De Philosophorum Graecorum Silentio Mystico

RELIGIONSGESCHICHTLICHE
yÊRSÜCHE UND VORARBEITEN

BEGRÜNDET VON
ALBRECHT DIETERICH UND RICHARD WÜNSCH
IN VERBINDUNG MIT LUDWIG DEUBNER HERAUSGEGEBEN
VON
LUDOLF MALTEN und OTTO WEINREICH
SECHZEHNTER BAND
1916/1919
C H(Lft 1
VERLAG VON ALFRED TÖPELMANN IN GIESSEN

INHALTSVERZEICHNIS DES SECHZEHNTEN BANDES
Weinreich, Otto: Triskaidekadische Studien. Beiträge zur

Geschichte der Zahlen (1. Heft).
Casel, Odo: De philosophorum Graecorum silentio mystico

(2. Heft).
J6L
ZS^
m
/;,
DE PHILOSOPHORUM
GRAECORUM SILENTIO
MYSTICO
SCRIPSIT
ODO CASEL
i^^l
VERLAG VON ALFRED TÖPELMANN IN GIESSEN

1919
RELIGIONSGESCHICHTLICHE VERSUCHE
UND VORARBEITEN
BEGRÜNDET VON ALBRECHT DIETERICH und RICHARD WÜNSCH
IN VERBINDUNG MIT LUDWIG DEUBNER HERAUSGEGEBEN VON
LUDOLF MALTEN und OTTO WEINREICH
IN KÖNIGSBERG , PR. IN HEIDELBERG
XVI. BAND 2. HEFT

'li
ILDEFONSO HERWEGEN
ABBATI
PIETATIS ERGO
<)ll
üniversitatis Fridericiae Guilelmiae Bonneiisis amplissimus

philosophorum ordo hac commentatione iudicio eius subiecta
autumno a. 1918 praemio et pauUo post summis in philo-
sophia lionoribus dignum nie habuit. Cui maximas ago gratias

et impi-imis Augusto Brinkmann, cuius doctrina et benignitas
quantum Imic libro ntilitatis attnlerit unaqnaeque fere pa-

gin a testatur.
Hac de Graecorum silentio mystico commentatione viam

mihi parasse videor. qua mox de Christianorum silentii mj'stici
causis et primordiis scribere aggrediar.
0. 0.
N
Arguiueiitum
Pag.
Prologus 1
Cap. I. DesilentiidisciplinaEleusinia i
Quae fuerit silentii disciplina Eleusinia 3. Ad quasuam res
reticentiae lex pertinuerit 11. Quibus causis commoti homines
ea se astrinxerint 19.
Cap. II. Dephilosophorum qui ante aevuniimperatorum
fuerunt silentio mystico 28
Silentii mystici a mysteriis ad philosophiam trauseuutis
tenuia initia apud Orpbicos conspiciuntur 28. Quid de silentio
et de sermone symbolico vel fabuloso senserint Pytbagorei 30,
Heraclitus 35, Plato 35, Aristoteles 40, Epicurei 41. Qaae
fuerit ratio silentium inter et interpretatiouem allegoricam
praecipue Stoicam 42. Locus Strabonis ad Apollodorum ut
videtur revocandus quam silentii doctrinam proferat 48.
Cap. III. De pbilosopborum et tbeologorum quiaevo

Imperator um floruerunt praeter Neoplatonicos
silentio mystico 51
Quomodo aevo imperatorum rei raysticae Studium rursus
effloruerit 51. Neopythagoreorum de silentio et de symbolis
placita colliguntur ex eorum libiis, quos de vita Pytbagorica
conscripseriint 52, quos Pythagorae et veteribus Pytbagoreis
subdiderunt 66, quos proprio Harte ediderunt 67: quibus ex
testimoniis doctrina eorum enucleatur 68. Quid de silentio et
de allegoria placuerit Pbiloni 72, Plutarcho 86, aliis Plato-
nicis 93, doctrinae Hermeticae asseclis 95. Quomodo silentio
usi sint astrologi 100, alchemistae 102, magi 105, Gnostici 107.
Cap. IV. De Neoplatonicorum silentio mystico .... 111

Numenii 111, Plotini 114, Porphyrii 117, lambliclii, luliani,
Salutii 124, Macrobii 141, Prodi 144, Olympiodori 153, Damascii,
aliorum 155, do silentio mytbisque placita.
Epilogus 158
Index 159
Odo Casel. De philosophorum Graecorum silentio mystico
tariv ov aiyr ).6yov y.osiaacov yivon' ar.

Euripide?.
Silentium mysticum
plurimarum gentium religionibus
in
iisitatum Graeci non ignorabant. Sed, qui mos fuit Graecorum.
non solum disciplinae sacrae certum modum et digniores formas
statuerunt, sed etiam ritum causis fulcire et explicare hacque
ratione cum philosophia Id iam pri-
conciliare studuerunt.
dem occasione oblata observavere viri docti.
Sed ut funditus
cognoscatur, quid silentium mysticum apud philosoplios Graecos
sibi voluerit quantumque valuerit, omnia, quantum fieri potest,
testimonia ad hanc rem spectantia colligantur et excutiantur
necesse est, id quod nondum factum esse videmus, nisi quod
Prodi Neoplatonici plurima, etsi non omnia de silentio placita
Hugo Kocli^ congessit. Idem libro suo non paucas aliorum
Graecorum sententias ad silentium mysticum pertinentesinseruit,
sed non satis diligens fuit in iis deligendis disponendis exa-
minandis. Lobeck- quoque, Anrieh^, A. Dieterich *, Bousset^,
Jos. Kroll ^^ Fr. Heiler ' breviter silentii mentionem fecerunt.
^ Pseudo-Dionysiiis Areopagita in seinen Beziehungen zum

Nexqüato-
nismus und Mysteriemvesen =
Forschungen zur cliristl. Literatur- und
Dogmengesch. hg. von Ehrhard u. Kirsch I 2 et 3 (1900) 108—134, 198—260.
* Aglaophamus sive de theologiae mysticae Graecorum causis 1829
passim.
' Das antike Mysteriemvesen in seinem Einfltiss auf das Christentum
1894, passim. * Ei7ie Mithrasliturgie^ 1910, 42 sq.
»Kyrios Christos 1913, 338 n. 1.
^Die Lehren des Hermes Trismegistos 1914, 335 338. —
' Das Gehet. Eine religionsgesch. u. religionspsych. Untersuchung
1918, 240, 441 cf. 43, 203, 219, 342;
; cf. etiam Aug. Horneffer Symbolik
der Mysterienbünde 1916 cap. I Das Geheimnis.
Religionsgeschichtliche Versuche u. Vorarbeiten XVI, 2. 1
2 Odo Casel
Ideo liac commentatione in animo nobis est plnlosophoruro

Graecorum de mystico sententias collectas proponere^
silentio
et apte digestas examinare. Sed quia silentium mysticum non

e philosophia, sed e mysteriis originem duxit, prius quo rectius
intellegatnr, quid sit silentium mysticum, disciplinam silentii
Eleusiniam tractabimus. Mysteriorum enim Cereris et Pro-
serpinae cum maxima esset apud Graecos auctoritas, non solum
in eorum disciplinam alia Graecorum mysteria se formavere,.
sed etiam philosophi, ubi res et voces mysticas assumebant..
illorum potissimum consuetudines ante oculos habebant. Sed
cum mysteriorum
artiore etiam vinculo silentium pliilosophorum
more coniunctum est; enim simili atque mystas
pliilosophos
religionis sensu imbutos silentio operam navasse videbimus..
Hac igitur ratione cum philosopliia ad religionum Grae-
carum historiam nonnihil conferat, iure testimoniis pliilo-
sophorum disciplinam Eleusiniam praemittimus. Quo funda-
mento posito temporum quae usque ad aevum imperatorum'
fuerunt philosophos pervestigabimus , ut quoraodo silentium
mysticum a mysteriis ad philosopliiam transierit liuicque paul-
latim coaluerit cognoscamus. Denique pliilosophorum et theo-
logorum aevo imperatorum et antiquitatis senescentis tem-
poribus florentium placita pro viribus excutiemus. Neque tamen.
nos fallit nos initium tantum huius investigationis fecisse.
De philosophorum Graecorum silentio mystico
De silentii disciplina Eleusinia
De Graecorum silentio mystico nobis verba facientibus

obiecerit quispiam neque silentium neque rem mysticam satis
Graecis convenire, qiii tCo löyio magis quam silentio et rei
mysticae studuerint. Barbaras potius gentes orientis silentio
mystico deditas fuisse; illas enim et solium regis silentes
adorare^ et numen silentio colere solitas esse. Attamen
apud Graecos quoque silentii religio in cultu deorum cae-
rimoniisque sacris locum amplum obtinuit, priusquam ad
philosophos et theologos transiit. In sacrificiis enim praeco
ne quis verbis ineptis sacra irrita faceret monebat dicens:
td(fr]î£lT€, „favete Unguis" -. Nee defuere sacia quae omnino
reticeri neque in vulgus etferri religio erat^ Inter quae
l)raecipuo loco dearum Eleusiniarum Cereris et Proserpinae
mysteria numeranda sunt, quippe quae apud omnes Graecos,
quin postea etiam toto orbe terrarum maximo in honore sint
habita.
Silendi praeceptum usumque in mysteriis Eleusiniis viguisse
quamquam ipsum mysteriorum nomen clamat neque est qui
neget, nonnuUis tamen auctoribus allatis planius fiet, quae
' Cf. Arrian. Anab. V 1, 4 qui refert legatos ad .Alexandrum Magnum

missos neaövxtti es yrjv tTti nolii aiyrjv f/eiv.
^ Cf. Spanhemi observationes in Callimachi hymnum in Apoll, v. 17;
Wissowa Rel. u. Kultus der Römer '^
1912, 3% sq., 396 n. 5. De simulacris
deorum qui digito ad os admoto silentium denuntiarent (Macrob. Sat.
III 9, 4) et danmum ex verbis ineptis vel strepitu quovis oriturum pro-
pnlsarent cf. Fr. Marx Athen. Mitt. X (1885) 19Usq.
' Cf.Lobeck, Aglaophamus 89 sqq. C. F. Hermann Lehrb.
; d. gottes-
dienstl. Altertümer der Griechen'^ 1858 § 32 n. 6.
1*
::
4 Odo Casel
sileiitii disciplina fuerit. Deinceps quaeremus, ad quasnam

res reticendi lex pertinuerit quibusque causis commoti liomines
ea se astrinxerint ^.
Initium facimus ab hymni in Cererem Homerici, cui tamquani
fundamento religio Eleusinia superstruitur, versibus —
475 479
Jr]f.n]Tr^Q . . . dslê
dQrjGuoavvTiv ^'UqCov ymI ejtecpQaöev oQyia y.aXcc
osf-ivd, xd t' ov Ttiog eotl TtaQsîiiev oüte Ttvêo&ai

ovt' ayiuv '
f.iiya yccQ n d-eCov aißag loyäveL avörjv.
Ergo neque Ttv&äodâi (audire) -

neque ayentv (loqui) licet de
mysteriis.
Similiter non initiatos vel itv&eo&cd vetat Pausanias
somnio ^ admonitus, ne de templo Eleusinio scribat (I 38, 7)
Ta Ö€ ivtbg rov Tsiyovg rov uqoD z6 re oveiQov artUTie yqücpeLV,
nai zolg ov teLeod^üaiv, OTtöowv Sêag s'iQyovTai, öfjXa di]7toi
f-ii^dh TtvdÊodâi (audire, quia opponitur visus) /.uzelvat ocptoiv.

Silentium ab ipso numine imperatum leges a sacerdotibus
Eleusiniis latae sancire dicuntur. Nam Alcibiades sacra profa-
navit Ttaqa %ä v6(XL(.ia y.ai xa v.a&toxriV.6Ta vtio te Euf.wArciöä)i'
nai KrjQVKiüV yial rCov Uqeojv twv £§ ÊXsvülvog (Plut. Alcib. 22).
Silentium soUemni modo a praecone denuntiatum esse
auctor est Sopater (Rliet. graeci VIII p. 118, 13 sqq. W.):
^vxa juev ovv tcc xfjg auonfjg äya&a y.riQvzT£i ttqo ndvTiov ra
xfjg Êlsvolvog juvorrjQia q)covi]g a(xa v.a.1 Xöyov TtQOOij^mivovTa
<ß£iÖ€0âi . . . OTi TtQO TtdvTOJv ETTirdTTSi (6 hgoKfjQv^) öijuoaia
rrjv GiiOTTTiv, y.al v.ad^dTteq tl ueqog zf^g TeXerfjg ti]v lyßf.ud^Lav
zolg f.ivGzaig Ttagaivel, xai diä zavzijg TtQvzavsvezai Xavd^dveiv

zovg nollovg za îvoziJQia xrA.
In hoc capite componendo usus sum iniprimis bis libris: Chr. A. Lo-
*
beck, Aglaophamus 1829; E. Rohde Psyc/ie I- 1898; G. Anrieh Das antike

Mysterienwesen in seinem Einfliiss auf das Christentum 1894 P. Foucart ;
Les mysteres d'Ekusis 1914; alii suo loco afferentur.

''*
Cf. oraculum ApoUinis Clara a Macrobio servatum (Sat. I 18, 19):
"ÖQyia fiev SeSawras e/^î^v vrjnevü'eu xevd'sir.
^ Versa vice somniis di invitant ad initiationem : Pausan. X 32, 13 ; Apul.
Metam. XI 27; 28, qui afferuntur a P. Wendlaud, De fabellis antiquis
earumque ad Christianos propagatione. Progr. Gotting. 1911.
De philosophorum Graecornm silentio roystico 5
Ritus quidam cum silentii denuntiatione coniuuctus ex

Sophoclis versibus subobscuris erui posse videtur (Oed. Col.
1048 sqq.): . . . f} TTqhg Uv^laig 7) la}.inäoiv d/.ralg, ov
Ttötviai aeftvä Ti&r^voivtai xelr^ ^varoloiv , wi' -ml ygioea
Afjg knl ylwaoa ßeßav.E nQoonöltov Evfj,ol7Ttöäy. "i2v non cum
scholio ad d^vatolaiv, sed ad rcoTviai i. e. Sûd referendum est.

Dearum clavis aurea in ore sacerdotum posita est. Quid hoc
sibi velit, ita interpretatur scholium: î2v y.ai xQvasa ylr]ig'
ItzsI icQQtja ra /j,vaTi]Qia, -/.al -/.aâTteg vlsioh ylCorta
/;
/MTeilTqTTtaL, vTieg tov ,«?) iBeveynslv. Quae interpretatio si

Vera est, poeta non dicit caerimonia quadam sacra clavem
auream super os sacerdotis positam esse, sed poetice loquitur
aeque atque Aeschylus fr. 309 N.: 'Û' sati y.auol xlj]g stvi
Theognis 421 sq.: Uo'k'LoXg äv&QcoTrtov yliboorj
yXcüoafi (pvla'§ et
&vQaL ovyt. iTtUeiVTCd äQf.iödiai, xal acpiv TTÖir a/nelrjza ^leXei et
poeta incertusAPX42: I^qqtjtcov kitewv yhooorj ocpgr^ylg sTtt-
/.Eiodîo Utique cum variis imaginibus usi sint poetae, eos
^
ritum quendam sacrum ante oculos habuisse veri simile non est ^.
Cum de silentii indicendi ritu nihil certi proferri possit,
magnus est numerus artis vocabulorum ad silentium spe-
ctantium. Quae verba fere non in solo sermone mystico usur-
' Cf. Plut. Eegum et imperatorum apophthegm. p. 180 D: Alexander

M. cum Hephaestio litteras quasdam secretas legisset, tov buy.rvXiov dfe'ko'
iisros TOV savTov tm arö/uuTi. tm sxeivov rr,v acpâyzSa eTzi'trjxsv. Gregor.
Naz. Or. 40 p. 728: Td Si lü.la . . . yovyjeis 7ia(id aenvTM acfoayrSi y.onToi usva.
Dülger Si)hragls 1911, 17 aft'ert les. Sirac. 22, 27 (33j. Quae Wobbermin
Religiotisgesch. Studien 1896, 148 sq. de artis vocabulo rrjv ofâytSa TriQsiv =i
silentium servare profert, non mihi satis demonstrata esse videntur. Cf.
etiam Aeschyl. Agam. 36: Td S" iiXla oiyaißovs enl y/.waar] ße3r]y.£v;
,
Theogn. 815 sq. ßovs fwt eTil yhöaarjs

: ygmeoM noSl Xdi krußniiuiv ia/ji
ndirMetp xaiTtso eTnord/ieror; lulianus Caesar or. 7 p. 218 A: Tor ßovv
he ETtixid'rifu t^ yXwirr].
^ In nonnullis mysteriis qui initiabantur Sacra mento se in silentium

obstrinxernnt, iit colligitur vel ex Hippolyt. refnt. praef. §3 p. 2, 13 sqq.
Wendl. de haereticis Graecos iniitantibus haec narrante: Kai rore . . .
u t'Otoi tÖ tiXeiov rcöv y.dy.cöv TinonSiSövres, ö gxo i i St'jGnvrei fj.rjre eêiTtsXv

>//;t£ roj xvxövxi nexaSolvai y.iL Huc pertiueut fortasse Liv. XXXIX lö, 13:
sacramento initiatos invenes" eqs.
..Hoc et Apul. met. XI 15: „Sacra-
mento rogaberis" ita, ut silentii promissio partem huius sacramenti cou-
stituerit. Cf. Reitzenstein Hellenist. Mysterienrel. 1910, 66 sqq.
:
6 Odo Casei
pantur, sed cum ex usii communi ad mysteria tiansferuntur,

peciiliarem significationem mysticam induunt. Quibus in colli-
gendis usus Eleusinii finibus non terminamur, sed etiam voca-

bula in aliis afferimus.
org-iis Voces enim mysticae
usitata
posteris teniporibus omnibus fere mysteriis communes erant.
Praeterea philosophorum silentium niysticum consideraturis
utile erit quam plurima artis vocabula rei mysticae propria
nosse. Si quis enim scriptor ea usurpat, aliquo saltem modo
ipsam silendi disciplinam tangit.
Saepissime ea quae in mysteriis traduntur aggr^ra esse
dicuntur. Velut Xenoph. Hellen. VI 3, 6: AiyEiai TgiTtrolefîoi
TCc Jiji-iiiTQog YMi KoQrig aQQiqra uqcc Tcgönoig êroig dslâi '^Hqay.Ktl
T6 ... '/.al JiooxÖQoiv. Schol. in Aristoph. Nub. 303: Mva%iy.og
öe 6 löyog ö Tragi tcc aggriâ f.ivGzi]Qia. Eiusdem significationis
est xox ccTtÖQQr^Tog. Plurima testimonia in lexicis invenies \
Diodor. III 55: Êv ccTtoggrixti) /.axct rijv rskeTijv TtagaöidooSâi.
V 49 : Kai ra f.iev v.axh. f-iiqog Tfjg TeXeTfjg kv ä7TOQQi]roig rijQOv-
uevci liwvoig Ttagadldoiui xolg fîvr^&eZai. V 77 inter se oppo-
nuntur iûGTr/Mg et (pavegCog Ttagadiöoo&ai, iv ajtoQQi]rv) Ttagcc-
öiööueva et f.u]deva -/.QVTtTeiv. Strabo quoque X 467 C uvozi-
/.öjg et iv rpaveoio distinguit. Qua ex re patet fivoTLVMg et h-
a7toQQi]tio idem significare -.
Cum ad ipsum designandum pauca eademque

silentium
semper vocabula adhibeantur, plura esse verba, quae secreti
iniustam manifestationem significant, ex rei natura facile in-
tellegitur, quia disciplina silentii non tam praecepto tacendi
quam interdicto loquendi constat.
Silentium sermone rumpitur. Ideo principalis vox, qua
silentium violari dicitur, est vox d i c e n d i. H}- mni Homerici
V. 479 mystae vetantur äyjtiv (ja ogyia). Herod. II 61:
Ov (.101 oGiöv loTL leyetv. Ibid. II 47: Jöyog ovv. eurtge-
TtiGTegog ton leyeodâi. II 171: EvöTOua xeioS-co, Tzkijv öaov
amfig öoh] toxi leysiv. Similiter Sopater Rliet. gr. VIII 117 \V.
Êdv xig xa (iioxiigia eiTtj], xiîiügtioO^cj.
'
Cf. etiam Suid. s. v. djrooorjoi.
^ "AfâoTos: Proclus, Plat. theol. I 21 p. 54 Port.; in Paruienid.
VI 177 Cousin. "A<p9- ey y.ros: Dionys. Areop. de Div. nom. 115. Haee
afferuutur a Koch 1. c. 119 sq.
De philosophorum Graecorum silentio mystico 7
Aliorum quofiue vocabulorum orig-o facile liquet, quod fere

-enarrationem vel publicationem signiflcant. Talia sunt:
€^rjy€€od^c(i : Herod. II 3. iâyoQtveiv. Lucian. de salt. 15.
e'§eQ€vyeiv . . . Iotoqu]v (sacrorum Cereris): Callimach.
Aet. Oxyiii. Pap. VII 25 v. 7 coli. A. E. Housman Classical
Quarterly IV
(1910) 115, qnae vox Alexandrinorum propria
fuisse videtur; dicendi euim significatio ei primum tribuitur
a LXX interpretibus (cf. psalm. 44, 2).
hrpavat: Hermetis Trismeg. XIII 16 p. 124, 7 Partlie}'.
hlalelv. lulian. imper. or. 5 init. Ibid. t« äveyldb.zcc.
iâyyelAsiv: schol. Aristoph. Nub. 302.
ky.fpuQouvS-tlv: Cornutiis compend. c. 30 p. 61, 13 L. De
hoc vocabulo raro cf. R. Schöne ind. Aeneae tactici p. 142.
t/.(paLveiv: Herod. VI 135 t« lg egaeva yövov agqr^Ta iga
kyupr'jvaoai' Mihnddj]. lamblich. V. Pyth. § 246 dig Tto'/j.oi.;
l%(pfivaL.
ay.fp€Q€Lv : Diog", Laert. II 101 rolg äf.ivi]roig exrp. ; cf. Lobeck,

Agl. p. 55 et n. p. Plut. Quaest. conv. VIII 8 p. 728 DE uriz'
aQQTjTOv slvai juriT^ äveôioiov nQog xovg eriQOvg. Gregor. Na-

zianz. or. 27 p. 491 Migne PG 36, 18 B mystica vocat t« /n)
€X(poQa. lambl. v. Pyth. § 247 k^wcpoqa 7toieio&at (ibid. örjloCv).

e§oQxelo9âi: Lucian. de saltat. 15 tovg lâyoqevovrag xa
f.ivarr]Qia lS,0Qyüad-ai leyovoiv ol ito'/.koi. Id. Piscat. 33 1^"-
ayoQEvovTU ralv d^talv %h fivarriQia yai eÔQyov(.itvov. Quae VOX

originem videtur duxisse ex Bacchi niysteriis, quae saltando
prodi potuisse apparet ex Plat. Leg. 815 C oor] {oQy)]oig) i.i'ev
ßa'Kxela x' loii y.al xwv xavxaig k7i0(.iivu)v . . . negl xad-aQuoig

xe y.aX xtlexag unoxelovvxiov ^. Sed sicut Lucianus 1. s. c. libri
de salt. contendit: TektxijV ovde f.iiav dgxcciap eoxiv evQelv ävev

oQxrioeiijg, in Eleusiniis quoque mysteriis saltatio non defuisse
videtur, ut testinioniis et monumentis monstrant I. N. Svoronos
Journal international d'archeologie numismatique IV (1901)
256 sq. et Pringslieim Arcliäolo(/ische Beiträge zur Gesch. des
eleus. Kults (DisF. Bonn. 1905) 77 sq. Ideo vox illa eôQytioiâi
ad omnia niysteria transferebatur. Velut Clemens Alexandrinns

protrept. § 12, 1 scribit: Ova lôQyrâouca (xä u.) et Synesius
^ Cf. Eurip. Bacchae passiiu.

g Odo Casel
de provid. II 6, D
1274 C): 'JD: eilaßi]TEor
125 (Migiie PG 66,
yuQ r^ör^, f.n] ri A.al twv ä7TOQQi]Tiov eBoQxrjowue&a. Vocem ^ non
occurrere videri ante Aristidem Lucianum Alciphronem ob-
servat E. Rolide Psyche I 298 n. 1.
tA(poixav (activae significationis): Suidas s. v. l'êcpohci'
i&oiüußsvev. V dh TtciQa rohg ureAeoTOvg -Aal ßeßr]lovg i-tEcpoLfa.
TU tCov Ia(.iod-Q(tyMv oQyia (= Aelian. fr. 45 Hercher.).

örjfioauveiv : PorphjT. de abstin. II 36.
U/.alv7tTEiv: Porphyr, v. Plotini 3.
l/./.vY.lelv: vox ex sermone et apparatu scaenico sumpta..
Clem. AI. protr. § 12, 1 toIq . . . dêovg, lov al relEral ai
fiiari/.al, olov etcI oyir]vi]g tov ßiov zolg Trjg ähjd-Eiag lx/,vy.h']Oiü'
êazalg. Idem stromat. VII § 88, 3 h-/.vy.l6lv ra //.
TQaycoöslv: Atlianasiiis apol. contra Arianos 11 (PG 25,.

•
268 A) yial ovv. aloyvvoviui . . . TQaycoöoüvTeg za uvati']Qia
Ö60V, wg yeyQcxTCTai (Tob. 12, 7), f.iiOTi]Qiov ßaatlEcog xalbv

AovTtTSiv, /Ml öjg 6 KvQLog TtccQi'iyyeüe ' Matth. 7, 6. Ov ygr] ya^
TU /iivGTi]Qia äjîvrjioig igayioötlv. iy.Tqayo)delv = agere in scaena
et agendo publicare Philo de mut. nom. § 196; de somn. 135.
Lucian. de merc. cond. 41 £y.TQay(pdi]oei -/mI Ttgog Ttollovg igel.
iy.»QiaîßevEiv: S. M. de Spir.
Basiliiis S. c. 27 § 66
PG 32, 189 a. yccQ ovöh etiotzteveiv eêou roig äfxvrixoig, rovzcov
TtCog av fiv Eiyog ttjv öiöaoyaXiav I/.O^q. Iv yQ(xt.iuaGiv. Quod

vocabulum ex principali significatione deducendi aliquem in
triumpho publico sensum translatum publicandi traxit, similiter
atque vox £y.7rof.i7tEvEiv a Dionys. Areop. publicandi sensu usur-
patur (De eccl. hier. VII 3, 10 p. 270; ep. 8, 1 p. 599). De
voce simplici d^Qiaf.ißEvELv =
örn-iooiEVEiv cf. A. Brinkmann, Mus.
Rh. LXIV (1909) 479.

Denique Dionys. Areop. de eccl. hier. I 5 p. 166 et VII
3, 10 p. 270 etiam voci it,äyEiv mysticum sensum tribuit.
Aristophanes quidem Eq. 282 haecexhibet: 'E^äycov yExaTtoQ-
Q>]i^\ af-t" cIqtov aal AQeag; sed ra ajtÖQqr^ra hoc loco sunt ea,
^ Vox etiam ad alias res transfertur, cf. Eeiske ad Aristid. or. öOinit.,.
W. Schmid Atiklsmm III 239; IV 354, praeterea Fronto p. 258, 1 N.,

Heliodor. Aeth. VI 15 p. 177, 26 Bekk., al. De usn Christianomm cf. etiam
Wobbermin 1. s. c. 149 ii. 2.
De philosophorum Graecorum sileutio niystico 9
qiiae exportari vetantur; cf. Suid. s. v. ccTrö^Qrjog' ccTtoQQrjra

e/.€yor T« ä7C£iQr]f.ievc( i^dysoO-ai.
Silentium violatum quam inexpiabili religione Graeci
sanxerint, apparet ex
quod qui contra illud
eo, peccaverant
capitis damnabautur. Huius rei testes sunt iuvenes illi
Acarnanes, quos, cum non initiati templum Cereris imprudentes

ingressi essent, etsi nondum quicquam de ipsis caerimoniis
sacris comperissent, deprehensos et a magistratibus Eleusiniis
„tamquam ob nefandum scelus" interfectos esse narrat Livius
31, 7 sqq. Morte delictum luit etiam ille, qui, ut scribit
Aelianus (fr. 43 Hercher.), za rrig (PeggscparTr^g ogyia idiilir]G€
&moc(oO-ai azeleoTog wv xcka irtl rivog ävel^cov Ud-ov hoQa
. . .
Tcc yiv6/ii€va. 'Ea ydg zoi rov 'Aid-ov y.citwlio&e /.al ßiaiq rrj Tthiyr]
TieQLTteGiüv ciTtidave y.tI.Aeschylus poeta, quod invitus mystica

quaedam prodiderat, vix mortem aufugit (Aristot. eth. Nicomach.
III 1 p. 1111 a 9 sq. et comment.) ^ Alcibiades cum mysteriorum
profanatorum accusatus esset, fuga mortem vitavit (Plut.
Alcib. 22); complures amici eius capitis damnati sunt eorumque
bona publicata, alii in exilium missi (xa« tCjv (ptlcov avrov rovg
u€V ctTtenzsLvav, rovg ö' Iv. %T]g TtöXecog kêßalov Isöcr. de iugo 8).
Sacerdotum quoque execrationibus devovebantur, qui contra
tacendi legem peccaverant: Ps.-Lysias adv. Andocidem 51
legsiat aal hgelg Gtdvjsg xarr^gdaarto Ttqog ^
tGnigav -/.al rpoivimdag
ctveoeiGCiv -/.aza. zb vö/iiifiov zo /talaibv -acu aQ/alov. De eadem
causa egit Andocides et ipse accusatus oratione quae in-
scribitur De mysteriis. Violare secretum est a/ndQzrjua et
aGeßeia TtEQi zw dsw (Andoc. 29) ^ Quin silentii legem migrare
praecipua et quasi unica ratio est delinquendi in mysteria:
Diog. Laert. II 101 b ö' ovv ßeodioQog Ttooo/.aîoag 7tozt Ev-
Qv/ltiörj ZU) IsQOfpdvzfj, )Jye {.loi, erpr^, ELQv/.X€iör], ziveg elalv
OL aGsßovvzigTieQlza (.ivGzr'iQia ; eiTtövzog ö' exeivov. olzolg dîvi]roig
avza e/.cpeQovzeg, ccGeßetg äga, €(pr], /.cd gv, zoig ä}ivi']ZOig
ÖLriyovf.ievog. Sopater sophista controversiam proposuit hanc

(Rhet. gr. VIII 110 sqq. W.): N6(.iog- zbv lêiTtovza za ^tvoziJQia
^ Cf. etiam 0. Kern Eleushmche Beiträge (Progr. Hiilense 1909) 12 sq.

'^
Quia devovebantur; cf. Rohde Ps. I 226 n. 3.
dis iuferis
* Decharme La critique des traditions religieuses chez
Cf. P. les Grecs
des origines an temps de Pliitarque 1904, 144 151. —
10 Odo Casel
(i. e. Eleiisinia. ut ex iis quae sequiintur patet) ted^vavai^,

^'OvaQ Tig Sêaocci.ievog Trjv TelerrjV t]Q6t6 tlvu tCjv (.iei.ivriêvo)v,
'^.
ei %avTa en], arceg iwQav.tv ' £7t€vevG6v /ml '/.QLveTctL aoeßeiag
Ergo noii solum loqui de mysteriis, sed vel litivevoai pro
impietate habetur (111, 20 sq. on aoeßeiag eavl tö ünelv v.ai
iTtLvtvoaL). Rens idem patietur tolg tCbv (.ivotriQuov vö^cor
TTaQaßfjvaL Tolfxi]oaaiv (112, 7 sq.); peccavit twim negl xag d-mg
yicu %a i.aoi)[QLa (112, 13 sq.). 117, 9 sq. ipsa yvchjut] rof-ioS-stoc
fingitur, quae aitLibg MQio\.ievwg ütcev •

oxl k&v rig ra ^woriJQia
^mi], Tif.iwQtiGO-10. Eeus igitur id solum etFiciat oportet, ut
demonstret se interroganti adnuentem silentium ipsum Don
violasse. Diagoram Melium Athenienses absentem proscri-
pserunt"^ teste Aristophane (Av. 1072 sqq.):
iTtavayoQSvsTai,
r]v anoy.Telvj] zig vfiöjv Jcayögav töv HrfkLOv
'Laf.iß(xveiv rd?Mi'TOv,
quia Sacra Eleusinia irrise,rat et profanaverat Ps. Lj^sias adv. :
Andoc. 17 TOOovTO ö' obtog (Andocides) JiayÖQOv xov Mijliov

aoeßeoTeqog yeyevr^TaL •
t/Mvog fihv yccQ loycit Ttsgl ra alkÖTQia
UQcc y.ai koqräg i.aeßei, obrog de tQyio Ttegl rä Iv tj] avrov rcöku.
Schol. in Aristoph. 1. s. c. olxog . . . xa de f.ivoxi'iQia r]vx£)uuv,
wg TtokLolg £/.xQ€7riw xfjg TeleTi~]g . . . ly{.riQv%d-)] de tovro öia to
uotßeg avxoö, ircu xa f.ivoxrjQia näoi dirjüro /.olvottoiCjv avxcc
Aal /.uxQcc Ttoiwv 7.tI.^ Andocides de myst. 29 cum ad alios

tum ad Diagoram spectat, cum dicit: . . . löyoug dnov ug
Sopatrum ip?a legis verba afferre probabile est ex similibiis aliorum

^
rhetorum locis: cf. Auetor adHerennium 1 13, 23 et prolegoraena Marxii p. 107.

^ Eaiidem coutroversiam paucis verbis ponit C. Chirii Fortuuatiani
ars rhetorica I 14 p. 91, 23 sqq. Halm.: „qui iion initiatus sacra euuu-
. . .
tiaverit, capite plectatur; non initiatus sacra vidit in soianio, rettuHt ei,
qui fuerat initiatus: ille ait, haee sunt sacra. Petitur ad poenam et contra
dicit" eqs. (Lobeck, Agl. 188 n. i).
^ De Diagora cf. Wilamowitz Textgeschichte der griech. Lyriker. Abb.

der Gott. Ges. d. Wiss. PMl.-histor. Klasse N. F. IV 3 (19C0) 80—84.
* Cf. etiam schol. in Aristoph. Nub. 830, Eau. 320. De libro quo
Diagoras mysteria vulgasse dicebatur, cui titulus (/>ovytoi Käyoi impositus
erat, cf. Cam. Hontoir Comment Clement cV Älexandrie a connu les mysthrs
d'Eleiisis, Musee Beige IX (1905) 18ü— 188; sed rectius libellum illum
Diagorae postea subdituni esse statuit Wilamowitz 1. s. c. p. 84 et u. 1.
De philosophorum Graecorum silentio mystico 1]
TCQÖTSQOV hioi'jv auuQTOVTwv

7t£oi reu ^sw, y.a\ aaißrâdvTiov
ola ey.aozog avTwv €7iadê Qui dearum secretuni
y.al hi/îwQri&t-.
violaverat, eiim tamquam nefarium ab omnibus vitatum esse

testatur Horatius. qui cum mercedem ,,fideli silentio" prae-
standam praedicaret, statim recordatus silentii Eleusinii dixit
(carm. III 2,25 sqq.): „Vetabo, qui Cereris sacrum volgarit
arcanae, sub isdem sit trabibus fragilemque mecum soivat
phaselon." In Universum quanti cives Athenienses cultum
Eleusinium aestimaverint, ostendit Isocrates de iugo 6: Alci-
biadem inimici profanatorum mysteriorum accusaverunt sldöre^
TTjV ttöXlv Tü)i> i-ikv TteoL tovg Sêovg lud'/.LOz' äv OQyio&üGav, t'i
rig eig %h îvaxvoia fpaivovi ßâitaoTccvior, iCov ö' äk'/.cov u xi^

tr]v drii.io/.QaxLav Tolf-wn] xaralvatv \
Magna propterea religione et reverentia silentium sacrum
servabant. Causa Alcibiadis cum ad res mysticas spectaret.
coram solis initiatis acta est (Andoc. de myster. 12 sdoit zoig
TtQVjdvtoc Toig (.ikr df.ivr^rovg /ÛTaGTrôuo&ai, aviovg de xrA.i.
Augustus quoque imperator „Athenis initiatus, cum postea

Eomae pro tribunali de privilegio sacerdotum Atticae Cereris
cognosceret et quaedam secretiora proponerentur, dimisso con-
silio et Corona circumstantium solus audiit disceptantes"
(Suet.Aug. 93). Sopater 1. s. c. saepius admonet, ne quid reus
vel invitus de mysteriis prodat: ndvra öh anoLdaCe Ttaqu-
y.ey.akv 1.1 nevcüg Keyeiv, fîi^ kdî]g h töj y.ad-iGraoiâL iBocyoosvojv
zt tCüv i.ivaTr.QUüv (114, 6 sqq.). Avxd %a ficoriJQia öiatv7C(botig
yctQ yal Igelg, ovöh ditoy.aKvTCTUJV bj-ioiiog xCbv fxvotiy.üjv (123.
19 Quin etiam mystae mori quam arcana prodere male-

sq.).
bant, teste Gregorio Naz., qui or. 27 p. 491 (PG 36. 16 BC) dis-
putantes secum ita hortatur: 'E/.elv6 ye ovixßw(.av d'AhjXotg,
fxvoii/.Cog xa fivoxr/.d cp&eyytoO-ai y.al üyiiog xa ayia y.al ui^
QiTtxuv 6ig ßeßr.lovg dxodg xd fiij t/.tpoQa, ur^öl omvoxtQOvg

&7torpaLvioi.uv xovg noooy.vvovvxag xolg daijLiovioig xai xwv ahxQÖJi
(.ivdîov ytai TiQayudxiüv -O-eQaTtevxdg, ot Oäxxov llv roD ai'uaxog
r/ Xoyiov eoxiv lin' uexaöolev xolg &fJ-Lr:xoig. Quae verba cum ad
omnia mysteria spectent, ad Eleusinia quoque referri possunt.
lam quaeramus, quaenam res mystis silentio
tegendae fuerint. Legenti libros Graecorum notum est
^ Cf. etiam Aristopb. Vesp. 37fi —8 cum schol.
'
Oflo Casel
^2
omnes Eleusine initiatos libero ore professos esse certam

melioris post mortem sortis spem, quam initiatione se assecutos
esse persuasum habebant. Hanc felicitatem ipse liymnus
Homericus pollicetur v. 480—482:
"'Olßiog, 0^ rdö" OTtionev eTtixôvliov ävd^QojTtwv
dg ö'ätelrjg hgCbv, og %' ai.iîOQog, ovTiod-' 6/.ioirjv
aiGCiV «xet (pd^LfAevog Tieq v7to CoV/)w t^qÖevti.
Testimonia, quae collegerunt Lobeck, Agl. 69 sqq., Rohde

Psyche 1290, Foucart Les myst. cVEl. 362 sqq., liaec sunt:
Pindar. 137 Schroeder.; Sophocles fr. 753 N.; Plato Phaed.
fr.
69 CS GoYg. 493 B, Resp. 363 CD, 365 A; Isocrates pauegyr.

28; Crinagoras AP XI 42; Aristides Eleus. II 30 sq. Keil.,
Panathen. I 302 Dindorf.; Proclus in Remp. Plat. 616 AB II
185, 10 sqq. Kroll; Cicero de leg-. II 14, 36. Addo Aristoph.
Ran. 154 sqq. et cliorum mystarum eiusdem fabulae v- 454 sqq.
In statua Glauci hierophantae (saec. II p. C.) cum alia tum
haec scripta inveniuntur {'Efp. aQx. 1883, 81 j:
'H KaVov 1/ uayidQiov îvgttjqiov, ov ^lövov eivai

Tov d-ävaxov 9-V7]ToZg od %a'/.6v, all' ayaMv.
Ab aliis quibus persuasum erat vitam post mortem a rebus
in liac vita bene vel male gestis pendere, mystis praecipuns
certe locus apud inferos attributus est. Velut Axiochi dialogi
scriptor postquam bonorum futuram beatitudinem descripsit,
371 D habet: "Evxav&a xolg îmvriîhoLg eoriv rig TtQoeÖQia , xal

rag boiovg ayioxEiag xdxftaf ouvztXovmv. Et Diogenes cynicus
uiiOvvTCJV iJd-rjvauov (.wrj^fjvat, civtov -aoI Xeyovrcov log ev aöov
7tQ0€ÖQiag ol /.ujuvrjîsroi rvyxccvovai, yeAolov, sfprj, et ÂyrioLlaog
uev /.ai 'Ejcauenuovöag h rü) ßoqßÖQU) öidôvGiv, svrslelg de
Tiveg i.iEi.ivr]{.iivoi ev ralg (.laxaQcov VT]aoig eoovzai (Diog. L. VI 39;

cf. lulian, im per, or. 7, 238 sq.).
Similiter Polygnotus celeberrima illa pictura Delphica

mysteriorum cultores inter beatos effinxit (Pausan. X 28, 3)
et rä»v T« ögcoi-teva tcc "EIevoIvl ev oudevbg def-ieviov loyco umbras,
* Quae hie de non initiatis limo demersis dicuntiir, ex inysteriis Orphicis

originem duxerunt (Rohde Fs. I 313; Wobbermin 1. s. c. 54), sed postea
ad Eleusinia trauslata sunt, ut docent Diog. L. VI 39 (iiaullo post afferendus)
Ot Aristides Eleus. II 30 sq. Keil.: A'ni oi-y. f.v oy./jTUt te y.al ßo^ßdgM y.eiao-
ftifovi, ä d'f] rovs dfivr,TOvi drufiivti.

De philosophorum Graecorum silentio mystico
13
ad quas adscripsit elvai arpäg rCbv ov jîsf^vr^/iunov, simul cum

impiis puniri penicillo narravit (ibid. X 31, 9. U).
Cum de spe vitam beatam post mortem adipisceudi libere
loqui fas esset, de argumentis quibus illa spesnutrie-
batur non eadeni libertate usi sunt mystae.
Haec argumenta non hausta esse ex abscondita quadani
doctrina tlieologica probavit Lobeck, Agl. 140 sq., auctore
allato demente AI. ström. V i^ 70, 7: Ov-/. aTteiycfkwg aga y.ai
zwv i-woTriQuov tCov Tiaq' "Eklrôiv (ergo etiam Eleusinioruni)

GQXî' ««y ^« y.a^cxQOia, -/.ad^ccTieQ y.al xolc, ßaQßÜQOig ro lovrqöv.
Meto, xavxa ö' eazl ra lu/.oä uvoTriQia dtöao/.a/Jag riva vrcödêoiv
eXOVTCc zal jcgoTraQaoy.evfjg tCov /tullövriov, jcc ök /.leyäka Tttg)
riöv ovuTtdvTior, ob f.iavi^dvuv oi-xeii cTtoAeiTtszat, iTTOTtrevuv dt
y.al 7ieqLvoüv ir^v ts rpvaiv y.ai
ih. Tcq6.yua.xa. Ergo quamquam
niinora fundamenta quaedam instructionis iecisse
mj'steria
concedendum est, maiora certe nullam doctrinam praebuerunt
Initiandis. Sed et illa scientia quam minora mysteria trade-
bant potius ad caerimonias ritusque sacros pertinuisse videtui-,
qua mystae „praepararentur" ad ipsam iuitiationem. Idem
dixit Aristoteles teste Synesio (Dio 10, PG 46, 1133 sq. i:
^JqLOTorelrig aîol xoig TeTsleaîevovg ov fîadêlv xl delv, aD.a
jiadêlv Aal öiaxs&i'vai drj/.ovöxi. yLvo(.ihovg STtixijöslovg. IMj'steria
non esse talia, ut argumentis rationi liumanae se insinuent.
docent Plutarclius de def. orac. 22 p. 422 C Tavxa neq) xovxw
(xviôXoyoOvxog Tf/.ovov dxeyjwg yaâneQ Iv xskexfj y.al îvtjod.
fj.rjd€/.äav ccTTÖöeiiiv xov ).6yov turiöe nioxxv kTtupeQOVTog et Galenus
De usu partium II 448, 7 Helmreicli. de Eleusiniis et Samo-
thraciis disserens iluvÖQa helva 7cqog h'öu'îv wv aitti-
. . .
det dtödoxeiv ^ ivaqyf^ öh xa x)~g fpvasojg xxk.

Ergo non errabimus dicentes silentium sacrum non ad
theologiam quandam pertinuisse, cum numquam de doctrina
quae vere dici possit sermo fiat. Attamen alias res silentio
tegendas fuisse non pauci sunt testes.
Auetores uli in Universum loquuntur, ipsa „mysteria"
* Hie scriptorem mysticum Christianiim conferre liceat, Diouysium
dico q. d. Areopagitam ep. y, 1 de (>r]r(ö et d^(>i',iM disputantem Kai ro :
fihv Tieid-et y.td yarndelrni Tcöv leyofiercoi' rijv dlrj & e la r to Sh Soü y,u ,
iviS^vet roj (êoi rali dSiSäxrocs uraTayajyiai,-.

14 Odo Casel
silentiopremenda esse dicunt. Hymnus Homericus ogyia /«Aa

taceri iubet; item Lucianus de saltat. 15: Ta ogyia ouojt&v
a§iov, Twv c(t.ivr,Tiov eVfxa. Sopater 1. S. C. p. 111, 20: Nöixog
jov iS.£L7iövra ra (.ivGtr^Qia re^vdvai ^.
Sed inde non efficitur omnia quaecumque et quocumque

modo ad mysteria spectabant silendi legi subiecta fuisse.
Distiiiguuntur enim ea, quae solis initiatis scire convenit, ab

iis quae profanos quoque impune audire licet. Velut Pausanias
I 14, 2 dicit: ITqöoco ös uvai f.ie iOQi.irii.iivov roCöe zov löyov
y.al OTiöaa eBr'jytjGiv '\- «/«t tö i43i]vi]Oiv Ieqöv, -/.alovfîEvov ös
'EAsvolvLOv, Ivcioyßv oipig övsiQcaog' ä öh lg TiävTCig ooiov yQcc-
ff'uv, eg Tuvra a7ioorQ€ipo(.iaL '^.
Aelian. fr. 44 Hercher, liaec
tradit: Quando Battus Tf^g Oeoîocpögov t« lyUyeio
{.ivotr^ôia
uad-Elv . . . al Ugeicii . . . rwv i.ih' ä7tOQQi]Tcov -/.al a (.itj iöslv
'/MOV }]v, Tovrtov ovy, l-AOLVcbvovv ol' %Ci)v de TtQwnov y.al it, tov
ovTS tolg d-€aGaf.i€voig ovts tolg Ö€i§aaiv ef-ieXli n arcavTvôeGd-ai
öiivöv, Ttaqelyöv ol ßlen:eiv Taüra. Apertius etiam Libanius

scripsit orat. Corinth. 19: 'Ettü dh (.ivotjiquov luvri(.i6vtvoa,
ßovloual Ti Tä)v kvtevd-ev d7ts.iv. "Eon de ov %(bv aTtOQQijriov o
ftelkio leyeiv ovroi yccQ rd t" cilXa yad-agolg etvai rolg /.ivoraig
h xoLvq) TtQoayoQevovOLv, olov tag yeiQag, rr^v ilwyi^v, ttjv (pwvrjv
'ElXvjvag elvai, /.al iöia nüliv xo „ei rov ymI toD ahov ^ eyevoco^
od ytadâgog /rapti" xtä. Ergo certa praecepta, quae puritatem

ritibus et lustrationibus acquireiidam postulabant, omnibus
uota erant, cum ante initiationem ea servari operieret. Fortasse
cum Lobeckio Agl. 191 huc trahendus est locus Senecae ep.
95, 64: „Idem dicere de praeceptis possum: aperta sunt, de-
creta vero sapientiae in abdito. Sicut sanctiora sacrorum
tantum initiati sciunt, ita in philosophia arcana illa admissis
receptisque in sacra ostenduntur, at praecepta et alia eius-
modi profanis quoque nota sunt".
'
De Theoer. 26, 13 sq. et Catnll. 64, 260 cf. infra p. 17 n. 1.
2 Cf. IX 25, 6. — Ad hanc distinctionem transtulit

placita Christiana
Gregor. Naz. or. 40 p. 728 (PG 36, 425 A) '^x*'s 'ôv fivoTrjoiov tu exôâ xai rais
:
Tiüv TioXXiöv dxouli ovx dnÖQQrjra rd Se aXXa x^vxpsig na^d aeavx^ xtX.
'
^ Ita ed. Foerster. VI 20, 11, non recte,ut probavit A. Brinkmann

M. Rh. LXIX (1914) 263: ohof xal tö «^ oirov libri: si rov aal Tov t}
y.(d 70 lös Lobeck, Agl. 190.
De philoäophonim Graecorum silentio mystico 15
Attamen causae huius abstinentiae solis mystis apertae

erant. Clemens enim AI. ström. II § 106 IvTsüd-sv, inquit,
oiîat Acu Tov eiQÖvTa) rag rslerag od ^lövov xivCov ^cotov
UTrayoQEveiv artreod-ai, all' h'oriv ä Aal tCov -/.caadvoi-ieviov
rTtekeilero xr^g -/Qrâetog /.leor^, di' akiag äg "iaaoiv ol îvarau
Haec de Eleusiniis quoque dicta esse ostendit Th. Wächter

Reinheitsvorschriften im (jriech. Kult (=r Religion sgesch. Ver-
suche u. Vorarb. IX 1, 1911) 96 et praecipue 103 (ubi fabae *
commemorantiir), quem secutus est Foucart Myst. cVM 284—6.

Praeterea nonnulla quae ad res a dis gestas pertine-
bant mystis solis aperiebantur -. Isocrates panegyr. 28:
Jrjf.ülvQog äcfrMîsving sig ri^v xcogav fji.uüv, ote STtlavrj^rj Tfjg
KÖQr.g ccoTcaad-ecorjg xal Ttqog lovg nqoyövovg zobg fjfUTfQovg
W(.iEvCog dica€d-eiO)]g h twv eveqyEouov, leg ovx oUv t' alloig
fj Tolg Ergo beneficia, quibus incolae
u€fwr]i.uvoig änovELv.
Eleusinii deani errabundam aftecerant, non initiatis absconde-
bantur. Iure tarnen mihi videor addere: abscondebantur res
a dis gestae, quatenus in teletis agebantur, non quatenus ad
historiam fabularem pertiuebant et a poetis cantabantur. Hanc
distinctionem disertis verbis lulianus imper. or. 5, 169 A de
mysteriis Matris deum disputans indicat: El^' i'ef,g yLvExai za
lomd, za /ith diu zovg (.ivöxLKohg /.al y.gvcpiovg dêofiovg, za öh
xal QTiO-rjvai. TiäoL övvuuevovg •
i) de ixzoiiirj zov öevögov — zovza
U zfi iozoqia
(.lev 7tQoa)]xtt zf^ ntgl zov rdXlov, ovöhv de
Toig ^vozfjQioig — xt/.. Ergo de his libere licet discurrere,
sicut facit Imperator ^
Fabas edendi interdictura Eleusiniis cum communi Graecorum opinione

'
religiosacommune fuisse videtur; cf. L. Malten Archiv für Reliyionsivissm-

Schaft XII (1909) 443 n. 3 et R. Wünsch Frühlingsfest der Insel Malta
1902, 33sq.
Cf. Lobeck, Agl. 131—3.
* Theocrit. 3,50: 'Jaaieovu, llg roaorjv ixv-
^rjaev,oa ov Ttevaeiad-e ßeßaloi. Callimach. Aet. O.xyrh. Pap. VII 25 v. 4 sqq.
Olim res quasdam a lunone gestas narrare coepisset. ipse se interpellat his
verbis: Kvov^ xior, io-^so, kuid'oi O'vut^ av / ueioi} xal rä neo ov/^ oaii],
'iivao y.tiod-' 'ivt-K ov ri Ss^g löes le^d ^îxT/jg, i^ av int'i y.ai toiv TjQvyes
iiivoîrjv.
* Cf. etiam C. F. Hermann Gotfcsdienstliche

Altertümer der Griechen"^
1858 § 32 n. 15 et 16. Forsitan hoc modo explicandus sit Diodorus V77:
T/jp TS ya^ Ttag 'A&r/vaioi^ iir 'Eltvalvi yivouivriv TfAfTJJr, tntifai'EOräTTjv
o%eddP ovaav anaavSv , xal t//j^ «*' laiioth^fcxrj xtd lijf et' Hony.rj £t> roti
16 Odo Casel
Agebantur vero cum in ceteris Graecorum orgiis tum

Eleusine res gestae deorum. 39 Ideo Gregorius Naz. or.
(PG paganos interrogat: Ov KÖQtj Tig rji.uv {Ttag" vf.uv

36, 337)
Lobeck, Agl. 199) aqTcdtexai i) Jr]urjT)]Q nkaväxai y.ai na . . .
(.lEV noiel Tcc de Tidoxei; aioyvvo/îai yaq ^]{-t€Qa öovvat t7/v vvzTog
TsleTrjV yial Ttotelv tiiv äaxy]l-ioGvvr^v (.ivozi'iQWv. Oldev Êlevai^

xavTa yial oi tCov auoTtwfîevtov y.ai GUiiTtfjg ovzojg äîwv eTiÖTcrai
Propterea caerimoiiiae sacrae vocabantur ra dQd)(.ieva. Clemeus
AI. protr, § 12, 2: J)]w de. Y.al Köqt] ögäfîa ijöt] eyereaîp'
(,iv0TLy.6v. /«t Trjv 7tldr)]v zal zr^v dQTtayi]V aal to TtevS-og amalv
'Elsvalg öccdovy^ü. Qui agebat, Ttoietv lä i-ivGTiJQia dicebsLtnr.
Alcibiades quod hoc modo mysteria profanasset accusatus est

teste Aiidocide de myst. § 11: ^ylly.ißtdöriv de rbv otQaxr^'yov
anodei^tx) v(.üv ra /.ivaTijQia TtoLOvvta ev oiyJa fieiF exegwv,
y,al eav ^)T^cpioi]a0ê äöeiav, co iyio xelevio, -Ü-egdrccov vßlv evbg
tCüv ev&döe dvÖQwv df.ivi]xo'g wv kgel ra uvoti]Qicc ... 12 . . . ort
ev TT] ohia xf^ ITovlvxicovog ylyvoixo /.wotiJQia' i4lyußidörp>
fzev ovv yaX Niyiddr(i> yMi MeXrjxov, xovxovg fiev avxovg elvat xovg
Ttoiovvxag, ovi-iTtageivai de v.a\ bqäv xa yiyvöîeva y.cd aXXovg,
TtaqelvaL de yal dovlovg ... 15 Tevy.gog . . , eTtayyelXexai xf]
ßovlfj . . . i.ir]vvaeiv TtegL re xCbv {.ivoxr^Quov, ovvegyog töv, yai
Kiaoai . . . xara §e Ti]v K^tjttjv sv Kvcoacö vöfiiftor

fivariy.äjs TtaâÖiSoad'ai'
s^ aQxaicov Eirai (javeoäis ras Tf^.fiT«srnvTas näai naâSidoad'ai y.al rd TTaQn

rois aXXois SV dnoQQTqTco jirtoadiSo/usra nap' avToH fii]Siva vcpvmen' y.T/..j ut
fabulae in mysteriis repraesentatae, noii ipsa mysteria omnibus nota fuerint.
Huc spectat etiam Diodor. HI 61: Ov S'e/uig rols äfivriTois laroQelv t a y.ard
fieoos; V 49 : Kai rd fiiv y.ard fieoos rrjg relerT^s sv duooQTjrois TrjQovfieva.
jifovotg TiaâSiSorai rots /uvrj&eiot. Cf. Anrieh 1. s. c. 32. NonnuUi loci
Plutarchi huc spectantes infra c. III afferentur. Fortasse hac de causa

Callimachus Aet. Oxyrh. Pap. VII 25 v. 7 ita scribit: '-£"$ oiv snei v.al riäv
(i.e. rüiv lEQWv) riQvyei larooirjv^ quamquam
6 d'efjs IsQd ^Qtarrjs COm- V.
memorat. Aelian. fr. 43 Hercher. Ov ydo ri nov JtaQanl.âiov rj fivurr,-:
Qioiv laroQiuv rj rqv Ueâevpövrjv eüe^.rjaai d^ndaac avrriv ; Eecte igitur

M. Dibelius Die, Isisiveihe bei Apuleius und verwandte Initiationsriteii,
Heidelb. Sitzungsber. 1917, 4, p. 15 dicit: Eine kurze Erzählung der Kultsage
ist auch vor Uneingeweihten erlaubt; nur die Einzelheiten, vor allem die
in den Mysterien gezeigten heiligen Gegenstände und Handlungen, gilt es
vor profanen Blicken za schützen. — Pictores etiam,quamquam eorum ars
saepe circa res Eleusinias versatur, numquam ipsius teletae parte ni
accurate exprimunt; cf. J. N. Svoronos Journal Internat, d'archcologie.
numismutique IV (1901) 183 sq.; 0. Kern Elens. Beiträge (1909) 8; 11,
Tovg äXXovg rolg noiovvrag /.uO-^ iavTOv ... 16 f.iiovr^Qia itouir

irüy.ißlaöi]v ZT/.. Ergo hi aguiit, illi spectant.
Moiistrantur quoque res quaedam sacrae et verba ad-
duutur. Plutarch. Alcib. 25: deooalog Kif.ia)vog . . . Â):/.i-
ßiädriv . . . eiarjyyeilev ddixetv tieqI xco d-eu) a7tofJLL(.iovf.itvov ta

{.ivoTtJQia -/.cd öe iy.vvovTa rolg avtov iraiQOig iv ifj olyiicc vi]
eavTOv eôvra GTo'Arjv oîavjtsQ hQorpdvTr]g eyîov ös ly.vvei xa

leQci, y.al övouaCovTa avrov f.iev hqoq^dvTiqv, UoXvTiwva de öa-
öovyov, -/.y^Qvxa de dEÖöcooov <pByyia, rovg de äXlovg IraiQOvg
(.ivorag rtQooayootvovTa y.aL eitömag zrl. Ps. -Lysias adv.
Andocidem 51 reiim arg'uit Ovrog ydg Ivövg ffroA/jV, : f.ufxovuevog
xcc tegd STteöely.vve rolg dnvrîoig -/.al eirce rf] cpo)vf] ra
'dc7t6QQi]t<x. Ergo praeter ra ÖQihîeva etiam xa öeiy.vvfieva
•et rcc IsyÖLiam silentii fide tegenda fiierunt \

Ad res sacras raystis tantum monstrandas ipsum quoque
fanum Eleusinium quodammodo pertinuit; nam ne in hoc quidem
ingredi profanis las erat. Ideo Pausanias somnio admonitus
€St, ne describeret t« evrog rov xeiyovg roü Isqoü, quia profani
^sag tiQyovTUi (I 38, 7). Soli mystae aras in fano positas
viderunt, ut testatur Arrian. Anab. III 16, ^-."Ootig ^leîurjaL
zaiv dêalv Iv Ê'/.evolvi, oiÖE roü Evdavij.iov rov ßiof.wv Inl rov
dajiiöov ÖvTcc. At iuvenes Acarnanes supra meniorati, cum
„templum Oereris" non initiati intravissent, „tamquam ob
nefandum scelus interfecti sunt". Aelius Aristides in eos, qui
templum Eleusinium destruxerant, in hunc modum inveliitur
(or. Eleus. II 31 Keil.): "i? ra äcpavra (privavxeg. Proclus
memoriae tradidit Eleusine edictum propositum fuisse, quo non
initiati templum ingredi vetarentur (in Alcib. 111 Cousin.)-:
^2g yccQ zolg dg ro xmv 'Elevoiviwv xi}.i£Vog sloiovoiv iörjkoüto
TO 7iQ6yQUf.i(.ia ui; xiü(jelv siato twv ddvziov df.ivi]Toig ovai y.ai
artUoTotg, ovtoj y.xl^. lulianus imper. (or. 7, 239 C) verbis:
1
De rebus sacria in calatbo Eleusiniorum Alexandrinorum abscoiiditis
cf. Callimachi hyran. in Cererem v. 2 —
4: Tbv xäkad-ot^ xariövia xaîai
d'uaelad-e ßeßuXoi /nrjÖ' dno reo reytos jurjö' vxjjod'ev avyäoarjod'e; cf. Wila-
mowitz Reden und Vorträge^ 1913, 294; de „orgiis", quue sunt res sacrae
cistis mysticis occultatue, mysteiiorum Baccbicorum cf. Theocrit. 2fi, 13 sq.
€t Catull. 64, 260. ^ Creuzeri editio hoc loco (p. 5) corrupta est.
* Cf. Lex Andaniensis (Ziehen, Leg. sacr. 58) § 7.
Religionsgeschichtliche Versuche u. Vorarbeiten XVI, 2. «

18 . Odo Casel
E'iGLo rG)v LEQöjv elocfQTqoioGL TtEQLßöliov idem significat quod est
Sacra cum agerentur vel monsti-arentur, formulis quibus-

dara sacris accuratius explicabantur. Locum Ps.-Lysiae supra
commemoravimus, ubi reus ttti.iovi.i£vo(; rä hga eTtedeiy.vve tolg
äf.ivi]Toig YML drce t?j cpiovr] tcc aTtÖQQrjTa i. e. formiilas sacras ^.
Sopater quoque 1. saepius all. p. 123 verborum hierophantae

mentionem facit: '^v liöv IsQocpdvTOv qi]0£wv aiad-co/nai xrA.
Ultimo mysterionim die, qui vocabatur al nlrîioyöai, pronun-
tiatam esse q^jolv iivoTr/.i]v narrat Athenaeus II 496 A.
'
De VOCibuS Sfißarsveiv^ elasgxtod'ai, pervadere = fivEiod-ca cf. M. Di-
belius 1. s. p. 16 c. p. 35 et 43; ibid. 20: Schon äaf< Betreten des heiligen
Ortes unter Fährung des Mystagogen ist ein Teil der Initiation. Saepissime
verba tiaco icöv ieQwv neoißölaiv slrai vel sim. idem Talent quod est ad
Sacra admissnm esse. Testimoniq, quae sequuntiir mihi suppeditavit Aug.
Brinkmann. Philo de fuga et inv. §81: Baivitcoanr s^co TTeotopnvrrjoicof-
de Abrah. § 128: 'EvToi eilsirm d-sion' neoißoliov. Heraclit. quaest. Homer.
3 p. 4, 14: 'llutli ä' o'i rcöi' dße3i]hov ii'zos TiEocoQavxTjoUov tjyviofîs.d'a. Herrn.
Trismeg. Stob. Ip. 400, 9W. : 'EvSotsoco imv 16,8:
'teowv dSvTcor. Plotin.
Ilcäs TIS d'eäaerat xdkXos durix,avoi' oiov evSov sv uyiois leooTe fievov
ovSe TTOoibv eis ro e^co, 'iva Tis yal ßeßr]Xos "iSrî itoj Srj aal ovrercead'co eis
t6 eloco 6 Surä/Liei'os. Synesius ep. 72: Meveiv elato tcov TteQtßoXcov räv
ieocäv. lulianus Caesares 318 A: Uöqqco tiov tmv Ieomv dnrjlavvETo nept-
ßöliov. Damasc. v. Isidori 35 (in Cobeti edit. ßiog. Laert.): E'äaco rtöv
dSvTcav. Macarius Magnes 195, 18 Blondel. TJjs d9-avaaias erSov tcöv tteî- :
ßöhoif ovatc. lo. Chrj'sost. de S. Babyla c. 17 med.: Tcör leQcTyv e\aco TteQi-
ßöXcov rjv. Method. conviv. VI 3, 139 p. 67, 2 Bonwetsch. Tür leQÜv e^c» :
riEQLßölcjv aTioxlsiad-eioas. Cyrillus (?) apud Suid. II 2, 861, 7Bernh.: 'lepöjv

TieoißöXcov fiaxQav aTtof/ßadioGav. Vita 8. Leonis Magni Anal. Boll. XXIX
407, 17: Ttüv d'Eicov rceoißüXioi' nöoocod'Ev avTohs iitlavvEi. Ignatius V.
Nicephori patriarchae Cpol. p. 196, 1 de Boor. : 'T^co tcöv ü-eimv tieqi-
ßölüjv yEVEod-ai. Gennadius patr. Constantinopol. dial. cum lud. ed.

A. Jahn, Anecd. gr. theol. p. 46, 13: Tiöv dSvTcov trSov tmc Ie^wv ysvö-
fiEvov. Haec tarnen testimonia non omnia ad Sacra mystica referri debent,
cum ad alia quoque sacra non quilibet admitteretur; cf. [Lysias] adv.
Andoc. 52: ^'En Ök TtaoeXü'cdy tov vöfior, ov vfisis e&ead'e, sigye ad'ai tcöv
lEQMV avrov ojs dliTrjgiov oVt«, TavTa TiävTn ßiaaäfiEi'os EiaEl'jXvd'EV rjficöv
Ets rrjv TioXiv v.at E&vaei' ettI reöi' ßioiiöiv dw ovx t^fjv auToj yal uTrri'Ta roTs
lEôis nEQi ä rjiiEßrjasv, eia'jXd'sv eis t6 ''EXevaiviov (i. 6. templum Atbeniense),

EX^Qvixparo ex ttjs Ieqüs xsovißos. — De sanctuario Cereris Alexandrino
cf. Callimachi hymn. in Cererem v. 128 sq.: Meofn t« tms nöXios TTgvravtjia
ras uteXeotojs, ras S'e TE).£0(fooEns tzotI Tai' d'eof dx(>is oua^TEli'.
2 Cf. Eohde Ps. I 289 n. 1.
:
De philosophorum Graecorura silentio mystico 19
At praeter formulas sacras a sacerdotibus recitandas

fiierimt etiam quae dicebantur symbola a niystis proniin-
tianda, quae a Christianis demum scriptoribus patefacta sunt^;
öel yciQ. scribit Clemens AI. protr. § 22, 4, ciTioymvwoai %a
ayia auzwv xcu xa uQQr^ra e^SLTtelv. Idem paullo ante (21, 2)
KaöTi, inquit, xo ovvd-riiiu 'Eltvoiviiov îioirokov lv}]GTevGa,
tTtiov Tov y.v/.ewva, ekaßov h. y.Lorr^g, Igyaoüaerog^ aTted^hir^v
(ig -Aalad-ov /.al 1/ -/mIccôv stg -/ÜOTr^v^. De qiiibus syrabolis,
quae verbis obscuris de industria uti videntur, accuratius agere
cum non sit nostri instituti, ad
sufficiat paucis indicasse,
quasnam res silentii sacri disciplina pertinuerit. Ex quibus
id quidem, quod est summi momenti. efficitur: silentium mysti-
cum non qualemcumque theolog-iam, sed actio n es ritusque
sacros cultus mystici texisse.
Causam silentii primitus fuisse metum. ne peregrinis
Sacra gentilicia nota fierent, optime demonstravit Lobeckius,
Aglaopli. 270—282. Ab initio enim unaquaeque familia vel
gens suum liabuit cultum proprium, ad quem admitti quem-
quam non gentilicium fas non erat, cum vehementer timerent
homines, ne cultu deorum domesticorum vel gentiliciorum
rituque ad eos placandos apto evulgatis praesidium et beneficia
eorum in alios transferrentur *. Dearum quoque Eleusiniarum
' qiii 1. s. c. 17 sq. symbola coram non iuitiatis proferri potu-

Dibelius
isse contendit, non reputavit symbolnm, qvio mystae inter se agnoscant, si
Omnibus notum üat, non iam esse symbolum (ut ipse ait p. 12).
"^
syyevoäutvoi Lobeck, Agl. 25, 27. Lectionem traditam perperam
defendunt Dieterich Eine Mithraslitiirgie 125 sq. et Körte Archiv f. Reli-
gionswiss. XVIII 116.sqq. Kern ib. XIX 43.') n. 1. A. Rutgers van der Loeff
(Mnemosyne XLV [1917] 361 sqq.) cum Üöllingero IfeifZi^nf. tmd Christent. 168
legit soy. eoioi'. Cum calathum ab Eleusiuiis Atticis alienum fuisse probabile
sit (Pringsheira Archäol. Beiträge z. Gesch. des eleus. Kults. Diss. Bonn.
1905, 49 et Wilamowitz Reden und Vorträge* 191.S, 275), symboli forma
a demente et Arnobio tradita ad Eleusinia Alexandrina videtur pertinuisse.
^ Arnobius adv. nat. V 26 idem symbolum Latinis verbis reddit.
* Cf. locus gravissimns Plut. Aet. Rom. 61 p. 278 F— 279 A (coli. Plin.
NH III 65). Hanc opiuionem de publicis quoque sacrificiis valuisse apparet

ex [Demosth.] contra Neaer. 73: A'«t «fr// ;; yvfij üuif t.îc z« uoor]iii
leija iiTiho tr^s TiöXecof, xa'i i'iÖev u ov TiQoafjy.Ei' nvifjv 6()äv ievrjv ovaav.
Cf. etiam H. Schmidt, Veteres philosophi quoniodo iudicaverint de precibns
{Religionsgesch. Vers. u. Vorarb. IV 1. 19Ü7j p. 59. Goblet d'Alviella,
9*
20 . Odo Casel
(sicut in deorum inferoium) cultum a principio

Universum
gentilicium fuisse vel ex eo apparet, quod initiandi a sacer-
dotibns ex solis Eumolpidarum et Cerycum familiis oriundis
in genteni dearum cultui deditam recipiebantur ritu quodam
adoptionis et nuptiarum ritui simillimo.
Sed hanc silendi causam non sufficere ad silentium mysti-
cum Eleusinium quäle postea fuerit explicandum facile perspicitur.
Quamquam enim rituum sacrorum notitia non iam intra unius
familiae vel gentis fines continebatur. sed omnes linguam
Graecam callentes, quin Romani quoque ad mysteria admitte-
bantur, tarnen silentium tantuni aberat ut aboliretur, ut
officiosius servaretur. Praeterea etiamsi cultus ille Cereris
et Proserpinae ab initio e non tarn
diversis sacris constabat,
a cultu dearum quolibet quam a mysteriis tacendi praeceptum
repetebatur, et cum de secretis caerimoniis aliorum quam
plurimorum numinum vix sei"mo fiat, silentium Eleusinium
celeberrimum fuit et quasi in proverbium abiit. Aliam igitur
sibi de causa silentii finxerint opinionem Graeci necesse est,
quae investiganda nobis erit, cum non originem silentii veram.
sed Graecorum de illo opiniones scire nostra intersit.
Qua de re quaerenti veteres auctores vix umquam re-
spondent. Nam
philosophorum opiniones, quas postea tracta-
bimus, ad explicandum cultum populärem adhibere nisi summa
cum cautione non licet, cum suas ipsorum sententias populi
religionibus imputare soliti sint.
Nee tamen plane desunt, e quibus aliquatenus pateat, quid
Graeci de silentii mystici natura et causa opinati sint.
Unica silentii Eleusinii causa in hymno in Cererem Ho-
merico indicatur haec (v. 476 sqq.):
oQyia Y.ala ....
OEixvcc, rd t' ov Ttcug eari Ttageî/iisv ovtb Tivdêo&cxL
ovt" äyjsiv ' f.ieya yccQ t i d-sCbv ai ßaq taxdvei avörj v.
Nihil hoc loco de cultu familiae secreto, sed r e v e r e n t i a

dis debita^ („die Scheu vor der Gottheit" Rohde Pö\ I 280)
De quelques prohlemes relatifs anx mysteres d'Eleusis. Eevue de 1" hist.
des religions XLVI (1902) 176—181.

' Vel: deorum religio; cf. W. Otto. Religio und superstitio. Archiv
De philosophornm Graecorum silentio niystico 21
ÜDguam coercere dicitiir. Bis zb oeßag ratio silentii praedi-

catur. novum adiectivum
V. eiiim 478 ad voces ogyia -mlä
otiivä primo hexametri pede, quo magis eniteat, additur et
statim verbis quae sequuntur explanatur Td t' ov niog 'ion :
TcagiîuEv ovxe Tii&eodâi ovz" dxeeiv (ergo rb osfirov nititur

silentio et versa vice), post quae ratio silentii denuo clare
eftertur verbis: Msya yäq n d-ewv asßag ioydvtt cevöi]v.
Quid sibi vult illud dêwv oeßag?

Ceres saepissime appellatur oei.ivi] eiusque mysteria 06«^«
praedicantur. Hymnus Homericus incipit: JiquriTQ'' 7]vxoi.iov,
ae(.ivriv d-Eov aQxoju' deiöuv. In sepulcro Phytali (Paus. I 37, 2)

scriptum erat asavijv JijirjTQav. Mysteria quoque liuius deae
sunt (7£|um : oQyia ymIcc . . . aef-ivd (hymn. Homer, v. 476, 478).
In Nubibus Aristophanea Athenae celebrantur (302 sqq.) : Ol
oeßag dQQijtwi' legCbv, Yva i.ivoTod6y.og ö6(.iog (i. e. tele-
sterium Eleusiniura) h zeleralg dyiaig dvuöeiy,vvxai. Sopliocl.
Oed. Col. 1050 OE{.ivd telri Eleusinia. Eurip. Hippol. 25
oei.iviüv eg oiluv Aal relr^ îvoTinouov (Eleus.). Apiid Athenaeum
VI 253 D in hymno a Duride allato liaec inveniuntur: Td
oefivd Tfjg Koor^g iîvoTiJQia. lulianus Caesar or. 5, 173 A
laudibus eifert Cereris et Proserpinae za oeîvd v.al djcäggr^ra
ui0Ti]QLa. De altari Cereris Eleusinio loquitur Euripides Suppl.
290: E eîvaloi zJiqovg eoydQaig 7raQr]i.i€vrj.
Aristoplianem initiationem non solum oejuvr^v, sed etiam

uylav appellare supra vidimus: iv relsralg dyiaig. Eevera
aycog est lere synonymum vocis omvug^. Ideo nonnumquam
uyiog et os[.iv6g coniunguntur, ut Plat. Soph. 249 A osfirbv zal
uyiov, Crito 51 A oeîvöztQov xca dyio'neQOv; Isoer. 11, 25 dyitog
A.a\ oei-ivCog (eynv tisq) td ^sla)^; [Demosth.] c. Neaer. 77 dykov
jial otf.ivG)v hoCüv, 78 oej-ivd y.al ciyia {zd vouiua). Vocem dyiog
saepissime praecipueque de rebus ad mysteria spectantibus
usurpari demonstravit Wobbermin 1. s. c. p. 59 sqq. ^
f. Religionswiss. XII (1909) .537. Idem vox ('iyog {= uyoa) quam
significat
codex Mosquensis pro a^ßa-' praebet; cf. Eug. Fehde Die kultische Keusch-
heit im Altertum (Religiousgesch. Vers. VI 1910) 45.
'
Cf. n. quae antecedit.
* Cf. Passow-Crönert Wörterbach der griech. Sprache s. v. äyio~:.
^ De vocibns dyvtk, /</«, sira. cf. Eug. Fehrle 1. s. c. p. 44 54; cf. etiam —
Th. Wächter 1. s. c. p. 1 n. 1. A. Fridrichsen J/aîos-^rtrfo.v' (Kristiania 1916).
22 Odo Casel
Idem fere dicendum est de vocabulo ooiog. Schol. Aristoph.
Nub. 304 h TsAeTaig äylaig' iv TeleoiovQyiaig oaiojTataig,

TOvreoTL xolg (.waxr^QioLg.
Maiestas {osßag, ayog, oGukr^g) vero timorem et t er-

ror em incutere solet. Inde aytog et cpQiy.wö rjg affinitate
quadam iungimtiir: Demosth. 23, 74 di7.c(OTi]Qiov, o rtävtcov
äyicüTaTa rovriov sxel y.al (pQiy.toöeoTaxa. Philo lud. de
somn. II § 123 : Tov ayiwxaTov y.ai (pQr/MÖeoiaTov vofxov. Iure .
igitur GafjLvi] d-eä Ceres est ^£7^ (pQi^zi] (Callimach. Aet. Oxyrh.
Pap. VII p. 25, 6). Plutarch. de prof. in virt. 10 p. 81E: Ol
telovusvoL . . . TCQOoäyovoLV fiörj [.leza cpößov Y.al auoTtrjg. In
initiationemystam occupant ra ösiva Ttävta, (pQl%i] y.al
zQÖfiog y.al Iöq wg xal ^djußog (Stob. Floril. 120, 28 M.;

H.)^ Themistius pliilosopliiae studiosum
III 52, 49, p. 1089
cum mysta comparans dicit (or. 20, 235 p. 287 Dind.) "Siors ö :
f.isv (XQTL TtQooiojv Tolg aövTOig (pQiyrjg xe kveTtiarclaTO ya)

iXiyyov, aörjuovia tu ^vvslxtTO yal änoQia §vf.i7cdof]. Et
Aelius Aristides de sanctuario Eleusinio sie loquitur (Eleus.
§ 2; II 28 Keil.): Tlg ovtw ocpödqa e^co rf^g yfjg ?} ^scov . . . oorig

ov Koivöv TL rf^g yfjg refîevog tijv 'Elevolva f^yelro yal TtdvTWv,
ooa êl' dv&QwfCoig, rauröv (p q tyiüöearatöv %e yal q)ai-
dqöxazov. Similia ac Plutarclius protulit Proclus in remp. II

108, 18 sqq. Kroll. ; in Alcib. p. 142 Creuzer.
Iterum observamus voces maiestatem terroremque signi-

ficantes saepe coniungi cum vocabulis ad silentium perti-
nentibus. Plutarclius de prof. in virt. 10 p. 81 E iungit cpößov
et GicDTtriv. Aristoph. Nub. 302 oeßag dQQi]Tcov hgibv.
Cf. schol. in locum Ov oeßag orcov 0€ßaof.id aovt. y.al aTtÖQfjiita

:
•
f.ivGT7]Qia. yliav ydq avxolg to utj lâyyelleod-ai xaCra

eOTiovödCtxo. lulianas or. 5, 173 A Gs/uva y.al dTtÖQQr^ra
/^voxijQia. [Demosth.J c. Neaer. 73 {xa Ttdxgia xa nqog xovg
0-eovg) ayia yal an:ÖQQrjxa, 14: [xag d-vGiag) xdg Geuvoxdxag yat
'
Fragmeutum per errorem inscribitur Oc/utoriov ey. tov ITeol xpvxn^.
„Plutarchi libro ITeQi haec vindicavit Wyttenbach ad calcem Plutarchei
y.'vxfjs
libri de sera nuiu. viud. (Lugd. Bat. 1772) 129. Recepit Bernardakis Pliit.
VII 21 sqq." (Hense 1. c). Contra dixit E. Maaß Orpheus 303—305: at cf.
E. Eohde Nme Heidclb. Jahrb. VI (18961 17 sq. = Kl. Sehr. II 313.

De philosopliorum Graecorum silentio mjstico 23
^noQQi]Tovg. In hymno Homerico to aeßag disertis verbis

rationem silentii exhiberi siipra exposuimus. MvoTi-/.ü)g ra
fxvGTua (pd-eyyeoOai y.cd ayicog ja äyia /.at [ai- oLrcTeLV aig
ß€ßr]lovg ta ur^ ey.rpoQa hortatur Gregor. Naz. 1. supra p. 11
commemorato. Diogenes L. VIII 7 ex carmine, qui inscribebatur
Pythagorae tegog löyog, hunc versum affert: !ö vioi, äD.a
aeßeod-t asd-' fiovxirjg rdds Ttdvxct. Cf. etiam Plato Phaedr.
21b D (rä TT]g CtoyQafpiag sxyova) ae^vwg ndvv oiyä; S. Ba-
silius M. de Spir. s. § 66 (Migne PG 32, 189 A) tCjv ûoxr^Quov
zö asfi )' Ol' OL 10 7t fj diaoöittöSâi.
Terror igitur maiestatis divinae aniraum mystae invadebat.
•Cur timore et tremore perculsus sit, nullo negotio intellegitur.
Ceres enim et Proserpina inter deos numerantur
inferos ^
regnantque in illo regne ignoto et tenebroso, in quod anima

hominis post mortem descensura est. Earum igitur potestas
est in animam hominis mortui. Omnia vero quae ad mortem
et ad inferorum regnum spectant timore et horrore animos
Graecorum implebant. Porro timor ad silentium adigit.
ünde Graeci taciti praeteribant sepulcra teste Phot. lex. s. v.
XQsiiroi'tg' ol 7JQCü€g- doy.ovoi de auy.ojtl'aoI livai. JC o •/.cu oi
Toc i]oö)a TiuoLÖvreg öLioTtCboiv (idem fere legitur in schol. in

Aristoph. Av. 1490 et apud Hesych. s. v. xQehzoveg; cf. Rohde
Ps. 1 243 sq., 244 n. 1 et H. Schmidt Veteres philosophi quo-

modo iudicaverint de precibus p. 65, ubi plura aflferuntur testi-
monia), taciti loca Furiis sacra, ut docet Sophocles chorum
senum Atticorum inducens haec canentem (Oed. Col. 125— 133j:
IlQOoeßci ycco ovv. (Oedipus) av Ttox dorißhg aloog lg tävö'
a(.iaiua/.tTüv y.ooäv, ctg rge/Ôf-isv XiysLV /.ai naQafieißoueoO^'
^deQXTiog, urpcüvcog ulöyiog to rag ev(prif.iOv aroua (pQovxiöog
iivxeg. Propterea etiam Eurhynus Nicopolitanu.s, (lui sepultiis
post XV dies revixerat, dixit, bxi nolla ukv löoi xal dxovoeur
VTto y ij g d-avfiaoxü, y.eleiöi>i'^vai de jiävxa aQQrjxa (pvldxxeiv
{Procl. in remp. II 115, 20 sq. Kr.).
Sed terror quem deae P^leusiniae incutiunt mixtus tempera-
tusque est laetitia, ut speciose observavit Aristides 1. s. c:
^
Cf. schol. Aristoph. Nub. 305: Ovoapioi,- re d-eoti- rrôi dvnSinaxo/.rr
zöiv y.axay^d'oruov, oiv /; Jtiiirjjr^n xiu Köoi],
24 Odo Casel
4>Qi/.(adiotca6v re xat (puiögöxaTov. Di enim infeii simut

habentur et terribiles et propitii ^ ; terrent et invitant ; terrent
maiestate, invitant et alliciunt promissis. Unde liomo quamvis
eos timeat et maxima animi reverentia ad eos accedat, tarnen
eorum benignitatem implorat; quin, cum di superi in Olympi
vertice residentes imperium in mortales habeant et solummodo
egregios quosdam viros ut Ulixem peculiaribus beneficiis affi-
ciant, deorum inferorum societate multo familiarius utitur
homo. Ab iis non solura beneficia huius vitae, ut largam
messem, exspectat, sed post mortem quoque cum in illorum
umbrosum regnum descenderit, se ab illis receptum iri et
felici Sorte eorum gratia fruiturum esse sperat, quae res quam
maxime ei cordi est.
Talia beneficia praecipue a dearum Eleusiniarum culto-

ribus sperabantur ^. Hae enim, ut vidimus p. 20, initiatum
quodammodo in familiam suara recipiebant. Mysta fit yswi^Trjg
rwv i9'£wj^^ (Axioch. 371D). Ergo homo afiinitate quadam cum
* Cf. Rohde Ps. I 206. Wobbermin Religionsgesch. Stud. 18 sq. De —

g audio mystico cf. Plut. de tranqn. an. 20 p. 477D: 'i?/^ Tor ßiov fx-irjoiv
uiza y.al reXsTfjV rslEiozdrrjr evd'vuias Sei /tiEorov sirai y.al y ^ d' ov g.
Cf. etiam Horat. carm. II 19, ösqq. (viso Baccho poeta exclamat): Euhoe
recenti mens trepidat metu plenoque Bacchi pectore turbidum lae-
tatur eqs. Porphyrie in hunc locum adnotat: Viso enim deo quis non
perturbetur, licet gaudeat?
-
Ideo sculptores et vasorum pictores Cererem et Proserpiuam tales
finxerunt, ut maiestatem simul et benignitatem spirareut; cf. praecipue
Ceres Cnidia. — Proclus in remp. II 108, 18 sqq. Kr. animum mystae inter-
timorem et gaudium fluctuantem philosophiae ratione descripsit: Kai

yü^ avTai [al rskeral) %Q(x)fi.Evai, toIs fiv&ois, Iva ti]v ttsoI ü'ecör dlrjdeiav
doorjrop y.aratcXsicooiv^ ovunad'eiag slaiv aiitai tali ^jvy/i.li Tisol rd Socoiisva
xoonov ayvioaxov rjulv y.al êtov' cos lovs /.lev rcöv reXovftevcov y.ara-
ttXtitt ea & ai S ecfiärcov d'eicov nXfj^sie yiyvouevovs, zovs Se oi'vSiari&ead'at
TOIS lepois avfißöXois y.al iuvrcöv ey.ardvras 6).cos ev iS q va d" ai toZs
& e oZs y.al ev & ed 'C,e iv.
" r. est 6 eis rd yevt] Teiayfievos schol. iu I. (es Aristot. rxoX. 'Ad.).
Ad rem cf. Kohde Ps. Wilamowitzium

II append. 7 p. 421 sqq., qui contra
{Gott. Gel. Anz. 1895, 984) probavit Axiochum esse yevvriTi]v tmv ü-etäv,
quia initiatns est, et postquam ostendit mystam adoptione in gentem dea-
rum receptum esse, finem facit scribens: So aber ist der voll Getveihete y..
der Götterfamilie y.atd t^v tioLtjoiv.
numine coniungitur ^ Quaenam post mortem a dis exspectaret,

supra exposuimus.
To oißag igitur, quod deabus debetur ut paucis id —
compreliendamns, quod magis sentiri quam veibis exprimi
potest —
est reverentia quae exliibetur maiestati benevolentia
temperatae-. Hanc mystae linguam coercere liymims Home-
ricus dicit,neque est, cur hoc miremur ^. Iiiitiatus enim nuUo
suo merito neque propria virtute, sed mera dearum horren-
darum liberalitate et gratia summorum bonorum particeps
fit; postquam variis lustrationibus purgatus est, ad videndas
et audiendas res ignotas et mirabiles multitudini absconditas

admittitur; non solum de huius vitae prosperitate, sed de
animae quoque post mortem feliciore sorte certior fit; in so-
cietatem dearum receptus quodammodo earum familiaris effl-
citur —
nonne timuisse putandus est, ne tanta beneficia in
vulgus profanum eft'erens iram dearum excitaret et munera
temere despecta amitteret? non veritus esse, ne res sacras
et divinas verbis cottidianis reddens omniumque oculis exponens
et ipse numen contemneret et aliorum
contemptui traderet"*?
Addere forsitan quod testibus Plutarclio et Proclo
liceat,
(cf. supra p. 22 et 24) mystae iis quae in mysteriis viderant

et audierant quam maxime comraovebantur. De talibus vero
quae homo intimo animo experitur non facile coram quibuslibet
loquitur, praesei'tim cum non initiati rem non intellegant et
^ Hanc opinionem posteriores philosophiae ratione excoluenmt. Vclut

Sopater Khet. gr. VIII 115, 3W. docet mysteria Eleusinia confirmare id t^»-
V'i^X'T= Ttodi TO O'Biov avyyeves (Rohde Ps. I 293 n. 1). Proclus in remp.
I 75, 5 sqq. Kr. mysteria avfaTTreiy to/v .9-£o/= dieit.
- De hoc reverentiae religiosae sensu, qui timorem gaudio miscet, libro
egregio cui titulus est Das Heilige. Über das Irrationale in der Idee des
Göttlichen und sein Verhältnis zum Rationalen (1917) disputavit R. Otto
theologus. De timore mystico, quem Otto vocat ,,das Xmninosc^', cf.
p. 5 sqq., de gaudio, quod ille „das Fascinosuin" appellat, 33 sqq., de
silentio ex illis oriundo 71 sqq.
» Cf. Hippolyt. refut. praef. § 1 p. 1, 19 sq. Wentll. de haereticis
mysteria Graeca imitautibus disputans: Oi d'ia rö onortüv d:rtoy.oinTtu' te
ni aoorjT<i idvjuiv uvoirjoia itoiiuiO'i](Uci' noX/.oI-f 0" e o i' aiß e i r.
* Cf. Horat. carm. III 3, 51 sq. cogere humanos in usus omne sa-
crnm; epist. I 16, 54 miscebis sacra profanis. Plaut. Trin. 286 (niali . .
.) sa-
crum profanum habent.

26 Odo Casel
ad deridendum eum. quem sine causa commoveri putant,

prompt! sint. Sed liaec incerta sunt^.
Vides in cultu Eleusinio semina quaedam religionis
mysticae quam nos dicimus non desiderari. Mystica enim
religio est quae hominem quatenus est liomo ad numen acce-
dere doceat, non de bonis et divitiis neque de republica solli-
citum, sed de animae sorte anxium quae eum familiarius cum ;
dis coniung-at ita, ut ipse quodammodo deus fiat. Sane non

affirmamus Eleusine ecstaticum illum enthusiasmum quo
Bacclii cultores furebant viguisse; neque opiniones illas quae
in mysteriis orientis, ut Isidis, Matris Magnae Phrygiae,
aliorum, grassabantur , Cereris et Proserpinae mystis ad-
scribimus. Etiam magis pietatem mysticam quam philosoplii
praesertim Neoplatonici coluerunt, quae cum nostris de re

mystica placitis consentit, a mysteriis Eleusiniis plane alienam
fuisse concedimus. Attamen tenuia quidem, sed vera rei
mysticae initia Eleusine inventa esse concessis iis quae ex-
posuimus nemo iam mihi iure negare videtur-.
1
A reticentia mystica quam tractavimus distinguendum est silentium,
quod mystae inipsis orgiis feruntur servasse. Velut Philostratus v.
ApoUonii Tyan. I c. 15 de hominibus Apollonium admirantibus scribit:

Votier ev ftvaTrjîois eaiconwv. Libanius or. 10, 6 (I 403, 4 sqq. Foerster.):
Mvairjoicov ie la ev lovxio reo Uled^Qco' roaavTt] fisv alÖcos rjv,
ti/utjv eV/ê
fjv dXli]kovg re y.al rois dd'/.rjrdg ol nnQovTei ißovvto, Toaavrt] Sh 7)avx'a^
rooavrrj 6e ouojrij. Cf. Lex Andaniensis (Ziehen, Leg. sacr. 58) § 9; Joseph, de
bell. lud. II 133. Bacchae quoque siluisse dicuntur auctoribus Suida s. v. art-
yavöv ... y.al Tiaooiuia' ütm/^rii rcjoTtof. 'Eni tiov oxeyaviöv xal aiconriXcöv.
At yuQ Baxxac eaiycov et Diogeniauo prov. 3, 42: AI Bäxxui aiyüaiv (cf.
Lobeck, Agl. p. 67 sq.; Rohde Ts. II 9 n. 3). De eadem re scribit
Plutarchiis de in virt. 10 p. 81 E: 'î ol islovîsvoi xar doyas er

prof.
d'OQvßqp y.al nôs dlXT,lovs avviaai, d^co/uevcov Sh y.al Seixvvfievcof
ßorj
Tcöv leQcäv TCQoaexovaiv TJSrj uerd ^Qiy.rji xal aicoTtrjg , ovrco xta. Huc
pertinet etiam quod sacra mystica plerumque noctu et in locis tene-
brosis et abditis velut in speluucis agebantur. Testimonia huius moris
afferunt Rohde Ps. II 45 n. 2 Wobbermin Beligionsgesch. Stuä. p. 14;
et
alia infra occurrent. Hoc eandem quam reticentia radicem habere
silentium
videtiir, deorum dico praecipue inferorum horrorem. Apud philosophos
silentium et reticentiam pauUatim ita se miscuisse, ut iam non possent
distingui, infra apparebit.
2 E. Kohde Ps. I 293 sq., 300; Kl. Sehr. II 331 sq. religionem mysticam
quam nos vocamu.s ab orgiis Eleusiniis recte abiudicat; sed forsitan semina
mystica eorum plus aequo attenuaverit.
lam perspicuum est, cur mysteria Bacchi. Isidis, Matris

Magnae, Mitlirae, aliorum, quae vere mystica fuisse omues
concedunt, disciplinam quod ad silentii legem attinet Eleii-
siniae simillimam observaverint. Ubi religio mystica, ibi
Silentium quoque mysticum colitur, ita ut iure Tertullianus

apologet. 7 scripserit: ,.cum vel ex forma omnium mysteriorum
silentii fides debeatur" et Origenes contra Celsum I 7: ndvja
de Tct rcavrayßv avortjoia y.ara ri^v 'Elldöcc y.ai t»;j' SdgßaQOv
XQvcpia ovxa od öiaieS'/.rxai.
28 Odo Casel
II
De philosophorum qui ante aevum Imperator um

fuerunt silentio mystico
Silentii disciplina Eleusiniapartem cultus deorum eiusque

public! constituebat.Nullam ibi doctrinam fiüsse quae cela-
retur vidimus; neque ipsum silentii praeceptum rationibus
fiüciebatur, sed mandato divino homines silere iubebantur
luilla causa addita, nisi quod maiestas deorum sanctitasque

ori frena imponere dicebatur.
At cum Graeci via ac ratione „rerum cognoscere causas"
aggrederentur et philosophiae fuudamenta iacerent, in ritus
quoque et praecepta cultus divini a maioribus accepti in-
quirebant. Qua ex indagatione duae potissimum opiniones ad
Sacra tradita pertinentes ortae sunt. Alii enim philosophi
sola rationis virtute confisi patria sacra aut non curabant aut
omnino repudiabant, alii vero iis ita utebantur, ut ea tuerentur
quidem, sed altiore novoque sensu replerent.
Et antiquiores philosophi quid de cultu et caerimonüs
senserint, fere ex usu et consuetudine eorum cognoscitur,
cum data tantum occasione et non dedita opera de his rebus
verba fecerint. Posteris demum temporibus doctrina largior
excrevit et ad certas formas et ad artis praecepta revocata est.
Silentio quoque mystico philosophi (nisi omnino illud
aversabantur) primitus utebantur ita, ut artis vocabula

mystica vel etiam disciplinam mysticae plus minus similem
adhiberent.
Silentii a mysteriis ad philosophiam transeuntis tenuia
initia apudOrphicos conspicimus, quorum orgia a mysteriis
.
De philosophorum Graecorum silentio inystico 29
Eleusiniis proxime absunt. Hos silentiura qiioddam observasse

ipsa orgiorum vox clamat, testatiir etiam occultus eorum uQog
löyog,quem Herodotus II 81 coramemorat \ et notissimus versus
Orphicus cpêyôuai olg &€uig ioti, dvgag d' knidêo&e ßeßr^loi,
quem primum a Piatone (Conviv. 218 B), deinde a plurimis
usum vocatum esse infra videbimus -. At cum
scriptoribus in
mystis Eleusiniis nulla quae vere dici posset doctrina tra-
deretur, sodalicia Orpliica theologiam quandam excohierunt.
unde Aristoteles (fr. 10 Rose) de placitis (d6y(.iara) eorum
loquitur. Quae placita circa res divinas versabantur ita, ut
fabulis mythologicis initia quaedam adraiscerentur philosopliicae
inquisitionis et explanationis, quam tamen ut ad perfectam et
absolutam doctrinam revocarent eis non contigit^. Silentii
Igitnr disciplina Orphica, quamquam ceteroqui silentii Eleu-
sinii simillima erat, tamen cum Orphicus leobg loyog semina
nonnulla rationis philosopliicae contineret, aliquo modo transi-
tum a silentio meremystico adsilentium quod appellare possumus
philosophicum efticit. Et notandum est. cum illa dogmata
Orphica ad rerum divinarum naturam pertineant, silentium
philosophicum statim ab initio res theologicas texisse.
Silentium Orphicum vel eo, quod cultus publici pars non
erat neque rei publicae legibus defendebatur, facilius impune
violari poterat. Ee vera Pythagorei nonnulli et Plato saepius
aTtoQQTjTcc Orphica in publicum traxerunt ^. Quaerimus igitur,
cur Orphici silentium, (luod legibus et poenis sanctum non
fuerit, tanta severitate expostulaverint. Tali eos modo magis
reverentiam doctrinae sacrae debitam inculcai'e quam ipsam
reticentiam efferre voluisse, ut placitis suis sanctitatem et
' Huc pertiaent etiam Orpliicorum symbola lamellis aureis impressa

velut eQifOä e» yn)J enerov, quae a non initiatis intellegi nequeunt.
2 etiam Lobeck, Agl. 439 sqq., 450 sqq. Abel, Orphica fr. 4, 5, 6
Cf. =
Buresch Klaros 1889, 112 u. 56; Wobbermiu Rdüjmmjesch. Studien
121, 130. De forma «eüVcy ^wstoIoi xr?.. cf. Abel fr. 42 et Nauck, lambl.
de vita Pyth. über 1884 p. 238, qui explicat, quomodo hie versus Pytiiagorae
attribui potuerit a Stobaeo; videsis infra c. III et IV (ubi locus Eusebii
affertur, quem Abel uon attulit).
» Cf. ßohde Psyche II 106 sqq.; p. 106 R. haec scribit: eine Theo-
sophie, die zur Philosophie zu loerden strebte.
* Plato. Phaed. 61 sqq. ; de Philolao Pythagoreo cf. Rohde Ps. II 122 u. 1
30 . Odo Casel
auctoritatem addereiit, siispicio est neque ea fundamento caret,

nt procedente commentatione accnratius perspiciemus.
Orphicis non una ratione comparandi sunt Pythag-orei.
Nam hi qiioque mystico sodalicio coniuncti caerimonias rituum
mysticorum simillimas observabant ^. At praeterea via ac
ratione naturam rerum investigare coeperunt. Ipse Pytha-
goras scientiae fundaraenta iecerat; Pytliag'orei aedificium
magis magisque exstniebant et exornabant Verum hanc -.
scientiam ne statuamus omnino alienam fuisse a Pythagoreorum

opinionibus ad res divinas pertinentibus, sed ab bis initium et
originem duxisse et procedente demura tempore magis sui iuris
factam esse, ita tamen ut originis suae conscia semper fuerit.
Cum autem mysticis legibus sodales res sacras silentio oc-
cultare iuberentur, non intellegitur, cur non liunc silendi
morem ad res pbilosophicasextenderint, ubi ratio philosophica
circa rem sacram mysticamque versaretur'^ Sane non ita
nobis rem fingimus, ac si Pythagorei paucos tantum discipulos
eosque diligentissime selectos diu examinatos et probates per
variorum rituum circuitus doctrina aliqua recondita et inaudita
initiassent; attamen, ne nimium dicara, propensos eos fuisse,
qui sententias etiam philosophicas sublimiores tanti aesti-
marent, ut non cuilibet delectu non habito eas aperirent, con-
sentaneum mihi videtur esse.
Quae de Pythagoreorum secta memoriae tradita sunt,
opinionem nostram confirmant. Ne tamen quae scriptores
posteriores et maxime Neopythagorei q. d. commenti sunt,
ipsius Pythagorae et veterum Pythagoreorum aetati attri-
buamus, utamur memoria tantum antiquiore. Qua edocemur
Pythagoreos nonnullas doctrinae partes silentio pressisse, neque
umquam haec reticentia ad res sacras solas, non ad res philo-
sophicas pertinuisse dicitur^ Diogenes Laert. VIII 15 haec
ex Aristoxeno profert: "Eleyöv te /«tot äXkoi. ITid-ayögeioi (.irj
» Zeller Phil. d. Gr. 1^ 325 sq.

2 Cf. Windelband-Boühöfter Gesch. d. antiken Philos.' 1912 p. 23;
Rohde Ps. II 159.
•'
Zell er qui 1. s. c. p. 329—831 res ad scientiam solam pertinentes reti-
centiae legi subiectas fuisse negat, tamen addit: abgesehen von ihrer ehvaigen
symbolisch-reliyiösen Bedeutung. * Cf. Zeller Fh. d. Gr. I^ 324.
eirai rrgog TTÜvraq 7tccvraQr]Ta, wg fpraiv lôiorö^svog iv

ösKari] TTcciöevTr/Mv voutov. lamblicluis vitae Pyth, § 31
magistrum Aristoxeni inducit: 'IotoqeI öi /ml '^QiOTorelrjg kv
Tolg Ttegl xr^g nvd-c(yoQiKi~jg (piloöocpiag ^, öiaigeolv riva toidvöe
vTto Ttüv avÖQcüv (i. e, a Pythagoreis) Iv tolg Ttävv ajtoQqri-
TOig diafpvldcTTtaO-ai' xoü Xoyfnoü ^coov ro itiev ioTiv d-sög. tb
de avd-Qiojrog, ro de olov nvd-aydQag - (qiiod placitum doctrinae
Pythagoricae indolem partim philosophicam partim theologicam
bene ostendit). E re est cum bis conferre quae lamblichus
§ 226 sq. exscripsit ex Nicomacbo et Apollonio Tyaneo, qui
Timaeo Aristoxeno aliis usi erant^', etsi pro more posteriorum
vario fuco exornata sunt Ta yiiQuoraTa y.cu ows^z l/.cü-
:
rara xCov ev avrji öoyi-iccTiüV aTtÖQQrjxa iv savrolg öucpvXaTtov

['(TtavTsg äei, uetcc ä/.gißoüg e%e}.iv d^ Lag Ttqog xovg l^toxeQLv.ovg
avexcpoQa ötaxr^QOövxEg , ayQcccpcog ev iivi]/Ltr] xolg öiadöxoig

UTteg (-/«i9â7r«() Nauck) f.iv ax
la d-ewv uexaöiöovxeg. Jcüttsq
i] o
ovösv i'êfpoixrôe xCov ye Xöyov ä'îcov fîiy.Q'- ô'Ü.ov, öidaoxöasvu
de xal juavihavöf-isra evxog xotîov ^lövov eynooitexo.
Ergo qui non eraut, iis certa sectae placita
sodales
audire non licebat. Sed praeter reticentiam Pytbagorei alium
celandi modum usurpasse videntur. Addit enim lamblichus
1. S. C. Ênl de xGjv d-vgccicov y.cd tog eiTtelv ßeß)]liov ei -xal
:
,
Tioxe xvôi, öia ovf.iß6Xtov äXh'i'Aoig oi ävögeg fjvixxovxo.

Haec si vera essent, prinium haberenms testimonium veritatis,
quam celari oporteret, imaginum aenigmatum invohicris
et
vestitae et velatae eo consilio, ut coram illis etiam, quos veri-
tatem illam audire fas non esset, sine periculo de ea sermo
esse posset. Sed quid dicendum est de symbolis Pytlia-
g ricis?
' Cf. Zeller T^ 280. —

„Qni liber \;trum recte Aristoteli tribuatur —
quam ad sententiam propeiisus est Zeller —
an ei, id quod V. I>ose, Rohde,
alii contendunt, abiudicaiidns sit, neque certum est iieque uUius fere mo-
menti, si vera est virorum doctorura opinio conscriptiim esse librum rr. t
Hvd-ayoQeiotv si non ab ipso Aristotele, tarnen certe a peripatetico quodam
Aristotelis et aetate et scribendi ratione" iure dicit C. Hölk, De acusmatis
sive symbolis Pytbag-oricis, diss. Kil. 1894, 22.
2 Fr. 1S)2 1^( se.
* Guil. Bertermann, De lamblichi vitae Pythagoricae fontibiis diss. Regi-
mont. 1913, in tabella libelJo addita.
32 Odo Casel
Aristoteles ^
ea ex parte collegit (Porphyr, v. Pytli. § 41
= fr. 196 Kose.)-: ^'Eley^ ^^ '^'^va (Pythagoras) ymI (.ivoTiy.Oj
TQÖno) ov (.iß o'/.Lv.Cü Q, o. Öl] tTtl tt/Jov y^QiOTOTeArjg ccreyQaipsv.
Olov bri zi'V -d-d'/MTrav /iiev SY.dXsi KqÖvov ödxQvov, rag öh aQ/.TOvg
'Peag xeiQag, Ti]V de Ttkeidda Movowv Xvqav y.tI. ^. lambliclms
V. P. § 82 Aristotele * auctore liaec tradidit ^'ârt öh fj fiev :
Tä)v dx.ovo/iiaTiy.wv (filooocpla d-/.ovG f.ia%a dvaTt 6deLy.r a y.al

äv ev Xöy ov ort ovrcug Tcqav.xeoy y.TlJ\ Corn. Hölk ^ et
,
imprimis Frid. Böhm acusmata ab

^ initio praecepta fuisse sacra
et superstitiosa ostenderuiit acusmaticis qui dicebantur ita ad
observandum proposita, iit ratio iion indicaretur; posteris demum
temporibus cum doctrina siibtilior philosophica in eis abscondita
esse crederetur, ea facta esse „symbola". Ergo non verum
videtur esse, quod lambliclms 1. s c. (v. P. 227j scripsit Pytliag'O-
reos symbolis usos esse, ut sententias suas profanis occultarent.
Nihilominus acusmata ab initio apud sectam Pytliagoricam
doctrinam qualemcumque continuisse consentaneum videtur esse.
A primordiis enim sectae asseclae Pytliagorae ex diverso
institutionis modo in duas classes dispertiebantur, acusmati-
corum qui solis acusmatis imbuebantur et mathematicorum
qui ad plenam scientiam admittebantur^ Aliquantum igitur
veri iis subest, quae cum alii tum Porpliyrius v. P. 36 sq.
verborum fuco sane non parcentes narrant "Ooa ys (.lijv rotg :
TtQoaLOVGL öisleyero, i] öt£ ô d ixw g i) ov (i ßoliKwg TtaQjp'Si.
^ Si fuit Aristoteles; cf. supra p. 31 n. 1. Cum Arist. in Universum

antiquiorem referat acusmatum explicationem, Androcydes medicus quem
Alexandri M. aetate JTs^l Ilvd-ayoîxöjj' avftßölcor scripsisse osteiidit Corssen
M. Eh. LXVII (1912) 240 sqq., morali potius utitur interpretatione: cf.
Hölk p. 30, 46.
''
Cf. Zeller I^' 324 n. 2; § 42 (fr. 197 Eose.) ex alio fönte fluxit.
^ Acusmata hie ab Aristotele enumerata non esse vera acusmata fortasse
recte suspicatur Hölk p. 25; nobis nunc singulae acusmatum formae cu-
randae non sunt.
* Ut probavit Val. Eose, Arist. pseudep. 202 sq., cf. Eohde Kl. Sehr.
II 139 sq.; Hölk 31—35. ^ De aliis fragmentis Arist. cf. Hölk 21 sqq.
" 4 sqq. ^ De symbolis Pythagoreis, diss. Berol. 1905.

* Cf. Eohde P$. II 170; Hölk exercitium quod
6. Propter sileutii
novi sodales subibant Hölk cum Gellio I 9 acusmaticos novos discipulos
fuisse putat. Sed tacituruitatis Studium cum more per acusmatum ambages
docendi nihil commune habet.
De pliilosophorum Graecorum silentio mystico 33
îtiov yccQ i]v avTOv Tiig öiöaay.aliag to axfjlîcc' '/.cd tmv

Ttqooiövtiov OL fxev syccdoüvro uaî]uaTiy.oL ol d^ av.ovof.iaTi/.oi.
Kai [.laS^rj/LiaTixol /uh oi rbv TCBQLxxöxeqov v.al Ttoog a/.gißeiav

Sia7t£7tovrjf.ievov zfjg iTriaiijurjg loyov €Xfisiia-3i]yi6Tig, dxovauaziyioi
ö^ oi i-iövag rag y.ecpalaiiuöeig VTto^tjy.ag tüv yQaf.if.Kxnov
äv€v a/.QißeGT€Qag dir^yijusiüg crKriy.oöieg. Verum est acus-
mata plerumque non ab ipsis Pythagoreis inventa, sed ex
superstitioiie populari petita esse; at cum Pytliagorei ea in
usum siuim vocarent, non ea nuda assumpserimt, sed aliquo
modo ad sectae placita rettulerunt cumqiie suis de rebus
divinis opinionibus coniunxerunt. Propterea fieri non potuit.
quin acusmata illa, quatenus a Pythagoreis usurpabantur.
statim ab initio pro invoiucris reconditae qualiscumque doc-
trinae haberentur ^ Nam quae acusmatis vel praecipiebantur
vel docebantur, non omnino ab eorum sodalium qui mathematiei
audiebant opinionibus et placitis abliorrere poterant, nisi quod
quae mathematiei rationibus et argumentis probabant, acus-
maticis non addita ita tradebantur. ut
breviter et ratione
norma „vitae Pythagoricae" essent. Argumentatio vero. qua
mathematiei acusmata probabant et interpretabantur, si vera
fuit argumentatio, iam ab incunabulis sectae initia philo-
sophicae contemplationis prae se tulerit necesse est. Ergo
etiamsi eftata illa non erant mera involucra placitorum philo-
sophicorum, tamen Pythagorei acusmatis (i. e. brevibus formulis
vitae praecepta vel fortasse etiara doctrinam aliquam enun-
tiantibus) usi esse videntur eo consilio, ut hominibus veritatis
minus capacibus doctrina quaedam traderetur quidem, sed non
omnino denudaretur. „Postea vero", ut ait Hölk -, „cum ex
studiis mathematicis et physicis, quorum quasi primordia con-
spiciuntur in acusmatis ^, exorta esset philosophia Pythagorica.
non iam sola ratione dilterebant acusmatici a
disciplinae
mathematicis, sed etiam disciplinae materia; philosophia enim
Pythagorica solis mathematicis patebat et nota erat; omnes
^ Fortasse acusmata illa, quae Hölk non esse vera acusmata suspicatur (cf.
supra p. 32 n. 3), a Pythagoreis inventa et popularibus acusmatis adiuncta sunt.

Quod si verum esset, iudeconcluderc liceret Pythagoreos aliis quoque acusmatis
altiorem sensum subiecisse; haec enim sine dubio opiuionem sacram teguut.
* L. s. c. 68q. ^ Si ita intellegnntur, ut Pythagorei de eis seutiebant.
ReHgioDSgeschichtliche Versuche u. Vorarbeiten XVI, 2 3

34 Odo Casel
vero continebantur eadem vitam degendi ratione a Pythagora

institiita ideoque omnes colebant acusmatum praecepta, quibus
nvd-ayÖQEwg rgÖTtog zov ßlov regebatur." Hac ratione acus-
mata magis magisque facta sunt ..symbola" i. e. altiorem
sensum philosophicum tegere putabantur. Deniqiie viri docti
iionnumquam acusmatis placita arcana a genuino eorum sensu
alienissima attribuerunt {e'§cod-ev hnoorpiCo^tevovg TtgooccTtreLv
iUÖTa löyov lambl. v. P. 86) ^ Haec de quaestione difficillima
proferri potuisse credimus. Non igitur solum, qui sodales non
sunt, a certis doctrinis prohibentur, sed etiam intra sectam
Pythagoricam socii exoterici et esoterici distiiiguuntur, quorum,
hi doctrinam apertam, illi imaginum velis opertam accipiunt,
Nota illa taciturnitas Pytliagorica (rj Ix^wd^La), quae
sicut vox imiv&ia ad ipsum Pythagoram redit -, cum reticentia,
de qua nunc nobis res est, eo cohaeret, quod discipulorum
mentes ad reticendi legem observandam praeparat. Haue
eandem quam illa causam habere, id quod nunc solummodo
suspicamur, infra magis perspicietur. Utrumque silentii genus
uno verbo comprehendere videtur Porphyrius v. P. 19 :
^^J fihv
ovv eleys rolg övvovolv, ovdh elg exEt cfQccoca ßeßaUog- /.ai yccQ
ovx y] ivxovoa rjV Ttag^ aviolg olmtH].

Pro certo igitur exploratoque affirmare possumus, veteres
Pythagoreos praeter taciturnitatis exercitium reticentiae cuidam
studuisse^ huncque silendi morem non solum ad res sacras,
sed etiam ad rationes pliilosoplücas accommodasse. Praeterea
alia reticendi ratione usi illos, quos veritatis percipiendae
incapaces credebant neque doctrinae integrae participes esse
volebant, ita instituisse yidentur, ut brevibus Ibrmulis quae
acusmata audiebant initia quaedam doctrinae magis tegerent
quam traderent. Haec porro acusmata iam apud veteres
Pythagoreos magis magisque facta sunt symbola i. e. altioris
doctrinae involucra. Hac Pythagoreorum consuetudine magis
etiam quam Orphicorum opera silentium mysticum ad philo-
sophos transmigravit. Sed eorum philosophiam fere in rebus
1 Cf. Hölk 18 sq.

"^
Cf. etiam infra 54 sqq.
Überweg-Heinze-Prächter Grimdriss der Gesch. d. Phil. I "> (1909) 44-.
3
Die Verbreitung der Lehren [insbesondere wohl der theosophischen

S2)ekulationen) unter das Volk ivar verpöni.
divinis versatam esse velim observes. Cum causa silentii

mimquam disertis verbis indicetur, suspicari taiitiim licet
sodales tacendo illud spectasse, ut rerum divinarnm sanctitas
agnosceretur et efferretur.
Eodem fere tempore, quo Pythagoras floruit, apud lones
illa philosopliia excolebatur, quae populi superstitionibus plane
reiectis sola rationis ope naturam rerum indagabatur. Hi
viri sileutium mysticum nuUo modo curabaut. DeHeraclito
quidem Ephesio haec iiarrantur (Diog. Laert. IX 6): l^v^d-rjxe
ök avTo (i. e. Volumen suum) sig tö rfig yjQxeiudog isqöv, ojg
f.iiv Ttvsg. iTiLTTjöeioag uacapiorsQOv yodipai, oircog ol övvdasvoi

/.lövoLy ^ TtQOoiouv cdxCp xat (xi] £/. xov dr^!.id)öovg e.v-/.aTa-
<PQÖvi]Tov fj
-. Hac ratione. qui in difficili tov o-aotuvov doctrina
laborabant, explicare studebant, cur Ephesius placita sna tot
Haec tamen obscuritas non tarn de
obscuritatibus involvisset.
industria ab eo quaesita quam cum ex sermone
esse videtur.
Uraeco iis temporibus subtilitati philosopliicae nondum satis
apto tum maxime ex doctrinae Heracliti indole exsurgit. Uli
enim persuasum erat rerum natui'am difficillimam esse cognitu
ideoque verbis explauari vix posse, qua ex persuasione
praeclarum illud effluxit cpvoig AQvrcjuad-aL (pilel (fr. 12S D.).
f;
Ideo vulgus stultum aspernabatur ifr. 1, 17, 29, 34, 49, 56,
57, 108, 121 D.). Ipsos deos quando loquuntur non clare loqui
sed obscure docet fr. 93: '0 äva^ ob to (.lavTtluv ion ib Iv
Jekrpülg, ovxe "keytt ovre /.Qc/tTSt aX'/.a orjiiiaivei. Silentii vero
mystici numquam mentionem facit, sed cum mysteria ])arvi
aestimaret (fr. 14j, ne voces quidem mysticas eum adhibuisse

veri simile est. Quantam tamen vim illud (püatg xQVTcrtad-ai f.
(pdel posteris temporibus in excolenda silentii mystici doctrina

habuerit infra videbiraus.
Cum post Py thagoram omnes philosophi usque ad P i ato -
nem rem mysticam neglegerent, summus hie vir elementa

nonnulla religionis mysticae ad doctrinam suam accommodare
]iun dubitavit, qua in re Orpliicos impiimis vel potius Pytha-
goreos sequebatur. Sed res et voces mysticae, quas Plato
usurpat, novam iam significationem induunt/ ..Mystae" enim
et „puri'' vocantur, qui verae sapientiae compotes fiunt. At
1 Add. Diels. ^ Cf. Cicero de deor. nat. III 35.
3*
3g . Odo Casel
ritibus superstitiosis et sacriflciis prius lustrandi noii sunt,
qui fontem adeimt; sed certae leges a veri cupidis

scientiae
serventur oportet. Neque euim omnes idonei sunt, qui illam
amplectantur; ideoque a limine philosopliiae arcentur, qui ob
mentis hebetudinem veri incapaces sunt, ndvrsg ydq, dicit
Alcibiades (Conviv. 218 B) versu Orphico usus^ xfixotrcuvt^xaTf
T^g cpdoaöffov fiavlag t« -/.ai ßa-Kêiag- öib Ttdvzeg äy.ov-
öEoSÊ' ... ÖS ohixai, /.cd u rtg allog koxi ßißr^lög re

Ol
TLOL TCvXag
äyQOixog, rcävv {.leyälag rolg wolv STtldêad-e.
Theaetet. 155 E: "AS^qel öi] negtaxoTtcbv f.a] rig rwv äuvrjTwv
eTtaytovf]. Qui sint profani, statim explicat: Elolv de ovtol oi

ovöev allo olöf-uvoi üvat r) ov äv dvvcovzca d7tQi'§ toIv xsqoIv
laßiodâi, TTQd^sLg te Y.al yevioEig, v.ai ttccv tö äögarov ovy.
änodaxö^LevoL wg h ovaiag fîsgei. Gorg. 493 A: Tovg de
ävo^TOvg a.}ivritovg v.rh Pi'ofani igitur sunt qui ad altiorem
rerum considerationem se attollere nequeunt. Puritate enini.

non Sacra sed philosophica, vero sapientiae amatori opus est
(Phaed. 67 B): Mi] xaS-aQib yaq -/.ad-aooD ecpcc-rcreodaL in] ov
d-ef-urbv fj.
Pauc i igitur sunt, qui summam sapientiam attin-
gant (ibid. 69 CD): Eiaiv ydg öi] cpaoiv ol Ttegl zag zelerdg
,^vaQS-r]::o(f6QOi /.lev Ttolloi, ßdyiyoL ös re TtavQor' . Ovioi Ö' eialv
xßTa rijv e(.a]v döâv ovy. alloi fj ol 7cecpdoao(pi]Y6Teg OQd^wg'-.
At non solum bis loquendi formulis ex mysteriis petitis

utitur Plato, sed etiam veram reticentiam interdum expostulat.
Velut cum Dionysio amico ut dogmata philosophica a vulgi
contemptu defendat, tectis verbis doctrinam quandam subti-
liorem communicat eumque rogat, ut sibi illam reservet neque
in vulgus excidere patiatur epist. II 312 DE: Kai örj y.al Ttegi
Tovöe, öi] xovTOv Tif.ud)TeQÖv r eozlv v.al d-eLÖreQOv, ymI t,idla
GcpöÖQ^ avr(j} öi]lwT€OV, VTteQ ov av 7tenoi.i(pag ccTtOQOvßevog-
q)j]g yccQ öi] Y.axa. xhv exeivov Xöyov ovx iy.avcög dTToöeöely^d-ai
aoi Tceql xf^g xov tcqwxov (pvaeiog. (Pqaaxeov öi] ooi

ÖL aiviyficüv, iV äv xl f] öelxog i] Ttovxov fj yfjg ev nxvyalg
Ttdd^j], 6 ävayvovg jxr] yvco. ^S2öe yccQ eyei. Ilegl xov jidvxujv
ßaoikea rcdvx" loxl xal eYsivoc evexa rcdvxa, yml heivo atxiov
Cf. supra p. 29.

1
Alia testimoüia v. apud Rohde Ps. II 293 n. 4 (Resp. 491 B, 494 Aj.
2
Parmenid. 186 D: 'Anênfj yaQ t« roiavTa rroD.iov Ivavjiov /.eyetv.

De philosophorum Graecorum silentio mjstico 37
:ruvTiüi' ttov vMkCov' ötuieQov de Ttegi to. öevxeqcc, aoI toLtov Tciqt
ja TQLTcc Axh Ibid. 314 A — C: Eulaßoö (.levroL 1.11] noze
l'KTieöri xavTu slg uvd-qtbnovg aTiaiöevzovg' öxeÖov
yccQ, tog mol öo-/.el, ov-a eaziv tovtwv Ttqog zovg ^ oXkovg
a z a y e iL a a T 6 T e Q a uyiovo {.iazu^ ovd^ av nqog zovg Bvq)velg
'/.
d^civ (.laaz ozegd ze v.al evS-ovaiaoz i-KwzsQa TtQog . . .
zavz" ovv GKonCov tvAaßov [.nj nozi aoi (.leTauslârj zwv vvv
avaBliog ey.Tteoövziov. Meyioz)] de (pi'kay.i] zb juij ygdcpeiv äir
tz-i-iav^äveLv ov yaq sozi zä yqatpevza (.nj ovy. axitsotlv. Jiä
lavza ovöev 7id)7ioz^ iyco tceqI zovziov yeyQcccpa, ovo' eoziv
avyygaiiiiLia Uldziovog ovöhv ovo' eczai, zä de vvv Isyöfîeva
lojy.gdzovg koziv -/.akov /.al viov ysyovozog. "Eootoao Aal rteid-ov,
/Mt zTjv ImozolrjV zavzrjv vvv tzqCjzov 7toXiLd'/.ig ävayvovg ycazd-
/.avaov. De pluribus liic Primum quae
locus nos edocet.
Plato obscuris verbis enuntiat, ad res divinas, quin ad
ipsam naturam diviiiam spectant. Deinde ^V aiviyf.iä)v
loquitur 1. e. verbis 11011 disertis, sed id quod verum est partim
tegentibus partim aperientibus utitur idque agit, ut litteras
si quis iion idoneus inveiierit 11 on intellegat.^ Caveiidum
etiara est, iie omniiio in vulgus excidant; lioraines enim
intellectu carentes veritatem, quae bona niente praeditos ad-
miratione et summa voluptate afficit,capere non poterunt et
deridebun t. Ideo Uioiiysius ne scribere quidem illani,
sed ediscere iubetur^. Plato igitur non solum silentium im-

perat, sed etiam sermone tecto utitur, ut res sublimiores et
divinas profanis occultet^).
At dixerit quispiam Platonem loci causa illa scripsisse.
^ Piatonis epistiilam non comniemoravit W. Riepl Das Nachrichten-

icesen des Altertums 1913, qui de litteris aenigmaticis egit p. 317 sqq.
^ Saepius mystica scribi vetantur. Cf. lamblichus v. Pyth. § 226:
comm. math. scientia c. 22
ilygäfcoi y.ax^äTTEo fivaT/jpia Tiaoaäiöoi'Tts; id. de
p. 68 Fest. : t« rdelata irepyd rjv naQ avxols, tv /u.v rj /uaig re
'AkX' srtel
(ly Qcicpots Sieacoêro, a'i vvv ovxeri Sia/uivovai y.xX. Synesius de provid.
II 5, 124AB: Tu tcqooio . . . ei<fi]ua uxpeutira), ovyyonfals dytTiatfu.
S. Basilius de Spir. S. C. 27 Titoi tmu dyrmtjdir xrjg iyA/]ai((g vofii/iKüv (velut
de symbolo fidei et sim.). Saciamentar. Gelasian. 53 Wilson.: „Intentis

p.
itaqiie anirais symbolum (fidei) discite, et quod vobis sicut accepimus tra-
dimus non alicui materiae quae corrumpi potest, sed paginis vestri
cordis ascribite." — Cf. etiam Plat. Phaedr. 27öDE; ep. 7 p. 341 sq.
'
fSed cf. — praeter alios — Wilamowitz Platon I 124 not. II 279].
;
38 .
Odo Casel
Persuadere tarnen mihi neqiieo sumrnum illum virum tot verba

loci satis frigidi causa consumpsisse. Sed licet Plato non siue
sale illa pronuntiaverit, liis verbis lepidis, quae est eius
consuetiido, altiorem sensum subdidisse putandus est.
Sed non solum hoc loco Plato est. di' aiviyuwv locutus
sed in omnibus fere scriptis suis praeter methodum dialecticam
aliam docendi rationem adhibuit. Mythis enim nonnulios
dialogos exornavit et omnibus fere libris mythicum colorem
aspersit\ Hoc modo, ait iam veteres poetae locuti sunt:
(Resp. 332 B) )]vi'§aTO - aqa wg eoLZtv, 6 Iiucovlörig TtoirjziyMg
. . .
To öiYMiov o 6iq, et „omnes priorum philosophorum doctrinae

mythorum nomen obtinent"^: Soph. 242 CD, 243 A svyMojg
[ÄOi öonel naqfieviöiig i]f.ilv öuüJxâi y.ai rcäg oozig Ttdinoti
STtl y.QLOiv ÜQ/.ir]a£ xov %a Övra öiOQioaad-aL nöoa re yal Ttolä
EGtiv. — Tifj-, — avd-öv iiva e/.aorog (paivkxaL fioi öir^yelodâi
TtaLölv cbg ovo IV fjjulv ~/.%L. To öt naq' fi/.uov "Elsariy.ov

eS-vog ... iog ivbg ovtog tGjv rtdvTiov yMlovuhtüv ovtco öic§€QX£Tai
Tolg /iivS-oig v.t'l. Sicut infantibus fabulae narrantur, quibus
infirma eorum mens facilius aliquo praecepto imbuatur, ita
veteres philosophi mythis sententias suas proponebant. In
eundera modum Plato ipse, ubi ratio dialectica deflciebat.
narrationibus fabulosis doctrinas sublimiores et difficiliores pro-
ferebat ita, ut fictis verbis et rebus veritas recondita subesset
Resp. 377 A: Tovxo (i.e. to /.ivd-ovg /Jyeiv) di nov wg to öXov
ÜTtElv ipevöog, evi öh /.al cckrj&fj^] cf. Phaed. 85 CD,
Prohibet igitur Plato, ne certae doctrinae divulgentur,
sed non lex mystica, sed ratio philosophica silere cogit.
Propterea nullo hoc silentium vinculo cum mysteriorum reti-

centia coniunctum videtur esse, nisi quod hinc et illinc eadem
artis vocabula usurpantur. Caveamus tamen, ne haec fuci
vel ornandi sermonis causa a summo philosopho adhibita esse
credamus, cum Plato verba mystica nova et altiore signifi-
catione imbuat. Neque satis est dicere Platonem, ubi rüdes
1 Cf. L. Couturat, De Platonicis mythis 1896.

- Theaetet. 152 C inter se opponuiitur airhraad-ca tcö txoIIcö avQfExci
et roli fia&rjzaci ir' dnop^rjzM rrjv iV.tid'Ecav /.eysir. ^ Couturat p. 61.
* Cf. ibid. 382 D : 'Uv rate fiv&oloyiaii, slSevai onr, räkr,-
§i6c t6 fi >i
deg E'/ei nsol T<ijy nr'J.atcör. dfo uo lOvi'T es reo d'f.rd'ET to v evS os y.r/..
De philosophorum Graecorum sileutio mystico 39
et indoctos arcet, id tantiim postulare, ut discipuli per scientiae

gradus et indagationis laborem ad cognitionis cacuraen tendant.
Immo potius raagister leges vere niysticas scribit, sed utique
voci mysticae novum sensum subicit. Verum enim illiid, quod
philosophia ex seutentia Piatonis menti humanae osteiidit, est
verum d i v i n u m \ cuius ad perfectam cognitionem liomo non
propria virtute et coiistanti labore, sed repentina mentis
ecstasi pervenif-. Ideo puritas. qua vero sapienti opus est.
quodammodo sacra est •^ Ideo etiam pliilosophicam contem-

plationem mysteriorum spectaculis assimulat* et saepius ad
orgiorum praecipue Orphicorum praecepta et placita provocat %
ut sententiis suis ratione non probandis ex illis argumenta
quaerat et sacram, ut ita dicam, fidem et auctoritatem conciliet.
Recte igitur etiam silentii mystici morem eo consilio ad

sententias philosophicas transtulisse creditur, ut sacram quo-
dammodo veritatis divinae dignitatem eflferret et philosophiani
maiore auctoritate circumdaret. Quia vero huius rei ultima
causa est sublimitas veri divini, non immerito qui postea
Platonem commentati sunt, ut infra apparebit, ad silentium
Piatonis mysticum locum celeberrimum Timaei rettulerunt
(28 C): Tbv /.ikv ovv Ttoirjrjv y.al TtaxeQa tovöe xov rtavToq evQüv
T£ €Qyov '/.al evQÖvta eig red wag advvarov Xeysiv.
Eisdem videtur causis motus esse Plato. ut non raro
opiniones suas sublimiores sermone aenigmatico tegeret magis
quam enarraret; aenigmata enim, ut ipse ait (epist. II 314 A).
veritatis dignitatem a stultorum contemptu defendunt. Ad
sermonem aenigmaticum etiam fabulae pertinent. Hae quoque
cum in locum argumentationis succedant, quandocumque ratio
dialectica deficit, veritatem maiorem esse praedicant, quam
ut sola ratione comprehendatur; quod vero falsa veris miscent,
non solum mentem humanam veritatem integram non capere
demonstrant. sed etiam rudiora ingenia decipiunt et arcent.
Plato igitur speciem quandam silentii commendavit. At
cum Orphicorum silendi disciplina mysteriorum legem nou
excesserit et Pythagorica reticentia cum mystico silentio artis
vinculis coniuncta manserit, apud Platonem silentium iam

1 Rohde Ps. II 282. ^ jbid 28Bsq. ' Ibid. 282.
* Ibid. 279 n. 1. Couturat 1. s. c. 96. " Rohde Ps. II 279 n. 1.
:
40 Odo Casel
plane a fiindameiito mystico separatiim esse apparet, id est:

Silentium Platonis iam prorsus est pliilosophicum ueque
ullam cum superstitionibus cultus societatem retinet. Propterea
vereor ne quae vere dici possit disciplina silentii statui
iiequeat. Silentium tarnen Piatonis eo iudolem mj^sticam prae
se fert, quod dignitatem sacram doctrinarum in rebus divinis
versantium eifert.
Post Pythagoram et Platonem, qui inde aI. ante Christum
saeculo demum
mysticae renascentis quasi duces et prae-
rei
cones habiti sunt, ii potius eminuerunt philosophi, qui sensui
mystico minus dediti erant.
Aristoteles, praestantissimus inter Piatonis discipulos^
pro more suo breviter et acute, cur pliilosoplii ad narrationes
mythicas propensi essent, explicavit Met. I 2 p. 982'^ 12 sqq.
Jia yccQ TO d-avf.ia.'QBiv ol äv&QCJTtot xa/ vuv '/.at xo TtgCotov
r^QâvTO (fiXoaoq)£lv ^
. . . ö ö'ajiOQibv '/.al d-av[.idôn' oisrai
dyvoelv. Jib '/.m cpi'Aöfivôg b (pLköoocpog Ttwg lonv. "0 yccQ
iiüd-og ovy-Auiai s/. S-avf.ic(auov. Homo veritatem, quam plane

se comprehensurum esse desperat, fabulis coudit. Ergo medius
est mytlius inter perfectam Cognitionen! et ignorantiam, ob-
scuram, ut ita dicam, lucem spargit, alv Ixtet, ai tijv dX^~
ûav, ut graeco sermone utar. Aristotelem hoc loco Platonem
sequi consentaneum est. Aliis tamen locis logographorum q. d.
et sophistarum vestigia premens mythos ex rationibus utili-
tatis publicae ortos esse contendit velut Metaph. XI 8 p. 1074'»
1 sqq. nagadsdoTai öe Tiaga tCov ciQxaLcov vmI 7taf.i7taÜMuov ev
:
fivd-ov öxriâxi '/.aTa)êkeL{.i(.iiva Tolg votsqov, otl êol xi eiatv

OiTOi (i. e. stellae) xa/ TtsQuxî xb d-üov xrjv oXijv cpvoiv. Ta
öt koLTtd (.iv&ty.G) g rjörj gb g ttj v tc eidut
TtQOGfjyixai, tc
iCüv TtoXkwv '/.al Ttqbg ttjv sig x ov g vö f.iovg y.al xb

C)Vf.i(p€Qov '/^QfÔLv dv&QOJTtosiöelg xi yctQ xovxovg -/.al xCbv
d'/.Aiov Oöiov b(.ioiovg xiol Xeyovai, '/al xovxoig sxeQa a/öXovd-a
/al Ttaqarchjoia xolg eiQrjfievoig. Ali(iuid igitur veri in fabulis
inest; sedquo fabulae sunt fabulae, plane fictum est
illud,
idque eam ob causam, ut vulgo rudi cum rei publicae utilitate

facilius persuaderetur. Hac ratione q. d. pragmatica Ari«
> Cf. Plat. Theaetet. 155 D : Kesp. 382 D.

De philoeophorum Graecorum silentio mystico 41
stotelesnoniumiquam veteres mytlios interpretatur ^ vel potius

depravat; ipse tarnen pro indole sua ieiiina ad sermonem mythi-
cum parum inclinat. Dialogis quidem ..populariter scriptis"
et „exotericis" (cf. Cicero de fin. 5, 5) noniiiimquara narratioiies
fabulosas inserebat, sed non Piatonis sensu mystico motus,
verum sermonis ornandi gratia.
Aristotelem occultationem quaudam doctrinae sublimioris
quaiem Plato commendabat non curasse, ex eins q. f. epistola VI
(etsi Aristotelis sine dubio non est) colligitur, in qua Alexandro
Magno liaec scribuntur (Hereber, Epistologr. gr. p. 174) : "Bygaipäg

not Tieql xCbv äy.Qoazr/MV löycov, oiöuevog öilv avTohg cpularzsiv ev
äiTOQQrjroig. "lodî ovv avTohg '/.al h.öedouevovg /ml (.itj ey.öeöo-
uevovg' ^vveroi ydq eloi uovoig rolg fj/ncftv axovaaoiv. Sufficit

igitur, ut quis scholas Aristotelis frequentaverit; neque quidquam
amplius magister ad doctrinam intellegendam requirit.
Philosophiae vero physicae asseclas, cuius princeps fuit
Democritus, quem Epicurus, rem mysticam et
secutus est
rationem mytliicam plane repudiasse et impugnasse consen-
taneum est, quippe qui cum mundum fortuito individuoruni
corporum concursu confluxisse contenderent, rebus diviuis,
nedum mysticis nuUum iam locum relinquerent. Quomodo
Epicurus de fabulis senserit, apparet ex libro, quo discipulus
eius Colotes Lampsacenus fabulam a Piatone Reip. 1. X de Ere
Pamphylio ab inferis reverso narratam impugnavit atque
irrisit -, cuius libri fragmenta exstant apud Proclum in com-
inent. in remp. Plat., qui sua ex Porpliyrio Platonem defendente

iiausit. Velut II 105, 23 sqq. Kr. Proclus opprobria quaedam
Colotis et responsa Porphyrii exscripsit et ipse nonnulla ad-

didit: *0 îkv ovv KwXwrr^g ty/.aXtl xG)
'ETtrAOVQeiog Ilkdrcovi,
oTL Ti]v ali]d'Siai> dfpeig rijv en: LOrrj f.iov iyi]v TttQi tb
iptüöog öicaQißtL (.ivO oloywv wg Ttoir^riqg, äXr ov/. urto-
öu'/.vvg wg iitiOTriinov' /.aX oxi rcqbg eavxbv fiayôuevcog ev f-iev ye

7CQooi^doLg xT]Gdt xfjg 7tQayficaEiag l'/.oidoQt-ot xohg Tiotr^xag u)g
7CtQl tü)v kv"Aidov (pQt/ixa Tt'kdoavxag Y.a.1 iâväxov (pößov evxe/.ovxag
rolg d-MvovOLV, hcl xkku dt v.al avxbg /.leO^tjQuooev xijV cpLlooorpov
» Zeller Phil. d. Gr. II 2 » 795 n. 8. Cf. Porphyr. Quaest. Homeric.
ad Odyss. pertin. ed. Schrader n 128 sqq. et Schraderi epilegomena p. 180 sqq.
2 Cf. Crönert Kolotcs und Menedemos 1906, 12.
42 Odo Casel
liovociv dg TQayiY.ijv töjv iv 'ÄlÖov itgayi-idrcov uvd-oloyiav •

. . .
AOL To TQLTOV, OTi zovg TOLOvoös /.wi^-ovg Tcolv To i-iaTaiop eyuv

avaymlov rolg {.ihv yao rcollolg ovde owulvai dvva{.ievoig
amwv ELOLV äov i-if-ier QOi, xolg de aocpolg ov deo/îevoig aîüvooiv
ey. Tüjv Touovöe yiveöd-ai öeLudrcov Ttegitrol y.rl. Colotis oppro-

^
brium primo loco allatum uberius prosecutiis est Macrobius
in comm. in somn. Scipionis I 2, 3 sq.: „Epicureorum tota factio,
aequo semper errore a vero devia et illa aestimans ridenda
quae nesciat, sacrum volumen (i. e. Piatonis remp.) et augustis-
sima irrisit naturae seria. Colotes vero, inter Epicuri audi-
tores loquacitate notabilior, etiam in librum rettulit, quae de
hoc amarius cavillatus est ... ait a philosopho fabulam non

oportuisse confingi, quoniam nullum figmenti genus veri
professoribus conveniret. Cur enim, inquit, si rerum
caelestium notionem, habitum uos animarnm docere
si voluisti.
non simplici et absoluta hoc insinuatione curatum est, sed

quaesita persona casusque excogitata novitas et composita
advocati scena flgmenti ipsam quaerendi veri ianuam mendacio
polluerunt?" lam videmus Epicureos vim ac naturam mythoruni
Platonicorum plane ignorasse et perverse interpretatos esse.
quae res iufra niagis apparebit.
Aristotelem quoque fabulas a philosophia fere removisse
supra diximus. Verum cum interdum eam veterum fabularuni
interpretationem adliiberet. qua figmentis mj^thicis doctrina
quaedam physica vel ethica subesse credebatur, agnovitne
Aristoteles in mythis ratione quadam mystica sapientiam se-
cretam reconditam esse ? Quo sane interpretandi modo Silen-
tium pliilosophorum mysticum, quod alioqui repudiabat, ad-
misisset et probavisset. Oritur hinc quaestio, utrum inter-
pretatio (5i' t57ro allegorica, quae eins
vo/ag et imprimis
partem principalem constituit, re ferenda sit ad Silen-
tium mysticum necne. Quod vero interpretatio allegorica
a Stoicis potissiraum exculta est, hac quaestione soluta
simul apparebit, quid Stoici de silentio mystico opinati sint.
Allegorica interpi-etatio inde orta est, quod viri docti
opiniones de dis vulgares, quales imprimis Homerus prae-
^ Vel eius auctor. qui fortasse fuit Porphyrius.

dicabat. cum suis placitis conciliare studuerunt. Primus ^

ea
usus esse fertur Tlieagenes Rheginus tempore Cambysis
regis: Schol. Homer. B in i'67 (PorphjT. 1 240, 14 sqq. Schrader.)-
6 TtSQi Êüjv . . . Aöyog ... OL- 7t QeTtovr ag rovg VTrsQ rCbv ^sOjv
fzvd-ovg (pr^GLv. TJQog de xriv TOiavrrjv xatr]yoQiav oi f.i€v äith rf;g
Xäêcog dX'ArjyoQia Tiävxcc siQfjod^ca vofûCovzeg
ejtilvo coiv,
vTieq rf^g xCov atoixeitüv cpvastog (quae est ratio pliysica
Stoicorum) ... buouog eodôre y.ai raig ÖLaSêosOL öröf-iara
d-sCbv %i&ivaL (ratio e t h i c a) ... ovxog \.ilv ovv 6 xQÖnog ärco-
Xoyiag ägyalog lov Ttdvv v.al ärch Osayevovg xov "Prjlvoi, og
TtqCüxog syqaxpe tieql 'Oîrjoov, xoioüxög ioiiv utzo xi]g ?Jêcog.
Anaxagoras in schol. Hom. BT in P547 (fr. 19 Diels.) Irin
ratione pliysica interpretatus est, secundum Diog. L. 11 11
ethicam quoque allegoriam noverat. Quem secuti sunt cum
alii Anaxagorei tum Metro dorus Lampsacenusl Dio-
genes quoque Apollo niates eTtacvel xov "'O/.wqov wg od
fivS-i/.wg air dXrj&wg vtisq xov d-eiov öieilsy/iUvov. Tbv dsga
yccQ aixov Jia vohllelv cprôlv -kxI. (Philodem, de piet. c. 6^
Diels. Doxogr. p. 536^). Sophist is quam maxime placuit
allegoria*. Cynici potius interpretationem moralem ex-
coluerunt °. Demoer itus nonnullis locis fabulas sacra?;
in allegoricum sensum traxit^ Epicurei quidem allegoriani
cum mythis repudiabant •; tarnen Lucretius eam nonnum-
quam admisit^. Scepticos acerrime eam impugnasse, id quod
^ Cf. P. Decharme La critique des traditions religieuses chez les Grecs

des origines au temps de Plutarque, 1904, praec. p. 270—353. Decharmeo
duce brevem et exilein historiae allegoriae usque ad Plutarchum conspectum
confecit A. B. Hersman Studies in greek allegorical interprctation diss.
Chicag. 1906, p. 7 — 23. Cf. etiam H. Schraderi prolegomeua in Porphyr,
quaest. Homer, ad Iliadem pertineutium reliquias 1880, 383—412; Lobeck.
Aglaoph. 155 sqq. ; Villoison, Theologia physica Stoicorum (iu Coruuti edi-
tione facta a Friderico Osann [1844] p. 393—597), passim.
2 = Diels Yorsoh: c. 72, 2.
'
Diels Vorsoh- c. 48, 1—6; cf. Zeller Flui. d. Gr. T' 1019 u. 4:
W. Nestle Fhilol. LXVI (1907) 503sqq. * Zeller 111 1* 330 n. 3.

•^
Zeller II 1* 330sq.; F. Dümmler Antlsthcnica 1882, 228q. a vero
aberravit. " Zeller F' 936 sq.
' Cf. Philodem, de piet. 18 p. 85Gomperz; Heracliti quaest. Hern. c. 4
Wendland Helknist.-röm. Kultur' 1912, 107.
8 Zeller III 1 * 452.
44 Odo Casel
mirum non ex Cicerone de nat. deor. III 24»

est, appaiet
62—64 et Philodemo de piet. 18 p. 85 Gomperz.
Denique allegoviae fastiginm imposuerunt Stoici^
Qui hac fabularum interpretatione allegorica usi sunt,
cum in nominibus deorum ac fabulis veterum inclusas esse
quasdam doctrinas contendant, occultationem aliquam mysticam
agnoscere videntur, qua antiqui poetae vel sacerdotes placita
sua texerint. Et revera nonnulli allegoristae sapientiam suam
„mysticam" iactant. Audiamus Heraclitum Stoicum, qui non
multo post Augusti aetatem videtur floruisse, Quaest. Homer.
c. 3 in allegoriae contemptores, quales Plato
et Epicurus fuerint,
iuvehentem: El d' äuaSelg iiveg uvd-QtoTtOL rijv 'Our^QiTirjV
ulhiyoqiav ayvoovoiv ovo' eig xa îvxia Tijg hehov oocpiag xaza-
:]s.ßif/.aoiv, ä)X aßaoaviotog avzolg f] xf^g älrjd-ELag -Aoloig sQQLTttai^
y.cil TO cpdooocpcog QVjd^hv ovy. döÖTsg, o îvd-ixcjg öo^tl Tilccoai,
rrQoaQTTciiôvGiv, oItol îhv Iqohwoav. 'Hîeig ö'oV tüv äßeßi]Xiov

ivrbg n eo lo QCivxriQiiov fjyviG{.i€â, omvip' vtto vof^^
tCov TTOLîättov zi]v Qui twv V^tr;Qiytä)V

aXi]&Hav dvixvevtofiev.
ögyliov particeps fuerit, tamquara epopta tijv îvoTiyirjv
avxov aofpiav couspiciet (c. 53); quin liaec mystica sapientia
etiam ab initiis sacris repetitur (c. 6) "Otl ^lev xoLwv o avxog :
'JjtolAcov fjUip oarpeg iji-uv Ix %e rCov uvoxiy.Cüv löywv,

. . .
ovg al aTtÖQQTjTOi reXsral &eoXoyoüoi. Allegoristae sunt

i€Q£ig vMi L.ä-/.0Q0L tCüv dcuLiovuov oQyiiov Homeri (c. 79). Aiiis
quoque locis Platonem imitatns voces mysticas usurpat scriptor.
Sed ne decipiamur fallacibus istis verbis, ipse Heraclitus
j)rovidet, cum non semel fabularum rationem mytliicam et
philosophicam distinguat; velut c. 3 (cf. supra) îvîzcjg ad
sola verba refertur, cpdooöcpwg ad rem, et c. 17 liaec pro-
feruntur: Aamtqä ye ^lyv y.al liav (pilooocpog wpeÖQevsi tolg

rootj-ievoig -/ica älli]yoQiav kniGxyj^n]. Quid hoc sibi vult?
Mythos tum oriri Plato et Aristoteles perhibent, cum
mens humana naturam rerum, quam admiratur neque claris
verbis et sententiis circumscribere valet, imaginibus et figmentis
quasi balbutiens enuntiare tentat. Forma igitur mythica ad
naturam mythi pertinet neque ab ea divelli potest. At contra
1
Cf. Zeller III 1 * 330 sqq. ; Wendland Hellenist. - röm. Kultur *
112 sqq. ; Villoifôn 1. s. c. ; alii.
De philosophorum CTraecoruin sileutio mystico 45
Stoici et in uuiversum allegoristae physici omnes fabiilas de

industria a poetis vel sacerdotibus veteruni inveiitas esse
putabant, ut placita pliysica vel praecepta moralia iam
ratione cogiiita et circumscripta involucris et teg-iimeiitis
vestirent ^, quo facilius populo rudi persuaderent. Ideo forma
fabnlosa non ex natura rei narratae exsurgit, sed extrinsecus
pro fingentium libidine adiuncta est TtQog tt/v ttsi^co tOjv
noXXcüV y.cd rtoog tj;v elg zovg v6(.iovg y.ai xo avucpeoov xQfiaii,
nt Aristotelis verba iterum afferam. Haec causa est. cur
Heraclitus philosophicum fabularum nucleum plane a tegumento
mythico separet. Forma enim fabulosa viro Stoico nihil est
nisi vestis doctrinae certae et definitae superaddita, quam qui
semel sustulerit, iam nudam veritatem intuebitur. Ei vero
qui Piatone duce recta ratione mytlios perscrutatus fuerit.
etiamsi ad altiorem Cognitionen! pervenerit, pars tarnen semper
restabit, quae rationi non pateat. Ideo iure mytlii dicuntur
simul tegere et patefacere (sicut vestis corporis lineamenta
partim tegit partim demonstrat), quin magis tegere quam
patefacere, et quodammodo silentium observare. At qui
Stoica ratione omnes mythos interpretari voluerit ita, ut nihil
iam, quod rationi pervium non sit, relinquatur ''.
mj'sticam
fabularum vim plane attenuabit et destruet. Garrula haec
allegoria nihil cum silentio mystico commune habet, sed ei
omnino contraria est. Allegoria mythum destruit. Ideo nil
mirum etiam illos sapientes, qui mythos ut ineptos et philo-
sophia indignos aversarentur, interdum allegoria usos esse "'
Platonem vero qui mythicum sermonem amplecteretiir et magni

aestimaret, interpretationem allegoricam improbasse (Phaedr.
229 C. Resp. 378 D).
Recte nos rationem quandam intercedere mythos inter et
^ Cf. Zeller Ph. d. Gr. lil 1 *, 324.

^Quantum Stoici ratione omnia perserutaute confisi sint, Heraclitusi
Quaest. Hom. 33 sq. bene ostendit, ubi Herculis historiam allegorice ex-
plicat; ovSeU ytio, ait C. .34, aßaroi fi'f.oaotpia x'iJCOä.
=•
Ideo Schmekel Phil, der mittleren Stoa (1892) 207 et 317 mihi non
recte ex eo, quod Panaetius et Posidonius fabulas respuebant (cf. Sexti emp.
adv. phys. I 66, apud Schmekel p. 266: Konwi ziüvm ulO'or uä/r^f mni-
eaxrjy.svav avfißißr^y.e y.ai adviaioi' elvai), concludere videtur, ilios allegoriam
quoque repudiare debuisse.
4g Odo Casel
Silentium niysticum statuisse apparet etiam ex eo, quod Stoici

eodem modo paribusque arg-umentis (etsi falsis) et mythos et
reticentiam mysticam explicare studuerunt. „Rektum est in
litteras", scribit S. Augustinus de civ. dei IV 27, „doctissimum
pontificem Scaevolam disputasse tria genera tradita deorum:

unum a poetis, alterum a philosophis , tertium -a principibus
civitatis. Primum genus nugatorium dicit esse, quod multa de
dis fingantur indigna; secundum non congruere civitatibus,

quod liabeat aliqua supervacua,aliqua etiam quae obsit
populis nosse. De supervacuis non magna causa est . . .
Quae sunt autem illa, quae prolata in multitudinem

nocent? 'Haec, inquit, non esse deos Herculem Aesculapium
('astorem PoUucem; proditur enim a doctis, quod homines
fuerint et humana condicione defecerint/ Quid aliud? 'Quod
eorum qui non liabeant civitates vera simulacra, quod
sint di
verus deus nee sexura liabeat nee aetatem nee definita corporis
membra.' Haec pontifex nosse populos non vult; nam
falsa esse non putat. Expedire igitur existimat falli in reli-
gione civitates. Quod d leere etiam in libris rerum divinarum
Varro ipse non dubitat." Et Varronem et Q. Mucium Scaevo-
lam hanc theologiae tripartitionem a Graecis accepisse Augu-
stinus de civ. dei VI 12 nos docet: „Nunc propter tres theo-
logias, dicunt mytliicen physicen politicen, Latine

quas Graeci
autem dici possunt fabulosa naturalis civilis" eqs. Ipsa
vox theologiae physicae Stoicam originem sapit; et Q. Mucius
Scaevola pont. max. Panaetii pliilosophi Stoici auditor fuit^,
quocum consentit, quod docet theologiam quidem unice veram
esse physicam, tameu quia populo indocto nudam veritatem
scire magis obsit quam prosit, adhibitos esse a principibus
civitatis mythos. Ex quo apparet mythos secundum Stoicam
doctrinam confictos esse, sicut vel Aristoteles docebat, rationi-
bus utilitatis publicae idque non solum, ut populus doctrina
qualicumque facilius imbueretur (id quod supra exposuimus),
sed etiam ut rudis plebs de integra veritate, cuius capax non
esset, celaretur. Colitur igitur silentium, at non mysticum,
sed, ut ita dicam, politicum; neque enim reverentia numinis
» A. Schmekel Phil, der mittleren Stoa p. 446 cf. 317. Qnisnam auctor
huius theologiae tripartitionis fuerit, non satis constat.
r .
{ß-eG)v aißag), sed utilitas rei publicae reticentiam flagitat.

Haec denique ad ipsam my steriorum reti-
explicatio
centiam translata est. Augustinus enim de civ. dei IV 31
inducit Varronem ex Stoicorum sententia haec dicentem:
..Homo acutissimus (Varro) satis indicat non se aperire
omnia, quae non sibi tantum contemptui essent, sed etiam ipsi
vulgo despicienda viderentur, nisi tacerentur. Ego ista
conicere putari debui, nisi evidenter alio loco ipse diceret de
religionibus loquens multa esse vera, quae non modo vulgo
scire non sit utile, sed etiam, tametsi falsa sunt, a 1 i te
existimare populum expediat, ideo Graecos teletas et

ac mysteria taciturni täte parle tib US que clausisse^
Hie certe totum consilium prodidit velut sapientium, per quos
civitates et populi regerentur". Inde eoncludamus oportet
Stoicos illos mysteriis doctrinam theologicam Stoicae similliraam
attribuisse, quae ne in vulgus indoctum et imperitum excideret
eique noceret, reticentiae lege custodienda fuerit. Sane quam
longe Stoici a vera silentii mystici significatioiie intellegenda
afuerint, nemo est quin videat. Quodsi niliilomiuus interpreta-
tiones suas physiologicas „mysteria doctrinae'' vocitabant
(Augustin. de VII 5), hoc eodem modo accipiendum est,
civ. d.
quo supra Heraclitum sapientiam suam „mysticam" iactare

vidimus. Nam et mythi et mysteria vigore mystico tali
interpretationis ratione plane spoliantur.
Nihilominus eo quod Stoici tantopere et interpretatione
allegorica et aliis modis philosophiam cum sacris popularibus
conciliare studebant, certe ostenditur eos illa destruere non
voluisse, sed magna cum cura superstitioni et cultui vulgari
conservando operam dedisse, vel quia intellexerant omnem
religionem mythis et ritibus sustentandam esse yel quia
sperabant se populi opiniones altiore significatione et dignitate
1 Cf. Fimian. Lactant. Divin. instit. V 19, 19; 465. 6 sqq. Br.: „Hinc
fida silentia sacris fVergil. Aen. III 112) iiistituta sniit ab liominibiis ciillidis,
iie sciat popiilus, quid colat". Cousilium celaudi nou hnniinibus, fêd ipsis
dis tribuitnr apud Arnob. adv. nat. V 42 p. 211, 2 sqq. R. : „Nisi forte dicetis . .
deos sua mysteria iiolle ab honiinibus sciri et idcirco historias anibagibus

esse allegoiicis scripta-,". De quo argumento Stoico, ut videtur, cf. Gnil.
Kroll Rh. Mus. LXXII (1917) 81.

:
4g Odo Casel
replere posse^ Accedit quod etsi miindum ipsum deum esse

praedicabaiit, tarnen aethera mere divinum et res
cum inter
subaetliereas magis magisque materiae concretione inquinatas
distinguerent, cum praeterea animum hominis „divinae parti-
culam aurae" corpore obrutum et gravatum esse contenderent.
pantheismo quem nos vocamus moderato utebantur. Ideo
doctrina Stoica quamquam, si sibi constabat, rei mysticae non
favebat, tarnen nonnumquam speciem raysticam induebat-.
Facile igitur fieri potuit, ut nonnulli doctores Stoici elementa
mystica ex Platonicis maxime fontibus hausta cum placitis
Stoicis coniungerent, quod in media quae dicitur Stoa a
id
Posidonio imprimis factum esse scimus. Quomodo hac re
allegoria Porticus paullatim mutata sit, postea accuratius
videbimus. Silentium sane mysticum iam rectius perspectum
esse ab bis viris et maioris aestimatum esse suspicari facile
est idque postea probabimus.
Plane a Stoicorum de silentio mystico et de fabulis sen-
tentia dissentire videtur, quod legimus apud Strabonem X 467 C
KoLVOV öi] TOVTO xai twv 'Elh'pojv y.ai zwv ßaQßdqtov IgtI io tcc^
IsQOTXoäag {.ura ccveaeiog eoQTaoriyif^Q 7toielodâL . . . xat rag f.ih'
ftvOT LY-wg, Tag Öh ev cpavegq) • "Aal rovd-^ fj cpvo ig ovxwg

VTtayoQevet . . . ij t€ y.QvifJig fj j.ivGTLy.i] iCov legcov oe-
{.LV 7t OL ei TO d-elov^ iîif-iov /.levr] Ti]v cpvaiv ccvtov (fsv-
yovoav acG&rôiv. Locus sane gravissimus est
rj/îwv ti]v
dignusque quem accuratius examinemus. Philosoph! enim quos

adhuc tractavimus, quid de y.QvipEt i.ivoTr/.T] sentirent, eo potis-
simum aperuerunt, quod aut silentii mystici disciplinam vel
saltem artis vocabula ad philosophiam transferebant aut alle-
goricara interpretationem modo quo supra diximus adhibebant.
Nunc primum via ac ratione in naturam silentii mystici in-
quisitio instituitur. lis enim temporibus, quibus duce Aristotele
viri docti omnes res humanas divinasque ad certas doctrinas
^ Wendland Hellenist.-röm. Kultur^ 111.

Cf.
* Iam Chrysippum interdum voces mysticas in usum vocasse ex Ety-
mol. M. efficitur i. V. ifltit] (fr. 1008 Arn.) Kgiamnoi fr,ai tovs ne^l rcoy
êicof Xoyovs elxörcos xa/.slo&ai tsIetccs, xi^fjpai yd^ rovTOVs reXevralovs x«i
CTTt Tiäai SiSäaKsadai rrjs ^'vxfjs Eôvaris eofia xal noos rovs afivTjxov-
oi,ontäv Svrauefrji. Haec ex Chrysippi quarto tieqi ßioiv snmta esse docet
Plutarchus de Stoic. rep. 9 p. 1035 AB (fr. 42 A.; cf. Lobeck, Agl. 124 n.).
De philosophonim Graecorum silentio mystico 49
redigere stiiduerunt. etiam sacrarura Institution um vis ac

natura tractari coepta est. Et sicut antea pliilosophi res ex
cultu deorum et mysteriis petitas suo modo transformatas in
usum vocabant, ita nunc institutis sacris et mysticis opiniones
suas philosophicas attribuebant (id quod in mytliis explicandis
factum esse supra vidimus). Silentio qiioque mystico expli-
cando viros doctos operam navasse testatur ille Strabonis locus.
De deorum festis agit. quae aut publice fiunt aut in abscondito;
et fj yiQvipig t] zcov Uqüv (quae aut reticentia aut alio
(xvGtiY.'i]
modo occultari possunt) dicitur oeuvoTto leIv tb ^tlov.

Numen, quod in quolibet deo vel qualibet dea colitur, silentio
augustum et sanctum esse agnoscitur et praedicatur, dignitas
eins et maiestas tacendo eftertur, Quomodo hoc fit? Imitatur
sileutium naturam divinam, quippe quae sensum nostrum fugiat.
Tantae igitur maiestatis est divinitas et tantopere sensum et
intelligentiam {a/'od^tjoig enini latiore significatione accipienda
est) humanam superat, ut liomo mente, nedum sermone illam
assequi et circumscribere nequeat, qua re agnita os humanuni
silet.Ergo tacere modus quidam deum colendi eiusque magni-
tudinem praedicaudi est. Primo obtutu apparet hanc doctrinam.
qua deus quam maxime a mundo et ab homine distinguitur,
a Porticu alienam esse et Platonismum potius sapere. Prae-
terea {.iti-irôLg
fj philosophiam Piatonis redolet, apud quem
omnes res mundanae /.uimluaTa sunt exemplarium divinorum \
Gerte scriptor etiam illud Heracliti ante oculos habuit (fr,
123 Diels.) : hancque sententiam non

'H cpvoig v.QV7tTBodâL (pilel,
ad solam naturam rerum, sed ad naturam numinis, quod in
Omnibus dis populi inest, accommodavit, Quod vero 17 qivaig
perhibetur vnayoQtvtiv aliquid, reminiscamur et ab Epicureis
et a Stoicis naturam summam agendi magistram habitam esse.
Strabo celeberrimam illam operis sui partem, qua de
Curetum et Corybantium orgiis agit, quae sententiam supra
allatam exhibet, Apollodori Atheniensis libris jceql vewr debere
videtur -. Huic viro optime conveniunt, quae supra de indole
'
GL Resp. 500 E, 592 B; Tim. passim; et', etiam Aristot. Met. I 6
p. 987" 7.
'
ßeiied. Niese Rh. Mus. XXXII (1877) 285 sq. Cf. 286 u. 3: Wie an-
gemessen übrigens dieser ganze Exkurs dem Verfasser der Schrift .leoi
ReUgionsgeschichtUche Versuche u. Vorarbeiten XYI, 2. 4
50 Odo Casel
doctrinae, de qua agimiis, exponere conati siimiis. cum eum

sacris popularibus operam navasse et naturam rerum divinarum
Piatone potissimum duce maiore quam Stoicos pietate con-
siderasse rectiusque perspexisse seiamus ^
At quisquis huius doctrinae auctor fuit-, certe silentium
mysticum explicare studuit ita, ut ro tCov dêwv oeßag, quod
iam in hymno Homerico mystis tamquam silendi causa pro-
positum erat, arg-umentis philosopliicis solidioribus fulciret con-
firmaretque, hacque ratione primus quod seiamus veram silentii
raystici doctrinara statuit et in medio posuit. Quae sententia
de numine quodammodo tacente ideoque silentio hominis co-
lendo quomodo a philosophis et theologis propagata et exculta
sit, cognoscemus.
proxirao capite Iam nunc observes velim
reticentiam apud Strabonera in unum confluere videri cum.
taciturnitate, qua de re iterum dicemus.
fi-ecüv braucht nicht gesagt zu werden. Idem senserunt,

[Apollodoro] icäre,
G. Kaibel 501 et Ed. Schwarte apud Pauly-Wissowa
Gott. Nachr. 1901,
EE I 2874. Contra dicit Christ-Schmid Gesch. ä. gricch. IM. IP 302
(In Apollodoros' Ansichten von der Religion würde uns Straho 477 [lege 467]
einen tieferen Einblick geroähren, ivenn es nicht besser wäre, diese Stelle
auf Foseidonios als auf Apollodoros zurückzuführen), sed haec sententia,
neque argumentis stabilitur neque per se probabilis est.
'
Cf. Ed. Schwartz 1. s. c. Gewiß hat A. auf die stoische Theologie
:
Rücksicht genommen —
sed non in omnibus eam aiiiplexus est. Das Werk
Symptom des wiedererwachenden religiösen Bewußt-
ist ein
seins, das- von der rationalistischen Aufklärung und der irreligiösen
Theologie der Stoa in die niederen Volksschichten zurückgejagt loar und
dort lange geschlummert hatte. Wie immer ist Piatons Einfluß auch
hier anzunehmen.
^ Strabonis ipsius certe non est, ntpote qni rei mysticae parum deditus,
fuerit; cf. Decharme La critique des traditions religieuses p. 895 —399.

De philosophoruBQ Graecorum silentio mystieo 51
m .
De philosophorum et theologorum qui aevo

imperatorum floruerunt praeter Neoplatonicos
silentio mystieo
Strabonis locus snpra allatus ab aetate q. d. hellenistica

ad aeviim imperatorum transitum etficit iion solum eo, quod
a Strabone quidem traditus est, sed ad scriptorem vetustiorem
redit, verum etiam quod ratio pbilosopliica quam exhibet poste-
riorum placita praeparat eorumque quasi semina continet.
Studium enim rei mysticae, cui tempora hellenistica exeuntia
dedita fuisse ille locus demonstrat, magis etiam aevo impera-
torum exarsit.
Hac enim aetate animi hominum et longis bellorum
civilium calamitatibus curvati et Stoicismi duritia deterriti
vel scepticismi fastidio defatigati ad rem mysticam quasi ad
tranquillum et felicem portum confugiebant ^ Propterea
mysteria Graeca revixerunt et vires recollegerunt; sodnlicia
Orphica et ratio vivendi Pythagorica rursus effloruerunt. Sed
maior quam institutis Graecis vis et auctoritas accrevit illis
sacris mysticis, quae inde ab Alexandro Magno ex opinionibus
divinis Graecorum et Orientalium congredientibus prodierant
et mysteriorum formam induerant Haec tunc in dies invales- '^.
' Cf. Wendland Kultur^ 151 sqq.; Cumont Die orien-

Hellenist. -röyyi.
talischen Religionen im röin. Heidentum 1910. 24 sqq. Cf. etiam quae—
A. Schmekel in fine de tribus gradibns philosophiae se excipieu-
libri s. c.
tibus — Cognitionen! dico naturae. hominis, dei disseruit. —

^ Cumont 1. K. c. 242; de sacris Phrygiis 62: de Aegyptiacis 90 sqq.,
117; de Syriacis 141; de iMithriacis 174. Cf. Wendland 1. s. c. 182; K. Reitzen-
stein Die hellenistischen Mt/sterienreligionen 1910, 2 sqq.
4*
52 Odo Casel
cebant et Occidentem quoque invadebaiit ;

quin etiam inun-
dabant ^
Neqiie philosophia sensu mystico reviviscente non tacta
est, sed magis magisque vertitur in theologiam ^, cui id est
propositum, utmentem ad raysticam mundi et dei conteni-
plationem perducat^ Haec theologia temporum quae prae-
cesserunt studiis mysticis innititur. Ideo placitorum Orplii-
corum, quae iam Plato nonnumquam non spreverat, magna
fuit apud Neopythagoreos et Neoplatonicos auctoritas. Philo-
sophiae Pytliagoricae et Platonicae fontes oblivione paene
obruti denuo detecti et aperti sunt. Denique philosophia etiam
cum ipsis Orientalium sacris mysticis conubium contraxit *, ex
quo tales doctrinae natae sunt, quae philosophicae sint an ad
religiones pertineant discerni vix potest. Haec porro societas
inter philosophiam et sacra populi inita eft'ecit, ut sermone
symbolico homines quam maxime' delectarentur, cum haec unica
esset ratio res ab initio diversissimas inter se conciliandi.
Nunc fabulae antiquae et caerimoniae cultus reconditae
sapientiae symbola esse creduntur^
Quae cum ita sint, mirum non est aevo iniperatorum
Silentium mysticum etiam apud philosophos non solum iterum
ad honores pervenisse, sed honoribus esse auctum. Singularum
scholarum testimoniis primum collectis videamus deinceps,
quaenara cuiusque scholae de silentio mystico fuerit sententia,
quae in usurpanda silentii disciplina voluntas, qua in re omnes
consenserint, quales semina doctrinae a prioribus iacta fructus
reddiderint, quibus rebus posteriores ab illis discrepaverint.
Ac primum quidem nobis obviam fiunt Neopy thagorei

quos nos vocamus; nam ipsi Pythagoreorum nomine gloria-
bantur. Quorum libri in tres classes distingui possunt, Nam
aut vitam Pythagorae et Pythagoricam rationem vivendi
descripserunt, ita tarnen, ut veteribus sua ipsorum placita
adscriberent et eorum res gestas tamquam forraam vitae agendae
proponerent; aut sententias suas scriptis condiderunt, quae
* Cumont passim; Wendland 129 sqq. ^ Wendland 159.

» Wendland 61, 134 sqq. * Wendland 152.
^ Wendland 152. 159sq.; cf. Cumont 40.
ipsi Pythag'orae vel veteribiis Pythagoreis attribuerunt; aiit

proprio Marte libros ediderimt.
Librorum. qiios de Pytliagora eiusque discipiüis et asseclis
conscripseruntcum alii tum Apollonius Tyaneus et Nicomachus
Geraseuus, non parvam partem nobis Porphyrius et lamblichus
Neoplatonici servavernnt. Nam ut Apollonius et Nicomachus
vetustiorum, qui de Pytliagora scripserant, inter quos eminet
Timaeus Tauromenita. libris (qui erroribus et figmentis multis
iam erant repleti) usi erant. ita cum Porphyrius tum maxime
lamblichus excerpserunt idque ita. ut ex PorphjTio et
illos
lamblicho quid Neopythagorei de Pythagora et de philosophia

Pythagoi ica docuerint pla^ne erui possit ^
Tot vero locis de silentio Pythagoreorum garruli illi
scriptores verba faciunt. ut paene nauseam moveant. Nos
eos locos qui inter se aifines sunt coniunctos afferimus.
NounuUa placita a Pythagoreis reticeri solita esse legi-
inus lamblichi vitae Pythagoricae § 31: 'IgtoqsI öe v.al "Aqloxo-
lilr^g- iv Tolc, 7T€ol zt~g 'IJv&ayoQiy.fig cpü.oaocplag dialoeoiv riva
Toiävöe VTTO tCov avdoCov Iv Tolg Ttdvv aTt oqo i'j.to Lg ÖLacpv-
/MTreo&ca v. Pythagorae
y.x).. Poi'phyrius § 20 (ut videtur
Nicomacho auctore) haec profert: '^'Ev zl tCov ticxq^ avrolg h rolg
ua9ni]fxuGiv änoQQ)']TLüv 7rQOxttQiaai.i(voi . . . ttjv keyouivrjv
rsTQa/.TivxTl. lambl. v.P. 227 (auctoribus Apollonio et Nicomacho):
Ta '/.cQUoTaca xa) Gvve'/.xiY.wxuia txov Iv avrij öoyuchiov uttoq-
or^ra Iv tavzotg öiecpv/Mzzov a/iaviag dsi, i.ieta äycQißovg
i Xe(.ivd- Lag TtQog rohg iâ)T€Qr/.ohg ävixfpoQcc öicarjQovvrsg,
ayQarpwg ev (.ivrûr] xolg öiaööxoig arteg (/.aÛTteo Nauck)
u vGz i']Q ta [.itzadiöövz^g. Huc spectant etiam quae lamblichus
in libri de communi mathematica scientia c. 24 p. 74 sq. Fest.
exhibet de Pythagoreis dicens: (rwv deiogrudzcov) ttjv uezd-
ÖOGLV ercoiovvzo . . . iv utcoqqijto ig.
Eodem loco pergit lamblichus: 'Okiyoig re ndvv trjg
yvcboswg avzCbv ly.oivwvocv, xal ei 7iov zi fr/.cpoqov yivoizn eig

^ Cf. E. Rohde TJie Quellen des I<imblich\is in sei/ter Bioipuiphie
des Pythagoras, M. Rh. XXVI (1871) 554—576; XXVII (1872) 28—61 =
Kl. Sehr. II 102 — 172; Bertermann, De lamblichi vitae Pythagoricae
Guil.
fontibus, diss. Regimont. 1918. De fontibus vitae Pythagorae Porphy-
rianae egit E. Rohde Der griechische Roman'' p. 272 n. 2.
* Cf. sapra p. 31 n. 1.
,
54 Odo Casel
Tovg Tcollo V g , acptoo lovvt o tovto cog a a € ß rj fî a. JlÖhCcQ

aTtwd-ovvTO y.cii rohg s^cj tf^g ovvrj-d-eiccg log avaîovg
ovtag avxCjv (.lera/M/îßccveLV. "^l'Tti'kaße yccQ TIvdâyÖQag ov iräoi
düv yioivcovslv rfjg Iv xolg (.lad-r^fiaGt cpilooocpiag, cclV avrotg
(.lövoig, olOTieQ äv tig rov TtavTog ßiov y.oiviovi]Gsie. Kai Tcqbg
zavzrjv t-r^v df.ii/Jav ovv. slzfj TCQOoieto ovöe rohg t v xÖvt ag
aXXa Ttelqdv re )Mf.ißdptov iv tco'kICo xqovo) y.ai tohg avaîovg
auojdovi.iEvog. . . . Kai rolg i-ihv e^w Tfjg avvrjêiag ovy. inoii]Garo
y.oivr]V TTjV öi' avrov ysvo/iiivijv iitidooLv aTCOQQritovg ftoitjoduevog
nqog rohg äXXovg rohg tteqI avtCbv löyovg xtA. Ergo pauei
simt qui ad scientiam Pytliagoricam admittuntur iique magna
cum cura ex digiiis deligendi. Non omiiibus promiscue
sapientiam vendendam esse docuit Pythagoras, ut ait lambl.
V. P. 245, amov de ovvs7tiY.Qvmeod-aL TtoXv rcbv Isyofievwv;
OTXtüg OL f.uv -/.ad-aq (bg naidevöutvoL oacpüig avztov f-ieza-
Xai.ißav(jt)oiv, ol ö\ &a7teQ"0(.irjQ6g rprioi rbv Tdvxalov, Ivjt&vzai

naqovrwv avzCov Iv ueo(o xCjv dy.ovoi.idTOJV }.ir^dev a7t oXav ovz e g.
Discipulis qui recipiuntur, ut linguam coercere discant et
reticentiae assuescant, quinque annorum silentium im-
ponitur auctore lambl. v. P. 72 (quae sumpta sunt ex
Apollonio et Timaeo; cf, [Lysidis] epistula ibid. 76): (ITida-
yÖQag) zoig tiqüolovol nQOoixazze aitoTtrjV Tievzaszf^,
dno7ieLQ(hf.iEvog jcCbg lyy.QaxEiag eyovoiv, ojg yaltTrwxsQOv 'bv
Zü)V ällojv €yy.QaxtviîdTCüv zovzo, zb ylcboor^g -AQazüv (similia 195).
y.ada y.al vtio zCbv zcc i.ivozriQia vof.iod-£zrôdvziüv (/.icpalvezai
fjfxlv . . ,, avxol de . . . f-iexa zi]v Ttevzaezf^ ouoTtiiv eocoxsQiycoi
XoiTtbv eylvovxo. Quin Pythagoras taciturnitatis est inventor

(lambl. V. P. 32 auct. Nicomaclio et Timaeo): 'Eyef.ivd^la . . .
ÖL^ avxbv erpdvrj, et vocem quoque novam qua illam signi-

ficaret invenisse dicitur, ut concludi potest ex lambl. v. P. 94
(auct. Nicomacho et Aristoxeno) : ITqwzov juev ovv kv xü) laf.ißdveiv
zriv öidTzeiQav eo/iörtei, ei övvavxai exeuvS-elv zovzto yaq öi]
Y.al exQfjzo xG) 6v6(.Lazi- y.al y.aêioqa ei navi^dvovzeg oaa

&v ccyovacüoiv olol zi eiai oitoTiäv y.al öiacpvldxxeiv, erteiza ei
eiölv aiörjîoveg, ercoielzö ze jt'keiova GJiovdi]v zov okjotcüv TJrtSQ
zov kalelv. Ideo discipulos magis audire quam loqui convenit
(lambl. V. P. 163 auct. Nicom. et Androc): lLM7ti]lovg öe
sivai {zovg UvO-ayooeiovg) y.al dy.o vazi/.oi g yal eTtaivelodâi
:
De philoaophorum Graecorum silentio mystico 55
TtaQ^ avroig xov dvva(.iEvov äy,ovoai. Sed üoii soliim tacitur-

nitas, sed etiam altum summumque silentium a Pythagora
originem duxit (lambl. v. P. 68 aiict. Apoll, et Tim. ; idem 188)
(77, yiatedsi^s) exeitud-lav te v.al Ttavtslrj onoTtrjv TtQog th
yXcüOorjg xqutsIv ovvc'.OY.ovoav Inl hr] TtolM. Quid sibi voluerit hoc
exercitinm, lambl. 246 docet : Ovis öe leyeiv ome ovyyqdcpeiv
ovriog rjS.iov wg tzüol toZg kjt irv%o vö i '/.aTccöijXa eivai,
Tct vorjîctTa, äX'k^ avzb dij tovxo öiödâL leyerai Tlvdâyögag xovg
otvxCo 7tQOO(poLxCb vxag, onuog axQaaiag a7vdoi]g xaS-agev-
vvxsg €v exsoQr]f.ioovvr] cpvXdxrcooiv ovg av dxQodoojvxai
Xöyovg ^.
Silentium praecipue adresdivinas pertinet ; cf. Porphyr.

V. P. 38 = lambl. v. P. 100: ITaQip'ei de Tteqt fihv xov d-dov
Apiid Porphyr, v. P. 42
Y,al dauf-ioviov v.al fjQO)ov £vcpr]i.iov eivai.
hoc symbolum traditur et explicatur: 6)ewv ehövag kv dayi.xv-

kioig iît] cpoqelv, xoüx' eaxi xijv jt eql d-eCbv öoâv y.al Xöyov
lir\ nq6%uqov fn]dh cpaveQov eÊiv fîrjök eig TtoXlohg TtQOcpeqsLV.
Plutarchi fr. (apud Bernardak. VII p. 150, ex Stob. flor. 33, 17
M. III 33, 16 p. 681, 23sq.H.; cf. Plut. g. f. de Homero c. 149)
haec exhibet: ToCxo eko LyrjGtv ol nvd-ayoQEioi y.aXoüvxeg ovöh
d7tey.Qivovxo xolg TteQi d-scbv o xi xv%olev ixaîCog /.ai £v%EQCüg bqio-
xCbai. Non solum quia ad res divinas pertinet, silentium ipsum
appellatur divinum, sed etiam, quod di illius quasi e x e m p 1 a
sunt. Plutarch. quaest. conviv. VIII 8, 1 p. 728 F : Kai olwg d-eloi
fjysloâi xijV onjortr^v xobg ävÖQag (i. e. Pythagoreos), äxe öi]
Kai xCbv êCov eqyoig Y.al 7tQdyi.iaöLV ävev (piovfjg IrtiöeLV-vi-

pevtüv d ßovlovxai xolg ^vv€xoig'\ Ut homines exemplum divi-
num imitentur, symbolum quoddam Pythagoricum praecipit
(lambl. protr. c. 21 symb. 6 p. 107 et 112 Pistelli.): rlwootjg
7tqo x(bv alliov y.Qdxti d-Bolg STtof-isvo g. Ideo qui silet, quo-
dammodo deum honorat, ut tradit Porphyrius de antro
nymph. 27 : Jid xoüO' ol IIvO-ayÖQtiot xca ol Jtaq' AiyvTtxioig
oofpol f.irj laXsiv drtriyoqtvov öieqyoi-iivovg rj TtvXag i) d-vqag,
^ Etiam nomen Pythagorae pronuntiare dubitabant teste lambl. v. P. 88

et 255; ibid. 143: Aiyovat, de xal on rijr oixt'af avjov 6 noiäfiKVOi y.al aro-
^vâs « |Me^' elbev ovSsrl trölfirjOtf eiTCsTr.
2 Cf. Meiiauder (apud Stob. ecl. 1 1, 11 p. 25. 1 sq. W.) aTzorra aiyJ.v
a d'toi sÊ^yä^STai.
56 Odo Casel
(Jtßöuevoi v7to S-ebv ct^X'!^'

oitoTtfjg '^^^' '^^'^^ e/ovra.
Praeceptum certe veterum Pythagoreorum vel Aegyptiorum
est \ interpretatio vero Neopythagorica.
Praeceptis non content! scriptores exempla silentii aut
fortiter servati aut, non sine lütione clivina, violati proponunt.
lambl. V. P. Porphyr, v. P. 61) Nicomacbnm secutus,
193 (cf.
qni Hippobotum Neanthem exscripserat narrat Mylliam

et ,
eiusque uxorem Timycham maluisse mori, quin etiam Timycham

potius linguam dentibus abscidisse quam secretum quod est
de fabis non calcandis prodidisse. At Hippasum sectae doc-
trinas evulgasse tradit lambl. v. P. 88 de comm. math. =
scientia c. 25 p. 77 Fest, (auct, Nicomacbo et Androcyde):
risgl (5' iTiTtdaov fidliOTa, tUg rjv (.isv tGjv IJvS-ayoQeuov, dia öh
7(1 etsveyy,€Lv yâl ygccipaoSât^ TTQWTog orpalgav ttjv er. tmv

ö<odey.a Ttevraytovojv aTtwXsio xar« ^dlaooar wg äo€-
ßi]oag. Lysidem Pythagoreum sodalem secreti proditorem
oraviter obiurgasse legimus apud lambl. v. P. 75 (auct. Nicom..
et Tim.) : Jidttsq y.al yJvoig 'jTtTtaQxw (lege "iTtTtdou) coli. Diog.
Laert. VIII 42, cf. Diels Vors. I c. 8, 4) riv) eTTiTrhjrTiov, (.uxa-
didövTi twv Xöycov %olg dvsiodxroig /.al ävev f.iad^}][xdrcov ymI

ifscoQiag l7ticpvo(.ievoLg , (fi]al' ./ßarri de rv yxä dr^f-ioaLa
(f
ilooocpev Tolg lvTvy%dvovoi, r ott sq a7taS,i toas
IJviâyÖQag, wg sf-iadêg (nsv, "Innaqy^f.^ iîera OTtwöäg, ovyc
iffvXaâg öh . . . ei /.lev d)V /nsraßdXoLO, xciQr]O0vîai, ei dh (.nq ye,
T ed^vayiag. Jiauef.iväod'ai yag uaiov tirj xa rCi)v t/jvm S-elwv
'/Ml dvd-QioTT.euov TtaQayyBlfxdtvjv, fîr^öe -/.OLva TtoiseoSat ta

(70(fiag dyad-a rolg ovo' ovaq tccv ipvxdv /.r/Md-aQ/.uvoig. Ov yaq
fHiug OQsysiv rolg anavxCbOL ra }.ie.ia toöovtiov dywvcov noqi-
yßivxa, ovdh ^lav ßeßdloig ta ralv "Eksvoiviaiv d-ealv /îvaTrjQia
öiayieod-ai. Kax' iooxaxa öh aöixot -Aal doeßeeg xol xavxa Ttga-

ica'Tsg" v.%1. Quid sibi velit illud xed-vuyxig, melius cognoscitur
ex lambl. v. P. 246 sq. (Timaeum secuto): Thv yovv ttqcjxov
l/.fprivavxa ttjV xf^g ovfxîEXQtag yial aGV(.if.itxQiag (pvotv xolg dva-
tioig [lEXf-xaiv xwv loyiov ouxiog (paalv d/cooxvyrj^rjrai, wg {.irj
ftörov Ix xfjg -/.oivf^g ovvovaiag /.al diaixt]g eôgioÜTp'ai, dXXa
1 Radermacher Beiträßc zur VoJkakunde au»

Similes mores collegit L.
dem Gebiete der Aiitike. Wiener Sitzungsber. 187, 3 (1918) 63 sq.
2 roayjai mavult Nauckius at cf. Numeniiis fr. 1 (infra c. IV) ey^äyâro.^
;
y.al tdcpov aixoL }iarc(oy.£vaGî]vai, log öffca u710lxo(.i€vov ix

ToC uez^ avd-owTiiov ßlov xov Ttoze ItuLqov yevouevov. § 247
additur (f.Androcydej: Ol da <paoL /.al tb öaii.i6viov
aiict.
rsf.iEafjOaL zolg i^wrpooa ra Ilvd-ayöqov Tioirâaîevoig' (pd-aQvivat

yag tog aoeßrôavTa Iv SakÜGOi] xbv di]h'oGavrci ttjv tov eixo-
aaywvov avazaaii' . . . h'toi de zov tteqI zi]g äloyiag ymI zr]g
ccov/LiuezQiag l'êiTtövza zovzo tcuêIv eXeâv. Cf. Clemens Alex.

Strom. V § 57, 3.
Hiuc factum esse dicebaiit, ut doctrina Pythagorica post
totius fere sectae interitum paene evanesceret (lambl. v. P.
252 sq. aiict. Nicom. = Porphyr, v. P, 57 sq. \): Tözs öi] ovv
aivSÄliTtelv ovvtßaLve rijV erciazrjurjv zolg iTtiozauevoig, cizs di]
czQ Qr]zov V7t auzwv Iv toig ozijdsai ötafpvXayÔ-Eloav fie^Qi-

z6z€, za de övOGvvtza iîora xal ädiäTtzvv.za - naga zolg eîo
ötauv}]f.ioveveGd-at Gvvsßi], TTÄrjv dXiycuv Tcavv, ogu zivhg ev cctio-
örûiaig zoze zcy/jvzeg dieocoGCiV L.w7tiQa äziu rcüw af-ivöga zal

öiGd-T^Qcaci. Hi soll in locis desertis liabltabant. sed ne penitus
zo ffdoGocplag övoßa ex Iiominibiis periret, vrcouviîxazd zLva

y.scpaAaicüöi] y.ai ovitßo/.iy.a Gcrza^djîeiot zct ze zCov jiQEGßvzegtov
GvyyQccf.i/biaza y,ai wv duf-iejuvriVzo GvvaXioavzsg y.azeU7iov Ey.aozog

ovTtEQ kzvyxccvE ztXfvccüV, €7tiGyi]ipavT6g vlolg rj yvvai^l /.ir^öevi
.,döiii€vai zCov i'/izog zag oiAiag'^. Ai de luxQt Ttaf-iTioXkov xqovov

zovzo duzi]Q)^Gai', ix diaöoy/jg ztjv avcip' zavxr^v IvzoXijv IniGzi).-
/.ovaai zolg Eixiyovoig.
At non so] um profanos severissinie a secretae sapientiae
Pythagoricae cognitione proliibitos esse, sed etiam ipsos ma-
g'istri asseclas non omnes pari modo doctrinae participes fuisse
dicebant, cum matbematicos et acusmaticos distingue-
inter
retur, etsi de ratione discriminis non plane consentiunt scri-
ptores. lambl. de comm. math. scientia c. 25 p. 76 Fest. =
V. P. 81, ubi verba secundum lectionem libri de comm. math,
sc. emendanda sunt, (auct. Nicom. et Aristot.) haec scribit:
Jvo ö' EGzl zf^g Îzaliyr^g rpiloGorpiag eIlÖt], y.aXovfîivr^g de. Ilvdayo-
QfKf.g. Jvo yccQ i^v yEV)\ y.cd zCbv f.iEzayEiQLZoHEV(jüv avzi]V, ol
iikv ay.ovGf.icitiy.oi, ol ös fiad^maziyoL fcf. lambl. v. P. 30). Tov-
^ Cf. etiam lambl. t. P. 2; Porphyr, v. P. öo: Tijr ifvaiu/.oyiay ia!Ti]f

ovveßrj aßead'F^fai, Ttocüiov fi'fv Su). ro ui i'
ly auT o>ö Ei y.i/..
''
Acusmata videntnr signilicari.
:
58 - Odo Casel
Tojv ÖS Ol uh a/.oioixaTiy.ol Mjuokoyovvto lIv&ayoQUOi elvai web

Twv keQtov, Tohg de fiadrjîaTiMvg ovtol ovx toôlöyovv, ome
iTjv TtQCtyiiiaTsiav avxöjv elvai IlvâyÖQOv, allcc 'Itctzccgov xtÄ.
Ratio distinguendi a Nicomacho apud lambl. de comm. math.

sc. c. 25 p. 77 Fest. =
v. P. 88 in eo posita esse dicitur,
qnod Pythagoras senioribus breviter et argumeutis noii adiectis

praecepta (aY.ovO}.i(XTa ävaTtöösi-KTa v.al ävev Xöyov) tradiderit,
cum minoribiis vero natu dm ccTtoöel'êiog -auX töjv {.la^rj/îdtcov
conversatus sit. Simili, etsi non eodem ^ modo res explicatur
apud Porphyr, v. P. 37-, et praemittuntur liaec: "Ooa ye [xriv
TOlg TtqooLOvöi dieXeyero, fj /} avfißolty.wg

disôdiy.(bg 7taQi]vu.
JizTov yctQ r^v avxov Ti^g öiöaoAaUag to öx']."« ^. Ergo brevis

illa compendiosa docendi ratio vocatur ovfißoliyirj.
et
Hac voce adsymbolaPytliagorica adducimur. Supra
quid apud veteres Pytliagoreos sibi voluissent exposuimus:
nunc de recentiorum Pythagoreorum sententia quaeramus.
lamblichus v. P. 20 (auct. Apollonio) in Universum refert
Pythagoram symbolicam docendi rationem usurpasse: Tbv xf^g
SiöaoxaUag rgoTtov Gvf.iß olixbv tzolbIv eTtexeiQ^t y.al TtdvTi]
bfioiov TOlg SV Alyv7tT(ß ÖLÖdyi-iaai, /.ad-' ä sjtaidev^r] ^^

vxl.
Alii loci magis aperiunt, quid hoc sibi velit, imprimis lambl. v.
P. 161 sq. (auct. Nicom. et Androcyde sec. Bertermannum)
EiwSêt öh v.ai öicc KOfiiöfi ßga^vrariüv cpwvwv f.iVQiav xaf
Ttolvo^t-d^ f-fitpaaiv o v ii ßolfZ-Co xqotco) tolg yvt>jQif.iOLg arco-
(poißdêiv, cüOTtSQ öid jtvd-oxQriOtcov ttvCbv löytov i] (.uxqmv xolg
oyxoLg GTteQiidziov 6 IIvd-Log %e cpvoig^ 7tki]9)]

v.(Xi avrrj fj
dvrjvvra >iai övoen-ivör^xa h'voiüjv Aal dTtoreXea aar wv VTtocpaLvovoi.

Toiovrov Ö7] eozL rb „dqyji ös tol fjiuau jtavtög", aTtocpd-eyîa
IIvdâyoQOv avxov. Ov fxovov de ev t^ TiaQÖvxi fii.uoxixi(o, dlld

/.al ev ex€Q0ig TtaganôioLg 6 êiöxaxog II. xa xf^g aliqd-elag
1 Cf. C. Hölk, De acusmatis sive symbolis Pythagoricis ,

diss. Kil.
1894, 14 sq.
^
Haec bipartitio tarnen non est iuveuta a Neopythagoreis ,
sed
fundamento antiquiore nititur; cf. supra p. 32 sqq. et Hölk p. 5 sq.
'^
Bipartitione hac effectum esse, \\t nounullae doctrinae indoctis
occultarentur, docet Clem. AI. ström. V § 59 (cf. infra).

* Litteras quoque symbolicas eum iii Aegypto didicisse dicit
Porphyr, v. P. 12 (auct. Antonio Diogene).

^ Cf. Heracliti placita supra p. 35.
€viv.QV7tr e ^wTtvQa toig dvvafisvoig Ivavoao-âi, ßQaxvXoyia

TLvl EvaTto^rjGavQiCoiv aTtEQißkeTtTOv xal Ttafifikrid-fj &eajQiag
e-KxaGLV, olövTieq y.ai kv rCo „aqLiy^Gj Ö€ re Ttdvr' enäoiy.sv", o
Öt] TtvxvoTara tiqoq änavrag aTCSfpd-syytTO, /) 7cdXiv ev ttj) ,,ioÖTrjg
(piXÖTrjg", fj h töj ,,y.öof.iog" dvöfiaTi, rj vi] Jia ev tö» „rpiXo-

GOipia" -/.tI. Ergo syrabola sunt compendia, quae brevissima
forma largam doctrinam praeceptum morale ^ continent
vel
semina arborem aiit scintillae
sicut oracula Apollinis vel sicut
magnum ignem. Idee aptissima sunt ad doctrinam abscon-
dendam et tacendamet indigent ,.solutione" Q.veiv ti»
av^ß. Plut. quaest. conv. VIII 7, 1 p. 727 C) ; cf. lambl. v. P. 103—
105 (auct. Apollonio et Androcyde. ut censet Bertermann Cors-
senum secutus -: îvayâLÖxaxog dh tzuq' avtCj TQOTtog öiöaoy.aliag
vTtfjoxe y^cci 6 dia xCov ovßß6?Mv. Modus iste cum Graecis tum
Aegyptiis probatus y.al Ttaga nvd-ayÖQcc fuydlrjg arcovdfig Iruyxccveu.
eX rtg ÖLa^d-gwoeu aarpcjg rag rwv nvd-ccyoQiy.(bv avi.ißöAiüv i/iicpaoscg
Y.alccTtOQQiJTOvg ivvoiag, ooijg oQ^-öri^Tog Kai älr^êlag usTexov-
aiv aTto'jiaXvcpd-eiaai Y.al tov aiv tyfxarwdovg eXe v-
&£Qto^£iaai TVTtov ... Kai yag ol ex tov öiöaoaaleiov
Tomov, judXioxa öh ol TralaiöraroL xal avxCt) avyxQOvioavreg /.a)
âS-rftsvoavTeg tGj IIv&ayÖQa jtQeoßvrt] veot . . . tag te öia/j!^€ig

xal Tccg TtQog älli]lovg oj-iiliag xaf rohg VTCOi.ivrif.iaTio/iiovg te /.ai
v7tooYi(.iuu)OSLg y.al avTcc rjörj tcc avyyQdf.i(.iaTa Kai lyööoeig 7tdoag,
6jv tcc TtXeiova ueXQi^ xcft twv fj/.ieT€Qiov XQOvtov öiaotOLSTai, o v
TT] KOivfj Kai öt]ixü)öei Kai Tolg äXXoig aTtaoLV eltod-via Xsêi
{jvvsTcc BTtoiovvTO s^ € 7t i
öQ lii ^1 g Tolg dy.ovovoL . . ., dXXa
Karo, Tr]v vevouod-eTrjf.i€ri]v amoJg vrto IIvd'ayÖQOv exî^' '^'^'^ ''
S-ELLOV (ivaTrjQiio V Kai 7CQog Tovg äTeXeGTOvg äTtOQQrjTa) t'
ZQÖTtOJV fjTtTOVTO Kai Öld OVußoXlOV €7t€OKe7tOV TCcg TtQog

aXXrjXovg öiaXe'êig /) ovyyQacpdg. Kai u /.v] Tig aha Ivleâg
öia7tTv§eie y.al df-idtf-Ko eî^yt]oei f/reQiXaßoi), yeXola &v y.al
^ Ethicam symbolorum interpretationem profert Lucius Moderati Py-

thagorei discipulus apud Plut. quaest. conv. VIII 7, 1 p. 727 B, quocura magna
ex parte concordat Cleni. Alex, ström. V § 27—31 (cf. Hölk 1. c. p. GO-65), id
quod latuisse videtur Guilelmum ßousset Jüd.-christl. Schidbetrieb in Alexav-
drien Rom 1915 p. 255 n. 2.
und
M. Rh. LXVII (1912) 262 sq. Cf. lambl. protrept. c. 21 p. 104—10«
»
Pist., quae ex ])arte ad verbum cum iis quae pauUo post affereuda sunt cou-
cordaut (cf. ibid. c 1 p. 7 sq. Pist.)-

:
60 Odo Casel
yQCtfhÖYi ööêu TOlg evriyxdvovoL tu Ityöufva kr^QOc (.ugtcc xa«

äöoleoxücg, k-rtudar juevrot. /.ata tov twv ovîßoktov tovtlov tqÖtvov
öixxTtTiyßf] -ml (pava vâl evavyf] avcl o'AOTeivCbv rolg
Ttollolg
yevrjrai, d'eoTiQOTtioig xa/ xQrjO^wlg tlgl toü IIvd^Lov^ avaloyel y.%1.
beinde exempla afferimtur. Breviter Porphyr, v. P. 41 mysti-
cam symbolonim vim significat: "El^ye iiva ml i-ivamü) U

TQÖTKo avjußohy.wg /al. Dein duo symbolorum genera proferuntur,
alterum ex Aristotelis libro promptum, olov o%l Tip ^dlaxTav
uey haket Kqövov ddxQvov ml., alterum, qnod potius praecepta
moralia continet: Zvyov /(»/ vTteQßalvuv, xovt' tan ^dj tvIbovb-
ACElv All. Addimus lambl. v. P. 227 (auct. Nicom. et Apoll.)
'Eni 61 Tüiv d-vqakov xal lo g klntlv ßsßr'ilcov, ei x«/ Ttore
TvyoL, öm ovîßöliov cdlrjloig ol Ixvdqeg fivLxzovTO. Libri

qiioqne corapeiidiosam doctriiiam continentes, quos Ultimi Py-
ihagorei posteris reliquisse narrabantur, vTio^mjîara ovfißo-
/.L'Aä vocantur a lambl. v. P, 2b'c>. Ktiam matliematica
symbola fuisse Pytiiagoreis tradit lambl. de comm. math. sc.
c. 18 p. 60 sq. Fest.: ^Hv de xat allog xQÖnog tiocq'
aholg b dtct
Gv/.iß6l 10 V (.1 a d^ 't] ,u ccTLy. 6 g , olov xr^g dLy.aLOOvvrjg fj Ttevxdg,
öioTi TtdvTU rä eiöt] tG)V öfnakov ovußoliy.(bg Gt]uaiveL. XQôifiov

öl To eldog l^v avxolg eig rrüoav fpLlooocpiav, eTTsiöli avfîßoUyiCbg
re Tcc nollh. eöidaa'/MV vml v^yovvxo tov xqörcov rovxov xolg

d-eolg elvai or/.elov yial Cur xfj cpvOEi Ttqooipoqov.
symbola matheraatica adliibuerint Pythagorei explicat Mo-
deratus Gaditanus Neopythagoreus apud Porphyr, v. P. 48— 52:
. .ixi]
. öwd/uevot yag xa TVQwxa e'id)! y.al xag jtQunag dgydg
ücupCog xö) l6y(o TTaoadovvaL öid xe xo dvOTteQivöiqxov avxwv xat
övoeôioxov, Ttaqeyevovxo eTtl xovg aQLî-iovg /.xl. Huc spectant-
quae narrat lambl. v. sq.: P. 237 Pythagoreum, quendam in

itinere morbo correptum, antequam moreretur, cauponi, qui
optime eins curam gessisset, tradidisse symbolum in tabula
scriptum, quod postea alium Pythagoreum praetereuntem agno-
visse et cauponi magnam pecuniam solvisse. Symbolis igitur
sectae Pythagoricae sodales inter se agnoscebant -. Hoc antem
loco symbolum non enuntiatum quandam
aliquod, sed figuram
significare videtur, id quod confirmatur a Luciano haec de Py-
'
Iterum cf. Heraclitus Ephesius (supra p. 35).
- Haec principalis fuisse videtur vis symbolorum.
:
thagoreis iiarrante (de lapsu inter salut. c. 5) : Kai lo ye tqi-

TtXovv avTotg TQiyiovov, xo öialkrilcop, to TTSVTdyQauuov, w avf^-
ßölo) TtQog robg öuodöiovg exQwvzo, vyeict itqog, amGjy
wvof.icctETo'^. Omnia denique acusmata veteriim Pythagore-
orum a Neopythagoreis pro symbolis habita simt, ita ut omnes
locos, quibiis de illis agitur, afferre nobis opus esset, nisi
idem, quod supra de symbolis tradi vidimus. de acusmatis
proferretur. Acusmata posterioribus idem valuisse quod symbola
post Rohdium probavit Hölk 1. s. c. p. 12—14. Idem de
huius sententiae, quam Neopythagorei ab aliis acceperunt.
auctoribus probabiliter iudicavit (cf. imprimis p. 19 et supra
p. 31 sqq.).
Acusmataquae initio tenui tantum filo cum sileutio

igitur,
mystico tempore procedente magis magisque
iuncta erant,
symbola mystica facta sunt ad reticendam doctrinam arcanam
apta, quin etiam ad mysteriorum silentium relata. similiter
atque fabulis sensus physicus vel etliicus subdebatur, quem
ab initio non habuerant. Ideo Lucius Pythagoreus apud Phu.
quaest. conviv. VIII 8, 1 p. 728 D convivis de symbolis inter
se conversantibus ovte ipeyiov ovt^ IrtaivCov^ ä)X i)ovyJav äyon,
oiyfi ök y.ad^ eavrov oqCov ijyiovev. Dein cum Empedocles dixisset:

. . . si öh raüia tüjv v7to rriv exsfivS^lav eariv, all' k/.Blvo
ye do-/.G) jut'y aQqr^TOV eivai iü]t^ ccvsôiotov rrgog heQOvg, oii
drj f.iala rwv iy^vojv aTTtiyovxo et de huius consuetudinis causa
quaereret, ille respondet (ibid. 2 p. 728 F): 'i?g 6 (.ihv airj^rg
lotog löyog /.al vvv aTToêto g v.al ocTtÖQQ rjTog sHtj, tov öi
nid-avov 'Kai ei/.özog ov (pd-övog anorcuQäoDâi.
Neopytliagoreorum de sermone symbolico opinionem bre-
viter compreliendit locus a Stobaeo (Flor. 5, 72 M. III 1, 199 H. >
servatus, quem Plutarchi esse coniecit Wy ttenbach V 2 p. 876

Kai îi'V ovöiv koxLV ovtoj Ti~jg nvd-ayoQL-/.T]g ipü.ooocpiag i'diov tag
TO av(.ißoAiy.öv, oiov ev reXetf] (.ie(X€iyiJ.€vov rptovfj y.ai

aiioTtfi ÖLÖaav.aliag yevog, wötb (.ii] liysiv „deiaio :^vvs-
toloi, dvqag ö' STtideoiê ßeßrjXoi^' (i. e. non servatur altum
'
Addere liceat piscem Pythagoreis syinbolum sileutii fuisse videri
ideoque non comedi solitum esse; v. locus corruptus Plutarchi quaest. conviv.
VIII 8, 1 p. 728 E. — De ) symbolo Neopythagorico cf. A. Brinkmann
Rh. Mus. LXVI (1911) 616-625.
(52 Odo Gasel
Silentium), aü^ avTÖ^sv eyûv cpiug y.ai yaga/iTfjQa zolg avvq-
ÊOi CO (pQatof.ievov, rvrplbv 6h y.al aorji.wv dvai zolg ccTteiQotg.
'i2g yccQ ö äva'§ 6 h Jslfpoig ovxe Xeyei oute AqvTtru alla orj-
ßaLvet -/.ara. tbv 'HQccyiXstTov ^, ovtio xCbv TIvd-ayoQmibv avußölcov
y.al rb (pQoCeodai öo'/.ovv ÄQVTTTÖ(J.tv6v eOTi y.ai xb yiQVTtrsadâi
lOOV/LlSVOV.
Haec ex Neopythagoreorum libris de antiquis Pythagoreis

•jiarrantibiis excerpsimus. Legenti ea nullo negotio patet
scriptores illos non tarn ad liistoriae fidem scripsisse quam
>!ua ipsorum placita apud antiquos quaesivisse aut eis subdi-
disse, ut sibi maiorem auctoritatem conciliarent. Libris igitur
liistoricis eodem modo quo philosophicis nti nobis licet ad
doctrinam N e o pythagoricam illustrandam.
MultasNeopythagoreorum de occultatione mysticaopiniones
et decreta nobis servavit Clemens Alexandrinus in
stromatum parte qua de „genere symbolico" agitur (V § 19 — 66
88; cf. II 1, 2 et IV
vel, si vis, 1, 2). dementem ex fontibus
Neopythagoricis hausisse cum alii viderunt tum Guilelmus
Bousset, qui in libro inscripto Jüdisch- chrisüicher Schulhetrieb
(= Forschungen zur Eeligion und Literatur des Alten und Neuen
Testaments, Neue Folge VI 1915) p. 229—236 et p. 42 (cum
n. 3) opinionem suam eo probat, quod in § 27 31 de symbolis —

Pythagoricis, 45, 2 de Androcyde Pythagoreo, 47, 1 de Neanthe
librorum ad res Pythagoricas spectantium auctore, 50, 1 in
Universum de Pythagoreis, 46—48 de quinque elementis
sermo fit. Quibus argumentis addo, quod 20 sq. litterae
Aegyptiorum hieroglyphicae symbolorum modo explicantur,
similiter atque Pythagoreos recentiores fecisse evincitur ex
Porphyr, v. P. 12 praeterea quod 41 43 ad Aegyptios provo-
;
—
catur —
Pythagoram enim Neopythagorei Aegyptiorum dis-
cipulum habebant —
quod 57, 2— 3 Hipparchus (i. e. Hippasus)
;
doctrinae Pythagoricae proditor et Lysidis epistula ad eum

data commemoratur et quod 58 et iterum 59 Pythagorei tam-
quam silentii tenaces describuntur, antequam aliae sectae no-
minantur; denique quod in Universum doctrina a demente
tradita cum Neopythagorica quam maxime concinit. Affirmare
1
Fr. 93 Diels; cf. supra p. 35.
De philosophomm Graecorum silentio mystico 63
tarnen noluraus omnia omnino quae Clemens praebet ad Neo-

pythag-oreos referenda esse. lam breviter argumentum partis
stromatum supra memoratae seclusis sententiis ex ludaeorum
vel Christianornm religione petitis excerpimus:
§ 19: ... oGov Tvcplbv eri xat y.co(p6v . . . worctg Iv Ts'kexalg
uf.ivYirov . . . e^w S^siov yooov '{.ojaoSâi öel . . . diä tovtö toi
zf^g kn L'/.Qv\peiog tov tqötiov, d-elov ovra tjg ah]d-Cüg
y.ai avayy.aiörc(TOV i)f.ilv (diä roVy iv tGj äövrcj) %f^g
dkr^êiag dTtoy.eiiîevov leQov dzeyvcbg '/.oyov, .4iyvTmoi /^lev dicc
rwv Tiag' avTOlg äövrwv y.alovi.ievcov... f^viBcevro . . . o r -/.adâqü)
yaq y.ad-aQoD IcpäTtziod-ai ov &£f.urbv dvat Gvviööyiet yai U'/mtcovi

(Phaed. 67 B). 20: 'EvrevS-av ... o'i ze yor^ 01.101 kiyovxui öC
aiv ly /.lätojv xal al Teleial zolg Ivx vyyävovoiv ävddr^v
ov öslyvvvxai, alla (.lerd tiymv yxtdâQuCov -/.al TXQOqqrôeiov .. .
In iis quae sequuntur et § 21 de litteris Aegyptiorum symbo-

licis agitur. Dein pergit Clemens: TJävt^g oiv ... oi &eo~
).oyi]OavT€g ßdgßaQoi xe /.al "E/.'Krfveg rag /nhv doyccg tüv
Tigayiidriov eygvipavro^ rr^v
drt , öh dh]&Eiav aiviyuaai
y.ul övfxßöloig dXXr^yoQiuLg te av y.al ueTqcpooalg /.cd
TOiovToig rtai TQÖrroig Ttaoaöeöiü/.aoiv ... 22 et 23 : Septem sa-

pientium dftocf&eyuara dliyaig '/J^toi /.lei'Covoq ngayf-iaxog drf/.toaiv
lurpalvtL . . . 24: Similiter poetae öl' v;rovolag Ttolld rpiXo-
oofpovoL . . . 7t aQciTiet ciOiia öe aholg Ttqog xovg rtoXkorg

1]TroirjXi/.i; xpL-yaycüyla. Deus ipse occulte agit: "OvuqoL xe y.ai
ovfißoXa dfpareoxsga ndvxa xolg dvd-QWTioig od rpO^övot
(od yccQ d-ii.itg ifîjtaî] voelv xhv d-eöv), dü^ onwg üg xi]v xCbv
aiviy(.idxuüv h'voucv fj ^'^rrjOig^ Ttageiaöcoroa Ittl xi]v tvgioiv

zf^g d'/.rjd^£iag dvaägdiii]. Symbola nonnulla Pytlia-
. . . 27 — 31 :
gorica enncleantur. Jid xovxö xoi y.al Alyvnxioi ngo xG)v

hgwv xdg orpiyyag lögvovxai, wg aiv ly i.ia%(bdovg xov
Ttegl d-eov löyov y.al daatpoüg ovxog (ex Plut. de Is. et
Strabo XVII p. 806 C Platonem et Eudoxnm per tredecim anuos apud

'
sacerdotes Aegyptios conimoratos esse narrat; TTunrroii yao xmu ii]i' onm
tmotvnriv iviv ornaiiov^ /i r ar ly.ovs Sk y.ai Ö v o u st aS o T ovi Tfö X^övot- ,
y.tü xaTi d'eonTieiati: fis?.i7Tf(fr]anr, oWTe TiiaTcövif'f.oiprj/uäTcup hiropôni- rä

TtnXXa df uTTexQvvdrTo ol ßd(tßtfuoi. De cadem re cf. Keitzenstein Poi-^
viandrcs LSI.
'^
7/ Kr;ti,oii a Neoplalonicis imprimis commendatar; «f. infra c. IV.
's
ß4 Odo Casel
Osir. 9, o54C^). 41: "Odêv y,al Alyv/iTiot od Tolg kni-

Tvxovoi xa TtaQcc offiaiv äveTiêvzo /LivOTr^Qia ovöh uriv
ßsßrjloic Ti;v %G)V dêiwv elörjotv sêcpegov . . . bf.ioia yoüv tol^

'EßQaixolg yxad ye tip' £7rixQvil.uv y.ai zcc twv Aiyv7t%uov
aiviyîciTa. Exempla afferuntur usque ad 43. 44: Etiam
barbari to avîßolt/Mv ddog luij^Moav, ciiius rei sequimtui"
exempla. 45: Eodem modo Graeci fecerunt. 'yJpÖQoy.vörjg 6
Uvd-ayoQiywg ta "EfpioLa zalovf.tsva y^d/îfiara . . . ovîßölwv exen'

(prjol Tccîv. Jiovoaiog 6 0Qä^ 6 yQC((.(}.ia%Ly.6g rotae. ramorum,
aliarnm rerura sj'^mbola interpretatur. 46: Xqi]Giad)taxov
aga to xfjg ovußoUy.r^q eQinjveiag eig Tto'kka -ml nqog rrjv dQî]v
d-eoloylav ovveQyocv /.ai Ttqog evoeßeiav yal rtqog eTCidei§iv
avveaeojg yial nqog ß q a x vl o y i a g äay.r]aiv -/.al Gocpiag evöeiîv
„oofpov yccQ TO XQfj(^^(^t ttj ov(.ißoliyS] (pgaaei ce'iicog^^, cprâlv ö
yQai.iuaTLy.bg Jiövf.iog-, „/.al to yvcoQioai to dicc TacTrjg dq'/Mv-
(.levov^'. Neantbis Cyziceni (qui de P3'thagoreis scripsit) et
aliorum de verbis secretis sententiae afferuntur. 50: TouavTa

yal OL Uvd-ayÖQeiot f]V Looovto , fpegoecpöw^g f.iev yvvag rovg
TtXavTjTag, ^dlaöoav dllriyoQoCvTeg (sunt
Kqövov de öccyqvov t7;i'
symbola Pytb., cf. Porphyr. v.P. 41, Plut. dels.etOs. 32 p. 364 A).
Alii quoque philosophi et poetae Graeci doctrinam suam aenig-
matibus texerunt. 56 et 57 de causis occuUatiouis mysticae
et sermonis symbolici agitur: ÄIv)'jf.ir^g xe ovv evexe^' yal
GvvTOf.ilag yal xov TtgogTTjv ah'i3eiav dv aTeTÜod-ai zoiavxai
Tiveg al xf^gßaqßdqov cpiLoöocpiagyQaipai. Vera philosophia et theo-
logia d i gn i s tantum se aperit. Occultatione cogimur d u c i b u

et interpretibus uti, qua re maiorera utilitatem accipimus.
"'AXkoig xe y.al TtdvS^, ooa ötd xivog itaQaya'kvj.ii.iaTog VTtocpaivexai.
fîelôvd T e yal Gef-ivoxeqav deiy.v vGi xrivdXijêtav .. .
Praeterea quae velis operta sunt, variae interpretationi locum

praebent, et sie G(pd'klexai /.lev 6 aTcetqog Y,al df.iad-i]g,
Y.aTala(.ißdveL de b yvtoGTiy.ög^. Non omnibus omnia
^ Id quod fugit Ottonem Stählin editorem et A. Deiber Clement d'Alex.

et VEgypte. Memoires publies par las membres de l'institut franâis d'archeo-
logie Orientale du Caire X (1904) 53 sq.

^Qui a nonnullis Neopy thagoreus f uisse credebatur ; cf . stromat. I § 80
et Zeller Ph. d. Gr. III 2* 125, 2.
' Hoc loco gnosis apparet, de cuius sileutio infra dicetur.
patefacienda sunt neque sapientiae bona iis, qui pura anima

non excellunt. Atferuntur verba ex falsa Lysidis epistula ad
Hipparclium (lege Hippasum) data (cf. supra p. 56j, verbis
Tcc talv 'ElevGLvimv^mlv jiivoTiJQia mutatis in ra roü löyov /.i.
58: Non solum Pythagorei et Plato, sed etiam Epicurei Stoici

Peripatetici esoterica ab exotericis disting-uebant. WAA« xai
OL TCC i-ivaTrJQia (piXöaocpoi Övreg,
'd'eusvoi, tcc avtwv Öö-
yfiara xolg fivd-oig y.aT€Xiooav wgte (.d] , elvai anaoi
dfila. 59: Quod Pytliagorei in acusmaticos et raathematicos
distincti erant, „alXä rb fihv (pdoâi, ro de 'v.cu) y.€y.Qi/n/ii€voi'
€lvai" [X 443 cf. Naiick, lambl. v. P. p. 238 n. 24] n:Qbg Tovg

niollovg ftVLGOEto. In sequentibus iisque ad § 88 Cleraens hoc
praecipue agit, ut doceat deum invisibilem {iêog äögarög eaxi
xai ccQQrjtog § 78) neque cogitatione neque verbis comprehendi
posse, unde rov hgov wg dlrjd-cug tisq! tov ayevijrov y.ai zGjv
öwccf-ieiov auTov /.ivaTrjv löyov e 7t ly. €y. o v cp d^ a i öel (iia. § 80
ex Philone de sacrif. Ab. et Caini § 60, ut monet Stählin i.
Haec Clemens ström. V ex philosophiae horreis prompsit.

ut occultationem mysticam exponeret et illustraret. At etiam.
ubi sacris ludaeorum et Christianorum scripturis utitur vel
proprio Marte loquitur, argumenta philosophica admiscet. Ideo
omnia omnino quae de silentio mystico profert, hie enarranda
essent, nisi easdem semper opiniones iteraret. Cf. etiam ström.
I 14, 3—15, 1; 55 sq.; IV 162; VII 110 alia; non quo dicamus
haec omnia ex ipsis fontibus Neopythagoricis emanasse, quia,
cum eadem fere de silentio mystico doctrina omnibus illius
aevi scholis esset (ut infra dicetur), saepenumero discerni iam
non potest, quid in hac re Neopythagoreorum, quid aliarum
sectarum proprium fuerit. Neopythagorei utique silentii m3'stici
quasi antesignani fuerunt,
Illud certum est omnia, quae Clemens de occultatione
mystica litteris mandaverit, quam maxime cum quae supra iis
ex ipsis Neopythagoreorum libris excerpsimus concinere. Ideo

veri simile est dementem in hac sui operis parte componenda
usum esse aliquo „protreptico" Neopythagorico, qui ratione
aut historica aut philosophica mixta conscriptus erat,
aut
qualis est lamblichi protrepticus. Partem qua de symbolis
Pythagoricis agitur Alexandro Polyhistori ström. 170 com-
Religionsgeschichtliche Versuche u. Vorarbeiten XVI, J. ü
gß Odo Casel
memorato dubitanter attribuunt Joli. Gabrielsson Über die-
Quellen des Cl. AI. I (1906) 99 et Bousset 1. s. c. 42 n. 3.
Sed haec mera suspicio est. Gerte Alexander Polyhistor apud

Diog. Laert. VIII 27, ubi de primi a. Chr. n. saeculi P^^tha-
goreis iiarrat, nihil de silentio tradit.
Sicut Pythagoras ipse et veteres Pythagorei ita etiam^
nonnulli viri, qui in secta Neopythagorica excellentes exti-
terant. posteris tamquam exempla vitae Pythagoricae propone-
bantur ad imitandum. Philostratus in libris. quibus alios
secutus Apollonium Tyanensem summis laudibus cele-

bravit, saepius silentii mentionem facit. L. I c. 1 de ipsins
Pythagorae sociis uarrat :Kcä i) oiwTti] de vtiIq tov d-eiov
acpLoLV iTrrjOxriTo ' TtoXla yag êlcx t€ v.ai anöqqxixa ijy.ovov,
lov y.QaTslv %alE7iov i^v ro

^li] TtqGnov (.mdovGiv, otl '/.al
OLtoTtäv löyog. Ergo silentium ad res divinas spectat et,.

cum magnitudinem verum divinarum efferat, est silentium ut
ita dicam disertum. Apollonius per quinquennium silet, sicut
Pythagoras praecepisse narrabatur, I 14,-15\ VI 11 p. 242 Ol.
quoddam eidog oocplag Apollonium ita docet: XaleTii] ö' ovTwg
eya) tolg Taaa aiqovf.ievoig, wg '/.aX dtO(.ia y}.(üx%r'g Itv' aurohg
e%eiv. Propterea III 41 de certis scientiae disciplinis {aTtÖQ-

QY^TOL o/tovöai i. e. äoxQr/j], (.lavTSia, rcQÖyvioöig, ^vaiai^
Arjoeig alg S-sol xaiQovoiv) Apollonius et larchas Indus soli
coUoquuntur. 340 oocpcüxegai yag (causae pestis)

VIII 7 p.
f] lg lovg Ttollovg leysoâif Doctrina quoque, quae ad
animam pertinet, maior est, quam ut de ea multa verba fiant.
VIII 31 p. 370 : n€Ql il'vxfjg Ö€, cug ad-ävarog £n;, Icpi'AoGÖrpei ert^
ÖLÖäo/.tov pLev^ OTi aKr^d^]g 6 VTteq avTf]g Xoyog, TtoXvTtQayi-iovtly

öe fîj ^vyxcoQCüv xa wÖ€ {.isydla. VI 22 legimus: Ê(peL~
öovxo xGjv ajtoQQrixiov. Locutionem symbolicam amplectitur
Apollonius VI 11 p. 245: Ei d' aiviyjuüxiov circxoîai, ooipla
IIvâyÖQor ovyywqel xavxa, yrageöioxs yaq xo aivixxeiv öi-

ödaxa/.ov evQwv otLOTTfig Xöyov.
Ut ad scripta mere philosophica transeamus, in
fragmentis librorum, quos Pythagorae aut antiquioribus Py-
thagoreis Neopythagorei subdi derunt -, nulluni fere silentii
^ Idem apud Said. s. v. 'Anoklto^'iiH Tcaviv^ traditur.
* Catalogum vide apud Zellenim Fh. d. Gr. III 2^ 115 sqq., qui usus
mystici vestigium invenitur. Qua ex re nihil certi concludi

potest, quia libri negue omnes neque integri aetatem tulerunt.
Accersenda denique est tertia classis librorum Neo-
pythagoricorum, quos, ut supra dixinius. Pythagorei recentiores
suo nomine conscripserunt.
P. Nigidii Figuli. qui disciplinam Pythagoricam ex-
tinctam, ut ait Cicero Tim. 1. reuovavit, reliquiae, quas coUegit
A. Swoboda (1889), nihil de ipso silentio produnt. Verum
quod a Cicerone 1. s. c. „acer investigator et diligens earum
rerum quae a natura involutae videntur*' vocatur, Pytha-
goricum ad res secretas et occultas propensum animum de-
clarat^ Cf. Lucan. I 640 sq. At Figulus, cui cura deos :
secretaque caeli nosse fuit eqs.
Apollonius Tyaneus in libro Tceol d^coicur ultimam

iiobis silentii de numine servandi causam aperit, Porphyrio
auctore (de abstin. II 34; cf. Euseb. dem. ev. III 3 p. 105):
{d-vOM(-UV) d^tCo f.iev Tö) knl TiüOLV, log rig dvtjQ oorpög ecprj^
uißtv Tü)v alo^r^Twv fir^re dîîiwvTeg (.ii]r' €:vovof.iäCovT£g- ovdkv

yag eOTiv evvkov, o u^ rCo avX(o evd-vg ionr ä/xidâgzor. Jiö
ovöe köyog tovto) 6 -/.aru (fojvi^r oi/.elog, ovo' u evöov, ozav
nd&iL Wt'XVS fl
fif^jiio/.vauivog, öiu de otyf^g /.ctO-aQäg ...
O^Qiôxevofuv avTÖv. Rusebius paullo post verba adiungit quae
statim aiferemus (oiTCJC TOf rtr xzÄ.) „Virum"' illum ..sapientem*'
fuisse Apollonium patet ex Euseb. pr. ev. IV 13 p. 150, ubi
eadem verba indicato Apollonii nomine traduntur: Ol-riog rcüviv
iiähoTU (XV Tig, oiîai, zi]v 7CQOoi\y.ovoav tTiL/Lukeiav tioioIto toö
Oêiov . . . et d-€Ci) uer, ov dij tiqcotov e(faf.isv, kvL te ovtl (-naX)-
y.tX<^üQioî6V(o TiävTiov , uid-'ov yvioQiCtoiâi zolg Xomovg ävay-

y.ulov. i.ir] d-voL ti tvv ^QXh^ /.it^Tt uvcititol TtvQ, (.u]re y.ad-ökov tl
i(7)v aiGO-t]Jü}V i7rovof.iaLOL . . . (iövti) öe X(?V^''' 7iQüg avxov &ei

jüj yiQtLTTOVi köycj, Xtyio öe tw u ;; dia OTÖuarog lövri, acu
nctqa. tov /.a)j.iojov rCbr ovriov öice loc /.aXliaxov zov iv ii^dv
est commentatione Francisei Beckmann inscripta De Pythagoreorum reliquiis

1844/50); cf. etiaiii infra p. 72 u. 2. Fragmeuta (etsi niinime nmnia) collegit
Mullach FPhG.
^
Hieronymi Chronic, ad a. 45 a. C. eum vocat Pythagoricum et m a g u m.
^ xai addidi ex dem. evang. III 3.
5^
fl*
ög Odo C'asel
akoli] täyad-d. Novg de eoiiv olrog ögydvov îr^ öeöuevog. Ergo

deus primus et summus silentio colendiis est ^
Appendicis modo gnomica nonnulla atteximus ad Silen-
tium pe)"tinentia ex gnomologiis coUecta, quae plerumque ex
fontibus Neopythagoricis deprompta sunt vel saltem praecepta
moralia Neopythagoreorum sapiunt. Cum illa gnomologia
maximam inter se similitudinem prae se ferant, contenti sumus
percurrere „Sexti Pythagorici senteutias", quas edidit Antonius
Elter in indice scliolarum hibern. Bonn 1891 92 et in progr. —
ad 27 lanuar. 1892, quarum auctor etsi non fuit Sextius Py-
thagoreus, certe vir quidam a pliilosophia Neopythagorica non
alienus, et „sententias Pythagoreorum'-, quas edidit H. Schenkl
{Wiener Studien VIII [1886] 262— 281j. 350 Elt. löyov Tteoi
d-EOv fîi] Ttavrl kolvcüvei. 352 E. rceQi ^soC y.cu Talr^d^fj leytir
ytivövvog ov (.uy.QÖg (cf. 55 Seh., Demophili sent. Pyth. 25).
354 E. adîit) ÖS TtBQi deov firjöhv ti7T7]g-. 4:31 K. TtolXohg löyo ig
Tteql ^tov äjteiqia Ttoiel (cf. 10 Sch.. Dem. 10). 589 E. ootphg
ävijQ /Mi Giyibv dêov %i[i^ (cf. 4 6). Ergo in gno-
Scb., Dem.
micis saepius silentium ad rerum divinarum
commendatur et
cognitionem, quin etiam ad cultum divinum refertur, id quod
aperte doctrinam Neopythagoricam redolet ^.
Testimoniis collectis videndum iam est, quid sibi vo-
luerit silentium apudNeopythagoreos. Praemonen-
dum vero est hoc: qui testimonia supra cougesta perlegerit,
id certe animadvertet in iis libris, quibus vita Pythagorica
describitur, silentii morem et disciplinam saepissime comme-
morari et commendari rationibus aut nullis aut simplicibus
tantum adiectis, cum libri philosophici vel potius theologici
velut Apollonii Über rationes subtilissimas afferant. Qua
tamen ex re noli concludere sententias illas inter se certare
neque conciliari posse, cum unus idemque Apollonius in scriptis
* De his locis Ed. Norden Agnostos Theos 191.3, 39 sq., 343 sqq.
cf.
^ Sent. 350, 352,354 in suum usum vertit Porphyr, ad Marcell. 15,

qui addit: l'iyäoO'co 6 neol avjov (i. e. êor) ).öyoi eni nh'jd'ovi vöui^t . . .
alperojrepov tlrai aiyäv fj Xöyov eixfj TCQoiad'ai TieQi d'sov (cf. 115 Sch., Dem. 91).
Sent. 589E. ibid. 16 affertur. Cf. etiam sent. 330E. oird-QOjnov üeov yvcHan
ß(}nx,v}.6yov Tiotei =: Porphyr. 20 d'sov ydp yvtöais Tioiel ßâ/v^.oyoi' (cf. 10
et 16 Sch., Dem. 10 et 15). ' Cf. supra p. 55 sq.
De philosophoram Graecorum silentio mystico 69
historicis altera in philosophicis altera ratione usus sit. Immo

potius ita res diiudicanda erit. ut simplicioribus animis silen-
tiura tamquam praeceptum vitae Pythagoricae commendatum
esse, viros vero doctos altius in silentii naturam inqiiirentes
subtiliores illas rationes invenisse credamus, similiter atque
apud veteres Pythagoreos acusmatici et mathematici discer-
nebantur, qua de re supra p. 32 sqq. diximus. Has porro
rationes ultra fines communis opinionis excurrisse quidem, sed
ab indole pliilosophiae Neopythagoricae non recessisse con-
sentaneum est. Cuius rei ratione habita etiam rationes sub-
tiliores ad sectae Neopytliag-oricae silentium explicandum ad-
liibere licet.
Et primum quidem observamus reticentiam, quam adhuc
tantum non solam tractavimus, artissimo vinculo cum taci-
turnitate coniunctam esse hancque latius patere. Inde qui
taciturnitatem id praecipue spectare crediderit. ut virtus
silentii acquiratur, forsitan concluserit reticentiam nihil
fuisse nisi linguae coercendae exercitium i. praeceptum
e.
ethicum, non mysticum. Quae opinio aliis argumentis con-

firmari videtur.
Utique reticentia cum mysteriorum silentio comparatur.
Qui arcana Pytliagorica prodit, aeque in numen peccare dicitur
atque ille, At haec mera comparatio
qui Eleusinia profanat.
videtur esse. Arcana enim sectae sunt /.ad^ctTttg îvGTijQia.
Ideo persaepe non tam doctrinae vis mystica quam aliae in-
dicantur occultandi rationes eaeque paedagogicae quas nos
dicimus. Velut symbola inventa esse et Pytliagorei in mathe-
maticos et acusmatico.s distincti esse dicuntur. quo facilius
homines placitis sectae imbuerentur. Quin Moderatus etiam
veteres Pythagoreos propter difficultatem doctrinae matbema-
ticae, ut omnibus aditus pateret, signa symbolica invenisse
docet. In Universum occnltatio et sermo symbolicus Studium
quaerendi accendere dicuntui-. Curandum tamen est, ut nulli
nisi digni et habiles ad scientiam admittantnr (tv exovteg
lambl. V. P. 152; ola^ng äv xig tov ;cc(Vtbg ßior /.oiviovriösit
lambl. de comm, math. sc. 24); iique non ritibiis sacris pur-
gandi, sed diligentissime examinandi et deligendi sunt. Vera
igitur silentii mj'stici disciplina, qualem mystae Eleusinii
70 Odo Casel
observabant, apud Neopythagoreos. qui non sodaliciiim raysti-

cum, sed sectam philosophicam coustituebant, locum nou habuit.
Cui rei fortasse argumentum accedit ex hac observatione.
Qui Neopythagoreorum scripta historica cum iis comparaverit,
quae philosophiae potius ratione et proprio Marte placita
sectae proponunt, statim in eo offendet, quod in illis plerumque
non silentii tantum, sed etiam disciplinae silentii mentio fit.
in his talis disciplinae nulluni fere vestigium deprehenditur.
Facile scilicet fuit antiquitati adscribere, quod in praesentia
usu non veniebat.
Ergo silentii mystici quae vere dici possit disciplinani
Neopythagoricara vereor ne statuere non possimus.
Nihilominus quod viri illi tantopere in silentio et in
mystica placitorum suorum vi efferendis insistunt, non vana

verba sunt, sed illos sensui mystico translatae significationis.
quae ad eam, quam nos liodie vocabulo quod est mysticum
tribuimus, significationem proxime accedit, operam navasse
ostendit. Id quod primum ex tota sectae Neopythagoricae
indole eviucitur, quae non tarn naturae rerum investigandae
quam pietati erga deos colendae faverit. Hanc vero pietatem
vere mysticam ea qua nos utimur signiflcatione fuisse tlieo-
logicis maxime opinionibus pliilosopliorum Neopytliagoricorum
(ad quas quo iure provocare possemus, supra diximus) pro-
batur. Docti enim illi viri, sicut inrerum natura investiganda
rerum occultarum studiosissimi fuerunt, ita quod ad res di-
vinas attinet in iis rebus maxime diligentes et versati, quas

nos mysticas vocamus, cognitionem dico divinam, quae non
tam via ac ratione in naturam divinitatis inquirit quam eins
commercio et consuetudine frui vult. Secundum eorum theo-
logiam ceteris dis praestat primus et summus deus (6 ^Qwrog
d-eög), qui ultra omnia creata positus a rebus humanis maxime
remotus est et solummodo ecstasi et silentio adiri potest^.

Hoc denique silentio verus dei cultus perficitur. Kam deo.
qui nullius rei indiget, cum sacrificia cruenta, libationes, turis
'
De hoc „deo incognito" cf. Statius« Theb. IV 516 sq. „et tnplicis
. . .
mundi summum, quem scire uefastum, illum, sed taceo". Hirne versum
afferunt Fr. Cumont Arch. f. lieligionsiviss. IX (1906) 331 sq.; E. Norden
AgnoHtos Theos 114; Bousset Gott. Gel. Anz. 1914. 709.
De philosopliorum Graecorum silentio mystico 71
oblationeni, quin etiam verba ore prolata aspernetur. unicum

quod eo dignum est sacrificium offerri potest idqiie mente
hominis, quae sensibus et alfectibiis corporis tacentibus et
quiescentibus tacito ore deum laudibus et precibus adit. Haec
est lila '/.oyi/.lj d-ioLa, quam in scriptis Hermeticis saepius
commemorari infra videbimus. Silentium igitur quodammodo
una est ac praecipua via ad deum accedendi '. lam rectius
perspicitur, quid sibi velit, quod Neopythagorei tarn saepe
Silentium comraendant. Non quo dicamus eos semper rationes
illas subtilissimas ante oculos habuisse. Attamen quando Si-
lentium circa res divinas versari et ad deorum exemplum redire
praedicant, aliquo tandem modo similiter atque ApoUonius
1. s. c. sensisse putandi sunt.
Ergo verum silentium m y s 1 1 c u m Neopythagoreorum fuisse
statuere licet, etiamsi haec vox novum iam sensum induit.
Quamquam enim non celebrabant initiationes mysticas, tarnen

eorum placita theologica vere mystica erant. Haec doctrinae
indoles mystica vera est ac principalis silentii causa; ceterae
rationes, velut paedagogicae, ex hac prodeunt aut postea a
viris doctis additae sunt.
Iam intellegimus, cur reticentia cum silentio alto con-
iuncta sit. Uterque enim linguam coercendi modus ex eodem
fönte manat, rerum divinarum dico naturam arcanam. Hanc
homo silentio agnoscit et honorat sicque res divinae verenda
maiestate et sanctitate augentur. '// osûvÖTtjg igitur
Tov d-eiov causa et finis silentii esse dicitur.

Sicut Neopythagorei non ritibus superstitiosis, sed mente
sola et pura contemplatione ad deum accedere tentant, ita
eorum silentium non est disciplina linguae, sed mentis -. Quod
nihilominus saepissime (sed in libris historicis) disciplinam
linguae praedicant, id praecipue agunt et spectant, ut mysticam
'
Si quis obiciat iios plus quam liceat e paucis Apollouii verbis enu-
cleare, responderaus ea tali modo explicanda esse, si cum doctrina HermetiLii
(cf. infra) et cum placitis Numenii. qui a multis inter Neopytlia<?oreos nu-
meratur (cf. iufra c. IV), conferantur.
'^
Ideo in scriptis historicis .silentium violanti non mors corporis, seil
ultio divina et mors, ut ita dicam, philosophica denuntiatur; expellitur enim

8 sodalicio.
72 Odo Casel
jdacitorum suoriim dignitatem efferant et decretis suis sacram-

ut ita dicam fidem et auctoritatem concilieiit. Ergo doctrinam
suam non tacent\ immo potius omnes ad eam amplectendam.
invitant. Ipsani sileiuU disciplinam non magni fecisse Neo-
l)Ytliagoreos vel ex eo probabile est, quod scriptis quam
plurimis doctrinam suam evulgaverunt.
Silentium Neopytliagoreorum veterum Pythagoreorum et
Piatonis silentio cognatum est. Ab illo se origiuem ducere
ipso nomine testatur; cum hoc similitudinem prae se fert eo,.
quod non ad linguam, sed ad mentem et intellectum potissi-
mum pertinet. Silentium vero Neopythagoreorum utrumque
excedit. A Pythagoreis discrepat, quod disciplinam externam
parvi facit et silentium ad mentem transfert. Piatonis vero
silentio multo severius et argumentis magis firmatum est, cum
doctrinae theologicae quam maxime excultae superstruatur.
Silentium igitur Neopythagoreorum semina doctrinae si-

lentii mystici a prioribus philosophis iacta large germinasse
et silentii rationem philosophicam satis excultam protulisse
ostendit. Ad quam rationem proxime accesserat ille, qui
sententiae Strabonianae supra allatae auctor fuit: '^H nqvipis
l juvGTiy.i] 0£ (.ivoTtoist^ TO O^slov yia} /LiifielzaL %i]V cpvGLV

auTov cpsvyovoav Ttjv aXod-rÔLv i]f.iwv. Hoc modo initia
philosophorum aevo imperatorum florentium i>hi]osophiam
aetatis hellenisticae exeuntis exceperunt. Silentii porro Studium
mystici sacrorum orientalium notitia auctum esse eo apparet,.
luod Neopythagorei saepius ad ritus sacros barbarorum et
imprimis Aegyptiorum, sed etiam Indorum provocant.
Novis Pythagoreis non uno nomine adiungitur Philo
Alexandrinus natione quidem ludaeus, eruditione vero Graecus..
*
Non negaiTius Neopythagoreos int er dum revera doctrinam quandam
silentio pressisse, sicut supra p. 61 Lucium facere cognovimus, fortasse
praeceptum „vitae Pythagoricae" secutum.
Maiestatem propriam esse divinitatis docet fr. Diotogenis Neo-
5^
pythagorei quod inscribitur „de regno" (Stob. Flor. 48, 62 Mein. IV =

p.267, 11— 13H., Mullach, FPhGII534, quod latuisse videtur Zellerum scripta
Neopyth. enumerantem): 'A /ûv yäo aeuvöras d-eofiifiov v7TäQxot.aa.
Tjoüyfia Svyuxui ifavfiaôusiôi' y.id Tiueoneroi' avTov {jov ßaaiXäa) Ttaê'/sad'at.
70ls TiXäd'eai.v.
. :
Qui Graecorum cum mysteria tum occultatiouem mysti-

cam acerrime impugnat libri de specialibus legibus primi
§ 319 323^: —
Moses mysteria ex civitate sua expulit ow
äîwv Tovg SV toiavri] Trokirsia TQarpevTCcg . . . rcr vy'xra xal
oxoTog 7iQ007.sy{.h]0(ot.ieva. ueTaöiwy.siv TtaQivTCtg ra fif.ieQag y.al
(fiozbg äîa ... Ti yaq, ei y.ala ravT^ eaziv, w fîvoxai, y.a.1 GV(.i-
(pegovra, Oiy/.'A€ioc(i.uroi iavrovg Iv anoio) ßad-el zgelg ^ rexraQag

f.i6vovg tücpelelre, rtagov arcavrag avd-QibTiovg ev ciyogä ueor^ rcc
Tfjg wcpelsiag rcood-hrag . . .,- Ol f.ihv yccQ ra ßXaßsQcc TtQdTxovxsg

cuoxvv€od-iooav y.al xaradvattg krtLCrftovvT(.g zai yi]g (.ivyßvg xa«
ßad-v Gxörog eTti-AqvTCxtod-ioöav zrjv Ttol/.rjv ävof.iiav avrwv iitioytcc-
Lovzsg, 6)g (.iriöng XÖol •

rolg de ra y.OiVio(pe).\ Öqwglv eatio Ttaq-
qy^gLci AOL f.ied^ fjf.i€Qa}' öia fi€Gr]g hcoGav ayoqäg evtevôîevoi
Et quia Graeci argumento naturae
Ttokvav&QcüTToig uulXoig xtI.
semet ipsam abscondentis utebantur, Philo, quam quam alibi
idem argumentum adhibet, hoc loco contrarium contendit:
^'H oi'X OQäg, oTi /Mi fpvGig xG)v eavxf^g aoiöifuor xal rcay-
i]
xakiov egycov ovöev ccTte'/tgvipev, aAla aGzegag /.tev xal zbv

avf.i7tavta ovqavov eXg re xi.v ÖC oipecog xiqxjjLV /.cd Tigog rpLloaofplag
^
'i'îeQOP arcerpYivev, TieXdyr] de /mI Ttrjydg xtA.
Similiter fabulas Graecas respuit De opif. mundi Isq.
7*0»)' aX'Uov vni.iod-exü)v ol uhv . . . oi öh jioXvv byy.ov ttqog-
ntQiAaßovxeg eêxvrpiüouv ^ xa jthj^rj /.ivd^r/.olg Tt/MGiiaOL xrjv «AtJ'-
O'eiav kn ty.Qvip avxeg. Miovofjg ö^ k/axegov vneqßäg, xo /.lev . .
xb öe ojg y.axe\peva{.tevov yal fieGxbv ynr^xeiag . . . f.u]x^ . . . uid-ovg

TikaGdjiievog i) owaiveGccg xoig inp' exiqiov Givxeiheloiv. GL Quod
det. potiori insidiari soleat 125: 'Ev de xf^ xov d-eov Ttoir^TiKi]
iivdôv /iiev 7tldoi.ia order trQr'joeig. Quae Moses litteris man-

davit, non sunt /.ivO-ov n/MGiîaxa, olg xb 7totrjr/.br xca GOfpiGxiy^bv
xaigei yevog (de opif. ra. 157). Qui deum esse negant, sane
' Libronun quos Cohn et Wendland (et Reiter) edidenint paragrapho»
indicamus, ceteroriun paginas Mangeii vel Aucheri.
^ Cf. P. Wendlaud Philo und die ki/nischstoisehe Diatribe in libro:
Beiträge zur Gesch. der griech. Philosophie und Relujion von P. W. und
Otto Kern 1895, 42.
' Ex iis quae supra de theologia civili ad decipiendam plebem
inventa diximus, probabile est cum optimae notae codice Laurentiano M
(Cohn Prolegom. p. XXX sqq. et XXXIX) et aliis legendnm esse eÊTr-
(f
kiü o nv.
74 Odo Casel
ehai, liyeod-ai ö' auxh uovov nQog av-

contendunt lOjö' oIoj^
^Qd)7ta)V TildGfxaoi fJLvd^LY.olg ert ioy.iaodvTOJV rrjv alt'j-

&siav (ibid. 170), sed falluntur. Falso igitur impii ludaeis
dicunt (De coiifus. ling. 3) : 'Jöov ydg ai hoal ksyöîemi ßißhn
Ttaq^ v(.ilv y.al iîüd-ovg neQieyovoiV, icp' oig eiwâie yeläv otav ,
alliov ÖLEîövTUiv a-/.ovi]%e. Si quis putaret deum commodo suo

creasse paradisum, haec esset (.ivd-onoua, quae ur]dh elg vovv
elôi Ttore rov fjf.i€t€QOv (Leg. allegor. I 43). De poster.
Caini 2 tag (.iv&iy.ag vTtodêoeig, ldv /.learbg ö ßiog loxi, improbat.

Nihilominus Philo silentium quoddam mysticum novit et
agnoscit, quin etiam summopere commendat et postulat. "Axo-
Ttov, inquit (Harris Fragments of Philo lud. 1886, 99 ex

Joannis Damasceni Parallelis 782 B = cod. Riipefucaldi f. 189),
€v fj.€v xalg Ttöleoiv vö/îov dvai xoC f.tvoxiy.a f.ivoTrjQLa f.ir] eE,ay-
yukai xolg di.an']xoig, xäg de akrjd-elg xeltxdg, a'i rcqog ev-
oeßeiav äyovoiv y.ai doi6xi]xa, dg Coxa /îsaxa cplvagiag hQiTtxeii'.
Hic locus ex priore libro Quaestionum in Exodum sumptus

esse videtur, cum apud Jo. Damasc. Parall. 782 B (Mangey
p. 658) arte coniuuctus sit cum hoc loco, qui apud Harris p. 75
(ante quem eum sac. 11 308) ex cod.
ediderat Pitra Anal.
Coislin. 276 f. 205 expressus perhibetur promptus esse «/. xov
TtQCüxov xG)V SV 'Eôöo) Ci]Ti]i.idxiüv: Ov ftdvxiov y.on>covt]X€ov Ttäoiv
ovxe loyojv ovxe TTgay/îdicov xat adhota hqöjv rtolla. yccQ
TtQOvrcdQâi dtl xolg Icfitf-iävoig Ti]g ^lexovoLag xovxtov ttqGjXOv

(.liv, xo Liiyioxov y.al dvayxaioTaxov, nqog xov sva Y.a.1 ovxojg
ovxa &eov evaeßeiotv Y.al öoiöxr.xa i'yeiv^, xi]v kjil xolg

aydltîaoL v.al ôdvoig xal owöliog dq)iÖQv/.iaai xelexalg xe dxi-
keoxoig Y.al \.ivoxYiqioig dvoqyidoxoig dvijvvxov TtkdvrjV aTViüoafjevoig-
öevxtqov de Kaüagd^fjvai xag ayvevxiYccg- Ya^dgaeig xaxd xe
oCbfxa Yal ipvyjjV dicc vöuiov TTaxquov /.al ijd-öjv' xqixov dîö-
TiLOxov xov owaofîevioiiov i^cüQaoxelv ev€%iQ0v, 'Iva /nrj xqa-
TteQrig (.lexalaßovxeg ieqctg^ dod)to)v jueiQa/.iiov xqöjtov vTto y.öqoc
'Aal Ttlrjouovfjg evalloLwd-Coöiv l{.i7T,aqoLvovvxeg oig ov iê^^s-
Quod det. pot. ins. sol. 102: Mi]d' oxi ylwxxijg Y.al aiöfiaxog
xal (poJvi]xi]QUt)}' ooydviov fi€/.ioiQaaai , Ttdvt' eY.ldlei, y.al xa
aqgriTa- xo yaq i%ef.ivdê

Sprache

De Philosophorum Graecorum Silentio Mystico

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

De Philosophorum Graecorum Silentio Mystico

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

RELIGIONSGESCHICHTLICHE

y^ERSÜCHE UND VORARBEITEN

IN VERBINDUNG MIT LUDWIG DEUBNER HERAUSGEGEBEN

LUDOLF MALTEN und OTTO WEINREICH

VERLAG VON ALFRED TÖPELMANN IN GIESSEN

Weinreich, Otto: Triskaidekadische Studien. Beiträge zur

Casel, Odo: De philosophorum Graecorum silentio mystico

VERLAG VON ALFRED TÖPELMANN IN GIESSEN

XVI. BAND 2. HEFT

üniversitatis Fridericiae Guilelmiae Bonneiisis amplissimus

sophia lionoribus dignum nie habuit. Cui maximas ago gratias

quantum Imic libro ntilitatis attnlerit unaqnaeque fere pa-

Hac de Graecorum silentio mystico commentatione viam

causis et primordiis scribere aggrediar.

Cap. III. De pbilosopborum et tbeologorum quiaevo

Cap. IV. De Neoplatonicorum silentio mystico .... 111

tariv ov aiyr ).6yov y.osiaacov yivon' ar.

^ Pseudo-Dionysiiis Areopagita in seinen Beziehungen zum

Ideo liac commentatione in animo nobis est plnlosophoruro

et apte digestas examinare. Sed quia silentium mysticum non

De silentii disciplina Eleusinia

De Graecorum silentio mystico nobis verba facientibus

' Cf. Arrian. Anab. V 1, 4 qui refert legatos ad .Alexandrum Magnum

sileiitii disciplina fuerit. Deinceps quaeremus, ad quasnam

osf-ivd, xd t' ov Ttiog eotl TtaQs^iiiev oüte Ttv^eo&ai

Ergo neque Ttv&äod^ai (audire) -

f-ii^dh Ttvd^Eod^ai (audire, quia opponitur visus) /.uzelvat ocptoiv.

zolg f.ivGzaig Ttagaivel, xai diä zavzijg TtQvzavsvezai Xavd^dveiv

beck, Aglaophamus 1829; E. Rohde Psyc/ie I- 1898; G. Anrieh Das antike

Les mysteres d'Ekusis 1914; alii suo loco afferentur.

Ritus quidam cum silentii denuntiatione coniuuctus ex

scholio ad d^vatolaiv, sed ad rcoTviai i. e. S^ud referendum est.

/MTeilTqTTtaL, vTieg tov ,«?) iBeveynslv. Quae interpretatio si

' Cf. Plut. Eegum et imperatorum apophthegm. p. 180 D: Alexander

Theogn. 815 sq. ßovs fwt eTil yhöaarjs

^ In nonnullis mysteriis qui initiabantur Sacra mento se in silentium

u t'Otoi tÖ tiXeiov rcöv y.dy.cöv TinonSiSövres, ö gxo i i St'jGnvrei fj.rjre e^eiTtsXv

pantur, sed cum ex usii communi ad mysteria tiansferuntur,

gendis usus Eleusinii finibus non terminamur, sed etiam voca-

Cum ad ipsum designandum pauca eademque

Aliorum quofiue vocabulorum orig-o facile liquet, quod fere

ay.fp€Q€Lv : Diog", Laert. II 101 rolg äf.ivi]roig exrp. ; cf. Lobeck,

aQQTjTOv slvai juriT^ äve^oioiov nQog xovg eriQOvg. Gregor. Na-

€X(poQa. lambl. v. Pyth. § 247 k^wcpoqa 7toieio&at (ibid. örjloCv).

ayoQEvovTU ralv d^talv %h fivarriQia yai e^OQyov(.itvov. Quae VOX

ßa'Kxela x' loii y.al xwv xavxaig k7i0(.iivu)v . . . negl xad-aQuoig

de salt. contendit: TektxijV ovde f.iiav dgxcciap eoxiv evQelv ävev

ad omnia niysteria transferebatur. Velut Clemens Alexandrinns

^ Cf. Eurip. Bacchae passiiu.

tA(poixav (activae significationis): Suidas s. v. l'^ecpohci'

i&oiüußsvev. V dh TtciQa rohg ureAeoTOvg -Aal ßeßr]lovg i-tEcpoLfa.

TU tCov Ia(.iod-Q(tyMv oQyia (= Aelian. fr. 45 Hercher.).

^eazalg. Idem stromat. VII § 88, 3 h-/.vy.l6lv ra //.

TQaycoöslv: Atlianasiiis apol. contra Arianos 11 (PG 25,.

Ö60V, wg yeyQcxTCTai (Tob. 12, 7), f.iiOTi]Qiov ßaatlEcog xalbv

TtCog av fiv Eiyog ttjv öiöaoyaXiav I/.O^q. Iv yQ(xt.iuaGiv. Quod

Rh. LXIV (1909) 479.

W. Schmid Atiklsmm III 239; IV 354, praeterea Fronto p. 258, 1 N.,

qiiae exportari vetantur; cf. Suid. s. v. ccTrö^Qrjog' ccTtoQQrjra

Acarnanes, quos, cum non initiati templum Cereris imprudentes

TieQLTteGiüv ciTtidave y.tI.Aeschylus poeta, quod invitus mystica

ÖLriyovf.ievog. Sopater sophista controversiam proposuit hanc

^ Cf. etiam 0. Kern Eleushmche Beiträge (Progr. Hiilense 1909) 12 sq.