ISSN 0350-8773

Praxis Medica
Vol. 48, No. 1

PRISHTINË, 2006
 ISS 0350-8773
PRAXIS MEDICA
2006, Vol. 48, No. 1
Redaktorët e nderit/ Honorary
editors:
Prim. Dr. Daut MUSTAFA
Prof. Dr. Izedin OSMANI
Prof. Dr. Sadete MEKULI
Prof. Dr. Simë DOBRECI
Kryeredaktor / Editor in chief
Binak KASTRATI
Zëvendës kryeredaktor/ Vice
editor in chief Osman SEJFIJA
Sekretar / Secretary
Halil AHMETAJ
Këshilli redaktues-Editorial
Board:
Osman SEJFIJA, Isuf
DEDUSHAJ, Nexhmi
HYSENI, Shemsedin
DRESHAJ, Halil AHMETAJ,
Naser RAMADANI,Gani
BAJRAKTARI, Blerim
KRASNIQI, Binak
KASTRATI
Lektor për gjuhën shqipe
Ali Llunji
Prishtinë, 2006
Adresa e redaksisë / Editorial
Board address:
Biblioteka e Fakultetit të
Mjekësisë, Klinika e ORL-së,
QKUK, Prishtinë
E-mail:
praxismedica@netscape.net
praxismedica@msn.com
Praxis Medica shtypet në
tirazh 800 ekzemplarë
PËRMBAJTJA – CONTENTS
1. A. Hasani.: ANESTEZIA DHE VDEKJA.
4. Z. Baruti-Gafurri, L. Begolli, V.Topciu, H. Paçarizi, B. Zhubi.: IMUNOGLOBULINAT
E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT AKUT
POSTSTREPTOKOKCIK.
9. V. Beqaj-Zhjeqi: FAKTORËT ETIOLOGJIKË TE PARALIZA CEREBRALE NË
RAJONIN E PRISHTINËS.
17. N. Hyseni, S. Llullaku, S. Grajqevci, M. Berisha, S. Statovci, G. Ceku, K. Ukperaj, D.
Koqinaj, A. Shefkiu, Xh. Ademaj , I. Ademaj, S. Haliti, S. Spahia, Sh. Hasimja: CISTAT
ABDOMINALE TË FËMIJËT.
23. N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE.
30. R. DACI, H. RAMADANI, XH. SEJDIU: ANALIZA E MATABOLIZMIT E
KARBOHIDRATEVE TE FETUSI ME SHTATZËNËSI NORMALE DHE
DIABETIKE (NË TERAPI ME INSULINË)
41. Z. Gashi1, Z. Kabashi1, B. Resuli2, R. Hoxha3, A. Haziri1: EFEKTI I TERAPISË SË
TREFISHTË TË TË SËMURËT ME ULÇERË
46. L. Kamberi1, N. Rexhepaj1, B. Krasniqi2, R. Hoxha2, Sh. Krasniqi2, B. Neziri B3.:
VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE TË EKG NË INFARKTIN AKUT TË
MIOKARDIT.
54. Sh. Krasniqi, H. Bytyqi, B. Krasniqi, B. Neziri, L. Kamberi.: ANALIZA VITALE
ESENCIALE DHE JOESENCIALE E ANTIBIOTIKËVE TË SHPENZUAR NË
KLINIKËN E KIRURGJISË DHE TË ORTOPEDISË TË QKUK
59. P. Buzhala, N. RAMADANI.: EPIDEMIA E SALMONELLOZËS NË REPARTIN
PEDIATRIK TË QENDRËS MJEKËSORE NË PEJË NË VITIN 1996.
64. V. Sahatçiu-Meka,1 R. Izairi,2 S. Rexhepi,2 A. Gashi3, K. Pallaska4, S. Manxhuka-Kërliu,5
A. Rexhepi.1: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES,
SIMPTOMAVE PRODROMALE DHE ARTIKULARE TEK ARTRITI
REUMATOID SEROPOZITIV DHE SERONEGATIV.
73. R. Sopi1, F. Halili2, K. Bislimi2, M. Jakupaj1: EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË
AKTIVITETIN E KATALAZËS NË VESHKA, NË TRU DHE NË ZEMËR TE
MINJTË E LLOJIT MUS MUSCULUS-LINJA ALBINE.
77. B. Abdullahu.: STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE
80. I. Fazliu, P. Abrashi, B. Bicaj, S. Zatriqi, F. Zyferi, R. Bajrami, A. Sharku, V. Dedushaj-
Fazliu, A. Krasniqi.: EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKE
NË MJEKIMIN E TË SËMURËVE ME TUMORE MALINJE TË TRAKTIT
INTESTINAL TË SIPËRM.
83. S. Sllamniku, C.Bytyçi, B.Ibrahimi, F. Muhadri, G. Jashanica, S.Uka, Xh.Gashi.:
TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE SPASTIKE TE
PARALIZA CEREBRALE.
87. R. Daci, R. Kasumaj, Xh. Sejdiu.: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT
TË BAKTERIURISË ASIMPTOMATIKE NË SHTATËZËNI.
95. M. AVDIU.: ABLAKTACIONI I HERSHËM VUAJTJE PËR FOSHNJAT, SFIDË
PËR NËNAT DHE PERSONELIN SHËNDETËSOR.
1
102. L. Kamberi, 1F. Hima, 1N. Rexhepaj, 2B. Krasniqi.: PARASHIKIMI I
VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT TË MIOKARDIT NËPËRMJET
PARAMETRAVE TË NDRYSHËM KLINIKË DHE ELEKTROKARDIOGRAFIKË
108. S. Sllamniku, A. Pustina, C. Bytyçi, F. Morina, B. Ibrahimi, A. Tolaj, D. Xhigoli.:
OSTEOMA OSTEOIDE SI TUMOR BENINJ I ESHTRAVE
111. B. Abdullahu.: STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ
PARACETAMOLIT NЁ DY FORMULIME TЁ NDRYSHME NЁ TRAJTЁ
SHURUPI
116. B. Gjikolli, B. Haxhihasanoviq, F. Dalagija, F. Gavrankapetanoviq, H. Ymeri, Xh. Bicaj,
L. Lincender, E. Osmani, V. Gashi, A. Bjorn, H. Klingenstierna.: DILATIMI ME
BALONË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE
121. Sh. Dukaj, A. Selmanaj, M.Bala, A.Dukaj.: PREVENTIMI I TIAMINË
HIPOVITAMINOZËS (BERIBERIT INFANTIL) TE NJË RAST YNI I DYSHUAR
PËR KËTË SËMUNDJE
124. P. Abrashi, I. Fazliu, S. Tmava, I. Zekaj, V. Rexhepi, R. Bajrami, A. Sharku, B.
Sermaxhaj, A. Latifaj, M. Hoxha, R. Karanezi, D. Kryeziu, F. Zyferi.: TUMORET E
RETROPERITONEUMIT
127. Y. Aliu, S. Tmava, B. Kelmendi, V. Skenderi.: ERCP DHE LAPAROSKOPIA SI
METODA TË KOMBINUARA NË ZGJIDHJEN E PROBLEMIT TË
KOLECISTOKOLEDOKOLITIAZËS
130. IN MEMORIAM: Dr. Vezir Bajrami, MD
131. INFORMATË. ESPID 2006
2
UDHËZIME PËR AUTORË
PRAXIS MEDICA boton punime shkencore dhe profesionale të të gjitha
fushave të mjekësisë, punime kërkimore, artikuj revyalë, vështrime me
interes për mjekësinë, raporte rastesh, njohuri të reja nga mjekësia, letra
drejtuar Redaksisë, recensione librash dhe njoftime. Punimet duhet të jenë
origjinale dhe të pabotuara më parë diku tjetër.
Udhëzimet për autorë mbështeten dhe janë adaptuar sipas rekomandimeve
në Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical
Journals. N Engl J Med 1991;32A:424-8.
1. TEKSTI I PUNIMIT
Punimet botohen në gjuhën shqipe, ose në gjuhën angleze. Punimi shtypet në
rreshta të rregultë (deri 60 rreshta në një faqe; të përdoret rrallori 1 i
kompjuterit), vetëm në njërën faqe të letrës dhe me margjinë 3 cm përreth.
Punimi, pas lekturimit, të rishtypet dhe të dërgohet në 3 kopje (përveç
origjinalit, dy të tjerat mund të jenë fotokopje). Punimi duhet të jetë edhe në
disketë.
Punimet origjinale kërkimore-shkencore, profesionale dhe revyale mund të
kenë deri 12 faqe (me të gjitha shtesat), përshkrimi dhe raporti i rasteve
interesante deri në 6 faqe, kurse çdo shkrim tjetër (p.sh. raporti nga tubimet
shkencore dhe profesionale, recensione librash, njohuri të reja nga mjekësia
ose letër redaksisë) 1-2 faqe.
1.1. Përgatitja e punimit. Çdo pjesë e punimit - titulli, rezymea me fjalët
bosht, teksti, referencat, tabelat dhe fotografitë - duhet të jenë të veçanta.
1.2. Titulli duhet lë jetë konciz dhe informativ. Të përcillet nga emri dhe
mbiemri i plotë i çdo autori, si dhe emri e institucionit ku është bërë punimi.
1.3. Rezymea, pa shënime për autorët, shkruhet në vetën e tretë njëjës, jo më
shumë se 150 fjalë (më të shumtën një faqe). Kjo përmban vështrimin e
përgjithshëm të temës, qëllimin e punimit, materialin dhe metodat, rezultatet
dhe përfundimet krysore (pa të dhëna nga literatura). Në të theksohen
aspektet e reja dhe të rëndësishme të studimit ose të· hulumtimit. Rezymea
duhet të jetë faktografike, jo përshkruese. Shkurtesat, perveç njësive
standarde të matjes, të mos përdoren. Nën rezyme shënohen 2-5 fjalë bosht
(ose fraza të shkurtëra), që janë thelbësore për klasifikimin dhe identifikimin
e përmbajtjes së punimit.
1.4. Titulli dhe rezymea e punimit shkruhet edhe në gjuhën angleze
1.5. Teksti i punimit duhet të përmbajë hyrjen, materialin dhe metodat,
rezultatet, diskutimin dhe përfundimin.
1 5.1. Hyrja, .shkruhet në kohën e tashme, duhet të jetë sa më e shkurtër dhe
të paraqesë në mënyrë të qartë e të saktë thelbin e problemit dhe qëllimin e
punimit. Referencat që merren me këtë problem të përmenden në mënyrë
telegrafike. Të dhënat nga literatura (autorët, referencat), kudo që
përmenden në tekst të punimit, duhet të shënohen në kllapa, me shifra arabe,
të cilat duhet t'u përgjigjen atyre në regjistrin e literatures. Emrat e barnave
shkruhen me emrat e tyre gjenerikë.
15.2. Materiali dhe metodat e punës, të shkruara në kohën e kaluar,
duhet të parmbajnë të dhënat se çka dhe .si, ku dhe kur është
punuar. Metoda e punës përshkruhet qartë, meqë ia bën të
munshme lexuesit ta kuptojë punimin. Metodat e njohura nuk
përshkruhen, por përmenden nga literatura.
1.5.3. Rezultatet e punimit, të shkruara në kohën e kaluar, duhet
renditur qartë dhe saktë; të përdoren njësitë e SI - sistemit
internacional (në kllapa mund të shënohet edhe njësia matëse
tradicionale). Me rëndësi është përpunimi statistikor i rezultateve.
1.5.4. Diskutimi, i shkruar në kohën e tashme, është interpretimi i
rezultateve të përftuara dhe krahasimi i tyre me njohuritë e
deritashme e me të dhënat nga literatura.
1 5.5. Përfundimi, që është i thukët, del nga qëllimi i punimit dhe nga
diskutimi. Në të autori jep mendimet, sugjerimet dhe propozimet e veta.
1.5.6. Një mirënjohje e shkurtër, kushtuar atyre që e kanë ndihmuar autorin,
mund të shënohet në fund të tekstit.
2. ILUSTRIMET
Çdo ilustrim duhet të ketë titullin, pjesën tekstuale, .shënimet ose
shpjegimet, të gjitha në gjuhën shqipe dhe angleze. Ilustrimi duhet
të jetë i kuptueshëm edhe pa lexuar tekstin e punimit. Shpjegimet
(legjenda) shënohen në ilustrim. Parapëlqehet madhësia e
ilustrimeve (tabelave, grafikoneve, fotografive. skicave) deri 6x8
cm (maksimum 9x12). Marrja dhe riprodhimi i ilustrimeve nga
autorë të tjerë, duhet të bëhet me lejen e botuesit dhe të autorit.
Origjinali i çdo ilustrimi dërgohet bashkë me dy fotokopje. Në
tekstin e punimit autori duhet të shënojë vendet e parapara për
ilustrime përkatëse. Ilustrimet duhet kufizuar në numër të
arsyeshëm, meqë këto e shtrenjtojnë botimin.
2.1. Titulll, i shkruar në krye të ilustrimit, duhet të jetë konciz dhe
përmbajtësor, ashtu që lexuesi ta ketë të qartë për çka është fjala.
2.2. Tabelat dhe grafikonet duhet të jenë të qarta dhe të
kuptueshme lehtë, jo të komplikuara dhe të stërngarkuara me të
dhëna. Shkurtesat e përdorura (shifrat romake, shkronjat e mëdha,
ose shenjat e tjera) shpjegohen nën ilustrim.
2.3. Fotografitë parapelqehet të jenë, përveç në disk, në vendin
e parapar të tekstit, edhe në letër me shkëlqim të mirë. Përshkrimi
i fotografive duhet bërë në fletë të veçantë. Në anën e pasme të
fotografisë shkruhet me laps numri i saj dhe titulli i punimit (pa
emrat e autorëve). Këto të dhëna mund të shkruhen në një etiketë,
që pastaj ngjitet në anën e pasme të fotografisë. Parapëlqehet që
vendet e rëndësishme të fotografisë të shënohen me shigjetë. Të
sëmurëve, para se të fotografohen, u mbyllen sytë me një shirit të
zi për të mos u identifikuar.
2.4. Skica vizatohet në mënyrë profesionale me tush të zi, në paus
ose në letër të hardhë. Shkronjat dhe shenjat duhet të jenë të qarta
dhe me intensitet të njëjtë, kështuqë, edhe pas zvogëlimit në
shtyp, lë jenë të lexueshme.
3. REGJISTRI I LITERATURËS shkruhet në në fund të
punimit. Autorët (referancat), të cilët përmenden me shifra arabe
në kllapa në tekstin e punimit, në regjistër të literaturës radhiten
sikurse janë përmendur në tekst. Shënohet numri rendor arab,
pastaj të gjithë autorët e referencës, përveç nëse janë më shumë se
6 autorë, kur do të shkruhen 3 autorët e parë me shkurtesën e b.p.
Pika nuk përdoret pas inicialeve të emrave të autorëve. Shkurtesat
për revista shënohen sipas regjistrit në Index Medicus.
Shembuj për regjistrim të literaturës nga
3.1 Revista
Koçinaj Y. Hima F, Rexhepi H, Thaçi A. Sindroma koronare si
gjendje urgjente në kardiologji. Praxis Medica 1985; 28: 15-7A.
3.2. Suplementi i revistës
Waytt JI, Rathbone BJ. Imumne response of the gastric mucosa to
Compylbacter pylori. Scan J Gastroenterol 1988;23 (suppl
142):44-9.
3.3. Libri
Kërçiku K. Zhvillimi i shëndetësisë në Shkodër gjatë shek.
XVILXX. Tiranë: Mihal Duri, 1962: 137-49.
3.4. Kapitulli i librit
Schiebler CL, Van Mierop LHS, Krovetz LJ. Diseases of
tricuspid valve. Në: Moss AJ, Adams F, (red.). Heart disease in
infants, children and adolescents. Baltimore: Williams and
Wilkins, 1968:134-9.
3.5. Monografia
Dhimitri Ll. Hepatitet virale. Tiranë: Tetë Nëntori, 1974.
3.6. Përmbledhja e punimeve
Disha M. Veprimet anësore dhe toksike të barnave. Përmbledhje e
referateve dhe rezymeve të takimit IV Profesional të Mjekëve të
Kosovës. Prishtinë, 1986: 29-32.
3.7. Grupi i autorëve
Multicentr Postinfarction Rescarch Group. Risk stratifaction and
survival after myocardial infarction. N Engl J Med 1983; 309:
331-6.
3.8. Arfikulli anonim
Artikull anonim. Coffe drinking and Cancer of the pancreas. Br
Med J 1981;283:626.
3.9. Disertacioni
Cairns RB. Infrared spectroscopic studies of solid oxygen
(Disertacion). Berkeley, California: University of California,
1965, faqe 156.
3.10. Magjistratura
Në mënyrë të njëjtë si disertacioni.
3.11. Gazeta
Latifi H. Tuberkulozi në Kosovë në periudhën janar-tetor. Bujku
1994 (20 dhjetor);1014: 6.
Në një fletë të veçantë, që i bashkangjitet punimit, për çdo autor
duhet shënuar shkalla e titullit akademik, fusha e specializimit,
institucioni ku ështe bërë punimi, adresa e vendit të punës dhe e
banimit, adresa e e-mailit, si dhe numrat e telefonit.
NJOFTIM. Punimet që nuk janë në përputhje me udhëzimet, si
dhe ato që refuzohen, i kthehen autorit. Punimet i nënshtrohen
recensionit. Redaksia e Revistës cakton renditjen e botimit të
punimit, rezervon të drejtën si për pakësimin e numrit të
ilustrimeve, ashtu edhe për përshtatjen e tekstit të punimit.
Punimet nuk paguhen. Autorit mund t’ i jepen falas disa separate
të punimit të botuar.
.
Praxis Medica 48-1; 1-3.
ANESTEZIA DHE VDEKJA
A. Hasani. Klinika e Anesteziologjisë dhe Mjekimit Intensiv, QKU, Prishtinë
REZYME
Anestezia është njëri ndër çastet më sigjifikante në
historinë e mjekësisë. Fokusohet në nevojat
individuale të pacientëve me qëllim të sigurimit të
kushteve optimale për kujdesin e tyre. Incidenca e
vdekjeve nga anestezia ka treguar rrënje të
theksuar viteve të fundit. Në sajë të monitorimit të
sofistikuar, rritjes së nivelit të edukimit të
kuadrove, njohjes së efekteve fiziologjike të
anestetikëve, përcjelljes më të saktë të informatave
lidhur me shkaqet e mortalitetin nga anestezia,
shkalla e mortalitetit është ulur dukshëm. Njëri
ndër çastet më të rëndësishme ndërmjet
anesteziologëve është përmirësimi i rezultateve të
anestezisë dhe sigurisë së pacientit.
HYRJA
Anestezia modern fokusohet në sigurinë e
pacientit duke penguar dhe sanuar ndërlikimet e
Anestezisë. Zvogëlimi i morbiditetit dhe
mortalitetit të shkaktuar gjatë anestezisë arrihet, në
radhë të parë, duke i kushtuar kujdes të posaçëm
faktorit njeri, respektivisht anesteziologut,
mirëqenjes së tij, identifikimit, kompetencave dhe
orientimit profesional të tij, si dhe aftësive
organizative dhe aftësive për të vlerësuar dhe
parashikuar(1).
Standardet ndërkombëtare mbështeten në
sigurimin e pajisjeve teknike përkatëse, të cilat
janë njëkohësisht edhe bashkpunëtor i mirë me
anesteziologun, pra ekziston korelacioni njeri-
makinë. Monitorët e sofistikuar me anë të të cilave
bëhet vlerësimi i funksioneve vitale të pacientit,
luajnë rol të madh. Kompanitë farmaceutike
vazhdojnë të prodhojnë anestetikë më të sigurt dhe
me efekte anësore më të vogla për organizëm.
Njohja e mekanizmit të veprimit të anestetikëve,
përgatitja përkatëse e pacientëve për intervenim
kirurgjik dhe ngritja e nivelit të kirurgjisë, janë të
domosdoshme.
Mortaliteti nga anestezia nis të studiohet nga viti
1950, dhe në çdo 10,000 pacientë të nënshtruar
anestezisë 1 vdiste nga ndërlikimet e anestezisë.
Në saje të fakteve të lartpërmendura vdekja nga
anesteza është ulur në 5-6 vdekje në 1,000,000
pacient të anestezuar (2).
1
Praxis Medica 48-1; 1-3
SUMMARY
Anesthesia is one of the most significant
moments in history of medicine and focuses
on patient’s needs and expectations to
optimize efficiency of care for individual
patients. The incidence of death associated
with anesthesia over a number of years has
shown a reduction in most species. However,
due to the introduction of sophisticated
monitoring devices, better training,
understanding of the physiologic effects of
anesthetics and better transmission of
information concerning causes of anesthesia
mortality, the mortality rate has fallen. The
most important result is the increase of interest
among anesthesiologists in improving
anesthesia outcomes and in patient safety.
HISTORIATI
Në vitin 1846 u zbuluan komponimet kimike,
të cilat shkaktojnë humbjen e vetëdijes dhe
mosndjeshmërinë në dhembje. Ky zbulim
ishte fillimi i një epokë të re në mjekësinë
bashkëkohore. Intervenimet kirurgjike tash
mund të kryheshin në mënyrë shumë më
komfore, si për pacientin, ashtu edhe për
kirurgun (3).
Aplikimi i anestetikëve gjatë intervenimeve
kirurgjike u përcoll me vdekshmëri të lartë të
pacientëve. Shkaqet e vdekshmërisë së lartë
ishin anestetikët jo të përsosur, aparatura
jopërkatëse, mosnjohja e efekteve fiziologjike
të anestetikëve, si dhe mospërvoja e personit
që aplikonte anestezinë (kirurgu).
Vlen të përmenden përshkrimet e bëra nga Dr.
Ellison (4), i cili në vitin 1954 ishte
specializant i anestezisë në Universitetin e
Pensilvanisë. Anestezia realizohej me etër dhe
100% N2O, që jepej gjatë disa minutave, e që
përfundonte me hipoksi, hiperkarbi dhe
hiperventilim. Nga anestetikët intravenozë
përdorej thiopental. Ai jepej gjatë tërë
operimit, prandaj pacientët zgjoheshin me
shumë vështirësi. Intubimi i trakesë nuk ishte i
shpeshtë, aplikohej vetëm gjatë disa
intervenime si p.sh. gjatë kirurgjisë torakale.
Monitorimi përbëhej nga observimi i pulsit,
respirimeve dhe pupilave.
Anestezia fiton siguri më të madhe 150 vite
pas zbulimit të tij. Këtë e mundësojnë zbulimi
2 A. Hasani: ANESTEZIONI DHE VDEKJA
i anestetikëve joshpërthyes, me ndikim minimal në
funksionet vitale, aplikimi i anestetikëve lokalë,
mundësia e monitorimit të funksioneve vitale të
pacientit, si dhe përsosja e aparaturës. Por,
PSE PACIENTI VDES NGA ANESTEZIA?
Ndërlikimet më të shpeshta në anestezi me
përfundim fatal janë:
Udhëheqja e rrugës ajrore: Është i mirënjohur fakti
se mungesa e oksigjenit prej 4-6 minutash,
shkakton vdekjen e trurit, kurse zgjatja e mëtejme
e hipoksisë, arrestin kardiak dhe vdekjen. Gjatë
Anestezisë anestetikët shkaktojnë humbjen e plotë
të vetëdijes, kurse miorelaksantët paralizën e plotë
të muskujve respiratorë dhe aktit të frymëmarrjes,
prandaj rrugët ajrore sigurohen nga ana e tubusit
endotrakeal. Ndërlikimet që ndodhin në këto raste
janë: vendosja e tubusit në ezofag dhe intubimet e
vështira (mos vizuelizimi i laringsit si pasojë e
ndryshimeve anatomike tek i sëmuri). Ndërlikimet
mund të jenë edhe të natyrës teknike, si
laringoskopi joadekuat, shfryrja apo pëlcitja e kafit
të tubusit, tubusi joadekuat ose mosfunksionimi i
aparatit të anestezisë (aparati duhet të testohet para
çdo përdorimi). Një komplikim tjetër i shpeshtë
është edhe aspirimi i përbërjes së lukthit, prandaj
preferohet moskonsumimi i ushqimit dhe lëngjeve
6 orë para aplikimit të anestezisë. Rastet më të
predispozuara për aspirim janë shtatzënat, traumat,
respektivisht rastet urgjente dhe obstruksionet
intestinale. Në rastet e tilla aplikohet një teknikë e
posaçme, induksioni i shpejtë apo “crush
induction”(5).
Ventilimi: Pacienti i pavetëdijshëm, i paralizuar
dhe intubuar duhet të ventilohet në mënyrë
artificiale me qëllim sigurimi të shkëmbimit
përkatës të gazrave. Çrregullimet më të shpeshta të
ventilimit janë: ekstubimi i pacientit, diskonektimi
i cilësdo pjesë të aparatit të anestezisë, pengesa në
rrugët e frymëmarrjes, mosardhja apo shpenzimi i
komponentë, ndoshta vendimtare e rënies së
mortalitetit gjatë ndërhyrjeve kirurgjike, është
aplikimi i tij nga ana e ekspertit të kualifikuar,
pra anesteziologut.
oksigjenit. Të gjitha këto mund të sanohen
vetëm me zgjuarsinë e anesteziologut dhe të
ekipit përreth (6).
Qarkullimi: Kolapsi cirkulator shkakton
vdekjen e indeve, organeve dhe në fund,
vdekjen e vetë pacientit. Roli i anesteziologut
mbështetet në monitorimin dhe korrigjimin
adekuat të hipovolemisë dhe gjakderdhjeve.
Kolapsi cirkulator mund të jetë pasojë edhe e
dozimt të rritur të anestetikëve. Kujdes i
veçantë gjatë dozimit duhet t´i kushtohet
fëmijëve, të sëmurëve me sëmundje
përcjellëse, çrregullimeve të koagulimit të
gjakut dhe pacientëve në hipovolemi (7).
Reaksionet alergjike: Anestetikët inhalatorë
nuk shkaktojnë reaksione alergjike.
Reaksioneve alergjike vdekjeprurëse
shkaktojnë disa miorelaksant, anestetikë
intravenoz dhe antibiotikë. Vëmendje e madhe
i kushtohet latex alergjive. Roli i
anesteziologut, në këto raste bazohet në
intervenim të shpejtë dhe adekuat (8).
Hipertermija malinje (MH): Është gjendje
fulminante hipermetabolike e muskulaturës
skeletore, e indukuar nga anestetikët inhalator
(halotani) dhe suksinilkolina, si dhe stresi e
mbingarkesa. Temperatura e lartë, rigjiditeti i
muskujve, takikardia, tahipnea, acidoza
metabolike dhe respiratore, hiperkarbia, janë
shenja të hipertrmisë malinje. Në 80% të
rasteve vdekja është e pashmangshme.
Incidenca e saj sillet prej 1:60,000 nëse është
administruar suksinilkolina dhe 1:200,000
nëse nuk është administruar suksinilkolina.
Etiologjia është ende e paqartë, por dihet se
Praxis Medica 48-1; 1-3. 3

është një sëmundje multifaktoriale gjenetike. 1. Trajnimi, edukimi dhe

Zbulimi dhe aplikimi i Dantrolenes ka ulur mbikëqyrja,
shkallën e mortalitetit nga hipertermia malinje (9). 2. Monitorimi përkatës dhe
Faktori njeri: Anesteziologu bashkëkohor është vigjilenca,
shumë më tepër se administrator i thjeshtë i 3. Zbulimi i limiteve që ngrisin
barnave. Ai parandien dhe reagon në çdo performansën individuale,
ndryshim të shkaktuar nga kirurgu dhe është 4. Dizajno dhe organizo vendin e
familjar me ndryshimet e shkaktuara nga punës,
preparatet anestetike. Lodhja, pagjumësia dhe 5. Sigurohu në punën e drejtë të
stresi gjatë punës mund të ndikojnë në uljen e ekuipmanit,
përqendrimit të anesteziologut, por asnjëherë në 6. Vepro dhe elimino rreziqet.
uljen e përgjegjësisë së tij. Mirëkuptimi i ekipit Siguria e pacientit nuk është e çastit. Ajo nuk
dhe sidomos kirurgut janë të mirëseardhura për të është objektivë që duhet të realizohet apo
dy palët. problem që duhet të sanohet. Siguria e
Rëndësia e problemit në fjalë parashtroi pacientit është domosdoshmëri e
propozimin e masave preventive, nga ana e vazhdueshme dhe e pashmangshme për çdo
Shoqatës Amerikane të Anesteziologëve (10). mjek dhe personel shëndetësor.
Ato janë:

LITERATURA
1. A. M. Zbinden. The human factor and anaesthesia outcome. ESA refresher courses. 2000.
2. Warden, Borton. Reduction of anesthesia-related events. NSW 1993.
3. Macintosh RR. Deaths under anesthetics. Br J Anaesth 1948; 21: 107-36.
4. Pierce, Ellison C. Jr. The 34th Rovenstine Lectures: 40 Years behind the Mask: Safety Revisited.
Anesthesiology: Vol. 84 (4) 1996: 965-975.
5. Lunn JN et al. Epidemiology in anesthesia. Br J Anaesth2002; 54: 803-809.
6. Caplan RA et al. Adverse respiratory events in anesthesia. Anesthesiology 1990; 72:828-33.
7. Dupuis JC et al. Clinical application of cardiac risk indices. Can J Anesth 1991; 38: 1055-64.
8. Keenan RL et al. Cardiac arrest due to anesthesia. J of Am Med Ass 1985; 253: 2373-7.
9. Lang SA et al. Alergic reactions during anesthesia. ASA Refresh Courses in Anesth 2002.
10. Kaplan RF. Malignant hyperthermia. ASA Refresh Courses in Anesth 2003
11. America Sosiety of Anesthesiologists: Ethical Guidelines for the Anesthesia Care of Patients. 1999
Directory of Members. Park Ridge, American Society of Anestehsiologists, 1999; 470-1.
Adresa për korrespodencë/ Address of correspondence:
Dr. Antigona Hasani, mr. sc.
Klinika e Anesteziologjisë dhe Mjekimit Intensiv,
Qendra Klinike Universitare, Prishtinë
e-mail: antigona_hasani@hotmail.com
 4 Z. Baruti-Gafurri:IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME
GLOMERULONEFRIT
IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT
AKUT POSTSTREPTOKOKCIK
Z. Baruti-Gafurri, L. Begolli, V.Topciu, H. Paçarizi, B. Zhubi.
QKUK Instituti i Biokimisë, Prishtinë
REZYME
Glomerulonefriti është inflamacion i veshkave i cili
vije si pasojë e imunoreaksionit dhe kryesisht atakon
glomerulët. Reaksioni imun i cili mund të shkaktojë
dëmtimin e glomerulëve fillon pas prezantimit të
antigjenit qelizave imunokompetente të cilat
sintetizojnë antitrupa qarkullues të krijuara me
proliferim klonal të qelizave B dhe me pasojë të
sekretimit të imunoglobulinave ( IgG,IgA dhe Ig M).
Qëllimi: pasi që glomerulonefriti është sëmundje
inflamatore dhe vije si pasojë e çrregullimeve imune
është e arsyeshme që në këtë punim të ekzaminohen
disa nga parametrat të përgjigjes imune humorale siç
janë imunoglobulinat (IgG, IgM dhe IgA). Materiali
dhe metoda: Në studim janë përfshirë 100 të
ekzaminuar prej të cilëve 50 të sëmurë nga
glomerulonefriti akut poststreptokoksik dhe 50
persona klinikisht të shëndoshë te të cilët është
përcaktuar niveli i IgG, IgA dhe IgM. Përcaktimi i
imunoglobulineve është kryer me metodën e
imunodifuzionit radial. Rezultatet:IgM janë të rritura
te të dy gjinitë, kurse në krahasim me grupin kontroll
është fituar dallim i lartë statistikor (p< 0.001) .
Dallimi më i madh është në grup moshat 9-11 vj. IgA
gjithashtu rezultojnë të rritura në të dy gjinitë pa
dallime, derisa dallimi në mes të dy grupeve ka
rezultuar me sinjifikancë të konsiderueshme me p<
0.01. Niveli i IgG ka shënuar ngritje të ndjeshme në
krahasim me personat klinikisht të shëndoshë dhe
është i nivelizuar te të dy gjinitë. IgM kanë rezultuar
me të rritura (92,1%) në krahasim me IgG (61,3%).
Duke u mbështetur në nivelin e imunoglobulineve
mund të përfundojmë se të sëmurët tonë kanë qenë
kryesisht në fazën akute të sëmundjes. Me
përcjelljen e nivelit të tyre për disa muaj mund të
flasim për prognozën e kësaj sëmundjeje e cila
shpesh mund të kalojë në kronicitet dhe të shkaktojë
pasoja të rënda.
Fjalët bosht Glomerulonefriti akut poststreptokoksik
( GNA), IgG, IgA,dhe IgM
HYRJE
Glomerulonefriti është inflamacion i veshkave i
cili krijohet si pasojë e imunoreaksionit dhe
kryesisht atakon glomerulët. Glomerulonefriti akut
(GNA) poststreptokoksik është inflamacion i
veshkave i cili përcillet nga streptokoku i grupit A
nefritogjen. GNA postreptokoksik është zbuluar së
pari si ndërlikim i periudhës së konvaleshencës së
Praxis Medica 48-1; 4-8
SUMMARY
Glomerulonephritis is a renal inflammation, as a
consequences of immunoreactions, which atacts
mainly the glomerules. Immunoreactions causes the
demages after the presence of antigen which makes the
immuno- components cells to product
immunoglobulins (IgA, IgG, IgM).
Aim; The aim of this stady was to determinate the
levels of imunoglobulins in glomerulonephritis as the
consequence of the immunohumorale response.
Material and methods. In this paper we analyses 100
persons, 50 of them were the patient suffering from
post-streptococcal acute glomerulonephritis and the
other 50 represents the control group. In all the causes
we determinate the levels of IgG, IgA and IgM.. We
used the method of radial immunodiffusion.
Results. We find the high levels of IgM, in the both
sexes and in compare with control group the
differences are statistically important ( p< 0.001).The
difference was most important in group of age from 9
to 11 years. The difference between the levels of IgA
in the patients and control group didn’t show the high
significant in compare with
IgM. (p<0.01).The levels of IgG was higher in
compare with control group and are statistically
important (p<0.001). IgM shows the sensitive increase
in the group of the patients, without any difference
between the males and females. Looking in percentage
IgM are higher for 92, 1% in compare with IgG which
increased in 61, and 3% of causes.
Conclusions Based on our results, we concluded that
the all patients that we stady, were in the acute phase
of disease. It is important, for those patients, to observe
the levels of imunoglobulins for same months for the
prognoses of the disease, because the chronic phase
can causes severe damages in glomerules.
Key words: post-streptococcal acute
glomerulonephritis, IgG, IgA, IgM.
etheve të skarlatinës në shekullin XVIII. Lidhja në
mes të streptokokut hemolitik dhe glomerulonefritit
akut është zbuluar në shek XX. Vdekshmëria te
fëmijët është më e vogël se 1%, ndërsa tek adultët
është signifikante( 25%). Atakon fëmijët prej
moshës 2-12 vjeçare. Në 5% të rasteve shfaqet te
fëmijët nën moshën 2 vjeçare ndërsa në 10% të
rasteve edhe mbi moshën 40 vjeçare(43).
Praxis Medica 48-1; 4-8
Glomerulonefriti akut (GNA) manifestohet me
hematuri, proteinuri, hipertension
Disa lloje të glomerulonefritit eksperimental dhe
glomerulo-nefritit human kanë ecuri të shkurtër,
kurse disa kanë ecuri progresive. Faktorët që
ndikojnë në ecurinë kronike të sëmundjes janë
përgjigjet e ndryshme imune të organizmit
(shtëpiakut), strukturat sasiore dhe cilësore të
veshkave, prania e hipertensionit, metabolizmi i
kalciumit, fosfateve dhe marrja e proteinave me
ushqim. Formimi i antitrupave specifikë është
proces i ndërlikuar i cili kryhet me interakcionin e
qelizave të ndryshme, me bashkëveprimin dhe
kooperimin e tyre. Reaksionin e fillojnë
makrofagët pastaj angazhohen T qelizat dhe në
fund B qelizat ku format e pjekura të saj, plazma
qelizat, formojnë dhe lirojnë antitrupat specifikë
ndaj antigjeneve të cilët shkaktojnë reaksionin
imunologjik. Për të bashkëvepruar makrofagët, T
dhe B limfocitet , i dërgojnë njeri-tjetrit “signale”
përmes substancave solubile.
Ato janë monokinet që i tajojnë monocitet dhe
makrofaget dhe limfokinet që i tajojnë
limfocitet(2). Reaksioni imun i cili mund të
shkaktojë dëmtimin e glomerulave fillon pas
prezantimit të antigjenit të qelizave
imunokompetente të cilat sintetizojnë antitrupa
qarkullues të krijuara me proliferim klonal të
qelizave B dhe me pasojë të sekretimit të
imunoglobulinave ( IgG, IgA dhe IgM).(3)
QËLLIMI I PUNIMIT
Pasi që glomerulonefriti si sëmundje inflamatore
është pasojë e çrregullimeve imune, është e
arsyeshme që në këtë punim të ekzaminohen disa
nga parametrat të përgjigjes imune humorale siç
janë imunoglobulinat (IgG, IgM dhe IgA).
MATERIALI DHE METODA
Në studim janë përfshirë 100 të ekzaminuar prej të
cilëve 50 të sëmurë nga glomerulonefriti akut
Tab1. Vlerat e titrit të IgM (g/L) sipas grupeve
Grupi
Parametrat statistikorë EXP
Numri i rasteve (N) 50
Vlera mesatare (Xb) 2.01
Vlera më e lartë,(Max) 3.30
Vlera më e ulët,(Min) 1.00
Intervali i variacionit (IV) 2.30
Devijimi standard (SD) 0.61
.
5
poststreptokoksik dhe 50 persona klinikisht të
shëndoshë. Personat e përfshirë në studim i takojnë
moshave prej 6-18 vjeç të të dy gjinive.
Grupi kontrollues është sajuar nga personat
klinikisht të shëndoshë. Tek ata, nëpërmjet
anamnezës dhe ekzaminimeve laboratorike, është
mënjanuar mundësia e pranisë së ndonjë
sëmundjeje. Të gjithë janë persona të cilët jetojnë në
trevën e Kosovës.
Përcaktimi i imunoglobulineve është kryer me
metodën e Imunodifuzionit radial në pllaka Partigen
të firmës Behring Werke A.G. Marburg, SRNU (G.
Mancini, A.D. Carbonara J. F. Hemens: 1965).
Reaksioni kryhet në një pllakë plastike të mbuluar
me xhelozë me lartësi konstante mbi të gjithë
sipërfaqen e pllakës dhe në të cilën është përzier
antiserumi. Antigjeni depozitohet në gropëza të
vogla dhe duke u nisur prej tyre ai shpërndahet në
xhel. Kjo shpërndarje vazhdon disa ditë, si pasojë
formohen disqe precipitimi. Diametri i unazës së
precipitimit është në përpjesëtim me sasinë e
antigjenit që është i pranishëm në gropëz.
Përqendrimi i imunoglobulineve në serumet e
ekzaminuara përcaktohet sipas diametrit të fituar, të
krahasuar me diametrin e fituar në serumet
standarde në shkallën aritmetikore. Standardet me të
cilat jemi shërbyer kanë qenë të të njëjtës firmë të
cilat u përgjigjen standardeve ndërkombëtare të
Imunoglobulinave humane të Organizatës Botërore
shëndetësore D.S. Raëe S.G. Anderson. G. Graf
1970 Rezultatet janë dhënë në g\l si mesatare
aritmetike.
REZULTATET
Imunoglobulina M (IgM) rezulton e rritur në
krahasim me grupin kontroll. Me testimin e dallimit
midis këtyre dy grupeve është fituar dallimi i lartë
statistikor midis mesatareve të titrit, (p<0.001), pra
sëmundja ndikon në rritjen e konsiderueshme të titrit
të IgM
Kontr T-testi P=
50
1.05 8.96 P<0.001
2.20
0.40
1.80
0.46
 6 Z. Baruti-Gafurri:IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME
GLOMERULONEFRIT

Grafiku 1. Vlerat mesatare te IgM sipas gjinisë dhe grupeve

Vlera msatare
2.5 2.06 1.98 2.01
2
1.5 1.04
1.02 1.06
1
0.5
0
F M Gjithsej
Gjinia
EXP Kontr

Imunoglobulina A (IgA), me titrin mesatar 1.82 te Ky dallim tregon sinjifikancë të konsiderueshme

të sëmurët, ka treguar dallim të konsiderueshëm në midis dy grupeve, (p<0.01).Tab 2
krahasim me të shëndoshët, me titër mesatar 1.42.

Tab2. Vlerat e titrit të IgA(g/L) sipas grupeve

Grupi
Parametrat statistikorë EXP Kontr T-testi P=
Numri i rasteve (N) 50 50
Vlera mesatare (Xb) 1.82 1.42 4.04 P<0.01
Vlera më e lartë,(Max) 3.10 2.50
Vlera më e ulët,(Min) 0.90 0.60
Intervali i variacionit (IV) 2.20 1.90
Devijimi standard (SD) 0.48 0.51

Grafiku 2. Vlerat mesatare tek IgA sipas

grupeve
2.5 2.26
Titri mesatar 1.95 1.78 1.82
2 1.67 1.74
1.48 1.42
1.3 1.32
1.5
1
0.5
0
6 - 8 v. 9 - 11 v. 12 - 16 v. të rriturit Gjithsej
grup-mosha
EXP Kontr

Imunoglobulina G rezulton e rritur te të sëmurët se te të sëmurët paraqitet rritje e konsiderueshme e

ky dallim është me sinjifikancë të lartë statistikore, titrit IgG.
(p<0.001), në bazë të cilave mund të përfundohet
Tab3. Vlerat e titrit të IgG(g/L) sipas grupeve
Grupi
Parametrat statistikorë EXP Kontr T-testi P=
Numri i rasteve (N) 50 50
Vlera mesatare (Xb) 16.20 10.04 12.10 P<0.001
Vlera më e lartë,(Max) 21.00 14.00
Vlera më e ulët,(Min) 10.00 6.50
Intervali i variacionit (IV) 11.00 7.50
Devijimi standard (SD) 2.87 2.16
 Praxis Medica 48-1; 4-8 7

Grafiku 3. Vlerat mesatare te IgG sipas grupeve

Titri mesatar
20 17.6 15.6
15.7 15.616 16.2
15
9.89 10.4 9.28 11.06 10.04
10

0
6 - 8 v. 9 - 11 v. 12 - 16 v. të rriturit Gjithsej
grup-mosha
EXP Kontr

Të dhënat për shkallën e rritjes së titrit të IgG dhe vlerat janë dukshëm më të ulëta, rritja është më e
IgM janë paraqitur në Tab.4. Të IgG, vlerat madhe, nga 1.05 në 2.01, ose për 0.96 ose për
mesatare të titrit janë rritur nga 10.04 te të 92.1%. Pra shkalla e rritjes së imunoglobulineve
shëndoshët, në 16.20, - pra për 6.16 njësi, që në është më e lartë tek IgM se sa tek IgG.
përqindje është 61.3%; kurse për IgM, edhe pse
Tab 4. Shkalla e rritjes së titrit të imunoglobulineve IgG dhe IgM te të sëmurët
Grupi Zvoglimi
Parametrat statistikorë EXP Kontr absolut %
IgG Vlera mesatare (Xb) 16.20 10.04 6.16 61.3
IgM Vlera mesatare (Xb) 2.01 1.05 0.96 92.1

Grafiku 4. Shkalla e rritjes së imunoglobulineve IgG dhe IgM te të sëmurët

Vlera mesatare e titrit
18 16.2
16 61.3%
14
12 10.0
10
92.1%
8
6
4 2.0
2 1.04
0
IgG IgM
EXP Kontr Imunoglobulina

DISKUTIMI e hershme dhe pastaj dobësohen, shpesh me shërim

Glomerulonefriti është inflamacion i veshkave ku
reaksionet imunologjike janë me rëndësi esenciale
për zhvillimin e sëmundjes.
Infeksioni me streptokokun e grupit A tipi 12 është
shpesh i shoqëruar me glomerulonefrit. Gjatë
infeksionit streptokoksik disa antigjene janë të lira
në qarkullim. Një ose dy javë më vonë antitrupat
sintetizohen dhe formohen imunokomplekset me
atigjenet streptokoksike. Në periudhën e hershme
të sëmundjes imunokomplekset qarkulluese
depozitohen në glomerulë duke shkaktuar
glomerulonefritin. Ndryshimet renale (dëmtimet
renale) arrijnë intensitetin maksimal në periudhën
komplet.(4)
Reaksioni imunologjik i cili mund të shkaktojë
dëmtim të glomerulëve fillon pas prezantimit të
antigjenit qelizave imunokompetente të cilat
sintetizojnë antitrupa qarkullues të krijuara me
proliferim klonal të qelizave B dhe me pasojë të
sekretimit të IgG, IgA dhe IgM.
Te të sëmurët me glomerulonefrit akut ka ndryshime
të imunoglobulinave në serum.(5,6)
Gentli dhe bashkëpunëtorët në 32 raste te fëmijët
me glomerulonefrit akut streptokoksik kanë gjetur
rritje të tri klasave të imunoglobulinave (IgG, IgA
dhe IgM ).(7)
8 Z. Baruti-Gafurri:IMUNOGLOBULINAT E SERUMIT TE TË SËMURËT ME GLOMERULONEFRIT
Sangalini me bashkëpunëtorët kanë gjetur rritje
vetëm të IgG në 30 fëmijë të cilat janë kthyer në
vlera normale pas 21-40 ditë.(8)
Masi me bashkëpunëtorët në 52 raste kanë gjetur
rritje të tri klasave të imunoglobulinave, me kthim
në vlera normale të IgG dhe IgM pas 4 muajve,
derisa IgA kanë përzistuar 6 muaj.(9)
Rodriguez në 119 pacientë ka gjetur rritje të IgG
dhe IgM me vlera normale të IgA.(10)
Rezultatet e punimit tonë flasin për një ngritje të
nivelit të IgM, IgA dhe IgG.
IgM janë të rritura te të dy gjinitë kurse në
krahasim me grupin kontroll është fituar dallim i
lartë statistikor (p< 0.001) . Dallimi më i madh
është në grup-moshat 9-11 vj.
IgA gjithashtu rezultojnë të rritura në të dy gjinitë
pa dallime, derisa dallimi me sinjifikancë të lartë
(p<0.001) paraqitet vetëm në grup moshat 9-11 vj.
Niveli i IgG ka shënuar ngritje të ndjeshme në
krahasim me personat klinikisht të shëndoshë dhe
është i nivelizuar te të dy gjinitë.
IgM kanë rezultuar me të rritura (92,1%) në
krahasim me IgG (61,3%).
Rezultatet konfirmojnë rritjen e tri klasave të
imunoglobulineve, me përqindje mjaft të lartë, te
pacientët me GAPS. Niveli i lartë i
imunoglobulinave korrespondon me nivelin e lartë
të antistreptolizinës, me vlera të zvogëluara të
komponentes C3 të komplementit si dhe me rritje
të uresë dhe të kreatininës të cilat indikojnë
depozitimin më të madh të imunokomplekseve në
veshka.
Gjithashtu është vërejtur të shtazët eksperimentale
se antitrupat kundër antigjenit glomerular janë
kryesisht IgM.(11)
Vlerat e ulëta të komponentëve të komplementit,
hematuria, proteinuria, vlerat e rritura të
imunoglobulineve, prania e imunokomplekseve
qarkulluese (nëse perzistojnë një kohë më të gjatë
disa javë ose muaj) janë si tregues të një prognoze të
keqe.
PËRFUNDIMI
Me analizimin e imunoglobulinave të serumit te të
sëmurët me glomerulonefrit akut post streptokoksik
te 50 të sëmurë ( 57 % meshkuj dhe 43% femra )
mund të përfundohet:
1. Niveli i imunoglobulinave M është rritur në
krahasim me grupin kontroll , me sinjifikancë të
lartë statistikore me p <0.001
2. Niveli i imunoglobulinave A është rritur me një
sinjifikancë të konsiderueshme në grupin e të
sëmurëve me sinjifikancë p<0.01
3. Niveli i imunoglobulinave G është rritur
gjithashtu me sinjifikancë të lartë në krahasim me
grupin kontroll me p< 0.001
IgM kanë rezultuar me të rritura (92,1%) në
krahasim me IgG (61,3%).
Duke u mbështetur në nivelin e imunoglobulinave
mund të përfundojmë se të sëmurët tanë kanë qenë
kryesisht në fazën akute të sëmundjes. Me
përcjelljen e nivelit të tyre për disa muaj mund të
flasim për prognozën e kësaj sëmundjeje e cila
shpesh mund të kalojë në kronicitet dhe të shkaktojë
pasoja të rënda.

LITERATURA
1.Massry SG, Jglassock RJ : Glomerulonephritis associated with infection . In: Textbook of
Nephorolgy. 3rd ed. 1995; 1: 698-703
2. Michels E, Stanzinger W., Sorg C Exp. J Immunol.,14,902,1984.
3. Furness PN. The formation complex deposits. J. Pathol 1991 Jul; 164 (3); 195-202.
4. Albini, B., Brentjens, J. R., Andres, G. A.: The immunopathology of the kidney. In: J. Turk (ed):
Current Topics in Immunology, NO. 11. E.Arnold 1979.
5. Manuel, G.G., david, S.A., Ruben. V.R., Salvador M.C., Fanny, A. Ch., Hugo. T.G.: Serum
immunoglobulins in acute poststreptococcal glomerulonephritis Med. ( mex ), 1985;16:101.
6. Mishra OP, Gang R,Usha, AliZ, Das BK. Immunoglobulins and circulating immune complexes in
nephrotic syndrom . Trop Pediatr. 1997 Apr; 43(2):93-7.
7. Gentili, A.; Bottone, E.; machia, E.; baldini, M.: La patologia delle immunoglobuline nella infanzia.
Min. Ped, 1970; 22:746.
8. Sangalini, A.; Quaglia,P.; Perdinazzi, R.C.; Maduli,R.: Dosaggio immunologico di 10 sieroproteine
in casi di glomerulonefrite acuta streptococcica della infanzia Min. Ped., 1974;26:297.
9. Masi, M.: Tazzari, R.: Comportamento del C3 e delle immunoglobuline sieriche nella
glomerulonefrite acuta poststrepto-coccica ipocomplementemica della infanzia. Min. Ped., 1977; 29:
825.
10. Rodriguez-Iturbe,B.: Carr,R.I.; Garcia, R.; Rabideau,D.; Rubio,L.; Mcintosh, R.M.: Cirkulating
immune complexes and serum immunoglobulins inacutew poststreptococcal glomerulonephritis. Clin.
Nephrol..1980;13:1.
11. Mishra OP, Gang R,Usha, AliZ, Das BK. Immunoglobulins and circulating immune complexes in
nephrotic syndrom . Trop Pediatr. 1997 Apr; 43(2):93-7.
 Praxis Medica 48-1; 9-16
FAKTORËT ETIOLOGJIKË TE PARALIZA CEREBRALE NË RAJONIN
PRISHTINËS
Beqaj-Zhjeqi V.: Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike Praxis Medica 48-1; 9-16
REZYME
Në Kosovë, numri i personave me aftësi të kufizuara
vlerësohet të jetë rreth 150.000. Ajo që brengos është
se aftësia e kufizuar nuk e prek vetëm personin, por,
gjithashtu, edhe familjen dhe rrethin e tij, kështu që
ndikimi i aftësisë së kufizuar është më i madh se që
supozojnë vlerat e sipërpërmendura. Në strukturën e
personave me aftësi të kufizuar vend i posaçëm u
takon personave me paralizë cerebrale që i
karakterizojnë problemet e shumëfishta fizike,
psikike, sensorike dhe psikologjike kështu që e bëjnë
problematikën edhe më komplekse, nga aspekti i
detektimit, trajtimit përkatës, rehabilitimit dhe
integrimit në shoqëri. Qëllim kryesor i punimit është
të paraqiten faktorët e mundshëm etiologjikë, veçoritë
socio-ekonomike, veçoritë e shtatzënisë, të lindjes së
nënave të personave me paralizë cerebrale në
regjionin e Prishtinës. Hulumtimi është bazuar në
shfrytëzimin e të dhënave nga dy lloje të anketave si:
anketa me 81 persona me paralizë cerebrale dhe
familjet e tyre, anketa me 150 gra që kanë lindur
fëmijë të shëndoshë. Faktorë të mundshëm
etiologjikë. janë problemet shëndetësore para, gjatë
shtatzënësisë dhe pas lindjes. Ata mund të jenë edhe
arsimimi i ulët i prindërve, numri i madh i anëtarëve
të familjes dhe i fëmijëve, kushtet e pavolitshme të
banimit, papunësia e prindërve dhe standardi i ulët i
familjes. Faktorë rreziku mund të jenë pesha e vogël
e foshnjës në lindje dhe lindja në mosha më të shtyra
të nënës edhe vizitat e rralla në këshillimore të
shtatzënave.
HYRJE
Sipas OBSH-së në botë janë 10-15 % persona me
aftësi të kufizuar. Aftësia e kufizuar nuk e prek
vetëm personin, por gjithashtu edhe familjen e
rrethin. Vlerësohet se vetëm në SHBA janë 36.1
milionë njerëz me aftësi të kufizuar. Në Kosovë,
sipas vlerësimeve të ndërkombëtarëve, numri i
personave me aftësi të kufizuar mund të jetë deri
në 150.000, të cilët, kryesisht, jetojnë në kushte të
varfërisë, izolimit dhe të stigmës. (13). Në
strukturën e personave me aftësi të kufizuar vend
i posaçëm u takon personave me paralizë
cerebrale, të cilën e karakterizojnë probleme të
shumëfishta fizike, psikike, sensorike dhe
psikologjike, kështu që e bëjnë problematikën
edhe më komplekse, si nga përkatës i detektimit,
trajtimit përkatës, rehabilitimit, ashtu edhe
integrimit të gjithmbarshëm në shoqëri. Njerëzit
9
E
SUMARY
In Kosova the number of disabled people is
approximately 150.000. The fact that disability
does not involve only one person, but also the
family and the society, is an issue of great
concern. Therefore, the impact of disability is
greater than the number suggested. Among the
disabled, are the people with cerebral palsy that
are characterized by multiple problems:
physical, psychological, sensorial; which makes
this a more complex issue in the aspect of
detection, treatment, rehabilitation and
integration in the society. Our goal was to
present, for analyzing the possible etiological
factors, socio-economical characteristics,
pregnancy and birth characteristics. The region
of Prishtina, The research was based in the data
collected from three different questioners:
questioner for disabled persons and their
families, (81), questioner with 150 women who
have children with no disabilities. Possible
etiological factors are: complicated birth and
health related problems during and before the
pregnancy. Other possible factors can be: poor
education of parents, large number of family
members and bad living conditions. The risk
factors can be: low birth weight, birth in late
ages, and very rare visits to the counseling
services for pregnancy.
me paralizë cerebrale janë popullatë
vulnerabile për shkak të nevojave më të mëdha
shëndetësore. Paraliza cerebrale është koleksion
çrregullimesh motorike që rezultojnë prej
dëmtimeve në tru, të cilat shfaqen para, gjatë ose
pas lindjes. Paraliza cerebrale është çrregullim
statik i trurit e jo progresiv, gjë që do të thotë
se procesi nuk keqësohet me kohë dhe
çrregullimet motorike nuk janë të përkohshme,
por të përjetshme. Çrregullimet shoqëruese të
paralizës cerebrale janë problemet neurologjike:
retardimi mental, aftësia e kufizuar për të
mësuar, epilepsia, dëmtimi i të pamurit, pengesa
në gëlltitje, dizartri, humbja e të dëgjuarit,
ngecja në rritje, stereognozia. Problemet
ortopedike: skolioza, dislokimi i gjurit,
kontraktura e nyjave, diskrepanca në gjatësinë e
këmbëve dhe efektet dytësore. Si pasojë e
10 Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës
kontrollit të dobët të muskujve të qafës, të gojës
dhe të gjuhës shfaqen jargitja, pengesa në të
ushqyerit dhe gëlltitja që çon kah malnutricioni,
çrregullimet në komunikim, depresioni, eshtrat
fragjile dhe frakturat e shpeshta, konstipacioni,
inkontinenca dhe dizartria. Vlerësohet se mbi 15
milionë njerëz në botë kanë paralizën cerebrale.
Incidenca e paralizës cerebrale është 2-3/1000.
Megjith progresin në shkencën e mjekësisë, në
kujdesin obstetrikë dhe pediatrik , gjatë këtyre
30 vjetëve të fundit është rritur dhe ka rezultuar
me mbijetesën e prematurëve me peshë shumë të
ulët, të cilët, në të kaluarën, do të vdisnin.
QËLLIMI
Qëllim i punimit është të shtjellohen faktorët e
mundshëm etiologjikë te paraliza cerebrale
veçanërisht :
- Faktorët antenatalë, natalë dhe postnatalë,
- Të vërtetohet a ekziston dallimi sinjifikant në
veçoritë socio-ekonomike të familjeve të
personave me paralizë cerebrale dhe lehonave që
kanë lindur fëmijë të shëndoshë.
-Të vërtetohet se a ekziston dallimi sinjifikant në
veçoritë e shtatzënisë, lindjes së nënave të
fëmijëve me paralizë cerebrale dhe nënave që kanë
lindur fëmijë të shëndoshë.
MATERIALI DHE METODA
Për hulumtim janë shfrytëzuar dy lloje të anketave,
anketa për personat me paralizë cerebrale dhe
familjet e tyre dhe anketa për grupin e kontrollit.
Në anketën e parë janë përfshi 81 persona me
Paralizë Cerebrale prej 112 sa kanë qenë të
regjistruar në regjistrin e OJQ-së “Handicap
International”, përgjigjet i kanë dhënë vetë
personat por edhe prindërit e tyre ose të afërmit
në rastet kur personi nuk ka qenë në gjendje të
japë përgjigje kualitative. Anketa është realizuar
në formë të intervistës.
Anketa e dytë përfshin 150 gra që kanë lindur
fëmijë të shëndoshë në regjionin e Prishtinës.
Intervista është realizuar nga ana e hulumtuesit
dhe një pjesë nga motrat e patronazhit në Qendrën
Kryesore të Mjekësisë Familjare. Për përpunim
statistikor janë përdorur këta parametra: Indeksi i
strukturës, mesatarja aritmetike, devijimi standard,
korrelacioni linear dhe testet si t-testi dhe X2-
testi.
REZULTATET
Në tabelën 1 janë paraqitur personat e anketuar
me paralizë cerebrale, sipas gjinisë, komunës,
vendbanimit dhe grup moshës. Prej 81
personave me paralizë cerebrale në regjionin e
Prishtinës, 31 kanë qenë femra ose 38,3 % dhe
50 meshkuj ose 61.7 %.Janë përfshirë nga 5
komunat e rejonit të Prishtinës. Pjesëmarrje më
të madhe ka pasur nga komuna e Prishtinës me
56.8 %, pastaj Fushë Kosova me Podujevën me
nga 14.8 %, Lipjani 8.6 % dhe Obiliqi
(Kastrioti) me 4.9 %. Në të gjitha komunat,
pjesëmarrja e meshkujve ka qenë më e madhe,
përveç Obiliqit. Për nga vendbanimi, 60.5 %
janë nga viset urbane dhe 39.5 % nga viset
rurale, sipas gjinisë më së tepërmi ka pas
meshkuj nga qyteti me 62.0 %. Me X2 testin
është gjetur se nuk ka dallim sinjifikant mes
personave të ekzaminuar sipas gjinisë dhe
vendbanimit. Mosha e të ekzaminuarve sillet
prej 1-40 vjeç. Pjesëmarrje më të madhe kanë
grup moshat (10-19) vjeç me 35.8 % me
pjesëmarrjen më të madhe të meshkujve me 42.0
% dhe (1-9) vjeç me 25.9 % prej të cilëve 32.3
% të femrave. (Tab.1 ) Mosha mesatare e
personave me paralizë cerebrale ka qenë 18 vjeç,
19 vjeç për femrat dhe 18 për meshkujt.
Problemet shëndetësore të nënave të fëmijëve
me paralizë cerebrale, para dhe gjatë
shtatzënisë, lindjes dhe herediteti janë
prezantuar në tabelën 2. Para shtatzënisë, 7,4
% të nënave të fëmijëve me paralizë cerebrale
kanë pasur ndërlikime, 3.7 % të tyre kanë pasur
hepatitin dhe 2.5 % aborte spontane,Gjatë
shtatzënisë, ndërlikime kanë pasur 19.8 %
kështu që, këto mund të kenë qenë faktor i
mundshëm në shfaqjen e paralizës cerebrale.
aktit të lindjes së fëmijës me paralizë
cerebrale, rreth 37 % të grave kanë pasur
ndërlikime, 16 % kanë pasur lindje të zgjatur
dhe 12.3 % nuk e kanë definuar llojin e
ndërlikimit. Në hulumtimin tonë është gjetur se
raste të ngjashme në familje kanë 18.5 % të
personave me paralizë cerebrale.
Praxis Medica 48-1; 9-16 11

Tabela 2. Struktura e problemeve me shtatzënësisë, lindjet e nënave të fëmijëve

meparalizë cerebrale dhe heredite

Krahasimi i karakteristikave socio- Përgatitja shkollore e prindërve ka treguar

ekonomike ndërmjet familjeve të
personave me paralizë cerebrale dhe të
familjeve të grave, që kanë lindur fëmijë
të shëndoshë. Si veçori socio-ekonomike
janë krahasuar të dhënat mbi përgatitjen
shkollore të prindërve, rreth numrit të
anëtarëve të familjes dhe numrit të
fëmijëve, kushtet e banimit dhe standardi
i familjes, punësimit të prindërve dhe
problemet shëndetësore të prindërve dhe
të anëtarëve të tjerë të familjes, të cilat
janë prezantuar në tab.3
dallime të konsiderueshme midis grupeve të
krahasuara. Niveli i shkollimit ka qenë
dukshëm më i ulët në grupin eksperimental.
Kështu, në grupin eksperimental, dominojnë
nënat pa shkollë, 44.4% ndaj 6.0 % në grupin
e kontrollit, kurse shkollimi i mesëm dhe i
lartë dominon te grupi kontrollit, me 73.3%
ndaj 23.5%, në atë eksperimental. Këto
ndryshime janë me sinjifikancë të lartë
statistikore, (p<0.01). Edhe për përgatitjen
shkollore e babait, raportet janë të ngjashme,
vetëm se dallimet janë më të vogla, për
shkollimin e mesëm dhe të lartë 88.0%, ndaj
12 Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës
56.6 %, në favor të grupit të kontrollit, kurse,
për ata pa shkollë dhe me shkollë fillore, ka
pasur pjesëmarrje dukshëm më të madhe në
grupin eksperimental. Ndryshimet paraqesin
sinjifikancë të lartë statistikore,
(p<0.01).Numri i anëtarëve në familje po
ashtu ndryshon sipas grupeve të krahasuara.
Ndonëse në të dy grupet më frekuente ka
qenë kategoria e familjeve 4-6 anëtarëshe, në
grupin eksperimental 42.0% dhe në atë të
kontrollit 56.0%, për kategoritë e tjera,
dallimet janë më të mëdha. Familjet me
numër të vogël të anëtarëve ,1-3 kanë qenë
Edhe numri i fëmijëve ishte më i madh në
grupin eksperimental, tek i cili ka zotëruar
familja me 4 e më shumë fëmijë, kurse, te
grupi i kontrollit, kanë dominuar familjet me
1-3 fëmijë, 80.0 %, ndaj 34.6 % në grupin
eksperimental. Numri mesatar i fëmijëve ishte
më të shpeshta në grupin e kontrollit, 17.3%,
ndaj vetëm 1.2 % në grupin eksperimental,
kurse familjet shumanëtarëshe, kanë qenë
dukshëm më të shpeshta në grupin
eksperimental, ato 7-9 anëtarëshe 39.5 %,
ndaj 13.3%, kurse ato me 10 e më shumë
17.3 %, ndaj 13.3 %.Numri mesatar i
anëtarëve të familjes ka qenë më i madh në
grupin eksperimental, 7.4 ndaj 5.8 në grupin
tjetër, dhe ky ndryshim është me sinjifikancë
të lartë statistikore, (p<0.01).Mendohet se ky
dallim është pasojë e arsimimit më të ulët të
prindërve në grupin eksperimental.
dukshëm më i lartë te grupi eksperimental, 4.3
fëmijë, ndaj 2.3 në grupin e kontrollit dhe ky
ndryshim tregon sinjifikancë të lartë
statistikore, (p<0.01).Po ashtu, edhe ky dallim
shpjegohet me shkallën e arsimimit më të ulët
te prindërit e fëmijëve me paralizë cerebrale, që
ka rezultuar me planifikimin e familjes.
Praxis Medica 48-1; 9-16
Kushtet e banimit janë krahasuar sipas të
dhënës se a posedojnë banesë personale apo
shfrytëzojnë banesë me qira. Këtu ndryshimet
ishin të vogla, edhe pse, diçka më shpesh,
banojnë me qira grupi eksperimental, 19.8 %,
Punësimi i prindërve, në përgjithësi, ishte më
i shpeshtë te etërit, se sa te nënat, por me
ndryshime të konsiderueshme për të dy
prindërit, midis grupeve të krahasuara. Kështu,
punësimi i nënës, në grupin eksperimental, ka
qenë i rrallë, vetëm 3.7%, ndaj 32.7% në atë të
kontrollit, kurse, punësimi i babait, ishte në
46.9 % të rasteve, ndaj 80.0%, sa ka qenë në
grupin e kontrollit. Këto ndryshime ishte me
sinjifikancë të lartë statistikore. (p<0.01). Ky
dallim mund të shpjegohet si pasojë e
kualifikimit profesional më të ulët dhe, sidomos
sakrifikimin e nënës për t’u kujdesur për
fëmijën me aftësi të kufizuar. Kujdesi për
13
ndaj 12.0% por këto ndryshime nuk ishin të
konsiderueshme, (p>0.05).
fëmijët e tillë është dukshëm më i lartë, se sa ai
ndaj fëmijëve me aftësi normale. Standardi i
përgjithshëm i familjes është përcaktuar me
analizën e të ardhurave dhe kvadraturës për
anëtarë të familjes. Sipas të dhënave, del se
standardi ka qenë dukshëm më i ulët te grupi
eksperimental. Kështu, me standard të ulët, janë
deklaruar 81.5%, ndaj 66.7 %, në grupin e
kontrollit, kurse te standardi i lartë, është e
kundërta, 12.7% me 3.7% në favor të grupit të
kontrollit. Me testin përkatës është fituar
sinjifikancë e lartë statistikore, (p<0.01), gjë që
mund të shpjegohet me numrin më të madh të
anëtarëve të familjes dhe papunësinë më të
14 Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës
lartë te grupi eksperimental. Gjendja
shëndetësore e anëtarëve të familjes është
evidentuar si me dhe pa probleme dhe është
analizuar ndaras për nënën, babain, vëllezërit
dhe motrat si dhe për anëtarët e tjerë. Në grupin
e kontrollit, praktikisht, të gjithë janë deklaruar
se nuk kanë pasur probleme shëndetësore të
anëtarëve të familjes, kurse, në grupin
eksperimental, problemet shëndetësore kanë
qenë dukshëm më të shpeshta, sidomos për
babain (51.5%) dhe për nënën 42.0%. Për këto
raste sinjifikanca shëndetësore ka qenë e
konsiderueshme, (p<0.01) e, po ashtu, edhe për
vëllezërit dhe motrat, ndërsa për anëtarët e
tjerë, dallimi nuk ka qenë i
konsiderueshëm(p>0.05).(tab.3) Veçoritë e
shtatzënësisë dhe të lindjes. Për shqyrtimin
eventual të faktorëve prenatalë dhe perinatalë
në shfaqjen e sëmundjes janë analizuar disa
veçoritë të shtatzënësisë dhe të lindjes, siç janë
mosha e nënës në lindje, distanca prej lindjes
paraprake, ndërlikimet në shtatzënësi dhe në
lindje, vizitat në këshillimore, muaji i
shtatzënësisë kur është kryer lindja, ndihma
profesionale gjatë lindjes si dhe vizitat te
punëtorët shëndetësorë dhe joshëndetësorë.
Këto të dhëna krahasuese për nënat me
paralizë cerebrale dhe të lehonave, që kanë
lindur fëmijë të shëndoshë, janë paraqitur në
tabelën 4. Sipas moshës, në të dy grupet
krahasuese ka dominuar grup-mosha 25-34
vjeçare, me pjesëmarrje 59.3 % te grupi
eksperimental dhe 55.3% tek ai i kontrollit ,
kurse, për grup moshat e tjera, dallimet janë
më të mëdha. Ndonëse grup-mosha më e re,
15-24 ka qenë më e shpeshtë në grupin e
kontrollit, 38.7%, ndaj 25.9%, grup-moshat e
tjera ishin më të shpeshta në grupin
eksperimental, prandaj edhe mosha mesatare,
ishin më e lartë në këtë grup, 28.2 vjeç ndaj
26.2% në grupin e kontrollit dhe ky dallim
është i konsiderueshëm,(p<0.05).Për vlerësimin
e ndikimit eventual të distancës prej lindjes
paraprake, janë marrë rastet që kanë pasur
lindje paraprake, 65 nga grupi eksperimental
dhe 105 nga ai i kontrollit. Distanca mesatare
ka qenë diçka më e lartë te grupi eksperimental,
2.74 vjet , ndaj 2.38 vjet në atë të kontrollit,
por pa sinjifikancë statistikore,. Ndërlikimet
gjatë shtatzënësisë dhe lindjes, kanë
ndryshuar shumë sipas grupeve të kontrollit.
Ndërlikimet e shtatzënësisë janë evidencuar në
16 veta të grupit eksperimental ose 19.8% të
tyre, kurse në grupin e kontrollit, në 10 raste
ose 6.7%, dhe këto ndryshime ishin me
sinjifikancë të lartë statistikore, (P<0.01).
Ndërlikimet e lindjes kanë qenë edhe më të
shpeshta në grupin eksperimental, me 30 raste
ose 37.0% të tyre, në krahasim me vetëm 6
raste ose 4.0% në grupin tjetër.
Vizitat në këshillimore gjatë shtatzënësisë,
kanë qenë më të rralla në grupin eksperimental,
në 47 raste se 56.0% të tyre nuk kanë vizituar
fare këshillimoren, kurse, në grupin e kontrollit,
vetëm 11 raste ose 7.3%. Numri mesatar i
vizitave në këshillimore ishin dukshëm më i
lartë në grupin e kontrollit, 4.61, ndaj 1.65, sa
ishin në grupin eksperimental, këto ndryshime
kanë qenë me sinjifikancë të lartë statistikore,
(P<0.01).
Muaji i shtatzënësisë kur është bërë lindja,
është analizuar për të vërejtur ndikimin
eventual të tij në paralizën cerebrale. Ndonëse
në grupin e kontrollit të gjitha lindjet janë
evidentuar në muajin e nëntë, (sipas deklaratës
së nënës), në grupin eksperimental, me paralizë
cerebrale, ka pasur 4 raste me lindje në muajin
e shtatë ose 4.9% dhe në muajin e tetë të
shtatzënësisë (12.3%), kështu që, rreth 17.2 %
kanë pasur lindje të parakohshme, ndryshime
këto që kanë qenë me sinjifikancë të lartë
statistikore, (P<0.01).
Sa i përket lindjes me ndihmë profesionale
është gjetur dallimi me sinjifikancë të lartë
statistikore (p<0.01) pasi që nga grupi i
kontrollit, 98.7% kanë lindur me ndihmë
profesionale ndaj 74.1 % të nënave të fëmijëve
me paralizë cerebrale (Tab.4).
Sipas peshës së foshnjës në lindje, në grupin
eksperimental, numri më i madh i foshnjave
kishin peshën 2.6-3.0 kg, dhe 3.1-3.5 kg,
16.0%, kurse, në grupin e kontrollit, 3.1-3.5 kg.
me 48.7 % dhe 3.6-4.0 kg., 31.3%. Foshnjat me
peshë deri në 2.5 kg. ishin dukshëm më të
shpeshta te grupi eksperimental, 24.7%, ndaj
6.0% në grupin tjetër. Pesha mesatare e
foshnjës në lindje ishte diçka më e lartë në
grupin e kontrollit, 3.42 kg, ndaj 2.91 kg. në
grupin eksperimental, që është me sinjifikancë
të lartë statistikore, (P<0.01)(tab.4).
Vizitat e nënës dhe të fëmijës te punëtorët
shëndetësorë brenda muajit të parë ishin
dukshëm më të shpeshta te grupi i kontrollit.
Kështu, në grupin eksperimental, në 43 raste
ose 53.1% të tyre nuk janë vizituar fare te
punëtorët shëndetësorë, ndaj 29.3% në grupin e
kontrollit, gjë që paraqet dallim të
konsiderueshëm. Situatë e kundërt ishte për
vizitat te punëtorët joshëndetësorë. Grupi
eksperimental i ka realizuar këto vizita në
Praxis Medica 48-1; 9-16
59.3% të rasteve, kurse grupi i kontrollit vetëm
në 12.7%. ( p<0.01).(tab.4)
PËRFUNDIMI
Si faktorë të mundshëm etiologjikë, mund të
numërohen problemet shëndetësore para
shtatzënësisë, pasi 7.4% të nënave kishin
probleme, ndërlikime gjatë shtatzënësisë 19.8%
dhe gjatë lindjes 26.9% prej të cilave 16.0% ishin
lindje të zgjatura edhe pse çrregullim jogjenetik
është konstatuar se është më i shpeshtë te familjet
që kanë pasur çrregullime të ngjashme. Në bazë të
analizës se veçorive socio-ekonomike, ka
ndryshime të konsiderueshme midis nënave me
fëmijë të sëmurë nga paraliza cerebrale dhe
lehonave me fëmijë të shëndoshë dhe se, këto
veçori, mund të jenë faktorë të rrezikut për
paralizën cerebrale, sidomos arsimimi i ulët i
prindërve, numri i madh i anëtarëve të familjes
dhe i fëmijëve, kushtet e pavolitshme të banimit
dhe standardi i ulët i familjes, papunësia e
prindërve, si dhe problemet shëndetësore të
familjes, sidomos, te prindërit dhe fëmijët e tjerë.
Në bazë të analizës së veçorive të shtatzënësisë
dhe të lindjes, ka ndryshime të konsiderueshme
midis nënave të fëmijëve me paralizë cerebrale
dhe të lehonave me fëmijë të shëndoshë dhe se
këto karakteristika mund të jenë faktorë të
rrezikut, sidomos, ndërlikimet e shtatzënësisë dhe
të lindjes, vizitat e rralla në këshillimore, lindja pa
ndihmë profesionale, pastaj, pesha e vogël e
foshnjës së porsalindur, (lindjet e parakohshme
dhe lindja në mosha më të larta të nënës).
Propozim i masave
1. Krijimi i një sistemi të informimit shëndetësor
të mirëfilltë, të përforcuar dhe efikas në
përcjelljen dhe mbikëqyrjen e statistikave
shëndetësore dhe të gjendjes shëndetësore të
popullatës dhe grupacioneve të veçanta të tij.
2. Zhvillimi i programeve parandaluese parësore
dhe dytësore të cilat kufizojnë sëmundjet dhe
aksidentet që shkaktojnë aftësi të kufizuar.
3.Të forcohet kujdesi parësor, sidomos, shëndeti i
nënës dhe fëmijës, të përfshihen të gjitha gratë në
këshillimore për nëna dhe fëmijë, të ngritët
kultura shëndetësore e nënave në parandalimin e
sëmundjeve, në kujdesin përkatës për foshnjën,
(ushqyeshmërinë, higjienën, kujdesi ndaj
lëndimeve).
DISKUTIMI
Nuk dihet shkaku i shumicës së rasteve me
paralizë cerebrale, mirëpo dihen faktorët e
15
rrezikut për shfaqjen e paralizës cerebrale , për
prindërit: nëna më e vjetër se 40 vjeç dhe më e re
se 20 vjeç, babai më i ri se 20 vjeç, nënat me
proteinuri të rëndë në shtatzënësi, gjakderdhje
vagjinale, hipertireoidizëm, retardim mental ose
epilepsi. Faktorët e rrezikut për paralizë cerebrale
për foshnjat: fëmija i parë ose i pestë e më
shumë, njëri prej binjakëve, posaçërisht, nëse
njëri binjak ka vdekur, pesha trupore më e vogël
se 1500 gr, prematurët, lindja me prezantim me
këmbë dhe lindja e ndërlikuar (1). Mirëpo nuk
ekziston ndonjë kombinim i caktuar i faktorëve që
do të rezultonin me shfaqjen e paralizës cerebrale.
Më tepër se 90 % të anomalive të lindura janë
rezultat i prekoncepcionit, shtatzënisë së hershme
dhe malnutricionit të nënës. Në hulumtimin e
realizuar nga UNICEFI, në bashkëpunim me
Institutin Kombëtar të Shëndetit Publik, është
gjetur anemi e lehtë dhe mesatare në 14 % të
grave si pasojë e ushqyeshmërisë jopërkatëse (2)
ndërsa, në literaturë, si shkaktar i paralizës
cerebrale është edhe dieta e varfër me Zn dhe
vitaminën B6 para dhe gjatë formimit të trurit të
fetusit.(3) gjë që mund të ndërlidhet edhe në
punimin tonë, nëse i marrim parasysh kushtet
materiale të papërshtatshme të shumicës dhe
kulturën shëndetësore të ulët të popullatës
kosovare në përgjithësi. Edhe sipas (4) është
vërejtur se faktorët prenatalë luajnë rol dominant
në etiologjinë e paralizës cerebrale. Në
hulumtimin tonë është gjetur se paraliza cerebrale
është e shpeshtë te familjet, të cilat kanë pasur në
historinë familjare ndonjë anëtar me çrregullime
të ngjashme. Paraliza cerebrale është përkufizuar
si çrregullim jogjenetik, sidoqoftë, është vërejtur
se ajo shfaqet më tepër te disa grupe etnike, p.sh
te pakistanezët, grupe raciale (amerikanët
afrikanë) dhe grupe socio-ekonomike (të
varfëritë). Në hulumtim (5) është gjetur se te
pakistanezët 51 % të martesave kanë qenë mes
kushërinjve të brezit të parë. Është e rrallë shumë,
por ekziston “Paraplegjia spastike familjare”(6).
Faktorë rreziku janë infeksionet gjatë shtatzënisë
(TORCH), toxoplazmoza, rubeola,
citomegalovirusi dhe herpes zosteri. Sipas
literaturës (7), rreziku për t’u zhvilluar paraliza
cerebrale rritet 9.3 herë më shumë, te foshnjat me
peshë normale nëse i janë ekspozuar infeksionit
(chorioamninonitis) në mitrën e nënës. Ndërsa
sipas (8) infeksionet gjatë shtatzënësisë, si
choriamnionitis ndjellin rrezikun e dyfishtë për
shfaqjen e paralizës cerebrale te fëmijët matur dhe
rrezikun e pesëfishtë, te fëmijët prematurë. Po
ashtu, edhe diabeti, toksemia e shtatzënisë,
trauma e nënës gjatë shtatzënisë, janë faktorë të
mundshëm etiologjikë për shfaqjen e paralizës
cerebrale. Trauma, besohet të ndikojë në
qarkullimin placental të reduktuar, emboli dhe
shkolitje të placentës. Sipas Gilles, një studimi 11
16 Zhjeqi-Beqaj V. Faktorët etiologjikë te paraliza cerebrale në rajonin e Prishtinës
vjeçar, është konstatuar se risku relativ për cerebrale dhe të porsalindurit që peshojnë më pak
shfaqjen e paralizës cerebrale, pas ekspozimit se 1500 gr për 25 herë janë më të rrezikuar, se sa
ndaj traumës, ka qenë 1.4, por pa dallim maturusët me peshë më të madhe se 2500 gr.
sinjifikant. Mirëpo, ende nuk dihet se a Shumë prematurë vuajnë nga hemoragjia
shoqërohet trauma gjatë shtatzënësisë me efektet intraventrikulare, e cila gjithashtu, është më e
neurologjike afatgjate te fëmijët. Abuzimi i shpeshtë te foshnjat me peshë të ulët, e rrallë te
alkoolit, duhanit dhe drogave e tjera si kokaina foshnjat që peshojn më tepër se 2000gr. Të
nga shtatzënat janë dokumentuar si faktorë porsalindurit me Abgar testin (më pak se 3 për
rreziku për dëmtime te frytit si dhe paralizën 20 min janë të rrezikuar prej paralizës cerebrale,
cerebrale. Dr.Sigmund Freud ka qenë përkrahës i për 250 herë më tepër. Apgari më i vogël se 3
idesë se problemet e vërejtura në lindje janë më për 20 minuta, sugjeron se i porsalinduri ka
tepër pasojë e abnormaliteteve para lindjes, se vuajtur asfiksi të rëndë gjatë lindjes. Sipas autorit
rezultat i lindjes dhe, sërish, përkrahet ideja se Rosen, është vlerësuar se , 70 % të personave me
paraliza cerebrale është më tepër abnormalitet paralizë cerebrale janë fëmijë prematurë, foshnjat
kongjenital se pasojë e lindjes së ndërlikuar (9). e lindura mature kanë rrezik për shfaqjen e
Faktorët natalë, që rrisin mundësinë që fëmija, paralizës cerebrale rreth 1/2000 të porsalindur
më vonë, të diagnostikohet me paralizë cerebrale maturë. (12)Sipas studimit të autorëve
janë: prezantimi me këmbë, lindjet e ndërlikuara , Yokoyama, Shmizzu dhe Hayakawa, infantet e
lindjet e asistuara me instrumente, Abgar testi i lindur më të vegjël se 32 javë, 20 herë më tepër
ulët, lindja premature dhe me PUL, lindjet janë prekur nga paraliza cerebrale, se fëmijët e
multiple, malformacionet e SN (mikrocefali). lindur pas 36 javëve. Paraliza cerebrale është
Anoksia gjatë lindjes ndikon mesatarisht 6 % për shfaqur 12 herë më shpesh te shtatzënitë
paraqitjen e paralizës cerebrale. Si pasojë e gemellare se te shtatzënsisë me një foshnje.
asfiksisë gjatë lindjes mund të shkaktohet Rreziku i rritur është shfaqur te binjakët me
encefalopatia hipoiskemike. Mosha gestacionale peshë më të ulët trupore (nën 2500 gr)
e ulët ka rrezik të lartë për paralizë Besueshmëria e shfaqjes së paralizës cerebrale në
cerebrale.(10) Prematuriteti dhe PUL kanë binjakun e gjallë është 13 herë më e madhe se sa
korelacion me incidencën e rritur të çrregullimeve nëse të dy binjakët jetojnë. Prevalenca e paralizës
specifike .Në Irlandën Veriore prevalenca e cerebrale në trinjakë dhe katërnjakë ka qenë më e
paralizës cerebrale ishte 2.24/1000 të porsalindur. madhe se te binjakët (10).
Sipas autorëve Parkes, Dolk dhe Hill, pothuajse
gjysma e rasteve të paralizës cerebrale ishte me Faktorët postnatalë. Rreth 10-20 % të fëmijëve
peshë të ulët të lindjes(<2500 gr) (11). Prematurët me paralizën cerebrale e marrin pas lindjes,
janë në rrezik më të madh për zhvillimin e zakonisht, nga dëmtimi i trurit, në muajt e parë
paralizës cerebrale, se maturusët dhe rreziku vjen ose vitet e para pas lindjes, pas meningjitit
e shtohet me rënien e peshës në lindje. Prej 5 bakterial ose encefalitit viral ose edhe si rezultat i
deri në 8 % të të porsalindurve, që peshojnë më lëndimit të kokës, më së shpeshti nga aksidenti,
pak se 1500 gr në lindje, zhvillojnë paralizën rrëzimi ose keqtrajtimi.(13)
LITERATURA
1. Kaye H S. Is the status of people with disabilities Improving ? Disability Statistics Center, May 1998;21:1-4.
2. UNICEF.; Studimi i statusit mikronutritiv në Kosovë, Qershor, 2002:14.
3. Shunwell ES, Karplus M, Reich D. et all. Disability issues: Education, Scope information,2001:1.
4. Ozmen M, Caliskan M, Aapak S, Gokcay G. 8 year clinical experience in CP, TROP PEDIATR
1993,feb;39(1):52-4.
5. United Cerebral Palsy of Prince Georges and Montgomery countries.Geneticks and Cerebral Palsy;5.
6. David W. Fshatarët e vegjël me paaftësi.(përkthim) USA; second edition:87-91.
7. Miller F, Bachrach S. Cerebral Palsy - A complete guide for caregiving. USA: John Hopkins Paperbacks
edition, 1998: 6.
8. Schendel De. Infection in pregnancy and Cerebral Palsy. AM.Med:Womens Assoc.2001;56 (3):105-8.
9. Miller B Cerebral Palsy : a Guide for Care. C. Palsy from the birthing process; The Alfred L.Dupont
institute:3.
10. Yokoyama Y, Shimizzu T, Hayakawa K. Prevalence of Cerebral Palsy in twins, triplets and quadriplets.Int J
Epidemiol. 1995:943-8.
11. Parkes I, Dolk H, Hill N, Pattenden S.”CP in Northern Irland (1981-1993) Pediar. Perinat. Epidemiol. 2001,
Jul; 15(3):278-86.
12. Rosen MG, Dickinson JC.The incidence of CerebralPalsy. Am.J.Obstet.Gynecol. 1992. Aug;167(2):417-23.
13. Cortey A, Patkai J. (Neonatal neurological impact of inflamation in the fetus). J Gynecol. Obstet. Brol.
Reprod (Paris) 2001 Feb;30Suppl. 1:27-35.
 Praxis Medica 48-1; 17-22
CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT
N. Hyseni, S. Llullaku, S. Grajqevci, M. Berisha, S. Statovci, G. Ceku, K. Ukperaj, D. Koqinaj, A. Shefkiu,
Xh. Ademaj , I. Ademaj, S. Haliti, S. Spahia, Sh. Hasimja
Qendra Klinike Universitare, Reparti i Kirurgjisë se fëmijëve, Prishtinë
REZYME
Hyrje: Cistat abdominale simptomatike përfshijnë
vetëm 1 në 100.000 pranime akute të të rriturit
ndërsa 1 në 20.000 pranime akute pediatrike.
Simptomat akute janë si rezultat i kompresionit të
organëve intraabdominale, tërheqjes së mesenterit
nga masa cistike ekspansive, përdredhjes përreth
boshtit axial mesenterial ose pedunkulit vaskular
përkatës. Me se shpeshti, si shenjë e vetme, gjendet
një masë abdominale, mobile në palpacion transvers
por jo edhe në atë longitudinal. Materiali dhe
Metoda: Në kemi analizuar dhe përmbledhur
paraqitjen, menaxhimin, dhe rezultatet
histopatologjike të 6 rasteve të paraqitura në spitalin
tonë nga viti 1999-2002. Rezultatet: Mosha e
pacientëve ishte 1 muaj deri në 5 vjeç, prej tyre 4
ishin vajza dhe 2 djem. Fëmijët janë paraqitur në
menyrë akute me masë abdominale të dhembshme, 3
janë paraqitur në menyrë akute, 2 me simptoma
kronike dhe një është zbuluar rastësisht. Në të gjitha
rastet me sukses është bërë reseksioni i cistës
mesenteriale, omentale, paraovariale, dhe
duplikatures intestinale. Diskutimi dhe
Përfundimi: Parapëlqehet intervenimi kirurgjik,
ndërsa rezeksioni i zorrës pranë masës cistike mund
të jetë i domosdosëëm për te realizuar një ekscizion
komplet. Qasja kirurgjike minimale përmes
laparoskopit është raportuar në literaturë dhe në të
ardhmen mund të gjejë aplikim më të gjerë.
Fjalet bosht: Cistat abdominale, pediatrike
HYRJE
Lezionët cistike mesenteriale janë të rralla. 1/3 e
pacientëve me lezionë te tilla janë fëmijë.
Përafërsisht 700 raste janë raportuar në literaturën
botërore(1,2,6,7,8). Cistat Mesenteriale mund të
janë lymphangioma cystike ose mesothelioma. Ato
zakonisht gjendën në mesenterium të zorrëve të
holla 2/3, ndërsa në mesocolon 1/3 (7,19).
Shumica janë multiloculare me madhësi te
ndryshme prej 3 deri 25 cm. Cistat Mesenteriale dhe
omentale mund te janë te thjeshta dhe multiple,
uniloculare ose multiloculare, dhe mund të
përmbajnë në vete gjak, lëng serohemorrhagjik,
seroz, chylous, ose lëng të inflamuar (8). Te fëmijët
Lymphangioma cistike është lezioni cistik
predominant. •Lymphangioma është lesion shumë
më invaziv dhe lesion i gjërë prandej ndonjëherëë
është e nëvojshme të behët rezekcion shoqërues
17
Praxis Medica 48-1; 17-22
SUMMARY
BACKGROUND: Symptomatic abdominal cysts
account for only 1 in 100,000 acute
adult and 1 in 20,000 acute paediatric admissions.
Acute symptoms are related to
compression of intra-abdominal organs or
stretching of the mesentery by rapid
expansion. An abdominal mass, mobile in
transverse but not longitudinal planë,
is often the only physical finding.
METHOD: We outlinë the presentation,
management and histological findings of 6 cases
that presented to this hospital.from 1999-2002.
RESULTS: There were 4 female childrens and 2
male childrens aged 1 Mo-5 yr old.
The childs presented acutely with a painful tender
abdominal mass. 3 presented acutely, 2 with
chronic symptoms and 1 were incidental findings.
Mesenteric, Omental, Paraovarial cysts and
Intestinal Duplication were successfully resected
in all cases.
DISCUSION&CONCLUSION: Surgical
intervention is recommended and resection of
adjacent bowel may be nëcessary for complete
excision. Successful minimal access surgery via
the laparoscope has been reported and may
become more widely applicable.
Key Words: Abdominal Cysts/surgery
(konkomitant) i zorrëve të holla. Ato mbulohen me
endotelium, të përbërë nga fijet muskulare të
lëmuara ose indeve limfoide. Cist-Mesothelioma
ka shtresë mesothelial qelizore dhe është i
mundshëm ekscizion direkt (18). Cistat Omentale
janë gjithashtu lezione të rralla intraabdominale.
Mungesa e manifestimeve klinike karakteristike e
bënë diagnozën e vështirë. Torsioni Adnexal për
shkak të pranisë së cystës paraovariale të fëmijët
është jashtëzakonisht i rrallë dhe i vështirë për t’u
diagnostikuar para operimit. Pikërisht për shkak të
incidencës së rrallë ato edhe po raportohën në
këtë punim.
MATERIALI DHE METODA: Në kemi
analizuar dhe përmbledhur paraqitjen,
menaxhimin, dhe rezultatet histopatologjike të 6
18 N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT

rasteve të paraqitura në spitalin tonë nga viti 1999-
2002
Lymphangioma Mesenteriale shoqëruar me
obstruksion intestinal:
Vajzë 3 vjeçare është pranuar në klinike për shkak të
nauzese, vjelljeve, dhe distenzionit abdominal të
shfaqura 2 ditë më parë. Në anamnezë fëmiju kishte
manifestuar edhe më herët shenjat e konstipacionit,
duke u mjekuar në menyrë konservative për më
shumë se 2 vjet. RTG abdominal ka treguar
segmente multiple intestinale me nivele tipike
hidroaerike të cilat sugjeronin abdomenin akut për
shkak të obstuksionit akut intestinal. Është bërë
laparotomia explorative. Është pa tumor
mesenterial extenziv i cili kishte shkaktuar
obstrukcionin intestinal; Segmenti i zorrës se
involvuar dhe lymphangioma mesenteriale është
rezektuar, ndërsa anastomoza primare është bërë
në mënyrë terminoterminale. Në histopatologji
është konfirmuar Dg: Lymphangioma. (foto1).

Foto 1. Cista mesenteriale- Lymphangioma multiloculare

Cist Mesenteriale:
Fëmijë 4 vjecar i gjinise mashkullore qe per një kohe te gjate vuan nga dhembja kronike abdominale.
Laparotomya explorative ve në dukje një formacion cistik mesenterial dhe gjendrrave multiple
mesenteriale te zmadhuara (foto2).

Foto 2. cista mesenteriale

Praxis Medica 48-1; 17-22 19

Foto 3. Duplikaturë cistike enterike sferike

Foto 4. Cyst Mesenteriale në

mesosigmoid
20 N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT

Foto 5. Ekografi e një formacioni cistik sonolucent i cili duket mirë i

kufizuar me eho efekt pozitiv të thekësuar, CT konfirmon
formacionin cistik, intraoperationem gjendet formacioni
cistik në omentum.

Foto 6. CT: formacion cistik në hapësirën intraabdominale; Ekografi:

vizualizohet formacion cistik sonolucent; Intraoperativ: Torsion Adnexal-
cist paraovariale.

REZULTATET
Kan qenë 4 fëmijë te gjinisë femërore dhe 2 fëmijë
të gjinisë meshkullore të moshës prej 1 muaj deri në
5 vjeç. Simptoma kryesore e manifestuar ka qenë
distenzioni abdominal dhe dhembja. Masa palpabile
abdominale është zbuluar në 4 raste. Para
operacionit ultrasonografia është bërë në 6 pacientë
dhe është parë masa cistike sonolucente te 4
pacientë. Cistat kanë qenë të lokalizuara: në
mesenteriumin e zorrëve të holla në 3 raste, në
omentum në 1 rast, në mesosigmoid 1 rast dhe
torsion Adnëxal për shkak të cistës paraovariale
të torkvuar 1 rast .

tab1. Raporti i numrit dhe perqindjes sipas lokalizimit Te te gjitha rastet është bërë laparotomia; në 3 raste
topografik te cistave abdominale ajo ka qenë emergjente per shkak te manifestimeve
Lokalizimi topografik N0 Perqindja % të abdomenit akut, ndërsa 3 rastet tjera kanë
Mesenteri i zorrëve te 3 50
manifestuar simptiome kronike. Cistat mesenteriale
holla
Mesosigmoidi 1 16.6
të thjeshta (simplex) kanë qënë më të shpeshtat 2
Omentumi 1 16.6 (33%), ndërsa vetëm 1 (16.6%) ka patur cistë
Torzioni adnëxal- cysta 1 16.6 multiple mesenëteriale. Operimi ka konsistuar në
paraovariale excizionin komplet të cistave në 4 raste dhe
Gjithsej 6 100
 N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT
excision complet me rezekcion intestinal në 2 raste
tjera Nuk kishte ndërlikime intraoperative ose
postoperative. Ushqimi i fëmijëve për mes gojës ka
filluar ditën e dytë të operimit, ndërsa të rastet me
rezekcion intestinal ditën e pestë. Te të gjithë
pacientët nuk ka patur rioperime si dhe nuk ka patur
recidive të cistave të operuara.
DISKUTIMI
Cistat mesenteriale janë të ndërtuara nga
qelizat endoteliale ose mesoteliale. Cistat
omentale janë të ngjashme për nga veçoritë
histologjike me ato mesenteriale, por ato
përthekohen me omentum (9,18). Dhembja
abdominale (e tipit kolik), masa tumoroze,
obstrukcion akut i zorrëve, ose hemorhagjia
perbrenda cistës janë manifestimet më të shpeshta
klinike. Në serinë e rasteve te Spitalit te Fëmijëve
Engleston- Atlanta, 21 % te pacientëve ishin
asimptomatik, 71% janë presantuar me distenzion
abdominal, 50% me dhembje abdominale, 50% me
vjellje dhe 43% me masë abdominale palpabile (8).
Përafërsisht 10% e pacientëve me cista
mesenterilae dhe omentale kanë manifestuar një
episod të emergjencës abdominale (18). Këto
formacione cistike kryesisht mund të zbulohen me
ultrasonografi prenatale të cilat pasqyrohen si
formacione sonolucente (5,12). Modaliteti bazë i
diagnostikës parësore është sonografia abdominale
(5, 12, 16,17). Ekzaminimet Ultrasonografike
pasqyrohen si struktura cistike të mbushura me
lëng, zakonisht të septuara përbrenda dhe
nganjëherë me eho efekt të brendshëm që mund të
reflektohet nga ciflat e perziera me lëng (debris),
hemorhagji ose infeksion (2,5, 16). Megjithatë, këto
formacione cistike mund të ngatërrohen me cistat e
mëdha ovariale fetale ose të i posalinduri. Ndërsa
duplicationët cistike enterale, janë struktura cistike
me mure të trasha te cilat ndajnë cistën nga muri i
përbashkët me zorrën fqinjë. Te këto formacione
cistike gjithashtu në ultrasonografi vizualizohet
shumë çartë shtresa mukozale (7,18). CT
përkufizon me çartë shtrirjen e formacioninit cistik
në hapësirën intraabdominale, megjithatë ajo edhe
mund të vlerësojë se mos ndoshta cista ka
prejardhje nga organët e tjera siç mund të ketë raste
kur ajo vjen nga veshka, pankreasi, ose ovarii (20).
LITERATURA
1. Alqahtani A, Nguyen LT, Flageole H: 25 years' experience with lymphangiomas in children. J Pediatr
Surg 1999 Jul; 34(7): 1164-8.
2. Bliss DP Jr, Coffin CM, Bower RJ: Mesenteric cysts in children. Surgery 1994 May; 115(5): 571-7.
3. Burnëtt WE, Rosemond GP, Bucher RM: Mesenteric cysts: Report of three cases, in onë of which a
calcified cyst was present. Arch Surg 1950; 60: 699-706.
12
Në kauzistikën tonë nuk kemi patur raste të
diagnostikuara prenatal. Diagnoza diferenciale
përfshin: duplikacionet cistike enterale; cistat
ovariale, cistat e Koledokut, të pankreasit, të
shpretkës, cistat renale; hydronephrosis; teratoma
cistike; cistat hydatidoze; ascites (18). Të fëmijët,
indikacioni më i shpeshtë për intervenim kirurgjik
është prania e masës abdominale me ose pa shenja
të obstrukcionit intestinal. Trajtimi me adekuat për
cistat mesenteriale është ekscizioni kirurgjik
komplet. Në 33% - 60% te fëmijëve me cista
mesenëteriale është e nevojshme të behët edhe
rezekcioni segmental i zorrëve të holla (2,3,5).Në
kauzistiken tonë kemi bërë rezekcion segmental të
zorrëve të holla në 2(33.3 %) të rasteve.
Ndërlikimet e ndryshme mund të shoqërojnë cistat
mesenteriale ose ato omentale, duke përfshirë edhe
duplikacionët cistike enterale, volvulusin,
hemorhagjinë brenda cistës, infeksionin, rupturën,
torzionin e cistës dhe obstrukcionin e traktit urinar
ose biliar. (18).; Në kauzistiken tonë në 1 rast
kishim volvulus të segmentit intestinal për shkak të
duplikaturës cistike enterale dhe në një rast torsion
të adnekseve nga cista paraovariale. Rezultatet e
mjekimit në përgjithësi te fëmijët janë të
favorshme. Shkalla e ripertërirjës arrin prej 0-13.6
% (2, 11, 12,17, 21), Rastet më të shpeshta te
ripertërirjes (recurrences) kanë të pacientët me
cista retroperitoneale ose tek ato raste ku është bërë
vetëm ekscizioni parcial (4,11; 12; 13;21). Është
thelbësore të thekësohen se nuk ka mortalitet të
rastet me cista mesenteriale ose omentale të fëmijët;
vetëm 1 pacient i vdekur është raportuar në
literaturë qe nga viti 1950 (7,10).
PERFUNDIMI:
Ultrasonografia dhe tomografia e kompjuterizuar
janë modalitete diagnostike më të mira
preoperative, ndërsa ulrasonografia antenatale
është metoda e zgjedhjes . Diagnostikimi i hershëm
dhe trajtimi përkatës i tyre shoqërohet me prognozë
të mirë.
Rekomandohet intervenimi kirurgjik dhe rezeksioni
komplet i segmentit enteral qe është i ngjitur për
murin e cistës. Mortaliteti ishte 0%.
22 N. Hyseni: CISTAT ABDOMINALE TË FËMIJËT

4. Chirathivat S, Shermeta D: Recurrent retroperitonëal mesenteric cyst. A case report and review.
Gastrointest Radiol 1979 Apr 15; 4(2): 191-3.
5. Chou YH, Tiu CM, Lui WY: Mesenteric and omental cysts: an ultrasonographic and clinical study of 15
patients. Gastrointest Radiol 1991 Fall; 16(4): 311-4.
6. Chung MA, Brandt ML, St-Vil D: Mesenteric cysts in children. J Pediatr Surg 1991 Nov; 26(11): 1306-
8.
7. Colodny A: Mesenteric and omental cysts. In: Welch KJ, et al, eds. Pediatric Surgery. 4th ed. Chicago,
Ill: Year Book Medical Publishers; 1986:921-925.
8. Egozi EI, Ricketts RR: Mesenteric and omental cysts in children. Am Surg 1997 Mar; 63(3): 287-90.
9. Gairdnër WT: A remarkable cyst in the omentum. Trans Path Soc Lond 1852; 3: 1851.
10. Gross RE: The Surgery of Infancy and Childhood. Philadelphia, Pa: WB Saunders Co; 1953:377-383.
11. Hebra A, Brown MF, McGeehin KM: Mesenteric, omental, and retroperitonëal cysts in children: a
clinical study of 22 cases. South Med J 1993 Feb; 86(2): 173-6.
12. Kosir MA, Sonnino RE, Gauderer MW: Pediatric abdominal lymphangiomas: a plea for early
recognition. J Pediatr Surg 1991 Nov; 26(11): 1309-13.
13. Kurtz RJ, Heimann TM, Holt J: Mesenteric and retroperitonëal cysts. Ann Surg 1986 Jan; 203(1): 109-
12.
14. Maung M, Saing H: Intestinal volvulus: an experience in a developing country. J Pediatr Surg 1995
May; 30(5): 679-81.
15. Mohanty SK, Bal RK, Maudar KK: Mesenteric cyst--an unusual presentation. J Pediatr Surg 1998 May;
33(5): 792-3.
16. Molander ML, Mortensson W, Uden R: Omental and mesenteric cysts in children. Acta Paediatr Scand
1982 Mar; 71(2): 227-9.
17. Mollitt DL, Ballantinë TV, Grosfeld JL: Mesenteric cysts in infancy and childhood. Surg Gynëcol
Obstet 1978 Aug; 147(2): 182-4.
18. Ricketts RR: Mesenteric and omental cysts. In: Pediatric Surgery. 5th ed. 1998:1269-1275.
19. Takiff H, Calabria R, Yin L: Mesenteric cysts and intra-abdominal cystic lymphangiomas. Arch Surg
1985 Nov; 120(11): 1266-9.
20. Vanëk VW, Phillips AK: Retroperitonëal, mesenteric, and omental cysts. Arch Surg 1984 Jul; 119(7):
838-42.
21. Walker AR, Putnam TC: Omental, mesenteric, and retroperitonëal cysts: a clinical study of 33 nëw
cases. Ann Surg 1973 Jul; 178(1): 13-9

Email´i autorit`;Autor’s Email: nëxhmih@yahoo.com

 Praxis Medica 48-1; 23-29
HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE
N. Ramadani
Departamenti i Epidemiologjisë, Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike të Kosovës
REZYME
HIV/AIDS është infeksion viral i përhapur në tërë
botën, i shkaktuar nga një lloj retrovirusi. Qëllimi i
punimit është të paraqesë veçoritë epidemiologjike
të HIV/AIDS-it në Kosovë, i analizuar me metodën
epidemiologjike retrospektive. Të dhënat janë
grumbulluar në Departamentin e Epidemiologjisë
të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të
Kosovës. Gjatë periudhës kohore 1986-2005 në
Kosovë janë sëmurë 65 persona prej të cilëve 25
kanë vdekur. Numri më i madh i të sëmurëve me
HIV/AIDS në Kosovë është regjistruar në vitin
2001 me gjithsej 12 raste dhe morbiditetin
0.57/1.000.000. Numri më i madh i të vdekurve
është regjistruar në vitet 1987, 1992 dhe 1996 (3
raste me morbiditetin 0.15/1.000.000). Numri më i
madh i rasteve është regjistruar në komunat:
Prishtinë (14 raste), Pejë (8 raste) dhe Ferizaj (4
raste).Numri më i madh i të sëmurëve me
HIV/AIDS janë të gjinisë mashkullore (61%) e të
gjinisë femërore (39%). Grup-mosha më e prekur
është ajo 30-39 vjet (21 të sëmurë e 35%, grup-
mosha 20-29 vjet (15 raste dhe 25%) dhe grup-
mosha 40-49 vjet (12 raste 20%). Prevalenca në
Kosovë është akoma e ulët. Prevalenca më e lartë
është regjistruar në vitin 2005 (0.16/1.000.000).
Edhe pse situata epidemiologjike me HIV/AIDS në
Kosovë nuk është alarmante, situata mund të
keqësohet dhe sëmundja paraqet problem në
shëndetësinë publike.
Fjalët bosht: HIV/AIDS, Faktorët e rrezikut,
Epidemiologjia.
HYRJE
HIV/AIDS-i është sëmundje virale e cila po
përhapet në tërë rruzullin tokësor me një shpejtësi
marramëndëse. Sëmundja është e përhapur në
shtetete Afrikës, Azisë, Evropës dhe Amerikës. Në
Kosovë rasti i parë regjistrohet në vitin 1986. Në
nivelin kombëtar në Strategjinë Shëndetësore për
Kosovën të sjellë në vitin 2001 njëri nga synimet e
politikës shëndetësore për Kosovën është reduktimi
i sëmundjeve ngjitëse përmes promovimit
shëndetësor, rregullativave, vrojtimit, kontrollit dhe
përfshirjes së bashkësisë. Po ashtu në Ligjin e
Shëndetësisë qëndron përkufizimi se për qytetarët
duhet të sigurohet dhe zbatohet kujdesi shëndetësor
që përfshinë trajtimin e HIV infeksionit dhe
sëmundjes së AIDS-it. Mjetet finansiare për
luftimin dhe parandalimin e infeksionit janë ende të
limituara.
23
Praxis Medica 48-1; 23-29
SUMMARY
HIV/AIDS is a viral infection spreading
worldwide. Infection is caused by one of
several related retroviruses. The aim of the
study is to present epidemiological
characteristics of HIV/AIDs in Kosova,
analysed using retrospective method. Data were
collected in the Department of Epidemiology of
the Kosova National Institute of Public Health.
During the period from 1986 until 2005 in
Kosova has been affected 65 persons while 25
of them has died. The highest number of disease
were registered in the year 2001 with 12 and
morbidity 0.57/1.000.000. The highest number
of death were register in the years 1987, 1992
and 1996 (3 cases and mmorbidity
0.15/1.000.000).The highest number of cases
were registered in Prishtina municipality (14
cases), Peja (8 cases) dhe Ferizaji (4 cases).
Overal 61% with HIV/AIDS were males and
39% females. The most affected groups were
30-39 years (21 cases with 35%), 20-29 years
(15 cases with 25%) and 40-49 years (12 cases
with 20%). Prevalency in Kosova is still very
low. The highest prevalence is registered in
2005 (0.16/1.000.000). Even the
epidemiological situation of HIV/AIDS in
Kosova is not alarming, the situation is
expected to be worsen and the disease appear to
be a problem of public health.
Key words: HIV/AIDS, Risk Factors,
Epidemiology.
QËLLIMI
Qëllim i punimit është të përshkruhen veçoritë
epidemiologjke të HIV/AIDS-it në Kosovë,
duke analizuar rastet e HIV.AIDS, paraqitjen e
numrit të rasteve të sëmura dhe të vdekura,
shkalla e morbiditetit, mortalitetit dhe letalitetit
nga kjo sëmundje, prevalenca, shtrirja
topografike dhe përcaktimi i përparësive për
parandalimin e kësaj sëmundje.
MATERIALI DHE METODA
Metoda e punës është mbështetur në përdorimin
e metodës deskriptive epidemiologjike,
gjegjësisht komponentën e saj retrospektive
duke bërë përshkrimin e veçorive
epidemiologjike të kësaj problematike. Burim
kryesor i të dhënave për analizën dhe studimin e
problematikës së HIV/AIDS-it në Kosovë kanë
qenë raportet e sëmundjeve ngjitëse të
paraqitura në Departamentin e Epidemiologjisë
të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të
24 N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE

Kosovës. Janë përdorë edhe të dhënat arkivore të
Institutit Kombëtar për analizën retrospektive të
AIDS-it për një periudhë prej vitit 1986 e deri në
vitin 2005. Në masë të madhe për studimin
epidemiologjik është përdorë metoda statistikore e
studimit duke i njësuar shkallët e sëmundshmërisë,
vdekshmërisë, letalitetin por edhe indeksat,
paraqitjen grafike, numrat relativë, etj.
REZULTATET
Sipas të dhënave të raportuara në Institutin
Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës nga
fillimi i rastit të parë të regjistruar në vitin 1986
e deri në vitin 2005 janë regjistruar gjithsej 65
raste me AIDS. Numri i personave që janë HIV
+ është i panjohur si edhe në shumë vende ku
sistemi i regjistrimit nuk është i aftë t’i
përgjigjet situatës epidemiologjike.
Pas paraqitjes së rasteve të para të HIV/AIDS-it
në botë askush nuk ka mund të imagjinojë se
gjendemi në prag të njërës ndër pandemitë më të
rënda që ka goditur njerëzimin në gjysmën e dytë
të këtij shekulli, ku me të drejtë sëmundja u
pagëzua si "Murtaja e bardhë".

Tabela 1. Numri i personave të infektuar me HIV në botë në vitin 2005

Totali 40,3 milionë
Të rritur 38,0 milionë
Fëmijë nën 15 vjeç 2.3 milionë

Gjatë vitit 2005 në tërë botën janë regjistruar milionë kanë qenë të rritur dhe 2.3
40.3 milionë persona HIV (+), prej të cilëve 38 milionë ishin fëmijë (Tabela 1).
Tabela 2. Ecuria e HIV/AIDS në Kosovë (1986-2005)
Vitet Të sëmurët Të vdekurit
1986 2 2
1987 3 3
1988 0 0
1989 0 0
1990 0 0
1991 1 1
1992 3 3
1993 1 1
1994 2 2
1995 2 2
1996 3 3
1997 2 2
1998 1 0
1999 4 2
2000 6 1
2001 12 0
2002 5 0
2003 7 1
2004 7 2
2005 4 0
Gjithsej 65 25

Në tabelën 2 janë prezentuar të dhënat për
lëvizjen e të sëmurëve për periudhën e viteve
1986 – 2005 si dhe trendi i lëvizjes të të
sëmurëve. Gjatë kësaj periudhe kohore në
Kosovë janë regjistruar gjithsej 65 raste të
HIV/AIDS-it prej të cilëve 25 raste të vdekur.
Në vitet 1988,1989 dhe 1990 nuk është
regjistruar asnjë rast i sëmundjes, kurse numri më
i madh i rasteve është regjistruar në vitin 2001
me gjithsej 12 raste, ku po të njëjtin vit nuk
është regjistruar asnjë i vdekur nga HIV/AIDS-
i. Në vitet 2003 dhe 2004 janë regjistruar nga 7
raste, në vitin 2000, 6 raste, në vitin 2002, 5
raste, në vitet 1999 dhe 2005, 4 raste, në vitet
1987, 1992 dhe 1996 nga 3 raste, në vitet 1986,
1994, 1995 dhe 1997 nga dy raste, kurse në
vitet 1991, 1993 dhe 1998 nga një rast.
Praxis Medica 48-1; 23-29 25

T a b e la 3
S ë m u n d ë s h m ë r ia , V d e k s h m ë r ia n g a
H I V /A I D S n ë K o s o v ë (1 9 8 6 - 2 0 0 5 )

V ite t T ë sëm u rë T ë vdekur M o r b id ite ti M o r ta lite ti

1986 2 2 0 .1 2 0 .1 2
1987 3 3 0 .1 5 0 .1 5
1988 0 0 0 0
1989 0 0 0 0
1990 0 0 0 0
1991 1 1 0 .0 4 0 .0 4
1992 3 3 0 .1 5 0 .1 5
1993 1 1 0 .0 4 0 .0 4
1994 2 2 0 .0 9 0 .0 9
1995 2 2 0 .0 9 0 .0 9
1996 3 3 0 .1 5 0 .1 5
1997 2 2 0 .0 7 0 .0 7
1998 1 0 0 .0 4 0
1999 4 2 0 .1 6 0 .0 5
2000 6 1 0 .2 8 0 .0 4
2001 12 0 0 .5 7 0
2002 5 0 0 .2 3 0
2003 7 1 0 .3 3 0 .0 4
2004 7 2 0 .3 3 0 .0 9
2005 4 0 0 .1 9 0
G jith s e j 65 25

Në tabelën 3 është paraqitur sëmundshmëria 0.04/1.000.000 banorë dhe 1991 e 1993 me

dhe vdekshmëria nga HIV/AIDS në Kosovë.
Shkalla më e lartë e sëmundshmërisë është
regjistruar në vitin 2001 me 0.51/1.000.000
banorë, pastaj në vitet 2003 dhe 2004 me
0.29/1.000.000 banorë, kurse shkalla më e ulët
është regjistruar në vitet 1998 me
0.05/1.000.000 banorë. Shkalla më e lartë e
vdekshmërisë është regjistruar në vitet 1987 me
0.16/1.000.000 banorë përkatësisht 1992 me
0.15/1.000.000 banorë dhe 1996 me
0.14/1.000.000 banorë. Sëmundja që nga viti
1999 ka tendencë të rritjes.

T a b e la 4
R a s te t e H I V /A I D S -it n ë K o s o v ë
(s ip a s g r u p m o s h a v e , 1 9 8 6 - 2 0 0 5 )

G ru p m osh a T ë sëm u rë %
0 - 9 0 0
10 - 19 2 3
20 - 29 15 25
30 - 39 21 35
40 - 49 12 20
50 - 59 6 10
60+ 4 6

Grup-mosha më e prekur nga HIV/AIDS është ajo Në grup-moshën 0-9 vjet nuk është regjistruar
30-39 vjet me 21 të sëmurë apo 35% nga të gjithë asnjë rast i sëmundjes HIV/AIDS (Tabela 4).
të sëmurët si dhe grup-moshat 20-29 vjet me 15 të Nga numri i gjithmbarshëm i të sëmurëve në
sëmurë (25%) dhe 40-49 me 12 të sëmurë (20%). periudhën kohore 2000-2005, 25 raste i takojnë
26 N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE

gjinisë mashkullore (61%), kurse 16 raste gjinisë tillë imponohet nga kushtet në të cilat jetohet,
femërore (39%)(Grafiku 1). ndikimi i traditës por edhe një ekspozimi më të
Numri më i madh i të sëmurëve me AIDS në lartë ndaj sjelljeve që mund të shkaktojnë
Kosovë janë të gjinisë mashkullore. Një strukturë e infeksionin me HIV të gjinisë mashkullore
.
Grafiku 1. Rastet me HIV/AIDS në Kosovë
(sipas gjinisë gjatë viteve 2000 - 2005)

39%
M
F
61%

Sipas komunave numri më i lartë i të sëmurëve regjistruar edhe në komunat më të vogla si

është regjistruar në komunën e Prishtinës pastaj në Lypjani, Sharri, Burimi, Shtimja, Dardana,
Pejë dhe në Ferizaj. Por rastet e HIV/AiDS janë Kastrioti, etj. Grafiku 2) .

Grafikoni 2. Rastet e HIV/AIDS në Kosovë sipas

komunave, 1986 - 2005

16 14
14
12
10 8
8
6 semure
4
4 3 3
2 2 2 2 2 2
2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
0
Fe ce

D raj
e

G ik
P ine

nd nd
es e
D e

as n
S rim
en

t
ac s
S n
Li rri

ja an
sh j

S er an
B r
ov je

io
u a

re iti
m

n
B ov
ar

K na

K da
a

an
V riz

e
t
i
itr Pe

ia

D V
G ec

ke a
zr

tr
pj

Th jil
t

ti
u
sh

ar
h
ri
ri

M
P

Grafikoni 3. Ecuria e HIV/AIDS-it dhe rasteve të

vdekjës në Kosovë, gjatë viteve 2000-2005 (sipas
komunave)
10
HIV
vdekur
5
AIDS

0
Pr Pr Vit Th Pe B K B Gj D Sk Dr K V Li
HIV 8 1 1 1 2 1 2 1 1 1 2 1
vdekur 1 1 1 1
AIDS 1 1 1 1 1 2

Në grafiku 4 është paraqitur ecuria e HIV/AIDS Sa i përket llogaritjes së prevalencës, Kosova

dhe rasteve të vdekjeve nga HIV/AIDs në
periudhën e viteve 2000-2005 sipas komunave, ku
janë paraqitur veç e veç rastet e HIV dhe rastet e
AIDS. Numri më i madh i rasteve të raportuara si
HIV në këtë periudhë është regjistruar në Prishtinë
(8 raste), kurse si AIDS në Lypian (2 raste).
ende ka një prevalencë të ulët të HIV/AIDS-it e
cila nuk duhet të na pasivizojë në luftë kundër
kësaj sëmundjejë dhe në ndërmarrjen e masave
parandaluese. Prevalenca më e lartë është
regjistruar në vitin 2005 (0.16/1.000.000
banorë) (Grafiku 5).
Praxis Medica 48-1; 23-29 27

Grafiku 4. Prevalenca nga HIV/AIDS Kosovë

2000-2005
0.18

0.16

0.14

0.12

0.1

0.08

0.06

0.04

0.02

0
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Prevalenca 0.04 0.08 0.10 0.13 0.15 0.16

Në periudhën pas vitit 1999 në Kosovë janë injektimit të substancave narkotike. Në rend të
realizuar hulumtime lidhur me dituritë, sjelljet dhe dytë janë marrëdhëniet seksuale pa mbrojtje
praktikat për AIDS-in. Rruga më e shpeshtë e (Grafiku 5).
përcjelljes së infeksionit me HIV ka qenë përmes
Grafiku 5
Përqafimit ose
Rrugët e përhapjes së HIV përshëndetjes
me shtrëngim të
infeksionit duarve
Ujit,ajrit dhe
ushqimit

1% 3% 4%
14% Marrëdhënieve
seksuale

3% Gjakut të infektuar
me HIV virusin
7%
Qëndrimit afër
personit të infektuar
3% 45% me HIV

Puthjes

20%
Shfrytëzimit të të njejtit
toalet

Qumështit nga
nëna e infektuar me
HIV

Insekteve

DISKUTIMI që e sjellin popullatën në rrezik nga HIV/AIDS.

Kosova për një kohë të gjatë është duke vuajtur nga
qasja e kufizuar në shërbimet përkatëse
shëndetësore (të cilat ende ofrojnë shërbime me
cilësi të dobët). HIV/AIDS ende mbetet në masë të
madhe i padiagnostikuar realisht pasi që numri i
personave që jetojnë me AIDS dhe atyre të
infektuar me HIV është i panjohur. Sistemi i
mbikëqyrjes epidemiologjike, shërbimi i
këshillimit dhe testimit vullnetar janë në fazën
embrionale të zhvillimit. 1,4,5,6,8,12 Sot në Kosovë
janë të pranishëm një numër i madh i faktorëve që
mund të kenë ndikim në përhapjen e HIV/AIDS-it.
2,6,7,15,16
Edhe pse në sistemin e UNAIDS-it për
klasifikimin e HIV/AIDS, Kosova bën pjesë në
grupin e vendeve me prevalencë të ulët. Përkundër
prevalencës së ulët Kosova, ka faktorë identifikues
Në Kosovë çdo ditë e më shumë janë duke dalë
në skenë grupe të rrezikut dhe grupe vulnerabile
si: abuzuesit e drogave, punëtorët e seksit
komercial, një komunitet i madh ndërkombëtar,
me pjesëmarrje të konsiderueshme të
meshkujve, pjesa më e madhe e tyre vijnë nga
vendet me prevalencë të lartë të HIV/AIDS,
popullata mobile, sidomos të riatdhesuarit,
punëtorët migrues, “gastarbajterët”, etj. Faktor
tjetër që mund të ketë ndikim në shkallën e
infektueshmërisë është përqindja e madhe e
popullsisë së re (57% nën 25 vjet). Pastaj
ndryshimet e vrullshme sociale përbrenda
familjes dhe shoqërisë dhe mentaliteti i
popullatës së pas luftës.1,5,7,15
28 N. Ramadani: HIV/AIDS NË KOSOVË: PROBLEM I SHËNDETËSISË PUBLIKE
Në vitin 2000 u ndërmorën hapat e parë
institucional në Kosovën e pasluftës në fushën e
parandalimit të HIV/AIDs-it. Ministria e
Shëndetësisë, Instituti Kombëtar i Shëndetësisë
Publike dhe OBSH-ja ngritën një komitet për
HIV/AIDS i cili komitet në shkurt të vitit 2001
përpiloi dokumentin e emërtuar: “Plani i veprimit
për themelimin e programit të gjithanshëm
parandalues për HIV/AIDS në Kosovë” në të cilin
janë parashtruar tri objektiva kryesorë: 1)
Themelimi i sistemit të mbikëqyrjes për HIV/AIDS
në Departamentin e Epidemiologjisë të Institutit
Kombëtar të Shëndetësisë Publike; 2) Themelimi i
shërbimit për këshillim dhe testim vullnetar; 3)
Ngritja e vetëdijes dhe njohurive për HIV/AIDS në
mesin e popullatës së përgjithshme veçanërisht te
rinia.1,9,11
Në periudhën e viteve 1986 deri në vitin 2005 në
Kosovë janë raportuar gjithsej 65 raste me
HIV/AIDS dhe 25 të vdekur; Shkalla më e lartë e
sëmundshmërisë është regjistruar në vitin 2001 me
0.51/1.000.000 banorë, pastaj në vitet 2003 dhe
2004 me 0.29/1.000.000 banorë, kurse shkalla më e
ulët është regjistruar në vitet 1998 me
0.04/1.000.000 banorë dhe 1991 e 1993 me
0.05/1.000.000 banorë. Shkalla më e lartë e
vdekshmërisë është regjistruar në vitet 1987 me
0.16/1.000.000 banorë përkatësisht 1992 me
0.15/1.000.000 banorë dhe 1996 me 0.14/1.000.000
banorë. Sëmundja që nga viti 1999 ka tendencë të
rritjes. Grup-mosha më e prekur nga HIV/AIDS
është ajo 30-39 vjet me 21 të sëmurë apo 35% nga
të gjithë të sëmurët si dhe grup-moshat 20-29 vjet
me 15 të sëmurë (25%) dhe 40-49 me 12 të sëmurë
(20%). Në grup-moshën 0-9 vjet nuk është
regjistruar asnjë rast i sëmundjes HIV/AIDS, Nga
numri i gjithmbarshëm i të sëmurëve në periudhën
kohore 2000-2005, 25 raste i takojnë gjinisë
mashkullore (61%), kurse 16 raste gjinisë femërore
(39%) (Grafiku 1).
Numri më i madh i të sëmurëve me AIDS në
Kosovë janë të gjinisë mashkullore. Një strukturë e
tillë imponohet nga kushtet në të cilat jetohet,
ndikimi i traditës por edhe një ekspozimi më të
lartë ndaj sjelljeve që mund të shkaktojnë
infeksioni me HIV e gjinisë mashkullore. Numri
më i lartë i të sëmurëve është regjistruar në
komunën e Prishtinës pastaj në Pejë dhe Ferizaj.
Por rastet e HIV/AIDS janë regjistruar edhe në
komunat më të vogla si Lypiani, Sharri, Burimi,
Shtimja, Dardana, Kastrioti, etj. Numri më i madh i
rasteve të raportuara si HIV në këtë periudhë është
regjistruar në Prishtinë (8 raste), kurse si AIDS në
Lypian (2 raste). Rruga më e shpeshtë e përcjelljes
së infeksionit me HIV ka qenë përmes injektimit të
substancave narkotike. Në rend të dytë janë
marrëdhëniet seksuale pa mbrojtje.2,4,6 Kosova
ende ka një prevalencë të ulët të HIV/AIDS-it e
cila nuk duhet të na pasivizojë në luftë kundër
kësaj sëmundjeje dhe në ndërmarrjen e masave
parandaluese. Prevalenca më e lartë është
regjistruar në vitin 2005 (0.16/1.000.000
banorë). Kështu, Kosova ende mbetet vend me
prevalencë më të ulët në Ballkan dhe tash është
koha dhe mundësia më e përshtatshme e
veprimit, për një të ardhme më të sigurt.
PËRFUNDIMET
1. Situata epidemiologjike me HIV/AIDS
në botë është e rëndë dhe e pasigurt,
sepse sëmundja ka karakter pandemik
dhe paraqet një problem të madh për
shëndetësinë publike;
2. Në Kosovë rastet e para të HIV/AIDS
regjistrohen në vitin 1986 dhe deri sot
janë regjistruar 65 raste të sëmundjes
me 25 të vdekur.
3. Shkalla më e lartë e sëmundshmërisë
është regjistruar në vitin 2001 me
0.51/1.000.000 banorë, pastaj në vitet
2003 dhe 2004 me 0.29/1.000.000
banorë, kurse shkalla më e ulët është
regjistruar në vitet 1998 me
0.04/1.000.000 banorë dhe 1991 e 1993
me 0.05/1.000.000 banorë.
4. Shkalla më e lartë e vdekshmërisë është
regjistruar në vitet 1987 me
0.16/1.000.000 banorë gjegjësisht 1992
me 0.15/1.000.000 banorë dhe 1996 me
0.14/1.000.000 banorë.
5. Sëmundja që nga viti 1999 ka tendencë
të rritjes. Gjatë kësaj periudhe
HIV/AIDs është regjistruar në 14
komuna të Kosovës, domethënë se nga
kjo sëmundje është përfshirë 46.6% e
territorit të Kosovës.
6. Nga numri i gjithmbarshëm i të
sëmurëve në periudhën kohore 2000-
2005, 25 raste i takojnë gjinisë
mashkullore (61%), kurse 16 raste
gjinisë femërore (39%).
7. Grup-mosha më e prekur nga
HIV/AIDS është ajo 30-39 vjet me 21
të sëmurë apo 35% nga të gjithë të
sëmurët si dhe grup-moshat 20-29 vjet
me 15 të sëmurë (25%) dhe 40-49 me
12 të sëmurë (20%).
8. Numri më i lartë i të sëmurëve është
regjistruar në komunën e Prishtinës
pastaj në Pejë dhe Ferizaj. Por rastet e
Praxis Medica 48-1; 23-29
HIV/AIDS janë regjistruar edhe në
komunat më të vogla si Lypiani, Sharri,
Burimi, Shtimja, Dardana, Kastrioti, etj.
9. Numri më i madh i rasteve të raportuara si
HIV në këtë periudhë është regjistruar në
Prishtinë (8 raste), kurse si AIDS në Lipjan
(2 raste).
10. Kosova ende ka një prevalencë të ulët të
HIV/AIDS-it e cila nuk duhet të na
pasivizojë në luftë kundër kësaj sëmundjeje
dhe në ndërmarrjen e masave parandaluese.
11. Prevalenca më e lartë është regjistruar në
vitin 2005 (0.16/1.000.000 banorë).
12. Rruga më e shpeshtë e përcjelljes së
infeksionit me HIV ka qenë përmes
injektimit të substancave narkotike e në
rend të dytë janë marrëdhëniet seksuale pa
mbrojtje
PROPOZIMI I MASAVE
1. Të përforcohen laboratoret diagnostikuese
për HIV/AIDS në Insitutin Kombëtar të
Shëndetësisë Publike të Kosovës.
29
2. Intensifikimi i punës në edukimin dhe
arsimimin shëndetësor të popullsisë,
veçmas grupet e rrezikut
3. Të zbatohet Programi afatgjatë në luftë
kundër HIV/AIDS
4. Informimi dhe njohja me sëmundjen;
5. Mbikëqyrja dhe përcjellja e grupeve të
rrezikut;
6. Testimi rigoroz i gjakut dhe i
produkteve të tij;
7. Të mos merret gjaku për transfusion
nga grupet e rrezikut;
8. Të përdoren shiringat dhe gjilpërat për
një aplikim;
9. Të sterilizohen dhe dezinfektohen
mjetet tekniko-sanitare;
10. Të mos përdoren mjetet e përbashkëta
për higjienë (zhiletat, brushat për
dhëmbë) ngase mund të kontaminohen
me gjakun e të sëmurit;
11. Te kontaktet seksuale me persona të
dyshimtë të përdoret prezervativi
(kondomi).

LITERATURA
1. Action Plan for the Establishement of a Comprehensive HIV/AIDS Prevention programme for
Kosovo. Kosovar AIDS committee, February, 2001.
2. Ali MM., Oladosu M., Knowledge, Attitudes and Practices related to HIV/AIDS in Kosovo.
PSI/Kosovo. 2001.
3. Barnett T., Whiteside A., AIDS in the Twenty-first Century: Disease and Globalisation. Palgrave
Publication, London, 2002.
4. Dedushaj I., Ahmeti S., Humolli I., Dreshaj Sh. AIDS-SIDA, sëmundje që vret, Kryqi i Kuq i
Kosovës, 1999.
5. Duby F.: Mission report-fall 20002. Kosovo AIDS Committee-Review of Strategic Plan.
6. Gashi L., Ramadani N., Kalaveshi A.: Sexually Transmitted Infections in Kosova. European
Congress of Epidemiolgy, Porto, 2004.
7. Goodson J.: Socio-cultural Aspectss of Sexual and Reproductive Health in Kosovo. Entre Nous: The
European Magasine for Sexual and Reproductive Health. UNFPA and WHO, (55), 2003.
8. Humolli I., Dedushaj I, Fejza H., Ukaj Xh. Veçoritë epidemiologjike të AIDS-it në Kosovë, Praxis
Medica, 1999; 42: 49-51.
9. IKSHPK. Departamenti i Epidemiologjisë, Raportet e ecurisë së sëmundjeve ngjitëse. Prishtinë,
1986-2005.
10. Mertens TE et al. Global estimates of HIV infections and AIDS: further heterogeneity in spread and
impact. AIDS, 9 (suppl. 1): S251-S272, 1995.
11. Ramadani N.: Epidemiological situation in Kosovo, 2001-2005, Department of Epidemiology,
NIPH, March 2005.
12. Ramadani N., Gashi L.: Trakti riprodhues dhe infeksionet seksualisht transmisive në Kosovë, Praxis
Medica, 2004; 46(2); 3-15.
13. Refugees International. Country Information: Kosovo. Washington, D.C., 2003.
14. Statistical Office of Kosovo. Kosovo and its population. Prishtina, 2003.
15. USAID. HIV/AIDS Prevention in Kosovo. 2002.
16. Wennberg JL., Jakupi Xh. Prevalence of HIV in TB patients in Kosovo. Abstract No. ThPeC7556. in
XIV International AIDS Conference. Barcelona. 2002.
 30 Praxis Medica 48-1; 30-40
ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE TE FETUSI ME
SHTATZËNËSI NORMALE DHE DIABETIKE (NË TERAPI ME INSULINË)
R. DACI, H. RAMADANI, XH. SEJDIU.
QENDRA MJEKSORE PEJË , SPITALI I PËRGJITHSHEM Praxis Medica 48-1; 30-40
REZYME
Në studimin tonë janë përfshirë 46 pacientë. Prej
tyre 38 ishin shtatzënësi normale (Grupi N) te të
cilat kemi konstatuar se niveli i glikemisë gjatë
gjysmës së dytë të shtatzënësisë ka treguar
tendencë të rënies, por pa rëndësi statistikore (nuk
ka qenë signifikante). Te grupi i dytë (Grupi D) 8
pacientë me shtatzënësi diabetike në terapi me
insulinë, te të cilat niveli i glikemisë ka treguar
tendencë të rritjes, por pa rëndësi statistikore (nuk
ka qenë signifikante). Qëllim i punimit ka qenë të
analizohet metabolizmi i karbohidrate gjatë
gjysmës se dytë të shtatzënësisë të shtatzënësia
normale dhe diabetike. Punimi ka pasur parasysh
të analizojë ndryshimet e metabolizmit të
karbohidrateve të cilat ndodhin në shtatzënësi për
shkak të paraqitjes së faktorëve diabetogjenë të
cilët janë: formimi i placentës e cila sekreton
(HPL, HCG, Progesteron, Estrogjene etj),
paraqitja e shantit fetoplacentar, lajmërimi i
insulinës rezistencës relative dhe insulianzës. Te
shtatzënësia diabetike, përveç këtyre faktorëve që
përmenden më lart ekziston edhe isuficienca
relative e insulinës , zvogëlimi i numrit të
receptorëve në insulinë si dhe defektet
postreceptore. Te gjitha shtatzënësitë kanë rrjedhë
në formë normale me lindjen e foshnjës me peshë
normale që i është përgjigjur javës së
gestacionit. Insulina është medikament efikas në
mbajtjen e nivelit të glikemisë te shtatzënësia
diabetike përkundër ndryshimeve metabolike që
ndodhin në metabolizmin e karbohidrateve te
shtatzënësia diabetike. Me punimin tone kemi
verifikuar se ka ekzistuar kontrollë e mirë e
metabolizmit të hidrateve të karbonit te
shtatzënësia diabetike.
FJALËT BOSHT: Hidratet e karbonit,
shtatzënësia normale, shtatzënësia diabetike,
fetusi.
H Y R J E
Shtatzënësia është gjendje e veçantë fiziologjike
e femrës në fazën reproduktive. Në shtatzënësi
bëhen ndryshime të rëndësishme në metabolizmin
e karbohidrateve, yndyrave dhe proteinave. Gjatë
shtatzënësisë formohet organi endokrin – placenta
e cila luan rol të rëndësishëm në metabolizmin e
këtyre materieve. Në placentë sintetizohen
shumë hormone. Më të rëndësishmit janë: hormoni
SUMMARY
During our studies there are included 46
patients. Forty – 38 of them were normal
pregnancies (Group N) from which we have
noticed that the level of glycemy during the
second period of pregnancy showed the falling
down tendency, but without any statistic
importance (it was not significant). The second
Group (Group D) there were 8 patients with
diabetic pregnancies in insulin therapy, from
whom the glycogen level showed the increasing
tendency but without any statistic importance (it
was not significant). The purpose of the work
was to analyse the metabolism of carbohydrate
during the second period of pregnancy, to
normal and diabetic pregnancy. This work
intended to analyse the changes of carbohydrate
metabolism, which oppears to pregnancy
because of diabetic factors, which are: forming
of placenta that makes a secretion (HPL, HCG,
Progesteron, Estrogene etc.) the appearance of
fetalplacenta shandy, the appearance of relative
insulin resistence and the insulinase. To diabetic
pregnancy except the above mentioned exists
the relative isuficiance of insulin, decrease of
receptor number into insulin also the
postreceptor defects. All pregnancies are normal
with a baby birth with normal wight that is
convinient to gestation week. Insulin is a
medicament which effects the level of
pregnancy glycemy to diabetic pregnancy
against the metabolic changes which appear to
carbohydrate metabolism of diabetic pregnancy.
With our work we have verified that it existed a
good contral of carbohydrate metabolism to
diabetic pregnancy.
KEY WORDS: carbohydrate, normal
pregnancy, diabetic pregnancy, fetus
human placento laktogjen (HPL), Hormoni
human horiogonadotropin (HCG), estrogjenet
dhe progesteroni të cilët luajnë rol vendimtar
në metabolizmin e karbohidrateve dhe lipideve.
Glukoza e kalon barierën placentare me
mekanizmin e bartjat aktiv dhe difuzionin
lehtësues (2). D-Glukoza bartet më shpejt, sepse
ekziston specifikë stereotipike ndaj D-Glukozës
në krahasim më L - Glukozën (11). Glukoza në
 R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE
krahasim me heksozat e tjera ka përparësi të
madhe në bartjen nëpër placentë. Përqendrimi i
glukozës është më i ulët në qarkullimin e gjakut te
fetusi në krahasim me nivelin e glukozës në
gjakun e nënës. Niveli i glukozës në gjak
zvogëlohet më së shumti në javën e l2-të të
gestacionit, e pastaj mbahet në nivel konstant
gjer në fund të shtatzënësisë, (12 ).
Metabolizmi i karbohidrateve jashtë shtatzënësisë
rregullohet më ndihmën e këtyre hormoneve:
Insulinës, glykagonit, kortikostereideve, hormonit
somatotrop dhe hormoneve të gjëndrës tiroide. Në
shtatzënësi ndryshohet sekretimi i këtyre
hormoneve kështu që shtatzënësia vepron si
gjendje diabetogjene (paraqitja e insulinë-
rezistencës). Në gjysmën e parë të shtatzënësisë
vlerat e glukozës janë më të ulëta afër (l0 mg/100
ml) për shkak të rritjes së nevojave të fetusit dhe
placentës për glukozë, njëherit zvogëlohet edhe
pragu renal në sekretimin e glukozës (8) paraqitet
e ashtuquajtura “Glykozuria relative“ (4). Kësaj
gjendjeje i ndihmon edhe paraqitja e shantit
fetoplacentar për glukozë.
Në shtatzënësi metabolizmi i vërejtur rritjen e nivelit
karbohidrateve i përshtatet nevojave të fetusit. Në
mëngjes për shkak të mosmarrjes së ushqimit
gjatë natës uljet niveli të glukozës dhe insulinës
në gjakun e nënës dhe njëkohësisht rritet niveli i
acideve yndyrore si pasojë e lipolizës. Për këtë
arsye rritet niveli i trupave ketonikë si rezultat i
oksidimit të acideve të lira yndyrore në mëlçi .
Deponimi i yndyrave në indet dhjamore në
gjysmën e parë të shtatzënësisë është pasojë e
rritjes së sensibilitetit në insulinë. Në gjysmën e
parë të shtatzënësisë zvogëlohet produksoini i
glukozës në hepar dhe niveli i glikemisë në
mëngjes. Rriten rezervat e glykogjenit dhe
shfrytëzimi i glukozës në periferi. Në gjysmën e
dytë të shtatzënësisë vlerat e glikemisë janë më
të larta për shkak të rezistencës relative ndaj
insulinës. Këtë rezistencë e kushtëzon veprimi i
hormoneve. Për shkak të këtyre ndryshimeve
rritet bartja e glukozës, aminoacideve dhe acideve
yndyrore në drejtim të fetusit. Rezistenca në
insulinë, zvogëlimi i receptorëve në insulinë në
indet periferike, me insuficiencën relative të
insulinës cirkulatore si dhe defektet post- receptore
do të shkaktojnë intolerancë në glukozë dhe
shfaqjen e diabetit gestagjen.
Rregullimin e metabolizmit të
karbohidrateve dhe të lipideve e bëjnë një seri
hormonesh të cilat sekretohen nga gjëndrat
endokrine dhe placenta. Estrogjenet e stimulojnë
utilizimin e glukozës në qelizë dhe rritin
sekretimin e hormonit somatotrop i cili ka veprim
kontradiktor me insulinën. Estradioli dhe Estrioli e
rritin efikasitetin e insulinës dhe gjithashtu i
31
stimulojnë të gjitha veprimet e insulinës. Sinteza
dhe sekretimi i estrogjeneve në shtatzënësi rritet
afër 100 herë .
Hormoni human placentar lactogjen është
faktori bazë për zvogëlimin e tolerancës së
glukozës gjatë shtatzënësisë. HPL - i inhibon
proceset e shfrytëzimit të glukozës në periferi.
HPL-i i inhibon edhe proceset e fosforilizimit të
cilat insulina i stimulon. Si pasojë rritet niveli i
glukozës në gjak, rritet bartja e glukozës nëpër
placentë, prej nënës në drejtim të fetusit.
Ndryshimet e përqendrimit të glukozës
ndikojnë në nivelin e HPL–it i (18). Është
vërejtur rritja e HPL–it gjatë urisë, sepse
përqendrimi i glukozës është i ulët (10). Sinteza
e HPL–it është autonome dhe nuk varet prej
asnjë faktori . HPL-i i mobilizon acidet
yndyrore, e rrit procesin e lipolizës dhe stimulon
mobilizimin e lipideve prej depove periferike të
yndyrave. Acidet yndyrore dhe trupat ketonikë
kalojnë nëpër placentë me difuzion dhe i
shërbejnë fetusit për nevoja energjetike dhe për
sintezën e lipideve (14 ). Selnikow më 1971 ka
të HPL-it te
pacientët e sëmurë prej diabetit. Rritja e nivelit
të HPL–it sqarohet me rritjen e masës
placentare te këta pacientë.
Hormoni horiogornadotropin (HCG),
ndihmon procesin e sterocidogjenezës, stimulon
sekretimin e progesteronit, stimulon
mobilizimin e yndyrave prej depove periferike.
Progesteroni e rrit sekretimin dhe sintezën e
insulinës dhe stimulon hiperplazinë e beta-
qelizave të pankreasit dhe në këtë mënyrë
stimulon të gjitha veprimet e insulinës në
metabolizmin e karbohidrateve dhe lipideve.
Veprimi i progesteronit posaçërisht është i
rëndësishëm në gjysmën e parë të shtatzënësisë.
Kortizoli e bënë zvogëlimin e
receptorëve ndaj insulinës, rrit sintezën e
glukozës në hepar dhe zvogëlon veprimin e
insulinës në indin dhjamor dhe në muskuj.
Dihet se hipofiza hipertrofohet në
shtatzënësi, rritet numri i qelizave që sekretojnë
prolaktinën, ndërsa bie numri i qelizave që
sekretojnë hormonin somatotrop (hormoni i
rritjes). Placenta nuk ka receptor për hormonin
somatotrop kështu qe ky hormon nuk e kalon
barieren placentare. Hormoni somatotrop e
zvogëlon oksidimin e glukozës në qelizë, rrit
bartjen e aminoacideve në qeliza. Nën ndikimin
e hormonit somatotrop lirohen yndyrat prej
depove periferike dhe në këtë mënyrë rritet
përqendrimi i acideve yndyrore në gjak.
Hormoni somatotrop stimulon deponimin e
glukogjenit në qelizë, rrit nivelin e glukozës në
qarkullim e gjakut te shtatzënat, (zvogëlon
32 Praxis Medica 48-1; 30-40
shfrytëzimin e glukozës nga ana e qelizës) dhe
kështu rritet bartja prej nenës në drejtim të
fetusit, (19 ). Prolaktina rritet në shtatzënësi afër
19 herë dhe shumë lehtë e antagonizon veprimin e
insulinës. Rëndësia dhe roli i mbajtjes së
homeostazës së glukozës në gjendje të kontrolluar
mirë në shtatzënësi konsiston në atë se në të gjitha
rastet ku kemi pasur çrregullime ne metabolizmin
e glukozës janë manifestuar ndërlikime te
shtatzënat, te fetusi, si dhe ndërlikime në placente .
a) Ndërlikimet më të rëndësishme te
shtatzënat janë: paraqitja e eklampsisë 4 herë më
shumë te shtatzënësitë me diabet se në grupin
kontrollues në përqindje 11,7%( 3) .
Hipertensioni kronik është më i shpeshtë te
diabeti afër 9,6 % . Polihidroamnioni shfaqet (2.7
deri në 32 %) te shtatzënësitë me diabet.
Infeksionet janë më të shpeshta të shtatzënësitë me
diabet e sidomos infeksionet virale dhe ato të
traktit urinar. Lindja para kohe është më e
shpeshtë me forma të rënda te sindromit distress
respirator. Abortet spontane janë më të shpeshta te
shtatzënësitë me diabet ( 3 ).
b) Ndërlikimet më të shpeshta te fetusi
manifestohen me: rritjen e mortalitetit perinatal
(1.6 deri në 2 %), rritjen e anomalive kongjenitale
(3 deri në 7 % ). Në periodën e organogjenezës,
çrregullimi i metabolizmit të karbohidrateve
manifestohet në radhë të pare në saccusin vitelin
(vendi parësor i veprimit) e pastaj paraqiten
malformacionet e embrionit si ndryshime
dytësore (14). Anomalitë e zemrës janë 5 herë më
të shpeshta te shtatzënësitë diabetike, defektet e
tubës neurale dhe anencefalia janë më të shpeshta
te shtatzënësia diabetike. Është verifikuar se
ketonemia dhe ketonuria që shfaqen te diabeti
mund te shkaktojnë zvogëlimin inteligjencës së
foshnjës. Makrosomia dhe visceromegalia janë
ndërlikime të shpeshta te shtatzënësia me diabet.
Hipoglikemia neonatale dhe hiperbilirubinemia
është më e shpeshtë te shtatzënësia me diabet,
distressi respirator gjithashtu është ndërlikim i
shpeshtë te shtatzënësitë me diabet.
c) Ndërlikimet të cilat manifestohen në
placentë janë: papjekuria e viluseve terminale,
trashja e membranës bazale e trofoblastit, rritet
REZULTATET
Me analizën e vlerave të glikemisë në
gjakun e shtatzënave te grupi N kemi konstatuar se
vlera minimale e glikemisë ishte 2.26 mmol/l.
Tabela Nr. 1 – Vlerat e glikemisë te shtatzënësia normale (Grupi N)
Grupi N
Glikemia (mmol/l)
min Max
2.26 5.92
numri i citotrofoblasteve, qelizat
citotrofoblastike tregojnë ndryshime
degjenerative, rritet numri i mitozave. Infarktet e
placentës janë 5 herë më të shpeshta te format e
shtatzënësive diabetike klinikisht të
manifestuara (6). Sasia e antitrupave në
insulinë dhe komplekseve insulinike në
placentë është më lartë te shtatzënësitë me e
diabet (7).
QËLLIMI I PUNIMIT
Qëllim i punimit është të analizohen nivelet e
glikemisë te shtatzënësitë normale dhe
diabetike si dhe te fetuset e tyre. Me përcaktimin
e nivelit te këtyre parametrave (glicemia,
trigliceridet) te shtatzënësia normale dhe
diabetike si dhe te fetuset e tyre është e
mundshme të analizohet dhe të përcillet
metabolizmi i karbohidrateve te shtatzënësia dhe
fetusi. Në anën tjetër kemi pasur për detyrë të
shqyrtojmë se a ekziston dallimi në nivelin e
glikemisë dhe triglicerideve në mes të grupit te
shtatzënave me shtatzënësi normale dhe
diabetike si dhe te fetuset.
MATERIALI DHE METODAT E PUNES
Në analizë janë përfshirë 46 pacientë, prej tyre
38 kanë qenë me shtatzënësi normale (grupi N),
ku është marrë gjaku në venën kubitale për të
përcaktuar glikeminë dhe trigliceridet. Grupin e
dytë e përfaqësojnë 8 pacientë me diabet prej
të cilave është marrë gjaku në venën kubitale
për të përcaktuar glikeminë. Te fetuset me
shtatzënësi normale dhe diabetike gjaku për
analizë është marrë nga vena umbilikale, për të
përcaktuar glikeminë dhe trigliceridet.
Në të dy grupet N dhe D në mënyrë
prospektive është përcjell shtatzënësia. Të
gjitha shtatzënësitë kanë rrjedhë në mënyrë
fiziologjike dhe kanë përfunduar me lindjen e
foshnjave me shëndet të mirë dhe peshë i
përgjigjet periudhës se gestacionit .
Glukoza është përcaktuar me metodën e
glykozo-oksidozës. Trigliceridet janë përcaktuar
me TOOS metodën enzime-kolorimetrike.
Vlera maksimale ka qenë 5.92 mmol/l. Ndërsa
vlera mesatare ka qenë 4.39 ± 0.95 mmol/l.
vlerat mesatare
4.39 ± 0.95
 R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 33

Grafiku Nr. 1. – Paraqitja grafike e vlerave të glikemisë gjatë shtatzënësisë normale

(Grupi N).

Me metodën e koeficientit të korelacionit te shtatzënësisë tregon tendencë të rënies për pa

grupi N i shtatzënave kemi konstatuar se; rëndësi statistikore (rënia nuk është
koeficienti i korelacionit r = -0.21; ku p > 0.05, signifikante).
dhe kemi konstatuar se niveli i glikemisë gjatë

Tabela Nr. 2. – Vlerat e glikemisë të shtatzënësia me diabet (Grupi D)

Glikemia (mmol/l)
min Max vlerat mesatare
3.45 13.98 6.32 ± 3.56
Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale ka qenë 3,45 mmol/l. Vlera maksimale ka qenë
13.98 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare ka qenë 6.32 ± 3.56 mmol/l.
GRAFIKU Nr. 2. – Paraqitja grafike e glikemisë të shtatzënësitë me diabet (Grupi D)
gjatë gestacionit.

Me metodën e koeficientit të korelacionit kemi shtatzënave tregon tendencë të rritjes, por pa

llogaritur se r = 0.28; p > 0.05, dhe kemi konstatuar rëndësi statistikore (rritja nuk ka qenë signifikante).
se niveli i glikemisë gjatë shtatzënësisë te grupi D e

TABELA Nr. 3. – Krahasimi i vlerave mesatare të glikemisë te shtatzënësia normale

(Grupi N dhe shtatzënësia diabetike Grupi D)
Vlerat e glukozës mmol/l
Grupi
N D
4.39 ± 0.95 6.32 ± 3.56

Nga tabela vërejmë se vlera mesatare e glikemisë te grupi N ka qenë 4.39 ± 0.95 mmol/l.
Ndërsa vlera mesatare te grupi D ka qenë 6.32 ± 3.56 mmol/l.
 34 Praxis Medica 48-1; 30-40

GRAFIKU Nr. 3. – Paraqitja grafike e vlerave mesatare të glikemisë te grupi N e shtatzënave dhe
grupi D e shtatzënave.

Me metodën e T – testit kemi llogaritur se t = 1.58; glikemisë kemi analizuar edhe nivelin e
ku p > 0.05, dhe kemi konstatuar se vlerat e triglicerideve në gjakun e shtatzënave normale
glikemisë te grupi D janë më të larta, por pa rëndësi dhe atyre diabetike.
statistikore (ndryshimi nuk është signifikant). Përpos

TABELA Nr. 4. – Vlerat e triglicerideve te grupi N e shtatzënave

Grupi N
Trigliceridet (mmol/l)
min max Vlerat mesatare
1.30 5.89 2.88 ± 1.27
Nga tabela vërejmë se vlera minimale e triglicerideve është 1.30 mmol/l. Vlera maksimale
ka qenë 5.89 mmol/l. Ndërsa vlera mesatare 2.88 ± 1.27.
GRAFIKU Nr. 4. – Paraqitja grafike e triglicerideve te shtatzënësia normale
(Grupi N).

Me metodën e koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = 0.61; p < 0.05, dhe kemi
konstatuar se niveli i triglicerideve rritet në mënyrë signifikante gjatë shtatzënësisë (ekziston
lidhshmëri me rëndësi statistikore në mes këtyre dy parametrave).

Tabela Nr. 5. – Vlerat e triglicerideve te Grupi D e shtatzënave

Grupi D
Trigliceridet (mmol/l)
min Max vlerat mesatare
1. 09 4.78 3. 15 ± 0. 39
 R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 35

Nga tabela vërejmë se vlera minimale ka qenë 1.09 mmol/l. Vlera maksimale ka qenë 4.78 mmol/l.
Ndërsa vlera mesatare ka qenë 3.15±0.39 mmol/l.
GRAFIKU Nr. 5. – Paraqitja grafike e nivelit të triglicerideve te Grupi D gjatë shtatzënësisë

Kemi analizuar nivelin e triglicerideve gjatë diabet mbahet në nivel konstant, çka do të thotë
shtatzënësisë te shtatzënësia me diabet. Me se nuk ekziston lidhshmëri signifikante në
metodën e koeficientit të korelacionit kemi pikëpamje statistikore në mes të këtyre dy
konstatuar se r = 0.02; ku p> 0.05, dhe kemi parametrave.
vërejtur se niveli i triglicerideve te shtatzënat me
TABELA Nr. 6. – Krahasimi i vlerave mesatare të triglicerideve te Grupi N dhe
Grupi D e shtatzënave.
Vlerat e triglicerideve mmol/l
Grup
N D
2.88 ± 1.27 3.15 ± 0.89
Nga tabela vërejmë se vlera mesatare e triglicerideve te grupi N ka qenë 2.88 ± 1.27 mmol/l. Ndërsa
vlera mesatare e triglicerideve te Grupi D e shtatzënave ka qenë 3.15 ± 0.89 mmol/l.
GRAFIKU Nr. 6. - Paraqitja grafike e vlerave mesatare e triglicerideve te Grupi N
dhe Grupi D e shtatzënave.

Me metodën e T – testit kemi llogaritur se t = 0.52; shtatzënave (ndryshimi në mes të këtyre dy

ku p > 0.05 dhe kemi konstatuar se nuk ekziston parametrave nuk është signifikant në pikëpamje
ndryshim i rëndësishëm në mes të nivelit të statistikore).
triglicerideve në mes të grupi N dhe grupit D të
36 Praxis Medica 48-1; 30-40

Vlerat e parametrave biokimikë të fetusi me shtatzënësi normale dhe diabetike

TABELA Nr. 7. – Vlerat e glikemisë me gjakun e fetusit te shtatzënësia normale (grupi N)

Grupi N
Glikemia (mmol/l)
min max vlerat mesatare
2.03 6.50 3.88 ± 0.89
Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale e glikemisë ka qenë 2.03 mmol/l. Vlera
maksimale 6.50 mmol/l. Vlera mesatare e glikemisë ka qenë 3.88 ± 0.89.

Grafiku Nr. 7 – Paraqitja grafike e glikemisë në gjakun e fetusit gjatë shtatzënësisë

( te grupi N).

Me metodën e koeficientit të korrelacionit fetusit te shtatzënësia normale tregon

kemi llogaritur se r = -0.16; p > 0.05, çka do tendencë zvogëlimi gjatë shtatzënësisë, por
të thotë se niveli i glikemisë në gjakun e pa signifikancë statistikore.

TABELA Nr. 8. – Vlera e glikemisë në gjakun e fetusit te grupi D

Grupi D
Glikemia (mmol/l)
min max vlerat mesatare
2.50 10.00 4.94 ± 2.27

Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale ka qenë 2.50 mmol/l, vlera maksimale ka qenë 10,
ndërsa vlera mesatare ka qenë 4.94 mmol/l.

Grafiku Nr. 8 - Paraqitja grafike e glikemisë në gjakun e fetusit (grupi D)

12

10

8
TRIGLICERIDET

0
20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40
JAVA E G ESTACION IT
 R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE 37

Me metodën e koeficientit të korelacionit te shtatzënat me diabet mbetet në nivel

kemi llogaritur se r = -0.09; ku p>0.05, çka konstant.
tregon se niveli i glikemisë ne gjakun e fetusit

TABELA Nr. 9. – Vlera mesatare e glikemisë në gjakun e fetusit te shtatzënësia normale

dhe shtatzënësia diabetike
Vlera e mesatare e glikemisë mmol/l
Grupi
N D
3.88± 0.89 4.94 ± 2.27

Grafiku Nr. 9 - Paraqitja grafike e vlerave mesatare të glikemisë në gjakun e fetusit

te grupi N dhe grupi D.

Me metodën T – testit kemi llogaritur se t = 1.37; glikemisë në gjakun e fetusit te shtatzënësia me

ku p>0.05, dhe konstatojmë se vlerat mesatare të diabet janë më të larta por nuk janë signifikante.

TABELA Nr. 10. – Vlerat e triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënësia normale

Grupi N
Trigliceridet(mmol/l)
min max vlerat mesatare
0.11 4.82 0.72 ± 0.14

Nga tabela vërejmë se vlera minimale e maksimale 4.82 mmol/l, ndërsa vlera mesatare ka
triglicerideve ka qenë 0.11 mmol/l, vlera qenë 0.72 mmol/l.

Grafiku Nr. 10 - Paraqitje grafike e nivelit të triglicerideve në gjakun e fetusit të (grupi N)

 38 Praxis Medica 48-1; 30-40
Me anën e metodës së koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = 0.15; ku p>0.05, që d.m.th.
se niveli i triglicerideve në gjakun e fetusit të shtatzënësia diabetike tregon tendencë të uljes, por pa
signifikancë statistikore.

TABELA Nr. 11. – Vlerat e triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënësia me diabet

Grupi D
Trigliceridet(mmol/l)
min max vlerat mesatare
0.08 0.44 0.22 ± 1.5

Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera minimale ka qenë 0.08 mmol/l, vlera maksimale ka qenë
0.44 mmol/l, ndërsa vlera mesatare ka qenë 0.22 mmol/l

Grafiku Nr. 11 – Paraqitja grafike e nivelit të triglicerideve në gjakun e fetusit te (grupi D)

Me anën e metodës së koeficientit të korelacionit kemi llogaritur se r = - 0.08; ku p >0.05, çka do të

thotë se niveli i triglicerideve në gjakun e fetusit të shtatzënësia me normale tregon tendencë të
rënies por mbetet në nivel konstant.
Raporti i vlerave të triglicerideve në gjakun e fetusit të shtatzënësia normale dhe
shtatzënësia me diabet
TABELA Nr. 12. – Vlera mesatare e triglicerideve ne gjakun e fetusit shtatzënësia
normale dhe shtatzënësia diabetike
Vlera e mesatare e triglicerideve mmol/l
Grupi
N D
0.22± 0.09 0.72 ± 1.54
Nga paraqitja tabelare vërejmë se vlera mesatare e triglicerideve në gjakun e fetusit te
grupi N ka qenë 0.22 mmol/l, ndërsa vlera mesatare e triglicerideve në gjakun e fetusit ka qenë 0.72
mmol/l.
Grafiku Nr. 12 – Paraqitja grafike e vlerave mesatare të triglicerideve në gjakun e
fetusit te grupi N dhe grupi D
TRIGLICERIDET E FETUSIT

0.72

0.8

0.6

0.4
0.22

0.2

0
GRUPI D
Me metodën e T-testit kemi llogaritur se t = 0.98;
p>0.05, me ç’rast kemi konstatuar se vlerat mesatare të
triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënat me
GRUPI N
diabet janë më të larta në krahasim me vlerat e
triglicerideve në gjakun e fetusit te shtatzënësia
normale, por pa signifikancë statistikore.
 R. Daci: ANALIZA E MATABOLIZMIT E KARBOHIDRATEVE
DISKUTIMI
Shtatzënësia është gjendje fiziologjike e femrës në
fazën reproduktive e cila manifestohet me ndryshim të
metabolizmit të karbohidrateve, yndyrave dhe
proteinave. Këto ndryshime që manifestohen si
pasojë e ndryshimeve të statusit hormonal si dhe
ndryshimeve që paraqiten në sisteme dhe organe të
tjera i mundësojnë embrionit, pra fetusit të zhvillohet
në formë normale. Në shtatzënësi shfaqen ndryshime
në metabolizmin e karbohidrateve për shkak të
formimit të placentës e cila sekreton HPL-in,
progesteronin, estrogjenet, HCG-en, si dhe enzimin
insulinazë(1). Përveç këtyre materieve në shtatzënësi
sekretohen edhe hormone të tjera në sasi të ndryshuara
të cilat janë: kortikosteroidet, hormoni somatotrop dhe
prolaktina, të cilat po ashtu ndikojnë në ndryshimin e
metabolizmit të karbohidrateve. Për shkak të këtyre
ndryshimeve në shtatzënësi shfaqet fenomeni i
insulino-rezistencës relative dhe zvogëlimi i tolerancës
ndaj glukozës. Prania e këtyre faktorëve diabetogjenë
që përmendëm më lart si dhe fenomenet e tjera siç
janë: zvogëlimi i receptorëve në qelizat target ndaj
insulinës, defektet postreceptore si dhe insuficienca
relative ndaj insulinës (te shtatzënësitë me diabet)
sjellin në ngritjen e nivelit të glukozës në gjak.
Në shtatzënësi normale kemi konstatuar se
niveli i glikemisë tregon tendencë të rënies, por pa
rëndësi statistikore. Këtë rënie të lehtë e kemi
arsyetuar me rritjen e nevojave të fetusit për glukozë
dhe me rritjen e pragut renal në sekretimin e glukozës
çka d.m.th. me rritjen e shtatzënësisë nevojat e fetusit
për glukoze rriten, e njëkohësisht është i mundshëm
edhe shfrytëzimi më i madh i glukozës nga ana e
placentës e cila po ashtu rritet gjatë shtatzënësisë. Për
shkak të ndryshimit të statusit hormonal është e
mundshme të rritet edhe bartja e glukozës nëpër
placentë. Autorët (12) kanë gjetur se niveli i glikemisë
zvogëlohet në javën e 12-të shtatzënësisë e pastaj
mbetet konstant deri në fund të shtatzënësisë .
Gjatë analizës së nivelit të glukozës te
shtatzënësitë diabetike (te grupi D) kemi konstatuar një
tendencë të rritjes së glukozës gjatë shtatzënësisë por
pa rëndësi statistikore. Këtë tendencë të rritjes të
glukozës te shtatzënësitë diabetike e kemi sqaruar me
veprimin më të fuqishëm të faktorëve diabetogjenë
HPL-it, insulinazës (rritja e masës placentare),
hormonit somatotrop, kortikosteroideve, të cilët sjellin
insulinën me rezistenca relative.
Me krahasimin e parametrave biokimikë
(glikemisë) te grupi N dhe D kemi konstatuar se te
grupi D vlerat e glikemisë ka qenë më të larta por pa
rëndësi statistikore.
Këtë e sqarojmë me faktin se te shtatzënësia
diabetike faktorët diabetogjenë veprojnë më fuqishëm,
por ekziston mundësia e zvogëlimit të bartjes së
glukozës nëpër placentë për shkak të ndryshimeve
arteriosklerotike dhe degjenerative në qarkullimin
uteroplacentar dhe për këtë shkak pason rritja e lehtë
dhe e parëndësishme e nivelit të glukozës te
39
shtatzënësitë me diabet. Edhe mungesa relative e
insulinës e zvogëlon bartjen e glukozës nëpër
placentë.
Rezultatet tona kanë treguar se niveli i
triglicerideve rritet në mënyre signifikante gjatë
shtatzënësisë normale, e cila përputhet me të
dhënat e autorëve (16). Rritja e nivelit të
triglicerideve gjatë shtatzënësisë normale sqarohet
në lidhje me ndryshimet që ndodhin në indin adipoz
në drejtim të lipolizës, me ç’rast rritet sinteza
VLDL- it në hepar dhe në qarkullim të gjakut.
Aktiviteti i zvogëluar i lipazës lipoproteinemike
(LPL) në indet extra hepatike e kryesisht në indin
dhjamor do të ndikojë në rritjen e triglicerideve.
Hipergafia në shtatzënësi i kontribuon rritjes së
nivelit të triglicerideve në gjak. Estrogjenet e rritin
sintezën e triglicerideve në hepar . Estrogjenet e
zvogëlojnë aktivitetin dhe sintezën e lipazës
hepatike dhe lipazës lipoproteinemike në adipocite
dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë në rritjen e nivelit të
triglicerideve .
Te grupi D niveli i triglicerideve është konstant
gjatë shtatzënësisë.
Insulina stimulon bartjen e glukozës në acide
yndyrore në hepar, shpejton sintezën e acideve
yndyrore dhe zvogëlon lirimin e tyre prej depove
periferike. Në insuficiencën relative të insulinës
bëhet mobilizimi i tyre prej depove periferike dhe
rritet niveli i acideve yndyrore në gjak. Në këtë
mënyrë krijohet substrat i mjaftueshëm për sintezën
e triglicerideve, prandaj niveli i triglicerideve është
lehtësisht me i lartë dhe konstant te grupi D, por
pa rëndësi statistikore (nuk është signifikant).
Studimet e shumta argumentojnë se niveli i
glikemisë në gjakun e fetusit është ngushtë i lidhur
me nivelin e glikemisë në gjakun e
shtatzënës(13.5). Vlerat e glikemisë në gjakun e
fetusit gjatë shtatzënësisë normale, tregojnë
tendencë të rënies, por pa rëndësi statistikore. Këtë
e sqarojmë me faktin se me rritjen e shtatzënësisë
fetusi shfrytëzon sasi më të madhe të glukozës.
Niveli i glikemisë te fetuset me shtatzënësi
diabetike është mbajtur në nivel konstant gjatë
rritjes së shtatzënësisë, çka do te thotë se niveli i
glikemisë te shtatzënat me diabet është kontrolluar
në formë efikase. Dihet se niveli i glikemisë të
fetusi varet nga niveli i glikemisë në gjakun e
shtatzënës.
Me krahasimin e vlerave të glikemisë në
mes të fetuseve me shtatzënësi normale dhe
diabetike, kemi konstatuar se vlerat e glikemisë te
fetuset e shtatzënësive me diabet janë më të larta,
por pa rëndësi statistikore. Kjo tregon se niveli i
glikemisë te shtatzënësitë me diabet (në terapi me
insulin) megjithatë është mbajtur në kontroll.
Me përcaktimin e nivelit të triglicerideve te fetuset
me shtatzënësi normale kemi vërejtur se niveli i
triglicerideve është mbajtur konstant me tendencë të
rënies. Mbajtja konstante e nivelit të triglicerideve
në gjakun e fetusit sqarohet me faktin se
40 Praxis Medica 48-1; 30-40
trigliceridet me rritjen e shtatzënësisë deponohen në
mëlçi të fetusit dhe në indin dhjamor. Këto trigliceride
i shërbejnë fetusit për të mbajtur homeostazën
energjetike menjëherë pas lindjes.
Me krahasimin e vlerave të nivelit te triglicerideve në
mes të fetuseve me shtatzënësi normale dhe diabetike,
kemi konstatuar se niveli i triglicerideve te fetuset me
shtatzënësi diabetike është më i lartë por pa
signifikancë statistikore. Fetuset te shtatzënësia me
diabet së pari shfrytëzojnë glukozën e pastaj
trigliceridet për nevoja energjetike.
PËRFUNDIMI
Niveli i glukozës në gjakun e shtatzënave te grupi N
dhe D ka qenë në kufitë normalë gjatë shtatzënësisë.
Nuk ka ekzistuar dallim signifikant në nivelin e
glikemisë në mes të dy grupeve.
Niveli i triglicerideve te grupi N i shtatzënave është
rritur në mënyrë signifikante gjatë shtatzënësisë, ndërsa
niveli i triglicerideve te grupi D i shtatzënave është
mbajtur konstant gjatë shtatzënësisë. Edhe pse
niveli i triglicerideve është rritur gjatë shtatzënësisë
normale, nuk ka ekzistuar dallim signifikant sa i
përket vlerave të triglicerideve në mes të grupit N
dhe D.
Te fetuset e grupit N dhe D, glikemia dhe
trigliceridet janë mbajtur në kufijtë normalë gjatë
shtatzënësisë. Nuk ka pasur dallim signifikant në
nivelin e glikemisë dhe triglicerideve në mes të
fetuseve N dhe D.
Në bazë te të gjitha këtyre përfundimeve kemi
konstatuar se megjithatë ka ekzistuar kontroll i
mirë i metabolizmit të karbohidrateve dhe i lipideve
në shtatzënësitë me diabet dhe në terapi me
insulinë. Përfundojmë se insulina është medikament
efikas që përdoret në terapinë e shtatzënësive me
diabet edhe pse është e njohur se në këto
shtatzënësi ekziston një metabolizëm i ndryshuar i
karbohidrateve dhe lipideve.

LITERATURA
1.Casey L.Mc Donald P,Simpson E.Endrocrinological changes in pregnancy . In: William’s Textbook of
Endcrinology.Sounders Co.London.1985;439-448.
2.Chinard FP, Danesino V, Hartman WL, et, al. The transmission of hoxeses across the placenta in the human and
rhesus monkey. J Physiol 1970; 132; 289.
3.Cousins L. Obstetric complications. In; Diabetes mellitus in pregnancy, Principles and Practice. Recce AE, Coustan
DR Churchil Livingstone. New York. L988; 455-468.
4.Davidson JM, Lovedale C. The exretion of glucose during normal pregnancy and after delivery. J Obstet Gynecol
Br Cwlth 1960; 81. 363.
5.Economides DL,Nicolaides KH.Blood glucose and oxygen tension levels in smoll-for –gestational – age-fetuses.Am
J obstet Gynecol 1989;160:385-389.
6.Fox H. Diabetes mellitus. In; Pathology of placenta.,Eds. Sondres W. London l978; 223-230.
7.Fox H., Jones CJP Pathology of trophoblast. In; Biology of trophoblast. Eds. Loke YW, Whyte AM.Elsevier
Science Publ Oxford. 1983; l37-180.
8.Gillmer MDG, Beard RW, Rooke FM. Corbohydrate metabolism in pregnancy. I Diurnal plasma glykose profile in
normal and diabetic women. Br Med J l975; 3; 399-408.
9.Gillmer MDG, Beard RW, Oakley NW, et al Plasma human placental lactogen profiles over 24 haurs in normal and
diabetic pregnancy. Br. J. Obsted Gynecol l977; 84; l97.
10. Kim JJ,Felig P.Plasma chorionic somatomammotropin levels during starvation in midpregnancy.J Clin Endocr Met
1971;32:864.
11. Longo LO,Kleinzaller A. Transport of monosaccharides by placental cells.Federation Proc 1970;29:802.
12.Lind T,Aspillaga M,metabolic changes during normal and diabetic pregnacies . In:Diabetes Mellitus in Pregnancy
.Principles and Practice .Eds. Reece AE,Coustan DR.Church ill Livingstone .New York.Endinburg.London
Melbourne.1988;77.
13.Nicolini N,Hubinont C,Santolaya J,Fisk NM,Coe AM,Rodeck C.Maternal-fetal glucose gradient in normal
pregnancies and in pregnancies complicated by alloimunistaion and fetal growth retardation.Am J Obstet gynecol
1989;161:924-927.
14.Pinter E, Recce AF, Laranth C. Yolk sac failure in embryophaty due to hyperglicemia. Ultrastructural analysis of
the yolk sac differentiation rat conceptuses under hyperglycemic culture conditions. Teratology l986; 33; 363-371.
15.Riggi JS,Boshart RC,Bell HP,Ringler J.Some effects of purified placental protein on lipid and carbohydrate
metabolism.Endocrin 1966;79:909.
16.Salameh WA, Mastroigiannis DS. Metarnal hyperlipidemia in pregnancy. Clin Obsted and Gynecol l994; 37 (l);
66-77.
17.Selenko HA, Varma K, Yuonger D, et al. Patterns of serum immunoreactive human placental lactoges (IR –
HPL) and chorionic gonadotropin (IR – HCG) in diabetic pregnancy. Diabetes l97l ; 20 ; 696.
18.Tyson JE, Jones GS, hutsh J, Thomas P. Patterns of insulin, growth hormone, and placental lactogen release after
protein and glicose protein ingestion in pregnancy. Am J. Obsted Gynecol l97l; ll0; 934.
19.Unger RH, et al. Insulin Glucagon and somatostatin secretion in the regulation of metabolism. Annu Rev Physiol
l978 ; 40; 307.
 Praxis Medica 48-1; 41-45
EFEKTI I TERAPISË SË TREFISHTË TË TË SËMURËT ME ULCERË
Z. Gashi1, Z. Kabashi1, B. Resuli2, R. Hoxha3, A. Haziri1
QKU, Klinika Interne, Reparti Gastroenterologjik, Prishtinë1 Praxis Medica 48-1; 41-45
QSU, Departamenti i Sëmundjeve të Brendshme, Shërbimi i Gastrohepatologjisë, Tiranë2
QKU, Instituti i Farmakologjisë, Prishtinë3
REZYME
QËLLIMI: Të hulumtohet dhe të krahasohet efikasiteti
i katër protokollleve të trefishta në shërimin dhe në
eliminimin e H. pylori nga ulcera gastroduodenale.
MATERIALI DHE METODAT: Në këtë studim
prospektiv, janë përfshirë 150 të sëmurë (80 të sëmurë
me UD me moshë 42.27±11.15 vjeç dhe 70 të sëmurë
me UG me moshë 51.87±13.5 vjeç), me diagnozë
endoskopike dhe konfirmim të pranisë së H.pylori. Të
sëmurët janë ndarë në 4 grupe. Grupi i parë prej 40 të
sëmurëve është trajtuar me Lansoprazol 30 mg,
Amoksicilinë 1.0 gr dhe Klaritromicinë 500 mg, dy
herë në ditë (LAC). Grupi i dytë prej 40 të sëmurëve
është trajtuar me Lansoprazol 30 mg, Metronidazol 400
mg dhe Klaritromicinë 250 mg, dy herë në ditë (LCM).
Grupi i tretë prej 35 të sëmurëve është trajtuar me
Omeprazol 20 mg , Amoksicilinë 1.0 gr dhe
Metronidazol 400 mg, dy herë në ditë (OAM). Grupi i
katërt prej 35 të sëmurëve është trajtuar me Ranitidinë
150 mg, Amoksicilinë 1.0 gr dhe Metronidazol 400 mg
dy herë në ditë (RAM). Trajtimet terapeutike kanë
zgjatur një javë, ndërsa është vazhduar me
antisekretorët përkatës edhe për gjashtë javët e
ardhshme,me dozë të përgjysmuar, një herë në ditë. Pas
tetë javësh është përsëritur endoskopia dhe është
rikonfirmuar statusi për H. pylori. REZULTATET:
Rezultati i shërimit me protokollin LAC ishte 97.20%,
LCM 95.20%, OAM 92.27% dhe RAM 86.95%.
Rezultati i eliminimit me protokollin LAC ishte
92.20%, LCM 87.80%, OAM 83.18% dhe RAM
76.93%. PËRFUNDIMI: Ndryshimet në efektivitetin e
shërimit të ulcerës me protokollet e trefishta, ndonëse
ekzistojnë, nuk janë me rëndësi sinjifikante statistikore
(p>0.05), ndërsa në aspektin e eliminimit ekziston
ndryshim sinjifikant statistikor në favor të protokolleve
me Lansoprazol. Është konfirmuar lidhshmëri e lartë e
efektit eliminues për H. pylori dhe shërimit të ulcerës
(p<0.05).
Fjalët bosht: terapia e trefishtë, H. Pylori, shërimi,
eliminimi
HYRJA
Terapia e eliminimit, sot preferohet për të gjithë të
sëmurët me ulcerë peptike e të infektuar me H. pylori.
Eliminimi, përkufizohet si mungesë e H.pylori nga
mukoza e lukthit , e vërtetuar pas më së paku katër javë,
ose edhe më vonë, pas përfundimit të terapisë
eliminuese me antimikrobikë (1). Kërkesa parësore
është efikasiteti i barnave, të cilët për një kohë sa më të
shkurtër, me sa më pak efekte anësore dhe më pak
shpenzime, do të bëjnë çrrënjosjen në më tepër se 90 %
të rasteve me infeksion me këtë bakterie (2). Terapitë
bashkëkohore të trefishta kanë në vete një bar
antisekretor të pazëvendësueshëm, inhibitor të pompës
protonike (Omeprazoli, Lanzoprazoli, Pantoprazoli,
41
SUMMARY
PURPOSE: To explore and compare the efficiency of
4 triple protocols in recovery and eliminating H.
pylori from ulcer. MATERIAL AND THE
METHODS: In this prospective study, there were
150 patients included (80 diagnosed with UD aged
42.27 ± 11.15 years and 70 patients diagnosed with
UG aged 51.87 ± 13.5 years), with endoscopic
diagnose and H. pylori presence confirmation. The
patients are separated in 4 groups. The first group of
40 patients was treated with Lansoprazol 30 mg,
Amoxycilin 1.0 gr and Klaritromicin 500 mg, twice a
day (LAC). The second group of 40 patients was
treated with Lansoprazol 30 mg, Metrodinazol 400
mg and Klaritromicin 250 mg , twice a day (LCM).
The third group of 35 patients was treated with
Omeprazol 20 mg, Amoxycilin 1.0 gr and
Metronidazol 400 mg, twice a day (OAM). The
fourth group of 35 patients was treated with Ranitidin
150 mg, Amoxycilin 1.0 gr and Metronidazol 400
mg, twice a day (RAM). Therapeutic treatments
lasted for a week, and got continued with a dose
proper antisecretors for the next 6 weeks, with a dose
cut in half, once a day. The endoscopy was repeated
eight weeks later and the status of H. pylori was
reconfirmed. THE RESULTS: The result of
recovery with LAC protocol was at 97.20 %, LCM
95.20 %, OAM 92.27 % and RAM 86.95 %. The
result of elimination with LAC protocol was 92.20
%, LCM 87.80 %, OAM 83.18 % and RAM 76.93
%. CONCLUSION: The differences in effective
ulcer treatment with triple protocols do not have
significant statistical values (p>0.05), whereas on the
aspect of the elimination there is a significant
statistical difference in favour of the protocols with
Lansoprazol. There is a confirmed high connection of
eliminating effect for H. pylori and ulcer curing
(p<0.05).
KEY WORDS: triple therapy, h. pylori, recovery,
elimination.
Rabeprazoli) ose bllokator të receptorëve H–2
(Ranitidina më së shumti), ndërsa Amoksicilina ose
Klaritromicina plotësohen me Metronidazolin ose
Tinidazolin (3). Eliminimi me këtë protokoll sillet
rreth 85-90 %, ndërkohë që efektet anësore nuk janë
aq të shumta. Pas përfundimit të terapisë me
antimikrobik në kuadër të skemave, shumë
hulumtues preferojnë të vazhdohet me dhënien e
terapisë antisekretore, edhe për 4-6 javë, deri te
shërimi i plotë i i ulcerës në lukth ose duodenum (4),
me antisekretorët e përmendur.
Nëse nuk trajtohet, infeksioni me H. pylori do të
zgjatë tërë jetën (5).
42 Z. Gashi: EFEKTI I TERAPISË SË TREFISHTË NË TË SËMURËT ME ULCER
QËLLIMI I HULUMTIMIT
Në këtë punim janë parashtruar këto qëllime:
Të përcaktohen dhe të krahasohen efikasiteti i
katër protokolleve të terapisë së trefishtë
bashkëkohore në shërimin e ulcerës dhe
eliminimin e H.pylori në të sëmurët me ulcerë
gastrike dhe duodenale (protokolli numër 1:
Lanzoprazol, Amoksicilinë dhe Klaritromicinë;
protokolli numër 2: Lanzoprazol, Klaritromicinë
dhe Metronidazol; protokolli numër 3: Omeprazol,
Amoksicilinë dhe Metronidazol; protokolli numër
4: Ranitidinë, Amoksicilinë dhe Metronidazol).
TË SËMURËT DHE METODAT E PUNËS
Ky hulumtim është hulumtim klinik prospektiv,
krahasues, manipulativo - terapeutik, i
randomizuar dhe i kontrolluar. Në këtë hulumtim
janë futur 150 të sëmurë me ulcerë gastrike ose
duodenale (80 të sëmurë me UD me moshë
42.27±11.15 vjeç dhe 70 të sëmurë me UG me
moshë 51.87±13.5 vjeç). Të sëmurë janë
ekzaminuar në Shërbimin endoskopik të Klinikës
Interne dhe ordinancën private shëndetësore
“Gastro” në Klinë.
Diagnoza e të sëmurëve është përcaktuar përmes
ekzaminimit endoskopik - makroskopik, me ç’rast
është marrë edhe biopsia, ndërsa prania e
infeksionit me H.pylori është verifikuar përmes
testit të shpejtë të ureazës, në të vërtetë pranisë së
H.pylori në biopsinë e marrur nga mukoza e
lukthit, në vendin e ulcerës, përkatësisht bulbusit
duodenal. Indi i marrë për biopsi nga ulcera
gastrike, me tri deri katër biopsi, i është
nënshtruar ekzaminimit histopatologjik për të
verifikuar karakterin beninj apo malinj të ulcerës
gastrike.
Pas verifikimit të diagnozës dhe të infeksionit me
H.pylori në sëmundjen ulceroze gastroduodenale,
të sëmurët janë alokuar në nëngrupe dhe i janë
nënshtruar trajtimit në bazë të protokolleve:
I. Protokolli i parë terapeutik të cilit i janë
nënshtruar 40 të sëmurë, ka qenë:
Lanzoprazol – 2 herë në ditë nga 30 mg
Amoksicilinë – 2 herë në ditë nga 1.0 gr
Klaritromicinë – dy herë në ditë nga 500 mg
II. Protokolli i dytë terapeutik të cilit i janë
nënshtruar 40 të sëmurë ka qenë:
Lanzoprazol – 2 herë në ditë nga 30 mg
Klaritromicinë – dy herë në ditë nga 500 mg
Metronidazol – 2 herë në ditë nga 400 mg
III. Protokolli i tretë terapeutik të cilit i janë
nënshtruar 35 të sëmurë ka qenë:
Omeprazol – 2 herë në ditë nga 20 mg
Amoksicilinë – 2 herë në ditë nga 1.0 gr.
Metronidazol – 2 herë në ditë nga 400 mg.
IV. Protokolli i katërt terapeutik të cilit i janë
nënshtruar 35 të sëmurë ka qenë:
Ranitidinë – 2 herë në ditë nga 150 mg
Amoksicilinë – 2 herë në ditë nga 1.0 gr.
Metronidazol – 2 herë në ditë nga 400 mg.
Të gjitha protokollet e trajtimit janë aplikuar në
kohëzgjatje një javore. Në fund të trajtimit, pra
pas dy javësh, te të gjithë të sëmurët sërish janë
evidencuar ankesat e mundshme, që kanë
perzistuar, si dhe efektet anësore të terapisë së
aplikuar.
Pas trajtimit dy javor, është vazhduar trajtimi
për të sëmurët e të gjitha nëngrupeve me
antisekretorët gjegjës edhe për gjashtë javët e
ardhshme, në fund të së cilës periudhë është
përsëritur ekzaminimi endoskopik për të
verifikuar statusin e ulcerës dhe eliminimin e
H.pylori. Si shërim endoskopik është
konsideruar epitelizimi i plotë i defektit në
murin e lukthit, përkatësisht duodenit, që do të
thotë se më nuk ka ekzistuar as krateri ulceroz
dhe as erozioni. Kriter për futje në hulumtim ka
qenë: defekti mbi 5 mm në murin e lukthit apo
të duodenit. Kriteret për mosfutje në hulumtim
kanë qenë: të sëmurët me sindromën Zollinger -
Ellison, të sëmurët me sëmundje kronike të
zemrës, veshkave, mëlçisë dhe mushkërive, të
sëmurët të cilët kanë marrë për trajtim ndonjë
antibiotik dhe/ose antisekretor, kortikosteroide,
barna antireumatike josteroide në periudhën 3
javore para futjes në hulumtim, të sëmurët me
tejndjeshmëri në cilin do nga barnat e
shfrytëzuar në këtë hulumtim si dhe alkoolistët
dhe narkomanët, shtatzënat dhe femrat në
laktacion, dhe të sëmurët me moshë më të re se
18 vjeç. Për të gjitha këto patologji janë
shfrytëzuar analizat paraprake, të bëra qoftë në
mënyrë ambulantore apo klinike e të
konfirmuara me dokument përkatës.
Arsyet e largimit nga hulumtimi ishin: toksiciteti
i medikamentit të ordinuar (efektet anësore),
ndërrimi i peshës klinike të sëmundjes në
drejtim të keqësimit, zhvillimi evident i
ndërlikimeve të sëmundjes, lajmërimi i
gjendjeve të cilat në mënyrë serioze e kanë
rrezikuar jetën dhe shëndetin e të sëmurit dhe
mosbashkëpunimi i të sëmurit në drejtim të
marrjes së terapisë dhe zbatimit të planit të
kontrollit.
Ekzaminimet endoskopike dhe biopsitë janë
realizuar me endoskop të tipit “Olympus”.
Në kuadër të përpunimit statistikor dhe të
analizës, janë përdor metodat e statistikës
deskriptive dhe analitike.
Praxis Medica 48-1; 41-45 43

REZULTATET
Veçoritë relevante për të sëmurët që janë përfshirë në këtë hulumtim janë paraqitur në
tabelën 1.

Tab.1 Veçoritë demografike dhe klinike te të sëmurët ulcerozë të hulumtuar.

UD UG Sinjif.stast.
Veçoritë N % N %
Diagnoza 80 53.33 70 46.67
Gjinia
Meshkuj 58 72.04 38 54.30
Femra 22 27.96 32 45.70 p>0.05
Mosha 42.27 51.87
(±DS) (±11.15) (±13.50) P<0.05
Kushtet soc.
Të dobëta 52 64.81 49 69.57
Të mira 28 35.19 21 30.43 p>0.05
Anamn. fam.
Pozitive 43 54.38 29 41.07
Negative 37 45.62 41 58.93 p>0.05
Grupi i gjakut
“O”
“A” 41 51.26 26 37.50
“B” 28 35.29 34 48.21 p>0.05
“AB” 8 10.08 6 8.93
3 3.36 4 5.36
Duhanxhinj `
Po 47 58.82 38 53.57 p>0.05
Jo 33 41.18 32 46.43
Alkooli
Po 37 46.22 30 42.86 p>0.05
Jo 43 53.78 40 57.14
Ankesat
Dhimbja abd. 68 84.87 53 75.00
Vjellja 36 44.54 44 62.50
Mungesë or. 16 20.17 38 53.57
Humb. Peshe 10 12.61 34 48.21
Hemor. digj. 9 10.92 9 12.52

Rezultati i shërimit me protokollin LAC ishte Efektet e protokolleve në shërimin dhe në

97.20%, LCM 95.20%, OAM 92.27% dhe RAM eliminimin e infeksionit me H. pylori janë
86.95%. Rezultati i eliminimit me protokollin paraqitur në dy tabelat vijuese.
LAC ishte 92.20%, LCM 87.80%, OAM 83.18%
dhe RAM 76.93%.
Tab.2. Efekti i protokolleve të trefishta (LAC dhe LCM) në shërimin dhe në eliminimin e infeksionit
me H. Pylori
Efekti LAC LCM
N % N %
Shërues 39/40 97.20 % 38/40 95.20 %
Eliminues 37/40 92.20 % 35/40 87.80 %

Tab. 3. Efekti i protokolleve të trefishta (OAM dhe RAM) në shërimin dhe në eliminimin e infeksionit me H.
Pylori
Efekti OAM RAM
N % N %
Shërues 32/35 92.27 % 30/35 86.95 %
Eliminues 29/35 83.18 % 26/35 73.96 %
 44 Z. Gashi: EFEKTI I TERAPISË SË TREFISHTË NË TË SËMURËT ME ULCER
Tab. 4. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin e H. pylori me
protokollin LAC

Eliminimi
Gjithsej
Shërimi
JO PO
N % N % N %
PO 3 7.69 36 92.31 39 100.00
JO 0 0.00 1 100 1 100.00
Gjithsej 3 37 40

Tab. 5. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin

e H. pylori me protokollin LCM

Eliminimi
Gjithsej
Shërimi
JO PO
N % N % N %
PO 4 10.53 34 89.47 38 100.00
JO 1 50.00 1 50.00 2 100.00
Gjithsej 5 35 40

Tab.6. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin e H.

pylori me protokollin OAM

Eliminimi
Gjithsej
Shërimi
JO PO
N % N % N %
PO 3 9.37 29 90.63 32 100.00
JO 3 100 0 0.00 3 100.00
Gjithsej 6 29 35

Tab.7. Raporti i efikasitetit në shërimin e ulcerës duodenale dhe në eliminimin e H.

pylori me protokollin RAM

Eliminimi
Gjithsej
Shërimi
JO PO
N % N % N %
PO 4 12.50 26 87.50 30 100.00
JO 4 80.00 1 20.00 5 100.00
Gjithsej 6 29 35

DISKUTIMI I REZULTATEVE studimit tonë në lidhje me eliminimin e infeksionit

Eliminimi i H. Pylori është pa dyshim një nga
kërkesat më të rëndësishme të terapisë bashkëkohore
antiulceroze. Edhe sot e kësaj dite kërkohet
vazhdimisht kombinimi ideal i barnave i cili për një
kohë më të shkurtër, me sa më pak efekte anësore,
dhe me çmim sa më të lirë, do të kënaqte kriterin e
dhënë që të arrihet eliminimi i H. Pylori së paku në
90 % të rasteve (6,7). Terapia e trefishtë (një IPP dhe
dy antimikrobikë) paraqet optimumin në këtë aspekt.
Pikërisht, hulumtimi i efektit të katër protokolleve të
trefishta ka qenë objektivi i punimit. Rezultatet e
me H. Pylori nga ulcera peptike për LAC dhe
LCM protokollin, 92.20 % përkatësisht 87.80 %,
janë pothuajse identike me ato të autorëve të huaj.
F. Bazzoli dhe bashkëp. (8) referojnë rezultatet
81.8 % (LAC) dhe 93.9 % (LCM), me dallim
sinjifikant statistikor në mes të këtyre rezultateve
(p=0.033). Në studimin e H. Kashimura dhe
bashkëp. (9) efektiviteti ç’rrënjosës i LAC
protokollit ishte 85.7 %, i ngjajshëm me rezultatin
tonë. Edhe B. Neves (10), referon rezultatin
pothuajse të njëjtë me protokollin LAC, 87 %.
Praxis Medica 48-1; 41-45
Rezultatet tona me protokollin OAM dhe RAM në
eliminim e H. Pylori nga ulcera peptike, 83.18 % dhe
73.96 %, janë në përputhje me rezultatet e autorëve
të tjerë. Bianchi dhe bashkëp.(11) japin rezultatin e
eliminimit të H.Pylori në 90% të të sëmurëve me
ulcerë duodenale, ndërsa suksesin e eliminimit me
Omeprazol dhe placebo në vetëm 1 %. Autorët
kroatë (12), në studimin e tyre me protokollin OAM
kanë arritur eliminimin në vetëm 67 % që të
eliminojnë H. Pylori, që është dukshëm më i ulët se
rezultati ynë 83.18 %. Ndërkohë, që të njëjtit autorë
kanë arritur sukses shumë të mirë me protokollin
OAM në spitalin e personave të privuar nga liria, ku
raportohet suksesi i eliminimit të H. Pylori prej 81
%, që me gjasë tregon për bashkëpunimin më të mirë
të këtyre të sëmurëve në kushte të institucionit
spitalor të mbyllur. Sipas autorit Tytgat (13), suksesi
i eliminimit të H. Pylori me OAM, i analizuar në
2000 të sëmurë me ulcerë duodenale, ishte rreth
90%. Janë referuar edhe rezultate më të ulëta në
studimin e Gisbertit (14) ku suksesi me protokollin
OAM në eliminimin e H.pylori nga ulcera duodenale
është vetëm 56 %. Rezultatet me protokollin RAM
në literaturën botërore sillen prej 63-95 %, brenda të
cilit rangohet edhe rezultati ynë 73.96 %. Rezultatet
e hulumtimit tregojnë se ekziston një lidhshmëri e
fortë në mes të shërimit të ulcerës peptike dhe të
45
eliminimit të H. Pylori, por gjithsesi në pengimin e
rishfaqjes së ulcerës peptike. Përparësia e
protokolleve me IPP, shpjegohet me rritjen e pH-
së së aciditetit gastrik në mënyrë sinjifikante në
krahasim me Ranitidinën, ku sipas shumë autorëve
(15,16,17,18,19,20,21), pH rritet deri në 5.1 me
çka krijohen kushte më të mira për epitelizim më
të shpejtë dhe mbyllje të kraterit ulceroz, por edhe
për veprim më efikas të antimikrobikëve.
Përparësia e IPP-ve ndaj bllokatorëve të
receptorëve H2, me gjasë vjen nga mekanizmi dhe
intensiteti i veprimit në sekrecionin gastrik. Për
shërimin e ulcerës duodenale ose gastrike duhet të
rrisim pH e lukthit mbi 3, ndërsa për eliminimin e
H. Pylori ajo pH duhet të ngritët mbi 5 (19,20).
PËRFUNDIMET
Nga aspekti i shërimit të ulcerës, protokollet me
Lanzoprazol janë më efikas, ndonëse nuk ka
dallim sinjifikant (p>0.05).
Nga aspekti i eliminimit të infeksionit me H.
Pylori, protokollet me IPP janë më efikase në
krahasim me protokollin RAM (p<0.05).
Konfirmohet lidhshmëri e lartë e efektit eliminues
për H. Pylori dhe shërimit të ulcerës peptike
(p<0.05).

LITERATURA
1. Coglan JG, Gilligan D, Humphries. Campylobacter pylori and recurrence of duodenal ulcers:a 12-month follow up study.
Lancet 1987; ii:1109-1111.
2. Muszynski J, Dzierzanowska D, Sieminska J, Bogdanska M, Vogt E. Is Helicobacter pylori infection a real risk factor for
gastric carcinoma? Scand J Gastroenterol 1995; 30:647-651.
3. Culig J, Pavic D. Helicobacter pylori and azitromicin, Medicus, Zagreb, 1996, 5:55-59.
4. Hosking SW, Lin TKW, Chung SCS et al. Duodenal ulcer healing by eradication of Helicobacter pylori without anti-acid
teratment: randomised controlled trial. Lancet 1994;343:508-510.
5. Kuipers EJ, Uyterlinde AM, Pena AS, Roosendaal R, Pals G, Nelis GF, Festen HPM, Meuwissen SGM. Long-term sequelae
of Helicobacter pylori gastritis. Lancet. 1995; 345:1525-1528.
6. Vucelic B, et al. Gastroenterologija i Hepatologija, Medicinska Naklada, Zagreb, 2002, 53:480-532.
7. Katicic M, Presecki V. Helicobacter pylori - Izazov za medicinu, Zagreb, 1996; 6:30-35.
8. F. Bazzoli et al. Efficacy of lanzoprazole in association with claritromicyn and Metronidazole or amoxicillin for H. pylori
eradication. Digestion 1998;59(suppl 3):1-757.
9. H. Kashimura et al. Efficacy of polaprezinc with lanzoprazole, amoxicillin and clarithromycin in helicobacter pylori
eradication. Digestion 1998;59(suppl 3):1-757.
10. B. Neves mnet al. Cure of Helicobacter pylori infection influences peptic ulcer recurrence. Digestion 1998;59(suppl 3):1-
757.
11. Bianchi Porro G, Parente F, Maconi G, Sangaletti O, Minguzzi M, Vago L. Behaviour of acid secretion, gastrin release,
serum pepsinogjen I and gastric emptying of liquids over six months from eradication of Helicobacter pylori in duodenal ulcer
patients. A controlled study. Gut 1995; 37: 210-5.
12. Katicic M, et al. The teratment of Helicobacter pylori infection with Omeprazole and combined antibiotic therapy, Medicus,
Zagreb,1996, Vol.5 No 1: 37-41.
13. Tytgat GNJ. Review article: Treatments that impact favourably upon the eradication of Helicobacter pylori and ulcer
recurrence. Ad Pharmacol Ther 8:359-368, 1994.
14. Gisbert JP, et al. Recurrence of Helicobacter pylori infection after eradication: Incidence and variables influencing it. Scand
J Gastroenterol 1998;33:1144-1151.
15. Vucelic B, et al. Gastroenterologija i Hepatologija, Medicinska Naklada, Zagreb, 2002, 53:480-532.
16. Katicic M, Presecki V. Helicobacter pylori - Izazov za medicinu, Zagreb, 1996; 6:30-35.
17. Milosavljevic T. Helicobacter pylori u klinickoj praksi, Vreme knjige, Beograd, 1996, 35:49-76.
18. Anthony SF et al. Harrison s principles of Internal Medicine, 14-th, edition, Mc Graw Hill Companies Book, New York,
1998, 1596:1616.
19. Rockal TA, Logan RF, Devlin HB, Northfeld TC. Risk assessment after acute gastrointestinal haemorrhage. Gut
1996;38:316-321.
20. Rokkas T, Karameris A, Mavrogeorgis A et al. Eradication of HP reduces the posibility of rebleeding in peptic ulcer disease.
Gastrointest Endosc 1995;41:1-4.
 46 Praxis Medica 48-1; 46-53
VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE TË EKG NË INFARKTIN AKUT TË
MIOKARDIT.
L. Kamberi1, N. Rexhepaj1, B. Krasniqi2, R. Hoxha2, Sh. Krasniqi2, B. Neziri B3.
1
Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Reparti i Kardiologjisë
2
Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Instituti i Farmakologjisë
31
Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Instituti i Fizpatologjisë
REZYME
HYRJE. Elektrokardiograma është analiza më e
shpeshtë dhe me më së shumti vlerë te të sëmurët me
dhembje gjoksi që paraqiten në Qendrën Emergjente.
Ndryshimet në EKG te të sëmurët me infarkt akut të
miokardit shoqërohen shpesh me ngjarje të pafavorshme
kardiake pra me vdekshmëri më të lartë. OBJEKTIVI.
Përcaktimi i vlerës parashikuese të EKG në ecurinë e
fazës akute të infarktit të miokardit. MATERIALI DHE
METODA. Janë analizuar, në mënyrë precize, EKG-të (
në dinamikë kohore) të 101 sëmurëve me infarkt akut të
miokardit. Të sëmurët janë ndarë në dy grupe ata që e
kanë mbijetuar këtë fazë dhe ata që nuk e kanë mbijetuar
këtë fazë. Po ashtu janë analizuar edhe EKG-të brenda
për brenda grupit të njëjtë. REZULTATI. Elevacioni i
ST segmentit ka treguar dallim sinjifikant në fazën akute
të infarktit të miokardit në mes të grupit që ka mbijetuar
dhe atij që nuk ka mbijetuar këtë fazë. Elavacioni i këtij
segmenti ka treguar dallim edhe në ditët pasuese. Te
grupi që ka mbijetuar ST elevacioni gjatë ditëve të para
të IAM ka treguar rënie sinjifikante për dallim nga grupi
që nuk ka mbijetuar. Depresioni i segmetit ST në ditën e
parë nuk ka treguar dallim sinjifikant, por ky dallim ka
qenë sinjifikant ditët pasuese. Valët T negative nuk kanë
treguar sinjifikancë në mes të grupit që ka mbijetuar dhe
atij që nuk ka mbijetuar. Numri i dhëmbëve Q ka qenë
me dallim të ndjeshëm në mes të këtyre grupeve.
PËRFUNDIM. Analiza e EKG-ve në fazën akute të
infarktit të miokardit mundëson parashikimin e
vijueshmërisë së IM, duke njohur kështu që në fillim
grupin e rrezikuar për vdekje. Kjo do të mundësojë
përkujdesjen e shtuar ndaj këtij grupi
Fjalët kyçe: EKG, Infarkti i miokardit
HYRJE
Elektrokardiograma është analiza më e shpeshtë dhe me
më së shumti vlerë te të sëmurët me dhembje gjoksi që
paraqiten në Qendrën Emergjente. Ndryshimet në EKG
te të sëmurët me simptoma të qarta për sindromë akute
koronare shoqërohen shpesh me ngjarje të pafavorshme
kardiake.1 Rrjedha e ndryshimeve në EKG dhe ecuria
klinike përcaktojnë entitetet nozologjike të iskemisë
akute të miokardit: Infarkt i miokardit me Q,2 infarkt i
miokardit pa Q,3 dhe angjinë e paqëndrueshme.4 5 6 7
Rol me rëndësi të madhe jo vetëm diagnostiko, por edhe
prognostik në IAM ka EKG. Vdekshmëria është më e
lartë te të sëmurët me lokalizim anterior të IAM
krahasuar me atë inferior edhe pas korrektimit për
madhësi të nekrozës.8 9Të sëmurët me IM inferior dhe të
ventrikulit të djathtë (gjetur me elevim të ST segmentit
në V4R) kanë vdekshmëri më të lartë se të sëmurët pa
Praxis Medica 48-1; 46-53
SUMMARY
INTRODUCTION. ECG is the most common and
useful tool for evaluating patients with chest pain
first seen in Emergency Center. ECG changes in
patients presenting with acute myocardial
infarction are often associated with adverse events
such as high mortality rates. OBJECTIVES.
Assessment of predictive value of ECG in acute
myocardial infarction. METHODS. We have
evaluated precisely the ECGs of 101 patients with
acute myocardial infarction. Patients were divided
into two groups, those that survived this stage and
the others who did not. The ECG within the same
group were also evaluated. RESULTS. Elevation
of ST segment showed significant difference in
acute myocardial infarction between the group that
survived and the one that did not survive. In the
group that survived, the ST elevation during the
first days of AMI showed significant reduction
compared to the group that did not survive. The
depression of ST segment during the first day did
not show significant difference, but this difference
was considerable in the following days. Negative T
waves did not show significance between groups.
The number of Q waves had sensitive difference
between the two groups. CONCLUSION. The
evaluation of the ECGs in the acute phase of
myocardial infarction allows prediction of the
outcome of myocardial infarction, thus recognizing
from the very beginning the high risk group for
mortality. This will enable better care of this group
of patients.
KEY WORDS: AMI, ECG,
përfshirje të ventrikulit të djathtë, por vetëm me
lokalizim inferior (korrigjuar për madhësinë).10
Vdekshmëria është më e lartë edhe te të sëmurët
me elevim të ST segmentit në më shumë
derivacione dhe tek ata te të cilët shuma e këtij
elevimi është më e madhe veçanërisht kur
lokalizimi është anterior.11 Të sëmurët me
çrregullime të konduksionit kanë vdekshmëri më të
lartë se ata pa këto çrregullime. Ndryshimet e tjera
që korelojnë me vdekshmëri më të lartë janë edhe
prania e artimive dhe numri i dhëmbëve Q
sinjifikant për nekrozë.10 12 Dhëmbët Q
jonormalë në EKG-në e pranimit janë shoqëruar
me vdekshmëri më të lartë në fazën akute të IM te
të sëmurët me IAM anterior, por jo edhe tek ata me
IM inferior.13 Depresioni i ST segmentit në
infarktin akut të miokardit shfaqet në 11% të
 B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 47
rasteve. Vdekshmëria në fazën akute është më e lartë se
të të sëmurët me IAM pa depresion të segmentit ST MATERIALI DHE METODAT
(31% kundrejt 17%, P <0.01).14 Valët T negative në Janë analizuar të dhënat demografike, laboratorike
EKG-në e fillimit janë shoqëruar me vdekshmëri më të dhe në veçanti regjistrimet në EKG të sëmurëve
lartë te të sëmurët te të cilët simptomat kanë qenë me infarkt akut të miokardit. Janë analizuar 101 të
prezente 2 orë para pranimit, ndërsa te të sëmurët te të sëmurë të cilët janë mjekuar në Qendrën Klinike
cilët simptomat janë paraqitur në distancë kohore më të Universitare të Kosovës, në Klinikën Interne-
shkurtër se 2 orë prognoza ka qenë pa dallim sinjifikant Reparti i Kardiologjisë.
me tendencë për prognozë më të mirë.15 EKG është testuar paraprakisht për korrektësi të
regjistrimit. Regjistrimet janë bërë me shpejtësi
QËLLIMI I PUNIMIT 25mm/s. Matjet janë kryer me saktësi prej
1. Vlera prognostike e elevimit ose e depresionit të ST 0.05mm. Matja ëahtë bërë pasiqë EKG është
segmentit në përcaktimin e vdekshmërisë në fazën akute zmadhuar me qelq zmadhues për 4 herë. Segmenti
të infarktit të miokardit. ST është matur në defleksionin maksimal të këtij
2. Vlera prognostike e numrit të dhëmbëve Q në segmenti para kalimit në valë T. Me të njejtën
përcaktimin e vdekshmërisë në fazën akute të infarktit të metodologji është matur edhe depresioni i ST
miokardit. segmentit. Dhëmbët Q janë numruar kur kanë qenë
3. Vlera prognostike e numrit të valëve T-negative në sinjifikant për infarkt të miokardit. Testimi është
përcaktimin e vdekshmërisë në fazën akute të infarktit të bërë me t-test. Paraqitja grafike është kryer me
miokardit. Sigma Plot program.
REZULTATET
Tabela 1. Të dhënat bazike demografike
të vdekur të mbijetuar P
(n=21) (n=80) Tab. 1. Elavacioni i segmentit ST
mosha mesatare 64.3 58.93 JS në ditën e parë
gjinia M 15 21 59 80 nr mes stdev p
F 6 21 Ex 21 3.7 1.93 0.001
Diabet 13 29 mbij. 80 2.13 1.39
Hipertension 11 33
Duhani 15 40
Infarkt i kaluar 3 15
Në tabelën nr.1 janë prezantuar të dhënat e të Në diagramin nr.1 është prezentuar mesatarja e
sëmurëve me infarkt akut të miokardit të ndarë në dy elevacionit të segmentit ST në fazën akute të
grupe. Grupi i parë kanë qenë të sëmurët që nuk kanë infarktiti të miokardit në mes të grupit të vdekur
mbijetuar fazën akute dhe grupi i dytë ata që e kanë dhe atij që ka mbijetuar. Dallimi i elevimit ka
mbijetuar këtë fazë. Mosha mesatare në mes të qenë me sinjifikancë të lartë (p=0.001).
grupeve nuk ka pasur dallim sinjifikant.

Diag. nr.1 K r a h a s im i i e le v im it të s e g m e n tit S T n ë m e s të

g r u p it të v d e k u r d h e g r u p it të m b ije tu a r ( d ita e p a r ë )
6

5 p = 0 .0 0 1
Elev. i seg. ST (mm)

0
1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0
n u m ri i të s ë m u rë v e

Gr. i të vdekurve Gr. i të mbijetuarve

48 Praxis Medica 48-1; 46-53

K r a h a s im i i d e p r . të s e g . S T n ë m e s të g r u p e v e
Diag. nr.2 ( d ita e p a r ë )
1 .2

1 .0 p = 0 .8 3

0 .8
depr. i seg.ST (mm)

0 .6

0 .4

0 .2

0 .0

-0 .2

-0 .4
1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0

n u m r i i të s ë m u rë v e
g r.i të v d e k u rv e g r . i t ë m b ije t u a r v e

Diagr. nr.2. Dallimi i depresionit të seg. ST nuk ka dhe atij që nuk ka mbijetuar fazën akute të IM
qenë sinjifikant në mes të grupit të të mbijetuarve (p=0.83).

Tab. 2. Depr. i segmentit ST në ditën e

parë
nr. mes. st. dev. p
Ex 21 0.4 0.51 0.839
mbij 80 0.43 0.62

Diagr.nr.3
K r a h a s im i i n u m r it t ë v a lë v e T n e g a t iv e n ë m e s të g r u p e v e
( d ita e p a r ë )

4 p = 0 .7 2 2
mes. e nr. T +/-dev. St

-1
1 0 2 0 3 0 4 0 50 6 0 7 0 8 0 9 0

n r. i të s ë m u rë v e

g r 1 n u k k a n ë m b ije tu a r g r 2 q ë k a n ë m b ije tu a r

Diagrami nr.3. Dallimi i numrit të valëve T negative nuk ka qenë me sinjifikancë të lartë në mes të
grupeve të marra në shqyrtim.

Tab. 3. Numri i valëve T në mes të grupeve

nr i T
nr neg stedev mes
mbij 80 186 2.31 2.4 p=0.722
Ex. 21 44 2.21 2.2
 B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 49
Diagrami nr.4
K r a h a s im i i n u m r it t ë d h ë m b ë v e Q n ë m e s t ë g r u p e v e
( d it a e p a r ë )

p = 0 .0 0 1
Mes. e numrit të Q+/- dev. st

0
10 20 30 40 50 60 70 80 90

n u m ri i të s ë m u r ë v e

G r . 1 q ë n u k k a n ë m b ije t u a r g r 2 q ë k a n ë m b ije t u a r

Diagrami nr.4. Dallimi i numrit të dhëmbëve Q ka qenë i ndjeshëm statistikisht në mes të grupeve të
analizuara.
Tab. 4. Krahasimi nr. të dhëmbëve Q
nr. nr. i Q st. dev. mes
mbij 80 203 2.41 2.54 p=0.001
EX 21 112 1.68 5.33

Dita e tretë e infarktit të miokardit:

Diagrami nr.5
K r a h a s im i i e le v . të s e g . S T m e s të g ru p e v e
( d ita e tr e të )
5

p = 0 .0 0 1
4
Elev. ST (mm)

0
1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0
n u m ri i të s e m u rë v e

g r i të v d e k u rv e g r i të m b ije t u a r v e

Diagrami nr 5. Dallimi i elevimit të seg. ST ka mbetur sinjifikant edhe në ditën e tretë të IAM, në mes
të grupit që ka mbijetuar dhe atij që nuk ka mbijetuar.
Tab. 5. Shifrat për diagramin nr. 5
nr mes stdev p
EX 14 2.5 1.44 0.001
mbij 72 1.18 0.97
50 Praxis Medica 48-1; 46-53
Diagrami nr.6
K r a h a s im i i e le v . të s e g . S T b r e n d a g r u p it q ë n u k k a n ë m b ije tu a r
n ë d itë n e tr e të d h e n ë d itë n e p a r ë

5
p = 0 .0 5 6

4
Elev. i ST (mm)

0
1 2 1 4 1 6 1 8 2 0 2 2

n u m ri i të s ë m u rë v e

S T e le v . d it a e p a rë S T e le v . d it a e tre të

Diagrami nr.6. Rënia e elev. të seg. ST nuk ka qenë sinjifikante te grupi (brenda grupit) që nuk kanë
mbijetuar d.m.th., elevacioni ka persistuar.

Tab. 6. Shifrat e detajuara për diagramin nr.

6
nr mes st dev p
EX D1 21 3.7 1.93 0.056
EX D3 14 2.5 1.44
Diagrami nr. 7
K r a h a s im i i e le v a c io n it të s e g .S T i g r u p it të m b ije tu a r
n ë d itë n e p a r ë d h e t ë t r e të

4 .0

3 .5 p = 0 .0 0 1

3 .0
Elev. i ST elev.(mm)

2 .5

2 .0

1 .5

1 .0

0 .5

0 .0
7 0 7 2 7 4 7 6 7 8 8 0 8 2

d ita e t r e t ë d ita e p a r ë
n u m r i i të s ë m u r ë v e të m b ije tu a r

Diagrami nr.7. Rënia e elev. të segmentit ST ka qenë sinjifikante brenda grupit të mbijetuar në ditën e
tretë dhe në ditën e parë.

Tab. 7. Shifrat e detajuara për diagramin nr. 7

nr mes st dev p
Mbij. dita 1 80 2.13 1.39 0.001
Mbij. dita 3 72 1.18 0.97
 B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 51
Diagrami nr.8
K r a h a s im i i d e p r . të s e g . S T b r e n d a g r . të m b ije tu a r v e

1 .2

1 .0
p = 0 .0 2 3

0 .8
Depr. i seg ST në mm

0 .6

0 .4

0 .2

0 .0

-0 .2

-0 .4
7 0 7 2 7 4 7 6 7 8 8 0 8 2

n u m ri i të s ë m u rë v e

D ita e tr e të d ita e p a r ë

Diagrami nr.8. Zvogëlimi i depresionit të segmentit ST brenda grupit të mbijetuar ka qenë sinjifikant.

Tab. nr 8. Shifrat e detajuara për diagramin nr. 8

nr mes stdev p
Mbij. dita
1 80 0.43 0.62 0.023
Mbij. dita
3 72 0.23 0.42

K r a h a s im i i d e p r . të s e g . S T b r e n d a
Diagrami nr.9 g r . q ë n u k k a n ë m b ije tu a r

1 .0

0 .8 p = 0 .4 0 4
Depr. i seg. ST në mm

0 .6

0 .4

0 .2

0 .0

-0 .2

-0 .4
1 2 1 4 1 6 1 8 2 0 2 2

n u m ri i të s ë m u rë v e

d ita e tre të d ita e p a rë

Diagrami nr.9. Zvogëlimi i depresionit të segmentit ST nuk ka treguar dallim statistikor brenda grupit
që nuk ka mbijetuar.
Tab. nr 9. Shifrat e detajuara për diagramin nr 9
nr mes stdev p
Ex dita 1 21 0.40 0.51 0.404
Ex dita 3 14 0.26 0.43
52 Praxis Medica 48-1; 46-53
DISKUTIMI
Ndryshimet në EKG te të sëmurët me simptoma të
qarta për sindromë akute koronare shoqërohen
shpesh me ngjarje të pafavorshme kardiake.1
Konstatimi i autorit Goldman L. me bp. i dhënë në
NEJM tregohet edhe të të sëmurët të analizuar nga
ne. Kështu është treguar se elevacioni i segmentit ST
është tregues i mirë i vdekshmërisë në fazën akute të
infarktit të miokardit. Në veçanti perzistimi i këtij
elevacioni ka koreluar mirë me ngjarje të
pavafavorshme-vdekjen. Grupi që ka mbijetuar,
përveç që ka pasur segmentin ST më pak të elevuar,
gjithashtu ka pasur edhe rënie më të shpejtë të tij
drejt izolinjës. Në diagramin nr.1 mesatarja e
elevimit të segmentit ST ka treguar dallim sinjifikant
( p=0.001) në mes grupit që ka mbijetuar fazën akute
të infarktit të miokardit dhe atij që nuk ka mbijetuar
këtë fazë. Në diagramin nr.5 elevimi i segmentit ST
edhe më tej ka treguar sinjifikancë të lartë në mes të
grupeve të analizuara ( 0.001). Në diagramin nr.6
është analizuar dinamika e ndryshimit të segmentit
ST brenda grupit që nuk kanë mbijetuar. Është
treguar se rënia e elevimit të ST segmentit nuk ka
qenë sinjifikante me perzistim të mëtejmë. Në
diagramin nr.7 është prezentuar elevimi i segmentit
ST dhe dinamika e ndryshimeve të tij brenda grupit
të të mbijetuarve në ditën e parë dhe në ditën e tretë.
Rënia e elevimit ishte me sinjifikancë të lartë brenda
grupit. Ne propozojmë vlerën prej 40% të rënies
mesatare të segmentit ST si vlerë cutt off për
parashikim të ecurisë së infarktit akut të miokardit,
që do të thotë se kur elevimi i segmentit ST bjen ≥
40% prognoza është e mirë. Autorët Kinch JW me
bp. dhe Mukharji J me bp.kanë treguar se
ndryshimet e tjera që korelojnë me vdekshmëri më të
lartë janë edhe prania e aritimive dhe numri i
dhëmbëve Q sinjifikantë për nekrozë. Autori
Birnbaum Y. me bp. ka gjetur se dhëmbët Q
jonormalë në EKG-në e pranimit janë shoqëruar me
vdekshmëri më të lartë në fazën akute të IM te të
sëmurët me IAM anterior, por jo edhe tek ata me IM
inferior. Numri i dhëmbëve Q ka qenë ndjeshëm më
i lartë në grupin që nuk ka mbijetuar fazën akute të
infarktit të miokardit ( diagrami nr. 4). Autori Herz I.
me bp. ka gjetur se valët T negative në EKG-në e
fillimit janë shoqëruar me vdekshmëri më të lartë te
LITERATURA
1. Goldman L, Cook EF, Johnson PA, Brand DA, Rouan. Prediction of the need for intensive
care in patients who come to emergency departments with acute chest pain. N Engl J Med.
1996;334:1498-1504.
2. Fibrinolytic Therapy Trialists' (FTT) Collaborative Group. Indications for fibrinolytic therapy
in suspected acute myocardial infarction: collaborative overview of early mortality and major
morbidity results from all randomised trials of more than 1000 patients. Lancet.
1994;343:311-322.
të sëmurët te të cilët simptomat kanë qenë prezente
2 orë para pranimit, ndërsa te të sëmurët te të cilët
simptomat janë paraqitur në distancë kohore më të
shkurtër se 2 orë, prognoza ka qenë pa dallim
sinjifikant me tendencë për prognozë më të mirë.
Numri i valëve T negative nuk ka qenë ndjeshëm
më i lartë në grupin që nuk ka mbijetuar fazën
akute të infarktit të miokardit (diagrami nr. 3).
Autori Mahon NG. ka gjetur se Depresioni i ST
segmentit në infarktin akut të miokardit shfaqet në
11% të rasteve. Vdekshmëria në fazën akute është
më e lartë se të të sëmurët me IAM pa depresion të
segmentit ST (31% kundrejt 17%, P <0.01).
Depresioni i segmentit ST i analizuar nga ne nuk
nuk ka treguar sinjifikancë në mes të grupeve të
analizuara në ditën e parë të IAM, por ky
depresion ka qenë sinjifikant në ditën e tretë.
PËRFUNDIM
Analiza e EKG në IAM ka vlerë të lartë
parashikuese për ngjarje të pafavorshme (vdekjen).
Vlera parashikuese e EKG shtohet në rast se e
njëjta analizohet në seri. Është treguar se
elevacioni i segmentit ST korelon me
vdekshmërinë e rritur, në veçanti kur ky elevacion
persiston gjatë ditëve.
Depresioni i segmentit ST nuk ka treguar si
parashikues i vdekshmërisë ditën e parë të IAM,
por dinamika kohore ka treguar se në rast se ky
depresion nuk shkon drejt izolinjës gjatë ditëve
pasuese është parashikues i mirë i vdekshmërisë.
Numri i dhëmbëve Q sinjifikantë për IM është
tregues i mirë i vdekshmërisë gjatë IAM. Kështu
analiza e EKG në IAM ka vlerë të lartë
parashikuese në veçanti kur EKG analizohet në
dinamikë kohore. Të sëmurëve me ndryshime në
EKG si: elevacion i segmentit ST, persisitimi i
këtij elevacioni (mosrënia e elvacionit për më
tepër se 40%) depresion i cili nuk korrigjohet me
kohë; numri i madh i dhëmbëve Q patologjikë
duhet kushtuar kujdes më i madh (trajtim më
agresiv: invasiv ose formë tjetër medikamentoze e
shtuar) pasiqë janë të sëmurë që bëjnë pjesë në
grup me vdekshmëri më të lartë.
SHKURTESAT: IAM – Ifarkti Akut i Miokardit;
IM – Infarkti i Miokardit
B. Kamberi: VLERA PROGNOSTIKE E NDRYSHIMEVE NË EKG TË MI 53

3. Nicod P, Gilpin E, Dittrich H, et al. Short- and long-term clinical outcomes after Q wave and
non-Q wave myocardial infarction in a large patient population. Circulation. 1989;79:528-
536.
4. RISC Group. Risk of myocardial infarction and death during treatment with low dose aspirin
and intravenous heparin in men with unstable coronary artery disease. Lancet. 1990;336:827-
830.
5. Nyman I, Areskog M, Areskog NH, Swahn W, Wallentin L and the RISC Study Group. Very
early risk stratification by electrocardiogram at rest in men with suspected unstable coronary
heart disease. J Intern Med. 1993;234:293-301.
1. 6. Severi S, Orsini E, Marraccini P, Michelassi C, L'Abbate A. The basal electrocardiogram
and the exercise stress test in assessing prognosis in patients with unstable angina. Eur Heart
J. 1988;9:441-446.
6. Wilcox I, Freedman SB, McCredie RJ, Carter GS, Kelly DT, Harris PJ. Risk of adverse
outcome in patients admitted to the coronary care unit with suspected unstable angina
pectoris. Am J Cardiol. 1989;64:845-848.
7. Ryan TJ, Antman EM, Brooks NH, et al: 1999 update: ACC/AHA Guidelines for the
Management of Patients With Acute Myocardial Infarction: Executive Summary and
Recommendations: A report of the American College of Cardiology/American Heart
Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on Management of Acute
Myocardial Infarction). Circulation 100:1016–1030, 1999.
8. Kamberi L.Dispersioni i intervalt QT dhe faktorë të tjerë si parashikues të aritmive malinje
dhe të vdekshmërisë gjatë infarktit akut të miokardit. Temë magjistrature. 2002 Prishtinë.
9. Kinch JW, Ryan TJ. Right ventricular infarction. N Engl J Med 330:1211–1217, 1994.
10. American College of Physicians: Guidelines for risk stratification after myocardial infarction.
Ann Intern Med 126:556–560, 1997.
11. Mukharji J, Murray S, Lewis SE, et al: Is anterior ST depression with acute transmural
inferior infarction due to posterior infarction? J Am Coll Cardiol 4:28, 1984.
12. Birnbaum Y, Chetrit A, Sclarovsky S, Zlotikamien B, Herz I, Olmer L, Barbash GI.
Abnormal Q waves on the admission electrocardiogram of patients with first acute
myocardial infarction: prognostic implications. Clin Cardiol. 1997 May;20(5):477-81
13. Mahon NG, Codd MB, McKenna CJ, O'Rorke C, McCann HA, Sugrue DD. Characteristics
and outcomes in patients with acute myocardial infarction with ST-segment depression on
initial electrocardiogram.
Am Heart J. 2000 Feb;139(2 Pt 1):311-9.
14. Herz I, Birnbaum Y, Zlotikamien B, Strasberg B, Sclarovsky S, Chetrit A, Wagner GS,
Barbash GI. The prognostic implications of negative T waves in the leads with ST segment
elevation on admission in acute myocardial infarction. Cardiology. 1999;92(2):121-7.
 54 Praxis Medica 48-1;54-58
ANALIZA VITALE ESENCIALE DHE JOESENCIALE E ANTIBIOTIKËVE TË
SHPENZUAR NË KLINIKËN E KIRURGJISË DHE TË ORTOPEDISË TË QKUK
Sh. Krasniqi, H. Bytyqi, B. Krasniqi, B. Neziri, L. Kamberi.
Instituti i Farmakologjisë me Toksikologji, Instituti i Fiziologjisë Patologjike, Klinika Interne,
Fakulteti i Mjekësisë, Universiteti i Prishtinës
Praxis Medica 48-1;54-58
REZYME
Analiza e kostos, përmes metodologjisë ABC, SUMMARY
mundëson identifikimin e barnave ose grupeve
Cost analysis by ABC methodology gives a
të barnave vitalë, të rëndësishëm në aspektin
possibility to identify the vital drugs or drug
klinik dhe ekonomik.
groups by clinical and economy means.
Qëllim i këtij hulumtimi është identifikimi i
The aim of this study is identifying the most
grupeve më të rëndësishme të barnave
important antibiotics and to evaluate that, are
antimikrobikë dhe vlerësimi se a i takojnë ata
these drugs in essential group of drugs?
grupit të barnave esencialë.
The results have presented the expenditure of
Rezultatet e hulumtimit kanë treguar se në
19327 pharmaceutical units in Surgery and
Klinikën e Kirurgjisë dhe të Ortopedisë të
Orthopaedic departments of UCC of Kosova.
QKUK-së janë shpenzuar 19327 njësi
From total utilized pharmaceutical units, in the
farmaceutike. Prej tyre brenda një muaji janë të
category Vital have been 19264 (99.67%) units.
shpenzuara 19264 (99.67%) njësi farmaceutike
From these pharmaceutical units, 46.93% are
të kategorisë vitale. Prej këtyre njësive
categorized in the essential drugs (essential
farmaceutike 46.93% i kanë takuar kategorisë
antibiotics).
esenciale.
Through ABC analyses have been identified 52
Nëpërmjet analizës ABC janë identifikuar 52
utilized pharmaceutical forms, from which
forma farmaceutike, prej të cilave 5 i takojnë
number, 5 pharmaceutical forms belongs group
grupit A, 10 grupit B dhe 37 grupit C. Prej
A, 10 group B and 37 group C. Approximately,
këtyre formave, përafërsisht vetëm 50% i
only 50% of these utilized pharmaceuticals
takojnë grupit të antimikrobikëve esencialë.
forms belong in essential antibiotics group.
Këto rezultate vënë në dukje shfrytëzimin
These study results have showed none rationally
joracional të formave farmaceutike
use of antibiotics drugs.
antomikrobike.
Key words: ABC analysis, antimicrobics,
Fjalët bosht: analiza ABC, antimikrobikët,
utilization
utilizimi

HYRJA esenciale joesenciale (VEJ). Analiza ABC dhe

Një pjesë e madhe e buxhetit të destinuar për
shëndetësi shpenzohet për blerjen dhe sigurimin
e barnave të nevojshme për trajtim mjekësor.
Grupi i barnave antimikrobike është grupi më i
shpenzuar i barnave. Të dhënat nga hulumtimet
prezantojnë se barnat antimikrobikë, paraqesin
grupin më të shpenzuar të barnave në SHBA dhe
marrin pjesë përafërsisht me 20-50% të
shpenzimit të përgjithshëm të barnave.1
Shfrytëzimi joadekuat i antimikrobikëve në
spitale, ka për pasojë rritjen e rezistencës së
mikroorganizmave, rritjen e shpenzimeve për
mjekim dhe ekspozimin e panevojshëm të të
sëmurit ndaj veprimit të antimikrobikut joefikas.
2
Përdorimi i barnave antimikrobikë paraqet një
aspekt të rëndësishëm dhe vlerësimi i përdorimit
të drejtë në aspektin farmakoterapeutik arrihet
përmes informatave kthyese të hulumtimeve të
shpenzimit të barnave. Evaluimi i aspektit
ekonomik dhe i rëndësisë klinike mund të arrihet
kryesisht përmes analizës ABC dhe vitale
VEJ janë metoda për identifikimin e barnave me
rëndësi të veçantë, të cilët barna pastaj u
nënshtrohen hulumtimeve të utilizimit.3 Të
dhënat nga literatura prezantojnë faktet se nga
rezultatet e analizës ABC dhe VEJ, janë fituar
informata kthyese të dobishme, në bazë të të
cilave informata janë ndërmarrë masa adekuate,
që kanë ndikuar në uljen e shpenzimeve të
barnave për 20%.4-7 Përmes analizës ABC dhe
VEJ synohet të zvogëlohet shpenzimi i barnave
duke mos ndikuar në uljen e efikasitetit të këtyre
barnave, përkatësisht identifikimin e barnave sa
më efikas farmakoterapeutikë dhe kost efektive.
Për aplikimin sistematik të analizës ABC dhe
VEJ janë zhvilluar edhe programe kompjuterike
që japin informata dhe sinjalizojnë vazhdimisht
gjendjen në Institucionet Shëndetësore ku
aplikohen, me theks të veçantë në përzgjedhjen
e terapisë racionale farmakoterapeutike dhe kost
efektive.9-11
Qëllimi i punimit është analiza ABC dhe vitale
esenciale dhe joesenciale e antimikrobikëve të
 Sh. Krasniqi: ANALIZA VITALE ESENCIALE DHE JOESENCIALE E ANTIBIOTIKËVE 55
shpenzuar në Klinikën e Kirurgjisë dhe të Për analizën e antimikrobikëve më të
Ortopedisë të QKUK. rëndësishëm sa i përket sasisë, kostos dhe
rëndësisë klinike është aplikuar ABC analiza.
MATERIALI DHE METODAT Kjo analizë është metodë e hulumtimit përmes
Periudha për grumbullimin e të dhënave ka qenë së cilës barnat janë të ndarë në 3 grupe në bazë
1 muaj (01.08.2001 deri 31.08.2001). Brenda të shpenzimit vjetor të tyre. Në grupin A hyjnë
këtij muaji janë evidencuar 1027 të hospitalizuar 10-20% e numrit të përgjithshëm të formave të
dhe prej tyre në 648 të sëmurë ka qenë e barnave që marrin pjesë me 75-80% të
ordinuar terapia me antimikrobikë. Analiza është shpenzimit total të barnave, në grupin B hyjnë
realizuar përmes metodologjisë së analizës 10-20% formave të barnave që marrin pjesë me
ABC dhe VEJ.13-15 15-20% në kuadër të shpenzimit të përgjithshëm
VEJ analiza është sistem i kritereve për të barnave dhe në grupin C bëjnë pjesë 60-80%
seleksionim, blerje dhe evaluim të barnave, në të formave të barnave që marrin pjesë me 5-10%
bazë të të cilave kritere, barnat ndahen sipas të shpenzimit të përgjithshëm të barnave. Për
ndikimit dhe peshës së tyre në shëndet, në: analizën VEJ kemi shfrytëzuar listën e barnave
Barna vitalë: barnat që potencialisht shpëtojnë esencialë që është zyrtare dhe në fuqi në
jetën e të sëmurit, p.sh. (vaksinat); Barnat Qendrën Klinike Universitare të Kosovës në
esencialë: barnat që janë efektivë ndaj formave Prishtinë.
të sëmundjes më pak të rënda, por megjithatë të
rëndësishme; dhe Barnat joesencialë: barnat që
përdoren për trajtimin e sëmundjeve jo të
rrezikshme, barnat që kanë efikasitet diskutabil
dhe barnat që kanë kosto të lartë në raport me
përparësitë terapeutike. Tabela 1. Antimikrobikët e shpenzuar sipas kategorisë vitale
esenciale dhe joesenciale
REZULTATET DHE DISKUTIMI Kategoria: vitale esenciale Forma
Nr. (%)
Rezultatet e këtij hulumtimi të realizuar në dhe joesenciale farmaceutike
Klinikën e Kirurgjisë dhe Ortopedisë kanë
amp. 3684 19.06
treguar se janë shpenzuar 19327 njësi
farmaceutike. Prej 19327 njësive farmaceutike të caps. 2551 13.20
shpenzuara, 19264 (99.67%) njësi, i kanë takuar kategoria esenciale - sol. 957 4.95
kategorisë vitale të barnave. Prej tyre, 46.93 % i
kanë takuar kategorisë esenciale, kurse 53.07% i tab. 1878 9.72
kanë takuar barnave joesencialë Në strukturën e E Total 9070 46.93
antimikrobikëve esencialë, ampulat janë me
19.06%, kapsulat 13.20%, tabletat 9.72% dhe amp. 8559 44.29
tretësirat paranterale 4.95%. Në grupin e caps. 540 2.79
antimikrobikëve joesencial kanë zotëruar ampulat
me 44.29%, pastaj tabletat me 5.94%, kapsulat me kategoria joesenciale sol. 10 0.05
2.79% dhe tretësirat me vetëm 0.05% tab. 1148 5.94

(Tab. 1) N Total 10257 53.07

Total 19327 100.00
V - kategoria 19264 99.67
 56 Praxis Medica 48-1;54-58

Tabela 2. Antimikrobikët e shpenzuar në Klinikën e Tabela 3. Antimikrobikët e shpenzuar në Klinikën e

Ortopedisë sipas ABC kategorisë
Kirurgjisë sipas ABC kategorisë
ABC kategoria
ABC kategoria
Kategoria A B C Total
Kategoria A B C Total Numri i
7 10 26 43
Numri i antimikrobikëve
5 10 37 52
antimikrobikëve % ndaj nr. total 16.3 23.3 60.5 100
% ndaj nr. total 9.6 19.2 71.2 100.0 Kostoja e 256 330
562 180
Kostoja e 741 163 antimikrobikëve 1 3
526 9576
antimikrobikëve 9 2 % ndaj kostos totale 77.6 17.0 5.4 100
% ndaj kostos totale 77.5 17.0 5.5 100.0 Barnat esencialë
4 5 15 24
Barnat esencialë (nr.)
3 3 19 25.0
(nr.) Barnat esencialë (%
57.1 50 57.7
Barnat esencialë (% ndaj grupit)
60 30 51.35
ndaj grupit) Barnat esencialë (%
9.3 11.6 34.9 55.8
Barnat esencialë (% ndaj totalit)
5.77 5.77 36.54 48.1
ndaj totalit)

Në Klinikën e Kirurgjisë, grupit A, i takojnë 5 e përgjithshme e barnave antimikrobikë ka qenë 9576

(9.6%) forma të barna antimikrobikë, grupit B 10 Euro, me dominim të formave nga Grupi A me 77.5%,
forma, ndërsa grupit C i takojnë 37 forma. Kostoja pastaj rangohet grupi B me 17% dhe grupi C me 5%.
Graf. 1. ABC Analiza e antimikrobikëve të shpenzuar
ABC Analyses of utilized antimicrobics
Klinika e Kirurgjisë
Analiza: Shpenzimi
Periudha: 31 ditë
VEN: Të gjitha VEN kategoritë
Kategoria C
100
(100%)
(%) kumulative e kostos totale

90
80 Kategoria B
70
(95%)
60
50 Kategoria A
40
(80%)
30
20
10
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
(%) kumulative e barnave

Graf. 2. ABC Analiza e antimikrobikëve të shpenzuar

ABC Analyses of utilized antimicrobics
Klinika e Ortopedisë
Analiza: Shpenzimi
Periudha: 31dit ë
VEN: Të gjit ha VEN kat egorit ë

100
C Kategoria
80
(100%)
60
B Kategoria
40
A (Kategoria
%)
20 (80%)
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

(%) kumulat ive e barnave

 Sh. Krasniqi: ANALIZA VITALE ESENCIALE DHE JOESENCIALE E 57
ANTIBIOTIKËVE

Në Klinikën e Ortopedisë, grupi A ka qenë i e barnave antimikrobikë ka vlerën 3303 Euro

përfaqësuar me 7 (16.3%) forma farmaceutike dhe prej kësaj vlere të kostos, grupit A ka
antimikrobike, grupi B me 10 (23.3%), kurse strukturë 77.6 %, grupi B 17%, kurse grupi C
grupi C me 26 (60.5%). Kostoja e përgjithshme 5.4%. (Tab. 3 dhe Graf. 2).

Tabela 4. Antimikrobikët e shpenzuar në Klinikën e Kirurgjisë

dhe të Ortopedisë sipas kategorisë ABC
ABC kategoria

Kategoria A B C Total
Numri i
antimikrobikëve 8 12 39 59
% ndaj nr. total 13.6 20.3 66.1 100
Kostoja e
antimikrobikëve 10255 1965 659 12879
% ndaj kostos totale 79.6 15.3 5.1 100
Barnat esenciale (nr.) 4 4 19 27
Barnat esenciale (%
ndaj grupit) 50.0 33.3 48.7
Barnat esenciale (%
ndaj totalit) 6.8 6.8 32.2 45.8

Graf. 3. ABC Analiza e antimikrobikëve të shpenzuar

ABC Analyses of utilized antimicrobics
Klinika e Kirurgjisë + Klinika e Ortopedisë
Analiza: Shpenzimi
Perioda: 31 ditë
VEN: Të gjitha VEN kategoritë
Kategoria C
100
(100%)
(%) kumulative e kostos totale

90
80 Kategoria B
70 (95%)
60 Kategoria A
50 (80%)
40
30
20
10
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
(%) kumulative e barnave

Rezultatet e analizës ABC kanë treguar se janë kurse 53.07% atyre joesenciale. Shfrytëzimi i
shpenzuar 8 (13.6%) forma farmaceutike të antimikrobikëve joesencialë konsiderohet si
kategorisë A, 12 (20.3%) të kategorisë B dhe 39 terapi joracionale dhe kërkon hulumtime shtesë,
(66.1%) të kategorisë C. Nga antimikrobikët e për identifikimin e problemeve dhe ndërmarrjen
kategorisë A, barnave esenciale i kanë takuar e masave përkatëse. 3,4, 9-11,16
50% kurse kategorisë B dhe C, 33.3%
përkatësisht 48.7% të barnave. (Tab. 4 dhe Graf. PËRFUNDIMET
3). 1. Shfrytëzimi i antimikrobikëve nga
Sipas analizës VEJ, vetëm 46.93% të formave lista esenciale e barnave nuk është në
farmaceutike i kanë takuar kategorisë esenciale, nivelin e dëshiruar. Shfrytëzimi i
58 Praxis Medica 48-1;54-58

barnave joesencialë ka për pasojë edhe 2. Rezultatet e analizës VEJ tregojnë për
shfrytëzimin joracional të formave joracionalitet të strukturës së formave
farmaceutike, duke ndikuar edhe në farmaceutike të shfrytëzuara.
rritjen e kostos së terapisë me
3. Rezultatet e analizës ABC dhe VEJ
antimikrobikë.
janë rrjedhojë e mungesës së
protokolleve të aprovuara për trajtim
të sëmundjeve.
LITERATURA
1. Pestotnik SL, Classer DC, Evans RS, Burke JP. Implementing antibiotic practice
guidelines through computer-assisted decision support: clinical and financial
outcomes. Ann Intern Med 1996; 124: 884-90. 25, Col NF, O’Conor RW (1987)
Estimating worlwide current antibiotic usage: report of Task Force 1. Rev Infect Dis
suppl 3: S232-S243.
2. Woodvard RS, Medoff G, Smith MD, Gray JL.Antibiotics cost savings from
formulary restrictions and physician monitoring in a medical school affiliated
hospital. Am J Med 1987; 83: 817-23.
3. Moore Th, Bykov A, Savelli T, Zagorski A. Guidelines for Implementing Drug
Utilization Review Programs In Hospitals. Arlington/Moscow, 1997; 10-11.
4. Kant S, Pandaw CS, Nath LM. A management technique for effective management of
medical store in hospital. J Acad Hosp Adm 1996,1997;89:41-7.
5. Pillans PI, Conry I, Gie BE. Drug cost containment at a large teaching hospital.
Pharmacoeconomics 1992;1:377-82.
6. MacKenzie GB. Scientific inventory planning in material management. Hosp Mater
Manage. 1989;14:16-9.
7. Laurilla J, Suramo I, Brommels M, Tolppanen EM, et al. Activity-based costing in
radiology. Application in pediatric radiological unit. Acta Radiol 2000; 41:189-95.
8. Hughes TF. Objectives of an effective inventory control system. Am J Hosp Pharm
1984;41:2078-85.
9. Murphy J, Yemen S. Computer-assisted inventory control utilizing ABC inventory
analysis and EOQ in a hospital pharmacy. Can J Hosp Pharm 1986;39:159-63.
10. Ballentine R, Ravin RL, Gilbert JR. ABC inventory analysis and economic order
quantity concept in hospital pharmacy purchasing. Am J Hosp Pharm.1976;33:552-5.
11. Sadock J, Tolman ED. Capital equipment budgeting: changing an art to a science. J
Healthc Resour Manag 1997;15:16-21.
12. Gopalakrishnan P, Sundaresan M. Material management - An integrated
approach.New Delhi: Prentice Hall of India Pvt Ltd; 1985.
13. Dhruv RA. Direct taxes ready recknoner. 16th ed. New Delhi: Bharat Group of
Concerns; 2002-03.
14. Eisenberg JM. Clinical economics-A guide to economic analysis of clinical practices:
JAMA 1989;262:2879-86.
15. Manoharan TN. Direct tax laws with tax planning aspects 2000-2001. 5th ed.
Chennai: Sujatha Publications Private Limited; 1999.
16. Küvet RA, Dahl ML, Llerena A, Maimets M, Wettermark B, Berecz R. Antibiotic use
in 3 European university hospitals. Scand J Infect Dis 1998; 30 (3): 277-80.

Adresa për korrespodencë:

Autori: Shaip Krasniqi
Instituti i Farmakologjisë me Toksikologji
Shbk71@gmail.com
 Praxis Medica 48-1; 59-63
EPIDEMIA E SALMONELLOZËS NË REPARTIN PEDIATRIK TË QENDRËS
MJEKËSORE NË PEJË NË VITIN 1996
P. BUZHALA, N. RAMADANI
Ministria e Shëndetësisë, Prishtinë, Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike, Prishtinë
REZYME
Infeksionet intrahospitalore (nozokomiale) sot
paraqesin problem në vendet më të zhvilluara të
botës e edhe ne në Kosovë as nuk jemi kursyer e
as që do të kursehemi në të ardhmen nga këto
infeksione. Deri më sot nuk kemi pasur pasqyrë
reale të zhvillimit të këtyre infeksioneve brenda
spitaleve tona për shkak të mosparaqitjes së tyre.
Në këtë rast do të paraqesim epideminë e
salmonellozës, që ka shpërthyer në Repartin e
Fëmijëve të Qendrës Mjekësore në Pejë në prill-
maj 1996. Qëllim i këtij punimi është të
përshkruhet ecuria e epidemisë së salmonellozës e
zhvilluar në këtë repart dhe masat e ndërmarra për
parandalimin e kësaj epidemie. Si material janë
përdorë anketa epidemiologjike, analizat
laboratorike, mikrobiologjike dhe vizitat sanitare.
Është përdorë metoda prospektive dhe deskriptive
e studimit epidemiologjik. Epidemia është shfaqur
më 18 prill dhe ka përfunduar më 24 prill 1996.
Gjithsej janë sëmurë 15 fëmijë, ku 14 prej tyre
janë pranuar në repart për sëmundje tjetër përveç
një rasti i cili ka qenë në pranim me diare dhe në
fund është identifikuar si burim i infeksionit.
Epidemia është përhapur me rrugë kontakti nga
ana e përcjellësve, të sëmurëve dhe personeli
shëndetësor në repart. Në këtë epidemi nuk ka
pasur raste të vdekjes. Epidemia ka zgjatur shumë
për shkak të kushteve higjieniko-sanitare dhe
mosndërmarrjes së masave përkatëse nga ana e
stafit udhëheqës të repartit. Për shkak të një
mikrobartësi akut nga kjo epidemi si pasojë kemi
një epidemi familjare.
Fjalët bosht: Infeksionet intrahospitalore,
Slamonelloza
HYRJE
Infeksionet Nozokomiale (intrahospitalore) sot
paraqesin një problem të madh shëndetësor, jo
vetëm tek ne por edhe në vendet më të zhvilluara të
botës, e cila del në pah pas ndërlikimit të sëmundjes
fillestare. Infeksionet intrahospitalore si spitalore, Lordi Lister i cili futi antisepsën në
komplikacione të hospializimit ekzistojnë qysh në
formimin e spitaleve. Me zbulimin e antibiotikëve
këto infeksione dukeshin se u mposhtën, por kjo nuk
ndodhi, përkundrazi ato sot përfaqësojnë një nga
1
problemet më të rënda në shëndetësinë publike. Kjo
sot ndodh për shkak të shërimit të zgjatur në spital,
mosrespektimi dhe mosndërmarrja e masave
adekuate higjieniko-sanitare në Institucionet
shëndetësore. Roli i asanimit më të mirë të mjedisit
dhe rëndësia e masave higjienike në redukimin e
transmetimit të sëmundjeve me origjinë
nozokomiale është i njohur qysh nga lashtësia
59
Praxis Medica 48-1; 59-63
SUMMARY
Intra-hospital (nosocomial) infections pose a
problem even in the most developed countries
in the world, and Kosovo as well hasn’t been
spared of these infections. We haven’t had
real picture of these infections in our hospitals
till today because of lack of reporting. On this
occasion we will present salmonellosis
outbreak in Peja Medical Center, Children unit
for the period April-May 1996. The goal of
this study is to describe the course of
salmonellosis outbreak in this unit and the
measures taken to prevent it. Materials used in
this study: epidemiological questionnaire,
laboratory and microbiological tests, and
sanitary checks. Prospective and descriptive
methods of epidemiological study are used.
Outbreak onset was from 18 April until 24
May 1996. 15 children were affected in total.
14 of them ere admitted in the unit due to
another disease. Only one case had diarrhea in
admittance and at the end was identified to be
the source of infection. The mode of
transmission was through the cases,
accompanying persons and healthcare workers
in the unit. There were no fatalities in this
outbreak. The outbreak lasted too long due to
hygienic and sanitary conditions and lack of
proper response from the unit management.
An acute germ carrier from this outbreak
resulted with a household outbreak.
Key words: Intra-hospital infections,
Salmonellosis
antike, ndërsa kohë pas kohe ky problem
ngrihet me forcë dhe përsëri harrohet. Mjekët e
shekullit të kaluar kanë qenë veçanërisht aktivë
në këtë drejtim. Krahas Semelweis-it kujtojmë
Florence Nightingale, infermiere e cila u kalit
në frontet e luftës, futi praktikën e higjienës
kirurgji, Grensher-i i cili futi teknikën aseptike
dhe kështu reduktoi në mënyrë të
konsiderueshme frekuencën e infeksioneve
spitalore.1 Archenobad (pediatër francez)
thoshte “Ai i cili nuk vdes nga sëmundja që ka
sjellë në spital, vdes nga sëmundja që ka marrë
atje”.2,5,6 Sipas Van Igen, midis viteve 1910-
1915 mortaliteti në spitalet e fëmijëve të Nju-
Jorkut ishte 42,2 % te fëmijët nën moshën 2
vjeçare.1 Në vitin 1977 në SHBA u raportuan 1
milion e gjysëm raste infeksione spitalore, me
përqindje që sillej në spitale të ndryshme nga
60 P. Buzhala: EPIDEMIA E SALMONELLOZËS
2-15 % të të operuarve.1 Sipas të dhënave nga
literatura, infeksionet intrahospitalore më së
shpeshti shfaqen në spitalet (repartet) pediatrike,
pastaj neonatologjike, në repartet për fëmijë me
retardim dhe sëmundje mentale, kirurgji, etj. Mirëpo
asnjëherë nuk jepet pasqyrë reale e këtyre
infeksioneve për shkak të mosparaqitjes në masë të
duhur, kjo vlen sidomos për vendet më pak të
zhvilluara që ndër këto vende është edhe Kosova.
Kontribut të madh në përshkrimin e infeksioneve
spitalore jep OBSH-ja në botimet e veta. Kështu nga
një studim i kryer në vitin 1982 në 14 vende të
botës, lidhur me frekuencën e këtyre infeksioneve,
ka rezultuar se ato përbëjnë 3-15 % (mesatarisht 7%
). Nga studimet e tjera rezultojnë se në Suedi
përbëjnë 12%, në SHBA 6-7%, Angli 7% dhe në
Kanada 4,7-17 %.1. Qendra e parë e studimit të
këtyre infeksioneve ka filluar në SHBA në vitin
1970, pastaj me radhë dhe në shtete të tjera.1 .
Shkaktarët më të shpeshtë të infeksioneve
intrahospitalore janë bakteret G (–): Salmonellat, E.
coli, Shigellat, Pseudomonas Aeruginoza, Proteusi,
Kllebsiella dhe bakteret G (+) (stafilococus aureus),
Myshqet (Candida albicans ), Viruset (Hepatitis B)
etj. Në etiologjinë e infeksioneve intrahospitalore në
vend të parë janë salmonellat si shkaktaret të këtyre
infeksioneve. Këso lloj infeksionesh në të kaluarën
janë përshkruar nga një mori autorësh, duke filluar
nga Ghon-i më 1907 duke vazhduar me
Hendersonin më 1940, pastaj Barcloy 1960, etj. Nga
shumë autorë mësohet se Salmonellat më shpesh të
izoluara janë: S.Havana, S. enteritidis, S. typhi
murium, S.Panama, S.Infantis e së voni S. Vien.2
Karakteristikë e veçantë e këtyre epidemive është se
më se shumti goditen fëmijët e vegjël dhe atë nëpër
klinikat dhe repartet e fëmijëve ku gjithashtu më së
tepërmi izolohet Salmonella. Edhe te ne
Salmonellozat paraqesin problem në shërbimin
shëndetësor gjë që del edha nga ky hulumtim.
QËLLIMI I PUNIMIT
Qëllim i këtij punimi është që të përshkruhet
shpërthimi epidemik i Salmonellozës në Repartin
Pediatrik në Pejë, si dhe masat e ndërmarra për
eliminimin e kësaj epidemie.
MATERIALI DHE METODA
Për hulumtimin e epidemisë së Salmonellozës të
shfaqur në repartin Pediatrik janë shfrytëzuar këto
materiale: Anketat epidemiologjike e të sëmurëve,
analizat laboratorike (gjaku, urina), analizat
mikrobiologjike Tabela 1. Të sëmurët sipas moshës dhe gjinisë
Repartin Pediatrik në Pejë, 1996
Mosha GJ I N I A
Meshkuj Femra
0 – 1 vjet 5 6
1 - 2 vjet 2 1
> 2 vjet 0 1
Gjithsej 7 8
(koprokultura, strishoja nga sipërfaqet e
objekteve, ushqimit të fëmijëve, etj.), vizitat
sanitare të jashtëzakonshme për gjithë
personelin mjekësor në repart dhe përcjellëseve
(nënave) të fëmijëve. Është përdorur metoda
deskriptive e studimit epidemiologjik dhe
metoda prospektive.Hulumtimi është bërë nga
Instituti Rajonal i Shëndetësisë Publike në
Pejë.
REZULTATET
Rasti i parë i sëmundjes është raportuar nga
ana e infektologut. I sëmuri ka qenë i shtrirë në
Repartin Infektiv të Pejës. Me hulumtim
epidemiologjik të rastit, konstatuam se është
fjala për një fëmijë, tek i cili është shfaqur
diarrea gjatë mjekimit në Repartin Pediatrik, ku
është pranuar me një diagnozë tjetër: Bronkit
akut i përcjellë me temperaturë të lartë. Në
repartin Pediatrik, më 3 prill 1996, pranohet i
sëmuri me diagnozën e lartshënuar ndërsa më
10 prill 1996 të fëmija shfaqen barkqitjet e
shpeshta, simptomë të cilën në pranim nuk e ka
pasur. Ky i sëmurë ka qëndruar në të njëjtën
dhomë me të sëmurin, i cili pranohet më 5 prill
1996 me barkëqitje të shpeshta dhe
temperaturë të lartë, tek i cili me anketim
epidemiologjik mësojmë se në familjen e tij ka
pasur edhe të sëmurë, sidomos fëmijë të tjerë
me diarre. Me analizën mikrobiologjike të
fecesit të kryer në laboratorin ISHP në Pejë, te
dy këta të sëmurë izolohet Salmonella
typhimurium. Që nga shpërthimi i epidemisë
më 18 prill 1996 e deri në përfundimin e saj më
24 prill 1996, me sindromën diarreale janë
përfshirë 15 fëmijë, të cilët janë mjekuar në
repartin e fëmijëve.
Prej këtyre 15 të sëmurëve 14 janë pranuar në
repart me diagnoza të ndryshme udhëzuese ku
më së shumti ka pasur me sëmundje të sistemit
respirator, kurse vetëm një prej tyre në pranim
ka pasur sindromë diarreale.
Mosha më e goditur në këtë epidemi
intrahospitalore ishte 0 – 1 vjet me 11 të
sëmurë (73.3 %), ndërsa mosha më pak e
prekur është ajo mbi moshën 2 vjeçare me 1
rast (një fëmijë 6 vjeçar) apo me vetëm 6.7 %
të rasteve (Tabela 1).
në
Gjithsej Përqindja
11 73.3
3 20.0
1 6.7
15 100.0
Praxis Medica 48-1; 59-63 61

Për shkak të mungesës së kushteve e deri te shfaqja e rastit të fundit më 13

higjieniko-sanitare (mungesa e sapunit, maj 1996 epidemia ka pasur një rrjedhë të
mungesa e pelenave për fëmijë, deterxhentit, qetë, pa ekplozivitet, ku pos më 19 dhe 25
etj), shfrytëzimi i vetëm i një toaleti dhe i një prill kur regjistrohen nga dy raste të
banjoje (ngase të tjerat nuk kanë qenë sëmundjes, ditëve të tjera kemi regjistruar
teknikisht në rregull), mosrespektimi i vetëm nga një rast të sëmundjes. Kjo
masave adekuate higjieniko-sanitare në repart dëshmon qartë për rrugën e përhapjes së
nga ana e personelit mjekësor, etj., epidemia infeksionit, pra kemi të bëjmë me
nuk kufizohet vetëm në dhomën ku shfaqet përhapjen e infeksionit me kontakt, gjë që
rasti i parë i sëmundjes, por përhapet edhe në shihet qartë edhe në tabelën 2 dhe grafiku
dhomat të tjera të repartit të fëmijëve. Që nga 1.
shfaqja e rastit të parë të sëmundjes më 4 prill

Tabela 2. Shfaqja kronologjike e Salmonellozës në Repartin Pediatrik të Qendrës Mjekësore në

Pejë në vitin 1996

MUAJI PRILL MAJ

DATA 4 10 13 19 21 23 25 26 27 28 3 10 13 GJITHSEJ

RASTET 1 1 1 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 15

Grafiku 1 Shfaqja kronologjike e epidemisë së Salmonellozës në Repartin

Pediatrik në Pejë në vitin 1996
16

14

12

10

RASTET 4

0
4 10 13 19 21 23 25 26 27 28 3 10 13
P R I L L M A J

DATAT

Në këtë epidemi përveç të sëmurëve të shtrirë përcjellëset e fëmijëve si dhe punëtorët

në spital kanë qenë të eksponuar edhe shëndetësorë që kanë punuar në repart.

Tabela 3. Të eksponuarit në epideminë e Salmonellozës në Repartin

Pediatrik të Qendrës Mjekësore në Pejë, 1996
Të eksponuarit në Numri i të Numri i të Përqindja
repart eksponuarve infektuarve
Të shtrirë në repart 30 15 50
Përcjellëse të të 30 0 0
sëmurëve
Personel mjekësor 24 0 0
Gjithsej 84 15 17.9

Në tabelën 3 shihet se nga 30 fëmijë të shtrirë Salmonella typhimurium nuk izolohet te të

në repartin Pediatrik për mjekim nga sëmundja eksponuarit e tjerë (përcjellëset e të
parësore, 15 prej tyre infektohen nga sëmurëve dhe personeli i spitalit), megjithatë
Salmonella typhimurium apo 50%, ndërsa të në duart e motrave medicinale dhe në
eksponuarit e tjerë nuk infektohen. Edhe pse
 62 P. Buzhala: EPIDEMIA E SALMONELLOZËS
objektet e spitalit izolohen baktere të tjera
Tabela 4. Prania e agjensve infektivë të izoluar nga strishot
Marrja e Numri Agjens të izoluar
strishove i strishove
Pozitiv Negativ Bakteret e izoluara
Objektet në
repart 28 19 9 Pneumonia
Duart e
personelit 14 6 8
shëndetësor
Ky është tregues i mjaftueshëm për të vlerësuar
gjendjen jo të mirë higjenike në repart dhe për
kujdes jo të mjaftueshëm të personelit
mjekësor. Sidomos vërehet një papërgjegjësi e
stafit udhëheqës të repartit në veçanti dhe
Spitalit në Pejë në përgjithësi, nga se
infeksionet brenda këtij spitali nuk kanë qenë
të rralla dhe ndonjëherë me përfundim tragjik
për fëmijët e posalindur në repartin akusherik.
Me hulumtimin e mëtutjeshëm të epidemisë,
pas analizave laboratorike dhe mikrobiologjike
të kryera te të sëmurët, përcjellëset e të
sëmurëve, personeli mjekësor gjë që
konstatojmë se këtu gjendet burimi i
mundshëm i infeksionit.
DISKUTIMI
Epidemia intrahospitalore e Salmonellozës në
Repartin e Fëmijëve në Spitalin e Pejës është
njëra ndër infeksionet e pakta që është
identifikuar nëpër spitalet tona. Kjo epidemi
shfaqet në muajin prill të vitit 1996. Këtu
sëmuren 15 fëmijë nga 30 të shtruar në spital
apo 50%. Kjo epidemi zgjat shumë për shkak
të moskujdesit të duhur dhe neglizhencës së
personelit shëndetësor e sidomos në nivelet më
të larta udhëheqëse të spitalit. Gjithashtu
shkak i përhapjes së epidemisë dhe përfshirjes
se madhe të fëmijëve të ardhur për mjekim në
këtë repart ishin edhe kushtet tejet të këqija
higjieniko-sanitare. Shkaktar i infeksionit është
Salmonella typhi murium. Ecuria e kësaj
epidemie është e ngjashme me epidemitë e
përshkruara nga autorë tjerë, si për burimin e
infeksionit (infeksioni sillet në repart përmes
personelit mjekësor si dhe përcjellëset e të
sëmurëve, qoftë përmes duarve të palara, apo
objekteve të ndryshme në repart. Vetë
personeli i pediatrisë mund të shërbejë si
përhapës i infeksionit, e që rastet e tilla janë
evidentuar në Fier në vitin 1977 (12 %),
Kavajë-Durrës (16 %), Berat (9%), Shkodër
(7,5%) e që përkon me kohën e shpërthimit të
Salmonellozës në repartet pediatrike të këtyre
kryesisht koliforme.
E.coli, Enterobacter Staphylococcus, Klebsiella,
E.coli – 2 raste, Stafilococcus- 4 raste
rretheve1. Edhe përhapja e epidemisë në
dhomat tjera është e ngjashme me epidemitë
që i përshkruan ky autor dhe autorët e tjerë.
Epidemia është tipike e kontaktit ngase edhe
zgjatja e epidemisë si dhe mosizolimi i
shkaktarit në ushqim dhe ujë tregon për këtë
rrugë të përhapjes. Me gjithë masat e
ndërmarra epidemia zgjat për shkak të
mungesës së bashkëpunimi nga ana e
udhëheqjes së repartit më Institutin Rajonal të
Shëndetësisë Publike në Pejë. Për shkak të
mbetjes së një mikrobartësi nga kjo epidemi,
si pasojë shkaktohet epidemi familjare.
PËRFUNDIMI
Nga epidemia intrahospitalore e cila ka
shpërthyer në Repartin e Fëmijëve në Qendrën
Mjekësore në Pejë kemi ardhur në përfundim
se:
1. Në Repartin e Fëmijëve në Pejë
është zhvilluar epidemia e
shkaktuar nga Salmonella
typhimurium prej 5 prill deri më
13 prill 1996.
2. Në këtë epidemi janë sëmurë 15
fëmijë të shtrirë në repart të
moshës 0-6 vjeç dhe nuk janë
sëmurë persona të tjerë të
eksponuar.
3. Në këtë epidemi nuk ka pasur
raste të vdekjes.
4. Rrugë e përhapjes së kësaj
epidemie ka qenë kontakti.
5. Sipas të gjitha gjasave infeksionin
në repart e kanë përhapur
përcjellëset e të sëmurëve dhe
motrat medicinale.
6. Burim i infeksionit ka qenë fëmija
i pranuar në repart me sindromë
diarreale dhe nuk është
diagnostikuar me kohë nga
Praxis Medica 48-1; 59-63 63

personeli shëndetësor si dhe nuk 2. Përmirësimi i kushteve

është bërë izolimi i tij.
7. Infeksioni është shpërndarë edhe
në dhomat e tjera të repartit e nuk
është izoluar vetëm në dhomën ku
ka qenë burimi i infeksionit dhe të
sëmurët e parë.
8. Epidemia ka zgjatur shumë për
shkak të kushteve të këqija
higjieniko-sanitare në repart dhe
mosndërmarrjes së masave
përkatëse për pengimin e përhapjes
së infeksionit nga ana e
punonjësve shëndetësorë në repart.
9. Gjatë hulumtimit të epidemisë dhe
eliminimit të saj nuk ka pasur fare
bashkëpunim mes stafit udhëheqës
të repartit të cilët nuk mund të
pajtoheshin me realitetin e krijuar
në repart dhe silleshin me një
mospërfillje.
10. Pas epidemisë është konstatuar një
mikrobbartës akut që si pasojë
kemi një epidemi familjare me të
njëjtin tip të bakteres Salmonella
typhimurium.
PROPOZIMI I MASAVE
Me qëllim të parandalimit të infeksioneve
intrahospitalore të cilat janë mjaft të shpeshta,
është e nevojshme të ndërmerren këto masa:
1. Triazhimi përkatës i të sëmurëve
gjatë pranimit në spital dhe rastet e
dyshimta në sëmundje ngjitëse të
izolohen.
higjieniko-sanitare në spitale,
rregullimi i nyjave sanitare, etj.
3. Edukimi shëndetësor i personelit
të punësuar në repart, pastrimi i
duarve pas çdo veprimi mjekësor
me pacientin, përdorimi i
dorëzave, etj.
4. Mbajtja e mirë e higjienës brenda
në reparte.
5. Dezinfektimi profesional dhe i
rregullt i sipërfaqeve në repart dhe
objekteve të tjera të punës,
sterilizimi përkatës i
instrumenteve, etj.
6. Duhet të kryhet rregullisht
dezinsektimi dhe deratizimi i
spitaleve.
7. T’i kushtohet kujdes higjienik i
veçantë mënyrës së përgatitjes
dhe shpërndarjes së ushqimit në
spitale.
8. Raportimi i shpejtë i sëmundjes
ngjitëse në mënyrë që menjëherë
të merren masat përkatëse kundër
epidemike për pengimin e
përhapjes së infeksionit në spitale.
9. Funskionimi dhe përkushtimi i
komitetit për kontroll të
infeksioneve intraspitalore.
10. Të informohet me kohë
inspeksioni sanitar, që në rast
nevoje të ndërmarrë masa ligjore

LITERATURA
1. Cika V.: Infeksionet brenda spitaleve dhe masat parandaluese. Monografi.
DRIER, Tiranë, 2001.
2. Dedushaj I. Epidemiologjia. Parimet dhe praktika, Fakulteti i Mjekësisë,
Prishtinë, 1997.
3. Departamenti i Epidemiologjisë. Raportet e ecurisë së sëmundjeve ngjitëse,
IKSHPK, Prishtinë, 2005.
4. Departamenti i Epidemiologjisë. Raportet e epidemive në Kosovë. Prishtinë,
1996.
5. Ramadani N. Shëndetësia Publike&Etika, Shkolla Kosovare e Shëndetësisë
Publike, Prishtinë, 2005.
6. Ramadani N.: Epidemiologjia Moderne, Shkolla Kosovare e Shëndetësisë
Publike, Prishtinë, 2005.
64 Praxis Medica 48-1; 64-72
ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES, SIMPTOMAVE
PRODROMALE DHE ARTIKULARE TEK ARTRITI REUMATOID SEROPOZITIV DHE
SERONEGATIV.
V. Sahatçiu-Meka,1 R. Izairi,2 S. Rexhepi,2 A. Gashi3, K. Pallaska4, S. Manxhuka-Kërliu,5 A. Rexhepi.1
REZYME
Vlerёsimi i tё sёmurit nё fazёn e hershme ёshtё shumё i
rёndёsishёm, pёr tё fituar njё pasqyrё reale tё natyrёs sё
sёmundjes, ecurisё dhe rezultatit pёrfundimtar tё saj. Te
të dy grupet ekzaminuese më shpesh janë paraqitur
sëmundjet banale [44(35.2%) seronegativ, 39(31.2%)
seropozitiv] dhe trauma psikike [39(31.2% seronegativ,
34(27.2%) seropozitiv], pa ndryshim relevant statistikor.
Ënjtja e indeve periartikulare, ka qenё mё e shprehur te
tё sёmurёt seropozitivë 70(56%) se sa të ata seronegativë
60(48%), ndёrsa simetriciteti më shumë te të sëmurët
seronegativ 112(89.6%) se sa te ata seropozitiv
107(85.6%), pa dallime të rendësishme statistikore. Te tё
dy format e sёmundjes kanë dominuar: plogështia
[91(72.8%) seronegativ, 92(73.6%) seropozitiv,
(x2=0.01, p>0.05)] dhe mpirjet e duarve dhe këmbëve
[88(70.4%) seronegativ, 80(64%) seropozitiv, (x2=0.38,
p>0.05)] pa ndryshim të rëndësishëm statistikor sipas
serostatusit të sëmurët seronegativë 82(79.6%) kanë qenë
më të përfaqësuar se ata seropozitivë 71(67.6%), kur
ngurtësimi mëngjesor në duar ka zgjatur deri në 120
minuta, ndërsa kur ngurtësimi mëngjesor ka zgjatur mbi
120 minuta, më të përfaqësuar kanë qenë të sëmurët
seropozitivë 34(32.4%) ndaj atyre seronegativë
21(20.4%) dhe vlen për të dy klasët funksionale II-III.
Ngurtësimi mëngjesor ka qenë më i shpeshtë te të
sëmurët seropozitiv te klasa e dytë [68(85%) seropozitiv,
60(75.9%) seronegativ], ndërsa të sëmurët seronegativ te
klasa e tretë funksionale [43(93.5%) seronegativ,
37(82.2%) seropozitiv], por këto dallime nuk kanë qenë
relevante në aspektin statistikor. Korelacioni në mes
kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor dhe klasave
funksionale ka qenë pozitiv, por i ulët [(r=0.10,
y=0.00x+2.37, p>0.05) seronegativ, (r=0.12,
y=0.00x+2.30, p>0.05) seropozitiv]. Ndryshim
sinjifikant statistikor është gjetur te trauma fizike, për
femrat seronegative. Simptomat prodromale dhe
artikulare, kanë qenë përafërsisht të shpërndara njësoj
sipas serogrupeve. Vlerat mesatare të ngurtësimit
mëngjesor, kanë qenë më të larta te të sëmurët
seropozitivë, në të dy klasat funksionale.
Fjalёt bosht: artriti reumatoid, faktorët provokues,
simptomat prodromale dhe artikulare, seropozitiv,
seronegativ.
Praxis Medica 48-1; 64-72
SUMMARY
Early estimation of the disease is important in obtaining a
real image of the nature of the disease, its progressions
and outcome. More frequent were banal diseases
[44(35.2%) seronegativ, 39(31.2%) seropozitiv] and
psychic trauma [39(31.2% seronegativ, 34(27.2%)
seropozitiv] in both groups, but no statistical significance
was found. In this sense, without significance, swelling of
periarticular tissue was more exspressive in seropositive
subjects 70(56%) than in seronegativies 60(48%), while
symmetry more in seronegative subjects 112(89.6%) than
in seropositive 107(85.6%). Regarding to serostatus,
slack [91(72.8%) seronegativ, 92(73.6%) seropozitiv,
(x2=0.01, p>0.05)] and hands and legs numbness
[88(70.4%) seronegativ, 80(64%) seropozitiv,
(x2=0.38,p>0.05)] even with high appearance,
distinguished without a statistical significance.
Seronegative patients were more present 82(79.6%) when
the duration of the morning stiffness was up to 120
minute than seropositive were 71(67.6%). When the
duration was longer than 120 minute, more frequent were
seropositive patients 34(32.4%) regarding to seronegative
21(20.4%), valuable for both II-III functional classes.
Morning stiffness was more frequent in seropositive
patients II class [68(85%) seropozitiv, 60(75.9%)
seronegativ] and seronegative III class [43(93.5%)
seronegativ, 37(82.2%) seropozitiv], and this difference
was statistically not important. Correlation between
duration of the morning stiffnes and functional classes
was positive but low [(r=0.10, y=0.00x+2.37, p>0.05)
seronegativ, (r=0.12, y=0.00x+2.30, p>0.05) seropozitiv].
Statistical difference was found in the physic trauma,
seronegative female. Regarding to serogrups, prodromal
and articular symptoms were equally presented. Average
values of morning stiffness were higher for seropositive
patients in both functional classes.
Key words: rheumatoid arthritis, provocative factors,
prodromal and articular factors, seropositive,
seronegative.
V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES
HYRJE
Artriti reumatoid (AR) ёshtё artropati mё e shpeshtё
multisistemike, autoimune, inflamatore me etiologji
komplekse, multifaktoriale dhe tё panjohur, e cila
atakon para sё gjithash indin sinovial tё nyjave
periferike me shpёrndarje simetrike (1,2,3,4).
Sëmundja paraqet njё spektёr tё gjerё fenotipesh
klinike, me poliartrit progresiv, jospecifik dhe
destruktiv, i cili shkakton dёmtimet ireverzibile,
krijimin e deformimeve dhe invaliditet të
rёndё(5,6,7,8,9,10). Femrat atakohen mё shpesh (3/1),
me incidencё mё tё madhe nё dekadёn e katёrt dhe
tё pestё (11,12,13)
Ndonëse etiopatogjeneza e AR ёshtё ende e
panjohur (14,15), numri mё i madh i autorёve e pёrkrah
teorinё imunologjike, bazat e sё cilёs qёndrojnё nё
zbulimin e faktorit reumatoid (FR) (4,7,16,17,18,19,20). FR
është antiimunoglobulinë e drejtuar kundёr
fragmentit Fc tё molekulёs sё IgG humane(21,22) dhe
nuk ёshtё shenjё patognomonike e AR(23), sepse
mund tё jetё i pranishёm edhe te personat me
çrregullime inflamatore tё ndryshme(24), si dhe te
5%-8% tё njerёzve tё shёndoshё, por mund të
konsiderohet si parametër i aktivitetit
imunologjik(25). Më shpesh paraqitet te femrat se te
meshkujt e shëndoshë(26) dhe më shpesh te popullata
urbane se tek ajo rurale(27). Personat pa simptoma,
me FR persistent të rritur, e kanë rrezikun e shtuar
për t’u zhvilluar AR(28,29). Nё disa studime prodhimi
i FR ka qenё i shoqёruar me praninë e aleleve
HLA-DR4 dhe DRB1(30). FR mund t’i takojё
klasave tё ndryshme të imunoglobulineve (G, A, D
dhe E) qё vёrtetohen me ELIZA (“enzym-linked-
immuno-sorbent-assay”)(5,17). Sot, mё shumё
shfrytёzohen testet e mbështetur nё principin e
aglutinimit (testet Waaler-Rose dhe lateks)(31), qё
vёrtetojnё vetёm prezencёn e FRIgM, i cili është
pranishëm te rreth 70-80% tё tё sёmurёve me AR,
ku sёmundja ёshtё e njohur si artropati
seropozitive(32).
Faktorёt e jashtёm janё tё njё rёndёsie tё
veçantё dhe janë hulumtuar shumë nga shkencëtarë
tё ndryshёm(33). Te të sёmurёt me AR shpesh është
konstatuar gjendje depresioni, ku si shkaktar
llogaritet të jetë vetë sëmundja(34). Shenjat klinike,
laboratorike dhe patohistologjike te të sëmurët me
AR, na drejtojnë në etiologji infektive(35) por,
65
pёrpjekjet pёr tё gjetur kёta shkaktarё kanё mbaruar
pa sukses(36,37). Ekzistojnё të dhëna se pirja e duhanit
ёshtё njё faktor i rrezikut(38) dhe se të sёmurёt qё
konsumojnё duhan mё shpesh janё seropozitivë, tё
shoqёruar me DRB1*0401(30,39,40,41).
Te shumica e tё sёmurёve, sёmundja fillon nё
mёnyrё tё fshehtё dhe tё ngadalshme, me shenja
jokarakteristike(14). Sёmundja mё rrallё fillon
hovshёm, duke atakuar mё shumё nyja dhe me
simptoma tё pёrgjithshme(35,42,43). Sёmundja, afёrsisht
nё 1/3 e rasteve, mund tё fillojё nё njё ose dy nyja
dhe mё vonё mund tё pёrhapet nё nyjat e tjera, duke
marrё karakter simetrik(44), por prekja e nyjave mund
tё mbetet edhe asimetrike(45).
Në kёtë studim prospektiv, komparativ janë
analizuar faktorёt e mundshёm provokues gjatё
fillimit tё sёmundjes, shenjat prodromale dhe
artikulare si dhe frekuenca dhe lloji i nyjave tё
atakuara nё fillim tё sёmundjes, ne mes tё AR
“seronegativ” (ARSN) dhe AR “seropozitiv”
(ARSP) me qёllim tё qartёsimit tё dilemave se a
paraqesin format seropozitive dhe seronegative
të AR spektёr tё njëjtё tё sёmundjes, apo janё dy
forma tё ndryshme tё saj.
Duke u nisur nga fakti se kjo analizë nuk
është punuar në trevën tonë, konsiderojmë se ky
synim yni është i qëlluar.
METODOLOGJIA E PUNËS
Në studim prospektiv në periudhën e viteve 1991-
2004 janë hulumtuar 250 të sëmurë me formën e
ARSN dhe ARSP që janë mjekuar nё Ambulancën
e Mjekёsisё Fizikale në Qendrën e Mjekësisë
Sportive në Prishtinë dhe nё Shёrbimet
Internistike tё Qendrave Mjekёsore tё Kosovёs.
Të sëmurët kanë qenë me formё klasike tё AR dhe i
kanё plotёsuar kriteret e reviduara diagnostike tё
ARA(149). Nё grupin hulumtues janë zgjedhur 125 tё
sёmurё (93 femra dhe 32 meshkuj) me ARSN, tё
cilёt e kanё pasur testin Waaler-Rose negativ,
përkatёsisht me titёr mё tё vogёl se 1/64. Si grup
komparativ kanё shёrbyer po ashtu 125 tё sёmurё
(93 femra dhe 32 meshkuj) me ARSP, tё cilёt e kanё
pasur testin Waaler-Rose pozitiv, me titёr 1/64 ose
mё tё lartё. Janё marrё nё trajtim tё sёmurёt qё i
kanё takuar klasёs sё dytё dhe tё tretё funksionale
sipas Steinbrocker. Raporti pёr nga gjinia, te të dy
grupet e hulumtuara ka qenë (F:M /2.9:1).
66 Praxis Medica 48-1; 64-72

Tё gjithё tё sёmurёt i takonin moshёs 25-60
vjeç, me incidencё mё tё madhe nё moshёn 55-60
vjeç, qё vlen pёr tё dy grupet ekzaminuese
(ARSN/ARSP, Xb=46.63/47.30). Pёr kohёzgjatje tё
sёmundjes ёshtё marrё periudha prej shfaqjes sё
simptomave tё para tё sёmundjes, deri te momenti i
ekzaminimit. Kohëzgjatja e sёmundjes te tё gjithё
të ekzaminuarit ka qenë prej 1-30 vjet, numri mё i
madh i tё cilёve ka pasur kohёzgjatje tё sёmundjes
prej 1-5 vjet, qё vlen pёr tё dy grupet e ekzaminuara
(ARSN/ARSP, Xb=6.45/6.36).
Nga tё dhёnat anamnestike kemi
regjistruar: faktorёt e mundshёm provokues nё
fillim tё sёmundjes, simptomat prodromale
(simptomat tё cilat i kanё paraprirё sёmundjes, qё
supozohet se paraqiten 6 muaj ose mё shumё para
fillimit përfundimëtar tё sёmundjes). Nga shenjat
klinike kemi zgjedhur: shenjat artikulare,
kohёzgjatjen e ngurtёsimit mёngjesor nё minuta,
korelacionin ndёrmjet kohёzgjatjes sё ngurtёsimit
mёngjesor dhe klasave funksionale (II-III
Steinbrocker), dhembjen artikulare, ёnjtjen e indeve
periartikulare, funksionin e vёshtirёsuar dhe
simetricitetin.
prevalenca, mesatarja aritmetike (Xb), devijimi
standard (SD), koeficienti (CV%) dhe intervali i
variacionit (Rmax-Rmin). Pёrcaktimi i
ndryshimeve ndёrmjet faktorёve ose tipareve
ёshtё bёrё, me T-test dhe X2-test. Shkalla e
besueshmёrisё ёshtё njehsuar me p<0.01 dhe
p<0.05. Lidhshmёria ndёrmjet dukurive ёshtё
njehsuar me koeficientin e korelacionit “Point-
biserial”.
REZULTATET
Te të dy grupet ekzaminuese më shpesh janë
paraqitur sëmundjet banale [44(35.2%)seronegativ,
39(31.2%)seropozitiv] dhe trauma psikike
[39(31.2% seronegativ, 34(27.2%)seropozitiv], pa
ndryshim relevant statistikor (tabela 1). Faktorët e
tjerë provokues kanë qenë më rrallë të prezantuar.
Ndryshim sinjifikant sipas gjinisë është gjetur vetëm
te trauma fizike (x2=8.05, p<0.01), ku femrat
seronegative 17(18.3%) kanë dominuar në krahasim
me ato seropozitive 4(4.3%). Edhe pse është gjetur
një ndryshim i theksuar në përqindje i faktorëve
fizikë te meshkujt seropozitivë 15(46.9%) ndaj atyre
seronegativë 9(28,1%), kjo nuk ka rezultuar me
sinjifikancë statistikore (x2=1.50, p>0.05).

Tabela 1. Frekuenca e faktorëve tё mundshëm provokues, sipas seroreaksionit dhe gjinisё tek AR.

Femra Meshkuj Gjithsej

Faktorët
e mundshëm ARSN ARSP ARSN ARSP ARSN ARSP
provokues Nr % Nr % Nr % Nr % Nr % Nr %
33 35.5 27 29 6 18.8 7 21.9 39 31.2 34 27.2
trauma psikike X2=0.60 P>0.05 X2=0.08 P>0.05 X2=0.340 P>0.05
17 18.3 4 4.3 9 28.1 15 46.9 26 20.8 19 15.2
2 2 2
trauma fizike X =8.05 P<0.01 X =1.50 P>0.05 X =1.09 P>0.05
35 37.6 28 30.1 9 28.1 11 34.4 44 35.2 39 31.2
sëmundjet
2 2 2
banale X =0.78 P>0.05 X =0.20 P>0.05 X =0.30 P>0.05
16 17.2 17 18.3 16 12.8 17 13.6
2
lindja X =0.03 P>0.05
10 10.8 12 12.9 10 8 12 9.6
2
menopauza X =0.18 P>0.05

Nё prezantimin e rezultateve tё punёs janё

pёrdorur kёta parametra statistikorë: struktura,
V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES 67

Tabela 2. Simptomat prodromale tek AR, sipas seroreaksionit dhe gjinisё

Femra Meshkuj Gjithsej
Simptomat ARSN ARSP ARSN ARSP ARSN ARSP
prodromale N % N % N % N % N % N %
plogështia (lodhja) 75 80.6 67 72 16 50 25 78.1 91 72.8 92 73.6
X2=0.45 P>0.05 X2=1.98 P>0.05 X2=0.01 P>0.05
humbja e oreksit 40 43 36 38.7 7 21.9 9 28.1 47 37.6 45 36
X2=0.21 P>0.05 X2=0.25 P>0.05 X2=0.04 P>0.05
humbja në peshë 20 21.5 20 21.5 3 9.4 3 9.4 23 18.4 23 18.4
X2=0.00 P>0.05 X2=0.25 P>0.05 X2=0.00 P>0.05
ndryshime psikike 32 34.4 40 43 12 37.5 5 15.6 44 35.2 45 36
X2=0.89 P>0.05 X2=2.88 P>0.05 X2=0.01 P>0.05
ndryshime v.* 27 29 23 24.7 4 12.5 7 21.9 31 24.8 30 24
X2=0.32 P>0.05 X2=0.82 P>0.05 X2=0.02 P>0.05
Fenomeni Raynaud 5 5.4 6 6.5 1 3.1 1 3.1 6 4.8 7 5.6
X2=0.09 P>0.05 X2=0.00 P>0.05 X2=0.08 P>0.05
dhembjet e p.** 46 49.5 54 58.1 26 81.3 16 50 72 57.6 70 56
X2=0.64 P>0.05 X2=2.38 P>0.05 X2=0.02 P>0.05
mpirja e duarve 69 74.2 63 67.7 19 59.4 17 53.1 88 70.4 80 64
X2=0.27 P>0.05 X2=0.11 P>0.05 X2=0.38 P>0.05
*vazomotorike, ** të padiferencuara
Tab.3. Ngurtësimi mëngjesor i duarve (në minuta) në raport me
klasat funksionale II-III (Steinbrocker) tek AR.
Klasa Ngurtësimi ARSN ARSP
funksionale mëngjesor Nr % Nr %
deri 120' 50 83.3 47 69.1
II >120' 10 16.7 21 30.9
deri 120' 32 74.4 24 64.9
III >120' 11 25.6 13 35.1
deri 120' 82 79.6 71 67.6
Gjithsej >120' 21 20.4 34 32.4

Tab.4. Korelacioni në mes të kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor të duarve (NMD*) në minuta, sipas
klasёve funksionale II, III (Steinbrocker) dhe seroreakcionit tek AR.
ARSN ARSP Gjithsej T-testi
Të ekza- Kohëzgjatja Të ekza- Kohëzgjatja Të ekza- Kohëzgjatja

Klasa minuar NMD* minuar NMD* minuar NMD*

funksionale Nr % Xb SD Nr % Xb SD Nr % Xb SD t p
II 60 75.9 114 131 68 85 130 129 128 80.5 123 130 0.71 P>0.05
III 43 93.5 137 106 37 82.2 167 173 80 87.9 151 140 0.9 P>0.05
Gjithsej 103 82.4 124 121 105 84 143 146 208 83.2 134 134 1.05 P>0.05
t= 0.99 P>0.05 t= 1.12 P>0.05 t= 1.44 P>0.05
T-testi
Korelacioni r= 0.1 P>0.05 r= 0.12 P>0.05 r= 0.1 P>0.05
Regresioni Y=0.00x+2.37 Y=0.00x+2.30 Y=0.00x+2.34
68 Praxis Medica 48-1; 64-72

Tab.5. Simptomat artikulare te tё sёmurёt me AR gjatë kohës së ekzaminimit sipas seroreaksionit dhe
gjinisё.
F M Gjithsej
Simptomat ARSN ARSP ARSN ARSP ARSN ARSP
Artikulare Nr % Nr % Nr % Nr % Nr % Nr %
77 82.8 83 89.2 31 96.9 26 81.3 108 86.4 109 87.2
Dhembja artikulare X2=0.22 P>0.05 X2=0.44 P>0.05 X2=0.00 P>0.05
Ënjtja e indeve 42 45.2 55 59.1 18 56.3 15 46.9 60 48 70 56
periartikulare X2=1.74 P>0.05 X2=0.27 P>0.05 X2=0.77 P>0.05
Funksioni i 77 82.8 79 84.9 29 90.6 25 78.1 106 84.8 104 83.2
vështirësuar X2=0.03 P>0.05 X2=0.30 P>0.05 X2=0.02 P>0.05
85 91.4 79 84.9 27 84.4 28 87.5 112 89.6 107 85.6
Simetriciteti X2=0.22 P>0.05 X2=0.02 P>0.05 X2=0.11 P>0.05

Korelacioni dhe regresioni: Korelacioni dhe regresioni

Korelacioni dhe regresioni:
Klasa funksionale-ngurtësim
Klasa funksionale-ngurtësim
ARSN
3 ARSN
3
funksionale
Korelacioni dhe regresioni
Klasa funksionale-ngurtësim i m ëngjesor(m in)
i m ëngjesor(m in)
i m ëngjesor(m in) Klasa funksionale-ngurtësim
ARSP i m ëngjesor(m in)
ARSP
3

y = 0.00x + 2.37 3
funksionale
y = 0.00x + 2.30
funksionale

yR=2 0.00x
= 0.01+ 2.37
Klasa

funksionale
y R=2 0.00x
= 0.01+ 2.30
Klasa

R2 = 0.01
Klasa

R2 = 0.01
Klasa

2
2 2
0 60 120 180 240 300 360 420 20
0 60 120 180 240 300 360 420 60 120 180 240 300 360 420
Ngurtësim i m ëngjesor(m in) 0 60 120 180 240 300 360 420
Ngurtësim i m ëngjesor(m in) Ngurtësim i m ëngjesor(m in)
Diagrami 1 Diagrami 2 Ngurtësim i m ëngjesor(m in)

R=0.10, T=1.47, P>0.05

Te tё dy format e sёmundjes kanë
dominuar: plogështia [91(72.8%) seronegativ,
92(73.6%)seropozitiv, (x2=0.01, p>0.05)] dhe
mpirjet e duarve dhe këmbëve [88(70.4%)
seronegativ, 80(64%) seropozitiv, (x2=0.38,
p>0.05)] pa ndryshim të rëndësishëm statistikor
sipas seroreaksionit (tabela 2). Parametrat e tjerë
kanë qenë përafërsisht njësoj të përfaqësuar te të dy
grupet ekzaminuese. Janë evidencuar dallime nëpër
serogrupe për nga gjinia, por jo në nivelin e
sinjifikancës statistikore.
Të sëmurët seronegativë 82(79.6%) kanë
qenë më të përfaqësuar se ata seropozitivë
71(67.6%), kur ngurtësimi mëngjesor në duar ka
zgjatur deri në 120 minuta (tabela 3), ndërsa kur
ngurtësimi mëngjesor ka zgjatur mbi 120 minuta,
më të përfaqësuar kanë qenë të sëmurët seropozitiv
34(32.4%) ndaj atyre seronegativë 21(20.4%) dhe
vlen për të dy klasët funksionale II-III
(Steinbrocker). Ngurtësimi mëngjesor (tabela 4) ka
qenë më i shpeshtë te të sëmurët seropozitivë te
klasa e dytë funksionale [68(85%)seropozitivë,
60(75.9%)seronegativë], ndërsa të sëmurët
seronegativë kanë qenë më të shpeshtë në klasën e
tretë [43(93.5%) seronegativ, 37(82.2%)
seropozitivë], por këto dallime nuk kanë qenë
relevante në aspektin statistikor. Vlerat mesatare të
ngurtësimit mëngjesor kanë qenë më të larta te të
sëmurët seropozitiv, në të dy klasat funksionale, pa
dallim të konsiderueshëm statistikor sipas
seroreaksionit (t=1.05, p>0.05). Korelacioni në mes
kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor dhe klasave
funksionale ka qenë pozitiv, por i ulët [(r=0.10,
y=0.00x+2.37, p>0.05)seronegativ, (r=0.12,
y=0.00x+2.30, p>0.05)seropozitiv]. Rritja e
kohëzgjatjes së ngurtësimit mëngjesor nuk është
shoqëruar me paaftësinë funksionale (diagrami 1,2).
Ënjtja e indeve periartikulare (tabela 5), ka qenё mё
e shprehur te tё sёmurёtR=0.12,
seropozitivë 70(56%)
T=1.21, P>0.05se sa
te ata seronegativë 60(48%), ndёrsa simetriciteti më
shumë te të sëmurët seronegativë 112(89.6%) se sa
tek ata seropozitivë 107(85.6%).
DISKUTIMI
Vlerёsimi i tё sёmurit nё fazёn e hershme ёshtё
shumё i rёndёsishёm, pёr tё fituar njё pasqyrё reale
V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES
tё natyrёs sё sёmundjes, ecurisё dhe rezultatit
pёrfundimtar tё saj(47,48). Shumё autorё kanё pohuar
se nё predispozitёn ekzistuese, stresi, trauma ose
intervenimet kirurgjike, mund të provokojnë, ose të
precipitojnё manifestimin e AR por, deri mё sot,
për këtë problem nuk është dhënë sqarim
shkencor(49,50,51,52).
Relacioni nё mes tё stresit dhe AR ёshtё
ende i paqartё dhe i padefinuar(11). Te tё sёmurёt me
AR, te 9-15% të rasteve, si pasojë e gjendjes
psikike ёshtё shkaktuar invaliditeti(53,52,54), te të
sëmurët me AR, kanë gjetur reaksione
hipohondrike, neurastenike, apatike, autoagresivitet
dhe rigjiditet të profilit psikik. Nё aspektin e pranisё
sё stresit para fillimit tё sёmundjes(55,56). kanë gjetur
frekuencë më të madhe te tё sёmurёt seronegativë,
se sa tek ata seropozitivë, që është në pajtim me të
dhënat tona se, nga faktorët e mundshëm
provokues, trauma psikike është paraqitur më
shpesh te të sëmurët seronegativë, por pa ndryshim
relevant statistikor. Dallim sinjifikant kemi gjetur te
përfaqësimi më i shpeshtë i traumës fizike te femrat
seronegative (x2=8.05, p<0.01)(57) kanë vërejtur se
të sëmurët seronegativë kanё treguar më shumë
vullnet për të kontrolluar reaksionet në situatat e
stresit(58) nuk kanë gjetur dallime sipas
seroreaksionit.
Simptomat prodromale në literaturë janё
vlerёsuar nё mёnyrё sporadike dhe nuk u është
dhënë vlerё prediktore(46,59), por mund të jenë tё
dobishme pёr diagnostikim tё hershёm tё AR dhe të
shёrbejnё si parametёr i aktivitetit tё AR(4,60). Në të
dhënat tona, simptomat prodromale kanë qenë
përafërsisht njëjtë të përfaqësuara te grupet
ekzaminuese.
Manifestim i hershëm tek AR është atakimi
i nyjave tё vogla tё duarve dhe tё kёmbёve, andaj me
tё drejtё thuhet se duart janё “vizitkartё” e AR(7,61). Sa
i përket inflamacionit, ngurtёsimi mëngjesor dhe
ënjtja e nyjës janë pasqyrё karakteristike dhe e
69
mjaftueshme klinike(62,63). Dhembja mund tё jetё e
rёndё, e kombinuar me dobёsim muskular dhe
paaftёsi funksionale, qё motivon tё sёmurin tё
kёrkojё ndihmё mjekёsore(64). Nga simptomat
artikulare, ënjtja periartikulare ka qenё mё e
shprehur te tё sёmurёt seropozitivë, posaçërisht te
femrat seropozitive, që përputhet me të dhënat e
Masi AT e bp.1976(65) që pohojnë se femrat e
bardha seropozitive në fillim të sëmundjes kanë
pasur, nё mёnyrё sinjifikante, mё tё ёnjtura nyjat e
sipёrme se sa homologet e tyre seronegative, por pa
ndryshime nё reekzaminimin e dytё dhe nё
pёrfundim tё studimit.
Përderisa nuk kanë gjetur ndryshime pёr
nga simetriciteti i atakimit tё nyjave(66,67), nga të
dhënat tona gjejmë se simetriciteti është më i
shprehur te të sëmurët seronegativë, por pa ndonjë
dallim sinjifikant statistikor dhe se të sëmurët
seropozitivë kanë pasur kohëzgjatje më të madhe të
ngurtësimit mëngjesor në duar.
PËRFUNDIM
• Trauma psikike dhe simetriciteti janë shfaqurmë
shpesh te të sëmurët seronegativ, ndërsa
përfaqësimi i faktorëve të tjerë provokues, nuk
ka dalluar për nga serostatusi.
• Simptomat prodromale janë përafërsisht njëjtë
të përfaqësuara te të dy grupet ekzaminuese.
• Ënjtja periartikulare dhe kohëzgjatja më e
madhe e ngurtësimit mëngjesor në duar, në të dy
klasat funksionale, janë mё të shprehur te tё
sёmurёt seropozitiv.
• Dallimet për nga gjinia, sipas seroreaksionit,
me disa përjashtime, nuk janë të theksuara.
• Te tё sёmurёt seronegativë, pasqyra klinike nuk
ёshtё mё e lehtё. AR seropozitiv dhe
seronegativ, në pasqyrën klinike dallojnë, por jo
aq, sa për t’i diferencuar si dy forma të
ndryshme të sëmundjes.
70 Praxis Medica 48-1; 64-72

LITERATURA

1. Combe B (1997) Course, follow-up and prognosis of rheumatoid polyarthritis. Rev Prat 47(18):2017-21.
2. Singal DP, Li J & Zhu Y (1999) Genetic basis for rheumatoid arthritis. Arch Immunol Exp 47(5):307-11.
3. Feldman M & Maini RN (2001) Anti-TNF alpha therapy of rheumatoid arthritis: what have we learned? Annu
Rev Immunol 19:163-96.
4. McCarty DJ & Wiliams CR (1985) Clinical picture od Rheumatoid Arthritis. Në McCarty DJ (red); Arthritis
and Allied Conditions. Botimi i 10-të. Philadelphia lea & Febiger: 605-19.
5. Koopman WJ (1996) Arthritis and Allied conditions (Textbook of Rheumatology) 13th Edition.Williams &
Wilkins (Waverly company).
6. American College of Rheumatology Ad Hoc Committee on Clinical Guidelines for the management of
rheumatoid arthritis (1996) Arthritis Rheum 39:713-22.
7. Grossman JM & Brahn E (1997) Rheumatoid arthritis: current clinical and research directions. J Womens
Health 6(6):627-38.
8. Hughes LB & Moreland LW (2001) New therapeutic approaches to the management of rheumatoid arthritis.
Bio Drugs 15(6):379-93.
9. Miller-Blair DJ & Robbins DL (1993) Rheumatoid arthritis: new science, new treatment. Geriatrics 48(6):28-
31, 8-35.
10. Thomson A, Skinner A & Piercy J (2000) Tidy`s physiotherapy: twelfth edition., Butterworth Heinemann.
London, GB:132-140.
11. Marcenaro M, Prete C, Badini A, Sulli A, Magi E & Cutolo M (1999) Rheumatoid arthritis, personality, stress
response style and coping with illness. A preliminary survey. Ann N Y Acad Sci 876:419-25.
12. Walsmith J & Roubenoff R (2002) Cachexia in rheumatoid arthritis. Int. J. Cardiol 85(1):89-99.
13. Rajkovich B & Poor G (2002) Prognostic factors in rheumatoid arthritis. Orv Hetil 143(35):2019-26.
14. Feldman M (2002) Development of anti-TNF therapy for rheumatoid arthritis. Nat Rev Immunol 2(5):364-71.
15. Williams RC Jr (1996) Autoimmune mechanisms involved in the pathogenesis of rheumatoid arthritis. Adv
Dent res 10(1):47-51.
16. Kranjc I (1997) Autoantitijela i autoimune reumatoloske bolesti. Reumatizam 45(1):5-12.
17. Newkirk MM (2002) Rheumatoid factors: host resistance or autoimmunity? Clin Immunol 104(1):1-13.
18. Muller W (1980) Klinicki aspekt imunoloske dijagnostike u reumatologiji (eksc.) Reumatizam 27(5):162-64.
19. Naranjo A, Rodriguez GT, Rodriguez LC, Ojeda BS, Fransisco HF, Sanchez GF & Bilbao CA (1997) High
titers of rheumatoid factor: clinical significance. Rev Clin Esp 197(4):232-6.
20. Kalsi J & Isenberg D (1993) Rheumatoid factor: primary or secondary event in the pathogenesis of RA? Int
Arch Allergy Immunol 102(3):209-15.
21. Schmidt KL (1987) Mjesto seroloških pretraga u DD konceptu reumatoloških bolesti (eksc.) Reumatizam
34(1-6):67.
22. Pasquali JL & Carson DA (1982)Rheumatoid factors.Pathol Biol30(8):719-26.
23. Maini RN (1978) The clinical and pathogenetic significance of rheumatoid factors. Aust N Z J Med 8 (suppl
1):51-6.
24. Moore TL & Dorner RW(1993)Rheumatoid factors.Clin Biochem26(2):75-84.
25. Wolfe F, Cathey MA & Roberts FK (1991) The latex test revisited. Rheumatoid factor testing in 8,287
rheumatic disease patients. Arthritis rheum 34(8):951-60.
26. Mordvinov GV & Mordvinova IV (2000) Prevalence of rheumatoid factor in the healthy population of
Moldova Republic. Klin Lab Diagn 12:33-5.
27. Stroebel G (1986) Tehnicke mogucnosti reumatološke dijagnostike (eksc.) Reumatizam 33(5-6):165.
28. Halldorsdottir HD, Jonsson T, at al. (2000) A prospective study off incidence of rheumatoid arthritis among
people with persistent increase of rheumatoid factor. Ann Rheum Dis 59(2):149-51.
29. Paimela L, Palosuo T, Leirisalo-Repo M, Helve T & Aho K (1995) Prognostic value of quantitative
measurement of rheumatoid factor in early rheumatoid arthritis. Br J Rheumatol 34(12):146-50.
30. Mattey DL, Dawes PT, Clarke S, Fisher J, Brownfield A, Thomson W, Haajeer AH & Ollier WE (2002)
Relationship among the HLA-DRB1 shared epitope, smoking and rheumatoid factor production in rheumatoid
arthritis. Arthritis Rheum 15:47(4):403-7.
V. Sahatçiu-Meka: ANALIZA KOMPARATIVE E DISA FAKTORËVE PROVOKUES 71

31. Schumacher K (1979) Što pruzaju laboratorijsko-medicinski parametri u kontroli i ocenji toka upalnih
reumatskih bolesti (eksc.) Reumatizam 26(2):61.
32. Rosmus K, Sandow D, Paulke BR, Hellthaler G, Knak A, Becker C, Gohler H, Strube S & Vogt KH (1990)
Detection of IGM rheumatoid factors using ELISA and agglutination tests with new latex. Z Gesamte Hyg
36(6):323-5.
33. Weyand CM & Goronzy JJ (1995) Inherited and noninherited risk factors in rheumatoid arthritis. Curr Opin
Rheumatol 7(3):13-206.
34. Pastor Oliver JF, Morales Suarez VM, Llopis Gonzales A & Ferriol Casar V (1998) Prevalence and depression
degree in patients with rheumatoid arthritis. Med Clin Oct 3:111(10):361-6.
35. Zvaifler NJ (1995) Current concepts of pathogenesis of joint destruction in rheumatoid arthtritis,
Rheumatology in Europe (suppl 2) 151-4.
36. Wordsworth P (1992) Rheumatoid arthritis. Curr Opin Immunol 4(6):766-9.
37. Bach GL (1973) Da li je pojava reumatoidnog faktora specificna za reumatoidni arthritis. Reumatizam
20(6):223-33.
38. Myllykangas RA, Aho K & Isomaki HA (1995) Mortality in rheumatoid arthritis. Semin Arthritis Rheum
26(3):193-202.
39. Masdottir B, Jonsson T, Manfredsdottir V, Vikingsson A, Brekkan A & Valdimarsson H (2000) Smoking,
rheumatoid factor isotypes and severity of rheumatoid arthritis. Rheumatology 39(11):1202-5.
40. Wolfe F (2000) The effect of smoking on clinical, laboratory and radiographic status in rheumatoid arthritis. J
Rheumatol 27(3):630-7.
41. Mikuls TR, Cerhan JH, Criswell LA, Merlino L, Mudano AS, Burma M, Folsom AR & Saag KG (2002)
Coffee, tea and caffeine consumption and risk of rheumatoid arthritis: results from the Iowa Women’s Health
study. Arthritis Rheum 46(1):83-91.
42. Jajic I (1995) Reumatologija. Medicinska knjiga, Zagreb. 10-137.
43. Emery P (2000) How to Manage Rheumatoid Arthritis. Hospital Trust Leeds, United Kingdom: 3-47.
44. Dürrigl Th e Vitulic (1982) Reumatologija. Zagreb, Jumena.15-31.
45. Kammerer WH (1974) Dijagnostika pocetnog reumatoidnog artritisa, "Razgovori o reumatskim bolestima",
"Lek" Lubljana.11-34.
46. Arnett FC, Edworthy SM, Bloch DA, McShane DJ, Fries JF, Cooper NS, Healey LA, Kaplan SR, Liang MH
& Luthra HS et al (1988) The American Rheumatism Association 1987 revised criteria for the classification of
rheumatoid arthritis. Arth.Rheumat 31(3):315-24.
47. Harris ED Jr (1990) Rheumatoid arthritis. Patophysiology and omplications for therapy. New Engl J Med
18:1277-88.
48. Curkovic B, Babic-Naglic B, Dürrigl Th e Ivaniševic G (1996) The prognosis of rheumatoid arthritis.
Reumatizam 42(2):10-15.
49. Mathies H (1989) Psihosocijalna “klima” u jednoj reumatoloskoj klinici. (eksc) Reumatizam 36(1-6):64.
50. Wallace DJ(1988)Uloga stresa i traume u etiologiji RA i SLE (eksc)Reumatizam 35(1-6):130-1.
51. Young DL (1992) Psychological factors in rheumatoid arthritis. Journal of Consulting and Clinical Psyhology
60(4):619-27.
52. Herrmann M, Scholmerich J & Straub RH (2000) Stress and rheumatoic diseases. Rheum Dis Clin North Am
26(4):737-63.
53. van der Heide A, Jacobs JW, Van Albada Knipers G et al (1994) Physical disability and psychological well
being in recent onset rheumatoid arthritis: J. Rheumatol 21: 28.
54. Zaitseva TV & Bagirova GG (2000) Quality of life in rheumatoid arthritis patients. Ter Arkh 72(12):38-41.
55. Mur E, Kopp M & Gunther V (1995) Coping with stress and rheumatoid factor-a comparative study. Z
Rheumatol 54(5):319-23.
56. Kjeldsen-Kragh J (1996)The influence of psychological factors on the immune system and immunological
diseases. Tidsskr Nor Laegeforen 116(26):3102-7.
57. Gunther V, Mur E & Koop M (1994) Differential stress management pattern of seropositive and seronegative
polyarthritis patiens. A brief comment on the publication,”Polyarthritis patiens with and without detected
rheumatoid factor: a psychological personality comparison”. Psychother Psychosom Med Psychol 44(5):169-71.
72 Praxis Medica 48-1; 64-72

58. Conway SC, Creed FH & Symmons DP (1994) Life events and the onset of rheumatoid arthritis. J Psychosom
Res 38(8):837-47.
59. Sherrer YS, Bloch DA, Mitchell DM, Young DY & Fries JF (1983) The development of disability in
rheumatoid arthritis. Arth Rheum 26:500-44.
60. Konecni J. e bp (1984) Klinicka reumatologija. Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb 153-68.
61. Fassbender HG (1982) Struktura i mehanizmi reumatoidnog artritisa. Reumatizam 29(5-6):185-86.
62. van den Berg WB & Bresnihan B (1999) Pathogenesis of joint damage in rheumatoid arthritis: evidence of a
dominant role for interleukin-I. Baillieres Best Pract Res Clin Rheumatol 13(4):577-97.
63. Hawley DJ & Wolfe F (1988) Anxiety and depression in patients with rheumatoid arthritis; A prospective
study in 400 patients with rheumatoid arthritis. Journal of Rheumatology 15:932-41.
64. Bushnell WJ (1986) The pain of rheumatoid arthritis. The American Journal of medicine 80(suppl 3a):88.
65. Masi AT, Maldonado-Cocco JA, Kaplan SB, Feigenbaum SL & Chandler RW (1976) Prospective study of the
early course of rheumatoid arthritis in young adults: comparison of patients with and without rheumatoid
factor positivity at entry and identification of variables correlating with outcome. Semin Arthritis Rheum
4(4):299-326.
66. el-Khoury GY, Larson RK, Kathol MH, Berbaum KS & Furst DE (1988) Seronegative and seropositive
rheumatoid arthritis: radiographic differences. Radiology 168(2):517-20.
67. Panay GS, Celinska E, Emery P, Griffin J, Welsh KI, Grahame R, Gibson T (1987) Seronegative and
seropositive rheumatoid arthritis: similar diseases. Br J Rheumatol 26(3):172-80.
 R. B.Sopi: EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË AKTIVITETIN E KATALAZËS
EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË AKTIVITETIN E KATALAZËS NË VESHKA,
NË TRU DHE NË ZEMËR TE MINJTË E LLOJIT MUS MUSCULUS-LINJA ALBINE
R. Sopi1, F. Halili2, K. Bislimi2, M. Jakupaj1
1
Fakulteti i Mjekësisë, Universiteti i Prishtinës
2
Fakulteti i Shkencave Matematike-Natyrore, Universiteti i Prishtinës
REZYME
Në këtë hulumtim janë përcjellë ndryshimet
në aktivitetin e katalazës në veshka, në tru
dhe në zemër te minjtë e llojit Mus
musculus-linja albine pas intoksikimit të
tyre me acetat të plumbit (50mg/kg). Për
eksperiment janë shfrytëzuar njëzet minj të
ndarë në dy grupe: grupi kontroll (A) me
dhjetë individë dhe grupi provë (B) me
dhjetë individë. Aktiviteti i katalazës është
përcaktuar në bazë të ml të O2 të liruar për 1
gram peshë të indit për 3 minuta
(mlO2/1gr/3’). Është vërejtur një ngritje
sinjifikante (p<0.01) të aktivitetit të
katalazës në veshkë dhe zemër të minjve të
grupit provë, por nuk është vërejtur ndonjë
ndryshim sinjifikant (p>0.05) në aktivitetin
e katalazës në tru në mes grupit provë dhe
atij kontroll. Në bazë të rezultateve tona
mundë të përfundojmë se ekziston një
lidhshmëri e ngushtë në mes të intoksikimit
me plumb dhe aktivitetit të katalazës,
prandaj kjo mund të shërbejë edhe si një prej
parametrave indikatorë të intoksikimit akut
me plumb.
Fjalët bosht: acetat plumbi, katalaza,
veshka, tru, zemër.
HYRJE
Hulumtimet e ndryshme tregojnë se efektet e
metaleve të rënda manifestohen me simptoma
të ndryshme në organizëm siç është
hipertensioni(1), pastaj ndryshime
histopatologjike dhe fiziologjike në veshka
dhe në organe të tjera(2).
Veprimi toksik i metaleve të rënda, e në
veçanti plumbit shprehet para së gjithash,
përmes veprimit të tyre në mekanizmat
rregullues enzimatikë të metabolizmit, e
posaçërisht në enzimet oksidoreduktuese edhe
ate duke u lidhur për grupet -SH(3,4).
73
Praxis Medica 48-1; 73-76
SUMMARY
We have studied changes on catalase
activity in kidney, brain and heart to rats of
species Mus musculus-albine line,after their
intoxication with lead acetate (50mg/kg
dose). In this experiment we have used
twenty rats wich have been devided into two
groups: control group (A) and experimental
group (B). Catalase activity is determined by
ml of O2 released by one gram wieght of
tissue for 3 minutes. During the experiment
we have detected a significantly (p<0.01)
increase of the catalase activity on kidney
and heart, but brain catalase has not
significantly changed (p>0.05) on
comparation with control group. Based on
our resalts, we can conclud that exist a
closely link between lead intoxication and
catalase activity.
Key words: lead acetate, catalase, kidney,
brain, heart.
Meqenëse efektet e dëmshme të metaleve të
rënda e në veçanti të plumbit (Pb) vijnë në
shprehje së pari në nivelin biokimik e pastaj
për rrjedhojë ka edhe efktet destruktive
anatomiko- patologjike si rezultat i të cilave
manifestohen sëmundje të ndryshme, e kemi
parë të arsyeshme dhe me interes që të
hulumtojmë efektin e acetatit të plumbit në
aktivitetin e katalazës në veshka, në tru dhe në
zemër te minjtë e intoksikuar.
74 Praxis Medica 48-1; 73-76
QËLLIMI I PUNIMIT
Qëllim i këtij punimi është të konstatohet
nëse ka ndryshime në aktivitetin e katalazës së
qelizave të veshkave, të trurit dhe të zemrës
pas intoksikimit të mijve të gjinisë Mus
musculus me acetat plumbi.
MATERIALI DHE METODA
Në këtë hulumtim si objekt studimi kanë
shërbyer minjtë laboratorikë të llojit Mus
musculus- linja albine, me peshë trupore (20-
40gr), të seksit mashkullor. Shtazët kanë qenë
gjithashtu të moshës së njëjtë Për hulumtim
janë shfrytëzuar dy grupe të shtazëve me nga
10 ekzemplarë, gjithsejtë 20 individë janë
përfshirë në ekperiment. Njëri grup ka qenë
grupi kontroll (A) dhe tjetri grupi provë (B).
Hulumtimi është realizuar në laboratorin e
Biologjisë Eksperimentale –FSHMN, 2004.
Mënyra e intoksikimit dhe sakrifikimi i
shtazëve - Intoksikimi i minjve të grupit B
është bërë me injektimin e acetatit të plumbit
(50mg/kg) në mënyrë intraperitoneale. Në të
njëjtën kohë minjve nga grupi kontroll-A u
është dhënë po ashtu në mënyrë
intraperitoneale sasi e njëjtë e tretësirës
fiziologjike (0.9% NaCl ). Regjimi i ushqimit,
temperatura e mjedisit, si dhe ndërrimi i
regjimit ditë natë ka qenë i njejtë për të dy
grupet e shtazëve.
Sakrifikimi i mive është bërë dhjetë ditë pas
intoksikimit të tyre dhe atë së pari është bërë
anestezioni i shatazëve me eter dhe më pas
sakrifikimi, me ç’rast nga shtazët janë nxjerrë
organet e cekura më lart (veshkat, truri dhe
zemra).
Metoda e përcaktimit të aktivitetit të katalazës
Aktiviteti i katalazës është përcaktuar sipas
metodës së Mazhaev-it(5), e njohur si metodë
volumetrike dhe është shprehur në ml
O2/1gr/3’.
Indi është peshuar dhe është shprehur në mg,
të cilit ind i është shtuar shkumës po aq sa
pesha e tij si pufer për rregullimin e pH-së
dhe kësaj përzierjes i është shtuar edhe 20 ml
ujë të destiluar, pastaj është homogjenizuar me
homogjenizatorë.
Homogjenati është vendosur në katalazer.
Duke e hapur rubinetin dyanësor është
rregulluar niveli i ujit në zeron empirike të
biretës, mandej rubineti dyanësor është
mbyllur dhe nëpërmjet mbyllësit të gomës
përzierjes në fjalë në katalazer me anë të
shiringës i është shtuar 5ml H2O2 3%, me
ç’rast filloi procedura e matjes.
Gjatë 3 minutave sa edhe zgjati veprimi i
enzimit, përmbajtja në katalazer është përzirë
një minutë, një minutë pastaj ka qëndruar në
qetësi, përsëri një minutë është përzirë. Gjatë
kësaj kohe katalaza në homogjenat ka
zbërthyer substratin d.m.th. H2O2 është
zbërthyer në ujë dhe oksigjen.Rënia e nivelit
të ujit në biretë tregon vëllimin e O2 të liruar të
shprehur në ml/gr/3’. Të gjitha rezultatet janë
përpunuar statistikisht dhe janë shprehur në
vlera mesatare aritmetikore (X), devijim
standard (Std Dev) dhe sinjifikansë (P). Gjatë
krahasimit të dy grupeve të shtazëve është
shfrytëzuar testi i studentit.
REZULTATET
Në bazë të rezultateve të fituara shohim se
intoksikimi intraperitoneal i minjve provë me
dozë të njëfishtë të acetatit të Pb (doza
50mg/kg ), në kohëzgjatje prej 10 ditësh ka
pasur pasojë ngritjen sinjifikante të aktivitetit
të enzimit në veshka në krahasim me minjtë e
grupit kontroll (tabela 1, fig.1)
120
100
ml O2/1gr/3’
80
116.8
60
68.7
40
20
0
kontrolla prova
Fig.1. Aktiviteti i katalazës (ml O2 / 1gr/
3’) në veshka të mijve 10 ditë pas
intoksikimit intraperitoneal me acetat Pb
(doza 50mg/ kg ,i.p) në krahasim me
kontrollin
 R. B.Sopi: EFEKTI I ACETATIT TË PLUMBIT NË AKTIVITETIN E KATALAZËS 75

Tabela 1. Paraqitja tabelare e aktivitetit të katalazës (ml O2 /1gr / 3’) në veshka, tru dhe në
zemër të minjve të intoksikuar me acetat Pb (50mg/kg) në krahasim me kontrollin.
Organet e analizuara
Grupi i shtazëve
Veshka Truri Zemra
X±StdDev X±StdDev X±StdDev
Kontrolli 68.7±0.2 38.8±24.5 94.9±13.6
(A) (10) (10) (10)

Prova 116.8±38.1 (10) 37.4±4.6 101.4±24.4

( B) (10) (10)

A:B A:B A:B

p p<0.01 p>0.05 p<0.01

shkallë sinjifikante (P>0.05 ) në krahasim me

ata kontrollë.
39 Aktiviteti i katalazës është ngritur edhe në
38.5
zemër të minjve të intoksikuar, krahasuar me
ml O2/1gr/3’

ata kontroll (fig.3, tab.1).

38 38.8

37.5
DISKUTIMI
37.4
37 Kur është fjala për katalazën si enzim
oksidoreduktues, konstatimet tona që shënojnë
36.5
kontrolla prova ngritjen e aktivitetit të këtij enzimi në veshka
dhe në zemër 10 ditë pas intoksikimit të
Fig.2. Aktiviteti i katalazës (ml O2/ 1 minjve të llojit Mus musculus të linjes albine
gr/ 3’) në trurin e minjve,10 ditë pas me acetat Pb mund të ndërlidhen me
intoksikimit intraperitoneal me acetat Pb konstatime të ngjashme të ngritjes së
(doza 50mg/ kg) në krahasim me aktivitetit të katalazës në gjakun e minjve
kontrollin laboratorikë të llojit Mill hill(6). Rezultate të
ngjashme kanë fituar edhe autorë të tjerë në
modele të ndryshme shtazore si në gjakun e
102
101
breshkave, mandej në hemolimfën e kërmijve
100 dhe gjendrën albuminore të tyre(3).
ml O2/1gr/3’

99
98
Rritja e aktivitetit të katalazës te shtazët e
97
101.4 intoksikuara me acetat plumbi sqarohet me
96
95
rritjen e nivelit të metabolizmit, e me këtë
94
94.9
rritet edhe sasia e metabolitëve të dëmshëm
93
njëri prej të cilëve është H2O2, që rezulton me
92
91 rritjen e katalazës si enzim i cili e zbërthen
kontrolla prova
këtë substrat.
Fig.3. Aktiviteti i katalazës (ml O2/ 1gr/ 3’) Një rritje e tillë e nivelit të metabolizmit dhe
në zemër të minjve,10 ditë pas intoksikimit aktivitetit të katalazës në mënyrë paralele
intraperitoneal me Pb-acetat (doza 50 mg/ vazhdon për një kohë, pastaj më vonë bie
kg) në krahasim me kontrollin. aktiviteti i katalazës si pasojë e inhibimit të
Përkundrazi, nga tabela 1. dhe figura 2. del se enzimit nga metalet e rënda e në rastin tonë
intoksikimi me - acetat Pb i minjve provë ka nga plumbi, kurse niveli i metabolizmit mbetet
pasur pasojë rënien e aktivitetit të enzimit në ende i ngritur dhe rritet sasia e H2O2 e me këtë
tru, brenda kohës së cekur ndonëse jo në fillon dëmtimi struktural i indit-organit (2).
76 Praxis Medica 48-1; 73-76

Rënia e aktivitetit të katalazës në trurin e pjesëve të ndryshme të trurit, sidomos të

minjve të grupit eksperimental (të trajtuar me
Pb) sqarohet me atë se pas fazës nxitëse të
aktivitetit të enzimeve antioksidative pason
faza e inhibimit të aktivitetit të këtyre
enzimeve. Pasi që efektet e hershme të
intoksikimit me plumb vërehen me ndryshime
të enzimeve të sistemit nervor, andaj edhe faza
inhibuese në këtë sistem paraqitet më herët në
krahasim me indet- organet e tjera.
Një fenomen i tillë është konstatuar edhe nga
autorë të tjerë në hulumtimet e tyre, kështu pas
intoksikimit intraperitoneal me acetat plumbi
te minjtë Swiss – Webster në ditët e para
ngritët aktiviteti i enzimeve antioksidative:
superoxid dismutazë dhe katalazë, por më
vonë pason rënia e aktivitetit të tyre për shkak
të dëmtimit të mekanizmave mbrojtës të cilët i
kundërvehen stresit oksidativ në qelizë (7, 8).
Më pas ndodh ndryshimi i sjelljeve të
shtazëve për shkak të dëmtimit struktural të
cerebellumit dhe cerebrumit, ku simptoma të
dukshme janë manifestuar në lokomocion.
PËRFUNDIMI
Në bazë të rezultateve të fituara në këtë
hulumtim mund të përfundojmë se:
-Ekziston një lidhshmëri e ngushtë në mes të
intoksikimit me plumb dhe aktivitetit të
katalazës.
-Pas intoksikimit të minjve me acetat plumbi
ngritet aktiviteti i katalazës në veshka dhe në
zemër në shkallë sinjifikante në krahasim me
grupin kontroll (p<0,01).
-Vërehet rënie josinjifikante në trurin e minjve
dhjetë ditë pas intoksikimit me acetat plumbi
krahasuar me ata kontroll (p>0.05).
-Katalaza mund të shërbejë si një prej
parametrave indikatorë për intoksikime akute
me Pb.

LITERATURA
1.Vaziri N D, Lin C Y, Farmand F, Sindhu R K. Superoxide dismutase, catalase,
glutathione peroxidae and NADPH oxidase in lead-induced hypertension.Kidney In.
2003; 63(1): 186-94
2. Bronet F, Hormigo D, Marquina I and Corpas I. Physiologycal alterations in rat kidneys
in intoxication with lead. The Journal of Physiology 1990; 99(4): 344-48
3. Rozhaja D A, Halili F, Elezaj I. Catalase activity in snails (Helix pomatia) exposed to
the pollutants of lead metallurgy. Acta Biologiae et Medicinae Experimentalis 1984;
9(1): 27-30
4. Halili F, Rozhaja D A, Elezaj I. Activity of aspartat aminotransferase in the hemolimph
of snails (Helix pomatia L) exposed to pollutants of lead metalurgy. Acta Biologiae et
Medicinae Experimentalis 1984; 9(1): 5-7
5. Mozaeva L V.(1982): “Opredelenija aktivnosti katalazi v ustitelnih objektaha, in
praktikum po fiziologii rastenij”.Red.Tretujakova, N.N, “Kolos” Moskva,s 134
6. Rozhaja D A et al. Blood catalase activity in rats exposed to industrial air pollution.
Acta Biologiae et Medicinae Experimentalis 1978; 3(2): 93-94
7. Nehru B, Kanwar S. N-acetylcysteine exposure on lead –induced lipid peroxidative
damage and oxidative defense system in brain regions of rats. Biological Trace
Element Research 2004; 101 (3): 257-264
8. Correa M, Miquel M, Sanchis- Segura C et al. Effects of chronic lead administration on
etanol-induced locomotor and brain catalase activity. Alcohol 1999; 19 (1): 43-49.
 B. Abdullahu STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE
STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE
B. Abdullahu
Dega e Farmacisë, Universiteti i Prishtinës
REZYME
Qëllim i këtij punimi është krahasimi i strategjisë
nacionale të barnave të Kosovës me komponentët
e strategjive nacionale botërore.
Indikatorët e formulimit dhe implementimit të
strategjisë nacionale të barnave për Kosovë i kemi
ndarë në periudhën e krizës emergjente, strategjisë
afatshkurtë si dhe strategjisë afatmesme.
Fjalët Bosht: strategjia nacionale, barnat, kriza
emergjente.
HYRJE
Strategjia Nacionale e Barnave (National Drug
Policy) është udhërrëfyes për veprime, e cila
përmban qëllimet e vendosura prej qeverisë për
sektorin farmaceutik. Siguron një kornizë për
koordinimin e aktiviteteve të pjesëmarrësve në
sektorin farmaceutik: publik dhe privat, organizata
joqeveritare, donatorëve të ndryshëm dhe
pjesëmarrësve të tjerë. Megjithëse strategjitë
nacionale të barnave në shumë aspekte duken të
ngjashme, ato dallojnë në objektiva dhe në qasje.
Prioritet çdo herë merren komponentët e
strategjive që kanë për qëllim zgjidhjen e
problemeve kyçe të një vendi.
STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE
Përgjegjësit dhe pjesëmarrësit kryesor në
strategjinë nacionale të barnave:
Përgjegjësit: Qeveritë përkatëse, përkatësisht
Ministria e Shëndetësisë dhe institucionet
farmaceutike janë përgjegjëse për formulimin dhe
implementimin e strategjive nacionale te barnave.
Pjesëmarrësit: organizatat farmaceutike,
furnizuesit dhe prodhuesit e barnave, barnatoret,
qendrat shëndetësore, konsumatorët dhe shoqatat e
ndryshme aktive në sektorin farmaceutik si pjesë e
sistemit shëndetësor.
KOMPONENTËT E STRATEGJISË
NACIONALE TË BARNAVE
• Legjislacioni dhe Kontrolli i cilësinë,
• Seleksionimi i barnave,
• Furnizimi dhe financimi i barnave,
• Përdorimi racional i barnave,
• Strategjitë ekonomike për barna,
• Resurset humane,
• Monitorimi dhe evoluimi,
• Hulumtimi i barnave,
77
Praxis Medica 48-1; 77-79
ABSTRACT
Purpose of this work is comparison of Kosovas
national drug policies with components of world
national drug policies.
Indicators of formulation and implementation of
national drugs policies for Kosova we have
divided in period of emergency cries, short –
term policy and middle – term policy.
Key words: national strategy, medications,
emergent crisis.
• Bashkëpunimi teknik ne mes të shteteve.
FORMULIMI I STRATEGJISË
NACIONALE TË BARNAVE
Megjithëse komponentët janë të rëndomtë për
çdo vend, prioritetet duhet te përcaktohen.
Vendet duhet te zgjedhin komponentët më të
domosdosëëm për situatat e tyre, në relacion me
resurset humane dhe financiare. Formulimi dhe
implementimi i strategjive nacionale të barnave
është një proces që kalon nëpër disa faza dhe
paraqet një kompleks negociatash. Nuk ka
ndonjë recetë magjike, por përkrahja politike
dhe komunikimi efektiv janë përbërësit kryesorë
të suksesit.
METODA E PUNËS
• Strategjinë Nacionale të Barnave për Kosovë e
kemi ndarë në tri faza:
1. Kriza Emergjente Humanitare e viteve 1999
– 2000.
2. Strategjia Nacionale e Barnave: Afatshkurtër e
viteve 2000 – 2003.
3. Strategjia Nacionale e Barnave: Afatmesme
vitet 2003.
KRIZA EMERGJENTE HUMANITARE
(1999 – 2000)
Në korrik të vitit 1999 është bërë për herë të
parë vlerësimi i Sektorit Farmaceutik në Kosovë
dhe gjendja ishte:
• Sektori privat total i rrënuar (plaçkitur).
• Sasi e madhe e barnave të ndryshëm janë
gjetur në spitale dhe barnatore të menaxhuara
nga sistemi i kaluar.
• Mungesa e ligjeve dhe e rregulloreve për
prodhimin, importin dhe qarkullimin e barnave.
• Arritje e sasive te mëdha te donacioneve
humanitare të barnave.
78 Praxis Medica 48-1; 77-79
• Mungese e sinkronizimit të distribuimit të
donacioneve.
• Mungesa e sistemit të furnizimit dhe financimit
publik të barnave.
• Mungese e shfaqur në resurse humane kryesisht
për farmacistë.
Në fund të viti 2000 vlerësimi formal i sektorit
farmaceutik paraqet këta indikatorë të
implementimit:
• Përpilimi i Listës Esenciale të Barnave për
Kosovë. Përqindje e mjaftueshme e barnave
esencialë në dispozicion për popullatën.
• Përdorimi i Listës Esenciale të Barnave në
sistemin e furnizimit me barna në kujdesin parësor
dhe dytësor.
• Përpilimi i Strategjisë për prokurimin,
distribuimin dhe dispensimin e barnave esencialë
nga organizma vendorë. Themelimi i Korporatës
Farmaceutike të Kosovës.
• Hartimi i rregullores për prodhimin, importin
dhe qarkullimin e barnave si dhe themelimi i
Agjencionit Rregullativ të Barnave në Kosovë
(KDRA).
• Fuqizimi i Udhërrëfyesit për Donacione të
Barnave.
• Numër i madh i barnatoreve pa farmacistë apo
ilegale.
KRIZA EMERGJENTE HUMANITARE (1999 –
2000)
Komponentët e Strategjisë Nacionale të Barnave
për Kosove për Krizën Emergjente janë përpiluar
nga këto grupe punuese:
• Grupi Punues per Barna dhe Furnizim Medicinal
(Task Force on Drugs and Medical Supplies) me
nëngrupet: Seleksionimi dhe Përdorimi Racional,
Furnizimi dhe Financimi, Rregullativa dhe
Kontrolli.
• Koordinimi i OJQ-ve qe merren me barna (NGO
Drug Co-ordination).
• Koordinimi i Barnatoreve Qendrore Spitalore
(Hospital Pharmacy Co-ordination).
• Komiteti Implementues i Projekteve (Project
Implementation Committee).
STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE NË
KOSOVË AFAT - SHKURTE (2000 – 2003)
Grupi Punues per Barna dhe Furnizim Medicinal
(Task Force on Drugs and Medical Supplies) të
cilët vlerësuan komponentët e implementuar të
krizës emergjente dhe paraqiten këta indikatorë:
• Rritje e vazhdueshme e barnatoreve dhe
qarkullueseve ilegale.
• Mungesa e fondeve publike për barna
esencialë dhe strategjive financiare. Mungesë e
shfaqur për barna me kosto të lartë: cytostatic,
imunosupresiv etj.
• Qarkullim i barnave me cilësisë së dyshimtë si
pasoje e mungese te laboratorit për kontroll të
cilësisë së barnave.
• Menaxhment i dobët ne ciklin e furnizimit me
barna esencialë në qendra shëndetësore.
• Probleme të theksuara në përdorimin racional
të barnave.
Me themelimin e Ministrisë se Shëndetësisë,
bëhet evoluimi formal për një pasqyrë më të
qartë për fazën zhvillimore:
• Fuqizimi i rregullores për qarkullues të
barnave si dhe inkorporimi i amendamenteve.
• Sigurimi i fondeve për barna esencialë
relativisht i mirë nga buxheti i konsoliduar i
Kosovës.
• Projekt propozimi për themelimin e laboratorit
për kontrollin dhe analizën e cilësisë së barnave
si dhe rregullorja për regjistrimin e produkteve
medicinale për qarkullues në Kosovë.
• Themelimi i Divizionit Farmaceutik në kuadër
të Ministrisë se Shëndetësisë për menaxhment të
barnave si dhe strategjia kontraktuese me
Korporatën Farmaceutike të Kosovës për
menaxhimin e distribuimit dhe dispensimit të
barnave esencialë.
• Rishqyrtimi i listës esenciale te barnave si dhe
publikime dhe fletushka te ndryshme për
përdorimin racional dhe edukim shëndetësor.
Komponentët e Strategjisë Nacionale të Barnave
për Kosovë për periudhën afat-shkurte janë
përpiluar nga këto grupe punuese:
• Grupi Punues për Barna dhe Furnizim
Medicinal (Task Force on Drugs and Medical
Supplies) me nëngrupet: Seleksionimi dhe
Përdorimi Racional, Furnizimi dhe Financimi,
Rregullativa dhe Kontrolli.
• Komiteti Udhëheqës (Steering committee) –
pjesëmarrës të zyrtarëve vendorë me donatorë të
ndryshëm.
• Koordinimi i Strategjisë Farmaceutike
(Pharmaceutical co-ordination strategy).
Përfundime
• Gjatë tri periudhave të formulimit dhe
implementimit të strategjisë mund të theksohet
se këta komponentë kryesorë janë përpunuar:
furnizimi me barna, rregullativa dhe kontrolli i
barnave, financimi i barnave dhe përdorimi i
barnave.
 B. Abdullahu STRATEGJIA NACIONALE E BARNAVE 79

• Megjithë mungesën e ligjeve dhe rregulloreve • Bashkëpunimi teknik në mes të shteteve.

mund të thuhet se strategjia e krizës emergjente
është menaxhuar në mënyrë efikase.
• Në krahasim me vendet e tjera kriza emergjente
dhe menaxhimi i strategjisë afat-shkurtër në
drejtim të transferimit të kompetencave nga
sistemi ndërkombëtar në vendor është kryer për
një periudhë të shkurtër.
• Koncepti i listës esencialë të barnave është
treguar efektiv me përqindje të mirë të
funksionimit në ciklin e menaxhimit të barnave:
seleksionim, prokurim, distribuim dhe përdorim.
• Strategjia e aplikuar për prokurim, distribuim
dhe dispensim të barnave esencialë është në
përputhshmëri me përvojat dhe opsionet e
preferuara botërore.
• Ndarja e buxhetit për barna në kuadër të
qeverisë ka siguruar financim kontinual për barnat
esencialë edhe pse jo në sasi të mjaftueshme.
• Aprovimi i legjislacionit për barna ka themeluar
bazën ligjore të sektorit farmaceutik, përkundër
vonesave dhe burokracive administrative.
• Komponentët e aplikueshëm të strategjisë:
furnizimi, financimi, legjislacioni dhe përdorimi
racional kanë krijuar bazën themelore të një
sistemi të qëndrueshëm farmaceutik në drejtim të
strategjive nacionale të barnave afatmesëm dhe
afatgjate.
Edhe pse janë bërë përpjekje të mjafteueshme për
implementimin e strategjisë, këta komponentë
mbetën të papërpunuar:
• Strategjitë ekonomike për barna,
• Resurset humane,
• Monitorimi dhe evoluimi,
• Hulumtimi i barnave,
Evoluimi i Strategjisë Afatmesme
• Mungesa e grupeve punuese për strategji
afatmesme, kryesisht formulim dhe
implementim kaotik, në baza vetjake i
institucioneve farmaceutike,
• Implemetimi parcial i ligjeve dhe i
rregulloreve,
• Mungesa menaxhuese në furnizimin me barna
esencialë kryesisht në zona rurale,
• Sasi e madhe e barnave me kadencë,
• Treg jostabil dhe konkurrencë jolojale,
• Numër i madh i barnatoreve dhe qarkulluesve
ilegalë,
• Numër i madh i barnave me cilësi të dyshimtë,
• Mungesa e strategjive opcionale për financim
të barnave,
• Mungesa e trajnimeve profesionale,
• Mungesa e koordinimeve të ciklit farmacist,
mjek, pacient,
• Mungesa e materialeve për edukim
shëndetësor të popullatës,
• Mungesa e bashkëpunimi teknik drejt
strategjisë globale,
• Papërgjegjësia, burokracia dhe korrupsioni,
• Ajnshtajni thotë: më lehtë zbulohet atomi se sa
të ndërrohet një mentalitet.
Përfundimi kryesor mbetet ndryshimi i
mentalitetit nga sistemi i kaluar: jo pacienti te
bari, por në drejtim të sistemit, bari te pacienti.

LITERATURA
1. J. Quick, R.Laing, (MSH) - Managing Drug Supply, f56, 1997.
2. H.Hogerzil, C.Hodgkin, (WHO) – Guidelines for Developing National Drug Policies, 2000.
3. Health Action International (HAI) – Developing Essential Drug Policies “A Guide for NGO’s”,
1998.
4. Management Sciences for Health (MSH) – Rapid Pharmaceutical Management Assessment,
1995.
5. B.Jakobowicz, D.Rainhorn, (WHO) – Indicators for Monitoring National Drug Policies, 1993.
6. S.Bennett, G.Dakpallah, - Health Policy and Planning, 1994.
7. R.Ballance, J.Pogany and H.Forstner – The world’s pharmaceutical industries, 1992.
8. World Health Organization (WHO) – Public/Private collaboration for health, 1992.
9. J.Rankin – Engaging the private sectore in the public pharmaceutical system, 1995.
10. D.Jayasuriya - Regulation of pharmaceuticals in developing countries, 1985.
80 I. Fazliu: EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKE
EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKE
SËMURËVE ME TUMORE MALINJE TË TRAKTIT INTESTINAL TË SIPËRM
I. Fazliu, P. Abrashi, B. Bicaj, S. Zatriqi, F. Zyferi, R. Bajrami, A. Sharku, V. Dedushaj-Fazliu, A. Krasniqi.
Klinika e Kirurgjisë, QKUK, Prishtinë
REZYME
Ndërhyrja kirurgjike kurative për dallim
nga ajo paliative është marrë si kriter i efektit të
trajtimit në raport me prognozën përfundimtare të
të sëmurëve me kancer të traktit të sipërm
gastrointestinal. Qëllim i punimit është të
prezantohen rezultatet e qasjes multidisiplinare të
obliguar (ekipi I) dhe jo të obliguar (ekipi II) gjatë
viteve 2002-2004(1,4). Për këtë jemi shërbyer me
analizën e protokolleve operatore të 187 rasteve të
cilat janë krahasuar me rezultatet e 273
intervenimeve kirurgjike të kryera në BRI Bristol
UK(1). Nga 187 raste të operuara në QKUK
Prishtinë 49(26%) ishin kurative dhe 138(74%)
paliative për dallim nga BRI ku 123 raste (45%)
ishin kurative dhe 150 (55%) ishin paliative.
Analiza e këtyre rezultateve edhe një herë tregoi
rëndësinë e protokolleve të obliguara të
bashkëpunimit të ndërsjellë në rezultatet finale të
mjekimit, më ç´ë rast fituam dallim sinjifikant
statistikor (p<0.05.). Për këtë rezultatet e këtij
punimi rekomandojnë formimin sa më të shpejtë të
ekipeve multidisiplinare me protokolle obligative.
Fjalët bosht: ekip multidisiplinar paliativ,
kurative, protokoll.
HYRJE
Numri i operimeve kurative dhe atyre paliative
është i ndryshëm nga qendra në qendër dhe ato
ndryshojnë edhe nga fakti se kufiri në mes
paliatives dhe kuratives nuk është shumë qartë i
përkufizuar. Këto terme janë përkufizuar në masë
të madhe pas punimit të Mc Cahill dhe procedura
kurative përkufizohet si çdo ndërhyrje kirurgjike
që me apo pa terapi adjuvante pritet të çojë në
shërimin potencial të pacientit. Ndërhyrja paliative
drejtohet drejt simptomave dhe ndërlikimeve. Të
dhënat nga literatura flasin për diferenca
substanciale në mes të qendrave të ndryshme e që
sillën nga 81% (City of Hope National Centre
.CA) si kurative, në <20% në disa spitale(10,11).
Po ashtu raporti kurative /paliative ndryshon
dukshëm nga lokalizimi i patologjisë p.sh. në
tumoret me qasje të mirë kirurgjike si kanceri i
Sigmës, shumica e ndërhyrjeve janë kurative,
ndërsa tek ato të ezofagut, shumica janë
paliative(2). Duke marrë parasysh se kriteret
kirurgjike e operatore janë në përgjithësi fikse dhe
ato mbështetën në të dhëna të ngjashme klinike,
diagnostike dhe intraoperatore, kriteri i interventit
Praxis Medica 48-1; 80-82
NË MJEKIMIN E TË
SUMMARY
Surgical curative procedure in
difference of palliative one was taken as a
standard of efficiency of treatment in patients
with upper gastrointestinal malignancy, all
related to final prognosis. Intent of this study is
to present obligatory multidisciplinary access
(team I) vs. Unobligatory (team II), during
2002-2004 period. We used operative protocols
of 187 of our cases which we compared with the
results of 273 surgical procedures performed in
British Royal Infirmary Bristol (BRI) UK. In
187 cases operated in QKUK Prishtina 49(26%)
were curative in their intent and 138(74%) were
palliative. On the other hand 123 (45%) cases
operated in BRI were curative in their intent vs
150(55%) that where palliative. These reports
emphasize importance of obligatory protocolary
cooperation for better treatment results.
Statistical significance (P<0.05). Results of this
work recommend creating of multisciplinary
teams with obligatory cooperation protocols
Key words: palliative, curative,
multidisciplinary team
kurativ përkundër atij paliativ është marrë si
bazë e efektshmërisë së trajtimit në mes të dy
ekipeve nga dy qendra të nivelit terciar:
QËLLIMI
Qëllim i këtij punimi është analiza e rezultateve
dhe efektshmërisë së mjekimit të të sëmurëve
me malignoma të traktit të sipërm
gastrointestinal në mes të dy ekipeve të nivelit
terciar me dhe pa protokolle obligative.
METODA
Janë analizuar 187 raste të operuara në QKUK
me malinjitete nga trakti i sipërm
gastrointestinal, në periudhën kohore 2002-
2004. Efikasiteti është matur duke e marrë në
shqyrtim përqindjen e ndërhyrjeve kurative. Për
krahasim të përafërt janë marre në studim 273
raste onkologjike të punuara në BRI ku është
kryer ndërhyrja kirurgjike për malinjitete të
traktit të sipërm gastrointestinal (karcinoma të
ezofagut , lukthit, heparit ,traktit biliare,
pankreasit dhe duodenit).
Praxis Medica 48-1; 80-82 81

Për përpunimin e rasteve jemi shërbyer me
metodën epidemiologjike deskriptove, ndërsa
rezultatet janë prezantuar në mënyrë tabelare dhe
grafike.
REZULTATET
Nga 187 rastet e operuara në Klinikën e Kirurgjisë
në QKUK, 49 (26%) ndërhyrje ishin potencialisht
kurative, ndërsa 138 (74%) paliative. Nga 273
rastet e operuara në BRI 123 (45%) ishin
ndërhyrje potencialisht kurative dhe 150 (55%)
paliative. Vendimet e ekipit multidisiplinare janë
implementuar në 85 % të rasteve. Vetëm në 8 raste
nga 273 është ndërruar trajtimi për shkak të
gjetjeve intaoperatore.
Ekipet e marra në shqyrtim janë nga Klinika e
Kirurgjisë, QKUK në Prishtinë ku nuk ekziston
ekip onkologjik i emëruar, por trajtimi i të
sëmurëve kryhet nga specialistë te nivelit terciar
pa protokoll te obligueshëm te këshillimit te
ndërsjellë dhe British Royal Infirmary (BRI),
qendër kjo e nivelit terciar në Bristol të UK ku
ekziston ekipi multidisiplinar onkologjik me
protokoll strikt të kooperimit(1,12). Vendimet e
trajtimit final merren me konsensus në mes të
ekipit.

Tabela 1 Raporti i intervenimeve kirurgjike kurative përkundër atyre paliative ne dy qendra

terciare të trajtimit kirurgjik.
Intervenimet kurative Intervenimet paliative p>0.05
QKUK Prishtinë 49(26%) 138 (74%)
BRI Bristol UK 123 (45%) 150 (55%)

Grafiku 1. Ndërhyrjet kurative dhe paliative në QKUK

Kurative

Paliative

Grafiku 2. Ndërhyrjet kurative dhe paliative në BRI

Kurative
Paliative

DISKUTIMI Nga krahasimi i lartpërmendur dhe nga

Duke konsideruar se momenti i ndërhyrjes
paliative ose kurative, si një pikë kyçe në trajtimin
kirurgjik, i cili domosdo ka ndikim te rëndësishëm
në prognozën përfundimtare të këtyre të
sëmurëve(13,14).
rezultatet e fituara, përfundohet se ekipi i
emëruar multidisiplinar onkologjik ka përparësi
të theksuara në trajtimin e rasteve
onkologjike(3,5,6,7). Kjo reperkutohet në
prognozën finale të të sëmurëve me malinjitete
të traktit te sipërm gastrointestinal(8).
82 I. Fazliu: EFEKTI I EKIPEVE MULTIDISIPLINARE ONKOLOGJIKE

Dallimi kaq i madh i intervenimeve kurative në
mes të QKUK dhe BRI (26% vs45%) lë hapësirë
të shumtë për ndërmarrjen e masave për
përmirësimin e trajtimit të të sëmurëve
onkologjike në tre nivelet e shëndetësisë në
Kosovë (9). Dallimi në mes të dy qendrave, përveç
organizimit të ekipeve onkologjike, që është
prezantuar më lart, si formë më sipërore e trajtimit,
është edhe rezultat i një sërë faktorësh që nuk
mund të lihen pa u përmendur:
1. Pacientet onkologjikë për shkak të mos
organizimit përkatës të nivelit parësor dhe
dytësor si dhe mungesës se resurseve në
këto nivele në përgjithësi vijnë në trajtim
në fazë më të vonë. Kjo ardhje e vonuar
do të rezultojë në trajtimin paliativ të më
shumë rasteve.
2. Investimet në sferën e mjekësisë per
capitam dallojnë dukshëm në mes të
Kosovës dhe të UK. Kjo rezulton me
staf më pak të trajnuar te ne.
3. Puna e pamjaftueshme në mjetet e
informimit publik në promovimin e
shëndetit që rezulton me një popullatë të
painformuar rreth çështjeve te
parandalimit si dhe të zbulimit me kohë
te sëmundjeve malinje.
PËRFUNDIM
Edhe përkundër shumë vështirësive objektive te
ne, organizimi i ekipeve të emëruara
onkologjike do të rriste cilësinë e trajtimit dhe si
rezultat do të ulej diferenca që ekziston në mes
të dy qendrave me trajtimin kurativ të të
sëmurëve me sëmundje malinje të traktit të
sipërm gastrointestinal.

LITERATURA
1. J. M Blazeby, L. Wilson, C. Metcalf . Analysis of clinical decision making in multidisciplinary
cancer teams ,OXFORD JOURNALS, Annals of Oncology Allum WH, Griffin SM, Watson A,
Colin-Jones D. Guidelines for the management of esophageal and gastric cancer. Gut 2002; 50
(Suppl 5): v1–23
2. The NHS Cancer Plan. 2000. London, Department of Health, PO Box, 777, London SE1 6XH.
UK. The NHS Plan and Services.
3. Executive NHS. Improving outcomes in upper gastro-intestinal cancers. The Manual 2001.
London, Department of Health, PO Box, 777, London SE1 6XH, UK.
4. Haward RA. Using service guidance to shape the delivery of cancer services: experience in the
UK. Br J Cancer 2003; 89 (Suppl 1): S12–S14.
5. Borrill CS, West MA, Shapiro D, Rees A. Team working and effectiveness in health care. Br J
Health Care Manage 2000; 6: 364–371.
6. McCulloch P, Ward J, Tekkis PP. Mortality and morbidity in gastro-oesphageal cancer surgery:
initial results of ASCOT multicentre prospective cohort study. Br Med J 2003; 327: 756–761.
7. Bartels HE, Stein HJ, Siewert JR. Preoperative risk analysis and postoperative mortality of
oesophagectomy for respectable esophageal cancer. Br J Surg 1998; 85: 840–844.
8. Zafirellis KD, Fountoulakis A, Dolan K, Dexter SP, Martin IG, Sue-Ling HM. Evaluation of
POSSUM in patients with esophageal cancer undergoing resection. Br J Surg 2002; 89: 1150–
1155.
9. Piccirillo JF, Lacy PD, Basu A, Spitznagel EL. Development of a new head and neck cancer-
specific co morbidity index. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2002; 128: 1172–1179.
10. Read WL, Tierney RM, Page NC et al. Differential prognostic impact of co morbidity. J Clin
Oncol 2004; 22: 3099–3103.
11. Jansen SJ, Otten W, Stiggelbout AM. Review of determinants of patients' preferences for
adjuvant therapy in cancer. J Clin Oncol 2004; 22: 3181–3190.
12. Piccirillo JF, Creech CM, Zequeira R, Anderson S, Johnston AS. Inclusion of co morbidity into
oncology data registries. J Reg Management 1999; 26: 66–70.
13. Voogt E, van der HA, Rietjens JA et al. Attitudes of patients with incurable cancer toward
medical treatment in the last phase of life. J Clin Oncol 2005; 23: 2012–2019.
14. Silvestri GA, Knittig S, Zoller JS, Nietert PJ. Importance of faith on medical decisions
regarding cancer care. J Clin 2006 17(3)
 S. Sllamniku: TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE
TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE SPASTIKE TE
PARALIZA CEREBRALE
S. Sllamniku, C.Bytyçi, B.Ibrahimi, F. Muhadri, G. Jashanica, S.Uka, Xh.Gashi
Klinika Ortopedike e Fakultetit të Mjekësisë në Prishtinë
REZYME
Paraliza cerebrale është encefalopati statike e
fëmijëve në rritje e sipër. Sipas disfunksionit
neurologjik dallojmë format spastike, atetotike,
ataksike, atonike dhe format e përziera. Forma
spastike është manifestimi klinik më i shpeshtë
dhe objekt i trajtimit. Ekstremitetet e poshtme
janë të përfshira më shpesh dhe më rëndë se ato
të sipërmet. Qëllim i punimit është të tregojë
indikacionet dhe intervenimet kirurgjike në indet
e buta të ekstremiteteve të poshtme te fëmijët me
paralizë cerebrale. Intervenimi kirurgjik bëhet që
të zvogëlohet deficiti motorik dhe të rivendoset
baraspesha e muskujve me zvogëlimin e ardhjes
së impulseve aferente të dëmshme nga periferia.
Në këtë punim janë përfshirë 23 pacientë të
moshës 3 deri 19 vjeç, kurse një ka qenë i
moshës 40 vjeç. Te këta pacientë janë kryer
intervenime në inde të buta të anësive të
poshtme. Janë liruar aduktorët, është zgjatur
tetiva e Akilit, muskuli gastroknemius,
hamstringsët medialë si dhe kombinimet e tyre.
Para dhe pas intervenimit kirurgjik është
vlerësuar gjendja me anë të ekzaminimit klinik,
dhe përmirësimit të ecjes. Intervenimi mirë i
zgjedhur e përmirëson funksionin e muskujve
spastike pra e zvogëlon kontrakturën.
Fjalët bosht : paraliza cerebrale, intervenimi
kirurgjik, ekstremitetet e poshtme
HYRJA
Paraliza cerebrale te fëmijët është dëmtim jo
progresiv i trurit i cili është paraqitur para, gjatë
ose pas lindjes. Sipas disfunksionit neurologjik
dallojmë format spastike, atetotike, ataksike,
atonike dhe format e përziera. Forma spastike
është manifestimi klinik më i shpeshtë dhe
objekt i trajtimit ortopediko - kirurgjik. Shkaktar
i kontrakturave është disbalanci muskulor
përkatësisht në duar janë të përfshirë fleksorët,
kurse në këmbë muskujt e antigravitacionit.
Sipas manifestimit klinik të formës spastike
kemi diparezën spastike (Mb Little),
hemiparezën spastike, tetraparezën spastike si
dhe format më të rralla monopareza dhe
tripareza (1, 2, 3, 4, 6, 7, 9). Tek abduksioni i
kufizuar i kërdhokullave që paraqitet te
displazioni, subluksacioni dhe luksacioni duhet
të dyshohet për lezionin e mundshëm të trurit.
Te fëmijët e vegjël po ashtu duhet të
83
Praxis Medica 48-1; 83-86
SUMMARY
Cerebral palsy is a static encephalopaty in
growing child. According to neurological
disfunction appeared spastic, athetotic, ataxic,
atonic and mixed types. Spastic type presented
as more frecuent clinicaly and also is object of
treatment. Lower extremities are included more
frequently and seriously than upper extremities.
The aim of this paper is to show indications and
surgical interventions in lower extremity soft
tissues at children with cerebral palsy. Surgical
intervention is perform to decrease motoric
deficiency and to restore muscle equally with
decreasing of aferent harmful coming impulses
from periphery. In this study are included 23
patients between 3 and 19 age and one was 40
age. At these patients were done interventions in
soft tissues of lower extremities. Adductors are
released, Achil tendon, gastrocnemius muscle,
medial hamstrings are lengthened and their
combination. The status is estimated before and
after surgical intervention by clinical
examination and improvement of gait. Well
selected intervention improves spastic muscle
function respectively decrease contracture.
Key words : cerebral palsy, surgical
intervention, lower extremities
ekzaminohen reflekset tonike të shputës e që
janë refleksi i kapjes së gishtave, refleksi i
inverzionit, i everzionit dhe ai i dorzifleksionit
të shputës të cilat normalisht humbin deri në
vitin e parë pas lindjes. Nëse një ose disa nga
këto reflekse mbeten pjesërisht mund të
zhvillohen deformitetet refleksive të induktuara
të shputës. Te fëmijët me paralizë cerebrale
mund të zgjasin disa vite ose tërë fëmijërinë.
Këto reflekse te lezioni i trurit mund të jenë
shkaktarë të deformiteteve, jo vetëm të shputës
(ekuinus, varus), por edhe të gjurit dhe
kërdhokullës (kontraktura fleksore, coxa valga
dhe anteverzioni i rritur i kokës dhe qafës së
femurit) (3, 4, 5, 8, 10, 11).
QËLLIMI
Qëllim i punimit është të tregojë indikacionet
dhe intervenimet kirurgjike në indet e buta të
ekstremiteteve të poshtme te fëmijët me paralizë
cerebrale.
84 Praxis Medica 48-1; 83-86

MATERIALI DHE METODAT moshës 40 vjeç tek i cili është kryer

Në këtë punim janë përfshirë 23 pacientë të
trajtuar në periudhën 3 vjeçare, janar 2002 deri
janar 2005. Prej tyre 15 (65.21%) janë meshkuj
dhe 8 (34.78%) femra. Pacientët kanë qenë të
moshës 3 – 19 vjeç, kurse 1 pacient ka qenë i
Achilotenotomia dhe artrodeza e nyjës T/C.
Pacientët kanë qenë të trajtuar për shkak të një
ose disa çrregullimeve spastike në ekstremitetet
e poshtme (Tab. 1.) .

Tabela 1. Indikacionet dhe anët e çrregullimeve spastike

Indikacionet Anët Gjithsej
bill dex sin
Paraparesis
spastica 11(40.74%) - - 11(40.74%)
(Mb Little)
Pes
equinus spasticus 4(14.81%) 2(7.40%) 1(3.70%) 7(25.92%)
Pes equinovarus
spasticus 3(11.11%) 2(7.40%) 2(7.40%) 7(25.92%)
Hemiparesis
spastica - 2(7.40%) - 2(7.40%)
Gjithsej 18(66.66%) 6(22.22%) 3(11.11%) 27(100%)

Kundërindikacion për operim kanë qenë : REZULTATET

1. Format e rënda të atetozës, ataksisë,
rigjiditetit dhe atonisë.
2. Koeficienti i inteligjencës (IQ) më i ulët
se 40.
3. Mungesa e motivimit dhe dëshirës për
lëvizje, pra pamundësia e bashkëpunimit
me pacientin.
Intervenimi kirurgjik bëhet që të zvogëlohet
deficiti motorik dhe të rivendoset baraspesha e
muskujve me zvogëlimin e ardhjes së impulseve
aferente të dëmshme nga periferia.
Këto intervenime janë kryer në gjymtyrët e
poshtme (Grafiku 1.):

12 10
10 8
8
6 5
4 3 2
2
0
Achilotenoplast

Trans.tendo
Adductorotenot
Hamstrings
Op sec Strayer

m.tibialis
release

anterior
Medial

omia
ica

Intervenimet

Grafiku 1. Intervenimet e kryera në indet e buta të anësive të poshtme

1. Lirimi i aduktorëve (adductorotenotomia).
2. Zgjatja e tetivës së Akilit (Achilotenotomia).
3. Zgjatja e muskulit gastroknemius (operacioni sipas Strayer – aponeurotomia).
4. Zgjatja e muskujve Hamstrings (zakonisht atyre mediale).
5. Kombinimit të tyre.
 S. Sllamniku: TRAJTIMI ORTOPEDIK – KIRURGJIK I ÇRREGULLIMEVE 85

Të gjitha deformitetet në gjymtyrë janë kryer në 4. Korrigjimit dhe stabilizimit të nyjës R/C
një akt sepse trajtimi fizikal postoperator është (artrodeza),
më i mirë dhe vetë shërimi më i lirë. 5. Kombinimit të tyre.
Trajtimi postoperator është bërë me imobilizim Kurse në ekstremitetet e poshtme për shkak të :
me gjips dhe terapi fizikale. 1. Kontrakturës fleksoroaduktore të
Para dhe pas intervenimit kirurgjik është kërdhokullës (më shpesh vetë aduktore),
vlerësuar gjendja me anë të ekzaminimit klinik, 2. Kontrakturës plantare (ekuinus) të
pra testeve klinike për spasticitet të muskujve si shputës,
dhe përmirësimit të ecjes. Ekzaminimi klinik 3. Kontrakturës fleksore të gjurit,
tregon për zvogëlim të fleksionit plantar dhe 4. Coxa valga antetorta,
pozitës varus të shputës, fleksionit të gjurit, 5. Kombinimit të tyre.
kontrakturës fleksoroaduktore si dhe pozitës
varus dhe të anteverzionit të kërdhokullës. Në gjymtyrët e poshtme mund të kryhen këto
intervenime :
DISKUTIMI 1. Lirimi i aduktorëve
Operacionet në ekstremitetet e poshtme janë më (adductorotenotomia).
të shpeshta mbi 90% te forma spastike. 2. Zgjatja e tetivës së Akilit
Ekstremitetet e poshtme janë të përfshira më (Achilotenotomia).
shpesh dhe më rëndë se ato të sipërme. Po ashtu 3. Zgjatja e muskulit gastrocnemius
mundësitë e korrigjimit të funksionit statik dhe (operacioni sipas Strayer –
dinamik të ekstremiteteve të poshtme janë më të aponeurotomia).
mëdha se korrigjimi i funksioneve precize të 4. Zgjatja e muskujve Hamstrings
duarve (1, 7). (zakonisht atyre medial).
Indikacionet për intervenim kirurgjik janë 5. Zgjatja e muskulit Iliopsoas (miotomia
individuale te paraliza cerebrale. Nuk ka ose tenotomia).
qëndrim për moshën e caktuar kur duhet të 6. Osteotomia intertrohanterike varizuese
intervenohet me operim. Mund të thuhet se kohë derotative e femurit proksimal.
optimale, për intervenim në ekstremitetet e 7. Kombinimit të tyre.
poshtme pas trajtimit fizikal të pasuksesshëm
është mosha 3 vjeç edhe pse mund të PËRFUNDIM
intervenohet edhe më herët. Në ekstremitetet e Indikacioni dhe intervenimi mirë i zgjedhur :
sipërme kohë optimale është mosha 5 – 7 vjeç 1. Përmirëson funksionin e muskujve
sepse këtu duhet bashkëpunimi postoperator spastik, pra e zvogëlon
edhe përkundër inteligjencës së ruajtur si dhe kontrakturën,
raportet statiko-dinamike janë më të favorshme 2. Pengon paraqitjen e kontrakturave
pra forcat e gravitacionit veprojnë më pak e për dytësore me trajtimin e atyre
këtë arsye deformitetet paraqiten më pak dhe parësore,
progredojnë më ngadalë. 3. Lehtëson trajtimin postoperator me
RTG e parë bëhet 6 muaj pas lindjes e pastaj ato terapi fizikale,
kontrolluese çdo 6 muaj mundësisht gjatë 4. Rritë aftësinë për komunikim,
qëndrimit në këmbë 1, 3, 7, 8, 10, 11). lëvizje të pavarur dhe socializim,
Ndërhyrjet operatore në ekstremitetet e sipërme 5. Numri më i madh i pacientëve i
bëhen për shkak të : është nënshtruar intervenimit
1. Kontrakturës pronatore të parakrahut, kirurgjik sipas Strayer – it gjatë të
2. Kontrakturës volare të shuplakës me cilit është bërë aponeurotomia ose
devijim ulnar, me ose pa gishta të zgjatja e muskulit gastroknemius,
flektuar, 6. Ekzaminimi klinik postoperator ka
3. Mobilizimit të polleksit nga shuplaka, treguar përmirësim të kontrakturës
dhe funksionit të ecjes.
LITERATURA :
1. A. H. Crenshaw. Campbell’s Operative Orthopedics, ninth edition, St louis: The C.V.
Mosby Company, 2003; 2855 – 2875.
2. Harry B Skinner. Current diagnosis & treatment in Orthopedics, second edition. New
York: Lange medical books / Mc Graw Hill, 2000; 641 –2.
86 Praxis Medica 48-1; 83-86

3. Marc F. Swiontkowski. Manual of Orthopedics – 5 th ed. Baltimore : Lippincot

Williams & Wilkins, 2001; 245 – 6.
4. Marko Peqina me bp. Ortopedia, Zagreb 2000; 98 – 100.
5. Edward Taub et al. Efficacy of Constraint-Induced Movement Therapy for Children
With Cerebral Palsy With Asymmetric Motor Impairment. Pediatrics, Feb. 2004; 113:
305 - 312.
6. L. Andrew Koman et al. Botulinum Toxin Type A Neuromuscular Blockade in the
Treatment of Equinus Foot Deformity in Cerebral Palsy: A Multicenter, Open-Label
Clinical Trial. Pediatrics, Nov 2001; 108: 1062 - 1071.
7. Arnold J. Capute. On the Treatment of Cerebral Palsy: The Outcome of 177 Patients,
74 Totally Untreated, by Richmond Paine, MD, Pediatrics, 1962;29:605-616
Pediatrics, Jul 1998; 102: 233 - 234.
8. W. Carl Cooley and Committee on Children with Disabilities. Providing a Primary Care
Medical Home for Children and Youth With CerebralPalsy.AMERICAN
ACADEMY OF PEDIATRICS:
Pediatrics, Oct 2004; 114: 1106 - 1113.
9. Richard C. Henderson et al. Bone Density and Metabolism in Children and Adolescents
With Moderate to Severe Cerebral Palsy.Pediatrics, Jul 2002; 110: 5.
10. Peter Rosenbaum. Cerebral palsy: what parents and doctors want to know. BMJ, May
2003; 326: 970 – 974
11. Symposium on developmental and behavioral disorders – II. Recent advances in
management of cerebral palsy.The Indian journal of pediatrics. 2005, Vol.72; 11: 969
- 973
 Praxis Medica 48-1; 87-94 87

ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

ASIMPTOMATIKE NË SHTATËZËNI Praxis Medica 48-1; 87-94
R. Daci, R. Kasumaj, Xh. Sejdiu
Qendra Mjekësore, Spitali i Përgjithshëm, Reparti Gjinekologjik Obsetrik- PEJË
R E Z Y M E A:
Në studimin tonë janë përfshirë 110 shtatzëna te SUMMARY
të cilat është analizuar prezenca e bakteriurisë 110 pregnancies are included in our study where
asimptomatike sinjifikante. Është konstatuar se is analyzed the presence of significant
bakteriuria asimptomatike sinjifikante është asymptomatic bacteriuria. It is concluded that
paraqitur me frekuencë prej 25,45%. Bakteri më e significant asymptomatic bacteriuria has
shpeshtë që është paraqitur në studimin tonë ka appeared at a frequence of 25.45%. The most
qenë E. coli, ndërsa bakteri qe është paraqitur me frequent bacteria that appeared during our study
frekuencë më të ulet ka qenë citrobacter. Prej was E coli, whereas the less frequent appeared
ndërlikimeve të analizuara në studimin tonë: was citrobacter bacteria. From the analyzed
lindja para kohe, vdekja intra-uterine e fetusit complications during our study: premature birth,
(FMU) dhe ngecja në rritje e fetusit (IUGR) janë intrauterine death (FMU), growing stagnation of
paraqitur dy herë më shpesh te bakteriuria fetus (IUGR) have appeared twice more at
asimptomatike sinjifikante, në krahasim më significant asymptomatic bacteriuria compared
shtatzënat të cilat kanë pasur urino kulturë with the pregnant women who had sterile urine
sterile/bakteriuri josinjifikante. Abortet spontane culture (insignificant bacteriuria). Spontaneous
dhe preeklampsia gjithashtu janë paraqitur më abortions and preeklampsia also are introduced
shpesh të bakteriuria sinjifikante. Sa i përket with a higher frequency at significant bacteriuria.
pyelonephritit, glomerulonephritit, dhe cistitit In addition to pyelonephrit, glomerunolonephrit
këto ndërlikime janë paraqitur vetëm në rastet me and cystitis these complications are present only
bakteriuri asimptomatike sinjifikante. Anemia in significant asymptomatic bacteriuria cases.
gravidare të shtatzënat e analizuara, ka qenë Anemia gravidare has been the most frequent
ndërlikimi më i shpeshtë. Duke u bazuar në të complication in the analyzed pregnancies. Based
gjitha këto të dhëna mund të përfundojmë së on all this we conclude that significant
bakteriuria asimptomatike sinjifikante duhet të asymptomatic bacteriuria should be diagnosed as
diagnostikohet sa më herët në mënyrë që të behët soon as possible in order to have an adequate
trajtimi adekuati sajë. treatment.
Fjalët bosht: Bakteriuria asimptomatike, Key Words: Asymptomatic bacteriuria,
shtatzënësia pregnancy.

HYRJE urinarë, të imunodeficiencat parësore dhe

Bakteriuria asimptomatike është prania e
baktereve në urinë por pa prani të simptomave të
infeksionit. Bakteriuria asimptomatike e frekuenca bakteriurisë asimptomatike është prej
rëndësishme për diagnostikim dhe për shërim
është bakteriuria e cila; në 1 ml urinë përbën më
shumë se 100.000 baktere. Është verifikuar se te
prania e bakteriurisë sinjifikante në shtatzëni
paraqiten ndërlikime të shtatzëna e po ashtu edhe
të fetusi. Përveç bakteriurisë (sinjifikante)
ekziston edhe bakteriuria asimptomatike e
parëndësishme (jo sinjifikante) nëse prania e
baktereve është në numër të vogël. Frekuenca e
paraqitjes së bakteriurisë asimptomatike është 5 -
12 %. Diagnostikohet me anën e analizës se
urinës në mikrobe (urinokulturës) gjatë
shtatzënësisë. Shumica e femrave bartës të
bakteriurisë asimptomatike gjatë shtatzënësisë
kanë pasur bakteriuri asimptomatike edhe para
shtatzënësisë. Bakteriuria asimptomatike gjatë
shtatzënësisë më së shpeshti paraqitët të femrat te
cilat vuajnë prej diabetit, hipertensionit,
sëmurjeve të veshkave, të anomalitë e traktit
dytësore, te sëmundjet autoimune etj. Autorët
(10, 8) kanë gjetur se në periudhën pas pubertetit
2 deri në 10%. Ndërsa (1) më 1989 ka verifikuar
se nëse bakteriuria asimptomatike nuk shërohet,
në 40% të rasteve do të zhvillohen simptomat
akute të infeksionit të traktit urinarë. Duhet cekur
se ne 40% të shtatzënave me këto simptoma
akute, 2% prej tyre do të kenë “urinokulturë
sterile”. Kjo shpjegohet se te një numër i
shtatzënave në fillim të shtatzënësisë lajmërohen
disa simptoma si: disuria, dhembje në regjionin e
vezikës urinare, polakizuria etj. Në këto raste
bëhet fjalë për një entitet të ashtuquajtur
cistalgjia me origjinë endokrine. Kjo shpjegohet
me atë se epiteli i trekëndëshit të vezikës urinare
është receptiv ndaj estrogjeneve. Të disa femra
me prag të ulët të ngacmimit të epitelit për
estrogjene, lajmërohen efektet, siç janë:
hiperemia, staza, edem dhe vazodilatacioni. Me
ç’rast manifestohen simptomat e përmendura.
Për të eliminuar këtë dukuri, në të gjitha rastet e
88 R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

dyshimta duhet të behët një diagnostikim i frekuenca e paraqitjes së këtyre ndërlikimeve.

kujdesshëm me përsëritje të analizës. Për analizë
duhet të merret mesi i rrjedhjes se urinës, analiza
të merret me anën e kateterit, analiza të behët pas
dezinfektimit të regjionit periuretral dhe ostiumit
të vagjinës.
Duhet pasur parasysh faktin se sasia e vogël e
baktereve në urine nuk benë fjalë për bakteriuri të
vërtetë. Autoret (1) kanë gjetur se infeksionet
urinare shkaktohen 70 deri në 90% prej E. colit,
ndërsa pjesa tjetër prej 10 deri në 30% shkaktohen
nga proteusi, stafilokoku, pseudomonasi,
klebsiella, ndërsa në disa raste flora bakteriale
është e përzier prej dy ose më shumë baktereve.
Dihet se bakteriuria asimptomatike nuk
manifestohet me simptoma klinike dhe nëse nuk
shërohet, paraqitën ndërlikimet nga ana e sistemit
urinar, të cilat shoqërohen me shenja klinike.
Infeksionet ne sistemin urinar mund të jenë lokale
në vezikën urinare, në pyelon, në veshka, si dhe
infeksioni mund të përfshijë terë sistemin urinarë.
Nëse bakteriuria asimptomatike nuk shërohet, në
20 deri në 40% të rasteve paraqitet pyelonefriti
akut. Prej kësaj vërejmë se sa e rëndësishme është
shërimi adekuat i bakteriurisë asimptomatike.
Është verifikuar se të shtatzënat te të cilat
lajmërohet bakteriuria simptomatike janë të
rrezikuara nga paraqitja e pyelonefritit akut ose
kronik si dhe glomerulonefriti akut ose kronik. Në
këtë grup të shtatzënësive të rrezikuara më shpesh
lajmërohen abortet spontane, lindjet para kohe,
ngecja në rritje (IUGR) , anemia, hipertensioni,
pyelonefriti akut si dhe ndërlikimet tjera feto-
maternale.
QËLLIMI I PUNIMIT
Qëllimi i punimit ka qenë të analizohet roli dhe
rëndësia e bakteriurisë asimptomatike në
paraqitjen e ndërlikimeve fetomaternale, si dhe
Përveç kësaj qëllimi tjetër ka qenë që të
analizohet frekuenca e bakteriurisë
asimptomatike në shtatzëni, si dhe paraqitja e
këtyre baktereve sipas llojit .
MATERIALI DHE METODAT
Në studimin tonë janë përfshirë 110-të shtatzëna
të cilat janë zgjedhë sipas metodës së zgjedhjes
se rastit. Në studim janë përfshirë shtatzënat
prej vitit 2000 gjerë në fillim të vitit 2003 .Të
gjitha shtatzënat janë ekzaminuar dhe janë
monitoruar në mënyrë kontinuele, gjatë
shtatzënësisë dhe gjatë lindjes . Materiali për
analizë mikrobiologjike është përgatitur në
mënyrë sterile .Për analizë mikrobiologjike është
pranuar rrjedhja e mesme e fluksit të urinës, pas
përgatitjes së mëparshme të pacientit me
dezinfektimin e ostiumit te vagjinës dhe uretrës
Ekzaminimit i janë nënshtruar shtatzënat prej
javës së 13-të të gestacionit e deri në javën e 40-
të të gestacionit. Shtatzënat te të cilat është
diagnostikuar bakteriuria simptomatike
sinjifikante i janë nënshtruar terapisë
antimikrobike sipas antibiogramit. Leximi i
urinokulturave është bërë në departamentin e
mikrobiologjisë në Pejë , ndërsa analizat tjera
hematologjike dhe biokimike janë bërë në
‘’Spitalin e Përgjithshëm’’ në Pejë në laboratorin
biokimik . Të gjitha shtatzënat janë hospitalizuar
në Spitalin regjional të Pejës në repartin
Gjinekologjik – Obstetrik, me ç’rast është bërë
ekzaminimi komplet i tyre. Gjatë tërë kohës
është bërë përcjellja dhe evidentimi i
ndërlikimeve fetomaternale të paraqitura gjatë
shtatzënësisë .Shtatzënat janë monitoruar edhe
gjatë aktit të lindjes, dhe është bërë vlerësimi i
gjendjes shëndetësore te nënës dhe neonatusit .

RE ZULTATET.
Nga tabela dhe grafiku nr. 1 vërejmë se bakteriuria Tabela 1. Paraqitja tabelare e
sinjifikante paraqitet më përqindje prej 25.45 % në bakteriurisë në popullatën e
popullatën e shtatzënave të ekzaminuara. shtatzënave
Grafiku 1. Paraqitja grafike e bakteriurisë në Urinokultura Përqindja
Numri
popullatën e shtatzënave. %
70% Sterile
77 70 %
70%
60% Bakteriuria
50% 28 25,45 %
40%
25.45% Sinjifikante
30% Bakteriuria
4.55%
20% Jo 5 4.55 %
10%
0%
sinjifikante
1
Gjithsej:
Sterile Bacteriuria Signifikante Bacteriuria jo Signifikante
110 100 %
 Praxis Medica 48-1; 87-94 89

Tabela 2-1 paraqitja tabelare e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve.

Lloji i baktereve
Urinokultura
Proteus Staph. Nga tabela 2.1 dhe grafiku 2.1
E. coli Klebsiella
mirabilis aureus vërehet se infeksioni me E.
N
Nr. % Nr. % Nr. % % coli ishte me i shpeshti, në
r.
Bacteriuria 45. 3.0 6.06
(45.45%).
15 1 4 12.12 2
Signifikante 45 3
Bacteriuria 3.0
0 0 1 1 3.03 1 3.03
Josinjifikante 3
Gjithsej 45. 6.0
15 2 5 15.15 3 9.09
45 6

Grafiku 2-1. Paraqitja grafike e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve

45.45%
50.00%
45.00%
40.00%
35.00%
30.00%
25.00%
20.00% 12.12%
15.00%
6.06%
10.00% 3.03% 3.03% 3.03% 3.03%
0%
5.00%
0.00%
Escherichia coli Proteus Staphylococcus Klebsiella
mirabilis aureus

Bacteriuria Signifikante Bacteriuria jo Signifikante

Tabela 2-2. Paraqitja tabelare e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve.

Lloji i mikrobeve Nga tabela dhe
Urinokultura grafiku 2-2
Staphylococcu Enterococcus Acinetobacter vërejmë se
Citrobacter
s epidermidis calcoaceticus mikrobi
citrobakter
Nr. % Nr. % Nr. % Nr. %
prezanton në
Bacteriuria përqindje më të
Sinjifikante 0 0 3 9.09 2 6.06 1 3.03 ulet (3.03 %).
Bacteriuria jo
2 6.06 0 0 0 0 0 0
sinjifikante
Gjithsej 2 6.06 3 9.09 2 6.06 1 3.03

Grafiku 2-2. Paraqitja grafike e bakteriurisë sipas llojit të mikrobeve.

9.09%
10%

8% 6.06%
6.06%

6%
3.03%
4%

2% 0% 0%
0% 0%

0%
Staphylococcus Enterococcus Acinetobacter Citrobacter
epidermidis calcoaceticus

Bacteriuria Signifikante Bacteriuria jo Signifikante

 90 R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

Tabela nr. 3-1. Paraqitja tabelare e ndërlikimeve fetomaternale gjatë shtatzënësisë te

bakteriuria asimptomatike sinjifikante.
Ndërlikimet fetomaternale

ngecja në
Urinokultura Abortet Lindja Vdekja intrauterine
rritje e fetusit
spontane parakohe e fetusit (FMU)
(IUGR)
Nr % Nr % Nr % Nr %
Sterile
77 9 11.69 5 6.49 4 5.19 1 1.30
Bakteriuria
sinjifikante 28 4 14.29 4 14.29 3 10.71 1 3.57
Bakteriuria jo 5
injifikante 0 0 0 0 0 0 0 0

11
Gjithsej 13 11.82 9 8.18 7 6.36 2 1.82
0
Nga tabela 3.1 dhe grafiku 3-1 vërejmë se intrauterine e fetusit paraqiten dy herë më
abortet spontane paraqiten më shpesh te shpesh te bakteriuria asimptomatike
bakteriuria asimptomatike sinjifikante. Lindja sinjifikante.
para kohe, ngecja në rritje e fetusit dhe vdekja
Grafiku 3-1. Paraqitja grafike e ndërlikimeve fetomaternale gjatë shtatzënësisë te bakteriuria
asimptomatike sinjifikante

14.29% 14.29%
16.00%
14.00% 11.69% 10.71%
12.00%
10.00%
6.49%
8.00% 5.19%
3.57%
6.00%
4.00% 1.30%
2.00%
0.00%
Abortet spontane Lindja parakohe Ngecja në rritje e Vdekja
fetusit (IUGR) interauterine e
fetusit (FMU)

Sterile Bacteriuria Signifikante

Tabela 3-2. Paraqitja tabelare e ndërlikimeve feto-maternale gjatë shtatzënësisë te bakteriuria asimptomatike
sinjifikante.
Ndërlikimet fetomaternale
Urinokultura Pyelonefriti Cistiti Glomerulonefriti Preeklompsia Anemia
Nr % Nr % Nr % Nr % Nr %
Sterile 77 0 0 0 0 0 0 6 7.79 15 19.48
Bakteriuria
28 6 21.43 5 17.86 1 3.57 3 10.71 8 28.57
sinjifikante
Bakteriuria jo 5
0 0 0 0 0 0 0 0 1 20.00
sinjifikante
Gjithsej
110 6 5.45 5 4.55 1 0.91 9 8.18 24 21.82
 Praxis Medica 48-1; 87-94 91

Grafiku 3-2. Paraqitja grafike e ndërlikimeve feto-maternale gjatë shtatzënësisë te

bakteriuria asimptomatike sinjifikante

28.57%
30%

25% 21.43% 19.48%

17.86%
20%

15% 10.71%
7.79%
10%
3.57%
5% 0% 0% 0%

0%
Pyelonefriti Cistiti Glomerulonefriti Preeklompsia Anemia

Sterile Bacteriuria Signifikante

Nga tabela 3-2 dhe Grafiku 3.2 vërejmë se pyelonefriti, cistiti dhe glomerulonefriti paraqiten
vetëm në rastet me bakteriuri asimptomatike sinjifikante. Anemia gravidare është ndërlikimi më i
shpeshtë.

Tabela nr 4.1. Paraqitja tabelare e ordinimit te medikamenteve sipas antibiogramit.

Lloji i mikrobeve
Staphylococcus
Medikamenti Eschherichia coli Proteus mirabilis Klebsiella
aureus
Nr. % Nr. % Nr. % Nr. %
Ampicillin 2 7.14
Cephalexin 5 17.85 2 7.14
Cephtriaxon 8 28.57 1 3.57 2 7.14 2 7.14
Gjithsej 15 53.57 1 3.57 4 14.29 2 7.14

Grafiku 4.1. Paraqitja grafike e ordinimit te medikamenteve sipas antibiogramit

28.57%
30.00%

25.00%

20.00% 17.85%

Ampicillin
15.00%
Cephalexin
10.00% 7.14% 7.14% 7.14% 7.14% Cephtriaxon

3.57%
5.00% 0% 0% 0%
0% 0%

0.00%
Eschherichia coli Proteus mirabilis Staphylococcus Klebsiella
aureus

Nga tabela 4.1 dhe 4.2 si dhe grafikët 4.1 dhe 4.2 vërehet se Cephtriaxoni është antibiotiku më shpesh i
përdorur në mjekimin e shtatzënave më bakteriuri asimptomatike sinjifikante, ndërsa ampicilina është
antibiotiku i dytë i përdorur në mjekimin e këtyre infeksioneve.
 92 R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË
Tabela nr. 4.2. Paraqitja tabelare e ordinimit te medikamenteve sipas
antibiogramit.
Lloji i mikrobeve
Acinet.
Staph.
Medika Enterococcus calcoacetic
Epid.
menti us
N
Nr. % Nr. % %
r.
Ampicill
0 0 1 3.57 0 0
in
Cephalex
0 0 0 0 0 0
in
Cephtria
0 0 2 7.14 2 7.14
xon
Gjithsej 0 0 3 10.71 2 7.14
DISKUTIMI
Në studimin e bërë kemi analizuar frekuencën e
bakteriurisë asimptomatike në shtatzënësi, dhe kemi
vlerësuar se frekuenca e bakteriurisë asimptomatike
te shtatzënat e hulumtuara ka qenë dy herë më e lartë
(25,45%) në krahasim me të dhënat e autorëve (10,
8) te cilët në studimin e tyre kanë paraqitur këtë
frekuence të bakteriurisë asipmtomatike ( 5 deri në
10% ). Këtë përqindje më të lartë të bakteriurisë
asimptomatike në shtatzënësi e kemi shpjeguar me
faktin se në shtatzënësi ndryshohet statusi hormonal
i cili luan rol të rëndësishëm në ndryshimin e
proceseve metabolike dhe imunologjike. Dihet se në
shtatzënësi në mënyrë progresive rritet përqendrimi i
progesteronit dhe estrogjeneve. Progesteroni me
efektin e vetë në muskulaturën e lëmuar bënë
inkibimin e peristaltikës dhe dilaton ureteret, duke
mundësuar stazë urinare dhe bartje të infeksioneve
ashendentë. Efekt të njëjtë ka edhe në vezikën
urinare më ç’rast zvogëlon tonusin dhe vështirëson
zbrazjen e sajë duke favorizuar në këtë mënyrë në
shtimin e gjasave për infeksione urinare . Poashtu
dihet se estrogjenet kanë veprim suprimues në
sistemin imunitarë dhe zvogëlojnë reaksionin
lëkuror të tuberkulinës. Po ashtu është vërtetuar se
dhënia e estrogjeneve e inkibon hedhjen e
homograftit korneal . Prandaj edhe rritja e
estrogjeneve në shtatzëni ne përmes të sistemit
imunitar mund të ndikojë në rritjen e incidencës të
infeksioneve ne shtatzëni .
Duhet cekur edhe rolin e kortikosteroideve të cilat
po ashtu rritën në shtatzëni. Është i njohur fakti se
kortikosteroidet në doza të mëdha zvogëlojnë
efektin e fagocitozës dhe prodhimin e antitrupave.
Duke u bazuar në këto fakte mund të përfundojmë se
rritja e frekuencës se bakteriurisë asimptomatike në
shtatzëni është më e lartë . Përveç faktorit hormonal
rol të rëndësishëm duhet ti kushtojmë edhe faktorit
nutritive. Është e qartë se ushqyeshmëria e dobët
është shkaktar i imunodeficiencës dytësore. Deficiti
me materie proteinike shkakton supresion të
imunitetit celularë duke bërë inkibimin e
fagocitozës, dhe inkibimin e aktivizimit të
komplementit. Përveç materieve proteinike është
Grafiku nr. 4.2. Paraqitja grafike e ordinimit të
8% 7.14% 7.14%
7%
Citrobacter
6%
Nr. % 5%
3.57% 3.57% Ampicillin
0 0 4%
Cephalexin
3% Cephtriaxon
0 0
2%
1 3.57 1%
0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
1 3.57 0%
Staphylococcus Enterococcus Acinetobacter Citrobacter
calcoaceticus
vërtetuar se edhe lipidet nëse përdoren në sasi të
vogla gjatë shtatzënësisë e rritin ndjeshmërinë
ndaj infeksionit . Ndjeshmëria ndaj infeksionit
rritët për arsye se bëhet suprimimi i imunitetit
humoral . Mungesa e lipideve e shkakton
destabilizimin e membranës së lizozomit të
limfociteve. Deficiti i lipideve e pengon edhe
përgatitjen e antigjeneve të cilat duhet fagocituar
nga ana e makrofagut. Materiet tjera si: acidi folik,
acidi pantotenik dhe piridoksina janë materie
shumë të nevojshme për metabolizmin qelizor.
Nëse këto materie përdoren në sasi të vogla do të
shkaktojnë çrregullime në metabolizëm , dhe në të
njëjtën kohë do të sjellin gjerë te inkibimi i
imunitetit celularë dhe humoral. Ne bazë të këtyre
të dhënave mund të përfundojmë se edhe faktori
nutritiv është shumë i rëndësishëm për zhvillimin
normal të shtatzënësisë dhe për pengimin e
infeksioneve. Dihet se ushqyeshmëria e dobët
manifestohet edhe me ndërlikime tjera te
shtatzëna dhe fetusi.
Ne studimin tonë kemi vërejt se infeksioni me E.
coli është më i shpeshti dhe prezanton me 45% të
rasteve me bakteriuri asimptomatike . Autoret (1)
kanë gjetur përqindjen prej (70 deri në 90%) të E.
colit. Përqindja më e ulët e E. colit në studimin
tonë shpjegohet me mbajtjen më te mirë të
higjienës në regjionin e perineumit , si dhe në
mbajtjen e higjienës në regjionin e ostiumit
vaginal dhe uretral. Dihet se burim i infeksionit të
E. coli janë fecesi dhe urina .
Faktor tjetër i rëndësishëm për shpjegimin e
frekuencës më ulët të E. colit në punimin tonë,
është se shumica e pacientëve të cilat kërkojnë
trajtimin e anemive me preparate të hekurit
lajmërohen me vonesë dhe nuk trajtohen si duhet.
Është i njohur fakti se trajtimi i gjatë i anemive
me preparate të hekurit e rritë frekuencën e
infeksioneve urinare e sidomos infeksionet me E.
Coli pasi që hekuri është element i rëndësishëm i
metabolizmit të sajë. Meqenëse shtatzënat tona
nuk i nënshtrohen këtij regjimi me preparate të
hekurit, ekziston mundësia ti shmangen
 Praxis Medica 48-1; 87-94
shfrytëzimit të hekurit nga ana e këtij mikrobi.
Prania e lartë e këtij mikrobi në krahasim me
mikrobet tjera, sqarohet se E. coli me fimbrijet e
veta që posedon në sipërfaqe ka afinitet ndaj
receptorëve të hidrateve të karbonit në membranat
qelizore të epitelit të traktit brinarë, andaj rrjedha e
urinës shumë vështirë mund ti largoj. Sipas disa
autorëve te bakteriuria asimptomatike mungojnë
imunoglobulinat vagjinale përgjegjëse për antigjenin
“O” të E. colit dhe në këtë mënyrë mungojnë
reaksionet mbrojtëse leukocitare ndaj sajë. Edhe ky
fakt mund të shërbej si element i rëndësishëm për
sqarimin e një frekuence kaq të lartë të E. colit në
shtatzënat me bakteriuri asimptomatike. Bakteri që
është paraqitur me frekuencë me të ulët në materialin
tonë ishte Citrobakteri në 3,03%. Frekuenca më e
ulët e citrobakterit shpjegohet me atë së higjiena
personale është mbajtur ne mënyrë adekuate.
Acinetobacter calcoaceticus në punimin tonë ishte i
pranishëm në 6.06%. Një përqindje e tillë nuk është
takuar në literaturën e autorëve tjerë. Kjo përqindje e
lartë e tij në materialin tonë shpjegohet më atë se te
shtatzënat tona kemi të bëjmë më një imunitet të
zvogëluar (për shkak të faktorit nutritiv) e që është
karakteristikë për infeksionet e shkaktuara me këtë
baktere .
Sa i përket ndërlikimeve fetomaternale ne studimin
tonë kemi verifikuar se lindjet para kohe paraqiten
me frekuencë dy herë më të lartë te bakteriuria
asimptomatike në krahasim me shtatzënat qe kanë
pasur urinokulturë sterile (pa prezencë sinjifikante të
baktereve në urinë). Autorët (5) kanë verifikuar se
lindjet para kohe janë dy herë më të shpeshta të
bakteriuria asimptomatike sinjifikante. Këtë e kemi
shpjeguar me atë se të shtatzënat me bakteriuri
asimptomatike sinjifikante, ndërlikimet janë
rrjedhojë e pirogenëve të cilat mund të iniciojnë
kontrakcionet e mitrës dhe lindjen para kohe. Edhe
abortet spontane në materialin tonë janë paraqitur
me frekuencë më të lartë te bakteriuria simptomatike
sinjifikante. Mekanizmi i aborteve spontane mund të
shpjegohet nëpër mes te veprimit të këtyre
substancave (interleukineve) të cilat iniciojnë
kontrakcionet e mitrës, me veprim direkt në
miofibrile. Është e mundur që këto substanca
(interleukine), të veprojnë direkt në hipotalamus dhe
të bëjnë lirimin e oksitocinës e cila pastaj inicion
kontrakcionet ne mitër. Një mekanizëm tjetër për
shpjegimin e këtyre fenomeneve bazohet në
veprimin endotoksinave të baktereve gram negative
në inicimin e kontrakcioneve të mitrës. Endotoksinat
aktivizojnë fosfolipazën e cila zbërthen fosfolipidet e
membranës qelizore dhe mundëson prodhimin e
prostaglandinave të cilat veprojnë në miofibrile dhe
iniciojnë kotrakcionet .
Vdekja intrauterine e fetusit është paraqitur me
frekuencë dy herë më të lartë të bakteriuria
93
asimptomatike, në krahasim me grupin e
shtatzënave të cilat kanë pasur urinokulturë sterile.
Edhe autorët e tjerë (5) kanë gjetur frekuencë të
njëjtë. Ky fenomen mund të shpjegohet me
veprimin e endotoksinave në fetus. Në raste të
rënda të pyelonefritit akut endotoksinat e liruara
prej nënës bartën në fetus dhe sjellin gjerë të
vdekja e fetusit. Mekanizmi tjetër bazohet në atë
se në rastet e rënda me bakteremi nuk
përjashtohet mundësia e bartjes se baktereve më
rrugë transamniale, më ç’rast shkaktohet një
korioamnionit i rëndë dhe sepsisi fetal i cili sjellë
gjerë të vdekja e fetusit.
Ngecja në rritje (IUGR ) manifestohet dy herë më
shpesh në rastet me bakteriuri sinjifikante në
krahasim me shtatzënat që kanë pasur urinokulturë
sterile. Dihet se te rastet e rënda më pyelonefrit
akut dhe me hipertension të cilat shoqërohen
edhe me bakteriuri sinjifikante paraqitet ngecja në
rritjen e fetusit që shpjegohet me faktin se
hipertensioni i zgjatur mund të shkaktojë dëmtimin
e endotelit të enëve të gjakut në qarkullimin
uteroplacentarë dhe mund të sjellë gjerë te
hipoksia e fetusit. Mekanizmi tjetër është se ngecja
në rritje mund të shkaktohet edhe nga veprimi i
endotoksinave në doza të vogla për një kohë më të
gjatë, të cilat mund të shkaktojnë ndryshime
degjenerative në organizmin e fetusit .
Preeclampsia është paraqitur më frekuencë më të
lartë të bakteriuria asimptomatike. Dihet se rastet e
rënda të bakteriurisë asimptomatike kalojnë ne
pyelonefrit akut të shoqëruar me preeclampsi..
Autori (8) ka verifikuar së rastet e rënda të
pylonefritit mund të shoqërohen edhe me
sindromin e distressit respiratorë. Sa i përket
paraqitjes së pyelonefritit, glomerulonefritit dhe
cistiteve, këto janë paraqitur vetëm në rastet ku
kemi pasur bakteriuri asimptomatike sinjifikante.
Pyelonefriti është paraqitur me frekuencë më të
lartë (21,45%), ndërsa glomerulonefriti me
frekuencë shumë më të ulët (3.57%). Paraqitja e
pyelonefritit në popullatën e përgjithshme të
shtatzënave me frekuencë prej (5.45%), ka qenë
diç më i lartë se në të dhënat nga literatura (1.5
deri ne 3%). Kjo shpjegohet me atë se
diagnostikimi i bakteriurisë asimptomatike bëhet
me vonesë .
Në materialin tonë glomerulonefriti ishte i
pranishëm në 3.57%. Autoret (7, 4) ka verifikuar
se shtatzënia e keqëson gjendjen e
glomerulonefritit kronik, i cili mund te shoqërohet
edhe me hypertension . Autori(6), ka verifikuar se
funksioni i veshkave dobësohet te shtatzënat të
cilat kanë pasur hypertension të prolonguar. Në
studimin tonë anemia ka qenë ndërlikimi më i
shpeshtë me përqindje prej (21,82%). Frekuenca e
anemisë ka qene më e lartë te shtatzënat me
94 R. Daci: ROLI DHE RËNDËSIA E DIAGNOSTIFIKIMIT TË BAKTERIURISË

bakteriuri sinjifikante krahasuar me shtatzënat te të
cilat urinokultura ishte sterile. Kjo shpjegohet me
faktin se në rastet e rënda dhe të pa shëruara te
bakteriurisë sinjifikante mund të paraqiten forma të
rënda të pyelonefritit te shoqëruara me anemi.
PËRFUNDIMI
Në studimin tonë kemi vërejt se frekuenca e
paraqitjes se bakteriurisë asimptomatike është dy
herë më e shpeshtë se sa të dhënat e gjerë tanishme
te paraqitura në literaturë. Prej mikrobeve të
analizuara vërejmë se E. coli paraqitet me frekuencë
më të lartë me përqindje prej (45.45%). Bakteri që
është paraqitur me frekuencë më të ulët është
mikrobi Citrobacter me përqindje prej (3.03%). Ne
shqyrtimin e ndërlikimeve të paraqitura gjatë
shtatzënësisë ne materialin tonë kemi konstatuar se
të gjitha ndërlikimet fetomaternale të analizuara
janë paraqitur me frekuencë më të lartë te grupi i
shtatzënave me bakteriuri sinjifikante, se sa te
shtatzënat me urinikulturë sterile (bakteriuri
josinjifikante).
Lindja para kohe , ngecja ne rritje e fetusit
(IUGR), vdekja intrauterine e fetusit (FMU), ka
qenë dy herë më e lartë te shtatzënat me bakteriuri
sinjifikante , ne krahasim me shtatzënat qe kanë
pasur urinokulturë sterile (bakteriuri
josinjifikante). Pyelonefriti , glomerulonefriti dhe
cistiti janë paraqitur vetëm te shtatzënat me
bakteriuri sinjifikante. Ndërlikimi më i shpeshtë në
studimin tonë ka qenë anemia gravidare.
Cephtriaxioni është medikamenti i cili është
përdorur në përqindja më të lartë për trajtimin e
bakteriurisë sinjifikante. Duke u bazuar ne të
gjitha këto konkluzione mund të përfundojmë se
bakteriuria asimptomatike në shtatzëni shoqërohet
me ndërlikime fetomaternale me frekuencë për
afërsisht dy herë më të lartë se sa te grupi i
shtatzënave qe kanë pasur urinokulturë sterile
.Prandaj për të bërë evitimin e këtyre ndërlikimeve
fetomaternale duhet bërë diagnostifikimi me kohë
dhe trajtimi adekuat i bakteriurisë asimptomatike .

LITERATURA
1. Davison ,J.M. and Lindheimer ,M.D:Pregnancy in renal transplant ,recipients .J.Report .Med , 1982,
27:613-621,
2. Davison ,J.N.,Gilmore ,E.A,Durr,J.:Altered osmotic thresholds for vasopressinsecretion and thirst in
human pregnancy .Am.J. Physiol ., 1984,246, 1o5-109.
3. Freid ,A.M.:Hydronephrosis of pregnancy .Ultrasonographic study and clssificatin of asymptomatic
women . Am.J.Obstet. Gynecol ., 1979, 135, 1066-70.
4. Ferrisi TF,: Renal diseases. in: Burrow, C.N., Revvis, FT. (Eds). Medical compli ations During
pregnancy, 2 nd ed. Philadelphia, W. B. Saunders, 1982.
5. Kass E. H., Zinner S. H.: Bacteriuria and renal diseose. J. infect Dis., 1969, 120, 27.
6. Katz A. L., Davison J. M., Hayselft J. P.: Effect of pregnancy on natyral hystory of kidnay disease.
Coutrib. Nephrol, 1981, 25:53-60.
7. Cincaid- Smith P., Whitworth J. A. Faivley K. F.: Mesangial IgA nephropathy in pregnancy. Chlin. Exp.
Hyperten; 1980, 2:821-838.
8. Kunin C. M.: The natyral histori of recurrent bakteriuria in school girls, N. Engl. J. Med., 1970, 282,
1443-48.
9. Levinski ,N.G.and Lalone ,R.C.:>Mechanismof sodium diuresis after saline infusion in the
dog.J.Clin.Invest ,1963, 42,1261-71.
10. Norden ,C.W.and Kass ,E.H.:Bacteriuria of pregnancy – a critical reappraisal . Annu .Rev.Med., 1968, 19,
431-470.
 Praxis Medica 48-1; 95-101
ABLAKTACIONI I HERSHËM VUAJTJE PËR FOSHNJAT, SFIDË PËR NËNAT DHE
PERSONELIN SHËNDETËSOR
M. AVDIU, QKUK, Klinika e Pediatrisë në Prishtinë Praxis Medica 48-1; 95-101
REZYME
Mbajtja në gji e fëmijës është vazhdim i lidhjes
biologjike nëna-fëmija e vendosur që në jetën
intrauterine. Qëllim i punimit është të analizohen
shkaktarët e ndarjes prej gjirit në 3-mujorin e parë
të jetës, si dhe të shikohet të cilët prej tyre mund të
kenë ndikim të minimizohet ndikimi negativ i tyre.
Janë marrë në shqyrtim fëmijët e moshës 0-3
muaj,nënat e të cilëve janë anketuar, nëse në
anamnezë janë deklaruar se e kanë ndarë prej gjirit
fëmijën në tremuajshin e parë të jetës. Anketa
është përgatitur paraprakisht. Studimi është kryer
në Shtëpinë e shëndetit në Podujevë. Studimi ka
karakter kliniko-epidemiologjik,sipas metodës së
zgjedhjes së lirë, ndërsa në të janë përfshirë 704
raste. Meqë është i madh numri i rasteve që nuk
janë vënë fare në gji,ndërsa secili muaj i ka
specifikat e veta,është bërë ndarja në grupe
moshore: Fare ne gji, 0-1 muaj, 1-2 muaj, 2-3
muaj, dhe përfundimisht 0-3 muaj. Ndër
shkaktarët e ablaktacionit të hershëm (n=704)
numërojmë: agalakcionin (13.9%), prematuritetin
(3.55%), icterus fortae (2.84%), patologjinë e
majës dhe të gjirit (10.79%), nuk e ka marrë gjirin
(2.83%), sëmundjet e nënës (3.83%), nuk ka patur
gji (24.85%), ka zënë t’i japë me shishe (10.65%),
vetë e la…(7.1%), përshtypja e nënës se nuk ka
mjaft gji(5.11%) etj. Objektiv i shoqërisë kosovare
duhet të jetë shkollimi i nënës, niveli me i lartë i
edukimit shëndetësor, prani më e madhe e
pediatërve dhe e akusherëve dhe shpërndarja e tyre
në mënyrë më harmonike, funksionimi me
profesionalizëm i këshillimoreve për gra shtatzëna
dhe i Këshillimoreve për nëna e fëmijë, si dhe
funksionimi përkatës i Shërbimit të patronazhit.
Fjalët kyq: ablaktacioni i hershëm.
HYRJE. Mbajtja në gji e fëmijës është lidhja më e
drejtpërdrejtë e nënës me fëmijën, është vazhdim i
lidhjes biologjike të tyre, lidhje e vjetër sa edhe
vetë njeriu. Një ndër funksionet kryesore të gruas
është edhe roli i saj prej nënës. Ushqimi më i mirë
për fëmijën, muajve të parë të jetës është mbajtja
në gji. Sipas ËHO-s, duhet të merret i hendikepuar
çdo fëmijë dhe secila nënë, te të cilët ushqimi
natyral është i komprometuar në tre muajt e parë të
jetës. Qumështi i nënës, gjiri, është qumështi i
vetëm i cili në aspektin nutricionistik deri në ditët
95
SUMMARY
Breastfeeding the infant is the continuation of
the biologic connection mother-child
estabilished during the intrauterine life. The
aim of the study: to analyze the causes of
cessation from breastfeeding during the first
three months of life, in witch one can we
influence to minimize its negative effects. We
have analyzed infants group-age 0-3 month and
conduct a poll of the mother’s that have cassata
their infants from the breastfeeding during the
first three months of life. The questionnaire
was prepared based . The study was carried out
in Health Center-Podujeve. The study has
clinical-epidemiological features, with a free
method of choice, and has included 704 cases.
Because of the large number of the cases with
nonestabilished breast feeding at all, and
because each month has its specifics, we have
splinted them into a group age: non established
breast feeding, 0-1 month, 2-3 month, and
finally 0-3 month. The causes of early
ablactation (n-704) are: agalactio (13.9%),
prematurity (3.55%), icterus fortae (2.84%),
cracked nipples (10.79%) , refused the breast
feeding (2.83%), maternal illnesses (3.83%),
failed breast milk supply (24.85%), has started
with bottle feeding (10.65%), infant has gave
up from breast feeding (7.1%), convinced
mother in lack of breast milk (5.11%). The
objective of kosovar society is to educate the
mother, high level of health education, the
presence of pediatrics and obstetrics doctors
and their harmonic distribution, the function of
health centers for pregnant mother and mother
and a child, adequate function of public health
nursing.
Key Words: Early Ablactation.
e sotit, nuk është arrirë e lëre më të
tejkalohet.(7.12.).
QËLLIMI I PUNIMIT. Të analizohen
shkaktarët e ndarjes prej gjirit në tremujorin e
parë të jetës, si dhe të shihet në cilët prej tyre
mund të kemi ndikim, në mënyrë që të
minimizohet ndikimi negativ i tyre.
MATERIALI DHE METODAT. Janë marrë
për shqyrtim fëmijët e moshës 0-3 muaj,nënat e
të cilëve janë anketuar, në bazë të një ankete
paraprakisht të përgatitur,të cilat në pyetjen se
kur i kanë ndarë fëmijët prej gjirit janë
96 M. Avdiu: ABLAKTACIONI I HERSHËM

përgjigjur se këtë e kanë bërë në 3 mujorin e parë. REZULTATET Numri i nënave të anketuara
Përgjigjet e tyre nuk janë prejudikuar, asisoj që është 704, nga fshati 476 (67.61%) e nga qyteti
disa përgjigje janë gati të përafërta, por janë 228 (32.39%). Të moshës 16-25 vj. janë 322
origjinale. Anketa është përgatitur sipas të (45.73%), 26-35 vj. janë 315 (44.74), ndërsa të
dhënave të autorëve Mardesic-Kacic,e të plotësuar moshës 36-45 vj. janë 67 nëna (9.51%).Sa i
nga Gjuric. Metoda është sipas zgjedhjes së takon përgatitjes shkollore kemi këtë gjendje:
lirë,ndërsa studimi ka karakter kliniko- të pa shkollë janë 201(22.55%), me 4-klasë të
epidemiologjik. Përmes anketës është përfunduar fillores 122 (17.32%), me 8 klasë të fillores 290
për moshën e nënës, përgatitjen shkollore të (44.19%), me shkollë te mesme të mbaruar 82
saj,profesionin,vendin ku është kryer lindja,ditët e (11.64%) dhe me fakultet 9 (1.27%). Amvise
qëndrimit në lindëtore, paritetin dhe peshën në janë 675 (95.88%), nëpunëse 11 (1.56) dhe
lindje të fëmijës. Përgjigjet për shkakun e ndarjes punëtore 19(2.69%). Në shtëpi janë kryer 51
së fëmijës prej gjirit përbëjnë boshtin e punimit. lindje (7.24%), në maternitet 229 (42.47%) dhe
Te dhënat janë përpunuar në tabela, grafikë, në klinikë 354(50.28%). 1-3 ditë, në lindëtore
ndërsa saktësia statistikore është provuar me T- kanë qëndruar 517 nëna (73.43%),4-7 ditë 119
testin e studentit. Grupacionet moshore janë (16.9%) dhe mbi 7 ditë 55 nëna (7.81%).
formuar: Fare ne gji, 0-1 muaj, 1-2 muaj, 2-3 muaj Primipara ishin 308(43.75%), me 2-5 fëmijë
dhe 0-3 muaj në total. Punimi është realizuar në 307 (43.6%), dhe mbi 5 fëmijë 89 nëna
Shtëpinë e shëndetit në Podujevë. (12.64%). Prematurë janë lindur 121 foshnja
(17.18%), ndërsa mbi 2500 gramë kanë lindur
532 foshnja (75.56%).(Tabela 1).
TABELA 1. Mosha e nënave të anketuara,përgatitja e tyre shkollore ,profesioni , koha e kaluar në
lindëtore , vendi ku është kryer lindja në raport me vendbanimin (fshat-qytet).”0-3 muaj”
Vendbanimi Fshat Qytet Gjithsej
NUMRI % NUMRI % NUMRI %
Numri i nënave 476 100 228 100 704 100
MOSHA 16-25 223 46.84 99 43.42 322 45.73
26-35 204 42.85 111 48.68 315 44.74
36-45 49 10.29 18 7.89 67 9.51
PËRG. PA SHKOLLE 145 30.46 56 24.56 201 22.55
SHKOLLORE
4-KLASE 90 18.9 32 14.03 122 17.32
8-KLASE 200 42.01 90 39.47 290 41.19
SH.MESME 39 8.19 43 18.85 82 11.64
FAKULTET 2 0.42 7 3.07 9 1.27
PROFESIONI AMVISE 469 98.52 206 90.35 675 95.88
NEPUNESE 2 0.42 9 3.94 11 1.56
PUNETORE 6 1.26 13 5.7 19 2.69
DITËT E KEL. 3-Jan 334 70.16 183 80.26 517 73.43
NË LINDJET. 7-Apr 91 19.11 28 12.28 119 16.9
>7 DITE 38 7.98 17 7.45 55 7.81
VENDI KU NE SHTEPI 39 8.19 12 5.26 51 7.24
ËSHTË KRYER
NE MATERN. 190 39.91 109 47.8 229 42.47
LINDJA
NE KLINIK 247 51.89 107 46.92 354 50.28
NUMRI I 1 219 46 89 39.03 308 43.75
FËMIJËVE
5-Feb 194 40.75 113 49.56 307 43.6
>5 63 13.23 26 11.4 89 12.64
PESHA NË <2500 85 17.85 36 15.78 121 17.18
LINDJE >250 352 73.94 180 78.94 532 75.56
>2500 352 73.94 180 78.94 532 75.56
 Praxis Medica 48-1; 95-101 97

Tabela 2. Shkaktarët e ablaktacionit të hershëm

Shkaktarët e Pa gji 0-1 1-2 2-3 0-3
ablaktacionit
N % N % N % N % N %
Agalactio 98 42.7 30 19.35 98 13.9
Prematuriteti 25 10.9 25 3.55
Nuk e mori 24 10.4 8 5.2 27 2.83
gjirin
Patologjia e 23 10.0 6 3.9 14 8.5 9 5.76 76 10.79
majës dhe e
gjirit
Icterus gravis 20 8.7 51 32.9 20 2.84
Sëmundjet e 15 6.5 20 12.9 14 2.4 27 3.83
nënës
Sëmundjet e 10 4.3 7 14.4 4 2.4 4 2.56 24 3.4
fëmijës
Nuk pati gji 9 66 40.2 49 31.4 166 23.57
Ka nisur 9 24 14.6 27 17.3 75 10.65
ushqimin me
shishe
Përshtypja e 4 2.4 3 1.92 14 1.98
qumështit të
dobët
Vetë e la gjirin 15 9.14 24 15.4 50 7.1
Nuk pati mjaft 9 1.27
gji
Përshtypja se 13 7.92 23 14.46 36 5.11
nuk pati mjaft
gji
Zëvendësimi i 11 7.05 16 2.27
një racioni
215 93.8 140 144 87.8 139 89.1 672 95.45
229 100.0 155 164 100.0 159 100.0 704

Ndër shkaktarët e ablaktacionit të hershëm qumështin e dobët (n=7,4.51%), vetë e ka lënë

(n=704), numërojmë: agalakcionin (n=98,13.92),
prematuritetin (n=25 raste,3.55%), icterus fortae
(n=20,2.84%), nuk e ka marrë gjirin
(n=27,2.83%), patologjia e majes dhe e gjirit
(n=76,10.79%), sëmundjet e nënës (n=27,3.83%),
nuk ka patur gji (n=175,24.85%), ka zënë t’ i japë
me shishe (n=75,10.65%), vetë e la (n=50,7.1%),
përshtypja e nënës se nuk ka mjaft gji
(n=36,5.11%), e kështu me radhë.
Secili grupacion moshor i ka veçoritë e veta, të
cilat do t’i shohim në tabelat dhe grafikët vijuese.
Te grupacioni “fare në gji” n=229,32.52%,
agalactio, është konstatuar në 98 raste (42.79%),
prematuriteti, në 25 raste (10.91%), nuk e ka
marrë gjirin, në 24 raste (10.48%), patologjia e
majës dhe e gjirit ne 23 raste (10.04%), sëmundjet
e nënës 15 raste (6.55%), icterus fortae, në 20
raste(8.73%), ndërsa sëmundjet e fëmijës, në 10
raste(4.36%) etj. Te grupacioni moshor “0-1 muaj”
(n=155,22.01%), dominojnë përgjigjet:” “nuk ka
patur gji” (n=51,32.9%),” ka nisur t’ i japë me
shishe” (n=20,12.9%), përshtypja se nëna e ka
(n=9,5.8%), patologjia e gjirit dhe e majës
(n=30,19.35%), sëmundjet e nënës (8,5.16%),
sëmundjet e fëmijës (n=6.387), etj. Te
grupacioni moshor 1-2 muaj (n=164,23.29%)
kemi këto përgjigje: nuk ka patur gji,
(n=66,40.24%), ka nisur t’ i japë me shishe,
(n=24,14.63%), vetë e ka lënë (n=15,9.14%),
patologjia e majës dhe e gjirit, (n=14,8.53%),
përshtypja e nënës se nuk ka
gji(n=13,7.92%),zëvendësimi i një racioni me
ushqim artificial(n=5,3.04%),e kështu me
radhë. Te grupacioni moshor “2-3 muaj”,
n=156,22.15%, kemi këtë gjendje:nuk ka patur
gji, (n=49,31.41%,ka nisur t’ i japë me
shishe(n=27,17.30%), përshtypja se nuk patur
mjaft gji (n=23(14.74%), vetë e ka lënë
(n=24,15.38%), zëvendësimi i një racioni
(n=11,7.05%), patologjia e gjirit dhe e
majës(n=9,5.76%),etj.
98 M. Avdiu: ABLAKTACIONI I HERSHËM
 Praxis Medica 48-1; 95-101
DISKUTIMI
Ablaktacioni në përgjithësi, ndërsa ai i hershmi në
veçanti, paraqet jo vetëm për ne në Kosovë, por edhe
në përmasa botërore, problem të karakterit social-
medicinal, të rendit të parë. Derisa të tjerët në
botë(SHBA, Xhamajkë e gjetiu), në Evropë dhe në
republikat e ish- Jugosllavisë trendet e ablaktacionit i
kanë emërtuar herët dhe i kanë identifikuar ato, ne në
Kosovë nuk kishim para vetes ndonjë studim të
veçantë, ose jo me kritere rigorozisht shkencore. Ndër
ne (veçmas në Llap ku është bërë studimi) bien në sy
specifika si këto: ende nuk është në nivel shkollimi i
femrës dhe niveli i arsimimit të saj në përgjithësi,
mbizotëron profili i nënës me shkollë fillore të
mbaruar, ky nivel me të vështirë mbizotëron elementet
e edukimit shëndetësor, ndërsa bashkë me të edhe
sfidën që quhet laktacion. Mosha e nënës e cila hyn në
bashkëshortësi është e kënaqshme. Nuk kemi patur
rast të ketë lindur nën 18 vjeç, ndërsa nuk është i lartë
as numri i nënave që kanë lindur mbi moshën 35 vjeç
(9.51%). Në strukturën profesionale mbizotërojnë
maksimalisht amviset, ndërsa kjo bën me dije për
nivelin e lartë të papunësisë dhe të emancipimit të
gruas në përgjithësi. Ende kryhen lindje në shtëpi
(7.24%), dhe ky vazhdimisht mbetet një fakt brengosës
për mjekësinë kosovare. Mbizotërojnë lindjet në
klinikë, të cilën gjë e konsiderojmë fakt të mirë,ndërsa
qëndrimi në lindëtore 1-3 ditë veçmas te primiparat,
nuk është i mjaftueshëm, kur dihet se qumështi i gjirit
tek ato vjen ditën e tretë deri të katërt të pas lindjes.
Ato i nënshtrohen shkuarjes në shtëpi pa u vendosur
laktacioni, dhe ky mund të jetë një shkak për të
ndodhur ablaktacioni. Kjo për nënat është hendikep.
Ende në Kosovë ka shumë lindje, dhe grupacioni me
2-5 fëmijë është i pranishëm në masën 43.6%.
Prematuriteti mbetet akoma i lartë (17.18%) (Tabela
1). Kur bëhet fjalë për shkaktarët e ablaktacionit mund
të themi se këta janë të shumtë dhe të llojllojshëm.
99
Veçmas është i madh numri i foshnjave të cilat
nuk vihen fare në gji =229,32.52%. Lj.
Abramovic-Savic, (Sarajevë,) (1) prej 600
primiparave, agalakcionin e konstaton në
20.7%,ndërsa Najdanovic (1) konstaton
përqindje të lartë të foshnjave që nuk vihen fare
në gji,22.76%. Agalactio, te ne bën pjesë me
42.79%, të cilin shkaktar e ndërlidhim për
strukturën anatomo-fiziologjike të gjirit, kur
nëna”nuk e ka asnjë pikë gji, ose nuk ka patur
as për fëmijët e tjerë”. Patologjia e majës dhe e
gjirit (10.79%), e cila ndërlidhet me displazitë e
majës së gjirit në rend të parë (maja e gjirit e
rrafshët, e futur brenda, infundibuliforme,
enormë e madhe), janë një shkaktar të cilin
duhet parashikuar gjithësesi. Është një problem
i pranishëm në të tre muajt e parë të jetës së
fëmijës. Në muajin e parë, të dytë e të tretë,
manifestohet në formë të ragadeve, të mastitit,
të galaktoforitit, etj dhe secila prej këtyre
gjendjeve është e rëndë e me prognozë të keqe
për laktacionin. Prematuriteti, icterus fortae,
sëmundjet e nënës dhe të fëmijës, ditëve të para
të paslindjes, kanë ndikim në mosvënien e
foshnjës në gji, ose në mosmarrjen e gjirit nga
ana e saj. ‘Nuk ka patur gji’ (24.85%), është një
shkaktar që shpjegohet me mospasjen gji nga
ana e nënës, dhe është i pranishëm në muajin e
parë dhe në muajt vijues (Tab. 2, Grafiku 3
lugë, nëna e humb durimin, dhe nis t’i japë me
shishe e me biberon. Foshnja në këtë mënyrë e
merr ushqimin më lehtë dhe e “humb” ndjenjën
ta marrë gjirin, e lën pra këtë. Përshtypja se
nëna e ka qumështin e dobët, (1.98%) është
përshtypje e nënës, por edhe e grave të tjera në
rrethin ku nëna jeton. Në fakt qumështi i nënës
duket me i hollë (“më i lig”) se ai i lopës,por
100 M. Avdiu: ABLAKTACIONI I HERSHËM
kjo është vetëm një përshtypje që nuk qëndron as
shkencërisht as në praktikë. ”Vetë e la..”, është
përgjigje e shpeshtë (7.1%), e cila vazhdimisht nëpër
muaj vjen duke u rritur dhe gjithmonë ka konotim të
pashpjegueshëm, pra lën vend për komentim, sepse
është një përgjigje subjektive, e papërgjegjshme.
Përshtypja se nuk kishte mjaft gji (5.11%), është
vendim i nënës dhe i rrethit drejtpërdrejt.
“Zëvendësimi i një racioni në gji me ushqim
artificial”, (2.27%), është një shkaktar fajin për të cilin
në rend të parë e kanë punëtorët shëndetësorë, për të
mos thënë pediatrit më shpesh. Është gjë e ditur se
duhet të insistohet, nëse konstatohet me matjet për
peshë, se fëmija nuk po përparon mirë,ose po bie prej
një percentili më lart në një percentil më poshtë për një
kohëzgjatje prej 2 javësh, duhet sugjeruar shtim të
ndonjë racioni me kusht që gjithçka që i jepet fëmijës
duhet dhënë me lugë ose edhe më mirë me gotë.
Cueman (Holandë), (3) sugjeron përpjekjet më të
shtuara të personelit shëndetësor si edhe të punëtorëve
socialë. Chaieka (Poloni), (2) propozon mbrojtjen e
nënës, veçmas të primiparës për 4 muaj rresht nga ana
e pediatrit dhe e akusherit. Waller (Britani), (14) për
ablaktacionin akuzon moszbrazjen e gjirit ditëve të
para të paslindjes. Kemal.J.(6), ndër shkaktarët e
ablaktacionit përmendin në 13.6% të rasteve
sëmundjet e nënës. Djuric (Nish)(3) për ablaktacion të
hershëm në rend të parë akuzon patologjinë e majës
dhe të gjirit (20.6%), sëmundjet e nënës në 14.2%,
vetë e la në 9.0%, zëvendësimin e një racioni në gji
me një racion në ushqim artificial, në 10.1%.Te
patologjia e majës dhe e gjirit, ragadet i konstaton si
shkaktarë të ablaktacionit në 16.5% të rasteve.
Mayer (SHBA), (8) në 40% të rasteve për ablaktacion
akuzon mjedisin spitalor dhe personelin mjekësor në
spitale. Fanconi, (4) në 2/3 e rasteve për ablaktacion
akuzon hipogalakcionin, në 1/5 e rasteve faktorët
socialë dhe ¼ e rasteve afekcionet në gjinjtë. Pansini
me bashkëp. (Zagreb), (11) konstaton se nënat nga
fshati i mbajnë më gjatë fëmijët në gji në 3 mujorin e
parë të jetës së fëmijës, dhe me këtë, sipas tyre
përmbushen kriteret e pediatrisë bashkëkohëse.
Hipogalaktinë e akuzon më së shumti për ablaktacion.
Osmani me bashkëp. (Prishtinë), (10) akuzojnë
hipogalaksionin për ablaktacion, në 61% të rasteve,
ragadet përmenden në 7.5% të rasteve, mastiti në
4.5%,ndërsa sëmundjet e fëmijës në 6.5% të rasteve,
etj. Autorët Raic e Votava (15), përmendin
hipogalakcionin si një pengesë më të shpeshtë dhe më
serioze ndaj gjidhënies, e cila vjen si parësore në rast
se nuk është e zhvilluar parenkima e gjëndrës së gjirit
ose të disfunksionit hormonal, dhe dytësore te
rasti i mungesës së ushqimit kualitativ e
kuantitativ,te mbingarkesat fizike e psikike, por
edhe te të gjithë faktorët që lidhen për
patologjinë e majës dhe gjirit. Bebeci, vitin e
parë të jetës së fëmijës e periodizon në 0-2
muaj,2-6 muaj dhe 6-12 muaj,ndërsa periodën
0-2 muaj e konsideron kohë të vendosjes së
suksesshme të laktacionit. Ai konstaton se 95
% e grave të afta për të lindur fëmijë,,mund t’ i
ushqejnë ata me gji në masën 95%.Për
probleme të ngjashme flasin edhe mjekët pa
kufi.(16). Grobenski, J (Zagreb,17), flet për
përgatitjet për gjidhënie të cilat duhet të fillojnë
më së voni gjatë shtatzënësisë, ndërsa ajo
sugjeron se mbi këtë bazë,duhet të ndodhë
edukimi shëndetësor në shkolla në moshën e
rinisë. Filipovic, D.(18), flet për ushqimin
plotësues në 6-mujorin e dytë të jetës së
fëmijës, ndërsa mbajtjen në gji e konsideron
edhe më tutje ushqim bazë. Në raportin për
monitorimin e praktikave të ushqyerjes me gji
të foshnjave dhe fëmijëve të vegjël në Shqipëri
(2003), në një studim në të cilin janë përfshirë
1993 fëmijë të moshës 0-24 muajsh,
ekskluzivisht në gji në muajin e parë të jetës
ishin 70% e foshnjave, në të dytin 55% e në të
katërtin 40%(19).
KONKLUZAT
1. Ablaktacioni i hershëm është problem
social-medicinal, edhe për ne në
Kosovë, kur kihet parasysh statusi
social i popullatës, aspekti i shkollimit
të femrës,niveli i pakënaqshëm i
edukimit shëndetësor të popullatës,
niveli jo përkatës i organizimit të
shërbimit shëndetësor, mbulimi i
pamjaftueshëm dhe në mënyrë
joharmonike i territorit me pediatër dhe
akusherë, mosfunkcionimi gati fare i
këshillimoreve për gra shtatzëna,dhe
fare i pakët i këshillimoreve për nëna e
fëmijë,si dhe një shërbim patronazhi i
cili nuk është aspak mirë i organizuar.
2. Është i madh numri i foshnjave që nuk
vihen fare në gji (n=229,32.52%,
T=8.069, p<0.01).
3. Patologjia e majës dhe e gjirit(10.7%),
është veçmas e pranishme në muajin e
parë të jetës së
Praxis Medica 48-1; 95-101 101

fëmijës,T=10.035,p<0.01,por edhe gjatë gjithë 4. Agalactio, 98,42.79, T=2.180, p<0.01,

3 mujorit të parë të jetës. ”Nuk pati gji”,
(23.57%), ”ka zënë t’i japë me shishe”
(10.65), ”vetë e la…” (7.1%) dhe “ përshtypja
e nënës se nuk kishte mjaft gji” (5.11%),
përbëjnë masën prej 47.71%, T=9.39, p<0.01,
dallimi është signifikant në favor të ekzistimit
të shkaktarëve ,efekti negativ i të cilëve do të
mund të korrigjohej në mënyrë të
konsiderueshme në rrethanat e qëndrimit
pozitiv ndaj laktacionit.
bën me dije se është mjaft i pranishëm
në grupacionin moshor “ Fare në gji”.
5. Te “sëmundjet e fëmijës” në moshën 0-
3 muaj nuk ka signifikantitet
statistikor, ndërsa te “sëmundjet e
nënës “është i
pranishëm,T=1.798,p<0.05

LITERATURA:
1. Abramovic_Savic,Lj.,Hodjic- Popovic,Z.:Najcesci uzroci rane ablaktacije u nasoj
sredini,Zbornik radova Jugoslovenskog simpozijuma o problemu ishrane u decjem uzrastu,
Aleksinac, 1988.
2. Chaieka,M.,et col:L’ alimentation du nourrisson,Courrier, XVIII,3,1968.
3. Djuric,V. :Procena uticajnih faktora na laktaciju zene,Disertacija,Nis,1977.
4. Fanconi-Ëalgren :Udjbenik pedijatrije,Medicinska knjiga,Beograd-Zagreb,1976.
5. Jellife B.D.,Jellife,P. :Lactation,conception and the nutrition of the nursing mother and child,
The Journ.Ped.4,81,1972.
6. Kemal,J.and col.:Clinical,biochemical and experimental Studies on lactation, Am. J. Obs. Gyn.
1, 324, 1969.
7. Mardesic,D.,I sur.:Pedijatrija,Naucna knjiga ,Zagreb,2001.
8. Meyer,F.H.:Brest feeding in the United States,Clinical Pediatrics,7,12,1968.
9. Newton,N.,Newton,M.:Psychologic aspects of Lactation,The Neë Eng.Journal of Medecine, 37,
1179, 1967.
10. Osmani,I.,Peric,M.,Lazic,V. I sar.:Greske I posledice nepërkatësne ishrane u odojcadi lecene
tokom 1987 godine u Decijoj klinici Medicinskog fakulteta u Pristini,Zbornik radova
Jugoslovenskog simpozijuma o problemu ishrane u decjem uzrastu,Aleksinac,1988.
11. Pansini,,K,Kapetanovic,T.,Nikpalj,B I sur.:Rezultati ispitivanja uzroka rane ablaktacije ,
AZMD, 2-3, Zagreb, 1973.
12. Raic,F., I sur.:Pedijatrijska gastroenterologija,Naklada lijevak,Zagreb,2002.
13. Tresohlova:Dojenje odojcadi u CSSR,Zbornik radova VI-Pedijatrijskih dani Nisa,1967.
14. 14.Ëaller,H.:The early of human milk and its reaction to the security of Lactation,The Lancet,
14, 53-56,1950.
15. Zergollern,Lj.i sur.:Pedijatrija,Zagreb,1994
16. Grobenski,J.:Dojenje,ITN,mars,2006.
17. Bebeci,D.:Pediatria,Tiranë,2005.
18. Filipovic,D.:Dodatna ishrana u dece u prvoj godini zivota,ITN,mars 2006.
19. Raporti i monitorimit të praktikave të ushqyerjes së foshnjave dhe fëmijëve të vegjël në
Shqipëri,Tiranë,2003
 102 Praxis Medica 48-1; 102- 107
PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT TË MIOKARDIT
NËPËRMJET PARAMETRAVE TË NDRYSHËM KLINIKË DHE
ELEKTROKARDIOGRAFIKË
1 Praxis Medica 48-1; 102- 107
L. Kamberi, 1F. Hima, 1N. Rexhepaj, 2B. Krasniqi.
1
Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Reparti i Kardiologjisë
2
Qendra Klinike Universitare-Kosovë. Instituti i Farmakologjisë
REZYME
Shkalla e aritmive malinje (FV/TV) dhe e
vdekshmërisë nga IAM është e lartë, në veçanti te
ne. Disa të dhëna demografike dhe indekse të EKG
janë të vlefshëm në stratifikim të të sëmurëve me
IAM të rrezikuar për ngjarje negative: aritmi
malinje dhe vdekje. Por ekzistojnë të dhëna
kundërthënëse për rolin e intervalit QT dhe
indekseve të derivuara nga ky interval si indikatorë
të prognozës gjatë IAM.
Qëllimi: Hulumtimi i faktorëve të ndryshëm të të
sëmurëve me IAM si: mosha, gjinia, prezenca e
diabetit melit, frekuenca kardiake, lokalizimi i
infarktit, tensioni arterial si dhe disa parametra të
derivuar nga EKG si intervali i QT, dispersioni i
këtij intervali te grupe speciale të IAM (me HTA
dhe me insuficiencë akute kardiake).
Materiali dhe metoda:Janë analizuar të sëmurët
të diagnostikuar me IAM (KNS-10 shifra I21).
Është bërë analiza e 192 subjekteve nga të cilët
101 kanë qenë me IAM, kurse 91 të shëndoshë, të
cilët kanë shërbyer si grup kontrolli. Në shqyrtim
janë marrë të dhënat demografike me qëllim
testimi të variacionit ndërmjet grupeve krahasuese
si: mosha, gjinia dhe sëmundjet e mëparshme
(hipertensioni arterial, diabeti melit dhe
dislipidemitë). Është analizuar dispersioni i
intervalit QT (QTd) në IAM i ndërlikuar me
pamjaftueshmëri akute, të shkallëve të ndryshme,
të zemrës dhe QTd me hipertension arterial
krahasuar me ata pa HTA.
Rezultatet: Mosha e shtyer, gjinia, diabeti janë
vetëm disa nga faktorët përmes të cilëve mund të
parashikohet ecuria e IAM. Konkluzionet: Mosha
e shtyer, hipertensioni arterial, diabeti melit, gjinia
janë faktorë që ndjeshëm ndikojnë në ecurinë e
infarktit akut të miokardit.
Dispersioni i intervalit QT vetëm në raste të
insuficiencës së shprehur kardiake ka treguar
dallim sinjifikant në rastin me dhe pa hipertension
arterial nuk ka treguar dallim si dhe në rastin me
insuficiencë më të lehtë kardiake akute.
Fjalët kyçe: IAM, vdekshmëria.
HYRJE
Infarkti akut i miokardit (IAM) paraqet
zhvillim të shpejtë të nekrozës së miokardit që
shkaktohet nga çrregullimi i shprehur i
baraspeshës ndërmjet furnizimit dhe kërkesës
INTRODUCTION
The rate of malignant arrhythmias (VF/VT) and
mortality in patients that suffer AMI is high,
particularly in our region. Some demographic data
and ECG indices are important in stratifying
patients with acute myocardial infarction at high
risk for adverse effects: malignant arrhythmias and
death. Though there are contradictions regarding
the role of QT interval and the derived indices from
this interval, as indicators of the prognosis of AMI.
AIM OF THE STUDY: Investigation of different
factors in patients with AMI such as: age, gender,
dibetes mellitus, heart rate, location of the infarct,
blood pressure as well as few data derived from
ECG, such as QT interval, its disperssion in special
groups of AMI (with high blood pressure and with
acute heart failure).
METHODS: Patients diagnosed with AMI were
evaluated (KNS-10 code I21). 192 subjects were
assessed, 101 of which sufferd AMI, while 91 were
healthy subjects, which served as a control group.
Demographic data were taken into consideration
with the intention of testing variations between
groups, such as: age, gender and prior disease (high
blood pressure, diabetes, dyslipidemia). QT
disperssion interval (QTd) in AMI complicated
with acute heart failur of different degrees was
studied as well as QTd in patients with Arterial
Hypertension compared to those without.
REZULTS: Old age, gender, diabetes are only a
few of the factors which can predict the outcome of
AMI.
CONCLUSIONS: Old age, high blood pressure,
diabetes, gender are features that influence
considerably the outcome of acute myocardial
infarction.
Disperssion of QT interval only in case of severe
heart failure showed significant difference. In case
of patients with arterial hypertension and the ones
without, there were no differences as well as in the
case of mild heart failure.
Key Words: AMI, Lethality.
për oksigjen të miokardit. Kjo është pasojë e
rupturës së pllakës aterosklerotike dhe e
formimit të trombit në arterien koronare, që çon
në zvogëlimin e vaskularizimit të pjesës së
miokardit të ushqyer nga kjo arterie. 1
 L. Kamberi: PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT
Vlerësimi i rrezikut konsiston në analizimin e të
dhënave demografike, elektrokardiografike në
seri, matjes së markerëve kardiakë në serum,
monitorimit të të dhënave hemodinamike,
testeve joinvazive, dhe në qoftë se është kryer,
edhe i të dhënave nga kateterizimi kardiak.
Disa faktorë demografikë dhe disa të dhëna
anamnestike janë indikatorë të prognozës së
keqe gjatë IAM ku përfshihen gjinia femërore,2
mosha e shtyer mbi 70 vjet,3 prezenca e diabetit
melit, 4 angjina pektoris e mëparshme dhe
infarkti i mëparshëm i miokardit. 5 Diabeti
melit, në veçanti, rrit rrezikun e mortalitetit për
tri deri katër herë.6 Kjo mund të jetë pasojë e
aterosklerozës së shtuar ose karakteristikë tjetër
e shkaktuar nga diabeti p.sh. madhësia e
infarktit, 7 por që nuk është sqaruar dhe nuk
njihet mirë.8 Po ashtu, edhe ata që e mbijetojnë
IAM, por që vuajnë nga diabeti melit kanë
ndërlikime më shumë, si angjinë postinfarktale,
zgjerim të zonës së infarktuar dhe insuficiencë
kardiake. 4
Rol të rëndësishëm për trajtim si dhe për
prognozë te të sëmurët me IAM ka edhe prania
ose mosprania e elevacionit të segmentit ST. Të
sëmurët me elevacion të segmentit ST në më
shumë derivacione si dhe me vlerë më të lartë të
shumës së segmentit ST, kanë mortalitet më të
lartë, në veçanti, kur infarkti është anterior.3
Veçoritë e tjera elektrokardiografike që flasin
për prognozë të keqe janë: persistimi i
depresionit të segmentit ST qoftë me formë
horizontale ose me formë zbritëse, 9 dhëmbi Q
patologjik në më shumë derivacione, infarkti
inferior i shoqëruar me infarkt të ventrikulit të
djathtë,10 depresioni i segmentit ST në
derivacionet e përparme te të sëmurët me infarkt
inferior, 11 12
Në periudhën pas IAM, të sëmurët janë të
rrezikuar nga vdekja e papritur si pasojë e
aritimive malinje në periudhën prej 1 deri në 2
vite. 13
Përdoren disa metoda për stratifikimin e të
sëmurëve pas IAM-në lidhje me jostabilitetin
elektrik, të cilët hyjnë në grupin me rrezik të
lartë për vdekje të papritur:
- matja e dispersionit të intervalit QT
(QTd), monitorimi me Holter për gjetjen e
aritmive ventrikulare, testimi invaziv
elektrofiziologjik,14 regjistrimi i EKG-së së
mesatarizuar, të fragmentuar në zonën e
infarktuar) dhe matja e variabilitetit të
frekuencës kardiake ose vlerësimi i pamjaftueshmëri akute, të shkallëve të
15
sensitivitetit barorefleksiv.
103
Dispersioni i intervalit QT reflekton
ndryshueshmëri lokale të ripolarizimit
ventrikular. Rritja e heterogjenitetit të
ripolarizimit ventrikular favorizon shfaqjen e
aritmive malinje ventrikulare. Mënyra e matjes
së rritjes së dispersionit të ripolarizimit është
matja e dispersionit të QT.16 Në studimin e kryer
nga Ciolli A. me bp. (101 të sëmurë) është
analizuar dispersioni i intervalit QT te të sëmurët
me IAM dhe relacioni me aritmitë malinje
(TV/FV). Këta autorë kanë gjetur se dispersioni i
QT: (1) rritet gjatë IAM; (2) arrin maksimumin
në orët e hershme pas fillimit të simptomave; (3)
zvogëlohet te të sëmurët e trajtuar me
trombolitikë; (4) rritja shoqërohet me rritje të
aritmive ventrikulare. Konkluzione të njejta
parashtrojnë edhe autorët e tjerë. 17 Disa studime
kanë treguar, se rritja e dispersionit të QT
reflekton: aritmitë malinje dhe vdekjen e
papritur; 18 aritmitë të induktuara nga
medikamentet; 19 efikasitet të mjekimit të
aritmive;19 hipertrofi të ventrikulit të majtë;20
ishkemi të miokardit; 21 infarkt akut të
miokardit; 18 disbalans të elektroliteve;22
insuficiencë kongjestive kardiake; 23 sëmundje
valvulare 24 dhe toksicitet të shkaktuar nga
barnat.19 Këta të sëmurë kanë pasur rrezik më të
lartë për aritmi malinje dhe për vdekshmëri. Në
të gjtha këto raste QTd ka qenë parametër i mirë
vlerësues.
QËLLIMI I PUNIMIT
1. Analizimi i disa të dhënave demografike dhe i
faktorëve të tjerë si: gjinia, mosha, duhani,
lokalizimi i IAM, frekuenca kardiake dhe
tensioni arterial sistolik në ecurinë e sëmundjes
(IAM).
2. Përcaktimi i dallimeve të dispersionin të QT
dhe QTcd brenda nëngrupit të paracaktuar me
IAM dhe HTA dhe atij me IAM pa HTA.
MATERIALI DHE METODA
Janë analizuar të sëmurët të diagnostikuar me
IAM (KNS-10 shifra I21). Është bërë
analiza e 192 subjekteve nga të cilët 101 kanë
qenë me IAM, kurse 91 të shëndoshë, të cilët
kanë shërbyer si grup kontrolli. Në shqyrtim janë
marrë të dhënat demografike me qëllim testimi të
variacionit ndërmjet grupeve krahasuese si:
mosha, gjinia dhe sëmundjet e mëparshme
(hipertensioni arterial, diabeti melit dhe
dislipidemitë). Është analizuar dispersioni i
intervalit QT (QTd) në IAM i ndërlikuar me
ndryshme, të zemrës dhe QTd me hipertension
arterial krahasuar me ata pa HTA.
104 Praxis Medica 48-1; 102- 107

REZULTATET grupin e personave të shëndoshëve 62 vite

Në grupin me infarkt akut të miokardit (IAM) (61.87±10.26). Sa i përket moshës ndërmjet
kanë qenë 101 të sëmurë, nga të cilët 74 (73.27%) grupeve (grupit me IAM dhe grupit të shëndoshë)
meshkuj. Në grupin kontroll kanë qenë 91 të nuk ka pasur dallim sinjifikant në moshë (p>0.9)
shëndoshë nga të cilët meshkuj kanë qenë 37 (Tab.1-diagramet 1 dhe 2).
(40.66%). Mosha mesatare e të sëmurëve ka qenë
62 vite (62.05±10.52), ndërsa mosha mesatare në
Tab. 1. Të dhënat demografike të të ekzaminuarve
Grupi me IAM Grupi kontroll
p
n = 101 (%) n = 91 (%)
Të dhëna demografike
Gjinia§
Meshkuj (M) 74 (73.27) 37 (40.66)
0.0001
Femra (F) 27 (26.73) 54 (59.34)
Mosha
Mosha mesatare ± SD 62.05 ± 10.52 61.87 ± 10.26 0.9

Mosha mesatare ± SD: (M) 60.53 ± 10.79 62.11± 10.09

0.11
(F) 66.22 ± 8.63 61.70 ± 10.46
§ ChiTesti = 20.87, p < 0.0001; Ttesti = 0.12, p > 0.9; MEAN (M vs. F): Ttesti = 2.73, p <
0.007; MEAN ( M vs. F): Ttesti = 0.186, p >0.85; MEAN (IAM vs. GK dhe gjinisë): F = 2.03,
p > 0.11.

Në tab. 2 kemi prezantuar faktorët e rrezikut, 54%. Analiza e ecurisë së sëmundjes është
muret e përfshira dhe dekursin e sëmundjes te të bërë deri në numrin rendor 40 të të sëmurëve.
sëmurët me IAM. Pirja e duhanit si faktor Me exitus letalis kanë përfunduar 7/40
rreziku, ka qenë më e shprehura me 54.46%, (17.5%), sa kanë qenë edhe me shok
HTA 43.56%, diabeti melit 41.58%, kardiogjen. Me aritmi malinje (FV/TV) kanë
dislipidemia 18.81%, SIZ i mëparshëm 17.82%. qenë 4/40 (10%).
Përqindja e lokalizimit të infarktit te të sëmurët
me IAM ka qenë: anterior 59%, inferior 59%,
posterior 10%, lateral 55%, septal 56%, apikal
Tab. 2. IAM sipas faktorëve të rrezikut, murit të përfshirë
me zonë të infarktuar dhe sipas ecurisë
Grupi me IAM Kështu, rreziku relativ për vdekshmëri te
n = 101 (%)
gjinia femërore ka qenë 110% më i lartë
Historia
krahasuar me gjininë mashkullore (RR=1.1),
Diabet melit 42 (41.58)
me rritje të rrezikut relativ për vdekje për 10%
HTA 44 (43.56) kur i sëmuri ka qenë i gjinisë femërore
Dislipidemi 19 (18.81) (RRR=-0.10).
Duhan 55 (54.46) Mosha ka paraqitur një faktor të rëndësishëm,
SIZ i mëparshëm 18 (17.82) me ndikim sinjifikant në shkallën e
Si faktor rreziku duhani ka qenë më së tepërmi vdekshmërisë. Përpjesa e rrezikut ka qenë
prezent në grupin me ex. letalis me 15/21 2.41, (OR=3.25, 95% CI=1.1 deri 9.3) Rreziku
(71.43%), DM 13 (61.9%), HTA 11 (52.38%), relativ për vdekshmëri është rritur për 141%
dislipidemi 3 (14.29%). kur mosha e të sëmurit ka qenë mbi 70 vj.
Në mënyrë të veçantë kemi analizuar ndikimin e (RRR=-1.41).
faktorëve të rrezikut në shkallën e Diabeti melit ka shtuar vdekshmërinë –
vdekshmërisë. Shkalla e rrezikut për përfundim përpjesa e rrezikut është vlerësuar në 2.28, me
fatal të IAM ka qenë më e lartë te gjinia shtim të rrezikut relativ prej 128% (Tab.3).
femërore (OR=1.12, 95% CI: 0.4 deri 3.4).
 L. Kamberi: PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT 105

Tab. 3. Ndikimi i faktorëve të rrezikut në shkallën e vdekshmërisë

Faktorët e
rrezikut për
vdekshmëri RR RRR ARR AR(%) OR (95% CI)
Gjinia (F vs. M) 1.1 -0.10 -0.02 8.78 1.12 (0.4 - 3.4)
Mosha > 70 vj. 2.41 -1.41 -0.22 58.44 3.25 (1.1 - 9.3)
DM 2.28 -1.28 -0.17 56.19 2.86 (1.0 - 7.9)
HTA 1.43 -0.43 -0.07 29.82 1.57 (0.6 - 4.2)
SIZ i mëparshëm 1.15 -0.15 -0.03 13.33 1.20 (0.4 - 3.6)
Lokalizimi i infarktit
ANT vs. Inf 3.89 0.74 0.23 23.47 5.23
RR = Risk Ratio, RRR = Relativ Risk Reduction, ARR = Absolut Risk Reduction, AR% =
Atributiv Risk, OR = Odds Ratio, CI = Confidence Interval.
K r a h a s im i i të Q T d i të s ë m u r ë v e m e IA M :
m e H T A d h e p a H T A

1 3 0

p = 0 .7 0 7
1 2 0

1 1 0
QTd +/+Dev. St.

1 0 0

9 0

8 0

7 0

6 0

5 0
4 2 4 4 4 6 4 8 5 0 5 2 5 4 5 6 5 8

n u m ri i të s ë m u rë v e
n r m e IA M d h e H T A k ra h a s u a r n r. m e IA M p a H T A

K r a h a s im i i g r . m e IA M :
m e H T A d h e E x d h e m e H T A q ë k a m b ije tu a r

1 4 0

p = 0 .3 7 8
1 2 0
QTd+/-Dev.St.

1 0 0

8 0

6 0

4 0
5 1 0 1 5 2 0 2 5 3 0 3 5

X D a ta
G ru p e t: H T A m e E x k ra h a s u a m e H T A q ë k a m b ije t u a r

Tab. nr. 4. Të dhënat tabelare e diagr. të mësipërm.

Nr QTd St.dev p
HTA PO 44 89.3 34.1 0.707
JO 57 86.8 32.3

Insuficienca akute kardiake e vlerësuar me shkallën Killip 1 deri 4 ka treguar dallim

josinjifikant në mes K1-K2; K1-K3 por, dallimi ka qenë sinjifikant në mes K1-K4.
 106 Praxis Medica 48-1; 102- 107

Tab. nr. 5. Të dhënat tabelare e të

dhënave të mësipërme
nr QTd St.Dev.
Killip 1 59 93.4 32.1
2 20 84 36.1
3 7 85.4 20.6
4 15 72.4 33.8

DISKUTIMI 1.1, me reduktim relativ të rrezikut për -0.10 dhe

Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA)
afërsisht 1.5 mil. njerëz vuajnë nga IAM në vit.
Edhe pse përqindja e vdekjes nga IAM ka rënë
për 30% në dekadën e fundit, prapëseprapë IAM
mbetet patologji fatale për rreth 1/3 e të
sëmurëve.1
Në Njësinë Koronare të Klinikës Interne në
periudhën njëvjeçare (janar-dhjetor 2001) janë
hospitalizuar 343 të sëmurë me IAM, nga të
cilët kanë vdekur 66 (19.25%).
Autorët Bueno H me bp. dhe Toefler me bp dhe
autorë të tjerë konstatojnë se disa faktorë
demografikë janë indikatorë të prognozës së
keqe gjatë IAM ku përfshihen gjinia femërore
dhe mosha e shtyer mbi 70 vjet. 2 3 Kjo
vërtetohet edhe nga analiza e materialit tonë, ku
konstatohet se rreziku relativ për vdekshmëri, në
rast se i sëmuri është i gjinisë femërore, është
odds ratio=1.12 që tregon se gjinia femërore per
se paraqet faktor që ndjeshëm shton
vdekshmërinë.
Mosha e shtyer mbi 70 vjet është faktor edhe më
i madh rreziku me rrezik relativ prej 2.41 me
reduktim relativ të rrezikut prej -1.41 dhe me
odds ratio prej 3.25.
Diabeti melit, te të sëmurët me IAM, raportohet
se rritë vdekshmërinë për 3 deri 4 herë. 4 5 6
Analiza e materialit të marrë në shqyrtim ka
treguar se diabeti melit ka shtuar rrezikun relativ
për 2.28 me OR=2.86.
Analiza e materialit tonë ka treguar se
dispersioni i intervalit QT (QTd) në rastin e IAM
nuk ka treguar dallim sinjifikant te grupi me
hipertension arterial krahasuar ma ata pa
hipertension arterial si dhe brenda atyre me HTA
 L. Kamberi: PARASHIKIMI I VDEKSHMËRISË NË INFARKTIN AKUT 107

që kanë mbijetuar krahasuar me ata që nuk kanë
mbijetuar.
Po ashtu dispersioni i QT nuk ka qenë
sinjifikant te të sëmurët me IAM pa insuficiencë
akute kardiake krahasuar me ata me insuficiencë
të lehtë kardiake dhe të mesme por, sinjifikanca
ka qenë e ndjeshme në mes të grupit me IAM pa
insuficiencë kardiake krahasuar me ata me
insuficiencë të shprehur- Killip 4.

LITERATURA
1. American Heart Association: Heart and Stroke Facts: 1996Statistical Supplement. Dallas, American Heart
Association, 1996, pp. 1-23.
2. Bueno, H., Almazan, A., Lopez-Sendon, J. L.,et al: Influence of sex on the short-term outcome of elderly
patients with a first acute myocardial infarction. Circulation 92:1133, 1995.
3. Fibrinolytic Therapy Trialists (FTT) Collaborative Group: Indications for fibrinolytic therapy in suspected acute
myocardial infarction: Collaborative overview of early mortality and major morbidity results from all randomised
trials of more than 1000 patients. Lancet 343:311, 1994.
4. Stone, P. H., Muller, J. E., Hartwell, T., et al.: The effect of diabetes mellitus on prognosis and serial left
ventricular function after acute myocardial infarction: Contribution of both coronary disease and diastolic left
ventricular dysfunction to the adverse prognosis. J. Am. Coll. Cardiol. 14:49, 1989.
5. DeBusk, R. F., Kraemer, H. C., and Nash, E.: Stepwise risk stratification soon after acute myocardial infarction.
Am. J. Cardiol. 52:1161, 1983.
6. Smith, J. W., Marcus, F. I., Serokman, R., et al.: Prognosis of patients with diabetes mellitus after acute
myocardial infarction. Am. J. Cardiol. 54:718, 1984.
7. Rennert, G., Saltz-Rennerts, H., Wanderman, K., et al.: Size of acute myocardial infarcts in patients with
diabetes mellitus. Am. J. Cardiol. 55:1629, 1985.
8. Gwilt, D. J. G., Petri, M., Lewis, P. W., et al.: Myocardial infarct size and mortality in diabetic patients. Br.
Heart J. 54:466, 1985.
9. Bates, E. R., Clemmensen, P. M., Califf, R. M., et al.: Precordial ST segment depression predicts a worse
prognosis in inferior infarction despite reperfusion therapy: The Thrombolysis and Angioplasty in Myocardial
Infarction (TAMI) Study Group. J. Am. Coll. Cardiol. 16:1538, 1990.
10. Kinch, J. W., and Ryan, T. J.: Right ventricular infarction. N. Engl. J. Med. 330:1211, 1994.
11. Mukharji, J., Murray, S., Lewis, S. E., et al.: Is anterior ST depression with acute transmural inferior infarction
due to posterior infarction? J. Am. Coll. Cardiol. 4:28, 1984.
12. Wong, C. K., Freedman, S. B., Bautovich, G., et al.: Mechanism and significance of precordial ST-segment
depression during inferior wall acute myocardial infarction associated with severe narrowing of the dominant right
coronary artery. Am. J. Cardiol. 71:1025, 1993.
13. Moss, A. J., Davis, H. T., DeCamilla, J., et al.: Ventricular ectopic beats and their relation to sudden and
nonsudden cardiac death after myocardial infarction. Circulation 60:998, 1979.
14. Richards, D. A., Byth, K., Ross, D. L., et al.: What is the best predictor of spontaneous ventricular tachycardia
and sudden death after myocardial infarction? Circulation 83:756, 1991
15. McClements, B. M., Adgey, A. A.: Value of signal-averaged electrocardiography, radionuclide
ventriculography, Holter monitoring and clinical variables for prediction of arrhythmic events in survivors of acute
myocardial infarction in the thrombolytic era. J. Am. Coll. Cardiol. 21:1419, 1993.
16. Ciolli A, Di Lorenzo M, Bevilacqua U, Lo sardo G, tripi M, Fidati R, Palamara A. QT dispersion and early risk
during acute myocardial infarction. G Ital Cardiol 1999 Dec; 29(12): 1438-44
17. Paventi S, Bevilacqua U, Parafati MA, Di Luzio E, Rossi F, Pellicioni PR. QT dispersion and early arrhythmic
risk during acute myocardial infarction. Angiology 1999 Mar;50(3):209-15.
18. Perkiomaki JS, Koistinen MJ, Yli-Mayry S, Huikuri HV. Dispersion of QT interval in patients with and
without susceptibility to ventricular tachyarrhthmias after previous myocardial infarction. J Am Coll Cardiol
1995;26:174-179.
19. van de Loo A, Klingenheben T, Hohnloser SH. Amiodarone therapy after sotalol-induced torsadespointes:
prolonged QT interval and QT dispersion in differentiation of pro-arrhythmic effects Zeitschrift fur Kardiologie
1994;83:887-890.
20. Buja G, Miorelli M, Turrini P, Melacini P, Nava A. Comparison of QT dispersion in hypertrophic
cardiomyopathy between patients with and without ventricular arrhythmias and sudden death. Am J Cardiol
1993;72:973-976.
21. Zareba W, Moss AJ, Le Cessie S. Dispersion of ventricular repolarization and arrhythmic cardiac death in
coronary artery disease. Am J Cardiol 1994;74:550-553
22. Yelamanchi VP, Molnar J, Ranade V, Somberg JC. Influence of electrolit abnormalities on interlead variability
of ventricular repolarization times in 12-lead ECG. Am J Ther 2001;8:117-122.
23. Barr CS, Naas A, Freeman M, Lang CC, Struthers AD. QT dispersion and sudden unexpected deat in chronic
heart failure. Lancet 1994; 343:327-329.
24. Tieleman RG, Crijns HJ, Wiesfeld AC, Posma J, Hamer HP, Lie KI. Increased dispersion of refractoiness in
the absence of QT prolongation in patients with mitral valve prolapse and ventricular arrhythmias. Br Heart J
1995; 73:37-40.
 108 Praxis Medica 48-1; 108-110
OSTEOMA OSTEOIDE SI TUMOR BENINJ I ESHTRAVE
S. Sllamniku, A. Pustina, C. Bytyçi, F. Morina, B. Ibrahimi, A. Tolaj, D. Xhigoli
Klinika Ortopedike e Fakultetit të Mjekësisë në Prishtinë
ABSTRAKTI
Osteoid osteoma si tumor beninj përbën 11-12%
të të gjithë tumoreve beninje të eshtrave. Përbëhet
prej nidusit i cili është me diametër deri 10 mm
dhe indit ashtëror sklerotik që e rrethon.
Simptomë karakteristike është dhimbja
persistente e cila keqësohet gjatë natës. Trajtohet
në mënyrë konservative dhe kirurgjike. Qëllim i
këtij punimi është të tregojë për rëndësinë e
intervenimit kirurgjik përkatës. Janë përfshirë 22
pacientë të trajtuar në Klinikën Ortopedike të
Fakultetit të Mjekësisë në Prishtinë në periudhën
janar 2002 dhjetor 2004. Prej tyre 13 (59.09%)
janë meshkuj, kurse 9 (40.09%) janë femra të
moshës 1.5 deri 49 vjeç. Të gjithë pacientët pas
intervenimit kirurgjik me bllok resekcion dhe
kyretazhë kanë pasur tërheqje të dhembjes përveç
njërit te i cili është reintervenuar për shkak të
mosënjanimit parësor të plotë të nidusit.
Intervenimi përkatës kirurgjik me largimin e
nidusit trajton definitivisht Osteoid osteomën.
Flajët bosht: Osteoid osteoma, trajtimi kirurgjik,
nidusi
HYRJE
Osteoid osteoma është tumor beninj dhe përmban
nidusin me diametër më të vogël se
1 cm të rrethuar prej indit të dendur ashtëror
sklerotik. Paraqitet në 11 – 12 % të rasteve të të
gjitha tumoreve beninje të eshtrave. Meshkujt
janë të atakuar më shpesh se femrat dhe atë në
raportin 2 : 1. Kurse shumica e të sëmurëve janë
nën moshën 30 vjeçare (1, 2). Simptomë
karakteristike e sëmundjes është dhimbja e
mërzitshme e cila keqësohet gjatë natës. Kjo
dhimbje mendohet të jetë për shkak të lirimit të
prostaglandineve që krijohen në nidus (2). Edema
dhe rritja e ndjeshmërisë janë po ashtu prezente,
kurse skuqja dhe temperatura e rritur lokale nuk
janë karakteristike. Analizat laboratorike të
gjakut si dhe ato të urinës janë normale. Në
pamje makroskopike nidusi ka ngjyrë të kuqe dhe
i rrethuar me asht të dendur të bardhë të krijuar
prej disa kanaleve, osteoblasteve dhe shtresave të
holla të osteoidit. Në shumicën e rasteve janë të
lokalizuara në metafizë dhe diafizë të eshtrave të
gjata ( 73%), boshtit kurrizor (14%), dhe
shuplakës e shputës (12%) (6). Zakonisht
paraqiten në korteks, kanal medular ose në
rajonin subperiostal. Diagnostikimi i osteoid
osteomës bëhet përmes testit të Aspirinës ,
Praxis Medica 48-1; 108-110
SUMMARY
Osteoid osteoma as benign tumor accounts 11-
12% of all benign bone tumors. It contents nidus
less than 10 mm in diameter surrounded by
sclerotic bone tissue. The characteristic symptom
is persistent pain which make worse night.
Treatment is conservative and surgical. Tha aim
of this paper is to show importance of adequate
surgical treatment. There are included 22 patients
treated in orthopedic departement of Prishtina
medical school in period from January 2002 to
December 2004. Amongst them, males are 13
(59.09%) and females 9 (40.9%). They range
from 1.5 to 49 years. All patients after surgical
intervention with block resection and curretage
had withdrawal of pain except one who had
reintervention because of primarily failed nidus
complete excision. Surgical adequate intervention
with nidus removal definitevely medicate osteoid
osteoma.
Key words: Osteoid osteoma, surgical treatment,
nidus
radiografisë native, tomografisë së
kompjuterizuar (CT), rezonancës magnetike
(MRI), scintigrafisë së eshtrave, ultrazërit me anë
të Doplerit (ECHO Doppler) dhe angiografisë
(10). Në diagnozë diferenciale bëjnë pjesë:
osteoblastoma, osteoma, abscesi i Brodit,
osteomieliti sklerotizans, sarcoma Ewing,
Sëmundja e Perthesit, nekroza avaskulare,
metastazat ashtërore, limfoma, cistat
aneurizmatike, stres frakturat , artriti infektiv,
sinoviti jospecifik ( tek osteoid osteoma
intraartikulare) dhe sifilizi (2, 4). Trajtimi i
osteoid osteomës bëhet në mënyrë konservative
me anë të Aspirinës ose analgjetikëve josteroidë
për një periudhë 2 – 4 vjet derisa nidusi plotësisht
të osifikohet (mënjanon intervenimin kirurgjik),
mënjanimit kirurgjik të nidusit me anë të bllok
reseksionit dhe kiretazhës, radioterapisë
perkutane përmes temperaturës 90º për 60
minuta. Gjetja e nidusit mund të lehtësohet në
mënyrë intraoperative me marrje të tetraciklineve
4 mg/kg 4 herë në ditë, 2 ditë para operimit si
dhe përdorim të llambës fluorescente (2, 3, 4, 5,
6, 7, 8, 9. 10, 11).
S. Sllamniku: OSTEOMA OSTEOIDE SI TUMOR BENINJ I ESHTRAVE
QËLLIMI
Qëllim i këtij punimi është të tregojë për
rëndësinë e intervenimit kirurgjik përkatës me
mënjanim të nidusit ashtu që të mos kemi recidiv
të sëmundjes.
Tabela 1. Lokalizimi i osteoid osteomës
Lokalizimi Tibia Femuri
Metafiza 7(31.81 %) 6(27.27%)
Diafiza 2(9.09 %) - 1(4.54 %)
Gjithsej 9(40.9 %) 6(27.27 %)
Simptomë kryesore e këtyre pacientëve ka qenë
dhembja gjatë ditës e ndonjëherë e keqësuar edhe
gjatë natës. Trajtimi është bërë përmes
Foto 1. Largimi i nidusit përmes intervenimit
kirurgjik
Të gjithë të sëmurët pas intervenimit kirurgjik
janë trajtuar me mosngarkesë, ngarkesë të
pjesshme ose kufizim të aktiviteteve për 2 – 6
javë. Te asnjë rast nuk është përdorur grafti
ashtëror ose fiksimi i brendshëm. Diagnostikimi
është bërë përmes testit të Aspirinës, radiografisë
dhe tomografisë së kompjuterizuar (CT)
REZULTATET
Bllok resekcioni ashtëror është përdorur për të
trajtuar 16 të sëmurë ose 72.72 % dhe kiretimi i
ashtit sklerotik rrethues me mënjanim të nidusit te
6 të sëmurë ose 27.27 %. Një i sëmurë ka pasur
reintervenim për shkak se fillimisht ka dështuar
mënjanimi i plotë i nidusit. Te ky rast gjatë
intervenimit kirurgjik kemi menduar se kemi të
bëjmë me osteomielit sklerotizans. Te një pacient
kemi pasur rezultat të ekzaminimit
109
MATERIALI DHE METODAT
Në këtë punim janë përfshirë 22 të sëmurë të
trajtuar në Klinikën Ortopedike të Qendrës
Klinike Universitare të Prishtinës në periudhën
janar 2002 dhjetor 2004. Prej tyre meshkuj kanë
qenë 13 ose 59.09 % dhe femra 9 ose 40.9 % të
moshës prej 1.5 deri 49 vjeç, me lokalizim në
eshtra të ndryshëm (Tbl. 1.).
Humerusi Fibula Gjithsej
3(13.63 %) 3(13.63 %) 19(86.36 %)
- 3(13.63 %)
4(18.18 %) 3(13.63%) 22(100 %)
intervenimit kirurgjik, bllok reseksionit ashtëror
dhe kiretimit në anestezi të përgjithshme (Foto 1.
dhe Tbl. 2.).
Tabela 2. Trajtimi kirurgjik i Osteoid osteomës
Kiretimi Blok resekcioni Gjithsej
ashtëror
6 (27.27 %) 16 (72.72 %) 22 (100 %)
histopatologjik të gabuar në favor të Sarkomës
Ewing. Te të gjithë pacientët e tjerë kemi pasur
tërheqje të dhembjes, duke përfshirë edhe rastin
ku kemi kryer riintervenimin kirurgjik.
DISKUTIMI
Ky tumor përbën rreth 5 % të të gjitha
tumoreve parësore të eshtrave. Incidenca më
e lartë është në dekadën e dytë. Sipas
literaturës lokalizimi më i shpeshtë është në
pjesën proksimale të femurit, kurse në këtë
punim është në pjesën proksimale të tibies.
Nëse lokalizimi është afër nyjës mund të
paraqitet edema dhe shtangimi i nyjës.
Dhembja e cila si veçori e këtij tumori
shpeshherë gjatë natës keqësohet, por me
marrjen e salicilateve zvogëlohet (testi i
Aspirinës është pozitiv). Ka disa raportime të
paraqitjes së osteoid osteomës pa dhembje
(2). Te fëmijët mund të paraqitet mbërritja
dhe defomitetet këndore të eshtrave. Nuk
janë shënuar raste të transformimit malinj të
këtij tumori. Kurse janë raportuar raste të
rralla të paraqitjes së sërishme edhe pas
ekscizionit komplet të këtij tumori (1, 11).
Gjatë viteve kemi pasur rritje të numrit të të
sëmurëve gjë që është paraqitur në grafikun
1.
 2 Praxis Medica 48-1; 108-110

moshës 1.5, 3 dhe 49 vjeç të cilët përshkruhen

Grafiku 1. Numri i pacientëve gjatë iteve rrallë në literature (7).

PËRFUNDIM

10
2004 1. Intervenimi kirurgjik përkatës me
mënjanim të nidusit përfundimisht e
Vitet

2003 shëron osteoid osteomën,

7

2. Lokalizimi i nidusit gjatë intervenimit

kirurgjik është i domosdoshëm,
2002 3. Aplikimi i graftit ashtëror dhe fiksimi i
5

brendshëm pas intervenimit kirurgjik nuk

Numri është i domosdoshëm,
4. Dhembja si simptomë karakteristike pas
Nën moshën 30 vjeçare kanë qenë 80 % të të mënjanimit të nidusit humbet.
sëmurëve, kurse raporti i meshkujve ndaj femrave 5. Bllok reseksioni ashtëror ka qenë metodë
ka qenë 1.5 : 1 që përputhet me të dhënat e e zgjedhur operative,
literaturës. Të trajtuar kemi pasur pacientë të 6. Tumori më së paku është lokalizuar në
diafizën e eshtrave.

LITERATURA
1. A. H. Crenshaw. Campbell’s Operative Orthopedics, ninth edition, St louis: The C.V. Mosby
Company, 2003; 754 - 6
2. Harry B Skinner. Current diagnosis & treatment in Orthopedics, second edition. New York:
Lange medical books / Mc Graw Hill, 2000; 260 – 1
3. JA Black, RK Levick, and WJ Sharrard. Osteoid osteoma and benign osteoblastoma in
childhood. Arch. Dis. Child., Jun 1979; 54: 459 - 464.
4. Bremer R et al. Benign bone tumors in the growth years – osteoid osteoma and
osteoblastoma. Orthopade. German.1995 Feb; 24 (1): 24 – 8
5. Goldberg VM, Jacobs B. Osteoid osteoma of the hip in children. Clin Orthop Relat Res. 1975
Jan – Feb; (106): 41 – 7
6. Greenspan A. Benign bone forming lesions: osteoma, osteoid osteoma and osteoblastoma.
Clinical, imaging, pathologic and differential considerations. Skeletal radiol. 1993 Oct; 2
2(7): 485 – 500
7. Thiagarajan P et al. Oseoid osteoma in a three – year- old child – a case report. Ann Acad
med Singapore. 1996 Sep; 25 (5): 769 – 70
8. Davidson RS et al. Nondiaphyseal osteoid osteomas in the pediatric patient. Clin Orthop
Relat Res. 1989 Jun; (243): 230 – 4
9. Bhat I et al. Unusual presentation of osteoid osteoma mimicking osteomyelitis in a 27 month
old infant. Ped Radiol. 2003 Jun: 33 (6): 425 –8
10. Thompson GH et al. Magnetic resonance imaging of an osteoid osteoma
of the proximal femur: a potentially confusing appearance. J Ped Orth.
1990 Nov – Dec; 10 (6): 800 – 4
11 Pikoulas C et al. Unusually located osteoid osteomas. Eur J Radiol. 1995
Jul; 20 (2) : 120 - 5
12. Walker AP. The presenation, diagnosis and treatment of cervical osteoid osteoma. Postgrad
Med J. 1980 Oct; 56 (660): 724 -9
Praxis Medica 48-1; 111-115
STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ PARACETAMOLIT NЁ DY FORMULIME
TЁ NDRYSHME NЁ TRAJTЁ SHURUPI
B. Abdullahu
Fakulteti i Mjekësisë, Dega e Farmacisë, Universiteti i Prishtinës
REZIME
Në këtë punim kemi prezantuar rezultatet
eksprimentale për qëndrueshmërinë e been gain on the study of stability of
paracetamolit në formulime të ndryshme në
trajtë shurupi. Kampionet e shurupit të
paracetamolit në përqendrim 2,5%
(125mg/5ml) u ruajtën në temperaturë të
mjedisit për një periudhë gjashtë mujore dhe u
mbikëqyrën me kujdes ndryshimet e
mundshme organoleptike (për ngjyrë, erë,
kristalizim sheqeri, etj). Ndërsa menjëherë pas
përgatitjes dhe në intervale një mujore u
përcaktua përmbajtja e paracetamolit më anën
e metodës spektrofotometrike. Kampionet e
shurupit nuk patën ndryshime organoleptike,
ndërsa përmbajtja e paracetamolit të analizuar
është plotësisht brenda kërkesave që
parashtron literatura farmaceutike zyrtare
(EP, USP, BP).
Fjalët bosht: paracetamoli, qëndrueshmëria,
spektrofotometria,.
HYRJE
• Paracetamoli është rrjedhës i para-
aminofenolit dhe në këtë grup bëjnë pjesë
barna që janë përdorë gjerësisht dhe për një
kohë të gjatë si analgjetikë dhe antipiretikë
siç janë p.sh. Acetanilidi dhe Fenacetina,
por që prej vitesh janë hequr nga
përdorimi për shkak se japin efekte të
shumta anësore.
• Paracetamoli (N-acetil-p-aminofenoli) është
përdorur për herë të parë në mjekësi nga
Von Mering me 1893. Megjithatë ai fitoi
MATERIALI DHE METODAT
Për realizimin e studimit tonë janë marrë në
përdorim lëndë të para (paracetamol dhe lëndë
ndihmëse), të cilat i përmbushin kërkesat e
literaturës zyrtare të specialitetit (EP, BP, USP).
111
Praxis Medica 48-1; 111-115
ABSTRACT
In this work activity experimental results have
paracetamol in different formulation in form of
syrup. Samples of paracetamol syrup with
concentration 2.5% (125mg/5ml) has been
stored in environmental temperature for period
of 6 (six month) and observed with caution for
organoleptic possible changes (changes in
color, smell, sugar crystallization etc).
Whereas, immediately after the preparation and
in the intervals of one month content of
paracetamolit has been determined with
spectrophotometric method. Samples of syrup
did not had any organoleptic changes, whereas
content of analyzed paracetmol it’s fully under
the requirements applied from official
pharmaceutical literature (EP, USP, BP).
Key words: paracetamol, stability,
spectrophotometry.
popullaritet vetëm në vitin 1949, pasi u
zbulua se përbënte metabolitin kryesor
veprues, si të acetanilidit, ashtu edhe të
fenacetinës.
• Sinteza e paracetamolit trajtohet në tekstin
tashmë klasik, të dy autorëve gjermanë A.
Kleeman dhe J. Engel me titull:
Pharmazeutische Wirkstoffe, Stuttgart 1988
[16].
Analiza e paracetamolit dhe produktit
përfundimtar (shurupit) është bërë me metodën
spektrofotometrike, në zonën ultra-vjollce (UV).
112 B. Abdullahu: STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ PARACETAMOLIT

REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE vetëm dy prej tyre, që i menduam si më të

Nga 6 (gjashtë) formulime të hulumtuara në përshtatshmet nga çdo pikëpamje dhe që jepen
literaturën e specialitetit, ne eksperimentuam më poshtë në (formulimet 1 dhe 2).

Formulimi 1.
Paracetamol 25 g Formulimi 2.
Glicerine 200g Paracetamol 25 g
Propilenglikol 100 g Alkool 357 mL
Alkool 100 g Sorbitol 100 g
Nipagine 0.9 g
Glicerine (85%) 450 g
Nipazol 0.1 g
Fosfat natriumi monobazik 15 g Nipagine 0.8 g
(NaH2PO42H2O) Nipazol 0.2 g
Fosfat natriumi bibazik 2.5 g Sakarinate natriumi 0.2 g
(Na2HPO4) Ujë i distiluar deri ne 1000 mL
Sheqer 300 g Paracetamol 25 g
Ujë i distiluar deri në 1000 mL

• Mostrat e shurupit të paracetamolit 2.5% • Ekzaminimi i kujdesshëm i të dy

(125mg/ 5mL) të përgatitura nga ana
jonë, sipas dy formulimeve të mësipërme
(Formulimi 1 dhe 2) janë analizuar për sa
i përket ndryshimit të veçorive
organoleptike (ndryshimet e mundshme të
ngjyrës, erës, tejdukshmërisë, fundërrimit
etj.) si dhe qëndrueshmërisë kimike (ulja
e përmbajtjes së paracetamolit).
• Të dy mostrat e shurupit të paracetamolit
2.5% i kemi ndjekur gati çdo ditë për sa i
përket ndryshimit të veçorive
organoleptike, ndërsa në intervale mujore
është analizuar përmbajtja e paracetamolit.
mostrave të shurupit për një periudhë 6
mujore tregoi se në to nuk u vërejt asnjë
ndryshim i veçorive organoleptike.
Rezultatet e analizave për përmbajtjen e
paracetamolit në dy formulimet e
ndryshme (1 dhe 2), menjëherë pas
përgatitjes dhe në intervale mujore
paraqitet në pasqyrat e mëposhtme. Këto
rezultate përfaqësojnë mesataren
aritmetike të 3 përcaktimeve.

PASQYRA 1: „ Rezultatet e paraqitura në pasqyrën e

„ Rezultatet e përpunimit statistikor të të
dhënave për përmbajtjen e paracetamolit
(në përqindje), në dy formulime të
ndryshme të shurupit (2.5%) (menjëherë
pas përgatitjes).
mësipërme tregojnë se: përmbajtja e
paracetamolit në dy formulimet është
brenda normave të parashikuara, çka
tregon se janë respektuar me përpikëri të
dyja formulimet (1 dhe 2).

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) 24.78 24.88

Shmangia standarde (σ) 0.3545 0.478
Koefic. Variac. (CV%) 1.43 1.92

PASQYRA 2: përgatitjes dhe që paraqiten në pasqyrën 2,

„ Rezultatet e përpunimit statistikor të të tregon fare qartë se nuk ka asnjë për
dhënave për përmbajtjen e paracetamolit (në ndryshim të përmbajtjes së paracetamolit në
përqindje), në dy formulime të ndryshme të këto dy formulime.
shurupit (2.5%) (1muaj pas përgatitjes).
„ Përcaktimi i përmbajtjes së paracetamolit në
dy formulimet e ndryshme të shurupit
(formulimet 1 dhe 2), një muaj pas
Praxis Medica 48-1; 111-115 113

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) 25.05 25.02
Shmangia standarde (σ) 0.327 0.387
Koefic. Variac. (CV%) 1.306 1.546
PASQYRA 3: në dy formulime të ndryshme të shurupit
„ Rezultatet e përpunimit statistikor të të (25mg/mL) (2 muaj pas përgatitjes).
dhënave për përmbajtjen e paracetamolit,

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) 25.08 24.97

Shmangia standarde (σ) 0.285 0.497
Koefic. Variac. (CV%) 1.14 1.99

PASQYRA 4: në dy formulime të ndryshme të shurupit

„ Rezultatet e përpunimit statistikor të të (25mg/mL) (3 muaj pas përgatitjes).
dhënave për përmbajtjen e paracetamolit,

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) 24.98 25.015

Shmangia standarde (σ) 0.33 0.452
Koefic. Variac. (CV%) 1.33 1.81

PASQYRA 5:
„ Rezultatet e përpunimit statistikor të të në dy formulime të ndryshme të shurupit
dhënave për përmbajtjen e paracetamolit, (25mg/mL) (4 muaj pas përgatitjes).

Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) 25.078 25.081

Shmangia standarde (σ) 0.318 0.445
Koefic. Variac. (CV%) 1.27 1.77

PASQYRA 6:
• Rezultatet e përpunimit statistikor të të tregojnë se përmbajtja e lëndës vepruese
dhënave për përmbajtjen e paracetamolit, në (paracetamolit) nuk ka pësuar asnjë
dy formulime të ndryshme të shurupit ndryshim, çka tregon më së miri, se të dy
(25mg/mL) (5 muaj pas përgatitjes). formulimet e propozuara dhe të përgatitura
• Edhe rezultatet e përftuara nga përcaktimi nga ana jonë i përmbushin plotësisht
spektrofotometrik i paracetamolit në dy kërkesat e literaturës së specialitetit.
formulimet e ndryshme të shurupit
(25mg/ml), 2 muaj, 3 muaj, 4 muaj dhe 5
muaj pas përgatitjes dhe që paraqiten
përkatësisht në pasqyrat 3, 4, 5 dhe 6,
Treguesit statistikorë Formulimi 1 Formulimi 2

Mesatarja (X ) 25.075 24.89

Shmangia standarde (σ) 0.422 0.45
Koefic. Variac. (CV%) 1.68 1.803
114 B. Abdullahu: STUDIMI I QЁNDRUESHMЁRISЁ KIMIKE TЁ PARACETAMOLIT
PASQYRA 7:
„ Rezultatet e përpunimit statistikor të të
dhënave për përmbajtjen e paracetamolit, në
Treguesit statistikorë Formulimi 1
Mesatarja (X ) 25.063
Shmangia standarde (σ) 0.367
Koefic. Variac. (CV%) 1.464
„ Duke analizuar rezultatet e përmbajtjes së
paracetamolit në dy formulimet e ndryshme
të shurupit (25mg/mL; formulimet 1 dhe 2),
6 muaj pas përgatitjes arrijmë në
përfundimin se edhe pas kësaj periudhe
ruajtjeje, formulimet e propozuara dhe të
përgatitura nga ana jonë, nuk kanë ndonjë
ndryshim në përqendrimin e paracetamolit.
„ Është fakt i mirënjohur që përgatesat
industriale duhet të kenë afat ruajtjeje (afat
përdorimi, afat vlefshmërie) së paku 24
muaj, por afati kohor për këtë temë
magjistrature prej 6 muajsh është plotësisht i
mjaftueshëm për të krijuar një mendim për
qëndrueshmërinë e lëndëve vepruese në
përgatesat e ndryshme farmaceutike,
përkatësisht të paracetamolit në shurup.
„ Nga ana tjetër jemi të bindur se edhe pas
kalimit të afatit 6 mujor të ruajtjes,
përmbajtja e paracetamolit vështirë mund të
pësojë ulje. Veç kësaj dihet se edhe në qoftë
se përmbajtja e lëndës vepruese ulet me 10%
(arrin vlerën 90% të përmbajtjes fillestare,
apo të vlerës nominale të deklaruar në
etiketë) përgatesat farmaceutike
konsiderohen të qëndrueshme dhe
praktikisht të përdorshme [ 7 ]. Në rastin
tonë shurupi i paracetamolit mund të
konsiderohet i qëndrueshëm dhe
rrjedhimisht i lejuar ligjërisht për t’u
përdorur, edhe sikur përmbajtja e
paracetamolit të jetë jo 25mg/ml, por
22.5mg/mL.
PЁRFUNDIME
1. Kampionet e përgatitura u ruajtën në kushte
të përshtatshme, sipas rekomandimeve të
literaturës së specialitetit (EP, BP, USP).
dy formulime të ndryshme të shurupit
(25mg/mL) (6 muaj pas përgatitjes).
Formulimi 2
25.07
0.405
1.62
„ Për saktësinë e metodës analitike të zbatuar
nga ana jonë, veç vlerave të shmangies
standarde flasin edhe vlerat e njësuara të
koeficientit të variacionit të dhëna në
pasqyrat e mësipërme (pasqyrat 1,2,3,4,5,6
dhe 7). Dihet se ky tregues statistikor
(koeficienti i variacionit) vlerëson shkallën e
ndryshueshmërisë së vlerave të rezultateve
të analizës, në disa prova të përsëritura. Sa
më e vogël të jetë vlera e tij, aq më i vogël
është edhe ndryshimi i rezultateve të
analizës të përsëritur në disa mostra paralele,
pra aq më të besueshme janë edhe këto
rezultate [ 9, 18, 22 ]. Në rastin tonë ky
koeficient luhatet nga 1.14% deri në 1.68%,
me një vlerë mesatare 1,374%.
„ Siç shihet vlera e këtij koeficienti është
relativisht e vogël, çka do të thotë se
ndryshueshmëria e rezultateve të analizës
nga një mostër në tjetrën është pothuajse e
papërfillshme.
„ Për sa u përket dy formulimeve të studiuara
nga ana jonë (formulimet 1 dhe 2)
mendojmë se formulimi 1 është më i
përshtatshëm për t’u zbatuar në praktikë,
sepse ka një kosto më të ulët se formulimi
tjetër, një pH të stabilizuar me anën e
sistemit buferik fosfatik (përzierje e fosfatit
monobazik me fosfatin bibazik) dhe një
shije mjaft të pëlqyeshme dhe pra të
pranueshme nga ana e fëmijëve.
2. Kampionet e shurupeve u ndoqën çdo ditë,
për 6 muaj për sa u përket ndryshimeve të
mundshme organoleptike (ngjyrë,
tejdukshmëri, erë, shije) dhe u analizuan për
sa i përket identifikimit të lëndës vepruese
dhe përcaktimit sasior të kësaj lënde,
Praxis Medica 48-1; 111-115 115

menjëherë pas përgatitjes dhe pastaj në
intervale mujore.
3. Paracetamoli në përgatesat tona (në shurup)
u identifikua dhe u përcaktua nga ana
sasiore sipas metodikave që përshkruhen në
literaturën farmaceutike zyrtare, duke bërë
përndryshimet e duhura.
4. Metoda spektrofotometrike e zbatuar nga
ana jonë për përcaktimin e përmbajtjes së
paracetamolit, në dy formulimet e ndryshme
të shurupit rezultoi precize, ashtu siç u
vërtetua edhe nga përpunimi i treguesve
statistikorë (shmangia standarde dhe
koeficienti i variacionit, të cilat
karakterizohen nga vlera mjaft të ulëta).
5. Shurupet e përgatitura sipas të dy
formulimeve rezultuan të qëndrueshme për
sa u përket veçorive organoleptike, të cilat
edhe me kalimin e kohës (të paktën 6 muaj)
nuk pësuan asnjë ndryshim.
6. Përmbajtja e paracetamolit në të dy
formulimet e shurupit të eksperimentuar nga
ana jonë, nuk pësoi asnjë përndryshim edhe
pas një afati kohor ruajtjeje prej 6 muajsh,
çka tregon se këto dy formulime janë të
përshtatshme për t’u zbatuar në praktikën
farmaceutike të përgatitjes së formave
farmaceutike.
7. Nga dy formulimet e eksperimentuara nga
ana jonë, mendojmë se formulimi 5 është më
i përshtatshëm për t’u zbatuar në praktikën e
përditshme, sepse ka një kosto më të ulët,
një pH të stabilizuar dhe një shije mjaft të
pëlqyeshme dhe rrjedhimisht të pranueshme
në praktikën pediatrike.

LITERATURA
1. Bennett, D.R. et al.: “General Analgesics” në Drug Evaluations, 6th ed. W.B. Saunders
Company 1986, f.73.
2. British Pharmacopoeia 2001, f.341.
3. Durrësi S: Komunikim personal. Prishtinë, shtator 2003.
4. Dhimitri, R.: Statistika matematike në kimi, Tiranë 1980, f.95.
5. European Pharmacopeia 1997, f.1141.
6. Farmacopea Ufficiale della Republica Italiana XI, 2001, f.1001.
7. Farmacopea Romana ed. X-A. Editura Medicala 1993, f.372, 446, 728, 801, 832, 834.
8. Koshy, K,T., Lach, J.L.: J.Pharm. Sci., 1961, 50(2), 113 – 115, cituar nga The
Pharmaceutical Codex (Lund, W.ed). The Pharmaceutical Press 1994, f. 989.
9. Kume, K.: Metodat e statistikës matematike në zootekni. Tiranë 1977, f.108.
10. Martindale. The Complete Drug Reference. 32nd ed. The Pharmaceutical Press 1999,
f.72.
11. Massart, D. et al.: Evaluation and Optimization of Laboratory Methods and Analytical
Procedure. New York 1978, f.58.
12. United (The) States Pharmacopoeia XXIV, 2000, f.49.
 116 Praxis Medica 48-1; 116-120
DILATIMI ME BALONËË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE
(Prezantim rasti)
B. Gjikolli, B. Haxhihasanoviq, F. Dalagija, F. Gavrankapetanoviq, H. Ymeri, Xh. Bicaj, L. Lincender, E.
Osmani, V. Gashi, A. Bjorn, H. Klingenstierna.
ABSTRAKTI
Me 03.01.2005 për herë të parë në Kosovë, (në
Q.R.I.Z.) në Prishtinë u realizua një procedurë
radiologjike minimale invasive terapeutike e
trajtimit të ndryshimeve intra-arteriale pa intervenim
kirurgjik. Procedura u realizua në bashkëpunim me
ekspertë nga QKU në Sarajevë.
Pacientja 56 vjeçare, me diabet tipi 1, me ndryshime
gangrenoze në shputën e majtë. Ka dhembje në
qetësi në shputën e majtë, ndryshime të theksuara
aterosklerotike dhe kalcifikime në tërë vaskulaturën
e të dy gjymtyrëve të poshtme më shumë të shprehur
në anën e majtë deri në subokluzione si dhe të
shprehura në pjesën distale të aortës abdominale –
diagnostifikuar pesë ditë më parë me angjiografi
digjitale subtraksionale (ADS) diagnostike. Gjatë
procedurës intervente radiologjike është aritur
rekanalizimi subintimal i qëllimtë dhe dilatimi me
balonëë i arteries popliteale të majtë, dilatimi me
balonëë i subokluzionit dhe stenozave përgjatë
arteries femorale sipërfaqësore dhe asaj femorale të
përbashkët të majtë dhe është vendosur stenti i
vetëzgjerueshëm në arterien iliake të jashtme me
dimensione 9x60 mm. Zgjerimi me balonë në nivelet
e lartpërmendura është dashur të përsëritet disa herë
në mënyrë që të arrihet zgjerimi sa më i madh i
mundur i arterieve të trajtuara duke kontrolluar çdo
herë rezultatin me ADS kontrolluese. Intervenimet e
realizuara përmirësuan qarkullimin e gjakut në
këmbën e majtë pa pasur ndërlikime as gjatë e as pas
realizimit të procedurës.
Fjalët kyçe: rikanalizimi i qëllimtë subintimal,
dilatimi me balonë, stenti i vetëzgjerueshëm.
HYRJE
Sëmundjet stenotike-okluzive të enëve të gjakut të
ekstremiteteve janë patologji që në botë trajtohen në
radhë të parë me procedura jo-kirurgjike si
alternativë e trajtimit kirurgjik. Realizimi i këtyre
procedurave intervente radiologjike është
imperative, që duhet të arrihet sa më parë edhe në
Kosovë.
Me këtë prezantim rasti dëshirojmë të përshkruajmë
realizimin e parë të këtyre procedurave radiologjike
minimale invasive terapeutike në Kosovë,
procedurave të rekanalizimit, dilatimit me balonë
dhe vendosjes së stentit intra-arterial.
Ndryshimet në arteriet e ekstremiteteve të poshtme
janë problem i përditshëm dhe ateroskleroza është
njëri ndër shkaktarët kryesorë, që sjellë ndryshime
steno okluzive në enët e gjakut.
Ateroskleroza është sëmundje sistemike e cila
dëmton arteriet në të gjitha pjesët e trupit dhe nuk
Praxis Medica 48-1; 116-120
SUMMARY
On January 03, 2005 for the first time in Kosova (at
QRIZ Prishtinë) an complex minimally invasive
therapeutic radiological procedure was performed
during which intra-arterial changes are treated
without surgical procedure. Procedure realized in
cooperation with expert from KCU Sarajevo. Patient
56 years old, diabetes TYPE I, with gangrenous
changes in her left foot. Her complains are rest pain
in her left foot with expressed atherosclerotic
changes and heavy calcifications in the vasculature
of both legs more expressed in the left side up to
sub-occlusion, and changes in the distal abdominal
aorta, diagnosed five days ago with diagnostic
digital subtraction angiography (DSA) five days
earlier. During the interventional radiological
procedure, intentional subintimal recanalization and
balloon dilatation of left popliteal artery achieved,
balloon dilatation of sub-occlusion and stenosis
along the left femoral superficial artery and self-
expandable stent implantation with dimensions 9x60
mm in the left external iliac artery performed.
Because of heavy atherosclerotic changes balloon
dilatation of above mentioned levels had be repeated
several time in order to achieve if possible the
highest possible dilatation of treated arteries and all
times this was checked by control DSA. Those
performed procedures improved blood flow in the
left leg and there were no complications during and
after realization of the procedure.
Index terms: intentional subintimal recanalization,
balloon dilation, self-expandable stent.
shfaqet në vena, përveç nëse ato i ekspozohen
shtypjes dhe qarkullimit arterial për një periudhë
kohore më të gjatë. Faktorët e rrezikut për shfaqjen e
aterosklerozës përfshijnë faktorët gjenetikë dhe
ambientalë. Ekzistojnë një disa teori mbi shkaktarët,
duke përfshirë traumën intimale, përgjegjen
autoimune dhe infeksionin 1.
Radiologjia intervente nëpërmjet teknikës së
Seldinger-it është alternativë e mirë e procedurave
kirurgjike (1, 2, 3). Me vendosje të gëzhojës me
valvulë në arterien femorale është mundësuar të
hyhet me telat udhëheqës dhe kateterët me qëllim të
realizimit të procedurave radiologjike diagnostike
dhe atyre terapeutike të rekanalizimit, dilatimit me
balonë dhe stentimit (vendosja intra arteriale e gypit
me mure të formuara nga rrjeti i fijeve të nitinolit
ose çelikut).
Stentimi dhe dilatimi me balonë janë momentalisht
metodat jokirurgjike më të rëndësishme dhe më
B. Gjikolli. DILATIMI ME BALONË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE
shumë të përdorura në trajtimin e lezioneve
aterosklerotike të ekstremiteteve të poshtme 4.
Zhvillimi i stenteve, që nga përdorimi i tyre për herë
të parë nga ana e Dotter-it më 1969, ka rezultuar me
trajtimin e stenozave të kalcifikuara, lezioneve
ekscentrike dhe diseksioneve, që obstruojnë
qarkullimin e gjakut, dhe ka ndihmuar, në radhë të
parë, të përmirësohet teknika dhe suksesi klinik i
angjioplastikës perkutane 1. Lidhur me prognozën
afatgjate sidoqoftë, tromboza e sërishme e hershme
dhe hiperplazioni intimal stenozues vazhdojnë të
jenë faktorë kufizues. Rezultatet afatgjate të
vendosjes së stenteve në arteriet iliake janë vlerësuar
në disa studime si të kënaqshme.
Shfrytëzimi i kateterëve intraarterialë me balonë ka
mundësuar trajtimin e stenozave dhe subokuzioneve
të enëve të gjakut në të gjitha nivelet e tyre në
gjymtyrët e poshtme.
Vendosja e stentit bën presion kalues të zgjerimit të
murit të enës së gjakut, që aktivizon qelizat e
muskulaturës së lëmuar dhe qelizave endoteliale dhe
inicon një proces inflamator e proliferativ të
Fig. 1. (Seri e imazheve) Të gjeturat e ADS tregojnë
për ndryshime aterosklerotike në pjesën distale të
aortës abdominale dhe në të gjitha enët e
vizualizuara, të theksuara më shumë në anën e majtë.
Subkluzione në arterien iliake të jashtme (AIE) të
majtë, arterien e përbashkët femorale dhe në atë
sipërfaqësore të majtë me okluzion të arteries
popliteale të majtë dhe rikonstruktim të degëve
magjistrale në pjesën e tyre proksimale. Për shkak të
lëvizjeve të pakontrolluara të gjymtyrës së majtë të
pacientes nuk ka qenë i mundur vizualizimi i pjesëve
distale të enëve të nëngjurit të majtë dhe të shputës
përkundër shumë tentimesh. Kirurgu vaskular ka
rekomanduar të bëhet by passi iliako-femoro-
popliteal dhe amputimi i pjesës së shputës. Me
insistimin e familjarëve të pacientes dhe me
117
riparimit të enës. Proliferimi i shprehur i qelizave të
muskulaturës së lëmuar vaskulare dhe migrimi nëpër
hapësirat e rrjetës së stentit bashkë me formimin e
neointimës hiperplastike mund të sjellin ngushtimin
e sërishëm të lumenit të enës dhe restenozën e saj 1.
PREZANTIMI I RASTIT
Pacientja me diabetes melitus tip 1 ka amputuar
katër javë më parë gishtin e pestë të shputës së
majtë. Ka ndryshime gangrenoze në gishtin e tretë
dhe të katërt të të njejtës këmbë dhe dhembje në
qetësi. Nëpërmjet utratingullit me Doppler janë
gjetur ndryshime të theksuara aterosklerotike në
arterien iliake të jashtme të majtë (stenozë mbi
50%), mbyllje të arteries femorale sipërfaqësore të
majtë dhe është udhëzuar të bëjë angjiografinë
digjitale subtraksionale (ADS) diagnostike me
teknikën e Seldingerit.
Rezultatet e fituara me ADS vërtetuan diagnozën
udhëzuese dhe u vizualizuan ndryshimet në tërë
vaskulaturën e ekstremiteteve të poshtme të shprehur
amë shumë në anën e majtë.
aprovimin e vetë kirurgut vaskular u organizua të
tentohet trajtimi i ndryshimeve aterosklerotike të
gjetura me intevenim radiologjik minimal invasiv të
rikanalizimit, dilatimi me balonë dhe vendosje të
stentit në mënyrë që të përmirësohet qarkullimi i
gjakut dhe të ndihmohet të lehtësohet shërimi i
plagës pas amputimit të pjesës së shputës. Bashkë
me eksperten e ftuar nga Sarajeva u bënë përgatitjet
e duhura për realizimin e procedurës radiologjike
intervente terapeutike. U përdor qasja retrograde
përmes arteries femorale të djathtë, duke përdorur
teknikën e Seldingerit dhe gëzhojën me valvulë prej
6F (2.3). Pas vendosjes së kateterit në pjesën
proksimale të arteries iliake të përbashkët të majtë u
bë angjiografia e gjymtyrës së majtë. Fig. 2.
 118 Praxis Medica 48-1; 116-120

Fig. 2.

Suobkluzion i arteries iliake të jashtme majtas, Së pari u bë rikanalizimi i qëllimtë subintimal i

stenozë ne arterien femorale të përbashkët, atë
femorale sipërfaqësore dhe okluzion i plotë i arteries
popliteale në segmentin e saj mbi projeksionin e
hapësirës artikulare të gjurit.
arteries popliteale në tërë gjatësinë e saj deri në
trunkun tibioperoneal dhe e njëjta u zgjerua me
balonë 6x40 mm. Rezultati i fituar u vizualizua
menjëherë me mjet kontrasti. Fig. 3 (seri e
imazheve).

Fig. 3. (seri e 5 imazheve): Rikanalizimi i qëllimtë arteries femorale sipërfaqësore të majtë si dhe më
subintimal i arteries popliteale të majtë dhe zgjerimi proksimale, rezultatet e së cilave dilatime ishin
i saj me balonë kateter. Pastaj u zgjerua me balonë evidente menjëherë ( Fig. 4).
6x40mm edhe stenoza prej 1,5 mm e pjesës distale të

Fig. 4. Zgjerimi me balonë i arteries femorale sipërfaqësore të majtë në tërë gjatësinë e saj. U bë trajtimi me
balonë 8x40 mm i stenozës në arterien femorale të përbashkët të majtë.
 B. Gjikolli. DILATIMI ME BALONË DHE STENTIMI I ENËVE PERIFERIKE 119

(Fig. 5)
Fig. 5. Balonë dilatimi i arteries së përbashkët femorale me balonë kateter 8x40mm. Pastaj u vendos stenti i
vetëzgjerueshëm (self expandable) 9x60 mm, që pas aktivizimit të saj hap lumenin e saj vet 5 dhe u bë
zgjerimi shtesë i saj me balonë kateter. Pacientja pas arritjes së lumenit maksimal të stentit menjëherë ndjeu
se këmba i është ngrohur (Fig. 6).

Fig. 6. Vendosja e stentit të vetëzgjerueshëm që u dilatua shtesë me balonë për të fituar rezultatin e
menjëhershëm maksimal.
Për të vlerësuar rezultatin e fituar, u përsërit angjiografia dhe rezultati i procedurave të realizuara në
nivelet e lartpërmendura ishte i dukshëm ( Fig.7).
Fig. 7. Angiografia përfundimtare ku shihet lumen
i rregullt i arterit iliake të jashtme dhe asaj
femorale të përbashkët të majtë si rezultat i
stentimit dhe i dilatimit me balonë të realizuar.
Pas trajtimit të pacientes me procedurat e
lartshënuara, ajo është udhëzuar te kirurgu
vaskular ordinues për trajtimin e gishtave të
gangrenizuar bashkë me terapinë medikamentoze
të ordinuar nga ana e jonë. Kirurgu vaskular ka
vërtetuar gjatë kontrollit me Doppler ultrazë
përmirësimin e qarkullimit të gjakut në pjesët
distale të arterieve magjistrale të nëngjurit si
rezultat i procedurës intervente radiologjike
minimale invasive të realizuar, gjë që është
vërtetuar pas një jave gjatë trajtimit kirurgjik të
gishtave gangrenozë.
120 Praxis Medica 48-1; 116-120
PËRFUNDIM
Si përfundim nga përvoja jonë modeste në realizimin e
procedurave të këtilla në Qendrën Klinike të Universitetit
në Sarajevë, dhe me rastin e realizimit të rikanalizimit të
qëllimtë subintimal, dilatimit me balonë dhe të stentimit
të parë në Kosovë mund të themi se këto procedura janë:
• Të sigurta.
• Komfore për pacientin.
• Teknikisht të suksesshme.
• Me mundësi të fitohen menjëherë rezultatet e
procedurave të realizuara.
• Me mundësi t’u ndihmohet pacientëve që
operimet pasuese të shërohen më lehtë.
• Me nevojë shumë të shkurtër për rehabilitim
(6-24 orë).

LITERATURA
1. John A. Kaufman & Michael J. Lee, Vascular and interventional radiology, first edition,
Oregon, Mosby 2002, 1-26; 83-36; 407-38
2. Krishna Kandarpa & John E. Aruny, Handbook of interventional radiologic procedures, third
edition, New York, Lippincot Williams&Wilkins 2002, 1-2 6; 385-14
3. Sutton David and al. Textbook of radiology and imaging, volume1 and 2, sixth edition,
London, Churchill Livingstone reprinted 2000, 673-70
4. Herbert F. Lugmayr, Herman Holzer, Manfred Kastner, Harald Riedelsberger. Treatment of
Complex Arteriosclerotic Lesions with Nitinol Stents in the Superficial Femoral and Popliteal
Arteries: A Midterm Follow-up . Radiology 2002; 222: 37-43.
5. Stockel D, Pelton A, Duerg T. Self expanding nitinol stents: material and desing considerations.
Eur Radiology 2004 14: 292-301

Mirënjohje dhe falënderim

Këto procedura komplekse intervente radiologjike minimale invasive për herë të parë të realizuara
në Kosovë: rikanalizimi subintimal i qëllimtë, balonë dilatimi dhe stentimi i arterieve të gjymtyrës
së poshtme, i realizova në bashkëpunim me Dr. Besima Haxhihasanoviq, me përkrahjen e Prof. Dr.
Faruk Dallagija-s shef i Institutit të Radiologjisë në QKUS; Prof. Dr. Faris Gavrankapetanoviq-it,
drejtor gjeneral i QKU në Sarajevë, Bosnjë dhe Hercegovinë; Dr. Hans Klingenstierna dhe Dr. Àke
Bjorn nga Suedia, Organizatës Ndërkombëtare për Migrim (ONM-IOM)– zyret në Prishtinë dhe
Sarajevë si dhe Prof. Dr. Halit Ymeri-t katedra dhe Instituti i Radiologjisë, QKUK në Prishtinë.
 Praxis Medica 48-1: 121-123
PREVNTIMI I TIAMINË HIPOVITAMINOZËS (BERIBERIT INFANTIL) TE NJË RAST YNI
I DYSHUAR PËR KËTË SËMUNDJE
Prezantim rasti Praxis Medica 48-1: 121-123
Sh. Dukaj, A. Selmanaj, M.Bala, A.Dukaj
Ish. Dispanseri për mbrojtjen shëndetësore të nënës dhe fëmijës, Spitali Rajonal, Pejë.
REZYME
Tiaminë deficienca infantile(TDI) paraqitet tek
infantët e ushqyer me qumësht gjiri nga nënat me
vlera të ulëta të tiaminës dhe infantët e ushqyer
me sasi jopërkatëse të tiaminës. Simptomat
fillestare janë shpesh shumë të shpejta dhe
mortaliteti është i lartë, vdekja ndodh për disa
ditë pas shfaqjes së simptomave të para. E pa
trajtuar, gjithmonë është fatale. Qëllim i punimit
është prezantimi i TD te foshnja 6 muajshe, e
motra dhe nëna e tyre, ndoshta rasti i parë i
raportuar në Kosovë, sepse dyshimi në këtë
sëmundje dhe terapia e menjëhershme, shpëton
jetën. Fëmija EA, e lindur me 09.05.2005 në
Spitalin e Pejës, PL=3160 gr., fëmija i pestë nga
shtatzënësia e pestë, e ushqyer me gji, zhvillimi
psikomotorik i rregullt, AD profilaksa dhe
imunizimi i rregullt. Me datën 31.10.2005, në ora
16, në ambulancën e autores paraqitet nëna e
brengosur me EA. Nëna ankohet se fëmija qan,
është si në gjumë, nuk thithë mirë, i vjen të vjellë,
e prek veshin e djathtë. Sëmundja ka filluar të
njëjtën ditë. Në ekzaminim klinik dominon
hipotonia, mungesa e reflekseve, temperatura
normale, leukocitet e qeta. Dyshimi në TDI lindi
pas anamnezës së hollësishme për simptomat dhe
shkakun e vdekjes së fëmija tjetër të po kësaj
nëne. Po ashtu është marrë anamneza e saktë për
ushqyerjen e nënës dhe simptomat prezentë të TD
te nëna. Tek EA, me terapi filloi menjëherë. Për
çdo eventualitet shkroi një udhëzim spitalor me
diagnozë deskriptive-Hypotonia. Nuk pati nevojë
për hospitalizim. Përmirësimi ishte dramatik,
qysh në mëngjesin e ardhshëm. Me këtë e vërtetoi
diagnozën e dyshuar. Pas gjetjeve laboratorike,
konsultimit me internisten dhe neuropsikiatrin,
terapia me timinë dhe B complex është ordinar
edhe te nëna. Nëse TD ndodh te infantil me
ushqim gjiri, të dytë, nëna dhe fëmija, trajtohen
me timinë. Dështimi të konsiderohet diagnoza,
shpie te vdekja.
Fjalët kyçe:deficienca e tiaminës, Vitamina B1,
mortaliteti i lartë, trajtimi i lehtë.
HYRJE
TDI haset rrallë në ditët e sotme. Prezantimi tipik
klinik është përshkruar në Azi (10), ndërsa format
rudimentare janë vërejtur te foshnjat në Evropë(3).
121
SUMMARY
Infantile Thiamine Deficiency(TD) presentation
to infants breast-feed by woman having deficient
thiamine levels. The onset of the symptoms is
often very rapid and the mortality is very high,
death often occurs within a few days of the onset
of detected symptoms. Untreated, almost is fatal.
This studies aim is presentation of the TD to
infant 6 months-old, her sister and her mother,
maybe first reported case in Kosova, because
considering this disease and rapid therapy, saves
the life. Child EA, born on 09.05.2005 in
Hospital in Peja BW=3160 gr., fifth child from
fifth pregnancy breast-fead, good psychomotorik
develop, good AD profilax and immunization. On
31.10.2005, 16 o’clock, in authors ambulance
came the worried mother with EA. Mother
complains that the child cries, looks drowsy, has
anorexia, has nausea, and touches her right ear.
The disease started the same day. In clinical
examination dominates hypotonia, areflexia,
somnulentia, normal temperature, and normal
leucocytes. The suspicion for ITD came after
detailed anamnesis about symptoms and cause of
death of her sister. Also, the anamnesis of the
food diet of the mother was exactly taken and the
present symptoms for TD. She started rapidly
with therapy on the EA. She has signed the
documents to send the patient to Hospital with
descriptive diagnose-Hypotonia for every
eventuality. The hospitalization was not needed.
The improvement was so dramatic in the next
morning. The suspected diagnose was proven
with this improvement. After labs tests,
Internistic and Neuropsychiatric consult, the
therapy with thiamine and B complex, was
started to the mother too. If beriberi occurs in a
breastfeeding infant, both, the mother and child
should be treated with thiamine. Failure to
consider diagnosis, may lead to death.
Key words: thiamine deficiency, vitamin B1,
high mortality, easy treatment.
Klinika. Paraqitja është shpesh e papritur. Infanti,
shpesh në dukje normal, shfaq shkallë të ndryshme
opstipacioni, vjellje të rralla, qarje dhe parehati (5).
122 Sh. Dukaj: PREVENTIMI I TIAMINË HIPOVITAMINOZËS
Varësisht nga mosha,paraqitet në 3 forma
klinike(1,2,3,4,5,6,9,13):
1. Forma akute kardiake (pernicioze) haset
më tepër në moshën 1-3 muaj. Shenja e parë
shfaqet ngjashëm me kolike,fillon me
çjerrje,shqetësim,anoreksi dhe vjellje. Kjo
progredon në insuficiencë të zemrës (IZ), zbehje ,
cianozë, edema, dispne, takikardi, edemë
pulmonare, hepatomegali, oliguri. Fëmija vdes për
disa orë prej IZ, diagnoza e saktë rrallë caktohet.
Është raportuar që kjo formë përgjigjet
dramatikisht në dhënie të tiaminës.
2. Forma afonike, më shpesh në moshën 4-
6 muaj zëri i fëmijës ndryshon. Vaji është shumë
karakteristik, qan pa zë fare. E pa trajtuar,
progredon për disa ditë me shqetësim, edema,
dispne dhe vdekje.
3. Forma encefalitike, nganjëherë e quajtur
pseudomeningeale, më shpesh në moshën 6-12
muaj. Shprehet me apati, somnolencë, fontanelë të
fryer, opistotonus, konvulsione. Mund të përzihet
me të gjitha format e meningjitit dhe encefalitit.
Fëmijët më në moshë kanë simptoma të
ngjashme si adutët (6).
Çdo njëra nga këto forma mund të takohet
në gjendje të tjera që duhet përjashtuar!!
Defekti biokimik, përgjegjës për
manifestimet klinike, është i panjohur(9).
Diagnoza. Përcaktohet sipas anamnezës,
pasqyrës klinike, testit terapeutik dhe analizave
biokimike. Gjithmonë të merren të dhënat për
ushqimin e nënës. Për shkaqe praktike, vlerësimi
klinik pas dhënies së tiaminës, qëndron testi më i
mirë për deficiencë të tiaminës (1,2,8,9,11). Nëse
duhet konfirmimi laboratorik, matet aktiviteti i
transketolazës në Er, niveli i tiaminës, acidit
piruvik e laktik në gjak,niveli i tiaminës e
methylglyoksal në urinë, etj.
Trajtimi. Kur është TDI te fëmija me
ushqim gjiri,të dytë, nëna dhe fëmija, duhet të
trajtohen me timinë. Tek infantët me IZ,
konvulsione ose komë, jepet 25-100 mg timinë IV
shumë ngadalë, vazhdohet me 10 mg/IM/ditë për
një javë, dhe 3-5mg/ditë/PO për 6 javët e vijuese.
Sëmundjet e rënda te nëna trajtohen me 50-
100mg/IV si dozë goditëse dhe vazhdohet me doza
të njëjta si tek infanti, gjithmonë me B complex
vitamina të tjera (1,9,11,12). Terapia tjetër
mbështetëse dhe përmirësimi i ushqimit.
Tiamina (Vitamina B1) është praktikisht
jotoksike PO.E dhënë IV, në doza >400mg/d,
është raportuar të shkaktojë letargji, ataksi dhe
tonus të reduktuar të TGI(14).
Prognoza është e mirë kur intervenohet me
kohë.Mund të perzistojnë deficitet
neurologjike(6,11).
Parandalimi- përmirësimi i ushqimit të
nënës ose dhënia e 1,5mg/d tiaminë. Edhe pse doza e
rekomanduar për infantil 0,3-0.4 mg/d, nevojat
minimale,nga qumështi i gjirit, që prevenojnë TD
janë 0.17mg/d (5).
PREZANTIMI I RASTEVE
Fëmija EA e moshës 6 muajshe, sillet në
ambulancën time, me datën 31.10.2005 (protokolli
5209/05). Prezanton me simptomat e përmendura në
rezyme. Edhe pse nuk kishim konfirmim kimik tek
EA, prezantimi klinik karakteristik, mosha e fëmijës,
efekti i shpejtë jetëshpëtues i tiaminës deri në shërim
të plotë, e bënë diagnozën shumë të sigurt.
Për shkak të rëndësisë së AA (e motra e EA,
e lindur më 17.07.2003) për diagnostifikim të EA
dhe për shkaqe didaktike (mendoj se AA zhvilloi
pasqyrë tipike klinike për TDI), po i citoj më poshtë
simptomat dhe ecurinë e sëmundjes në bazë të
historisë së sëmundjes 92/2004, nga arkiva e QKUK
në Prishtinë. Fillimisht pranohet në Spitalin e Pejës
në gjendje prekomatoze, në stepor, me gjëmim, e
sëmurë pak orë përpara. Reflekset provokohen
vetëm me ngacmime të thella. Pas analizave rutine,
terapisë IV dhe ordinimit të klizmës, referohet për
QKUK. Me rastin e pranimit në klinikë, gjendja
është e njëjtë, gjëmon, hipotoni, afebrile, reagon në
ngacmime të thella, normo kardi, fontanela e
balonuar mbi kockë të kalvaries, bebëzat reagojnë në
dritë, frymëmarrja e ashpërsuar dyanshëm,
R=32/min, P=148/min, abdomeni i distenduar, mbi
nivelin e toraksit, i ndijshëm në palpim, pa edema,
me vetëdije të errët, e shqetësuar, shenjat
meningjeale negative. Pas disa orësh zhvillon
cianozë. Ditën tjetër, gjendja është ende e rëndë,
paraqiten edema në ekstremitetet e poshtme. Fare në
fund të ditës, ka jashtëqitje. Ditën e tretë është pa
vetëdije, mavijoset, zhvillon kriza të apnesë, cianoza
periorale, fontanela pulsative, jashtëqitje ujore. Ditën
e katërt zhvillon kriza të apnesë çdo një orë,
edematoze, fiton një kilogram në peshë, afebrile,
gjëmon, abdomeni tejet i distenduar, i ndijshëm në
palpim, qepari i rritur, dispne. Vdes ditën e pestë me
edema të gjeneralizuara, abdomeni i butë, mbi
nivelin e kraharorit, hepatomegali, edhe me dy kg
peshë më tepër. Prezantimi i analizave i tejkalon
suazat e këtij punimi.
Krahas EA, është ekzaminuar dhe trajtuar
edhe e ëma në konsultim me internisten dhe
neuropsikiatrin. SA, e lindur më 1970 ankohet për
lodhje, nervozë, kokëdhembje, pagjumësi, rrahje të
zemrës, harresë, për kohë të gjatë. Raporti
Praxis Medica 48-1: 121-123 123

internistik: Dg. Suspect Beriberi. Effusio 2. Gjetjet klinike te popullata e refugjatëve

pericardialis. Anaemia secondaria. Statusi
neurologjik (nga raporti i neuropsikiatrit):
reflekset miotatike më të gjalla, sensibiliteti i
vibracionit i ulur, tremor statik në duar, prova e
Rombergut pozitive me sy të mbyllur. Analizat
laboratorike në kufi të normales, përveç vlerave të
ulëta të Hgb. Të dhjetën ditë të terapisë (vetëm
timinë + B complex) vërehet përmirësim i
dukshëm.
DISKUTIMI
• Përmirësimi i EA në dhënie të tiaminës
është i shpejtë, në pajtim me të gjithë
autorët e cituar.
• Pasqyra e rëndë klinike tek infantili është
pasojë e vlerave të ulëta të tiaminës dhe
intoksikimit me produktet toksike nga
qumështi i nënës, për shkak të
metabolizmit të çrregulluar (TDI është
quajtur edhe “Intoksikim me qumësht
gjiri”)(5). Kjo për dy arsye madhore:
1. Përmirësimi i plotë i EA ndodhi kur
fillon terapia e nënës.
Karen(7,10).
• Një rast i vetëm i TD klinike, i hasur në
popullatë, reflekton problem në shëndetin e
popullatës dhe thërret për vlerësim.
• Pyetje për diskutim:
-A sëmuren nga TD fëmijët e nënave me
TD, që nuk ushqehen me qumësht gjiri?!
-A mund të jetë TDI shkak i vdekjes(bile për
disa) te Sindroma e vdekjes së papritur tek infantil
(SIDS)(10)?!
PËRFUNDIMI
• Te gjendjet e rënda akute tek infantët, që
nuk reagojnë në terapi konvencionale, të
konsiderohet TDI.
• Të avancohen praktikat prevenuese në
kujdesin shëndetësor të popullatës.
• Edukimi nutricional i popullatës.
• Të angazhohen të gjitha strukturat relevante
për përmirësimin e statusit nutricional të
popullatës.
Ruajtja dhe përparimi i shëndetit të fëmijës është
obligim moral e ligjor i shoqërisë sonë.

LITERATURA
1. Curran JS, Lewis AB: Vitamin Deficiencies and Excesses, in Nelson Textbook of Pediatrics,
16th ed. 2000, f. 179.
2. Gorjana Gjurić: Hipovitaminoze, vitaminske ovisnosti i hipovitaminoze, në D. Mardešić,
Pedijatrija, Zagreb, 2000, f.295-296.
3. Feder Raić, Ana Votava-Raić, Vitamini topljivi u vodi,në Lj. Zergollern, Pedijatria 2,1994, f.
977.
4. The Medical Algoritmus Project, Clinical Features of Infantile Thiamin Deficiency (Infantile
Beriberi), 2002.
5. Zita Weise Prinzo, Thiamin Deficiency and its prevention and control in major emergencies,
WHO/NHD, Geneva, 1999, f. 1-52.
6. Mike Goldon, Diagnosing Beriberi in Emergency situations, Aberdeen University, 2002.
7. Roger F. Butterworth, Maternal Thiamin deficiency still a problem in some World
Communities, Montreal, Canada, 2003.
8. Ginette V. Busschots, Beriberi(Thiamin Deficiency), University Michigen,2002.
9. L Arturo Batres, Beriberi, 2003.
10. Christina Luxemburger, Beri-beri: the major cause of infant mortality in Karen refugees,2003.
11. Sarah Pressman Lovingen, Disease-beriberi, Boston, 2002.
12. The Merck Manual, sec. 1, ch. 3, Thiamine Deficiency And Dependency, Merck and Co, INC,
2005.
13. Karen Ericson, Beriberi, Gale Encyclopedia of Medicine, Index B, 2002, by the Gale Group.
14. Joel B. Maron, Consenquences of altered mocronutrient status in: Goldman Benett, Cecil
Textbook of Medicine, 21th ed., 2000 f. 1173.
124 Praxis Medica 48-1; 124-126
TUMORET E RETROPERITONEUMIT
(Prezantim rasti)
P. Abrashi, I. Fazliu, S. Tmava, I. Zekaj, V. Rexhepi, R. Bajrami, A. Sharku, B. Sermaxhaj, A. Latifaj, M.
Hoxha, R. Karanezi, D. Kryeziu, F. Zyferi.
Klinika e Kirurgjisë, QKUK, Prishtinë.
REZYME
Tumoret parësore të hapësirës retroperitoneale
janë te rralla në materialin tone. Ato mund të
arrijnë përmasa të mëdha para se të japin
simptoma. Pacientët lajmërohen për shkak të
masës se madhe në abdomen, lodhjes, plogështisë,
dhimbjes së barkut dhe të shpinës. Në punim është
prezantuar pacienti 62 vjeçar me tumor gjigant të
retroperitoneumit i cili operohet tri herë në
klinikën tonë. Herën e parë lajmërohet për shkak
të masës se madhe abdominale, dhimbjes në bark
dhe shpinë, lodhjes dhe molisjes. Pas përpunimit
diagnostik bëhet eksplorimi kirurgjik dhe
ekscidimi komplet i masës gjigante
tumorale.(16,3KG Dg HP: Angiolipoma
borderline). Herën e dytë lajmërohet pas
pesëmbëdhjetë muajsh me një masë tumorale të
vendosur retroumbilikal dhe me simptoma më të
pakta. Bëhet përpunimi diagnostik dhe eksplorimi
kirurgjik i suksesshëm, eksidimi i tumorit
retroperitoneal nga muri i aortës (3,4 KG ). Herën
e tretë pacienti lajmërohet pas dhjetë muajsh me
një masë tumorale në regj. Ileocekal. Eksplorimi
kirurgjik rezulton me një ekscidim komplet të
masës tumorale. (1,2kg Dg. HP Fibromyoma).
Fjalët kyçe: Retroperitoneumi, tumoret, indet e
buta
HYRJE
Tumoret e retroperitoneumit janë të rralla dhe
paraqesin varitet të llojeve me tretman dhe
prognozë të ndryshme ( 1% ne numrin e tumoreve
në materialin tonë, 2 raste në 100 000 banorë
SHBA (1,3,12). Tumoret beninje dhe malinje të
retroperitoneumit fillojnë nga indet pavarësisht
nga organet retroperitoneale siç janë pankreasi,
veshkat, mbiveshkoret, enët e mëdha të gjakut,
nervat etj(4,11). Ato mund të kenë origjinë nga
ektoderma, mezoderma apo të jenë të tipit me
qeliza te përziera. Për shkak të ndërtimit specifik
të anatomisë së retroperitoneumit neoplazmat e
këtij lokacioni mund të mbërrijnë përmasa të
mëdha deri të japin simptomat e para(2,5,8).
Pacienti mund te ketë fillimisht ndjenjën e
rëndësisë, fryrjes dhe lodhjes e pastaj dhimbjes së
barkut, shpinës, molisjes, simptomave
gastrointestinale, simptomave gjenitourinare,
Praxis Medica 48-1; 124-126
SUMMARY
Primary retroperitoneal tumors are rare
neoplasms. They can develop at a large size
before any symptoms occur. Patients may
present initially with a history of an enlarging
mass in the abdomen, weakness, abdominal pain
and backache. We are presenting a 62 years old
patient with a giant retroperitoneal tumor. He
was operated three times in the Surgical
Department. First time the patient arrives
because of the enlarged abdominal mass,
stomach and back ache, weakness and fatigue.
After the diagnostic treatment, mayor surgical
exploration is made and also the complete
excision of the tumor mass (16,3KG Dg HP
Angiolipoma borderline). The second time he
comes back after fifteen months with a tumor
mass retroumbilikaly firmed and fewer
symptoms. Diagnostically treatment is made and
a successful surgical exploration, tumor excision
from retroperitoneum the aorta wall. (3, 4 Kg)
The third time the patient comes after ten
months with a tumor mass in the Ileocekal
region. Surgical exploration results in a
complete excision on the tumor mass (1, 2 Kg
Dg. Hp Fibromyoma).
Key words: Retroperitoneum, tumors, soft
tissues
etheve etj (4,13). Ekzaminimi fizik në shumicën e
rasteve tregon masë të madhe abdominale.
Diagnoza e tumoreve retroperitoneale din të jetë
e vështirë pasi që simptomat janë produkt i
presionit qe bën masa tumorale ne indet përreth.
Ekzaminimet e ndryshme radiologjike pa dhe
me kontrast mund të tregojnë dislokimin e
organeve të ndryshme, por jo gjithmonë edhe
masën tumorale. Tomografia e kompjuterizuar
dhe rezonanca magnetike mund të japin
përgjigjen përfundimtare(2,5,8). Ndërtimi
histologjik është veçoria kryesore e cila
determinon prognozën. Tumoret mund të jenë
solide, cistike apo të kombinuara. Ngjyra e
tumorit mund të ndërrojë prej të bardhës
(fibroma) në të verdhë (lipoma) apo në të kuqe
(sarcoma) etj, varësisht nga indet qe
mbizotërojnë. Ato mund të jenë të vetme apo
multiple, mund të peshojnë edhe deri në 18kg
P. Abrashi: TUMORET E RETROPERITONEUMIT
(1,3,10). Tretmani duhet të jetë operativ me
përgatitjet paraprake të pacientit (pastrimi
mekanik dhe përgatitja me antibiotikë e traktit
gastrointestinal nëse bëhet resekcioni i ndonjë
segmenti).
PREZANTIMI I RASTIT
Prezantohet pacienti mashkull (H. B.) 62 vjeçar
Nr i hist. 5658 me një masë të madhe në abdomen,
me dhimbje barku dhe shpine, vjellje të
kohëpaskohshme plogështi dhe lodhje të theksuar.
Në anamnezë ka rreth një vit që ka filluar t’i rritet
barku, por nuk ka pasur pengesa te mëdha për të
cilat do të kërkonte ndihmën e mjekut. Pacientit i
Tumori nuk i përkiste asnjë organi retroperitoneal, por
për shkak të masës së madhe gjatë operimit ekzistonte
mundësia e lëndimit të ndonjë prej organeve apo enëve
të mëdha të gjakut. Më sukses është eksidua komplet
masa tumorale e cila peshonte 16,3 kg.
Rezultati histopatologjik erdhi: Angiolipoma
borderline. Pas pesëmbëdhjetë muajsh pacienti
125
bëhen përgatitjet përkatëse preoperatore
(ekzaminimet komplete laboratorike,
rëntgenologjike dhe tomografia e
kompjuterizuar) dhe pasi diagnostikohet tumori
i madh i retroperitoneumit, pacienti operohet.
Më prerje mediale dhe prerje ndihmëse prej
umbilikusit djathtas hapet hapësira
retroperitoneale dhe largohet tumori masiv
solid, i cili kishte përfshirë të gjithë hapësirën
retroperitoneale. Tumori ishte me ngjyre të kuqe
në të verdhë i përberë nga katër lobuse te lidhura
mes veti.
hospitalizohet (Nr i hist. 8218) për shkak të një mase
tumorale të lokalizuar retroumbilikal me madhësi të
kokës se fëmijës dhe simptoma të njëjta si herën e
parë . Pacientit i bëhen përgatitjet preoperatore
përkatëse dhe me ekzaminim US dhe CT
diagnostikohet një formacion tumoral retroperitoneal
pjesërisht solid,pjesërisht cistik në afërsi të aortës.
Me prerje mediale hapet muri abdominal dhe pastaj
hapësira retroperitoneale. Gjendet një tumor
126 Praxis Medica 48-1; 124-126

pjesërisht solid dhe .pjesërisht cistik i cili ishte i ngjitur
për murin e aortës. Gjatë eksidimit të masës tumorale
shkaktohet një lezion i vogël i aortës i cili mbyllet pa
problem. Tumori i eksiduar peshonte 3,4 kg dhe për
shkaqe teknike nuk na kthehet rezultati histopatologjik.
I njëjti pacient na lajmërohet dhe hospitalizohet (Nr. i
hist,6640)pas dhjetë muajsh me një tjetër masë
tumorale ketë herë në regjionin ileocekal të përcjella
me dhimbje barku, shpine dhe dhimbje në këmbën e
djathtë. Përsëri i nënshtrohet përgatitjeve përkatëse
preoperatore. Në ekzaminimin US dhe CT gjendet
një masë tumorale solide e retroperitoneumit. Me
prerje pararektale të djathtë hapet muri abdominal dhe
pastaj retroperitoneumi ku na paraqitet masa tumorale
me ngjyre hiri e cila eksidohet në tërësi. Tumori i
eksiduar peshonte 1,2 kg rezultati histopatologjik
erdhi: fibromioma.
DISKUTIMI
Neoplazmat parësore të retroperitoneumit janë grup i
tumoreve beninje dhe malinje të cilat fillojnë nga indet
e kësaj hapësire, por jo nga organet retroperitoneale si
pankreasi, veshkat, gjëndrat mbiveshkore, enët e mëdha
të gjakut, nervat etj. Sarkomat janë tumoret më të
shpeshta të këtij regjioni 43%, pastaj limfomat 23%,
tumoret beninje 11%, tumoret e padiferencuara 11%,
karcinomat 8%, tumoret embrionale 4% (1,3,7,9)etj.
Radiacioni terapeutik dhe kontakti me disa agjentë
kimikë si vinil kloridi dhe torium dioksidi etj mund të
provokojnë paraqitjen e tumoreve retroperitoneale. Disa
sëmundje si Gardner Sy. Pastaj retinoblastoma
familiare, neurofibromatoza, Li-Frauman Sy janë të
shoqëruara me tumore malinje apo beninje të
retroperitoneumit (5,11,12,13). Diagnostikimi i saktë
është sfidë për radiolog pasi që duhet ta precizojnë
lokalizimin, ta determinojnë invadimin në organet e
tjera dhe t’i përshkruajnë specifikat patologjike të
cilat `cilat do t’i ndihmojnë ekipit kirurgjik të bëj
planin operativ dhe të zgjedhë qasjen përkatëse
varësisht prej rastit. Pas tretmanit kirurgjik të gjitha
tumoret malinje duhet të trajtohen me radioterapi dhe
kimioterapi(6,14,15).
Zgjatja e jetës varet nga disa faktorë si radikaliteti i
operimit, tipi i tumorit, diagnostifikimi i hershem
etj.
PËRFUNDIMI
Tumoret e retroperitoneumit kanë llojllojshmëri në
paraqitjen e tyre. Në materialin tonë, në rastin e
prezantuar dhe literaturën botërore të shfrytëzuar
shohim se shumica e rasteve diagnostifikohen vonë
apo gjatë operimit. Simptomatologjia e pakët në
fillim të sëmundjes dhe mosprania e dhimbjes e bënë
që shumica e pacientëve të lajmërohen vonë. Në 39%
të rasteve tumori diagnostikohet intraoperativ.
Prandaj te simptomat e lartpërmendura sado të pakta
të jenë preferohen ekzaminimet rëntgenologjike si
pyelografia retrograde intravenoze dhe pasazhi i
zorrëve ku shihet qartë dislokimi i organeve
intraabdominale, ultrasonografia, angiografia,
tomografia e kompjuterizuar e abdomenit me
kontrast oral dhe intravenoz CT helike, rezonanca
magnetike
(me imazhe tridimenzionale dhe ekzaminimi me
galiumin si kontrast), komponentët specifikë të
tumoreve si alfa-fetoproteini, CEA, CA 19-9, beta-
h CG , aspirimi paracentik etj. në mënyrë që të
arrijmë te diagnoza e saktë dhe intervenimi kirurgjik
me kohë.

LITERATURA:
1. Ackerman I.V. Peritoneum and retroperitoneum, related structures in Rosai. Surgical pathology 7th ed. St. Louis
Mosby 1989 cha.26
2. Barker CD Brown JJ; MR imaging on the retroperitoneum. Top. magn Imagin 1995
3. PinsonCW, Re Mine SG Long term result seal tumors Arch. Surg.124:1168 1989
4. Nakashima J ,Ueno M ,Nakamura K Department of Urology University School of Medicine Tokyo Japan 1977 Int. J
Urol.
5. Vlasov PV, Kotlarov PM Complex radiation diagnosis of retroperitoneum tm and tumor like states Moskow esearch
nst. Diagn. and Surgery Cl. Hospital Moscow
6. Mizuki Nishino,Katsumi Hajakawa, Manabu Minami, Akira Yamamoto,Hiroyuki Ueda and Kosho Takasu Primary
Retroperitoneal Neoplasms CT and MR Imaging Finfings with Anatomic and Pathologic Diagnostic Clues Tokyo
February 2002
7. De Vita VT, Hellman S, Rosenberg SA Cancer: Principles and practice anal. 3th ed Philadelphia Lippincott 1989
8. Cohen RH, Dumnick NR The retrop. Computed tomography and magnetic resonance 3th ed St. Luis Mosby 1994
9. C.W. Pinston S. G.Re Mine W.S. Fletcher and Depart. Of Surgery Oregon Health sc Univers. Portland
10. Ali Nawaz Khan Except from liposarcoma soft tissue London 1999
11. Haime Abc,Tahni Tani Masashi Kaduma Retroper. Germ cell tm Case report Frst Dep. Surgery Tokyo Japan 2003
12. Jeffry h.Peters ,Tom De Meester Principles of surgery 7th ed
13. Nyhus l, Baker R, Fischer J Mastery of surgery 3th ed Univers. Of Illinois Chicago 1997
14. Krugly M, Emanuel B, Smallberg W, Veiga Retroperitoneal xantogranuloma S Mount Sinai Hosp.Chicago8Illinois
2004
15. Dede M, Yagci G, Cemal M, Gorkulu S Retrop. Benign schwannoma :Report of three cases and analysis of
Clinical-Radiological findings Gulhane Military Ac. Ancara Turkey 2003.
 Praxis Medica 48-1: 127-120
ERCP DHE LAPAROSKOPIA SI METODA TE KOMBINUARA NE ZGJIDHJEN E PROBLEMIT
TE KOLECISTOKOLEDOKOLITIAZES
(prezantim rasti)
Y. Aliu, S. Tmava, B. Kelmendi, B. Bicaj, I. Fazliu. Klinika e Kirurgjisë. QKUK-Prishtinë
REZYME
Ikteri obstruktiv është gjendje alarmante në kirurgji që
kërkon qasje serioze dhe zgjidhje përkatëse pasi që
shoqërohet me ndërlikime serioze që përkeqësojnë
gjendjen e përgjithshme të organizmit. ERCP sot zen
vend me rëndësi në zgjedhjen e koledokolitiazës dhe
mundëson që me aparaturë të sofistikuar të behët
ndërhyrja ‘për viam naturalis’. Qëllim i punimit është
të prezantohet e sëmura NN tek e cila me anën e ERCP
është intervenuar në kanalet biliare për shkak të ikterit
obstriktiv. Më ketë rast është arritur largimi i gurëve
në rrugët biliare si dhe është bërë dekomprimi i pemës
biliopankreatike. Pas intervenimit, që nga momenti i
evitimit të shkakut filloi rrjedhja e bilës dhe
normalizimi dalëngadalë i vlerave të bilirubinës. Një
jave pas tërheqjes së zverdhjes dhe normalizimit të
analizave biokimike e sëmura i nënshtrohet
kolecistektomisë laparoskopike për shkak te gurëve në
tëmth. Ky rast edhe një herë dokumenton rëndësinë e
përdorimit të metodave bashkëkohëse endokirurgjike
në zgjedhjen e rasteve te ndërlikuara. Kjo metodë për
pos që mundëson shërim më të shpejtë me incizione
minimale, po ashtu rehabilitimi post operator është
shumë më i shkurtër se të intervenimi konvencional.
Fjalët kyçe: ERCP, Laparoskopia,
kolecistokoledokolitiaza
HYRJE
Kolelitiaza është padyshim sëmundja më e shpeshtë
kirurgjike e traktit hepatobiliar. Gurët në fshikëzën e
tëmthit janë formacione anormale të formuara të cilat
më rrallë janë prezent në kanalet ekstrahepatike ose
ato intrahepatike. Edhe pse në Kosovë nuk ka të dhëna
të sakta lidhur me frekuencën e pranisë së gurëve në
fshikëzën e tëmthit, duhet llogaritur se çdo e dhjeta
femër dhe çdo i njëzeti mashkull vuajnë nga kjo
patologji (2). Prevalenca e kolelitiazës varet nga
shumë faktorë duke përfshirë racën, etnicitetin, seksin,
problemet shëndetësore, fertiliteti dhe ushqyshmerinë
jo racionale. Në SHBA, rreth 20 milion njerëz (10-20
% të adultëve)vuajnë nga gurët biliar. Çdo vit 1-3% të
njerëzve i zhvillohen gurët dhe rreth1-3% të njerëzve
vuajnë nga kolelitiaza simptomatike. Hispaniket
Amerikan janë më të rrezikuarit nga
kolecistokoledokolitiaza. Në një studim Italian, 20%
të femrave kanë konkremente biliare, ndërsa vetëm
14% të meshkujve vuajnë nga kjo patologji. Në një
studim tjetër Danez, shpeshtësia e kolelitiazës në
grup-moshën 30 vjeçare ishte 1.8% për meshkuj dhe
4.8% për femra. Ndërsa shpeshtësia e kolelitiazës në
grup-moshën 60 vjeçe ishte 12.9% për meshkuj dhe
127
Praxis Medica 48-1:127-129
SUMMARY
Obstructive icterus is surgical emergency which
need urgent and adequate solution. This
pathology very often is associated with severe
complications and which influenced direct in the
outcome of patients. ERCP today is the best way
to solve choledocholythiasis, and also with this
method is possible to solve the problem with “per
viam naturale”. The aim of this study is to present
patient NN where with ERCP was intervene in
billiary tree to remove gallstones. With this act
we remove gallstones with decomprimation of
the biliaropancreatic tree. One week later in same
patient was done laparoscopic cholecystectomy.
This case is good example how to solve
complicated problems with new endosurgical
methods. ERCP combined with laparoscopy,
contrary to classical laparotomy, give possibility
with minimal incisions to remove gallstones. In
the same time recovery and post surgical
rehabilitation are shorter compared with
conventional intervention.
Key words: ERCP, Laparoscopy,
Cholecystochodelodocholythiasis.
22.4% për femra. Rreth 5-10% të popullatës në
SHBA konsiderohen të jenë të rrezikuar nga
formimi i konkrementeve në fshikëzën e tëmthit
(1). Në 15% të njerëzve me kolelitiaze zhvillohen
gurët edhe në kanalet ekstrahepatike.
Deri më 1987 kolecista largohej në mënyrë klasike
kurë për herë të parë behët e mundur largimi i saj
me laparoskop, ndërsa ERCP si metodë më e
avancuar mundësohet me 1968.
128 Y. Aliu: ERCP DHE LAPAROSKOPIA SI METODA TE KOMBINUARA
PREZANTIMI I RASTIT
Në mes të majit të vitit 2005, pranohet pacientja NN e
lindur me 1954 e cila tre muaj më herët ishte e
planifikuar për kolecistektomi laparoskopike. Tri javë
më herët e sëmura kishte filluar të ankohej në mundim,
në vjellje, prurit lëkuror dhe në zverdhje të lëkurës
dhe sklerave si dhe kohë pas kohe kishte episode të
etheve. Pasi që të e sëmura behët Ultrazëri i barkut
konstatohen gurët në koledok. Vlerat e SE, bilirubinës,
fosfatazës alkaline dhe kolinesterazës ishin të larta.
Pas ekzaminimit klinik dhe analizës së rezultateve
laboratorike të sëmurës i preferohet paraprakisht
ekzaminim endoskopik (ERCP) për të vërtetuar
diagnozën, më që rast në imazhin radiologjik
verifikohen dy konkremente në koledok të cilat në të
njëjtën kohë largohen. E sëmura është evaluar për një
vit dhe nuk kishte asnjë ankesë. Kjo metodë për herë të
parë te kjo e sëmurë është realizuar në Klinikën e
Kirurgjisë, QKUK në maj të vitit 2005.

METODA E PUNËS
Pas përgatitjes së pacientit duke i plasuar në vijën
venoze infuzionin, paraprakisht i ordinuam midazolam
për premedikim për të seduar, si dhe spazmolitik
(buskopan amp). Pastaj pacientes i vendosëm puls
oksimetrin për të mbikëqyrur çrregullimet eventuale
kardiorespiratore. Pacienten e vendosëm në pozitë të
shtrirë barkas në anën e majtë. Pas anestezionit
orofaringeal me 10% Xylocain spray futëm
fiberduodenoskopin. Pasi arritjes deri te pylori me pas
disa manipulime hymë në pjesën descendente te
duodenit për te vizualizuar papillën e cila u gjind
përballe pjesës optike nën këndin 90o në raport me
endoskopin. Pas disa manipulimeve me kanulë
kanuluam papillen e Vaterit dhe përmes se njëjtës
injektuam 7ml kontrast OMNIPAQUE. Duke e
përcjellë me kujdes kalimin e kontrastit nëpër kanalet
ekstrahepatike prezantuam kompletë pemën biliare. Në
pjesën e koledokut hasëm në pengesë të kalimit të DISKUTIMI
kontrastit dhe në monitor në imazhin radiologjik u Zanafilla e ekzaminimeve endoskopike daton herët
prezantua defekti në mbushje që fliste për prani të që nga mjeku arab Abulkasim në shekullin e IX i
gurëve në koledok. Pasi vërtetuam këtë bëmë cili duke shfrytëzuar rrezet e dritës së dëbuar bëri
papillotominë, të cilën e bëmë në drejtim të orës 11. dizajnimin e instrumentit për ekzaminimin e
Vendosëm sondën e tipit Dormie me të cilën larguam laringut. Fillimi i mbarë i hulumtimeve dhe
konkrementet duke i nxjerrë në duoden. Edhe një herë zbulimeve epokale mundësoi që më 1929 Heinz
verifikuam kalueshmërinë e rrugëve intra dhe Kalk të fillon aplikimin e laparoskopisë
ekstrahepatike duke injektuar një sasi kontrasti. Kur u diagnostike. Kalk bëri publikimet e tij të para të
siguruam se nuk ka ndonjë rest kalkulus atëherë laparoskopisë diagnostike duke marrë mostrat për
procedurën e përfunduam, me sukses (2). Një javë pas biopsi nga mëlçia, dhe erdhi në përfundim se
realizimit të ERCP-së, vendosëm që të bëjmë laparoskopia diagnostike është një standard i artë
kolëcistektomin laparoskopike për shkak të pranisë së minimal invasive. Me futjen e ERCP në përdorim
konkrementeve edhe në fshikëzën e tëmthit, e cila fillon një epokë e re e endoskopisë intervente
mundëson largimin e fshikëzës së tëmthit përmes katër përmes së cilës bëhet diagnostikimi dhe intervenimi
incisioneve të vogla. E tërë procedura mund të zgjasë endoskopik. Kjo procedurë i lehtëson punën si
15-60 minuta dhe kjo varet nga stadi i inflamacionit kirurgut po ashtu edhe pacientit.
1,3,5.
. Kolecistokoledokolitiaza përpara është realizuar me
prerje klasike, më që rast rehabilitimi pasoperatorë
 Praxis Medica 48-1: 127-120
ishte i gjate, plaga ishte e madhe si dhe shpenzimet e
mjekimit të larta. Në rastet me ikter të theksuar dhe
çrregullim të faktorëve të koagulimit, që e kanë
rrezikuar të sëmurin ku qasja klasike kishte kufizime
evidente, sot ERCP paraqet revolucion të vërtet. Deri
para tri vitesh në Kosovë është bërë vetëm
koledokotomia klasike, ndërsa nga fillimi i vitit 2005
është i mundur aplikimi i ERCP-së e cila paraqet një
zgjedhje fatlume si për të sëmurin e njëkohësisht edhe
për kirurgun. Rasti në fjalë prezanton indikacionin
tipik kur me sukses përmes të kombinimit të dy
metodave bashkëkohore mundësohet zgjedhja
optimale kirurgjike. Ndonëse me vonesë kohore të
konsiderueshme, futja në përdorim e kësaj metode, ka
lehtësuar zgjidhjen e kësaj patologjie. Rasti ynë i
prezantuar, ngjashëm si edhe rastet e prezantuara më
herët në literaturë (1,2,3,4,5), verifikon se këto metoda
mundësojnë zgjedhjen e kësaj patologjie e cila vite me
parë ishte problem i veçantë. Rastet me ikter të
theksuar për një kohë të gjatë paraqisnin problem si
për kirurgun po ashtu edhe për anesteziologun pasi që
rastet me ecuri fatale ishin të shpeshta. Tash me
129
kombinimin mes ERCP dhe Laparoskopisë
intervente rritën gjasat dhe mundësitë diagnostiko
dhe terapeutike. Pra endokirurgjia paraqet një
revolucion të vërtetë diagnostik dhe terapeutik.
PËRFUNDIM
Ikteri obstruktiv si gjendje alarmante në kirurgji
deri para tri vitesh është trajtuar në klinikën tonë
vetëm me intervenim të hapur,duke plasuar T-dren
sipas Kechr-it për të bërë dekomprimimin e pemës
biliare dhe eliminimin e bilës përmes saj. Falë
zbulimeve të fundit të instrumentariumit dhe
aparaturës së sotme endoskopike kjo metodë
mundëson mjekimin e suksesshëm të këtyre
rasteve. Kombinimi i ERCP dhe laparoskopisë
është zgjedhja më optimale pasi që me incizione
minimale invasive mundëson eliminimin e
shkaktarit dhe të simptomave të cilat mund të jenë
fatale për të sëmurin. Përparësia e ERCP është se
paraprakisht dekomprimon pemën bilo-pankreatike,
duke prevenar rrezikun e paraqitjes së pankreatitit.

LITERATURA
1. Fabre JM,Pyda P,de Seguin des Hons C: Evaulation of the laparoscopic
cholecystectomy,patient with simple and complicated cholecystolithiasis. World J Surg 1992
Jan-Feb;16(1):113-6; discussion 116-7[Medline].
2. Kawai K, Akasaka Y, Murakami K, Tada M, Kohli Y, Nakajima M: Endoscopic
sphincterotomy of the ampulla of Vater.Gastrointest Endosc 1974;20:148-151.
3. Toouli J: Laparoscopic cholecystectomy and management of bile duct stones. Dig Endosc
1997;9:48-50
4. Aliperti G, Edmundow 2icz SA, Soper NJ, Ashley SW: Combined endoscopic
sphincterotomy and laparoscopic cholecystectomy in patient ëith choledocholithiasis and
cholecystolithiasis. Ann intern Med 1991;115:783-785.
5. Iodice G,Giardiello C, Francica G, Sarantonio G, Angelone G,Cristiano S, Finelli R,
Tramontano G: Single-step treatment of gallbladder and bile duct stones: A combined
endoscopic-laparoscopic technique.Gastrointest Endosc 2001;53:336-338.
6. Cotton PB, Lehman G, Vennes J, Geenen JE, Russell RCG,Meyers WC, Liguory C, Nickl N:
Endoscopic sphincterotomy complications and their management : An attempt at consensus.
Gastrointest Endosc 1991;37:383-393.
7. Cohen SA, Siegel JH:Biliary tract emergencies. Endoscopic and medical management. Crit
care Clin 1995 Apr;11(2):273-94[Medline].
8. Weltman DI, Zeman RK: Acute diseases of the gallbladder and biliary ducts.Radiol Clin
North Am 1994 Sep;32(5):933-50 [Medline]
Praxis Medica 48-1: 130
IN MEMORIAM: DR. VEZIR BAJRAMI
Dr. Veziri u lind më 02.05.1957 në fshatin
Raçak ku e kreu edhe shkollën fillore.
Gjimnazin e filloi në Shtime dhe e
përfundoi në Ferizaj në vitin 1976.
Studimet i filloi me 1976 në Fakultetin e
Mjekësisë në Prishtinë dhe të cilin e
mbaroi me sukses në vitin 1982. Nga viti
1982 fillon punën si mjek i praktikës së
përgjithshme në Shtëpinë e shëndetit në
Shtime ku punoi deri në vitin 1990, kurë
masat e dhunshme të instaluara nga
pushteti serb e transferuan për punë të
përkohshme në Shterpcë nga ku largohet
nga puna në vitin l991. Që nga viti 1992
fillon të punojë si mjek në praktikën
private në shtëpinë e vetë, ndërsa më vonë
punën e mjekut e vijon në ambulancën
private “Nora Medicus” në fshatin e
lindjes. Fillimi i rezistencës së armatosur
në Kosovë dhe paraqitja e UÇK-së dr.
Vezirin e gjet duke ushtruar punën e
mjekut në fshatin e lindjes ku pacient të tij
ishin si popullata civile e po ashtu edhe
prestarët e UÇK-së. Aktiviteti i tij
profesional dhe kombëtar u shpreh edhe
më shumë gjatë ditëve të masakrës së
Raçakut. Më vonë aktivitetin e tij
profesiona Veziri e ushtroi në Petrovë të
Komunës së Shtimes me përgjegjësi të
lartë profesionale dhe kombëtare. Për
aktivitetin e tij profesional dhe kombëtar e
njeh si opinioni kosovar e poashtu edhe ai
ndërkombëtar.
Pas çlirimit të Komunës së Shtimes dr.
Veziri filloi punën si drejtor i Shtëpisë së
Shëndetit në Shtime i emëruar nga Qeveria
e përkohshme e Kosovës. Për shkak te
aktivitetit të tij politik dhe organizativ në
ketë komunë Dr. Veziri emërohet edhe si
Drejtor i Drejtoratit për Shëndetësi në
asamblenë e KK të Shtimes të cilën detyrë
e krey me përgjegjësi dhe përkushtim të
lartë. Vitin 2001, Dr. Veziri përfundoi
specializimin e Mjekësisë Interne dhe nga
ky vit fillon punën si Internist në Shtime.
Dr. Veziri përpos që ishte mjek i
përkushtuar dhe aktivist i denjët për
çështjen kombëtare, poashtu ishte edhe
baba dhe prin i mirë. Dr. Veziri pas vetës
la katër djem dhe një vajzë dhe
bashkëshorten. Në ditën 02. 04. 2006
tragjikisht humbi jetën në kohën kur
Kosova, kombi dhe Komuna e Shtimes
kishin më së shumti nevojë për
profesionalizmin dhe përkushtimin e tijë
për çështje madhore të përgjithshme.
Prof. Dr. Binak Kastrati
Dr. Fatmir Xhelili
 Praxis Medica 48-1: 131
Mbledhja e 24-të e Shoqatës Evropiane për
Sëmundje Infektive Pediatrike u mbajt në Bazel të
Zvicrës nga 3-5 maj 2006 me temat boshte për
infeksionet në moshën e fëmijës ku morën pjesë
rreth 1000 pjesëmarrës me 600 punime të
prezantuara. Në ketë mbledhje prezantuan emra të
mëdhenj të mjekësisë botërore si: Stanley Poltkin,
Ronald Dagan, U.B. Schaad, B. Fritzzel, Andy
Pollard, etj. Programi përbehej nga ekspozimet e
sponsoruara nga firmat farmaceutike, prezantimet
orale dhe prezantimet poster. Në fillimin e çdo
dite nga ora 7 e mëngjesit fillonin seminaret e
caktuar me interes te posaçëm. Janë prezantuar 4
seminare me nga 200 pjesëmarrës ku u
prezantuan:
• Menaxhimi i infeksioneve urinare,
• Linja e parë e antibiotikëve në mjekimin
e infeksioneve në komunitet,
• Menaxhimi i limfadenopatisë cervikale
dhe,
• Infeksionet me kërpudha.
Prezantimet para programit ( te sponsoruara nga
fabrikat farmaceutike): janë prezantuar te dhënat e
fundit për të arriturat në mjekësi e theks të
posaçëm në zbulimin e vaksinave te reja. Kështu
revolucion të vërtetë paraqet zbulimi i vaksinës
për rotaviruse e cila aktualisht është në shtije nga
katër prodhues me emra trivial si:Rotatrix, LLR,
RotaTeq, Rotashield. Hulumtimet e bëra treguan
se kjo vaksinë mund të jepet si e ndarë dhe si e
kombinuar më të gjitha vaksinat tjera ekzistuese
pa e ulur efektin mbrojtës të sajë. Për
parandalimin e infeksionit me rotaviruse RotaTeq
jepet në tre doza ndërsa Rotatrix në dy doza.
Poashtu u prezantua edhe e arritura e madhe në
parandalimin e infeksioneve me pneumokoksike
me vaksinën 7 valente të konjuguar e cila
Praxis Medica 48-1: 131
garanton sukses të shkëlqyeshëm në mbrojtje nga
këto infeksione. Risitë e prezantuara për
modifikimet e bëra në vaksinën ndaj
meningokokut C ishin mbresëlënëse pasi që
sukseset e arritura nga mjekët Australian me ketë
vaksinë në uljen e incidencës së kësaj sëmundje
ishin më shumë së sinjifikante.
Prezantimet orale përbenin një pjesë të
konsiderueshme dhe të rëndësishme të takimit e
cila kishte për bazë të arriturat e fundit. Risi në
ketë prezantim ishte lidhshmëria në mes të
sëmundjeve infektive dhe predispozitës gjenetike
të të sëmurit. Kjo më së miri u dokumentua te
Herpes encefaliti nga shkencëtarët Francez të
përfaqësuar nga Casanova me bp.
Prezantimet posterë përbenin pjesën
dominuese të prezantimeve, ku janë prezantuar
tema me rëndësi shkencore dhe profesionale.
Kosova u prezantua me dy punime posterë:
“Ndikimi i shkallës së dëmtimit te BHE në
ecurinë e meningjitit purulent” dhe “Etiologjia
ecuria e meningjitit purulent në Kosovë” të
prezantuara nga Shemsedin Dreshaj, MD,ID me
bp., punim këto të cilat zgjuan interesim dhe u
mirëpritën nga pjesëmarrësit e tubimit.
Risitë e këtij tubimi ishin Workshop-et të cilat
sjellën informata praktike në menaxhimin e:
Infeksioneve të SNQ, infeksioneve të traktit
urinar, përdorimin racional të antibiotikëve dhe
menaxhimin e limfadenopative cervikale.
Në ketë tubim si pjesë e posaçme ishin
kaptinat diskutabile në Infektologji ku u bë
debat i gjerë rastet individuale të paqara si
dhe për gjasat e përdorimit të risive të fundit
në infektologjinë pediatrie.
Ass. Dr. Sci Shemsedin Dreshaj, MD, ID,
ISSN 0350-8773