Sie sind auf Seite 1von 11

civilizacia

antikuri
saCuqari
levan berZeniSvili

ra moutana antikurobam Tanamedrove samyaros?


erTi SexedviT, pasuxi ioli da mravalmxrivia: pirovnebis dabadeba (Zv.w. VII s.),
didi literatura, pirveli evropuli eposi, pirveli lirika, melika, Teatri, tra­
gedia, komedia, drama, filosofia, istoriografia, fantastikuri arqiteqtura,
taZrebi, qandakebebi, stadionebi, sportis saxeobebi, olimpiuri TamaSebi, piTago­
ras Teorema, oqros kveTi, evropuli enebis anbanTa sistemebi (berZnulis safuZ­
velze Seqmnili laTinuri, qarTuli, somxuri, slavuri anbani; laTinuris safuZ­
velze Seqmnili evropuli enebis anbanebi) da kidev uamravi ram...

da politikis sferoSi?
pasuxi kidev ufro martivia: demokratia da samarTali. ufro zustad da ufro
konkretulad rom vTqvaT, berZnuli demokratia da romauli samarTali.

56
antikuri saCuqari

berZnuli demokratia
Tanamedrove warmodgeniT, demokratia aris mmarTvelobis forma, romelsac
oTxi mTavari niSani aqvs:

1. moqalaqeebi irCeven da cvlian xelisuflebas Tavisufali da samarTliani


arCevnebiT;
2. moqalaqeebi aqtiurad monawileoben politikasa da samoqalaqo cxovrebaSi;
3. daculia yvela moqalaqis adamianis uflebebi da
4. saxezea kanonis uzenaesoba, romlis mixedviTac kanonebi da procedurebi yve­
la moqalaqes Tanabrad exeba. moqalaqeebs SeuZliaT: a) xma miscen an ar miscen
kanonebs an kenWi iyaron ama Tu im poziciaze, b) Sevidnen politikur partieb­
Si, monawileoba miiRon ama Tu im komitetSi; gaakritikon, gamoxaton protes­
ti, g) igrZnon, rom maTi uflebebi daculia da d) isargeblon samarTliani
sasamarTlos uflebiT, rodesac brali edebaT qveynis kanonebis darRvevaSi.

am niSnebidan pirvel ors safuZveli Caeyara antikurobaSi. rac Seexeba danarCen


ors, isini sul sxva epoqis damsaxurebaa. Sesabamisad, rodesac vambobT, rom saberZ­
neTma gvaCuqa demokratia, igulisxmeba TviTon es sityva, igulisxmeba samarTliani
da Tavisufali arCevnebis praqtika da igulisxmeba moqalaqeTa aqtiuri monawile­
oba saxelmwifosa da sazogadoebis cxovrebaSi, magram, bunebrivia, ar igulisxmeba
„mTeli“ demokratia adamianis uflebebiTa da kanonis uzenaesobiT.

termini „demokratia“ (berZnuli δημοκρατία) Seicavs or nawils: demos (δημος,


„xalxi“) da kratos (κράτος, „Zala“, „Zalaufleba“) da aRniSnavs „xalxis Zalaufle­
bas“. es termini pirvelad gaCnda berZnul politikur da filosofiur naazrevSi,
qalaq-saxelmwifo aTenSi, klasikuri antikurobis xanaSi. kleisTenesis (klisTenes)
meTaurobiT aTenelebma Camoayalibes pirveli demokratia Zv.w. 508-507 wlebSi.
Sesa­bamisad, kleisTenesi moixsenieba, rogorc „aTenuri demokratiis mama“.

aTeni ar iyo erTaderTi polisi (qalaq-saxelmwifo) Zvel


saberZneTSi, sadac iyo demokratiuli mmarTveloba. aris­
totele mraval sxva qalaqsac asaxelebs, Tumca, ZiriTadad,
demokratia swored aTenSi Camoyalibda. am sistemis Camoya­
libebamde aTens marTavdnen arCeuli arqontebi, anu uzena­
esi xelisufalni da areopagosi – yofil arqontTa sabWo.
am institutebis wevrebi ZiriTadad iyvnen aristokrate­
bi, warCinebuli gvarebis warmomadgenlebi, romlebic qa­
laq-saxelmwifos marTavdnen Tavisi interesebis gaTvalis­
winebiT. Zv.w. 621 wels drakonma mogvca saqveynod cnobili
sastiki kanonebi („drakonis kanonebi“), romlebSic mkafio
iyo aristokratiis Zalaufleba yvelaferze. am kanonebs
xeli ar SeuSlia warCinebuli ojaxebisTvis, ebrZolaT
kidev ufro meti Zalauflebis mosapoveblad. sabolood
kleisTenesi – „aTenuri
demokratiis mama“
57
civilizacia

aristokratiam finansurad gasrisa sxva fenebi da gaWirvebulma xalxma pirvel ar­


qontad aTenSi soloni airCia, rom mdidrebsa da Raribebs Soris samoqalaqo omamde
misuli dapirispireba moegvarebina. solonma mospo valis vergadaxdisTvis monad
qcevis instituti, gamoricxa aTenelTa monoba, Caatara qonebis cenzi, romlis
mixedviTac oTx klasad dahyo mosaxleoba da TiToeul klass Tavisi politiku­
ri SesaZleblobebi ganusazRvra, Camoayaliba 400 kaciani sabWo da, rac mTavaria,
yvela moqalaqes misca axaldaarsebul saerTo-saxalxo krebaze daswrebis, monawi­
leobisa da xmis micemis ufleba. areopagosi darCa, magram mis funqciad mxolod
kanonebis aRsrulebis kontroli ganisazRvra.

sul cota xanSi axaldabadebuli demokratia daamxo tiranma peisistratosma,


mag­ram igi kvlav aRdga 510 wels peisistratoris Zis gaZevebis Semdeg. kleisTenesis
reformebma daasrula aristokratiuli ojaxebis mmarTveloba da qalaqis marTvis
sadaveebi xelSi Caugdo yvela aTenels. reformaTa mesame
talRa modis efialtesze (462/1 ww.), romelmac daarwmuna
saxalxo kreba, rom unda SeemcirebinaT areopagosis Za­
laufleba.

aTenuri demokratia iyo pirdapiri demokratia, ro­


melsac ori urTierTgansxvavebuli elementi Seadgenda:
Cveulebrivi moqalaqeebis wilisyriT SerCeva (SemTxvevi­
Ti SerCeva) arsebuli saxelmwifo, administraciuli da
iuridiuli samsaxurebisTvis da sakanonmdeblo saxalxo
kreba, romelSic monawileobda aTenis yvela moqalaqe.
yvela moqalaqes ufleba hqonda elaparaka da xma mieca
saxalxo krebaze, romelic qalaq-saxelmwifos kanonebs
adgenda. aTenel moqalaqeebSi ar igulisxmebodnen qale­
bi, monebi, ucxoelebi (ucxoqalaqelebi), e.w. metoikosebi,
umiwoebi da Tvramet wlamde Wabukebi. aTenis mosaxleoba
orasidan oTxasamde aTas kacs Seadgenda; amaTgan mxolod
soloni ocdaaTidan samoc aTasamde iyo moqalaqe. mosaxleobis
(daaxl. Zv. w. 640-559)
didi nawilisTvis moqalaqeobis uflebis arminiWeba ukav­
Sirdeboda moqalaqeobis Zvel gagebas. antikurobis Tval­

58
antikuri saCuqari

sazrisiT, moqalaqeobis sikeTe mWidrod iyo dakavSirebu­


li saomar kampaniebSi aucilebel monawileobasTan.

aTenis demokratia pirdapiri iyo ara mxolod im gage­


biT, rom masSi monawileobda erTad Tavmoyrili xalxi,
aramed imiTac, rom saxalxo krebis, sabWosa da sasamarT­
loebis meSveobiT mosaxleobis didi nawili mudmivad
CarTuli iyo sazogado saqmeebSi da akontrolebda mTel
politikur process. miuxedavad imisa, rom individuu­
mis uflebebi ar iyo daculi aTenis konstituciiT, Ta­
namedrove gagebiT (Zvel berZnebs arc hqondaT sityva
„ufleba“), aTenelebi sargeblobdnen samoqalaqo Tavi­
suflebiT, ar emorCilebodnen sxvis Zalauflebas da ar
warmoadgendnen romelime pirovnebis marTvis obieqtebs.

sxva qalaq-saxelmwifoebSic iyo demokratiuli gamoc­


dileba. magaliTad, ranJirebuli xmis micema spartaSi
jer kidev Zv.w. 700 wlisTvis SemoiRes. „apela“ iyo yvela
moqalaqis kreba, rac TveSi erTxel imarTeboda, romel­
Sic 30 wels miRweul yvela mamakacs SeeZlo monawileo­
ba mieRo. apelaze spartelebi irCevdnen liderebs da
perikle
xmas aZlevdnen kenWisyriTa da daZaxebiT. aristotele
(daaxl. Zv. w. 494-429)
amas „bavSvurs“ uwodebs, roca adarebs aTenelTa kenWebiT
arCevnebs, sakuTriv „kenWisyras“. spartelebs ki Tavisi sistema moswondaT, radgan
is, maTi azriT, gamoricxavda gayalbebas, mosyidvas, maqinaciebs adreul demokra­
tiul arCevnebSi. samwuxarod, spartaSi demokratiuli cxovreba sul sxva mimar­
TulebiT ganviTarda da sabolood gadagvarda. demokratiis qvakuTxedad ki isev
aTeni rCeboda.

aTenurma demokratiam Tavis mwvervals miaRwia Zv.w. V saukuneSi, araformalu­


ri lideris, perikles, epoqaSi. perikle iyo udidesi politikuri moRvawe, aTenis
demokratiuli partiis warmomadgeneli, cnobili oratori da sardali. Zv. w. 444
wels, Tukidides damxobis Semdeg, ganagebda qveyanas. Zv. w. 445 wels daimorCila

59
civilizacia

kunZuli evbeia, xolo 440 wels — samosi. periklem Tavis garSemo Semoikriba sa­
berZneTis wamyvani kulturis moRvaweni da araerT did saqmes daadga Tavi, swored
misi mmarTvelobis xanaSi miaRwia aTenma ekonomikuri da kulturuli ganviTarebis
piks (perikles xana).

perikle miekuTvneboda alkmeonidTa aristokratiul gvars, magram izrdeboda


demokratTa garemocvaSi. miiRo didebuli ganaTleba. Tavisi aTleturi aRnago­
bis, aristokratobisa da mSvidi, gawonasworebuli xasiaTis gamo perikles „olim­
piels“ uwodebdnen. igi 15 weli (Zv. w. 444-429 ww.) ucvlelad iyo aTenis strategosi,
marTav­da principiT: „Cven vqmniT drois mcire monakveTSi, magram ara drois mcire
monakveTisaTvis“.

perikles saxelTan aris dakavSirebuli mravali reforma, romlebmac xeli


Seuwyo aTenis saxelmwifos wyobilebis demokratizacias. gaauqma qonebrivi cen­
zi saxelmwifo samsaxurisTvis, daawesa jamagiri (dieta) da amiT saxelmwifo
marTva-gamgeobaSi uRaribesi fenebic Caaba. gaafarTova saxelmwifo krebis (ekle­
sia) umaRlesi sakanonmdeblo uflebani. manamde arsebuli Ria xmis micemis para­
lelurad saarCevno formad SemoiRo kenWisyra. Teatralur sanaxaobebze dasas­
wrebad RaribTaTvis daawesa saxelmwifo xazinidan fulis gacema (Teorikoni).
sanaxaobebisa da misteri­ebis xarjebi daakisra mdidar moqalaqeebs (litur­
gia). umiwawylo glexobas asaxlebda sagangebod gamoyofil miwebze (kleruqia).
perikles drois aTens uwodebdnen „saberZneTs saberZneTSi“. xelaxla aSenda ak­
ropolisi, parTenoni, navsadgurebi pireosi da faleroni. aTeni da pireosi mTlia­
nad gaerTianda. perikles ukanaskneli sityvebi iyo: arc erT aTenels Cemi mizeziT
samgloviaro Talxi ar Caucvamso.

60
antikuri saCuqari

moqalaqeoba aTenSi
aTenis moqalaqe SeiZleba yofiliyo mamrobiTi sqesis
pirovneba, romelic, rogorc efebosi (17-18 wlisa), mzad
iyo moexada samxedro valdebuleba. saxelmwifos marTva­
Si CarTuli moqalaqeebi saerTo mosaxleobis 10-dan 20
procents Seadgendnen, rac icvleboda Zv.w. V-IV sauku­
neebSi. mosaxleobis didi nawili – monebi, gaTavisufle­
buli (gaazatebuli) monebi, qalebi, metoikosebi (aTenSi
mcxov­rebi ucxoqalaqelebi anu ucxoelebi) – am saqmeebSi
ver monawileobda. qalebis uflebebi da privilegiebi me­
tad SezRuduli iyo, maTi moqalaqeebad CaTvla Zneli iyo,
Tumca, ra Tqma unda, monebTan maTi Sedareba ar SeiZle­
boda. sajaro sferoSi isini Zlier SezRuduli iyvnen da
sakmaod iyvnen gamijnuli kacebisgan. xmis micemis ufle­
ba aseve SezRuduli an CamorTmeuli hqondaT calkeul
Tormeti dafis kanonTa krebuli
pirebs, maga­liTad, saxelmwifo valis gadauxdelobis
gamo. zogierTi aTenelisaTvis amas mohyveboda samudamo diskvalifikacia. Tumca,
sxva qalaqebis oligarqiisa da aristokratiisagan gansxvavebiT, aTensa da radi­
kaluri demokratiis ramdenime sxva qalaq-saxelmwifoSi mdgomareoba bevrad ufro
ukeTesi iyo. calkeuli moqalaqeebi aTenSi ufro aqtiurebi iyvnen, vidre sxvebi,
magram saxelmwifo da sazogado saqmeebSi CarTulebis ricxvi ufro maRali iyo,
vidre dRevandel demokratiebSia. aTenis moqalaqeebi moqalaqeTa STamomavlebi
unda yofiliyvnen, periklesa da kimonis reformebis Sedegad, romelic Zv.w. 450 w.
ganxorcielda, maT orive mSobeli aTeneli unda hyolodaT. miuxedavad imisa, rom
am kanons ukuqceviTi Zala ar hqonda da kanonis miRebamde ukve moqalaqed aRiare­
buli pirebi am statuss inarCunebdnen, rodesac egviptis faraonisgan saCuqrad
marcvleuli miiRes, „mravali ukanonoba gamovlinda“ da bevri moqalaqe amoweres
samoqalaqo reestridan. moqalaqeobis miniWeba SeeZlo saxalxo krebas da xandaxan
igi didi jgufebis­Tvis miuniWebiaT, magaliTad, plateelebs – Zv.w. 427
wels da samoselebs – 405 wels, magram Zv.w. IV saukunidan igi mxo­
lod individualurad eniWeboda da saWiro iyo 6000-kaciani
kvorumi; ase rom, moqalaqeoba axla eniWeboda asobiT da
ara aTasobiT pretendents.

fidiasis (Zv. w. V s.) qandakeba


parTenonis frontonidan

61
civilizacia

romauli samarTali
pirveli miniSnebebi damkvidrebuli romauli
samarTlis Sesaxeb SeiZleba moviZioT sasamarTlo
saqmeTa im gadawyvetilebebSi, romlebmac Cvenam­
de moaRwia. rac Seexeba romauli samarTlis weri­
lobiT wyaroebs — es romael mefeTa kanonebia.
erT-erTi yvelaze ufro mniSvnelovania Tormeti
dafis kanonTa krebuli (laT. Leges duodecim tabu-
larum), romelmac gaiTvaliswina solonis kanonebis
bevri debuleba da miekuTvneba Zv.w. V saukunes. Zv.w.
III saukunisTvis romauli samarTali ukve mkveTrad
iyo gamijnuli religiuri normebisgan.

Zv.w. 367 wels civilius ceqsusis (romaelebis


wakiTxviT, kivilius keqsusis) kanoniT SemoiRes
pretoris Tanamdeboba. pretorobis kandidate­
bi iyvnen pretoris ediqtebi. arCevnebis dros
aucileblad iTvaliswinebdnen maT damokidebule­
iustinianusi, mozaika ravenis wm. vitalis bas samarTlis gamoyenebasTan da misi principebis
bazilikidan (527-528)

62
antikuri saCuqari

gagebasTan. pretors, aucileblobis SemTxvevaSi, SeeZ­


lo samarTlis safuZvlebSi arsebuli xarvezis Sevseba;
aseve mas ufleba hqonda Zveli kanonebi axali realiebi­
saTvis Seufereblad mieCnia da gaeuqmebina. pretoris
samarTalma didi wvlili Seitana romauli samarTlis
sistemis ganviTarebaSi.

Zveli romauli samarTlis samecniero sistemis er­


TaderT Zeglad iTvleba gaiusis instituciebi (Zv.w. II
s.). mogvianebiT, ax.w. 426 w., imperatorma valentinianus
mesamem es Zegli papinianusis, ulpianusis, modestinu­
sisa da pavles mosazrebebTan erTad miiCnia samarTlis
wyaroebad, romliTac unda esargeblaT mosamarTleebs
ganaCenis gamotanisas.

didi xnis ganmavlobaSi iustinianusis digestebi


iTv­leboda romauli samarTlis ZiriTad werilobiT
wyarod. samarTlis instituti sakmaod konservatiuli
aRmoCnda, masSi cvlilebebis Setana Zalian Zneli iyo;
ulpianusi
swored amis gamo romis imperiis periodSi ganviTarda (170-228)
kargad gaazrebuli iuridiuli teqnika, moxda samarT­
lis wyaroebis dawvrilebiTi sistematizacia, ramac dadebiTi gavlena moaxdina
samarTlis mecnierebis ganviTarebaze. SemdgomSi moxda romis kerZo samarTlis ga­
datana romanul-germanul samyaroSi da ase Camoyalibda evropuli samarTali.

63
civilizacia

romauli samarTlis ZiriTadi principia mtkicebuleba, rom saxelmwifo aris


saxelmwifos moqalaqeebs Soris molaparakebis Sedegi da misi mizania yvela
samarTlebrivi sakiTxis gadawyveta yvelas mier saerTo konsensusiT winaswar
miRebuli wesebis mixedviT. romauli samarTlis es principi safuZvlad daedo xe­
lisuflebis iseT formas, rogoricaa respublika, romelic dRes mTel msoflio­
Si xelisuflebis yvelaze gavrcelebuli formaa.

romaul TviTSegnebas samarTlianoba gamohyavs Tanasworobidan, rogorc


samarTlis realizaciis ZiriTadi principi. “Ius est ars boni et aequi” — ambobs cel­
sus (kelsus) umcrosis gamonaTqvami da igi iTargmneba, rogorc „samarTali aris
keTilisa da Tanasworis xelovneba“. mniSvnelovania, rom aq gamoyenebulia ter­
mini „Tanaswori“ (aequus) da ara „samarTliani“. romauli samarTali efuZneba sa­
samarTlo xelisuflebis uzenaesi rolis gaazrebas; „maqvs sarCeli: ese igi, maqvs
ufleba“, — ase asaxavs mdgomareobas erT-erTi cnobili romauli iuridiuli ga­
monaTqvami. utilitarizms uwodeben sargeblis (utilitas) ganxilvas samarTlis az­
rad, romelic axasiaTebs romaul damokidebulebas samarTlis mimarT: „sargebeli
— keTilisa da samarTlianis dedaa“.

erTmaneTisgan gansxvavdeba kerZo (ius privatum) da sajaro samarTali (ius publi-


cum). am gansxvavebas pirvelad xazi gausva iuristma ulpianusma: „sajaro samarTa­
li aris samarTali, romelic miekuTvneba romauli saxelmwifos sargebels, xolo
kerZo samarTali miekuTvneba calkeul pirTa sargebels“.

romauli sajaro samarTali


Ius publicum – sajaro samarTali samarTlis normebia, romelic icavs mTeli
sazogadoebis interesebs, gansazRvravs saxelmwifosa da misi organoebis samarT­
lebriv mdgomareobas. mas axasiaTebs principi, rom romauli sajaro samarTlis
normebi ar SeiZleba Seicvalos kerZo pirebis SeTanxmebiT, amitom sajaro samarT­
lis normebi imperatiulia (savaldebuloa).

romaul sajaro samarTals sami ganyofileba hqonda: 1. moxeleTa uflebebi da


movaleobebi, 2. qurumebisa da sxva religiuri Tanamdebobis pirebis ufleba-mova­
leobebi da 3. sisxlis samarTali. kerZo samarTlisgan gansxvavebiT, romaul sa­
jaro samarTals dasavleT evropis samarTlebrivi sistemis Camoyalibebaze didi
gavlena ar mouxdenia. romis imperiis dacemis Semdeg swrafad daiviwyes misi sa­
jaro samarTali, xolo kerZo samarTali isesxes sxva saxelmwifoebma. am sesxebis
process tradiciulad gadaRebas, anu „recefcias~ uwodeben.

64
antikuri saCuqari

gaiusis instituciebis
erT-erTi uZvelesi
xelnaweri papirusi

romauli kerZo samarTali


Ius privatum – kerZo samarTali efuZneba kerZo sakuTrebis
ur­TierTobebs. evropelma libertaristebma romauli damo­ki­
debuleba sakuTrebisadmi aRiares, rogorc pirovnebis Ta­vis­
uflebisa da pativiscemis mniSvnelovani niSani.

romaulma kerZo samarTalma Tavisi sabazo institutebi da principebi aTaswlo­


van istoriaSi gamoatara da sabolood gaxda Tanamedrove kerZo samarTlis safuZ­
veli. es didad ganapiroba imanac, rom Corpus Iuris Civilis (kerZo samarTlis korpusi)
iswavleboda evropis universitetebSi. romis kerZo samarTals dResac udidesi
roli aqvs samarTlis mecnierebaSi da igi warmoadgens Tanamedrove saxelmwifoe­
bis samoqalaqo-samarTlebrivi dargebis Seswavlis ConCxs.

amrigad, miuxedavad imisa, rom Zveli saberZneTisa da romis imperiis zeobidan


Zalian didi dro gavida, antikuri saCuqari Tavis mniSvnelobas ar kargavs. bevri
saCuqrisgan gansxvavebiT, igi aRmoCnda universaluri da kargi sasmeliviT, Rvino
iqneba es, koniaki Tu viski, rac ufro Zveldeba, miT ufro Zvirfasi xdeba.

65

Das könnte Ihnen auch gefallen