p, gr¡oi, tò aIt¡ov coü è[ &vSpóæou &'v$pcoæov i riel fl óç èæi tò lo M suþþ|. in mørg.V om. | 24 toû no¿oõvroç Vl M
22 o$ &veu or)ôèv &yer, z] gricrç
zrohi, i èx soü zrupoû æupóv, dlÀà pÌ¡ åÀalæv, fl xøí, årìv ó8i ouvte$fr, ðotoüv;< corr, er t¡voc xal roü téÀouç v I 88 veîxó6 reMrfy ont. re
I 86 coü re réÀouç M
dÀÌ' o'3X 6æ<oç ëcuXe ouvel$óvrt¡v, oriòè '¡ivetat, xcr$' â èxeîvóç g¡olv, &ÀÀ& 9 Arist, Phys. p 5. 196 b, zr sq. | Arist. IIepl, 1ev. xal g$op. p
4o 6.
ìó1ç tr,ví. rú oÛv 8ù¡ çorStcov øícov i ori '¡ùp 8Ì¡ æüp ì Tì, &lÀ,ì piv oriò' ri¡ grÀiæ 333 b,7-j.
110 BESSARIONIS
- DE NA,TURA ET ARTE. 111
xai tò veîxoç' qrò ¡rèv) ou.¡xpíoe<oÇ ftip, rò àè àraxpíoetoç ¡.r,óvov ø'lcrov. hoc modo componatur, os fiat.< Non enim quomodolibet facto congressu,
coüco ò'èotiv f¡ grioiø èx&.orov, ¿lÀ' oü p.i.l,.çre 8¿dÀÀa[lc re ¡.r,lyévt<ov, 6onep ut ille inquít, sed ratione aliqua ita agitur. puid igítur causae sit ?
äeîvó6 g¡or,v. cúX¡ ò' êni rorir<ov òvo¡.lá(eta,t, &Àl' où Àóyoç' ëocr,v yàp ptx$ì- Neque enim ignis aut terra, nec vero amor et lis. Alterum quippe horum
val, é6 ëtuXe. rõv 8è gúoet ðvtov ølt¿ov tò oÚc<,tç ëXer,v, ),éyer, 8è tò Àóyral commiscendi, alterum segregandi causam obtinet. Quod autem quaeri-
òr¡Àaòì¡ ylveo.$ar,, xai. \ èxd..a'cou g,5o16 øút¡, nepì iç oÛ8èv Àéysu. ori8èv &.pæ 5 5 mus, rei cuiusque substantia est, non mistio et segregatio, ut ille existi-
nepi gúoeoç tréyer,. &ÀÀri ¡,r.ì¡v xai rò eü toüro xai cò &1ot$óv, 8r¡lovótr, é Lóyoç. mat. Fortunam siquidem in his nominamus, non rationem. Fíerí
é òè {v ¡.rí[lv póvov èæa¿veî. oúco oøgôq èv cotltor,ç Àóyç te ^¡í"¡veo$øt tù enim potest, ut casu fortunaque permistio fiat. Naturae aut rerum
xacâ, gr5or,v ytvó¡reva porlÀetctr, xøi 'Aplotocélr¡6 aùtóq, xaì cõ>v grloer, tòv causa est ita se habere, hoc est ratione síc fíeri, et haec uniuscuiusque
Àóyov aítlov sTvø1, àr,'ôv oiir<o ^¡i1vovrar., ri¿v te oÛoiav Ëxdotou xai cò eü rei natura est, de qua ílle nihil docuit. Nihil ergo de natura locutus
M 184v xøi tò &ya$òv ló1<p yú^¡veo$ar,, ).óyov 8r1Àøtì¡ orl tòv oc,itiç dvcæ ti6 9úoeor6, 10 10 est. Quín etiam hoc idem, de ratione' Ioquor, rectum rei bonumque
&ÀÀà tòv d,v<otép<,r Àé1<,rv, ôv tpóæov xøi é È{r¡'¡'¡tì¡ç øütoü'AÀé[avòpoq é est. At ille mistionem tantummodo probat. En, quam aperte philo-
'Agpoòr,or,eùç riv gúouv Àóycp ¡rèv æo¿eîv tí$etøu, ori ¡lévtor rQ êv aritfr, oú¡.r,- sophus ratione fieri, quae secundum naturam fiunt, exponít ratiouem-
govø flÀd,r<,ivr, Àéyovre6 tQ ¡.r,eyáÀ<p, òq èv tQ )ogrotfl æepi ci6 tõv (<þov que ipsam, cur íta fiant, causam esse, et essentiam, bonum, rectum
V 302æotvtov $vr¡röv xøi gucõv èx onep¡td.'crav tE xal þr,(öv Èv 1fr guo¡róvtov, töv uniuscuiusque rei eadem ratíone descríbi, non ea videlicet, quae in
15 ipsa natura continetur, sed quae superíor profluit' Quemaclmodum
òr¡¡.uoup1àv eÏvøi grlouv, ri¡v re gúolv øùrà, ^¡evväv ¡retà Àóyou re xa| èr.rcr\- Alexander quoque Aphrodisiensis huius phílosophi expositor, aperte de-
¡r.r¡ç $eíøq &æò SEoü yr,vo¡rév¡q xøi cà grloer leyópevæ $eiç tÉXv¡ æor,eTo$ar. clarat ratione quidem naturam agere, sed n6n ea, çluam in se continet
leópyroç ¡.r,évror, oútooi ó véoç guÀóoogo6, é grÀo(ógouq torSç &Ðiouç xalöv, ipsa natura, non aliter quam Plato faciat in Sophísta, ubi de animalíum
orriròç oxóc<p xøì, (óg<p n&vry¡ repr.erlr¡¡.rpévo6, eTvctí g¡orv, ,1, Àóy<¡t ¡-r.év, ori et stirpium et rerum etiam ínanimatarum ortu disserít. Deum enim
¡révtol ëvexd,. rwoç yívovtar. coücó te pouÀó¡revoq òeî(ør,, còv ló1ov gr¡oiv 20 20earum omnium Ierum creatolem atque opificem dicit, naturam vero
oüx ei6 rò relrxòv ¡.r.óvov æTcrov, ¿ÀÀù xaì eiq tò Eiò¿xòv xai r5Àrxòv &vagepe- genitricem esse ratione scíentiaque divina a deo ipso proficiscente,
o$a¿. oúrt¡oi zr<'lç ouvd,yov tòv lóyov, i íva péÀtlov eIæ<o, ouvá1euv pouìó- atque res ipsas natura nascentes divina arte effici et conservari. At
pÊvoe 'i úÀ¡ oü ¡.r,èv évexd tl ylvetø1, oixëo'cr., Àó1oç ò' èo¡'tv. <i¡o¡e Érceo$a¿ novus hic philosophus noster Georgius, qui alios philotenebras vocat,
elvaí r¿vo( ).óyov, ei xø[ ¡,r.Ì¡ n&vra,. oü Évexa oð8èv ^¡ivecar. cum ipse in tenebris summae ígnorantiae versetur, esse dicít, quae
r 'AÀÀ' óozrep ipeîç perà ¡rr,xpòv drroxpr,vor5¡re,$æ npóç r¡væ ørltoü zrepì, toü 25 2ó ratione quidem, sed non alícuíus causa agantur. Cumque id demonstrare
voü èpótr¡orv, oilt<,r6 orrirò6 åæoxp¿véo$o nepi cie úÀ¡6, iv ló'¡,ov eIvør Bo[d,- velit, rationem dícit non modo ad causam fínalem referrí, velum etiam
(er. oriòè .¡àp Suvacòv cò ørltò xai úlr¡v eTvør, roü ørlroü xai Àóyov xøi ei8oq. ad materialem atque formalem. Quapropter talem format, vel potíus
$d,tepov yàp ri ¡,ropgfr xai rÇr céÀer zrpooí1xer,, ,$útepov òè coútor,ç &v'c|xetrat. formare vellet, si tamen id assequi posset, syllogismum: Materia,
¡láptupø òè xøì toúrou, xcri ó6 é lóyoç èori cò céloq, oü ëvexø rò ^¡rvó¡revov inquit, non est, cuius causa agitur, at matería ratío est' Ergo aliqua
^ytverat, oûX { úÀr¡, ørltòv ròv 'Apr,ocotéÀr¡ æpoevelxeîv ëXopev, êv tQ zrpótq 30 30 ratio est, cuius causa nihíl agítur.
æepi ({ov ¡,lopíov prpÀíqù or5r<¡oi Àé1ovtø' rènei nÀeíc,u6 épö¡,r.ev ai'cLaç rcepi Sed ut nos respondebimus ad id, quod de mente interrogat, síc;
civ yéveor,v riv guor,x{v, rip re oõ évexcr xai civ 6$ev f¡ &pXì xr,ví1oe<oç, ipse de materia respondeat, quam rationem esse opinatur. Non enim
"ic
òr,oplocéov xai ttoiu trp<irr¡ xøì, òeucépø nêgvxe, gøívecocr, ¡rèv
zcepi roúcoru, fieri potest, ut ídem et matería sit et ratio rei. Alterum quippe ad
yàp æpócr¡, i)v lé1o¡.r.ev évexd, rr,voç'lóyo6 yàp oütoq, d:pXì¡ àè é Àó1oç é¡roí<o6 formam et finem pertinet, alterum formae finique opponitur. Quod autem
M 18b ëv re roîç xarù. têyvr¡v xai èv roïq grloer ouveotõorv. i) y,lp tÌ òrøvoíç i tfr 35 85 non materia, sed ratio finís sít. cuius causa agitur, ipsum quoque philoso-
øio${oeu épr,od,¡revoç é ¡,1èv iøtpòç tiv ú1íer,av, é àè oïxo8ó¡.r.oç tiv oixiav, phum Aristotelem auctorem harbemus. Sic enim líbro primo de partíbus
dæoò¿8óao¿ lóyouç xai airiaç, oü æo¡oüo¿v åxáocou, xøi 8¡ócr rrolr¡téov oúT orç.< animalium scribit: >Quoniam plures in generatione naturali esse causas
V g02v oiitorq f¡¡reiç rouorSrcp re xa.T tooo'3tr1r tiv8pí, tQ 'Apr,ototéÀer,, ènó¡revor, ròv videmus, unam scilícet, cuius causa, alteram, unde principíum motus,
Àó"¡ov rQ céÀer, oú tfr riÀ¡ riæo8r8óø¡rev, ôodcw,ç te A,y dxoúo¡.r,ev Àó'¡,cp rr yíve-
(ó9ç xa\ cxórq V g¡erau
V | 25 &zroxpr,vorj-
o$ar,, ori cö rìc úÀz¡ç, dÀlù cQ toü télou6 ló"¡,qr yíveo$ør vooü¡rev. oTov Àóyou 40 1g oxórq xøì, (ó9<¡r M é 123 éæeo$a¿ M
V trþ. ante perù lZ7 Xityo, xal eISoç] Mcorr. exxaip"opq'i¡v iitorló^¡ov I
a&.pw 6ru to¿d,àe i¡ 'ci¡ç oixíaç êori ¡r.opg{, ì) 6tr, corúòe èociv r) oixiø, 8r,à coüco ¡.re,$a ¡.r,txpòv
yive.cat oilrcoç, 6 re Àó1oç, 8¡' ôv oúrci yívetau, oütóq èotrv. 33 ¡rèv ycì,p M V òè ed,. Behher | 40 toü céÀou6 Vl M orn. aoit
o 'O 8è véoc oütoç gr,Àóoo goç ein&rø, tívø ouv{yopov riç Éæucoü 8ó[r¡ç åíXer,. 13 cf. Plat. Soph.265 c' lSf Arist' Ilepi (Çr<ov ¡r.opi<'rv r. 639b, rr-r9'
772 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE, 113
\ rlç æoæ úytalv<ov tòv voüv tfr {if¡ xæi tQ úæoxet¡.r,év<¡r tòv Àó'¡ov &æé8o' de his quoque definiendum est, utra earum príma aut secunda natura
xev; | çlv¿ æotè aùtòç xexí,vr¡tør lóyr¡, óç oúto 8otó(e¿v; oüæco yùp elp4xe sit. Videtur autem prima, quam alícuíus causam dícimus. Haec enim
æÀéov où}év, dÀì' I 6ru or5tco6 èariv, ei ¡l,{æou tocoç êxeîvo eineiv porS},etøt ratío est. Príncipíum autem est ratío tam in artificiosis quam in natura-
¡rì¡ tòv ròcÉÀo; póvov 8põrvtø Àóycp noreîv, Ð,1ù x¿i tòv tì¡v ülr¡v èp1a(ó- liter constitutis rebus. Sive enim intellectu sive sensu definiens medicus
pevov, xæl 8¡à, roüro xøì tì¡v ú),r¡v eïvøl ),ó.¡ov, xd,vceü$ev tòv Àóyov èæ[ r¡Àéov 5 5 sanítatem, aedificator aedes, ratíonem et causas reddunt ambo unius-
elvø¿ toü réÀou6 xc¿i roü ëvexú tou, eí ye xori é riv r5Àr¡v æolõv æoleî ¡.r,év, cuiusque rei, quam faciunt, et cur ita sít, faciendum.< Síc nos tantí viri
ori ¡r.évtcl Ðp{ rò rê},oç, xo:icor, olire ló.yoç 8¡ù roÛto ôvo¡.r.øcréa i '5h¡ èotiv, auctoritatem sequentes rationem finí, non materiae tribuimus, et quoties
6tr Àóyg i tiæÀõç i e'iep^¡òq ^¡lverat,6 te Àó1oç air6ç, ö t¡ ürtl yívetør, æpò6 aliquid dicimus fieri ratione, íd non materiae, sed finis ratione ac
tò téÀoç &v&yeæ). xd.xeivo oxorcr,¡tl).'arov ëxel. coü 1àp téÀou6 Évexa tÌ¡v contemplatione fíeri intelligimus. Ut puta, quoniam forma aedium talis
tilr¡v fl ån).ôç liveosar i eüepyòv úæò coü texvírou 1íveo$ar &veyxæi.aç, elL0 1¡ est, aut quoníam tales sunt aedes, ídcirco íta fit, et ratio, cur ita fíat,
.¡e núvta cÇl téÀel 6pi(arær, x&xel'vov ë"texæ yLvetæt æ&vra. haec est.
z 'A),À' ío<,¡ç àr,ù toüto gai¡ ôiv Àé1er,v Àóyov tiv üÀ¡v, òrótr r5Àtxí¡ èotrv Atqui novus iste phílosophus quem opiníonis suae auctorem habeat,6
æj¡jæ i¡ {iÀr¡. 8ei &rond.'. r¿v¿ r5æoæteúslv zuepi ci6 &tóæou $éoeco6 øritoü.
1ù.p non video. Quis enim umquam mentís compos rationem tribuit materíae
ët{,,etar 1ùp¿tirQ, ei oüro tl$oîto, æ&o&v te xal éæo¿øvoÛv rlvoq æitíæv {8r¡ et subiecto ? Aut qua tandem ratione, ut íta sentíat, ípse movetur ?
xæl Àóyov arlroü eïvør,, Srcep ori8eiç ¡.r.1 ¡.r,ar,vó¡eevoç æøpa8eí[a¡ç' d,v. >>æi¡'tut,t6 1g Adhuc enim nihil amplius díxít quam íta esse, nisí forte dícat illud se
^¡ù.p'cêooæpê,ç eiolv{r, éç 'Àptototé}.r¡ç 9r¡oûv, lxæù æepl rsóvtc¡v
toü çuolxoü exprimere voluísse non modo eum ratione agere, qui finem inducat,
M 185v eið'évar,, xdi. eîç rc&.aaç d'vd'yov tò 8¿ù tí ciæoàóos¿ guolxãr6, ti¡v üÀr¡v, tò sed etíam eum, qui materiam faciat, atque ita materíam esse rationem
eTSoç, tò xrvioøv, tò oü Évexa,( é 8è Àóy06, <þ tr' ylvetør,, eT'ç èoct' teÌlxò6 et amplius ratíonem significare quam finem et cuíus causa, quando
el'ce xal. ei8¿xòç tQ aritÇr 'Apr,ororéÀer ¡.r,d'ptupr,, èv æpótcp eöv æepl lené- agit quidem, quí materiam tractat, sed finem confestim non inducit'
V303oeorç (<þcov prBllg Àéyover,. lrlæóxErvrcru a.i.çiq.t, rê.,:..øcpeç, có re oÚ Evexu.6ç20 29 At vero nec ratio propterea appellanda matería est,
quod ratione vel
cé1o6, xal o'ioioc:. rorûcæ ¡.1èv oüv <ix év tl oXeàòv r5æoÀøBeîv 8ei<,
é lóyoç tiç omnino fiat vel ab artifíce aptior reddatur, et ea ratio, qua fieri materíam
xæi aÛ êv tÇr øücQ. D6 ce Àóyoq xai çò oü ëvexo¿ óq réloç sørhóv.< x&v tÇr dícis, finem respícíat oportet. Finís etenim ratione et simplicíter
¡.r,etù cù guolx& åv$ex&tqr ltplæ Ði tù æ'útr,æ xcri rpeîç
tõv øi &pXori, 8r1o dísponi materiam et in melius mutari manifestum est, quippe omnía
¡r,èv f¡ evøvtiorolç, d6 tò ¡råv ló^¡oç xøl elào6, cò 8è océpr¡orq, tò 8è tpitov et praescribuntur fine et ad {inem accommodantur.
ù iiì1.< oútco æøvtøXoü rÇr 'AprococéÀeu ¡.r,úpcupl tò eISoç, ori cù¡v ú).r¡v or¡-25
26 Dícet etíam fortassís novus híc philosophus ídcirco materiam ?
p"atvet xàxeivç åociv 6 ai¿.c6q. xori ei nleúovç æirLd|" xøi rÀe iouç eioi.v &,gyai, ratíonem esse, quoníam materialis causa est. Nihil enim nisí absurdum
cQ toü ),óyou 6¡r.coç ðvó¡.r,ctcr rò céÀo6, i t opqú, cò e1àoç xai f¡ evépyeræ 8r¡- ex tam absurda sententia augurari possumus. Quod si ita est, putat
Àoüræ1, ori¡ f¡ úÀr¡, .$&tepov ¡.r.ópr,ov tiq civtrséoecoq oüoø xæi rQ eTSe¿ &vr¿- homo parum doctus, quícquid causa reí est, íd etiarn esse rationem,
xer,¡.r,évz¡, dite 8ì¡ caricòv oÜoø tfr ocepipeucQ &pr,$¡lQ xør' ørJcóv ye',AprototéÀv¡. quod nemo nisí mente captus asseret. Causae enim quattuor Sunt, ut
g .C)y o{icc,rç èXóvrov töv npord¿oeov èxaívcov le<opyiou ÈÀd,cr<ov, Àé- 30
i ú gOipse Aristoteles tradit. rQuoniam, ínquít, quattuor causae sunt, de
Tou6c( Àóyov eTvar riv úlz¡v,
rfeu8i¡ç &rce),êyye.cat oüàè yùp éæeruu, ei ëot¿v omnibus rrotitiam habere physicus debet, isque ad omnes referens,
aì.tìa, elvac xø[ lóyov. oüce ¡,uì¡v ei æo¡è ¡.rèv è[ iiÀr¡ç, nocè 8' è[ ei8ouç tòv cur íta est, naturaliter reddet materiam, formam quod moverít, cuíus
),óyov $r¡pó¡,r,e$a, ør]tòq é Àó'¡oç èociv ÛÀr¡. ló1ov ¡.r,àv '¡àp tòv àr,à ti $vr¡tò6 causa agatur.< Ratío autem, qua agitur, una finalis formalísve est
é &v,$p<ozroç, i rí Èotlv ògyí¡, èx r!6 úÀqq ëÇeottr riæoòoüvot¿' ocrltiv àè ti¡v eodem philosopho auctore, qui in primo de generatíone animalium
úl¡v cQ Àóyou ðvó¡rær¿ xø),eÏv orix ë{eotr, 6Àcoq. 6$ev é Àóyo6, rþ tr, yûveo$æí ar e5líbro íta inquit: uQuattuor causae habentur: una, guae cuius causa
go([,¿ev, a'iei¡ f¡ toü ltvo¡,r,évou çr5orç èorLv, oi5'ce 8è oz¡paiver Ì) øùcò tò ei8o6 dícítur et pro fíne est; altera est essentiae ratio, quae quidem, etsi
xal cò oö évexq, xøi tò té],oç, oü y&.gr'v ru ytve'ca,,,r 8r¡Àoî, óq xåx töv npo- nomine variant, tamen fere pro una existimanda sunt.< Item undecimo
elpr¡¡lévov coü 'AplorotéÀou6 òelxvura¿ ¡.r,apruplõv xai rT¡v oi øÛtòv è(r¡^¡ori-
Tiv grSorv gú.oxovreç xei óç télo6 xøì óç eTàoe xøl ó6 æolr¡- 4 ¡róvov òpãrvrø Yf M corr, ex èru.gêpovra ¡.róvov | 6 célouç xøl toü Y) M ad,d,.
¡.r,evol Àéyouor, än noìg. | 14 tr.$oÏco M r¿ÐEito v | 19 æpórqtöv V æpórç tÕ M I 31 tfeuÐl6l M
c¿xòv æTr¡oy röv gr5oeu yr,yvo¡.r,évcov eTvær,. ó6 8iÀov elvorl còv Àóyov &wuo'cpê'40 cott. e.x óç rleuÐN. I e+ I èotrv ôp'¡ri M aitd' in marg. | 41 'ce Ml Y om' re
"t "É1.,
M 186 ge¿v rE xq.\ è|tod,(e¿v tQ réÀer, ¡e xa.I cQ el8er, ¡r18è p18oc¡.r,fr ¡.r,r¡Ðéæpov pr¡8e- 15 Arist. Phys. p 7. r98a, Arist. Ilept (d<,:v 1evéoeco6 d' r' 7r5a,
tépou èæi æÀéov eTya¡ òoxEîv oriòevi æÀlv toü véou roúrou xøl grlooógou xø[ ""-24 | 20
4--s I ZZ.Arist. IIepì, (dov 1ev' d' r. 7r5 a, 8 sq. | 23 ati.t. Metaph' I r' ro69b'
ôvo¡.r,aco$érou. 32-34.
Mohle¡, Karctlnal Bessarlon. IIf. 8
DE NATURA ET ARTE. 115
tl4 BESSARIoNIS
de rebus divinis, quem librum metaphysica vocat: uTres igitur, inquit,
s Kc(i y,ìp òù eì xai oulXcop{oøt¡rev leopyiqr tòv tróyov ¡'r'i eiòrxòv ¡'tóvov causae tríaque.princípía sunt, duae in quíbus consumitur contralíetas,
or18' oüc<¡ ò¡ù
V B0Bu "*ì "").rróu, &Àl.Ì xai ú¡.rri, eTvocr, o$ o9óàpæ SoxeÏ è9ieo'$ær, cuíus pars altera forma et ratio est, altera privatio et tertia matería.<r
toüro é Àó1oç èz¡i æÀéov ä,v eTr¡ roü e'l8ouq xal toü oü évexa. où y,ìp to$évtoç Ita ratio ab Arístotele omnibus locis ad formam non ad materiam
xai Àó1oç årclöq ëo¡o:, 6 ritrtxòç Àóyoç' eT ^¡e tôv gtlo-
eivæ¿ riÀ¿xoü Àóyou,
5 refertu¡. Et quamquam plures causae pluraque pÍincipia sunt, tamen
oóg<ov lulóurov &xoúopr,ev &æÀõ6 re xøl &æoÀe),upév<oq Àóyov eTvar, tòv cò eTòoe 5
ratíonis nomen formae, finí, actuí, habitui assignatur, non materiae,
xaitò oü Évexæ crr¡¡,r,críror"n, xæì' toüto leóp1toç olorto' óç 6tr' xd¡d'¡u
"iâv¡'''ì¡ Àeuxóç' ëotco oõv' ei
eir¡ xøi ré'¡'eo$ør' 8rlvæ¿to
quae contraríetatis adversus fo¡mam altera pars est, quando materia
Àeuxòç ô Ai$iotf'', îo¿i
'iæÀõ¡c cum privatione idem numero est, ut Arístoteles tradít.
tÌÀl' é Àó1oç, <þ f¡ 9úotq æoreî d'æopÀéæouoæ
por5Àor,to, f¡ tiÀr¡ ú).rxòç Àó1oç.
Àóyoç' rþ tQ Quae cum ita sint, minor syllogismi extremitas, qua materíam r
æpòç còrétroç, oóx iÍÀÀ<oç 1z¡ætéoq ì óc é {ç téXvr¡ç xai toü voü 10 esse rationem posuít, ut falsa ímprobanda est. Nec sequitur, si causa
T òv )'ó1ov,
lå.¡qr toü iòiou télouç x&xeiva. æo¡oüo¿v. oT,ç ërcera.t, ¡rr¡8èv æÀéov 19
est, etiam ratíouem esse. Neque vero si rationem modo ex forma,
Q yivetal, toü e'í8ou; xal toü téÀouç
ot¡¡'tøiverv'
modo ex materia petimus, ratio ípsa matería erit. Sed rationem, cul
l0 Eíte toü d'v$pconívou Àóyou }.r¡9$eúr¡, ôç ¡,r,età ¡lèv ðpé[etoq
oõv é Àó^¡o6 èæì
zcp&[tv homo mortalis sit, licet ex materia capere; materiam autem ipsam
npoøipeolç 1,ruó¡r"roç rù xa¡' ripetiv xai xaxl'o:v &rcore)'eÏ, oÏov òtxæíæv
oixiav' dvti nomine rationis appellare non licet' Quapropter ratio, qua rem íta
Ì) d.8txov, X<opìç 8è ðpé[e<oç
'i
*n'ù' réXvr¡v, oÏov xlivr¡v. i eTtE
15 esse sive creari dícimus, natura ipsa reí praecípua est, nec amplius
toü orlor,ó8ouç xøì, x.proroü xai cöv æo¿orivt<ov è[1¡pr¡¡.r,évou xøtà coù6 æepi 15
quícquam significat, quam forma finísve, cuíus causa gígnitur, osten-
fl).d,tcova, eite rivri toü tfl gr5oer èvr'e¡'r'évou )'óyou, tfr tõv y'^¡vo'r'évov èvep-
c1at. Itaque rationem converti cum fine et forma unicuique manifestum
^¡'r,rmit te xotl æourptxi, èii ,,du"tu cò cé1oç xai tò ëoXøtov
eiòoç' oriX Úlr¡v
oõoøv xøi èvàeèç est excepto hoc uno philosopho et vocabulorum auctore.
6
&rax¡av xøi civeiòeov iaL, 9r¡or'v 'Aplororêì'ïÇ, aioxpòv
rcoì.ìù xai Adde, quodsi ratíonem non modo formalem finalemque, verum e
8r¡Àoi. côore leópyr.o6 oÛ8èv æpòq cò æpoxeí¡,tevov ou¡-,,rcepalvel
20 etíam materialem posuerimus, quam sibi ipse concedi cupit, nihilo
M 186v ¡rárr¡v xa¡rõv æepi tòv útraiov xai &Àoyov aúcoü æepi úÀr¡ç Àóyov' 20
propterea magis se ratio porriget quam forma et finís' Neque enim,
si detur ratio materialis, mox ratio simplícíter erit, quandoquidem a
Keg, e' 'Avaoxeu| åtÉpou ló1ou toü åvavtíou, <þ æetp&cøu àelxvúvar' t{v
doctoribus ita accepímus ratíonem simplícíter absoluteque eam esse,
gúor,v ¡.,.ì¡ pouÀer1eo'qøl xa.lrceg évexd' tou æo¿oüoav' quae formam significat, quamquam Georgius existimare vídetur Aethi-
.o ò, ð¡.r,<,rq ,åtlÀ1v åæá.¡èr 25 opem, cum parte aliqua sui corporis albus sit, album dicí merito posse.
r &vtí$eor,v, 8r¡Àøòi¡ ¡.r.i pouleúeosør tilv 9ú-
rò
ó,' Sit ergo materia, si íta libet, ratio materialis. Sed ratío, qua natura
oru, ei xai Ev¿xd. tou æouei, elvq.i ¡e Èæi æÀéov coü pouleúeo$cr'¿ cò Svexd rou
agít, non alíter capienda est contemplatíone finis quam ea, qua ars
8tïoXupí(etar,. oÜ zcpòç dæó8er,[rv toiç'Aprototé]'ouç xæ'cà\êlw þ{¡'uaor bp(''-25
xaì êv toî6 diòiolç, intellectusque agant pro suí finís ratione. puamobrem níhil plus ratio,
¡rruá6,-&r&x'.ç ó6 eior$ev, tò pèv év¿x&.¡o,3 gr¡ouv eTvau
de qua agitur, significat quam forma et finis.
pou).ì¡v 8' Èv aüroTq ¡.ri elvar. eTvør yùp cò pouÀer5eo$ar, xøì tiv
pouÀiv (í1er¡otv
téÀoç' Êv 8è coîc &iòíouç &re x'xi &væyxd.L- 30 puocumque igitur modo ratío sumatur, sive pro humana ratione, 10
V 804 ;õv åg' i¡.riv dpgrlvoou¡.r,év<ov npóq tr' quae cum appetitu coniuncta delígít vítia aut virtutes, síve appetitu
poulfr Xópøv. torlcorç òè oriX øritoü toîç Àó1otç ènatp6-
oLÇo,iÐe¡iiøv
"tuør'r¡ res efficít artificiosas, ut lectum, ut aedes, sive pro ratione separata
pevoç xøi r&v¡otv xopõv röv flÀo(rôv¿xõv olEtal ¡r,z¡8évø ôiv øúrQ 30
xærù.
atque abstracta, cuius auctor est Plato, sive pro ratione íuncta cum
ò'5vao$a¡ &vcr,otivar, i¡r&ç ce, tû &v eï¡ pouÀ{, ¡'''i àr'opíoøo$ør {er58etat'
natura rerum effectrice, non potest nisi contemplatione respectuque
$au¡,rá(er,v oõv ëfeotr,v, el trvæ olecal o{ic<,lq &otivetov xcti ¡.1<,lpòv eivør,, éç
ê
35 formae ac finis intelligi. Quapropter Georgius nihil, quod ad proposi-
aritòq æap' 'AprototÉ).ouç æapéÀøpe, cà øÛcù ¡:'i llÀ<otivouç, flopqupiouç'
tum pertinere vídeatur, opponit frustraque ratíonem íllam materíalem
fIpóxÀouç, 'Iø¡.r,pliXouç, Âø¡,r,aoxiou6, !lpæfu'xiouç, æoÀÀor)q &Àlouç oÛÐèv
toÏç òóy¡r'æor'v' 'åtvðpaq 35
diu ac multum cogitatum producit in lucem.
ittov 'Apr,otoréÀouq i flÀd.c<ovo6 åvte$pa¡'lpévouq
60g(Ðrd,rou€ tÇr ðvtu, zrøpaÀøpeiv voioocu olotto' eï yàp øütòç
te xal Caput V.
Àóyov 1e oogöv &neqoç òeòr5vr¡ccrr, tøütø vo!oøí. ta xui eiæeÏv, æolÀQ ¡l&À- Sequítur aliud eius obiectum, quod natura nihíl consultet, quam- 6, r
Àov oi oogótæto¿ èxeivor, d,vòpeq xøi ðvór¡oøv xaì toÏç &1vooÜouv èoø9{vlootv. 40quam alicuius causa agit, cum longíus se extendat alícuius causa agere
&véyv<ooæv, d,véyvooav x&xeivo¿ cæütø æøp' 'Apr,ototéÀer, xøi ðp$ö6 æÛtà
úr¡ò roü gtÀooógou Àé1eo$ær oùx &pvoüvca¿. <Ìllù tò {6 pouliç ðvo¡.tø oüx 40 10 ¡rléov M corr. ex ü)Jo | 20 xag.A,r Y1 M ødd. in rnarg' | 39 &vé^¡vcocøv V
d,vé1v<ov M
év cr, póvov or¡¡.rølver,v gcrolv, &ÀÀ' ôpóvu¡,rov eTva¡ xøì, pèu êæi ròv &v$pó- g*
"i
DE NATURA ET ARTE, 1t7
116 BESSARToNIS
eir, èn,,o,,.,yt4 ,À, èorr, þepo,l..orør4 xai æ&"oa.ç &xpr'Betq Est enim consilium inquisitío rerum, quae in nostra sunt potestate,
orlò' 6oov etneîv úæepéXel cà6 &'Àlaç continguntque et dubiae sunt. fn perpetuis autem, quoniam necessariae
z Tò pouÀeúeo$ou,'"oiuru xctì tÌ¡v å[ ,iÀIou ei6 ¿iÀ]'o ¡-r'etøpøflxi' ({r4oív 5
5 sunt, nullus est consílio locus. Hís verbis atque ratíoníbus non suis,
¡exai.ëpeuvævo¡¡,,otíu"u8r5vøtorl,xøi¿ücòòlct)'oyi(eo$æ¡voeÏvtexaizcpo- sed alienis sese Georgíus ostentat et Platonicos omnes aggressus nemi-
voeîosø¿. **s' ¡ ;;t'Apr'otoré)'r¡q èv cÇr
Éxtcp töv i¡$t'xöv mò poutrerSeo'$ar nem posse impetum suum ferre exclamat, nos etíam, quid consilíum
6$ev 6cæv i¡¡'r'eiç åvt¿ü$a Àéyopev tiv sit, mimine definisse mentitur. Sed quis ita índoctus atque insipiens
cøÛcòv 9r¿o,, ,{' ioyi(eo$æ¿<'
"irni
gr5orv pouÀeúroÄor., o,i ¡'r'ecøpøtr'xiv røúr4v
xaì ou(1t¡tr'xì¡v nep[ câ' est, ut quod Georgius accípere ab Aristotele potuít, idem Plotinos,
g;;;';t, "Ì¡u ùrøvor¡trxiv hépyerøv toü è9eocõcoç ørirfr to r0 Porphyrios, Damascios, Simplícios reliquosque Platonicae sectae doc-
&¡.rgr,yvooú¡rer* a;'La'4"
v 304v voü èxrø¡,r,pár"r;:; i.éyo¡rev. oüàév re ðt;rÀo pouÀó¡r,esor Àéyerv fl 6ru é
tissimos víros accípere nequaquam potuisse arbitretur ? Nam sí homo
"¡"; voüç' rò eÛ
tam rudís atque índoctus recte id quidem refert, quo pacto sapíentissimí
tr,ù æd'vr<¡v ð,Í;;' ta' 9'åt"av xøl æ&o¿v
øùcoTç è9rocd'¡r'evo6
re xaI pê).tlov xøi tò #)to6 zreplelhr¡ illi virí non idem et íntellexíssent et, quatenus fieri potuisset, decla-
tò téÀoç xai t& æPòq rò téÀoç æe rassent ? Legerunt profecto haec íllí quoque apud Aristotelem et recte
15 dici non negant. Verum consilii nomen non unam rem signifícare
PouÀ!6 'c¿ xæI
oæavr,ótæcø respondent, sed modo ad intellectum humanum, modo ad divínum
¡.r.è
rò æÀeîotov ò, r, pàv tQ c!ç pouÀ!6 ðvó¡'r'ctcr Xpó1-r'evou, referri. Itaque licet consilíum nostrum rei minus cognitae inquísitione
4uo'o'u.' 6"tp i(tZunt æo¿eTv oì18à,'Feóp- descríbitur, dívínum tamen omnium rerum certitudíne excellít, suique
éi,.r¡v xotl tì¡v ¡r,otù ròv &æò roü ció¡ræ- generis est.
xocleiv é¡.r.c,lvr1¡,r,oq, xæl'cot æo)'ÀQ úrfr¡- z0 20 Consultandi igítur seu cogítandi ratio aut inquísítionem rerum perz
cpórcov oõoav ciÇ ¡.r,età oó¡.r,æco6 èvep- transitionem de alio in aliud dicit, aut cogítationem, íntelligentiam,
ræt, ell ye toüto ¡lèv 8tà' toü æø$r¡tlxoü voluntatem et providentiam, quomodo et Aristoteles sexto ethiconrm
xæl soüro xupíoç
ocio$r¡¡.r,úc<ov yl,vecøu. libro consultare et cogítare idem esse affirmat. Cum ítaque naturam
ov oÛ à¿à, gavraoïaç oriàè töv ë[<'r$ev consultare dicimus, id volumus sígnificari, ut ratío et intelligentia
æo)rlQ ceÀaótepov' ei o$v è(iv 'Apr'oto- 25
25 princeps insistensque naturae animadvertat ea, quae certa explorataque
úr{.,r1Àócepov o¿úcoü xøi celeócepov ciç síbí melíora habeat, celerique intuítu quasi concepto peragat sua negotia
eiç &À).o (i¡rr¡aLv 'ce x quidem, sed non per imaginationem et sensum, quod genus intelligendí
¡-r.erøpøcr'xiv
8' åøuTiÇ 8løvoou¡l'év¡v 'ce xæi' rcp longe profectius esse confítetur, nec nisi aequivoce intelligendi rationem
xcti et Ye æor,öv. ori ¡lévcor' óq xøi recípere. Quodsí Aristotelí lícuit íntelligendi vocabulo id exprimere,
oiæooüv xøi rcpovolø6 &''¡êru¿óç èat quod altius atque nobílius est, quam humana íntelligendí ratio constet,
'év" re ri¿v æpòç 'E¡'r'æe8ox)'iv ærito 35 cur Platoní quoque non liceat consilium adscríbere intellectui, non per
àelxvural, ëx ce roü 'AÀe[d'v8Pou humanam de re dubia ínquisítionem, sed altíore nobilioreque modo,
qui menti conveniat separatae atque eximíae ?
Sed illuc redeo, unde díscessi. Aristoteles naturam vel cogitare e
vel consultare sua íntima ratione negat. Exteriore autem ne ipse qui-
40 dem negaret, ut ex his intelligi facile potest, quae adversus Empedoclem
riÇ q'5oeoç, &lIù 8t' &vd'yxr¡v dv úÀr'xí1v' ímbrem mitti a Iove per aestatem non, ut frumentum in area pereat,
5 to,ü.n ¡rèv oõv èxeivo' cQ pù tùv *úorv pouÀeuo¡.r'évr¡v æorsîv x,,ì cò évexú 20 sed propter vaporem elevatum, qui refrígeratus et ín aquam conversus
M 188" cou æritiq &gør,poú¡-r,evor,. 'Aprorocéì' ,oo þond.re feratur deorsum. Accidere autem, ut imbre demisso fru-
V 305'Évexd, cou dv gúorv æoreîv, x&v ¡r'ì¡ menium pereat, ímbremque ipsum non ratione effici, sed necessitate
øùcòq tQ pì¡ pouler5eo$ø'r. øùtiv cør1
materialí.
¡.r.evoç xæi 8¿ù coüro ¡r.i¡
xøi évexd- to Haec illi, cum nihil a natura cogitari, nihil alicuius causa agi r
.ce xaT xøcà,' tróyov d,yeosar, "cöv gr5oer, ^¡r,vo¡,r,évcov &g¡poüvco, ei ^¡e
L"osøi 25 arbitrarentur. Quorum sententiam reprobans Aristoteles naturam ali-
æepl torSrou oùòe¡.liøv Ëuro,ou eiXov æüco¡'r'urL(oweç, &¡'¡"ì
sò ou(r¡teîv ce xui'26
cuíus causa agere ostendít, tametsí consilii ac cogítatíonis expers esse
'Apr,oc:céIr¡< Ùr,ù coü ¡,r,ì¡
èp"uvãv xai pouleúeo$ør,, coüc' øÛcò àr¡Àovótr, xocì videatur. Concedit igítur nihil a natura cogítari, quemadmodum veteres
pou),eúeo$ær, tiv'*oigúouv 8¡loüv Boú)'ecøt xal o'ix 'åiÀ]'o
oÛ8év'
illí censuerunt, sed propterea non alicuíus causa agi dícendum arbitratur'
,AprorocéÀeu oupgóvoç, xæi f¡¡reiq
o Toür' oõu npò f¡¡,r"ôv ó II).d,rc¡v
Quod ídem a Platonicis quoque dictum Georgius
non íntelligit. Neque
cie gúoeorç rÌgaupor!¡,r.e$ct. xøi å¡réocoq ocritiv pou- gO enim naturam ipsam sua intima facultate vel cogitare vel consulere
1e æù,roi Èxeívor,6 åæá¡r.vor,
l"uo¡réur¡, ¡-r,ì¡ oulXc,rpoüvteç eÇr
toü civ 9r5or'v i$úvov, o6 voü Àó1rp 9æ¡rèv
30
Platonici asselunt, sed haec menti, sive intellectuí exteríori tribuunt,
crrSrÌ¡v pou).eúeo$æu,- Àó1cp te xæì' pouÀfr tfl èxeivou, xaS' ô or¡¡lør'vó¡.r'evov cie
quí praesit, insistat, incumbat naturae atque officia dirigat'
pouÀ!ç zrpoer,p{xa¡.r,eu ,,o"i' & æouei, o'l flÀátov¿ ¡'r'óvov' ciÀ}'ù xai æricQ cQ
Veteres igitur illí ea cogitandi ratione, quam naturae demebant,6
;Apro"o"jÀr, årró¡rruor, 6ç ëx æ cöv æpoer'pr¡¡'r'évov ætitoõ tró'¡<ov 5é¡e¿xtct¿'
eam volebant non alicuíus causa agere, et ad hunc sensum occurrisse
au èv cQ oc,icQ pupricp cöv guor'xöv tù¡v r'5Xr¡v xøi cò øritó¡'r'øtov èv toî6 3óAristotelem existímo. Quís enim tam pingui Minerva est, ut intellectu
"¿ií cr' i cöv ¿æò ¡¿avoiøq a'lc¿ov35
zcolr¡clxoiq æiriotç"r$j¡r.uoq' rlÌ) 1àp töv naturae concesso eam neget alicuius causa agere ? Nam etsí nihil esse,
dvttrr'$eíç, óç 8r¡trovócu &lÀou soü
&el. èott<,, gr¡oì, tQ gúoer, tò &zcò 8tøvoíøç'úoer' quod mens ambigat et quaerat arbitraris, tamen quod illa certo norit,
coü ò¿c¿voeîo$a¿ xod
8løvoou¡.r,évou ðvcoq, ,i¿lÀou coü grjoer,. àtà, to¿üta toivuv &vtl id recta ratíone mandari operae et causa alícuius effici proculdubio
xacà ).ó1ov zroreiv, fiæep ë9r¡¡.r.ev, cò pouheúeo$ør' Àr¡æcéov èæi ciq 9rloeoç' concedes. Mentem enim, quamdíu mens est, res certa cognoscendi
o'ix øÛri; pou).euo¡.r,évr¡q, &).Iù coü è9eocõtoç
6tøv øÛrì¡v pouÀeúeosøu 40 ratione complectí necesse est. Quod Alexander quoque, cuíus modo
léyco¡.r.ev,
æricfr voü àløvoou¡.1évou xøì npoopövcoç xotl cò céì'oç, å9' ô rÌ¡v 9úor'v
i$rjver'' 40
M 189 æpoe,).r¡9ótoç èv êæucQ. 8r,Xöç ^¡rìp 8ì¡ cì¡v pouÀì¡v Àéyeo$ar" xøi tfl ¡rèv cò 28f29 xu\ ip.Ïc. '. éró¡revoul M add' in marg' Y in te*tu'
g¿ævoeio.sæL xai æpoopõv, i¡ ai riv æepi râ. èv8exó¡revæ ou({c4oív ce xæi etitt' Phys' p 6' a' 3sq
'Apr'ocotétreu 5 cf. Arist. flept (cþ<,:v ¡r.oplcov 1 r. 66o sq' | 35 r98
ëpeuvav, f¡ xæi xupioq ðoci þoulí1, xai æepì' flç èv coîç i¡Sr'xoîç
120 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. tzl
é Àóyoq. xai ræ[r7Ç ¡,r,èv r]¡v 9r3or,v ocepeîo$æ¿ xctì xac' d'p9<o tò 9ltrooó9ol' mentíonem feci, aperte declarat. Aristoteles etíam fortunam et casum
&v<otépo voü xai æpòç inter causas effícíentes connumerans: DAut rerum naturalíum, inquit,
fi æpoeipr¡ta¿. rñ Ye pì¡v npóc¡ i$riveo$øí tE úrsò toü
V B'G;ò céÀoq &'¡o¡.r,éu¡, "åttiu & æo¿ei. orix &v 1àp æüri¡v xø$' aútiv
æo¿eîv àrlv¿- aut ab intellectu proficiscentium alíquíd semper causa est{<, ut rei
o$crr, pÌ¡ norr,rrr+¡u, &IÀà æø$ltr,xiv oüoav &pXiv 'AprocotéÀe¿ ¡¿dpæpr'
ei naturali rem ab intellectu proficíscentem plane opponere vídeatur, cum
re xai i$úvor, ar]tiv oTóv c¿ iíp1ævov 5 5 eíus quoque sententia natura nec animadvertat nec cogitet. Con-
¡.r.ì¡ ë[rosev é voüç
aÛrfl èguoc&pavoq &,.¡or
ipòç tò úg' o,i"oü *por,Lr¡¡r¡réuov téÀoç xori Évex& rou zro¿oüoo¿v tù. æo¡or1- silium itaque partim cogitandi ratíonem significare, partím inquisití-
èvòlòoír¡. onem rerum, de qua in libro de moribus agitur, satis íam declaratum
¡.r.evø
7 Arà :caõra' xæ1. i¡,r,eTq ë9ø¡rev èv cÇi
óç flÀútcovoç
æpótqr ou''¡"¡p&¡'r¡'r'cttr' est. Sed meminisse illud oportet, quod supra dictum est, naturam ea
àó[øv dv gúor,v, ei *ni ¡r¡ iòiç åaut¡6 ì) pou)'fl ì fóyg, diùri cQ '¡e toü 8rà cogitandi intelligendique ratione tum Aristotelis tum expositoris eius
ègeorõtoq roîç xcttà grlouv ylvo¡,r.évolç æo¡- 10 10 Alexandri sententia carere, quae intima est. Nam exteríore illa, cuius
æd,vtc¡v òrÍlxovtoç voü xaì, rtã.ow
actionem, dum natula explicat, cogítare a Platonícis dicítur, ne ipsi
ràp cö tpóæq xoti tÇr r!ç pouliç or¡¡ratvo¡r'Évq
eTv å. æo¡ei. corlt<¡r
xoci toùc
lspoùç òròao*áÀous'"iE èxxÀr¡oLo,.ç xai riç erioepeíae ùpÏv xa.$r¡r¡trìç èæi quidem tollunt, quando alter naturam agere dícit, alter sua intima
Seoü xpor¡.uévouç oIòø¡.rev tQ ðvó¡.r,æcu riç pouÀflq, zrapøy<o^¡flç Seíæv ratione nihil a natura agi confítetur, ut díctum iam superius fuit.
eiç toütó tE
"ic ipöu
tò >æor'{o<'l¡'tev éiv$p<o- puid enim natura agere possít, quae teste Aristotele non activum, sed
pouÀì¡v gú.oxovraç zrpor¡1í1oæo$at', 9Épetv
óç 8lù cò f¡¡löv zræpù rà 15 15 passivum principium est, nisi extrinsecus adsit, quod íntelligendi ob-
7to\ x,.c, eixóvo( *of é¡r'oírorv f¡¡,recépæv<, òr¡).ø8ì¡
&Àlø xtio¡r.cttæ úæepéXov xøl òr,a9épov, xøl pouÀ!ç æpoz¡yr¡oa¡'révouq' oÏç tinens facultatem agat dirigens alteram hanc natu¡am quasí instrumen-
'ni,ru"^ç,
leópyroç è.¡xaÀöv ôc òù øütòç èxeívov oogótepoç - tíor 1ùp tum ad finem et alicuius causa quaeque efficiat ?
d,ÀÀor,ç, f¡¡röv'¡e toritou ¡.r.r¡òè ¡.r,vv¡o$êvc<ov 6À<oq; xæi &¡ra$íaç otÙ- His de causís nos superíorí nostro opusculo pro opinione Platonis z
-&oeþeLaç
to')ç ypøgó¡.r,evoç orix æioxrlvetæu, pr¡8èv ,åiÀÀo Ì) ).or8opeîo$øu eiòòç xai tQ diximus naturam consilio agere, etsi non suo, tamen universae mentis, (:ct: 5,
20 quae per omnía transeat omnibusque insistat naturae operibus
' &.aeþeia'q ðvó¡l.atr, cor)ç d,xor5ovcaq èx9opöv'
20
{qç
Kaiìor, oÛx óq &pooüvrá ye, cî ðtv$p<oæe, tòv òr¡¡rr'oup'¡òv i) nepi tò zror'r¡céov officio gerat. Sic nos religionis nostrae sanctissímos viros, qui et"¡ipsí
"*7-e)
- - , ^^:
M 189" consilium deo tríbuunt, recte píeque sentíre existimamus, quamçluam
Сot&(ovs-á nni dpgrpálÀovrø oüre'Í¡ $eioc "(pee'h, flç øriròq eü$uvoq eivæu
""
porlÀel, pouÀeuó¡.r,evov eiod.'yel æpò {ç &v$p<oæívou nctpal<o1!ç, oijre o[ 8lòúoxø- Georgius e contrario impios putat, qui in cleo esse consilium arbitrantur.
ìor, rie oiq eioi òó(lc, åÀÀ' óe ¡t&t.-r& re ei¡ótc( r&vru xq.i æpò tiq ocrltöv Non enim imperitiam rerum sígnificat consilium dei, sed summum
25 finís complexum plenissimamque notitiam. Et quemadmodum valere
yevéoeoç,'n&vru. ¡e ¡.r.r{ xaì, riæìfr vo{oel zcepr,éxovrø èv tfi êøutoît à'|ler,piqr26
xæi. r&. ce téÀr¡ röv npøy¡rdrøv, rú' te rpòç tò téloq gê'povræ È{ øiövoç
zrpo- ingenío hominem dicímus, qui sine longa indagatione rerum exítum
opr,od,¡.¿evóv re xø.1. npoòr,avor¡o&g.Evov, Trcrpcryæy6v.cæ te èv åxøpeî roü Ðó[øv- assequí potest, síc deum, qui nulla omnino indagatione utitur, ineffabili
roc' aùtö xa¿ooü è¡u'or&. ctç, câlv oo9öv ëpyov flv' ingenio, miro consilío, inaudita voluntate excellere opinamur. rlFaciamus,
.,Ooæep
oüu &1Xiro, uÀeuriv ðtprocov ròv olveu ínquít, hominem ad imaginem et similitudinem nostram.< Nonne doc-
V g06i 30 tores nostri sanctissímí viri hunc locum exponentes consilium divinum
tLúxpd.Ç re xu.L y.eraþart
toü céÀouq èzÛtu'yXóvovra, 30
oÚt<o xai tòv $eóv, ei oúço xpì¡ tré'¡'er'v ci toü &neipou æpòç trÌ reæepæogêvæ aiunt creationem hominis praecessisse ? At Georgíus impios, indoctos,
ouyxpioer, Àóyou Xd,plv xæraApap.êvouç, ¡,r,r¡8evì, 6À<oç ou(r¡tr¡tlxfr Seopiç, ¡'r'r¡- ínscios vocat, qui divinum dicunt esse consilium. Plato etiam eadem
ò'e¡,u{ ¡.r,arøpætr,xfr '¡vóoer,, å}'À' e'3otoX<otút¡ æp<,ltior¡ te xøì årclouocác¿ qua doctores nostri sententia fretus in Epinomide íta inquít: uStabíle,
êær,poÀä voeiv re æ&v.¡u- xai næp&ye,.v cà ijvtø 8uvá¡.r,er, d,æeípc¡1, æiovíç æpo- firmumque, cum anima rem optimam rnente optima deliberarít, per-
35 fecte atque absolute provenit. Qua re ne adamas quidem firmior est,
voíç, &píot¡ te xq.i teÀeorcát¡ pouÀfr. fi xæì flÀác<¡v èv'Eæ¡vo¡-r.itu' rrtò àè35
d,¡,r.etd.otpoçov, gr¡olv, 6røv tluXì¡ rò &pr,orov xøtà tòv dpr'otov poulerSc4ræl nec ulla res potest esse stabílior. Enimvero tres íllae parcae eam rem
voüv, té).eov èxþæivet tQ ðvtr. xærà voüv, xøi orlôè &òrí¡,r.æç &,v ocùtoü xpeîttov continent servantque integerrimam, quae optimo consilio deo cuique
où8è &¡rercrorpogótepov oÍ,v ¡rore 1évotro, åÀÀ- tSvrcoç 'upeîç Moîpal xortéXou- deliberata est.<
oal gu .d,tcouo¿ tÉÀeov eÏva¿ sò BeÀtior¡ poulfr pepouÀeu¡,r.évov ëx&.orotc, Atqui Georgius distinguendí determínandique ignorantia in eum t
40 40 dilabitur errorem, ut dum alios impietatis damnat, se ipsum impíisimum (:sr.s,ro)
$eöv. <
10 Ileópyr.oç ¡j.évtou òulpeTv re xal Sropí(eo$ør, ¡,u{te ei8òç p{te òuv&¡¡evoç 5é voüs aritfr Ml Y trþ. ainfi é voüç | 24 ,¿&},rcr&. .ce Mf Y om. æ
ei6 coüto æÀd,vr¡e èxæhcre,", óç &oepeiaç ,iiìtrouq ypagó¡,revoç Écrutòv toüto
M 1g0 yoooüvtø 8e¡xvrJvar,. ori 1àp flÀd,r<¡v¿ ¡.r,óvov, é åv $eQ roløúr4v pouÀì¡v ¡r.i¡ 14 Gen. t, 26. | 35 Plat. Iipin. 982 b. c.
122 BESSARToNIS DE NATURA ET ARTE. r23
esse demonstret. Neque ením Platoní tantum detrahít, quí deo adimit
consilíum, sed etiam doctrinae relígionís nostrae et litteris sacris. Ita
fít, ut consilií ratio nihíl minusque ratio finis contíneat, et haec quasí
recíproca sint, ut qui consultat, alicuius causa agat, et qui alicuius
5 causa agit, consultet. puodsi natura alicuius causa agit, consultet
etiam necesse est sive cogitandi intelligendive ratione, sive celerí finis
comprehensione, quamquam non sua facultate, sed societate mentis
principis atque rectricis. Ars etiam ita agit, verum non ea, quae in re
artifíciosa posíta est, sed quae ín artifíce continetur.
Keg. 6, .,otl d'¡lø$öç é èvøwlo6 ég,otro1ei tr,$é¡levov tòv 'Apto.rotéÀr¡v
10 CaPut VI.
èx toÜ tì¡v téXvr¡v 1¡
dv téXvr¡v pouÀeúeo$ør. çoùvo¿vclov ¡rèv YÌp 'AprotocéÀv¡ç Georgií autem quantum sit ingenium quantaque doctrina, vel ex 6, r
pi pou).eúeo$ør, ouvd,1er, xai tiv 9r5otv ¡'r'i pouleúeo$ctr" , hoc intelligi maxime potest, quod cum Aristoteles naturam dícat non
consultando opus suum efficere idque exemplo artís confirmet, hic
6,1|eópytoç8èoÚcr,lçol8ev'Apr'ototéÀelouvr¡lopeivxæioÚtco6ærirÇrouv{- qui se Aristotelicum facit, consultare artem opinatur nec Aristotelem
8eu, ,5oti !*rí,rou Lé'¡'ovco6 tù¡v téxvr¡v ¡'r'ì¡
pouÀeúeosa¿
- oilr<'l 1ùp &v aürQ 15 negare ait artem consultare, cum id etiam caeco manifestum esse
xæi cò d¡v grlor,v ¡,ri pour'e'j"o$a¿ 8e¿xvúo¿ro zræpa8ei1¡'¿øcr' tQ
176 &:/¿vr¡ç
arbitretur, artem scilicet consílio ac deliberatione uti. Verum accipi
tiç pr,¡,lou¡.r.éur¡c "ùu 9úolu - oütoç aricQ ouvr¡1opöv xøì' fleplrcøcr¡tlxöv åv 15 hoc non simpliciter dicit, sed per supposítionem, ad hunc videlicet
V 307 soîc'¡.r,&)'r,otæ oruoprs¡.,,io$ar pouló¡'revoç poulerleo$au- tiv téXvr¡v
8rïoXupi-
xai modum, sí in ligno esset, non consultaret. Qua ratione etiam demon-
(etæt, 'Aprococéi.r¡ toüco dpveiosæt' eivør. '¡&p àí1 9r¡or'
¡,,¡8' 6À<oç strat artem sententia Aristotelis consultare. >Si in ligno esset, inquit,
", pì¡ pou)'eúeo$au orlX
tugÀQ 8!lov eù¡v þouÀeúeo$ar' ì'éyeo'$ær ¡'r'évcor' 20non consultaret. Ergo, cum extra sit, consultat.< Secundum hanc
,irriõC, e).^- èE'úrro$éo..6, àr¡Àovótr, úñotegeïo¿v eTv¿¿ åv tQ [úÀqr. oÚcco
"eXu¡u
óç o'('erær'' àeixvuo¿20
igitur Georgii exposítionem propterea Arístoteles naturam consultare
'¡,ìp ol pouleúecør,. torlt'p ce cQ ló1<p xat"AplotoréÀr¡v' non putat, quia non consultat. Nam sí propterea dumtaxat non con-
rì¡v róXvr¡v poulerSeo$ør. rei flv, 9r¡o[v, ðv tQ [rlr'cp, orjx åv êBouÀeúeto'
oüx
sultare artem arbítraretur, quía si in iigno esset, non consultaret,
oõoætoívuvèvcÇrEúÀ9pou)'erletør''<o'iòèouvir¡otv'é.,çxætùrar5r4vaúcoü nihil díversum a natura id caperet, quandoquidem natura perinde atque
8¿â roüto
M 1i)0" dv ogóÐpæ ,r"pr,u"uor¡¡réur¡v è[d'¡'¡or'v Ézço¿co â'v sòv 'Aprocotélr¡ 25 ars in ligno clauderetur. Tollitur enim hoc modo differentia, ut ars
gjoru'nopíi",, pì¡ pouleúeo$ør', 8rócr oö pou)'eúetør" e't Y(Ìp òr'à toüto
"¡u ,)¡u téXvr¡v i*"Zroç o'úor.co ¡.r.i pouÀerleo$at, 8r,ótr, ei f,v åv tÇr {rlÀ<p' 25 principium sit extrinsecus, natura intrinsecus, si tam ars quam natura
¡ráuou in ligno comprehendítur. Quid vero Aristoteles non consultare naturam
oùx d,v èpouÀeúeco, oriSe¡.tí,orv d'v æo¿oico 8r'ot9opàv rêyvt1ç | 9úoeco6 åvoúor¡e artis exemplo contendít, si íudicio Georgii consultare naturam luce
tQ trlrq. d¡v ^¡,ìp gúouv èveTvær tQ 9uor,xÇr 'AprototéÀouq ce xal æávrov clarius est ? Nam Plato tam artem quam naturam consílio uti affírmat.
riæÀõq èot, ,o,,ì¡.òó[ø. oriÐe ¡,r,iæ oüv d,v eir¡ ocÛroÏv 8r,a9op4',
ti¡l.9oiv Èveiva¿
touør1c4v' Ð1148ì¡ B0 guo fít, ut si ars consultat, quae naturam ímitatur et sequítur, frustra
tQ guorxÇr tærlrò Ðè eTvær' 9rjor'v eiæeiv ff téXvr¡v
"r&"¡,,éuru. cÇr
Aristoteles naturam non consultare argumento artis ostendat.
cÇr (úlg èvoüoøv. 6o$' 6æep ë9r¡¡,r,ev, eü f¡ téXvr1
poulerSetoct èvoüoo¿ [rllcp' 39
ò'è-
puíd praeterea eorum sententiam Georgius improbat, qui consul-z
ri¡
ëocr,8'f¡ tor,ørltr¡ rê7v7-à¿ù, gúoer røritóv, &ai'¡e cQ guor'xÇt èvoúor¡' 8¿ór¿
f¡ tare artem affirmant ? Platonicorum quippe, quibus repugnare ipse
,.iur¡ oi porf,"irr*i, toüro orlò' otritù¡ f¡ gúor,ç poulaúecør,. ,ôtpa 9úor,6
xæì tiç &9úx-
nititur, haec opínio est, ut et ¿rrtis consilium sít et naturae. In hunc
8rà roüro oü pou).er5erar, à¿óç¿ <¡,1 pouÀer5ecocr,, eü1e rie ooqí'æç
95 modum homo iste argumentatur et iudicat, qui se expositorem ac de-
rou cõ¡v ),óycov &væ¡xr¡ç. fensorem Aristotelís facít. uNovit, inquít, Aristoteles artem consul-
zEioüvxocitugÀQDiÀov,ó69r¡or'Iaóp'¡r'oç,civtéXvr¡vpoulerSeo$ær'35 tare. Hoc enim vel caeco, ut aiunt, patet. Sed si in ligno esset, non
rexvtxdtcara.òu 'Àpro"oté).r¡v eioúyer, pi pouÀeúeo.$ør' dv 9r1or,v àer,xvrlvtæ consultaret.< Sic Georgius ínquít.
år coû pr¡tè d¡v réxvr¡v pouÀerleo$ør,. fl).d,ccov pèv 1,lp xoci 9r5crv xøi téxvz¡v
&xóÀou$æ 9&.cxet. 'Aplotocétrr¡ 8'ø'icòç ioXupr'(ó-
Boulerleo$ør, f.j1.u'iæurÇ, 5 ìeT scriþsi 8eïv MV I 14 Serxvúorto V àeixvuto M | 29 ratltò M tøùtòv V
pí¡¡rlpø grloecoç oüoæv poutre'Seosau nö6 orix ti8lø.
¡,"uoç -$É}.er,v,
"ì¡u "éxu¡u ¡r,i pouÀeúeo'$a¿ 40
,o.,2oiou êor"$ ipo:rri ¡,r,útr¡v rQ ri¡ç réAvr¡ç æøpocùel1¡.r.ætr, 17 cf. Arist. Phys. B 8. ¡gg b, z6 sqq. | 21 Georg. Trapez.
BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. t25
124
V tiv grlouv æer,pco¡lÉvr¡ àer,xvrlvær,; 8ui ri 8è xai ¡t&$era,, coÏç lé^¡ouol tì¡v céXvr¡v Nunc Themistíum, sí placet, audiamus, virum doctum et disci- r
B0Zr
pouÀe,5eo$otr,;lIlo,r<ovuxöv '¡úp, oiç &wr\éyetv Èær'$u¡'.eî, pópr¡ æt5r4
tåv plínae Aristotelícae familiarissimum. fs hunc locum exponens íta in-
È,ori, xui civ gúorv xc(i r)¡v té1vr¡v pouÀerieoÐøl tt$e¡.r,év<ov. àr,ù t[ &vtrlé'¡er, quit: >Neque enim faber lignaríus consultat, utrum príus secandum
M 191 éøu,rQ CtlÀa Àé1<ov &vc' &trtr<ov; tor.oütóq èotrv oücoç Àó'¡ov xP¿cùC
xc[i ro¿' sít aut dolandum, nec grammatícus, quemâdmodum litterarum ele-
5 menta scribenda sínt, hoc est a aut b. Nec vero cum Cleonem scribít,
orltor,ç èrrrX.rpi¡roou Xpitør, 'Apr,ototÉler' poutró¡'r'evo6 ouvr¡'¡'opeîv' >oÏ¡e' 5
gr¡oiv, 'Apuotocétrr¡ç, .ir¿ ú céXvr¡ pouÀerietæ¡' toüto yàp xaì tu9)'Q 8frÀov' cogítat, quam primam, çluam secundam litteram collocet. Aedifícator
&ÀÀ' Ei flv èv tÇi [úlqo, orix &v èpouÀerleto'< etiam non consultat, utrum iacienda primo fundamertta sint, an paríetes
s '.4À),' &xouéro Oe¡llotíou, &v8pòç oo9<otd,tou xaì 'Aplotocálz¡ zrvéowo6' construendi, an tectum apponendum. Eodem modo textor, lapicida
céxtov porl"ú""or, nórepov 8ei æpier,v æpócepov i ciæo(éer,v, oÛ8'
rlori8è .yrìp ô reliquique artifices suo officio funguntur. Nullus consultat, sed habet
10 síbí surrm quisque certum finítumque opus, nec ordinem ad finem
ó '¡pø¡r¡roctr,r.6ç, æi,tçaùtòv Ðei ^¡pd,ger'v a, p' où8è 6cæv 1pd91 KÀé<ovø'
èæ¿oxo- 10
n"i'"oJ, ti rcpötov i Serltepov töv o'couXelorv aücQ '¡paætéov' ô oixo8ó¡'r'oq proposítum pertinentem ígnorat.<r Haec eadem ab Alexandro, Simplicio,
éoæúroç oü pouÀeúetal, rótepov roù6 $e¡lelíouç æpótouq ì) toù6 coixou6 ì') Averroe, Alberto, Thoma reliquisque Arístotelis expositoribus hoc loco
tÌ¡v ðpo9iv èlepyaorlov, é ü9ávr4ç, ô Àøo[óoç' &lÀ' 6procar xaì töv ëp'ytov scribuntur. Solus Georgius caeco quoque perspicuum esse dicít artem
8*oo"or, xaií7.cdclr.çf¡ gépouoæ èæi tò npoxeí¡revov céÀoq.<t tà arità'Atré[av- consultare, nec vídet íudicio suo doctissímos illos víros, qui locum hunc
15 íta exponunt, caecos fierí. Atqui ípse potius caecus est, qui quod
òpo6, cà, ø¡ci )t¡rrrl'íxloç Ènì ).ÉEecoq *&oxouol tòv tóæov 'Apr'otocéÀou6
15
Èxeivov è{r¡^¡or1¡.r,evor,, or} tì¡v åv tÇi [úÀr¡ téXvr¡v vooüvteç, otiòè ratlt'¡¡ d¡v ceteri omnes videre potuerunt, solus ípse non videt. Iam Arístoteles
gúor,v dgo¡.totoüvceç, éç leóp^¡r,o ç ole'can, &l)'à cì¡v åv tQ teXvitl âzcÀö6' aperte non consultare artem eo loco profitetur, cuius rei argumentum
iv øriroü pouÀerleosøu g&.oxo,t,coç, óc sù æÀéov èxeívov eiòótoç ì) xaì óq affert, quodsí ars in lígno esset, nihilominus officio suo fungeretur,
épöu"oç ð!ú""por. èxsivo¡ ¡.r.i pouleúeo$øu 9úoxouot, tu'Àoi xøt' o¿'lcòv quam cum in artifice est. Ex quo concludít naturam, quae in lígno
20 et reliquís huiusmodí est, alícuius causa agere, tametsi nullo consilio
ður.c ot oogóra.rot ,iv8peq èxeivor. tiÀlù ¡.r,{rote øütòç eTç eí1 lr¡¡i.õv xotroxúv- 20
tar.ç xøl toùç òg$øÀ¡-roù6 ðvttoç èxxexo¡.r.¡.1évoç, ð[ù pleæóvt<¡v èxeiv<¡v, tlïòeiv agat. Apte igitur et convenienter exemplum ab arte petitur, quoniam
pì¡ Euvd.¡.r,evo ç, &- r&weç épöou oø9öq' é f'Ìp voü; 'ApuototÉle¿ töv þr¡¡rácc'rv ars naturae símilis est eamque imítatur.
êxelv<ov xd.v æo¿¡oiv eïr¡ 1vópt¡roq. òuoTv "yàp ðvtor,v é¡.loiolv riÀtr{tro16 tò Sed ne quis artem idcirco existimaret consulere, quía extrinsecus 4
v 308 rilr¡$eüov ênì $øtÉpou xaì $ætépqr ou¡.r.pøíveuv eixóç. é¡.r,oia 8è f¡ téxv1 cfr est, naturam vero minime, quia intrinsecus, ídeo subíunxit artem, ne
25 ín ligno quídem si esset, posse alíter facere. Quamobrem exemplum
. gúoer. xaì, '¡àp ¡.r.r,¡leitøu riv
26
oÛ8è 8¿rl toüto ,gæeo$ør, ¡rr¡òè riv gúor,v pouleúeo$ør, åv tÇi guor,xQ êvutúp- animadvertite.
óç f¡ réxvr¡ ë[<o toü texvrltoü, oixer.ótepov rfl rArs, inquit, consultat quidem. Sed sí in ligno esset, non consul- s
xoudo¿v &ei xøi oùx ëEo¡ øritoü
g,5oer, rcotöv tò æpoerpr¡¡révov nøpáàer,1¡.r,4 óç è[ Ûæo$éoeorç toiç teXv¡toiç taret. Ergo ne natura quidem consultat, quae in ligno est.< En, quam
d,v åvuæépXov, óq xocl f¡ grlor,ç èvurdpXer, toÏq guor'xoîç, èædyer' éç ei xcrì èv idoneís mediís probat, quod quaerítur, qui nos ignorare dialecticam
tQ [úÀqr f¡ téxvr¡, olov f vauæ¡yr,xi Àó'¡ou xd,pr.v, é¡-r.oioç &v èæoiE¿ civ vaüv 35 35 scríbit. fgnoramus profecto dialectícam talem, qualem ipse scít, ab-
cíveu pouÀiç éq xai :i¡ gr1ou6 rò (úÀov, ,5ç xæ"c' oùtèv ,itÀlo 8r¡).ovótr 8r,ø9Épeuv sitque ut talem aliquando scíamus. Sed enim Georgíus non modo
rùxæ,cù. gúorv tõv xatà téxvr¡v i tÇi xeîva ¡.1èv ëv8o$ev, eà Ðè céxv¡ ë[or$ev concordiam inter Platonem et Aristotelem, ubi dissídere inter se víden-
civ aitíav ëXerv. Ðrò xøi èæ' ritÀlo æap&8er,y¡.,.a é¡.r.orótepov ¡i,etøpàç tòv åo¿utòv tur, prae sua ínscítía cogítare non potest, verum etíam cum temere
Sepazrer5ovtæ iatpòv æaporÀa¡rpd,vel xøi ror5cr¡ tiv gúor.v é¡.r.or,oî, ëvÐo$Ev xai ocritQ
10 1pø¡r.patrxóc M v lypa¡.,.¡.,.øtoriç ed. Schenhl | 11 npõtov M VI npórepov ad,
tò ætc¿ov ÉXov,r r. æliv nctp' 6oov y-c¿l roútou 8r,orgépet tÇr còv ¡.r,èv xæcà ou¡.r.pepr¡xòç 40 Schenhl
êautòv,$epøæerleuv - oü.¡ùp fii,xrp6q, ¿ÀÀ'ñ vooõv ùg'åautoü iærpe(te'ca,,
- 5 Georg. Ttapez, I I Themist. In Physic. p 8. ed. Schenhl 63, r-7. 1 20 cf. e.i'
ri¡v 8è grjor,v xa$' aütò åv åaucfr tiv dpxùu "ie xr,vdoe<,iç ëxouoav. èv 1àp stoph.Nubes 327.126 cf.Arist. Phys. p 8. r99a, r7_zr. rggb, z8_33, | 38 ct. Arist.
.Í¡
òì¡ roiç tolo,Seouç ¡t"æl,r,oræ åoÎlv röv te7-vöv æpòq ri¡v gr5ouv é¡.r,or,ór4Ç, åv Phys. p r, tgzb, 25 sqq.
7
tpårrorç ô &pt.yevie oi,"oq llp'tæt,ttxòç æøpø¡íàoor' xaì &Àz¡söç *r¡orv Aristoteles cum de rebus naturalibus ageret, principíis naturae intimis
tì¡v Slalextr,xiv å1uo"iu' tolør1tr¡v arltoü 8¿aÀsxtlxi¡v xai f¡¡-r'ei6 contentus noluit superiorem separatamque causam attingere, quae àd
f¡¡.r,&6
"lu tàp riÀÀà feóp1r'o6 pèv ori ¡'r'óvov èv 10
&1voeîv é¡roÀoyoü¡rev pr¡òè poûr¡¡rév ztote' lOprimum philosophum pertinet, ne dísciplinarum Praecepta praeter
oîç'ApuototéÀeu ouvuotá¡,r.evoq IIÀá morem suum mísceret atque confunderet, Itaque recte naturam tradidit
' péftr,ov léletv ïoXupr(ó¡revoq, orlòèv sine consílio agere. Neque enim ei naturae cogítandi vis inest, quae
6n<o6 &v tr,ç cò 9lÀooó9<o Soxoüvre immedíata est ac proxima rebus. Physicum quíppe eatenus naturalem
xaì, ópógcovæ lé1ovce, orjc' åæi voüv formam considerare debere ipse Aristoteles auctor est, quatenus a
f¡¡,reTç òè tì¡v rii.i+¡ åxa,répou ouvr¡.¡opiav xaì rirç oÛx èvævtiø gaoiv ctltrr¡lorv, 15 15 natura non separetur. Idem etíam: rDuplex, inquit, est principium,
ori8è æávu æor,xllr¡v oõoav ÈvTaü$ct èx$Í'¡oo¡rev'
tor quod naturaliter movet. Alterum non naturale est, quippe quod in
o 'Apr,ototélr'¡6 pèv yàp guorxõç rcepi tõv "¡'e guorxö-v òralø¡rp&v<ov xaì se motus principium non continet, quale est, sí quid movet, cum ipsum
tøîç guorxaic àp/otc.niç npoo"7éorv &pxeo$eìq xal ¡rr¡òév tr tie &vocépto non moveatur, ut quod omnino immobile primumque omníum est et
ei<rse pr'¡vúvat rù'ç huorfipaç
xøi x.proti ,
"üi"c
ciætó¡,r,evoç
- o'i¡è 1àp quiditas ac forma.( Ad haec: lHomo hominem generat, et omnino, quae
er¡,íintq - eõ ^¡É 9rlot tiv 9úor'v aÛciv ¡'r'ì¡ pouÀeúeo$ac'
20
20 movent, cum ípsa moveantur. puae autem non ita movent, mínime
ï) xai pouleúecar, ii 1e a¡'r'eooq aút¡ xaì rcpoceA$¿ç' r ad physicum pertinent.< ftem: nSi qua forma separata per essentiam
toooÚtou rò guor,xòv eîàoq èæuoxênteo$ø¿ òéov' óote sit, et quemadmodum se respectu naturalium rerum habeat et quid
úÀ1Ç,
,AprorotéÀouç eToì, xai crõ' là¿tcaì øi &pxai a[ xuvoüoøl guor-
þ{]pøra. sit, definire prímae philosophiae officíum est.< Themístíus etiam: rSi
M 1g2v xärç, riv f¡ åcépæ o,i guorxí1 ' ori '¡,àp
êøutfr' to¿oü¡ov
ëXeu xrvÍ1oeoC &pXùv èv quid immobile, inquit, principium motus est, id definire non physici,
tò
ò' èoT ì,v eI t¡ xlveT ¡-r.i xlvoú¡'revov, óoztep 16 r¿ rav¡eÀöç &xivr¡tov xøi 25 25 sed prími philosophí offícíum est.<
u&v$p<oæoq &v$p<'r-
æávc<¡v zrpõtov xal cò'cí Ëor¿ xøì, i popçÍ.r, xc¿ì æd,Àr,v' Aristoteles igítur hís rationibus res physicas physíce tractans et cau- 7
'¡rt¡àà naturalibus dísserit, percipi íntegre absoluteque non posse absque ea,
¡r.i¡ pouÀeuo¡.t!rr¡ì Ào^¡r,(o¡-Lévrlv fllátov ðè ¡'r'é14ç ei¡òq tàc
ô
'$é¡-revoq' teÀelotépcuv æpòç telei<'lotv quae est de rebus illís superíoribus atque divínís, síquidem res naturales
&".ceì,eotêpaq
"õu
tâ¡v
èrrrorrl¡röv æpoo8eio$a¿ 3ó - A5 non carent divina illa causa atque suprema, ímmo vero ea potissimum
és yàp yeo¡.r.ecpiø oijrro.l'àv telÉø n¡évor'to &pu$y'r¡rrxle' (ori 1àp &v.æep.i
'Íveu
ou¡.r.¡récpcov t, ,ti &or¡.,¡rétpcov T r' etòoir¡ ¡'r'e1e$öv é &pr'S¡rr¡crxfr åv "¡e<o¡retpiç ¡'r'i¡
æpooXprloúpevoq)oútcoçoùò'ävguorxiiÌ¡'$rxì¡dveu'$eololtac"eiyeorlx 2 oúr<,rç V oüto6 M| 13 dl).í1).orv M rÌlìÍ¡Àot6 V | 17 töv '¡e MIV trþ' ye tôv I
Seiou ø'r,ciøç rù. gvaux&., d¡.ìà x&i nupr,(¡)t&tr¡ ø'3cöv c(Út¡ I7fl8 x,itcri6 guouxøiç '.. cìpxeo$eiç xa.l M add. in marg. Y in lextu | 4S ¡''eti¡
,iir", åæò
"i6 "o¡ 6oov guorxiÇ &tvcerau, oùx&veu$eololíotç æírìlc,&nrerd'L- 40 M Vl M suþrascriþsit perior.
air¡a, eixóraç èg'
oÚcto6 oió¡revoq øútó6 te ëXer,v xøi toiç ,itlÀolq æøpot8oüvotr,
òúvao'$a¿ [xøv]v
tlv aritöv yvöorv 6 Georg. Trapez. I Zg "t. Arist. Metaph. e r. 1026 ã,4 .6' | 23 Atitt. f'nyt'
ènr,oc4¡,r.r¡v röv ðvt<,rv, d,v èx tiq xupr'otár4Ç c|(itíøq zrepi e.i.t. Phys, p z,
þ 7. rg}a,35-r98b, 3. I 26 Arist. Phys. þ 7. ry8a, z6-zs. | 28
peti¡, yù,p xupr,ordrtl èrrcr"í¡¡t'^q, rïv èorr,v aitr'ø, i d'æò cöv øitícov èotiv) rg4b, r4.q. I aO Themist. in Phys. þ 7. e¿. Sehenhl 58' 4-7.
1f¡
DE NATURA ET ARTE. 729
BESSARIONIS
128
causa consistunt servanturque. puapropter non temere de rebus natura-
libus admistis altioribus illis rationibus docendum existimavít sperans
ita fore, ut et ipse haberet et ceteris traderet scientiam pleniorem.
Repetít ergo praecipuam illam causam ad perfectiorem naturalium
5 rerum cognítionem et certiorem efficere disciplinam conatur ex primae
oüv Àoyi(eo'$æ¿ cl'$etæ¡ åx tô¡v æpórcov 5
$a¿ xø,tà, orllLr¡{r,v &æoпÐoú6, ôv tpóæov illíus causae demonstratione. Ita enim comparatum est, ut natura
non sua constet facultate, sed aliunde dependeat moveaturque a causa
xal'Apt'otot
illa separata, çluae naturae finem in se continet et consultandi cogi-
xætreiv eió$ao¿. 9r¡oi 8è
tandíve ratione ín agendo non vacat. Nam consilium et cogitationem
10 in rebus divinis summae rationis et exquisitissimi iudícii nomina esse
satis íam supra declaratum est. ftaque per syllepsim consilíum cogi-
tandique ratíonem natu¡ae tríbuit, quemadmodum medici febrem inter-
dum inflammationis nomíne solent nuncupare. Aristoteles etíam natu-
ram príncipium motus et quietis esse affírmat, non activum, ut supra
e'¡1ivecar,.
15 dictum est, sed passivum, hoc est non quo moveat, sed quo moveatur.
soticcoçct}.Id}r<.lvtò91Àooó9<oou¡.r.pæivecov.oiltolç&¡,t9<,lxerù.àlæ.15
åx?tct¡rpd'vco rù 'Apr'otocêtrouq' Cumque de quattuor elementís disserat: rNullum, inquit, ex hís se
gópouç ¿rr"i*c'ä¡"¡s¡-ie'¡t"ou' oticcoç'ê1ò
1.eóp1ro6 ¿i)tþ ouxo- ipsum movere apertum est, sed principium motus habent, non quo
ôv åvo¿vt[¿ eo,urq, :,,i1",u úi' è¡roü ouxogorvteio$ocû,gr¡or,
or]x eÏlfov oíit' åvór¡oø' Èxelvou' moveant aut agant, sed quo moveantur.< Ergo ípsíus quoque sententia
gævc[ç auo,A,olA"¡' oÛ8*¡'oU '¡tìp toü"o
ôq natura aliunde movetur et rationem non ipsa possídet, sed a quo
å*rí,uo, toüd, oöx è¡'''óv èorlv ëyx?r'r¡¡'r'ot' 20 movetur.
Ex quíbus sequitur, ut inter sese duo philosophí consentíant, et t
diverso rerum respectu uterque vere ac sapienter et loquatur et sentiat.
Síc ego exponendum censeo, quamvis me Georgius calumnietur, quasi
contradicere sibi ipsi Aristotelem putem. Illius, illius haec impudentia
25 est, qui ita alterum laudat, ut alterí maledicat et per distinguendi ac
ci6 'Aprococéì.ouç e'i9r¡piøç èær')'æsó¡'r'evoç' definíendi imperitiam adversaríum se contra alterum constituit. Sed
crlpeorv oó(ov eigPxæ ¡r.r¡àø¡.r,oü
valeat ípse et sí quis ei similís est. A nobis vero longe absít, ut viros
o leóP'¡roç òè'aiç toüco cótr¡'r'r¡6
doctissimos et omnium bonarum artium parentes iudicare aut reprehen-
M 193v cógorv xprtí1v, pr'pliø I' orix oIÐ' d
dere velimus. Equidem si quid ex meo iudicio in hanc quaestionem
è[evéYxao$a¿. oÜæc'¡ YùP toiq
30 attuli, nort Aristotelem damnans, non pro Plethone contendens id feci,
&,v eÏev aritoü 1e ðvtæ - orlòa¡rfr
sed Platonis opinioni ex eiusdem philosophi locís ac principiis arguens
oi¡x &tceux6'toç $øu¡'lú(er', fl)túrcov
favi, nihilominus alterum, hoc est Alistotelem, et admirans semper et
èxxr¡Pútrer, loPoü oü8à töv fI
laudans. Sed de his hactenus.
'ce xu.I oogotúto:v levo¡lóvcov
I]Àd'totv¿ Caput VII.
¡.¿e'¡'[ctou'$ær5¡ratoç vov' tLss
oüto, o1t8iv úæèp &pr'
I' åvò
eioì'
IIÀ e x åxeivo6 35 Ad id autem, quod Georgius rogat, an idem esse mentem et naturam 7, r
oüv aricòv o¡, ,i*òc toÀ¡'r'ioær,
''Í¡¡r'eiç dicamus, ita respondendum censeo non idem esse, sed cliversum. Alte-
¡.r,èv yvol4
æorè åo'ucóu' 8è Á pEv 8è 6oov
æieíorou te xæl toü rcøvcòç Ëxúcepov &1o¡'tev'
V gfO l,ùcoiv )ter,æó¡re'$c, æepi
18 oüc'M orlx V 122 è¡rauroüV éøucoüwt lZ+ 'Aproro'u3ì.r¡ M'AprototÉler,V I
Keg.(" Aæóxprotç a-pò6 tò toü lecopliou èpóc4¡'r'ø' &v fi 8eíxvucø¡ æÀeictov 31 $øu¡r{(er M Vl M suþraseriþsil Sau¡rú(erv | 32 êxxr¡p'itter, M \| M suþrøscriþsit
te xcti 40 êxx¡púrrerv | 37 "9au¡rd(o:¡rev M ,$øu¡.r,d(o¡r.ev V
6oov Ðlorgépe¡v voüv 9r5or'v'
épxeouv, dzroxpr,vópe$ø pì¡ taütòv &l),' Étept v eÏva¿. xai tò ¡,tèv XcoPtoróv, rum enim separatum, alterum non separatum est, atque alterum movet,
tò ò' &Xóplotov eTva¡. xai tò ¡lèv xr,voüv, tò òè xr,voúpevov eïva¿. oÚto yùp alterum movetur. Natura etenim ita movet, ut nisí a mente sive
i grior,6 xr,veî, óç ei ¡li úæ' cÉÀÀou &votépou aitíou èxrveïto, orix dv oùò' øüd intellectu illo moveatur, non moveat. Quod etiam ípse Arístoteles
xrvoí¡. óç xai 'Apr,orocéÀr¡6 à!Àov zcor,eî tiv gúolv &pXiv xtvlloeorç Àóyov, docet, cum naturam esse principíum motus, non quo moveat, sed quo
orl xo¿rà, rò xr,veïv, ciÀIct xørà cò x¿veîo$ø¿, xøi i'¡pe¡líotç, oÛ xatà tò i¡pe¡,r.ú(er,v, 5 5 moveatur, et quietis, non quo quíescere faciat, sed quo quiescat, ex-
&¡,Àà xøtà tò i¡pe¡ri(eo$ør, ó6 êg$doø¡rev æpoeræóvteç. 8¿ò xocù rù gvou&, ponít. riQuamobrem res naturales, inquit, non a se ípsis dicuntur
gz¡oiv êv tð $ dc guor,x!ç, ori Àéyecat ùg' èæutöv x¿veîo$o(¿. í¡òúvøro '¡àp moveri. Possunt enim et se ipsas sistere, si se possent movere.< Et
d.v xaì lotd,vø¿ ê,ævr&., einep xaì. x¿veîv åausà êÐúvøto. ëv te tÇr 9, ,lóç oÜor¡6, alibi: rUtpote cum natura, inquit, sit principium et causa, qua res
g1oi, ri¡q gúoe<o6 &pXiç trvoe i aitiøç toü x¿veîo$o(r, xai ilpe ¡.r.eîv <t. ë'orr,v &.pæ moveatur et quiescat.< Itaque Plato naturam idoneam dicit esse aci
t¿ xøl x¿t' ctütòv 'Aplototélz¡ åvóte pov øltlov, ò tiv gúolv xr,veî. eixóroç 10 10 motum ordinemque recipiendum, et hac sua aptitudine invitare sibí
M 194 oüv æritiv xai o[ æepi IIldr<ovc¿ ènltr7òerót¡rd.. rtvæ eivar, rcpòç tò x¡veio$ar, causan, quae exornet et moderetur et ordinet.
xøì, Sr,otxoo¡-r,eîo$otú gaor, xal tfr éautiq eùgutç tù àtøxoo¡,r,r¡¡txù. altrt"æ'tcPo:lø.' Addo, quodsi anima differt a natura. Sunt enim omnía animataz
lou¡,r.évr1v. naturalía, sed non omnia naturalía animata sunt. Animata autem
z "En ei f¡ rfuXÌ¡ òløgépsr tiç 9r3oscoq. xaì yàp tà ¡.r.èv ë¡,r{,'uXø xal.gvow&.,
8à omnía a se ipsís moventur. Naturalía autem nequaqtram per se moverí
oû nd,vcø 8è rà, guorxà ðg.{.,uXæ. tri 8à ë¡l{uXø úg'Ëøutöv x¡veîtø¿. tà guorz.à15 lSAristoteles testatur: rlnanimatorum, inquiens, nulli inesse videmus,
oüx d.v N¡vaîo$a¿ úg' èautõv toü 'Apr,orocélouç dxcr5o¡.r.ev Àéyovtoq. >röv unde principium motus sit. Sequitur, ut natura esse non possit prin-
yàp d,rf,,rlxorv ðv oû8Evi épõ¡rev, gr¿oiv,6$ev f¡ dpxù xrv{oe<oç.<< ei toivuv cipium motus, quo scilicet moveat. Nam quo moveatur, principium
"ic
ëxel ¡.r,èv gúouv tà ct{.,uxø - Eioi xæi'¡àp gvo,.x&. ' oùx Ëxel 8è èv Ëøuroiç xrvlloeorq esse iam dixímus. Placet haec sententia magna ex parte exposítoribus
dpXÍu i rpúorq orlx â,v eír¡ &pXì¡ x,.v$¡oeaç, Ð1Àaòi toü xrveîv, toü ¡-r.évtor, Aristotelis in rebus inanimatis, quae propríe naturales dícuntur, qualia
-, 20 sunt simplicia corpora. In animatis autem duplex ratio est. Quatenus
x¡veïo$au xøi ¡rd,Àa. 6nep èæi ¡.r.èv töv ci{r5Xov, d, xaì xupíroç guouxà l'é^ye'cæu,20
oid eio¿ rà ctnÀã acßy.a.ru, &À¡$èç eTvar, coîç æleloo¿ tõv è[r¡yr¡tõv'Aprototé- enim ipsa animata res sunt naturales corpus enim naturale corporí
Àoue òoxeî. êni 8è tõv è¡.rr].,úxov, fi ¡lèv xai arltà guc,.x&. èor,., - toü yàp animato subíectum est, quando anima- actus est corporis naturalis
å¡rQúXou zrpoüæotú$etcn tò guolxòv oö¡,lot xæl ëot¿v arirÇr únoxei¡levov, eï ye ea quoque naturam habent, quae principium motus sít, non quo move-
-
V 810" i ,l,uXù guor.xoü o6pa'cóç èotuv èvreÀéXeuæ - grSor,v ðXer, xoci ctùrá, tiv xtví1oeoç aot, sed quo moveantur. Quatenus autem res sunt animatae, naturam
oû roü xrveïv, &ÀÀri roü x¡veîo$ø¿ oõoav rÌpX{v. fi òé ye ë¡,rtf,,uXa, ëXeu ¡.r,èv 25 25 et habent, quae principium sít, quo moveant, quamquam eo modo,
gr5ouv riv xøi óç &pXiv coü xrveiv, oû ¡.r,ì¡v ciÀÀ' oíø.v úg' åtépou xr,vou¡.r,évr¡v ut nisi ab alio moveantur, minime moveant. Alterum igitur est, quod
xuveîv, óç èv roîç êno¡róvorq eip{oecau. ëo¡at "ct d.pæ érepov tò tì¡v gúouv moveat naturam, quod proprie causa efficiens motus rerum naturalium
xrvoüv, ò xai xupíoq zcor.¡rlxòv æícr,ov tiç röv guolxõv xr,v{oe<oç ÀÉyetar,. dicitur, idque a natura díversum. Quod síve universam naturam sive
toüto àè étepov {ç gúoeóç èorrv. 6nep eire grSor,v riv xa$óÀou eíçe voüv mentem aut formam libeat appellare, controversia de nomine est.
e'íte eÏSoq nocÀeîv porSÀor,o, i àr,agopà æepi tà ðvó¡rørcr ëotal póvov, i 8' ëv- 30 30 Sensus idem servari potest, et síve plura eiusmodi sint sive unum,
vo¿d, Èoc¡v f¡ ø.ricí1. xui ¿lte rcleíco elte Ëv, où8èv xpoç ye cò æøpòv òtøgéper. níhil ad hanc quaestíonem ínterest, qua.mquam Georgius multítudinem
¡.rotqv yàp 'Apr,otoróÀer, ouv¡yopõv, æÀ!$oç Seöv 8o{á(ovr¿ xøl arirQ, 6ç deorum Platori obiicít, quasi Aristoteles plures esse deos negarit, cum
M 194u ya tooorlrouq voüç Xo.lploro')q eivær, rl$etø¿ toùq càç ogo"ipaç xlvoüvraç, 6oau totidem dixerit intelligentías esse, quae movent, quot caelos, qui moven-
xøl ø[ ogaîpaL eio¿v ai xlvo'5¡,leval, flÀútrovr, có ye toroütov èyxaÀei. xouvòv tur. Commune prorsus hoc crimen Platonis atque Arístotelis est, si
&¡rgoïv toüro ëyxlz¡¡.r.a, xor,vl rrld.v¡. 35 35 nomina sequi, non sententiam volumus. Nam prímum quidem, quod
s gúor,ç xa.i ai¡io. rcoLn:-Lxir¡, ei ye n&v tò yuvó¡,levov è[
i\êy¿r,xL, ¡.r,évtor i causa suprema et a nullo dependens est, nec a Platone, nec ab Aristotele
úzroxeu¡.r,évou övcoç roü S' ð yíveo$ar, ¡.r.éÀ),er,, xaì,
rê r,.voç ylverur., 8uvá¡.ler, in plura secatur.
úrcò toü zroroüvto6 êvepyeíç ðvcoç. zu&v yàp cò 1uvó¡.r.evov ë,x rr.voç xui e'(,q t
noæî¡at tlv yéveor,v, xai &n' dpXiç èn' &pXip, &nò ciq np<L:rr6 xr,vo'5o¡ç
xui èyo,!o1e íiòr¡ rr,và gúouv åæi cr,vø ¡l,opgiv xøl co¡oüco &Àlo r¿ réloç. &v-40 9 üpa rr, M) Y om. rt
Sporcoq yrìp ,iÊv$p<oæov xøi guròv gucòv yevvÇ Èx tiç æepi ëxo.o¡ov úæoxe¿-
¡i,év¡e úÀIe, 'Apr,ototéÀ¡q gr¡aiv, óot' ei tiv Tõv yevvóvt<ov gúorv øritõv 7 cf. Arist. Phys. ,$ 4-6. z54b-z6oa. | 8 ati.t. Phys. p r. tgzb, zr sq. I
Seorpoü¡.r.ev, gúolç òí¡cou$ev tò æo¿oñv åvepyeíç oüoø, el$' óç rò æpörov 16 Arist. De Caelo p z. 284b,33. I 40 cf. Arist. Metaph. ( 7. ro33b, 3z sqq.
gt
732 BESSARIONIS DE NATURÀ ET ARTE. 133
,rlq, ei$, óç cò àer5cepov. Szrep o[ rcepi 'AptocoeéÀv¡ àúvø¡r,ív Verum natura causa quoque efficiens esse dicitur. Quícquid enim s
Yevvöv øùcò }.é1ol
re xul. grlor,v xæì, æpóc4v rÌpXì¡v tQ onêgp'æ:l' ouyxøtøp)'¡$eîo¿v xaÀoüo¡' fit, id ex aliquo fít subíecto, potentia id substans, quod futurum est,
xæl coüro yùp æor,r¡tlxiv ëXer dv et ab agente actu substante efficítur. ftaque si naturam eorum, quae
xøtà 8úvæ¡.r,r,v, flv æpooeXöç ëXer, À generant, cogitas, natura profecto agit actu substans, síve primum
5 generans accipis, sive secundum, quod Aristoteles virtutem,
ouvaltr,óv re xæ\. òp1orvr,xòv øitr,ov naturam
êcépotç zupor¡you¡róvoq airior.ç xai r et principium prímum mandatum appellavit. Nam id quoque agendi
æiriq úæ¡perou¡.r,év¡. obtinet facultatem. Actu enim atiquíd est agítque vírtute, quam
,, .,.t Où8é t¿ nupù 'cuúræ auPr.Pcrí immediate a generante accepit. Quamobrem tum concausa, hoc est
" ot'ó, leópyroç oïsc&¿. ori 1ùP comes aut consors causa, tum instrumentalis causa dictum est, utpote
&ÀIà nfl xai rcö-c, olovel æo¿oüv eoõ
10
10 quod aliis plerisque interpositis causís ac postremo superiori
et omnium
xoti <iq cò ¡lèv æorr¡cr,xóv, cò 8è æø$ câusae serviat.
gøg,èv dv gúor,v xeXtoPío$æ¿ coü Nec propterea sequitur, quod Georgius censet, ut a re mobilil
coü ènì rò réÀo6 popgìv ióvro6 xøì reÀeoroupyou¡.r,évou, ¡.r,&1r,ocø pèv
,ni'þ, separari.i-pìi"it"t debeat. D'm enim ab ea re mobili, quam moveat,(:sr'8'+)
M195úæòcoü8r¡¡.r.r,oupyoüvoõ,'ércettuàèxalúæ'æùtoütoüzrepicivqrSolvòpyøvr'- separetur, salis est ad moventis movendaeque rei necessariam separati-
xoü 1e o,i"ior. fr'àì¡ xai'ApuocoeéÀv¡ç gr¡oiv èv tÇr $ e!ç guouxie 15 onem. Separatur igitur movens natura a
natura eius, quod movetur'
&xpo&oecoç15
>&v&1x'r¡8lor,paiå'$ær, tò x¡voüv èv êxáotql æpò6 tò xlvor5pevov{r' xæi åv eoie sed non a simplicitate mobíli natura. sive ením agens, sive patiens,
xoci &pXú'< x¿[ èx cfrç tor'0il1qç cum re mobili coniuncta est, quamquam altera movetur, quatenus
¡,terà,'cà gvo,,x&,'lô $eòç'röv
o¿ití¿ov æ&or
&px!q ¡4pcrlc uv 6 ¡e o'ipævòç xøi d 9r5or'ç' ori 8l riælöc xtoptocòv
elvcr¿ 8si mobilis est, altera movet, non quatenus mobílis, sed quatenus motiva
,au'gooil xai ro¿cà gioru ,ò g.é).).ov æo¿eiv. &ÀÀ' ei coü ylvou¡.r.évou æüroü activaque est. omnino subiectum aliquid esse oportere et semper in
*"y,Jrpro.or,ixo¿vòv ,rpåq rùu coü x¿voüvtoç xctixtvou¡lévou dvø'yxøiøv
àr,æípeouv' 29
ZO subiecto naturam esse Arístoteles
auctor est. Buin etíam theologi
religionís nostrae, et praesertim Latini, quí auctoritatem Arístotelis
K.g. î' 'Avøoxeul åcépou ló1ou toü èvæv, iou' {l zrer'p&tar' 8e¿xvriva¿ ptuiis quam ceteri faciunt, naturam tamquam ínstrumentum referri
r)¡v gúor,v eTvær. ðP1øvov. ad deum primumque agens proculdubio voluerunt, atque ob eam cau-
8'èoci sam rationalis naturae propríum esse finem respicere, utpote cum se
R u'AtrÀ'i
ot r',¡rrüàor. lotplociv,97oi, xæ'cù oê, eiæep ðpyavov' coüco
g,5olq
25 ipsa ducat ad finem. Irrationalis autem,
quoniam alíunde ducitur,
ou¡rrri,pr*. fap ,o,i å¡ræé*uxev f¡ 9úor'ç roîç æg&y¡t"æotv'< f¡¡leÏç ò3 peculiare ut ad finem apprehensum inconsíderatumque moveatur.
f¡ 9úou6, i pèu ôc'þ' ù àè óe ¡t'op?i¡'zs -siquidem esse,
io,¡.r,ru 6"r, o,i,l)eü8oq. 8r,Xöq Yìp omnia, quae sine ratione sunt, moveri ad finem particularem
e'ípr¡røu y,ìp êv cõ¡ p {ç guorx!Ç dxpoútreoiç' rÈæei 8'f¡ .9úor'ç
òtxõq' ró te
óq Popgíl' a ioluntate aliqua, quae se ad finem universalem extendat, eum scilí-
.iioe ,ot'i f¡ Úi.q.a xøi øõ' rèteì f¡ 9rlor'q 8r'tc{, f pèv óq Úrtl' i òè
cet, qui ad voluntatem divinam refertur. Quae cum ita dicant, nihil
qéIoq Ðè aÚtr¡.<' xø-i èv tQ zcpótqr tõv æepi ({ov ¡r'opí<ov' uriç 9r5oe<o6 òt1õç gO adveÃus Arístotelem díci arbitrantur, immo vero maioles propositíones
ëoT ¿v u$'c[ xui
Àeyo¡r.óvr¡e xøì oiior¡ç, tiç ¡rèv óç Útrr¡e, tfrç 8è ó6 oÛoíorç' xøl suas ad eum referunt. Sic nos, quae proponimus, demonstramus et
tùrelo'caç 'Apr,ototéÀouç30
óq xlvoüoø xcri <iç rêIoç.< xc¿l rorJcou eüpí1oer,ç
tot tamque eruditorum virorum opiníoni consentanea loquímur.
rcavrocXoü pæpcupí,aç' ëtu ye ¡r.ì¡v xai &pXi¡v xr'vflosoq zcolrltr'xlv oíðæ¡-r'ev óæ'
vuv où8èv roìJfôv æùrò x¿vei ê,avr6, 8iÀov. rilÀà xtví1oe<'iq &pXì¡v ð1er, o'i Illud autem praevalidum et paene inexplicabile Georgií argumen- 5
roü x¿veiv orlòè toü zcoleiv, &ÀÀà roü rcúoXer,v.u xaì Xl¡,r.ælixr,oç' 9úor,q rl! tum est. lNaturam, inquit, si secundum opínionem nostram ut in-(:9r.9,r
tipXí1, <oz¡oí, xrvlloeoç oÛ xætà. tò xr,veTv, &l).à xo¿tci tò x¿veîo$¿¿, xoti i¡pe¡riø strumentum moveretur et moveret, prius esse actu necesse foret.
o,l x¿"à rò i¡pe¡r,i(er,v, &ÀÀà xu.rù. tà i¡pepí(eogør,< >ðrcr,r4àer,ótr¡q tuq oüoø puicquid enim ad aliquid movetur, potentía quidem id est, ad quod
5 movetur, sed actu aliud quiddam. Itaque naturam quoque aliquid
npòq tò x¡veio$ø¿ xø| 8r,øxoo¡.r.Eio$a¿.<<
5
a flo).ÀøXõs àì oúc<o rie gr5oeoq lelo¡-r.évr¡e xcti èæi 'cd:væv'cla.8Ì¡ 1e).oiov esse actu oportet.< Quid ígitur hoc sít, quaerít. Neque enim composítum
rò ¡.r.ovaXöç xæì riælöç Àø¡.r,púvovra o'leo$o¿¿ {eu8o¡-lévouç &rco8er,xv'5vøt to'5ç esse naturam dicit, non materiam, non formam, Neutrum enim esse
g&.axovraq ðp1ævov eîvær rÌ¡v gúolv àr,ri tò ou¡,rzceguxêvat, xæi è¡-r.rrequxévæu. actu, antequam composítum sít. Ego vero ita respondeo hoc argumen-
xøì, f¡peiq.¡ríp ga¡-r.ev xøì æüroi ou¡.r.æeguxóvocr, xøl ê¡.r.æeguxívær., ei oúr<o xc¿rà tum imprimis vitiosum esse, quia verti pari modo in eum, qui arguít,
leópyr,ov xpi¡ gpú(erv, Àéyovteq úæoxeí¡.r,evóv rê t elva¿ àeîv xai èv úæoxe¿- 10 lOpotest. Quid enim ipse esse naturarn dicat, quam movere non negat,
èv cÇr p tie guorxie eiprpar. ne pi gúoeo.rç 6).<o6. quamquam esse causam instrumentalem et ita movere, ut moveatur,
¡.r,évqo eivar i¡u g,i,o,u &,ei, 6ç
å),1à xaì xr,veiv civ gúor,v 9æ¡lèv xøl x¿veîo$æ1, xøi fr pèv ou¡r'9ué6 fl xq'i negat ? Utrum aliquíd esse actu dicet, an níhil ? Quodsi nihil est actu,
èv xøi ouveXéq, ræút¡ d'æcr$èç eîvø1, fi 8è xeXópr'ø'tø, caúry, cà ¡rèv æéguxe ne moveri quidem poterit. Príus enim aliquid esse quam agere una-
zroreiv, tà àè æáoXerv. >&v&yxr¿ 1&p, gr¡oiv 'Apr,ocoréÀr¡ q 6ç eip1'cø'1, 8t'æl- çluaeque res inteiligenda est. Aliquid igitur actu naturam ipsam esse
peio$ør, cò x¿voüv èv åxcÍ,oc<11 æpò6 cò xr,vo'5¡levov. u xcd cær5c¡ òi 9ø¡-r,sv tò
15 15 necesse est, sí agere movereque debet. Quid ergo hoc erit ? Utrum
æo¿oüv xeXcopío$æl coü ^¡r,vo¡-r.évou. compositum, an materia, an forma ? Praeterea dico, quod movetur,
r 'Pltåov oõv æpòç tòv Àé1ovtø' re i'i¡ gúor,q ðp1øvov, rò 8è ðp1øvov X<,rptoróv, alíquid actu esse, príusquam fiat, quod potentia est, ad quod tendit.
1:tat'7,1f¡ gr5or,ç d.pæ xærù oà Xopr,otóv. roüro 8è tleüàoç xøl &corcov, óq orl8àv &toæov Siquidem nulla materia eorum, quae generantur aut corrumpuntur,
V312oùàè ,{,,eüòoç Er¿,cat ææpù toüro.( &ìtr' é &vcrÀéy<ov &tcærã^cat xøi tl.,eú8ecær. forma omnino privata est. ftem, quod natura duplex est: altera eorum,
xe^¡tJtprcrat yàp óc ðpyøvov xøl æol¡rtxòv toü xrvoupévcu f¡ 9úolç. ei 8à quae generant, quae proprie causa est efficiens eorum, quae generantur,
20 20
ou1.r.æéguxe roiç np&yp.ao¿ xaì. è¡trcêgvxe, coüco oÛòèv ðvavci6v. ori '¡,ìp fr et tempore naturaque prior est quam res, quae generantur, actuque
M 196 ou¡r.guêç, .cuitr¡¡ ðpyøvov, &ll' I xeyótpwral, rò x¿voüv coü xlvou¡.r,évou, tø'5'u¡ simpliciter est; altera in ipsis, quae generantur, est, quae aut materia
f¡ grSor,q riæoupyoüoø òpyævr,xòv rQ 8r¡¡-r.r,oup'¡'rxQ vÇi nor'eÏ' ori yrìp xu9í<'16 est aut forma, cuius causa agitur, quam etíam composito priorem esse
æour¡rr,xòv .i¡, óç rò 6$ev { xiv.t¡oq, gúor,6, 6rl ¡l¡Ðè æpõcov èv coÏç æour¡trxoiç. fateor ratione atque natura.
&lÀ' é $eòq æpóre pov. æ&oø òè øirío¿ ¡r,ì¡ &pXr,x{, ! xr,vou¡.r,évr¡ xlveî, ðpyævr,xù¡ 25
æîcLæ xui. cvyæ,.¡Læ ).áyetør, ææpà IlÀárcovr,. gæol, 8è xøì, oi f¡pétepor $eoÀó1or,,
26 Caput VIII.
Toü rcævcòç
xæì, ¡-r.áÀrocd, 1e Âø,rTvou, oücoí ye xai nepi zcÀeíotou g.&ÀÀov òè Duplicem quoque esse naturam agentem Alexandro, Themistio et 8, t
'Apr,ocoråÀ1 rcororS¡levor, cì¡v 6trr¡v gúouv óç öp1øvov æpòç tò æpótoç zrouoüv, plerisque aliis doctissimis viris et Arístotelicae disciplinae expositoríbus (:sr. e, z
oiír<o æpòq còv $eðv ææpøpd,lìeo$a¡. xøi 8¡â, coüto ìl8uov cie Àoyr,x!ç eïvar, placet: primam, quam modo exposui, eorum quae generant; secundam,
grloao6 åæi cò réÀoç gápeo$at, ótq âv êæuciv èrì, cò cátroç &yor5orlq' tic àè30 quae unicuique naturalium rerum inest et causa est eius motionis,
d,Àóyou, óq d,v úg'åtépou rÌyo¡,r.êvr¡e , i) eiç cò xøcælæ¡.r.pocvó¡revov té)'oç, 6oæep
B0 quae ortus dicitur. Natura enim, ut Aristoteles tradit, tribus modis
rà ,itÀoloc (õ", ì èæi cò &lvoiorov, <5oæeg :uù. ttavr&ttæor yvóoe oq èotapr¡¡.r.évø. accipi potest: aut ením ut materia aut ut fotma, quae rationem et
&v,ltyxy yà.p æ&vra cci ló1ou èo.cepïp.êvæ x¡veîo$¿¿ æpòç cò ¡reprxòv télo6 finem continet, aut quae generatio ortusque vocatur, motio quaedam
úæó cr,voq loyrxiq .$eÀ{oetoç, iitrç èøud¡v èx¡eLv* æpòç cò xa$óÀou céÀo6,
et via tendens ad formam. Effíciens itaque huius tertií generis viri,
81lovórr, rie $eíøe $eÀí1o=r,i6. xa.I lr:ú'cq. Àéyovre6 oÛx o'íovrctt léyer,v èvøvcíø 35
quos modo nominavi, quartilm addiderunt, quod referunt quidem ad
'Apuocoré).er, øücóv 1e tà6 ¡aei(ouq &ei töv æpotáoecov êrci æ&or¡e oXe8òv
{iÀr1ç æøpeXóPevov ëXovteç'
r Tor,o,Jror,q i¡r,eiq Àóyor,ç cò æpoxei¡-r,evov Ðelxvu¡.r.ev, xc¿i coooriror,ç xai
cotor5tolç &vàpd,or, oú¡.r,gcovæ ).é.¡o¡.r,ev. é Ðè coùvo¿vciou ).óyou zræd¡p corlcotç
3 i¡pe¡riø MV ipe¡rí46 ed'. Diels | 9 xcì fpeîç 1dp MVI M corr. er i¡te'í'q
ce Trü,otv oÛ8èv f,crov xøi toîq zrepl 'Aprororê\,'\ 1j;æ$erat, oT.ç ouvrlyopeiv40
¡r,èv oüv
æpoølpeitør,, Ì) toiq zcepi IItrácovæ, oT.ç d,vtrì.é1e1. æ&.o¡et 8è coüto orlx ðÀ¡-
^¡&xtç, oÛÙerépo coiv gr,).ooógolv ouv<¡r8à g&.ox(rv, &ÀlcÌ &¡,Ióxotæ
&rra è(' 2 Simplic. In Physicorum II z ed'. Diels 287, g-:'2. 13 sq. I ta Ârist. Phys.
V B12v opXorl¡,revóq r¿ xoj. tepæcoloyõv. cí ^¡àp ¡rì¡ xøi zrpòç 'AgtotocéÀz¡ toüto $ 4. 255a, ro sq. | 17 Georg. Trapez.
t34 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. 135
vuv orlÐèv corirov ø'lcò x¿veî êautó, 8!lov. ciÀìrì xrví1oecoç &pXì¡v ë1er,, ori Illud autem praevalidum et paene inexplicabile Georgii argumen- 5
roü x¿veiv orlòè toü zcor,eîv, dÀÀà > xal Xr,¡.r.æÀíxr,oq' >f¡ gr5or,ç
roü æúoXerv. tum est. lNaturam, inquit, si secundum opinionem nostram ut ín-(:gr.9,r
ùgyí¡, a4oi, xr,v{oeoq o'l xøcà, tò xuveîv, rÌÀ}.à x¿tà tò xrveïo$,{,¿, xai i¡pe¡,r.íæ strumentum moveretur et moveret, prius esse actu necesse foret.
ori xøcâ, tò f¡pe¡rí(erv, ¿ÀÀà xæ,cù. aö i¡pepi(eo$ør,< >ènr,cr¡àer,ó't'r1c, 'c4 oíoæ puicquid enim ad aliquid movetur, potentia quidem id est, ad quod
æpòç rò x¿veîo$ø¿ xai àuøxoo¡l.eîo.$o(r.( 5 5 movetur, sed actu aliud quiddam. Itaque naturam quollue aliquid
a flolløXöc òù oúco c!ç gr5oe<oq leyo¡l.évr¡ç xøì, èæi r&vavria ðì¡ leloiov esse actu oportet.< Quid igitur hoc sít, quaerit. Neque enim compositum
tò ¡.r.ovøXöç xøi ciælöç lø¡.r.pávovcø oíeo$ø¿ {.,euào¡.r.évouç &æoòeuxvrlvør, ror)6 esse naturam dicit, non materiam, non formam. Neutrum enim esse
g&.axovra.ç ðplavov eivøu tiv gúolv òlct rò ou¡rrceguxêvæt xa.I è¡,r.neguxévø1. actu, antequam compositum sit. Ego vero ita respondeo hoc argumen-
xøì, f¡¡.r,eîq y&p gæ¡.tev xøi øriroi ou¡.r,æeguxévocr. xoci è¡.r.æeguxêvø.r., ei oí3r.ro xø,:'ù. tum imprimis vitíosum esse, quia verti pari modo in eum, qui arguit,
leópyr,ov Xpi¡ gp&(erv, Àé1ovreç rê '* eï.va.¿ òeïv xori èv úzcoxe¿-
úæoxei¡,r,evóv 10 10 potest. puid ením ipse esse naturam dícat, quam movere non negat,
tiv
¡,r,évco eivæu rQ tie
gúorv &.ei,6ç èv p guorxiç e)(,p'r¡rar. æapi gúoeo6 6Àcoç. quamquam esse causam instrumentalem et ita movere, ut moveatur,
dÀÀà xøi xr,veîv tlv gúor,v gæ¡.r,èv xøi x¿veÏo$crr,, xai fr pèv ou¡r.guÉç t¿ xai negat ? Utrum alíquíd esse actu dicet, an níhil ? Quodsi nihil est actu,
èv xøì ouveXéç, tøúr¡ åæø$è6 elvør,, fi 8è xeXópr,ora,., tæ,3r¡1 c& ¡r,èv æéguxe ne moveri quidem poterit. Príus enim aliquid esse quam agere una-
æoreîv, cà òè æd,oXerv. >&v&y:x1 1d,p, gr¡oiv 'Apr,ocotéÀv¡ q, ,5c, ei,p1:'an, 8rør,- quaeque res intelligenda est. Aliquid igitur actu naturam ipsam esse
peio$ør, rò x¿voüv åv êxctocç æpò6 rò xrvo'lpevov.'> x,øi cøút¡ 8í1 gø¡.lsv cò15 15 necesse est, sí agere movereque debet.
Quid ergo hoc erít ? Utrum
rroroüv xeXopío$ør, coü yr,vo¡,r.évou. compositum, an materia, ar\ forma ? Praeterea dico, quod movetur,
a 'P1réov oõv rcpòç ròv Àó1ovcø' lei f¡ gúor.ç ðp1øvov, cò òè ðp1øvov Xcoproróv, alíquid actu esse, priusquam fiat, quod potentia est, ad quod tendit.
(:tat'7'41Í¡ gúor,ç
ü.pa xærùoè xorpr,ocóv. coüto àè rl,,eü8oç zal &corcov, óç oùàèv dlcor¡ov Siquidem nulla materia eorum, quae generantur aut corrumpuntur,
V 312 oûòè tl,,eüòoq Ëæerw æøpâ, toüT o.( &ÀÀ' é d.vcr,léyc,iv &T,arõ.røl xaì, rf.,eú8ecar,. forma omnino privata est. ftem, quod natura duplex est: altera eorum,
xeyd:pr.oral yàp óc ðpyøvov xul. nor.qrcxòv toü xr.vou¡r.évcu f¡ gúor,ç. Ei 8è 20 20quae generant, quae propríe causa est efficiens eorum, quae generantur,
ou¡,r.æéguxe .coîç npd.yp.aor xal è¡.r.zcéguxe, toüro où8èv È,vavri6v. ori 1ùp fi et tempore naturaque prior est quam res, quae generantur, actuque
M 196 ouu.gut,q, 'ca,3ry¡ ðpyocvov, ¿ÀÀ' fr xeyótpr.orar, tò x¿voüv coü xlvou¡.r,évou, rær5trr simpliciter est; altera in ipsis, quae generantur, est, quae aut materia
f¡ gr5orç úrcoupyoüoø ðp1,ævlxòv rQ æoleï. oü .¡àp xupicoç
òr¡¡.r.r,oupyr,xQ vÇr est aut forma, cuius causa agitur, quam etiam composito priorem esse
æotr¡rr,xòv i, éç rò 6$ev i xiv"r¡otç, gúor,q, 6cr, pr¡àè æpörov èv roîç æollruxoîç. fateor ratione atque natura.
¿ÀÀ' é $eòq æpócepo,¡. æ&oø 8è æicio¿ p.|1 &,py.xí1, fi xr,vou¡-r,évr¡ xr,veï, òpyavr,xi 25
o.irlq. xai cvvarcLa"ì'Lye,ca.r, zrøpà llÀd,roivr,. gøoì, òè xøì, oi i¡.r.êrepor, SeoÀóyor,, 26 CaPut VIII.
xai ¡-r,d,Àr,orú ye -A.ørîvol, oüroí ye xøì, æepi æÀeiorou p&Àlov 8è coü æøvròç
'Apr,ococé).r¡ æouor5¡levol, tì¡v 6Àr¡v gúor,v óq ðpyøvov æpòç rò æpócc,lq æoroüv, Duplicem quoque esse naturam agentem Alexandro, Themistio et 8, r
i
oiic<o æpòq còv Seòv ææpøpd,lÀeo$ær,. xøi 8¿ù coüco '18¿ov tiq Àoyr,xiq eÏvær, plerisque aliis doctissimis viris et Aristotelicae discíplinae expositoríbus (:$.s,2
i
gúoaoç åæi cò réloç gápeo$ør,, óç d,v åøuciv ðæi cò cé).oç rÌyoúorlc. rîc 8è 30 placet: primam, quam modo exposui, eorum quae generant; secundam,
I
d,Àóyou, óç â'v úg'åcépou riyoplvr¡e , i) eiç rò xa,cu),a¡tþævó¡-r.evov céÀoq, óozcep quae unicuique naturalium rerum inest et causa est eius motionis,
I
.cù üìroyæ (õo, ènì, rò dtyv<oocov, <Íloæep r'à. nævrd::r.aor, yvóoe<oç èocapr¡¡.r,évoc. g0 quae ortus dicitur. Natura enim, ut Aristoteles tradit, tribus modis
I
ì accipi potest: aut enim ut materia aut ut forma, quae rationem et
I &v&yxr¡ yàp rcdrvru cà lóyou èorepr¡¡révø x¿vEîo$ø¿ æpòç tò pepr.xòv téÀoç
riæó tr,voç Àoyrxle $eÀ{oeroç, {cl6 Éøut|v èxrel.v¿¿ npò6 cò xø$ólou cé1o6, finem continet, aut quae generatio ortusque vocatur, motio quaedam
i
8r¡Àovótrcilc, Seuo.e $eÀÍ1oe oç. xu.i ¡aitæ lé1ovre6 oüx o'lovcø¿ Àéyerv êvøvriø 35 et via tendens ad formam. Efficiens itaque huius tertií generis viri,
I
I 'AplocoréÀer,, øüróv 1e tà6 ¡-r,ei(ouq &ei cöv æporúoe<ov èrci æáor¡e oXe8òv quos modo nominavi, quartum addiderunt, quod referunt quidem ad
úÀr¡q æapeXó¡,r,evov ëXovceç.
r To¡oúcouq f¡¡leiç lóyotç cò zrpoxeí¡revov 8eíxvu¡.lev, xcrl rooorlrouç xøì,
roto'5tor,q &v8páor, oú¡,r,gcovø Àé1o¡.r,ev. ó Ðè torlvo¿vriou Àóyou zrød¡p corlcor,ç
"ce rcã.o¡."'t où8èv lrtov xai coiç æepi 'AprotocéÀ¡ ¡,r.áXetøu, oTç ouv¡yopeïv 40 3 llpey,iø M V fpe¡.r,íøç ed. Diels | 9 xøt i¡.reïç lctp M vl M corr. ex \peiç
æpoør,peîtør,, Ì) coîç æepi lIÀcírovø, oTç d,vtlÀé1er,. æ&.oyer, Ðè roüro oûx ðÀ¿- pèv oüv
1d,xlç, ori8ecÉpto coîv gllooógor,v ouvr¡ròcì, gú.oxov, &Àlù dtrÀóxoræ üt:'rx èl- 2 Simplic. In Physicorum II z Diels 287, g-r2.
ed,. 13 sq. I t4 Arist, Phys.
V 312v opXor5¡.r.evóç te xø,i repæroÀoyöv. ci 1àp ¡ri¡ xoci æpòç 'Aplocoréì.2¡ roüro & 4. 255a, ro sq. 17 Georg. Trapez.
|
DE NATURA ET ARTE. r37
136 BESSARIONIS
cöv zcpa'¡¡ld,t<ov. tatem vocat et principium primum mandatum materiae, quae tum(:gr's,¡)
5 idipsum principium, tum ea, quae ab ipso profíciscuntur, recipit, idque
6 'AÀ),' erií1$¡ç ¡.r,èv é otirtoç oió¡,r,evoç 'Aptototéì.r¡ èÀé'¡Xelv. Àr¡ætéov 8è 5
siq grioe.¡c 8r*gop&r, éç 8lópr,ocar,, xøl cò ¡rèv øririç xuveîv xøì æoteÏv, eò principium effiiere ait, quantum rei sibi determinatum habuerit' Mox
àè x¿veTo$æ¿ .$erÉov xai ^¡iveo$ar,. o'Úrc¡ 1àp rò ¡.r.èv xr.voüv xcopi(olto d,v id efiéctom aliud efficit, tum illud aliud. Atque ita subínde pervenitur
roü xrvou¡.r,évou, eT$', óç típ1ævov eí$' óç rro¡oüv &Àl<oç. où8èv ^¡àp 8lø9éper, usque ad fínem et formam naturalem, cuius principium id erat, quod
æp6ç ^¡e ròv vüv ìó.¡ov. rin),õ¡e òè roü '5noxerpévou oÛx &v xc,lpi(or,to.
ou¡.t- prímum fuerat materiae mandatum, et ita per successum pergitur'
o']x &æoÀéÀucar, 6À<,1ç. ori 10 10 donec res similis ei, quo mandatum est, conficitur ídemque aut specre
ç,ùc ráp êot¿v d'ei oó¡,r,ætr' etc' oõv np&yp.ar,' xal
&ÀÀù coü8e toü r5æ' ariciç redditur aut genere.
1àg ev eìlr¡. o.lià' riæÀöc toü xuvou¡.r.évou x<opi(ecar,,
Avicenna Arabs hoc idem virtutem rebus inditam vocat ex srmiü
a
xtvoupévou. xæì toüro æpòç tò zrpoxeípevov ixøvóv'
simile procreantem. Doctores nostrae religionis, tam Graeci quam(:Sr'o'+)
Latini, rationes spermaticas vim illam nuncupant. fta constat naturam
$' 'Avøoxeul écépou )'ó1ou toü èvøvtlou, <þ xai aü'$t'ç nerp&tøu
15 aliquam causam esse eorum, quae generantur, inditam,
Keg" demandatam-
Ðe¿xvr5vo¿r, rì¡v gúolv pÌ¡ eTvær, ðp1ævov' quJ subiecto. Sed quoniam talis natura anceps et dubia est, tum enim
formam, tum matðriam praefert, ut nlateríale quoddam agens dicí
9, I Tøürø ¡,r.èv oüv .rarlr¡. cò 8è .¡evvøîov èxeîvo xocì -&guxtov åzrlxeípr¡¡roc 16 possít namque .obind" praecesserít, id velut materia subiicitur
-.quod
(:rat.7,5) lecop'¡iou, Õ glot tlv 9úor,v, eü xa$' f¡¡l&ç ðpyævov oõoø sequenti et de imperfectiori ad perfectíus itur, utputa granum germen
xr'vou¡lévr¡ xt'vei'
&væ¡xr¡ æpórepov ðvepyeiç eîvø¡ - æ&v.¡àp tò eíç tr, xlvorl¡j.evov 8uvá¡.r.el ¡.tèv
zo emittít, germen culmum, culmus spicam sequitur ulterius quaeren-
èxeivo Seiv elva¿ eiE ô xrveTcør, åvep.¡eiç òè &ÀÀo t¿. orixoüv dv 9úcrv -,
xæì,
dam esse alíquam causam, eam videlicet' quam generantium esse
èvepyeûç Ðeiv eTvaú rr,; rí oirv òi toüto eïvør,;oüce yàp tò oúv$etov' guor,rtòv
naturam diximus, quae causa proprie agens sit, cuius virtute natura
.¡,ìi êxeivo, o,'i gúouq. otice tiv úÀr¡v oÜre eò eïàoq. oúàétepov '¡,&,p torSt<ov 20 altera ín iis, quae gJnerantur, simul et fit et agít, efficiens simul et effi-
ér"p^¡riç eTvoru æpò roü ouv$érou - aütò6 æpötoq ).uod,to. xots' aúcoü "¡àp cienda ab alio et ad alíud. Remotiores etíam et perpetuae causae
¡rü,ÀÀov i xæ$' f¡pöv ærirò
eioev{vo7,ev. i8é<oq ^¡àp &,v arjtoü æusoi¡.r.T¡v, æöç 25 ulterius repetendae sunt, quarum respectu propinquior haec dici potest.
ðiv aÛròç vooi rlv ariroü grlolv, lv ærirò6 oüte òpyøvr,xiv æitíøv xai ouva¿cío¿v Ergo causam esse hanc naturam mihi cum adversario convenit. ¿
oüte xtvou¡.r.évz¡v xr,veiv porJlero&, xr,veîv òè 6¡.r,<oq ti.$etæ1. æórepov ëøø ¡¿ Sed prÀecipuane an non praecipua causa sít, nunc eum interrogo.
Et(:gt's'S)
Èvep1eíç ì) où}év; &À)'} ¡.r.r¡òèv ¡.r,èv oõoø o'lò' &v xrvoír¡' tò '¡àp ¡ri öv orix25 certe non ita desipit, ut praecipuam hanc esse confirmet. Superest
àv orlÐè xr,votr¡. zrpoüæocí$etal ^¡rìp tò eTvæ¿ toü èvep1eîv. oÛò' d,v tl &'¡or. ori8èv igitur, ut secundo loco habeatur et concausa sit, quod instrumentalem
¡.r,i æpórepov òv xøi
òv ró8e s¿. cöv yùg &tópcov eivær, râ,ç èvep1eíøç. æ&v 'ce instrumentalis erit ?
30 causam dicimus. Quid nisi igitur natura causa
V 313 çò æotoüv xæì x¿voüv rc&oa. &v&^¡x4 xai eTval xæi èvepleiç eivar', et 1e æ&v Afferam, quae Simflicius de hoc genere naturae exponit' ne'Georgium
M 1gZ fò æo¿oüv rò }uvd.y.er òv æotei èvepyeiç eIvø¿ toüS' 6æep èotiv aùcò åvep'¡eiç. videar sine testibus condemnare. r)Causa, inquit, ea quoque natura
&v&^¡xy coivuv èvepleiç tl æ'irù¡v eTvat, eI ye xr,veî xal zro¿eî. çí, oõv coüt' 30 est agens. Simul enim et fit et agit aptitudo quaedam substans
formae-
è,oci; æôr"pov rò oúv.$esov ì îi úl¡ i rò e1àoç, ocütòç eiæ&t<¡. el ò' &'¡voõv que appetens, quae concausa nominanda est, quoniam causas ante se
orlx É[el 6cr, åpei, f¡¡rei6 &æoxprvó¡.r.evol xo¿l tò xtvot5¡levov 8eîv t¡ eTvar' èvep- 35 alias habet, tum propinquiores, tum superiores'< Fieri namque res
^¡riç g"¡rèu æpò toü .¡evéogør,, ô òuvd,¡rer åotl xæl zrpòç ô èæetyeru,., e'írep naturales Aristoteles quoque sexto de divinis rebus libro testatur.
¡rr¡Ðr¡eio, úì'r¡ cõv ^¡r,vo¡.r.évcov
te xo¿ì 9$er'po¡'r'évov nd'vc¡ ðociv &veí8eoq' xai
riv gr5olv 8r,Xö6 le'¡o¡1,évr¡v, tlv ¡.r.èv töv levvóvc<ov, fl
xaì' xupí<oç cöv levvco- 35
z Ar,teiv 8è xaì, civ éç 6$ev d x(.v1o,4 9rlouv 'AÀé(øv8poq, Oe¡.r.iotr,o6 xai Omne autem, quod fit, causam suae generationis habere nemo mentis
(:lat'8,¡) 6oo¿ cöv xÀeuvocépcov 'Apr,otocéìovç è17'y7'cî'w tíSevta¿' rÌ¡v ¡lèv tn, ìu compos negaverit. Dabitur igitur natura generantis in animalium
æpoelpy'¡xa¡.r,ev tõv yevvövtov, clv òè rÌ¡v êxd'o:r.4 èvund'pXouoav cöv 9r5oet genere ac omnino paterna aut materna natura actus substans, in
ðvc<¡v xøi tiç rolaúø¡q xr,vlloeoiq eir¿ xui. gúoeoç ciq oÏov èx gúoeolç xo¿ì,ou- plantis vero natura seminis et terrae. Forma enim praeest in patre
gúotç, i ¡rèv <iç ú).¡, 5 5 et matre atque in rationibus, quae actu insunt in terra, post quas ea,
¡.r.évz¡q øiciav. xø.rà. yàp 'Apr,ococétrr¡v tprXõq Àé1erær f¡
f¡ àè óq ú popqì xcti tò eTòo6, æpòq ô óç réÀoq èrceiyerær.. rpíc4 8è $¡ xæ'cù' quae potentia sunt, ad actum proveniunt. Ulterius etíam motus
dv yéveor,v xaì oTov ëxguor,v xæÀoupévr¡, xivr¡oiç tr6 èni tò eiòoç xaì é8òq aeternorum et volubilium corporum datur. Etenim >homo hominem
oûoø æpòç tì¡v ¡.r.opgí1v. roritou 8è toü tpítou cie gúoe<,le el8ou6, &re nor.rptxoi, generat et sol<, ut Aristoteles inquit. Item ulterius rationes sitae in
xøì, tétæptov tò æpoer,pz¡¡,1évov àerStepov zEot1î¿)¿òv oi oogoi, oÛç ôvo¡.r.úoa¡lev, anima ordinantur, cum etiam causa ea ipsa anima superior habetur
,åivàpeç æpoorr,.$éæor,. npooeyêorepóv ce coü npótou æour¡tlxòv eÏvø¿ cöv 10 10 mens eximia, formaeque intellectuales, hoc est ideae, ex quibus primis
V 313"gúoer, xøi xrvlf¿)¿òv æirrcv ¡c&vreq ii¡tæ :'Ùêaar', xoci f¡¡.r,eîç èxeívotq ênó' delibatur omnibus lux formalis pro natura et aptitudine recipientis.
[¿Evo¿.
Haec Simplicius.
3 Ta.úr4v xai årépr¡ òvó¡ræcr. 6 èlyy'aù1ç'AÀé[øv8poq àrivø¡rív t¿vø xølei puibus consentanea etiam Proclus in eo libro, qui theologicas
l.:lat.8.z) \ '
\'-¡4LU'¿i xæù &pXÌ¡v æpór4v Èv úlp xøtapÀz¡$eîoøv, tfr -iç -" åpX!6 taúr4ç cõrv te institutío insc¡ibítur, tradít, necnon latinus ille auctor, qui de causis (-g..s,ó)
M 197'ún' ørirle xai è1, øúri6 èoo¡.,.évov àexttxfr, iv æor,eîv g1o.rv, oü åoc¿v øùtì¡ rf 15 scribit, quem Latini, quamvis Aristotelem magna ex parte seçluantur,
æor,r¡cr,xi¡ ðvcoq ópr,o¡,r,évou. x&xeîvo rÍÀiro xøl coü$' Étepov ¡.r,é1pr céÀouç tr,vòç plurimi tamen {aciunt. Ab his enim quattuor haec ex Platonis sententia
xai eíàou6 roü guouxoü, otr dv tipXì¡ cò æpõtov èv cfr Úl¡ xætaptrr¡,$év. xøi enumerantur: mens, anima, caelum, natura. puapropter si natura
oúcooi æpoTévocr,, ë<,iq &,v 6¡.r,or,ov yévr¡T ær. tð ,iq' oü xøcep).í1$r¡,xæi eíòe r, tøÛtóv, eius, quod fít, agens efficiensque dicatur, ita eorum sententia agens
ëoc¿ ò' 6re orlx eí8er, dÀtrà 1éver,, óç êæi rõv è[ &vo¡loícov (rforv yevvc,l¡lÉvcov, erit, ut etiam ípsa fiat. Proprie autem agens natura eius est, quod
oTøí eio¿v øi f¡¡.tiovor. 20 20 tale est actu. Natura quippe productiva rei similis est. Haec autem
I 'Apuxevv&6 8è é "Apølþ 8úvæ¡lr,v è¡.r,neguxuiav toi6 æpd,y¡.r.ctotv, êx tdlv generantis est propinqua, ut dictum est, actu substans, ex qua rationes
(:lat 3,3) é¡.r.oirov ð¡,r.or,ø æpod,you6c(v, oi àè riç Xpr,otr,avux!Ç .$eoÀoyíaq àr,8úoxaÀor,, seminariae decernuntur moventes, quod fit, donec formam recipiat.
"EÀÀr¡véç re xai Âørîvor, ).óyouq arltiv oæep¡.r,øtrxoùç òvo¡.r,d,(ouor,v. èE ä¡v Ut enim dilucidius loquar, aliter de generatíone secundum sub- 6
æd,vc<ov xlv¡rlxòv øir¿ov elvø¡ xcri xo¿cà cõv yevvo¡.r,évov gr5olv æütoiç èvuæd,p- stantiam, quae et ipsa motus quamquam improprie dicitur, cogitandum (:e''s'z)
Xouoc{v xcri rQ úæoxer,¡,r,évrp xøtøpÀr¡Seioocv oücoi te o[, æpoeupr¡¡.r.évor, oogoi 25 25 est quam de motu proprie dicto, hoc est secundum qualitatem, quanti-
,iv8pe6 oi te oiÀ).o¿ æ&vteç à!),oí eior, cuSé¡levou, xctì, o'iòè leóp1r,oq &,v ripvr¡- tatem et locum. Nam in his nihil fortasse prohibet, ne inditum in-
.$eir¡. åæei 8é ye f¡ ror,arScr¡ gúor,q oû ¡.r.&À).ov æor,r¡rr,xi i xæi úfuxi a.i'riø. è,sc|, trinsecus habeatur principium, quo augeantur, alterentur, deferantur,
yr,vo¡.lévz¡ xui aí3'c'r¡, ei .¡e cò rcpor¡yoú¡.r,evov d'eì tQ éæopévql óç úÀr¡ æpoüøoci- idemque sit agens et patiens, quamquam non secundum idem, sed
$e'ca¿ x&x roü &ceÀeotépou èæi tò ceÀeótepov æpopøíver,, toü æupoü T{v parte alia agat, alía patiatur. Quemadmodum et animalia moveri ex
pocúvr¡v noroüvroç, x&xeLv'r¡Ç civ xølú¡r,r¡v, xæì" ræ[rrl¡Ç ròv &,orøXuv, &vd,yxr¡ 30
30 se dícimus eo, quod aliqua parte movent, aliqua moventur. Quan-
:r'epar.répto écépøv æol¡txlv ærr.íav (1reîv, tlv cöv yevvóvrorv 8r¡Àovótr, fi titas enim cubítalis, cum iam receperit formam, augere se ipsam potest
dípqrat çrlolv, xupi<o ç re
xul, æpòq Søcépaç æor,r¡rr,xòv oõocrv aIc¿ov, iq príncipium iam habens intrinsecus augendí atque ita moveri potest.
"ñ
Ðuvd,¡,r,er, xøi i èv toîq levv<o¡,r.évor,ç gúor,6 &.¡ta æ yiverar, xøl zroleî, zuor,r¡tr,xi Simíli modo in ceteris motibus agitur. Nam grave et leve, cum alterum
&.¡t"a xai. .¡rvo¡lóvr¡ úg' écépou ¡e xal. æpòç écepov oõoa, cú, te æopp<,lcépo gravitatem, alterum levítatem tamquam formam habuerit, alterum
xøi rit8¿¿ xøi ¡.r,&Àrota ætr¡ø röv riilÀ<ov d,æávcov xvpuíta.'cæ ri$eo$ør, rfi 35
35 sursum, alterum deorsum se ipsum movet, quamquam velle Aristoteles
V gl4'çe zrpòç èxeîvø æapøpolfr xai'cù.ç æpoerpl¡r,évø€ púoeu6 ë'cêpav ë:cêpaç Ì) æpoo-
i æoppotépøv xøl eTvø¿ xøi ).éyeo$ør,.
eyeorêpæv
g habetur I sic Incunab,
s Orlxoüv cò ¡,r.èvøttiøv tí¡v ye ror.crr5tz¡v gr5or,v eïvør, xo¿vòv f¡¡.r,iv ce xrixeivç;
(:tat 8,4) åpoc¡téov I' aùróv, æórepov tipXr,xiv ai¡íøv Ðetê,ov aùri¡v i) ¡,,.Ì¡ &pXr,x{v.
I rror,z¡ruxoü V æor,rltrxóvM| 10 rcpoccr$éøor M npocr$éøor V I 14 r!6 te dpXiç MJ
M 1gZ ¡is dpXrxiv ¡rèv oùx êv gøí1. ori yàp &,v eiq coüro nagævolaç èÀd,oe¿ev. Àeízeta¿ 40 Y om. .ce | 43 V eritì¡ M
òi röv àeutépolv re xæ\. ouvæ¿tl<¡v elva¿. rotæõtæ Ð' eioi r&. ye òpyuvmd'.. "ù"¡u
òpyøvr,xòv d.px tlrrcv xæì ouvaít¿ov f¡ gúotç. ø'úctov ¡.r,èv éç xoci crr]rò æo¿oüv. 6 cf. Arist. Phys. p 2. rg4a. p 8. r98a. In Physic. I 9
I ¿g
"t. Simplic.
ød
,Í¡,r,ot 1ìp rQ xai øririv 1íveo$øt zrotei, Xr,¡,1æ).ixr,óq g'46¿v, e'iguta xcri (coí¡ Diels z5o-252.
140 BESSARIONIS DE NATURA ET ARTE. r41.
te xa[ x¡veîo$a¿.
principium et natura est, síc forma quoque principium est et natura.
e Køi oTq òè 'Apr.ototéÀr¡ç rérrapa. air¿ôv ei8¡ tisetar, taùtò toüto oag\ore- Addo, quod forma principium est, quo res moveatur motibus proprie
(-lat.S,s) pov òelxvurør. àropi(er y,ìp tò 6$ev f¡ &pXù ric xr,ví'¡oeco6 algov roü ei8rxoü dictis, quod satis est, ut statuatur formam et esse et vocarí ,r"tr.ã-.
V B15v ¡e xai xøtà còv lóyov xøi rò rû f,v ETvø¡. ei oüv ! ¡.r.èv xupi<,rç toü ouv$étou
fd Aristotelis quoque sententia manifestum est, quí libro secundo de
naturalibus rebus, dum ostendere nititur res naturales motus quietisque
9úo16 eò ei8oç ariroü xai cò ti f;v eivai èorrv, toüto òè ,åt¡,¡,o eÏòoq airí46 toü 25 25
6$ev f¡ xiv1orc,, oÛx d,v eir¡ tò toü ouv$étou eiSoç aitr,ov tiq ctùroü "yevéoe<oq princípium in se habere, motuum proprie díctorum utiiur
xwr¡rr.x6v, dlÀri rò ð$ev ri¡ &pXì xrví1oecoç, 6æep Èotiv diÀ?.o toü eIòouç,
"*.-pìo
auctionis, alterationis, delationis, generatíonem vero omnino praeterit.
"Ìc I' a'itoü T oü
M 1g8v íçor. rilç gúoe<oq cr.rltoü T oü ouv$Étou. eir¡ d.v coüro xuploq ! Quodsi quando generationem quoque ad naturam referens Aristoteles r0
levvövtoq gúo16 ë[o$év re oõoa røi riæÀõq Èvepleiç, xai ë'ct' f¡ è[ ørit!6 naturalem vocat mutationem, quandoquidem naturalis et secund¡¡¡ (:Br.o,rr¡
xæcapÀr¡Seioa.rp<ß'cr¡ dpXì¡ xøì' guor,xÌ¡ àúvø¡rr,ç, flv xai aritiv gúouv xaloÙor,v,30 S0naturam est, ut quinto de rebus naturalibus libro ostendítur, non
éç eípr¡tocl, ëvào$ev ¡lév ye aÛti xr,voÜoø- xel. fl xai èvep'¡'eíç oõoø, xtvou¡révr¡ tamen ita hoc intelligendum est, quasi generatio proprie a principio
òè 6¡.loç úæ' arltoü toü '¡evvövtoq. fiat, quod in re sít, quae generatur. Etením duobus modis res naturalis
10 Ei òè gøir¡ leóp'¡r.oç toútr¡ tQ lóTQ có 1e toü ouv$érou ei8oç ¡.r.i¡ eÏvøu dícitur aut tamquam principium, quod in re, quae mutatur, insít, cui
(:lat.8,s) gr5orv, ei ¡.r,i xaì, tlq øritoü toü ouv$étou yevÉoeoç elí[ &.pyt¡, eí ye tfr toü res violenta artificiosaque opponitur, aut quod via naturae consueta
ouv$étou yevéoe r ër,erar, ga¡rèv óç et xoci ¡rì¡ eir¡ tò eiàoq dpXì¡ cle coü ouv- 35 35 fiat, cui res divinitus acta sive casus ex adverso
constituítur. Generatio
$Écou yevéoecoq f¡ éç cò 6$ev i¡ xLv1or4, ëotuv 6¡r<,.16 ¿pXù i óç téloç xai itaque hoc secundo modo, non primo dici naturalis potest. Haec doctissi-
oü Évexæ. ô xaì, xupíoq èoriv &pXí1. oüco 1ùp xotì xupr,oÀexteÏv pouló¡.r,evor,
d¡v ¡.r.èv {i}.r¡v xcri tò eT8o6 otorXeîc, aitiav òè tò 6$ev í¡ xLvt¡a,.ç, tó ye ¡.r,i¡v
téloq, &pXÌ¡v òvo¡.r,á(o¡rev. ei 8è xo(i cò eTòóq te xai téÀoç ou¡,r.ni7rrouor xøi çò
aùró eior,v, éç nøpù tQ 'Apr,ototéÀe¡ èotiv eúpeiv æoìÀaXoü, xøi cò eISoç 40
arlcò óç téÀoq èorìv &p7,{. ou¡l.æuzttóvtcov ce o¿ð d'lÀí1Àor,q xacù tòv øricòv 10 i) xaì Ml Y orn. xai I t2 xu¡à.. .. únoÀa¡i,púvovra.çM add. in narg. y in
gr,Àóoogov töv cplöv øituöv, toü téÀouç, coõ ei8ouq xai toü 6$ev f¡ &pXì¡ leztu | 3A úfz¡v1 M add. et d.et. orouXeiev I Bg xív.qa4 M add. et del. ùpyì¡ ,ci¿ç
xr,v{oecoç
ri6 xrv{oeo ç, ér,eran crt$r,ç, éç Ei tò 6$ev i xivlor,q &pXi¡ xøì' g$ar'ç èa'rtv,
i
i
xøi rò eTðo6 êxeûvcp ou¡-r'æiætov dpX morum virorum sententia est. Síc nos ab illis accepimus. puod latius
Seréov xæi çò riPXlv eTvar, cò eÏ8oç hoc loco censuimus explicandum, ut quaestionis determinatio dílu-
toü cùç xupí,oç xwi¡oer.çx¿veio'$o(¡' t cidior fieret.
te xal elval, xocl xøt' aritòv 'APr'
Caput IX.
rà quotxù >êv êæutoîq &PXì¡v ëXer'
V 316 ëXe¿, òr¡Àöoør, poutró¡revoç ïoi"à"iy¡l.""r' tæiq xupic'rç
xr'vlloeor' Xpflcac' æíl$¡oel 5 At Georgius non modo contra Platonis sententiam disputat,9
rs xc{l ri¡¡o¿óle¿ xo,ì,-rfr^xot,ì, cáæou gop4, yevéoecoq oùò' 6Àcoç ¡,tvr¡o'$eíç. sed etíam Hesaiam, ad quem scribít, hortatur, ut doctrinam Platonís(-gr.ro)
Ei Ðé æore xal riv 1éveouv guotxiv 'Apr,otoeé],ouç &xoúo¡rev Àéyovto6- contemnat ac pro nihilo habeat. Optat praeterea ei, ne huius philosophi
a:rr.r,rlt,
'-î;ôöxai yáp èotr, guorxi xni'*n-à' gúolv, óç åv cÇr e cöv guolxõrv à¿8úoxe¿ - díscíplinam imbibat. puod equidem non admiror. Sic enim imprecari
o,jX oúc<o ¡-r,évcou uor¡"éou, óC yevéoec,iç xupíoq, &n' ù'pyi¡ç èvuæøpXoúonç 10 bona amicis Georgius consuevit.
tQ .¡,evv<o¡lév.p,
"ìC
8r,xõ6 yæp.ct,9uolxòv }'é1ecal.ì óc ¿E huæøpxori. 10 Illud vero imprimis risu dignum est, quod: r>Te, inquit, amicum
1.uo¡,é,4e.
éq non patimur Platonem admodum sequi, quem nos nullo pacto sequi
oIç ¿pXìç .,6'¡r.*þai.iou",,'iptup &vrlxercru tò píq( xui' xorù' cé7.v'r¡v' fl
te xai æin6' voluimus.< Quod perinde est, ac si diceret:Te enim amicum non pati-
xarà' civ .i.Sriot, cfr 9úoer' 1r'vó¡levov æpóo8ov' ð tò úæèp 9r5or'v
oüv tré1ol'u' d'v guolxi xacà toücov còv Ser5tepov mur aliquid scire, cum nos nihil sciamus. Atqui non íta sentiunt
¡,r,acov &vtíxeucøl' i'ì'iuto"
ori xatà tòu ipõ"ou' o{it I coiq æopl tøütæ oXoÀúoaol Ðoxei oogoiç 15 doctissimi virí, qui post Platonem atque Aristoteiem tam in Asía quam
"pórrou, òr'rì rù¡v 15 ín Europa claruere, quos longe plures esse constat, quam ut hoc loco
cà zupoer,pr¡¡.r,évoc. otitolç f¡¡leiç æøp' aritöv è818&X$r¡¡'r'ev' x&vtorü'$o¿
enumerari possint. Nemo sane ínter eos est, qui non admiretur Aristo-
coü æpop?tl¡¡rn"o6 ¡'oXjp"nu **¿ tiv cõv èvtuyXøvóvrcov
tìrgóleuav òeîv fpiv
lecopyiou ztøp' øútoü ðxeivou telem, non colat venereturque Platonem. Nam ut Graecos praeteream,
ë¡o[ev èxgeivo¿¿ ,rlo"iì"pou. &À¡.r] cò ¡rèv xoccà'
nonne I\{. Tullius Platonem omnibus locis mirum in modum extollit ?
eioeveX$èv èrr"yei1r¡¡t"ø' o{lrt'l æctp' f¡¡lõv Àé}'ucæl'
Quod ignorari a Georgio profecto turpissimum est, cum se Cíceronis
20 aernulum faciat. Augustinus vero, inter doctores nostrae religionis sapíen-
Ke9"r,"'OT¿oÛxðp$öçéøvocvtioqnelpõcal¡'r'ecaæelSer'vcoùqpou)to-20
tissimus, Platonem quidem supra ceteros omnes philosophos admiratur.
toi6 flÀúc<'ivo6 ptpÀior'ç æpooxeio$ær'
¡lévou6 gr,lonovótepov Boethíus etiam philosophiae studiosssimus Platonis dísciplinam praedi-
10 .o Ðà orlx aritòç p.óvov c!ç fltr&torvoq xo(fo(9Poveî oo9íøq, tÌÀ).à xæi tòv cat, eamque usque adeo sequitur, ut in libro, quo opus Aristotelís æepi
giÀov øritQ
,Hoo¿tæv tørirò æpocpóæe¿ æo¡siv xa.\ rù 8e¡vótøco¿ øùrÇr èæøpã'cal åp¡.r.r¡veiøç exposuít, multa in quibus dissentíre a Platone Aristoteles
o¿ yàp eiol$e 25 videtur, nullam continere díscordíam pollícítus sit ostendere. puíd
oió¡lrroq eÜXea$ær,. xal' toüso ¡'r'èv ìioc'rç $øü¡'tø où8év' co¿o¿ÜT
<ov,6.ct pou).ó¡.r.e$ú25 Albertum memorem, cui ob excellentem inter recentiores philosophos
coî6 gí).or,q rix.oso,. èxeivo òè xo¿i æo),loü yé¡ocoç uoÛ
o", g,1]oi,9iLåì Uu"n o9ó8pø nÀøcovl(erv, øritoi pr¡8' 6À<oq æÀætorví(ovceç'< doctrinam Magni cognomentum fuit ? Hic quamquam omnibus fere
æÛtol ogóðpø nihil enim tunc Platonicae disciplinae in
óoæeg ôiv ei ëIelev' ori 1àp pou)'ó¡re$ú oe o9óàpæ gpoveîv' locis Aristotelem sequitur
&gpøivovteç. &).I; oùX oÚcc^rq, oriX o{ictoç, <I &v$pcoæe' oÍ te èv 'EÀìú8¿ xaì' latinam linguam conversum - habebatur tamen vi quadam veritatis
'Áàíç ¡rrtà flld,covø xæi'Apr'ototÉ)'1 1evó¡'r'evot'
.
oogoì' d'vàpe6 oüroü 8' eloiv -
30 cogitur laudare Platonem propter paucissima quaedam, quae ex libris
-
&p¡$u.oü xPeíccouq, rTv 30 Proclí interpretata perlegerat. Itaque neminem posse in philosophia
M L99u
'È.,rní.u'te xai Àcr''r perfectum esse fatetur, nisí se utriusque philosophí doctrina excoluerit
V 316u
i¡r".ê,poç xæi ðp$iç et tam Platonis quam Arístotelis sententiam díligenter secutus phílo-
èla.iper. ztavtocXoü. ô p1àè leóp1r' sophetur. Georgius vero longe aliter sentit et díscíplinam Platonis
øùXoüvcø. Aliorotiuóq çe ørltòv ô oo9ócaeo6 Ûæèp n&vraç toùq ótÀtrou6
10p
Toü Nrxctía6 B¡ooap[<,rvo6 M45
BESSARIONIS NICAENI
ADVERSUS PLETHONEM tlpòç tù llì,ri$ovo6 æpò6 'Aprotocéìr¡ æept oùoíag.
DE SUBSTANTIA.
Eí trç åæÀõç re &"¡ta xai dxprpöç å$eÀí¡oer,e tiv lli.{,$ovoç æpòç 'Aproto- r
téÀ¡ æepi oùoiøq &¡.r,grop{t4or,v 8r,iàeîv, èv fi roü 'Apr,otoréÀouq ,uàq xa$'
Díe nach{olgenden Ausführungen Bessarions, ein ,,loses Blatt, keíne 5Ëxa.o¡&. re xq.I xørà ¡.r,époç orioíøç ¡ráÀlorø xæi æpócæq xocl xupr,óræcø tr$s-
Abhandlung", rlchteten sich an Theodoros Gazes, um ihn zu einer Er- ¡,.évou eTvør, oùoíøç, ori tà, xøSóÀou yév¡ r¿ xai eià¡, [IÀí].q(,)v øûtoü óoavei
wiclerung aìr plethon zu veranlassen. Plethon hatte in seiner Schrift æä,v torivøvciov coîç oõor, láyovtoç ènu).ø¡.r,pd,verør, óq ài r,ìq xøSólou orioíaq
(IIepi ôv 'Apuoto-
,,De plaionis et Aristotelis philosophiae differentia" ¡trl),r.or&" te xc¿i xvpxíraræ xø.r' q.itr6v re xo'i llÀú,tr¡vø oüoaç oûoíaq xøi
ter.r¡ç ,rpòç flÀdtovo¿ àr,øgépetctl, bei ÌVIigne, PG 16o' BB9-932) die rpcica.ç oùoíøq xø.i cà p.a.),rcra ¡e xq"i nptíti.i,ç ðvta, 'íotr,l tò (i1rr¡¡lø coüro
Unierschiede zwischen Aristoteles und Platon gekennzeichnet und sich 10 eiç tøütòv tQ rcepi iàeõv ilxe r.v ló1cp.
hierbei zugunsten Platons ausgesprochen' Im 4' und 5' Kapitel hatte "Ovccov ¡"r,èv.¡àp siÐöv xc(i n*paòer,y¡rd.rr¡v c¿ûcöv èv ,uñ grioer, êortlrl.;,v,z
er insbesondere die aristotelische Auffassung vom substanz- und All- fl poúlecør, flÀd,tclv, xâ,v xøì, 1t&ì,øra oûoíaç arlrâ, Eîvc,c¿ $eréov, ,Íre 8ì¡ xai
gemeinbegriff und dessen verhältnis zu den Einzeldingen (tò xø$ó)'ou, npcltc,oç ðvcø xai ¡t.&)'tora övra xai cöv tfro*e u)kú. ¡e xo.i &pyérv'r.a- øIr¿ov
iò ,.orà" ¡_úpo6) abgelehnt. so sehr Bessarion seinen Lehrer Plethon '¡àp airr,a,roü xøi ø.i<í¡v¿ov èær,x{pou ¡.r,&}.ìóv te ðv xai tr,¡.r,r,ó,repov ðv, xøi ,roü
und. über ih.r hin"rr. Platon selber schätzte, so war er doch hiermit lb.¡rvo¡lévou ¡.r.év, &ei ðvroq 8è ¡.r,r¡àéæoce cò ¡-r,Ì¡ 1éveolv ëXov, òv 8è riei roÀÀÇr
nicht einverstand.en. Deswegen sollte nun Gazes den Aristoteles ver- 8{æou æpeo'pútepóv te xai tr,¡rr,ó,repov xaì gr5oer, xøì, t&let xai. n&or 8ì¡ cpóæor,q'
teidigen od.er, was Bessarion noch mehr entsprach, die ,,Übereinstim- ei ò' é nepì aúcöv lóyoç repecio¡tarú..ce di.1 xøi oùòèv úyr,óç,'Apr,orcréìr4c,
tnor! der beiden antiken Philosophen" aufweisen. Vgl. dazu Allatius tà xa.¡à. ¡.r.époq oüoíøç æporr,Seiç tõ¡v xcr$ó).ou, &.gr,ora o'íe¡at eI ye ctõ,rar,
De Georgiís p. 387, ferner meinen Band I 393 f' -
¡rèv coïq d,À).or,q &n,xow ögeorl¡xaor., xøi Xtopì6 arlrõv oûò' ä,v eTev èxEîvø¿.
Die Schrift ist in folgerrden Handschriften überliefert: 20a[ ò' è\ &"garyéoecíç rc xui. èælvoiç cò eTvæ¿ ðXouor,, xøi ¡,r.dÀr,ocæ ei cò èæi
toîq noÀÀoîq x*$óÀou voí¡oewç. 6oce coü æepi iðeöv Àó1ou &xr,vdcou flÀd.tovr,
a) Venedig, Cod. Malc. gr. $27, fol' 45-45':M'
b) Veneclig, Cod. Marc. gr. 589, fol' 6z-62'' xai arirQ IlÀ{$ovr, ¡róvov,roç ciÀ¡Ser5er llÀ{$c,rv,'Apr,otocélr¡e ¡re¡rgó¡revoç.
c) Rom, Cod. Vat. gt. t4z\, tol. 66"-67' ei 8' åxeîvoq èÀe1X${oecø.t, lter' 'Apr,otoréÀou6 i víNr¡.
d) Rom, Cod. Vat. gr'. 1393, fol, 87-87"' E't li.c, oõv ouvr¡yopõv 'Aptocorélec IIÀ{$ovø èlé1Xecv poriÀor,co, æpòqa
25 tòv rcepi i8aöv Àóyov åvr,o,rd,o$c¡ æpõtov x&xeîvov å).e^¡Xéco. ótÀloq "¡rip
no-, Cod. Ottobon' gt. 21, fol' 84"-85'
"j
fj Flor"nr, Bibl. Laur' Plut' ro. Cod. gr' r\, fol' 69-69u' p.&r1v re å,v æovoír¡ xøì Ðp{4 6Àc,rq oùòÉv. xai aúc¡ rcpóq ¡e xai xvptar&.rq
g) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. P rr9 sup' fol' 34-35"' 'Apr,ocotéÀouq ouvr¡yopícr. Seutépø, 8é, eí tr,6 ocriròv gøir¡
-
èpeî àè crÌlr¡.$éç
-
tj U"itu"d, Bibl. Ambr. tsp] Cod. gr. T I' 6, fol' z5-26'" ),oyr,xõç aûròv ðv rfr loyrxfr æepì töv ðv,uc¡v oxEæró¡.r,evov dgeîo$ar, ¡,r,èv röv
i) lVlünchen, Cod. Mon. gr. zl, lol' 84"-85' i8eõv 6loç, óc Ei xaì eiEv où8èv npò6 còv Àó.¡ov oüocrq, nepi 8è tõv øio$¡eöv M 45u
30 8i toú,r<ov oðo¿õv xøi coü èvvor¡¡løcr,xoü ,re xøi èrwoLq xæSólou oxé-
¡.r,óvov
Die älteste Niederschrift bietet die bekannte Sammelhandschríft nreo$a¿. toüro xøl 1àp eivar, rò cöv xo.$' Exo"oræ ouvovr5¡.r,oq xacr¡yopo,3¡levov.
Bessarions cod. Marc. gr. 527. Auf ihr beruht auch die vorliegende ròv yùp i8'¡¿v¿xòv &v$poæov oüx &,v ouvovú¡rcoç fi ,Ív$p<,ræov touài coü d,v-
Erstausgabe. Ein vergleich mit mehreren der weiter genannten
Hand-
$póreou xør¡yopeîo$ør,.
schriften erweist, daß es sich bei d'iesen durchweg um spätere Ab-
Køi øücoî6 yàp flepr,æørqrr.xoîç Soxeî ruepí -.rrvcùv tõv øùtöv èleïvar,
schriften handelt, die wohl die mannigfaltigsten Schreibfehler enthalten,
a
35 loylxöq ¡e xai guor,xõç xøi $eoÀo1r,xöç oxéæceo$ør,. æepi 1àp söv i8eöv
aber keine Bereicherung für den Text bieten' lóyou ,Ív tr,ç roü êæi roîç æo}ìoiç cíðouç
1d,pr,v Àoync,öç ¡rèv 8taÀí1r{,,ar,to zrepì
15O BESSARIONIS ADVERSUS PLETHONEM DE SUBSTANTIA.
còv Àó1ov æor,o,3¡revoq. guor,xö6 8è repi coü èv coÏ6 æol)'oîç, ô òi xøi Àó'¡oç
xai sò ri iv eîvør töv øio$r¡röv èoc¿. .$eoloyuxöç òì¡ æepl roü npò töv noÀÀã¡v
xøi röv zroÀ).öv o¿iciou xøi d,pxetr5æou xøi æøporÐeíTþro(foc $etopoüvtø, ô xai
rcpór4v oÛolav xøi ðvc<lq oùoíæv elvotu oriòeìq
xø"ì, p,d,llorø xocl xupr,ócøccr
oriX é¡r,oÀoyí1oete, xo(l øriròv épõv 'Aplotocélr¡ èv cÇr cöv ¡'¿età cà guor'xà 5
THEODORT GAZAE
). sooaürri re xa). rorøürcr æepì, cie &iòíou orloiaç gr,Àooo9oüvr&, ¡e xøl $eo-
ADVERSUS PLETHONEM PRO ARISTOTELE
Àoyoüv,ø.
To¿üca eïp{o$o ¡.r,èv toü úæoòeTfocr, Évexor r}v oloouoav ä,v rcpòç cò no$or5- DE SUBSTANTIA.
F (Cod. chart, 2r,7 X r4,5 cm, 3J6 fol. XV saec. ex. vel XVI saec'
it.) entliält eine Sammlung philosophischer Schriften teils antiker,
teils byzantinischer Herkunft. Im fraglichen Text zeigt F bedeutendere
Verschlechterungen und Auslassungen, trägt aber auch einmal zur Ver-
besserung der übrigen bei.
D (Cod. chart. fol. r bis r22: 34,5 x 23,2 cm; fol. rz3 bis 16o: Oeoôópou TI
zB3X rB,2cm; fol. 16r bis 164: 34,5 X 23,2cm, XVI saec.) enthält
BI
IIpò6 [IÀ{.$orva ùæèp'AprororéÀoug. n'67
namentlich schriften und Briefe von Theodoros Gazes und Bessarion. D t25
Die Schrift des gesarnten Kodex ist sehr unterschiedlich, D stellt die
IIÀ{$ov. r>lløparcÀí1ouov ò'øùcQ x&xeîvo tó' cò ¡.rèv xø$ólou rfr úÀ1¡ 1, r
schlechteste Überlieferung dar.
g&.oxe,.v &vdÀ0.¡,ov ëXer,v, cò 8è xøcâ,
Die Überlieferung des Textes erscheint im allgemeinen mangelhaft. ¡.r,épo6 eí8er,.<
ebd. 997-roo6. -
Eine Beschreibung der Hagia Sophia bei L Fr.
30 ¡.r,evov. xøi nepÉyeL ori æepr,éXetu¿. (ßore ei rò xøSóÀou ce xæì, xorr¡yopoú-
-
Boissonade, Anecdota Graeca e Codicibus Regiis descripta. V (Faris
pevov cõv xæ#' Exa,srov ðvepyeiç ë.a¡t" rù. xøcâ, pépoç aírd.., 6 ii8r¡ ðvepyeíç
&v$p<'læoq xøtr¡lopeico d,v coü èvepyelcp &v$pónou, xøì, é åvepyeiç íææoq roü
rB83) p. 59. Einzelne Briefe bei Migne PG 16r, roo5-ror4. Boisso-
nade I. c.Y-377 ss. Th. Klette, Beiträgezur Geschichte undLitteratur
ðvepyeíq 'ín¡cov. xo.I npooío'tør, Ðì¡ cQ &r6ttq cò ¡rr¡òè ðni æÀéov eïvø¿ rò ro¿oüro T 2
der italienischen Gelehrtenrenaissance III Greifswald rB9o. E. L e g r a n d, 8 $eorpoü¡.r,ev TFB Seorpoú¡.r,evo6 D | 11 æpõrov T F B zupötø D I 12 ei TBDI
Cent-dix lettres grecques de François Filelfe. Paris r89z, p. 329 ss. F orn, | 24 ouyxeio,$ø¿ T B xeïo.$a¿ D xuveiogø¿ F
Vgl. auch vorliegenden Band: Briefe. 3 Pleth. De differentia c. 5 (PG 16o, 897 C).
I54 IHEODORI GA.ZAE ADVERSUS PLETHONEM DE SUBSTANTIA. 155
xc{,r1'fopoúpevov roü r5æoxer,¡rávou. ei àè ¡t\, i¡rou ëxo"crov töv (rþ<ov rcd,vrø l,vtopl¡lórepd, te {¡¡rîv xai dp¡ì¡v tiv xcrrd, 1éveor,v ëyov.ca., 6oæep &,pø. xø.i
{,oræ¿ rù. (ðn, ì ctv$p<'ræoç ë,orat 'írtroç, xøi ô.c¿oüv ëoca¿ é,woüv. xuplócø'tæ),êyerw, rîv f¡ 1éveorq èv tQ øritQ Xpóve.ro¿øürø
,itg,ø ríæÀöç xøì,
5 Teruci 8è tà &roæa xai é grÀóoogoq llopgúpr,oq ouvopöv, &vip æoÀÀQ Ðè cà xøS' Sxaoru xøi cò æe pr,éXov ève pyeíç, rò úg' oõ òuvd.¡.r,er, aútò æepr,éXetø1,
oogótepoç llÀíl$orvoq' lrò 8è (Qov, gr¡o.ív, oüce orl8èv roúrov èotív, êæel coüto æpótepóv re xai xupr,ótepov xai ¡.r,&ÀÀov òv Àéyolco d,v òpSöç. æepr,éXouou
cà eiài¡ õ'Xoiev ,rà6 àlagopd,q, oü.re n&.oaç ràç dvtr,xeu¡-r,êvuç ë,yet 5
æó$ev d.v 5 òè a[, xa$' Éxa.o¡a. oûoícr¿ tà6 xø$óÀou åvepyeíq. rcepléXovtør, 8è úr' ar]cöv
èvepyeia, dÀl'óç d[r,oüo.r, 8uvd,per, ¡rèv zcúo.øq tyet rù.ç úg' ørirò àrøgopáq, 8uvd,¡ler,. xøì. rò cóàe t¡ òv åvepyeiqc ¡lãÀÀov òv xøi xupr,c,icépcoq roü 8uvd.¡.r,eu
êvep1eíç 8è oûàe¡.r.íøv.< rò 8è reÀeótepov òr,tröq. ì fàp óq ,r,egle-,tlLx¿rr¿p6\) ró8e t¿ ðvroq. toloüro 8è rò xcr$' éxaocov, xøl cïv æpótr,lç tà ou¡-r.pepr¡rótø
F 68 re xcrì èrci æIéov, Ì) óq ró8e tr, ðv ðve pleiq xai raîç òrcr<popaîq ii8r¡ ou¡-r,æÀ¡poú- xøc¡yopeitøu, ,vaira 8ì¡ xai æpórepø xøì xupr,ótate y,el, ¡,r,úÀlora ðvrø.
D 126 ¡revov xai àr,axpr,vó¡revov iòr,ót1 ot, xa"i cl¡t¡n¿p òr,ag$epoú¡.levov xøi 6lov &zroce- 'Allâ' ¡rì¡v töv xøS' Ëxa.oru" oùoröv oiic<,r xæt¡yopeîtør,. é yrip rr,q d'v$p<oæoç g
Àorl¡i.evov, oü æpórepov ¡,r.époq cr !v. é yáp clq d,v$pcoæoq, óq pèv coü ({ou 10 10 æepr,æareî, oriX é rÍv$p<oæoç' &ÀÀ'
i xøtà ouppeprl*óc. xcrì tó cr, (Qov, oú B 2"
¡lÉpoq, óç 8è oû ¡répoq, d.ÀÀ'6Àov xul,.i'epLexrtnòvcoü(óou, òveip4cær,rpóæov, tò (Qov. ocl xa,$' Ëxq.c¡æ &pa oûoíør, xupí,orq xøì æpóccoç xøi ¡ráÀrocæ or]oía¿
xøl re),eórepov ,røúr¡ xøi é¡ror.ótepov rÇr ei8er,, 6q te IIÀÍ1$¿ov ráÀe¿óv ,u¿ â,v eTev, f¡ 'Apr,ocotélr¡e grloiv. Ili.í1$cov àè eü ¡ráÀæ ei8ó6 gr¡ouv, ðcr, où tò T 3u
Àéyorv rò xa$óÀou, rQ 8è reÀeítp æporrí1xeuv rò eiÐo6. orl òr,d. roü øútoü ¡réoou ¡,1époq toü ðlou, &À).à, ,rò 6Àov roü
¡,r,épou
ou¡læepaíverør, d.vd.loyov ëXerv rÇl eiòs¿ tò xo¿$ó).ou. II).í1$orv. Ar,øgopóte pov 8i oõv roüro
2, I lIÀí1$cov. oTìc Ð' øriciç d¡.r,ø$ia.ç ë,7,or,r'd.v xøì, :ò d.æ).õ6 xø$óÀou èÀa.ucoüv 1b 1 5 ên r,otí1 ¡"r.r¡v ¡,r.e¡-r,ø$¡xévør, o ió ¡.r,evo
q øùrù ö
roü xøcd, ¡,répoq.<r ¡-r,époç lctov cò xø$óÀou gÍ1oo¡.r.ev, Sorq
¿ @eó8c¡po6. "Eòer, ll).í1$ovø, eiæep aùcQ 'Apro.ro,ré).1q Àé1cov oùx òp$õ6 roü ¡.1épouç ¡rei(ov fi.<r
T 2"è8óxe¿ nepi orloíaç, ÈÀé1Xerv cà Àe1ó¡levø 9øúÀo16 nerp&o.Sø.r, dÀÀcÌ ¡ri Ào¿òo- OeóÐ<opoq.'AÀÀ' oü8' f¡¡reiq cò xø$óÀou lccov rõv xarù. p.êpoç gø¡,r.év. z
peio$øl cd.v8pi, oùX 6æo6 g.4Ðèv ú.r' aùcoü i;8rx4¡rávov, &À),.d. xctì sõ æø.8.óvccr. &ÀÀà xd,v zcøíòov &xorioe¿e IIÀí'¡S<ov Àe1óvrcov, 6c¿ tò ^¡évoq xøi 6koç cò
oúco yàp d¡rø$ì¡q ¡.,.èv d,v flv, gøüÀo6 òò .lixr,o.ra òv êgøi'ieco, åæEi òè &¡;,æ$öq 20 20 xø$óÀou èæì æÀéov coü xørà ¡.r.Époq, d,ce àù pr'r¡Ð' arlcöv &yvoorSvr<ov êxeîvo
B 2xøi ch,¿"ø" xaxo"í1}coç 69¡-r,1rør èæ' 'Apr,oro,réì4, clq ¡ròv d.xold,ocou 1Àórr4e cò oogóv, 6rr, ¡.leî(ov cò 6lov coü ¡-r.épouE, ga¡lèv 8' 6t¡ o¿t' xa$' Exaora" or]oíø¿
xø.i roü xaxoúp1ou xø.i &.y,apíorou ii$ouq òix¡v 8óoer ðv rii).lor,q. ¡"r.&ÀÀov orloicx,r, eioì röv zø$óÀou 8¿à cò roîç &Àlorç &¡ca"oty úæoxeîo$a¿ xøì,
.g Nüv 8è !v flc4xøc, &.n6xprcr"v, åtø.ïpe 'FIo.øúø, æor,oú¡-r,e$& oor,, eiç &:cra. cãÀÀc¿ rúvtæ xørà to'j,ut¡v xcrc¡yopeîo$ær, i) ðv ru5ra4 eivør. ô 8'ëor,xe ¡lr¡$èv
æepi orioia,6 èær,Àa.¡.r,pdvecø¿ coü &vòpò6 .s pì ðp$õ6 eipr¡xóroç, 6rr, ø[, ¡ràv êæattov, tí ¡.r&À).ov o'loiøv eîvør 8røgépe¿ coü ¡leî(ov eîvar,; oü yàp â'v rþeto
xa.$' ë,xao¡u oùoiør æpõcat xai xuplórøra.l eïev, ,uù òà eià4 xøì ,rd, yívr¡2l 25xai ¡-l&ÀÀov oùoiav eiva¿ tà xøSóÀou tQ ¡-r,eí(o eivø1. óç 6\'ìir.cq. cöv xøcù
àeúcepar, xai lrrov oùoicr¿ töv xv"$' ëxq,ora.. 'Apr,oco.réÀIç pèv oõv cÇr cd.6
¡,r.Époq oiixouv oxoæeïo$cru Xpí'¡, ei ¡,r.eî(ov xøi è¡i æ).éov cò xø$ólou. o'i$èv
wxÙ' éxa.otq. orio'iøq toîç ciÀlotç ü.naow úæovoEîo$ø¿ xøi rã,Àì.a ¡c&v¡,x xa¡ù. yàp routi ùrø9épeu êç ô poúletør, ðeî(ør,. tò ¡.r.èv yàp ¡reî(ov xal ëÀæccov,
ro'jcov xøtr¡1opeîo$øl ì) èv ra¡3ro.6 eïvau npcJt.cø.ç p.d,Àr,orø xu.i xvptar&ra.ç ¡.r,eyé$ouq Ðè æepi oüo'íæv. i¡reïq 8è cà6 xa$' Sxctara. orloiæe ærieà6 ¡-r,&Àlov T 4
gr¡oi Àéyeo$at eic' øÛcòq oútco npötoç xc(Àõv eir.. xø.I åtéporv rrvöv æaÀø¿o- eïvar, orioíøç gø¡.r,èv oùàevi riÀlc,ù Ì riq orioíø6 Àóyç. 6oæep oõv ei øoì),à
Eó[¡ xøì "ð
30 ¡.r,èv cù Leuxà lIi.{$ov åópø, Èv 8è rò côv Àeuxöv ùæoxeí¡,revov, o'lx ëàe¡ cà
cép<ov 8larpéoer, 7,pó¡.levoq. 30
n, nnÍ
xai ëy.ot, toücó ye técoç èö¡rev. 6cr, òè òp$öq xai ¡ai.na
"Oæco6 d.v ¡révror, Àeuxà ¡rãÀÀov ,roü ú¡roxer,¡róvou orjoúøv eivar, 8o(á(et,r rÇr æÀeico eTva¿. oútco
n f àã, eiprpat' cQ åv8pì xai oixeiaç cfr Àoyrzfr ènrcr'i¡1.t"¡;, ir¡c, .rutp,. àr,òd.oxov rø.ücá òè oùòè T ò xa$óÀou ¡-r.&ÀÀov eïva¿ oûoíøv olso$ø¿ Xpì rö ¡,r,eí(<o eivør, xøì
gr;or,, òiÀov åxsï$ev. deì .¡øp àuò úæúpXer, ëxaorov, ðxeïvo ¡räÀÀov úæd,pXer,. èæi æléov ,uõv xø$' ë.xu.c¡o'.
T 3crÌ òè ei8r¡ xc¿i rà, 1év¡ òr,â, rù xø$' {xvora. IIÀ{,Scuv. ri"Io¡.r,ev òé, gr¡oí, xøi tiv ,roü xa$óÀou ðæuo,rí1¡rr¡v €qÇ x,xrà.4, r
¡-r.ì¡ orioõv yd.p tor, cöv æpóc<ov
orlor,öv &òúvøcov ¿Iva.l¡, ¡r cöv oiÀlov. rcd.vtø 1àp rri d,ÀÀø ìiror, xø.$' únoxe¿- 35 S5 ¡.r.époq peÀti<o oõoav.<
¡lÉvtov Àéyecør, i ðv úæoxer,¡révar,ç ø.ùrøîç åo.c¡v. xøi npöca 8è xupi<oç cà Toüro àè xai 'Aproto'uéfu¡ å(roüv òp$öq Àéyeu. ori ¡,r.évrou cQ z
@eóò<opoq.
tò xæ$óÀou ¡r&Àlov eÏvør, orioícrq oûàø¡roü yàp cöv tróyorv oüre röv loyr.xöç
6 Tl F B D om. | 13 rpooí1xer,v T B zrpoo.ixøv ti D I if ni.íl$orv Dl F T
ëXer -
on. 75-16 Ti6 Ð' øùriq ù.p.ahtaç . xana,sxevu(|vrov oüte tôrv dvglutr,xõq caü.ræ eTpr¡tør, ¿ÀÀà 8¿' d,ll' &r¡aB 3
| pépoc T in textu, tr D in narg. B om. -
17 @edÐ<opo6 I) in marg. | 1Z[t.4.S.vø'IBF IIÀ'1.¡SovD | 19.i18r,x.4¡.r,r,vov TBF ii84
I
xøi êæi cõv æpord,oe<ov, 6rr, riv æpocépøv ë7,ovreç xa$óÀou 'lo¡te,v r,aÇ
xeÍ¡.r.evov D | 20 yùp p ¡r.èv T R D 20 å¡..aSiç T B cipa"geì6 FD 21 prèv d,xo),4ocou
:ît å 13;"
49tì¡v úocépev y.d.I ëXo¡.r,ev 8uvú¡-r,er. oïov ei tuq oi8ev 6rr, æ&v cò rpíycovov òúo -
|
TBF ¡rì¡ d,xpd,rou D | 22 Ðix.4v TBF Ðíx4q D | 2rÐ eìlÐr¡ TBD |ei8e¿ F | 31 ë/"orl
ËX¡ TBD ëXer F
7 nptiarl,ç TBD npóro€ F | 24 èæc¿t<¡v TBn I zratcov D | 25 öÀ' ¿Í,rrc¿ TB
6),arcø F D
4 Porphyr. Isagoge (ed,.Busse) tr,2-5. | 15 f teth. Dediff. c.4 (pG r6o,896C). 15 Pleth, De diff. c. 4 (PG 16o, 897C). | 34 Pleth, De diff. c. 4 (PG 16o,8e7B).
156 THEODORI GAZAE ADVERSUS PLETHONEM DË SUBSTANIIA. I57
ðp$aî6, oI8é r<oç xai cò ioooxeÀèç 6t¿ òúo òp$øiç àuvd¡,r,er,, xcti ei ¡,r.i oige Kai ouyX<opeî llÀ{$cuv &lr¡$i eÏva¿ ròv Àóyov æe pì coü xø$ó},ou s
¡.r.èv
cò ioooxeÀèq 6t. cpíycovov. é 8è caúr¡v riv æpócøor,v ðx<ov cò xø$óÀou oügø¡.r,ö6 orj xø$óÀou olóv tr,vcr &v$pcozrov roü cr,voq riv$póæou ¡i.&Àlov
Àa¡,r.pøvo¡-r,óvou,
oTÐev oüce Suvd¡,r.er, oüce èvepyeíç. eivø¿ orloíctv &8r5vacov ðv. &v$póæou 8' åæÀöq ¡,t&,ÀÀov eTvc(¿ róv tr,va &,v$pcoæov F TOv
Tocr5q ¡rèv oõv 'Apr,ocotérr¡q civ xoc,$órou &æó8er,(r,v peÀrí<o xar, xup.océpøv oü æpooíercr, ¿Àlà ouvøpæao$ivøt 'AprototéÀ¡ gloiv úæ' êxeív¡e tiç orioiaç,
T 4v tiç xarâ ¡,r,époç eîv*í gr¡or,, xaLrot rcrücæ orl æd,vu t¿ æpò6 tiç êauroü sóir¡ç r ¡ 6r¿ é d,v$pcoæoq ëoS' 6re toü ,ur,voç (<þou peÀcícov, xøi Xoxpd,tr¡q roü rlvoq D l28v
oüce æpoocíS¡or,v, dÀÀd, æpòq roùç èæror{¡,r,r¡v rõv xøtd. ¡.r,époç eïvør, tr,$évra6, dv$póæou, aûtòç òv gøvepõç é to¿oücó t nú.oyttv. 'Apr,ocoréÀr¡ c,yà.p rAorípaç
xøi'røric¡v peÀrío, åtç aitr6ç 1e oûò' dæóàer[uv årÀöç eTvæ¡ röv xwrù. pê,poç ¡,r,èv xai xupr,cutépaç xai ¡t&),,;oru oûoíøç rd,q xa$' Exua¡a. eivøí gr¡or, peÀtiouq
&[ròv gøíverør. Àóyer, yù.p 6'n xøi i &æó8er,{r,6 xa$' øútò cöv xø$óÀou èo,rí, 8è ròv cpóæov où8ø¡.r.oü Àóyer,. oütoç 8è ouvapæø(ó¡revoq riæò roü æpotépou
röv ò' &lÀov rpóæov rr,và orl xø"9'aúró, xai 8¡r èù.v ã¡o¿v aîr,por&.,ser.çxa$óÀou, xøi xupr,<otépou xal, õv gø¡,.ev &À).ov, o'tetan xctl. roüt' d.v gúvø.r, toùq èxeîvo(
È{ rïv é ouÀÀoyr,o¡róç , &v&yxr¡ xøì cò ou¡.r.æépao¡.r,ø &t8¿ov eivø¿ ciq rorør5tr¡q 10 19 cr,$évraç. òr,ò xøi rigeiç tò ¡.r.i ¡-r,&ìÀov orioíø6 eïvar,, ou¡.r,rcepøtver,v ¡,rr¡$èv peÀriouç _
&æoòei{e,ç xai ú¡ç ríæÀöç eirceiv d.æo8ei[e<oç. oùx ë.rw &.pa dæóger(rç cõv d.æogølvetør, oii,saç, ôv tpónov Xoxpúti¡e peltícov &v$pónou tou. orl yap P Í
g,$øpcôv, oriò' èær,ocí1¡.r,¡ cïæÀõç, &Àl' oúrr,lç 6oæep xørà ou¡,Lpeþqx6ç, 6rr, IIÀí1$ov è{anacõv xaì, o'uxogavcöv oúc<¡ æo¿eica¿ ròv Àóyov d1ø,$òç ¿5v, o
t
orj xøsóÀou øûtoü èocr,v, dÀÀú æoce xo.t z.l.',,ç. àeÐóo$co d,ÀÀ' óq &).¡$õq d,yvoõv xøl ouvapæø(ó¡.revoq.
¡.r,évcor, xøi xocr, øùcòv
'Apr,orocéÀr¡ tiv toü xø$óÀou éæ.ord¡-r,r1v peÀrío eîvar,, dÀr' orix óç )xoæö¡.r.ev àè zrcÍÀ¿v óài. xc¿i eí ¡.r.èv uæepi roü xø$óÀou gr¡oiv oü xø$ó).ou ¿
¡r&rÀov
orloíav Èv yàp toîç xø$' ëxaora.rò xø$óÀou 1g Àø¡lpavo¡.révou< ðÀeyé rr, cor,oüto, e?Xev &,v Àóyov. vüv 8è æepi toü <i,rÀõiç xø$óÀou
dÀl' óq ¡.r,&Àlov coü criríou xøi 15
roü 8¿â,- tí èor¿v xai éç riæloü re xu.i nê,pæroç- xaì óq vo¡roü
zc¿i 6oø &ÀÀø
guherw tòv Àóyov æor,o'5¡-r.evoq. røücø 8èeiæòv èærgéper,. uåzri 8è toü xøSó).ou
'AprototéÀr¡ ç gr¡otv. xø$óÀou Àø¡.r.pøvo¡lévou oùx ëot¡ ro¿oü,rov eiæeîv<r, cionep ei raûrò !v æepi
a 'Eø¿o'tii¡,r.r¡v ¡rèv toívuv cöv xø$óÀou ðp$õç d,v oïo¿to IIL{.$orv æap'
toü cïæÀöç xcr$óÀou ròv ),ó1ov æoreîo$ø1, xæi æepl roü xa$ó),ou 6r¿ xøSó).ou.
'Apr,oro'réÀou6 raì, coüco ¡-r,a$óv, Èæei IIÀctcovóç ye oriàevòç &v tiÀf& ¡rì¡ xøi cugÀQ òv tò ),eyó¡.r,evov 8!Àov, óç tò ¡r,èv åæÀöc xa$óÀou, oü
iær,ot{¡..r¡v
T 5 oüoøv &xor5o¿. gaúÀ<,1ç òè åxÀøSéo$ø¿ Éøutoü g&"oxet còv &v8pa xæi ar5cÇl crrltòv 20
r 70 &or5¡lgc'rvov eîva¿. oü'ue y&p ðni roútov d,ÀÀcov oüre èvcaüsø àoúpgorvoç êøurö, 8uvd,¡rer, cà xa$' rò àè xø$ólou, 6cr, xcr$ó).ou tfr roü
Exo"o¡o- òv ruyXd,ver,,
D 128 ¿ÀÀ' eü ¡.r,rí).ø cõv aútoü ¡-r,e¡.r,vv¡¡,r.évov Àóy<,lv xøi oú¡.r,gorvø Àéyorv ci{r,oi ènror"l1-
xo¿voü 8lør,pÉoer, 8ì¡ xøi eiç rà" xaÞ' Sxaora. &noLv¡æ $eopeîrøu,
òr,øvo¡-r,fi,
rõv
xasóÀou eîva¿ xøì ¡.r.! tãrv x.-ù. ¡t"êpoç d.æÀõq. docr,
¡rr¡v óor' ETvø¿ rcrùcòv æd,vcæ &v$ptoæov xøl roùq xøS' Exa.o,cæ r,&vra.ç &,vSpóæouç,
1àp oûgè tøütø
B 3" æÀéov r¿ &vúovrø cò xø$órou ¡rõrrov oûoíæv eîvø¿. orl yàp èær,ot{¡i.r¡ cõv 8r,ò 8i xai tþeuòèç eiæeîv, órr. Dcixpd."rnc ri"Ç &v$pcoæoç, 6c¿ àè ciiv$poæoç,
xcrsólou rQ ¡.1ãÀrov 'uøüTø oûoí*ç ei'ta-t, dÀrri rQ ìJ.ggapræ xaì dtà¿ø e'l.vq.t",26 25 &Àr¡$é6. couci ¡.r,èv yrip cò ciæÀö6 xøSóÀou, Ëxeîvo 8è tò xæSóÀou ôç xoc$óÀou, ',,,
'i'i*
tò ò' dt8¿ov oúz dg' êøutoù ,uò xøsóÀou íoxer,, &ÀÀ' Èx ,roü rà xc¿$' gxaoru Køi soüró 1e ðp$õq xæi lllí1$ov gzloìv èæi roü xc¿SóÀou løppøvo¡révou,;
&ei elvø¿ raird.., &pr,$¡.r,Q xcr$óÀou Àéyrov ¡lì¡ eîvø¿ cò ro¿oüro eiæsîv. oü yàp 6 116 d,v$poæoç ¡.r,&l),ov 1 6,
¡.r,èv év, eíòe ¿ 8ó. Ðr,ò òì¡ xai ¡r&rÀov oúoíøv eTvæí gø¡rev,
óç èx coúcov èxeívor,ç úæd,p7ovcoç xaì,roü eTvø¿ xør,uoü ctigior,ç Eivoc¿. 6t. oùoíø rõv xq.8t ëxaara &v$póæov i) rõv æú,vrrov dv.$póæcov fi roü æavcòç
òè rò &t8¿ov ori ¡r&ÀÀov oûoiav òv rò za$óÀou &æogs¿xvúerv, xd.v Èxei$év &v$póæou. t,ù ycip' òlø9epecò yàp cauti lIÀí1$<ovl. &ÀÀà' toü xø&óì.ou
se
riæÀõç d,v$póæou oió¡.r,evoç 8r,øgépelv èlanar&rw". xc¿i còv æávcø 8ì¡ &v$p<ozcov
1àp rârv ìeuzöv xøi ¡rerd,vcov xøi èpu.$pöv xøi eõ xr,Àuoocòv B0
¡-r,cisol. æoÀÀà aO
oá(orc' &v ëtoq. riv$póæcov ò'è oùòeiç d,v orrà' eiç gr,æxoor,oscòv <igíxor,co. roü tr,voç &v$póæou Nørr¡yopeîv oûx d,v &.€rqn, ei ¡.léÀÀeu ø'3tÇr ou¡-rg<oveiv,
dlÀ' orlx àv 8¿à roüto èxeivo cò Àeuxòv ¡r&Àrov orioíø ei1 )oxpd,touq. 6ore xai xai Xt,lp¿ç. oùSèv lip oûòè illí1$ovr, òr,øgéper
æ&wa.ç &v$póæouç é¡-r.oü
6, I IIÀ{'$<ov. rrEi ! oùoíø èotì, tò
¡rd.Àio.cø ðv, xd,v rò xø$óÀou peiov (òv
é¡.r,oü | Xopiq la¡-r,púveo$ø¿. æöç ò' âv é æ&c &v$ptoæoq cò xæSóÀou eí¡,
rò xa".cù. &¿époç), èç orioíaç lóyov lrtov àv e,lr¡.< IIÀí1Scov oû léyer,, åÀÀà ouìÀoyr(ó¡-r,evoç åx tleu8õv Àóyouç yê, rwaç neçãrcar.
Orl$èv Ðè ,¡oüro &coæov. orloíø ¡.r,èv yàp Ëx&.or"\ coüro, 6æep 35 35 d'æoòròóvør,, õv gøriÀoç loc¡rpd.ver. é yáp cor æä.q d,v$poroç .cl rol d,v Ëcepov
T E? , ,O.óf1e.oe.
- ÉorLv, oú Àéyetør, ¡.r.&ÀÀov xøi fltcov, orov ei èorr,v ariri oûoíø d,v$pr,ræoq, ei¡ coü 6Àou röv xu}' ëxd.a'ra &&poio¡.rø.to6; touri 8é, oi¡ çò &v$pó-
i
oíx ë'o'c¡' ¡l&lÀov xaì, !T rov d,vspcoæoq, oüre øricòq åou"oü oü.u êrépor. o,loioru æou eï8o6, ei8ó6 èoru xøi ró rr, fiv eTvar,, rþ rò
xa$óÀou vooüpev. é àè x&v- B 4u
àè orioíøq ¡l&ìÀov eTvar, oùoiøv, olov rà eï8r¡ rõv yevõv xøì, ,rà xøs'
ëxacræ
ro¿üSø æapà ri¡v 6Àou é¡.r.<ovu¡.r,íøv ëo¿xev &æærópevoç. 6Àov yúp ro¿ xal ,rò
cöv xø$óÀou, ori$èv xr¡Àúe¿v ga¡_r,év. xø$óÀou.
5 zrd.vu rr, T æívuro¿ B FD I rB xa.¡' ørlcòv TBD xø"9, aúcòv F 20 èxra.géo"9ar, T TBF èneì D | 19 oü TBF orl D | 27.co,.oitco TB,ro¿oü.rov D | 29 ôúo(-
16 èæì
|
êxleu'$éosøuBFD I 22 pepv4.pévc,rv T pe¡.r.vr1y.évou BFDI 27 ëv scr,iþsi òv TBFD gepecò D Sr.erpepéro FAT I fl),{,$orvu scri.þsi TI},í1Fav cod,d. I B0 èlunurö.tari1 èEanã.-
sec. loc. ci't, "8ø cod,d. nss. (òv rò xø.rù. p"êpoq) sec. roc. ci.r,
I Bg E¿ rer D | 36 Éxøocøl TF I' ødd. dvSpózuou D om. I 88 tor, TBF tl D
| I Bg eìlàr¡ T B F elger, D
20 cf. Pleth. De diff. c. 4 (pG 16o,8s7 B). I pteth. De diff. c. 4 (pG 14 Pleth. De diff. c.4 (PG 16o,8s7 A). | 16 Pleth. ibidem.
A3 r6o, 896D),
158 THEODORT GAZAE ÀDVERSÜS PLETHONEM'
oiíto gøúÀ<o ç ëyovrur" deì toü åvóç, óç pr¡8' év toîç rcepi zcoÀlteiøç Àólouq MICHAELIS APOSTOTII
F 71v ¿8¿c(6 &4¿oüv eTvør, T oîq roì,Lrar,ç yuvøîxaç, &trÀà. ¡c&o¿ xowd",ç- 6ote ei xøi
AD THEODORI GAZAE PRO ARISTOTELE DE SUBSTANTIA
D l29v IIIí1$cov'AplototéÀer, ¡tLy.gerat,6cl cò rcepì ràç 1uvøîxøç èv xai xo¿vòv xøcæ-
ter¡tïx<ßç, eír¡' &i,r¡$i ¡,rèv &v Àéyor. ¡.r,é¡.tgeo$a¡ 8è i¡xrõtu òeî æpiv xai 8¿ótr' ADVERSUS PLETHONEM OBIECTIONES.
dæo8eíføvcø ælpeîv Àó1ç. éæeo$a¿ 8é gr¡orv or]x êsé].erv t&vòpi, 6c¿ xai é 10
Seòç où coü crvoç évexæ &v$póæou tiv tíÀr¡v riv$poæeíøv 9Úorv, &ÀÀ& dc
8).r¡ç &v$polneiuç g'5ae'oc' E"texa roùq xa$' ëxaara dv$pónouç 8r'øTíSr¡or'
Mit dieser Schrift wandte sich Michael Apostolios gegen Theod.oros
Gazes. ohne die leiseste Ahnung zu haben, wie Gazes zu seiner Dar-
xøi èlÀa¡lnpúvet¿¿ tò toü flÀát<ovoç,6r,. ¡.|époç 6i,.ou ëvexø, cÛX 6Àov ¡répouq
legung gekommen war, urd in dem sicheren Vertrauen zu Bessarion,
{vexæ àæegy&(eæ.,. é Seóq. to¿aütø òè xøi 'Apr,otocéÀr¡ç æo}lø.Xoü léyer, xai
rr den er für einen ausgesprochenen Platoniker hielt, verteidigte er plethon
péÀrrov xøi oe¡.r.vótepov. 6q ye xai tie æóÀeoç ëvexø co')q xaF' Exao:'a &v$pó-
und ließ es an bitteren worten gegen Gazes nicht fehlen. wie das
æou6 rpò6 ti6 gúoecoq 8røcetd,X.$øu gyol, xai ræira rporêpøv tiv æóltv
Begleitschreiben zeigt, glaubte Michael durch seine kühnen Schwert-
cõv xø$' éxaora eIvøt &v$póæ<ov, étepóv Ye þ¿ùv tò tfl 9úoeu zcpótepov coü
streiche die Gunst des griechischen Kardinals und damit materielle
i¡.tiv æpotépou xai ê11útepov tiç øio$í1oe co6. ô àì¡ ¡-r,&lÀov oüoíøv i¡-r,eîq Àéyovteq
ori8evò6 töv ðvø.vci<¡v lóy<,lv æepltpenópe"$æ.
Unterstützung sich zu sichern.
eIvør,
'5æ'
Das Begleitschreiben ist schon durch clie veröffentlichung bei
7 iòiø6 'f BF iòéø6 D | 11 c'i1v 6).r¡v TBF] D om. | 13 èLf.n¡rttpúvetø¿'IB E. Legrand, Bibliographie Hellénique Il (Paris rBB5¡ p. z4o bekannt.
èla¡,rnpúvecør, FD I 15-19 xø[ oeptvécepov Irept'rPerró¡re$e T] BFD orø'
Es darf hier nicht fehlen. vorliegende Erstausgabe der Abhandlung
1 Pleth, De Ciif. c.4 (PG 16o, 8978). beruht auf folgenden Handschriften:
a) Florenz, Bibl. Laur. Plut. 58 Cod. gr.33, fol. 9r-96: L.
b) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. F BB sup. fol. 7z-7g v : F.
c) Mailand, Bibl. Ambr, Cod. D rr8 inf. fol, r3rv-r4r : D.
d) Mailand, Bibl. Ambr. Cod. I inf. 95, fol. r-7 : J.
e) Rom, Cod. Palat. gr.27S, foL ry7-t\2v : p.
f) München, Cod. gr.77, 1ol. t65-:r7ov : Mn.
Außerdem ist sie in weiteren Handschriften überliefert:
g) Rom, Cod. Barb. gr.84, fol. /J-g6v : B.
h) Mailand, BibI. Ambr. Cod. M sup.4r, fol.9o-97 : M.
i) Escurial, Cod. gr. 74 êI rB), fol. r-rov.
k) Wien, Cod, Phil. gr. 69, lol. r-ro.
L (Cod, chart. 26,T X 2o,5cm, 47 fol. XV saec.) bietet, von
wenigen Ausnahmen abgesehen, einen einwandfreien Text.
F (Cod. chart. 2r,7 X r4,5 cm, 356 fol. XV saec. ex. vel XVI saec.
in. vgl. oben S. gz) zeigt gegenüber L einige Fehler uncl Auslassun-
gen auf.
D (Cod. chart. f.ol. t-tzz: 34,5 X 23,2 cm; fol. ..z3-16o:
283 X rB,2 cm; fol. r6r-t64: 34,5 X 23,2 cm, XVI saec. vgl. oben
160 MICHAELTS APOSTOLIT AD THEODORI OBIECIIONES'
P (Cod. chart. 2r,5x28,5 cm, z3z f.ol. XV saec. ex') stimmt bis @eoôópou roõ IcÇ{ &vuì{tþerg.
auf einíge Ausnahmen mit I überein'
llln (Cod. chart. 23,5 x 34,5cm, 3tz f-oL XVI saec.) bietet einen TÇl øtòeor,¡.r,cocúr<¡l xapôr,vúÀe¿ xo¿i ,$a.u¡r,ctotQ B4oerøpír,lvr,,
sehr verschlechterten Text. Fehler und Auslassungen sind bei ihm
rQ Nlxaíaq.
il i3,
sehr häufig. Aber dadurch, daß Mn auf eine andere Vorlage als F s OI8ú oe, Selórøre xø.pàr,vd,Àeov, 8uoîv toriro¿v ðvtorv f¡ye¡.r.óvo¡v cõv
zurückgeht, kommt ihm einige Male besondere Beachtung zu. Àó1ov 'Ap.ororéÀouq xaì, IlÀd,covoç, p&l),ov fll,dtcov¿ i 'Apr,otoré),er, æpoo-
Die Handschrift, geschrieben im Auftrag von Joh' Jak. Fugger, xel¡revov, &te xpei:'rovr, èç oogîav'Apr,o.rocéLouç ørlroü, xøl Si$ev æ&.or, toiç
,&gioror.ç zcpocr,¡,r,c,l¡lévç. 6.$ev eixòç xøù 6oo¿
Grafen von Kirchberg und Weißenborn, gehörte ursprünglich zur llÀd,'c<ov¿ ouvrlyopEîv eÍÀovro
Fuggerschen Bibliothek, Vgl. Band I 362 n' 3 a. fl xøl coiç èxefvq rr,$e¡lévorç, eorlror,ç èætyætper.v, eí cr àpQev X&pæv fl),&ecovr,,
B (Cod. chart, r5,5 X 2r cm, 4r fol. XVI saec.) ist eine ganz späte to àeE¿áv ce oto¡-r,evov napêyovra. xøi npoo¡voüç Àóyou ¡reroc8rBóvcø, 6oo¿ .re riÉÀÀæ
,ro¿ æü &(uæ gr,),iuç èoriv, êæei xal Mr,Xø!Àov tòv
Abschrift, oóv, eí r¿ xcrl æricQ toroüro
M (Cod. chart, r4,5 X 20 cm, zo8 fol. XVI saec. ex') kommt wie rceæ6v'r¡rær. xæì, xæcà. côv tQ flÀútov¿ êvøvclorv, xæi æpócepov g¿lõv,
¡l&ÀÀov
B als spätere Abschrift für die Bearbeitung des Textes nicht in Frage. ä,v gr,Àoír¡ç, oÏ¡.r,ær t& vüv, II),í¡$<ov¿ ouve¿æóvrø, rQ oocucoü xæi llÀú.covo6
giÀ<p. ei 8è giÀoç oo¡ xøl @eó8<,rpoq, æpòç ôv f¡¡.r,îv é tiyóv, tiÀi- o'3 tiç d).r¡$eíøç
1g xæi III{$<ovoq gileepoç, &v8pòç où póvov oriòeoû¡,rou ,roîq vüv, &IÀr} xøi aûe{r
'Apr,ototéIe¿ xøì, æ&o¿ roîç zrøIør,oîç,eíye xør'èxeívouç èyéveeo é tiv{p. æép,-
æerær, 8í¡ oo¿ tò plp),íov, øi8eor,¡.r,óra,re xrlpre, oTóv .r¡ òôpov &¡eor,po¿iov sõv
æpòç è¡r,é oou ¡.r,e'¡'d,À<,rv xai æo),ìöv ðcopeöv. où 8' &va),orBòv aûrò xocl
¡rercóv,
el g pi óp$öç ørirQ ëoxeætør, Èæøvop$óoøq ¡.r.ecrÍ8oe oTç &,v øùcò6 poúÀoro. D l3lu
zoròv 8è rorJrou æurêpæ pøolÀéø, vûv ðvrø töv tfròe æd,vrcov revdrcov, oï¡lø¿
ò' ri6 orix &yvoeïç, 6.røv éç oè ëÀS¡, þ{ov &'v æoti¡ouç riæ{xoov,
u"Eàe¿ ll),rl$ovø, e'úæep øûcQ 'Aplorocéì.r¡q Àé1cov oûx ðp$öç è8óxe¿ æepì 1. r
o$oiuç, è) êyyer.v rà, Àe^¡ó¡.r,eva gæúÀoç ner,
orlX 6æ<oç ¡,r,r¡$èv úæ' øritoü f18r,xr¡¡,r.évov,
25åry.uù)¡ç p,èv &v {v, 9øüÀoç 8è ròv tpóæov
xui xøxoí'¡$oç 6p¡.r,r¡røl èæ' 'Apr,oc
&.p.æ
xaù roû xaxorlpyou xaL &Aupioaou fi$ouç 8íxr¡v 8óoer, êv &Nror,ç"< xøi èrpe[ic.plTT
"Eàe¿ oe lltr{¡$covoq ëv te &ÀÀor,q crricoü x&v rQ æepi orioíø6 'Aplototélr¡ z
eù$rlvovro6 o¿coæ&v xori ¡,r,i¡ dv8pi ror,or5rqr oøucQ &æepl¡.r,epí¡.r,v<,rç $æpp{oorvcæ
30dvtrÀéyer,v æerp&o$al, rþ ye llÀd,eorvoc ëXovcr, oú¡r¡løXov r5æèp ocúcoü &æo-
Àoyou¡,tévcp. oùX 6tt 1e æùcòç &vtlÀéyorv 8ó€æ¿C å,v eiæeîv orlòév t¿ &[r,ov ),ó1ou ng<!ta.ç ¡.1d,ì.r,ocæ xcri xupl<ord,"caç g1ai Àé1eo$ær, eir' aùcòç æpôcoç xaÀöy
roiç Àóltov {xouor,v eü, &Àa- orià' 6oo¿ 1e è[ ccricoü 'AplotoréÀou6 êç àeÜpo elre xai écépov c¿vôv æelc¿¿océpcov ðó(¡ xoci 8r,ocpéoer, xui ì.êler, Xpó¡i,evoç.e
D lB2 xeûv<¡r tl$é¡levor, flÀúrc¡v¿ &æ.r¡vri¡xeoav' oüce,¡ to¿ llÀd,tcov üp.aaoç è'ç oopidv, xai rcepøtrépo.
xai 6oo¿ flÀd,rovø 'Apr,ocoté),ouç zrpoeru¡.1{oævro. èæei òè vüv orlx' oIò', OùÐeiç cöv æala¿öv, õ grÀór4ç, oü,$' 6oor, ye fuvé.$evco htr.oc$¡p.æçrz
I ðæco6 toooü,rov i1Àa(overloo, óore xø[ rouoútor,v èær,ocpøceúer,v &v8poiv, zræp' 6 5 oüce o[ç &ÀÀolç ev coîç ogecépor,ç ou11pá¡,r¡,røo¿ co¿æürø¿ fuvécuXov úæo$éoerç, Mn 166
I
oûç ¡.r,óÀrq d'v &[r,o6 eíqç ei æepreîev gor,c&v, oriò' f¡¡.r,eîç &v f¡¡rä6 øücoú6 1e
&ædftcloæt¡.tev, ¡.r{ oou çoooücov 6vruç èt'&r'couç 6oov èxeivcov olricóç, ¡.r,ì¡ oÛ orioi¿v ,roü oü ye úæo-
i
úæoxeu¡.r.évou xar4yoporl¡.r,evov òeucépøv í¡[i<oocrv elva¿
r rv toiv &v8poîv {u¡r¡,r,øxí1oerv, f ê, æepi Àó1ouç 8uvú¡'r'ecoq ëxor'¡'r'ev' xer,¡,tévou xøc4.¡opeîrær,ei ¡.r.ì¡ xøi rfrq oitoiæç aricòq &[rcirr¡ç r!ç &ææSoüç
s Aürixo( æpõrov åxeîvo æôrç oùx ,lv dgpøívovrcq eír¡; gd,oxorv
8{ oor tò r,porépæv eïvoc¿ xal põÀlov riv æø$¡rí1v. 6 ye ötu ori8eiç Êç ër¿xæi vüv i¡[i<,roe
l
Pl?7v1Ìp èv æpoor.¡.r.iorç IIì{¡S<ova Ðeîv 'Apr,orocéÀr¡ è}.éy1e¡v xcd trorðopeio$al 10 10cõv oogöv, oriàè Àóyou 8eî. æöc'¡,*g; o'í ye rSgeoqxórø cøurl eÏvøu ëgøoøq
I
c&vòpi, æùròç óoæep èær,Àø.$ó¡.r.evoq éøucòv, oTç d,v 8r84oxorv galvoto [IÀd$covø, xøi xæSóÀou rí¡v te úl1v eiàoæor,oüvræ xal rcpòç rò èvreÀeXeíç ca.ú.rr¡v r,a.p&.-
to,5cor,6 åd,Àco6 æepr,zceoóv. È1ò ôè 6tr, g,èv IIÀí1,$<ov ëv te cÇr zrepi orioiøç Àó19 yov.Êd., æricQ &[loüvteç'Apr,ocotéÀer,.
"åvølvrid.
F ?B arlroü ëv te o[ç &À].o16 'Apr,o,rocé],r¡ dæeu$úvc¡v Èlé'¡Xeu cÌpa$i ce oì,îoxøÀei Tôv yoüv æpò 'AplotocéÀouç æüroü oüàévø &,v e{ipor,ç, ei xøi æol}.& xú¡rolo, a
xai oûx òp$öq o'iò' &¡rê¡,uæcò6 æepù øùcöv a'lròv eipr¡xóra, xøi æùròq &v rolei)ræ òi &[toüvrø, oïø cÇr 8ær¡.rovicp tQSe ti[r,oüv xørà voüv êæfer. póvoç I' L 92
Mn t6õv é¡,r.olo.¡oT¡er $øpporjvt<oq. üppr.v ôè fl ).or,8opiav orix &,v elæor¡rr, 'cù tæitræ, &¡.¡'." ts 15 oüro6 uôróç, ótre ài¡ æpöco6 xøi póvoç roîç e{ðeor, æo}.e¡,r,öv, ìlliaoe xvpr.ø.c&tø4 D l33Y
ëleyXov xøi ciæó8er[r,v, 6oa &v 14 ëXovtr Àéyor t¿ví. ei, y&.p riq oe èld,ttc¿ eÏvar oùoíctç, röv ye röv ei8ôv ràç cöv xaF' ëxuo¡d. cfr ogerépç êæa¡l,r5verv
Lgl'tréyov Xpr¡¡rúccov xøL ðvta &'v dæeÀé'¡Xot, gaLqÇ d,v aÛtòv ÀotSopeioSaí oor' pouló¡,tevoç àó[7¡, óç oùX úgeodlxæorxæ8' øritùç øí i8éær,, &l].' ev roïq àr6¡tor.ç
D l32v or5 ¡.r,èv 1dp ïo<oç, ê1ò I'oüæot' &.v gøír¡v, ëo¡' &v oe èÀé1X1 övtct to¿outovt. i¿ èæwoiætç rl,,r,Àøîç êær,SeolpoüvreL, l.\d. 8ì¡ x&v tor5r<1r, éç xøi ev aútoü coîq
cò 8é ye rrì ¡.r,i ðvra rcepr'dJnrer,v c¿vl T oüro xaÀö ìoràopíæv Èyó' xal 8i xøl
IIÀí1$<ov 'Aplororé).1 &¡røSi xæi rtoú¡.r,gcovov orrirQ æricòv 9d,oxcov, rotoücóv 20 2Oxo¿vòv coiv &v8poiv xøi [úvç8ov; è¡eoi pèv or]àév c¡ eTvø¿ Soxeî. &)*],<ov yd,p
ye ÈÀeyXó¡.r,evov, oüx d'v 8í,xctr,oç etr¡ 'Aptototétrer, Àé1eo$øl Àol8opeio$ar', èæet 8eî rorlc<¡l lóy<ov, xøi rÍÀÀc¿v èreúvqr. xøi 6oæep orlx ëor¿ Àéouo¿ xøi d.v8púorv
coí 1e êxeivov èæøvopsoüv p.&À).ov xd,i &æeu$úver,v Àé1olto d,v. oè 8' èv ofç 6gx,.æ n,.ot&, ori8è lúxo¿ ce xø[ &pveç é¡rógpovø $u¡l,òv ëXouorv, 0{lrc,¡6 ori8' X'79
&vcltré1elq ouxogocvröv Il).í1$<ovr,, oriX 6cl 8lxæí<,1ç &v rr"ç xø.)'êaer,ev úppr,ot{v, ëor¿ llì,d,c<ovr, xøl'Apr,ororéÀer æpòç riÀÀl1lo guÀía. i orlXi 8iÀóç èorr,v 'Apr,oco- P l78v
&Àlà govõvcú. ¡e lloterlovrø. 8íxcrç 1d,p oo¿ ðóoe¿v aücQ &æer,Àeîq. <lv
xæi télr¡6 tàe i8éø6 &æoxocÀõv tepecío¡tæra., aör6ç ce ô\v cocütø xøi 6ooc coi6
ocrltÇr oor, ¡ld.Àlorcr 8ei ylôoocrv &xóÀøorov ëXovcr, xøì, {$o6 &:¡ú.pr.otov xul.26 25æpò crûroü gctlvouro, &vctÀéycov, oriX 6æoç àÌ¡ tepstio¡.røra6v:'æ, &À).& ¡.læcalo-
6oø '¡e ôíßra. eiç tòv II),{S<,.rva üppuoæç. eIc' où [uvir¡ç èv toîç ë¡-ræpoo$ev ào[iæ xøì, Àìpoc;6oa yùp coùç æpò o¿rlcoü xoloúerv'Apr,ocotéÀr¡ç zretpó¡levoç
cipr¡xòç &1a$òv øüróv, ¡.r,i ouxogd,vfy¡v pr¡8' è[cræorcövrø tòv flÀ{Sorvoc - {uvetí$el, Èç ori8èv èxelvcov, óç Èy' ðp*,, rñ rÌIr¡$eíç êæó¡.r,evoç gctlvetør,, &ÀÀ'
ei yà,p ouxogávtr¡ç, orix &^¡æÐóç' ei I' riyø$ó6, ocûtòç ouxogávcr¡ç - 6ç oüeco fl rù ¡.r.èv ouxogøvcãlv, cà I' or18èv zuepæívtov, ëvlø 8è xai ælactó¡.r,evoç, 8óE ¡c
rot ¡.tvd¡.r.<,lv ègdvr¡6 ëv 1e toîç oautoü oxør,ø$up¡.1.ætior,q, Stote òi6 oautQ re e[vexæ ageaêpaç xorl g$ yùp tÈvrí12¡ æ¿oceúe¿v
æeplæeoòv ëIaSeç. 30 g0roùç ¡-r.èv æpò aricoü æd,vca ¡.rupf,ouq re 6vraÇ,"d#"llä6"
r Kæi røuti ¡.1èv ixø:v&. oo,. Èç tù æpooi¡.r,r,ø' ¡.r,érer,¡.1,u 8É oou xø[ èæù còv èç &xpov oogo'5ç, aûcòv òè 9vq. ¡e óvræ xúxe|vov
I 2 tróyov otùróv, èç 6v 1e øÛtòç èæt)'ø¡.r,p&v1 trivSpóç, æ96ræç ¡rèv xæ[ xvpt|('rdtuç èld,tco¡ rù. èç æ&.oæv oogiøv. 6oc¿ ò' *ü èælor{pr¡ç 8¿òd,oxe¿ èXó¡.r,evot,
â, 1év¡, rù, òè xa$' ëxq.ora. òeurépaç xal
"tE
¡r,¡8èv 8è 6p<o6 röv æaì,0¿¿õv xøi æepl èvi<¡v øùcöv elpr¡xóccov, sà to¿aütæ
&v8p[ éæo¡rÉvou xæi xpelrtovr. ê6 oogúav xai ril¡$! xæi. ¡tetrêæ roi6 æä,orréÀouç Évexo¿ oùx ðli1ou.
òpóç te xcti Xcayer,pícou. ëXel òè oúccooí. gs 35 'H¡.r,eîç ye Fùv llÀút<ovl ce êæó¡levol xø[ coîç æpò øüroü Tlpaí<p xair
xq.Ð' ëxaoræ oùoíø6 coiç &Àlor,q &æao¿v Ilu$ayópç, xal 6oo16 CÉÀlorç èæfer coîq tororlrorç [úpgovø ].éyerv, 6tr, 1e
çoricov xøtr¡yopeio.$at i øv ræl:r,u,.ç elvæt ¡ll¡Ðè Xe[poor,, æoÀÀQ òè xpeítcoot tà èç æ&oocv oogiæv 'Apr,oeoté].ou6 aùcoü,
1Àóyou LFMnPI ÀóyovD | 4uüTLFDPI oüvMn | 6elnepteîevLF xupre,rrdtouç FD | 4 èntcd¡.taç LFMn P I lèprocí¡¡raç D
1 xupr,ortíta6 LMnPI
PIMn | 8 ëXor¡rev L ë1<o¡revFDPI I gdqpølvovtoçlMnadd"Ë1or¡rev
I
d,nerpreievD I
5 ro¿øürø¡ PIMn l8 orlolacl LPIMn aitit. &v | 14 ¿ÌE¿oüwút LF
LFD to¡øûrø
12 êdlo6 LFMnPI xø).õq D | 13 ci¡ra$i LMnPI dg,øÐeiFD | 24õvLFDPII PIMn &Çrógcra D ITQSeLFDPI tQMn IZO[úvçôovLFDP (uvdòouIMnl
Mnom, 129 cauroüLFDP arlcoüIMn 134 xpetrtovrLFDPI xplttovlMnl 21 ôei LPI Mn òù FD | 21 to'}rq LFPIMn roútcov D | 23 9rl{a LPIMn grllar
36 xa$' ëxaøtu LFD P I xaS'éxúoca6 Mn FD 127 éæópevo6 FDPI ènr,ó¡r.evo6Mn 133 Eè LFDPIIMn on. | 3S êæó¡r,evor,
36 Theorlor. Adv, Plethonem. n. 2, 3 (suþ/ø þ.t54, z6-jo). FDPI èæló¡revorMn l35-36 xal toîç...Ilu$cr1ópç LFPt*", O o*rr.
164 MICHÀELIS APOSTOLII AD THEODORI GAZAE OBIECTIONES. 165
oüzror' ôiv gci¡lev ¡,ul où tàç i8éø6 úgeor4xêvw. xæ\. rca<hru.ç eTvøt otlotøç röv èotiv èx SrJo æpór<oq ¡.r,epöv, tfrç te ÚÀr¡e xai roü eíòou6' P 179v
oulxer,¡r,év<ov
6re oriòè &vouolouç 6loç gøpèv toùç toü æpótou xoci ¡,teyáÀou l,ó'¡ou6 $eoü, d'æøv àè ¡répoç æpò6 tò coü 6ì,ou ôv riæ&pXer æapøltrov, tò ¡i'èv ¡.r,&Àì.ov, tò
o,5te piv tà' voú¡¡.r,øtø orité ye 6Io¡ç trìç èvep^¡eíaç' t' f,ccov. tõv oõv xa$' ëxøorø ¡.t&ÀÀov cò eïào6 ø'ít¿ov. 6$ev ðpSô6 &,v eÏXe
r o{ír<o ¡rèv àl raitræ, orix 6oæep ú¡,r,eîç gocte 8røp&llovte6, toîç æaÀøl,otç ' ¡r&ÀÀov tù xa$' Exæo¡a ),éyerv eTvar 8¿à c& eiòr¡ fl tcruri 8¿' èxeîva. xcri oiíc<oç
F74v8eto1¡,réva, IIÀd$covs,re &æo8ex¡êo' xu.¡' f¡¡riv t4pr¡réc, xøì 6oot tiv &tr{$etøv 5
5 Ëæo¡co à,v elva¿ xøi ¡r&ÀÀov orioíaq cà e'íÐr¡. 6t¿ tè cò eIòó6 èoc¿ cò p&ÀÀov
6rr, ye où8' &ÀÀq i o¿ic¡ov èæi töv xæ$' êxæoræ, oxeætéov óÐí.
I^3 ¡rù ,l' ,¡.U¡oç ènu(r¡toüor. o¡ à' o[ç &v porSloro éæeo$ør,
- 92v;ipr6îo"é¡.rr, D I3õv
L ¡,r,r¡¡evóç oe xo],rlovtoç.
Ë,ro¡o &u êo.ròc aùrQ tfr ¡o[o¡,r.otvíç, Éæou
"O tr, ëtepov evepleiç ¡ri¡ ðv øÛtó te ei8ono¡eÏ xøl æpòç tò èvteÀeXeíç r
orjòi yap ori¡è ró ye vüv eIvør æepi roúr<ov f¡¡rîv é Àóyoç, riÀ¡- 6t¿ æepì orioiø4 æup&ye,., èxeivó èoc¿ æpötov ðv xøi p.&ÀÀov úæripXov. t,ì 8è eCSr¡ cà xæ$'
.ye oùx ðp$ôç aol re xøl 'Aprocoréle¿ xoci elpr¡tocr xai 8e8óåøo$æ¡. ëxaoaa rø.g&yer. èç riv riv xætà' pépoc. aricri ÍÌp 8r,'
èvép^¡elcrv, xq.l. .Ëd.úræ
3, 1 tlepì, ¡rèv 8i ror5cou [xævô6. pe,urréov 8' â'v eìir¡ èr' èxeîv6 oou tò &Eícopa, to 10 èo¿ucõ¡v ori òrJv¿ccr¿ eTvør,, ¡.r,i ðvccov 1e röv eiòôv, {5tr, ¡lz¡Ðè f¡ úl'r¡ 8r1vatø[ X' 75"
D lg4t èç' ð T, ¡.r,é.¡,ø gpovöv o'úe¿ vevrx¡xévør tòv ll).i¡$<ovø, &'vÐpø r& èq Àóyouç r¿ zro¿eiv Xcopi6 cõv ei8õv. roü 8ì¡ oõv åæo¡.r,évou &l,r¡$oüq övtoç, cò &pæ tr!1ov trln 167r
p I7g¿úrqrån oüx dctov 'Axr,Àtré<oç oûg'
.HpocxÀéou6
êv roïç noÀé¡.r,or,6. ô81 I' &vor1xøiov xai ctÀr¡$éotarov, oüX olov èxeîvo rò oòv å4 orix eixóccov xotl
aù¡òc øÛcò &[¡oiq. d[u¡,tplí¡ccov &'conæ ou¡-r,æepøîvov æpot&oe<lv, tù xa$' Ëxæota Àé1ov elvar'
2 l,Ael .¡rip 8r,ò úæúpxer Ëxàorov' êxeivo ¡r&ÀIov úæd,p1er. tà 8è eítr¡ xøi ¡räÀÀov oùoíaç cöv 1evöv t¿ xæi. cöv eiÐöv, 6t¿ cæücø
úzu&pxel 8¿ù r& xo¿$
rà .¡évr¡ Сù r& xæÐ' Éxæoræ. ¡,r,i orioöv y&p rot rôv æpóctov orjo¡ã¡v &tr5vætov 1.5 I5 éxa.oru. 8éov eineiv coüvavc[ov êxeîvø eTva¿ ò¿ù rà ei8r¡. xøi 1&p Ði nøpø-
eIvøl rs röv &ÀÀov. r&.vræ yà.p r&l),c( i) cöv xasuæoxetpévcov Àéyerau sor5sov æ),í¡oróv f¿ gùq o{íro c&q cr$é¡revo6, 6oæep d'v e'ú tuç ðle1ev,5izrav
ægord..oer,ç
i åv úæoxer¡,révcr,rç aùraiç èoc¿. xæ[ æpötæ ðà xup[oç râ, p<opr,¡.r,ótepæ f1¡.r,iv Xpe¡lertoclxòv [ææov eTvau ålr¡$e'5cov, eTcoc còv ðvov to¿oütov
,feu}ó¡levoç,
xøi &pXlv riv xæcù yéveouv ë¡ovtø<, xæi zcepørtépco' xøì oüco¡ ài ouveæépø¿ve ròv ðvov [ææov ðvrct cQ Xpe¡-r.ettotrxòv eTva¿ cl$eo'$ø1,
a Tú'ôiv e'úr¡6æeí$ov, &Àoc(òv xcri xoúÀe¡re; oùx ëppcotøí oo¿ é ).óyoç xøúæep ¡.r,i roroücov 6vræ
.ci¡&Àr¡$eiç. xor,l or] òè orriròq c&, (r¡coú¡revø tr,$eiç <irç é¡r,oÀoyoú'I 4
Mn167¡.réyø øÛXoüvt¿ èti èruorúpn tñ ÀoÏ,xfr. 'iocoç Ð' öiv xcri &D.or, {owó oe elva¡20 20 preva, ¡l&ÀÀov 8è æpo,uúoelç tr,$é¡],evo6, øt oÛÐév cl xo¿vòv oùÐè [u¡.r,plr¡tòv
Tò or'¡â,v
rou,rovi ¡r,¡ ,ilo".6 éøuroù6 èÇr¡rcær4x6æq. Èc T,ìp teÜpo èoi1aç, xøi ëXouo¿ æpòç &ÀÀriÀøç, ou¡.r,æepøíveü6 fieprgo(vöç cù ori ou¡.r.nepølvó¡.r,evø. eünè D 136
oe àoxeiv Àoyuxòv úzcéxÀeærev eïvo¿¡. vüv 8', &Esóoe¡ rlvòç úæøx$ei6 æøpù oà æpò6 $eoü. nó$ev cù ei8r¡ çò eTva¿ ëxerv 8rà r& xæS' éxolcru,
ë¡.r,a$eq Àéyerv
gortövroç xæi lo(j¡ç èleraor¡.xoi¡ t& è6 Àó1ouq, lva. .ctc, èxeivcp eÏvø,r, 9øvfrÇ d,vø1,xæiov ðv tù xø$ ëxaoræ ündpXer,v 8¿à tâ, eiàr¡, tróyou coü '$eoü ðvrø
oic &n6(ovcr, xaì, yeuo¡.r.év<¡r tpu.¡óç. vüv àflta æpärtov Èq &¡-r,rÀlav Àó'¡<,tv xai vo{¡r,ara oÛoló8r¡, töv re xarà, gr5orv æio$r¡röv xocrà, yévoç óplo¡.r.óvø
"ic ro¿ ðÌí1ov i¡Àéyx.$1q t pr¡8' ée¿oüv èæ¡ocú¡i.evoç. 26
xæ$e[ç åauròv zcd,vu 26r¡,vù. ææpø8eí1¡.r,acæ, ui'c&. re ægdn¡o,ç ðvtoc xøù toÏ6 &ÀÀor,q toü eTva¿ ra'læirt'æ;
r Tò po( oou èxeÏvo, 6æep del &{toî, 8r'ò íæ&'pyer' Exaorov, ei lrip g$æpeûr¡ &y tù xa$' Ëxa.oru, orlx d,v Srcr¡lévouol tù xasólou, ôr¡).ovótr,
DJl9 è*r¿uo p giÀe @eóòope.
r'7Õ ' oùx åv rfr¡e rfr úæo$éoe¿ f¡¡.r.öv
r,, &Àr¡Ðer5er,,
t& ei8r¡ .re xøl tå 1êvr¡. Ê1ò pèv yúp çrlpu rapà. n&vra.ç &vspóæouq ,åtv$poræóv P 180
6r¿ ò' Silov åxei'$ev. èxeîvo Àé1eræl eTvæ¿ o'lt¿voooüv attlov,
r¿va xa$óÀou voeio$ai .ce xo:l. àr,ø¡léverv èv tÇl seQ, xæi næpà, tcd:vtaç'lææoue
ô ôiv Ì) oúv.$atov ðv êcépou coü å,zcÀoü fi (uv$érou æ'írr,ov fi, olov tò
cizcÀoüv tææov, xøl xor,vöç ææpà r& (Q" (Qov &^¡Évv¡róv
.cr. xai. iÍgÐæptov. è[ riv eù6 L 93v
úneporlor,ov xai &,xpov riyø$óv, ó $eó6, cà, vor¡r&, ææpl1æye n&v'ca. 8¿ò xcri ao 30 êælorí1¡.r.aq .,¡,iveo$ar, xocl toù6 6pouq. ooì à' oijr<,¡ æd,vu to¿ ¡léÀer, {6 &À4,$eíæç,
I Bu Suxaíol6 d,v ).éyouto raür¿ ò¿' èxeivov úæúpXetv, xøl ròv 'O8uooéæ àé çæpev óote ioTç i"u¡éol ouvø1'ope'3elv xai Soxeiv c¿va eTvø¿ toîq <i¡'tæ'$éor' oo9òv x'76
coü Tr¡lepr,áXou ø'Ccr,ov eÏvø¿ xæì &)tÀov &ÀÀou xoci étepov étloüv åcÉpou röv soü àlxa¡ov eTvoc¿ xo¿l &Àr¡Si æpoterí¡-r,r¡xøç.
xotr& yévsor,v" 6$ev Srxai<,16 d,v rà, to¿øücø Àéyolto à¿' èxeîvæ eÏvæ1, Ëxei$ev ld,8úvøcov gúoxov r¿ tõv &ÀÀov eTvar ¡.r.i où oùoõv
EIc' orix æioXúv¡ o
ëgov.cæ rì¡v &px{v. èæi ¡rèv oüv rôv to¿orJrcov elxev å,v òp$õ6 x¿i cò oòv ot(io¡r,ø td¡v xa.$' Ëxq.oçd. oùo¿öv<. &p'oÙ 8r,æ¡lévouor,v, ôq ë9ø¡'r'ev, tà xa$ó)'ou; oüx
Àé^¡eo$al, èæi Ðè &Xtopí,orcov ouv$éscov ogó8pa &v ëXor gocr5lcuq xai tipø$öç" 35 35eio¿v øi rluXøi xai 6tr<oq r& vor¡cd,; ¿iÀÀù Ïìp où8év t¡ $øü¡rø &v eír¡ t(l xø$'
câ,8è xo¿$' Sxao¡q
1gg(Lnæv ytlp orlvserov àx 8úo pepöv coüìd,xrorov orlyxer.cæ1. Exu.o"ca.léyelv ¡,r.&ÀÀov eTva¿ orloíotq töv levõv se xotì ô¡v eiàôv, Søu¡,,æoT ócepov D I36n
T
2 roõ LFDPIf Mnom. I lóyouç Seoü LFDPI ÀólouxalseoÛ Mn l4 6loç ôv ø,jróv re oljeosø.¿ ròv Ðær,¡.r.óvrov xæì, 6oo¿ cÇròe [uvéztovtocr, cò elSoÇ trfu tOA
'i¡reiç
LPIMn l¡,teiç FD I I ró Ye LPIMn c6 te
Mn | 16 t&)J'a LFPIMn lb,r.a D
€ao$a¿ I B tõ¡v oüv LMnFPI rôv 1e oüv D | 4 8¿ù '¿ ettr¡ LPIMnI FD orø. òrù |
FD r¡a.$òv LPIMn | 22 útêx)'errev LFPIMn 21 elæèl è¡rè Mn êæel LFDPTI22 $eoü LFDP Seòv IMn | 27 tù "¡évr¡ LFDPI I Mn
IMn è[,erøatxòv FD lZ0 Ov LFDPI] }trn'om. om. rù. | 30 6pouç LFDI PIM¡om. I aa o'O LPII FDMrrtom' I orloõv LMnFPIID
Mn ìú¡¿rotov F D ød.d'. aúri¡v I af oöev T¿ LDF orj PIMn
14 Theodor. Adv. Plothonem n. 2,4 (suþra þ' r54' 33-155' r)' 33 Theodor" Atlv. Plethonem n. 2,4 (suþrø þ. r54' 35)"
166 MICHAELTS APosroLII AD THEODORI GAZAE OBIECTIONES. 167
&)ùâ. xal rotSç tå, eí8r¡ rr,$e¡,tévouq úgeoc4xêva¿ xæl æpcß:,æç elvar oùoløç
üÀl ou¡rg$efpeo$ør, ¡l.¡8èv zrepar,répo úzrápXetv ¡-r.età tiv coü plou
xøl
"ñ
toüòe d,æaÀÀø1{v, óç &ÀÀo¿ te zroÀÀoi ¡.r,øprupoüol, xøì ôl¡ xcrl 'Atcr,xòç xæi
æapcrpu$rloao$ø¿ 8¿' 6ocov f¡¡r,îv eiæeîv 8uvæçöv.
fIÀortîvoç, ëtr ye ¡.r,lv xaì, IIopgrlpr,oç êv coîq npòç 'Apr,otocéÀr1 pr,pÀ[orç Ilpöra pèv 8l¡ oücco gø¡lév. 6, I
èweÀéXer,av eÏvar, g&oxovrø tiv ürXúu. dÀÀ' oÛX oút<o æepi {rXiq ó fl}.úcov
"Azçcrv yevz¡cóv èotw &æ' &pXfrç aricQ ó¡.r,oíøç tQ ei8er. röv 8è .¡evr¡cöv
5 tà æollù tiæò o{tJ,,ec,rç .¡evvâ,tør, yìC oûX é¡r,oløç oüo¡ç øritoiç. èxeîv'
ågrÀooógr¡oev oüre ¡,r,ì¡v tõv ei8öv æépr, xcri töv yevõtv, å' 8i d,vócøtø eöv 5 dC
&.pæ .¡ewãral êx cöv ei8ôv dvttov crùroîç ép,olov cQ eí8er. p lgf
lívrov úæápXovcø, tepeclogærd.. re xøi À{pouç eiæeîv 'Aptorotélr¡e ètóÀpr¡oev.
I 4" d¡, é (¡-r,èv) ¡.retaoxóv ¡e xq.I êgr,xópevoç, æávccoq eùòaí¡,r,cov, é 8' &æoÀr¡g$ei6 "Er¡. æ&,oæ pöoíç èotr nepi rõv &g$áptov, d,va^¡xalov ðvr<ov rõ prì z
xøi &òuvør{oaq $e<opòq yevéo$ør eri8arpovíaç &¡-r,orpoç xuræl'ehre¡q.¡. &}.Àrì 8úvao$¿¿ d'trr,oç ëXer,v. câ, 8è guouxâ, n&vra. ècti g$øprà xcri ¡.r,etøplr¡rá,
ouvu8óv, 6rt oùx ðiv ¡.r,eÀéoorcó tr,or, yvõoiç cr,voç &lr¡$oüq, oti$' óvc¿vt¡voüv ou¡rpepr¡xórø övta cQ &Àl<o6 ËXer,v Srjvøo$or¿. f pôorç &pø oùx ëorær, r;egi.
10 röv guor,xôv xæi g$apcõv, dÀlù röv &g$ápcc,rv æépr. d,nep eioiv ori i8éø¿.
øicía d¡roôo$eir¡ xøÀõq, ei ¡rì¡ rÀq np<Lcaç xai &.pytxotd.raç p$oer'ç tàq iÐéøq 10
L94xe"cnropeîrar, 'cairø. rpirepø eTvøl xal xuplótepø xai ¡-¿&Àlov ðvtø{, có8' æor¡cr,xÇl airir4l æpót<oq, ei8r,xÇr åæo¡,r,évtoq, r5),txö &xolqú$<,1ç, teÀr,xÇr èç"li,C.
orlò'éva d'v eúpotç eiç ën xo¿l vüv eõ ëXovcoc voü o'i8ø¡,r.fl <óoøLvro-, tþeu8éq tà 8i¡ oüv xa$' Exæara.rõv yr,vo¡.r.évov eIvar, Àéyecør, -yí1vercu, àè ê{ õv ëgæ¡.lev
25 Sorepæ ðwor æpóccov ðvr<ov, xa.i. ër¿ coü etSouq zrpócou .¡e ðveoç riç tiÀr¡ç,
-
Mn I68v re ôv xai d¡la$íaq yé¡-r.ov, æoÀlâ¡v te d,Àk¡v évexæ Àóy<ov xai 6c¿ ei, õv câ,25 I 5"
ou¡.rpep¡xórø xøtz¡yopeîrctu, tøütø
rcpótepø ètr5yXævev ðvcæ xæì xuplócepa, xa$' éæotepovoüv &.v eíæor,6 a4par,vó¡levov coü æporépou. 8iÀov &.pæ"c6 Àiyov.
<lv d,v orl xar¡.¡opeîrar où8a¡-r,fl cà ou¡rpepr¡xócø, !v ôiv tøüco¿ èì&ttouq oüoíø¿ "Etr, ye piv 8uoîv sor5cosv ðvto¿v voü xæi aio${oetoç ròv voüv &æøç é z
xar&.yê, oe. toü oûv æa¡rpøol).écoç Seoü xøi xø$óÀou röv vor¡côlv o'iÐèv xortr¡- eöv gr,ì.oøégtlv ò!¡róç gcrot æpöcov elva¿ xæì, xupr,ócepov xai ¡l.õÀÀov ðu,_ -^^
xuhól* é ¡,rèv &et ôv r{v re cöv voz¡töv zrd,vt<¡v xaì, rôv crio$r¡cöv xacd,Àr¡r{.,1v
lopeîcø.r, ouppepr¡xóç, èXóvt<ov d, ë7"otev æd,vta èvteleyeio¡ re &X<'lpíotcp &eí 3 Ìli;
30 ëXer,, rl ðè röv alo$z¡töv ¡lóvcov $v¡ci¡ oõoæ $v¡rõv ðvror.r. 6oc¡l roívuv rò ^ '"^
D l37v re xal. óoaúc<oç xø¡ù. ,cà. ø.i¡r,x. è)'t*rrouq oõv 8¿à, roüro orloíø¿ røütø cöv 30
I 5 õv tà
ou¡rpepr¡xóra xecr¡yopeîcal, eõ ye riq Ûæoyr5ou oou èæloc{¡l1Ç. 'ciÇ vor2ròv toü øio$¡coü xupr,ótepov, xcrl øtr æd).¿v ,roü øio$áveo$ar rò voeîv,
oE to¿øõtø &[loüv iioxr¡xev;&IÀà cæüca ¡lèv èç toooücov. ð¡-r,oi ò' Èçtó8e'¡evo- rooor5rqr xæi çà et8z¡ ouyyevi aürQ ðvca zrpöra xaì, xuplórepct cöv xoc,$'
F 77 pévou toü Àóyou oû ¡,r.óvov d,æeÀéyXer,v eà æøpà ooü e ipr¡¡.r,évø 8Éov ë8ofev eÏvør,, ëxuorq. øio.$r¡röv xæi ¡.r,ecapÀz¡röv úæøpXóvrolv.
Tí 8i Àor,æóv oo¿ coü Àó1ou, 6tr, rflÀí¡$ov eü ¡.rd,).ø ei8ó6<, orl ouyXropoir¡ 6, r
35r&vÐpì g&.oxl.lv rrpì¡ rò ¡répoç coü 6Àou, &Àl& cò 6lov roü ¡répou6 peï(ov<r;
1 d¡v LMnFPII D om. | 4 qú.oxovra LFD g{cavcø PIMn | 6 elzreîvLl
IMnl FD om. | 7 rd.vr,oç LFDPI z¡d-vcovMn | 7 dro),r19$eìç FD d,roler.gseiq
LPIMn | 9 ¡.r,elÉooltoMn ¡r,er3oortò FD ¡reréoorcol-PI I 13 nøpø1íveca¿ LFDI 1 ror)6 LPFDI I Mn o¡n. | 7 &va1xøf<ov tPIMn dvølxaiov FD | 11 ¿vr¿-
æøpøyiveosar, IMn | 18aùcocryøSóv LMn aùcò d,yaSóv IrD I c¿ùtoóv LPIMn arlrò òv LFDPI dvtrorpÉ9ou Mn | 12 xasoÀrxórepov ðv L om. I fZ-te xaso),¡xó-
otpéger,
FD | 20 xat'øto$r¡or,v LFDPI IMr' om.xac' | 24 orjòévc¿ LFPIMn oüDèv D I dv repov .. övta xal FDPI IM¡om. | 14 tavxas'ëxaa¡u. LFDPI tà xøS' Exaota
e{ipor,6 LFPIMn dv &lllo eúpor,ç D I Zø a"t te LFD xøi cÌei PIMn | 30 oüoia¿ L Mn I 16alovloç LFDP alvloç IM I fZ-te orix dTôúcov ... gSerpo¡.révtov LFDPII
orioíaç FD orloíøMn | 31 oou LFDPI oor Mn | 32 yevo¡,r,évou PIMn .¡evo¡.r,év9 LFD Mn om. I ZO f¡ røpù LFPIMnI D om. t1 | ZS elôu6 LFD elô¿xõc pIMn I 26 el|;oq
FDPI etr¡ç LMn I 28 9øor LFPID gr¡or, Mn
15 Theodor. Adv. Plethonem n. 2, 4 (suþrø þ.tS+, S6). | 22 fneoaor. Adv
Plethonem (suþrø þ. rSS,7 sg.). 34 Theodor. Adv. PlethoDem n. 2,5 (suþrø þ. r55, resq.),
--
168 MICHAELIS APOSTOLII AD THEODORI GAZAE OBIECTIONES. 169
oíó¡-r,evoç 8è T oûto ¡.r,e¡,r,4$4xévør uàlagopótepov eiç ooplav { xøtù civ 'Apr,- eò oogóv oo¿ roüro xai &pclyevèc !rù ðv æpócepov eix6røç [Il{$<ovø. èleÀf¡$er.
ototéÀouç èær,otf1¡,r.r¡v, ô8e Àéyer'' ùp"îq Ð' oüæote coü xacù
¡,répoç frccov cð vüv dÀr¡,$i Àéyerç tiel {eu8ópevoq æpótepov. ènei yê oo¿ xæl coüro ¡ret& töv D 140
xø$óÀou g{oo¡,r,ev, É.c ¡rì ¡répoç coü 6lou, &Àlù cò 6Àov coü ¡.r,épouç ¡reî(ov fi.< &M<ov i¡ox{S4 xori peta8é8otør oùx ðÀi'¡,or.q tò veo^¡vóv, 8eüpo 8l xai f¡peiç
z lId,vu cor òp$öç g&.oxer. xai tfr coü IIIátcovoç &líroç xat åøucoÛ ènc/r¡¡t¡¡. . þæoævioævreç íòo¡rev, æótepov â,v eír¡ Qerl8ou6 i &rr¡$eíaç èXó¡.r,evov.
F 78 eü ð
5 'H¡-r,eîq gcrpev, Sæu¡r,aor,órøre d,v$porzce, rcaîôe6 'EÀl{volv eÏvøt xøuXó-I
1e, <I II).{$ov, éç lLp.a76ç oor, é }.ó1oç xøi cfl6 'AprotocéÀouç oogløç
æoÀlQ cQ ¡.r.éoc¡r æpoé1ov. ei yàp fl).0{c<ov pèv'Apr,orocéÀou6 æ&ou coi6 æøtræuoiç ¡.r,evor, x&xeívolv toîç llveorv, oùX åtép<ov êæó¡.r,evor,, rò ¡-r.&i,Àov xal ¡leî(ov
elva¿Ï'79
xøi æpoct¡lótepoç xai oogórepo6, ori 8è co¡oütoç ôv coÏç èxeivou ).óyolç ouyxpíoeco6. f¡ 8è oú.¡xpr,o4nepire civ o'3oíøv åotl xøi cò ¡léye,$oç xai t&l].0¿
iÀíxoç &,v eír¡e ll).ri$orv, 6$ev xorù coTç r&, to¡outótporca. lxærêpco &pæ tò ðvó¡.r.øta ori8èv Suagépsçov èni æd,vtcov
otéÀouç Àóycov ¡eæXó¡.r,evo6, xpeltrov toTç ).éyeo$ar, tõv co¿or5tcov. ei 8è tò æooòv åv ¡reyé$er x&v ri¡ orioiç, tò 8è ¡,u&i,ì'ov P 182v
roréÀouç xpíoer. òr,xøiç vevó¡lr,oal. æoiov 10 10 xai ¡leï(ov, fltcóv te xøl ¡.r,sîov, tò nooòv oulxpiver, xai tò æolóv, ti xcoÀriE¿ cò
i
oogócepov' çoü 1àp ¡.r,épouç
$éøcepov ¡eeï(ov èæi ¡-r,e1éSouç leyó¡.r,evov ¡,ul¡ xæì, èæì orioiaç lé^¡eo$øt, xøi aõ æúÀ¿v
I 6 tò 6Àov ¡.r.eî(ov, xal oiitco t& eìl8r¡ re xæì, crÌ 1év4 tõ¡v xoc'$' éxq-o'cd' pei(ov tò ¡.tãÀtrov èni orioûøç ¡.r.ì¡ xal èæi ¡-r,eyé.$ouç, tiq aùtle ëxæLgr.'t övce 8uvd,¡.r,e<oç;
orioíæi pãlÀov; ori yrìp 8uægéperov cò ðvó¡-r.ace, éæotéporç &v r4 BorlÀouro, eyò pèv oûX épô'où 8' &¡.rø,$öq xai &.p.æ xaxo{Sco6 ¡.tr¡8èv &væ1xaîov 8er,xvùç
Àeyo¡lév<,t roîç re,ÍIlolç Àó'¡oiq, oIç ëgæ¡,tev ¡,r.r,xpQ æpóo$ev, xøl tÇr xa$óìou 6¡.r,o6 .¡e <oïç. si yáp clç eiæòv ¡réye$oç ¡,te^¡é$ouç xorl æooòv æoooü xotl
eTva¿. eÏtø lcò toü xøcù ¡lépoç<, ëtt 9r¡oiv 15
xa.$óÀou cl$é¡.r,evoç ¡,teî(ov eïvø¿ 15 orloíocv eTvør ¡r&ÀIov ,iiÀlr¡e orioiøç,ërcertu tò ¡reï(ov npoo$eúç, úgeÀòv rò ¡.r,&ÀÀov,
orlx æiàorl¡.r,evoç lt&. xo.F' éxø.oræ
¡l&llov elvoo orloiøç tõv ei8ärv se xal röv etro¿ ôlv ¡reí(co orioúøv eZvø¿ i\ilÀr¡ç orioíaç xori péye$oç ¡.reyéSouç xotl æoooü
"¡evöv<, 6tr tò ¡,teî(ov xæì ¡l,&trÀov æpòç &Ì).r¡Àø 8r,agépetov. tò ¡,r,èv y&.p 97or' æooóv, é coloücoç Soxeî oo¿ &v å¡,rapc&vetv. è¡,r.ol ¡lèv oü. tQ Àó1qr orlx ëoc¿. D l40v
zcepi ¡,réye$oç, cò òè Seopeîo.$ar, æepi oÛoiøv. 61e tlÀ{S<ovø ¡.r.i ei8ótø oleo'$øu ooi 8è 1pø¡-r¡.r,arr.xi¡ç èær,¡.r,eÀou¡.r,évç xøi æoÀtrà nepi otrir!ç &æêgævl'æ ¡.r,év, pr¡8èv
>¡.r,õÀÀov orio[æç eTvø¿ rà, xa$óÀou tQ ¡.r,eí(o eTvæ¿(. 8å 8uvúpeva <ilgeÀfloør coùç nepì, r*itræ oyoìr&(ovtuç æeæovz¡xócl ëòo(e æpòq
B 'EE' <T¡v où ro¿üc' ë¡ror$eç Àé^¡er,v c&, 8e(rd,, or)8' è¡rè ÀeÀ{$øorv, ô àøl¡.r.óvle.20 20roTç &lÀo16 oou ¡.r.atølorç xal tò ¡,r,&Àlóv ¡e xq.i' g.eî(ov, cflç æùtiç 8uvú¡.r,e<oçI7
P182,
exervo¿
, E¿o,¿v
- To(p ,
oúror,, of röv vüv ðvccov 'EÀÀí1vcov où ¡r.óvov oTovccrr, oogórepol ðvre, ø'3tó ce 8r,ægéper,v xo¿ì êrl Srotgópouq æpú1¡,r,øol y,ì¡ 8uvø¡.r,évco Àé1eo$ær,.
yeyovévør,, &IÀtì xoci Xorxpácouç aÛroü xaì, Ilu.$øyópou xaì llÀútovoç. <5v, <ilç d,v tr
xørvótepov eúpr¡xò6 8r,evtépeu¡.r,ø, ô toîq æøÀøtoÏç xacd' voüv orJx
X'78v oüX iSntr,ç rr. Àé1olev, oùx loøo¿ c& ouyypd.¡.r,¡,rocrø, d,Àl' ori8' ôpSöç nco ëXouor,v èæfier., 8ó[r¡ç roîqxæ'cù. oè &voÍ¡corq, Àéyov eü eiòóç, còv ào[o¡ravflxd,v torltcp
arità ¡,r,err,évø1, éx æal8orv Èçyépovcaç &eì, tþe).li(ovteç &glzó¡.r,evol, òr,evtepeu¡r.&- 'Aprototé7\r¡ ¡.1r,¡loú¡levoç.
D l39Y r<ov ¡lévcol 1e xælvocépoiv 8e{loi xai, Àíøv ou"¡,xoÀlz¡ræí. cûvø yrÌp I cöv zuæp' 25 26 'H¡.r,îv ¡rèv òì¡ 6oø 8uvætù fiv æepi ori
"ElÀr¡or,v èæi oogiç pepor¡¡.r,évorv î) töv ypø¡,r,¡,tøcuxlv perlóvt<ov, yevvaiorv IIÀ{.$ovoç etpr¡car, ixøvà, xcrl 8râ, ppæXé<ov,
xdxelv<ov &vàpõv xøi orlò' &¡eofpov grì,ooogíaç, tò ¡,t&ÀÀov xøi ¡,tei(ov 8r,agéperv dv æpoo{xouoøv fu¡l¡.r,øXíav &æovew¡lr¡xó
Àé^¡etv zuegó pqxd.ç; xøi ¡.riv orlò' a'itóv '¡e èv e{iporç 'AprototóÀr¡ orlòæ¡,r,oü ææi8ov èç r'a'cèpæ rcetcot'r¡x6'ceç. 6oø òé o
cöv pr,plícov cò ¡.r,èv peî(ov nepì cò ¡.lé1e,$oç Èxtrø¡rp&verv &ei, rð 8è ¡r&À).ov où8év e¡ d,vø1xæîov ori8' &[rov Àó1ou &æoòeuxvúovtr, ¿l].' ì Tâ' øÛcâ, lé'¡ovtr,
zrepì, orioíav. rorJvøvclov ¡.r,èv oüv, i 6æorq d,v c'5Xot, xai ìíøv eúpeïv èxÀø¡r.pd,vovtø 30 30åeì æepi töv æütöv, tù ælei<¡ òè xæi tr$e¡,r,évqr tQ III{Scovt, ruïra. oritèDl4l
eÌtnetêç. oü ye æo).Àd, ce d,v åv æoÀÀoïç xo¿i dt).).<ov oùx ðÀi1<ov è6 ¡raptupíøv ),ó1ou tuXeiv i¡[róoø¡l.ev, ¡.r.eìr,tølou xuv¿òlou óq úÀotxiv Ào1,od,¡.r,evot, ivæ ¡lì¡
cÇr Àó1cp courqt æocpø$elr¡v, ei ¡.r.i Ser,xvrlerv pdcørov fiv cà 8iìæ '¡,vôvær, xai xøl øriroi c& o¿ricù zrepi tõv ørltöv &ei ).áyovteç &vó¡tol gøvö¡.r,ev óç or)
tÇr cugÀQ. où Ð' <þ ¡réÀeu ye coucout, ¡,técr$r cù arltoü xa.l, ei pì¡ Àéyor,¡,r,r, &Iz¡$i' xøi d,æepavroÀóyol toîç oógpoo¿v. ixævà ¡,r,évtor, oou xøl cøücæ æepr,rpéþt
olov d,v pe porl).oro x&ìrer.. eïc', ôyæ$é, toooûcov ågpaíver,6, 6ote co¿ocüta cò gpóvr¡¡.tø. å, ¡.r.eclòv &1voír¡ç òíxo¿¡ov 6vrd" oe otcoæ&v, óç ¡lófu,q åøusòv P 183
I 6" eiÐévø¡ còv IIÀ{S<ovø o'íeosal, oTø oûàeiç tôv 'EÀl{v<ov, oüte töv æo¿Ào¿¿orép<ov 95 35 èæø¿véoo!¿ev
1vóvrø. ei àè xøi ¡,r.età, tæüT æ Ëtu ¡,teveîç tfr iòiç ouvr¡1opöv &gpo-
Mn I?0:üt:
tO; oüt' eïæev oüc' fiæouoe ooü Xopiç xæì. rø.ó¡æ to¿oútou. orivl, d¡.r,eïç ¡,r,èv Srxaícoç &,v or<,ræí¡oo¡r.ev, .iillou6 8' åxeïvæ è)têyluæapø¡opí1oo-
ö '¡àp oüt' ,u:ltép.u,
ëortv otire arç elre töv i¡.r,etépcov, æöç d,v euç '¡voír¡ ; xøi 8i xøi ú. ye eLç n&oæv ooglæv xpelctou6 f¡¡röv xøi ð[úrepor, tiv
L g5y ¡rev, ot, àtd'vor,æv.
5 1e LPIMn)FD om. | 7 rpo'cr4órepoç L FD æpotr,¡r,ótepoç PIMn | 11 toucout 2 èneï LFD zuì,i¡v ênel PIMn I ye FDPI 8è L | 4 t¡oltouç LFDPI rf.reÛôo6
LFD toucc¡vl IPMn | !2 ¡e LFDI MnPI om. I pei(ov FD ¡.r.e Çorv LPIMn I Ze no
FDPI lMn om. | 33 ørlroü LFDP (cl. inlrø þ. ryg, Ðøùsà IMn I 35 oÍeo$d¿ LFD
Mn | 10 xøl ¡.r.ei(ov I-FDPI IMn om. I t2 öwe LFDPI ðvte6 lttn' I tlWt trp'
æocòv æoooõ [ 17 oor, FPIMn] D om. | 20 re FDI IMn om. l Zt soiç PII tic L I
ole¿ P I Mn
27 el'r¡pev LFDPI etl¡rèvMri | 30 où8èrFD oüPIMû 32 gavõpev Mn gøvei¡r.ev
1 Pleth. De diff. c.4. cil. øþuilTheoð.or. Adv. Plethonem n" 3, r (suþra þ. t55, LFDPI | 33 æeprtpétla¡ tò LPIMn æepr,rpátfar,to FD 35 ouvr¡1opõv LFDPI
t4-r|). | 15 Theoaor. Adv. Plethouem t" 3, z (suþtø þ. t55, ao-25). ouv¡yopúç Mn
'Avôpovtxou toü Kcll,fotou
ANDRONICI CALLISTI
DEFENSIO THEODORI GAZAE IIpòg rù6 Mr2gcrrlÀou 'Aæooról,ou
I
einander gehende Beurteilung erfahren. L. Stein rühmte sie, weil ¡revov rQ zrd,vtr¡v röv ðvr<¡v Èné¡cervoc xøi eiç úæo$éoer,ç Àoyuxtotépøq xar&yawB 6
Andronikos damit ,,die Debatte aus dem Schlamm der persönlichen xæi tie oi¡ç &.pyy(:ny¡ oöx &lLaç ¡.r,eya).ovoiøq orlx èàóxer òlxor¿ov eTva¡. èrceì,
Invektive hinaushob in die Bahn rein sachlicher, streng philosophischer 10 òè MrXaiì,oç æpógøor,v ¡rèv { &l¡$eiç ouvr¡yopôrv, fiç oriÐèv
II),í1$<ov¿ xøì,
Polemik".r A. Gercke nannte sie ein ,,Pamphlet voll Schmähungen aùcQ oriàéæoc' ð¡.r,él¡oe, rfr 8è ril¡.$eiç OeoÐópqo pøoxøívcov xøllor8opí1oæo$ør
schlimmster Sorte".2 Tatsächlich suchte Andronikos in den Sachverhalt $éÀov &8ixo¡v c&vtpi, eõ æøSòv úæ' aùroü te xøì úz¡' È¡loü, i18uxr¡¡.r,évo6 8' o'iò'
philosophisch einzudringen und sagte dabei das Nötige zur Ehrenrettung éæt-tottoüv, pr,pliov ouvéypørJ,,e xør' ørl,roü Àor,Ðopr,öv te xøi &pøSíaq ¡leocóv-
des Theodoros Gazes. Daß er neben den sachlichen philosophischen ooi gr¡or, Xøpr,(ó¡,tevoq' æøpev${x1 I' or'3tÇi 'Apr,ocoréÀr¡ Ç ¡e xai Âørivo¡
Erörterungen es auch an recht groben Ausfällen gegen den wenig 15 yeyévr¡vrøl &véXeo$al ye, ouoæd:v ër¿ xo¿l rourovì, ¡rèv còv ceÀXîvæ oürc,¡ ro¿
geschickten Michael Apostolios nicht hat fehlen lassen, gehört zum -
xo¡tnd'(owa xøì ,rå.q ðgpüç è&v dvaozcövra, OeóÐorpov òè æeprop&v
¡,r,ey<Ítrø
Stil der humanistischen Fehdeschrift. Bessarion nahm die Schrift mit rà. ¡têyr.cra dòlxo'5¡-r,evov xai ¡rì¡ td,8uvørù, ocútÇl te xai tfr &).r¡$eíç ouvelæeîv,
Wohlwollen an; das besagen seine Briefe an Nikolaus Sekundinos x&xeîvov 8re).é.¡[ør ô¡,r.a$i re xcrl {,,euôó¡revov xæi ¡.r48' écroüv úyr.èç eipï,xíra
und an Andronikos vorn 19. Mai und J. Juni 146z.Dem Michael gebot ori o'ó(ovtoç Ð{æou oùòè rr,¡l,ãrvtoç flv tù yr,vó¡.r.evø cöv r5æ' orriroü æpoæ4Àø-
er Schweigen.s 20 x¿o$évrov or18éor,, xøi æpó 1e æd,vt<,rv tfl &Àr¡$eíç, 6æou y' èæi o<oc4piç rorúr1q
Andronikos' Verteidigungsschrift, die ich hier erstmals veröffent- xaì, râ, oìxeîc¿ 8eîv &var,peîv 'Apr,oroté).r¡ç ærrpøxelerietcr¿.
liche, liegt in folgenden Handschriften vor: )è t' dy<oye eõ otàø, Сxa¿órcrte òéozcotø, oüS' <iælöç oijco cöv flÀd.c<,¡v¿ z
a) Florenz, Bibl. Med,-Laur. Plut. 58 cod. gr. 33. fol. g6v-l:7v : l. npoxet¡révov d,æoÐeXó¡.r,svov, ìv pù xai tò &f.r¡.$àç léycoor,v, oiíte ¡.,,ì¡v coùq
b) Mailand, Bibl. Ambr. B r4r sup. fol.5-28': B. 'Apr,ococéÀer, t$e¡lévou6 þç8i<,iç oúccooi zcøparcorl¡.r,evov, É<oq d,v xæì zrorp'
t (Cod. chart, 26,7 X 2o,S cm, r57 fol. XV saec. vgl. oben S. rSg) 26 èxeivor.ç cò &).r¡Sèç æpeopeúr¡cær,. Mr,Xø!Àóv cé ¡.r.or, xøl æd,vu òoxeîç co'lvøv-
bietet einen sorgfältig geschriebenen Text, der in den rneisten Fällen t[ov, ] aritòç &[roî, oií$' !òé<rç æpooí1oeo$ar, oü,cø ,roîq øritoü Àó1or,q æap&
(etwa gomal) besser ist als bei B (vgl. oben S. r5r). Einzelne Fehler çò Sixa¿ov IIÀ{S<ovoç Xd,pr,v æpoo${oeo.$ar,, i¡v napà cò dli¡$èq xøi tò æpÉæov
lassen sich nach B leicht verbessern. Die minder gute Beschaffenheit àó(1 lr¡peîv, èp.é, re aü oùx &r¡8õ6 d,æonó¡.r,rl.,er,v, i)v ouv¡yopõv Oeoòópcp ÐóEo
des B besteht aber nicht allein in den gekennzeichneten fehlerhaften rr, &vtr,),éyer,v cQ ll).í1$<ovr,' &v<æ yàp tæúc¡ ,uoü ò¿xar,ord,rou õou ii$ouç.
30 útÀ).' óç 6or,ov åæavtaXoü vo¡li(<ov rò æpocr,¡l&v rì¡v &l{$er,av, r&Àloc æ&v¡a.
Stellen, sondern auch in Auslassungen, sei es daß einzelne Wörter
fehlen oder halbe Sätze (3 mal). Sicher stammt B nicht aus L; denn napelç, olq d,v ëx&repoç f¡g,öv åæutòv ouv¿ord,vø.r, oTóq ce flv ,Í¡lgto ¡.lerlòv
wie sollte B zu einzelnen richtigeren Lesarten und Ergänzungen offen- cò pr,pÀíor, {!gov oíoer,Ç grÀooogí,ø re xaì cQ oð zrpooí1xouoøv &{ró¡,r,øtr. B 5''
sichtlicher Auslassungen bei L (2. B. é @eó8<opoq, S. rB3, ro) gekom- MtXæiÀoq. >"E8e¿ oe llÀrj$<ovoç ëv re &ÀÀolç øúcoü xâ,v tQ æepi oôciø4¿,
'L97
^t_
men sein ? 'Ap,o"årélr¡ eri$rivovroç o¿coæã,v.<
I Archiv fü¡ Geschichte der Philosophie II, Berlin r88g,
29 røút¡l I. add. æ,ivrt¡ | 31 êøuçòv LlBom. I BB MrXaiÀoçBlLom. | "Eòer
452. BòeiL
¡ A. Gercke, Theodoros Gazes, Greifswald r9o3,
45 n. r.
I Bessarions Briefe nu. 50, 5¡. 33 Mich. Ap. Obiect. c. r, z (suþra þ.út,z9sq.).
I72 ANDRONICI CALLISTI DËFENSIO THEODORI GAZÀÉ. 17¡I
z 'Av8póvlxoç. Xè ¡.r,&Àìov o¿<,¡rc&v ëòe¿ coroütov ðvca xøi ¡,tì¡ eÛ{$<oç oútool 8è ¡lóvov ëpeorr, ðó[1ç æpootX,$eìç ètóÀ¡-r,r¡oaç oüteoç d,vteræeîv icø¡l,ôç @eo8ópeal,
oaucÇr .$øpp{oawø lltr{$ovr, @eo8ópc¡r àè &w¡- rQ .fer58el xaì, taüsct ouvr¡yopdrv xai &.p,æ oÛsooi gør1Àeoç ëXcov åær,od¡¡rr¡6
¡,r,èv ouvr¡yopeîv úzroorflvør',
tréyer,v ner,päo$au. tQ ¡rèv Ïlp oÛx &æepr'¡.r,epí¡.r.v<,rç, óq øütòç 9úc, Ð'ìà xaì' xæi gr5ceco6, f¡peîç 8é, oIçæoÀÀæXóSev æpooí¡xet rorltolç por¡Seîv xe,i &,¡,r.oc
Àúøv èælor4¡.r.óvcoç xcri éaucÇl æpoor¡xóvccoq'Aplororéì,er, te ouvr¡lopeiv åÀo¡r,évr¡ d¡.tõç arltoùç orlx d,ææ(loüor,, ¡râ,ÀÀov 8è æo7ùoùç eöv d¡,r,Tv æeæÀr¡ocøxóccov
xæì,roiq f¡tr¡xóorv étøíporç xøpí(eosæu eü ¡.r.&Àæ re.$úppr¡tør, óç oüre òéov 5 õ ¡rì¡ oriXi rù. èÇ n&oæv èætotí¡¡,r,r¡v ooü æoÀÀQ xpelrrouq elvort òÀ11<op{oo¡rev.
ôv çòv ohteîov npoar&v¡v úg' écouoüv æpoær¡Àæxr(ó¡,r,evov æpoéo$al ¡læì,æ- oütco òí1 col gør5l<oç toü ouyyevr,xoü ce xctl gtì,lxoü xoc$ilxovtoq xa.i' æ&vraç
x¿o,$évt¿ xui. &p.u åæucòv oüx &nø{loüvfl pi oüx oTóv re eT,vur, æepí re coü oúrcooi æepruppro¡révouç üæò ooü toü telXîvoq zrepr.o{ó¡,r,e$æ, r5æèp toü &Àr¡$oü6 E 6v
æpore$évcoç ìóyov üæéxerv xæi tl;r.{$ovø þ{orø eú$úve¡v re xøl 8rctré11er,v xø;l. ræúru &ycovl(ó¡,revor,, riÀÀ' orjx &zrorí,oo¡.r,év ool tò rfr ofr xøxor¡$eíç
æpòç'Apr,ototéÀr¡ veotvleuó¡-r,evov. æpooflxov ðgeiÀr¡¡.ta, coù6 Àóyouç re &vurpênovreç xocì tò oøSpòv xa.I &.p.'
I
s Kai te xø;| S¿aÀexc¿xótæra., t$aæep zrpoeipr¡eør,. 10
òì¡ xæi è(i¡l,e¡le xd,Àl¿ord, 10 pÀu<oæòv ric oitc Ðtavoíøç èìéyXovteç xøi cõv ),otàopröv, &6 èxeivorç æpoorpí-
ooi 8è ¡rr¡ðèv ¡rèv ei8ótr, æd,vcø 8è oio¡révcp ei8éva¿ xæi пù roüco þfroræ ¡.r,2¡8evi {.roro$ør xaì ¡r&}æ è1ÀíXou, aücoùç pèv æo}.ÀQ xgel"rrouç Selxvrlvreç, oè 8è
cæ'!car.ç re xel æÀeloo¿v dÊlÀoclq ëvoXov. iv òè xøxöç eiæòv zrpócepov &8íxcoç,
{uvvÇr oøuròv eiç ror.æ!.træq &1covløç xøS¿évc¿ xøi xeviç r& ¡.rtÀr,otæ 8ó[r¡6
I
ío$r¡ti èg' oT6 ll:tí¡$<ovr, ¡.r.èv xlv8uverlovtr. por¡$eÏv, @eo8ópcp 'Avtpóvr,xo6. OÛx èvétuXe6 Tocoç roî€ röv æøIø¿õ¡v pt,pÀiolç. ælelocouç z
æe ¡.r,ol, cetóÀ¡.r,r¡rar,,
8è &vrtÀéyetv æpoeiÀou ¡.r,év, gaív¡ 8è ¡,,,r¡òév fl npoÚplou tò æøpúææv Ður¡vuxóç. yùp &v eüpeç töv 'Aptocoré).el tl$epév<ov &v'cer,tr6vraç cæîÇ toü IIÀ¿'
IlÀ{.$<ovd ce ^¡ùp o'ix <ìivr¡oø6 oÛ8' éæ<oor¡oüv, <þ ouvotyoper}elv riæéoc46. torvo6 8ófær,ç. d¡v eIç xøi 'AÀé[ocv8poq é 'Agpo8tor,eúç, &uùP or]X é ruXóv,
6æou '¡e xai. xaraþ&ìtltov c¿ùròv úæ' cipeÀc¡plæç &),íox¡¡ ouXvd, tì¡v ripXì¡v20 20 &Àlù cdrv yvr¡orcotd,tcov Ilepr,æøtr¡tuxöv. sorSç 8' èv êonêpq töv grÀooogiæ6
pr¡8è cì¡v Stagop&v fuvr,eí6, xot$' flv øùcòq æpòç 'Aplototé),'z¡ nepì oüoíæç æoõ $doer,ç, einê, ¡.r,ol, xpelctouç tipt$¡,r,oÜ oXeòòv
èzn¡.r,eì.ou¡,r,évouç 8oy¡,túr<ov
òrøgépetoc, óç rcpoióvcoq èleyX,${o1 toü ló1ou. ðvcaç; æ&v1'aç y&p co'ltouç'Apr,ocoté),er, tl$e¡,r,évou6, flÀéc<,lv¿ àè åwl),é1ovtaç
a [Iõç yà'p d,v oo¿ xaì, èleyêvero tärv llIútcovoq xal 'AplocotéÀouç xai xøi ¡.r,&Àø &o¡.r,év<oç eúp{øer,ç. &Àtrri coüro ¡.r.èv ó6 ép&ç eixfl oor, eípr¡cær.. c&
B 6töu ocritoiq åæo¡.r,év<ov 8o[õv Ênr'póÀg xøi ôæc¡ooüv eT.væ,.,6çye'AplotocéÀou6 8è Ào¡æú oou i8ö¡l,ev.
¡rèv úæò pløxeíocç xaì ppøàutiroq voü où8è ¡-r,lxpòv'¡oüv ouvflxøq,
T
oî6 Illd'ccovoç 25 25 Mr,XøflÀoç. r)"C)ote xctl co¿orJco¿v èælotpacerlelv &v8poîv, ft61' oÛ6 ¡-ló)tr,q 4, r
L 97" òè oriò' èvétuXeç oûð' éæcoocr,oüv; èxeív<¡l te oüv fuv{veyxeç toutt oou eò &v &E¿oç ei.v¡ç, ei æepteiev, gor,c&v.<
orlyypa¡r¡,læ. uic6q æ orlx <5vz¡oo ori8' fip$r¡ç óoæep cþou, &ÀÀù xæi xeToæ¿ 'AvÐpóvr,xo6. @eóScopov ¡lév, e'c æepr'eîev åxeîvor, o[ zcaÀør,ol, 8væ &,v côv z
x&'cæÌcer'r(ùxòç ærö¡.r.ø 1éÀorcoç <ov, &roruXòv tlq dç ev èIæít¡ 8óEr¡c Èxeûvolç é¡.¿orí¡rcov f¡yoüwo, ,åivàpct eü ¡ràv oogíæq xai èærorí¡pv¡€ üxovtæ, EÛ
èr$^¡yæveç div. @eó8c,rpóv ce oùx èxó).ouoøç rcoltÀà, xæi ræúræxæ¡t"lw, ori ¡.r&Àlov Ðè xal {Sou6, éç 8l¡ xøi oi vüv f¡yoüvtal., oTç øùcòç 9ù¡ç Xæpr'(ó¡.r,evoç ouv-
i @egoírr¡ç 'AXr,ÀÀéø xo),or5e¿v èærXerpöv. 1éÀoreø 8è ælæcrlv æøpà' toiç ðv- 30 30 te$e¡xévct¿ rourl oou rò glÀor5¡.r,evov æóvr¡¡.r,ø, d,1voöv 8rl Àéyelç oÛ8è cò Àe1é-
ru'¡,Xd,vouor,v õgÀéq ce {81 åoXr¡¡.r.ovôv, èg' oÏq cò ti6 æøpou¡l'iøç tç æpòq ¡.revov, 6zuou ^(iç eL, ouvlelç. or5 I' ei æepleîev, orl zcøp' êxeívouç èpohr¡oæç
'A$r¡võv èpi(<'rv æegópocoøt. xæi ër¡ ¡,r,&ììov ògÌíloerç, èrce¡òd,v oe qæ{t r¡ },íæv &v. riæeÀ{Àotoo yùp d,v èxeï$ev 8¿d' ce gøuÀóc¡cø tpóæ<ov xæ[ ppøòucflrø voü"
xai &prouoov xalì. xærææì,nxc¿xòv úzrò ).eovt!ç g$ey'¡óp.evov xoci co'5ç åætrouoté- æorpà xor¡,tcpòoæoroïç 8' &,v too6 ôlÉtpr,pe6 xai oùtè æøp' èxelvolç 8tà cr,¡r'i6
pouç ),øv$ávov¡ú. ¡e xøi 8eÐltcópevov &æo8rloocvteq, æotrrl cr, toÜ æepr,pÀí1¡tæroç öv, cilrÀ& roïçæ&ææotçce xoci æpeoprlrarç ouvorpr,$¡lorl¡levoç, éÀxc¡v ròv xóp8øxa, E 7
&æoÀer,æó¡,r,evov 8re).éy[o¡.tev. xøl tò æpoocoæeïov ouvcpl{av'ceç, Stteg úæò gr'Ào- 35 85 xcri sòv æpooruXóvcæ çrJæcc,rv ri¡ þæxrr¡giq. cïgøví(orv rù oxó¡.r.¡.r.øcø fl xæl
aogiaç oyí¡y.urr, æi$r¡xo6 ô\v úæoteòuxévcr, tetéì.¡r,r¡xøç, èæi roi øç$¡¡taroq, To,Jtc,¡v &oXr¡¡lovéoæ pæ &raa. èni, riÉ ðpXdocpctç rivé81v 8põv, Èxæiær(t)v î€
oüæep l(ícooøu, toü 8l8á(opev xæi söv oof ¡r.i æpoor¡xóvccov
Ào¿æoü ¡réver,v xøì, ùæò çöv ,$eaçöv oupttcó¡.levo6.
¡l.eraæoleïo$al, ¡tr,xêli" (r¡ceîv. t yâ,p d'v &Ùrxoî¡rev @eó8<opóv 'ue xai tor56
dtÀì.ouç, xa$' <Ρv &véàr¡v oúe<¡oi tiv rco¡.r,æeiav &8íxtoç èæoi'r¿ouç, ei où ¡lèv B| L
4 nenlr¡orøxórcov L æe:rÀ¡oroxóto¡v 15 Mrla{Àoç orn. | L? 'AvDpóvlxo6'
xrl<ov tåvcr¿8eír¡v êæer,¡.r,éve<r, orlða¡lé$ev æpooixóv ool [IÀ{S<,lvt por¡$eiv, xeviç 40 Olu L om, | 29 ouvre$er,xévø¿ B cuvre$¡xévar t
1 'Avòpóvrxoç Bf L om. I ZZ xai Bf L om. I ae av Ll B om, | &òrxoi¡rev L
dôrxoü¡rev B 1ã Mich. Ap. Obiect. c. t, 2 (suþta þ" t6e, z sq.). I Ztr tt'licU. Ap. Obiect'
40 Hom. Il. A ¡49' e. r, z (suþra þ, 16z, 5 sq,)'
_7--
r Mr,XalIoç. rArhtxø 8í1 oor tò æpöcov åxeîvo, rcõç orix &v &gpaivowog Mr,¡¿a!Àoç. lOû8eì,c töv æctÀa¿õv, õ grlócr¡ç, oü$' 6oor' ^¡e ouvé$evco 8, r
5,
htr,otf¿¡tæç, oüre oïq d,Àì,ol6 åv toîç ogetépor,ç ouyyp&p¡.1øo¿ to¿c¿üta,¿ Éuv-L99
eír;<
étu1ov úæo$Éoeuç, ¡l&Àlov orioiøç tù xct$' Exø.orq. i1[í<ooøv sõv et8öv.<t
2 'Avôpóvrxoç. Ori rcegtætærev @eó8<opoç êøwQ. oti yùp torleor6 dÀ[oxetar,
'Av8póvr,xoç. Koti æoü o'5 { tíor, çõv æcr},c¿öv oulyp&¡r¡-r,øolv ÈwuXcbv z
olç pÉ¡rgetar, Ilì.d$orvl. é ¡rèv '¡àp fip[ev tippeoç' @eó8<opoç 8è &g'r5vecær ròv
xal por)ç åxpr,Böç ¡rr¡8évæ èxetvtov tù xø$' Exaoræ cöv xct$óÀou ¡-t&ÀÀov
r5núp(avta. .orü"r, ò' ori eaÛcóv, 6onep 8l xøì vüv è¡loi ce xø[ ooå. o,] Y,ÌP 5
6
oûoúøç i'¡lr"iulx6cu;8r,ia¡upú(¡ poöv ¡r,r28évø åxeívov rú. ye cowúræ ì¡lr,a,xêvu.t.
é¡roi.ç rÌ¡rgoiv trç ¡rxøúoç &,v ve¡.r,eoí¡oe¿ev' o'5 pèv y¿p &òix<¡ç {p[æ6 Sppecoç'
òeàóo$<o 8è 6¡l<,le ¡.lr¡8evæ röv æaÀø¿õv toüro i1{t<oxéval, ori8' 6l<,16 ip&ç
æ,jròC Ðè 8rxaf,<oç ti¡lrlvo¡.r,ø[ oe ròv r5æúp{avtø. óoc' arltòq ¡r&Àtrov æapaqpoveiq,
aipeîq. æo)rlù yùp xaì, d,).Ào( toî6 nøÀæuoiç ¡r,èv oÛX eüpr¡rcrr, 8r.ò xæl noÀÀoî6
é toùç &).Àouç &.gpælvovræç xø)'öv.
gfl &16æo4 àeÐúàooav ).óyorç, óozrep ài¡ xæl æepl riç roü ðvroq Ùó{r¡c. pl fd,p
-L 98' Mr,XøiÀoç. o,;ippru àè fi Àou8opíøv orix &v elæor¡j.r tà, cor,øüræ, &À).' ëtrey1ov
10 8uvd.¡levor, nocrl8eîv, óç cò aÛcò Év re xocl æoÀlù orjx d,àrlvæcov eïvat, êv ¡lèv
*o,i ¿"ätrqt, 6oor' ii, ,rç iyo,,' Àéy¡ trví' < 10
èvepyef,ø, àuvd,¡,tet àè æoÀÀá, xai a.üSr,ç èvepyeiç ¡,rèv toÀÌd', òuvd,¡.r.et tè év,
z'AÐpóvrxoç.'Hæouor1,{vttç&.oeþetæqéaÀ<oxócøÀÉ[crecrlx¡,c&i'r¡,$fl
Bu(øvti<p - oüx &vrøo$f1o¡ ori8è tror8opúa'v &va1xa(ó¡revo¿ ð' úæò röv tróyov o[ ¡r,èv tò ëot¿v &gfpouv, oi, òè r]¡v ),é[r'v
),é1<ov
- êd),coç 1&p, ó6 oïo'$ø, èv y&'pruç cQ eiæóver,' ¡,r,ecepr5$¡rr,(ov, Stepor àè eIvøi tu ¡.r.i¡ ðv èvrl$eoav, oi òè càq &có¡,,,ouç
eioí1yayov. B 8
iyúon cò æp&ypa, &4..t- f¡o$ei6 rQ þí1part é¡r'oÀoy{oer'q
¿itr).' orlx ëotrv. &Àtr' eõ oIð' óç oÛ þí1¡rocor, ¡.róvov &v èxp{oor úpprorr,xoÏq,
&Àtr& roïç òè nepi'Apuorotétr¡ toütó te xd,ÀÀ¿oco¿ eüpr¡tar,, xøi &ÀÀø ætreiotæ orj
xai rò (tg4 otac&.¡,revoç åÐú<oxøç &,v äeîvov 9ovöv" xælaot, x&v eoüto, ðrcep 15 15 æpòç loytxl¡v¡.róvov, &),).& xæl l$r.xì¡v xæì guouxiv xai $eoÀoyúav tù ¡'r.éyr,otæ
ou¡.tpaÀÀó¡i,evu. é,a¡¡. ò' d, ral coîç zcepl llì,úrcovø. cí oõv &tonov, ei xøì toüto
ar)tòç cí$eoar, ).or,8oplø culXúv¡ öv, èXpiv oe æpöcæ IIÀí1$ovø t&Àr¡Si xat'
'Aplororé),ouc SetEøvçø eîp1xêvar,, eIr' èxeîvov ¡.r,èv &vøútr,ov, @eó8<opov 8è i¡1voeîco roî6 æøÀar,otépor,ç, 'Apr,ocotéÀr¡ tè (iice orl cöv æpò øricoü ¡.r,évov,
¡rèv
Seifcu, ouxogo¿vtoüv,ra. vüv 8è cò (r¡eorl¡,tevov éqé¡.to)'o^¡or5¡revov ìøpòv
repæivetç xøi töv ¡ret' crùtóv voü re ð[rlr¡tu xal oæou8fr 8r,evr¡voXóra æoÀÀQ xøl
&),).à
o,i æepr,æúæcor è¡,tøutQ. Èxeivo ¡.r,èv yd,p oe vo¡.t[(o, roüco 8è ]'éyo cQ ë$et' xai. xo,rù ou¡lpeBr¡xóç, gatverat te ürcò roriro¡v Slarþeuo$fiva¿. corürø ò' èx
ot|r<o xc¿l@eó8<opov eipr¡-30 30rõ¡v Àóycov xøi rõv &vtr).oyuõv è$eopd$r¡ xøi tò ou).).o1ú(eo,$ar,'ori yàp
xpó¡rruoq. 8e8óo$(Ð ò'6¡r,oç, óq Mrxøi),oç &xorleu,
iÅtun ' &lÀ' ori8' o{ic<,iç êau,Çr rcepr,æ'tætet,. &ætröç ¡'r'èv yùp [oolq IIÀ{$<ov ouveXcopeito, et pù galvolco &vø1xøîov. oi Ðè npótepot &vaæo8elxr<^lç &æe'L 99u
&yæ$óç, æi¡ 8è oüx &1ø$óç, ëv.$ø òr¡Àovócr 'Aproeocélr¡ ouxogøvceî. ori 1àp
gaúvovro.< caucì ¡,r.èv Eü8r¡¡-r,oq. Ilopgr5ploç òè Èr$é¡.revoç totSç lóyouç oXe8òv
tà riæÀöç xær4yopor1¡.r,evd, xui tr¡ xo(fl¡Yopeîo$a¿ &vú"¡x1, óoæep ori8è cú &¡cd;wav cöv év re tò ðv Etzsóvcc¡v xai röv æollà xøi roùç Úorepov Seiqac
æ¡ xæ[ åælöç. tà tù æpooi¡.r,ta eip¡¡révoc oot oiSrorç erií1$<oç xæi $opupr¡$évcø ç re xu| torSç Àóyouç êær,Xer,pi¡oøvT aç Àr5etv, êrêpotç úæ' &yvoú46
¡rèv oÛv èq
35 35 &roæotépor.ç éalcorótøq æpòç tò pr¡ò' èxnegeuyévør, rù¡v (rirr¡o,.v èrc&^¡er,'
&pa$öc elpïræ,., <$ote ¡r,ol 8oxei6 æapà xpætipoc xa$í¡pevoç ouvte$etxévæ¡
uird., gêg" 8l xai & æpò6 roüç ).ó1ou6 oor, eTpr¡tær, 8uøxporlocopev' dv toúvuv tor,aúr4v xaù rr¡Àrxarlrr¡v &æoplav ¡lóvo6 é 'Apr,ototéÀr¡ç orlvotòev,
6æ<oq hler,v Xpn. "cù yàp ðvrø glõ'i pù é¡.r,oíorç ðvror' eIvø¿. 8rò pì¡ elva¿ aùtöv
tà Ðà ðvcø ¡r,èv o'3X é¡roíoç8è ¡'r'eter'ì'r¡9ótoc 'Avàpóvrxoç. "Eorxct6 où où 8óypctrø xai 6pouq glìooogíç æpooí¡xov'r
8,5værau, Xæpctxrflpø è¡-r.gocivov i8¿ov. ¡-r.óvov
r¿ç, xaì 8i).æ, riyvoeîv. riç'¡&p oùx div cou xctc'
,oü ðuroç, &7,1ù xocc' &À)\ov rpóæov rQ èxeivç eTva¿ xæl ilprio.$ar, &æ' èxelvou &ÀÀù d, æø¿oiv &p7¿opévor,ç
æpòç rò elva¡. tù ¡.r.èv oõv þíp'ætu' toiv &vòpoÏv cøüca' è[ rïv ë¡¿ot ctç
êv yeÀd,oelev, èærvolar,6 {lÀæîq ev toîç &.r61tor"ç rò xa$óÀou Àéyovroqseopeio$ør,;
xcrr¿8eiv ró re cöv ææÀa¿ô¡v åæÀorlocepov æepi civ tfl6 &ì'r¡Seíøç eüpeolv ei 1àp ev toiç &tó¡lor,6 $e<opeîtøu, or)x êzcr,volç t{.'r,ìfr, &)ù' èrwoiq &v'$e<opoito'
xaì, civ 'AprotocéÀou. æpòç toùç æpò c¿'icoü æúvræç úrcepoX{v' ¡.r'óvoç' y*p s 5 ei ò' èæ¿voíç $e<opeicar, tþr,).fr, üocepov xat& ouppepqxíç èoø xal orlx åv çoi6
8¿æì.oÜ .¡àp övro6 roü xøsóÀou xærú. '¡e toùç èx roü
g1otv, 'Aplototé).r¡ç orlvotàev, 6æ<oç Xpi¡ ì'r5er'v riv rolarSclv xai c¡Itxotrlr4v &.cóp.or,ç cò elvc¿¿ ëxov
-
årroptnu. ræórú. g'r¡or.Ilopgr1pro6, é coü llÀd'tovoç úæo9í¡r¡ç, <þ xðiv ¡I]'í1$orv æepræd,cou ev coTç æoÀ).oiç- ¡recà, rà, æolÀ&. tù yùp
æpò röv æol).öv, ei xaú
íocoç æøpcrX<o p{oer,ev. rr.veç tôv úæo¡.r,vr¡¡.r,arr,ocõv orl flÀd,co¡v¿ ¡lóvov, &Àìù xø[ 'AplococéÀet æpoo'
4 "O 8è aritòç óç dtcorrov èæú.yetç, rò rltiv orioio¿v tiv æa$r¡riv rflç &æaSoü6 æoloüouv, &Àl' f¡¡eiv cò coîç æ),eiocor,ç Soxoüv seçécr, ç& vÜv d,v eír¡. ev toiç
ou¡.r.pæiver,v æpiaepuv eTvæ¿ xal ¡.r,&ÀÀov oriolav<t, coîç pèv tà xø$óÀou x<'lptotù10 10 æoÀÀoiç ¡.r,év gæor. rò èv coÏç &tó¡lolç orior,cu8õq xæ'c' èttlvoræv ë[co coü ipetépou
xøl xæ$' arirù r)geoc4x6ru. rt8ep.êvor6 8óferev d,v dttoæov elvar'. æö6 1ùp &v voü elce å[1pr¡¡.r,évov eiz¡ xøi &xæ.c&ræx.cov eire xø.ixurareræy'89'
,$eorpor5¡.r,evoy
åvvoíør,q èl &.gar"pêoetoq ú9rorú-
rò orlv$etov xaì, gsaptòv xøl æir¿øròv coü ye riæÀoü xæi &9$úptou xøi aitiou ¡.révov. ¡],erà rù æol).à 8è cò èv ro;iç i]gecêpur,ç
æpótepov xocl ¡,t&ÀÀov orioíct &v eìir¡ ; coî6 8' êx roü æepuæútou &Xóplota
tr'$e- uevov, úorepoyevèç ðv xai tiv coü xo¡voü ¡e&ÀÀov xøi ciàuøgópou ëvvo¡av èrr¡'
&tonov rcp,Jtruç fe Xo(l ¡.r,&).locø xal xuplcorúø.ç oitaía'ç trÌ xæt' 8eXó¡revov, èvvoz¡¡.la,cr,xòv xaì ðv xcrì xøÀor5¡levov.
'Éxæotaoüx
¡riuorç
Àéyerv, Seutépøç 8è s& xø$óÀou" æpótø6 ¡rév, 8lórl æpótolç toiç
15 t5 Ei pèv oõv rooar5cr¡v clpø,$læv vooeÏç, tto¡e ¡& ^¡e 1uor,æîtra &yvoeÏv, èì.eö r
øio$Ïcoiç xæù ouv$eroiç- ræó"cæ I' eioi 'cù. ìi¡úo¡tæ_ ëæeu¡q,coÏ6 tiætroîç xocl ae ri¡e xcrxo8ør,¡.r,ovlaç, xal ool ¡lecaSoeéø d,v eir¡ æio${oeco6' ei ò' oÛx &yvoöv
,orroiç åær,pú)ùo¡lev, xøi 8tórl èv roiç xætà. p"êpoç xo¿l r& xouv&' çò eÏvat ë;¿et' åxòv eTvæ¿ è$eÀoxøxeî€ | xæi xpalæøIöv tøüræ où yéypø9æç, ælr¡1öv oor
,rpr r&"oç 8é, 3rl röv &Àltrov xøS' rlnoxer,¡.r,évcov çöv xæu 9xq'o'cæ Àeyo¡.r.év<,lv àei xai ¡.r,&Àæ æo),ìäiv. ri 1àp ¡rø$òv úppû(er,ç eiç &vàpø6, rïv où8è rò æuxrlov
aüça¿ xoc$' orút&ç cuyl&voud[v oüocrl, ¡.r,í¡te xøs' üæoxel¡.tévou Àe1ó¡levæt 1t'*¡re &Etoç &v eir¡ç Àøpòv ëæeo$o(¡ oglol, xa,$ønepel. 14 cõv oixetôv; xaxo{$r¡ç
èv úæoxer,¡.r,évg oüoøl
. 8é, ócl xøcù cò úzuoxeîo$æ¡ f¡ orioiø Aæpæxt't¡pi(e- 20 20 à' ä¡v æùròç xøi &y&.prcroq, 'Apr,otoréÀr¡ so¡oütov xcr).eîq, triç Ëxeív<p ¡toX$r¡piaç
¡.r,óÌr,o,cæ
to¿¿. rù 8è xæS' éxac.cu r'æóxe¡cø¿ ori roÏç ou¡.r,pepr¡xóor, ¡lóvov èv únoxer,¡.r,évot6 æpoocprpó¡revoç, &v8pi, oü tiv ooqiøv oÛ¡¿ f¡'E).Iàç ¡'uóvov xai'[caÀíø, dÀ]'à
oõo¿v Ëxeívolç, åÀìà, xai toiç xøSóÀou xø$' r5æoxe¡¡.r,évolv øücöv Àe1o¡.r,évol6. xæi, æ&.oæ i xæ,$' {¡,1&ç oixou¡r.évr¡ $øu¡rd'(er,, xøì' to'5ç Àóyouq aritoü xø$úæep
,5ç
"Et¿ òè ei cò xa$' øútò elvø¿ tâ, ¡.rd').r'otoc tiv otloûæv yæpæxr[g|(et', tr,v&ç flusr,xoùq xpr¡o¡,r,où ç&.otc&(eræi.ce xoci 8r& ru¡r.i ç&yer". xæl,tor,nîi,ç &yæpr'otoç
òì¡ xøl 'ApXúræ6 gr¡oí, >¡-r,óvæv cørJtøv Àé1<ov úæoNeîo$c¿¡ roÏç dttrÀoror xai 'AplororéÀr¡ç flÀátcovr,, 6ç .¡e Àotàopeîrær, ¡.r,èv ørltQ oriò' óncoooüv; oüxouv
g åv úæoxer,pév o¡ p.í¡re26 25&v eúpor,ç h r&.cr roiç aùroü ou'¡,ypci¡,r¡.røor,v; eri$rlver, tè ¡lóvov xai èÀéyXer,,
g æûr¿v xo¿,$' æír}v ðúvøo,$ø¿ voeio,$ø¡<
- rorJrou,r&8è cò ¡.r.í¡ce tì¡v &À{Seuav ép{ xuv8uver5ouocrv, flÀútov¿ x&vcøü$o¿ åæó¡,r,evoq, pr¡òèv L t00v
x¿$' rJæoxe¿pévou xæpaxffi,ptot,.xú.,,åi¡lgo 8è xorü ëxucra. ëxer,' oüce yàp ëv,$ø
xø.$' úæoxe¿¡lévou oiSre êv úæoxel¡,r,év<¡ eioí, cöv yevöv xæi cõv ei8õv ei xøi elvat cie &l¡$e iø6 eîpr¡xó"ctzupeopúte pov ' xø,i¡ot, ei xæù xæxo{$¡q'Apr'otorélr¡q
töv zupócov orior,öv Àeyo- eoi6 zcpò a.útoü &vce¿æóv, rröq oÛ cor,oütoç ¡r,&Àlov d,v eir¡ llÀ&ctov, orlx èì'êy{ø.q
¡ai¡ èv úæoxel¡.r,évcp, &ll' oõv xø.$' úæoxe¡¡lévcov
æöç oÛx ôiv ¡.r,úÀrocæ orjoícr¿ cà, xæ$' ëxæoaæ eTev, &xplpéorepov Ì) tà
æùcoùç ixævôç, &æ' ocricoü 1e
¡róvov toù6 zcpò otúroü, dl¡.â xoci oxó(1,'ø6 ei6
-
¡.r.évcov
yévr¡ xaì, eù e'l8r¡ Tor5ç Xæpøxtfrpaç oó(owa tlq orioiotÇ; &Mù pì¡v trì ¡rèv3g 39;Opílpou ¿pl&pevoç;'Apr,ococéÀr¡q 8' orl ¡róvov o'i lot¡opeÏcar, eÛ$úvov tor\e
gxd.c¡q. ènepyeiop tù xø$óÀou Àóyouç aritöv, &llà xøl &À"¡oüvcr, ðo¿xev &vr¿lé1ov øritoÏq. xøì rì¡v æpò6 flÀúccovcr
L 100 xo¿.$ó).ou 8uvd,¡.r,er, rù xo¿s' ëxaoræ, r& 8è xa$'
reptéyeu. rò yàp xøSóÀou, ei ¡.r,èv 6ç &xur&na.x'c6v 'ct'ç Se<opoî, æepuextlxòv &vrlÀo.¡,íøv ev toiç i¡Sr,xoiç æpoo&vc¡ xøÀeî, dÀ),' oÛ xøxof$eucrv tà' so¿æüt*
ìl-v tç gæi| voüv ë1orv. èlhæow ðè riç &Àr¡seíøq &xpr.þear&'c'r¡v ),.éyov
æric&,
ép+ cöv xæ"cù' pêpoç, ei ù' óç xærmeruyp,êvov, æepueXó¡revov ép{ riæò cöv
*.ni' ë*ooro, þ¿époç ðv ørlçôv xøì, ou¡r,zuÀr¡po¡r¿xòv rflç oùoíøç æricöv ¡,,ecù ðp$ócacæ &,v Àéyor, rcæpâ òuxæiotç xpwuÏq.
cflç 8r,ægop&ç. sï oüv oii,rt¡ raüroc ëXer,, rò ò' èvepleûç toü 8uvd,¡.r,er æol).Çr 35 85 IIöc àè xøi gsovepò6 'Apr,ocotéÀr¡c ì òóE lq xeviç èpæot{e, 6ç Ye ¡'tú'$orç a
oÛx ÈXp{oæco;
*rpró"rpou xøi tr'¡.r,1órepov ei6 orloúøe Àó1ov, nöç oÛx &v xuplórætæ xæì' ¡lèv xai ou¡lpoÀuxoiç ocïvi^¡¡.r,æor zcolr¡tfr ¡l&ÀÀov æpÉzrouolv
¡rd,Àroea orioia¿ eTev rù, xu$" Exuoræ1 ,,1ò' orü gúp8r¡v 'ce, xo;i &t&xr(i,ç 8¿8d,oxe¿ rù.ç è.|'x'ací¿y'æç, &nêlævrov róvov B I0
g, I Mr,1øiÀoç. r>Tfr ogetépç åæø¡.r.úveuv pouló¡revoç 8óft¡, ó6 orix ú9eocí¡xæou roiç poutro¡-r.évolç toiç plp).iolç zcpooxeio$at' rtu'pêUi(iÌ, tù æÀeíc¿ 8è ¡'tr¡8è
xq$'øúr&ç æi lðéør, &).À'ev roîç &r6¡touç | Êærvoiatq QlÀaîç èær,$ecopoüwal'< Sro,orrþöu, æócepov rí¡e &.vr,'g&øecoç ¡.r,époq tlsetctl, æo)'ÀrÌ 8è Xæípelv eiæòv
40 coiç tolorlrolq, r&fer. æ &'pior¡¡ xai 9púoer' 9lÀoooqiç æpeæoúo¡
xai æolr¡clx!Ç
1 ê¡.tgaivov L è¡rça[vorv n | 3 ë¡¿ou B ë¡¿er, L | 39 | èærvolarç]L2 suþþl'l B oø' I
5 üotepovB ødil. xai I fZ o,l '¡L^¡paPaçL ou1'¡é1pø9oc B I 28 toie L toùç B I
9 Mich. Ap' Obiect. c. z, z (suþra þ, lfu,8 sq')' I Za Ps'-Archyt' tt' 3 (eil' êrcuocí¡¡rcrç L &ær'atipcç B
ú-t8)' 33 &xprpeotcí.tr¡v Ll B on. | 37
F. Sahulte). I ae mi"l. Ap. Obiect, c. z, 3 (suþrø þ' úe' IIL 12
Mohler, Ka¡dLoal Bsggâliou.
_--
(r¡cou¡.,.évot6 æpoofixe, nupi¡xæç. ouvel),oXòç 8è &cta åx töv Illd$covoç oÛ ),éyerç. æÀr¡yöv 8è l5¡rcoq oo¿ 8eî co¿øürct &pvou¡.r,évq ,årlr"cíllæra, rÍ ye, oÛðeiç
6ocr,ç o'ix &,v &fr,óoer,e, 8i),æ xoci rugÀoÏç ðvræ. &ei'¡rÌp òr,' ô úæápXeu ëxacrov,
Ðeóvrc,rç æapovelpeuç, &À),' rixæípoq o¿rltù æøpapr1eu6 xal æapaxoÀl{ç, töv
xøçcuóvçcov 8uøgépcov oÛ8év. ëoc¿ 8' 6re úæ' &vølo$r¡olaç xocl Àóyouç èlep.eiç
10 &vrr,).éyelv L &vrlÀé1cov B | 19 teTugó¡,r,evoç L recugó¡.revo6 B | 20 e'l.tcep L
eixfr æpòç riv Ûæó$eouv ouvtelvovrøq ori8øpõ6, óç òì¡ x&xeÏvo rò ¡,,.r¡àèv eÏva¿ 40 {Åoæep B | 22 úærp"æatvei L èzca¡veî B I 26 8rønpé{ctvtø L ôtøtp[tþavrø B
B | 2l t&a¡ L B 4 Hom. Il. B 246. | 12 Mich. Ap. obiect. c. 3, 3 (suþra þ. t64, ry sq.),
3 rò oupgépovL)B om.rò | 5 raltelaç L
I
zrø18[øç æeior, I
35 cf. Mich. Ap, Obiect. c.3, 4 (suþraþ'16Ð.
38 napovelpel6 L æøPovetPor,ç B l,j
-fr-
z 'Avòpóvuxoq. Eiprpar, æpócepov, <iq orl zcepì' tõv ei8ôv èxeivov ó Àó1oq tfl c&ya$oü $e<opíç, ¡r&Àtrov åv zroÀr,teíøç ocÛciv ri[r,oüvcoq åxelvou. æpòq flv
èE d¡v te vüv Àéyetq' 8ì¡ 8ó(crv xal'AprorotÉ).r¡q sv Ì¡Sr,xoÏç &ræv'cþ. lv 8é ti6 ae ë1nrur. tòv &v$p<o-
f¡¡riv, &ri,l zce pi cöv ir'toic æolÀoiq' or) ò', è{ õsv re eT'reç' L
lll'{$<'rv npòq'AprocotéIr¡ zrov èxeivov xai tòv [ææov xal civ eriSær¡rovl,øv åxeívr¡v tlç è,arw, èle^¡x,${o¡ 104
tiu t, ¡,o,qopå, ,rár, ror èÀé1¡¡ ¡r'i ouvreíç, xø$' iv
g"tá"otitòc &pxó¡'r'evoq SrÏoXupr'(ó!¿Iv' c&' 'ce eí8r¡ eà zrøp& zró8ø pr18èv ei8óç. &æo:tpr,vó¡levoç ¡,r.èv ¡.r.r¡Ð' érloüv, t).¿y.¡röv 8'úæ' &zcoplotç,
æepì, oÛoíøq òtæ9épetar,,
oi æepi llÀát<ovø ti$evral' 5 5 æoÀlà Xøo¡.r,ó¡.r.evo6 xctì é vüv ¡,reyæÀocuXíøç ce xæi gpov{ p.æroç&æpenoüç ë¡-læleoq
X.protà ¡.r.r¡à' éætlooüvouv¿évø¿ reqc;paoan,6æ<oq öv, töv xøv$r¡),í<ov róce eü ío$' 8t¿ 8toíoelç or)8év.
èì toù ¡r.ey&).ou $eoü vÇl cøÜtæ Àéy<ov úædpXetv xøi Àó1ouq æ'ltoü cæüta
"Ç, voüv xøìflÇ &¡t'ægadvetç "Enertq. cooar5tr¡v &¡rø$íøv o¿rltò€ vooöv xo¿i oüco cor' æóppco tiç &Àr¡$eiæçs
òr¡¡.r,roupylxori6 eTvotr, o,lx &vouoio, ç' í.v'ce oõv cò æpötov '
cò ror,oüîo xor,vorolrlæv xæ).or5vc<ov xøl &noæÀøvó¡.r.evo6, @eo8ópA çùC ¡.r,i æúvu col r!ç &).r¡$eíaç ¡.r,e¡.r,eÀr¡xévar, 6ru B 14
.au ,råpi flÀd,rcovo¿ fIepmar'rr,x.ilv
te tòv oùX ëzretar rfl fIÀí¡S<ovoC 8óh, &ÀÀà { 'ApuororéÀouq, clv8pòç æoì}.Q &¡.reívovoç
oüX úæèp còv voüv ¡.r.óvàv, &Mù xcti úæèp tò ðv øùcò r'$e¡'r'év<ov' {v
T
8éov àr'a- xeviq gvexev ÐóElC, óe o¿rjròq gitç, rcegcl¡Pæl;o(r TvPoreft[.ù7¡xó6. torivævcûov ¡lèv
oür" 8ro"píuov &æ' aùroü c& ei8r¡ olíce æpò aùroü cøütoc tr,'$é¡.r,evoq,
tl$eo$ar, óc ò¿à æoÀÀöv ègóòc'rv é [Ipóxloç oüv oüBèv aùri6 ¡l&llov èr véou rapù. n&wa. còv aúcoü plov teæpeopeuxòç
L r03" xexpr,¡-r,óvæ te xotì æpò øûtoü co¿üræ
tr'q, &llà x1i cò ðv civø$fr' còv gølverat. oÜxouv øÛrQ oüre æepì cöv ¡leylororv, åv oIç æolùq xiv8uvoq &æo-
Ðelxvuot, xàv pÌ¡ cò Êv 8è póvov tÇr æpócr¡
&[roüv æeæÀøvio$ar, coü &).r¡$oüç, oilce zrepù cöv gauÀotú,r<ov æapà, tò &ì.r¡sè6 oüre
8è 8r¡¡.r.roup1'òv ouvd,{.'¡ coi6 eïðeor'v' ô 8ì¡ xocì' fiÀí1$ov
àoxeT'
15Ðe8óEøotai ru ,Jtç ^¡oüv ègrxrðv &v$p<,ræív¡ grloel ollte ouyyéyparrca¿. &ÀÀù
a Kai oütto òrXfr iÀr¡¡.r.¡'r'eleiç, tfr ¡rèv cò æpötov voüv xøtröv' úæèp còv 15
voü. flÀúc<¡v prloeu te &.pior^¡¡ xø[ æpò6 tfr grjoe I oæou8fi xai æpó ye corlrcov cÇr eoÙ $eoü
voüv t.$a¡,,év.u aîrir.u,'rfl 8è crì eïòr¡ ¡.r.ì¡ ¡r,æxpivtov &æò coü
gópq, 8r' ôv f¡ iç.te xæi. f¡ toü æó$ou ætr{poorç æøpæ1iveo$ov, æd,v$'
ëIÀø¡,r{,,
yepìvëo,rruúæèptòÊvòvcòå[¡p¡¡'lévovÊvti$eo$æ¡&[röv'èvolqåvOrldp<1r
tò òv åE &rerlLæç xu'i æLpæcoç' co'5corv &¡'l9oîv còv $eòv &rc;eg èryxeyipr¡xev, f çt¡o, [I].&c<ov, r>òíxr¡v èlo¿iou &t[oqr¡ri þéovtoç<, treí<o6
¡.r.èv eizcòv ¡rr¡ri7,$ot,r,
'ce xaì. &rcraiarloç xøi dvuoí¡.r,oç xørop$õv èn êxætêpq cfr 9<ovfr
flap- pælveaan'
únoocátrlv gr]oíu, oú"tq èxei cò æpötov xaÀöv' åv 8é 1a tfr æpót'¡¡ cöv
oøgöç úæèp rò Èv òv cò è[¡pr1¡.r.évov êv &æoÐsixvuotv, 20 20 Xr5 8', dpæÀr¡xte, voü 'ce æugiorr¡rt xotl tpóæc'lv ¡,r.oX'$r¡píç xøl xev!ç ëp<ltr 0
¡.revlÐou úno$éoe<¡v
8ó[r¡6 rò &f.r¡$èç or]}ézcot' è(i1r^t1oæç oiite æap& oæucoü eúpeîv oÚce æøp'
óç 8è x&v cQ logtotfl dær1vcr¡xòç é 'EÀed'tr¡e [évoq æpòq flap¡-r'eviòr¡v' 8v ¡.r,èv
écépou ¡.r.ø$eiv. reparetanç8è Xæípcov xøl xar,voto¡.tío¿¿q &ei 9ao¡'r'øco)'o^¡eÏ6, xøi
B l3u eiæóvcø rò ðv, &"orro ,"1.í. èntqîpet toi6 ¡r.i 8ræxplvouou cò è[¡pr¡pévov
8v
æÀd,tccov xanv&. ¡rvæ 6aaç 6pæç8r,r¡yfl coùq áælouotÉpouq èxæÀíltttov' ¡'r'upr'd'xlç
roü åvòç tívcoq. ró ce.¡rìp æì.!$oç, gr¡o[v, èv roiç oõor,v or]x ëoræ¿.'cd'.¡eæpd..yp.æræ
8è tlq i4êpn; ¡E xaì.
¡,rerocào(&(cov
vüv ¡.r,èv toîç flÀd,t<ovoç
¡.recøpæ),Àó¡revo6
ðvo¡l&(euvorixoïóvr¿.xu|'tóceðvo¡,r,øtQrrpd,1¡,tctt¿xcritòæp&1¡lætÇlðvó¡,1ætr,
25 .ct}eoæt,vüv 8è coiç'AplorocéÀouq, r& ælelco 8è coîc'Aploclææou xøi flrlpolvoç,
cø,lròv ëa.ta.t. xæIcøúc¡ tó re np&y1to- np&,yp.aroç, &).1' orlx òvó¡.r,øtoq np&yp.u,26
cð &i.r¡$èq n&v'r"¡¡ re xaì, ædvc<oç &zcò cöv æpay¡-r,dcclv &9ar'poú¡'r'evoç, rê)'oç
xøi cò ðvo¡l,ø toü òvópøcoq ðvo¡'rø, ri¡'¡'- oÛ r,pdcy¡t'a'coq ë'oml" ¡rèv
a"ovøùcòçårcøtovoriàév,r&'leæ,xpæcuxóvtæ¡lr¡8evì,[ùvvÇ19$éYYT¡' 8è vo¡.r.i(orv tiv oo¡'r,øcr,xiv f8ovdv, 8u' !v xâ'v gove'5oer'øq xd'v
xøcà ¡.r,époq
oToSø, ,ioX¡¡.,ouriiu xøi 1óltlroc ògÀr,oxd,ver,v æøpù æ&or,v, 6oor,ç voü xøl o¡.r.lxpóv otix eio¿v æ[ {luxai xøi 6l<oç cù vo¡tú;<<
'Av8póvrro6. 'Aæog$&pr¡tr,, xú,$øp¡.r,ot. o¿ùsóv oe yàp p&Àìov ø'ioXrlveo$øt'z
,rpooí1pt4'cu. &ttooe¡tvr1ver,ç ¡.r.èv yúp oou tòv lóyov, rcapù r&vræç cÌv$póæouç
", xai æøpù n&vra.ç fzcæouç [ææov, xæì, d¡v &v.$poiæiv¡v ë8e1, <Ìvàp&or ¡-r.øXó¡.r,evov, æi$¡xov ðvcø, oTç oÛ8év t¡ øioXrlv¡e &{lov o'üc'
l,é1<ov &v,$pcoæov elvau
èv tfr cöv eiàöv $e<,rpíç flld,côvø Sr,ioXupr,(ó¡revoç cúSeo$ocr,, åv
"ùéærpr,ovíocv 10 é @eóttopoçBfL om. I tZ "tt"¡6 B øùtQ L | ¡'r'&)'Àov LIB om' | 18 òlxlv LB
2I è(íyncuçLf corr. ex è(íl,r(r,auç l22xa,.voroltla.tçLf B2 covr. 'in xÊvoro-
Xpz¡od'g'evo6 L
B eit,it
| B2
20 oøçô6 L oø9èç B)L add. ril | 34 Xp¡orí¡r.evov olov
plalç | 23 8,oaç llpuq L ðoa¡ 6Pør B
plat. phil. 16". I ZO cf. Plat. Parm. r58d. | 23 cf. Plat. Soph. z6rd.
18 cf.
PlaL Theaet. r+4b. Mich. Ap. Obiect' c' 3,6 (suþla þ'165' 33-3il'
Crat.43o-439. | 28 Oion, Hal. De compositione ve¡borum (eil" Schl)ifer) p' rz' 18 | 34
184 .ANDRONICI CALLISTI DEFENSIO THEODORI GAZAE. 185
etpr¡tør oüre Ùtønéæ PexreL. l¡.r,i orloöv '¡úp, 9r¡oi @eó8opoq, tõv æpót<'rv coû,$' 6æep è,orL, xæi. coûro ¡.r,óvov &Súvøtov xai
xocl loù8è ¡le¡i'iXSaa
d,t}r,ov<r,
oùoiau &g,5vøróv c¡ rõv &Iì.tov e1vør, cõv fl xø$, úæoxer,¡_r,Év<ov ørirõv Àe1o- e,1Ào'¡ov cQ oó¡,r.arl øüróv.< xo¿ì lcò ¡.r,èv øioSr¡clxòv o'ix d'veu oó¡-r,øro6, ô
¡,r,év<ov fr àv úrcoxer,¡.r,évatç
a'3tøiç ðvrov'< r&' re ^¡ù'9 ou¡r'pepr¡xótæ æöe &'1 àè¡¿copr,oróq<, lxøl oücoq évoüç Xorpr,ocò6 xøi &prylc xøi &æoc$iç rfr orioiç.<
eTev pi to,5cov otioau;tivoç 1à'p &v xo¿i eTev ou¡rpepr¡x6ræ;ú'
te 1évr¡ xal tà ei oõv lorpr,ocóv gr¡ot ròv voüv, i tfr o'3oíç ¡.r.óvov fl tfr èvepyeíç fl xø[ &p9oiv
êxaoræ &v1pr¡¡'révolç' ti¡v 5 X<opr,oròv 8o€á(e¿. &lÀri rfr ¡rèv orioíç ¡.r,óv¡ Xroproròv r1æo).ø¡-r.pd,ve¿v otricòv
1e d,Xóplorø ouvøvaupe$eír¡ d,v coiq xa'h'
5
"i8r¡
ti
Ðà ,lruxÌ¡v d1v 1e &v$poræivr¡v xeiì eàq xorprotù6 oùoictq ¡r{te xæ$'
Ûnoxer,¡.r,évcov f¡1eio,$æc oûx eü).o^¡ov. * yùp cÇr æpótqr gy¡oiv' lei ¡.r.r¡Ðév êoc¿v t8¿ov øùriÇ,<r
,rp,it.v o,lo¿öv Àe1o¡.[éva6 ¡t"!pe èv riæoxer'¡.r'évør'q øùtaî6 oüoøç' orlàèv ëpyov i 8q),a8{, ro'lx &v etr¡ X<optot{.< xøi 1ùp rivép1z¡tov ¡.r,éver'v xal
æ&Ðoç
"au p.&rîv eïvar, ouvépør,vev ä,v ¡.tecà eoü oó¡.røroq coü8e &naÀÀøyí1v' oùàèv ðè
x<¡Àrler elvet pi oÛoöv röv rcpór<,lv orJo¿öv. èæei òè oÛ ¡lóvov 'Apr,otoTÉÀr¡,
&M& xøì, coùç ørirQ åæo¡.r,évouq ouxogøvteîç óç tò eISoç tfr '5À¡ ou¡'r'9'$eipeo$øt oüte còv $eòv oijte dv gúorv ¡rúr4v æoreÏv èv æoÀÀoîç æirc6ç 91õ'rv. ¿)'À¿
g&.axovraq, ei ¡rèv røi ézcoooüv d,v {irþco Àó.¡<ov 'AptoroceÀlxöv, orix &v oütco6
10
10 pÌ¡v oriÐè dv år,épyer,crv ëyovræ Xcoprodv riv oüoíøv &Xópr,otov ë1er'v
i¡uXr¡¡r,óu"rq ouxogcrvrärv. ðx æoÀÀöv yúp er6 rõrv 'Apr'ococéÀer' eipr¡¡lév<ov úæo).r¡æcéø åv eI4 òo[á(er,v ar]róv. Eøæro 1àp &v cò øiç¿acòv øisiou toü
¡¿""'tt &v t{v ^¡e &v$pcoæívr¡v
t]''uxÌ¡v &'$ú'væcov &ztoÐeî[ø'r' èæei 8è ¡rr¡8àv xpeirtov eTvør,, aitúou frèv orioíaç oÜo¡ç, øic¡crtoü 8è tiç ðvepye[aç, 8¿å, B l5v
r5r¡veTç, xøì coù6 cï.æÀouorépou6 &vææei$etç rx,3t&.ootgpoveiv,
"ic
g,éo¡e .ye pùu dC Ðuvd,¡.r,e<oq. d,coæov 8è cà co¡øücø xøi cQ ru1óvc¿ nept&r,rew,
eidòC ø,lróq re ,Aptototé}.er.,
f¡¡-r,iv tì¡v Ù,xìc &æoàe8elxóor,v &,$øvaolo¿v, åzro¡.r,évor,6
ori
¡rì¡ 6cr, 1e 'Aplotocé).e¿ xæì, ræiræ il tQ æpótqo Àéyovcr,' >ei ëoc¿ tu
töv r!6
'üc
ooü ^¡e Évexø -- ori 1rìp ouvoioerç &ouvetórcrroç <óv ti)rlà töv ¡r.i ewuyxøvóv- 15
15 {uy.iç ëpyorv i æø$r¡¡rácov iòr,ov, èv8éXor,co &v aritlv Àelæerær
-, Xorpi(eo$ar'<,
trov toiq Toü 'Aglototétrouq pr,pÀior,6, éc ôiv ¡r'i æapøxpouo&¡¿evoç ld'$1¡q ðì¡ xaì, oüoíøv X<optodv xøi tiv øvép^¡erøv aùcòv ).éyer,v. ei Ðè toüco,
rlv
aûTo156, o'3to oou xai æpòç tò èær,Xeípr¡pa' &æavtr¡aê'æ ü'v eir¡' 8rø¡révetv òdnou xøi ¡.r,erà tì¡v coü piou roüòe &æctÀìø^¡{v.
iì 'Ev rolvuv cô¡v æepì {,,uXiq æpóeç' ré àè voüç ëorxe, 9r¡olv, åyliveo$*r "Etr 'Aprotocétrr¡q &pep! d¡v rfuXiv dæoÐe lxvuotv, ori tlv Àoyuxì¡v ¡'r'óvov, s
orioícr trq oõoæ, xot[ oÛ ç$eípeo'$ær,. fl yàp ôiv å9'$eipeto '5æò ci6 - tõ fúpç ciÀ.Àù xæt rlv æio$¡crx{v. g¡oi, l¡opia ù æio$r¡or,ç toÜ Àeuxoü, L I05v
rrei.¡rìp rtÉÀÀrp ¡.r.év,
&¡ræupóoeo6.< ou¡.r,gc{vè-c oüv Èx cöv eipr¡¡lévov &S&vøróv te aìitòv tí$eo$a¿20 20 diÀÀq 8è roü ¡.r,é),ævoç &vflÀa¡,rpd,verar,, æøpææÀ{o¿ov åv Ír, óc ei toü ¡,r,èv è1ó,
B r5 tiv ,]ruXì¡u ,oi páÀø Èppor¡r.óvtoq &æoterxvrlvo¿¿. &xp"u(er. y¿p tð ðwu, åNt'
,rò xpivov eivør,. &¡re-
coü àè où øfo$o¿o. <r ei òè coüto, xpiorç orlx d,v fiv. êv 1àp Beî
o'3 ouvæ¡.r,øupoürør, cQ oó¡.r,øru cöv otÀÀ<ov åv ritoxetp.évQ rð oó¡.r,øcr oùoöv pìq,iipoc i aio$r¡rr,x{. ei àè toüco, xåv f¡ Àoyrxi æol}.Çr xpeîttov oüoc¿. to'5tou
ouva,x¡læ(ouoöv te xcri ouvoc¡røpou¡.r,évov aricQ. ë¡¿ èn cõv æepì 1evéoecoç úæote$évtoq, êæerti æ&v ¡rò g$etpó¡,r,evov ì) xø'$' ør5Tò 9'$eípetat, ó6 cò ¡.r,óIotv
({<ov Seurép<p . ëorxe 8à ló voüç, gr¡oí, srSpø$ev èæe¿o¡éva¡ xotl elva¿ seTo6' úæò coü Àeuxoü, åvøvtíou .¡e övtog, xæi cò orlv.$srov eltc¡ù"èt,õv ouveré.$r¡, fl
25
L 105 oûòèv yrÌ,p crüroü åærxo¿v<¡vei tfl èvep1eíç o<o¡.r,æcrxi evép1euø.< ei colvuv ë[coSev 25 xarù.ouy,pepr¡xó6, óç f¡ rip¡.r.oviø { Àrjpç ou¡.r,9$øpeîoø, åv Êxeí,v¡'cò eÏvør, ëXouoø
,éart .$eio6,
ètte,.ati,p7e,ca,. xo:i oür' èx õ¡ç ÚÀr¡ç riæò toü 8uvú¡l,er, eiç eò èvepyeiç xc[l où8' éT¿oüv Xopr'otóv, f¡ tfuXì¡ xæt& ou¡r,pepr1xò6 ¡rèv orix &v g$øpeir¡- òé-
zrapd,yolr' ó/, ¿).1' úæó rlvoq xpel,ctovoç airtuç xui te),eatê,pa.ç, roü Seoü 8e¿xrcr¡ yd,p i8r¡ x<opuod¡v ëaouaa. xæi civ oÛoiav xcri dv åvépyeuøv - &ÀIù
8r¡Àø8r1, à¿ò xøi $eÏoç.rò "¡rÌp roü $eoü $eîov oiise ouvextelvo¿to å,v tfr d,v-
{iÀ¡ ori yàp
¡rì¡v ori8èxc¿$'aútó. oÚre yùp eiç.rù.èl r5v ouveté$Er, ðr,øìu$eir¡
èæer,oepxó¡.r,evov ë[tl$ev. eï òè xøi ori8e¡liø oto¡.r,øtlxi åvép.¡eiæ åæ¡xo¿vovei orlv$ecoç &p"pnc 1e oüoø óç té8er,xtø¿ - oÜ$'úæò èvævríou. orisèv Ylp ærirfr
{ èvep1eíç aüroü, X<optod¡v ò{nou tiv èvópyeræv ëXer" ei 8è ti¡v evépyerøv 30 30 åvc¿vtiov oüoíæ 1e oiío¡. oùàot¡.rõq d'pot g$eíperør t QuXú.
oûoíøv Xtoptodv Ëler. - * y,ìp tQ æpócq töv æepl {uxiç 9r¡olv' 'E¡rel oüv cò &'$d'vc¿tov eïvocr' tiv
tl''uxi¡v f¡¡lîv åæo¡'r'évor'ç 'AplocoréÀeu o
"oi "¡u röv
,ru i8rov, åvòéxotto d,v a'itiv lxavõç d,æoÐéàe¿xtør', &æav'crpêæ d,v eír1 xaì, æpòq tò Èær,Xeípr7¡.r.d' oou' tQ oÛv
Dei ðot¿
"ic i
Qrxtic ëp1ôv rcæsr¡¡.r.ár<,rv
Xoipi(eo$ar< - ei 8è 'caitræ,8r,ø¡.r,óvor, &v ò{æou xøi ¡'t'ecù tiv coü píou coüàe åvreÀéXeløv Àéyelv 'Apr,otocélr¡ d¡v ,l,,uXi¡v ÉæEo$ctl ole¿ xo¿ù cò $vr¡riv æüdv
&æøÀÀøyí1v. eïvær,, vo¡.r,í(<ov &æcroøv åvceÀéxeløv &xóptorov 8eîv elvø¿ coü oü Èor¿v åvte).éXela,
a "Et èv coiç æepi tþuXiç æoÀlaXoü ròv voüv g7)d¿ X<,lPrdróv. >Xcopí(eo$ar,, t5 35 rÍæÀõ¡q ærirÌ¡v Àø¡,r.Bávov Àe^¡o¡.r,év¡v æleovocXös. &ÀÀtoç ¡rèv 1Ìp civ gucrxiv
xø$&æep tò rÌt8rov toÜ 9$æpcoü.< xcri >Xtopi(eo$ø¿ 8è ¡'r'óvov
"tjllïïriróv, 3 L xøSapò6 B | 4 xcút &¡rqoiv Ll B om. xal | 12 ciríou L attia B
rizra0t¡q I
Anima ø r. 4o3a, ìo.q. | 35 Arist. De Anima p z. 4r3b, z6sq' | 36 Arist' De L4 Arist. de Anima cr r. 4o3a¡ rosq. | 19 Arist. ? | 3à cf. Micn. Ap. Obiect' c' 3,ó
Anima 1 6, 43oa, zzsq. (suþrø þ. t66).
ANDRoNrcr cALLrsTr DEFENSTo THEoDoRT GAZAB. 187
1SG
eiv aio,$¡rr,xiv xai rlv Àoltxlv åvtetréxeræv eÏvæí 9æ¡rev.
&l),orç xø,$' 6lr¡v ¡.r,év, où xæ'cù' n&'oæv 8è åvéplerav éøurflç - ori 1ùp 8{nou xøeå' ròv
xøì, &ÀÀcoç
xæl 8løæIaotrxiv roÜ r!6 øio$¡rtxiç voüv. eipr¡tar ^¡àp èv cQ æpóeq xøìeæòv xæi, rc'ïd,oær., ræoîov ¡,r.ópr,ov ì -öc_ _^^
eiv ¡.r,èv ^¡ùp gucrxiv éq ¡,topqtotrxlv cõv ¡repövL 106"
B f 6 ðjyd,vou xøì Àoyrxd,, *ori ó6 1p.¡réut¡v a'itÇr á,æÀorlotepóv Ye Pùv fl xøtù évoüç ouvå(e¿<-oriÐèv ,.Li",, gr¡oiv, evceÀêXer,ctv ¡.r,èv eIvar, ëvræ 8è
(iu' tnu y.;rgwrd', iër, ,"
d'Ðr¡Àov, 9z¡oiv, ei oÜc<'lç èvteìêyew a6¡t'æ'coç ù Ù'Xùroi
Ji¡v otio.$r¡clxdu t, ,oci Ìolxriv, xøS' ìu òù xo¿ì c&' ë¡'r''fuXø- Àé1ecæu 6rco.6 åvrelé1eld'v
tb6 aio$r¡oiv tÇr òpy'ívq æøpeXo¡'r'év¡v, xat óç aritQ Xp<o¡révr¡v
5 r óoæep é ætr<odp æÀoiou<, 8¿ù corleo¡v åvøp1éorepov 8er'xvr56,
8à aiosr¡exiv
lo'¡,riu ,i,q yàp æfr ¡rèv Xp<o¡'r'évr¡v, æfr 8è ¡r'r¡8' 6Àcoe' to¿oüto
æolxl}ócepóv Ye t ,ot'ti rputr'xl1v, xo¿i óç xcttù cóæov xrvoüoøv' xai èæi þu
91or. üuxÍu,
tò teì,er6repou
"¡u
d,'¡oronu, xø$ flv 8ì¡ xøi (Qov cò ëp{uXov Àé1etar' riæÌõç yùp cò eoü nÀ<,rcflpo6 napd'àer'¡¡r.ø. ei otv i alo$r¡tlxÌ¡ { návt1 Xpc'r¡rév1
&l,Lgroroç Ð{rro, iÇ, xpio'$ør, f¡ æfr ¡.r,ðv Xpto¡révr¡, rfl àè ¡rr¡8' 8}'<¡e' oIø
8' &pgotépø q,n|,noç oÚto6 åweÀeyeluç coü guor,xoü xai ôpyævtxoü oó¡,r.ato6
xøl elàr¡ 8-r,opr,(ó¡.r,e$ot ó6, ei xai tò riæ)'öc eISoc tò guolxòv i xøi cò reXvr¡còv .uiXAu", oõoø f¡ i,o'¡t"{, tò pi Xpópevov ørir!ç Xopr'ocòv ëoca. n&'v'c"¡¡' orlxét¿
èv æpooruxorSo¡ ÚL1 è11iveo$ar, etnor,¡.r,ev oTov tò À[.$ou xo¿l &v8pr,úvto6,
cfl 10 roce l<opr,oseioæ'åvte)téi"r,rr, oó¡rot'"oq ëocar, ori8á Ye üuXù xuplcoç' óc où8è
Èxeivou ruiutaç 8Loç 1ro¡réuaq, &Àrr- orix èxeÏvo torltov. cì¡v àè ).o1uxì¡v
óç é ni<odp riç veòe òtt9'$æp"íor¡q ëcu æIcot{p, &ll- 6Àr¡ voÛç, cöv oïxel<ov
èæ1,sò çele¿óco¿tov &loroo,u xæi Àollxöç xcrl Xpol¡'létrr¡v xæi rceí'$ouoæv cò xøl oulyevõv &vrr'Àa¡,r'pocvo¡-,.évr¡ tpavóTepov' diroæov 8è oÛ8èv 8r'à c!ç åvce-
ÀeXeíæç æ).eovaXfr ).eyopévr¡e còv épro¡,r.òv &æoòoüv¿¡ "ìc ü'Xìc
æÀeovæXfr
L 106 ðpyævov (!v, xoo¡.r.oüoiu * cù zc&Sr¡ xorl, Ló*p æø¿ùerSouoæv ørità' æer,$øpXeiv 8r'
Àefo¡r,évr¡ç x&x"'iu*q. töv 1à.p æì,eovaXfl Àe1o¡.r,évorv toùç épro¡,toù6 é¡aoí<ov
xai êaurie æorou¡.r,év1v èxeTvo, &ÀÀ' oÛ cæútr¡v '¡r,vo¡.r,évr¡v èxelvou.
z Tor5tov oüco6 êxóvtorv riv ¡.r,èv gurr,xiv xøi rì¡v øio$¡txiv <ixorpíotouç 15 tr &æo8¿àóvær æpoo{xer. toü' ^¡&p úy,.*ot côv æÀeovotxfi lelo¡.r,évov ðvro6 - B 17
æleovæ;¿fr
toü ú.¡rcr,vòv '¡àp or,tíov xæì, oqul'¡,tòv xa'i &L9æ 9apÉv' 8¡à coü ou¡r'¡'r'écpou
e¡vær, &vd,1xr¡ , ,orn$ìnq te åvceÀeXeíaç æ'icùç úæd'pXer'v, ¡'tì¡ ofæç Xtopiç
töv Àeyopéuou tòv épro¡,uòv &æo8iÐo¡,tev' riyr'euvòv '¡àp léyovce6 tò ou¡'r'¡'téepoç ëXov
oü eio¿v àteÀéXer,ør, eTvøu, &trÀ& cQ oó¡,,ørl ouvø¡óÀÀuo$æ¿ åvep'¡'er,öv
,rpò6 úy,ríou àrò xøì, 'Aprocotétrr¡q ¡'r'éÀÀcov &æo8¿8óvøu còv éplo¡'r'óv' rlei
aÛtöv &xopíor<ov oùoõv. ci ^¡rìp &v xøi yevvl¡oor i '¡evvr¡tlxì¡ x<,tploseioæ, - xcri
gé t¡ xo¿vòv èn\ ú.ar¡ç {uxi6 8ei, gïoiv, eineTv<r 156 roü6pou éÀcoxepôq
{ f¡ Speætuxì¡$pétlor,, I a'i[{oor f¡ æÛ(r¡tr'x{; tí 8' âv f¡ aio$v¡rtxiåvåpyerør20
xtv{oor
xeXcopr,o¡.r,évr¡ ; t æöc &v o¿ío$o¿to X<'rpiç toü oó¡'r'øro6; ôv ò'a[ 20 còv úæoypocAlxòv
'¡rèv
&æo8o$4oo¡.1évou tpóæov'
oõv 'AptotocéÀr¡ç &$&væçov oïàe civ Ào1'xì¡v QuXÍ¡u' xaì'
é6 s
'Oq
&Xàpro"o,, xai ariràq r&vr¿ &X<oplorouq &vd,^¡xr¡ e¡vør. tì¡v àè Ào'¡,rx'{v, èrcer,¡ì¡ ev coiç
rõv èvepyeröv æ,3c!e, õv pèv àr¡Àovócr, coü oó¡.r.øtoç Xáprv øritff ¡.r,óvov Ðei øritò6 ææpà, cò æÀeovøXõ ç i,n&r1oær',8!Àov' toü ôè àoxeîv tr'ol ¡'t{1e'
xai aTç'o,ix oTóv ce xpflo$ar x<opiç oó¡.r,øroç, ræ{raq &xopíotouq "ce &v&yx'r| ,rrpi ,þuXiq p{c' èv coì6 Ì¡$rxoTç ioXupr'(ó¡'r'evov &æteo$æ¿.'Aptoroté?tr¡ toü
,rrpi ,{,uX¡ç d$øvaoiøç Àó1ou, &À4.- èv8otú(ov'c'' èo'"x6tæ, ô 8ì¡ xæi flÀ{Sov
èv
eTvø¿ xai rQ oó¡.r,ærl ouv¿æólluosø1, riv òè 8eî eær1t¡ o'i toü ocí,¿"æroç ¡,r,óvov,
25 ðveíòe¿ ,rpogép.u aücÇr gøívetæ¿, xa.ttot, cò $vr¡civ øùcòv aridv
Soqd'(e¿v oüx
&ÀÀrì røi Êøuriç røi aTç oTóv ce Xpflo$ær' xal Xcopìç oó¡ræcoç, ¡r&lirov 25
Xápuv &À?t& xal ouxogøvtløv
noÀìQ xpeTccov fl aüræ¿ ð' eioù rò voeÏv xal cò porlÀeo$æ1, eígyxe -ofi¿ xøf ccrüra xo¿c' øriroü veøvreuod,¡levo6,
Ðè ¡.r,ecù o<Lp.u.coç,
o,iti ,ol.T, cà'ç èruod1p;xç xu'cù yév'4 òreÀó¡r'evov toùç æpoollxovcøç
¿tt¿ov tò
ra¡ra.çXrpiorúq re elyo,,xori ¡rì¡ cQ oópøcr, ouvaæóÀIuo,$ut, xæì' øütiv &vá1xr¡
ëx&.ory¡ ló1ouç &æo8¿8óvot¡ rr",pào'$*', 8læxexplg'évr¡v tiv 8u8æor¿À[øv
zroto'5-
B I6v Xtoplodu elval. cor,ørlc4v '¡rip ocüci¡v èweléXelav úrcd'pXer'v, o[øv xøi Xolpiç
¡r"uou ogöu, riÀfù ¡li¡ ¡r.r,'¡vr5vcæ ce
xcti ouyXéowø cò cor5ç ëxú'orqc' 6pouq riæep-
coü oõ åortv åvteléX er,æ ehvw,, xøì, tQ ðpldvqr, <þæep è¡p!co, ¡.r'i ouvaæóÀì'uo$a¿'
èæe[ y&p Èoci r,.ç--ép1",0, cocrlr4e xopr,od oó¡røcoq, xaì, øùriv x<opr,otiv 30 30 nr¡ò&v, zrpòç &æølàerltou iyoú¡revov.
'
&v&^yx1 eTva¿ xøl tòv coü oópæcoç Xcopr'o¡'r'óv'
8r'ø¡.r,évelv ¡.r.er&
'Oc dù xoci æ,3tòç 'Apr,otoréì.r¡ç èv tQ æepi (<þ<ov ¡r'opí<'rv æpócq-ÐflÀolTl tot
-''
s To(ür' &.pæ xai'Apr,ocotéÀr¡ç &æo8or\q tòv épro¡,tòv Q'xic ènr'?épet' gr¡oi, rggi æ&-a7Ç
rro¿öv Dæórepov, auorx!6 åoc¿ sò eiæeÏv ! 7EePL"
ù,xiq "ic
"Ìc ei yàp æepù' n',*.ons, ì,ehæ¡an æapà dv guor'xiv Èæuod1¡'r'r¡v
tèvi<ov àè f¡ evceléxe¿ø cöv ¡repöv èocrv aùcöv<, zrepi tle gucrxie xai øio$r¡- crvoç. oÛ8e¡,r,1æ
,ir¡ 1,ìp ,rd'ut.u f guor'xì¡ yvôouq, eíæep é f':l u:üt cöv vo¡töv
tlx!ç toüco ),éy<ov. >o,i ¡r,iv &ÀÀ' ëv¿& ye oriòèv x<ol'5e¿< x<oplotù 8r¡løàì¡ gr,Àooogtæ<. d,u
gsioç¿ voüç, <iq xaf {'øío$r¡orç töv aio$r¡töv aïo$¡or'ç, c!ç 8' øùc!ç ènrc"c$¿p'1e
eIvør,, æepl ciç Ào1r,xfrç roüeo Àå1cov. åæei 1'Ìp i ü'Xù xa| n¡d''.üret cr' Xpor¡révr¡ 35
æepù voü xo¿i td¡v voz¡töv $"<,rpioæ1, åæer'òi cöv æpòç
ðil)'r¡)'æ Seopiø f¡ ocritì¡
rQ oó¡.r,øcr, xøi $etopei ¡.r,i 8eo¡.r,évr¡ aùroü, >ori8èv x<,1Àúeu{r, 9r¡oi, pépr¡ rlvù
Xcoplotè toü oó¡.r,øto6 eIvær l8¿ù rò
pr¡òevòç eïvør, oó¡.r.ætoq åvteleXelø6<,
åxólue yàp d,v, e'r, xai xø.$' 6Àr¡v L B | 11 öÀr} L 8Àoq B I 13-14 rò] óPt1'ò: "' trevop'évr¡6
xd,u .i &rco.cæ ú ,l,rxì bne),ê$er.ø. e!,pr,.cal 10 xuploç xr,v{oeorE
L B
oó¡.r,øco6 flv evtaÀéxerø. èæe[ 8è B om. | 22 ì¿nhr¡cut. r-'l¡n,ilr¿rn B| 24, èvÐordùow¿l èvòrd(ovt. èvôerd,(ovrr, I
oùx d,vcrgúox<ov êøutQ, óç ørlròq ë¡.r.æÀr¡xte oíer,, d,lÀ&, xøi p&Àæ oú¡.r,9covoç 35
95 Ei pèv oõv xal f¡ cöv llu8ayopeí<ov,$éor,q orix dloyoq, &trÀ' oÏóv te lóyorçr
evòó[or,ç, ,itlÀolq re xæi. oTç IIÀí1$ov Xp!rør,, xerd.6x¿vd..ce1 ø'ití1v, ,i[Àloç d'v
dóv. vo¡.r,ioøq à', õ xøxó8ar'¡rov, óq ei l&por,ç @eó8<,ipov xupí<oq ðvtø t& xæ$'
eír¡ Àó^¡oç. d,ÀÀ' 6t¿ ^¡e f¡ æpòç 'Apr,orocéÀr¡ [IÀí1$covoç Ðua9opà "cowL,'c1 rLç
êxæo1úø. eip7x6ru, èn&le,.v &ron6v tr xær' øriroü civ Àó[rv ¡j,ecé$r¡x46, &ÀÀ'
êorr, xøl rug)rQ gø.ou ò!lov. ori ò' orl8èv töv to¿oritcov Ei8óç, xæÐd:nep 14
oùx ëÀa,$eç xaxoupyöv. àeàóos(!) 8è {5¡r,coç xæi xupiroç ðvcø râ, xa&' Sxa.ora
9 1Ìp B ad,d,. ol.¡ | 18 xøe¡yopeiru¿ L xatr¡lopeio$ocr B | 19 xai xupr.órepø Ll
17 ånuorr¡¡rovrxilç L èn"art¿povr,xö6 B | 28 tQ vQ Bl L on' ri'¡
B om, xaÌ,
fg Theophrast. -Arist' Metaph. )"6. 7. roTrb-to7za' | 21 Arist'
? 116 cf.
Il. B zo4). | 27 Mich. Ap' Obiect' c 4, t (suþra 15 Mich. Ap. Obiect. c. 4, z (suþra þ t66, zz sqq.). | 18 Theodor' Adv'
Metaph. À ro. ro76a, 4 (Hom'
Plethonem c. z, 5 (suþrø þ. r55, 7-ro).
þ. 266, t5-t8).
-
ÀNDRONICI CALLISÎI
DEFENSIO THEODORI GAZAE. 191
190
ori tâ, ei8r¡ ðvalpoüvreç, &À]\(Ì oè ¡148év, è[ rlv léyerç, 8er,xvr1vte6 nelælvovru. 10 xøì orlx èvÐeXo¡.r.év<,rv &ÀÀ<oc ëXer,v { &æó8er[rç, fr tiv èær,ot{pr¡v xcó¡.te.$ø.
ori y¿p ,Ìp*"i .å r&ragfl ì,éyeuv, d),Àà xo¿ì, d,æo¡e¡xvrlvær, 8eî, xøl coüro ¡red 10 ori pì¡v ò¿d, soüro xøl rd,ç iòéot6 d,v41xr¡ ci$eo$øt, &¡.r.ø g.èv é¡.tcovr3¡rcoç cöv
Êærotí1pr¡ç. èxeivo ¡lèv yà,p æævròç xo¿i coü cuxóvto6, tò à' èzrrotll¡,t1v èæcr'1- xo.F' 9xu.o'cd. xøtr¡1opou¡révuç, {rore xæi xtr¡aa.¡têvor,6 tlv è.ll.adytr¡v åxeívc¡v
^¡e),Ào¡iévou. æpötov oõv oou cò æpötov
tr'øxoòtovíoo¡'r'ev' oüæ<o dv rõv guor,xöv èælorf ¡.r.r¡v ou¡.r.pí1oetør, x'cl¡oaøÐat, &'¡.tø 8è xai tQ
z Mr¡oc!Àoç. D"Aææv yevr¡cóv èot¿v tiæ' &pX!ç æùcQ é¡'r'oiaç tÇr ei8er" röv
8è y.ur¡iav rù æoÀlà &æò oí1{eo6 yevv&tat 'ctq yÌC oriX ô¡ro[æ6 oüor¡6 æÛtoi6. 15 [xavâ, npòç ðærorí1¡,r,r¡v úæúpXer,v, &,g$ocprø ðvçct xcti ræî¡tæ xæI oúx èv8eXó¡.r.evø
è*riuo, &pæ levv&rør, èx cöv ei¡ôv ðvç.ov ¿ritoîç époí<ov rÇr eiòel.< t6 &Mcoc ëXerv rQ ce Ðrøpéveuv à.ei. Eroç ^¡rlp &,v fi tò zr&v, &v$pcoæoç ë,orætxd.i
a 'Av8póvlxoç. Tourl ¡,r.èv oüv oou xøl trio¿v <iæøí8eurov. eiæòv yùp &æøv l.nln'oçxa| poü6 tQ rerå.ç éÀóc4røç dg$úptouç ëXer.v, xôiv ëy"¡taù. ¡répr¡ g.$øpcú.
yevr¡ròv &rc' &.py\ç ocrirQ é¡,roúøç eÏvar rÇr ei8er, èrcd:^¡er.ç' töv àè ^¡evr¡töv
ú sr rNl I
&roæov òè oúòèv tiseo$øí ç¿ ro¡oüçov' crì '¡àp <iæÀ& oópøta, &. o'cor,AeÏ&.
r& æolÀà ,i,rò o¡[r.6 levvó¡.revoc oitx &.g' é¡loúøç ør]toîç èo*v &pXiq, àvriga.otv gøpev, ràç éÀóe4ræç &q$&pcou6 ëyovræ c,ì ¡,tépr¡ ye Fùv ilyer. gbapú.. ei Ðè L l09v
oúcco gavepâ,u oïyXcupöu. &:urtg&oxet yri;p cò é¡'r'oiøç tQ o'3X é¡roiøç' &æøv
8è 20 xøi 8¿ù cò ¡rr¡8éæote g$øp{o'eo$ø¿ &tò¿& tç pa"í1 tâ, xø$ólou, etiÀoy& re g'\oer,
&v&'¡xl ánog'í'n'' tþeu8èç 8è xøi tò t&
9j,ot' i æoÌÀ& cöv yevr¡cöv tÌæò 20
xøi llÀd,rcovr ouv<¡r8d,. ô6 ev cQ Tr,¡i,a[cp toùq $eor5q gr¡ouv >&$ocvúrou6 ¡,r.èv
otf{Lorç yíveo$æu. oÛ 1ùp ro},trd,, &ÀL' òLí1æ d'tra, Srov ye ëvror xæi æepì oüx elvø¿ oüò' dÀr5touç rö æ&.¡.tææv, oi! tr, ye pì¡v Àu${oeo$øi ya oriòè cerl[eo$ør
,du a;,i1.u toúr<¡v ti¡rgr,opr¡roüo¡v. &trtrù ¡,rì¡v tò tù eí¡r¡ ),êyeuv c& ye Xcopr,ocà Sævd,cou ¡loípaç<r.
8¡ro,o, riþ elòer roiç yevv¡toi6 e1vø¡ xøl Àiotv d,vøto.$r¡tov. ei ¡r,èv yàp ouvcovrl¡.r,orq Ei 8i¡ t,i xø$óÀou tooøutøXfr Àéyeuv èv8éXetar' d,t8r,ø, f¡ 8è &æóòer,|,,e èxl rO
rò eISoç èxeTvo röv 1e eitõv sõv x<rlpr,oröv xai töv ociosr¡eöv xa.rt¡yopeÏrar,, 2g touoúr<,rv, fr tiv åær,otí¡¡,r,r¡v xtó¡,re$ø, orlx &v&'¡xr¡, eíæep Èoriv èæ,,or\pr¡,
zr
xø$ò 6¡r.oræ t& vor¡r& coiç øio$r¡toiq gfç, eTàóç re ëococ¿ eiòöv toü ye æpò xo¿i câ, Xoplot& ei84 rr,$évør,. &).Àà xo¿i cöv eiòöv ¡,rl ðvrcov côv Xoptotöv
röy æoÀÀöv xøi roü èv eoiç zuoÀìoiç, xø[ &¡lø é cpúco6 eioøX$í1oetar, d,v'$pcozco6, èrl;rcú¿p,r¡ orix &vocr,peîrø¿' &ÀÀ& ¡rì¡v ei ôv eio¿v ripXøl xæi æinr,u ^¡vapr,ot,.x&.,
xui, npooêt torlror,q tò xo¿l eIÐoç ei8öv eipr¡xêvøt Ðéov yévo6 eiæeîv' ori '¡àp corjçcov èætocdg.r¡v elvø;, ypi¡' cöv 8è guouxöv eiolv tipXai xul uit¿u'¡vcoplorr,xd',
L I0g eíòouç, &l).¿ yévou6 rò eISoç eTòoç. &¡rø 8è xøi ouvóvu¡aoc Àéyeuv r& yevr¡r& xo¿l torSrc¿v 8{æou èær,otí¡¡rr¡v eTvøl &væyxr¡. X<opi6 tè torlccov ei clv èærotí¡p¡v
toi6 XorplocoTç llLf¡$tov oü oulXtopei, é¡'¿óvu¡'r'á te )'é1<ov ti$eo$o¿¡ toù6 96 æepi söv &el xocù óoøút<¡ç èXóvcorv eïvæí got¡rev, tfr 8è æepi grloscoq æpot'¡-
30
,iE¿oüviøc rà eiòr¡ *nl'Ap,o"oréIr¡ pr,ø(ó¡.r.evov xøtröv. ei 8è ég,covrl¡ltoç, æpötov p.meíq æepì toü xr,vr¡roü ðvcoç fi to¿oütov ! oxét{.,r,6 èø¡i - toüto 8è &ei fi
pév æoç tò é¡,t<ovr5¡,r,<,1ç xctt¡yopor!¡.r,evov eT8o6' oriSè lip oÛ8' é xrlcov toü re ro¿oütov <ioørlccoç ëyet
- xæù riv æepi $éoeco6 Secopiøv èntorí1¡,lr¡v &v&yxr¡
B lgvxepoalou çoü re docp{ou eIàoç, &li- é¡.r.óvu¡.r,oq govÍ¡. rò òè xcti t& eiùr¡ roiç etvø¿. 8t¿ 8è rò xrv4còv ðv fi co¿oüco cfi guor,xfr r5æoxel¡.r,evov, 8!Àov è[ tïv
yrrr¡tofq 6por,a Lé1elv, æøpø8eiy¡.r,æau 6vta' oõo¿v eixóo¿v, orl n&vu 'co'' èoxe¡t"' re tiv grlor,v &pXiv xwí1oeaç épr(ópe$ø, è6 öv te @e6gpæar6q g4ol æepi
¡,tév<oq etpr¡rør,, 8éov ¡r&À)'ov
tiv
é¡,r,oiav gd'vøl eix|vu tQ ææpaòel1¡'r'øtl' 6)'orç gr ori8evòç &,veu xtvlloecoq Àertéov eIvør cQ guouxQ. ei àé crç cì¡v æe pi grloearç
8è x&v et òogeú1 æd,vca øürQ &rond¡ræræ ðvtor, xøl o{itcoç &ouìÌó'¡lora ou¡.1-
35 èæloc{pr¡v grÀovetxöv dvær,peï 8là dv êv coïç guor,xoîç ¡.r,etaBotr{v, civ'Hpot-
æepætvel. oü 1ùp ei &r,æv yevr¡ròv &æ' &.pyi¿ç åocrv époiøç æùrQ el8eu, cà xÀelrou Séotv I xøi civ Kpæd),ou ou¡,r.pÍ¡oecær ),é1er,v æücÇr, toü ¡,r,èv òi6 èv
8è
ènr,otr¡oó¡re$ot, 8rù eò eiòer' ¡'r'l ¡retot' 'Allàpì¡v ei xaì Tàç ¡i.a$r¡¡ratr,xàç. 8r.aypd,tl.,o¡.r,ev, oÛ8' oiiccoq àv&^¡xr¡ø
uo¿xù zr&vçø 9$apcù Àé'¡'elv i¡)'t$uov ò¿' aûcò rd, eíòr¡ r¡$évø¿. oû 1áp, ei töv ¡rèv cig$úpcov póvcov èn'r-cí¡¡t'1 ècri,
a æd,vtcoq xal ðig$aPcot ' ú' æ &nÌ'ã' tà òè ei8r¡ &g$ctpra, ouÀ).o1lo¡.r,óq 'ÇLÇ ëcrd.L. Èv yàp Seucépqo ay'r¡¡tul't xurrl'
loplxòç orlx ëot¿ ouÀloyr,opóq, ei pì èv coîq &vtlotpégouolv. 6æep èvrctü$ø
5 oriv. ëor¿v. ori .¡&p, eí cl i8éø., &,g$apcov xai, e'(, tl &g$apcov, i8éø. æoÀÀd,ç
1àp xøi &Maç o,ioiøç oi æepi flÀd,tcovø - tòv yùp 'AptocotóÀr¡ ooü Xd,prv
Èõ - vor¡cà4 xai voepàç æapù tclç iÐÉæç ci$evcar, xai npò cõv ei8öv tò øùcoóv
xaì, æpó'¡e åxeívou tò øûroév. cò y}p æpãtcov xøtà llpóxÀov oùx iív, &),À'
êv ¡.róvov. i¡are xø,i röv ei8öv ¡.r,ì¡ övtcov, øritöv ye ¡ei¡v èælorrl¡17 ëarur.
10 rigsáprov çe ðvrov xøl &t8ûr¡v. oûx &pæ è[ riv úæé$ov, èl &l&'¡x4ç ô poúIel
ou¡lpæíver, rÇl tcrücø eIvø1.
&pl$Pr¡ttxì¡ tòv æÛtoocPl$¡ròv
"Io<lq oüv ve¡-r,eo{oouolv f¡¡eîv æ}.eîo, o¿' to¿o¿ütø æpòç oè Àéyouotv, &,vtp<,ræov r
B 20" i yeco¡r.etpia cò aritopéye$oç'
&¡,rø$! ¡e xs.l. pépr¡Àov. cøûsòv 1úp åoTrv, é6 ei ltai æpòç &yeor¡.r,e, pípou6
&Àtreov. ènlot!¡lær' 8è æ&vtc'rç
d,no8ei(eor,v &'v ÊXpópe$a yeco¡retprxøîç. o'uyyvóoovta¿ òè 8¡t"iç, úte oÛ ooü
r Ei òé ttc пù cò tÌ¡v röv vo¡l
ye y&.pw coü &por,$oü6, &ÀÌà töv êvtuyXævóvtcov tQ pr,pliqr, óç òí1 rol Àóyou
15
&frov ëXor,ev &'v i8eiv èv aûccp, pø$ucépcov te d,æco¡.r.évoq (rp'r¡t&rctv xæi t|v
oiv é[r,v úæeppalÀóvec¡v xæi còv Àó'¡,ov èoS' 6te ¡.,.r¡z'5vouor,. to'ito¿v ¡.r.èv oõv
oou coîv àuoîv ló1or,v é ¡rèv æpötoç dvøio$4tóv oe d,né8e¿{ev, é 8è {lcepoç
où8èv ou¡.r.æepøíver,. íàto¡rev 8é oou xøì, coù6 Àouæorlq.
I 20 Mrx*iÀoç. ul(øi ¡,r,ì¡v xøi rò èri æÀéov &zcav o'lx &vtr,orpéger à¡ù tò tõv 18, r
orix &vrr,ocpego¡-r,évorv cò Stepov rrÀei<o zrepr,éXelv xø$oÀr,xótepov iiv. t&, òè
1évr¡ xø[ tà eiòr¡ cöv ètì, æ],éov ðvtø xc¿i xaso].¿xdtrepa nepÉyer, tà xøS'
Exs.oræ è),&'c¡r.i, ðvtc¿ xcri ¡-r.epr,xótepct. rà. üga ei8r¡ æpõcø xø-l xupr,óTepct
roüto åæøfróoo¡'r'cv ¡r'ì¡ oÛ xoci cùq
toÜ ooü pr'p)'iou 8r'é1pøQæ6' ó 8' èv
notr¿-
a,5ye'cæ'J'caç¡rr¡ r,¡.à¡"o' ooqLæç ðx
çöv xæ$' Exao¡æ.<t
teíocrqEc,rxp&r\ç'ð¡r¡'r'æ9r¡oirfuX!çúæòtövðiltrtovèær'tr¡8eu¡'r'd'tøv&¡co-26 26 'Av8póvrxo6. Où8' èvro¿ü$a è( &v&^¡xt16 èx cöv ce$évcov tQ taürø eïvø¿z
eugÀoú¡.r.evov ;;;;år"'åu'-'8¿ù to'5"tou ¡róvtov' tõv ¡rø$r¡¡.r'æcr'xöv ou¡.r,pøiver, tò rrÌ eí8r¡ æpöcæ xaì xupr,óce pa rõv xaF' ëxacru eivctu, dÀÀà t'ò B 21"
";ì &u"y"ip'rau ¡'''upl<ov ðv xpeitcov oco$flvær'otl¡'r'æt¿xõ¡v pì¡ &vrtocpéger,v ¡róvov. ô ài xai f¡¡.teîq oulXtopoü¡.r,ev, ì)v nepì, tõrv ðv roiq
8r¡Àa8i1, (<oæupoücar'
"oi rco),loîq xø$élou Àéync. ei Ðè æepì, cöv Xc,tprotöv ei8öv, oÛ ¡lóvov ori8év, L 111
ò9Sæl¡.r,öv.
5 'AÀì.' ïo<'rç or\ tÇr PeÀtio tì¡v riç eig1'cø.r., ou¡,,.æepatvetar,, &ÀÀà xøi $d,cepov cõv tr1¡.rpd,tcov tþeu8éç. oÜ'ue
,åtÀløç oùx èSétrEr'c åzwotd¡'Lctq ri[roü 30yrip oúTo xotsóÀou cà eiSr¡ gctoìv oi xopio.o(vre6' ôq tõv xq.Ð' ëxo"tsl'a 7I€P¿EX-
crxd,, &À).' fi æÀeîorct ¡-r,eptxà tfr ¡.r.e$é(er èxel,v<ov roræóru. ).óyoTar,' oi, 1à"p
xc.Þ' Exao¡a d,v$poæor, tfr coü aÛrøv$pónou ¡re$é{eu &v$ponor,. xa.i d'p'a., ei
xøi 8óoe¿ tlq roüto, XaÀeæòv xo.i æ\,&oat, nitç r,epr"êler,. ei ¡.r,àv yàp 8uvá¡-r.el,
d,coæov' àreì,ê,otepa yàp töv xo"F' ëxo"oru ëotar, èvepleiç ðvtc'lv, 8uvá¡.r,er, ye
35 Èxeivø ðvcct. ei 8' ðvepyeiç, 1etroîov' øio$r¡tà 1àp dotør xøl oco¡,racoetò! xai
¡.r,ãÀ).ov, ì) ou).Àoyi(etø'r" aùtóç te úæ æouóv gr¡orv êær,8éXeo$ør, rò ¡rä,ÀÀov xæì, ficrov coü $' 6æep èorív, cÌ¡v 8è oòolo¿v
&lÀouq gevøxi(er,v xotì Àíøv ènr$u¡röv toü .$' 6æep èotiv, oûx èæràóXeo$ør. orioiøv yE pìv ¡i,&ÀÀov oòoíøq eTvc¿¡ tû$etcr¿.
oiit<¡ tou icø¡r.öq, rleu8eîç xaì' doupr'p tàç àè vo1ràç xøi $eiø6 oùoiøç, 8r,'&ç ëgø¡.lev æpótepov airiuc,, np6.caç re
B 23 xcrÀövxøi flÀ{Sorva oogócepov aÛ xøì, xupr,otáraçxui¡td")*ora orioia6 ga¡têv. cò 8iær¡Xu òè roü zr¡Xuølou ¡l&'trÀov
5 oüòeí6 gr¡orv. ori8è to8i cò Àeuxòv couòì, coü Àeuxoü ll3
ttoüv, &ÀÀà taiç lor'Sopiat'c, ya|pet' ¡.r.eî(ov, ei ¡,rÌ¡ xøcri ou¡.r,- L
où ouvtei6 Er)pr,æiòou, rocè pr'èv ø'io þeþr1xóq, ðtr, ou¡rpépr¡xe cÇr ÀeuxQ xæl æooÇi eivør,.
Toúro¡v oúcol6 êXóvc<,lv í8o¡rev, ti MrXoriÀóq gr¡orv. oûx aiàeîtocr, g¡oí, s
Irò xøSóÀou toü xcrrà ¡lÉpoq ¡-r,eî(ov rr,Sé¡.r.evoç<r, td. xa$' Exq"cru ¡l&ÀÀov
oüoíøq röv xø$óÀou Àóy<ov, øücòq ctæúvtov &va¿8ôocøroç ôv xøi pr,æ(ó¡,revoq
tòv xcttròv ).ó1ov iòco¡,lev' 10
10 oiiroq &véà¡v tò ¡.r,eî(ov rQ ¡.r,&À).ov cæ'itòv Àéyerv, àéov Àóyqr ø[peîv, dÀÀcl
l
outoui toü d[r'ó¡l.atoç &l1Séocepov I ¡,r,ì¡ pr,ú(eo$ar,, xøì, tøüca èg'orScco gøvepoîq, è,g' oT,c. xâ,v næî8e6 æùtòv þ{,ocæ
l xc¿i oijcc'¡ cà ei8r1 ¡e xæI tù' ^¡ev'q èlanærîovra g<opd,oar,ev. ën¿tru <boæep orlx &pxeo$eiç "caïq xatà @eo8ópou
I
I Àor.8opícrr,6, ¿Àl' e¿ ¡rì¡ æd.vreç riq æpòç èxeîvov øûtoü pøoxøvlocç drcolør5oarev
^:^t"iï
'Av8póvrxoç. Køì æöq &ÀÏ$èq^i) oo9òv cò ¡'r'ei(ov cQ ¡'r'&'ÀÀov Àé1er'v
taücóv; àer,vòv fyori¡.r,evoç, lor,ðopeî.¡q.u xui Âæcívorç xøi ¡rúÀø irø¡.r,õq, {e}.}.í(ovræ6
1
ó6 g.e¡r.eye$uo¡.r.évr1Ç. tò
8è ¡'r'&ÀÀov æoloü æepi oriotæv' neæor'al¡'Lévr¡€ oùoíaç rfeÀÀt(ó¡revoç xøi oæe p¡.r,oÀoyöv ëv$ev x&xeîSev xøì (uyxollöv x&xeîva. xaxî,:ç,
Ð1Àaò")1 | óq æenouor¡révr¡q' aÛtíxø êærorí1¡.tr¡6 te 1àp &æoòóàE¿xrøl zrapà æd,vçcr ròv lóyov ¡,rr¡à' énoooüv èæøt<¡v.
orlo'íctv ¡re¡reye$uo¡'uávr¡v å'répç tolør1 regl te ypø¡.r,¡.røcrxiq x&,v æøî8eç èÀéy(ørev cà ri¡,r,øpr{¡rorra., oiJ.caçèæi gævepoîq
eiòouq ¡.r.ei(óv gdpev - åæi æ)'éov 1 d,¡.røprúver.
o'ioíøv óç ¡re¡le1e$uo¡'r'évr¡v étápq to 20 "OÀr¡ re i roü Àóyou p"eræyeipyor.ç xax6(r|,6ç ,uE xøl Àíæv eùí1$i¡ç xæi a
êxÍ'elveo$at cQ æooQ, ta 'ce xaÐ6 ¡.r,ecéXouoø òer,vór¡toq oû8' ðæcoor¿oüv" xaì èv oiq ¡lèv orl àeî, rcocpà coü òéovto6
xai èxrera¡távø Soxeiv' eò YàP xæ &òoÀeoXeî xai tàç &.xoù.c, &noxvøíer, &æoÀó1ouç 'Alxívou 8r,e(ep7ópevo6' èv
Àeux{v gctpev' TrercoÛto-
.i,c pépl tò xa$óÀou. tiv 8è Xuóvø coü yd'Àaxcoq P1ÀY 8è toîq xaqLotç &.1ti¡yavoç, >ovoç. xøi Soxeï ¡lèv ¡léyoc cr, xueîv, d,æoxueî
æapøpáÀlovreq. xøi rò ei¡oç Eà çoü yévouç ¡-r,&ÀÀov à' où8èv ! ¡rr,xpóv,'!i ce &yyeÀía. inoyú.oxovo&" cr.ç xøi xpr'¡¡,r.voæor,òq xai tò
¡rjulu'o,lotou å"épç "o,o.'!r¡
oÛoiøv gø¡rév, cbq æezror'co¡.r'év¡v orioiøv ê 25 d18èq xøì, rluXpòv xæraxópoq ðXouoæ xøi oriX oíæ pçocóvr¡v roîq
¡recroüouv
où8e¡.r,íøv æo¿eiv. Âø,rívouq 8è Èv ¡rèv .ci¡ ogeú,gq erùcöv gorvfr xacù ¡rèv tò
ë¡-r,¡.r,erpov ei8oç roü Àóyou IlÀ*e<,rv, ei rcøpflv, ðv$éouq â,v eÏæe xøì, xaceXo¡lévouq
å( aûcöv röv M'ouoõv xdxeî$ev d,æò cã¡v êxeívov ¡leÀr.ppúrov xpr¡vöv xøi
vøzeõv 8peæo¡,r.évouç tà péL¡ gépeuv i¡,rîv, óç xøi ri¡.ruÀlão$ør &v Múp<,rvu rÇi
30 $eírp æotr¡rfl. èv àè rQ xørøÀo1dàr¡v æav8í1¡.r,ouq d,v crq í8or, xøi ær,Søvor5ç xøi
xac' ot'itiv &tópt'-lv' tøüc' &pa leu noÀr5vouq xøi oÍouq $u¡.r,óv .ce èyeîpær. xai òp1ì¡v æpøüvør, xcri oTxcov èæ¡o'zcú,oøo$a¿
åautoü lTtov xøì PäÀÀov ì'euxóv' d' xai Àd1ouç 81¡,r.oreleiq ouv$eîvø¿ xcrì, ¡-r,erâ, rappr¡oiaq eiæeîv, zeo),r\ tò rcpævòv
o,l8' ø,lcòv åau'coü ¡-r,ü,llov Ì) ltto xøi èæø1,<oyòv ëXov,rø6, xøi ori ¡,r.óvov naüpd, .ce xai ¡,r.dÀor kyéoç, ¿Àlà xøi t IlB"
æouàv æepl orjoic¿v ou¡rpepr¡xòq ðv, 8r,oo¡g,eíor,ç ëoS'6rs ).éyovrø6 èow6.cr^, óe plò' d,v æøpøXcop{oørev,cQ oogort&,tg
üv. æTç ðè åv$Póæou6 fi &v$Pónouç 35 Kr,xéporv¿.
â,v êær,ðéXor,vro; cò 8è Ei8oq toü Yév Tàç ò' ènrcci¡¡tuç &r&"oaç xaì rà6 ¡-r.e$ó8ouq röv Àó1tlv oúr<¡ cor, Àlævs
roór¡rú'"rurr oioou, orioró81 Ye pÍv'xa$'iiv' óq aipf iøt'
tò ei8oq to¿oütov ilxpípoo'øv, éç ¡.,.'4àè ,roîq nepi flÀúrr¡va xctì 'AprocoréÀ1, ei zrepueîev èxeivor.
èurp1.iç'5æ&pxer, oTou "ò yévoç Suvd¡'r'e¿ èotí' à¿ò
xøi'Àpr'ocotÉ)'r¡q tò Pèv vüv, æapøXtlpioal àv én<oooiiv. åv 1àp orlàèv ð ¡-r.i eúprlcaí ,re aütoîç dxplpöç
xai y.typt röv Àsæcord,tov àr¡peúv¡ rat. xal, ei napfle ðvtaüSø xøi ou¡.r,nÀcrxivør,
10 repecio¡racøl tepetcúo¡røtø L cetretrio ¡tatu
B | 13 ¡rei(ov scriþsi peí'(a* I-B I
¡re1íoø¡v ¡,t{te d¡v åÀøXiotr¡v tr,$e¡révcp, òeíEac &òúværov, 6up?çsp0rívcov gr¡oú'B 25u
lòiÀov T oivuv 6c¿ &8r1vo¿cov o&pxæ i ðocoüv ì) ,iiLi.o tl éæ¡Àrxovoüv ETva¿ cò
o,ix òÀip¡v ø'icoùq xextio$ø1, toùq
¡.r,éye$o6 i èæi rò ¡,ueî(ov i åzri eò ëlo¿tcov.<< èxei ¡rèv oõv &æégaoxe tò ¡r.&ÀÀov
êx¡l.eletä,v 6rr, pú)'tocø æor'ou¡révouq
xaì lcrov coü æoooü, cizro8t8or5ç cQ æorÇr. åvrøü$æ òè cò ¡.r,eî(ov xøi ëÀøTrcv
15 rigopí(er, æepitò ¡-r.éye$oq. ræ,3r7Ç 8è {q 8ó[r¡q xæi'ApXrltøç ðoti tréycov xcrtà
).é{rv oúroç' >x.ai rfr, æor,ócr¡tr 8è æocpércetøt 16 re ðvavrr,órr¡tø xæi otóp¡otv
èæràéXeo$ar,, xøi rò ¡l&IÀov xcti flooov.< xai øir$lq' uxøi t{ æooótr;rr,8è
,l,o"pêne,cat tò ¡rì¡ èæràéXeo$a¿ tò p&Àtrov xai {ooov.<r óq òè xæì é èv Eri$úgpovr
xaì, xøta$pør5er'q, òv eiofler'q, c5ozlep
}otxp&rr¡Ç roùç ¡rèv æepì d,pus¡r.oü gr¡or, 8r.øgepo¡eévou tlv loyr,orr,xiv íoxerv
oÛq '5æo8úovtøt' ì)v àé æote xai òeí1
20 xpr,d1pr,ov, toùq 8' øû æepi toü ¡.r,ei(ovoq xc¿ì èÀdttovoç tiv ¡.r.erp1tux{v, toùq
tò ,5æ' &vølyr¡oiøq &eì Staceleiv ct¡'r'
òè æepi papéoq te xai nor5gou tiv otattxí¡v'
to,56 8à æepi xø),oü xø.ì, 8¡xo¿iou
oÛ8' ðÀí1olv orlà' énoo''ctoüv erinop xai tò itróv
xæì tõv toroútclv, ðg' ðv 81Àot8i rò
¡l&ÀÀov gø¡.r,ev, oÛx ioXelv
.ïp8el.upé,xøìpor5q&rreípouqcöv'Apr,ototeÀ¿xövou1.¡,pø¡l,pd'c(ùv'Xo¿TT')-
poö,, iítr, orlx '¿ocrou tà ou1lpú¡'''¡r'ætæ; ei 8è g'4oì xpr,e{pr,óv tr, 8røgepou¡.r.évouq, åg' ô èÀ$óvcøç d,v tie òløgop&q riæaÀÀ&t-
L ll4yopeîq o'lröv ,5q ùtr' &.y.ø.F¡¿ç ål'L'ì pì¡ rEo$c¿¿. loù yàp &,v gr¡or æepi rorlccov &ÀIí1Àor,ç èoT æoict(ov.< ei çoívuv T ò g.eî(ov
ioS* ¡ llid'rcov l) '
ðælcpr'ætov
IIuSæ1ópæq
xivaòoq, laotpì, touleüov, &¡ra$éot
&v ðæo[er'q; 26 25 tQ ¡.r,ã).).ov ta'itóv, i coü ¡-r.eí(ovoq i pe'upr¡tr,xì¡ xpr,tí1pr,ov oõoø, xøi toü ¡.r,&ÀÀov
7 'þx,sîvo 8é oe xcti pld,lø orià' éæ ¡t'etæo¡6'tta" ruc¿¿8Eíøç !v dv 8'læou' Ì) toü ¡.r.&ÀÀov o'ix oðoø, oÛ8' &,v coü peí(ovoq flv' 1) coü ct')toü
x,x¡à rà øûtà !v ôiv xai orix !v. &ÀÀri ¡-r,ì¡v roü ¡rév åott, giloiv é )oxpd,'cr¡ç,
åÀé1xer, å9' oiq @eóSorPov qìq æ
roüI' orlx ëoc¿v,
B 25 ò¿øgÉPEr,v toü ¡rãÀÀov, óq 8i ¡-r'ì¡ c
'Eæei tolvuv eúpo¡.r,ev o,ix 'Apr,ototéÀ1 ¡lóvov i¡-r.Ïv ou¡lgovoüvcø, d.ÀÀàz
xøì rilq {otxev, ðoø æritòç oùx o u xøÀö¡.r,ov; d¡.r.ø$i, ooqr,otiv
30 xai'ApXúrav,xal. æpóç ye ll).ác<,:vot, 'vLva oe poúÀe
rcleTocæ oõv nioteuoóv ¡lor' xøi xd'l
8r1Àøòì¡ xaiy61ro- xæì, &nøteõvo(; rou'tì, ¡-r,èv oüv èv 8íx7¡ o') oø"utÇr æepr,é$r¡xøç.
oio$ct' eÏT a åPocÇ, 'çívø'röv YPa¡ÀP
co¿oüro 8' òv xøS&p¡.r,ø &gpovaq toùç d,ÀÀouç xøÀeî6 xøì 'cà' p-er' &xptþe'taç
xai )'é1ovcø òuø9épeuv' f¡¡reiq
¡.r,ã,À).ov
n),eior1Çøüroîq eipr¡¡,1éva xaì toîq æalar,oiç ouvç8d" dptllevi xæì, veolvd, æùcòç
æücòq cò ¡.r,ei(ov xø[ ¡'r'älÀov tø'r]còv
òv é trÌ &pcrlevi x&xeîvæ &ve¡.r,ræîa xæi è[a¡.r.plóp.ø'ca 6,s'qp'êpør dæoyevvöv.
$øtépou $ácePov ë).aPev, ì) xoti c
toooütov æPòç &L{$er'øv, 6oov æ
35 "Iò<o¡rev Ðé oou xøi ti¡v xali¡v páoøvov' ))ipsiq Pcrpsv, $øu¡rø'olótaæZ4,r
d,v$p<oæe , æøî8eq 'EÀl{vov xøuXó¡-r,evor, x&x¿lvoivT oîç IXveor,, r"øi oùX åtéPorv
&¡.À' oÛ Àoyoæoròv i¡'teîq eri$úvo¡-r'ev U rU
'Apr'ototéÀz¡ énó¡revor,, tò ¡,r&Àlov xai ¡eeî(ov eivctr, ouyxpío's<,lq.( L it5
&fr,oî, taütø &€¡oüo¿ æepi æritoü o'ulx(,)peítc'r' 9r¡oi 1oüv
,,*ì 'hPi;
eù$rivorv oÛ þ{topæ ≪ iÍ'uàpø "ì¡u tau ðvtov èæuot!¡rr¡v ðrcayleÀló- 2 ó tugìòç L] B om. ft | 25 ¡recpr¡trxi L ¡recpuxi¡ IJ | 29 'Apuo'rocé).i11 'Apr'-
"ÛSúv'''v,
oõv lilil$olvcc E'i$rlv<¡v où þfropoc eri$r5ver" ¿ïÀl'
&v8poc
¡.r,evov. xøi @.óàtopoç
oroçétre¿L B | 31 dæøteôrvøl &.rare¿õ¡vuLTl 132 to')6 &ÀÀou6 L)B om. coùq | 35 pcioø-
åæailor'Àó¡'r'evov xøi npòç 'Apr'orctéÀr¡ teroÀ¡r'1xótø
40 vov B trþ. posf riiv$po:æe
tiv töv t5ut., èrilo"i¡,tr¡v
xai''AplototéÀr¡Ç, &Ðr,ø9óporq tò g'eî(ov
9r¡oiv, xc*ì ¡'r'&)'Àov ll Mieh. Ap. Obiect. c.6,3. (suþra þ. 168, ß sS.) ig cf. Arist. Cat. 7. 6b, r5
veøv¿irloøo$a¿. dìÀrì I
L | 18 xøcø'$paúeuç B xøte$pí1ver'ç ?L 12 Arist. ? | 16 Ps.-Arch. Ír. zt (ed'. F.Sohutrte) 117 Ps.-Ârch.fr. zo (ed.F;Schulle)
--Z
|
."p"¡.¡ç B elopoì!6 18 cf. Plat. Euthlphr.Zc-e. | 35 Mich. Ap. Obiect. c.6,4 (suþraþ.r6C, S-Z)
31 cf. Mich. Ap' Obiect' c' 6' 3' (suþro t68' z5-28)
cAr-lrsrr DEFENSIO THEODORI GAZAE 20t
200 ANDRoNICT
't'øúcòv rQ f;rcov. úz¡éxe¿ro 8è tò ¡rèv a coü p firtov, tò àè p toü ø ¡.r,eîov. xal
2'Av8póvr,xoç.'EÀlí1vc,rv¡.r,Évoenøiòc¿Iopevxøì'd1a$oürcøtpòqx&xuc'cov o$ccr àÌ¡ ouvøÀr¡$er1oer. &.p.æ i1 &wigaar4 Èæl toü arlcoü. &8rJvørov 8è roüco.
¡,1évtor, xøi æacpatroírr,
,¿óu' ori yáp oe coiq ï¡veorv èxeívcov épö¡'r'ev åzró¡'r'evov'
eltø Àapòv d.8úvatov &.pa ù ÀÉyer,v taritòv cò ¡.r,eî(ov cQ ¡rãÀÀov. ei.í, ãt xú,$ap¡,rø, <5oæep
d.ÀÀ' i8íøv tuvà pø8í(ov'cø-, xal" tøút¡v å<l)'oxpaoíaç ciæó(ouoøv'
xøl æpooløpòv tiv oúlxprolv zrepí dvalxaîóv cr ou¡.r,æepd,vøq øritòq xøi ii8r¡ eipr¡xòç xæi xucæþaì,óv, &ÀÀ' où
rò ¡.r,eî(ovxøi¡r&lÀov eivau oulxpíoet'r6,
Àiøv d,lpoixo ç &æø.]']'&\a'c 6 5rpìç f¡tr4$el6 ¡ré¡rg1¡ roîç &lÀor,q éç d{r,oüor,v, &À}.'oùx &vayxaîæ òerxv'5ouorv,
ee oùoiøv xø[ ¡ré1e$oç EIva,¿ xøì cà tououcócpoæø, xctl
&pa$eïç xai xaxo{$er,q øûror5q ðvo¡rd,(<ov, øûcòç ô\v á,æd,vrov, dlv Io¡lev,
còv ló'¡ov, ¡ráLo or¡ruärq ou¡'r'æepalver" låxatépo &pø cò
òvó¡'r'æte oÛòèv 8r'æ9é-
Ap. c. 6, 4 (suþrø þ 169,8 sq') | 25 Mich' Ap' Obiect' 8 Mich. ,A.p. Obiect. c. 6,4. (suþrø þ. t6g, r4-t7) | Ztr Uict'. Ap. Obiect.
6 Mich. Obiect.
c. 6, 4. (suþra þ. t69, t8 sg.)
c, 6, 4' (suþra þ. t6g, g-tr)
202 ANDRONICI CALLISTI DEFENSIO THEODORT GAZAE. 203
éd)'oq' rïv 8ì¡ xæi øritoì xai gpóv¡or,v ¡.ldÀrorø oûoøv &no8elxvuo.¿v. KaÀÀ¿xÀeî rE xcrrlyopoüvr¿ Xco-
i&.ou,.¡o. ori 1àp ü,v È9' 6t<¡ npoÐí1lorq æ)'r¡¡re)'í1¡'røolv
oùx &l''<ioavreÇ'coiÇ xp&rovç, 6oæep o,5 @eoòópou, éc 8ì tà ærlcà æepi töv arltõv Àé.¡,ovcoç, civ
ëor¿v å èætor¡¡,tr¡vúpero, ,ropt^¡pd't¡ø¡'r'ev ëfor åv toiq ooi6'
êvavcíc¿v êxeivç X<oxpáqe ¡lé¡.r,gecar, ¡lé¡.r,rf,,r,v, óç ¡.r,ì¡ rù arird. æepì, tõv ørlrô¡v
f¡¡retépotç cà çotaütoc è"¡xxray'î'læu tà 8'
Àéyovtu. oüço où ci6 flÀcrr<ovr,xi6 æóppoi glÀooogíøq êÀar1ver,6 xcrì tõrv Èxsívou
(r¡teiv xøl xætøyeì&v oou' or) yrìp f¡piv
ðvt t 5 xuxî't ç èræietç òo.¡¡-r,d,to-lv.
B 27" xæ'cù &xpípetøv ir¡-.t, &tte''pa oxe8òv
6tr æÛrQ' èv 1àp
'H¡,r,îv pèv oõv d,zroXpóvraç np6ç 1e tiv oì¡v É[r,v eípr¡r*,. repi coü (r¡tou-a
¡r.i¡ àraypd,gerv &v&yxr¡
yàp orJS' ëot¡v èv ooì töv xaì'öv orl ¡rÉvou 8là ppaXÉtov 'Apr,otocéÀel xo.i ¡e
Oeo8óp<p ouvr¡yopr¡xóol xøì d.goor,ro-
oÙ8è
xai toîç åv8pd,ol 8r,xaíor,ç oõor,. ¡røxpórepov òè d,æocelver,v æepi ror5tou Àóyov
g$óvoç 8è ¡.r.óvov xai ëptç rlg'ø$i ¡.r,évo16
oûx Q{$r¡¡rev 8eiv, &xpr,péorepov rò (z¡coú¡.r,evov ène\egy&.oøo$a¡ vüv ltd.?d.t.Çn-
L ll6væd,v$' olç ¿1x6ç oë te xaì' tor)ç oÏoq
10 10od,¡revor,, tøîç élooXepeorêpatç dpxeo$Évreç ègó8o16, riq oÌs tleioç o.coyæ(6-
àpr¡rù tò ,frrXápr,ou eipr¡cør" oÚco 8'
6 ¡revor,. cÌzrelí1p$rle yàp d,v nd,vt¡ xai oüx èzrr¡xoloú$¡oøq, ei pøÐr5cepov cõv
te xøl OeóòoPov Pæoxæviaç èotÛv,
xuvl8lov (r¡tr¡¡rárorv f¡tfct¡re$ø, éæei xai vüv e'íprltcrí rr,vø civ oÌ¡v úæeppáÀÀovrø 8fr,v.
óç æolld,xtq ë9$r¡v eiæóv, o'18' lvclvøoüv tré1el' xa$d'æep 8è ¡reÀr'røîov
xal 8løoæøpú[ar' pouló¡'r'evoq' o'1 àuv&¡revoç ,Í¡rø. 8è xøi i¡-r,ïv xep| re,åtÀÀa tioXóÀor,q oüol xai càq ètcr.ar*¡¡taç þco¡raioci
ùlaxtöv o,i ,,oú"tor, à![oct ¡lèv ,uo¡øürø èxelepy&"-
gé, go(o¡røveîq xaì iu"úrori xai rà to¡aüra ariroùç ðvopú,(orv, øùcòq òv toiq êrøipor,ç d,vø1rvóoxouor,v où þ{,8r,ov iv &xpr,péocspov rà
15 (eo.$ør,.
go[o¡.ravie xøì, dvaio$¡"oc *oì ¡.rr¡8èv ¡-r,18Éæote ¡,r.í1te 8p&oøq ¡.r.í1r' eipr¡xòç 15
tòv aútoü piov 'Apxeî òè 6¡r,r,16 xæl, røüta cò &Àr¡$é6 oe 8uòd,(ar xøi æEîoø¡ yvóvrø ocuròv
ú.¡réç, Àoytopð pèu o'là' é"to"'oüv, dæovolç 8è æøpà
æávco¿ a
å^¡ó¡revoç. 8' ðvræ tòv tc(Àalæ<¡pov xctì, tooør5t¡v-ri¡læ$iæv voooüvcæ ógeivøi t¡ roü túgou, xøi ooi ou¡rpouler5o¡,r.ev- oü yd,p oor, g$ovoü¡rev, óorcepB 28u
"o,oü'ou rou or'1fl xø$io$al, ¡lr¡8e¡'r'íø'v èæuocí1¡rr¡v tró^¡<ov êautÇr aùcòç roiç d,ÀÀor,ç
- ei6 'ItocÀiæv &gr,xóo'$au cì¡v ri.¡ø${v, æoÀÀà rfr oií1oeu Xøí,per,v
xøi 8éov f,uvcoo'$Évcø
ouvel8ócø, eMd: pi¡ åvcctnoÐuo&¡revov eiç tòv d,1övæ xa$eîvø1,
osto nøvær'ox! siæóvru, iv
ð¡erq zrepl, oøuroü, æúvra Eiàévcru vopí(cov, ¡148èv eiðóç, xøi æøpà
_^
oàópcp æapot- 20 20 ror)ç rfr8e gorrioøl oogoùç Xpóvov o'uX-vóv. oû yàp åv pporXeî 7,póvcp $r¡p&cør
xøì, puzrövtø roi6 Seøcøiq 9øví1oeo$ør' ¡réÀÀ
paLió¡-r,evov. 6ò' &vteær,àei[ar' 'rò röv ló'¡'<ov
tor' þuoòv òv rò åÀi¡$éq' èv pu$Q 1àp r"ørà Ar¡¡-r,óxpr,,rov xeîrar. có ce yù,p dì.¡Sà6 eío¡,
x eùlapr¡$eíç' éæfæoc' d,v ðX¡, &zralløyei6 rlq vüv d¡.r,ø$íø6, fi oe ouve¡ó¡.r.evov xa$úzrep
orix ë8er,oev, où8'eï pr.í1 tl riÀ).o, tdç ¡-r'u$olo'¡¡
å[oúIr¡q oúroq eixfr ¡.r.ú$ouq xøi gluæpiøq ouvelpov, t, xarøpoÀfr æupecoü Ì) Àéæpç òr,à æøvcòç ixoúo¡ coù oó¡.r,æ,uoq épö, xal llÀ{$covr,
11.,ø o,ù"i
pr.i lúX<oorv
"ì¡u ênr'ø¡òeú¡'r'otrø' oTóç c' ëo¡ d,¡-r,úver,v i) xøi'AplorotéÀel, iv poúÀer. xøì, otrq vüv xøÀeîq Qe),Àr,-L l17v
xo¿ì, tà ogöv ø'icöv ú9otpæd(ov,l xæl ïEr'ou¡'r'évqr
tòv 2õ 25 (o¡révou6, neioÐz¡ri p.ot, r6re oocpo.rátou6 ðpeîq. Ì)v ¡.r,èv oõv zrei$<o¡rev cà
28, r Touti ¡-,.àv oõv oo¿ æøp' è¡'toü rè'niyeqa' æepl co'5t<ov d'æotEc[o$o' èzrei
xøcà' ooíi vÜv oÛ ÀQorrÍ oor ou¡,r,pouÀe'5ovreç, ,ì 8i¡ xøi i¡.r,îv ør)roiç ouvepouÀer5oø¡.r,ev, eü àv
è¡lòv 'HpaxÀéø, {rærp ,iu",i.à1etv úæáot¡ç, d'v$oæÀlo$ivør'
cöv ëXor,. ì)v 8è ¡ri nei$o¡.rev, dÀl' ër¿ ouvo¿xeîv è$éI¡q cfr d¡,ra$íç xøl òoxeîv,
$é¡r,,q, *o"' &'l),r,t; r; otÛtòv 8¿xatótepov òv Xpio$ar tQ þ.oæd,r'qo
Àó1c'rv
oê re åpuvópevov Àó'¡ql øipeîv ixavóv' d,Àl' oûx eïval xalóç, ðrr¡ yelovòq ii8r¡ æÀeío rpuú.xovru, xaì rõv vüv i¡riv
*o) &'¡rn å¡rè xextrl¡i.évov oúp¡'r'øXov,
eipr¡¡révov d'vrllapéo$ør poúl¡ xai Àor,8og{oao$ør td,q oàç {¡.r.îv ¡,,.oX$r¡píaq
xäv uç oou xpelcr<ov &'ÀÀoq ürèp ooü zrpoéÀr¡tøt' 8r'ø¡'l&Xeo$ør"
30 æpoocpr,pó¡.r,evcç, 6oæep eico$øq, tôv ¡,r.èv Àor,8opr,õv, rÌ6 èpeiç, oú æd,vu ro¿
B zä "Iàr¡r.u 8L oo, xcrì,
tòv êní 30
Àóyov æor,r¡oó¡re$a, ori ¡r&ÀÀov ì) æopvr,àícov æpoTorø¡lévolv Àor,òopou¡rév<ov re
æpötov ¡.r.èv oüv oe èxeîvo xøi
xøi dgoo'r,óoo¿o$a¿ xc¿$
fIlí1.$c,rvr,
xøì td. oixeîæ f¡¡rîv zcpoocprpo¡.r.évcov ðveí8r1. æpòç òè ràç d'vcr,l{{,,erq, ìiv rr,
Àó1ou gøvõorv i¡,liv ülr.ov ëye,.v xøì, ¡.r,| tdvr¡ æøí8r,rv d.$úp¡.r.øor,v ãrolv 6pr,olcru,
xcttøPatróv'cø tò oòv ¡,r.éPoç' xai ei
&æoxpuvoú¡.r,e$ø dxprpÉorepov cò æepi ro,lrou èrcelepya(i¡tevor,, @so8ópq re
xø$úæep tlvâ æørPaÀoiæv, ixuvd'ç
fIÀárcovr, lé1.u rí.$"o.$ør,, coùvøvtiov vüv 6ptc, ì coîq èxeívcp
tr,Se¡-r,évouç 3ó 35 rQ oogQ xøi i¡.r,îv aricoîç d,¡rúvovceç. try,vüv òà xai ¡aõra. &n6yp'r,.
L 117æpooixe, noæiçOeo8óp<p ¡-r'e¡19ó¡revoçtù øÜtà æepi tõv ctr)cöv Àéyovtu'
2 L @eóDorpov B | 4 gLìooogiaçL cogt,aç B | 5 xaxõç L xelöq B
@eoÐópc,u
cr,ftòq o,i¡éæ o¡a-rù. aûcà'æe pì, cöv aùtârv Àé1cov, óq ðvtoq &.pe.''i¡e ¡.r.èv corStou, I
I6"-'oÚcc¡B|3{xatapT(øtLèxo.lup.L|aun|12¡leÀttaiovLpelt,ttøÏovBI
18 a scriþsì Euuo:$éu"o LB | 27 xec' rll)'tov re Ll B om' te | 33 xatapr-
Euvoo'$évc
ì.óvcø L cofr' e, xøtøPøllóvtct B
10 cf' PIat. Theaet' r95a'
THEODORI GA.ZAE ANTIRRHETICON 205
æótepov Die Abfassungszeit der Schrift ist in die Zeit von 469-72 zu verlegen,
reT r¿vø Xroptocù eÌoiv ei8r¡ i æávc¡ dXópr'ctø, xa-ì' 1i X.lPL6r&.,'
Andieser Äußerung da erst seit 1469 Bessarions ln Calumniatorem Platonis im lateinischen
xc¿$' aútà úgeocõrtø i èu 'l,rL*i6 *"í'u"un åær'voiør6'<'1
übte Johannes Argyropulos Kritik' Da ihm nur die lateinische Druck dem Johannes Argyropulos zur Verfügung gestanden hat,
Üb.r.ätro.rg ,o, V"rfig""g stand, versuchte er es mit einer Rück- Über das Antir¡heticon hat L. Stein die Angabe gemacht: Gazes habe eine
eiàr¡ åoci xex<'rpro¡-r,óvø i Andeutung in Bessarions De natura et arte arrfgegriffen und in dieser Schrift ,,die
übersetzun{ ins Griechìsche: rræótepóv tr,væ Einseitigkeiten Gemistos Plethons, der ad ¡naiorem Platonis gloriam eine Ve¡kleine-
ú9éoc4xev i
zcpópoouç &yriprorn, xc(i ei xeXopr'o¡'r'évø, æótepov xa$'-c¿útù rung und Herabr.l'ürdigung des Stagiriten vorgenommen hatte, in eine etrvas scharfe,
eu frutépnre èrrruoíucrq xeira¿.( Diesen Tatbestand erfahren
wir durch vielleicht allzuscharfe Beleuchtung gerückt".3 Die Ve¡anlassung durch De natu¡a
Gazes, àr, ,o Beginn seiner Gegenschrift auf die Unzulänglichkeit et arte und die Annahme, daß das Antir¡heticon sich gegen Plethon richtete, hat
sich er-
der von Argyropulos angewandten Methode und die daraus schon A. Ge¡cke als unrichtig gekennzeichnet.a l)ie Seichtheit und Hinfälligkeit
gebenden Má"g"I aufmerksam machte'z Daß Argyropulos jener Kritiker des weiteren Urteils ergibt sich für jeden, der nur in etwa auf den Inhalt der Schrift
mit den früheren Auseinandersetzungen
ivar, wird von Gazes nicht gesagt, ergibt sich aber aus dem Brief
Theodors eingeht. Zudem steht das Anti¡rheticon
übel den aristotelischen Substanzbegriff in gar keinem Zusammenhang. Plethon wird
Bessarions, den dieser ah Bãgleitschreiben zu Gazes' Antirrhetikon überhaupt nicht genannt. Ebensorvenig findet sich in Gazes' Abhandlung De sub-
demGräzistenzuFlorenzr,,g"h"tließ,wobeierihnbat"dieSchrift stantia eine Bezugnahme auf das Antir¡heticon,6 das viel später anzusetzen ist.
,,ohne Zank unrl Galle zu lesen und zu
beantwotten' wenn er es für Die vorliegende Erstausgabe von Gazes'Antirrheticon beruht auf
gemachten
lOtig n"tt".,,B Der Brief Bessarions ist in dem unten namhaft folgenden Handschriften :
rré'Àó1o6 xøi f¡ ¡.r,opgí1, ô ró8e tr ôv cQ Àó1qr Xopr'otév èot¿v<'ri9ør'péoer 8é' oúceo xai rù æepi tòv voüv{r, ðv tpít<¡ cöv æepi tluXlq æúÀuv. ei cò eïvø¿ xøl
,o,7r&. èc", *ø[ lcà d9ør,péoel Àeyó¡reva<t, ei8e¿ 8è 16oø cöv aio$r¡cöv É[euç gøptev xøl tò Ðuvd¡.rer þ1röç ôpöv xøi rò ðvceÀeXe iç. é¡.r,oíoq 8è xøì, èæi rõv D 3
R, 16g xøi rá$¡<r, fi vor¡rà xori aio$r¡t¿ 8í1æou. eipr¡,rar ^¡àp èv Seucépqr cõv
zrepi &Àlov, óq eIp¡cør ðv cQ e röv ¡.r,erà rà gvor,xú, ò!Àov 6rr, xøi rò X<,rpro,ròv L 5
{uxÌe, 6r¿ rxa$óÀou øioÐr¡oiç èorr rò Sexr¿xòv tõv
i aiosr¡tõv ei8öv dveu &¡rglppr¡tov. xøi dóoæep ép&v gø¡.rev xøi çò òuvd¡.r.er épöv xøi 'cò èvreÀeXeíç
uitlc, oÏov xr¡pòçtoü SaxtuÀiou &veu toü or,àí1pou xal coü xpuooü 8éxecør. épöv, o{ito xøl Xcopr,oròv eTvæi gøpev ró re êv,reÀeXeíç ¡opr,ocòv xøi cò 8uv&¡,r.el
"if
tò o¡¡.r,eiov <r 20 20 X<,lpuotóv.
4. Merølø¡,lpávcov à' ëo$' 6're roiivo¡,r.ø 'Aptotorélr¡ ç 7pî¡ræt' xøi èæi coÛ "Er¿ ei ¡ri Xr,rpr,otù &pgr,ppípo6 tù, guor,xù, e'lò¡, nõiq ó rcpöroç $e<,lpí1oeu 6.
cQ ).óyqr Xorproroü, xø$d,æep ðv tfrq p guorx!ç &xpod'oe<o6' lcòv guouxòv nepl aritöv; orl yrìp f¡ &y6pr.oru. oùà' fi lorpr,orú. rli,ç $eopeî, ålÀ' fi X<oproú.8 L2
8ai ei8évør,, g4oi, tò eIàoç xø[ tò tí ðotr<, rl¡réXpu toü, tlvoç ëvexæ, xøl æepl ei 8ì¡ crì Xoprocâ, ¡.r,èv eí8er,, êv til,"¡¡ òè é æpöcoq fi y,<opr,orâ' Seopeî, Xoprotd,
¡uïra & èocr, xcopr,or& ¡lèv eï8er,, èv úÀ¡ òé<r. ior¡c 8è xo¿i xat& xo¿vòv xêal'r¡tæt d,v etr¡ å¡.r,gippr¡ra. xui toüro 8r1Àoî rò þ¡Sèv èv p,ciq &xpoú.oeaç oiov. ræö6
tõ 6pqr, 6ç apa ¡.r,r¡$èv 8r,a9épov, elte Àóyq eìlte eiàer X(ùpr'oeòv ÀÉ1er' rr"q'25 25 8' cò X<opr,ocòv xuI "ci Larr", gr,Àooogíøq tiç æpótr¡e < èarí, xai rò 'Apepóou .
ëXer,
Xr.prlíxtoq 8è xctl è\ &.qaqêoe¡0/q X<opr,otòv eivør' eò åv tfr {''uXfl &{roi léyc'rv' 6t¿ o,lx åv fiv tQ zpótç rp.rlooógcp $eopeîv æepi rie röv gr5oer, e i8öv i8r,ó,rr¡roç,
6t¿ o[ æoÀ].oì xacd. tò xor,vòv vooüo¿ cò èv xæcù, ¡,r,époq, èl &.?æqêoe¡oç
toîq ei pì¡ tQ guor,xQ 8ì¡ &æoòe8er,y¡.r,óvov úæip¡e 8là xlv{oeoç rò røür' eTvar.
ariroü {jtlì¡v tiv xouvócr¡tø Àø¡rpúvovteç. 'A¡'r'¡'r'óvr'oq 8è é 'Ep¡'r'eiou xøt ¿tvæ- où Àé^¡<o 8'6c¿ cò Xopr,ocóv, oir é æpöcóc, èat $ecopr¡rr,xóç, åoti пctóv'
¡,,.d,(er X<oprocà lóyer tà yévr¡ xøi tà ei8r¡, oaepöç te cfr toü Xopr'otoü xlí1oer &¡,1' 6t¿ o'lx â,v úæipxev Èxeivcp tò oïxeîov $ecop¡cóv, ei pì¡ xopr,ocà d¡.r,gíppr¡tcc
L R dvcerhltler. B D
28 orl L suþrø rasura | 35 rpogi¡vl tpogi R I g$íouv xa| o.ttl'r¿ow codd. g$tar,ç xal
g noìÀøíl no),Àd R | 28 &vu,¿.,ltle,, L B D &va pøl R | 35 cÌvcrlí1,leu
abÇ1or4 Behher
Anima p 12.424a, r7-2o l 22 erist. Phys. p z' rg4b, ro' | 26 cf' Simplic De
ø
l)e Anima I 4. 4zgb, zr sq, | 17 cf. Arist. Metaph. e r. ro25 sq. I 24 Arist. Phys.
Anima (ed. Høyd'uch) þ' 276 sqq. I aO "i Ammon' Isag' (ed' Busse) tr'25-rz'tr' I
p z. rg4b, 4. | 26 Ave¡roës | 33 a.ist. De Anima þ z. 4t3a, 22-25.
31 Ammon. Isag. 27,27-28,r. | 33 cf. Porphyr' Isag' (ed" Busse) tz'24-26'
Mohler, Ka¡dinal Sessarion, lIL U
-
THEODORI GAZAF' ANTIRRHETICON
2TO 217
ii8r¡ Àéyerø' tóòe tr,
D 3" i povù t¡q rpó'tîq pe$é[e<,rç oùv cQ $tppð t!ç $peætuxic üuxiq'
ô6 etpr¡tøu Àoyr,xòv 8è cò xcrcâ. æÀe¡óvc¡v xøi òr,agepóvccov rQ dpr,$¡rQ
xøì èv Éxcr1l 8è töv 6tr, r>f¡ èv rQ ci èort xu.crlyopor5¡.r,evov, eíæep èoti òi xøi flop-
èv'tQ æegi (.ìq toæ¿xöv elpr¡cau, ¡..óvov eiòoq. xa$, d,
""i,$avd,rou. (ðotç'
(<,lì¡ où xo$' Èv eISoç Soxei léyeo$ør, &ÀÀ' åtépoc ¡'r'èv toîç
êtépæ 8è gupi<p 8rópr,otcrr,.
toî6 guroiç<'.
Xu¡-lpcríver, ò'
coîç æepi ei8ouq ozeæro¡.lévolç xui nepi" coü xø$óÀou 12.
&pæ
B 12' 8r,xöç. Éva ¡rèv rpónov rupò6 tò d,æÀöq &Xópr,otov, Éva 8è rcpòq
tò xoptotóv xai æpóe¡ orloíø. tò Ðè Àoyuxòv ó6 tò ò &,v xøcd, ruvr6ç re
8r,í1xouoø gúo'r,ç
,o"à tò o'1"ó, &ll'fi ¡lèv Xcopr'otòv æpòç tò.&xóplocov' fi òè10 10 úæd,pXor, xø$' aúcó, óç e'íp.qrær. èv npórç tiq d,æoðer,xrrxiç. 8rò òì¡ xøi
xøì,
æ<,rç'oû ¡lévcol
cò ¡.rèv eIvar, æpò röv æoÀ),â¡v Àéyotør,' rò 8è èv roîq noÀÀoiç, cò 8è pecà rà
xa$'o:úTòùgeotòçæpòqcòðv'itÀÀcpú9eotóq'àoxeî8èxøìtòr5geotòqÀé-
æo),1à xai úorepoyevèç civri$eoíq re tQ æpò râiv norröv æpòq cò
yeosar, òuXõç' otou ¿i¡'ae ¡e xæL zcc'lç' <inÀöq pèv tò xo¿S'
aútò ú9eotóq' ¡.¿ecà tà L 6u
no),Àâ. xai rlotepolevéç. 7,r,ipr,ocoü y&p åxørépou ðvroç, rò
æòç 3è ð, ðtrL.,, úgeotóq' )r¡'r'æ)'íxroq yùp trÌq 'Apr'ototé)'ouç xa'cr¡¡opLaç ¡rèv ügéoc¡xe xø$,
"ú ltàç orioúøç n&'oac,, çr¡cív, eiq ¡'tíocv ouveîtrsv'Apr'ototéÀr¡e tiv aúró, tò òè êv ,iÀ).qr tfr êær,voíor. iv 8è xai tà cQ llÀdccovr, 8o{a(ó¡-.evø eï8r¡
è[¡1oúp.evoç'
oüoø 15 15 npò tôv æolÀöv a.lírw rî¡v ðv riÀ¡ ei8õv ùæ&pxovrø xal ènrcr.í1¡-t}ç &.pyui,
àv|d¡i{.ca oùoløv, \e èo.ú" ).é[r.ç or¡piævtr,xÌ¡ øÛrì¡ ! oÛoioc, oú¡-r.polov
&qpu ërcwoLaçrigeotóor¡ç<" tQ ¡-r,e$exrd, eTvær,. 8¿ò xøi ou¡.r,pøiveu toîç guor,xõ ç re xal" d,vøÀucuxõç ¡.r.ecloüot
tie èv toiç oõorv o,ioíoq, sìjre ùæootd,oeroq oüor¡q, e're
æepi eiò'öv ëpXeo$ør, eiç tòv æepi i8eõv Àóyov.
9. Kai rò úgeocòç rÍ¡'ø ÐrXöq, só te xc¿$' øúcò ú9eotòq xøi tò èv 'åtLf'qr' R, l7l
'Eæívo¿av àè æd,vceç, o'ícr,veç xøì Àóyou ì*{ta repi Àoyr,xiç dæegÍ.¡vøvco 18.
xocicòy,èv<iælö6,'òàé,,'5'xaì,Ð}¡oõv.lrø$aivoTóvtexæltoücoxatàxo¿vòv
xc(i cQ èv Cil)'À<p Seopíaç, coü xøSólou eTvai gaorv, óç ô Ào.¡r,xòç $eopei. )'¡ræÀixr,o6 oüv.
R l6gv6oæep ipéÀer, xøi tò Xoptc,ròv ènLreú¡ xry$' o¿úrò ú9eocõtr
io1ÇtQ 20 20 ¡>ell'ce úæoocúoeoç oüo¡Ç, g"r¡oiv, e'(,re &"¡gr. ènwo'taq úgeocóo¡c. oûàè yàp B IBv
D 4 r5geoiörr. cï.u.,8r,oupo,5[.* -" ëotar røuet 8í¡tou'xøi 6Àorç è.l.' X<opr'otQ
ðv' oüto xal coüto cfr xa.rr¡yopiq òr,eví1voxev. oû1àp xø$ò ðv úæootd,oe¿ eioi râ, xp&y¡tura,
ëo¿xe tò úgeotòq Àé1'eo$ær', xaì' óq Éxøotov ëtuxe x<lpr'otòv
òr¡ÀoüvTau úæò tiç xa*¡yopiaç, dl).à xø$ò èærvooüvrøu, lryor. óvræ i) ó6 ðvrø.<
úgeotòç eivør'
xøi eí ctq Srcrtpõv tré^¡or" ô ¡'r'èv 1àp àlørpöv tQ xotvQ Xpr¡toct' td, roívuv xø$óÀou, eíc' oüv yêvr1 xai eíà¡, èv ðær,voiç xai xo.rù. lu¡.r.æÀíx'ov
10. Ar,øgéper, òè
xeita¿. al æ xu'cr¡opicrr, govai eio¿v á,æÀcrî cd, æpõcø xa.i ^yevtxtirørø tõv D
é ò, ,åtìÀorq ðvo¡rá(tov .cQ i8i<p te xøi xupi<p. 'Apr,ocotélr¡q oõv ðr,ar,peî ¡.r,àv 5
25 6vrc¡v or¡¡.r.øl,vouoør, xa¡' ènLvoto¿,, d,æò cöv æpócov xcrì, riæÀõv vor¡¡rácolv.
tò eIòoq .iç r" xas' Éf uv xøì, rò xøtd, riv océpr¡otv. xpicær òè ,åt¡.¡'<oq òvo¡.r,ú(<ov 25
"ò xøSà xai'AÀe[úvòpcp xai'Ep¡.r,ivr1r xøi Bor¡$í<p xøì, Ilopgupíqr 8oxei. ó¡ro-
L toü eí8ouç åzrovu¡,r,íqc èæi toü xoctà tiv ë[r,v ¡,r,óvov. æd,À¿v é oripøvòç tplxõq,
- 6,'fi
-
¿ir¿ có .¡e xúpr,ov Év. xori ëleort æpòç rò æapixov
.ci¡çüpeia.ç æorè ¡rèv òrær,- Àoyeî 8è xøl cöv 'Apápcov 'Apr,xsvvãç, dvi¡p tõv åv}ó(ov, Àóy<,rv, 6cr, Àoyr,xí1
!
èorr, æepi ènwoi¡y.ara, ouvr'¡pr¡¡.r,évov toîq ènuvoí1paot xai röv æpótcov 8ì¡
poüvtaç Xpflo$ctt tQ xor,vÇi te xaì' é¡'r'tovú¡lcp, æocè 8è cQ xupitp' zuægotætrt¡oitoç
vor¡¡-r,úcc'rv. 'IcøÀ¿cocöv te o[ tà6 åæuotí1pa6
iè ,.oi èæi toü ¡uvøroü xæi åzri coü ðvtoq xøì èæi toü ¡.r.ì¡ ðveo6. xøl &Àlcov ¡lerr,óvreq úrøv,ceç røri.uò roüco
30 ào(ct(ovee6 oüæo xøi tí¡¡.r,epov &ÀÀo r¡ &Àr¡$éorepov eüpov. xaloüor, òè tiv
Àó1oç 1r,vó¡-r,evoq xa'rù' tp6æov ëorar"
ncc¡-r.æó),Àov é 30
<roç cQ ¡rèv èæívo'øv, 6ç &v rr,q ar)role{ei ¡,r.ecøgpú(ov Àéyor,, 8eu,répøv xar&},r¡þw,
11. Kai tò Xopr,oròv oõv iixeu ¡'r.èv eiq òlælpeorv éç xorvóv' 8è Ió1<p
cì¡v Ðè röv æpót<ov xøi riøÀõq vor¡¡.r,d,,u<ov ëvvo¿øv æpót¡v xøtd,Àr¡rl.,r,v Àøpóvreç,
13Xp<,i¡-r,évo,, ouuip¡"nr, eiç tò cÇr elvar' xai
cÇr Àó1ç X<'ipuotóv'Ðí1æou xoÀrie¡
B
oû¡èv xai civrt¡rør,peiv xal xouvótepov xøtr¡yopeîv, åæeì xæi f¡ ò.áSeo'ç
tfr óç ëor,xe coüvo¡-r,ø æøpà rõv )tolxõv, xaÐdcrep Nai &),Àa ouXvd. röv æepi
f,
É[er, &vcròrf'¡pr¡tøt, d],Àð( òì¡ xøi xorvótepov ÀéyeTar' èæi Tiq éle(d,ç' é¡'r'oi<oç 'uoÙq 6pouç. èxeîvo¿yàp rò xura),r¡xrtxòvxa.i&.xar&ì,4ncov èæi ro'1ror,ç ëÀe1ov. L 7
35 cò ò'è zcpótr¡ xøì, Seutépø èrtvow, óç é civtuÀéycov ¡lerøpáÀÀeu, oüte ,uãrv
8j *oi ! èvipl'e r,ø xor,vótepov xærà r&ct¡c, xlv{oeoq, xa1nep dvtr'8r'ø'pou¡róvr¡ 36
åÀÀ'4vrxôv oúre röv þ<o¡.r,aixöv ðvo¡,r.d,t<,lv èorív.
.ä xtv{ár,. eiåoç 8è tò ¡.r.èv $eiov, tò 8è guorxóv, tò àè Àoyr'xóv' SeÏov ¡'r'èv
'H¡reï6 8è eiv
R l70v ,rd,r"¡ xq.i s,&,v¡t;,Ç È[¡pr¡¡.r,évov t!ç úìr¡e , guorxòv òè 'Í¡ ¡rop9í1, xa$' iv åæívo¿æv pèv ),éyovreç cor!,ror,ç òeucépav xøtáÀr¡,1.,rv, oõ 14.
"f tò rivd,Ào1ov &æo8e8<oxóre6 Ëoó¡-r,e$a. toîç 8è æpórorq voí1¡røor,v, d, æpótr¡v
8 xeXcoproptévxL xu.i. X<opropévø BDR | 15 or5¡'tpo)'ov L or5¡rpouì'ov BDR I
16 .riçl ,Ltr,' ,oà¿. I 87 post ti¡ç {it.4ç R rrþ.8.&. rò ouvr¡pciosa¿ . . . úæ' øûcoü Àeyo¡rÉ- 5 rò ¡.r,èv êorív B eadem manu iø marg. | 16 rÇr ¡reg:xrà L D rò B I
\orç. el inlrø þ.22o,r4--22r'r3. 18 sq. ).oyr,xiq xa.$ó).r¡u B eadem mønu ,in marg. | 20 orlài codd,. oì,¡ìèv ed. I(alb-
lleisch | 26 Bor¡$íçl Bor¡SQ cod,d,. | 28 repi Iì. om. | 38 Xr<orxõv LBD Xro¿zöv R
2 cJ, Àrist. flepi (oriç xøt gcvd'cou 3 sq' 469a, b | 2 Arist' Top' ( ro' r48a
tr' 7-to' 20 Simplic. in Arist. categ. prooem, (ed. Køtblleísch) rr,g-rz,
2g-3r. | 14 Simplic. in Arist' categ. prooem' (ed' Kalblleisch)
14*
272 THEODORI GAZAË ÀNTIRRHETICON 213
xøtál.r¡.!ÜæoÈvf¡¡i,ivrigtopío$ocuðvo¡r,øÐoxeî.vór¡olçyâ,p riei oXr¡¡lørr(ó¡.r.evóç åocr,v, tfr orepí1oer ¡.r,óvov xai roüco ¡ráÀtorø oúvr¡$é6
<iÀÀà
R, ITIvxøi vór¡¡i. ioll,q' r&ya 8è rQ xor'vQ Xpó¡'r'evor ti6 iòûcp'¡e xæi èoclv, olov æótepov i ürXì &$d,varoç ì) oü, æótepov ëv¡o¡ cõv iX$ú<,rv govoüouv
èzci 'uoric óæou vo¡'r'o$etoir¡¡'r'ev, 6or' ëvvo¿øv eTvøt i8ûc'lq cò i oií. æoÀlóxr,q 8è xai d,veu rle orep{oec,rç ðx<pepó¡.r,evo6 é Àóyo6 &vd,yor,c' d,v
(&væcrlrcor¡.¿ø) lnæou xøi æapóvtoç<' r>1Évoq 8è oúÀlr¡rf''r'v åx rcÀEsóvcov xai npòç rívæ é Àóyoç. ei yúp cr,ç rrpòq ei8óro¿ èX$poù6 æüT Q ðvcaç ròv Àóyov
¡.r,ù¡
d,vagarpéttov èvvor¡¡rúrov, oiov tò (öou'( xelo$co ò{, ei Soxeî' ëvvolø cò æotor5¡.r.evoç gøir¡ guÀd,cceo$øu Èvlouç, Kd,otopø xøi lIoÀuàer5x4, ei oúrorç
s..ioú¡rruou, 6oæep xæ'c1yopiu 'ulq èælvor¡parr'xi¡, xai cò &vdÀolov ræÏç20 20 ou¡.r,pøíve r, cS Àóyç òrrÌ ràç oogtotr.xàç ðvoXÀ{oerq. olov 8ì¡ xøi cò ii. rò ¡.r.èv
á'ælcriç gcovøî6 xøi tò xa$óÀou rò èv ðnrvoiç' yàp 8læ(euxtxóv, rò òè ÀuT ¿xóv. ei ò{ rr,6 tò òrø(euxrtxòv óq }.utr,xòv Àd,por,
15. "O 8ù xøi'AprototóÀr¡e òrlloi åv xøc¡1opiør6 lé1orv,6t¡ ø[ àeutópotu i &vd.æaÀr,v, æoÀri t¿ ò¿oioe¡.
orioia¿ ¡,u&trtrov ,rorÀu o¡¡.r,ælvouorv. oû ytÌp Év èot¡ tò '5æoxei¡.levov 6orcep 'ApXùu òè eiÀr¡gévar. rà ægopÀí1g.a¡a'ca"ira Soxeï &æó re
tâiv èv rQ r¡ 19.
",
D 6 { æpórr¡ orloicr. riÀlà xc¿rd, æol},õv ó d.vspcoæoç léyetør, xaì, tò
(Qov" oùx xøi tQ ¡r. töv ¡recà rà guouxà eipr¡¡révcov xcti cõv Èv tÇr æpótç töv æepi
,i-¡.arq ài zroròu r$oæep tò Àeuxóv, &ÀÀà æepi o'ioløv cò æo¿òv dgopi(er,. æo¿àv
25 25 {uXie xcri rõv ðv æpócg töv úoréporv dvcrÀuc¿xöv. règ' tþ ¡ràv yàp êæi cr,vöv,
yd,p ttvæ oüoiæv or¡¡.r.øÛvel. ^¡éveolq àè to'jtou, 6oæep èv Seurép<11 töv gr¡oiv, orix ëot¡ tò cóàe T ¿ napù tiv orlv$ecov orioiotv, olov oixûøç tò eiò'o6,
riotépcov
B 14ud,vøtrutuxõv eip¡tar,' rèx ¡-r,òv øio${oeto6 t-tvi]P7l.( r¡èx 8è PVút-¿Iq è¡'r'æeupiø'< ui pì'i rêyvr¡. o'iò'ëot¿ yêveotç xaì g&opd. rorjtov.( u8r,ò 8i¡ ori xøxöq é
R, I72 lÈx 8' å¡.r,zrerpíaq Ì) êt nøvtòç !pe¡.r,{octvto6 toü xø$óÀou èv ri {''uXfr'
toü åvòq flÀd,c<ov {,g7, 6rr, eíòr¡ åocìv énóoø gúoeu, eircep eiòr¡ Èotìv d,}la tori,ov.<r
,ro,p,Ì roÀ1d,, å &, è, &tra.otv ëv êvi èxe'r'votç cò øriró, rêav'ç tipXÌ¡ xøi êg' <þ 8é' rei àè eioiv æ[ orioiar, g¡oi, röv g$æpröv y,aprcrai, or]$év zct¡
"Á eå àè 8ì¡ ,røütø 8løgÉper &Ð,{}.<,rv, 8!Àov 6tr xocì 8r,ø.9epor5o¡ç tr tiç 30
åær,o"Í1¡rr¡6.<
30 àilou' æÀiv 6T r,
1' åvi<'rv oÙx èv8éxetar, 8iÀov, 6oø ¡r.ì¡ oTóv ce æøpà tà t¡và
¡ru&¡rr.i &,v eir¡ èvép1er,a. aiei 1&p f¡ ctricù¡ ¡rlvø¡.r'rç, fi ørlti¡ cò ørltò åvepyei' eTvar, olov oixiøv Ì) oxeüoq.< èg' rþ 8é' urò òè (Qov, gr¡oí, tò xøSóÀou iitol L 8o
êrégq üpa ì) êtépoq èXoúo¡, cò ènr'voor5¡'r'evov ëoto¿¿' oü8év êor¿v Ì) úorepov.<
16. Tò àè ëv,,u ëcr¿ pèv æpoo8ropuo¡.r,òç or¡¡.r.øívov 6cr èv ¡r.éper, xu.i &v'cuxeip.evoç Eìiòr¡ ¡,r,èv oüv eTvø1, g'r¡oív,Ì) ëvrr æøpà cà zroÀÀù orix d,vd,yxr¡. eivør, ¡.r,évcou 20.
òr¡).ovótr, tQ ori8év. or)x &vd,^¡xr¡ ò' èæì navci )'ó1ç æpooxei¡.r.evov ëxelv
tò xæcà noÀÀõv d"Àr¡Sèq eiæeiv d,væ^¡xøîov. oÛ yàp âv ëocær,
Èv tò xa$óÀou, èàv D 7
dv",xei¡.,,evou èr"gøvtuxõç. a.irixa.1àp orìà' é röv æpopÀr¡¡.r,útov tpózcoq 35 ¡retà, coüto fl. 8iÀov 'yàp ðx corl, r,rv, 6c¿ oútE tà eí8r¡ r&vra y.lpr,otà
oútcoç 35 éæ<oooüv
tõrv re Xopr,ocöv éæcoooüv. rà ¡rèv r5géot¡xe xøS' øútà oTov tâ. $eîø, tà 8è
1 rtarg. I I èvvoiø6 L &votaç BDR | 12 (dvøtú¡',o¡i"ra) codd"
i¡.r.iv L2 ad.tt.,in
om, | 13 øvagerpércovl dvøgepéc<,rv R | 18 xet¡yopeÏcau LD xøt¡n¡opflcøc B | 20-2L xo.l
6 'Aguo'rocéÀr¡ ql R þraeþos. xai | 10 ópro¡révov LR ópuo¡.r.évov BD | 24-25 xal
cò,.. èrrvotq, Lro odd. ir.*org. | 26-27 rò æo¿òv... orloiøv D in mørg. I zg
gv
rô¡v . ,þrXi-. R om. | 2ó xaì. re¡v dva).u;uxi¡v L om. | 25 cuvõvl ruvòv BD
LRom' | 30 trø9epoúor¡6LDR DLorgcrporior¡: B | 30 tu ci6l L om' ri¡ç DR om' tt) I
,rlq B | 35 èxgotvcuxõq LBDR] BR ad'd',,in mørg, &l}.t'lç þr¡eôç | 35 tpóztoq LDR 33-35 elòr¡ . . . coüro fi Lz in rnarg. | 36 td¡v te Xcogrocôrv óæ<¡ooüv LBlDF'om.
tPótc,lq B
6 Arist. Topic. ø ro. ro4a,25 sq. | 25 Arist. Metaph. ).3. ro7oa, r3-r5. I
10 Diog. Laert. (ed, Cobet)\'III 4z l ZZ ct' Arist' Categ' 5' 3b' | 27 Atist' 27 Arist" Metaph. ), 3. ro7oa, 18 sq. | 29 Arist. Metaph. z¡ 3. ro43b, r8-zr. I
L 10u guor,xòq $sopei. é Ðè tò Xoipr,otòv xøcà xotvòv eïLr¡9ò6 tò tpitov æet'ol't¡xe Xpivocl tò Ðeúrepov ¡róprov ròv æávra æpooÐr,opr,o¡róv. aiticiv òè ori8e¡ríøv
æpôrov. ró ee 8eúrepov óq ¡.r,ópr,ov roü åæÀõç xcopr,ocoü ei),r¡9òç
ouver,lr¡¡,r,¡.r,évolç rrì. xalä)ç ëy-ov.ca ènr,8r,op$oúpevo6
géper,, dÀÀ' &rcogalveru,; ¡.r.óvov. 6rr, 8è
dvrr8¿EiÀE tQ èv tfr ðær,voíq, 8¿ò Êx ,rprõv nor,orl¡.r,evo6 xaì, $útepov $ottépq f¡ yrÌp ({,rr¡or,ç æepi Èvíorv cöpto¡,r,évov ei8õv èoruv, éç
8r,ag$eíper,, 8iÀov.
ouvr¡pr¡¡rávov.røüraòèori7"6æco6èær,).í¡r{.,r,¡-r,ct,&ÀÀ&xæiü(r'a.ðrceveîo$æuti610 lQeípr¡tar,. raürø 8' åotiv ø[, röv g$øpröv oûoíør,, oriX ci,závcov, dlÀàcövgúoer,
ciyXr,voíctç, ¡.r,óvov, xa$d,nep 'AprororéÀ1ç æepi rorirov (r¡teî Àé.¡orv' le i 8è eioi cöv
26, Ài)'ov oõv, 6tl rrll¡r¡,r.éÀr¡¡ra orl$èv èv toîç æpopÀ{¡l'aor torltotq inú'pyet' g$øptöv at, or]oíø¿ yapr.orat, orl$év æo òiÀov' ælì¡v 6cl y' åví<ov orix åvòéXe,rør,
D gv E¿
V\ r¿e æÀr¡¡.r.¡-r,eÀeiv Àé10r tò ¡.r.| oxóÀr,ø "¡pú9erv xai èlïyíp.æcæ, d,lÀù lóyou 8i).0v, óoø ¡rì¡ oãóv te ææpù cà, t¿vd. eIvæ
B 17v gtlooógou Xøpøxcipu Xp!o$ar,. xulro¡. xai æpòq roüco ëoc¿v einaîv, 6t¿ orl rò ëv¿ø xøì rò rcavr"¡¡ &^¡toplota. xøi ài
oxoæò6 Èxei Elopioøt æepi eiàõv xai x<,tplocoü xai roü xæsóì'ou xal röv ror,- 15 ¡.ri oüolv i8r,ótær.q tró1cov 'ApuototeÀrx
15
orlrc,¡v xoti òr,' dxpr,peiaq 8ræoø9!oæu, &Àlà ¡.r,óvov 'irfø¡'lévq töv totoritc¡v rwa e'l.væt, 8iÀov 6cr oû æepi æávcalv,
$e<opr]¡r.áccov èæi cà æpoxeí¡,r.evø ¡,r,erapivcrr,. 6or' oüx ëàer, 8r,opr,o¡-r.oü ro¿i yragwcd... ei òì¡ rò dvr,æ 6pr,orar, xøi ouvfp¡car åni roî6 éæoooüv Xopr,otoiq,
òuæoagdoeotq. tò iæd,vq &ycitptoru xacà, toü arltoü 8r,a(euxr¿xòv ixavõç ëyet. ei 8è xøi
27. Taüccr ¡rèv rolvuv oÚror òr,<,rpio$o i¡r.iv xøi eriÀóyoq úæocrsépevæ Àot¡,r.- ríÀÀoq cò arltò oXr¡¡-r,æríoør è8óxeu, 8iÀov 6cr oûx d,v ôtveu soü nctvc¡ i toü
pavéo$o æpòq tì¡v rõv ðvøv,uír¡v Àólorv ðniÀuo¿v xai. èlêtæow. Àe1éo$o 8è z0 20 ôæoooüv xøÀöç èÀé1ero' &ÀÀà iicot Ì) x,&.wu r&.vr^¡1 &ydlg,ora d8el Àé1euv I
rà roü dvrr).élovroq, óq øÛ,ròq gpá(er,. 8eî yàp èæøÀÀd,c,euv ¡r¡sév. xai roüto oùàèv éæoooüv Xc,lpr,o,róv.
ài xøt' &pX&q oú xøÀõq ë¡erv èÀéyo¡.tev, 6tu é dv, rlá1<'rv ¡]'ecaqp&(ov æo¿eica¿ Tò àè 8eúcepov æpópÀr¡¡,r.ø Àé1er ¡.r.èv oü xctÀöq dXeuv. toùq Àóyouç òè Àø¡.r.- 30.
càç rivtuÀí1{er,6, ålÀà ¡rÌ¡ øÙtoî6 ðvó¡raorv èvlotærat, '5ç yêypxrctotl tæütæ, páver,v f¡¡.r,&ç ri(r,oi dæò ,röv æpótepov aùrQ eipr¡¡.r.év<ov æepi eï8ou6, fr tîtoç B l8'
"ò
æepi ô:v &¡rglopr.¡tei. Àéyer, oõv Srarpöv, oútcooí' rlcri ei8r¡ iltor,, 9r¡otv, fi ttpòc æpòç tò '¡,évoq Àé^¡etør,, ó6 øÛcòç gp,*(er.. Àr¡æTéov òÌ¡ torSq Àó1ouç ðxei$ev,
ù.yêvï Àéyecau, elíì,r¡rcrat ì fl rù ¡rèv xe7,ópro"cur., rù. òè rÌxópr,oroc tiq ÚÀr¡625 25 ðæeu8i øùcQ òoxeî. xa.i rù. leyó¡.r,evø èxeî æpò6 T ò guor,xòv eI8o6 gépovteq
eTvøi gæor,v, i xøi fi fl?'&tov ï8éøç ðtí$uu.< 8eüpo æor,ó¡.r,e$æ r)¡v dæóxplorv.
28. 'Ele'c&"(ew òè ròv ló1ov, 6ni(i,ç ëy€J 8tør,péoeóq te xal &xpupeíøq, oÜzt<'i rlIIö6 ò' øõ, rcd,).r,v g¡oi, rò æpócepov xcrs' c¿ritò r5géotr¡xev i èv Seucépørq 31.
xaq6ç. &æoxpívøo$ør, 8è xær,pòq vuvi,6æ<oq eTÀ¡n,rør, tò ei8oç èvcøüSo¿. eiíì'1rsar' èn,,voia.r,ç v,e-Lrd,L; oû tøùtóv èo'ct, æíregov xeXóplorør, ì) &Xóprocæ óvræ rvy'
R 175òè óq orioía í¡ xaà. ròv Àó1ov xøì ô &v ró}e cr, òv xcr,i X<opr,ocòv fi. toroüto y&ver,, 6rep rò æpórepov æpóplr¡¡rø porlÀecer,. rò '¡àp xa$' aúrò úgeot¡xòq
L If 1àp i¡ äx&.arou ¡ropgì¡ xøi tò eTÐoq. toüto 8è ei gílov ø.ritÇr o¡¡.r,øíveuv, óq
30 }}xey<ßpwrar à{æou. ei 8ì¡ oõv rà, ðv SEurépøuç ðnr,voia,;q xetlteva roîç xa&'
gp,x(er, Àéyovru óç eï1, lfl rù ¡r,èv xeAcbprcrau, cù 8' &Xóplo'cu ri1ç úlr¡q eivori øútò úgeotr¡xóo¡v &vt¿8¿toruì,ral., tà ðv òautépa4 ènr.voiætç xet¡tevo' r5geocr¡-
go(orv(. oúrcoç ëot<¡" orl$èv 1àp Ðragéper, npòq tò æpoxeípevov. xaì ei i¡.r.d.cr,ov xórø ôiv eí1 où xø.S' aücú. røuti àè dXóptota.<
D 10 8è xaìETv ð$éÀou, [¡.r,úcr,ov xæÀeio$<,-r, dv ¡.r,óvov toüro, ô Àé1o, èvvofr lé1ov "Oc¿ òè rò rpópÀ¡¡.ræ où¡, óç aricòq ypáger, >i &7"ópro:'a óv¡a ru'¡Xáver,<,32.
[¡.rd,ttov. xai roüto ëotr¡ é òer5tepoq aricQ tpóæo6. Àé1eu, dÀÀ' i æúvr¡ &y6gr"orø., e'lpr¡cau òì¡ xøì, gøvepóv, 6tr, çò æpôtov
I
Zg. DE¿ àè eïo'r¡, gr¡oiv, tòv 8eútepov eipt¡tø't tpóæov, tò ¡lèv æpöcov (!tr¡¡'r'æ 35 35 ¡,r,óprov ori æepi coü riæÀöç Xorpr,oroü rpopép).r¡tør,, ¿ÀÀà æepì coü éæ<¡ooüv D Il
xølöq ëXer,. cò æáv,rø ¡-lóvov tò òeúrepov ¡.r,óprov èyÉ.rra . tò 8è 8eútepov ottoær¡v Xtopr,otoíJ xaì xo¡voü. èni ¡e cQ rirrÀöq Xtopr,otQ xai tÇ: rc<,l6 Xôptorð é òè
L 12
B lgeîvo¿¿ òoxei xøi xo¡,r,r,òfr &zre¡.r,gø.îvov.< xøi.iicor ¡.r.ù¡ (r¡rcÏv oi¡.r,au civ rÌpxì¡v ë8erv, læ¡,r.páv<ov tò rin).õç Xroploròv xaì, d,vc¿ò¿ø¿por5¡r.evov tQ riæÀõq &yoi,pLo'cc4
d,vd,1er, cò pèv xc¿$' crúrò úgeoròq eiç tò ctæÀöq X<opr,ocóv, cò 8è åv ,åtÀlqr {
3 òrar,pei L SuaupeTv BDR | 10 oùX ðnto6 . . . d)'Àù xuI L2 àn mørg' | 16 årllø-
¡r.évqo LD
ItlB corr. in <ø.p.êvav | 25 1Év¡ Rom. | 26 gaocv LBÐ 9a¡r,ev ¡t | 27 èîe- 8 êzrrùuop$oú¡,tevoçl D2 ødd'. in marg. | 14 oXolrt'¡pagicøL I- B D oXoltolpø-
i¿(.,u r èleruee¿DBR I 32 qaor,v LBD çøuev R | 33 xaÀeíoS<,¡ LBD xøleÏo8al R I gfroør. R I fO av LBDI R orn. | 24 lr¡rctéov LDR lr¡æréov 1l | 37 cì-Xtopiocç LBD
33 ô lé1<,r LBDI R in nt'arg. é lé1ov T.orprocQ R
24 Joh. Argyropulos | 35 Joh, Argyropulos 11 Arist, Metaph. z¡ 3. ro43b, r8-er. | 27 ¡otr, Argyropulos
-.--=
tQ tò øÛtò eÏvø¿ oùoiøv aio$¡tr.xiv xuì" xarù. o'J roüco Àé.¡e., dD.à æórepov rà yévr¡ xal râ, eí8r¡ Èoci
f,v ¡.r.éotp ë¡.r,{,,uxov, æÀeróvov xcoptotâ, otæÀö6 xøi
Stcrgepóv'ur,iv rQ eiòer Àeyó¡levov. xa$' aútà úgeocöcø Ì) oü. &Àlri ¡.r,óvov èv êær,voíç rl,,r,Àfl cõv tor,orlr<ov æpay-
39. "Eot¿ 8è xøl toüc' åæ¿æó),ct¡ov xæì, d,æÀoüv. ei ¡r,èv yàp ¡rr¡8èv xær' a'icòv ¡rdrrov tulXd,ver, xelltevæ, olóv te tgæyeÀd,gou xai Xer,¡,r,øípøq xøi côv to¿orjcov
L 14àløgéper caütæ, ori8èv æÀr¡¡,r,¡releî é Sd,cepov Àéyov. ei òè 8r,ægépet, &,pê,axer, èær,vór¡¡rú èorr,, xaÐd.,æep <þero 'Aver,o$évr1q. xøi 8iÀov xd,x ,corl.rou, ó6 xøì,
òè tQ (r¡teîv roü æpótou, tQ 8è repì toü Seutépou. cíç d,v eÛÀóy<,iq 5
æepi 5 IIopgúpuoç ùrcopriÀÀer, tQ Àóyg xøì é,uepov èær,vó¡¡-r,a oû tl.rr,),òv töv æpø1¡,r,d,r.ov,
¡.r,èv R 1zOv
oíorro tòv éæotepovoüv eiìr¡gótø eic,(úrrpw; &.gêcxer. òè púIuotø
æÀr¡p¡,r,eÀeîv xdxeîvo eTva¿ tò èv ðær,voíç rigeotòq Xopr,ocóv. æpò6 ô f¡ ¿vtíSeor,q rQ xæ$,
cò Serlrepov Àøppd,vovraç &vtr,àr,ør,peïv coîE &v$uæo or&ro4 8¿à tà' xæ$ótrou. ø.úrò úgeorõtr, Xcopr,oeQ.
xæì llopgrlpr,o6 oûv époí<oç (r¡reî Àéyov' rielte úgéotr¡xev e("c¿ Èv {,,tÀøiq èæt- Eiro¿ xøi ènr,8r,op$or5¡revoç iiror, g¡oi' rlypúger,v ðxpiv, æótepov i-tgéo.cqxev,
42.
voiøu6 xeîtal.< cò 1ù'p úgeot¡xòç rcd,).uv ei6 oõpæ xøi &oó¡løtov 8rør.pei" taütor ì èv póvør,q rlr,Àaîq êær,voíor,ç xeîrar, ì) æórepov xøs' æúcà úgéoc¡xev, einóvca | 15
ò' Èoci tà xø$' øùTà úgeocö¡u xaI Xopr,ocd, &'n).âlc. xq.lvrot xærú. ^¡e còv &vt¿- 10 10oû tó'ì) Êv 8ewépwçènwoi"ætçxeîrut, orl ,ró'
| êv póvør,6 xeitør {,,r,},øiç è2ru-
léyovcø oriò' èxeivtp 8régepe gávau, Ì) ,åv èvvoíør6 xeîra.t,. &¡egotépoq '¡àp rò vol,crr,q ë8er,, &lìcl tó' ìèu riÀlç rò eïvøl, ë^3er", rlvreææyæyívcu yeypd".þw.<<
d,vcr,xel¡,revov toî6 d,v$uæo or&.ro,"ç ouvépør,vev d,v. &Àl' 6¡.r,oç oÚto liveo$at tò "Eoc¿ 8è åær8r.óp,$<,r¡rø øûcQ tà ¡rèv pr¡$èv æpooixov tQ êv toi6 æpop)d-
6.
xai coîq æepi po(o'¿ xcop¿orQ' tà àè &wigøow ëxov toîç úæ' ørlcoü treyo¡révor,ç.
*Dl3v
- ^ æpópÀyl¡rc(, lçporepeï toîq ce nepì, yevôlv xctl ei8öv Ðr,æupoüo¿
r' , -.,àu& ròi ouvr¡prflo$ør. roïç èær,vo{¡.r,øor,
"- xøi'. d,x<opíorcov ', xcopr,ocòv fi, lll
n"täö" x<oprocõv
rà,,ðvvoÍ¡¡.røtø
,
yàp rino$É¡revoç cò cÇr eivøt xøi tQ Àóycp xroproròv {ç üÀr¡6, eÏrø. råxpiv,
xo(r ou{¡go¿veç eTvctt, ó6 ,i[pæ xaì, èvvo{¡lø¡&. èo:r" töv eiòöv, eirceg xai èn¿'tí 15 gr¡ai, yp&.gew, æótepov úgéoc4xev, i) xøì êv ¡.r,óvar,ç tf,,lÀøïç èær.voiur,ç xeitø¡.(
B 21 vo{¡.r,ara óvra gæveir¡, ,ii¡,r,ø 8è xøi ð¿à cò tàq iòécr6 ¡.r,ì¡ póvov éç ei8r¡, åÀÀ& Àeyóo$o 8i xør' øûròv zæí, ei X<opr,ocóv, æórepov úgéor¡xev Ì) xori Èv tf.Àaiç
xøi ó6 xø$óÀou Àa¡.r,pd,veo$øu toî6 ðzcloc&."co",.ç rilq ò'ó[r¡q. dvcr,o,orXoüv ò' ènr.voiatç xEirø¡. orixoüv cò èv {r,løîç èær,voí,ør,ç xel¡,r.evov
Xcoprocòv tQ eïvø.
eTvø¿ rò Ëv åær,voíç xæ$ólou. æipeî 8rà tctüco¿ tò toîç &v$uæoord.ror;' &vrt' xui ú'¡ lóycp {ç firr¡ç; fiv 8è cÌxópr,ocov riæ},öç. é¡.r,oíoç 8è xøi rò Serltepovp 14v
8lør,peîv tò ðv Èæ¿voíç. røüt' üpæ xai'Aplocotélr¡q cISe rivcl$é¡.r,evoq Àéyer. æûtQ èæocvóp$<o¡.r.ct dvrígøouv ëXer,. olov xøl ei X<opr,otú, >æócepov úgéorr¡xe
R t70eíàr¡ ¡.r,èv oõv eivør, ì) év rl zcøpà. tù æoÀÀà'oûx &vd,1xr¡. eTvær, ¡,r.évtor, êv xatà20 20xoc$' æf.srd..<<, I rêv &Àlg tò eTvø¿ ëXer,<r. rò ^¡àp êv tÍÀÀc¡r tò eïvcrr, ëXov &Xópr,orov
æoÀÀõv dl1$èç eiæeîv cïvø'¡,xøïov. orl .¡àp àv ëota¿ rò xæ$óÀou, èàv ¡ri¡ coüto fi. fiv. xai ¡,r,iv orià' d,v æpoo{xor cQ èv toîç æpopÀ{¡.r,aor, Xcopr,ocÇr, ei Sd,tepov
40. Ti 8é, ei xai .ctç pì¡ àeîcøu ¡.r,ø$eîv, eì rà ei8r¡ Èvvor¡tá, &ÀÀd, toüco ¡,,,óvov, ¡,r.èv tiq cì,vato¡.r.!e ¡.r,ópr,ov Xr,lpr,otòv eÏvar, Seï. rò à'ðv tfuÀaiq èærvolar,6 &yio-nZZ
ei årclvor¡rd;æpó8r¡Àov aùrQ òv óç, ei ¡.r,ì¡ úgéoc¡xe xø$' æúcd,, ëotar, 8ì¡ úge- pr,otóv èocr,. riÀÀócp¿ov òè xøi tò r>Ì) èv tÍÀÀqr rò eivø-r ëxer,<. ëocr, yrÌp èv rfÀlcp R l7g
orä¡ú. æo6 èv èvvoiç' x.ui^¡&.p, xd,v øricòq é d,vtr,Àéycov oútor (r¡eí¡oer,av. d,varpei cò eïvc{¿ ëxov xøi tò èxròq sTSoç xøi èv tíÀ¡ ðv. ô Àcrpòv é npopdìÀrov óç xexco-
L l4v yâp Ëælvorøv, óq ri¡¡.reîç Àéyo¡,r,ev, xai èpeî òí1æou, ei tr, ¡-r,Ì¡ æ&vcø øùtQ 8¿c¿- 25 25 propévov ii8¡ (r¡ceî, ei èv ðnuvoiç x¿î¡at éq rò xø$ólou. xæi yíverør 8i tò
goveî. óç èvvo{¡røcø ¡làr eivør, cöv eiòöv, oú8èv òeîtæt ¡løSeïv' dÀÀ' ei ëv¡ø èæøvóp$co¡rø tÇt dvrtÀåyovtr, oøgõç *ro-îa¡,æ xøì ripeÀtépc,r¡.r.æ toü xøÀöç
rigéocr¡xexø$'aúrd,, óq llÀátov &l¿oî¡ù.c i8éaq, ì) ei pì¡ úgéoc¡xe ¡.r.èv oútcoq, ëXovcoq.
,iilÀoc ðè xeîra,. èv ènlvoíç óç rà xa$ólou, toüco 8eîtar, ¡.r,ø$eiv. &.p' oirv ra.üræ, "Err ¡>rí ¡.r,&),Àov, g¡oi, rQ xeXopro¡révq ì) rQ dXopiotep æpoojlxer 16L4.
e i Àé1o1, óç æcø.r,o$évcø èæøvop$oüv 8eî Ì) ori8crpõq; erl 1àp eipi¡aera,. roîç oúrooi (r¡reîo$ar, æepi øùroü; gei\ yàp ,iv rtc, roîç aùcoiç Xpópevo6' xøì
ye nepi npø.¡¡.r.d,T ov ðp$öq cl 8r,ævoou¡.r.évorç xøi tr. xaì, åÀ).r¡vi(ouorv rì¡v gcov{v. 30 30 ei dXópr,oru, n6,cepov xøS' øúcà úgéor¡xev, i) êv èærvoiar,ç Seutéparq x¿î¡a.u.
ëor¡ 8è rò 8eúcepov æpópÀr¡¡.r,a oúrc,rç ëXov xai oûx ,itlÀoq. 6nep rcrûròv Ðrlvaca¿ tQ nócepov èt nptlnar4èrcwoio.r,ç xeitør ì') èv Seutépar,ç.(L l5v
41. Orix d,pø é d,vrlÀéycov o'lò' è¿eivc¿ xølöq òrøtervó¡levoe yéypøgev' lÈv 'AÀr¡$èç 8è roüró 1e Àéyel, 6rr, ga.i^r¡{y ar.çrai,ca.. xøi yotp aricòq&,v gat1, L5.
D 14 oüòèv otrx ë,ort töv, 6oø â,v eizrEiv ëyor" rtç æepi ô (r¡cí1oer.ev üv 'c,.ç, zcótepov xal e'úp¡xe 8ú. ¿Àf¿ xøi roüco &.co¡cov léyer,. æepi yd'p roü &X<opiorou ñ eX -
xø$' c¿úrò úgéot¡r.ev ìi èv ènuvoiør,q òeucÉpørç xeîrær,{t-aírr,ov 8è toü ræüt' ptõ'rov oû8eiç â'v voùv ëXrov (r¡t{oarev, oijce ei f.tgê,otpe xø$' øúró, oüce ei
ci(r,oüv oijrco à¿ørervó¡levov rò ¡.r,r¡8èv cò æøpd,rcøv oTeo$æ¿ eTvo¿r, tò åv åær,voíq 35 35 Èv ðzruvoiqc xe'i.rq.t. òeî yrlp ézrc¿ooüv xe¡opio$a¿ rò
¡,r,élÀov iitor óç iàéç ùgiorø-
xelpevov æc{pcrrlpouo$eíç, óç ëotxev, úæò roü cQ flopgupíqo þr¡Sévcoq, oÏov oSø¡ xø$' aúcò î) óç tò xø$ólou êv èn¡voía. xai 8i oüv æepi roü oüto Xc,rpr,otoü
-
eltce ígê,aø,xev e'lte xai èv ,1,,rÀøïq è¡,,.voiær.ç xeitøt, óoàv f¡yor5¡revoq tò úgeoc4- rò æpópÀ¡¡,r,a 1r,vópevov xøcd tpóæov ëy,er., rõ¡ à'dvrr,Àó1ovtt i¡ &.æ&.cr¡ æapù.
B2L" x6Ç èxeî dvc¡ò¿ø¿peîo$cru cQ ¡,r.r¡8øy.fr, ¡rr¡8ø¡.r.öç, ¡.r,r¡òø¡-r,oü ðvtr,. IIopgúproç òè
3-5 tuyxdvet, . . . npuy¡t&.ro¡v D2 ¿n marg, | 4 êrcuvór¡¡,rø] óæuvor¡¡r,dco:v D2
1 oüoíøv I.BD oùoiaq R|2 Ð:ø,g:póvrov R trþ.
þost el8:r | 6 oiosro LRD 5 tf,,uÀòv L tfr,).õv BD2R I L7 xeî,ra¿ LBRI D2 coyr. eft xeíp.evov D I 1Z cùxoüv
|
d,vouto R I t4-221,13 Surir tò ouvr¡g'rio$ac... úæ'øùtoü lelopévor,ç R trþ. in suþla ... xeú¡rsvovl D2 in marg. | 35 óæorooûv R ôæoooüv LBD | 35 xeXtopiosørl xeXo-
þ.2ro,37. | 21 toûrol ¡aùc'R | 22 èw6nra LBD èvvó¡tøu R | 29 eü LB aõ DR I píorac LBDR
34 èv Rl LBD om.
tLl. "Eor¿ 8è xæl roüco ånÀoüv xai eÜÀutov 8i¡ xøi toîq eioayo¡,r.évor,q töv d,nlöç, xøi úgeocr¡xòq tiæÀöc elvø1, xai eI tr, Xc,lpr,ot6v æloç, xai igeo"cqxiç
véov æepi td.}¡atrsxtrxd,. xai $øu¡,r.d,oercv &v'ctç,6tu lélr¡$e tòv d,v'rlÀélovtæ1¡ 10 ær,rq eïvu, xanù. xo¿vóv re Àø¡,r,pd,ver,v etvø¿ xc{i rò úgeocòç íisaæep rò
Xorplotóv.
$eópr¡¡.1ø röv oÚrco6 èæ¿æoÀøi<ov. tò yrìp diro¡.rov fl ,ito¡-lov xx\, xa¡' ori8evòq xøl 'Aprorocé),r¡q 8è rò Xcoprotòv oúr<o Àø¡.r.p&ver Àéyov, 6r¿ lò &v ró8e t¿
òv ¡rai Xcopr,ocòv .i<. ui 8è æpòç flÀd,rcovo¿ tòv Àóyov æor,or5¡revoç, &yciptoca.
R tTgu ¡.,.èu o.lcó, &IÀo 8è xat' orl leyó¡levov Serlrepov yLveru.t vór¡¡.r.ø xaì, èv
,iær,voíç
xeTta¿ xaì òroctrsxt¿xiç secopiaç tuyxd,vel. fl 8è r]9éot¡xe xæ$' øútó, oÚv$etov eÏvør, Àéye r, tà æd,$r¡, &ÀÀ' où xai civ oûoícrv 8ì¡ &Xóprotov ).éyer,, &ÀÀâ
Xorpr,ot{v.
xal eïòou6, o$x'¡r d,to¡,r,óv èocrv, &ÀÀù nohlro¡.r,ov. ei ye eic, d.æer,pov
è6 ú¡,rle oû,$èv oõv or¡¡r,eîov toü tò Xcopr,oròv xa$' évø ¡,r,óvov ),éyeo$ør, ,rpóæov, ei ù.8 28,
L 16 fl 8uøipeorq toü ouveXoüç, oÛ8' èv èærvoiç xeÏtuu, oÚc<o 1e ëXov xai guouxoü 15 I5ni$4 &y6pø"cæ eTnev. ei y<ìp òr,Xöç, àiÀov 6rr, étè ¡.r.èv oüroq, é'rè 8' èxeív<,rç
f¡ nepì, rorlrou oxê,þtç èotí. f¡ ò' &rd.c¡ x&vcøü$æ æapà, cò xøtù ouppepr¡xóq. ú Xpior,c d,v e'lr¡, æotè 8è xæl roç, eipr¡rør, æpórepov ixøvöq. ¡.r,øprupei 8è xaì,
48. 'iEcl ,>6troç 8è tí xcolúe¿ , 9\61, cà ei8r¡ xøi tà '¡'óvr¡ e'lte X<'lprotd' èorlv IIopgúpr,oç lé1orv cò ou¡.rpepr¡xòç 7<opr,oròv eTva¿. oüxouv æpótepov gúoor, tò
eire &76prc¡a xa.I ðv zcpótør,ç ðnuvolatç xeîo$ø¿ xøi Èv àeucópør'q;< úgeord,vcrr, toü xeXtopío$øu; d'Àlà goptxòv xøl toüco. có re
X<,lpuocòv orj
49, OÛ$èv ò' óç ðorxev øritQ 8ra939et, dt'ce X<oprotà e'lte ciXópr'otæ, óç ræûtòv rÇr xæ$' aritò úgeoo¡xóc¿. rò y,ìp èE üÀr¡ç xøi eí8ouç oriv&etov to8i L t7
&,v f¡1ou¡r.évq r& eI}¡ töv aio$r¡töv iitor ¡.r.età tflç úlr¡ç eîvø¿ åv tfr 20úgéotr¡xe ¡-r.èv xøS'øúcó, oü xey¿ifl,orw 8è tiq úl¡e, óe øritòç cò xeXorpio$ør,
t{,'uxfr ì)zo
¡.r.r¡ò'.éæorooüv eîvøu. ti yùp ,itÀÀo; toîç 8' &'Àlor,q æolù òra9épet' i yàp dXópuoca, óæé$eco. flv ¡.r,èv oõv eixòç ioXupóv tr, ouÀÀoyíoao.$a¿ èx tõv oúcoç úæoce$óv- D 16u
D I5'orl$èv où8evò6 vór¡¡-r.ø ëorar. fi àè Xopr,ocá, éoran ¡.r,èv aùtõv vór¡¡,uø. &l,L' ei g.òv 1(OV.
æpörov, é guorxòq Seorpíloerev toiq nepi {''uX!q Àóyorç' ei 8è 8eúcepov, yévr¡ Ti ò' èæd,yer,; rlto'5tcov oúrcoç èXóvr<ov, g¡oív, oûx ëor¡v eúpeîv ðrcp ¿ÀÀú- 52.
xøi el8r¡ dotar, rÇr ÀoyrxQ. xøi eipr¡cau i¡¡rîv repì rorlrou npócepov. Àov 8rcvr¡vóXøtov tò (7:í¡1tære.< 8¡oloe¿ òè xøi toúrov oiítoç èXóvto-rv'oûòèvR, I79'
.¡rÌp xc¡Àrje¿ xai rariròv
50. "Er¿ tei Eè eiòr¡, gr¡oi, ròv rpírov eíÀr1ætar rpóæov, fl llÀd,ctov iàéaqz¡ 25 eTvø¿ taürø xøi Stocaéper,v, fi rò ¡,r,èv Xcopr,otòv dvc¿xei-
à.ci$et, tò rrpö.rov øõ æáÀ¿v (n \Woxaìõç d,v ë¡ou, ei ¡ò r&.vrd cò 8eúcepov
¡,'.èv ¡,r,evóv èotr, ú'¡ &.yapiorg, tò 8è xø$' aútò úgeocòq rQ ðv ,itÀÀc¡r tò eïva¿
òè Seritepov oÜte toü npò aùroü òua9éper'v oÛò' ëXovtr,. ei àè ¡,r,{,8r5o rQ aûcQ d,v eír,&vrr.xei7l.eva.xa¡ù. cò ørirò xøi óoarlrorq.
¡.r,ópr,ov æpooxet¡.r,evov ëyeu" tò
étr,oüv gøl,vetar, oüS' ú11õ6 ëXeu æpòç åøucó' r'6 re ^¡àp xeXarpío$ar' cQ rigeoø¡- toüto òè &roæov. 6¡.r,olov 8è xæi el(, rr"ç III&r<¡vc¿ xai X<,rgpovioxov np6ç rc
B23xêvq.¡.8oxêi úæoæen¡loxêyøl gúoer,, ó6 e'í u xeycbptotæl, xcrl ú9eotr¡xévar,, oü
¡,r,ì¡v e,í rr, úgéorr¡xev, uùrLxæ xøi
xextopio$cxr,. Àrlrréov òè oü cÇr ).ó1ç ¡.r,óvov a0 30 dÀÀúlo¿Ç xal tøüra óvræ. .¡a.i.tra. 1úp, ôv ¡.r,ía i orloíø, 6ç e'tp.r¡ra"r èv tÇr e
cò xelolpío$ctu, &lÀ& xøi tÇr eTvctr,, fi xøi æpótepov ðløppúvo¡'Lev, xøì' fl [Ilú- töv ¡.r,erà rà. gvorx&, ò¡oloer, dÀlí1lorv, fr cò pèv uiòç'Apiotr,rvoç, rò 8è )<oxpd,-
rcuv¿ 8ox.i ¡lé¡.r,geo$øt 'Apr,ororélr¡c óq òì oio¡lévr¡ cà núsr¡ xoplorà, eTvcrr,. rouç na.rilp. æáÀ¿v côv Xepoai<,rv roì ¡.r.èv ne(&., rà.8å æcr¡vd,, xøi röv æe(öv
ëotør, Ði oõv oijcc¡ rÇi g.èv xø$' æÛ,uò ügeotr'¡xévør, rò xexorpiosau tør1tóv, rri pèv æopevrrxú., coi 8è åpæuorr,x&, rù òè iÀuoæøorr,x&., xø.i cöv ær¡võv tâ,
rò ôè èv &ÀÀ<p eTvør, ëXerv rQ ¡.r.! xeXorpio$ø¡ tcrrlróv. toútcov Ðè oiltoq èXóvcov ntep<,lrd, cà 8è ncr).a.cú", rrì: 8è 8ep¡r,ór'repd.. xd,vraüSo¿
¡.r.èv é
1àp &vrr,).éyciv
orlx ëot¿v erSpeiv, 6tg &Àl"llov 8r,evr¡vóXatov tò (r¡tílpctce'< 35 35 ô¡,r,oío6 &,v gaí¡, ei rr, øúrQ ou¡.r.goiveîv è$élor, 6r¿ cà, Serjce pø ori$èv 8røgépel
51. Tøü'rø 8' !¡.r,eTq èæ¿).úerv ¡.r.èv orixétr. ò9eí'lo¡rev, e'í \e V'h, éç eilr¡ærar roü æpócou. tò ¡.r,èv yd,p nopeurrxòv xøì åpæuorlxòv xøl i).uoæøorr.xöv æe(ú.
L I6vrâ, eiàr¡, ariròç úæorr,Sé¡revoq &vclÀéyer. ðæeì, 8è oÛà', 6æorq &v Àúpor, Àóyov èor¿ xo.ì. ca'ltòv tÇr æe(Çr. tò àè æreporòv xøi zrrrÀ<,lròv xøi 8ep¡,róætepovB24
R 17g ioXrSv tlvø ëxovtoc ðælgéper,v 8r1vøcør, d,æøvtö¡.r,ev 8ì¡ xai æpòç tøücø. æpötov
&Xóptocø Rom. I et rt L ëru BDR I 11 6rul ô LBDR ¡ 24 t:ev¡vó1ørovl trev¡vóXetov R
1 xc¿$' øúcò xaï DR om. | 18-19 xøt èv æpótøu6 ' l
24(r¡ri¡p.areLB (r¡ri¡1turc D I 35 ou¡rg<oveîv LBD ou¡.r,pcoveï R
I
ì rpóc T r { rcou Ì) <iç elpv¡rør, èv tQ e tõv ¡r.ecâ, rà guor,xd,. ëoto 8{' 1Évo6 pepr¡xóor,v f,v. òiÀov y&"p, 6rr, cpitov Àåyeu, ciq 'Apr,otoréÀÊr xc{,ro(pi$¡,r.r¡tar
øritÇr o'1xoüv ouvcov'3¡l<oq xør¡yopr¡${oerar ,roü ¡<,lpr,otoü xæl .coü &Xc'ipíotou. åvæpórç tõvriocép<ov &vøÀut¿xöv. ori8è yàp trÌ ou¡rpepr¡xócæ 8rør,pöv 'Apr,oto-
I
xæl ë,ora¿ rò Xopr,ocòv d,Xópr,ocov, xoci rò &lópr,ocov X<oplocóv. ôv yàp Àóyov réÀ1ç èxei ¡L$eræ,. tà ¡.r,èv xæ$' æúrd,, tri 8è ¡.r,í1. o'iàèv yàpTõv ou¡rpepr¡xócov
I rlgéor¡xe rò d,Xópr,otov, xctl cò Xopr,ocóv, xa"i &vú.r,æ),w, e'íæep é ør)tò6 ti6 10 10xcr$'aútó êorr,v, óç èxeî cò ou¡rpepr¡xòç òr,ópr,ocør,'&lÀd: rpLroç rpórcoq röv
rl R 18lu xam¡yopí.aç Àóyoç. ëor¿ ò' ô ørltòc eiæep ouvrovrS¡lorq, xorì, &¡,rø àè ë,orat rfi xa.$' ærirò {v åæi toi6 ¡r,i xa$' úzroxeu¡-r.évou d,Àlou trvòq Àeyo¡-r,óvouç. tøücø
il
tl gúoer, tò Xorptotòv xøi riXópr,o.rov. rà "¡àp èvcò6 coü øriroü yévouç d,vr¿8r,ør- ð'èo,ri ràëoyæcæ xøtà 8raípeorv tiç orioiaç. tò ò' èv r5æoxer,¡.r.évç tQ åoX&rq.r
ir
D19poú¡.r,evæ ci¡tæ tfl gúoer èo.cL. xai oû8evò6 ë,arar"í¡oûoíøæpotépa cfl gúoer,. tor5tg ori xa$' æútó èotr, xøi &vrr,xei¡.r.evov òí1æou. 68' &,vd,nøÀ¿v Àéyer, utò
tl 60. "Er¿' tei yévoq rò bgeccr¡xóç, xøi Sr,agopàq &,v ðXor,. ræ,3ræç àè d,væyxaîov ¡lèv xø$' øûtò eivø¿ èv toîq ou¡,r,pepi¡xóor,, tò à' d,vctxel¡.tevov èv rQ ¡li xø$'
¡,ri úgeorr¡xéval, elæep ðxròçeTvør, roü èærvoou¡.r,évou yévouq &v&.yxr1. trccaopõv 15 15 ùæoxel¡.r.évou Àe1o¡révc¡r, ì') xøi &¡-r.goi åv toiq ou¡,r.pepyx6ot, tó re xø$' o¿,itò
L l9'8è ¡.r,i oùoõv, oiite eíàz¡ oi!,re 1évoç &,v eìir¡.< zcd,l¿v. >ei coü X<opr,otoü æpórepov xøi rò xortà ouppep1x6ç.<
"ufr grSoer, ,uò ügeot¡xóç, 8iÀov 6t¿ xal ri6 orioiøç npótepov d,v e'ír¡ rfr gúoer,. "Erenæ,zuöç é cpiroç ¡lóvov èv toîq ou¡.r,pep1xóor i toüto yrìp øütQ poúÀetøl 63.
B 26 é yàp øricò6 Àóyoç xai èri coüòe. ei yáp cr oüoiø èotív, r5géorr¡xev. ori ¡.r,|v 8é, é ).óyoç. éæóce òì¡ xoci é róT øpcoç èv coîq ou¡.r.pepr¡xóouv ðoti. Àeyéo$<,r yrlp D 20
xa.i ei rr. $<pé.crr¡xev, êotì,v orloíø. æócspov 8è xøi tò òv xøi rò Ëv æpórepoc céoç, óç oultòç gp&(er,. rlei yàp åv coîq ou¡rpepr¡xóor,v é 'cpícoç, 8r,ótt tò ou¡"r.-
tfr grioet ri6 otioiæç ðoci xai dvrr,ocpégovra cÇr r5geotõtr,, î) xæi ¿rlrà úæoæé- 20 20 peBr¡xò6 &vrrxei¡revóv èotl tQ xa$' øúró, xai ô rêra.groç &.?u" ðv toîç oup'
7cr<oxev. ( Ei ¡-r,èv oõv xøi,raüta æpó,repa cfr gr5oer,, ðotat òi cò èv xcti tò òv æpótepæ pepr¡xóot, à¿ór¿ x&xeî tò ou¡rpepr¡xòq rÌvclxeí¡levóv èot¿ tÇr xø$' øritó.< ou¡.r,-
oüoí46 ñ gúoeu. ei ò' ùnonénrc,lxev, ëorq"r r¿ úgeotòç pév, pù ðv 8è Èv ¡.l¡òè
T peplxòç yàp xaL, ei pocSi(ovtóq rtvoq iio,pørJ.,ev, óç åxeî eipr¡rær'. tò à' dxó-
ðv. æöq ò' i oüoicr rò npõ,rov É,orø. xac' 'AplototéÀ¡ , dtreg f¡ ).ou$ov æric{r où$èv æpòç Àóyou èoriv. d,vri$eorç yàp óç é tpítoq orl xøtà, 8¿øi- L 20u
'5æóotaor,ç
nporépa êoci tfl grSoel xacà ,ròv &vrr,).éyovra.; e'tg1rur" "¡rìp êv I cöv ¡.r,ecâ, ,rà, peo,rv roü ou¡.r.pepr¡xótoc, d'l),à pù xøS' úæoxeu¡révou d'ÀÀou crvòç leyo¡-r,Évç
"ö
guor,xd,' 6r¿ ¡>æcw:'æxoü xupi<oç roü npó,uou \ ènrc:rí1¡tr,, xai. èl oõ rà rÍl).ø 25 25 npòç rò xørd. ou¡-r,pepr¡xòç Àeyó¡-r.evov, oiov pa8í(ov ì) leuxòv Ì) coroütó t¿. R 182v
'l¡ptpar., xøi òr,' ô Àéyercrr,. ei oõv toüt' åotiv i orioiø, rõv orlo¿öv 8eî r&'ç 4¡o¡e xa¡ù. tiv xøu¡yopiø.v f¡ dvti$€6tç" c(Irtov ò'è riç zro(pc{xpoìJosolq rð
dpXàq xøi rù,ç a.i,rio"ç ëXer,v tòv gr,Àóoogov.<r d,vrtÀéyovrr,, 6rr é Ser5cepoq tpóroq toü xø$' aúrò ou¡rpepr¡xòq &XóptoçovB27
61. "Etr,' róq rò ùgeo't¡xòq æpòç tò òv ë7,el, xcrì. tò ¡.r.ì¡ úgeor¡xòç æpò6 rò f,v. ëocr yàp ou¡r.pepr¡xòç Ì) ô èv8éXetau rizcd,pXerv xaù ¡.r,í¡, î) oö ,5æ&pXer, êv rQ
pù ðv.< dlÀà ¡-r,iv æpórepov tfr gúoer, xai" èni æÀéov töv ðvr<ov o'5r¿voooüv rò Àó.¡c¡l toüro, <il ou¡lpép¡xev, éç dip1'cæt èv cÇr ø tlq rixpod,oecoq. oiecør 8è
igeorryóç. xø.ì tò ¡.r,ì¡ úgeotr¡xòq d.pcr æpórepov xai åæi nÀéov ðotøl oúr¿voooüv 30 B0 xøi tor5ç Àéyovtaç cöv vor¡¡.r.d,rov tà ¡,r.èv æpöcø, td. Ðà 8eÚcepct xæì tøút¡
töv ¡li ðvtov. ëotr, 8è eò yr,vó¡.r,evov ¡ri ðv. ori ^¡&.p è,s.tr" tò 1r,vó¡.r,evov . ei ètpa" ).ø¡.r,púvovrøç Ào'¡,r,xöç rà yévr¡ xai rà eià¡ ¡.r,¡$èv ìéyer.v, &l).' eTvø¿ cò c¿ùcò
rt y|vetar,, ori¡ úgéocr¡xe xai orlx &vrlotpéger,. &ÀÀ' 6¡lo6 oùx ëor¿ æpótepov vó¡¡,r.ø æd,vtto ç, 6nroç d.v ld,por,6. xøi òuøgéper,v ¡-r.r¡$év, eite æpâ>tov eite SerStepov
gúo'er, cò ¡rì¡ rigeotilxóva¿ toü ^¡rvo¡révou. ånÀöç yàp toü ¡-r,ì¡ ðvtoq oriàév èor¿ léyel clç, olov ({ou cò o¿rlrò rcd'"vr¡¡ xai x,&"v'cti4 vór¡¡.r.ø eTvør, xai éç oùoiaq
æpótepov xurà. ocê,pr1o¿v. oûàè roü ðvroq üpu ëcnv oüòèv æpócspov. tò òè è¡l{ri1ou aio$r¡tr,xiq, xøi óç xøeà rcÀe¿óv<ov xai òrct,pepóvttov tÇr eiòer, xatr¡-
R 182 X<,rpr,osòv xcrì f oûoiø, tò òv xai r&"vra &nì,Ï¡ç, d"nep óvca èorLv, 6oø ¡.li éXer 3b 85 ^¡opou¡.r,évou. aictæv òè ori8e¡.r.iøv géper,' cïlÀà ¡l.óvov &[roî ðvøvtlø taîç 8ó[øtç
D 19u úÀ'4v, éq eipr¡tal ðv ,$ rõv ¡.r,ecà. tà gvom&., o'38èv dpø toü Xcopr,øcoü æpócepov, xa.i ræî,ç töv &lÀov ai¡tø.¿ç. vo¡li(el ce lxavòv toüc' eïvøl. ëot¿ ð' o'iX ixøvóv'
¡.r.i 6cr rcpdrepov tfr gr5oer,.
4 gcouv L g¡ouv BDR I 7 xarupLspr¿rwI'D xucr¿pi$p¡car BR | 20-21 zøl
ó rêruproç. . . xøS'øúcó R om. | 23 lrpò; ì.ó1ou L ì.ó1ov BDR | 24 ou¡r.p:Br¡r<.ótoç
9 xøl rò d.7óprotov R om. | 11 é aùtò6 Dz in marg. | 72 èr,luòq scriþsi
7,c,rptoróv D Rl L co//. ez ou¡rpep¡xóc<,rçl ou¡.r,pep¡xóto6 B I 24 Àeyo¡révcp LISD ).e1o¡révou R I
èv corld,, | 20 aùrù L qürùc BDR | 34 roü övto6l Rom. ¡oit I 35 rÍæeg scrips.i Sreg codd. 28 úzrdpXeuv LBD úndpXeu R | 35 xac4yopou¡révou LBD xøc¡yopoÚ¡r.evov R
14 Joh. Argyropulos | 25 Arist. Metaph. y z. roo3b, t6-rg. I Zg Joh, 1 Joh. Argyropulos | 1 Arist. Phys. az. l,854, 3r. | 3 Joh. Argyto-
drgyropul os putos | 13 Joh. Argyropulos | 29 cf. Arist. Phys. ø 3. r86b.
15*
228 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 229
&ÀÀà òei eitreiv xa,L, nõq ori8èv Àéyouor,v o[ tà, æpörø xæì, 8eúrepø voí1¡.r,æcct €,xo.o¡ot xø$' aúror5q ë).xouo¿ rò æÀoîov, i) rò ò' êv &ÀÀg ,rr¡ D 2I"
æd.vce6 é¡roü.
D 20u ÀéTovreç. &rozrov yàp eîvar òoxeî tò ¡.r.1òe¡líav eTvc{L èv tor5cor,q Slccaopd,v. ',p6oxer.rar.
èvàeè6 civtr,xer,¡révou zcæpà tòv 8r,crr,pecr,xòv cpóæov. tiq æote I' d,v
æpâltov ¡-r,èv 6tr, röv vo1¡rd.cr,tv cà ¡.r.év ðott guouxlq secopiø6 xøi eipr¡tør. àì¡ xaieir¡ d.vrí$eor,ç toü åxdorr'¡ xa$' aúciv xøi toü ú.¡ta.r&.ca"t; cirç yàp èv ruiç
rre pi ro'5rcov èv ,roiç nepì rfux!ç ló1orq, xø$d,ne p xaì xr,¡ræÀrxíqo Soxeî ê[r¡1ou- u-arr¡yoptar.ç 8r,óplocør,, rÍ¡.r,ø åæÀöq xø.i xupicoq ðoriv, civ i yéveor.q êv tQ
tàq 'Apr,oT ocálou ç xo.rïTopio:q. r>Ë8er, àè toúrouç êvvoeîv, 9"r¡oL, 6ø æepl 5 5 øürQ Xpóvqù.
¡.,.évqi
vor¡¡rátcov xa$' ô vo'fiy.ara )',éyer.v où Àoyr,xi6, <iÀÀà cie æepì. rluxi6 åott' æpa1- léveo¿v 8è i8eõv où8eiç eiæev oüce èv cQ æricQ Xpóve oüc' ðv ,åtÀÀqo xøl GG.
¡tørei.aç.<< cà ùè lolr,xiÇ åoc¿ xa$ù òì¡ rà xø$óÀor, Nc¿l xu.r[1opLa,. xøì 1évr¡ ôtÀÀ<p. åÀl' eineg ëoøv eíòr¡ ðtÀÀæ roúrcov x&v cQ 8r¡¡.r,roupyQ xel¡t"evæ, 8¡Àov-
L2lxai eiòr¡. léy<o 8è cøütcr éç Év. ei à| røÙtø ¡-r.r¡.$èv &IÀí1À(,)v òroloer, oÛò'øi ótr éç 'Apr,ococélr¡q æepì, tõv $eí<ov gr¡oív, úæèp cì¡v èli.i.ro.r'o gopàv tecæy-
rcepl tøücø èætoti¡r,cx.l ò¿oloouotv &ÀÀí¡Àtov, èrelòì¡ xarà cd, ürcoxei¡.r,eva ¡.r,d,)'locø ¡révæ &.v e'ír1. r&xeî Ðè orjc' èv cóæqo æéguxev eTvcrr oüt' ðv Xpóvç. orjò' ðor¿v
f¡ ålø9opd. 10 10 oùòevò6 oú8e¡rí* ¡.r,erøpoÀí1, ori ¡riv dÀÀ' où8è xør' &ÀÀ¡v coü d,¡-r,ø or¡¡.r,øoiøv
64. "Ezte ltø, nöc, ëarar rò xo'ù.rævtòq úædpXov, eï ¡'r'ì¡ òla9opá tr'6 vo¡¡rd'cov ë,yar.'ctç ðiv Àapeîv úyr,éq tr, æepi i8eõv, óç e'ír¡oøv &"p.u. oílre y,Ìp óc cd, Ëx roü
eír¡ ; tò yàp (Qov ll (öou oÜ¡¡or cò xa,rù. nuwàç o'lò' 6t¿ xø.t' &ÀÀou. xaì, yàp øriroü yévouç &v,rr,àr,ør,poú¡teva. &.¡tæ d.v eîev, orjre ôq cà, &vrlorpégovra xæ¡ù.
cöv rpórtov Àólcov xøi töv ðo7"d.cc,lv voüq êoc¿ xai ori ló.¡oç, cbç e'ípr¡tøu tlv ,uoü elva¿ dxolor5$¡or,,i. ¡,r,i1òæ¡.r,õq 8è aítr,ov Sd,cepov Søcépcp roü eÏvcri
*Iù 3ll ¿" roiç f$rxoiq. xaì 6r¿ èo¿ voü6, &),-4$èç ¡.r,év, oünco 8è cò xøtà rævróç, où8' èoc¿v. oürE yàp 8rørpõv &æò yévouq eiq eið¡ rà6 i8éøq d.v ëXor, é Ðr1¡,r,r,oupyò6 t 22
IOù .,
otl xd..te c{^^ou,
,/\ \
d},1' óone p cò ép&v toü iðiou &i.r¡$é6. ei Ðè ,itv$pc,læoç tò 1õ Ió ri¡t"u r&.cæç' oú yàp oulloli(eccrr,. orlò' &æò 8r,ør,péoe<oç Àø¡.r.pdvcov ôgi(ewi
Àeuxòv ì) ¡ri orlx &Àr1Séç, o,3raç ë^¡e,' 6oa &veu tie ú).1e , éq eiplcøu ðv toiç t¿' &ll' dæ{lÀcrxcør, åxeîvoç npa"yp"ateiaç rotu$.c1Ç. oúce pi¡v óç câ' æpóç
zre pi ,fuxiç. æöç I' d,v eïr1 rcpöta voí1¡.r.ø,rc, xa$d,æep ôvó¡raorau èv toÏq nepi 'rr, ëXouoau ø[ iòéæ¿'&,¡.r,a àv eîev. oöre yàp 8r,æÀæoíø *tpu"êrêpo"ç oüre
¡rei(ov
ürxic, ei ¡-ti xøi òeúcepø. ëlsrut; tò yàp æpõTov tõv npóç ø 'q&lw 8è i åno- oüre ¡r{qp oüce Ðéoæo¿vø oür' &ÀÀo r¿ tõv ro¿orirc¡v êoriv, eí tq xælì. r,&vra
g&"vat xur'êvép^¡elø_v orlx do,çuv áveu roü xa$óÀou. flv òè xaì, æpöcov vó4¡rø cè npó6 t, &"¡tæ &(r"oî eîvat. æõç oõv &,v eîev d.¡ta; tregoq yàp æøpri cor5ole
æapà, rò xæ$óÀou. rò ¡.r.èv &,pæ v67¡tct, rò 8è èær,vór¡¡.,.ø, rò òè xøcr¡yópr¡¡-r.ø ZO 20tpórcoç coü &¡ra oûx !v. Ì) æöç rivri$eotç(.orø, xæed cpórov roit êxú.alr¡x,xÐ'D22
òr,avoí]¡.r.atu íootç óq 8¿d, T oü èælvo'1ì¡r,øto6 vór¡¡-r.ø xa, à ou¡-r,æÀox'l1v' ¡'''ì¡ ð' 'itveu øú'uiv xøi coü &¡.La r&.aat; ì ótpo, 6cr, é¡roü xc¿ì orlx ,ôtlLil ,Íl,Lo$r, oüoø xeXó-
D2Itoü ðvvoí1¡r,øtoç å4ÀovóTr,, eiæep xai. cà rpòtø ouví¡pt¡car', óq é "Apct'f eiæe' ptordt, xa$úrcep roùq Èv tQ arirQ òr,acpipovraç oixcp gor¡lèv eîvør, é¡-r.oü; ¿ll'B 28'
æöç æoce ò' &v eïr¡ ènivo¿u npcJ:.fï xøi èær,vór'¡¡.r,ct æpõrov, óç é &vcr,Àé1cov oú8è coüS' riyr,éç. ei yrlp èaø cà eiSr¡ êv rQ 8r¡¡rr,oupyQ, orix d,v eir¡ &nró¡.r.evø
æpooayopeúet; 8i).ov yàp 6cr èr,.vôï¡ta æpötov xaÀeÏ, 6æep 'Apr'ot'oeéÀr¡e &ÀÀ{Àov xai ¡ù. {oyara. ëy.ovra. d,¡-r,ø, oriÐ' èç"17c é6 ¡rr¡àèv eivøt ¡.recø.[r5 ar]rõv
æpörov xaì riæÀoüv vór'¡¡la òvo¡rd,(er,. ei 8i rò æpötov vó1¡rot æpö'uóv è,oflv 2ó 25 ouyyevêç, oùò' &ÀÀcoq n<o6 &ÀÀ'i),cov åyyúç. ri. yù.p d,ÀÀo cò é¡roü dÀÀà voegö6 R, 184
èrw6yp"u", rcpörov ëocø,r, ðeÚT epov vó1¡rø-. rl. rto're 8è roüt' ëarat xo!| .-lõç, èv å,æÀótr¡tu ¡rr,{, 'lvco¡.r.éva ëorar,; ,Í¡.r.cr 8è xaì zeXropio$ør, <iÀÀf}.arv rÇr eïvør,
Àeyécco åv &À).orq. i¡-r,iv 1àp &trí.gao,.çroü,ro oagõq' ei yàp zepötov, où òeútepov. &v&yxr¡, zøi òr,øgéperv dpr,S¡.r,Q, ei pé).Àor é¡.r.où eivør,.
ei 8è ¡.r.{, æpärrov xøi o'l æpörov. tiq 8è xc¿i ,röv æpò 'i¡¡röv eiæe Tà æpõtot IIöq à' orlx &rozrov æd,fu,v (r¡ceîv, ei ,rõrv i8eöv ,ii).Àr¡ råtlÀo$r,; ori yùp oi 67.
voí1¡.r.øta ènr,vo:q,¿.u'ru eîvøu; 8eÏ ^¡àp Xp!o$o-r coîq xeu¡.r,évor,q, ei ¡li vo¡'r'o'$eteiv Àéyovteq rÀ eiàr¡ úgíocøo$øl NøS' æúcd,, rÍlÀo èv &'l,Lp coü oripavoü ¡.r.oípç
L2l'æou &v&'yx\ 8¿à rò ¡.r,1 ðvo¡-r.æ xEîo$ct¿ ú¿ npu"yltæt¿. 30 30 táT couo¿ 8r,or,xi(ovreç. ou¡.rpøíve r, ¡-r,évror, coüto ørirÇi 8lù, ci¡v dvci$eor,v ,roü
6ó. Âéyer, òè xø.i zrepi iàeöv óç ëot (r¡ri1oan, æótepov èxdlor:4 xaS' øúciv é¡roü. xoÀúe¿ I' oü$èv xøi Èxcòq ,roü 8r¡¡,r.r,oupyoü rà eià¡ ðvtø ô¡.r,oü eTvør,,
oõocr cu^¡7,d,vel, Ì) d,¡-lø r&.oat xo"l. èv øll<p rg' èruoxetr'réov 8é, æöq otco6 e'í rt xa.i xar' ørltärv ð.¡Xr^lpeî ,p&.vø.,. tò é¡roü, 6ore 8r,à ri ¡.r.&I).ov (r¡reî, ei
d.vtr,Ðtøtpõv æpop&ÀÀet ð cöv otÀÀ<¡v èær,Àø¡-r,pøvó¡.r,evoq ,i,s pì xølöÇ æpo- rà ei8r¡ d.l:..a èv rQ àr¡¡.,.toup1õ, ì ui cÍ¡.r.ø xdv pr,Ì¡ åv rQ 8¡¡.lrouplQ ñ, ¿^Àà
pøÀÀóvcc,rv. 8iÀov ¡.r.èv oõv, 6cl tò åxáoq xa$' øü'riv &vttàri1pr¡cær' tQ 'j¿¡rø xøS' øúrà, r5geot{x¡. xcri eriÀoyórepov 8è óç ðv åogøÀ¡.r,évor,q cò (r¡ceîv, ei
Î,ã.oa¿xq.i. åv,itllç re. ò' ðv Seutépr¡ cöv ¡.r.opiov èv ¡.r.èv tò ól¡rø rc&o'ø.1,35
ëo.Tt 35 èxtòç ,Í¡.r,ø Ì) ei ðv cQ 8r¡¡rr,oupyQ &¡r,ø. rLç nore 8è xai röv rd,ç iàéøq èv rQ
Èv 8è tò ðv ctD.ç cqo. ðei òi xøi èv $acépqo 8Úo ròv &pr$¡.r.òv eîvør. &vrrxei¡.r.eva 8r¡¡.r,r,oupyQ rr,Se¡.r.évov eïæev á¡ta nú.oa,ç èv rQ 8r¡¡-r.roupyQ eTvæu, ypc!,¡evoc.L22,
B 28 òuoTv roTv eipr¡¡révo¿v. ëorr, 8è Èv rò êxd'.orï xæ$' aútiv ôç d.vtr,xeí¡.r,evov tQ oúccool tfr Àé[er; òeî yàp gpá(er,v, óq oi ci6 àó(r1q øù$évca¿ xa,l, .l,pootd."rø"tD22v
R l88' d.p.a rcã.oat.84),oi yàp ró LN&.o:¡r1 Xa?Lç, xæ$únep xai ai rtc, (r¡teî, æórepov Àéyouorv, ¿ÀÀâ: U,ù &Àlocpr,ovo¡.tsîv xøi xarvoro¡reîv &xøcd,À).r¡Àø xai &.rora".
e i yàp ,roü Àóyou, xd,v èxe ivov ,rrç eîæev
¡rì¡ ouvépær,vev ü¡orc6y t¿ xai xsvòv èx
7 v.a.Ðù. LBD zø.rd, lt | 14 èoti voüç l-BR voü6 Êorr. D I l4 oÜr¿o L oÚ"rco
BDR | 20 xa.rrl6p'qgu. L) xurry¡69oupø Dl LR ovn. | 22 è'tvo'i1'¿ø.toç LTtf) êæu'roí1-
¡;.øcoq R
8 êEc¡tcit<¡LIID èlac&s1v Ir | 13 dxo).oúÐr1oLv L dxo).oúgouorv DBR | 17 ¡teL(av
LDB ¡reî(ov R I 21 xeTdtprcrur, L xai Xóprotau IIDR | 24 ë7ovra L2 in mørg. I
5 Sirnplic. in Arist. categ. plooetn. (ed'. Kolblleisck) to, 4 sq. 32 xq'c'o.r'.¡rôv LBD xc¿$'aúroü R
230 THEODORI GAZAE ANTIRRHETICON 23I
é¡,r,oü æd.oøç elva¿ èv tQ 8r¡¡.rr,oupyQ. æolù 8ì¡ ,iper.vov flv ¡-rt¡.r,oú¡revov oiæap èrcr..ct¡t|. eiXe ò'oiv r¿ é Àó^¡oç aütoü Xp{or,g,ov, ei ràq òó6ac èxr¡$é,¡-tevoçL23"
èr.rct1tQ Àá1er,v, æótepov tà ei8r¡ úgéorr¡xe xæÐ' æi'cd.., Ì) ðv cQ 8r¡ptr,oup'¡Q ëÀeye 1Àörcøv ou¡.r.páÀÀrov. vüv 8è orlàè roü,ró ^¡e zreæorr¡xòq æolù &v péÀtrov
xeïtø¡ vQ, Ív' é lóyo6 8rd.vo¡ctv eiae xui ép¡.lr¡veíøv oixeiøv. 8rà cí ydp xct[ p.ereyeqt(ero, d.¡.r,vr¡ ¡.r,óveu r a r t a q Èöv tri to ¿øücø.
'Arozcoç 8è xaì, f¡ ò¿éEo8oc 6lou roü ló1ou øûrQ. Xpicøt 1àp 8rø(euxcrxQ 71.
èv &ÀÀ<p cqo, &Àlà ¡.r.i eü$uq èv cQ Er¡¡L.r,ouPTö, ì ¡.r.{æoce rúX¡ ëv t¿v¿ töv
ororXel<lv Ì) cöv èx torltt¡v tuvi xel¡revæ cà eiòr¡ ; 5 5 tQ Àóyrp, iitor tóòe ì) tó8e i có8e Àéyrov eTvør, T à èv roî6 æpoplí1¡røorv eiòr¡.
xai flopgupiou,6tr ori (r;r{oer,ev, ei tà xøi tù eîræ xa$' txq.o:'ov riroÀapòv d,vcr,Àéyer, &.r&yclv eiç &tonu, xøì ceÀeutõv
68. 'Enr,lø¡.r.pd.vetar òè ^¡Évr¡
B 29 eí8I ðv toîç &só¡t"or,ç, d),À' èv coîq aios¡roîç. 8r,à ti òè orl Àé1e I où8è 8uøoøgei ou¡læepøíver, 6rr, gøúÀ<,rç æpopépÀr¡T øl ¡lr¡8evòç T öv èx ciq òrørpéoer,i6 aùtQ
oùàév; ëo¿xe ðè &æò Îìq )xoreíou cä>v SeoÀoyoúvcov ølpéoecoq toüTo 9éperv. eiÀr¡¡,rpév<ov ÈzraÀr¡&euo¡l.évou. ylverar 8Ì¡ é Àóyoq øri, Q 6¡roroç tQ æepi ti6
Ðlfrpr¡vtøl yrìp 8r,Xfr 'ItaÀ¿t¡töv o[, $eoló1or,, oi, ¡rèv )xóreuou, ot' 8è Oto¡.r,æiol ve<,llxlcr6. oÏov ðéxø ¡rév eior.v oi tò æÀoîov ÉÀxovceq' oùX élxel 8è ó8i ori8'
xø).or!¡revor, &æò röv úgr¡p¡oa¡révov càe 8ó[aS. &Àlæ ce oõv oùx òliyø &llí1Àor,q 10 10 éòí, oðòè eöv c{,ìÀ<,¡v êxu.croç oriòà eÍq' r&vreq àé eio¿v oõco¿ o[ ÉÀxovreq. o'ix
R, 184Y únevøvçícr, oõro¿ òo4á(ouor. xal zre pì riv töv $eíov orloiøv &¡lgr,opr¡toüouv, ìipa.'cö æÀoiov éì,xe"cat úæòTorjcorv. tor,oücoç 1àp xaì arirÇi é Àé1oç, ågoòr,eúov
oi ¡r.èv åto¡ri(ovteq cù $eîø, o[ òè &òúvøtov oió¡,r.evor ðico¡.r.ov eIvø1, ð9' oT6 èv- coü Èv ¡.r,r¡òèv eivar,, ¡.r,r'¡8è tò o'ú¡ræøv ye eIvar,. oùxoüv xaì Àúor,q {¡ aûtí1, B 30
úÀ¡ oüx ëorrv où8ø¡-r,ö6. )xóter,ol 8í1 gøor,v, óq i¡reî6 åp¡.lv¡veúo¡lev, xaì cõlv 6rr, êv ¡-r.èv oriòév, æávrø 8è oXe8óv rr, ôç év. xærà yùp cÌ¡v àr,øípeor,v xøi èæt-
åæ),õe Xopr,otõv Te xøl Ðeíov d,to¡.r.ø eival, plø(ó¡.r,Evot I' rirò töv tle evav- 8raípeolv eia&^¡eru rcdcvru. ei òè xøi ørirò Sr,agopàv eí8ouq æor,eîo$ør, Àéyot
tiaç uiptoeli,q êvr,ora¡révc,rv, ó6 ori8év åocr,v &,ro¡.r.ov d,veu útrr¡6, orlò' oióv te 15 15 èrc| re tÇr æpóc<¡r xorì, rQ Seucépc,o æpopÀí1¡.r.øtr, æöq oùx &æç8òv xal eixøîov
D 23 ctro¡.r.r,o$!vør, xai ¡replosivø.t oÙ8òv æ).ì¡v xøtù tiv ÚÀr¡v. &pXi¡ 1àp øÚc4 &to- cò xø.$' évæ cpóæov &æoÀøpóvra ånr,Xerpeiv;
xaleiosco òé, gø.oiv, a.íxêiil,a.ç. coüto 8' ðotr,v !¡.r.îv cioøvsi eoutór46, vo¡.r.o- èær,voiç xeîcar, óq cò xa$óÀou. zcá).¿v úæoxEio$o ó6 tò guor,xóv. xai(ípyo4,L24
$ersîv pouÀo¡róvor,q dæò toü coüto òr¡Àovôø, 6ç xd,xEîvo¿ æøpd."¡ouor,' xcti 8ì¡ æótepov Xcopr,ocòv i) riXópr,ocov, óq xæi 'AplorotéÀr¡ e (1reî. xocì ei X<opr,ocòv
xarù. rov¡|r¡tø oõvT ouct(óy.evø cà únoxeípevø táòa c¡và xal üto¡tæ yíveo$otí xøtà xorvóv, rcócepov ttgêolr¡xe xøS'æúeó, óq flÀd.covr, cà ei8r¡, Ì) èv åær,voûqcR, l85u
gcrol xøì, rd. $eiø. xeîrat, ôq 'Apr,ototéÀe¿ tò xa$óÀou. æd,À¿v ëoco circ rò i8øïxóv. xæi ({ø¡o16,
69. Aó(¡ toívuv roraúc¡ xai llopgúprov åæó¡.r.evov d(¡oî é &vtr,Àéyov (r¡reïv,25 25n6regov Xcoprorà cà eìi8r¡ Ì) &Xópr,otø, ó6 xø[ 'AptototéÀr¡ ç CryeT'. xcrì, tà
ei rrì ei8r¡ xcri rà 1évr1 èv toîç &có¡r.orq, ¿),Àà ¡,r,ì¡ åv coîq øio$r¡coîq 8r,cÌ tò xcti eíòr¡ gr¡oiv dvø'¡xøïov 8¿d, toüro eïvar,. xaì y&p ei g.ì¡ xaÀôç 8r,ap$poüorv oi
Èæi $eior,ç d'co¡.r.ø eïva¿ xøi 1évz¡ xøi eí8r¡. gopcr,xòv oõv xæl çoüro éæóte
coîç léyovreq, &Àl' ëorr coüS' ô porlÀovrær.. xøì, øõ, ei Xcopr,otà, xætà, xorvóv, æótepov
æoÀù zrleí<o xaì zr¿$c¿vó'repø ðXóvc<,rv Àéyer.v cöv èx ú6
èrêpuç aipê,caoç. r5géot¡xe xø$' øri,à i èv Èzcrvoíq x¿î¡a¡. óq tà xø$óÀou; elæep,tò (Qov tò
B 29v 68s èpÍplu 6onep åÀòv &{roî xøi llopgr5prov o,uvc{r,peo,rótr¡v eTvær coîq &to- xa$óÀou iitor, ori8óv èotrv i iiotepóv åocr,v.
¡.r,i(ouor, rà $eîø, xaL ¡ø"îtrø. pr¡òè gépov øicíøv ¡.r.r'¡8e¡líav, &l).' &æogar,vó¡.levoç 30 B0 Tí oõv ë8e¿ rò eiàoç Sratpoûvcø &æola¡-r,púver,v; åÀful ¡.r.ì¡ cò Xorpr,ocóv' 73.
coüco yàp eiXev &,v crvæ Toro6 &æoplæv, 6ote ei pr.ì¡ èpi(tov èveocí1oøco tiv
¡róvov.
70. Eîtø xai eioayoyiv æouor5¡levoq é llopgúploq ei.qrù.ç 'Apr,ocorélovçxd.:i1- d,vcr,Àoyíøv, Écepóv tu, óç ëorxev, eiòoq gr,looogiø"ç xo"i ìóyorv crütòç ¡.r,epeÀe'
yopi,ø"q æöq òíxør,o6 ðnttu¡.l&o$ø.r, ei ¡,,.ì¡ tÌ¡v toutdcr¡tæ eûIaporS¡,r.evo Ç gai1, tr¡xò6 æøpà tà xa$eocöra xøi "¡vópr.¡rø ouÀloyí(etø¿' xø-i {,ora èpoü ye
ei èv toî6 aio$r¡roîq rà yévr¡ xai cà eià¡; (r¡tí1¡,r.æto6 1à,p ë8er pvr¡o$lvøt évexa, 6rr. æor' &v Xøíp¡ xølöq åo¿ucòv xøi åæt8Euxvri¡.r.evoq 8uøteiveo$ør, ¡,r.évrol
ei<l$ótoq 'coîc, èx zreplrudT ou, oãov zrótepov 7<,rptotà. cù 1évr¡ xctì, tà. eiòr¡ Ì) er 35 c¿úròv ro¿æi¡æ xaì ¡réyø$øppeïv xcti ¡.r,r¡8èv Xpio$ar, ¡.,.etpíroq tÇr )'óyq, riil).c'rçB 30"
toîç øio$r¡toîç. ei yàp ðv re x,xi æpòç Br¡ooøpi<,lvæ rcohS rà, æepi rà.ç ètuoril¡taq òrøgépovta xa.l, o$D 24'
- ^^ èv iil'¡" xøixaiðv
q, ò!ìov 6t¿ xøl åv coiç
D23",, \
toîo8e xøcà 'AptototÉÀou ær '¡àp d,vocyxotiov có8e nd,vu c¿ te$r¡xórø aiiX¡¡rø, ori8evòq ¡rì¡ ori xalöç ëX7¡.
{ i[Uetó¡ro4 rTøucí T€ þ¿ìv aix è('l¡rr¡rær,, gz¡oiv. &).Ào 8é cr, æóppo 1e tie æepi ô tò 74
Í1. rò òè xøSóÀou xaì, ðæi rc&o¡v d,òrivo¿tov ori yrip cóÐe, óq aip1rat
tõv riotép<ov d,vø).ut¿xöv. orlxoüv xøÀöq orl8è cæürq, é d,vtr,Àéy<ov (i1tlr1¡t.a. gúoeoq gøí¡v ò' d'v riæÀõq xai ðvtoq ye xai' ¡i.ì¡ ðvtoq.(( cor,oücoç é
êv æpórc¡r
9 ve<,rìxiaçl veoì.xíø6 codd. rns, | 9 rrloîov L nÀeîov BD | 10 ori8è ef3 LDB
0 Ð,'¡ipr¡vtau LF.B? corr. ex }fi1pneatf Ðrfp4cau D | 11 xal nepl . . . ri¡.tgropr¡- oüòeí6 R| 14 ariròl aücol R | 22 xaÌ. '-A.9roT otétr2¡ql R om. xa\ | 22-25 xu| el
. . . (nreï, R om, | 24 iôeixóv oodd. | 37 ë7,¡ì D2 oorr. er {1ç¡
toüouvR om. I I5 {jllql R om. I l7 tòv ¡repto¡róv LBD cò ¡.r,epro¡i,óv R | 28 æu$a- 7.<oguocòv
ANTIRRHETICON îoo
232 THEODORI GAZAIj â., at
).óyoqtoü èvævclou, ð.¡,xov ¡.r,èv ëxov noÀr1v, &zcó8eu[lv òè ori8e¡,r.iocv. æópp<,r Xpirør xøi êx&"o'r¡ töv øio$r1tr,xöv 8uvá¡,r.eov Xp!cør,. ei òi
òpyd.v<p, oÍcp
gqoi xal ðvroq xæi ¡.,.ì¡ 'ðvtoq è(¡tio'$at cò zrótepov xa$'æúcâ ú9éoc4xev touo'3tç, gaír¡ ôiv é èpcotöv, eiq ca'3tòv ilxetç å¡roi Àéyovcr,, 6t¿ oÛ$èv o¡¡.r,eiov
L24'ìl èv åær,voiç xelra.t. æõe 8è xø[ æóppo toü ¡.r,ì¡ ðvcoq; ei y,ìp p¿ù &Àr¡'$èq tò toü X<oproròv eTvar'çòv voüv tò pì¡ Xpio$ar, ôpyd,vtp i8íç. xæì 1àp f¡ 9øvtøoíø
(r¡toú¡.r,evov xar' ai.t'c6v, oüx &v airl nópp<,: coü ¡.r,i ðvtoç. ¡'r'ì¡ òv'¡rìp tò {''eü8oq' röv &X<opíorov oõoø ori Xpicocr iòíq, &),Àrì xa¡ù aê ^¡e xøi r&vr.iç &àragóp<p, B 3Iu
Ì) xo¡rtþóv cr, tò ppá(er,v oútor6; &À¡.- eì ¡-r,òv cò xo¡'r,rfòv ëXer é Àóyoq aricQ 5 5 elí ye tororltq, oíç i aío$qorq. rQ yàp cor.orJto Xpio'$øu orlàévc¿ rp|rov xæ'cu-
ù) pí1, Àá1erv oðx ëXor. Xpõr¡.r,cru ye &ygor.x6repov úæò 9rÀooo9íøq tQ
yàp ëy<,i Sragop&ç. toüro oõv æÀéov eiq'uòv ló1ov aricòç tQ èp<otôvcu ouppá).le-
Àeírceu
Àóy<¡, xai ori8èv êp¡,r¡veúetv erigpø8éo'fgpov oÏó6 c' ei¡ri. ri).r¡$er5erv ¡rév, ol 1e cøt Ðta¡løptáv<ov, 6ote yiveo$ør, øritQ còv Àóyov oùX 6æ<o6 &Àr¡$!' d,À).ù xøi
eTvar é¡.r,oÀo1ö xøi ¡rr¡8e¡riav úæevavciov toîg øÛrÇr npoxel¡,r,évouq.
¡rr¡$èv øùròv êæeoxógÐ.ør, galyv üv. xø[ gopcrxòv
ëyovra dzcopiøv. xøi &À).oç àè 8ì¡ æpæ.¡¡.r,&cov &n¡ÀÀøx$ør, Soxoüouv å¡roí, "Erevcu æõq eÜoX¡¡rov tò lóyetv caücø æøpà cöv Erirp<oææí<ov ÀøÊeiv;76.
R 186 oîC &,v øriròq &vrrÀéy¡¡. ori8eì,E yclp &v eir¡ Àó1oç øritoÏç æpòq tòv léyovtø, 10 10èx r,apo,xouo¡.r,d,to:v &pct Eripconai<¡v tlvöv a[, 8ó€a¿ xaì, øi xpiaeç 14d'i 1&L25v
6tr oÛ æ&,o¿ roiq ({orq f¡ xív1or,q èx röv 8e[r,öv, xai 6fl rò xætù nó8ø paÐí(er,v èntyer.p{¡¡taæ.. 'Apr,oto,éÀTq 8è xcti'Alé(øv8poq xai Oe¡.r,iotr,oç xæitöv'EÀÀíl-
ëv¿ø rärv (qôorv rò è[ dprotepöv pø8i(euv èorL, xa.i 6t i¡ gæv'caolæ touor5tcp v<ov o[ åvÐo[ótø'ror oriSevòq óq ëotxev arirÇr d.(r,or,, Àéyovceq tiv xap8iøv ì D 26
lpirør òp1d,vrp æpò6 tà.q aÛtlq Èveple'tuc,, o'í<4 8ì¡ xøi êxd'ort¡ cöv øio$Í¡oeov, re xai gxvraoíøç Sextuxóv. 'Epøouocpá-
cò dvd.Àoyov eTvø¿ cò npö'uov øio${oeóq
xcxi órt rò úgeoqxóvør npócepóv èocr tfr grloer. coü xexcopio$ar., xøi 6t¿ tò tou 8è xøi løÀ¡voü, coü åx llepycÍ¡.r.ou iøtpoü, coü æpócou xo¡eíoctvcoq eìç
D 257"opr.o,ròv zrd.vr¡ xu.l. r&vr¡d/ç tiç Ú).1ç tø'lcòv cQ xct.$' crricò ú9eocö'ct, xæl..16 15'Itaìíav cÌ¡v 8ó(av toü tpuXfr àr,or,xr,o¡r.oü tôv 8uvd,¡.r,e<ov xa'c&' te xøp8iøv xøi
6,rr, tà npöru voi¡¡:,:ara ori$èv òleví1voxe röv SeurÉpc,lv, xø[ 6r¿ or) xexópuorctl lrcøp xai xegøÀì¡v æøp' 'Epøouotpácou ).øpóvco6, ori8' ðvop.ú TE FVÍPIç
riE ú).r¡6 tà èv rfr tl,,uXfr eií84, xøi &,Àìa ælsîora rorøüca repL re é¡.r,ovu¡.r,íaç ü$.ov rip åvctÀéyovtu. 6oa ye ðx cöv øÛroü Àóyr,rv ëon rexlt'uipeotç. xøi ¡.'.Ì¡v
B 31 xøì Srttoü Sucrupeîv òr1væo$ø¿ ¡rz¡8' étr,oüv &{r,oüvta. orlðè oi èv Eûpóæ¡ gr,Àooogoüvteq òo[d,(ouor rai.t'ta, óq Àé'¡er,, &lÀ' oi iørpoì
75. Ilu$ó¡-r.evoq 8é gr¡or xai tõv èv EÛpóæ1 grlooogor5vcov, ó6 f¡ xeqaÀì¡ ).apóvceç d¡v òó[øv zcøpù. laÀ¡voü, &pXr¡yétou riÇ :'éy17e' töv òè 9rÀooo-
7,ópav ri¡ gavrv.oìq eir¡ rï9,rpro¡.r.évr¡, )'é1er,v Søppöv, 6t'' eín ar)tfr ðpyøvov 20 20 gor5vto-rv oi ¡.r,èv åvíocævcal coîç ictcpoîç. oi òè Xøptéocepóv tr, noloüvteq ou¡.r.-
xcrl ,ro¿où,rov oÏov xø"i cöv øio$íloecov åxd,o'tr¡. æpörov pèv oõv o¡¡,r.eîov ori8àv pr,pd,(ouor,v dÀ).Í1Àor,q iacpoú6 ¡e xq.I guÀooógouç tQ 8r,ttQ &¡r9océpor,ç ætoq
ToÜ eîvot¿ r.i¡ ga.vruoia,' ðp1'øvov cò tetd"X$ar' tr'oì'v øÙtiv èv rr¡xeqaì'.ì' dpXùu rÌl{$er,av vé¡.r.ovteç, 6ot' rÌpXiv ¡-r.èv eïvør ou¡-r.æd.oør,q taîq Suvd¡,r,eor.v ðæ[ tfr
L25yù.p ø.io$"ioeoç xai .c.qc, xøS' ép¡.r.iv xr,vlloeorq ròv ð1xé9øÀov $é¡-r.evou &xo- xøp8íø,. xørà ròv Àó1ov, ðvíørç I' orl8èv xoÀúcr,v xøì, ðn' diÀlor,ç 8ì¡ töv ¡lopiolv R 187
ÀoúSo6 xøì, tiv gavcøoløv åvcøÙSø rárrouo¿v. toü 'yàp øio$ávEo$ø¿ tò ¡,r.èv åpXì¡v fa¡.r.pctverv tÇr gørvo¡.révq xatù tiv øio$r¡orv' tu'¡X.d,ver, ò' é iatpòç
gavrø.o'Lø., cò òè úæóIr¡Qtç' xai gavtaoìæ æ&oa ì') Àoyr,otr.xi I aio$¡cr'xí1' 25 25 aiosdoer, Xpó¡.r,evo6 tà rcoÀl&, ìóy<p 8è é gr,Àóoo9o6. cpóæov 8é t¡vcr, xcti laÀr¡vóç,
Nø.i rù. gavr&.op,øra tie xor,vie øio$í.¡oeóç èorr, æásr'¡. àr,ò òì¡ xøi tQ ø.úcQ é Èvøvríaç òó{r1q ngoor&"'cr¡Ç, é¡.r.oìoyeî &pxi¡v eivør xouv}v ti¡v xøpòiøv
tiç
yg\rat ðp'¡rivqo tfl aio$1oiç ^i, ga.waaia, 6æou æot' d,v fi. ori "¡àp xeXópr'ototr taiç 8uvú¡.r,eor ùrxiq.cò 1,ìp (ortrxòv æveü¡rø xcri æricòq èv rfr xap8íu.B32
tie
tiq øio$doeoç. oriÐ' oi Àéyov, e6 &pXì¡v còv È1xé9aÀov eTvæ¿ roü tfuXr'xoü xeiosør, é¡.r,oÀoyei. netpa.rw àè rsleí(Ðo¿v drco8e¿xvrlerv tQ
èx soü D 26u
{.,uXrxô¡
zrverl¡,r.øto6, ,ÍÀÀo ¡-ràv ðpyø.vov ti¡ gav'iaoiq, ctÀ).o 8è tfl øio'${oer' òr'opl(ouor'v, (otr,xoü zøteplao$évcoq èæi ælóov êv tQ Sr,xcuoer,òeÏ ælóy¡.r.øcr, xo¡ru(o¡'r'évou
å¡.¡.à cò ørltò xøi Nu.r' èxe',,vovç &¡.Lgoîv. xai tò èpÛi,ff¡1to- coüco flv, tivt æotè 30 30àè rlæò töv &pqpröv Tõv d.nò tiç xøpòíø6 &vø9epo¡,r,évov. cóv tE repi ri¡çL26
òpyávcp i gavtaoiø. óç i8iqù øritfr 7,picø-u 8r,ø9ópouoø tiç øïo${oeoq' àtæ9êper 'A$r¡v&6 þr.ü,$ov ouvd,æcer tÇl rl,,uXr,xQ zrverlpøtl, óq èv roî6 xáto ¡-r,opiotq
D25"y&.p, ei ¡.r,ì¡ 'Apr,o'roú)r7c, d.no).r¡peî tr, Àé1euv èv tQ tpicq'r tõv æepi ù'Xic' xur¡$eioa i 'ASr¡v& teÀer,r,:$ei1 Èv tfr xe9ø),i toü Ar,óq. 6oce yéveor'v xøi
i!r,. ganrojoiu,Étepov xøi øio${oeoq Nøl 8tøvoicrç. poúÀerø-r,8' dpø tò ÊpóT?¡¡'r'ø oõroq toü rluXlxoü Ðeutépøv xai riocépøv rrvù Àóyel ðv cfr xe9æìfi, yÉveouv
R, 186" ¡jeprcpê,þø tòv T oü flÀd,tovoq xaxí11opov, &æc¿iòeu, óv 'uwa xal' oéÀor'xov óq xalöv 'uiv teÀeí<oo¿v xøl rò 9ø',vó¡.levov xatd, c")¡v øío'S¡or'v, æpócr¡v
ëor,xe
Cjiv$pc,ræov ÀérfovTcr, óq é voüç Xopr,o'còv xai &Ðd'vøTov 8¿à cò Fù Xpio'$c¿¿35 Bb Eè èæi cfr ræpàíç, åv fi tò (<otrx.óv. æöq ò' aio$íloeoiq ò¿oíoE¡ i, gøvratta.,
òpycivqr i8ie. é ò' úæèp ðxeívou, ótç ëctr'xev, &æoxprvó¡.r,evoç Àéyer, <iç cor'oútqo ei tororlrç yg\rø.t ðpycív<p, oíg i ø'ío$¡olç; cbq Tàp ø[, 8uvd,¡rer,q, x&ì, sù ðpyøvæ'
xoti óq rà ðpyøva, xcti ø[ àuv&¡-r.euq' d8rá9opa òè tQ åvcr].é1ovcr tà ðpyøvæ,
xøi ø[ òuvd,¡.rer.ç üpa. ipæv àè àr,øgépouoø.r,.
2 LBD è(¡reio$øu R | 4 xar'uò:l6v LIJ xø'9'øú'cóv D | 6 gulooo'
è(r1cio$ør,
giøç LBD gL),.ooogíøv R I 10 dvcrìéy¡ LBD &vcr,lé1ar, R | 15 xcxs'øútò I-BD xa$'
'H¡reiq pèv oüv xcri æepì tø.üta'Apr,orocéÀr¡v ånó¡,Levou Àé1o¡rev, &t rò77.
40 ørltò ðpyøvov øio${oer xæi gawo.olç, fl øio${oer, taùcòv i gevcaoiø' fr
8'
aricQ R | 16 où *."Xritproro, LR orlx èytßprcrar' DB | 19 acigav scriþsi' Topa codd' I
Étepov æio$í1oecoç, o'3 rò øücó, dÀÀ' érepov' Étepov 'i¡ gavtøoiø t{r
xøi óq ei èæi cQ zcpótr¡, &v èæi 8è rQ Seucépqo. e'ú tr ouv¡$éorepov
ë8er, eiæeîv, &ÀÀrì
Àóyç xøi ci il eTvar, orlc<'r xai rò ðpyævov òr'eví1voX-e rQ Àó1qr' 6oc' elvc(¿ toîç tò i 8ra(eux'ctxitç xø.cù. çöv aricöv Àøpeîv eõ D 28
"EÀÀr¡or,v ii$eÀe gp&(er.v,
"Ç, &,v eÏXev I xal xør'&ÀÀ<ov. oüòèv yàp òragéper æpóç ^¡e ròv coü (r¡í¡ltaroç
cò-or'Ùtó, óç pèv æio${oe<oç ðp1ocvov, óç òè gocvcao[øq' é ò'ðiÀtrø
t¿và ci¡e
ëorxev npocr,¡lôv, où8èv ori8ø¡r,õ6 òrø9éper'v o'íerar' ¡æv'cuoíøv
øiotí¡oeolq' xal tpóæov, oÍov'uei ëv¿ø rôv ei8õv Xoplorà Ì) td,vt¡ d,Xóptorø.< ërr, tò ¡rèv
D 27 à¡à toüto Xp!o.$ør colo'5tcp ðp1d,vç tiv 5 þr¡tòv r| èv Seutépar6 xætøl{{,,eo¿ xeïta¿( Àé'¡er, xoc'uà ÀÉ[tv åp¡.r,r¡varlovtr,.
r')
gavtaoíøv' èpcocó¡revoq &æoxpíverd!L"
B 38 cì¡v øridv or¡¡.r.ocoíøv ,itÀlc,rq xøi ril).oq åp¡rr¡verlov o'i8' årépolq tulXd'vec coü
L 27 ctlr¡$oü6- tò .¡àp ä,v t\øtí,vor,q tò ei åp<otr¡¡eøtr,xòv xøi æpop)'r¡¡.r.ørr,xòv òr¡Àoi,
rò æótepov. xu.i ë,rt, roÜ ì') Àucr,xoü or¡¡.r,eîóv èorr,v. eiÀr¡ætø¿ ð' èvtoiü$ø
ori7"i
èæf tQ îpóre zcpopÀí¡¡røtr Ncrtà or¡¡.r.ocr,vó¡.r.evov tò aùtò d,ouvàétor6 d¡¡e'
ei
oTç òr,øgépeuv Soxeitov, oxoæou¡lévouq cà æepi r}¡v ëvvor,øv åxacépou, dÀÀÅ, 6rr tuyXdvououv òpeyó¡.revo.,
&.¡,0r.$oü &ll' 6T s toü ¡rì¡ dyø$oü ðvcoq éq Oîor'O ,.U0"
¡t'&'r^4v 8¡alextéov'
òpeyo¡rév-11iY"'ñ tS
' ' cìv Àéfr,v neptepyø(opévou6 xaì èpú(ovcaç
frì
cöv è9' åøucÇr ðvco>v eiàòq æpúttï
gæüÀov 1àp cò roroü'co. il¡ør¿ouppøiver' òì¡ ðpé1eo$øt 9øú)'ou
yàp np&liv æ T L2
5. ,^.é^¡o¡rev 8ì1 åxoúotov ¡.r,èv ô dv trq $oü. ëg"oiç te xocxoÜ oriòevi æÀì¡v xacù ou¡rpegtl*óc' æ&oøv
R 26i xæi ¡rÌ¡ &yvoöv ¡rÍ1te ðv pi"r õ ¡.r.í¡ce oõ xaì, to'it<ov {xaora ¡.r.ì¡ xæcri ou¡'r'pe- ,*i ,rpåo,íp.ouv d,^¡ø$oü rrvo6 ågíeoso¿¿ xo¿ì 'AprorotÉ).ou6
ëorlv &xorJe¡v. B 35v
T IOu Br¡xò6 ¡r¡òè píq rpø'n^¡. d,xor5o¿o 5
r Olx J[. ¡rÉu"o, xæxLæÇ {r ou¡r,pépr¡xev' åv <Ji yàp ðpêyeear' ou¡l'palver' 7'
L* 50 &,uuorov àé T r, töv xø$' Exa.ora y tÇi Àó1cp. o¡tia ¡¿ 9æülo6 riæÀöq te xai xc¿$' øúrò xai 6nep
òpe1ó¡'r'evoq
Lb 83 .,' ., te to\ ^,piøtov xøi tò Piç æ coü åæÀöçLa 5t
ov. Ert np&rr"r gøü).ov ô¡.loioq. poX$r1pöq ra rç&':r;e'' &,æÀöç ðpe1ó¡-r'evoç
¡.r,èv &,æøv. d'xorio¿ov òè cò åv ¡reta¡.r.eÀ gaúlou,iç töv &ya$öv. &"ou"t òè ou1lvó¡'r'r1 óç ¡'r'erø¡reÀo¡'r'évcp'cQ pèv
8r,øgepét<o 8è xai tò 8i ,ilvoræv np&r,ce,,v coü d,yvooüvræ np&'crew. "ou
&veir¡. 1ùp òl' d,1volav xøl
xæi ouyyvto¡-r,ovr,xà, ¡.r,èv ëorco 6aa ¡,1ì¡ d,yvooüvteq, &ÀÀà 8r,' d,yvo¿øv <i¡r.øptávou- 10
10 è1'¡'ùç YùP o$cóç 1e
or,v xøl rcenpay'reç Suoxepølvouor.v èæi tfr rpd.\et. oÛ ouyyvc,r¡.tovuxà, òè
6oø
åyyr56 ò' ðvTeq, xd,v
H I37u òr,, ¿iyvouøv, d,Àld.
¡rì¡ &1vooüvreç, ¡,r.i 8r,à æú$oq àè ¡.r.í1ce guorxòv ¡,rí1te &,v$p<,rær-
àr,' d,1voræv f ¡.r.æptr¡xóca xal ¡'r'i pecæ
te
B 35 r.ór. åxóvtø &'¡.r'øptdvovca 8r"
f¡¡.ropt4*érorr, tréyeo$æu. xai tòv d'1vooüvtø øü xæi
R' 28"
6" Tøüter àì¡ oÚrco6 ùnoxeio$o. xai rpòq tøÙ,uø Àuróov to,56 Èvavclouç
¡.r.èv ¿;r;,.; xøi oril éxóvtæ xæI &xovrø å¡'''aptd'ver'v'
2Ï tôv ),óy<ov, xai flÀd,rcovø xø.i 'AprocoréÀr¡ ¡r¡Sèv (i),).{Lor,ç 8o[d,(ovcaç ðvav-
15 ' ,,Oorr"p ,åtpo, xnì, 'AptototéÀ¡q d,xorSoræ ouvøÀtr&y¡,r,atø
Àé1er' ori cà piar'cr 8'
R, 15 T l2u
T 11 .¿ou &æo8e¿xréov. tò ¡.1èv oõv d,xouoí<¡q ðpeyó¡,r.evóv rwæ ngú.rrer,v åæÀõ6 pèv g.óvov, &¡trù xoci tà, Àæ$pøîø, o1ov xÀoæ{1v, ¡'lo'Xelav, *np¡'o'''tiou'.æpoo.lcoyeiocv'
D I50oú". gdva¿ o,ix rilr¡$éç, æoç àè xøi t¡ ål,r¡$éq' ë'o'c''xu\' ^¡àp coùç riæopalÀo- éç oÛX åxo'5o¿ø
{eu8o¡.r'ocptupia
Soulo¿æariøv, òologovíocv,
pévouç tà, rpopriø èv coiq Xer¡.r.öouv riæÀõq ¡lèv &xouoicoç rcp&'ctew - oÛ8eìç àv eír¡. 6 te 1Ìp n&"aycrv'cøürct'o'i$èv
x ëo-r'v' oic òì
6pr,ornt, rò &xo,5otov.i 8ì¡ g.ox$r¡pòç å
y,ìp &.v åæ).ö6 gÀor,to rà, ðvtø d.nopaÀeiv - zr¡ òè åxouo'icoq, fi póÀÀouev d.v $r¡p&' 6tr' ei8ò6
tæúr¡ oó(eosctt yevó¡.r,evou èv xrv8úv<p. oiov 8í¡ æou xøi rò'O¡-r'í1pqi ÀeX$év'zo zori Êv oT,ç i1æpùlr'ç, &r.ru'¡¿,-g"i o¡¡ fll&t<¡v gr¡oiv'
50u riåxòv d,éxovti "ye $ug,Q.< ori 8ì¡ d'Toæov, ei xur&'
cr' ¡'r'èv åxouoicuç, åæÀöq
ta où8èpoúretøítlçôpioíetocuorcou8ociov,óq'AplorotéÀr¡çouvcp8ùflld,cov¿
xøl'
òè d,xouoícoq i7 7ta&luç, ciÀÀ' eï xc¿rà tc¿Ûrà, xaì, óoar!,rcoÇ ye &xouoío ç. ró ye ct. xæ[ pouÀeuo'i¡'r'evóq
T e xplvæç H I38
r r_ QQv åxóvtæ .cwù. æpú.tæw tà gøü).ø &a.r¡.$aq ¡.r,èv y,ìp Àéyercrr.. åNorSorov YàP iu,
gxa.oro- ðv oTç xæi æepi & í¡ np&Qç
î ii" oö f¡ <ipxi¡ Èv tQ æpárrovcr, ei¡ó' rd xø$'
À zz" ¡r¡ xør¿ piç. touci 8à åxd,ocqo röv gø"r5Àov úzcú,pxer. &ronov 25
ou¡.rpepr¡xòq pr¡¡è
b¡' o¿g¿u. où yàp ô æpátcov rà 9aü).ø culxdveu òpeyó¡-r.evoq röv gæúlorv fi 8i IIIát<ov ¡.r.èv ei6 'rò xocxóv, 'Apuotot
gæüÀø r-ai èvo:wla. te xøi g$øprr,xd. éaucQ, ¿ÀÀ'fi ri1æ$à xcrì,9uìæxtrxd,' tQ roü &xouoíou ðvó¡.r,ætr XPltør"
ì f ,Ìp óq ou¡.r,gepóvtov ì) óq f¡àéov øúcQ. Stttòv 8è tò &1ø$óv' Ì) yàp tò ,,E,r¿ gè
orlg, ei ¿:.oúo,åu o,,i poúlatøu tré1eo$cr,, e'¿ rr,q &yvoeî rò o'u¡.r,- 9.
"¿
ôv I tò gar.vó¡,r.evov, xai ópeltç ye å¡r9oîv, rQ ¡rèv oæou8*ic¡r coü ðvto6, tÇr gépov'&ll'etc¿tõvxaÐ'ëxu'craæpæcto¡'r'évcov'Ðr'&coüTo8|xaunævrá''
8è garlÀç coü gar.vo¡.r.évou. xal, tl¡.r.<opeio$æu 8è òixa¿ov to'}ç tolor5touç, oriX 30 å1vooüvtoe ' Ëxòv
30 æo¿o¿v &æøpd8extov d,v aír¡ eoÜvo¡rø ènf toü tò ou¡'19ápov 1e
toÜvo¡-r'ot &xc'rv'
1¿llùD]Rad'd,.ócl2ti¡vlé(uvDTRLa]BLboln.r,i¡v(itemTøylor)| ori8eiq &1voai rò oupgépou. otiX èxòv otpct xcd ¡'r'ecæÀæ¡.r'p&vovcu
3 êg' åeurÇr scyiþsi cum Tøylor ëavri,sv B êo.utòv DTR | 3 æpd.tc¡ BDTL¿ rpd:-rret 6oæep xæi &xo'3c,.a tù Àæ'$Pøiø'
HR | 4 p4te ôv púce ð p¡ce oü BDTLa ¡rf$'ôv etc"Iøylor | 4 ou¡'tp:p¡xò6 |
HR 6ç ^¡e B | 3 te
ê¡rpepr¡xòq La | 7 púøuov xal tò Laz in marg. I I roü d.'¡ryooüvcø æpútceuv BLal 2 rouoíjto B1- rotoüTov HR I 2 6ot¿ DT 6ote xal
oîrrn om. I l! xa| renguy|'ceç. - rpu(et Laz 4n nt'arg' | 15 8o€d(ovtøç La2 BDHRLa '¡e fayto,r | 3--4 zrüoøv åxoúe¿v Laz in marg' | 4 ëa¡¿v dxoúeuv
corr.,in textu I 17 r7| Laz n\ suþrarasurø | xai yùp BDT Yi,p xøì La | 17-18 åæo- BDT ),.élovtoq ëocr.v &xoúeuv La i'tew Tqtlo
p*Àlo¡.r,évouç èv xeupôou,r BDT êr-pcíllovrø6 rù gopcía La 'in røsurø, in mørg. add" &1ø$òv touoüto ò' òv | 7-8 ¡roX$z¡'oõç '
¿ÀÌ<,:ç' cor)ç &æopøtr),o¡.r.évou ç ù, cpogttu | 18 trir gopclø BDT om, ilem Taylor | 19 ÉÀor,to B BTI-a ¡.tecag.elou¡,tévq Rf D corr' sic ex ¡t'
ðvøuroDHTRLaI T2¿nmørg.É),ouco I 21 oriùÌ¡ B orlòèDl'oriÐèE.f Tz inmarg.Sì¿l ¡i.e).0¡,r.ávql óq ¡,tetct¡.r,e),o¡tévç
R I t0-242
22-23 xøl ôoøúro:ç,,, éxóvrø DRom. | 22-23 róy.eëx6wa,..9øü).o.1 ru$¡ú'¡uva 17 òologovtavl ôo).oqtovíøv BLa ðoulogoví
æpdooeuv rù gaÙÌø H | 22 16 ^¡e DR rò òè BLa | 23 prèv ^¡ùp DTRLaI BLb om. tr6 Bl D H T La R otn, '12 ad'd' 'in marg' I
^yù.p124 rpdrrovcrl rcpúrceuvcc H | 25 úrúp7.orR I 26 oöþêvorn. R | 27 9gøpruxù êxuatu. BDHLa trl om' R | 24 rcepl B zr
R Lal T2 'in marg. Xpirøt | 30 toü eò B H toüto ) | 30 1a
&1vooüvco6
BDTLa govtuxùR | 28 òutròv Ðèl HR orø. ùè | 30,roùçrouorltouqBTID suþrøscr' 31 BDHRLa ¡reru'
ou¡rgépov Bl DTHI;R ovn' Tz add" in marg' | ¡reca)'ap'púvovc¿
suþer roi,ç rororltotç
Il. A 43. ),u1tp&vetat TaYlor
21 Hom, 16
MohIet, Kûrdinal BesslìIion' III'
DE FATO. 243
10 rfuXaiq xai Staxoo¡loüoø, ðàv o9&l)'r¡ raL 'cr', ào[d'(etctr &8r'xeîv &xorio¿ov
].ó1ov D 152
i¡rn¿o.u, oû æávu ,ror êvc(vf¿oüfal tfr òó[¡. dtrÀà xo¿ì tòv nepi òvo¡-r,dc<,rv
ô 8¿d' xo¿xiøv '$u¡'r'Çr xøì ðp1!q òúoeprv dr¡oxælöv xaì' i¡xrctæ dæo8eXó¡'r'evo6, &'ÀÀtoç <iç ¡'r'r¡$èv 8r'ø9éper'v ðvo-3 37
'uvø- 3l
¡.r,&(er, cò øÛcò æp&1¡,r.ø. ei ò' 'iíp' &xor5o¿ov aÛcQ xøi cò xpæceîo$øu xctì' d'1eo$flr R'
ëorxe ürrò toü nd$ouç &loyiotouç xo(troü rE xøi &petiç ðvtaç, !'itov ¡'r'àv
Ì) xatà l5 T
rorlrolç nøpù tor\q Ào1ro¡.r.oúç.
töv xalõv eTvoru toù6 xot 15 Sr¡pr,ó8etç, Ðè ì) xøc& &xpo!eîç, toücó ye Br,ø9opà,v òvó¡-r.ottoç ¡-r.ãltrov La 53
&ouvécouq ¡r&Àtrov
D 151v geuxtõlv, xa-xìaç, &xpa'oLar,, $r¡pr'ót | ïo{¡,rotoq ëXov $opupei toùç ¡.r.äÀtrov 9lÀøpr'ototéÀetç óvra'ç i gr}'ooó9ouq'
r>tò pr¡8è
B 36' i¡¿v6giv 8ei, å¡.r,öq 1é æoç, ei ¡r'í1 årrei la,lrò 8ìì toüro xøi'Apr.ototélr¡q pouló¡.r,evoq léyer, æpoocr,$eìç
R' 30 *o¡ tøúq¡ âv piç xøì' &xcov Àéyot, o piç< èv tQ toü åxouoiou Àóyt¡r. où8aiq '¡àp ¡rí1æote lxò.v ';"pd'Q*
tà 9aüÀø'
T lo píqt' fi 8ì xaì' øritÇr
rroorrr.éo."Pou eiq tì¡v tP&(lv úæò ,l¿¡.¡,.e 'cexu.ii¿94üÀot, píç 8' â'v np&"lewv"éat¿xal' yrip cù
flÀd,tov äxov:,o"ç töv9a'5trolv co 20 àoxei, éæóoø æ*p' èæ¿$u¡.r.íav xøì tor5q ).o1r,o¡-r.o'5q ylverut à¿' øÛcöv rârv æpoct-
20
æpátcelv gloíu' &"oÚorov YàP flv cóvr<¡v.
&nololou¡rÉvo¿e oùSèv æpoÜpyou tò IlÀí1$cov òè ð[ dvd,yxr¡ ç n&vrcx xcti ¡.r.r¡Sèv ôtó'rep' ëT uXev oió¡.r.evoç yíveo$ør 13'
ouvcpàà åøutQ xaì flÀd,tov a qú"va't rcetp&ran òs¿xvúvøü óç eiæóvca'
<ítu æ&1 n St'
xøì &10v. tly.t'lpr¡téæ yàp 6cr' eiç to
è1 àvqyxrt; dxcov eir¡ &,xó).croroç' ì y,ip òr,' &¡,r,æSiøv | 8r,' åxpáter,æv ì) 8r,' '¡ 15"
Lb xøì píç þçSuoupyeiv'
84v æd,,$ouç 'Apuo,rotétrr¡ç xcri 85
z5 &.¡rg6repa', eip1ru,.8à xøì, åv &,ÀÀor,q, 6tr' Il)'{$ú)vr' i¡ &æ&'t^r¡ æøpàTò ¡rovaXöqLb
12. afii,ou oõv à", ,.oi óc orj$èv &ÀIí1Àtov òrevr¡vóxæorv
Lø 52v fll&rov oüto æepi å*oroiou xøi &xouoiou eiæóvteq' é ¡'r'èv
yrìp êxouoíaç2í ).ø¡.r.p&veuv tò d,vø'¡xøiov æotrÀøXöq ðv. rivayxaîov 1àp xøi
oõ &veu orix èv8éXetctu
(iì'óq orun,"iou, oTov tò &vaæveTv xøi f¡ tpog{, xøi oü &veu tò &yø'$òv pì¡
år'8éX."o, eivotr, ï) yevéo$ør, ii tu tiæopaÀeiv xaxóv, olov tò æo¿Eiv tò 9d'p¡'r'axov'
,oi .ò piørov xæì, tò pì¡ èv8eXó¡revov &llc'rq ðXerv xaì' tò r;q ÚÀÏ êv toiq guor'-
30 xoiç xøi oc[ {ç i!lr1ç xtví'¡oerq. ëv$ø òì¡ xai èl' úzro$éoecoq
tò &vayxæîov' ei La 53u
1 xøl roùç BDHTRI Tøylor d'el' I ;,púsreiv BDTR)H om' | 1-13 rizou-
oútoç.'.tp&^¡p.aBDHTF-,quolocoLb|oI'84D,intextu:6tr,æepdvøütöv.|poú-
ì.¡cuç èse).í1o1- rpdl,vrew. xal é pèv &xoúo¿ov tò 8L' &1vor,av xaì, ånú).uivov, ó òè
cò {6
òp$¡q 8ó€4q go$'¿t", o9ølÀó¡i,evov item La lol' 5zo suþr& lasurø oorr' 3
| | 1s J3D
rirt" gë'Taylor | 5 iorivl Laz ad,d,,¿n rtarg. pì r,Ìp ëoc<¡ ó ),óyoç ôúoep'ç nepl
I ôvo¡r.dttov | 5-6 ¡,tàv oõv éxóvra6 vópr'ouç te nepl B] DHF.TI'a oøt Tz ad'd"
I iø ntørg, | 7 rihero:t DHTLa t;,$3vør, RR | 8 toü dpiocou scriþsi scc, Tøylor) codd'.
I om'.roit I I xulLrot BDR xøi cr, HT | 11 túvu cor BDI Taylor n&w tl La add"
xøÀenøuv | 18 rpøEer t- ngul'¡¡BDHl,al
T2'in marg npa'('¡l tt¡uler' Taylor | !9 xai
R 25 toü scripsi'sec'
i la,pnOHLaTl Rom. xai iten'TøJtlov | 19 Sì B òè DH Ðsî |
I Taylor corr. tò B D lI La 1-
I
xæ."'Bz¡ooæpí<o'
I &v6owòè &æólÀuo,$rrr. .tpr¡ior'Si xøì, æepi cor5cou èv &ÀÀo¿6, eü 8è
I
vr, tQ [epúpX1 èv eoîq úrrÉp ili.,í"tvo6 Àó'¡or'ç zuepl ei¡'rap¡aév4q lèyovtr' &¡ra
ce 6Àoq øricQ æepl R' M'
só te êxor5o¿ov xai cò ei¡r.øp¡-r,Évov 9utrd"rtetør' òrópuotøi
B0 ei¡rappévr¡ç ixøvö6, ðg' 6oov é oxoæòq fiv xøì fi
æpoofrxe XprottævQ <puÀooóçç'
l
24ß THEODORI GAZAE DE }.ATO.
xøÀor!¡.r.evov, aütoæpoøípetív r¿
T lg" æórepov ðè óq úìr¡ tò npoalpetlxòv v-øi cò
xai øòte{or5olov } étePov, xa"i ei t'
Lb 85'orlx sõ 8è llLí1$<ov o'i8è tò ¡.1ì¡ c
Lb 86 àr,'¡¡pio'$a¿ flÀdcovr, aiq cò <ilt)'ö6 rÌ
SOLUTIONES
H 139'òuørpeîv d[roî flláccov. 8rà toüco
sîvc¿¡ T ù å¡"r.aptí1¡.1øtø. &lÀà coü to EX VOCE
tróyovzcotoú¡r"uo,Ëtép.u,8rørpei,xæì'oÚcc'rqôq¡'r'í¡cecòåv8eXó¡'r'evov&vøupeiv
D I5416 te xaw!'cepov aütQ &vúer'v cie THEODORI GAZAE
R 35 ç4oiv, i, ó ¡ròv gaü),oq dei {
T Io Ðè oæorròaToq onavicoq xøì Pr'xP in
Die hier mitgeteilten Solutiones geben einen E'inblick
Gazes'
La 55' .Ìò¿xiav. cà 8ì¡
&xorlo¿ov eTva¿
LehrbetriebZuFerrara.offensichttichhattenilrmseineHörereinzelne
y.evø- flÀátcovr, tõ¡ oqcttrepQ xai doqaÀaotépq Ðuf¡pr¡tøt' ùv&^çx1 te tré1ou
Schwierigkeitenvorgelegt,dieihnenbeiseinenVorträgenüberdiearistote-
ðv$ávòe röv'ðvtc¡v û,æd.vrcov xaì, yrvo¡révc,rv tò èvÐexó¡.r.evov
dæo-
où8e¡.r,íø. nahm diese in einer öffent-
lische philosophie aufgeiaucht waren. Gazes
der Hörer hat sie aus dem
Pd"ÀÀer.v.
töv xaÀóv' 8løgopöv 1õ lichen Besprechung dirch, und irgendeiner
19. Auøæopeiv ¡rèv toívuv ne pì' coùç color5touq Àóy<ov
mündlichen Vortrag (dæò g<ovi;) äes Lehrers
sich aufgezeichnet' In-
d.oú¡-r.pacov åv ,roi6 'Apro, otéÀouq xccl fl],dtcovoq
]'óyor'q,
das Gepräge einer
tãig.a".."n tragen ãiese Erorterungen auch nicht
ts 39 òè æ).i$oç
",$juo, ouocávcøq èpi(elv te xai
xaraoTL(en.re rò d.vo'ge xøì toiq nepi éæotepovoüv geht ihnen ab'
&ÀÀà ou¡rpr'pd'(er'v, 6tr' æep &'v 8r'evr¡voXévør 8oxöotv' e¡îunatong' Siilistischer Zusammenhang
guÀovelx"iv oÛ xø-Àóv,
T Ig.'ope ¿vov xaì &¡rgoiv óq åvì, åæo¡-r.Évouq f¡1e¡,,.óvr. æøròeiøq 1¡
xai oo9íæç &píocA Im einzelnen handelt es sich um folgende Fragen:
d'vòpe oo9ò xai otiò'oüç rÌ[i<'r' Nichtwerden besser
r. Ist das Nichtsein besser als das Sein' das yeváo$ør''
20
R, 35u è¡.r.peÀö c,. äV.ga 1àp
9rÀooogeîv "ò tò xøi toü ¡-r'Ì¡
als das Werden ? (ù 6;' rinlõ6 toü ¡rì¡ yevóo$ør'
l-2 nóæpov. . ló1o; HTI BDRLï om' | 5 r-c'ù &'æ-t'i':ç cod'd"l
Taylor d'el'
eîvø¡ cò eîvøu póLtr,o'J.¡ Ausgangspunkt
war das Schriftwort Mt' z6'24'
HTR BLal Tz corv' sic in
H | 8 Ð""péo"oi
xai | 7 cþ è',ùe7"ó¡.tevovl .Ö'\tent 8r'øléfe<oç Trägt sie den
B iaylor 11 xaì' HTI R in marg' BLa om' e. Worauf berttítt die Vernichtung der Materie?
ntarg. | 11 òì RLa | &x'ovaLo¿
außen her bedingt ? (&u
I
Ðè
16 åoú¡rpøcov BDHT LaR) 1-aylor c'orr' àavpþ&'rov | 1? tepi BDT-R rrøp' H I Grund dafür in sich selbst, oder ist siå von
R xoc$' aütó')
BDHTLa
d úÀr¡ g$eípetct¿ xc¿$' øútò xøi ori
r; te | 20 ooqdr
77 avor&vrul BDH'r' LaRl Taltlsv covv' ovo¡ã'ot I ZO
zwischen dem Ûrsprünglichen (&pX{) und
DHTLaR oogèBlR søb.rcr. ré)'o;' 3. Über ¿a, Vernaitnis øi'ctov ðv')
rò øùrò-òù
dem Ursächlichen (oit'ou)' (eivøi cr' &pxúu' ¡r'i 11ì
Ausdrucksweise des SimPlikios'
enher veruÏsacht sein ? (9øivecoct 8è
oùx â,v eIr¡ xtv¡trxòv oÛàevóq')
Toü åvøvtíou
egensätzlichen' (6tr èx
ú8op ri¡-tøptd,vouor,.)
/.DasGerechteingeometrischerundarithmetischerBetrachtung.
&vøÀoyíocv xøl xøt'
(6tl ðr,Xôiq $..p.îto' tò"ò¿*o'o' xø'cà leot¡retpr'xiv
ri pt$¡.r,r¡tux{v. )
ht auf dem Mailäncler Cod' Ambr'
. 46)' Der Text schließt sich hier
rechi vielen Abkürzungen unmittel-
an, stellt aber keinesfalls die erste
Niederschrift dar,
THEODORI GAZAE SOLUTIONES.
249
oüco,
ë[<,r, orix &v ei4
¿ õ $e¡'r'íotra' oælvera¿ òè xc¿i &æøró¡revoç, óq &,v pÍ t¡ i "lwtîòu Íj .,tn,
OùÐèv Sau¡'r'otozóv,
toü æp&1¡'tæroç úpx4v eúvo(r ¡r rEr
èvlcov xoci pÉpoq
xa$' ær5'uó, ctl).ù xcttà oup'pepr¡xó6'
'ou¡'''pøiver" 30 o,3àevóç. xo).rjE¿ 8è orl$èv åzr'
toü
toü eTvø¿ ø'iti
g$eupo¡.r,évou
t5oæep &várcøl¡v rcocpø'¡evo¡lévou
perà,rìv&pXÍu.TòtoüøitiouSèoÛxeù$r5q'å¡'¡''Ìtòcritr'ætòvou¡r'æøpíotr¡or'v'
tÇr æpor¡1ou¡r'évql t!ç
&pxcoü òè xai øir¿øroü tlv xøt' årc¿volo¿v 8.øgop&v
oXéoe<oq $e<oPoír¡¡,r.ev &,v'
a )tpnlíxtoq 8è tò ¡'rèv all"c¡'ov tt THEODORT GAZLE
Àé'¡<rv orl æd,vu co¿ ío'.xev èr;''ori¡6d'c)ro ORATIONES.
n&v 1d'p ro¿ c¿Ic¿ov toü aicuøtoü zrp
óq i fj),Yl xøi tò eISoç, tà 8' oÜ, óq als Professor
¡.r,èv aicroc,
xøtà, tò c¿rjcó' riÀÀ' fl"èuu,'úpXt'' npóte Die nachfolgenden Reden, die Theocloros Gazes gehalten
r44o und r45o
rou tulXd,ver, ðvtø, ta'ltò 8è toüto xøi æepù töv &pXöv *c{Psv' und Rektor der Universität Ferrara zwischen wie für
Universität
6rr, oti g,èv ;urrr,lpXoror,,, oi ¡' oÜ' xøi roüto
oø'9öç oÚtor xæi 'Apr'ototéli¡q 10
hat, haben Bedeutung für clie Geschichte dieser
Àøv$d'ver" oÙòèv oõv xor)'r!el' ¡r'ì¡ 6tr' Èv den Humanismus in Italien' Akad
ötov, fi co¿rltóv èotu cÇt øicíç' richtungen, einzelne Persönlichkeite
ò èvc¿vtiov ori livecocu. èvctvtlo¿ 1àp t'Ì IJniversität, der Fürst Lionello d'E
geistige Einstellung der Zeit und cI
ïï,.1":J ;"ï;:,Ì':;läîJ;.îÏt,'îi, u
*t*"}; Gazes über
aùtQ 8úo ei8r¡ eTvør,. der ersten, der Antrittsrede zu Ferrara, spricht
z 'AÀlà ¡rì¡v rò ëx'cwoçyr'vóprevóv r'' ¡j¡c èt" eïàouq òúo èv tQ aùrQ ri$r¡orv denicleellenundpraktischenWertclergriechischenSpracheundLitera-
wieder' auch
ei8r¡.oÛxripøròðvavtlovåxcoüèvavtíouxas'o¿útòëota¿.ëococ¿tolvuv tur. Es spiegelt sich die humani :he Gesamtau{{assung wobei
èx toü åvo¿vtiou tò êvø.vtiov fl ¡,li toloütov. olov
cò pr,éIø èx toü leuxoü fi ¡,r,i die einseitige Meinung über den en Aristoteles'
dt' umfassen der mittelalterlichen
Àeuxoü, xaì civúæc¿l¿v. Gazes allerdings ,ro,t
on den recht derben
6, 1
.,or¿ oi ),élovreq cì¡v s&Àcrooøv ú8cop d.¡.r,øpcávouot. tò 1àp ü8olp èotì Übersetzer nichts wußte uncl auch
eigene Aristoteles-Über-
H I41" ,|uxpòv xæi èxeívr1 8è $ep¡'r'ì¡ xocì' [r¡pá' Angriffen geahnt hat, clenen nachher seine
')1póv, des Griechischen
setzung ausgesetzt sein sollte' Belege für
die Bedeutung
z l(aÀoü¡,r.ev 8ò ø.Ûcì¡v $&Àøooøv xøi üæóotøo¿v roü Úòaroq, iirtq åx toü herangezogenen antike.nZeug'-
rilpoü xai rluXpoü xøi 1truxéoç xata")'elneraL" toü !À[ou
ì) roü æupò6 &vr¡r'to- sind die bekannten, von den Humanisten
únelxe¿' 25
nisse. Es erklingen hier aber auch l'{amen
von Zeitgenossen: Vittorino
¡ra,t' òè "¡ o'o"d'oe¿ ðotì'v úypd'' xai
6t¿
8r¡Àovót,l
Verona' Anziehend ist' was
da Feltre, Johannes A,l'i'pu, Guarino von
¡-r,évou
"Otr, ¡r,xöç Àrtp.î"o' ,,i п'ot'ou xø'cà leco¡'r'etplxì¡v
&votÀo'¡iøv xu\' xæ."'
7, | um die Universität zu sagen
&guS¡.r.r¡tuxí1v. Gazesvon der Sorge d'es Ëü"ten Lionello wie
weiß, über ,lie von in* uotg"ttende Au-swahl tüchtiger Lehrkräfte
l
¿ Køi xacà' ¡ràv leor¡'letpuxiv àr'øve¡'r'r¡tlxòv Àé1etør' æepì' tà zrpóo<'iæø'
8è xc¿rà tò
I
ú¡¿vu. èv ,roir,t',toiç ëip"(otv "i' oi ¡'èu xatù cò rcÀéov' oi über seine Fürsorge für die Studierenden'
Rektorats und die
"ote
ëÀørtoi. Exa.ctot 1ùp æpò6 tàq æ 'd'(er'ç øütöv )'a¡'r'pd'vouolv '
xarù 8è tì¡v 30 Die zweite Rede hat Gazes beim Antritt des
befürchtete' daß ei als
r.é1"n" è-ouop$t"'*óv' xal $etopeitar' xu¡ù" n&vra
&pu$¡.r,r¡tlxlv
f¡ ioóø¡6 dritte bei d", Abgui" des Amtes gehalten' Er
keine Gewandtheit besitze' Seine
èvøùtQ.yúu,"o,.8èæepitàou¡,r,pólctløxøìtàouvaÀ}.áy¡-Laca'Èvoiqsetopeicøl
auf einzelne Härten sich die flemde
xa:'ù. ¡cd.vra. f¡ ioóT r¡e'
3 'OÇ oõv tò 8í*ot, set'rpeitør' òrxöq, oiito xø'l' f¡ ioótr¡q' f¡ ¡'r'èv yrÌp xottà t hat' An Mißlichkeiten hat es ihm
åv tfr cäiv ðvtov 9úoer' orix 3õ It. Übeltaten waren in studentischen
nú"v'ca. èl'.ca(er,, f¡ 8è oÚ' óq :i¡ ¡'r'èv å(r'o'd'(ouoø
einschreiten müssen' Daß
eúp1tat, röv ouv$ecöv à¡lovótu, I(reisen vorgekommen, gegen clie er hatte
Rede seines Schülers Ludo-
gøoiv. ori 1àP oTóv te cì¡v (<oì¡v er trotzdem b"li.bi;;;å"î *"t' zeigt die
sagt' daß alle es am
xarù. n&v'ca eir¡ é ioøo¡-lòç töv o vicus Carbo, der *Jnt -it etwas Übertreibung
Rektor wäre'l
Sep¡ròv xøì, tò úYPòv tõv &'lk¡v' à¿' liebsten gesehen hätten, wenn Gazes ständiger
töv töv 40
Theodoros Gazes' S' z3 n' z auf'
åv æ&orv, A¡rrç l! &và y'époç' oi ¡'r'àv d'v$prízcov ¡-r'oløyXoÀuxócepor
¿'esen Ausspruch macht A Gercke'
oi òè xai ðrcì' Töv dÀ)'<'lv cboøút<rq' '*i cuius tanta fuit et vi¡tus et huma-
dÀlcov eioív, 9r'"y¡,r,otrtxc!:'cep '¿' merksam. fol.48v 1ff'åoao"tt l'hessalonicensis)' im Cod'
exoptarent' Die Rede findet sicìr
nitas, ut eum omnes rectorem perpetuum
H H Vat, lat. 876r, fol' 37-4gv'
12 ìøporl ìcípn H | 33 ouvcàÀd'1¡r'øtcrl ouvøld'1¡'tørø | 38 nÀeovú(euvl nlevú(Euv
252 THEODORI GÀZAE ORATIONES.
nguer-r Rektors' nicht
Die vierte Rede galt der Einführung eines
Michael Panormitanus'
des unmittelbaren Ul.tttotgttt Gazes" dem
eines Mediziners.
aufmerksam gemacht
Auf die Reden Gazes'hat erstmals A' Gercke 850
Auszüge veröffentlicht' Theodori tazae
und davon kürzere, ,u* reil ,""irt *i[ktirliche
liegt bei ihrn vollständig
-"i"t insigne rectoratus)
Die dritte (in deponendo
Umfang' Die Graeci Thessalonlcensís
vor.1 Ich gebe die n"ã"n hier in ihrem gaîzeIl
(Cod' chart" Oratio de Lltterls Graecis.
fr""¿r"ftriftiictre Ü¡erlieferung bietet Cod' Vat' -8.76r.,
r4,3 X 19 cm, q4 lot' XV vãt XVI saec':
B)' Die Überschrift der
oratio den schmückenden
dritten Rede gibt daselbst zu Theodori ' ' '
1'
Dum conventum vestrum intueor, patres doctissimi studiosissimique
audiendi mei,causa hunc
Ztsatz:Viriinomnilitterarumgeneredoctissimi'diedervierten 5 adolescentes, vosçlue partim honoris, partim
atque integerrimi
phílãsophi nobilissimi
Rede : Oratoris -offensichtliche inlocumtamfrequentesconvenisseconsidero,meoçlueadhancfloren-
"toqo"rrii.rimi, Fehler der Hand-
et trium linguarum p"rii", a""issimi.
Die oft sehr willkür-
tissimam ac praeclarissimam urbem adventu tantopere laetari video,
schrift verbesserte iån on"" weitere Anmerkung' primum quidem, ut verum ingenue profitear, mihi ipsi non mediocriter
^g"rrd"o,
licheRecht,cr'.eiuunghabeichunterBelassungeinigerEigentümlich- åeinde vestram, patres ¿ Singularem-
vereinheitlicht (so stets
keiten (benivolentia,intelligo, vendicare u' a') ro f,ue erga me benivolentiam toto, ut or' postremo
tamquam anstatt tanquam u' ä')' studium vestrum, optimi adolescente etiam atque
etiam probo. Quámobrem, patres amplissimi' ingentes' ut debeo'
1 A. Gercke, Theodoros Gazes Festscht'ift. Greifswald r9o3, S' 3--ro' virtute ts 50v
vobis gratias ago, qui nullis -"i, "tg" vos meritis, vestra solum
incredibili me benlvolentia atque honore prosecuti estis' Vobis autem,
15 studiosissimi adolescentes, ut iam omnem
meam ad vos orationem
convertam, officium, quod iam pridem debeo' in dies' ut potero' ex-
solvam.
libentius 2"
Nunc vero ea, çluae vobis plurimum profutura existimo, eo
exponam,quoVos.mihiattentioresatqueadaudiendumparatiores
adãsre video. Nunc enim vestram, quam tamen iam
prid'em coniectura
ZO
facileassequebar,manifestissimeperspiciovoluntatem.Buofit,utiam
vos magnopere diligam atque aliquid eorum praeterire' quae pro
studiorum vestrorum utilitate dicere aut facere possim' nefas
esse
8" Fuerunt complures' qui' quamvis multos pariter ac latinae linguae ignarus fuit, non traduxisse Aristotelem,
elaboravissent, niiril tamen
aut certe parum sibi, patriae civibusque rs sed potius invertisse ác confudisse cognoscet' Quid
de Xenophonte
Socrutico dicam, cuius libros M' Cato apud Ciceronem propter summam
suisprodessepotuerunt'.Vosautem'tihi'""litteris'dignamoperamlS
praestiteritis, vobis vestrisque
o""tiU"t pt'* Lme utiles esse poteritis' illorumutilitatemLaeliumscipionemquediligenterlegerehortatur?
victorinus p"it*r.i., n" îongiu,
e"e-pla .antur, aetatis nostrae puid de ceteris quoque graecis auctoribus loquar ? Dies me certe
oniam' quamdiu vixit'
vir optimus idemque doctissimus i"il' b"iqn"* plurimis profuit' nunc
permultos
deficiet, si poëtas, o."ìor"., historicos, philosophos aliosque
latinas cum graecis litteras comungendo rãstituåndae quoque latinae20 29 scriptores enumeravero, ex
quibus omnibus legendis non mediocrem B 56v
¡."tor]-r.¿
B55non solum propter virtutem viri clarissími utilitatemcumadresprivatastumadpublicasetinbelloetinpace
linguae i-pri'fit adiutor
"t """to''ú:1":.-Ii"itiÏ cum consequipossumus.Huicverotantaegraecarumlitt-erarumutilitati
A#; c""ti"us Veronensis' quoniam idem magna coniuncta est tanta honestas, tanta gloria ac laus' ut ad earum
studium
Johannes
i""täio "ìfecerunt hodieque facere non cessant' profecto in omnes magnoperc invitari debeant' Non minus enim
quam ipsa virtus
diligentia
zs ab iis rebus, qu
is habeant' differre
ho"-g"'",";åÏî':i:,*:11,,",x1..?"îåïåilT:öî"l"îÏ:,'ål':i:,, re gloriam consequi
videtur, quippe c
ìta et graecis litteris loriari solebat' quod
P et immortales eff
quod graeca lingua
9. utrique linguae operam res contra Mithridatem maximas gessisset, quam
aliquando per-
se dedat, quod Roma historiar,r conscripsisset. Nec tam doluit triumpho ei
tracluntur' Nam ut alia pleraque'
quae minu
30 30 negato, quam gavisus est
disputationibus' quas crebro cum Graecis
ita peregrin*-iïd;" in iun¡.r-i aetåte
melius habere consuevit. crassus etiam, vir eloquentissimus,
non e divitiis'
ã"i* in molliori cera signa' quae paulo
obscuriora
quas possidebat, sed e defensioni
Buemadmo¿"* il" iuniorum anlmls
sunt, expressius imagines suas imprimant' :" studio- fretus assidue suscipiebat, gloria
B Ss, alienae titterîJ fir*ii, "tqo" "tii,,ri
i'h""r"r,t. Buamobrem, opinione iniuriae haud facile diu
lissimiadolescentes,ceterisaliisposthabitisrebusnuncmaximegraecis to 95 gisse dicitur. Bonarum
verum a
litteris incumbite atque auctore Horatio ' ác gloriae quam utilitatis veris possessoribus comparant'
Dnunc exemPlaria graeca Sedforsitandixeritquispiamvestrum,adolescentesoptimi,haecll.
esse' Ego
nocturna versate manu' versate
diurna<' quidem, ut dixi, ita se hatere, rem tamen ipsam difficilem
ore rotundo posse viderem'
tc;;il; rmque ingenium' Graiis dedit autem, si res magnas facile ac sine ullo labore comparari
Musa loqui'< 40nonsinerationeidavobisinmediumafferricrederem.Cumvero
varios orationis ductus vimque dicendi
t"":11-I: oo res nulla reperiri queat, quam sine aliquo impenso
labore consequi
10. Demosthenes
orator post hominum memorram adipiscique po.ri-,ir, is'mitti omni prorsus ratione
carere videtur' qui
docebit, quantam nullus umquam honestam'
sq
laboris evitandi causa negligat rem tam utilem tamque
Horat' De arte poél' z69 sq l 38 Horat' De arte Poët. 323 Mohter, Kartlinal Bcssalion' III'
17
36
THEODORI GAZAÊ ORATIoNES 269
258
ut quanto maiores' honestiores aetatis nostrae omnium facile princeps liberalium artium ac discipli-
Natura rerum humanarum haec est'
habeant. Non tamen propterea narum, collegia vobis domi instituit. Doctores in omni litterarum genere
utilioresque ,r";, ,.;;; flus difficultatis
rerum causa labores suscipere praestantes undique conquiri fecit civitatemque vestram rebus magnifice B õg
B 6T, labores erunt rugr""¿r. Ñ"* si magnarum adornavit. Pacem, quae studiorum mater est atque alumna peperit,
recusaverimus' non solum Parum 5 aluit et in hocliernum usque diem conservavit. Cui profecto, si grati
c
sed ne vitam quidem Poterimus esse voletis, ob immortalia sua in vos beneficia, non modo fortunas
nisi a maioribus et regantur et vestras, verum etiam vitam ipsam debere non negabitis. puamobrem,
quod ex iis rnaxim adolescentes optimi ac studiosissimi, ut orationi nostrae modum statua-
amissis Perierunt' mus munusque, quod vobis polliciti sumus, absolvanus, vehementer
honestas negligere,
enim Solon Atheniensis nec Lycurgus 10 vos etiam atque etiam et hortor et rogo, ut haec studia, quae et cognitu
10
nec satis facilia et imprimis utilissima ac praeclarissima sunt, tot simul
suis civibus leges condiderunt'
commoditatibus oblatis animi ac spei pleni alacres suscipiatis eisque
dies ac noctes incumbatis, neve committatis, ut cum omnia vobis
abunde adsint, vosmet vobis per inertiam atque incuriam defecisse
15 videamini.
ne graecar
Petere neglexerunt,
fmmo vero omnes labores ac
litter
B 58 clarissimi evaderent et aliquando
qui pro {utura groria suscipitur. Labores Theodori Graeci Thessalonicensis 860
inanis r"¡o, .Jt"."Jrti*"rào.,
Herculem deum effecerunt' laboret
Ño*"-Pompilium e curribus Sabinis De Rectoratu
m evexerunt' Denique permulti alii
vigi- zo
as res gerenclo in deorum numerum Eucharistica 0ratio.
quam Hesiodus
::ÏilÏ#i";îiül'' Cum mecum ipse cogitarem, illustris princeps et amplissima uni- 1.
ë$r¡xocv'< 20 versitas ceterique viri clarissimi, quid apud vos dicere debeam huius
>cipetie 1àp ï8pötoc $eoi æpozcápor'$ev
gratia honoris, quo me hodierno die humanissime affecistis, venit mihi
12. Neque tamen res tam di{ficil in mentem Themistocles ille Atheniensis, qui, cum apud Persas esset,
vobis fortasse videtur' Nam' P nondum lingua illorum satis eruditus, rogatus ut persice oraret, recusans
eis litteris adcliscendis difficult ignoscere inquit. Oratio namçlue persimilis est variae cuidam ac pulcher-
quorum litterae tantam cum graecrs
sl
25 rimae vesti, quae si tota dilatetur, ornatissima esse videtur, si con-
q"i¡*"i. barbáris hoc studium dilficile esse potest'
forsitan stringatur, pulchritudo eius patere non potest. Etenim recte ille ac
"t "iiîr" figuram commune est. vobisS0
quibuscum .ritil=rro¡i. praeter hominis pulchre id oratione asseruisse videtur. Nam ipsae orationis inventae
atque elegantiam nati esse
B 5gu autem, qoi J o*nis generis humanitatem sententiae quaevis aptae gravesque sint, tamen, nisi plene pronuntientur
videmini, difficile esse quid P electisque vocabulis et congruis constructionibus non sine venustate
B0 ac lepore quodam explicentur, ieiunam quandam, angustam penitusque g 6gu
deformem orationem contexunt. Quamobrem etsi eiusmodi dictum
Themistoclem magis deceat ut hominem paterna eloquentia praestan-
tissimum, tamen eo magis mea id interesse arbitror, quod ego verba
13. Accedunt ad haec cum m apud vos faciam, homines multo eloquentiores illis, qui Themistoclem
tum loci iPsius non mediocris co 35 audire desiderabant. Ego magnitudinem et elegantiam dicendi nec
vestris inservire Possitis' Non mea paterna lingua polliceri audeo. Non enim valeo tantum. Ob aetatem
artium
Prematur et iiberalium tamen satis iam longam assiduosque labores me quoque nonnihil
alia loca, alios quaerere PraeceP
z9r 27 videtwl B cory. ¿z asseluit,
24 Hesioci. "EPYø xøi í¡P'êP* 77*
ORATIONES 26r
THEODORI GÀZAË
260
valent, saepenumero facto impetu temerario non solum rebus non pro-
fuerunt, verum etiam maiorem in modum obfuerunt. vos ad ea, çluae
prudentissime agitis, sempel tutissime omnibus rebus perutiles adestis.
Item quam insolentes contumeliosique divites sint, ceteros omnes con-
5 5 temnentes non magis altis aedificiis vesteque sumptuosa patriam ornant,
quam ipsam sua contumelia turpiter inquinant ac funditus evertunt.
Vos summa cum pruclentia honorem pluribus plaestantes honestissime-
que singulos pertractantes ornamentum utilitatemque rebus patriae
tantam ãdiungitis, ut nihil ad eam magnitudinem accedere possit.
10 10 Haec cum ita esse consensll omnium, qui recte sentiunt, confirmen- 5.
tur, haud illa humanitas abest, quam prudentia semper comitari solet.
B 62u
Id. enim ego nullo pacto praetermittere possum, qui me humanitate
potissimum vestra tam honoris consecutum esse intelligo. Alios enim
habetur, secl qui vere ac slncele qnosclu- saepius honorandos putastis, ne quid iustitiae debitique officii
em Possit, exPresserit' is recte 15 1r neglexisse videamini. Me vero huic magistratui praefecistis, ut sane
humanitatem quandam incredibilem hominibus omnibus explicetis cete-
rosçlue hortemini, ut non semper curiosius res singulas exquirant atque,
ut ita dixerim, acerbius iudicent, sed potius facilitate morum et aequi-
tate quadam crebro utantur, malintque prudentes humani quam severi
20 insulsì videri, sed ut qui <nob>ilitate morum . . . perioris melior
(ev)adere
non
alienum omnino est' Alterum possit, . . . ob aliquam dif<fi>cultatem eiusdem . . . ipso bono pri(ve)tur.
ut mihi iure imPutetur' Cum enim
Fit enim, (ut) ego, qui minus rem tantam merear, ornne studium magis
tum in hac designatirne rectoratus magisque adlribere velim, quo Ine dignior efficiar, non aliter atque
illi, quì ficte laudati magis quam aperte reprehensi virtutem saepius
25 complectuntur. Nam nisi quis ab omni honestate penitus abhorreat,
quae ad eiusmodi felicitatem
spec- et laus relata et magistratus concessus eum adhortari melioremque
iÅe facitis' et numquam id summum redclere potest. Ita nec humanitas vestra sine summa prudentia est,
neque piudentia sine humanitate summa, sed altera semper alteram
bonum desit' comitatur aut sicut soror sororem aut sicut filia matrem'
datis'
4. Pro viribus oPeramaugerr v S0Quasobresego,amplissimauniversitas,nonaliquoiuremeo'sed6'
quodam omnes artes B 63
omnes c vestra summa humanitate rectoratum vestri ordinis me fateor adeptum.
iiberalia virtutesque
Quippe vos, çluae contentiosius alii
quaeretent, ea humanissime missa
facientes me tam magno, tamque optabili magistratui praefecistis, me
munere adeo claro ornãstis, ut nulli mei labores, nulla mea pericula mereri
35 potuissent. o incredibilem humanitatem, o morum admira.ndam facili-
latem I Quis vos vehementer non laudet ? Quis vestras virtutes ubique
gentium praedicandas non putet ? Nonnulli adeo contentioso, invido
f,"r,o"r.oqì" animo sunt, ut si forte is, qui acl magistratum gerendum
quoque par iure finem magistratui meo imponit, principium exhibet alteri honoris, tec-
graecam nationem Ïacit' ut cognomen "'nttrn"-t-*?:::
hunc pnnclpem
puamobrem q; ;"git laudãnclum humanissimum torem postulat novum. puamobrem insigne, quo me ornandum summa
e-t belefice{=: cum humanitate putastis, egregia universitas, hoc ego depositurus
fateri omnes ãebemus' secl ob eam humanitatem' coniunxerat' eo magrs
qua hominet ð'""tot 'ibi -uio'"m
in modum 20
accessi,."..oro.qn" ei, cluem ad eundem magistratum gerendum elegistis.
f it enim' ut exempli magnitudinem' magistra-
laudem nostram video augenAu-' 1b lclque non animo quodam iniquo ac tristi facio. Sed, ut libenter
laudis ma-
quod vobis proposueritis'ingenua ipsa irnitatio mensuram tum accepi, ita libenti animo dimitto, Tunc enim consensus vester in
iorem consequi debeat' me eligendum creandumque rectorem me vehementer delectabat, nunc
comprobatio et laus ipsa, quam is consequitur, qui bene magistratum
S.Acceditadhaec'amplissimauniversitas'mutuabenivolentia'quam
iam prid'em explicastis' Quo quidem gessårit statutisque vestris paruerit, me non minore laetitia me Dius
vos erga -" h"b"'" multls in rebus
:ctorem promptos fuisse2S 20 Fidius afficit.
animo itu .ro=ïJ'rre eligendum.c'eanduique nullo
go4intelligo, ut quantum meae.vrres ante rem rpsam superentur' Puto enim me ita rem susceptam egisse, ut facile apud quemque ?. ^^ .
B 68v
pactoaninadverterevolueritis,Iemqueintolerabilemquaeriexistima- iuclicem iustum probari possim. Ñ". *" impudentia deterret i11o¡um,
dilexistis, primae dignitatis qui se ob iniurias multas punitos esse molestissime ferunt. Testes enim
veritis, ,,i.1 -à-t o-inem, quem plori.rro* qui diligunt' congedele
vestri orai,ti."pïo;ft"t""t "l¿t'iii'' Quantum' ^ vos omnes habeo rationum mearum. Quantum ego humanitatis osten-
p""tã merear :gã' nullo pacto animad- 30 2b deram ! Quoties vel humanissimus quispiam perturbaretur,
nullus est
clebeant, facile cogitastis' Quam
vertenclum pnn"'il'' Omnii vincil
amor' Apicem meritorum nostrorum vestrum, qui ignoret. Secl profecto hominum pessimorum contumelia
summi amoris indicium' tanta fuit, ut neque ego ipse tranquillo animo semPer esse potuerim.
iam mihi i-påt"ittit, ut nihil desit aci
rem totam prudentiae' humani- Sed me fateor nonnulla et dixisse et fecisse acerbius, quam morum
9. Quae cum ita sint' ego' ut debeo'vobisque gratias ago non solum esset meorum, multo tamen benignius omnia, quam Perversitas mereba-
tati, benivor"rrti"" vestrJe attribuo, ego ab aliis
hominum omnium meorum animum
explicans' Nam 35 30 tur eorum, qui me ad illa compulet'unt' Quapropter si
meum, ,"d
"ii;; erga- me sit' si quam iudicari deberem, fortasse timidior essem, ne homines, qui rem ipsam
si quis amor fratrum' amicorum' familiarium Graecorum ignorant, calumniis adversariorum credentes sententiam de me iniquius
quid caritatis natio
benivolenti"- f'op'io* in me habeant' si
dicant. cum vero vos futuri iudices sitis, qui meam erga omnes vestri
rnihiimpertiatur,hosomnesoremeog.atiasvobisagereveiimputetis.
ordinis bonos benivolentiam perspexistis, qui saepius inrlustriam ac B 69
Idenim,q.,od.-ihiconcessistis,siconcessumìlliomninoexistimabunt, 40 qui pessimos illos, qui
exhibere, quoacl
debitores vobis 35 labores meos pro communi utilitate probavistis,
conabuntur.que omnes mecrrm gratos
SeSe
irnpetus in me faciebant, semper odiohabuistislibenterque eos ab ordine
maximepo*i"t'Reliquumest'amplissimauniversitas'utreisuscep-
quidem invocatio- .tr.ltro expelleretis tamquam inimicos communes et perversos maledicos
tae fautore- irr,ro""* Deum immårtarem. Quam
ORATIONES. 265
THEODORI GAZAI'
264 Provincia itaque, quam noster hic Michael sortitur, Sicilia est, quae 3.
mei syndici sitis' non est'
quod
omnitlm, Çum, inçluam' vos futuri. meorum plus tanto spatio maris ab Ïtalia seiungitur, quanto insula quidem redderetur.
dictorY* f:::îiÏ::
dubitare clebeam, an iusta ratio accusationes' Vicina vero ita est Italiae, ut eam nonnulli coniunctam olim fuisse
calumniae atque iniquae
valeat qo"* t'o*i"o* 'rrufo"tm confabularentur. Unde nec rebus privatur, quibus melior pars ltaliae
veniam' Nescio' amplissima universi- 5 abundat, quinimmo omnia copiosius habet, et ipso ambitu maris
3. Sed iam ad id, quod proposui' magis laetari U:Tlt quam
functus 5
tâs, an quispiam c'e"tui rector tutissime munitur. fta praeterea velsus meridiem tendit, uf sf 5if¡rn B 7l
benerectoratusoflicioarbitratusqueinfinetemporisparendumesse commodissimum habeat, sive in Africam sive in Aegyptum sive in
Nam etsi honore ceteris anteponr Graeciam navigare oporteat, et in aëris maxima temperie ac salubritate
legibus et universitatis praecepto' iubenti
pulchrum -'id""to'' ium""-io't" tgt* ac superiori honeste laeto' maneat. Unde fit, ut et ipsa rerum copiosissima sit, et quae alibi nascun-
"t'"
pa'ere *." t";i;;;- lotg" pulchriu!
est' Quamobrem ego 10 tur, facile in eam portentur. Poëtae igitur Proserpinam hinc raptam
electo 10
ir.rg""n". åctoratus coram vobis depono, rectori esse cantent atque pratum ostendant, unde Pluto puellam flores colli-
B 6gu ut d.ixi, animo quem-
um iudicandumque exhibeo' gentem accepit. Nos ob fructuum ubertatem maximam eius loci fabulam
facile cedo, me vobis examinan
iubeant' istam factam esse arbitrari clebemus. His autem rebus congruam habi-
admodum leges vestri ordinis
tationem quoque habuerat. Populosa enim haec insula semper fuit et
15 est. Urbes permultae in ea conditae sunt, quarum magnitudo ac pulchri-
tuclo hoc etiam tempore servatur. Permulti in ea claruerunt tam artibus
liberalibus quam re militari. Invidiosa cuique imperio fuit, atque, ut
Theodori Gazae
rex ille Pyrrhus dicebat, Carthagiensium et Romanorum magna pa-
870
laestra.
Graeci Thessalonicensis 20 Huius tam commodae tamque ornatae insulae urbs omnium, quae 4.
in ea sunt, maxima Panormum efficitur partim loci opportunitate
In Rectorem Novum Oratio' eximia, partim usu multarum rerum faciliore. Montibus haec civitas
non minus munitur quam ceterae muris et fossa. Fluminibus abundat,
quibus ceterae carentes tanto minus laudis consequuntur, quanto minus
1. Etsi res, quam 25 capiunt utititatis. Quin etiam reliqua, quibus civitatis situs ac loci
dam in dicendo co natura praestare videtur, Panormum aut meliora habet aut certe non
ornatissime referret deteriora. ris vero, quae artis ingenui fortunaeque sunt, non solum
facit, ut ego, qui in hoc dicendi gen 20 ceteras omnes Siciliae civitates superat, verum etiam primariis ftaüae
esse videar. Qo"-vit enim homin facile comparatur. fta aedificiis tam privatis quam publicis structa est
valuisse accePimus, ut Pleraque P 30 magnifice atque ornate. Artes omnes in ea exercentur' Litterarum studia
amen nec minimam Partem eorum
florent. Singula magistratibus miro ordine gubernantur. civis summa
benivolentia civi coniungitur. Advenae a civibus honorantur atque
amantur. colitur iustitia, colitur pietas vehementer. Populus ille quam-
vis maximus sit, tamen non minus uno consensu principi suo parere B 72
B persuadet, ut rem, çluae meas suI 35 videtur quam homo unus, qui moratus optime sit.
magnum quendam errorem com-
Tgv
omnia, quae ipsa iott"'it' faciam' me Huius praestantissimae urbis familiae antiquae ac nobiles sunt 5.
mittere Putarem' Nuciorum atque Perusiorum, çluarum utraque cum semper homines
qui ob singularem virtutem
2. Dicam igitur, ut possum' de hoc viro' die creandus adest. Principiums0
egregios patriae exhibuisset, tum parentes huius viri produxerat in
sententiaorr,r]ioã"i"ctusrectorhodierno lucem Nicolaum Nucium et Matthaeam Perusiam, qui exempla maiorum
unde hic ortus educatusque
a,utem orationis inde sumendum videtur' 40 suorum egregie imitati clarissimi evasere. pui non minus virtutis quam
Quamobrem parentes
est, et ut naturam ipsam sequatur oratio'praecliti hunc egregium nobilitatis ac divitiarum paritate matrimonio coniuncti integerrime
imprimis tau¿ari debent' qui virtute
egregia
profecto vixere. Multa praeclara Nicotaii Nucii Siculi omnes praedicant, illa
genuerunt, î",""pãr*tä patria et provincia praedicanda videtur' 3ó vero imprimis, prudentiam summam, amorem erga patriam summum'
", ipsorum prinìipium quoddam fuisse
est, quae parentum quoque
ORATIONES. 287
266 THEODORI GAZAE
memoriamque perpetuam et habenda et ordinanc{a esse, navigavit in
Noniliumdivitiassibisolumpossedisse,verumetiampatriaeatque partes remotas atque se ad Patavium civitatem venetiae confert, ut
amicislibentiusillumprocommuniutilitateexpendereconsuevisse, ãt doctrinam maiorem acquirat et, ut inquit Homerus, mores hominum
quam alii fo".*i"'' Nåc patriam, ingratam
in eum fuisse aiunt' sed
multorum videat et urbes. Vigebant in ea urbe tempore illo liberalium
eius meritis it" ho"o'utdo satisfecissel
ut non magis ea- laudari debeat
gratam et beneficam civi- s 5 artium studia, et reliquarum lelum conditio ita erat, ut nullo pacto B 74
propter pri*",io- civem, quam is propter Michaelem laborum et impensarum poeniteret. Etenim animi bona,
tatem. quae nondum habebat, plene acquisivit et, quae plene tenebat, pleniora
certe' qui virtute ita claruerunt' qui felici illud
con-
6. Sed debuerunt -fo"ru,'t, fecit. Nec sine admiratione ingenii et laude molum in ea manserat urbe'
B 72v no6io copulati sibi ipsis generare' Platonisque cum vero f)ivus Leonellus, patriae princeps, rtaliae decus, hanc 9.
'imil"* titl* bonos esse asserit' quia
pulcherrimum dictum confirmare' qoo op- 10 10 urbem stucliis liberalibus ampliasset ornassetque, Michael ut ceteri
ex bonis il;;;. Neque enim semen perlectum terrae iniectum fama huius Ferrariensis stuclii hortatus ad hanc urbem accessit, ubi
""ti
timae plantam vitiosaÅ emittit' t"qo" boni
parentes pravos filios
fato {elici' educatur iam quinquennium manens aetatis processui virtutis ac doctrinae per-
generare possunt' Quamobrem nasãitur hic fectionem concinnam omnino recididit. ut enim numerus annorum, ita
parentum' instituitur ac
honestissime, ut debiit filius fortunatorum virtus in eo aucta est. Nec magis ab aetate quam a virtute vir appellandus
disciplina' Mox igitur
eruditur diligentissime patriae moribus atque naturae admirari 15 15 videtur. Medicinam scientiarum omnium utilissimam, cuius principia
in prima aetate Michaeiis indolem ac profËssicnem et naturae' ut pulchre tenebat, hic plenissime est adeptus sub Johanne Hercule et
debemns. Hic Lnim prolis optimae
fuãrat exemplum
õratio Gerund.o praeceptoribus, qui principes facile medicorum omnium
itadixerim,rr,"gttifi*-opot'Parentibusomnibusinrebusparebat' rmita- sunt. Quin etiam philosophiam et reliqua hic egregie auxit atque B 74"
pudor in eo erat. Maiores natu honorabat. Loquebatur honeste. corroboravit. Coniunxerat ergo partem utilem nobili ac honestissimae
baturingeniose.Litterarumacfabularumcupiduserat'quibusmaxime 20 20 parti, conventumque istum pulcherrimum fecit, ut modo rerum naturam
explicatur'
puer natus -J'u et philosophiam ipsam
"i quod genus
expresse ostendit,
investiganclo Deo immortali respondeat, quoad intellectus humanus
7. Cum vero esset adolescens, tunc iarn patiatur, modo hominibus sanitatem recupelando salutis ac delecta-
B TB rrirr"r-r¿i arienum sibi vendicabit, quamve profitebitur scientiam. Quam-
habebat' tamen rem tionis summae auctot efficiatur.
quam enim vires corporis non ineptas ad arma.
Testes iam omnes habeo eorum, quibus Michael. in hac urbe et 10.
ipse sibi studiosam ac
militarem germanis tii' "*"'"""dam relinquens 25 doctissimum virum sese esse ostendit. Omnia, quae vel disputavit
omnium optimam vitam instituit' Eiusque
vitae cetertt
quantum
ï11:i,.i1'u
eorum necessarlum vel scripsit, doctorum omnium iudicio probantur, quae vel ipse de
studebat, ut mediocriter teneat scilicet'
ut quemque studiosum rebus suis consultavit vel amicis consuluit, omnia prudentissime acta
sit. Dialecti."" rràro ac philosophiae ita se dedit, videntur. Quotiens cum aliquo egerat vel emendo vel aliquid contra-
quantum ingenium bonum
facile opera superaret' þoo qoia"- tempore' hendo, ut saepius homini contingit viventi vitam civilem, nulla in eo
monstravit' Nam in
valeat magno stuclio ãdiunctum' optime ipse 30 fraus, nulla iniuria visa est. corporis pulchritudo aut aliqua turpis
disputationibusetadinveniendu.,,u".otioretadexprimendumsubtiliorS0 voluptas numquam eum allexerat, ut quicquam minus caste committeret.
nonsolumadolescentibus,verumetiamsenioribusmultisvidebatur. Forti ac penitus invicto animo est. Laudabilern rnediocritatem in dandis
Explevitaetatemadolescentiaeflagransiispulcherrimisstudiisetprobi-
in hoc contumelia, pecuniis semper servavit. Modestus et moderatus adeo est, ut neque B 75
tate morum paribus omnibus prJestantioi. Nrtt" iacultas pecuniae neque res aliqua erlm umquam deduxerit, ut quic-
pollebat. officiis debi-
nulla temer.itå fuit. Temperantia et animi ornatu Multa 35 85 quam niÃis ac vitiosius faceret. Gravis in dicendo, gravior in agendo
B 73v tis d"o.,"f"r.nt"r, con.ungoineos probe omnibus fungebatur' eìt. Festivitate gravitas eius pulchre conditur. Pietate maxima utitur
"rg" non solum parentibus
habebat senectutis in iuvenili aetate. þuamobrem erga deos, comitate erga amicos, humanitate erga omnes'
carus erât, verum ab omnibus etiam diligebatur' Quis constantiam huius non vehementer admiretur,
qui eosdem11.
ad plura maioraque
8. Cr* ,r"ro po'l aetatem ac disciplinam iam habitam optimos mores semper servavit, qui ut singulis in rebus bene incepit,
et cupidi rerum gravissi-
hortari licerei, facit quod. plane animi magni 40 iia perseveravit. Hãminum simulata amicitia et pravitas fecit, ut ipse
ac srtorum hominum 40
marum ac perutilius est' Etenim non patriae inimicos habeat, quos amicos habuisse videtur. Sed hic profecto pravitati
labores itinerum' non im-
desiderium,
"on -"'i' pericula' nonetterrae
timens destitit' sed putans et hominum fidem numquam adhibuit nec habuit amicos, qui inimici
pensas g."ttåi' petuttioä suspicatus erant futuri. Quis igitur hunc tantae doctrinae tantaeque virtutis
corpusetpecuniasetreliquaomniaadanimiperfectionem,gloriam
THEODORI GAZAE ORÀTIONES'
268
THEODORT GAZAE
AD ALPHONSUM REGEM.
wert für die Geschichte des Humanisrnus. Nicht nur daß wir über
fautor tibi.
trarentur, si profiteri cognitione ageres. Atque ita effectum est, ut te ceteris nostrae aetatis regibus
Graecis item hominibus hãec eadem
opinio seÌrrpeï et probata et summo elegantiorem et plane cum illis, quorum memoriam et laudem servant
novos illos et pri-
in studio habiã est. unde apud Athenienses inter
15
saecula, comparandum omnes et censeamus et praedicemus. Ac nisi
marios magistratus regia clignit mentiri quis velit et verba contra quemnam sentit facere, quod non
2b hominis gravis et veri, sed assentatoris est, te quisque adeo religione
dearum Cereris et ProserPinae m
et sacra urbis PraeciPua faceret' et rerum divinarum scientia ceteris principibus antecellete affirmaverit,
sacerdotii vel cuiusvis de religio ut non, cui te comparet, quaerat, sed cuius unius exemplo ceteros
numero cum sancto 20
omnes ad eam ipsam praeclaram virtutem hortetur et moneat' puis
matrimoniorum discerneret et unus ex principum
Areopagitanosenatudehomicidiisiudicaret.Adhaecludaeorumgenti, enim ex tot terrarum orbis principibus te pietate insignior ? puis divini
30 cultus observantior ? Quis vel ordinem sacerdotum sibi devinxit fami-
cuiusnobilitatemlosephuscognomineFlavius'insignisauctor'duobus
libris,quoscontraAppionemgrammaticumscripserat,lateacper- liarius, vel plura suae pietatis reliquit momenta ? Quis autem acutius
quamdiu reges tales
puichre aperuit, i¿ tuisse in more certum est' de rebus divinis aut subtilius potest disserere ? ceteri prolsus vel eo
clearentur, ut reipublicaezS tenentur errore, ut putent palum attinere ad principem rerum divina-
sive divinito,,-,i,," optim,o iudicio hominum
praeterea' çluos bonarum rum cognitionem, vel etiam eam probarent studerentque adipisci.
bona et servarentur et augerentur' Aegyptios
atque etiam Persas,
artium et religionis studiJm singulare nobilitarit, 35 Voluntate quidem proxime accesserunt ad laudem, sed doctrina atclue
id servavit semPer et coluit' 27 cuius Ducaeus cui D | 29 lol Ducøeøs hoc D | 30 vet on't. Ducøeoß | 34 etiam
scriþsi enir'r. D cum f)ucaeus I 37 facultatis Ducaeus facultates I)
17 mysteriis sec' ed'it' Dttcøei mi¡ísteriis D | 23 ac D te Ducaeus
PRÁEI-ATIO IN IOANNEM CHRYSOSTOMUM. 273
THÈODORT GAZAÊ.
272
moveant. Quamobrem post Mauritii illos de re militari libros, quos
Sedcurpraeceterisprincipibusteconsideres'quandonehorninibus anno superiori obtuli tibi ut iudici peritissimo eorum, quae imperator
tudio versantur, amPlius quicquam
ille et gessit et scripsit, has de incomprehensibili Dei natura orationes
pimus ? Buoties Narcissus Verdunen-
quinque Ioannis Antiochensis, cognomine Chrysostomi, doctoris eccle-
5 siae singularis, converti et legendas propterea tibi ob'.uli, ut vel ex
iff *"i":î:lÏ1"::lïff,T'î'"î#1, hoc mea interpretatione et ingenium et dicendi copiam eius doctoris
d.emonstravitevidentissimaitaesse'utquitecumitadisputant'non perciperes et te sacro sermone, ut soles, oblectares. Fuit is certe facundior
maiestati, sed exquisitae doctiinae viribus cedant et vic-
D l62v regiae -tuae ceteris christianae religionis doctoribus et copiosior, et quamquam more
te i""üi ltti"'¿"rn confiteantur ! Buoties eiusdem
scientiae
torem Homeri utar' ex- ecclesiae vel in gravitate sermonis vel in exquisito atticae linguae usu
professores utä
^ìoi"t sed animo invito'
ultro,'f"tt'i'
quod
-:t Yttb,t- saepe-10 tO negligentior aut Gregorio aut Basilio, eiusdem professoribus et praedica-
pertos in ." .modo Iut"t:t11,^doctorem
in to¡ibus christianae religionis, tum in exponendis sacris codicibus, tum
numero explicasse retuli' vidìmus
! Ita fit' ut maiolem modum
magna utilitate populi ad dilatandum argumentum, ad amplificandam
tuumadmiremuringenium'quopraeterceterasvirtutesingenuas'quas sententiam, ad exemplorum copiam, ad facilem et ornnino accommo-
tam multos comPlexus mirifice datam, tum ad populi aures, tum ad religionis praecepta elocutionem,
Potuisti, quae res etsi
ho 15 ad memoriam omnium, quae officium doctoris christiani requirit, hic
ciPienai difîicultatem vix meo iudicio anteponendus est ceteris, nec esse arbitror quempiam c1ui, D 163"
véhementissime laudaris si modo, quae is graece disseruit, assequatur, aliter sentiat. Unde hic iure
Pontico, Romanae ecclesiae car optimo cognomen id Chrysostomi meruit ab oris aureo flumine, quod
quartum tenet apud te summa
Neapolim ad te duxit ac mensem iam idem datum est Prusciensi Dioni, sed eo dignius Ioanni nostro, quo
atione tuarum virtutum et operum'
cum delect"tiåt", laude et ad'mil 20 longe hic plura et ad hominum vitam molesque utiliora quam Prusciensis
et sapientem 2s
Laudat hi" ,;i;;' ;;ã religionibus
venerand":
T.-Ts"-Bona animi tui ille scripsit, praedicavit et docuit. constat hunc iisdem claruisse tempo-
egregium'
et religionis t-um cultorem' tum d'efensorem ut litterarum ribus, quibus Arcadius Theodosii imperatoÏis gentilis, cuius filius tum
consensu contigit'
commendat homo, cui certe omnium armis, tum pietate, ingenio et litterarum bonarum studio sese exhibuit
latinarum autem tantum teneat' quan-
graecarum tii-i"lí" princeps' t:":l-lÏ singularem, tantaque apud eum ipsum imperatorem auctoritate et
tum nemo ad.huc am anlmr 25"- 25 gratia valuisse, ut et suos cives Antiochenses, homines palum quietos
prudentiam, inge t laudare' et plus sibi libertatis sumentes, çluam Romanorum pateretur imperium,
tui. Vir, qui Prae , -r.:! ab ira capitali imperatores saepe litrerarit universamque ipse unus
tetamenitaisadmiratur,exoscuraturetcomplectituranimo,utvix servaverit civitatem, ne poenas gravissimas lueret, et ecclesiae con-
posset abs te liscedere' Ostendit
hic porro' quanti tuam doctrinam stantinopolitanae patriarcha praefuerit, quae dignitas proxima in sacro
divinis
faceret, ii¡r--[uos Aristoteles nobilis philosophus de rebus B0 ordine a summo pontifice habetur. Vixit tanta probitate morum et
",r- diligentissime tibi in latinum con- 30
inscriptos rvr"t"prrv.i.a edidit, hos regi sanctimonia illustris, ut nomen sancti acceperit ea vice, qua aut heroa
ut quos ille Alexandro
D 163 vertisret ser*o'ìeå ac tt'o
dicasset aut certe divum homines superioris religionis nominarent eum, qui
"o*i"i'
iidem ad te interpretati mitterentur
sapienti perquam gratos composuit' virtute quadam excellujsset heroica mirumque in modum generi mor-
edoctiorem' quam de rege
regem ttt.offi-'"" to"g" i"bo'
divinis talium profuisset. Huius itaque orationes, quas homilias ipse a conver-
liceat.
Alexandro coäiectari ex iis, quae accepimus, 35 satioqe et suae doctrinae comtnunicatione inscripsit, ut hominis sancti
Teigiturreligionisobservantissimumetchristianaedoctrinaestu-35
miii- et docti et elegantis et divi Arcadii imperatoris familiaris, Ieges, cum
diosissimum si operibus non modo' quae ad rem attinent otiosior fueris, Eris autem eo citius, quo plus apud te religionis caritas,
"gt;,
tarem, verum etiam çluae summa religionis
sunt' adire censemus' non
quam civile negotium valet. D 164
inepte id ;i-;; t"" "" offerre videmur' quae minus te delectent et
Itetn Ducøeus'
10 negligentior scripsi negligenter D Ducøeus | 15 requirit D requirunt Ðucaeus I
. percepimus. secund'um
si'c 32 divum Ducaeus divini D I a6 Aivi Ducaeus c.uí D
mquam super-
prirutì., qui in hoc stadio
å"pi-,r.. l3percepimus l4ettheo-
modo Dl Dø-
m. el | 6 disputant D d
ltohter, Karttlnal Bessa¡lon. ÏII 18
caeus oln.
GEORGIT TRAPEZUNTII ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 275
AnnahmevonF.schurtzerü:å:,0)*r,;f;!;,:;;n,iî,:::r:Ii::
mortem
u-óå*p",utiones III 2o: "anteaquam
'Widmung an König.AIf ons von
ii.g"U"""
Neapelàoiut.UrsprüngliclirichtetesichdieSchrift,
Anreden er Georgil Trapezuntil B1
wie die GT
rieche recht{
d,er zur Adversus Theodorum Gazam
cnbar
Kardinal sind o{f
Itl.nit"}t""
t'^'".A."t h'at zuers
die Bedeutung der Invektive Gercke kürzere In
,oräåu*- gemacht. nesgleichen hat Perversionem Problematum Aristotelis"
mals A. Gercke lat' 3384
daraus s"ine eng."u" eines cocl-'vat'
Auszüge ";;il;ìî;;tlu Ës handelt sich um den cod'
enthält offensichttiå;'ä;i;;"tttrtntt''
I
3383' Auch sonst Platonem et scripsisse scimus et dicere solitum accepimus felicesl, r
Vorliegende -b- G" 5 tunc fore civitates, cum aut reges philosophiam colent, aut philosophi
ad regna vocabuntur" Nam cum duobus maxime ad gubernandas urbes,
. XVI), geschrieben in gentes, nationes sapientia potestateque opus sit, alterum philosophia
eist bessere Lesarten' parit, alterum regia praebet maiestas. Ita per philosophiam quidem
'vI) enthäIt in sauberer gubernandi habetur scientia, per regnum vero regnique vi¡es et auctori-
B (cod.. chart. zz,5 ¡tz vielfach schlechtere¡ 10 tatem fit, ut quod rex decreverit, id sanctum atque inviolabile per-
Buchschrift aliein die lsserung des von G ge- maneat. Quare et regnum philosophia eget, et philosophia, nisi regum
Lesarten trägt aber ar auxiliis ac patrociniis sustentetur, concidat dillabaturque necesse est.
;;;;""r"*i"u';i"i;,ilrïi'nJ,Ï1,,Î;"å::ït'î'liäätÏiii"iT Id tu, Alphonse, rex optirne regum omnium, quos novimus, recte in-
telligens, cum multarum gentium regna tibi commendata divinitus G l"
atumAristotelisaq..oau."rr'eodoroCageeditam
15 videas, philosophiae studiis assidue invigilas, incumbis, insudas. puo-
totelis philosophiae protectio' - ".
en zeigen nth" Virwand'tschaft miteinander' niam ergo eam sponte amplecteris, tua et ex officio regiae celsitudinis
ãi" "hr
ein" d"' anderen' Vielmehr ist eine tutari ac defendere debes. ldcirco problematica philosophiae pars et B lu
doch nicht so, als stammte "rlt
die bereits we sentliche Verschlechte- ipse Aristoteles auctor, philosophorum princeps, ad te confugiunt opem
gemeinsame V"'d;;;;"i"it^3n' Die Schreibweise beider et patrocinium tuum quasi debitum flagitantes.
orrp-r'ürrglicherenTextes enthielt.
rungen
"i.".
Handschrift.", ""-tî'lich bei
e' *ei;s"tt dauernd (diffinitio' definË zo Theodorus enim, quidam natione Graecus, moribus et ingenio bar-z
nhanaticus' fanaticus; {or- barus, Aristotelis problemata perversione sua nuper evertit funditus
tio; prontu, prompt rntur u' a')' atque corrupit, quantumque in ipso est, et hanc philosophiae partem
sam (B), forsan; im( ektive des Trapezuntios e medio sustulit et auctorer¡r eius Aristotelem tarditatis nota amen-
Die Angabe L' inde'6 beruht auf einem tiaeque affecit, cum ineptias ei suas attribuerit. Ad haec priscis etiam
auch in d'en Cod' Al Handschrift 25 omnibus Aristotelis interpretibus ignorantiae dedecus inurere in prae-
keiner anderen Mailänder
Irrtum. t"ft Xo""t" li" "o"h in fatione sua conatur. In vivos quoque tam medicos quam philosophos
weiter feststellen' impudenter insultat. Mihi etiam, qui antea quam ipse traduxeram,
Bestre-
Georgios Gemistos Plethon
und seioe reformatorischen
r F. Schultze' non parvam iniuriam facit. Sed quod ad nos attinet, totum sibi con-
bungen. Jena 1874' S' ¡o6
f' ó a' a' O' l3-r9' donarnus nec aliam praeter rerum cognitionem petimus ultionem. Philo-
8 vgl. I 357' a c. 34; 36. A' Gercke
ø 37, z,
c. n' 34' 39 sophiae autem atque Aristotelis causam ad te, regem iustissimum et
u lrJti., f. Gesch' d' PhilosoPhie II
(Berlin r88s) 442
ipsius philosophiae studiosissimum, deferre constituimus. Ce¡tiores enim
sumus te, qni pro innata tíbi humanitate atque iustitia vel in rebus
ADVERSUS THEODORUM GAZAM 279
GEORGII TRAPEZIJNTII
278 studio, cura, quae ignorantissime alii interpretati sunt, in lucem non
minimisiusnoncontemnis'philosophiaeacAristoteliscausamardentius ad utilitatem aliquam suam, sed ad solam posteritatis perniciem edere
suscepturum, praesertim cum
ea'"t pt'p1loo philosophantiumpraeconio' conantur ? Horum naturam, horum mores, horum ingenia quis iure
utcumque uU' t" '"t"epta
fuerit' non poterit non praedlcarr' scrrp- adeo non mirabitur, ut prae stupore vel in lapidem non convertatur ?
cau:a' ad te
s Ouare, ut facil-ius iota possit tog"åsci 'libellum
porten-ta non omnia ó
5 Ego fateor sic vehementer moveri tantaque indignatione plurumque G 3
B
diffinitionem B| 38 promptu G prontu B
22 nos Bl G om' | 37 duritias G duricies
ADVERSUS THEODORUM GAZAM 283
GEORGII TRAPEZUNTII
282 tamen ipsis coacti, quamquam nullam laut<t vox nisi disiunctivam habet B 7'
scribunt potestatem, pro solutionis tamen nota in locis semper similibus acce-
vi
sit, non perciPit perunt.
ne sensit .öre
non
B 6u cipiis cet
O rudes insanosque homines, laudatores Cagis ! O supinae igno- o
I 5 rantiae pecudes potius quam viros dixerim ! Particulae, quae nihil aliud
susPensa latine quam disiunctionem significat, homines in philosophia peritissimi
nomen ipsum proble-
rebus coacti, quas sequi omnes praesertim philosophiae professores
îll;* "tttXrr","ji';'"ti' n' in quo nomin'e per- debent, solvendi potestatem attribuunt. Ipsi graecae linguae magistri
matis, quo universu diligentiae impenden-
cipiundo non minus op '
eo cod'ice conscritrun-
et latinae praecipui, ut putant, auctores contra naturam rerum ambi-
simul omlibus' çluae ln 10 gendi vim illi voci conantur in eisdem locis intrudere. Nec philosopho-
dum erat quam in ceteris quomodo hic capiantur'
10
p'i""ipi"äo"=t""t' rum auctoritate moventur nec scriptorum graecorum, id est oratorum
tur, si haec, quae fund'amenta
a"::;ïi."î:,,:iå,iJt:1i", comprectuntur atque ambeunt'
atque historicorum, usum formidaot, nec ipsa natura rerum impuden-
""äo"i tissima possunt ora sua contundi. Invenitur enim diasaphetice, exposi-
,
o"* scripsit' quamque digna tive solutiveque, ut sic dicam, le< particula vulgo apud illos posita.
G 6 Quis .to,, n""nit'"î' n""ti" ¡"t"'i,.ini'o*åi"o mente caotus Cagisque
Iectitatu ? Nec eni quispiam ."iti 15 15 Legant, quaeso, qui graece sciunt, imperatoris luliani, viri eloquentiae
quaeri ab
;;;;;' ão"t1 "uisuas ambigue priscae, atticeque ita loquentis, ut nulli Atheniensium cedat, Iaudes
simüis rationes ipsarurn rerum' -sinti" sic esset, propositarum
si ab ipso irl Eusebiam editas. Nec enim multum operae consument. G 7
Aristotere _-nJ:ä::;ìå"ã"ì.',N"In t"ft"- aã alterum argumenta
rationum acl utramque paltem .t* Cages Nam statim iu exordio le< particula diasaphetice ac solutive sic aper-
nuilo. p'oUt"tt"ttm esse factum videmus' tissime ponitur, ut etsi Cagis laudatores nc¡n longe a canibus impudentia
inducerentur' Quod in ipsas
rationes quaestiones essent' ambigendo 20 nec procul a porcis spurcitia absunt, negare tamen non possunt.
autem, qt'uti ã*po'itae
t'îiq e ambigendt i;;; in solutionibus praeponens' 20 Curabitur forte aliquis, quid sit, quod eos a veritate, quae a rebus z
subiungit, o""o illico infert
cur aliquid fiat' proposuerit' ipsis praedicatur, seduxit. Nam etiamsi indocti stoiidique sunt, et figu- B 8
Nam cum interrog ionem', ipsis alienissimum
philosopfti i"" est a rebus ram tamen hominis, inquiet, habere videntu¡ et oratione sicuti homines
B T ran legentes inde assequt
est, i'lf p""ii"t doctrinae utuntur. Quid aliud quam amentia et ignorantia ? Nam cum >e< parti-
nulla affirmando aut negando 25 25 cala graeca multas variasque habeat potestates, et hanc diasapheticam
pos ""ao
nem '"tiä^eE 'eter Cagem
hoc instabili
pro uoniam ac solutivam, ut diximus, quoniam propter ignorantiam, quaenam
lub genere usus latine in ea significatione dicatur, capere nequiverunt, ad longe alienam
qo^. uU Aristotele semPer fere repulsi sunt. Sed cur, ait Cages, rvel< disiunctivam ubique in locis simi-
ambigendi' Nec a libus particulam tu posuisti ? De hac enim nonnullis cum pueris, ut
".t, "on
nisi quando Post u
30 solet, disseruisse ipsum audio. Nam disiunctivam semper esse >vel<r
dicendi genere' qu
particulam putat, quae cliasapheticam etiam ac solutivam vim possidet,
da est. Id ita esse omnes ut mox apertum faciemus.
nota vel vox, si cu
Aristotelis exPosit Nunc pauca de multis verbis colligamus suis. fmmo autem collecta 4, t
ubicum in praefatione ab ipso Cage, quibus plurimum gloriatur, ut, qualia sint,
locis physico'i- *"t"physicorumque
per eam significari 35 facile videantur, nos quoque perstringamus.
ç 6v çqla ponitor, solutionem '(
aut diasaPheticam Substantiam latine dici non putat, sed pro vocabuloisto essentiamz
::iï','"ïiï;'iål
eadem invenitur' -^^- .'."r¡¡
enim vocem
;i,îiiï,'"î;:JJl':i::î
.^ oosuerunt
-r. ea
riaut< pro
rebus
-
aut naturam aut constantiam romanae auctor eloquentiae philosophiae-
que parens ipse posuisse ubique iactat. At nescio, quo te digno nomine
appellarim. Substantiae appellatione omnes tam philosophi quam theo- G 7v
40 logi non in alia usi sunt potestate veteres, quam iuniores utantur. B 8v
1
verterint, - Ji'itt"g"ndi
Nolo exemplis id ceteraque huiusmodi corroborare, tum quod longum
G B 2 percipit G
percepit B- | principiis 9 nli"- est, tum quod tam aperte in omnibus mentitur Cages, ut solum com-
1 nroblematibusl Problematis I
Praedicant quam Aristotelem convexa sibi omnia circumducere, Non vides, c¡uo pacto. r\ttende igitur.
6, 1 Nimium in singulis insist Bilis atra melancholia dicitur. Biliosus latine bile lepletus tantummodo
inquit dicitur. Quae res morbus est, non rratura neque complexio. Id inde
Perstringend'um' rSunt'
ista sic differunt, ut non semper re constat, quod ipse horum verborum innovator Celsus remeclia biliosis G g"
G 8'Nam exsistere apertius manifesti 40 conscribit. Melancholicus vero graecum verbum, non atra laborantem
Ciceronem significat, apud philoso
5 tritissimum B suþra /asu/a, tlislissimum G | 7 fanaticum] phanaticum BG
4 philosoPhiam B G I
18 postergatis B G | 36 vides scriþsi video B G
37 'Iheoil. Probl' Praef'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 287
GEORGII TRAPEZUNTII
286 rlesignat' Recte per naturalem actionem alimentum, disseperaturque in partes, quae G 10"
sed naturam etiam atque complexionem per eandem actionem ad convenientia sibi loca utiles atque inutiles
bile tantum, Biliosa
rn"ru.ñori." "o.n-pt"*io. dicitur'
namque m"l"rrchå'iä^ nri"rr p"t"'t'
dimittuntur. Anadosis autem haec non facit. Nec enim disgregat
latine utile ab inutili, nec aquosam a solidiore, nec grossum a tenui, quod
natura biliosa "";;;;;ici "á" ):i;Ïi#".';,"'-"iÏÏ:
quispiam bile sit, idec bile possunt sed quia 5 5 digestionis proprium est, sicut nomen quoque ipsum ostendit. In diversas B 12
-
modi est' Hac ¡atione
enim oppositasque partes disseparare, discernere ordinareque significat.
î:iî:il'J-äl;:'å:ï
dicendi et i
gister' pituitam quidem
Sed quod per omnes digestiones alimentum utile iam affectum est, id
singulis membris accommodat.
B ll Cicero, et
et biliosos qrr"rì."opolum
fugit'
Quas
bilem di"it. p'it;;j.o, ootr* factum esse Permultum vero inter digestionem et distributionem atque accom- a
et philosophototttqo" usu
¿ititito"'åi;;;"di;;t"m latinus 10 modationem,
çluam Cicero modificationem, ut diximus, nominat, Graeci
pht"g-; *Ët"""hoti"-que verba
ob res 10
î,îî::'f,î:i,,',",i"1" ïil:î',îiï,i:ïlî',:Ï,,
Non magts verba^Quam
res novas
nonnullis etiam verbo indicante usus est. Quod ostendit eum nil de B t4v
15 compositione latinae orationis intelligere.
Doceamus ergo ipsum, quamvis ingratus sit, traductionesque nostras e
u ,*:li"l,ïîtJ:"îîti:-i"Y*, "":ll':'
Aristotelis promulgat' Quod' utrum
rgno- etiam cum utilitate malevolorum atque invidorum defendamus, quamvis
.ä;;;'ütate animi'
inauditasqu"
facias' an stultitia' pioî'oi'oqt'" tuiusmodi vitio non dubitem multos eam nobis gratiam relaturos, quam Thales ille
rantia ""f Milesius postulabat. Nam quando ab eo quaerebatur, quaenam esset
ariorum sit iudiciun ,3"iï,.lîîïi-lllilT*" 20 pro doctrina merces deponenda, sic respondere solitus fuisse dicitur:
ut ipse scribis, anno: te movet, quo ut cetert lSi profiteberis a nobis didicisse, dignam nobis mercedem reddideris.rr
ac in melius vertiss nia refert: Quando igitur res certior est patetque per se, nec ipsam quasi ambiguam
te omnes a suspendere scriptor velit, indicativo, quando autem incertior res est,
Praeter
lsi volet usus'
G 12 >Multa' inquit' renascentur'<t aut, quasi incertior sit, suspendendam scribens putet, subiunctivo uti-
est et vis et nor la loquendi'< 25 mur modo. Cur ieiunas in die passionis Domini ? Et quis eo die non
qo"* nunäi'¡lt'io*
Prus tamen m ffîîli.":-iåïÏii:" ieiunaret? Cicero in primo de finibus: rconstituam, quid et quale sitG l3
id, de quo quaerimus{r, et subdit: lquaerimus igitur, quid sit extremum.<
que aliter acciPe
Et paulo post: >Hanc ego cum teneam sententiam, quid est, cur verear,
Perit' Substanti ne ad earn non possim accommodare Torquatos nostros ?< Item: lQuae
scribunt' Naturam S0fuerit causa, mox videro<, et subiungit: ripuid ex eo est consecutus?
mum non vides'
Laudem et caritatem.< Sed nostris libentius utemur exemplis, tum
tot aPPellationibus quia res per se patet, ut nonnisi commonitione opus sit, tum quia facilius B lõ
sint, natura non nobis ac brevius est. Cur fecisti heri sic ? Et quare non fecissem ? Cur
substantia nrinim
iam pridem ad me non venisti ? puia nihil erat, cur venire deberem.
stantia non sit, P 3õ Quando igitur quare, cur, quamobrem procedit, tunc indicativa oratio
B 14Per confusionem rem esse certissimam monstrat et rationem quaeri significat, quare homo
Àristotelis refert
est substantia, cur animal de homine praedicatur. Subiunctiva vero
hoc ultimo queri
contra ipsam rem ambiguitate nimia in oppositam negationem retor-
verborum amPlec ron Possit.
verbis seorsum sa
I efficiantl efficiantur B | 17 malevoloruml malivolanrm B | 18 Thales G Talles B
G appellationis B
21 Horatii G Oratii
BI 30 appetlationibus 8 Theod. Probl. I r.4r5a. | 21 Apuleii Flor. 18. (eil. Helm þ.37, ro) I
iunctiva oratione interrogando lis, ne dicam ab omnibus, qui mentis compotes sunt, tum ab officio
"i"t
dicit:lCurexsuperantiaecommitt""ãi-o'bosvimhabeant?Curmuta-
nec exsuperantias habere
docentis alienissimum est. Nonnumquam tamen Cages, quoniam nihil
tiones morbos tirriurrt vel committant ?<, certius sciat, rationem verbo indicante subnectit, ut statim in secundo
ud finiendos vel com-
vim ad committend'or :te' quaeso' qui eum problemate: uAn, quoniam causae, quae morbos committunt, adversae
G l3u mittend.os orationis c 10 inter se sunt<, quod etiam in proponendo per interrogationem facit. B 16"
regitis, quomodo per îtï,i,:ï:i:""ì:l!l;tt Nam modo subiunctivo, nonnumçluam indicativo, quasi nihil intersit, G 14"
Nec enim abstrusun slc onlnes loquuntur. varietatis causa utitur. Ita plura sunt vitia in sermone suo quam verba.
B 15u grammaticorum indiS videtur' Quod pueri Propositiones igitur problematum, quia res vel sensu ipso patentes z
Nec qui aliter loqui' lges non videt' Disce proponuntur, ne subdubitasse quidem scriptor de rebus tam claris atque
quoque vident, id I ludere' Quare 15 1õ dilucidis videatur, indicando proferendae, rationes quoque similiter omnes.
litteras, po"t' ð"'litt"- ?
Veni huc' Cur veniam ? Noli Nam etiam quando ¡lutrum< aut Dan< praeponitur, res quidem ambiguae
ni' esse rationem' quare discere'
non ludam I ri' "*"if'us enim ""tt"* oA"' inquit Cages' quia vel
subiunctivo pronuntiantur. puando certi quiddam subostendere volu-
venire, to,t roaJ*'ããt*t'
ott"t¿ilo'"tio'
-Ètti.iu"t mus, eas indicando absolvimus. Utrum vis, faciam; id est alterum, quod
Érii.i"nt l. recte hic'. quantli,:l
defectum a superlore certe vis, faciam. Utrum velis, faciam; hoc est alterum, quodcumque
""r':ï;;;; enrm dubitandi apertius vim
orationis compositionem' uAn< 20 20volueris, faciam. Cicero in primo de finibus: >Utrum igitur percurri
res o"i"t"u subvertitur '
compositione contraxit' Sed' nullo me moveri odio magis
omnem Epicureorum disciplinarn placet, an de una placet voluptate
r Deum testor et conscientiam meamrerum et philosophli: quaeri, de qua omne certamen est ?< Idem in ultimo de finibus: rUtrum
adversus hos ignorantes
quam veritate 1T:::' igitur tibi non placet, inquit, virtutis tantam vim esse, ut ad beate
convlncror'
et d'ementiam student' Neque
quam evert"'" i"'ig""t"i13* vivendum se ipsa contenta sit ? An si id probas, ita fieri posse negas,
tii' tt vices iniuriarum reddam' sed
ita mihi Deus propitius felixque Lot¿it"ti' suae tanta est' ut'' qui25 25 ut ii, qui etc.< Idem in eodem : >An ne hoc quidem Peripateticis concedis ?<
quia meLgnitudo ignorantiae atque Terentius in Adelphoe: Dan quicquam etiam est amplius.< Certius enim
sit nemo' nisi forte perverslones
non dedignetur, praeter eorum.srmiles quam quicquam hic capitur, quod sequentia ostendunt quiddam amplius
Ego autem cur dedignatione'
suas nec l"g;;ìiî"f i"t"tt"xerit' haec scribo' ut esse affirmantia. Respondetur enim: ))verum amplius<. Praeterea Cicero
maximam possum capere' non
aîîicår' praesertim'qui ad ad Herennium ubi de genere deliberativo agit, lut si consulat Hannibal, B 17
meos
etiam. ip;;¡ åvidos malevolosque 30 cum ex Italia Carthaginem accersitur, an in ltalia permaneat, an G l5
G 14 non 'oio-' ""*- ? Ignoscere 30
"tiot
meliora,",*""- iitterarum stt'ai"'fnitosophiaeque ^Ï1"""* domum redeat, an in Aegyptum profectus occupet Alexandriam<t. Dicas
magistros' qui adolescentes' ut
s 16igitur "--"toi;"ti;^ä;;;;;'ï"- 'l
etiam verberibus vexant' l""dtl:t::'l
haec, quae ambigua sunt, indicative et videbis aperte insaniam Cagis,
discant, tum verbis' tum vero mlnus qui haec indiffe¡enter conscribit: ut si consulit Hannibal, an in ltalia
ego in re tam necessaria nec
parvis afficere consuevimus' cuÏ permanet, an domum redit, an in Aegyptum profectus occupat Alexan-
Cagiac*i.."tlri'nisibestial.o*ii,,oacindocileingeniumhabeant, 35 d¡iam. Vides nihil huiusmodi oratione contineri. An non ipsae quoque
veniam non imPetravero ?
aures iudicant huius sermonis barbariem atque iqconstantiam ?
o amatissimi homines' cum interrogaverit
o Quis credat igitur'
Aristoteles,culresabeopropositasicfit,autquarehocvelilludita 17 Quando G Quas B | 23 virtutisl virtutisne ed'. | 26 Adelphoel adelphis G B I
sehabet,reivelipsosensu""'tlo'it-idenimpròblt*"est'utdiximus
subiecisse ? Non dico hoc'
quia 28 verum G B veio ed.
rationem statim sibi ipsi ¿oïiu-
- _Ho-o
- ;;*"
non fuerit. certe fuit, et se ipsum recte 40
9 Arist. Probl. cr' 2.85ga,7. l) 6ru êvøvri¿ ti?ùlllorg rù ri¡v vóoov notoÜvrø' I
ipse quoqu; Theod. Probl. I 2. 4tsa, | 20 cic. Defin. I 28. | 22 Cic. De r.in.Y 77. I Zn clc.
Gom'
loquunturG locunturB l29etiamBl I
De fin. V sE. | 26 Terent. Adelphoe ao8. | 28 Terent' Adelphoe a6s. | 29 Cíc.
4liquidascripsiliquidoGB I 12 GB
invidos t G I malevolosque] malivolosqrre Ad Her' frr z' z
'""tál"t"t 'r' 19+
6 Theod. Probl' I 3' 4t5a'
GEORGII TRAPEZUNTII
ADVERSUS THEODORUM GI-ZAM, 293
2g2
videri volumus, subiunctivis semper verbis natura ipsa d.uce proferenda
pateat, et contra, quae certiora sunt aut talia videri,
esse undique
opus sit indicativis, Terentianus clinia ex Heauton timorumenon in
medium producatur. rlQuia enim (incertum> est etiam, quid de se
õfaciat.< Et paulo post:
lmiserum ? quem minus crederem ?
quia reliqui est, quin habeat, quae quidem
esse in homine dicuntur bona ?
parentes, patriam incolumem, amicos, genus, cognatos, divitias.<
EtPamphilus apud eundem in Andria:
secutio est, cum quaeritur'
quae sl 10 ilQuod si ego rescissem id prius, quid facerem, si quis me roget,
B IT"soleant.( Et in ultimo de finibus: 'r aliquid facerem, hoc ut ne facerem. sed nunc quid primum exsequor ? B Ig"
mic Tot me impediunt curae, quae meum animum diversae trahunt:
uPo amor, misericordia huius, nuptiarum sollicitudo,
G I'v lAt ñr -^--1^ post: rrnn clamant saplen ti plus semperl' tum pudor patris, qui me tam levi passus est animo usque adhuc,
obruebantur'< Et paulo -^'t' Dnonne 15 quae meo cumque animo libitum est facere. Et ne ego adverser ? hei mihi
ad'esse, quod velit, quam
quod n incertum esü, quid agam.(
z Haec igitur, quam diximus, Fudet me certe tantam Cagis imperitiam persequi potius, quam g, 1
rerum vi suPeratur' Nam si qu contemnere. Sed magnus quidem dignitate, quem honoris causa non
modestiam vel alias causas Pro nomino, nescio cur non saturatus adhuc tot tantisque malis, quae
sicut contra, si generalius 20 mihi auctore ipso praecipue innecta sunt, hunc etiam dicendi honorem,
sit, indicativo uti ratio c si quem consecuti sumus, omni pacto nobis eripere conatur. Nam quam
deinde quid qualeque ve primum Romam redii ac de iniuriis Cagis cum eo sum questus: Tacen-
vorum consimilem naturam non
r
q dum est tibi, inquit, quoniam quantum egregii doctrina viri gregarios
ex tertio de finibus' r>lJt enim'
4tque indoctos superat, tantum ille te latine dicendo praestantior. Et ç 16"
2õ nudiustertius cum ad defensionem meam aliquantulum traductiones
Cagis improbassem: Tace tu, inquit, quoniam quanto duo a viginti-
quattuor exceduntur, tanto interpretationes Theodori tuas excedunt.
Cumque ipse humiliter propter dignitatem eius, ut debeo, quomodo
B ad inferos, ut Patrem videret' d
18 id sciret, quaesierim: puoniam, inquit, dnobus annis ille convertit B lg
refertur, subiunctivo dicere n 30 problemata, quae tu duobus mensibus pervertisti. Etsi ergo contem-
autem ProPter fabularum ins nendus Cages ut indoctus est, attamen non contemnendus, quia tantae
si vim fabulae alio lenieris v dignitatis auctoritate protegitur. Illud mirum est, quod idem aperta
etiam ad-inferos, ut Patrem vider utrumque fronte praedicat et illum improbum et nullius aestimationis
causa Lucius aPud Ciceronem r hominem esse et me, si ad eum conferas, penitus indoctissimum. Quare
buisset: Noli, inquit, ex me qlua 35 hinc apertum facit non illius nec veritatis gratia, sed mei odio vehementius
G 16 derim' Buo in loco ad fluctum a perturbari. Nam nisi maxima perturbatione animi agitaretur, non
Verum ut, quae ambigua, gener annos iam decem tot tantique incommoda mihi, quibuscumque modis
I
f
I
I
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 295
GEORGII TRAPEZUNTII
2g4 supersedisti ? Vel, quia crudior adhuc eram. Cur quotidie novos auctores
facturum coram mihi ipsi saepius
potuit, invexisset, quae omnia se saepi' s sulm mihi dicere'
legis ? Vel, ut plura discam, Cur haec scribis ? Vel, ut invidos deprimam
dixit. Memi"i, åï öill' fi¿i"t' excellentiam se ad Nicolaum ponti-
meos; vel, ut multis prosim; vel, ut philosophiam ipsam, quam igno-
eum
anteaquam R";;; Cages venit' 'lio'qo" rantes exstinguere conantur, defendam. puareCiceroproMilone causam
ut qui putant aliquid interpretando Sdixit? Vel, quia erat amicusMilo; vel, quia occidit inímicum. Nullam
ficem, ut convertant, :ond'ucturum' 5
nihil se penitus scire cognoscant' enim in his aliam habere virtutem potest, nec copulandi nec distinguendi
valere,
*åt¿å* praetermrtto' quorum auctoritas
*"
z Plura maioraque '":til-T];
me anrml nec quamcumque aliam excogitaveris. Solvendi ergo.
Haec tetigi, t't a,ot finis huius::-:1t-?:"ï.t"t Sed exemplo etiam Ciceronis hoc ipsum confirmetur. In epistola a
per totam
potentis viri aut saltem' si quid commisi'"quare enim ad Lentulum: rMirum me, inquit, desiclerium tenet urbis, in-B20n
G rT
'";t;;i;;' Nonn'ihil certe mihi ipsi
me vitam cruciari oporteat culpa "og"it"' ortum 10
10 credibile meorum atque imprimis (tui>, satietas autem provinciae, vel
cáhmitãtes quide inde maximae quia videmur eam famam consecuti, ut non tam accessio quaerenda G 18
videbor solatii;;;;*i".. Nam verbis et rebus
enim sua non sit, quam fortuna metuenda, vel quia totum negotium non est dignum
B lgucepisse mihi."ãp", patuit'-.Humanitas ad' me datis confirmavit' Non
suis
solum ostend'it, sed etiam litteris in viribus nostris, qui maiora onera in republica sustinere et possim et
mihi cagis imperitia, _quin etiam maiorem soleam, vel quia belli magni timor impendet, quod videmur effugere,
erat ergo
"ortå-r.r¿a
modum tanto timenda, quanto sub
årior" latet patrono. Quamvis 15 15 si ad constitutum diem decedemus.( Hic Cicero cum desiderium urbis
quod video communi utilitati' atque suorurn mirum in modum brevi oratione, ut epistola licebat,
etiam illud ad slri¡e"dom hortatur'
nonnihil collaturum' amplificaverit, satietatemque provinciae ad illud usque sibi tempus
cui semper servio, id opusculum
l0,rSeclutadremred'eam'semperlutrum<'etiamlan<particuladubi- commissae ostenderit, tres reddit rationes, cur tanta ipsum satietas
in quiddam--certius res exit'
tandi vim habet' Quamvis in indicativo oratio' Utrum virtus' an
tenebat, quareque tam miro urbis atque suorum desiderio afficiebatur.
in subiuncti,tá"f"'ia"t semper et sensus et certum est' 20
20 Disiunctive dicet quispiam: non ignoro, quoniam nec, quantum singuli
vitium placet, non 1 Ïgï*" horum sciant, ignoro. Sed fieri non potest. Nam quae disiunctive
uoniam est etiam aliud
utrum currere, an se tt tlti quia' si sciendi
capiuntur, praeter unum cetera omnia falsa sunt. Has vero rationes
tertium. Hoc praec :rum indicandi' alterum
pro veris omnes Cicero scribit. Nec copulantur, vel quoniam non redeunt
certitudo aut nescie in unam, sed distinctae inter tres propositiones sunt, vel quoniam Graeci,
subiungendt
aliter latine dicimus: scio, utrum vis' 25 unde latina eloquentia derivata est, )e{r particulam, quae in similibus
"J;.-Numquam non dicitur. Contra: nescio,utrum velis,25 locis ponitur, numquam copulative accipiunt. B 2I
Scio autem, utrum velis, lãtine
dicitur.Nescio,utrumvis,nondicitur.Similiternonignoro,anfecit' et non Verum, ut Cages, quomodo haec examinanda sunt, videat ceteri-¿
Et contra: i;";;,ã tecerit' latine' ignoro autem' an fecit' que non ignorent, illud addo aut ignorantem simul ac stultum fuisse
ignoro, an fecerit, barbare dicuntur' plo De( Ciceronem, aut nullam hic fieri ab eo rationum disiunctionem, primum
z verum ö;;;;;; exemplis et ratione, si ran< particula 30 30 dictu insanum esse, verum igitur alterum. Plurimum tibi confidis,
B 2o n aeca problématum rationibus anteponitur,- dicet forsitan aliquis, qui demonstrationis argumentatione uteris ea in G 18"
G 17'il;;tl q,'u"r"t forsan aliquis' quaenamlati re, quae longe a demonstrandi abest facultate. Scio, quid dico. Longe
velsalterrrsic,utrebusnonderogetur'scribipos aliud meum iudicium est quam Cagis et patronorum suorum. Quid cetero-
vim habet' superioribus
graeca l^ ti-ifiU"t iotis tol""ndique ^t"tÏ "" utimur rum omnes enim disiungi locum hunc Ciceronis conclamant ? pui sic
qua nos in eisdem
patet. Sed utrum latina 'ivel<r particula' 35 conclamant, omnes stulti atque ignorantes sunt. Quamobrem, quando-
locis,vimistamhabeat,quaerendumadhucessecontendet.ImprimisSS cumque facti sui alicluis rationem reddit, nullum habet locum disiunctio,
ignorare arbitramur multas rvel<
igitur nemin.ã riti"r"trrr"" d"ditrr- Intellexistine ? An nondum quidem ? Subintelligo. sed dic explanatius.
particulam,quadesermonuncest'ftäberepotestates'sedinteralias Disiunctionem, inquam, natura repugnante nequeunt rationes illae
vocem nunc aperiamus' Mani-
exponendi q;;;"; atque solvendi esse prae-
festum post interrogationem in respondendo .^ 6 his G hiis B | 10 sati'etasl sacietas GB I auten sec. edit' ante Ge I pro-
"r, ";;;-;;";m
ponitur,nihil-eamaliudquamsolutioiemsequiostendere'Curcena4O vinciaeBprovinciamG I lTsacietatemqueGB | 18 sacietasGB | 20singuliB
singulo G
irem: Aut in aPostolicum' inqu est profecto, qui si, cum legit, accommodationem verborum ad res
celleriam nomino - aut in foru ipsas considerat, huius orationis inconstantiam et levitatem non videat.
contemPtu Primum, deinde mani Est et quarta huius particulae potestas, qua et poëtae nonnumquam 7
exclamavit ! Nescis, quo te Pedes et historici, quamvis larius, utuntur. Vel enim pro saltem quidam
meae, quae adhuc annos infant 25 scripsisse inveniuntur. Phylotas pro se causam dicens hac ratione utitur B 23
B 22híc sibi est -, ad cenam me voca apud Quintum Curtium, virum in dicendo longe praestantem, nisi
interrogatus: fragmentati mendosique libri multum sibi derogarent. lCur rem delatam
id saePius fec ad te tacuisti ? Quid tam securus audisti ? Hoc, qualecumque est, con-
cenare nolis ? fesso mihi, ubicumque es, remisisti. Dexteram tuam amplexus, recon-
sciunt, ea iPse ignoravit ! Nescio so ciliati pignus animi dedisti. Convivio quoque interfui. Si credidisti
dicend'um cogitandumve sit' q mihi, absolutus sum, si pepercisti dimissus. Vel iudicium tuum serva.(
flumine ac scientiarum cumulo Longiores sumus, quia res ita flagitat, cum et docere et malevolis atque
puellis hebetiores inveniuntur' invidis respondere et interprei:ationes nostras, ne potentia nonnullorum
6 Verum ut in summam reclig iniuriaque oprimantur, defendere ipsaque Aristotelis problemata prote-
G 19" ,rrr"1,, particulae tenendum est: 36 gere cogamur.
copulativam, exPositivam siv€
tivam nuncuPare licet, quancLo 18 autem sec. eil'it. ante G B | 19 negotium G negocium B | 29 amplexus sac'
facile comPrehenditur, si nullam ed,it. amplexoB | 30 pignus animi BIG trþ. animi pignus I deaisti GBI edit. om.
statim se ostendit seque I
modat, sed solummodá cumulum facit. Altera credidisti B credisti G | 32 malevolisl malivolis G B
amfigua sunt' certiora 40
ipsam declaravit, cum rationem' qua tury
Terentianum exemplo sit:
r'edduntur, in -edio- citet' Priorit ftol l Terent. Heaut. 565sq. | 3 Terent. Heaut.5r9. I I Terent. Heaut.8o5-8o7. I
quial qul G qui B | 26 cenam' cena¡e B 16 Cic. Ep. ad famil. II rr, r. | 18 Cic. Ep. ad famil. II rr, r. | 27 Curt. Hist.
1 comprobandam G comprobandum B I Z Alex. VI ro, rr sq.
ebetiores B
caenam' caenare G | 33 hebetiores G
7--
I
monetur. 25 Philosophus, quia variae propter mutationem temporum in stomacho
idque praedicare prae 25
I
I
vicLeatur. sua certe potius quam Aristotelis tradit,
superfluitates redundant, vomitu utendum censet. Cages negat. Utrum B 25
1
magnitudineimpudentiaenonVeretur.Sicenimincalcepraefationis hoc est emendare, o optime omnium tu, patronis solummodo tuis ex- G 22
argu-
B 24 praescribit: lverum, quoniam rationes illas Aristotelis compressas,
nos conspectius, ut arbitror, ad ceptis, an mendosum falsumque omnino et legentibus, credentibus
tas parum -od"r"ri åcolique patientes
nisi pleraque interpres facientibusque pernitiosum efficere ? Sed cur tot tantaque brevissimo
latinas aures explicavimusì Ei paulo post: >Et
go addidisti problemati ? Nam etsi similiter in aliis quoque multis factita-
emendet, in vanum mea sententia laboraverit'< Tu'
tu Cages audes 30
tum hoc tibi est, a prolixitate tamen problematum additiones tuas
compressasargutasqueAristotelisrationesexcolereatqueinterpretando
explicare, i¿ åt ¿lucidius atque latius exponere' O amentem
t"tt$Ï; posse tegi forte putasti. Hic vero quomodo non fuisti veritus, ne brevitas
magis' qui te animo poterlnt problematis multa esse abs te addita patefaceret ? Vel videlicet, quia
que hominem ! Non te solum, sed multo
id te in plerisque facturum praefando statim iactasti. Videte, videte
aequoperlegere!Oinflatossuaopinionehomines'quiAristotelisphilo- 35 omnes veritatis amici, quid inflati superbia homines, quid elata super-
quae Ari-atr
sophiam p"ri" posse perdere opinati sunt! Fidus interptes,
aut obscure' ea cilia, quid erectae cervices, quid tumentia colla, quid circumspicientes
stoteles dilucidË scripsit, ea dilucide' ç[1ae ambigue oculi, quid denique faciunt, qui se deos esse credunt, quique ferre
similitertraclucit.Sicenimproingenioquisquesuosingulaexaminabit. nequeunt, quod a ceteris quasi dii non coluntur, si multa addere, multa
si vero nonnulla obscura lìquide tibi patere putas aut ambigua tibi
2 tual tuam G B| 13 vomitu G vomiti B I 20 (At) sec. eilit.
3d"f*umve]defectumineGdefectumneB|6;8;12;16;21;2Sdefinitionem
quatuor B | 14 vinil vim GB
et sirnàlial ¿ifti,titionem GB I 13 quattuor G 6 Theod. Probl. P¡aef. | 12 Georg. Trap. Probl. cf. A¡ist. P¡obl. ø' 4, 359a,
I
riti, ne, si non Per libros graecos' cur immodico constantes corpore Cages et Cagulei dicunt ? puae tanta
nt, at Per vetustas (traductiones) horum hominum ignorantia vel potius porcorum grunitus est. An, si
ece simul com-
et latine sciebant, hominem modicae staturae minori conferam homini, falsum in his
isse, sed Cagem Pugnantia ex problema videbitur ?
gnantia sic saePius incidit, ut' 5 5 Insanire profecto mihi ipsi videor, quod tantam ignorantiam, z
re videatur? IPse in calce Pfae- quam contemnere deberem, redarguere non erubescam. Sed veritatis
amor, Aristotelis honor, cui non ego modo, sed universum genus huma-
ï[î :Ïi":,î":Hîil;å"i:ili
esse perversa'
num et maxime reges ac principes, plurimum debent, et denique philo- B 34v
sophia, parens omnium, silentio me Cagis portenta praeterire non
ingenio assequi, ea ' to sinit. Quid, ut ceteris supersedeamus, quae plurima in hoc problemate
nim dePravatato
puam recte vero i quasi excrementa, ut Cagulei dicerent, sunt, quid inquam qualeque
vel addendo vel s pti*t statim est, quod concludens apposuit ? >Me¡ito, inquit, maius tum esse apparet,
21. Antecedentis problematis se ,. , cum spectatur ad id, quod simplex est atque unum.( Atqui etiam
studiosi estis. chartam
þi veritatis et phiiosophiae
verba considerate,'päpyto, -
nec vidii' quod omni"' ql"" ibi dicuntur' o quo te digno nomine appellem ! quoniam seorsum aspiciebatur, maius
G 30 enim posuit pro -
15 erat. Sed altius hoc est, quam Cagulei simul omnes queant percipere.
papyro stirpique accidunt' 15
chartis nullo accião"i "todo' sed iuniis' posse' puale autem sit, in scholiis marginalibus nostris latius dictum est.
Papyrus quidern est' Credo stirpem latine appellari
""i*;;;;s fuit chartarum confectio, Caguleis vero ignoscendum esset, si in his'difficilioribus solum, nec
Verum quoniam prisci, antequa n inventa magis in facilioribus quasi caeci palpitarent.
quibusnuncutimur'expapyroquasitabulas,ubiscriberent,conficie- Legite, rogo, quod statim sequitur, ubi curn quaerat Aristoteles,23.
Insanum hominern
bant, idcirco papyro p'å "ft"'tu vulgo abutimur' 20 quare et animalia et plantae in longitudinem magis crescunt, ipse: G 31
credant necesse est omnes,20
atque penito.iåårt"- fuisse Aristotelem >Cur animantia, inquit, omnia et ea, quorum stirpes terra continentur,
non viderit
qui Cagi prae furoris magnitud'ine cred'unt' Quis enim crescere potius in longitudinem soleant ?< Enumerate, obsecro, quot
chartisnonposseaccidere,quaescribuntur?Virerumergocogetur
scriberet' aut vitia, ne dicam, ineptiae sunt. In re tam brevi, tam aperta, tam dilucide
aut Aristotelem insaniisse, cum volumina problematum a philosopho dicta primum longo usus est circuitu, eui rem apertam
Cagem, cum traduceret, exis 26 25 operuit. Deinde Dcrescere soleant< inquit, quasi consuetudine id sibi,
Ð, I Primum vero XVIII' P non natura iussit. Sic, quod natura h.omines facimus, solere nos facere
cum in sa.epius dicit. Praeterea lsoleant< de re certa certeque a philosopho
,l
B 34 collati proposita subiunctive dixit, qui dicendi modus rebus, de quibus haesi- B 35
ii
I
rCur h tamus, accommodatur. Ad haec Aristoteles plantas nominavit. Ipse
ii esse videntur' cum aPPositi mo 30 g0 vero: rea, inquit, quorum stirpes in terra continentur<. Credo nonnullas
I
opus homines adiicere i Ne sciiice
I esse plantas ipsum opinari, quarum stirpes in aëre contineantur. Quod
sãphum intellexisse' An hominibus
quidem nescio an ullus umquam temulentus somniave¡it. Sed somniaverit
ir suibus,elephantis,quodclicitur'accid'it?Omnibusquidemanimatis
lr
cur vero animatis id sobrius Cages, vereque somniaverit. Agant nonnullae plantae radices
accidere irr."rlftio iisa huius particulae declarat.
't
in globo lunae, agant in corpore solis, agant in orbe ultimo, an ideo
solum, nec cuiiibet magnitudini ? Quia vide otr
35 non magis in longitudinem crescent ? At Aristotelis tatione, ubicumque
G 30v in magnitudinibus inspiciuntur, ex
quarum
sint, quae proprie crescere dicuntur sicut animata, in longitudinem
philosãphus sentit, numerus ergit' fieri
magis profecto crescent. puia enim longitudo principium atque origo
beinde, cum Aristoteles linc mensurati<'
autem non sunt nisi inaequales -' ceterarum dimensionum est, ea de causa necessario accidit, sicut
primam, dixerit
- incommensurati Bom'l stftpíq'te correxi
philosophus sentit, ut in longitudinem omnia magis crescant. Illud G 31u
--f t*nt CveritB | 2 vetustas B vetustos G | 15 sedl
sec. inlrø 3og' 2o;3r8, z6l stirpoque G B I 16 stirpeml stirpum GB 5 profecto G prefecto B | 16 scholiis G scoliis B | 22 quot G quod B | 32 som-
niaverit G somniavit B I Sed somniaverit GB
12Theod.Probt.XVI6.+++b.l2SAristProbì't(':.'sr5'37sq'atùt[o[
l) xa'$' aútor)6 póvouç; 12 Theod. Probl. XVII r. 446a. | 20 etlst. Probl' r(' z. gr6a, n. Aù'ct èr1,
tioúp¡retpor, nap' dllí1)'ouç $e<'rpoú¡revo' l't(ouq 9øtvoveat
I
¡rf,xoq rù (Qø xal rù gutè gúerar; | 21 ffreoa. Probl. XVII z' 446a'
28 Theod. Probl. XVII r' 445b'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM, 311
310 GEORGII TRAPEZUNTII
patet, quia fortitudini ac magnitudini animorum menthae comestio
autemsicverumessemathematicid.emonstrant,sicutpassimperele- contrarium est. Quas ob res non comedere solum ipsam priscae pro-
mentaEuclidaepatet,utnegarenemoqueat'nisiCaguleositpraeditus verbium Graeciae prohibet, sed ne serere quidem belli tempore, ne G 32v
ingenio. inde comestio sequatur, permittit. Id totum sic altum, sic verum, sic
quae de re musica est' dili-
zlL Duodecimum etiam XX' particulae' graviorem ex fidibus ideo 5
5 utile, sic breviter ac more Aristotelico absolutum operae pretium est
gentius lectitatàie, ubi ostendii philosophus audire, quomodo interpretatus est Cages. lld autem ipsum, inquit,
accipere atque occupare sonum' acutiãris
videlicet' quia parvum in
adversum omnino est ad fortitudinem atque excandescentiam animi,
inquit' quae gravior ex
magno continetur' Cãges autem: quamobrem' quae sibimet generis cognatione deiungi palam est.< Certe hinc non ad
committitur ?< Ita quod
fidibus est, huic semper actus nodulandi philosophorum usum, sed longe a poëta verbis aliquo evulsis nec re
itioni, constitutioni commissionique r0 propter brevitatem satis expressa nullus altior potest haberi 5sns¡5. B 36v
ìus ProPonit, nec quod Probat' nec 10 Nam cum ab omnibus Peripateticis contraria dicantur, quae in eodem
aut rimari dignum Putat' sed ver- genere posita maxime distent, ipse quia nec contrarium nolninavit
fund'it. Non immerito igitur omnes' atiquid et cognationes induxit generum, ad alium longe philosophiae
ulei, et secta, quae voces sequitur' rem non studiosos sensum repellit, quam Aristoteles voluit.
c vocum quidem ipsarum ce¡t.am determina- ß Sed quod statim sequitur, attente oro videatis. Quaeritur autem: 2&
Cagulea potest appellari' Quae quidem secta
15
lcur, non dico aliqua indefinite, sed nonnulla, hoc est distinctius, quaedam
ominum non excessit' Quorum duo ab abysso
florem faciunt et fructum non faciunt, sicut cucumel, cucurbita, malum
ind.eorum,utipsidicerent'munusascendentes'incontrariumque punicum?< Ipse vero et quasi ambigua, quae certissima sunt, protulit,
amentiam cum spurcissima
delapsi .n-*".n'ignorantiam, levitatem' iicut fere ."-p.r propter ignorantiam solet. Et pro malo punico malus
vita coniunxerunt' 20 punica dixit. Nec ratio philosophi nec oculorum sensus, quo penitus
pergent'.apertius atque latius2O
26. Sed de his si rudere grunnireque toto vel in animo perpendatis'
carere vid.etur, aut furorem hominis advelsus veritatem domare aut
alias. Nurrc ..|,,"d'ot" XXllparticulàe ignorantiam mentemque suillam ad quicquam recipiendum revocare
quare trito-a priscis rerumque divina-
G 82 ubi ratio ab Aristotele qúaeritur, potuerunt. Florem facit et fructum non facit malus punica ? Non vidisti
fs¡sþ¿tur beili tempore
rum scientiam habenti.t- Gr"""orum proverbis ir-qn"- huius arboris fructum, quem malum punicum appellamus ? G 33
menthamnecserendam, nec comed.endam esse,
ratioque redditur, quo-
25 Centies, scio. Etiam d,evorasti. Quomodo igitur comedo tu et veritatis
niammentnt".orpo'ucomed'entiumfrigefaciat'Cumquehaecherba2S
pacto he¡ba ipsius, ut sic d,icam, helluo videre non potes malum pUnicam floribus
non parum caloris habeat, mirumque videri possit' .quo suis mala punica facere ? Haec sicut cucumeres quoque atque cucur-
certius esse vestigium
calida frigidius reddat corpus humanum, huius rei bitae flores faciunt. Fructum facere nequeunt, quia ipsa fructus sunt.
ait,quiaspermacomed'entiumcorrumpitur'Quonihilaliudsignificatur' Non moverunt iners pingueque ingenium saltem cucurbitae et cucumeres B 37
natura menthae calor
g gO nisi quia proprio quod'am calore' sicciiate atque 30 simul enumerati ab Aristotele' Hactenus de hoc.
humanusad.eosu.peratur,utSpermaetiamaboleatur.NamnonsolumSo Verum si, quanta sit ignorantia Cages, quantaque vertigine mentis 27r r
generandivissuatollitur,verum iusu menthaepau-
ncto hominis forti-
agitetur, absque multo labore vultis cognoscere, legite, quod deinceps
latim imminuitur et tandem ex sequitur, id est quartum huius xxl. particulae. Nam cum investigetur,
tudo elatusque animus omnino d'
inquit' contrarium
cui olerum alia cocta, alia non cocta eduntur, legite, legite, obsecro,
est ad fortitudinem et ad' animos' cum sit idem
genere'<t Contraria
35 qua via rem tam apettam pervertit. lCur, inquit, eorum quae terra
enimineodemgeneleproximasuntetmaximedistant'Quare,quoniamSS emergunt, alia cocta,alia cruda sunt cibo idonea?< Ohominem,patrono-
elatio et deiectio urri*i contraria sunt, et d.eiectio
animi abolitionem
qui omnes in.muliebrem vertun- ,rr- .,roro- dignum praeconio ! O hominem' non minus oculorum et
spermatis subsequitur, quod spad'ones'
sui natura exstinguit'
tur naturam, d.ecìarant, Ët menthaspermà quadam 27 suillam G suillem B
B | 35 proximal proximo B 6Theod.Probl.XX2.44gb(ad'mod,uminaccuvatecil')'l16Theod'Probl'
13 *t,*ntur G secuntur B | 24 menthaml mentam cf' Arist' Probl' x' 3' g"3a' 13sq' Âuù tí
gz3a' 9-rr' Alà t[ XX S. ++S b. (ittøccurate øa lølso cil,) |
7 Theod. Probl. XIX t2' 447a' | 22 Arist' P¡obl' x' z' ëv¿a divsoG ëy.ovtru &xo:ptt&. èotuv, oïov oúxuo6 xøì xoloxÚvsø xul þ6u; | 33 Arist. Probl'
léyetar,rrpív$'4vèvrro)'é¡r<pp{c'êo'$ie¡r'í¡teçr5ceue<;l)6cuxatøt{''úXeltào61Ìeta;
'gd x' 4.gz3u,'ì7"q. Arrì c[ tõv guo¡rÉvtov tù ¡,tèv êr!øvd, tù àè ò¡rù
ppord; | 35 Theod'
ôr¡loî òà ¡ .ou-o"Jpfoì06'gbopó' | etitt' P¡obI' x' 2' s23a' rr sq' toüto ôè Probl. XX 4. 45oa'
ún"p.vøvcíov npòç cïvtpe[ocv xaì $u¡ròv tør]ròv ôv
tQ 1ével'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 313
312 GEORGII TRAPEZUNTII
Sed non erit finis, si non dico errata, quae aut minutiora sunt 28, r
gustusquammentisexpertem!Boves,asini'pecudesceteraquePecora aut certe rariora. Sed depravationes eas, quae funditus rem universam
quae terra emer-
ãogrro."unt plura sibi reiicienda quam edenda eolum' evertunt, singulas persequemur. Nihil enim est integre, fideliter, scite ab
g,tnt. C"g"s, qui se philosophum profitetur, ne asinorum quidem
nec
eo dictum, nihil non depravate, non ignoranter, non quasi ab homine
pecudum sensum aåeptus,- sola nonnullorum elatus potentium
vel
et veri- 5 insensato traductum. In nullo sensus philosophi servatut. Omnia longe
auctoritate vel ignoranìia, universam Aristotelis philosophiam 5
alio distrahuntur. Nec verisimile aliquid aut rebus ac veritati, quamvis G 34v
tatem ipsam p"it"rroru- se confidit' DEorum' quae terra emergunt' falsum, saltem propinquum exponitur. puare si unun vel alterum B 38v
alia cocla, alia cruda homines ed'unt'< Sentis' quid dicis' an
nondum
alia addemus, finem de infinita huius hominis dementia faciemus.
ç 33u quidem ? Omnia enim, quae oriuntur e terra, edi ab hominibus' Vigesimum particulae quartae problema ponitur ab Aristotele: ¿
cocta,aliacruda,hicsermosignificat.omittosulfura,omittoalumina 10>Quamobrem ixiae faciunt, ne generent, eui eas patiuntur?< Has ixias
omitto argentum vivum, omitto metalla omnia' Quae cum e terra 10 etiam in hoc volumine alibi nominatas et in libris de animalibus saepius
quando tu
emergant, ard'enti eorum potu solus d'ignissimus es' Sed aliter alii capiunt. Nos genus apostematis esse genitali spiritu et materia
fatue scamoniam, quando helaterium, quand'o frondes caseas' quando
quae innumela spermatica ad vertebra lumbos ceterasque partes renibus ac femoribus
B 37'aconitum, quando agaricum ceteraque huiusmodi, vicinas conversa in marginalibus scholiis diximus. Sic enim et rationes
ernergunteterla,vi¿istiautaudistihominesadcibumcolligere?Dic, 15 philosophi aperte docent, et vis verbi significat. Ixia enim graece non
consulis ? 15
socles, crud.um tu elleborum, an coctum esse comedendum
in te prius periculum tibias, non pedes, non inferiores partes, sed quae lumbos et vertebra
Utrum dices. Ceteri omnes in tuis, tui bucinatores,
faciamus' obeant atque complectantur, significat. Contra Cages varices inter-
faciend.um contendent. Sed missa haec letifera venenaque
folia' platani' pretatus est. Quis ferret tam alienam a veritate rem philosopho, quasi
Ioncos vero, stirpes, ficulneas, frondes, hed'eram' salicum'
sic ipse dixerit, inique attributam. Si certe in margine de varicibus
globulos,abiegna,ramalia,vepres,arbusta,dumosdecoctostudevoras' 20 dici existimare se ascripsisset, nemo posset perperam id factum arguere.
ista ZO
an crudos ? Si decoctos dices, mirabimur. Nullum enim animal sic
quoque' asini et Licet enim unicuique sine alterius iniuria, quae credit vera esse, etiamsi
comedit, sin crudos. Simile veri videbitur' Nam caprae
pacto' non sint, depromere. Aristoteli autem ac verjtati rerum palam detrahere,
boves crudis quibusdam istorum pascuntur, homines nullo Quare
tuam considerasti, veniam tibi dandam cen- id nemo, nemo umquam, o Cages, aequo animo patietur' >Cur, inquit,
si non aliorum natulam, sed
non ipsum, sed te potius aspexisti. gignendi facultas iis tollitur, qui a varicibus tenentur.< Et in (XXXVII.
semus, si in transferend.o Aristotele
26part.IV.): rlCurspadones,inquit,velomninovaricibusvacant vel minusB 39
zCurautem,cumratiophilosophivertendaesset,primumsubiungis,2S habent?< Et in calce huius: >Talis autem est puer et mulier, quorum
an quibus sucus, deinde statim, quibus autem sapor ? Uno eodemque
neutrum varices habere consuevit. Praeterquam si mulier, raro.( Prae- G 35
o"rbo certe Aristoteles hic utitur et uni eidemque rei causam accom-
tereo singulorum semper alienam a rebus verborum potestatem. Gigni
mod.at. Tu mod.o substantiae, id est suco, modo sapori, hoc est qualitati,
forsan graeci vocabuli pote- enim alienius atque generalius est, quam res flagitet' Nec facultas de in-
G B4causam unam eandemque attribuis. Sed 30 sita rerum vi ac naturali, sed de topiis dicitur externisque rebus. Nec
statem utroque ferri contendis. At idem verbum eadem de re centiesSo
prudentia, si de stellis tentigo, sed mentula emarcescit. Et lpraeterquam si mulier, raro< dicendi
dictum id.em semper significat, nisi tua mirabilis
nunc animal modus, praeterquam quod historicus est, veritati etiam propter dubi-
3 33 tractaretur canisque saepius nominaretul, nunc stellam, tationem immixtam vehementer repugnat. Iunioritrus haec hisque
quadrupes, nunc piscem quendam intetligendurn variat. Non vereris
similia praetermittantur. Rebus enim ipsis praecipue, non verbis feren-
tãles inãptias atque adeo vomitus, quasiAristoteles scripserit, in medium
reponere ? An credis ceteros quoque homines laudatorum tuorum 35
35 dam a nobis opem censemus.
Quid ais Cages ? Naturalis generandi
golto- habere ? Nirnium erras, mihi crede. Cito enim olfacient omnes, virtus tollitur varicosis ? At C. Marius multique alii et varicosi erant
exhalent singultus, et filios ex se ipsis generabant. At omnibus ixiosis tentigo, ut philo-
[uam foeteant eructationes tuae, quam mortiferos sophus ait, non accidit. Varicosis, si scire cupis, quam saepius accidat,
quam pestilentes sint vomitus. Quare non ceteris, sed tuis has putre-
din., pr".para. Illis hanc mensam apPone. Illis haec offeras fercula. aut periculum in te facito aut a bucinatoribus tuis, qui periculum
His cibariis reple. Illis hoc alimento valetudinem, Qüam melentul,4g 15 Ixia G Ixis B | 25 (XXXVII' part' IV.) G B lacunø | 27 neutrum B
restitue. Non ãnim hominibus, sed naturae hominum corruptoribus, neuter G
qui nasum in adolescentulorum clunibus die noctuque confricare solent, 10 Arist. Probl. Ð' 2o.878b,36. Ârù ri a'l iliol toùç ëXovca6 xo¡lúouo¡ levv&v; I
suavissimum hi tui vomitus reddunt odorem' 23 Theod. Probl. IV 20. 425b. | 25. 26 Theod. Probl. X 37.ß4b.
ADVERSUS THEODORUM GAZAM 315
gI4 GEORGII TRÀPEZUNTII
a philosopho est, ut omnes, qui acciderunt hominibus umquam aut accidunt aut
fecerunt, diligentius quaerito. Non vides saltem rationem
accident, varices tumore animi superarit. Non enim tantum in pedes
redditam. ogooni"-,åit,ixiatranslatospiritufit<,genitalividelicet,-de insurgere illi soliti sunt, quantum ipse in veritatem. Sed non est huius
hocenimplaneloquitur-quotrarrslatomentulaequoquetentigo
solent tractari. temporis, unde facta sint haec omnia, quaerere. Non enim in Cagem B 40v
prosternitur. Multa'sarr" , -.di"is de varicum causis
Nemo' 5 5 nec in complices suos invectivas conscribimus, sed iniuriam a nobis
B 39v Quis genitalis spiritus translationi causam dedit ?
"orolnn-qoãm una clamant itinera longa propulsamus, quod omnibus licet, et Aristotelem ac veritatem simul
nemo prorsnr. Ñ"* omnes ore uno voceque
defendimus.
etcontinua'cursusvehementioresaccrebriores,onerahumerisnec Sed quintae quoque particulae XXXI. consideremus, ubi quaerit p9, r
exsistendi varices causam esse' His
G 35v parva et saepe ac diu sustentata Aristoteles: rQuare qui phthisim patiuntur et lassi labore, praeparati
enim et venae tibiarum pressae ampliantur
et sang.uis ad inferiora
sicut tu fingis et Aristote- 10 10 ad pollutionem in somrto sunt ?< At Cages: rCur, inquit, genitura in
depellitur. ft" ."ogoi"", ttå" genitali 'pi'ito'varices non iuxta genitalia
.,ro"it"r, somnis iis profluere solet, qui aut a labole lassescunt aut tabe consumun- G 36u
lem in crimen atq:ue mend""io- tur ?< Non intelligo equidem, quomodo genitura profluere lassis soleat.
sanguine' sicut diximus'
membra, sed in tibiis, nec ut pustulae' sed' Genituram enim sic dici latine scio, ut naturam, ut feturam, ut, si
venis elatis sincero intumescunt' quis ita vult, generaturam. Sed a rebus ipsis coniicio pro spermate
vocabulum
s Dicet iorr",t quispiam ipso Cage non dcctior sic
.ixiae
verba fundenti attri- 15 15 hominis ipsum genituram cepisse. Sit sane Latinis lex, aut potius iis
nonnumqua* ;r; ,àriå poni. Vid.e, {uantum solum, quibus scripta Cagis latina videntur, quicquid Cages egesserit.
etiam pro varice' -nec
buo. Sit ,r"rr,-, qood áicitor' Sc¡ibatur ixia Profluere vero solitam esse genituram cur dixit ? Longe namque aliud
Graecis. An ob hoc,
ab imperitis, sed J doctissimis atque peritissimis hoc est, quam esse ad pollutionem praeparatos. Non enim semper a
fulgente stella
o Cagulei, qoonì"rn a peritissimi'- "a"e* pro quadam stellam dici praeparato solet pro{luere. Nam quis nescit praeparatos nos esse ad
scriptum invenietis, quánd.ocumque forte "urr"
tt audietis,
20 multa saepe, quae nobis non accidunt ?
putabitis?ofanaticoshomines,immoinsensataspotiusbeluas!Namsi20
Magni ab omnibus ingenii Aristoteles fuisse iudicatus est, multos- z
quicquamhominispraeterfiguramhaberent,vid'erentprofectoverba que praeclaros viros scripta eius a natura ipsa dictitata putasse memoliae
rebus accommodanda esse, non res verbis'
Aristoteles' Per- proditum est. Hanc laudem illud potissimum et comparavit, quod
I fxiosos fieri tam spadones quam mulieres negat
namque id mihi cautissime, hoc est proprie veleque adeo loquatul, ut nonnisi naturaB 41
pulchre id trad-ucit C"ge'' Non irrideo' Perpulchre 25 ipsa de naturalibus loqui rebus videatur. De quacumque re scribit,
suum oboleat,25
B 40 factum videtur. puod sic factum est, ut
totum auctorem
in unum coacta verbis protinus ipsis percipitur. Actune, an potentia rem putet esse,
ut re tale .it, qrãfit auctor, ut hinc res' inde nomen qua de loquitur, utrum in genere, an in parte proferat, habeatur per se,
mulieres negari ab Aristo-
conveniant. þuia igito, cages et spadones et
an per accidens, non latet. Primumne ut sit, an non, perspicitur. Nihilque
tele scribit fieri Jolere ? Èuroris sane omnia, çluae dicit, plena
";ri;;.; cum de ipsis cogitem penitus, quod ad rem recte intelligendam pertinet, praetermittitur sicut
G 36 sunt td"o, ,rf me quoque in furorem veltant'
tantae amentiae furorique 30 30hic. >Quare, inquit, lassi<r, et quoniam lassitudo multis accidere modis
atque scribam. Nec årri- rep"rio verba, quae
soleat, tlabore< addidit. lQuareque, inquit, lassi labore homines prae-
congruant'Spad'onesetmulieresvaricosinaturafierinequeunt.Spa- parati ad pollutionem in somno sunt ?<
non habent ? At magis ipso abundant ixiosi
quam
d.ones cut ? Sånguirrem
cages autem quasi philosophiam et gloriam eius e memoria homi- a
antea'Veniscarent?Dicinonpotest.Itineribus,cursibusoneribusque num evellere velit, nullo ipsum sequitur pacto, sed cuncta confuse, G 37
nonconquassantur?NonminusSanequamceteri.Curergo,sicausae 35 indistincte ac in alium ¡edacta sensum pervertit. Nam primum hic
posse inveniuntur, effectus 35
omnes ita in ip.is sicut in aliis concurìere
de mulieribus scribi praeparationem hanc omnino abolevit. Deinde pollutionis verbo reiecto
quoque similiier non concurrent ? Haec ead'em
rcur genitura, inquit, profluere solet<, et sic a pollutione ad seminis
possent,nisimenstruorumdefluxusvaricibusessetimpedimento.Sed profluentiam rem penitus diversam sensum transtulit. Nam pollutio
si menstruus retinetur sanguis' multo facilius quam
in viris varices
est seminis in momento temporis per saltum exitus summa cum volup-
in mulieribus extollentur' 40 tate atque tentigine sola coitus imaginatione. Profluentia vero seminis
rUndeigiturhaeprodigiosaeCagemfictiones.invaserunt'unde4o
varicosus adeo factus
portenta haåc innata s,_rrrt il¡i ? Unãe animo
gphthisim Bphtisim G | 27 habeatur GhabeturB | 35 sensumGsensuumB
G habundant B 8 Arist. Probl. e'3r. 884a,6 sq. Ar& cí è{overp<,:xcr,xo[ eio¿v ol xoætõvteç xøi
20 beluasl belluas GB | 32 abundant
sq' ötr i¡ t{íø llvetcr ¡'''etøocúvtoç rweÚy'aro6' g$ror,ôvre6; | 10 'Iheod. Probl. V 3t. 428b.
2 Arist. Probl. t' 2o,878b,37 I
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 3r7
316 GEORGII TRAPEZUNTII
ipsum usus etiam auctorum frequens declarat. Non enim nisi a verbis,
est ipsius seminis exitus longiore fluentis tempore absque saltu, absque
per cogi- quorum potestas, id est res significata, intendi natura potest, haec
B 41" tentigine, absque ulla omnino voluptate nec Per coitum nec
ab eis verba derivantur. Calor, frigus, fames, albedo, tremor, Iassitudo,
tationem coitus. Haec quam diversa sint, quis praeter Cagem et lau-
amor, macredo, gracilitas incrementum recipiunt. puamobrem recte
datores eius non viderit ?
5 dicitur gracilisco, macresco, amasco, lassesco, tremisco, albesco, famesco,
I Sic traducendus Aristoteles est, o boni viri vos, ne puerorum seduc-
5
puerolum con- frigesco, calesco. At legere, audire, manere, accipere, tenere, armare,
tores appellem! Tantane vobis fanatica ex seductione
censere, possidere intendi natula nequeunt. Ideo forma carent incho-
fidentia adoluit, ut viros quociue ad ineptum intelligendarum rerum
pug- andi, quae rem illam significat, quam repugnante natura minime
sensum sed.ucele atque transferre credideritis ? Cur hanc naturae
suscipiunt. Haec de inchoandi verborum forma praelibasse satis sit.
nam indixistis ? Cui eam omni studio persequimini ? Cur non sinitis,
quantum in vobis est, rectis secreta ipsius traductionibus intelligi?l0
10 Nunc videamus, çluam longe a rebus, de quibus tractatur, lassescendi s
abest verbi potestas. Nemo est, qui nesciat asinos, mulos, equos, si
Ãtqoi vos et naturae homines estis. Ipsa enim vos parentibus vestris
requiescere a lassitudine laboreque incipiant, confestim erigere. Id
qo"1i orgurris usa genuit ? puare ad similes actus ipsi praebere vos debe-
hominibus quoque accidit. puare cum ad somnum prolabimur propter
tis ? Cur eam disirahitis ? Cur violatis ? Cur in teneb¡as ignorantiae
liquefactionem et motum, sicut philosophus ait,
intruditis ?
15 omnia latius enodare
- longum enim est
phantasmatibus motis accedit ad tentiginem
30, r Prosequamur cetela in hoc problemate Cagis vitia. Non omnia;15 - fit, ut sperma magno impetu et voluptate_
nemini enim ea vis dicendi, nemini sic longa vivendi spatia, id flumen .^
escentibus minime potest. Illi enim lassescunt I fl-
G 37u ingenii dari mea quidem sententia potest, ut omnes sicarii traductionum G 38
ineptias ,...r..r. possit. Plures namque in eis fere sunt quam syllabae'
et lassitudo adhuc et continuatur et
"r"."it,
Non extollo rem, sed iudicium expono meum. Iurare persancte possum Quorum alterum praesens in verbis possidet tempus, alterum inchoandi
20 forma necessario retinet. Cages si hoc nescit, cur philosophum non
plura me in volumine problematum intollerabilia esse Cagis coniicere 20
sequitur ? Cur, quod ille praeterito, iste praesenti verbo expressit ?
B Lziitia, quam verba sunt. Nam verbis nonnumquam singulis vitia multa
I)einde, quomodo labor et lassitudo continue in somnis crescit ? Cur
insunt, verbaque omnia sunt a rebus remotissima, quae prosequi om-
enim ait: qui labore lassescunt in somnis ? Si adhuc laborantes lassescuut,
nino infinitum est'
non dormiunt. Sin dormiunt, non lassescunt, sed requiescunt. Deinde,
z opus enim est verborum antea vim omnem explanare, deinde 25 si lassescunt, quomodo erigunt ? Id enim quieti, quae labore succedit,
videre, quidcages in singulis interpretatur, - verum ut, quale id sit, zr
etiam ad ipsorum Caguleorum erudi- non ipsi labori evenire solere periculum et in nobis et in brutis quotidie
intelligatur, ,tor. gr"rrabimur
-
tionem verbum unum, quale sit et quomodo rebus ab ipso accommoda-
facimus. Quodsi non erigunt, quomodo ex ipsis semen cum voluptate
prosilit ? Sed si profluentiam seminis, quae sine voluptate atque tenti-
tur, considerare. Lassescunt inchoandi verbum est. Haec verba non gine fit, intelligit, sciat eam in somnis quidem forte magis, in vigilia
incipiendi solum potestatem habent, nec vehementiam tantum signi-
a0 vero non rarius accidere. Adde, quod verbo graeco seminis eruptio,
ficant. Sed, cum otro-qn. modo habent quodam, plerique alterius eis 30
quae per somnium fit, significatur.
attribuentes falluntur. Intendi enim rem eam, quae significatur, osten-
Sed quid facio ? Facilius mihi erit arenam maris, caelorum stellas, rr
dunt. Nihil porro intend.itur, quod. non incepelit. Hinc fit, ut principium
frondes arborum quam ineptias Cagis enumerare, quae aut in compo-
quoque rei tstendere videantur. Nam cum intentio progressus sit ad
sitione verborum aut in collatione rerum aut in singulis verbis rebusque
maiora, necesse est, ut principium incrementi aliquid capias' Aliter
er singulis aut in accommodatione verborum ad pondera rerum turpiter
enim ne intelligi quidem incrementum potest atque progressus' Declarat 35
ab eo atque ignominiose committuntur. Verba semper nova quaerit, B 43v
id Mercuriur áp"a Plautum in Alcumena. Nam cum rovem abeundi
Eamus contemnit trita, subtrahit, addit, mutat, pervertit, confunditque omaia,
esse tempus moneret : ¡>Lucescit<, inquit. Et paulo post : ulucescit.
Et parvo temporis lapso intervallo rursus inquit quod unico solum declarare verbo sat erit. G Bg
G 38 hinc<. Deinde lucescit. :
usque ad ortum solis hoc Passionem membrorum, çluam sicco frigore fieri philosophus testa- ¡,
llucescit<. Ita ostendit a prima posse aulora
49 tur, siderationem vocat. Verbum inauditum, fictum. Unde nescio, nisi
B 42" verbum dici. Intenditur enim semper lux oriente vero iam sole' Nemo
40
illuxisse' Id fo¡te a duro ferreo insensatoque corde fingentis. Id scio eam passionem
recte dicet lucescit, sed lucem iam esse absolute aut iam
certissimo latine verbo rigorem appellari. Quis non legit apud historicos
lg sy[abae G sillabae B I 19 extollo G estollo B | 33 intentio G intensio B saepius rþentibus membris nequivisse milites arma capere ? Quis non
37 Plaut. AmPh. 543
GEORGII TRAPEZUNTII
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 319
318
- fit enim
retiquit ?< Quis trantur. puod si vel intelligenti (pate)facere
necesse est,
audivit illud vergilii: rderiguit visu in medio, calor ossa
p"itttum Curtium non admiratus est' cum saepius tum propter brevitatem, tum propter retum difficultatem, tum
clementiam Alexändri
"p"á in sua sed,e collocasset ? At ibi et propter verborum varias potestates atque multiplices, ut sensus multi-
rbum est, et communius stuPere et plex esse videatur multo quidem magis ignoranti ac stulto,
5 Sed dicendi hunc - cursum iam retineamus
ges vero ubi side¡ationem didicerit, 5 et aliquando finem non31, t
forte ab erucis herbarumque vermi- Caguleis ineptiis, quippe quae nullum habeant, sed nobis ipsis impona-
mus. Satis iam superque omnia ex his, quae dicta sunt, Cagis vitia
busacceperit'Namquevelapud.aliosintegrainveniuntur.Integra perspici posse confido, praesertim si quis diligentius ad traductionem
dico, quoniam ipse mutilata semper aut producta
et quasi protensa
nostram aut etiam ad veterem conferat suam. Nam quemadmodum
veltransformata.plerumqueponit.QuaeigituratlaliisintegraSumun-
m ab iPso raPiuntur' 10 si ex male materiato aedificio lapidem unum subtraxeris, omnia illico
tur, ea Io magno cum fragore deferuntur, ita si unum aliquid ex translationibus B 45
s Celsu minavit, quae Graeci condylomata dicunt'
B 44 g"";;;; usi sunt. Bui de verbis scribunt, condylo- Cagis ad collationem revoces examenque cogas subire, universa proti-
d'ulas, quae sub cute duro humore collecto nus videbis corruere. Id ille metuens et quidem vehementer formidans
mata esse -
cum excidenda esse malitiosa enim stultitia est his verbis ab omni traductionum colla-
sustolluntur. Id Corneliirs quoque in cura ostendit' -
auctore, unde id vocabulum 15 t5 tione atque examine legentes statim sic praefando deterret: uTamen
G Bg, tubercula radicitus consulatl AiCages spreto
plerumque capit' errores et sordes istorum interpretum adhuc legitis atque defenditis,
mutuatus est, pro omni tumor. u" ul".tibus ipsis
sudores extollunturque qui tanti mali causam dederunt. Non in ignem proiicitis, qonnulla
Nam ulcera, qrrå. in corpore colliguntur propter
nominat. tamen exulcerari Aristotelem potiusque eiusmodi habere exempla vultis ? Cuius mali tam magni
passim, ea etiäm tubercula Quae
ergo esse coactus fatetur illa' causam prisci Aristotelis traductores dederunt?< O pessime omnium!
in hoc secutus vel invitus asserit' Ulcera
2¡ Tu has reddis gratias illis, propter quos philosophia multo magis
dequibusphilosophoSelmoest.Necenimexulcerarinisiulceralecte2O
aut raro exulce- apud Latinos floruit nec adhuc penitus exstincta est
dixeris. Tubercula^vero, id' est glandulae' aut numquam
quam apud G¡aecos. - - quam um-
rarisolent.Curergotubercula,idestglandulas'proulceribusposuit?
conturbat' Si nihil illi traduxissent, essent Alberti, essent Scoti, essent Aegidii, z
Cur ? Quia omnia per ignorantiam permiscet atque
z Multa huiusmoãi sunt sicut exsitare pro comedere, refrigerare pro esset Thomas, essent alii quam plures aut in philosophia aut in theologia G 40u
assum est' 25 25 aut in medicina praeclarissimi viri, quorum scriptis natu"rae secreta,
frigefacere, haesitas pro balbutie, igne confectum' -quod
pro arboribus theologiae profunditas, medicinae varia, multiplex subtilisque ratio,
colis pro mentula, .ti'p"t pro arbustis' pro herbis'
quae ante illas traductiones omnia iacebant in tenebris, homlnibus
pro Plantis denique omnibus,
t patuerunt ? Cuius Graecorum scripta sic copiose diffunduntur, sic acute
quasi homines dicuntur. Bima,
absolvuntur, sic dilucide proferuntur sicut Alberti, qui hac ipsa de re
B 44'multaque alia eructat mira vel
gg Magni solus cognomen sibi comparavit ? Armis id multo antea Philippi B 4õ"
ipse plerumque dicit, genitura'
Óu
q,,"-ip,e-inXXVII.peÏveIseposuit.HuiusparticulaeXXIX.pro. >Redolet< vero cur dixit ? Redolere narnque suavi fragrare odore s
¡lematii pars quaedam sic a veteri traducta interprete est: uPropter Latini dicunt. Pro foetere nemo umquam, non cìico scripsit, sed ne
quod et qoibo.å"* ventosorum piscium plyntri foetet mulier?<r cages scribere quid.em mentis compos cogitavit. Ita minus procedit aut potius
sicsordibussuisobduxitpotius,quamtraduxit:lUndeetiampiscium volat, cumpriscos sequitur. curn eos relinquit, fertur tumidus per inania
spirabilium quorundam viius genitale plantrum redolet?< Quid
faciam,35 3f caeli. Nec unum ab eo scribitur verbum, quod non oleat. Nam si quis
,i in propolÀand,a iniuria defendendaque veritate meritas sibi gratias vellet singula, ut modo fecimus, examinare, multo plura maioraque
G 45v redclo ? óonvitiatotem me dicent Cagulei, sin
frigidus agam nec a me in singulis aperirentur vitia. sed persequi omnia non possumus neque
iniuriam propulsavero nec veritatem defendero. sed dentur magis vela debemus.
ventis, quam detrahantur, occurrentiaque iacto' ut dicitur' taxillo cum vero mulierem, ut rem modo consideremus, foetere Aristoteles o
d.epravanrì.o, n,rn" ad'd'endo, nunc aliquid relinquendo cuncta et facilia latius angustiusve, sicuti iudicabunt, complectantur.
B 52 latina
Nunc ad rem revertentes primum interpretatoris prisci, deinde s
pervertit et in alienum transfert sensum'
Cagis eiusdem loci verba repetemus, postremo nostra ponemus, ut vel
zSedd.icetforsanquispiamnlnessepossibilehominem,cumtra-
scio in tam ex istius minimi collatione loci, quanta sint doctrina, quanto ingenio,
ducat, nihil relinquere,-nihil addere. Nec id ignoro, et illud
10 quanto usu dicendi cagulei, perspiciatur. Prisca interpretatio huius
paucis verbis tanì multa committere non erroris esse, sed ignorantiae
10
l,l -Gj7
B 52u 'on "il*T:r, 25 pro loco, ubi lavatur, hoc nomine usurpamus a veteribus quoqUe
ill e.t. gooa {acile intelliget, q sum
- ad excusandum viros
in longius, multo remotis longius it' lraductunl crediderim. Paratior enim semper
probos, quam ad incusandum. Sensus autem hic est calida robustaque G 48
t,
caritas sit' Minimu- 1tÏ11i: etiam ubi sola plurimum potest, nobis satisfaciat, de rsi< particula
haec in Christum Dominum "ottro*
d'einde paulatim serpens maxlma 35 dicam ad utilitatem commurrem latius et latinum usum et rationem
evangelio ,"*"i"* parva primum' aut tu i
corYexi aÍÍert B G
tZ' 2 Vergil. Aen. I553-558. | 26 Cic. Ep. ad famil. II r, r. | 28 Cic' Tim' ó'
20 Cjc. P¡o Caecina ao' | 2I Cic' Pro Caecina 47' I 24 Cic' Tusc' I
I
I sq'
I
30 Cic. Tusc.I r5. | 31 Cic. Tusc' I 16. | 33 Cic. Tusc. I r5. | 34 Cic' Ep' ad
30 Verg. Ae¡r' II 64r sq. | 32 Vergil' Aen' II 5zz' | 34 Vergil' Eclog' 16 I
famil. II z.
37 Vergil. Eclog. IX 45'
ADVERSUS THEODORUM GAZAM. 335
334 GEORGII TRAPEZUNTII
abducere removereque ipsum ab huiusmodi vana vel cura vel sclatio,
Item in prima Tusculanarum: lCuperem equidem utrumque' si posset' quod patientibus similia solet insurgere, respondet, nullum profecto
Sed est clifficile confundere. puare si, ut ista non disserantur, liberali habet locum negatio. Nolle namque ipsum manere, velle ipsum mori
metumortispossumus,id'agamus;sinidnonpotestnisihacquaestione significat. Quarenecillud: rrquid ad te?< posset inferri. Similiter si quis
animorumexplanata,nunc,sividetur,hoc,illudalias'<Etstatim: 5 non dixerit: si vellem, ubi negatio apertius inest, sed si velim, ubi
>Nam si cor aut sanguis aut cerebrum est animus, certe' quoniam
est 5
dubitatio ac amtriguitas magis includitur, nullo posset pacto, lquid
corpus, interibit Si anima est, fortasse dissipabitur. Si
",rri "orpore. ad te ?<r dici. R.elinquitur ergo, ut indicativa sit et aÎ{irmatio inclu-
ignìs, exstinguetur, Si esf Aristoxeni harmonia, dissolvetur.< Item
in
ne ad'versarii datur.
ad Lentulum: )Neque, ut ego arbitror, errarent puod res quoque ipsa flagitat. Cum enim carpitur Petrus minime o
"pirtotu
G r+ qiidem eius, si cum pares esse non possunt' pugnare
desisterent'<
10 ad ipsum pertinentia quaeritans, quae autem res rei quadrat, tolle
B 60 Ñon errarent, inquit, si non pugnarent' Sed pugnant' Errant ergo' 10
Illud vero in Rullum IV adiectam conditionis particulam, et videbis: volo eum manere, volo B 6l
Duplex enim et occultã negatio inest'
"*prãssa includit et pro eum non mori, quid ad te ? Quoniam ergo usi volo eum mane¡e< affir-
.rorn* apertissime ostendit et affirmationem indicativo
mationem omnino includit, prudentissime, doctissime, optime usic
quor,iar.i nullo modo capi posse. lSi ostendo, inquit, no' modo <adimi> eum volo maqere( patres sancti dixerunt. Hoc enim simplicitati, diluci-
Jrriquu* glebam te Syllanis agris, sed etiam genus id agrorum certo rr dationi certissimaeque consuetudini evangelicorum verborum apprime
."pit" legìs impudentissime confirma¡i et sanciri, si doceo agris his, 15 congruit. Illud longius abesse ignorantia iam nostra ostendit. Ita enim G 55
qui <"> Sylla sunt dati, sic diligenter Rullum sua lege consulere' ut pingues ingenio indoctique sumus, ut tantam inter lsi volo manere(
fácile appareat eam legem non a nostrorum commodorum patrono' sed et lsic volo eum manere( faciamus differentiam, quanta maxima esse
a Valgi genero esse c;nscriptam, num quid est causa' Quirites' quin possit, hoc est quanta est inter affirmationem et negationem. puae
illa criminatione, qua in me absentem usus est, non solum meam' 20 tamen nulla est, ut diximus, nisi expressionis atque dilucidationis.
opus20
sed etiam vestram ãiligentiam prudentiamque despexerit?< Quid puodsi quis graeci mihi sermonis auctoritatem incutiat, sciat haec, ro
est pluribus ? Natura rerum et quotidiarlus ostendit usus. si ego te
cur me odisti quae de asi< particula dicta sunt, simili etiam graecae particulae ad
,"rrri", amavi, si semper observavi, si semper colui, ?
unguem convenire. lEant illi subiunctivo iungunt, et affirmatio in
crrr^perseqrreris ? si amavisses tu me umquam, si observasses, si coluisses,
praesenti senìper includitur, Ceteris temporibus, quae derivatione diversa
non te odissem neque persequerer. Si venio ad te, si adsum tibi, cur 25 sunt potestate Dean(, ad futuri enim significationem praeteritum in
mihi irasceris ? Si venirãs, si adesses, non irascerer. Verte in his, modo - futuri
25
Ioci Quando igitur conditiones naturasque locorum una cum ipsis accipi
Publici, Privati et huiusmodi' volumus, Iocos proprie dicimus. At ubicumque locum, ici est spatium,
Id pueii tui nescientes ceterique' 5 5
il
!r
theologia vero, cui totum te ipsum religiosissime tradidisti, non solum
imbecillioribus faciant, et maxim
,I
tiamsolisverborumlenociniisd.ucuntur-deindesiviaetratione, aut ab iustissimo rege petit, verum etiam tibi sicut alumno, quem
quae omnia Cages 95 ablactavit, aluit, educavit, iubet, imperat, mandat et nonnumquam
35
quam ostendimus, singula philosophi problemata'
et res' quae dicuntur' maiestatis tuae prae indignatione oblita etiam rogat, ut velis ipsam
pervertit, cum aliis trãd'uctìonibus conferantur'
defendere atque tutari. Nam quoniam absque Aristotelica philosophia
altiusinvestigentur.Namrerumnaturainsinguliscogrritaillicoim-
pud.entia, p.riiai", ignorantia Caguleorum
patebit' Quae cum in lucem Thomam suum ceterosque omnes, qui similem in theologia docendi B 67'
vereor, ne nacti, viam ac rationem secuti sunt, ne subintelligi quidem posse videt,
prodierit, oi.i *.ritä" ipsis gratiae citius ieferantur,
qui sibi faveat' ¿o sibi ipsi putat iniuriam fieri, cum Aristoteli fiat, quem pervertere,
40
ut sperant, quod Deus aveÏtat' potentem aliquem'
1 diruantl dirruant GB I 4 Abrahae G Habre B | 12 resipiscere G respicere B
13 sequuntur G secunturB | 15 Peloponneso G Peloponeso B I 16 Gemistusl
gemisco B G | 2S huncl huic B | 40 iave'
tl faveant B 4 cf. Luc. 3,8.
THEODORUM GAZAM'
342 GEORGII TRAPEZUNTII ADVERSUS
NICOLAI PEROTTI
I
t,
REFUTATIO DELIRAMENTORUM
Jr
GEORGII TRAPEZUNTII.
Nlcolal Perotti M4
lr
I
Refutatio Dellramentorum
Georgil Trapezuntil Cretensls.
tur auctor, sed et' verba usurPat' 5 tamen illi rationem ipsam longe praeclarius, quam tu facere scivisti.
ì
li
li
ll.InfolioLXXXIV,facieI:lTrinitatemesseinrebusnaturalibus,S Lege Scotum secundo libro, distinctione prima, quaestione secunda, et
i
sed non in causa'< eam reperies. Itane arrogans es, tantumne tibi tribuis, ut surripere
m speculatio est et contra te rationes tuas Bessarionem existimes ? Homo stultus, perversus, im-
quacumque t¡initate in creaturis peritus, rudis, hebes et effigiem dumtaxat hominis habens ! Neque
tatem. QuiPPe secundum rectam 10 hoc ideo dicemus, quia ratio ista bona non sit principiis nostrae fidei M 6v
repraesentant' non trinitatem' Tu 10 concessis, sed quia necessarium auctori non fuit ea ratione uti; quin
vero et sententiam et verba auctoris pro
tua consuetudine pervertis' potius, quia tu eanl ex Aristotelis sententia protuleras, auctor ex eius-
dem philosophi opinione eam refutavit, quam Scotus quoque nequaquam
ut calumnia tua ubique manifestior sit' Deus satis esse existimat ad probandam creationem ex trihilo, quatenus
|2. In eodem folio et facie I, in ipso faciei principio: 'lBuod 15 praepositio ex durationis ordinem significat.
non Perficitur trinitate'<
Folio LXXXVIII, facie I, iuxta finem: uCuiusdam auctoritatelS.
Cur integrum locum non affe probatur, quod quae necessaria sunt, non sunt a Deo, quemadmodum
M 6verba adducis, ne auctoris sensus a causa efficiente.<
Ericis Gandavii ea sententia est, docti hominis atque eruditi, qui
tenim cum tu ita argumentarerrs 20 ad verbum hoc ex opinione Aristotelis dicit hanc fuisse eius philosophi
ternario res suas perficiat' ut ipse z0 sententiam ostendens, ut quae necessaria sunt, non sint a Deo tamquam
quoque ternario perficiatur' oportet' auctor
ex eiusdem Aristotelis ab efficiente. Refertur ergo Aristotelis opinio, non probatur.
sententia tibi respind.et hoc minime sequi,
ut ternario perficiatur Deus, Folio LXXXIX, facie II: lAggregatotum naturam entium causam 16.
quemadmodum supra dixi- (
et rationes adaucit' Doctores tamen "ott'i' esse.
tu quidem ex Aristotelis sententia 30 hunc philosophum tamquam ex causa dependere, et hanc cunctorum,
efficiens opinaris, et Jta colligis: quae fuerint, causam esse. Etenim secundum Aristotelem nec Deus
tibi auctor ex eiusdem Aristotelis sine caelo tamquam efficiens causa aliquid facit, nec caelum sine
Deo, sed Deus per caelum, et caelum ex Deo ut dependens producit
il sententia resPondet, ostendens P
35 effectum.
finis atque efficiens in idem c
nimia bile obcaecati tibi oculi Folio LXXXIX. facie II: >puod Deus otnnia facit per caelum.<<17"
ductas, ex quibus manifeste coll Iam dictum est hanc Aristotelis opinionem esse etiam expositorum
Deus talis sit finis, qualem iPse e eius sententia. puae ideo referuntur, ut intelligas, quam recte sentis,
causam iuxta quorundam
cadens, quunaoquia"m efficientem quoque qui non modo inter Christianos ponis Aristotelem, sed etiam sanctis
Haec igitur ratio est'
opinionem non ionit, ut paulo post ãeclaratur' 40 viris adnumeras et te desideras cum eo collocari,
cur nec finis nå efficieni causa dicatur'
40
Folio XC, facie I: rQuoniam Deus, inquit, nihil immediate facit,18.
14. Folio LXXXV, facie II : uRationes nostras de tribus
agentibus:
ut ostensum est, frustra sic arguitur.<
Deo, natura, arte, ut suas eriPit'<
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 351
NICOLAI PEROTTI
350 ipsum atque natura simpliciter accepta. Quae quidem non per se stat,
sed a Deo depeudet quasi naturae universae parte praecipua suo modo
et genere. Verba ergo et argumenta tua, quae Aristotelis esse clicis,
secundum illius sententiam exponuntur.
19. 5 5 Folio XCIIII, facie fI: rVoluntatem Dei non esse iiberam.< 24.
Et hoc pro tuo more pervertis. Neque enim ab auctore dicitur M 7v
Sancti omnes ecclesiae doctores voluntatem Dei liberam non esse, sed Deum secundum Aristotelem
non libera voluntate, quam ipse zrpoøipeotv vocat, agere, verum naturae
ur. Res igitur tibi non cum necessitate.
cum quibus Bessario sentit' 10 Folio XCVI, facie I: >Quam Plato dicit animam mundi, eam nos25.
10
spiritum sanctum dicimus.<
psi Haec non auctoris, sed cum aliorum doctorum, tum divi Cyrilli
ari adversus fulianum verba sunt, qui hoc quasi maximum contla gentiles
tur spiritum sanctum non credentes argumentum adducunt, quod Plato
prima daretur, nihil eam praesuPponere'( 15 15 summus philosophus non modo patris et filii, creatoris et patris creatoris,
Haec ab såntentia Aristotelis sed etiam spiritus sancti mentionem fecerit, quandoquidem tertium
"";-t;; que de eo tu deum posuit animam mundi,
one animi car Folio CII, facie II: >Angelos actu intelligere, nihil in potentia.( 26"
test Deus omnem effectum causare Non auctorem, sed sanctos doctores, qui hoc dicunt, accusa et
ario et naturaliter a Deo dependere 20 rationes, quae sequuntur, diligentius lege.
20
constat¡ responsum est
Folio CVII, facie II: >F . . . animam praeesse corpori ex se ipso 27"
quoque saepius dixisti' ltiam ter a nobis tibi asserit.<
non modo expositores eius' sed
hanc fuisse Aristotelis opinionem' id'lue Quid hoc loco dicas, intelligi satis non potest. Illud scio, quod, cum
tu animam intellectivam posuisses ex opinione Aristotelis cum corpore
idem est esse et agere'(
2g simul creari, numquam tamen defecturam, auctor eam sententiam
em te non tantum notare 25
Aristotelis esse negavit, cum secundum eum aut corruptibilem esse
cere' Alioquin hoc nihil
oporteat, si incepit, aut numquam incepisse, si incorruptibilis est. Nemo
enim quantumlibet rudis atque indoctus ignorat generabile cum corrup-
colls tibili et ingenerabile cum incorruptibili Aristotelis opinione converti.
animus et suae virtutis suae
armis aggreditur' Canis' qui
latr B0 Folio CIIII, facie I: >Quod Plato non sit conceptus êx spermate2S" I
ï u "'"'"îî" **ïi::i;';:.i,miUtrum
naturae necessitate agere'
t Ubi hoc Bessario dicit, teterrimum caput et omnium, quos terra
sustinet, hominum mendacissime ? Non sunt haec auctoris verba, quae
profers. Sed praeterire se dicit auctor, quae fere a Latinis et Graecis i
¡
an potius 35 omnibus de Platone dicuntur, quod scilicet mater eius daemonis cuius- I
eius motore, hoc est Deo' unum esset necessarium idcirco fateri de virginis utero natum esse Platonem, ii
stituatur et universa natura a quod simulas te sentire, ut scuto fidei, quando rationibus non potes, i
¿itt """dem
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 353
352 NICOLAI PEROTTI
caput nihili praeterquam furoris capax eiecto parumper furore nonnihil
suspecti sunt, qualis tu es, Turcorum impurissime assecla et christianae
resipisceret, profecto intelligeret haec divinae naturae convenire, quae
reiiublicae proãitor, quam crud.elissimae barbaro¡um servituti subiicere supra omne tempus est, verba vero illa: erat et est et erit humano
voluisti, ut tuae nefandissimae litterae declarant, quarum testimonia sermoni accommodari, quandoquidem de divinis rebus loqui alio modo
in calce huius operis citabimus. Habent doctissimi viri theologi nostri 5 non possumus.
faunorum et satyrorum et aliorum daemonum cognitionem' quos
5
M 8
Folio XXIIIf , facie II: lPlatonem optime sensisse scripsisseque gP.
propriis vocabulis succubos atque incubos vocant et gigni ab iis eo asseritur luce dumtaxat naturae illustratum.<
*oåo po.." filios putant, quo Martinum quendam Britannum natum En iterum orationem truncas, o egregie sycophanta et vitiorum
aiunt. Quae ,.. .i disputata publice in Parisiensi gymnasio fuit et omnium gurges atque helluo, natus sceleri, natus flagitiis, natus calumniis,
totius cãItegii auctoritate conclusa. Quodsi Platonem _sui hoc modo 10 non virtuti, non laudi, nou gloriae. An speras ita vel desides vel ingenio
natum censent, liceat eis sentire, ut libet. Auctor profecto et
mallet 10
obtusos homines fore, ut versutiam ac pravitatem tuam aliquando non
Platonis gratia et ita sentit Aristonis eum filium fuisse' intelligant ? Falleris profecto, si ita sentis. Non simpliciter ab auctore
29, Folio XVI, facie II: rSyllogismum Platonis probare videtur' quo dictum est sensisse optime atque scripsisse Platonem, secl de unitate et
animus sit ingeneratus.<r
simplicitate primi entis sive primi dei optime et sensisse et scripsisse.
Ostendit auctor Platonem animam immortalem posuisse ideoque 15 Quod usque adeo verum est, ut sancti doctores de eodem loquentes
ingeneratam, et ad id. ostendend.um argumenta eius adducit,
quae 15
iisdem plane verbis fuerint usi. In multis autem tantum abest, ut Pla-
q..i"t"rro, ad animae immortalitatem attinent, probantur. Quod a cete-
tonem vel probet auctor vel sequatur, ut se e contrario facere apertissime
ris etiam doctissimis viris factum est, quippe tam haec' quam alia aliis
protestetur, ut folio XXIII, pagina secunda videri liquido potest;
inlocispraecipuavideridicuntursuisgentilibus,quiproptereandem iuvat enim nos quoque folia notare, ut tu facis. Quin etiam plerisque
fidem principia eius suscipiebant'
zo in locis affirmat neque hunc neque Aristotelem Christianos fuisse, nec
30. potio xxIII, facie II: rPlatonis, inquit, sententias saclosancto20 sequi eos in omnibus oportere.
ore dictas demonsttabo.<
Folio XXVI, facie II: rSecundum deum a primo creatum et a 3&
Atqui hoc falsum est et abs te inique, malevole'-petulanter'nefarie
se ipso, tertium a secundo et a se ipso.<
prolatuÀ, instar perditissimorum haereticorum, qui sententias sacrae
Et abs te dictum hoc superius est, et a nobis declaratum. Adeo
scripturae per frusta ac fragmenta accipientes illas corrumpunt ac
25 quidem fecundus es, ut ex uno monstro multa producas.
dep-ravant. Ñon dicit auctor, o perfidissime calumniator, demonstraturum
25
Folio XXVI, facie I: >Quod sol sit filius summi boni.< 34.
se Platonis sententias saclosancto ore dictas, sed cum modum ex-
Platonis verba haec sunt, ineptissime hominum, non auctoris, et
posuisset, quem in opere suo servaturus erat, promittit sese ipsius
qua intentione ab eo dicta sint, facile, qui non tanta bili agitabuntur,
Platonis verbis atque auctoritate ostensurum falso tantum philosophum
intelligent.
reprehendi. Mox iero subdit, quod., si eiusdem Platonis sententias
demonstraverit etiam doctorum ecclesiae sacrosancto ore probari, nihil
eo 30 Folio XXVII, facie I et II: rNumenii et Amelii Platonicorum aucto- 35.
ritate utitur in theologia.<
dici maius poterit. Tu vero saclosanctum os, quod de sanctis doctoribus
Facit id Bessario libenter, semperque, quantum in eo erit, faciet.
dictum est, ad Platonem transfers nec vereris ad sanctissimum ponti-
Etenim nullum maius adversus gentiles argumentum habere potest
ficem scribens tam aperte mentiri, monstrum horribile nostrae aetatis,
pistrino sive ergastulo dignum. Abi hinc in malam crucem et virus
quañ testimonia gentilium philosophorum, quibus sancti doctores,
quotiens possunt, libentissime utuntur.
istud pestiferi pectoris apud inferos evome !
36 35
Folio XXVIII, facie I: rMulta sunt non recte dicta, quamquam 36.
81. ¡'ãlio XX1III, facie I: lVerbum est Deo non convenit, nec erat, verae theologiae principia quaedam a Platone orta sunt.<
nec erit. Tamen itli attribuit principium evangelii loannis.<
Quae sint multa illa non recte dicta, non profers. Ut inanibus
Quam inanis et frivola et iniusta reprehensio ! Sententiae
istae
adeo a nostris minis terreas adversarium, quod unum profers, superius quoque abs M g
de siÃpücissimo Deo et verba eis convenientia usque
40 te notatum est, et a nobis tibi responsum. Etenim pro morte tuo saepe
doctorlbus probantur, ut iisdem etiam verbis usi fuerint, quemadmodum 40
eadem conculcas sive oblivione senili, seu malignitate naturae.
ex ipso aucioris libro manifeste intelligi potest. Hic vero omnium rerum
Folio XXVIII, facie II: rDe fide. Quod Plato hortatur credere, 37.
ignirus et hominis potius phantasma quam homo contradictoria in Deo
sicut filii deorum nobis dixerunt.<t
M Steise existimat: non elateterat, nonerit eterit, non est et est' Quodsi
Mohler, Ka¡dinal Bessarion. IIL 23
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 355
NICOLAI PEROTTI
354
Gazae, clarissimis nostri saeculi viris, maledixisti, aetatis nostrae
O te stultum, qui hoc rePrehendi immanissimum ac foedissimum monstrum. Sed illorum quidem auxisti
laud.em et gloriam, tibi vero perpetuum dedecus atque ignominiam
peperisti, cum te iam omnes etiam mulierculae et pueri digito tamquam
5 furentem ostendant, nec aliquis sit inter bonos et doctos viros, qui
te non fugiat oculis, non respuat auribus, non toto animo ac totis
osten- praecordiis exsecretur.
quam si principem philosophorum
refellere eos melius Possumus' lVulcanus, ut Plautus inquit, Sol, Luna, Dies, dii quattuor
scelestiorem nullum illuxere alterum.<
10 Fotio XXXII, facie II: uAperte d.icitur Deum mala facere, ut bona40.
veniant aliqua de causa.<
Mentiris rursus, o furcifer, et ut in proverbio est, facta atque infecta
narras. Perlegeram diligenter Bessarionis libros. Nunc denuo eos evolvi,
et non modo locum, euem tu notas, sed totum opus perlustravi. Nihil
15 ab eo tale d.ictum invenio, nihil tu, si diligentius legis, invenies.
Folio XXXIII, facie II: ulterum de materia et ideis datis secundo4l.
ias alias ab aliis Productas'< creatori a primo.<
ictum est' Enimvero si ita augere Rursus eadem revolveris. Non satis fuit ter ista dixisse, nisi quarto
etiam repeteres. Eleganter poëta facetissimus inquit:
numeros tuos scires' 20 rEdita, ne brevibus pereat mihi cura libellis,
€geres subsidio Turc dicatur potius tòv 8' &æo¡rer,pó¡-r,evoç'<
ad. se vocet, quo ei Eodem consilio tu quoque, ut a¡bitror' quo magis opus tuum
crede, excrescat, Bessarionis id sententiis etiam saepius repetitis, quemad-
Per fa mod.um ille unico Homeri versu, implere cogitasti. At nobis satis sit
nimia 25 semel tibi respondisse.
ustuisquam
Folio LX, facie II: rQuod sancti quodam modo admiserunt, quae{}
39. e I: >Multa
in ordinem solum reduxit'< Plato dicit de diis, secundo creato a primo et tertio a secundo.<
Hoc quoque saepius abs te repetitum est, nescio verum memoriae
MeritobeatusPaulusE,pimenidisd'ictumdeCretensibusvidetur
s' Ita certe frequenter mentiris' ut vitio, an potius quod inferorum te furiae agitent. M 10
30 Folio LX, facie II: rQuod creatio potest participari creaturis,< tt}.
Quae insania malum totiens idem repetere. Nihil aspicis, modo
librum augeas.
Folio LXIV, facie I: uQuod creatio et creatura proportionalitet 44"
commensuratur.<
35 Si tibi in fronte colnua conspicerentur, quid ni te bovem existimare-
mus, cum bovinum habeas caput et ingurgitatum semel cibum totiens
rumines.
Folio LXXVII, facie II: rQuod esse divinum producit creaturam'< 45.
In eodem: >Non sequitur, si in creatura sit trihitas, quod esse sit in
40 creatore.(
tui tamen dissimilis esse et a c
Hoc simili modo inculcas. A nobis vero lesponsum superius est
dumtaxat ad maledicendum natu iuxta sententiam doctorum nostrorum c¡eaturam unitatem Dei, non
cund.iam cum arrogantia atque
8 Plaut. Bacch. 255 sq. | 20 Martial. Epigr. I 45'
Sic olim Guarino, sic Poggio' sic 23r
NICOLAI PEROTTI REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 357
356
creationis sit esse creaturae' Folio CXX, facie fI: rDe restitutione animorum secundum Plato- 6&
trinitatem repraesentare, quia cum terminus
I
i,l
qui impugnat' profecto nem post decem rnilia annorum, et si amori puerorum non indulserint,
etiam principium eius erii esse divinum' Quod
rrl
post triginta milia annorum.(
,li sanctos doctores imPugnat'
sit' filium Platonis opiniones, immo verba ipsa ab auctor) referuntur, ut
iill 46. Folio LXXVIII, facie f : rNon sequitur' si Deus infinitus 5 5 videant omnes calumniam tuam, qua gravissimum philosophum tur-
quoque infinitum esse'<r . L--L:^ r^ ..,.+ pissimi sceleris insimulas. Turcum vero impium, infidelem, sceleratissi-
ostenditauctorAristotelem,excuillssententiateputasalgumen- mum, qui inter cetera flagitia hoc maxime vitio contaminatus et in
et consubstantialem
tari, hoc tibi, si viveret, negaturum' cum internam profundum obscoenitatis submersus, obsoletorum choris stipatus incedit,
saeculi philosophis somniaverit'
emanationem nemo ex eius laudas, admiraris, extollis, pium, sanctum, a Deo missum reformatorem
4T.FolioLXXXIX,facieII:uDeusnonefficit'inquit,sedaggregati 10 10 humanae vitae et redemptorem tuum secundumque post Constantinum
ratio.< ,. ,-:^
nunc tertio congeris' im¡reratorem vocas. O scelus, o fiagitium, o monstrum, prodigium,
Hoc quoque bis a te superius repetitum' portentum ! Sed de hoc paulo post latius explicabimus.
4S.FolioXC,facieII:uDeusnonfecitcaelttm'sedfacitpercaelum'< Folio LXIV, facie II: rCalumniatur, quod dixerim serpentes magis56.
totiens frustra
potius ignorantia est eandem ¡em
Quae d,ementia seu esse colendos quam angelos.<
commemolare. 1õ Calumniam istam vocas ? Velim metum parumper experiaris, argu-
lLg.FolioXCIV,facieI:rQuodmund'usdependetexDeo'utparsal5 mentator acutule. Recte ne hoc ex tua illa argumentatione colligatur.
toto aggregato.< Quoniam, inquis, Plato secundum et tertium deum colendurn esse
Damus hoc decrepitae tuae' qui rem totiens
repetitam iterum opinatur, profecto scarabaeos quoque pariter colendos esse non negabit,
inculcas. quod, cum omnes creaturae aeque a creatore distent et iq infinitum a
20 Deo differant, in finito autem nihil sit maius, si una creatura colenda
S0.FolioXCIV,faciefI:uDeus,quodvult'naturaliteretnecessarro 20
vult.< est, omnes aeque sunt colendae. Sunt ergo colendi scarabaei. Si igitur
Et hoc insaniae tuae conced'imus rursus repetere' ut portentorum haec tua ratiocinatio recta est, cur Bessario quoque non ex dictis tuis
tuorum numerum augeas' rectissime ratiocinatur ita inquiens: Cum angeli aeque a creatore
distent ut serpentes, ambo enim in infinitum distant -_ profecto
ó1. Folio CIX, facie II: rAffirmatur animos perpetuos esse etiam
ex
-
25 si tu angelos colis, serpentes quoque te colere necesse est ? Eadem
parte ante.<
DehocquoqrretibiresponsumestsuperiusetexopinioneAristotelis26 enim ¡atio est utriusque argumenti. Non igitur de Bessarione querare,
affirmari, cum quod tibi immanis beluae cultum obiicit, sed de te potius, ex cuius
contradictum. Falsoque åtumrriaris hoc ab auctore
argumentis id plane sequi necesse est.
ostendered.umtaxat'au.torvoluitlongeteasententiaAristotelis
Folio LXIV, facie I: lCalumniatur, quod scripserim perfectam ex 57.
aberrare,quandoquidemanimasillumposuisseexistimasetprincipium
30 vestigiis posse haberi cognitionem Dei. Legatur quintum capitulum
habere et PerPetuas fore'
lib¡i secundi circa medium capituli.<
62.FolioCXI,facieII:lClarumanimumphilosophirepetere'quodao
in divina sede consPexerat'< Non haec auctoris calumnia est. Sed inconstantia tua eum, ut ita
Non auctoris häec, sed' Platonis verba sunt' quod tu
homo rudis scriberet, compulit. Saepe enim tibi contingit, ut iis, quae proposuisti,
cont¡aria scribas, quod hoc loco usu venit. Nam cum Aristotelem osten-
etcrassusintelligerenequivisti.AfferturautemlongaPlatonisoratio,
35 dere proposuisses e vestigio trinitatenr divinam intellexisse, mox plo-
ut manifestius oãtendatuir, quem ille amorem censet esse laudandum.
óS.FolioCXXI,faciell:-llQuodanimihumaniincoetucaelesti85 positi oblitus subdis: >Haec cum ita se habeant, ad rem rediens dico
vultum divinum intuebantur'< Aristotelem plane unius Dei trinitatem intellexisse.< Non e vestigio
Haec quoque simüi mod'o ex Platonis oratione
sumpta sunt et ab dixisti, sed plane, hoc est aperte et manifeste. Multas huiusmodi contra- M 11
auctore eadem ratione commemorantur' dictiones notare in libris tuis auctor potuisset. Sed rationem habuit
64. Folio CXLI, facie I: upuod Plato irreprehensibilis est.< Et folio 40 lOpropositi sui, quod erat, non ut te oppugnaret, sed ut Platonem defen-
MIOvXXIJI, facie secunda: rrPlatonis os sacrum'(
Haec est tua illa ingens calumnia atque animi
perversi tas. Sed nobis 17 cf. Geotg.'Irap. Comparat. If z. | 23 cf. Bessarionis In cal. Plat. III 6, r I
tribuas oportet' Aliãquin frustra in hac vita potuit' quos prae formidine diversis in locis postea castrasti ? Falleris, mihi
nost¡is
autem quod ,,ullu' "áho" ex sanctis "ãttt"qoi crede, Falleris. Etiam exstant primi et producentur in lucem, necnon
Nemoenimtrinitat"*i"t"tt""it'sedfidedumtaxatcredidit;A¡istoteles paulo post a nobis eorum testimonia proferentur. Non fecit hoc Bessario
tuam sequi velimus falsam atque
vero plane intellexit, si opinionem partim pudore, ne tot flagitia commemorans dehonestaret opus suum,
ro polluens manum scribentis, polluens legentium oculos, polluens
haereticam. aures
naturam esse Deum,10
5g. Forio LXXXIII, facie II: >euod. scripsimus ãudientium, polluens orationem; partim, ut tibi patceret, cuius non
calumniatur¡res, mod.o aestimationem, sed etia.m vitam intelligebat in periculo futuram,
libris tuis
quo loco hoc d.icas, nolumus in evolvendis si tot scelera, tot sordes, tot flagitia de principibus christianis a6s te
auctor ipse excuset
tempus praesertim te in hac parte scripta conspicerentur. Ea est enim viri bonitas, ea mansuetudo' ut
imitatus mâlignitatem
et sententiam tuam benigne interpretetur non
"Uro*.r",=tom
15 etiamsi ulcisci inimicorum iniurias possit, tamen malit oblivisci'
At nos
scripta sunt' pervertere ac deplavare 15
tuam, qui ea, n;;-;; i[o"optime dabimus operam, ut haec omnia intelligantur, et verba tua tam ex
conaris. epistolis Tor"r]rr1 scriptis, quam ex libris de comparatione philoso-
óg.FolioCXLIV,facieII:lDenativitatePlatonismitaculosa'quod pho.rr- "d sumpta in calce huius operis ponemus' Nunc reliquas ad-
t" "tJÍiL".tlt ne obrivionem tuam imitari
notatiorres prosequamur.
"'" semel tibi respondisse,
nobis 20 20 Foüo òIV, facie II: ))Apex impietatis adversarii, quia dicit res 6à
velle videa*o,' .. 1
inquit' ad'versarius nihil in non esse futuras, quoniam Deus praevidit, sed ideo Deum praevidere'
60. Folio CXCI, facie I: >Demonstret' quia sunt futurae. calumniatur etiam in capitulo quarto libri secundi,
quattuor viris reprehendendum fuis.se'< omnia futura
sententia fuit' quod pro- {uod inscribitur de providentia et fato. Scripsimus bona
Hoc plane ;;it"* est' Auctoris enim Àse, quia Deus praevidit; mala e converso, quia futura sunt, ideo
bareteoportebatnihilinillisquattuorducibusfuisse,quod'iurere- 25 Deum ipsa praevidere' Cuncta enim ipsi praesentia esse'<
arguere'
prehendi posset, et tunc Platonem Si icriptis tuis adhibenda est fides, profecto idem et de bonis et
qu d scrþseram G¡aeciam
61. Folio CLVIII, facie II: rCalumniãtur' de malis affirmas. Sed satis est nobis in praesentia pars ista de malis
Item calumniatur' quod' eccle-
periisse, qoi" r"gi¡*ÞLto"it usa,fuit' ad haeresim atque impietatem tqam ostendendam. Nam sacri doctores
Libri sunt in manibus pontificis'
siam dixi nefario-scelere contaminatam. non modo bona, sed eliam mala fatentur non ideo a divina providentia
dici detractum aut ad'ditum aliquid' esse Ievem, 30
?<t
puare non poterit -l"ro*"iam 30 cognosci, quia futura sunt, sed ideo evenire, quia Deus futura praevidit.
vocas ? o hominem inconstantem,
Hancine tl, Ubi coniunctio, quia non causalis, sed conditionalis est, perinde ac
ridiculumetplanedeiirum!QuamrecteNicoboliilliusapudPlautum si diceretur, quod non essent, nisi a Deo cognoscerentur' Quippe Deus
verba transferre in te Posses: una et simplici cognitione bona cognoscit et cognoscendo bona cognoscit
quique futuri sunt posthac
>Qrri"u*que ubi s-unt, qui fuerunt eadem simptici cognitione eis opposita mala, et ea, ut beatus Dionysius
,ñ,lti, stolidi, fatui, fungi' bardi' blenni' buccones' 35 Areopagita capitulo septimo inquit de divinis nominibus, a se ipso
Solusegoomneslongeeoantestultitiaetmoribusindoctis.(3á
possum' tam egregie rationem
intellþit. lAccçit, inquit, Deus cognitionem tenebrarum a se ipso, non
Equidem Jtli""t" nä loco a risu non aliunde, sed a luce tenebras cognoscens'( Tu vero Deum asseris er
periisse, quia Platonis legibus
colligis. Negas ái*ir." te idcirco Graeciam posterioribus et rebus ipsis cognitionem accipere, quod plane impium
de compatatione philosophorum
usa fuit. Quod ut ostend'as, ad'dis operis ãtqu" haereticum est. M 12
titulos, irrt", qîroJ *"""ái fi¡rl titulum tate
i ponis: >Quod Platonis 40 Folio LXXX, facie I: rrCalumniatur, quocl dixerim de primo 63'
perdiderint'< O rursus incon- 40
scripta, plaecepta, instituta Graeciam ! O excordem, homine, cum ipse affirmet: etiamsi numquam pecasset homo' numquam
M stantem et f""J- åt ridiculum et plane dãürum hominem mysterium trinitatis' haereticum est'
11o
vecoldemt.""-qo"discordem!Hocperindecerteest,acsidiceres: !l=g:ym potuisse cognoscere VII z (PG 869 AB)'
36 cf. Dionys. Areop. De div' nom' $ 3'
33 Plaut. Bacch. ro87-ro89' | 39
Georg. TraP' ComParat' III r5
REFUTATIo GEoRGII TRAPEZUNTII. 361
360 NICOLAI PEROTTI
paratum ad omne nefas, inclytum nominas ? Tu impudicum, rapacem,
est' cur eam innocenti non
Nam si peccatoribus hanc gratiarn largitus adulterum, periurum, cupidum, fraudulentum, facinolosum, scelestum,
fuisset largitus ?< Deo hominibusque invisum, quem non modo nefandi contra naturam
fidei consentaneum
Immo vero quod ab auctore dicitur' catholicae coitus, sed omnes foedissimae voluptates praecipitem trahunt, opti-
et ab omnibus fidelibus tenetur' Quod' vero tu asseris' manifestam
5 mum appellas ? Tu inimicum Christi, christiani sanguinis persecutorem,
d'octorum omnium sententiam 5
haeresim sapit. Enimvero secundum perditorem nostrae religionis, reipublicae nostrae depopulatorem, prae-
Deo creatus' quamvis naturalium
primus homo recttlt ã1q"" i""ocens a donem, hostem, Romanorum imperatorem constituis ? Tu corruptorem
rerum perfectam ;;;;ì;"""- habuerit' de trinitate famen et ceteris bonolum morum, furem, Iatronem, gladiatorem, parricidam, veneficum,
exced'unt' nullam omnino
articulis fidei, qui humanam prorsus rationem infamem, omni denique scelerum genere contaminatum, virtute sua
ex revelatione divina aliquid
scientiam potuisset habere' nisi quatenus 10 adeptum fuisse imperium praedicas ? Tu debacchantem per orbem
per res creatas aut naturali sapientia 1o
per fid.em credidisset, nec umquam terrarum saevissimum tyrannum, furentem saevitia, anhelantem scelus,
suspicari, nisi prius fide ipsa duce
de mysteriis fidei v"luisset aiiquia vastantem provincias, urbes diripientem, nostrorum sanguine cruentum,
guod autem.divinam essentiam
ad ea credend.a nuisset i[uminatus. nihil nobis praeter fer¡um flammamque ministrantem, a quo in virorum
potest' quoniam' si vidisset' non
non viderit, .r"t ni*-tppu'"'" liquido conspectu vexari acerbissime coniuges audimus, violari ac prostitui
fuisset lapsus in peccatum' Tu vero'
o"'"io ex luibus poëtarum fabulis 15 virgines, pueros atque adolescentes nefanclissima libidine foedari, teneras
mysteria fidei' religionem 15
poëta theologus repente exortus' profanas atque innocentes animas, quae maxime aetas esse parentibus dulcior'
dehinc iacturam christianae
polluis, Christi .u"ãiou'i"- contaminas' solet, ante ipsorum oculos parietibus allidi, templa dirui, sacra profanari,
reipublicae a"pfå"', et quia Plato
laudatur' vir quamvis gentilis' omnia denique ad exitum atque perniciem trahi, victoriam divina ope
moribus tamen ac vitae honestate praeclarus
et' quantum sine lumine consecutum esse affirmas ? Tu sentinam iniquitatis, arcem turpitudinis,
ingemiscis' non scilicet
fidei fieri potuit, religioni nostrae propinquus' zo officinam vitiorum, receptaculum impietatis, sacrarium sceleris, qui im-
sed quia impiissimus Z0
quia plato p-U"torl ut dissimulãre- conaris, probos quosque ac facinorosos homines amplectitur, fovet, extollit, bonos
ùahumet in Romana ecclesia non praedicetur' fiat' ponam hoc loco vero ac vi¡tutis studiosos persequitur, excruciat, damnat, occidit, natura
omnibus
6IL. Quae res oi *anitesta aliquando scripsisti' loca quaedam magis
omnibus, qui umquam fuerunt, imperatoribus praestantiorem esse te-
ex epistolis, quas nuper ad Turcum staris ? Ideone ergo eiicis atque exterminas Platonem, ideo leges eius
insignia, ip.urorl" ordinem sequen;' quamquam eas satis 25 damnas atque persequeris, ut Mahumetanam impietatem in sanctam
"pit't"r"t"*
vir non moJo .i.rilis et pontificii iuris, sed omnium
et bonarum 25
abuncle atque immaculatam Dei ecclesiam introducas ? Quin potius morere,
disciprinaru*u*älïî jru::"":lx:*ff ,"1T;,1Ïîì,'î$'îl'iÏï: ut meritus es, quamquam non tam mori dignus esses, quam vivus
vidensque dehiscente terra in conspectu omnium absorberi.
quod pollicitus fui, ad librum de comparatione tHac igitur ratione commotus quoque ipse, latinam eloquentiam 6&
Romanarn'
endam et, verumne sit, quod ecclesiam aogratia Dei prae cete¡is habens, statui tandem principem nostrorum
immoomnemfelechristianamrempublicamnefandiscelerisinsimula-30 saeculorum eligere, cuius praeclaras virtutes et animi atque corporis
veris, aPertjssime demonstrabo' dotes conscribendo et mihi ac meis ad praesens conferrem et illi perpetuas
quam ad' Turcum scripsisti' tale initium
65. Primae igitur epistolae'inclytum optimumqu:.iTq:t"totem Roma-
laudes aeternumque nomen ad omnes, qui latine sciunt, affe¡rem,<
est: uAd- excellentissimum, O belua et putidae carnis inutile frustum ! Tune latinae linguae
norumsedemConstantinivirtutesuaetvictoriadivinitussibiconcessa 3õ peritiam te habere gloriaris ? Tune eloquentiae nomen adeptum te
quod' natura omnibus' qui 35
obtinentem Georgii Trapezuntii epistola' putas ? O nostrae aetatis praeclarum Nestorem, cuius ex ore felle
umquam fuerunt, imperatoribus praestantior
est'<t
amarior fluít oratio. Non vides, asine ? Non sentis ? Non intelligis
ofacinusinauditumomnibusantesaeculis!ofacinusatrox,in. scripta tua apud omnes contemptui, derisui ac ludibrio esse ? Cuius M 13
audax et a fide ac religione
dignum, .t.f",ioà perniciosum ! O facinus
J
ac truculentum ho- oratio, praesertim ubi eloquentiam tuam extollis, fracta est, humilis,
nostra remotissimum! Tune impurum, barbarum 40 demissa, sordida, infamis, et plane puerilis. Ubinam legisti apud doctos
ii .\ro.".1 Tu immr.rem, cludelem, nefarium,4o
M 12o minem excellentissimum et eloquentes viros lhac ratione commotus( pro permotus sive impulsus ?
33 Georg. TraP. EPist' I ad' Mahurnetum.
I
Ubi reloquentiam gratia Dei prae ceteris habens< pro eloquentia Deo
cf. H' Hurter, Nomenclator literarius propitio ceteris superior ? Ubi didicisti orationem ita augere ranimi
26 Rodericus eP. Palentinus (t r+Zo),
theol. catb. 8II (Oeniponte 19o6) 942 s(l'
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 363
362 NICOLAI PEROTTI
nostro Iesu Christo scripta sunt, in clucis inimicum convertit. Buo
atque corporis dotes< pro corporis et "tt"*-ol:: nihil dici sceleratius potest. Sed de hoc latius, cum ad secundam epi-
omnes' qul
utiiis essem< nullo casu adiecto ? Ubi D stolam ventum erit.
latina
latine sciunt, afferrem< pro aeternu n ' qui Et paulo post: >Verum si quis altius excogitare velit, is profecto 70.
compararem?
lingua utuntur, ;i;" q"i latinam.linguam non ignorant' 5 videbit nullum umquam excellentissimorum imperatorurn, regum, prin-
67. Sed nolo in re inanifestissima diutius versa¡i. Ad alia venio,
5
cipum ita a natura institutum divinitusque ad orbis imperium destina-
Rectesaneelegistitibiprincipemsaeculolumnostrorum,cuiusvirtutes tum fuisse, sicut maiestas tua est.<
et corPoris atque animi dotes laud En quomodo Turcum omnibus etiam christianis imperatoribus pro-
Turcorum tYrannus, homo ferus, fert, nullumque hoc solo excepto a Deo caelitus missum dicit; non
parricida, inflammatus odio, excae 10 Constantinum mitissimum principem, qui tanta pietate, tot meritis
^ro*
."-p.r anhelans, nobis, fid'ei' 10
sacrosanctam ecclesiam est prosecutus; non fustinianum, qui tot eam
cris maiorum nostrorum, natura sacratissimis legibus firmavit, auxit, roboravit et tam insigne templum
eius ? Quar
Quae vero sunt vi¡tutes Byzantü construxit; non Theodosium, cuius fidem, religionem, integri-
ebrietates, popinae, crapulae, lusus, ructus' vomitus' ganeae' adulteria'
intemperantia' tatem etiam sanctissimi viri litteris prodiderunt; non carolum illum,
stupra, irr"".tnu, t"ft'å" marium libid'ines' iracundia' 15 cui Magni cognomen fuit, qui totiens oppressae subvenit ecclesiae et
urta' latro- 15
nequitia, luxuria, impudentia, temerita paene innumerabilibus templis, quae Per omnem Italiam partim vetu-
cinia, caed.er, infiamåationes u¡bium' t
vastationes
aut agitari state collapsa, partim bellis atque incendiis consumpta fuerant, instau-
provinciarum, excid'ia rerum publicarun rans, quattuor et viginti monasteria de novo magnificentissime con-
laudes' quem
dirum ac tetrum potest' Hunc igitur tibi elegisti' quem
loquentia tua con- struxit; non praeterea alios, quorum et res gestae amplissime et bene-
admireris, quern in caelum tollas, cuius gesta suavi z0 ficia in ecclesiam Dei maxima fuere.
scribas. Platonem vero, cuius optimi mores et
vita innocentissima z0
terrarum Sed ad reliqua Properemus. rNon dico haec temere, sed ratione 71.
fuit, non modo urbe atque Italia pellis' sed ex omni orbe celta, non imaginatione falsa commotus, sed veritatis amole impulsus.<
eiicis atque exterminas' Post haec iterum, quod superius dixit, inculcat: r>Quas ob res manifestum
6S.Moxveroid'ipsumconfirmanshaecsubiungis:lNecmihipotuit est natura te omnes, qui fuerunt, reges, principes, imperatores excedere.<
umquamaliquisprincipumEuropaeresmagnasethistoriaaeternitateque
Iex regum, imperator 25 zr Deinde addit: rMaiestas tua ad hunc diem magna fecit et maiora
dignas offerå, nLi t' s--olus princeps clementissime, perficiet, modo vita supersit. Non enim dubito, quin felicitas suprema
imperatorum, a natura iPsa iu divino munere tibi concessa crescet in dies meritis tuis.<
oducere
O te miseram atque infeli Haec sunt, o carnifex, quae de christiana republica cogitas. Haec
iae tam
iam septuaginta annis principem sunt, quae in perniciem nostrae religionis moliris. Non satis est Tulcorum
praeQlaro scriptori prueteret i Frustra Arrettnus'
) ' Philel- 30 tyrannos totam iam Minorem Asiam, Lycia¡¡l., Paphlagoniam, Phrygiam, M 14
phusaliiqueaetatisnostraeclarissimiscriptoresi:rscribendissuorumS0
Solus. Turcus laudan- Ciliciam, Cappodociam, Galatiam, Pontum, Bithyniam et in Europa
temporum rebus gestis tempus rnsumpserunt' Thraciam, Macedoniam,Achaiam, Epirum, utramque Moesiam a Christia-
dus erat, sola illiris gesta sciibe la' Merito
Trapezuntius hunc clemen-
persequitur, quia religionem nis abstulisse, non cepisse reginam illam omnium urbium Constantinopo-
M 1Bv tissimum vocat. Cur"? Buia fidem christi lim, non magnam Illyrii partem subiugasse, non tot milia Christianorum
Regem etiam regum
nostram pessumdare, dãlt'", exstirpare amatur' 3ã partim trucidasse, partim in foedissimam servitutem abduxisse, nisi
si quis animum eius 35
appellat, quia eum Christo facit aequalem' fmmo' hanc beluam ad reliqua subigenda et incites et horteris, affuturumque
videat suPeriorem! ei divinum praesidium polliceare. Certe nihil aliud optas, nihil avidius
aliquem multa-
69. Item post haec: lQuamvis in genere tuo futurum
et d'ivisum orbem exspectas, quam ut venientibus barbaris parum id, quod superest,
rum gentium principà insularumque d'ominum christiani imperii exhauriatur, vastetur, uratur, et miseri Christiani
terrarumi,'o'o*imperiumad.ducturumscripturaeauctoritatepro- 40 cervices latronibus praebeant sive, ut saepe fieri vidimus, non modo
oportere. Nam quae 49
spexi. puam rem hic iatius aperire non arbitror in propriis laribus, sed etiam in templis et ante aras impiissime truciden-
occultiorasuntatqueabd'ita'nonnisiintemporesuoaperiendasunt'< tur. Proh Deum atque hominem Iesum ! Nullum tamen ferum atque
'furco, ut sic dicam, tulcior sacra-
Transfert scelåratissimus vi¡ et atrox facinus reperiri aut proferri potest, quod maiori supplicio sit
ct' quae deDomino
rum litterarum sensum in laudem impissimi barbari
REFIJTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 365
364 NICOLAI PEROTTI
Iuppiter summo studio quaesivisse, quodnam animantium genus pul-
dignum. fuvat me veluti in sublimi chriores filios produceret. puocirca omne ferarum genus ac squamigeros
audiri ab omnibus queam, quanta etiam pisces hominibus permixtos ad eum liberis confluxisse. Inter haec
concurrite omnes et perniciosissima comparuisse etiam simiam, parvum inter ulnas natum gerentem et
propulsate, vel potius hoc dedecus homi 5 quasi omnium pulcherrimum Iovi ostentantem. puae res cum deum
strae reipublicae sterquilinium dilaniate d.entibus,
lapidibusque obruite l s
ad risum forte movisset, simiam in hoc carmen prorupisse:
n.SediamquibuslaudibusextollereTurcumconetur'attendite: >Iuppiter hoc norit, maneat victoria si quem,
lsublimitastuavitiotemporummultominusquamceteriimperatores iudicio praeest omnibus iste meo.<r
concitata virtute,
de fo¡is instituta a se ipsã, auxilio Dei et naturali
Id mihi contingere in praesentia tibi videtur, cuius oratio, cum bar-
ingenio,animipraestantiacunctagessit.<rtem:>Excellentiatualtalos,
Illyrios' Bosnanos' 10 bara sit, puerilis, inepta et ne mediocriter quidem eruditio viro con-
Pannones, quos Ungaros vulgo dicimus' Servos'
10
b"lloto* usu' prout modo se res habet' veniens. Tamen eloquentiam tuam extollis et quasi simia filium tuum
Ponticos, gentes feroäissimas
"i sed omnes Iovi ostentans ab eo atque omni turba irrideris, homo plane fudis
peritissimas, neçlue modo hos, modo illos sicut Cyrus'
et barbarus.
simul hostes haïuit perpetuos, et tamen urbem Constantinopolim'
Post haec finem epistolae his verbis imponis: lFinem nunc faciam,?õ.
lrrbemmaximam,qo."A,i"-Europaeiungit,celeritatemirabilifere
15 si illud addidero me pro viribus ingenii et eloquentiae nihil enim
adhuc adolescens rãpuit. Servos magna vi animi superavit.
Pontum 15
evertit, Illyricos aliud mihi inest gloriae maiestati tuae semper integro- animo servi-
consecuta est. Urbe Trapezuntana expugnata Boscinam -
turum.<
vexavit'<rItem:>Illudveromirabileatqueinauditum,acideonon
Plura etiam erant, quae notari a nobis iure optimo potuissent;
praetereundum,sedsempiternaememoriaemandandumest'quodcel-
est, homines sed his in praesentia contenti nunc ad alteram epistolam transeamus.
situdo tua non aliorum dãctrina, sed suo ingenio instituta
exercuit.< 20 z0 rMeam autem videndi tui et alloquendi cupiditatem illud duxit, 26.
Turcum quod spero. fmmo ce¡tio¡ sum futurum te totius terrarum orbis domi-
Haec omnia eo pertinent, ut, quam libenter Trapezuntius
pergamus' num atque imperatorem.<<
laud.et, ab omnibus intelligatur. Nunc ad reliqua
imperatorem' quod num- Iam non modo sperat Trapezuntius, non modo optat, sed com-
73. >Quas ob res natura te principem' regem'
qn"*ãii. a Deo donatum est, his temporibus natum videmus' ut pertum etiam habet et certo certior est Turcum totius ter¡arum o¡bis
i
I
possum nec debeo' Quod autem haec ille humani generis salvator sit futurus. O bone lesu, quae digna poena,
consecutae sunt, universo generi
rerum, quae a conditã constantinopoli quod satis conveniens supplicium huic immani beluae reperiri aut
malitia clamat' te¡tio
hominum aperte ostend'it, deinde hominum cogitari poterit ? Non potest iam tergiversari homo impius, infidelis,
religionum professiones confirmant'<t 20 Turcus. Tenetur sua confessione, convincitur, premitur, urgetur. Ex-
Audite,undi,",obseclo,quibusrationibushomoimpurusim-20 pellite hunc christiani principes ex urbe, eiicite ex ltalia, e finibus
pendere Christianis fatum et Christianorum exterminate. Quamdiu nobiscum erit, ut Helena Troianis,
Þrimo exPerientia, quod Post vel potius ut Sphinx Thebanis, nobis et reipublicae christianae causa
successelint, deinde nequitia' pestis erit, causa calamitatis, causa exitii. Sustinere tale portentum
mo eorum culPa, qui in religione 26 2Samplius terra nostra non potest. Sed verba eius afferamus: rHoc enim
profecto illud est, quod rex et propheta David in LXXI cecinit psalmo:
et vivet et dabitur ei de auro Arabiae. Aurum enim te ipsum, te ipsum
inquam, appellavit.< Paulo post in laudem tyranni subiungit: >Et
praecipue propter iustitiam, quae ad te ita tota refluxit, ut ceteros
30 principes penitus reliquisse videatur.< M 16
potius furoris' ut Desciscimus iam abs te, Romane pontifex, et abs te mitissime impera- 80.
M 15u quoque in locis eousque amentiae proruperit -vel. tor Federice Auguste. A vobis quoque, christiani reges et principes,
fuerit ausus. Principem
nominatim etiam inveii in pontifices maximos desciscimus: Facessite, facessite omnes. Nulla apud vos fides amplius,
maximum' cuius
illum innocentissimum Nicolaum quintum' pontificem nulla pietas, nulla religio, nullum aequitatis aut iustitiae vestigium,
etsapientiaetd'octrinaetvitaesanctitastantafuit,utsuavissimam 35 nullae praeterea leges, nulla iudicum subsellia, nullum tribunal. Haec
aetas, a quo tot beneficiis suble- 35
eius memoriam nulla oblitteratura sit omnia a vobis discesserunt et ad Turcum defluxere, ad quem mox
vatus,honestatus,auctusfuerat'incommentariis'quosinmagnam etiam imperia et regna vestra deventura sunt. Ad illum iam de rebus
subtractos
compositionem Ptolemaei lurto a Theone constituendis, iudicandis, agendis referendum est. Illius sacrosanctum
in margine problematum Aristotelis' quae e graeca
ignominiose non mod tribunal petendum, ab illo iustitia imploranda, vel saltem a vobis
pervert-it, adeo turpiter atque 40 omnibus ad illum provocandum est. Ille scilicet accubans in conviviis,
ac mac 40
aliorum quoque vitiorum accusare' polluere teterrimam popinam exhalans, vino languidus, cibo confectus, inter
uttantumflagitiumnonmodoviri,sednemulieresquidempassulae medios paelicum choros, marium nefandissimis stupris debilitatus, pro
esse videantui, cum nomen illius
summa omnes religione colant et
thia¡a illa infulisque imperii sertis redjmitus, diversis oblitus unguentis,
venerentur.
REFITTATTO GEORGTT TRAPEZUNTTT. 369
368 NICOLAI PEROTTI
et certe hac de causa nec privatim homines possumus, nec reges auxiiian-
et Christianorum
leges ac iura dabit tur.< Item: >puodsi feceris, accedet ad tuarum rerum gestarum laud.es
riis decernet' Utinam tibi contingat' omniumque gloriam disciplinarum, et praedicaberis in perpetuum, sícut
beluae iudicium adjre et' quam tant- solus imperator summus, solus maximus in terris exercituum d.uctor,
digne qui
opere laudas, experiri iustitiam :og?:it'- 1"::-,i*:::ime' latere 5
5 sic unicus regum omnium in philosophia doctissimus, unicus in cogno-
naufragio uspiam' saxis fixus asperis' evisceratus scendis caelestium motibus perspicacissimus et in omne genus hominum
"*putt'* ens tabo, sanie' sanguine atro'< beneficentissimus, et ita omnes, qui sgnt, qui fuerunt, qui futuri sunt
fluxisse ad' Turcum iustitiam et principes, reges, imperatores omni genere gloriae superabis.<
ceterum iam loca illa notemus, in quibus christianorum genus gB.
10 et publice et privatim incessit. Imprimis autem in sacerd.otalem ordinem
invehitur et omnis calamitatis nostrae vitia, scelera, fragitia hominum
cum iustitia in hac Parte Pugna causam esse dicit, quae sanari amplius nullo modo nisi Turcorum virtute
falleris, ¡i .eum semper talem
vinci potius a clementìa votoit. In quo et iustitia possint. Ponemus autem haec omnia loca simul, atque his
futurumexistimas.DiversispraetereainlocisTurcivirtutemetiustitiam ea, quae ex libro de comparationephilosophorum sumpsimus, ad.iiciemus,
imperatorem non ab homini-
commemoras' eumque vt'u'it Ro*"nolum 15 ut uno in loco contemplari omnes possint, an calumniatus Trapezuntium
scribis: rlTum ipsae rerum16
bus, sed a Deo crà.tum iactas. Ita enim Bessario fue¡it, an potius pro singulari animi sui moderatione honori,
variaeimmutationesetcorporumEuropaeinauditaconfusiohisnostris aestimationi, dignitati, saluti improbissimi atque ingratissimi hominis
significant, tum etiam tua
temporibus cuncta in melirs reformanda pepercerit.
gestae id ipsum p"t,.l|li;l
virtus et felicital ãt r". .rr"grrificentissime m non magls
lNam iam adeo ex humana protervia creverunt rapaces, adulteri, 8L
Et paulo post: rlSic tu confusum 20 mendaces, periuri, simulatores dissimulatoresque rerum omnium.
feüðitate quam iustitia, prudent :ìi:X:Tï,H;tt Praeterea homicidae, proditores, fratrum in fratres insidiae, parentum
tutis munere atque auctoritate rm perator sis. Is in filios amor iniquus, filiorum in parentes impietas, uxorum in maritos
lAd haec nemo dubitat, quin iam iure Romanorum Item: uSed tu perfidia, maritorum in uxores contemptus, ut nulla sit in hominibus
enim imper"to, qoi imperii iure obtinet'< caritas, nullus amor, nulla iustitia, nullum virtutis praemium, nullus
"tì, '"A"* p., tuum dictam possides sedem.
nonab hominibus, sed a Deo ",'."* 25 ingenii honor, sed omne genus et omnis aetas hominum, omnis conditio
IuretuergoRomanorumimperatores'<ftem:rlSequiturergorerumzS et sexus vitio studeat, malitiae vacet, insidiis invigilet, et qui haec non
serie' cum totius tu orbis terrarum
ç."rorn ,ri,rttipti"i ac longissima dubitare posse in tuos
facit, iners, vanus et omnino mente captus a ceteris omnibus iudicetur.
iure imperat"t;it; ""'ninä mentis compotem Quas ob res derelictos iam a Deo nos nonnulli arbitrantur, qui non dili- M 1z
rediturumi*p.,i'*etusqueadultimasaeculaduraturum.<Item:
in qua plane tangitur'
genter inquirunt, quo tendant, çluae nobis in dies divinitus immittuntur.<
M 16u lMultis signis et auctoritate scripturae confirmati, to 30 Et paulo post: >'fertium erat, quo quid velit providentia, prout in hac
summum in g",t"" tuo futurJm imperium'< ^-,-^, vita fieri potest, percipitur, religio eorum hominum, qui ad Deum
S2.Posthaec,utTurcomagisgratificareturet'utestomniumavarlssl- conversi, ut aiunt, non huic vitae, sed caelesti se deditos profitentur,
se Ptolemaeum' quem iam
mus, pecuniam ab eo extorqueret' mentitur quales sunt clerici omnes et monachi, et qui fratres vulgo appellantur,
diunonlatinum,sedbarbarumetmultisinlocismendacemfecerat, ceteraque cuiuscumque huiusmodi generis. De quorum vitiis nec libet,
ad eum missurum et
nondum edidisse, id'eoque tam egregium opus quibus 35 85 quoniam omnibus patent, nec licet plura dicere, ne Deo deditos odisse
nomini ã.¿icatrirum pollicetur una cum commentariis,
." neve homines, sed professiones scriptis insequi videamur.< Item inferius:
"irr,
sese id opo. u*p-o.oi.re gloriaiur. In
quibus nihil est alicuius dumtaxat >In summa tamen dicendum clericos paene omnes non Deo magis inser-
ptolemaei expositore, furto sublatum.
momenti, qooJ;n sit a-Theone, vire quam luxui. Ceteris tanto peiores esse, quanto angustiora magisque
Sedverbaineptissimiponamus:uPtolemaeusiamprideminlatinam ardua profitentur,< Haec ex secundaadTurcum epistola. Quae sequun-
Et quoniam ad
a nobis traductus linguam est, sed non adhuc editus' 40 tur ex tertio de comparatione philosophorum libro sumpta sunt.
comperimus,40
hunc usque diem nãr, recte intellectum almagestum longo labore'
commentarii.þ;;; ";stris exposuimus'<< Item: DQuae res
privato' 19 Georg. Trap. Epist. II ad Mahumetum
etiam i"rror" regio indiget magis quam
^"fti. Ennii
"i*iliis,'"dd"*
Thyest' XIY (rea' I' Vøhten rgoi' þ'ß8 n' j$)' Mohlor, Kerali¡¡l Bes8Àtlon. IIL 24
6
I
I
REFUTATIO GÉORGII TRAPEZUNTII. g7t
370 NICOLAI PEROTTI
pan¡m ante Platonis inclusos!<< Ibidem paulo post: lNullus est, qui de calamitate
turpiter
8ó. Ex capitulo XV: rSed vetus illa castimonia
bonorum morum et Christianorum re condoleat, verbis et more Platonico multi, et maxime,
tempora labi coepit' Postea vero corruptores qui nominari honoris causa non debent.< rSed indignationem in defen-
praecipites in varia.multipliciaque
Graeciam et ceteås partes orbis sores crucis, qui verbis veritatem defendunt, re oppugnant dolorem
turpitud.inis gratia deåiderunt, ad.eo
ut in multis Graeciae civitatibus,
turpe putaretur puero' 5 b pro deiectione veritatis. Lacrimas cum pro omnibus tum pro nostris
in multis Italiae oppidis, et in ipsa urbe Romafluxa scelerum contagio etiam nobisque ipsis rationis freno, quantum fieri potest, reprimamus.<r
si non haberet "äätor"-. Hinc in Gallias
ducere posset' nisi qui antea loco Paulo post: rrtr{ulta possunt viri decori, cum velint; volentque forsan,
ad.eo crevit, ut nemo lege uxorem
si Platonem contemnent et nates relinquent. Hoc non in omnes dico,
uxoris habitus fuerat'tt sed in plures. Quare nemo, nisi seipsum prius prodat, mihi potest
quoniam' quemadmodum sancta
86' tànicam ex ipsa Platonis lectione 10 10 subirasci.<
orie
rsam hanc pestem largita' divinam Ex capitulo XVIII: rNon fuit tam oportunior umquam occasio,80.
ven
iram magnitudine sceleris accensam in Graeciae
totius eversionem si rectam opprimendae falsitatis viam praesides ingrediantur, quam
modo est. Sed dum ex altera parte incuria, ignorantia, invidia, amorque
concitavit,sicvideosacerdotalemoccid'entiscastitatemnonPlatonicis
superbientem in seipsam
libris, sed aut i-itttio"" aut copia rerum autem vitaeque 15
sui maior quam crucis, ex altera studium, vigilantia, aequitas, minorque
insanire o,ti.l,"rtlm coinquin"'" It"li*"'' Actionibus 15 sui amor quam pietatis falsae in opprobrium divinitus propter Platonicos
"t accommodat' Quare ne vetus mores traditi sumus.(
simili simit". di,,it" providentia exitus
proverbium sic de ltãfa ut d'e Graecia
dici possit: rstultus non ante Ex capitulo XIX: r)Nos vero, qui finem in caelis vere ac recte 00.
bonos medicos censeo' ponimus, quoniam id verbo magis quam re facimus, quo devenimus,
ruinam.ogto."it, quam ruat<' imitandos esse aegrotandi causam
Ltum afferunt, nisi capitibus late in circulum visis confisi. O pietas, o mores priscorum,
causa quisquis resistere laboribus2O 20 o castimonia praesulum, o sinceritas pontificum, o caritas, o fides,
o religio Christianorum omnium, o auctoritas principum, maiestas
,ïi'H1.ff ':Ï:ÏlÏ-j,l#'#i:: regum, celsitudo imperatorum ! Huccine, huccine rem christianam
timemus, quemque soli Praesules devenisse oportuit ! Huccine calamitatum adhuc Italia incolumi, Galliis
aperuimus. Remedia vero morbis florentibus, Alemania imperante, Hispaniis vigentibus labi catholica
hãec facinora morbique Pestife 25 veritas relicta est ! Rapiuntur sacra, rident pontifices, igni martyrum
scribere non est nostrum' Satis est traduntur reliquiae, voluptates voluptatibus addunt sacerdotes. Sacrae
effectus esse.< virgines divinis templis rapiuntur, dolent circulo capita signa.ti, quod
pro virili parte mea
8?. In eodem capitulo paulo post:DerHucusquevero pontifices eorum-
non ipsi violent, rapiant, stuprent. Expugnantur urbes, capiuntur oppida,
M 1zv dicere, scribere, fr""ai""r" porrrrrn. remediis integrae Mahumeto in dies subiiciuntur provinciae. Triumphant prin-
a: se ipsis. incipiant' Non de80
que consiliar;i vi¿eant necãliunde quam B0 cipes, gaudent reges, populi orant, multa milia Ch¡istianorum iugum M 18
iam mihi numerum integre
omnibus loquor, sed illud dico minirem servitutis quotidie subeunt, et nos, qui eodem baptismate regenerati,
viventiumrria",i,qot*utpossitapudÐeumltaliamsustentare'huius ad idem corpus Domini per gratiam reducti, eandem spem et eundem
ceterorumque omnium vitiorum causa'( iudicii adventum exspectamus, sedemus et oscitamus maiore corrupti
principum christianorum mentes!
88. Ex capitulo XVII: >O ignavas Þlatonicorum in clunibus puerorum 35
libidine, quam aut Plato somniaverit aut Mahumetus speraverit. Et
o animos potentum non omnium, sed 3u quasi causam ignorantes arma paramus fornicationibus inquinati, classes
sapimus eilil.
ornaiedit. | 4 qui per pecuniarn ascendimus Ml edit. om. | 70 40 polluis. De imperatore, regibus, principibus nostris res foedas atque
sacerdotia .'' dedicamus Ml ed,it. om- |
sapiuntMlllPon tificesl OPifices M I 11-12 díviîílusMf ed'il' orn 16 pontifices M
obscoenas commemoras. Sacerdotibus, religiosis, episcopis, cardinalibus,
13 deinde Mf ed'it. on' 14 iis M his ed,it I pontificibus maximis nefandum obiicis scelus. Gallorum gentem tur-
sirnilibus quoniam NI) edit,
rati pontifices ed,it. | 77 nescio Ml eddl. om. i 18-19
a
M
pissimo crimine, quod maxime exhorret, notas. Nulli hominum generi
oflt | 20 iwiSila t ed,'it, itvigílamus
REFUTATIO GEORGII TRAPEZUNTII. 975
374 NICOLAI PEROTTI
haec pestis, haec lues, et si quid dici tetrius potest, omnes populos,
parcis, nullam senibus omnes urbes, omnes provincias, omnes nationes invasit, polluit, foedavit,
nullam Pueris miserat contaminavit, infecit.
fícis, omnia maculas, o Facile quidem mihi persuadeo vos omnes vestra sponte ad oppri- 96.
iam detecta sint scelera et flagiti 5 mend.um tale monstrum iam paratos atque animo erectos esse. Verum-
convictus undique
excusatio possit, cum tuis litteris, tum tuis operibus
5
leones' tigros'
95. ùulta genuit natu¡a mortalibus horrenda, aPros,
M ig;setpentes eialias immanes feras. Sed haec silvis dumtaxat et desertis
locis vagantur. Monstra etiam diversis temporibus plura fuerunt. sed
caccus in uno Aventino monte, scylla et charybdis in freto siciliae,
cyclopes in monte Aetna, Sphinx apud. Thebas, cerberus apud inferos,40
deniqie Hydra, Medusa, Harpyiae et alia cuiuscumque saeculi monstra
in suã quodque solo grassari consueverunt. At hoc nostri saeculi mon-
strum, ãmnibus quae memoravi turpius, hoc prodigium, hoc portentum,
Bessarionls B g1v
10Ps. rrs, 7, I lzJac' 3, ry' I 14ICor' 13' r3' | 37 cf'Exod' i salvatorisque L servatorisque B | 14 servatorem B | 18 servatoris B
8 Ps. 36,32. I 29 Gen. 13, 8 sq. | 39 Val" Max' 4, 4, 8.
ry, n. | 37 Ps' 86, ¡.
ORATIONES. 381
380 BESSARIONIS
depopulationes, strages, devastationes tam publicae quam privatae contra
B 83 nostram, nisi fluminum magnitudo, nisi montium asperitas tamquam populum innocentem accidant. Inservitur militibus, stipendiariis ob-
gentium et provinciarum teimini agros possessionesque lratrum divi- temperatur, modo arbitrioque eorum cuncta feruntur agunturque,
áant, quiescere non possunt. Quod tamen, cum parvi pusillique animi eorum cupiditati omnia subiiciuntur. Et vos aequo animo fertis, quae
sit, genãrositatem excellentiamque vestram non decet, principes illustres, 5 omni conatu totisque viribus inhiberetis, si divinum iudicium, si iram
q"iip" qui pacis iustitiaeque auctores ceteris esse debetis' 5
eius, si officium vestrum et, cur vos populis praefecerit Deus, con-
' oôrr."ipit" igito, -ontespacempopulo, et colles iustitiam,< Siquid enim
sideraretis.
Sanctus per eundem
sit, quod iaci obest, quod eam impediat, ecce Spiritus Sed eia suscipite pacem, suscipite iustitiam, cum praeter haec omnia
propietam eodem inioco praebet remedium, >suscipite colles iustitiam< eventus belli incertus sit, immo vero cum certissimum sit bella iniusta
ad.dens. Hoc enim medium, haec via pacis est, cum iustitia
regula sit,
10 contra fideles et illos quidem propinquos mota numquam bonum finem,
perquamomnisdissensioatquediscordiaa-d.aequalitatem'pacematquel0 numquam victoriam habitura, ubi idem est vincere, quod vinci, idemque
concordiam reducatur teste Isaia dicente: lopus iustitiae pax<.
Et Iacobus
profligare, quod profligari. Constat divino imprimis auxilio bella feliciter
in epistola: lFructus iustitiae inpace seminatur<, quam quifugit' qui asper-
confici. Divinum vero numen a talibus bellis abhorrere manifestum
natur, qui armis potius quam luititia dirimere cupit, si quas cum proximo est omnibus. Ad haec, si bellum feliciter gerendum multitudinem militum,
differentiashabeãt, proiutdubio per invia pergit, iniusti belli auctor
est'
15 magnam pecuniae molem, sociorum virtutem, ducis strenuitatem,locorum
Omne namque bellum motum, priusquam causa eius movendi per 15
cumque oportunitatem desideret, quis quaeso se his omnibus refertum putat ?
iudicem atque superiorem, iustane an iniusta sit, cognoscatur'
puis in omnibus his adversario praevaleret ac, si praevaleat, cur tot res
iusta repertà fuerit, antequam videretur, utrum sit alia via iuris conse- absumere velit ? Qua de re et suas et aliorum vires conterere, praesertim
quendi melior et facilior, et cum visum fuerit omnino bellum esse cum adversarii propinqui sint, bonaque illorum propinqua sint ? Non
quique
Åovend,rm, nisi auctoritate superioris concedatur, iniustum est, 20 est censenda victoria, çluae maius damnum quam utilitatem sit allatura.
iniusti belli motores pIo- 20
illud gerunt, illis subiacent poenis, quae contra Refert Aristoteles in secundo politicorumAutofradatem, regis Persarum
mulgatae sunt, quae multáe gravesque sunt, ut vo.s omnes scitis' Ecce
in terris ducem potentissimum, urbem Artanea obsidentem hac ratione potissi-
sedei apostolica,luique in ea dignissime sedet, qui supremum mum Eubuli obsidionem solvisse. Si enim, inquit, Eubulus sumptus
tribunal tenet, olrr.. colla subiicere iure tenemur, cuius sententiae ad expugnationem usque oppidi faciendos computaveris, malles pro-
"ni
refragari nefas est, siquidem cum communis omnium sit pater et princeps, 25 fecto, si tua urbs esset, pro minori pretio cedere aliis. Vos vero pro tam
non nisi aequa lance filiorum dissensiones audit, examinat et diiudicat,2S parvis rebus, pro minimis differentiis arma contra propinquos movetis,
me quamvii indignum ad vos misit, hunc conventum ad tollendum iura naturae confunditis, vires vestras frustra conteritis multo plura
differentias vestra"s, ad pacem firmandam, ad sedandos animos indixit. profecto consumpturi quam acquisituri, At honoris, inquies, non lucri
Vosvero,ubietoccultumanimoantequamreconditumodiumexstinguere causa certatur, Ego vero honorem quidem ceteris anteponendum censeo.
delereque debueratis, iam illud in lucem tulistis et non exspectato
ter-
30 Illum vero honorem et appello et puto, qui bonis operibus, qui iustis
maximi arma prorupistis, quasi 30
mino piaestituto, non legato pontificis ad.
actibus, qui prudentia, temperantia, fortitudine ceterisque virtutibus
meliora remedia respuentes, quasi iussa patris animarumque vestrarum
gignitur. Si nullum eorum, qui principibus subsunt, nisi qui principi
pastoris contemnentes, quasi non essent iura, non leges' non qui his suo gratus sit, honore dignum putamus, quanto magis principis creatoris-
regulis discernere possent inter dissidentes, qui unicuique, quod suum que nostri gratiam omni conatu debemus acquirere, sihonorem cupimus.
puod enim
esi, reddant. rpuiã dicam ? Laudo vos ? in hoc non laudo.< 35 At l)eo gratus honoreque dignus nemo esse potest, nisi qui obsequitur
ad iudicem prì*o confugiendum sit, principes illustres, non solum 35
docent. Audite ei, qui non refragatur eius sententiis nec eius mandatis resistit. riDeus B 84
christiana retigio iubet, vemm etiam exteri philosophi enim superbis resistit, humilibus autem, ut ait Salomon, dat gratiam <
Aristc¡telem in quinto ethicorum dicentem: cum homines inter se
de
Hic verus est honor, hunc omnibus anteponendum, principes illustres,
quoquam disseniiunt, ad iudicem confugiunt' Ad eum enim accedere' concedo.
ad ius accedere est, siquidem iudex ius sit animatum. Ideo ad eum 40 Praeponenda est igitur aequitas, iustitia, patientia, pax divitiis,
facere arrogantiae, inoboe- 40
B gB" tamquam ad medium "rrt dn* est. Secus vero gloriae, potentatui et bellis. Si illud est appetendum, quod durabilius
dientiae inordinatique regiminis est, quo fit,ut multae rapinae,latrocinia,
I Cor' rr' zz' | 37 cf' Arist'
6 Ps.73, 3. I 11 Jes.3z, q. I 12 Jac' 3, 18' | 34 21 cf. Arist. Polit. p 7. tz66a. I 36 I Petr. 5, 5
Eth' e 7. rr32a' 22 sqq,
ORATIONES. 383
382 BESSARIONIS
tractari possit; et Adducitis regnorum novitatem. puid sibi vult istaec commemora-
pondus et magnitudo rei, de qua agiiur' commodius
tio ? I)oluimus certe et dolendus omnibus fuit Ladislai regis im-
3: Cod. Vat, lat' 4%7 P,I. I M: Cod' Mon. lat. 4or6.
maturus interitus. Vivit tamen et vivet Pannoniae regnum. Viget
19 Sallust. Iug' 7, 5' ùtohle¡, Kardinal BessÐrion. IIL 25
\,
ORATIONES. 387
BESSARIONIS
386
non potest. Sed esto, omnia ita sint, ut vos dicitis. Num propterea
obligatio vestra dissolvitur ? Excitamini parumper, çluaesumus, et quod
lÌïìå:'åä"-"inlîiJ""åi nos petimus, et quid vos respondeatis, attendite. Non nos in praeserrtia,
quae in Ratisponensi aut Francofordiensi aut Neostatensi conventibus vel
5 cogitata vel promissa fuerunt, exposcimus. Secutae sunt deinde principum
mortes, fateor. Divisa sunt regna, concedo. Facta est ingens mutatio
rerum, esto. Quid haec ad nos ? Nos quiden copias proximis fere diebus
et heri, ut ita dixerim, aut nudius tertius in Mantuano conventu pro-
inproximo Viennensi conventu'
missas petimus. Eas poscimus. Eas efflagitamus. Eas exigimus. Pro-
habuit hic rex iPse legatos stlos' 10 miserunt principes vestri. Promisistis vos et alii eorum oratores, viri
10
ram caesarea maiestate praesidium excellentes et graves, publice omni Mantuano conventu praesente
excellentia tarrti PrinciPis X mrlia equiturrt, peditum vero XXXII milia. Exstant publica docu-
diffidendum est regem et menta super his contenta. Mandatae sunt litteris promissiones vestrae.
defensione christianae fidei Exstant mandata principum vestrorum facta oratoribus suis plenissima,
imPositionem, sed sPonte 15 15 quae et diligentissime custocliuntur et, cum res exiget, proferri poterunt.
exiolvatis, cum Praesertirn Nulla post haec Ladislai mors secuta est. Nulla Boemiae regis erectio.
Nullus Maguntini et Treverensis interitus. Nulla rerum mutatio. Testes
quem mihi estis vos ipsi, quod vera loquor. Testis est mihi Deus, quia et vela
orator cum regiis litteris, per dico et pro reipublicae salute dico et pro gloria ac honestate vestra,
20 ne, si quod absit tergiversari velitis, dici de vobis oporteat illucl
- -
Hieremiae: lObscuratum est aurnnì, mutatus est coloroptimus<. Cogitate
nobis indicasse et, quotiescumque
facturum et parumper, obsecro, viri sapientes, nisi hoc feceritis, quae non dicam
oris aurigam honestàs, sed honestatis simulatio vobis relicta erit, quae infamia Ìranc M 60
csemissurumhuclegatospollicetur'cumPrrmum inclitam patriam sequetur, quae semper fidei adamas spiendidissimus
25 et fuit et habita est.
non 25
annoniae atque Boemiae regnis Subiungitis tertio loco ante omnia necessarium esse, ut vera B 87
oribus, sed etiam maior sPes
pax et intemerata concorclia inter principes et populos Germaniae
s et lacobus, Maguntinensis et ii"t, .¡no quietis et tranquillis patriae ret¡us incumbenti negotio facilius
intendi possit. Diximus paulo ante et nunc quoque repetimus res
30 germanicas divina providentia satis in praesentia quietas pacatasque
ãsse. Quod si quid novi emerserit, parati sumus omnem laborem, vigi-
lantiam, sollicitudinem pro hac re ponere. Nullum incommodum, tttrllum
etiam corporis periculum recusamus. Indicemus, quotiescumque opus
fuerit, vel perpetuam pacem vel temporarias ir¡dutias. Adiiciemus minas
85 et poenas ipiiituales. Nec ambigimus imperatoriam maiestatem omnia
si mutatio dice etiam ad eam renl necessaria facturam' puod si ille totius bonitatis
cum non minor aemulus, daemon et salutis humanae hostis perpetuus aliquid vel veteris
huiusmodi caus odii suscitaret vel novi excitaret, non tamen propterea relinquendum
huius rei PrinciPium sPerare
aut e esset hoc sanctum propositum. Imperitorum medicorum est duabus
mortes. Numquam eversiones rer 40 partibus corporis languentibus, si unam sanare non possit, sinere utram-
lue putrescere. Etiamsi non unus aut alter, sed multi simul in
ecclesia
21 Thren. 4, r
26*
\
ORATIONES. 389
BESSARIONIS
388
nRelictus sum primum, de quo agimus, conclusum fuerit, mox de ceteris omrlibus
d'icendum esset Heliae : d.isserere poterimus et, quoad cogendi exercitus tempus advenerit, diffi-
Dei insurgerent Achab, non tamen rReliqui
ne divinum ei dicat responsunr'
solus, et quaeret ;ä;;;**< cultates, quae propositum nostrum impeclire valerent, exstirpare. Quod
incurvarunt genua sua ante Baal'<
nrihi septem milia virorum' qui non si favente I)omino, cuius res agitur, concessum fuerit, omnia pro voto
aratrum' et de agro Domini spinae'
Mittelrdae quid'em sunt manus ad 5 succed.ent. Sin minus, quod absit vos amplius obligatio tenebit,
tamen clisserendum' quin etiam - -nulla
5
cluae evelii possunt, evellenclae' neque non promissione, non voto, non iuramento eritis astricti, excusati
remanentibo"pi"i'necessariaefrugesserantur'Nonsuntpraeponenda eritis apud Deum, excusati apud homines cum gloria et iaude vestra
minora*uio'i¡o',"ot'ot'tpraefeiendahumanadivinis'profectocum certatur' inceptum relinquetis. Absit a sanctissimo domino nostro, qui non tam
pro salute christiani f l^o:t:*:""e
ia omnipotentis' Non
pius nomine, quam re piissimus est, absit ab apostolica sede haec impietas,
pro Christo certatur, emensque clico. Nemo
10 10 ut filios suos perdere velit. Caro et sanguis noster estis. Non ad lanienam
possum me continere,
I
omnes sunt' vos mittere cupimus, sed ad triumphum. Nisi res ungariae ita componan-
est ex omnibus Germ¿ Ii::: eius necessitate'
In omni tur et in eo constituantur statu, ut tamquam amici inter amicos transire
alteri principi foedere ac conversari possitis, non est eurìdum. Non enim in Christianos, sed
quantumlibet ipse bello obsessus
sit' non spoliet se 'parte militum in barbaros bellum paramus. Nisi transitus per eandem provinciam
Suolulll'utfidemsocioservet,utnecessitatiilliusprovideat.Hicvero 15 15 tutus praestetur, non est eundum. Habemus super his ab apostolica
t"ci's"' Deo se obligàtos esse' Deum ab
rron cogitant t" loedot cum Deo sede facultates amplissimas, quibus securitati utriusque partis debitis
ipsisdebitumpraesicliumpetereproclefensionefid.eiSuae,pÍosalute vero ne et sufficientibus modis provideamus. Nisi principes, ductores, guber-
a barbaris crucifigatur, immo
Iesu christi, filii^;;i,;e iteium quoties populos natores respublicae securitatem se tam euntibus quam redeuntibus M 61
saepius Cruci{igunt enim barbari Christum' praestituros spoponderint, nonest eundum. Nisi commeatus abunde et
"ro.ifiguìt''
eius,proquibusipsecrucifixusest'sanguinariacrudelitatedilaniant' 20 honesto pretio ac moneta solita suppeditentur, non est eundum. cum
jontaminant. Putatisne Deum20
virgines ei dicatas polluunt, .urr"t,rurir Leo ille sanctissi-
saevior ferro sit fames, et non tam proelium quam penuria consumat
posse ? Audite, auclite, quid exercitum. Fames enim, ut dicitur, intrinsecus pugnat et vincit saepius B 88
B 87v aequis t o"" o"oiil uJp1""r.
M 60v mus pontifex ", i""ü "i
., t*o ,ogi".rs rlicat, Ambigi, inquit, non potest quam ferrum extrinsecus. unde oltum est proverbium: Qui necessafia
crimen,,'"g""tt'admitti'ubietpropositumdeserituletcousecratio frumenta nonplaeparat, vincitur sine ferro. NisiUngariae regnumdebitam
pos't'nt inpune calcari' quid de
violatur. Nam si humana facta non ;acramenti ?
25 25 partem et, ut supra diximus, pollicitam exelcitus sui praestiterit, non est
his manebit, q;'"ål*p"'i"t foedera divini eundum.
ut
Verum ;J ulå o""iu*t"' Necessarium esse affirmatis' Taceo de illustrissimo principe Burguncliae duce, qui, ut oratore
""* regno ungariae -vigent, e medio
simultates et discordiae, q*ae in eius, viro gravissimo, referente didicistis, duo milia equitum et peclitum
noste: nequiquam fieret' In
tollantur. Alitel enim omnis conatus quattuor in Mantuana synodo obtulit et nunc in vestrum omnium con-
hoc certe vobiscum sentimus ct
ita esse' ut vos dicitis' fatemur' aO spectu liberalissime offert. Quae excellentissimi ducis oblatio
et plurimi
Laboravimusineareusqueinhuncdiemetlaboramus'necdiffi-3o fãcienda est propter eius potentiam et maximam auctoritatem et ita
favente nos ei rei optatum
dimus i-p"'inü bonitate ac clementia pro certa habenda, ac si iam promissam rem in manibus teneremus.
hanc rem differenda conclusio
finem imposituros' Secl non est ob ñota est omnibus illius principis virtus, magnitudo animi, religio et
est'. Hostis noster quo-
parandi exercitus' Omnis mora periculosa vires_ suas, semper fit singularis erga Deum et christianam fidem sinceritas, cum apud omnes
auget
ticiie in christianos grassatur, "orr,irro" 85 manifesta sint ea, quae antehac pro fidei defensione cum
summa laude
Nos longis tractatibus 3é
iri ¿ie, debiliores 'eclclii.procedamus, sustulit. Utinam res paterentur' ut
potentior, gessit, et sumptus, quos maximos
""J;;,
et conventuum multitudine terimus tempus.
obsecro vos,
sine proprii status detrimento ipse dux personaliter proficisci adversus
ordine debito. Duo hic agenda
sunt. Þrimum de exercitu paranclo; barbaros posset. Haec certe via esset ad christianolum salutem ex-
ad
hoc praecipoo*1t' et totiis rei
caput' Deinde omnibus de rebus peditissima, et ipse rem iam multis ante annis desideratam cum summa
loco sunt' Extricemus' si libet'
expetlitionem necessariis' quae "t"ndo Frustra enim omnis 40 aOvoluptate perficìret. Et ut breviter ac summatim concludamus: decre-
primum. pti"ã" iUo "o"tioto u¿ utlo veniamus'
tum est in Mantuano conventu unanimi omnium, qui affuerunt, consensu
de sequentibus disputatio fielet'
p'i*o* admiserimus' Quod si bellum adversus Turcos movendum, dumtaxat ad regiam urbem Con-
"i'i
stantinopolim recuperandam et barbarum ex Europa pellendum' Ad
1 Rom. rr, 3 sq.
oRATIoNÈS. 391
BËSSARIONIS
390
principibus non mediocris auctoritatis, omni mora amputata partem
qui tum ibi aderant' in re militari
id faciendum plurimorum principum' suam pollicitus est. Quid tardatis ? Quid alter alterum spectatis ? M 62
est LX vel ad summum LXX
peritissimorum consilio dJterminatum Summa gloria erit in hac re primum fuisse. Magna certe ex parte
dummodo classis-maritima trire-
hominum milia satis superque fore' adsunt hic perlegatos suosgermanicaepotentiae. Non multi sunt, qui
miumnecessaria"o-o""'"tiisnavibusadderetur'Ungari'utdixi-- 5 desunt, qui si senserint vos cle parte vestra conchrsionem cepisse, nulla
maximi subsidio xxII milia equitum obtule-
5
mus, una summus difficultate id ipsi quoque extemplo facient. Nos vero etsi corpore
runt, illustrissimus Burgundiae dlx sex milia armatorum'
"o-'porriiii"is invalidi et valetudinarii simus, si necesse e¡it, ostiatim singulos
maritimam sufficientem' in-
pontifex .t* ;;;;;i1-ltiyrt..classem adibimus. Alloquamur eos viritim, nisi ipsi quoquc consenserint, nec
clita Germania'e natio XLII milia armatorum,
ut sit omnis numerus
dimittemus: Sic Deo, sic iustitiae, sic fidei debitum solvetis ? Sic famae, B 89
Cum quibus et regis Boemiae non
militum circiter LXX milia hominum' zelo' con-10 10 sic gloriae vestrae consuletis ? Quod si talibus non movemini, moveant
coram riobis terga vertet. cuius virtus est pro Bavari. Tunc sero et nobis quaeretur medicina, tunc frustra. aliolum
inimicorum nostrorum
rerum in- auxilia implorabitis.
se pugnantes non derelinquere, sed' parva grandia facere et
Retinet fortasse vos ac ab opere sanctissimo retrahit suspicio pecu-
firmitatem suo nomine roborare. verum nos cogitationem hanc de
quam hone- niarum. Audivi enim quosdam privatim questos fuisse, quod hae usae
dividendis spoliis in praesentia abigamus, ne magis avaritiae
pontifice Caesar et, quod 3ã 35 forent ad exhauriendam pecuniis provinciam et ad id solummodo tendi,
stati studere videamur. Providebit ei rei cum
principum vestro- ut decimae exigerentur, euâtì postea in usus nostros devenirent' Deus
christianae reipublicae commodum erit, interveniente
principibus det illis animum meliora dicendi, qui talia loquuntur. Nos et saepe dixi-
rum consilio .o'o t"rnpor" deliberabitur. De societate vero cum
mus vobis et nunc clara voce testamur ac in conspectu Dei vobis omni-
Turco vicinis obeunã, et necessarium est consilium. Etiam sanctissimus
habet- bus affirmamus sanctissimum dominum nostrum non pecunias a vobis, 3 96u
d.ominus noster huic rei operam dedit. consilia cum multis habuit
vicinorum non modo cltristianorum' 40 40non argentum, non aurum çluaerere, sed militem, sed exercitum, sed
que frequenter, speraturque nostros
habituros, prout loco et promissorum fidem. Praelati, quibus cogendarum copiarum onus iniunc-
sed etiam infidelium non mediocre subsidium
tum est, nullas decimas solvent, nihil aliud ab eis exigitur quam bene
tempore suo latius disseretur. Audivistis igitur a nobis, praestantissimi
instructus exercitus. Qui vero ab hoc onere exempti sunt, cur decimas
viri, abuncle ad ea, quae proposueratis, resportsum. Audivistis desideriunr
I
ORATIONES, 395
394 BESSARIoNTS
facultates. Proponite vobis parumper, quot periculis praestantissimus ille
in romanam curiam transferantur, sed quae
solvere recusent, non quae pater cardinalis sancti Angeli, Germaniae et Ungariae legatus, totiens
hicexpendanturexpeditioneexercitus'utputasagittis'comptibus' personam suamexposuerit, qui quotidie inter barbaros, inter infideles,
missilibusptomtlatis,ftastis,pulveribus'funibus'scorpionibus'machinis' inter crucis saevissimos persecutores versatur parvis viribus, non sine
curribusfalcatis,aurigis,bigis,quadrigis'trabibusceterisqueadin-
nostros 6 5 vitae discrimine. Considerate eos, qui ad Hispanias, Gallias, Britannias
per nos aut qu-aestores
structionem tanti exercìtus necessariis. Nec profecti sunt. Taceo de inutili persona mea, qui tot beneficiis a Deo
quod' si modus iste
expendantur, ."á p"' vos ipsos' Addimus etiam' et ecclesia cumulatissime honestatus, quicquid efficero, nihilominus sum
videretur, et alium
decimarum vobis vel molestus esset vel inutilis dicturus: Inutilis servus sum. Quod debebam facere, feci. Atque utinam
nobisadinstructionemexercitussufficientemproponeretis,prompti hoc ipsumdignedicere possim. Nectamen recuso, quamquam vires corporis
¡4 64v paratique erimus, ut certe nunc
sumus' desiderio vestro satisfacere'
fore, dummodo optatus 10 10 animo nort respondeant, omnem pro hac re laborem, omnem sollicitu-
omnem modum, o*,,",,' viam nobis gratissimam dinem, omnes angustias, omnia denique vitae pericula sponte subire.
finis copiarum haberetur' Nihil summus pontifex
sua' nihil romanae
Expergiscimini igitur, ecclesiastici Germaniae principes, expergisci-
ecclesiaegratiafacit.Nonsibivellaudemquaeritvellucrum,sedpro mini aliquando atque surgite, et qui sitis, quod vestrum officium sit, quid
huius inclitae
fide, pro ,.tigiorr. fopuli christiani laborat. Et impriniis vos deceat, animadvertite. Erigite parumper in caelum oculos nec semper
nationis,quamdiscriminiproximÍmessecognoscit'procuratoremsese 15 inglorii ac desides humi clefixos vultus tenete. Ideo locati estis in emi-
christiani pater' 15
constituit. Communem re-m agit tamquam popgll nenti, ideo episcoporum nomen adepti estis, ut superintendatis ac
magisteretdoctoretutcatholicaefideicaputetdefensor.Nonneper contemplemini omnia, ut subditorum vestrorum curam geratis, ut
immortalemDeumaprincipiopontificatussuiinturbulentissimo oppressos sublevetis. Vos di estis, vos angeli, quibus fidelis populi
rerumecclesiaestatu,temporesuspiciosissimoetplenoinsidiarumper- cura commissa est. Vos estis reges vos ipsos et alios in virtute regerrtes.
Sonamsuamdebilemetmorbisafflictamsummoviarumdiscrimini 20 Vestrum est regnum ecclesiae Dei. Hoc designant coronae illae, quas in
hiememediacommisit?Totlaboressustulit,quietiamrobustissimiszo capitibus fertis. Cur datum vobis a Domino pastoris nomen censetis,
neglexit Pro communi salute, et
nisi ut gregem eius et pascatis fideliter et a lupis diligenter custodiatis ?
bus etiam non PePercit' ExPosuit
communi negotio, connumeratis, Quid est autem pastores a lupis suos greges debere custodire, nisiepis-
copos et sacerdotes populum christianum a barbarorum et infidelium
iae patrimonio perdidit quaeque pro
25 oppressione debere defendere ? Requiretur aliquando ratio administra-
consuetum morem exPendit, suPra 25
tionis nostrae et, nisi nos recte gesserimus, clamabit adversum nos Domi-
CLmiliaaureorum'Tenuitiamtotannisettenetcummagnostipen- nusdicens: >I)ispersae sunt oves nìeae, et factae sunt in clevorationemM 65"
dioirrUngarialegatumsuum'UngarisultraXXmiliatlucatorum,quibus omnium bestiarum agri, et non erat, qui requireret. Propterea, pastores, B 91v
se,duntpraesidiavestraparantur'sustentarepossint'iammisit'Toti- audite verbum Domini: Vivo ego, dicit Dominus, quia pro eo quod facti
dem propediem ad eosdem misstrrus dicitu 30 sunt greges mei in rapinam, et oves meae in devorationem om¡rium
sine magno sumptu, utinam non frustra'
tot 30
bestiarum, eo quod non quaesiverunt pastores gregem meum, sed pasce-
etiam in Galliam, in Hispaniam' in Angliam
quo
bant semetipsos. Propterea, pastores, audite verbum Domini. Haec dicit
B 91 signes, omnes cum maximis sumptibus' Dominus: Ecce ego ipse super pastores; requiram gregem meum de
quod certe satis tenue
christiani populi suffragiis, sed ãe aerario suo' manu eorum, et cessare faciam eos, ut ultra non pascant gregem meum,
est,minuendopropriasetnecessariasimpensasetfecitetfacit.Nec 35nec pascant amplius pastores semetipsos.<r Clamabit iterum dicens:
et tempo- 3r
minus tamen o-rrin* redtlituum suolum et spiritualium lNon ascendistis ex adverso, neque opposuistis vos murum pro domo
et praelati'
ralium decimam solvit' Hunc vos' Germaniae pontifices Israel, ut staretis in proelio in die Domini.< Clamabit tertio: DVos, o sacer-
M6Svos"rrirrrrurr""tpraesentesetabsentesalloquor,huncinquanrimitari dotes, qui fallitis nomen meum. Sacrificium non accipiam de manibus
ac sequi debetis' vestris.<r
ec-
Iniitari debetis reverendissimos dominos sanctae romanae 40 Haec quaeso parumper consideremus, haec mentibus nostris revol-
clesiaecardinales,quidieietaestusponderacumsummopontificeinao vamus. Cogitemus nos ecclesiarum nostrarum non donrinos esse, sed
catholicae ecclesiaelubernatione sustinentes
primi omnium sua sponte
decimasetsolveruntetsolvunt,cumtamennonnulliintereossint, suppetant 27 Ezecln.34, 5-ro. | 36 ezecir. 13, 5. | 37 MaI. r, 6; ro. (sec. Seþü.)
quibus teste Deo et conscientia mea vix ad vitae neçessaria
ORATIONES 39?
396 BESSARIONIS
fuisset fortassis la.uclanda patientia, quam negligentia culpanda. At nunc
procuratores. Ideo nobis commissa procuratio est, ut utiliter dispensemus. si non privata unius ecclesiae gratia, sed pro universali l)ei ecclesia, non
Non, ut Servet, aurum habet ecclesia, sed ut eroget et subveniat fidelium dicam tantum, sed pusillum aliquid fecerint, nonne ab omnibus iudi-
necessitatibus. puid aurum custoclire volumus ? An, ut venientes barbari cabitur, quod hucusque fecerunt, non tam tuendarum ecclesiarrrm sualum,
a nobis arripiant? puis ignorat, quantum auri atque argenti
olim de
est sacer- 5 quam sui ulciscencli gratia fecisse ? Vos vero, saeculares principes, qua
templo Dei Àssyrii sustulerunt ? Enimvero longe praestabilius 5
a suis finitimorumque voce, quo vultu, clua fronte compellerem, non video, cum in nobis ipsis,
dotem conflare aurum et argentum, ut barbaros qui vos non oratione, sed exemplo movere debemus, tantam, ne quid
cervicibus arceat, quam exspectare, ut sacrilegus et cruentus hostis gravius dicam, duritiem conspicerem. Nescio, fateor, quo me vertam,
Nonne diciurus est: Donrine, cur passus es tot populos mori
?
asportet. aut quibus vos excitem verbis. Vestrum interest considerare gladiunr non
E[ certe habebas aurum, quo eos tuereris. Cur tot mactari, tot in tur- 10 sine causa vobis esse concessum. I)ei enim ministri estis et vindices
pissimam servitutem venire permisisti ? Certe melius fuerat, ut vasa
10
templorum ser- adversus eos, qui nrale agunt, constituti. Quod nisi in tanta rerum
viventium servares, quam metallorum' An ad ornatum necessitate, in tanta Christianorum persecutione, in tot veri Dei iniuriis
vare aurum volumus ? Atque, ut Ambrosius inquit' aurum sacramenta ac contumeliis animos vestros inbarbarorum ultionerl convertatis, cavete,
non quaerit, nec auro placent, quae auro non emuntur. Ornatus
Sacrolllm
quae redimunt ne vociferetur de caelo Dominus: uDimisisti virum dignum nrorte de
redemptio captivorurn est, et vere illa sunt vasa pretiosa,
15 manu tua, erit anima tua pro anima illius, et populus tuus pro populo
animas a morte. Ille verus est thesaurus Domini, qui operatur id, quocl 1r
eius.<
sanguis eius operatus est. Crates, ille Thebanus, homo tempore suo
dum- Sed ut in omnes pariter sermonem meum convertam: Abigite, quaeso,
opu-lentissimus, cum ad philosophand.umAthenas proficisceretur, abigite a vobis tanta.m istam tarditatem, socordiam atque duritiem. M 66v
tåxat ne suum impediretur studium ingens, auri pondus abiecit. Romanae Induite viriles ac religiosos animos. Nolite amplius diverticula quaerere.
mulieres adhuc ientiles, cum aerarium publicum Carthaginiensi bello 20Nolite novos conventus cogitare. Dimittite iam verba illa: cum ceterí
exhaustum foret, omnem argentum aurumque ornatum in reipublicae
20
iugi facient, nos quoque faciemus; cum movebuntur ceteri, ipsi quoque
subsidium contulere. Eaedem in obsidione Capitolii corruptis
ac
movebimus. Cum caelum terrae coniungetur, tunc equites centum in B g2"
longa fatigatione tormentis abscissos crines viris suis obtulere pug- Turcos mittemus. Pudet nos haec audire. Pucleat vos ita dicere. Aggredi-
M OO nantibus reparatisque machinis adversariorum impetum repulerunt. mini magna. Reddite partem ei, qui vobis dedit universunl. Nolite
Nos praàlati, nås ecclesiastici, nos Christi clerus, qui heri aut nudius 26 pati, ut re infecta hinc discedamus. O pestiterum rei exitum atque
tertiusignoti,pauperesactenuivictucontentieramus'nuncveroin2S funestum, si ita erit. O exuvias tuas, Pie pontifex, inanes. O flebiles vigi-
summa rerum fãstigia, in dignitates, in divitias, in rerum omni'm
abun-
lias. O spem infelicem. Haec erunt, quae de tuis Germanis exspectabas ?
B g2 dantiam per plagas, per p"r.ìor"-, per effusionem sacratissimi sangui'is
-Chtisti Haec erunt, quae de illis semper pollicebaris ? Considerate finem rei, dili-
Domini nostri úro erecti ac auro suffarcinati sumus, ne duo,
genter exitum perpendite. Si volucrit Christianorum calamitas, ut sine
ut ita loquar, aut tria minuta aera ex loculis nostris extrahamtrs, Christun-t 30 colrclusione ad eum, qui me misit, revertar, omnis labor praeteritus,
abnegabimus ? Quid enim est aliud christum abnegare, quam id agere,
30
omnes sumptus, omnia studia evanuere. Potentissima italica natio pro-
cluod agimus ? Piofecto, si non iuvamus Christianos, nos ipsos Christianos missa statim grandia illa subsidia revocabit. Praesidia maritima, quae
r.g"-rrs. Qui vero Christianum negat, Christum abnegat. Dominus etiam extra Italiam summus pontifex paraverat, dissolventur. Turcis
"ì."
enim non ait Petio discipulum meum te esse negabis, sed me negabis' Nega- finitimae gentes, quae hac unica spe, ne se hostibus dederent, tenebantur,
vit ergo ipsum, cum se discipulum eius esse negavit. Quod si vasa ecclesia- 35 sponte se crudelitati hostium subiicient. Extollet barbarus animos, in-
rum pretìosa pro captivorum quorumcumque redemptione vendi oportere
35
felices Christianorum aninias acrius ac crudelius persequetur. Omnia
omnia iura testantur, quis nisi crudelis ac vele saxeus et ferreus pro
diripiet, vastabit, incendet, maria terrasque miscebit. Nemo ei amplius
salute populi christiani, pro defensione fid.ei nostrae, pro christi salvatoris resistet. Quid plrrra ? Sequetur Christianorum pernities. Horum omnium
nostri gto.i" exiguam pãcuniolam solvere dubitabit ? Exiguum est enim, malorum causam vos fuisse et dice¡rt omnes et sentient. Requiret
quod unumqo.-qn" vástrum tangit, et comparatione eorum' quae frustra 40 Deus Christianorum sanguinem de manibus vestris. Violatio fidei vestrae
in mundanis rebus exponimus, contemnendum. Scimus quosdam nuper 40 universis christianis principibus patebit, manifestabitur, explicabitur.
ex coëpiscopis nostris tuendarum ecclesiarum sualum gratia maximos
in bello sumptus fecisse, omne amicolum Praesidium advocasse, ipsos L4 III Reg, zo,
in bellis strenue interfuisse. Quod si praetermisissent, non tam eorum 4z
I
ORATIONES. 399
398 BESSARIONIS
furori. Miseremini animarum indigne afflictarum. Funestas faces a Dei hunc in modum responderunt. Mirari se primo dixere, quod nos id ab
sanctuario repellite. Denique vobìs ipsis, rebus, fortunis, filiis vestris eis tamquam debitum posceremus, cum nemo eorum meminisset, immo
aperte omnes negarent principes suos umquam exercitum vel parti-
-
consulite,quibusnisiprovideritis,nonlongepostsimileimminereposset
10 culare aliquid promisisse. Secundo perstare se in proposito dixerunt
exitium.
19 et novum conventum petere, rationes easdem, quas prius, adduxere,
SedsatisSuperqueverborumfecimus,satisdissolvimusrationes
praeter id nihil dicturos esse. Quibus auditis nos primum quidem et
nostras,satis,quidvobisagendumsit'declaravimus'Nuncseposita
auctoritate,dimissisrationibusadgratiam'adpreces'adsupplicationes scriptis ex imperialibus registris, in quibus promissio imperatoris et
et quasi ad lacrimas nos "o"""iti*ot' Imploramus misericordiam innumera- 15
principum Mantuae facta continebatur, publice lectis et testibus ex his
ipsis, qui aderant, probavimus. Nam cum quosdam ex eis publice inter-
M 67 vestram. Implorat nobiscum una infelicissima christianorum
bilisque cateìva, quos omnes ante genua vestra
provolutos fingatis' 15 rogavissemus, an Francfo¡diensi conventui, quosdam etiam, an Man-
Orani omnes' obtJstantur, deprecantur per vos' per fortunas vestras' tuano interfuissent, et quid in iis gestum exstitisset, et interfuisse se et
quae vobis carissima sunt' in iis principes Germaniae partim per se ipsos, partim per oratores suos,
per virtutem ac religionem vestram' per ea'
,rit it nisi, ne *to* animas deseratis. Plura ne dicam, tempus etsi non singulos portionem suam, cunctos tamen summam XLII mili-
"tio¿
prohibet'Nuncbreviterconcludamus.omnisianrconventus,omnis2o um militum pollicitos fuisse affirmarunt. Quae cum intellexissent, ipsi
BgsdietaStrpervacuaest,nisidatoanteprincipio.Audivistis,quidglorio- 2¡quidem oratores obmutue¡e. ceteri vero, qui aderant, non parum ad.-
sissimus d,ominus imperator, quid illustrissimi ducis
Burgundiae legatus mirati sunt, quod eiusmodi se rationibus excusare niterentur. De secundo
fecerint. Obtulerunt iortionem suam aperte vobis omnibus praesentibus' autem nihil in praesentia locuti sumus, cum in prima responsione nostra
Id.em omnes facere åecet. Sic dabitur huic rei felix
initium' Erumpat satis plene ad omnia dixissemus. Sed postridie eius diei cum omnes
seorsum vocavissemus, multa cum eis contulimus. Petivimus ab iis
tandemveraetvobisimmoprincipibusvestrisdignavox.Unusquisque2S
suus non
vestmm primo clare et expresse pronuntiet' an princeps 25 nonnulla, ex quibus intelligeretur, an fructus aliquid novus conventus, B g3v
si indiceretur, esset allaturus. A quibus cum omnino de ea re desperan-
verbis, sed re atque opere huic sancto negotio
velit. Secundo, quid quantumve quisque facere dum esse didicissemus, ne tempus amplius nequiquam tereretur, ea,
quae sequuntur, pro exitu et fine rei tradenda omnibus iudicavimus.
sufficienti obliga.tione et sub mandatorum vir
addita conditiJne, si ceteri idem fecerint, tot scilicet,
quot numerum 30
XLII nrilium armatorum implere possint, ne res in infinitum deducatrrr, Bessarlonls B g3v
etsiomnia,quaesupradictasunt,instructaintemporea<paratafuerint. Oratio hablta
His pactis et certå a vobis promissiotr'e habita de ceteris omuibus Pro Fine et Solutlone Conventus Viennensls.
rebusadlrancexpeditionemnecessariisimprimisquedeconditionibus
superius *"*or"fi, tractare poterimus' Quod si alius
conventus ad 35 vellem, praestantissimi oratores, atque utinam ita nobis divina boni- M 6zv
ea pertractanda necessarius visus fuerit, interveniente
imperiali auctori- tas concessisset, ut alium huic nostro conventui tam sanctis tamque
tate unanimi consilio decernemus' necessariis causis instituto et longe ab hoc d.iversum finem imponere
B: Cod.Vat. lat.4%Z P. L M:Cod.Mon. lat.4o16. Ck: Chmell.
5 quo habito B quibus habitis- M | 8 unqr,u- B nunquam- M | 10 adduxere B
addixereM | 13 hisl literis ch I L7 iisB hisM | 19 affirmarunt EIM om. | 21 eius-
modi B huiusmodiM | 21 excusare B excusari M 24 vocavissemus B -vocassemus M
| I
PetivimusBPetiimusMliisBhisMl82praestantissimilMadit.viriacprincipum
Germanie.
ORATIONES.
400 BESSARToNTS 401
potuissemus. Sed vetus ac probatissima sententia est: Elaborandum cipum vestrorum praesentiam, si caesaris legati venirent, polliceremini.
in rebus optimis, quantum licet; quodcumque tamen ad extremum Vos neque id quidem polliceri voluistis, immo aperte fassi estis, nisi
acciderit, tenendum'. Nos quidem ãelegatae nobis ab apostolica sede imperator eo veniret, nihil omnino boni sperandum esse. Quae cum
provinciae, quantum vires nostrae ferrepotuerunt, et animo et corpore ita sint, nihil iam superest, nisi ut primo tester Deum et sanctos angelos
r 5 eius ac in eorum conspectu vestras maxime mentes nihil a me, quod
incubuimus. Elaboravimus, ut necessitati fidei, ut summi Dei religioni,
promissis, nostrae imbecillitas mea faciendum intellexerit, praetermissum fuisse; deinde ut M 68v
M 6g ut pontificis maximi desiderio, ut debito nostro, nostris
fidei satisfaceremus. Adduxistis rationes plurimas, quibus, ut exi- rem omnem et hunc imprimis minime speratum exitum sanctissimo do-
mino nostro nunc litteris, mox viva voce exponam, ut ille, quem superiore
stimatis, quae dicebatis, iustificaretis. Efflagitastis, ut novus conventus
anno non hiems, non nives, non longitudo itineris, non asperitas viarum,
indiceretui, cui imperatoria celsitudo interesset. Eo principes vestros
10 non sumptus immensi, non proprii status discrirnen, non senectus, non
omnes facile eo casu per se conventuros asseruistis. Rationes
nos 10
facile resolvimus' morbus ingravescens ab hoc negotio retardavit, qui ut rempublicam
vestras nost¡is firmissimis verissimisque rationibus
demonstravimus. christianam tueatur, defendat, custodiat, incolumem conservet, si cen-
Quam pernitiosa foret de novo conventu cogitatio,
Àd dandum huic sanctissimae rei initium hortati sumus. Rogare vos, tum animos haberet, omnes ad hanc rem intenderet, cui populi sui
agere non erubuimus' Vos tamen salus dulcior quam propria et fuit semper et est, quique ita huic rei
precari, supplicare, lacrimi5 vobiscum
in sententia permansistis. Iratus 15 15 inhaeret animo, ut de vita potius decedere quam de sententia malit,
o duram temporum conditionem !
-nobis propter pãccata nostra est Deus, - et secundum vocem prophetae ille, inquam, possit sua divina sapientia tantarum rerum necessitati
consulere ac providere et imperatoriae maiestati ac principibus vestris
rcbscuravit Dominus in ira filiam Syon et deiecit de caelo gloriam Israel,
quid ultra faciendum sit, si libuerit, significare. puod si per me, ante-
nec recordatus est scabellum pedum suorum in die irae suae.( Submersit
quam forte e provincia decesserim, aliud faciendum mandarit, nec recu-
Dominus omnem decorem Iirael et omnes macerias eius destruxit.
20 sabo, quominus vel in extremo spiritu, si quam opem reipublicae afferre
Exaltavit dexteram inimicorum nostrorum et avertit adiutorium gladii ZO
et iterum utinam liceret me unum
- utinam quae
possem, experiar atque
sui et non audivit nos in bello. Paucos fecit dies nostros et super omnia
pro omnibus hanc indignissimam,
effudit super nos confusionem. contradicere rationibus nostris non omnibus imminet, calamitatem
hauri¡e
potuistis, quin potius responsum nostrum et publice et privatim lauda- explerem laetissimis animis barbarorum furorem, placarem im-
- crudelitatem, perditorum scelus ac perfidiam mei unius
stis. Sed tamen novum dumtaxat conventum petere et in eo instare proborum
2õ sanguine saturarem, modo ex hoc salutem populi Dei secuturam in-
principes vestros dixistis, praeter hoc nullam vos potestatem habere 25
telligerem.
affirmantes.
In hac rerum difficultate, quod minus in se mali haberet, am.
plectendum rati et, si non libenter ad indicendum conventum ad- Epistola 894
ducebamur, experiri tamen imperatoriae maiestatis animum voluimus, Legatorum omn¡um Germaniae Principum
an illi dietae p., ," interesse vellet. Non potuit ad id imperialis subli- ao Ad Bessarionem Apostolícae Sedis Legatum.
mitas adduci. Multas attulit rationes. Plurimas causas, plurima impe-
dimenta, quae prohiberent, ne id faceret, dicebat. Recte agi existimandum
est, quicquid. a iusto imperatore committitur. obtulit nihilominus im-
a0 Putabamus grata per nos oblata exstitisse cunctis diebus, quibus
illic morati sumus, praesertim dummodo ad clare nostra consilia pandenda
B ga periaii, se ad eum conventum legatos missurum ex principibus
"Ëhitndo advest¡ae iussionis vocem inlocohabitationis vestrae pridie comparuimus,
imperii, viros illustres et excellentes, qui merito praesentiam suae maiesta- 35 accersitique per vestram amplitudinem, ut praefertur, motum mentium
tis referrent, Retuli post haec rem omnem ad aures vestras' Dixi non nostrarum reseravimus nec quicquam, quod conducere aut impedimento
posse flecti caesaream maiestatem, ut se ipsum ad conventum trans- g6 esse posset, abscondimus, etiam adeo quod vestra reverendissima domi- B 94u
îerret. Quaesivi, an vos nihilominus in proposito permaneretis et prin- natio hoc tempore nostram consultationem, nostram considerationem,
3 tenendum B ferendum M I 4 et animo et corpore BIM, om' | 6 nostro B nostramque familiarem avisationem post plurima humanissima verba
vestro M I nostrae B vestrae M | ? satisfaceremus B satisfaceretis M I I
indicere-
B
non adulando nobis, sed plane dicendo laudavit et probavit, immo
tur BM induceretur ch I Ioeo casu FIM om. | 20 avertit B advertit M | 21 audivit
adduciB M petmao"retis B remaneretis M 7 minime speratum B insperatum M I B
adiuvitM 124tamen]tumcnln induci | 38 sanctissimo serenissimo M
B: Cod. Vat. lat. 4037. I S: Senckenberg.
1? Thren. z, r' (sec, Seþt.)
lÍohler, Kardinal B€BsrlioD. IIf, 26
ORATIONES. 403
BESSARION1S
402
Bessarionis 895
Responsio ad eosdem Legatos.
Neque nobis gratae sunt neque fuerunt umçluam, o principum Ger-
5 maniae oratores, oblationes vestrae, neque eas umquam aut probavimus
5 aut laude dignas existimavimus, immo semper tanquam generales et
nihil certi, nihil utilitatis habentes reiecimus, publice ac privatim in-
crepavimus, divertentium et tergiversantium hominum illas esse iu-
mutuus caesareae maiestatis, princip dicantes. Laudavimus tamen, ut nunc quoque laudaremus, aliqua
concursus' et' cum dura sit capitis
mania ad rem tam sanctam cùferret consilia vestra ut vera et utilia, sed tamen alio tempore discutienda,
inrebusaltissimis.'p"'".i"amembris,omniacumconsilioagidebere,l0 10 prout in nostra responsione latius disseruimus atque praesentiam impe-
in beat' et unguentum
quodque sanitas cor^poris ratoriae celsitudinis in conventu, quem petebatis, utilissimam fuisse
extrem articipet' Nam una
descendens a capite futuram et antea confessi sumus et nunc non diffitemur. Neque tamen
et romani principis
fid.es,unavoluntas atque spiritus un dubitamus, si principes vestri voiuissent vel si adhuc re integra vellent,
quae sunt ad conterendum Turci poten-
et d.ominorum nostrorum circa ea, negotia fidei etiam sine imperiali protectione optimum et optatum
autem atque forma 15
tiam et christianae ,.1igio"it d'e-fensionem' Ordo 15 finem habitura, cum plerique ex eis res non minus arduas tamquam
sive modus non ita laudabiles suo, ut aiunt, Marte nulla imperatoris facta mentione
duci posse et fecerint et quoticlie faciant. Obiurgationibus vero, hoc est, ut vos
nostrorum intelligitis, iurgiis non quidem neque usi summus nec facile uteremur,
f inali vestrae reverendissimae
domina
20 nisi vos forte reprehensiones paternas vel potius fraternas correptiones
clusione ad resumendas oblationes 20 iurgia et obiurgationes vocetis, quibus pro officio nostlo nec diffitemur
Fatemur et dicimus, quod ad omnia nec paenitet usos fuisse, quin potius, quotiescumque se locus offerret,
citum contra Turcum instructum f denuo uteremur. De his et petivimus veniam, et iterum acsaepiuspetere-
tuitionem christianae religionis, par mus, non ut vos superbiores efficeremus, enimplane contra men-
quicquid eorum viribus et potentiae -esset
25 tem nostram sed ut exemplo patris, exemplo fratris humiliores evâde-
nos miserunt ord'ine, forma, et modis'
prout in superioribus oblationibus -
25 retis. Quod. si non facitis, dolemus et angimur, cumincorrigibiliumhomi-
est' In rebus enim tam
et consultationiUus nostris plenissi*" h"bito* num id esse videatur. Finem autem talem conventui imposuimus non
magnis nequaquam Perfunctorie' sponte, sed a vobis compulsi et graviter ac iniquo animo ferentes, quod
*"árrr. Huiusmodi etiam oblatio nobis aliter facere non liceret. Nihilominus rem omnem ad sanctissimum
quoties fuerit opportunum' De his e dominum nostrum remisimus, ut, si quid amplius faciendum eius bonitati
et occurrerunt, dominos nostros Pr 30 videretur, iuberet. Cuius mandatis obsecuturos tandem principes vestros
mus. Intentionis autem nosttae non non desperamus. Quod vero in rebus adeo gravibus non esse perfunc-
esse non debet' Eosdem dominos
nisi ad illa, quae obtulimus' Otiosum torie, ut vestro vocabulo utamur, agendum affirmatis, non possumus
nostros personasque nostras recommendatos
et recommendatas fieri
personam vestram reverendissi- non maxime mirari. Nam si septem iam annorum cogitationem Per-
sanctissimo domino nostro fquod] per functoriam iudicatis, plaeveniet Turcus deliberationem nostram et ante
mam ffieri] humitiler po'toi"*ot ãt d"pt"t"*ot'
35
85 opprimet, çluam nos de rebus agendis consilium capiamus. Nos igitur
B Et Pro devocione nostra, qua, nobis vos Pul- vestram hanc cedulam neque approbamus neque recipimus. scripta
6-7 sed ut . .' attendentes
est a vobis pro voluntate et arbitrio vestro. Vobis sit usui, si ita velitis.
hatretur S I 12 ParticiP etl perciPiet S
samur presenti attendentes, S | 1 t habeatl
obtulimus] S add' et in presencrarum offeri- Nos eam prorsus reiicimus tamquam res aliter, quam gestae fuerint, con-
15-16 Ordo .. . salubriter ßl S om' 32
ad prosecutionem eorum que Pro parte
mus. Verum quia labor noster ut speramus l, etc.
tinentem. Iniungimus tamen vobis et in virtute sanctae oboedientiae ac
mente obtulimus ociosus esse nondebea poena committimus et manda-
inclitorum Dominorum nostrorum oPtima Card' Nicenus dedit 49 sub excommunicationis latae sententiae
34 quod B) S om' | 35 Íieri Bf S om lsrsaitd,.:
sinist¡a manu
Not. Quod
mus, ut cedulae vestrae antedictae hanc quoque nostram cedulam adda-
oratoribus Electorum benedictionem cum
tis ac nemini omnino vestlam sine hac nostra ostendele praesumatis.
26{'
NICOLAI EPISCOPI FIRMANI
Acta in Funere Nicaenl 841
ORATIO IN FUNERE BESSARIONIS M99
Pe¡ Nicolaum Episcopum Firmanum.
Die Trauerrede ist in folgenden Handschriften überliefert: non modo Graecorum, si cluae supersint reliquiae, sed Romana urbs et
a) Vat. laf. 3gzo fol' 4r-47:3 curia, apostolica sedes, catholica fides, christiana denique religio et
b) Vat. Iat. lztg fol' rr5-rr8: C respublica susceperit. Coactus vero temporis angustia non sequar
c) Ottobon . lat' 252Í f ol' 62-7o : O oratoris officium, sed epitomen scribentis Laconum more, permulta
d) Cod' Mon. lat' 443 fol' gg-ro7v :M 15 pro paucis imitatus eos, qui magnum atque immensum orbem brevi
adrr'odum tabella depingunt. Namsivoluero, nondicam exornare, quod
BstelltwohldieursprünglichsteTextgestaltdar.Cundostam. oratoris esset proprium, sed recensere siugulas Nicaeni virtutes, pruden-
stili-
men vielleicht aus B. M zeigi Verkürz'ngen und nachträgliche tiam, iustitiam, temperantiam, fortitudinem, doctrinam, eloquentiam
stische Änderungen. et reliquas animi et corporis praestantissimas dotes, et dies me desereret,
Zweia|teDrucke:oratiohabitainfunereReverendissimiCar- 20 et in medio orationis cursu ipse deficerem. Tantus enim tamque
dinalis Graeci, sine loco et anno, 6 fol' 40 und Fr' B' Malvasia late patens campus ad dicendum sese offerret, ut ab re caligantibus
Compendiostoricodellabasilicade,XllapostolidiRoma.Roma oculis cum Vergilii Palinuro exclamare compellerer: rCaelum undiqueM gg"
16SS, p z5g $n der Vaticana und im Britischen Museum)
sind so
et undique pontus.< Qua propter, beatissime pater, extemporanea paene
selten wie die Handschriften. et tumultuaria dictione, çluam brevissime potero, absolvam Bessarionis
1 Migne, PG. 16r, CXXVII-CXL 25 initia et laboriosissimum vitae cursum, gallicae deinde legationis pariter
¡ Migne, PG, 16r, CIlI-cXvI' et ipsius vitae finem praeclarum illum quidem et sibi merito optandum, B 41u
nobis vero, qui talem ac tantum patrem amisimus, luctuosum atque
funestum. Quas ob res, praestantissimi patres et domini, vos et ceteros
omnes oratos obsecratosque velim, ut hominem in Latio natum, Romanae
39 ecclesiae lacte nutritum atque educatum, vestris etiam beneficiis auctunì
et proinde vobis deditissimum obsequentissimumque, de vestra praeser-
16 rhetoreml retoremCllSAtticorum tando M I g¡ cum Romana curia Florentiae agente] M om, | $$ exoptatur B coop-
23 praeciPua scriþsi qttae pfaecrpue B
ut praeciPue M I et unica'l tatur M
"t
contemPlatione
M om. | 2f PersPiciensl prospiciens
M I 31 quial quod M | 35 Platoneml Platone M
ORATIO IN FUNERE BESSARIONIS 409
408 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI
capranicensi gressu patrum seniorum praecipue et optimorum iudicio pontifex nomi-
suadentibus Iuliano caesarino sancti Angeli et Dominico natur. Sed nocte imminente non publicandum eum ad lucem usque fuit
FirmanoS.MariaeirrVialatadiaconis,trrncsanctaeRomanaeecclesiae aliquorum consilium, ne quid scilicet tumultus ad dubiam vocem noctu
colendi merito
car<linaliltus. Romani enim sapientissimi et in omne eum Romae oriretur. Ea nocte inversa sunt omnia et mutata consilia, et postera
MlOl"patrespraeclaraimprimiseiusergalatinamecclesianretcatholicam 5 5 die electus fuit Callistus III. Itaque sicut Cicero Vatinium vigilantissi-
patruo
fidem mcrita coram oculos habuel unt' Deinde' ut ex Firmano mum appellat consulem, sic nos, non ut ille cavillando, Nicaenum noctur-
nihil, cum omnia vel
meo accepi, quamvis de Nicaeno strspicandum esset num pontificem dicere possumus maiore nostro et christianae rei B 44
tuta,timuerunt,netantarurnvirtutum'tamcultianimivelvehementis publicae damno quam suo. Dissimulavit Nicaenus tulitque eam rem
spiritusvirinGraeciamrediretaliquandonovalumrerumcausa. moderato atque fortissimo animo, profectusque parvo post tempore
S.Eiusingcniiclexteritatematquemagnitudinemvelhocunocernere 10 10 Puteolos curandae valetudinis gratia ab Alphorrso rege' omnium suae
Linguam
licet. cardinalis factus mox instituta vitae mutavit et mores' aetatis praestantissimo, divinis fere honoribus excipitur" Erat profecto,
vero sive vernaculam sive latinam exprimere vel furari visus est'
ut alia omittam, egregium atque pulcherrimum spectare summos viros
HomoinGraecianatusetadgrandemusqueaetateminmonasteriis et principes honore invicem praevenientes, ingenio atque virtute quodam-
graecis educatus versatusque repente Latinus prodiit. Non
possum,
quod necesse modo certantes et priscam illam modestiam, gravitatem, dignitatem, M 102"
beatissime pater, non possum non vehementissime dolere' 15 vultum, incessum moribus referentes.
sit hos locos omni cuîtu et splendore orationis et amplificatione di- 15
M 102 recenti caede madentem. Eo cum venisset, Nicaenus pro incredibili dicendo et agendo consecutus est, ut, quod antea inauclitum fuit, B 44u
sapientia atque animi magnitudine brevi non modo pacatam
urbcm dux venetorum cum nobilitate fere omni Anconam naviget ad Pium ,i
^^
et 30 magna aggressum, maiora animo meditantem. Quem irt Turcos accinc-
et quietam reddidit, sed civitem effecit et in litterarum bonarumSo j
artium studia mirifice auxit tanto omnium amore et observantia, tum et iam iam ventis dare vela volentem (cum, circumstantiis) ì
utvivumsemperuniceamaverintatcluecoluerintetmortuum'non dixerim sic exigentibus, mors e medio sustulisset, dux cum classe
dubito, e" doleant defleantque Bononienses, quolum precibus et suis venetias, Nica,enus vero et cardinales reliqui repetunt Romam,
"ni-o
et opera effectum est, ne vivente Nicolao quis ei successerit' ut novis pontificiis comitiis suffragia ineant. In quibus Paulus II
ad in- 35 35 creatur, constans vir et dignitatis apostolicae sedis ac iurium Romanae
1. cognita vero Nicolai morte Romam quam propere contendit
atque con- ecclesiae conservator tenacissimus. Apud quem, ut tu, beatissime pater,
eund.a suffragia novis pontificiis comitiis, et in primo conventu
M 103 nosti, Nicaenus multum valuit auctoritate et gratia. verum ingrave- ubi a rege honorffi,.*-".î:il':îÏ:Nicaenus 'r-"i::^ ,
orationem habuit acutam, suculentam, dignitatis et a¡tificii
plenam, B 45u
scente senio et niorbis ad honestum otium sese
referre statuit'
sanctitatis vestrae et senatus mandata continentem' Quam rex benigne
9. Reversus itaque in gratiam veterumgraecis amic rum et minime fallen- quid supra
aucliit et admiratus paulo post discedens: Hic, inquit, nescio
tium, hoc libroiorn, ,n"olto a se olim ex latina et graeca ex latinis
"st emendat, 5 5 hominem habere videtur. Digna profecto vox atque verissima.
facta, multa excogitata rudia, multa et imperfecta ccllligit,
duaspatriae Erat enim inNicaeno praeter doctrinam illam et excellentem eloquen- 11.
emittit. Ex quibus aliqua subnectam: Laudationes scilicet tiam summus ac paene callestis animi vigor, quem eminentes oculi duo
ad Graecorurn imperato-
suae Trapezuntis et Isthmi. Tres consolationes frons
lucidissima sid.era prae se ferebant. Erat venerand'a canities, erat lata
remdeuxorisobitu.BasiliiMagnivitameteiusdemorationesdecem. plena et imperio
et regium supercilium. Erat d.enique facies tota maiestatis
SocratemXenophontis.Aristotelismetaphysica.CiceronisCatonem 10 i0 dignissim". Ñ"qo. enim minus cãrporis pulchritudine quam mentis clari-
qui de spiritu
et Tuscula^as qiaestiones. Refutationem Marci Ephesini,
Scripsit de eucharistia, taie reliquos superabat. Accedebat et gravitas actionum cum venustate
sancto male ,"nti"n, in Latinos tibcllum evomerat.
eunr volo nìanere(, et d.ecore maximo, ut, si taceret, si loclueretur, si staret' si ambularet'
de ritu sacrificiorum, Super dicto evangelii >Sic M 103a
denique quicquid ageret, erat laude et admiratione dignum. caerimonias
dediscordiainterorie,'.tale-etoccidentalemecclesiam,quinque
natura eccleÀiae et rem divinam nemo umquam accuratius, nemo
fecit decentius.
utrum
B 45 praeterea libros in platonis philosophiäe laudem et unum, 15 Nfagnificus sane et splendidus in vestibus et singulis ad rem sacram
etarsconsilioagatur,qttottciote'beatissimepater'accuratissimel5 periinentibus, nec minus in libris. Graecorum et Latinorum bibliothecam
qui legerit'
la"dasse vehementer atque probasse' Eos
aliquando legisse J
numerosissimam atque nobilissimam sumnlo studio et impensa
com-
uquiaeperspicietNicaenumnorrmodophilosophos,sedquicquidusque aedes et templa
paratam reliquit. co-llapsas vel ruinae proximas sacras
estlibrorum,evoluisseatqueannotasse.Taceoepistularumetorationum
tam graece quam ãomplura, ut hoc ipsum sanctissimis apostolis dedicatum et in Sabinis
egregia atque ingentia volumina et reliqua complura' 20 episåopium, in Tusculano decimo ab urbe miliario graecum
beatae
ut grareca legens 20
latine, tanta eleiantia, doctrina et artificio conscripta, enim vocant mon asteriunl reparavit,
iure Mariae ad cryptam ferratam sic
Athenis, latina vero media eum suburra natum edoctumque - -
instauravit, ràstituit, donavit praeterea ornatis, vasis a.reis atque
existimet. Sed haec hactenus' atque
argenteis et purpureis coccineisque pretiosis vestibus multo auro
l0.Tempusenimmeadmonetetfestinarecogitadgallicamlegationem. intertextis. Domum suam academiam rectius quis dixerit tot B 46
puamqoid.rncummaioreanimoquamviribussuscepisset'senexet "rlerrto in omni
consilium cogitur. Delatus ergo srrorum 25 zr taitisque ingeniis utriusque linguae gnaris ac peritissimis
iluribus affectus morbis mutare litterarum genere viris refertam atqu'e ornatam' Ingenuos namque et
Iacertisinsenatumte,beatissimepater'nonsolummiserante'sedsua- ad amiliaritatem admittebat
d.octos amabat Nicaenus, nec in penitiorem f
dentelegationemrenuit,vobisetiampatribuscommiserarrtibusetassen- tar-
potius quamora- nisi ingenio, doctrina et noribus egregios atque praestantes' Hebetes,
tientibus susceptae legationis munere re ipsa et laclimis Epicuri de grege
quam amplissimis et summae spei dos et ventri ac somno deditos tamquam ignaeum pecus et
tione se Sed cum litteris regiis quoquo pacto eiusmodi
"""rr."i. 30 porcos a praesepibus, ut sic loquar, arcebat nec
M1O3'plenisdenuoaccerseretur,maluitexperiri,arrextremospiritualiquaS0 proh nefas plena est Romana curia' videre
a certo vitae ventris animalia, quibus -
ex parte reipublicae christianae p'oã"tt" posset'.q'uam - susurrores' rumigeru-
et pati poterat. N-ec minus ãbhorrebat delatores,
discrimineaufugerevideretur.Ivitigitur,beatissimepater,ivitcum Frugalior
Refertur senex Ios, adulatores, quos venenum et pestem curiae appcllabat'
aliqua ad ,egeä pervenien,Ji spe, nulla revertendi. illam
Alpes et asperri- an munificentior fuerit, nemo facilã iudicaret. Nam excellentiam
invalidus et nìilte morbis paene confectus per altissimas et
Galliarum longitu- 35 35 animi omnia vel summa et immoderata appetentern continentia
mos montes. Quibus tandåm vi animi superatis totam vel laute vel frugaliterM 103a'
oceani litus, moderatione maxima refrenabat. Con'ivabafur
dinem p.r-"it profectus ad venetos usque et extremum
habita personamm ratione. Inter edendum sacra semper lectio resonabat'
|6aliqua B vel Post sumptos cibos disputabatur assidue et plerumque de divinis
4-5 ex graecls ' imperfectaf M om'' quo loco conscripta B Ephesii M
pauca M ¡ S-fO Basilii quaestionesl M om' | 10 Ephesini I
vestrae B tuae M | 5 profecto B
O in marg' M om' | 74-76 et unum ' agaturl 2 acutam M om. I dignitatisl M om' | 3
11-13 Scripsit ecclesiaml
certa M | 7 ac paene M om. | 15 singulis B omnem B | l9,^complura B
'l
oinmørg,Morn,IlrteMtrþ.y'oslaccuratissime|18-22epistularum "u"l"Ji.1 22 ornatis B
etl M om. | 24 qoam quidem B quam plura. nt i fS-Zf et in Sabinis monasteriuml M om' |
hactenusl ltt o*., qul bco teìíqtia za -" admonet ornavitque M | 23-24 rnulto . . . intertextis M om. 30
| quoquo B quo quam M I
eam quidem W t h legationem renuit Ml B
om' | 27-29 susceptae excusat]
Galliarum B Galliae M 34 munificentior B magnificentior M
M om. | 30 denuo B parvo post tempore M' | 35
4t2 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI ORATIO IN FUNERE BESSARIONIS. 4I3
rebus. Disputatione finita convivas mira quadam comitate et oris vel si quid durius sua causa perpessa foret. Deinde, quibus maxime
serenitate domum dimittebat hilares atque laetos. Ipse vero in cubi- potuit, verbis consolatus est. Postremo conversus ad omnes eam se
culum reversus libros sumebat in manibus. Es tu, beatissime pater, fidem tenere, quam apostoli praedicaverant et catholici ac sancti patres
es tu vel locupletissimus testis. puare cum venia dic, obsecro, dic: decreverant, professus est. Symbolumque expressit ad verbum hortatus
Vidistine umquam Nicaeni manus librorum vacuas ? Vidistine umquam 5 ã omnes, ut in ea fide vel sola verissima atque optima et vivere et mori
hominem otiosum, et non aut rei divinae aut litteris operam na- vellent. Et cum deficere se sentiret, adorata deosculataque Christi
vantem, quando a publicis negotiis atque necessariis vacandum erat ? Salvatoris nostri crucifixi imagine flens ct suspirans inquit: Iustus es,
Opera caritatis et misericordiae quis Nicaeno aut libentius aut frequentius Domine, et rectum iudicium tuum. Tu tamen pius et misericors ne
aut liberalius exercuit ? puis elemosinas pleniore manu et plerumque memineris iniquitatum mearum. Et cum hac voce illustrem illam
10 animam ac sublimem spiritum in caelum ernisit maiore Christianorum
tacita elargitus est ? Quis captivos e barbarorum et Turcorum manibus 10
grandioli pecunia redemit ? Religiosa loca et personas quis amavit, damno quam suo. Illico non modo domus, sed civitas omnis fletibus,
fovit, auxit enixius ? Quis pupillos, viduas et reliquos iniuria affectos ululatu et clamoribus completur, Nicaenum cunctis acclamantibus et
vel vi oppressos ardentius iur,it, defendit, tutatus est ? Quis erga bonos eius nomen laudibus in caelum tollentibus. In quibus vel praecipui fuerunt
et cloctos liberalior ? puis fuit gratior ? puis erga amicos benevolentior ? nobiles Veneti, qui partim privato officio, partim publico ad eum
15 venerant. Ii videntes irruentem turbam suis humeris elatum corpus
Quis cum eis iucundior ? Quis cum omnibus et gravior et prudentior ? 1r
Quis libertatis ecclesiasticae et publici iuris acrior et amator et propu-
in episcopium detulerunt, praebueruntque suis omnibus deosculandum
gnator ? puis liberiores et graviores in senatu sententias dixit umquam ? atque venerandum.
Denique iuxta apostoli sententiam cum omnibus omnia factus est. Et At vos quid animo volutatis, Quirites, quorum maiores et veteres 13.
-
illi, quos iure ac merito tantopere laudamus, extollimus, aclmiramur,
M 104 in eo erat maximus, in quo versabatur et ingenium intendebat.
12. Redeo nunc ad re.gem et gallicam legationem, fatalem non modo 20 20non solum Tullio Cluilio, LucioRoscio, Spurio Antio et C. Fulcirrio,
Nicaeno, sed legatis omnibus, quos Romani pontifices Xisti nomen legatis populi Romani a Larte Tolumnio Veientum rege caesis, sed
nacti in Galliam miserunt. Nicaenus ergo legatus, etsi plurimum honoris C. Octavio Laocliceae in gymnasio a quodam Leptine interfecto statuas
atque venerationis sibi a rege et suis impencleretur, pluribus tamen ex in rostris solvere, Servio etiam Sulpicio ad M, Antonium reipublicae hostem
causis properandum in Italiam et sanctitatem tuam, beatissime pater, declaratum misso et, antequam ad eum pervenisset, vi morbi oppresso
25 publici funeris impensam atque honorem et in campo Esquilino sepulcri
adeundam ratus missionem a rege petit, impetrat, revertitur. Et cum25
Ravennam devenisset, vetustam urbem a Graecis conditam, exarchatus locum liberis posterisque eius Cicerone suadente addiderunt-cum pro
caput, ad dorrricilium plurimorum sanctorum, veteres morbi, quibus dignitate atque amplitudine summi viri, tum quia senex et infirmo
quiescendum in Galliis agens praedixerat, supervenientesque novi eum fractoque corpore senatus populique Romani auctoritatem potius quam
corripiunt, torquent, cruciant. Et cum de salute sua desperatum cogrro- suam suorumque voluntatem secutus ad certum paene et manifestum M 106
sceret, accito sacerdote peccata, quocl ei paene quotidianum erat, con- 30 30 interitum tamquam Amphyraus ille in fabulis proficisci maluit, quam
fitetur, sacramenta parari iubet, parata multis lacrimis atque suspiriis salutis suae et vitae rationem habere ? Quid et vos religiosi, abbates, B 47
indignum se clamitans, reum, peccatorem, ingratum, impium, scelestum episcopi, archiepiscopi, quirl, inquam, agitis, qui consilium, tutelam,
B 46v et omnibus flagitiis obrutrim petit, suscipit praecipitatque deferri se praesidium, parentem deniquc amisistis vestrum ? Quid vos amplissimi
in aulam atque reserari fores, ut liber esset omnibus accessus. Hic patres et dornini, qui sacri vestri senatus atque collegii principem,
vene¡abundus senex lectulo accurnbens cunctis flentibus et admirantibus 35 35 decus, ornamentum, maiestatem perdidistis ? Buid plura ? Cecidit corona
tantam constantiam atque maiestatem vultu et manu silentium indicit capitis vestri, delituit, occubuit, occidit fulgentissimum illud sidus,
conversusque ad familiam, guam maestanì, lngubrem, squalore plenam
et parente orbatam ac tui sacri nominis opem atque clementiam im- 5 vel sola B omnium M | 6 Christi Bl ÙI om. | 7 crucifixi nost¡i Salvatoris
plorantem, beatissime pater, ad tuos sacros pedes prostratam cernis, trþ,M | 10 Ch¡istianortmf M ad'it. omnium et nostro | 12 ululatu Blet ululatumM I
deveaisset M lrþ. þosl, sanctorum | 27-28 quibus praedixerall M om, 26 eius B suis M | 31 vosi M adil'. curiales
414 NICOLAI EPISCOPI FIRMANI ORÀTIO IN FUNERE
BESSARIONIS'
pater'
quod vos honestabat, irradiabat, ornabat' Tu vero' beatissime
omnes in trutina' In-
considera, obsecro, circumspice cliligenter' pone
cum bona venia'
vidiosum erit, quod dicam et grave; dicam tamen
habebas superiorem' non habebas Nicaerlo
quod verum existimo' Non
virtutibusparem.Pluravolentemmediceremananteslacrimae,utS
finem dicendi BESSARIONIS
videtis, et oppressa vox prohibet' Quam ob rem itaque
faciam. EPISTOLAE.
T4.Paucisautemmiseriamatquehumanamcondicionemdeplorare
liceat.Heu,heu,quamvana"'oothominumcogitationes'quaminania
modo Nicae- t0 Eine Sammlung von Bessarions Briefen hat es bis jetzt nicht ge-
mortalium .orr.iii", quam incerti rerum exitus. Deferebatur
et venerabuudus' geben. \Mohlhat Bessarion selber damit begonnen, indem ereinmal
nus per oppida, civiiates, provincias' regna sublimis
ãi" Bti"f" aus seiner früheren Zeít (Ep. r-r.2) und nochmals einige, die
q,r.* popì1i, nationes, principes, reges observabant',colebant' venera- hauptsächlich die Vermehrung seiner Bibliothek betrafen (Ep' So-S5),
bantur".Nunc-prohdolor-exanimis'moxvernlibusescafuturus hanãschriftlich zusammenstellte. Auch die drei in der griechischen
iacet. ÉIic ergo riobis, patres optimi' hic exempio sit'
quam fallax'
15 Volkssprache geschriebenen Brie Prinzen des
Palaiologenhauses (Ep. 59-6r) Handschrift
M 106"
des Escurial vereinigt. Ebenso Pariser Sor-
bonne seinen Briefwechsel mit Bessarion (s. unten s. 554) zusammen-
expulsisque illecebris voluptatum
sceleribusatqueflagitiisconvertamuradDolninumDeumnostlum,
quisolus"*rritilo-nosfecit,solusquevitaeet-mortisimperiumac20
amemus' hunc
potestatem habet atque beare nos solus potest' Hunc
salutaria
audiamus, hunc seqriamur, huic iusta' honesta' possibilia'
prose- wähnte Briefwechsel mit Fichet liegt vor bei E. Legrand, cent-dix
denique praecipienti obtemperemtls, pareamus' ingrediamur'
in lettres de Fr. Filelfe. Paris r8gz, p. zz3-z\g. Es handelt sich also
quamurque ,""irr* probitatis et virtutis iter. Studeat unusquisque
vivere, ut, cum nur um Ansätze zu einer Sammlung. Im allgemeinen liegen Bessarions
sua vocatione iuste, pie, caste, pure atclue innocenter
25
atque Briefe weit zerstreut in Handschriften von Bibliotheken und Archiven'
ultima dies finisqu" ,,it"" advenerit' puri' mundi' candidi
ex-
Teilweise sind. sie auch gedmckt in alten Ausgaben oder in zeit'
pediti ad. superoå evolemus, ubi curn lucidissimis atque sanctissimis
schriften oder als Beigaben zu irgendwelchen Darstellungen. Zumeist
spiritibus g1ãriae conditoris assistentes beatissirne aevo
senpiterno
sind sie schwer zu erreichen.
fruamur.
meruantesMl
2 obsecroB oroM I 3 etgravelM om'16 manantesB
SautemlJcommunemM|2lhatletBhabensllI|26aiesBMdieo|28aevo
BMI C om. | 29 fruamurl M ad'd" ðíxi'
4\er'ç. xori tiç 9r')'íæç tò ¡'r'èv &vri rrolÀöv é¡loloyö tQ @eQ Aú.pr.ræç, öv èx nar'ò'òç eü æo¿öv Sr,octeleî,
æap& ooí, xai ioXvógcovov' tò ò'Í¡8 ori ¡.r,óvov coiç xalöç '¡evo¡.r,évor,ç èæ¡ve,5oet xai Xoprlyöv aücoïç d,ogd,).euæv,
oüt<oq f¡piv orive¿ xøi corlc<¡l 7t9oõ9 &À),à' xal eí r¿ xæ¡ù. ù4 ægd.le4 æricòç òr,oc¡.r,&ptor,¡,r,r,, òr,ø).r5<ov npò toü ouotlvar
únò toü o9ó8Pa 9r'Àeîv xaì Peuoüv xai ri6 èxeîSev æer,pø$ivar (qp.Laç, ¡.r.r¡òèv è¡roü ¡.r,í¡ce oæou8iç eiogÉpovtoç
coü gítrou. f¡¡.r.e6 òè xøi toùç tii'À?tou zt ¡tí¡re .¡vóoeoç, dc oic AlÀiø6 orlx oIò', éæóoaç øritQ ¡.r.èv e'úoo¡.r,øu xd,pr,tøç. ooi
à' &{,r,ov òeí[<o tòv gûtrov xai o[ov ôiv töv ¡.r,èv èxeî$ev æpoTxoc
øritòç eü[ør,o. d'À].&
r&v'cioç Xopr¡1ou¡.tévov ¡,r.or æd,vtcov orl8è cæüta töv ciç XrÍpr,coq ),ó1<ov ë[or M 45
avceç tòv orix tÌr¡8ö6 âv or'y{oovta' æeoeîra¿. ooì, 8è còv éraîpov, eipí¡o$<o 8è oùv @eQ, oæg! ¡.r,èv àeí[<,r xøì
ori8è ^¡rlp oÛ8è æpo9&oeo6 poul1$eiç pépar,ov xaì, olov é cïÀr¡$ì¡ç por5ì.etør, lóyoç. pvÍp1ç 8'évexæ xøì toü ot{Àr¡v
&æopfioer"ç, 30 civeyr¡1ép$ocr oor æap' è¡loi tò 'Opr.í¡per,ov orlx' d,v å¡,tcÍ,ptol¡,ul xævç1o&.¡tevoç,
Ei ò' oõv u'rl'&oq¡ tiv ti'¡Porxíø <\çü.ga xd,v "A¿8ou toü gi?tou ¡,r.e¡.r,v{oo¡.r.ør' 6$ev èg,crutoü ¡,r,èv ròv oòv xóo¡.r,ov
f¡'¡oü¡rar,, riyd,ller, 8è petù (t&) o& xøcop'$ó¡.r.øtu. xa| cò pèv M¿lt¿d,òou
cpóæøtov oùx è{ ¡.r,e xæSerl8elv, ,$øpporivt<oç o'ix ôiv elnor,¡,r,u, ¡lí¡ æou xøi
8ó[o oæouàiç ¡.r.eterÀr¡Xòç xai p.ergixç.
tlq
Bb tIõç d.v elæolç øùcòç &vørcí¡lsvoç zai piov ildîePd'oÍt.i'veu¡eévov plorlç;
Yovîoç åx töv èæeotaÀ¡'r'évcov eüp{oer'
ótl Ð' êx æd,vttov 1e vüv ðvtcov oè nporlotz¡o&pz¡v töv Àó1<ov dpXétuæov,
töv
å.v, 6octç 6 ènrcreí),æç. è¡r.è Ð' dpø or! te toooüsov èÀeÀ{$er,ç )¿póvov xai 35
orlx &,v d,ælocr¡$elz¡v eiæóv, éo$' íi ce gl),.íæ cöv oöv ¡.r,ecaàí8<ooí ¡-lot xaÀöv,
xøì, é (iÀoç xotvú. oo¿ æpòç d¡.r,&q æoreî ¡,r.èv oiiæ<¿ t& ðvta. yévorto I' dv
4 ¡otrìoùçl tolloüç M zcd,vca ooü eri(ø¡lévou. cõv ye ¡.,,i¡v f¡8é<ov æritó$ev ¡,r'etéXoweç xæi. 6oæ oot
40 æpòç rr,¡.riv géper, xæi 8ó(øv ó6 ogíor,v øùtoîq ouveuXó¡.r,evou, èv tQ ¡-tåper
Ep.z.DerBriefrichtetsichandengleichenAdressatenwieEp.r.Teilsgehtes
umstilistischeÜbung;teilse¡teiltBessariondemFreund,derAnfeindungenerfahren
hatte, Ratschläge für die Ertragung solcher Widrigkeiten' 8 eúpeîv scriþsi eí)'ei,t M | 17 waò>v scriþsi tuXòv M | 34 ¡,teterÀ¡Xòç scriþsi y'e'cet-
Venedig, Cod.Marc.
Überlieferung des bisher ¡och ungedruckten Briefes: Ir¡Xò6 M | 36 rcúvr<,rv scriþsi npd;vrrov M
gr. 533, fol' 44-46 v (: M)' 27*
420 BESSARIONIS EPISTOLAE 42r
óvræç &v&^yxr¡ neplæeoeiv. 6oø yoüv èv æpoor'¡'r'íor'q côv oöv 1pæ¡r'púcov ip'&ç &reÀeúø¡tov æe prtovraç ëxd'sror,q èæ¿8eíxvuo$o(t xaì, (lv, èx&.oro,,ç ripéoxelv M 46
zc*,vs<ov æeptxexu¡.r.év¡ ner,$oî ¡e xæ'ì.
elSggævæç réxv¡ xøi xd,ÀÀe¿ xø.I ri¡ 8¡à, å$éÀovcæ6 &æaov
- &Ìtr' 6t¿ d,v eìlr¡ péÀtrov. oürco eà, xar& voüv f¡¡r,îv xøi
x,*.p,.r,,, too¿ürcr xa.i ëtt æÀelco xoc${{'r a, oautòv f ¡'r'îv òr'1yz¡oú¡-r'evoç
'cù' xæ'cù' '|uXì¡v èærÐoír¡. ei yàp ¡.r.ì¡ Soxeîv &,procov, dlÀ' eÏva¿ SéÀe¿v pøSeíøv àuà
*rri Bér"o, nti¡Eæe, oTç orix &v .cr,ç æor' ëÀæ¡oev. 6oor ¡.r,èv '¡àp töv ztollöv õ 5 gpevòq &),oxa- xægæor1¡,r.evov, xaì, ipîv èæoc¿veît¿¿. xui 6ç ¡,r,èv gíÀor,voç xæì
ripøped,vouor æg;.y¡tæ &ococg¡.r.r¡tórc(rov xo(l &,ÀÀote ,itÀl<o6, óç ä'v gr,Àórcloucoç årp' åøutoü cöv èær,$u¡,r,r,öv ctyææ<þr¡ d.v &zroÀæúcov, xorl ei ¡lr¡8eiç
"iç i¡-r,eç eûroig râ,q dæoÀaúoet6 ouveloerør,'i¡.r.eîq ò'ei ¡rÌ¡ rolÀor5q é[o¡,r,ev $eøcd,ç
,úxor, grpó¡,revov xæcà ròv eiæóvra, oÜce toî6 æøpotvou¡.r,évor,ç xai ¡.r,r,xp&v tr,vø
,rpoo"pipoutocr, ).rl¡rr¡v, 6tt ¡,r,Ì¡ xai )"oc¡'Læpotépou6 &æo9ælvououv 'ioorq taiç z.aì ouvlotopaç, oû8' ëXerv ô ëXo¡.r,ev, vo¡.rr,oü¡.r,ev.
êxe[vcov &nng"o*i¡r"vot npúfeolv, ocr]rol ¡í¡æougev ðvre6 oÛx ri'¡,æSoi. æøpò 'AÀlù pì¡v eíæep <iæò côv tþr¡gr,(o¡.r,évov ràq ùÍçorq Xpù¡ òoxr¡rd(er,v xæi æepì,
xutlçoogò6ëÙr¡oe,púfLxaxòve'iplao:,wtoîçtouorltouç&pêouç,xøiéæutoiç10 10 éxúotou ,$appeiv toîç ilxpr,p<ox6ow éxa.orø xaì zrepl cøür¿ eú8ox¿púo'o¿6¿v,
torltouç gpoveiv fe xo(t Àé.¡elv æepi f¡çr,öv t& pi ðvta xoci )tor,Sopeio'$ær, ¡.r,èv gêge'cæt ¡,r,óvov, &ÀÀù zai toîç
érépov æi¡yvurar, oó¡-r,øor,, xæi tor5c<ov íoco6,
æpòç årépouç, ¡.r,r,oeiv Ðè è9' êæutôv æovr¡ptì'ç a'itoí te æepi i¡röv ëXovteç oûq oür, ôiv oi pdllovee6 ?¡poulí1$r¡oøv. ori8èv yàp øricoùq 8óEa xøi æ).oüco6
15 zø.ì, rò ¡.r,éya gpoveïv ææpør,rí¡oe.cat, rð ¡rì¡ orl cõv æo).ìöv eTva¿ Soxeîv xøi
tu ¿5u 8ÀEaq xæi ro156 &tr),ouç æeí$ovteç. d,ælõ6 ¡.r,èv oútooi oxorcou¡.r.évc.¡r æ&vòe¿vov
15
pøpuvó¡.r,evov xæì f¡¡,t&'ç ci¡¿So¡.r,évouq cfr xolvcovíç Àuæeîo'$ø¿ ¡'r'èv 6æep ë9r¡v tô.lv êær,ot1¡.r,õv orl8' øûrò toüço 'ícæow, 6r¿ ¡coc' èoti 1e<o¡.r,etpíø, ori8' 6tt
'eix6ç, Z6 à ,cìtç rip¡¿ovíæq ðvo¡rø poútretør,
xuì, luæo,5¡.r,e$a. ë8er, 1ùp töv zrolìöv xaì ¡.r,e1&À<,rv xo¿P.d,îú)v'
oÛç 26
- i xa$¿o&vr<¡v o'lx ðiv tøîq riepi to'5r<ov
r5æèp rõv Àó^¡<ov úrcéotz¡¡.r,ev xq.ï ëø vüv Û9lotú¡l'e$ø, toüco yoüv &æolaüoøt'' æpooeí7,o¡-r,ev &.nog&.oeor.v, oriàè zøcoc'¡lv<,roxóvrov tõv êælot¡¡l.öv xo¿l tõv
&.¡a$ù æepi f¡¡rõv Àé1erv xæi rrì, pe)ttiro tor5q tivspóæou6 8o[á(euv. xær' æ$rà.ç eù8oxi¡.r.<,rv ègpovcioæ¡.r,ev &v, &l).ù æd,vrø. ¡r&ÀÀov I tøütæ ariroùq
'Eæeì ð' èv caÛt{r xøù @eQ xai <iv,$póæotç &.lêa(,l" Ðuvr¡sflvar, oriàè c{r àvopíoø¡.r,ev d,Àr¡.$er5er,v, oút<oç eí rrç f¡¡,r,õv ì) píov Ì) Àó1ov Ðraoripor,, øritò6
lepÇr Soxei ÀóYq, - 8ó(r¡ç ce tiç æapù tÇr æotrpì èær¡'r'elo¡'r'évouç cipxeîo$oci ðp$oü píou xaì, Àóyou æópp<o æou æÀøvr¡$eìç æapà n&vtæ tòv píov, oú8èv
gior, òrtu, o'lièv eic næp' dv$pózror,6 gpovti(ovro(ç, 6cr' pì¡ xøi 1&vuo$au 30 30 rrpò6 f¡¡,r,&q ori8' øûtiv tiv &l{Se uav. f¡¡röv 1àp tàç æùtöv òÀ¿o$oúw<ov
8'ørltoîç t&væv¡Læ - xæi Àocpriç xæi cQ llpoteî rà6 æor,xiÀocç 6ul¿peto(U,opgou¡.r,évorv i8éøq xoci ou¡.r,-
¡rdLLou &1ø$oùç ¡.rèv øüroùç ðvrøç, òoxoüvtaç
xøi oTç &noxpouoó¡-r'eSoc càç gr,looogorlvcov oripævoü æêpr. xaì. 1i6 z.æi líSov rai æupòq gúoe<oç, oc'itoi
i¡,,,iu üooç )re1ne¡u.t' ló1oç æøpa¡'r,ugú0c6,
ëXo¡'r'ev,
èæuvolotdJoetç cõv tro.¡r,o¡röv xo¿ì, tò tic üux,Ìc xøtøoteì,oü¡j,ev ;&.y.æ xa.i toü 'i¡petépou ðr,ø¡r.øpcd,vouo¿v si8óÀou Soxoüvteç, xarêyer.v cor)ç¡446*
oi8æivov.
xat'çov o,iX o{itoç f¡¡-r.eiç d,v<o$ev èæær,8er1$r¡¡'r'ev, oüàè cor'ocrltlç ëÀoc7.ev dytytc æú¡læÀ'4$e6 &gr,ocæ¡.r,évouç æriröv.
¡ù. xæ¡à. civ f¡¡letépæv r{iuX{v, ôç oi¡críver,v ¡.1èv xø-rocapovoupávorv,
oxoroüo$o¿¿ 35 35 Ðu ¡.r,èv oõv ðíxøç èu.cívetç ii$ou6 ¡.r,ecpíou zo¿i
pepr¡xótoç gpov{¡.r,ottoç xøi
àè $Àí,feor,v ,liepop<,r¡.r.évov xøi ou^yXeio$æc cøî6 {ippeolv' oÜte 'yàp ræ96pa'or"ç :oü pr,ì¡ æõouv &vé¡,r,o¿ç oupztÊptgépeo$crr, pr¡8è xolotxerie¿v åSé).e¿v toùç èv
oriòèv æpòç ipec, Éoq ä,v cri8è peì,riouc i òóEa ro¿Eî. xal oTç li¿v tç &æ6- ùnepoXccîq. @eòq ò' &v<¡Sev eú¡-r,evàç èær,plérl,,aç eü ¡.r,áv oou òra$eír¡ còv píov
pleæcoç 1ívorto, oü$' riBpr,(ó¡revor, oxoír¡¡.rev &,v ëÀo¿ttov øriroi tie ogecêpæç xorì, ivóg.r¡e xai Àó1ou xø.i rpaleoç aùtòç úgr¡1oú¡.r,evo6, &gélor 8è cà Àuæoüvtæ'
æolrtelaç gpovrí(ovreç xøi coü (flv xøcà Àóyov. æeæelo¡.r,e$oc òé, xøi ¡.tr,o$öv xuI neiout ¡letø¡.r,ø$eîv æepi ooü cdÀr¡$i toù6 vüv ðillcoq ëy,ovraç, p.&ìtc'ca.
ipr,iv oüx d,v &æoxel¡lévcov ciq ovxogævria4
raì tõv &}ix<ov 8ì¡ corlccov 7co¿Poü- 40
4-'¿ ei y,ìp pì . . . è¡z¿vei¡a¡' M ed'd'. in mørg. | 16 ë7.orsv M swþrascriþsi,t suþ-
urAr, 6p., d'véXeo$æl xal ¡læxpo$u¡leiv oxoÍoüvrcrç' oriX 6cl &v tr'ç ztepi
131-33x¿i';Çrflpc':reï,...&"/_r.lMad'd'.it¿marg.:dlJ't'tç' zaìtQÀi'yuntúqr oogQ
ë7,rla,.
M| cupg:).ooogoúvccov :7J6 rouxilz¡6 repì, töv ðvtcov ùò346, :oüto '¡ùp cù6 æctv:otanù6 aúroü
!4fi¡ti;vMcorr.exÍpã.ç | 20 orégavov sØiþsi aaeg&v<ov M I aútÕl arStÇ: 2lÈ1,ê-
vo'ioer,ç Fop9ú6, aòtoi r&7a.
8pø.ç scriþsi Èvéòpørç M | 23 ogótpa 8èM tn ma'rg'
EPISTOLAË. 423
422 BESSARIONIS
DerbishernochungedruckteBrielistübe¡liefert:Venedig,Cod.Matc.gr. 0n fncllg
533, fol. a7-+8 (: M).
BESSARIONIS EPISTOLAE. 425
424
dv øitíøv oxoæor5¡.r,evoç eúp{oel6 &y'loctp xøi cò orgó8pcr töv oöv ëXer'v 4. (B4cocpforv)
&n).í1otcoq. ôq ei xøi n&'oæç àefd'¡'r'evoq, 6oæçë9t¡ç èæeotøÀxévar' .. TQ Aeoæót¡ trþ llopgupoyevvritg. M 50
1polr¡rúttu
*oc"r¡1ópouu éç ¡rì¡ ^¡eypø 96'coç, tó t' &v xøì ¡.r'eÏ(ov toü oè xæì cà où 9r'Àeiv
èlty:"ryxo ¡ei^¡¡.r,æ, xo1 oot nÀei<o tiv dSovi¡v dv æpoe[év¡oæ' -r/ "A^'f¡pãç ¡,1èv óoæep "ctç d.iogoç ðpcpøvíø xø.tø).apoüoæ æaí,$e¿ zrev$eiv,
' tiv zøraÀrioaoocv ip.&q oticorç ðpgøviæv ð8upo¡-révouç, óç où8è rà yp1ocórepæ
N'üv 8' ,iinorfl ¡,r,èv r]æò ooü tr¡.r,r¡seíç, eri$ùç 8é õs roîq øùtoî6 &¡,rer,tþá-
s
&nelæi(ovcøç' oè ò' d æætpiç
¡.r,evoq, xøleor, ¡.r,ì¡ ogóàpæ
toü xærpoü ouyXolpoÜvtoÇ, - "ti te yàp Xeìp 6 te 5 Xpóvqù ¡,r,èv xø.i ¡,r,óÀr,ç, d,o¡,r,evo6 Ð' oûv xori ¡,r.erâ,
oyí¡¡tæroç. cò cr,¡røÀgéorøtov øûrfr fi Xpitro ðvo¡l,ø. xai
riæéÀocBe
voüq eilpyer, ouyxd,¡.r'vcov cÇr oó¡.r,øcr' - eTS' 6lov èv¿ocuròv ii8r¡ otepóþ¿evoç'
¡reí,(ovoç
æøvr¡1úpeoç ¡.r,èv eTùev f¡pépøv rà oà eior,t{pr,æ.¡.r,er& Àapr,æg&ç àè no¡rni6
<lv oùx'èXpflv, 6oæep èx p.e';ævolaç or''¡&v èyv<'lxôcoç, ci '$øu¡'r'øotóv'
ei rp<'r-
toü 8¿xaiou úzreòé[øro tòv àeoæócr¡v, iv òr,é$r¡xé oor ¡.r,èv é æ&o¡ rud,vrcov xpøcõlv, é paor,-
$eìc xøì Àó^¡orç oou
¿iæ¡,lLo¿ xa$r¡{.,d,¡.r,r¡v eûÀó'¡<,rç &¡l,eÀ{oocvtoç
pot npoÜp1ou civ oiv10 Àer5q xaì gíÀoç xai cï8eÀgóç.
te xq¡ eriÀó1ou; ei 8i xc¿i tù ðvçæ Àé1cov ori 1evéo$ott
10
ènlti¡.¿r¡or'v e'ízuol¡1r,, ori8è otr¡).ítr¡v oe '$eîvør pou)'ó¡revoq, cò
ppøXr5 þi¡r'æ coiç xuveæÀr¡poü Ðè æ&oø cú(rç &vspóæ<¡v xocù irr,xía æpo7,u$évco.rv riç æó-
Àecoç xøi po!ç æd,vtoc xøi xpótou nÀ1por5vc<ov xøì æ&olv, oIç ðveorr,
æpòç étepov æpooæapéypoc,fø ^¡p&p¡,r.øor, òixør'oç ¡'r'àv &v eir¡q xæi Àé'¡ovrl
c̡v
torSç è¡'r'øutôü )tó1ouç tõv 6px<ov .ic üuXiq iòovì¡v xai cò ^¡civoç 8r¡lor5vco¡v. ori Xeipov 8è 'úo<o6 e iæeiv é6 ¡_r,ecà
¡räuou ¿rriaç o{íc<o ner,og!vør,. fuò 1¿p ri,E [or¡ç xøi où tiv æøcpiòø rehéaoat eùgpoor5vr¡ç, iv èæó,$e r,ç ¡,r.èv zcdlocr,,
étépou xæì, &no8eí(eov &Àr¡'$eotépouç d'v elva¿ pouloíp'r¡v'
eïàe6 òè vuvl æpóto6. ròv 1àp æpiv 7,póvov orlò' èv Àó1cp $eréov, oile<oç
M48 xæi <þ8e' oiíce 1&p tæiç Ðz¡¡'r'ooiætç xr5ppeorv, ìu ëçt¡c tipptv'
lvoir¡ç à' â.v 15
15 èv æúvu åæøÀfr f¡Àrxiç efl6 èveyxø¡.r.êvr¡ç &æépævroç. xæi vüv ë{eoci oor æe prióvcr
gép<,rv èvå1pø,þø, åge¡ç æocvci ææptóvtr' tâ' xatà' ooü 1pú¡r¡lato¿ à¡Tévc¿¿'oüte
ôç èv oùx &r¡8õç cõv x¿tù tù. ræv,cxa68ev ocücr)v zepr,xeXu¡,r,éva xcillr¡ $e&o$a¿ tboæep èv &yôví re xøì
oxe,ll&pevof, irtrur'r.pooéxpouo&ç æote, xocl
$erícp<¡r riÀÀ{Àor,ç ri¡-uÀló¡.r.evø. xai roü xd,Àlouç ègi(ovra.. ðv$ev
ooü'øicla¡.tdto¡v dxoúoerev, èv toiç æpò6 arltóv oou 1pá¡l¡r'øo.v å¡'r'v{ogr¡v' ¡.r,èv yàp
iepöv ðrf,,er, æÀ'{.$q no.i wíc}'tt]. otho ¡.r.èv nÀeío Ì) zøÀlí<o, oúc<¡ àè pelcíco
êg' oi6 o,ix èXplv ¡lóvov ori 8t' èxeívou 8r¡¡'r'oor'er5cuv oou. tù èyx)$ìp"æræ xai ^i) æ).eí<o. èxeî$ev 8è teiXr¡ xæi rcúp1ouç
æolÀôç &v¿orõv oå, rúu.o$ev xøcr¡yópouç' dllà tõ¡v ðvcov oot re x&¡.toiZO
xø"i æepípoÀov rcóÀe<oç, ãrv oüre ¡.r.érpov
20 oúr' <ipeci¡v oriò' ri[ícoç åvr, $au¡.ld,oær,, årépco$ev Ðr¡¡,r.ooí<ov oixo8o¡,r.r¡¡.r.d,tcov
gíÀcov còv ¡r,d,Àtotæ õcr9é610¿1ov èx)te[&¡levoç, xæl ôv orix -èvflv ê¡-r'æo¡l'æeúer'v
)v.¡tæp6'cr¡ru xæi riv æepù tcl Ðéærpæ æepr,cciv grÀocr,¡.r,íøv, d,ÀÀo$ev ð1xov
ooü toiç åÀattóçlaorv, où ¡.r,ã'Àì.ov i) toÏç ooü aùtoü, coútcp civ xat&
ooÜ
rloi &p¡eí<ov xøì, æepr,gúver,æv, pæor,lLxi6 cippóoeoiç Ðeíy¡.r,øcø xøi rpug!ç è{ovoia.ç.
péptþr,v èxor,vcood,pr¡v, 9íÀqo 9iì.ouç èæavop$öv, 6oæep çap¡'r'áxo¿ç trPoo1-
rlv xdÀÀr¡ t¿ xa.ì. ¡.r,eyé$4 tà ¡.r,èv ðrler, æepi àè rõv æolÀà- xotlà, àr,z¡1ou¡.r,évcov
nro"épor6 ió¡.r,evo6, EI t¿ oo¿ $epaæeiøç fiv 'åi[r'ov' or5 8' &à¿xõv, ôv oÛx
åX'ptu'
ti¡.¡'à tor5cov dzorio¡. ¡.r.óvr¡ yàp {8e f¡ nó},r,ç xoo¡reîcør coîç ¡.r,èv épco¡.lévor,6 úæèp æd,vrø
oti1.¿&¡.r,aor, .àç ,n"ù ooü pé¡rtfer6 xrSer,v Ì¡$éÀerq æpooslxctlöv.
25
26 rù &)J.o., roîç àè ¡,r,v¡¡.r,ove'.ro¡.r,évorç röv ðvtov peÀcíoor,v, d, æõç ôiv
pèv ótÀrç. ¡lÌ¡ æollà.
$øu¡.r,doøç æapél$or,q, 8ç ye xæi, òrr¡you¡.r,évtov &xoúcov èxo6luer,ç xøì, oxr,pröv
ð'êvteüSev {òr¡ toü píou æøpéX<'rv tàq <Ìroòeiqsr'q' zæi æpòq xævóvæ
)ù
péÀ).ovtr pí<¡r, ôv d'v cò dæò coõE' ëÀor'o' &'naÀfr
úg' dÐoviç åòóxer,ç épâ'v xøi ¡.r,óvov orl ouveîvo¿¿ toïç æo$ou¡.r,évor,q.
þu$¡i,r,o$eiç d,v Èv &æavtu tQ KaíTo¿ ¡i ræïtú. gr¡¡.r,r, rct peí(o æøpeíç; èvræüSoc zr&v ¡.r,åv &r,6xet.cø,t
.¡ Ù,x¡ xøì æçóc<'rç 'Í{''ø¡révp roü (iv åv cQ ¡'[éor¡' otd'пov ôv cpéxer'6 àpó¡rov' iepóv, æ&v 8è tesr¡oæúp¿orø¿ Seîov 6oæep cr,vò6 @eoü toc¡.r,eíou levo¡,r.évr¡ç
¿u rré"ärq cooorScorç f1oú¡,r,evoq 6oæsp tt6 eù9uie &$rr¡d¡q &'oxipe''
te xal Ù0
oüv xøÀõç f¡ctr¡¡révoç ;lo tiç æóÀeoç xøi ouvtr¡por5oøç øricQ æ&v ¡.r,èv ¡,r.apcrlpcov ðoroûv iepóv, æ&v M 50n
céXì¡ eè æÀeíco çfi
¡e&Àtrov $éfe
ì v¿x&v.
þó¡r¡ëot¿v
ló'¡olç òè ).eí,{.,avov lepéov, cÌpXlepé<ov éoí<ov, æøvcòç tesepaæeuxóroç@eóv. cæür' orix
p&Àtrov { xpotteiv å$éìov êv æ&or,v otiX oÚtorç, or!¡'r'9<'lvov ¡'r'àv coîç
Élxcov d,v g$d,vor,ç oæouàfr te xøi æóSç æegr,iòv xq.l.x,æ¡a.oßd.(ó¡.revoç xøi civ èxeî$ev
i;u Bûou ùeixvú6, "cø-¡retvlsoat Ðè xøì' ¡recpí<p gpov{¡'tøtr' n&v"cæç æpò6
rì æd, s0 aúrQ ou¡.r.gcovöv xai ou¡,tpaívovfo( îcrpexó¡levoç, olç oou æpócepov &æ¡Àarloæ-
428 BESSARIONIS
M 51' 6. (Br¡oocpirr¡v)
ÍIcrlÀç rQ Eogtcv{r.
Töv pe1íor<ov åotepr¡¡.,,évor,, ooü xocl tÌe oÌq fuvouoíocç, pr'r'xpoÏç òÍ¡ tuor
M 52
ro,Scouç ypd,p¡.ræor zoci æpoopÍ¡oeor rlv eù$u¡.r,íøv ¡.r,eepoü¡.r.sv, tQ <pr,Àr,xQ xø$d- 7. lB4occrPiorv)
*orrr yr.p,r(6¡levor, xæì òuvat& xaì, d, ¡,róva ).eiz¡eco¿¿. oîç yàp arltó$ev
cà eix'ru 5 A4¡rr¡tplç trþ lleæayopévtp.
orlz ëur, roiq ètøípor,ç ouvei.;ar, rlq æpòq æpóotoæov &noÀarlovceq ouvouolcrç, ./ æaî8ø M 52Y
,-Ñ-i¡ æ r!, rærpt8r ouyXøúpo xæl ool, { pèv åæoÀøpoúo¡ tòv
elí 't4 aÛtoùq xaì {v àucÌ lpot¡.t¡lúr(!)v 7rd-Pø'l¡u$íø-v ri9élolto, tò r&v xæi'
*0,ù rpógr¡rov, ooi 8è tiv plr¡tépa re xo([ rpogóv' xøì &¡,tgoÏv tiç eù}ør¡'r'oviæe'
eiç otepöv f¡8oviq.
or5 ^¡e yùp æoÀítr¡ç <ol"c\e åveyxoc¡révr¡e '{ re æøtpì,ç orix aioXuveî oor t}v
6Àov d9f1p¡xe zø.1 èv8eXo¡.r,évz¡ç
æøprÌ' ooü æpoote$eL'r¡ xæi oou c!ç 7"e r'pó6
Toiç ye ¡rì¡v {¡.r,ecépo 4 eî xæi tà
tiç 10 &petí¡v orià' èv òvei8E¡ tÇr æar8i zc&vt<o6 úæ&pEeu, 6tr, ¡rì¡ xoci ctÀtrÍ¡Àouç &qoppù
M 52 ce xaù 1vó¡rr¡ç 8e{øí¡,r.e,$ø yp&.p.¡tæra-, rò xép8oç 8¡æÀoüv xa-i ¡ù. eri$u¡riø.ç 10
zpócou xcri 8ó[r¡q xøì, sarl¡.r,øroç roîç 1e c&ÀÏ,$fl rplverv è$éÀouo¿ 8óEere.
f¡¡.r.iv xæ$ocpó,ceg,t. ëorut ù' â,v xai pei(ov f¡ f¡òovì¡ 8Í¡æou xoti æoÀÀo¿æÀoüv
xa.l¡ot, x&vcotü$a ëofl ¡.r,év tr,q &g,gropdrr¡or,6, xøi oÛx &v ttq þç8í<'rç xprvei,
càyoc$óv, ôiv npóç '¡s toiç &),Àouq, riq ú1r,ø.ívor ¡rÉv oor tò oöpæ, p1vú¡ td'
æócepov f¡ æacpiç oè ¡,¿&Ilov, ï) où d¡v ève.¡,zoüoav xoo¡.r,ei6. otStcoç d'l}.í¡Àot6
xai d'¡yéÀotç toüco xøi toútq toùç 9r'loüvtocq erigpøívor'ç,
i¡r'iv
^¡p,í¡r¡ro"o '¡e ègì(eæ coü åxd,tepo6 èxærê,p<,p difr,oq eTvar, xæi tì¡v æpo6úxou6d.v oó(er,v &À{-
arapau ü.puo,ce. òè xo¿ì r&ÀÀø ri¡,rTv eõ ë7,er,v àròáox¡ r&. re xor,v&,'cÚ.
"pòc 15 Àor,ç d,vøÀo.¡iav, èæi ye ¡.r,Ì¡v röv toooütov vtxóvrcùv ôe tìC víxz¡q &ÀÀdÀolç
t" ¿òro. øtitr¡ y,Ìp f¡¡.r,iv dpxoÜoø òÍ¡æou nøpa¡'[u$tø, Àelno¡'r'évor'ç úpõv, eõ 15
tÌ¡rgr,opr¡teiv. orix oT8', 6rr, rr,ç ¡,teî(ov (tpí¿oer, zcpòç ëæølvov, eoüró yena'peiç,
rpútre,.v æeæe'to8,oc¿ to,5q gíi.ouç. d),Àù torStou ¡rèv ¡.r,éÀor @eÇr xai peÀ{oer, ye
ô æpötov eiç ëæauvov. <iirÀ& ¡ror, æoll& XæiperE xo¿l îöv nap' &lÀdlov êx®oç
àinou d¡v iÉv4v r5¡,uiv xæ1, elí r¡ èxeï$ev rir¡àèç d.æøvr{oeu, coîç Xpr¡ococépotç
&æoÀar1ere, f¡ pèv åv pouÀai6 ¡e xæI npæleor, toü xoclpoü ææpuor&vtoç xæù tfr
&vcror¡zoüvc t. xq.itot, xoì fìq ¡r,eyúìr¡ç cautr¡ol æólecoç cor,otr5e4ç, lé1<,1
röv æø,ú8<¡v aritfl sepaæeiq æ xæi úyeiç, 6oø xøl 'Iæzroxpd,couç æricoü, ti6
Søppôv, &æoÀorúoete, oÏaç o']x &v 'ctç oriò' æüt!6 t!ç oixeiaq' oijço¡ xøi
20 ofrç &periç æerpro¡lévr¡, or5 8' èxeivr¡e òvorl¡revoç èv tr¡laîç
Ge xo(l x96cotç
r&vru_ç ¡,1èv oîàe €sví(erv loc¡,ræpoiç coî6 fevíorq æõor, xo¡.töoø- xu\oÏç, æd,vc<ov 20
Ðlxotíorq xøi tQ ææpù æa,vròç orí¡tæroç'$otr1¡.r.atu.
òè ¡rd.),r,o$' ri¡räq ievø.dl o¿t xæï àé[erau grtroqpóvtoq tQ æÀeíoro¡ xøi cÇr
Ti ¡re òei sõ¡v ditr]\cov otrit!ç pvr¡o$flvau xæÀöv, xai
^y,!tp <T¡v eüç xópov
¡cøvtù æy.iÐø_c zricfr ò{nou$ev ilv-cæç zal. 6oø ¡.r,r¡rpòç zrelpæS{oeo$e, xal nov f¡pîv 8'ei ¡rèv &Xpr' torltou
è¡,r,gopeio$e vuvi Xpóvrov èxnr,p.n\&vreç èæt'$u¡ríav;
ru7.òv xoci aùriq ånrÀí¡oeo8e riq oixluç, coîç æøp' êocucoÏ6 xd)'Àeo¿ xøtaòv¡- tfr xæì, tò xo¿vù
¡óoeiç e,igpaíveo$ar póvov, ó6 ofr ouvr¡to¡révouç eùùau¡,loviç
¡,r.øyo1oúor¡e r5¡.r,&ç,'iv &vt4ÀÀcÍ[øo$e. 25 cù giÀtov r5æúpXer,v dpxoüoøv eîvar, Àoyío¡ nøpø¡l'u$íæv, ooü ?\er'æo¡'r'évor'ç,
.H¡.r,eiç coüro póvov ri¡r.&ç25
8è {ç oùv ú¡.r,iv Èxòr¡¡.r,iø6 &noÀeugséweç ori
,iiÀÀoç ôiv etr¡ Àóyo6 otrto6. x&æi oXol!ç eluç ërercæ xpr'veîq, ei Xpeóv' xæhot
å(r¡¡rr,ó$I¡-rev, ô xø.i ¡.r.óvov ò.r iigxer Àuæ!oc&, &trìà coú6 t'øricósr, cõv 9íÀoiv
xal roüro æø$óvteç f¡¡r.ei6 o'úoo¡.r,ev. ti yàp xai zud,$or,¡.r,ev, ei xccl ¡lì¡ perù toü
iàòv àv xcci c!ç åxEi$ev è¡.[gop4$eiç f¡àoviç röv re îÌ6 ¡re1áÀr¡ç æóÀecoq
òe}o1¡råvou æævtòç g,r¡ò' &æò toü rflç rlux!ç 8r,øxer¡révou xæì, ÍÀeco; ei 8é clvoç
&noÀeÀauxòç &yø.$öv, ð¡i.coç ouv&pr.ø æd,vt<ov zá.$r¡¡.rør, otepr¡seiç xæi 9épco
xøi seÀe(otépø6 f¡8oviç Soxt¡.r,&oer'q, orix &æop{oeuq, 6æcoç or}8'
ori,öv. ti "¡àp xøi æd,Sco; oütorç ori8eiç åøucoü xúproç, orl8è 8úvøtai 14 6ca- ¡rr"or'8oüun,
30 &vd,p4 æegr'i6vtu. æuv'$dveo$o¿í cou tòv cpórrov tflç Sepøæeíø6' ï) '¡&p riæo-
z.orì poúÀetø1. æolÀì¡ 8è rôjv æepr,iora¡.r.évorv f¡ tupøvvíç, xui c& np&'¡¡.r.øtoc30
àóoel6 oo¿ucòv toiç zrosoüor, ¡lóvov éæo¡.r,évou 6ot foü Belríovoq tró'¡ou xai
¡.r,erøgéper, tòv otv$p<oæov oÛ
ou1¡<opoüvrø xpateîv åæuçoü. d,lÀ'ðær,8er.{d¡,r,evoç
rr¡pou¡-r.åvou 1e toü d¡ré¡-r,zccou, fi æapà oo¿uçòv Í¡¡t"ã'ç èr'l'oæú'o¡ ou¡'r'ztpc$u¡'r'or5-
4 l'l æpooeg.l1¡rzol z I tì &1úo-i,,el.t,¿yt¿Ç scr'ìþs,i, sec. I cïnolaúovta6 M
epoog.{oeor I
14 f&tì.rl rdiÀìø.M ! .rire 1ÐuøM xaì ç¿l Iòuø- Z | 28 êauroÏç L êd:vtilç M | 26 òv M 2 a&laal t&),),ø M | 4 dt ^¡e M tóôe r
,ùv Z | 30 neplTotø¡révov M rregrotz¡lévo:v /-
Ep.T.AbschiedsbriefBessarionsaneinenFreund.DersonstunbekannteAdres-
Irp. ó. über Paulos Sophianos ist nichts Näberes bekannt. Offensichtlich war
sat ist offenbar derselbe, an den auch zwei Briefe von Johannes Eugenikos
vor-
cr ein Studienfreuncl Bessarions zu N{ysitra, von wo er sich inzwischen nach Konstan- liegen,beiE.Legrand,Cent-dixlettresgrecquesdeFr.Filelfe.ParsxSgz,p'3o7.
tinopel begeben hat. Bessarion, der ihm wohl noch aus dem Peloponnes schreibt, Nochmals bei Sp. La,mpros, flelonowr¡oløxù. xu| fløÀør':).o'¡rxú. 'Ev 'A$dvoct'6'
3og.
also zwischen r4z5 und 1433, bittet, lveiterhin durch brieflichen Austausch ihm nahe zu
I (1923) p. r58. zo9.
bleiben.
Überlief ert ist der Brief : Veneclig, Cod' ÙIarc' gr' 533, Jot' 5r v-52 (: M)' DerbisbernochungedruckteBriefistüberliefert:Venedig:Cod.Marc.gr'
erstmals herausgegeben von Sp. I-ampros: Néoç 'ElÀz¡vo¡'tv{pov XI^I (1916)' 533, fol. 52-53.
4rr sq. (: ¿).
EPISTOLAE 431
430 BESSARIONIS
oüæo xaupòç oû<ov. cò è¡ròv æã16 ùnotroyû(eo$ar 8eÏ, xøì,6oov è(r¡¡rr,ó$4¡r,ev d8e?t9oü re
ÍÌp
¡¡evoç cõ giÀql rù BeÀrto ¡e xæ\, eì,x6¡u.. d,}1ù torlccov ¡.r,èv Toco6
xai gíÀou oøgoüç orep4$évteç, ooü 1e eü æpd,[erv èÀær(o¡révou; tør]r¡ 1ùp 8Ì¡
oû8etégou.
rÌ¡v èvceü$ev &su¡.r,íorv oxeòd,oer,ç xøi napa¡.¿u,$úon rQ ouveivo¿¡ coiç 1pr¡oco-
>r5 8è tó 1e vüv eTvat 1pú¡r¡rotolv eü9pær've toùç 9r'ì'oüvcaç xai riv
èx
M 53 eí$' éxòv ôv d,wéoX.ou toü eûep1érou g,l¡ ünoot¿ç cì¡v 5r,d,(eu{rv xal
.¡C ot. &noroinç &.$u¡rtav èæ¿oréÀtr<ov &v&,|u1e, roüto ¡.rèv x&lÀe¡ xøi 1úprtl "iporç.
dv 9r,Ilç, toüt' æöcò æéæov$aç, 8æep di¡'r'euvov' xal
åæo8r¡¡.Líav ètupavv{$r¡ç
.ij tõry tróycov ,rorpn¡rr'$o'i¡,evoç, toüco òè xøt ¡tÐ&oxov' èv ototç èatê' tivoq Ú r
ô ¡r,ì¡ æa$òv ëXpl("c ¡rãIlov &æoÀo1laç f, æeæov$óç. ¿Àlú ¡'r'or æ&ot ¡rèv
oi ipirr.r,v ouveuxo¡révou. .e toïç gt),r&rorç xøì pouÀo¡.r,évou6
Bél",ou-,i¡.r,&6 xaÀoiç, <ivòpöv 'c¿ xæì,9f,Àov dpr,ote xæi oæPêo'cære. næv¡òç 8è æepl-
èvel,r¡ç
¡.tav$d,vetv. .¡évoro çoü luæoüvtoç ou),trappavopévou @eoü xai rõv cflq ¡,¿eydilr¡ç æóÀeoç
M 53 8. (BqooaPl(¡)v) Ë¡r,9opz¡$eiç &ya$õv.
Nrxr¡9ópç tQ XeùÇ. 10 Nüv ¡rèv f¡¡.r,&ç erigpaívoq ópç xalxú)rÀe¿ lpap¡-td'ccov xui, Tgnoaorêpotç
åæl ¡.r,elóvcov re xal ¡.r,et(óvov, ri¡v zríorlv d,oxöv xaì tò r&.æ6pp't¡ræ 9utrútrer,v retreutù¡v p.êyu æ riv<þ¡,r,co[a ¡6ce xæi vüv ¡lepvr¡¡.révoç 8æxprlco. oüto ¡,lou dv
ctvÉxgopø o.gpóu.ç èælcr¡8er5<ov. oÛX
oÏ6 òuvúotatç
ùrXùu fl hlær¡ ouvéXee xøl cooo¿r5o¡v &$u¡.¿íav èvfrxev. {i te y.rip ooü xæca-
xæÀöq toütó ciç lr5ær¡ç ctXì,r56 othco ¡-r,èv gr,líç xøi vó¡'r'oq &y&'tqç, o(tra
ouuoüoi xprSætelv èæioto,o$oo tâ' töv oxeòao.$eToa
ërr*t,roç &n*vrfioer, oor'æc'p' cùtoü ¡lecù Àapztpõv tõv &¡'r'orpöv xat æì'ou-
vorauszusebenden Tod seines ehe-
114 53oxai Ep.9. Bessarion beklagt den schon lange
maligen Lebrers, dessen Namen er nicbt nennt; aber es wird sich kaum um einen anderen
25 ¡ra8' ènarvolr¡ . . ' &Ü.a M àn marg' | 34 tinøvcr¡cer") &tto'vr'\ dæavtdcer' M handeln als um den Erzbischofvon selymbria, dem er zeitlebens einbohes Andenken be-
wahrt bat. vgl. Nicolai ep. Firmani Acta in funere Bessarionis c. z. Hier weiß er seine
8p.8. Bessarion abe' Persönlichkeit, seine Gelehrsamkeit und seine Meisterschalt in der Rede zu rühmen'
ihm 'wenn neben anderen Trostgründen auch Platon hier zur sprache kommt, so zeigt
*o.roo ã"..$e1óracoç f¡1e
das den Einfluß der Schule Plethons. Im gleichen Sinn schrieb Bessarion an die Hiero-
der
sein Vertrauen bewahren '
ihn dauernd scbätzte, nennt ihn nochmals îr'Ep' zz (unten S' 469)' monacboi Mattbaios und Isidoros (Ep. rr).
überliefert ist der bis jetzt noch ungedruckte Brief : Venedig, Cod' Marc.
DerbisbernochungedruckteBriefistüberliefert:Venedig,Cod.Marc.gr. (: M).
gr. 533, fol. 53v-55
533, Iol. 53-53 v.
EPISTOLAE. 433
432 BESSARIONIS
Kaito¿ y' f¡pïu oÛ toüro æpóoeotl tctyæ$òv ¡lóvov, 6tr, æoÀ).ønløolovot c)¡v
xai cù¡v 8¿â, æd,vctov itppz¡tov 6pav êxeivr¡v, oTç &veîXe ¡,r.èv toùç coÏç úæèp coÛ roü @eoü æu.puot&vroç
èxelvou þoæí1v ce xai ou¡.r¡.l.orxíav tò &æò toü8' éfo¡.r,ev
xaloü nóvor,ç èv8óvroc6 xal æcõr¡rø æeoeîv x¿vtuve'Jovtaçi r¡õ€e òè toîq &y<ovr,(o-
¡¿ xal. y&prct xæi xai ¡.r.et& æoÀÀi6 &æav$' f¡¡.r,iv èoopévou tiç å xøi æøpóv, ¿lÀ&
æeptouolæq,
¡révorç ròv òpó¡.r,ov, ti¡v ozcouòiv øricoî6 èæ¿ielv<¡v æe¿$oî .$p{vou gavilaeræt cõv èxeivou. oiíre 1&p
xorl oxoroüor,v o'i8év, 6cu xui,it[r,ov
oiL lwcræ tÇr xø$' ocrltòv úno8eiy¡tæ.ct, æÀeí<o ¡.r,èv òpöv i Àé1c-rv, tooaürø
àè lé'¡<ov, ioarcep ë8e¿ tòv åç toooüto Àó'¡c'rv dqu^¡¡révov 8uvá¡'''e<o6, oriX 5
&vi locov, or)ò' òÀí'¡rp cr,vi xpei...ca Xer,póvcov i¡ÀÀd,[æco, eíæep rcì ¡'r'èv
'íoa.
&1a$à ¡-r,óvcoq xocì, æavcòç &¡rr'^¡i coü luæoüvtoç, cù 8è oXe8òv &xgæræ xæì'
{¡xrora.8'oTç úæerí$ero æel$<ov, i oiç ariròç ë8pø, èyyri$ev ye tiv dnó8er[rv
r&vqvrtæ. oÜS' d¡v i.¡Iæí(o¡,r.év .ce xæI èÐe8iæ¡.lev, oùàèv riæépr¡
¡.r,óv<oç &,æorvro-
xøi tòv ¡r,d,ptupø æpopaÀló¡.r,evoç olxoSev. ð¡v ei s¿ç pÌ¡ ¡'r'ey'vr¡pévo6 àæxprSer',
xøuvórepov. orlvuo¡.¿ev 1àp êæuroîq oij$' Èu oÛo¡v oijt' åq tieì åoo¡lÉvolç, ¡.1&)tÀov l\.{ [$
tò ¡rèv ocùrò6 ocrlcóv .cuç ëxaoroç, rò àè xai tiv xorviv (r¡¡ríav ðÀogupó¡-r.evoç,
dvøro$r¡oiac d.v gri.¡or ÀíSou tuvòç ì) or8{¡pou æeæor,r¡¡-r,évoq. òv yâ,p ei xø'i
I' où8è xø$øpoîç oöor,v, &ÀÀ& toooÜtov Àetæo¡.r,évor,ç toü eTvø[, 6oov xæi roü
10 èv eîvø¿ òréota¡.r,ev, tør1qr¡ tor, pr¡àè ¡lévelv f¡¡r,îv êæl co¿ùsoü pr¡8' åv &'xupei
púppøpor, eÏàov, f18éo$r¡oøv &v, ô6 xd.v )xrl$ø6 {¡.r,épcooe t!ç øricöv æepr'1e- 10
tù. næp6vra, &lÀ' êær,ppeïv re xo¿i &æoppeiv éor¡¡'¿Épar', yevéoeóv té t¿v<ov xæ[
vó¡.r.evo6 grloeoç, toritou riç ènr,l:t7oe,cau þç8íoq, pì¡ xai d.8ú¡-r.øvtoq oxlr¡pótePoç
òv xo¿i otriröv söv &{,,úXcov &vær,o$ótepoq; g$opöv eæaÀÀ{l<ov {¡,r.îv iouoöv, xøi oÛ8énote còv ør}tóv, d,ÀÀ' &Àlose &Àloiov
'Eyò ¡.r.èv oüv xøi ii$ouq èxeûvou xo¿l toü oepvoü x(,:rao'cí¡¡t'æ'coç g'óvou tòv div$pcoæov æorouoöv, óç còv æriròv Svfloxetv èxd..at¡ç i¡ltp"c tòv teÀeu-
caTov úno¡.r,r¡.r,vr¡oxópevov $d,væcov. ðu ri riç êv òer,vQ $é¡,tevoq oüx d'v ripr,&ptor,
toùç t,Szrouç êv ci tþuXfr æeprþépcov, oT6 xoci ¡róvov épó¡'''evoq å$au¡'r'ú(eto
15 coü æpåzrovtoç cà, xoc.$' f¡¡.r,épa,v llvó¡.r,evø ùuoXepaívov, xal å' orix ëveoc¿v
rôrv r1¡.r.vou¡.r,évc¡v oÛx ëÀatcov $sø¡lúrcov, &yø.1taL te tòv ,iiv8poc. xæi' 1t"ê, tr.çl'o
,iippr¡toç xp&.or,ç d8ovfrç re xo¿ì Àrlrrr¡ç xoctéxer,, tò ¡.r.èv èg' oTç èæÀoutoüpr.ev d)'.À<oç yevéo$au;
Tor5rolç '¡oüv xoti øritòç tòv ÀoÏ.o¡lòv xøcezr{,Ð<ov, xougú(<ov tò
è¡.1æucoü
zctÀoTç, rò 8', èg' oIç Suotuxöç Êoqp{$r¡¡lev. 6ccrv ò' &vø¡,r,vr¡o$ö xc(i Àó1<ov
xøì civ &tryr¡àóva xø$iorr¡¡rr,' xocì tlv úæeppoÀiv xo).&(<o
èxeívou côv lepöv xøi tiç rlveul¡o(rüxt6 èrcrcri¡¡n¿Ç, oTq &vr¡peúvø¡,r,ev to'5ç èv æd,$o6 ¡.r,etpucorÉpav
r!6 æø$r¡trxô
&$u¡.r,iø6 èærtrpöv rÇr o'5 8', &v$pcozre toü @eoü,
¡r,uXoiç xcrpSiøç èpgoiÀerSovcorç Àoyr,o¡.r.or5q,-dæeyti¡r,vou
òè tù æá$r¡ ¡.r.ì¡ ouyX<opöv "ìc ÙrXÌc.
eixòv &xpr,pí)C, ll.p")rttu oulxpot4¡révov æ&o¿ xatroiç òv
xøì gcopöv èæí¡vcìeu re xaì xefe'tlúL¿)\tLce æ&oo¿v eiogÉpcov 20 20tfl6 èxeívou zroÀuceløç
¡rr¡¡*i òta}pd,vær,
oæou8iv xøì orjx &vieu nalàocycoyöv xaì, þu$¡.r.i(<ov, .ci1v
,c' åæq:8ì¡v ån{,8cov, xøl gpevrloeorç 6poç, ¡t"êtpæ ce xøi xocupor56 æév$ouq et8ó6, eioT¡ ¡.r,év, tlvcov
&periç tuva yevuxòv cúæov aùtòv oùpøvó$ev rinepoæréov xøi rT¡vòÀíyov æo¡eÏo$o¿¡ 8eî Àó1ouç &æoÀo¡.r,Évcov, cûvc¡v 8è d,v$extéov.
M 54v 6 g4or IlÀd,torv, ëroç à.v èlr.&.oeø.u
ép&v ¡lol 8oxö xar¿óvtæ åe toùq
- cïv$pónouç, &æeláoovcor ¡.r.èv xæxíøv 'ce xui nu$ocvcotépor,ç te rorltcov xæl zrì.eioo¿ XpÍoï xo¿r& roü æ&Souq i1p.&,ç re rapa'
xal zro),Àoîç ,iiÀtror,ç ^¡evó¡.r,evo6 to'5cov ú9tlYrl"úc,
tò {eüòoç, &$ser,ocv 8è taie t|,,uxøîç &vtet"o&iovtæ y.qï r&v¡æ æeíoovtæ tù ¡.r,u$oú¡.r,evoç xal oøucóv, ó
.¡pøgöv, æollù à' söv Èx&o,cow.¡rvo¡rév<ov, æ).ei<o 8'
peÀcico. 25 2õ æoÀlâ, ¡lèv èx cärv Èx &æò
'Eæf1er, òé ¡,r.or, xai æoÀÀúx¿ç Àoyi(eo$ør,, ¡.r,{ æou xai 1'l"4ç (iv$pcoæivz¡e e'ú1 oaucoü g&.p¡taxæ coiç nóoXouo¿v èæ¿æÀd'ts<¡v xøl xøtøocéÀtrtov oi,àc¿lvouoøv
xpetr.cav é &vì¡p grloecoq, oiirol xa.$d,æorf æúvtcov æepr,yevó¡.r,evo6 tõv æa$öv ariroi6 tì¡v tfuxÌ¡v xæi tQ ræ''tr¡ç )royr,(o¡,r,évg ouÀløpr,pævó¡.r.evoç' ori ¡,r,óvov òé'
:,.ai ¡.r.óvoç èÀeú$epoç ðrv èv zrolloiç ÐouÀe'5ouor, ri¡xuxiq.6ò" óç ëotxe, odtp.æ'cu cïÀÀ& xo¿i ¡à. r&vræ 1r,vó¡.r,evoç f¡¡.r,Ïv civt' åxelvou, xai aæîq eiç tò $eiov Àr,tæi6
-coiç r.i¡ç grjoeorç, roÜtov 8è còv vüv èæ¿óvtø peÀruöv xæi erigpøivorv &n6vræç, rivo6 oÛ ¡,r&Àlov toüro 8uvú¡,r,evoç.
¡rèv xæì toiç ôeo¡.r,oiç ouvelleto
^¡pd,¡.r,¡.r,ocor,v
gr,Àooogöv &ei Sd,vørov åÀéÀuro npò tiç lrSoe(t)ç xo¿i ¿ti¡Àíøv p.etipt, ¡.r.eeù ciç
30
úÀ1ç xøi toü xottøzÀr5(ovcoq þer1¡-r,ætoç oùX f¡ttrl$r¡, 'ci,c ¡\c atruæpíøç ¡'r'èv 10. (B4ooapfov)
&priooou æeplyevó¡,r,evo ç, xurù' àè tõv xu¡.r,útov otùtiq xoú9coç ênr'vr¡Xó¡'r'evoç No¡rogriÀcxr tQ EùyevrxQ. M 55
xal ¡.r,eteópç pøivrov æoòi xo¿i riv èç oùpavòv èxeî$ev ¡rciÀ' eùrecö6 &vróv.
6æou xorl vüv næp' øriròv tfrç &.peõ1çcòv d,yovosÉt4v 1evó¡.r.evoç å¡'r9opr¡${oetar 'H¡leiç ¡-r,èv <þó¡,r,e,$ø oöv ¡.r,év oo¿ ¡òv oTxov eTvoc¡ xø[ xaxöv tinø'$i, eùSupíç M $$v
pèv ic ègle'co 8ó[r¡ç, &æoÀ{{,,ecar, 8è cöv zceæol¿reu¡.r,évcov tù &sloc, xæi 6oa 35 àé oe ouveTvør, toiç toü píou cepnvoîç ègr¡8ó¡.r,evov xai óç orix d,v æøpo{'rópevov
aoiç xæ.t' orùròv &æoxeio$a¿ èxeî xæi ).ó1ov xal ëvvo¿o¿v úzreppæivovtæ ó $eîoç
scriþsi rip oeQ M | 22 scriþsi dæollo¡.r.évcov M| 33 æapo-
Ët¡etoelóyoç. Àuæ{oaç ¡lèv coùq riæoÀe},eu¡.r,¡.r.évouç f¡¡,1&ç ori ¡.r,etpí<o6, erl9pd,vøç 2 toü @eoü d.æolo¡révo:v
scriþs'i M
8' 6¡.r,<,16 oriX f,ttov, oTç aritòç d'æélæuoev ti"¡'øSoÏç. æi;a6ç æ 1àp 8í¡æou$ev tl,,ó¡,r,evov ttupo'þo¡.r.évou
&lr,<hoer.. xaì i¡.r,eT6 Soxr¡rúoo¡r.ev Àoyr.og,Q òóweç øütoù6 pi¡ cò f¡¡rôv ørlcõv Ep. ro. Adressat ist der bekannte Johannes Eugenikos, der Bruder des Mar-
åirlà x¿ì, tò xelvou zrpoololl(eo$ør, æúvtorç. èõ Yìp eizreiv óç torlç 1e 40 kos Eugenikos. Bessarion batte aus Konstantinopel erfabren, daß seine Kinder ge-
¡.r.óvov,
storben seien. Mit diesem Brief spricht er ihm deswegen Trost zu'
grleiv è1vcoxócøç, toü toiç 9íÀor,q ouvoloovtoç ¡.r.óvou gpovt|(ovtu'ç w&^Lc.re,
Die Antwort des Johannes Eugenikos findet sich unter dessen Brielen bei E. Le-
.i ¡riu xai çù xæ$' øricoùç eit &æuvtiloele, òeîv &.¡anõ.v' ei I' oüv,
ærltoùç
grand, Cent-dix lettres grecques de F. Filelfe. Paris tïgz,p.zg3 nacþ. dem Cod' Paris'
è&v Xølperv, 6æo4 &.p' êler,, xæi ¡-r,ì¡ æeprcp'¡ú(eo$ør.
Mohlel, Kardinal Bessorion. III. 28
BESSARIONIS EPISTOLAE. 435
434
x),4$doeo$øt, oe òeî, óq où ¡.lõ),lov, <Tlv &9¡pé$r¡q' ì,uæeio$a¿
¡.r,vz¡o$fivæi
¡¿peóv, ff ðv ë;¿er,ç eùgpaíveo$ær, tQ æapøo1óvcr, @eQ X&puv é¡rololoüwø. tà
éæucoü 1dp, ori töv i¡,tetépcov orj8èv &æéÀocpev é 8aoæócr¡ç. æî'tç y,*9; olç '¡e
xaì aütò tò (iv å[ êxeivou. ei 8è x¿i cöv dg¡gr¡¡.r,évov &vt¿àoüvau æolÀaæÀæ-
5 ol<o Suvaròç é @eóç, xæi ¡.r.úÀr,o.$' 6ool ¡.r,i ¡.r,é¡.r,vr¡vcøu ¡.r,txpo{r5Xoç cöv oiXo-
¡.révcov ¡.tr¡ò' óç orlxét' ðvra $prlvoüotv, ixa,vòv xæl toüro cæi6
rfuXaTç æotpct-
riç ritonreuo¡,r.évr¡ç. xæi tùç 8er'vùç ¡lú$uov. riÀl& ræüca ¡.r,èv roct5r¡.
¡,r.áv oor rù. 9Lì'"cætæ,
&nop&i'ì'olç 8è IIepì, òè ooü æol),à, xai xø)rù cõv dxówov aùtóS¿ fleì,oæovvr¡oicov eiæóv-
úvov, &' xd'v æotrÉ¡'ruoç pì¡ Sp4v{oaç rcov xaù ,|,úçor'c &n&.oa.,'ç tri pe)ttíco {r¡groø¡.r.évorv, æd,vu '¡e {o$4v. rí¡v re
8<o6, x&v ótnæ{ i8óu rrç toü cexóvro6
10 10 yàp oì¡v orix èÀútcto ci6 f¡¡retépøç eüç f¡8ovi6 Àó1ov é ti6 9r,)tíø6
eri8oxi¡r,z¡or,v
tót' eri$r5ç ærxpòv &9!xæ cöv ò9$aÀ¡lõv vó¡.r,oç f¡yeîo$ a. þr.&(etæu. toîç re nepi ooü tþz¡gr,oa¡,r,évou ç :'ù. 6vræ oulXølpo¡.r,ev
v te röv æai8o¡v èxeív¡v rÌr{1y1etÀæv gílor6 te oüou. xúlroL ooü otepo¡.r.évouç xæì, dc oic oÛoiæç &'yurãv, oT,ç
i <i¡e riæò cie toü pûou npó41ç e'3sù6 ëcepor, ouvóvreç oo¿ Xalpouot, or¡áv èot¿v f¡8ovi6 8¿óxe¿v xocì eI8<oÀov t!ç
tiÀr¡$oü6 &peì,oüvcæç. dl,L' {5poç roútou '¡e ocepo¡.r,évouç rà, vüv tfl töv æepr,-
15'üotæ¡l,évov npæyp.&cav d¡.r,&ç cupævvû81, coîç ye Seurépor,ç erlgpøivol6, cæTç
&1æ.$aîç nepì oautoü gúWq'tç, péXp¿ç &,v xøù ocücoi xøSapócepov töv oöv
xaÀöv dæoÀar5oøl¡l,ev.
11. <B4oocpíov) M 56
Mct$crlç xcl 'Iorôópç toîç tepopovú1or6.
).É1erar'.
20 /Eí æov æoh5 ¡lèv ú¡.r,îv név$oç, æolhù I ðæéppeuoe tù Selvú, ¡l&Àtrov t' oü1
ú(iv ¡róvov xøl 6oo¿ ü¡.r.iv ztóÀe<oq, ¿),,),,ù xal æä'o¿ coÏç rii]rÀor,ç,
Tóv te $d,varov toîç ¡'r'åv ¡'r'o "ic "ù"tc
ðool '¡iç oixoü¡.r.ev érc¡8{æoce itÀÀoq èv &ÀÀ1 yevópsvor. (övcr, ò' èxeívç
pr,oüor xal æølÐ<ov, oTç ori Ào1i(etør
t tQ ¡r,aræpic¡ ló1ouç å].$óvceç, r&'¡e ü]']'a' xæi eiç dpeciç
ææepì ouve¡.r,i[a¡lev eiç
ler,zcorlor¡ç eiòó6, Spr¡vdoer6 ¡'r'èv Èzri
aücoü xai c'ogiøç Èu ëpyor6 xai )tóyorç ðvá¡revou. ôc y,ìp àì¡ æepr,òv xo¿vòv M 56v
SuoXepøivcov. o¿ritòç àè nøpø¡r'u'$í1o¡ o "ic
25 fiv &yø$òv xøi p,ey&lr¡ ruç erigpoorlv4ç úæó$eolç xøi ¡.r,óvov épöorv eiç aricóv'
xrç'ouveroeveyxòv æapø¡'r'u$ûæ6 cù 9d'
nôç oütoç oiXó¡revoç è[ f¡pöv ori pÀrípqç ¡.r,èv ëocæt xæì, (r¡¡riæç æirí,æ ¡te'yú-]rt¡e,
zyév$ouç 8'&gop¡,r,Ì¡ xøi Ðaxpr5<ov - ctge).ó¡revoq 'i¡¡,tõv êautóv; 6oor ¡rèv y,ip
&8eÀgòv i¡ nur!:pu $pr¡voüor,v oiXó¡.r.evov ii tuvoc cöv årøíp<ov te xa.i fìíx<ov,
oü,$' Éautoùç oÛcot ÀeÀí¡$aorv évóç tuvoq cöv xaì,öv r&.vcroç ocepó¡.r,evor,.
xaì çoü 8r'o(géper'v eiàévo¿¡ yevvøic'rç æol),à ¡lèv riæò æopr,oæpévouç xo.ì, i¡ç ouveÀéfocce æeípø6 xø[
ogöv aÛcöv
æocuòer5oe<,1ç 8è xaì ,.l./uX!6 '¡"vuot Árl''coç
39.¡vóoecoç, æÀeic¡ ô' d'æò toü Seiou cöv .¡pægöv &puoa¡.r,évouq Sr¡oaupoü xai
tà èæ¡óvræ ,ooi uorsr"riv &lÀouç, cí,ç oiirco ¡.r,ørvó¡'r'evoç, ôC pì tõv npolteí'<ov 36
xølÀí<o rõv te oixeícov d,nooxeòóoør tò æáSo6 tluXöv xai !¡.r,îv èæa¡.r.üvar,
úpîv
' êtoí¡.r.<o6 æotPøXcoPeiv
'¡rji ;
gè tò géperv òrlvo¿o$ø¿ xai òràd.oxecv, æapct¡,r.u$úa6 èær,æÀaoa¡,r,évouq rà g&.g¡t*xa, úpîv ¡.r,ec' èxeîvov dvc' èxeivou tà
E¿ òù .*ù"ò i¡¡r,iv ru&,$oq, ú¡.r,öv
æ&vtæ æÀouroüor, r&. r' èç @e6v, 't& c' èç &vSpónou6.
," ,þr.¡Xic ,Íppr¡ro6 f¡òovÍ¡, iv Tetyíouç ¡.r,èv oõv eòv io$¡.r,óv, potor,Àtxótace dvep, &.prcl'u xa.i &liroçL.
,
"ietöv èx æau8òç ou¡.r,pd'vtcov
,\ori8evì, 6cruîoü èpouleúoco. t¡ù péXpt òà coritou 8r,øvor¡$eìç orivo(¿' &trìù æpooétl xøi
æóÀ¿v èxeïoe iòprloøo$ør,, ërr, ¡r&ÀÀov ,i[r,ø Sotrl¡latoq èÀoyioto' xoti y&p oiveu
xpóvov ëoxov'
gul&x<ov, oriÐèv &v ruo¡e 8uv¡$eîev tà
'cet:;¡.,pÚl'æxeç 8è oiveu rcøpø-
ä:ì,ï';";H;Ì' ò æ&træ¿ õ
¡-r,èv ¡.r.óvot
5 xer¡l,Évr¡q æóÀecoq rE xocì æollcelaç oüt' &v ixavoí, oüc' &v ¡.1óvl¡.r.oí 'ce xd'i
2. Xæip<ov toivuv otùròç xøi æóor¡v o'íer, xøpnorl¡,,.avoç er)gpoorlvr¡v,
oril itxtoea', pépar,or, eTev. oür' ôiv èv &,ztæo¿ xai toïç &va'¡xø.ior4 xo(tpoÏç 8úvo¿¿vd &v èxM268v
æor, è¡å,$orv xorù æo$öv iòeTv ène$ú¡l,ouv, ceceì.eo¡.tévov épöv
æ&o¿v 6Àco6 toîç "8À)'z¡or'' æpórepov ¡'r'èv oti
cöv æpoXeípou ææpeïvott. xæi torltou ¡l&pcuç é Xpóvoç xocl cù æpol,&povta
ooi xctl cQ yével ouyXøípco xo¿ì zrø$í1¡l,aca. 6$Ev ei ¡.r.èv yé'¡ovev elí'ce xæ\, ylvetæ1, tøücot '¡ívecæu, ,Íæep ëòet
oiål*øi töv
ocrlriv rç civ þópr¡v xoci
,[,uxùç ¡róvåu,'&¡.¡-
aricÇr rÇl i'o'$pQ, à ooü xcr'i ørlroî6 yevéo.$ør,. ei t'
oijæo¡ xori vüv &p¡¿ì¡v ëÀøBe, xøtrõç ôi,v ëXor xocì rÍp[,oco$ør xcri
ouy*nìnn"nt<oxóo¡v 10reléoøt, ¡,rã,ìÀov Ðé 1e xai &væyxæiroç, xøi oü Xcopi6 orix &v ruo¡e oXoír'¡ xatrõç,
åxcòq n&vta xæi 10
è oùv @eQ, ooü f¡1ou¡révou ctzYoÀr¡tf'ro- orlà' ôiv ëpyov teteÀeo¡.r,évov þ¡$eir¡. xd.irol xal corirou leyevr¡¡.r,évou, ei pì
rix ët{.,euoøç, ¡-r,&IÀov à' 6tt xc¿ì' æoiltÇl xai rà poroíÀerø êxeî làpu$eíI xocl zrpoxo($r¡g,ávr¡ cä¡v ðiÀ].<¡v yévorco æók'ç,
v, zcoltrù åx @soü eüXo¡'r'ott ri1øSù xøì orlx &,v òuvr¡$eúr¡ro6oürov. röv y&p Èvtò6 tiç fle),oæovvÍ¡oou 6r5v @eQ ¡,tr¡8èv
àe8rór<ov, æepi ròv io$¡ròv óç åæì tò æotrr) òei tòv d'pXovtæ åyXpoví,(elv, tâ
pøxpàv èæi æ&ou (.iu, ic c'i ¡lotxpù {¡röv xøl æolueri 6ore &væor!vør'
ezcu8eifæosør 15 15 ¡.r.èv èzrr,xoup{¡oovtø toîç iÐíotç, eii ttç èæéÀ$o¿ töv 7coÀepl<ov' cù ò' èx8pæ-
béou"o, r'cdt¡tu'ca. où '¡'ùp o9óàpø xæi æpiv èæesr1pet6 f¡pco'r:xù
¡.r,oú¡.r,evov èv toîç æpooi¡xouou Xpóvor,ç xcrlà. röv
no(po(xeùpévcùv èX$põv xctì
ëp^¡æ, xø.ivüv &¡rø ee &gop¡.t!q xoti 8uv&¡'r'eoq èæelúpou xcri æpòç ëp'¡ø êXóp4-
pì¡ eoùç xølpoùç d,tollriwø tfl riæouoíç. èLæiq pèv y&.p èoø oùv @eQ T Q te
oocq,Sr¡.r,ó:,,rovoüxd,'¡evèqtoi6g.éÀÀouor'æpoxcrtcrpølÀó¡r'evo6æpú1¡'[øor"ooü
ov &v8pöv, x&xp;*l&'ç 8r,ù ,$æIáoor¡ ç rî,¡ re æe(lxÇr ú¡.r.öv te xoci cöv di),).clv Xpr,ot¿o¿vöv o,îpoctõ'
.ì¡utþuxì¡u oi8oc æóoo6 rivøgÀé'¡er,
ö, oIæ xa$' ëxú'or^tp of æd,vteç îcrvüv 6o?EEp èÉ êvòc.$eíou ouv.${¡,ræroçxærù. töv &oepõv èzlvÍ¡$¡oav,
¿ó"órrra 8røæpú[ao'$aù
¡-r,ey&,Àæ 20 celéo¡ç ocütoùç rflç Eripóær¡€ &æehæ$ivær, xaì f¡¡.r,&ç èv æavreleï ëoeo$æ¿ ê).eu$epiç
L"Viil, o"iø ènr$u¡.r.eiç, oiæ 8ravofl. & "ö etç xøl iito'ce eiq céloç 20
Vúæ rooa'5rr¡Ç gutrocxfrç àeo¡.r,évouç. èxeîvø ¡.r.éwor
pouÀer5eo'$ocr
orix &¡19'tpd'À}'<o æøpøot{oso'$oci oo¡ còv ¡.r,r¡8èv Ðeàrótæç,
Êt"urynriu rci.tvræ 1'tr¿aæv{' cpóæov'
,td.i îcpoxetd.Àø¡lpriveuv &v&yxn, &, xæi &rçotu1oüoüv' Snep &neí"t¡, ouvoloe¿ re
@"òu o,l¡r¡roXov, èrróætr¡u, ouvep^¡óv
por¡$óv' ðxeîvóq te 1àp 9lÀúv'$pt'l-
re xæl'
èv rQ ¡,r.é),Àovrt xo(l c& yoüv ðvtæ oöæ Stoct¡pÍ¡oer,, d|Àì'co6 'cs xe:ì. cöv vüv
rco6 xal'gr,lúp""oq. oú te 'l[toç únr¡péo¡6 èxelvou, æo]'ùv cöv tipetõv æo¿otl-
è;¿$pôv d,æo¿xlo$évt<ov, oìJx &véÀæ¿otov éç &ÀÀou6 íoc,l6 Ë[og.ev é¡logoüvtæç,
i.óiou. õv &$¡.a oü tà pr'étrlovta ¡róvov, rii'Ñ iiSr¡ xaù t& ææpóvtæ æ9oü-
¡r"uoç roîç d,v$proæivor,ç æd$eor,v úæoxer,¡.r,évouç, d9' <Ïrv
25 &vSpóæou ç nú.\'8¡(',Ç 6v'caç xal'
bl*.u tò péoov, oÌ-t xuxla'ç, oriò'&¡ e)'elæç'ce xøi þçocóvr¡ç' oT6 êæi æoÀùv25 voüv &v etr¡
"¿i guld,creo$ør, xø[ rà.ç êxeivcov TrPo]to(îG].0(l¿pdvetv èær,Xer'p{oer,q,
ouu.Xó¡r"uo,Xpóvovoôx&"r'em6¡roçø'iroise&æoÀólø¡.r'evxocirùf¡pÉcepæ
êXóvrov å,v,$póæ<ov.
&rr.ieàn¡r"u.--&ÀIù vüv civ èvævcíøv ooü f¡^¡oug.évou îe xo(l
úæo8erxv'ivto6
ori ¡rrxpà ou¡rpaleicar æpòq 8rlva¡.r,r.v xaì eùq peÀÀor1oø6 åÀæí8ocç d¡rärv,5.
l.6vreç, coTç èvævcio LÇ rE xo;| t&v:,ti4 rilø$oÏç åvceu[ó¡le$oc' .co$ç re èsélovcaç é$evoüv tõv ë(<o xópov tiv èv fleìoæovv{ocp o'úxr¡orv
3. Taütrí ¡.r,e erigpotiver,. l;o:i-t'cæ èv rÌpp{tcp f¡Ðovfr xacóXst" ¡æî)c&' ¡'r'or 1Àuxu- o¿Ûcóv te
&oulíøç iepòv &vecpyó'cuç aô'coÏç,
su¡,r,iøv &8¿d,xoæov èpr.æor,ei. <î¡v rà ¡rèv ii8¡
leyevr¡¡-r,évæ, cù à'óç å{ó¡revoc30 30 ocÍpou¡révouç ôÉo¡,r,evoç ùæoòélao$o¿r,
<ilÀ' olov iiÐa épõ' vó¡.r,cp æoÀé¡,lou ôç æÀeíoctov re xai coù6 xexpacl¡lévouçoriX
oæeúàerv xpatfioør,
rq, gocuto,otrxð tlc [uLiç ò9$"I¡'r'Q oü ocoXá(o¡'r'ocr ¡'r'óvov'
óç Sorilouq, dÀ¡,- èæi coiç ioor,q toîç ,iÀlorçIleloæovvr¡olouç èç aridv &1'$flvør'
e* riv lleÀoæóvvrJõov, xæl raï¡q. óç èv cd,Xtotæ 8r,aæpaX$flvøl xaì æpò roü toùq
1 te Ml L orn. | 13 úrepep&)'oul únepep&ì'Iou M | 17 S:¡r'éìtov M covr'
Ðep'ê'-
M Ml æpoxøtapøló¡revoç L corr' vüv &¡-r,er,g$ivær, tiç Eripóær¡ç 8eoæórøç. êpou)'ó¡rr¡v ¡r,èv 1&p dv eTvæ¿ æoì'Àæ-
}'la I cipvèçl &levvèç I rupoxøtapaÌló¡revoç
Bb æÀæoí<¡ úç ." vüv oüov¡ç 8uv&¡recoç èv fleÀoæovvúoq, Íu e f¡ 9{pr¡ 9rlol
T
die neuen Be' x&'¡ò oüx oiveu Àó1ou npòç ror5ç ftuv$o(vop.évou6 8r,'ioXupí(o¡].ar'. oT8ø ¡råvtot'
Der Brief ist undatiert überliefert. wie Lampros nachweist, wa,ren
festigungen am Isthmos 1443 fertiggestellt' t446 erfolgte der neue Einbruch des Sul- xøi cÌ¡v æoolrnræ xøi tiv zro,,6r'r¿ræ r&vrti4 oùx &yvoõ, xåvteü$ev óç cù
¡rdlr,oræ roiç f¡¡letépolç ouvoloouoæv æp&^¡¡tæor.v tiv ë[ol næpuxetltêvr¡v
aus seinem Aufent-
tans Murat, Somit schrieb Bessarion zwischen 1443 und 1446, also 8rlva¡.r,r,v
halt in Rom unter Eugen IV (Sp. Lampros, Néo6 'EÀlr¡vo¡,rví1g.<ov III 119o6l z8 sq')
{perépav 1evéo.$ær, xai por5Ào¡røi. æ xa.ì. eiíxo¡r00. oü xæi oè ¡rérorov Àó'¡ou6
v
überliefert ist der BrieI: Vened.ig, Bibl. Marc. Cod. gr. 533, fol' 268-z7r
kleiner Schrift. Erstmalige Ausgabe von Sp.
(: M), in nicht leicht lesbarer, winzig 12 lô,:u$eiz¡l M | 24 dæo¡x¡o,$évto¡v corre*,i sec. z]rin9xr.o.$åvc<ov M
Néoç'ElÀr¡vo¡r.ví¡¡r.<ov''Ev'A$i¡vatç' III (19o6) 12-27 (: I)'
Einen Aus- íòpuv,$e[z¡ I
rr*fro"'
bereits II (r9o5) 29 è$éÀovraçl è$alovtrÌç ¿ | 30 díopevoç M &o¡.r,evov Z | &ve<pyóta6l &ve<o'¡ótø6 Z
schnitt davon (n. 2_.rt.4ttfiit", Xoíp.u .. . tfr d,rrouoíq) hattelampros I
I
¡rovícov &.pger"ç. of únò Âuxoúpyou xæi tiç èxeivou vop¿o$Eoiorç, <iç oISaç, èr
riÀÀù xai rorlq te vüv ðvtøç fleloæowz¡olouç, tTrv t&ç te tfuX&ç oÏòa' lev-
;
i
¡r,ì¡v
'væíaç æo(ü8òç yu¡.r,va(ó¡.levor, dv llepoöv åv ¡rèv fl),atælæîç èxæø"pac&letoq xar41<,lví-
xai ë¡rgpovaç .c&. re orJtp.æca þto¡,raÀéa, 1u¡.r.vor)ç tè &ÀÀ<oç 6æì,<¡v xa,i I
oaveo 8r5va¡.r,r,v, èv 8è 'Aolç ¡.r,et' 'AT.f¡or,Àd'ou Slapd'vteq eriapí$¡rqtol ¡,',etcÌ I
I
&yu¡l.vd,otouç,-tò ¡-r,èv tfr tõv papé<ov êzc¿otatöv ó¡lótr¡tt xøì tæÏ6
d'zrr¡vÉolv
5 p.eyúÀou gpov{¡-torcoç ètpoæ{oavco. <T¡v eTç &vip Eúv'$rææoç, otpør41òç
1
"ioig,il"or, ooü p.efot- KøpXr¡àoviolç æe¡.1g.$eíç, rÌ¡v 'Pco¡.r,aiov &x¡.r,ú(ouoøv ¡6re ouvétpuQe 8r5vøplv,
* oúu cor5q re &¡.¡.o$ev èvcaüSæ éxouoíco6 ì'æ1,æxiq
{ Plç, óC eipr¡tar,, 8¿ù
xaì æpòçcor}ç &Àr¡$r'voùq xui¡o¿ ocpcrr4loü arirõv f¡1ou¡.révcu, Toü xøpfeprl¿co.ç¿tou xøi 8¿xarotd,cou
xiloov'ta.ç r&.vcaç &¡r.æ '¡upvd'(etv cùrix &¡'r'e)"{oelç .
d.vôpöv, Md,pxou 'Ac¡Àlou' dtlJto6 otü lúlrææoç êv ltxeliç tòv d,væpí,$¡-rr¡cov
¿yau¿c ¡e xo:l æoÀé¡r.ouç oco¡roÛv xai þus¡rí(e¡v. åÀ,r- &noàóoetç ¡rèv arltoiç
'ASr¡væí<ov oróÀov Ì¡gd,vuoev' Bpøoíòøq Xa),xlÐeÏç, 'Ap¡oiÀøoç Aiyuttíouq,
tù 6æ).ø, xouqr,eiç 8è trì p&pr¡ xa'ï rù'q riÀó'¡ouç elonp&ler'ç' &vaodoerq 8è
ric Ûrlicro 10Âúoav8poç xøù Kallrxpati8a€, råil),oç ,åillouç töv èæmu)'eoæ¡têv<ov ar)cor56
xú.ç&Íce.t1.i(jJx6.cæ aitroiç t& gpoví1¡-r,ætæ xal riv &.p$aíæv eri'¡éver'æv
ò¿eoóoævto. of 'A$r¡væiouç, æÀeïotov töv cóce 8uvø¡-r,évou6 dv$póæov, ó6
&æo8óoer,6. ró te '¡ecop1¡æòv tó te 6ÍPürt¡(j.Ír'xòv òlæxplvaç
èv ¡'r'épet x¿i 6oov
cù T8ræ, ¡.riav Seozcóca¿ àor5lor,ç èæê¡æacov. ¡.recù torlcttv ioxr¡¡.révov xaì, '¡eyu¡l,væo¡.r,évov
¡r,úxr¡eov ånò toü eipr¡vr,xoü èxÀe[ú¡,revoç, èxærêpc,p d,no8óoeuç
æø.pærærcí¡revoç xal ¿Ûcòc oÛ8èv 6c¿ röv ¡le'¡dlov orl xætop$óoelç, rÌ¡v
téXv¡v, êv èætr{Ðeu¡l æ et
êvæt, êxæcë1or4 vo¡lo$erí1oaç'
" ¡t
ëoc¿ gé ye xal пgæxcòv i civòpeí*, xai oùx
Eripór4v èÌeu$epóoetç. torlrou 1e1evz¡¡révou rÍÀìo6 'A1¡ol)tøoq vÉo6 ¡'r,erà töv
6. úøi 1ùp ëo", ¡riu * guouxóv,
15 véov Âøxeàær¡.tovícov, oüç øritòq dvanÀd'oer.ç, èni tì¡v 'Aoíøv 8r,ap{o¡ cì¡v
M 269 ¿v tr6 &urr' ¡r,a${oeó6 rE xa'l petrérr¡ç æpò6 &v8peíav èzriÐoor,6 yévorto. 6$ev 15
ruætprxiv &æotrr¡{ópevo Ç Tråoæv &pXúu.
tor5ç te torl6 re &¡r,Bì,urépou6 d¡v grlolv, zt&vcaç é¡r,oi<oç Èv o16
"ûguroriporç Ori }Ei d¡v vüv oüod,v oo¿ xøcægpoveîv |rlvø¡.r,¿v, oriÐ' dæe?ræí(er,v tà ¡rei(<o. 8.
êv ¿fró)r.o^¡ou por5)t<ovtør, .¡evéo$at, ,cæiræ xæI ¡r,av.$d,ver,v &vd,1xr¡ xæù petret&v.
oriòèv cöv eiç pêya. æpopd,vccov 8uvú¡.r,eoq eÛ$ùq åE &.pyitç p"L'¡æ {v } eiç ¡ré1cr
6ønep oüv ar¡¡roo$évîç, rú &v etr¡ töv èv þr¡ropr,xfr æpötov ?luv$orvopåvou
npoxêxogev, &trÀ' óoæsp caïç cöv (cþcov 1evéoæotv, oilto 8è xai æîçæp&y¡tæ-
,lvó6, ,5rróxplo4 d,æexpúv æ¡o. .cl &v etr¡ Ðer5cepov fl tpítov, tcürò &æe9f¡vato,
20 or,v &pX{v, aÜfr¡or,v xat teleutiv ëàoxev é @eóc. d'æò ¡-r.r,xpoü rcd,vtæ i¡p'¡¡.r.évø,
oúço xaì rôv èv æoÀe¡4rxoiq rù npöræ xu| ¡têoæ xæl teleutøîa orix êv
d,zce¡'2o
éç ¡r.&ÀÀov 8' *æò toü ¡r.z¡8evòç eiç rò elvar, orpöcov æøp1'¡¡'r,évø,
elcæ xurà. ¡.r,r,xpòv
x6'co,ç, ,"riidúo*r¡orç xaì pelÉrr¡ elolv, þr¡$eúr¡ x¿i où8èv &)ùo'
¡r&$r¡oí6 xæì &tò rcóor¡ç
eiç 6oov èviv r¡ü[r¡tøí ¡e xul åæét(oxev, ¡,r,vdo$r¡rr, 'AÀe(d'v8Pou,
d,u", 1" çoritt¡v orltèv ouvce),éoe¡ tò dv tlu¡¿ì¡v npòç tè àe¿vù' èppco¡'teveotépæv
tà ¡lèv cfl '¡u¡,'vao[ç' c'ì àè tfr i¡p1'¡.r,évoç Ðuvd,¡-¿ecoç èç 6oov æpoxêxoge. pÌ¡ èær,I&.$¡ coü Kúpou, xøi oÏq èxeivoç M 269"
1iu"oÁrr, çr5oel. xøl ¡r¡loÜorv, 6oa töv'¡evöv èæucr¡8erl¡laolv èx ¡.l.lxp&ç, ,cæneuvi¡ç re x*i8ouì.eíot6 æú,vtov xpotcoüoøv rlv
içorón¡ eiç arltà t&vavtíæ toi6. npotépor'6 tiæ{X$r¡oæv, fi 8oa dv8ptxóca'tø 'PópI, 6$ev oo¿ cøütø ypdg<o,
"útn t
narpi8a npeopurépæ
r¿vr rõùv æoÀé¡.r,arv e'ú8e¿ ðvrø èv roT6 ÀouæoÏç 8¿& tò ¡r.l è$foær, oÛ8èv z5
25 èæé8er(ev. ocücì¡ 8è
ey åvû.
oùx òÀú1o16 xøl dlevéorv èl ð,pXitcæollcottç, æor¡.r'éor te xal trlocaÏç oixr,ø$eioæ,
6À<oç ioxrlouo¿v. .aæxe8ar¡lóvlol ¡rèv yrìp &.or¿a¡. xcti Ðópøorv
io¡¿rlovtee, èv
cù riç oixoupé\ne ëc.Nr.fd tÌ¡v f¡lepoviæv ópioøco; é 8è )æocpc&xeuoç
nê),rar,ç xo¿i &xovtiolc o'i8evòç 'it[ror {oæv' @¡Çxe6 8è æétrcalç xøl
&xowior'ç èæì,
æóÀe¡.r,oç oÛx &æò ép8o¡.r,{xovroc ipy¡révoq riv$pórccov èç zroÀlàc tiSt'¡pa'r'
xpc(Îoüvîeç rò ¡rr¡8èv {ocrv, èv oT6 -t\æxe8æcpóvlot è,$au¡.r.d,(ovro. xxúsar
àè ¡¿uprd'Ða6
(oare èìseiv xæi aririv clv zrorvcaxoü .¡iç $oru¡.r,*(o- oüço¿ o[ vüv f¡¡rïv geö ènrc&rcovteq 'Ioüpxor, "EÀ]'r¡or, páppæpor,, &rcò o9ó8pø
{år,o*u, æupa.¡^xpòv
læápc4v éÀeiv. Âu8oi 8é, æcÀe¡ruxótacot ðvteq, r5æò Kúpou tìçnptl- er 95 òlû1cov xai roü pr¡òevòç rfl f¡¡,r,etÉpç èæl coooütov z¡Ü[r¡wør d¡re)teíç 'EE xc{l
¡.r,évr¡v
¡réuo, ",ì 6æì,æ, èoptaiq te
xøl' æøvr¡Tlpeor'v è$r'o$évte6- oXoÀd'(etv' oütoq þçotóv¡.
Ðragåpe¿v. toooücov O,5olv ëXer, æ&veq" ¡à. æp&^¡p.atæ, ,$e¿ócøre àéoæorø, Èæu¡,r,eìeíç ¡lèv xøi 9'
å¡røÀøxûo$r¡o &"v ¡e xaî èoxauvó$r¡oav, óç yuva,r.xõv pr¡gèv
fi &'oxnolç òrlvatar' I cd'vævcía' ¡relér¡ xai e'ivo¡.tiç aÜ[eo$ai re xæi èrc¿ò¿8óvar, coîç Ð' åvorvtíor,ç &æo¡tæpæ¿ve'
i yu¡.r,vaoíæ xæi,
¡à' tæ' o$aú re xai opévvuo$ur. cæi¡a ¡l&Àlov è¡r,oÜ oTSaç' feio1;d. rc(,¿'ß66 eiolv oilr¡-
?. A¿à zcøüca ,ni ot''i"òc tor)ç oæutoü 1u¡'r'v&oslq, &'oxí1aet'ç' 8¿8úÉe¡ç
xlxo.,rù.zrole¡.r,lxd',tà' otçællørlx&' xcti o{5roç aricor}6 eiç &nwru
ëxc,lv xpr¡oú. ao
5 ètpozqcøvro M Ètpoæóoavro L | 8 tivôpõvl d,vS,cónorv Z | 8'Atrìíoul'Aq-
tríouM I l0Kllrxpøriõuçscriþsi, søc.Z Kpøri8r6M 111 ri,;v scriþsitQlt/[itetnLl
M I 6 L M 23 åærÀct8¡ M èrsr),ct,$ou corr. L | 24 òouleíaç scmpsi òor5Àr¡e ¿l M? | 26 èl &.1yi'ç
3 þo¡.tøléctl þorualaicr ¡'r'etor'xdcovtuç seri'þsi cutn V¿tot'Nícoveøç I
sea. L èÇapyi,c M | 29 1i6 M fiv I'
24 þqotóv¡l þaotóv¡ ¿| 39 tiox{oerç M) L om'
EPISTOLAE 445
444 BESSARIONIS
6 c&¡ø &æ{traoev.
cuvo6 Se¡.r,eÀiou æpoxøtæplr¡$évto6' xøl rorlcou gpovrleîç p"&),tatæ zcúvc<ov. 5
re xai 8¿o¿r&1¡røor ti¡v glloXpr¡¡.r,octíøv &veîÀev' of ^¡e xoti toîç ,$eoîq tù6 .$uoí46
xui tù. æovr¡pù röv å$ôv &geÀfl te
¡rèv xai zrepr,xó(l.rer.ç, &vteuoú'[er,6 8è cr]
{uÀívouç xai ær¡Àivorç ðtop[oavto æpoogépeo$æ¿ oxeúeo¿v. oùx ëotu zroÀÀä¡v
¡e xui Xpr¡ol¡.,.ótepa, vó¡.r,ouç cr'Sé¡'r'evoq, Suotc&1*latæ, 'l'r¡,io¡t'wa
yp'r¡or6'ci:ep&.
tù
8eo¡,,.évou6 ¡,rì¡ æoÀlà å¡.r,øprd,veuv, pì¡ rroÀIor)ç &òrxeîv, ¡.r.ì¡ æo).loùq 6v¡a'
or1.¡p*gó¡-r"voç. oÚce 1àp øücòç röv æottrcr¿ö¡v èxeúvov &vÐpöv xcri 6oo1 8r¡-
&gærpeïv. ã;v èl &vøyxr¡ç ëxd..repor., o[ ¡.r,èv zreviç ouvrerpr,¡.r.¡,r,évol, oi 8è plaxeíç
¡.r,r,oupyoi ye.¡évr¡vco vó¡lov xeip<ov cr ëo1 pou).r¡seúç, oüre cù f¡pécepø åÀd,ctovoç
10 Srocte$pu¡.r,¡.r,évor ei6 orlÐèv oüre êæutoïç oüce toîq xpøtoüorv 6ltoç eioi XPiot-
*ùxæi ¡.r,ei(ovoç Êæocvop$óoetoç àéovcøu fl rà èxeivorv. xuko¿ xaì ø[ vüv 10
¡,r,or, xøi npooí:* rfr tooar5c¡¡
"¿ æoÀuceÀeiç ¡,tóìr,6 òÀu'¡íocouq zc&¡læ)'er,oror, è(ocpxoüv-
rrocvræXoü ri¡ç'Ira.)riæç elíte &.gr.oroxgæciut,, elce 8z¡¡.l,oxpætiat, elre &æò cupr¡-
teç, o[ &vòpøróÐov oüùèv peÀcíou6 eioiv, oi Ðè xo¿i eT tr, ioXrlouor,, rfr òk'yó-
¡r,ír.u &,p$ai èxdøcoc' åv tQ xøloüvt¿ ri¡ç xpeiæç Ì) véouç tlsevca¡ vópouç, ¡.r,èv
t4cr 6¡rcoç ori8èv 6t¿ xæi, &lrov ),óyou òrotæpd.{øo$ør ëXouorv. óç ôiv oüv xøi
ig, 6oou' d.u rlit¡ 1pí1or¡.rov òr,orpxéoovtctq, Ì) tor56 zrap' ocritõrv íiòr¡ te$évcæq æIeiotouç &.1tæxai &píotouç toùç øütoùç ëXor'ç. ¡,tey&Àou dot &yõvoç, pey&Àr¡ç
óç pr¡xétr Xpr¡oi¡r,ou6 &xupoüor,v, ôç ôiv æÛroîç æpòç cà æapóveæ ouvoloe¿v 75èærlte),eiaç òeí¡oer,. ¡.r,vÍ¡o,$r¡el c!ç æepi cò vó¡.r,lo¡.r,oc Âuxo'5pyou vo¡.r,o$eoúøç, xoti
òó[ercv. ori .¡rÌp èæa,yerêov 6oæsp t6 rwaç èx æpoXeípou coÀ¡.r,&v &xupoüv, 15
cìc
eùæpooóæou a.irluç te xæi &v&^çxïq, oúccoq or18è cù¡v
óç péXpr, roooúrou trì {ç tipetflç r¡lí[r¡oe Âøxe8ær¡.r,ovior.ç, xæì, diflrlc
¡,,,Ì¡ perù eÛìó.¡ou re xal, 'E),1&8oç èæpóteuov eûvo¡.r,íç xal, 8ó[¡, péXp¡c &pyúpe xæi lpuoÇr { nól'u6
ogoSpàv èxeivr¡v xai oilolov negi n&wæ eriÀ&per,av, fi oÚce t¡ töv xer,¡lév<ov
&þæroç, xæi óç &¡tæ æ é Xpuoòç xai dÉpyupoç æøperor¡g$&pr¡ rff æóÀer,, xai
¡,r,ecøxuvioø1, oiire ouvo¿oóvrcov orlàèv èx véou rol¡lö¡.r,ev eioæ'¡æ^¡eiv' toiç
röv
tò riç æofu,tetaq èxeívr¡e &x¡ræîov fi¡,r,phlv$¡ wtì. xæ¡à. puxpòv æavceÀõç
$eiorç 1àp toüto ¡.r,óvov vó¡eol6 &æo8océov, o[ npòç æú'vræ xuvp|v te xæi æpúy-
20 &æeppr5¡.
tÉ.$e¿vco¿¿. ror5ç òé ye &v$p<oæivouç vó¡rouç rcpòç c& ëx&.oro'ce2D
1,ræcø xpÍ¡or,¡,lo¿ Tæürø ò¿& toüto ^¡éypænrur,, 8¿d, roüto dvocyr,vóoxo¡r.ev, tv' <igeló¡re$ø, lt.
èveocöiø rp¿,'yp.æræ xør,poùç rip¡'r'o(o¡révouq, töv æpay¡'r'útcov
xøi tor56 cóte
[v' åv xæupoî6 &væ¡xutorç¡.r,1¡.r,ó¡.r,e$ø., 'Cv' åv vevoor¡x6ot roïç æpdy¡l,aolv åxei$ev
r,&vc4ô/q &vá'¡'xr¡. xuirot ol "¡e
¡.r,etapalo¡lév<ov x&xeívouç ¡lecorpd,),Àeo$u.,. èxÀeyó¡.r,e$ø $epocneiøv. ¡lã,llov è¡loü taütø xøl torltov ët¡ æÀei<¡ oiòot6,
i¡ré""po, vó¡.r,or,, xøl oÏq cò þ<o¡raixòv &¡r,æ xai ål)'r¡vtxòv
xê:lpt¡.iar"¡évoç, où8èv
<iÀ¡- eìj tu èì).einóv åotr, rcpoo'$etéov'
æollà d,vøyvo'5q xd,v tfr üuXñ nægæxæræÙé¡.r,evo6. Xpö tQ SrloocupÇr' ¡r,r'pÍ1$¡tr,
6c¿ söv ¡,r.etæxuveio.$a¿ 8eóvccov ëxouor,v.
25 à. rry"þç' ëpyaoau &æep Sæu¡rá(er,ç. ei pì¡ æd,vtø 8uv{o1l pI8' oÚtroç e iç otùoc4pd,v
xæl cù æovr¡pù ë$r¡ xøi d, o¿ücoi { f¡¡röv aritöv eior¡'¡d'loptev þ}'axei.q xui.Z6
¡e xui &xpatov d,væ1ot.¡eîv ztollteløv, &ll' oüx ðÀûyov coü æævcòç xoctop$óoeuç
pox$r¡piç, èxeivæ &æoxoæréov. & ei xaì zrd,Ào(¿ æorè gopr¡t& doocv, coü yÉvouç
rip[á¡.r.evoç. {pepcv tiv gúor,v cò tõv 'EÀl{vov êotì yévoq, åær,¡leÀr¡trxòv
eri8al¡.r,ovoüvtoc xoci ¡,r,i n&vu tou æol),iç àeo¡.',évou t!6 $epaæei*q, &ÀÀù xai
dpetiq, ¡.r.r,¡,r,r¡cr,xòv toü xaÀoü, grioer, ^¡evvotîóv rs xøl grtrócl¡,r'ov, æpòç æ&oøv
¡6¡¿ ei co,5cov &neLyovro, orix ôiv eiçaù.c, SuocuXíøç è[óxer,Àøv' xæi vüv d'væ1- xai
.¡e ¡.r.ì¡ ¡rél).org.ev çéleov &æoÀéo$al, til).ù æø¿8Eløv ëtor,¡.1óv ¡e xa.I æpóXer,pov. cïya$oü ¡,r,óvov òeï xopugøl,ou 8¿8ø-
xat6¡æ.cæ aùtöv &gextéov åotív, eï
B0oxúlou, oloç ocritò6 el, xu|æg\qrc&vru eí rr yùp èv
eÛ$r}q eúneu$eî6 ÉQovtar,.
¡& ¡e öv'cu, oöooct, ¡&' ¡e &no)tlr,lt6ræ èæøvæxatréoao$o¿¡' 30
tò xo(xòv
rorlror,ç rù vüv &¡.r.apcd,vouor,, 8là toüto ogd,lì,ovtocr,, пót¡ xo¿vóv èot¿
11. fleprxoætéov d¡v èv XPuoö xøì, tipyr5pr¿, tiv èv or¡pr'xoÏç [¡'r'ætíorq xaì'
.¡uvølxöv, eíre èv xouleoîç, eite xøl raüta ææpâ' tQ 'yêver. rr.lt&rær,. ditE oõv ¡.r,eyaÀógpoveç xai cr¡.riç ðpeyó-
òlocXpúoolç, toüeo ¡.1èv &vòpöv, roüto Ðè èv
¡.r,evor èxelvorç oXolú(ouor, pl¡ pouló¡,r,evor, o[ æleíouç 8é ye xocì ¡.r,i òuvú¡.r,evou,
ègtænel,o.r,ç, eí.ce èv éæotor,oÐí1æore oxaóeæ æolucéler.av, dv èv æÀí¡$er.,$spaæal-
xøxôç gêv, øp"&rw. 8è 6¡.r,coq, ó6 èàv æricoîç, n rc h &Àq${q èatt 'cr'¡t'4, èv
å,
viòcov, riv èv .caTç röv gpevôlv åæròóoeo¿v &Ào.¡í,av, rnu - êoptæîç, rÌ¡v èv
85 lóyr¡ 8er,X$eí¡ - 'í.cæa '¡â,p gpoví¡oeu xexoo¡.r'r¡¡.r,évo¿ - &).ì.' (et) ëplcp gøveir¡,
yú.p.otç, dv èv ræga.Ïç te xd'i xí18eor,, cÌ¡v èv oixoòop{¡-r'aor', tiv èv cfl }'otæfr a5
nap&, npótcov o¿rlcöv cöv xpoccor5vt<ov ¡.r,eÀetco¡,r.évr¡, þfrotø æ&'t'ceç &xolou-
Sr,oric¡ Ðøæúvr¡v. oilt<o .¡rip &v oÛ æpo8ooíocv, oü Sopo8oxíæv, où ¡],o(Àaxíav
S{oouor,. ztoltror)ç yrÌp fuò cõv èv téÀe¿ xæi ló'¡ou d[iov riX$o¡.r.évouç ¡.r,èv
M27}ori8e¡.r.íæv gopr¡$r¡oó¡re$ø xøxoupyíøç. 1vóc<ooæv tipetfl tr'¡ló¡'r'evol, oü æ)'orltq
å,g' oTç zcpúrcouorv oi8ø xøi ogõç ¡.r,e¡.r.go¡r,évouq, 8rà' àè tÌ¡v xor,viv 6¡t"ta,çxuxo'
oi ,itv$p<ozror,, ¡,r,i zrÀoutivSr¡v, d.),À' &pr,ocív8r¡v åæi ràç riþx,i6 èxÀeyéo,$cooæv,
nolrceløv, ,l ¡i,ì¡ ogó8pæ por5lovcør,, np&r'cov'cæç.
xo¿ì rò æpc,lceiov &.pe.ci¡ lted,co:oøv, óq ,åtÀÀr¡ç ètépcp æpò6 Ëtepov orix oüor¡ç
òrægop&ç ori8è &vr,oórr¡ro6, zrÀiv 6or¡v æioxpöv rfó.¡oç épi(er, xøì, xo¿Àöv ëæør,voç. 46 1vo¡lo,$étarM vo¡.tto.$étø62 | 3.$epaztauv[ôcrç M$epaæauvitoçZ l6 riveîÀevM
d,veD,ov.[, | 10 trate$pup.1têvov scriþsi s¿c. Z ò¿øteSpr,¡r¡.r,évou M | 2l dvøyuvóoxo¡.lev
seriþsà cumZ &.vø'¡uvóoxco¡rev M | 2l ív' M'Lvu L | 24 x&v M xaI Z I Xpõl XpÇr Z
L | 22 ¡.r,ecupaÀo¡,róvcov M ¡.r,etøpatrtro¡révcov I | 25 aútAv U1 Z
13 ørlrôv M øritfr 35 ¿ll' (ei) ëpyq¡l rill' ëp1qù M ¿ì,ì,'ei Ép1q Z
I
å::'
""ï';: :,-i*î:î ä";-'î,'äi äi: éXoveo6 6cnep vo¡.ro$eteîv, f¡,r,e6 òè crl6 dv8p4æoòor êneo$al, xøi caüco( oùx
15 dpXr¡yor5ç ¡.r,óvov xaì eôperd..4, &i.f,' ii8¡ xal re),e¿<otd,çrr*o'r¡ç oogia.ç yeyevr¡¡.r,é-
tepovfioæv,ot)ù'ii8r¡nc,'v'cec,à'ë'pyæèxàéXovtotr'xæ\'rú'qotÛrövèltríor'vd'æø¿-15 vouq, ¡.r,d,ptuo,r,v ariroîq rorSro16 roï6 vüv xærenar,popêvor,6 i¡,r.ôv. ¡.r,lxpoîç cóvor,ç, orl
coüou r&ç ¡c1u.let'ç,Luoti.oyotáoq' cí ¡'r'ei(ov &v fir4oa6 èvcaü$æ æøp&' @eoü ruoÀÀoi6 d,væì.óp,øolv &æo),oÀócaç &vøxaléo¡ toùç Àóyouç, riv øoçíæv èæøvøoó-
"nito'
&ya$òv fl touaúr4v æePi ooü tõv o¡ tÇr.¡éveu'¡.r.eyúÀz¡ç yàp eùgutøç, 6leiaç eioiv ët¿ xai vüv òr,ocvoiæç oi, f¡¡réte-
^¡ú.g oe æo$e¿vòv toÏç oixelolq, co por réor, 6ore, ei xarù. rpóæov òròd,oxor,vto, ¡reyúh¡ èlæi6 øritoù6 èv ppøXeiM2Z1
8è
d¡rôv ¡.r.èv æ'3(doer,, èlt¿tcóoer' 20 èæ¿òóoe¡v eiç p.êyæ oogLaç. ò¡8d,oxo¿vro 8' d'v ó6 òeî, ei toriç æ nagà. Âøcívol6
rr¡peiv xo¿l æøvri tPóær¡ ocÜfelv töv ènrotl¡oelev-eioi Ð'oü-
{¡,retépcov te8r,8ay¡.r,évouç 8r,8øoxúÀou6 r¿6 aûcoîç
rlzro).d{eor,v éc tù æoll& tò to¿ æoÀlol ce xai xa).oi veøvlo¿¿-riÀÀouç re åæír4òeç eiç 'IraÀiæv æé¡l{,,øq 8r,-
xui. :;uÏç'$au¡.r.aocaÏç tælótulç civ æærpíàa, ôi ør1cöv xai coù6 ,itÀ},ou6 æær,-
Ðd,{øleo, eTccr èzco¿ve},,$óvtov ei6
ghpo;4 oùð' civcup)'érþør' toÀ¡l'õrotv' òerloe¿ev. æøpè lip Åøcívcov ri¡v æoce geü f¡¡lerépøv zrapøÀøpóvreç oog1av
&v$p<,1æov olovtæ¿ tòv æepì oü søücø 25fi xø.i Àr¡{ópevor,, xai oúr<o zræpaÀøpóvreç, óç øüroí æore oi f¡¡.r,écepor øûcÌ¡v
tol.rc&vreç,o[ te oixeîo¿ ¡ler'et1xo nape8í8ouv, ixuvoi eiø xai diÀÀou6 ò¡8dEø¿ xøi é¡,r,oíouç ùrcotùrêaa4 6oc' oùx
vo¡l,o$erõv orix òÀí'¡or' $eöv èv æoÀìQ roùç æcrpa8óvcaç vlxfloa¿. oû òeî I'aio7,rlv¡ riv coü xøÀoü tor5rou
¡rd,Àr,ocæ SraPór¡tor'
oulleveíaq $dpav èrel, ei x¿ì, Âarïvor, f1o7,úv.$r¡oocv zcæp' 'EÀ),{vcov rt ¡lÌ¡ ocriroi
ciæo),1æeîv,
xal to,5tolç o[ ¡rèv riv ile¡'r'o eiXov æocpa).øpeîv, orix d,v eüç có8e aogiuç æpo{X$¡oav. ip"îe àè orj8è d¡,¡.ó-
èpepaûooocv. røúc4v oriv èreÏvol cù¡v
30cpr,óv cr, Àr¡{ó¡re$ø, ¿}.1ù tù æúröv æapd, rôv ðger,Àóvccov rinoÀz¡rfó¡,r,e$ø.
30
ouvéXer,v 'ce xui nì31"'u n&n'o F ògeiÀouor, 1àp ðwo6 coü &zco¿¿coüvroç &æoÐoüvør,, å' ¡,r.i d,æéÀøpov, rilÀcÌ ë),øpov.
æepi ooü òó4øv xøl ori ¡'r'eYd'Àr¡v Orlx di8r¡Àov ð'è óc cöv lóycov èæavaocasévrcov xai ai evreüSev 16.
ipîv
trr¡tf.,lv xparaloüv te xæi pepatoüv p)',aoríoaoocr, tê1var, xq.i ægóç re rò (iv, æ96ç æ guÀøxi¡v i) ,ii¡,r,uvæv &vay-
\ou
¡,r.ei(ov orlx ä,v æpòç
tà ¡'r'élÀovtoc xaiar, ðoau æpòç ciç oogi.xç xæì, rõv èv aù{ 8røpor¡tõv yevo¡.r,évcov f1¡.r,ecépcov
t4. IIepí '¡e ¡r¡, o$ç 7 pnç I tiv töv xægæõv 9utrøxiv
"i, 'åiotyt'¡¡u töv ò' d'vø'¡xøítov te xoci 35 85 re xai 'EÀÀ{vov er5pe$eïoar, d¡.r,iv æøpeòóSr¡oæv, ocû$r,ç èæaveÀerloovrør, æpò6
xæi töv ¡rèu'rr"pr.""au í¡¡tã.ç lip.u gerà. oogía.ç, 6oæep &g' f¡¡eöv riæoÀo¡-r,év¡ ouvocæólovto cfr oogíç.
oriæd,vu&g$óvovouu"í1pt¡o'ud'vrer'oa1<o1í1vtetövèlÀer'æóvtcov'tùp&Àtotø <lv6¡-r,<o6 orlx ðlí1au æapò Âørl,vo14 ëø xai vüv oó(owær,.
oüoo.u, xøxöç òè xoci øütì¡v ëxouoav, gpovr{oer,ç,
óç oI¡.r,ocr,,
¡.r,èv &voclxølotú.,¡v 'Eæei ¡.r,évcol xeytJtpwra.r. cflç crios{oeoç é Àóyoç xøì, f¡ &æò rôv voz¡cöv 17.
&Eiolcxæi..Ì¡u"oUoítou¡lúì'r'otæxto)'rloetçå(æ1<o'¡'{v'xølf¡æepùrotücoc'óç èæi cà otrp.ærr.xà. tpoæÌ¡ rõv re.Xvöv o{5cco Ðr.rfxr,otær., ,5ç Slaxexpr,¡.r,évøç Soxeîv
' òè ol
tpri"o,, fi æe¿vöo¿ ¡lèv oi f¡¡lérepor', è¡'r'ær'æ)tövto¿¿ oüto 40 40 &æ' ¿Àìú),.orv, xøì zrolÀoùç töv ì,óycov hcr.ori¡1lovaç ðvraç o'i8èv ei8évon tiç
piøpep,iv'iudtr1oer,q. xal toüto yàp oriÐepiæ åociv npi"leroç, coùç 8è æp&rrer,v ei8óraç xæi xqrù. Àó1ov æor,oüvrøç &1voeïv 69,<o6
iiç,'o,ilri, o{5tco6 d'o$evì¡ç &p1cov xctl rotzceuvóç' óc pì
2 af¿¡ú.ç M aùrò6 L | 2l fipeúpcov M I
Z4ì'ê^¡erur" M léyovtør¿ | 33 rù ¡réÀÀovtø M tò pé)'lov L | 34 a\çM) L om' i¡.r,etépøv
EPISTOLAE. 445
448 BESSARIONIS
ròv lóyov
trvæ åxle(úg'svov Taürø puxgíæpu ¡.r,èv i xat' èær,otoÀì¡v etp¡røl, ènêxevæ òè íocoç xæIZl.
&væYxætæç' å'cei ææpâ,cò xø$flxov f¡¡rîv, 6ore xæi òé8r,ø, ¡,r,ì¡ yéltorø npooogÀí¡oo. &Àlà rorl-
véou6 eiç rou æpöra ¡,,.èv civ o¿uçoü gr,Àøv$p<oæíøv, fi æeæor,$òç o{íc<o cori6 Àó1ouç
æàuxõv' òt'aio${-
òrù ló'¡ou !re,.ræ 8è x¿i
TtolIQ Xpóv<1r ëotrv ør1tù6 8uàaX'$!vør'
è¡.r.í¡zuvoc, {v èpì¡v nepì tò yévoç òr*i$eouv, 8r,' {v æd,vccov ¡.r,èv
oecoç 8é Y r &,v &v$póæov ÈpouÀó¡.r,r2v o¿ücò Baor,Àer1euv, æd,vto:v 8è æd,oøuç ctpecøîç úæep-
vrxÍ¡v, fi p&pr¡ ce Étrxec¿¡ xæl' xæ'cægepo- 6
[úIø npi(etæl æÙro- êyerl, æiciæv f¡yoü. ,åiÀÀcoç ce æoÀÀöv øûtÇr xocì, ooi òger,lécr¡ç úæd,pXrov, èæei
çoric<ov teó¡levø,
¡,r.ì¡ æapòv ôi),),<o6 r5¡.r,ïv r5æoup^¡eïv xaì, ò¿axoveïv ëXco tà Suvoccú, xæltot, ¡1128'èv-
l$rataxrvoüvtocu, oÍ te guor¡tipeç
raü$o¿ úpiv, eip{o$<o 8è or}v @eQ ,iÉXpr2oco6 òv i iæú.p1ae, oTç 6¡.r,co6 8rlva¡.r,ør,
cov &oxoi åvcetvó¡'r,evoí' æ xai' &v¡'ê-
Àó'yor,ç xøi ou¡.rpouÀæîç, èxa'tvu c¿ coü 7pêouç, óç ðv æÀeîoca 8rjvco¡lær,, xorl,
10 pdÀr,otø ei8òç èxeïvø ).éyer,v, â, èx ¡.r,øzpoü øùtò6 òr,avofr xal 8r,øvooúpevoç ceÀéoer,ç
no'cé, xal" re)rêouç d'píoc4v te xal &xæræytÁvrrrov &æepyú.o¡¡ oùv @eQ æoÀl-
.celæy. 6s ¡.r,èv Íip röv æpoer,p4¡lévcov yevo¡,r,évcov d,æd,vcrov eri8ør,¡lovéoraroç
f¡¡riv píoç
úæ&.pler", oû8eiç ri¡rgr,púÀì,e¡. 8r¿ 8è xo¿i crùcòq caütæ èyxpiver,ç xøi
zrolÀd,xlç &,velolloco xø[ ii8rocæ ôiv æpci{euaç xøupoü læpó¡.r,evo6, oriàei6 <i^¡voei
15 röv ei8ótcov oou cà, gpoví¡¡,.æca. ),el¡ce¡q.t, roivuv
{¡,r,&6 ¡-tèv ¡,røxp&v èx @eoü
oor, (<oÌ¡v xai tr5vø¡.r,r,v eüXeo$øl, fr 8uv1$í¡o¡ æÀéoø¿ oou cà vod¡.r,atø, oè
oxeu'/¡v ce xæl zro[¡ouv, töv te 9uløx .,'Àtrr¡or 8' Êxeîvov èær,xu.)'od'.pevov æøpaord,qv æpò6 ëp.¡ø X<,lp!oar,, ¡.r,qòèv tørre¿vòv
xai tor)€ gpovoüvtø $ Àoyr(ó¡,r,evov' ðç oor, æu.geí1 ouvepyóç, pol$ò6 xai ouvépr,$oç xoci
¡réyav oe paolÀéø êæi yiç xa.ræorí¡ouç, ¡terêæerna. xæ[ ciq êæuroü ¡,r.erøòoir¡
le'
I
L.
zo 8óEr¡c re xu¡. ì,apæpóc¡ro6.
i
;i'J::'1"
I uoøv, otlx 14. Bessarlon Cardlnalls
I
I
éæÀo¡oæo,r¡t,*¡uii to.tir*"tti' óç d'vø1xøíøç t" nni xpr¡oípouç 'coîc' eit25
ctco vécov èvtaü$¿ ¡letù toü zrgoo{lxovtoç puoniam effrenata hominum cupiditas et noxius appetitus semper
25 ad malum sua labilitate declinans, nisi sub iuris et rationis regula limi-
l
I
I Aethiopes I Ethiopes L P
rion, Paris 1878, P. 450-452' 29*
7-
EPISTOLAE. 463
452 BESSARIONIS
cendi ingenji mei causa e graeco translatum, ut tunc illa minima in
tamen satis habent, nisi etiam eos, qui similia ipsis sentiemnt et eodem
his litteris suppeditabat scientia, in publicum promere, ne interpretis
spiritu participarunt, in suam traductos possideant linguam. Et his, imperitia ac ignorantia admirabili illi doctrinae et auctoritate diser-
inquam, hoc existimo gratum fore et tuae beatitudini munus accep-
tissími doctoris imputetur, apud illos praesertim, qui nullam aut mini-
tum, qui pro clementia solita laeto animo filiorum tuorum, etsi mi- Smam sui notitiam habeant nec cognoscant, quo cum ornatu, quantove
nima sunt, munuscula accipis. Tantumque magis tibi gratius erit, 5 pondere omnia sua opera ter ille quaterque beatus in sua edidit lingua,
quantum hoc donum et Latinis accipere et mihi offerre congruum est ;
ut tibi tamen gererem morem, viro tum doctrina atque scientia, tum
mihi quidem, quoniam magnam hinc de processione spiritus sancti utili- etiam modbus cultissimo atque ornatissimo, mittere tibi eum decrevi,
tatem ad. cognoscendam capessendamque fidei veritatem tum toto cum non possim tuae ferventi atque flagranti petitioni negare, ut aii-
genere meo recepimus, cum de ista materia Latinis contendebamus;
10 qua ex parte laude dignam tuam exstinguam sitim ac insitam tibi
Latinis vero, non solum quod magna doctrina refertum est, verum 10 inexhaustam aviditatem legendi, volvendique libros huius beatissimi
patris possim implere, qui tam cupidus, tamque affectus illius exsistas
operibus, ut nihil supra. Quae cum, ut soles, attente ac accurate sum-
ma cum admiratione perlegeris, velim ignoscas interpreti, si tam ornate
15 in graeco compositum tam indiserte transtulit in latinum, cum certo
me scias tum ob reverentiam atque devotionem, quam erga illum gero
beatissimum patrem, hanc rem aggressum fuisse potius quam ob auda-
ciam ac in me ipso confidentiam, tum etiam cum non edidissem in
publicum, nisi tu contentione maxima petiisses.
teria edita, quae quamvis per se suique auctoris dignitatem maxima 20
sint, mei tamen offerentis respectu tantaeque magnitudinis tuorum erga 17. Bessarionis Cardinalis Nicaeni
me meritorum minima iudicabuntur. Non enim ignoro, quantum sanc- In novam Metaphysicorum Aristotelis Translationem
titas tua bene merita sit, clementissime pater. Ad Alphonsum Regem Aragonum et utriusque Slclliae
Praefatio.
16. Bessarion
Cardinalis Duodecim APostolorum
inclyto atque invictissimo regi, salutem. M 5
Bessarion Alphonso,
25 Magnum illum Alexandrum Macedonem, inclyte atque invictissime
Thomae de Sarzana
princeps, editionem metaphysicorum Aristotelis, quibus apprime eru-
Sacrae Paginae Magistro Bene Merito Salutem'
18 cuml quum P | 20 Suþrascri'þlio sec. Af MZ V Bessationis episcopi Tuscu'
p 95 Quamvis mihi numquam in mentem venerat beato Basilio editum lani, Sanctae Romanae Ecclesiae cardinalis, in novam metaphysicorum Àristotelis
in nativitate Domini nostri summa cum eloquentia ac gravitate ser- translationem praefatio incipit feliciter ad Alphonsum, serenissimum atque iÌlustrissi-
monem, a me in primordio studiorum meorum latinis in litteris exer- 30 mum principern Aragonum et utriusque Siciliae regem invictissimum | 24 Bessarion
... salutem MVI A Z om. | 25 atque MA V et Z
24 Bessarion I Vissarion P | 26 Sarzana I Serezana P
F;p.tT.Bessarion widmet König Alfons von Neapel seine Übersetzung von
Ep. 16. Ein widmungsschreiben an Thomas von sarzana, den spàlteren Niko- Aristoteles' Metaphysik. Wichtig ist die Angabe, daß die Anregung zu dem Werk
laus V., dem er damit seine Ütrersetzung von Basilius' Homilie auf die Geburt des Herrn schon vor Nikolaus'V Plan zu einer neuen Ûbersetzung des Aristoteles von dem König
überreicht. Für die Abfassungszeit kommt als f¡ühester terminus post quem das Jahr ausgegangen ist.
r44r in Betracht, seitdem Bessarion sich an der römischen Kurie befand. Er mußte
sich aber erst noch lateinische Kenntnisse erwerbeu und wird auch einige Zeit gebraucht
Überlieferung: Venedig, Cod. Marc. Iat. 4go (Zanettí); Class. X Cod. 94 (Va-
haben, bis er diese Homilien übersetzen konnte. Terminus ante quem ist 1446; denn lentinelli) chart. saec. XV; von Bessarion eigenhändig (: M) ; Cesena, Bibl. Malatesta,
Plut. IV Cod. z.; Cues, Cod. r84 (aus dem Besitz des Kard. Nikolaus von Cues; fol.
Thomas, der am 16. Dezember 1446 Kardinal wurde, wird hier noch als sacrae paginae
magister betitelt.
roev: Istam translationem fecit rev. d. card. Nicenus, que non posset esse melior, et
feci corrigi librum ex originali de manu eiusdem d. cardinalis 1453); Escurial, Cod.
Überlieferung: Paris, Bibl' Nat. Cod. lat' r7o3, fol' 95 (: P)' Erstmalige Aus-
lat. f. III 26, !.o1. 3. [Sign. ant. IV K. r7] (das Geschenkexemplar ftir König Alfons). -
gabe bei H.Vast, Le Cardinal Bessarion' Paris 1878, P'452s'
EPISTOLAE. 455
45L BESSARIONIS
ditus fuerat, iniquo animo tulisse memoria prodiderunt. Cuius rei ra- 18. Br¡oocpfov Kcpôrvttrr6 L73
tionem in litteris, quas ad praeceptorem suum Aristotelem dedit, facile TQ oo9ö¡ xøì
B92
expressit, quod scilicet doctrina ac sapientia potius quam armis viri-
Ðuòocoxdlqr y 752"
busque anteire ceteros cupiebat, et quidem melito, cum illud hominis,
Ieropylç t{r fe¡lrotrþ
hoc animalis, illud ingenii, hoc corporis sit virtus. Hunc tu, rex sapien- 5 Eü æpd,rter,v.
cellas huiusmodi rebus studentibus, armisne an scientia, potentia an 10 $eoù6 æü$uæootdcouç eIvøl clse¡lévouç eúpíoxo¡.r,ev. elæo¿ 8'&v cr,ç ¡.r.2¡8' d'v ¡r,r¡8è
sapientia. cuius rei argumentum est, quod me, ut librum metaphysi- llopgupíg, 'Iæ¡rBÀiXrp, Xupr,avQ xai tÇr Àor,æÇr töv dv8pöv åxelv<ov $r&øq
corum Aristotelis tibi latinum facere efflagitasti, et ita efflagitasti, ut rcepi'¡e coü rooorirou xorl to¿oricou æpúy¡læcoç &l,l'<oç òoxeîv, cori6'¡e ?EpoetPI-
ego tanti principis tam honesto desiderio victus oblitus fuerim mei 15 ¡révouç ôpöv ouve¡¿õÇ rùq toritov &vaÀe1o¡.r,évou6 èvvoíaq zæi taîç æÛcöv
ipsius et tantam rem aggressus sim. Quam veteres aggressi Latini, quid åæo¡.r,évouç ó6 cù zYoÀÀ& òóEot¿q.
fècerint, quove modo in latinum verterint, aliorum sit iudicium. fta 15 "Cloæep colvuv èx ¡rr,&6'¡vó¡.lr¡q f¡ cpràç cõv æpoerpr¡pévtov dv8pöv o(Û'$uæó-
celte verterunt, ut opus fuerit et sanctissimum ac clementissimum do- cræræe|vær rù co¡aûta tõv ðvc<ov &æog ælve'cu;.rxæI otícoç øÛ$uæóotæta óç øùtd,
minum Nicolaum v, pontificem maximum, qui omnis scientiae, omnis åautù úgr,ocôvræ xorl ærlrà éautõv d,l¡w 6vræ lo¿i óÀø &p,æ uirr'ærú. 'ce xa"I
divinae humanaeque sapientiae doctissimus in apostolicam sedem 20 æla¿u' ëv ce .¡ùp tfr $eoÀoyrxfl øúcoü otorXeróoet tòv llpóxÀov æepi tõv
conscendit, quique, ut loco et dignitate, ita philosophia, theologia et ctü$uæoor&ro¡v zroÀtlv ôiv e{ipor,q zcolorl¡.revov Àó1ov, ëv aecoîç ei6 llocp¡leví}¡v
omni optimarum scientiarum genele principatum obtinet, viros eligere 20øúcoü úæo¡.r.ví¡¡.r,æor,v. loùX óozrep Ìé1ouoi ruveç, 6cu n&v rò ægpoc1ó¡r,evovV153
utriusque linguae peritos, qui omnes fere Aristotelis libros denuo in úæ' ,itÀÀr¡ç a.iriæç næp&.'çerær, xælí. f¡¡,r,îv þr¡céov, 94oív, dÀn- 6oæep elóSa¡.[sv
latinam verterent orationem, et maiestatem tuam ante illius in apo- râ, øùroxív1ræ *por&.r.úe¿v cöv êtepoxtv{r<ov, o{jco xæi tù orü.$uæóocærø
stolicum tribunal assumptionem a nobis petere, ut hunc, de quo lo- 25 npo$etéov töv riæ' d,trÀou æøpæ1'o¡lév<'rv.< ei"y&p èort'cò éøuçò teÀeloüv, ëoøxæI
quimur, librum latinum faceremus, Quem iam diu a me perfectum, I ariri6 L oÇütoü B V
tuae sacrae maiestati, rex inclyte, dedicavi. Hunc, qualiscumque elit,
20 Procl. In Parm
cum tua serenitas hilari vultu acceperit, non dubito ceteris quoque
ob auctoritatem et dignitatem tuam, acceptum gratumque futurum' Ep. r8.-2r., teils ungedruckt, teils in sehr mangelhafter Edition vorliegend,
stellen einen philosophischen Briefwechsel zwischen Bessa¡ion und Georgios Gemistos
Vale feliciter, rex invictissime. 30
dar. überdies werden auch Fragen der Mathematik und des Kalenderwesens erörtert.
vgl. Bd. I 336-338, dazu unten die Nachträge. Als Abfassungszeit kommen die Jahre
4 ceteros M AZ cetetotumZ | 9 etiam MAZ et V I t7 inlatinumMA VIZ r44o-52 in Betracht,
on|,, !Ít
Ep. 18, mit vier philosophischen Anfragen an Gemistos, ist überlief ert: Rom,
Cod. Vat. gt. too2' fo\gz-g3v (: B, mit einwandfreiern Text) ; Cod' Vat' gr' 1416'
Druckausgaben: Im Anhang zu Bessarionis In Calumniatorem Platonis. Venetiis
fol. 15z-156 (: V, wohl Abschrift aus B) ; BibI. Vallice[ana Cod' gr' r89 (CVIII)
apud Aldum r5o3. 1516 (: A): A. M. Zatetti , Latiua et Italica D. Marci Bibliotheca co-
n. 15 (spä,tereHandschrift) ; cod. Barb. gr.6r, fol.9-rr v (sp?ttereAbsch¡ift); Florenz,
dicum manuscriptorum' venetiis r74r' p' r93 sq' (: Z); f'Yalettinelli' Bibliotheca
Bibl. Laur. Plut. 58, Cod. 3:, 1o1.73-74v (: L); Mailand, Cod. Ambr"348 (F 88, olirn
manuscripta ad Sl Marcum Veuetiarum. Codices manuscripti latini. Vol. IV. Venetiis
V 416) fol. r52-r54 v; Cod. Ambr. 579 (N 284 sup.) fo7. ?-g: Cod' Ambr' 7q (Q tt4
r87r, p. oa-o5 Ç V).
sup.) fol.27-27! (Die codd. Ambr. sind spåtereAbschriften) ; Paris, Bibl. Nat. cod.
gr. 462, fol. ro4-ro9; Cod. gr. 1739, fol' z8z-zgt v; Cod. gt. 2376, fol' ro4-ro9;
'Wien. Cod. Theol' gr.9o, fol' z8-z9v;
Oxford, Cod. Bodl. zzgo; Cod, Barocc. 165;
Jerusalem, Patriarcheion coð,. rg7, fol. 76-77 v (Papadopulos-KerameusIY r7z);
Athos, Cod. gr. 45o8, n. r45. {ol. 556-553; Escurial, Cod. gr' 96 (l III r) fol' r89'
Druckausgabe: Migne PG 16r' 7t3-7t8 (: M' mit sebr vielen Fehlern)'
-
EPISTOLAE. 457
456 BESSARIONIS
ë¡ror,1e ogóàpø npooiøcæ,cur.. xøi lúo¿v æoÀÀà oroæor5¡.r,evoç orlàe¡líav orlDézco,
cò Éæucò yevvöv. ei 8è ëor¿ cò ari$uæóotærov, 8itrov 6t¿ so¿oÜcóv èotuv, oÏov
ú9'éøucoü' >lé1<o T&P, çvloúv, ærl$u- {¡rr,ç xø.ì, lxævi ëorær, eúpeiv èòuv{e1u. ,l 8' &v el6 gærvo¡révr¡v &wígæor,v Èv
Bg2yxæi, næp&yew éo¿ucò xæì, æapd'^¡eo$ar,
n6ornìo* ô d'u éo,rtò ææp¿,y,¡.< toúcor'6 8è 6¡aor'ø xùv roîq eiç civ flÀ&totvoç , ì *pòc arl$uæóoratov &æævröv, &8úvørd' re xq.l, &.Ço'rcø- , n,
$eoloyíæv 9r,Àoooqei. roiç ò' a'icoTç ló^¡o16 ëv ce roîç eiç còv Öøîòpov úæo- , èlêÐr¡xæ ,iv, ei ¡-r,ì¡ tÌ¡v æoÀuì,o^¡íæv ger5ltov &p,a. xai oèi'ti+,
nepì &p;¿öv æpa'¡1t'æreiq Aot¡'lóoxr'o6 r}¡v tf''uXì¡v 5 5 xrocd,cql oou vQ rø:i)ra Í,&vrd. æepll¡Qó¡r,evov.
¡.r,v{paolv 'Ep¡rrioç, ëv te cfr
¿rl,$uæóotæsou ou¡rirpo,íuouo¿v. oi
g' ørjcoi ri¡v aridv r& ¡e Ðe¿1aepa car1r46
l' (n nVn æepi rflç cöv ðvr<ov ouv<ovupíø6 ì) é¡r,covu¡.r,íøç.
&veu æü ,rp.rioio, ivò6 | rdya$oü xocù riæò töv npò
aÛtöv nd'vr<,rv æapd-
è[ åtrøtcóvcov' óç eiàéùa¿ Xpeóv, óç cù ôvó¡.r,æræ toî6 øio$z¡toi6
IIpòç àì¡ ror5cor,ç xùxeî,vo
yeo$ær' Ðo1¡.r.æci(ouor,, t& ¡'r'èv xæi èx æleróvcov, cù Ðé '¡e
,i géo"r ç | írr" pgéo". ç t
çeleurövtor ei ç ¡t'iav æiriæv'
ëxa'oaov eíÀr¡Xev, e¡¿ep n&v r u
töv voz¡cöv ègí1xer,v oüre é¡lcovrl¡,r,<oç oüte xø,$æpö6 ouvcovrl¡,r.orç, &Il.- ée
æapâ,
aicröv, ,ro,po,'¡ó¡rru*'åè *oi ú9' éæutöv' rept "¡e f'ùu tþ'Xic xæi 'Olu¡'r'æló¡<opoç 7¿ev, dll' clçtù dg' évòç xori æpòç év'rÍ¡oæ ràövro¿xai èx y.r,&,ç Èocl ¡.r,ov4òoç
| æpócorç, xø,i Àé1ecær ðv. п' flv xøì, tæi¡u.xærù. r|v éøucöv r&lw xui. ë,ocr,
Èvroiç,ic'òuoo¿iò<ovæ8r,xó,$evq&axe,.øùtù¡vúruoot&oav,ri9'éæuciqxaù15
xæi aõ$lç èv toîç aritoîç flÀ¿ccov¡xòv 15 xæi êæovo¡.r, ú.(erar, ðvcø, xøì, &nò tu.ftrr¿ç æ&vra. ¡ù. ðvcø ou¡.r,zræ$i eior,v &À},{lorç
úæò toü seoü. àlxó$ev xocì, cule¿oüo.$o¿¿
xcri tù uitú. r.øç xøS' 6oov è[ évòç ðvto6 èoci.< xoci cil],øXoü. rlð yd'p Ëocr
eT,vai gr¡cr,8ó1¡-r,a tò otÛtò æøpú1<'r'¡ov eTvat' dv rf''uX{v'
cò êv ei8oç æpórorç, gr¡oí, roüro sà úæ' æücò æoÌlù àeucêproç.< xøi'Oì,u¡.r.ær,ó-
Tøüca8èæepicöv1eço¿oúc<ovèoíxæo¿lê1erv,ó6otixd,v,åtÀÀcoc&$dvatø
8r'à toÛ òorpoç 8è èv coï6 eiç ròv Oæí8covø' >é¡róvu¡ror,, grl6i, roî6 æøpa8eiy¡tuor,v æi
èoó¡,r,evø'ei ¡lì¡ tor'æütd'^¡e eiev, ú9'éøutõv ce zuæpálolvto'óç 1ùp
cò côrv 1e 20 eixóve6, óç póvou coü ðvó¡.r,øeo6 cù¡v cauróc4ræ ocß(owoç, coü òè æg&^yy.æroç
æricoxlvÍ¡rou, o,Úr<o xoì, 8¿à soÜ aÛ$uruo ot&.¡ov xæ'cdoxev&(ouo¿
oõv to¡oüto xøi oÚt<oç 20èxocdvroÇ &æò roü æcrpaòeí1¡.r.acoq eÌ,6 eixóvæ.<
co¿or1çcov orlo¡öv &sd,vocrov xøù åvóÀespov. coüço ¡lèv
ëXov. L' (ípr¡p.æ æepì ciç e[¡.r,æp¡.r,évr¡ç.
B' (í'¡v¿¡t"a. æepù coü ¡,r,e$excoÜ xøi ti¡'te$éxeou'
O'ö ¡rì¡v ciirÀù xai cò æoÀuSprllÀr2cov e[¡.r,øp p.êvr¡ç re xæi. &v&'yxr¡ç 8ó1¡.¡æ \z 155
.,Etepov 8è 6r¿ xøi æ&oøv êv&àæ, ¡6 ae xar, ëx&"or.t¡v oer,pùv &pxlxòv ælcr,ov xarærepæyi(E¿v [¿o¿ Soxoüo¿ )l¡.r,n],íxlóç ce xøl'Olupnr,ó8opoç, é ¡.r,èv èv .cæîq
èv coTç npoer,pr¡¡r,évor,6 ou^¡'¡p&¡'r'¡løo¿v o[ a'3coi, ori tæütæ
8è ¡r'óvov' &)ùù xal zr ei6 ,rò êyXer,píùlov 'Eær,xcl¡¡ov èæto,ca.oiøl.ç &rco"cpercó¡,r,evo6 roùç æ&wu dvæyxd,- g ggu
æfr 8è ¡leÐextú'
aricò rò,rd,ur.u alcrov Éu,'rfi ¡rèv &,y.ë&exca Àéyetv Soxoüor, 26(ovraç, t&. ae ènuAerpí'¡¡turu o¿ûsöv Ëxcr,$é¡.r,evoç xæi &væcpéæc,lv, eTc' æùcòç
y 1[{ eoüco pr,èv 1tí¡"ce rfiv cr,v.v &pXì¡v
tQ '¡r,it" &¡coordceiv èxeívcov tt'v6ç' õtv æiriæ &zroÐer,xvr3ç .ce xæi ou¡.r,æepoclvcov rÌ¡v rizróÀr¡rl,,r,v xæi ðpe(rv tl¡uXtc xøl 6},<,rç
tiu ,,áuttu ripXí¡v tuvo6 6loç, dto.oraçeÏv sõv éæco- "ìç
cÌ¡v a[peor,v xaì æpoøípeor,v æüce{or5orov xæì, oûàa¡,r.öç dvalxøo¡.r,évr¡v eïvøl' ,ilÀ-
lé'¡etocl
"Tuor, xøi cò æpötov
ooüv æd,vtorv o¿rlsöv oðoq,v æitlæv, 6$ev À<o6 '¡ùp oùàè olesa¿ cò ocriroxuvr¡còv øririq oó(eo$orr, ò'Jvøo$o¿¿ xøi ðÀo6
'lgeoc&vær,'Àeyo¡lévov,
eövvoz¡rõlv,rþtiuo¡r,otòèvòvxætù¡-r'éseftvtoüæpócouêvóq'toric<¡l9aoì30 øüdv cù¡v or)olcrv, &ìÀ' &¡eø tfl coü Èg' f¡pïv &vøogéoet xæi cù¡v orioíæv øriciç
änó¡ror"r. èxeivo gè cÇr tò ¡recexó¡.r,evov èxeivou òeïv eTvæu,
úg' oü 30 &vørpeio$ær. oiÐøç òé, æoíøç oXo{ç é )r¡,r,æÀíxr,oç xai éç ci6 'Axor8r¡porilxfre
xexlfiosæ.
"6
B 93 pecéXetør,' cor5cc¡ òè éøeo$¿¿ tÇi évòç eîvø¿ töv èv cÇr æI{¡Sel xaù ¡'r'i æ&orv nny\c àa{r,léoræcæ ææp' 'A¡.r¡.r,óvrov xdl Àø¡rúoxrov coùç flÀ&ccovoç
åpr5oøco
oÜoaç
&.¡t ø. næpeTvær. ,it rnç otrv t&q òoxoúooc. ¡'r'èv
&vtlgúoe r'ç' 8é úæog{eøç go,.rí¡oa.ç. é àé ye'OÀu¡.r,ær,ó8<opoç èv ¡.rèv roîç eíç tòv lopyíocv'
.dw'ord 1e -
o,i'¡,Ìp èv ëytole coüto Sapp{oarpr' gdvocu-oòv &'v eir¡' oo9ócær'&vàpöv' ure$4Àu¡rév4ç èori, gt¡oi, ngoær.péoe<oç rò o'ieo,$a¿ æ&wu. èl ù.v&.yxr¡ç eivøl,y74,
toü¡lóvou"o.uüu"içflÀøccovr,xiçèæoætelæç¡.uuocø1<o1oütexæi¡j,rlocou,35 xæl xo¿$' eÍ,¡røp¡.r,évr¡v xøi ¡rr¡8èv è, zrpoæupéoeoç ^¡iyveo,$ær cfl6 f¡.recépocç.<
óç "itc
lxøvöç à¿ætrr5oo¿osø¿ xul ¡wæ æepì torltcov {¡'r,Ïv èx,$eîvæ¿ Ð¿8øolalíøv, 35 Dpù yàp vó¡rr,(e, g4oív, ðt¡orl àuvæcòv æøp' et¡.r,appévr¡v &no$ø,vEîv. àuvøcòv
yæg, ai 1e { æpoæípeor.ç &væ.çxd.so¿' xaì y&p xøì f¡ e[¡i.æppév4. è* tic æpovoíøçV 155v
iipcr¡tær.< xai aü$l6 ev roîç otùroî6 'A¡.r,¡l,óvr,ov eio&yer,, cò riç {uXi6 arito-
7 øriröv LBV ¿it¿ä¡v (npcotouplöv) M I
ztpò
g etÀ¡Xev BV-ôiv el7eu LM I
g&.oxov"cæ èv cfr $eoÀo1txfr øú 10 æpoor,e¡.r,évoq îìv òóEc¿v, èv oTç gr¡olv' f¡ gr5or,ç oü æeíSe¿ eZvær, to'5ç 8øí¡rovocç
èvòeXó ¡l,evov,' A¡.r,¡,r,óvuóv ce toÏç ri^¡vorlq. óç àè xai còv ri6 o[ pèv eorSrcov röv &v8pöv &vørpoü-
eip,øp¡révr2ç Àóyov
orv, oi òè ouv¿oröo¿v. &lÀà' æepi ¡lèv sorlrou oi7¿pr, coútou.
Xpópevov, sv ole 'APr,ococêÀr¡
IIepì, àè <Iv 8r,ænopeîv gúe, cáàe ga¡.lév' zæl æpôrov æepì cöv Xcoprocöv vöv'
åp¡,lv¡ve'5er,.
xøi tooorleouç éiv8paç ðvtø'ç eÛ¡¿epöÇ &æóoæo$æ¿ orj æd'vu corlrcov yd,p Éxøorov è('íoov tQ æpóccp øicí<p êv eTvo¿¿ orlx d'v 8ì¡ &[r,óoer,øv
V 156 OÛç cororScou6
ori còv æóvov' &p"} dv ú 15 ot, oijrco Àé1ovreç, rii.N ii8r¡ æeæÀz¡Suo¡.r,évov t¿ év. ròv oõv æa4&^¡ovru éxao¡ov
ror' þ{òlov. ,ìi t, oúu xaì æpòç saücø ;iæeiv Soxr'*r'¿oe.øç'
B 9a èoo¡,tévz¡v toTç èvteu[o¡rÉvor'6 ôgéÀelav tro1oó¡'levoç' X'dPüfr cé ¡ror
tù p'ê'¡wtu æütöv $eóv, cò æpd.rr,ocov óxúorou nenh¡$uø¡.r,évou övcoç d¡.r.éoco6 rap&.¡ovræ sö
Ào¿æòv æäv, 8l' øúcoü iiàr¡ "coó xpuriorou ørlcoü næp&yer.v, xøi o{ic<,iç Éxaotov B g4v
xorù ¡.r,eyúÀcov &zcopröv &r.a.)J'&'Eet4'
øritöv úæó te coü æpócou æirí,ou rcø.p&1eo.$on, xal aricozræpd,1oyov eTva¡,Y L57
19. føôP1log ô feProtó5 ¡réper cò Ào¿æòv éauroü ¡t"ê,poç ææg&yovcæ, c5oæep æou xcri tiv {;uXì¡v ørico-
20 xivz¡rov eIvør,, ¡léper sò ì,o¿æòv êøwie x¿voüo¿v. oægêorutæ y,ìp ev
Br¡oocPkovr. "ñ ùrXñ
xutagalvera.r. r\ æ por5ì.r2or,6 æùclq xøi i épfrù úæò toü gpovoüvcoç aririÇ
8r¡¡'lroup'¡oü coü oripævoü ' 20
894 Ilepi toü xrvoú¡.r.eva' øútò àè cò gpovoüv orritie rSzcò tõv zrepr,ïora¡.r,évcov øridv æpø-
&Àl{Àot6 ou¡'r'- y¡.r,át<,1v, xøi oiiæ æriroxlv4tov oúccoç i ,lrrXú, ,bc ¡.r.ì¡ xøi ùg' åtépou xrveîo$ør,
L74" Oû øúvtor oleo.$a¿ Xpi¡ cor)ç dtvòpotç torltou6, oÛ6 xøraÀé1erç,
oüre ø'iroæapúycoyov, oiír' a'ití1, oijce cöv ùæèp aùciv vöv oú8eíç, éc pì
goveTv, &D.à c& ¡rèu-'¡rriq. xaù xupuórepæ &irÀdì,or.ç ouv{8euv, ëoer ¡.r.éveor,
z5 xoci úg' êcépou æa.p&yeoÐau oi ¡,r.èv oüv oúco Àéyoweç Àéyor,ev ,irv c¿' o[ 8è
êaégoç Àéyovceç oijæor'd,v eíxócco6 Àé1olev'oüte 1&p ðiv xlví¡oer,é noré c¿ atltò
øúcó, p,{ ori æeælr¡$uo¡.r,évov ðv. noÀri òè p&Àlov oüx &,v æa.pay&yor.' 8¿øxe-
xpíø$ør, yrìp àei 6ætoç 8{æore xai æø.p&yov nag&yovroç, xøù x¿voüv xrvoüvtoq,
xai ori ¡¿pì¡ xor,và6 oíioøç èvvoíøç ciiç tor"æ,3"cøç toùç g&.oxovruç oogoùç eIvæl
30 &væcpéæer,v. cò àè npöcov oüx æùcoæøpd,y<,r1ov, &¡,¡,- arlcò 8¿' øúcò ðv, xøl
f¡ coü gpovoüvroç f¡¡,töv èv cQ øricò crútò voeiv aüroxlvr¡olæ ¡exæ\,èçê,ævròL7lt'
êæuotpogi é¡róvu¡róç tç xiv'r¡or.ç. d¡v òè tluXiç te xaù töv úruèp ariciv vövV157n
3 æeprlvo¡.révou BV L | 8 élo¡révou6 BV éÀopévou6 L
zreptyavo¡révou rii;8r,ór4tæ oûx d¡.r,éo<oç oiitoç dæò toü te øùcoxuv{tou xal ør}rozrøpæyó1ou
xaræoxev&(e¿v Xpú, &)ùà æoÀù ¡,r,&lÀov &æò ciç te coü xuplcotútou ørltöv cÌc
2 Olymp. In Gorg' | 4 Otvmp' Iu Alcib' | 6 Otymp' In rempubl' I
6 Olymp. In remPubl. 35 orioiæq &,p.epeiuq, tî¡ç.ce &tu' &w,v\rov æì,eia.çrpooeloüç æøpalcoYtç, <I¡v &ÀÀc( ¡e
Brief'
Ep.19. Gemistos' Antwort auf Bessarions Fragen im vorhergehenden
Überlieferung: Rom, cod. vat. 8f. :Ioo2, fol. 94-47 (: B, vgl. oben s.455) ; 1 BV yewr¡Sévc<ov L I I Éorteto B €tvero V efrsero L | 10 rupooré-
yevr¡,$évro.rv
Vat' gr, '.4:,6, lo1. t56-t6z (: v) ; Bibl' Vallicellana' Cod' gr' r9o (C IX) fol'
2r-23;
Cod. BV I 12to,JtouLtoúto¡v BV | 13 rrpörov BV npótt:v L
¡.r,svoçLzrpoor,É¡.r,evø
Florenz, Bibl. Laur. Plut. 58, Co¿I. 33, Lol. 74v-77v (: L); Mailand, cod'
Ambr' I
g-rq v; Cod'
17 eúeoûl o¿útoü BVL | 19 ¡répoç BL ¡r,épou6 V | 20 elvø¿ BY)Lom. | êuv'
Ambr' N 284 sup') fol'
348 (F 88, olin V 416) fol' 155-16r; Cod' 579
II r) r-zvi riç L åøutöv BV | 21 óis øritfl6 L aùtoü Bv | 22 øri{6 L aùtoü BV | 23 otktoç
ÃLui. zog (Q rr4sup.) foL.zTv-28; Escurial, Cod" gr' 47 (T fol'
BV ðvt<o6 Ll24 oÜr'a'3cù¡l oÜ$'ø{fcr¡ BVL | 26 eixír,oq BV elxóç tr, L
.Wien, io|'77 v
Cod.Theol. gr.9o, fol. 29v_34; Jerusalem, Patriarcheion Coð't97,
gr. fol'558v-56ov' Druckausgabe: Migne PG
bis 8o; Athos, Cod. 45o8, :146,
:16r, 7r7-7zz (sehr fehlerhaft bis zur Unverständlichkeit)' 10 cf. Plat. Pol. V 469 a.
460 BESSARIONIS EPISTÔIAE. 46r
xai ¡ô ce æricoxlvr¡cov ró re æôrorrla"p&y(!)Tov æxp.\pr"æ eïvæ¿. 8eîv yd,p 9z¡otv te$fl' xøt tivr yùg itllg ¡.r,&À).ov zrpoo{xer, cò òv ì) cQ øûrò 8¿' aúrò ðvcr,;B g5"
é llpóx),oç röv te dxlví¡tcov xal écepoxuv{rcov cò aritoxlvr¡eov ¡.r,éoov eTvøu, oúror 1â,p d,v c&,ÀÀø n&vru èxeívq ¡rèv é¡,r,óvu¡.r,ov rò ETvø¿ ëXor, &ÀÀl¡lor,ç I' oùX
xøi toüt' eTvæ¿ rò coi6 &xlv{ror,6 r& êtepoxívr¡tø ouvúætov, &ÀÀà x*ù Ei x¿veÏ é¡-r,óvu¡.r,ov, &re xuì. &æò ¡.r.r,&6 &¡cæv¡æ æpoióvcæ tfrq ,ipXÌc. oü yàp rò rù ¡.r,èv
ì) xcri æapá1e¿ t¿ t&,ÀÀo( rôv oùv ærlcÇr Èoo¡.r.évcov, e'úr¡ ôiv npötóv té c¿ øricöv
xøi æpoõxov. ei òè roroüro, xocì, &¡-r,epé6. xøi nepi ¡lèv corltou Èç coooücov. 5 Sreo$ø¿ yévoç'ìu f,Ìp oxoæfr cr,6 òp$ö6, &æø:v¡æ tà &æò xo¿voü :nvoç &vtr,-
'¡évouç åç teleócepø xøi &relé orepæ &træ er5p{oer àr,ar,poú¡.r,evæ'
àrorr,pori¡.r,evæ
flpò6 tò þ' Cn"nv". r¿Ì 8è ceÀeócepø coü xo¿voü yévouç Ì) eltouç ¡l,&Àlov cöy &ce),eorépoiv ¡retéXe¿.V 15g
Ilepi òè ¡.r,e$excoü xaì, d¡.r.e$éxcou ori8èv x<oh1er, coü ¡.reréXerv xæi p.etê- olov roü (cþou åíç ce rò dsd,vøçov xal $vr¡còv ò'ø¿pou¡.¿évou, tò dsd,vøcov reÀE-
Xeo$øu æÀeovocXi Àeyo¡.r,év<ov, xo¿ì t&
aùrà rfr ¡'r,èv &¡'r'é$excæ, tfr 8à ¡'r'e$extà órepóv te xq.l, ¡r&ÀÀov (Qov, eìí ye 8i¡ xøi p,&ÀÀov (ôv, xøi ê6 cò Àoyr,xòv òè
BgSlé1eo$u.,,.¡tí.æ ¡,r.èv Y(ìp eír1 &v ¡,recoxi ilxr,,.;ù. ¡.r,óv¡v dv aiciæv, xøs'lv óiæøv 10 xaù &Ào1ov roü ærltoü æõ 8r,ølpou¡r.évou tò loyr,xòv teÀeócepóv te óoø'5coç
næp&yov úæò æøpøyo¡.r,évou lte'cêAorc'ä,v éç cöv æÛtoü ttvoç cQ zuøpæ1o-10
roü xoci ¡.r,&ÀÀov (Qov, el ye 8ù¡ xæi ¡.r&ÀÀov (.ù i toyr,x{. &ìÀ' orlÐè rò Àeuxòv ictov
¡.r,évqr'¡retæ8u8óv, xøù d,v ei x<,rpìç
æücò xø$'aúrò ¡,r,évor, rò
æøpúyov. ërêpa. tÇr Àeuxotépcp épovr5p<oç leuxóv êocr,, cQ tò ¡,r,èv g,&lìov, rò 8' {ccov coü
V 158 bè i¡ x.ærà. zupóoÀr¡tf,rr.v, xæS' iv eò ææpúyov xuvoüv Ì) 6lco6 ,åipXov æpooloc¡.r,p&-
i Àeuxoü ¡.r,ecé¡erv. èxeîv&. Te pùv ôiv êv òíx¡
'3æe{ørpoîro coü ðvcoç xøi ð¡r<,rvrl¡,r.<oç
vov êaucÇr cò r5g' èaucoü òr,æcr$é¡.levov. oütco 8ù òp4, dtr'
â'v òp<þ4 èç aÛcó' &v eivø¿ lé1or,to, al æ oæpi¿oelç xøl g$opaí, xøi 6À<o6 .cù. xuxù. ríire xøi coü
f¡ ¡retoXi röv Xcoprocöv ôiv vöv eìlr¡ zupò6 cà tfr8e,
g,èv oÛv rcgorê,pæ i òè 15 ðwo6 &navræ óvru &noæ:,cboer,ç tù. ro¿ocüçø. &),Àù 8è xøi æepì, rórjrou èç ao-
úorépæ cic tþuXÌc rpòç rò oö¡.r,ø. eíÇ toooütov oüv xaù æepl tor5cou' 15 ooütov,
tò "(' (iFWu.
TIpòç IIpò6 cò 8' ({t¡¡.r.ø.
Ilepi 8è r!6 töv rfl8e æpòq cà eí81 tà Xcoprorà, é¡.r,covu¡rûæç, åæeròÌ¡ cöv Ilepi 8è toü tie Àóyou oriX oïóv ce tiv ei¡røppévr¡v xocl é,$ev-
e[¡.r,ocp¡-r,évr¡e
épovrl¡.rcov crÌ ¡.r,èv xac' où8e¡.1íe\ ÍcpúT1.ø.rixÌ¡v xotvotvíocv xo¿vòv toiívo¡.la oüv tôv ¡le),ì.óvr<ov è{e}.eîv, èxelvo¿v coîv &{l<o¡l,óto¿v xæl d¡egoïv è¡.r,æé8or,v
ëAe,,, r,ù.8è xo¿vc¡vei ¡lèv tilÀí¡).or,6 xui npæ'yy"urmîtç, xærù' Ðè o¡'tlxpóv tl
$úæpæ
20 ¡.r.evóvror,v roü te &rcæv ai[.cr.ov, 6ru d,v ðpcþr2, or5v &v&yxy¡ ta xæL ópr,o¡,r,évoç
cöv åtépov ègd.nrerær1 xæì roüco ou¡lpepr¡xóç re xal oôx ëç cr,va xouvlv 20 8p{v, xai coü æ&v tò yr,1vó¡,r,evov r1æ'øirl,ou ìív r"voç.¡íyveo$ør,.'Apr,ocotélr¡ç
oùoíav ou¡rBalÀó¡revov, olov (Qoc cti leypø¡.t¡,révø æpòq t& riÀr¡'$r'và
xai râ, ¡,r,èv 1àp èv coiç ¡,r,ecà cà guor,x& tì¡v &æò corito¿v ouvecopocxòç toîv &{r,copríco¿v v 15gv
æércovÐ.e. cà, ð' eî xæi, xuaù. ¡leÏ(óv cl xolvcoveî, 6¡r,coç ¡rÉvtol ev 8lø9ópolç &v&yxr¡v xai ó6 ð¡.r,néàor,v xai ti¡r,goïv rorJro¿v ¡,r,evóvcor,v x¿vàuverle¿ èx ti¡v
yáveol xupl<orépolq æeptê$erær,. rrì 1àp èv 8uøgópolç 1éveol xouvòv ðvo¡,r.æ èoo¡.r,év<ov rò ên' ti¡,r,gótepø èv8eXóg,evov o'úXeo$ør, [vø ¡.r,i rò åøucoü èv8e¡ó- L Z6u
ëXou"oc ð¡.r,óvu¡.r,oc, oîov xo¿ì, tfr iøtpr,xfl ou¡.r,pæivel, cfi æ 'cêyv1¡, rfr te luvør'xi, 25 Feyov &æoléo¡, Sd,cepov roîv &lr.op,&,uo¿v coúco¿v &vør,peï, ¿Ivæt, &¡rq. cöy
rfr ," o*"rfr, tfr ¡rèv d¡v téxvr¡v 'ú8r,ov ëxouor, .¡évoç, tfl 8è tì¡v relvr.xi¡v, 'cfi26 yr,yvo¡,r,évcov ri{r,öv xoci &veu øiclou érouoüv Ï,yvó¡.r,evoc, yeloíorç tò ¡.r,èv æ&oí
Stcdv xø.øoxeu{v. ènei oúco n&vr' ëAe,. tù rfr¡e æpòç tâ, X<oprocù e'íàz¡, x&v ei cE Ðoxoüv xæi 8ó{ov ðiv &vo¿¿pöv, cò 8' úæò æÀeiotov dvtr,Àeyó¡l,evov é6 ë¡.r,æeÐov
V 15gn xorrù. ¡têyx cr, d,Àì{lor6 xorviovoî, rÌrrrr* èæei åv 8uøgópouç eulX&veu ðvca yévsorv, éocucQ cr$é¡,r,evo6. í8<o¡r,ev 8è xøì 6æou cò èæ' &¡rgótepø coüco èv8eXó¡.r,evov xøi
L 76 ép¿óvupæ â,v eii¡' coiç ¡.r,èv 1rip cfràe rò ëlXpovov i ëvuÀov elz¡ &v ^¡évo6, coiq &¡,rgippoæov ol'Apr,orotéÀe¿ oüto¿ ouvz¡yopoüvreç &froüor,v eTvø¿. ei yrÌp èvrfr pou- B g6
àè èxeT cò ocióv¡ov i) xcoplocóv. tù pévcol övcu n&v¡a ú.^ye &v(itd¿ror, ézcóo'
,ifu
30 Àí¡oer, f¡¡.r,öv øricò d{r,oüor,v eïvø1, 6zcou xæl Soxoüo¿v ørjtò ríSeo$o¿1, } gd,vrcov 15æò
rr"ç xæi ércoioc æpo7,e r.giout1ro, êæei oÜce èv ècépor,ç aÛr& ruyx&vet, 6vlx tragópolç 30
¡.r,r¡8evò6 d,v criciou tiv
porlÀr¡øuv i¡,r,öv xr,veîo,$ør,, &ll' ú,xfi p"&t1v, ívø 8i¡ xøi
^¡éveor, xo¿vóv ce &).À{?tor6 xø[ ¡,,,éroeóv "cr, èç eiv
otioûæv ëXer ou¡.r.pal]ó¡.r,evov toüco cò oe¡.r,vòv d¡,r,öv æepld,{,'oor ¡.røtærór1l'æ uiti¡ zreprséweç. i
øürò rò eîvø¿. xo¿ì ri
yà.p &,v rorJrou ¡.r.eÏ(ov èç orioiotv eir¡ èx&ocotç ou¡,tpøÀ- "fr ùuXfi
ï) xøi gør,vo¡.révou riv por5Àr¡orv f¡¡röv ouyXrop{ocoor.
iv úæ' &yø$oü ðvcoç
ló¡.r,evov;o,ixàvòì¡é¡r<ovúg,<oç6vraÀé'¡'otco,eipì¡dtpææpò6ròæpöcovæltr,ov xrveîo$al, 6oæep zcou xal gulvetat xr,voupévr¡, &vdryxr¡ ørlroîç xai oùv &v&yxy¿
xøi cuç cò eîva¿ r&llø rcdjvtæ ëyew &{r'óoercv, ì)v g'Ì¡ cò Èv
¡.r,óvov ô¡,r.óvupóv Bb ouyXopeiv x¡veio$a¿. rù¡v ¡.r.èv oõv Bor5l¡orv d¡.r,öv oúx ôiv eïvøu orùcoxlvr¡rov,
¡.r,óvov xocì, &ya,$òv xørà flpóxÀov, &Àlù xcri cò òv xac"IouÀ¿øvòv èxeivql &væ-35
elye úæò toü gpovoüvroç f¡.r,öv xøi criyorsoü gælve,cær, xrvou¡lévz¡. tlv Ð' 6Àr¡v
26 ócouoüv BVI L om. | 27 ôólov BV Eó{øvL | èvl Lþostead,el. | 29-30 ei yùp è'r
. . èÇroüouv elva¡ BYf Lo*n. | 34-36 &v&yx1...xr,vou¡i,év¡ Y2,inmøg. | 34aùtoîç
ro,hov L trþ. BL ari{6 V | 35 ou.yXcopeîv BV ouyXorpfr L
BESSARIONIS
ÈPISTOLAE. 469
482
ri¡ç p.or.yeiuç $e¡.r,út<ov e[¡.r,ap¡révr¡6 d,væipeorv ioXupr(ó¡.revoç, &re &æ6
V160ùpöv,flu¡¿ivæùtoxivr¡roveTvør,eQp'épelêautflçcòlo¿æòv.øritfl6xuveîv'fr "rlu "ìc
øücoxivr¡rov' oti yàp oriò' 'Aptoto- Suoxpítcov röv ro¿orit<¡v ðvcov .$e¡.r,út<ov Ëær,Xelpöv, xo¿i oùt' &v ainöç xær&.
z¡ou xøi 'AplototéÀr¡ JitÜ,oiouvlotøo$æt tò
orloç. xr'veio$æu påvcou x¿l aütò cò èv ye cò eixò6 xalöç xexpr,xdsç, eixótorç orlÐè f¡pîv ær,$avóç. èxeîvo ¡.r.iv èr,i. n&.at,
rorltor6 æpoo$f¡oo¡.rev, ó6 oriàè ròv civ Seoü rrpó1vco6rv 6uvo(vo(rpoüvrø tfr 1ìç V 161"
5 ei¡rap¡r,évr¡e &vocr,péoer Àóyov xalöç h5ouolv o[, Àrle¿v æelpó¡.r,evol, g&oxovreç
còv $eòv ópropévcog à. ù.6pto'ca yr,vóoxer,v' ei ¡rèv llp rò tiópr,ocov oyêor4 tr,q
&ii.,¡'rav i¡.retéporv, oijr' ærlrò èg' åøutQ èot¿v. ci,r¡- úæò ei oüv tÇl zço¿eîv d¿ñævrd, 1r,yvóoxer,, xa,i épí(or,
&nøv,ca. rÇl æor,eîv yr,yvóoxerv.
orlx ër¿ ol5,c' ènl
"g ouveÀocuvó¡levo¿ eöv ]ó'¡cov d,v 8í1æou, &rr'i}..v æo¿oî te xøi .¡l1vóoxot,xæl ori8èv d,v dópr,ocov eï4, <iv d,v
torlt<¡v oi cí¡v ^¡e'el¡'læpp'évr¡u äü"o'' &vælpoüvteç
15 øritòç eire &.p.êoroç síse 8¿ù ¡.r,éoov zro¿oï ce xøi .¡r,1vóoxo¿' &æøvca à' &,v
V 160v èn' èxelvz¡v rn"o,f"O1or"t ri¡v ,iæoLoliæv ,9&oxovreçxai cò gpovoüv toÛto f¡¡'r'õv 15
åricfrpouÀ{oer,f¡põvtTuæ',tt^¡"flvåzrr'p'elr¡$flvocúteor'ritoüxaid.oxî1oæupouÀr¡-
$ö*r,ev, **i o,,iri'èrrrgig.oo¿v. å¡,¡,i **i'corltou ¡ó(av
c.vù f¡1{ooco$ac 8eî' d1 æricoü { ce æpóvora Àz¡g$í1oeo,$al xai .¡vöorç. cà, òè xaxù. &¡e roü ðvtoç ðvtæ
te aücoü xæi &'oxr¡rêa' tc f'ù ttPót:pï èlyeyovuíaç tQ &æorrdtoer.ç orlÐ' ôlv øiriøç 8éor,to. <Í¡or' oriò' â,v é '$eòç cQ tflc ei,ç rroüo¡¿orrov
coü ó6 Ëær¡.teÀr¡téø
æot'eIr¡¡'r'evpouÀr¡$frvotr' zrpovoíaç re xai eÍ,¡.r,øppév4ç Àóyqr rfr coúc<,rv ènêyowo a.Giq.
Bg6vgpovoüvcr'f¡¡,r,öv,oÛò'&vèær'¡r'aÀr¡$ivoc¿æüroüoïoité
L77 lltore xæì o{hco tò gpovoüv f¡¡'r'öv dv (
20 Xoi rooaü$- f¡¡reiç êç tù Í¡æop4¡révø ou¡.r,pa)rÀó¡.r,e$ø, [xøvd, 8ì¡ riv8pi o[q,r- V 162
æep ool. ëpporoo.
øú146 aritò zrPórePov xex¿v1
è9' fi¡r.iv ôP$õq ?teYó¡'r'eva dv
ta'{næç nPöto t ðvo ¡ld'oævteç, . oi ¡lèv yrìp 20. B4øocpfrov Kapôrvúk6 897
el¡lap¡r,évr¡v .iuo,,goÜu',ç, ai.l..l, ¡,ai.r.ov xæ[ tr,$É¡.r,evol
rfr 8óEr¡ v 762
c& iøppeiø' 25 TQ oogQ xøi trùøoxúÀqr
)c<¡.txo[ xøi ææptxe]re,Jáuro, èxéívæ,{ ocpù éxúoecp èæ{òer,v
fet'rpyútg tQ fe¡ltotQ
lriyoü 8å p" l'>, Ze$, xo¿i orl y' f¡ æezrp<opévr¡'
6æ¡ æo$' ú¡liv eipr' 8løceræ1¡révo6'<
25 Eü æpd,cter,v.
toüto töv ¡r,5$.u tinn"n 8r; å'p'ptinç Àé^¡erv' oú'èv ¡réwor fr''ov x&æei
4 tòv B V tl¡v toü Seoü L tòv L om. | 12 1u1vóoxerv BV luyvôcxov L I
ci¡v $eoü
è¡l"9a,lve.ca,il'çxövcfrçtõvpi<ovø[péoeco6.xæcàouví1$etctv35 15 æo¿oî BV L | 11vóoxor BV yr,1vóoxer L | 16 ¡.téllov BV ¡raÀÀet L
¡6 ¡e êxd,orn Quxfl yí1veo$ær tiv atpeorv'
æo¿eî
1óp glor coù 17-18 tù àè xøxù , . . &.norurl¡cer4 \12 in mørg. | 20 ou¡rpøÀì,ó¡re$¿ B V oullpaló-
ouv píou' xai xot'$' eip¡'lóv t¿vø' ei 8è xø$' eip- L
ei òè xq,tù ¡.r,e$a
¡.r,óv,oriò'&veuaielø'ç'eï8èorixd'¡euairíq'Ç'xocloùvdv&'^¡xy¡'é8'riæòtöv
Ep. zo. Eine weitere Anfrage Bessa¡ions an Gemistos philosophischen und
10 r]¡rõv B Vl L om' I tl
er xl| tò xrvo'l¡levov | 13 éøu-
øùroxrvoúr¡r'evov Y corl' mathematischen luhalts.
om' rÍtc'&vBY &'d èv L | 35 rl'ruXõ:vBV Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. 91. roo2'
rQL éaucóBV 125 èxacrt¡BvlL 132
ttrl L
{uxøÏqL 36-ä? xul ró ¡e ëxiror1 " ' pí'ou B
| om'
fol. s7-g8 v (: B) ; Cod. Vat. gr. r4t6, 1o1. t6z-t64 (: V); Bibl. Vallicellana, Cod'
{ragmenta ed' Arnim I r18)' gr. r89 (C VIII) n. 14.
26 Cleanth' Fragm' 527' (Stoicorum veterum
7
ËPISTOLAE, 466
464 BESSARIONIS
Es lolgt hier ein Schemø ltir to Monøte mit eingeschriebenen Zahl,-
èp.ê, æ ërr,. eip{o$co f,ip æpò6 oè c&;tr¡sé6. rövzraÀæ¿öv èxelv<ov &v8pôv cror
und, Monøtszeicken nebst lreien Räumen zum Eintragen d,er geaünschten
g g7u 1pr¡o&g.evo6 lro¿ptu piær'ç, æÌllrixæ tiç *isronæg&TôYov xa't' atitorSç Àéyetør, o$
Angøben.
ü rgo¿rrorov æeæþ2$uo¡tévou ðvcoq úæò toü èv¡aíou $eoü zræpæyó¡.r,evov, æricò
óç oi ciç xlv{oeorç roü
Oúror orjx B g8v
iiSr¡ cò Ào¿æòv Éauroü nap&ye,.v, xæi tiç pe$excòv olovçct¿ 16 te xut' ui¡tuv ¡.r,év, oto¡.r,ør,, ¡.r,éÀÀovtoç ëcou6 &pu$¡,r,oí.
6 oï8a, ei &æÀavöç ëxxe¡.v¡dt. du y" ¡.r,ì¡v roü ërouç &pXlv èv æoiou xæi rcoiq
¡6 ¡e xærù æpóoh1tflv. èyò ooü ì.éyovro6 æ¿ocerlo ¡,r,év, èæeio$r¡v 8'&v xocì coùç 5
eizao$ivar aÛtoî6' åv- ¡rèv &14$Q &o$éver,av, rfr 8è {uXfl ¡turø;,,6r4'cæ Ttpoo¿?!îovre6, ei ouvleioøv
ø{ic4 coiç &lìorç lllveo$au röv ei8öv, oüx diÀÀr¡ cr6 | ëo$' 6re riya$oü écouoüv r|lu1Íu, xaì, coúrou åeép<ov &,¡laívovo6 gøtvo¡lévou, n&v V 166
raü$æ ^¡rìp tì¡v xu.c, a.ì.¡luv xøi rocútz¡v tiv æøpaòer,y¡.r,occlxiv xøi ori dv xæì èæ¿- põÀÀov i tò rif¡retvov åaurfr gær,vó¡revov ætpeîo$ær &fr,oüorv.
B 99 nloxì¡v ¡,r.é$e[rv xæ],ei. æepì òè tfrç toü ðvto6 oüX Vû 6e .ld;Pú'c'
é¡'r'<ovu¡'[inc
lé1eo$ær,' ori yrlp ei é tfràe div$poæoç Ilept 8è toõ a¡ tfr ð1Ðó¡ çöv zroÀ¿re¿öv Xopíou &pr$¡.r.r¡trxoü où8Éæote L 78"
césco cò eù rfl8e roiç vor¡coiç é¡,róvu¡,ræ
5 ixavöç åreoxerþd¡,r.r¡v, oüce ëXco tí ool Àéyer,v, ei ¡ei 6oo¿ aricoü eüÀ1æta, óç
rQ vorlcQ é¡r,Àuu¡roç xø$' ô ,ii¡,r.*<o &vgpóæor, iiÐr¡ &v&yx' xæI óv'cæ é¡'r'óvu¡'r'a õ'
cpeîç &pr$¡loù6zru$¡.r,évæ6 úæocr,$é¡levoç, toùç T', 8', E'. &æò cor5cov æoÀÀctæÀa-
eiva¿. orl yàp où8' ei é $ocìd,ctr,oç xrl<ov cQ xepoøíç é¡.r.óvu¡.1.oç, xæ$' ô xúve
6¿o((óvrcov éøucor5ç 'ce xæi &)rlí¡Àou6 8r5o tivorÀo1ía6 yevv&, å,q êxeîvoq &p¡.Lovíaç
{8r¡ xøl (ó<o corJt<o &IÀÍ¡}'or'v é¡'r'covú¡'r'<'r êotóv'
,ii¡.r.go xøÀeio$ov,
xaì.eî, t{v re &pr,$pz¡rtxÌ¡v xcrl åp¡.r,ovtx{v, xaì c}¡v ¡r,èv &pr$pr¡cr,xù¡v æÀeovaX!,
V 165 'Tæèp òè toü eiç el¡rap¡.r,évr¡e ló1ou oüàe¡.r,íæv riiÀÀ¡v oou rrapé{o¡.r,0(r, l¡o(pru-
cù¡v 8è &p¡.lovlx{v coü 1' røl e', i8íç êxatépou rövò'æoÀløælcro¡øoú,vct¡v xøì
píav Ì) civ ot,itoü fl),d,ecovo6, èxeûvr¡v tiv èx ciç Êærvo¡líào6' )) fl {uXiç 8è 10 ëæe¿tæ &Llí¡l,ouç Lþ' , Le', x'. torJç<ov yàp cöv &pr,$¡.r,õv é ¿e' soü lp' rQ recúpe<p
Li}'åu,&yx4voüv xertr¡¡.r,évr¡ç tizuocoöv dvø'¡xöv æolù ¡reyioc¡ 1íyvor,c' öÉv'&pXouoø 10
¡.r,éper ørieoü toü r,p' úzuepéXcov rircò toü x'
Ítæepêyetær,, tÇl aritÇl ocõ tec&pca
d¡'tetúorPogov' 6tøv {''uXi tò 'ifprøtov
1ap, ar.i' orix &pXo¡.r,évr¡ vo¡-r,o$ecei. tò 8è ¡.r,éper, aüroü roü x'. &æò côv eipz¡¡.r,évorv æu$¡lévov x¿i éxo¿còv cetpa.¡óvouç
x¿cà ròv (j¿plotov pouÀeúor¡cør, voüv, téÀeov èxþø.ívet cÇr övtr, xac& voüv x¿i
gr¡oi yevv&o$ar, o[ç xorù 8r1o orl recpocyóvou6 ouvo(zrorlxteo$a¿. oi ^¡,Ìp &æò
ori8èv ri8&¡.ræç â,v arltoü xpeicrov, ori8è &¡.r,eraocpo9óæpov &y æote 1évouco' &ÀÀ' 8ra¡.r,érp<,lv þr¡röv oi rerp&^¡avoi eior.v' oi àè &æò töv &ppí1c<ov, of où rerpú.-
öveoç tpeiç Moipøt xarêaouoar, guì,ú,ttouol téleov eivo¿¿ peÀcúoc¡ pouÀfl tò 15 1<ovor, óc du 8r&pecpov rfr æìeup{ cørlcò èæ' ripr,,$¡röv Suva¡.r,évr¡v. o[trveç òè
pepouleu¡.r,évov åxúocor6 $eôv.< oijr<o æoÀ),oü 8éouor eiç flìúecovoç ë1eo$øu à¿o¿- 15
oürou, xøl 6æ<oç roî6 åxaròv cetpæ1óvou6 oi t'io ori tetpd,yolvo¿ ouvøæost- V 166"
uoioç oi re.$r¡lu¡eévr¡e tl,'uxiç tì¡v rie elpocp¡révr¡ç eivøl 8ó[ocv góoxovreq,6r' èxei-
1(rovrcr,¿, è¡r,oi ¡lèv orlàéæoce ëoxeæræi cr, nepi ro'5cou, cí¡v ce òuo¡éper,øv ger5-
voç tfl gpovl¡.r,<oc&c¡ {uXfr c}¡v ¡.r,eyíocr¡v &vayxöv èærci$¡orv' riÀÀ' ìloo6 oir¡- yovtl coü $e<op{¡laeoç, ó6 xøi é oogó6 ¡.r,ol Ku8óv¡q øveòeí[øro æeæuo¡.r.évqr
,$eúr¡ äv rrç t1ù xai rfr &gpovr, tl,,uXfr &vrí.¡xz¡v aùtóv t¿vø èæ¿c¿$évoc¿' tiÀÀà xai
æorè æepì arlroü, &,æoxexgtp.êvoç ¡,rèv ori8év, oX{po¿c¿ 8è ¡.r,óvcp tiv àuoXé-
,r.pi àiÀó6 åocr, flì,úcov, æøvcøxoü poöv te xøì, àtoccervó¡,r,evoç,
co,,æ$,c"r¡ç
20 perav åv8er1¡.r,évoç, xæi. &.p.æ cò ori æd,vu ¡¿p{or,¡r,ov øÛtoü épövcr, Èç oriSèv B 100
"!q
óc oÛàeì,c åxòv xaxóç, dÀrr- oixovsEç o[ xøxoixaxoi 1ílvov .'w, èlæy,upt&vovteç ' ei 20
¡,r,èv ¡.r,éyø, Êç 8è ¡.tü$óv rr,væ tQ flÀúc<ov¿ toü co¿oritou $eorp{pacoç ou¡.r,-
Ð'&xovreç, 84Àa8ì¡ 6¡t xqì riæ' &vú.¡xr¡e clvó6. èxeîvo ¡lévcor, ¡.r,Í¡ oe løvsøvét<,r, pøÀ),o¡.tévou.
V 165" ô xaì toùç æoÀlor5ç ÀeÀr¡$ò6 o9óòpæ rupd.æg" óç
8væ ¡.r,èv tpóæov &v&yxt¡
Ilept tè Xpóvcov cöv è¡r,po?tú¡.r,ov, èæeuàù¡ f¡¡reÏq cì¡v pero(Xer,pepüv&6 tpoæùç
l,êyerw., xæS' flv n&v cò ¡,rÌ¡ èv8eXópevov ,iiÀÌcoç o¡eiv &væ1xæîov Àé1etøu.
æpórr¡v orlvoòov tipXiv coü ëeouç æolor1¡le$q. xard te 'EÀlí¡vcov cor56 æì.eiotou6
étepov ò'aü tpóæov iòio6 ag'Îlcp xæì øriròç IIÀút<¡v ypipar',
&v&yxr¡ t 9í", ð 25 xal roùç æpò Køioøpoç 'P<o¡.lctíou6, 6pæ &ei tòv coü róæou riÇ S' oeÀ{vou
óC åv cö KpærúÀ<¡r. D(óA éc*oüv ¡eo¡.r,óq, 6oce péver,v éæouoüv, n1repoç ioXu- 25
&pr,S¡lóv. zd'v ¡rèv åvò6 ¡rz¡vrøíou Ðpó¡.r,ou, 6ç èort ¡-r,or,pöv x$6', è).dctcov, fi,
pótepóç èo,cr,v, &v&.yx4 i èærsu¡-r.íøi< xøí gr¡or,' >æo).r5 àræ9éper, rï lóxpate6,
atír4 åociv f¡ coü ëtouq &pXouoa $' oéÀz¡voç. Èòv ò' é toloüto6 ripr,$¡-r,ò6 ¡lor,pöv
dvú1x4v ¡.r,èv i8ico6 tiv
åær.$u¡.,.írr.< åvcaü'$ø Biav xøÀeî, tiv8è èær'Suptæv oÛ
x$6' ¡rei(<ov fi, rigørpeîv 8eî pz¡vr,aíou6 dpr$¡,r,oúq, Íva åæi clv coü ërovç &'9-
òí¡æou o,ix &væ.¡xaiav i1oú¡.revoq ëne¿ra" 8eo¡ròv ric y" &v&'çx'r¡e ioxupótepov
Nouocrv S' oéÀr¡vov &,gix¡¡. tæ,3'cqÇ oüv t!ç toü ërouç ctpXorior¡e S' oeÀrlvou
tQ
B g9v riserør. zrö6 .¡rÌp ôiv xai yévorco éc¿oüv orix &vøyxæÏov &v&.yx'r¡e ioXugótepov, årìv r,p' &pl$¡loü æpoote$évtoç 6 &pr'$¡.r,òç
30roû cóæou tÌpr.$¡r,Q, ¡r,èv Xpóvou æ&'ç
fi où8è $eó6, 94oí, p.&ye'cær.; &ÌÀà 8iÀov, óç cò &vd'1x7ç iøavp'cepov æolr5 30
.cù.çcl'úteppri)ù¡ p.oípa.ç, È¡.r,po).i¡-r,ou ¡.r,r¡vòç ori 8eî. ëocø¿ y&p xrixÀou &'pær'pe'Y 767
ipórrpou xai aricò &vølxaiov 8ei eTvø¿. tocric¡ç oüv tiç þw.Lov &v&yxïç fnv Sévro6 é Àeræó¡levo6 ctpr,S¡,r.òç ¡.[or,pöv xS6' å),dctcov xct'i soü èæt6woç tz¡Àctòì¡
,þrX,ù, ëv¿o¿ &æall&{ar, æpo.$u¡,r,oú¡,r,evor, ouvagarpoüorv øÛriq xai tiv è'cêpav
ërovç &,pyl¡. èùv 8è r,p' ¡.t4vuaíou &pr,$¡.r,oü æpoote'$évto c 6 t&'c &pr,$¡ròç tù6
xai .$er,oeéporv &vd,yxr¡v, ci¡v èv tQ éxouoi<11 .ce xæI xøtà voüv, orix ê9lotövteç, c€' t¿ù úæepBríÀl¡ ¡roipæq, êp,potrí¡.r,ou ii8r¡ ¡rr¡vòç àeÏ. æpò6 Ðè tò toiç toü
óç æoÀù æpórepov ctiyøSòv oùv &vúyx¡, S¡v &v ,ii11¡, ,.l,,uXì¡v &yer, ociciou æavtò6 35 Kaíoapoç pr¡oiv êx&otøç ou¡.r,poÀù6 Ègappótrer,v èxetvo ëXe æpóXerpov' óç
ørltò ôv 16 xpd,rw,c6v te xocl 8pæocr,xórarov. &llù Àav$d,vouo¿v øricoùq cQ 35
còv toü vu;¿$r¡¡répou &xpr,pfl Xpóvov 6Àov vuX$í1-
e'æer,tù¡ ëyer.ç ëxd,;or4ç ou¡.r,po),flç
pepov, ol, oe Àf¡oer tpò6 tù¡v ciç oelí¡vr¡ç ðQrv xpívovta., p.&ì*oræ Ð'&æò æav-
B (Cod. chart. XV saec.) soll nach G. Mercati (Bessarione 33. Roma ryt7, p. r85), 2 zpócouç èxeúvou6 M I oùxM orl8évoc L | 3 où oo9ûç
rrpooeXõ6 pec' èxeîvov ooçoù6L
M (Cod. chart. XV saec.) nach Morelli (Bibliotheca manuscripta. I Bassani t8oz, p.ztz\
lúIL om. | 2-3 oü flldt<¡v¿. . . ë9uoav YW om. | 3 i¡'ElIùc BML oriX'EÀlùç V I
Bessarions Autograph sein. Beide Annahmen sind allein schon wegen Auslassung des
4 èvrøxrilç æeptóÐou M d.æeígou BLV\M | 3-5 tòv . . . Ióyov BM L tô¡v .. . ló1ov
WIY tacerøt. | 4 rel B om. | 5 toül B om. I li>xv'rpe MLVW &.nóxv'¡ce B | 6 nì¿-
unerl?lßlichen Satzgliedes èyò ¡ràv . . . oió¡r,evoç (469, 8 sq.) nicht möglich. Außerdem
rtovoç civ MLVWI B corr. c* tiv èxeívou I ci8pøoceiaç MLVWI eipocp¡rév¡ç B I 7 yic
sprechen einige Fehler sowohl in B wie in M dagegen. Ebensowenig läßt sich M aus
B ableiten. Aber B und M bieten allein die darauffolgenden zwei Epitaphien. L (Cod.
BML ti6 yì6 Vw | 8 oùv êxeivcp MLVW êxeivouB l8-9 è1ò ¡rÐ...oió¡.r.evoç
chart. XV saec.) Iiefert den gleichen Text wie M mit einigen Varianten. V (Cod. chart.
LVWI BMom. I I pì¡ xøi MLVW.I Btrþ.xai ¡ri¡ | xpoco[z¡re BML] xpotoîte VW I
æo¿eirø¿ &, r&vru, ó6 ori8ei6 oriSè Év, èlí1oxr¡cev &xg,þêorætæ-, riÀlâ, xai 6or¡ 1f
-
æepl æp&[uv oxolú(ouoø, rrì tisr¡ xøi coùq tpóæouq èxúorou xoopeÏ. fi o{ito
25. Franciscus Barbarus
ròv ï8¿ov èxeivoq ÈÀú¡.r,æpuve piov, ó6 ¡i,r¡àèv npòq ør]ròv Aloyévr¡ xai roùç Bessarlonl Cardlnali.
é¡.r,oíouç, ¡.r,r¡}èv cor56 )r<oixor)6 èxeívouq eivæl'tiv 1àp oe¡,tvóø¡¡æxaj tò xóo- Magnas habeo gratias Cornelio Tacito, qui cum tanta significatione B 51
¡r.rov xøl rö æücagxeç aÛröv &or¡ao&¡.r,evoq tì¡v &lor(ovelav .ce xæI o'lr¡olv xal benevolentiae reverendissime pater et domine, sic loqui fecit, ut
te,
n&wu ,ço6,oü1ov æütòv reso(ú¡,1æxæ, 6oov
ÈæíÐel[lv øücöv &æeóoæco. à¿' å. 20
ex litteris tuis non mediocrem fructum ceperim humanitatis et man-
-
eipúo$to y&p ttÌlz¡$éç oùòéæo où8évæ, õv Èç àeüpo eitóv te xæi ó¡r.itrr¡oø'
20 suetudinis tuae. Sic enim me provocas ad diligendum, ut dando
gu
M - bene-
oüce 1àp ôq æepi èÀótrovoq êæo¿eîço r& ragívru æ&v,ca, oü$' ôç àløBøclxó-
tepóv te xoci ri{,,r¡lórepov voüv ëoXev, oÜS' åq ¡-r,&ìÀov ti¡ç ooptoctxi¡ç fureAí- I Suþrascriþlio: Bessarion Cardinalis Tusculanus, legatus, claro et doctissimo
¡.r,evoç d8oÀe oyiæç xæi n&.y"r¡Ç, ciç ruepi cà Èv
grlooogíç Ðó1¡.r,øra &Àr¡Seíaç viro, domino Laurentio Vallensi, amico nostro carissimo'
èpeuvr¡clxócep6q re xæi eúpeclxórepoç yé1ovev, oÜæto èvécuxov oriÐevi, xæítou26 F:p.z4. Bessarion hat Vallas Antidotum gegen Poggio gelesen und drückt
æoÀloiç èvruXòv &vòpáor, oogoîq. õv elvexæ æoÀÀri påv xøi ¡.[e.¡úÀø zrepi øritoü dem verfasser seine Bewunderung aus, Der Brief, der nur das Datum: 25. oktober
ðv toiç ppæXéorv èxetvor'ç eåpí¡xa¡lev þ{paor,v. oüæote ò'&v eírror¡'r'ev, oü8è trägt, dürfte aber, da Bessarion als Legat in Bologna fütig ist (r+So-SS) unrl der Streit
úæèp f¡¡.r,öv ce xøi f¡pcoï-
mitPoggioimGangeist,ausdemJahrer45rstammen.Dementsprechendistmeine
¡,r.arpoiq lóyor,6, r&. ye eix6"cu. c¿ìtr' ripxei 6q cr,væ cöv Angabe des 28. Oktober 1453 (Band I 326) zrt ändern'
xöv èxeívcov riv8pöv $ørl¡racr xøi or,yfl ¡r&ìÀov øriròv i
Àóyorç xoo¡.r,eÏv. ëppooo. Überlief erung: Wien, Cod. lat. 3943, 1o1.225(:V)' - Erstmalige Ausgabe
von G. Mancini: Giornale storico della letteratura italiana' XXI (Torino t8%) p'47'
ficium accipere videaris. Ego quoque glave et sincerum iudicium ex- Demosthene illo inerudito plane homine dicebat vidisse se Ar¡¡.r,oo$évr¡v
cellentiae tuae iam pridem tanti facio, ut fere nullius principis amolem &ypd,p¡.r.ærov, ita de te praed.icare vid.isse me BcÍppæpov oo9ótætóv ce
vel auctoritate vel gravitate vel sapientia rerum maximarum cario- xaì Àoylórætov. Recteque in tuo cognomine usurpari possit, quod de
rem habeam quam tuum, quia, cum omnia in te sint, quae vel na- se praedicare M. Tullius solebat facturum se Ciceronum nomen longe
tura vel doctrina vel virtus cum fortuna hominibus largitur, mihi 5 õ quam et Lentulorum et Fabiorum illustrius. Quod si hoc tempore nova
BSlvtantum tributum puto ab excellentia tua ita petente, ut nulla sint rebus vocabula inderentgr, profecto doctissimi ac sapientissimi viri non
insignia honoris quodam modo, quae cum hoc tam amplo et tam ho- nisi Barbari appellarentur. fta abs te hoc vocabulum ornatum, auctum,
norifico de me testimonio conferri possint. Quare, si nulla re alia susti- illustratum est. Et quemad.modum tyranni nomen, quod olim 51¡¡¡¡1e- B 51v
nere potero tantam de me spem et exspectationem, bene profecto bar- rum virorum ac clarissimorum principum erat, ad nomen vitii eiusque,
barus et ferreus essem, si in omni vita mea, fide, benevolentia et cari- 10 10 qui rempublicam per saevitiam atque crudelitatem pessumdedit, trans-
tate non tuetur officium meum et celsitudini tuae non satisfacerem. latum est, ita Barbari nomen, quod paulo ante vel mdium vel igno-
Erit ergo benignitatis tuae de me sibi non minus spondere, quam ego bilium erat, ad doctos et omni sapientiae genere illustres viros trans-
possim. Cornelium quoque accipies, qui testis erit meae perpetuae erga feretur. Mihi certe licet summopere gloriari, quod unis meis litteris
te voluntatis. Vale. non solum librum, quem optabam, consecutus fuerim, verum etiam
15 tanti viri amicitiam mihi conciliaverim. Sed reprimam me, ne idcirco
Venetiis,... APrilis 1453. 15
vid.ear ad te scripsisse, ut te laudarem. rd unum te rogabo maiorem in
modum, ut amicitiam nostram, cuius optima singulis utriusque litteris
26. Bessa¡ion Cardinalls iacta sunt fundamenta, si aliter non licebit, saltem crebris epistolis
F¡ancisco Barbaro. confirmare atque augere velis. Quod itidem ego, quantum in me erit,
ZO efficiam. Tacitus vero tuus tam diu nobiscum hospitabitur,
quo ad-
B 51 Accepi litteras et una Cornelium Tacitum. Uter mihi fuerit iucun- loqui didice¡it, et summa ei manus fuerit imposita. Tunc integer, immo
dior, haud facile expresserim; quippe alter sitim, quam iam diu vi- uno adauctus filiolo ad te redibit. Vale'
sendi sui animo meo excitaverat, uberrime ac plenissime sedavit, alterae 20
me ad te amandum, quem antea summopere diligebam, compleverunt. Bononiae V. Nonas Maias 1453.
Ita enim ad me humaniter, ita benigne scribis, ut non dare mihi bene-
ficium, sed accipere a me videaris plane. Habeo itaque tibi, atque ago 27. Bessarlon Cardinalls
gratias, non tam quod librum ad me misisti, quam quod ita libenter, Francisco Barbaro.
ita benevole, ita liberaliter mihi obtuüsti, ut meum animum tibi in zs
perpetuum devinxeris, opinionemque, çluam antehac de doctrina et Si Cornelius tuus tacitus non esset, posset tibi referre, quam hu- B 66
16 B Suþrøscriþtio: Bessarion cardinalis Tusculanus domino Francisco Barbaro 24 B Suþrascriþtio; Bessarion Cardinalis Tusculanus Domino Francisco Barbaro
suo salutem | 18 iocundiorB 123 ameBírþ.þostvidearis | 24 missistiB | 25 ita suo salutem dicit. | 27 refferre B
liberaliter QIB om. | 28 minus barbarum Qf B om. I y-o B
F;P..7. Bessarion teilt in launiger Weise Fr' Barbaro mit' daß der entliehene
E'p.26. Bessarion dankt für die übersandte Tacitushandschrift (vgl' Ep't+')' Tacitus in den letzten fünf Monaten bei ihm in Abschrilt genommen wurde' - Bessa-
In launiger weise geht er auf das von Fr. Barbaro angeregte wortspiel um dessen rions eigenhändige Abschrift von Tacitus (Annalen r¡'-16' Buch und Historiae'
Venedig Class' XXII
Namen ein. Er wünscht weite¡en Briefwechsel und verspricht die Rücksendung des 5 Bücher) liegen vor in dem Cod' membr. lat. der Bibl' Marc' zu
Tacitus nach bewerkste ligter Abschrift. Cod.4o, datiert: Bologna 1453.
Überlieferung: Rom, Cod. Vat' Iat. 5zzo, fol.5r-5r v (: B). - þ¡¡¡ft- Überlief erung: Rom, Cod. Vat. lat. 5zzo, fol' 66-66 v' (: B)' Druck-
-
ausgabe: Francisci Barbari et aliorum ad ipsum Epistolae (ed. card. Quirino). ausgabe: Francisci Barbari Epistolae (ed. Quirino)' Brixiae t743'Ep'23t' p' 322
Brixiae 1243. Ep.23o, p.32r (: Q). Vgt. oben S.47r. (: 0). Vel. oben S.47r.
EPISTOLAE. 475
474 BESSARIONIS
quam ingenuum et liberalem genuerit ac apud nos dimiserit. Sed licet 29. Bessarlon Cardlnalls
natura eum Tacitum fecerit, non tamen ita tacitus est, quin ex eius Francisco Foscad
B 66v facie atque aspectu affectus eius apprime intelligantur. fmmo accidit Duci Venetiarum.
interdum, ut non modo non tacitus, sed omnium facundissimus videa-
Illustrissime et excellentissime princeps. Distuli ante hunc
diem M 29
tur. Licebit itaque ex eo etiam Tacito haec omnia intelligas, ex quibus 5
concipere animo poteris, quas tibi gratias habeamus. Ce¡to immortales 1¡¿6 ssl- P 158
f infelicem et calamitosam urbem nostram Constantinopolim
agimus, nec quidpiam avidius exspectamus, çluam oblatum nobis iri
ne
situdini commendare, tum pudore quodam sub mystico retractus'
facultatem, qua tibi referre gratiam possimus. Vale. pro commodo e
Bononiae, pridie Kalendas Octobres 1453. çluaerere, tum
omnes afflictos
10 omnes indubie existimarent satis id
28. Franclscus Barbarus tandam, ad arcendos a moenibus b
hostis reprimendum. Quod' utinam eo tempestive applicuisset
! Non
Bessarlonl Cardlnali.
verum non
enim essemus spe destiiuti atque opi ione nostra fraudati.
B 66" Vehementer me delectarunt litterae celsitudinis tuae, quae tanta re
comitate conditae sunt, ut non solum verbis, sed etiam fronte ac oculis 15 ho
prae se ferant singularem mansuetudinem et humanitatem tuam pari üt,
cum dexteritate ingenii coniunctam esse, et ita coniunctam esse, ut 15 dum spe victoriae alacres copiae in
et dare et accipere beneficium tecum gratissimum et iucundissimum sit. barusurbemqueetsitulocietmoenibusetcolnmeatuetomnlgenereob-
Sic enim aperte Tacitus noster mecum visus est agere de te, sic de praesidü munìtissimam, quam omnes annum integrum
pati posse
moribus et institutis tuis domesticis quodammodo locutus est, ut apud zo sidionem sperabant, viribus expugnaverit'
scribere. Rem
me satis constet, quantum consuetudine et hospitalitate tua glorietur. Me miserumt Ñon possum h; sine maximo dolore
Magnum enim, ut ita loquar, viae suae fructum cepit, quia aliquamdiu 20 se humanitatis
tecum peregrinari, tecum pernoctare, tecum vivere salvo officio con- miserum! Non
cessum est. Si enim unus dies bene et ex institutis actus philosophiae modo tali imPe-
peccanti etiam immortalitati est anteponendus, ut Cicero noster scrip- 2ó arissimis antiquissimisque familiis'
splendor et decus
sit, quanti facere debet Cornelius aliquot menses, quos ita tecum egit tanta rerum copia florebat, totitls Graeciae caput'
omnium receptacu-
in otio etiam remotis arbitris et sine ullius iniuria ita tecum esse, tecum 25 orientis, gy*n".io* optimarum artium' bonorum
fidei hostibus,
loqui potuit, ut te frui quodammodo posse videretur ? Sed satis iocati lum, ab immanissimis Larbaris, a saevissimis christianae
sumus de Tacito, qui, ut assequor coniectura, nisi fidei suae ratio ha- atruculentissimisferiscapta,spoliata'direpta'exhaustaest'Publica
benda fuisset, tecum servire, quam mecum imperare, et apud te diu- legatus, Do-
*.prascriþr.io:Bessarion, cardinaris Tusculanus et Bononiensis
tissime conversari, quam ad me tam cito redire maluisset' Vale, decus
mino Francisco Foscari, Duci Venetiarum'
ecclesiae. 30
Snostram*,"""*u|6'suumysticoMsubrusticoVITpalriaeMproprieZI esse M
Venetiis, pridie Idus Octobres 1453. 8-, quod spontesua* lot "ot tnorrt"î | I operisM opis I/ I I/10 superque M
supelesse V I t4 quidel V om' | 17 praevenerit
M praeverterit | 18 urbemque
cQ èX,$pQ oriX olç ¡lóvov òfu,'¡<,lpoüor, cöv xøt' èxelvou ææpot'oxeuôv' firtov 1&p
30. <'AveæfYpcrpg6) .
d,v flv cò xæx6v &ÀÀù xo¿i oTq xøS' aúröv re xæ\, &Àl{À<ov ¡.rr¡Xøvó¡.r,evor, úæèp
<Bv¡oocpfcov Mr¡¿cliÀç'AæoøroXftg.) åxeívou æ&vcuæp&arouo¿. cctütæò'ê¡.r.oi ¡,tèv æpogolpdc(owr' xocì vüv dæ¿otoüo¿v
<boæep xøì zcpócepov, tù vüv épópevø æpoÀéyovtl. ooi 8è ei æloteúoouol, xøl-
M24O i8eîv
,NfdlT,s"n ¡rèv otùcóv oe
ul'r'-
5 tou dv rôv æpæypd,colv &voc¡.r.glopf¡tr¡cov nøpeXo¡,r.év<¡l otæóÐel[lv xøl tòv or]xét¿
*'v
gíide, eï tè Pù óc ¡-r.4xúotorç q'ru &¡Àolç, ø,3toiq 8è toúror,ç åær,xeí¡.r.evov èæ¿oeiovr¿ ðle.$póv te xøì xlv8uvov, oÏç M 240v
*pt iAu".u &xirpÉotepov àr'8ax 5 ¡.r,èv
æp&louot,8eí(ouor xøì oü8è òr8ú[er,q, elí n 1g"r¡ar6cepov æpoo8oxr¡téov, ,iip<t
f¡piv {xev, 6oæep ppø8r5cøcæ, oütco
r.4v
èx tõv cà, æpöccÍ ¡e xæ\. pêyffca. Suva¡.r.Évcov úæootpé9tov, xal, 6ç 16 eix6ç,
¡r¿ Bov<ovíai å'v 8¿eì"$eTv tEpooòox¿o(v, toü 8è dv æpòç dv æpoxeu¡rév4v
"åo &xpupéorepov èær,yvorlç, & te 8¿o(vooüvræu, &' æ tcp&lææv &v'
ôòòv ëre¿E¡v nitio¿v 'yeuêo$ø¿. tù ¡'r'èv oõv \y'&epu xuxù' p'eí(a æavtò6 ðvtor 10 'AÀìù caücø ¡.rèv @eòç eü$rlvo¿ èæi tò péÀcrov. è¡.r,oi Ð'ëfl röv ce $úpctsev
.$pí¡vourtll,trtçxæì.&.vulxivor';8Éàr'æòé,¡r'lxaiXeíp<oêæÉl$orev'oÛxétr¡eèv
ri)'là toiq éæ¡òí¡noce Xpr'otr'avoî6 xaù ¡'[&Àr'oeæ 10
röv re xøS f¡¡-r,&6 8¿8aoxólov èì.leiæe¿ oùx òÀi1ø ouyypó¡r.¡,r.atoc. iotø¡.r.évr¡ç
"Èr,ir¡oru' ,i,1ó¡rr$æ 1ùp oi¡.r,or"
¡.r,èv oõv tiç xouvi6'EtrÀí1v<,tv
xocì póvz¡6 êa.ciaç orix ê9póvtr,(ov, æávcø eiòòç
,Iccrtråiç, ot núo¡ !¡ï¡X;ñ &vææeæræp"êvr¡v te xotl eripeîav é8òv æapøoxeud'(ouor åxei &æoxeípevoc. æeoorlo¡6 8é, geü, ¡,r,e1d.Àr¡ øç è^¡êvero êær,$u¡ríø tie
æúvr<ov o¿ücöv xcí1oe(',ç, oüx è¡r,oü ye Svexæ, l5ç ^¡e r!ç i8l,ctç ëvexæ <ö9eÀeíaç
10 óq¡tí¡totel ónr¡8í¡note Lamþt'
15 &pxoüvcoc xêxc^qp.ur,, &Irr.- óç &,v, el æou vüv ré tr,veq Àer,9,$eîev "ElÌr¡veç, e'ú
im Cod'
Die folgenden sechs Briefe (So-ES), in Bessarions eigener Sammlung rê, t
eiq ëæeruæ péÀtlov ngd,lar"ev noÀÀà 8'åv tQ Fo(xpð Xpóvç yévort' &\-,
Marc' gr. 527 f.o|, 24p-.244v (: M) iiberliefert, tragen keine Überschrift' Als Empfänger
tiv øúröv
- úy ye vüv oüoøv,
&rrlaoav, ëv r¿v¿ é¡.r,oü &zuoxeu-
ëxorev 6rr¡ gcovù¡v
kommtnurMichaelApostoliosinBetracht.SovermuteteschonLamprosaufGrund xøl pì¡ æpòq oIç
¡r,èvrlv &ogøÀeÏ rórcp eiipouev xøl eúpóweç rcollaæloco¿úoø¿ev
einesBriefesvonApostoliosanBessarion,derdenausKonstantinopelentroonenen
GriecheninBolognaerwartete, und zwar wat das vor ls/:ärz1455
(Sp'Lampros: Néo6 æotrÀoiç .Ee y,ú1. xøÀoi6 rõ¡v Seí<¡v èxeivcov &v8pöv æd,Àø¿ &æo),<oÀéxø¡.r,ev úæo-
.Dì,Àr¡vopv{g.<ou. ;Eu'4.$l¡unr6 vr [1909] 395. Apostolios' Brief bei H. Noiret' Lpttres 20 pv{¡.r.øor, xai tù ðÀi^¡a tøüca vüv dnoléoævteç &gcovor rò æd,¡,r,zløv ¡.1évor,ev xæl
inédites de Michel Apostolis. Paris 1889, p. 9 u. 16. vgl. E. Legrand,
Bibliographre
pøppúpcov xa.ï riv8pøæó8c,lv ori8èv àcøgépolev. tiv so,iccov tolvuv æé¡.r.æco oot
re
hellénique. Paris 1885 ss. II z4o.). Diese vermutung wird durch
weitere Beobachtungen
frfiher geltend xøtaypøg{¡v. àè dv æùciv xøi cQ 'A$r¡vöv @eo9úver,. 8éo¡-r,ør òé oou,
æé¡.r,æco
hinsichtlich der Lebensumstände des Adressaten bestätigt, die ich schon
gemachthabe(I329n.8),VölligschlüssigwirdderNachweisdurchdieAufträgezum [væ è¡r,í1v re A&.ptv coü te ôv ëX<o oxoæoü, oü xo¿i ooi ¡.r.éÀeuv eixó6, æ&oocv æolÍ¡o¡
æpóvor,æv eüpeÏv ce xocì <ilv{oøo,$at æ&yra., ëx æ yù9'Av8puavouæóÀeoç
ëx æ
Ankauf alter Handscbriften in Griechenland, die ihm Bessarion in den
vorliegenden
Bild
Briefen erteilt. Denn aus des Apostolios Briefen bietet sich uns das anschauliche 25'Á$Ivöv, @eooølovixr¡ .çe xd.I Alvou xo¿i çöv &À),tov Xoipöv te
ç xo¿l ztóÀecov
um denErwerb alter Autoren für Bessarion (H' Noiret'
von d.essen ståndigem Bemühen
rrorpo,*.r,¡,r,évov ú¡,r,Tv øùclq re rile rcd,).0¿¿ æocè í¡¡tecêpaç æóÀe<oç, ï¡çxæi.M247
l.c. Ep.74;76;8r;84; ro5; rr4')' "öu ¡e n&vra &va(^r¡'ci,oaç eúpí¡oer,ç. 6$ev
OrtundZeitdetAbfassungergibtsichausBessarionsBemerkung'daßerden
xr\¡tæra l1oæv, ërr. xæì. Ko¿Àfu,ouæóÀeøç
Ðè ÉEe¿c r& npò6 eoüco &vø1xociø &vocló¡],æcoc 'Iepóvu¡.r,oç é BocÀøpé(oç
gpovtteÏ.
EmpfängeraufdessenDurchreisedurchBolognaerwarte.DerKardinalweiltedaselbst
frischen Eindruck 6æoç 8è el c¿ torirov é 'A$r¡vöv cìrv{oecar, ¡r,i cù ørir& øriróç,
r45o-55. Die Briefe, namentlicb die vier letzten, sind noch unter dem xøì, &ÀÀ' dtiù,ø
des Falles von Konst¿ntinopel geschrieben' 30ôvÍ¡o¡. &pxei y&p f¡¡.r,îv êv èt, èxd..orou' eõ zcpd'ccor'q'
Ep.3o.betrifftdenAnkaufgriechisrerHandschriften.DerUntergaugKonstan-
tinopels als des Mittelpuuktes der griechischen Bildung hatte
Bessarion den Gedanken
31. ('AveæíYpcr9o6>
eingegeben,dasgeistigeE'rbederAltennachMöglichkeitzuretten'Zunächstwollte
<B4oocplt'rv Mr¡¡crllç'AæootoÀíç'>
sicheren Platz
".."io"eigeneBibliothekgroßausbauen.Weiterschwebteihm,wieerausdrücklich
sagt, bereits d¿mals der Gedanke vor, diese Bücberschätze an einem ei,çi1¡.&.qxo¿ì d, Èrço¿v¿òv cò 8erlcepov èx'Papæiv"r¡çèría'tetl'aç^rptítp.-M241
un-terzubringen, wo seine Landsleute bequemen Z:uttitt zu deren Benützung hätten' uy'H*"u
| c,ì ceÀeucaia, Ðr,ò cøütæ à¿'orjevet¿öv &9ixsar.
Was daher Apostolios von Handschriften auftreiben könnê, in Adrianopel, Athen, ¡rãræ òuoi npócepov d¡,r,épør6
Thessalonike, Ainòs uod Kallipolis, solle er aufkaufen' Eine
Liste der gewüuschten ióeí ¡wu òè Èx 'Pó¡.r,r¡ q, 6ç g\e, ëypo:þa.ç, oiizc<,r è6 i¡¡terêpa'ç Xeîpaç &.pixcæl.
Werke.legeerihmbei.EbensohatteerschondenBischofTheophanesvonAthen
5 scriþsi aurn Lømþr' dva¡r9íop'4eov M| 15 ¿l rê ¡'' M et té
beauftrafi. über die nocb erbaltenen ¡eichen Bibliotheken in Adriaoopel und civø¡.r,grop{r4'cov
¡'.eivorev M Latnþr'
- Ainos und Kallipolis t,, Lørtpr:. I 16 eic ëæeueal eioéæettu M Lamþr' | 20 ¡révorevl
Saloniki vgl. Lampros: Néo6'E).Àr¡vopvrl¡rr'rv VI (r9o9) 3q6' Über
rr,ç
ist bis heute nichts mehr bekannt geworden. Über'Theophanes und seinen lateiner- EP.3r.DasSchreibensetzteinenmehrfachenBriefwechselvoraus.Apostolios
-
freundlichenVorgångerPhantinosinAthenvgl'sp.Lamprosiodessengriechischer hatteausRavenna(.Pøpøivr¡)undRomgeschrieben.DieHauptfragedrehtsichum
i. MA. II 34off. die zu beschaffenden Bücher. Gedrückt ist die Stimmung Bessarions r¡/egen des
herben
übersetzung von F. Gregorovius, Geschichte der Stadt Athen -
L"tp'os nach dem genannten Cod' Marc' im Néoç Der bisher noch ungedruckte Brief ist über-
Den Brief baf etstmalslp. Loses seiner griechischen l-andsleute.
-
'ElJ,4vo p,ví¡ ¡.r,<ov VI (r9o9) 3%-39 4 herausgegeben' lief ert: Venedig, Cod. Marc. gt' 527, iol' z4x-z4t v'
BESSARIONIS
EPISTOLAE. 481
480
ol.x6per4,-xo¿i '¡ù.p xø,- t¿ to¿oütov úneo{¡,r,ar,vóv oou rà ypd'.p,¡taræ, æpòç cri
x¿l caücæ vüv î'xævú" xui y&'pt"c&'
¡,r.èv
Ì¡ptocr¡¡.r,évø ¡.r.i &æoxpr,vø¡révou - r¡Ü{øvé te civ xøi otyñ æpooecl,$eu.
Àr5ær¡v
S¡v èæf¡Y1er'Àaç neP[ t]¡v t "ñ
1etr[ø6, æpóo.$eq xø.1, 6t xær' èxeLvu.ç t,iç rj¡.r,épøç èàe{ú¡lr¡v oou tù ^yp&1t¡turæ, 6aeM 242
xaì' øÛSr,6 oou èzc¡xeleuó¡-r'e$æ' tvæ
civ xor,vÌ¡v zrd,vccov Xprotr,øvõ:v xæi. èoy&rr¡v dnoxÀæló¡.r.evoç SuocuXløv xøi $pr¡-
5 vöv ôÉrçæuoræ xolvi ylp èa'ct æ&ouv, ei xcti ¡,r.{no Ioo¿o¿v - reÀé<oç xøtepÀ{-
-
$r¡v xøì, xura¡cêæraxo(. Trloîeudov òé, éq &lr¡$erico' cò yévoç épöv xøi xolvfr
xai iàíç zravrøXoü SuocuXoüv, &rl¡.r.ø(ó¡.r,evov, ¡,ttoor5¡levov, àr,<oxó¡.r.evov, òvel8u-
(ó¡-r,evov, æpoæz¡Àocxr(ó¡revov, ò\ n6oo-èx ¡réor¡q r{,,uX!ç è,orêvulæ, æóoo¿ 8¡' òg$ocl-
òrlvao
põv rigixa 8úxpua. &lÀà vüv ¡.r,ø$óv, óç úæootpé{.'er.ú'q re èv 'Pó¡.r1¡, xøi
pou),o¡.r,évouç &æoquyeîv ¡'r'Ì¡
roóç f¡¡r,ép<oç &pXr,epeùç ùæo8é[ørco xai eiç cì¡v iòíæv
ce xaì. æpoor¡võç 6 ¡têya.ç
$eia eït' &v$Pcoæívr¡ eice xai
"lte i¡ &.æoxor,êotr¡oev I n&vro,q &æoxærao'cí,oeu 'c&lw, ¡r.lxpóv 'c¿ córe ò¿à oè
&véæveuoa xæi. a&.p,,ta.ç épr,oÀoyö tQ OeÇr xøi rfr toü tÌgXrepéoç grlocv$poræíç.
oulXaipco 8è xai ooi cfrç èæavó8ou xuL oo,. óç å¡,r,aucQ ou¡-r,pouleúo, Ívø eù7re¡-
&v xcolüoøu ¡'r'i æpooæor'oupévcov' eiç oÏov
Seiç, úæøxofr ce xoci ¡.r,etplóø¡cl tÌ¡v èxeivou xai töv &À).t¡v &'yd.ær¡v re xa-i
&vøxøÀÉo¡, xoci óç eúpÍ¡ocov pe),tiov& oo¿ xøl cr,¡.r,r,ótepov tpó-
oIæ xocxù cà ¡lèv eí8o¡'r'ev' trì 8'ôr]''ó¡'r'e$ot;
15 15 eû¡.réverøv ¡,r,ì¡
nov ciç ripxr,epæcrxie crriÀ!ç. oTòæ yrÌp ô r'éy<o. êv ocürfl ¡.r,etù eipÍ¡v¡6 xæi &yø--
æIç 7c¿vftov ¡lév, ¡.r,d,llocor 8è tõv 8uvø¡.r,óvtov 8r,a¡,r,eivær, f¡ rc&oc[ 60ü ëo,tco gpov-
rÍç. xæi ròv g$óvov, ôç æævræXoü &x¡t"&(er',6æou xøi &v$pcoæot, xøi ¡.r,d).r,occr
xarà cöv {évcov xøi roúrcov' ei túXor,ev ðvceç oæou8aî,ou,Pâpe xøiæÛcóq, xøi
20 tò æÀéov üæoxøro¿xì.¡vó¡revoq xø[ êv8r8oùç vixø Ì) &v$roc&¡.r,evoç. XøÀsnòv 1àp
åæøv¿óv' <irç àv ei ¡'tì¡ Àæv$áv¡ d¡r&ç
te ëotæ'"' xæï toüco eÛ¡óteç &'p't¡yër'"t pì¡ ¡recrì ¡,r,eyóÀr¡ç þoæiç ce xøi túXr¡ç. $crü¡-r,ø, 6t¡ toooücov êv dìlo8øæfr
(erv óç eu 1, *ot'äiç'oTóv
"oooO"o'ç ëoxo¡r,év r¿ xa| ëxo¡.r.ev, xæI ræît¡ø. ¡.1{r(¡) æoÀloü xpóvou òucryeyovótoç, l¿18è M 242v
f¡¡r,&ç ørlrorlq æocpø¡l'u$ó¡ae$a' eü n1drtor'ç' xo¿i ¡lì¡ ¡lel(óvov tu"¡'Xd'vo¡lev, tò eixòq
¡.r,e.¡áÀr¡v éøutöv zceîpæv }óvteq. ei 8è
ylverær., xai oö torlvævclov flv ôiv æoìÀÇr $ocu¡locolótepov. eõ np&'crotç.
32. ('AveæiYpcrgog)
<B4øoapiorv Mtlcrllç'Aæoototrfcp') 33. ('Ave¡ttypcrgo6)
èoíolæa.ç Xpóvov, p.r¡òèv f¡¡'r.îv ëXov
&vay- z5 <B4ooap[ov Mt2¿crllt¡r'Aæootol,fç.¡
öv oöv. x&1ò ætrr¡yeì,6 èxeivl tfr Xocì'enfr
Oütor tpic4 òræyéyovev ipépn, è{ oü oor yelpú9ot¡.r,ev, pr¡òè àéXeoSeiç242'
oou sâ, yp&.¡tp.æra, ,ii,æep r)pîv 'A$øvd'oroç èx 'Pó¡rr¡Ç, óc iàtl zré¡'r'{''erev,
ëypøtfev. ti).ili o{¡.r,epov arir& 8e8ey¡-r.évor xori coü xoproüvroç eú$écoç cuXóv'
B0 re€r oTç ë1o¡,r.ev, &¡ler,pó¡-le$ø.
&æoléoar, xaì i¡vt&$r¡v óq ori8ércoe
rooor5tcov ðvtov xal 4 Xprocravõvl Xp¡otr,avôv M I dnoxMrópevoçl drcoxÀeó¡revoç M | 2t où
fùp ci 1ôu.Xp'¡p'ttcov &ncoì'eíç
oÚ1 Ivf
,.þør,¡r,r,, o,ix
"tXou','påq ë1erv, 6nou &ogoclöç xai rr,¡.r.í<oç Apostolios
otícor6 &gíxco, ¿q*,p"Á¿r"Lr'rni .l-¡rr¡ô' Ep. a¡. Bessarion bat nacb zweitågigem ungeduldigemwarten des
Brief erhalten, Diese ungeduld. und die erneut hier ausgesprochene versicherung, daß
2 ètrfi'¡'¡el)'aç scriþsi èttuyyr¡ M | 7 Stcl Ðu6 M | 11 tt<¡l Tto
M er am Gescbick seiner Landsleute schwer trage, hängen offensichtlich mit des Aposto-
efübl für Iios verbalten zusammen, der, wie bier erwäbnt wird, Rom plötzlicb verlassen hat.
Ep.3z. Bessarion bringt erneut zum Ausdruc ömischen Bessarion scheint gerade über seine fluchtartige Abreise ungebalten zu sein; doch
freue sich, d
die vert¡iebenen Landsleute oiJnt f"hle; er fremden weiß er es ibm hoch a zurechnen, daß er gewisse Anschlåge gegen den Papst aufgedeckt
Kurie gute Aufnahme gefunden hat' und erteilt ihm gehe' müsse er be- habe. um was es sich hierbei handelt, ist fraglich. (Die verschwörung des Stefa.no Por-
Wuosch
Umgebung zurecbtzufinden"Wenn nicht alles ihm
nach
ver- caro, an die man denken könnte, Iag vor dieser Zeit.) Zum Schluß wünscht der Kar-
gegenüber von Vorsicht und' wenn sie viel
denken, daß man gerade den Fremden dinal die Syntaxis des Ptolemaios und Aristoteles' Problemata'
stehen, von Neid beseelt sei' Der bisher nocb ungedruckte Brief ist überliefert: veaedig, cod. Marc' gr.
DerbishernochungedruckteBriefistüberliefert:Venedig,Cod.Marc.gr' 527, lol. 242 v-243 v.
527, 1ol. 24t v-242 v, Mohle¡, Ka¡dinal Bessa¡¡oD' III' 31
EPISTOLAÊ. 483
482 BESSARIONIS
ye dÀr¡$i úæèp êxeivov töv þr¡¡.r,&ccov &æoÀeÀoy{o$<o. ei ¡.r.évtor, ¡toi t elg1cæl,
¡rèv ,itlÀo r¿ ¡,r&ÀIov cõ¡v oöv {v xai ¡rt¡ pipÀoç, flv &vd,pr¡ coooütov M 243"
Ei
Xpóvov xæ.cê7er,v, orix ôiv r¡û).aBo'5¡.r,r¡v, eiòóç oe oio¡,r,evoç æúvc<¡v po¿ xoüvco-
voüvra cöv oöv. vüv 8' èxeivov 6Ê orepeîv &vøyxæ(ó¡r,avoç êæi æoÀr1, ôrv ool
t9 éor¡¡.r,épør, apeiæ, eix6ro6 æocpø¡.r,u$eîo$ot¿ cò æp&ypø Àóyorq i1[i<ooø. y&.pr.'caç
i òè xæi arltol söv òuva¡révorv å8eó¡r'e$ø
àé oo¡ clq è)teu$epr6v¿roç é¡r.oÀo'¡õ, 6tt ¡,tol xøi cõv &va.yxar'ordrû)v ?Eo(po¿-
&vtr'otlvar' npoetpeæó¡.r'e$æ' e{v ce-æavreÀ! 'EÀÀ{vcov
xæi oT,ç åXpiv Àó1or,6
Xopeiç. rù nepi gucöv @eogpd,ocou æpõrrov ¡,tèv æotpcì, 'Iod,vvou, eitæ 8ë
,nir"u.i&.o11'IcøÀíç êær'xel¡,r.evov'ðÀe$pov úæo¡euxvt5vteq,
.au è(r¡tí1oø¡.r,ev løpeîv æocp& ooü, tóte ¡.r.òv oió¡,r,evor, æúÀo¿¿ &,v øricòv &æo).øpeîv.
M 243 ¿zróì,er,ocv,
" ¡rr"i
riXpùr.o.'ii.eyrru,p.íyet6'ceæuoteuó¡'tevolxalvüv&v<oqetröq&vcøütælé-15 r1ró¡re$a yrip åxeívrp cì¡v rÌpXì¡v 8oüvør, úocepov òè coîç ooîç eíce xøi coiç
Tovîe6; 8r8øX$évreç elvar æøpà ooû. èæei oõv èxeîvoç cà vüv ëIøpe,
15 èxeivou yp&¡e¡,r,øor,
.oçòèxøinuotò6tQtipxr,epeTxæìtoiçæepì'øriròvd;eireúælpxeqxøi
xei rarlc¡ xøÀöç ëXer,. æé¡.r.,1.,et y&.p, íte æritQ Bé).rtov 8ó[er,.
¡lecùriæo8r¡¡liøvtouoütoç8r'é¡'r'euvaç"c\Çæ
rtç xæa' ærltoü è¡'r'r¡Xøvl¡oato' eiç o|v
'Avòpóvr,xov sòv Ko¿llíorou, ôv &ÀÀote ouvéoc4ootç tpiv, 6te åælløSópe'tolM 244
õc,lr1 oüx &æexpíS¡¡,rev æpò6 Èxeîvo cò ¡.r,époç oùòév, gr,Àoü¡.lev ¡,r,èv xøì, àrù oé, oriX
1võoæ'ö{lvø'3tQæapr'ot&ç'xaiooü¡'r'ì¡Àé-zo i¿xtoræ 8è xai à¿' o¿rjcóv. Xpr¡ocòq ^¡àp xoci ¡lécpr,o6 &vÌ¡p xaì' oæou8aio6 xøi
TovroÇ èælaaevoa
l*v, í¡'ce yùp Xpr¡ot zo 6).coç ooí re xaì rfr ofr ouyyeveíç æpoo{xov. 8e8lòç 8è cøücæ xørù llÀd,cova
zr&vcov. í¡ æ ooqiæ xæi tò Àó'¡ouq Àéy<o, 6cu üæèp &v$póæou ðó[æv &æogæívo¡,r,æt, or] gør5lou (rfou, &Àl' er)¡.r,ecø-
&ÀÀo t¿ æePl oou ì
lóYtP XPó¡revov
BóÀou, æÀì¡v nóvu ô),û1<ov t¿vöv xal eiç ò)ti'¡oc.
n&oæ &v&Yx1. Pù YùP oíou 8¡ù coür Trì òè æøprì cQ Xpr¡orQ Âa¡l.æorvivç A¿ovuolou rì¡ç ioropiaç &vrLypægæ,
r)¡v d,pXuepéoç eù¡-r'éver'øv &væxa'l'é'aq'c xæl¡or¡.r,Ì¡ xaÀoîç 1p&¡.r.pr,aor, pr¡8'òpùöç yelpø¡.r,¡,r.évø,
pouÀoípr¡v &v ¡r&llov ï)
åvocvciouç o.Ûti¡v tiæol,to}.exócoç
_ oü prÌ tòv å¡-r,óv ce xo¿l oòv 9í},r,ov oriÐ, èæiÀ,$é
aùciv rircò toü æütQ véou ppaÐuveî te 1àp xæi éi.¡ta
26èx vêov ææp' 1pøgivør,.
¡.r,or,toücoeiçvoüv-¿)'^-óçlxavù6v'cø'¡ú'p¡t'æxa"r*îtræroÏçxæ[&]ttro'$ev &),Ào t¿ 'úocoq töv tivæyxæí<ov 1p4,fer, cQ xexc¡pév<p. 8e8r'òç 8è æepi f¡¡.r.öv trì
èæeì xæ|, eí rr'çxutù'xpt1'
ôiv xai ¡r,ì¡ èx côv åvævctcov ro¡oõró t¡ æezrov.$óo¡v' gí),<ov noteîç. òeòíoc¡,rev '¡ùp xcti øùcoí' 6æ<oç 8' Èxgeu[oúpe$ø oÛx ëxoptev.
'g&i¡rn*ou
¡ruauas'fçipérer'rlr¡'¡'ei6xotÀeæflrlvl&ppcooelqzreg-wêoot'où¡-r'r'xpòvæÛcQ &vú.yx1 i1p.&,ç &.rcapuirt¿toç nr,ê(e,,,6æep ritl).ol ¡,r,èv 'úoo6 orlx ôiv n,.or¿{toatev xæi
ipòç úyreíæ6-iuú*i¡oru ðlrlooreíæ xai æÀ4- 30
xévo_orç , xatru ¡li¡ Àó.¡ov &Àlco6 vo¡.lloælev. or5 8' ei f¡g.öv iirtouoæç, èftiorevoctç ,fv. Oeó6 ¡.r,oí èo-
vóoou levo¡l'êv1ç ø'rríæe' å' 8'ë9r¡v' óç $øüpa' 6cr'
.$ópaq ¡,tr¡Ð' <ixpaoínc 30 cr,v åÀzuí6, rþ å¡.r,ctucòv èx æøt8ò6 &yer'v re xoci géper,v, fi poú).orco, &vé$r¡xa.
"\c éq' ei ¡rì¡ ¡r'e.(óvc'rv tulXávo¡'r'ev' cò eixòç
'çoooütov êu ,iiio5""¡ ëoio¡"', xøi
ylvecau, orl 8¡ù toüt'"eTæov, 6c¿ oe cöv rinèp &[íæv
vo¡'r'í(<'l tetu¡¿4xévør" æö6 1 dl1$fr1 &),lr¡,$i M I 19 tÌvi¡p M &vì,p Lømþros [ 26 Cot'r6 Mf Lamþros om'
ruxóvrot, orix ôiv cöv ri{íolv oÛ8' é1'¡',ùç Ep. :+. Bessarion sucht nach rveiteren antiken Schriftstellern' Wegen Theo-
M 243v yd,p, ôv oT8æ xøi rcol),úxuç coooúrcov
phrast habe er sich zunâchst an einen gewissen Johannes vielleicht Argyropulos
cetvyqxitx;oT8æ1&poou"ì¡,rÌperì¡vxæioTçocütiv-tr.¡,r,&v8eî.&À^.6c¿toü35 - -
xctc& töv oæou- gewandt. Dieser scheine die Handschrift aber für sich behalten zu haben. Andronikos
,rpòç"to,5ç {évouç 9$óvou toooücov ïoXúovtoç xæì ¡'r'últocæ Kallistos, den er durch den Empfänger des Briefes, d. h. Apostolios, kennengelernt
töv xøl éoovoüv ërvyeç xøi óç cò
8øúcov, $æü¡.r,ø,6"r'"oooútt¡v torSt<''¡v àì¡ habe, wisse er zu schätzen. weiter wünscht er das Geschichtswerk des Dionysios
eüxóç, ori ooi xøi cfr ofl &petfr, rÌl\Iù cQ 9$óv<¡r
xøì' rfr òreotpct¡l'¡'lév¡ töv von Halikarnaß, dessen weniger gute Abscbrift ein gewisser Lamponinos besitze. Viel-
&xotrou$íç ^¡Lveaut, ei ¡'r'ì¡ c
zupa,y¡.r,útcov leicht lasse es sich von do¡t auch neu abschreiben. Schließlich soll er noch an Abschriften
Kæi eïæov Ðè o,3 nepi ooü, röv &ÀÀov' oÍç 40 der Pyrrhoneia des Quiotus Smyrnaeus und des Galenus denken. - Wegen
"o¿ùtø der Quintushandschrift vgl. unten den Nachtrag zu I 33o.
oog'r.æç ¡e xa)' 6lr¡ç &peci6 ¡léltov, orix e' ¡æi¿t&' ¡lor' xæô
Überlieferung: Venedig, Cod. Marc. gr' 527, fol. z43v-244, erstmalige Aus-
gabe von Sp. Lampros: Néoq'ElÀr¡vopr.ví¡¡r<ov II (r9o5) 334 sq.
29 M 31*
¡¿øÀeæfr1 XøÀeæ{
BESSARIONIS EPISTOLAE 485
484
36. Br¡oocrpfotv Kcpôrvúh6 L68
Trþ oogQ @eoôópç' 865
M 166
Eõ æpútter,v. Mn 82v
5
dvtulpát{.,ovta. eõ æP&tcol'ç' "A ¡.r.èv æepì, tiç &xgøtaç ce xo¿l &nì,1ari,açtöv vé<ov xæi óç r5æep-
9í6,
5 oætéov ocrlcöv èotr,v, ðp$ócølru Jípr¡'cæt' ori 1Ìp òi ædoør,ç &v$póæ<ov tæiç
gó[ocr,q æpooextéovtòv voüv' oriòà æ&oaç otíee ¡.r,iv cùç d,æd,vrc,lv .¡e rr,¡.r,2¡céov.
M244 35' <'AYeælYPa<po€>
x&1ò eøüce æol).&xu6 où àrevo{Sr¡v ¡.r,óvov eöv ¡.r,axøpíov èxeívcov &xorJcov &v-
<B4oocptov Mrlcrritrt¡r'Aæootoltç') 8pöv, (ÌÀÌà xaù ?Tpòç &lìouç xal vøi ¡.r.ù còv Àó.¡rov oriX{ixr,ota Èæi coiç Àó1or,ç
.te xa.i où8' rÌrueÀæí(<o ëer èpeÏv. 6rocv 8è xøi èæ' ê¡,tè i
¡réyæ gpovöv e'íg1x&.
éo6 f¡¡,r,iv æepl ðvo¡.r,úttov ouv$é-
t0repío8o6 æirï $¡xy¡ xøì, ðpyor,q òéo¿ tòv grìóoogov 8eîfør,, or]x oT8'6no6 ¡.r.ot
oè &æoæé¡.1æo¡lev, xctl æpooétl oot
$p&ctetør i ürxù xoci cà, èv øùtfr &æoxeL¡tevæ 861¡,røtæ æd,wæ úæoppei ce xæl
ìo¿øù toü pr'pÀiou i¡¡rîv æé¡'r'{16 10
M 24Lv 6oæe p èxnÀ,Jveca¿' rQ ðvtt yrì:p ipcor,xiç xøl X<,lzpaclx!ç ëv '¡e toiq tolorlcolG
rr¡tlxiv 'AplorotéÀou6' taütcr yrÌp xøì
n&u"o., d, rò oòv zreptéXeu plptriov, xatà'
{uXiç 8ei, ítç xæ.cù. dv Iløp¡.r,evíàer,ov æpóppr¡or,v oÚcorç &vceíÀr¡æcæt grÀo- Mn 83
oogLa, 6ç p.r¡xêtr. æpòç &v$pónov drcopÀéæetv òó[av. teî òè 6¡.r,co6 Êxeivouç
o9ó8 '¡rip 8{ eio¿
f¡¡rÏv æé¡r'l''ov' orix xæ\, xar' íXvoç øùröv paiver,v æer,p&o$ar,' cà à' ènt6vræ 8e¿v& xai
oÚc<o ¡révtor
¡'r'épr¡ 15 ¡,r.r¡.reio$ør,
zrap' f¡pr,îv to,xuypigo,,'<iv éxaotoç æe9ì' Ðr5 Í¡¡r'épøç olóç
èv èypc[9r¡' oùrn
rL èot '¡p*g.,r.' ¿!ro"'" *oi é Arovrloroç 1 Køp8uváì.rçl xøp8r¡vú).ro6 codd.. mss. | 4 &xpr,otøq ce LMMnlBotn. ¡e I 5 tøiql
&æopíæv' roÜro
cd,r,ov òù &æené¡rt{,ø¡.r,sv 8rà tiv toÜ rÌoqaÀöq åv
xo¡'[roüveoç M om. | 14 rirropÀórerv L M Mn dæopì.éæer B
ð, aritò xo,ì ¡,,r1&i.r¡ç ëocør pgatu ri¿.coç a.i,rìæ, xai ¡.r,d,Àr,oc' &,v ost<,¡ xæ'cù. ¡tr,xr,ù
Ep.s6. Theodoros Gazes war augenscheinlich wegen der abfåilligen Beurtei-
p.ê,pr¡ ré,y.rc¡¡ç. e" di ,,,pi ¡i'o ì) xøi nìei<o f¡¡'r'iv êxrÍococe tetpdàræ tcê'¡t'rcy¡Ç' Iung seiner übersetzung der aristotelischen Problemata durch die Invektive des Ge-
é'repa' &' E.ç
coritcov td, d¡río',¡ &u-'1pn9éu"o L'iS'lç tiæoæé¡'r't{''o¡'r'ev' }'r¡tl''ó¡'r'evor' orgios Trapezuntios (s. oben S. 274) betroffen und hatte sich deswegen an Bessa-
àv &gixovræ,, fpo,*l¡oortot tù Ào"'&' xai o{it<o6 oÛ æoÀùç rprp{oecøu Xpóvoç' z0 rion gewandt. Dieser sucht ihn mit dem vorliegenden Brief aufzurichten, indem er
cò ihm zunächst seine eigene Niedergeschlagenheit wegen des Falles von Konstantinopel
f¡¡.r,öv g,èv &æo8¿8óvcov ¡réPoç
vorhält, daun auch den \Mert <ler fraglichen Übersetzung der Problemata wie der Über-
æe¡.r,æóvtov, 6'ce tù æPò øùcõv ctæol I
tragung von Theophrasts Botanik herausstellt. Die Arbeit sei nicht leicht gewesen;
'Atl.,úvou xqì óÀoc &¡t"u, ei PoúÀoro, I das Ergebnis werde aber Anerkennung finden, zum mindesten bei Nikolaus v., auf
dessen urteil es am meisten ankomme. Es gebe eben nur wenige, die das werk
zu schät-
oo¿ 8óLe¿ev' 8æ<o6 ò{æote Y'ìP æP
npd.aror'ç' 26 'wenn ihm auf urteil der breiten Masse ankomme, hier ist
o$ Xúplç oor æap' i¡¡.r,iv dzroxeíoetæ¡' eü een wissen. es aber das
-
Trapezuntios und sein Anhang gemeint fl¿¡1 möge er überhaupt nichts mehr über-
-
setzen, wenn er aber deswegen um seinen Lebensunterhalt zu bangen habe, dann könne
2 Iluppóvelorl llupóvetø M | 4 nepteuouv M nepleotr'v
Lømþr'-l 23'Ã;þtvov scriþsi'
er bei ihm leben; denn Hab und Gut sei bei Freunden gemeinsam'
cum Lamþr. 'All.,r'róou M | 24 òóËt"u li õ6lot'ev Larnþr' | 6ro,ç 8ípotel óæorùdæote M I
I
tà aùtòç érepa xcrrâ, îõv rpr,öv corlcov ouvéypoctl,,oc ptpì.ioc oüx 'Aplororéìer, èy-
6Xoìù grl\o6ogeîv, Io$t o{iccoç xo¡v& ðvtæ6' ó6 ¡'rì¡ 9r'Àoooqiøq
e'leræt, &l¡Ì ¡rr¡òè æepi øtlcrì' tr} xø).öv, ìÍæu ¡e å¡e róÀ¡,r.r¡e, &¡.hà, Il¡,ác<ovo¿ töv &8íxcov &æoÀuó¡,r,evoç oticlöv,
¡rãnou, { Seurépç ¡.r,ecù rù
tiv
ì&(er'v' xdvceü$ev oü ptxpà (4- ei t' oúro¡ 8ó[øv, [vø '¡vöol -Àotcîvot, ei l*pæ ixavòç oüroç coîv 9r,Àooó9olv
&væyxaróaærø xotl'oixovopr,xà
oÛv tiç xprénÇ.ciç aricoü cöv III&to¡voç vó¡.r,cov eiç tiv Âo¿t[vov gcoviv ép¡.r,r¡veíø6
i¡.r,iv 8uvø¡'r'év<ov' åxetv<ov ¡lèv
8è 9lÀoooqiøç oÛx âæoÀarlo¡lev' toüto 5 s æøpøpo).iv rcpòç arltù coü flÀútc¡vo6 èv tetópcq Àóycov æeæolr¡¡.r,ar, 6æou
ooü zuapæyevo¡'r'évou dæóvolq æritoi cocTq roooriccov rí¡.r,aptr¡¡,lúc<,lv ðvccov 6oov xaì ló1olv tà
¡.r,d,fu,ocæ xút¡L¿)'rerd.
ètt^e-
orl¡' è¡.r,oi Soxei ëXelv óç èx röv êvóvro¡v. ei oüv ëc¿ åotiv êÀæí(erv tiv oiv &.gr,lr,v,Y 37e
L 100 òrivøo.$al, otr xæì àgóàpo, eüXó¡.r,egoc riv üyr,eiocv, cò 8' 6t¿ xæì èÀæí(euv
*pòc ri'¡æioc6 ouvt{pr¡ot'v d,va¡levoü¡l,ev' ei òè ¡rí¡, Ì) èx8óoo¡.r,ev 6æ<,rç ò{æote ëXovcø' ì) &vti1pø9& ool
èociv ër¿ civ oì¡v ,roporoiou.-ei ¡'r'évcot' oo¿ coüço ì
æé¡.r,{o¡.r,ev toü àeucépou, eTS' oÚtoç úæò ooü Ðrop$<o$èv xaiSoxu¡.r,øo$èv èEoioo-
â'v o{ico næpæ¡'r'u$ori¡'r'evov 8¿æ-
ù Plúglc d'æocpoæiv'ouppúltror'to, nøi f¡'läç ¡.r.ev xæi coî6 &,Àìot6 eiq göq.
yú1ou.
tð yùp npò 15 15 Mì¡ oíou 8é ¡-r,e cøütæ óq ).óyov &),Àtoç eiæeîv, &lÀ' óç dl'r¡$öç æo¿eio$o¿¡
"Eor¿ y€ pùv xxi 'ct ëtepov, ô {q oiq d'v 8éo¿to æøpouoløq'
toü vüv ëret i¡xev f¡¡,r,iv èq f.ipoq pt'p)'iov c¿ coÜ &var'o$í1tou Kp¡còç le<'rpliou æepi ztolloü. oÜre ÏÌp æd,vu toi åo¡.r.ev eol¡r,r¡poí, oÜre ogóàpcr éauroî6 søp-
poü¡.rev, &o¡revoí re töv péÀcr,óv r¿ eiòótov &xorlo¡-r,ev. 6$ev xai ¿iæorê oot
rc&.or¡Ç xøtà, flÀd,tovoc pÀao9¡¡.r.iocq
f¡pÏv,
oxoì{1, ótc gic, èæ¡otéÀlovt¡ ou¡.r,gr,Àooogeîv 'cù. 1têyr.oru f¡¡,r.iv xocprfr'
oúyx pr,or,v'ApuococéÀouç xotì flì'dto
oûX 6rr, lóyou cr &fr,ov tõv èu yúp+ $e<opr¡¡.r.útov eineîv ëXo¡,r,ev, &Àl' 6.'t' rà'
fllát<¡vø òè toîc è[ å¡ra[öv oxcis¡c¡e 20 où rinop{¡r ura eùnopiaçío<oq cr,vòq i¡rîv øíruoc ëo¡a,,' xu.L flxu| øritoùç &vayx&.-L I01
æ&.a'r1e æal8eíaç ræ'cêça, Ilfuit<ovø 8è
oer æpooseopeiv, &).ì<oq ce xdv ¡r,ì¡ 1u¡r,vrÌ tà. (t¡'cí¡p.æræ ylv'r1rar" &ÀÀà xøÛ
V 37 ri¡r,a$! xo¿Àeî. åv 8è cQ ðeuréPg rà
rrvorç èg' ëx&repæ Àóyouq ëx¡, oTç &v f¡¡.r.ôv tù¡v Ðr,úvor,ocv d.æò cöv ?EPo(T¡Io(rt-
èxx)r1aiq zroÀé¡,r,r,ø eivøí 9r¡ol, cù Ð'
xöv, æepì & &oXoÀor5¡.r,e$a, èæi $e<lpíøq èyetpe,,uç, of oüte æd,vu to¿ erituXoü¡.r,ev,
8' èoci tà æePi $eiaç êvóqtoq xaì æ
éç ei8évør ôr,ioXupi(1¡, guÀoooqeÏv pi¡ 8uvá¡.r,evor, ei ¡,rri or5 ^¡e riv æepl c&'
'Apr,otocéÀouç ¡,r,èv èx toü 6Àoç ¡r'
25 ëE<¡$everi$r¡víøv eûruXíav i8íoç xa).oír¡6' oüte cò oö¡ra eilrxptvöç '5yrøi-
zrøpú'¡ovtoç, flÀút<,ivoq 8è èx ti6 rc
voFev' Àr,$íaorç y,),p i¡rec xøi ogó8pø ru,ê(eq 8r,' 'liv oor, xal raütø èx töv
xøi æepì, æpovoíøç xøi ei¡røp¡.'.év¡ç. èv
öv èv Ori rce p p iqr troutp öv voor¡leuó ¡,r,evor,'¡pd,9o ¡rev.
arlto gu
'Ai,ocotél',¡ ¡'r'èv $au¡rá(er', fltrd't<'rvø 8è æocvtòç ¡rí¡'rou' æøpa-
¡taÀa¡,rpáv<ov
Töv òè pip).í<ov t,Ì ¡.r.èv èp.ù. x&teae, è9' 6oov d'v por5Ì1, xo¿l ð¿' 6ìz¡6 oou
oicou, ðlé$pou doeÀ^¡éotepov peplcoxévøl ôuïoXupí(etøt'' ¡'r'é$r¡v' ¡'r'olXeløv'
æal8og,$opíæv n&"oæv &xoÀæoíæv, tupøvvlàø, &'pnuy&'ç' æ&v alíoytrrov' þr¡tóv
, dc (eoiq. (cí¡r¡ç 8'èæì prixr,orov xæi ¡rec' èg,é' tà oà 8è åxeîvø ¡.r,óvov, éæóoø
30 r&q êp¡rr¡v eto.ç æep,.êya töv 'Apr,otocéÀouç zuepi (<þorv ia'copiaç xøì ¡roplov
.caxæiüpgr¡cov ør}rÇl å1xatrôv. èæeiàèÀæc¡v¡oci xoci æpòç;\otcivouç ylypææ,cw.3o
xøìyevéoecoç,Àøpeivè91é¡'r'e$æ'æé¡l'J''ovotrv,'úv'elàco¡r'ev'tío¿Âøtlvcovòvó¡'r'aor
L100v"oü"o ¡ri zrd,vu so¿ eià,6roç llld,ccovoq, ogóàpot àuoXep&vø6 èyò xæ[ ¡rr'oí1-
"ù &v$poæí'ou torStou æpooclpeor'v' :'pîæ xui tâ, cooæüra xæÀeiç r'pi,,^¡¡.turu, xal æoír4l &æo8íò<,1ç þ{¡-r,øtr' þ!¡-lø' torltou yrìp
oø6 tiv toü &¡,r.øSoüç xøi p8e)'upoü
xaù ¡-r,óvou fpiv Xpeiæ. ooì 8è orlòè torltou. 'cæyé(i/ç 8é oo¿ &æoæé¡rtl''o¡'r'ev tæitæ,
B êvóc¡toç LV | 28 òtïoXu- &wirypa.ga. æolz¡od,¡,r.evor,, xo{$' &neg xxi röv æepì, 9ucöv @eoqpdotou ¡'r'e-
7 è!ø'y'¡é),).oveoç B è(ø'¡1élovcoç LV | 23 évóø¡to6
35 $ep¡r,z¡verio..u ëXo¡rru &wiypæga.8i æeæol¡xóteq, töv ðvo¡'r'd'tov Svexæ ¡'lóvov
p[(etør B ò"toXupi(eo$ar' LV I 31 tor' B t¿ LV
,roi-"¡ç ouv$í¡xz¡e.'Opryé*r6 ðè cà Kéloou xoci ø'ltol ëXo¡.r,ev,66rev38
xo¿cà
Venerabilis Pater, salutem. Ad victualia, et post discessum eius omnes res erant nihilominus vilissimo
in
tionem significamus vobis rem Profec foro. Ita est omnium relum abundantissima. Praetelea est quasiinsula.
christiano utillimam, quam etiam p
15
Protector
l0 Suþrascriþlio : Bessarion, Cardinalis Nicaenus' episcopus Tusculanus'
ordinisminorum,venerabilipatri,fr'IacobodeMarchia'ordinisminorumdeobser-
tamquam patri
vantia professori, verbi diviii praedicatori eximio, amico nostro et num copiosa. ltem habet situm opportunum ad ltaliam, ad Siciliam,
carissimo. ad cretam et alias insulas, ad Asiam, ad rlþicum, ad Macedoniam
Ep.¡g.AuftragBessarionsalsProtektordesFranziskanero¡densandenfr.Ja- 25 ac alias christianorum partes, ita
ut, si in christianorum manibus sit,
einer
kob Picens, Provinzial der Franziskaner der Mark Ancona' zur Ausrüstung per eam magna possint inferri damna Turcis ac magna christianis
Hilfstruppe, die nach Morea soll. Der Kardiaal gibt eine nähere Schilderung
abgehen
Bedeutung der otilit"., si Turcarum, magnum immineat christianis periculum.
der landschaftlichen verhältnisse im Peloponnes, die strategische
politischen Iage' Die Türken haben im
Halbinsel und den augenblicklichen Stand der
Land erobert' Durch die Gegenwehr des Despoten Tho-
vergangeneû Jahr 1458 das
masPalaiologoskoDntenseitJanuarr45gdieverloreuenPlåtzeinnerhalbvonzwei
neuer tü¡kischer Angriff,
Monaten wiedergewonneo *e.den. Zu befürchten ist aber ein
.weswegendieGefährdetensichuachRomgewandthaben.Bessarionhofftzwar¿1uif
denkommeodenKreuzzug,deraufdemKongreßzuMantuaberatenwerde.Aberfür
den Peloponnes ist jetzt schon unterstützung notwendig. Damit
hat sich de¡ Auftrag
ftirfr'Jakobergeben.ErsolldurchPredigtenLeutegewinnen,dieschonvordemgxoßen
werde der Papst in An-
unternehmen uach dem Peloponnes gehen. tr.ür die Überfahrt
cona ein Schiff bereit legen lassen' Notwendig sind' 4oo bis 5oo' mindestens aber 3oo
für ein ausgestattet sein müssen, sei es, daß
Teilnehmer, die mit warãn und Geld Jahr
sieselbstdieMittelbesitzen,oderdaßsiedurchspeudenzusammenkommen'Zudiesem
sich nehmen, vollkommenen
Zweck soll er den Teilnehmern rr'ie denen, die die Kosten auf
Ablaß verleihen. culosa fuit et est, et quae nobis praebeat spem in futurum rerum magna-
HandschriftlicheÜbe¡liefelungvermutlichimArchivdesFranziskaner- 40 rum, dummodo sciamus ea bene uti.
ordens. Erste Druckausgabe bei L' Wadding' Annal s Minorum
XIII' Romae
1735, p.rtg_l2o 1ex Jographo, ohne Angabe des Aufbewahrungsortes)' Nach- Nunc nulli dubium est, quod infidelis Turcarum dominus tam-
s"ãro"kt (mit vielen Fehlern) von sp. Lampros:
Néoç'Ei,).r¡vo¡r.vÍ¡p,cov IIr, Athen 19o6,
quam ille, qui perdidit magnam suam reputationem et magna damna
s. 3r-34.
EPISTOLAE, 493
492 BESSARIONIS
furia et maximo poten- per viscera misericordiae Domini nostri Iesu Christi, ut omnem curam
passus est, omissis omnibus aliis cum magna
et diligentiam huic rei adhibere velitis, qui vos in omni bono opere
taturursusexsurgetcontlaeos.EtnisihabeantaChristianissubsi-ad conservet.
miserunt
dium sufficiens, erunt novissima peiora prioribus' Unde
suppliciter. Sanctissi- Ex Ferraria, zo. Maii 1459.
sanctum dominum nostrum petentes subsidium
de hac prosperitate illorum 5
mus dominus noster multum gavisus
cum tempore satis,
christianorum libenter intendit iuvare eos, et iuvabit 40. Bessarion Cardlnalls
est' ne in
ut spero, in hac maxima dieta' Sed quoniam magnus timor nunc ad Nardo Palmerlo.
hac aestate, in qua sumus, periclitentur, oportet quod.pro
Accepimus binas litteras tuas, ex quibus tuam erga nos observan- B
omne longius usque ad medietatem Iulii sint ibi
aliqui armati, qui 21
iuventChristianos'DeindecumtemporesanctitassuaprovidebitDeol0
tiam et d,evotionem plane intelleximus, quam libenter et, ut aiunt, B 21u
fidei A' P tam Ungarie quam fidei B trung), was bis auf u'enige Lesefehler gelungen ist. Doch erschwert die beibehaltene
18 igitur A P ergo B I 19 tum Ungarie tum
I
satis providi, quem- ei unum, qui etiam ei carus sit et vestrae sanctitati fidelis, sit ad
Quae ad timorem decimarum spectabant, ego
tantum honorem ac dignitatem idoneus et ecclesiae utilis futurus.
admodum binis litteris sanctitati vestrae significavi. Quoad cetera op-
Acerrimum iudicium vestrum, beatissime pater, uno intuitu discernere
time fecit beatitudo vestra mittere oratores suos, quos spero omnia
potest inter homines, quod alter alteri praestet. Audeo etiam de me
bene composituros. Et quoniam prorogata est dieta usque ad festum
5 affirmare
S. Trinitatis in Francofordia celebranda, optimum esset, ut proxime
5 quod sit sine arrogantia dictum non longe me in huius-
-
cemodi iudiciis - hac aetate viri prae-
a veritate abduci. Rarissimi sunt
vestrae beatitudini scripsi, ut sanctitas vestra mandaret oratoribus
stantes, ut semper fuerunt. Ex his semper iudicavi esse reverendissi-
mum patrem dominum episcopum Papiensem. Testis est mihi Deus
me, quod sentio, d.icere. rngenium vi¡i et industria et quaedam naturae
10 dexteritas mimm in modum me semper oblectavit. praeter peritiam
rerum et doctrinam singularem est bonus, prud.ens, fidelis, caritatis
eolum.
plenus, ornatus, celer ingenio, facilis ad inveniendum, quae dicere opor-
lllustris dominus Albertus Brandeburgensis nuper me rogavit, ut
1 Quae ad.APr Quoad BP I spectabantABPrspectabatP | 4adlatB I 1 etiamAP et B Py | 5 huiuscemodiAP huiusmodíB Py | 8 dominum A.B Py
5 FrancofordiaAB Pr F¡ancfordìaB I 12lllustrisA.P Pr lllustrissimusB | 13 sancti- Dominicum P I I me A B P I Pr om. | 15 ego A p pr et ei B I verisimile A p veresi-
tati vestrae AP sanctìtatem vestrám B Pv | 16 beatitudiní A'PPv StiB I 17 quia rmileBPr llBtestemAPPy testorB llgsuaet\BPy suoP l24momenti A.PPy
APlquod BPrlevitandaLPPv vitandaB I lgquamA'PPv quemB | 22 Sancti- momentumB | 25 quantumAP I quam BPr | 27 SiquodAP SiquidB Pr lres
tasABPz SanctitatisP | 26 patriael patrieAPPr proprieB l2t mihiAPPz in AP Pr aesB lpatresA B Prl P om. l28 presentes AP Pr presensB | 30 primoAP
summis8 lhabeat APPr prohabeatB 133 promovendi APPr primovocandi B Pr peto B I 31 possintA?BPz possentP I 33 possintlyPPr possentB
506 BESSÀRIONIS EPISTOLAE. 507
utilitatem ecclesiae et hunc virum, quo non multos similes reperietis, 47. Bessa¡lon Cardlnalls
commend.atum habere. Hoc modo domino duci praeclare satisfactum Iacobo Ammanatl.
erit. Merita domini Papiensis hoc exigunt, dumtaxat ob suam erga
sanctitatem vestram sinõerrimam fidem. Meae etiam pleces, beatissime Reverendissime in Christo pater, amice et frater honorande. Usi
iam sumus dulcissimo fructu laboris nostri. Nam quemadmodum intel-
S ligetis ex litteris, quas scribimus ad sanctissimum dominum nostrum,
tatem vestram d.e suo homine sibi notissimo talia dicere, nisi crederem 15 vembris istuc posse pervenire. Quapropter paternitatem vestram ob-
etiam citra veritatem dicere. In summa ipsum ac me cum omni' qua testamur, ut tarditatem nostram apud sanctissimum dominum nostrum
excuset. Cogitamus etiam Bononiae per aliquot dies morari, ut biba-
mus aquam Porrettanam, çluam iam in ea urbe parari iussimus, cum
intellexerimus ad hoc genus aegritudinis plerisque multum contulisse.
20 Ceterum significamus paternitati vestrae, quod in discessu nostro
ex Wienna fuit necesse, ut ad exsolvenda debita, quae contraxeramus,
et parandum viaticum in Italiam acceperimus mutuo sexcentos duca-
tos, quos promisimus solvere Venetiis. Ubi tamen solvendi modum non
habemus, nisi sanctissimus dominus noster pro sua pietate nobis pro-
zr viderit. Oportebit nos in ftalia facere multas et graves expensas, cum
Datum Wiennae zg.Martä t46r. iam faceremus nos portari, tum pro vectura rerum nostrarum, et quas
nobiscum habemus, et quas Mantuae et Florentiae reliqueramus. Ro-
Vestrae clementiae
humillima factura gamus igitur ex corde paternitatem vestram, ut in tanta necessitate
Bessarion, Cardinalis Nicaenus nostra, quae vix maior esse posset, compatiatur nobis et nos commen-
g0 det summae pietati sanctissimi domini nostri, ut nos hoc tempore non
manu ProPria. 30
relinquat. Nisi sua beatitudo intercessione paternitatis vestrae necessi-
Post scripta, beatissime pater, habui hac hora a fratre Gabriele,
tati nostrae subvenerit, nullo modo poterimus extricari ex Venetiis,
vicario Austriae, homine prudenti et practico, quem Nurumbergam I A fol. 18\ Suþrascr'íþtio: Tn Christo patri, domino Iacobo, dignissimo, amico
misi, avisamenta eomm, quae ibidem actitata sunt' Quae mitto sanc- integerrimo.
titati vestrae his interclusa, quamquam credam eadem oratores vestrae Ep.+Z.Bessarion befindet sich auf der Rückreise von seiner deutschen Legation
sanctitatis iam misisse. Apud serenissimum imperatorem instabo, Sõ und trifft
Vorsorge für seine Ankunft in Italien. Für die Kosten seiner Reise hat er in
quoad potero, ut, si non iret personaliter, mittat aliquos idoneos. ob-
Venedig 6oo Dukaten aufnehmen müssen. Ammanati soll die Angelegenheit dem Papst
vortragen. Bessarion ist krank. Für eine Fahrt, die sich sonst bequem in drei Tagen
tinerem facilius, si haberem modum etc' machen lasse, habe er acht Tage gebraucht. Wegen seines Gesundheitszustandes will
er sich einige Tage in Bologna aufhalten, wo er durch eine Trinkkur mit dem Wasser
Pr
4 sincerrimam B Pr sincerissimam B I A? I 16 ldel suo B I sibiA P SanctitatiB von La Porretta Linderung erhofft.
24 fovebit A, p py habebit B I 26 rñr'ienneA P Viennae B Pr I SÛobtinereml optinerem Ûberliefert ist de¡ bisher ungedruckte Brief : Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ¡o,
A B P Pr | 3? modum A P Prl B add' et formam fol. r8.
508 BESSARIONIS EPISTOLAE 509
nisi, quicquid habemus, pignori relinquamus. Si igitur umquam fuit dignemini et ipsam meam qualemcumque praesentiam supplere et fa-
aut futurus est locus, in quo possitis ostendere amicitiam vestram, hic vores vestros multiplicare.
est maxime unus, ut tantae nostrae necessitati quam primum subvenia- Primo, rogo dominationem vestram, det operam, ut orator domini
tis, quae Deo teste et tanta est et maior, quam exprimere possimus' regis Ungariae cito et bene expediatur; nam et honor sanctissimi do-
Desideramus mirum in modum videre et amplecti paternitatem vestram, 5
s mini nostri et rerum necessitas ita requirit; facietque reverendissima
, dum litterae haec scriberentur, aut paulo dominatio vestra rem gratissimam communi patri reverendissimo do-
um. In qua re vellemus libenter praesen- mino S. Angeli, si eo absente habueritis curam non suarum, sed publi-
re potuisse. Optamus tamen, ut etiam no- carum rerum.
bis absentibus factum sit, idque immortalem Deum precamur, loco Secundo, intelligo quosdam, qui sunt hic ex parte Leonardi de
maximi muneris id, si factum fuerit a Deo, habituri, de quo laetissimum 10 t0 S. Maura, petiisse vel petituros esse, ut Monembasia ei donetur. Vide-
et iocundissimum vultum in dies praestolabimur. Quae si simul cum tur mihi non esse concedendum alieno, quod negatum fuit domino eius
finibus Italiae nobis apparueri¡t, eum diem laetissimum existimabi- loci naturali, domino scilicet despotae. Bis iam sanctissimus dominus
mus. noster mihi dixit non se facturum. Sed timeo importunitatem.
valeat foeliciter paternitas vestra et nos pedibus sanctissimi Do- Tertio, in insula Cretensi ex omnibus habitatoribus eius reman-
mini nostri robore et efficaciter commendet. 15
lbserunt nobis duodecim presbyteri tantum unionem sequentes, qui per-
Datum in Lebbnborg (sic) die rB. Septembris 146r. severanrnt semper in unione firmi. Eos ceteri omnes ludibrio et con-
Haec ita particulariter et cum tanta vehementia scribimus vobis temptui habent et omnibus ecclesiasticis emolumentis privarunt, ita ut
ex nimia fiducia. Nulli enim alii volemus, ut innotescat. Ideo rogamus fame pereant nec habeant, unde vivant. Dominium Venetorum scribit
vos, ut nec sanctissimo domino nostro has litteras vel legatis vel ita sanctissimo domino nostro et mihi ac aliis quibusdam rogans, ut
particulariter nostras ei necessitates exprimatis, sed solita vestra pru- 20 20 sanctissimus dominus noster eis aliquo modo provideat, quod et
dentia, industria atque modestia rem nostram agatis, quoad fieri po- necessarium et debitum mihi videtur. Causae sunt multae nec latent
terit. Haec scribo dieVeneris rB. Septembris, quo die spero remnostram dominationem vestram. Modus providendi eis talis est. Ibi est quod-
finem optatum habituram. Si vero his temporibus nihil agetur, in proxi- dam beneficium monachorum Montis Sinaim valoris duorum milium
mis temporibus spero esse apud vos. Et intendo rem nostram prosequi ducatorum et ultra. Habent iliud monachi illi de Monte Sinaim, ho-
25 mines idiotae, illitterati, rudes, unionis inimici ac ecclesiae catholicae
tamquam propriam et tarnquam filii, sperans me vos habiturum, dum 25
simul agimus, in bonum et semper benevolum fratrem, prout in litteris hostes, Res digna esset totaliter auferre ab eis. Sed si propter loci
vestris pollicemini. Opto vos foeliciter agere et bene valere. 12 despotael despoto P
vester B. cardinalis, manu propria. Non potui nec domino nostro
z. Den Anträgen von seiten des Leonardus de S. Maura auf die Herrschaft von Mo-
neque vobis in totum scribere propria manu propter huius itineris im-
nembasia ist nicht stattzugeben, da solches be¡eits dem Despoten, der in erster Linie
pedimenta, quae propter hoc pervium trium dierum iter vix octavo die 30 Ansprüche hatte, verweigert worden ist. 3. Für rz griechische Geistliche, die wegen
per me factum magis solito me angunt. Deo laus. ihres Festhaltens an der Union jeglicheEinkünfte verloren haben, könnte gesorgt werden,
wenn ihnen von der reichen Pfründe der Mönche von Mons Sinai, die selber keine Be-
48. Bessarion Cardinalis deutung haben, eine jåhrliche Anweisung von 4oo Dukaten gewährt würde. 4. Bischof
Iacobo Ammanati Athanasius von Gerace, vordent Calceofilo, abb' mon. s. Mariae de Arca O. Cist'
Syracusanae dioc., wurde in der Nacht, ehe er in sein Bistum einziehen wollte, überfallen
Cardinali Papiensi.
und ist seitdem verschwunden. Der Papst môge sich deswegen an König Ferdinand
Reverendissime pater et domine mi singularis ! Post commen- 35 von Neapel zwecks weiterer Nachfo¡schungen wenden. Sollte sich herausstellen, daß
dationem. der Genannte nicht mehr am Leben sei, bittet Bessarion um Verleihung ienes Bistums
an eine Persönlichkeit aus seiner L'mgebung. 5. Bessarion verzichtet auf seine Abtei
Quemadmodum plus meis rebus favebat assistentia vestra
quam
S. Patriniani in Fano zugunsten eines seiner Cubicularü, Es müsse aber Vorsorge
ipsa mea praesentia, ita nunc, cum valetudini curam adhibere cogor, getroffen werden, damit nicht Sigismondo Malatesta zuvorkomme und einen seiner
A suþrascriþli,o: Revetendissimo domino meo, domino cardinali Papiensi. Günstlinge in die Pfründe eindrànge.
32
Ep.+8. Bessarion unterbreitet Ammanati mehrere Anliegen: r. Eine Ange- Überlief ert ist der Brief : Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro fol. 9 (8). E¡stmals
legenheit, die in Händen des ungarischen Orators liegt, bedarf der Beschleunigung, herausgegeben von G. Palmieri: Il MuratoriIII (Roma r8SS), p.59-ór (: p¡.
BESSARIONIS EPISTOLAË. 511
510
reverentiam, propter çluanì, ut dicitur, nonnullorum pontificum Roma- 49. Br¡ooapfov Kcpôrvtì,rg
norum privilegiis vallati sunt, hoc videatur durum, saltem unam par- MticnlÀrp rQ 'AæootóÀr¡_ 2gcfperv.
tem istis catholicis viris concedendum esse censeo, videlicet usque ad
4oo ducatos, ut quilibet habere possit
solidos 4o annuatim, cum tamen .z/'Agi*"o <iç f¡pe6-pp-aÐúcepov pév, ì æricòç {ou,
_pûÀtrov Ð' èæe{er,pyø- B 1
suis ultra honorem, reputa- 5 o¡r,Évø, â. xæ¡ù.@eo8ópou roü lø(i flì{.$<ovr, ouvr,ocá¡revoç ouvéypøt{,,0rç. 'Av8pó- L g2
plus perdant ex emolumentis consuetis
5 vrxoç yrlp é Kdùiorou, æpócepov srlrù èlryraxôç r-e xæi 8r,a¡co8ovioqç,
tionem et amorem amissum inter gentem suam' Videtur mihi omnino
83
_qt:.-ç.F
o.þrs-,çe xøì.ç-q.éq,uroü ù¡rîv æéæo¡,r,gev. cl¡v ¡.rèv oõv ép¡.l{v oou, xøi 6t¿ IIÀ&-
debitum providere eis.
Athanasium, Grae- rovi te xai coîç æepì, èxeîvov erlvo[xöç ë¡¿er,ç, fiyúo$r¡¡.r,ev . tòv 8è ti6 ouvv¡.¡opiøç
Quarto, audivi episcopum nostrum reracensem rpóæov oùx èæ¡véoa¡.r,ev. oû yàp ì.or,8opíær,ç toü d.vcr,Ðlxou, åÀÀ' riæo8el[eol xøi
cum, d.um iret in civitatem Ieracii et in suburbiis eius prima nocte per-
ì,o1lxæi6 &v&yxur.ç tQ te gílcp ouvr¡yopr¡céov, cóv t' èX$pòv &¡.r,uvcéov. 6ore xøì,
noctasset, ut crastino die processionaliter intraret civitatem, illa nocte,
10
10Ei t¡ IlÀí¡$cov 'Apr,otocéÀr¡ æpoeæ¡lúxr,oev, e'(, ri,re @eó8opoç III{.$ovø, et
nescio quo, trad.uctum vel forsitan interfectum fuisse. Etenim non in-
ri re or5 @eóòopov xuxî,:ç eígr1xuç, n&v¡d. f¡¡.r,iv zcøp& cò 8éov re xæi eixòç
venitur. Dubito, ne quidam, qui hanc ecclesiam ambiebat, aliquid con-
eipr¡¡.r,évø Soxeï. oüce 1à,p 'AplotocéÀr¡ç oIóç te Àolàopeîo$ær,, tooor5cov
tra vitam eius machinatus fuerit' riya$öv itndQlæc,, oiíre IlÀl¡,$ov, oogóç re xal ¡rey&Àr¡ç tÇr ðvcr erigutøç rivf¡p,
d¡.r,îv
Duo circa hoc a dominatione vestra desidero: primo, ut sanctissi- ei ¡,r{ rcorl rtç el(æor, rQ Àor8opr,öv dipfao$ør,, xøl roîç &¡.r,uvo¡lévor,ç ou1'.¡vópr¡v
mus dominus noster scribat serenissimo domino regi Ferdinando effi-
15
15 t¿vù æøpaoXeiv. @eó8<opóç re cöv vüv 'EÀÀdvcov èv toîç æpócorç dw, {1w,otu
caciter, ut eum inquirat diligenter et liberet; secundo, ut, si vita func-
xuxöç d,xor5e¡v æøpù ooü ðílr,oç, xq!_,raüca véou c9 ë19 óvyoç, iîèl¡pç_of{flc,
tus est, quod absit, dignetur dominus noster illum episcopatum mihi aæi pd¡co. loy øöv- irro Se í[9 ev xq! -!ærot¡ pöv 4qryù g-ógov_-f¡¡r,¡r,évo u, 8 r,à æd, -
pro uno de meis concedere. a1c üxcov ooglæq re xæI ènoeí¡¡t'r¡ç &v{p' xai ¡rd,Àr,oca 6te æepì ro¿orltc¿v
Quinto, abbatiam S. Patriniani Fanensis renuntio uni
meo cubi- èoti $ecop4¡,r,úcov i (ipr¡otç, &rcep, &re 8i péyr,ocæ rã¡v èv æúo¡ guÀooogúç
cularià. Sed quoniam ille inimicus Dei Sigismundus de Malatestis, tum20
diu deslderanti 2 yatpetv F tù peltlco gpoveîv BL I 12 oTó6 ce Fl BLotn. re I 14 ðip(øc$al F
propter suam cum ecclesia contumaci4m, tum quoniam
&p(at BL
illam abbatiam a me pro quodam suo habere negavi, dubito, quod
Ep. +S. Der Brief bildet den Schlußpunkt der litera¡ischen Fehde zwischen Theo-
non dabit possessionem huic meo, sed sentiens me renuntiasse, apPre- doros Gazes, Michael Apostolios und Andronikos Kallistos, derendiesbezüg-
hendet eam et intrudet, quem vult, supplico sanctissimo domino nostro, liche Schriften oben S. r5r-zo3 vorliegen. fhre inneren Zusammenhilnge sind dort
ut mihi per breve suum concedat, ut, etsi renuntiavero, non tamen2S näher dargelegt. Mit dem Eingreifen des Michael Apostolios war Bessarion gar nicht
intelligatur vacasse, nisi habita fuerit possessio ab hoc meo' einverstanden, weil es unüberlegt von einem iungen Menschen, der von der Sache recht
wenig verstand, ausgegangen war. Wie der Brief zeigt, war Bessarion weit davon ent-
cum dominatio vestra perfecerit haec, supplico de aliis. credo fernt, einzig Platon als Philosophen gelten zu lassen. Nachdrücklich verwies er auf
namque, quod ideo citius ista expediet dominatio vestra, quia polli- Aristoteles'Bedeutung. Schützend tritt er vor Plethon, den er ob seiner Weisheit
ãt aliás inferre molestias. Valeat dominatio vestra reverendissima, und seines Seelenadels bewundere, ÌseDn er ihn auch wegen seines Kampfes und seiner
""o,
cui me humiliter commendo. 30 Abneigung gegen Aristoteles nicht loben könne. Und weiter b¡icht er eine Lanze für
Theodoros Gazes, den er als den viel älteren und wirklich erfahrenen Gelehrten in dieser
'Weise
Datum in balneis Viterbiensibus 19. Maä t462. nicht hätte angreifen dürfen. Zu seiner Belehrung möge Michael die Sch¡ift des
Andronikos studieren. De¡ Brief stammt vom 19. Maí 146z aus Viterbo, wohin sich
Reverendissimae dominationis vestrae Bessarion gerade von -seiner deutschen Legation zurückkebrend begeben hatte.
humilis servitor Handschriftliche Überlief erung: Rom, Cod. Vat. gr. 1393, fol. r-2 v (:B); Vat. gr.
95, fol. Í2o-t22; Vat. gr. r37, f.oL t45-r46 v; Barb. gr. 84, p. ro7-rro; Cod. Regin,
B. Cardinalis Nicaenus gr. ro4¡ tol.r4zv-r44; Cod, Valicellan. gr. r89 (CVIII). Florenz, Bibl. Laur. Plut.
58. Cod. gr. 33, fol. 92-43 (: L). Mailand, Bibl. Ambr. 348 (F88, olim V4r6) fol.
83-84v (: F); 468 (r95sup.) fol. 8-9v; 5ro (M4r sup. olimTzr5) fol' 5-7; ro56
(I 9r inf. olim U 35r) fol.224-225v; B r4r sup., fol. 2g-3ov (vgl. oben S. r5r).
Escurial, Mscr. gr. 274 (Y III 7) fol. 5-6 v. Paris, Cod. gr. t75r, f.oL ro-rr v; Cod,
gr, 176o, fol. z6r v-263; Cod. gr. 2652, fol.99-ror v; Cod. gr. 3043. Wien, Cod. gr.
Ph,l.z57. Oxford, Cod.Barocc. rr4. Leyden,InterCodd.Vossian,Cat.Bibl,Leiden.
p.4or û.6. Druckausgabe: Migne, PG 16r, 687-692 (fehlerhaft),
-
BESSARIONIS EPISTOLAE 513
5r2
ðvcoc, tí1v re röv nolÀöv É[uv üneppølvErv d'v¿Yx7l' xøì' ¡lì¡ eTvør' æepl roì1îôv $ f xto¡r'cpòiø toùç æepì, KÀéo¡vó te xøì 'yæéppoÀov; rLveç övreç; æoíocv yvöor,v, L gB
tùv ooqlo¿v Trovúõc(vrcr æoiæv tõv ðvttlv ëxovceç è,nøri¡p"r¡v; lrcop¿o( røó¡æ xai ¡.r.orviæ rQ 6vrr,oagí¡c,.,
ì) eizreiv ii tr 1oüv rixpr,pöç åvvoioør, ¡'r'Ì¡ æoÀÀri
TEepi
pqàè yàp oíou, ãr péÀtr,oce, óç ei eíce llÀ{,$covr, oogQ te *øì,
xui, ù.ç èrcrcti¡p.aç d,zpr,poo&¡-r'evov' lruuøi,¡ ,iugii,
eite flÀ.rívqr, 'Actr,xÇr te xøì, Ilopgupírp, síte iÍÀ),r¡ rrp röv é¡_.oíov, III&ccov&
B 1" 'Hx$éo$r¡v ¡rèu oùu oeóà<opov úæò ooü &.p.æÐi,øç èyxexÀr¡¡révov' fò àè
6're xai 'Apr,ocotél'¡ ævéouorv, èleyévero'Apr,otocéÀr¡ te xæl rlÀúrovø eù$üvai
xo.i 'Afrotorétrr¡ øritóv, nú.or¿e f¡¡-r.iv åær'otí1pYlç xo($IYe¡lóva, ta'3tò roüro
5
ce xøù ëor¿v 6æou xai pÀaogr¡¡_r.ioør,, xøi
æa.$eiv, &¡lasi fe xd.i xc{xoílsrl xc(i Àtpov &7&.puor6v te úæò
ooü xlr¡$!vør,, i¡_r,Tv ê{eivør, ræí.,6, èxe\vor"ç ¡,r.èv yàp
fs zaì tQi xac' aûtoùç ì) où æoìr5 ¡ret' èxeivouç 1evéo.$ør, tQ Xptívr¡, rQ te
gEü, 7çã,60(v r]æepporiver,v ë8o[é ¡lor Spaoúcr¡t& xo(l cóÀ¡.r,r¡v. ¡.r.ótrLç åxor]or,
tolo'5tou' rotcrüroc ouveTeiç tóre xocì, ori7, lrrov èpr.orrlà4.¡íveo$ør, ràç grøÀé[etç, rQ re
¡ral,i,ou à' oüò' &xoúe¡v d,véXo¡.r,oct
øriroü [I)'{$covoç, rivÐpòç ¡l{æo
ægp! löt-yg - ròv g,$óvov d,æo¡rapøv$frvør, rQ re æú.oy¿ xexoo¡.r,io$a r, oogttq
.ïa'Apr,o"o"éÀr¡v &zcoppíllrovroç' ¡rí¡tor Ye o,0ü' F¡ry<o ¡'r'1òlv 10æøpar,t{oe<oç Àóyov'f¡.r,iv 8è
¡r,éyø æpòç
xai toooüro ),er,æo¡.r,évor,ç èxeiv<ov xa,ì,eo¡oüçóv teB 2'
rotoúr<ov ixPlBcoxóroe
xøù toooürov iiò1 tQ re ¡raxpQ Xpóvg tfr te xolvfr ædvc<¡v
Ei t¿ oõv ê¡roì æei$¡, xøì, Il).d,ccova xai 'AprocotéÀr¡ oogcocácouq {yoú- g<¡ oXóvrov d[íco ¡.r,ø oulyvó¡.r,q Àe í7cero( ¿ où8e¡.,.íø.
Ðoxr,¡,r,æoíç xoci
L S2v ¡revoç, xaì 'i.yvoç te roìiçotÇ éæó¡-r,evoç, êx&cepov f¡yepr'óvoc re õc{utoü æouoü'
'f í¡
B 2 (eo$ar,, gr,loüvtæ pèv io$r, flÀú,tcovø, 9uÀoüvtæ ð' 'Apuocotétr2¡' xai ó6 oo- i
êvútr¡v npòç Sexcit¡ d,yovroq, ëte¿ &zò Xpcoroü- øu{p, èvr,oræ¡,r,åvql.
EPISTOLAE 519
518 BESSARIONIS
Non video, beatissime pater, nec satis mirari possum, cur isti do-
beatitudinis, primo ut dignetur dare pacem Italiae, ubi dari potest,
praesertim bonis et honorabilibus mediis oblatis; ubi vero fieri pax com-
mini ita difficiles sint in dicendo se velle cum Turcis rumpere, cum
maximos hucusque sumptus fecerint et in classe et in te¡restribus copiis,
mode non potest, indicere indutias; deinde rebus ita compositis per-
quas et paraverunt et continue parant ac in Peloponnesum traiiciunt.
suadere serenissimo domino regi Franciae, ut ad hanc tem concurrat,
5 Praeterea communis fama est apud eos omnino rumpere velle; immo
quod non dubitant rebus in Italia sic compositis maiestatem suam fac- 5
multi opinantur capitaneum eorum iam rupisse, Item decreverunt mit-
turam, praesertim concessis ei decimis, vigesimis et trigesimis locorum
tere subsidium Ragusinis. Miserunt oratorem ad Ungaros. Mittunt nunc
suorum. Se non modo excitatos esse, sed iam motos in re ipsa versari,
alium ad alias potentias ultramontanas. Et haec omnia faciunt aperte,
cum iam iam exercitum coëgerint mari et terra, ut in omni casu re-
primere possint impetum hostis, et occasione se offerente viribus uti
cum antea, sicut scit sanctitas vestra, umbram etiam istarum rerum
10 formidarent. Fortasse aliqua ratione id fateri nolunt. Apertissime tamen
ad honorem Dei et exaltationem religionis, neque solum se et ceteros 10
videtur, et ista est mea et aliorum opinio, eos omnino aperte cum Turco
Christianos defendere, sed etiam vim ultro inferre hostibus valeant.
Huius capituli, quod iongissimum erat, has necessatias partes de verbo
rupturos. Aliter quicquid hucusque fecerunt, incassum actum esset et
ad verbum excerpsi, pluribusque hoc loco verbis contendi, ut aliquid ultra quingenta milia ducatorum frustra essent abiecta.
Haec omnia volui aperire beatitudini vestrae, ut pro sua pietate
mihi apertius dicerent, asserens nihil me ex hoc amplius habere, quam
15 et sapientia dignetur consulere saluti Christianorum et una cum sacro
ex generalibus oratoris sui verbis iam diu Romae habuerimus. Tandem 15
collegio viam aliquam excogitare, per quam talis et tam sancta ac
nihil ab eis amplius excerpere potui.
necessaria res dirigi possit. Ego interea exspectabo mandatum vestrae
Quarto: Quoad oblationem praesentis praesidii agunt vestrae sanc-
titati infinitas gratias. Quod si vestra beatitudo ultra id, quod ipsi de beatitudinis, cuiué clementiae me humiliter commendo,
suo conferent, et decimas, vigesimas et trigesimas, praedicationes in- Datum Venetiis die z6.Iulii 1463.
dulgentiasque locorum suorum, quas sanctitas vestra eis concedit, ali- 20 20 Eiusdem vestrae sanctitatis
quid eis supererogaverit, promittunt id totum exponere in augmentum humilis servus
classis contra Turcum. þ. episcopus Thusculanus.
Quinto: Quod de oblatione illustrissimi domini ducis Burgundiae
gaudent. Sed videtur eis omnino necessarium esse consensum domini
regis Franciae. Ideo omnino ad eum principaliter esse confugiendum 25 53. Bessarion Cardinalis
pacatis primo, ut dictum est, rebus regni et Romandiolae. Pio Secundo
Postremo: Addunt, quod haec opera ita salubria et necessaria im- Pontifici Maximo.
pediuntur propter bella ltaliae, et quod satis mirantur cum reverentia
Sanctissime ac beatissime pater. Post pedum oscula beatorum.
loquentes, quod sanctitas vestra adeo difficilis sit in concedenda pace
Post litteras illas, quas nudius tertius scripsi beatitudini vestrae
Maletestis ita laudabilibus conditionibus oblatis, et quod tamen de- 30
de ultimo responso dato mihi ab isto illustrissimo dominio, non cessavi
derunt sufficientem commissionem oratori suo apud sanctitatem
vestram de respondendo in facto domini ducis Burgundiae, cum ora- 5 omnino à P Pr omnimodo B I rumpere A B Pr rompere P I immol imo
tores illius venerint. In his videntur hi cives omnino haerere nec ali- A,B P PT l Tnunc A P Prl B om.1 10{ormidarentA Pformidarunt B Pr l 11 om-
quid ultra dicere velle, quamquam ego multa oportune et ad factum ninoAPPromnimodo B lTurco A P Pr TurcisB I 14pietate A P Pr potestate E I
Maletestamm et ad negotium pacis Italiae et ad cetera responderim. S6 18 bnis vre trp. Pr I humiliter rrretrþ. Pr | 20 Eiusdeml E. V. S. aþud A Pf Ego B
23 A Suþrascriþl'io: . .. ctissimo domino nostro pape
Nescio, an maiori instigatione atque importunitate mea moveri po-
terunt, ut aliquid latius aperiant. Dubito eos nihil amplius dicturos, Ep.S¡. Zweíter Bericht des Kardinallegaten über die lirgebnisse seiner Sendung
nach Venedig. Nach langem Überlegen haben die Abgesandten der Signoria ihm mit-
donec vestra sanctitas ad haec responderit et aliud mihi mandaverit. geteilt, daß der Krieg gegen die l-ùrken beschlossen *'orden sei. Ihre Sorge sei nur noch,
zu rvissen, was für Leistungen der Papst aufbringen werde. E¡ habe die Zehnten, Zwan-
3 indicere A p Py inducere B | 6 trigesimis A P tricesimis B Pr | 10 ceteros
zigsten und Dreißigsten genannt, Predigten und Ablässe. Am kommenden Sonntag
AP Pv exterosB | 23 Quod A P Prl B om. l24domini A P Pr) B om'l2Somnino werd.e er in S. Marco zelebrieren und eine P¡ozession veranstalten. Öffentlich scheuen
A P Pr omnimodo B | 26 pacatis A P Pr paratis B | 29 adeo A P Pt tam B I
sich die Venezianer etlvas zu verlangen. Unter der Hand halten sie mit ihren Wünschen
33 omnino AP Pr omnimodo B 134 factum APPr factamB | 35 Italiael ItalieAP
nicht zurück. Was Bundesgenossen betrifft, sei der Papst ihre einzige Hoffnung. Er
Italice B Pr I cetetal coetera A P | 38 sauctitas vestra B
-t-
et solemnem processionem facere praesente dominio, maxime ut fama volui hoc quoque significare sanctitati vestrae, ut dignetur cogitare,
huius felicis principii per ftaliam divulgetur. Die vero lunae incipiam si quod bonum medium ad eam rem reperiri posset.
dare modum rebus agendis. Isti cives, beatissime pater, nihil prae mo- Replicavi postremo iterum de galeis, quas miserant Fanum. Re-
sponderunt laeto et hilari vultu, ut bono animo essem et nihil mali
2 sumA Pf Prorn. | 4civium Pr omnium Pl A¡ | 7 humanitatis Pr humili- 35 timerem.
tatis Pl A? | 22 et P etiarr' Pr
Si videtur, dignetur sanctitas vestra mandare, ut significetur mihi,
möge daher etwas an sie verlauten lassen, was gut aufgenommen werde. Ein wichtiger quantum poterit ascendere summa decimae, quae ex curia colligetur,
Punkt sei noch die Beilegung der Händel des Sigismondo Malatesta, der einige Plàitze des ut his aliquid certi offerre possim. Et si videtur sanctitati vestrae,
Kirchenstaates besetzt hält. Eine baldige Entscheidung aus dem zu e¡wartenden Zehnten
quemadmodum bis scripsi, mittat mihi facultatem accipiendi pecunias
sei angebracht. Vo¡schuß erwarte er von irgendeinem kaufmännischen Haus in Venedig.
¿0 hic ab aliquo mercatore, si necesse erit, et obligandi ei decimam curiae.
Uberlief erung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro, fol. z (schwer leserlich;
- A). Druckausgaben: G. Palmie¡i: Il MuratoriIII. Roma 1895, p.g7-roo 17 Spero quoquel speroque P spero Pr) A? | 22 efficacissimas P e{ficacissimis
(: P). L. v. Pastor, Geschichte der Päpste. 2II. Freiburg i. B. r9o4. 5.73g-?4t verbis Pz | 24 profuturam P profecturarn Pt
| 24 Immol Imo A p pr | 38 offerre p
-
(mit orthographischen Ungenauigkeiten und VernachlÌissigung der Interpunktion i afferre Pr
-- Pr).
522 BESSARIONIS EPISTOLAE 523
Haec res magis obligabit animos istorun et gratior atque acceptior futuro in hostes grassandum sit. Suspicor et fere pro certo habeo
multo erit quam aliae omnes. Alia enim, licet sine gratia vestrae sanc- hunc senatum ad aliquam particularem allocutionem non venturum,
titatis haberi non possint, quoniarm tamen ex dominiis eorum sunt, nisi primo et, quid in conventu oratorum istic decretum fuerit, intel-
propria quodam modo esse videntur. Hoc solum videbitur esse munus lexerint et Peloponnesiacarum rerum exitum inspexerint et belli Pi-
et gratia sanctitatis vestrae solius, quae diu felicissime valeat, et cuius 5 5 centis viderint finem. puod bellum, nescio quam ob causam, non mi-
clementiae me humiliter commendo. noris facere videntur quam bellum hoc adeo necessarium in Turcos.
Existimant de suo dumtaxat periculo illic agi, maximumque inde rebus
Datum Venetiis die zg.Iulii 1463.
suis discrimen imminere, etsi non nunc vivente sanctissimo domino
Eiusdem vestrae sanctitatis nostro, tamen in futurum. Nec aliter potest eis aliquibus rationibus
humilis et inutilis servitor 10 persuaderi.
B. Episcopus Thusculanus. 10 puae cum ita sint, rogo et obsecro reverendissimam dominationem
vestram, ut sanctissimo domino nostro supplicetis, quod dignetur de
54. Bessarion Cardinalis his cogitare et mihi, quid agere debeam, mandare, an mihi redeundum
Iacobo Ammanati sit, an adhuc manendum, et si manendum, quid mihi ultra agendum
Cardinali Papiensi. 15 sit, me particulariter instruere.
Relatum est mihi nuper a procuratoribus urbis Rhodienses iniisse
Reve¡endissime in Christo pater et domine, domine mi singularissi- pacem cum Turco. Non potui fidem adhibere; verum litteras ex Chio
me. Post humilem commendationem. tó nudius tertius accepi a quodam amico, qui prudens est et rerum ex-
Res, propter quam ad hunc senatum missus sum, reverendissime pertus, quibus inter cetera non sine animi amaritudine scribit id verum
pater, iam quatenus ad primam partem spectat, peracta est; nam cum 20esse et, quanta inde Christianis omnibus ignominia, quantum partibus
superioribus diebus declarassent se domini Veneti apertos hostes Turci, íilis detrimentum sequatur, exponit. Solvunt Turco tributum, nomine
heri qui fuit dies XXVIII mensis, publice in eum indictum est bellum; tamen doni, non tributi, tria milia ducatorum et nunc donarunt ei in
praedicata enim fuit cruciata in platea S. Marci cum summa omnium 20 muneribus quinque milia. En finis, quem pepererunt tot subsidia
exspectatione et gaudio, dominio et me praesente cun incredibili po- sanctissimi domini nostri. En gratitudo Rhodiensium erga summum
puli multitudine. Decimae, trigesimae et vigesimae decretae sunt et 25 pontificem.
iam instituti exactores. Indulgentiae et absolutiones et dispensationes Hic senatus composuit cum Scardabeo hoc modo. Mittunt ei nunc
publicatae et omnes modi ad pecunias colligendas edicti, quattuor milia ducatorum dono pro futuro hieme. Primo vere mittent
Reliquum est, ut ad secundam partem veniatur, quibus scilicet zõ hinc equites quingentos et pedites totidem. Illinc vero praestabunt ei
modis, quibus auxiliis, quibus intelligentiis, çluo tempore, qua via anno subsidia horninum suorum circiter decem milia, qui una cum suis Turco
3 haberi P habere Pr | 4 quodam modo Pv quemadmodum P I I servitor P 30 bellum inferant. Ioannes Cossa venit huc XXVII praesentis. Nescio,
se¡vusPzlllAswþrascriþlio:...Christopatrietdomino...tituliSanctiChry- quid aget. Multa et varia de multis rebus mihi referuntur, nonnulla
sogo(ni) Ro. eccle(siae) presby(tero Card)inaliPapiensi dco (neo s)ingul.mo | 14-15 et etiam periculosa, quae, quoniam incerta sunt, non scribo. Si quis tamen
domine .,, commendationem A P) Pr om.
alius foret, qui ea scriberet sanctissimo domino nostro vel reverendissi-
Ep.S+. Bessarions Aufgabe in Venedig ist in ihrem ersten TeiI erledigt; denn mae dominationi vestrae, non obesset. Multis enim et variis cognitis
am 28. August das Datum ist irgendwo falsch, entweder hier ode¡ in der unten an-
- e5 facilius esset bene cogitare.
gegebenen Datierung v/urde der Krieg gegen die Türken öffentlich erklärt. Der zweite
-
Teil steht noch bevor, nämlich die Festlegung der Streitk¡aft, Zeit und Weg des Unter- Supplico reverendissimae dominationi vestrae, ut dignetur saepe
nehmens im kommenden Jahr. Bessarion bittet daher um Instruktionen über weitere ad me scribere et reddere de omnibus certiorem, praesertimque dehoc,
Schritte oder seine Rückkehr. E¡ berichtet noch über die Triþutleistungen de¡ Be- quod in praesentia petii, mihique primum respondere et mandare meis
-
wohner von Rhodos an die Türken und über die Unterstützung Skanderbegs durch istic, ut litteras per proprium nuntium ad me mittant. Is, qui vestrae
Venedig. Schließlich bittet er um laufende Nachrichten und empfiehtt den Überbringer
40 reverendissimae dominationi litteras reddidit, venit ad sanctissimum
des Briefes, der im Dienste des Despoten von S. Maura steht.
Überlief erung: Arch. Vat. A¡m. XXXIX tom. ro, fol.7 f- A). Druck-
-
ausgaben:L. v. Pastor, Geschichte derPäpste2lI (Freiburgi. B. r9o4) 74tf' (: Pr'). 2 allocutionem A P collocutionem Pz | 16 procuratoribusl proceribus P prio-
G. Pa.lmieri: Il Muratori III (Roma ¡8S5) p. ror-ro3 (: P). ribus Pz | 30 Ioannes A P loannis Pr | 36-ó24,6 Supplico '.. facio A Pf Ptom'
-
EPTSTOLAE 525
524 BESS.A,RIONIS
illustrissimum dominium commisit amplo mandato suo oratori, ut om-
dominum nostrum pro quodam negotio domini sui despotae de nia circa intelligentiam cum sua sanctitate et illustrissimt domino
Sancta Maura super quodam episcopatu. Erat etiam pecuniarium sub- duce Burgundiae adimpleat. Itaque amodo istis omnia tractari debent. I
l
sidium positurus, a quo eum dehortatus sum, dans ei bonam spem de Et per me hic non sunt aliqua agenda.
provisione communiter facienda. In negotio episcopatus commendo 5 De rebus Marchiae promitto dominationi vestrae reverendissimae, I
eum reverendissimae dominationi vestrae, cui etiam me ipsum humi- 5 quod non cepi minorem curam quam de re mihi specialiter commissa, I
¡
liter commendatum facio. immo maiorem, prout res ipsa ostendit, et Deo laus, quod bonum finem
Dafum Venetiis zB. Augusti 1463. habuit. Sed, reverendissime pater, nequid nimis, cessent omnia amodo
pro Deo et attendatur rei christianae. De ceteris conferam latius cum
Eiusdem vestrae reverendissimae dominationis
10 reverendissima dominatione vestra, cum rediero. Cui me commendo
humilis servitor
humiliter.
B. Episcopus Thusculanus. 10
Venetiis, 7. Octobris 1463.
55. Bessarion Cardinatls Reverendissimae dominationi vestrae
Iacobo Ammanatl humilis servitor
15 B. Cardinalis Nicaenus
Cardinali Papiensi.
manu propna
Reverendissime in Christo pater et domine mi singularissime. Hac
ipsa hora accepi litteras dominationis vestrae reverendissimae scriptas 15 56. Bessarlon Cardinalls
rB. Septembris responsivas ad meas primo eius die scriptas. Regratior Plo Secundo
reverendissimam dominationem vestram, quod ad omnia mihi accu- Pontifici Maximo.
mulatissime satisfecerit. Deus retribuat vobis. De uno mirum in mo-
dum doleo et dolui, quod dominatio vestra dicat se et surditate aliqua 20 Sanctissime ac beatissime pater. Post humilem commendationem L 6gv
et dolore stomachi ac continua exsputatione sanguinis vexari. Res,20 et pedum oscula beatorum.
reverendissime domine, periculosae sunt, quarum cura omnibus prae- Quinto Kalendas Novembres per litteras reverendissimi domini L 70
ponenda est. Ideo propter non immerito dominatio vestra omnibus post- cardinalis Portuensis ac meorum factus sum certior de sancta decla-
positis curare debet valetudinem suam. Et Deus vos iuvet et custodiat ratione tui illius antiqui piissimique propositi, quam nuper sanctitas
semper. 2õ tua in publico auditorio fecerat, vovens se ineunte aestate pro christiana
Gratum mihi fuit, quod reverendissima dominatio vestra scribit zr re publica in Turcos profecturam. Hoc ipsum illustris hic senatus ora-
de meo reditu. Dignetur dominatio vestra, cum commode.poterit, pro- toris sui litteris habuit. Haud facile dixerim, uter nostrum magis eo
curare eum. Si enim haberem, quae agerem pro gloria sanctissimi do- nuntio fuerit permotus. Hoc certe sine mendacio in conspectu Dei
mini nostri et utilitate christianitatis, starem hic continue in tam prae- possum affirmare nihil me umquam in omni vita mea sensisse iucun-
B0 dius. Movit me primo magnitudo rei omnibus anteactis saeculis in-
clarissima urbe, ubi et dignitate et omnium veneratione sto. Sed si
non habuero, reditus meus minus inutilis erit. Nunc autem iam hoc a0 7 imo A | 21 osculal obscula L
L8 L Suþrøscriþt'io: Epístola Bessarionis Cardinalis Sabini ad Pium Pontificem
8-10 Eiusdem . . . Thusculanus A Pl Pr om. | ll A Suþrøscriþtio: Revercndissimo Maximum.
in Christo patri et domino, domino Iacobo tit. S. Grisogoni S. R. E. presbitero car-
dinali Papiensi dignissimo, domino meo singularissimo. Ep.56. Bericht Bessarions aus Venedig vom 9. November r463 über die freu-
dige Aufnahme der päpstlichen Beschlüsse bezüglich des Kreuzzugs gegen die Tü¡ken,
Ep.SS. Bessarion dankt für ein Antwortschreiben Ammanatis vom r8. Sep- über seine persönlichen Eindrücke von dem Schreiben des Papstes, seine Besprechungen
tember. Wegen der Nachricht von seiner nicht unbedenklichen Erkrankung ist er be- mit dem Dogen (Christoforo Moro) und seine kirchlichen Veranstaltungen. Bemerkens-
sorgt. Bessarion denkt an seine Rückkehr; denn die Abmachungen mit Venedig in Sachen wert für Bessarions Privatleben ist die Angabe übe¡ seinen schwächlichen Gesundheits-
des Türkenkrieges haben ihren Abschluß gefunden, nicht weniger die Angelegenheiten zustand.
der Ma¡k Ancona, die er neben seinem Sonderauftrag übernommen hatte. Überliefert ist der bisher noch ungedruckte und nirgends beachtete Bericht:
tiberlieferung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tom. ro fol. ro (9) (: A).- Druck- Florenz, Bibl. Laur. Plut. 83. Cod. ¡8, Íol.69v-74 v (: L).
ausgabe: G. Palmieri: Il Muratori III (Roma 1895) ro4 s. (: P).
EPISTOLAE. 527
526 BESSARIONIS
i
auditae, movit me ista tua eximia pietas atque divina, cuius exemplum ut nihil tale umquam fuerim expertus. Nihil enim legi, quod non fuerit I
i
in nemine adhuc vidimus. Praeterquam in eo uno, quem imitaris et plenum laetitiae, plenum spei, plenum consolationis. Legi tamen curn
cuius locum tenes, movit spes, quam subito de victoria christianorum continuis lacrimis, nescio quomodo prae nimia dulcedine ubertim ex I
I
L 70v animo concepi. Visus sum enim repente videre solo nuntio tuae profec- oculis profluentibus, ut tot fere fuerint singultus, quot verba. I
lege civitatis,ut tanta res et ad magnum consilium deferretur. Quod quae me a scribendo deterruit, mandatum vestrae reverendissimae do-
hodie factum est, et ex mille quinquaginta senatoribus, qui inter- minationis. Vos vero quae tandem causa a scribendo retardavit ? Sed
fuerunt, nemc inventus est, qui contradixerit. Itaque concedente piissi- sint, ut libet, quae hactenus acta sunt. Posthac curandum, ne amici-
mo fesu consecuta est tua sanctitas, quod optabat. Habebit iam duos tiae officium deseratur. En ego, ut aiunt, glaciem frango. Reverendissi-
illustrissimos principes, qui elevata ad Dominum in orando brachia 5 5 ma dominatio vestra sequatur et me aliquando solitis illis suis suavissi-
sustentent. mis litteris consoletur. Commendo me dominationi vestrae reverendis-
Volui haec subito per proprium tabellarium beatitudini tuae nota simae.
facere, quod eam sciebam non mediocrem ex hoc consolationem per- Venetiis 7. Decembris 1463.
cepturam. Die Dominico confirmatis parumper viribus si Deo placebit, Humilis servitor
ipse sacrificabo et post missam divinas illas litteras coram populo legi to B, cardinalis Nicaenus
faciam et ducis profectionem cum tua sanctitate publicabo. Faciet manu propria.
L 74v Deus Optimus ac Piissimus, ut feliciter in hostes suos profectus cum
58. Bessarion Cardlnatls
iaude et victoria redeas. Sic enim ex Italia exibis, ut omnes salutis
Principi
(et) incolumitatis reditum .tuum uno ore precentur.
Christophoro Iltauro.
Valeat tua beatitudo feliciter. 15
Datum Venetiis die 9. Novembris (r+6ù. 15 Licet ex iniuncto nobis legationis officio ea potissimum in animo
nostro cura versetur, ut populum christianum Deo magis gratum ac-
Tuae sanctitatis inutilis servus ceptabilemque reddamus, tamen de salute reliquorum a recto tramite
Bessarion Episcopus Tusculanus. aberrantium saepenumero cogitamus, et tum praesertim, cum ex eorum
conversatione aliquid commodiChristianis resultat. Hinc est, quod Ro-
57. Bessarion Cardinalls 26 rrianornm pontificum vestigiis
inhaerentes ludaeos inter Christianos
Iacobo Ammanatl habitare permittimus, ut si voluerint, possint aliquando commode re-
Cardinali Papiensi. sipiscere; nolentes vero, nullam valeant apud districtum iudicem suae
pertinaciae excusationem invenire.
A 17 Reverendissime pater et domine. Post humilem comendationem. Oblata sane nobis pro parte dominationis et celsitudinis tuae pe-
Si ob id dumtaxat scribendi officio uteremur, quod aliquod exinde 25 titio continebat, quod, licet alias antecessores tui et dominatio celsi-
commodum aut emolumentum exspectaremus, non sine ratione fieret, tudoque tua ac communitates, rectores, cives, universitates et offi-
ut sublatis causis utilitatis et commodi consuetudo etiam mutuo scri- 25 ciales terrarum, civitatum et castrorum tuo dominio suppositorum Iu-
bendi intermitteretur. Si vero nos hactenus ad scribendum et amandum daeos praedictos in dictis civitatibus, castris, terris et locis tenere et
alter alterum non ratio solum privatorum negotiorum impulerit, sed cum eis pacisci ac capitula facere consuevissent cum maximo ipsorum
potius aliqua virtus et vera et solida amicitia, certe nihil est, quod 36 hominum et subditorum tuorum commodo ac
pro minori dispendio,
nos a pristina scribendi consuetudine retrahere debeat. Ac si me roget nihilominus tamen quidam Postea dubitantes, an antecessores tui prae-
vestra reverendissima dominatio: Cur tu non scribis ? scripsissem, nisi 30 libataque dominatio et celsitudo tua, communitatesque ipsae, rectores,
vestra reverentia mihi, ne id agerem, iussisset. Hanc habui causam, cives, universitates et officiales dictas conventiones pacta et capitula
inire potuìssent, ea dictis Iudaeis non observare, sed contra capitula
19 A Suþrascriþlio:Reverendissimo in Christo patri et domino, d. Iacobo Amanati, ante-
domino meo singularissimo. | 29 Ac A Quod edit.
S. Chrysogoni presb. card. Papiensi, 35privilegia et conventiones, quae de concessione tuae dominationis
Ep. SZ.Bessarion wünscht den frühe¡en brieflichen Austausch mit Ammanati, L2 Suþra criþlío: Bessarion Cardinalis illustrissimo et excellentissimo principi do-
in dem vielleicht durch irgendwelche Verstimmung eine Stockung eingetreten war, mino Christophoro Mauro.
wieder zu beleben. Ep.S8. Bessarion o¡dnet bei Gelegenheit seiner Legation mit diesem Schreiben
Überlief erung: Arch. Vat. Arm. XXXIX tonr. ro, fol. r7 (r6) (: A). Druck- vom r8. Dezember 1463 die Rechtsverhältnisse der Juden im Bereich der Republik
- Venedig dahin, daß die ihnen früher gewåhrten Zugeständnisse weiterbestehen sollen.
ausgaben: Epistulae et Commenta¡ii Iacobi Piccolomini Card. Papiensis' Me-
diolani 15o6, p. ro. Iacobi Card. Papiensis Epistulae XXXV (Im Anhang zu Pü lJberlieferung: Venedig, Archivio dei Frari, Memoriale tom. XV. Druck-
secundi Commentarii a
- I. Gobellino compositi. Francofurti t6rl, p'
479.
ausgabe: H, Vast, Le Ca¡dinal Bessarion, Paris 1878. Appendice IV' p' 457 s'
Mohle¡, Kardlnal Bessorlon, III, 34
BESSARIONIS EPISTOLAE. 531
630
Ep. SS. Der yom 9. August 1465 richtet sich an den Erzieher der Kinder
-Brief
des Despoten Thomas Palaiologos und ordnet deren Versorgung. Es handelte sich um
zwei Söhne: Andreas im Alter vorr 12 und Manuel im Alter von ro Jahren, sowie
orum cum civitatibus, civibus et universitatibus provinciarum tuarum, 15 um eine Tochter Zoë, díe 1465 auf Geheiß des Fürsten nach Italien gekommen waren,
diesen bei ihrer Landung in Ancona aber nicht mehr unter den Lebenden fanden (t 13.
castrorum et locorum praedictorum quomodolibet hactenus inierunt et Mai r465). Der Papst hatte die Sorge für ihren Unterhalt übernommen. Bessarion nahm
fecerunt vel in posterum et illis libere die Verteilung der Mittel und die Regelung ihrer Lebensweise in die Hand. MqggtligÞ
potiantur, quod[ue pacifi re, conversari erhalten sie 3oo fl., wovon 2oo fl. für ihren Unterhalt und Dienerschaft, roo fl. für die
ãt traficari libere Iudaei harum tenore Vqrnehmen in ihrer Umgebung bestimmt sind. Der Kardinal hält nicht zurück, von dem
et singulos rectores, cives,20 Unwillen des Papstes über die viel zu große Dienerschaft der Vertriebenen zu berichten,
dominationem et celsitudinem tuam ac omnes
et und bemerkt, daß auch kein Turonensis mehr gewä,hrt werden könne. Der Erzieher
universitates et officiales provinciarum, telrarum, castrolum loco-
Hermetianos und der Arzt Kritobulos haben auf genaue Haushaltführung zu achten.
Notwendig ist der Arzt, ein gr echischer und lateinischer Lohrer, ein Dolmetscher und
schließlich ein, auch zwei lateinische Priester; denn nach Wunsch des Vaters sollen
die Prinzen im Sinne der lateinischen Kirche erzogen werden. Eingehende Vorschriften
werden erteilt über die Teilnahme am Gottesdienst, Pflege der Umgangsformen mit
hoch und r ieder. Der Erzieher hat zusammen mit dem Arzt darüber zu wachen. Die
huiusmodi similiter observari mandantes. Iniungentes insuper omnibus, gewissenhafte Einhaltung der Vo¡schriften ist Voraussetzung für ihre finanzielle Unter-
tam clericis quam laicis, cuiuscumque ordinis, status, gradus, condi- stützung. Als Aufenthaltsort kommen Rom und Ancona augenblicklich nicht in Frage
tionis exsistant, tam praesentibus quam futuris, in virtute sanctae ob- wegen der he¡rschenden Seuche. Sie sollen daher bis September oder Oktober in
oedientiae, quarum in praemissis, seu contra hanc nostram concessio- Cingoli (T(íxo),ov) in der Mark Ancona bleiben. Weiterhin werde der Bischof von
nem nullam contrarie praesumant, non obstantibus quibuscumque in 30 Osimo ("Oo¡lou), zu dessenDiözese dieserPlatz gehört, Sorge treffen. Die NamenT(úxolov
sowie "Oo¡l,ou sind in der alten lateinischen Übersetzung (Migne PG 16r, 683 D) irr-
contrarium facientibus. tümlich mit Sicilia und Como gedeutet worden. Vgl. dagegen E. Legrand: Revue
In quorum fidem robur et testimonium praesentes nostras litteras des études grecques V (Paris r89z) ,ro8-rr 5', Byz.Zschr. I (r892) 354. Dementsprechend
fieri ac nostri consueti sigilli iussimus apparatu muniri' ist Bd. I 3og zu verbessern.
Überraschend ist, daß dieser Brief ebenso wie die zwei folgenden in der damaligen
Datum Venetiisin monasterio S. Georgii maioris, A' D' 1463
Volkssprache geschrieben ist. Vielleicht, daß der fürstlichen Umgebung die Schrift-
XV Kalendas fartuarias. 36
sprache nicht in allweg verståtndlich gewesen ist. Daß der Brief von Anfang an in
der Volkssprache vorlag, besagt nach Lampros dessen Übernahme in dieser Form
33 apparatu søiþsi appetiscite Ms' durch Phrantzes, während dieser selber seinen Ausdruck zu archaisieren suchte. Noch
mehr beweist es die unabhåtngig hiervon erfolgte Überlieferung der beiden anderen Briefe
in der Volkssprache.
Der Pädagog und griechische Lehrer Hermetianos ist nach I ampros' Fest-
stellung der Verfasser einiger zrpoog<ovi¿¡t"uta, die sich in der Pariser Nationalbibliothek
Cod. gr. 3o43 befinden. Der Arzt Kritobulos ist nicht nåher bekannt. Über das weitere
Schicksal der Prinzen vgl. Bd. I 3o9 f.
34*
EPISTOLAE. 533
532 BESSARIONIS
çr,ó(ouv xcrì, và tà guÀúrcouv. d,xor5oa6 8è ô å1r,ócæroçn&rcúÇ rò æóoo¿ eTvcn
oor,. èæer,8i òè vüv èyévero, æé,gæç ),øpoüoø iÐori 1pá9o aritfr. æøpa¡ru$eio$ø¿
aúcoü, úæepe$ar5¡-r,aoe xæræyw<Loxclv l.¿o(ç, 8¡ór¿ èàv eiç còv po¿xcrp¿dg.évov
¡rèv ú¡r&6 re xa.i roù6 aù.$evtoæorlÀouç tr,rl ri¡v &gópr¡cov Àúær¡v
coü ¡taxæplrov
åxeîvov tòv to¡oürov d,v.$pcoæov è$øú¡.r,ø(ov, æöç elXev è8ò róoouç xø;i èxø'r¡-
èxeívou xai ri.¡iou ôeoæótou oin ëo¡¿ toü æapévroq xar,poü' 8¿ò xai îcd.po,t-
ytípouv tov, 6ø e iç tiv (evr,teíav vù rpég¡ róoouç ¡,r.è [éva Souxd,ca xui \êvaç
toü¡løu coüto cà vüv.
r èlníàaç, æóor¡ ¡r&lÀov rópa, éæoü fiÀ$ov xai d,Àlo¿ æÀerótepor, æøp& éæoü
liv<ooxe òé, 6rr, 6 &yÁtraroç t&æaç ò¿à æapøxÀí1oeóç rlvcov gíÀ<ov xøi 5
fiøav è8ó, xatayrvóoxovcøl r<¡v xai xatz¡.¡,opoüol tov, xai p,&\,.otu eiç ærl$ev-
oixeiuç xalo$eÀeíaç xai.xaì,oxd.yæhiaç ërale vri 8i8¡xd,se ¡.r,ivø- râ, aÛ$evtó- róæou),ø vêa. xæi òpgav&, éæoü oüce d,[ío¡-r,a oüce ðvo¡la oiite grip4v ë¡¿ouor.
z¡ouÀa 8ouxd,.cæ .ç?L0;x6rLe, 6onep ë8¿Ðe xøì tÇr rilir¡ rQ 8eoæót¡ xai æørpi xøi ori ¡.r,óvov xacøy¿vóoxouol r<ov, d¡.r,ù¡ ori8è porlÀovtø¿ vù è{o8ld,(coorv ëvø
aùröv. $êÀer, Ðè xocl épi(er, é åyr,ótatoç æ&ra.ç, l,væ rà' pèv àr,axóor,æ xatà' ropvÉor, æÀéov' xøi rii¡.r,æote tò ¡râ'ç ërælæv vrì cò guÀú[<o6ü reÀelco6 xaì vd,
¡rflvæ v& eïvø¿ пà, rà. rplæ dòéÀguø èæio:4ç &vé,yyrcta.,
vri êÉoò¿¿(<¡vcan eiç
10 ¡,r.r¡8èv¡,r,ercrpÀr¡Sõorv, óç x¿i d,À),ore ènoíz¡oav.
rpogùv èxeívov xøi &v$pónov riæoXetpi<,:v ¡.r,rxpöv è[ Ì) åzrtà coü xct$'åvòç10 A¿à. toüco eivæu apeiæ và gpovcû(¡ f¡ eriyeveiø oou petà toü oiploveoç
xæi eiç &yopàv xai cpogì¡v &),ó1<ov teocú'pcov tò ôÀr,yótepov xøi eiq þö'¡æv töv roü *KpltoæoúÀou roü iæcpoü coüto, éæoü xætù tò æapòv ë1ere ri¡v gpovriòa
aûröv úæo1elpútov xal eiç èvàr5¡.r.ørø td¡v ørl$evçoæoúì,tov, vù eÏvar xaÀ& èvàr5' ,rõv aù,$evtoæoìiÀov, ëoc' &v ot{oo¡lav tíç vâ, tà òr,or,xfl tíç elvøl &væ1xæîoç
eòv xa$'éva à¿à vù por¡$r¡Söol
i
¡.r,orra, xøl x&æou vù zreplooeú1 xai tíæoceç và xpat¡$fr' xøi ¡.lecà taüco¿ .$élouor, ¡.r,epr,o$i ¡i,erà pou).i6 è8rxflç p.a.ç eiç
x&æov ei6 &o$éver,&v îouç { eüç rlllÀr¡v &vúyx¡v. xaù coüro $éÀE¿ và yév1 è[ 15èxeivouç éæoü $éì,ouor,v d,zropeiver,. è¡lévæ "¡oüv æpor¡^¡ou¡.r,évoç gaiveræi por ó6
&rcæy¡oÇ xai vù pr¡8èv 1Év¡ &lÀs(!)c. 8è Àor,æ& Éxæcòv 8oux¿cæ tòv ¡rflve,15
rù &va.yxar,órærov, ércoü 8èv i¡¡.r,æopeî và ÀeíQ¡, æpöcov 6 iæ.cpóç, àeúrepov ó
iiyouv th,r,a xai 8¿o¿xóa¿æ tòv 1póvov, vri dlç cwaç &'pyovræç xui
èEo8uó(<,¡vra.u
8r,ò'úoxaloç "E),ì.¡v, rpíîov é ò¿túoxøÀoç Âæcîvoç, téraptov é Ðpøyoup&voç.
xaÀà, æpóaconø, éæoü và eÏvø¿ xovr&. ri(l'v, và rù 8ouÌEr5ouv xo¿l v& tâ, ouvrpo-
oüror, 1oüv eioiv dvø1xat6'caror., xai Ðèv í¡¡,r,æopeî vcÌ Àeút1,,<oorv' ët¿ Ðè xøì e[ç
fl òúo rrææó8eq.A,arïvot eTvø.:" &'va.¡xæt6'cø.rot, òr,ri và {úLlcoor Àer,toupyía.v Àcrrrvr-
1 òè^ oüvMP | 1 rrépaç'..øridÀ vüv | 2r5¡raçte 29 xì¡v ouveXöç. eivør, 1àp Xpeía vrÌ (öo¿ râ, zso¿¿8ícr Àatrvr,xöç, óç èpoúÀero
xal ú¡rõ6 M P I 3 xøl æøpørtoü¡.t w. It ruuputrf¿ao¡tar. 9il<ov À 9ú)'tov
xaì é ¡.r,axæpr,o¡.r,évo6 6 æarf¡p ctov. xo(l oi &p1owe6 ércoü .$éÀouor,v eïo$æl ¡rer'
t¡vô¡vMP l6 xaloSeleio¿q MP xe).oSelløçÀ | 6 ç
^lMPom'l
eoÏ6 èxeívouç eivar, Xpeíæ vù æpooéXoior,v eiç coûco, và ¡lr¡òèv geú.¡,coor,v riæò d¡v
6 ëra|e . . . aùSevcóæouìc À M P ëcøfev fvø òiò ari$evco-
æor5Àorç l T rQ Seczróc¡¡ .¿!MPoøt. tip | 7xo.l æacpl aùcöv ItMPom. I I cÌvé1'¡r- èxxìrr¡oíæv 8¿à tò ¡.lvr¡¡.r,óouvov 'coi æ&næ, óorìv rò èæoiqcav eiç d¡v 6rp&:'æ\
ocø -It dvé'¡xrctø M P l 11 þôyav  þóyav M P l 12 r)no¡¿er.pí<ov M P add" a'it6v l éæoü iipXeo$e ' 8rócr, ôiv geúy<oor,v dæò rì¡v èxxÀr¡oíav, eïvw. ypei.u vù gerly<,rot
13 æepr,ocerl¡ Â zrepr,ooeúo¡ MP | 15 ¡r¡tèv MP ¡rù Â | 16 liyouv ^l " ' Xpóvov MPI
z6xæi àn6 tì¡v Opø1xiav' oü8è rrvclq .¡àp $éÀeu dlv$p<orrov, éæoü ròv òvopú(er,
-trom' I 17 xowú rov À ¡ret'arltõ¡v MP | 17 vrÌ tù òouleúouv MPI Àoø¿'e& &ærorov xai aipecr,xòv xo(l ¿æodrpêgetai rov gøvepú.
überliefert ist der Brief durch Georgios Phrantzes, der ihn bei der Schil- 'Ag'6tou Toüv roüTor oi
d,va1xøîol roù6 oÛq elæot¡.r,ev vâ, x¿caota$õo¡
derung der Geschichte des Thomas Palaiologos in sein Chronikon aufgenommen hat. xai oca$fr rò ¡,r,e pcr,xóv r<,iv,
tóce $éÀe¿ eÏo$æ¿' îoüro òè ÐéÀo cò xurtú(el
Handschriftlich bietet den Text: München, Cod. gr.239 (XVI saec' : M), Paris, èyò å8ó, xøì SéÀ<¡ ro[ç xærø,c.'cí¡oet, ró'ce Sé],ece i8eî tò úæólo¿æov zróoov
Suppl. So (r77:r exant.: P), dann noch ein Kodex in Lampros',persönlichem Besitz 30 Eiva¿ xøi æóoov &æo¡.r,êver, &æò cà ,æq' gÀorpíø, xæi r6re { eùyeveía oøq 6Àol
(xvII saec. : À), von Lampros als &[lov æoÀÌoü )tó1ou gekennzeichnet und deswegen &w&p"æ Sélete &æoxmaori¡oet ríç và rìæo¡,r,eiv¡ xo¿i tí và ËX¡ é xø$'eTç ¡.r,età
bei seiner Ausgabe, sicher auch mit Recht, bevorzugt. M und P stimmen im Text des
Briefes (der des Chronikon bleibt hier außer Frage) in den allermeisten Fällen mitein- 1 gulúctouv -t\ çuld'rtouor,v MP | 2 xaruyr,v<ßoxtov ltel xatøylvócnecel MP I
ander überein. Auffällig sind die Abweichungen zwischen beiden gegenüber Â' Doch 2 ôuót¿ Â xøi yàp MP I 2 eòv ¡røxapuo¡révovlMP þra þos. ròv øü$évtr¡v | 6 xcttø-
lassen sie den Schluß auf zwei verschiedene Redaktionen nicht zu. Ferner macht Lampros 7rvóoxovtør I\ xatu'yr"v<boxovceç MP l 7 oüre (lr) MP otiôèÀ | 8 t<ovll touq MP l
namhaft: Mailand, cod.Ambr.Pz4sup., Pr23sup., Turin BVIzo (beim Biblio- 8d¡,rù¡/r. ¿lÀ'MP l9 iÉpnoceÂP &pnoteçM 110 óçÀ óozrepMPll0èæcir;-
theksbrand r9o4 beschädigt, Rom, ottobon,6zo, und eine Hs in der Bibliothek des oøvMP lrþ.ønte xai d.).Àore | 11 8uù roüco  ò¿'øritòMP I 11 &pXovtoç ÂP
Nikolaos Katatza' (Néoç 'EÀÀr¡vo¡.tv'l¡¡.lov V [r9o8] 19 n' 3)' &p7-óvtou M | 13 ëoc' dv odoor¡,iev -4. èrcuvøarípop.ev M 6ota vcù $'ioo¡rev P I
)¿<opì,ç ripe{ç òèv eïvøu rlæoteE, xuì. siç r&vruç pèrr sqùa øri$évtøç, éæoü ëXouv
¡leytÀaç ari$evteíø6 \ 8lò &6
&pXdrc, pd,Àr,otoc àè eiç aritoriç éæoü ëya.ouv 6Àø.
oæou8&(ouv và ¡la$aív<oor,v, d,ç ëXouv erJæeíSe¿av xøl únotøyÌ¡v xai ùnocxoì¡v
eiq cilv erileveiav oou xæl eiç còv iatpòv éæoü coùç civéSpe{e, xai ei6 còv 8¿-
5 túoxaÀóv touç, xøl &q o&ç xæi &ç æo¿oüv tò e'l t¿ toùç Àéyete è[
'5rsaxoricoo¿
&æævroç. ôiç ¡r&$p é xoc,$' eT,ç &r'æûtoùç èx ocd$ouq 8va æpoogóvr¡¡-r,æ rò
æltéov ¡r,rxpòv eiç tòv æ&ttæv và tò eíæcoo¿ tòv æd,æav yovørtocol xd.i, &r'ooxê'
rcq.c.rol,6sav ëÀ$oo¡v è8ó, xøi vù pr¡8èv yév¡ d'llé<oç. 6tav æeplzracoü,¿ eiç tùv
org&,cæv, x¿i oi oiv$p<ozcol &r,ooxeæ&(ovrøí touç xøi cr'¡.r.oûv couç, d,ç &æooxe-
tlæd..(<ovrar" xcri crrlsoi t6 xaæd,a¿ toùç i élóreÀo¿ ì) zrÀeîov fl òÀr,1ótepov éç
æpòç torSç cÌ,v$póæcuç. é¡roicoç xøì &,v ëpXcovtar [évor eiç rò oæirí couq cú¡.r,r,or,
&v$poæor, và roùç pÀéæ<oor,v, ôi6 roùç rupoor¡xóvov'cq.T, à"Ç coùç d,æooxeæd,(olv-
tal, &,6 coùç æcrpexpo¿lv<¡o¿ xærù toùç d,v$pónouç, âç ouvruXøívcoor'v ðÀi.¡ø xøi
ëwr,¡tæ xæi eùXøplor¿x& xai rææerv&,, và ¡,r.ì¡ 1elõo¿ Trodöç, vù ¡lÌ¡ 8r,aXé<ovtac,
15dÀIù, ¡.r,etù xaseøc4x6roçxæì, oopøpoü gpov{¡lacoç â6 tor56 ouvtuXølvcootv. eiq
dv tpog{v tou6 âç eTvær rpooexc¿xol x¿ì, àyxgøreîç. eiç tb qænê(¿ töv å'ç
xú$c¿vtoc¿ ¡.r.etù æpoooXitc xui æætSerloecoç. &,v $éÀete vù eTvæ¿ æeæætòeupévot
eiç roù6 ëlra, nor.ilcæte và eTva¿ æeæør,àeu¡-lévol eiç tor)ç È8lxoúç tcov. &q pì¡v
d,vauoXouvroüv t¿vd,. ouvz¡$íocrrÉ sou6 d,æò cópø xøtrù' ii$r¡ xoci to¿¡e¡vù xctù
2o$¡p.epæ. &ç porv$ávcoo¿v &æò tópa vri yovati(ouv èærtdòeræ xai eü¡.topgæ xai
&c pìu rò ëX<oor,v èvcpozrÍ¡v, 6rt psyálor, þr¡'¡d'Ðeç xoci paotÀeTq tò æo¿oüo¡v.
6tøv èoeBaivouv eiç èxxlr¡oûøv Àæer,vr,x{v, &6 1ovørí(ouv xæì å'ç eilXovcø1,
6oæep o[ Âarîvo¿. in&yerê touq ouveXõç eiç r&ç èxxtrr¡oiaç xæì, ei6 cà6 Àer,roup-
yiæç, xæì, &ç ctêxavrur, ¡.lerà, eriÀøpeíæç xæì æpoooXic, Xc¡pi6 1éÀ<otaç, Xcopiq
¡r,r,¡loüwar, êxeívou6. d,v oütco ztolöor, SéÀouo¿ por¡$r¡$i, SéÀouv ëXel clpì¡v
æægà. n&vtaç ,$ÉÀc,r Suvr¡Si xocifuò v&, toùç ouveplö' ei 8è t&vavtíæ æotoüor.v,
furb tèv $éÀ<o Suvr¡S! vù toùç por¡S{oo oùòólcoç, o[ oiv$ponor $é]'ouor coù6
&noorpagï,, xøi trvùq àèv $éÀe¿ toùç tu¡.r,{øer ori8à æooôç.
30 Køi rorütæ oû léyro, ori8è ypúgco tiv eüyeveíav oou zo¿ì toù6 &Àlouç ¡,r,è
eóo¡v æoluÀoyíøv eiixoctpæ xæi p.&tar,ct, ¿ÌÀ¿,8¿ù vù t& Àélete ouveXöç eù
ørl$evcózroula, và æotí¡oete và tot56 c& d'vot'¡r,vóox¡ xælö6 xøi ouveXöç é
30 xqi taùrø ,.. Tpdg(,) Â tøüta ùèv 1é'¡<o ypd,qerv MP | 32 notl¡oete -/t rror,llor¡té
cou6 M P | 32 xøÀöç xal ouveXõc .¿\l M P om' xa).i':4 xuI
BESSARIONIS EPISTOLAE 537
536
61. B4ooapforv
60. B4oocrPíorv Køp8lvúÀloç xori lløcprd,pXr¡ç Kcovorævc¿vouzuóÀEo6
Kapòlvúltoq xæì Il otcpldPx1ç Kolvolo¿vr¿vouæóÀetoq Toi6 eùyevéorv dlplouol æõorv
Toiç eriyeveor&rotç xai lct¡.r.ægor&rotç tptotv ðíg¡¿ouolv. &.pa roiç èv ÐouÀooúvp töv ari$evtoæorlÀcov 'Po¡r,alov eúproxog.évoq.
Xúpr,ç úpîv eir¡ xøì eip{vr¡ tiæò @eoü. èòe[á¡rr¡v ù.yç&.¡t"1tæ'cæ ri¡ç&vrt'
Xúpr,ç eír¡ rø[ eip{vz¡ cÌ'æò @eoü nãor,v ú¡.r,iv.
IÍ(leóq oøç ¡rè rò xer&o'c,"yov ciq
¡-r,or,gaoíaç ðæoü êæoíxate. f¡¡reîç ¡rèv
oõv 25
25 'Eàe(d¡.r,e$ø rà'ypú¡.r,¡.r,atú. oa.ç. eí8o¡.r,ev xaì, tò xe'Edcc.l*Xo't ri¿ç¡tor.pæoiaç
6tr, f¡ eriyévetd- oo;ç éæoü eiote &væyxa,.6ræ.co¿ vù oô¿ç
.citTlrLzuote
å,vo¡.rí(ø¡r.av, .¡oüv, 6ru
ð,æoü åyévero. yçú.gerè ¡.r.46 ëvo.¿ ðÀí1ov xæì, orl8Év Gd.Ç o.íveL xø,¡
1 '¡çorxcüv rl lprxoüv P d.^¡gorxoüv M | 1 li'$ela rù. corr' Lamþr' I¿Ðù'æ 6tr, Sappeïte eiç i¡.r,ä,ç và. oã.ç &votæarlor,rpev xo(Àõç xoti &pxorlvrcoq. 6cl ¡.r,èv
toùç À rù ii$e),a MP | 2 ^¡pi,.,!er. corr Lamþr. fçdr|l¡ 1r ypcitþerv MP | 3 tì¡v eùf- oûv i.Àíyov ëvo¿¿ xal ori8év oaç oóver, i di,{$er,oc oiltoç ëXer. æÀi¡v åæelàì¡ ët(t
ver,avltfreriyevø'çÀ t 3 pocr\ ¡,r.ouMP | 3 Ài1ou.r\èôrxoüMP | 5p'ètl¡vÂ
¡rerù MP | 8'A1xõva MP'A"¡u.óva^ I 8 yepò6-r\M eÜxpatoçP | 9 Ûæci'yete
MP zrot{oete tró1ou6 zrepì corlrou. ei ¡lèv 1àp xateÐé(ao,$é to, fl óç &pxecòv óç
36
úzrd1¡re Ä | I tì¡v .À M énc,ü tì¡v P I I T(í'¡xolov .¿\ T(ixoÀov MT (éxou)'ov P
æpòç coùç xarpor5q rai tà, æçdLyp.æra xøì,8¡à vâ. æÀr¡póoece tò Xpéoç oaç,6rt
I
Ep.6o. Dieser und der folgende Brief, beide vom ¡6. August 1465, bilden eine Er-
gänzung zu dem Brief an den E¡zieher des Prinzen. Empfänger sind die üpy-ovreç aü1evé- 6 ó¡rorú(er Lamþt. é¡,trd(er EI I Lømþr' ôr,op$óv<o E
ôuop$óv,o | 12 ærclud;nv
orarou xoi ).apæpóratou im weiteren Gefolge, denen Bessarion auf ihre Anfrage über Lømþr. zcrr'd;xl E | 2t cãç &vørrocrlc.op.ev Lamþr. o&q &vøæar5oo¡rev E
die jährlich ihnen zukommenden Izoo fl. Aufschluß gibt. Mit Namen werden sie nicht
genannt. Lampros vermutet in ihnen: Mo-yuogtfi.ç, Kóvroc und N¿xoìóc, die spàiter zur Ep. 6r. Gleichzeitig mit dem vorhergehenden Brief gibt Bessarion der weiteren
Umgebung Manuels gehörten und dessen Flucht nach Konstantinopel verhindern sollten. Dienerschaft der Prinzen Bescheid auf deren Schreiben über ihre Lage und Einkünfte.
Lampros fand den Brief handschriftlich im Escurial, Cod. gr' X III r (: E); Überliefert ist er mit dem vorhergehenden im Escurial Cod. gr. X III I und heraus-
seine Ausgabe im Néoç 'DÀÀr¡vo¡r.vd¡rcov V (r9o8) gegeben von Lampros im Néoq 'EÀlz¡vo¡r.víiucov V (r9o8) 36 sq.
35 sq.
EPISTOLA.E. 539
538 BESSARIONIS
xæþVteÇ 8óoe<o6, xalô6 èæo,."i1oæte xal cò æpénov x¿[ 8íxa¡ov. xæì, lo¿æòv 62. Bessarlon
æpêner. v& &pxeo$flte xo(i vù &vaæcrrleo$e. ei 8è ëvor¿ 6t¿ è8éEao$e roõto èlæí-
Ep. Sabinus, Card. Nicaenus, Patr. Constantinopolitanus
(oweç vù lúBr¡te æÀéov dæ' å¡.r,oü | &æ' &,ÀÀou trvóç, $æu¡rú(o eiq tÌ¡v 1vöorv
In Libellos de Processione Spiritus Sancti
xai gpóvr¡oiv 60rÇ. eic rí ètæL(erei tù' aù$evtóæoulæ &æò tò ¡lepcr'xóv t<ov
soûro ôÀí1ov où8èv $élouv i¡¡,rrcopéoer vù od,6 òóoouv ¡inore æì.éov, åæer,8i 5
rò Ad Paulum II Pontltlcem Maxlmum
póÀr,q toùç oóver,. &ÀIr¡v &pXÌ¡v xæì øri$ewíav orl8èv ëXouv xærè tò æctpóv, 6æou Prooemium.
&æ, èxei vù o&ç Bor¡$oüorv. 6 &ytcítøf;oç¡d.næÇ xai æléov ori8èv séÀe¿ àóoe¡v.
Eugenius IV, avunculus tuus, pontifex maximus, vir religione, vir-
æó.$ev oõv .$æppeïte vù oâiç &væææiooa è1ó; pouÀerl o¡tai ouç 6c¡ vù d,voræærleose
tute, rebus gestis amplissimus, inter multa, quae pro christianee rei-
é ræ$eìç eiC 6 èrd;€æ¡s eiç tì¡v ¡.lécz¡v oa6, xai ¡.r,¡|èv èì,æLCe¡e æ).éov tízrose.
publicae commodo, dignitate, splendore vel cogitare sapientissirne vel
óç è{erlper, ô @eóç, xai eiç rÌ¡v ootr2plav ¡.r,ou rcÀéa òpéyo¡.r,ar, e'¡ò và o&6 åvø- 10
perficere diligentissime solebat, ad id in primis omnem suam mentem,
7Eo(ú6cù &[ioç &v f,tov òuvatòv zrøpò éæoÙ rò ðpéyeose èoeÏç. &].],' Èæer'8ì¡
10 curam ac studium adhibebat, ut obscuratas erroribus mortalium mentes
d,SrJvo¿tov ëval, oÜte é @eòç oijre oi &v$poæou &æø¿çoüo¿ t& riàrJvæta. п' æùcò
ac tenebris caecitatis obstructas luce veritatis illuminaret. O clementiam,
cï(roü¡.r,ev tì¡v eÛyéver&v ootÇ v&, pr¡8èv Sappite eï6 {¡.r,&6 7Eo6öç' 8rótt, óo&'v
Romario pontifice dignam! O sapientiam principis miram, qui se, qui
tò elæapev æolÀd,xrç, oritèv $éÀo¡.r,ev e¿Eeiv æepi toútou zrléov Àóyouç r¡vù sua studia, qui fortunas suas omnes pro christiani populi concordia at-
or18è dæoÀop¡Seïv $éÀo¡.r.Ev. xøì fiàr¡ è[aroot(ó¡.r,e$æ xai }¿ø¡.¡æprupóF¿esa, 6rq 15
que incolumitate devoverat ! Quid enim utilius, quid excellentius, quid
oürco6 $é)ro¡.r,Ev rtorú6e¿. xorl sorltou ¡oît nt¡¡uxiou xpæcoü¡.r,ev tò íoov à¿&,
15 immortali Deo gratius facere poterat, quam instar vigilantis agricolae
¡.røptupíæv xo¿ì, 8¿ù è}êraoiv ¡.r,øq eiç tò ¡r,éÀ),ov 8¿ù
v& ¡r,48év ¡raç xøtr¡'¡op{o¡
excutere atque expurgare malam sementem, et tamquam sollicitus pa-
xævelç, dpì¡ êv xoæt&o'¡¡ xal è[oàr,do¡ xal ëL$¡ è8ó, $æppöv vù tòv $epøæerl-
stor curare morbidas oves, ne alioquin tabe invalescente non modo ipsae
o(t)pev xai &æotúx¡, vù xøtr¡1opfr ròv åæuróv tou xcrl oüx i¡r&ç. pouÀeuó¡.r,e$ú
tærltr¡v, èæer,òi xotvfr perirent, sed totum gregem contaminarent atque inficerent ? Sciebat certe
oaç 8è lva ëxaotoç rÌpxeo$fr eiç rÌ¡v ¡.r,orpøoiav BouÀfr 20
t& arj$ewó- sapientissimus pontifex, quantum saepenumero discrimen, quot discor-
å1éveto, xai oToç &pxeo$fr, &ç òouÀerl¡ xøÀà, xo¿i èæl¡r,elr¡pévø
rov
xø.ì &ç roùç 6uvrpogr,d,(ouv æøvtot¡¿oü
20dias, quot seditiones, quot bella pepererat ob ignorantiam veritatis orta
nouì,o( xctl &q eTvøt zc&vçote xovt&
contentio, in his praesertim rebus, quae ad fidem ac religionem pertine-
8¿ù và (oüv ¡retù tc¡r!ç xæi vù pr¡8èv otéxovta,¿ ¡.r,ovaXoû tcov, åzrer8i toüto
xai tò 8íxoc¿ov xcri cò æpéztov.
rent. Quin etiam viderat, audierat, legerat, ut parva interdum erroris
&æw.reï
scintilla non modo unam ecclesiam aut civitatem, sed. plures etiam
'H Xópl6 roü @eoü xaì tò ëÀeoq eìir¡ ¡let& æ&vccov ú¡rõv.
25
maximasque provincias veluti alicuius morbi contagione foedaverat'
'Ev 'Pó¡.r.1 Ariyoúotou r,6'.
25 Hinc post alia eius egregia opera Ferrariae primo, deinde Florentiae,
Tò ypá¡,r,¡.r,c toüto çò xo¿vòv npòç æ&vræç toùç ðipXovræq STcep èocù xo¿vòv clarissimis Italiae urbibus, generale Christianorum concilium tanto la-
xaï eiç d¡v eriléver,&v oo(ç ?Eorúdece và &,vayvcoo$fr xalù è¡,ræpòç eiç 6Àouç xaì bore, studio, vigiliis, sumptibusque coëgit, ut pestiferam illam ac iam
&ç å1por,xr¡$i1 xæ)r&, v& p1òèv xatr¡yopoüv è¡.r,&q ¡.r,ecà taücæ, vù ¡,tr¡Ðè pøprl- tot annis inveteratam orientalis atque occidentalis ecclesiae dissen-
vouoí ¡.r,aç. ôi6 elvør 1ìp 6)tor, æ),4pogopr¡pévor, 6ru nléov orl}àv òuv&pe$4, 30 sionem de medio tolleret et male de fide sentientes ad capessendam
6onep tò å1por,x{ xai fi eÛ1évet& auç. tor5ç ,itÀlouç roùç ðoær¡flxor5ç oriôèv 30 veritatem induceret. Quod tandem commonendo fratres, praedicando,
tor5ç 8r,op,$óvo¡aev f¡¡.r,eï6 àx6p."r¡, èæer,8Ì¡ &æævtê:/((Ð &xó¡,ur¡ vù ìj8to cí $Éler, ye- instruendo, hortando, interdum etiam disputationem aculeis proster-
ver,v eiç tiv ¡,r.éÀlouoav d,æexpo{v' 8¿ót¿ elva.l rtva. éæoÜ ¡le æoloüolv &¡.r,9i- nendo Deo, cuius res gerebatur, favente consecutus est.
,$éÀ<o nouí¡oer,v. 6¡.r,<oq tò æÀéov ¡r,époq åxeívov eÏvo¿¡
Bo)tov. óç êv oüv'úò<o, oiittlç
o{itcoç &va1xæïou, 6tt xui xo¡t¡tú.rr.v {<o¡i,iv ðiv &no¡.reív7¡ roù6 ørisewoæor1loue,35 Elp.6z. Bessarions Widmuagsscbreiben an Papst PaulII zur Überreichung
Für Bessa-
seine¡ Reden, die er auf dem Unionskonzil zu Ferrara-Florenz gehalten hatte.
ëvøu 1(peíø) và, tò ¡r,orpdoouv ¡lee' èxeivou6, &v ¡.r,óvov xøl åxeîvo¿ &pxeo$öor,v
rions wissenschaftliche Betä.tigung ist die Angabe we¡tvoll, daß er in seinen alten
eiq èxeîvo eò 8rlvo¿tø¡ vù '¡év¡.
Tagen seine früheren sch¡iftstellerischen Leistungen sammelte und überarbeitete. Das
gleiche berichtet über ihn Niccolò Capranica in seiner Oratio funebris c' 9 (oben
I xu¡tp.íaç Lamþr. xapiuç E | 23 oréxovtat Lamþt. o¡éxov¡at E | 31 óorr¡tl- S.4ro).
xoùç Lamþr. ion¡rrxoúç E | 32 ôrop'$óvo¡rev Larnþr. Drop'$óvo¡r,ev E | 35 xop¡i.dtrv
Lamþr. xo¡.r,útlv E
Überlieferung: Venedig, Cod.Marc. lat' r33; Mailand, Bibl' Ambr' R4 sup'
r-3.
{ol. A,M.Zanetti, Latina et Italica D. Marci Bibliotheca
-Druckausgaben:
Codicum manuscriptorum. Venetüs r74r, P.76sq. Migne PG 16r, 3r9sq'
-
540 BESSARIONIS EPISTOLAE 54t
Huic ergo concilio, summe pontifex, cum ab optimo imperatore maiestas, ut et te, quod raro evenire hominibus consuevit, timeant pa-
nostro vocatus una cum ceteris orientis episcopis interessem, nec me riter omnes atque ament, et Romanae ecclesiae nec potentia umquam
lateret sacrosanctam Romanam ecclesiam, quae columna semper ac tanta fuerit nec tanta auctoritas. Tuae igitur clementiae erit, summe
firmamentum ch¡istianae fidei fuit, recta sentire, e nostris vero ple- pontifex, concedere hoc fidei erga te meae, ut libellum hunc libenter
rosque contentionis cupidiores esse quam veritatis, pro virtute mea mihi ¡ 5 accipias, demumque pro tuo sapientissimo iudicio vel edas vel suppri-
elaborandum existimavi, ut veram omnes opinionem amplexi veterum mas. puod si edendum judicaveris, plurimum certe auctoritatis vide-
errorum sordes maculasque deponerent. Amabam equidem nostros ho- bitur tua gratia consecutus.
mines, ut par erat, nostramque causam, si fieri potuisset, optassem esse
meliorem; sed amanda in primis ac praeferenda veritas fuit, et absque 63. Bessarlon Cardlnatls
invidia, quidquid recte diceretur, amplectendum. Diversas itaque in con- 10 Chrlstophoro lÌlauro Duci
cilio orationes inter nos habui, in quibus cum de aliis rebus, tum prae- Et Senatul Venetorum.
cipue de processione spiritus sancti, de quo maxima tunc quaestio erat,
latissime disserui, eumque a patre filioque procedere, ut rationes ta- Equidem semper a tenera fere puerilique aetate omnem meum la-
ceam, non modo Latinorum, sed etiam Graecorum doctorum auctori- borem, omnem operam, curam studiumque adhibui, ut quotcumque
tate apertissime demonstravi, hortatus postremo omnes, ut relictis er- 15 possem, libros in omni disciplinarum genere compararem. Propter quod
rorum tenebris tamquam veri luminis radiis illustrati sese ad Romanae non modo plerosque et puer et adolescens manu propria conscripsi, sed
ecclesiae lucem splendoremque converterent. tr quidquid pecuniolae seponere interim parca frugalitas potuit, in iis
Eas orationes, quamquam ab amicis saepe rogatus fuerim, conscius coëmendis absumpsi. Nullam enim magis dignam atque praeclaram su-
tamen imbecillitatis meae edere numquam volui, nihil in his esse exi- pellectilem, nullum utiliorem praestantioremque thesaurum parare mihi
stimans, quod dignum videri eruditis auribus posset. Verumtamen cum,20 posse existimabam. Quippe pleni sunt libri sapientium vocibus, pleni
versantibus nuper mecum libellos meos quibusdam familiaribus nostris, antiquitatis exemplis, plcni moribus, pleni legibus, pleni religione. Vi-
in eorum forte manus incidissent, nec prohibere potuissem, quin eos 20vunt, conversantur, loquunturque nobiscum, docent nos, instituunt,
accuratius legerent, non modo hortari me postea non destiterunt, sed consolantur, resque e memoria nostra remotissimas quasi praesentes
etiam vehementer efflagitare, ut tam ea, quam alia quaedam opuscula, nobis exhibent et ante oculos ponunt. Tanta çst eorum potestas, tanta
quae post dissolutum concilium quibusdam adhuc a recto itinere devi- zr dignitas, tanta maiestas, tantum denique numen, ut, nisi libri forent,
antibus scribere compulsus fui, pro communi hominum commodo ede- rudes omnes essemus et indocti, nullam fere praeteritarum rerum me-
rem, pleraque in his esse dicentes a Graecis sumpta auctoribus, quae, 25 moriam, nullum exemplum, nullam denique nec humanarum nec divi-
cum apud Latinos nusquam haberentur, non parvam forent legentibus narum rerum cogrritionem haberemus. Eadem urna, çluae hominum
utilitatem allatura. puapropter veluti inops consilii haesi aliquamdiu corpora contegit, etiam nomina obrueret.
et, quid mihi agendum esset, dubitavi. Illinc enim, ut ederem, familia-g0
rium meorum urgebat auctoritas, hinc ut supprimerem, mea me horta- 8 M Suþrascriþtio: Ilhtstrissimo atque invictissimo principi, domino Christo-
batur infirmitas. phoro Moro, duci et inclyto Venetorum senatui Bessario, cardinalis et patriarcha Con-
Tandem vero illud animo occurrit, ut lucubrationes meas tuo sa- stantinopolitanus, salutem.
cratissimo nomini, dive pontifex Paule, dedicarem. Nam cui potius, Ep. 6¡. Bessarion schenkt seine Bibliothek der Republik Venedig. Er schildert,
quae de religione a nobis sub divo Eugenio, avunculo tuo, scripta sunt, 36 mit welchem Eifer er sie gesa,mmelt, immer im Hinblick darauf, die alten Kulturschätze
dari, donari et consecrari debebant, quam tibi, quem et religionis prin- zu retten. Die Bücher sollen seinen Landsleuten, aber auch den Lateinern an einem
cipem ac magistrum et illius non modo sanguinis, sed etiam pontificatus sicheren Platz zagä,nglich bleiben. Das Datum ist nach dem Cod. Marc' die 3r' Mai
1468 (Migne: 4. Mai).
successorem esse divina providentia voluit ? Qui divino consilio, singu-
lari sapientia et incredibili animi magnitudine commissum humeris tuis Handschriftliche Überlief erung: Venedig, Cod. Marc. lat. L. XIV 14, fol.
r-4 (: M) ; Rom, Cod.Vat. lat.53oz, fol. ro8-ro9v; Cod' Vat. lat' 3g6z; Bibl' An-
imperium ita gubernas, ut non modo pullulantes aliquando haereses ex 40 gelica, Cod. 4?q,foL trg-t22; Paris, Cod. gr. 3o64, fol. r6-33. Druckausgaben:
propinquis Romanae ecclesiae provinciis, sed etiam inveteratas ex re- -
J. Valentinelli, Bibliotheca manu scripta S. Marci Venetiarum, Codd. mss. lat. I
motissimis ac potentissimis regnis exstirpes atque evellas; a quo ita (Venetiis 1868) p. 16-:'9. H. Omont, Revue des bibliothòques, IV (Paris 1894)
-
brevi tempore auctum est ecclesiae imperium et huius sacrae sedis p, r38-r4o.
-
Migne, PG 16r, 7oo-7o2 (vielfach verscblechtert).
BESSARIONIS
ÈPISTOLAË. 543 I
542 j
I
considerans omnes libros meos utriusque linguae sacratissimae aedi t
puamvis autem huic rei toto animo semper incubuerim, ardentiori
beati Marci vestrae inclytae civitatis dono dedi atque dicavi, sentiens
tamen studio post Graeciae excidium et deflendam Byzantii captivita-
talem me animum et excellentiae vestrae et gratitudini meae et, quam
tem in perquirendis graecis libris omnes meas vires, omnem curam, om-
mihi communem esse voluistis, patriae debuisse, ut vos ac liberi poste-
nem operam, facultatem industriamque consumpsi. Verebar enim et 5 rique vestri, qui me virtute ac sapientia vestra multisque in me bene-
vehementissime formidabam, ne cum ceteris rebus tot excellentissimi 5
ficiis addictum, deditum obstrictumque habetis, huiusmodi meorum la-
libri, tot summorum virorum sudores atque vigiliae, tot lumina orbis ter- borum imprimis fructus uberes diuturnosque capiatis, dehinc ceteri,
rae brevi tempore periclitarentur atque perirent, quemadmodum etiam
qui bonarum disciplinarum studiosi erunt, vestra causa capiant. Qua-
superiori tempore tantam iacturam fecimus, ut ex ducentis viginti mili- propter et donationem ipsam et librorum indicem et pontificis maximi
bus librorum, quos Plutarchus refert in bibliotheca Apamiarum fuisse, 10 decretum ad vestras excellentias mittimus precantes Deum, ut reipu-
vix mille aetate nostra supersint. Conati autem sumus, quantum in no- 10 blicae vestrae omnia bene, feliciter prospereque eveniant, et pacem ha-
bis fuit, non tam multos quam optimos libros colligere et singulorum beat, tranquillitatem, otium concordiamque perpetuam. Valeant ex-
operum singula volumina, sicque cuncta fere sapientum graecorum
cellentiae vestrae feliciter.
opera, praesertim quae rara erant et inventu difficilia, coëgimus. Ce-
terum cum haec mente saepe repeterem, parum desiderio meo satis- Ex balneis ViterbiensibuS anno salutis 1468, pridie Kalendas
15 Iunias.
fecisse videbar, nisi pariter providerem, ut libri, quos tanto studio et tr
labore coëgeram, me vivo ita collocarentur, ut etiam defuncto dissi'
pari alienarique non possent, sed in loco aliquo, tuto simul ac commodo, 64. Bessarlon Cardlnalls
ad communem hominum, tam Graecorum quam Latinorum, utilitatem Marslllo Flclno.
servarentur.
Spectate docteque vir, amice noster. Superioribus litteris elusuþ¡¿- L 62
Hoc igitur cogitanti mihi multasque Italiae urbes animo volventi 20
sola vestra inclyta atque amplissima civitas occurrit, in qua animus
tum opus nostrum et nuper editum in defensionem Platonis nos ad tel62v
20 missuros promisimus, cum ob ingenium tuum et Platonicae doctrinae
meus omni ex parte conquiesceret. Primo enim non videbam, quem lo-
studium eximium, tum ut, quid nos ex illo fonte hauserimus, facile
cum eligere tutiorem possem, çluam eum, qui aequitate regitur, legibus
perspicias et legas. Si quid enim in hac industria nostra vel eloquentiae
tenetur, integritate ac sapientia gubernatur, ubi virtutis, continentiae,
gravitatis, iustitiae, fidei domicilium est, ubi imperium, ut maximum 25 vel bonarum artium cognitionis eluxit, si quid fuimus, id omne vel nos
est atque amplissimum, ita aequabile ac moderatum, animi in consu-
ab illo accepisse, vel ipsum sibi se defendendo suppeditasse facile exi-
25 stimari patimur et volumus. Quod nonnihil quoque ad illius laudem
lendo liberi, nulli libidini, nulli delicto obnoxii, prudentes clavum im-
pertinere videtur, ut suis viribus, sua amplitudine causam pro se dixerit,
perii tenent, et boni malis praeponuntur, ac privatorum commodorum
alieno auxilio non eguerit, voci tamen patroni locum reliquerit ac stu-
obliti totum corpus reipublicae unanimi consensu et summa integritate
procurant. Ex quibus sperandum est civitatem vestram, quod optamus, S0 dio. Hunc librum ad te dedimus his, qui curam hic gerunt rerum illo-
rum, ex medicis. Quo mittendo cum fidei et promisso nostro omnino,
in dies magis et vires et nomen propagaturam. Dehinc intelligebam nul-
lum locum a me eligi posse commodiorem ac nostris praesertim homi-
16 L Suþrøscriþl,io: Bessarion Cardinalis Sabinus Marsilio Ficino Platonico'
nibus aptiorem. Cum enim in civitatem vestram omnes {ere totius orbis I
tonis, feiert in seiner Antwort auf den vorhergebenden Brief diese Leistung mit erhe- övc<¡v V add,. in mørg.
27-28 oür' èæì, tõv ¡ri¡
benden Worten. Bezeichnend für die noch unkritische Auffassung dieses Pla.tonikers Ep. 66. Mit diesem Begleitschreiben ließ Bessarion Gazes' Antirrheticon Ar-
ist, daß er die verschüttete Weisheit Platons bei Plotinos, Pophyrios, Jamblichos und gyropulos zugehen. Über die näheren Zusammenhänge vgl. die Ausführungen oben
Proklos wieder in reiner Form findet. Bessarion weiß er zu sagèn, daß er die Philo- S, zo4 f.
sophie Platos, nachdem in neuerer Zeit gewisse Nachteulen sie geschmäht haben, von Überlieferung: Florenz, Bibl. Laur. Plut.55, Cod, gr. r3, fol. r v (: L).
,rÀem als glånzendes Gold herausgestellt habe. Der Gegner habe das Verdienst, durch Rom, Cod. Vat. gr. 1393, fol.9-9 v (: B).
-
Vallic. Cod. gr. C VIII 5, fol. r v-3 v
seinen Unverstand ein solch unsterbliches Werk angeregt zu haben' (: V). -Bibl.
Mailand, Bibl. Ambr. D rr8 inf. fol. rr9 v-72o r (: D). Zu L und B
- -
Überlief erung: Rom, Cod. Vat, La,t. 33gg, fol z6o-z6t' - Druckausgaben: vgl. oben S. zo5, zu D oben S. r5z. r58 f. zo5 f, Erstmals ist der Brief herausgegeben
t7o6z)' -
Epistolae Marsilii Ficini Florentini. I r3. Per Antonium Koberger, r4g7 (rIaif- bei Bandini, Catalogus manuscriptorum Bibliothecae Mediceae-Laurentianae. II
compendio storico della basilica de'XII Apostoli. Roma r6ó5' p.276 nach L. Weiter nach den genannten Hss bei );r,rp. II. ltap.tpòc,, 'Aplopono'-r-
f.ol,7.
Eine
- Malvasia,
deutsche Übersetzung bei Karl Markgraf von Montoriola (Ps. für Karl Paul
-
ieiø. 'Ev 'A,$ivøuq rgro, S. 2tg-2'rt 3+6-348.
Hasse), Briefe des Mediceerkreises. Berlin 1926, S' rr5' M o h I e r, KardirìÐl Bess¿rion. III. 35
BESSARIONIS EPISTOLAE. 547
646
ventur apertaque sint et cognita vel iis, qui scientiae astronomicae non
sunt periti, tabulam quandam sive canonem ediderunt, in quo singulis
annis reperitur prima post acquinoctium oppositio lunaris, quo tem-
pore debet esse Pascha Iudaeorum ac dies septimanae, in quem cadit
eúÀæporl¡re$a æé¡'r'rfctr' oo¿ tà TeYpctt/'- 5 5 eiusmodi lunae oppositio, ac deinceps dies dominicus, quo Pascha
é¡roiç tl''uXiç i¡ nostrum celebrari oportet, quod usu evenit per calculationem r9 an-
¡.réva, orix è).æí(ovteç norum lunarium. Veteres nam astronomi lunam 19 annorum spatio ad
xæi æpòç tòv ÀóYov, orl tòv ÀéYovta
idem signum circumagi, unde incepit, existimarunt. Nititur praeterea
Ðè ori àer,vóv, ei ctç &zto)'o1eÏcocu v'ærn{o
haec tabula opinione illa de aequinoctio, quod scilicet vernale aequi-
xøiov, åxeivo 8è æePltróv, xai PúÀlo
óc tò t0 l0noctium 3oo annorum intervallo eodem die mensis Martii fieri contin-
lftu i*"tAo<o, 8éov æpò æ&vtcov fpiv, e geret. Quorum neutmm verum est.
.¡rìp &æ' etivoia6, xai æpótorç xaì ¡'r'óvolq oüÇ
Überlief erung: Rom, Cod' Vat' lat' 5356 lol' zov-24; Cod'
Vat' lat' 3586; tum otio nostro accedit, quantum illis imperii demitur. Si quis est, qui
Druckatrsgaben: Romae 1537' malis istis ingemiscat, is Venetus est, Venetorum partibus favet, non
Bibl. Angelica, Coò'. 1377 fol.77-zo' - 40'
-Bessa-
rionisorationesgravissimisdepericulisadprincipesltaliae.Romae,inaedibusFran. est audiendus, contemnendus est. O turpem hominum ignorantiam,
cisci Prisciansis Florentini a543. Migne PG 16¡, 648-65r (feblerhalt)'
-
552 BESSARIONIS EPISTOLAE. 553
o vecordiam, o insanabile odium, o inimicitias stultas et inaudi- quam occasuram pollicitus in tantis malis, quae nobis cum impendent,
tas, quae in auctorum viscera saeviunt, quamvis in alios susceptae tum urgent, tueatur.
videantur ! Non intermittamus hortari et rogare principes nostros, ut ad sa-
Veni, Bessario, fugiamus simul. Proximus tu es periculo, ego proxi- crorum, ceremoniarum, totius principatus ecclesiastici salutem consilia
mus. Paulo enim post praesto erit Brundusii navalis Turcorum exer- 5 6 omnia conferant, laborem, industriam, cogitationem, totum animum
citus, praesto Neapoli, praesto Romae. Iam ita mari dominatur Venetis atque ingenium. Appellemus Siciliae regem florentissimum. Rogemus,
cedentibus, quemadmodum terra. Ita istis consultantibus traiicient in ut imperii sui finibus tutandis neque cura neque opibus desit. Res insi
Apuliam multa militum milia, quibus abundant. Ab iis quotidie fient erit cum hoste vicino et potentissimo. Consulant rebus suis Tusci, Li-
incursiones in agrum Neapolitanum, in Romanum. Cedamus, inquam, gures, Insubres, Veneti. Cogitent, quo pacto ab hostili saevitia tuti sint.
tanto turbini, ne nos pariter hic opprimat. Infensi illi quidem sunt no- 10 10 Nulla inter oves et lupos gratia, nullum inter profanos homines et
mini meo et tibi propter me, tametsi nullo eos umquam affeci incom- Christianos ius amicitiae est. Non donis, non muneribus pacatur hostis
modo aut lacessivi, non sane, quia noluerim, sed quod non potui. Lo- immanis, barbarus. Nulla foederis religione tenetur perfidus, non
cutus sum multa, cum alibi, tum in senatu. Numquam destiti suadere, movetur misericordia crudelissimus. Dominari, praeesse, imperare cupit.
monere, praedicare, rogare. Non defuit voluntas, quae inimicissima illis Cruore et flamma cuncta delere vult. Subiugare sibi cunctos studet. Quis
est. Hanc acriter ulciscentur. Veni, demus locum irae. 15 I r illum a tanto victoriae cursu retardabit ? Peragrabit totum Siciliae re-
Hui, delirat Bessario, insanit senex; frigidus, timidus est. Profecto, gnum. Romam usque perveniet. Quis erit impedimento ? Hyperboreine
mi Bessario, non insanit Bessario. Tu es mihi testis, cum Bononiae esse- populi et gentes remotissimae ? At illis tam nullus harum rerum sensus
mus et adhuc Paschalis nuncupareris, atque allatus esset infelicissimus est, quam officio alienum putant pro aliena salute sese in discrimen
ille de urbis Byzantinae excidio nuntius, ea omnia, quae postea con- offerre. Galline, Britanni, Germani, exterae nationes ? At procul sunt
secuta sunt, me futura praedixisse, non ea sane de causa, quod vel z0 z0 a periculo. Non putant Italiam in medio periculo magna rerum pertur-
prudentìa excellenti vel divinationis furore aliquo despicerem, quae alii batione versantem cessare aut sopitam esse, çluam infinitis paene tri-
non cernerent, sed quod omnibus, qui privatis studiis et affectibus va- umphis et hostium spoliis decoratam esse sciunt. Italine, quibus hostis
cui essent, ea omnibus palam erant et in promptu. Tum sibilis vulgi, imminet, quibus caedem, ferrum, servitutem, exsilia denuntiat et osten-
honestorum sermonibus explodebar. Iudicabant dementem, somniis de- tat ? At nolunt, negligunt, non possunt adduci, ut credant sese adeo
ditum. Risus de me non parvus, ut scis, excitatus est. Sed tamen zs propinquos esse periculo. Suis viribus confidunt nimium, ut plane ve-
proh dolor evenerunt omnia, ut praedixi. Caveant, qui haec audiunt,
-2b rendum sit, ne in suis potius, quam in hostis finibus castrametari atque
-
ne idem accidat in posterum. exercitum alere cogantur.
Non timidus Bessario in subeundis periculis. Timidus est in pro- Veni iam Bessario, petamus solitudinem et deserta loca. Satis ex
spiciendis. Posset adhuc inermis, monachus, senex maiorem animum et rerum civilium statu percepimus. Parum nobis vitae superest, et mihi,
prae se ferre et praestare, quam isti persuasum habeant, modo christiani go B0 qui senior sum, et tibi, qui imbecillior. Si aliqua in re consiliorum nostro-
principes vellent facere, quod possunt, quod debent. Iret ipse in hostem rum, vocis, corporis respublica christiana usus esset, manendum sane
cum militibus, cum cohortibus armatis, cum propugnatoribus crucis, adhuc censerem, adhuc laborandum. Ego vero iam tot annis conatus,
ita quidem instructis, ut vires, ut copiae, ut legiones hostiles postulant. quoad potui, nihil professione mea, nihil hac dignitate profeci. Tu,
Quid ? Agitamusne ista animo cunctis adhuc dormientibus, dissiden- quamvis tui ordinis hominibus prosis, plus tamen proficies mecum in
tibus inter sese, altero alterius perniciem optantibus et molientibus ? sr sb rebus contemplandis, ubi, si in desidia ista persistant Christiani, soli
IJnusne Bessario cum altero, senes ambo, incerta valetudine, viribus Ðeo vivamus et nobis ipsis. Alat nos, qui caeli volatilia et bestias agri
fracti, arcebunt tantum Turci impetum potentissimi, furiosissimi, san- sua clementia satiat. Neque grave aut difficile fore arbitror divinae
guinem christianum anhelantis ? Ineptum, stultum, inutile. Veni, mi- liberalitati duos homunciones perquam brevi tempore, quod nobis re-
gremus alio. Relinquamus principibus Italiae curam istam. Nam et illi liquum est, suis opibus sustentare. Vale.
nos reliquerunt atque obaud.unt iam diu tamquam e specula clamantes,40
praedicentes, proponentes ante oculos eorum pericula. Optemus tamen
adhuc ab immortaliDeo, Salvatore nostro, ut criminibus nostris ignoscat
et fidem, cuius et lator fuit et auctor, quam ad saeculorum finem num-
554 BESSARIONIS
EPTSTOLAE. 555 I
t.
Audimus non solum in philosophia et sacrarum litterarum cogni- t5 deprehendistis nostro etiam opere non inspecto et eximia in nos be-
tione vos elaborasse, sed etiam in eloquentiae studiis dicendique ratione nivolentia partes nostras defenditis ac dignitatem tuemini. Idem cum
diu versatos, eaque mirifice delectari, puo in genere, etsi nihil habe- nomine vestro olim nuntiasset magister Guillermus, poenitentiarius nos-
mus, quod magnopere caperedebeatis, tamen mittere statuimus orationes ter, dedimus ad vos statim litteras cuidam Michaeli, familiari bonae
quasdam hoc tempore a nobis editas pro gravissimis periculis, quae 20 memoriae R(ichardi) domini Constantiensis, qui pro domini negotiis
Italiae Christianisque omnibus imminent, non magis quidem ut vel ser-20 5 Suþrascriþlio: Bessario, episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, patriarcha
monis puritatem vel orationis vim ac praestantiam desideretis, quam Constantinopolitanus, reverendo et doctissimo pa,tri, magistro Guillermo Ficheti, sacrae
ut intelligatis, quanta malorum procella in christianae reipublicae ca- theologiae professori in collegio Sorbonae Parisii, amico nostro carissimo.
pita et fortunas impendet, remque et apud serenissimum regem et apud 20 Ilicharcl Olivie¡., RischofvonCoutances, gestorben als l{ardinalbischof von
alios, qui opem ita maxime ferre debent, ut possunt, explicetis totam Porto r47o.
ac persuadeatis, quod potius acerbum est quam obscurum, non exar-25 Ep ZS. -\uf die beiden ersten Briefe Bessa,rions (n. n.7r.7z) hatte Fichet
suram Italiam tantis malorum incendiis, quin flammarum globos lon- am Februar r47r geautrvortet. Tatsächlich habe Trapezuntios unter dem 5. Juni
13.
gius evomat. Id ne accidat, cum regnorum omnium causa optare debent, des vergangenen Jahres durch seinen Sohn Andreas einigen Professoren der Pariser
Universität sowie ihm persönlich einen Brief und Auszüge aus seinen Annotationes
zu Bessarions In Calumniatorem Plat<.¡nis vorlegen lassen. Den Brief habe er sofort zur
5 Ioannes Gaufridi, ep. Albiensis et S. R. E. card. (I ,+ZZ). | 7 ftie ae seite gelegt, weil er nur Neid und Gift herausgefühlt habe. Die Annotationes, nament-
Bourdailles O. Min., aep. Turonensis (f 1484). I S ct' Bess. In Cal' Plat' IV lich das ungeschliffene Vorwort habe den Verfasser als einen höchst unerfahrenen Men-
r, 14. Nicolai Per. Ref.utatio deliramentorum Georgii Trap. c. 28. schen eikennen lassen. Mit seinem ersten JMerk, den Comparationes, setze Georgios,
- ohne zu Aristoteles' Verherrlichung beizutragen, Plato in nichtswürdiger Weise herab.
13 suþraseròþllo: Bessario, episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, patriarcha Zu bemerken habe er, daß neuerdings einige Schüler des Georgios dessen Rhetorik in
Constantinopolitanus, reverendo et doctissimo patri, magistro Guillermo Ficbeti, sacrae ,Paris zu verbreiten suchten. Er habe aber diese wie die Auslassungen gegen Bessarion
theologiae professori in collegio sorbona Parisii, amico nostro carissimo. in seinen vorlesungen zur Gsnügs gekennzeichnet (Ep. ¡. bei Legrand L c. zz6-z3o).
Für rliese Mitteilungen dankt Bessa¡ion am zz.M,ä,rz r47t mit nachfolgendem
F,p.7..Am gleichen Tage, da Bessarion den vorhergehenden llrief an l¡-ichet Brief. Gleichzeitig schickt er ihm Perottis Refutationes. Auch sein Werk In Calum-
richtete (r3. Dezember r47o), ließ er ihm mit dieser kürzeren Nachschrift seine Ora- niatorem hätte er ihm gern geschickt; doch lasse sich das im Augenblick nicht bewerk-
tiones ad principes Italiae zugehen. Handschriftliche Überljeferung wie oben S.552, stelligen. Er möge es bei dem Bischof von Albi einsehen, dem er es bereits zum Ge-
ferner: Turiu, cod. gr. r165 (membran. saec. XV), zusammen mit der Epistola Ficheti schenk gemacht habe. Der Brief handschriftlich vgl. oben S' 55e, gedruckt
ad Sabaudiae duces den orationes Bessarions.vorangestellt; gedruckt bei Migne PG -
bei E. Legrand, l. c. z3o s.
t6t,64r-646. E. Legrand, Cent-dix lettres de Fr. Filel{e. PaÅs r8gz, p. zz6,
EPTSTOLAË. 559
558 BESSARIONIS
minime res et causa nostra egere videbatur, cum omnia erant conficta
ad serenissimum dominum regem proficiscebatur. Simul misimus
libel-
et vanitatis et mendacii plena, tamen optabamus magnopere, ut a vo-
lum quendam, quo quidam e nostris calumniatoris infamiam et refu- bis legerentur. ftaque hoc nuntio et laetati sumus et humanitati vestrae
tavit Lt explosit. Quod autem et depravata et falsa sint omnia, quae agimus gratias, qui lucubrationem nostram tanti feceritis, ut putaveri-
Georgius riensuit, vel opus nostrum plane indicare potest.
Id mittere 5 tis dignam, quae apud multos esset.
cupiJbamus, sed nunc tuto fieri non potuit. Scripsimus autem ad reve- 5
Rem ve¡o gratissimam fa.cietis omnino, si ad nos perferendam cura-
,"idirrimu- dominum Albiensem, ut vobis librum elargiatur, quem
veritis epistolam illam ipsam primam, quam filius Trapezuntii misit
istuc ipsi dono misimus. Alterum ei restituemus, cum venerit in ur- istuc, in eoque efficiendo ut ponatis operam et studium, rogamus.
bem. Éx eo facile percipietis calumniatorem frustra in eo elaborasse, Quibusdam argumentis et testimoniis persuasi sumus christianissi-
quod, antequam scriber;t, penitus erat repudiatum et eversum' De- 10 mum regem benivolentia et gratia erga nos affici. Nos vero nihil po-
per- 10
ái-o. orr" "o- litteris orationes quasdam a nobis hoc tentpore istic tius agendum putavimus, quam ut ab eo peteremus favorem et bene-
scriptas de periculis Italiae immine s' qui
ficia in vos. ftaque dedimus litteras ad eius maiestatem, quas cum his
sunt, ostenderetis, quo labenti rei quae om-
coniunximus, rogavimusque, ut, si quod beneficium istic vacare conti-
nis maximo in discrimine versatur c Nam etsi
gerit, statim vel pro vobis scribat ad pontificem maximum vel curet
in hanc unam hostis incumbere videtur, tamen infinitum malum ser-
15 ab o¡dinario conferendum. Nam multa et ampla ordinarii nonnum-
petlatius,nequetantitempestatumfluctusitainhancorbispaltemlS quam dare consuevemnt, Hoc nobis admodum curae est, quod vos
inundabunt, q,ritt ad peregrinas nationes eodem impetu perducantur' non modo pro virtutis vestrae dignitate, sed nec ulla quidam ex parte
An haec omni; reddita fuerint, per litteras vestras scire exspectamus. beneficia habe¡e audimus. Eritis igitur attenti et vos et vestri; et, cum
Bene valete. primum exsistet aliquid, dabitis operam, uf vel favore vestrorum in
Ex Urbe, a. d. XI Kal. APrilis r47r' 20 curia regia, vel aliqua alia diligentia christianissimi regis litterae pro
vobis ad nos mittantur. Favebimus enim, quanto poterimus studio, ut
?4. Bessarlon Cardlnalls vos afficiamus beneficiis. Reddetis vos ipsi litteras domino regi, eiusque
clementiae et nos et vos commendabitis. Bene valete.
Gulllelmo Flchetl.
Ex Urbe, die ultimo Augusti r47r.
Venerabilis docteque vir, amice noster carissime' cum scire cupe-
-vobis
remus vehementer, an redd.itae fuerint et orationes a nobis editae
75. Bessarlon Cardlnalls
Gulllelmo Flcheti.
ea de Isach nostro concepit, aliquid nostra commendatione addatur, Postquam in fraternitatem vestram sum assumptus et initiatus
quo sentiat nostram commendationem sibi non fuisse vulgarem. Bene ista sanctissima religione, optavi vehementef pignus aliquod et monu-
5 mentum meae fidei relinquere, quo et divinae pietati satisfacerem
vaieat dominatio vestra. et
animo erga vos meo. puom igitur crux aurea excelenti artificio ela-
Ex Urbe, die 3. APtil\s t47z' borata, in qua veri iigni particula christianae crucis et eius divinae
vestis nonnihil repositum est, mihi delata esset, statui eam donandam
79. Bessarlon Cardlnalls domui isti. Nam opus est cum forma ipsa religioni consentaneum, tum
10 ornamento tantae domus et religionis amplitudine dignum. Donavi eam
Prlorlbus et Communl Civitatls Senensls. superioribus annis donatione inter vivos, sed apud me hactenus retinere
volui. In Galliam vero proficiscens legatus reipublicae christianae causa
Magnifici viri, amici nostri carissimi, cum ex itinere nostro in Gal- propono mihi et itineris longitudinem et incertum exitum humanae
liam Bononiae essemus, vidimus legatum domini magni Rusciae, qui vitae, tutiusque iudico eam crucem vobis relinquere. ornandam curavi
ad urbem se conferebat, ut nepotem imperatoris Graecorum pro do- 15 argento, quo est conclusa, et adhibendam hastam, ut ad gestationem
mino suo desponsaret. Res est nostlae curae et sollicitudinis. Nam prin-
15
in supplicationibus sit accommodata, eamque misi vobis, ut in divinae
cipum Graecàe reliquias ex tanta calamitate servatas cum benivolentia maiestatis honorem, caritatis indicium, fraternitatis nostrae argumen-
ef misericordia semper sumus prosecuti, tum patriae ac gentis communi tum utamini et exhibeatis populo venerandam, quom aut locus aut
quodam necessitudinis vinculo omni tempore adiuvandas censuimus' tempus postulabit. Iacobus Parleo, Gualterius lustinianus, Iacobus
ñorr", si hic legatus sponsam ducet facietque iter per fines vestros, vos 20 Sceba, nostrarum rerum procuratores, vobis eam afferent nostro no-
rogamus et obtestamur, ut eius adventum honole aliquo celebretis cu- 20 mine. Quam servandam et diligenter custodiendam curetis, oramus in
,"ii.qo" humaniter omnes accipiendos, ut, cum apud dominum suum sempiternum domus caritatis et fraternitatis nostrae argumentum, cui
fuerint, argumenta aliqua afferre valeant amoris populorum Italiae erga hoc opus dicavi pro mea in Deum pietate. Valete.
hanc puellam. Quod magnam ei gratiam, vobis laudem comparabit'
Nobis vero tanti beneficii loco erit, ut pro eo vobis perpetuo debere Bononiae III Idus Maias t472.
25
velimus. Bene valete '
Bononiae, die ro. Maii t472. I Suþraseròþtior Bessario, cardinalis Nicaenus, fratribus lJomus Ca¡itatis salutem.
Ep.8o. Bessarion schenkt am 13. Mai r47z ð.em sodalitium S. ùIariae caritatis
episcopus Sabinensis, cardinalis Nicaenus, pa,triarcha
l0 Suþrøseriþlio..Bessario, zu venedig, das ihn als Mitglied aufgenommen hatte, eine Kreuzpartikel in einem
constantinopolitanus, sedis apostolicae legatus, magnificis viris dominis prioribus et kunstvollen goldenen vortragkreuz mit silbernem Schaft. Schon vor Jahren hatte er
communi civitatis Seflensis, amicis nostris carissimis' dia Schenkung in Aussicht, wollte aber vorläufig die Kostbarkeit noch in seinem Hause
behalten. Nunmehr da er sich zur Legationsreise nach F¡ankrêich rüstet und an die
fü¡ den Gesandten des russischen Großfürsten
Ungewißheit des menschlichen Lebens denkt Bessarion fühlte sich längst schon
um dort die Verlobung der Nichte des Kaisers - jetzt schon auszuhändigen.
krank hält er es fü¡ sicherer, das Geschenk
die Wege zu leiten' Bessarion bittet die Stadt -,
hreise durch ihr Gebiet alle Aufmerksamkeit Überlieferung: Libro di Testamenti des Sodalitiums zu Venedig. DrucÏ-
zuteil werden zu lassen. \¡gl. dazu Theodo¡i Gazae Ep' 5, unten S' SIZ f' ausgabe: J. B. Schioppalalba, In perantiqua.m sacram Tabulam Graecam - insigui
Sodalitio S. Mariae Caritatis Venetiarum a Cardinale Bessarione dono datam Disser-
übe¡lieferung; Archivio dello stato di Siena, Concistoro, Lettere ad annum tatio. Venetiis 1767, p. 136-14r.
40,
1472. Druckausgabe: E. Legrand, cent-dix lettres grecques de Fr. Filelfe. Paris
-
t8gz,p.289. Vgl. P. Pierling, La Russie et l'Orient' Mariage d'un Tsar au Vatican'
Paris r89r, p. 5r.
566 BESSARIONIS EPISTOLAE. 567
Ep. 8r. Bessarion wendet sich, nachdem er auf seiner Legationsreise in Saumur Illustrissime et excellentissime domine. Si per aetatem meam et
an der Loi¡e angekommen, am 15. August a472 aÍ den König von Frankreich, de¡û er inceriam valetudinem mihi celerius isthuc pervenire licuisset, fecissem
nochmals den Zweck seiner Sendung, dabei auch die G¡ünde der Verzögerung seiner profecto et libenter et ex mandato pontificis maximi. Eius enim sanc-
Fahrt bekanntgibt. Wichtig ist ihm in erster Linie die Beilegung der kriegerischen Ver-
wirrungen in Frankreich. Deswegen wolle er sobald als möglich mit dem König zu-
29 Sine suþrascriþtionø | 32 pervenirel provenire Vast | 33 eniml N. Tasl
sammentreffen und dann sofo¡t den in den Streit verwickelten Herzog von Bretagne
aufsuchen. Zum Schluß empfiehlt er seinen vorausgeschickten Begleiter, den Bischof Ep. 82. Am gleichen Tag wie an den König von Frankreich (Ep. 8r) wandte Bes-
von Parenzo, der Näheres mündlich vortragen werde. sariorr sich mit diesem Schreiben an den Herzog von Bretagne. Wie dort betont
Überlieferung: Autographum D. d'Heroual (nach D'Achery) ; Druckaus- er die Notwendigkeit des inneren F¡iedens des Landes und berichtet von seiner geplanten
gaben: L. D'Achery, Spicilegium Veterum aliquot scriptorum, qui in Galliae biblio- Reise zu dem Herzog von Burgund. wie zu ihm. Er habe seine Fahrt beschleunigt, um
thecis, maxime Benedictinorum, latuerant. IV. Pa¡is r66r, p. 4or. (fehler- Auseinandersetzungen mit den Waffen beizulegen; doch mußte er erfahfen, daß der
-Hiernach zwischen dem König und dem Herzog vereinbarte Waffenstillstand von sechs Tagen
haft) Migne PG 16r, 699 sq.
568 BESSARIONIS EPISTOLAE. 569
titas, cum graviter animo angeretur ob intestinas nationis istius dissen- cras cymbam ingressus secundo flumine ad regem navigabo.
euem
siones et diuturna bella, me isthuc legatum mittendum statuit, ut eius cum fuero allocutus, adibo illustrissimam dominationem tuam. Eam
pastorali voce tam nobilem christiani gregis partem ad pietatem et autem ut commodius adire possim, rogo ad urbem suam Nannetensem
societatem mutuam revocarem. Nam vel a christiana fortuna, quae se conferat, ne terrestri itinere mihi et seni et fracto tantis laboribus
õ aliquo per\¡agare necesse sit. Spero effecturum,
summo in discrimine est posita, vel a communi principum salute et 5 ut rex quoque in proxi-
dignitate nihil magis alienum accidere poterat, quam ut tanta natio, mum aliquem locum deveniat, ubi quae ad commune ¿ìcus et quietem
multitudine hominum, fortunis rei bellicae et sapientiae laude floren- maxime pertinent, facilius celeriusque disputari et absolvi po1erunt.
tissima, suis odiis conflictaretur, cum aliunde christianum nomen gra- Praemisi dominum episcopum parentinum, qui haec rogabit meis ver-
vissimis incommodis et calamitatibus iam diu sit debilitatum et a cru- bis et narrabit nonnulla coram. oro homini ádhib"". fiãem. Mea enim
delissimo hoste habeatur ludibrio. 1¿ 10 sunt, quae proponet et loquetur.
Suscepi hanc profectionem nulla commodorum aut aetatis meae, Bene valeat excellentia vestra.
quae infirmissima est, ratione habita. Acceleravique incredibili conten- Ex Samuro die 15. Augusti 1472.
tione, ut in tempore adveniens concitata arma reprimerem. Iter ad
regem christianissimum primum institui, cum eius maiestatis amplitudo
83. Bessarion Cardinalis
et ratio ita postulat, tum ad illustrissimum ducem Burgundiae et ex- 15
cellentiam vestram. Cum autem post longam pervagationem nuper cer- Slxto Quarto
tior factus essem indutias sex diemm a vobis cum regia maiestate ini- Pontllici Maxlmo.
tas die lunae finem habituras, tantum cepi dolorem, quantum maxi- Bessarion berichtet an Papst Sixtus IV übe¡ seine Tåitigkeit als Legat in Frank-
mum animus meus capere potest. Video enim me ante eam diem adesse reic}r (1472.1.
non posse ob corporis et valetudinis imbecillitatem, cum tamen paulo z0 Nachricht ùber dieses wahrscheinlich nicht mehr vorhandene Schreiben: paris,
Bjbl. nat. collection Legrand XV fol. r95, angeführt bei H.vast, Le cardinal Bessarion,
post Deo duce sim affuturus.
20 Paris 1878, p.4r6 n. r. Vgl. Band I 425n.3
Quam mihi iucundum esset, praestantissime princeps, si dissecto
hoc corpusculo, quod profecto pro Dei immortalis laude hac in re non
recusaverim, uno momento apud regem christianissimum illustrissi- 84. Bessarlon Cardinalls
mumque ducem Burgundiae et excellentiam vestram agere possem, quae25 Fratrlbus Domus Carltatis.
cogito et mihi mandata sunt ! Sunt enim omnia communi libertati ac
Non potuit honorificentius mea in vos pietas accipi; nam video
saluti praesidium et dignitatem amplissimam allatura. Recreat autem omnia praestita esse in sanctissimis reliquiis aut dicandis aut veneran-
me magnopere sapientia tua et pietas, cuius nomine ut ornatissimus es.
25 dis, quae vel ad nomen divinum colendum ver ad mutuam caritatem
Confido enim plurimum te mea cohortatione et precibus, repressis ar- dedurandam pertinebant. Tanta autem praestitistis, quanta capere non
mis, prorogaturum indutias istas, quoad isthuc pervenero, ne frustraS0
magna corporis infirmissimi defatigatione tantum itineris confecisse vi- 9 eniml N vast | 22 suprascriþtio: spectabilibus viris custodibus ef reliquis
dear. Id autem ut efficias, rogo, hortor, omni animi studio contendo. collegis Domus Caritatis, fratribus nostris carissimis, Bessario cardinalis salutem.
17 vobisl nobis Zøsl. I fO. ZA. 29. eniml N. Vøsl. Ep.8+. Für die schenkung Bessarions (Ep.8o) hatte der Guardianus collegii
caritatis mit einem Dankschreiben vom 6. Juli r47z aus venedig geantwortet (bei
bis zum nächsten Montag das wäre der r7. August zu Ende gehe' Bis dahin könne
- - Schioppalalba a.a. o. oben s.s6¡). wortreich, ohne viel rnhalt wird hier von der
er angesichts seines Gesundheitszustandes zu einer Aussprache nicht eintreffen. Vor- feierlichen Übertragung der gestifteten Reliquien berichtet. Zum Schtuß ist mitgeteilt:
her wolle er noch den König treffen. Den Herzog bittet er zu einer Zusammenkunft Decrevimus autem muneri ipsi divino tabernaculum et monumentum faberrimum
in Nantes sich bereit zu machen. Nähere Aufscblüsse über seine Vorschläge werde in loco aedis nostrae fraternitatis celebri et conspicuo cum subscriptione nominis tui
ihm vorher schon der Bischof von Parenzo (Pietro Bartolomeo) zuteil we¡den lassen. honorificentissima. rm vorliegenden B¡ief bringt Bessarion am 13. September 1472,
Erfolg war dem Legaten nicht beschieden. Zt der geplanten Aussprache kam es bereits auf seiner -französischen Legationsreise in Lyon, seine Freude darüber zum
-nicht. Da die beiden Herzoge von Burgund und Bretagne hartnäckig auf dem Krieg
Ausd¡uck.
beharrten, bat der König den Legaten, beide zu exkommunizieren. Doch verweigerte
das Bessarion. Überlieferung: Kodex des Johannes Carolus Sivos. Druckausgabe: I. B.
Überlieferung: Paris, Bibl. nat. Collection Legrand, XV fol' r95.-- Druck- Schioppalalbaa. a. O. (s. oben S. S6¡) p.r47s. nach dem genannten Kodex, dessen
ausgabe: H. Vast, Le Cardinal Bessarion. Paris 1878. App. XV p.459 s. Aufbewahrungsort beute unbekannt ist.
5?0 BESSARIONIS EPISTOLAE. 57I
possum, nec debeo. Sunt enim divinae illius digna maiestatis, cuius
causa et nos munus istud misimus, et vos tantis hono¡ibus accepistis.
fstam tamen hilaritatem vestram, quoniam amantissimis mei animis
proficiscitur, perlibenter accipio, agoque gratias ingentes tantae bene-
volentiae et caritati, cuius nomine initiati sumus et fratres. Quod in 5
Ep. 85. Dieser ohne Überschrift und mit ir¡tümlichem Datum (r4óz) tiberlieferte
praestabo operam, studium, diligentiam, ut debito meo satisfiat ac di_
Brief ist das letzte Schriftstück, das wir von Bessarions Hand besitzen. Vast be- gnae pro tanto officio gratiae reddantur. Sin aliter de me Deus statuet,
zog den Brief auf die deutsche Legation Bessarions und suchte das Datum in 146r zu accedet et hoc profecto ad maximam sanctitatis vestrae laud.em et glo-
bessern (H. Vast, Le Cardinal Bessarion, p. 252î. r). Irrtümlich ist daher auch meine riam immortalem.
Augabe, die sich auf Vast stützte (Band I 3o3 n. 7). Eine Anwesenheit Bessarions nach
seiner deutschen Legation in Ravenna ist apokryph. Daß der Brief sich nicht auf die
30 Felix sit beatitudo vestra, cui me humillime commendo.
deutsche Legation bezieht, ergibt sich daraus, daß der Kardinal dem Papst schreibt,
Ravennae, die ultimo Octobris 146z (sic).
er habe ihm über das Ergebnis seiner Sendung nicht geschrieben und wolle alles münd-
lich bericbten. Das trifft für die Reise nach Deutschland nun gar nicht zu, denn darüber
liegen ganz ausführliche Berichte vor (Ep. 45. 46). Ein anderer Umstand ist der Sanctitatis vestrae
Gesundheitszustand des Briefschreibers. Wohl war Bessarion auch damals im eigent- humilis servitor
lichen Sinne krank. Das schrieb er an Ammanati. Immerhin war er nicht in höchster
Not; denn er hoffte aufLinderung seines Steinleidens durch das lMasser von La Poretta, Bessarion Cardinalis Nicaenus.
und zwar zu Bologna (Ep. +Z). Hier haben wir es jedoch mit einem Todkranken zu
tun, der sein Testament macht und den Papst um den letzten Segen bittet. Der Brief 3 Cuml Quum M 10 Cumquel Quumque M
gehört demnach in das Jahr 1472, geschrieben am 3r, Oktober zu Ravenna, wo lLessarion
|
am 18. November gestorben ist.
Überlieferung: Venedig, Bibl. Marc. lat. Class. IX Cod. 124n. 5 (åiltere Signa-
tur: L X Cod.r74). ErstmaligeAusgabe bei H. Vast, Le Cardinal Bessarion. Paris
-
1878, p. z5z,'n. r). Deutsche Übersetzung-bei E, Rocholl, Bessarion. Leipzig rgo4,
S. zo9.
THEODORT GAZAE AÎQUE ALTORUM EprsToLAE. 5?3
2.
veiøv i òi êtépou cou æé¡.r,tflør,, xai Sriorpr,róv t¿v¿ ou¡epouÀi¡v t{vge iyorl-
D1 @eôôopo6
¡.r,evou'Ëæi oo'i. ëord.r,r gaoi,$&repø åléo$¿¿ xai æg&læt, óç ærlcoí.¡e æórepø
Qpcyxfoxqr Qrl,élg=ç. orix ôìv ë¡¿orev gd,vør, . eí ^¡e ¡.r,lv æ[peî, gæaí, æê,pæer,v (xøi) òrù xøpgr,_
t̡.r,elvco
vd'lecoç toü èx Mawúz¡ç òr,8óv*r,, Ív' écepoç pèv é 8.8oùç fi, aüroì, àè æøpóvte6
@eóà<opoç 'Avtcovlôu <Dpølxioxg Or,Àé).gqr eÜ ægútrer,v. 'Avé1vcov còv
5 ¡.r,øprupeiv &lr"oær.orôrepæ àoxöo¿ xæl ouveploüvre6 oæou8&(øot d.
Kúpou Àóyov, óç ëXer, úæó oou ¡-r,e,$ep¡,r,r2veu'$eiç, xaí ¡.r.or Soxeî oriòèv lmov eÛ æepù d¡v
æpd,Irv
ë¡¿<ov g<ovfrÂotciv<¡v o{irco Àe1ópevoç, ì rfr 'EÀÀí¡v<ov ó6 9pd'oaq lotópz¡xe 5
Taüçø pèv oi æepi Brloog,píqlg r_èu
-ðeoæóo¡v. èyò 8è
t^ \ I tr\ arr .$ctu¡,r,d,oar,¡.r,' ¿¿v, D lu
Eevogõv. <ilç eiSe xq.i. tr* ð,ÀÀa sõv
-
èÀÀr¡vlxcov ouYYPcrpil,c(tcov eluxev ePPï-
ei crç Xpi¡,ra oücco xocÀòv èær,Ðé{ao$ar, ëX<ov oûx ør}còç vo¡.r.í(or, é èpyaoá¡r,evoç,
vé<oç colorStou. æoÀù yùp ðiv àr,agépovca coi6 te &væ1lvóoxouolv ë9epev ðvz¡otv
d),À' érépor,6 åzrr,cpézr<ov o'ior.ro æp&le¡v tà 8éovto¿. ei ytlp xøl æøpòv ðxur2po_
xai cor5ç ^¡e.¡pag&æç eipy&(erc èv8o[orépou6. vüv 8è æoÀÀoi ¡-r,èv o[ êp¡rr¡veri-
10 dpouç ä'v ëxor 8¿à có8E xøì có8e, olç &,v $øppõv ëæepæe, cívcov ð{ ,rorl'a.u
ovreç' xal ,iqoppù ëxú'or<¡ æpòç êp¡.r.r¡vetæv xæi cò éæ<oooÜv ¡],eteoXr¡xévar'
tu1¡¿úvor, &*clw; ër¿¿¡a. xoci gr,Àócr,¡.r,oç ô\v é &pXrcper5ç pei(ov &v oulrQ
1pø¡,r,¡.r.&c<ov Éllr¡vlxöv. ri 8' ðgeÀoç éppr¡veu¡.r.úccov &v et¡ couorlrcov, orl8' ei,æeiv 10
.rr,¡.r,iv otor,co, ei ztú.geocr.v é
eiç
r,¡.r,ôv. ¡,r,{æoce òè éipa xøì, ó6 ôÀryroporj¡.levoç
&$.6v ye.
'Eyò tiv tie æotr8eíøç levo¡.révr¡v oor èp¡er¡veiøv åx ¡-r,Épou6 toÜÐe
8uo¡¿epaívor', è&v riæfr. ê¡.r,oi ¡,r,èv oõv 8¿&, taüræ rò æêp.æetv Toov àoxei ce ptr¡tèv
¡rèv oüv æoleiv, cò 8è æocpø1evó¡.r,evov aûròv Ðoüvør æoÀÀÇr æpoéxer,v eiç æer,só te xaù
roü ì,ó.¡ou 6oæep åx xpcroæé8ou cò {igøo¡la xpivc,:v ¡e yuì. oxozrõv levvæiov
15 ripor,Bi¡v ùltørê,gæv cr,vú, 6oæep xøi roîq æepi "AÀgovoov ròv pøolÀéø æpôrov
eü ¡.r,d')ta ëp1ov xai çó8e xøtop$öo$ar åv lóyorç 9r¡¡-tí' xøi o9ó8pæ ci1&-
oo¿
8eò<oxòç rà. æor,í,p.æra. &æi¡a4 cr¡.r,r¡Seì6 xæi. ypil¡ta.ræ eiÀqgòç crix òÀíyø. xøi
¡levó6 oou cle æepì tró1ouç 8uv&¡.¿eo6 8taÀé1o¡.r,au xøi æpòç
toùç &ÀÀouç æepl 15
'ceúry¡ ngæxréov, eí ¡ri xcoÀr5er, crç úæo{,,íø x¿v8rjvou
æal8eiøç tìq vüv f¡xorloqe Âoccúvolç eiç 9öç 8¿ù ooü. ei 8é cr6 töv vüv ðvrcov fl èv éòQ &lÀo,$í n¡, fl
xai ei ooi tò oô¡,,a æi'cú.pxeç eiç æóvou6 éòoü ¡,r,æxpotê,pæç, xa.I ei ègoòí<ov
&pxóvc<ov &p""tc &¡,rorpÌ¡v xal æóvou ço¿orlrou &æo8r8or5ç ôiv rà Sixa¡cr xær' <uv
&æopeî6. ei 8é r¿ rorJso¡v x<oÀr1er,, æé¡.r,æer,v àeï è[ dvú1xrçxo.i ou11uó¡r,r¡u
¡ii
æpd,'ctor,, elzceiv ¡.r,èv oúc<ooì 8r'ioXupr,(ó¡.r,evoq orlx &v ëXoe¡,r,1. ço¿oüço 1dp tou "oü
20 ariròv (¡r.i¡) æøpæ1evéosø¿ æiceîv. poulo¡.¿évr¡ àè æøpeivar, pú, [xævö6 ëxovtoç,
oiíæto ëtuxov ëv ye tQ vüv xpóvq écoporxóq. Tocoç 8'ôiv xal t"ç ei.r¡, xæi. &æo-
circ
æpoÀóyou toü nepì, cÌ1v êppr¡veíøv &¡,r,eÀr¡téov coü æÀelovoq, ctÀl¿ lóyov
y,vóoxeuv où xpú, npì,v Ì) ëp1q æeîporv á,æd,vccov Àorpeiv. æõc tè Àr¡ætéov, ciç29 Étepov
\x..p.r.æo,'.xöç oulypaæréov eü ëfovræ 8e.vócÏroç zøi xál).ou6 xøi ¡.r,{xouç,
o!ç d,v eìlr¡ xal tó8e ouvéoeoç ëpyov, ezrei xai oi æepi Br2ooapíova, tòv àeoæór4v
xaì, þr¡téov ev Ðr¡¡r,ooí<p oulÀóyqo. ëxor,ç ò' ôlv æpòç roiç rÍrlor,ç æì,eovÉxer¡¡.r,ø
&æopoüvreq tuyld,vouou, æpòç ô 'i{pou. ei lipa. æ$c6v oe 8eî xo¡,lloør' cì¡v éppr¡-
eiç ëæar,vov ori o¡,r,r,xpòv xæù civ vüv yevo¡.r,évÎv eip{vr¡v ëpyov gpov{o".6 xo,i
Ep. z. Theodoros Gazes beglückwünscht Filelfo zu seiner Übersetzung von 25 oæouÐiç &yø$iç coü &pXr,epécoç oûoav. ei 8è xøí, I gaow, &Àr¡$éç, |cr, ë,upoç
Xenophons Kyropädie. Das werk verdiene gewiß Belohnung von höherer Seite. Aber zroperleo$ør, ¡.r,élÀer, ei6 'Everíøç, öÇou &,v e'úr¡ ooc èxeioe iévø¿ xocl, êv $eúcpq:
er habe das in neuerer zeit gemeint ist der Pontifikat Pauls lf (r464-7t) nicht
- - xaÀQ rfr æacpí8r, Ëæø¿véosæ¿ riivtpæ, oeoü eixóvæ. êÀæiq òè carlc¡ æou xøl toiç
erlebt. Im Kreise Bessarions habe man die Auskunft erteilt: die Überreichung des
'Werkes sei ganz Filelfos Sache. Entweder solle er es persönlich darbieten, oder durch ,ít).lo.6 eriruxéotepø cà.npd.yp.æræ ëoeo$ør,, $upôv csoæep toi6 Àóyorç dvolyo-
eine Mittelsperson, etwa den Kardinal von Mantua (Francesco Gonzaga), übe¡reichen ¡lévoiv àr,d' ooü xaì, eioóàou 7ro(ps1opévl6 eùXpí¡orou.
lassen. Wenn er das nötige Reisegeld besitze, möge er persönlich erscheinen. Erforder- g0 Taüca g,èv 8ì¡ å-yò yr,vóox<,r. ðc¿ tè xøl ú1r,er,vö6 ëXer4xaî {íorep råvved(ov
lich sei, wenn er das werk persönlich überreiche, ein Prolog über dessen Bedeutung, cð yúpç 8r,areÀeî6, yaípti., xa.i eír¿ oo¿ del o{íto6 àè xai æa.pæ-þ
ëXeuv. èpoì, I
andernfalls aber eine durch Gewichtigkeit und Länge ausgezeichnete Lol¡rede vor einem
weiteren Kreis. Vielleicht gebe sich im nåchsten Frühjahr Gelegenheit, den Papst in
f¡ gí),ou úyíer,ø æpò6 s&, æoÀÀ& voaí¡p.utæ roû è¡.r,oü oó¡.r,atoç.
¡.r,rj$r,ov &,v e'úr¡
Venedig zu e¡reichen. Auf Paul II ist Gazes nicht gut zu sprechen. fn ironischer ou17,aíp<o 8é oo¿ xai ciç erlrexvíøç. xai ei xo¿vå cà gíÀ<ov, eú$rl¡.r,.ç Ði¡ ôiv
- 'Wissenschaft' Er tröstet
xriyò 8r,ó1or¡rr' gílou æúvccr eri8o¿¿¡.rovoüvto6. çòv 8è píov rÌlÀÍ¡Àor,ç ouvóvrøç
Weise spricht er von ihm als einem freigebigen Freund der
sich beim Anblick der Gesättigten mit dem Gedanken, daß das menschliche Leben 95 8rd,yer,v flpec åv rfr øùtfl æóÀe¿ èorr,v, 6t¿ riyø$óv . ori åuvætòv àé, ei
eüxçéov ¡.r,év
wechselvoll und kurz sei. Zum Schluß gibt Gazes Auskunft über Bessarions In Ca- toiç Àó1orç é vüv &pxr,eper)6 iìrv &æo¡.tepioera¡ td¡v ruoÀÀõv, ðrv ëxer,
p.í¡ rr, xa.i
Platonis,
- dem Filelfo schon etwas gehört hatte. Das Werk sei bereits
von
lumniatorem
:/(pqp,*r.'v. où çolvuv xøì æepi corlrou 6xoæôv ròv Àó1ov æo¿oü. xæl pr¡8evò6
ins Lateinische übersetzt, aber noch nicht herausgegeben. Demnach fä|lt der Brief
in das Jahr 1468. Filelfo ließ seine Übersetzung zwischen 5. Dezember 1468 und r9. Ja- &péÀe. töv eiç 8úvø¡r,rv xai oæouàÌ¡v torar5rr¡v f¡xóvc<ov. trlxr¡v Ðè rjv ææpoüoæv
nuar 1469 durch den Bischof Arcimboldi von Nova¡ra dem Papst überreichen und erhielt xøi teleuri¡v &,par,epêøç, grÀoÀóyou .re xd.r èÀeu$epíou, xa.i 8æ.,ç èæoÀogupó-
gnåclige Aufnahme wie auch die erwartete Belohnung. Der in der Überschrift mit- 49 ¡revóç ¡.r,oz gr,Àøv$p6noq xæi grÀlxõ6
- éælocéÀÀer,6, ,ùvr,upù. p"êv, el[ ye &v$pó-
geteitte Name von Gazes', Vater Antonios ist auch sonst bezeugt. vgl. Hermes 37 {to.
Überlieferung: Mailand, Bibt. Àmbr. Cod. gr. D 488 inf. fol. r-z (: tt¡'
'ì xaì suþþleti | 13 SuoXepøúvor,l tuoXepaúv¡ D I 15 æpõ>rovl npótou O | 20 frù
Erstmals gedruckt bei A. Gercke, suþþleai | 29 rrøpexo¡.révqç s*i,þsicumGerchef tapeaoy"êv.r¡D B0 r5Ï,e¿vöçl úyrervoû D
Nochmalige Abschrift ebenda r.oL. z3-24 v. I I
- 40 åntoréller,çl êæroteÐ,eîç D
Theodoros Gazes, Festschrift, Greifswald r9o3, S. r9-zr (fehlerhaft)'
576 THEODOIìI GAZAE ATQUE ATIORUM EPISI'oLAÊ. SZz
æo¿ç oûo¿v, &v&.¡xï aío$r¡or,v yiveo$ar, cõv rotorlrov; æapa¡.r,useiral òé ¡r,e tò oT,&. èarr.v, ol8a6. 6¡,r,or,ø àr¡Àøài¡ coi6 8r,ør,cc,r¡,r,évor,6
úæò cöv iøcpöv, d, oüte
roû eti¡rerápoÀov xaì, BpaXrS. oùòè "yàp o[ vüv &noÀør5ovte6
&v,$p<oæúvou púou ioxùv evci$¡or, cQ voooüvcl, oüc' tiæosvfoxer,v èÇ. ißoæai æøpà
Eriorou ÈÀæáge6
æÀoúrou x¿l röv co¿oútov &yø.$ãrv ëleotv èæi ¡.1øxpòv &æolar5er,v, &ÀÀ'ei èÀávs¿vov àr,d,1ouoar, eiv ,i[ÀÀ<o6 f¡¡.r,&ç. xai oi gó(øvteç gíior,
èÀéyxou"o, ¡.r¡
¡.r,rf "r,l éeep
&.¡ævr.eî' xal å{ro<odç cöv æepì &v$póæouç gíÀor, ûæcip[ævreç, &ÀÀ' èx ox.r¡vi¿ç æpoo<,ræeÏa. ðpy4 ò', óq
eiæeiv, f¡ øriÀì¡
æapalevó¡.r, ev to<p xæaao'cí1oeaar. eiç &æævræ còv øiöv¿' 5 5 cpugiç oüoa ¡.r'eocÌ¡ xøi úppeo6 gøvepóv te êxd,occp ^yivecar, èv to,5tolç,
éi
"A 8è coîq æepì Br¡ooøpí<ovø léyeuç, úæèp
p&9'$ær, &veu dperfrç ori þ{àr,ov géper,v å¡.r,peÀõ6 tà eûtuXí1p.æræ. ëpp<ooo.
IlÀócovóç èocr, æpòç Àolàopíø6 xæi dvgÀí¡t{,,e1ç le<opllou toÜ Tpøæs(ouvciou 'Aæò' Pó¡.r.r¡ç, Bor¡8po¡.r,r,ôvoq èvát¡ [ocø¡.r,évou.
4. Oeóôorpoç
'Av6pov[xç trþ KcÀ],forou.
10 ÕiÀccræ&8eÀgèXæipe-'Azcexpr,vú¡,r,2¡væpò6còv geørcór¡v, æepi <iv yéyguga4.¡,45o
8éo¡,rør 8' èv coï6
æpòç arlróv ¡.r,ou ypú¡r¡.r,øou xai úæèp toU
i¡.r,etépo, >oþ,""oU F äó
ouvr,ord'ç, ôv tpóæov por, eõ ôlv ëxer,v èÐóxe¿. ou¡.r,porrÀeue ðj xøi
Àøtivr¡v g<oviv ¡r,eteveyxóvreq ëXouor,v oÌjæco åxàeà<ox6'ceç' où )oirøvQ, L 68'
'Ev 'Pó¡.r,¡.
pr18èv îv &D.o eu, ctÀÀ& orépyer,v coiç i¡recÉpo,c i¿yo,c g
pélcr,ov é[el tò æpõ.yp.a. ëo", Ál é è¡ròç róyoc, " -"
¿O
re xø.l
15 éç 8r,ù
845 3. @eóôt^rPog ¡lr¡àevi xor,voÀoyeio$a¿ töv ë{o$ev rrpi ,oU ou¡r_
pdvcoc' åæu¡léver,v te roiç øûroiç o16 rupócepov . xq.i"
P 27v 'Avôpovfxcg tQ KclLlotou. ôæóoa eiol$e æpótepov
'ô\v
L63 àp&v, ërr, 8põv. xøi ¡.r,r¡8e¡.r,íæv È¡.r,gaíver,v
¡.r,eectpoÀí1v. røüca èyò eiivouç
@eó¡<opoç 'Avtpovíxcp etr æpd,cretv. "Or¿ orl ouvocæo8r¡¡l{ooc¿Ç toÏÇ dÀ}.or,q or5 ou¡rpouÀerl<o' ëpyov 8'arltoü &v e'úr¡ xgætì¡ow roù æú$ou6
xøi æeuo$ivar, tfrge
Iì .lbu 1e eiç dv Xxu,$lx{v, èæo¿¿vö oou còv },oylo¡.1óv. ei 8é rrç cöv &ìlov oùx èæærvei, rfr ou¡-rpouÀfr riyø$fr oüop. Àéye ð'é ¡ror, øricQ xøi åppöo$ær ,.oi rofç &¡.¡,å,c
dv pó¡.r,r¡v, æpì,v fi cù æepi toù6 riæel$óvcaq, rirç
oijæ<o &rco8eæcéov aùcoü 20 röv gú),<ov. eû æpúccol6.
ëoxe, æuséosø¿. orl 1Àp g$ov{oeuç, oT¡r.ar, oüÐevì rfrç èxeî erituxíøç. ci noæ20
5. @eóôorpoç
I'oüx å¡cêocer,Àøç f¡¡r,iv ¡.r,ecù raürø; { atrrov tò &yyeÀSèv úæó tou f¡¡.r.iv, 6æep
Br¡ooclplolvr Kcrpôrvúì,er.
&æeir¡, óç i¡o.$év¡oaç æupetQ; &ÀÀ' úylotívolç. zcÀor5olot 8è vooí1t<ooav, ei ¡.r,i
Br¡ooapícuvr, xapSuvdÀel, tÇr xupíqo, @eógcopoq np&tre,,v. "H84 riv 846
Suvaçòv &æoÀéo$a¿ è[ &v$póæ<ov c]¡v vóoov. roîç ¡.r,èv yù.9 æ&wæ eiç .$epø- eü
cöv
tepd,v oou xegøÀì¡v èv Keltoîç eTvo¿¿ xæi úyuøívouoøv æp &trew ¡ù. eiç xor,viv P28
æeíæv eÜæopd. ¡exa.ï þ{81ø.ooì 8è æévr¡tr, ðver, dæopíæv ço¡or5sc,rv úzc&pxer,v
25 ouvrelvovrø ôgéÀer,av {yoú¡,r,evoç ii8o¡.lør, . eilyop.ai ê,ri ¡.r,r2tevi röv æpørto- L65
&v&.yxr¿, oÍóv r¿ xri¡,r,oi ou¡lpælveu voooüvt¿. xæhot, oi !¡,r.öv òr,æcætcó-25
àeoæóçø¿
",
¡revor, f1¡.r,iv rù êætrí¡ùeræ, r&væ.¡xaîa ¡aóvov
tQ épí(ouor,. vóoou tè 2.ia7,iv B ioXllv P,l g tì¡v rÍlìoç p t¡v$,<oç B
Ûllotivovrr,
ari,cQ. f 12 ¡.r,or.BlPom. l18 çépeo.$ør,e
I g Bp Suþrøsøiþtio: Ttp
xøì ou¡1,ær<o¡.r,árcov to¿orlrolv æpo¡,r,{,$er,æv f¡¡,r,îv oriSe¡liav æoloüvrær, 6q &.gæ èx 9épør,oliar, B 1í ppøXé<ov B ppøXéo6 p
|
15 xorvoloyeîosarl xo.vroroleîoga¿ B p | 21 B p suþras*i,þtio:
I
àpuòç Ì) rúêcpuç, dÀìù ¡rì¡ ê[ &v8.póæ<,rv yeyevvz¡¡-r,évorç. tà 8' Èv 'Pó¡'¿¡ erituXöç 23 d¡v BPlLom.
Br¡ooapi<,rvu xocpòuv{}.er.
I
¡.r,év<ov ðg,$ivør, civ cúXr¡v èvocvtr,ou¡.r,évr¡v tfr ofr &pe{, ¿ÀÀù ¡cd.vtø- ÉneoÐat' 6. Oeóõopo6
xøi ouvepyoüoav, [vø teÀé<oç er]8æl¡.r,ovfrç &ve¡.r.zro8íot<o ç &'9er!1
ouveæupaÀÀo¡.r,évr¡v 84ooclpí<ovr Kclp6rvúÀer.
Xpó¡revoç. eipr¡vøîæ àè xai ¡ù xærù. tÌ¡v
'ItctÀiav èori, ovyva.L reèætyæ1tiæt Tö xupíç @eó8<^rpoç eõ æpd,cter,v. 'Ex röv æpòç toù6 8eoæóccrç g 46.,
yivovcar tQ ctpXtepei æpò6 toùç tfràe 8uváocæç. xui. 6À<oq ëouxe r&,or. pil'oç tà ti¡leivor zcepi ciq 6is oroc¡píøq æer,$ó¡.r,evoq, ð iepâ p 28'
èneorocl¡-r,évov
eîvø¿ å,$éÀs¿v xai æ&vraç &lÀí1Àolq épovoeîv æoueîo$ø¿ æepi noÀÀoü. ê8é€ato 5 ;xegøÀ{, XcÍpr,v oIòa @eQ o<ocipr, zæi cle æolÀìs dæøÀÀd,tro¡.lar &vLo.ç, eiqL66
à' êvtí¡l,oç xai còv nocp& toü 'Pco{øvöv i1e¡lóvoç æpeopeuriv i¡xov,a- Èæì tfr 'iiu p" èvépaÀe tù npórepov åyyeÀ$évtæ' xo¡vòv 8è név$oç or!
Te noi.ts47
æpatco¡.r.óv¡ Èx æolloü ènrya¡tiap ti ofr æi8eor'p,.r''cdt1 xe9øÀfr, 'cú. te r.epi rö rtíto"¡¡ fi rcóÀer, æøpéoaeç, xai óç êæì, æacpò6 xo¿voü celeutfr æd,vre6 cilo-
P 28u xt8oq åtéleoe ¡.r.eyøÀoæpeæõ ç, 6ç h[yyæveq òeó¡r.evo ç. xai. &æeæó¡.r.,f.,crto òi gúpovro èv$upr,ori¡.r,evol d¡v oiv úzrèp cöv xo¿vöv æpóvor,orv xai oæou8ì¡v P 2g
civ vú¡.rgr¡v à<op1od¡,r.evoq xcri eri),oyí1oøç. '!i8e ¡.r,èv oõv c{æe¿o¿ æpòç ròv xo¿i tò xøi &yXúvouv xai tò æpò6 d,æavrøç gr,lúv$poræov
8¿à rcdvc<¡v ouveròv
L 65" ,{v8pø &n&4uoæ tiq 'Pó¡rrle 'Exøro¡,r.par.övoq èvd.c¡ g$ivovtoç' vu¡rgay<oyòç 8è 10 10zal æp&ov xøi eùep1lrlx6v. ló1<ov Ð' ên¿ocárø¿ ê$pí1vouv ròv f¡ye¡lóvaL G6"
eiq póvoç é zcæpà roü &p¿r,epéoç ouvøæipev' é y,lp 'Iê,paxoçoriX oióq ce flv ouv- ogöv æritõv &æoÀotÀexóclÇ, xd.i o[, ¡.r.èv èv ëzceouv, oi òè èv ].ó'¡,rp ne(õv d¡v
B 46v ø_rcoòr¡þeiv voollocrq vegpîtuv xæi Suooupíav. tà ¡-r,évror ye æpò coü, é<,:ç úyícrr,vev, xor,viv òàr5peo$ør ou¡r.gopù,v åoxozcoüvco. &fLù @eQ Xdplç cÇr ooi ¡.r,èv ròv
èær¡.r.eÀöç 8r<þxr1oe æ&.v'¡aNa'\. ouvetöç, x&v rt'xainpòç d¡v ë€o8ov rpooept&(eto, xlv8uvov Àrloøvt, ip&C ò' ë{<o Spí1vou xærøorl¡oæv.cr, xai 8øxpr5ov. xai pèv 8i
rilq êyò oï¡lar, tò oô¡.r,æ'xc¿l ouvo8eúeuv èæelp&to, xaLrep rio8'eviç <iv, ei ¡r,i xai óç èæ' ciogaÀeî ii8¡ oor, úyr,eûç iicor, æaporlo¡ ì prr' ôÀíyov è1yev¡oo-
rù ææpù" tiç paor,ÀíoolÇ yÀioXpa øricÇr æævteÀ îoç &æí¡wa xai 'i,xrcta eÛnpezri. 1f 15 ¡.r,év¡ f¡òó¡.le$a xøi xaì eri8aí¡-r,ova, 8r,xølord,crp ðvrr,
eriXó¡.r,eSú oor, púov ¡,r,axpòv
zøi yàp ègó8róv te nollÇ; coü lxøvoü ëÀo¿tcov èxeiv¡ èòí8ou xai or] nú.vv ¡t cöv ripouÀí¡eov' åÀæi(o¡i.év ce 8¿à cøXé<ov èv
¡.r,r¡àèv 11æò ¡.tr¡àevòç êvoXÀeîo$ær,
æpooéXer,v dtr, ørirQ èòóxe¿ ròv voüv ou¡-r.pouÀerSovt¿. x&yò òí1, zø'íæep ¡rr¡Sèv 'Pópï cd, eico$óro¿ oe zcoÀr,reuópevov ð{eo$øl, ei ¡lí1 r¿ rôv tÍÀÀov Xolpúov
grìøv$panriaç ë:ni ti toüòe c&v8pòç dno-
è¡,uoi Ðr,agÉpov, 6¡.r,<,rq ,iX.$o¡.r,ctr úæò úyr,etvócepov è1Aarylíoac Soxoir¡ r&yæ y&p &'v xd.l .cLÇ ðvvor,ø roiç iørpoiç
Àí1rj,,el. 6àe 1àp ¡,r,óvo6 ðv æÀeioro16 coîç ouvørcloüol xpr¡or,¡-r.ó:,l":'oç ï¡v 8¡ú te .¡évor,ro îo¿o(úîI -
пâ, cò roü zrepr,éXovtoç erixpøcócepov i àr,â' tiv töv
tò }iyÀorcov xc¿i rò æpò6 td, ë$v¡, à"'õv i nopeia, erio¡.r,ilr¡tov xaì eri¡.r.etøxeLpt-20 20
-í¿rot
nepì Bovcovio¿v xo¿l flard,uiov $e p¡.löv ú8ci,t¡v Xpiouv èv xør,pQ eü¡.r.øpeo,répøv
otov. xal æeîpæ 8è æpòq tò cuvetótepov êv coritrp ôC àv è{ &'py,î¡çnæpqxoÀou$r¡- ou¡-r.pocívouoøv â'v åyyr5ç àr,ørpípovrr,, Xoùeæòv òè xcrì (8r,ri) ¡.r,ixoç éÐoü oó¡.r.orrr
xór coiç np&y¡tø.o,.xal.xu.¡'ù.1vó¡.,.r¡v tic oÌc æi8eor,¡.r,c'.rcát1€ )1ego(ììÇ r,pd.lotvrt. ù.pti,aç &vapp<oo$évc¿. &ÀÀà yàp 6rr, æoç'd,v é),ó¡.r.evoq np&rcor.ç, eir¡ roüro Àuo¿ce-
&ÀÀ' óq ëor,xe, òaí¡.r,<ov tr,ç pd,oxøvoç ëpÀøtfe ruît'ca, Îlvø ¡r.i æávta er)cuXoir¡ tà Àéoracov xø.i i4ç røpor5o¡ç ypeíaç dvuot¡xótoctov. åpp<o¡lévcùÇ xc(i eriruXõq
L 66 æepì, riv xópr¡v êxeivr¡v 6ot îeîpo¿ypévø' &v$póæ<ov 1àp orl}évæ èyò ðvo¡.r,ú(erv Sud,yorç còv píov.
xai orit¿&o$oc¿ è$éÀo' oÛ$èv '¡rìp å¡.toi 8tøgéper. 25 2ó 'Aæò 'Pó¡rz¡er
Køi tøüta ¡.r,èv oútoç'êyò 8è 8r,æcpipto ¡lèv ëtr Èv'Pó¡.r.r, oxorcöòè¡,r.etø- 7. @eóôropo6
plvaí æou, ëv$æ ¡.r.or 6þioçëorar. &"rc' è)iæcrôvi(îv. ori8eìq yàp ê¡.r,oi Xopr¡yeî ori8èv B4ooapiorvr KclpôrvúÀet.
æÀì¡v oiç iep&q xegaÀfle. tøusi 8è cà æøp' øririç' riiÀlo$r, ¡.r,èv ío<o6 &.pxêoet'
{6 TQ xupíqo Oeóàopoç eü np&rrew. EüXo¡rør, &yøSà æu$óo$ar, æepì, 847
êvc¿üSæ Ðè orlx &pxeï. eÛtriXer. ooù, <î iepù xegøÀí¡, cbç m ye ëvøyXoç &yyel$évta 8er.v'i¡v f¡¡,r,îv eip^¡&- P29
'Aæò 'Pópr¡e. 30
30 oøto Àr5æ¡v. xq.í il x,x.T æpòç tò $eîov vr,xó¡,r,evot úæò coü æúSouq où
L67
R 47v
5 rill'iÀor6B cÌìllilovP riì},1¡}.coçL I I êtéieoel- ètéÀeuoeBP | 9eù}.oy'ioøçL IBP Suþra:uiþti,o: Tîp uur,õ¡ | 22ryrirtolql æpdtc¡ç B P | 23 BP Suþrascr.: Tõ¡ a.ôcÇ
êæeuìoy'ioø6 8 èneloyÍ¡cøç P l ôiæetor L ü¡cua¿ B P l 13 æpooeprú(etol BP ad'd &.v
Ep.6. Der Brief stammt ebenfalls aus der Zeit, da sich Bessarion in Frankreich
wofür ihm dieser am r' Juli befand. Gazes ist beunruhigt über die Nachrichten von dem bedenklichen Gesund-
Die gleiche ùIitteilung ließ Gazes dem Filelfo zugehen,
heitszustand des Kardinals, hofft aber auf Besserung und erteilt Ratschläge.
r47z d.ankte (Filelfi Ep. 94 bei -fh. Klette, Beiträge z. Gesch. u. Lit. d. ital. Ge-
Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom. Cod. Vat, gr.1393,
lehrtenrenaissance III. Greifswald r89o, S. r63 f. Vgl. Pastor nII 474 ff'). Der SchlulS
Íol. 46v-47 (: B) ; Mailand, Bibl. Ambr. Cod. gr. P r19 sup. fol. z8v-zg (- P) ; Cod.
betrifft Gazes' persönliche Lage. Vgi. P. Pierling, La Ilussie et l'Orient' Mariage
- Derselbê schon in Revue des questions histori-
gr, D rrSinf.; Cod. gr. Dinf.448, fol. rzv, item fol.35v Vgl. oben 5.572; Florenz,
d'un Tsar au Vatican, Paris r89r.
-
ques 42 (Paris 1887) 353-396. Der von Pierling p. 53 noch vermißte Augenzeugen-
Bibl. Lau¡. P,ut. 55, Cod. 9. fol. 66-66v (- L).
be¡icht Gazes' ist mit dem vorliegenden Brief gegeben. Ep.7. Weitere Nachrichten über Bessarion haben Gazes erneut beunruhigt.
Überlief erung: Rom, Cod. Vat. gr. r393, lol 46-46v (=- B) ; Bibl' Vallic. Cod. Er gibt aber die Hoffnung nicht auf.
gr. r9o (C IX), fol. t8-zo; Mailand, Bibl. Ambr. Cod, gr. P rr9 sup. fot' z8-z8v (: P) ; Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom. Cod. Vat. gr.1393,
Cod. gr. r r8 inf. Vgl. oben S. 57z. F I o r e n z, Bibl. Lau¡. Plut. 55, Cod. 9, {o1 65-66 (:L)' ÍoI.47-47v (: B); Bibl. Vallic. Cod. gr. r9o (CIX) ; Mailand, Bibl. Ambr' Cod. gr.
-
I) ru c k a u s g a b e : bei B a n d i n i, Catalogus manuscriptorum graecorum Biblio- Prrgsup. lol.zg-zgv (:P) ; Cod.gr.Dr18inf.; Cod.gr.D488inf.fol.r3;Florenz,
theca,e-Laurentianae. Florenliae 11768. II 287 sq. (oach L). Bibl. Laur. Plut. 55, Cod. 9. fol. OZ êr). .,?*
580 THEoDORT GAZAE ATQUE ALIoRUIVI EPISTOLÁE. 581
P 29n æd,vu ror eügr¡¡rø åÀéyo¡,tev' æoü cà æpovoíøç, ei é ¡,r.èv úæèp cöv xo¿vöv
nóvou6 riæo¡-r,évov ¡-r,øxpoùç xøi cipetiç ðpya èær,8e lxv,5¡.,.evo6 té$v¡xev, oI 9. @eóôorpog
8è Àu¡-r.arvó¡,r.evo¿ r& xo¿và xøi eiç {,oyø,'cov ¡,loX$r¡píaç Èlr¡Àaxóreq (öotv 'AÀeÇíqr.
eùtuXoüvteç xcti rï¡v d.v ðpé1or,vro, &æoÀør5ovceç; &À¡,' e'lr¡ oor ¡rèv þatoau
riç vóoou xai êler,v &vetÀr¡góta dogøÀ!, roîç æA&yp.ao¿v crõ èætocflvar, xøi 5 Oeóàoipoç 'AÀé(r,ò. eù ægd,tcer,v. 'Agrxó¡.r,e$ø ei6 Butéppr,ov xo¿i cà øricogui B 50"
rçoÀ¿cerSeo$ø¿ c& xølà xøi ou¡.,.gépovca, i¡.r,eîç 8è {6 napoúo¡Ç &æøÀÀøyévcaç $ep¡rù ü8øcø. xoci Xpó¡.r.e$d. :'oîç ii8øor,, xd,v ei ¡.rì¡ æpòçP2g'
8uo,$u¡.r,í46, ouveîvaí oou ègr¡8o¡.r.évouq cfr ofr ùyreíç xcti erigr¡¡.r.iq. åppor¡,tév<oç xøl 5 ðvr¡otv &liav ri¡ç töv ruoÀ).öv ç. dÀtr' f¡¡.r,îv ye &yøær¡còv ! 11"
eùeuXö6 òud,1o16. tò clvo6 aio$d,vso$øl "oì P 30
¡,r,rxp&ç ov 8ì¡ {q y,ro¡réur¡6
Sorrúu¡ç
'Anò 'Pó¡,r.r¡e. 'l¡.r,îv eriaæóòexrov
fyoú¡.r,evor, cò ou¡,r,paîvov touri ðgeÀoq,èæl¡.r,évo¡.r,ev dvøÀíoxov-
teç tò ¡.r.r,xpòv roüro, 6æep culXd,vopcv ëXovre€ Xpuoíov. ei òè xai toi6 d,lÀor,q
8. @eóôorpoç
riv$póæor,ç ëp<oq (toiç èpæéguxev oriror tervó6, óc (Ìv ¡r&ÀÀov a['peio.$ær, név¡-
'Al.Eiç. l0taç xai æpooairaç, i ciæo$avóvcøç pøolÀeúelv re xcrl æÀoureîv, xo¿vòv ôiv eìir¡
cò æá$o6. z.ai xøÀöç, óç ðouxe, gr¡oi xori é roü 'O¡rÍ¡pou 'AXr,lÀeùç Àéy<,rv,
F 47v @eó8<opoq 'A).él¿ò¿ eõ æpd,ceer,v. 'H ðeoæót"¡ ou¡,r.pctoæ vóooq xd¡.rè
"õ ó6 Bor5).or,c' à.v p&lÀov (iv èæi yiç 8ouÀeúoiv &v$póæqr ç¿vi xøì töv gauÀoc&-
P_29]opó8pø éc tò eixòç tivr{. gíÀoç ydp xoci eùepyéc¡ç êoriv eiç tà ¡.r,dÀr,otø..
;<,lv tiv rúXr¡v, ì) ciæo$øvòv pøor,Àerler,v rõv xaror,Xo¡lév<,lv ctæd,vr<¡v Ëv "A¡8ou.
¡.r,ou
L 6'i $npp.iu ye ë1o ËE <ï¡v rçuv.$úvo¡.toc vüv, xæl ÀrJo¡v êÀæi(<o toü vóoou.
¡.r,óvtou
øücòç yévr¡tar, å[ &v$póæcov, àlxaloç à\v nepr,eivør Tà ouorørrz&., &-æeg ipr¡aaç, .yêypanrær. rà ¡,r,èv æpòç còv Muorr¡pr,ocxóv,
ð'è
xai eï'r¡toü$' o'[1co6 ,'(,va p.í,"ce 15
15rà àè npòq flovrøvóv, óç i'¡[iouq rai åær,¡.r,eÀöq. 'lvoc Ðè ¡,r,{æ ùr,øøéoot, ¡-ti¡rel72
xai ôipXer,v zçoÀÀõv èæl Xpóvov ¡,taxpótatov, ¡.r,r¡$' ri¡¡,r,eîç &æøpø.¡rr5$¡rø &v¿-
ppæàrlvor, èæÉ¡.r,g$r¡ ò¿' oixécou è¡roü. 8íxar,ov yàp oûv oúr<o gpovrioa¿ èæì
ó¡,re$ø 9ílov &yøSòv &æoÀcoÀexóreç xul' eÛepyÉtr¡v' oè 8è åæa¿vö tiç æpòç
æp&y¡t"ætt oQ, dÀÀà pù .úXn xøù &v$pónor,6 oùx &[,r,oæLoroq ènrcpêr{,,orr, gíÀov S g!
¿riròv o¡couòìe xøi åæl¡.r,eleíø6. ëv8el{lv yrìp ëXeu tøütø orl póvov er}yv<o¡.r.ooúv¡Ç,
roroürov npãy¡-r.a òoxoüv ðv4oív tr.vø èveyxeîy c[v oo¿ zøÀöç oixovo¡,r,2¡$év.
&lÀà xø.i rf).Àr¡ç &[to].óyou tpóæov Xpr¡orót¡coç. é 8è æøtì¡p &.gixero ¡.r,èv 8eüpo
èr.i ^¡peiq, rï.lv oT8ø6. æu$ópevoç 8è cù nepi còv 8eoæóo1v, tþeto 8eïv xai óç 20 Xr5 òè xaí, td- æepi oè vüv ëXeu, 8iÀóv ¡,r,or, noíIoov, xæi ¡i æote vüv
6æ<oq
arlròv noperleosær, 6æou &,v g$úop, eÛvoïxòv òr¡),øðl xal roüto æo¿öv. &l¡.ù vüv 20 èv 'Pó¡l,¡ xæ¡vóv. deì 1áp cr, Ârpú¡ géper, xør,vóv. eõ ò' ëyov,ca. elr¡ tà od, xøì,
r5æò cöv oöv ypø¡,u¡.r.d.r<ov d,æotpørceiq rþXeto &æ¿òv oíxoc8e eiç Td,pavcov' ëppr,roo. Èzrr,84¡-r,oüvcr, xøi &noàr¡¡,r,oüvt¿. ædvrø oot @eò6 oixovo¡.r,oír¡ èæi cù ói¡.r,er,vóv te
Der bisher noch ungedruckte Brief iSt überliefe¡t: Rom, Cod. Vat' gr'1393, Uberlief ert ist der bisher noch ungedruckte Brief ; Rom, Cod. Vat. gr. 1393,
foL 52-53 (: B) ; Mailand, Bibl. Ambr'. Cor1. gr. P rr9 sup. fol. 3r-32 (- P) ; Cod. gr.
5t-52 (: B) ; Mailand, BibL Ambr. Cod. gr. P rr9 sup. fol' 3o-3ov (: P); Cod.
fol.
gr.D rr8inf. Vgl.oben S.572;Florenz,Bibl.Laur.Plut'5.5,Cod.9.fol.7'z-7zv (--L). D rr8 inf. Vgl oben S.572; Florenz, Bibl. Laur ì)lut. 55, Cod, g. 1o1.73-7s (:L)
584 THEoDoRI G/^ZAE AT9UE ALTORUM EPISTOLAE 585
Ti6 Ðè æpòç ê¡ré oou erivoíaç XrÍpr,v ¡.r,èv oTòd, oo¿ æÀelot4v ciç rò eix6c.. Ep. rz. Alexios hatte von dem Tod einer Theodora, wahrscheinlich seiner Frau
o[6 ò'd¡lelpó¡.r,evo6 tà àíxa¿ø ðiv noroír¡v, oùx ëXo, æÀì1v tiç
'úo¡6 erivoíæç xal (vgl. 586, 4 f.), berichtet. Gazes nimmt cìaran Anteil. Der Freund hatte füm lateinisch
geschriebeu. Gazes versteht das, will aber bei seiner Muttersprache bleiben, weil sich
toü yàp toîç rÍÀÀou6 xøl toü$' \ nevtæ ëyet xax6v, ¡.r.ì¡ àr5voco$ar
d,vrr,gr,Àeîv. æpòq
ibm dafür sonst so wenig Gelegenheit bietet. Die Italiener vernachlässigen ja das Grie-
giÀouq etr æo¡eîv. eü7,eo$ar oõv oo¿ ì.o¿æòv erivoixöç r&ya$ø-, oæouÐæíc.¡l ènr,er,xî,:ç1Í
chische, weil ihnen der sinn für das schöne abgehe, bemerkt er verbittert. Gazes ist
övr¿ xøl grløpércp. xøi eüeÀæuç 8' ,åZpø eí¡.r,i eriy"ó¡.r,evoç ræica. &¡.r,ct yrìp èv ooi inzwischen nach Policastro (flalar,oxd.otpc,v), in der Gegend von Salerno, gegaDgen.
&,perl¡ rê èo¡¿ xøci f1ìtxíø æpoo{xouoæ ei6 eri8ør¡.r.oviøv. töv 8' èv 'Pó¡.l¡ æpæt- (Im Bereich des Bistums Policastro hatte er bekanntlich die Pfründe San Giovanni
to¡.r,év<ov toîç &pXouo¿ véov orlàèv ëX<o oor gpri(er,v. &ei y&p ðXvr¡ èæ' ðXvp a Piro inne.) Hier lebe et zwat fern von jeder Kultur. Nach Ron könne er wegen der
dort herrschenden Seuche nicht zurückkehren. Er bittet um weitere Nachrichten. Gazes
fühlt sich krank.
P rayâoç B l 2'Iépaxovl'Iépaxo6 BP I 2 i¡repoðpó¡,tou B"i¡¡leæpoùpó-
1 tøXécov
Der bisher noch ungedruckte Brief ist überliefert: Rom, Cod. Vat. gr.1393,
¡"rouP l9véçPvéovB | 11 8røtpípeuçBòr,a,peípet6P 115ànéoteÀxøBèæóotcrì)'aPl fol. 53-54 (: Mailand, Bibl. Ambr. p p) ; Cod. gr.
2I&æo),a,¿þavr.vtscriþsi d,rolc¡.r,pdvovraçBP 123öþer,Bcovr.cxötlnl27 &¡ré¡rzrtcoEB B) ; Cod. gr. r19 sup. fot. 32-fi (:
D ¡18 inf. Vgl. oben S.572; Florenz, Bibl. Laur. plut. 55, Cod. g. ftot.75v-77 (:L),
ùl¡é¡t.tt,coç P | 29 xa.rugpolzô¡l >tatapolxQ R P
-
586 THEoDORI GAZAE ATQUE ALTORUM EPISTOLAE. 587
îp€îõ6 Xpiõ'Scr¿, èzc¿ àè tõv ðp.¡c,rv èÀÀeinerv. ei 8í1 crç teÀeuciv iivelxe xaraori¡oæt èv 'Pó¡.r,¡ roci xepSõv zrópou6 xai dgop¡,r.d.q. xcrl 6c¿ æer,.$ó¡.r,evó6
yevvaloç ou'¡yevoüç xøi oizeíou, ¡lr¡ò' i¡¡.r.eîq dæoÀelæó¡-r,e$a roü xaÀoü toriçou rõv èv ÕÀolpevtiç Àéyovtr, ræîtra, &^¡ævuxreîç re xoci- pé¡lg¡ ê¡loí.
r¿v¿
ëp'¡ou' dÀÀ' ri¡,r,llló¡levol åglxveiosat orcouòd,(<o¡rev. ori ¡.r.uxpòv 8è nøpa¡l.r5$rov 'Eyò 8è cò ¡rèv elvaí t¿væ xai èv Ol<opevcíç òrd,poÀov oûòèv Sau¡r<Í(<o.
xai o[ Êx cle @eo8ópaq naîàéq eio'¿v. d$avaoLu. yrirp r4 6 ro'î,ç yLverær, 'coiç -IÍpr¡c yàp é píoc 8r,apoÀiç' cò 8è oé ye eridÀocov eïvær oúc<¡oì, cøTç 8r,øpo-
õ Àæiç, roütó ye $øu¡lá(<o. ëàer,
'¡ove üotv, 6ore coùç èl èxetv1e épöv orix &nò tpóæou 'ifú"1 (iv ri¡v rsxoüoo(v. b 1úp oe ¡,r.¡8a¡.r,õç lóycp æroteüoau roror5t<p,
Tæürø ¡.r,èv oüv Q8é æcoç Àoyr(o¡.r.évor,q Àr¡nréov ¡-r.écpov À15æ¡6 xai nøpor- 8r,æ,upí{,,avtæ 8ì¡ êv 'Pó¡.r,¡ nêv.ce
xai teooapú"xovrø i¡-r,épa6 xøi ¡,r,r¡Sèv ro¿oüro
¡ru$íøv npoollxouoav töv &vrøpöv. où 8à ei ¡.r,àv Køîo'øp èc' ðX<ov únøp7.iøv ¡.r,í1ce aûròv ¡r{re æap' &Àlou æu$ópeyov. el y&.p .ctç è¡roi 8úvø¡.r,1ç
c*'io$ó¡.r,evov,
òrø.tpúper, èv Tápævcr, 8iÀov 6rr Èær,¡r.eveîç roîç øûcoîq. ei 8' &).ì.o$i n'ou 8r,ú,yer fv to.øúrr¡, xd,v øritòç fro$d,vou æøpóv, xd.v'Apyupóæ,rÀoç xøi o[ &lÀo¿ gi],,or,B 44
L76, ¡te'cæþ&.ç, eix6ç oÉ ye ¡rì¡ &æoæé¡rQøo$ør, è$óÀovcø ¡-r,éver,v. ë7,<ov òè oíxo¿ xaì, ëleyov. vüv 8è ¡rd,vr<¡v cõv åv$ci8e oor, gll<ov rolÀà oxetl,,ø¡révcov nepi æópou
B 54 æpovo{oerøl oou å. ixoLvd... ei òè oiø cd, æøpd, riç rúXr;e, dÀl' 6r¡ æcrpà ðó(øv 10 l0xaì. xuraaa&.oeaç, xøi ¡rr¡$èv Ðuvr¡$évcoq eúpeîv ¡,r,r¡òevóç, où còv 3v (ÞÀcopevtíç
orlx oîò'' 6vr¿vø- ori yùp ðvo¡.rd,(er,ç
oupp.ì, zuúÌrv oiocéov yevvaí<oq dpecì¡v ëy.ovra cpéger,v ¡rèv [,xøv{v, æøvcøXoü -, 8r,úpoÀov à', óç ðolxe, xøi gccülov ròv
eùrppaivetv 8è 8uvætdv, xd,v ¡rr¡8évor ëX¡ç eüepyecoüvsø söv vüv ripXów<'lv. cpóæov <onr,orírepov úæeíÀ¡gorç oøuroü re xocl röv èv 'PóFI gil<,lv te xaì,
P33 'Eyò 8è drueÐ{¡.r,i¡oa ¡rèv eiç 0ivocpiøv cì¡v xÀr¡$eîoæv g,eyúlr¡v 'EÀláàø, oixeír¡v d,nd,vtcov.
oxoæòv ðX<ov ou(ioø¿ tò Ào¡æòv roù Bíou coîç åxeî giÀor,q'A$øvøoí<p xøi IIÉcp<p. @øu¡ró(<o 8è xøí, 6rr, ì,êye4, óç floæv èv'Pó¡.l¡ æÀeiouç zuópor, rõv êær,-
15tr1àeíorv. rive6 1cÌp f,oøv oüro.; Ì) ori ¡.r,é¡.r,vqoar, óç ouXvd, òr,æleyó¡.r,evor, xøi
eúpòv 8è rd' ¡.r,èv xor,và riç X,ópac páppøpa æøvtelârq xo¿i &æoÀiteuræ ¡e xo'itl
z"ä,v ei8oq êv$u¡.r.ori¡.r,evor, æópou ori8èv eúpíoxo¡.r,ev 8uværòv oiXo¡.r,évou B¡o-
&"nogæ, rà, à'í8¿ø cöv rgílcov ocevà xo¡.r,tàfl, óq ¡.r,r¡àè ò'co¡.locríou "¡e e'iæopiøv
eïvør ¡lerpíou, ë1vcov ðæav{xerv eiq 'Pó¡lriv xcci,iLÀÀo rl pouÀeúoao$ø.r,. åæav¿òv oapi<ovoç, Èg'rir æãoø flv i¡.r,iv i ålníç; rilÀà yúp, é6 ëor,xe, or5 ôuoXepõv,
8' ë¡.lø$ov còv åv cfl'PóþrTl lor,¡.r,óv, xa.i y.or. ë8o(ev &voc¡.r,eîvør, åv 11aÀø.loxd.orpç töv ðv ÕÀ<opevríç npa^¡¡.r,dtov zcer,pó¡.r.evoq vüv, þ{<o t& æpórepov èv 'Póp¡
riç Âouxævíaç, {aç d,v c&xeî }.áp¡ zp&olv rlyr,ør,votépæv. èyxerpúoø¿ coívuv rineíÀ¡gä6. coüro 8é oor, ou¡.r.pøív er., .c&ya ¡-r,èv xai 8¿órr, tò nøpòv &ei xøxòv
&væyxr¡ toîç Èvrøü$æ Xorpior,ç. r& ò' oÜre æópp<o xeî¡a.¡. æoÀr5, úyr.er.võç'te ëya"Zo 20 XøÀenócepuv roü ruøp{xovcoç eTva¿ òoxeî' é6 àè gøír¡v &v 8r,øpepøroú¡.r,evoç,
xori æpòq Xel¡repiøv 6pav eriguöq. Srcr,pípovr¿ àè èvto¿ü$ø ouXvà èæ¿otéÀle¿v ò¿ótr, èv 'Pópl ¡rèv @eó8<opoç flv zcøpø¡.r.u$oú¡.r,evóç oo¿ xøi ¡,r,ecprd,(<ov rrì òuoXepi
àéo¡.rcti oou, êd,v, óq riroÀøppc{,vo, còv Xer¡.r,õvø 8r,æ1d.'¡pq èv NeaæóÀer. gpovtìç 6 RP,a. rouoücolro¿oürov Bp | 7 BA dlÀA p
¡.r.r¡8èv ¡r1Dèv.Boiss. l6 &Àìou
L77 yap pot r&" re o&", 6ætl,ç ëye,., npdcy¡to.ra ei8évfl¿ xøi tà æepì, r)¡v 'Pópr¡v, riÀl<ov Boiss. l8'ApyupóæuloqBP | 10 ¡,rz¡Sèv BP ¡rz;8'èv Bozss. lSuv¡$åvroç BpA
&ruep eix6ç, coîq æepi Ned,æol¿v &yyóÀÀeo'8'al pepar,ótepov. ei òé t¿ xctì tõ¡v àuvr¡,$évrorv C I 18 æeupó¡revo6l rrer,pó¡.r,evo6 BP | 21 oo¿ BAClpom.
Ëv NeøøóÀe¿ àoxsi oo¿ òragéper,v i¡.r,îv, ¡.r,18è roúr<ov &¡,r,ÉÀer,. nÀì¡v ei tr, pcror,Àeù6 25 Kreise, die für ihn nichts getan haben sollen. Gegen solche Beschwerden ¡ichtet sich
{ paotÀé<oç uiòq ¡.r,ecaæó¡.r.zreo$crr, i¡.r,äç poúleca¡. ¿to$evõ yàp xøi riæoupleiv Gazes' B¡ief, der ihm rät, sich in die Ve¡hältnisse in frerndem Land zu finclen. Seit
ð¡<o oriàèv oüc' øritoi6 oüce &Àlc¡r ,rç töv 8eoæoröv. ëppooo. dem Tod Bessarions sei in Rom für ihn nichts zu hoffen. Gazes verweist auf seine eigene
'Arò flælø¿ or&.ar pov, Xeæte¡i.ppiou r¡1ì'. Lage. Auch er habe in der Not selber sein Stückchen Land bestellt und sei nicht auf
die Unterstützung anderer angewiesen ge\sesen. Zum Schluß ersucht er ihn, den Pau-
sanias abzuschreiben, und verspricht ihm dafür Bezahlung, Mehr könne er nicht leisten,
B 43u 13. Oeóõ@poç weil er infolge seiner Krankheit selber in dürftiger Lage sei. Der Brief stammt aus
P 26 A4¡rr¡rpí<p róó 2toupoæriÀqr. der Zeit nach Bessarions Tod (r8. Nov. r47z). Doc};' scheint -dieser Zwischenfall schon
einige Zeil atrückzuliegen. Gazes selber ist r476 gestorben. Vgl. dazu unten Nachträge zum
Ar¡¡.r,r¡rpí<p eõ zrpúccer,v. Ae¡và, æd,À¿v d11éÀler,6. eízrep oriò' Ëv III.Band, Über Gazes' Schreibweise X,roupórcuÀoç, 'Apyupóaulo6 vgl. unten S. 59o.
-(ùeóàopoq -
Der Brief ist überliefe¡t: Rom, Cod. Va,t. gr. 1393, 1ol.43v-45 (: B) ; Mai-
Oltopevtiç ou¡.r,pøí,ver, tà æøpâ, ciq túXr¡e &¡reív<o, òer,vócepov 8è oú ye ròv
land, Bibl. Ambr. Cod. gr. P rr9 sup. fol. z6-z7v (: P) ; Cod. gr. D rr8 inf. Vgl. oben
ló1ov noleîç gú.ox"ov, ô6 èyó oou í¡¡.r.eÀ¡xòq ei¡li òuvd¡.r.evo6 æpooóàouq oo¿ S. 572. Paris, Bibl. Nat. Cod, gr. z966 (- A), Cod. gr. 3043 (: C).-Druckausgaben:
bei Nrxó),4o6 @r¡oeúç,'O¡rr¡pou'IÀrùç ¡.r,ecù rcctÀar,&6 æapøgpdoeciç è[ iòroXeípou ¡oü @eo-
4 elolvBåo¡ivPl11 oiocéovB ioréovP | 19 ÂouxøvíaqlÂeuxuvia6BP l23tì¡v
òópou Iø(i. Firenze r8rr. I p, XXII-XXIV (nach L) ; bei J. Fr. Boissonade, Anec-
'Pó,rr,v B {q'Pó¡r.r,v P | 2) @eó8copoç Àz;¡.1'4cpíç cQ lcouporrúlA B Pl A'C ed. Boiss. dota G¡aeca e Codicibus Regiis. Vol. V. Paris 1833, p. 4o2-4o7 (nach A u. C [bei
om. | 3l d.¡1é),).er.6 B riyyéler,q P ctnøyyéÀeuç A Boiss. d.æayleleïç C | 32 8er.vótepovl
Boiss. mit B bezeichnetl). Von da abgedruckt bei Migne PG 16r, roo5-roo8.
òeuvórepov B P I 33 i1¡re),r¡r-òq B A i1¡.r,el,xò6 I' i¡.r,í),r¡xc,rç C Einen weiteren längeren Brief Gazes'an den gleichen Demetrios, der sich
Ep, r3. Demetrios Sturopylos (nicht Chalkondyles, wie Boissonade ver- damals in Fer¡ara aufhielt, hat Boissonade (Anecdota GraecaV 4o8-4rg; bei Migne
mutete) hatte sein \áeiterkommen zunächst in Rom versucht, ohne clabei Glück zu PG 16r, roo8-ror4) nach Cod. gt.2r3r der Pariser Nationalbibliothek herausgegeben.
haben. Weiterhin hielt er sich in Florenz auf, wo er aber angeblich Anfeindurrgen er- Ich konnte dafür leider keine andere Handschrift ausfindig machen, um so bedauerlicher,
fuhr. Seine Klage ging aber hauptsächlich gegen Theodoros Gazes und die römiscben da der Pariser Kodex einige kleine Lücken aufweist.
-7--
P 26v xøì, civ æoÀÀì¡v aío$rlor,v röv xøxöv &gær,poú¡levo6 riæò rõv iÐíov, õv eîXe Ilagd,òer^¡¡.rø ò' 'íooç â,v eìir¡ ori gøülov xøi rò
i¡.r.érepov. tp"îc
.¡àp &æo- B 45
¡,r,r,xpôv' Ëv Õì,opevríqc 8è oü8Évæ ëXer,ç ror,oürov. àei ò' &.pæ rù. npd..yp,wæ aôcà poüvtéq æore rpóæou æavcòq eiq tòv píov érépou, lcpóvte ç Ë^¡e.pyoü¡.r,ev,
Xopíov
xo¿S' æúcà Setopeîv re xo(l xpíver,v, oT,&" èol,v, riÀÀrì ¡,r,i¡ xurú. .c¡,væ rceplorao,.v xøi taút¡ 'uà Èær,t{ò-er,ø zropr,(ó¡.r,evor,
oû8evi yeyóvcrp'V goprrxo i æ xai èæøxseiç
xaì, ou¡lpep'4xóç' &ttølcã.o$al ^¡àp o{íro6 ôiv e'ú¡ æoÀÀd,xr,q. airoüvtec. ooi ye oriàe¡ríø &v&yxï1eorp1eiv'è¡r,oi ¡.r,èv.yrÌp é róce æóÀe-
¡.r,évror
E[q ¡rèv oõv æópo6 oor píou èv'Pó¡.r,.¡¡ !v, còêp,òv¡.r,óvov'couniSèèæì¡.r,év 5 5 ¡.r,oq dæéxÀele riv eiç tâ,ç æóÀer,ç éòóv. où 8' èv (Þl<,lpevd,q eî, æóler, zcopr,oru-
tr,væ Xpóvov iipxeoev &v' xa.i yé1ove òí1 . òr,& æøvtò6 8è ê{øpxéoocr, ori¡ olóv xtlt&ry1 èx&.orc4, d.æep d.v Èær,c¡ðeúer.v æpoéÀr¡tar,.
re fiv. xaì, 8ì¡ pepol$1xóteç .cù. 8uvæcà &æercepr6p"a$á oe, oT or1, xai æpiv Eõ oõv ëXer, æor,eio.$a¿ còv píov Xpó¡revov rfr úæøpXoúo¡ 8uvá¡.r,er, xai
&gr,xéoSør, eiç 'Pó¡.r.2¡v, rilpéyou æoperieosø1. ei àà ¡,r,r¡8' èxeî ruyXd,ver,6, ôv 8ei, olXr¡v ctitr,ó¡.r,evov ¡rí1te pÀøogr¡¡.r,oüvcø roù6 èæuXcopíouç. ei yàp xøi
'r.{ce
f¡¡,r,eî6 ye orlàèv &8¡xoü¡rev' oûð' ëocr,v ëyxÀr¡¡,r,æ çoüro
i¡,r,õv oü$év, ei ¡,r,ì¡ xai ^¡\ioy.pu rà. æag' æricöv, dÀ).' oûX, o[æ orj 8r,aoúp<ov gítÇ, ¡rævre\õç gøüÀø.
B44voù !¡rã6 &Ðrxeiç,6tr, d.p"æ orl re æocpòv ÈEeví(ou f¡¡,r,îv, xøi &yyeÀoq !xev, óq10 10 xai ¡.r,rjæote où coooütov oi ðærXópuo¿ clo¿v ø.I.cg,,
õtv &yavaxtei6, 6oov or5.
Br¡ooapíov, \p.hepoç ô5v er)epyéø¡6, re.$vr¡xò6 e'lr¡. gr,ÀéÀÀr¡v '¡cÌp ei xøi gr,Àórcocrptç oú ye æépøv toü àéovtoç, xai С¿t coüco
xaúpclv
Tò à' ri[r,oüv f¡¡a&ç 8eîv xæi rù. Èv (Þlopewiq èniotæoÐal oixoüvrøq èv ciei Àóyor,ç éÀÀr¡vr,xoîç ¡.r,óvorç.4øriv<ov ò),r,1copei6.d¡ote íæ' &æer.pi.açoi;xëyetç
'PópI xcri píov &npd.^¡¡tovæ(îovraç, goprrxòv Àíav xøì &liia,or,ç ori gíÀou, riÀlà é¡.r,r,Àeîv [xøvö6 toîç èær,Xorpior,ç. toüco àè
¡_r,ì¡ Suvocpévg ou¡.r,pøiver,, é6 rò eixóç,
glÀør,tlou &v eilr¡. f¡pei6 1àp oûX 6æcoç tù èv <ÞÀorpevriç, &ÀÀ' oùàè r& Ëv tfr æoÀlõv &æopeîv 8r,øtpípovtr, åv 'Icocloîç. oü ¡rÌ¡v dÀÀ', 6æ¡ æot'ôlv Ðløcpíp¡ç,
oì,xiq, èv fi oixoü¡,r,ev, o'i8oc¡.r.ev n&v¡u.¿Àl' é oixêrïe noÀlà 8r,æg$eíp<ov xøi1b 15 eriepyeteî ¡r,èv é 8ràoúç oor, oúx &8¿xeï sè é
¡ri òr,8or5q. 6ore toù6 8r8óvcøç ¡.r,èv
þç8r,oupyõv ).éÀr¡Se. où 8è êxyøÀeîç,6rr, où æpoeíæo¡.r,ev c& ¡rélÀovtæ ou¡.r,p{oe- èæø¿veîv Xpí1, roùç 8è ¡rì¡ àr,8óvrøç ¡rì¡ pÀøogr¡¡.r,eiv.
oSæí oo¿ èv OÀ<,lpevríç, rup&y¡t"a rii8r¡Àov zæi f¡¡.r,îv t6re <itotrep xøi ooi. xai óq Tøüræ eipí1o$<o ¡-r.or,, rò ¡,r,èv &æoÀoyou¡,tévqo &nò toü òlxorrou, tò gè æpo- p 2zv
è¡.r,Bælóvrøq oe eiç ou¡.r,gopùç ê.cêguç ú1¡tõ.q æirr.Ç. òuocuXÉoroccoç oüv ëyo.¡é rpéæovt dæ' erlvoúøç.
eipr tà repì, oé, ô Ar¡pí¡rpr,e. riei yúp ool por¡$öv xæi oupr,npd,c*¡v tà Suvard, TrI 8è Ilocuocrvíou èù,v Suvi¡Sfrç å¡,r,oì ¡.r.etæypci,tl,,ør, dæo}óõ¡¡ oo¿ óç ¡,4o$óv
orlòéæor' eityagr,oriaçxø$øp&6 næpà ooü ru^yy&v<,t. èæei xøì, vüv cí xøÀòv &nò röv 20 20'¡e tò [xøvóv' æléov òé tr úæooxéo$cr,¿ or]x ëxo úæò æeviaç,
iv vóoo6 è¡.r,oi
¡.ley&Àcov ðzyaivov cöv Èæi céÀer riç oiq êær,orcÀi q,6rexær' dpXà6 !¡riv ðve¿tí- éo 4 ¡.r.épør, ya\eæ .i.répæv xø$íorr¡ or,v. ip pcloo.
(er,6 ðÀr,ycopíav tE xorì, o¿iríav coü ¡.r.i¡ oè eûæopeîv píou p.êvovr&.
1e ev'Pó¡.r.1¡ ;
'Aæò 'Ptô¡,r,¡q, 'Iouvíou l¡'.
dÀÀ' orl 8íxø¿ø røü,u' èocív, ori8' .Í(rø rìc è¡.¿ìc æepù oè èær,¡,,eleíø6 re xøi eûvoíaç.
P27 "Aço,,rov 8é ¡,r,or àoxeî xøi rò &eì, xal æavraToü øir¿&o$a¿ xøi rù¡v trlXr¡v. 14. @eóôorpoç B48
ori '¡rìp r&vr..v ú xvpiæ èorív ' &lÀ' &plì¡ rcoÀÀô¡v &p"iq, xøi èæì, noÀrõv 2b Qpcyxíoxqp iÞrléÀgc¡r L68
"úxl
aüroxpd,r<,lp é róyo6 xaì. æp&fuç v¿xõoø co¡øài æoÀld, xøropsoi. ÐeT coívuv xorl D38
Eõ æpútcer,v.
oè ¡,r.1 æci,vrø Ëælrpéruer,v tfr triX¡, riÀÀ& { úøøpXorlo¡ &petfr Xpio$ør, olov
grloer, xæi ìó1<p xøì, ðg$øÀ¡-r,oîç xæi, yepoi, xai 6Àtoç ¡.r.i dæoxveïv æpòç corSç Or) nd.vt', ëorxev, ¿o$eveî rò yigøq. &Àl'ëot¿ xæì, èg'oi6 ëppcotar, xøl,
zróvouq, ¡.r,r¡àè æpòç Écepov dæopÀéæovcoc ÈÀæí(euv æriròv þç$u¡r.oüvrø. òr,øgepóvcoç ioXúer,. gpóvr¡or,ç yàp eõ ¡,r,úÀoc tQ Xpóve ouveælòiàoo¿ xaì, èrct-
o¡nV'rt xøi lóyoq, têoi,q re ê1yr,vó¡,r,eva vêor.ç ræiræ úorepov &xp.&(a 1épouor,v
Aiq yrÌp xai "cpiq r&ya. re$lew..
¡-r.èv ìu ò' ërr, Àuæfr6, B0
7 ùnene¡ræ|¡te$doeBP &æoæe¡.r,æó¡,r.e$doe ABoøss. | 8 ôpé1oul ôpéyoup lS¡eil Ep. r+. Gazes tröstet den alternden Filelfo. Daß er noch rüstig sei, besage sein
ôùBP I lSoixíq¡oixelqP I lToorPACoúB | 18èppa),óvraçoeBpBoiss. neuester Protreptikos an Ercole von Ferrara. Gazes verspricht sich viel von sol-
è¡.r.pctì.orltúç oe A | 18 ëy<o.yel diyco ye P I 20 ú B) ø p | 2L oi6 ACBoiss.l Bp chen politischen Schri{ten und macht ihm deswegen clen Vorschlag, eine ähnliche
om. | 22 ò),r,ytopíocvl ôfu,1opiav B P | 22 pévovcd 1e B p Boiss. pr,oú¡revov rd re B I)enkschrift {ü¡ den Papst abzufassen. Zu diesem Zweck e¡örtert er die Zustände
píou¡,r,evov rú. ye A, | 24 ùé ¡rou B A CIP om.
| 24 &et xøl B p dtø et Boi,ss. coni,caitf an der römischen Kurie. An dem Gehaben der Kardinäle bei den Papstwahlen wie
ACom.xaL l 24 tì¡v triX¡rt AlBPCom,rì¿v | 26 xacop$oï BAC xatop,$fr p I
an den Päpsten übt er Kritik, Sehr ab{ällig spricht er von Paul IL, worin er sich
29èlæí(elvBPòvor.8í(ervAC | 308'ëtr,l 8ètrC | 31 d,.¡operioet6BC&1oper5er,6p mit der Beurteilung seitens der italienischen Humanisten begegnet. Unter seinem
dlopeúo¡6 A | 32 riXpeîoçl díXpero6 C Pontifikat habe die Tyrannis geherrscht; mit dem jelzígen. Papst sei eine Oligarchie
30 Hesiocl. "E,gya xui r]¡r,épar, 399-4or, in den Besitz der Macht gekommen. Hier habe seine Kritik einzugreifen. Um
-
-7-
iiàr¡ xæi rcoÀ¿oîç. v-ø.ì, où yoüv culXd'veuç ¡,r.èv "¡épcov ô\v xøi æpòq ëp'¡ø &o$evéote- xai còv piov )æp8øvørcdÀou'vüv 8' &vrmpvç òÀr,yæpxiø èoaiv. aíyàprõvæÀer-
poÇ, .i' öóprlc oó¡.r,aroç 8eîca¿' Ùuxtc 8' otpetfr æolù 8r,ev{voxøç. xøì þçòûo6 óv.v {,,igor, v¿xõo¿ tiv øípeor,v toü &pxr.epéoç. eioì, àè rrreíouç röv oæouòaícov
¡.r,èv dæoàrlp æpòq &yövot toroütov, þq8iôq àè vr,x{ç xøl
xa,op$öv èæaívou oí, ¡.r.i¡ æd,vu dperì¡v èæorrvoüvce6 8eî .¡àp ëru ¡.r.etpuú(er,v cÇr lóyq où
- - ¡_r,ì¡v
àè xøí rrvcr èÀéo$o¿r o¿úcöv teroÀ¡.r,í¡xøor,v, &ÀÀå, röv diÀÀ<ov, ôv
avyydrver,ç. iiSeoøv &ÀÀoç
A¡Àoî àè ò Lé^¡<o xq.i. rù. fSora'cd'. oo¿ cd8e o'uYTeTPctl¿péva npòq 'HpøxÀéot í s ¡lèv &yasòv ðvca, á,æÀoüv 8é r¿væ tòv rpóæov zøi &æolíreurov, roürov efÀovro,
còv Oeppøpiaç àuvúot¡v æpotperrtrxà ¡,rr¡8e¡,r,l&ç &'peú¡e Àóyou Àer,æó¡.r.evø. 8rò æpógøor,v g,èv óç &1ø$óv, røî6 ò' d,À¡$eicrr,ç ôç &æoll,teurov, lv, ó6 8frSev
Ði¡ oou xøi Xplo$al ouXvd, æøpøxeÀeúo¡.r,ar, tfr rouøút¡ Suvd¡.r,et,,iLìoç te xo(i )¿aprod,¡levor cà æepi tiv ø'ípeo¿v ëXor,ev d,yer,v xocì géper,v, fl &v 8oxfr, xai ¡lÌ¡ B 4g
D BBv æpòç coùç Suvaorer5ovra6 xaì 8uvø¡.r.évouq ¡,r,eyáÀa ôgeleîv te xæi pÀáæte¿v. 8r,'è¡,r.æerpíocv toü &pxovto6 xc'rhlor,vto t¿ù cù ogior.v øritoiç oæou8ø(ó¡.r,evø
rò yàp æepi aritoùç <ígeÀoq æéguxe 8r,øpaiveuv eiq tà xo¿vd' xaì orl¡.r,ææv ò9éÀr¡oe np&rrer,v. tøüræ 8È f'¡osúvovro ¡,.évtor, xo¿i oi oæou8aîo¿ xætæoxeva(í¡teva. xaî
peltíor. xøÀòv xøi'Hpaxléø10 10&o¡.r,evor, 6ç eix6q, tò rcp&y¡,r.a è8é¡ovco. &yaæ¡tòv yàp a'jcoi6
rò úæí1xoov é tòv &pXovtæ évoc &¡uoàei(aç ¡eèv oõv flv, ei ¡.r,{ crçL6gu
æporpéæer,v eiç &peciv xøi (iÀov töv èæa¡vou¡,r,évcov dpXóvecov' æoÀÀÇ 8è xá¡.- cöv èvøvti<ov rcpoxe r,pr,oselr¡. æpooeæor,oüvço 8è &yvoeîv xq.l¡¿ xaT &vcr.ngd.rrer.v,
L68uìlov, ¿ll .cwæ töv ¡.r,er,(óvtiv æel$or,q x{8eo$øl töv xo¿vöv x&x toü eö rro¿eiv fvø ¡rÌ¡ ¡.r,ø$óvteç êxeîvor, rà, Soxoüvsø 8Ì¡ xøi øriroîç tò Àeyó-
rpd..c,cer.v rcprl¡.rvav
B 48u Tù ò' Èv$cÍ8s oi¡.r.øi oe xøi &ÀÀ<¡v æuv$&veo$aL Àeyóvr<ov' 8!Àæ '¡rìp &¡co.ot'v' ¡r4v øûrôv ro.i. rco),,tcwí¡v cr,vø gpóvr¡o¿v. xæi e'íæep é a[pe$ei6 æoÀr,tr,xótepoç
où Xeîpov 8"úoco6 xd¡rè 8rà ppaXé<ov oúccÐoi g&var.,'lv' &pXí¡v ervø i.úp¡ é Àóyo6, !v, æøpaXpi¡lø d,v ouvépæuve roîq oio¡,r.évor,6 xr{ooco$ør, ogíor,v arlcoîq civ
ôv raütø èpö. &pçrtr, dÀÀà ¡li cQ æipe$évt¡ øío$éo$ø¿ og&ç øricor5q xqtarcex.oì,.t¡eu¡.r,évouç
¡.r,erù
.¡e úæò töv dpíor<,rv. vüv 8' 6zcep Éxeîvor, péÀÀov xøi
BoúÀeroc¡ pèvtò èv 'Pó¡11 d,pXov ouveo'cr¡xêvu èl &prcroxpatíøq xøi ¡.r,ov- Xp{ou¡.r.ov aûcoîç rircer,Àí1gø-
apy1a.ç, xøì tâ' pèv èær,¡.r,éÀeo$ør. töv iepöv, cà 8è óoæep &p:glxruovíøv t¿và20 20 orv, á,nÀoüç ëtl é ,iipXrov èorL. xai,8éov ¡,r.toeîv ¡.r,èv ròv,röv éÀo¡lévorv oxoæòv æÀeo-
rirúpxe tv ò¿ø¡röoav ràç ëxú.ocotç töv xpr,ocr,øvöv å$vöv ou¡.r,pølvor5oøe 7rpòq vexr¿xòy xai rap&vo¡tov ðvcø, @eQ àè Xdpuv e i8évær,, <îv garlÀolç dv$póæov
&llr¡Lø òíxø6 xaì 8¿crlúouoø.v cà Ðrd,gopa,. tøüt' &poc x&x ¡ï¡v 1evârv éxdorou Xploú¡.r.evoç Ào'¡,r.o¡.r.oîq eõ æøpeoxeúcroev. áàe tocürø ¡.r,èv oÜruo xa$lotr¡or,gavep&",
ëva c¿và &pr,orov ø[peÏo.$øl cboæveí tr,vor æuÀø1ópøv por!Àerar,, xdx ro'5r<ov eTvø¿ cr,p{ 8è èxeivovç xøi 8ópolç &.¡teiþeræt æÀeíoto¿ç xal" ¡cd¿vro- èæ' èxelvor4
ë'cr.
ouvéòpuov töv xøÀoupévov xocp8lvd'Àe<¡v xai oriÀloyov iepóv, torlcov à'øõ ëvø èÇ d. npdtyy.ara.. xal.6Àco6 Èxeivol ¡.r.év, xa$'å, iiÀær,oøv, &rcæv¡a vor,¡.r,d,¡,r.evor,LZQu
25 ëXououv' é àè æpooxuveicø¿ ¡,r,óvov rioæep {óøvov, xa¡dlx}tercroq èv roiç paor,-
ròv otptorov æipeîo$ør, &.gyr.egé,u ¡.,.É1æv, 6xitro( paouÀrxòv ëy-ovræ. ouppøíver,25
D 39 8è æoÀÀdxr6 í:iLò xuxiaç töv æ[pou¡.r,évov pí.]fe xøp8rvd,Àer,ç ølpeÏo$ør toùç Àeíor,ç. &ægax'coior. 8è xæi 6oor, &pr,otor, toü ouÀló',¡,ou, {tcó¡.r,evou ri6 töv
L 69rÌpíocouÇ, pLile &.py.epeu tòv &procov, xøi tør5c¡ òr.ø9$eipeo$at tò ti6 æoÀr,- écéporv ènr.xpareio.c,, 6ore vüv &.prcroxpacr,xòv ¡,r,èv xøì, ¡.r,ovøpXr,xòv oü,$év, B 4gv
reltæç eiòo6, xøi æoeè ¡lèv eiq cupævvíÐø ¡.r.erøpdlÀer,v, æotè àè eiç ðtrr,1øpXiøv. ðÀryøp7,txòv 8è ¡-r.eoròv æì,eovelîu.ç ¡e xai îpugtq.
.
æpórepov ¡.r,èv 8ì¡ rupøvviç fiv, flécpou tr,vòç Báppou tõv'Eve'uöv Xer,pocovr¡- Torirc¡v à' oúrcoç èXóvcorv, Àóyoq è¡.r,ò6 6ò' åotí. xør,pòç iiàr¡ oe roîq xor,voî6
Sévroç d,pXr,epéoç, fIørJÀou àò ¡.r,erovo¡.r.ao$évco6, &v&póæou àetvöç &æa¿àeútou 30 ;ì0 8ø{rìéorepov Bor¡$ioæ¿ ðx cöv æpocpeæcrxôtv Àóycov' xai xoldoær, pèv ràç
côv êî¿r¿$e¡l,év<ov roîq æpd,.¡¡,r,aor, rouc<ovl 6ppoc, å¡læolloar àè gpóvr¡¡-r,ø cQ D 40
3 cïroòú¡ BL d,ro8úer, D | 6 @eppaptaçl QapapLaç BLD | 16'¡ti:pBD)Lom'l
&pXrepei levvøîov zcti Seóp¡¡,r,æ $éo$a¿ æolrr¿xòv xal roü oyi¡,¿.aroç illr,ov'
19 dpr,oroxpøciuçF L &.ptcroxpæ'cetuç D | 30 &ralùe'jtou BL dæe8eútou D
ctvtr.).ø¡,r,púveo$aí te röv æpø^¡¡.r,d,t<ov æupæxa.l,ê,oar. xai roîç
æpeæolàéotepov
für seine zu erreichen, ve¡weist er auf einige Persönlichkeiten
eigene Lage etwas re &ì'À,a xøi cò ¡.r.ì¡ coi6 xøcà ou¡lpepr¡xòç
&.p|orotç Xpio$ør, ou¡.r,por5Àor,ç, r&
aus Filelfos Kreis, darunter auch Johannes Argyropulos, die an der Kurie in An- 35úæoupyí¡oo.o¿.cù. Srpúprl æpeopeîæ ti¡v &pXì¡v vé¡.r"euv. ori8è yàp oi æóÀrv æøpd
sehen stehen. Gazes selbe¡fühtt sich alt und krank. Der Brief stammt aus der Zeit
- æpoòócou Àapóvceç rrpõo¿ còv òeàoxórø, ctÀtrci rò ¡,rèv np&y¡ta óç Xp{ou¡.r.ov
nach dem Tod Bessarions Ç¿2s5 selber ist 1476 gestorben also t473-76. Dem'
- -Die Schreibweise Túpxou ctúcoîç &æo8éXovcør,, còv 8è æpoÐóvra ¡,r,looüor. t"r¡ç npou.tgêoe<,rç. gr,loüol ce
entsprechend ist die Angabe oben S. 2o5, ro zu berichtigen.
- xui ri¡ç &.peri¡ç &.yuvrar. cõv zcoÀ¿tõv cor56 ¡,r.{te Xpr¡¡rárov ¡i.í1ce ri8ó[ou tu¡,li6 L 70v
und.'Apyupónuloç ist für Gazes eigentümlich. Deswegen hat ihn gelegentlich auch Fi-
Ielfo schon befragt (Ep. S+ bei Th. Klette, Beiträge zur Geschichte und Literatur
der Italienischen III. Greifswald r89o, S. r63 f.).
Gelehrtenrenaissance l dvtr,xpuç BL &vtuXpuç D | 2 vr,r-ôouBl- v¡xõou D | 4 øútõvl aricôv LBD I
L B D | 13 rpooSeivar, Lf B corr. et rpoc$i¡ar.l bekannte und deswegen von den eigenen Angeh)rigen Ungemach zu e¡leiden hatte
11 xocl),r,réXvr¡oov xaÀÀ¿tú7.vr¡oov
Sein Werk {ällt noch in die Zeit von Papst Eugen IV.
zrpoosfrvøu D | 16 xêxtr¡vtau BD ëXouor, L | 2l xato,to'¡&(etq LBD xarovo¡rd(er
Lørnþros | 2ó lc8t,6c¿ L lo$'6r¿ B D | 28-29 æapòv. . .'Ap'¡upóæu).oçD suþþi. iø Überlief ert ist das bisher noch ungedruckte Prooemium: Florenz, BibI. Laur.
m.argine | 34 tav Ll Il D om. | 35 èær$avacóeepov L B è:r¿Søvótepov D
Plut. 17, Cod. 3r, fol. 136-137 (: L).
Mohler, Kardlnal Bessâríon. III. 38
594 THEODORI GAZAE ATSUE ALIOIIUM EPIS'Ì'oLAE. 595
qui rem non bene perceperit. Adde, quod haec theologis reverentia our- inter diem noctemque totis simul diebus somnum cepisse. cuius rei con-
nino tribuenda est, ut sua fere, ut graece iacent, transferantur. Nam iecturam ex ipsa celeritate et angustia temporis facere poteris. rta enim
longius evagali, commutare, addere vel minuere quicquam, quod ple- me trahebat cl.esiderium et ardor quidam legendi, quae scripseras, ut B 2bB'
rumque traducenti necessarium est, a theologia quasi periculosum alie- nec familiaribus negotiis nec publicis occupationibus nec provincialibus
5 curis nec ullo officii genere ab eo opere possem divelli.
nissimum est maximeque illi fugiendum, qui hunc Basilii librum fia- 5
ducere cupiat, in quo adeo acutae atque sublimes res sunt, ut miran- Quo fit, ut af{irmare procul dubio possim nulla me umquam in
dum sit, quod primus omnium in rebus tam altis sic omni ex parte te nec tantum vigiliarum nec minus laboris habuisse. euid enim um-
optime conscripserit. Floruit enim Iuliani ac Valentis temporibus, cum quam per Deum immortalem legi in omni mea vita praestantius, quid.
altero quomm pro christianismo, cum altero pro orthodoxa acerrime excellentius, quid divinius ? Equidem eloquentiam tuam et doctrinam
pugnavit. 10
10 et dicendi suavitatem in utraque lingua maxime semper admir-atus sum,
His igitur tam diversis rationibus in ambiguum compulsus diu me- nihilque umquam abs te vel audivi vel legi, quod non dulce, non suave,
cum luctatus sum, Tandem cum animo volverem, quam honesta res non copiosius indicaret, ut loquenti tibi illa Homerici senis mella ex
esset, quam utilis, quam tibi grata, fretus etiam orationibus tuis, quae ore profluere, scribenti verc¡ complere apes libellos floribus et nectare
peccaton:m meomm tenebras possunt depellere, suscepi rem ea condi- viderentur. Legipersaepe epistolas tuas et orationes et libros, sive quos
15 tuo ingenio vel graece vel latine scripsisti, sive quos ex una in alteram
tione, ut, nisi per te fuerit examinata, in publicum non prodeat. Lege 15
igitur opus tuum magis, qui non sufficientem ad id hominem elegisti, linguam convertisti,
quam meum, qui auctoritatis tuae pondere magis quam alia re fractus Ipse quoque opera tua abs te graece scripta fui aliquando inter-
onus viribus meis maius suscepi, et ita lege, ut ercata emendes, im- pretatus, quae certe omnia admiratione potius quam laude cligna existi-
minuta suppleas, exuberantia reseces, male ccllocata commutes. Sic mavi. Quis enim non admiretur, quis non probet, quis non omnibus
20 aetatis nostrae operibus anteponat, sive doctrinam rerum, sive ora-
enim tandem immaculata Basilii doctrina non minore, ut cupis, elo-20
quentia in Latinos transibit, quam summa cum admiratione apud Grae- tionis gravitatem, sive scribendi facilitatem spectemus ? At vero opus B 254
cos habeatur. hoc divinum potius quam humanum non tam admiratione me, çluam
stupore quodam affecit. puanta enim, o bone Deus, in eo gravitas,
16. Nicolaus Perottus quanta amplitudo, quanta dignitas, quanta maiestas ! Superasti certe
25 in omnibus, quae hactenus scripsisti, reliquos omnes aetatis nostrae in
Bessarionl Cardinali.
quocumque doctrinae genere doctos atque excellentes viros. fn hoc vero
B 253 En tibi remitto divinum opus tuum, quod nuper adversus calum- 25 te ipsum vicisti. Quid ego hic vel splendorem orationis vel sermonis
niatorem Platonis abs te editum ad me legendum misisti. Hoc tanta gravitatem vel suavitatem dicendi vel latitam illam et plenam hibernis
aviditate perlegi et transcripsi, ut vere affirmare possim toto hoc tem- nivibus similem ubertatem commemorem, quibus ita Platonicam illam
pore, quo liber tuus mecum fuit, in tantum me ab eius studio subtraxisse, 30 sublimitatem et altitudinem effinxisti, ut mentiar, nisi saepenumero in
quantum curandi corporis necessitas coëgit, nec ultra quattuor horas legendis illius sententiis, quas modo tuis, modo illius verbis refers, in
errorem lapsus sim et, quae illius sunt, tua, quae vero tua, illius esse
B Suþrøscriþtlo. Nicolai epistola ad Bessarionem in laudem eius lib¡i, qui de-
existimem? Quid de moderatione animi dicam, qua tanta in scribendo
{ensio Platonis inscribitur. | 27 aÍÍftmare M affremare B
usus es, ut nec nominare adversarium, quamquam petulantem hominem
Ep. 16. Perotti hat mit solchem Eifer Bessarions In Calumniatorem Platonis 35 et male de te meritum, neçlue adversus turpitudinem atque obscoeni-
gelesen, daß er sich nur noch vier Stunden Zeit zum Schlafen gegönnt hat. Er rühmt
Bessarions schriftstellerische Fähigkeit. Was Bessarion über Platon und Aristoteles
tatem verborum illius loqui aliquid immodestius volueris ? Quid rationes
gesagt hatte, sei für die Lateiner eine neue Offenbarung. Angesichts seines Inhalts ver- adducam et acutas et solidas, quibus adversarii opiniones additis elo-8254u
diene das Werk einen anderen'fitel; denn in Wirklichkeit sei es eine Einführung in quentiae tuae nervis et viribus ita dissipasti, ut hominem prostratum,
die Philosophie, vornehmlich Platons. Der Brief stammt vom 12. November 1469. fractum convictumque omnibus irridendum dimiseris ?
Überliefert ist der Brief : Rom, Cod. Vat. lat.3399, fol. 253-256 (: B) ; Cod. 40 Taceo, quod rem controversam et plenam dissensionis inter doc-
Vat. lat. zg34 1ol. 242-245; Venedig, Cod. Marc. lat. X tz fol. r-e (: M) ; Cod. tissimos viros de Platonis atque Aristotelis summorum philosophorum
Marc. lat. VIzro.-Druckausgaben:Fr.B.Malvasia, Compendio storicodellabasi- opinionibus ita reserasti, ut nihil iam clarius, nihil apertius esse videa-
lica de'XII apostoli di Roma. Roma 1655 (vgl. oben S.+o+).-Meine Ausgabe nach B
in der Festschrift für H. Finke, Münster i.W. tgz5, 5,367-37o (hier verbessert).
tur; praeterea quod eomndem philosophomm doctrinam magna ex parte
3g*
596 THEODOiII GAZAE ATQUE ALIORUM EprsroLAE. 597
conveniÌe mutuo docuisti, quod etsi plemmque doctissimi viri antehac neris ac vere divini participem facere volueris. Summis abs te prae-
summo studio facere sunt conati, numçluam tameu rem adeo difficilem terea precibus contendam, ut postquam leges platonis ab hoc rudi et B 256
investigare, comprehendere, tenere potuerunt. Omitto, quod inter haec ignaro interprete ita corruptae ac depravatae sunt, velis huic tanto tuo
multa ex intima plenam in lucem protulisti, quae ita recondita atque erga Latinos beneficio etiam illud addere, ut Theod.ori Gazae, viri doc-
abdita erant, ut paucissimis, praesertim latinis hominibus scirentur. 5 5 tissimi ope atque auxilio neque enim in tot maximis gravissimisque
Sileo praeterea, quod summum atque innocentissimum philosophum, reipublicae occupationibus- per te omnia potes tam praeclarum opus la-
cuius non modo doctrinam, sed etiam vitam ac mores homo, ne quid tinum facias, ne plenus tot erroribus divinus-liber amplius per Italiarrr
immodestius dicam, parum gravis spurcissimis verbis ac foedissimo ser- circumferatur. rn qua re si nostra quoque opera uti volueris, spero fore,
mone contaminare, polluere, labefactare studuerat, veritatis atque in- ut studio ac diligentia nostra, triumvirali quadam industria tale id opus !
I
B2SSnocentiae armis defendisti usque adeo ultus advcrsarium, ut, qui ali-10 1Oevadat, ut non prorsus indignum auctore suo possit iudicari, et latini i
¡
quando nomen aliquod doctrinae in ltalia habuerat, sit posthac inscitiae, homines inter tot alia beneficia hoc quoque abs te maximum consecuti I
i
temeritatis et impmdentiae specimen futurus, instar illius, qui, ut no- certatim tibi gratias agant. Vale. !
men sibi apud posteros vendicaret, Dianae Ephesinae templum irrcen- Ex Faliscorum colonia, pridie fdus Novembris. I
enim minus hic, immo vero multo magis meruit, ut ex omni hominum ùalumniatorem Platonis abs te editum in hanc urbem a diversis stu-
memoria nomen eius aboleatur. Ille templum manufactum, hic divi- diosis delatum fuit et cum summa atque mirabili omnium admiratione
num sacrarium ausus est violare, in quo humanarum divinarumque lectitatur, quamquam omnes stomachentur Georgii Cretensis, quem tu
rerum scientia reposita erat. Hoc tamen consecutus est honorificum pro tua modestia nominare noluisti, maledicta in philosophorum prin-
õ cipem ac patrem Aristotelem, cognomento Platonem. Atque ego certe
nimis, quod talem tantae dignitatis et sapientiae adversarium habet' 5
Dignus potius erat, in quem pueri canerent. Nunc et oves ultro fugiat non mediocriter admiratus sum in id insaniae incidisse Georgium Cre-
lupus, aurea d.urae mella ferant çluercus, narcisso floreat alnus, pinguia tensem, ut non modo incomparabilem summi viri doctrinam atque sa-
corticibus sudent electra murices, certent et cygnis ululae et reliqua' pientiam non probarit, sed vitam etiam modestissimam ac pudicam et
Notum est enim carmen. ab omni vetustate mirifice laudatam impudica arundine polluere se B 258
10 posse animum induxerit. Quae res etsi ea ratione mihi maxime placet,
Sed ad te ac librum redeo. Quod me tali tantoque munere di- 10
gnum duxeris, intelligo maius esse beneficium, quam pro eo dignas tibi quod causa fuit, ut tam elegantes et vere divinos libros praeclara ingenii
gratias agere possim, tantumve mihi honoris actum esse, ut duo in ac doctrinae tuae monumenta haberemus, danda tamen mihi opera est,
ecclesia Dei excellentissimi principes editum ab altero librum certatim
ut, quae Georgius in Platonem scripsit, quam diligentissime perlegam.
mihi mittere studuerint, ét eum quidem librum, qui et verborum ele- Id si fiet, vel discam aliquid vel docebo, fietque altemtrum ex officio.
1õ Tuae igitur humanitatis erit hoc mihi gratificari. puod ut facias, etiam
gantia et sententiarum gravitate refertus auctorem suum facile reprae- 15
atque etiam rogo. Vale.
]r^257, sentet. Utinam mihi detur facultas, ut tantam in eo tantarum lerum
scientiam vimque dicendi divinam praedicare possirn. Cui rei cum me Mediolani IV Idus Septembres.
imparem esse cognoscam, certe, quod in me est, illum ut volitet docta
per ora virum, efficiam. Vale. 19. Franciscus Philelphus
Bessarlonl Cardinall.
18. Franciscus PhilelPhus
Bessarlonl Cardinali 20 Haud scio, quid optatius mihi potuisset iucundiusque contingere,
quam ea te usum beneficentia, pater reverendissime, quod me donatum
B 257, Haud scio, quid optatius mihi potuisset iucundiusque contingere, abs te volueris pulcherrimo tuo illo erudiiissimoque et eloquentissimo
quam et videre et legere divinum opus tuum, quod nuper adversus codice, quo Georgii cretensis maledicta in philosophorum principem ac
2 divinuml vinumB | 8 muricesl murice B | 12 tantumvel tantum ne B I patrem Aristotelen, cognomento Platonem, non minus graviter ac vero
20 B Suþrascriþtio: Bnnciscus Philelphus Bessarioni Cardinali salutem plurimam dicit' 25 quam acerrimis suisque rationibus refellisti evellistique radicitus. Et sum
Ep. 18. Wie FiIeIfo schreibt, war Bessarions In Calumniatorem Platonis durch
Iiterarisch interessierte Leute nach Mailand gelangt und auch Filelfo zu Gesicht ge- 78 Suþrascrìþlio.. Franciscus Philelfus Bessarioni, Cardinali Nicaeno et Constan-
kommen. Allgemein rverde das we¡k bewundert, während man sich über Georgios tinopolitano patriarchae salutem.
von Kreta (: Trapezuntios) entrüstet habe. Filelfo selbst will sich erst noch ein Ur-
teil über ihn bilden und deswegen zunächst das Werk des Georgios lesen. - Das Schreiben
Ep. ,9. Wenn Filelf o im vorhergehenden Brief am ro Septernber t46g Ressarion
ist datiert vom ro. Septemtrer, ohne daß das Jahr angegeben wäre' Es handelt sich ìIitteilung macht, daß er das In Calumniatorem clurch andere kennengelemt habe,
so dankt er ihm hier am 5 Oktober 1469 für die Überreichung cles Werkes- Au{fallencl
aber nur um 1469, in welchem Jahre das In Calumniatorem aus dem Druck hervor-
gegangen ist. Ebenso besagt das der nächste Brief (ep. r9), der vollständig datiert ist.
ist dabei, daß er einen großen Teil d.es ersten Briefes hier wörtlich wiederholt. Ich kann
Dementsprechend ist meine Angabe (r47o) Band I 386 zt vetbessern. Der bei E. Le- mir diesen Tatbestand nur so erklären, daß jener ersteBrief, der hier offensichtlich als
grand, cent-dix lettres grecques de Fr. Filelf e n. 87 p. r54 mitgeteilte Brief Filelfos \rorlage gedient hat, noch nicht abgegan¡len war, a1s Filelfo Bessarions Geschenk erhielt.
Filelfo erscheint damit geracle nicht als der von Geist sprühende Humanist; sonst hätte
an Bessarion vom 9. Dezember 1469 braucht nicht, wie ich früher angenommen hatte,
er andere Worte finden müssen. Daß Filelfo aber dem lrapezuntios geneigt war
vor dem vorliegenden Stück geschrieben zu sein' - Fragen ich schorl
und daß er von den philosophischen
Ein Vergleich dieses bisher nicht beachteten Briefes mit Ep. 19, einem längst
hier Ari-
bekannten Stück, e¡weist den ersteren als Vorlage. Vgl. unten S' 599' Band I 386 f. ausgeführt. Es wird deswegen
stoteles und Platon nicht auseinanderhalt cipem ac
Überlief ert ist der BrieI: Rom, Cod. Vat. Ial. 3399, fol' z57v-258 (: B); cognomento Platonem) Vgi auch obeu S' 576' IÌp' z'
patrem Aristotelem,
cod. Barb. XVI 85 fol. r5r. Venedig, cod. Marc. lal.Ylztoi cod. Marc. lat. X rz.
- DerB¡iefliegtgedrucktvorbeiFr'FiIeIfiEpistolarumlibriXXXI.Venetiis
Druckausgaben: Fr. B. Malvasia, compendio storico della basilica de' XII
-apostoli di Roma. Roma 1655 (vgl. oben S.+o+).- Meine Ausgabe nach B in der Fest- t5oz,lol.zr4,nochmalsbeiELegrand,BibliographieHelléniqueIII'Parisrgo3'
p.4s (unter Heranziehungen einiger Hss)' Hier durfte er wegen Ep rS nicht fehlen'
schrilt für H. Finke, Münsteri'W. 1925, S.37r f' (hier verbessert)'
EPISTOLAE 601
600 THEODORI GAZAE ATSUE ALIORUM
equidem non mediocriter miratus in id insaniae incidisse Georgium 21. Johannes Argyropulos
Cretensem, ut non modo incomparabilem summi viri doctrinam atque
Bessarioni Cardlnall.
sapientiam non probarit, sed vitam etiam modestissimam ac pudicam
et ab omni vetustate mirifice laudatam impudica arundine polluere se In ipso meo acerbissimo casu ac miserabili cala,mitate duobus liberis B 258u
posse animum induxerit. Et, ut tibi ingenue fatear mei animi senten- 5 intra paucos dies in ipso flore iuventutis amissis divinum opus tuum
tiam, non facile adducor, ut credam usque adeo Georgium istum ab r mihi oblatum est adversus Platonis nostri foedissimum calumniatorem
sese alienatum, ut mentiatur tam impudenter. Quod ut ita existimem, editum. Quod, etsi vi calamitatis et doloris magnitudine opprimebar,
ea moveor coniectura, quod cuius maledicí nomen in primordio tui ut mei compos esse non possenr,
- nullo enim mod,o resistere dolori
po- B 259
nobilissimi operis te nullo pacto in medium prolaturum affirmas, id ad teram perlegi tamen eo tempore, quo fessa aliquando ac defatigata na-
calcem additum invenio, et ea quidam oratione, quae tuae minime co- 10
-
tura cessare a luctu et animus aliquanto tranquillus esse cogebatur.
haeret. Quo fit, ut, quid iudicaturus sim de homine, non intelligam. Sed, 10 Ea vero in eo opere inveni, quae ab acutissimo tuo ingenio et singulari
utcumque res habet, mihi opera danda est, ut quae Georgius in Pla- rerum omnium scientia proficisci posse certo sciebam. Nihil profecto
tonem scripserit, quam diligentissime perlegam. Id si fiet, vel discam desiderari in eo potest, quod ad summam rei, de qua agitur, perfec-
aliquid vel docebo, fietque alterutrum ex officio. Tuae igitur humani- tionem pertinere videatur. Est in illo elegantia sermonis Platonici simi-
tatis fuerit hoc item benignitatis munus mihi gratificari. Quod ut facias,15 lis, est subtilitas gravitasque sententiarum, est praeterea dispositio re-
te etiam atque etiam rogo. Vale, pater reverendissime. 15 mm, qua nulla alia accommodatior excogitari fingique potest. Quid
Ex Mediolano, Iff Nonas Octobres 1469. plura ? fs est splendor libri totius, ea dignitas, id artificium, quae et
proposita materies et eius viri, cuius partes defendebantur, dignitas
20. Antonius Panormita postulabat.
Bessarloni Cardinali. Egisti, Bessario, quod ad eruditum vimm, quod ad iustum, quod
20 ad optimos mores pertinere videbatur. Et hominem innocentissimum,
B 25g Allati nuper Neapolim fuerunt libri tui, quos adversus calumnia- 20
sapientissimum, optimum de hominum genere meritum contumeliis af-
torem Platonis mira cum sapientia, maxima cum eloquentia edidisti'
fectum iniquis et ut ignarum et flagitiosum notatum defendisti. TumB 259'
Perlegi eos summo cum desiderio atque animi voluptate, melttiarque
rabulae illius, qui divino homini bellum nescio quo consilio indixerat,
nisi eos non tam pro Platone, quam a Platone scriptos existimaverim.
rationes ineptissimas dissolvisti. Praeterea multas praeclarasque sen-
Ita enim illius copiam, elegantiam, gravitatem, orationis denique feli-
B 2b8v citatem exprimis, ut profecto mirari simul et laetari liceat Romae Pla-
25
I B Suþrascriþti,o: Ioannes Argyropylos Bessarioni cardinali salutem plurimam
tonem sua illa suavi eloquentia latine locutum. Nam quibus rationibus,
dicit. | 13 Platonicil Platonice B.
quo dicendi acumine, quibus argumentis abs te refellatur atque argua-
tur vir sceleratissimus Platomastrus, non attinet dicere praesertim ad E¡p. zr. .4'rgyropulos hat das In Calumniatorem Platonis, das ihm Bessarion
te de te scribenti. Modestus vero apud alios praedicabitur et quotidie zum Geschenk gemacht, erhalten, kurz nachdem innerhalb weniger Tage seine zwei
praedicatur ingenii tui vis et doctrinae praestantia. Surgentes spero non 30 Kinder gestorben waren. Doch habe er nach Überwindung des ersten Schmerzes alsbald
longe post clarorum viromm libros aspernes in laudem ac gloriam tuam das werk gelesen. Er rühmt Bessarions Sprache, die an Anmut der Ausdrucksweise
Pla.tons gleiche. Mit fein empfundenem Urteil habe er jenen Ra.bulisten abgetau. Die
immortalem et adversarii nequissimi nebulonis perpetuam infamiam. Hauptsache sei aber, daß er manche lVleinung der beiden Philosophen einmal klargestellt
Nunc vale et Theodorum nostrum doctissimum ama et exorna, ut habe. Besonders die Lateiner, die nunmehr über Platons Welt- und Lebensanschau-
facis. Neapoli. ung Bescheid wissen, seien ihm zum Dank verpflichtet' - Zt Argyropulos' Trauer-
12 utrumque Ed,. Venet.
fall vgl. das Beileidsschreiben Filelfos vom 22. Juni 1469 bei E. Legrand, cent-dix
plurimam dicit. lettres grecques de Fr. Filelf e, Paris 1892, p. t42s' Th' Klette, Beitråge zur Gesch'
18 B Suþrascripfio; Antonius Panormita Bessarioni Cardinali salutem
u. Lit. der Italienischen Gelehrtenrenaissance III. Greifswald r89o, S. 156.
Antonio Beccadelli ä.ußert seine Freude über das In Calumniatorem
Der Brief ist tiberlief ert: Rom, Cod. Vat. Iat.33gg,!ol' z58v-259" (: B)' -
Fip. zo.
Platonis, das auch nach Neapel gekommen ist. Druckausgaben: Fr. B. Malvasia, compendio storico della basilica de' XII apo-
Der Brief ist überliefert: Rom, Cod.Vat. lãt.33gg,1o1,258-258v (: B)' -
stoli di Rom¿. Roma 1655 (vgl. oben S' 4o4). >'fI'Âø¡r'æpó6, 'ApluponouÌeict' 'Ev
Druckausgaben: Fr. B. Malvasia, compendio storico della basilica de' XII apo- ,Agdvør,q r9ro, r9o-rgr (fehlerhaft). Meine Ausgabe nach B in der Festschrift für
stoli di Roma. Roma 1655 (vgl. oben S. 4o4\. Meine Ausgabe nach B in der Fest- -
- H. Finke, Münster i. W. 1925, S.37zf.
schrift für H. Finke, Münster i. W. 1925, S. 372.
602 THEODOIìI GAZAE ATQUE ALIOTìUM EPISTOLAE.
b) Loci Scriptorum.
Aeschyl. Prom. 329 618, 32. A risto t.
Albert.M.Phys. VIII tr. 1. c. 15. 354,22. Anal. c¿ 27. 43b,7-9. 64, 16.
l\{etaph. XItr.2, c,2l . 246,38. a.27 . 43b,9-ll 64, 19.
XI t¡. 2. c.28. 388, 16. d 29.45b,36--40. 64, 8.
XI tr.3. c.7. 332,20. d, 29.46a,1 sq. 64,21.
De Nat. et Orig. Anim. tr. 2. c. |. 366, 4. d 32.47a,2-4. 64, 3.
Alexand. Aphr. 'Aæopíør xøi d. 41. 49b. 592,28.
lúoer,q I 25 Y 10. 7ôb. 592,28.
(ed II t p. 39-41
Bruus 168, 26. ò 2.90a. 60, 6.
r25 (rr2, p.41, 8-15). 168, 35. Top. Y 1. 116b,26 sq. 252,34.
rt21 (rr2, p.66,22-25). 170, 8. r 8. 146b, l4-16. 254,24.
rr l9 (rr 2, p. ô3, 10-28). t70,23. Phys. 2. l8øb,15-17. 202,13.
rr2l (rr2, p.68,20--24). 170,12, d, 2. l84b-185a. 202,17.
rr21 (rr2, p . 70, 33-71 , 2) . 178,34. tx 2.184b,l5-17. 202,36.
De Fato c. 1. (ed. Bruns p. 164 sq) 194,39. al 2. 185a-b. 392,37.
14-26).
c. 6. (t7t , 166,21. 3. l86a-187a. 136, 15.
Ambros. De Fide I 10 d 3. 187a, 10-12. 202,39.
(PL 16,543c; 547 A). 284,7. a. 4. 187a, 17-19. 362,29.
Amelius 100, 15. ty. 4.187a,34. 130, 8.
Anthol. PaLat, 5,129. 500, 29. d. 8.191. 324,30,
Aristid. 'Tnèp cõv terrdptov ú 8. 191a. 326,5.
rr 384. 50, 39. d 8. 191b, l3-16. 130, Il.
Wörtliche Zitate sind mit ) (, Anlehnungen mit I tr im Text gekennzeichnet'
604 LOCI SCRIP'TORUM VOLUMINIS SECUNDI. 605
Arist Phys. Arist. De Anima Arist. d 5. 1097a. 254,7 . Averr XII c. lg. 328, 35.
ry.8. l9lb, 27-29. 130, r4 o 4.415b, t8-22 260, 38.
Eth. Nic 5. 1097a, 25-28. 256, l l. In Arist. Metaph. XII c. 30. 262, 33.
a 8. l9 130, l6
lJ
4.416b,24 254,2t .
ò 13.1127a,27 sq. 254,38. XII c. 31. 276, 30.
t:l 9. l9 326,4.
B
4. 429b,12 sq. 158,U. 1 . 1129, 500, 39. XII c. 39. 276, 34.
CT 9. r9 130, l8
¡
4.429b,10-r4. 394,21.
1.1129. 512,2't. XII c. 39. 290, t3.
p l. t9 256, 3t 4.429b,l5-18. 158,25 ; 8. n32b,23, 604,14. XII c. 41. 334, 22.
Ip 2.19
2.19 310,7.
I
338, 18.
I 4. 1292a,26 sq. 550,24. Basil. Adv. Eunom. f
d 1.26 94, 10.
B
y 14.675b. 25ô, 36.
l. l30tb, 28--35. 604,26, (PG 29, 517 A). 284,8.
d, 1.26 92,16. ò 13. 677b, t6-t8 338,24.
g l. 1302a, 3-5. 604,34. Bessarion, De Natura et Arte
c¿ 1.26 106, 31. Ilepi Ztþov Krv. 8. 1308a, b. 604,24. c.4. 342,10.
a 2.2õ 58, 33. 1 4.1326a,5--3. 544,2t . Boëth. De Cons. Phil. IV 6
6.700b,35-701a, I 350 24
4. 1326a,22-24. 542, 41. (PL 63, 815 A).
tx 8. 9. 312,20. 7. 701b, 20 sq 254 37
'q 182,15.
tx 9.27 392, 36. IIepì Zt4av Iev.
'q 4. 1326a,26-33. 5M,2. rv ô (PL 63, 817 A). 194,10.
268, 36. p3 736. 404,26.
Tl 15, r334b, 15. 258,22. Caes. De Bello Gall. VI 14. 18, il
Cic. De Orat. I ll, 17.
d.
c 276,9.
'q 16. 1335a, 1l-18. 538, 36. 24,40.
83. 736b,24. 408, rs. '4 16. 1335b, 29-31. 538,42. r tt, t7. 50,32.
a 338, 31. 9s. 736b,29-34. 368, 19. Rhet. a 1.1354a,1, 52,3. Orat. 19. 24,35.
372,5. 83. 736b-737a, I
¡/.
368,23. Fragm. 623. 1583a. 26,29. 64.
.l 48, 31.
372,5. 83. 737a,8-14 368, 26
Àugustin. Confess. VII I 296, 31. B¡ut. 3l. 26,3.
60, 7. Probl. xq' 14.941b. 3r8, 3r.
a,
Diony s. Areop. De Div. Nom. Georg. Trap. Comp. III 2 488, 18 J ambl. De Myst. 8,7. (p.2701. 188, 12 Plat. Conv 200c d. 480,24.
rv 12. (PG 3, 709 D). 446, 38 III 6. 54ô, l. De Vita Pythag. XVII 75-78. 12, t9 203d. 480,29.
rv 12. (PG 3, 709 c). 448, 9. III 7. 552, 6. XXVIII 146. 12,9. 205e-206a. 482, 8.
rv 12. (PG 3, 709 B). 462,13 III 7. 552, t9 Ignat. Ant. Rom. 7,2. 448, 5. 206e. ß2,22.
rv 12. (PG 3, 709 B). 470, lt III 7. 554, rS J oh. Philop. v. Philopon. 207d, ß2,22.
rv 12. (PG 3, 709 Bc). 486, 4l III I3 614,33 Joh. Scot. v. Scot. 208a b. 482,25.
rv 13. (PG 3,712 A). 448, fi III 13 616, L Lucian. De Salt. 10. 580, 7. 208c-e. 482,31 .
rv 15. (PG 3, 713 A-c) M6, tt III I4 596, 13 1l sq. 526,5, 21oe-212a. 484, 39.
Dionys, Halic. Antiq. Rom. Praefatio ad Nic. V (ined.) 622,21 12. 580, 9. Phaed¡ 227c d. 476,5,
rr ô3. 234,39. Adv. Theod. Gaz. 2,3 (supra Lysis Ep. ad Hipparchum, 12,19. 232a. 476,24.
Eliae In Arist. Categ. Prooem. vol. III 280, 7-9). 320,28 Macrob. Saturnal. II 8,4-6. 579, 17 . 237b. 476,10.
(Ed. Acad. Berol. XVIII 118, Epist. ad Hesaiam (apud Bess. rr 8, 5_9. 440,8, 237b. 480, 18.
l8; 1t9,4). 74,19. De Natura et Arte c. 3). 342,7 . Comment. in Somnium Scip. II 366, t. 237d--238a. 476,5.
Epistolographi graeci (rec. Praefatio in Parmenidem (ined.) 624,35 Meliss. Fragm.2,2 237d-238c. 448, 33.
Hercher) ô01--S03). 12, t9. Praefatio ad Venet. Rernpubl. (ed. Diels 3I 186) 204,35. 241c. 450, ls.
Eurip. Bacch.386-388. 618, 31. (ined.) ô28, 10 7, I (3I 187 sq.). 208,32. 244. 462,1.
Euseb. Praep. Evang, XI23-27. 244,31. 628, 35 7,7 fr 189). 208,27 . 245a. 462,5,
GeII. Noct. Att. XV 2,4-8. 577,28. Greg. Naz. 7, 10 (3r 190). 208, 31. 245b. 462,7 ,
Francisc. Barbari Epist. CIC. or. 21. (PG 35, 1084 AB) 96, 30 Numen. Fragm. 10 245b. 462, 17.
(ed. Quirinus p. 294 sq.), 626,33. or. 45. (PG 36, 625 c). 90, l. (ed. Mullachius p. 167). 100, 7. 245c d.. 60,21,
Georg. Trap. Comparat. AriSt. or. 45. (PG 3ô, 628 A). 90, 5. Olympiod. 245c d. 14õ,4.
et Plat. I 4. 48,1. In Plat. Gorgiam p. 515d. 28, 6. 245d e. 60, 36.
Henric. <1e Gandavo Parmen
r4. 56,26. Quodlib. I qu. 7. 8. 334, 9.
246a-248e. 462,29,
II I. 256,4t. Quodlib. I qu. 7. 8. 354, 6.
4) 20ô, 3. 246b. 532,5.
II I. 2U,40. Hermogen. flepi i8éorv
20ô, 18. 246e. 54,23,
IT 2. 82,4. 208,21. 247d. 462,42.
II2, 232,3.
rr 356. 357 Í4,10 206,32. 248a. 464,2.
rr 372. á, tt e) 208,4. 248b.
IT 2. 238, 3. 464,4.
TI2. 242,37.
IT 372 52,34 Petr. Lomb. 248c. 180,27.
II2, 248,13.
rr 373. 52,39 Sentent. I dist. qu. 1. 420, 8 248c. 180,37.
fr2. 248,29.
Herod. Hist. I203. 514,14 I dist. 3 B. 296, 7 249 sqq. 46ô, 9.
II2, r216. 510, 8. Philon. Alex. De opif. mundi 249b-251a. 4ô6, 36.
258, 33.
II2, 262,19.
III 38. 512,26 (ed. Cohn. c. 21 sq.). I 16, 35. 250d. 46õ,12.
TI2, 264,38,
III IOI. 514, l5 De Plantatione (ecl. lÃrendland 250e. 438, 18.
IT2, 274,15.
III I68. 514, 19. c. 3). 118,9. 253c-254e. 470,35.
IT2. 278,21.
rv 172. 510,19. De Abrahamo (ed. Cohn 69, 260e. 52,7,
II2. 280,25.
rv 176. 510, 23. p. l6 sq.). 184, 14. 2õ1e-262c. 3ô, l.
II 3. 282,28.
rv 180. 510,27. Philopon. J oh. In Arist. De Ani- 263c. 36,21.
II 3. 292,30,
v6. 514,22. maI 3, d 3 (ed. Acad. Berol 265b. 462,4.
Hesiod. Op. et Di. I l-13. 444,21. XVI 17 ,26). 74,19. 265c-2õ7d.
II 3. 294,16.
116 120,30.
36, 29.
II 3. 294,27 .
PIa t. Pt.aed,72b. 402,34. 269d-272b. 40,23.
II 4. Hieronym. 81. 440,3. 275a. 12,2,
304, 8. Ep. 53, 7 (PL22,545 A).
II 4. 306, 2. 310, 28. 9l c-94d 60,15. Prot. 345d. 594,25.
II 4, Adv. Jovinianum Iï I Crat. 384tr. 32,13. Gorg. 492a-d. 436,23.
306, 2ô.
(PL23,298 BC). 438, 35 396b. 232,33. 493a-c. 436,27.
IT.4, 308, 21.
rr 5. 310,7. Hila,r, De Trinitate XI Theaet. 150a. 436,14, 502e 546,43.
II 5. 320,2. (PL 10,405 A). 2U,5. 164c. 4,21 , 507c. 436,32.
II 6 sqq 322,15 Homer. Ilias A 225. 424,39. Polit.27Oa. 152,40. 512e. 166,28.
TI7, 342,30 B 165. 548, 34. 271--272b. 182,3. 5l3e-514c. 546, 34.
II 8. 344,22 R 204 sq. 271d. 588, 3. 523. 106, r0.
210,32.
II 8. 358, 37 L 412. 272e. 184,7 . 524a. 106, t5.
424,37 .
IISsq 348,7. Z 488 sq. 182,27 . ¿lze. 184, 9. 526d. l0ô, 16.
II 9. 164,25 K 272e. 180, 3. Men. 80a. 46, 33.
193. 548, 35.
II IO. 364, 30 E 296. 426,11. Parm. l30e-l3la. 112,26. Pol. III 398e. 424,30.
II II, 376, t2 T 136. 242,32. l35d-l36b 66, 6. III 39i e. 426,17.
II IT, 380, 2l T 336. 182, 31. l36b c. 66, 15 III 395c-396a. 426,24.
II 13. 398, 9. o 45. 4M,19. l37c-e. 58, 8. III 40lb c. 428,38.
II I3. 400, 6. Odyss. r,9 sq. 426,1, 137e-142. 88, 29. ItI 402e-403a. 430, 4.
II I6. 404, 17. 342. 426,4. Phil. l6c. 128, 8. III 403c. 184, 35.
TI 17, 414,6,
1t
u 17 sq. 426,14. l8a b. 122,13, III 403e. 576, 16.
TIT 2, 452, L Horat. Carm.III 6,24. 500, 29. 23c, 120,L ilr412b-413b. 520, 33.
III 2 454,22. Jambl. De Myst. 8, 6 24a-e, 120, lt. III 4l3c-414a. 520,4l.
III 2 456, r0. (ed. Parthey p.269) 188, 28c, 90,32. III 413e. 430,11.
III 2 474,40. 8, 7 (p. 269). 188,
1
Ammon. Isag. ed. Busse ,A. r i s t o t. Phys. .$ 4. 255b, 29-31 132,4l. Aristot. Probl. B es sario n. In Calumniatorem
27,27-28, 1 208, 3l De Caelo p2.2Ub,33. 130, 16. x' 4. 923a, 17 sq 31 1, 33 Platonis I14. 556, 8.
Apuleii FIor. l8 IIepù .¡evéoe<oq xø[ gSop&ç Metaph. a 2, 983a, 8 sq. 132,17 II 10. 2&,27.
t 1003b, 16-19. III 6, I.
(ed. Helm p. 37, l0). 289,2t B 6. 333b, 7-9. 108,40. ^( 226,25 355,23,
A rchyt. (Pseudo-Arch.) De Anima a l. 402b, 7 sq. 213,31. T 2. 1003b, 17. 132, 17 Ca,non. apost. 47. 44,L
Fragm. 3 (ed. F. Schulte) 176,24. ø l
403a, l0 sq' t8r'^,32. ^( 5. l0l0a, 7 sqq. 191,38. Cels. Med. VII 2, l6 (ed. Richter-
Fragm. 20. 199,17. ø. l.
403a, 10 sq. 185, 14. I 4. l0t4b, l8-20. 132, 38. Albers 253, 13). 318,11.
Fragm. 21. 199, 16. a 1.403a, 11 sq' 185, 7. ò 5. 1015a, 20 sqq. 243,17. Cic. Pro Caecina 4ô. 332,20.
Argyropuli Joh. Opus c 4. 408b, l8-20. t8/^,17. I 8. l0t7b,23-25. 209, 8. 47' 332,21.
ineditum, Prooemium 207,15. a 5. 411b, 18. 187,2. ô 8. I0l7b, 24 sq. 223,11. De Lege Agraria II 3ô. 339, 7.
216,24,25. þ t. 412b, 4. 187, 18. l. 1025 sq. 209,17. II 38, 339, 8.
217,27. p l. 413a, 5-7. 186, 33. l. 1026a,4-6. 126,23. II 42, 339, 8.
218,36. B I.4l3a, ô sq. 187, 3. 2. 1026b. 223,30. III 3. 334, t3.
215,3. þ 1. 413a,7 . 186, 36. (, 7. 1033b, 32 sqq. r30,40. De Inventione I l, 321, 17.
220,32. B l. 413a, 8 sq. 187,4. n 1. 1042a,28 sq. 208,14. Ad Herennium I4, 6. 292,9.
221 ,28. þ2,413a,22-25. 209, 33. q l. 1042a, 30 sq. 208, 10. fr 4,7. 338, 34.
222, 4. 17 .25, B 2. 413b, 26 sq. r84, 35. 1 3. 1043b, 18-21. 213,29, III2,2. 291,9.
223,23. þ 12. 424a,17-20. 208,20. T 3. 1043b, 18-21. 217 , ll. De Oratore I I l, 17. 144,32.
224,5, t7 . ^¡ 3' 428a. 232,32. I 1. 10õ9a,21-24. 214,31, f 12. 321, 33.
225,10.27. ^¡ 4.429a,24. 185, l. ), L 1069b, 27 sq, 214,36. r20. 305, 25.
226,14.28. '¡ 4.429b,5. 185, 2. I l. 1069b, 32-34. 112,23. Brutus 31. 144,32.
227 , 1.3. 13. y4.429b,21 sq. 209, 13. À 3. 1070a, l3-15. 213,25. Orator 10. 144,32.
231, 38. 1'5. 430a, 17 sq r85, 3. I 3. 1070a, 18 sq. 213,27. Top. 7 sq. 339, 20.
Aristoph. Nubes 327. 124,20. y 5. 430a,22 sq. 184, 36. ì 6. 7. toTtb-1072a 150, 8. De Finibus I 15. 286,22.
A rist o t. 1 5. 430, 23-25. 102,29. 188, tô. r t5. 320, 36.
Categ. 5.3b. 212,22. y 8. 432a,5 sq. 208, 15. ),10. 1076a,4. 188,21. r28. 2St,20.
7.6b, 15 r99,9. Ilepi (oriç xøl Sevdçou l¿ 2. lo77b,2-3 209,11. r29. 289,26.
Probl. ¿a' 62.906a. 30s,12. 3 sq. 469a, b. 2r0,2. Eth. Nik. ø 4. 1096a,21 sq. 214,29. r 35. 289,28.
Anal. post. a 22. 83a, 33 sq. 512,35. flepl töv ((rorv loeopíø a 487. 223,32. Y 5. 1112a,34-lll2b,8 . 96, ,t0. r 35. 289,29.
t19. 100a,3-9. 212,27. ( 10.565a, 10. 38,27. 2. 5 sq.
I 129b, 248, 10. III 19. 321, 4.
Top. ø 10. 104a,25 sq. 213,6. flepl (tþ<ov pogftov 7. 1132a,22 sqq. 380, 37. III 48. 292,24.
( 10. 148a, 29-31 210,2. ø 1.639b, ll-19, I 10, 31. (
2. I 139a, l2 sq. I 16, 7. v3. 144,32.
Phys. ø 2.185a,21-23. 214,28, o¿ 1. 641a, 25-27. 132,28. 6. ll4la. s0, 7. v5. 292,34.
a2.l85a,3l . 227, t. a 1.647a,33-36. r87,32. T 2. tt45b,12. 243, 17. v7. 292, 11.
ø 2. 185a, 31 sq. 209, 10. B 13.658a,8 sq. 132,32. Pol. B 7. 1266a. 381, 21. v 77. 291,22.
a.7. l97a 208,7. '¡ l. 660 sq. I 18, 5. 7) 3. 1325b. 382, 5. v 92. 252, t3.
B l. 192b, 2l sq. 130, 8. IIepì (qô<ov ^¡evéoe<o6 Augustin. De Doctr. Christ v 93. 291, 15.
þ t. 192b,2l-23 132, 36, u l.7l5a, 4-6. 112,20. III I (PL 34,42) 77,7. v 93. 252,25.
124,38. ø 1.715a,8 sq. 112,22. III I (PL 34,43) 74,3. Tusc. Disp. I 15. 333, 30.
f3 1. 192b,25 sqq.
p l. r93b,14. 144, 5. u 4.717a, 15 sq 132,35. III 2 (PL 34,44) 79, t2 r 15. 333, 33.
B 1. 193b, 19 sqq. 209,4. a 18.724a,28-35. 249,33. III 4 (PL 34,46) 77, 11 r 16. 333, 31.
B 2. 194a, 12 sq. 132,26. B 3. 736b, 28 sq. 184,24. II 4 (PL 34,46)
1 77,13 r 17. 332,24
þ 2. 194a. 138, 5. 6.7Ma,36.
þ 132, 35. ill 4 (PL 34,46) 80, 23 t22. 145,32
B 2. 194b, 13. 140, r0. IIepl gurõv ø l. 816b, 20. 38,27, In Joh. evang. tract. r23. 334, l.
g 2.194b, 14. 209,14. Probl. ø'2. 859a, ô. 298, 13. 26,13 (PL35, t6t2 D). 26, 29. r25. 334, 5.
14 sq. 126,28, u'2. 859a,7. 291,9. 26, r5-r8 (PL35, 1614). 8, 32. Tim.6. 333, 28
B 2. 194b,
B 2.194b,10. 208,22. ry' 4. 859a.25-27 299,12. 80,3 (PL38, 1840 B) 20, 3. Ep. ad famil. I8, 2. 334, 8.
96b,21 sq. 108, L a.' 14.860b, 34 sq. 300, 15. Serm. 174c. I (PL 38, 940 A B). 81, 39. II I, I, 333, 2ô
98a, 3 sq. I 18, 35. ø'16.861a, l0 sq. 300, 32. 174c. I (PL38,940). 81, 21. II2, 333, 34
98a,22-24. 112,15. B' l. 866b, I I sq. 301,6. 227 (PL 38, 1099 D). 26, 22. II II, I 295,L
98a,26-29. 126,26. ô'20. 878b, 36. 3r3, r0. 227 (PL38, 1099 sqq.). 8, 32. rr 11, l. 297. 16
98a,35-198b,3 126,23. ò' 20. 878b, 37 sq. 314,2. 272 (PL38, 1246BC). 12, 30. Ci ea th. Fragm. 527 (Stoicorurn
n
98a. 138, 5. 8'29. 880a sq. 324,30. DeTrinitateIV l9 (PL 42,9018).26, 18. veterum fragmenta ed. Ar-
99a, 17-21 . 124,26. e' 31. 884a, 6 sq. 315, 8. Contra Julian. V 15 (PL44,777).144, 34. nim I I l8). 462,26.
99b, 28-33. 124,26. ¿e'3. 910b, 13 sq. 304, 13. Serm. 6,3 (PL 4ô, 836 B). 20, J. Constantinopol. II Syn. oec.
99a, 30 sq. 132,27. te .t. 910b, 34-38 306, 7. De Civ. Dei VIII 4. 12. 13. 145, 24. can. 7, (Mansi III 564 c). 44,34.
p8. 99b, 26 sqq. 89, 6. ¿e'5, 91 la, 5. 304,34. VIII II 346, ll. Constitut. apost.
88. 99b, 26 sqq. 104,7. Lq' l, 913a. 306, 33. Averroes 209, 26. VIII 12, n. 31. (ed. Funk 510). 18,12.
p8. 99b, 26 sqq. 122, 17. Lq' 7. 914b, I .q. 307, 30. Avian. Fabul. XIV (ed. Froehner VIII 12, n.39. (ed. FunkSl0). 46, 18.
y 1.200b. 128,8, LC' l. 915a, 37 sq 308, 25. 20, l3 sq.). 365, 7 Curt. Hist. Alex. VI 10, 11 sq 297,27
.$4-6.254b-260a. 130, 7. Le'2. 916a, 12. 309, 20. Basil. Ep. 188 Ad Amphilochium Diog. Laërt. VII42. 212,10.
.$4. 255a, 16 sq. 132, 16. ,l z. 923a,9-ll 310,22. de canonibus (PG 32,664 C). 60, 3l Dionys. .A.reop. De liccl' Hier
$ 4. 255a, 1ô sq. 134,14, x'2. 923a, I I sq. 310, 33. Bessa¡ion. In Calumniatorem rrr 1 (PG 3, 4241. 10, I
Ð 4,255b,29-31. 128, r0. v.'3. 923a, l3 sq. 3lt,16. Platonis I l. 207, 1. rrf 2 (PG 3, 425 D) 12, 4 .
VOLUMINIS TERTII. 615
Aapdcxr,oç, philos. 114,34. 455,8. 456,5. Eùplnúô¡ç, poëta 196, 6. 'I4coû6, é Xplcróq 18,21 ;22. 22, 16. 26, 72,7.73,39. 74,3;9. 76, 19;21.
Âacrvr,xó6
457,31. Eûpcoæøîor 233, 10. 3;17; l9; 23. q,22. 46,24;34;35. 62, 77,36. 79,27. 80,37. 8r,28. 198,26.
Aú¡røooç, papa 74,21. 76, 16. Eriporæeúç 573,12. 535,22.
Aaulô, rex 22,19. 54,34. 56,2. Eùpóra 232, 19. 233, 18. 441, 20. 4/.3, t4. 'I 14,14. 73,40. À¡¿tivo¿ 2, 13;28;29. M,27. 72, 1;8.
Aeì,9rxóç 179, 10. 'I 7. 73,24. 74,5. 75,20; 22: 27. 76, l;
Ad¡rr¡cpø (Arl!¿úr,lp) 104, 27. Z*¡to)'\,ç, legislator 445, 4. 'I 8,27. 460,35. 3. 80,33. 81, 1;29;31. 83, 19;37;38.
A¡¡.,¡rpuo6 .lt&oxeptç, Johannis L. filius Zayuplaq, propheta 75, 37. 'I 429,19. 84,30. 85, 3. 134, 27. 138,23. 140, 15;
438,27. Zeúç, deus 192,36. 233,32. 462,26. 'Icrôõpoç, iepo¡róvøXoç 435, 19. 16. 144,31 ; 41. 171, 15. 197, 14; 26. 198,
À¡pdrpuo6 ó lleæayco¡lér,oç, Bess. amicus Zapa&c"cp1q Persa 178,23. 459,8. 'Iaoxç,tlr¡ç, orator 198, 8, 21. 212, 15. 234, 32; 35. 235, 6. 447, 20;
429,6. 'Ira),fø 177,21. 179,26. 203, 18. 233,15. 2L:37. 489,3;31. 535,17;19. 534, t3.
Az¡pí1cproç ó XtoupóæouÀoq, Gazae amicus '.8[ôovf6, Thraciae regio 178, 29. 4M, 11.446,41. M7,22. M9,2. 482, 14. 535,23;25. 574,5;16. 57ô,13. 589, t2-
586, 30. 588, 19. 'HpúxÀer,co6, phitos. l9l, 36. 578,3. Âeiø, pers. bibl. 75, 8.
Gemisti filius 468, I l.
Az¡¡.ti¡rproç, 'Hpaxlic, heros 164, 12.202,26. 'Itøì,törøt 208,36. 211,29. 230, 9. 585, 13. tod,w¡ç r\doxøpr,ç.
A¡pí¡rpr,o6, Theodori Gazae ftater 572,2: 'Hpøxliç, é @eppøpl,øq, dux 590, 6; 10. 592,14. 198, 14.
9; 11. 592,21. 'Icalol 179, 30. 478, 1 l. 573, 2. 589,14.
A¡póxpr,roç, philos. 203, 21. 'Hp<,ûr,øvó6, gramm. 83, 38. 'Icod,w¡ç, evangelista 22, 14. 71,6;7;8;
A¡poo,9év¡6, orator 198,7. M2,18. 'Hoatø6 ó Krinpr,oç, monachus 100, 28 26 ; 29. 73, 23 ; 28. 76, 34. 78, 15. 79, 26. 9.
Ar,oyevr¡ç, 102, 5; 6. lM, 23. 154,23. 80, 2. 84, 21. 85,27 ;30. 86, 23; 41. 87, ..r\oux&6, evangelista 18, 4.
Aro.¡év¡ç 'Hotoòoç, poëta 588, 33. ll:26. Âuìoí 442.35.
Arovr5or,o6 29; 31 ; 33; 34 'I<,rúw4ç é Aa(aox¡vóç, script. eccl. 8, 30. legislator M3, 2. 44ô,
.¿\uxoüpyoç, 5 ; 15.
Ar,ovúoro6 ß3,23. 484, 10,12;33. 12,32. 14,24. 40,6. 46,9. ÂúoøvÐpoç, Laced. 443, 10'
7 :14. 54,23. 58,23. 60, 15;23;38. 62, ô.
Arovrlor,o6 é 'Apeoæø1ícr¡ç, script. eccl. 46, 'I<ocÍwr¡ç ó Eüyevrxó6, Marci Eug. frater
llføxeôovíø 178,29.
12. 8, 24. 10, 10. t2, 3. 54, 22; 27. 58, 40. 433, 31. Møxetovrxó6 178,26.
62, 12; 20. 64, 4: 17. 66, 12; 17 : 18: 20 ; 'Iod,w1ç Àdoxaprç é Àeovcdp46, byzantinus Mavm¡, Mantua 575,4.
25;31;35. 437,6;9. Md,[r¡.ro6, M. Confessor 64, 30. 66, 15; 31.
Arovr5cr,o6, [epo¡.r,óvocXoç 431, 15. 'Io.tciw¡6 ó Xpuoooró¡roç, script. eccl. 2, 19. Múpxa, M. Ancona 536, 13.
8, 18. 18, 23. 24,26. 28,8; 31. 30, 3.
34, 7 . 46,6 ; 36. 52, I ; 20: 22: 37 ; 38. 5ô,
' Eþpæ'it<óç 42, 26. 73, 37 . 7 4, 8. 75, 4. 7 6, 21. 23. 64, 13. 68,2. 73,23. 80,13. 86, 10.
77,8. 86,34.
. 4; 18.
'5. KuþóørÀaç v. Nr,xó),4o6.
' us 182,21. KøicÍ9øç, archipresb. 78, 32; 33; 36.
KdTv, pers. bibl. 76,20. 78,32;39.
178,24. 198,6.
445, 17. 4ß,27. 4ô9, 3; 1l ; 21. Kaîoep 467, 25 ; 25. 468, 7. 586, 7. Møt$øîoq, lepopóvøXoç 435, 19.
"ElJ.r¡veç ("EÀlr¡v) 73,23.74,6.77,29. 78, Kdrlúøc, personatus l8l, 16. M
2;4;27;36.80, 25;33.81,2;28.83,37. Kø}}.uxÀfr6, personatus 203, l. M ooeóÀto6, ('Anootó),r¡q) 161-
86,41. 87,23. 138,23. 168,2L;26;35. Kocì.ì.rxpøcíàøç, Lacedaem. 443, lO. 478,2. 479,32. 4A0,24.
169,5. 178,21. 179, 29. 198, 2öi 199, 37. Køì}.r,oúæofu,ç 479,27. 6.484, 6.511, 2.513,31 ;35.
200,1;33. 207,8;9 233,t| 235,2 8 KøpXr¡òóvror t143, 6. Moïpar 120,38. 466, 14.
467,24.41,0,7. M3, 34. M5,27. 447,8: Kdot<op, deus 213,13 Moüoo¿¿ 197, 28. 419, 6.
28;35. 478,10. 475, 12: 15. 480,12; 16. KéÀro¡, Galli 577,24. Muoc4pr,crxó6, Gazae amicus 581, 14.
ß2,13. 486, 20. 51 1, 15. 533,17. 573, Kr,xépcov, Cicero84, 30. 144, 32; 33. 197, 35. Mcoofl6 52, 35.
l5; 18. 574,5. K}.é<¡v, Atheniensis 513, l.
K1úpr¡c, liturg. s. Clementis 18, 12. 28, 41.
lVeúno).u6 584, 13. 586,22;24;25.
' 573,28. 46,5; 16;25. 52,14.
Kopív.$rot 28, 12. N 417,33.
74,2:8;25' 77,3; N 430,9.
Kópor,poq 180, 37.
;27:34;38. 86,34; Kpao.rloç, philos. l9l, 37; 38. N s diac' tit. s. Damasi
39. 86, 34; 39. 87, 23; 26. lS8, 26. 480, 6. 76, 1; 10;
545,6. 573,29. 585, 13. Kpr,róæouÀoq, medic. 533, 12. 534, 7.
Kpóvo6 193,36. Nrxóløoç é 30,26. 32,7.
'Ellrlvrocí 207,14. 'I&xapoç, ó $eø8elgó6 2, 19. N¿xólaoi ó
'Ióx<opo6, liturgia s. Iacobi 18, 12;15. 24, Kutóv¡6, Ar¡pdtproç, script. byz. 193,36. Ç 470, 3. 647 , 2; 14.
'Epæeôox{ç, philos. 108, 38. 116, 35; 41 ,
Nou¡.r,äç, legislator 445, 5.
"Evø'¡rto6, Aøxô>v pøouleúc 585, l. 26. 28,41. 46,5i27. 52,15. 68,2. ,i 467,18.
Nöj, pers.-bibr. 52,34. U'1.
'Evetiø¿, Venetiae 575, 26. 'IøpB).r,Xeio6 458, I l. Krlrwoç, Smyrnaeus poëta 484, l.
Eæíxoupoç, philos. l18, l. 'IúpBfu,Xoq, philos. 1 14, 34. 455, l l. L 73,40.
Eæíxc¡To6, philos. 457, 24. 'Ia.:ru.¡la, Italiae regio 582, 15. 80, 26. lfív$r,¡ç¡roc, Lacedaem. 443, 5.
EniXap¡,toç, philos 249,33 'Iép M2,35.443,23. Eevoqõv, äcript. class. 424,36. 574' 6'
medic. 233,13; 1ô. 'I.P 31. 486,4. Eúoto6, Sixtus IV. 577,2.
¡r,etaç, 455, 8. 456,5 'I.p , 14. 72,2. 73, Kovotøveïvo6 llaÀatoÀóyoç 439, 28.
531,5 7 14: 16;23;25; 'ODuooerl6, Ilomericus 164,31. 180, 8; 10;
,2õ. 2 35.81,24;30; zlaxeôørg.óvrou 442, 26 ; 28; 29. 443, | : 15. |.417,32.
philos. 175,25:32. 31. 82, 23;,26. 83, 8; 16;21;25. 8ô,31. M5, tõ. 446, 2. Oivoro[c¿ 586, t3'
Platonis dial. 199,18. 87,4; l6; t8;19;21;23. -4,ø¡r,æcovïvo6, bibliopola 483,23. 'ôruüæ,óù.poq, philos. 456, 14' 457 ' l7 ;
Ilopgr5pr,oç, philos. 114,33. 154,3. 1ô6,3. l0; 18. 588, 2; l2;17. 589,5.
flaltutoxd.crpov, Policastro 586, 18. 28. 175, 25 ; 32. 176, 7. 178, lg. 208, 33. 2ll, T!.pd.ç, Tarertum 580,22. 582,5; ll; 13;
Õoivr,xeç 1?8, 19.
Qpayxiu, F¡ancia 533, 25.
fla¡.rpúXro6, Hieronymi amicus 73, 7.74, 18. 2 ; 2õ. 215, 35. 220, 8 ; 36 ; 38. 221, 5. 223, 27 , 584, I l.
586, 8.
Ilcp¡.r,ev[ôero6 485, 13. 17. 230, 6; 25; 29; 32. 231, 19. 455, I l. 'fcü'yetoç 448, 36.
513,4.545,17. Te¡.tlp, expugnator 443, 30. X:¿l&,c, v. Nr,x't1gógo6.
flap¡rev[àr¡6, philos. 175, 26. XeíÀ<ov 424, 35.
Iløp¡tevl8r¡ç, personatus 182, 19 ; 21. llpr,cxr,otvó6, grammat. 83, 38. T(þoÀov, Cingoli 536,9; 16.
flpóxÀo6, philos. 114,34. 140, 14. 146,2. Tr¡),é¡røXo6, personatus 164,32. 180, 9; 10. Xprocr,øvóç, Xprolcrvoi 2, 11.26,33. 24b, 30.
Iløtdür,ov, Padua 579, 20. 441,18.481,4.
IIøüÀo6, apostolus 10, 2; 23. 12, 14. 18, 4. 182, 12. 455, 8; 18. 456, I l. 457, 9. 458, Tr¡r,øio6, philos. 163, 35. I 78, 17 ; 33 ; 34.
20,40. 22,11;15. 28,13;31. 40,15. 9 : 25 ; 29. 459, 2 ; 4. 46O, 2 ; 35. Tr,g,ó$eo6, Pauli disc. 38, 34. 8l , 20. Xpr,ocó6 2-68 passim. 73,14. 78,25. 79,
Ilporceri6, deus 421, 31. Toûpxor, (Tupxíou) M3, 33 ; 34. 592, 16. 39. 80, 1. 82,2;8; I 1. 86, 4; 13; 18. 2b0,
44,38.46,r.82,1. 36. 436, 19.
IIaü).06, Paulus II. pont. max. 590, 30. math. 178, 29. 483, 3.
fltole¡.r,øToç, TprxcÍpòoç, xópr¡ç 583, 13.
flu9øyópa6, philos. 163,36: 168,22. 178, Xpuoooró¡.r,o6, v.'Icoówr16.
IIaüÌo6 6 )rogtavóç 428,2.
flaü1o6, Alexii filius ( ?) 583,5. 584, 15. 17; 18;34. 198,24. 459,9.
Ilu$ayopeior, 189, 32; 35. 469, 4. 'frcépBo),oç, -{theniensis 513, 1 '97ryêv7q, script. eccl. 80, 25. 489, 3ô.
lIøuoøvløç, script. class. 589, 19.
Ilelonowí¡or,or 426,32.435,8. Ml ,32. M2, flúpp<ov, philos. 183, 25.
2. M3,1. fluppóver,ø, td II. 484, l.
IleÀorróvw¡ooç 426, 24: 18. 441, 13; 29; 33;
35.449,u;22. ' Pxpaívr¡, Ravenna 479, 33.
fleæa1co¡revo6, v. Aq¡r,í1rpr,oç. 'PaXí¡I, pers. bibl. 75,7.
flerrou(røvol 60, 30 ; 22. 'P<,r¡r,aixó6 198, 29. 207, 141' 20. 234, 24.
Ilépyø¡.r.o6 233,14. 'P<r¡.r,øîor,, Romani 1M,31. 207,8. M3,6.
Ileptnar4l,xol 122, 15. 126,8. 145,34. 173, 467, 25. 573, l0; 22: 26. 585, lO.
20. 182,8. 'Pco¡r,øTor, Rhomaei 537, 23.
flépoar, 178,21. M3,3;31 'Pap:t¡ 443, 25 : 29. 479, 35. 481, 28. 482, 18.
Ilépooq (sic cod. ms.) : flepor,xóç 178,23.
.
Eurotas 439.
589. 601. Fano, Abtei S. Patriniani 509.
¡tì"tot"t"" 148. 151. 251' 274' 481' 484' Federigo di Urbino ô48.
453. 511. 554.557.594. 599. Ferdinánd, König von NeaPel 509'
Athanasius, Bisch. von Gerace 509' Ferrara 587.
-\thanasius, Mönch 582. 583 Fer¡ara-!'lo¡enz, lKor,zll von 539'
Àthen 478. Ferrarius 88.
Augsburg 496' Fi"h"t, Witt'"tm 343, 415. 554' 556-55S'
-\uiispa, Joh. 251, 493. 561. 563.
Barbaro, s. Fraucesco. Filelfo, Francesco 205. 574. 578' 589 5S0'
Basilius, Kirchenvater 450. 5S3' 598. 5S9. 601
Beccadelli, Antonio 600. Florenz 586.
1' ?0' 88' 91' 151' 152' Fonte Avellana, Abtei 648
e".tutio",'Kard.
-ì¡õ. Foscari. Francesco, Doge von Venedig 475'
tz'0. 204, 206. 269. 274-27õ. 343
376. 415. 416-571 d. ö. i'r"rr""r"o Barbaro 471. 472' 473'
Bessarion, Abt von S. Severino in Neapel fi.o"i..,t. de Tolleto, magister 499
549.
Fronto Ducaeus 209
I. Fr. 152. 586 p"SS"t J. J', Gra{ von Kirchberg und
Boissonade
Boivin M. 152 wìißenborn lô0.
Böhmen 516. Gaguin, Rot¡ert 559'
Bologna 507' 570. Galenus 483
Bretäsne. Herzog von 567 Ãï"."-ht"Áa"ros 88. 148. 151 152' 159'
Brunil Lionaròo 274n'3
"ïio'. zoi. iol. 206' 247 ' 25r' 252' 269'
Buonconte 648. zil. zis.288. 3 3. 487' ß5' 5ll' 545'
Burgund, Hetzog von 516' 567 568' 572-589 d. Õ
(:
Cages Gazes) 274' c""o'a eããi"rrtad, König von Böhmen 494'
CaTceofìlo. abb. mon'
-õ ctt. s' Mariae de Arca 4q6.
151
C"^o"rþo" Gemistos, Ptethon 148'
159'
Svracusan. dioc 509'
ZU DEN DEUTSCHEN ANMERKUNGEN 631
630 NAMENREGISTER
Platon 148. 204.431.468. 487. 511. 544. Sophianos 577.
275.276. 416. 425.430. 455. 458. 463. Malvasia, Fr. B. 4M. 554. 5ô3. 594. 597. 601. Soarta 439.
465. 468. 470. 5ll. Mangkaphas 536. Plethon, s. Georgios Gemistos. S'tefano Porcaro 481.
Georgios Trapezuntios 70n. l. 88. 91. Mantua 490. Plotinos 544. Stein, L. 88. 151. 152.170 205. 238.
204. 274. 275. 276. 343. 3M.450. 485. Mantua, Kard. von 574. Podiebrad, s. Georg P. Stoiker 470.
487. 554.557. 558. 593. 598. 5S9. Manuel, Sohn des Thomas Pal. 531 : Poggio 343. 471. Sturopulos, Demetrios 586. 587.
Georgios, Bruder des Th. Gazes 572. S. Marco zu Venedig 519. Policastro 585.
Gercke, A. 88. 152. 170. 205. 238. 252' S. Mariae Caritatis Sodalitium in Venedig Polen 516. Tacitus 471. 472 473.
275. 276. Æ5, 565. 569. Porcaro, s. Stefano. Tarent 582.
S. Giovanni a Piro 585. Markos Eugenikos 433. Porretta 507. 570. 'faylor, J. W.238.
Gonzaga, Francesco Kard. 574. Marsilius Ficinus 544. Porphyrios 544. Theodoros s. Gazes.
Grabmãnn, M. 274n.3. Matthaios, Hieromonachos 431. 435. Proklos 544. Theophanes, Bisch. v. Athen 478.
Gregor Heimburg 501 . S. Maura, Despot vor 522. Prospero Malipiero, Doge v. Venedig 514. Theophrast 485.
Guarino 251. 343. Maurikios 269. Ptolemaios 481 . Thomas Palaiologos 490. 531,
Michaet Apostolios 151. 159. 170. 40/. 478. Pythagoreer 468. Thomas von Sarza¡a 452.
Hecker, Rudolf lI. von Rüdesheim, Dekan 479. 480. 481. 483. 484. 5lt. 513. Tours, Erzb. v. 554,
von Worms 501. Michaet Panormitanus 252. Quintus Smwnaeus 4&3. Turchanos 439.
Hermetianos, Erzieher der Kinder des Mohammed, Sultan 344. Türken 475. 490. 516. 519. 522.524. 525.
Thomas Pal. 531. Monembasia 509. Ravenna 479. 570. 548. 549. 560. 561. 563.
Hesaias von Kypern 91 . 151. Mons Sinai, Kloster 509. Rhodos 522.
Hierakos 583. Monte, s. Petrus de Rom 507. 585. Ungarn, König v. 494. 516.
Hodius 343. Morea 490.
Morelli, I. 344. 468. Saloniki 478. Valla, s. Lorenzo.
J acopo de' Piccolomini, s. Ammanati. Moro, Cristoforo, Doge von Venedig 525. Salzburg, Etz. v.499. Venedig 507. 516. 519. 520. 522.524.525.
J akob von Cremona 275. 549. Saumur 566. 529. 539.
J akob Picens, Franziskaner-Provinzial der Murat, Sultan 440. Scheeben-Atzberger I n. 2. Viterbo 487. 511. 514. 581.
Mark Ancona 490.
Scholarios, Georgios l5l. Vittorino da Feltre 251. 597.
J amblichos 544. Nantes 568. Schultze, F. 276. Voigt, G. 3,14.
J ohann VIII Palaiologos 425. Nardo Palmerio 493. Sekundinos, s. Nikolaus.
J ohannes, s. Argyropulos, Aurispa, Chry- Neapel 580. 583. 600.
sostomus, Laskaris. Neapel, König v. 549.
Selymbria, Erzb. v. 431 . 435. Wien 496. 498.
Isaak, Sohn des Joh. Argyropulos 5ô3. Senckenberg, H. Chr. 376. Wilhelm, s. Fichet W
Niccolò Capranica 4M. 539. Siena 564. Worms 494.
Isidoros, Hieromonachos 431 . 435. Niccolò Perotti 274. 343. 554. 557 558. 594.
Isthmos von Korinth 4ì9. 440. Sigismondo Malatesta 509. 520.
648. Sixtus IV 404. 576. Xenophon 574.
Italien 439. 531. Nikephoros Cheilas 430. Skanderbeg 522.
IwanIII von Rußlánd 564. 577. Nikolaus V 452. 453. 485. 572.
Sophianos, Paulos 428. Zoë, Tochter des Thomas Pal. 531. 577
Nikolaus von Cues 453. 649.
Kallipolis 478. Nikolaus Sekundinos (Sagundino) 151. 170.
Klette Th. 152. 470.498. 647.
König von Kcinigsthal, G. G. 376 Nikolos 536.
Konstantin Palaiologos 439. Nùrnberg, 494.
Koustantinopel 475. 478. 485,
Kontos 53ô. Ognibene da Leonigo 597.
Kritobulos, Arzt. 531 . Olivier Richard, Bisch. v. Coutances 557
Krumbacher, K. 269 n. 3. Olmütz, Bisch. v. 499.
Osimo, Bisch. v. 531.
Lamponinos 483. Ottaviano Ubaldini della Carda 648.
Lampros Sp. 204 n. 5. 205. 428. 429 478.
437. 438. 439. 4110.531. 536. Palme¡io, s. Nardo
Laskaris, s. Demetrios, Johannes. Parenzo, Bisch. v. 566.
Legrand E. 152. 159. 343 n. 1. 429. Paris, Universität 554. 557. 563.
Leo Allatius 88. 14{1. S. Patriniani, Abtei in Fano 509.
Leonardus de S. Maura 509, Paul II. 539. 574. 589.
Lionardo Bruni 274 n. 3. Paulos, Sohn des Alexios ? 582' 583.
Lionello d'Este 251. Paulos Sophianos 428.
Lodovico, Markgraf von Mantua 490. Peloponnes 439. 490. 516.
Lorenzo Vatla 70. 343. 471. Perotti, s. Niccolò.
Ludovicus Carbo 251. Petrus de Monte, Bisch. v. Brixen 275.
Ludwig XI, König von Frankreich 563' Phantinos, Biscþ. v. Athen 478.
Lyon 569. Phrantzes 531.
Pierling, P. 578.
lllailand 598. Pietro Bartolomeo, Bisch. v. Parenzo 566.
Mainz, Erzb. von M, 499. 568.
Malatesta 516. Piro, S. Giovanni a P. 585'
Malatesta, Sigismondo 509. 520. Pius II 514.
Malipiero, s. Prospero M. Platina 404.
r' BAND 633
Cod. n'Iarc. gr. 533: óocr,q eTve øùtó.fpo¿oo.
¡,rr,rv.
I. 'Ev 'A8rivør,6 1904, 2ô8. oiu Hano_
tgesteilt habe, nur teilweise von Bessarions
XV) der BibliothecaAmbrosiana zuMailand herausgegeben: L. petit, Documents nach eigener Aussage in der dramatischen Sitzung anwesend gewesen ist (Huic
relatifs au concile de Florence. r. r-a question du purgatõire à Ferrare. patrologia disputationi praesens fui). Nach Antonin besaßen auch die von den Lateine¡n
Orientalis (ed. R. G¡affin-F. Nau). XV (paris lg20) 25-38. beigebrachten griechischen Kodizes aus Konstantinopel die Lesart des filioque.
Keinen Anspruch als Quelle zur Geschichte des Florentinums betrachtet zu Selbst der griechische Kaiser habe im Kreis seiner Bischöfe auf diesen Sachverhalt
werden hat die polemische Schrift, die l\tanuel, ó p"fn6 hingewiesen und betont, bei der nicht geringen Zdnl d.et vorgelegten Handschriften
þ{r<op, gegen das Konzil
verfaßt hat. Sie trägt den vielversprechenden Titel Àóyoç rrepl, Mdpxou toû d,Y¿<ord,tou müsse man diesem Textzeugnis sich beugen, Die Griechen seien dadurch offensicht-
pr¡tpoæol[æu 'Egéoou xøl tiç èv (Þìorpewíq cuvóòou, xal xa¡ù. re
¡rlocoû xal Bz¡ooapí<ovoç
lich widerlegt gewesen, abe¡ Markos habe sich von seinem Eigensinn nicht ab-
xal tivatpozri¡ röv àuocepöv o.r^yypap¡rdc<ov arirõ¡v. Herausgegeben wurde das'werk bringen lassen.
erstmals von Arsenij in der russischen Zeitschrift Christianskoe Chtenie, II (Peters- S.'157 Z.4 v. u. politische Zíele, anstatt positive.
burg 1886) 102-162, auf besserer handschriftlicher Grunrllage von Mgr. L. petit S' t64 n. 6. Der Anathematismus stammte von Kyrillos seìber.
in der Patrologia orientalis XVrr (Paris 1923) 4gl-522 mit einer Einleitung p. S. 166n' 2. Bessarion hat diese Erklärung am 21. April abgegeben. Denn Ambrogio
331-335. Manuel lebte im ausgehenden 15. und im 16. Jahrhundert. Angeblich Traversari sagt in dem angegetrenen Brief ,,hodie".
soll er l55l gestorben sein. Die Bedeutung diese¡ Schrift kennzeichnet Petit richtig- S. 175n.2. Vgl. dazu Bessarions Chrysostomos-Zilale in seiner Schrift De Sacramento
gehend mit den Worten: lCe traité constitue un curieux échantillon de la contro- Eucharistiae, oben III 614.
verse théologique aux XVe et XVIe siècles<r (1. c.331).
S. 177 n.3. Vom 20. Juli an vollzogen die griechischen Bischöfe gruppenweise ihre
Eine neuere Bibliographie über das Konzil von Florenz bietet Irénikon 16 Unterschriften zurg Unionsdekret. Die ersten waren die Bischöfe von Herakleia,
(1939) 305-330.
Kyzikos, Trapezunt, Monembasia, Nikomedia und Drama. Sie reisten auch gruppen-
5.942.9v. o. ZtMarkos Eugenikos vgl. A. N. Diamantopulos, McÍpxo6 Erilevr,xò6 weise von Florenz ab. Nach Syropulos X 17, p.306 fand der erste Au{bruch
xcl f¡ èv (ÞÀ<opewíç oúrn8oq. 'Ev'À.Sivar,6 1899 (in lateinerfeindlichem Sinn). Scbriften zwei Tage nach Unterzeichnung statt. Nicht so klar ist das in den Bericht der Acia
und einzelne sonstige Kundgebungen von Markos Eugenikos hat inzwischen graeca 32ô (Labbe XIII 528) ausgesprochene. Doch scheinen nach dem Zusammen-
Mgr. L. Petit teils völlig neu, teils in verbesserter Textgestalt vorgelegt: Documents hang die. Erstgenannten noch am selben Tag in Begleitung von 50 Geistlichen auf-
¡elatifs au concile deFlorence. rr. oeuvres anticonciliaires de Marc d'Éphèse: pa- gebrochen zu sein.
trologia Orientalis (ed. R. Graffin-F. Nau) XVII (paris lg23), p.3lO-522.- S. 180 Z. 7 v. o.
Markos' zahlreiche zerstreute werke stellte L. Petit zusammen im Dictionnaire Wie sich àie griechischen Bischöfe und ihre geistliche Umgebung nach und
de Théologie Catholique IX 1972--€ô. nach von der abgeschlossenen lJnion innerlich losmachten, zeigt eine in ihrem Kreis
S. 108 2.3 v. o. Johannes von Torquemada (t 26. September 1468 in Rom, begraben von Theodoros Agallianos verfaßte Apologie, die eine kleine Gruppe ve¡mutlich
in Santa Maria sopra Minerva) war Dominikaner, nicht Augustiner Eremit. noch vor der Wahl des neuen Patriarchen (5. Mai 1440) dem Kaiser zu ihrer Recht-
J. Quétif -J. Echard, Scriptores Ordinis praedicatorum. pa¡is 1g09, I 832--843. - fertigung einreichten.l Ihre ablehnende Haltung gegenüber der Union war bekannt
V. Beltrán de Heredia, Colección de documentos inéditos para illustrar la wida geworden. Auf die Forderung des Kaisers, ihm Aufschluß zu geben, warum sie au
del Card. Juan deTorquemada: Archivum Fratrum praedicatorum VII (lg37). dem Florentiner Dekret Anstoß nähmen, äußerten sich fünf Bischöfe, darunter
5.1162.8v.o. Zu den Ve¡handlungen über das Fegfeuer vgl. L. petit oben in den drei, die das Dekret unterschrieben hatten,z zusammen mit zehn anderen kirch-
Nachträgen zu S.76, ferner G. Hofmann, Concilium Florentinum. I. Ersfes Gut- lichen Würdentràgern. Unter den letzteren war auch der Groß-Ekklesiarch Syl-
achten der Lateiner über das Fegfeuer. Text mit Ein{ührung. Roma 192g, pont, vester Syropulos. Eine eingehende Begründung ihrer Stellungnahme verhießen
Institutum Orientalium Studiorum (Orientalia Christiana VoI. XVI 3, n.5Z). sie für eine andere Gelegenheit. Für den Augenblick wollten sie nur einen Punkt
s. 116z. I I v. o. Das angegebene Datum 4. Juni bezieht sich auf den Beginn der Aus- hervorheben. Es war die alte Sache, nåimlich der Ztsatz des filioque ,o- Sy.À-
sprache ùber das Fegfeuer. Im übrigen waren die Verhandlungen schon vorher in bolum und die Lehre vom Ausgang des Heiligen Geistes. Ihre diesbezüglichen
San F¡ancesco geführt worden. Darlegungen lvaren derart, wie wenn sie den theologischen Erörterungen in Florenz
S. l22Abs.2,Z.4v. u. Kolossai, anstatt Kolossoi. niemals zugehört hätten. Dazu führten sie noch andere nichtssagende Erwägungen
s. 122n.3. Die Deutung auf den Bischof von Forlì im Gegensatz zu den griechischen ins Feld, wie die Behauptung, sie hätten sich zur Leistung ihrer Unterschrilten
Akten ist sicher richtig; denn nach derAngabe st. Antonins (chronicon tit. xxlr blindlings mitreißen lassen. Zum Schluß suchten sie um die Veranstaltung eines
cap. 11) war unter den lateinischen oratores auch einMinorit,und nach Andreas neuen Konzils in Konstantinopel nach, an dem alle orientalischen Patriarchen teil-
de S. Cruce gehörte der Bischof von Forll dem Franziskanerorden an (Ludovicus nehmen sollten, und das wirklich ökumenisch sei. Nichts sei leichter als ein solches
de Pirano). Konzil, sofern nur die Lateiner zustimmten.
s'1432.3/4. Anstatt 17. Februar ist 25. Februar zu lesen, denn ostern war im Jahre Ebenso bezeichnend für die Haltung digser mißgestimmten Griechen ist ein
1439 am 5. April. zeile 6-9 ist zu streichen. Der Anschluß hat zu lauten: Sofort weiteres Dokument, das einen kurzen Auszug aus einer Rede des Vorsitzenden der
am darauffolgenden Tage, am 26. Februar, sahen sich beide parteien zum e¡sten- hl. Synode, wahrscheinlich des Bischofs Makarios von Nikomedeia darstellt.s
mal in der Konzilsaula, einem saale in der päpstlichen Residenz, freitich ohne den Dieser legte dar, daß die griechischen Bischöfe alle Neuerungen und deren Erfinder
Patriarchen, der ernstlich erkrankt war und schon dem kommenden Ende entgegen- verwarfen. Zu diesen rechneten sie neben verschiedenen Patriarchen von Alexandreia
sah.2 und Konstantinopel auch den Patriarchen Ilonorius von Rom. Wenn Honorius
S' 147. Zu der Auseinandersetzung über,die fragliche Ba.sileiosstelle ist noch der Bericht auch Bischof von Rom gev,resen sei, so sei es doch möglich gewesen, daß er Häretiker
St. Antonins von Florenz (Chronicon tit. XXII cap. ll) heranzuziehen, der wat, ttotz der 'Wo¡te des Herrn, daß die Pforten der Hölle die Kirche nicht über-
636 NACHTRÄGE UND BERICHTIGUNGEN T. BAND 637
gang des Hl. Geistes beweisend sein soll. Vor allem ersucht Agallianos den Unions-
r¡/inden, Denn zur wahrung des rechten Glaubens bleiben noch die anderen Bischöfe,
{reund, ihm mit Gründen, nicht im zorr zu antworten. Der Brief ist überliefert
zudembezögen sich die'worte: ¡lAuf diesem Felsen rverde ich meine Kiréhe bauen<, -
nicht auf die Kirche von Rom. christus habe seine r{irche auf den Apostel petrus im cod. Parisiensis gr.1295, {ol. l55v und von S. pét¡ides mit französischer
gebaut und auf alle, die seinen Glauben bewahren. Es waren Gedankengänge, wie ubersetzung herausgegeben in dessen Documents sur la rupture de l'union de
Florence: Échos d'orient XrV (paris 1911) p.206 s. über den polemiker Agallianos
sie ähnlich auch Georgios Amirutzes in seiner Schrift über das Konzil von Florenz
vgl. K. I{rumbacher, Geschichte der Byzantinischen Litteratur. München 2lgg7,
niedergelegt hat..
S. l2l n,2. (ergànzt durch Pétrides a. a. O. 206nn. l-5).
1 Die Apologie, auf clie mich M. viller briefrich
aufmerksam gemacht hat, s. l9o z.14 v. u. Die Einsetzung des Gregorios Pneumatikos zum pat¡iarchen von
lindet sich als Beigabe in der selten gewordenen Druckausgabe von Nektarios, Konstantinopol ist chronologisch verschieden festgelegt rvorden, von pierling au1
'Awíppr¡ou6. Jassi 1682, p.233-236. Sophrone pétrides in Konstantinopel fand 1446, von Krumbacher u. anderen aú 1443, von Allatius, Dräseke und den meisten
einen besseren Text davon im cod. gr. 12gb der Bibliothèque Nationale zu paris. modernen Geschichtsschreibern im Anschluß an Phrantzes auf 1445. Mgr. L. petit
vgl. S. Pétrides, Documents sur la rupture de l'union de Frorence: Échos d'o¡ient stellt in eingehender untersuchung das Jahr 1M4 fest. Vgl. patrologia orientalis
XIV (Paris t9ll) p.204--207. Zu der Apotogie vgl. E. Legrand, Bibliographie (ed. R. Graffin-F. Nau) XVII Paris 1923, p.322-329.
hellénique du XVrIe siècle rI (Paris 1894) p. 401---408, ferner J. Bianu et N. Ho- s.lg2 2.7 v. o. Daß Markos vom Kaiser vorgeladen wurde, ist meine vermutung.
dos, Bibliografia Românésca veche I25l_258. Syropulos xrr p.338, der die vorladung von Bischöfen berichtet, nennt ihn selber
2 Es waren die drei Konzilsteilnehmer Makarios von nicht.
Nikomedeia, rgnatios
von Tirnovo und Damianoö von der Moldau-walachei. Ddzu noch rheognostos s. 192-200. Für die Poiemik des Markos Eugenikos und Gennadios nach dem
vonPergeundAthalianebstAkakiosvonDerkos. Theognostos scheint nichtweiter Konzil kommen einzelne der inzwischen von Mgr, L. petit herausgegebenen
bekannt zu sein, Akakicis wird nach Pétridès derMetropolit gleichen Namens sein, der sch¡iften beider in Betracht. S. oben in den Nachträgen zu s. 94. Ferner einzelne
den Brief der Geistlichkeit vonByzanz an die Böhmen unterschrieben hat, do¡tohne -
Stücke von beiden bei Sp. P. Lampros, rlaÀø¡oÀó1era xøi fleÀoæovv¡or,ocxú. r (,Ev
Angabe seines Bischofsitzes. vgl. Le euien, oriens christianus r (paris 1740) 596, 1235, 'AÐzlvar,ç, 1912-23) p. 15-44. II (1912-24) l-176. Eine vo[ständige Aus_
1252; über Damianos c. Aune¡, La Moldovalachie au concile de Florence: Échos gabe von Gennadios'Werken stellten L. petit, X. A.- Siterides und M.
d'orient vII (Paris 1905) p. 8 s. Jugie
Die übrigen Geisuichen, die die Apologie mit in 8 Bänden in Aussicht. Leider ist der um diesen Wissenschaftszweig so hoch ver-
unterschrieben haben, waren: der-Großchartophylax und Archidiakon Balsamon, diente und geradezu unersetzbare Mgr. petit lg28 unerwartet früh gestorben.
der G¡oß-Ekklesia¡ch und Diakon Syropulos, der Hegumenos von Studion Theo- Zu Johannes Eugenikos: Eine Zusammenstellung seiner werke gibt S. pétri- -
dotos, der Hieromonachos und Homologetes rsidoros, der Hieromonachos und dès, Les oeuvres cle Jean Eugenikos in den Échos d'orient XIIr (paris lgl0)
Homologetes Neophytos, der Hieromonachos und Hegumenos von Kosmidion 111-1 14; 276-281. Eine Ausgabe von vielen ungedruckten Schri{ten und Briefen
Joseph, der lrieromonachos und rregumenos von pantokrator Gerontios, d.er gab Sp. Lampros heraus: Ifalar,o).óyeuø xøì, fleÀonovv¡c¿axú. I45---219. _ G. Mer_
Hieromonachos und Hegumenos von Peribleptos Kyrillos, der rrieromonachos cati, un rlarnento<r di Giovanni Eugenico per la disfetta di corinto nel 1446:
von St. Basileios Germanos, der Hieromonachos und Diakon Theodoros Agal- Bessarione 33 (Roma l9l7) 180-189.
lianos. S. l9B. Die päpstliche Gesandtschaft des Bartholomäus von cortona ist i.
s Das Stück ist überliefert im cod. gr. Pariensis 12g5, fot. l4l unmittelbar J. 1444 in
Konstantinopel eingetro{fen.
anschließend an die genannte Apologie, erstmals herausgegeben mit französischer S. 199 n. l. Neuerdings versuchte Msgre. G. Mercati den 23. Juni 1445 als Todestag des
Übersetzung von S. Pétrides: Échos d'Orient XIV (lgl1) p.2051206. Markos Eugenikos festzustellen. (G. Mercati, Appunti Scolariani: Bessarione
a Vgl' meineVeröffentlichung der Schrift des Amirutzes im
Oriens Christia,- xxxvr (Roma 1920) p. 109-146.) Das Datum des 23. Juni steht fest. Gegen das
nus IX (Leipzig 1920) c. 14 (p.32 f.), c. 16 (p.34f.). Jahr 1445 hat L. Petit Bedenken erhoben. Nach seinen Feststellungen aus d.em
noch nicht edierten werk des Markos über die Jahreszyklen scheint einzig das
S. 18ôn. 1. Gegenüber den Angaben strahls zeigte P. Pierling, La Russie et le saint Jahr
1444 ]n Frage zu kommen (Patrorogia orientalis XVrr [paris 1g23) p.326127).
siège. I Paris 1896, p.49, daß rsidor nicht vor Ende oktober 143g Florenz verlassen
hat und in Rußland erst im Frühjahr l44l angekommen ist. s 2032. 16v. o. Daß der Brief des Johannes Eugenikos sich an Isidor von Kiew
richtete, ist die Annahme von E. Legrand (im Anhang zu cent-dix lettres grecques
s. 2,4v. u. vgl. A.ziegler, Die union des Konzils von Florenz in der russischen
187
Kirche, würzburg 1938. de F¡. Filelfe. P¿ris 1892, p.294). Nach s. pétrides kommt der Metropolit von
verfasser behandelt auf Grund russischer euellen die
politische und kirchliche -Lage in Moskau, Litauen und polen, den versuch rsidois
Kiew nicht in Betracht, sondern ein Isidoros Homologetes, der auch sonst bei
Eugenikos genannt wird (Iichos d'Orient. XIII fparis lgl}] 27gl\0).
zur Du¡chführung der Union in Moskau und den Verfall der Union.
S. 210 n. 5. Der B¡ief Bessarions an Konstantin palaiorogos in Band rlr 439, Ep. 13.
s 189n' l. An den von Patriarch Metrophanes geweihten Bischof pachomios von
Vordem hsg. v. Sp. Lampros: Néoç 'E)ùr¡vo¡,rv{ptov III (Athen 1906) 12-27.
Amasia liegt noch ein Brief vor von dem Diakon und Dikaiophylax Theod.oros
Agallianos, 5.2202.7v. u. 1410 anstatt 1310.
dem Verfasser der oben I 180 genannten unionsfeindlichen Apologie.
5.221 Z. I v. o. Andronikos lI anstatt Alexios II.
Pachomios, dessen Namen wir erstmals durch diesen Brief erfahren, erscheint als An-
hänger der union, die er gegen die erneuten Angriffe verfochten hatte. Agallianos
5.225 n, 1. G. Bernhardy, Geschichte der byz. Literatur ist zu streichen.
suchte ihn öffentlibh auf seine Seite zu ziehen. wir hören von d.er übersendung
5.232n.5. Über J. Hergenröthers Ausgabe der Syltogistischen Kapitel des Markos
einer theologischen Schrift (cò puBlíov'Avøorøoiou toü $eíou), deren besserer Text
vgl. L. Petit , Patrologia Orient¿lis XVIi (1923) p. 313. Hergenröther hat übe¡-
sehen, daß diese Schrift schon in drei Ausgaben des 18, Jahrhunderts vorlag, die
gegeniiber dem Exemplar des Pachomios für die griechische Auffassung vom Aus-
638 NACHTRI|.GE UND BERICHTIGUNGEN I. BÀND 639
vollständiger sind als seine eigene bei Migne. Dazu störte Hergentöther die An- rever. D. Bizarion cardinalis, commendatarius noster. Vgl. Gibelli, Cronistoria
ordnung der Kapitel, indem er sich nicht auf Markos' eigenes Werk stützte, sondern
del Monastero di Fonte Avellana. Faenza 1896, pp.203.207.
die Anlage seiner Gegner zum Ausgangspunkt nahm. Das 57. Kapitel ist nach S.283n.5. VgI. dazu Alcune rice¡che sulla vit¿ del Bessarione: Bessarione I (Roma.-
Siena 189ô) 610--617.
Petits Feststellungen Markos nachträglich unterschoben worden. Eine neue Aus-
gabe von L. Petit in der Patrologia Orientalis XVII (Paris 1923) 3ô8--415.
5.2902.8v. u. Ladislaus von lJngarn und Böhrnen, anstatt von Polen.
5.291 2.3 v. u. 23. März 1450 anstatt 25.l{ä,r2.
S. 239 n.3. Bessarions Vorhaltung gegenüber Markos, e¡ habe Barlaam aus Kalabrien
S.291n.2. Zu Nikolaus von Cues: A.Jåger, Der Streit des Cardinals Nikolaus von
und Neilos Kabasilas ausgeschrieben, ebenso über Demetrios K ydone s Cusa mit dem Herzoge Sigismund v. Österreich. Innsbruck 1861.
s. bei Migne PG 161, lS6A. Die Einstellung des Mönches Barlaam zur dogma-
-
tischen Frage war dauernd schwankend. Vgl. die Anmerkung Hergenröthers zu
S.296Abs.2,2.3. ¡in Begleitung des E¡zbischofs von Nürnberg<r ist zu streichen.
Einen Erzb. v. Nürnberg hat es selbstredend nicht gegeben. Der mir selber nicht
Migne PG 161, 195. Wie mich M. Viller aufmerksam macht, hat aber Demetrios
begreifliche I-apsus ist wahrscheinlich durch die S. 296 n. 5 mitgeteilte Notiz ver-
Kydones keine unmittelbare Schrift gegen Bqrlaam verfaßt. Beide waren mit-
ursacht worden, nicht durch Platina.
einander sogar befreundet.
S.243 n. 1. Druckausgaben: IIL Band, l-ô9. S.303n.7. Vgl.,dazu meine Berichtigung im III. Band S.570r..2uEp.85. Im Text
5.2492. Abs.Z.3 v. u. Loggia mit vier Bogen, anstatt drei. Dieses Landhaus Bessa- ist auf S.3032.5 v. u. ))In Ravenna . . . weiterreisen konnte< zu st¡eichen.
-
rions ist in jüngster Zeit attf staatlich-italienische Kosten wieder in einen würdigen S.3O7Z.18v.o. 12.Mai l4ô5 anstatt 13.Mai. Vgl. dazu P,Pierling, La Russie et
Zustand gebracht wo¡den, le Saint-Siège. Études diplomatiques. I Paris 1887, p. 117. L. Pastor, Geschichte
S.251 n.3. Ein Bild Bessarions befindet sich auch in Bologna im Palazzo Campeggi der Päpste. all Freiburg i. Br. 1904, S.228.
(Via Zamboni 22). Eir'e Wiedergabe davon in Kupferstich bei G. G. Boissard, S.307n.3. Vgl. Sp. Lampros,'H èx Ilørpöv el6'Pópz¡v civaxo¡lù11 ri¿çxú.puç roü ctyíou
Icones quinquaginta virorum illustrium. Frankfurt 1597, p' 137. Vgl. Conte E' 'Avùpéou: Néo6 'Ðrl¡vo¡r.v4¡rov X ('Ev '4,$dvar,6 1913) 33-79.
Nassali Rocca (Titel im nächsten Nachtrag) p.9n. 1. S.309 Z. lõ17 v. o. Cingoli anstatt Sizilien, und Osimo anstatt Como. Vgl. III. Band
531 n. zu Ep.59.
S.261. Einen wertvollen Beitrag zu Bessarions Legation in Bologna lieferte Conte
S. 309 n. l. Druckausgaben vgl. III. 531, Ep. 59; 536, Ep. 60; 537, Ep. 61.
E. Nasalli Rocca di Corneliano, Il Card. Bessarione Legato Pontificio in Bo-
S.313 n.2.29. Jutí 1463 anstatt 28. August. Vgl. III.519, Ep.53.
logna (1450-1455) : Atti e Memorie della R. Deputazione di Storia Patria per le
S.321 n.5. Druckausgabe: III. Band,539-541.
Romagne. Vol. XX (Imola 1931), 1--64. Der Wert dieser Untersuchung liegt nament-
S.321 n. ô. S. Merkte (Byz. Zsc}¡'r. XXIX 74) interpretiert, daß die Bitte Bessarions
tich in der Darlegung des Aufbaues des Kirchenstaates sowie der örtlichen Ver-
weniger auf eine rrApprobation< als auf Gewährung der Mittel zur Drucklegung gegan-
waltung und des juristischen Lebens, nicht weniger in der Ortsgeschichte von
gen sei. lEin Gesetz de libris sine censura non imprimendis erging erst unte¡ Alexan-
Bologna. Im Vordergrund steht die örtliche Geschichte von Bologna. Die T¿itigkeit
der VI. und galt auch dann kaum für Kardinäle.< Ich kann dem nicht zustimmen,
Bessarions, der als legatus a latere in diese Verhältnisse einzugreifen hatte, wird
Sagt doch Bessarion in demProoemium kurz zuvor: Illinc enim, ut ederem, fami-
durch die Darlegung besonders gewürdigt. Vor allem tragen dazu bei die beige-
gebenen Regesten aus den Dokumenten des R. Archivio di Stato i¡r Bologna, welche
liarium meorum urgebat auctoritas, hinc ut supprimerem, mea me hortabatur in-
Iirmitas (oben IIL540,30-32). An eine Approbation im spålteren Sinne wird ja
die einzelnen Regierungsmaßnahmen des Kardinals darstellen (p. M-64). Ab-
- sicher nicht zu denken sein. Wahrscheinlich liegt in der Bitte nicht mehr als eine
schließend ist auf Grund dieser Studie zu sagen: Bessarions Legatentåitigkeit in
Höflichkeitsformel, die nicht einmal durch das Wesen Pauls IL bedingt war. Sie
Bologna erweist den griechischen Kardinal als einen Staatsmann von Weitblick.
lag ganz in der auch sonst in den Briefen an die Päpste zutage tretenden Art Bessa-
Es war ihm gelungen, nach den vielen Wirrsalen der vorhergegangenen Zeit der
rions. .4n eine Druckunterstützung ist gar nicht zu denken.
Stadt Ruhe und F¡ieden zu geben und Bologna wenigstens für seine Zeít zt eiter
Stadt des Kirchenstaates zu machen. Der Erfolg war hauptsächlich dem Einfluß 5.32õ Z. 4 v. t 25. Oktober 1453 anstatt 28. Oktober.
seines persönlichen Geschickes wie seiner überragenden Persönlichkeit zuzuschreiben. S.326 n.5. A. v. Reumont, Gesch. d. Stadt Rom. I]J. 1.342J. anstatt 312.
Nach seinem Weggang im Mai 1455 wurde Bessarion als der Patron Bolognas an S.326 n. 5. Druckausgabe: III. 471,Ep.24.
der Kurie betrachtet. 5.3272.72v.o. Vgl.dazuBessarion, DeNaturaetArte II 9. IV1. Bd. III. 100; 106,
et S.327 n.2. IIL Band, S.593 n. 15.
S.265 n.2. Zu Rodrigo Sanchez de Arevalo vgl. Dictionnaire d'Histoire de
S. 327 n. 3. Der vollständige Text won Georgios' Invektive im III. Band, S, 274-342.
Géographie ecclésiastiques. III (Paris 1924) Col. 1657-61.
S.327 n.4. III. Band, S. 485-487, n.36.
5,2662.11 v. u. Nach der Cronica di Bologna (Muratori SS. rer. Ital. XVIII
S.327 n.5. Die genannten Schriften im III. Band, S. 15I-158; 204-235; 23õ-216.
t173ll 698) reiste Friedrich IIL am 24. JanuarvonFerrara ab und traf am 25. Gazes' Briefe: III. Band,
abends um 1l Uhr in Bologna ein. S. 572-592, Ep. l-14.
-
S.328 n.4. III. Band, 5.274-342.
5.272,2.3v. u. Nach anderen Angaben war die Einwohnerzahl von Konstantinopel
größer.Niccolò Barbaro (PG 158, 1077 A) und Leonardus von Chios (PG S.328 n. 5. III. Band, S.4tì7---489, Ep.37.
159,942 B) sprechen von 60000 Gefangenen. Vgl. Schlumberger, La prise de
S.328 n. 8, III. Band, S.4tl5, Ep.36.
Constantinople en 1453. Paris 1914.
S. 329 n. 7. IIL Band, 5.472--ß4, Ep. 30-35.
S, 276 n. 1. Druckausgaben: Contareni, AnecdotaVeneta.Venetiis 1757, p'273-275.
S. 330Z. 14 v. o. Pyrrhoneia anstatt Pyroneia (so in der Hs). Der Titel Pyrrhoneia
für die Posthomerica des Quintus ist sonst nicht geläufig.- S. Merkle (Byz. Zscl;l.
S. 280. I-Inter Kalixt IIL wurde Bessarion 1456 Xommendatarabt des Klosters Fonte
Avellana. Das Necrologio Avellançse gedenkt seiner i. J.1472:' XIX Sept. obiit
XXIX 73) vermutet hier einen f¡rtum, vor! dem er sich nicht erklå,¡en kan& wem
NACHTRÄGE UND RERICHTTGUNGEN.
I. BAND 641
640
ff. Die hier gegebene Textgeschichte von Bessarions In Calumniatorem Platonis
er zur Last fälit. Tatslichlich schrieb so Bessarion an Michael Apostolios (III.
S. 361
þsms¡ksn5- ist durch meine Ausgabe dieses Werkes im II. Band und durch die dortigen Vor-
484, 8p.34). T¿ Iluppóver,a beziehen sich auf Neoptolemos (Pyrrhos)' -
in dem Kloster bemerkungen überholt. Mein Ergebnis ist im wesentlichen folgendes:
wert ist, daß Bessarion die einzig bestehende Quintushandschrift
Die älteste Textgestalt des Werkes, und zrvar im Um{ang des I., II. und IV.
St.NikolausbeiOtrantoinKalabrienausfindiggemachthat,offenbaraufdem Buches liegt vor im Cod. Marc. gr. 1Sg (U), der von mehreren Schreibern wahr-
WegùberMichaelApostolios.DieserArchetypusallerSpäterenAbschriftenist scheinlich aus Bessarions Konzeptentwu::f abgeschrieben ist. Dem Aussehen nach
heutzutage leider verschotlen. VgI. W. Christ, Geschichte der griechischen
l,itte-
5III 778' 77S' ist diese At¡schrift sehr ungleichmäßig. Dem Verfasser diente sie weiterhin als
ratur, bearbeitet von W. Schmid. (München 1913)
Handexemplar, in welchem er linderungen durch Zusätze und Abstriche nachtrug
S.330 n. 2. III. Band, S.481. 483, Ep 33' 34' (Ux), allerdings in schwer lesbarer Schrift mit recht vielen Àbkürzungen. Daß es
S.330n.4. III.Band, S'485, EP'36' sich t¡ei diesen linderungen um Bessarions eigene Hand handelt, zeigt ein Vergleich
5.330 n.5. III. Band, S. ---28'
mit dem Cod. Marc, gr.527, wo er ähnlich gearbeitet hat, sowie mit Cod. Marc.
in nebende an Heiter-
S. 331, Abs. 1. Es fehlte gr.533, wo das Vorwort von ihm eigenhändig geschrieben ist (vgl. Band I 51 und
keit und Scherz. Ilas z nergeleg ' Bessarion
n zuweilen Band III 1). Ebenso belegen das seine eigenenUnterschriften unter den drei Aus-
weilte im Sommer in anderen
Tages erschien fertigungen des Unionsdekrets und einzelner seiner Briefe. Bessarion kam es bei
in dem Kloster Fonte Avellana, wo er Kommendatarabt r¡/ar. Eines seiner Weiterarbeit hauptsächlich ¿uf das Sachliche an. Bald führt er seinen ur-
hier aus dem benachbarten Pergola ein gewisser Paolo dei Godi' der
gern Ge-
sprünglichen Gedankengang weiter aus, bald bringt et eine Richtigstellung oder
eine neue Begründung. Zuweileìr sucht er nach einer deutlicheren Formulierung
seines Gedankens oder trägt Kleinigkeiten nach, die ihm anfänglich entfallen waren.
Den Namen des Calumniators hat er getilgt. Der Leser sollte über ihn im Dunkeln
bleiben. Das Sprachliche und Stitistische lag dem Verfasser bei der Überarbeitung
{erner. Selbst Fehler der Abschreiber, die in U uns erkennbar vorliegen, ließ er durch-
gehen.
Cod. Vat. gr. 1435 (B) ist nun die saubereReinschrift aus lJ samt denÄnde-
rungen von Ux, die hier in den Kontext aufgenommen sind, d. h. nur mit jenen
fol. sqq. bei Migne PG 161, CoI' LXXXI-LXXXIII'
187
Änderungen, die damals schon in U zu finden waren. In nebensächlichen Punl<ten
S. 331 n.ô. III. Band, S.498, Ep.44' S' 507, Ep' 47 ' S' 508' Ep' 48' ist der Text in B verschlechtert worden. Doch weist B auch Lesarten auf, die ent-
S.332n.6. III.Ba.nd, 483,17. Stt,¿' StS, l9 - 513'Ep'50' 577-580'Ep'5-7' schieden besser sind als bei U. Ich führe sie auf die Verbesserung durch den Ver-
S. 334 n.9. Druckausgabe: III' Band, S' 546-548'
Ep' 67'
fasser selber zurück. Das ergibt sich daraus, daß in B einige Male ganz bewußte
S,335n.3.ÜberBessarionsBeziehungenzuCampanivg].Alcunericerchesullavita Abänderungen vorliegen, sei es als Milderung einer ursprünglichen heftigen Aus-
del Bessarione: Bessarione I (Roma-Siena 1896) 610-617' drucksweise oder als kleine Einschaltungen in den Nachträgen von Ux. So ist ein
S.336 n. 7. Druckausgaben: III. Band, S' 455-463' Ep' 18 19 Hinr,veis auf die noch nicht herausgegebene Schrift Bessarions gegen Trapezuntios'
S.337 n. l. Druckausgabe: III. Band, S' 463--465' Ep' 20' fehlerhafte Übersetzung der platonischen Gesetze, der sich in U findet, beiseite ge-
S.340n.6. Den Briefwechsel Bessarions (Ep' 18-21) mit Plethon' namentlich
Bessa-
lassen (518,26).
rionsSchreibenanPlethonsSöhnebeuteteManuelrldergroßeRhetor<r(vgl.oben Die neue R.einschrift des B diente dern Verfasser wiederum als Handexemplar.
zu S. Er hat hier (in derselben Schrift wie Ux) am Iìande neue um{angreiche Nachträge
gleich
gemacht und auch am Kontext geändert (82), und zrvar in 7l Fällen. Nach Sykutris'
508 s.
Beobachtung (Byz.Zschr. XXVIII 136) sind udiese Abänderungen wohl in Zu-
die d
sammenhang zu bringen mit der Abfassung des dritten Buches und der Umgestaltung
humanistischen
Schreiben an die Söhne des Philosophen (Ep' 22) entsprach dem
Unions- des Werkes von einer polemischen Gegenschrift zu einer prinzipiellen Auseinander-
Geschmack. Lehrreich ist Manuels Urteil für die Art, wie man hervorragende
Kreisen betrachtete' setzung mit der Philosophie Platos und Aristoteles'<. Das ist richtig erkannt;
freunde in den griechisch-orthodoxen nur erscheint mir zweifelhaft, ob schon die Abfassung des späteren III. Buches
gegen Plethon vgl'
S.351 n. 'I . Ztr Yefteidigung des Aristoteles durch G. Scholarios hier hereinragt, denn jenes Buch ist inhaltlich völlig anders gestaltet. Im übrigen
G. Mercati: Bessarione 38 (1922) 138'
sind die Ztsätze Bessarions recht umfangreiche Erweiterungen des StofJes. Was
S.3582.3v.o. Über Gemistos'Todestag besitzt Cod' Mon' gr'495' fol'50v
den
die Abschwächung des polemischen Charakters betrifft, so wird der Verfasser,
lv8lxttövo6 teïÇ ètelerlr4oev ó tr.òúoxøÀoç (Ms òr¡8rÍotøÀo6) je mehr es dem Ende zugeht, namentlich im IV. Buch in seinem Bestreben immer
ô
¡.tépq ôeutépq å"' f¡pépnq' Vgl' I' Hardt' Catalogus flüchtiger. Andererseits ist dem Verfasser zuweilen auch daran gelegen, seine Argu-
"¡, Sp' Lampros:
bibliothecae reg. BavaricaeV 155' - mente rhetorisch rvi¡ksamer zu gestalten.
A${var6 1904) 399. G. Mercati: Bessarione33 (Roma Beachtenswert ist nun, daß einzelne Ztsàtze des B2 auch in U als nachträgliche
- Zasàtze erscheinen, und zwar ítt 22 Fàlleî. Ich habe diese Nachträge in U wie die
1917) 185 n. 1.
S. 358 n. 3. III. Band, S. 554, Ep' 71 ' S' 557, Ep' ?3'
S' 558' Ep 74 S 56l ' Ep' 77 ' anderen als Ux bezeichnet, weil sie wie jene von derselben Hand stammen. Genauer
S.360 n. l. Druckausgabe: III. Band, S' 487--489' Ep' 37' noch kennzeichnet sie Sykutris mit Ub. -Als Schtuß ist aus diesem Sachverhalt zu
S.360 n. 2. III. Band, S.488, 15 {f' Mohler. Karillnal Besselion. Iff. 4l
ß42 NACHTR\GE UND BERICHTIGUNGEN I. BAND 643
ziehen: Die Änclerungen in U sind nicht gleichzeitig erfolgt. Sie sind erst nach III.599 f. Ep. 19). Übel die Einstellung Filelfos und sein gerilges Verstânclnis in
liertigstellung des B in beiden Handschriften nachgetragen \vordcn den bertihrten philosophischen Fragen vgl. die ;\nmerkungen zu III.598.599.
S. 387 n. 7, Z. 4 v. u. ¡rc$1-y'v, anstatt ¡rii$r;riv.
Die endgùltige Ausgabe liegt in der kalligraphisch geschriebenen und rnit reichen
Initialen ausgestatteten Pergamenthandschrift Cod Marc. gr. 198 (V) vor. (Das S. 388 n. 5. Band III, S 345-375
Nähere zur Beschreibung des ,liußeren s. Band I363 und Band II, Einleitung.) S. 388 n.6. Band III, S. 555, 34-37, Tjp.7l
Die Abschri{t erfolgte aus B nebst 82. tÏbeldies bietet V das später entstandene und
S.389 n. 1. Annales de philosophie chrétiennc. Paris XXXIII, anstatt Louvail.
S, 390 Abs.3 u. S. 393 Àbs, 2. Die hier dargelegte chronologische E.inordnung von
sonst nirgends überlie{erte III. Iluch des Werkes. Die lextgestalt ist einwandfrei.
Korrupte Lesa¡ten des B sind richtig gestellt und an zrvei Stellen sogar über u Bessarions De Natura et Arte ist durch meine Feststellungen oben III.90 tiber-
hinaus wiedergewonnen worden. Ob durch eigene Konjektur des Absch¡eibers oder holt und nach dem dort Gesagten zu berichtigen.
auf veranlassung durch den verfasser, bleitrt dahingestellt. Eine spätere Hand S. 391 n.3. III. Band, S. 88-90.
(v2) hat auch in v zwei Nachträge gemacht, einmal eine Korrektur, ein andermal S.392 n.5. Cod. ùIarc. gr 198, anstatt 189. Druckausgabe: III. Baud, S.9l-147.
S. 303 n. 4. III. Band, S. 148-150.
-
eiten ztsatz. Beid.e {ehlen in B bzw. 82, finden sich aber in ux (von Sykutris ge-
S. 394 n. 2. III. Band, S. 151-158.
nauer als Uv bezeichnet).
S. 395 n. 2. III. Band, S. 159-16S.
Die zwei jüngeren in Band I 362, n. 3 sowie Band II, Einleitung beschriebenen
S.395 n.3. III. Band, S. 170-203.
Handschriften Cod. lVlon. gr.80 (M) und Cod' Barb gr. 183 (Z), die beide aus B
S.396 n. l. III. Band, S.511-513. Ep.49.
nebst B2 mit unterschiedlichem wert abgeschrieben sind, l<ommen fùr die Text-
S.396 n.5. III. Band, S.513, Ep.50.
geschichte nicht in Frage. Dennoch verdient M, dessen jüngeres Alter hierbei keine
S.397 n,6. III. Band, 5.204-235.
Rolle spielt, für die Rezension des lextes Beachtung, da dieser sachkundige
S.398. Zum Freundeskreis Bessarions gehörte auch der magister Ferdinand von
schreiber die vieifach nur schwer lesbaren Nachträge des 82, die selbst in der Nach-
Cordova, ein vergessener Gelehrter, auf den erstma,ls J. Havet 1882 aufmerksam
schrift bei V nicht gesichert sind, genau wiederzugeben bemüht gewesen ist.
gemacht hat.l Von ihm liegen handschriftlich zwei l,Verke vor, die auf Georgios
Als Zwischenglied zwischen u und B postuliert sykutris eine weitere Atr-
Trapezuntios und auf Bessarions In Calumniatorem Platonis Bezug nehmen. In
schrift (D), durch die ihm einzelne Abänderungen des B (wichtigere Lesarten, Beseiti-
seiner Schrift De laudibus Platonis (handschriftlich überliefe¡t Rom, Bibl. Valli-
gungen seiner heftigen Àusdrucksrveise, kleine ztsàtze), die weder in u noch in ux
cellana I 22, iol. 1-21 v.) sammelte er, von Bessa¡ion veranlaßt, christliche und
zu finclen sind, erklärlich werden. Bessarion selber habe in ò seine Korrekturen ein-
getragen (8x). Dem Schreiber von ô h2itten bereits die Abünderungen von llx vo¡-
antike Zeugnisse geger Georgios Trap.z Das \Àrerk ist nach der Nachschrift des
Kodex am 28. Januar 1467 vollendet worden und in der Überschrift dem Kar-
gelegen, die er alle bis auf wenige zufälligerrveise ausgelassene abgeschrieben habe. Von
dinal gewidmet.s In einem zrveiten Werk De artificio omnis investigandi et inveni-
diesen Zusâtzen des ux habe ôx die scharfenworte gegen den Gegner lveggestrichen.
endi natura scibilisa bezieht sich Ferdinand von Cordova auf das In Calumniatorem.s
Ich halte die Annahrne einer solchen Zwischenhandschrift nicht für notwendig.
- in seiner ausführlichen Besprechung
J oh. Sykutris, ganz und gar Philologe, ist 1
(Byz.Zschr. xxvIII 1928, S. 133-142), lü¡ die ich ihm hier meinen besondere¡r J. Havet, Maltre Fernand de Cordoue et l'Université de Paris au XVe siècle:
Mémoires de la Société de 1'histoire de Paris 1882, p. 193-222.
Dank ausspreche, über meine Arbeit ein gutes stück weitergekommen, Seine Be- 2 Prolog: Pauci admodum dies sunt, priusquam tua jussa carpessens insti-
richtigungen an meiner Textausgabe rverde ich unten ueben anderen mitteilen. Es
tuerim excerpere de sacris interpretibus testimonia presertim, ut iniunxeras, Augu-
sei aber auch seiner Anregung gedacht zu der lnoch zu leistenden Arbeit über die
stino in laudes divi Platonis, quod incidit in manus meas cujusdam opusculum et,
Quellen der schrift, Benutzung antiker und spätantiker Autoren, byzantinische ut vulgo ferunt, Georgii Trapezuntii cujusdam, in quo et ingenio detrahit Platonis
Tradition seit der Erneuerung des Platonismus in der Zeit von Psellos, Beeinflussung
et vitam magnopere carpit.
durch die platonisierende Philosophie Plethons und seiner Zeitgenossen, Berùck- 3 Titel: Ferdinandi Cordubensis de lauclibus Platonis ex Platonis testimoniis
sichtigung der scholastischen Philosophie des Abendlandes usw.< (S.133).
tum sacrorum interpretum, tum ethnicorum adversus quosdam doctrinam ejus
S.384 n. 1. III. Band, S. 594-597, Ep 16.
vitam carpere solitos ad Rnìum in Christo patrem et o¡¡rniurn sapientissimum
S.384 n. 2. IlI. Band, S.597 f., EP. 17 D. Bisarionem cardinalem Nicenum vulgo appellatum.
S. 384 n. 3. Nach meiner Darstellung ist nicht die Gründung der Florentiner Akademie a Eine Ausgabe steilte in Aussicht: DIenéndez y Pelayo in den Ensayos de
durch tlas In cal. Platonis angeregt worden (Byz.Zschr. XXIX74), sondern Fi- critica filosófica. Madrid 1892, p. 95.
cino ließ sich dadurch zu seiner Übersetzung Platons begeistern' 5 Ztrn Ganzen vgl. R Pouparin, Deux ouvrages inconnus de Fernand de
S.384 n.4. Superioribus litteris, anstatt lust¡is. Bessarions Brief an Marsilius Ficinus: Cordoue: Bibliothèque des Chartes. 62 (Paris 1901) p. 532-542, mit Inhaltsangaben
Band III.543, np.64; Ficinos Antwort, Ep.65. de¡ beiden Werke.
S. 385 n. 2, c, Cod, Marc, lat. VI 210, a¡statt 201 .
apucl Ioannem Petreium, anto 1527 errvähnt Sirlet in einem Konzilsbrief, Ilomae Un rlocument sur la bibliothèque rle Théoclore Gaza: Revue des bibliothèque:. III
2.Mãrz 1547. Concilium T¡identinum. X Epist. Pars I ed Buschbelt, p. 954, (Paris 1893) 385-.,-390.
¡ 724. Ich konnte den Druck nicht ausfindig machen. Nach dem ganzen Zt-
-
sammenhang kann es sich nur um eine lateinische ,A.usgabe handeln.
1, 11 112. Bereicherungen, anstatt Berichtigungen.
seite 498. 43. (Bqooapírov KapôtvóÀr6
10, 30. ró t' ci.lz¡Sè6, anstatt tò t'&).21Sèç' Nrxoltiqr r{r Eexouvôívqr.)
12,n.7. Dionys. Areop.l. c. III.2, anstatt II.2.
56,38. n&vu tot, anstatt ¡vd,vuto¿. 'A8eÀgè no$e¿vórørs'xøi ò¿&vo¿á po¿ xc¿¿'¡Àöcra dpyeî, oûò'ëX<'r, ci d,v
66, n. 35. PG 3, 444 A, anstatt PG 3, 44 $ Ä' s¿7corl¿r" xøi l\r,ópr¡v úzcepÉpz¡e, ei dÀr¡$i Àó1er ò ¡.r,üSo6, xø.\ rî,¡ 'Iòp 6¡rorø
88, Abs. l. Zur Sache lieferte Johnwilson Taylor den Beitrag A Misunde¡stood Tract
õ æéæov$øç.
by Theodore Gaza: Archiv für Geschichte der Philosophie. XXXIII N. F.26. Bd'
Tí oõv Tror1réov; øriroü 'Idrp g$e1yr¡'céov. > ei¡ ,rò ðvo¡ræ
rí à' ,it),Ào itò
(Berlin l92l ) 150-l ô5, in dem er die in Frage stehende Skizze " Ot¿ "i¡ 9úouq pouleÚe, au
von neuem für Gazes in Anspruch nimmt, und zu'ar mit Nachdruck gegen Hodius Kupíou eriÀoy¡¡.r,évov < ; t¿ù yàp p¿oõv o,e rflürc( Trc{po(X<opi ; ioXupr,oøi¡.r,¡v
(De Graecis iltustribus. London 1642, p.78ss,), der Bessarion alsverfasser, rvenn âv ó6 ogó8po¿ 6e grÀöv. oí8ø oou ròv ëv$Eov píov, tiv eri?,,apeíøv, frv æíocr,v,
auch nicht nachwies, so doch vermutete. Stùtze für die Autorschaft Gazes' bietet f'.ir tù íi$4'orlx &,v 8uvøí¡.r,r¡v &ÀÀo r¿ eireïv ì) åvvoioør | 6tr, rQ ogóòpa o.e p¿leîv,
Taylor nicht der Inhalt der Schrift, auf den weder er, noch sein Gervährsmann 10eí t¿ èld,Xr,orov óq d,v$ptoæoç i1,¿.øpæç, óq èv Xoveiq zø$&pcrr, poúÀecør,, roîq
L. Stein (Archiv f. Gesch. d. PhiI. II 450) einging, sondern lediglich die alten Über-
re &Àlor,c i¡,r,iv naprÍàe Ly V"d. xc/"?,clpíaç åvàei(ao$ær.
schriften der Hss. Taylor geht sogar noch einen Schritt rveiter. Weil Gennadios
gegen Plethon den aristotelischen Stanclpunkt: r] gúor,ç où pouìerlerau vertreten hatte, Aéà¿á oe îporp¿æe¿v e iç ¡.r,øxpo$u¡.r.iav e i8óç 6ou rùv ygqorô:rr¡ra xøi tiv
und Taylor Gazes auf Gennadios' Seite vermutete, zog er den kühnen Schluß : lBut ei6 @eòv rc{lcE¿v<,t6lv re xc(i ìl7ror6(/1v. oè øritòv ei6 oiv ðær,zøÀoüFc¿r 7co(pd[¿u.$lc{,v,
both argued 6cr. f¡ gúouç oú pouÀer5etat, Gaza's tract ought to be so cited in the N¿xoláou ròv Àóyov, tiv &perí1v, riv æør8eíav' tÇr æø$i1rr,xQ Ntxolcíou xpr,civ
futuretr; also nicht anders als L. Atlatius (vgl. bei Migne PG 161,971). Taylor's 1b xøi lye¡lóvaårcrpoö¡;.ør,' æûtòç o'crurq) aörrLpxr¡c, eír7q âv eiç zrøpdxlr¡o.r,v"
misunderstatding ist weitergegangen in Ueberwegs Grundriß der Geschichte der
òéo¡.r,øíoou 6g.toc'gÉpe xøi roüro Tevvc{iorq, óç eío$øq'ei yàp xai y.ei(a
Philosophie, 12III. (bearb. v. Frischeisen-I{öhlerundMoog) Berlin 1924, S 25.630.
Nach dem oben S. 88 Gesagten hat der Titel des Traktates zu bleiben, r.vie er ist, xu.i ye|pa æoÀÀà 6¡.r,oç 'é.J'r¡e, 'éayaróv èot¿ xøxòv cò 7Eo(póv. é¡.r,oÀoyö, èoyø,r"r¡e
-und hat Bessarion zum Verfasser. àeîrør, gpov{o'soç xc{ì, xup.cepíaç.8eàóp¡toci ool @eòq tøü.cø,ià 6æÀø'Xpioør,
9l . Meine frühere Ansetzung von De Natura et Arte wird bestätigt durch einen mir eoîq 8eòo¡révor,ç ¿v y.&Lpqt ivíxæ Oeoü ùóvroç ò{,,ó¡.r,e$ø dlÀ{Àouç. rcepi r€,
bisher nicht bekannten Brief Perottis, cÌer im Zusammenhang mit dem In calum- 20Torircov xo¿i õv èæi cor5,or,q 7peóv, nÀøtúrepov 8lø),e(ó¡re$ø. ait np&rcotç,
niato¡em PlatoniS sagt, jener Traktat sei lante multos annos< vorher verfaßt.
&vÐpöv xøi píÀ<ov &,pr.o,ce.
Vgl. G. Mercati, Per la cronologia clella vita e clegli scritti di Niccolò Perotti
Roma 1925, p. ô5. Br¡ooøpiov xøp8r,váÀr.oç, ðv Br,Évvç, ra' Aú1oúotou c(u|l.
151,16. fo]. 1-4v, anstatt 1-40
151, n. 5; 170, n. 3. Rriefe nn. 49. 50, anstatt nn. 50. 5i '
7 ææpaXopfll rrapaXopei Ms. | 7ú f¡^¡e¡.róvøl -i.¡1e¡rõva A[s. | 22 xap8r¡vd].r.oç ,Ms
152,2.7 v. u. rEine Beschreibung. .. (ParislBS3) p.59.< ist irrtümlich und desr,r'egen Ep.+¡. Ein Trostbrief Bessa¡ions an Niccolò Sagundino aus 'Wien vom rr.
zu streichen. Zwei ungedruckte theologische Schriften im Cod. Paris 1287,
- August 146o. Das Schreiben bezieht sich auf das schreclcliche Unglück, das diesem bei
deren Ausgabe ich mir vortrehalte, macht E. Legrand, Bitrliographie Hellénique
seiner Ausfahrt aus Venedig im Sommer 146o zugestoßen war, rvobei er außer seiner
II p. 417. 418 namhaft. gesamten Habe seine Frau, zwei Söhne und eine Tochter verloren hatte. Es gelang ihm
183, 25. Ilúppo:v, anstatt llr5ptov. noch, sich mit einem Sohn, Alvise, und fünf unmündigen Töchtern zu retten. Auf diesen
204,n.3. Briefe n.66, anstatt n 63. Unglücksfall beziehen sich auch die B¡iefe in den Miscellanea di varie operette, ed.
205,10. Die Angabe über clie Abfassungszeit von Gazes',Brieî an Argyropulos ist nach Lazzaroni. Ye¡ezia r74o. I p. 3.5.43. EL¡enda ein Brief von Sagundino an Bessariorr
S. 589 f . auf die Jatrte 1473-J5 zu berichtigel.
mit dem Datum vorî 2r. August 1462. Das Jahr ist offensichtlich in 146o zu verbessern.
214,36. Arist. Metaph. À 1. 1069t,, 27 sq., anstatt ù 2 Der bisher noch ungedruckte Brief ist überlielert: Escorial Cod. lat. a. IY 26,
232,20. Xópø, anstatt emendìertem 7.ópev. Die Note clazu ist zu tilgen. 1ol. 266-267, n.28.
2A0,17. xai r.-¡, anstatt xui n'n, Abschrift dieses Briefes sowie den näherefi Sachverhalt zu seiner Abfassung ver-
243,22. Beizufügen: Neue Edition, s unten Ep. 19, p.4ô1 sq. danke ich der gütigen Mitteilung von lIerrn Univ.-Professof Dr.I-rarrz Babinger in
3M,2. c.76, anstatt c. 75. Bukarest, auf dessen zu erwartende größere Monographie über Niccolò Sagundino
3M,2.1ô v. o. zu Perotti vgl. G. Mercati, Per la cronologia della vita e deSli
ich bei dieser Gelegenheit hinweise.
scritti di Niccolò Perotti. (Studi e testi 44) Roma 1925.
III. BAND 649
648 NACHTRiiGE UND BERICHTIGUNGEN.
Nos vero cum te talem esse intellexerimus, taliaque tuae indolis
B 2 Seite 571 86. Bessarion Cardinalls Nicaenus hab¡erimus documenta, statuinrus te loco filii in sancto spiritu carissimi
Bonconti Salutem. amantissimique habere et te sancto chrismate pelungere cogitamus, per
nos potius si fieri poterit, sin minus per alium, qui illustri genitori tuo
Dici non facile posset, çluantam nobis voluptatem attülerint litterae r videbitur. Etsi enim patris tui erga nos benivolentia talis et tanta sit'
tuae, fili in christo ãptatissime. Quum enim in tali et tam
tenera aetate
ut sua omnia nobis communia fecerit et filios suos nostrosque filios esse
constitutus talia et tanta in utraque lingua sclibas, profecto miraculum 5
velit, ut tamen maiori quoque vinculo coniugamur, hanc spiritalem inter
estetpaenedivinummunusexistimand'ùm,etquidemnonmodogeni- nos cognationem esse decrevimus, ut, quem ille secundum carnem filium
tori tuo, verum etiam omnibus eius amicis, inter quos in primis nos genuit, hunc nos secundum spiritum filium faciamus'
collocamus,etsolatiumacconsolationeminprimistempusetinfuturum 10 Veniemus autem istuc tantopere flagitas -, si publicarum rerum
optimam de te spem debeat afferre' Quae res ut accidat'
utinam autem -
condictio patiatur, non modo ut ecclesiam nostram et eius praedia ac
veluti exemplar geni- to
uti speramu, u""ìd"t, pone tibi primo ante oculos posSessiones videamus, verum etiam ut excellentissimum patrem tuum,
torem tuum, et illurrr imitare eiusque excellentissimas virtutes, çluae cuius singularis erga nos benivolentia omnem amicitiae modum excedit,
ipsum apud omnes clarissimum r
tltT.. ut te optimi patris optima, ut Homerus diceret, pignora intueri am-
äentiam, fortitudinem, iustitiam, ' anrml 15 plectique possimus. Interea volumus, ut hanc nostram epistolam dili-
B 2v magnitudinem omni studio ut ad
a adde genter discas ac fideliter commendes, ut in llostro istuc adventu eam
datum est nobis nec dari potest
littãrarum studia et sapientiae, qua nec 15
memoriter referre possis nec solum modo recitare verba, sed etiam
abimmortaliDeomaiusbonum,utinquitdivinusPlato.Sicenimet sententias, sive graece malueris sive latine, nihil enim refe¡t. Inter- B 3
clarissimus evad.es et genitorem tuum vinces victoria ei optatissima' rogabo quippe te quam exactissime de omnibus. Tu vide, quid sis
Solent quippe magna ex parte Parentum preces' ut quidam
inquit' ex- 20 responsurus.
^a virtutibus tuis si utriusque
poscere, ui filiis superãntur. Aliis certe Praeceptorem tuum iube nostro nomine salvere, et ut tui curam
respondebis, et 20
etiam linguae cognitio-nem addideris et pacis desiderio habeat, nostris verbis hortare. Quod praeterea eius nomen sit, quae
immortalem apud omnes gloriam consequere' patria, nobis significa, ut nos quoque hominem cognoscamus,
Vale fili amantissime et virtuti assidue incumbe. Magnificam atque
2SuþrøscriþtiolEpistolareverendissimidominiB.cardinalisNicaeniaclomino 25 illustrem matrem tuam et Octavium patruum nostris verbis saluta.
Nicolao Perocto e graeco in latino (sic) versa' Incipit Ieliciter'
87. Bessarlon Cardlnalls
Nlcolao Cardlnall Cusano.
Reverendissimo domino meo cardinali S. Petri ad vincula.
Reverendissime pater et domine mi singularissime. Proposui in
ao collegio dominorum meorum cardinalium scedulam et petitionem reve-
rendissimae dominationÍs vestrae de distributionibus iurium capelli
habendis in absentia. Omnes reverendissimi domini fuerunt contenti
et libenter concesserunt. Significo hoc reverendissimae dominationi
vestrae, ut sciat. Cui me humiliter commendo.
35 Romae in sanctis apostolis, 6. Aprilis 1463.
Humilis servitor
B. Cardinalis Nicaenus.
5 benivolentia suiþsi benivolentiae B | 12 possessiores scriþsi passiones B
Ep.8Z. Eine kurze Mitteilung Bessarions an Kardinal Nikolaus von Cues
in einer Verrvaltungsangelegenheit.
Buonconte nach NeaPel ging Überlieferung: Arch. Vat. A¡m. XXXI tom.5z fol.3r. Gedruckt bei
-
Der bisher oo.n or["a.ockte Brief, aûf den mich Mercati aufmerksam
machte, C. Eubel, Hie¡archia Catholica medji aevi. Monasterii rgor II 36.
ist überliefert: Rom, Cocl. Vat' lal' 6847' fol' z-3 (: B)' Moh ler, Ksrdin¡l Bessarion. III.
ffi.¡úta