UNIVERZITET ZA POSLOVNI INŽINJERING I MENADŽMENT

Seminarski rad:

VRSTE FINANSIJSKIH INSTITUCIJA

Mentor: Prof. Dr Šaban Nurić

Banja Luka 2010

0
 Uvod

Finansijski sistem kao jedan od najvažnijih segmenata ekonomskog sistema može da se

definiše kao skup institucija i instrumenata preko kojih se vrši prikupljanje, koncentracija,
transformacija i alokacija finansijskuh resursa.

Pod finansijskim institucijama podrazumjevamo posrednike u prenosu sredstava između

finansijskih suficitarnih i finansijskih deficitarnih transakcija.

Učesnike na finasijskim tržištima čine finansijske institucije i finasijski posrednici.

Finansijske institucije mogu se pojaviti kao zajmodavci ili kao nosioci regulatorne usluge.
Osnovna im je uloga da posreduju između suficitnih i deficitnih ekonomskih jedinica i to tako
što prikupljaju akumulaciju između svojih kreditnih i finansijskih instrumenata i vrše njeno
usmjeravanje kreditiranjem ili kupovinom finansijskih instrumenata zajmoprimaca.

Finansijski posrednici povezuju učesnike na finansijskim tržištima ostvarujući zaradu na

osnovu razlike u cijeni po kojoj angažuju sredstva i po kojoj ih plasiraju.

Finansijske institucije se dijele na tri grupe:

1.Kreditne institucije:

-depozitne: banke i štedionice

-nedepozitne: finansijske kompanije

2.Institucionalni investitori:

-osiguravajuće kompanije

-penzioni fondovi

- investicioni fondovi

3.Berzanske firme:

-dilersko-brokers

-investicione banke

1
FINANSIJSKE INSTITUCIJE KAO FIRME I POSREDNICI

Finansijske institucije kao firme

Finansijske institucije su preduzeća i možemo ih smatrati proizvođačima različitih oblika

zajmova i novca koji su ljudi voljni da plate. One prisvajaju profit koji raste kao rezultat
naplaćivanja kamate od zajmoprimca, po tarifi koja je veća od kamate koja se plaća
zajmodavcu. Maksimiranje profita se postiže u tački kada je ostvarena najveća razlika između
ukupnih prihoda i ukupnih troškova. Finansijska preduzeća naginju da budu velika zato što je
ekonomija obima veoma bitna pri proizvodnji finansijskih proizvoda.

Finansijske institucije kao posrednici

One posreduju između dvije strane, pri čemu jednu stranu čine zajmodavci ( štediše- SSUs ) a
drugu zajmoprimci ( potošači- DSUs ). Razlikujemo tri načina na kojima se novac prenosi na
firme:

1.Direktni transferi- štediše mogu direktno kupiti akcije ili obveznice tako što novac
konvertuju u HOV firme.

2.Indirektni transferi (kroz firmu za bankarske investicije)- firme za investicije imaju za ulogu
da spoje štediše i firme. One najprije kupuju HOV firme, a onda ih prodaju štedišama.

3.Indirektni transferi (koz finansijskog posrednika)- finansijsko posredništvo je proces u kome

se štedni ulozi pojedinaca akumuliraju finansijske institucije i naizmjenično pozajmljuju ili
investiraju.

2
Kategorije finansijskih institucija:

1. Depozitne organizacije (institucije)

2. Komercijalne banke
3. Štedno-zajmovne zajednice
4. Štedionice
5. Sindikalni kreditni fondovi (kase)
6. Ugovorno-štedne organizacije
7. Osiguravajuće kompanije (životno i neživotno osiguranje)
8. Penzioni fondovi (privatni i javni)
9. Firme koje trguju hartijama od vrijednosti
10. Investicioni (zajednički) i fondovi (novca, obveznica i akcija)
11. Investicione banke
12. Brokersko-dilerske kuće
13. Finansijske kompanije
14. Hipotekarne institucije (banke)

Depozitne ( komercijalne banke )

Osnovna karakteristika depozitnih banaka jeste da one mobilišu kratkoročne izvode

(kratkoročne depozite i uloge na štednju) u cilju plasiranja sredstava na kratki rok. Sama
funkcija prikupljanja depozita od svih transaktora opredjeljuje i naziv ovih banaka. Polazeći
od ročnosti izvora, depozitne banke su usmjerene na kratkoročne plasmane i to prvenstveno
za promet roba i usluga, zaliha robe i kupovinu trajnih i potrošnih dobara od strane
stanovništva. Obzirom da ta aktivnost ima komercijalni karakter, ove banke se često nazivaju
i komercijalne banke.

Za depozitne banke je karakteristično da predstavljaju najbrojniju bankarsku grupu. Skoro da

nema države gdje depozitne banke ne predstavljaju osnovne finansijske posrednike. One
prikupljaju depozite i štednju od najšireg kruga klijenata iz privredne djelatnosti i
vanprivredne djelatnosti. Vodeći računa o svojoj likvidnosti i sigurnosti plasmana, depozitne
banke odobravaju kredite u cilju zadovoljenja potreba klijenata za novčanim sredstvima.
Brojnost klijenata, deponenata i štediša uticala je da depozitne banke razviju široku filijalsku
mrežu širom određene regije, odnosno države. Zbog brojnosti depozitnih banaka, skoro u

3
svim državama svijeta su dominantni depozitni i kreditni bankarski poslovi. Depozitne banke
predstavljaju osnovnu snagu kreiranja novca i održavanja likvidnosti u bankaraskom sektoru.
Preko depozitnih banaka vrši se uticaj države na ostvarivanje monetarno kreditne i devizne
politike. Depozitne banke na tržištu kapitala predstavljaju značajan faktor ponude novčanih
sredstava. Posebno su kod depozitnih banaka razvijeni poslovi virmanskog bezgotovinskog
plaćanja, elektronskog bankarstva, plastičnog novca i sl. Aktiva depozitnih banaka usmjerena
je na plasmane javnih hartija od vrijednosti. Među najveće deposzitne banke u svijetu
spadaju: Bank America Corp. iz San Francisca; City Corp. iz New Yorka; Banque nationale
de Paris; Kredit Agricole iz Pariza; Societe Generale iz Pariza; Barclays Group iz Londona;
National Westminster Banke iz Londona; Deutsche Bank iz Frankfurta; Fuji Bank iz Tokiya i
Mitshubishi Bank iz Tokiya.

Depozitne banke su sve više prisutne i u aranžmanima konverzije bankarskih kreditau hartije
od vrijednosti. Naime, depozitna banka u visini odobrenog hipotekarnog kredita emituje
sopstvene hartije od vrijednosti, čime se vrši svojinsko „prepakivanje“ kredita. Takve hartije
od vrijednosti, depozitna banka prodaje drugim manjim bankama sa regresom ili bez regresa.
Ako je prodaja bez regresa, tada kupac preuzima obaveze i rizik. Ako je prodaja sa regresom,
tada banka kupac i banka prodavac dijele rizik.

Štedno-zajmovne zajednice

Štedno-kreditna udruženja se osnivaju kao akcionarska društva ili kao zajedničke finansijske
organizacije. Ukoliko se štedno-kreditne organizacije osnivaju u zajedničkom vlasništvu, tada
depozitari i debitori biraju odbor direktora koji upravlja poslovanjem organizacije. U takvim
slučajevima treba napraviti razgraničenje: ko pripada štedišama, a ko korisnicima kredita.
Upravljačka struktura se bira u odnosu na visinu uloženog depozita. Obaveza šteditno-
kreditnih organizacija jeste da svoje depozite osiguraju kod specijalizovanih osiguravajućih
organizacija. Depoziti ovih organizacija su srednjoročnog i dugoročnog karaktera tako da
imaju tretman stabilnih finansijskih izvora. Ulagači u štedno-zajmovne zajednice umjesto
kamata dobivaju dividendu. Za razliku od banaka, ove organizacije forsiraju dugoročne štedne
depozite i širok spektar mogućeg oročavanja depozita. One obično dodatni kreditni potencijal
obezbjeđuju putem pozajmica kod banaka i drugih finansijskih organizacija, uz plaćanje
tržišnih kamatnih stopa. Štedno-kreditna udruženja koja su formirana kao akcionarska
društva, plasiraju dugoročne hartije od vrijednosti i po tom osnovu obezbjeđuju prihode. U

4
posljednje vrijeme se kod ovih udruženja plaćaju kamate na neoročene depozite kako bi se
obezbjedio što veći izvor sredstava i isti profitabilno plasirao. Plasmani štedno-zajmovne
zajednice usmejreni su ka stambenim kreditima i oživljavaju građevinske operative. Štedno-
zajmovne zajednice likvidnost obezbjeđuju držanjem viskokog nivoa gotovine, hartija od
vrijednosti, i korištenja pozajmica od drugih finansijskih institucija. Radi stimulisanja
njihovog razvoja, država u fiskalnom dijelu uvodi niže poreske stope na ostvarene prihode
ovih udruženja.

Štedionice

Štedionice spadaju u red nebankarskih finansijskih institucija. One se svrstavaju u kreditne

ustanove čiji je zadatak da prikupljaju štednju od najšireg broja građana i da kreditiraju sektor
stanovništva. Za štedionice javno-pravnog karaktera je karakteristična, da nemaju privatni
kapital i da nemaju za cilj ostvarivanja profita po svaku cijenu. Štedionice se ne bave
špekulativnim poslovima za sopstveni račun. Štedionice imaju dugu tradiciju i uživaju visoko
povjerenje u široj javnosti. Ideju o formiranju štedionice prvi je obrazložio Daniel Defoe,
pisac poznatog romana „Robinson Crusoe“. Zbog otpora vlasti u Engleskoj, ova ideja je
realizovana u Hamburgu 1778. godine. Egzistiranje štedionica je u direktnoj zavisnosti sa
povjerenjem štediša. Upravo iz tih razloga štedionice osnivaju države, republike, opštine jer
one garantuju za štedne uloge građana. Štedionice spadaju u visoko kontrolisane finansijske
institucije. Odobreni krediti stanovništvu preko štedionica bili su u funkciji: veće potrošnje,
razvoja sitne privatne inicijative, izgradnje porodičnih zgrada i sl. Razvoj štednje i
prikupljanje većih iznosa sredstava uticao je da se štedionice okreću kreditiranju javnih
investicija. Štedionice su dio prikupljenih sredstava putem štednje usmjeravale na tržište
novca, tržište kapitalai druge privatne institucije.

Prva poštanska štedionica je osnovana 1861. godine u Engleskoj sa zadatkom da mobiliše i

koncentriše štednju, koristeći pri tome razgranatu mrežu poštanskih blagajni. Za poštanske
štedionice je karakteristično da obavljaju gotovinski i bezgotovinski poštansko-čekovni
promet preko velikog broja uplatno-isplatnih mjesta. Ovakav tip štedionica ne spada pod
regulacione odredbe Zakona o bankama, već se reguliše drugim zakonima, polazeći od
obezbjeđenja rizika na štedne uloge, teritorijalnog principa poslovanja, načina osnivanja i
upravljanja poštanskim štedionicama i mehanizmima raspodjele dobiti. Štedionice često
osnivaju svoje posebne ogranke koji se nazivaju zalagaonice. Zalagaonice su kreditne

5
ustanove čiji je zadatak da odobravaju kratkoročne pozajmice na osnovu zaloga vrijednih
pokretnih stvari. Štedno-kreditne zadruge primaju uloge od svojih članova da bi kreditirale
svoje članove za potrebe proizvodnje ili potrošnje. U ranijem vremenskom periodu štedno-
kreditne zadruge su zloupotrebljavane u političke, stranačke i vjerske svrhe. Ovakvo
ponašanje nanosilo je veliku štetu ovim izuzetno korisnim finansijskim institucijama.

Osiguravajuće kompanije

Osiguravajuće kompanije predstavljaju institucionalne investitore. Posluju sa velikim brojem

klijenata i organizuju dogovorenu štednju. Za svoje pružene usluge naplaćuju različite vrste
premija. Ugovornom štednjom aktiviraju najsitnije finansijske viškove novčanih sredstava od
postojećih i potencijalnih tržišnih transaktora i plasiraju se u likvidne i sigurne državne hartije
od vrijednosti. Osiguravajuće kompanije za životno osiguranje se bave upravljanjem sa
penzionim fondovima, ostvarujući pri tome značajne prihode. Pored obezbjeđivanja većeg
stepena sigurnosti osiguravajuće kompanije ulažu „slobodna“ novčana sredstva u plasmane sa
niskom stopom prinosa i sa visokom stopom stabilnosti.

Prodajom polise doživotnog osiguranja osiguravajuće kompanije mobilišu štednju, jer se

plaća premija koju do kraja života klijenta koristi kompanija kapitališući sa premijom na
finansijskom tržištu. Svaka osiguravajuća kompanija ima na finansijskom tržištu dvostruku
ulogu: obavlja funkciju osiguranja i investira prikupljena novčana sredstva po osnovu
osiguranja. Osiguravajuće kompanije djeluju i kao finansijski posrednici u uslovima kada se
prihvatanjem premije pokrivaju svoje troškove, vrše isplatu oštetnih zahtjeva, a dio fondova
preusmjeravaju u investicione plasmane. Aktuerske analize su posebno značajne kada se
poslovi osiguranja sklapaju u uslovima visoke inflacije. S obzirom da je kod polisa osiguranja
često prisutna duža vremenska distanca između naplate premije i isplate naknade, u takvim
slučajevima premiju treba definisati prema visini stope po kojoj će fondovi biti investirani.
Rizici osiguravajućih kompanija nastaju zbog: prekomjernih troškova isplate naknada
osiguranicima, smanjenje prodaje polisa osiguranja, gubitka vrijednosti portfolija hartija od
vrijednosti, otkazivanja polisa osiguranja, nemogućnosti diverzifikacije investicionih
aktivnosti od strane osiguravajućih kompanija. Za osiguravajuće kompanije je karakteristično,
da štite svoje klijente od gubitka kapitala. Radi smanjenja rizika u poslovanju, nužno je
primjenjivati principe bankarskog osiguranja i realizovati finansijske aktivnosti preko
osiguravajućih kompanija.

6
 Penzioni fondovi ( privatni i javni )

Penzioni fondovi predstavljaju institucionalne investitore i sa tog aspekta su slični

osiguravajućim kompanijama. Za penzione fondove je karakteristično, da priliv sredstava
ostvaruju u kontinuiranoj dinamici, a da su odlivi sredstava predvidljivi. Ova konstatacija
upućuje na zaključak, da kod penzioni fondova ne bi trebao da bude problem nelikvidnosti,
jer oni viškove finansijskih sredstava mogu plasirati na tržištu kapitala.

Penzini fondovi funkcionišu na principu penzioni planova preko kojih se predviđaju potrebna
sredstva, investiranje tih sredstava i isplata naknade vlasnicima penzionih fondova. Zbog
značajnog kapitala penzioni fondovi su pod kontrolom države, federalne vlasti ili privatne
kompanije. Penzioni fondovi se dijele na fundirane i nefundirane planove. Fundirani penzioni
planovi raspolažu sa dovoljnom imovinom za ispunjenje svih obaveza prema klijentima čiji su
životi pokriveni penzionim programima. Kod fundiranih planova klijent može računati i na
određeni broj beneficija (otpremnina, penzija, životno osiguranje).

Nefundirani penzioni planovi polaze od tekućih priliva i njihove mogućnosti da pokriju

tekuće obaveze na kratak vremenski rok. Ovi penzioni planovi funkcionišu po principu (plaćaj
kako ti ide) i zasnivaju se na međugeneracijskim transferima plaćanja (sadašnje beneficije
plaćaju radnoaktivni članovi). Veliku podršku razvoju penzionih fondova dala je država, sa
osiguravajućim mjerama iz oblasti poreske politike. U cilju efikasnijeg izvršavanja tekućih
obaveza, penzioni fondovi obično investiraju u niskorizične i niskoprofitabilne hartije od
vrijednosti. Politika upravljanja penzionim fondovima usmjerena je na četiri vitalna područja
od kojih zavisi održavanje, rast i razvoj fonda. Ta područja upravljanja odnose se na:
definisanje politike naknada članovima fonda, definisanje procedura obezbjeđenja članova
fonda, obezbjeđenje izvora finansiranja za pokriće tekućih obaveza, definisanje investicione
politike i portfolia fonda. Program isplate naknada temelji se na: očekivanim godinama
života, godinama staža.

Upravljanje portfoliom penzionog fonda sastavlja menadžment fonda i bira hartije od

vrijednosti koje će donijeti prinos, a da su pri tome minimalno rizične. Svaki promašaj u
odabiru hartija od vrijednosti može izazvati gubitak fonda, koji se može nadoknaditi
uvećanim doprinosima radnoaktivnih članova fonda. Atraktivna su ulaganja u akcije,
nekretnine, lokalnu, regionalnu i državnu infrastrukturu.

7
 Investicioni fondovi

Investicioni fondovi predstavljaju institucionalne investitore koji prodaju vlasničke hartije od

vrijednosti, te tako prikupljaju sredstva i plasiraju ih na finansijsko tržište. Pojavljuju se u
XIX vijeku u Belgiji, a u SAD-u početkom dvadesetih godina prošlog vijeka. Investicioni
fondovi investiraju svoj kapital u dugoročne hartije od vrijednosti, kupovinom hartija od
različitih emitenata, uz istovremeno emitovanje sopstvenih dugoročnih hartija od vrijednosti i
njihovu prodaju širem krugu „malih“ štediša. S obzirom da kupuju tuđe hartije od vrijednosti i
da emituju i prodaju sopstvene hartije, investicioni fondovi ostvaruju prihode po osnovu
dividende i po osnovu kamate. Na ovaj način, investicioni fondovi vrše disperziju rizika
hartija od vrijednosti, kako bankrotstvo jednog broja prodavaca hartija od vrijednosti ne bi
ugrozilo njihovu portfolio. Investicioni fondovi predstavljaju najznačajnije institucionalne
investitore na finansijskom tržištu SAD-a, neto vrijednost aktive investicionog fonda po akciji
predstavlja osnovni pokazatelj poslovanja investicionog fonda. Neto vrijednost aktive
izračunava se svakog radnog dana nakon kotiranja akcija na finansijskoj berzi. Ukupna
vrijednost aktive fonda izračunava se množenjem broja hartija od vrijednosti sa njihovom
cijenom i dodavanjem ostale aktive (gotovine i kratkoročne hartije od vrijednosti).

Investicioni fondovi mogu biti fondovi akcija, obveznica i fondovi usmjereni na ulaganja u
preduzeća. Osnivači fondova su vlasnici krupnog kapitala ili je vlasnik država. Investicioni
fondovi se mogu podijeliti na: investicione fondove zatvorenog tipa, investicione fondove
otvorenog tipa i državne investicione fondove. Fondovi zatvorenog tipa su u obliku
akcionarskih društava i emituju fiksni broj akcija da ne otkupljuju svoje akcije od investitora.
Za fondove otvorenog tipa je karakteristično da kupuju i prodaju svoje akcije u zavisnosti od
kretanja ponude i tražnje na tržištu kapitala. Ovaj oblik investicionog fonda omogućava
akcionarima da svakog momenta mogu ući i izaći iz investicionog fonda.

Državni investicioni fondovi su u većem dijelu otvorenog tipa i osnivaju se u onim

nacionalnim ekonomijama gdje su finansijska tržišta nedovoljno razvijena ili su u postupku
razvoja. Njih karakteriše sigurnost, jer se svaki plasman u fondu smatra visoko sigurnim zbog
garancije države. Državni investicioni fondovi su posebno značajni za razvoj tržišta kapitala.

Investicione banke

8
Investicione banke se izdvajaju u odnosu na ostale vrste banaka po svojim poslovnim
funkcijama. Investicione banke u svom finansijskom potencijalu pretežno raspolažu sa
dugoročnim izvorima sredstava, tako da mogu finansirati razvojne potrebe svojih klijenata.
Plasman sredstava investicionih banaka je na duži vremenski period. Prema tradicionalnom
shvatanju investicione banke preuzimaju i plasiraju hartije od vrijednosti svojih kompanija,
vlada i drugih emintenata na primarnom tržištu hartija od vrijednosti. Također, investicione
banke pružaju i brokersko dilerske usluge na sekundarnom tržištu hatija od vrijednosti.

Prva investiciona banka pojavljuje se kao firma iz Čikaga u vlasništvu Haris i Forbes, koja je
osnovana 1880. godine. Tradicionalno shvatanje investicionih banaka polazi od činjenice, da
investicione banke daju inpuls razvoju primarnih tržišta hatija od vrijednosti. Investicione
banke na primarnom tržištu ostvaruju tri povezane fukcije pokreću emisiju hartija od
vrijednosti, preuzimaju emisiju hartija od vrijednosti, plasiraju emisiju hartija od vrijednosti.
Investicione banke na sekundarnom tržištu hartija od vrijednosti obavljaju brokersko dilerske
poslove. ''Velike'' investicione banke imaju odjeljenje prodaje i trgovine. Prodaja obuhvata
brokrsko-dilerske aktivnosti,dok trgovina obuhvata arbitražu i špekulativne aktivnosti.

Investicione banke emituju i visokorizične obveznice, sa odloženim plaćanjem kamata radi

prikupljanja sredstava i isplate vlasnika predhodno emitovanih hartija od vrijednosti. One su
obično visoko zadužene organizacije, jer je odnos između dugoročnih obaveza i akcionarskog
kapitala dosta visok. Za investicione banke je karakteristično da zavise od kratkoročnih izvora
finansiranja. Bez obzira što isto na prvi pogled izgleda nelogično, one izuzetno dobro
upravljaju rizikom, koristeći izvedene derivate kao što su: fjučersi, forvardi, opcije i svopovi.

Na domicilnom bankarskom sektoru su dominantne univerzalne banke i to je jedan od

razloga manje zastupljenosti investicionih banaka. Umjesto organizovanja posebnih
investicionih banaka, domicilni bankarski sektor se opredjelio za formiranje odjeljenja u
postojećem bankama koji se bave poslovima investicionog bankarstva. Razlozi ovakvom
ponašanju domicilnog bankarskog sektora nalazi se u činjenici, da je neracionalno
organizovati investicione banke, jer je nedovoljno razvijeno primarno i sekundarno tržište
hartija od vrijednosti, neizvjesni su prihodi i veliki su troškovi pri osnivanju investicionih
banaka.

Brokersko-dilerske kuće

9
Brokersko-dilerske kuće spadaju u red nebankarskih finansijskih institucija. Na finansijskim
tržištima se pojavljuju kao posrednici i nastupaju u svoje ime i za tuđi račun, i u tuđe ime i za
tuđi račun. Brokersko-dilerske firme integrišu svoje poslove u okviru širih bankarskih
mehanizama i pojavljuju se na sekundarnom tržištu hartija od vrijednosti. Dosadašnja iskustva
ukazuju, da se na finansijskim svjetskim tržištima sve više pojavljuju emitenti, brokeri i dileri
hartija od vrijednosti. Brokersko-dilerske firme spadaju u red specijalizovanih finansijskih
institucija i efikasno posreduju između kupca i prodavca finansijskih instrumenata na
finansijskom tržištu. Za poslove posredovanja ove institucije naplaćuju proviziju u obliku
brokeraže. Brokeri su finansijski komisionari ili zastupnici koji posluju za račun nalagodavca.
U radu finansijskih berzi prisutno je više vrsta brokera: brokeri berze, brokeri članova berze i
nezavisni brokeri. Brokeri berze su lica koja su zaposlena na berzi i koja su ovlaštena od
strane komisije za hartije od vrijednosti da trguju na finansijskoj berzi. Brokeri članova berze
su lica koja su ovlaštena od članova berze da učestvuju u berzanskom i vanberzanskog
prometa. Nezavisni brokeri predstavljaju ovlaštena lica samo za vanberzansko trgovanje.
Najpoznatija udruženja brokera u SAD-u imaju naziv National Association of Securities
Dealers. Dileri su finansijski posrednici koji kupuju i prodaju hartija od vrijednosti u svoje
ime i za svoj račun. Dileri mogu formirati sopstveni portfelj hartija od vrijednosti koji kasnije
mogu prodavati svojim klijentima. Za razliku od brokera, dileri nisu samo posrednici u
trgovanju već su i vlasnici finansijskih instrumenata. Dileri ostvaruju svoje osnovne prihode
na osnovu razlike između kupovne i prodajne cijene hartije od vrijednosti. Pored toga mogu
ostvarivati prihode po osnovu kapitalnog dobitka, arbitraže, razlike između stope troškova
kapitala i stope prinosa. Prema domicilnim zakonskim propisima brokersko-dilerske firme
mogu obavljati sljedeće poslove

1. Brokerske poslove
2. Dilerske poslove
3. Market makere (obavezna kupovina hartija od vrijednosti u svoje ime i za svoj račun,
po cijeni koja je unaprijed javno objavljena)
4. Portfolio menadžera (upravljanje sa hartijama od vrijednosti u ime i za račun
nalagodavca)
5. Agenta emisije
6. Pokrovitelja emisije
7. Investicionog savjetnika
8. Poslove kastodi banke

10
Brokersko-dilerska društva su pravna lica koja su organizovana kao akcionarska društva ili
kao društva sa ograničenom odgovornošću. Polazeći od kriterijuma, veličine i obima
finansijskog tržišta na kojem posluju brokersko-dilerske kuće mogu biti male i velike.
Brokersko-dilerske firme su poslovno aktivne na svim finansijskim tržištima, počev od tržišta
novca i kratkoročnih hartija od vrijednosti, tržišta dugoročnih hartija od vrijednosti, deviznog
tržišta pa do tržišta finansijskih derivata.

Finansijske kompanije

Finansijske kompanije spadaju u red institucinalnih investitora, formiraju svoje fondove na

osnovu emitovanja akcija, prodaje komercijalnih papira i kreditnog zaduživanja kod drugih
banaka. Finansijske kompanije se mogu baviti poslovima finansiranja prometa trajnih dobara,
finansiranja potrošnih dobara i odobrovanja specijalnih kredita. Finansijske kompanije
kreditima potpomažu klijente u kupovini proizvodnih hala, opreme, mašina, automobila i sl.
Odobravaju potrošačima kredite manjih iznosa kako bi klijenti mogli uskladiti razliku koja se
javlja između tekućih priliva i njihove namjeravane potrošnje. Odobravaju kredite
preduzećima koja nemaju kredibilitet, kako bi popravile kredibilitet i mogle dobiti dugoročni
kredit kod svoje poslovne banke. Specifična struktura izvora sredstva ogleda se u činjenici da
osnivački kapital čini 1/3 ukupnog kapitala. Dati dio kapitala, finansijske kompanije
ostvaruju mobilizacijom sredstava na tržištu novca i kapitala, emitovanjem kratkoročnih
hartija od vrijednosti i uzimanjem bankarskih kredita. One predstavljaju „finansijske
mostove“ jer povezuju tržište novca i tržište kapitala i istovremeno usklađuju kratkoročne i
dugoročne kamatne stope.

Investicione kompanije se bave ulaganjem finansijskih sredstava u akcije, obveznice, kao i

prodaju udjela štediša. Svojom aktivnošću motivišu i najsitnije štediše da se uključe u rad
tržišta kapitala. Njihova struktura plasmana je tako postavljena da se ¾ plasmana nalaze u
kapitalu drugih preduzeća, a preostali plasman je usmjeren u tekuće depozite, državne hartije
od vrijednosti i stambene kredite. U svom razvoju koriste podršku države (olakšice u
poreskoj politici), jer se dio ostvarenog profita kod kompanije ne plaća porez na dobit
korporacije.

Hipotekarne institucije

11
Hipotekarne banke plasiraju sredstva iz svog kreditnog potencijala na duži vremenski rok, uz
preuzimanje zaloga klijenata u obliku hipoteke kao pokrića i garancije za izvršeni plasman
sredstava. Hipoteka predstavlja stvarno pravo koje daje ovlaštenje povjeriocu da naplati
prinudnom prodajom nekretnine ukoliko dužnik ne izmiri svoje konkretne obaveze u roku
njegovog dospjeća. Hipoteka se stiče upisom založnog prava u javne knjige. Namirenje
potraživanja se realizuje, bez obzira da li je promjenjen vlasnik opterećene nekretnine ili je
podjeljena nekretnina. Ukoliko se nad istom nekretninom konstituišu dvije ili višehipoteka,
tada prvenstvo naplate ima onaj povjerilac u čiju je korist ranije konstituisana hipoteka.
Predmet hipoteke je nepokretna imovina fizičkih i pravnih lica i to bez obzira na oblik svojine
(državna,privatna,akcionarska svojina).

Hipoteka se upisuje u novčanom iznosu u domicilnoj valuti sa kamatom i hipotekarnim

troškovima. Hipoteka postaje punovažna kada se upiše u zemljišne knjige. Da bi se upisala
hipoteka na nekretnine neophodno je utvrditi formalno pravni bonitet i ekonomski bonitet
hipoteke. Nakon upisa hipoteke, banka odobrava hipotekarni kredit dužniku na osnovu
zaključenog ugovora. Zaključenjem ugovora i sporazuma pušta se od strane banke hipotekarni
kredit dužniku, a opštinski sud vrši uknjižbu založnog prava na nekretnine. Izmirenjem
obaveze od strane dužnika, hipoteka se briše a izjavu o brisanju hipoteke daje povjerilac
dužniku.

Hipotekarne banke se pojavljuju na primarnom i sekundarnom hipotekarnom tržištu. Na

primarnom hipotekarnom tržištu dominantni su finansijski instrumenti u obliku: hipotekarnih
kredita, hipotekarnik obveznica. Na sekundarnom hipotekarnom tržištu prisutni su kreditni
instrumenti i njihovi derivati koji se koriste u postupku sjekuratizacije kredita. Opšta
karakteristika hipotekarnog tržišta jeste, da je na njemu prisutan veliki broj učesnika i veliki
obim trgovanja sa hartijama od vrijednosti. Na hipotekarnom se tržištu susreću kreditori i
zajmotražioci koji su po finansijskoj snazi ,,veliki,, i ,,mali,, i koji potiču iz domicilne zemlje i
iz inostranstva. U praksi postoje dva modela hipotekarnog tržišta: američki i evropski model.
Kod američkog modela razvijeno je sekundarno tržište i prisutna je državna agencija u velikoj
mjeri. Kod evropskog modela je prisutna hipotekarna banka i štedno kreditna organizacija.

Hipotekarne banke nastupaju na primarnom i sekundarnom hipotekarnom tržištu, sa sljedećim

hipotekarnim instrumentima: hipotekarnim kreditima, hipotekarnim obvernicama,
založnicama, uputnicama i derivatnim hipotekarnim obveznicama.

12
Domicilni bankarski sektor još uvijek nije razvio dovoljan broj hipotekarnih banaka, u prvom
redu zbog nedovoljnog razvijenog hipotekarnog tržišta. Nesigurnost i duži vremenski rok
naplate umanjio je značaj hipotekarnih banaka i odobravanje dugoročnih hipotekarnih kredita
na osnovu zaloga u obliku kredita. Usavremenoj bankarskoj praksi sve više je umjesto
hipotekarnih kredita prisutno projektno finansiranje (uz prezentaciju biznis plana).

Zaključak

Opšti značaj finansijskih tržišta sastoji se u obezbjeđivanju uslova za povećanje dobiti na

međusobnim transakcijama, time uslovljavaju rast proizvodnje i per capita.

Finansijska sredstva ukoliko se ne nalaze u rukama onih koji mogu da ih pretvore u kapital
koji stvara vrijednost predstavljaju samo oblik štednje koji uopšte ne pomaže ili čak usporava
privredni razvoj zemlje.

Upravo u ovome se ogleda uloga finansijskih institucija a to je da novac dođe do onih koji ga
mogu upotrebiti na pravi način i u svrhu privrednih aktivnosti koje donose najveći profit.

Finansijska tržišta mogu biti određena stepenom manje ili više regulacije, jer se na taj način
regulišu odnosi među učesnicima na tržištu, smatram da je državna i uopšte regulacija
potrebna, ali ona nikako ne smije da ima ulogu kočničara finansijskih transakcija i ne smije da
ulazi u određivanje cijene novca.

Razvoj finansijskih institucija direkto utiče na ekonomske i demografske tokove u nekoj

privredi, odnosno proširenu reprodukciju, privrednu stagnaciju, privredno nazadovanje i
opadajuću reprodukciju. Priliv svežeg kapitala za finansiranje investicija u osnovna sredstva i
njegovo efikasno ulaganje je osnovni preduslov za rast aktivnosti u finansijskim institucijama.

13
 Sadražaj

Uvod............................................................................................................................................1

Finansijske institucije kao firme i posrednici.............................................................................2

Depozitne banke..........................................................................................................................3

Štedno zajmovne zajednice.........................................................................................................4

Štedionice....................................................................................................................................5

Osiguravajuće kompanije............................................................................................................6

Penzioni fondovi.........................................................................................................................7

Investicioni fondovi....................................................................................................................8

Investicione banke.......................................................................................................................9

Brokersko-dilerske kuće...........................................................................................................10

Finansijske kompanije ..............................................................................................................11

Hipotekarne institucije..............................................................................................................12

Zaključak...................................................................................................................................13

14
Literatura:

Šaban Nurić „Poslovno pravo“ Univerzitet za poslovni inžinjering i menadžment, Banja Luka
2010. godine

Roger LeRoy Miller, David D. VanHoose „Moderni novac i bankarstvo“ Zagreb, 1993.
godine

Nenad M. Vunjak, Ljubomir D. Kovačević „Bankarstvo“ Subotica, 2006.godine

Hilmija Šemić „Trgovačko pravo“ Pravni fakultet Univerziteta u Bihaću, Bihać/Sarajevo

2000. godine

15