Entdecken Sie eBooks
Kategorien
Entdecken Sie Hörbücher
Kategorien
Entdecken Sie Zeitschriften
Kategorien
Entdecken Sie Dokumente
Kategorien
istoria 7
moswavlis wigni
istoria
VII klasi
moswavlis wigni
ISBN-978-9941-11-598-1
kiTxvebi da davalebebi
Semajamebeli davaleba
leqsikoni
es sainteresoa!
I Tavi
preistoriuli xana
uZvelesi moazrovne
hominini adamiani - homo adamiani qvisgan adamianma
afrikaSi sapiensi sul ufro saxlebi aaSena,
cxovrobda daaxloebiT daxvewil iaraRebs Tixisgan
200 000 amzadebda WurWeli gaakeTa
wlis win gaCnda. adamianma
moiSinaura
cxovelebi da
1,8 mln. wlis miwaTmoqmedeba
win homininma daiwyo
afrika datova
5
1. ra aris istoria. rogor gavigoT Cveni warsulis Sesaxeb?
adamiani dedamiwaze daaxloebiT 4 milioni wlis win gaCnda. im dros jer kidev
ar arsebobda soflebi da qalaqebi, saxelmwifoebi. adamianma jer ar icoda uamravi
ram. is bunebis Svili iyo da imiT sargeblobda, rasac buneba aZlevda. magaliTad,
sakvebis mosapoveblad tyeSi dadioda, nadirobda da Tevzaobda. maSin adamiani gamo-
qvabulSi cxovrobda _ es xom bunebrivi TavSesafari iyo.
uZvelesi droidan dRemde Zalian bevri ram Seicvala. adamianebma saxlebis
aSe
neba iswavles, cxovelebi moiSinaures, mcenareebi saxlTan axlos darges, rom
nayofisTvis tyeSi ar wasuliyvnen, jer borbali gamoigones, Semdeg _ uremi, raTa
Sors wasvla da tvirTis gadatana SesZlebodaT.
gamogonebebis CamonaT
vali Zalian vrcelia.
is, riTac Cven dRes
vsargeblobT, didi
xnis ganmavlobaSi
TandaTanobiT iqmnebo-
da. swored amitom vam-
bobT, rom kacobriobam
ganviTarebis grZeli
gza gaiara.
sur.1 gamoqvabulidan caTambjenamde
damwerlobis gamogoneba
uZvelesi adamiani
uZvelesi adamianebi Zlier gansxvavdebodnen Tanamedrove adamianebisgan.
mecnierebi maT homininebs uwodeben. isini Cveni uZvelesi winaprebi arian.
istorikosebis umravlesoba fiqrobs, rom pirveli homininebi afrikaSi war-
moiSvnen da didi xnis ganmavlobaSi mxolod am kontinentze cxovrobdnen. isini
aseul aTasobiT wlis ganmavlobaSi viTardebodnen. homininebis sxvadasxva saxeo-
bidan Tanamedrove adamiani Camoyalibda.
ruka:
homininebis
homo sapiensi neandertaleli homo ereqtusi
gansaxleba
4. ra procesia rukaze asaxuli?
5. romel kontinentebze saxlobdnen homo ereqtusebi?
6. rogor fiqrob, ra SemTxvevaSi SeiZleba Seicvalos amJamad aRiarebuli
mosazreba, rom homininebi afrikis gareT 1,8 milioni wlis win gansaxldnen?
7. konturul rukaze (moswavlis rveuli, davaleba #1.) daitane homoereqtusisa
da homosapiensis gadaadgileba, moxaze neandertalelis gansaxlebis areali.
dmanisis eqspediciis erT-erTi xelmZRvaneli daviT lorTqifaniZe mogviTxrobs:
`ram aiZula adamiani, afrikidan gadasaxlebuliyo? Cemi Rrma rwmeniT, mas undoda
axali teritoriebis aTviseba... vinaa dmaniseli hominini? misi winaprebis naSTebi mxolod
afrikaSia napovni. misi STamomavlebi saqarTvelos teritoriidan gavrceldnen rogorc
evropis, aseve aziis mimarTulebiT. rogor gamoiyureboda dmaniseli hominini? mdedris
simaRle 1,50 m., Tavis tvinis moculoba TiTqmis orjer Camouvardeboda Tanamedrove
adamianisas. igi amzadebda qvis iaraRebs, SesaZloa, iyenebda cecxlsac, Tumca dmanisSi
amis kvali dafiqsirebuli araa. dmanisis Semdgomi adamianebis naSTebis asaki evropaSi
daaxloebiT 800 000 welia. ase rom, qarTveli mecnierebis aRmoCenebma orjer daaZvela
pirveli evropelis asaki.~
dmaniseli homininebi qvis iaraRebs
amzadebdnen. masalad mTlianad adgilob-
riv mdinareTa xeobebidan motanil qvebs
iyenebdnen. isini, savaraudod, Semgroveb-
lobas eweodnen, patara cxo velebze na-
dirobdnen da didi mtaceblebis nana-
direvi leSiTac ikvebebodnen. dmanisSi
arqeologebma cxovelebis Zvlebic aRmo-
aCines. es Zvlebi xmalkbila vefxvis, af-
Tris, Jirafis, martorqis, spilos, sir-
aqlemis, irmisa da sxva, 30-mde saxeobis,
sur.1 `zezva da mzia~ _ ase uwodes dmanisSi cxovelebisaa.
aRmoCenil homininebs.
ფს ოუ
ბზიფ
ი რ უ ს ე თ ი ს ფ ე დ ე რ ა ც ი ა
ცივი მღვიმე
სვანთა სავანე
ქვემო იაშთხვა კოდორ
ი
ური
აფიანჩა ენგ
გ ა რიო
ღალიძ ნ
წ ყა ლ ი
ი
თე
რგ
ს
ხერგულის კუდარო
ი
რუხი
ი
ცხენ
კლდე
საკაჟია კაცხი დარკვეთის წონა
ა ეხი
რიონი ლ
ლაშებალთა
რი
ქსანი
საგვარჯილე
ყვი
თაროკლდე
არაგვ ი
ს უ ფს
ალ
ა
ფერსათი დევისხვრელი ა
ქისტაური ზ ა ნ ი
პირობითი აღნიშვნები
ქვაბ
ამირანის ქცია ეძანი იო
ქვედა პალეოლითი ლი
ანი გორა ალ
მტ
კ რი
გეთ
(ძველი ქვის ხანა) ჭიქიანი ი გარეჯი
ვა
ი სწ ყ ა ლ ი
აჭარ
რი
ზედა პალეოლითი ზიარი
ფა რა ვან ი
ჭო
ახალქალაქი წოფი
ა
ხი
მ ტ კ ვ ა რი
ზ
ზედაპალეოლითური
რ sur.3 daba walkis
ე
გამყინვარება
ბ ა
დღევანდელი თ უ რ ქ ე თ ი ს ო მ ხ ე თ ი ი ჯ ა ნ ი maxloblad, mdinare
სახელმწიფოების საზღვრები
patara xramis xeoba-
ruka: paleoliTisa da mezoliTis sadgomebi saqarTvelos Si mdebare mRvimeSi
teritoriaze aRmoCenili cxovel-
Ta gamosaxulebebi
didi gamyinvareba
istoriis am uZveles da xangrZliv periodSi dedamiwaze mniSvnelovani klima-
turi cvlilebebi moxda. daiwyo didi gamyinvareba, romlis drosac evropis udidesi
nawili yinulis sqelma fenam dafara. vrcel teritoriaze mcenareuloba da bala
xismWameli cxovelebi ganadgurdnen. im adgilebSi ki, romlebic yinuliT ar dafaru-
la, mudmivi Tovlis xazma mTebidan 1200-1300 metriT dabla daiwia.
gamyinvarebam adamianebi aiZula, daetovebinaT gamoqvabulebi maRalmTian
xeobebSi da TavSesafari dablob raionebSi eZebnaT, sadac sakvebis mopoveba Sedare-
biT ioli iyo.
saqarTvelos teritoriaze gamyinvarebis droindeli Zeglebi ZiriTadad
zRvispira zolSi, enguris xeobasa da rion-yvirilis auzSia Tavmoyrili.
11
gamyinvarebisas pirvelyofilma adamianma cecxlis gamoyenebac iswavla, kli-
maturma pirobebma ukarnaxa sxeulis sicivisgan dacvac. adamiani tansacmliT uZve-
les warsulSi Seimosa. qvis xanaSi is tanze monadirebuli cxovelis tyavs ixvevda.
Tavdapirvelad tyavi daumuSavebeli, uxeSi iyo.
nel-nela adamianebma iswavles misi damuSaveba,
gamoyvana, darbileba, tanze morgeba. tansacmlis
uZvelesi `modelebi~ Seukeravi tyavis mosasxamebi
da saxvevebi iyo, riTac sxeulis sxvadasxva nawils
ifaravdnen. mxrebsa da welze morgebul saxvevebs
Zvlis samagrebiT imagrebdnen.
arsebobs sxvadasxva mosazreba, Tu ratom
Seimosa adamiani: klimaturi Teoriis mixedviT,
klimaturi pirobebi ukarnaxebda adamians, daecva
sxeuli sicivisa da sicxisagan. moraluri Teoriis
mixedviT, adamianma siSiSvliT gamowveuli sircx-
vilis gamo Tavisi sxeuli tansacmelSi `damala~.
sur.4 qvis xanis nemsebi
12
4. rogor Seiqmna gvarovnuli sazogadoeba?
pirvelyofili adamianebi jgufebad imitom cxovrobdnen, rom maT cal-cal-
ke arseboba gauWirdebodaT. jgufis wevrebi erTad nadirobdnen da tyeSi nayofis
Sesagrovebladac erTad dadiodnen. maT erTmaneTTan naTesauri urTierTobebi aka-
vSirebdaT, amitom am gaerTianebas gvars uwodeben. gvarSi Taobidan Taobas gadae-
cemoda Tanacxovrebis wesebi, romlebic nel-nela dauwerel kanonebad Camoyalibda.
SemdegSi ramdenime gvaris gaerTianebiT Temi Seiqmna. am sazogadoebas mecnierebi
gvarovnul Tems uwodeben (anu Tems, romelic gvarebisgan Sedgeba). qvis xanaSi ada-
mianebi gvarovnuli Temis pirobebSi cxovrobdnen. ZiriTadi saqmianobis mixedviT am
sazogadoebas monadire-SemgrovebelTa sazogadoebasac uwodeben.
frinvelze nadiroba
Segroveba paleoliTuri banaki
nadiroba
fiCxis
Tevzaoba gamoqvabuli
Segroveba
xorcis
gaSroba
tyavis
gafxeka
cecxlis
danTeba
nanadirevis qoxi
daWra
Wrilobis
mkurnaloba
saWmlis
momzadeba iaraRis
qvis damzadeba
damtvreva
10. warmoidgineT, rom Temis wevrebi xarT da beladi unda airCioT. beladobis
ramdenime kandidatia. klasSi daiyaviT jgufebad da TiToeulma jgufma sakuTari
kandidatis programa SeimuSaveT. aseve moamzadeT Tqveni kandidatis saarCevno
plakati. samuSaos Sesrulebis Semdeg jgufebma kandidatis programa da plakati
klass warudgineT.
კისტრიკი
ი ური
კოდორ ენგ
მაჭარაღ ა ლ ი ძ გ ა რიო
ნ
ი
წ ყა ლ ი
საკაო თე
რგ
ოდიში ს
ი
ი
ცხენ
ურთა
გვი
ა
თეთრამიწა ლ
რიონი
რი
ქსანი
არა
ბერიკლდეები
ყვი
ზემო ალვანი
გურიანთა ანასეული ჟინვალი
ალ
აზ
ქობულეთი ს უ ფს
ა გრაკლიანი ბოდორნა ან
ი
ხუცუბანიქ ვ ამირანის გორა
აბლ
პირობითი აღნიშვნები ი სწ ყ ა ლ ი
იან
ი გორა
ქცია
ალ მტ იო
რი წითელი
აჭარ გეთ კ
გორები
ი
ნეოლითური დასახლება
ვა
ფარავანი არუხლოს
რი
ა ვან ი გორა
ჭო
გორა
(სპილენძ-ქვის ხანა)
ა
ხი
მ ტ კ ვ ა რი სიონი
ზ
დღევანდელი თ უ რ ქ რ
ე
ე თ ი ბ ა
სახელმწიფოების ს ო მ ხ ე თ ი ი ჯ ა ნ ი
საზღვრები
14
5. rogor aRiqvamda uZvelesi adamiani samyaros _ ras mogvi-
Txrobs paleoliTuri mRvimeebis kedlis mxatvroba?
15
erT-erT gamoqvabulSi fuRurodan Taflis
amoRebis scenaa daxatuli. rogorc Cans, adamiani Tav-
dapirvelad Tafls ase moipovebda, mogvianebiT ki ukve
mTel fuRuros Wrida, Sin mihqonda da Taflis mTel
marags iRebda. droTa ganmavlobaSi adamianma aRmoaCi-
na, rom erTxel `gaZarcvul~ fuRuroSi futkari isev
aSenebda fiWas, e. i. fuRuros gamoyeneba mravaljera-
dad SeiZleboda. amis Semdeg adamianebi tyeSi fuRuros
specialur niSans adebdnen da Tafls yovelTvis uxvad
agrovebdnen.
albaT, ase daiwyo dakvirveba mefutkrem fut-
karze da bevri saintereso ram Seityo.
16
mecnierebi gamoqvabulis kedlebze, Werze, kldeebze Tu calkeul qvebze Ses-
rulebul uZveles gamosaxulebebs petroglifebs (berZnulad _ qvaze amokveTa) uwode-
ben.
uZvelesi adamiani ZiriTadad xatavda cxovelebis _ irmebis, bizonebis, gareuli
Rorebis, veluri cxenebis gamosaxulebebs, maT Soris, iseTebs, romlebic dedamiwaze
aRar binadroben _ grZelbewvian mamontebs, xmalkbila vefxvebs da sxv. ufro mogvianebiT
daiwyo adamianis figurebisa da yofa-cxovrebis scenebis _ nadirobis, brZolis, cekvis an
sxva raime wes-Cveulebis gamosaxva.
17
6. risi swamda da sjeroda pirvelyofil adamians?
Tanamedrove mecnierebi gamoqvabulis kedlebze SemorCenili naxatebis mixedviT
ara marto pirvelyofili adamianis yofa-cxovrebasa da saqmianobaze msjeloben, aramed
pirvelyofili rwmena-warmodgenebis aRdgenasac cdiloben.
rogori iyo pirvelyofili adamianis Sexedulebebi, damokidebuleba garemos
mimarT? sakiTxis gasarkvevad kvlav avstraliel aborigenebs vestumroT.
baraTi 1.
erT adgilas dasaxlebulma adamianebma cxovelebis moSinaurebac daiwyes. moSi-
naurebul cxovelebs adamiani Tavisi sadgomis siaxloves abinavebda da Tavad zrunavda
maT gamokvebaze.
cxovelTagan yvelaze adre moSinaurebul ZaRls axali saqme gamouCnda. ZaRli
ara marto icavda sadgoms, aramed im cxovelebsac darajobda, romlebic adamianma moiSi-
naura. saqonlis moSinaurebis Semdeg adamianma mecxvare ZaRlis jiSic gamoiyvana. is
faras darajobda, mwyemss cxvris morekvaSi exmareboda, nerbTan batknis miyvana SeeZlo.
ZaRlebs sanadirod iyenebdnen.
baraTi 2.
mecnierebi varaudoben, rom adamianebma velad dasaxleba daaxloebiT 10000 wlis
win daiwyes. maT saxlebi aages da soflebi Seqmnes. daiwyes marcvleulis daTesva da mov-
la-moyvana, anu miwaTmoqmedeba. adamiani ukve Tavad awarmoebda kvebis produqts. amitom
mecnierebma adamianis dawyebul axal saqmianobas `mwarmoebluri meurneoba~ uwodes.
adamianis Seqmnil produqtebis marags saTanadod Senaxva sWirdeboda, rasac axa-
li gamogonebebi mohyva.
baraTi 3.
adamianma axali sivrceebis aTviseba daiwyo. tyispira velebze, mdinaris siax-
loves, tenian garemoSi marcvlovani mcenareebi (ZiriTadad, xorbali da qeri) izrde-
boda. maTi nayofi kargad anayrebda adamians, advili mosakrefi iyo da xangrZlivadac
inaxeboda. amitom adamianebma aseT adgilebSi daiwyes dasaxleba. bunebriv mosavals isini
xeliT, qvis daniT an namglismagvari iaraRiT iRebdnen.
baraTi 4.
marTalia, adamianebs mosavals kvlav buneba aZlevda, magram misi movla da dacva iyo
saWiro. amitom gvalvisas mcenareebs rwyavdnen, mosavals ki frinvelebisa da cxovelebi-
sagan icavdnen. ase adamiani naklebad iyo damokidebuli bunebis Wirveulobaze. velad cx-
ovreba ufro uxifaToc iyo _ didi nadiri tyidan iSviaTad gamodioda da velze Sedare-
biT advili mosanadirebelic iyo. velad dasaxlebuli adamiani cdilobda, sacxovreblad
SemaRlebuli adgili aerCia, radgan borcvidan aremare kargad moCanda. borcvis dacva
saerTo saqme iyo da gvaris mamakacebs evalebodaT.
20
baraTi 5.
adamianma sakvebis momarageba daiwyo. xorblis an sxva marcvleulis Senaxva dawnul
godrebSi, xisgan gamoTlil WurWelSi SeiZleboda, magram cecxlze saWmlis mosamzadeb
lad aseTi ram ar gamodgeboda. cecxlze saWmlis mosamzadeblad da ZiriTadad rZis
Sesanaxad adamianma Tixis WurWlis gamoyeneba daiwyo. Tavdapirvelad is gamouwvav da
uxeSad naZerw Tixis WurWels amzadebda, magram maleve Seqmna mowyobiloba _ sameTuneo
Carxi, romlis saSualebiTac WurWels ufro daxvewil formas aZlevda. Tixam, rogorc
samSeneblo masalam, male xe Secvala. adamianma Tixisgan aguris damzadeba daiwyo. Tavda-
pirvelad Tixis agurs mzeze aSrobdnen da Semdeg misgan saxlebs agebdnen.
baraTi 6.
adamianma iswavla matylisgan Zafis rTva da qsova. qsovilis damzadeba ufro ad-
vili iyo, vidre tyavis damuSaveba. is adviladac ikereboda Zvlis nemsiT.
5. rogor fiqrob, Sromis aseTi danawileba Seuwyobda Tu ara xels adamianis cxov-
rebis gaumjobesebas? pasuxi daasabuTe.
6. Seni azriT, xelosnobis ganviTareba Seuwyobda Tu ara xels adamians axali cod-
nis SeZenaSi? pasuxi daasabuTe.
21
pirvelyofilTa cxovrebaSi es mniSvnelovani gardaqmnebi ZiriTadad Zv.w. VIII_VII
aTaswleulebSi, axal qvis xanaSi moxda. cnobilma mecnierma gordon Caildma am gardatex-
as `neoliTuri revolucia~ uwoda. kacobrioba mimTvisebluri meurneobidan mwarmoeb-
lurze gadavida. pirvelad moxda Sromis danawileba _ miwaTmoqmedeba da mesaqonleoba
erTmaneTisgan gansxvavebul dargebad Camoyalibda. aman cxovrebis stilis Secvla gamoi-
wvia, warmoiSva miwaTmoqmedi _ binadari da mesaqonle _ momTabare sazogadoebebi.
calke dargad Camoyalibda xelosnobac. neoliTis adamiani binadar cxovrebaze
gadavida da saxlebis mSenebloba daiwyo. gaCnda pirveli dasaxlebebi, romlebic Semdeg
soflebad da qalaqebad gadaiqca.
22
8. rogori iyo neoliTuri sofeli? ratom iTvleba saqarTvelo
miwaTmoqmedebisa da meRvineobis erT-erT uZveles kerad?
neoliTur xanaSi gaCnda pirveli miwaTmoqmedi Temebi, pirveli dasaxlebebi, pir-
veli myarad nagebi Senobebi, xelosnobis dargebi, ramac, Tavis mxriv, gvarovnul TemSi
axali urTierTobebis Camoyalibebas Seuwyo xeli. monadire-SemgrovebelTa sazogadoeba
miwaTmoqmed-mesaqonleTa sazogadoebiT Seicvala. es sulac ar niSnavs, rom erTdrou-
lad yvela xalxi mkvidr cxovrebaze gadavida, sadme mdinaris piras dasaxlda da qerisa
Tu xorblis moyvana daiwyo. zogma kvlav Zveleburad gaagrZela cxovreba da Tavs kvlav
SemgroveblobiTa da nadirobiT irCenda.
uZvelesi dasaxlebebi
mecnierebi Tvlian, rom miwaTmoqmedebasa da mesaqonleobaze gadasvlam, cxovre-
bis pirobebis gaumjobesebam mosaxleobis raodenobis zrda gamoiwvia.
neoliTur sofelSi mcxovrebTa ricxvi sul ufro izrdeboda da nel-nela
aucilebeli xdeboda axali sacxovrebeli adgilebis aTviseba. gaCnda axali dasaxlebebi.
Temis wevrebs saerTo interesi hqondaT _ miwebis erTad damuSaveba.
2. Seni azriT, ratom amuSavebdnen miwas erTad Temis wevrebi? raze miuTiTebs es?
dasaxleba ieriqoni
arqeologebma xmelTaSua zRvis aRmosavleT sanapiroze (Tanamedrove palestinis
teritoria, mkvdari zRvis maxloblad), qalaq ieriqonis midamoebSi aRmoaCines dasaxle-
ba, romelic Zv.w. VIII aTaswleuliT TariRdeba.
dasaxleba Sulaveri
saqarTvelos teritoriaze, SulaverSi
(qvemo qarTli), aRmoCenil dasaxlebas Zv.w. VI-V
aTaswleuliT aTariReben.
dasaxleba Sulaveri SemaRlebul adgilas
mdebareobda.
sur.3 es mrgvali kedlebi SulaverSi aRmoCenili sax-
lis nangrevebia. isini Tixis aguriTaa nagebi.
24
dasaxlebaSi napovnia qalis patara qandakeba, romelsac
mkerdze sicocxlis xis gamosaxuleba aqvs. sicocxlis xe Zvel
samyaroSi erT-erTi yvelaze gavrcelebuli gamosaxuleba iyo,
romelic simbolurad gamoxatavda dedamiwisa da zecis kavSirs.
mkvlevrebi mas xSirad sicocxlisa da nayofierebis qalRmerTis
kults ukavSireben.
sur.5 sicocxlis xis gamosaxuleba erT-erT neoliTur qandakebaze
25
9. meurneobis romeli dargebi iyo SulaverSi ganviTarebuli? ris safuZvelze gaakeTe
aseTi daskvna?
10. ris aRmoCena miuTiTebs SulaverSi mevenaxeobis ganviTarebaze?
11. Seni azriT, xelosnobis dargebidan romeli iyo SulaverSi ganviTarebuli?
12. ratom iTvleba saqarTvelo miwaTmoqmedebisa da mevenaxeobis erT-erT uZveles
kerad?
13. erTmaneTs Seadare ieriqonisa da Sulaveris dasaxlebebi, Seavse cxrili moswavlis
rveulSi (dav. #7). daasaxle is niSnebi, romlebic orive Zegls aerTianebs.
rCevebi:
davalebis Sesrulebamde muzeums estumre, an internetiT moiZie da daaTvaliere
preistoriis amsaxveli sagamofeno sivrceebi.
Sens namuSevarSi unda Candes codna, romelic am Temis ganxilvisas SeiZine.
26
II Tavi
brinjaos xana / Zveli aRmosavleTi
am Temis Seswavlisas gaigeb, ratom uwodeben mecnierebi qvis xanis Semdgom pe-
riods brinjaos xanas da ra Seicvala liTonis aRmoCeniT. rogor gaCnda sazogadoebaSi
sxvadasxva socialuri fena, tomis beladebi da rigiTi wevrebi.
gaecnobi saqarTvelos teritoriaze gavrcelebul arqeologiur Zeglebs. warmoidgen,
rom mkvlevari xar da Seudgebi artefaqtebis Seswavlas, maTgan sxvadasxva informaciis
miRebas.
amave TavSi gaigeb, rogor gaCnda pirveli saxelmwifoebi da ratom mdebareob-
da isini didi mdinareebis gaswvriv; ratom gamoigona adamianma damwerloba da Seqmna
kanonebi; rogori iyo es uZvelesi kanonebi da ramdenad misaRebia isini dRes.
gaecnobi qarTvelur tomebs, maT mier Seqmnil pirvel saxelmwifoebs da maTze
ara mxolod artefaqtebze, aramed ukve werilobiT wyaroebze dayrdnobiT imsjeleb.
Seityob, ras mogviTxroben warwerebi Cveni winaprebis Sesaxeb.
saqarTvelos saqarTvelos
teritoriaze teritoriaze
adre brinjaos Sua brinjaos xanis qarTveluri
xanis mtkvar-araqsis TrialeTis qarTvelurma tomebi aqemenianTa
kultura iyo kultura iyo tomebma sparseTis
gavrcelebuli gavrcelebuli saxelmwifoebi SemadgenlobaSi
Seqmnes Sevidnen
Zv.w. IV aTasw.
Sua xanebi Zv.w. XVIII s.
Zv.w. IV aTasw. bolo Zv.w. XIV s. Zv.w. XII - Zv.w. VIII Zv.w. VI s.
egvipteSi asureTi
gaerTianebuli gaZlierda
SuamdinareTSi
saxelmwifo
babiloni aqemenianTa iranma
Camoyalibda
dawinaurda mTeli axlo
Sumerebma
aRmosavleTi
qalaq-saxelmwifoebi
moicva
Seqmnes
27
9. ra Seicvala liTonis aRmoCeniT?
adamianma aRmoaCina, rom spilenZi cecxlis siaxloves dneboda, magram misi didi
raodenobiT gadasadnobad maRali temperaturis miRweva da SenarCuneba iyo saWiro. amas
mohyva quris gamogoneba, romelSic maRali temperaturis SenarCuneba xangrZlivad SeiZ-
leboda. quraSi aTavsebdnen spilenZs, sxva minarevTan erTad. spilenZTan sxva minarevebis
SeerTebis gziT adamianma Senadnobi _ brinjao miiRo. quraSi brinjao dneboda.
brinjaosgan damzadebuli iaraRi gacilebiT magari, gamZle da srulyofili iyo.
liTonis aRmoCenas axali dargis _ metalurgiis _ Camoyalibeba mohyva. pirveli meta-
lurgebi mWedlebi iyvnen. mWedeli yvela sofels sWirdeboda. is TanasoflelebisTvis
samuSao da sabrZolo iaraRs amzadebda, dazianebuli, Zveli iaraRis SekeTebac SeeZlo.
mWedeli Tavisi saqmianobis safasurad sxvadasxva sasoflo produqts iRebda. soflis
mcxov
rebTa umetesoba martiv sasoflo-sameurneo saqmianobas misdevda, mWedloba ki
specia
lur codnas moiTxovda. amas mWedeli mxolod xangrZlivi swavliTa da gamoc-
dilebiT aRwevda.
28
sur.2 brinjaos iaraRebi sur.3 yalibi
gamomwvari Tixis formaSi _ yalibSi _ gamdnar, gavarvarebul liTons asxamdnen
da misi gacivebis Semdeg sasurveli formis nivTs iRebdnen. Tavdapirvelad yalibi
erTnawiliani, martivi formisa iyo. ornawiliani yalibebis gamogonebis Semdeg SesaZle-
beli gaxda mravalferovani, ufro rTuli sagnebis damzadeba.
30
10. rogor da ratom mividnen adamianebi qonebriv
uTanasworobamde?
32
11. ratom agebdnen yorRanebs?
sur.2 TrialeTis satevrebi sur.3 TrialeTis oqros Tasi sur.4 oqros yelsabami
oqrosa da vercxlis samkauli da WurWeli pirvelad swored Sua brinjaos xanaSi Cndeba.
33
8. arqeologis Canaweri #1
yorRanebi erTmaneTisgan sididiTa da micvalebulisTvis Catanebuli nivTebiT
gansxvavdeboda. mag., erT-erTi yorRanis diametri 140 metrs aRwevda, simaRle _ 11
metrs. am yorRanis 4 samarxidan erTi, Tavisi adgilmdebareobiTa da nivTebiT, mTavari
iyo, danarCen sams ki aSkarad daqvemdebarebuli xasiaTi hqonda.
mcire zomis yorRanebSi micvalebulisTvis Zalian cota nivTi iyo Catanebuli.
9. arqeologis Canaweri #2
didi yorRanis centralur nawilSi qvis filebisgan nagebi dasakrZalavi kamera
iyo, sadac gardacvlili oTxTvlian etlze esvena. Soriaxlos ki Tixis moxatuli WurWe-
li, brinjaos iaraRi, oqrosa da vercxlis samkauli elaga.
11. Seni azriT, ratom fiqroben mecnierebi, rom am culebs sakulto daniSnuleba
hqonda?
pirobiTi a R ni S v ne b i
xi
ადრე მტკვარ-არაქსის
ru
ka
a
fsou al კულტურა
erd
ბრინჯაოს
ma
ani
m
qs ხანა
Teb
bzifi ba ek Te
i
r rgi
Ce შუა თრიალეთის
ri ბრინჯაოს
do კულტურა
r uxi
ხანა
ko
ni
do
u
გვიან კოლხური კულტურა
ri
ar
gu ბრინჯაოს
en აღმ. ქართული კულტურა
ხანა
rioni ყობანის კულტურა
ყაიაქენთ-ხოროჩოის
კულტურა
al
az
ani
io
ri
mt uri
sam
i
ar kva
mtkv ri
i
o
x
r
Wo
se
va
ni
qsi
ara
mtkva
ri
araqsi
S a v i z R v a
ka
sp
ii
kavk
asi
s z
a
Rva
azia
mcire
ti
gr
os
i
Su
am
di
asuri
na
re
x m
T
e l
e vf
T a S a ra
u a z R v ti
babiloni
memfisi Sumeri
uruqi
uri
ni l o s i
egvip
eridu
sp
ar
se
te
Ti
wi
s yu
T
re
el
civilizaciebi Camoyalibda
va
Zveli aRmosavleTi
egviptelebi Sumerebi
36
iRebs, wvimebis sezoni dgeboda, mdinareSi Zv.w. IV aTaswleulis Sua xanebSi
wylis done imatebda, kalapotidan gadmo- samxreT SuamdinareTSi Sumerebi dasax-
dioda da mimdebare teritorias tborav- ldnen. Sume rebi miwaTmoqmedebas mis-
da. roca nilosi Tavis kalapots ubrun- devdnen da naTesebis dasacavad wylis
deboda, miwis zedapirze nayofieri Slami stiqiasTan brZola uwevdaT. mdinareebi
rCeboda. misi damuSaveba advili iyo, xis weliwadSi orjer diddeboda: zamTarSi
ToxiTac ki SeiZleboda. xvna-Tesva noem- _ wvimebis dros da gazafxulze _ mTebSi
berSi iwyeboda, april-maisSi ukve pirvel Tovlis dnobisas. wyali dablobSi grov-
mosavals iRebdnen. Tumca naTesebs nilo- deboda, amitom aucilebeli iyo niadagis
sis meore adideba uqmnida safrTxes da gaTavisufleba zedmeti tenisgan. Sume-
yanebs dacva sWirdeboda. rebs primitiuli iaraRebiT _ ToxiT, niC-
droTa ganmavlobaSi egvipteleb- biTa da kaviT gahyavdaT wylis sawreti
ma movardnili wylis sarwyavi arxebiT arxebi, wyalsacavebs aSenebdnen, miwasac
regulireba iswavles: ZiriTadi arxi maT aseTive iaraRebiT amuSavebdnen da weli-
mdinaris kalapotis gaswvriv gahyavdaT, wadSi orjer uxv mosavals iRebdnen.
misgan patar-patara arxebiT ki wyali ya- Sumerebis meurneobis xasiaTi re-
nebamde midioda. gionis bunebrivma pirobebma gansazRvra.
arxebis garda, egviptelebma aages noyieri niadagi uxv mosavals iZleoda.
wyalsacavebic, romlebic wyliT ZiriTadi yanebSi xorbali, Wvavi, seli mohyavdaT,
arxidan maragdeboda da gvalvis dros mo- soflebis irgvliv ki finikis baRebi xa
sarwyavad iyenebdnen. TandaTan nilosis robda.
dablobi sarwyavi arxebis qselma dafara.
miwaTmoqmedebas, romelic niadagis xe-
lovnur morwyvazea damyarebuli, sairiga-
cio, anu sarwyavi miwaTmoqmedeba ewodeba.
mefe-faraoni
Zveli egviptis sazogadoeba sqematurad
SeiZleba warmovid ginoT piramidis saxiT, romlis
saTaveSic mefe-faraoni idga. is erTdroulad qvey-
nis mmarTvelic iyo da umaRlesi qurumic. mTeli
egviptis miwa-wyali, mosaxleobis CaTvliT, fara-
onis sakuTreba iyo. samefo Zalaufleba egvipteSi
mamidan Svilze gadadioda.
faraoni erTpirovnulad ganagebda saxelm-
wifos, rac imas niSnavs, rom gadawyvetilebas mxo
lod Tavad iRebda. faraoni gascemda brZanebebs
samiwaTmoqmedo da samSeneblo saqmianobis Sesaxe-
bac. masTan inaxeboda monacemebi mosaxleobis ra-
odenobis, saWiro xorbleulis, zeTis, tansacmli-
sa da iaraRis Sesaxeb. samefo saxlis beRlebsa da
sawyobebSi yovelive es sakmarisi raodenobiT iyo
momaragebuli. TiToeul sawyobs Tavisi mmarTveli hyavda. mmarTvelebs mTavari moxe-
le akontrolebda. mas SeeZlo, gaeTavisuflebina an daeniSna moxeleebi. Tavdapirvelad
faraoni mosavlis aRwerasac ki Tavad atarebda. Semdeg am saqmes moxeleebi asrulebdnen.
faraonis Semdeg meore kaci saxelmwifoSi mTavari moxele iyo.
didebulebi _ moxeleebi da qurumebi
ierarqiis Semdeg safexurze idgnen didebulebi _ moxeleebi da qurumebi.
moxeleebi faraons saxelmwifos marTvaSi exmarebodnen. Sesrulebuli samuSao-
saTvis faraoni maT gasamrjelos uxdida. umaRles Tanamdebobebze ZiriTadad faraonis
ojaxis wevrebi iniSnebodnen da isinic faraonisgan iRebdnen gasamrjelos.
samefoSi calkeul mxareebs moxeleebi ganagebdnen. maT evalebodaT im mxareSi
sarwyavi sistemis mowesrigeba, mosaxleobis aRricxva, gadasaxadebis akrefa da omebis
dros gansazRvruli raodenobis meomrebis gamoyvana.
egviptur sazogadoebaSi gansakuTrebuli adgili eWiraT mwerlebs, anu gadam-
werebs. isinic didebul-moxeleTa wres miekuTvnebodnen. mwerlebi aRricxavdnen gadasa
xadebs, faraonis, qurumebisa da sxva moxeleebis moTxovniT adgendnen sxvadasxva Sina
arsis teqstebs. maSin wera-kiTxva cota vinmem Tu icoda, isic didebulTa wridan.
egviptelTa rwmeniT, cxovrebis sxvadasxva sferos Tavisi mfarveli RvTaeba hyav
da. yovel RvTaebas Tavisi taZari hqonda. RmerTebisadmi miZRvnil ritualebs qurume-
bi atarebdnen. moxeleebis msgavsad, qurumebic sxvadasxva rangisani iyvnen da umaRles
qurums emorCilebodnen. qurumebis fena yvelaze gavleniani iyo.
miwaTmoqmedi meTemeebi
egviptis mosaxleobis ZiriTad nawils miwaTmoqmedi meTe-
meebi Seadgendnen. isini amuSavebdnen faraonis, aseve faraonis
mier taZrebisa da moxeleebisTvis gadacemul miwebs, mohyavdaT
mosavali da ixdidnen dawesebul gadasaxadebs. zogjer maT saxel-
mwifo samuSaoebze anawilebdnen (mSeneblobasa da gzis gayvanaze),
rasac faraoni gansazRvravda.
miwaTmoqmedebis garda, rigiT egviptelebs Soris mrav-
lad iyvnen daostatebuli xelosnebi: qvis mTlelebi, mWedlebi,
durglebi, gemTmSeneblebi, oqromWedlebi, meTuneebi, mqsovelebi.
rigiTi egviptelebi Tixis qoxebSi cxovrobdnen. qoxis cen-
trSi keria iyo. miirTmevdnen purs, finiks, Tevzs, luds, dResas-
waulebze _ xorcsa da Rvinos. produqtebs Tixis qoTnebSi inaxav
dnen.
monebi
mezobel mxareebSi laSqrobebis Semdeg faraonebs egvipteSi
tyveebi mohyavdaT. ase gaCndnen egvipteSi monebi. monebi uufle
boni iyvnen. maT araferi gaaCndaT, sakuTari qoxebic ki ar hqon-
daT. monebi saxelmwifos mflobelobaSi iyvnen. maT gzebis gasay-
vanad da sxva mZime samuSaoebis Sesasruleblad iyenebdnen.
xamurabis kanonebi
kanoni 5. Tu mosamarTlem samarTali gansaja, ganaCeni gamoitana, beWedi dasva,
xolo Semdgom amisa samarTali Secvala, am mosamarTles samarTlis SecvlaSi amxelen. am
saqmis sasjels Tormetmagad gadaixdis da sakrebuloSi Tavisi samosamarTleo savarZli-
dan gadaayeneben, ukan veRar dabrundeba da mosamarTleebTan erTad sasamarTloSi veRar
dajdeba.
kanoni 6. Tu kacma vercxli an oqro, an mona, an mona qali, an xari, an cxvari, an
viri, an sxva ram kacis Svilisagan an kacis monisagan mowmeebis an sabuTis gareSe iyida an
Sesanaxad miibara, es kaci qurdia da sikvdiliT unda daisajos.
kanoni 8. Tu kacma an xari, an cxvari, an Rori, anda navi moipara, Tu es saqoneli
taZris an sasaxlisaa, ocdaaTmagad unda zRos, Tu muSqenisaa, erTiaTad unda zRos. Tuki
qurds gadasaxdelad araferi abadia, sikvdiliT unda daisajos. 41
kanoni 117. ukeTu kaci valebSi Cavardes da Tavisi coli, vaJi, an asuli gayidos an
valis sanacvlod misces, maT sam weliwads myidvelis an mepatronis saxlSi unda imuSaon,
meoTxe wels ki unda ganTavisufldnen.
kanoni 218. ukeTu mkurnalma brinjaos daniT kacs mZime naWrevi gaukeTa da kaci
Semoakvda, anda brinjaos daniT libri moaSora da Tvali amosTxara, xelis mtevani unda
mohkveTon.
kanoni 237. ukeTu kacma mexomalde da xomaldi daiqirava, xorbliT, matyliT,
zeTiT, finikiT, ginda sxva saqonliT datvirTa, mexomalde daudevrad moiqca, xomaldi
CaiZira da rac Sig iyo, yvelaferi daeRupa, mexomaldem CaZiruli xomaldisa da daRupu-
li saqonlis Rirebuleba unda zRos.
kanoni 274. ukeTu kaci xelosans daiqiravebs, gasamrjelod dRiurad 5 marcvali
vercxli, meagures (...) marcvali vercxli, mqsovels gasamrjelod (...) marcvali vercxli,
qvis mTlels gasamrjelod (...) marcvali vercxli, mWedels gasamrjelod (...) vercxli,
durgals gasamrjelod 4 marcvali vercxli, mebaRes gasamrjelod (...) marcvali vercx-
li, megodres gasamrjelod (...) marcvali vercxli, xuros gasamrjelod (...) marcvali
vercxli unda aZlios.
SavizRva
diaoxi
berZnuli
samyaro
kaspiiszRva
egeosiszRva
xmelTaSuazRva
44
16. visTan da rogor urTierTobda kolxa?
1. daakvirdi rukas da gamoTqvi mosazreba, ratom ar ixsenieba kolxa Zv.w. VIII saukunem-
de urartuul warwerebSi?
2. dasaxlebaTa ra tipebs asaxelebs warwera? warweraSi aseve amoicaniT sazogadoebis
sxvadasxva fenis wevrebi.
3. Seni azriT, risi simboloebia rkinis beWedi da warwerebiani stela?
4. wyaros mixedviT CamoTvale urartuelTa kolxaSi laSqrobis Sedegebi.
kolxas Sesaxeb mogviTxrobs berZnuli miTic. am miTis Sesaxeb Sen, albaT, ukve
gsmenia. wina klasis masalidan gaixsene, ratom imogzaures argonavtebma kolxaSi? ratom
gaimeora tim severinma argonavtebis marSruti? raSi dasWirda es?
სკვ
( )
კი
მე
ითები
(ყირიმის ნკ.) რი
(დუ ელ
(
ნაი) ებ
ი
( )
(ბალკანეთის ნკ.)
( აია
სინოპე
ხ ა
სა ჰერაკლეა
) იოლკოსი ლ
ბე (ვოლოსი) ხ ა თემისკირახ ა კ ო ხ ი
(სევანის
ე თ ლ ი ბ ები ა ო
ქ
რ შქ ტბა)
ა ები
ძნ ლიდია იგ
ი
ხათუსა ე ბ ი
ი
დ ა რ ტ
ეთ რ უ
)
ფ ქანესი რ
(პელოპონესის ნკ.)
ი მ უ შ ქ ე ბ ი ტუშფა
უ
კ. კრეტა ან ნინევია
უ
ს
ი
რ
ე
ევფ ასური
ფინიკი ა
ეთ
მ
რ
კ. ალასია ტ
ი
ე
ი
ბა
ი
ბ
ი ბი
პირობითი აღნიშვნები ლ ელ
ონ ამ
ბერძენთა განსახლების არეალი ი
ე
ი
ი ორდან
ქალაქი ბაბილონი
იერუსალიმი
არგონავტების მოგზაურობა მკვდარი
საბერძნეთიდან კოლხეთში ზღვა
ძვ.წ. XIII-XII სს.
მემფისი (
კიმერიელების ლაშქრობა
ოსი
ძვ.წ. VIII ს. 30-20-იან წწ. (სინას
ილ
სკვითების ლაშქრობა ნ
ნკ.) მეწამული
ძვ.წ. VIII ს. ბოლოს ეგვიპტე ზღვა
)
© M.Shekiladze, 2019
istoriuli wyaroebidan
vigebT, rom Zv.w. VIII saukunis
bolos CrdiloeT kavkasiidan
da samxreT ruseTis stepebidan
skviTebisa da kimerielebis Semose
vebi daiwyo.
skviTebi da kimerielebi mom-
Tabare cxovrebas eweodnen da um-
Tavresad mesaqonleobas da cxene-
bis moSenebas misdevdnen, mTeli
wlis ganmavlobaSi erTi saZovri-
dan meoreze gadadiodnen da Tan
mihyavdaT ojaxebi. axal adgilze
karvebs Slidnen da droebiTi sad-
gomebs awyobdnen. maTi Semosavlis
ZiriTadi wyaro, mesaqonleobisa
da cxenebis moSenebis garda, laSqrobiT alafis mopoveba iyo. roca sakvebi Semoaklde-
bodaT, nayofier miwebs Seeseodnen da Zarcvavdnen.
47
17. aqemenianTa sparseTi _ pirveli saxmeleTo imperia?
sarmate
bi
დუნა ი
k a თერგ ი
iv k
donia a s
b
ke
i
pela i o
l x e
m
n i
z
a
m
p o fazisi e
i
n t r
eb
gordioni
xo
i მტკვ
o marakanda
o
eb ა
2
berZn
19
k iber
i
leb
3
რი
ne
ba
ალ
ia
18 11 15
ჰ
aTeni
al
ისი
ok a r
sarde ad m e
16
kab n i a
sparta
4 13
1 baqtra
kilikia
S
u 5 m i
d i 12
a a
ევფ
ტიგ რ
a
ia
რა m p a r T i
ტ d ekbatana
ი
ik
ოს
ინდ
siria i
ი
in
10
n
7
f
a
na
babiloni
i
r
ierusalimi
ti
suza
T
es
T
Raza pa
l
9 14
i
6 8
e
memfisi fasargadi
ი
პირობითი აღნიშვნები
ინდ
o
ნ ი ლ ო სი
e persepolisi
g sparseTis sazRvari
17
d
v i
p t e pe rs ida
48
sparselTa religiis Sesaxeb
uZveles droSi sparselebi sxvadasxva RmerTs scemdnen Tayvans. Zv.w. VII-VI sauku-
neebSi zaraTuStram (berZnulad _ zoroastrma) Camoayaliba moZRvreba, romelsac Semdeg
zoroastrizmi ewoda da is sparselTa saerTo religiad iqca.
zoroastrizmis mixedviT, samyaroSi or urTierTsapirispiro sawyiss _ sikeTesa
da borotebas, sinaTlesa da sibneles, sicocxlesa da sikvdils _ Soris mudmivi brZola
mimdinareobs. dadebiT sawyiss naTeli RvTaeba ahuramazda ganasaxierebs, uaryofiTs _
bneli RvTaeba ahrimani. ahuramazdas saxelis mixedviT am religias mazdeanobasac eZaxian.
dariosis reformebi
sparseTis vrcel saxelmwifos marTvis gansxvavebuli sistema sWirdeboda. es Tvi-
sobrivad axali saxelmwifo iyo. darios I-ma (Zv.w. 522-486 ww.) reformebi Caatara da
saxelmwifos marTvis axali sistema Camoayaliba.
dariosis reformis Sedegad Seiqmna didi samoxeleo aparati, romelic samefo
kancelariidan imarTeboda. mefis rezidencia persepolisSi iyo, magram saxelmwifos ad-
ministraciul centrs qalaqi suza warmoadgenda. suzis garda sxva did qalaqebSic _
babilonSi, ekbatanaSi da sxva satrapiebis dedaqalaqebSic arsebobda kancelariebi, sa-
dac saxelmwifo moxeleebi isxdnen. mweralTa uzarmazari Stati oficialur dokumen-
tebs iwerda.
dariosma mTeli saxelmwifo teritoriul-administraciul erTeulebad _ satra-
piebad dayo da saTaveSi moxeleebi _ satrapebi dauyena. sparseTis saxelmwifoSi 20 sat
rapia iyo. me-19 satrapiis SemadgenlobaSi aRmoCnda Savi zRvis samxreT-aRmosavleTiT
mdebare miwa-wyalic, sadac odiTganve qarTuli tomebi _ kolxebi cxovrobdnen.
satrapi Tvalyurs adevnebda miwis damuSavebasa da gadasaxadebis akrefas. mas umaRlesi
xelisuflis nebasa da brZanebas mefis mdivani atyobinebda. samxedro saqmes mxedarTmTa-
vrebi warmarTavdnen, romlebic uSualod mefes emorCilebodnen. saWiroebis SemTxveva-
Si isini satrapiidan jars krebdnen. satrapebsac da mxedarTmTavrebsac mudmivad akon-
trolebda centraluri administracia. yovelwliurad, da xandaxan ufro xSiradac,
6. Seni azriT, riT gansxvavdeboda aqamenianuri sparseTi Sen mier Seswavlili Zveli
saxelmwifoebisgan? raSi mdgomareobs misi Tvisobrivi siaxle?
7. Seni azriT, ratom uwodebdnen aqemenianTa saxelmwifos `qveynebis qveyanas”, mefes
ki _ `mefeTa mefes”?
8. moswavlis rveulSi Seadgine aqemenianuri sparseTis saxelmwifo mmarTvelobis
martivi sqema. Camowere saxelmwifo moxeleebis Tanamdebobebi da aRniSne TiToeuli
moxelis funqcia.
9. CamoTvale dariosis mier saxelmwifoSi gatarebuli reformebi da aRniSne, romeli
reforma migaCnia yvelaze mniSvnelovnad da ratom?
10. aqemenianuri sparseTis samoxeleo aparati Seadare egviptisas. ra aris saerTo da
ra _ ganmasxvavebeli?
11. Seni azriT, ratom sargeblobdnen aseTi uflebebiT dapyrobili xalxebi:
a) sparselebi ufro lmobierebi iyvnen da meti pativiscemiT epyrobodnen dapyrobil
xalxebs;
b) sparselebi met SorsmWvretelobas iCendnen da amgvarad icavdnen Tavs am xalxebis
ajanyebisgan.
12. Seni azriT, ratom dasWirda darioss saerTaSoriso enad arameulis da ara spa-
rsulis arCeva? am TvalsazrisiT, dRes romel enasTan gaavlebdi paralels?
50
18. rogor aRmoCndnen qarTveluri tomebi aqemenianTa sparseTis
SemadgenlobaSi?
Savi zRva
kolxebi
xmelTaSua
zRva babiloni
persepolisi
51
aqemenianTa sparseTis dedaqalaqi iyo persepolisi, romelic dariosma aago. swored
persepolisSi tardeboda mefed kurTxevis ceremoniali. aq xvdebodnen da zeimobdnen isini
axal wels. weliwadSi ramdenjerme aqve moarTmevdnen satrapebi da qveSevrdomi mefeebi
Zvirfas ZRvens `mefeTa mefes”
8. gaavle drois xazi da masze daitane Zv.w. VIII-VI saukuneebis monakveTSi kolxebis
istoriaSi momxdari mniSvnelovani movlenebi. drois xazi momdevno davalebis Ses-
rulebaSi dagexmareba.
9. dawere patara Tema: kolxebis istoria.
52
19. ratom aris mniSvnelovani `vimogzauroT Zvel aRmosavleTSi”?
Semajamebeli davaleba
warmoidgine, rom Zvel aRmosavleTSi cxovrob, brinjaos xanis romelime qarTve-
luri tomis erT-erTi wevri xar da tomis beladma Soreul mxareebSi samogzaurod gag-
gzavna. samxreT kavkasiidan jer SuamdinareTisken gaeSurebi, Semdeg ki egviptisken aiReb
gezs.
davaleba SemdegSi mdgomareobs: pirvel pirSi unda awarmoo dRiuri, aRwero mog-
zauroba, CainiSno yvelaferi, rac am qveynebSi mogewona da survili gagiCnda, rom Seni
tomis belads gauziaro.
dRiuris warmoebis garda, konturul rukaze daitane Seni mogzaurobis marSruti
(moswavlis rveuli, dav. #17). Seadare es ruka regionis fizikur rukas, monaxe, romeli
mdinareebis, tbebisa da mTebis gavliT Tu gaswvriv mogiwevs mogzauroba. es monacemebi
dRiuris warmoebisas gamoiyene.
56
III Tavi
antikuri da gvianantikuri xana
mesame Tavi or bloks aerTianebs: 1. saqarTvelo da garesamyaro elinur-elin-
istur xanaSi da 2. saqarTvelo da garesamyaro romaul epoqaSi. TiToeul nawilSi
axali civilizacia gamodis asparezze: jer berZnebi, Semdeg ki _ romaelebi. Cveni
qveynis istoriaze, mis kulturaze orive civilizaciam udidesi gavlena moaxdina da
garkveuli droiT misi ganviTareba gansazRvra.
berZnebma
kolxeTis xalibebi, mosxebi, aleqsandre
sanapiroze kolxebi am omSi makedonelebma makedonelis
axalSenebi monawileobas qarTlSi imperiis daSlis
daaarses iRebdnen ilaSqres Semdeg qarTlis
samefo
Camoyalibda
Zv.w. VIII VI ss Zv.w. V s. Zv.w. IV s.
didi
berZnuli aleqsandre
kolonizacia makedonelis
berZen-sparselTa
omi imperiis daSlis
aleqsandre Semdeg axali
makedonelis saxelmwifoebi
laSqrobebi Camoyalibda
57
20. rogor da ratom daaarses berZnebma qalaqebi kolxeTis
sanapiroze?
rogor fiqrob, ra mniSvneloba aqvs zRvasa da sazRvao gzebs zRvis pira qveynebis
mcxovrebTaTvis? ra gavlenas axdens geografiuli garemo xalxis cxovrebis wesze? saqmi-
anobaze?
Zveli berZnebi zRvebiT iyvnen garSemortymulni, romlebic erT did _ xmelTaSua
zRvaSi erTiandeboda. isini kargi mezRvaurebi da vaWrebi iyvnen. berZnebma bevri qveyana
gaicnes mas Semdeg, rac xomaldebis ageba da Sor manZilze curva daiwyes. maTi pirveli
Soreuli mogzaurobebi miTebSic aisaxa. berZnebma sxva qveynebTan vaWrobasac mihyves
xeli. erT-erTi aseTi qveyana kolxeTi iyo. (ix. argonavtebis mogzaurobis ruka, 17)
berZnuli xomaldebi kolxeTis sanapiros im adgilebSi Cerdebodnen, sadac dasax-
lebebi iyo. Tavdapirvelad zRvaosnebi iq mcxovreb xalxTan gacvla-gamocvlas awar-
moebdnen. aq maT CamohqondaT yvelaferi, rac berZnul samyaroSi uxvad iyo da gahqondaT
is, rac kolxeTSi moipoveboda. dasaxlebebi TandaTan gaizarda. kolxeTSi sul ufro
meti berZeni modioda sacxovreblad.
kolxi xelosnebi saxelosnoebsa da saxlebs aSenebdnen. gaCnda bazrebic _ moed-
nebi, sadac masala an nawarmi gamohqondaT gasayidad. berZnebi sacxovreblad rCebodnen,
morigi xomaldis Camosvlamde saWiro raodenobis kolxur nawarms agrovebdnen da mezR
vaurebs axvedrebdnen. Tavis mxriv, kolxi vaWrebi berZnuli samyarodan momaval xomal-
debs elodebodnen, Semdeg berZnul nivTebs yidulobdnen da qveynis SigniT, sanapirodan
moSorebul dasaxlebebSi gasayidad mihqondaT.
ase gadaiqca dasaxlebebi qalaqebad, sadac kolxebi da berZnebi erTad cxovrobdnen.
modi gavarkvioT: ra resursebi hqondaT kolxebs, ra dargebi iyo iq ganviTare-
buli, ra gahqondaT da ra SemohqondaT kolxeTSi. amis dadgenaSi Tavad Zveli berZeni
istorikosebi da arqeologiuri wyaroebi dagvexmareba.
qvemoT moyvanilia sxvadasxva istoriuli wyaro.
pirobiTi aRniSvnebi
trapezunti ი
ვარ
მტკ
i
heraklea
kotiora
ისი ი
ჰალ kerasosi სარ
მცირე აზიის ნ.კ. აფ
© M.Shekiladze, 2019
ivirone
wyaro a) berZeni istorikosi apiane:
`kavkasionidan gamomdinare mraval nakaduls uCinari oqros qviSa Camoaqvs. adgi-
lobrivi mcxovreblebi sqelmatylian cxvris tyavs deben da agroveben qviSas, romelic
am tyavebze rCeba. albaT, amgvarive iyo aietis oqros sawmisic.~
wyaro b) berZeni istorikosi da geografi straboni:
`kolxeTSi mdinareebs CamoaqvT oqro, rasac adgilobrivebi daxvretili varcle
biT agroveben... qveyanaSi tkbili nayofebi icis, garda Taflisa (es metwilad mwarea), da
moipoveba gemTsaSeni yovelive masala: radgan izrdeba aq mravali tye da mdinareebiTac
Camoitaneba, amuSaveben blomad sels, kanafs, cvilsa da fiss, xolo selis damuSaveba
ganTqmulic aris, qveynis gareTac ki gaaqvT.~
58
wyaro g) berZeni istorikosi herodote:
`mxolod kolxebi da egviptelebi amuSavebdnen sels erTnairad.~
sur.1 sanelsacxebleebi
sur.2 WurWeli - krateri, romelzec miTologiuri siuJetia gamosaxuli.
berZnebi scenebs sakuTari miTosidan da sagmiro eposidan keramika-
ze xatavdnen. am moxatulobis gamo, rac ase ucxo iyo Zvel samyaroSi,
berZnuli WurWeli fufunebis sagnad iTvleboda.
wyaro d) berZeni istorikosi fsevdoqsenofonti:
`Tu romelime qalaqi mdidaria gemTsaSeni xetyiT, sad gaasaRebs mas igi, Tu ar mi-
aRwevs SeTanxmebas imasTan, vinc zRvaze batonobs?... Tu romelime qalaqi mdidaria rkiniT,
spilenZiT an seliT, sad unda gaasaRos man igi, Tu ar daiTanxma is, vinc zRvaze batonobs?
xolo gemebi xom swored amisgan iqmneba. erTisgan iRebs xetyes, meorisgan _ rkinas, mesa-
misgan _ spilenZs, meoTxisgan _ sels, mexuTisgan _ cvils, garda amisa, nebas ar darTaven,
yovelive es sxva adgilas gaitanon.~
wyaro e) arqeologebis mier kolxeTis teritoriaze aRmoCenili sxvadasxva artefaqti,
romlebic kolxeTis berZnul samyarosTan urTierTobas adasturebs.
rogori iyo Zveli berZnuli samyaro, misi bunebrivi pirobebi, geografiuli gare-
mo? berZnebis yofasa da saqmianobas mxolod zRvis piras cxovreba gansazRvravda?
balkaneTis naxevarkunZuli, egeosis zRvis kunZulebi da xmelTaSua zRvis aRmo-
savleTi sanapiro is teritoriaa, sadac Zveli berZnuli tomebi cxovrobdnen. mciremiwi-
ani, liTonis sabadoebiT mdidari, magram xevebiTa da wyalmeCxeri mdinareebiT daserili
mTagoriani xmeleTi _ aseTi iyo berZnebis miwa-wyali. marcvleuli arasodes hqondaT
sakmarisi. misi moyvana mxolod garkveul adgilebSi SeiZleboda da esec ZiriTadad wvi-
maze iyo damokidebuli. samagierod, SedarebiT uxvad modioda mravalferovani xilis
mosavali: vaSli, msxali, broweuli, yurZeni da sxv.
berZnebisTvis gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo zeTisxilis moyvana. zeTisxils
iyenebdnen saWmelSi, parfiumeriaSi. garda amisa, zeTisxilisgan gamoxdil zeTs didi ra-
odenobiT yiddnen mezobel qveynebSi.
yirimis n.k.
( k
o
k. korsika )
lx e
apeninis n.k.
balkaneTis e r i
i b
T
iberiis n.k. a
i
n.k.
k.sardinia
k. sicilia
S
ტი
u
გრ
a
ოსი
ევ m
ფ d
i
რა
k. kviprosi n
ტი
a
r
e
პირობითი აღნიშვნები
T
i
ბერძენთა განსახლების
არეალი (სინას
სი
ნილო
ნკ.)
ბერძნული კოლონიზაციის
მიმართულება მეწამული
© M.Shekiladze, 2019
ზღვა
60
polisebi da koloniebi
Tavad berZnebs erTiani saxelmwifo ar hqondaT. maT Seqmnes polisebi _ qa-
laqi-saxelmwifoebi. TiToeuli polisi damoukidebeli saxelmwifo iyo, romelSic adgi
lobrivi, sxva polisebisgan gansxvavebuli kanonebi moqmedebda. polisebi ZiriTadad mTis
ferdobze iyo Sefenili. maT maRali galavani icavda. galavnis siaxloves rigiTi moqa-
laqeebi da xelosnebi cxovrobdnen, qalaqis zeda nawilSi ki akropolisi (akropoli), anu
zeda cixe, iyo agebuli. akropolisSi moqalaqeebi xifaTis dros afarebdnen Tavs. poli-
sis moqalaqed is iTvleboda, vinc iq miwis nakveTs flobda.
swored am polisebis wargzavnilebma daiwyes koloniebis daarseba. berZnebi aseT
qalaqebs dedaqalaqebs _ metropoliebs uwodebdnen. mag., kolxeTis axalSenebisTvis: fa-
zisisTvis (Tanamedrove foTis midamoebi), gienosisTvis (oCamCiris teritoria, afxazeTi),
dioskuriisTvis (Tanamedrove soxumis midamoebi afxazeTSi), pitiuntisTvis (dRevandeli
biWvinTis teritoria, afxazeTi) metropolia qalaqi mileti iyo.
koloniis daarseba metad sapasuxismgeblo saqme iyo. polisis mcxovreblebi dasax-
lebis adgilis SerCevisas Semdeg pirobebs iTvaliswinebdnen: a) qalaqi zRviT advilad
unda yofiliyo misadgomi; b) qalaqis dacva ioli unda yofiliyo; g) axali dasaxleba
nayofieri miwebiT unda yofiliyo garSemortymuli; d) qalaqs mudmivad unda hqonoda
sasmeli wyali.
koloniis daarsebis Semdeg misi usafrTxoebis dasacavad polisebidan samxedro
flots agzavnidnen. koloniis mosaxleoba swrafad izrdeboda. gadmosaxlebulebi
awyobdnen saxelosnoebs, qalaqis garSemo amuSavebdnen miwas, misdevdnen mesaqonleobas,
vaWrobdnen qveynis siRrmeSi mcxovreb adgilobriv tomebTan. berZnebi maTgan monebs yi-
dulobdnen. monebis nawils koloniaSi itovebdnen, nawils ki gasayidad metropoliaSi
gzavnidnen. koloniebi berZnuli saqonlis gasaRebis axal bazrad iqca. Tavis mxriv, kolo-
niebidan polisebSi Sedioda damatebiTi nedleuli, rac metropoliis ekonomikas Zlier
sWirdeboda. TandaTan berZnuli koloniebi did savaWro centrebad gadaiqca. xmelTaSua
zRvis auzSi arsebulma zogierTma berZnulma koloniam adgilobrivi mosaxleoba Tavisi
gavlenis sferoSi moaqcia da damoukidebel saxelmwifod Camoyalibda.
61
22. rogori iyo pirveli fuli da riT gansxvavdeba is Tanamed
rove fulisgan?
baraTi 1 baraTi 2
sxvadasxva saqonlis Sefaseba Zvirfasi qve- adamianebma gacvlis gamartivebis mizniT
biT, liTonis zodebiT mouxerxebeli iyo, erTi romelime saqonlis Sefaseba sxva
amitom adamianebma Rirebulebis aRsaniS- Zvirfasi saqonliT, mag., Zvirfasi qvebiT
navad moneta moigones. moneta zodebTan daiwyes. xSirad maT mZivebad kinZavdnen.
SedarebiT msubuqi iyo. moneta pirveli
fulia.
baraTi 3
sxvadasxva tomi erTmaneTs ucvlida saWiro nivTebs, nawarms, nedleulsa da saqo-
nels. magram gacvla ubralod rodi xdeboda. erT saqonels meoresTan Sefardeb-
iT afasebdnen. magaliTad, erTi Zroxa SeiZleba gaecvalaT xorbliT savse tomara-
Si, cxvari _ erT qoTan xorbalSi.
62
5. qvemoT moyvanilia monetis moWrisa da misi mimoqcevaSi Semosvlis mniSvnelobis
oTxi Sefaseba. maT Soris mxolod erTia marTebuli. daasaxele, romelia swori da
Seni arCevani daasabuTe.
a) monetis mimoqcevaSi Semosvlam mTlianad Secvala manamde arsebuli gacvla-ga-
mocvlis sistema da garkveuli periodis ganmavlobaSi Seaferxa vaWrobis ganvi-
Tareba.
b) monetis mimoqcevaSi Semosvlam gaaiola gacvla-gamocvla da xeli Seuwyo vaWro-
bis ganviTarebas.
g) moneta Rirebulebis pirveli pirobiTi erTeuli iyo da monetis moWriT iwyeba
vaWrobis istoria kacobriobis istoriaSi.
d) monetis mimoqcevaSi Semosvlam didad ar Secvala im dros arsebuli saerTaSo-
riso vaWroba, radgan mTel rig qveynebs saqonlis erTmaneTSi gacvla-gamocvla
ukve didi xnis dawyebuli hqondaT.
2. dRes bevri mecnierebis saxeli berZnuli sityviT aRiniSneba. niSnavs Tu ara es,
rom berZnebi am mecnierebebis saTaveebTan idgnen? rasakvirvelia, codna da gamocdileba
manamdec iyo dagrovili, magram berZnebma yvelafers Tavi mouyares da TiToeul sferos
calke saxeli SeurCies. ase gaCnda mecnierebaTa dasaxelebebi: geometria (ge _ dedamiwa,
metreo _ vzomav), geografia (ge _ dedamiwa, grafo _ vwer ), istoria (gadmocema, ambavi,
Txroba) da a.S.
2. Seni azriT, Zvel droSi berZnuli civilizaciis miRwevebiT sxva xalxebic sargeb
lobdnen Tu ara? rogor vrceldeboda informacia siaxleebis Sesaxeb?
3. iqneboda Tu ara berZnebis yvela miRweva misaRebi sxva saxelmwifoebisTvis, tomebis
Tvis?
4. am sakiTxebis gaTvaliswinebiT, kidev erTxel imsjele didi berZnuli kolonizaciis
Sedegebis Sesaxeb da gaeci pasuxi kiTxvas: berZnuli axalSenebis daarseba kolxeTis
sanapiroze adgilobrivi mosaxleobisaTvis dadebiTi movlena iyo Tu uaryofiTi? pa-
suxi daasabuTe. isev davubrundeT paragrafis dasawyisSi gamoTqmul azrs da gamoTqvi
varaudi: ratom Tvlian Tanamedrove evropul (dasavlur) civilizacias berZnuli civi-
lizaciis memkvidred?
5. internetiT moiZie informacia berZnuli civilizaciis romelime sferos Sesaxeb da
moamzade prezentacia.
66
24. ras warmoadgens berZnuli civilizaciis memkvidreoba?
gakveTili II
Svidi saocreba
msoflios Svidi saocreba _ ase uwodes Zvelma berZnebma im nagebobebsa Tu qan
dakebebs, romlebic, maTi azriT, gamorCeuli iyo imdroindel msoflioSi. am Svidi
RirsSesaniSnaobidan dRemde SemorCenilia mxolod egviptis piramidebi, romelTa Sesaxe
bac ukve ici (ix. paragrafi 19). danarCeni Zeglebis aRweriloba ki isev berZenma avtoreb-
ma Semogvinaxes. ra niSniT gamoarCies isini an ratom uwodes saocreba _ am Temaze Sen
msoflios Svidi saocrebis samyaroSi mogzaurobis Semdeg imsjeleb.
taZris aSenebidan daaxloebiT 200 wlis Semdeg, Zv.w. 356 wels erTma rigiTma
berZenma, saxelad herostratem, sakuTari saxelis ukvdavyofa ganizraxa da amitom ar-
temidas taZari dawva. efesoelebi didxans fiqrobdnen, ra sasjeli moefiqrebinaT mis
Tvis. herostrate sikvdiliT dasajes da misi saxelis samudamod daviwyeba gadawyvites.
wlebis ganmavlobaSi efesos quCebSi specialurad daqiravebuli adamianebi dadiodnen
da yvirodnen: `aravin gabedos SeSlili herostrates saxelis damaxsovreba, romelmac
ampartavnebis gamo artemidas taZari dawva~. sinamdvileSi ise moxda, rom istoriam mainc
Semogvinaxa damnaSavis saxeli.
Zv.w. III saukunis dasawyisSi efesoelebma Zveli taZris adgilas imave gegmis mixed-
viT artemidas axali, ufro didi taZari aages. hersifrones sainJinro gamogonebis wya
lobiT taZris ageba ramdenime weliwadSi moxerxda.
67
zevsis qandakeba
Zveli berZnebis warmodgeniT, RmerTebi
olimpos mTaze cxovrobdnen. droTa ganmavloba-
Si mTis Ziras imave saxelwodebis qalaqic gaCnda,
sadac uzenaes RmerTs _ zevss Zv.w. V saukuneSi
taZari auges. berZnebma saocrebaTa rigs miakuT-
vnes ara taZari, aramed qandakeba, romelic taZ-
ris siRrmeSi idga da mnaxvelebs Tavisi sididiT
aocebda. zevsi mdidrulad morTul taxtze ijda,
Tavs zeTisxilis rtoebis gvirgvini umSvenebda,
cal xelSi gamarjvebis qalRmerTis _ frTosani
nikes qandakeba eWira, meoreSi ki Zalauflebis
simbolo _ kverTxi. qandakebas fexebi ewyo spe-
cialur merxze, romelic or loms eyrdnoboda.
merxze warwera iuwyeboda: `aTenelma fidiasma
Semqmna~. zevsis taZris simaRle 64 metrs aRwevda,
taZris siRrmeSi mjdar RmerTs ki Tavi WerisTvis
hqonda mibjenili.
rodosis kolosi
Zv.w. III saukuneSi kunZul rodoss Tavs makedoniis mefe demetre daesxa. rodosis
alya xangrZlivi iyo. demetrem rodoselTa damarcxeba ver SeZlo da ukan gabrunda.
makedonielebze gamarjvebis aRsaniSnavad rodoselebma msoflioSi yvelaze maRali qan
dakebis aRmarTva gadawyvites. es saocreba rodosis kolosis saxeliTaa cnobili. es
iyo mzis RmerTis _ heliosis qandakeba, romelic brinjaosgan iyo Camosxmuli. heliosi
TeTri marmarilos kvarcxlbekze idga. simyarisTvis misi terfebi imxela iyo, rom zomiT
yvela sxva qandakebas aWarbebda.
helioss win gaSveril xelSi CiraRdani eWira. roca CiraRdans anTebdnen, is ge-
mebisTvis Suquris movaleobasac asrulebda. qandakeba 36 metri simaRlisa iyo da Tavs
sxivebiani gvirgvini umSvenebda. misi elvareba Soridanve Canda. qandakebam mxolod 65
wels gaZlo da Zv.w. 225 wels miwisZvrisgan daingra. qandakebis susti adgili heliosis
muxlebi aRmoCnda.
saukuneebis ganmavlobaSi rodosis kolosis nawilebi kunZulze eyara. rodoseleb-
ma araerTxel scades kolosis aRdgena, magram uSedegod. I saukuneSi kunZulze romaeli
moxele, pliniusi Cavida. is namsxvrevebis zomebma gaaoca. pliniusi werda, rom mxolod
zogierTs SeeZlo, xelebiT qandakebis cera TiTs Semoswvdomoda.
68
aleqsandriis Suqura
qalaqi aleqsandria mdinare
nilosis SesarTavTan mdebareobda.
is imdroindel msoflioSi erT-erTi
yvelaze xalxmravali qalaqi iyo, vaW-
robis, kulturisa da ganaTlebis cen-
tri. qalaqSi iyo museioni (am saxelidan
warmodga Semdeg muzeumis saxelwode-
ba), mecnierebis TavSeyris adgili,
yvelaze didi biblioTeka, sadac naxe
var milionamde gragnili inaxeboda.
aleqsandriis misadgomebTan, kunZul
farosze, aleqsandriisken momavali
xomaldebisTvis gzis gasanaTeblad
Suquris ageba gadawyvites. Suquris
mSeneblebis gankargulebaSi flo-
ti, qvis samtexloebi da museionis
mecnierebi iyvnen. mSeneblobas 5 weli
dasWirda da Zv.w. 280 wels dasrulda.
aleqsandriis Suqura daaxloebiT 120 metri simaRlisa iyo. mas samsarTuliani
koSkis forma da oTxkuTxa safuZveli hqonda. qvis filebiT nagebi pirveli sarTulis
simaRle 60 metrs aRwevda. meore sarTuli _ ormocmetriani rvakuTxa koSki _ TeTri mar-
mariloTi iyo mopirkeTebuli. mesame sarTulze wriulad ganlagebuli svetebis SigniT
mudmivad enTo cecxli, romlis sinaTlesac sarkeebi ireklavda da zRvaSi Sori manZili-
dan mosCanda. SeSa koconisTvis xveuli derefniT ahqondaT. derefnis sigane imis SesaZ-
leblobas iZleoda, rom SeSa virebSebmuli sazidrebiT aetanaT. Suqura imavdroulad
sameTvalyureo koSkic iyo. iqidan mtris flotis danaxvac SeiZleboda, sanam is qalaqs
mouaxlovdeboda. droTa ganmavlobaSi Suquris zeda sarTulebi Camoingra, mTliani nage-
boba ki sabolood XIV saukuneSi ganadgurda.
vani
saqarTvelos teritoriaze arqeologebma ramdenime sakulto centri aRmoaCines,
maT Sorisaa vanis naqalaqaric. naqalaqarze SemorCenilia taZar-samlocvelos naSTebi,
kldeSi nakveTi sakurTxevlebi, mdidruli samarxebi, didi raodenobiT samkauli _ oqros
yelsabamebi, samajurebi, diademebi da sxv.
taZari, rogor Cans, sworkuTxa nageboba iyo, romelsac Sesasvleli aRmosavle-
Tidan hqonda. taZris siRrmeSi idga sakurTxeveli _ ovaluri formis qvis boZi. taZars
TeTri da Ria vardisferi qvebiT mopirkeTebuli mozaikuri iataki hqonda. erT kuTxeSi
aRmoCnda 40 kolxuri amfora, sakurTxevelTan ki uzarmazari piTosi _ Rvinis Sesanaxi
WurWeli. iqve ewyo brinjaos monetebi.
nangrevebs Soris arqeologebma ipoves Zlier deformirebuli brinjaos WurWeli,
romelsac skulpturuli Semkulobani amSvenebda. WurWeli mtacebeli frinvelis Zlier
brWyalebze idga, ZirSi ki 16 sm-is simaRlis arwivis qandakebebi hqonda gars Semovlebu-
li. WurWels agvirgvinebda gamarjvebis frTosan qalRmerT nikes 18 sm-iani qandakeba.
WurWels aseve amSvenebda dionises Tanmxleb RvTaebaTa Tavebis gamosaxulebani: wvero-
sani pani; axalgazrda satiri; vazis foTlebis gvirgviniT Semkuli dionises meuRle _
ariadne; dionises mudmivi Tanamgzavri qalebi _ menadebi.
sadiskusio klubis norC mkvlevrebs amasTan dakavSirebiT bevri kiTxva gauCndaT da pasuxis
gacemac scades:
• SeiZleba ki barbarosul samyarod ganvixiloT uzarmazari aqeme-
nianuri sparseTi?
• gana saqme mxolod enaSi iyo? iqneb sxva rameSia saqme da davfiqr-
deT?
• kidev raSia maT Soris gansxvaveba?
• iciT, me herodotes `istoria~ maqvs wakiTxuli da is sparselebs
monobaSi myofT da aTenelebs ki Tavisuflebs uwodebs. aba, gaix-
seneT, ratom iyvnen aTenelebi Tavisuflebi?
• e.i. sparselebma ar icodnen polisis kanonebi? ar hqondaT war-
modgena Tavisuflebasa da demokratiaze?
• aba, kidev gavixsenoT, ras niSnavda elinuri cxovrebis wesi da
maSin yvelaferi gasagebi gaxdeba.
• e.i. vinc ar icoda berZnuli da ar cxovrobda elinuri cxovre-
bis wesiT, is iyo barbarosi?
72
herodote mogviTxrobs: `xalibebs patara farebi hqondaT
xaris tyavisgan damzadebuli da TiToeuls ori Subi eWira... xolo
Tavze spilenZis muzaradebi exuraT. muzaradebze iyo spilenZisgan
nakeTebi xaris yurebi da rqebi; aqve iyo bibiloc. muxlebze naWre-
bi hqondaT Semoxveuli. mosxebs Tavze xis muzaradebi exuraT da pa-
tara farebi da Subebi hqondaT. laSqrobdnen tibarenebi, makronebi da
mosinikebi... maTTan erTad iyvnen kolxebic... eseni xmeleTze molaSqre
xalxebi iyvnen.~
berZnuli armia
berZnuli armia, sparselebisgan gansxvavebiT, mxolod
berZnebiT iyo dakompleqtebuli.
berZnul samyaroSi cxenosnoba ganviTarebuli ar iyo,
radgan mTagorian qveyanaSi cxenebis mosaSeneblad xelsayreli
bunebrivi pirobebi TiTqmis ar arsebobda.
berZnuli armiis mTavar Zalas mZimed SeiaraRebuli qvei
Tebi _ hoplitebi Seadgendnen. muzaradi, abjari, wvivsafrebi,
fari, mokle xmali da ori Subi _ ai, aseTi iyo hoplitebis stan-
dartuli iaraR-saWurveli, romelic daaxloebiT 30 kilograms
iwonida.