Plato and Castoriadis Greek

Το κείµενο αυτό δηµοσιεύθηκε για
πρώτη φορά στο περιοδικό «Νέα

Εστία», Νο. 1760, Οκτώβριος 2003.
Ευχαριστούµε θερµότατα τον
διευθυντή του Σταύρο
Ζουµπουλάκη για την άδεια
παρουσιάσεώς του στο διαδίκτυο
(www.costis.org/x/castoriadis/).
ÐëÜôùí êáß ÊáóôïñéÜäçò ÏÊÔÙÂÑÉÏÓ 2003
Ãéñãïò Í. Ïsêïíüìïõ
ÐëÜôùí êáß ÊáóôïñéÜäçò

Ç óõãêÜëõøç êáß _ AíÜäåéîç
ô\ò Äçìïêñáôßáò
Ç AíáêïßíùóÞ ìáò ðåñéëáìâÜíåé äýï ìÝñç. Ôü ðñôï Aó÷ïëårôáé

ìÝ ôÞí êñéôéêÞ AíÜëõóç ôï ÊáóôïñéÜäç óôüí Ðïëéôéêü ôï
ÐëÜôùíïò1 êáß Tðéóçìáßíåé ôÜ êõñéüôåñá óçìårá ô\ò êñéôéê\ò áô\ò,
êõñßùò óá Aöïñïí ôÞ óõãêÜëõøç ô\ò ðïëéôéê\ò êáß ô\ò äçìïêñá-
ôßáò ôü äåýôåñï ìÝñïò Aó÷ïëårôáé Tí óõíôïìßI ìÝ ôÞí êñéôéêÞ ô\ò
óýã÷ñïíçò ðïëéôéê\ò ðñáêôéê\ò êáß èåùñßáò Aðü ôüí ÊáóôïñéÜäç
êáèþò êáß ìÝ ôÞí AíÜäåéîç Tê ìÝñïõò ôïõ ô\ò ðïëéôéê\ò êáß ô\ò
äçìïêñáôßáò, Aðüøåéò ït ðïråò V÷ïõí TîáéñåôéêÞ óçìáóßá ãéÜ ì@ò
óÞìåñá.
Ç AíáìÝôñçóç ôï ÊáóôïñéÜäç ìÝ ôüí täñõôÞ ô\ò äõôéê\ò ìåôá-
öõóéê\ò åyíáé ìüíéìç êáß äéáñêÞò, êáß, óÝ ðïëëÜ êåßìåíÜ ôïõ, Aóêår
êñéôéêÞ óôßò Aðüøåéò ôïõ êáß óôÞ ìÝèïäü ôïõ, ðñïóðáèþíôáò íÜ
Aðïêáëýøåé êáß íÜ Aðïäéáñèñþóåé ëïõò ôïýò Bñìïýò ô\ò ìåôáöõóé-
ê\ò.2
Ï Ãéñãïò Í. Ïsêïíüìïõ ãåííÞèçêå ôü 1950 óôÞ ÃïõñéÜ Ìåóïëïããßïõ.

Ôï ðáñüí êåßìåíï âáóßæåôáé óôÞí åsóÞãçóç ìïõ óôü äéåèíÝò óõíÝäñéï ãéÜ ôüí ÊïñíÞëéï
ÊáóôïñéÜäç ìÝ èÝìá «ÊïñíÞëéïò ÊáóôïñéÜäçò êáß êïéíùíéêÞ èåùñßá» ðïý Vãéíå óôü
ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò, Ôì\ìá Êïéíùíéïëïãßáò, ÑÝèõìíï, 28-30 Óåðôåìâñßïõ 2000.
1
´Ïðùò áôÞ ðÜñ÷åé óôÜ óåìéíÜñéÜ ôïõ ðïý Väùóå óôÞí École des Hautes Études en
Sciences Sociales ôü 1986, ôÜ ðïrá Tîåäüèçóáí óÝ âéâëßï ìÝ ôßôëï Sur le Politique de
Platon, Seuil, Ðáñßóé 1999 (ìôöñ. Æ. ÊáóôïñéÜäç, Ï Ðïëéôéêüò ôï ÐëÜôùíá, Ðüëéò,
ÁèÞíá 2001).
2
Áíáãíùñßæåé ìùò ÊáóôïñéÜäçò ôüí ìåãÜëï öéëüóïöï êáß ôÞ äýíáìç ô\ò
ðëáôùíéê\ò öéëïóïößáò, _ ðïßá óõíßóôáôáé, Têôüò ôí Cëëùí, óôü âÜèïò êáß óôüí
176 0
ôñüðï TêèÝóåùò ôí ðñïâëçìÜôùí, óôüí Aðïñçôéêü ÷áñáêôÞñá ôçò, óôÜ äéáñê\ Tñù-
ô÷
ôÞìáôá ðïý èÝôåé Aêüìç êáß óôßò uäéåò ôßò èÝóåéò ôçò, óôÞí AíÜðôõîç ô\ò Tðé÷åéñçìá-
ôïëïãßáò êáß ôï ñèïëïãéêï óõëëïãéóìï (ó. 73-74). ÅsäéêÜ ãéÜ ôüí Ðïëéôéêü,
ÍÅÁ ÅÓÔÉÁ,
ðéóôåýåé ôé åyíáé Xíá Vñãï óôü ðïrï ìðïñïìå íÜ äïìå Xíáí ìåãÜëï, ãíÞóéï óôï÷áóôÞ
Tí ñI Tñãáóßáò, ôÞ óôéãìÞ ðïý Aíáðôýóóåé ôÞ óêÝøç ôïõ, ÷ùñßò Aêáäçìáúóìïýò êáß
êáíüíåò, ÷ùñßò íÜ TíäéáöÝñåôáé ãéÜ ôÞ äïìÞ êáß ôÞ öüñìá.
467
ÍÅÁ ÅÓÔÉÁ, ô÷ 1760 ÃÉÙÑÃÏÓ Í. ÏÉÊÏÍÏÌÏÕ
ÌéÜ Aðü ôßò êáôçãïñßåò ôï ÊáóôïñéÜäç êáôÜ ôï ÐëÜôùíïò

åyíáé ôé AíôéóôñÝöåé êáß Aëëïéþíåé âáóéêÝò UëëçíéêÝò AíôéëÞøåéò, ÷é
ìüíï óôüí Ðïëéôéêü AëëÜ êáß óÝ Cëëá Vñãá ôïõ. ÓôÞí Ðïëéôåßá ð.÷.
êáß óôïýò Íüìïõò, AíôéóôñÝöåé Tíôåëò ôÞí UëëçíéêÞ Aíôßëçøç ðåñß
äéêáéïóýíçò (ó. 22): Tí äçëáäÞ ôü Tñþôçìá ðåñß äéêáßïõ (ðïéüò
ðñÝðåé íÜ äþóåé êáß ôß, êáß ðïéüò ðñÝðåé íÜ V÷åé êáß ôß) ðáñáìÝíåé
Aíïéêôü Tíôüò ô\ò ðüëåùò êáß èÝôåé ôü æÞôçìá ô\ò äéáíïì\ò ò
ðüèåóç ôí uäéùí ôí ðïëéôí, TìðëÝêåé äçëáäÞ ôïýò ðïëßôåò óÝ
ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôïõò, ÐëÜôùí ôü AíôéóôñÝöåé ìÝ ìéÜ ëéóôéêÞ
Aíôßëçøç, AíÜãïíôÜò ôï óÝ säéüôçôá ôï ëïõ, äçëáäÞ ìÝ ôÞí Vííïéá
ôé _ ðïëéôåßá ôïõ åyíáé Xíá êáëò äéáôåôáãìÝíï óýíïëï, Xíá êáëò
äéçñçìÝíï ëïí, Xíá êáëò äéáñèñùìÝíï ðåñéÝ÷ïí Tíôüò ôï ðïßïõ
Xêáóôïò V÷åé ôÞí säéáßôåñç èÝóç ôïõ êáß äÝí ðñïóðáèår, äÝí ðñÝðåé íÜ
ðñïóðáèår, íÜ ôÞí AëëÜîåé: «äßêáéï åyíáé íÜ Aó÷ïëårôáé Xêáóôïò ìÝ
ôßò ðïèÝóåéò ôïõ êáß ÷é ìÝ ôßò ðïèÝóåéò ôí Cëëùí».3
Ï ÐëÜôùí åyíáé, Tðßóçò, ðñôïò ðïý äéêáéïëïãår êáß íïìéìï-
ðïéår èåùñçôéêò ôÞí Aíéóüôçôá êáß ôÞí tåñáñ÷ßá, ôßò ðïråò âáóßæåé
óôÞ ä\èåí äéáöïñåôéêÞ «öýóç» UêÜóôïõ Aôüìïõ, ãéÜ íÜ íïìéìïðïéÞóåé
ôü ÷ùñéóìü óÝ ôÜîåéò óôÞí Ðïëéôåßá ôïõ (ó. 22). Âåâáßùò Tíôüò ô\ò
Uëëçíéê\ò ðüëåùò ðÜñ÷ïõí Tëåýèåñïé êáß äïëïé, ðëïýóéïé êáß öôù-
÷ïß, Cñ÷ïíôåò êáß Añ÷üìåíïé, ÐëÜôùí ìùò èåìåëéþíåé êáß Tðéêõ-
ñþíåé áôÝò ôßò äéáéñÝóåéò èåùñçôéêÜ, öéëïóïöéêÜ.4
Ìßá Cëëç Aíôßëçøç ôï ÐëÜôùíïò îÝíç ðñüò ôÞí UëëçíéêÞ Aíôß-
ëçøç åyíáé _ CðïøÞ ôïõ ãéÜ ôü åyíáé, ôü ðïrï ôáõôßæåé ìÝ ôü
Aãáèüí, Tí ôü åyíáé ãéÜ ôÞí Añ÷áéïåëëçíéêÞ óêÝøç äÝí ñßæåôáé
ìïíïóÞìáíôá AëëÜ äéôôÜ, ò Aãáèüí/êáêüí êáß ò êüóìïò/÷Üïò.5
Óõãêáëýðôåé Tðßóçò ÐëÜôùí ôÞí Aíôßèåóç öýóéò-íüìïò _ ðïßá
äé÷Üæåé Aðü ôÞí Añ÷Þ ôïýò ´Åëëçíåò óôï÷áóôÝò êáß _ ðïßá èåìáôï-
ðïéårôáé ò ôÝôïéá Aðü ôïýò óïöéóôÝò óôÜ ìÝóá ôï 5ïõ ás. óôÞí
ÁèÞíá. ÅðéâÜëëåé ôÞí ôÜîç ôï óýìðáíôïò óôüí êüóìï ôí Aíèñù-
ðßíùí ðïèÝóåùí, óõãêáëýðôïíôáò ìÝ áôü ôüí ôñüðï êáß ôÞí Aí-
èñþðéíç äçìéïõñãéêüôçôá êáß ôÞí áôïèÝóìéóç ô\ò êïéíùíßáò. Ãßíå-
3
ÐëÜôùí, Ðïëéôåßá, 433a: «Xêáóôïò ô? áôï ðñÜôôåéí êáq ìZ ðïëõðñáãìïíårí».
4
ÓçìåéùôÝïí ôé êáß ÁñéóôïôÝëçò Añãüôåñá èÜ ðñïóðáèÞóåé íÜ äéêáéïëïãÞóåé
èåùñçôéêÜ ôü èåóìü ô\ò äïõëåßáò óôÜ ÐïëéôéêÜ, É 1253b 24 ê.U.
5
ÊáóôïñéÜäçò, «Ç UëëçíéêÞ ðüëéò êáß _ äçìéïõñãßá ô\ò äçìïêñáôßáò», ×ñïé ôï
Aíèñþðïõ, ´Õøéëïí, ÁèÞíá 1995, ó. 185.
468
ôáé Vôóé täñõôÞò ô\ò «Uíéáßáò íôïëïãßáò», _ ðïßá åyíáé _ Vêöñáóç

ô\ò Uôåñïíïìßáò.6
Ï ÐëÜôùí Tðßóçò èåìåëéþíåé èåùñçôéêÜ êáß íïìéìïðïéår ôÞí Aèá-
íáóßá ô\ò øõ÷\ò, Aíôßëçøç ðïý åyíáé îÝíç ãéÜ ôü Uëëçíéêü öáíôáóéá-
êü, ôü ðïrï, Aðü ôüí ´Ïìçñï Xùò ôüí 4ï ð.×. ás., êõñéáñ÷årôáé Aðü
ôÞí ðßóôç ôé ït Cíèñùðïé åyíáé èíçôïß, êáß _ ëÝîç èíçôüò óçìáßíåé
ôüí Cíèñùðï. ÄÝí ðÜñ÷åé äçëáäÞ ôßðïôå ìåôÜ èÜíáôïí. Ït ìüíïé
AèÜíáôïé åyíáé ït èåïß. Ç Aèáíáóßá åsóÜãåôáé ãéÜ ðñþôç öïñÜ Aðü
ôüí ÐëÜôùíá êáß ãéÜ ôÞ íïìéìïðïßçóÞ ôçò ÷ñåéÜæåôáé íÜ Tîïñßóåé
Aðü ôÞí Ðïëéôåßá ôïõ ôüí êáôåîï÷Þí öïñÝá ô\ò èíçôüôçôáò, ðïý
åyíáé ´Ïìçñïò.
ÊáôÜ ôüí ÊáóôïñéÜäç, ÐëÜôùí åyíáé _ ðëÞñçò Cñíçóç ô\ò
Uëëçíéê\ò óêÝøçò êáß äÞ ô\ò ðïëéôéê\ò óêÝøçò, ðñÜãìá ôü ðïrï
Aðïäåéêíýåé óáöÝóôáôá óôÜ óåìéíÜñéá áôÜ ãéÜ ôüí Ðïëéôéêü. ÐñÜã-
ìáôé, _ êñéôéêÞ ôï ÊáóôïñéÜäç Aíáäåéêíýåé ôÞí ðëáôùíéêÞ óõãêÜ-
ëõøç êáß ôßò äéáóôñåâëþóåéò óçìáíôéêí Uëëçíéêí AíôéëÞøåùí, êáß
êõñßùò ôí AíôéëÞøåùí ðåñß ô\ò ðïëéôéê\ò êáß ô\ò äçìïêñáôßáò. ÌÝ
ìéÜ TîáíôëçôéêÞ AíÜëõóç ôï ðëáôùíéêï êåéìÝíïõ Tðéóçìáßíåé ôÜ
AñíçôéêÜ óçìårá ôïõ êáß ðñïóÜðôåé óôüí ÐëÜôùíá óïöéóôåßá, ñçôï-
ñåßá, èåáôñéêüôçôá, øåýäç, Aíåíôéìüôçôá, ëÞøç ôï æçôïõìÝíïõ êáß
êõñßùò ôÞ ìåñïëçøßá (l’esprit partisan) ô\ò ðëáôùíéê\ò öéëïóïößáò,
_ ðïßá ÷é ìüíï äÝí óÝâåôáé ôÞ äéáöïñåôéêÞ a ôÞí Aíôßèåôç Cðïøç
êáß äÝí ôÞí Aíôéìåôùðßæåé ìÝ ëïãéêÜ Tðé÷åéñÞìáôá, AëëÜ ôÞ ìåéþíåé
êáß ôÞí Aðáîéþíåé, äéüôé ä\èåí åyíáé øåäïò a óüöéóìá.
Êáôáñ÷Üò, ÐëÜôùí åsóÜãåé ôü ìýèï ðåñß ô\ò ÷ñõó\ò âáóéëåßáò
ôï Êñüíïõ ãéÜ íÜ êáôáóôñÝøåé ôÞí Aíèñùðïëïãßá ôï Äçìüêñéôïõ,7
_ ðïßá eôáí Aíôßèåôç ðñüò ôÞ äéêÞ ôïõ (ó. 119). ÐñÜãìáôé, êáôÜ
ôüí 5ï ásþíá, ð\ñ÷å ìéÜ Aíôßëçøç ãéÜ ôÞí TîÝëéîç ôï Aíèñþðïõ
6
«Åíáäéê\ò» a «Uíùôéê\ò» (ontologie unitaire) âë. ÊáóôïñéÜäçò, «Ç UëëçíéêÞ
ðüëéò êáß _ äçìéïõñãßá ô\ò äçìïêñáôßáò», ×ñïé ôï Aíèñþðïõ, ´Õøéëïí, ÁèÞíá
1995, ó. 187.
7
Ï ÐëÜôùí äÝí AíáöÝñåé ðïôÝ ôüí Äçìüêñéôï, ôüí êáôáäéêÜæåé, ðùò ëÝåé
ÊáóôïñéÜäçò, óôÞí Aíõðáñîßá (damnatio memoriae). ÓçìåéùôÝïí ôé Äçìüêñéôïò eôáí
äçìïêñáôéêí ðåðïéèÞóåùí (ð.÷. Að. 251 êáß 255). ÓôÜ óôåñá Vñãá ôïõ Tðéôßèåôáé
êáôÜ ô\ò öõóéê\ò èåùñßáò ôï Äçìüêñéôïõ, ÷ùñßò ðÜëé íÜ ôüí AíáöÝñåé (âë. Áñéóôï-
ôÝëçò, Ðåñß öýóåùò, åsóáãùãÞ-ìåôÜöñáóç-ó÷ïëéáóìüò Â. ÊÜëöá, Ðüëéò, ÁèÞíá 1999,
ó. 47).
469
êáß ô\ò êïéíùíßáò _ ðïßá ðïóôÞñéæå ôÞí säÝá ô\ò áôïäçìéïõñãßáò

ôï Aíèñþðïõ êáß ô\ò áôïèÝóìéóçò ô\ò êïéíùíßáò. ÁôÞ _ säÝá
öáßíåôáé êáèáñÜ êáß óôüí Ìéêñü ÄéÜêïóìï8 ôï Äçìüêñéôïõ: åyíáé _
ñèïëïãéêÞ Cðïøç êáß åyíáé ðáñüìïéá ìÝ áôÞí ðïý äå÷üìáóôå óÞìå-
ñá, ôé äçëáäÞ Añ÷éêò ð\ñ÷å ìßá öõóéêÞ, ìßá «Cãñéá» a ðñùôü-
ãïíç êáôÜóôáóç, êáôÜ ôÞí ðïßá âßïò eôáí Côáêôïò (óðïñÜäçí)
÷ùñßò ôÝ÷íåò êáß âáóéêÜ ìÝôñá ðñïöõëÜîåùò êáß óéãÜ óéãÜ ôÜ
Aíèñþðéíá íôá Tðéíüçóáí ôßò ôÝ÷íåò, ñãáíþèçêáí, äçìéïýñãçóáí
êïéíüôçôåò, èåóìïýò, ãëþóóá, Vãéíáí äçëáäÞ êïéíùíéêÜ êáß ðïëéôéêÜ
íôá. Ç Aíôßëçøç áôÞ äÝ÷åôáé ôÞí ðñïïäåõôéêÞ Aíèñùðïðïßçóç êáß
ôÞí TîåëéêôéêÞ ðïñåßá ôï Aíèñþðïõ, êáôÜ ôÞí ðïßá _ ÷ñåßá Vêáíå
ôïýò Aíèñþðïõò ðñïìçèåóôÝñïõò êáß ðñïâïõëåõôéêùôÝñïõò. Ç Aíôß-
ëçøç áôÞ ðÜñ÷åé êáß óÝ Cëëïõò óõããñáöårò, ðùò ÎåíïöÜíçò9
êáß Ðñùôáãüñáò10 ê.C.
Ç Aíôßèåôç Cðïøç, ðïý TêöñÜæåôáé Aðü ôüí ÐëÜôùíá êáß óÝ
Cëëá Têôüò ôï Ðïëéôéêï Vñãá ôïõ,11 êáß AíÜãåôáé óôüí Çóßïäï,12
äÝ÷åôáé ôé ð\ñîå ìßá ÷ñõóÞ Tðï÷Þ, ÷ñõóïò ásþí ô\ò âáóéëåßáò
18
DK, Â 5, 1 êáß 3.
19
ÎåíïöÜíçò (ïôïé Að Añ÷\ò ðÜíôá èåïq èíçôïró ðÝäåéîáí, Aëë? ÷ñüí¤ æçôïíôåò
Töåõñßóêïõóéí Cìåéíïí, DK, Â 18),
10
ÐëÜôùí, Ðñùôáãüñáò, 321a ê.U. Ç èåùñßá ôï Ðñùôáãüñá ðåñéëáìâáíüôáí
uóùò óôü AðùëåóèÝí Vñãï ôïõ Ðåñß ô\ò Tí Añ÷j êáôáóôÜóåùò êáß ðïóôÞñéæå ôé ït
Cíèñùðïé ô\ò ðñïúóôïñéê\ò Tðï÷\ò äÝí åy÷áí ásä êáß äßêçí, ìÝ óõíÝðåéá _ óõìâßùóÞ
ôïõò íÜ åyíáé Aäýíáôç, êáèþò êáß _ ðñïöýëáîÞ ôïõò Aðü ôÜ Cãñéá èçñßá. ÁôÝò ôßò äýï
^èéêï-ðïëéôéêÝò Añ÷Ýò ôßò AðÝêôçóáí Añãüôåñá êáß Vôóé äçìéïýñãçóáí ðïëéôåråò êáß
ðïëéôéóìü.
11
ÐëÜôùí, Íüìïé, 713a-714b (ðñâë. êáß 677b ê.U.). Ït äéáöïñÝò óôßò äýï Têäï÷Ýò
ôï ìýèïõ Tðéóçìáßíïíôáé Aðü ôüí Ð. ÂéíôÜë-ÍáêÝ (Ï ìáñïò êõíçãüò, ÍÝá óýíïñá,
ÁèÞíá 1983, ó. 399). Ôüí ÷ñõóïí ásþíá ôï Êñüíïõ AíáöÝñåé êáß Äéêáßáñ÷ïò,
ðïrïò ðïóôçñßæåé ôé áôÞ _ Tðï÷Þ ô\ò Aöèïíßáò êáß ô\ò åäáéìïíßáò ð\ñîå ðñáã-
ìáôéêÜ êáß äÝí åyíáé Bðëò ìýèïò (âë. P. Vidal-Naquet, .ð., ó. 382 ê.U., ðïõ ït ðçãÝò
êáß _ ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá, êáß Couloubaritsis, «Transposition platonicienne de l’age
d’or», óôü J.Poirier, L’age d’ or, Figures Libres 1996). Ç Aíôßóôñïöç ðïñåßá ô\ò Aíèñù-
ðüôçôáò óõíáíô@ôáé êáß óôïýò Êõíéêïýò, óýìöùíá ìÝ ôïýò ðïßïõò ð\ñ÷å Añ÷éêÜ ìßá
öõóéêÞ êáôÜóôáóç êáôÜ ôÞí ðïßá Tðéêñáôïóå åäáéìïíßá êáß êáôüðéí Vãéíáí ït ðüëåéò
óôßò ðïråò êõñéáñ÷ïí ït ìáéíüìåíïé (Äéïã. Ëáåñ., VI 24, 41, 47, 49, 92). Ït Êõíéêïß
ìùò äÝí äÝ÷ïíôáé ôé óôÞí Añ÷éêÞ öõóéêÞ êáôÜóôáóç ð\ñ÷å Aöèïíßá Aãáèí AëëÜ
AíôéèÝôùò óðÜíéò, _ ðïßá ìùò äÝí Tìðüäéæå ôüí áôÜñêç êáß ìáëü âßï ôí Aíèñþ-
ðùí. Âë. Á. Ìðáãéüíá, Ç ðïëéôéêÞ öéëïóïößá ôí Êõíéêí, ÐáðáæÞóçò, ÁèÞíá
1970, ó. 50-52.
12
Çóßïäïò, ²Åñãá êáß ÇìÝñáé 109-111.
470
ôï Êñüíïõ, êáôÜ ôÞí ðïßá ð\ñ÷å Aöèïíßá Aãáèí êáß åôõ÷ßáò
ðïëéôåråò äÝí ð\ñ÷áí, ïôå Tðßóçò êôÞóåéò ãõíáéêí êáß ðáßäùí.
ÊáôÜ ôüí ÷ñõóïí ásþíá ït èåïß eôáí ðïéìÝíåò ôí Aíèñþðùí ït
ðïrïé Tðéâßùíáí ÷Üñç óôïýò èåïýò. ÌåôÜ ôüí ÷ñõóïí ásþíá ô\ò
âáóéëåßáò ôï Êñüíïõ Vñ÷åôáé _ âáóéëåßá ôï Äéüò, êáôÜ ôÞí ðïßá
Cñ÷éóå _ öèïñÜ, _ Aôáîßá êáß _ ðáñáêìÞ. ÅðáíÝñ÷åôáé ìùò èåüò
ðñïóöÝñïíôáò óôïýò Aíèñþðïõò ôßò ôÝ÷íåò, ôü ðñ ê.ëð., êáß, ãåíé-
êò, ëá ôÜ Aðáñáßôçôá ãéÜ ôÞí Tðéâßùóç. ÄçëáäÞ ëá áôÜ ðïý
êáôáóêåýáóáí ït Cíèñùðïé, ôÝ÷íåò, ðüëåéò, èåóìïýò ê.ëð., äÝí ðá-
ñïõóéÜæïíôáé TîåëéêôéêÜ a ðñïïäåõôéêÜ, ïôå êÜí óÝ ìéÜ êáíïíéêÞ
tóôïñéêÞ ðïñåßá, AëëÜ óÝ ìéÜ Aíôßóôñïöç ðïñåßá, óÝ êýêëïõò ðïý
TðáíáëáìâÜíïíôáé ðüôå êáôÜ ôÞí ñèÞ ðïñåßá êáß ðüôå êáôÜ ôÞí
Aíôßóôñïöç. ÄçëáäÞ ÐëÜôùí åsóÜãåé ìéÜ ìÞ tóôïñéêÞ åsêüíá, ìÝ
óêïðü íÜ óôáìáôÞóåé, íÜ AêéíçôïðïéÞóåé ôÞí tóôïñßá. ÄÝí ðÜñ÷åé
tóôïñßá, äÝí ðÜñ÷ïõí ðáñÜ ásþíéïé êýêëïé ït ðïrïé Têôõëßóóïíôáé
Tíôüò ôï ÷ñüíïõ (ó. 139).
²Åôóé, ëïéðüí, óõìðåñáßíåé ÊáóôïñéÜäçò, áôü ðïý êÜíåé ÐëÜ-
ôùí åyíáé _ ïsêåéïðïßçóç ô\ò Aíèñùðïãïíßáò ôï 5ïõ ásíïò, ô\ò
ðïßáò Aöáéñår ôü ðïëéôéêü êáß ôü öéëïóïöéêü íüçìá, ôüí tóôïñéêü
÷áñáêôÞñá ðïý åy÷å óôüí Äçìüêñéôï êáß óÝ Cëëïõò, óõãêáëýðôïíôáò
ìÝ áôü ôüí ôñüðï ôÞí säÝá ô\ò áôïäçìéïõñãßáò ô\ò Aíèñùðüôçôáò,
ãéÜ íÜ åsóáãÜãåé ôÞí säÝá ôé ëá äüèçêáí óôüí Cíèñùðï Aðü ôüí
èåü.13 Ðñüêåéôáé ãéÜ ôÞí ðéü «ìÞ» Uôåñïíïìßá.
ÌéÜ Cëëç âáóéêÞ èÝóç ôï ÐëÜôùíïò óôüí Ðïëéôéêü, êáèþò êáß
óÝ Cëëïõò äéáëüãïõò (Ðïëéôåßá), åyíáé ôé ðïëéôéêüò ôáõôßæåôáé ìÝ
ôüí âáóéëÝá. Åä, ãéÜ Cëëç ìéÜ öïñÜ ÐëÜôùí äéáóôñåâëþíåé êáß
ðáñáâéÜæåé AíôéëÞøåéò ôï Uëëçíéêï êüóìïõ åñýôáôá äéáäåäïìÝíåò.
Ç ôáýôéóç ôï ðïëéôéêï ìÝ ôüí âáóéëÝá, _ ðïßá ãßíåôáé áèáéñÝ-
ôùò êáß ÷ùñßò óõæÞôçóç (ëÞøç ôï æçôïõìÝíïõ), åyíáé AðáñÜäåêôç
êáß ôåñáôþäçò ãéÜ ôïýò ´Åëëçíåò, êáß säßùò ãéÜ ôïýò Áèçíáßïõò.
ÔÞí Tðï÷Þ êáôÜ ôÞí ðïßá ãñÜöåé ÐëÜôùí äÝí ðÜñ÷ïõí âáóéëårò
Tí ÅëëÜäé Têôüò ôí äýï âáóéëÝùí óôÞ ÓðÜñôç, ït ðïrïé ìùò äÝí
V÷ïõí ìåãÜëç Tîïõóßá, äéüôé ôÞí ðñáãìáôéêÞ Tîïõóßá Aóêïí ït Vöïñïé
13
«ðáñ? èåí äñá _ìrí äåäþñçôáé ìåô Aíáãêáßáò äéäá÷\ò êáq ðáéäåýóåùò, ðñ
ìSí ðáñ? ÐñïìçèÝùò ôÝ÷íáé äS ðáñ Çöáßóôïõ êáq ô\ò óõíôÝ÷íïõ, óðÝñìáôá äS á êáq
öõô? ðáñ Cëëùí, êáq ðÜíè ðüóá ôí Aíèñþðéíïí âßïí óõãêáôåóêåýáêåí Tê ôïýôùí
ãÝãïíåí» (274c-d).
471
êáß _ ãåñïõóßá. Ït ôýñáííïé, Tðßóçò, óôüí Uëëçíéêü êüóìï äÝí Aðïêá-

ëïíôáé âáóéëårò. ´Ïóïí Aöïñ@ ôïýò Ìáêåäüíåò, ït ðïrïé V÷ïõí
âáóéëårò, äÝí AíÞêïõí ðñáãìáôéêÜ óÝ áôü ðïý èåùñårôáé Uëëçíéêüò
êüóìïò, äéüôé Aöåíüò ìÝí ìéëïí êÜðïéá UëëçíéêÞ äéÜëåêôï ðïý ôïýò
êáôáôÜóóåé ì@ëëïí óôïýò âáñâÜñïõò, ðùò äçëþíåé äçìïóßùò
ÄçìïóèÝíçò, êáß AöåôÝñïõ äÝí V÷ïõí ðüëåéò, ðùò ðüëïéðïò Uëëç-
íéêüò êüóìïò, AëëÜ Aêñéâò âáóéëårò.14 ´Ïôáí ït ´Åëëçíåò ìéëïí
ðåñß âáóéëÝùò, êáôÜ ôüí 5ï êáß 4ï ásþíá, Tííïïí Xíá êáß ìüíï
ðñüóùðï, ôüí ìåãÜëï âáóéëÝá, ôüí ÐÝñóç âáóéëÝá (ó. 57).
Êáß _ äåýôåñç Tðßóçò ôáýôéóç, ôï ðïëéôéêï ìÝ ôüí TðéóôÞìïíá,
_ ðïßá óõíéóô@ êáß ôü êýñéï óçìårï ôï Ðïëéôéêï, åyíáé êáèáñÞ
ðëáôùíéêÞ Töåýñåóç êáß óïöéóôåßá, êáôÜ ôüí ÊáóôïñéÜäç (ó. 57,
156). Ç ðïëéôéêÞ têáíüôçôá, êáôÜ ôüí ÐëÜôùíá, Aðïêô@ôáé ìüíï
Aðü ôüí «TðéóôÞìïíá», êáß ìüíï _ «TðéóôÞìç» ñßæåé ôüí ðïëéôéêü
êáß ôÞí ðïëéôéêÞ (292b). Ç «TðéóôÞìç» áôÞ ô\ò ðïëéôéê\ò äÝí
ìðïñår íÜ Aðïêôçèår Aðü ôïýò ðïëëïýò, Aðü ôü ðë\èïò, AëëÜ åyíáé
uäéïí ôí ëßãùí, êáß ìÜëéóôá ôï Uíüò, ôï âáóéëéêï Aíäñüò. Ç
Cðïøç áôÞ ôï ÐëÜôùíïò äÝí óõíáíô@ôáé ðïõèåíÜ Aëëï óôÞí
UëëçíéêÞ ãñáììáôåßá êáß óõãêáëýðôåé ôüí ðñáãìáôéêü ÷áñáêôÞñá
ô\ò ðïëéôéê\ò: ôüí óõìâáôéêü êáß ìÞ ðñïâëÝøéìï ÷áñáêôÞñá ôí
ðïëéôéêí AðïöÜóåùí, ôüí ìÞ ðáãüìåíï óÝ íüìïõò, êáíïíéêüôçôåò
êáß óôáèåñüôçôåò, ìÝ ôßò Aíôéðáëüôçôåò êáß ôßò AíôéèÝóåéò, ìÝ ôïýò
Aíôáãùíéóìïýò êáß ôÜ AèÝìéôá ìÝóá. Ìåôáôïðßæåé ôÞí ðïëéôéêÞ Aðü
ôü ðñáãìáôéêü óôüí èåùñçôéêü êáß säåáôü ÷ñï, óõãêáëýðôïíôáò
ôáõôï÷ñüíùò êáß ôÞí ðñáãìáôéêÞ Aíôßëçøç ôí ÅëëÞíùí ðåñß
ðïëéôéê\ò, _ ðïßá AíáöÝñåôáé óÝ êÜðïéá ãíþóç êáß äåîéüôçôá,
ðñáêôéêÞ êáß TìðåéñéêÞ. Ç Aíôßëçøç áôÞ ÷áñáêôçñßæåé ôÞí ðïëéôé-
êÞ ôí ðáñêôí ðüëåùí, êáèþò êáß ðïëõÜñéèìá êåßìåíá Cëëùí
óõããñáöÝùí, ðùò ôï Çñïäüôïõ, ôï Èïõêõäßäç, ôí Ôñáãéêí,
ôï ÉóïêñÜôïõò, ôï ÄçìïóèÝíïõò ê.C.15 ÉäéáéôÝñùò óôÞ äçìïêñáôßá
14
Ç UëëçíéêÞ ðüëéò âáóßæåôáé óôÞ óõëëïãéêÞ óõììåôï÷Þ êáß åèýíç ôí ðïëéôí,
_ ðïßá ðëáéóéþíåôáé Aðü ãñáðôïýò íüìïõò (âë. P. Vidal-Naquet, .ð., ó. 399).
15
ÅsäéêÜ ÁñéóôïôÝëçò êÜíåé ôÞ äéÜêñéóç ìåôáîý TðéóôÞìçò, ôÝ÷íçò êáß öñïíÞ-
óåùò ãéÜ íÜ äçëþóåé ôé áôü ðïý ÷áñáêôçñßæåé ôÞí ðïëéôéêÞ äÝí åyíáé _ TðéóôÞìç
AëëÜ _ öñüíçóéò, äçëáäÞ _ têáíüôçôá êñßóåùò êáß ðñïóáíáôïëéóìï, _ têáíüôçôá
äéáêñßóåùò ôï êáôáëëÞëïõ ôñüðïõ äñÜóåùò Aðü ôüí ìÞ êáôÜëëçëï, ôï Tðùöåëïò
Aðü ôü TðéæÞìéï, ôï óçìáíôéêï Aðü ôü Tðïõóéäåò ê.ëð. Ç öñüíçóéò óôüí Áñéóôï-
ôÝëç, êáß óôïýò ´Åëëçíåò ãåíéêò, ðÜñ÷åé Aêñéâò Têår ðïõ äÝí ðÜñ÷åé TðéóôÞìç.
472
_ ðïëéôéêÞ åyíáé _ Tëåýèåñç äéáìÜ÷ç ôí äïîí, _ Tëåýèåñç óõæÞôç-

óç óôÞí Têêëçóßá ôï äÞìïõ, êáß _ øçöïöïñßá Aðü ëïõò ôïýò
ðïëßôåò ãéÜ ôÞí ôåëéêÞ Aðüöáóç (âïýëåõóéò). ÃéÜ ôÞ äçìïêñáôéêÞ
Aíôßëçøç äÝí ðÜñ÷åé «TðéóôÞìç» ô\ò ðïëéôéê\ò ïôå ìðïñår íÜ
ðÜñîåé TîÜëëïõ ðáñÜ ìüíï äüîá, êáß äéÜ ôïôï ìÝñéìíá, óêïðüò êáß
ñéóìüò ô\ò äçìïêñáôßáò åyíáé _ óõììåôï÷Þ ëùí ôí ðïëéôí óôÞ
äéáìüñöùóç êáß ôÞ ëÞøç ôí AðïöÜóåùí, ðïý óçìáßíåé ôé ëïé
èåùñïíôáé sóüôéìïé ðïëéôéêò. Áôü TêöñÜæåôáé TìðñÜêôùò êáß ìÝ
ôÞ óõììåôï÷Þ óôÞí Tîïõóßá, ôÞí ðñáãìáôéêÞ äõíáôüôçôá óõììåôï-
÷\ò ëùí ôí ðïëéôí óÝ ëåò ôßò ìïñöÝò ô\ò ñçô\ò Tîïõóßáò. Ç
ðïëéôéêÞ têáíüôçôá Aðïêô@ôáé óôÞ äçìïêñáôßá Xíåêá êáß ìÝó¤ ô\ò
ôñéâ\ò ìÝ ôÜ ðïëéôéêÜ ðñÜãìáôá, ìÝ ôßò Tëåýèåñåò óõæçôÞóåéò, ìÝ
ôÞí ðñáãìáôéêÞ óõììåôï÷Þ óôÞí ðïëéôéêÞ æùÞ êáß óôÞí Tîïõóßá, êáß
ìÝó¤ áôí Aðïêô@ôáé _ ðñáãìáôéêÞ ðïëéôéêÞ ðáéäåßá, _ ðñáãìá-
ôéêÞ ãíþóç ôí ðïëéôéêí ðñáãìÜôùí êáß ôï ôñüðïõ ëåéôïõñãßáò
ô\ò êïéíùíßáò êáß ô\ò Tîïõóßáò.
Áôüò «TðéóôÞìùí» ðïëéôéêüò, âáóéëéêüò AíÞñ, êáôÜ ôüí
ÐëÜôùíá, ðñÝðåé íÜ V÷åé Aðüëõôç Tîïõóßá, ÷ùñßò êáíÝíá Vëåã÷ï,
ðñÝðåé íÜ êõâåñí@ ÷ùñßò íüìïõò, äéüôé uäéïò åyíáé íüìïò (294a).
Ç Cðïøç áôÞ åyíáé Tðßóçò îÝíç, Aäéáíüçôç ãéÜ ôüí Uëëçíéêü êüóìï
(ó. 145, 157). Ç UëëçíéêÞ ãñáììáôåßá êáß _ ðñáãìáôéêÞ ðïëéôéêÞ
æùÞ óõíçãïñïí ðÝñ ô\ò óðïõäáéüôçôáò êáß ôï ñõèìéóôéêï ñüëïõ
ôí íüìùí. Áðü ôüí ÇñÜêëåéôï16 êáß ôüí Ðßíäáñï17 ìÝ÷ñé ôüí
Çñüäïôï18 êáß ôüí ÁñéóôïôÝëç. Ï ÐëÜôùí åyíáé ì@ëëïí öéëüóïöïò
ôï Uëëçíéóôéêï êüóìïõ êáß ðùóäÞðïôå ït Aðüøåéò ôïõ AðïôÝëåóáí
ôÞ èåùñçôéêÞ êÜëõøç êáß säåïëïãéêÞ êáôï÷ýñùóç ôí Uëëçíéóôéêí
Aðïëýôùí ìïíáñ÷éí.19
16
«ÌÜ÷åóèáé ÷ñZ ôí ä\ìïí ðSñ ôï íüìïõ êùóðåñ ôåß÷åïò», DK 44.
17
«Íüìïò ðÜíôùí âáóéëåò èíçôí ôå êáq AèáíÜôùí». (ÁíáöÝñåôáé Aðü ôüí
Çñüäïôï III, 38).
18
Ç ðåñßöçìç óõíïìéëßá ôï ÎÝñîç ìÝ ôüí åñéóêüìåíï óôÞí áëÞ ôïõ, ðñþçí
âáóéëÝá ô\ò ÓðÜñôçò, ÄçìÜñáôï. ´Ïôáí ÎÝñîçò, ðñßí Aðü ôÞí ìÜ÷ç ìÝ ôïýò
´Åëëçíåò, ëÝåé ôé åyíáé óßãïõñïò ãéÜ ôÞ íßêç ôïõ, äéüôé ït ´Åëëçíåò äÝí V÷ïõí êÜðïéïí
Añ÷çãü, ðùò ït ÐÝñóåò, ÄçìÜñáôïò ôï Aðáíô@ ôé «êÜíåéò ëÜèïò, äéüôé ït
´Åëëçíåò V÷ïõí ðñÜãìáôé Xíáí Añ÷çãü, ôü íüìï, ôüí ðïrï öïâïíôáé ðåñéóóüôåñï Aðü
,ôé ït äéêïß óïõ TóÝíá.» («Vðåóôé ãÜñ óöé äåóðüôçò íüìïò, ôí ðïäåéìáßíïõóé ðïëë¨
Vôé ì@ëëïí b ït óïq óÝ» VII, 104)
19
ÔåëéêÜ ÐëÜôùí ðáñáäÝ÷åôáé ôé åyíáé äýóêïëï, uóùò Aäýíáôï, íÜ âñåèår óôÞí
473
ÌéÜ Cëëç AñíçôéêÞ ðñùôïôõðßá ôï ÐëÜôùíïò åyíáé _ åsóáãùãÞ

ô\ò ñè\ò ðïëéôåßáò. Åyíáé ðëáôùíéêü Aîßùìá: ðÜñ÷åé ìßá êáß
ìïíáäéêÞ ñèÞ ðïëéôåßá, _ ðïßá ñßæåôáé Aðü ôÞí «TðéóôÞìç», Aðü
ôÞí TðéóôÞìç ôï ëïõ.20 Áôü ôü ðïëßôåõìá åyíáé ôü ðñôïí êáß ôü
Cñéóôïí êáß ðñÝðåé íÜ îå÷ùñßæåôáé Aðü ôÜ Cëëá ðïëéôåýìáôá, ðùò
èåüò Aðü ôïýò Aíèñþðïõò (303b). ÌÝ âÜóç áôÞ ôÞí säåáôÞ
êáôáóêåõÞ êñßíïíôáé _ ðñáãìáôéêüôçôá êáß ôÜ ðÜñ÷ïíôá ðïëéôåý-
ìáôá, ôÜ ðïrá åyíáé ìÞ ãíÞóéá, Aôåë\ êáß ìéìÞìáôá áô\ò ô\ò
ðïôéèÝìåíçò ñè\ò ðïëéôåßáò.
Åä âñßóêåôáé _ ôåñÜóôéá øåõäáßóèçóç êáß AðÜôç êÜèå säåáëé-
óôéê\ò öéëïóïößáò, ô\ò ðïßáò åsóçãçôÞò åyíáé ÐëÜôùí: êáôá-
óêåõÜæåé ìéÜ ìÞ ðñáãìáôéêÞ, säåáôÞ åsêüíá êáß ìåôÜ Aðïöáßíåôáé
ôé ðñáãìáôéêüò êüóìïò åyíáé ëÜèïò, øåõäÞò, êáêüò, Có÷çìïò,
AôåëÞò, TëëéðÞò óÝ ó÷Ýóç ìÝ áôÞ ôÞí säåáôÞ åsêüíá.21 Áôü V÷åé
ò AðïôÝëåóìá íÜ äéáóôñåâëþíåé, Aêüìç ìéÜ öïñÜ, ôÞí ðñáãìáôé-
êüôçôá, íÜ óõãêáëýðôåé ôÞí säÝá ôé äÝí ìðïñår íÜ ðÜñîåé _
ôÝëåéá ðïëéôåßá ñéóìÝíç Eðáî êáß äéÜ ðáíôüò, ôé äÝí ìðïñår íÜ
ðÜñîåé íüìïò a íüìïé ït ðïrïé íÜ ðåñéëáìâÜíïõí ãéÜ ðÜíôá ëåò
ôßò ðôõ÷Ýò ô\ò ðñáãìáôéêüôçôáò, äéüôé ðÜñ÷åé ðÜíôá Aðüêëéóç,
Aíáíôéóôïé÷ßá ìåôáîý ôï ãåíéêï a êáèïëéêï êáíüíá êáß ô\ò
óõãêåêñéìÝíçò säéáßôåñçò ðñáãìáôéêüôçôáò, ðñÜãìá ôü ðïrï ãíù-
ðÜñ÷ïõóá ðñáãìáôéêüôçôá, âáóéëéêüò AíÞñ êáß óõíåðò ðñÝðåé ït ðüëåéò íÜ Añêå-

óèïí óôü ìéêñüôåñï êáêü, óôïýò íüìïõò, ït ðïrïé V÷ïõí Tëëåßøåéò êáß ìåéïíåêôÞìáôá
êáß óôïýò ðïßïõò Aóêår äñéìýôáôç êñéôéêÞ (301e). ÁôÞ _ ðáñá÷þñçóç ðñüò ôïýò
íüìïõò AíôéöÜóêåé êÜðùò ìÝ ôÞí êáôáëçêôéêÞ ðáñÜãñáöï ôï Ðïëéôéêï, óôÞí ðïßá
ÐëÜôùí TðáíÝñ÷åôáé óôÞ âáóéëéêÞ ôÝ÷íç, ëÝãïíôáò ôé áôÞ Cñ÷åé êáß Tðéóôáôår
óôÞí ðïëéôåßá êáß öáßíåé óÝ Xíá öáóìá ëïõò ôïýò ôýðïõò ôí Aíèñþðùí êáß ôí
ôå÷íí, ìÝ ìüíïéá êáß öéëßá, êáß óõíÝ÷åé ôÞí ðïëéôåßá êáß ô\ò Tîáóöáëßæåé åäáéìïíßá.
ÃéÜ ôÞí Aîßá ôï ðëáôùíéêï ðáñáäåßãìáôïò ôï öáíô\ óôÞ óçìåñéíÞ ðïëéôéêÞ
ðñáãìáôéêüôçôá âë. Couloubaritsis, «Le paradigme platonicien du tissage comme modele
politique d’une societe complexe», Revue de philosophie ancienne, ô÷. 2, 1995, ó. 107-
162.
20
«TðéóôÞìç êáß ô¨ äéêáß¤ ðñïó÷ñþìåíïé [...] _ìrí ìüíçí ñèZí ðïëéôåßáí åyíáé
ñçôÝïí» (293c). ÁôÞ _ Uâäüìç ðïëéôåßá äÝí ôáõôßæåôáé ìÝ êáìéÜ Aðü ôßò Xîé ðÜñ÷ïõ-
óåò. Âë. êáß Ðïëéôåßá, 449a: «AãáèZí ìSí ôïßíõí ôZí ôïéáýôçí ðüëéí ôå êáq ðïëéôåßáí
êáq ñèZí êáë [...] êáê?ò äS ô?ò Cëëáò êáq _ìáñôçìÝíáò». Åðßóçò Íüìïé, 832c.
ÁôÞ _ Uâäüìç Añßóôç, ñèÞ ðïëéôåßá èÜ ìðïñïóå íÜ íïìáóèår, êáôÜ ôüí ÐëÜôùíá
ðÜíôá, åuôå âáóéëåßá åuôå Añéóôïêñáôßá, Aíáëüãùò ôí êõâåñíþíôùí (Ðïëéôåßá, 445d).
21
Ï ÐëÜôùí Aðïêáëår ôÜ Xîé ðÜñ÷ïíôá ðïëéôåýìáôá åuäùëá (303c) (ó. 172).
474
ñßæåé ðïëý êáëÜ ÐëÜôùí êáß åyíáé ðñôïò ðïý ôü Tðéóçìáßíåé

êáß ôü Aíáëýåé óôüí Ðïëéôéêü. ÁôÞ äÝ _ Aíáíôéóôïé÷ßá äÝí åyíáé
ôõ÷áßá a óõìðôùìáôéêÞ AëëÜ ïóéáóôéêÞ êáß TããåíÞò óôÞí Aíèñþ-
ðéíç ðñáãìáôéêüôçôá. ÊáíÝíáò íüìïò äÝí ìðïñår ðïôÝ íÜ TêöñÜóåé
ôÞ äéáñêÞ AëëáãÞ ô\ò êïéíùíéê\ò êáß tóôïñéê\ò ðñáãìáôéêüôç-
ôáò.22 Óõãêáëýðôåôáé Vôóé óõìâáôéêüò êáß ó÷åôéêüò (êáôÜ óõì-
âåâçêüò, ðùò èÜ ðår ÁñéóôïôÝëçò Añãüôåñá) ÷áñáêôÞñáò ô\ò
ðïëéôéê\ò, _ ðïßá Aêñéâò ÷áñáêôçñßæåôáé Aðü AëëáãÝò, AíôéèÝ-
óåéò, óõãêñïýóåéò, äéáéñÝóåéò ê.ëð. Ï ÐëÜôùí ôÞ ìåôáôïðßæåé Aðü
ôüí ðñáãìáôéêü ÷ñï ôçò óôüí èåùñçôéêü êáß säåáôü ÷ñï êáß ôÞí
ìåôáìïñöþíåé óÝ èåùñßá êáß TðéóôÞìç.
Óõíåðò, ðñÝðåé íÜ êáôáäéêáóôår ñéóôéêÜ êÜèå ïôïðßá, äçëáäÞ
êÜèå Aðüðåéñá íÜ ñéóôår êáß íÜ Tðéôåõ÷èår _ ä\èåí ôÝëåéá êïéíùíßá,
_ ä\èåí säáíéêÞ ðïëéôåßá. ÅÜí ëïéðüí Aíáæçôïìå ôü äñüìï ðñüò Xíá
êáëýôåñï ðïëßôåõìá, äÝí ðñÝðåé íÜ ðñïóðáèÞóïõìå íÜ ðñïóäéïñßóïõìå
Eðáî êáß äéÜ ðáíôüò Xíá ôÝôïéï ðïëßôåõìá, AëëÜ ðñÝðåé íÜ âñïìå
Têåríï ôü ðïrï êÜèå öïñÜ TðéôñÝðåé ìÝ ôüí êáëýôåñï äõíáôü ôñüðï,
óôÞ äéáñêò áôïìåôáó÷çìáôéæüìåíç êïéíùíéêï-éóôïñéêÞ ðñáãìáôé-
êüôçôá, íÜ Töïäéáóôår ìÝ ôÞ íïìïèåóßá ðïý ô\ò Aíôéóôïé÷år (ó. 53).
´Åíá ôåëåõôárï óçìårï ðïý Tðéóçìáßíåé ÊáóôïñéÜäçò óôüí Ðï-
ëéôéêü åyíáé _ T÷èñüôçôá êáß ôü ìßóïò ôï ÐëÜôùíïò ðñüò ôÞ
äçìïêñáôßá. ´Ïðùò óÝ ðïëëÜ Cëëá Vñãá ôïõ,23 Vôóé êáß Tä
ÐëÜôùí, ÷é ìüíï Aóêår êñéôéêÞ êáß Aðïññßðôåé ôÞí AèçíáúêÞ äçìï-
êñáôßá, AëëÜ ôÞí åsñùíåýåôáé, ôÞ äéáóôñåâëþíåé êáß ôÞ óõêïöáíôår.
ÊáôáöÝñåôáé ãéÜ ìéÜ Aêüìç öïñÜ êáôÜ ôí óïöéóôí, ôïýò Aðïêá-
ëår ãüçôåò êáß ôïýò AíôéðáñáèÝôåé óôïýò ä\èåí Aëçèårò ðïëéôéêïýò,
ôïýò âáóéëårò TðéóôÞìïíåò (291c). ÊáôáöÝñåôáé Tðßóçò êáôÜ ô\ò
ñçôïñéê\ò, äéüôé ðñïóðáèår íÜ ðåßóåé ôüí ÷ëï äé? ìõèïëïãßáò Aëë?
22
Áôü ôü ãíùñßæåé ðïëý êáëÜ ÁñéóôïôÝëçò: «óðåñ ã?ñ êáq ðåñq ô?ò Cëëáò
ôÝ÷íáò, êáq ôZí ðïëéôéêZí ôÜîéí Aäýíáôïí Aêñéâò ðÜíôá ãñáö\íáé. êáèüëïõ ã?ñ
Aíáãêárïí ãñáö\íáé, át äS ðñÜîåéò ðåñq ôí êáè Xêáóôïí åsóßí. Åê ìSí ïí ôïýôùí
öáíåñí ôé êéíçôÝïé êáß ôéíåò êáq ðïôS ôí íüìùí åsóßí».(ÐïëéôéêÜ, 2, 1269a 9-13).
23
Ãïñãßáò, Ðïëéôåßá, Èåáßôçôïò, Íüìïé. ÃñÜöåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ÊáóôïñéÜäçò: «
ÐëÜôùí ðëáóôïãñáöår TíóõíåéäÞôùò ôÞí tóôïñßá, åyíáé ðñôïò TðéíïçôÞò ôí óôá-
ëéíéêí ìåèüäùí óÝ áôüí ôü ÷ñï. ÅÜí ãíùñßæáìå ôÞí tóôïñßá ôí Áèçíí ìüíï Aðü
ôüí ÐëÜôùíá (Ã~ ôí Íüìùí), èÜ Aãíïïýóáìå ôÞ íáõìá÷ßá ô\ò Óáëáìßíïò, ôÞ íßêç
ôï Èåìéóôïêë\ êáß ôï Tëååéíï áôï äÞìïõ ôí êùðçëáôí». («Ït äéáíïïýìåíïé êáß
_ tóôïñßá», Ï èñõììáôéóìÝíïò êüóìïò, ´Õøéëïí, ÁèÞíá 1992, ó. 119-120).
475
ìZ äé? äéäá÷\ò êáß ôÞí AíôéðáñáèÝôåé óôÞ ä\èåí AëçèÞ ðïëéôéêÞ, ôÞí
TðéóôÞìç (304d). ÄçëáäÞ ÐëÜôùí êáôáöÝñåôáé êáôÜ ôí ðïëéôé-
êí êáß ô\ò ðïëéôéê\ò ðùò áôÞ Aóêårôáé óôÞ äçìïêñáôßá. Ôü
ìßóïò ôïõ äÝí Aöïñ@ ìüíï ôÞ óýã÷ñïíÞ ôïõ äçìïêñáôßá, AëëÜ êõñßùò
ôÞ èåóìßæïõóá äçìïêñáôßá ôï 5ïõ ás. êáß ôï ÐåñéêëÝïõò, ôüí ðïrï
êáôçãïñår íïìáóôéêò êáß ñçôò.24 Ï ÐëÜôùí îÝñåé ðï êôõðÜåé,
÷é ôïýò «äçìáãùãïýò» AëëÜ ôÞí êáñäéÜ ô\ò äçìïêñáôéê\ò ðüëåùò,
ôÞ èåóìßæïõóá êáß óöýæïõóá äçìïêñáôßá ôï ÐåñéêëÝïõò, ðùò óç-
ìåéþíåé êáß Ð. ÂéíôÜë ÍáêÝ (P. Vidal-Naquet) óôüí ðñüëïãï ôï
âéâëßïõ (ó. 10).
ÅðéðëÝïí, äéáóôñåâëþíåé ôüí ÷áñáêôÞñá ô\ò äçìïêñáôßáò, ôáí
ðáñïõóéÜæåé ôé ä\èåí ä\ìïò Aðïöáóßæåé ãéÜ ôÜ ðÜíôá, Aêüìç êáß
ãéÜ èÝìáôá Tðéóôçìïíéêï-ôå÷íéêÜ, ðùò sáôñéêÜ, íáõðçãéêÜ, óôñá-
ôéùôéêÜ, Añ÷éôåêôïíéêÜ ê.ëð. Ï ä\ìïò ðïôÝ äÝí ð\ñå ðáñüìïéá
Aðüöáóç. Ï ä\ìïò TîÝëåîå ôüí Íéêßá óôñáôçãü êáß åyíáé Íéêßáò
ðïý åyíáé ðåýèõíïò, êáß ÷é ä\ìïò, ãéÜ ôü ðï, ðò êáß ðüôå èÜ
äéåîá÷èår _ ìÜ÷ç. Ï Ðáñèåíþí êáôáóêåõÜóèçêå Aðü ôüí Éêôßíï êáß
ôüí Öåéäßá, ÷é Aðü ôüí ä\ìï. Ï ÊáóôïñéÜäçò óùóôÜ Tðéóçìáßíåé êáß
óôü óçìårï áôü ôÞ «èåáôñéêüôçôá, ôÞ ñçôïñåßá êáß ôßò óïöéóôåråò
ôï ÐëÜôùíïò» (ó. 189). Åí äçëáäÞ ÐëÜôùí êáôáöÝñåôáé êáôÜ
ôí äñáìáôéêí ðïéçôí, êáôÜ ôí óïöéóôí êáß ôí ñçôüñùí,
uäéïò Aðïäåéêíýåôáé ìÝãáò äñáìáôïõñãüò, ìÝãáò óïöéóôÞò êáß ñÞôùñ,
ðñïêåéìÝíïõ íÜ Aðáîéþóåé ôÞ äçìïêñáôßá, íÜ ôÞí ðëÞîåé óôÞí ïóßá
ôçò, íÜ êáôáóôñÝøåé ôÞ âáóéêÞ ôçò óçìáóßá: ôÞí têáíüôçôá ôï
äÞìïõ íÜ áôïêõâåñíçèår. Åä âñßóêåôáé êáß _ âáóéêÞ êáôçãïñßá
ôï ÊáóôïñéÜäç êáôÜ ôï ÐëÜôùíïò, ôé äçëáäÞ óõãêÜëõøå áôÞ
ôÞí têáíüôçôá ôí ðïëëí íÜ áôïêõâåñíçèïí êáß ðáñïõóßáóå ôÞ
äçìïêñáôßá ò ôü ðïëßôåõìá ôï Aìüñöùôïõ ÷ëïõ, óôüí ðïrï
êõñéáñ÷ïí Cãíïéá, êáêßá, A÷áëßíùôá ðÜèç, TãùéóôéêÜ óõìöÝñïíôá
ê.ëð., êáß ÷é _ «TðéóôÞìç» êáß _ «AñåôÞ».
Ðñüò ôü óêïðü áôü ÐëÜôùí ÷ñçóéìïðïéår ëá ôÜ ìÝóá, èåìéôÜ
êáß AèÝìéôá, öéëïóïöéêÜ êáß èåïëïãéêÜ: óôÞí Ðïëéôåßá ôÜ Vó÷áôá
ðëá ô\ò ìåôáöõóéê\ò êáß ôÞí säåïêñáôßá, óôïýò Íüìïõò ôÞ èåïêñá-
24
Óôüí Ãïñãßá Aðïññßðôåé ëïõò ôïýò óçìáíôéêïýò ðïëéôéêïýò ô\ò Aèçíáúê\ò äçìï-
êñáôßáò ÌéëôéÜäç, Èåìéóôïêë\, Êßìùíá, Ðåñéêë\, äéüôé ä\èåí äÝí ðñïóÝöåñáí ôßðïôå
ôü Aãáèüí óôïýò Aíèñþðïõò êáß ôÞí ðüëéí.
476
ôßá êáß óôüí Ðïëéôéêü ôÞí êñéôéêÞ ôï íüìïõ êáß ôÞí TðéóôÞìç.
Óõíåðò, ÐëÜôùí åyíáé ðåýèõíïò ãéÜ ôÞ óõãêÜëõøç âáóéêí
Uëëçíéêí AíôéëÞøåùí êáß óçìáóéí êáß Vðáéîå Xíáí óçìáíôéêüôáôï
ñüëï óôÞí êáôáóôñïöÞ ôï Uëëçíéêï êüóìïõ óôü Tðßðåäï ô\ò èåù-
ñßáò. Ðáñïõóßáóå, äçëáäÞ, Xíá tóôïñéêü ãåãïíüò, ôü ôÝëïò ô\ò äçìï-
êñáôßáò, ÷é ò tóôïñéêÞ ôñáãùäßá AëëÜ ò TããåíÞ öéëïóïöéêÞ
äéêáéïóýíç (ó. 21). ÁôÞ _ äõóöÞìçóç ôï äÞìïõ êáß ô\ò äçìïêñá-
ôßáò ìåôáâéâÜóôçêå óôïýò Uðüìåíïõò ásíåò, TðçñÝáóå, êáß TðçñåÜ-
æåé Aêüìç êáß óÞìåñá, ôßò AíôéëÞøåéò êáß AðïôÝëåóå ôü säåïëïãéêü
ðëïóôÜóéï ôí ðáíôüò åuäïõò T÷èñí ôï äÞìïõ êáß ô\ò äçìïêñá-
ôßáò.
²Åôóé, ëïéðüí, ìÝ ôßò TðéóçìÜíóåéò ôï ÊáóôïñéÜäç äéáëýåôáé ìéÜ
ðáñåîÞãçóç ðïý åyíáé ðïëý äéáäåäïìÝíç, êáß _ ðïßá èåùñår ôüí
ÐëÜôùíá Aêñïãùíéárï ëßèï a èåìÝëéï ô\ò Uëëçíéê\ò ðïëéôéê\ò óêÝ-
øçò êáß ò ôüí êáôåîï÷Þí Aíôéðñüóùðü ôçò, Tí äÝí åyíáé ðáñÜ ìßá
ìüíï ðôõ÷Þ ôçò êáß Tí ðïëëïrò äéáóôñåâëùôÞò êáß AñíçôÞò áô\ò
ô\ò óêÝøåùò. ÕðÜñ÷åé êáß ìßá Cëëç UëëçíéêÞ ðïëéôéêÞ óêÝøç, _
ðïßá ðñÝðåé íÜ Aíáæçôçèår óÝ ñéóìÝíïõò óïöéóôÝò (Ðñùôáãüñáò),
óôüí Äçìüêñéôï, óôüí Èïõêõäßäç, óôïýò ôñårò ôñáãéêïýò25 ê.ëð., êáß
êõñßùò óôÞ äçìïêñáôéêÞ ðïëéôéêÞ äçìéïõñãßá ôï 5ïõ ásíïò êáß óôÞ
èåóìéóôéêÞ äçìéïõñãßá ôï äÞìïõ. ÔÜ tóôïñéêÜ ãåãïíüôá åyíáé öïñårò
säåí ðéü óçìáíôéêí Aðü ôßò säÝåò ôí öéëïóüöùí êáß ït èåóìïß
åyíáé öïñårò êáß TíóÜñêùóç ôí öáíôáóéáêí óçìáóéí ìé@ò êïéíù-
íßáò.26
Ï ÊáóôïñéÜäçò, ìÝ ôü Vñãï ôïõ áôü, Aðïêáèéóô@ ôÞ ìáãìáôéêÞ
25
ÔÞ óçìáóßá ô\ò ôñáãùäßáò ãéÜ ôÞí ðïëéôéêÞ óêÝøç ôí Añ÷áßùí Áèçíáßùí
Väåéîå V. Ehrenberg óôü êåßìåíï «Origins of democracy», Historia, ô÷. 1, 1950, ó.
515-548. ÃñÜöåé ôé óôÞí ôñáãùäßá âñßóêïíôáé ôÜ ðñôá ôåêìÞñéá ôï äçìïêñáôéêï
ëåîéëïãßïõ. Ï C. Meier, Tðßóçò, óôÜ Vñãá ôïõ Ç ðïëéôéêÞ ôÝ÷íç ô\ò Añ÷áßáò ôñáãù-
äßáò (1988, Uëë. ìôöñ. 1997) êáß La politique et la grace, (ãáëë. ìôöñ. Ðáñßóé 1987)
Aíáëýåé ôÞí ðïëéôéêÞ óçìáóßá ô\ò ôñáãùäßáò. ×áñáêôçñéóôéêÜ óçìåéþíåé óôü äåýôåñï:
«_ ÏñÝóôåéá åyíáé ìßá Aðü ôßò óçìáíôéêüôåñåò ìáñôõñßåò ô\ò Uëëçíéê\ò ðïëéôéê\ò
óêÝøåùò» (ó. 21).
26
ÐñÜãìáôé, ït äçìïêñáôéêÝò AíôéëÞøåéò êáß _ Tðé÷åéñçìáôïëïãßá äÝí äéáóþèçêáí
Aðü êÜðïéïí óõããñáöÝá, ïôå ðÜñ÷åé êÜðïéïò èåùñçôéêüò ô\ò äçìïêñáôßáò ðïý èÜ
ìðïñïóå íÜ Aíôéðáñáôåèår óôüí Aíôé-äçìïêñÜôç èåùñçôéêü, êáôÜ óõíÝðåéá åuìáóôå
AíáãêáóìÝíïé íÜ óõãêñïôÞóïõìå áôÞí ôÞí Tðé÷åéñçìáôïëïãßá Tê ôí Tíüíôùí, Aðü ôÜ
TëÜ÷éóôá äéáóùèÝíôá AðïóðÜóìáôá êáß êõñßùò Aðü ôÞí tóôïñéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ôí
ãåãïíüôùí êáß ôí èåóìí.
477
ðñáãìáôéêüôçôá ô\ò Añ÷áßáò Uëëçíéê\ò óêÝøåùò êáß ðñáêôéê\ò, _

ðïßá åy÷å óõãêáëõöèår Aðü ôïýò ðåñéóóïôÝñïõò ìåëåôçôÝò. Áíáäåé-
êíýåé Tðßóçò êáß ôü äé÷áóìü ôçò óÝ äýï, grosso modo, ñåýìáôá, Tí
ðïëëïrò AíôéôéèÝìåíá êáß Aëëçëïáðïêëåéüìåíá: ôü Xíá åyíáé _ äçìï-
êñáôéêÞ Aíôßëçøç êáß ðñáêôéêÞ êáß ôü Cëëï _ AíôéäçìïêñáôéêÞ, ô\ò
ðïßáò êýñéïò TêöñáóôÞò åyíáé ÐëÜôùí.
ÐñÜãìáôé, ìÝ ôÞí AíÜëõóç ôï ÊáóôïñéÜäç Aíáäåéêíýåôáé _ ôåñÜ-
óôéá äéáöïñÜ ô\ò ðëáôùíéê\ò êáß äçìïêñáôéê\ò AíôéëÞøåùò ðåñß
ðïëéôéê\ò, äçëáäÞ _ ôåñÜóôéá äéáöïñÜ ô\ò ðëáôùíéê\ò êáß ô\ò äéê\ò
ôïõ AíôéëÞøåùò ðåñß ðïëéôéê\ò êáß äçìïêñáôßáò. Ï ìÝãáò Aíôßðáëïò
ô\ò äçìïêñáôßáò åyíáé êáß Aíôßðáëïò ô\ò êáóôïñéáäéê\ò AíôéëÞøåùò.
Ït Aðüøåéò ôï ÊáóôïñéÜäç ãéÜ ôÞí ðïëéôéêÞ êáß ôÞ äçìïêñáôßá
åyíáé ôáõôï÷ñüíùò êáß AíáéñÝóåéò ôí ðïëéôéêí Aðüøåùí ôï ÐëÜ-
ôùíïò. Ç AíáæÞôçóÞ ôïõ äÝí åyíáé ðïëéôéêüò AíÞñ, ðùò óôüí
ÐëÜôùíá, AëëÜ _ ðïëéôéêÞ. Óôü Côïìï AíôéðáñáèÝôåé ôÞ óõëëïãéêÞ
ðñùôïâïõëßá êáß äçìéïõñãéêüôçôá.
²Åôóé, _ ðïëéôéêÞ, ãéÜ ôüí ÊáóôïñéÜäç, åyíáé _ óõíåéäçôÞ, êñéôéêÞ
êáß áôïêñéôéêÞ, Vëëïãç óõëëïãéêÞ äñáóôçñéüôçôá êáß AìöéóâÞôçóç,
ðïý Aöïñ@ ôÞ èÝóìéóç ô\ò êïéíùíßáò ò óýíïëï a ò ìÝñïò, äçëáäÞ
äñáóôçñéüôçôá êáôÜ ôÞí ðïßá ôßèåôáé ðü AìöéóâÞôçóç _ óõíïëéêÞ
a ìåñéêÞ èÝóìéóç ô\ò êïéíùíßáò. Ç ðïëéôéêÞ ð áôÞí ôÞí Vííïéá
Aíáäýåôáé Aðü ôÞ óôéãìÞ ðïý ôßèåôáé _ Tñþôçóç ðåñß ô\ò só÷ýïò ôí
èåóìí, äçëáäÞ TÜí êáß ãéáôß ït èåóìïß åyíáé äßêáéïé: «Åyíáé ït íüìïé
ìáò äßêáéïé; åyíáé ôü ÓýíôáãìÜ ìáò äßêáéï; Åyíáé êáëü; Êáëü Tí
ó÷Ýóåé ìÝ ôß; Äßêáéï Tí ó÷Ýóåé ìÝ ôß; Áðü áôÝò ôßò äéáñêò
AíïéêôÝò TñùôÞóåéò óõãêñïôårôáé ôü Aíôéêåßìåíï ô\ò Aëçèïò ðïëéôé-
ê\ò, _ ðïßá óõíåðò ðñïûðïèÝôåé ôÞí AìöéóâÞôçóç ôí ðáñ÷ü-
íôùí èåóìí Aêüìç êáß Cí ðñüêåéôáé ãéÜ ôÞí Aðïäï÷Þ ôïõò
óõíïëéêò a ìåñéêò. ÄéÜ ô\ò ðïëéôéê\ò, ð áôÞí ôÞí Vííïéá,
Cíèñùðïò Aìöéóâçôår, êáß Tíäå÷ïìÝíùò ìåôáó÷çìáôßæåé, ôüí ôñüðï
ôï åyíáé ôïõ êáß ôü åyíáé ôïõ ò êïéíùíéêï Aíèñþðïõ».27
Ç ðïëéôéêÞ ð áôÞ ôÞí Vííïéá Tîáñô@ôáé êáß Aðáéôår ôÞ óõíåé-
äçôÞ TêëïãÞ, åèýíç êáß äñÜóç ôí Aíèñþðùí. Ôü Aíôéêåßìåíï ô\ò
27
«Anthropologie, philosophie, politique», La montée de l’ insignifiance, Seuil, Ðáñßóé
1996, ó. 120. (Uëëçí. ìôöñ., «Áíèñùðïëïãßá, öéëïóïößá, ðïëéôéêÞ», ÍÝá Êïéíùíéïëï-
ãßá, ô÷. 31, öèéíüðùñï 2000).
478
ðïëéôéê\ò ñßæåôáé ò _ äçìéïõñãßá èåóìí, ït ðïrïé, Tóùôåñéêåõü-

ìåíïé Aðü ôïýò Aíèñþðïõò, TðéôñÝðïõí êáß äéåõêïëýíïõí ôÞí AôïìéêÞ
ôïõò áôïíïìßá êáß ôÞ äõíáôüôçôá ô\ò ðñáãìáôéê\ò óõììåôï÷\ò
ôïõò óÝ êÜèå ñçôÞ Tîïõóßá ðïý ðÜñ÷åé Tíôüò ô\ò êïéíùíßáò.28 Ôü
Aíôéêåßìåíï äçëáäÞ ô\ò ðïëéôéê\ò åyíáé _ Tëåõèåñßá, _ AôïìéêÞ êáß _
óõëëïãéêÞ áôïíïìßá, êáß ÷é _ åäáéìïíßá ôï ÐëÜôùíïò êáß ôï
ÁñéóôïôÝëïõò ïôå _ åôõ÷ßá, ðùò äéáôåßíïíôáé ôÜ ëïêëçñùôéêÜ
êáèåóôôá, öáóéóôéêÜ êáß êïììïõíéóôéêÜ.
Ï ìåôáó÷çìáôéóìüò áôüò ôí èåóìí äçãår ðñüò ôÞ äçìïêñá-
ôßá, _ ðïßá åyíáé ôü ðïëßôåõìá ô\ò ñçô\ò êáß äéáõãáóìÝíçò óõëëï-
ãéê\ò áôïèÝóìéóçò.29 Äçìïêñáôßá óçìáßíåé êñÜôïò ôï äÞìïõ, ðñáã-
ìáôéêÞ êõñéáñ÷ßá ôï äÞìïõ, óçìáßíåé ôÞí ðñáãìáôéêÞ Cìåóç óõììå-
ôï÷Þ ôí Aíèñþðùí óôÞí Tîïõóßá, ðü ëåò ôßò ìïñöÝò ôçò, êáß ôÞí
Cìåóç óõììåôï÷Þ óôÞ óõæÞôçóç êáß óôÞ ëÞøç ôí AðïöÜóåùí,
ðñÜãìá ðïý Aðïêëåßåé ôÞí ìåôáâßâáóç Tîïõóéí óÝ Aíôéðñïóþðïõò.
Ç Aíôßëçøç AëëÜ êáß _ ðñáêôéêÞ áôÞ âñßóêåôáé óôÞí Añ÷áßá
äçìïêñáôßá, ôÜ âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ô\ò ðïßáò ìðïñïí íÜ óõíï-
øéóèïí ò Uî\ò: ä\ìïò åyíáé _ êýñéá ðçãÞ ëùí ôí Tîïõóéí êáß
äÝí Aíáãíùñßæåé Cëëç ðçãÞ êáß ásôßá ô\ò êïéíùíéê\ò èåóìßóåùò êáß
ôï íüìïõ (Väïîå ôj âïõëj êáq ô¨ äÞì¤). Áôü óçìáßíåé ðñáãìáôéêÞ
óõììåôï÷Þ óÝ ëåò ôßò ìïñöÝò ô\ò Tîïõóßáò, äéêáóôéêÞ, íïìïèåôéêÞ,
TêôåëåóôéêÞ. Ç óõììåôï÷Þ áôÞ Tðéôõã÷Üíåôáé äéÜ ô\ò êëçñþóåùò
_ ðïßá åyíáé _ åsäïðïéüò äéáöïñÜ ô\ò äçìïêñáôßáò. ´Ïëïé ït ðïëßôåò
ñßæïíôáé äéêáóôÝò, âïõëåõôÝò êáß Cñ÷ïíôåò äéÜ ô\ò êëçñþóåùò. Ït
Cñ÷ïíôåò ãéÜ ôïýò ðïßïõò Aðáéôïíôáé åsäéêÝò ãíþóåéò êáß têáíüôç-
ôåò (óôñáôçãïß, ôáìßáé ê.ëð.) TêëÝãïíôáé äéÜ ÷åéñïôïíßáò óôÞí Tê-
êëçóßá ôï äÞìïõ. ´Ïëïé ït Cñ÷ïíôåò ößóôáíôáé äéáñêÞ Vëåã÷ï
(äïêéìáóßá, åèõíá), äßíïõí ëüãï êáß ëïãáñéáóìü ãéÜ ôßò ðñÜîåéò ôïõò
(ëüãïí äéäüíáé) êáß åyíáé AíÜ ð@óá óôéãìÞ Aíáêëçôïß, _ äÝ èçôåßá
ôïõò åyíáé TôÞóéá. Ç êïéíùíéêÞ æùÞ ñõèìßæåôáé Aðü êáíüíåò ãåíéê\ò
só÷ýïò, ït ðïrïé óõæçôïíôáé êáß íïìïèåôïíôáé Cìåóá Aðü ôÞí
êïéíüôçôá, ößóôáôáé äçëáäÞ _ êõñéáñ÷ßá ôï ãñáðôï íüìïõ. ÄÝí
ðÜñ÷ïõí tåñáñ÷ßåò ïôå êñÜôïò ìÝ ôÞ óçìåñéíÞ Vííïéá, ò ìç÷áíé-
28
«Fait et à faire», Fait et à faire, Seuil, Ðáñßóé 1997, ó. 62.
29
C. Castoriadis, «La democratie comme procedure et comme regime», La montée de l’
insignifiance, ð., ó. 225.
479
óìüò Tîïõóßáò ÷ùñéóôüò Aðü ôü óìá ôí ðïëéôí êáß Tðß ôí
ðïëéôí. ÄÝí ðÜñ÷ïõí ït ä\èåí åsäéêïß ô\ò ðïëéôéê\ò, ït TðéóôÞìïíåò
ôï ÐëÜôùíïò, äÝí ðÜñ÷åé TðéóôÞìç ô\ò ðïëéôéê\ò AëëÜ äéáìÜ÷ç
ôí äïîí. ´Ïëåò ït ãíìåò ìåôñïí Tîßóïõ, Tîï êáß _ ðïëéôéêÞ
sóüôçò. ÕðÜñ÷åé Xíáò Aíïéêôüò äçìüóéïò ÷ñïò, ðïrïò äÝí åyíáé
säéïêôçóßá êáíåíüò. Åíôüò êõêëïöïñïí êáß óõæçôïíôáé ëåò ït
óçìáíôéêÝò ðëçñïöïñßåò êáß ëáìâÜíïíôáé Cìåóá ëåò ït óçìáíôéêÝò
AðïöÜóåéò Aðü ôüí ä\ìï.30
´Ïëá áôÜ ôÜ óôïé÷årá, äçëáäÞ ôü íüçìá ô\ò äçìïêñáôßáò, V÷ïõí
óõãêáëõöèår Tðé ðïëëïýò ásíåò. Áêüìç êáß óÞìåñá áôü ðïý
êõñéáñ÷år åyíáé _ óõãêÜëõøç ô\ò têáíüôçôáò ôí Aíèñþðùí íÜ
áôïêõâåñíçèïí. ÔçñïõìÝíùí ôí Aíáëïãéí, êáß óÞìåñá ðÜñ÷åé _
óõãêÜëõøç ô\ò äçìïêñáôßáò, êáß óÞìåñá ðÜñ÷åé _ äéáóôñÝâëùóç
ôí ðïëéôéêí ðñïâëçìÜôùí, äéüôé ït Aíáëýóåéò ðåñéóôñÝöïíôáé ãýñù
Aðü ôü ðïéü êüììá åyíáé têáíü íÜ êõâåñíÞóåé, ðïéüò ðïëéôéêüò Añ÷ç-
ãüò åyíáé ðéü têáíüò a ðïéü êïììáôéêü ðñüãñáììá åyíáé êáëýôåñï ãéÜ
íÜ øçöéóèår óôßò Uðüìåíåò TêëïãÝò, ôß AíáèåùñÞóåéò äåõôåñåýïõóåò
ðÜíôá ðñÝðåé íÜ ãßíïõí óôü Óýíôáãìá, _ ïsêïíïìéêÞ ðñïôåñáéüôçôá,
ê.ëð. Ït êõñßáñ÷åò äõíÜìåéò ôï ðïëéôéêï ðáé÷íéäéï, ït Tðáããåëìá-
ôßåò ðïëéôéêïß êáß ôÜ êüììáôá ðñïóðáèïí íÜ ðåßèïõí ôüí êüóìï
êáß ôü V÷ïõí êáôáöÝñåé ôé uäéïò åyíáé Aíßêáíïò íÜ áôïêõâåñíçèår
êáß, óõíåðò, áôÜ åyíáé ôÜ ìüíá têáíÜ íÜ êõâåñíïí êáß áôüò åyíáé
ìüíï têáíüò íÜ ðáêïýåé. Óõãêáëýðôåôáé äçëáäÞ ôü íüçìá ô\ò
ðïëéôéê\ò ìÝ ôÞí Añ÷áéïåëëçíéêÞ êáß êáóôïñéáäéêÞ Vííïéá, _ têáíü-
ôçôá ôí Aíèñþðùí íÜ áôïêõâåñíçèïí, êáèþò Tðßóçò êáß ôü
ãíçóßùò ðïëéôéêü ðñüâëçìá, ðïý åyíáé ôü ðò ït Cíèñùðïé èÜ ãßíïõí
têáíïß íÜ áôïêõâåñíçèïí.
Ç Aðáîßùóç ô\ò äçìïêñáôßáò Vãéíå êáß Aðü ôÞí ìáñîéóôéêÞ êáß
Aðü ôÞí êïììïõíéóôéêÞ ðëåõñÜ. Ôü ãåãïíüò áôü åyíáé óçìáíôéêüôá-
ôï, äåäïìÝíïõ ôé _ ìáñîéóôéêÞ säåïëïãßá Tãêëþâéóå êáß Aðïðñïóáíá-
ôüëéóå Uêáôïììýñéá Aíèñþðùí óÝ ëüêëçñï ôüí ðëáíÞôç ãéÜ ðÜíù
Aðü Xíáí ásþíá, ìÝ óõíÝðåéá ôÞí AðïãïÞôåõóÞ ôïõò êáß ôÞí Tî áô\ò
30
Âë. Ê. ÊáóôïñéÜäç, «Ç UëëçíéêÞ ðüëéò êáß _ äçìéïõñãßá ô\ò äçìïêñáôßáò»,
×ñïé ôï Aíèñþðïõ, ´Õøéëïí, ÁèÞíá 1995 êáß Ç Añ÷áßá UëëçíéêÞ äçìïêñáôßá êáß
_ óçìáóßá ôçò ãéÜ ì@ò óÞìåñá, ´Õøéëïí, ÁèÞíá 1986. Åðßóçò Ã. Í. Ïsêïíüìïõ, «Ç
Añ÷áßá äçìïêñáôßá», Ï ðïëßôçò, ô÷. 121, ÉáíïõÜñéïò-ÌÜñôéïò 1993.
480
AðüóõñóÞ ôïõò óôÞí säéùôéêÞ óöáßñá.31 Ç êáóôïñéáäéêÞ êñéôéêÞ ôï

ìáñîéóìï êáß ô\ò êïììïõíéóôéê\ò ðñáêôéê\ò Vãéíå óÝ ðïëý äýóêïëç
ãéÜ ôÞí Tëåýèåñç óêÝøç êáß êñéôéêÞ Tðï÷Þ, ôßò äåêáåôßåò ôï 50 êáß
ôï 60, ôáí äçëáäÞ ó÷åäüí ëïé ït äéáíïïýìåíïé, ìÝ ôüí Xíáí a ôüí
Cëëïí ôñüðï, èõóßáæáí ÷é ìüíï óôüí ÌÜñî, óôüí ´Åãêåëò, óôüí
ËÝíéí, óôüí Ôñüôóêé, AëëÜ êáß óôüí ÓôÜëéí, óôüí ÌÜï ê.ëð. êáß
ðïóôÞñéæáí, êáèÝíáò ìÝ ôüí ôñüðï ôïõ, ôÜ êïììïõíéóôéêÜ êüììá-
ôá. Ï ÊáóôïñéÜäçò êáôÞããåéëå êáß AðïêÜëõøå ôüí ëïêëçñùôéêü
êáß Aíåëåýèåñï ÷áñáêôÞñá ôí êïììïõíéóôéêí ÷ùñí êáß ôí êïì-
ìïõíéóôéêí êïììÜôùí, êáèþò êáß ôÜ èåùñçôéêÜ, ïsêïíïìéêÜ êáß
ðïëéôéêÜ AäéÝîïäá ô\ò uäéáò ô\ò ìáñîéê\ò èåùñßáò.32 ÁðÝññéøå Aíïé-
êôÜ ôüí ìáñîéóìü, äéüôé åy÷å ãßíåé säåïëïãßá, ìÝ ôÞí Vííïéá ðïý Väéíå
óôüí ñï uäéïò ÌÜñî,33 êáß êáô TðÝêôáóç äçãïóå óÝ Aíôéäç-
ìïêñáôéêÝò êáôåõèýíóåéò.
Ç óõãêÜëõøç Vãéíå, Tðßóçò, Aðü ôÞí íåùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ ðñáêôé-
êÞ34 êáß óêÝøç,35 êáèþò êáß Aðü ôïýò óõã÷ñüíïõò óôï÷áóôÝò. Ï
ÊáóôïñéÜäçò Aóêår êñéôéêÞ óôßò AíôéëÞøåéò ït ðïråò ðáñïõóéÜæïõí
ôÞ äçìïêñáôßá ò Xíá óýíïëï äéáäéêáóéí36 êáß ÷é ò ðïëßôåõìá.
Êõñßùò Aóêår êñéôéêÞ óôßò Aðüøåéò ôï ×Üìðåñìáò ðåñß ô\ò «Tðé-
êïéíùíéáê\ò äñáóôçñéüôçôáò» ìåôáîý ðïêåéìÝíùí, ìÝ ôÞí Vííïéá ô\ò
äéõðïêåéìåíéê\ò Tðéêïéíùíßáò. Ç Aíôßëçøç áôÞ ôï ×Üìðåñìáò
óôåíåýåé ôÞí Vííïéá ô\ò ðïëéôéê\ò, _ ðïßá ðåñâáßíåé êáôÜ ðïëý ôÞí
31
ÈÜ ìðïñïýóáìå íÜ öáíôáóèïìå ãéÜ ìéÜ óôéãìÞ ôßò óõíÝðåéåò ëïõ áôï ôï
êéíÞìáôïò TÜí áôü åy÷å óôñáôåõèår óôÞí ìÜ÷ç ô\ò äçìïêñáôßáò;
32
ÐïëëÜ êåßìåíÜ ôïõ ô\ò ðåñéüäïõ ôï Socialisme ou barbarie (1949-1965) êáß
êõñßùò «Ìáñîéóìüò êáß TðáíáóôáôéêÞ èåùñßá», Ç öáíôáóéáêÞ èÝóìéóç ô\ò êïéíùíßáò.
33
ÄçëáäÞ «Xíá óýíïëï säåí ðïý AíáöÝñåôáé óÝ ìéÜ ðñáãìáôéêüôçôá ÷é ãéÜ íÜ ôÞí
öùôßóåé êáß íÜ ôÞí AëëÜîåé, AëëÜ ãéÜ íÜ ôÞ óõãêáëýøåé êáß íÜ ôÞ äéêáéþóåé ìÝóá óôü
öáíôáóéáêü, êáß ôü ðïrï TðéôñÝðåé óôïýò Aíèñþðïõò íÜ ëÝíå êÜôé êáß íÜ êÜíïõí êÜôé
Cëëï, íÜ Tìöáíßæïíôáé Cëëïé Aðü áôü ðïý åyíáé». Ç ÖáíôáóéáêÞ èÝóìéóç ô\ò
êïéíùíßáò, Åêäüóåéò ÑÜððá, ÁèÞíá 1981, ó. 22.
34
Ç ðåñßöçìç «ÄéáêÞñõîç ôí äéêáéùìÜôùí ôï Aíèñþðïõ êáß ôï ðïëßôç» ô\ò
ãáëëéê\ò TðáíÜóôáóçò ôï 1789, óôÞí åsóáãùãÞ, AíÝöåñå ôé _ «êõñéáñ÷ßá AíÞêåé
óôüí ëáü, ðïrïò ôÞí Aóêår åuôå Cìåóá åuôå äéá ôí Aíôéðñïóþðùí ôïõ». Ùò
ãíùóôüí, ôü «åuôå Cìåóá» Tîáöáíßóôçêå êáß Vêôïôå êõñéáñ÷ïí ït ä\èåí Aíôéðñüóùðïé.
35
ÖùôåéíÞ Tîáßñåóç Ñïõóóþ, ðïrïò óôü Êïéíùíéêü óõìâüëáéï Aóêår êñéôéêÞ
óôÞí Aíôéðñïóþðåõóç êáß óôü óýóôçìá ôí Têëïãí.
36
C. Castoriadis, «La democratie comme procedure et comme regime», La montée de l’
insignifiance, .ð.
481
«äéõðïêåéìåíéêüôçôá» êáß ôÞí «äéõðïêåéìåíéêÞ Tðéêïéíùíßá», êáß óôï-

÷åýåé ôÞ èÝóìéóç ôï êïéíùíéêï, ôï Aíþíõìïõ óõëëïãéêï.37
Ï ÊáóôïñéÜäçò Aóêår Tðßóçò êñéôéêÞ óôüí ìåôáìïíôåñíéóìü,
ðïrïò ó÷åôéêïðïéår ëá ôÜ ðñÜãìáôá êáß Aðïäßäåé uóç Aîßá óôÜ
ðÜíôá, óõãêáëýðôïíôáò Vôóé ôÞí säéáéôåñüôçôá êáß ôÞ óçìáóßá ô\ò
äçìïêñáôßáò.38 Áóêår Tðßóçò êñéôéêÞ óôÞí säåïëïãßá ôí «äéêáéùìÜ-
ôùí ôï Aíèñþðïõ» êáß Aðïäåéêíýåé ôé ðñüêåéôáé ðåñß øåýäïõò.39
Áóêår Tðßóçò êñéôéêÞ óôü ìýèï ô\ò sóüôçôáò, ôüí ðïrï ðëáóÜñïõí
ït säåïëüãïé ôï öéëåëåõèåñéóìï êáß ôí öéëåëåýèåñùí ëéãáñ÷éí
êáß Aðïäåéêíýåé ôé äÝí ìðïñår íÜ ðÜñîåé ðïëéôéêÞ sóüôçôá Cíåõ ô\ò
ïsêïíïìéê\ò sóüôçôáò. ËÝåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôé åyíáé Aóôårï íÜ ëÝìå
ðþò ðÜñ÷åé ðïëéôéêÞ sóüôçôá AíÜìåóá óÝ Xíáí ñáêïóõëëÝêôç êáß
Xíáí ðÜìðëïõôï Tðé÷åéñçìáôßá.40
Åä Aêñéâò Vãêåéôáé _ ðñùôüôõðç óõìâïëÞ ôï ÊáóôïñéÜäç êáß
_ ðïëéôéêÞ ðñïóöïñÜ ôïõ:41 _ TðáíáôïðïèÝôçóç ô\ò äçìïêñáôßáò,
ô\ò Cìåóçò äçìïêñáôßáò, óôü Tðßêåíôñï ô\ò ðïëéôéê\ò óõæÞôçóçò
êáß _ óôåíÜ óõíäåäåìÝíç ìÝ áôÞí, êñéôéêÞ ô\ò Aíôéðñïóþðåõóçò.42
37
«Ôü êïéíùíéêü åyíáé ôåëåßùò Cëëï ðñÜãìá Aðü ðïëëÜ, ðïëëÜ, ðïëëÜ ðïêåßìåíá
êáé ôåëåßùò Cëëï ðñÜãìá Aðü ðïëëÝò, ðïëëÝò, ðïëëÝò äéõðïêåéìåíéêüôçôåò. Ìüíï
ìÝóá êáß ÷Üñç óôü êïéíùíéêü Xíá ðïêåßìåíï êáß ìéÜ äéõðïêåéìåíéêüôçôá åyíáé
äõíáôÝò (Vóôù êáß ðåñâáóéáêÜ!). Ôü êïéíùíéêü åyíáé Aíþíõìï óõëëïãéêü ðÜíôïôå
aäç èåóìéóìÝíï, Tíôüò êáß äéÜ ôï ðïßïõ ìðïñïí íÜ Tìöáíéóèïí ðïêåßìåíá ðïý ôÜ
îåðåñí@ Aðåñéüñéóôá (ôÜ ðïêåßìåíá åyíáé AíôéêáôáóôáôÜ êáß äéáäÝ÷ïíôáé ôü Xíá ôü
Cëëï) êáß ðåñéÝ÷åé êáè Uáõôü ìéÜ äçìéïõñãü äýíáìç ðïý äÝí ìðïñår íÜ Aíá÷èår óôÞí
óõí-åñãáóßá ôí Aôüìùí a óôÜ AðïôåëÝóìáôá ô\ò äéõðïêåéìåíéêüôçôáò». Ê.
ÊáóôïñéÜäçò, «²Áôïìï, êïéíùíßá, ñèïëïãéêüôçôá, tóôïñßá», Ï èñõììáôéóìÝíïò êü-
óìïò, .ð., ó. 75.
38
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Ç Tðï÷Þ ôï ãåíéêåõìÝíïõ êïìöïñìéóìï», Ï èñõììáôéóìÝ-
íïò êüóìïò, .ð.
39
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Anthropologie, philosophie, politique», La montée de l’ insignifi-
ance, .ð., ó. 123. (Uëë. ìôöñ. «Áíèñùðïëïãßá, öéëïóïößá, ðïëéôéêÞ», ÍÝá Êïéíùíéï-
ëïãßá, ô÷. 31, Öèéíüðùñï 2000).
40
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Öýóç êáß Aîßá ô\ò sóüôçôáò», ×ñïé ôï Aíèñþðïõ êáß
«Anthropologie, philosophie, politique», La montée de l’ insignifiance, .ð., ó. 123.
41
Åêôüò, Tííïårôáé, ô\ò ðñïóöïñ@ò ôïõ óôïýò Cëëïõò ôïìårò, óôÞ öéëïóïößá, ôÞí
øõ÷áíÜëõóç ê.C.
42
²Çäç Aðü ôÞ äåêáåôßá ôï 60 ìéëÜåé ãéÜ ôÞí Cìåóç äçìïêñáôßá, ôÞí áôïäéåý-
èõíóç êáß ôÞí Aëëïôñßùóç ôï Aíôéðñïóùðåõôéêï óõóôÞìáôïò. Âë. TíäåéêôéêÜ Ê.
ÊáóôïñéÜäçò, «Ôü ðåñéå÷üìåíï ôï óïóéáëéóìï ÉÉ» (1957), óôü Ôü ðåñéå÷üìåíï ôï
óïóéáëéóìï (ó. 87 ê.U.). «Ï ìáñîéóìüò êáß _ TðáíáóôáôéêÞ èåùñßá», (1964), óôü Ç
öáíôáóéáêÞ èÝóìéóç ô\ò êïéíùíßáò. «Ç ðñþéìç TðáíÜóôáóç» (1968), Ç ÃáëëéêÞ
482
Ït ìïíôÝñíïé êáß ït óýã÷ñïíïé ðïëéôéêïß óôï÷áóôÝò ôÞí Aãíïïí óêáí-

äáëùäò, TãêëùâéóìÝíïé óôßò öéëåëåýèåñåò, ìáñîéóôéêÝò êáß óïóéáë-
äçìïêñáôéêÝò áôáðÜôåò êáß äÝí Aó÷ïëïíôáé ðïôÝ ìÝ ôÞ «ìåôáöõ-
óéêÞ» ô\ò Aíôéðñïóþðåõóçò.43
Ç «Aíôéðñïóþðåõóç» åyíáé, êáôÜ ôüí ÊáóôïñéÜäç, êáß óôÞ
èåùñßá êáß óôÞí ðñÜîç, Aëëïôñßùóç ô\ò êõñéáñ÷ßáò (_ Aëëïôñßùóç
Tííïårôáé ðü ôÞí íïìéêÞ Vííïéá ôï ñïõ: ìåôáâßâáóç säéïêôçóßáò),
ìåôáâßâáóç äçëáäÞ êõñéáñ÷ßáò Aðü ôïýò «AíôéðñïóùðåõïìÝíïõò»
ðñüò ôïýò «Aíôéðñïóþðïõò».44 Ç Aíôéðñïóþðåõóç äçìéïõñãår ìßá
«äéáßñåóç ô\ò ðïëéôéê\ò Tñãáóßáò», äéáßñåóç óÝ êõñéÜñ÷ïõò êáß
êõñéáñ÷ïýìåíïõò, óÝ TîïõóéÜæïíôåò êáß TêôåëåóôÝò, ðïý Tðéôõã÷Üíå-
ôáé êáß ìÝ ôßò TêëïãÝò.45 ÐñÜãìá ôü ðïrï aîåñáí ðïëý êáëÜ ït
Añ÷árïé êáß ãé áôü èåùñïóáí ôßò TêëïãÝò ÷áñáêôçñéóôéêü ô\ò
Añéóôïêñáôßáò êáß ô\ò ëéãáñ÷ßáò êáß ôÞí êëÞñùóç ÷áñáêôçñéóôéêü
ô\ò äçìïêñáôßáò, ðùò Tðéóçìáßíåé ÁñéóôïôÝëçò.46 Ç êõñßáñ÷ç,
êïéíùíßá. Åðßóçò, «ÓêÝøåéò ðÜíù óôÞí AíÜðôõîç êáß ôÞí ñèïëïãéêüôçôá» (1976),
óôü ×ñïé ôï Aíèñþðïõ, .ð., ó. 42. «Ç ïããñéêÞ TðáíÜóôáóç 1956» (1976), Ôü
ðåñéå÷üìåíï ôï óïóéáëéóìï. Âë. Tðßóçò ìåôáãåíÝóôåñá êåßìåíÜ ôïõ, ðùò «Ç Uëëç-
íéêÞ ðüëéò êáß _ äçìéïõñãßá ô\ò äçìïêñáôßáò» (1979), ×ñïé ôï Aíèñþðïõ, .ð., ó.
189-190. Ç Añ÷áßá UëëçíéêÞ äçìïêñáôßá êáß _ óçìáóßá ôçò ãéÜ ì@ò óÞìåñá, 1986.
«Fait et à faire» (1989), óôü Fait et à faire, ó. 65-68.
Ç ìåôáôüðéóç ðñüò ôü äçìïêñáôéêü ðñüôáãìá óõíôåëårôáé óôÞ äåêáåôßá ôï 60 êáß
TêöñÜæåôáé, Têôüò ôí Cëëùí, êáß Aðü ôÞí AíôéêáôÜóôáóç ô\ò ìáñîéê\ò AíôéöÜóåùò
«ðáñáãùãéêÝò ó÷Ýóåéò-ðáñáãùãéêÝò äõíÜìåéò» Aðü ôÞí Aíôßöáóç «äéåõèýíïíôåò- Têôå-
ëåóôÝò». Ç êáéíïýñéá áôÞ Aíôßëçøç AðïëÞãåé óôÞí AíôéêáôÜóôáóç ôï äéëÞììáôïò
«óïóéáëéóìüò a êáðéôáëéóìüò» («socialisme ou barbarie») Aðü ôü äßëçììá «äçìïêñáôßá
a ëéãáñ÷ßá».
43
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, Fait et à faire, .ð., ó. 65. ´Åíá Añíçôéêü Cëëùóôå ðïý ðñïóÜ-
ðôåé ÊáóôïñéÜäçò óôïýò óçìåñéíïýò ðïëéôéêïýò öéëïóüöïõò åyíáé ôü ôé äÝí Aó÷ïëï-
íôáé ìÝ ôÞí ðïëéôéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, ôÞí ðïßá ðáñá÷ùñïí ðåñéöñïíçôéêÜ óôïýò
êïéíùíéïëüãïõò.
44
«Áðü ôÞ óôéãìÞ êáôÜ ôÞí ðïßá, AìåôÜêëçôá êáß ãéÜ ñéóìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá
(ð.÷. ðÝíôå ÷ñüíéá), AíáèÝôåé êáíåßò ôÞí Tîïõóßá óÝ ñéóìÝíïõò Aíèñþðïõò, V÷åé ìüíïò
ôïõ Aëëïôñéùèår ðïëéôéêÜ». ÊáóôïñéÜäçò, Ç Añ÷áßá UëëçíéêÞ äçìïêñáôßá êáß _
óçìáóßá ôçò ãéÜ ì@ò óÞìåñá, ´Õøéëïí, ÁèÞíá 1986, ó. 34.
45
Ï Ñïõóóþ Vãñáöå óôü Êïéíùíéêü óõìâüëáéï ãéÜ ôüí ëáü ô\ò Áããëßáò (äéüôé Têår
ìüíï ð\ñ÷å êïéíïâïýëéï ôÞí Tðï÷Þ ôï Ñïõóóþ) ôé áôüò ðéóôåýåé ôé åyíáé Tëåýèå-
ñïò, AëëÜ óôÞí ðñáãìáôéêüôçôá, ôÞ óôéãìÞ ðïý ãßíïíôáé ït TêëïãÝò, ëáüò ÷Üíåé ôÞí
Tëåõèåñßá ôïõ. Ï ÊáóôïñéÜäçò óõìðëçñþíåé ôé ÷é ìüíï ôÞ óôéãìÞ ôí Têëïãí ÷Üíåé
ëáüò ôÞí Tëåõèåñßá ôïõ, AëëÜ êáß óôüí ðüëïéðï ÷ñüíï. Âë. Ê. ÊáóôïñéÜäç, Ç
Añ÷áßá UëëçíéêÞ äçìïêñáôßá êáß _ óçìáóßá ôçò ãéÜ ì@ò óÞìåñá, .ð., ó. 34.
46
ÐïëéôéêÜ, 4, 1294b 9-11: «äçìïêñáôéêí ìSí åyíáé ô êëçñùô?ò åyíáé ô?ò Añ÷?ò
483
TîÜëëïõ, óÞìåñá säÝá ôé ðÜñ÷ïõí «åsäéêïß» ô\ò ðïëéôéê\ò, äçëáäÞ

«åsäéêïß» ôï êáèïëéêï êáß ôå÷íéêïß ô\ò ëüôçôáò, «÷ëåõÜæåé ôÞí
uäéá ôÞí säÝá ô\ò äçìïêñáôßáò».47 Åêôüò áôï _ ðñáãìáôéêÞ
Tîïõóßá äÝí AíÞêåé óôïýò Têëåãüìåíïõò ôñéáêüóéïõò a ôåôñáêüóéïõò
âïõëåõôÝò, ôïýò ä\èåí Aíôéðñïóþðïõò ô\ò ëáúê\ò âïýëçóçò, AëëÜ
óôÜ êüììáôá êáß êõñßùò óôü UêÜóôïôå ðëåéïøçöïí ðïý ãßíåôáé Vôóé
êýñéïò äéá÷åéñéóôÞò ô\ò Tîïõóßáò. Ðßóù äÝ Aðü ôÜ êüììáôá âñßóêï-
íôáé ït ðñáãìáôéêïß êÜôï÷ïé ô\ò Tîïõóßáò, ôÜ ôåñÜóôéá ïsêïíïìéêÜ
óõìöÝñïíôá, ôÜ «äéáðëåêüìåíá» óýìöùíá ìÝ ôÞí ñïëïãßá ôï óõñ-
ìï, ït ðåñåèíéêïß ñãáíéóìïß êáß _ ëïãéêÞ ô\ò ïsêïíïìéê\ò Aãïñ@ò,
ït êÜôï÷ïé ôí só÷õñüôáôùí mass media êáß ô\ò ^ëåêôñïíéê\ò ðëç-
ñïöïñéê\ò.48
Ç êñéôéêÞ ôï ÊáóôïñéÜäç åyíáé óõíäåäåìÝíç ìÝ Xíá ðñüôáãìá
ìé@ò Cëëçò êïéíùíßáò, ìé@ò Cëëçò èåóìßóåùò, ìÝ Xíá ðñüôáãìá
ðñáãìáôéê\ò Tëåõèåñßáò, ðñáãìáôéê\ò sóüôçôáò, ðñáãìáôéê\ò äçìï-
êñáôßáò. Ôü ðñüôáãìá áôü åyíáé äçìéïõñãßá ô\ò äõôéê\ò tóôïñßáò,
Aíáäýåôáé ãéÜ ðñþôç öïñÜ óôÞí Añ÷áßá ÅëëÜäá êáß óâÞíåé ìÝ ôÞí
côôá ôí Áèçíáßùí Aðü ôïýò Ìáêåäüíåò. Áíáäýåôáé îáíÜ óôÞ
ÄõôéêÞ Åñþðç ðñßí Aðü ôÞí ÁíáãÝííçóç êáôÜ ôüí 12ï ás.,
óýìöùíá ìÝ ôüí ÊáóôïñéÜäç êáß äçìéïõñãår Xíá Aðåëåõèåñùôéêü
êßíçìá, ôü ðïrï Aìöéóâçôår Tê íÝïõ ôÞí ðÜñ÷ïõóá èÝóìéóç ô\ò
êïéíùíßáò êáß ðñïâáßíåé óÝ ìéÜ Cëëç êïéíùíéêÞ èÝóìéóç.
Ôü ðñüôáãìá áôü äÝí ìðïñår íÜ èåìåëéùèår ñèïëïãéêÜ, öéëï-
óïöéêÜ, íôïëïãéêÜ, ïsêïíïìéêÜ a êáôÜ ðïéïíäÞðïôå èåùñçôéêü
ôñüðï. ÄÝí ìðïñïìå íÜ ìåôáâïìå Aðü ôÞí íôïëïãßá óôÞí ðï-
ëéôéêÞ, ïôå ìðïñïìå íÜ óõíáãÜãïõìå Aðü ôÞ öéëïóïößá ìéÜ
ô ä átñåô?ò ëéãáñ÷éêüí». Âë. Ã. Í. Ïsêïíüìïõ, «Ç Añ÷áßá äçìïêñáôßá», Ï

ðïëßôçò, ô÷. 121, ÉáíïõÜñéïò-ÌÜñôéïò 1993. Ït TêëïãÝò Cëëùóôå óôÞí Añ÷áßá ÅëëÜ-
äá äÝí åy÷áí ó÷Ýóç ìÝ ôÞí Aíôéðñïóþðåõóç, AëëÜ ìÝ ôÞí TêëïãÞ ôí Añßóôùí óôÜ
Aîéþìáôá óôÜ ðïrá Aðáéôïíôáí åsäéêÝò ãíþóåéò, têáíüôçôåò êáß ðåßñá.
47
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Ç UëëçíéêÞ ðüëéò êáß _ äçìéïõñãßá ô\ò äçìïêñáôßáò», ×ñïé
ôï Aíèñþðïõ, .ð., ó. 192.
48
²Áí ìéëÞóïõìå ãéÜ ôÞí ðáãêüóìéá êáôÜóôáóç, èÜ ðñÝðåé íÜ Aíáöåñèïìå óôü
äéåèíÝò ðáãêüóìéï äéåõèõíôÞñéï ôü ðïrï åyíáé ðñáãìáôéêüò êõâåñíÞôçò ôï êüóìïõ,
ðïý Aðïôåëårôáé Aðü ðÝíôå êýñéïõò ñãáíéóìïýò: ÄéåèíÝò Íïìéóìáôéêü Ôáìårï, ÄéåèíÞò
ÔñÜðåæá, ÏÏÓÁ, ÄéåèíÞò Ïñãáíéóìüò Åìðïñßïõ, ÍÁÔÏ, ìÝ äéåõèõíôÞ ñ÷Þóôñáò ôßò
ÇÐÁ âë. I. Ramonet, «Pour changer le monde», Penser le XXI siecle, (Manière de voir,
ô÷. 52, Éïýëéïò-Áãïõóôïò 2000), ó. 6.
484
ðïëéôéêÞ.49 Ç êáôÜ ëüãïí öéëïóïöéêÞ èåìåëßùóç ôï ðñïôÜãìáôïò

ô\ò áôïíïìßáò, ô\ò äçìïêñáôßáò, ô\ò Tëåõèåñßáò åyíáé ëïãéêò
Aíáêüëïõèç, äéüôé TêëáìâÜíåé ôü AðïäåéêôÝï ò ðñïêåßìåíç, Tö óïí
_ uäéá ìáò _ Aðüöáóç íÜ öéëïóïöïìå Aðïôåëår ìéÜ TêäÞëùóç ô\ò
Tëåõèåñßáò: öéëïóïö óçìáßíåé äïêéìÜæù íÜ åyìáé Tëåýèåñïò óôü ðåäßï
ô\ò óêÝøåùò.50 ÅîÜëëïõ, _ öéëïóïößá äÝí ìðïñår íÜ «èåìåëéþóåé»
ôüí uäéï ôçò ôüí Uáõôü, êáß êÜèå ôÝôïéï Tã÷åßñçìá Aðïäåéêíýåôáé
Aðáôçëü a öáëïò êýêëïò.51
ÄÝí ìðïñïìå íÜ èåìåëéþóïõìå ôÞí ðïëéôéêÞ ïôå óÝ ðåñâáôéêÝò
TîùêïéíùíéêÝò íôüôçôåò ïôå óÝ êÜðïéá ðïôéèÝìåíá AíôéêåéìåíéêÜ
TîùôåñéêÜ êñéôÞñéá (íüìïé ô\ò tóôïñßáò, ïsêïíïìßá) ïôå óÝ êÜðïéåò
ðïôéèÝìåíåò Aíþôåñåò ^èéêÝò a AíèñùðéóôéêÝò Añ÷Ýò. Ç Aíôßèåôç
Aíôßëçøç AðïôÝëåóå ôÞí áôáðÜôç ôï ÌÜñî êáß ôï ìáñîéóìï ìÝ
ôßò ôåñÜóôéåò êáôáóôñåðôéêÝò óõíÝðåéåò.52 Óôü ðëáßóéï áôü Êá-
óôïñéÜäçò Aóêår êñéôéêÞ óôßò íåüôåñåò èåìåëéùôéóôéêÝò AíôéëÞøåéò,
êýñéïò Têðñüóùðïò ôí ðïßùí åyíáé ×Üìðåñìáò. Ï ôåëåõôárïò
ðñïóðáèår íÜ èåìåëéþóåé ôÞí ðñÜîç êáß ôÞí ðïëéôéêÞ óôßò säÝåò ôï
«Tðéêïéíùíéáêï ðñÜôôåéí», ô\ò «Aëëçëïêáôáíüçóçò» êáß ô\ò «säåþ-
äïõò êáôÜóôáóçò ôï ëüãïõ», ït ðïråò èåùñår ôé óõãêñïôïíôáé
óôïýò ãëùóóïëïãéêïýò ìç÷áíéóìïýò ô\ò Aíáðáñáãùã\ò ôï «åu-
äïõò». Ï ÊáóôïñéÜäçò äéáâëÝðåé óôÞí Aðüðåéñá ôï ×Üìðåñìáò íÜ
TîáãÜãåé «ñèïëïãéêò» ôü äÝïí Aðü ôü ãåãïíüò (ôÞí säÝá ìé@ò
Aãáè\ò êïéíùíßáò Aðü ôÞí AíôéêåéìåíéêÞ êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá,
ôü jus Aðü ôü factum) ôÞí AíáæÞôçóç «Uíüò ìõèéêï âéïëïãéêï
èåìåëßïõ», ðñÜãìá ðïý sóïäõíáìår ìÝ TðéóôñïöÞ óÝ Xíáí «âéïëïãéêü
èåôéêéóìü» êáß äçãår óôü ðáñÜäïîï íÜ êáèßóôáôáé _ Tëåõèåñßá ìïßñá
TããåãñáììÝíç óôÜ ãïíßäéá êáß óõã÷ñüíùò ïôïðßá.53
49
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Öýóç êáß Aîßá ô\ò sóüôçôáò», ×ñïé ôï Aíèñþðïõ, .ð., ó.
212.
50
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «²Áôïìï, êïéíùíßá, ñèïëïãéêüôçôá, tóôïñßá», Ï èñõììáôéóìÝ-
íïò êüóìïò, .ð., ó. 77.
51
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Öýóç êáß Aîßá ô\ò sóüôçôáò», ×ñïé ôï Aíèñþðïõ, ó. 213.
52
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Ìáñîéóìüò êáß TðáíáóôáôéêÞ èåùñßá», Ç ÖáíôáóéáêÞ èÝóìé-
óç ô\ò êïéíùíßáò.
53
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «²Áôïìï, êïéíùíßá, ñèïëïãéêüôçôá, tóôïñßá», Ï èñõììáôéóìÝ-
íïò êüóìïò, ó. 77, 78. ÃéÜ ôü ðñüâëçìá ô\ò óõíäÝóåùò factum êáß jus, ãåãïíüôïò êáß
Aîßáò, ãåãïíüôïò êáß êáíüíá, âë. Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Áíèñùðïëïãßá, öéëïóïößá, ðïëéôé-
êÞ», ÍÝá Êïéíùíéïëïãßá, ô÷. 31, Öèéíüðùñï 2000, ó. 24 ê.U. Åðßóçò âë. Á. Êáëýâá,
485
Ç ìüíç èåìåëßùóç ôï ðñïôÜãìáôïò ô\ò áôïíïìßáò, êáß ãåíéêü-

ôåñá ô\ò ðïëéôéê\ò, _ ðïßá óõíéóô@ êáß ôüí âáóéêü ðáñÜãïíôá ãéÜ
ôÞí ðñáãìáôïðïßçóÞ ôïõ, åyíáé _ âïýëçóéò êáß _ ðñ@îéò ôí Aíèñþ-
ðùí, (_ âïýëçóéò Tííïårôáé ìÝ ôÞí Añ÷áéïåëëçíéêÞ Vííïéá ô\ò âïõëåý-
óåùò, äçëáäÞ ô\ò Vëëïãçò AðïöÜóåùò êáôüðéí äéáëüãïõ êáß óôï÷á-
óìï). ²Áíåõ âïõëÞóåùò äÝí åyíáé äõíáôÞ ÷é ìüíï _ ðñÜîç AëëÜ
ïôå êáß _ óêÝøç.54 Ôü ðñüôáãìá áôü äÝí óôåñårôáé ðåñéå÷ïìÝíïõ,
ïôå åyíáé Tíôåëò Aüñéóôï. ²Å÷åé ôßò ñßæåò ôïõ óôÞí tóôïñéêÞ êáß
êïéíùíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá êáß Tìðåéñßá, ðùò ðñïáíåöÝñèçêå, êáß
ÊáóôïñéÜäçò äßíåé, êáôÜ êÜðïéï ôñüðï, ôßò ãåíéêÝò Añ÷Ýò ôïõ, êáß,
êáôÜ óõíÝðåéá, ôßò ãåíéêÝò Añ÷Ýò ìé@ò áôüíïìçò êïéíùíßáò:55
Ç ðáñîç ìé@ò ðñáãìáôéêÜ äçìüóéáò óöáßñáò, _ ðïßá íÜ AíÞêåé
ðñáãìáôéêÜ óôÞí êïéíüôçôá56
Ç TðáíÜêôçóç ô\ò Tîïõóßáò Aðü ôÞí êïéíüôçôá ôí ðïëéôí
Ç êáôÜñãçóç ô\ò ðïëéôéê\ò äéáßñåóçò, óÝ äéåõèýíïíôåò êáß
TêôåëåóôÝò, óÝ Cñ÷ïíôåò êáß Añ÷üìåíïõò
Ç êáôÜñãçóç ô\ò ðñïôåñáéüôçôáò ô\ò ïsêïíïìßáò êáß _ Tãêá-
èßäñõóç ô\ò ïsêïíïìéê\ò sóüôçôáò
Ç Tëåýèåñç êõêëïöïñßá ôí óçìáíôéêí ðëçñïöïñéí ãéÜ ëç
ôÞí êïéíüôçôá
Ç êáôÜñãçóç ô\ò ãñáöåéïêñáôßáò
«Êáíïíéóôéêüôçôá êáß êñéôéêÞ óôÞí èåùñßá ô\ò áôïíïìßáò ôï ÊáóôïñéÜäç», ÍÝá
Êïéíùíéïëïãßá, ô÷. 31, Öèéíüðùñï 2000, ó. 93 ê.U. Óôü ôåëåõôárï ðÜñ÷åé êáß ìßá
åñýôåñç óõæÞôçóç ôï ðñïâëÞìáôïò ô\ò êáíïíéóôéê\ò Aíùôåñüôçôáò ôï ðñïôÜãìá-
ôïò ô\ò áôïíïìßáò.
54
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Ç ðïëéôéêÞ óÞìåñá», Ï èñõììáôéóìÝíïò êüóìïò, ´Õøéëïí,
ÁèÞíá 1992, ó. 165.
55
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Fait et à faire», Fait et à faire, .ð., ó. 74.
56
Ç säéùôéêïðïßçóç ô\ò äçìïóßáò óöáßñáò åyíáé êõñßáñ÷ï ÷áñáêôçñéóôéêü ôí
óçìåñéíí öéëåëåõèÝñùí ëéãáñ÷éí. Éäéùôéêïðïßçóç, ÷é ìÝ ôÞ íïìéêÞ Vííïéá AëëÜ ôÞí
ðïëéôéêÞ. Ç äçìüóéá áôÞ óöáßñá óÝ ìßá áôüíïìç êïéíùíßá åyíáé ðñáãìáôéêÜ äçìüóéá
êáß Aðïêáëårôáé Aðü ôüí ÊáóôïñéÜäç Têêëçóßá. Ç ðïëéôéêÞ ñãÜíùóç ìé@ò êïéíùíßáò
äéáñèñþíåôáé ðÜíôá, ñçôÜ a óéùðçñÜ, óÝ ôñårò óöárñåò: ôÞí säéùôéêÞ (ïyêïò), ôÞí
säéùôéêÞ/äçìüóéá (AãïñÜ) êáß ôÞí äçìüóéá/äçìüóéá. Ç ôåëåõôáßá åyíáé _ óöáßñá ô\ò
Tîïõóßáò. ÓÝ ìéÜ áôüíïìç êïéíùíßá ït ôñårò áôÝò óöárñåò åyíáé AíåîÜñôçôåò ìåôáîý
ôïõò, Tí ëïêëçñùôéóìüò ôåßíåé íÜ êáôáñãÞóåé ôÞí Aíåîáñôçóßá ôïõò êáß íÜ ôßò
UíïðïéÞóåé êáß Tðßóçò íÜ säéùôéêïðïéÞóåé Tíôåëò ôÞí äçìüóéá/äçìüóéá óöáßñá. Âë. Ê.
ÊáóôïñéÜäçò, «Fait et à faire» (1989), Fait et à faire, ó. 62 sq. «Quelle democratie»
(1990), Figures du pensable, ó. 152. «La democratie comme regime et procedure», La
montée de l’ insignifiance, Ðáñßóé 1996, ó. 228 ê.U.
486
Ç ðéü ðëÞñçò Aðïêåíôñïðïßçóç

Ç êõñéáñ÷ßá ôí êáôáíáëùôí
Ç áôï-äéåýèõíóç ôí ðáñáãùãí
²Ï÷é TêôÝëåóç ôí AðïöÜóåùí ÷ùñßò óõììåôï÷Þ óôÞ ëÞøç ôí
AðïöÜóåùí
Ï áôïðåñéïñéóìüò ô\ò èåóìßæïõóáò êïéíùíßáò (ðñáãìáôéêüò ÷ù-
ñéóìüò ôí Tîïõóéí).57
Ôü ðñüôáãìá ô\ò áôïíïìßáò ößóôáôáé óÞìåñá Vêëåéøç, ÷é Tîá-
öÜíéóç. ÃéÜ ôÞí TðáíåìöÜíéóÞ ôïõ èÜ ðñÝðåé íÜ Aíáêáëõöèår îáíÜ,
a ì@ëëïí íÜ Tðéíïçèår îáíÜ, _ Vííïéá ô\ò äçìïêñáôßáò, _ ðïßá Aðü
ôüí êáéñü ôï ÐëÜôùíïò ößóôáôáé óõíå÷ò TðéèÝóåéò, äéáóôñåâëþ-
óåéò, óõãêáëýøåéò. Áôü óçìáßíåé, ìåôÜ êáß ôÞí êáôÜññåõóç ôí
êïììïõíéóôéêí êáèåóôþôùí êáß ôÞ äéÜøåõóç ô\ò ìáñîéóôéê\ò êáß
êïììïõíéóôéê\ò ïôïðßáò êáß óõíåðò ôÞí AðïäÝóìåõóç Uêáôïììõ-
ñßùí Aíèñþðùí Aðü ôßò ó÷åôéêÝò säåïëïãéêÝò øåõäáéóèÞóåéò êáß Aãêõ-
ëþóåéò, ôé ðñÝðåé íÜ ðÜñîåé êáß ÷åéñáöÝôçóç Aðü ôßò säåïëïãßåò ô\ò
Aíôéðñïóùðåõôéê\ò ëéãáñ÷ßáò.
´Åíá óçìáíôéêü ðñüâëçìá åyíáé ôü êáôÜ ðüóïí ït óçìåñéíïß Cí-
èñùðïé Aðü èåáôÝò, êáôáíáëùôÝò, ðáèçôéêïß øçöïöüñïé, Tí ëßãïéò
Aíôéêåßìåíá ô\ò ðïëéôéê\ò, èÜ Aðïöáóßóïõí íÜ AíôéäñÜóïõí óÝ áôüí
ôüí êïéíùíéêü-ðïëéôéêü Têöõëéóìü ôïõò êáß èÜ äéåêäéêÞóïõí îáíÜ ôÞí
säéüôçôá ôï ðïëßôç, íÜ îáíáãßíïõí ðïëßôåò êáß Tëåýèåñïé ìÝ ôÞí
Vííïéá ô\ò Añ÷áßáò äçìïêñáôßáò: « ðïëßôçò äÝí ñßæåôáé Aðü ôßðïôå
Cëëï ðáñÜ Aðü ôÞ óõììåôï÷Þ ôïõ óôÞí äéêáóôéêÞ êáß óôßò Cëëåò
ìïñöÝò Tîïõóßáò»58 a «ðïëßôçò åyíáé áôüò ðïý äýíáôáé íÜ Cñ÷åé êáß
íÜ Cñ÷åôáé».59
´Åíá Cëëï óçìáíôéêü ðïëéôéêü ðñüâëçìá, ðïý óõãêáëýðôåôáé Tðß-
óçò êáß ðïý ÷ñåéÜæåôáé AíÜëõóç, åyíáé ôü ðò ìðïñår _ Cìåóç
57
ÐáñáèÝôåé Tðßóçò êáß ñéóìÝíåò Añ÷Ýò ðïý ðñÝðåé íÜ AðïôåëÝóïõí ôÞ âÜóç ãéÜ
êÜèå äçìïêñáôéêÞ ñãÜíùóç ô\ò ïsêïíïìßáò, ôü óçìårï TêêéíÞóåùò ãéÜ êÜèå óõæÞôçóç
ôí ðñïâëçìÜôùí ìé@ò äçìïêñáôéê\ò ïsêïíïìßáò. Âë. ôü êåßìåíï «Quelle democratie»,
Figures du pensable, ó. 174. Óõíåðò, åyíáé Vêäçëï ôé _ áôïíïìßá, êáôÜ ôüí Êáóôï-
ñéÜäç, Aöïñ@ êáß óôü ðïëéôéêü êáß óôü êïéíùíéêü-ïsêïíïìéêü ðåäßï.
58
«Ðïëßôçò ä Bðëò ïäåíß ôí Cëëùí ñßæåôáé ì@ëëïí a ô¨ ìåôÝ÷åéí êñßóåùò êáß
Añ÷\ò». ÁñéóôïôÝëçò, ÐïëéôéêÜ, ÉÉÉ, 1275á 25.
59
«Äår äÝ ôüí ðïëßôçí ôüí Aãáèüí Tðßóôáóèáé êáß äýíáóèáé êáß Cñ÷åóèáé êáß Cñ÷åéí,
êáß áôç AñåôÞ ðïëßôïõ, ôü ôÞí TëåõèÝñùí Añ÷Þí Tðßóôáóèáé Tð Aìöüôåñá». Áñéóôï-
ôÝëçò, ÐïëéôéêÜ, ÉÉÉ, 1277â 17-20.
487
äçìïêñáôßá íÜ Töáñìïóôår óôßò óçìåñéíÝò êïéíùíßåò ôí Uêáôïììõ-

ñßùí Aíèñþðùí.60 Ç AðÜíôçóç ôï ÊáóôïñéÜäç åyíáé ôé ðñÝðåé íÜ
Aðïññéöèïí ït ëýóåéò ðïý äçãïí óÝ «AëëïôñéùôéêÝò ðïëéôéêÝò äï-
ìÝò», äçëáäÞ óÝ «Aíôéðñïóùðåýóåéò», êáß íÜ Aíáæçôçèïí ëýóåéò
ðïý íÜ «äßíïõí ôÞ ìåãáëýôåñç äõíáôÞ Tîïõóßá óÝ êïéíüôçôåò ôí
ðïßùí ït äéáóôÜóåéò TðéôñÝðïõí ôÞí Cìåóç áôïêõâÝñíçóç a ëýóåéò
ðïý ìåãéóôïðïéïí ôÞ óõììåôï÷Þ ôí ðïëéôí óôßò AðïöÜóåéò êáß
ôüí Vëåã÷ü ôïõò ðÜíù óÝ óá ãßíïíôáé óôßò Uíüôçôåò, ôí ðïßùí _
äéÜóôáóç (a óôÜ èÝìáôá, ôí ðïßùí _ öýóç) äÝí TðéôñÝðïõí ôÞí
Cìåóç áôïêõâÝñíçóç».61
´Åíá æÞôçìá ðïý èÜ ðñÝðåé íÜ Tîåôáóôår åyíáé ãéáôß ït Cíèñùðïé
äÝ÷ïíôáé ôü Aíôéðñïóùðåõôéêü óýóôçìá êáß Aðáëëïôñéþíïõí ôÞí
ðïëéôéêÞ ôïõò äýíáìç óôïýò ä\èåí Aíôéðñïóþðïõò, êáß Xíá Cëëï,
óôåíÜ óõíäåäåìÝíï ìÝ áôü, ôü ðò ït Cíèñùðïé èÜ ãßíïõí têáíïß íÜ
AðïôéíÜîïõí áôÞ ôÞ óýã÷ñïíç öáíôáóéáêÞ óçìáóßá ô\ò Aíôéðñïóþ-
ðåõóçò êáß èÜ ãßíïõí têáíïß íÜ áôïêõâåñíçèïí.62
ÔÜ TñùôÞìáôá, óõíåðò, åyíáé: ãéáôß êáß ò ðüôå ït Cíèñùðïé èÜ
äÝ÷ïíôáé íÜ Aíôéðñïóùðåýïíôáé êáß ÷é íÜ Aóêïí ït uäéïé ôÞí Tîïõóßá;
Ðò ìðïñïí íÜ áôïïñãáíùèïí êáß ôß íÝåò ñãáíùôéêÝò ìïñöÝò
äñÜóåùò ìðïñïí íÜ äçìéïõñãçèïí; Åðßóçò: ðò åyíáé äõíáôüí íÜ
óõíå÷ßæïõìå íÜ ðéóôåýïõìå êáß íÜ ðñïóðáèïìå íÜ ðñáãìáôïðïéÞóïõ-
ìå ôü ðñüôáãìá ô\ò áôïíïìßáò, ôáí âëÝðïõìå ôé ôü ðñüôáãìá
áôü V÷åé ðïóôår Vêëåéøç;63
Ï ÊáóôïñéÜäçò äßíåé ôÞí Uî\ò AðÜíôçóç: Aö fò óôéãì\ò ôü
ðñüôáãìá áôü åyíáé äçìéïõñãßá ôï Aíèñùðßíïõ óêÝðôåóèáé/ðïéårí/
ðñÜôôåéí êáß ô\ò Uëëçíï-äõôéê\ò tóôïñßáò, ìüíï _ Tëåýèåñç êáß
tóôïñéêÞ Aíáãíþñéóç ô\ò Aîßáò áôï ôï ðñïôÜãìáôïò êáß _ ðñáã-
60
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Quelle democratie», Figures du pensable, ó. 146.
61
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, Ç Añ÷áßá UëëçíéêÞ äçìïêñáôßá êáß _ óçìáóßá ôçò ãéÜ ì@ò
óÞìåñá, ó. 52.
62
Ôåëåõôárá, ôÜ TñùôÞìáôá áôÜ Añ÷ßæïõí êáß óõæçôíôáé êáß óõíïäåýïíôáé Aðü
ðñïôÜóåéò. Âë. Ô. Öùôüðïõëïõ, Ç ðåñéåêôéêÞ äçìïêñáôßá, Êáóôáíéþôçò, ÁèÞíá
1999.
63
Ôü Tñþôçìá áôü åyíáé ìßá ðáñÜöñáóç ôï TñùôÞìáôïò ôï ×Üíò Ôæüáò: «Ðò
åyíáé äõíáôüí íÜ óõíå÷ßæïõìå íÜ ðéóôåýïõìå êáß íÜ ðñïóðáèïìå íÜ ðñáãìáôïðïéÞóïõìå
ôü ðñüôáãìá ô\ò áôïíïìßáò, ôáí ìýèïò ô\ò TðáíÜóôáóçò V÷åé ðåèÜíåé;», Hans Joas,
«Cornelius Castoriadis’s political philosophy», Pragmatism and social theory, University of
Chicago Press, ÓéêÜãï 1993, ó. 171.
488
ìáôéêüôçôá ô\ò ìåñéê\ò ôïõ ðñáãìáôïðïßçóçò Xùò óÞìåñá ì@ò

ðñïóäÝíåé óÝ áôü, ì@ò äçãår íÜ óõíå÷ßæïõìå íÜ èÝëïõìå áôü ôü
ðñüôáãìá êáß íÜ ðñïóðáèïìå íÜ ôï äþóïõìå ôÞ óçìåñéíÞ ôïõ
ìïñöÞ.64 Êáß óÝ ðéü ðñïóùðéêü ôüíï:
´Ïóïí ìÝ Aöïñ@ ò Cíèñùðï Tëåýèåñï, äÝ÷ïìáé å÷áñßóôùò íÜ ðáêïýù
óôïýò Cñ÷ïíôåò ðïý TîÝëåîá êáß óï áôïß äñïí íïìßìùò êáß äÝí
AíáêëÞèçêáí. ÁëëÜ _ säÝá ôé êÜðïéïò ìðïñår íÜ ìÝ Aíôéðñïóùðåýåé èÜ
ìï öáéíüôáí Aöüñçôá âñéóôéêÞ, TÜí äÝí eôáí ðïëý êùìéêÞ.65
Ç AðÜíôçóç áôÞ uóùò íÜ Aðáíô@ êáß óôü Tñþôçìá «ãéáôß èÝëïõìå
a ãéáôß ðñÝðåé íÜ èÝëïõìå ôÞ äçìïêñáôßá», ôü ðïrï äÝí AðáíôÞèçêå
Aðü ôüí ÊáóôïñéÜäç Têår ðïý ôÝèçêå.66
Áíôéëáìâáíüìáóôå ôþñá ãéáôß ÊáóôïñéÜäçò, ðÝñáí ô\ò äéáñ-
êïò êñéôéê\ò Aíáöïñ@ò ôïõ óôüí ÐëÜôùíá, èåþñçóå Aðáñáßôçôç
ôÞí AíáëõôéêÞ êñéôéêÞ Uíüò ñéìïõ Vñãïõ ôïõ, ôï Ðïëéôéêï. ²Åðñå-
ðå íÜ öáíåñþóåé ëåò ôßò ñçôïñåråò êáß ôßò óïöéóôåråò, ôßò óõêïöá-
íôßåò êáß ôßò ðëáóôïãñáöÞóåéò ôï ìåãÜëïõ öéëïóüöïõ, ït ðïråò
TðçñÝáóáí Tðß ðïëëïýò ásíåò, êáß TðçñåÜæïõí Aêüìç êáß óÞìåñá,
ôßò AíôéëÞøåéò êáß óõãêáëýðôïõí ôü AëçèÝò íüçìá ô\ò ðïëéôéê\ò êáß
ô\ò äçìïêñáôßáò.67 ²Åðñåðå íÜ îåêáèáñßóåé ôü ôïðßï Aðü ôÜ íÝöç
ìé@ò Aêüìç øåõäïò åsêüíáò ô\ò ðñáãìáôéêüôçôáò, ðùò ôü Vêáíå
óôÜ ðñôá Vñãá ôïõ ìÝ ôÞí êñéôéêÞ óôÞí êïììïõíéóôéêÞ ðñáêôéêÞ
êáß óôÞí ìáñîéóôéêÞ èåùñßá. ´Ïðùò ôü Vêáíå ìÝ ôÞí êñéôéêÞ óôÞí
êëçñïíïìçìÝíç Uëëçíï-äõôéêÞ ìåôáöõóéêÞ êáß óêÝøç,68 ìÝ ôÞí êñé-
ôéêÞ óôïýò ìýèïõò ôï êáðéôáëéóôéêï öéëåëåõèåñéóìï êáß ôí Aíôé-
ðñïóùðåõôéêí óçìåñéíí äõôéêí ëéãáñ÷éí, TíäåäõìÝíùí ôü ó÷\-
ìá ô\ò ä\èåí Aíôéðñïóùðåõôéê\ò äçìïêñáôßáò.
64
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «Ôü ôÝëïò ô\ò öéëïóïößáò;», Ït ìéëßåò óôÞí ÅëëÜäá, ´Õøéëïí,
ÁèÞíá 1990, ó. 39.
65
«Fait et à faire», Fait et à faire, .ð., ó. 66.
66
Ê. ÊáóôïñéÜäçò, «La democratie comme procedure et comme regime», La montée de
l’ insignifiance, .ð., ó. 226.
67
Âë. Ê. ÊáóôïñéÜäç, «Ït äéáíïïýìåíïé êáß _ tóôïñßá», Ï èñõììáôéóìÝíïò êüóìïò,
.ð., ó. 118.
68
Óôü êåßìåíü ôïõ «Áîßá, sóüôçôá, äéêáéïóýíç, ðïëéôéêÞ: Áðü ôüí ÌÜñî óôüí
ÁñéóôïôÝëç êáß Aðü ôüí ÁñéóôïôÝëç óÝ Tì@ò» (ÔÜ óôáõñïäñüìéá ôï ëáâýñéíèïõ,
´Õøéëïí, ÁèÞíá 1991, ó. 303 ê.U.), Väåéîå Tðßóçò ôÜ ðñïâëÞìáôá, ôÜ êåíÜ êáß ôÜ
AäéÝîïäá ô\ò Añéóôïôåëéê\ò Aíôßëçøçò ðåñß äéêáßïõ êáß sóüôçôïò.
489

Plato and Castoriadis Greek

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Plato and Castoriadis Greek

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

Το κείµενο αυτό δηµοσιεύθηκε για

πρώτη φορά στο περιοδικό «Νέα

ÐëÜôùí êáß ÊáóôïñéÜäçò

Ç AíáêïßíùóÞ ìáò ðåñéëáìâÜíåé äýï ìÝñç. Ôü ðñôï Aó÷ïëårôáé

Ï Ãéñãïò Í. Ïsêïíüìïõ ãåííÞèçêå ôü 1950 óôÞ ÃïõñéÜ Ìåóïëïããßïõ.

ÌéÜ Aðü ôßò êáôçãïñßåò ôï ÊáóôïñéÜäç êáôÜ ôï ÐëÜôùíïò

ôáé Vôóé  täñõôÞò ô\ò «Uíéáßáò íôïëïãßáò», _ ðïßá åyíáé _ Vêöñáóç

êáß ô\ò êïéíùíßáò _ ðïßá ðïóôÞñéæå ôÞí säÝá ô\ò áôïäçìéïõñãßáò

êáß _ ãåñïõóßá. Ït ôýñáííïé, Tðßóçò, óôüí Uëëçíéêü êüóìï äÝí Aðïêá-

_ ðïëéôéêÞ åyíáé _ Tëåýèåñç äéáìÜ÷ç ôí äïîí, _ Tëåýèåñç óõæÞôç-

ÌéÜ Cëëç AñíçôéêÞ ðñùôïôõðßá ôï ÐëÜôùíïò åyíáé _ åsóáãùãÞ

ðÜñ÷ïõóá ðñáãìáôéêüôçôá,  âáóéëéêüò AíÞñ êáß óõíåðò ðñÝðåé ït ðüëåéò íÜ Añêå-

ñßæåé ðïëý êáëÜ  ÐëÜôùí êáß åyíáé  ðñôïò ðïý ôü Tðéóçìáßíåé

ðñáãìáôéêüôçôá ô\ò Añ÷áßáò Uëëçíéê\ò óêÝøåùò êáß ðñáêôéê\ò, _

ðïëéôéê\ò ñßæåôáé ò _ äçìéïõñãßá èåóìí, ït ðïrïé, Tóùôåñéêåõü-

AðüóõñóÞ ôïõò óôÞí säéùôéêÞ óöáßñá.31 Ç êáóôïñéáäéêÞ êñéôéêÞ ôï

«äéõðïêåéìåíéêüôçôá» êáß ôÞí «äéõðïêåéìåíéêÞ Tðéêïéíùíßá», êáß óôï-

Ït ìïíôÝñíïé êáß ït óýã÷ñïíïé ðïëéôéêïß óôï÷áóôÝò ôÞí Aãíïïí óêáí-

TîÜëëïõ, óÞìåñá säÝá ôé ðÜñ÷ïõí «åsäéêïß» ô\ò ðïëéôéê\ò, äçëáäÞ

ô ä átñåô?ò ëéãáñ÷éêüí». Âë. Ã. Í. Ïsêïíüìïõ, «Ç Añ÷áßá äçìïêñáôßá», Ï

ðïëéôéêÞ.49 Ç êáôÜ ëüãïí öéëïóïöéêÞ èåìåëßùóç ôï ðñïôÜãìáôïò

Ç ìüíç èåìåëßùóç ôï ðñïôÜãìáôïò ô\ò áôïíïìßáò, êáß ãåíéêü-

Ç ðéü ðëÞñçò Aðïêåíôñïðïßçóç

äçìïêñáôßá íÜ Töáñìïóôår óôßò óçìåñéíÝò êïéíùíßåò ôí Uêáôïììõ-

ìáôéêüôçôá ô\ò ìåñéê\ò ôïõ ðñáãìáôïðïßçóçò Xùò óÞìåñá ì@ò

Das könnte Ihnen auch gefallen

Ç AíáêïßíùóÞ ìáò ðåñéëáìâÜíåé äýï ìÝñç. Ôü ðñôï Aó÷ïëårôáé

Ï Ãéñãïò Í. Ïsêïíüìïõ ãåííÞèçêå ôü 1950 óôÞ ÃïõñéÜ Ìåóïëïããßïõ.

ÌéÜ Aðü ôßò êáôçãïñßåò ôï ÊáóôïñéÜäç êáôÜ ôï ÐëÜôùíïò

ôáé Vôóé täñõôÞò ô\ò «Uíéáßáò íôïëïãßáò», _ ðïßá åyíáé _ Vêöñáóç

êáß ô\ò êïéíùíßáò _ ðïßá ðïóôÞñéæå ôÞí säÝá ô\ò áôïäçìéïõñãßáò

_ ðïëéôéêÞ åyíáé _ Tëåýèåñç äéáìÜ÷ç ôí äïîí, _ Tëåýèåñç óõæÞôç-

ÌéÜ Cëëç AñíçôéêÞ ðñùôïôõðßá ôï ÐëÜôùíïò åyíáé _ åsóáãùãÞ

ðÜñ÷ïõóá ðñáãìáôéêüôçôá, âáóéëéêüò AíÞñ êáß óõíåðò ðñÝðåé ït ðüëåéò íÜ Añêå-

ñßæåé ðïëý êáëÜ ÐëÜôùí êáß åyíáé ðñôïò ðïý ôü Tðéóçìáßíåé

ðïëéôéê\ò ñßæåôáé ò _ äçìéïõñãßá èåóìí, ït ðïrïé, Tóùôåñéêåõü-

AðüóõñóÞ ôïõò óôÞí säéùôéêÞ óöáßñá.31 Ç êáóôïñéáäéêÞ êñéôéêÞ ôï

Ït ìïíôÝñíïé êáß ït óýã÷ñïíïé ðïëéôéêïß óôï÷áóôÝò ôÞí Aãíïïí óêáí-

TîÜëëïõ, óÞìåñá säÝá ôé ðÜñ÷ïõí «åsäéêïß» ô\ò ðïëéôéê\ò, äçëáäÞ

ô ä átñåô?ò ëéãáñ÷éêüí». Âë. Ã. Í. Ïsêïíüìïõ, «Ç Añ÷áßá äçìïêñáôßá», Ï

ðïëéôéêÞ.49 Ç êáôÜ ëüãïí öéëïóïöéêÞ èåìåëßùóç ôï ðñïôÜãìáôïò

Ç ìüíç èåìåëßùóç ôï ðñïôÜãìáôïò ô\ò áôïíïìßáò, êáß ãåíéêü-

Ç ðéü ðëÞñçò Aðïêåíôñïðïßçóç

äçìïêñáôßá íÜ Töáñìïóôår óôßò óçìåñéíÝò êïéíùíßåò ôí Uêáôïììõ-