ΤΟΜΟΣ Β

χαρακτηριστικά ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Κυρίες τεχνοτροπικές τάσεις:
Αφαίρεση ( Εξέφραζε το χριστιανικό πνεύμα και τον υπερβατικό κόσμου του θείου) Απομάκρυνση από πιστή
αναπαράσταση και σχηματοποιημένη απόδοση.
Νατουραλισμός Απεικόνιση πραγματικότητας με όσο το δυνατόν πιστότερο τρόπο.

Χρονικές περίοδοι:

324 (ίδρυση) - 726 (εικονομαχία). Πρωτοβυζαντινή Τέχνη

726 - 843 Τέχνη της εικονομαχίας

843 - 1204 (κατάληψη Πόλης, Δ' Σταυροφορία) Μεσοβυζαντινή Τέχνη

1204 - 1261 (ανάκτηση Πόλης) Η Τέχνη στην εποχή της Φραγκοκρατίας

1261 - 1453 Υστεροβυζαντινή Τέχνη (Παλαιολόγεια εποχήÆ

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ επιστροφή στην αρχαία κληρονομιά ελληνορωμαϊκού κόσμου)

Σχέση βυζαντινής τέχνης και χριστιανικής θρησκείας

• -Έντονος θρησκευτικός χαρακτήρας καλλιτεχνημάτων: - ο ρόλος της Εκκλησίας στη βυζαντινή κοινωνία
- η θρησκευτικότητά του ανθρώπου
• -Η τέχνη μιλούσε για τα δόγματα του χριστιανισμού και αφηγούνταν το θείο δράμα
• -Παραγγελίες έργων τέχνης (εικόνες, σμάλτα, χειρόγραφα κ.α.) ως δώρο Θεού προστασία και ευνοϊκή
κρίση κατά τη Δευτέρα παρουσία (έφερνε κοντά ανθρώπους με αγίους)

• έως 4ο αι. ÎΑντίθεση τέχνης στην αναπαράσταση του θείου με υλικά μέσα
• 4ος-5ος αι. (σταδιακή υποχώρηση)Î κλασική παιδεία ως παιδαγωγικό μέσο στο κατηχητικό
έργο της Εκκλησίας Æ ο Θεός πήρε ανθρώπινη μορφή μπορεί να αναπαρασταθεί με ύλη σε ένα
μεταφυσικό όμως χώρο, όχι σε πραγματικό.

ΔΕΝ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΘΕΑΤΗ ΜΕ ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟÎ

ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΟΥ (σωτηρία ανθρώπου) ΑΛΛΑ ΩΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
(χωρίς βάρος ή σκιά, αλλά με πολλές φωτιστικές πηγές)Î
ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΧΡΙΣΤΟΥ
ο θεατής βλέπει με τα ΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΟΥΡΑΝΩΝ ένα αόρατο κόσμο πέρα από ανθρώπινες αισθήσεις
ΜΕΣΙΤΕΙΑ ΑΓΙΩΝ
ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (1ος-2ος έως 4ος αι.)Î

Τεχνοτροπική τάσηÎ απώλεια διάστασης, αδιαφορία για κλίμακα, ακαμψία, ακινησία,
μετωπικότηταÎ ευνοήθηκε από αυτοκρατορική εξουσία (οι απλοϊκές ευανάγνωστες συνθέσεις της,
τόνιζαν την υπερχρονική υπεράνθρωπη διάσταση της αυτοκρατορικής εξουσίας)

ΥΨΗΛΗ ΧΟΡΗΓΙΑ + ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑÎ Εξάρτηση από εύρωστες οικονομικά τάξεις με κλασικές

αισθητικές προτιμήσεις

ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣÎ Οι καλλιτέχνες δεν αποδίδουν πιστά το πρότυπο αλλά το βαθύτερο

πνευματικό του περιεχομένου (ενδιαφέρον όχι για μορφή αλλά για ιδέα)

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣÎ στηρίχθηκε στην αντικλασική τάξη απέδιδε καλύτερα την κοσμοθεωρία της νέας
θρησκείας (πιο προσιτή στο λαό)

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ:

1]Ειδωλολατρία τάση Νατουραλισμού

(ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ) (ΦΥΣΙΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ)

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ

2]Χριστιανισμός τάση Αφαίρεσης

(ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ)
καθαρή Βυζαντινή Τέχνη

3]Νεοπλατωνισμός τάση Αντικλασική

(ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜ. ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ)
υπερβατική ιδέα για ανώτατο, άχρονο ον

ΣΥΝΟΨΗ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ÎΑΝΤΙΚΛΑΣΙΚΗ ΤΑΣΗ

• Απεικόνιση θείου και υπερβατικού με: ακινησία-μετωπικότητα-λιτότητα
• Απόδοση πνευματικότητας ατόμου (κυρίως στα μάτια) με: αδιαφορία για οργανική απόδοση
ανθρώπινης μορφής (απομάκρυνση από κλασικό ιδεώδες)
• Απόδοση βάθους (της ελληνορωμαϊκής τέχνης) στα βυζαντινά έργα με: ελεύθερο χώρο, άπειρο,
μεταφυσικό και τα σχηματοποιημένα στοιχεία χωρίς κανόνες
(σε περίοδο Αναγέννησης δηλώνοντας με διαφορά μεγέθους)
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΘΑΡΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

[1] ΣΥΝΘΕΣΗ (ΤΡΟΠΟΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ)

Α)ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ κεντρικός άξονας (κύριο θέμα π.χ. μια μορφή) γύρω από το οποίο δομείται η παράσταση:
ισοβαρώς (δε γέρνει το βάρος σε κάποια πλευρά)
και ισομερώς (παράπλευρα οι υπόλοιπες μορφές)
Β)ΡΥΘΜΙΚΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ επανάληψη μορφών χωρίς μεταξύ τους διαφοροποίηση
Γ)ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ η σημαντικότερη μορφή αποδίδεται με μεγαλύτερη διάσταση (π.χ. Ιησούς)
ισοκεφαλία των υπολοίπων μορφών (π.χ. Απόστολοι)

• Συνολικά ευανάγνωστες παραστάσεις λόγω κατηχητικού ρόλου (βλέπω-κατανοώ-διδάσκομαι)

• Οι μορφές δεν αποδίδονται σε κάποιο χώρο
• Ο ελεύθερος χώρος αποδίδεται σε χρυσό ή μπλε φόντοÎτονίζει τον υπερβατικό χώρο

ΣΕ ΓΕΜΑΤΟ ΧΩΡΟ:
αντιφατική προοπτικήÎ συνδυάζει πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες (δεν λαμβάνεται υπ όψιν για
απόδοση το ύψος των ματιών) δεν ενδιαφέρεται για ρεαλιστική απόδοση, αναφέρεται στον υπερβατικό
κόσμο
αντίστροφη προοπτικήÎ παρουσιάζονται τα μακρινάÆ μεγάλα
τα κοντινάÆ μικρά
(διαταράσσεται ο φυσιολογικός χώρος παραπέμπει σε ένα άλλο χώρο τον υπερβατικό)

[2] ΑΠΟΔΟΣΗ ΜΟΡΦΩΝ

Α) επίπεδες μορφές, χωρίς όγκο (3η διάσταση)Îφυσιοκρατική τάση
Β) δεν αποδίδονται με οργανικό τρόπο (φυσικό ενιαίο σύνολο)
Γ) ακινησία, στατικότητα (συμβατικός τρόπος απόδοσης κίνησης)
Δ) μετωπικότητα
Ε) πνευματικότητα (κυρίως από ανοιχτά μάτια μορφώνÆκοιτάνε τον θεατήÆτον οδηγούν στο υπερβατικό)

[3] ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΦΩΣ

Συμμετρία
χρώμαÎ εξισορροπητικός ρόλος, εξυπηρετεί:
Αντίστιξη (έντονη αντίθεση, για να τονίσει περισσότερο
μια μορφή -βλ. σελ. 107, εικ.30- τα ρούχα του Χριστού
μέσα στα ρούχα της Παναγίας)
ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ (επιθυμία για ένδοξο παρελθόν ρωμαϊκής αρχαιότητας)Î
Γενικότερα πνευματικά κινήματα με θαυμασμό σε: γλώσσα, λογοτεχνία, επιστήμη, τέχνη αρχαιότητας

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝÎ τέλη 9ου – αρχές 11ου (Κων/νος Ζ’ Πορφυρογέννητος) Î

Ζωγραφική χειρογράφων + μικροτεχνία (ελεφαντοστό)
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ + ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ = ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗÎ Υπηρετούσε υπερβατικό κόσμο Ορθοδοξίας

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗÎ μέσα 13ου – αρχές 14ου αι. Î Αυτοκρατορία αποδυναμωμένη

οικονομικά, εξωτερικός κίνδυνος από εχθρούςÎ αναζήτηση προτύπων από ένδοξο παρελθόνÎ ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ (μορφές με κλασικές αναλογίες, επιβλητικότητα, ψευδαίσθηση τρισδιάστατου χώρου)

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ:
4ος – 6ος αι.: Ρώμη, Κων/πολη, Έφεσος, Αφροδισιάδα, Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια, Μιλάνο, Ραβέννα, Θεσσ/νίκη,
Κόρινθος, Φθιώτιδες Θήβες, Νικόπολη
7ος – 9ος αι.(Ιουστινιανός) : Κων/πολη και Θεσσαλονίκη (2η πόλη Βυζαντίου)
13ος αι.: (λατινική κατοχή) Άρτα και Νίκαια
14ος αι.: (Παλαιολόγεια Αναγέννηση) Κων/πολη, Θεσσαλονίκη και Μυστράς

ΛΑΟΙ ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ:

Ρώσοι, Βούλγαροι, Σέρβοι και Αρμένιοι, Γεωργιανοί

ΘΕΟΦΑΝΗΣ: σημαντικός Έλληνας ζωγράφοςÎεργάστηκε έξω από σύνορα βυζαντινής επικράτειας

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΒΥΖΑΝ. ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Βυζαντινή ΤέχνηÎ - Τέχνη του Μεσαιωνικού Ελληνισμού (πολιτιστική μας κληρονομιά)
- Επιβίωση εικονιστικής Τέχνης Αρχαιότητας
- ΤΕΧΝΗ ΚΑΡΟΛΙΔΩΝ (Καρλομάγνος)Î ανταγωνισμός με βυζαντινούς αυτοκράτορες
κι όμως αναζήτηση προτύπων σε δυτικορωμαϊκά και όχι ανατολικορωμαϊκά έργα
 ΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ - 3 ο κεφάλαιο-

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ κατά την ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (324-726)

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Περίοπτη Γλυπτική: (ισχυρός δεσμός με ειδωλολατρικό κόσμο)Î Ανδριάντες, προτομές αυτοκρατόρων

- υψηλών αξιωματούχωνÎ μάρμαρο+χαλκόςÎ λιγότερα θρησκευτικά θέματα (π.χ. "Καλός Ποιμήν" +
"Ορφέας"
Ανάγλυφο: αντικατέστησε την περίοπτη γλυπτική (5ος αι.) Χρήση τρυπανιούÎ ελαφρύνει μάρμαροÎ
δημιουργεί φωτοσκίαση

Διακόσμηση Γλυπτών
α) Αρχιτεκτονικά μέλη (κιονόκρανο, επιθήματα, θωράκια, θυρώματα, επιστύλια, τόξα κ.α.)Î γεωμετρικά και
φυτικά θέματα, σταυροί, χριστόγραμμα

β)Εκκλησιαστικά έπιπλα (Αγία Τράπεζα, επισκοπικός θρόνος, άμβωνες)Î ανεικονικός διάκοσμος, σπανιότερα
εικονικός (π.χ. άγιοι)

γ)Σαρκοφάγοι, επιτύμβιες στήλεςÎ διακόσμηση Æ ειδωλολατρικό έθιμο (3ος-6ος αι.), υλικόÆ

μάρμαρο+πορφυρίτης για αυτοκρατορική οικογένειαÎ διακοσμητικά θέματαÎ
• από Π+Κ Διαθήκη (π.χ. ανάσταση Λαζάρου, παίδες εν καμίνω, θαύματα Χριστού, Μωυσή, Πέτρου
κ.α.)Î αναστάσιμο+σωτηριολογικό μήνυμα
• Χριστιανικά σύμβολα (σταυρός, χριστόγραμμα, αμνός)
• Ειδωλολατρικά θέματα που απέκτησαν χριστιανικό συμβολισμό (π.χ. ο "Καλός Ποιμήν" ή παγώνια,
φοίνικεςÆ σύμβολαΠαραδείσου)
• Θέματα θεολογικού χαρακτήρα (π.χ. παράδοση Νόμου από Χριστό σε μαθητέςÆ δηλ. ίδρυση
Εκκλησίας)Î σωτηριολογικό έργο Εκκλησίας (υπακοή κανόνωνÆ αιώνια ζωή)

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Α) ΕΠΙΔΑΠΕΔΙΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ (υλικά: πέτρα-κεραμίδι) Î

μορφή μνημειακής ζωγραφικής (σε πολυτελή κτίρια κοσμικού + θρησκευτικού χαρακτήρα)
αποφυγή θεμάτων από Βίβλο (λόγω χρήσης)Î θέματα αλληγορικά (π.χ.σκηνή κυνηγιούÆ μάχη καλού+κακού,
συνύπαρξη άγριων+ήμερων ζώωνÆ ειρήνη στη γη δια μέσου ενσάρκωσης) και ειδωλολατρικής τέχνης (π.χ.
ζωδιακός κύκλος, προσωποποιήσεις εποχών, μηνών, γης, θάλασσας κ.α.) με χριστιανικό συμβολισμό

Β)ΕΝΤΟΙΧΙΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟ (από 4ο αι.)Î (υλικά: πέτρα, κεραμίδι, χρωματιστή υαλόμαζα, φύλλο χρυσού+αργύρου)
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ : στα ανώτερα τμήματα τοίχων και στους θόλους :
1) Στεγανοποίηση του τοίχου (πίσσα ή ρητίνη), 2) Επίστρωση με σοβά (τρία στρώματα), 3) Στερέωση Ψηφίδων
Ρώμη, Ραβέννα, Θεσσαλονίκη
ΘΕΜΑΤΑ : "εικονογραφικοί κύκλοι" (εικαστικές ενότητες αφηγηματικού χαρακτήρα) από Βίβλο+βίο Αγίων (π.χ.
Χριστός = Θεοφάνια, σταυρός, βρεφοκρατούσα Παναγία = ενσάρκωση)
• τοίχοι φωταγωγού μεσαίου κλίτουςÆ 1 ή 2 οριζόντιες σειρές με εικαστικές ενότητες
• ορθογώνια διάχωρα μεταξύ παραθύρωνÆ ολόσωμες μορφές
• τριγωνικές επιφάνειες ανάμεσα σε τόξαÆ στηθάρια (προτομή Αγίου σε κύκλο)
• κόγχη + θριαμβευτικό τόξο (αψίδα ιερού)Æ θέματα συμβολικού χαρακτήρα για θρίαμβο Εκκλησίας
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ ΜΕ ΤΡΟΥΛΟ (βαπτιστήρια, μαυσωλεία κ.α.)Î
κεντρική θέση διακόσμου ο τρούλος (=ουρανός)
ΘΕΜΑΤΑÎ σταυρός, φυτικός διάκοσμος, Βάπτιση (= νίκη Χριστού πάνω στο θάνατο), παράδοση Νόμου, εν Κανά
θαύμα, Θαυμαστή Αλιεία, Σαμαρείτιδα, προσφορά στεφάνων στο Χριστό από Αποστόλους (= ρωμαϊκή
σύγκλητος στον αυτοκράτοραÆ τιμή και αναγνώριση)

Γ) ΕΙΚΟΝΑ Îαπεικονίσεις θείων προσώπων (ΧΡΙΣΤΟΣ, ΠΑΝΑΓΙΑ, ΑΓΙΟΙ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ: λατρευτικός – διδακτικός – λειτουργικός
ΤΕΧΝΙΚΗ: εγκαυστική
ΘΕΜΑΤΑ: πορτρέτα αγίων προσώπων με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και σύμβολα το καθένα
(σύνδεση με πορτρέτα νεκρών σε ξύλο «Φαγιούμ»Æ εκφραστικά μάτια, επιμήκη μύτη, μικρό στόμα, εντυπωσιακά χρώματα)

Δ) ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ
ΜικρογραφίεςÆ παριστάνουν επεισόδιαÆ ΣΤΕΝΗ ΣΧΕΣΗ ΛΟΓΟΥ + ΕΙΚΟΝΑΣ
ο
ΕΙΛΗΤΑΡΙΑ: (επιμήκης λωρίδες πάπυρου γύρω από κύλινδρο, έως 2 αι.)Îδύσχρηστα
νέος τύπος χειρ/φουÆ ΚΩΔΙΚΑΣ: σελίδες από περγαμηνή (δέρμα ζώου)Æ συγκροτημένες σε βιβλίο
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΩΔΙΚΑ:
• Επεξεργασία Δέρματος
• Κοπή + Σχηματισμός ΤετραδίωνÎ δέσιμο σε τόμο και Στάχωση (= δημιουργία εξώφυλλου από δέρμα
+ ξύλο, διακόσμηση με χρυσό, πολύτιμες πέτρες κ.α.)
• Γραφέας Î ορισμός γραμμών με στύλο, Μικρογράφος Îεικονογράφηση

ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ
(έργα χρυσοχοΐας, αργυροχοΐας, ελεφαντοστά κ.α.) Î αντικείμενα πολυτελείας (για αυτοκράτορα, Εκκλησία,
αριστοκρατία, αξιωματούχους)
ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ:δώρα αναμνηστικά, σε πλαίσια διπλωματίας ή με θρησκευτικό κίνητρο (πολυτιμότερο έργο ανήκει στο Θεό)
Α)ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΕΪΝΑ ΕΡΓΑÎ εργαστήρια Ρώμη, Κωνσταντινούπολη, Ραβέννα, Μεδιόλανα, Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια.
μεγάλη κατηγορία αντικειμένων από ελεφαντοστόÆ ΔΙΠΤΥΧΑ: 2 ανάγλυφα πλακίδια συνδεδεμένα σαν εξώφυλλο
(εσωτερική πλευρά υποδοχές για κερίÆέγραφαν με στύλο)
ΧΡΗΣΗ: δώρα, διακοσμητικά αντικείμενα και θρησκευτικός χαρακτήρας
(τέλεση θείας λειτουργίαςÆ αναγραφή ονομάτων για μνημόνευση)

Β) ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑ:
i) εκκλησιαστικά σκεύη (π.χ. δίσκοι, λειψανοθήκες, σταυροί λιτανείας κ.α.)
ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ: απλή (με σταυρό, χριστόγραμμα), μορφές Χριστού, Παναγίας, αγίων, Βιβλικές σκηνές και όνομα δωρητή
ii) κοσμικού χαρακτήρα (π.χ. δίσκοι, υδρίες κ.α. ως δώρα, κυρίως γάμου)
ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ: φυσιοκρατική (κλασική παράδοση)
 ΤΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (726-843)
Îπερίοδος διωγμών+απαγορεύσεων, αυστηρότερη θρησκευτική τέχνη (λιγότερο στην περιφέρεια)

• ΑπαγόρευσηÎ παραγωγή εικόνων

• Παραστάσεις ναώνÎ δέντρα, ζώα, φυτά κ.α. (ορισμένα θέματα επηρεασμένα από ισλαμική τέχνη
π.χ. Αγία Κυριακή- Νάξος: σε πτηνά και διακοσμητική
• Κυρίαρχο θέμαÎ Σταυρός (σύμβολο νικηφόρου χριστιανισμού, π.χ. Αγία Σοφία - Θεσσαλονίκη)
• Παραγωγή εικονογραφημένων χειρόγραφων

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (843 – 1204)

Τέλος εικονομαχίαςÎ επίσημη λατρεία εικόνων, διάκοσμος ναώνÆ ζωή του Χριστού
ΤΑΣΗÎ Αφαιρετική
ΤΑΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΧΕΙΡ/ΦΩΝ + ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑΣ (ελεφαντοστά)Î Νατουραλισμός (στροφή αρχαιότητα-Αναγένν. Μακεδόνων 9-11ος)

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΝΑΩΝ
ναόςÎ επίγεια εικόνα βασιλείας του Θεού
ιεράρχηση θεμάτωνÎ από πάνω προς τα κάτω (ουρανός προς γη)

™ Προτομή ΠαντοκράτοραÎ Τρούλος (κλειδί)

™ Αγγελικές Δυνάμεις (αρχάγγελοι, χερουβείμ, σεραφείμ, τετράμορφα)Î ζώνη γύρω από τρούλο
™ Προφήτες Π.Δ.Î τύμπανο τρούλου
™ 4 ΕυαγγελιστέςÎ σφαιρικά τρίγωνα τρούλου
™ ΘεοτόκοςÎ αψίδα ιερού
™ Ανάληψη ΚυρίουÎ καμάρα ιερού
™ Κοινωνία ΑποστόλωνÎ πλάγιοι τοίχοι ιερού
™ ΕυαγγελισμόςÎ μέτωπο τόξου αψίδας
™ ΙεράρχεςÎ χαμηλότερη ζώνη αψίδας ιερού
™ ΔωδεκάορτοÎ καμάρες, θόλοι, τύμπανα καμάρων
™ Ολόσωμοι ΆγιοιÎ χαμηλότερη ζώνη τοίχων
™ Εορτή ή ο Άγιος του ναούÎ δίπλα στο τέμπλο
™ Δευτέρα ΠαρουσίαÎ νάρθηκας (στεγασμένοι δυτική πλευρά)

Κοιμητηριακός Τύπος ΝαούÆ σωτηριολογικό περιεχόμενο

Μοναστηριακός Τύπος ΝαούÆ πλειοψηφία αγιογραφικών πορτρέτων

Α)ΕΝΤΟΙΧΙΟ ΨΗΦΙΔΩΤΟÎ διακόσμηση ναών (εποχή οικονομικής ευμάρειας)

Αντικατάσταση επιδαπέδιων ψηφιδωτών με μαρμάρινες πλάκες (γεωμετρικά διακοσμητικά θέματα)
Σημαντικά ψηφιδωτά ελλαδικού χώρου:
Μονή Οσίου Λουκά, Βοιωτία (5η δεκαετία 11ου αι. με πρωτοβουλία ηγουμένου Θεόδωρου Λεοβάχου)
ΤεχνοτροπίαÆ απομακρυσμένη από φυσιοκρατική ελληνορωμαϊκής παράδοσης (μορφές επίπεδες, εξαϋλωμένες,
άκομψες με σοβαρή έκφρασηÆ υψηλό θρησκευτικό ήθους)
Νέα Μονή, Χίος (αρχές 11ου αι. Χορηγία του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ' του Μονομάχου )
Τεχνοτροπία: όμοια με Οσίου Λουκά (ωστόσο έντονα λαμπερά χρώματαÆ τολμηρές αντιπαράθεσης)
Μονή Δαφνίου, Αθήνα "Κοίμηση της Θεοτόκου" (περ. 1100)
Επιστροφή στην κλασική αρχαιότητα (γαλήνη, ηρεμία, σκεπτικισμός, μορφές πιο φυσικές - ελεύθερες στο χώρο)

Β)ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ (ΤεχνικήÆ νωπογραφία)

ΨηφιδωτόÎ τεχνική δύσκολη και δαπανηρή / ΤοιχογραφίαÎ κυρίαρχο μέσο διακοσμήσεις Βυζαντινών ναών
Γ) ΕΙΚΟΝΑ τεχνικήÆ Αυγοτέμπερα:
i)προετοιμασία ξύλου, ii) σχεδίαση "ανθιβόλου" (προσχέδιο με τρυπημένα τα περιγράμματα)/ ρίψη κάρβουνου/
αποτύπωση σε γύψο/ χάραγμα με αιχμηρό εργαλείο, iii) Ζωγραφική: κάλυψη φόντου με φύλλο χρυσού/ πρόσθεση χρωμάτων
("προπλασμοί"Æ σκοτεινά, "φώτα"Æ ανοιχτότερα)/ και βερνίκι
ΘΕΜΑΤΑ: Χριστός, Παναγία, Άγιοι, επεισόδια από Π+Κ Διαθήκη, απόκρυφα Ευαγγέλια, βίους και μαρτύρια Αγίων
ΤΥΠΟΙ ΕΙΚΟΝΩΝ: αμφιπρόσωπες (και στις 2 όψεις) + εικόνες λιτανείας

Δ)ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ
πνεύμα Αναγέννησης (δυναστεία ΜακεδόνωνÆ Λέοντας ΣΤ' και Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: μεγάλη ποικιλία (ιατρικά, αστρονομικά, θεολογικά, λειτουργικά, ιστορικά, λογοτεχνικά, νομικά,
φιλοσοφικά, αρχαία ελληνικά κείμενα, ωροσκόπια κ.α.)Î
καλλιτεχνική σημασία + μεταφορά αρχαίας ελληνικής σκέψης σε επόμενες γενιές

ΨΑΛΤΗΡΙΟ: ομάδα χειρογράφωνÎ ΒΙΒΛΙΟ ΨΑΛΜΩΝ (λειτουργικό βιβλίοÆ ιερές ακολουθίες Εκκλησίας)
150 ψαλμοί Δαβίδ + άλλων εβραίων ποιητών
- Chludov, περίπου 850 (Ιστορικό Μουσείο Μόσχας)
- κωδ. 61 (μονή Παντοκράτορα Αγίου Όρους)
- Bristol, 11ος (Bρετανικό Μουσείο)
παρασελίδια εικονογράφηση + κοινά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικάÎαντιγράφουν κάποιο κοινό χειρόγραφο

Αριστοκρατικά ψαλτήριαÎΦυσιοκρατικές+αρχαιοπρεπείς αισθητικές αντιλήψεις Αναγέννησης ΜακεδόνωνÎ

εικονογράφηση ενταγμένη στη σελίδα ή ολοσέλιδη μικρογραφία (Ψαλτήριο Εθνικής βιβλιοθήκης στο Παρίσι)

ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ
Α)ΕΡΓΟ ΔΙΑΚΟΣΜΗΜΕΝΟ ΑΠΟ ΣΜΑΛΤΟ: αντικείμενα πολυτελείαςÎ τέχνη συνδεδεμένη με παλάτι
(περιφερειακά εργαστήρια Γεωργία, Βενετία, Θεσσαλονίκη κ.α. Æ περιορισμένα)
ΤΕΧΝΙΚΕΣ:
• ΕπιπεδόγλυφηÎ αποτύπωση σχεδίου, χάραξη κοιλοτήτων, γέμισμα με σμάλτο
• ΠερίκλειστηÎ αποτύπωση σχεδίου / περίγραμμα με συρμάτινο σκελετό /
στερέωση χωρισμάτων / άπλωμα σμάλτου
• Τεχνική του ανάγλυφουÎ (σπανιότερη) "Αρχάγγελος Μιχαήλ", Άγιος Μάρκος - Βενετία.

Β) ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΕΪΝΟ ΕΡΓΟ: αντικείμενα πολυτελείας (γαμήλια δώρα, κοσμηματοθήκες, εικόνες Αγίων κ.α.)
ΤΕΧΝΙΚΗÎ κοπή πλάκας (κάθετα, πλάγια ή σκαλιστά)/ σχεδιασμός θέματος
/ χάραξη περιγράμματος / προβολή θέματος.
Κοκάλινο κιβωτίδιο (πιο δυσεύρετο, μικρότερης αντοχής, πιο φτηνό)
 ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ (1204-1261)
(Σημαντική τέχνη λόγο μετακίνησης πληθυσμών + διάδοση καλλιτεχνικών παραδόσεων)

Α) (Δ’ Σταυροφορία)ÎΖωγραφικήÆπροσηλωμένη σε βυζαντινά πρότυπα του 12ου αι.

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ: ΒΥΖΑΝΤΙΟ
ΣΕΡΒΙΑ (πολιτιστική+θρησκευτική εξάρτηση από Βυζάντιο)ÎΒυζαντινοί καλλιτέχνεςÎ παραγγελίες
ηγεμόνωνÎ κορυφαία έργα μνημειακής ζωγραφικής (Ναός Παναγίας Ευεργέτιδας, μόνη Στουντένιτσα)

Β) ΕΙΚΟΝΑ: (ανάλογο παράδειγμα+στις φορητές εικόνες) π.χ. Αγία Αικατερίνη (Σινά)Î πλουσιότατη συλλογή

Καλλιτεχνική επίδραση Δύσης σε τέχνη ΒυζαντίουÎπροβληματικήÎ λόγω Σχίσματος (1054)

ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (1261-1453)

(Ενδιαφέρον για φυσιοκρατική τέχνη της αρχαιότητας)

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗÎ ΑΝΘΗΣΗ, ΕΞΑΠΛΩΣΗ και ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (ΣΕΡΒΙΑ, ΡΩΣΙΑ, ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ)
Ζωγραφική δυναστείας ΠαλαιολόγωνÎ εικονογραφικός πλούτος
• Νέες συνθέσεις + εμπλουτισμός παλαιοτέρων με: εικονογραφικά στοιχεία, αρχαίες προσωποποιήσεις,
συμβολικά στοιχείαÆ με εκκλησιαστική ερμηνεία κ.α.
• Έντονη επίδραση της Υμνολογίας και Θείας Λειτουργίας
• Ρεαλιστικότερη απόδοση των παραστάσεωνÎ σκηνές πολυπρόσωπες, μορφές με έντονη σωματική
παρουσία- κίνηση- έκφραση συναισθημάτων
• Τοπίο και αρχιτεκτονήματαÎ πλούσιο σκηνικό βάθος (προσπάθεια κατάκτησης 3ης διάστασης)
ΘΕΜΑΤΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ:
(εικονογραφικοί κύκλοι)

™ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ (οι φάσεις θείου δράματοςÎ μεγάλη διάδοση): Ο

Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρ, η Προσευχή
στο Όρος των Ελαιών, η προδοσία του Ιούδα, η Κρίση των Αρχιερέων+του Πιλάτου,
η Μαστίγωση, ο Δρόμος προς τον Γολγοθά, η Ανάβαση στον Σταυρό, η Σταύρωση,
η Αποκαθήλωση, ο Θρήνος.
™ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ: η Εις Άδου Κάθοδος (Ανάσταση), οι Μυροφόρες στο Μνήμα, το "Χαίρεται" των
Μυροφόρων, η Ψηλάφηση, το Δείπνο στους Εμμαούς, η Θαυμαστή Αλιεία.
™ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ: Νεανική ηλικία Θεοτόκου (π.χ. σύλληψη, γέννηση της κ.α.)
™ ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΟΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ ΠΑΝΑΓΙΑΣ: συμβολισμός Παναγίας + άμωμου σύλληψης
™ ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ: Ύμνος Ρωμανού Μελωδού προς τιμή της Θεοτόκου
(έξαρση λατρείας τηςÎ προστάτιδα Κων/πολης από πολιορκία Αβάρων, 626)
™ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΑΓΙΩΝ: Νικολάου, Προδρόμου, Γεωργίου κ.α.
™ ΜΗΝΟΛΟΓΙΑ: μαρτύρια αγίων κατά ημερολογιακή σειρά
™ ΟΥΡΑΝΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: Θεία Λειτουργία Ουρανών (ΧριστόςÆ Αρχιερέας, ΆγγελοιÆ ιερείς, διάκονοι)

Α) ΨΗΦΙΔΩΤΟÎ παραμερίστηκε από την τοιχογραφία (οικονομικές δυσκολίες κράτους)

Β) ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑÎ εξαιρετική ανάπτυξη (Θεσσαλονίκη, Άγιον Όρος, Μυστράς κ.α. )
Γ) ΕΙΚΟΝΑÎ άνθηση ζωγραφικής φορητών εικόνων, διάδοση ψηφιδωτών εικόνων
Δ) ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟÎ πλούσια καλλιτεχνική δραστηριότητα ζωγραφικής χειρογράφων
 Σύνοψη 3ου κεφαλαίου

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
Αφετηρία: δοκιμασμένες τεχνικές, εικονογραφημένα θέματα + τεχνοτροπίες ειδωλολατρικής τέχνηςÎ
μετασχηματισμός σε χριστιανική τέχνη (νέο ιδεολογικό περιεχόμενο)

ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
ΓλυπτικήÎανάγλυφο, ΖωγραφικήÎψηφιδωτό (επιδαπέδιο+εντοίχιο), Αφηγηματικοί Κύκλοι
- πρώιμες φορητές εικόνες (εγκαυστικής τεχνική)Î μορφές Αγίων / εικονομαχία
- αντικατάσταση κυλίνδρου από πάπυρο μεÆ φύλλα περγαμηνής "κώδικας"
- ανάπτυξη Μικροτεχνίας

ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
μέσα 9ου - 1204Î "Τρουλαίος" Ναός (επικρατέστερος τύπος ναοδομίας)
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝÎ άνθηση ψηφιδωτού + εικονογραφημένου χειρόγραφου
-φορητές εικόνες (τεχνική αυγοτέμπερας)
-μικροτεχνία (ελεφαντοστό, σμάλτο, έργα μεταλλοτεχνίας)

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ
Αναγέννηση ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝÎ τοιχογραφία
-άνθηση ζωγραφικής φορητών εικόνων
-χειρόγραφα

2ο και 4ο κεφ.

ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ: 1453 (Άλωση Κων/πολης) – 1830 (Ίδρυση Ελλην. Κράτους)

ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ:
α) 1453-1527, περίοδος διαμόρφωσης Κρητικής Σχολή
β) 1527-1700, περίοδος εξάπλωσης Κρητικής Σχολής κ’ Σχολής Βορειοδυτικής Ελλάδας
γ) 1700-1830, περίοδος ανάπτυξης και εξάπλωσης των ζωγράφων της βόρειας Ελλάδας

ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΕ ΔΥΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣÎεσωστρέφεια, συντηρητισμός και απόρριψη πνευματικής ζωής Δυτικής
Ευρώπης, λόγω στάσης Εκκλησίας (ακολουθούσε με φανατισμό θρησκευτική πολιτική Βυζαν. Αυτοκρατορίας)
ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ( εμπορικές σχέσεις, επαφή με πνευματικά και καλλιτεχνικά
κινήματα Δύσης(σύζευξη βυζαντινών +δυτικών παραδόσεων(ανανέωση εκφρ. μέσων βυζαντινής
τέχνης (Κρήτη, Κύπρος)
 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ( ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ: Βουλγαρία, Ρουμανία,
Σερβία, Αλβανία
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΡΩΣΙΑ και ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗ: Αίγυπτο, Συρία, Παλαιστίνη

ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Άλωση ΚωνσταντινούποληςÎ οπισθοδρόμηση καλλιτεχνικού τομέα

(15ος αι.) Βενετοκρατούμενη Κρήτη (Χάνδακας, Ηράκλειο)Î
καταφύγιο Κωνσταντινοπολιτών καλλιτεχνώνÎ"Κρητική Σχολή" (σημαντικό μεταβυζαντινό καλλιτεχνικό κέντρο)

ΑΝΘΗΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΦΟΡΗΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ (εύπορη αστική τάξη βενετική + ελληνικήÎ άφθονες παραγγελίεςÎ
αίτιο για πτώση αριθμού μνημειακών διακοσμήσεων
ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙÎ εναρμόνιση παλαιολόγειας τέχνης με δυτική καλλιτεχνική παράδοση
(λόγω μεικτού πελατείας:βυζαντινά πρότυπα+υστερογοτθική παράδοση)
ΟΜΩΣÎ έργα πιστά σε βυζαντινή παράδοση
(τεχνική: αυγοτέμπερα, τεχνοτροπία + εικονογραφικοί κύκλοι / δευτερεύοντα στοιχεία από ιταλική ζωγραφική)

ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ "Μπάθας", (Χάνδακας)Î Παλαιολόγεια παράδοση / δευτερεύουσα ιταλική

"Ο Χριστός κ’ η Άμπελος", (μονή Οδηγήτριας στο Καινούριο της Κρήτης)
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΖΑΦΟΥΡΗΣÎ εξοικείωση με ιταλική ζωγραφική (π.χ. "Βρεφοκρατούσα Παναγία" στο πρότυπο της
Madre della Consolazione κ' Αγ. Φραγκίσκου ΑσίζηςÎ σε φυσιογνωμία μορφών, μαφόριο -εξωτερικό ένδυμα-
Παναγίας με χρυσή ταινία και σε χιτώνα Χριστού)

ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ (16Ος αι.)

Ελλαδικός ΧώροςÎ τουρκοκρατούμενοςÎ κοινωνικοπολιτική αναστάτωση +καλλιτεχνική οπισθοδρόμηση

οικονομική ευρωστία Μοναστηριών (λόγω διατήρησης ακίνητης περιουσίας+ δωρεές παραδουνάβιων ηγεμόνων)
Îκαλλιτεχνικές πρωτοβουλίες (προσκλήσεις Κρητικών Ζωγράφων)ÎΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΣΤΡΕΛΙΤΖΑΣ(Κρητικός μοναχός)Îτοιχογραφικά σύνολα (Άγ.Όρος + Μετέωρα -Άγ. Νικόλας, Αναπαυσά-)

ος
ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (16 αι.)Î Σπουδαίος Ζωγράφος φορητών εικόνωνÎ άψογη βυζαντινή τεχνοτροπία,
όμως περισσότερο πνεύμα ιταλικής Αναγέννησης (Άγιος Γεώργιος- Βενετία, Άγιος Μηνάς- Ηράκλειο "Μυστικός
Δείπνος")

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ (τέλη 15ου, αρχές 16ου)

Άλωση Ελλαδικού Χώρου, ωστόσο καλλιτεχνική ανάκαμψη (από μετακίνηση καλλιτεχνικού εργαστηρίου)
αφετηρία ΚαστοριάÎ διακόσμηση ναών (τοιχογραφίες) Βόρεια +Κεντρική Ελλάδα, Σερβία, Μολδαβία (εγκατάσταση)
Συνθέσεις πολυπρόσωπες (προσπάθεια για 3η διάσταση), λεπτομερή εικονογραφικά στοιχεία, λαμπερά χρώματα
 Η ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗδιατήρησε ηγετικό ρόλο στον ορθόδοξο κόσμο (Βαλκάνια, Ρωσία, Εγγύς Ανατολή).
• Μεταβυζαντινά φορητά έργα σε Ανατολή και Δύση
• Έλληνες καλλιτέχνες δέχονταν παραγγελίες και σε άλλες βαλκανικές χώρες.
Μέγιστη προσφοράÎ στην διατήρηση της εθνικής ταυτότητας του ελληνικού έθνους

ΣΧΟΛΗ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ (16ος αι.)Î 2η μεγάλη σχολή ζωγραφικής μεταβυζαντινής περιόδου
Γιάννενα, Ήπειρος, Μακεδονία, Θεσσαλία, Βοιωτία, Εύβοια
Δυναμισμός, Πυκνότητα στη σύνθεση, Τόλμη στο χρώμα (τάση προς μπαρόκ)

ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ (μετά Θεοφάνη, Τοιχογραφίες σε μονές Αγ.Νικολάου+Μεγίστης Λαύρας σε Άγιο Όρος, Μετέωρα)
Συνθέσεις πληθωρικές (κίνηση, ρεαλισμός, ζωντάνια) Μορφές δυναμικές, ευλύγιστες (όχι ήρεμες όπως σε ζωγραφική
Κρητών) Χρώματα τολμηρά (κόκκινα φωτιάς, μπλε, κίτρινο, βιολετί)
ΖΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ ΣΕ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΡΓΑ + ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ + ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΗΣ (επιρροές από Κατελάνο)

Η ΤΕΧΝΗ κατά τον 18ο αι.

Μετά την Άλωση της Κρήτης κανένα καλλιτεχνικό κέντρο δεν ανέλαβε ηγετικό ρόλο

ΖΩΓΡΑΦΟΙ (τουρκοκρατούμενων περιοχών)Î κυρίως αγρότεςÎ

η ΤΕΧΝΗ παρουσίασε:
• απλή σχεδιαστική ποιότητα,
• λαϊκότερο χαρακτήρα,
• επιπτώσεις στη θεματολογία (θέματα με στοιχεία καθημερινής ζωής)
• ανάπτυξη ζωγραφικής κοσμικού χαρακτήρα (π.χ. θαλασσογραφίες)

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ
Αποστασιοποίηση από Βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση + στροφή προς αισθητικές αντιλήψεις ΔύσηςÎ
δημιουργία τοπικής σχολής "Επτανησιακή Σχολή"Î πραγματοποίησε το ρήγμα με την τέχνη του Βυζαντίου
οδηγώντας προς τη Νεοελληνική Τέχνη