RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH
- instytucja ombucmana powstała w Szwecji w 1713 r W Polsce Rz. P. Ob.
został powołany w 1987r. Dopiero dwa lata później instytucja to uzyskała
rangę konstytucyjną.
1. Charakteryzując pozycję ustrojową Rz. P. Ob. można stwierdzić, że jest to
organ stojący na straży praw i wolności człowieka powiązany funkcjonalnie
z sejmem. Polega to na tym, że Rz. P. Ob. powoływany i odwoływany jest
przez Parlament, a ponadto, że zakres jego właściwości łączy się z
wykonywaniem funkcji kontrolnej przez Sejm.
Po 2-gie Rz. P. Ob. jest organem niezależnym i niezawisłym o czym
świadczy posiadany przez niego immunitet formalny oraz to, że corocznie
składa on przed Sejmem informację, a nie sprawozdanie o stanie
przestrzegania praw człowieka i praworządności w Polsce (sprawozdanie
składa się podmiotowi, któremu się podlega)
Po 3-cie postępowanie przed Rz. P. Ob. jest dostępne dla wszystkich i mniej
sformalizowane niż np. zwrócenie się do TK ze skargą konstytucyjną.
Świadczy o tym to, że skargę do Rz. P. Ob. może złożyć każdy, nawet ten,
kto niema zdolności prawnych, może być złożona w cudzym imieniu i w
dowolnej formie.
Rz. P. Ob. w odróżnieniu od organów sądowych może podejmować
czynności z urzędu (może działać bez wniosku)
Powoływanie i odwoływanie
Rz. P. Ob. jest powoływany na 5-letnią kadencję przez Sejm za zgodą
Senatu. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od wyboru Rz. P. Ob. przez Sejm nie
zgłosi wyraźnego sprzeciwu przyjmuje się, że Rz. P. Ob. została osoba
wybrana przez Sejm.
Kandydatów zgłaszać mogą:
• Marszałek Sejmu
• Grupa 30 posłów
Te samą procedurę stosuje się przy odwołaniu. Ta sama osoba może
piastować urząd Rz. P. Ob. przez 2 kolejne kadencje.
Kandydatem na Rz. P. Ob. może być osoba, która wyróżnia się wiedzą
prawniczą przede wszystkim z zakresu praw człowieka oraz jest
nieskazitelnego charakteru.
Zakres przedmiotowy działania Rz. P. Ob.
Stoi na straży praw i wolności określonych w konstytucji i ustawach, zasad
współżycia społecznego oraz zasad sprawiedliwości społecznej
Zakres podmiotowy
Rz. P. Ob. bada, czy nie nastąpiło naruszenie 3 wskazanych wyżej wartości
ze strony władzy publicznej (Art. 80 konstytucji) (każdy, kto ma przewagę).
Wszystkie podmioty prawne są wyłączone spod działalności Rz. P. Ob.
Zasady współżycia społecznego, to normy, które zostały przyjęte jako
standardowe
Postępowanie przed Rz. P. Ob.:
Skarga → podjęcie czynności → podjęcie sprawy → wykorzystanie środków
prawnych
Podjęcie czynności – oględne przeczytanie skargi, zastanowienie się nad nią
Podjęcie sprawy – Kierowanie wystąpienia do odpowiedniej osoby (Rektor
Wydziału)
wykorzystanie środków prawnych:
- wystąpienie do sądu w imieniu poszkodowanych
- zgłoszenie wyroku do kasacji
- zgłoszenie skargi konstytucyjnej
- zgłoszenie ustawy do TK
- otrzymanie sprawy od Rz. P. Dziecka
STANY NADZWYCZAJNE:
- stan wojenny
- stan wyjątkowy
- stan klęski żywiołowej
Stan wojenny
Wprowadza się w sytuacji zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa
albo w sytuacji zbrojnej napaści na Polskę, bądź w sytuacji gdy z umowy
międzynarodowej wynika obowiązek wspólnej obrony.
S. W. wprowadza w drodze rozporządzenia Prezydent na wniosek
RadaMinistrów. Rozporządzenie to podlega natychmiastowemu ogłoszeniu
w Dz. U., środkach masowego przekazu oraz w drodze obwieszczeń, które
powinny być rozplakatowane w możliwie największej ilości miejsc.
Rozporządzenie o wprowadzeniu S. W. musi być przekazane Sejmowi w
ciągu 48h. Sejm powinien zatwierdzić rozporządzenie z zastosowaniem
przepisów o postępowaniu ustawodawczym. Uchylenie rozporządzenia przez
Sejm nie stanowi, aby Rada Ministrów ponownie wystąpiła do Prezydenta z
wnioskiem o wprowadzenie S. W.
W okresie trwania stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na
posiedzenie, Prezydent może wydawać Rozporządzenia z mocą ustawy.
Stan wyjątkowy
Wprowadza również Prezydent na wniosek Rządu w drodze rozporządzenia
w sytuacji:
• zagrożenia konstytucyjnego porządku państwa (zamach stanu)
• zagrożenia porządku publicznego (załamanie finansów publicznych)
• zagrożenia bezpieczeństwa obywateli
Stan wyjątkowy może być wprowadzony na okres 90 dni. Sejm może
wyrazić zgodę na przedłużenie o kolejne 60 dni.
Stan klęski żywiołowej
Wprowadza się w sytuacjach przeciwdziałania lub usunięcia skutków
katastrof naturalnych lub awarii technicznych (np. awaria elektrowni
jądrowej, epidemia)
Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów na okres 30 dni. Czas
trwania klęski żywiołowej może zostać przedłużony do czasu usunięcia
awarii
! ! ! W ciągu 90 dni od odwołania któregoś ze stanów nadzwyczajnych nie
można przeprowadzić wyborów do organów przedstawicielskich. Gdyby
podczas trwania jednego ze stanów nadzwyczajnych kadencja Prezydenta,
Sejmu, czy Senatu, to z mocy prawa zostaje przedłużona.
W okresie trwania stanu nadzwyczajnego dopuszcza się odosobnienie osób
w stosunku do których istnieje podejrzenie, że popełnią przestępstwo, będą
zakłócały porządek publiczny lub będą zagrażały bezpieczeństwu państwa
lub obywateli. Decyzję o odosobnieniu wydaje Wojewoda na wniosek
Policji lub Prokuratury.
Osoba, w stosunku do której wydano decyzję o odosobnieniu może
zaskarżyć do Sądu Administracyjnego w ciągu 7 dni. Orzeczenie Sądu
Administracyjnego jest ostateczne.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA PAŃSTWA
Każdy, kto poniósł straty majątkowe w związku z wprowadzeniem któregoś
ze stanów nadzwyczajnych ma prawo w ciągu 1 roku od dowiedzenia się o
szkodzie wystąpić do Wojewody o odszkodowanie. Wojewoda ma 3
miesiące na decyzję. Osoba może domagać się jedynie rzeczywistych strat, a
nie ewentualnych korzyści w razie nie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego
(bar piwny – zwrot za piwo, straty za brak sprzedaży, zapłata świadczeń na
ZUS, podatku nie zwróci)
NIK
Prezes NIK powoływany jest na 6-letnią kadencję przez Sejm i Senat.
Uchwała w sprawie Prezesa NIK zapada bezwzględną większością głosów.
Senat ma 30 dni na zaakceptowanie uchwały Sejmu. Jeśli nie zgłosi
wyraźnego sprzeciwu w ciągu 30 dni, to przyjmuje się, że Prezesem NIK
została osoba wybrana przez Sejm.
NIK działa na zasadzie kolegialności.
Jej struktura składa się z:
• Prezesa, od 2 – 4 Wiceprezesów, oraz 14 członków Kolegium.
Wiceprezesów powołuje Prezes za zgodą Marszałka Sejmu.
Członków Kolegium wybiera Sejm na wniosek Prezesa NIK. Co najmniej
polowa członków Kolegium musi być specjalistami z zakresu: prawa,
administracji lub ekonomii.
Prezes NIK posiada immunitet formalny. Może być odwołany przed
upływem kadencji przez Sejm jeśli popełni przestępstwo lub upadnie na
zdrowiu. Prezes NIK ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed
Trybunałem Stanu.
Kontrola NIK
Wyróżnia się 2 rodzaje kontroli:
 kontrola obligatoryjna – podlegają centralne organy władzy
państwowej. Dotyczy to przede wszystkim działalności Kancelarii
Prezydenta, Prezesa RM oraz Ministrów.
Najważniejszym zadaniem NIK w tym zakresie jest badanie wykonania
przez Rząd ustawy budżetowej.
Podlegają tej kontroli również terenowe organ administracji rządowej
zespolonej oraz państwowych osób prawnych (przedsiębiorstwa państwowe,
jednoosobowe spółki skarbu państwa, państwowe uczelnie).
NIK kontroluje wskazane podmioty pod kątem:
• legalności – działalność zgodna z prawem
• gospodarności – czy podmiot nie marnotrawi publicznych pieniędzy
• rzetelności – dokonywanie wszelkich starań, by wywiązać się z
założonych zadań
• celowości – wykonywanie ustawowych zadań
 kontrola fakultatywna – dotyczy samorządu terytorialnego i odpowiada cały Rząd.
wszystkich jednostek komunalnych (np. MPK, Miejskie
Przedsiębiorstwo Ciepłownicze)
NIK bada działalność tych podmiotów pod kątem:
• legalności
• gospodarności
• rzetelności
NIK bada również:
Niepubliczne jednostki organizacyjne i osoby prawne, które wykonują
zadania zlecone przez administrację państwową. Podmioty te kontrolowane
są przez NIK pod kątem:
• legalności
• rzetelności
NIK składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu.
FINANSE PUBLICZNE
Rozdział X art. 216 – 227
Stabilność podatkowa
- podatek nie może być zmieniony w trakcie roku podatkowego. Uchwalenie
podatku musi nastąpić w poprzedzającym roku podatkowym, a vacatio legis
trwa min. 1 miesiąc.
Art. 11 ust. 1
a) o celach gromadzenia i wydatkowania decyduje Sejm i Senat.
b) oddziaływanie gwarancyjne
jeżeli ustawa nie określi jakichś podatków lub danin, to państwo nie
może ich ściągać, żądać.
Jeżeli ustawa określi jakieś podatki i daniny, to nie mogą one się
zwiększyć ani zmniejszyć
Wprowadza stabilizację
c) Ustawa ta musi określić cele i hierarchię celów
Art. 216 ust. 2
To ustawa decyduje o nabywaniu i zbywaniu
Art. 216 ust. 3
O monopolu decyduje ustawa
Art. 216 ust. 4
Ustawa decyduje do jakich granic państwo może udzielać poręczenia
Art. 216 ust. 5 przepis gwarancyjny
Ustawa określa jak liczyć PKB. Państwo nie może się zadłużyć i
poręczyć tak by suma długów i poręczeń nie przekroczyła 3/5 PKB brutto.
Jeśli przekroczy, to następuje stan nadzwyczajny finansowy, państwo może
zastosować nadzwyczajne środki.
Art. 217
a) podstawą nałożenia podatku jest ustawa, nie wolno jej wyprzedzać.
b) w ustawie musi być ustalony podmiot, podmiot opodatkowana, stawek
podatkowych, zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii
podmiotów zwolnionych od podatku.
c) Regulacji nie może wyprzedzać pobór podatków
Budżet
Art. 219 ust. 1
a) zasada rocznego wymiaru budżetu
b) zasadniczym organem w uchwalaniu budżetu jest Sejm, ale forma
„ustawa budżetowa” oznacza, że udział w tym ma Senat.
Art. 219 ust. 2
ustawa prawo budżetowe – uchwalana raz na jakiś czas, określa sposób
uchwalania budżetu i sposób jego wykonywania.
Art. 219 ust. 3
Jeżeli Sejm i Senat nie zdążą uchwalić ustawy budżetowej do końca
poprzedzającego roku budżetowego uchwala się prowizorium budżetowe i •
określa się na jaki okres się go wprowadza(mniej niż rok) Do uchwalenia
prowizorium budżetowego stosuje się przepisy takie jak do ustawy
budżetowej.
Art. 219 ust. 4
Jeżeli przed rozpoczęciem roku budżetowego nie uchwalono budżetu ani
prowizorium budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową
na podstawie przedłożonego projektu ustawy
Art. 220 ust. 1 przepis gwarancyjny
„Zwiększenie wydatków oraz ograniczenie dochodów planowanych przez
Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego
deficytu budżetowego niż przewidziany w ustawie budżetowej”
Np. Jeśli poseł chce na coś zwiększyć wydatki, to musi znaleźć środki na ich
pokrycie.
Art. 220 ust. 2 przepis gwarancyjny
„Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego
przez zaciąganie zobowiązań w Centralnym Banku Państwa.”
Bank Centralny Państwa jest niezależny od Rady Ministrów i Rządu.
Art. 221
„Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o
prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu
długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez
państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów”
Tylko Rada Ministrów odpowiada za wykonanie budżetu, to i Rada
Ministrów może stworzyć ustawę budżetową.
Art. 222 przepis dyscyplinujący
„Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed
rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok
następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze
przedłożenie projektu.”
Art. 223 przepis dyscyplinujący
„Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od
dnia przekazania jej Senatowi.”
W normalnym postępowaniu Senat ma miesiąc.
Art. 224 obowiązki i uprawnienia Prezydenta
Prezydent nie ma prawa veta co do ustawy budżetowej i ustawy o
prowizorium budżetowym (ma na podpisanie 7 dni), może jedynie
skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego. TK ma na sprawdzenie
2 miesiące.
Art. 225 przepis dyscyplinujący Sejm i Senat
„Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy
budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, to
Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Art. 226 Absolutorium
1) Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku
budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu
wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
2) Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu
się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia
sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub nie Radzie Ministrów
absolutorium.
Konstytucja nie łączy z nie udzieleniem absolutorium ustąpienia Rządu.
Rząd można obalić poprzez:
• konstruktywne wotum nieufności, co oznacza przegłosowanie nowego
Premiera
• rozwiązanie Sejmu i Senatu
Nie ma w Polsce konstytucji selektywnego wotum nieufności (nie
odpowiada całość tylko poszczególni ministrowie). Za wykonanie budżetu
Art.. 227 NBP i Rada Polityki Pieniężnej
1) Centralnym bankiem państwa jest NBP. Przysługuje mu wyłączne
prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej.
Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
2) Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz
Zarząd NBP.
3) Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta,
na 6 lat.
4) Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku
zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z
godnością jego urzędu.
5) W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes NBP jako
przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów
powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat.
6) Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki
pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z
przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada
Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.
7) Organizację i zasady działania NBP oraz szczegółowe zasady
powoływania i odwoływania organów określa ustawa.
ZASADY USTROJOWE
1) zasada państwa jako dobra wszystkich obywateli
• obywatele Rzeczpospolitej mogą korzystać ze wszystkich jej
instytucji i urządzeń,
• każdy winien przyczyniać się do trwania tych instytucji oraz ich
rozwoju,
• państwo winno być rozumiane jako zrzeszenie obywateli, którego
członkowie tworzą swoistą wspólnotę obywatelską,
• państwo nie może być identyfikowane jedynie z organami
państwowymi, ich funkcjami i powiązaniami,
• zasada ta wzmacnia treść innych zasad ustrojowych, m.in. zasady
równości wobec prawa, prawa dostępu do służby publicznej, a
jednocześnie uzasadnia wymóg wierności obywateli dla
Rzeczypospolitej oraz obowiązek jej obrony
2) zasada państwa demokratycznego
• władza w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu,
• od Narodu — podmiotu suwerenności — władza pochodzi —
organy państwa wykonują władcze funkcje na podstawie
legitymacji do rządzenia udzielonej przez naród,
• dopuszczalne są wszelkie formy kontroli obywatelskiej nad
działalnością organów państwa,
• państwo uznaje wiele form: manifestowania, wyrażania poglądów,
interesów obywateli, postulatów,
• w państwie demokratycznym funkcjonują mechanizmy
legitymowania organów władzy państwowej przez Naród,
• państwo demokratyczne uznaje wolnościowy status obywateli
3) zasada państwa prawnego
zasada ta funkcjonuje w dwóch aspektach:
a) formalnym — organy państwowe winny działać wyłącznie na
podstawie i w granicach prawa
b) materialnym — prawo winno być sprawiedliwe, odpowiadać
międzynarodowym standardom, których zręby odnajdujemy
m.in. w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzyna-
rodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych,
Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i
Kulturalnych
• muszą być spełniane wymogi formalne dotyczące procedur
tworzenia prawa, jego publikacji, wykładni i stosowania, których
celem jest jawność i dostępność prawa, jasność jego treści i sposobu
stanowienia
• pochodnymi zasady państwa prawnego są m.in. zasady:
- ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju
- zaufania obywateli do państwa, a tym samym i prawa przez nie
stanowionego oraz zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli,
co zapewnia m.in. vacatio legis; z zasadą tą wiąże się zasada
ochrony praw nabytych
- niedziałania prawa wstecz {lex retro non agit)
- dostatecznej określoności dotycząca regulacji prawnych
zezwalających organowi państwowemu na ingerencję w sferę
praw i wolności jednostki
- skierowany do organów państwowych zakaz stanowienia aktów
normatywnych niezgodnych z aktami wyższego rzędu oraz
 nakaz działania „wyłącznie w granicach (...) prawem określonej
kompetencji"
- „dochowania ustawowego trybu" uchwalania ustaw
- domniemania niewinności • prywatnej własności:
- sprawiedliwości społecznej
- proporcjonalności; zakaz nadmiernej ingerencji przez państwo w •
prawa i wolności jednostki
4) zasada państwa sprawiedliwości społecznej, zasada
pomocniczości
• państwo winno pełnić aktywną rolę w życiu społeczno-gospodarczym
• władza państwowa zobowiązana jest do interwencji, korygowania, a
nawet sterowania przebiegiem życia obywateli w celu stworzenia dla
obywateli w miarę równych szans do zajmowania przez nich miejsca
w życiu społecznym, stosownie do ich osobistych predyspozycji
• realizacja zasady sprawiedliwości społecznej nie oznacza przejmowania
przez państwo odpowiedzialności za rozwój jednostki, likwidacji
wszelkich istniejących w społeczeństwie różnic
• Rzeczpospolita nie jest państwem opiekuńczym
• bezpośrednio z zasadą sprawiedliwości społecznej wiąże się zasada
subsydiamości (proklamowana we preambule do Konstytucji) —
oznacza ona uznanie pierwszeństwa pewnych podmiotów (wspólnot
społecznych) do rozwiązywania kwestii im najbliższych
5) zasada podziału władzy
podział władzy—powierzenie trzech odrębnych funkcji trzem od-
rębnym organom:
• funkcja ustawodawcza polegająca na stanowieniu norm prawnych
• funkcja wykonawcza polegająca na wykonywaniu ustaw, ale także
działaniu w obszarach nieobjętych regulacją ustawową
• funkcja wymierzania sprawiedliwości polegająca na rozstrzyganiu
sporów prawnych przez niezależny i niezawisły organ
- wymóg równowagi władz — każda z władz powinna posiadać
odpowiednie kompetencje (równowaga kompetencji)
- wymóg współdziałania władz
6) zasada republikańskiej formy państwa
• łac. res publica — rzecz ogółu
• forma państwa, w której głową państwa jest osoba lub grupa osób
wybierana na określony czas
• na czele państwa stoi kadencyjny organ wybierany w wyborach
powszechnych
• co do zasady na czele republiki stoi prezydent, może on dysponować
różnym zakresem uprawnień, dlatego dzielimy republiki na:
- prezydenckie (z silnym prezydentem)
- parlamentarne (głowa państwa pełni funkcje reprezentacyjne)
7) zasada państwa regionalnego i federalnego
• regionalizm:
- dekoncentracja (podział kompetencji władczych pomiędzy kilka
ośrodków decyzyjnych istniejących na różnych szczeblach
organizacji — centralnym, regionalnym, lokalnym)
- decentralizacja władzy państwowej (delegowanie przez centralne
ośrodki kierownicze państwa kompetencji decyzyjnych ośrodkom
niższego szczebla)
- ma szczególne znaczenie w państwach wielonarodowych
- może wiązać się z tendencjami separatystycznymi
- społeczności regionalne stają się wspólnotami politycznymi, mają
prawo do wyłaniania własnych organów stanowiących i
wykonawczych, które prowadzą politykę regionalną
• federacja — np. USA, Kanada, Australia:
- forma organizacji państwa polegająca na rozdzieleniu
konstytucyjnych i politycznych uprawnień pomiędzy władzę
centralną a władze regionalne
- konstytucja określa sposób podziału władzy — enumeratyw-nie
wylicza uprawnienia władzy centralnej, reszta należy do władz
regionalnych lub odwrotnie
- w przypadku kolizji uprawnień zwykle rozstrzyga się je na korzyść
władzy centralnej
- w procedurze zmiany konstytucji musi brać udział władza
centralna i władze regionalne
- w polityce finansowej poziom centralny ma więcej uprawnień,
często jest to źródłem konfliktów
8) zasada państwa jednolitego
Rzeczpospolita — państwem jednolitym:
• funkcjonuje jeden system organów
• istnieją jednostki terytorialne — gminy, powiaty i województwa (nowy
podział administracyjny obowiązuje od 1 września 1999 r.)
• istnieje samorząd terytorialny — forma decentralizacji administracji • obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu obowiązku zagwarantowania zatrudnienia; pełny zakres prawa do pracy
• wojewoda jest terenowym organem administracji publicznej,
mianowanym przez Prezesa RM
• wojewoda jest:
- przedstawicielem RM w województwie
- organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego;
- reprezentantem Skarbu Państwa
- za swoją działalność ponosi odpowiedzialność tylko przed
Premierem
9) zasada organizacji zawodów zaufania publicznego w • możliwość skorzystania ze skargi konstytucyjnej
formie samorządu
• forma decentralizacji administracji
• cechy samorządu:
- istnienie społeczności samorządowej pracowników
- możność wyłaniania przez nią własnej reprezentacji
umocowanej do działania w jej imieniu
- nadzór organów administracji rządowej
10) zasada pluralizmu politycznego
• wolność tworzenia partii politycznych
• system proporcjonalny w wyborach do Sejmu
• wielopartyjność
• wolność posiadania, rozpowszechniania i pozyskiwania świato-
poglądu politycznego
11)zasada społeczeństwa obywatelskiego
• społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo, w którym istnieją
różnego typu organizacje, związki i stowarzyszenia będące podstawą
wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli
• są one wyrazem aktywności obywateli i ich inicjatyw
• są tworzone na podstawie prywatnych potrzeb obywateli
• są szkolą demokracji; dzięki nim obywatele mają możliwość wymiany
poglądów, doskonalą umiejętność saomoorganizacji, a także wzmacniają
swoją autonomię wobec instytucji państwowych
12) zasada społecznej gospodarki rynkowej
zasada społecznej gospodarki rynkowej oparta jest na:
• wolności działalności gospodarczej:
- wolność podejmowania produkcji oraz wprowadzania do obrotu 1) prawna ochrona życia
wszelkich dóbr i usług
- wykluczenie rozwiązań monopolistycznych • jest to obowiązek państwa — Konstytucja nie stanowi nic o karze śmierci i okresie
- wykluczenie planowania gospodarczego przez wyznaczanie prenatalnym
wiążących podmioty gospodarcze wskaźników
2) zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego i poniżającego
- zakaz przeprowadzania nacjonalizacji traktowania
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych: stosunki • zasada ta ma charakter absolutny (nie może zostać zawieszona); zakaz
między pracodawcami a pracownikami, wytwórcami a konsumentami, podejmowania eksperymentów naukowych, w tym medycznych, bez zgody
grupami wytwórczymi między sobą osoby poddawanej eksperymentowi
• funkcjonowaniu praw rynku, które rządzą popytem, podażą i ceną; brak
tu regulacji ustawowych 3) nietykalność osobista i wolność osobista
• społeczności tej gospodarki • ograniczenie i pozbawienie — możliwe tylko na zasadach i w trybie określonym
- możliwe jest korygowanie praw rynku przez państwo, ale tylko jeżeli w ustawie
jest to konieczne; powinno być dokonywane instrumentami
ekonomicznymi (nie administracyjnymi) 4) prawo do rzetelnego sądu, zasady proceduralne
• prawo do obrony: prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub
13) zasada nienaruszalności i poszanowania godności ludzkiej urzędu oraz prawo do czynnego udziału w postępowaniu procesowym
• godność człowieka źródłem wolności i praw człowieka i obywatela (zeznania, przedstawienie dowodów, świadków)
• godność ta jest niezbywalna • zasada domniemania niewinności (nakaz udowodnienia winy oraz traktowania
• władze publiczne są zobowiązane do jej ochrony i poszanowana jak niewinnego do czasu udowodnienia winy; ciężar dowodu spoczywa na
oskarżycielu)
14) zasada wolnościowego statusu jednostki • prawo do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji — zasada co najmniej
• indywidualistyczna wizja społeczeństwa dwuinstancyjnego postępowania sądowego
• wolność człowieka jest chroniona przez prawo
• organy działają w granicach prawa — mogą tylko to, na co prawo im 5) jawność postępowania sądowego
zezwala • oznacza jawność dla stron oraz publiczności
• obywatel może wszystko, czego prawo mu nie zabrania • wyrok zawsze jest ogłaszany publicznie
• nikt nie może być zmuszony do czynienia tego, czego prawo mu nie
nakazuje 6) nullum crimen, nulla poena sine legę
• każdy jest zobowiązany szanować wolności i prawa innych każdy czyn karalny {crimen) oraz kara (poenn) muszą być określone w akcie
• ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw prawnym rangi ustawowej — wyjątkowo w prawie międzynarodowym
mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne 7) ex retro non agit
w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku zasada niedziałania prawa wstecz (np. nie można skazać za czyn, który nie był
publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności karalny w momencie popełnienia przestępstwa, a jest obecnie)
publicznej albo wolności i praw innych osób; ograniczenia te nie mogą 8) ochrona prawna życia prywatnego
naruszać istoty wolności i praw • prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, prawo do zachowania
informacji o sobie, tajemnica korespondencji; nienaruszalność mieszkania
15) zasada równości prawa
• wszyscy są równi wobec prawa 9) ochrona rodziny i życia rodzinnego
• wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne • prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami
• zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny 10) wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania
16) zasada gwarancji wolności o charakterze politycznym • prawo opuszczenia i powrotu do Polski
• wolność organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich • prawo do osiedlenia się na terytorium Polski osoby pochodzenia polskiego
• wolność zrzeszania się w: związkach zawodowych, organizacjach
społeczno-zawodowych rolników, organizacjach pracodawców, partiach, 11) zakaz ekstradycji obywatela polskiego
stowarzyszeniach • także zakaz wydalenia z kraju obywatela polskiego
• prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności organów władzy
12) prawa dla cudzoziemców
publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne • prawo do azylu
• prawo obywatela do udziału w referendum, prawo wybierania Prezydenta• możliwość uzyskania statusu uchodźcy
RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu • zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy
terytorialnego przestępstwa z przyczyn politycznych
• prawo składnia petycji, wniosków i skarg: WOLNOŚĆ I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
- w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą DWA ASPEKTY DEFINICYJNE:
- do organizacji instytucji społecznych w związku z wykonywanymi 1) wymienione prawa można określić łącznie mianem praw socjalnych,
przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej gdyż są to uprawnienia jednostek, zapewniające wpływ na ich status
materialny i rozwój fizyczny i duchowy
17) zasada gwarancji wolności o charakterze osobistym 2) wymienione prawa wyróżniają pewne cechy:
• ochrona życia - prawa ekonomiczne — zapewniają udział jednostki w życiu
• zakaz eksperymentów naukowych bez dobrowolnej zgody osoby, na gospodarczym państwa
której mają być przeprowadzone - prawa socjalne — pozwalają jednostce uzyskać środki utrzymania i
• zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz zaspokoić podstawowe materialne potrzeby bytowe
stosowania kar cielesnych - prawa kulturalne — umożliwiają jednostce uczestnictwo w życiu
• nietykalność osobista i wolność osobista kulturalnym, dostęp do dóbr kultury i zaspokojenie podstawowych
• gwarancje procesowe: potrzeb duchowych
- domniemanie niewinności PRAWO DO WŁASNOŚCI
- prawo oskarżonego do obrony • uprawnienie jednostki (aspekt indywidualistyczny)
- prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez • konieczny element ustroju gospodarczego (aspekt uniwersalny)
nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i • ochrona własności „równa dla wszystkich", niezależnie od
niezawisły sąd obywatelstwa czy statusu prawnego jednostki
• ochrona prawna życia prywatnego, czci, dobrego imienia • warunki ograniczenia prawa własności:
• wolność i tajemnica komunikowania się - wyłącznie w normach rangi ustawowej
• prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi prze- - zakaz naruszania istoty prawa własności
konaniami • szczególną formą ograniczenia jest wywłaszczenie, które może być
• nienaruszalność mieszkania dokonane jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem
• wolność poruszania po terytorium RP, wolność wyboru miejsca PRAWO DO PRACY
zamieszkania i pobytu jest to prawo wolnościowe obejmujące wolność wyboru zawodu, jego
• swoboda opuszczania terytorium RP wykonywania oraz wyboru miejsca pracy; nie rodzi po stronie państwa
do kraju znajduje swe źródło poza Konstytucją, zwłaszcza w ustawodawstwie
• wolność sumienia i religii pracy; Konstytucja stawia jednak warunki:
• wolność wyrażania, pozyskiwania i rozpowszechniania poglądów a) obowiązek pracy może być nałożony tylko na podstawie ustawy
18) zasada szerokiego gwarantowania wolności obywatelskich b) zakazane jest stałe zatrudnianie dzieci do lat 16
• prawo do wynagrodzenia szkody powstałej w wyniku niezgodnego z c) ustawa musi określać minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę
prawem działania organu władzy publicznej lub sposób ustalenie tej wysokości
• każdy ma prawo dochodzenia przed sądem swych wolności lub praw - prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
• każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w - prawo do określonych dni wolnych od pracy i płatnych
pierwszej instancji urlopów
OCHRONA DZIECI
• prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o • obowiązek władz publicznych chronić dzieci przed: przemocą,
pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją
władzy publicznej • powołanie Rzecznika Praw Dziecka
19) zasada ochrony języka i symboli państwowych PRAWO DO OCHRONY ZDROWIA
• znanie tylko jednego języka za język urzędowy — język polski; • przyznane każdemu człowiekowi — bez względu na obywatelstwo
szczególna jego ochrona - prawo do szczególnej opieki: dzieci, kobiet ciężarnych, osób
• kreślenie: godła, hymnu oraz barw Rzeczypospolitej niepełnosprawnych i osób w podeszłym wieku
• stanowienie Warszawy jako stolicy Polski - obowiązek zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania
20) zasada równości wobec prawa negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska
• odnosi się do wszystkich podlegających jurysdykcji RP; uzupełnia ją - obowiązek udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy w
prawo do równego traktowania wszystkich obywateli przez władze zabezpieczeniu ich egzystencji, znalezieniu pracy
publiczne; w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwaliło się PRAWO DO NAUKI
stanowisko głoszące, że równość wobec prawa należy rozumieć tak, iż przejawia się w powszechności i równości dostępu do wykształcenia
wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu — przysługuje wyłącznie obywatelom polskim; bezpłatne jest
równym mają być traktowane równo; Trybunał dopuścił przy tym do nauczanie w szkołach publicznych; obywatele i instytucje mają
tzw. dyskryminacji pozytywnej, polegającej na aktywnym preferowaniu prawo do zakładania niepublicznych szkół: podstawowych, średnich
pewnych grup, gdy jest to konieczne dla doprowadzenia do faktycznej i wyższych
równości; pozostałe normy Konstytucji to: DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA: REFERENDUM
- zakaz dyskryminacji kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym DEMOKRACJA BEZPOŚREDNIA
lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny — to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są
- równouprawnienie kobiet i mężczyzn bezpośrednio przez ogól wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek
- równy dostęp obywateli do świadczeń państwowej opieki zdrowotnej (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych
- równy dostęp obywateli do wykształcenia 1) ogólne zgromadzenie wyborców—wywodzi się jeszcze z demokracji
- zasada równości prawa wyborczego ateńskiej, ale dzisiaj możliwe jest tylko na najniższym szczeblu
- równy dostęp do dóbr kultury lokalnym
- prawo dostępu obywateli do służby publicznej 2) inicjatywa ludowi — uprawnienie określonej grupy wyborców do
PRAWA OSOBISTE W KONSTYTUCJI wniesienia projektu ustawy lub też do poddania określonej sprawy
pod referendum
3) weto ludowe— uprawnienie określonej grupy wyborców do
poddania pod referendum ustawy parlamentarnej, która budzi ich
sprzeciw
4) referendum- głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest
podjęcie decyzji w określonej sprawie lub sprawach
5) konsultacje lokalne — forma wypowiadania się mieszkańców
danego terytorium odnośnie do jakiejś sprawy; wyniki konsultacji nie
są wiążące, mają jedynie charakter opiniodawczy, ale w niektórych
sprawach ich przeprowadzenie jest obligatoryjne, np. rozporządzenie
RM w sprawie zmiany granic, zniesienia, tworzenia gminy może być
wydane tylko po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin,
opinia ta natomiast musi być poprzedzona przeprowadzeniem przez
te rady konsultacji z mieszkańcami; przeprowadza się je w
wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych
dla gminy, powiatu czy województwa; zasady i tryb ich
przeprowadzania określają uchwały rad i sejmików
ZASADY DZIAŁANIA SEJMU I SENATU
CZASOWEJ CIĄGŁOŚCI PRAC PARLAMENTU
• z góry określony czas działania — 4 lata
• początek — pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu
• wyeliminowanie przerwy międzykadencyjnej - upływ kadencji
(sposób zwyczajny)
- rozwiązanie (sposób nadzwyczajny)
- przedłużenie kadencji (sposób wyjątkowy)
• całkowita równoczesność kadencji Sejmu i Senatu
DYSKONTYNUACJI PRAC
• koniec kadencji — przerywa ciągłość prac parlamentu
• Sejm i Senat nowej kadencji nie przejmują niedokończonych
projektów poprzedniej kadencji (w Polsce jest to zwyczaj — brak
uregulowań normatywnych)
• wyjątki:
- wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem
Stanu
- projekt inicjatywy ustawodawczej obywateli
AUTONOMII REGULAMINOWEJ OBU IZB
• konstytucyjne upoważnienie do uchwalenia regulaminów;
Konstytucja sama szczegółowo normuje niektóre kwestie
regulaminowe, np. tryb uchwalania wotum nieufności dla RM
• regulamin określa sprawy: wewnętrznej organizacji, trybu pracy
• regulaminy — jako uchwały są źródłem wewnętrznie
obowiązującym, nie mogą nakładać obowiązków na inne podmioty
• TK kontroluje regulaminy pod względem zgodności z Konstytucją
• organy spoza izby nie mogą oceniać działań izby w zgodzie z
regulaminem
PERMANENCJI
• parlament może obradować przez cały czas swojej kadencji
• o terminach posiedzeń decydują jego organy wewnętrzne
• Sejm i Senat obradują na posiedzeniach
• pierwsze posiedzenie zwoływane jest przez Prezydenta RP w ciągu
30 dni od wyborów
JAWNOŚCI
• zasada ma charakter konstytucyjny
• przejawia się np. w dostępności dla telewizji, dziennikarzy,
publiczności
• ma charakter względny — izba może uchwalić tajność obrad
(bezwzględną większością głosów), jeśli wymaga tego dobro
państwa; rozpatrzenie wniosku o utajnienie posiedzenia odbywa się
także na tajnym posiedzeniu
KIEROWANIA PRACAMI IZBY PRZEZ MARSZAŁKA
• zasada konstytucyjna — marszałek przewodniczy obradom, strzeże
praw izby, reprezentuje izbę na zewnątrz
• marszałek — decyduje o kwestiach proceduralnych, faktycznie
kieruje obradami, kieruje pracami Prezydium, przewodniczy
obradom Konwentu Seniorów, decyduje o ew. obniżeniu diet,
uposażeń, kontroluje wstępnie projekty pod względem legalności
RELACJA MIĘDZY SEJMEM I SENATEM
• brak równouprawnienia izb, tzw. bikameralizm niezrównoważony —
silniejsza pozycja Sejmu
• Senat jest tzw. „izbą refleksji", rozwagi; uczestniczy w procedurze
ustawodawczej i czuwa nad prawidłowością ustawodawstwa
• Senat nie uczestniczy w wykonywaniu funkcji kontrolnej wobec
rządu, nie ma żadnych kompetencji związanych z powoływaniem
rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej
• kadencja Senatu związana jest z czasem kadencji Sejmu —
rozwiązanie Sejmu powoduje jednoczesne rozwiązanie Senat
INTERPELACJE, INFORMACJE BIEŻĄCE, ZAPYTANIA
POSELSKIE I PYTANIA W SPRAWACH BIEŻĄCYCH
INTERPELACJE
• składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się
do problemów związanych z polityką państwa
• musi zawierać krótki opis stanu faktycznego i treść pytania
skierowanego do interpelowanego
• składa się ją na piśmie Marszałkowi Sejmu, ten przesyła ją
niezwłocznie adresatowi
• Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych
interpelacjach
• adresat ma 21 dni na udzielenie odpowiedzi w formie pisemnej,
którą przekazuje Marszałkowi Sejmu
• interpelant może uznać odpowiedź za niezadowalającą i ma prawo
zwrócić się do Marszałka o wystąpienie do interpelowanego z
żądaniem dodatkowych wyjaśnień
WNIOSKI O PRZEDSTAWIENIE INFORMACJI BIEŻĄCYCH
• wniosek ten może złożyć grupa co najmniej 15 posłów lub klub
poselski
• składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się
do problemów związanych z polityką państwa
• składa się go na piśmie Marszałkowi Sejmu
• Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych wnioskach
• Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,
ustala, która ze zgłoszonych propozycji informacji zostaje
uwzględniona i rozpatrzona na najbliższym posiedzeniu Sejmu
• rozpatrzenie informacji na posiedzeniu Sejmu obejmuje
przedstawienie uzasadnienia wniosku przez posła wyznaczonego
przez podmiot uprawniony do jego złożenia oraz udzielenie
odpowiedzi przez przedstawiciela Rady Ministrów; przedstawienie
uzasadnienia wniosku nie może trwać dłużej niż 5 minut; udzielenie
odpowiedzi nie może trwać dłużej niż 10 minut
• w sprawie przedstawionych informacji przeprowadza się dyskusję
ZAPYTANIA POSELSKIE
• składa się je w sprawach o charakterze jednostkowym, dotyczących
prowadzonej przez RM polityki wewnętrznej i zewnętrznej, a także
zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową
• musi zawierać krótki opis stanu faktycznego i treść pytania
skierowanego do adresata
• składa się je na piśmie Marszałkowi Sejmu, ten przesyła je
niezwłocznie adresatowi
• Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych zapytaniach
• adresat ma 21 dni na odpowiedź, którą składa na piśmie
Marszałkowi Sejmu
PYTANIA W SPRAWACH BIEŻĄCYCH
• zadawane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu
• wymagają bezpośredniej odpowiedzi
• poseł, do godziny 2100dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia
posiedzenia Sejmu, informuje na piśmie Marszałka Sejmu o ogólnej
tematyce pytania i jego adresacie • Prezydium Sejmu, po
zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala dla każdego
posiedzenia kolejność zadawania pytań
• adresatami są ministrowie, oni też udzielają odpowiedzi, jednie
wyjątkowo mogą za nich udzielić odpowiedzi osoby upoważnione
przez ministra
• nad pytaniem i odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji, ale
zadający pytanie może postawić pytanie dodatkowe
IMMUNITET FORMALNY I MATERIALNY
IMMUNITET – jest to wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności
prawnej oraz naruszenia nietykalności osobistej
FORMALNY
względny – pozwala na pociągnięcie do odpowiedzialności
podmiotu w czasie wykonywania przez niego mandatu
nietrwały – obowiązuje tylko w czasie trwania mandatu
w każdej chwili można go uchylić określoną liczbą głosów; sam
podmiot może się go zrzec
ochrona przed pociągnięciem posła lub senatora do odpowiedzialności
karnej lub karno – administracyjnej; poseł lub senator bez zgody swej
izby lub zrzeczenia się immunitetu nie może być aresztowany i nie
może być wszczęte postępowanie przeciwko niemu; wniosek o
uchylenie tego immunitetu składa Prokurator Generalny; uchylenie
następuje bezwzględną większością głosów ustawowej liczby
członków izby.
MATERIALNY –
bezwzględny – nie pozwala na pociągnięcie posła do odpowiedzialności
trwały – obowiązuje zarówno w trakcie jak i po zakończeniu
wykonywania mandatu
nie można go uchylić; podmiot nie może się zrzec immunitetu
materialnego
obejmuje swym zasięgiem działania związane oraz związane nieodłącznie z
wykonywaniem mandatu (chodzi o tzw. godziwe działania, np. zgłaszanie
wniosków, wystąpienia, głosowania) , jednak gdy w ich wyniku zostaje
naruszone dobro osobiste innych osób, immunitet ten nie przysługuje;
wówczas przysługuje immunitet formalny (który można ucylić); sankcjąjest
najczęściej odpowiedzialność regulaminowa
INICJATYWA USTAWODAWCZA
Należy do:
- posłowie (grupa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa)
- Senat
- Prezydent
- Rada Ministrów
- 100 tys. Obywateli
Rozporządzenia wydawać mogą:
- Prezydent
- Rada Ministrów
- Prezes Rady Ministrów
- minister kierujący określonym działem administracji rządowej
- przewodniczący ustawowo określonych komitetów
- Krajowa Rada Radiofonii i telewizji
Zarządzenia wydawać mogą:
- Prezydent
- Prezes Rady Ministrów
- minister kierujący określonym działem administracji rządowej
- przewodniczący ustawowo określonych komitetów
- inne organy wskazane w ustawie – kierownicy urzędów centralnych
PREZYDENT — FUNKCJE:
GŁOWY PAŃSTWA
• jest najwyższym Przedstawicielem RP—powołuje do służby państwowej na
szczególne stanowiska, w specjalny sposób honoruje osoby szczególnie
zasłużone dla państwa
• reprezentuje RP w stosunkach zewnętrznych uosabia autorytet władzy
-przemówienia, spotkania, składanie wieńców
• jest symbolem jedności i trwałości Państwa
WYKONAWCZA
• wykonywanie ustaw — wydaje rozporządzenia
• bierze udział w prowadzeniu polityki państwa
• w polityce zagranicznej:
- ratyfikuje i wypowiada umów międzynarodowe; zarządza
ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw
- mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach i przy
organizacjach międzynarodowych
- przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy
nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji
międzynarodowych
• prowadzi politykę obronną — organem doradczym Prezydenta w
zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest
Rada Bezpieczeństwa Narodowego
• podejmuje decyzję o nadaniu i wyraża zgodę na zrzeczenie się
obywatelstwa polskiego
ARBITRAŻU
• jako arbiter stoi na straży:
- ciągłości władzy państwowej
- przestrzegania Konstytucji
- suwerenności
- bezpieczeństwa państwa
- nienaruszalności terytorium
- niepodzielności terytorium
- interweniuje, gdy te wartości są zagrożone, np. zwołuje Radę
Gabinetową, występuje z wnioskiem do TK, wydaje rozporządzenia z
mocą ustawy (w czasie stanu wojennego, na wniosek RM)
Prezydent — kompetencje
(K)objęte kontrasygnatą Prezesa RM
PREZYDENT A WŁADZA USTAWODAWCZA
• zarządza wybory do Sejmu i Senatu
• zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu
• wyznacza Marszałka Seniora w Senacie i w Sejmie (K)
• skraca kadencję Sejmu i Senatu (obligatoryjnie/ fakultatywnie)
• może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu
• ma prawo inicjatywy ustawodawcze
• prawo zgłaszania poprawek do swoich projektów (K)
• prawo weta ustawodawczego
• prawo wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego
• podpisuje ustawy
• zarządza ogłoszenie ustaw i umów międzynarodowych w
Dzienniku Ustaw
• postanawia o stanie wojny, jeżeli Sejm nie może zebrać się na
posiedzenie (K)
PREZYDENT A WŁADZA WYKONAWCZA
• desygnuje i powołuje Prezesa RM, a na jego wniosek Radę Ministrów w
peinym składzie
• na wniosek premiera dokonuje zmian na stanowiskach ministrów
• przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej tymczasowe pełnienie
obowiązków
• wydaje rozporządzenia i zarządzenia
• w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie,
na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (K)
• na wniosek RM wydaje rozporządzenie 0 wprowadzeniu stanu
wojennego lub wyjątkowego (K)
• powołuje i odwołuje: (K) - Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych
(podczas wojny, na wniosek premiera) - dowódców rodzajów sil
zbrojnych - Szefa Sztabu Generalnego WP
• powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego
• nadaje stopnie wojskowe na wniosek Ministra Obrony Narodowej (K)
• na wniosek Ministra Obrony określa kierunki rozwoju sił zbrojnych (K)
• może zlecić przeprowadzenie kontroli NIK
• występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie Prezesa NBP
• zwołuje Radę Gabinetową
• mianuje 3 członków KRRiTv • odwołuje członków KRRiTv w przypad-
kach określonych w ustawie (K)
• nadaje ordery i odznaczenia
• nadaje i zwalnia z obywatelstwa polskiego
• nadaje statut Kancelarii i powołuje jej szefa
PREZYDENT A WŁADZA SĄDOWNICZA
• wyznacza jednego członka KRS (K)
• powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród
kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK
• powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród kan
dydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA
• powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego spośród kandydatów
wskazanych przez ZO . sędziów SN
• powołuje Prezesów Sądu Najwyższego
• mianuje sędziów na wniosek KRS
• odwołuje sędziów na wniosek KRS w przypadkach określonych w
ustawie (K)
• może wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności aktu
normatywnego z Konstytucją
• może wystąpić do TK z wnioskiem o rozstrzygniecie sporu kompetencyj
nego
• stosuje prawo łaski (wyjątek przy skazanych przez TS)
• może składać wstępne wnioski o pociągnięcie członków rządu do
odpowiedzialności konstytucyjną
• może składać wstępne wnioski do pociągnięcia do odpowiedzialności
konstytucyjnej innych osób zajmujących najwyższe stanowiska
państwowe (K)
PREZYDENT A SUWEREN
• ma prawo żądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego
ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII
(K)
• zarządza referendum za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną
większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
senatorów
• może wygłaszać orędzia do narodu
• prawo skrócenia kadencji parlamentu
PREZYDENT A WŁADZA USTROJODAWCZA
• ma prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (K)
PREZYDENT W STANACH NADZWYCZAJNYCH
• postanowienie o stanie wojny (K)
• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
• rozporządzenie o stanie wojennym lub stanie wyjątkowym (K)
• zarządzenie powszechnej lub częściowej mobilizacji (na wniosek premiera) i
użycie sii zbrojnych (K)
• w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie,
wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (K)
Prezydent — odpowiedzialność
POLITYCZNA
• Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed
parlamentem
• nie można pozbawić go z urzędu z powodów politycznych
• jest wyłączony spod kontroli parlamentu
• nie może być adresatem interpelacji i zapytań
• odpowiedzialność za celowość prowadzonej polityki —
konsekwencją jest utrata urzędu
• kontrasygnata— akty Prezydenta wymagają kontrasygnaty — co do
zasady członka rządu, który przejmuje odpowiedzialność za akt
przed legislatywą, premier może odmówić kontrasygnaty, a ma
obowiązek odmówić, gdy akt jest niezgodny z prawem
WYBORCZA
• odpowiedzialność przed wyborcami ma charakter polityczny
• możliwość tylko jednokrotnej reelekcji
• może iziĄdat referendum konstytucyjnego dotyczącego rozdziałów I, II,
XII
• zarządza referendum za zgodą Senatu — w sprawach ważnych dla
kraj
KONSTYTUCYJNA
• za naruszenie konstytucji, ustaw tzw. delikt konstytucyjny — przed
Trybunałem Stanu
• odpowiedzialność ma charakter obiektywny; badany jest tylko fakt
naruszenia ustawy
• dotyczy czynów dokonanych w związku z zajmowanym
stanowiskiem lub w zakresie urzędowania; procedura:
- wniosek 140 członków Zgromadzenia Narodowego do Marszałka
Sejmu
- Sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej składa
sprawozdanie Zgromadzeniu Narodowemu
- Zgromadzenie Narodowe — uchwała o postawieniu w stan
oskarżenia przed Trybunałem Stanu — 2/3 ustawowej liczby
członków
- pozytywny wynik głosowania oznacza zawieszenie urzędu i
rozpoczęcie postępowania przed TS
KARNA
- za czyny związane lub niezwiązane z pełnieniem urzędu, jeśli noszą
one znamiona przestępstwa
- odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu
- decyzja o ściganiu — uchylenie immunitetu
- Prezydent ma privilegium fori — możliwość wyboru sądu, np. w przy-
padku odpowiedzialności karnej może wybrać sąd powszechny
zamiast Trybunału Stanu