l?

ri)-

H
•;,,;,yS;..

f:

mM.': ;
 COLLECTIO
SELECT\

SS. ECCLESI^ PATRUM.

XTI.

PATRES TERTII ECCLESl/E SiECULI.

OniGENES,
YI.

fl-K
 PROSTAT INSUPER VENALE
LUGDUNI,
Apuu RUSAKB, bibliopolam;
MONTIS PESSULANI,
Afud VZRXlZffQUXis bibliopolam;

PARISIIS,
Apud GAUME fratres, bibliopolas;

ROMM,
APUD MERZiE, BIBLIOPOLAM.

^<S"^^^
PARISIIS, E TYPOGRAPHEO DECOURCHANT,
VIA VULGO DICTA u'eRFURTH, N*' I.
 S

COLLEGTIO
SELECTA- --
r N

SS. ECCLESI^ PATRUM,

\ ' t: OM P L E C T E N jf

EXQUISITISSIMA 0PER/V
TUM DOGMATICA ET MORALIA TUM APOLOGETIGA ET ORATORIA;
,

ACCURAICTIBtrS

D. A. B. CAILLAU,
MISSIOHUU GALLICARUM FaESBYTERO,

NONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERLS,

UNA CUftl

D. M. N. S. GUILLON,
IN FACUT,TATE THEOI.OGIiE rARISIENSI ELOQUENTIiE SACRiE PROFESSORE,
PR>EDICATORK REGIO , AUCTORE LIBRI CUI TITULUS GAI.T4ICE :

BIBLIOTHEQOB CUOISIE DES pMeS GRECS ET LATIKS.

TOMUS DUODECIMUS.

PARISIIS,
APUD MEQUIGNON-HAVARD, BIBLIOPOLAM,
VIA VTJLGO DICTA DES SAINTS-PERES.

BRUXEZ.I.IS, APUD 3SUMDEM.

PAPJSIIS, APDD A. POILLEDX. LIBLIOPOLAM,
»IA VOLGO DICTA DU ClMBTlkRB-S.-ANDRB-UBS-AIICS.

M. DCCC. XXIX.
'
UH 2 4 1938
 ORIGENIS

COMMENTARIA.

SEQUUNTUR IN MATTHiEUM GOMMENTARIA.

HOMILIiE IN LUCAM.

COMMENTARIA IN EVANGELIUM JOANNIS.

XII.
 »

ORIGENIS
COMMENTARTORUM

IN MATTH.EUM
TOMUS DECIMUS SEXTUS'.

De ascensu Chrlsti in Jerusalem.

« Cum autem^ ascensurus esset Jesus Jerosolymam, as-

» sumpsil duodecim discipulos secreto in via, et ait illis' ;

et reliqua, usque ad id : « Et tertia dic resurgel ''. » Paria his

quoque Marcus conscripsit hoc modo : « Eranl autem in via

» ascendentes Jerosolymam, et praecedebat ilios Jesus^; »

et rehqua, iisque ad id : « Et tertia die resurget. » Necnon

iis consentire videtur Lucas qui scripsit : « Assurapsit au-
» tem Jcsus duodecim, et ait illis^; »et caetera, ad id usque:
« Et non intelhgebant quae dicebantur. » Qui nos ad sui imi-

tationem adhorlatur Paulus. quemadmodum et ipse Chris-

tum imitatus est, quique ait : « Imitatores mei estole, sicut

» et ego Christi^ » cum Christum nosset in aperta pericula
se misisse, et Jerosolymam ascendisse, posteaquam se sa-
cerdotum Principibus, et Scribis traditum, et morte dam-
natumiri, caeteraque praescivit, simile aliquid fecit : Agabus
enim sumpta ejus « zona, et alligans sibi pedes et manus,
» dixit : Haec dicit Spiritus sanctus, Virum cujus est zona
* Tom. 11] ed. Benedd. p. 708 et seqq. 2 N. \. —
3 Matlh. XX, ij. — Ibidem, 19.
^" ^ Marc. x, 02, 55 — et sf;q. — 6 l,,(,^
xviii, ")i, 02 ct seq. — '
1 Cor. xi, 1.

i.

3a,
 :

4 ORIGENIS COMMENTARIA

» hccc, slc alligabunt, poslquam ierit Jerosolymam*. »Hocc

postquam accepit Paulus, lanquam ad magistri sui exem-
plum se componens, Jerosolymam alacriter se contulit.
Cum autem prae nimio adversus ipsum amore flentibus non-
nullis, et quominus Jerosolymam peteret obstantibus, hu-
manitus fuisset affectus, dixit : « Quid facitis flentes, et af-

» fligentes cor meum? ego enim non solum afligari, sed et

» mori in Jerusalem paratus sum propter nomen Domini
» mei Jesu^. »Iiis animo perceptis, impendentibusnonnun-
nuama^rumnosistenlationibus, prout rationi consentaneum
erit, fortiter obsistamus; exemplar nobis rerum ejusmodi
Sospitatorem primo et praicipue, ipsius vero deinde Apo-
stolum proponentes. At nec ea, nec quoe superius protuK-
mus, contraria illis esse existimes : « Si persequentur vos cx
» civitate ista, fugite in aliam^, »et reliquis; neque recessui
Jesu, postquam Joannem in carcerem compactum accepit
sicenim statuimus, neque semper devitanda esse pericula,
neque semper iis esse occurrendum; atprudente in Ghristo
viro opus est, ut quonam tempore retrocedendum sit ex-
ploretur, tum et quo tempore prompto animo subeundum
sit certamen absque ullo recessu, longe vero magis absque
fuga. Atque hoec quidem praesentis loci significationi con-
sona dicta sint, ad mortis periculorumque excitandum con-
temptura.
§ II.

Dejiliis Zebedcei.

« Tunc accessit ad eum mater fiHorum Zebedaei cum fi-

» His suis* ; » et rehqua, usque ad id : « Audientes autem de-

» cem, indignali sunt de duobus fratribus^ » Idein a Marco

1 Act. XXI, 11, — ^ Ibid. i5. — ^ MatUi. x, 20,

^ N. 4) 5, 6. p. 712-720.
5 Matth. XX, 20. — ^ Ibicl. 24.
 :

IN MATTHJEUM. TOM. XVI. »>

his verbis proditum esl : « Et accedunt ad eum Jacobus et

)) Joannes filii Zebednel, et dicunt ei*; » et caetera, ad hoBC

usque : v Coeperunt indignari de Jacobo et Joanne. » Hic
aliquid minime aspernandum, et evangelio Jesu Ghristi ac-

commodum investigare operoe pretium est; quonlam rudio-

ribus, et usquequaque simplicibus, et qui Dei ipsiusque
Scripturarum profunda perscrutari nesciunt,postuialionis,
et Jesu ad eam responsionis simplicitatem contextus osten-
dit; at qui quaestiones aliquantulum discutere sciunt, iis

levis esse videtur, et parvi pretii, quae hinc exurgit senlen-

tia, et quam praesertlm cum responso det Jesus, nihll Ipsius
ingenti animo congruum continel. Quemadmodum enim
in mundi hujusce regno summum honcris locum vidcntur
adepti qui regi in regiohabitu sedenti, vel negotia aliqua ad
regium munus pertinentia administranti assldent; ita filio-

rum, Zebedaei maler, prout juxta litteram intelligitur, vel,

quemadmodum scripsit Marcus, Jacobus et Joannes a Ser-
vatore postulasse videntur, ut in ipsius regno constitutus
unus a dextris ipsius, alter vero a sinistris sederet : et nihil

cerle mirum erat prae slmphcitate et imperitia decrevisse

mullerem haec esse postulanda. Deraus praeterea duos Apo-

stoIos,utpole homines adhuc imperfectos, neque quidquam
sublimius de regno Christi cogltantes, talla de iis qui Jesu
assideat sibi finxisse ; at quoniam Jesus ipse magnum quld
esse concedens, a dextris sinistrisve suls sedere, petitionis
magnitudinem extollit, et diclt : « Nescltls quid petatls; et

» Non est meum dare, sed quibus paratum est a Patre

» meo^, »acutus Scrlpturae auditor esse sibi videns aliquis,

quidnam sibi velit, a dextris Jesu vel a sinlstris in ipsius

regno sedere, postulabit. Ac in eorum quldem gratiam qui

haec anxie nlmis ac curiose a nobis disquiri putant, colli-
genda sunt quae de Dei vel Christi sessione scripta extant i

* Maic. X, 55, ^i. — '^

Matth, io, 22, 25.
i) OUIGliNIS COMMIilSTARIA.

ut ex eorum ad id collectorum examine, et invicem compa-

ratione, e prolato simpliciori exemplo sententiae magnitudo
<;Iucescat. Quale illud est quod tertio Regum scriptum ex-
tat, dlxisse Michajam : « Vldi Deum Israel sedentem super
» sollum suum, et omnls exercitus coeli assidens ei a dextris
» et a sinistris*; »et ca^lera : et in secundo Parallpomenon
hls fere consimilia dicit idem Michaeas his verbls : « Audite
» verhum Domlni. Vidi Dominum sedentem in solio majes-
» tatis suae, et omnis exercitus coeli asslstehat ei a dextris et

» a sinistris^; » et coetera. In Isaia autem scriptum est : « Et

» factum est in anno quo mortuus est rex Ozias, vidi Domi-
» num sedentem super sollum excelsum, et elevatum^; »et
rellqua. Talia praiterea in Daniele scripla sunt : « Aspicie-
» bam donec throni positi sunt, et antiquus dlerum sedlt'^ ; »

et quae sequuntur. His quoque affinla apud Ezechielem, sub

inillum prophetiae ipsius reperire est, cum ait : « Super fir-

» mamenlum, quod erat imminens capiti eorum ( CJierubim

1) vidclicet)^(]Udi%\ aspectuslapldissapphlri, similitudothroni

» supsr ipsum, et super simllitudinem throni similitudo quasi

» aspectus homlnis desuper*. » In psalmo autem centesimo
nono, haec verba : «Dlxit Dominus Domlno meo, Sede a dex-
» tris meis^, «sesslonem Patris et alteram Servatoris a dex-
tris ipsius sedentlsdeciarant; etrursum in aliopsalmo orans
Propheta ait : « Qui sedes super Cherubim, manifestare '; »

et iterum : «Deus sedet supersedem sanctam suam^ » Quod

si ab Evangellis quoque exemplum peti vis, audi describen-
tem Mpithaeum quomodo discipulis suis dixerit Jesus :

« Ainen dJco vobis, quod vos qui secuti eslis me, in regene-

» rallone cum sederit Filius homlnls in sede majestatls

» sucE% »et cactera; et : «Amodo videbiiis Filium homlnls

* .")
\\i:'i. XXII, lo. — 2 2 l'ai-. \vm, :M. — ' Isai. w, i . — ^ Yi:\n. vii, 9,
— ^ Ezec!;. 1, 26. — Psalm.
' c:ix, j. — « Psalin. ixxix. 2.-5 X'salm.
.xs,vi, 9. — ^ ^^atlli. XIX, 2S.
 IN MITTH^UM. TOM. XVI. 7

» sedentem a dextris virtutis *. » Haec quoque habet Mat-

ihaeus : « Gum venerit Filius hominis in majestate sua, et
» omnes Angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majesta-
» tatis suae^, » et reliqua,* atque item : « Amodo videbitis Fi-

» lium hominis sedentem a dextris virtutis. » Par illud quoque

est, quod his verbis Marcus conscripsit : « Videbitis Filium
» hominis sedentem a dextris virtutis, et venientem cum nu-
» bibus coeli^ » Necnon Lucas simile quid profert hoc loco :

« Ex hoc autem erit Fihus hominis sedens a dextris virtutis

» Dei*. » Nihil [autem] de corporaU sessione perilla

significatur, quam id esse definierunt, chuiibus sedi aUcui

incumbentibus innili; nam quod haec corporaliter nuncu-

pata sint, ridicuhmi foret thronos esse quosdam (ex quanam
materia, mihi non liquet) fabricatos existimare, sessionis
Dei vel Christi capaces, eorumve qui a dextris vel sinistris

Christi sedent, quibu^ nimirum id Pater praeparavit. Certe

an coeh mihtiam arbitrari fas sit a dextris vel sinistris Dei

corporahter stare; vel sibi rursum fingere salutem adeptos,
et laudem meritos a corporels regis nostri Jesu Christi dex-
tris esse; et vituperio et reprehensione dignos, ac peritu-
ros, a corporeis simihter sinistris stare, haud satis scio.

At vide annon Christum recuperato suo imperio in reg-

num restitui, destructo quod in mortahbus hominum cor-

poribus regnabat peccato, et omni in improbos imperium
tenente principatu, et potestate, ac dilione, idem sit quod
in majestatis suae soho ipsum considere : omnia auteim Deo
dextra efficere, ita ut nihil ipsius ratione sinistrum sit, idem
sit atque a dextris et a sinistris ipsius in regno Christi, qui
Verbum est, sedere; quae a dexiris sessio iis continget qui
a dextris virtutis erunt, ut iis exemplo sint qui quod ad vir-

tutis dexteram erit intuebuntur : quos in pristinum statum

* Matlh. XXVI, 04. — 2 jGcm, xxv, 01. — 3 Marc. xiv, 63. — * Luc.
XXII, Cg.
8 ORIGENIS COMMENTARIA

Deus restituit, postquam opem iis contulit, et ut ad Christi

sublimitatem propius accederent disposuit,* ut qui iis qui

Christo appropinquant proecellet, sit a dextris, et velut ip-

sum conlingat, et dextrae Verbi adhaerescat; qui vero dig-

nitate inferior erit ac meritis, prope sinistram ipsius sit

Videndum autem annon vera fillorum Zebedaei mater, quos

Boanerges, hoc est, lonilrus filios, vel tonitrum Servator ap-
pellavit, magnam de fihis suis Jacobo et Joanne existima-
lionem animo praicipiens magni quippe revera erant),
(et

et prae universa natura creata primas ferre posse autumans,

utpote qui ipsius grandiloquentiam fuissent assecuti, ad Do-
minum accedens, ut a dextris alterum, aUerum a sinistris

constitueret, postulabat : Servator autem usque adeogran-

diloquam Jacobi et Joannis matrem redarguens, ut qua^

praestantiores minime dlgnosceret, atque ejusmodi donum

nesciret esse gratiam Dei qui supra omnia est, quique fa-
vorem suum et auxilium confert, et in tah subHmilatis
gradu eos collocat quos ad id Idoneos esse novit, id dixit :

« Nescltis quid petatis; et : Sedere ad dexteram meam et

» sinistram, non est meum dare, sed quibus paratum est a

» Patre meo *. » Matri autem, opinor, fiHorum Zebe-
daei, ipslsque adeo declarare volens nonnulla ipsis adhuc
deesse, ut non ad medlocrem perfeclionis gradum, sed ad
summum, quem quidem homlnes assequi possunt, perve-
nlrent, post ha^c verba : Nescltls quid petatis, » id respon-

si adjeclt : « Poleslis bibere cahcem quem ego blbiturus

» sum ^? » vel, ila ut scrlpsll, Marcus « Potestls biberc :

» caHcem queni ego blbo, aut bapllsmo quo ego baptlzor

» baptlzari ^
? »

Atque hoc quidem loco quassiverlt aHquis, quid slt cahx,

quidbaptisma, quasl diversa sintab invicem,nec mediocrem
virtutem requirant, eam scIHcet qua pohebit qui bibiturus
1 MaUh. XX, 22, 20. — 2 ij^iti, _ 3 Maic. x, 5S.
 IN MATTH^UM. TOM. XVI. 9

est vel qui baptizandus est, et qni bibiturus est non alium
calicem quam quem bibiturus erat Jesus, quique baptizan-
dus est eodem fere baptismate quo baptizandus erat Do-
minus. Plurimi sane ad martyrium utrumque referunt
Ac ut martyrium his significari probetur, non eo solum
loco utetur aliquis : « Pater, si possibile est, transfer a me
» calicem hunc *, » quasi aegre et non sine laboribus ac

aerumnis ab eo ebibatur qui martyrii difficultates ac tor-

menta patitur; omnibus donec illum ebibat toleratis qua^;
in martyrii periclitatione sibi inferuntur, verum et illo qui

in psalmo centeslmo decimo quinto extat : « Quid retri-

» buam Domino pro omnihus quae retribuit mihi? Calicem

» salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo. Vota Do-
» mino reddam coram omni populo ejus. Pretiosa in con-
» spectu Domini mors sanctorum ejus ^. » Nec amplius enim
quidquam Deo pro omnibus ab eo collatis in nos beneficiis
reddere possumus, quam calicem salutaris prompto animo
accipere, ad eumque exhauriendum nomen Domini invo-
care; quem dum bibit aliquis, vota sua omnia Domino
reddit coram omni populo ejus. Martyrium autem esse cali-

cem hoc ipso palam fecitquod statim post calicem sub-

junxit : « Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum
» ejus. »Duas autem marlyrium significationes comprehen-
dit, quarum altera calix salutaris appellatur; alia autem,
baptisma : et quatenus labores aliquis sustinet, calix est ab
eo ebibilus qui illala sibi omnia perfert, dolores suscipit
ac veluti haurit, eosque nec repellit neque rejicit, vel evo-
mit : baptisma autem est, quatenus remissionem peccato-
rum adipiscitur qui mala sustinet. Si enim peccatorum
remissionem polllcetur baplisma, quemadmodum accepi-
mus de baptismale in aqua et spirilu; remissionem autem
peccalorum recipit itidem, qui martyrii baptisma perfert;
* Marc. XIV, 5G. Matth. x.\vj, ocj. — 2 Psal, cxv, 12, ji5, i4j i5.
10 CillGliWiS COMM£I«fTARIA

martyrlum sane recle baptisma dici potest : peccata au-

tem ei remitti qui martyrium patitur, inde liquet : « Om-
» nis qui confilebitur me coram hominibus, confitebor et
» ego illum coram Pati^e meo qui in coelis est \ » Goram
Palre vero suo qui in coelis est unumquemque confiletur
Servalor qui se fuerit confessus, etiamsi ante confessio-
nem cujusiibet peccali reus erit ; nam si cujuslibet pec-
cali reos non agnoscet, haud \erum erit illud : « Omnis
» ergo qui confitebitur me, » et caetera. Non futurum au-
tem existimo, ut cujusvis noxae reum coi^am Patre suo
qui in coelis est Sospitator confiteatur; illius siquidem
confessio, cum libere et audacter aliquem coram Patre
confiletur et agnoscit, ejusmodi est, quasi ea coram Patre
confessione dignus sit qui agnoscilur. Ne nos autem com-
moveat quod apud Marcum Servator calicem bibit, et bap-
tismate baptizatur; cum enim Joannes « venit in omnem
)) regionem finitin:)am Jordanis, praedicans baptismum poe-
» nitentiae in remissionem peccatorum ^, » ad Joannem quo-
que accedit Jesus, ut ab ipso baplizetur; quasi peccata
nostra ab eo eluercnlur, ut nos per ipsius lavacrum emun-
daremur : quin potius ob ipsum martyrium emundari nos
apparet, quo susceptis peccatis nostris boplizabatur, ut iis

nos ac item se exolveret. Idcirco « quod mortuus est, pec-

» cato nostro mortuus est ', » quandoquidem non suo, sed
nostro peccalo mortuus est. Quod si illud rationi consen-
tire videlur, calicem sane ebiberunt, et baptismate bapti-
zati sunt fdii ZeLedsei ; quoniam Herodes Jacobum, Joannis
fratrem, gladio interemit; Romanorum autem imperator,
quemadmodum peihibet Iradilio, Joannem veritalis Ver-
bum testimonio suo coniprobantem in Patinon insulam re-
legavit^ Quaeautem ad marlyiium suum pertinent.. a quo
damnatus fueint prsetermittens, Joannes ipse tradit in Apo-
* Mnnli. X. 3?,. — " Luc. m, 3. — ^ Ilom. vi.io. — ^*
Act. xn, 2.
 »

I.N ilATTJlJiUM. TOM. XVI. 1 1

caiypsi, his verbis : « Ego Joannes frater vesler, et parti-

» ceps iii tribulatione, et regno, et patientia in Jesu, fui

» in insula quae appellatur Patmos, propter verbum Dei*;

et caetera : et in insula quidem divinitus ipsi nuntiata vide-

tur Apocalypsis.

Caelerum ^ hoc a Sospilatore ad Joannis et Jacobi ma-

tris, vel ipsorum Zebedaei filiorum postulationem respoiiso
dato, « Audientes, inquit, decem indignati ssint de duobus
» fratribus%» ut qui caeteris anteferri postulassent « Je-

» sus autem vocavit eos ad se, et ait : Scitis quia principes

» gentium dominantur eorum ^; » et rehqua, usque ad id :

« Et dare animam suam redemptionem pro multis. » Pa-

ria his quoque a Marco scripta sunt ^.Quemadmodum au-
lem in muUis aliis, ila et hoc loco eumdem sive sanatio-
num, sermonum scriptis traditorum ordinem
sive servasse
Mattha3um et Marcum observavimus nam quae ; his sub-

nexa sunt : « Cum autem ascensurus esset Jesus Jerosoly-

» mam, assumpsit duodecim discipulos secreto ^, » usquc

ad id : « Et confestim dimittet eos, » haec omnia eodem or-
(Hne servavit Marcus ab hoc loco : « Erant autem in via as-

» cendentes Jerosolymam ',» usque ad illum : « Conlinuo

» illum rursus mittet huc. » At tu Evangelia hic iuvicem
opponens, eaque loca simul contendens, rem ita se habere
uti dicimus comperies. Simile autem ex parte est, quod
scripsit Lucas his praemissis : « Facta est autem contenlio
» inter eos, quis eorum esset major ^ ; » iis sedenim subjun-
git : « Dixit aulem eis : Reges gentium dominantur eorum,
)) et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur :

» vos autem non sic ; » et caetera. Haec itaque dicta sint, nc

nos convenientia fugiat quam hoc loco Matthoeus et Mar-
* Apoc. I, c).

^N.8. p. 721-726.
'"
Malth. XX, 24. — ^»
llnd, 2.5 ol srq. — * Marc. x, /ji. - « Mallli. xx,
I
7 «-t scq. — 7 Marc. x, 02 vl seq. — ^ Lur. xxii, 24, ^5, 2<).
12 ORIGENIS COMMENTARIA

cus, et partim etiam Lucas, servaruut. Jam veroipsa eorum

quae a iiobis dicta sunt seiitentia disquirenda est Tale
autem illud est, quod ipse ait : Principes gentium, vel qui
in eos imperium tenere videntur, subditis suis dominari

non contenti, duriter ipsis imperare volentes, per vim eos

subigunt ; quemadmodum et gentium optimates in vitas hu-
jusce dlgnitatibus satis non habent in subjectos potestatem
habere, sed contra eos insurgentes potestate sua abutuntur.
At inter vos discipulos meos haec ita se non habento; ne-
que quibus aliquod tradltum in eos est imperium qui mihi
lldem habent, vel ahquam in Patris mei et Dei Ecclesia po-
lestatem habere creduntur, fratribus suis impotenter impe-
ranto, et praster jus et ajquum eos regunto qui ad cullum
Deo per me exhibendum confugerunt sed si quis apud :

Patrem meum magnus haberi vuh, et fratribus suis prae-

stantior, omnibus ministrato quibus major esse contendit.
Quod si quis primas etiam apud me teners partes cupit, se

nemini praelatum iri sciat, cui cum servire potuerit, minime

tamen servierit servitulem in modestia et laudabiH humili-
tate positam, quseque servienti prodesse, eos autem juvare
et reficere possit quibus ipsa exhlbetur. Al Lucas reges et

gentium dominos oratione sua comprehendit, eum deter-

rens qui inter fratres major esse voluerit, quominus regiam
potestatem, vel palpi cupldltatem principibus insitam imi-
tetur : id nos edocens, ut qui inter nos major revera est,

fiat sicut junior, hoc est, sicut puellus propter simpllcita-

tem, et propterea quod aliis nunquam se anteferat ; prin-
ceps vero (sic aulem appellandum existimo qui in ecclesiis
episcopus vocatur), tanquam, qui ministrantibus ministrat.
Atque haec quidem docet nos Dei Verbum : nos autein sive
doctrinae Jesu hoc loco tradltae sententiam non assequaiiiur,
sive talia Servatoris aspernemur praecepta, tales sumus ut

ncquissimorum inlergentes principum superbiam aliquando

 IN MATTH^UM. TOM. XVI. l3

superemiis, et satellites haud secus ac rcges tantum non

conquiramus : quinetiam nos ad terrorem componentes,
difficilesque ad nos aditus pauperibus praesertim facientes,
tales iis accedentibus et aliquid roganlibus nos exhibemus,
quales tyranni principumve crudehssimi supphcibus sese
non praebent. Ac in plerisque legitime constitutis, sed ma-
jorum praesertim civitatum ecclesiis principes popuH Dei
videre hcet, haud uUam apud se a^quaiitatem servari, ne
praestantissimis quidem nonnunquam Jesu discipuHs per-
mittentes. Certe Apostolus heris erga famulos praeceptum
tradit dicens : « Domini, quod justum est et aequum servis

» praestate, scientesquodetvos dominum habetis incoelo*;»

quinetiam adversus servos minas remiltere heros docet.
Nonnullos autem asperis utentes comminationibus videre
licet, nonnunquam etiam prae
aliquando peccati obtentu,
pauperum contemptu, contra Apostoli sermonem qui sic
habet : « Dextras dederunt mihi et Barnabae societatis : ut
» nos in gentes, ipsi autem in circumcisionem : tantum ut
» pauperum memores essemus ^ rursum nullam erga
: » et

subditos aequabilltatem in aniraum inducentes; neque mo-

destiam et aequabilitatem inter Ghristianos potissimum ver-
sari debere cogitantes, sed inter eos praesertim qui dignita-
tem aliquam inEccIesia gerunt scriptum est enim a Quanto : :

» magnus es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies

» gratiam^ » Illud quoque scire nos oportet, quod in Pro-

verbiis scriptum est his verbis : « Anlequam conteratur,
» exaltatur cor hominis, et antequam glorificetur, humilia-

» tur * ; » ac devitandum item est ne in eam delabamur sen-

tentiam, eumdemque proferamus sermonem, ac qui excu-
satione se tueri volens erga Jesum a quo praeceptum illud
acceperat : « Diliges proximum tuum sicut teipsum% » Ser-
* Coloss. IV, 1. — 2 Galat. ii, 9, 10. — ^ Eccles. m, 20. — * Prov. xviii,
12. 5 LUC. X, 2T.
l4 ORIGENIS COMMliNTARIA

vatori respoiidere non erubuit : « Et quis est meus proxl-

» mus ?» Id etiam a Paulo didicisse par erat « Gum posse-
* :

» mus vobis oneri esse, ut Christi Aposloli sed facti sumus :

» lenes in medio vestrum, tanquam si nutrix foveat filios

» suos Hoc etiam imitari oportebat « Aut numquid pec-

^. » :

» catum feci, meipsum humiiians ut vos exaltemini ? » ^

Gentium ergo principes suo in eas imperio violenter utan-

tur; Ecclesise autem principes ipsi serviant : et gentium pri-

mores potestatem in eos iniquam teneant; fidelium autem,

dicto huic obtemperent : « Discite a me quia mitis sum et

» humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris^. »

Assentationibus praeterea non admittendis erudiamur, ne-

que propterea quod de aliquibus bene meriti esse visi simus,
benefici appellari gaudeamus. Hasc autem eo non dlcimus,
quo nos ipsi inconsulto « humillemus sub potenti manu
» Dei% » et juxta ipsius sermonem, sub ecclesiastico ministe-
rio, quandoque autem juxta Apostoli efiatum : « Peccantes
» coram omnibus arguendi sunt, ut et caeteri timorem ha-
» beant^ : » nonnunquam etiam potestate sua uti licet aliquos,
a tradendo Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit

» in die Domini ' ; » at id raro faciendum est, sed « corripere

» oportet inquietos, consolari pusillanimes, suscipere infir-
» mos, et patientes esse erga omnes, et nemini malum pro
» malo reddere* : » neque vero qui peccat inimlci loco ha-
bendus est, sed audiendus Apostolus qui ait : « Nolite quasi
» inlmicum existlmare, sed corrlpite ut fratrem ^ » Haec au-
tem omnla propterea a me dlcta sunt, quod juxla Dei ser-
monem palam facere vellem princlpi Ecclesiae imltandum
non esse principem gentium, nec eos aemulandos qui impe-
rium potestatemve suam impotenter exercent, quique re-

* Luc. X, 29. — 2 1 Thess. 11, 7. — '2 Cor. xi, -. — ^ MaUb. xi, 29. —
* 1 Pet. V, 6. — 6 j Tim. v, 20. — '
\ Cor. v, 5. — ^ 1 Thrss. v, i4, 10. —
" 2 Thess. III, i5.
 IN MATTHiBUM. TOM. XVI. 1 t>

gia dignitate praediti sunt : sed Ghrislus potius in ejusmodi

rebus pro virili imitandus est, ad quem facillimi sunt adi-

tus, qui cum mulieribus conversatur, et pueris manus im-

ponit : Jesum vero in peivim aquam profudisse, et discipu-
lorum pedes lersisse, quamvis majorem sensum contineat,
nihilominus tamen de iis sic ipse loquens in sacro contextu
audiendus : « Vos vocatis me, Magister et Domine; et bene
i> dicitis,sum etenim*, » et csetera ,* ad laudabiiem enim mo-
desliam suam imitandam per illa discipulos suos instruit.

Fortasse etiam propterea quod cum Dominus esset, generi

nostro pro hominum salute serviit, ideo formam servi ac-

cepisse, et ad mortem usque obedientem factum seipsum

depressisse dicitur ^ : et si eum idcirco Deus supra modum
extulit, quisquis extolli voluerit, similia iis agat quae ad
summam altitudinem consequendam acta sunt. Nam etiamsi
FiUo hominis exhibitum sit ministerium, quando « Angeli
» accesserunt et ministrabant ei',» et rursum ministravit
ei Martha ; non tamen ad id venit ut ipsi ministraretur,

sed inter hominum genus conversatus est, ut ministraret,

et eo usque saluti nostrae inserviens procederet, ut animam
suam pro multis qui in se crediderant, redemptionis pre-
tium daret* : et si, ut hoc ponamus, omnes in eum credi-
dissent, animam suam utique redemptionis pretium pro om-
nibus dedisset

De duobus ccBcis.

« Et egredientibus " illis ab Jericho, secuta est eum turba

» muha : et ecce duo caeci sedentes secus viam ', » et reliqua.

Vera esto rerum quae hoc loco narrantur historia, et Jeri

* Joan. XIII, i5. — ^ Fhilip. ii, 8. — * Matth. iv, ii. — ^*
Joan. xii, r, —
^ Matth.xx, 28.
* N. 9, 10, 11, 12, i3, 14. p. 727-758.
^ Matth. XX, 29, 5o,
 3 6 ORIGENIS COMMENTAP.IA ,

chuntc cum discipulis exeuntem Jesum turba ingens secuta

sit ; et prope viam qua Jerichunte exittir sedentes caeci duo,
cum illac transire Jesum inaudissent, clamore sublatodixe-
rint : « Domine, miserere nostri, fdi David*,» atque in iis

quae scripta sunt vociferandis consenserint; et propter cae-

cos misericordiam implorantes restitans Jesus eos vocave-

rit, ne transiens et prastergrediens ipsos appellaret : sed et
postquam restitcrit, eosque interrogaverit dicens : « Quid
» vultis ut vobis faciam ^ ?» tum vero postulatum suum jam
clarius exponentes caeci, aperiri a Jesu oculos suos velle se

dicant : at homines amans, ac miseratione prosequens, erga

caicos misericordia alTectus Scrvator, et affectus, opinor,
quod misericordiam (ut ita dicam) Jesu implorare malue-
rint, hoc est, clamantes dixerint : «Miserere nostri, Domine,
» fili David^ , » et cum fide aperiri oculos suos postulaverint,

contactis ipsorum oculis, virtute per contactum oculis im-

missa sanandi vi pollente, caecis visum reslituerit, ipsi vero
accepti beneficii gratiam habentes Jesum secuti sint : atque
id aliquis persuasum habens, necnon et illud tenens : « Si

» non credideritis, non intelligetis \ » propterea quod cre-

diderit, pro fidei suae rala parle intelligentiam acceperit,
eaque accepta quae ad hunc locum pertinent edisserat, post
constitutum fidei his habitae fundamentum ea exponens,
juxta illud : « Credidi, propter quod locutus sum » ac qui ^ :

erit ejusmodi, non Jesu solum iisque quae hoc loco scripta
extant consensum suum prajbeat, verum et eorum quoque
sententiam calleat; nam qui in fidei veritate permanet, et
per Verbi opera Verbo adhccret, juxta poUicitationem Jesu,
veritatem cognoscit, et ab ipsa liberatur. Nos vero, quan-
doquidem eorum quae dicta sunt sensum non assequimur,
cum fide caremus ; quotiescumque autem intelligimus, a

* Matth. XX, 7)0. — " Ihid. 5:^. — ^ Ihidem, 29. — ^ Isai. vi, 9. — ^ p^al
cxv, 1. — ^ Joan. viii, 82.
 IN MATTIf^UM. TOM. XVI. I7

fidc nostra habemus ut iiUelligamus; age, eum prius appre

cati qui al) Evangelii tenebris ct obscurilate nos libcrat,
qua3 in hunc locum nobis succurrent pro virili parte expo
namus; ac illudprimum quid sit, Jerichunte egredientibus
cuni Scrvatore discipulis Jesu, magnam eiun turbam fuisse
subsecutam, perpendamus Vide num quaerere possis
annon memorata hic Jericho symbolum sit terrestris illius

loci qui in Scriplura mundus dici solet At propter

multitudinem quae Jerichunte est, magna siquidem Jeri-

chunte turba postquam ad eam cum discipulis perve-

est,

nit Jesus noster, per hunc in Jericho advontum operam

dans ut viam iis prasiret qui se subsequi vclient, prolicisca-
tur : nam qui Jerichunte sunt, a cogitationibus iiiundanis
discedere nequeunt, nisi Jerichunte exeuntem non ipsum
solum Jesum viderint, sed et ipsius discipulos : at visa

ea re, subsequitur illum turba ingens. Et quisquis attentc

eos omnes perspexerit qui juxta divinum verbuai vitani

agere, necnon et mundum ac res terrenas despicatui ha-

bere volunt, Jesum ipsiusque discipulos sequi, eorumque
Jerichunte cxeuntium vesligia legere, is in loci hujus scn-

sum penetraverit. Jesum ergo turba ingens sequitur, ut

posteum ambulantes, eoque utentes itineris duce, Jeroso-
lymam conscendant.
Subjungitur certe paulo post : « Cum appropinquassent
» Jerosolymis, ct venissent Bethphage ad montem Oliveti,
» tunc Jesum misisse duos discipulos*, » et reliqua. Tum
deinde, caecos mox sanandos quasi indicantcScriptura,pro-
ditum extal: « Et ecce duo caeci sedcntes secus viam, audi-
» verunt quia Jesus transiret, et clamaverunt dicentes : Do-
» mine, misercre nostri, fili David ^ »Hic vero animadverle
nn in hisce verbis : « Et ecce duo caeci, » monstrationem ali-

quam vox ecce contineat. Quod si duos ergo caecos indi-

* Maltli. XXI, 1. — 2 lcl(!m, xx, 3o.

X,I. o
j<^ ORIGEMS C0S1MKNTA.ru
oculos intendorepos-
cantem Scriptarani assequi,in eosque
ante Christi advenlum
simus, dicemus Israelem et Judceos
CcTCos fuisse; verum sedentes
secus viam, quod in Lege

ac Prophetis commorarentur caicos quidem, quod ante

;

ipsorum animas adventum veros et legitimos

Christi in
m
intueren-
Lege ac Prophelis comprehensos sensus minime
David, »
tur :autem vociferatos « Miserere nostri, fdi
id :

sibi consci-
quod Scripturarum sensum nequaquam callere
contenta in Scrip-
rent, visum autem recuperare velle, et
turis dogmata cognoscere. M
velut caeci, necdum magni
carneum erat
qulppiam de Jesu sentientes, sed quod in eo
David se-
idunum cogitantes, filium David qui ex semJne
prognatus erat, appellant, quoniam
nihil
cundum carnem
capiebant; omnisque eorum clamor,
quem
ampUus mente
aliud de Servatore pro-
prai pietate tollere visi sunt, nihil
quam ipsum esse fdium David. Quod si duos
ferre scicbat,
antequam ad eo~
cscos Israelem esse et Judam pronuntio
mentem
rum animam Jesus accessisset, ad Hbros Regum
populum Israelis et Judne Roboami temporibus
attolle, et
attende, qui Is-
divisum cogita tum deinde ad Prophelas
;

aU-
raeliaUquando, aliquando Judai, utrique vero simul
quando vaticinantur. Quod si Prophetas evolvere
tibi li-

buerit,quo pacto utrique seorsum vaticinati sint*compertum

habebis; IsraeU autem simul et Judae,
quando futurum pol
super domum Juda
Ucetur Deus ut per Jesum « consummet
,, testamentum novum non secundum testamentum quod
:

„ fecit Deus patribusS> de

terra ^gypti exeuntibus. Et cum

ca^ci essent, Israel, de quo

muUa a nobis dicta sunt cura
ab Israele carnaU eum distingueremus, atque itidem Juda,

audierunt quia Jesus transiret, clamaverunt

=^
»
postquam «
:

qui annuntia-
postquam audierunt, inquit, ab iis, opinor,
pertinent, ipsumque Jeri-
bant ea qua) ad Jesu adventum
i Jcrcm. XXX., oi, Tv.. llebr. vr.i, S, 9. - ^ MattU. xx, :^,o.
 »

IN MATTHyEUM. TOM XVI. IQ

chunte quae ipsa transitiira est, transire, in hanc quidem

peregrc advenientem, at inde exiturum, verentur ne se mi-
sericordiam nequaquam consecutos praetergrediatur ; id-

circo eum inclamaverunt dicenles : « Miserere nostri, Do-

» mine,fili David. » Beneficus aulem Servator non praeterit,
sed reslilat, ut stanle eo Leneficium neutiquam dilabatur
ac praitereat, sed tanquam de fonte certo ac perpetuo in

eos derivetur qui beneficio afficiuntur.

Stans ergo Jesus, eorumque clamore ac pbstulatione
commotus, ipsos ad se accersit, Leneficium suum jam inde
exorsus cum eos accersivit, non eos autem frustra vocavit,

nec ita ut in iis accitis nihil efllectum doderit. Atque utinam

cum ipsum inclamaverimus dicentes « Miserere noslri, Do- :

» mine, » ipse nos a Fili David auspicantes, et stans qui-

dem, quasi ad petitionem nostram attendens nos advocet.

Ait ergo iUis « Quid vultis ut faciam vobis * ? » quod ejus-
:

modi esse arbitror : Quid velitis significate, ostendile; ut

quicumque Jerichunle exeunt, et me sequuntur, rem ges-

tam audiant, et spectent. At responderunt ilH : « Domine,
» ut aperiantur oculi nostri^ : » qua quidem responsione ad-
versus eum utunlur, sibique oculos aperiri velle significant,
qui generosi sunt, utpote ab Israele et Juda orli; at a ne-
quitia excaecati, ejusque sibi conscii sunt, et ea audierunt

qua? de Sospitalore dicuntur : atque illud potissimum di-

cunt qui Scripturam saciam evolventes se ad ipsius seiisum
caecutire non ignorant ; aiunt siquidem illi : « Miserere no-
» bis, et, Volumus ut aperiantur oculi nostri. » Utinam vero
nos secus ipsam Scripturarum viam sedentes, in quibus cae-

cutimus et videre non possumus cognoscentes, postquam

Jesum Iransire acceperimus, eum precatione noslra sistere
queamus, et dicamus velle nos « ut aperiantur oculi nostri !

quod si dixerimus ex afFectu ea videre concupiscente quai

'
Mattli. XX, 02. — 2 Il,iJ. 53.

2.
20 ORIGENIS COMMENTARIil

videiitur Jesu beneficio postquam aniuise oculos tetigit, mi--

seratione commovebitur Sospitator noster, et oculos ante

adventum suum minime videntes conlinget, ulpole qui Yir-

tus sit, et Verbum, et Sapientin, et quaecumque dc ipso

conscripta sunt ; el postquam eos tetigerit, diffugieQt tene-

brae ac ignorantia, et protinus non solum videbimus, sed

ipsum etiam assectabimur, cum ipse propter se visum no-
bis reslituerit, ut eum duntaxat sequamur qui ut videremus
efFecit, neque aliud quidquam praelerea aganms : ut eum
semper sequentes, ad Deum ipso praetereunte deducamur;
atque oculis nostris ipsius beneficio videntibus, una cum ii*
qui propter munditiem cordis beati praedicantur, Deum as-
piciamus. Sic ergo habemus, qui Jerichunte exeunt, et Je-
sum sequuntur, et magno numero sunt, neque Israelem ne-
que Judam esse; caecos autem duos qui Jesum transire
audierunt, eumque fdium esse David cognoverunt, coecita-
tis suae conscios, oculosque suos aperiri rogantes, Israelem
esse et Judam, de quibus a uobis actum est, quorum oculi
clausi et obducti per Jesu contactum vident. Atque haec
quidem juxta Matthaeum.
Verum quoniam Marcus et Lucas eamdem quidem ex ali-

quorum sententia historiam narrant, at ex ahorum opinione

consimilem alleram, qusenam ab iis proponantur perpen-
dere operae pretium est.Ac primo quidem loco ea discu-
tienda veniunt quae apud Marcum continentur, a qwo res

ad hunc locum pertinentes his verbis conscriptae sunt : « Et

» venit Jericho : et inde eo proficiscente, et discipuHs ejus,

» et plurima multitudine, ecce fihus Timaei Bartimaeus cae-

» cus*; » et reHqua, usque ad id : « Et sequebatur eum in

» via. » Qui ergo nudam sequitur historiam, nec invicem

discrepare EvangeHstas fatetur, non eodem tempore conti-
gisse dicet quai apud Matthaeum quaeque apud Marcum tra-
*Marc. X, 4^ rt seq.
 IN AIATTII.KUM, TOM. XVI. *A l

duntur; sed in aliqua in Jerichuntein peregrinatione visum

caecos duos recepisse, in altera auteni solum hunc Timaei
lilium Bartimaeum, et in.aiia quae apud Lucam habentur
accidisse. Nam si operam suam conferente Spiritu sanclo
accurate conscripta esse Evangeha credimus, et in iis com-
uiemorandis rebus lapsi non sunt eorum scriptores, quando-
quidem verum esse non potest in una eademque peregrina-
tione duos coecos vel unum fuisse consanatos, aliam quidem
a Matthaeo peregrinationem descriptam esse liquet, alteram
autem a Marco, et aliam rursum a Luca, quemadmodum
poterit confidenter afiirmare qui difFerentiam unius a reli-
quis observaverit. Nec mirum sane si eorum qui Jerichunte
fuerunt, priore quis annotata sanatione, ex verbis, et ex
simili precalione, in eodem quoque sanatos eos fuisse loco
contendat. Sic autem dixerit quispiam, alium quoque eum
€ssecaecum qui juxta Lucam sanatus est*. At qui profundio-
rem horum interpretationem rimabitur, unam eamdemque
rem diversis verbis declarari pronuntiabit; duo siquidem
caeci sunt Israel et Judas, ita ut a nobis proditum est; unus
est autem ex universis illis conflatus populus, quando uni-
cus sanitati restitutus coecus exhibetur. Ingenti ergo e gen-
tibus multitudine, una cum Jesu ipsiusque discipulis, e
rcbus mundanis exeunte, Israeliticae quaedam secus viam
sedentes reliquiae, cogitationum inopes, et animae necessa-
ria mendicantes, cum Jesum Nazarenum esse audissent,

magna voce clamantes, et Servatoris, tanquam filii David,

misericordiam implorantes accedunt : et postquam Judaeo-

rum in Jesum credentium fidem de Servatore perspexeris,

qui nonnunquam eum e Maria et Josepho natum, aliquando
e Maria sola et Spiritu sancto, at neutiquam cum theologica
ipsius cognilione existimabant, facile intslliges quomodo id
dicat caecus : « Fili David, miserere mei^, «quem plurimi
* Luc. xvnr,o5 ct >,f:q. — » Mattii. xx, 5o.
22 ORIGENIS COMMIiKTARIA

(juidem increpant : multi enim Jerichunte exeunt gentiles,

Judceos fidem amplecti visos oL inopiam incessentes: quge
si ad animam natalibus nobilem, rerum ejusmodi egenam,
et ad mendicitatem usque redaclam retuleris, non multum
a ratione aberraveris. At quoniam Marco visum est caeci hu-
jus patris ncmen (Timaeus autem illuderat) scriptis tra-
dere, necnon et ipsius caeci, qui Bartimaeus vocabatur, id
quaerimus, an non sublimius allquid hoc loco Marcus intel-
lexerit : et fortasse quidem nomen ab historia depromptuin
necessario eum addidisse, et ianquam rem utilem ascrip-
sisse dixerit aliquis. Quod nisi ad eorum usque disputatio-
nem descendentes minuta consectari videamur, de Timoeo
qui r>>^ Tiii-nq, hoc est honoriset gloriae cognominis est, deque
filio ipsius Bartimaeo, quod Timaei filium sonat, quaestionem
habebimus. At vide an propter patriarchae Jacob et Israel

dignitatem ac honorem, Timaeus ipse tropice est : qui vero

nobilitatem ab ipso duxerunt, ii Barlimaeo caeco, et secus
viam itidem sedente, ac stipem rogante, propter res supe-
rius a nobis dictas repraesentantur. Deinde vero quoniam
dicentem eum : « Fiii David, miserere mei*, » increpabant
multi ut tacerct, quaero num plures illos increpantes eum
qul Ebionaeus et fidei in Jesum inops est, ut laceat, genti-

les esse dicero queas, qui, si paucos excipias, natum illum

esse ex virgine persuasum habuerunt; eumque ut taceal in-

crepant, qui eum e mulieris ac viri genus suum a Davide

ducentis semine nalum esse opinantur. Verum multis li-

cetincrepantibusmulto magis vociferatus est, in Jesum qui-

dem, at firle nimis humana credens; et voclferans ait : «Fili

» David, miscrere mei. » At homines amans Servator resti-

tans non jam cum amplius juxta Matthreum ipse accersif, at

accersi jussit. Qiiibus autem id mandatum fuit, ei dixerunt:
« Bono animo es : surge^; »sedenti enim ei, et decuinbenli
 IN MATTIIiEUM. TOM. XVI. 2

dicuul : Surgc^ et siibnectunt : F^ocat te. Snbjicit cloindc

\Iarcus eum « projecto vestimenlo exilientcm venisse ad

» Jesuui. » An is porro nihil animo versans scripsit abjecto
illum veslimento exilientem ad Jesum accessisse, et haec

frustra inEvangehum fuisse intrusapronuntiare audebimusi*

Equidem ne iota quidem unum vel unum apicem in divinis
pricceptis inanem esse existimo; at veram eorum interpre-

lationem assequi, propter rerum obscuritatem, spissum esse

opinor ac operosum negolium. Vide ergo annon quasi caeci

et meudici operimenta, quibus indutus erat Bartimaeus,

signilicantur; quae quidem projecit caecus, cum haec audis-

set : « Boiio animo es ; vocat te, surge, » et abjectis mendici-

tatis tegminibus et indumentis exiliit, et surrexit, ut ad. Je-

sum accederet; et cum responsionem precationi suae datam
fuisset consecutus, hanc scilicet : « Quid vis faciam *? » ma-
jora quidem iis : « Fili David, miserere mei^> «prolocutus
est; majora enim eo, Fill David, animo commentus est

qui ait : Raiboni^ , et gratiae ac beneficii formam proposuit

dicens : « Ut visum recipiam \ » Nec vero propter illud :

« Fili David, miserere niei^, »beneficium confert Sospila-

tor, neque cum mendicitatis pallio indutus erat, neque cum
secusviara stipem rogans sedebat; sed propter illud: «Rab-
» boni, ut videam, » dixit ei : « Vade, fides tua te salvum fe-

» cit^ » Et ait Vade; at ille eo man-

quidem ei Servator :

dato melius quidegit, non enim abiit, sed Jesum in itinerc

secutus est, statim atque visum recepit.
Quin et illud ila ut narralur a Luca consideremus : sic

illud se habet : « Factum est autem cum appropinquaret

» Jericho, caecus quidam sedebat secus viam mendicans', »

et caetera usque ad id : « Et omnis plebs ut vidit, dedit lau-

» dem Deo. » Ac ea quidem quae cum aliis ei communi^

^ Marc. X, 5i. — 2 Ihid. 48. — 3 Ibid. 5i. - ^»
Ibid. — ^ Ibid. 4». —
^ Ihid. 5i, 52. — ' Liic. xviii, 35 el scq.
 '
24 ORIGEMS COMMiilSTARlA

sunt, quoniam prout nobis visum fuit explicavimus, iterum

non repetemus; quae aulem ad rem pertinent, et iilius pro-

pria sunt, pro virili exponemus. Id primum observa scrip-

sisse MatthcCum et Marcum, caici, caecorumve historiam

contigisse, cum discipuHs comitatus Jerichunte Jesus ex -

Iret; Factum est autem cum appropin-

Lucas autem ait : «

» quaret Jericho. » Juxta Lucam ergo Jerichuntem ingres-

surus, postquam ad eam propius accessit, c£Eci sanationem

adminislravit. Et juxta myslicum sane sensum dixerit ali-
quis prius esse quod ait Lucas secundum quod Marcus, ,

tertium quod Matthaeus primum enim ad Jerichuntem ac- :

cedendum est, et eara postmodum ingrediendum, ac ea de-

mum exeundum. Id itaque dixit Lucas « Factum est cum :

» appropinquaret Jericho; »Marcus autem : « Et venit Jeri-

» cho, et proficiscente eo inde ^

; »Matthaeus vero neque op-
propinquare scripsit Jericho, neque venire Jericho, sed so-
lum « egredientibus illis ab Jericho, secutam esse turbam
» multam^. » Quod ergo a Luca conscriptum est, cum Je-
richuntem accederet fecisse potest; quod autem a Marco,
cum quod vero a Mattha^o, cum ea
venisset Jerichuntem;
excessisset. Vides autem ca^cum de quo agil Lucas, « cum

» audiret turbam praitercuntem, non auiem Jesuniy inter-

» rogasse quid hoc esset' ; » at is de quo Marcus, « cum au-

» disset quia Jesus Nazarenus est, coepisse clamare " ; »hos
vero « duos caecos sedentes»» juxta Matthaeum, «secus viam,
» cum audissent quia Jesus transiret, clamavisse ^ : » nec
Jesum caecis de quibus Malthicus Nazarenum esse, esse
vero aliis; quorum is de quo.Marcus, Jesum esse Nazare-
num audit; at iile de quo Lucas postquam a turba praeter-
eunle percontatus est quid hoc esset, ex eorum renuntia-
tione transire Jesum Nazarenum didicit. Post illa deinde
^ Maic. X, .[('). — ^ Mallli. XX, 29. — ^ Liic. x\ 111, 7)6. — ^ Marc. x .ij.
— '•>
Mallh. xx, 00.
 IN MATTHvEUM. TOM. XVI. 25

observa vociferanteni caecum ac diccntem : « FiliDavid, mi-

» serere mei, » a pra^euntibus increpitum fuisse ut taceret;
ac si dixisset, Qui prlmi crediderant increpabant dicentem :

« FUi David, ut taceret, nec deteriore eum nomine com-

pellaret, sed verbi gratia diceret : Fili Dei, misersre mei;
ipsum vero multo magis clamasse : « Fili David, miserere
» mei. » Poslmodum, inquit, « stans Jesus jussit illum ad-
» duci ad se ^ » Ac vero vide annon inferior sit iste caecus,

quemadmodum annotavimus; nec eum quippe vocavit Je-

sus, neque porro vocari jussit; sed quasi horum minime ca-

pacem, illum ad se propriis viribus venire non valentem

jussit adduci. Tum vero, inqult, « Gum appropinquasset in-

» terrogavit illum, dicens : Quid tibi vis faciam^? » nec ante

ipsum interrogavit, quam ad se prope accesserit qui inter-
rogalusest; et quia accessit, proplerea cum fuit interroga-
tus, dixit : « Domine, ut videam. » Deinde, inqult, « respon-
» dens Jesus dixit illi : Respice, fides tua te salvum fecit^ »

At amplius quidpiam habent Matthoei ca3ci, de quibus scrip-

tum est misertum Jesum non illius letigisse oculos eorum :

autem oculos tetigit de quo Marcus, neque hujus de quo Lu-

cas. Rursum praerogativam allquam habet is de quo Lucas,

quoniam postquam visum derepenterecepit, nonipsum tan-

tummodo secutus est, sed aliquid etiam prae caeteris habuit:
« Sequebatur enim illum, inquit, magnificans Deum » ^ ;

atque ita desiit ille dicens, sequente eo et Deum magnifi-

cante, videntem omnem turbam dedisse laudera Deo. Haic
nos quidem impra^sentia super hoc loco si menle consequi
potuimus ; at cui voluerit Deus, ditiorcm saplentiae sermo-
nem, vel clariorem in luce sclentiae doclrlnam largiatur, ut
cura iis quae ab hujusmodi donis proficlscunlur hoecce com-
parata, taha esse reperiantur qualis est ad solem lucerna^
' Luc. XVIII, jfj, 40. — 2 Ihid. 4o, -ii. — s Il)id. 42. — '•
Ibitl. 45.
aO ORIGiixMS COAJMEJNTARIA

§ IV.'

De asina el pullo.

« Et C!im appropinqiiasset Jerosolymis et venisset Beths-

» phage ad monlem Oliveti *, » et caelera, usque ad id : Su~
« per asinam et pullum lilium subjugalis^. » Marcus au
lem ita hoc loco scripsit :cum appropinquarent Jero-
« Et
» solymae, el Bethania^ ad montem Olivarum^, » et reliqua,
ad haec usque : « Et continuo illum dimittet. » Haec quoque
Lucas iis verbis exposuit : « Praecedebat ascendens Jeroso-
» gmam \ aet reliqua, usque ad id : « Sic dicetis quia Domi-
» nus eo opus habet. » Super talibus Evangelii locisad scri-
ptorum senlenliam ac consilium mentem advertere operae
pretium est, quorsum post prodigia, et rerum a Sospila -

tore gestarum portenta, ea etiam couscripserint, quae nihil

ejnsmodi exhibent. Esto enim de visione caecis restituta,

paralylicorum sanatione, mortuorum resurrectione, et le-

prosorum purgalione commentali sint Evangelistae, ut scri-
ptorum suorum lectores in Jesu aedificentur quid autem :

proposito hoccc loco significatum voluut, quo poslquam

Jerosolymis appropinqnavit Jesus cum discipulis, et ve-

nit Bclhphfige prope montem Olivarum, misisse narratur

duos discipulos, dalo iis mandato ut solutam cum pullo
asinam adducerent ad se, qui longius itcr pedes nonnun-
quam conficere, suisque pedibus peregrinationem absol-
vere non renuit; iit cum Jerosolyma veniensper Samariam
transilt, ad puteumque pervenit, et ffitigatus ex itinere
prope illum consedit^? Quid sibi vult et ipse Jesus cum
aHlgatam asinam cum pullo solvi jubet, et ei qui hac de re
quidpiam dixerit, Domino iis opus esse responderi mandat,
* MallQ. XXI, 1 et seq. — ^ Ibid. 5. — •'
Maic. xi, i (>t seq. — ''
Liic . xix,
1 el seq. — ^ Joan. iv,(>.
 Ii\ M/VTTHiEUlI. TOM. XVI. 27

ipsosque confestimdimissurumPTanlus enim ille Dominus,

cui asina et pullo jam olim alligatis opus est, magnificentia
sua dignum aliquid nobis ostcndat. Quaeslionis etiam dilli-

cultatem auget Zacharias prophela, Barachiae filius, qui

prophetiam animadversione dignam iis de rebus edidit, in

qua his ipsis verbis taha conscrlpta sunt Gaude vehe-

: «

» menter filic Sion, praedica fdia Jerusalem; ecce Rex tuus

» venict tibi justus, et servans; ipse mansuetus, et ascen-
» dens super subjugalem et pullum juvenem*. » Quod si

ab ipso Propheta discere vis quomodo juxta haec : « Gaude

» vehementer, » ob res sibi pra^dictas gaudere debeat fdia
Sion, audi illud : « Et disperdet quadrigas ex Ephraim, et
» equum de Jerusalem, et dissipabitur arcus belH, et mul-
» titudo, et pax ex gentibus, et dominabitur aquis usque ad
» mare, et fluminibus qua per terras ostia exeunt. Et tu in
» sanguine testamenti emisisti vinctos tuos de lacu qui non
» habet aquam. Sedebitis in minulione viucti congregalio-
» nis, et pro una die incolatus tui duphcia reddam tibi ^
: »

ac ne nostra longius excurrat oratio, hoc vaticinium cum

Evangehca historia contendere volenti, quaecumque hoc
loco conlinentur disquirenda rehnquhmus
At quaesiverit^ ahquis quomodo iihae Sion vehementer
gaudenclum, et fdiae Jerusalem praedicandum cum ratione
edicit Propheta, propter ascendentem super subjugem et

pullum juvenem, cum paulo post fleverit videns Jerusalem

quap occidit prophetas, etcaetera^ Vide enim annon haec
Servaloris symbola sint, per discipulos jumenta sua vincu-
lis exolventis; eos videlicetqui tunc de populo hoc, quique
e gentibus fidem professi sunt : peccatis enim astricta erat

et alligata anliqua synagoga; alli-gatus quoque erat una cum

* Zacb. IX, 9, — 2 Jd^ X, t 1, 12.

* N. i5. p. 7^8.
* Luc. xiii, ?>\.
 ,

S8 ORIttliNlS COMMJiT^TARIA

ea puUus, populus nimirum c gentibus novissiine conflatus,

et ulrumquc qua ad superriaui Jerosolymam ascensus pattt
cum accedcret Sospitalor, a discipulis praecepla tradenti-
bus solvi jussit, dalo iis per haec vcrba Spiritu sanclo :

« Accipile Spiritum sanctum : quorum remiscritis peccata,

)) remiltuntur cis, et quorum retinuerilis relenta sunt^ »

Et perpetuo quidem discipuli, quos a idoneos fecit minis-

» Iros novi lestamenli, non iitlerx, sed spiritus^, » alliga-

tam asinam et pullum solvenles ad Jesum adducunt, qui

iis vult lan([uam vehiculis uti qui a veris ct genuinis suis

discipulis antiquis suis vinculis cxoluti sunl. Et sane Dei

Eilium dccet, humanus quippc est, alligata asina, el alli-

galo cum ca pullo co pacto indigcre ; his aulem opus illi csl

ut iis insidens, a labore polius rcliciat nc recrect quibus

insidct, quam ut ipse conquiescat.
.... Propter ejusmodi myslerium% quieque cum co nar-
1 antur, vchcmcnlcr laelari, et gaudium suum, quod fructus
Spiritus est^ augcre dccebat Sion Dei filiam, ipsiusque fi-

liam Jerosolymam proedicare; veniebat quippe ei Rex jus-

lus, et sospitans, scd scrvata aequitate, ot cum justilia sos-

pitans, et ad salutem pr.cparans, qui eaui erant adcpluri.

Yenicbat autcm ipse Sioncm et Jerosolymam « mansuclus,
» ct asccndcns supcr subjugalcm ct pullum juvenem % )>

uli supra prodidimus; visitans Isracl dispcrdendo quadri-

gas cx Ephraim, quae Pliaraonis quadrigis consimiles suut,
quando Pharaonis currus ct ipsius copias in mare disjccit^*

veniebat itcm disperdcns cquum bellicosum animal de Jc-

rusalcu), ut paccm Israeli parcret, convcrtons oves ipsius
(juae pcrierant; necnon et ut paccm Jcrosolymac quiJDrcret,

libcros ipsius reduccns qui ejccti fuerant^ Quomodo au-

* Joiin. \x, o.-i, ?,"). — 2 2 (^oi-. iiij G.

3>\ ib. p. ;./,..

* Gal. V, 32. — •'

ISIaUli. XXI, .'5, -- *<
Kxud, xv, .5. — ^ Maltli. x, 6.
 IN MATTH/T^UM. TOM. XVI. 2()

lcm res ingenti digna gaudio non erat, Regem jusliim et

sospitantem et mansuetum Jerosoiymam ita advenire? cum
dissipandus erat omnis arcus bclli, ne amplius « peccatores
» inlenderent arcus, et pararent sagittas suas in pharetra,
» ut sagittarent in obscuro rectos corde*. » Tunc autem et

multitudo et pax ex credentlbus et salutem consequentibus

gentibus futura erat, dominante aquis Servatore ad mare
usque, et fluminibus quoque maxima terrae spatia per-

agrantibus et irrigantibus, ad ostia usque terrae quibus

effluunt

Nunc autem^ de Bethphage secundura Matthajum, Be-

thania secundum Marcum, Bethphage et Bethania secun-
dum Lucam agamus. Haec autem supra roontem fiebant,
qui Ohvarum dicitur. Bethphage porro, domum maxllla--
rum interpretandum esse dicimus, quae quidem sacerdo-
tum vilia erat; Bethaniam autem, domum obedientiw. Du-
cuntur ergo in obedientia? domum, quoe vincuhs solvuntur,
vel quod solvitur , ut ea ilhc Jesus conscendat; necnon et

in maxillarum domum : de qua, sumpta e hbro Judicum

occasione, in quo fons maxillas dictus commemoratur, de
quo potavit sitiens Samson % vel fortasse quod maxillam

unam caedenti alteram praebere oporteat \ dicere possu-

mus Bethphage symbolum esse patientiae eorum qui salu-
tem consequuntur; unde iis insidebat Jesus, quae a disci-

pulis mandatum suum soluta crant. Mons autem

juxta
Olivarum est, quae cum fertiles sint et fructum ferant, di-
cunt « Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei^; »
:

qui autem fidei rudimentis initiantur, sunt « sicut novellae

» ohvarum in circuitu mensae *

» Ghristi, utpole liberi ejus

et fdii. Quod si ad duos quoque discipulos animus adver-

* Psal. X, 1:1.

2 N. 17. p. 743.
^ Jud. XV, 19. — ''
Mattb. v, ?)g. — ^ Psal. li, 10. — * Psal. cxxvir, 5.
^8 ORlGliNIS COMMiil^TAllIl

ca puUus, populus nimirum e gentibus novissime conflatus,

et utrumque qua ad supernam JerosolymaEi ascensus patet
cum accederet Sospitator, a discipulis praecepla tradenti-
bus solvi jussit, dalo iis per haec verba Spiritu sanclo ;

« Accipile Spiritum sanctum : quorum remiseritis peccata,

» remittuntur eis, et quorum retinuerilis retenta sunt\ »

Et perpetuo quidem discipuli, quos « idoneos fecit minis-

» tros novi lestamenti, non litlerae, sed spiritus^, » alliga-

tam asinam et puUum solventes ad Jesum adducant, qui

iis vult tanquam vehiculis uti qui a veris et genuinis suis
discipuhs antiquis suis vincuhs exoluti sunt. Et sane Dei
Eilium decet, humanus quippe est, alligata asina, el alli-

galo cum ea pullo eo pacto indigere ; his aulem opus ilH est,

ut iis insidens, a labore polius reficiat ac recreet quibus

insidet, quam ut ipse conquiescat.
.... Propter ejusmodi mysterium% quieque cum eo nar-
rantur, vehementer laelari, et gaudium suum, quod fructus
Spiritus est\ augere decebat Sion Dei fdiam, ipsiusque fi-

liam Jerosolymam praedicare; veniebat quippe ei Rex jus-

tus, et sospitans, sed servata asquitate, et cum jiistitia sos-
pitans, et ad salutem praeparans, qui eam erant adepturi.
Yeniebat autem ipse Sionem et Jerosolymam « mansuetus,
» et ascendens super subjugalem et puUum juvenem%»
uli supra prodidimus; visitans israel disperdendo quadri-
gas ex Ephraim, quae Pharaonis quadrigis consimiles sunt,
quando Pharaonis currus et ipsius copias in mare disjecit^-

veniebat itcm disperdens equum bellicosum animal de Je-

rusalem, ut pacem Israeh pareret, convertens oves ipsius
quae perierant; necnon et ut pacem Jerosolymae quaereret,
liberos ipsius reducens qui ejecti fuerant^ Quomodo au-

* Jojin. XX, i-i, 9,5. — 2 2 Cor. lu, G.

^ ^\ it>. p. ~\i.
* Gal. V, 22. — '>
Mattli. XXI, 5, — « Exud, xv, 5. — ^ IVIatth. x, 6.
 IN MATTHil^.UAf. TOM. XVI. 2(j

If-m res ingenti digna gaudio non erat, Regem justiim et

sospitantem et mansuetum Jerosoiymam ita advenire ? cum
dissipandus erat omnis arcus belH, ne amplius « peccatores
» intenderent arcus, et pararent sagittas suas in pharetra,
j) ut sagittarent in obscuro rectos corde*. » Tunc autem et

multitudo et pax ex credentibas et salutem consequentibus

gentibus futura erat, dominante aquis Scrvatore ad mare
usque, et fluminibus quoque maxima terra? spatia per-

agranlibus et irrigantibus, ad ostia usque terrae quibus

effluunt

Nunc autem ^ de Bethphage secundum Matthajum, Be-

thania secundum Marcum, Bethphage et Bethania secun-
dum Lucam agamus. Haec autem supra roontem fiebant,
qui Ohvarum dicitur. Bethphage porro, domum maxlUa-
rum interpretandum esse dicimus, quae quidem sacerdo-
tum villa erat; Bethaniam autem, domum obedlenticB. Du-
cuntar ergo in obedientioe domum, quae vincuhs solvuntur,
vel quod solvitur , ut ea ilhc Jesus conscendat; necnon et

in maxillarum domum : de qua, sumpta e libro Judicum

occasione, in quo fons maxillae dictus commeraoratur, de
quo potavit sitiens Samson % vel fortasse quod maxillam
unam caedenti alteram praebere oporteat \ dicere possu-
mus Belhphage symbolum esse patientiae eorum qui salu-
lem consequuntur; unde iis insidebat Jesus, quae a disci-

pulis juxta mandatum suum soluta crant. Mons autem

Olivarum est, quse cum fertiles sint et fructum ferant, di-
cunt « Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei^; »
:

qui autem fidei rudimentis initiantur, sunt « sicut novellae

» olivarum in circuitu mensae * » Ghristi, utpote liberi ejus

et filii. Quod si ad duos quoque discipulos animus adver-

* Psal. X, 1,1.

^N. 17. p.;43.

^ Jud. XV, 19. — '<
Matth. v, 5g. — ^ Psal. lj, 10. — « Psal. cxxvir, 5.
00 ORIGIilSIS COJIMUx^TARIA

lCDdus est, quos ad ligatam asinam et qui cum ea erat

pullum Jesus misit, ut solutam eam ad se adducerent; an-

non discipulos hosce duos Petrum esse et Paulum dicen-

duni est, qui dexlras socielatis sibi dederunt *, ut in circum-

cisionem quidem Petrus, subjugem videlicet sub jugum

legis alligatam; Paulus vero in gentes, juvenem nimirum
ac nondum dcmitum pullum, iret? Et uterque sane, sub-
jugem dico et pullum, ante Jesum in villa erant in qua
fuerant vincli, non vero in civitate. Discipuii autem Jesu
solvunt utrumque et ad Jesum adducunt. Praeterea duos
discipulos si inlerpreteris anagogice, dices unum quidem
esse ordinem eorum qui ministrant circumcisis; alterum
autem qui gentibus
« Euntes autem ^
discipuli , fecerunt sicut praecepit illis

» Jesus, et adduxerunt asinam et puUum % » et reliqua, ad

hac usque : « A Nazaret Galiieae... » Exponemus quae nobis
'

impraesentia proposita sunt, ubi traditum est abeuntes

duos discipulos, et sibi a Servatore mandata facessentes,
asinam ad ipsum cum pulio adduxisse ; quos quidem nudos
neutiquam dimiserunt, sed vestibus solutoe asinae et qui

cum ea erat pulio ornatum conciliantibus, utrumque in-

straverunt; quibus vestibus ipsi quoque antea ornati erant
et operti ; et ut supra asinam ac puilum vestibus ornatos
discipulorum qui piaecepla eis tradiderant, solum Dei Ver-
bum, soluta animalia, seseque vehenlia habenis regens
conquiescat et coliocetur. Verum eorum qui praecepta illis

tradiderant, vestibus asinae pulioque instratis Jesus quidem

insidet : at quoniam mansueto Regi, et super subjugemet
puilum juvenem ascendenti, uuumquemque aliquid con-
ferre decebat; simul autem cum Jesu plurima in Jerusa-

1 Galat. II, 9.
2N. 18, p.;44-747-
,c).

^ Malth. XXI, 6, 7 etseq.

 IN MATTHvEUM. TOM. XVI. Ol

loui ingrediebatur lurba; susceplionis Sospilatoris fructuin

oslenderunt quoque ii, cum vestes suas ornatumque om-
nem ac operimentum super asinam ac pullum sedenti sub-
jecerunt. Qua ergo via asinam pujlumque in Jerusalem
agebat, ea stravit vestimenta sua turba plurima, ut perloca
lerrae terrenarumque rerum pura, et nullo pulvere inqui-
nala, asina ac pullus Jerosolymam ascenderent. Praeter
duos porro discipulos, et vestes suas in via substernentem
turbam plurimam, tertium nunc agmen commemoratur;
alii siquidem praeterea viae qua Jerosolymam petebat su-
pradictis animalibus veclus Jesus, decorem conciliabant;
is autem decor caesis ab arboribus ramis, et ab ulraque
vestimentorum parte in terram sparsis acceptus referendus
erat : nisi fortasse quarta baec cohors fuerit; alii quippe
erant discipuli solventes; alia soluta asina, et cum ea pul-
lus; lertii porro, plurima turba; et quarti demum, qui ra-
mos ab arboribus amputabant, et in via substernebarit.
Quinlam prajterea et sextam cohortem, ex iis qui Jesum
proecedebant quique subsequebantur conflalam, hoc loco
observa : et vero qui praecedunt, ex sanctis fortasse et Pro-
phetis qui ante adventum vixerunt, collectos esse dices;

qui subsequuntur, ex juslis, vel Christi Apostolis qui post

adventum Verbum asseclati sunt. Verumtamen non alia

praecedentes, alia vero subsequentes dicebant, uno enim

orehaud secus ac concors et consonus chorus clamabant
omnes,et Servatoris humanitatemhis verbis celebrabrant:
« Osanna fdio David*; secundum ipsius adventum, hoc
» at

hymno : « Benedictus qui venit in nomine Domini; » res-

Jitutionem autem ejus in sancta dicentes « Osanna in cx-
:

» celsis. »

Gaeterum hanc exclamationem uno concentu tollentibus

qui Jesum pracedebant, quique sequebantur, ipse veram
^ Matlh. xxr, 9,
5*2 ()1\IG£MS COMMEIVTARI.V

flerosolymara ingressus est. Stiipefactae autera virlules coe-

lestes, qu3e tota esse civitas dicuntur, aiebant : « Quis est

» hic *? » perinde ut quae in vigesimo tertio psalmo de Ser-

vatoris in coelo receptione, et coelestium virtutum novum
corpore?e ipsius vecturae spectaculum admirantium stupore
et perlurbatione praedicta sunt. Sic autem in hoc psalmo
habetur : « Atlolhle portas, principes, vestras, et elevamini
» porlae aeternales, et intrcibit Rex gloriae^, » et quae se-

quuntur. Gonslmilia quoqje Isaias deServatoris, post admi-

nistratam provinciam sibi impositam, ascensu vaticinatur;
sic enim scriptum est : « Quis est iste qui venit de Edom,
» rubor vestlum de Bosra, iste formosus in stola sua ^? »

Hujus sane loci singulas partes siraul coUectas per te potes

intelligere, necnon quid corporis Servatoris ascensum mi-
rantes turbae dicant, et quid responsi ferant. Haec qnidem
a me allata sunt, quo tropologiae Scriptura? cohaerentiam

servarem, quia « cum intrasset Jerosol) mam, commola est

» universa civitas, dicens : « Quis est hic'' ? » Post illa dein-

ceps scriptum est dixisse multos : « Hic est Jesus propheta

» % » eum conlitentes de quo id editum
a Nazaret Galileae

fuerat vaticinium « Quoniam Nazaraeus vocabitur *, » spe-

:

ciatim nimirura Deo semper consecratus..... « Osanna fdio

» David Benedictus qui venit in nomine Domini Osanna
! !

» in altissimis' !..... »

S V.
De iis quitemplo ejecti sunt.

« Et intravit ' Jesus in templum Dei, et ejiciebat omnes

» vendentes et ementes in teraplo % » et reliqua. Extant
item apud reliquos tres Evangelistas quaecumque habentur
^ Malth. XXXI, ;o. — ' P.salm. xxiii, 7. — ^ Isai. lxhi, i. — ^ MaUh,
XXI, 10. — ^ Ibid. 1.1. — " Id. 11, 20. — ''
Id. xxi, 9.
^ N. 30, 21, 22. p. 748-7-^4'
' MaUli. XXI, 12.
 IN MATTIL^UM. TOM. XVI. 55

hoc loco; quorum inter se difFerentiam exponere non est

hujus loci : quae enim in eo quod explicamus EvangeHo con-
linenlur, pro virili explanasse satis erit Primum quid-
nam sit ilhid Dei templum dicendum est, quod agnoscens
Deus in Prophela dixit : « Domus mea domus orationis vo-
» cabitur*. » Juxta circumcisionem ergo secundum carnem,
et corporalia Legis festa ac sacriflcia, templum Dei existi-

mahatur esse opificium illud e lapidihus sensus experlihus

a Salomone primum constructum, ah Esdra deinde restau-

ratum, at post incarnationem Jesu a Romanis demum di-

rutum; ethaec donius orationisesse credehatur: quo everso

Judaeos, utpote domum orationis jnm non amplius hahen-
tes, privilcgium ilidem visitationis Dei jam amplius non ha-
buisse necessario dicendum est; quo frui credehantur pri-
vilegio, propterea quod in orationis domo orabant, post-
quam legalis cultus munia ohierant. Sospitator vero noster
qui actionum suarum spiritualium symhola edidil, ex eo
templo vendentes et ementes corporaliter deturbarit, num-
raulariorum mensas, et cathedras vendentium columhas
everterit, et quae scripta extant dixerit, ad conversionem
praesentis tum forte populi, qui cum sanctam festivitatem in
nomine Dei celehrare dehuisset, venditionihus emptioni-
husque non in loco ejusmodi rehus idoneo, sed in templo
vacahat : hic uhi coiens, tanquam in orationis domo orare
dehehat; at res orationi contrarias agehat, haud secus ac
in dicata mercatui domo vendens ac emens, pecunias per-
mutans, et in cathedris vendendarum coluoiharum gratia

sedens : Judaeorum autem facinoris foeditatem tunc Jesus

ahstulerit, quando negotiantes eos, et in corporeas delicias

se effundentes, cum juxta praiscriptum Legis festum cele-

hrare dehuissent, reprehendit.
Nunc aHtem coriflatum ex vivis lapidihus templum Eccle-
^ Isai. i,vi, 7.

XII. 3
34 ORIGEMS COMM£NTAI\IA

siam esse existimo, in eaque nonnullos esse qui non quasi

inEcclesia vivant, sed quasi « secundumcarnemmilitent*,»
quique orationis ex vivis lapidibus constructam domum per
suam nequitiam latronum speluncam faciant : quis enim,

postquam peccata in ecclesiis quibusdam ab iis commissa

perspexerit qui aliorum pietalem quaestum esse existimant,
cumque ex Evangelio victum petere oporleat, id quidem
non faciunt, sed divitias ingenlesque facultates comparant,
tantum illud Ecclesicc myslerium latronum speluncam esse
factum non fateatur? adeo ut de peccatis, in vivo, quod ipse
aedificavit, templo admissis apposite id dicat Ghristus, quod
e Psalmis depromptum est : « Quae utilitas in sanguine meo,
» dum descendo in corruptionem ^? » et quod apud Osee,
ni fallor, extat, ubi Jesu anima, vita peccatorum, qui in
templo nihilominus esse videntur, ofTensa, ait : « Yac mihi
» quia factus sum sicut qui congregat stipulam in messe, et
» sicut racemos in vindemia, cum non sit spica ad come-
» dendum primitiva. Vse mihi anima, quia periit pius de
» terra, et non est in hominibus qui corrigat ^ » Si hac
porro Jesu oratione, quodque lapsus nostros deflens dixe-
rit : VcB miki anima, ofFenderis, cum his contende quae
habentur in Evangelio, ubi scriptum est, « videntem eum
» Jerusalem flevisse super illam, et dixisse \ » Quod si su-
per Jerusalem cum ratione flevit,longe magisetiam consen-
taneum erit ut super Ecclesiam fleat, quae ad id aedificata
est ut domus sit orationis, at propter turpem nonnullo-

rum quaestum ac luxum, atque utinam non et principum

popuh, spelunca latronum effecta est. Verum tunc ingres-
sus est quidem Jesus in templum Dei, et illud expurgavit,
ejectis omnibus vendentibus et ementibus in templo, et men-
sis nummulariorum eversis, una cum cathedris in quibus
sedebant qui vendebant columbas. Nunc autem quamdiu
* 2 Cor, X, 3. — 2 psal. xxix, lo. — ' Mich. vii, i, 2. — '•
Luc. xix, 4i.
 IN MATTH^VMi lOM; XYI. 55

non obsorvantLir ^ui in nomine Jesu Chrisli simul in con-

ventibus coeunt, ii sunt qui vendunt et emunl in templo,
et reliqua faciunt, neque iis ullo modo videndum se dat

Jesus, ut ejectis iills reliquos servet, vel ut illos ejectos in

peccati sui agnitionem et conscientiam adducat, et in tem-
plum rursus, non vendendi, vel emendi, ac reliqua faciendi
gratia, introducat; postquam autem peccata nostra in-
spexerit, et quasi nos amore prosequens advencrit, ut nos
castiget, et tanquam fdios a se deinde admittendos flagris

cjedat; tunc congregalis nobiset Spiritu sancto ingredietur

Jesu polestas, eaque ingressa vendenles omnes ac ementes

in templo ejiciet; vendentes quidem et quasi nundinantes
si quid boni habuerunt; pro autem mala ementes; atque
iis

haec in Dei templo, Ecclesia nimirum, agenles. Atque uti-

nam in Patris suitemplum, Ecclesiamscilicet,orationis do-
mum ingressus Jesus,nummulariorum et avarorum mensas
deturbet, et qui probam pecuniam vilibus ac nullius pretii
nummulis commutant, ut eos quorum nummos permulant
aiTiciant damno, ipsi vero in res necessarias pecuniam neu-

tiquam expendant. Sunt autem alii qui in templo Chrisli

columbas vendunt et emunt, et principibus contra fas tra-

dunt, eos qui sunt « simplices sicut columbae % » qui orave-

runt, et dixerunt : « Quis dabit mihi pennas sicut columbae,
» et volabo, et requiescam^ ? » quorumque exauditae preces
ct acceptae sunt.

Ego vero quod de columbarum venditoribus scrlptum

est, his convenire existimo qui ecclesias avaris, tvrannicis,
indoctis et irreligiosis episcopis, presbyterisj vel diaconis
tradunt : quocirca de eorum tantummodo cathedris qui co-
lumbas vendebant mentionem fecerunt Matthaeus et Mar-
cus, quas a Jesu eversas fuisse commemorant. Atque utinam
haec mente divinaj Scripturae accommodata audirent, qui
*MatUi. X, 16. — 2Psal. i.iv, 7.

5.
Crb oniGEINIS COMMENTARIA

supra cathedram Moysis sedere se gloriantar, et totas co-

luinbarum ecclesias vendunt, easque ejusmodi pragfectis
tradunt de quibus id dici potest quod in Jeremia a Domino
profertur : « Principes populi mei non me cognoverunt; filii

» insipientes sunt, et vecordes : sapientes sunt ut faciant

» mala, bene autem facere nescierunt * ; » et quod apud
Michaeam, opinor, his verbis conceptum est : « Principes
» populi mei ejicientur de domo deliciarum suarum^ :»
haec enim si audissent, columbas Ghristi minime profecto
vendidissent , sed principes columbis parcentes , ac de ea-
rum salute sollicitos constituissent; neque circumspicientes
quonam mactato, haud secus ac pingui columba epulaturi
sint. Ejectis quod venderent atque emerent, nec-
autem iis,

non et nummulariis et columbarum venditoribus pudorem

incutiens Jesus ex vaticiniis, quasi ex Patris sui persona
editis, scriptum esse dicit : « Domns mea, domus orationis

» vocabitur ; » nec enim aliud quidquam in ecclesia Dei esse

oportet, quam petitionem sancti cujuslibet operis, et visi-

tationem Dei arcessentis, et precationis loco apud Deum

habiti, juxta quod possibile illud est : « Sine intermissione
» orate ' ; » at vos orationis domum flagitiis vestris latronum
speluncam fecistis : et saepenumero ad depravationem pau-
latim ita vergentes Ecclesiae creditae res comperire iicet,

ut a latronum spelunca in nomine Christi congregatus coe-

tus minime difFerat, ita ut illis dici queat : « Propter vos

» semper nomen meum blasphematur in gentibus \- » Quod
si eorum genera qui hic
illustrandae Scripturae gratia tria

congregati erant, accuratius exponenda sunt, videndum

annon qui e populo uullis aliis quam mundi rebus occu-
pantur, et vendendo solum emendoque dediti sunt, raro
autem orationibus et quae desiderat divinum Verbum ope-
ribus incumbunt, ii sint qui in Dei templo vendunt et
* Jerem. iv, 22. — ^ Mich, 11, 9. — ^ 1 Thess. v, 17. — ^"
Isai. i,u, 5.
 IN MATTH^UM. TOM. XVI. 3^
eiiiunt; diaconi vero qui ecclcsia; pecunias non recte dis-
peosant, sed eas semper manibus conlrectant, non honesle
vero administrant, sed ea quae vulgo divitiae existimantur
esse et pecunias coacervant, ut ex pauperum nomi- iis quae
ne eroganlur divites fiant, hi nummularii sint, pecuniarum
mensas habentes, quas Servator evertit; episcopi autem et
presbyteri quibus priores populi sedes attributae sunt, qui-
que tolas ecclesias quibus minime oporlet Iradunt, et prin-

cipes quos non expedit constituunt, ii sint cohimbarum.

venditores quorum mensas pessumdedit Jesus. Unusquis-
que ergo eorum qui in cathedra Ecclesiae sedent, et « dih-
» gunt primas cathedras in synagogis*, » videat annon ita in

cathedra sua sedeat, ut cum advenerit Jesus, eam, utpote

dignam quae evertatur, sit eversurus. Sed et quisquis ex dia-
conatu pecunias corradit, postquam propositum Scripturae
locumanimohauserit,argentum mensis ampHus nonconge-
rat, ne eas deturbet Jesus. Praeterea quos curaeet vitae hujus
sollicitudines venditionibus emptionibusque implicant, ca^
veant ne adveniens Jesus templo eos ejiciat, quando sciH-
cet qui ejectus est, eo etiam regrediendi unde ejectus est

spe caret. Quinetiam praesentem Scripturae locum perscru-

lanti mihi, annon haec in secundo adventu qui expectati
divini judicii tempore continget, acturus sit Servator, ah-
qua mihi incessit dubitatio : nam c«im in templum Dei uni-
versum ingressus fuerit, totam videHcet Ecclesiam, quae ex
quo constituta est Ecclesia, in nomine Ghristi ad consum-
mationem usque saecuh perseverat quoscumque ex , iis qui in
templo Dei esse creduntur, emptioni venditionique operam
dedisse compererit, ejiciet; quosque mensas statuisse, et

uummulariae rei vacasse deprehenderit,eversis eorum men-

sis, peccatisque omnibus circa pecuniam admissis, sermone
aperlis ac palefactis coarguet; tunc quoque eorum etiam,
1 Luc. XI, 43.
38 ORIGEMS COMMENTARIA
ut dlximus, qui columbas vendunt, cathedras subvertet.
Quod si tribus his generibus aliquis neutiquam fuerit afTinis,

et in Dei templo inveniatur, confidat ille, a Jesu enim mi-

nime ejicietur, neque de rebus ad eum perlinentibus quid-
quam evertetur, neque quasi qui latronum speluncam do-
mum orationis fecerit, verbis tanquam latro castigabitur;
cum poenas dabunt qui latrociniis suis, et nequitia domum
orationis lalronum speluncam fecerunt.

§ VI.

De pcU arefacta.

« Et rehctis * iUis abiit foras extra civitatem, usque in Be-

» thaniam ^*,
» et quae subnexa sunt, usque ad id : « Et omnia
» quaecumque petierilis in oratione credentes, accipietis. »

....Postquam in Bethania, obedientiae sciHcet domo,

conquievit, postquam constitui coepta est Ecclesia, et in ea
conquiescendi initium fecit Christus, tunc in civitatem
quam reliquerat, et extra quam fuerat, revertitur, et in eam
revertens esurit^ ; et visa una in via ficu, quae populi arbor
erat, accessit ad eam ; et nihil in ea edule, sed vitae lantum
signa invenit; folla quippe in ea erant, absque ullo fruclu :

tunc vero quoniam animata erat ficus, eam propterea, quasi

debitam sibi imprecationem audiret, compellat his verbis :

Nunquam tibiinnascaturfructus, quandiuperseverabitprae-

sens aetas. Inde fit ut sterilis existat Judneorum synagoga,
et ad consummationcm usque saecuH, donec plenitudo gen-
tium adveniat, taHs erit. Exaruit autem ficus, cum inter

homines humano corpore indutus et ipse Jesus etiamnum

viveret. Videntes autem discipuH, mirati sunt dicentes :

« Quomodo continuo aruit ficus'?» animae quippe ocuh*s

»N. 26. p. -57.

^ Matth. XXI, 17 el seq. — * Ibid. 18, 19. — ^ Ibid. 20.
 :

IN MATTIIiEUM. TOM. XTI. 5()

arefactas ficus mysterium viderunt, et non tam quod exa-

ruerit, quam quod subito et derepente aruerit, obstupue-
runt : aridam enim ficum, hunc nimirum Israelis populum
intuebantur. Et cum arefactam derepente ficum videntes
discipuii mirarentur, quasi id quod dictum fuerat confir-
mans Jesus, ila respondit : « Amen, si habueritis fidem, et
n non haesitaveritis, non solum hoc quod ficui contigit fa-

» cietis; sed et si monti huic dixeritis : Tollere, et jacta te

» in mare, fiet *. » Qui ergo credunt discipuh, neque du-
bitant, id quoque efficiunt quod ficui contigit, dicentes ei

« Vobis oportebat loqui verbum Dei, sed quoniam indig-

» nos vos judicatis, ecce convertimur ad genles^; » eamque
a se relictam arefaciunt, ut vitalis ipsius facultas ad genti-
les transeat, ad eosque spiritus populum hunc antea conser-
vans traducatur. Praetcr facultatem autem id efficiendi quod
ficui contigit, discipulis etiam suis pollicetur Dei Verbum,
futurum ut si fidem habuerint, neque dubitaverint, cum in-
dicato a se monti, id est, adversariae potestati sese adver-
sus homines extoUenti dixerint : « ToIIere, et projicere m
»mare',» id ita contingat : ab unoquoque enim eorum qui-
bus auxilium praestant discipuli Jesu, gravis nequitiae mons,
Satanas nimlrum, aufertur, auferente eo qui ipsius victor
evasit; et in mare, abyssum scilicet, projicitur, eodem in
destinatum ipsius suppficio locum projiciente......

Sed * quoniara ex hoc loco res sapientia Dei a qua

conscripta suntEvangelia dignae depromendae sunt,animad-
verle annon juxta simpliciorum interpretationem superva-
caneum sit illud « Reliclis illis abiit foras extra civitatem'; »
:

quomodo enim extra civitatem esse potuisset, iis non relic-

tis apud quos prius erat? At secundum eos qui acutius hunc

* Matth. XXI, 21. — * Act. xiiF, 46. — ' Matlh. xxi, ai.
* N. 27. p. 759.
> Matth. XXI, 17.
4o ORIGEMS COMMENTARIA

locum intelligunt omnino priores relinquit, quando ad alios

post illos, et cum illis accedit; scd postquam in Bethania

diversatus est, relicta haudquaquam Bethania, in urbem
redit ; in Bethania enim erat, et in urbem redibat. Esurie-
bat autem Jesus, fructus spiritus qui in justo proveniunt
semper capere volens; et charitas quidem ejus qui illam
primum spiritus fructum profert, necnon gaudium, et pax,
etlenitas, et ca^tera, hae sunt,ut ita dicam,ficus ipsius,quas
esuriens comedit : quos sane quamdiu de nobis fructus da-
bimus, haud exarescemus; at quotiescumque accedenti ipsi

et fructum comedendum quaerenti non pryebebimus, nobis

dicetur ; « Nunquam ex te fructus nascatur in sempiter-
» num*. » Nam praiter jam traditam ficus explicalionem, qua-
si popuhim ipsa significet, ad unumquemque referri potest

haec oratio, quasi ficus sit, vel arelacta, vel fructum ferens,
et vivens, et culta, ut majorem fructuum copiam emittat.
Forlassis vero, quemadmodum in sementi, aexiit qui semi-
» nat seminare, et quaedam caeciderunt secus viam, et vene-
» runt volucres coeli, et comederunt ea; alia autem cecide-
» runt inpetrosa,etalia inspinas, et aliainterram bonam^:»
ficus itidem variae sunt; et si in terra bona ficus sata sit,
fructum fert, eumque esurienti Jesu praebet; at postquam
secus viam consita fuerit, qucmadmodum ea de qua id scri-
ptum est ; «Et videns fici arborem unam secus viam% » Jesu

ad se venienti fructum non praebet, « nihil enim in » flcu

juxta viam adsita « invenit, nisi foha tantum ; » idcirco cum
secus viam esset quidem, sed foha tantum, at sine fructu
habcret, quibus vitoe significationem daret, id dixit : « Nun-
» quam ex te fructus nascatur in sempiternum. » Quamdiu
ergo ad ficum non accedit, nec fructum ejus adhuc requi-
rit, sed dum fructum ferat ficus patienler expeclat, non
arescit; atcum advenerit qui fructus noslros appelil, si so-
* Matth. xxE, ig. — 2 Jd^ xiii, 5, 4 rl seq. — ^ Id. xxi, 19.
 ;

IN MATTH/EUM. TOM. XVI. 4l

lam ficlei pollicitationem absque fructibus habere invenia-

mur, confestim exarescemus, amissa etiam ea quam nobis
fidei nomine pepereramus existimatione. Ac ejusmodi ho-

mines reperire licet, qui fidelium nomen diu gesserunt, et

vivere se signis comprobaverunt, at aridi nihilominus om-
nino sunt : quos a Dei verbo penitus recessisse et exaruisse
videre est, quod fructum non dederint Id praeterea

certius cognoscemus, si unicuique qua^cumque conti-

rei

nentur hoc loco sigillatim aptaverimus, atteiidentes quo

pacto in tentationibus fructus postulat Jesus; in persecu-
tione, verbi gratia, confessionem etmartyrium; cum ali-

quem mulier deperit, continentiam Josephi, et castitatem

et in singulis itidem tentalionibus congruentem ei fructum.
Qui autem ad dandam Jesu esurienti et ad se adventanti
confessionem vel continentiam se non accingit, arescit con-
festim;,nam qui fidem ejuravit arescit, ita et qui fornica-
tus est, etiamsi ante tenlalionum tempus vitae significatio-

nem daret, et quasi ficus foliis indutus esset

At Marcus* hancconscribenshistoriam, dissentaneumali-
quid minimeque verisimile contextui videtur addidisse, di-

cens Jesum « cum vidisset a longe ficum habentem folia, ve-

» nisse quasi aliquid in ea inventurum; cum venisset autem

» ad eam, et nihil invenisset praeter folia, non enim fuisse
» tempus ficorum, respondentem dixisse ei : Jam non am-
» plius in aeternum ex te fructum quisquam manducet^. »

Nam si ficorum, inquiet ahquis, tempus non erat, quomodo

ad ficum, quasi ahquid in ea inventurus Jesus accessit? el
quomodo ei jure dixit : « Jam non amplius in aeternum ex
» te fructum quisquam manducet^ ?» Ad id dici potest enu-

meratos apud Apostolum fructus spiritus, charitatem nem-

pe,gaudium,pacem,l8nitatem,benignitatem,bonitatem,fi-
^ N. 29. p. 762.
2 M;irr. xi, 10, i/\. —"" Ibid. i^.
4^ ORIGENIS COMMENTARIA

dena,mansuetuclinem, temperantiam, nonnunquam proprio

suo tempore dariS* at si, provocantibus licet ad contrarias
fructuum emissioni res circumstantibus rebus, propter la-

tas a Verbo ingentes suppetias, tunc quoque fructus spiritus

dare aliquis valet, illud vero praestantius esse. Quod autem

dico, tale est : inter fructus spiritus recenselur charitas; il-

lius tum tempus est, cum amicitiae qua diligimur fructum

reddere operosum non est; et fructu« sane spirilus est dili-

gentem diligere, verum non in tempore, ut ita dicam, fico-

rum. At cum fidelem aliquis ad odium factis suis concilave-

rit, sive insidias struens, sive depravatis usque adeo moribus
praeditus, ut odio dignus videatur; justus autem ne homi-
nem quidem ejusmodi odio prosequitur, sed quasi illius fi-

lius « qui solera oriri facit super malos et bonos ^, » tum quo-
que eum diligit : in non tempore videlicet ficorum charitatis

fructus dans, beatus esl. Idem de gaudio intellige : gaudium

enim fructum spiritus dare, cum tristitiam taediumve nemo
facessit, operosum non est; at cum moerorem alicui, et an-
gustiam, ac faslidium instantia mala comparant, et Verbi
tamen subsidio tantos fecerit progressus, ut eo etiam tem-
pore quo moeroris causas habuisse visus est, hilaritatem prae
se ferat; et cum ignominia allicitur, flagrisve caeditur, gau-
deat, etquocumque landem calamitoso tempore proecepti
hujus meminerit « Semper gaudete
: » beatus ille pro- ' :

cul dubio est, utpote qui gaudium fructum ferat, atque id

quidem in non tempore, ut ita dicam, ficorum. Idem quo-
que de reliquis spiritus fructibus demonstrare arduum non
est : nam qui fidem amplectitur et divino Verbo audientem
se prsebet, humana natura superiorem esse ac praestantio-
rem vultDeus, et inusitata ab eo, ac portentosa, et, ut ita

dicam, Dei potius quam hominis facinora requirit. Qua-

propter omnibus edicit quos ad beatitudinem vocat : « Ego.
* Gal. V, 22, 23. — 2 Matth. v, 45. — » a Thess. v, i6.
 IN MATTH.EUM. TOM. XVI. 4^
» dixi : Dii estis, et filii Excelsi omnes* : » at eos arguens
qui dii fieri el filii Excelsi nolunt, ait : « Vos autem sicut

» homines moriemini^. » Quamdiu enim « carnales sumus,

» et secundum hominem ambulamus', » nihil aliud quam
mortem per singula peccata operamur; « Si enim secundum
» carnem vixerimus, nos morituros* » liquet, quemadmo-
dum ab Apostolo traditum est
* Psal. Lxxxi, 6. — ^ Ibid. 7, — * i Cor. iii, 3. — * Rom. viii, i3.
 :

44 ORIGj:iSIS COMMENTARIA

• «9-^ W-t ^0»« Wi #»*«J »z ••«»6»««« »«*•«<>< «»8 •»««*• »«<»«e«»e 9« ««»«*{. «««««« «• ^m

TORIUS DECIMUS SEPTIMUS*.

§1-

De prmcipibus sacerdotmn et senioribus qui Dominum interroga-

ceruntj, et dixerunt : In qua potestate hcBcfacis ?

« Et cum ^ venisset in lemplum, accesserunt ad eum do-

» centem principes sacerdotum, et seniores populi, dicen-
» les In qua polestale hoec facis ^
: ? » etreliqua, usque ad id :

« Nec ego dico vobis in qua potestate ha3C facio. » Gum prae-
sentem huncce locum tanquam necessarium Evangelistog tres
scriptis mandaverint, quonam consiho non unam duntaxat
qua^slionem, sed duas Servatori proposuerint Principes sa-
cerdolum, et seniores popuH, disputare operae pretium est,
quarum quaestionum una haec est : « In qua polestate haec
» facis* ? » allera vero : « Et quis tibi dedit hanc potesta-
» iem? »quidque sibi volens Servator ob id unum eos vicis-
sim interrogaverit, quo ad eorum quaesita non responderet
<'os quippe indignos esse videbat ad quorum quaestionem
responsum daret, et quorum propositionem solveret. Quae
autem hic habentur, non sicut opinantur nonnulH, aperta
ct inteHectu faciHa, sed mysteriis referta esse, et cor poslu-

iare profundiusex nostra disquisitione manifestum crit. Age

ergo, eorum argumentis astipulemur qui locum hunc sim-
plicius inlerpretantur. Dicent enim principes sacerdotum
et seniores populi, cum duas generales esse scirent potes-

^ Tom, III, p. j64 <t seqq. — ^ ]\. j.g. p. jS^.jyd.

^ MiiUli. XXI, 20 et seq. — ''
Ibid. 23.
 IN MATTHyEUM, TOM. XVII. /^i)

quarum melior Dei esset, deterior autem diaboli, ih

tates,

quanam e duabus hisce potestatibus, et a quo accepta ea

prodigia ederet, a Servatore quaesivisse : tum vero Jesum
eos vicissim inlerrogasse, ne ralionem ipsis redderet, et
quia eos ipsos a quibus interrogabatur una reprehendere
volebat, quod praeter rectam rationem Joanni Baptistae fi-

dem detraxissent : atque ita vicissim interrogando duas res

confecisse ; nam propter fidem Joanni detractam eos insi-

mulasse, percontaloresque suos ita dislraxisse, ut respon-

sionem ipsis cum ratione non dedisse videretur. Hic vero
dixerit quispiam ridiculum fuisse id quaerere, in qua potes-
tate Jesus hjec faceret; nec enim in diaboli potestate ea
se facere responsurum fuisse : neque id sane responsurum
non fuisse Servatorem solum dlco, sed nec hominem pec-
«

n cati, qui adversatur et extoilitur supra omne quod dicitur

» Deus, aut quod colitur \ » veritatem sciscitantibus dictu-
rum se in diaboli potestate virtutes omnes, ac signa, et por-

lenla edere, quibus terrorem incutit, et ipsos etiam, si fieri

possit, electos decipiet^. Quod si ne is quidem in potestate

diaboli edere se signa confitetur, « et prodigia mendacii,

» quie in omni seductione iniquitatis, iis qui pereunt*, »

perficiuntur; quanto magis Servator, etiamsi reciprocam

qusestionem non objecisset, aliud respondisset nihil, quam
se hsec facere in Dei potestate ? Qu^estionem igitur eos pro-
posuisse, ad quam facilis adeo erat et expedita responsio,
ad eamque Servatorem non respondisse, id dicere videlur
mihi perabsurdum.
Vide ergo annon haec sit hujus loci significatio : In Dei
sapientia, quae dlvinarum humanarumque rerum, et quibus
illae ex causis profluant, scientiam comprehendit, ejusmodi
thesauri continentur, quales sapientiae et scientiae thesauros
esse decet*; ac ii quidem sunt absconditi : et si quis dignus
* 2 Thess. II, 4. — ^ Marc. xm, 22, — ^ 2 Tliess. 11, 9, 10. — ^ Goloss. 11, 3.
 46 ORIGENIS COMMENTARIA

habitus est qui « audiat arcana verba quae non licet homini
» loqui*, » is cognoverit « sapienliam in mysterio abscondi-^
» tam, quam praedestinavit Deus ante saecula in gloriam* »

juslorum. In recondltis ergo sapientiae et scientiae thesauris

profunda delitescit et arcana doctrina de diversis potestati-
bus, quae generatim quidem duae sunt, speciatim vero in
utraque illarum plures et incomprehensibiles conlinentur.
Tales autem sunt generales illae dua3 potestates : ahae in prae-
stantiori ordine censentur, et quemadmodum quidam sunt
homines Dei non vulgares, et AngeH Dei beati et prophetae,
Dei divino Spiritu afflati; ita quoedam sunt Dei potestates,
de quibus Christum celebrans Apostolus in epistola ad Go-
lossenses ait, quoniam Servator « est imago Dei invisibilis,

» primogenitus omnis creaturae : in quo condita sunt uni-

» versa in ccelis et in terra, sive visibilia et invisibdia, sive
.» Throni, sive Dominaliones, sive Principatus, sive Potesta-
» tes, omnia per ipsum et in ipso creata sunt : et ipse est ante

» omnes^ » Unum igitur genus est earum quae sub Deo con-
stitutae sunt, creataenempe in Christo potestates,aPrincipa-

tibus et Thronis et Dominationibus diversae; et unaquaeque

potestatem habet in ahqua, a Deo juxta arcanam quamdam
dignitatemconstituta supra ea quae digna sunt,ut unicuique
e polestatibus pro suis differentiis subdita sint. Ac de rebus
quidem ad eas potestates, et quae his subdita sunt, perti-
nentibus disserere prolixa res est et difficiUs. Quemadmo-
dum autem sunt quaedam Dei potestates, ita sunt contra-
riae ahquse, juxta homines peccati et angclos diaboh'; et iis

quidem qui adversus sanguinem et carnem non ampHus

coiluctanturS scd quod virtute supergressi sint, praeHan-
tur cum supcrioribus, contra potestates adversus rehgionis
athletas decertantes lucta est. Et quemadmodum plurimi
* a Cor. XII, 4' — ^ 1 Corinth. h, 7. — ^Coloss. i. i5, iG, 17. — ^Ephe».
*i, 12,
 IN MATTiliEUM. TOM. XYJI. ^7
erant sub Deo ordines, ila et in contraria parto non potes-
tates sunt duntaxat, sed et mundi rectores tenebrarum ha-

rum, et spiritualia nequitiae in coelestibus; fortasse et prin-

cipatus. Ego vero quaecumque sunt apud Deum, res sibi

cognomines in contraria parlc habere existimo. Qui ergo

varia in Israel nomina sortiti erant, hoc est, principes sa-

cerdotum, et seniores populi, cum de poleslalibus multum

disceplassent, sive ex tradilionibus, sive ex proprio studio
ac industria, sive ex arcanis libris (an cum ralione, necne,

nescio) commoti, Deum portenta edentem, non sine con-

juncta illi potestate videbant : hujus igitur formam a scien-
tia Jesu, vel quae ei inesse videbatur, discere volebant.

Verum enimvero si ex iis qui Servatorem tunc interroga-

verunt sacerdotum principibus sancti ahqui et beati fuis-
sent, quahs erat Aaron, vel Eleazar, aut Phinees, vel qui-

cumqueministerii sui vices cum laude obierant, vel seniores

iis fuissent similes quos ex Dei mandato Moyses selegerat,
verisimile est non tanquam se tentantibus, sed quasi dis-

cendi cupidis, et tanlo documenlo dignis, doctrinam tra-

dere incoepturum fuisse Servalorem, quam ne muudus qui-
dem universus capere potuisset; et de beatis potestatibus,
earumque differenlia, deque causis cur ad polestatum dig-

nitatem pervenerint, deque iis subjectis, sive animis sive

ralione praeditis quibuscumque rebus scientiam impertire;

quin et omnem de contrariis poteslatibus doctrinam enar-
rare, earumque difFerentias declarare. Docturum praeterea
eum fuisse verisimile est juxta illud : « Lex ordinata per An-
» gelos*, » et illud : « Si qui per Angelos dictus est sermo,
» factus esl firmus^; » juxta illud, inquam, quod de Ange-
lis legi ministrantibus, et potestate in Scripturis traditum
est; in qua, verbi gratia, potestale, Deo ministrante, vel
in quibus, unumquodque prodigiorum quae contigerunt in
* Gal. ni, ig. — i Hebr; II, 2.
 /^8 OftlGENiS COMMENTARIA

yEgypto, faclum esl; quaenam item potestas virgae Mosis in

serpentem transmutataD operam suam praestitit; tum quae-
nam huic contraria, iEgyptiacarum virgarum in dracones
permutationi ministerium suum contulit; virtutem quoque
potestatis explanasset, qua efFectum est ut Aaronis virga

iEgyptiorum virgas devoraret; dixisset etiam qua potestate

in nivem manus Mosis mutata sit; et quasnam ex adversa-
riis potestas iEgyptiis incanlatoribus sigillatimopitulabatur,
quando signa Dei imitari videbantur. Decem similiter ^gyp-
tiorum plagas, et legationes adversus eos missas malorum
angelorum ope administratas fuisse commemorasset; quai-

nam item potestas in populi transitum per mare Rubrum,

et in T^gyptiorum submersionem operam suam contulit; et

quse potestas, ut amarae aquoe ligni ope in dulces converte-

rentur, elTecit : cujusnam item poteslatis subsidio aqua e
petra exilieril, exposuisset; eamdemquc, vel certe aliam
potestatem mannae pluviam profudisse, et ingentem illam
vim coturnicum immisisse declarasset aperuisset item qua- :

nampotestatefieret ut manna illud primis sex diebus in ver-

mes mutatum, malum de se odorem daret, die autem sab-

bati integrum servaretur. Et quid attinet prodigia ea omnia
qua3 in deserto ad mortem usque Mosis contigerunt, recen-
sere? cum ea dlcturus fuisset Servalor quae ad potestatem
pertinebant, si digni fuissent sacerdotum principes, et se-

niores populi, quorum interrogationi responsum daretur.

Consimilia autem facili negotio repereris, si universam Scrip-
turam evolvas a quanam potestate sol adversus Gabaoni-
:

tas, luna autem contra vallem Ajalon consliterit; et longe

antea, quanam potestate permeatus fuerit Jordanes fluvius,

et manna cessaverit. Ac in libro quidem Judicum pleraque
ejusmodi quaeri ac reperiri possint prodigia, ea puta quae
circa Gedeonem et Samsonem contigerunt; sed et in Re-

gum libris, quae circa Samuelem, etEliam, et Elisaeura, el

 IN MATTII^UM. TOM. XVII. 4^
Ezechiam facta sunt. Quibus sane commemoratis, et mys-
terio quod in variis potestatibus continetur exposito, in
quanam polestate ea faceret prodigia qua3 videbat populus
ostendisset Servator; quomodo etiam aliis polestalibusprae-
staret haic potestas, quam non ab Angelo aliquo, Deiv^e mi

nistro, nec a quoquam qui Deo inferior esset, sed ab ipso

Patre acceperat.
Verum cum ejusmodi rerum notitia dignl non essenl qui
illic aderant sacerdotum principes, et seniores populi, pro-
pterea minime ipsis respondet, sed vicissim interrogat; ut
non rcspondentibus iis ad ea quae spectant ad Joannem,
persuadere cum ratione et ipse posset, iis a quibus interro-
gabatur se non frustra in hoec verba respondisse Nec ego
: «

» dico vobis in qua poteslate haec facio*. » Hoc autem loco

quajro ulrum unusquisque eorum qui prodigia in aliqua

potestate ediderunt, in una eademque potestate; an aliqui

initio quidem in hac, progressu autem facto, in ahqua
majore ea ediderint : at in una potestate quam accepit a

Patre hajc omnia fecisse videtur Servator; haec enim ver-

ba : « Nec ego dico vobis in qua potestate haec facio, » ejus

erant qui in ahqua potestate ea se fecisse profiteretur; in

quanam autem, ipsis neutiquam declararet, neque ipsius

item proprietatem explicaret, neque omnia quae super ea

disseruisset si praestantiam ilhus suscepisset deriniendam,

ac excellenliam prae reliquis in quibus prodigia fecerant

Prophetae qui ipsum praecesserant. Nunc autem in tem-
plo, in Ecciesia scilicet, versatur Christus, in eoque do-
cet : his autem principibus et populi senioribus consimiles

quidam ipsum interrogant, responsionem autem non con-

sequuntur, utpote qui earum rerum nolitia nequaquam
digni sint, quam adipisci satagunt. Quajsiverit autem ali-

quis ulrum eos a se dispellere volens, hanc eis de Joanne

* Matlh. XXI, 97.

XII. 4
50 ORIOENIS COMWENTARIA

quaestionem fortuito inipegerit, ac si de alio quovis simili

quaesivisset; an de Joanne necessario interrogaverit, ut
datae de eo responsioni quae de potestate subnexa sunt
subjungeret. Mihi vero fortuito dictum non esse videtur
quod extat hoc loco; sed quandoquidem Joannes « vox erat
» clamantis in deserto : Parate viam Domini *, » atque is ipse

erat de quo dixerat Propheta : « Ecce ego mittam angeham

» meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante
» te^; » idcirco quaestionem, opinor, de eo proponit, haud
inscius quidem id illos re apud se pensitata responsi datu-
ros : cc Nescimus^ » propter ea quae scripta sunt; et quasi
de coelo esse Joannis baplisma respondissent, parem quo-
que suam esse potestatem, de ccelo videUcet sibi tributam

asserens.
•

§ II.

Parabola de duobiis filiis a patre in vineam missis.

« Quid autemvobls videturPHomo quidam habebat duos

» fiHos. Accedens ad primum, dixit Fili, vade, hodie ope- :

» rare in vinea ^, » et reliqua, usque ad id : « Vos autem vi-

» dentes, nec posnitentiam habuistis postea, ut crederelis

Unushanc parabolam litteris tradidit Matthaeus, quae,
» ei. »

mea quidem sententia, Israelis Deo morem non gerentis, et

populi quie genlibus Christo uomen dedit historiam con-
tinet : hi sedenim duo fdii sunt, quos habuit Deus, quasi

homo fdii sui mores sustinens. Is autem ad primum acce-

dens quem possedit ab initio, quem praescivit et praedesti-
navit, dixit ei : « Fili, vade, hodie operare in vinea mea; »

at hoc praedium fugiens ille, propter aestum et labores illic

ferendos, ire recusavit dicens : « Nolo ; » sed in fine tamen

motus pcenitentia, quod patri dixisset : Nolo, in vineam
* Matth. rii, 5. Marc. i, 2. 5. — 2 Lyc. yj,^ 27. — ' Matth. xxi, 3.7. —
* Ibid. 28, 29 et seq.
 IN MATTIIiEUM. TOM. XVII. 5i

iibiit, et patris sui voluntati obtemperavit. Cseterum post-

quam respondit primus : ISolo, accessit ad alterum pater
eademque dixit, ac deinde respondens alter ait : « Ego, Do-
» mine* ; » ad vineam autem sermonis et rus patris non abiit.
Manifestum est eum voluntatem patris sui reipsa facessi-

visse, qui dixit : Nolo ; et motus deinde poenilentia fuit, et

abiit, et in excolenda vinea desudavit. Qui enim verbis

pollicitus est, revera autem non egit, patris voluntatem
exequi detrectavit. Vide autem an parabolam hanc iis ac-
commodare possis qui paucula quidem, vel nihil omnino
pollicentur, neque virginitatem, neque ullam quae in Evan-
gelio praicipiatur actionem; re autem atque opere contra-
ria praestant ei atque exhibent opera, cui ne verbo quidem
bonorum facinorum rudimenta promiserant iis item illud :

convenit qui magna quidem promittunt, re autem promissa

sua minime implent; ait enim, verbi gratia, aliquis, Virgini-

lalem illam nolo quae vires meas superat; item, Vita hac
abdicata Christi verbo operam dare, dignitati meae ac me-
rito antecellit : ille autem, ingentia illa facinora quae iii

Scriptura commemorantur audiens, dicit : Ego, Domine^,

Tum vero nonnullos quasi poenitentia duclos videre licet in
boni rectique studio proficientes, et virtuti praeter eam
quam initio dederant expectationem naviteroperamdantes;
alios aulem postquam multa temere polliciti sunt, pleraque
contra promissa sua agentes.
Post parabolam autem, ei qui dixit : Nolo^, et poenitcn-

tia postmodum ductus abiit, id subjungitur : « Amcn dico

» vobis, quia publicani et meretrices praecedunt vos in re-
» giium Dei^ ; » ei autem qui dixit : Ego, Domine^, minime
autem abiit, illud : « Venit enim ad vos Joannes in via jus-
» titiae, et non credidistis ei **; » atque item illud : « Vos au-
' Malth. XXI, 3o. — 2 Ibideni. — 3 Ibid. 29. — ^"
Ibid. 5i. — » Ibid. 5o.
— " Ibid. 52.
52 ORIGENIS COMMENTARIA

» tem videntes, nec poenitentiam habuistis postea, ut cre-

» derelis ei. » Quod si quis ad eos attenderit qui a nefaria
vita ad fidem transeunt, et Chrisli parles amplectuntur; et
ad eos qui Legem ac Prophetas jaclant, Filio autem Dei fi-

dem detrahunt, ac intemperanter vivunt, et adversus tri-

hules crudeHter se gerunt : verum is esse Jesu sermonem

deprehendet, « quia publicani et meretrices prcccedunt Is-
» regnum Dei. » Hunc autem Israelem qui Jesum
raelem in

vidit ne nunc quidem poenitet, ut veritati, sero licet, as-

sentiatur. Quin et illud animadverte « Praeccdunt vos in :

» regnum Dei, » quod Israelem a regni Dei ingressu non

prohibet; nemo enim pra^cedit eum qui hoc loco nunquam
futurus est in quo ipse praecessit. Vide ergo num illud si-
gnificatur, futurum nempe ut saUitem universus Israel
consequatur, cum gentium plenitudo advenerit; intelliga-
tur autem Israel, non qui secundum carnem, sed qui
animae nobiHtate praeditus siguificatur, quique optima ad
intelHgendum et indole et perspicacitate poUet, non ut
postulabat autem haec indoles, in fide et vita bona educa-
tus est.

S III.

De 'vinca plantata et agricolis tradita.

« Aliam parabolam audite. Homo erat paterfamilias qui

» plantavit vineam, et sepem circumdedit ei, et fodit in ea
» torcular \ » et reliqua, ad id usque : « Dabitur genti fa-

» cienti fractus ejus. » Qui parabolae sensum leviler tantum

attinget, neque dictiones singulas perscrutabitur, planam
haec ei et persplcuam sententiam videbilur continere, eam

scilicet : Qui nos praecessit populuset Dei pars fuit, vinea

erat a patrefamilias, cujus in parabola mentio fit, consita;
Dei autem, quo tutus erat, praesidium, ea erat sepes; at
1 Malth. XXI, r>o, 34 't seq.
 '

IN MATTHiEUM. TOM. XVtf. 53

templum turriserat; torcukrvero, libationum lt)cus; agri-

colae autem, sacerdotes et sapientes populi; heri vero pro-
fectio, quando Dominus qui intcr illos in nube diei et co-

lumna noctis versabatur, donec eos in montem sanctum

suum et in tabernacula sua deductos alibi consereret, non
ita amplius eis apparuit; tempus autem fructuum adven-
tans, tempus illud erat quo Prophetae ab agricolis et vinea
fructum reposcebant, ut vitae suae recta juxta legem insli-
tutione se legem accepisse declararent; servi vero ad agri-
colas missi ut fructus reciperent, ii erant priores Prophetae
quos verberibus et contumeliis afFecerunt Principes et sa-

pientes populi, nonnullos eliam trucidarunt, alios vero la-

})idibus enecarunt; servi autem qui post illos, plures priori-
l)us missi sunt, tempus plurimorumProphetarum significat,

quorum nomina in allero Paralipomenon libro, et in Jere-

mia, el in duodecim Prophetis, et in Daniele scripla sunt;

dicel enim fortasse allquis Ananiam, Azarlam et Misaelem
prophetas fuisse. Plures porro eos prioribus Prophetis iti-

dem exceperunt, verberibus caedentes, morte plectenles, et

lapidibus obruentes. Poslremo tandem fdium suum miltit
paterfamllias, Dominum videlicet nostrum Jesum Ghristum,
qui pudorem vineae et agricolis, ac reverenliam posset in-
cutere; sed principes sacerdotum et seniores ac sapientes
populi, viso Fillo, nec insolentiae suae immemores, haere-

dem eum esse cogitarunt; tum vero ut ipsi vineae domini

eflicerentur, inlerficere eum audent; cumque illum ejecis-
sent, et exlra Israelem amandandum decrevissent,^ trucida-

runt : confestimque vlneae Domlnus quem Interemerunt,

poslquam a morluls surrexit, ad eos profectus, agricolas
nefarios male perdit; aliis autem agricolis, Aposlolis nempe
suis, eos Iradlt qui e populo crediderunl, vineam videllcet;
atque hi fructus palrifamilias lemporibus suis reddunt. Post-
quam aulem ii qui supra quaesiverant : « In qua potestate
 :

54 ORIGJENiS GOMMENTARiA.

» ha3C facls*? » ea post parabolam subjunxerunt quae his

verbis subnexa sunt : « Malos male pcrdet ^, » petitam e Pro-
phelis doctrinam ipsis tradens respondet Servator se ab illis

quidem esse reprobatum, apud Deum autem in honoreesse,

et totius aedificii, ac aniversae quae ei cohaeret compagis ca-
put, et mirabile quidem caput in eorum ocuhs qui illud in-
tueri possunt. Deinde vero vocationem e gentibus vatici-

nans, Judaeorum magistris sibi fidem non habentibus ait

« Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti

» fructus ejus^ » ....

....Verum hanc^ vineam, quam Legem esse rc Prophe-

tas existimo, omnemque adeo divinam Scripturam, Domi-
nus vineae colonis tradidit : prioribus quidem, huic nimirum
populo; prioribus enim ilhs « credita sunt eioquia Dei ^
: »

secundis autem, « genti scUicet facienti fructus ejus '^, » quae

Ecclesia est e gentibus conflata. Sic exposila autem quse in

Evangeho commemoratur vinea, circumpositam ei sepem

explanare operosum est, cui nihll tale contingit quale de-
scriptae ab Isala sepi, de qua scriptum est : « Auferam sepem
» \ » effossumque in ea torcular,
ejus, et erit in direptionem
aedificatamque turrlm. Vide autem an sermonem divlnae
Scripturae praeceptis accommodum, qul ad naturam huma-
nam homlnumque mores perlinet, vineam esse statuere
possimus; quse autem sermoni huic consonat vitam, virtu-
tis laudabllissimorumque fructus morum dantem, vineae

fructum esse; ipsa autem Scripturae verba et litteras, se-

pem esse quae vineae exterius adsita est, ut vinea, vlneaeque

praecipue occultus fructus extraneorum oculis niinime pa-
teant; anlmae aulem profundltatem, quae fructus illos reci-

pit, et ea omnia aspernatur quae exiant in superficie, tor-

* Matth. XXI, 20.—^ Ibid. /fi. — ^ Ibid. 43.

'•N. 7-11. p. 77S-7S4.
^ Rom. III, 2. — *"'
Matth. xxr, 4-^. — ^ Isai. v, 5.
 ;

IN MATTH.liUM. TOM. XVII. 55

cular esse in vinea fossum; in vinea autem cedificatam

turrim, proceritate, elevatione et altitudine vineam, sepem
et torcular superantem, sermonem esse opinor qui de Deo
agit, quique divini sensus in ipso reconditi templum cst : ac
de ejusmodi turri id a Servatore dictum existimo : « Quis
» ex vobis volens iurrim aedificare, non prius computat an
» fundamentum ponere possit, et opus absolvere ; ne illudere
» ei incipiant qui viderint, quod coeptum non perfecerit * ?»

hac enim parabola illud signlficari puto, si de Deo disse-

rere, et ad theologiae siudia animum appellere satagis, vi-

dendum tibi esse an postquam initiuih feceris, quaecumque

ad thcologiaui requirit verbum, explere et perficere poteris;

ne postquam pietatis dogmata tractare occoeperis, imper-

fectam relinquas turrim, quae Dei causa erecta est, eique
coronam non superstruas ; nam nisi coronam superstruxe-
ris, padet aliquis ex iis cogitationibus quas de Deo finxerat,
et interibit. Hanc aulem, ita ut a nobis exposita est, vineam
colonis, populo videlicet qui ante nos fuit, tradidit Deus
ei in speculam suam deinde abiit, postquam ex his quae ipse
plantavit, et circumposuit, et fodit, et aedificavit, facultales
colonis ac copias dedlt, unde fructus suis temporibus af-

ferre possent. Singulis ergo, sed universo, opinor, populo

fructuum tempora adventarunt; accurate autem exponere
quid sit fructuum tempora adventare, majorem faculta-
lem et cor nostro mundius ac perspicacius requirit : nihilo-
minus tamen loci hujus explicationem pro viribus, a singu-
lis hominibus initio facto, aggrediemur.
Verbum ilaque in unaquaque anima satum, vitem esse a
patrefamihas plantatam rerum omnium copiam quae
; vel

ad salutem conferunt, vineam esse inlelligendum est.

Quemadmodum ergo vitibus tempus est aliquod quo mit-
lunt folia, aliud quo exigua quaedam fructuum rudimenta
' Luc. XIV, 28, 29.
 56 OIUGENIS COMMENTARIA

oslendcre incipiunt, aliud ilem quo oborli illi fruclus iii

acinos dlstlnguuntur, aliud vero quo nigrescunt, ac aliud

tandem cum pcrfeclos fructus et vino fundendo maturos
vindemlandi idonea tompestas est : pari ralione prima
vltae hominis tempeslas qua infantia continetur, vitem re-

ferat nnlla re circumtectam, sed vita solummodo praedi-

tam; postquam vero perfectionem adipisci ratio coepit,
tempus illud sit quo fiores primumfundi occipiunt; quanto
magis autem culla anima proficlt, tanto plura etiam flo-

rentium uvarum specimina vinea culta profert, et futura)

virtutis in ipsis jam initiis suavem odorem mittentium, quae

postmodum etiam acerbae fmnt, ac nondum maturae, quia
his malitia exprimitur, non constans illa ac permanens, sed
qua3 necessario subest, neque unquam in pejus vergit, sed
semper ad virtutem, si ita loquendum est, contendit. Quod
si perseveret malitla, neque alia via ad virtulem grassemur,
sed eamdem teramus semper ut in virtute proficiamus, uva
acerba eflicltur et immatura, quam qui comederit, hujus,
juxta Prophetam, dcntes obstupescunt*. Qui autem in me-
IIus proficlt, quasi nlgrescentem, sed nondum perfectam
uvam habet. Progressum autem bonus quidem excipit sta-
tus, quando nimirum exculla vitis fructum dat, perfectos
scilicet charitatis racemos, et gaudli, et pacis, et patientia^,

et rellquorum omnium qua3 apud Apostolum et in sexcen-

tis aliis Scrlpturse locis recenscntur, Quaedam enlm uva in

eo est : « Beati pauperes spiritu; « et alia In co : «Beati qui

» lugent; c. ct alia in eo : » Beati mites; '( et alla in eo : » Beati
» pacificl ; a et alia in eo : » Beatl mundi cordc ^ : » et quid me
attinet racemos eos omnes enumerare, qulbus bealltudines
continentur? Hoec autem eo fusius persecutus sum, quod
locum hunc : « Cum autem tenipus frucluum appropinquas-
» set *, » intelligere et explanare vcilem.

* Jcicui. XXXI, 29. — 2 ]\latih. V, 5, /j et scq. — ""

Id. xxi, 3^.
 I.\ MITTH.EUM. TOM. XVlli 5^

AA patreiiifamilias aulem, divinanique ipsius scientiam,

pertinet quandonam uniuscujusque hominis tempus inslet

dignoscere, et quando fructuum tempus adliuc distet. Et

nos quidem si tempus a quo vocati fuimus cum omni fidei

nostrae lempore comparantes, diligenlius attendamus, facile

perspicerc poterimus quomodo nonnulli qui « deberent ma-

» gislri esse propter tempus, rursum indigeant ut doceantur
» quaesintelementa sermonum Dei *. » Pari modo, cum fruc-

lus ferre deberent nonnulli, ratione lemporis habita a quo

carnem assumpsit Deus, et quaecumque ad omnium perti-

nebant vocationem, conligerunt; vel nullos plane habent,

vel intempestive florescentes, vel extra tempus in acerbam
uvam evadentes. Quod si loci illius : « Cum autem tempus
» fructuum approplnquasset ^,» sensus libi sigillatim per-
specli sunt, ad eos animum appelle, si potes, qui legem per
Moysem receperunt, quia frucluum quoque illorura ali-

quando adventavit tempus, et servos suos ad priores colo-

nos misit, quibus « credita faerant eloquia Dei^,» ut fruc-
tusvitis unicuique tradita^ reclperet. Prophetas ergo servis
significari proclive est dicere^ at illud quaerendum venit,

quonam pacto ad colonos fructuum vineoe recipiendorum

gralia mittantur : dicere enim poterit quispiam non ad re-
cipiendos fructus prophetas milti, sed ut terram colant po-
tlus, et fruclibus proferendis operam conferant. Vide ergo
num dlcere possimus spirltuales fructus et divinas oblatio-
nes ab iis qui vineam excoluerunt servis dari qui missi sunt,
ut tanquam sacerdoles fruclus ejus qui ofFert Deo dedlcent;
sed agricolas e populo, apprehensis scrvis qui missi fuerant
adcarpendos vineac fructus,illum quidempercussisse,quem-
admodum « Sedecias fdius Ghanaan percussit Michaeam in
» maxillam \ » quando falsus propheta ei postquam vatlci-
natus est dixit : « Qualis est splritus Domini qui in te locu-
Hebr. v, 12. —2 Matth. xxi, 34. — » Rom. m, 2..— <*
3 Heg. xxii, 34.
58 ORIGENIS COMMimTARIA

» tus est^?» alium auteni, queniadmodum inter templum

et altare Zachariam "^,
occiderunt; iilum vero lapidibus
oLtriverunt, ut Azariam filium Joiadae sacerdotem, quem-
admodum in altero Paralipomenon libro traditum est :

quando enim « Spiritus Dei induit Azariam filium Joiada^

» sacerdotem, et stetit supra populum, et dixit : Haec dicit
» Dominus : Quare transgredimini praecepta Domini, et in-

» feliciter agetis; Dominum, et derelin-

quia dereliquistis
» quet vos? Surrexerunt contra eum, et lapidaverunt juxta
» regis Joas imperium, in atrio domus Domini. Et non est

» recordatus Joas rex misericordiac quam fecerat Joiada pa-

» ter illius secum, et interfecit fdium ejus. Qui ciim more-
» retur, ait : Videat Dominus, et judicet^»
Haec deinceps habentur in parabola : « Iterum misit alios

» servos plures prioribus, et fecerunt illis similiter \ » His

aulem referta est Scriptura, quae contigerunt Prophetis,

quos pro populo misit ut illorum fructus , tanquam sancti

sacerdotes, Deo per orationes offerrent. Filium vero suum
tandem post Prophetas, Christum videlicet, misit. Quaeres

porro quomodo qui Filium suum mittit dicil quidem : « Ve-

» rebuntur filium meum *; » at quasi quae ei eventura erant
animo nonpraeciperet, illud dicit nam juxta Scripturse con- ;

textum, illum minime veriti videntur at missi Filii Patrem :

quae futura erant non praevidisse, sed falsum animi fulsse

cum alia praenuntiasset, alia configissent, impium foret hic

illud respondere : rursum autem dicere veritos illuin fuisse

colonos, omnem superat verisimilitudinem : « Agricolae enim

» videntes filium ejus, dixerunt intra se : Hic est hacres %»
et caetera. Respondebit ergo ad id aliquis, necessarium fuisse
ut id contingeiet : « Verebuntur filium meum',» quamvis
lunc non contigerit : at alius inquiet non dixisse Patrem
* 3 licg. XXII, 24. —
^ Matlh. xxiii, 55. Luc. xi, 5i. ^ 2 Par. xxiv, 20, —
21, 25!.— '*
Matlh. XXI, 56. ^ Ibid. 07.— —
« Ibid. 58.— " Ibid. 5-.
 »

I>' MATTlLiiUM. TOM. XVII. OQ

cum Filium milteret : Fructum a colonis filius meus reci-

piet, sed, verebuntur; reveritos quippe reipsa esse, cum

filium hunc esse cognoverunt, et intra se dixerunt : Ilic

est hwres ; at quamvis reveriti sint, et initio fuerint percu-

Isi, ita lamen se non gessisse quasi eum revererentur,

Simul vero quoesiverit quispiam, quinam hi sunt coloni

qui dixerunt : « Hic est hajres, venite, occidamus eum * ;

nec enim eum tanquam filium patrisfamihas Judaeos occi-

disse videri. Ac super his quidem dicere queat aUquis, cum
simul colloquentes quisnam ille esset disquirerent, eum
esse Christum nonnuUos prouuntiasse; his autem respon-
disse alios :« Christus cum venerit, nemo scit unde sit;

» hunc autem scinms unde sit^; » tum demum quoniam sig-

I nis, et prodigiis, et virtutihus divinis perculsi, ipsum qui-

dem Christum Dei esse sentiebant, sed minime fatebantur,
verum fuisse illud : « Verebuntur filium meum^* » necnon
et vere illud dictum fuisse, postquam filium hunc esse cog-
noverunt : « Hic est haeres, venite, occidamus eum; » idcir-

co dicere Servatorem unde sim scilis*. »

: « Et me scitis,et

Quod si quis animum ad ea adverterit qua) de Herode dicta

sunt, postquam natum esse Judaeorum regem a Magis res-
civit, Sospitatoris interfectores, postquam filium hunc esse
noverunt, haud secus insidiari illi potuisse comperiet. Cum
enim a Scribis didicisset Herodes nasciturum in Bethleem
Christum, quique ibi nalus erat Christum esse assensisset,
eos quidem mitlit dicens : « Ite et interrogate diligenter de
» puero, ut et ego veniens adorem eum % » nihilominus ta-

men postquam recesserunt illi, insidias puero slruxit, Chri-

slum hunc non esse minime credens; nec id enim minime

credens «occidit omnes pueros qui erant in Bethleem et in
» omnibus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum tem-
* Malth. xxr, 58. — 2 Joan. vrr, 9.7. — ^ Matth. xxr, 07. — ^"
Joan. ir,

a.S. — SMatth. r.,S.

6o ORIGEMS COMMENTARIA

» pus quod exquisierat a Magis ^

: » sed et Christum a Pro-
phetis praedictum hunc esse credidit, eumque interficere
voluit, et quantum in se fuit interfecit. Pari igitur ratione,

qui Sospitalori insidiati sunt, dicere potuerunt, non ita ta-

men ut ad aHos usque sermo ipsorum perveniret, « dixerunt

» enim inlra se : Hic est ha^res^, » nec secius tamen ipsum
interfecisse. Occiso enim Christo, neque resurrectionem
ipsius cognoscentes, « si enim cognovissent, nunquam Do-
» minum gloriae crucifixissent% » dominos rerum futuros se
existimaverunt, postquam ipsos mahlia sua excsecavit, et
mysteria Dei minime cognoverunt, et quasi ea non cognos-
centes, ipsius FiHum « ejecerunt extra vineam, et cum oc-
» ciderunt \ » Uludporro : Eum ejeccrant cxtra vincamy id
sibi velle mihi videtur, ahenum hunc et a vinea et ah agri-
coHs, quanlum in se fuit, ipsos judicasse, quando eum cal-
culo suo capitis oamnahant. Hos deinde, qui nefarii coloni
et ipsi sunt, interrogat Sospitator dicens : « Cum ergo ve-
» nerit dominus vineai, quid faciet agricolis iUis ^?» Illi au-
tem ex ore suo judicandi et condemnandi, ut mah male
perituri, et eloquia Dei non amphus habituri, « aiunt iUi :

» Maios male perdet ipsos, et vineam suam locabit ahis

» agricohs, qui reddent ei fructum lemporibus suis * : » et

quemadmodum Caiphas, anni illius pontifex maximus, non

ex se verum protuHt, sed quia pontifex maximus erat ^ ; ita

illi quasi vaticinantur. Vaticinantur autem de gentibus, fu-

turum ut palrifamihas fructus reddant temporibus suis.
« Et cum ^
audissent principes sacerdotum et Pharisaii
» parabolas ejus,cognoverunt quod de ipsis diceret. Et quae-
» renteseum tenere, timuerunt turbas, quoniam sicut pro-
» phelam eum habebant'. »Cum audissent principes sacer-
1 Matlh. n, 16. — 2 Id. xxr, 38, — ^ 1 Cor. n, 8. — ^ Matth. xxi, 09.—.
^ Ibid. 4o. — c
Ibid. 4i- — ^ Joan. xi, 49» 5i>
» N. i5, 14. p. 786-78S.
^Matth. XXI, 40, 4G.
 IN MATTH.EUM. TOM. X7II. 6l

dotum et Pharisaei paraLoIas ejus, quarum alterius initium

illud erat : u Horao quidam habebat duos filios* ; » alterius

vero ; « Homo erat paterfamilias qui planlavit vineam^, » de

se ipsum loqui cognoverunt : altera quidem parabola, quia
dixit secundus filius : « Ego, Domine, et non ivit^; » alia

vero, quia postquam ipsa conlra priores agricolas scelcris

reos pronuntiala est juxla Scripturae contextum, subnCxum

est illud : « Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti
» facienti fructus ejus* : » eumque de sc loqui comperientes,
illimanus quaesiverunt injicere, et quam pessimis possent

modis tractare; at minime valuerunt, quoniam multitudinis

ac turbarum, quae Jesum prophetae loco habebant, impe-
tum sustinere non poterant. Et quicumqueprofeclo insidiose
Verbum volunt apprehendere, ut apprchensum illud apud
se de medio tollant, haudquaquam ei manus possint inji-

cere, turbis scilicet a quibus propheta aliquis Dei»existima-

tur, eos retrahentibus qui ipsum comprehendere et insidiis

appetere volunt. Sciendum est deinceps, eorum esse discri-

mina qui Jesum tenere volunt; aliler enim principes sacer-
dotum et Pharisaei ipsum tenere satagebant; aliter sponsa
cujus in Gantico Canticorum mentio fit, postquam ipsum
quoesivit, et surrexit, et circuivit civitalem per fora et pla-
lcas, vix ipsum invenit, cum paululum custodcs praiteriit,

quique ipsum in civitate circuibant, eumque repertum te-

nuit, quando scilicet ait : « Tenui eum, nec dimlttam eum,
» donec intrcducam illum in domum malris meae, et in cu-
» biculum genitricis meae^ » Quin et ipsa sponsa initio Gan-
lici Ganticorum, « tenui eum, inqu.it, in domum malris
» meae, et in cubiculum genitricis meae ; » sub finem autem
ejusdem libri, ut quae progressum fecerit, eumque alio quo-
dam modo, meliusque quam antea, tentura sit, ait : « Dixi,

* Mattli. :ixi, 28. — 2 ihid. 53. — 3 Ibid. 3o. ~ '^

Ibid. 45. — 5 Cantic.
III, a, 5, 4.
6s ORIGEiMS COMMEISTARIA.

» Ascendam in palmam, et apprehendam cacumina ejus*. »

Atque haec a nobis dicta sint propler illud : « Et

» quaerentes eum tenere, timuerunt turbas, quoniam sicut
» prophetam eum habebant^. »
Verum, Jesum laudibus ac volis prosequantur
etiam^ii

turbae, aliquid veri de eo quidem sentiuut, ipsius tamen

magnitudinem non assequuntur propheta quippe etiam ;

crat Jesus, quemadmodum ei liquet qui haec perpenderit :

« Prophetam de fratribus vestris, sicut mo, suscitabit vobis

» Dominus Deus vester : ipsum audile in omnibus quaelo-
» quiautemprophetamhuncnon audie-
queturprophelaille;
» ril,exterminabitur\ » Quanquam non in eosita erat ipsius

excellentia, quod esset propheta sed quod Filius esset Dei, ;

« primogenitus omnis crealurae, et imago Dei invisibilis, in

» quo condita sunt universa in coelo et in terra, sive visibi-

» lia, sive invisibilia*, »et caetera : et in eo prdecipue conti-

nebatur ipsius excellentia, quod Sapientia esset dicens :

« Deus possedit me initium viarum suarum in opera sua,

» antequam quidquam faceret, et ante saeculum fundavit
» me in principio antequam terram faceret^, » et reliqua.

Hanc porro Uiultitudinem ita de eo sentientem, et pro co

decertare paratam adversus ipsius hostes, timent sacer-
dotum principes et Pharisaii, et quamvis insidias struant
volentes ipsi manus injicere, comprehendere tamen nequa-
quam possunt. Hic sane scriptum est : « Quoniam sicut

» prophetam eum habebant^; » illud vero amplius addere

queas, quamvis juxta Scripturae contextum tanqaam pro-
phetam eum turbae non habeant, quoque eum loco tandem
habeant, longe infra ipsius dignitatem de eo sentire, ne tan-
tillam quidem eorum partem assequentes qui
cognitionis

eum ex parte cognoscunt, neque de eo quidquam aperte

1 Cant. m, 7, 8. — ^jyiatti,, xxi, 46. — ^ Deut. xviii, 10, 19. — ^ Coloss.
j, i5, 16. — ^ Prov. VIII, 22, 20. — ^ Matlh. xxi, 4^.
 I> MATTILEUM. TOM. XVII. 65

inlclligeiites. Hoc autem de iis dico qui vera de eo seutiunt.

Non autem hi pro eo stare existimandi suiit, qui Deo glo-

riam ac honorem exhihere se credentes, falsa de ipso sibi
fingunt; cujusmodi sunt qui Patris ac FiHi notionem con-
fundunt, ct unam Patris ac Filii hypostasin esse statuunt,

sola cogitatione et nominibus solis unam eamdemque rem

dividentes; neque sane pro illo stant haeretici qui magna
de ipso sentire credentes iniquitatem in subhme loquuntur,
et Gonditori oblreclant; cum eo quippe non sunt, et id-
circo adversus eum sunt « Qui enim, inquit, non est me-
:

» cum, contra me est*. » Similiter autem quamvis in nomine

Jesu congregent, qui vera de Filio non sentiunt, spargunt
potius quam congregant; ait quippe Servator « Et qui :

» non congregat mecum, spargit ^. » Animadverte autem

dictum non fuisse simpHciter : «Qui non congregat, spar-
» git; » sed cum cauto hoc et exquisito additamento, me-
ciim ; oportet enim ut qui congregat congreget cum eo

§ IV.

De accersitis ad nuptias.

« Et* respondens Jesus, dixit iterum in parabolis eis, di-

» cens : Simile factum est regnum coelorum homini regi,

» qui faciens nuptias flllo suo, misit servos suos ^, » et caetera

usque ad id : « Multi enim sunt vocati, pauci vero electi. »

Haec quoque parabola levius simpliciusque inlellecta facilis

esse videbitur, et aperta, in qua nimirum homo rex tropice

Deus et Christi pater esse dicitur; nuptiae aulem filii regis,

EccIesicB Christi sponsae sponso ipsius Christo restitutio;

servi vero ad vocandos eos missi qiii ad nuptias fuerant in-

* Matlh. XII, 5o. — ^lbid.

VN. 15-17. p. 791-795.
* Matth. XXII, 1, 2, 3 et seq.
64 OniCENlS COMMENTARIA

vitali, ii sunt prophetae vaticiniis suis eos qui e populo sunt

ad la^titiam tempestive convertentes, quae pro Ecclesia Ghri-
sto restitufca ducebatur; qui autem priores accersiti venire
nohierunt, hi sunt qui prophetarum sermonibus minime
paruerunt; at missi servi alteri, ahus est prophetarum coe-

tus; paratum vero prandium, in quo tauri regis et ahilia

maclata fuerant, sohdi erant et rationalcs Dei mysterio-

rum cibi. Simihter parata omnia, sermones sunt de rebus
universis agentes, quos cum advenerit quod nerfectum est, -

comedent ac bibent qui vocationem fuerint secuti. Quoniain

autem ex iis qui accersebantur per prophetas, ipsorum ser-

mones ahqui neghgebant duntaxat, et ad res profanas et
mundanas altendebant, nihil autem mah adversus ipsos de- '

signabant, propterea eorum difFcrentiam aperire volens di-

xit : « Ihi autem neglexerunt, et abierunt, ah"us in villam

» suam, ahus vero ad negotiationem suam. Rehqui vero tc-

» nuerunt servos ejus, et contumehis affectos occiderunt *. »
Deinde juxta rudiorera hanc expositionem, ira regis ea in-
teUigitur, cujus de Judaeis loquens Apostolus mentionem
facit : «Pervenit autem ira super illos usquc in finem^. » Ad
haec bellum adversus Judaeos movendum, et Jerosolymita-

num excidium, populique post Christi adventum cffides his

verbis praenuntiatur : « Et misso exercitu suo perdidit homi-

» cidas illos, et civitatem illorum succcndit^ »

lllud autem : « Tunc ait servis suis : Nuptiae quidem pa-

» ratae sunt, sed qui invilati erant non fuerunt digni. Ite

» ergo ad exitus viarum, et quoscumque inveneritis vocale

» ad nuptias^» referripolestad Jesu Christiapostolos Judceis

dicentes : « Vobis oportebat annuntiare verbum Dei; sed
» quoniam indignos vos judicatis, ecce convertimur ad gen-
» les \ »Res ergo extra Israelem collocatae, exitus sunt via-

1
Matth. xxn, 5. — 2 i Thess. n, i6. — ' Matlh. xxii, 7. — Ubid. 8,9.
— ^ Act. xnr, 46.
 ;

IN MITTILEUM. TOM. XVlf. 65

runi, in quibus qui ab Apostolis invcniunlur vocanlur ad

nuptias, congreganlibus Apostolis quoscumque repercrint;
rcperiebant autem eos qui sibi aurem praebebant; et cum
vocarent, an qui accersebanlur anle vocalionem nequam
probine fuissent, susdeque habebant; quoscumque enim
reperissent, vocabant. Hic autem probi simplicitcr dici mo-
deslissimi quique censendi sunt, ex ils qui Dei cultui sc ad-
dicunt, quibus ha3C Aposloli verba accoramodare qucas :

« Cum autem gentes quoe legem non habent naturahler ea

» qusc legis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes ipsi

» sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cor-

» dibus suis, lestlmonium reddente illls conscientia ipso-
» rum*. » Et Chrisli quldem cum Ecclesla implelaj sunt
nuptlae,et eorum restitulio qui ab Apostohsinventi fuerant,
ct qui ut nuptlarum fruantur la^titia dlscumbunt. Dclnde,
quonlam mah probique accersendi erant, non ila tamen ut
in nequltia improbl perseverarent, sed ut, mutalo habitu
et deposltls vestibus nuptlali celebritati minime convenlen-
tibus, nuptlales induerent, « viscera nimirum misericor-
» dia!,benignitatem,humihlatem,modestIam,patientiam^;»
ea siquidem sunt nuptlaha vestimenta; idcirco ad videndos
dlscumbentes ingreditur rex, anlequam instructum ipsls

prandium, tauros scihcet, et occisa altiha, et omnia parata

apponat : ut re perspecla, qui vestcm nuptlalem habuerint

retineat ac oblectet; qui secus autem, condemnet. Ingres-

sus ergo, ah'quem ex vocalis et vocatlonl obsecutis prlstinos
suos mores minlmc mutasse, neque nuptiah vestc indutum
csse comperlt, « et alt iUi : Quomodo huc intrasti non ha-
» bens vestem nuptlalem ^? » Deinde quonlam qui peccavit,
neque renovatus est, et Domlnum Jesum Christum non in-
duit, utpote nullam excusationis ansam habens, obmutesclt
idcirco illud scriptum est : « At ille obmutuit^ » Ncque vero
* Pvoui. II, i4, i5. — 2 Coloss. !M, 12. — 3 Matth. xxif, 12. — ^ Ibid.

XII. 5
 .

-- 0RIGEN15 C051MENTAI\IA

est qui nuplias

dehonestav.l opor let ;

enupliis expellisatis
pr^fect. sunt, colh-
1ut a regis
ministris c,ui vinculis
pr.ter fas usus est indust.iaque
qua
rre us ne^uitia qua
a nuptiis dejiciatur
solum. sed locum m
el, non
boni nihil
r',uLine'carentem relegetur. uhi -nehr.
quan -t
exteriores tenebrx d.ct^e
Quod
tum pote profundx, et
nupt.as fd.. .ps.us
qui a rege vocatus ad
ouTs er^o nostrum,
venisse vdeatur m.-
ZZ: obtemperasse et cum vocatis
.^uptialem de qua d.x.mus
.ndue-
11 men ve^temiUam pedibus
t
manibusque constr.ctus
TLc perpelietur. et
ubi. juxta lud :
«V. vo
^^^'ttetur i tenebras exteriores; .

»fletu eos
et fleb.t.s
» bis qui ridetis nunc. quia lugeb.t.s .

comm.sennt; flebunt au-

„.anetqmfletu ac luctu digna
trem -
caLitates suas lugentes. Deinde ut t.morem.
tem
qu. veste nupt.ah
rem, iristitiam, ac labores quos patientur
.
non fuerint. declaret Verbum, ait « Ib. er.t fletu
:
,
iaduti
» Et ut multos
. stridor dentium^
neqt solum fletus, sed et ?----
paucos ex
voLos esse. non omnes autem, sed Mult. en.m
parabote id subjung.tur « :

doceat. toti demum

»
«suntvocati, pauciveroelecti'.
d.cta s.nl
parabola rudior. m.nerva
Ha^c igitur super
quibus nunc poUemusmo-
eam autem repetitam pro virium
sp.r.tu ad-
si modo sapient.»
dulo expendere conabimur.
sensus a nob.s super pa-
iuti penitiores ac profundiores
ret.cere. vel
rabola repertos astruere. et juxta rationem
aperte explicare possimus.
Regnum
obscure signif.care, vel
ass.m.-
ad regnantem, homin. reg.
erso coelorum, quantum
ad eum qui una cum rege
reg-
latum est; quantum autem
reg.s poteslat.
nat, ipsius fiUo;
quantum autem ad ea qu*
iis qui ad nuptias
vocat. sunt. quo-
sobdita sunt. servis. et
ingredi neghgentes . ab-
rum hi ingredi noluerunt, iUi vero
negotiat.onem
.
viUam suam, aUus vero ad
ierunt. aUus in
» Lhc. f ., 25. - ' Malth. xxi., i3. - ' Ibid. i4.
 IN MATTIL«UM. TOM. XVII. 67
» suani,alii vero tenuerunt servos ejus, et contumeliis afTec-
j» los occiderunt*. » Praeterea ex iis est quae regis imperio
parent ipse regis exercitus, quique ex viis congregaii sunt
mali ac probi donec discumbentibus completae sint nuptiae,
quique inter discumbentes vestem nuptialem non habet, ac
ministri item quibus jussum est ut manibus ligent eum ac
pedibus qui vestem nuptialem non habet, et in tenebras ex-
teriores mittant. Scribi quidem poterat : « Simile factumest
*regnum coelorum regi^, » absque additamento hocce, lio-
mini ; sed quoniam illud, homini, adjectum est, id quo-
que necessario venit expiicandum, quod ita, meo quideni
judicio, expositum est. Quidam, a quo jam ante conscriptus
est liber legum sanctarum allegorias complectens, cum vo-
ces quibus humanae conditionis particeps declaratur Deus
explicaret, atque cas item quibus ipsius astruitur divinitas,
homini similem dici Deum humanae naturae curam geren-
tem ostendere volens, uno hoc loco usus est : « Portavit te
» Dominus Deus tuus ut solethomo gestare parvulum filium
» suum^ » ut autem homini Deum similem non esse pate-
:

faceret, unum hunc protulit « Non est Deus quasi homo, :

» ut suspendatur*. »

Is certe^ qui homini regi assimilatus est, nuptias

filio suo faciens, « misit servos suos vocare invitatos ad nup-
» tias® : » at observabis an quemadmodum sponsa quse nu-
bit alia est a servis accersentibus, et ab iis qui ad nupt!.as
accersiti sunt; ita et in mysticis rebus aliqui ad novae nuptae
collocationem assumuntur; alii autem in servorum ordi-
nem, qui invitatos ad nuptias accersitum mittuntur,- ac prae-

ter illos demum tertii, nempe ipsi ad nuptias invitati

qui
sunt : verum diversos animarum ordines, vel simul facul-

* Matlh. XXII, 5 et 6. — 2 Jbid. 2. — ^ Oeut. i, 5i. — * Num. xxui, 19.

^ N, 2i-2y. p. 799-812.
* Matlh. XXII, 3.

5,
 Deus noverit, necnon et "usas prop-
tatum n..ibus poUent,
aln mler
spons» coUocalionem assumanlar
.11.,
lcr «un« a<l

huicce minislrant, atque alii

demum .nler
eos qui vocalioni
animadverle
spiritualibus antem nupliis
ipsos invitatos. In
exor.-
consuetudinem Verbi sponsi, nnde fetus tempest.ve
v.t.ata
animasponsaqua^Yerbonupsit, ab eoque
i,r cum
qaotiescnmqae cu.n sponso con-
sed
ac corrupta non est,
immunitatem conc.p.t, et qualem ex
suescit, corruplionis
par est, ralionales nempe
ejusmodi nupllis nasci progeniem
foetus enitilur. .

ad paratum ex sol.do .n sp.n-

In eius.T.odi item nuptiis
cujus
lualibus rationalibus cibo
prandium .nentcm adverle :

significatam .ntell.g.to
cibi solidiorem partem tropologice
spirltuale iu hac eadem
contem-
nor tauros; quod autem
mactata altiUa; aliam autem
var.e-
platione conti.«tur, per
contemplationcm qua. pro rerum
nempe
talem, spiritualem
«Et omn.a pa-
per ha=c verba
corporearum ralione
:
fit,
omn.bus, ut.
„ rala' : » lale siquidem prandium rex cop..s
d.gn.tate et
instruit, pro regia sua
,.e..em decet, affluens
certe ad nuplias invitatio,
ad Israel.t.cas quas-
otbus Prior
videtur pertinere. Qn. emm
dam generosiores animas mihi
eos a vocatoribus per d.sc-
pcrsmcaciori polient ingenio,
epnlum prx reliquis accers.tos
verba ad beatum iUud
pli.v4
hos anlem videre licet vocatiom m.n.me
vullDeus venire :

propterea mittunlur serv.

obsequentes venire noUe,et
alii
falurum
venire recusant, et promissur.
eos accersituri qui
Cant,
parati a rege prandii part.c.pes
ut .i hrvitati venerint,
mund.s omn.bus
necnon et lanrorum qui inter munda
vario ac multipUci
argumento sag.natarum
maiores sunt. et
qu^slione cogitationum; nam
quas. sa-
super unaqnaque
quique in tropolog.a maclatus d.-
.inalum, vel disseclum,
quaesl.one
proponit, qui supcr proposita
sermonem
cilur
1 Matth. XXII, 4.
 IN M.iTTII.EU^I. TOM. XV!I. (k)

multiplex profert ac perfectum argumentum : quemadmo-

dum si sublesta quccdam et infirma probandis quaestionibus
proferri argumenta fmgamus, quibus eae valide confirmari
videantur, tenuia sane sunt ac exilia, ct ut convenlenter hacc
appellem, macilenta ac strigosa quae mactala sunt : at non
ejusmodi sunt quae in regis prandio fuerunt parata, in quo
inquit : « Tauri mei, et altilia occisa sunt, et omnia ttldem
» pdrata*, » ut stantibus pueris, etministrantibus spirituali-
bus pincernis, ea potissimum ordine servato prandio inferat
iamulus unusquisque, quse ministrare didicit. Secundos au-
iem, ita ut dixi, juxta parabolam adhortans, id ait : « Ecce
» prandium meum paravi, tauri mei, et altilia occisa sunt,
» et omuia parata : venite ad nuptias^ »

At qui priores invitati sunt, quasi mentls inopes, « negle-

» xerunt, et abierunt^ » rerum suarum satagentes, iisque
magis delectati quam quae sibi a rege per missos servos pro-
missa fuerant. Nota autem ahquem ex iis villam slbi possi-
dentem ad nuptias non ivisse; hunc autem negotiationl de-
ditum ea quodammodo Imitari voluisse quae in parabola de
margaritarum mercatore dicuntur, pulchras quaerente mar-
garilas, qui, inventa pretiosa una, plures aUas vendlt
ut
unam illam mercetur*. Verum infausta ea est negotiatio,
ad quam abiens qui, invltatus est, parali a rege prandii oc-
cisorumque taurorum et altllium, paratorumque omnlum
parliceps non fuit. Ex iis ergo qui perspicacltfite pollent,
quotquot mvllati non obscquuntur, servos tamen ad vocan-
dum missos contumelia non afficlunt, neque trucldant, mo-
deratiores iis suntqui talia designare fueruntausl,ac iequio-
res, et isquldem in agrum suum, ille vero ad negotlationem
suam quiescendi causa contcndit. Reliqui vero prceter istos
quinam sint, videamus hi mihl sane ad contentiosos ser-
:

mones captiososque struendos scse demlslsse videntur; in

» Malth. XXI., 4. _ 2 ibid. - s
Und. 5. - i
Id. xiii, 45, 46.
jb ORIGEMS COMMIiNTARIA

quibus missos servos, ad solvenda sophismata mlnime pa-

ratos, vel superantes, vel superare visi, vocationis minislros

contumeliis afficiunt. Ac eos quidem quidivinorum sermo-

num tractationi addicli sunt, et illos cum sapientia divina

praedicare volunt, a viris ingenii acumine prajditis, veritati

autem fidem accommodare nolentibus, injuria afTectos vi-

dere licet; nonnullos etiam ab iis interfectos, quibus rex

succensere dicitur, postquam videlicet id quod ira dicitur

in eos pervenerit*. Irae autem effectus ille est, regis exerci-

tum mitti, coelestis nempe exercitus copias, vel praefectos

suppliciis angelos autem ministrorum VerLi interfeC-
: hi

tores de medio tollunt, universamque eorum civilatem rex

concremat; nam quasi civitatem quamdam et collectionem

sigillatim efficiunt congregatorum in sapientia principum

sacculi hujus dogmata, quam velut malis constantem aedifi-
ciis succendit rex ac delet : et si quando falso nominatam
scientiam, vel quosvis sermones veritatem profitentes, pes-
sundatos ac valide confutatos videris, id a Dei exercitibus
hostium veritatis urbes succendentibus factum esse dicere
ne pigeat* Sane Judaicae quoque doctrinaB civitaspost Chri-
sti adventum concremata est, qua succensa servis suis, Apo-
stolis nempe Chrisli, vel Angelis Dei vocationi gentium
pr-efectis^ dixit rex : « Nuptiae quidem paratae sunt, sed qui
» invitali erant non fuerunt digni. Ile ergo ad exitus via-
» rum, et quoscumque inveneritis vocate ad nuptias^ : » el

ex omni quidem publica ac plebeia via, necnon ex perva-

gatis dogmatibus gentium, et civitatum, et villarum, el lo-

corum usu receptis, invitatos ad nuplias homines videre

cst, ab iis quibus id agendi negotium datum est. Egrcssi
autem servi, Christi nimirum Apostoli, sive e Judaea, sivc

Jerosolyma, sive ab interioribus finibus, intra quos erant

beati angeli, postquam ad vias devenerunt, quoscumque in-

« 1 Thoss. II, iT). — 2 MaUh. xxu,8.

 IW MATTHiEUM. TOM. XVII. 71

venerint homines nequam et congregarunt, ac porro con-

gregabunt, ut nequitia sua, nuptiis videlicet minime idonea

veste, deposita, et veste nuptiali cum iis induti qui boni

appellantur, nuptiale convivium se discumbentibus im-

pleant.
Poslquam ergo « impletae fuerint nuptiae discumben-
» tium*. » et conquiescentium in fide ac pietate, tunc in-
gredielur rex ut discumbe*ntes videat, deque iis sententiam
ferat, ut qui nuptialem vestem non habet, correptum eum
puniat; aliis vero, instructum prandium, et mactata altilia,

cum tauris, reliquisque omnibus a se paratis, apponat.

Unum autem veste nuptiali non indutum vidit, sub unico
genere vel specie universos comprehendens qui nequitiam
sibiante fidemadhaerescentem retinuerunt, eamqueminime
i exuerunt; atque hunc quidem coarguit, ut qui male egerit
ad ejusmodi nuptias ingredi ausus veste nuptiali non as-
sumpta, virtutis nempe amictu, splendido vestimento, de
quo Salomon in Ecclesiaste praeceplt dicens : « Omni tem-
» pore sint vestimenta tua candida ^. » At obmutescit is qui
absque nuptiali veste in magnificas hasce nuptias ingredi
ausus est, neque quidquam proferre potest : qui ut poeiia ac
damnatione dignus ab eo condemnatur qui ministris edicit,

aliis nempe ab exercilibus de quibus supra dictum est, ut

colligatum ipsum pedibus manibusque, quibus recte et uti

par erat usus non est (nec enim ita uti decucrat ambula-
vit, neque ea quae decuerat egit), non extra nuptiale dun-
taxat convivium, sed in tenebras etiam exteriores et omni
cassas lumine ejiclant; ut postquam in exterioribus tene-

bris fuerit versatus, lunien sitlens, ad Deum qui beneficium

in eum conferre, alque inde illum liberare potest, fleat, in-
frendatque dentibus, qui propter nequitiam suam uvam
acerbam comederunt, atque idcirco obstupucrunt : « Qui
* Matth. xxn, 10. — ^ Eccles. ix, 8.^
 ,

72 ORIGENIS COMMENTAIIIA.

» cntm coiiiedit uvam acerham,obsl'Lipescent denles ejus*. »

Per acerbam porro uvani ejus nequitiara designari creden-

dum est qui ad ulleriora non conlendit, sed eodem perma-
net loco, cum ad maturitatem conlendere deLeret, et virtu-
tis uvam dulcem cfficere. Quod autem invitentur plerique,
digni autem nequaquam fiant, toti parabolac id subnectit :

« Malti enim sunt vocati^ ; »at propter eos qui ad nuptias

ingressJ, et pauci numero cum essent, discubuerunt, illud :

« Pauci vero electi. » Quod si quis numerosos ecclesiarum,

ut simplicioribus ular verbis, coetus consideret, quotque
piam ac rectam vitam ducant et « reformati sint in novitate
» sensus% »quotque scgniter vivant « et conrormentur huic
» saeculo; » tum demum utilitatem comperiet dicti hujus a
Servalore prolati : « Multi enim sunt vocati, pauci vero
» electi. » Alibi vero dictum est : « Multi quagrent intrare, et
» non poterunt *; et : Contendite intrare per angustam por-
» tam, quia pauci sunt qui inveniunt eam^ »

S V.

De iis qui de censu interrogai^erunt.

Tunc abeuntes Pharisaci consilium inieriint adversus

«

» eum, ut capcrent eum in sermone » et reliqua usque ad ^ ;

id : « Et relicto eo abierunt. » Loci hujus, juxta ipsius con-

textus verba, haec mihi videtur esse senlenlia. Judaei, ul-
pote peculiarem, secundum Mosis lcgem, doctrinam, et
diversam a gentium instituto vitae rationem tuentes, illud-
que dogma observantes : « Usque ad mortem certa pro ve-
» ritale, et Deus pugnabit pro te ^ » ne legem Dei violarent,
victricibus sui gentibus adversabantur; et saepe in praesen-
tissimum vilic discrimen adducti sunt, cum Romanis, qui
^ Jer. XXXI, 5o. — ^ Malth. xxii, i4. — ^ Rom. xii, 2. — ^ Luc. xiir, ?.\

— ^ Mallh. VII, 10, ;4> — '^

Id. xxii, i5 ct scq. — "
Eccli. iv.. 55.
 IjN mattu.eum. to:^i. xvii. 7«»

propler Judoeorum pcccala supcriorcs ipsis evaserant, Cac-

suris slatuam lemplo Dei iulerrc volcnlibus palam obsislc-
ront. Ac sub Pontio quidem Pilato valde pcriclitatum essc

populum ex conscriplis Tiberii Caisaris tempore historiis

discimus, cum statuam Caesaris in templo consecrare omni

ope contenderet Pilatus, hi autem supra vircs etiam suas
rcluctarentur. Idem quoque Caii Caesaris temporibus con-
ligisse scriptis traditum est. Suspicamur autem nihil fac-

tum ejusmodi quamdiu populo provisum est, atque dicta a

Prophetis sepe vallata erat « vinea Domini, domus Israel, et
» vir Juda germen ejus delectabile*. »Quod autem omnem
superat fidem, primus ipse templum Dei violare ausus est

Pilatus, cui Jesum Iradiderunt. Sospitatoris itaque tem-

poribus cum tributum Romanis pcndere jussi sunt Judaei,
de eo inter Judaeos disputatum deliberatumque est, utrum
consecratam Deo gentem, quoe ipsius esset portio, tributum
principibus solvere conscntaneum sit; an pro libertate cer-
lare, si vilam pro arbitrio ducere non liceat, et tributum
uiinime pendere. Fertur autem docuisse Judas Galilaeus,
ciijus in Apostolorum Actis mentionem facit Lucas, ad de-
fectionem impulsa ingcnti Judoeorum multitudine, Cnesari
nequaquam pensitandum esse vecligal, neque dominuni
hunc appellandum. At qui tunc praeerat telrarcha populo
persuadere conabatur praesenti rerum statui sese ut accom-
modaret, nec voluntarium contra potcnticres bellum susci-
peret, et vectigalia solveret. Ac talia quidem praesenti hocce
EvangeHi loco non aperte declarantur; at qui proposita con-
textus verba accurate explorare valuerit, hoec ita se habere
facile inde comperiel. Cum enim Jesum in sermone illa-

queare vellent Pharisgei, missis ad eum discipulis suis cum

llerodianis, ut ab eo sciscitarentur liceretne ccnsum dare
CiEsari, annon, lllaqueandi ejus locum minime habuissenl,
1 Isai. V, 7.
74 ORIGUNIS COMMEffTARlA

si dandum eum esse iii coiifesso fuisset, vel si dandum non

esse omnes consensissent.
At vide annon vel ex eo historiae hujusce veritas eluces-
cat, quod cum Jesum in sermone illaqueare vellent Phari-
saei, non discipulos duntaxat suos de censu quajsilum mi-
serint, sed cum Herodianis. Veri quippe slmile est qui
Iributum Gaesari in populo pendi vellent, Herodianos ab iis

fuisse appellatos qui id nequaquam faciendum esse statue-

bant. Qui autem, libertatis specie ducti, quouiinus vecligal
Cassari pensitaretur impediebant, ii fuisse videntur Phari-
saei Judaeorum disciplinas accuratius rimantes ac tuentes.
Quod si nequaquam ita se habere censet, id ex-
quis haec
plicet ac conciliet, curnam illaqueare eum in sermone vo-
lenles, suos discipulos, necnon et Herodianos, de censu
quaesituros mittant Pharisaei. Sive enim dandum esse tribu-
tum Caesari sanxisset Servator, sive non, cujusmodi is fuis-

set laqueus responsioni ejus praetensus; nisi, ita ut diximus,

impediente eo quominus census Caesari daretur, eum quasi

defeclionis auctorem ac inipulsorem Romanis tradituri fuis-
sent Herodlani; permittente vero, accusaturi Jesum fuis-

sent Pharisaei, quasi personam hominis potius respiceret,

quam viam Dei in verltate doceret? Apud te autem id co-
gita, Pharlsoeorum discipulos dlcentes : « Magister, scimus
» quia verax es, et viam Dei in verltate doces, et non est

» tibi cura de aliquo ; non enim respicis personam homi-

» num *, » ejusmodi laude eum quasi dehortari ne Herodla-
norum personam resplciat, eorumque qui a Caesaris parti-
bus stabant, ut juxla Pharisaeorum sententiam tributum
Caesari non esse solvendum affirmans, Herodianis ab ipsis

traderetur. Quin et illud atlende : « Cognlta autem Jesus

» nequitia eorum, ait : Quid me tentatls, hypocritae^ ? » Se
ergo a Pharisaels callldo ac vafro anlmo ad se accedenti-
* MaUh. XXII, 16. — 2 Ibid. 18.
 IN MATTH-'€:t;M. TOM. XVili '^B

bus lenlari sciebat, ut quidquid ipse respondisset,ex sua re-

sponsione insidias sibi instruerent. Haec ergo in hunc prae-
sentis Evangelii locum ad litteram dicta sunto, quibus con-
sonant quae a Marco et Luca super iisdem rebus allata sunt,
quemadmodumexEvangeliorum inter se collatione ac com-
paratione existimare potes ; nec aliam enim ac istam super
hoc loco Matthaeus profert sententiam, nec Marcus quoque
itidem ac Malthaeus. Simul aulem ad ea quae jactantur a
multis, proplereaque honorifica videntur esse, minime sub
pietatis in Deum specie attendere a Sospitatore nostro do-
cemur, sed ad ea quae disquisitione et studio, necnon et ra-

tionis consequentia astruuntur ac probantur. Observa enim

quaestione hac proposita, an dandus esset Gaesari census,
necne, opinionem suam simpliciter eum non protuIisse,sed
cum dixisset : « Ostendite mihi numisma census*, » cujus
esset imago ac superscriptio quaesivisse, et cum Caesaris
esse dicerent, Caesari quae sua forent poscenti reddenda
esse, neque pietatis specie hunc iis esse fraudandum res-
pondisse. Non autem quae Gaesaris sunt Gaesari reddere
licet, quae Dei autem sunt Deo reddere fas non est; nec
quae Caesaris sunt Caesari reddens quispiam, quae Dei sunt
Deo reddere prohibetur.
Hunc autem locum tropologice sic interpretari potest
aliquis. Ex corpore et anima conflali sumus; quod autem

spiritu eliam constemus, id impraesentia dicere supersedea-

mus. Corporum autem principi, qui Caesar dicitur, quod-
dam veluti tributum pendere debemus, corpori videlicet
necessaria, quae corpoream corporum principis imaginem
conlinent; ea autera sunt alimenta, et vestes, et necessaria
quies, ac somnus. Quoniam autem anima ad imaginem Dei
a natura comparata est, alia animae naturoe ac substantiae
convenientia, ac congrua ipsiusregi,Deo scilicet,debemus;
* Matlh. xxn, 19 et 20.
 ;

y6 ORIGENIS COMMENTARIA

ea autem sunt ad virtutem ducenles vias, el gesla virtuli

consona. Legis eigo Dei doctores de rebus ad corpus per-
linentibus ipsique debitis eadem non sentiunt. Qui enini
corpus quantum pote jejuniis et vigiliis macerant, rerum-
que omnium abstinenlia quas corpus et necessarise ipsius

functiones postulant, idem propemodum faciunt ac qui tri-

buti Caesari non solvendi auctores sunt. Alii vero sunt piae-
terea qui res hoc loco propositas obscure interpretantur
corpori aulem pendendum esse debitum sibi fmgunt. At
Sospitator noster, qui Verbum Dei cst, congrua corpori de-
bita ab animae debitis distinguens, ait : « Reddite quae sunt
» Caesaris, Caesari ; et quae sunt Dei, Deo* : » imagiuein
quippe Csesaris corporearumque rerum praefert Iributum,
quod solum, neque quidquam amplius, corpori debemus.
Aliam aulem etiam pervulgatam loci hujus interprcla-
tionem teneo. Princeps saeculi hujus tropologice nuncupa-
tur Caesar; at rex sae,culorum,nullo occultus symbolo,Deus
ubique appellatur. Quandoquidem ergo quaedam habemus
quae principis sunt saeculi hujus, hoc est, quae a nequitia
profluunt, neque Deo reddere possumus quie Dei sunt, nisi
prius, depositis quaecumque oriuntur exnequitia, quae Gae-
saris sunt Caesari reddiderimus; idcirco Servator, ostenso
sibi numismate, ipsique impressa imagine, ait : « Reddite
» quae sunt Caesaris, Caesari ; et quae sunt Dei, Deo. » Atque
haec quidem hoc loco consideremus, quia si quando ab iis

tentati qui occasiones quaerunt, et quaesliones proponunt,

non discendi causa, sed ut nos pro virili coarguant, sermo-
nes nobis tentandis propositos audiamus, non penitus ob-
mutescere, neque etiam temere, sed caute et considerate
respondere debemus, ut omnem his ansam praecidamus qui
occasiones quaerunt, et quae ad salutem conferunt eos in-
culpate doceamus qui ideo aiuliunl ut salulem indipiscan-
* Mallh. XXII, 21.
 IN MATTH^UM. TOM. XVII.
^y
iLir. Pharisa)! porro docendis variis JudcTorum lradilioiiiJ3us

assumi possunl; Herodiaui aulem ejus verl)i causa, quod

inler eos qui simpliciori modo appellantur Judaei, regiain
oblinere polestatcm a multis existimatur. Utrinque vero
Sospitatorem de censu interrogant; is autem ipsis, ita ut a

noLis supra dictum est, respondet : verum cum discendi

causa ipsum non interrogent, sed ut eum in sermone illa-

qucent ac tenlcnt, propterea accepta ipsius supcr sua qua3-

stione sententia, nullamque sibi pracbitam huic insidiandi
occasionem demirali, non apud eum quidem, quemadmo-
dum discipuli, manserunt; neque simpliciter abierunt, ut
de aliis scriptum cst, sed « relicto eo abierunt* : » ac ejus-
modi quidem sunt qui, relicto Verbo, et fide ei non habita,
pcstquam audierunt illud recedunt. Et vero de iis qui post-
quam audierunt, ab ipsa audiiione deficiunt, non aberra-
verit profecto qui dixerit eos relicto Jesu abiisse; nos au-
lem illud Sponsse usurpabimus : « Tenui eum, nec dimisi
» eum^. »

§ VI.

])e Sadducceis , qui Jesum interrogauerunt de muliere guce septem

viris nupserat.

« In illo die accesserunt ad eum Sadducaei, qui dicnnt

» non esse resurrcctionem % » et reliqua usque ad id : « Mi-
» rabantur in doclrina ejus. » Parla his, vel sane eadem apud
Marcum et Lucam non valde discrepantibus verbis narran-
tur. In illo die, qu&niam die ? an quando « abeuntes Pha-
» rissei consilium inierunt adversus illum, ut caperent eum
» in ipsum de censu inlerrogarunt? Post-
sermone *, » et

quam enim Servator noster responsioncm eis de censu de-

dit, et dixit : « Reddite ergo quae sunt Gaesaris, Caesari; et
* Matlh. XXII, 22. — 2 Cant. iii, 4« — ^ Matth. xxu, 25 et scq. — * Ibid.
n8 ORIGENIS COMMENTARIA

» quse sunt Dei, Deo % » ipsiusque responsionem mirali

sunt, verisimile est responsionuin ejus perspecta prudentia

existimasse Sadducaeos, vel proposita quaestione palam
facturos melioribus se niti argumentis, cum minime resur-

recluros eos dicerent qui resurreclionem sperant ; vel cerle

quomodo juxta Mosis scripta esse possit resurrectio, qualis-

que resurrectorum futura sit vita, sese discituros Sad-

ducaei ergo, qui resurrectionem non esse sciscebant, iion

eaiiLSolum quae a simplicioribus carnis resurrectio dicitur

respuebant, sed et animae non modo immortalitatem, at
omnem etiam perseverantiam funditus lollebant, nullam
animae vitaiii post illam corporis in Mosis scriptis significari
credentes. Eamdem autem de humana anima sententiam
quam Sadducaei, ad hanc usque diem Samaritani tuentur,
quique inter eos probare se Legis peritos volunt, et pro
Mosis lege ac circumcisione ad mortem usque depugnant.
Hoc autem de resurrectione placitum, quod nimirum tue-

bantur Sadducsei et Samaritani, futuram deinceps animaB

vitam negantes, amplexi quidam, Apostoli temporibus, Co-
rinthii, resurrectionem quoque non dari statuebant; de
quibus id ipse scribit : « Si autem Ghristus praedicatur quod
» resurrexit a mortuis, quomodo quidam dicunt in vobis,
» quoniam resurrectio mortuorum non est ? » Quod au- *

tem mortuorum resurrectionem inficiantes Corinthii, juxta

Sadducseorum sententiam, resurrectionem, hoc est, animae
perennitatem respuerent, his oslendit verbis : « Si in hac
» vita tantum in Christo sperantes sumus, miserabiliores
» sumus omnibus hominibus ^ » Quod si diligenter per-

penderis, videbis eum qui receptam ac creditam in Ecclesia

mortuorum resurrectionem negat, eliamsi falso neget, non
plane in hac vita tantum in Christo spem positam habere :

nam si, ut id ponamus, vera non sit credita a multis resur-

* Matth. XXII, 21. — 2 i Cor. xv, 1 3. — ^ Ihid. it^.
 IN MATTH^UM. TOM. XVII. 79

reclio, non in hac vita tanlum in Ghristo speni collocavit

qui eam repudiat, si modo vivat anima, non iUud quidem

resumens corpus, sed iEtherium aHud ac meHus induens;
sed nec « miserabihores sumus omnibus hominibus, » si
animam quidem vivere dicamus ac superesse, hoc autem
corpus ipsi nequaquam circumponatur, illudque eam resu-
mere non fateamur. Ut autem sententiae huic plane adver-

sari in priore ad Gorinthios Apostolum amplius comprobe-

mus, hoc etiam utemur loco : a Si omnino mortui nou
» resurgunt, utquid et baptizantur pro iUis? utquid et nos
» periclitamur omni hora ^
? » necnon et illo : « Si (secun-
» dum hominem ) ad bestias pugnavi Ephesi ,
quid mihi
» prodest, si Manducemus et bi-
mortui non resurgunt ?

» bamus, cras enim moriemur^ » Demus enim verum esse

quod credunt multi, dogma resurrectionenl mortuorum as-

serens falsum esse, quomodo inde sequitur frustra nos pro
animarum nostrarum salute decertantes pericHtari ? quo-
modo item nihil ille emolumenti capiet qui adversus bes-
tias pro Ghristo pugnaverit? pro merito administratte, prius
autem corpusnon resumat. Quo item pacto etiamsi minime
futura sit carnis resurrectio, haec inde consectaria sunt:
« Manducemus et bibamus, cras enim moriemur ?» Haec
autem propterea non dicimus, quod fidem iis detrectemus
quae his apud Isaiam verbis conscripta sunt : « Videbit om-
» nis caro salutare Dei ^ ; » vel quod habetur in Job : « Quia
» ^ternus qui solvere me debet super terram, et suscitare
» pellemmeam quae tolerat haec * ; » neque sane Apostoli dicto
fidem negamus, quod tale est : « Vivificabit mortalia corpo-
» ra vestra, propter inhabitantem spiritum ejus in vobis^ »

sed pro virili parte vocis hujus, resurrectio, significationem

in praesenti Evangehi loco propositam repurgamus : unde-

* 1 Gor. XV, 29, 00. ^ 2 ibid. 5a. — 3 Luc. 111, G. — ^ Job, xix, 25. —
* Rom. vin, 11.
80 ORIGENIS COMMENTARIA

et ex priore ad Corlnthios deprompta allegavimus. « Acces-

» serunt crgo ad Jesum Sadducaei, qul dicebant non esse
)) resurrectionem » quo nimirum sensu resurrectionis vo-
*
;

cabulum, uti tradidimus, usurpabant; « et interrogaverunt

» D ominum nostrum , dicentes : Moyses dixit» Si quismor-

» tuus fueritnon habens fdium, ut ducat frater ejus uxorem
» ilHus, et suscitet semen fratri suo. »

Isaias^ quidem ait in prophetia : « Apprehendent sep-

» lem mulieres virum unum in die illa, dicentes Panem :

» nostrum comedemus, et vestimenlis nostris operiemur;

» tantummodo invocetur nomen tuum super nos, aufer op-
» probrium nostrum ^ » Accedentes autem ad Servatorem
nostrum Sadducaei, de septem viris qui unam duxerant
uxorem prophetije contraria dicunt : figuientum a^utem vi-

detur esse quaestio eorum, quibus id propositum est, ul per

fictionem doctrinam de resurrectione subvertant, quique
ex resurrectione consequi existimant ut unusquisque resur-
rectorum eamdem habeat affinitatem ac habitum cum qui-
bus in hac vita habuit, adeo ut uxorem suam postquam re-
surrexerit vir recipiat, pater autem in eodem erga fihum
habitu et frater erga fratrem perseveret. At rcrum omnium
Opificem, cum res quasque ad utihtatem compararet, ubi
ortus foreJ; et interitus ejusmodi habitus necessario invexisse

nesciebant, ut ahquis sit vir ad Hberorum procreationem ab

uxoreadjutus; quiautemindegeuitisunt,quodexiisdemnali
fuerint,aHquam habeant consanguinitalem, invicem nempe
fraternitate conjuncti; generationis autem opus erat pater
et fdius, et mater ac fdia. Si ergo hanc adipisccnlur vitam,
qui propter proesens hocce sa?cuhim in quo recte vixerant
in beatitudine praemio digni censentur, neque quisquam a

* Mattli. XXII, 25, 24.

2N. 55. p.Sai-Sai
^ Isai. IV, 1.
 ;

IN MATTHvEUM. TOM; XVII. 8l

mortuis consequitur ut resurgal qui hic non decertaverit

manifestum sane est quibus propter generationem hic opus
crat,ea illic minime futura : nec enim supervacaneum quid-
quam facit Deus, neque frustra quidpiam ab i!lo producitur.
Gonsiderassent Sadducaei quid ex hac sua opinione foret
consectarium, cum uxorem suam assumpturum unumquem-
que arbitrabantur : futuras nimirirm ibi liberorum procrea-
tiones, infantium ortus et mortes; ac si hjec admittanlur,
morbos quoque; si genituroe eliam, infantiam, et ab infan-
lia ad loquela^ perfectionem progrcssum, ac rationem deni-
que, et dum perficitur ac completur ralio, malitiamj et vix
aliquando rursum virtulem in paucis iis qui illam reperire
salagunt : quo quid insanius esse potest? Ac satius quidem
cst resurrectionem non esse, quam qualem sibi fingebant
Sadducaei, resurrectioni a mortuis conseclarium esse pu-
lanles uxorem suam quemque recipere ; unde et ea omnia
qutTG diximus, futura esse sequebatur. Quod si novum ergo
saecuhim speratur, et, ut dixit Isaias, « coeli novi, et terra
» nova *,» et ut in Evangeho scriptum est, « calix novi les-
» tamenti ^, » a nova opinor vite expressus ; diversa profecto
esse oportet, et vere beata, quaecumque ad vitam illic Ira -

ducendam pertinebunt. Quemadmodum autem, ila ut ip-

sum declaravit Verbum, ex eo quod uxor et vir forent, pa-
Irum quoque fiHos esse sequebatur, et fratres fratrum, et
natorum matres nonne ; pari ratione ex eo quod neque uxor
sit, neque vir, sequitur quoque nec palrem, nec malrem,
ncc quosquam fratres invicem futuros; atque id fortasse
nou quoad futura solum, sed et quoad praeterita? Illic enim
nulla cognationis secundum carnem apud eos erit mentio
qui hoc recte intelhgunt «Ne memineritis priorum,et anti-
:

» qua ne intueamini, ecce ego facio nova omnia ^

: » et juxla

illud in futuro saeculo Abrahami pater non dicetur Thare;

* Isai. Lxvi, 22. — 2 j (]yi.. XI, 2.5. — 3 isai, xlmt, i8, 19.

XII. 6
 ORIGENIS COMMENTARIA
'

32

neque Ismaelis, xiliorumque qni ex Cetura

Abrahamo nati
antiqua enim obsolela
sunt, nec Isaaci fortasse Abraham;
sunt; et tunc fortassc dicetur « Eccc facta sunt omnia :

r> nova*.» An autem aliquo aho quam secundum carncm

modo frater aliquis est, et alio aliquo quam per generatio-
obscoe-
nem modo pater et fiHus, non muHeris ope, neque
Dei fdius
narum corporis partium, sed quomodo pro rata
est Sospitator, animadvertet qui haec recte investigare ac
rimari poterit, et « spiritus omnia scrutantis
etiam profunda
in his ahquid
),Dei ' » capax fuerit. Ego vero non diversura
fratre, et palre,
duntaxat et quasi acquivocum intelligo, de
In resurrectione
ac fdio loquor, sed in uxore etiam ac viro.
«

,, enim » mortuorum verum illud est, « neque nubunt neque

^; » verum
), nubuntur, sed sunt sicut Angeh Dei in coelo
et iUud, qwod quasi in parabola
de nuptiis, ab iis
quoque
fiunt plane diversis, dictum est hoc loco :

qu^ supra lerram

regnum coelorum homini regi, qui fa-
« Simile factum est
ciens nuptias fdio suo*,» et
reliqi-ia; et hoc item loco :

« Tunc regnum ccelorum decem virginibus, qu.T

simile erit
rehqua. In resurrectione
,)accipientes lampades suasS» et
contrahit regis filius super
ero-o mortuorum matrimonium
vidit, et auris audivit, et
omne matrimonium quod oculus
et ex verbis arcanis « quae non
in cor hominis ascendit
'; iis

venerandum illud est, et divinum, ac

» licet homini loqui '»

spiritualematrimonium
Quoniam' Sadducjeorum de septem fratribus qui unam
desiderat Iropologiam,
habuerunt uxorem quxslio nullam
sermones expendamus,
ao-edum Servatoris circa eam rem
Scripturas, neque virtu-
inquibus ait: «Erratis ncscientes
„ tem Dei. In
resurrectione enim neque nubent, neque nu-

- 2 1 Cor. 11, 10. - » MaUh. xxm, 5o. - ^ Ibidom, 2.

-
* 2 Cor. V, 17.
* 1(1. xW 1.'- •* 1 Cor. .., 9- - '2 Gor. xi.,4.
8 N. 34-56. p. 824-839-
 » :

IX MATTH^UM. TOM.' XVII. 83

» bentur : secl sunt sicut angeli Dei in coelo *. » Ad id auteni
proposuerlt aliquis ejusmodi quajsitum : Sospitator Saddu-
caeis dicens : « Erratis nescientes Scripturas, neque virtu-
» tem Dei, » id in Scripturis doceri declarat, in resurrec-
tione mortuorum nuptias non futuras, utpote Angelis qui
in ccelo sunt, et apud quos nuILne sunt nuptiae, similibus iis
futuris qui resurgentquaenam ergo docet Scriptura in re-
;

surreclione neque nupturos neque nuptum iri ? et quonam

in loco vel Legis vel Prophetarum discimus similes Ange-
lis coeli futuros qui resurgent? id enim in veteri Scriptura
aperte non reperimus. lilud quidein apud Lucam minime
quaeretur, a quo Servatorem nostrum dixisse scriptum est
« Filii hujus saeculi generant et generantur, nubunt et tra-
» duntur ad nuptias^» et reliqua; non quidquam autem
quod ad Sadducaeos pertineat, quodque haec in Scripturis
doceri aslruat. At apud Matthaeum id sane quseri possit,
similiter quoque et apud Marcum; nam juxta ipsum res-
pondens Jesus dixit Sadducaeis : « Nonne ideo erratis non
» scientes Scripturas, neque virlutem Dei? Cum enim a
» raortuis resurrexerint, neque nubent, neque nubentur,
» sed sunt sicut Angeli in coelis^ » Quisquis ergo ad dubi-
tationem nostram atlenderit, ea requirat in Scripturis qua?
dicta a Servatore de rebus post resurrectionem futuris pro-

bent acconfirment : talia autem nos dicemus, hccc non ip-

sis quidem verbis, neque ita ut a quibushbet deprehendi
et adverli queanl, sed tropologice in Scripturis contineri :

« Cum enim umbram habeat Lex futurorum bonorum \

et nonnulla de uxoribus et viris praeceperit,, et de legitimis
nupliis disseruerit; et de iis praecipue non loquiturquse ex
praesentibus verbis intelligi queant, sed iis quae supia a no-
bis commemoratae sunl, cum quae ad Sospifcatoris nuptias
' MaUh. XXII, 29, 5o. - 2 L„c. xx, 34. — » Marc. xii, 24, 25. — * Hebr.

G.
gA ORlGEiMS C0MME>'TAR1A

in futuro sseculo fuluras perlincnt proponercmus, ut puta :

« Abraham duos filios liabuit, unum de ancilla, et unum dc

» libera; et qui de ancilla, secundum carnem natus est; qui

» autem de libera, per promissionem * : » non sensili cum li-

bera matrimonio, neque habitae cum ancilla consuetudini^

mihi adhacrendum est; haec enim allegorice dicla sunt. Sed

el si « propter hoc rehnquet homo palrem el matrem suam,
» et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una, » non
hsec ita inleHigenda sunt quasi nullum mysterium signifi-

cent ; « mysterium enim hoc magnum est ^ , » et, ut ait Pau-

lus, ad Christum et ad Ecclesiam pertinens : ac paulo su-

perius cum legem de muhere viri sui defuncti fratri nubente

exponeremus, legis sensum pro viriU rimati sumus. Sexcen-

103 autem ahce de viro et uxore leges prostant; quahs illa est

de hbello repudii '^; et illa de duabus muheribus quas habet

unus vir, quarum dib'gitur aUera, aUera odio habetur^; et
illa quoque de captiva quse ei nubit a quo fuerit amata, nu-

bitautem postquamrasaest,et lugubri ornatu palrem suum

ct matrem luxit ac deflevit quarum legum unaquoeque san- '^

ctum ahquid ac divinum in vera tropologia conlinet, post-

quam semel reperta est. Si quis ergo Legem evolvens, et quae

de matrimonio mulierum ac virorum scripta sunt legens,

nonahud quam quod hltera significat ostendi ac reperiri

cxistimet, « errat nesciens Scripturas, neque virtutem Dei.»

Atenim qujeret ahquis an verba haec : « Erratis, nescientes

» Scripturas^ » quae Sadducaeis aham scripluram a legah

non admiltentibus dicta sunt, ad ahas a lege Moysis scrip-

turas referri possint. Ob idipsum ergo accusari SadduCc-eos

dicet ahquis, quod cum Scripturas quai Legem sequuntur
non admittunt, errent nescientes ipsas : at rcspondebit

aUcrad hoc, ut Sadducncorum coarguatur error, sufficere

1
Gah>t. IV, 22, 20. - 2 Gtnes. n, 2/|. Eplies. v, 5i.-^ Ibid. -'• Deul.

xx.v, 5. - 5
Idem, xxi, i5. - « Ibid. ii, 12, i3. - ' Mallh. xx.i, 29.
 IN MATTUiEUM. TOM. XVII. 85

ut Moysis ignorent scripturas, propter ignoralos illis sensus

divinos qui in iis delitescunt. Duo porro a Sadducaeis igno-
rari dicit, unum quidein, ipsas Scripturas; alteruni autem,
virtutem Dei; a qua virtute et ipsa resurrectio, et nova in
ea vita perficitur. Quod autem virtulem Dei ignorare di-
cuntur Sadducaei, ad se ipsum Scrvatorem referre poterit
pronuntiare aliquis; quandoquidem « Gliristus Dei virtus

» est et Dei sapientia * : » nec ipsum cognoscebant Sadducaci,

ulpote quoede ipso scripla sunt nescientes, neque quantum
conferet ad eorum a mortuis resurreclionem qui salutem
consequenlur. Gui aulem orlae hujus super illo loco dubi-
tationis : « Erratis nescienles Scripluras, neque virtutem
» Dei, » per tropologiam solutio non satisfcicit, alterutrum
faciet : vel huicce loco fidem detrahet quasi non recte scri-

pto, quod nempe Servator quae scripta non sant quasi scrip-
la laudaverit; vel certe ipsi Jesu, quasi verum non dixerit,
fidem audsbitabrogare : at tertius aliquis ad apocryphos li-

bros confugiens, in quibus quae ad beatam vitam pertinent

apertius videntur fuisse conscripto, ad illos referenda esse
dicet qu* hic prodita sunt his verbis : Erratts, nescientes
Scripturas. Verum propter rejeclam h opologiam vide an-
non in absurda mera incurret : nam sive Scripturae fidem
delrahil, conlra Ecclesiae doctrinam faciet; sive Jesu, id
tanquam Judaeus secundum carnem praestabit; sin ad li-

bros apocryphos confugiet, ad rem a fidelibus non admis-

sam descendet. Quapropter mihi non aliler solvi posse

videtur illud : « Erratis, nescientes Scripturas, neque vir-

» tutem Dei. In resurreclione enim neque nubent, neque
» nubenlur^, » quam per allegoriam, quae simili modo apud
Aposlolum in epislola ad Galatasdeancilla et Iibera% et su-
per reliquis Scripturis in quibus de viro et muliere dictum
est aliquid, tradi potest. Et quemadmodum errant qui cum
* i Cor. II, 24. — 2 Mutlh. xxu, 29, 3o. — 3 Gal. iv, 22, 23,
8& OIUGEMS COMMl-INTAllIA

Prophetaruiii scripta tropologice iion interprelentur, cor-

poreos cibos post resurrectionem esuros nos ac bibituros
existimant, quia talia Scripturarum verbis continentur; ila

et cum res de matrimoniis ct viris ac muberibus conscriptas

verbo tenus tuentur, fulurumque autumant ut tunc quo-
que venereis utamur congressibus, propter quos orationi
vacare minime licet; cum poUuti quodammodo et immundi
sint qui venereis rebus uluntur.
Quaero deinceps an iila : « Erratis, nescientes Scripturas,
» neque virtutem Dei » ad illud solum referatur : « In resur-
» rectione enim neque nubent, neque nubentur; » an et ad
ea quoque : « Sed sunt sicut Angeli Dei in coelo : » nec enim
reperio in quonam Scripturae loco Angelis in ccelo similes
fuluri dicantur, qui salutem adipiscenlur; nisi quis fortassc

illo declarari pronuntiet : « Tu autem ibis ad patres tuos in

» pace, nutritus in senectute bona *, .» et i)Io : « Apposi-

» tus est populo suo ^, » vel eo qui in Deuteronomio habe-
tur loco, quo homo quasi
Deo in coelo et supra terram a
constitukis exhibctur '; quem locum tibi ipse qua^situm
reperies. Deinde illud exponendum venit « De resurrec :
-

» tione mortuorum non legistis quod dictum est a Deo di-

» cente vobis Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et
:

» Deus Jacob ? Deus non est Deus mortuorum, sed viven-

» tium ^. »Ad id autein dicemus, cum depromptis e Pro-
phetis sexcentis testimoniisprobareposset Servator futuram
vitam homines manere, id minime fecisse, quod scilicet

unam Moysls scripturam admitterent Sadducaei, a qua de-

ducta raliocinatione convincere ipsos voluit : sic aulem illa

se habere videtur; Deus dixit Moysi Ego sum Deus Abra-

: «

X ham, et Deus Isaac, et Deus Jacob % » cum oraculum

ipsi in rubo reddidit : aut igitur Deus eorum Deus est qui

* Gen. XV, i5. — ^ j^ xxxv, ^.9. — "^

Deiit. iv, 02. — ^"
Malth. xxii, 5i,
02. — ^ Exod. iir, 6.
 IN MATTHJiUM. TOM. XVII. 87

sunt, aut corum qui non sunt absurdum est autem Deum :

qui dixit :« Ego sum qui sum id mihi noraen est *, » ho-

rum esse Deum pronuntiare qui neutiquam sunt quod si :

illud absurdum est, eorum profeclo Deus est qui sunt, et

qui vivunt, et qui existunt, quique beneflcium a Deo in se

collatum agnoscunt, cum ipsorum Deum sese professus est

et dixit : « Hoc est memoriale meum in oelernum ^. » Vi-

vunt ergo, Deum ipsiusque benelicium agnoscentes Abra-

ham, et Isaac, et Jacob; et uniuscujusque ipsorum specia-
tlm Deus dictus est, nec enim scrlptum est : « Ego Deus
» Abraham,et Isaac, et Jacob, sed : Ego sum Deus Abra-
» ham, et Deus Isaac, et Deus Jacob \ » Et ita a Matlhifio, et

Marco, et Luca scriptum est, ut lecloribus, opinor, persua-

deanl Deum singulorum ipsorum Deum esse, hanc ipsis pe-
culiarem veniam condonantem; nec enim Hebraeis similes
erant, ul quemadmodum illorum, ita et horum Deus col-

lective appellaretur : de his quippe scriptum est : « Deus

» Hebraeorum misit me * ; » de illls autem sigillatlm, ut unum
Abrahamum ejusdem esse dlgnitalis et pretii ac totam He-
braeorum genlem Scriptura declararet; annon enim Deus
ieque Deus est Abrahami ac Deus Hebraeorum ? Deum item
ipsum esse Isaac, et Deum Jacob, ita ut Hebra^orum Deus

est, pari modo pronuntiabls. Simill autem honore dlguum

habitum fuisse Eliam exlstimo; idcirco quarto Regum scrip-

tum est : « Deus Eliae ^ » Deus ergo Abrahami solum Deus

erat, slmillter et Isaac, et Jacob; Sospitatoris autem nostri
qui ipsls praestantior est, non Deus solum, sed etiam Pa-
ter Deus est. Propterea recle ait Apostolus : « Benedlctus
» Deus, et Paler Domini nostri Jesu Ghristl ®. » Is autem
Christus Jesus, cujus benedictus Deuset Pater csl, id etiam
veris suis concessit discipulls, ut ipsorum non modo Deus,

1 Exod. III, 4. — 2 ibid. i5. — 5 Ibid. 6. — * id. vn, iG. — ^^

4 Reg,
ii, x4> — ^ a Gor. i, 5.
88 OKIGIiNIS COMMIiNT. IN MATTH. TOM. XVII.

sed eliam Palerslt; poslquam enlm surrexit a mortuis,

Mariae dixit : « Noli mc tangere, nondum enim ascendi ad
» Patrem meum : vade autem ad fratres meos, et dic eis :

» Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum; Deum

» meum, et Deum vestrum *, » Tunc vero et Abrahamc, et

Isaaco, et Jacobo id gratificatum ipsum fuisse exislimo, ut

non amplius eorum Deus duntaxat esset Deus, sed jam

etiam Pater. Ad id vero : « Deus non est mortuorum, sed
» vivorum ^, » quod apud Matlhceum et Marcum itidem ex-
tat, illud etiam addidit Lucas : « Omnes enim vivunt ei ' ; »

qnae quidem Patriarcharum laus crat non exigua, tanto vi-

dehcet nostro Servatore, non ipsos solum vivere, sed quod-

cumque etiam vitae ipsorum est, Deo, nec alii cuiquam
ducere testilicante. Illud vero : Omnes enlm vivunt eiy

omni modo nos exercere ac repraesentare decet, ut non aUi

culquam, quam Deo, in Christo omnes vivamus. Hanc au-
tem quae Palriarcharum vitam astrucbat demonstrationera,
paucis comprehensam verbis, et ex Moysis scriptis eorum
gratia depromptam qui sola illa lanquam divina admitte-

bant, « audientes turbae mirabantur *, » Sospitatoris doc-

trinae assentientes, atque huic quidem sapientlsslmae, quoe-
que parum ipsi credulos conciliare ad eumque convertere
posset.

^ Joan. XX, 17. — 2 Matlh. xxn, 02. Marc. xii, 27. — 3 Luc. xx, 58. -

^ Matlh. XXII, 55.

 ORIGENIS
IN LUCAM HOMILI^,
(d. hieronymo interprete.)

PROLOGUS
S. HIERONYMI PRESBYTERI
*.
IN EXPLANATI0NE3I S. LUC^ AB ORIGENE

Ante paucos dies quorumdam in Matthaeo et in Luca coni-

mentarios vos legisse dixistis e quibus alter et sensibus hebes
:

esset, et verbis; alter in verbis kideret, in sententiis dormita-

ret. Quamobrem petistis ut contemptis istiusmodi nugis, saltein
Adamantii nostri in Lucam homiUas, sicut in Graeco haben-
tur, interpreter molestam rem et tormento similem, alieno (ut
:

ait TulUus) stomacho et non suo scribere. Quam tamen idcirco

nunc faciam, quia subhmiora non poscitis. Si quidem illud
quod ohm Romfe sancta Blesilla flagitaverat, ut xxxvi tomos
ilhus in Matthaeum, et quinque ahos in Lucam, et xxxix in
Joannem, nostr?e hnguse traderem, nec virium mearum, nec
otii,nec laboris est. Perspicitis enim, quantum apud me et
paululum He-
auctoritas vestra et voluntas valet, praetermisi
braicarum qusestionum libros, ut ad arbitrium vestrum lu-
crati operis htec, quahacumque sunt, non mea^ sed ahena dic-
larem, praesertim cum a sinistro oscinem corvuin audiani
crocitantem,et mirum in modum de cunctarum avium ridere
coloribus , cum Fateor itaque ante-
totus ipse tenebrosus sit.

quain iUe objiciat in his Origenem tractatibus quasi iterum ta-

* Toni. III, p. f)0 2.
go 0RIG£N1S

lisludere, alia siuit virilia ejus, et senectutis seria. Quae si li-

buerit, si potuero, si Dominus ut in Latinum sermonem vertam
dederit commeatum,
prcetermissum opus prius explevero,
et
tunc videre poteritis, imo per vos Romana lingua cognoscet,
quantum boni et ante nescierit, et scire nunc caperit. Praeterea
Commentarios viri eloquentissimi Ililarii, et beati martyris
Victorini, quos in Matthaeo diverso sermone, sed una gratia
Spiritus ediderunt, post paucos dies ad vos mittere disposui,
ne ignoretis quantum nostris quoque hominibus sanctarimi
Scripturarum quondam studium fuerit.

§!•

rRyEFATIO.

Sicut* ohm in populo Judaeorum multl prophetlam polli-

cebantur, et quldam erant pseudoprophelai, e qulbus unus

fuit Ananlas filius Agot; alli vero prophetjB, et erat gralla
In populo dlscernendcrum spirltuum, per quem alll inter
prophetas reclpiebantur, nonnuIII quasl ab exercltatlsslmls
trapezltis reprobabantur : Ita et nunc In novo Teslamenlo
multi conati sunt scrlbere Evangella, sed non omnes receptl.
Et ut sclatls non solum quatuor Evangella, sed plurima esse
conscrlpta, e qulbus haec quae habemus electa sunt, et tra-
dita eccleslls, ex Ipso prooemlo Lucae quod ita contexltur,
cognoscamus Quonlam quldem multl conatl sunt ordi-
: «

» nare narratlonem ^. » Hoc quod ait conatl sunt, laten- :

^tem habet accusatlonem eorum qul absque gratia Spirltus

sancll ad scrlbenda Evangella prosillerunt. Matthaeus qulppe,
et Marcus, et Joannes, et Lucas non sunt conatl scrlbere,
sed Splrltu sancto plenl scrlpserunt Evangelia. « Multl i^i-
» tur conatl sunt ordlnare narratlonem de hls rebus quae
» manlfestissime cognIta3 sunt In nobls. » Ecclesla quatuor
'

habet Evangelia, haereses piurlmas, e qulbus quoddam scri-

^ Hom. I. p. 9^2 et seqq.
^ Luc. I, 1.
 IN LUCAM HOMILLE. 9I

Lilur secundum -^gyplios, aliud juxta duodeciui Aposlolos.

Ausus fuit et Basilides scribere Evangelium, et suo illud no-
mine titulare. Multi conati sunt scribere, sed et multi co-
nati sunt ordinare: quatuor tantum Evangelia sunl probata,
e quibus sub persona Domini et Salvalorisnostri proferenda

sunl dogmnta. Scio quoddam Evangeliura quod appellatur

secundum Thomam, et juxta Mathiam et alia plura legi- :

mus, ne quid ignorare videiemur propter eos qui se putant

aliquid scire, si isla cognovcrint. Sed in his omnibus nihil
aliud probamus, nisi quod Ecclcsia, id est, quatuor tantum
Evangelia recipienda. Haec idcirco, quia in principio lectum
est : « Multi conati sunt ordinare narrationem de his rebus
» quae confirmatae sunt in nobis*. » IIU tentaverunt, ^tque

conati sunt de his rebus scribere quae in nobis manifestis-

sime sunt compertoe. Effectum suum Lucas indicat ex ser-

mone quo ait : « in nobis manifestissime sunt ostensae ^, » id

est, Tcs7:l-/,pofop-n'j.h(,yj [quod uno verbo Latinus sermo non ex-

plicat]. Certa enim fide et ratione cognoverat, neque in ali-

quo fluctuabat, utrum ita esset, an aliter. Hoc autem illis

evenit qui fidelissime crediderunt, et id quod Propheta ob-

secrat consecuti sunt, et dicunt : « Oonfirma me in sermo-
» nibus tuis ' : » unde et Apostolus de his qui erant firmi
atque robusti, ait : « Ut sitis radicati et fundali in fide*. »

Si quis enim radicatus in fide est atque fundatus, licet tem-

pestas fuerit exorta, licet venti flas^erint, licet se imber ef-
fuderit, non convelletur, nec corruet, quia super petram
cTcdificium solida mole fundatum est *. Nec putemus oculis

istis carnalibus firmitalem fldei dari, quam mens et ratio

tribuit. Infideles quique credant signis atque portentis, quae

humana acies contuetur : fidelis vero, magis prudens atque

robustus, rationem sequalur et verbum, et sic dijudicet

* Luc. r, i, — ' Ibid. — 5 iigai^ txvm, 2S. — ''

Kpli. m, 17. — ' Maltli.
VII, a5.
92 OlUGEiyJS

quid verum quidve falsum sit. « Sicut tradiderunt nobis qui

» ab initio ipsi viderunt, et ministri fuerunt sermonis^. «In
Exodoscriptumesl «Populusvidebatvocem Dei^. «Etcerle
:

vox auditur priusquam videtur, sed propterea scriptum est,

ut ostenderetur nobis aliis oculis videre vocem Dei, quibus

illam aspiciunt qui merentur. Porro in Evangelio non vox
cernitur, sed sermo qui voce praestantior est. Unde nunc
dicitur : « Sicut ab initio tradiderunt nobis qui a principio
» ipsi viderunt, et ministri fuerunt sermonis^ «igitur Apo-
stoli ipsi viderunt sermonem
non quia aspexerant corpus :

Domini Salvatoris, sed quia Verbum viderunt. Si enim

juxta corpus vidissent Jesum, hoc est, Dei vidissent ser-
monem, ergo et Pilatus qui condemnavit, sermonem Dei
vidit, et Judas prodltor, et omnes qui clamaverunt : « Cru-
» cifige, crucifige eum : Tolle de terra^, » talem Dei vide-
ruut sermonem. Sed absit ut quisquam incredulus sermonem
Dei viderit. Videre sermonem Dei, tale est quale Salvator
ait : « Qui videt me, videt et Patrem qui misit me^ » « Sicut
» tradiderunt nobis qui a principio ipsi viderunt, et minis-
» tri fuerunt sermonis ^. » Glam Lucae sermonibus edoce-
mur, quod cujusdam doclrincG finis sit ipsa doctrina, alte-

rius vero doctrinte finis in opere computetur. Verbi gratia :

scientia geometriae fmem habet ipsam tantum scientiam

atque doctrinam. Alia vero scientia est, cujus finis opus
exigit : vehjt in medicina oportet rationem et dogmata scire

medicinae, iion ut tantummodo noverim quid debeam fa-

cere, sed ut faciam, id est, ut secem vulnera, victum mo-

deratum castigalumque disponam, aestus febrium in pulsu
venarum sentiam, ut curationibus cycHcis humorum abun-
dantiam siccem, temperem, atque restrlngam. Quae si quis
tautum scierit, et non opere fuerit subsecutus, cassa erit

^ Luc. 1, 2.— 2 Exod. XX, xS. — ^ Luc. i, 2. — ^ Joan. xix, 6 et i5. —

"^
Id. XIV, 9. — ^ Luc. I, 2.
 ,

IN LUCAM HOMILI/E. 9^

ejus scientia. Siinllc quid scicnllcX mediclnnc et operi, eliam

in notitia ministcrioque scrmonis csl. « Sicut tradiderunt
» nobis qui a principio ipsi viderunt*, «doctrinam et scien-
tiam significari, et ex eo quod dixit : « Ministri fuerunt ser-

» monis, » demonstrari opera cognoscamus. Assccuto a prin-

cipio Visum est et mihi asseculo ab
: « initio % » inculcat,

ac replicatj qnoniam ea quflc scripturus est non rumore co-

gnoverit, sed ab initio ipse fuerit consecutus. Unde et ab

Apostolo merito collaudatur dicente : « Cujus laus in Evan-

» gelio est per omnes ecclesias^ Hoc enim de nullo alio
»

dlcitur, et nisi de Luca dictum traditur « Visum est et :

» mihi assecuto a principio omnia diligenter ex ordine tibi

» scrlbere, optime Theophile \ » Putat aliquis quod ad Theo-

philura quempiam Evangelium scripserit. Omnes qui nos
aiiditis loqiienles, si tales fuerltis ut diligamini a Deo, et vos
Theophili estis ^ et ad vos Evangelium scribitur. Si quis Theo-
philus est, iste optimus et fortissimus est; hoc quippe slgni-

ficantius Graeco sermone dicitur /paTt^o?. Nemo Theophilus

infirmus est. Et quomodo scrlptum est de populo Israel,
quando egredlebatur ex ^gyplo, quod non fuerlt in tribu-

bus eorum infirmus ^

: sic, ut audacter loquar, dlcam quod
omnis qui Theophilus est, sit robustus, habens fortltudinem
robustam a Deo tanquam a sermone ejus, ut cognosccre

possit eorum vcrborum quibus cojiditus est verltatem, in-

telligens sermonem Evangelii in Christo, cui gloria in sae-

cula saeculorum. Amen.

S II.

De Joannis conccptiond.

Qui^ volunt peccatis suis oblendere aliquam excMsatio-

J
Luc. I, 2.— 2 Ib.3. —3 2 Gor. VIII, i8. — '' Lnc. i, ."5. — ^ Ps. civ, 7>j
" riom. II, p. 934 etseqq.
q4 origenis

nem, existimant niillum esse absque peccato, et utunlur

testimonio quod in Job scriptum est « Nemo mundus a :

» sorde, ne si unius quidem diei fuerit vita ejus super ter-

]

» ram*. » Numerabiles autem menses ejus. Cujus sonum

lantummodo proferunt, interprelationem penitus ignoran-
tes. Adversusquosbreviter respondebimus, quoniamabsque

peccato esse in Scripturis, dupliciter intelllgitur : ut sit alte-

rum,nunquam omnino peccasse ; alterum, peccare desiisse.

Si igitur aiunt eum absque peccato dici qui nunquam pec-
caverit, et nos assentimus nullum esse absque peccato: quia
omnes hominesaliquando peccavimus,Iicet poslea virtutcm
secuti sumus. Si vero sic intelligunt hominem non esse abs-
que peccato, ut negent quempiam post vitia ita se ad vir-

tutes referre, ut nunquam omnino peccet, falsa eorum

sententia cst. Potest enim fieri ut qui ante peccaverit, et
peccare desierit, sine peccato esse dicatur. Sic et Dominus
noster Jesus Chrislus exhibuit « sibi gloriosam Ecclesiam,
»non habentem maculam ^ » non quia ecclesiasticus vir ;

nunquam habuerit maculam,sed quia nequaquam ultrama-

culetur : ct non habentem rugamS' » non quod ruga veteris

hominis in eo aliquando non fuerit, sed quod eam habere

desierit. In hunc modum ct illud quod sequitur est intelli-

gendum : « Ut sitsancta et immaculala ^

: » non quod a prin-

cipio immaculata fuerit^ hoc enim suspicari quidem de

hominc non potest, quod anima ejus maculosa non fuerit;
sed quod reputetur pura alque sincera, quae maculari ultra
desierit. Haec idcirco diximus, ut doceremus posse homi-

nem, ob id quod peccare desivit, vocari absque peccato et

immaculatum. Unde et manifestissime de Zacharia et Eli-

zabeth scribitur: «Erant justi ambo, in conspectu Dei am-
» bulantes. In omnibus autem erant justi ambo ante Domi-
» num, incedentes in mandatis et justificationibus Domini
^ Job, XIV. — ' Ephcs. V, 27. — 3 Ibid. — ^*
Ibld.
 :

IN LUC.\M HOMILLE. 90

» sine querela *. » Diligcntius laudcs Zacharia3 et Elizabcth,

quas sanctus Lucas in sua scribit historia, contemplemur

non tantum ut sciamus illos fuisse laudabiles, sed ut sanc-

tum zelum assumentes, eliam ipsi laude digni elficiamur.

Potuerat simpliciter scribere, Erant jusli ambo, ambulantes
in omnibus mandatis; nunc autem necessario additur :

« jnsli ambo in conspectu Dei. » Potest quippe fieri ut sit

aHquis justus in conspectu hominum, sed in conspectu Dei,

non. Verbi gratia : quando non habet homo quod de me
male loquatur, et in me universa considerans, nihil cui de-
trahal reperit, justus sum in conspectu hominum. Finge
omnes dc me aequalem habere sententiam, et quaerere quid
detrahant mihi, et tamen invenire non posse, sed consono
me sum in conspectu hominum plu-
ore laudare : justus
rimorum, Verum hominum non est certum judicium; ne-
sciunt enim utrum in abscondito cordis mei aliquando pec-
caverim, utrum viderim mulierem ad concupiscendum eam^,
et adulterium mihi in corde sil natum : ignorant homines
cum me viderint secundum vires raeas eleemosynam fa-

cere,utrum propter mandatum Dei fecerim, an hominum

laudcm favoremquc quaisierim. Difficilis res est in con-
spectu Dei justum esse, ut non ob aliam causam quid boni
facias nisi propter ipsum bonum, et Deum tantum quaeras
boni operis relributorem. Tale quid et Apostolus loquitur :

« Quorum laus non ex hominibus, sed exDeo est^ »Beatus

qui in conspectu Del justus est, atque laudabilis. Homines
enim, quamvis certum judicium habere videantur, tamen
qon possunt ad liqridum pronuntiare. Evenit quippe in-
terdum, ut laudent eum qui non est laudabilis, et ei detra-

hant qui minime detractione dignus est.- Solus Deus et in

laude et in vituperatione justus est jjidex. Unde digne et
nunc additur in laude justorum : « Erant justi ambo in con-
* Luc. I, 6. — 2 Matth. v, 28. — ^ Rom. 11, 29.
C)6 0RIGENI5

» speclu Dei *. » Tale quid et Salomon in Proverbiis cohor-

tatur dicens : « Fili, provide bona in conspectu Dei et ho-
» minum^ » Sequitur ZacharicTe et Elizabeth alia laudatio :

« Ambulanles in omnibus mandatis et justiflcationibus Do-

» mini. » Quando bene et recte de ahquibus judicamus, in
juslificationibus Domini gradimur; quando hoc aut ilhid

facimus, in mandatis iUius ambulamus. Unde puto et sanc-

tum Lucam volentem eos praedicare laude perfecta, dixisse:

« Erant justi ambo, ambulantes in omnibus mandatis et jus-

» tificationibus Domini ^ »Dicat mihi quispiam : Si laus ista

piirfecta est, quid sibi vult hoc quod dicitur: sine qiierela''?

sufliciebat enim dicere : « Ambulantes in omnibus viis et

» justificationibus Domini; » uisi posset fieri ut ambulet quis

in omnibus mandatis Dei, et lamen sine querela non ambu-
let. Et quomodo potest evenire ut in omnibus mandatis et

justificationibus Dei ambulans sub querela sit? Cui brevi-

ter dicam : Nisi hoc ita esset, nunquam in alio loco nosce-

remus scriptum referri : « Juste, id quod justum est se-

» quere^ » Nisi enim justum esset aliquid quod non juste

sequeremur, nequaquam nobis prseciperetur ut juste id
quod justum est sequeremur. Quando enim facimus man-
datum Dei, et in conscientia nostra vanae gloriae sordes re-

spergimus ut placeamus hominibus, aut alia quaecumque

non placet Deo boni operis causa praecedit, quamvis facia-
mus praeceptum Dei, tamen ilhid absque querela non faci-
mus, et injuste id quod justum est sequimur. Diflicile ergo
est ambulare in omnibus mandatis et juslificationibus Do-
mini sine querela, secundum testimonium et laudem Dei in
Christo Jesu. Quae laus reddenda est in die judicii ab eo
cui omnes nos manifeslari oportet ante tribunal ejus, ut

rocipiat unusquisque quae per corpus gessit, sive bona, sive

* liuc. 1, 6. — 2 Prov. iii. — 3 Luc. i, 6. — ''

Ibidem. — ^ Deuter. xvi.
20.
 IN LUCAM ITOMILIT:.
97
mala *. Oaines enim stablmus ante tribunal Dei, ut recipia-
inus quod mcremur in Ghristo Jesu
Quae ^ corporalia sunt et sensu carent, ut videantur ab alio

ipsa nihil efliciunt, sed tantummodo oculus alterius intentus

in ea, sive voluerint illa, sive noluerint, videt quando in ea

contemplationem direxerit. Quid enim potest homo, aut

aUa res quae circumdatur corpore crasso, cum in praesenti

fuerit, facere ne cernatur? E contrario ea quas sunt su-

perna et divina, ea cum in praesenti fuerint, non videntur,
nisi ipsa voluerint eorum est videri, vel non
: et in voluntate

videri. Gratia Dei fuit ut appareret Abraham, vel coeleris

Prophetis non quod oculus tantum cordis Abraham in

:

causa fuerit ut cerneret Deum sed quod gratia Dei ultro ;

se aspiciendam praebuerit viro justo. Hoc autem non solum

super Deo Patre intelligas, sed etiam super Domino Salva-
tore, et super Spiritu sancto, et ut ad minora perveniam,
super Cherubim et Seraphim. Fieri enim potest ut et nunc
nobis loquentibus assistat angelus, et tamen quia non me-
remur, eum Quamvis enim oculus sive
videre nequeamus.
corporis, sive animne nostrae, ad contemplandum intendat,
nisi sponte apparuerit angelus, et se videndum pracbuerit,

et ille qui vere desiderat non videbit. Itaque ubicumque

scriptum fuerit Apparuit Deus illi, vel illi, ut et nunc

: :

« Apparuit ei angelus Domini, stans a dextris altaris in-

» censi \ » ita ut dixi intellige. Sive Deus, sive angelus,
Abrahae vel Zachariae, cum voluerit vel noluerit, aut non
videbitur aut videbitur Tale quid mihi intelligendum
de Ghristo, qui quondam in corpore videbatur, quod non
quicumque eum videbant poterant videre. Videbant quippe
tantum corpus iUius : secundum vero hoc quod Ghristus,

^ 2 Cor. V, 10.
2 Uom. III. p. go5 ot soq.
^ Liic. I, 1 1.

xn. 7
 ORIGKJNIS
98
videre non poteranl. Porro discipull
cum viclc-
erat, eum
divinitatis illius contcmplabantur.
Lant, et magnitudinem
deprecantem atque di-
Propter quod puto et ad Philippum
sufficlt nobis \ » re-
centem « Ostende nobis Patrem, et
:

spondisse Salvatorem : « Tanto tempore vobiscum sum, et

,, non cognovistis me? Philippe, qui videt me, videt et Pa-

Pilatus, qui videbat Jesum, intue-
), trem \ » Neque enim
quia nec ipse Pilatus,
batur Patrem; nec proditor Judas :

quod erat Christus

nec Judas, Christum secundum hoc
nec multitudo quai coarctabat eum.
HU tantum
videbant,
esse sciebat. La-
videbant Jesum, quos aspectu suo dignos
nobis Deus ap-
boremus ergo et nos, ut et impraesentiarum
pareat. Sanctus quippe Scripturarum
sermo promisit,quod

invenietur ab his quinon tentant eum, apparet autem his

futuro non absconda-
qui non sunt increduli in eum; et in
eum ad faciem, ct habea-
facie
tur a nobis, sed videamus
mus fiduciam bonse vitae, fruamurque conspectu omnipo-
lentis Dei in Christo Jesu et Spiritu sancto
cxpavit. Nova quippe
Zacharias * cum angeluni vidiset,
humanis obtutibus se praebens turbat mentem, ani-
facies
hanc esse huma-
mumque consternat. Unde angehis sciens
Noli
nam naturam, primum perturbationi medetur
dicens : «

et trepidantem refocillat, novoque

timere, Zacharia «
'^
:
„

IjEtificat
«Exaudita est oratio tua, et uxor
nuntio inferens :

vocabis nomen ejus Joan-

» tua EHzabeth pariet fdium, et
Quando justus
„ nem, et erit tibi gaudium et exultatio \ »
ingreditur, minis-
quis oritur mundo, etstadium hujus vitae

ejus la^tantur, et se efferunt in

subHme.Quando
tri navitatis
est, et quasi
vero ille nascitur qui maiae vitae praeparatus

ob poenas in ergastulum relegatus, minister consternalur

1 Joan. XIV, 8. — ? Ibid. 9.

5 Hom. ly. p. 936 et seq.
<*
Luc. 1, i5. — ^ Ibid. i4-
 :

IN LUCAM HOMILI^.
qq
el concidit. Vis exemplum accipere sancti viri cujus omnis
fructus in laude sit ? Vide Jacob duodecim genuisse mares,
qui omnes populi Dci et partis illius patriarchc-e et princi-
pes extiterunt :
in his omnibus Jacob L-etabatur pater, sicut
et nunc de Joannis nativilate cunctis gaudium nuntiatur:
ct qui semel ob utilitatem aliorum ad liberorum opera
de-
scenderit, et se voluerit huic ministerio
mancipare, obse-
cretDeum ut talis ei filius
ingrediatur saeculum, super cujus
nativitatelaitiorsit. Scribitur ergo de Joanne « Erit mag- :

» nus in conspectu Domini *. » Magnitudinem animse Joan-

nis ostendit, quae oculis Dei paleat; et aliquid minus, quod
proprie in animae virtute conspicitur
Sequitur de
Joanne «:Et Spiritu sancto replebitur adhuc de utero ma-
» trjs suae ^ » Et nativitas Joannis plena
miraculo est. Quo-
modo enim Domini nostri et Salvatoris advenlum Archan-
gelus nunliavit, ila et Joannis ortum Archangelus nuntial
« Spiritu sauclo replebitur
adhuc de utero matris sucT. »
Populus Judaeorum facientem Dominum nostrum
signa at-
que portenta, et curantem infirmitates eorum,
nequaquam
videbat : Joannes vero adhuc in utero matris conslitutus
exultat, etenim non ad adventum matris Jesu de
potest, et
utero gestit erumpere. «Ecce enim, ait Ellzabetk, ut facla
» est-salutatio tua in aures meas, exultavit gaudio infans \n
» utero meo\ » Adhuc in matris utero erat Joannes, et jam
Spiritum sanctum acceperat. Non enim illud principium
erat substantiae ejus, atquenaturae, de qua Scriptura
loquii
tur, quod plurimos fdiorum ad Dominum Israel convertet
Deum ipsorum. Joannes plurimos converlit, Dominus
au-
tem non plures, sed omnes. Hoc opus illius, ut
omnes
convertat ad Deum Patrera, « et praicedat coram ipso in spi-
n \ » Non ait in anima Elic^, sed \n spi-
ritu et virtute EIia3

ritu et virtute Ehae. Fuit in Elia virtus, et

spiritus sicut m
1 LUC. I, l5. — 2 IljjJ _ 3
J|,ifl, 4^ _ 4
i^^ j_

./ ... x
f
"^^
^OO • ORIGKMS

omnibus prophetis, et secundum dispensalionem corporld

in ipso quoque Domino Salvatore de quo post paululura :

ad Mariam dicitur « Spiritus istinctus superveniet in te, et

:

*. » Spiritus ergo qui fue-

» virtus Altissimi obumbrabit tibi

rat in Joanne, et virtus qucE in illo erat, in hoc quoque ap-

paruit. llle translatus est, hic vero praecursor Domini fuit;

et mortuus est anteeum, ut adinfernadescendens illius prae-

dicaret adventum. Ego puto quod sacramentum Joannis

usque hodie expleatur in mundo. Quicumque crediturus
est in Ghristum Jesum, praecurrit ante splritus et virtus

Joannis ad animam iUIus, et proeparat Domlno populum

perfeclum, et in cordis asperitatibus planas facit vias, et

dlrigit semitas parare Domino plebem perfectam. Non illo

tantum tempore praeparatae sunt vlae, et directae semitae,

sed nsque hodle adventum Domlnl Salvatoris spiritus Joan-
nis virlusque praecedlt. O magna mysteria Domini, et dls-

pensationis ejus !
AngeU quoti-
Angeli praecurrunt Jesum :

die aut ascendunt aut descendunt super sahitemhominum,

in Chrislo Jesu
Zacharias ^ sacerdos cum in templo ofTerret incensum,
silentio condemnatur et retinetur, imo tantum nutibus lo-

quitur, et mutus usque ad ortum Joannis fdii perseverat.

Quo hfec tendit historia? Silentium Zacharlae silentium

prophetarum est in populo Israel. Nequaquam loquitur eis

Deus, et Sermo, qui a principio erat apud Patrem Deus, ad

nos transiit; nobisque non tacet Ghristus, apud illos usque
hodie silet quamobrem et Zacharias propheta tacuit. Ma-
:

nifestissime ex sermonlbus ipsius comprobatur, quod et

propheta fuerit et sacerdos

« Quando
^
concepit Ehzabeth, abscondebat se mensibus

» quinque dicens Quia slc mihi fecit Domlnus in diebus

:

* Luc. I, 35.
3 Honi. V. p. 907, — * Hom. vf. p. 908 et seq.
 IN LUCAM IIOMUAJE. 10 1

» quibus respexit auferre opprobrium meum in homini-

» bus *. » Quaero quam ob causam, postquam intellexit se

esse praegnanlem, publicum declinarit. Ni fallor, hoc est

eliam quod hi qui nuptiis copuh\ti sunt non omne tempus

coitus Hberum inter se habent, sed est tempus quando re-

cedunt ab opere nuptiarum. Si enim vir senex fuerit et mu-

lier anus, pudoris est maximi servire eos hbidini, servire
conjugio, quae vel curae corporis et senectse esse Dei viden-
tur voluntate sublata. Haec autem quoe ad sermonem Angch
et dispensationem Dei rursum fuerat viro copulata, erubes-
cebat quod anus et pene decrepita ad opus juvenum rever-
tisset. Unde et abscondebat se mensibus quinque : non us-

que ad ncnum mcnsem, donec partus ingrueret; sed usque

quo conciperet Maria. Quando enim illa concepit, et venit
ad eam, et facta est salutatio in aures ejus, exultavit in gau-

dio infans in utero Elizabeth, et prophetavit Spiritu sancto

plena, et locuta est quae Evangelicus sermo describit : « Et
» difFamata sunt super omnem montanam verba haec ^ »

Quando enim in populo rumor egressus est habere eam in

ulero prophetam, et aliquid majus esse hominem qui ges-

tabalur a virgine, tunc non absconditur, sed tota libertate
se prodit, et exultat se habere praecursorem in utero SaU
vatoris.

§ III-

De AnnuTitiatioms mjsterio.

..Scriptura commemorat quod mense sexto conceptus

«

» ELizabetli, missus sit angelus Gabriel a Deo in civitatem

» Galilaea3, nomen Nazareth, ad virginem desponsa-^
cujus
» tam viro cui nomen Joseph, de domo David^,» et no-

men virginis Maria. Rursum in mea mente volvens quaero

* Luc. I, 24 ct 25. — 2 iijifi, (35, __ > Wix^, 2G, 27.
102 ORIGENIS

quare Deus cum seuiel Salvatorem judicaret nasci ex vir-

gine, non elegit puellam absque sponso, sed eam potissimum

quaj jam fuerat desponsata. Et, nisi fallor, haec causa est.

Debuit de ea virgine nasci qua; non solum sponsum habe-

ret, sed, ut Matthaeus scribit, jam viro tradita fuerat, licet

eam vir necdum nosset, ne turpitudinem virginis habitus

ipse raonstraret, si virgo videretur utero tumenti. Unde ele-

ganter in cujusdam martyris epistola scriptum reperi, Ig-

natium dico episcopum Antiochiae post Petrum secundum,
qui in persecutione Ronice pugnavit ad bestias : «Principem
)> saeculi hujus latuit virginitas Mariaj : » latuit propter Jo-
seph, latuit propter nuptias, latuit quia habere virum pula
batur. Si enim non habuisset sponsum et, ut putabatur, vi-
rum, nequaquam potuisset principi mundi hujus abscondi.
Statim enim cogitatio diaboli tacila subrepsisset Quo- :

modo ista qua3 non concubuit cum viro, praegnans est?

Debet iste conceptus esse divinus, debet aliquid humana

natura esse sublimius. E contrario disposuerat Salvator dis-
pensationem suam et assumptionem corporis ignorare dia-

bolum : unde et in generalione sua celavit eam, et disci-

pulis postea praecipiebat ne manifestum eum facerent. Et

cum ab ipso diabolo tenlaretur, nusquam confessus est Dei
se esse Filium, sed tantummodo respondebat : Non oportel
ut adorem te, nec ut lapides istos panss faciam, aut me de
alto praecipitem. Et cum ista diceret, lacuit semper se esse

Filium Dei. Quaere et in alia scriptura, et reperies volunla-

tis Ghristi fuisse ut adventum Filii Dei diabolus ignoraret.
Apostolus enim passionem ejus asserens nescisse contrarias
fortitudincs, ait : « Sapientiam loquimur inter perfeclos :

» sapientiam autem non saculi hujus, neque principum sae-

» culi hujus qui destruitur ; sed loquimur Dei sapienliam in

» mysterio absconditam, quam nullus principum hujus saj-

» culi cognovit. Si enim cognovissent, nunquam Dominum

 IN LUCAM IIOMILI^. lo3

» glorise cnicifixissent *. » Absconditum igitur fuit a princi-

pibus saeculi mysterium Salvatoris Hsec de co quod

sponsum habuerit Maria. Quia vero Angelus novo sermone
Mariam salutavit, quem in omni Scriptura invcnire non po-
tui, et de hoc pauca dicenda sunt. Id enim quod ait ; « Ave
)» gratia plena ^, » quod Gra3ce dicitur '/.zya.pt-zt^^ivn, ubi in
Scripturis ahbi legerim non recordor : sed neque ad virum
istiusmodi sermo est, Salvc gralia plena. Soli Marioe haec
salutatio servatur. Si enim scisset Maria et ad alium quem-
piam similem factum esse sermonem, habebat quippe Le-
gis scientiam, et erat sancta, et Prophelarum vaticinia quo-

tidiana meditatione cognoverat, nunquam quasi peregrina

eam salulatio terruisset. Propter quod loquitur ei Angehis :

« Ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam coram Domino.

» Ecce concipies in utero, et paries fihum, et vocabis no-

» men ejus Jesum. Is erit magnus, et FiHus Altissimi voca-
» bitur*. » Dicitur et de Joanne : « Erit magnus^; » et hoc
ipsum Gabriel angelus contestatur : sed quando venit Jesus
vere magnus, vere subhmis, ilie qui prius magnus fuerat
minor efFectus est. « Ille cnini, tnquit, fuit lucerna ardens
» et lucens, et vos voluistis ad horam exuhare in lumine
» ejus \ » Magnitudo Salvatoris nostri non tunc apparuit
quando natus est, sed nunc postquam opressa ab adversa-
riis videbatur, emicuit. Vide magnitudinem Domini : in
omnem terram exivit sonus doctrinae ejus, et in fines orbis
terrarum verba illius. Dominus nosler Jesus, qui virtus est
Dei, in omnem diffusus est orbem, et improesentiarum no-
biscum est, juxta illud quod in Apostolo iegitur : « Gongre-
» gatis vobis et spiritu meo cum virtute Domini nostri Jesu
» Christi ^ » Virtus Domini Salvatoris et cum his est qui
ab orbe nostro in Britannia dividuntur, et cum his qui in

1 1 Cor. u, 6, 7, 8. — 2 Luc. i, 28. — » Ibid. 5o et seqq. — ^*

Ibid. i5.
* Joan. V, 35. — c
1 Cor. v,4.
 ,

10/i OllIGEMS

Mauritania, et cimi miiversis qui sub sole iii iiomine ejus

crediderunt. Vide ergo magnitudinem Salvatoris quomodo
in toto orbe diffusa sit : et cerle necdum ejus veram mag-
nitudinem exposui. Ascende in coelos, et vide eum quo-
modo coelestia repleverit. Apparuit siquidem Angelis. De-
scende cogitatione in abyssos, et videbis eum etiam illuc

descendisse. « Qui e^iim descendit, ipse est et qui ascendit,

» ut impleret omnia, ut in nomine Jesu omne genu ilecta-

» tur, coelestium, terrestrium, et infernorum \ » Gonsidera

virtutem Domini quod impleverit mundum, id est, coeles-

tia, terrestria, et infernalia; quomodo et coelum ipsum pc-

netravit, et in superna ascenderit. Legimus enim, quod
pertransierit coelos Filius Dei ^ Si haec videris, pariter in-

tueberis non Magnus erit % » sed ver-

transilorie dictum : «

bum opere completum. Magnus estDominus noster Jesus

et praesens, et absens, tribuitque consortium fortitudinis
suae huic coetui noslro atque conventui : quod ut et singuli

mereamur accipere, deprecemur Dominum Deuu), cui est

gloria et imperium in ssecula sa^culorum. Amen.

§ IV.

De visitalione beatce Marice ad Elizabeth.

Meliores'' ad deteriores veniunt ut eis ex adventu suo ali-

quid tribuant emolumenti. Sic et Salvator venit ad Joan-

nem, ut sanctificaret baptisma illius : et Maria, statim ut au-

divit Angelum nuntiantem quod conceperit Salvatorem, et

quod cognata illius Elizabeth haberet in utero, consurgens

cum festinatione venit in montana, et ingressa est domum
Elizabeth; Jesus vero qui in utero ilHus erat, feslinabat ad-
huc in ventre matris Joannem positum sanctificare. Deni-
^ Ephcs. IV, 10, et rhil. ii, lo. — ^ Hobi. iv, i4. — ^ r^ic. i, 52.
^ Hoin. vu. p. 909 (jt st'q.
 :

IN LUCAM HOMILIiE. lOO

que aiitequam veiiiret Maria, et salutaret Elizabeth, non

exultavit infans in utero : sed statini ut Maria locuta esi
verbum quod Filius Dei in ventre matris suggesserat, exul-
tavit infans in gaudio, et tunc primum prjecursorem suum
prophetam fecit Jesus. Oportebat quoque Mariam cum Dei
prole dignissima post alloquium Dei ad montana conscen-
dere, etin subhmioribus commorari. Unde et scriptum est
« C^onsurgens Maria in diebus illis, venit ad montana*. »

Debuerat eliam cum esset sollicita non pigra, properare

sollicitudinc, et Spiritu sanclo plena ad sublimiora perduci,
et virlute Dei protegi, a qua fuerat obumbrata. Venit ergo
« in civitatem Judae, et in domum Zachariae, et salutavitEH-
» zabeth. Factum est cum audisset salutalionem Marise Eli-
» zabeth, exultavit infans in utero ejus, et replela est Spiritu
» sancto". » Non est itaque dubium quin qua; tunc repleta
est Spiritu sancio, propter fdium slt repleta. Neque enini
mater primum Spiritum sancium meruit, sed cum Joannes
adhuc clausus in utero Spiritum sanctum recepisset, tunc
et illa post sanctificationem filii repleta est Spiritu sanclo.
Poteris hoc credere, si simile quid eiiam de Salvatore cog-
noveris Spiritu iiaque sancio tunc repleia esi Maria,
quando coepit in utero habere Salvaiorem. Statim enim ut
Spiritum sanctum accepit Dominici corporis conditorem,
ei Filius Dei esse coepit in utero, etiam ipsa completa est
Spiritu sancto : c Exultavit ei^go infans in utero Eiizabetli,
D et repleta est Spiritu sanclo, et clamavit voce magna, ct
» dixit : Benedicta tu inter mulieres^ » Debemus in hoc
loco, ne simplices quique decipiantur, ea quae solent oppo-
nere hseretici confutare. In taniam quippe nescio quis pro-
rupii insaniam, ui assereret negatam fuisse Mariam a Sal-
vatore, co quod post nativitatem illius juiicta fuerit Joseph,
ct locuius est : quae quali menie dixerii ipse noverii qui

> liuc. 1, 09. —2 ibicj, 09, 4o, 4i. — • Ibid. 4»? 42.
loG ORIGENIS

loculiis est. Si quaiido igitur haeretici vobis tale quid obje-

cerint, respondete eis, et dicite : Gerte Spiritu sancto plena
Ebzabelh ait : « Benedicla tu inter muheres. » Si sancto Spi-

ritu benedicta canitur Maria, quoraodo eam Salvator nega-

vit? Porro quod asserunt eam nupsisse post parlum, unde
approbent non habent. Hi enim fihi qui Joseph dicebantur,
non erant orti de Maria, neque est ulla scriptura quae ista

commenioret. « Benedicta tu inter muHeres, et benedictus

» fructus ventris tui. Et unde mihi hoc, ut vcniat mater
» Domini mei ad me Quod ait Unde milii hoc, non ig-
*
? » :

iiorans dicit ; et maxime Spiritu sancto plena, quasi ne-

sciat quod juxta Dei voluntatem mater Domini venerit ad
eam : sed isto sensu loquitur Quid boni feci? quac opera:

mea tanta sunt, ut mater Domini ad me veniat? per quam

justitiam, ex quibus bonis, de qua fidehtate mentis hoc me-
rui, ut mater Domini mei veniat ad me? » Ecce enlm ut
» facta est sahitatio tua in aurcs meas, exultavit in exulta-
» tione infans in utero meo ^. » Sancta erat anima beati Joan-
nis, et adhuc in matris utero clausa, venturaque in mundum
quasi per experienliae sensum sciebat quae Israel ignorabat:
unde exihvit ; et non simphciter exihvit, sed in gaudio. Sen-

serat enim venisse Dominum suum, ut sanctificaret servum

suum, antequam de matris utero procederet. Ulinammihi
eveniat ut ab infidehbus stultus dicar, qui talibus credidi.
Ipsum opus ostendit et veritas, non me stultitiae, sed sa-
pientiae credidisse, et quia hoc quod stultum apud illos pu-
tatur, mihi salutis occasio sit. Nisi enim fuisset coelestis et

beata nativitas Salvatoris; nisi habuisset divini aliquid et

humanitatem hominum superegrediens, nunquam totum
orbem illius doctrina penetrasset. Si tantummodo fuisset

iaMariae utero, et non Dei Filius, quomodo polerat fieri ut

et illo tempore, et nunc, non solum corporum, sed etiam
*Luc. 1,42,43. — 2 Ibid. 44-
 IN LUCAM HOMILIiE. IO7

animarum morbi multiplices curarentur? Quis nostrum

non insipiens fuit, qui nunc propter misericordiam Dei ha-

bemus intelligentiam et silimus Deum? Quis nostrum non
incredulus justitiae., qui nunc propter Christum justitiam

habemus, sequimurque justiliam? Quis nostrum non erra-

bundus et vagus, qui nunc propter adventum Salvatorisnon
fluctuamus atque turbamur, sed sumus in via, in illo vide-

licet qui Ego sum via ? » Possumus et reliqua congre-

ait : « *

gantes videre quoniam omnia quae scrlpta sunt de eo, di-

vina admiratione dlgna referunlur; quod et nativitas illius,
et nutrimenta, et virtus, et passio, et resurrectio non solum
illo tempore, sed etiam nunc operentur in nobis. Quis vos,
o Gatechumcni, In ecclesla congregavlt? quls stlmulus im-
pulit ut, relictls domlbus, in hunc ccetum coeatis? Neque
enim nos domus vestras singlllatim circuimus, sed omnl-
potens Pater virtute invislblli subjlcit cordibus vestris quos
scit esse dignos, hunc ardorem, ut quasi inviti et retrac-
tantes veniatls ad fidem, maxime in exordio rellgionls cum
veluti trepldi et paventes salutls fidem cum timore susci-
pitis. Obsecro vos, o Catechumenl, nollte retractare : nemo
vestrum formidet et paveat, sed sequimini pra^euntem Je-
sum. Ille vos trahlt ad salutem, congregat in Eccleslam;
nunc quidem super terram, si autem dignos fructus feceri-
tis, in ecclesiam primillvorum qui scripti sunt in ccelesti-

bus. Beata quae credldlt, quia erlt perfectlo hls quae dicta
sunt ei a Domino. Super quibus et beata Marla magnificat
Dominum Jesum
Ante^ Joannem prophelat Ellzabeth; ante ortum Dominl
Salvatoris prophetat Marla. Et quomodo peccatum coepit
a muliere, et deinceps ad virum usque pervenlt : sic et prin-

cipium salutis a mulieribus habuit exordium, ut caiterae

^ Joan. xiT, G,
2 Hom. VIII, p. 9^0 et seqq.
108 ORIGENIS

quoque mulieres, sexus fragilitate deposita, imitarentur vi-

tam conversationemque sanctarum earum quae vel maxime

nunc in Evangelio describuntur. Videamus ergo vaticinium
virginale : « Magnificat, ait, anima mea Dominum, et exul-
» tavit spiritus meus in Deo salutari meo *. » Duae res, anima
scilicet et spiritus, duplici laude funguntur : anima Domi-
num praedicat, spiritus Deum. Non quod alia laus Domini,
aiia Dei sit : sed quia qui Deus est, idem et Dominus est; et
quiDominus est, idem et Deus sit. Quaeritur quomodo mag-
nificet Dominum ; si enim Dominus nec augmentum nec
decrementum recipere potest, et quod est est, qua ratione
nunc Maria loquitur « Magnificat anima mea Dominum? »
:

Si considerem Dominum Salvatorem imaginem esse invi-

sibilis Dei, et videam animam meam factam ad imaginem

Conditoris, ut imago esset imaginis; neque enim anima
mea specialiter imago est Dei, sed ad similitudinem imagi-
nis prioris efFecta est : tunc videbo quoniam, in exemplum
eorum qui solent imagines pingere, e* uno (verbi causa)
vultu regis accepto ad principalem similitudinem exprimen-
dam, artis industriam commendare, unusquisque nostrum
ad imaginem Ghrisli formans animam suam, aut majorem
ei aut minorem ponit imaginem, vel obsoletam, vel sordi-

dam, aut claram, atque lucentem et splendentem, ad effi-

giem imaginis principalis. Quando igitur grandem fecero

imaginem imaginis, id est, animam meam, et magnificave-
ro eam opere, cogitatione, sermone; tunc imago Dei gran-
dis efficitur, et ipse Dominus, cujus imago est, in nostra

anima magnificatur. Et quomodo crescit Dominus in nostra

imaglne, sic si peccatores fuerimus, minuitur atque decres-

cit. Sed nos pro imagine Salvatoris alias nobis imagines in-
duimus, pro imagine Verbi, sapienliae, justitiae, caeterarum-

que virtutum, diaboli formam assumimus, ut dicatur de

* Luc. I, 46, 47«
 IN LUCAM HOiMrLI^. 1
O9
iioLis : « Scrpenles, generalio viperariim\ » Et leonis per-
sonam induimus, et draconis, et vulpiura, quando venenati,
crudeles, callidi sumus; necnon et hirci, vel porci, quando
ad libidinem promptiores Anima itaque Mariae
primum magnifical Dominum, ct postea exultat in Deo.
Nisi enim antea crederemus, exultare non possemus. « Quia
» respexit, inquit, in humilitalem ancillae suae^. »In quam
humilitatem Mariae respexit Dominus ? Quid habebat mater
Salvatoris humile atque dejectum, quae Dei Filium gesta-

bat in utero? Quod ergo dicit : « Respexit in humllitatem

» ancillae suae, »tale est quasi dixerit : Respexit in justitiam
ancillae suae, respexit in temperantiam, respexit in fortitu-
dinem atque sapientiam. Dignum quippe est, ut virtutes
respiciat. Respondeat aliquis, et dicat : Intelligo quomodo
Deus justitiam ancillae suae sapientiamque respiciat; quo-
modo autem intendat humilitatem non satis liquet. Gonsi-
deret qui quaerit talia, quoniam proprie in Scripturis una
de virtutibus humihtas praedicetur. Ait quippe Salvator :

« me, quia mansuetus sum et humilis corde, et

Discite a
» invenietis requiem animabus vestris \ » Quod si vis no-

men hujus audire virtutis, quomodo eliam a philosophis

appellatur, ausculta eamdem es&e humilitatem quam respi-

ciat Deus, quae ab illis axu^ia sive peTptoT/j? dicitur. Sed et

nos quodam eam possumus appellare circuitu, cum aliquis

non est inflatus, sed ipse se dejicit. Qui enim inflatur, ca-

dit secundum Apostolum in judicium diaboli, siquidem et

ille ab inflatione ccepit atque superbia : « Ut non, inquit,
» inflatus in judicium incidat diaboli^o » Respexit super hu-
mihtatem ancillae suae. Humilem me, inquit, et mansuetu-
dinis sectantem dejectionisque virtutem respexit Deus.
« Ecce enim amodo beatam me dicunt omnes generatio-

* Matth. XXIII, 35. — 2 Luc. i, 48. — ^ Matlh. xi, 29. — '•

\ Timolh.
{II, 6.
 110 ORIGENIS

» nes*. »Si simpllciter intelligam oranes generationes, su-

per credentibus illud interpretor. Si autem altius aliquid
fuero scrutatus, animadvertam quanti profectus sitdicere:
« Quia fecit mihi magna qui est potens^; om- » quoniam «

» nis qui se humiliat exaltabitur^ » Respexit autem Deus

in humilitatem beatae Mariae, propterea fecit illi magna qui

potens est, « et sanctum nomen ejus. Et misericordia ejns

» in generationes generationum *. » Misericordia Dei non in
unam generalionem, nec in duas, neque in tres, sed nec in
quinque, verum in sempiternum extenditur in generationes
generationum, timentibus potentiam ejus. « Fecit virtutem
» in brachio suo^ »Licet inllrmus ad Dominum accesseris,
si eum, audire poleris repromissionem quam tibi
timueris
ob timorem suum Dominus pollicetur. Quoe est ista repro-
missio? Timentibus, inquit, sc fecit virtutem. Virtus, sive
imperium, potestas est regla. Etenim /.caToc, quod nos impe-
rium possumus appellare, ab eo dicitur quod imperet, sive

sub se universa contineat. Si ergo timueris Domlnum, dat

tibi fortitudinem sive imperium, dat regnum, ut factus sub
rege regum, possideas regnum coelorum in Christo Jesu :

cui est gloria et imperiura in saecula saeculorum, Amen.

S V.

De ZacharicB propJietia.

Plenus * Spiritu sancto Zacharias, duas prophetias gene-

rahter nuntiat : primam de Ghristo, aheram de Joanne.

Quod manifeste de verbis ipsius approbatur, in quibus quasi
de praesentia et qui versaretur in mtindo loqultur Salvato-
ris, ac deinde de Joanne : « Repletus ciiim Spiritu sancto,
» prophetavit dicens : Benedlctus Domlnus Deus Israel, quia

» Luc. 1,48. —^ tb. 49. — ' 1(1- XIV, 11. — ^ Id. I, 49, 5o. —5 Ib. 56.
^ Honi. X. p. 9^2 et seqq.
 IN LUCAM lIOMlLLi:. 1 1 1

» visitavit et fecit redcmptionem plebis suae *. » Visitanle

eiiimetDeo volente redimerc populum suum, mansit Ma-

ria cum Elizabeth, postquam ei locutus est Angelus mensi-

bus tribus, ut per ineffabilem quamdam virtutem, non so-

lum Joannem, sicut dudum diximus, sed etiam Zachariam,
ut nunc Evangehcus serino declarat, praesens Salvator in-
strueret. Poulatim quippe et hic per tres menses sancti Spi-
ritus augmenta capiebat, et cum nesciret erudiebatur, et

de Christo prophetavit dicens : « Qui dedit redemptionem

» populo suo, et suscitavit cornu salutis nobis in domo Da-
» vid^, » in qua secundum carnem natus est Christus. Et
vere quia fuit cornu sahilis in domo David, prophelia ista

concinitur : « Vineae/itmfacta estincornu^ «Inquocornu?

In Christo Jesu, in illo in quo nunc scribitur : « Suscitavit
» cornu salutis nobis, in domo David pueri sui, sicutlocu-
» tus est per os sanctorum Prophetarum. Salutem ex inimi-
» cis nostris\ »Non putemus nunc de corporalibus inimicis
dici, sed de spiritualibus. Venit enim Dominus Jesus, foris
in prajho, destruere omnes inimicos nostros, ut nos de in-
sidiis eorum liberaret : « De mann inimicorum nostrorum,
» et manu eorum qui nos
de oderunt. Facere misericor-
» diam cum patribus nostris'.
Ego puto quod in adventu »

Domini Salvatoris, et Abraham, et Isaac, et Jacob fruiti

sint misericordia Dei. Neque enim credibiie est ut qui prius

viderunt diem iUius, et laetati sunt, postea in adventu ip-

sius et nativitate de virgine nihil utilitatis acceperint. Et
quid de Patriarchis loquor? Ad akiora Scripturarum auc-
torilatem sequens audacter ascendam, quoniam praescntia

Domini Jesu et dispensatio illius non solum terrena, sed

etiam coelestia juverit. Unde et Apostolus ait : « Pacem fa-

» ciens per sanguinem crucis suae, sive super terram, sive

iLuc. 1,67, 68. — 2 Ibid. 68, 69.— 2 Isai. v, i. — ^ Luc. 1,69, 70, 71.
— » Ibid. 71, 72.
 1 1 «i ORIGENIS

» in coelis^ »Si autem in coelis et in terra praesentia Domini

profuit, cur paveas dicere quod adventus illius etiam ma-
joribus profuit, ut impleatur quod dicitur : « Facere miseri-
» cordiam cum patribus nostris, et recordari testamenti
» sancti sui, juramenti quod Abraham patrem
juravit ad

» noslrum, ut daret nobis absque tiraore de manu inimi-

» corum liberari ^ ? » Ciebro de hostium manu aliqui libe-

rantur, sed non absque timore. Gum enim metus discrimen

ante pra^cesserit, et ita de inimicorum manu quis fuerit eru-

tus, liberatur quidem, sed non sine timore. Porro adventus

Domini Jesu de manu inimicorum absque timore nos eruit.

Non enim sensimus inimicos nostros, nec eos vidimus re-

pugnanles, sed nescimus quomodo repente de fliucibus eo-

rum et insidiis erepti sumus, in puncto atque momento, ct

transtulit nos in haereditatem partemque justorum, « et h-

» sumus de manu inimicorum sine metu, ut servia-
berati
» mus Deo in sanctitate et justitia coram eo omnibus die-

» bus nostris^ » «Et tu puer propheta Altissimi vocaberis ^ »

Apud memetipsum quaerens rationem quare non quasi de

Joanne, sed ad Joannem ipsum dicens « Et tu puer pro- :

» pheta Altissimi vocaberis, » et reliqua; superfluum enim

fuit ad non audienlem loqui, et ad parvulum atque lactan-
tem apostropham facere; hanc puto posse me reperire :

quod quomodo mirabiliter Joannes natus est, et Angelo prae- -

dicante venit in mundum, et tribus mensibus Maria juxta
Elizabeth commorante fusus est in terram, sic etiam cun-
cta quae super eo scripta sunt mirabiliter facta referuntur.
Quod si dubitas statim de utero matris elFusum posse verba
palris audire, et scire quid sit hoc quod ad se dicitur ; « Et
» tu puer propheta Allissimi vocaberis, » considera multo
fuisse mirabilius quod praecessit : « Ecce ut facta est vox sa-
» lutationis tua? in aures meas, exullavit infans in gaudio irr

* Coloss. 1, 20. — ' Lnc. t, 7?., -7), j^. — ^ ]i)i(|.

j^^ j5_ — k Ibid. 76,
 IN LIICAM IIOMILLE. 1 l5

s utero meo*. » Si enim adhuc in vcnlre matris conclusus

audit Jesum, et audicns exilivit alque la^tatus cst, quare
non credas eum jam genitum prophetiam patris audire, et

intelligere potuisse dicentem ad se : « Et tu puer propheta

» Excelsi vocaLeris, antecedes enim coram Domlno parare
» vias ejus ^ ? » Ideo reor Zachariam festinasse ut loqueretur
ad parvulum, quia sciebat eum post paululum in eremomo-
raturum, nec se ejus posse prnesentiam habere : «Puer eniin
» erat in desertis usquead diem ostensionis suae ad IsraeP. »

Et Moyses in desertis moratus est, sed post et expletis jam

aetatis suae annis, fugit ex i^gypto, et per alios aunos pecora
custodivit : Joannes vero slatim ut natus est, transiit ad de-
serta, et qui major fuit inter natos mulierum, majori nutri-
mento dignus apparuit de quo Propheta loquitur : « Ecce
» mitto angelum meum ante faciem tuam\ »Recte angelus
dicitur qui missus fuerat coram Domino, et prophetantem
patrem statim ut natus est audire potuit, et intelligcre.

Quamobrem nos qui tantis mirabilibus credimus, credamus

pariter resurreciioni, credamus et repromissionibus quas

venturae sunt, regnoque coelorum quod nobis quotidie spi-

ritus pollicctur. Quae omnia ut scripta sunt mirabiliter plus
quam sentire possumus, accipiamus in Christo Jesu, cui

est gloria et imperium in saecula soeculorum. Amen.

S VI.

De natwitate Christi.

Natusest^Dominus meus Jesus, et Angelus descendit de

coelo annuntians nativitatem ejus.. Videamus itaque quos
quaesierit, ut eis nuntiaret adventum. Non venit Jerosoly-
mam, nou quaesivit Scribas et Pharisieos, non synagogam
* Luc. I, 44- — ^ Ibid. 76. — 5 Ibid. 80. — ^"
Malach. iii, 1.
* Ilom. XII. p. 945 ct seq.
1 i/^ ORIGEMS

ingressus est Judaeoruni ; sed pastores reperit super greges

suos vigilias excubanles, eisque loquitur : « Natus esthodie
» Salvator, qui est Ghristus Domiaus *. «Putasne nihil aliud

di vinus Scripturarum sermo significat, sed tantum hoc, quod

ad pastores venerit Angelus et eis locutus sit? Audite, pas-
tores ecclesiarum, pastores Dei, quod semper Angelus ejus
descendat e coelo, et annuntiet vobis quoniam « natus est
» vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus. wEtenim
pastores ecclesiarum, nisi ille Pastor venerit, per se bene
gregem servare non poterunt : infirma est eorum custodia,
nisi Christus cum eis paverit atque servaverit. Dudum in

Apostolo lectum est : « Dei cooperatores sumus^. » Pastor

bonus qui imitatur Pastorem bonum, cooperator est Dei
et Ghristi. Et propterea pastor bonus est qui habel secum
Pastorem optimum compasccntem sibi. Posuit enim Deus
in ecclesia apostolos, prophetas, evangeUstas, pastores, doc-
tores, omnia in perfectione sanctorum^ Et haec quidcm
sunt dlcta simplicius. Cajterum si ad sacratiorem oportet
ascendere intelligentiam , dicam quosdam fuisse pastores

Angelos qui res humanas regerent; et cum horum unus-

quisque suam custodiam conservaret et diebus ac noctibus
vigilans jam laborem ferre non posset, et hoc ageret indus-
trie, ut gentes quae sibi creditx fuerant gubernaret, ve-
nisse Angelum nato Domino, et annuntiasse pastoribus quod
verus esset Pastor exortus. Verbi gratia, ut ad exemplum
veniam, erat quidam pastor Macedonias, hic necessarium
habebat auxihum Domini : propterea apparuit in somnis
vir Macedo Paulo, dicens « Transiens in Macedoniam, ad- :

» juva nos*. » Quid de Paulo loquar, cum ha^c non Paulo,

sed qui in Paulo erat, locutus sit Jesu ? Indigent itaque
pastores praesentia Ghristi. Quamobrem Angelus descendit
de coelo, et ait : « Nolite timere : ecce enim annuntio vobis
* Lur. ir, 1 1 . — 2 , (;^o,._ ,,^ r). — 3 Ephes. iv, 1
1
, i 2. — ^"
Act. XV?, 9.
 :

'

iN LUCAiM homili.t:. 1 l5

» gaudiimi magnum*. » Vcrc gaiidiimi magnum, his quibus

hominum fuerat et provinciarum ciira permissa, Christum

venisse in mundum. JMuIUim utililatis acccpit Angelus qui
dispensabat /Egyptias res, postquam Dominus descendit e
ccelo, ut ^gyplii Christiani fierent. Profuit el cunclis qui

diversas provincias oblinebanl; verbi causa, prjesidi Mace-

doniae, pracsidi Achaiae, reliquarumque religionum. Neque
enim fas est credere malos angelos suis prseesse provinciis,
et bonos non easdem provincias habere permissas. Hoc au-
tem quod de singulis provinciis dicit, puto etiam de univer-
sis hominibus generaliter debere credere. Unlcuique duo
assistunt angeli, alter justitiae, aller iniquitatis. Si bonse co-

gitationes in corde nostro fuerint, et in animo justitla pui-

lularit,haud dubium quin nobis loquatur Angelus Domlni

si vero mala fuerint in nostro corde versata, loquitur no-
bis angalus diaboli. Quomodo igitur per singulos homines
bini sunt angeli, sic opinor et in singulis dispares esse pro-

vinciis, ut sint et boni, sint et mali. Verbi gratia, in Epheso

propter eos qui in illa urbe peccatores erant, pessimi angeli
praesidebant. Rursus quia multl crant credentes in ea, erat
et Angelus ecclesloe Ephesiorum, ulique bonus. Hoc autem
quod de Epheso omnlbus provinciis cognos-
dixiraus, super

cendum. Ante adventum Domini Salvaloris, isti Angeli pa-

rum poterant credills sibi utllltatls afFerre, et conatus eorum
sequi non valebat efTectus. Quoddam est signum quam pa-
rum prodesse poterant subjeclls. Ausculta quod dlcimus:
Quando Angelus /Egyptiorum /Egj^ptios adjuvabat, vix unus
proselytus credebat in Deum; et hoc fiebat, iEgyptlos An-
gelo dispensante. Denique quiaplerlque de yEgyptiis et Idu-

maeis proselyti accipiebant fidem Christi, proplerea Scrip-

tura dicit : « Non abomlnaberls /Egyptlum, quoniam advenae
» eratis in lerra ^Egypti ; et Idumaeum, quia frater tuus est.
* liUr. !i, lo.

8.
Il6 ORir.ENIS

y> Filii si nati fuerint eis, in gcneraiione tertia intrabunt in

)) ecclesiam Dei *. » Atque ita fiebat ut de omnibus genti

bus nonnulli proselyti fierent, et hoc ipsum Angelis qui
gentes habebant subditas annitentibus. Nunc autem po-
puli credentiuni accedunt ad fidem Jesu, et Angeli quibus
creditaefuerintecclesioB, roborati praesentia Salvatoris, mul-
los adducunt proselytos, ut congregentur in omni orbe
conventicula Christianorum....
Dorainus^ noster atque Salvator in Bethleem, et multl-
tudo coelestis exercitus laudat Deum, et dicit : « Gloria in
» excelsis Deo, et super terram pax hominibus bonae volun-
r> »Haecautem loquitur multitudo coelestis exercitus,
tatis^
quia jam defecerat praebere horainibus auxihum,et videbat
se opus quod sibi creditura fuerat implere non posse abs-

que eo qui vere salvare poterat, et proesules quoque ipsos

juvare iit homines salvarentur. Quoraodo igitur scriptum
est in Evangelio quod quidara, remis sulcantes mare adver-
sus contrarios ventos, jam fessi erant, et viginti quinque
sive triginta stadiis laborantes, portum tenere non poterant,
et posteaDominus supervenit, etquiescere fecit fluctus tu-
mentes, navemque cujus hinc inde latera tundebantur, ab
imminenti discrimine liberavit * sic intellige quoniam et :

Angeli volebant quidem homlnibus prnebere auxilium, et

eis ab aegrolatlonibus suis tribuere sanitatem; qula «omnes
» smit apparltores spiritus In ministerlum mlssi propter eos
» qui consecuti sunt quanlum In suis viri-
salutem^» qui,

bus erat, adjuvabant homlnes. Videbant autem multo Infe-

riorem suam esse mediclnam, quam illorum cura poscebat.
Porro, ut de exemplo possls intelllgere quod diclmus, vide
mihi urbem in qua aegrotent plurlmi, et raedicorum fre*

* Deut. XXIII, 7, 8.
2 Hom. XIII, p. 946 ct seq.
3 Lnc. 11, i4» — * Joan. vi, 19, 21. — * Hebr. i, 14.
 IN LTJCAM HOMILI^. II7

queiis adhibealur manus sint diversa vulnera ; ; (jiiotidie

in emorluam carnem serpens putrodo penetret , et tamen

medici qui adhibiti sunt ad curandum nequeant alia ultra

invenire medicamina, et artis suae scientia magnitudinem

mali vincere : cum haec in tahbus nacti sint, eveniat aliquis
archiater qui habeat summari in arte notitiam, et illi qui
prius sanare nequiverant, cernenles inagistri manu putre-
dines cessare vulnerum, non invideant, non Hvore crucien^
tur, sed in laudes erumpant archiatri, et praedicent Deum
qui et sibi et aegrotantibustantae scientioe hominem miserit.

In hanc ergo simihtudinem, et multitudo exercitus Ange-

lorum audita est dicens : « Gloria in excelsis Deo, et super
» terram pax hominibus bonae voluntatis*. «Postquam enim
Dominus venit ad terram, pacem fecit per sanguinem crucis
suae, sive eorum quaj in terra erant, sive eorum quae in cce-
lis ^. Siquidem volentes Angeli ut recordarentur homines
Creatoris sui, cum fecissent omnia quae in suis viribus
erant ut sanarentur, et noluissent illi respicere sanitalem,
cernunt eum qui sanare potuit, et glorificantes dicunt :

a Gloria in excelsis Deo, et super terram pax '. » Diligens

Scripturaelector inquirat quomodo Salvalor loquilur : « Non
» veni pacem millere super terram, sed gladium * ; » ct

nunc Angeli in ejus nativitate decantant : « Super lerram

» pax ^ » Siquidem et in alio loco ex persona ipsius dici-
lur : « Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis. Non
» sicut mundus iste dat pacem, ego do pacem ^ » Videat
crgo quod inferimus, an possit solvere quaestionem. Si
scriptum esset, Super lerrampax, et hucusque esset fmita
sententia, recte quaeslio nasceretur. Nunc vero in eo quod
additum est, hoc est, quod post pacem dicitur : « In homi-
» nibus bonae voluntatis ', » solvit quaestionem. Pax enim
* Luc. II, 14. — 2 Goloss. I, 20. — 3 Luc. n, 14. — ^*
Matth. x, 54« —
Luc. ij, 14. — ^ Joan, xiv, 27. — '
Luc. 11, i4.
 Il8 OUlGliNlS

tjuaui uou dat Domlnus super terram, non esl pax bonae
voluntatis. Neque eniw ait simpliciter : « Non veni pacem
» mitterc % » sed cum additamento super terram : neque
contrario dixit : Non veni pacem mittere super terram
liomiuibus bonse voluntatis. Haec locuti sunt Angeli ad pas-
tores; qui non solum eo tempore loquebantur, sed usque
hodie nisi locuti fuerint ad pastores, et sua eis opera copu-
larint, dicitur ad eos : « Nisi Dominus aedificaverit domum,
» in vanum laboraverunt qui ajdificant eam. Nisi Dominus
» custodierit civitatem, in vanum iaborabit qui custodit
» eam ^. » .... « Et factum est, inqmty cum abiissent ab eis

» Angeli in coelos, pastores dixerunt ad invicem : Trans-

» eamus usque Bethieem, et videamus lioc verbum quod
» factum est, quod Dominus ostendit nobis. Venerunl fes-
» tinantes, et invenerunt Mariam,et Joseph, et puerum ^ »
Quia festinantes venerant, et non pedetentim neque lesso

gradu, ic^eo invenerunt Josepli dispensatorem ortus Domi-

nici, et Mariam quae Jesum fudit in partum, et ipsum Sai-
vatorem jaccnlem in praesepio. Iliud erat de quo Propiieta
vaticinatus est, dicens : « Gognovit bos possessorem suum,
» et asinus pra3sepe Domini sui \ » Bos animai munduni
est, asinus animai immundum. « Cognovit asinus praesepe
» Domini sui. » Non populus Israei cognovit prsesepe Do-
mini sui, sed immundum animal ex gentibus : « Israel vero
» me non cogoovit, et populus meus me non inteliexit ^ »

Intelligentes hoc praesepe, nitamur cognoscere Dominum,

et digni fieri scientia ejus, assumere quoque nativitatem et

resurrectionem carnis ejus, sed et inciytum ac secundum

majestatis ejus adventum, cui est gloria el imperium in soe-

cuia saecuiorum. Amen.

1 Mallh. X, 54. — ^ Vsa\, cxxvi, 1. — ^ Luc. 11, i5, iG. — '*
Isai. i, 5.—
•"^
Ihideni.
 IN HJCAM H0MILIJ5. IKJ

§ VII.

De Simeonis et Annce prophetia.

Digna *
Dei munere quaerenda est ratio. « Simeon, vir

« sanctus et Domiuo placens, sicut in Evangelio scriptum

» est, expectans consolationem Israel, responsum acceperat
»a Spiritu sancto, non se prius mortem obiturum, quam
» videret Christum Domini ^ » Quid ei profuit ut videret
Christum? Utrum hoc tantum in promissione habuit, ut
yideret illum, niliilque ex visu ejus consequeretur utihta-
tis? an latet ahquod donum dignum Deo, quod beatus
Simeon et meruit et accepit ? « Fimbriam vestimenti Jesu
« muher tetegit, et sanata est '. » Si iha ad extremam partem

•vestimenli tantum emolumenti habuit, quid pulandum est

de Simeone qui in suas uhias accepit Infanlem, et brachiis
tenens betabatur, atquo gaudebat videns parvulum a se
gestari qui ad vinctos venerat resolvendos, seque ipsum
nodis corporis hberandum; sciens neminem posse de claus
tro corporis quempiam emittere cum spe futurae vitae, nisi
eum quem in brachiis conlinebat, Unde ad eum loquitur :

« Nuncdimillis, Domlne, servum luum in pace *. Quam- )>

diu enim Ghrislum non tenebam, quamdiu ihum meis bra-

chiis non arctabam, clausus eram, et de vincuhs exire non

poteram. Hoc autem non solum de Simeone, sed de omni

humano genere sciendum est. Si quis egreditur e mundo,
si quis e carcere vinctorum domo dimittitur ut ad regnan-

dum vadat, sumat Jesum in manibus suis, et circumdet

eum brachiis suis, lotum habeat in sinu, et tunc exultans
ire poterit quo desiderat* Considerale quanta dispensatio
praecesserit ut Fihum Dei Simeon mereretur tenere. Pri-

* Uom. XV, p. 9^9 tit seq.

2 Luc. II, a5, uG. — ' iVIatlli. ix., 20, 22. — * Luc. 11, 29.
 :

120 OHlGExM»

mum responsum a sancto Spirltu acceperat, non eum vi-

dere mortem nisi prius vldisset Chrlstum Domini. Delnde

non fortuitu ac simpllciter ingressus est lemplum, sed ve-
nit in templum in spiritu Dei. « Quotquot enim spiritu Dei
» aguntur, hl sunt fihi Dei *. » Spiritus igitur sanctus eum
duxit in templum. Tu quoque sl vis tenere Jesum et am-
plexare manibus, et dignus fleri exire de carcere, omni la-
bore nitere ut ducem habeas spiritum, veniasque ad tem-
plum Dei. Ecce nunc stas in templo Domini Jesu, hoc est,

in Ecclesia ejus : hoc est templum de vivis lapidibus extruc-

tum. Stas autem in templo Domini, quando vita tua et

conversatio Eccleslae fuerit appellatlone dignlssima. Si vene-

ris spiritu ad lemplum, invenies parvulum Jesum ; levabis
illum brachiis tuis, et dices : « Nunc dlmittis servum tuum,
»Domine, in pace, secundum verbum tuum^. » Slmulque
attende, quod solutionl et dimissloni pax addita sit. Non
enlm ait : Dimllti volo; sed cum addltamenlo : In pace di-
mitti. Nam et beato Abrahse hoc idem promissum est : « Tu
» autem vades ad patres tuos in pace, nutritus in senecta
» bona ^ » Quis est qui moriatur in pace, nisi qui habet pa-
cem Dei, quae omnem sensum superat, custoditque cor
possessoris sui? Quis est iste qui de saeculo isto recedit in
pace, nisi Is qui inteingit quod Deus erat in Christo mun-
dum reconciHans sibi, nihilque inimicum habet adversa-
rium Dei, sed omnem pacem atque concordiam bonis in se
operibus assumpsit, et sic in pace dimittitur pergere ad
sanclos patres, ad quos et sanctus Abraham profectus est?
Quid de patribus loquar ad ipsum quoque qui patrlarcha-
rum prlnceps et Dominus est, ire Jesum, de quo dicitur
« Melius est resolvi, et esse cum Christo ' ? » Ille habet
Jesum, qui audet loqui : « Yivo, jam non ego, vivit vero in

* Rom, viu, i4. — 2 Luc. II, 29. — 5 Gencs. xv, i5. — ''
riiilipi
J, 23.
 IN LUCAM HOMILI^. 1«!

» mc Christus *.» Ut igitur et nos, staotes in templo, et le-

nenles Dei Filium, amplexantesque eum, digni remissione

ct profectione ad meliora simus, oremus omnipotenlem
Deum, oremus et ipsum parvulum Jesum, quem alloqui et

teuere desideramus in brachiis : cui est gloria et imperium

in saecula saeculorum. Amen.
« Erant^ paler illius et mater admirantes super
» his quaj dicebantur de eo ^ » Quae igitur causa extitit ut

eum qui patcr non fuit patrem esse memoraret? Qui sim-
plici expositione contentus est, dicit : Honoravit eum Spi-
ritus sanctus patris vocabulo, quia nutrierat Salvatorem.
Qui autem altius allquid inquirlt, potest dicere, quia gene-
rationis ordo a Davld usque ad Joseph deducitur, et ne
videretur frustra Joseph nominarl, qui pater non fuerat
Salvatoris, ut generalionls ordo haberet locum, pater ap-
pellatus est Domini. Admirabantur igltur pater illius et ma-
ter super hls quae dlcebantur de eo, tam ab Angeloquam a
multitudlne crelestis exercitus, necnon a pastoribus. Om-
nia quippe haec audientes vehementissime mlrabantur.
Dehinc Scrlptura ait : « Benedixit els Simeon, et dixlt ad
» Mariam matrem ejus : Ecce iste posilus est in rulnam et

» in resurrectionem multorum in Israel, et in signum cui

» contradicelur. Et tuam ipsius animam pertranslblt gla-
» dius. ut rcvelentur ex multis cordibus cogltatlones '\ »

Quomodo Salvator in ruinam et in resurrectionem multo-

rum venerit, est contemplandum. Qui simpliciter exponit
potest dicere in ruinam eum venisse infidellum, et in re-
surrecllonem credentium. Qui vero curiosus interpres est,

dicit nequaquam eum cadere qui ante non steterit. Da mlhi

Igitur qui fuerit ille qui steterit, ct in cujus ruinam Salva-

''
Calat. II, 20.
2 Hom. XVII, p. 95 1 etseqq.
' Luc. n, 55. — 4 Ibid. 54 ct 35.
15i2 OUrCEiMS

tor adveiieril, necnoii et eum qui consurgat. Nam utique

ille consurgit qui ante corruerat. Videndum est utique ne
forte Salvalor non aliis alque aliis in ruinam venerit et rc-

surrectionem multorum, sed iisdem et in ruinam et in rc-

surreclionem venerit. « In judicium, ait^ ego veni, ut qui

» non videbant videant, et qui videbant caeci (lant*. » Est
eaim in nobis quod videbat prius, et postea videre desivit;

et aliud quod non videbat, et poslea coepit videre. Verbi

gralia, volo videre illis oculis quibus antea non videbam, et

qui mihi poslea reserati sunt, quoniam post inobedientiam

et Adam et Evae oculi sunt aperti, de quibus superiori ser-
mone traclavimus. Nunc aulem interpretandum quid sibi

velit hoc quod ait : « Ecce hic positus est in ruinam et in

» resurrectionemmultorum iu IsraeP. «Me oportet primum

cadere, et cum cecidero postea bene resurgere, ne Salvalor
causa fuerit maiaeruinae. Sed propterea cadere me fecit, ut
consurgam, et mullo mihi ruiiia utilior fuerit quam illud

tempus quo videbar stare: slabam enim in peccato ep tem-

pore quo peccalo vivebam ; et quia peccato stabam, prima
mihi utilitas fuit ut caderem, et peccato morerer. Denique
et sancti Prophetae quando augustius aliquid contemplaban-
iur, cadebant in faciem suam. Propterea autem cadebant,
ut peccala per ruinam plenius purgarenlur. Hoc ipsum et

Salvator tibi primum concedit, ut corruas : elhnicus eras,

cadat in te ethnicus ; diligebas scortum, primum in te

scortum intereat ; peccator eras, cadat in te peccator : ut

possis de hioc resurgere et dicere : « Si commorlui sumus,

» et convivemus^ ; » et : « Si raortis conformes, simul et
« resurreclionis erimus^. » Iste igitur in ruinam et in re-

surrectionem multorum positus est in Israel, hoc est, in his

qui plena possunt acie el ratione conspicere. « Et in signum

» cui conlradicelur^ » Omnibus quae narrat historia de Salva-
^
Joan. IX, 09. — 2 f^„^. j|,51, — ^ [{om. vi, 8. — ^*
Ib. 5. — ^'
Luc. 11, 54. '
 IN LUCAM UOiVlILIiE. 123

lore, conlradicitur. Virgo mater est; signum est cui con-

Iradicitur : Marcionitae contradicunt huic signo, et aiunt
penitus eum de muliere non esse generatum; Ebionilae con-
Iradicunt signo, dicentes ex viro et muliere ita natum esse

ut nos quoque nascimur. Habuit corpus humanum, et hoc

signum est cui contradicitur : alii enim dicunt eum venisse
de ccshs; ahi, tale quale nos corpus habuisse, ut per simi-,
litudinem corporis etiam nostra corporis redimeret a pec-
catis, et daret nobis spem resurrectionis. Resurrexit a mor-
luis, et hoc siguum est cui contradicilur : quomodo resur-
rexit, et utrum ipse, et talis qualis mortuus est, an certe
melioris substantiae corpus resurrexerit : et est infinita con-

tentio, aliis dicentibus : Fixuram clavorum Thomaj osten-

dit in manibus suis ; aliis e regione tractantibus Si idem :

corpus habuit, quomodo clausis ingressus est ostiis, el sle-

lit ? Vides igitur quemadmodum argumentis variis etiani

resurrectioni ejus quaestio concitetur, et fit signum cui

contradicitur. Egohoc quod Prophetarum ore praedic-
et
tum est, puto signum esse cui contradicitur. Sunt enim
plures haeretici qui asserunt eum a Prophetis penitus nou
liiisse praedicatum. Et quid me necesse est multa prosequi ?
Omnia quae de eo narrat historia, signum est cui contradi-
citur. Non quod contradicant hi qui credunt in eum, nos

quippe omnia scimus vera esse quce scripta sunt ,-

sed quia
apud incredulos universa quae de eo scripta sunt, signum
sit cui contradicitur. Deinde Simeon ait

« Et tuam animam pertransibit gladius, ut revelentur

» ex multorum cordibus cogitationes*.» Cogitationes erant
malae in hominibus, quae propterea revelata) sunt ut pro-
latae in medium perderentur, et interfectae atque emor-
tuae, esse desinerent, et occideret eas ille qui pro nobis
mortuus est. Quamdiu enim absconditae erant cogitationes,
* Liic. II, ."5.
 !

124 ORIGKNIS

nec prolalae in medium, iaipossihile erat eas penilus inter-

fici. Unde et nos si peccaverimus, debemus dicere « Pec- :

» catum meum nolum feci tibi, et iniquitatem meam non

» abscondi. Dixi : Annuntiabo injuslitiam meam contra me
» Domino *. » Si enim hoc fecerimus, et revelaverimus pec-

cala nostra non sohim Deo, sed et his qui possunt mederi
vulneribus nostris atque peccatis, delebuntur peccata nos-
tra ab eo qui ait : « Ecce delebo ut nubem iniquitates tuas,
» et sicut cahginem peccata tua^. » Post Simeonis prophe-
tiam, quia necesse erat ut muheres etiam salvarentur, venit
prophetes muher, de qua scribitur : « Et erat Anna prophe-
» tissa, fiha Phanucl, de tribu Aser ^ » Quam pulcher ordo
Non venit ante virum mulier, sed primum venit Simeou,
qui apprehendit Infantem et tenuit in brachiis suis ; deinde
muher, cujus non sunt quidem verba digesta, sed dictum
est generahter quod confessa sit Domino, et locuta de eo
omnibus qui expectabant redemptionem Israel. Et juste
sancta muher spiritum prophetandi meruit accipere, quia
longa castitate longisque jejuniis ad hoc culmen ascende-
rat. Videte,muheres, testimonium Anna;,et imitamini illud,

si quando vobis evenerit ut perdatis viros. Considerate quid

de ea scriptum sit : « Seplem annis vixit a virginitate sua
» cum viro suo S » et rehqua : propterea prophetes fuit.

Neque enim uthbet et fortuito Spiritus sanctus habitavit

in ea. Bonum est et primum, si qua potest virginitatis gra-

liam possidere; si autem hoc non potuerit, sed evenerit ei

ut perdat virum, vidua perseveret
* Tsal. s.wi, 5. — 2 i^a]^ xi.iv, 22. — ^ Luc. ii, 56. — ^*
Ibid.
 IN LUCAM lIOMILia. 12^

S VIII.

De pueritia Jesu.

Natus *
est Dominus meus Jesus, et ascenderunt paren-
tes ejus in Jerosolymam, iit complerent ea quae fuerant in
Lege praecepta, et offerrent pro eo par turturum et duos
pullos columbarum. Tenuit eum brachiis suis Simeon, ut
dudum lectum est, et prophetavit de eo quae narrat histo-
ria : et postquam omniamore comple*a sunt, revertun- in
tur parentes quo Jesus nunc agebat; et tamen crescebat et
confortabatur sapientia et gratia. Necdum quadraginta dies
purgationis impleverat, necdum Nazareth venerat, et jam
totam sapientiam respiciebat. Potuit Scriptura dicere : Cre-
scebat et confortabatur, et accipiebat spiritum; sed qui
evacuaverat se formam servi accipiens, statim ut pro mun-
datione ejus sacrificium oblatum est, id quod vacuefecerat
adimplevit : non quod corpus ejus iUico majus fuerit effec-

tum, sed quod sacratius qulppiam demonstraretur, Scrip-

tura referente : « Puer autem cresccbat, et confortabatur,

» et replebatur sapientia ^. » Quaeramus sicubi alibi de par-

vulo scriptum sit : « Grescebat et confortabalur, » ut ex
collatione multorum, quid plus iri Domino nostro dicatur
inlelligere valeamus. De Joanne : « Puer autem crescebat
» et confortabatur ^* » et tamen non additur, et replebatur

sapientia, sed, confortabatur spiritu, Hic vero de Domino :

« Cresccbat, inquit, et confortabatur, et replebatur sapien-

» tia, etgratia Dei erat super eum \ » Haec omnia de puero
qui necdum duodecim annos impleverat, dicta sunt. Cum
autem duodecim esset annorum, remanet in Jerusalem.

Parentes ejus ignorantes, quaerunt eum sollicite, et non in-

* Hom. xviii, p. 955 et seq.

^ Liic. II, 4o. — 2 Id. I, 8o- — ^"
Id. )i, 4^'
 1'iG ORlGEIVrs

veniunt. Quaeriint inter affines, quoerunt in comitatu, quae-

runt inter notos, et in his omnibus non reperiunt. Quae-
ritur ergo Jesus a parentibus suis cum patre qui nutritius
et comes fuerat vEgyptum descendentis, et tamen non sta-
tim ut qut-eritur invenitur. Non cnim inter cognatos et car-

nis propinquos invenitur Jesus, non in his qui corporaliter

ei juncti sunt; in multorum comitatu Jcsus meus nou po-

lest inveniri. Disce ubi eura qua^rentes reperiant, ut et tu
quaerens cum Joseph iMariaque reperias. Et quaerentes, in-
quit, « invenerunt ilkim in templo *. » Non ubicumque
in alio loco, sed in templo. Neque in templo simpliciter,
sed « in medio doctorura, audientem et interrogantem
» eos. » Et tu ergo quaere Jesum in templo Dei, qua?re in
ecclesia, quaere eum apud magistros qui in templo sunt et
non egrediuntur ex eo. Si enim ita quaesieris, invenies eum.
Porro si quispiam dicit se magistrum esse, et Jesum non
habet, isle nomine tantum magister est; et ideo apud eum
non potest inveniri Jesus Verbum Dei et sapientia. Inventus
est, inquit, in medio doctorum. Quomodo in alio loco de
prophetis scriptum est, sic et nunc intellige in raedio doc-
torum. « Si, inqult, alteri revelatum fuerit sedenti, primus
» tacet^. » In medio doclorum sedentem invcniunt eum,
et non solum sedentem, sed et sciscitantem et audientem
eos. Et nunc pra^sens est Jesus, interrogat nos, et audit
loquentes. «Et mirabantur, inquU, omnes ^ » Super quo
mirabantur? Non super interrogationibus ejus, licet et ip-

saemirabileserant, sed «super responsionibusejus *. » Aliud

est enim interrogare, aliud respondore. Interrogabat ma-
gistros, et quia respondere non poterant, ipse his de qui-

bus interrogaveratrespondebat. Quod autem responsio non

vicissitudinem sermocinandi, sed doctrinam in Soripturis
sanctis sonet, lex di vina te doceat. Moyses loquebalur ; Deus
* Liic. n, 46. — 2 1 Cor. xiv, oo. — ^ Luc. n, ^J. — ''
Ibid.
 IN LUCAM IlOMlLIvE. IV!^

aulem rcspondebat ei voce. Responsio illa corum erat super

quibus ignorantem Moysen Dominus instruebat. Interdum

interrogat Jesus, interdum respondet, sicut supra diximus.
Quanquam mirabilis ejus interrogatio sit, tamen multo mi-
rabilior est responsio. Ut igitur et nos audiamas eum, et

proponat nobis quaestiones, quas ips6 dissolvat, obsecre-

mus illum, et cum labore nimio et dolore quaeramus; et
lunc poterimus invenire quem quaerimus. Non enim frus-

tra scriplum est: «Ego et pater tuus dolentes quaerebamus

» te *.» Oportet enim qui quaerit Jesum, non negligenter,
nou dissolute, non transitorie quoerere, sicut quaerunt non-

nulli, et ideo invenire non possunt...

«Dolentes ^ inquit, quacrebamus te ^» Non puto
eos idcirco doluisse quia putarent errasse puerum, vel
periisse ,* nec poterat accidere ut Maria, quae sciebat se de
Spiritu sancto concepisse, quae et Angelum loquentem, et

currenles pastores, et Simeonem audierat prophelantem,

timeret ne puerum perderet oberranlem. Amove hanc opi-
nionem maxime de Joseph, cui ab Angelo praeceptum fue-
rat ut tolleret puerum, et in iEgyptum pergeret qui au- ;

dierat « Ne timeas tollere Mariam conjugem tuam, quod

:

» enim in ea natum est de Spiritu sancto est ^. » Nunquam

fieri poterat ut perditum formidaret infantem, quem divi-

num esse cognoverat. Aliud quidam dolor et quaestio pa-

rentum, quam simplex lector intelligit, sonat. Quomodo

enim tu, si quando Scripturas legis, quaeris in eis sensum
cum dolore quodam ac tormento; non quo Scripturas er-

rasse aut perperam quid habere arbitreris, sed quod illae

intrinsecus habeant veritatis sermonem atque rationem, et

tu nequeas invenire quod verum est ita et illi quaerebant
:

* Luc. II, 48.

2 Horo. XIX. p. 9G5.
* Luc. 11,48. —
* Matth. i, ao.
128 ORIGEMS

ne forte recessisset ab eis, ne relinquens eos ad alia Irans-

migrasset, et, quod magis puto, ne reveiiisset ad coelos,
cum illi placuisset iterum descensurus. Dolentes ergo quoe-

rebant Filium Dei. Et cum quaererent, non invenerunt in-

ter coguatos. Neque enim poterat humana cognatio Dei

Filium continere. Non invenerunt inter cognatos, quia di-

vina majora erant notitia scientiaque morlali. Ubi igitur

inveniunt eum ? In templo. Ibi enim invenitur Filius Dei.
Si quando et tu quaesieris Filium Dei, quaere primum in

templo; illuc propera, ibi Ghristum sermonem atque sa-

pientiam, id est, FiHum Dei, reperies. Quoniam vero par-

vulus erat, invenitur in medio praeceptorum sanctificans et

erudiens eos. Quia parvulus erat, invcnitur in medio non
eos docens, sed interrogans, et hoc pro aetalis ollicio, ut
nos doceret quid pueris, quamvis sapientes et eruditi sint,

conveniret, ut audiant potius magistros quam docere de-

siderent, et se vana ostentatione non jactent. Interrogabat,

inquam, magistros, nou ut ahquid disceret, sed ut interro-

gans erudiret. Ex uno quippe doctrinae fonle manat et in-
terrogare et respondere sapienter; et ejusdem scientiae est,
scire quid interroges, quidve respondeas. Oportuit primum
Salvatorem eruditaeinterrogationis magistrum fieri, ut post-

ea interrogationibus responderet juxta rationem Dei atque

sermonem....
Quaerebant^ Marla et Joseph inter affines Jesum, et non
inveniebant in comitatu, et invenire non polerant. Quae-
sierunt in templo, sed apud magistros, et in medio praecep-
torum inveniunt eum. Ubicumque magistrl fuerint, in me-
dio magistrorum invenitur Jesus; si tamen magister sedeat
in templo, et nunquam egrediatur ex eo. Profuit Jesus ma-

gistris suis, et eos quos interrogare videbatur docuit in

medio eorum loquens, et quodammodo concitabat eos ad
* Honi. XX , p. 955 et seq.
 IN LUCAM IIOmLI/E. 1^9

quaerenda qiioe usque ad id locorum utrum scirent, an igno-

rarent, nosse non poterant. Invenilur Jesus in medio magis-
trorum, et inventus dicit quaesitoribus suis : « Quid est quia

» quoerebatis me ? Nesciebatis quia in his qua^ sunt Patris

» inei oportet me esse * ?» Primum simpliciter sentientes,

armemur adversus impios ha^reticos, qui dicunt non esse

Conditorem Patrem Jesu, neque Deum Legis, sed nec Pro-

phetarum. Ecce Pater, Deus tempK asseritur. Erubescant
Valentiniani audicnles Jesum inquientem : « In his qua3 sunt
» Patris mci oporlet me esse. » Erubcscant omnes haeretici,

qui Evangelium recipiunt secundum Lucam, et quae in co

sunt scripta contemnunt. Haec, ut dixi, sint intellecta simpH-

cius. Quoniam vero infertur « Ipsi autem non intellexerunt :

» sermonem ^» sensum Scripturae diligentius ventilemus,

si erant stulti et insipientes, ut nescirent quid diceret, quia
hoc quod ait : « In his quae sunt Patris mei me esse opor-
» tet, » significaret in templo, an aliud quidam altius signi-
flcet, et quod magis aedificet audientes. Unusquisque nos-
Irum si bonus fuerit atque perfectus, possessio Dei Patris
est, et habet in medio sui Jesum. Credamus quippe di~
centi : « Quoniam in his quae sunt Patris mei me oportet
» esse*. » Magis rationabile atque vivens, et verum templum
Dei hoc esse suspicor, quam illudquod typice terreno opere
constructum est. Unde illo in templo ut typice fult, ita re-
cessit et lypice. Egressus est enim de lemplo terreno di-
cens : « Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta *, » et

relinquens domum illam veuit ad possessionem Dci Patris,

ad ecclesias in toto orbe dispersas, et dicit : « lu his quae
» sunt Patris mei me oportet esse ^ » Tunc ergo non intel-

lexerunt verbum quod locutus est eis. Simul et illud allen-

dite, quod quamdiu in possessione Patris sui fuit, sursum
erat. Quia necdum pleuam fidem Joseph et Maria habe-
* Luc. II, 49. — 2 Ib. 5o.— Mb. 49. — ' Matth. xxui, 38.— 5 Luc. u, 49'
XII.
9
 »

l5o ORIGEiXIS

bant (i), proptefea sursum cum eo manere non poleriint^

seddicitur descendisse cum eis. Grebro Jesus descenditcum
discipulis suis, nec semper versatur in monte, nec absque
fine sublimia tenet. In monte cum Petro est, cum Jacobo,
cum Joanne, et rursum in alio loco cum caeteris discipulis.

Porro quia non valebant hi qui variis aegrotationibus labo-

rabant in montem conscendere, idcirco descendit, et venit

ad eos qui deorsum erant. Nunc quoque scribitur : « Des-
» cendit cum eis, et venit Nazareth, et subjiciebatur eis ^.

Discamus filii subjecti esse parentibus nostris; majorminori

subjicitur. Nam
majorem Joseph videbat aitate, prop-
quia
terea eum parentis honore coluit, omuibus fiUis exemplum
tribuens, ut subjiciantur parentibus. Quod si patres iis non
fuerint, subjiciantur iis qui patrum aetatem habent. Quid

loquor de parentibus et fiHis ? Si Jesus Filius Oei subjicitur

Joseph et Mari^, ego non subjiciar episcopo, qui mihi a
Deo ordinatus est pater? non subjiciar presbytero, qui mihi
Domini dignatione praepositus est ? Puto quod intelHgebat
Joseph quia major se erat Jesus, quod subjiciebatur sibi,
et sciens majorem esse subjectum, trepidus moderabatur
imperiura. Videat ergo unusquisque quod saepe melioribus
praepositus sit inferior, et nonnunquam accidat ut ille qui
subjectus est meUor sit eo qui sibi videtur esse praepositus.
Quod cum intellexerit dignitate sublimior, non elevabitur
superbia ex eo quod major est, sed sciet ita sibi mehorem
esse subjectum, quomodo et Jesus subjectus fuit Joseph.

Deinde sequitur : « Maria autem conservabat omnia verba

» haec in corde suo ^. » Plus ahquid quam de homine suspi-
cabatur, unde et custodiebat omnia verba ejus in corde
suo, non quasi pueri qui duodecim esset annorum, sed ejus
qui de Spiritu sancto conceplus fuerat, quem videbat pro-

ficere sapientia et gratia apud Deum et homines. Jesus pro-

* Luc. II, 5i. — ^ Ibicl.
 .

IN LUCA.M HOMlLIyE. l3l

ficieLat sapientia,* sapientior per singulas videbatur aetates.

Numquid sapiens non erat, ut sapienlior fieret ? An quo-

niam evacuaverat se, formam servi accipiens, id quod ami-
serat resumebat, et replebatur virtutibus quas paulo ante
assumpto corpore visus fuerat relinqucre ? Proficiebat ergo
non solum sapientia, sed aelate. Est aetatis profectus. Duae

in Scripturis feruntur aetates : altera corporis, quae non est

in potestate nostra, sed in lege naturae; allera animoe, quae

proprie in nobis sita est, juxta quam, si volumus, quotidie
crescimus et ad summitatem venimus, ut non simus ultra
parvuli fluctuantes, et qui circumferamur omni vento doc-
trinse, sed esse parvuli desinentes, incipiamus esse viri at-

que dicamus : « Quando factus sum vir^ destruxi ea quae

» erant parvuli *. » Hujus, ut dixi, aetatis profectus, qui in-

crementum habet animae, in nostra est potestate. Si aulem

non sufBcit testimonium, etiam abud de Paulo sumamus
exempium: Donec perveniamus, inquitj omnes in virum
«

» perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis corporis Chri-

» sti^. » In nobis ergo est ut ad mensuram perveniamus

aetatis corporis Christi, et, si in nobis est, omni labore ni-

tamur deponere parvulum et destruere ilium, et ad aetates

reliquas pervenire, ut nos quoque audire possimus « Tu au- :

» tem ibis ad patres tuos cum pace, nutritus in senecta bo-

» na^» utique spirituali, quae est vere senectus bona, canes-
cens et in fmem usque perveniens in Christo Jesu : cui est
gloria, et honor, et imperium in saecuJa saeculorum. Amen.

§ IX.

De prcedicatione Joahnis.

Quando ad Judaeos tantum sermo propheticus mitteba-

^"

* 1 Cor. XIII, 11. — 2 Eplies. iv, i3. — ^ Gen. xv, i5

^*
Ilnii), XXI. p. 966 «;t seqq.
1 5 2 ORIGEMS

tur, Judaici reges ponebantur in titulo. Yerbi gratla, vlsio

quam vidit Isaias filius Amos *, adversus Judoeam et adver-

sus Jerusalem, in regno Osiae et Jonathan, et Achaz, et Eze-
chioc; nec alium quemquam, exceptis Juda^ae regibus, Isaiie

videstemporedesignatum. In quibusdam prophelisetlsrael

reges legimus, sicut ibi : « Et in diebus, inquit^ Jeroboam
» fihi Quando vero sacramentum Evan-
Joas regis Israel \ »

gelii praidicandumerat, et in toto orbe Evangehum dissemi-

nandum, cujus princeps Joannes in eremo fuit, et orbem

Romanum Tiberii regebat imperium, et tunc in quinto de-
cimo anno verbum Domini ad Joannem factum esse descri-*

bitur. Et si tantum his qui de nationibus credituri erant

annunlianda salus fuisset, et penitus exchidcndus Israel,

suffecerat dicens : « In quinto decimo anno Tiberii Caesaris,

» praeside Judaeoe Ponlio Pilato^ » Quia vero et de Judaea et
de Galilaea muUi credituri erant, idcirco et haec regna po-
nuntur in titulo,diciturque: «Tetrarcha Gahla^ae Herode,et
))Phihppofralreejus tetrarcha Itureae etTrachonitidisregio-
y) nis, etLysania tetrarcha Abilenae, sub principibus sacerdo-
» tum Anna et Caipha factum verbum Domini ad Joan-
est

» nem fihum Zachariae in deserto*. » Ohm verbum Dei fiebat

ad Jeremiam fihum Elchifc, in Anathoth, in diebus Josiae re-

gis Judae : nunc sermo Dei fit ad Joannem fihum Zachariae,

qui nunquam factus est ad prophetas in deserto. Sed quia
pkires fihi credituri erant desertae, magis quam ejus quae

habet virum, idcirco factum verbum Dei ad Joannem

est

fihum Zachariae in deserlo. Simulque considera quod magis

rationem habet si mystice inlehigatur desertum, et non se-

cundum simphcem htteram. Qui enim in deserto praedicat,

superflue facit ibi vociferari, ubi se loquentem nullus exau-

diat. Praecursor ergo Christi, et vox clamantis in deserto,

prsedicat in deserto aniraae quae non habebat pacem. Non
* Isai. 1, K— ' Amos. i, i. — ' Luc. m, i. — ^"
Ib. i et 2. — ^"
Jer. r, i.
 :

IN LUCA.M IIOMILLB. 1 33

solum autem tunc, sed et in praesenti primum lucerna ar-

dens et lucens venit, et praedicabat baptisma poenitentiae in
reraissloneni peccalorum : deinde lux vera subsequitur,
quando lucerna ipsa loquitur : « Illum oportet crescere, me
• auteni minui *. » Fit verbum in deserlo, et venit ad omnem
circa regionem Jordanis^. Quae enim aiia loca debuit circuire
Baplista, nisi vicinia Jordanis, ut quicumque voluisset agere

poenitentiam, praesto csset ad lavacrum aquse? Porro Jor-

danis, descendens interpretatur : descendens autem et largo
impetu currens fluvius Dei, Salvalor noster Dominus est, in

quo baplizamur. Quam veram aquam salularem in remis-

sionem quoque peccatorum in baptisma praedicat : venite
catechumeni, agite poenltentiam, ut in remissionem pecca-
torum baptisma consequamlni. In remissionem peccatorum
ille accipit baptisma, qui peccare desistit. Si quis enim pec-
cans ad lavacrum venit, ei non fit remissio peccatorum.
Proplerea obsecro vos ne absque cautela et dilige||ti clr-

cumspectlone ad baptismum venialls, sed ostendatis pri-

mum fructus dlgnos poenitentia). Facite allquid temporls in
conversalione bona, mundos vos a cunctis sordlbus vitils-

que servate, et tunc vobis remissio peccatorum fiet, quando

coeperitis et ipsi propria peccata contemnere. Dlmlttite de-
licta vestra, et dimittentur vobis. Hoc autem ipsum quod
nunc de veteri instrumento ponltur, In Isaia propheta scrlp-
tum legimus; ILi enini dlcltur : « Vox clamantis in dcserlo

» Parate viam Domlni, rectas facite semitas ejus'. » Vult

Dominus in vobls reperlre viam ut possit In vestras animas
ingredi et Iter suum facere. Pra^parale ei semitam de quo
dicitur : « Rect&§ facite semilas ejus : » Vox clamantis in de-

serto, vox clamat Praiparateviam.Primo enim vox ad aures

:

pervenit: deinde postvocem, Imo cum voce,auditum sermo

penetrat. Juxta hunc sensum a Joanne annunllatus est Chri-

* Joan. iii, 00, — ' Luc. iii, 4« — * Isai. il, 3.

l54 OUIGtKIS

slus. Videamus ergo quid vox de Verbo anauntiet. « Praepa

» rate, inquit, viam Domino. » Quam viam Domino prsepa^
remus ? Numquid corpoream ? Aut potest sermo Dei tali

itinere pergere ? An intrinsecus praeparanda est Domino, et

in corde noslro recta et aequalis semita componenda ? Haec

est via per quam ingressus est sermo Dei, qui in humani
corporis capacitate consistit. Magnum est cor hominis, et

spatiosum, et capax, si tamen mundum fuerit. Vis ejus mag-

nitudinem latitudinemque cognoscere? Vide quantum di-
vinorum sensuum magnitudinem capiat. Ipse ait : « Dedit
» mihi eorum quae sunt notitiam; rationem mundi scire,

» et opera elemenlorum; principium et finem, et medieta-

» tem saeculorum; temporum varietates, et translationem
» mensium; annorum circulos, et siderum sedes; naluras
» anlmalium, et furores bestiarum; spirituum violentias, et
» cogitationes hominum; diversitates arborum, et vim ra-
» di^m ^ » Vides non parvum esse cor hominis, quod tanta
capiat. Neque in corporis quantitate, sed in fortitudine ejus

inteUige, quae tantam scientiam capiat veritatis. Ut au-

tem et simplices quosquo quotidianis exempHs ad creden-
dum adducam quod grande sit cor hominis, videamus.
Quascumque urbes transivimus, habemus illam in animo;
et quaHtates, et situs platearum murorumque, et aedificio-
rum in corde nostro versantur : viam quam ingressi sumus,
in memoriae pictura ac descriptione retinemus ; mare quod
navigavimus lacita cogitatione amplectimur. Non est par-
vum, ut dixi, cor hominis, quod potest tanta caperc. Si
aulem non est parvum lanta capiens, consequenter in illo

via Domini praeparatur, et recta llt semita, ut ambulet in

illa sermo Dei atque sapientia. Praepara viam Domino per
conversalionem bonam, et egregiis operibus tene semi-
|am, absque offensa ulla deambulet in te Verbum Dei, et
* Sap. VII, 1 j ct secjq.
 IN LUCAM HOMIUiE. »35

donet tibi mysteriorum suorum adventusque noliliam

Quod sequitur*, proprie de Domino Salvatore est.
Neque enim a Joaniie omnis vallis impleta est, sed a Do-
mino Seipsum unusquisque consideret, quis erat
Salvatore.
flntequam crederet tunc animadvertet vallem humilem,
:

vallem se fuisse praecipitem et in ima demersam. Quando

venit Dominus Jesus et misit Spiritum sanctum vicarium
suum, vallis omnis expleta est. Expleta est autem operibus
bonis et fructibus Spiritus sancti. Charitas non sinit per-
manere te vallem. Quod si pacem habueris, et sapientiam,
et bonitalem, non solum vallis es5e desistes,sed etiam mons

esse incipies Dei. Quod tamen de gentibys quotidie ma~

gis fieri videmus atque compleri : « Omnis vallis implebi-
» lur, » quam de populo Israel, qui de excelso depositus
est. « Omnis, inquit, mons et collis humiliabitur ^. » Mons

erat quondam ille populus, et collls, qui depositus est atque

destructus. « lilorum delicto salus gentibus data est ad
» aemulandum eos ^ » Quod etsi contrarias fortitudines quae
adversus mortales erigebantur, dixeris montes et colles esse
depositos, non peccabis. Ut enim impleantur hujuscemodi
valles, humiliandae sunt. Sed et hoc quod in adventu Chri-
sti prophetatum est, utrum expletum sit contemplemur.
Sequitur enim : « El omnia prava erunt in directa \ » Unus-
quisque nostrum pravus erat, si tamen non et usque hodie
perseverat, et per adventum Christi qui factus est ad ani-
mam nostram, prava quaeque directa sunt. Quid enim tibi

prodest si Christus quoijdam venit in carnem, nisi quoque

ad tuam animam venerit? Oremus ut illius quotidie no-

bis adventus fiat, et possimus dicere : « Vivo autem, jam

» non ego, vivit autem in me Christus ^ » Si enim Christus

' Hom. XXII. p. 958 et seq.

2 Luc. Hi ,5. — 5 Uom. X! , 11. — * Luc. ni, 5. — ^ Gal. 11, 20,
l36 OKIGEKIS

vivit in Paulo, non vivit in me, quid mihi proderit ? Cum

aulem et ad me venerit, et fruitus iilo fuero sicut fruilus
est Paulus, lunc et ego Paulo similiter loquar : a Vivo,
» jam non ego, vivit vero in me Christus. » Consideremus
ergo caetera quae in Christi praedicentur adventu. Nihil te

asperius erat : vide prislinos motus tuos, vide iram et cae-

tera vitia, si tamen cessaverunt esse qute fuerant, et intel-
ligis nihil te asperius, et ( ut significanlius loquar) nihil

fuisse inaequahus. Conversatio tua insequahs erat, et sermo,

et opera inaequaha. Yenit ergo Dominus mcus Jesus, et ex-
aequavit asperitates tuas; incomposita quaequc vertit in vias
planas, ut fiere.t iii te iter sine ofTensione, et leve, atque
purissimum, gaudereturque in te Deus Pater, et Christus

Dominus mansionem apud te faceret, diceretque « Ego et :

B Pater meus veniemus, et mausionem apud eum facie-

mus ^. » Sequitur « Et videbit omnis caro salutare Dei

)> : ' : »

Tu quondam caro eras; imo, ut mirabiUus loquar, cum ad-

huc Quid autem sibi veht
in carne sis, vides salutare Dei.
quod dicitur Omnis caro, eo quod nuUa cxcipiatur quae
:

iion videat salutare Dei, lehnquo intelligendum his qui

sciunt Scripturarum mysleria. Quaenam egredienlibus ad

baptismum Joannes loquitur, attendendum. Si quis vult
baptizari, cgrediatur. Manens enim in pristino statu, et mo-
res suos et consuetudinem non relinquens, nequaquam rite

ad hv^ tismum venit. Ut autem intelligas quid sit egredi ad

baptismum, accipe testimonium, et ausculta verba quibus
Deus loquitur ad Abraham Egredere de terra tua ^ »
: «

et reliqua. Egredienlibus itaque ad lavacrum turbis, non

egressis, sed lanlum egredientibus, Joannes loquitur quie

sequuntur. Si enim jam egressi fuissent, nunquam ad eo&
diceret : « Generatio viperarum^ » Quajcumque igitur ad
* Joan. XIV, 20. — 2 Luc. m, 6. — ^ Gen. xii, 1. — ''
Luc. iw, 7.
 IN LUGAU HOMILIiE. iSj

illos loquitur, ad vos, o calechuineni et catechumenae, loqui-

tur. Qui disponilis venire ad baplismum, considerate num
forsitan vobis dici possit : « Generatio viperarum. » Sed et

illud quod sequilur, nisi pravitatem venenaque serpentum

de corde veslro expuleritis, dicetur ad vos : « Quis ostendit
» vobis fugere ab ira vcntura Magna huic saeculo im- *
? »

pendct ira : omnis iram Dei passurus est mundus tanlam :

vastitatem coeh', et laliludinem terrae, et stellarum choros,

splendorem solis, et luna? noclurnae solalia, Dei ira subver-
tet. Haec enim omnia propter hominum peccata Iransibunt.
Et olim quidem super omnia tantum in terra venit ira Dei,

quia omnis caro reliquerat viam suam super terram ^

: nunc
autem et super coelum et super terram ventura est ira Dei.

« Goeli pertransibunt, tu autem permanebis ( ad Deum

» dicUur)f et omnes sicut vestimentum veterascent^ » Vi-
dete qualis et quanta ira sit, quae mundum omnem con-
sumptura sit, et puniet cos qui poena digni sunt, inveniet-

que materiam in qua se exerceat. Unusquisqae nostrum ex

eo quod gessit, irae materiam praeparavit. « Secundum du-
» ritiam enim tuam, el impoenitens cor, thesaurizas tibi iram
» in die iroe et revelationis jusli judicii Dci\ » dicitur ad
Romanos. Dein sequitur : « Quis ostendit vobis fugere ab
» ira ventura? Facite ergo fructus dignos poenitentiae ^ »

Et vobis qui venilis ad baptismum, dicitur : « Facile fruc-

» tus dignos poenilentiae. » Vultis scire qui sunt fructus
poenitentiae ? Gharitas fructus est spiritus, gaudium fruc-
tus est spiritus, pax, patientia, benignitas, bonitas, fides,

mansuetudo, continentia% et reliqua hujuscemodi. Si haec

omnia habuerimus, fecimus fructus dignos poenitentiae.

Rursum dicitur ad eos qui ad Joannis baptismum venie-

bant : « Et ne incipialis dicere intra vosmelipsos : Patrem
* Luc. II), 7. — 2 Gen. vi, 12. — ' Ps. ci, 37. — ''
Rom. m, 5. — ^ Luc.
III, 7, 8. — * Galat. v, 22, aS.
l58 OKIGJilNlS

» habemus Abraham : dico enim vobis, quia potost Deus

» de lapidibus islis suscilare filios Abraham. » Prophetat
Joaiines novissimus prophetarum expulsionem prioris po-
puli, et vocationem gentium. Illis enim qui de Abraham
gloriabantur, dicit : c Et ne incipialis dicere in vobismet-
» ipsis : Patrem habemus Abraham*. » Et de gentibus sur-
sum loquitur : « Dico enim vobis, quia potest Deus de lapi-
» dibus istis suscitare fdios Abrahaj. » De quibus lapidibus?
Non utique lapides irrationabiles corporeosque monstra-
bat, sed homines insensibiles et quondam duros, qui quia
lapides et h*gna adorabant, impletum est illud quod in Psal-

mo cantabatur : « Similes illis fiant qui faclunt ea, et om-

» nes qui confidunt in eis^ » Vere qui faciunt idola, et con-

iidunt in eis, similes sunt diis suis, absque sensu, sine ulla
ralione, in lapides lignaque conversi sunt. Gumenim tantum
videant creaturarum ordinem, decorem, officium, tantam
mundi puIchritudinem,noIunt de creaturis intelligere crea-
torem,neque considerant tanta3 dispensationis aliquam pro-
videntiani, aliquem esse rectorem; sed sunt cajci, his tan-
tum oculis mundum videntes,quibus irrationabilia jumenta
et besliae vident. Non enim animadvertunt in his quae vident

ratione regi, aliquam inesse rationem. Haec propterea, quia

Joannes dixerat : « Potest Deus de lapidibus istis suscitare
» filios Abrahae^ » Et nos igitur obsecremus Deum, ut si

quando fuimus lapides, vertamur in filios Abrahae pro his

filiis qui ejecti sunt, et repromissionem adoptionemque suo
vilio perdiderunt. Unum testimonium adhuc de lapidibus
ponam. Si quidem in cantico Exodi scribitur : « Verlantur
» in lapides, donec perlranseat populus tuus isle quem pos-
» scdisti *. » Rogatur itaque Deus, ut paulisper convertan-
lur in lapides. Hoc enim Graecus sermo significantius so-

nat, civa/t,3^oou3w7av, donec pertranseat populus Judaeorum.

^ Luc. 111, 8. — 2 pjjai. cxiii, 8. — ^ Luc. uij 8- — ''
Exod. xv, i6.
 IiX LUCAM lIOMILIiE. lOQ

llaud dubium quin postquam illi transierint, gentes lapi-

deae esse cessabunt, et pro duro corde recipient humanam

in Christo rationabilemque naturam
Joannesjam tempore loquebatur « Ecce securis ad
*
illo :

i)radices arborum posita est^ » et si quidem jam ingrueret :

consummatio, et temporum finis instaret, nulla mihi qucEs-

lio nasceretur; dicerem enim hoc quod ait « Ecce securis :

» ad radices arboris posita est* ; » et illud : « Omnis enirn

» arbor quae non facit fructum bonum, praecidetur, et in
» ignem mittetur, » propterea prophetatum, quia in illo tem-
pore complebatiir. Cum autem tanta post saecula fluxerint,
et lam innumerabiles anni ab illo tempore usque ad prae-

senlem diem transierint, quomodo Spiritus sanctus in Pro-

pheta dicat : « Ecce securis ad radices arborum posita est,»

debemus inquirere. Ego puto Israelitico populo prophetari,

quod proecisio ejus vicina sit. His enim qui egrediebantur
ad eum ut baptizarentur, inter caetera loquebatur : « Facite
» fructus dignos poenitentiae^, » et quasi Judoeis dicebat : « Ne
» incipiatis dicere in vobismetipsis : Patrem habemus Abra-
)) ham. Dico enim vobis, quia potest Deus ex lapidibus istis

» suscitare fdios Abrahae^ » Hoc ergo quod ait : « Ecce se-

» curis ad radices arborum posita est% » Judaeis loquitur.
Cui sensui et Apostohcum illud congruit, fractos esse ab hac
securi infldehtatis ramos, alque succisos, ut amputaret ex
arbore non radicem, sed ea quae de radice pullularunt, ut
inradicepristinae arboris rami possint oleastri inseri^. «Om-
» nis ergo arbor quae non facit fructum bonum, praecide
» tur, et in igriem mittetur ^ » Hunc enim finem habet, ut
incendio concremelur. Deinde tres ordines inducunturscis-
citantium Joannem super salute sua : unus quem Scriptura

* Hom. XXIII. p. 969 et seqq.

'^
Lnc. III, 9. — 3 ibid. — 4 ll)i(J. 8. — 5 Il)id. — 6 Il>id. 9. — 7 Roiu.
XI, 16, 1
J <;t Scqq " Luc. Ml, (j.
1^0 '
ORIGENIS

appellavltpopuios exeuntes ad baptisuia, alius quem Publi-

canos nominat, tertius qui militum appellatione censelur.
« Inlerrogabant eum turbae, dicentes : Quid faciemus? Qui
» respondens eis : Qui habet duas tunicas, det ei qui non
» habet; et qui habet cibos, simililer faciat*.» Quod qui-
dem nescio si turbae convenial praecipi. Magis enim aposto-
hs quam vulgo congruit, ut qui duas tunicas habet, unam
Iribuat non habenti. Et ut scias magis hoc apostoiis quam
populis convenire, audi quid a Salvatore dicatur ad eos :

1
« Neque duas tunicas tollatis in via ^. » Duplex itaque ves-
limentum quo unusquisque vestitur, et pra^cipitur ut alte-
rum tribuat non habenti, aliam intelligentiam sonat. Vult
enim nos Salvator, quomodo non habemus duobus servire
dominis, sic nec duas habere tunicas, nec duplici veste cir-
cumdari, ne sit unum indumentum veteris hominis, et al-
lerum novi. E contrario autem cupit ut expoliemus nos ve-

terem hominem, et induamus n.ovum. Hucusque facilis

expositio est. Porro qua^riturquomodo, juxta hanc inter-

pretationem, jubealur nobis non habenti Iribuere vestimen-
tum. Quisnam esl ille qui ne unum quidem indumentum
super carnem suam habet, qui nudus omnino nulla
est, qui

veste coopertus ? Neque vero hoc dico, quod non praecipia-

tur liberalitas, et in pauperes misericordia; hyperbolica
clemenlia, ut etiam nudos altera tunica protegamus : sed
hoc aio, quod et profundiorem locus iste respiciat intellec-

tum, et oporteat ei dare lunicam qui omnino non habebat.

Quis est ergo iste qui tunicam non habet? nempe iiie qui
penitus Deum non habet, Debemus igitur exuere nos, et ei

dare qui nudus est. Alius habet Deum, alius omnino non
habet, conlraria videlicet fortitudo. Et quomodo scriptum
est ut in profundo maris praecipitemus delicta nostra, sic

projici a nobis oporlet vilia atque peccala, et jacere super

* tuc. III, 10. — ^ Matlh. X, 10.
 IN LUCAM HOMILI^. l/^t

euni qui eorum nobis causa extilil^ « Et qui habet, tn(juit,

i> cibum, similiter faciat *. » Qui habet cibos, tribuat non
habenti, ut non sohim ei vestimentum, sed etiam id quod
possit comedere largiatur. « Venerunt autem et Pubhcani
» Hoc et juxta simphcem inlenigentiam
baptizari ab eo ^. »

docet Pubhcanos nihil amphus quoerere quam in Lcge prae-

ceptum est; qui enim plus exegerint, non Joannis manda-
tum praevaricant, sed Spiritus sancli qui locutus est in
Joanne. Nescio autem utrum, ut secundum avaywy/jv, ahud
quiddam excehenlius sermo significet, et an debeamus in
tah auditorio res tam mysticas prodcre, maxime inter eos
qui Scripturarum meduhas non introspiciunt, sed tantum
supcrficie delectantur. Periculosum quidem est, sed tamen
slrictim breviterque tangendum. Gum exierimus a saeculo,
et hajc vita nostra fuerlt commutata, erunt quidam in fini-
bus mundi sedentes velut Piiblicanorum officio diligentis-

sime perscrutantes ne quid sui in nobis inveniant. Videtur

mihi princeps saeculi hujus quasi Publicanus esse, unde
scriptum est de eo : « Venit princeps mundi istius, et in me
» habet nihiP.» Ihud quoque quod in Apostolo Icgimus :

oReddite omnibus debita; cui tributum, tributum cui vec- :

» tigal, vectigal; cui honorem, honorem : nemini quid de~

» beatis, nisi ut invicem diligatis*,» sacrate intelligendum

est. Quamobrem consideremus ne forte cum non habue-

rimus quod pro vectlgali queamus reddere, ipsi Irahamur
ob debltum, ut solet apud sajculi quoque fiari vectigales,

quando quis pro debito ipsi relpubhcre serviturus includi-

tur. Complures e nobis ab isliusmodi Publicanis tenendi
sunt, quos Jacob ille vir sanctus non magnopere formida-
bat, nec verebatur ut de Pubhcanorum vectigalibus in eo
aliquid reperiretur. Unde et audacter ad Pubhcanum ihum
* Mich. VII, 19. — 2 Luc. ni, 11. — ^ Ihidem, 12, — ^ Joan. xiv, 5o. —
* Rom. XIII, 7, 8.
 »

1^2 ORIGENIS

loquebatur LaLan : « Gognosce si quid tuarum rerum est

» apud me*. » Super quod agit testimonium Scriptura di-
cens : «Etnon cognovit Laban apud Jacob quidquam^.» ....

Haec idcirco diximus, ut ostenderemus et Pubiicanos do-

ceri a Joanne, et non solum eos qui reipublicae vectigalibus
serviunt, sed etiam iilos qui veniebant ad poenitentiam. Et
alii erant a corporalibus Publicani, sicut et alii milites, qui

egrediebantur ad baptismum poenitentiae. Venit enim non

Joannes et propheta tantum, sed etiam ipse Salvator, et
hominibus, et Angelis, et virtutibus cseteris salutarem poe-
nitentiam praedicare, « ut in nomine Jesu omne genu flec-

» tatur, ccElestium, et terrestrium, et infernorum ; et omnis

» lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria

» est Dei Patris'.

Joannem\ qui minor est Christo, suscepit populus, repu-
tans et cogitans ne forte ipse esset Christus : eum vero qui
major illo venerat, non suscepit. Vis causam scire? Cog-
nosce : Joannis baptisma videbatur, Christi baptismus in-
visibilis erat. « Ego enim, inquit^ baptizo vos in aqua : qui
» autem posl me venit, major est; ipse vos baptizabit Spiritu
» sancto et igni^ » Quando baptizat Jesus Spiritu sanclo, et
rursum quando igne baptizat ? Numquid uno atque eodem
lempcre Splritu et igni baptizat, an vario atque diverso?
« Vos autem baptizabimini Spiritu sancto non post multos
»hos dies^ » Baptizatisunt; Apostoh post ascensionem ejus
adcoelos Spiritu sancto : quod autem igni fuerint baptizati,

Scripturanon memorat. Sedquomodo Joannes juxta Jorda-

nem fluvium venientes ad baptismum praestolabalur, et alios
abigebat dicens : « Generatio viperarum%» et reliqua, porro
eos qui confitebantur vitia atque peccata suscipiebat : sic

* Gen. XXXI, 02. — ^ Ibid. 35. — ' Pliilip, it, 10, 11.
^*
Hom. XXIV. p. 9G1 et seq.
^ Luc. m, 16. — " Act. I, 5. — "
Luc. iii, 7.
 I\ LUGAM HOmUJE. l^^

slabitinigneo flumine Domiaus Jesus juxtaflammeam rom-

phaeam, ut quemcumque post exitum vita^ hujus qui ad pa-
radisum transire desiderat, et purgatione indigct, hoc eum
amne baptizet, et ad cupita transmiltat; eum vero qui non
habetsignum priorum baptismalum,lavacro igneo non bap-
tizet. Oportet enim prius aliquem baptizari aqua et Spiritu,

ut cum ad igneum fluvium venerit, oslendat se et aquae et

Spiritus lavacra servasse, et tunc mereatur etiam ignis ac-

cipere baptismum in Christo Jesu

Habet* periculum et dilectio, si modum transeat. Debet

enim qui aHqueni dihgit naturas et causas considerare di-
lecti, et non eum plus diligere quam meretur. Nam si men-
suram charitatis modumque transcenderit, et qui diligit
et qui dihgitur in peccato erunt. Quod ut manifestius fiat,
ponamus exemplum. Joannem populus mirabatur, et dihge-
bat eum : et revera crat dignus miraculo, ut plus ei quam
caeteris hominibus deferretur, quia ahter quam cuucti mor-
tales vixerat. Non omnes sumus simplici contenti cibo, sed
varietate delectamur escarum : unum nobis ad potandum
vinum sufficit; varii gustus vina mercamur : Joaunes vero
semper locustis, semper vescebatur melle sylvestri, et con-

teutus erat simphci et tenui cibo, ne corpus ihius crassiori-

bus pulmentis pinguesceret, et exquisitis dapibus gravare-
tur. Hujusmodi quippe natura corpora nostra sunt ut escis

superfluis aggraventur, et cum corpus fuerit aggravatum

anima quoque oneretur, quae per totum diff"usa corpus pas-
sionibus iljius subjacet. Quamobrem recte pnecipitur cis
qui observare possunt : « Bonum est non manducare car-^

» nem, neque bibere vinum, neque in quo frater tuus scan-

» dalizetur^. wErat igitur Joannes vitae mirabilis et mullum
ab ahorum hominum conversatione diversus. Non habebat
* Honi. XXV. p. 962 et seq.
^ Rom. XIV, 21.
 l44 • ORIGliMS

sacculum, iion famulum, non saltem vile lugurlum. Mora-

batur in deserto non solum usque ad diem ostensionis suae
ad Israel; verum eo tempore quo poenitenliam populo prae -

dicabat, erat in solitudine Judaeae, et aqua simplici irriga-

batur, ut et in potu esset diversus a caeteris. Nos qui versa-
mur in urbibus, qui in medio populorum sumus, et vestes
quaerimus lautiores, et cibos, et habilia : ille vero qui in
eremo morabatur, videle quali veslimenlo indutus fuerit:
de pilis camelorum sibi tunicam fecerat, et zona pellicea
cingebatur. Omnia ergo in illo nova erant,et propter dissi-

militudinem vitas, universi qui videLant admirabanlur eum,

et mirantes studiosissime colebant, super omnia quod poe-
nitentes in remissionem peccatorum baptizabat. Quas ob
causas dillgebant eum quidem justissime, sed non servabant
in charitate modum cogitabant enim ne forte ipse esset
:

Christus. Quam inordinalam et irrationabilem charitatcm

cavens apostolus Paulus, de semetipso loquebatur : « Timeo
» autem ne quis de me cogitet super id quod videt in me,
» aut audit ex me. Et ne magnitudo revelationum exlollat
» me, etc* » Quod metuens ne etiam ipse incurrat, nolebat
omnia de se judicare quac noverat, ne quis eo plus arbitre-

tur esse quam cerneret, et mensuram honoris excedens di-

ceret quod dictum fuerat de Joanne, quia ipse esset Ghris-

tus. Quod quidem nonnulli etiam de Dositheo Samaritarum
haeresiarcha dixerunt, ahi vero de Juda Galilaeo. Denique
in tantam quidam dilectionls audaclam proruperunt, ut
nova qutcdam et inaudita super Paulo monstra confinge-
rent. Alii enim aiunt hoc quod scriptum est, sedere a dex-
Iris Salvatoris et sinistris, de Paulo etde Marcione dici, quod
Paulus sedet a dextris, Marcion sedeat a sinistris. Porro alii

legentes : « Mittam vobis advocatum Spiritum veritatis^, »

iiolunt intelligere tertiam personam a Patre et Filio, et di-

* I Cor. XII, 6, 7. — 2 Joan. xiv, 16, 17.

 IN LUCAM HOAIILI.E. 1^5

vinamsuLlimemque naturam, sed apostolum Paulum. Non-

ue tibi omnes videntur plus amasse quam expedit, et dum
virtutem uniuscujusque mirantur, dilectionis perdidisse
mensuram? Quod quidem in Ecclesia palimur : plerique
cnim dum plus diliguntquam meremur, haec jactant et lo-
quuntur, sermones noslros doctrinamque laudantes, qua^
conscientia nostra non recipit. Alii vero tractatus nostros
calumniantes, ea senlire nos criminantur quae nunquam
sensisse nos novimus. Sed neque hi qui plus diligunt, ne-
que illi qui oderunt, veritatis regulam tenent ; et alii per
dilectionem, alii per odium metiuntur. Unde oportet chari-
tati frena imponere, et tantum ei vagandi permittere liber-
talem, quantum in proerupta non corruat. Scriptum est in

Ecclesiaste : « Ne sis justus multum, neque ampliora cogi-

» tes, ne forte obstupescas^ Quod exemplum sequens
»

possum simile quid dicere : Ne diligas hominem ex tota

anima tua, et ex tota virtute tua : Ne ames Angelum de toto

corde, de tota anima, de tota virtute ; sed praeceptum juxta

eloquium Salvatoris soli serva Deo. « Diliges enim, inqiiit,

)) Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima

» tua, et ex tota virtute tua. » Respondeat mihi aliquis, et

dicat : Salvator proecipit : « Diliges Dominum Deum tuum

» ex toto corde tuo, et ex tola anima tua, et ex tota virtute
» proximum tuum tanquam teipsura . » Volo
tua, et diligere

Christum doce ergo me quomodo eum diligam.

: Si enim
dilexero enm ex toto corde meo, et ex tola anima mea, et
ex tota virtute, contra praeceptum facio, ut alterum nbsque
imo Deo sic diligam. Sin autem minus eum dilexero quam
omnipolenlemPatrem,timeo ne in Primogenitum universae
creaturae impius et profanus inveniar. Doce me, et ostende

rationem, quomodo inter utrumque medius incedens, dili-

gere debeam Christum. Yis scire qua charitate Christus dili-

^ Eccles. VII, 17. — 2 Matth. xxn, 3j, 3y.

Xii. 10
l/.6 ORIGEMS

gendus sit ? Breviter ausculta. Diliges Dominum Deum tuum

in Christo. Putas diversam habere posse in Palre et Filio
charitatem ? Simul dihge Dominum Christum. Dilige Pa-
trem in Filio, Filium in Patre, ex toto corde, et ex tota
anima, et ex tota virtute. Quod si ahquis sciscitatur, et di-

cit : Hoc quod asseris de Scripturis proba : audiat aposto-

lum Pauhjm, qui habebat rationabilem charitalem, loquen
tem « Certus enim sum, quia neque mors, neque vita,
:

» neque Angeli, neque potestates, nec praesentia, nec fu-

» tura, nec fortitudo, nec altitudo, necprofundum, necaha

» creatura poterit nos separare a charitate Dei, quae est in
» ChristoJesu, Domino Salvatore nosiro^. »

Christus^ est Deus, « et qui adorat eum, in spiritu et ve-

» ritate oportet adorare^ »Deus quoque noster, « ignis con-

» sumens est*. » Dupliciter appellatur Deus, et spiritus, et

ignis. Justis spiritus, ignis peccatoribus. Sed dum et AngeH
spiritus ignisque dicuntur : « Qui facit, inquit, Angelos suos
» spiritus, et ministros suos ignem urentem *
» AngeH sanc-
tis quibusque sunt spiritus; his vero qui merentur addicunt
ignem, et fervorem subministrant. Juxta quem sensum et

Deus noster atque Salvator cum sit spiritus, ignem venit

mittere super terram. Spiritus, secundum illud quod scri-

bitur : « Gum autem conversus fueris ad Dominum, aufere-

» velamen% »et, « Dominus spiritus est'. » Ignem autem
tur
venit mittere non super coehim, sed super terram, ut ipse
demonslrat dicens : Ignem veni mittere super terram, et
«

» quid volo, nisi ut jam ardeat" ? » Si enim conversus fueris

ad Dominum qui est spiritus, Christus tibi spiritus erit, et

non venit ignem mittere super torram. Quod si non con-

verteris ad Deum, sed habes terram et fructus ejus, ignem
* Rom. viM, 38, 09.
2 Hom. XXVI. p. 965 ot seq.
Joan. IV, 9.^.
3 — ^*
Dcut. iv, 24. — ^ Ilehr, 1, -. ~ ^ 2 Cor. 111, iG, 1 j.
•^"^ Joan. IV, s/j. — * Luc. xiij 49-
 IN LLCAM H^MILI^. 1^7

veiiit miltere super leriam tuam. Huic quid simile etiam de

Deo scriptum est : « Igais accsnsus est fuioris ejus, » non
usque ad coelum sursum, sed « usque ad infernum deorsum,
f> et devorabit » iion coelum, sed « terram et germina ejus*. »

Quorsum ista memoravi ? Quia et baptismus quo baptizat

Jesus, in Spiritu sanclo est, et igni, Memini eorum quae nu_
per locutus sum, nec pneterit explanatio superior, sed volo
et novum aliquid inferre. Si sanctus fueris, Spiritu sancto
baptizaberis; si peccator, in ignem mergeris, et unum at-

que idem baptisma indignis et peccatoribus in condemna-

tionem ignemque vertetur : his vero qui sancti sunt, et tota

fidead Dominum convertuntur, Spiritus sancti gralia salus-

que tribuenda est. Is ergo qui Spiritu sancto et igne dicitur
baptizare, habet « ventilabrum in manu sua, et mundabit
» aream suam, et congregabit triticum suum in horreum;
» paleas autem comburet igni inextinguibili ^. » Volo inve-
nire rationem quare Dominus noster habeat venlilabrum,
et quod blando vento leves paleae huc illucque rapiantur,

grave vero triticum in unum deferatur locum neque enim :

absque vento possunt triticum et paleae separari. Existimo

tentationes pro vento inteiligi, quae confuso credentium
acervo, alios paleas, alios triticum esse demonstrant. Gum
enim anima tua fuerit aliqua tentatione superata, non ten-
tatio te vertit in paleas, sed cum esses palea, levis videlicet

et incredulus, ostendit le esse tentatio quod latebas. E con-

trario autem cum fortiter tentamenta toleras, non te facit

fidelem lentalio, atque patientem, sed virtutem quae in te

erat palientiae et fortitudinis, et latebat, profert in medium.
«Putas enim, alt Domlnus, aliter me tibi locutum fuisse,
» quam ut pareres justus ?»et alibi : « Afflixi te, et affeci pe-

» nuria, ut manifesta flerent quae erant in corde tuo. » In

hunc modum et tempestas non facit super arenam aedifi-

^ Dtllt. XXMI, 22. 2 Luc. IU, 17.

10.
 ^^^"^'^^'^'
,48
terram. Quoe cum fuerit exorta,
cium consistere, sed super
id quod super
terram fundatum est non evertet; quod vero
illico non bene fuisse funda-
super arenam fluctuat, probat
oriatur tempestas, antequam
lum. Quapropter antequam
intumescant flu-
venlorum flabra consurgant, priusquam
mina, adhuc silent universa, omne studium nostrum
dum
vertamus, aedificemus domum
ad aidificiorum fundamenta
praeceptorum Dei, ut
nostram variis firmisque lapidibus
ssevierit adversus Ghristianos,
durusque
cum persecutio
nos habere aedificium super
lurbo surrexerit, ostendamus
petram Ghristum Jesum. Si quis aulem (quod procul ab-
nobis) negaverit, iste sciat
non se illo tempore quo ne-
sit a
negasse, sed semina et radices
gasse visus est, Ghristum
agnitumquod
habuissenegandi jam veteres, tuncverofuisse
Oremus igitur Do^
habebat,etin medium esse productum.
quod tempestas nulla subvertat,
minum ut simus a;dificium

fundatum supra petram per

Dominum nostrum Jesum
Christum....
non unam rem nunliat,
Oui* Evangelii ermonem docet,
Hoc quippe Scriptura significat dicens : « Multa
sedplurimas.
» quidem aha exhortans annuntiabat^ » Itaque eliam aha
et
populo prccdicabat quae au-
qu» scripta non sunt Joannes :

considerate quanta fuerint quae annuntiant

scripta,
tem
baptismum Spiritus sancti, prae-
Christum. Monstravit enim
salutem, docuit mihtes disciplinam,
dicavit Pubhcanis
arbores, et caetera quae Evangelii
aream purgari, succidi
ergo his quae scripta sunt, etiam
narrat historia. Exceptis
illa qu3e scripta
non sunt annuntiasse monstratur in eo quod
dicitur :
quidem et alia exhortans annuntiabat po-
« Multa
Et quomodo in Evangelio secundum Joannem de
), pulo. »

«multa et alia locatus est quae non

Christo refertur, quia

xxvu. 964 f't seq-

1 Hom. !>.

^ Luc. 111, i8-

 IN LUCAM HOMILI.«. 1 ^9
B sunt scripta iti liLro isto : quae si scriberentur, neque ip-
» sum puto mundum capere potuisse libros qui scribendi
» erant *
: » sic et in praesenti loco inteUige, quod forsitan

Lucas, quoniam majora quaedam a Joanne annuntiabantur

quam ut deberent litteris credi, noluerit ea nominatim di-

ccrc, sed tantum significaverit quod dicla sint; et idcirco

dixisse : «Mulla quidem et alia exhortans annuntiabat po-
» pulo^. » Miremur quidem Joannem ex his quaj sequuntur,

maxime quod inter natos muHerum major Joanne Baptista

nemo fuerit, et in tantam opinionem merito virtutis ascen-

derit, ut a plerisque Ghristus putaretur : sed aliud multo

mirabilius. Herodes tetrarcha habebal regiam potestatem,
et polerat eum cum vohiisset occidere : etcum rem fecisset

injuslam et contra legem Moysi, ut uxorera fratris s^ui acci-

peret, quae habebat filiam de priori viro, non eum timuit,

non accepit personam, non cogitavit, ut dixi, regiam potes-

tatem, non formidavit interitum; sciebat enim, etiamsi pro-
pheta non esset, quod lacessitus eum posset occidere. Haec
igilur universa cum nossct, libertate prophetica corripuit
Herodem, et incestas nuptias arguit, et ob id clausus in car-

cere, non de morte sollicitus, non de incerto judicii, sed in

vinculis de Christo quem annuntiaverat, cogitabat. Et quia
ipse ad eum ire non poterat, mittit discipulos suos sciscitan-

tcs : « Tu es qui venlurus es, an alium expectamus^? »

Animadverlis quod et in carcere docuerit; vides eum et

in illo loco discipulos habere, et quam ob causam ibidem

per se erudiebat. Inler quae etiara cura de Jesu orta essefe

quaestio, raittit ex discipulis et interrogat : « Tu es qui ven-

» turus es, an alium expectamus? » Rcvertuntur discipuli,
cl nuntiant raagislro quac Salvator jusserat nuntiari : cujus
vcrbis Joannes armatus ad praelium conlldcnter emoritur,
et libenter capite truncaiur ipsa vox Domini voce firmatus,
* Joan. XXI, 25. — 2 Luc. ui, i8. — * Id. vii, 19,
 :

l5o ORIGliiNlJ^

verum esse Dei Filium qiiem credebat. Haec de Joamie, et

liberlate ejus, et Herodis insania, qui super multa scelera
etiam hoc addidit, ut Joannem primum carcere cluderet,
et poslea decollaret. Quia vero Dominus baptizatus est, et

coeli aperti sunt, et Spiritus sanctus descendit super eum,

voxque de cc&lis intonuit dicens « Hic est Filius meus di- :

» lectus, in quo mihi complacui* » dicendum est in bap- ;

tismo Jesu coelum esse reseratum, et ad dispensationem

remissionemque peccatorum, non illius qui peccalum non
fecerat neque inventus est dolus in ore ejus, sed totius
mundiapertos esse coelos.etSpiritumsanctumdescendisse
ut postquam Dominus ascendisset in excelsum, et caplivam
duxisset captivitatem,tribueret nobis Spiritum qui ad seve-
nerat, quem quidem dederat et resurreclionis tempore, di-
cens : « Accipite Spiritum sanctum. Si cui dimiseritis pec-
» cata, dimittentur eis : si cui tenueritis, tenebuntur ^. » Des-
cendit enim Spiritus sanctus super Salvatorem in specie
columbae, avis mansuetae, innocentis, et simplicis. Unde et

nobis praecipitur ut imiiemur innocenliam coiumbariim.

Talls est Spiritus sanctus, mundus, et volucris, et sublime
consurgens. Quamobrem orantes dicimus : « Quis dabit
» mihi pennas ut columbae, et requiescam* ? » Id est : Quis
dabit mihi pennas Spiritus sancti ? Et in alio loco sermo
propheticus pollicetur: «Si dormieritis inter medios cleros,
» pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in

» virore auri^. » Si enim inter medios cleros veteris et novi

testamenti requieverimus, dabuntur nobis pennae columbae

deargentatae, id est, sermones Dei, et posteriora ejus auri
fulgore et virore radiantia, ut sensus noster Spiritus sancti
sensibus compleatur, id est, sermo et mens illius complea-
tur adventu, et nec loquamur aliqaid, nec intelligamus, nisi
quod ille suggesserit : sed omnis sanctificatio tam in cordo
* Matth, III, jj. — 2 Joan. xx^ 22, 2 5. — ^ Pt;al. mv, 7. — * Ps. i.xvii, i^»
 IN LUCAM IIOMJLI.E. l5l

quam in verbis et in opere, a sancto Spiritu veniat iii Ghri-

slo Jesu, cui est gloria et imperium in saccula saeculorum.
Amen.
gx. -

De genealogia Salwatoris,

Douiinus* nosler atque Salvator, qui multoruni Salvator,

cujus generalionem Scriptura non docuit quae. melior fuit,

nunc secundum patrum ordinem natus esse describitur. Et

cum divinitas ejus non subjaceat exordio, propter te, qui
ortus in carne es, nasci voluit, et tamen non aeque ab Evan-
gelistis nativitatis ejus ordo narratur. Quae res nonnullos
plurimum conlurbavit. Matthaeus enim incipiens nativitatis
illius seriem lexere ab Abraham, usque ad id pervenit ut di-

ceret : « Christi autem Jesu generatio sic erat ^ : » et descri-

bit non eum qui baptizalus est, sed qui venit in mundum.
Lucas vero exponens nativitalem ejus, non a superioribus
ad inferiora deducit; sed cum baptizatum ante dixisset,
usque ad ipsum pervenit Deum. Nec eaedem personae sunt
in generatione ejus, quando descendere dicitur et quando
conscendere. Qui enim fecit eum coelis tibi descendentem,
mulieres non quaslibet, sed peccatrices, et quas Scriptura
reprehenderat introducit : qui vero baptizatum narrat, nui-
lius facit mulieris mentionem. In Matthaeoenim,ut diximus,
nominatur Thamar quae cum socero fraude concubuit; et
Ruth Moabitis, nec de genere Israel; et Raab, quse unde
sumpta sit scire nequeo; et conjux Uriae, quoe violavit ma-
riti thorum. Quia enim Dominus noster atque Salvator ad
hoc venerat ut hominum peccata susciperet, et eum qui
non fecerat peccatum pro nobis peccatum fecit Deus : pro-
pterea d^scendens in mundum assumpsit peccatorum ho-
' Iloin. xxviii. p. 965 cl seq.
iMallh.1,18.
 :

l52 ORIGENIS

minum vitiosorumque personam, et nasci voluit de stirpe

Salomonis cujus peccata conscripta, et Roboam cujus de-
licta feruntur, et de caeteris e quibus multi fecerunt malum
in conspectu Dei. Quando vero de lavacro conscendit, et

secundus ordo esse describitur, non per Salomonem, sed

per Nathan nascitur, qui ejus arguit patrem super Uriai
morte ortuque Salomonis. Sed in Matlhaeo semper genera-
tionis nomen adjungitur : hic vero penitus siletur. Scriptum
est enim Abraham genuit Isaac Isaac genuit Jacob
ibi : « :

» Jacob genuit Judam et fratres ejus Judas geuuit Phares :

» et Zaram de Thamar » et usque ad fmem genult sem-

* ;

per apponitur. In Luca vero ubi de lavacro conscendit Je-

sus fdius, dicitur : « sicut putabatur, fdius Joseph ^ : » et in
tam multa nominum, excepto quod putabatur fdius
serie
Joseph, generationis nomen ascriptum non est. In Matthaeo
non est scriptum Inclpicbat ; hic vero quia de baptismale
:

conscensurus erat, inciplebat legitur, Scriptura referente :

« Et ipse erat Jesus incipiens \ » Quando enim baptizatus

est, et mysterium secundae gencrationis assumpsit, ut tu
quoque priorem natlvilatem destruas, et in secunda rege-
neratione nascaris, tunc dicitur incoepisse. Et quomodo po
pulus Judaeorum, quando erat in yEgypto, non habebat in-

itium mensium quando vero egressus est ex ^gyplo nunc

;

dicitur ad eum «Mensis iste initium mensium primus erit

:

» vobis de mensibus anni * » sic qui necdum est baptizatus,:

nec ccepisse narratur. Nec enim frustra additum putemus

ad id quod dlcitur « Ipse erat Jesus % » quod sequitur inci-
: :

pie7is. Sed el quod ait « Quasi annorum triginta, » conside-

:

randum. Joseph triginta annorum erat quando, dimissus c

vinculis et interpretatus somniuraPharaonis, ^Egypti effec-
tus est princeps, ubertatisque tempore triticum congrega-

* Matth. I, 2,0. — 2 Luc. in, 23. — ^ Ibid. — ^"

Exod. xn, 2. — * Luc.
Jllj 23.
 IN LUCA.M HOMILIiE. 1 55

vit, ut famis tempore haberet quod distribueret. Ego puto

quod triginta aniii Joseph, in triginta annorum prxcesse-
rint Salvatoris. Iste enim Joseph non tale triticum congrega-
vit quale in yEgypto ille Joseph, sed triticum verum atque
coelesle, ut tempore ubertatis tritico congregato, haberct
quod distribueret cum fames esset missa in /Egyptum, non
fames panis neque sitis aquae, scd fames audiendi sermo-
nem Dei. Congregat de Prophetis, de Lege, de Apostolis,
verba abundantiae, unde quando jam non scribuntur Hbri,
nec novum aliquod conficilur instrumcntum, nec mitluii-
tur ab Apostolis ea quae ab Jesu in horrea Apostolorum fue-
rant comportata, hoc est, inanimas eorum, omniumque san-
ctorum, dislribuat et nutriat iEgyptum fame periclitanlem,
maximeque fratres de quibus scribitur « Narrabo nomen :

» tuum fratribus meis, in medio ecclesiae cantabo te *. » Ha-

bent ^t a^lii homines verba palientiae, verbaque judicii, et

rehquarum verba virtutum hoc est, Iriticum quod Joseph

;

.^gyptiis distribuit. Sed ahud est frumentum quod fratri-

bus, id est, discipuHs suis distribuit de Gessen terra, de ea
quae ad orientem respicit; Iriticum Evangelicum, triticum
Apostolicum. De hoc tritico debemus panes facere, ita ta-
men ut non commisceatur veteri fermento, habeamusque
panem novum de Scripturarum tritico, farinamque com-
molitam in Ghristo Jesu, cui est gioria et imperium in sae-

cula saeculorum. Ameii.

S XI.
De tribus tentalionibus Christi.

Quando^ legis in EvangeHo : « Jesus autcm plenus Spi-

» ritu sancto reversus est ^, » et in Actibus apostolorum,
* Psalm. XXI, 20.
2 Honi. x.\ix. p. 966 et seq.
* Luc. IV, 1 et seqq.
 l54 OIUGENIS

iibi dicilur quod repleli fuerinl Spiritu sanclo, vide ne

jequalcs pules esse Apostolos Salvalori; sed et Jesum, Apo-
slolos, cl alium quemlibet sanctorum, plenos Spiritu sanclo
cognosce secundum mensuram vasculi sui : et quomodo,
verbi gralia, si volueris dicere : Haec vasa plena sunt vino
vel o!eo, non statim judicas quod ;equali mensura plena
sint, siquidem aiiud sextarium capere polest, aliud urnaui,
aliud amphoram,- eodem modo et Jesus et Paulus pleni
erant Spiritu sancto : sed multo vas Pauli minus erat vase
Jesu, el tamen erat secundum mensuram suam utrumque
completum. Accepto itaque baptismo, Salvator plenus Spi-
rllu sanclo qui super eum in specie columbae de coelis ve-

Jierat, ducebatur a spiritu. Quia enim « quotquot spiritu

» Dei ducuntur, hi filil sunt Dei*, » iste autem extra om-

nes proprie Filius Dei erat, ideo et ipsum oportebat Spi-
ritu snncto duci. Siquidem scriptum est : « Ducebatur au-
» tem in desertum a j^piritu ^. » Quadraginta diebus lenlatur
Jesus, et quae fuerint tentamenta nescimus : quae ideo for-
sitan prajtermissa sunt, quia majora erant quam ut lilteris

crederentur. Et si sic oportet dicere, sicut mundus capere

non poterat omnes libros, si scripta fuissent quae fecit et
docuit^,sic quadraginta dierum tentationes quibus lentatus
est Dominus a diabolo, mundus ferre non poterat, si Scrip-
tura docuisset. Sufficit nobis hoc tantum scire, quod qua-
draginta diebus in deserto fuerit et tentabatur a diabolo,
et non comederit quidquam in diebus illis. Mortificabat
enim sensum carnis jugi continuoque jejunio : et cura com-
pleti fuissent dies, esuriil. Dixit aulem ei diabolus : « Si
» Filius Dei es, dic lapidi huic ut panis fiat^. » « Dic, ia-
» quit, lapidi huic. » Cui lapidi? utique monstrabat diabo-
Iiis quem vult panem fieri. Quaenam est ista lenlatio, ut ro-

gato patre a filio panem, ncc lapidem quod ne ipse quidem

^ lioin. viir, i-^. — "
Luc. iv, i. — -^
J(ian. x\i, /.5. — ''
Liic. iv, 3,
 IN LIJCAM 110MILI.E. l55

aclversarius voluit versipellis fallax, det lapidem pro pane?

hoc est eiiim quod diabolus voluit, ut lapis panisfierct; el

iion potius, ut non in panem lapidero, sed hominem in

lapidem verteret, quem diabolus pro pane monstraveral.

Ego puto quod usque hodie lapidem diabolus ostendat, et
hortetur singulos ad loquendum « Dic ut lapis iste pa- :

» nis fiat. » Omni lentatione qua lentandi erant homines,

primus secundum assumptionem carnis tentatus est Domi-
nus. Tentalur autem ob id, ut nos quoque illo vincentc
vincamus. Obscurum fit forle quod dico, nisi manifestius

exemplo fiat. dogmatum suorum men-

Si videris ha3reticos

dacium pro pane comedere, scito lapidem eorum esse ser^

monem, quem monslrat diabolus. Neque vero existimes
unum eum habere lapidem : habet plures lapides, de qui-
bus a Mattha^o introducitur loquens : « Dic ut lapides isli

» pancs flant*. » Dixit et Marcion, et lapis diaboli ei fac-

tus est panis. Dixit Valentinus, et alius lapis ei est versus

in panem. Habuit et Basilides ejusmodi, et caeteri haeretici.

Unde sollicite providendum, ne forle diaboli lapidem co-

medenies, putemus pane vesci Dei. Alioquin quai erat len-
talio de lapide panem fieri, et a Salvatore comedi ? Finga-
mus enim quod, diabolo proponente, Dominus lapidem in
panem verlit, et id quod virtute sua ipse fecerat comede-
rit et satiarit esuriem; qua^nam esset ista tenlatio, quae vic-

loria diaboli, si haec simpliciler scriberenlur? Quae, ut di-

ximus, raliojie perspecta, et tentationem ostendunt fuisse
si fierent, et victoriam quod contempta sunt fieri. Simul-
(|ue monstratur istum panem qui de lapide fiat, non csse
verbum Dei quod hominem, de quo scriptum est
pascit :

« Non in pane solo vivit homo; sed in omni verbo quod

» egredielur per os Dei, vivet homo^. » Respondeo tibi, o

vcrsipelli*^ et nequam, qui me lenlaro non mcluis Aliu^ :

\ Mallh. IV, 7>. — 2 Lup. IV, /[. Deiit. vi, 8, 5.

i5G ORIGENIS

est ptiiils, sermo Dei qui vivificat hominem. Simulque vl-

deamus quod non Flhus Dei, sed homo quem
haec loqualur
Fih'us Dei dignatus est assumere quasi de homine enim :

lespondet, et dicit « Scriptum est Non in pane solo vi

: : -

>) vit homo* : » ex quo manifestum non Deum, sed homi-

nem fuisse tentatum. Scripturae sensum dih'genter eventi-
lans, reor invenire me causam quare Joannes tenlationem
Domini non descripserit, sed tantum Matthaeus, Lucas et
Marcus. Joannes enim, qui a Deo exordium fecerat dicens :

« Verhum, et Verbum erat apud Deum,

In prlnclpio erat
» et Deus erat Verhum^, » nec poterat divlnae generationis

ordlnem texere, sed lanlummodo quod ex Deo et cum Deo

esset expresserat, adjecit : « Et Verhum caro factum est^ »

Porro qula Deus tentari non potest, de quo ei erat sermo,

ideo tentari illum a dlabolo non introducit. Quia vero liber
generationis Jesu Christi de eo in Matthagi Evangelio narra-
tur, et in Luca generatio ejus descrlbitur, et in Marco homo
cst qui tentatur, propterea ejus fertur slmlle responsum :

« Non in pane solo vlvit homo. » Si igltur Filius Del Deus pro
te homo factus est, et tentatur,qul natura homo cs, non de-
hes indignari si forte tentaris. Quod si tentatus illum imi-
tatus fueris qui pro te tentatus est, et omne viceris tenta-
mentum, habebis spem cum eo qui tunc homo fult, nunc
aulem homo esse cessavit (2). Nam si qui quondam homo
erat, postquam tentatus est et recesslt ab eo diabolus us-
que ad lempus mortis, a mortuis resurgens ultra non mo-
rietur, omnls autem homo morti subjacet : Iste ergo qui
nequaquam moritur, jam non est homo, sed Deus est. Si
autem Deus est qui quondara homo fuit, et oportet te illi
similem fieri quando slmlles ejus fuerimus, et viderimus
eum sicuti est, te quoque necesse erit Deum fieri iii Ghri-
sto Jesu
^ Matth. IV, 4. — "
Joiin. 1, i. — ^ jbid. 14.
 IN LUC.\M IIOMILI.Ii:. 107

Tam* Filio Dei quain Anlichristo regnandi studiiim est.

Sed et Antichristus regnare desiderat, ut occidat quos sibi

subjeceril : Chrislus ad hoc regnat ut salvet. Et unusquis-

que nostrum si leHx est, regnatur a Christo, sermone, sa-
pientia, justilia, veritate. Si autem amatores voluptatis su-

mus magis quam amatores Dei, regnamur a peccato, de quo

Apostolus loquitur « Non ergo regnet peccatum in vestro
:

» mortali corpore ^. » Duo igitur reges certatim regnare fes-

tinant : peccati rex peccatoribus diabol*is, justitiae rex jus-

tis Christus. Sciensque diabolus ad hoc venisse Christum
ut regnum ilhus toUeret, et hi qui sub eo erant inciperent

esse sub Christo, oslendit ei omnia regna mundi, et homi-

num hujus sa^cuh, quomodo alii regnenlur a fornicatione,
alii ab avaritia, illi populari rapiaiitur cura, hi formae ca-
piantur illecebris. Neque vero arbitrandum est quod regna
ei mundi ostendens, Persarum, verbi gratia, regnum Indo-
rumque monstraverit; sed ostendat ei omnia regna mundi,
id esl, regnum suum quomodo regnaret in mundo, ut co-
hortans eum facere quod volebat, inciperet etiam Christum
habere subjectum. Vis, inquit, in hominibus his regnare ?

Ostendit innumerabiles hominum multitudines, quae suo

tenebantur imperio. Et revera si miseriam et infelicitatem

nostram simpliciter volumus confileri, pene totius mundi

rex diabolus est : unde et princeps istius saeculi a Salvatore

vocatur. Quod ergo dicit : Vides hos homines qui sub meo
regno sunt, ostendit ei in puncto temporis, hoc est, in prae-

senti temporum cursu, qui ad comparationem aeternilatis

puncti instar obtinet. Neque enim necessarium habuit Sal-
vator ut ei dignitates saeculi istius et ncgotia monstraren-
lur : statim ut aciem luminum suorum ad contemplandum
vertit, et peccata regrantia, et eos qui regnarentur a vitiis

* Hom. XXX p. 967 et seq.

* Rom. VI, 12.
 l58 ORlGlilMS

conspexit, et ipsum principem saeculi diabolum supervenlen-

tem, atque gaudentem in propriam perniciem, quia tantos
siib suo habebat imperio. Dicit ergo ad Dominum diabolus :

Ideo venisli utadversus me dimices, et toUas de imperio meo

quos nunc subjectos habeo. Nolo contendas, nolo nitaris,

ne babeas uHam in certando molestiam. Unum est quod

precor : procidens adora me, et accipe regnum omne quod
teneo. Verum Dominus noster atque Salvator vult quidem
regnare, et omnes genles subjeclas esse ut serviant justitiae,
veritati, ca^terisque virtulibus : sed vult regnare quasi justi-
tia, ut absque labore regnet, ut nihil faciat indecorum, et

non vult absque labore subjectus diabolo coronari, nec sic

regnare cacteris ut ipse regnetur a diabolo. Unde loquitur

ad eum Jesus « Scriptum est Dominum Deum tuum ad-
: :

» orabis, et ipsi soU servies *. » Hos, inquit, omnes propterea »

volo mihi esse subjectos, ut Dominum Deum adorent, et

ipsi soh scrviant. Hoec est cupido regni mei. Cur autem a
me vis accipere peccata quae dissoluturus veni, quae etiam
a caeteris auferre desidero? Scito atque cognosce me in hoc
manere quod dixi, ut adoretur Dominus Deus solus, et hos
omnes sub meam faciam potestalem, meoque regno subji-
ciam cui gaudeamus nos quoque esse subjectos, et depre-
:

cemur Dominum, ut regnans peccatum in corpore nostro

mortificet, et regnet nobis sokis Christus Jesus
Scrutamini^ Scripturas, u t et in his quoe putantur esse sim-
pHcia reperialis non minima sacramenta. Scrutemur prin-
cipium Evangelica3 lectionis, quotquot hodie audivimus, et

id quod latebat procedit in medium. Adduxit autem dia-

bolus Jesum in Jerusalem. Hoc incredibile est, ut diabolus

duceret Fihum Dei, et ille sequeretur. Seqaebatur plane
quasi athleta ad tentationem sponte proficiscens. Non for-^

^ Luc. IV, 8.
2 II om. XXXI. p. 96S et seq^q.
 IN LUCAM IIOMILLK. 1 09
inidabat tenlanleni, ncque insidias calidissimi pertimes-
cebat inimici, et quodamniodo loquebatur : Duc quo vis,

lenta ut placet : ad tcntandum sponle me tribuo ; sustineo

quae suggesseris ; praebeo me in (juibuscumque tentaveris :

invenies in omnibus fortiorem : « Ad<luxit er^o euin in Je-

» rusalem, et posuit super pinnam templi^ et dixit : Si Fi-

» lius Dei es, mitte te deorsum*. » Adduxit eum in culmen

ad summitatem templi, et hortatur ut se inde praecipitet.

Quod cum ille fraudulenter proponeret, ct sub ostentatione

glbriaj niteretur, dicebat Salvator : « Scriptum est : Non
» tenlabis Dominum Deum tuum^ » Simulque considera
quomodo tentet diabolus. Non aliunde tentare audet, nisi

de divinis libris, et de Psalmis sumens testimonium, ait :

« Si Filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim :

» Quia Angelis suis mandavit de te, et in mauibus tollent te,

» ne forte offendas ad lapidem pedem tuum^ » Unde tibi,
diabole, hoc scire quod ista scripta sunt? Numquid legisti
prophetas, vel divina eloquia cognovisli ? Licet tu taceas,
ego pro le respondebo. Legisti, non ut ipse ex lectione sanc-
torum melior fieres, sed ut simplicitate eos qui amici sunt
iitterae, interficias. Scis quia si de aiiis ei voluminibus loqui
volueris, non decipies, neque habere poterunt auctoritalem
assertiones tua). Sic legit Scripturas Marcion ut diabolusp
sic Basilides, sic Valentinus, ut cum diabolo dicerent Sal-
vatori : « Scriptum est, quia angelis suis mandavit de te, et
» in msinibus tollent te, ne forte oftendas ad lapidem pedem
» tuum. » Si quando testlmonium de Scriptura audieris,
vide ne statim loquenli acquiescas, sed considera illum cu-
jus sit, ac Cujus sententiae, cujus sit voluntatis : ne forte
simulet sanctum se esse quomodo non est, et venenis in-
fectus hsereseos, sub ovis pelle lupus latltet, ne forte loqua-
tur in eo diabolus de Scripturis. Quomodo autem diabolus
* Luc. IV, y. — 2 [|)ij. 12. — ^ Ibid. 9, 10, 11.
 jGo ORIGJiNIS

per occasionem temporum dc Scripturis loquitur, sic e cou

trario Paulus pro utiiitate eorum qui audiunt, non solum
de Scripturis, sed etiam de soecularibus libris assumit testi-

monium, et ait : « Gretenses semper mendaces, malae bes-

» tiae, ventres, pigri*. «Et rursum de alio : « Ipsius enim el

» genus sumus Necnon et de Gomico « Gorrumpunt

^. » :

» mores bonos coUoquia mala^ » Sed neque diabolus si de

Scripturislocutus fuerit,poteritme hacoccasionedecipere;
neque Paulus, si de gentilibus litteris aliquod exemplum
sumpserit, quoquo modo me eloquio deterrebit. Ideo enim
assumpsit Paulus verba etiam de Iiis qune foris sunt, ut sanc-
tificet ea. Videamus ergo quid de Scripturis diabolus loqua-
tur ad Dominum. « Scriptum est enim : Angelis suis man-
» davit de te, et in manibus tollent te, ne forte oiTendas ad

» lapidem pedem tuum^. » Vide quomodo et in ipsis testi-

moniis versipellis est. Vult enim imminuere gloriam Salva-

toris, quasi Angelorum indigeat auxilio, offensurus pedem,
nisi eorum manibus sublevetur. Assumit testimonium, et
Interpretatur illud de Ghristo, quod uon de Ghristo, sed de
sanctis generaliter scriptum est. Libere quippe et tota con-

fidentia contradico diabolo super Ghristi persona hoc non

posse intelligi. Neque enim indiget Angelorum auxilio qui

major Angelis, et melius ipsis hcereditatem consecutus est

et nomen. NuUi Angelorum unquam dixit Deus : « Filius

» meus es tu, ego hodie genui te ^ » Ad nullum eorum quasi

ad Filium loculus : « Qui facit Angelos suos spiritus, et

» ministros suos ignem urentem^ » sed ad Fihura propric

suum, de quo innumerabilia loquitur in Prophetis. Non in-
diget, inquam, Angelorum auxilio Filius Dei. Quin potius

disce, diabole, quod nisi Jesus adjuverit Angelos, offendent

pedem suum. Et si quis Angelorum visus est offendere, de

* Tit. I, 12. — ^ Act. xvii, 28. — ^ 1 Gorinlh. xv, 55. — ^ Luc. iv, 10.

Matth. IV, 6. — ^ Psalm. 11, 7. — ''

Psalm. ciii, 4. Hebr. 1, 7.
 IN LUCAM HOMILIyE. l6l

quibus dudum lectum Quia angelos judicabimus*, »

est : <t

ideo ofFendlt quia non extendit manum suam ad Jesum, ut

apprehensus ab eo non ofFenderet. Quoniani enim in pro-
pria virtute confidens, non invocas praesidium Jesu, offen-

dis, et credere in Jesum Christum Filium Dei noluisti. Ut

aulem scias quod male interpretatus est, et non de Ghristo
sed de sanctis intelligi, qua; sequuntur ausculta. « A ruina
» ct da^monio meridiano ^ » non Jcsum Christum liberat

Deus, sed sanctos. Lege nonagesimum Psalmum, cujus

principium : « Qui habitat in adjutorio Allissimi, in pro-
» tectione Dei coeli commorabitur^ » et invenies haec ma-
gis justo viro quam Dei Filio convenire : « Gadent a latere

» decem inillia a dextris tuis, ad te autem non

tuo mille, et
» appropinquabit verumtamen oculis tuis videbis, et re-
:

» tributionem aspicies peccatorum ^, » et reliqua, super

personam justi interpretans. Sed et sic quoque perverse af-

ferens diabolus testimonia, ut assereret super Salvatore in-

telligi, silet et transit versiculos qui contra se scripti sunt.
Gum enim dixisset « Angelis suis mandavit de te, et in
:

» manibus tollent te, ne forte ofFendas ad lapidem pedem

» tuum^, » tacuit illud quod sequitur « Super aspidcm et ;

» basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draco-

» nem *. » Quare, diabole, siles, nisi quod lu es basiliscus, tu
es omnium serpentium regulus, nocentiora habens venena

quam ca^teri? Qui statim ut videris ahquem, interficis, et

aliam forlitudinem contrariam sociam tui assurais, quae as-
pis appellatur, et viro juslo subjecta est; et idcirco omnia
taces. Tu es draco, tu es leo, de quibus scribitur : « Super
» aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem
» et draconem. » Sed licet tu taceas, nos qui Scripturas rec-
tius legimus, scimus habere nos potestatem conculcandi te,

* 1 Cor. v.,5. — 2Psal. xc, 6, — ^ Ibid. i. — '^ Ibid. 7,8.— '^

Ibid.
11 ct la. — * Ibid. 10.

XII. 11
 ;

lG2 ORIGEMS

eldatam nobis hanc ditionem, uon solum in veteri Testa-

menlo, sicut nunc cantatur in Psalmo, sed etiam in novo,
Salvrlore dicenle : « Ecce do vobis potestatem calcandi su-
» per serpentes, et scorpiones, et omnem virtutem inimici
)) et nihil vobis nocebunt^ » Sumamus arma, tanta potes-
tate firmatij et universa faciamus ut per conversationem
nostram leonem conculcemus et draconem, Porro ut scias

quomodo conculcetur leo, et conteratur draco, PauH Epi-

stolam lege in qua asserit conculcari peccatores Fiho Dei.
Sicut ergo qui peccator est conculcatur Filio Dei, sic e con-
trario qui justus est conculcat leonem et draconem, et om-
nem virtulem inimici conculcat in nomine Jesu Ghristi,
cui est gloria et imperium in soecula saeculorum. Amen.

S XII.

De prcedicatione Christi in synagoga.

Primum ^ quidem Jesus plenus Spiritu sancto reversus

est a Jordane, et agebatur a spiritu in deserto diebus
quadraginta. Gum tentaretur a diabolo, quia adhuc vi
certaturus erat adversus eum, et semel, et bis, non cum
additamento aliquo spiritus ponitur. Quando vero tres ten

tationes quas Scriptura commemorat pugnando superavit,

attende quid de spiritu signanter cauteque ponatur. Ait :

« Et reversus est Jesus in virtute spiritus. wVirtus addita

cst, quia conculcaverat draconem, et tentatorem cominus

vicerat. « Reversus est ergo Jesus in virtute spiritus in Ga-
» lilaeam terram, et fama exiit per omnem regionem de
weo : et ipse docebat in synagogis eorum, et glorificabatur

» ab omnibus^ » Gave ne beatos illos tantum judices, et t^

* Luc. X, 19.
^ Hom. XXXII. p. 970.
' Luc. IV, i4, i5. '
 IN LLCAM IIOMILIiE. l63

al'Litreris primum esse doctrina. Si vera sunt quae scripta

sunt, non solum tunc in congregationibus Judaeorum, sed
et hodie in hac congregatione Dominus loquilur; et non
solum in hac, sed etiam in alio ccetu et in toto orbe docet
Jesus, quaerens organa per quae doceat. Orale, ut me quo-
que compositum ad caneudum aptumqtue reperiat. Sicut
enim quaerit omnipotens Deus prophetas eo tempore quo
prophetia mortales indigent,et invenit,verl)i gratia,Isai£im,
Jeremiam, Ezechielem, Danielem; sic quaerit Deus organa
perquae doceat sermonemsuum, vel erudiat populos iu syn-

agogis eorum, et glorificetur ab omnibus. Nunc magis glo-

rificatur ab omnibus Jesus quam illo tempore quo tantum
in una provincia cognoscebatur. a Deinde venit Nazareth
» ubi nutritus fuerat, et ingressus juxta morem in synago-
» gam die sabbalorum, surrexit legere ; et datus est ei Hber
B prophelae Isaiae : et revolvens hbrum, et locum ubi erat
» scriptum : Spiritus Domini super me, propter quod unxit
» me *. » Non fortuitu revolvit Hbrum, et apud se vatici-

nans reperit lectiones, sed et hoc providentiae Dei fuit. Si-

cut enim scriptum est, quia in laqueum non cadit passer

sine voluntate Palris ^, et quia capilh capitis Apostolorum
omnes numerati sunt; sic forsitan et hoc quod Isaiae potis-

simum hber inventus est, et lectio non aha, sed haec quac
Christi mysteriumloquebalur : « SpiritusDomini super me,
» propter quod unxit me \ » Ghristus est enim qui ista com-
memorat, non uthbet et casu venisse arbitrandum est, ^ed
providentia et dispensatione Dei. Quae simt igitur quae in
Propheta loquebatur, et poslea de se ipse in synagoga per-
sonet, contemplemur. « Evangehzare {ait) pauperibus mi-
» sit me ^. » Pauperes, nationes significant. Isli enim erant
paupercs, nihil omnino possidentes, non Deum, non Le-
gem, non Prophetas, non justitiam, rehquasque virtutes.
* Luc. IV, i6 et s«qq. — ^ MaUU. x. — 5 Lnc. iv, 18. — ^'
IhiiJ.

I 1.
1
64 ORIGIiMS

Ob quam causam misit eum Deus, ul pauperibus nantlaret.

« Praedicare captivis remissionem \ » Gaptivi nos fuimus,
quos tantis annis vinxerat Satanas, habens captivos sibi

subjectos. Venit Jesus « praedicare captivis remissionem,

» et coecis ut viderent. » Sermone quippe et prnedicatione

doctrinae ejus, caeci vident. Praedicatio ergo remissionis in-

telligatur non solum super captivis, sed etiam super caecis.

« Emittere confractos in libertatem ^. » Quid ita fractum

atque collisum fuit, ut liomo qui a Jesu dimissus est et sa-
natus? « Praedicare annum Domini acceptum. » Juxta sim-
plicem intelligentiam aiunt uno anno Salvatorem in Judaea
Evangelium preedicasse, et hoc esse quod dicitur : « Praedi-

» care annum Domini acceptum, et diem retributionis^ : »

nisi forte quiddam sacramenti in praedicatione anni Domini

divinus sermo significat. Fuluri sunt enim ahi dies, noii
lales quales nunc in mundo cernimus, et menses alii, et

Calendarum ordo diversus. Sicut igitur ista alia, sic annus

Domini fulurus est placens. Ista autem omnia praedicta
sunt ut post visionem ex caecitate, post libertatem ex vin-
culis, post sanitatem a diversis vulneribus, veniamus ad
annum Domini acceptum. Gum enim haec legisset Jesus,
« involvens librum reddidit ministro, et sedit, et omnium
» oculi erant in synagoga attendentes in eum *. » Et nunc
si vultis, in hac synagoga coetuque possunt oculi vestri at-

tendere in Salvatorem. Gum enim principalem cordis tui

direxeris aciem ad sapientiam et veritatem, Deique Uni-
genitum contemplandum, oculi lui intuentur Jesum. Beata
congregatio, de qua Scriptura testatur quod omnium oculi

erant attendentes in eum ! Quam vellem istum coetum si-

mile habere testimonium, ut omnium oculi, et catechu-

menorum, et fidehum, et muHerum, et virorum, et infan-

tium, non corporis ocuH sed animae aspicerent Jesum! Gum

1 Luc. IV, 19. — 2 Ibid. — ^ Ibid. — * Ibid. 20.
 :

IN LUCAM HOMILIiE. l65

enim respexeritis ad eum, de lumine ejus et intuitu cla-

riores vcstri vultus erunt, et dicere poteritis : « Signalum

p est super nos lumen vuitus Domine *,
tui, » cui est gloria
et imperium in saecula saeculorum. Amen.

§ xin.
De parabola Samaritani.

Cum muha *
in Lege praecepta sint, haec tantum Salva-
lor in Evangelio posuit qua3 quodam compendio ad aiterna

obedientes ducerent. Ad id enim respicit quod Legis doctor

interrogaveral eum dicens : « Magister, quid faciens vitam
» aeternampossidebo* ?» quae lectiosecundumLucam hodie
vobis recitala est. Respondit : « In Lege quid scriptumest?
» Quomodo legis? Diliges Dominum Deum tuum ex toto
'»
corde tuo, et ex tota virtute tua, et ex tota mente tua, et
» proximum tuum tanquam teipsum. Ac deinde : Bene,
» aitj respondisti hoc fac, et vives \ » Haud dubium quin
:

sempiternam vitam hoc faciendo accepturus sis, de qua et

Legis doctor inlerrogaverat. Simulque perspicue docemur
in Legis prBeceplo ut diligamus Deum. In Deuteronomio
scriptum est « Audi, inquit, Israel; Dominus Deus ttius,
:

» Deus unus est; et Diliges Dominum Deum tuum ex tota

:

» menle iusL^ ^et reliq ua, ei proximum tuum quasi teipsum.»

Et Salvator super his teslatus est dicens : « In his duobus

» mandatis tota Lex pendet et Prophetae ". «Volente autem
doctore Legis justillcare semelipsum, et oslendere quod ne-
mo sibi esset proximus, atque dicente : « Quis est proximus
» meus ' ? » intulit Dominus parabolam cujus exordium est
« Homo quidam descendebat de Jerusalem in Jericho^ »

* rsal. IV, 7.
^ Hum.
XXXIV. p. ^ji et seqq.
Luc. X, 2.5. .— 4 ibid. 26, 27, 28.
5 — ^Deut. vi 4,5. — C'
MaUli. xxa,
4o. —
' Luc. X, 09. —
8 Ibid. 5o.
,
lG6 ORIGENIS

et reliqua : et docet nullius fuisse proximum descendeniem,

nisi illius qui voluerlt custodire praecepta, et praeparare se

ut sit proximus omnl homini qui auxllio indlget. Hoc enim

est quod post paraLolam in fine ponitur « Quis de his tri- :

» bus videtur tlbi proxlmus esse ejus qui in latrones inci-

» dlt*?» Nec enim sacerdos, nec levltes proxlmi ejus fue-
runt; sed, ut ipse quoque Legis doctor respondit, « ille qui

» feclt mlsericordlam^, » proximus ejus fuit. Unde et a Sal-

vatore dlcitur : « Vade, et iu fac slmlliter ^ » Aiebat qui-

damde presbyteris volens parabolam interpretari, hominem
qui descendlt esse Adam; Jerusalem, paradisum; Jericho,
mundum ; latrones, conirarlas fortltudlnes; saccrdotem,
Legem ; ievitem, Prophetas; Samaritem, Christum ; vul-

nera vero, inobedlentlam; animal, corpus Domini; paiido-

chium, id est, stabulum quod universos volentes Introire
vsuscipiat, Ecclesiam interpretari : porro duos denarios, Pa-
trem et Flhum Intelligi; stabularium, Ecclesloe prjesidem
cui dispensatio credlta est. De eo vero quod Samarites re-
versurum se esse promittlt, secundum Salvatoris figurabat
adventum.Haec cumralionabI!iterpulchrequedicantur,non
esttamen exlsllmandum quod ad omnem hominem pertl-
neant neque enim omnis homo descendit de Jerusalem in
:

Jericho, nec universi propierea In praesenti sa^culo commo-

rantur, Hcet Ilie qui missus est, propter perdltas oves ve-
iierlt domus Israel. Homo igitur qui de Jerusalem descendlt
in Jericho, qnia vohilt ipse descendere, propterea in latro-
nes incidlt. Latrones autem nuUI sunt ahi, nisi de quibus
Saivator alt : « Omnes qul anle me venerunt, furesfuerunt
» et latrones''. » Verumtamen non incidlt in fures, sed in

muUo furlbus nequiores latrones, qui descendenlcm eum

de Jerusalem, cum incidlsset iu lUos, spohaverunt, et im-
posuerunt ei plagas. Quoe sunt plagae, qune vuhiera quibus
1 Luc. X, 36. —2 Ibid. 7>7. — 5 Ibid. — ^-
Joan. x, 8.
 IN HJCAM HOMILI.fi. ifiy

Yulneralus esthomo? Vitia atque peccata. Deinde quia la-

trones qui nudaverant euin et vulnaverant, non assident

nudo, sed plagis rursus iuipositis relinquunt eum, idcirco
scriptum cst : « Spoliantes eum et vulnera apponentes, ab-
» ierunt, eo non mortuo, sed seminece*. » Factum est autem
ut in eadem via prinius sacerdos, deinde leviles descende-
reut, qui forsiian aliis hominibus bona quaedam fecerant,
non tamen huic qui descendcrat ab Jerusalem in Jericho.

Hunc enim vidit sacerdos, puto Lex vidit; levites, ut reor,

sermo propheticus : et cum vidissent, rehquerunt et trans-

ierunt. Scrvabat quippe seminecem Providentia ei qui for

tior erat Lege et Prophetis, Samaritano vidclicet, qui inter-

prctatur custos. Iste est qui non doruiitat, neque dormit

custodiens Israel. Propter seminecem profectus est iste Sa-
maritanus non de Jerusalem in Jericho, sicut sacerdos et
levita dcvScendcns : aul si descendit, idcirco descendit ut
salvaret custodiretque moriturum. Ad quem locuti sunt
Judcei : « Samaritanus es tu, et daemonium habes ^ » Qui
cum negasset se habere daemonium, Samaritem negare se
noluit : sciebat enim se custodem. Itaque cum venisset ad
seminecem, et vidisset eum in suo sanguine volutari, miser-
tus accessit ad eum ut fieret ejus proximus. Ligavit vulnera,

infudit oleum vino mixtum : neque dixit quod in Propheta

legitur : a Non est malagma imponere, neque oleum, neque
» alligaturas^ » Isle est Samaritanus, cujus cura et auxilio
omnes qui male habcnt indigent. Hujus vel maxime Sa-
maritani indigebat auxilio qui de Jerusalem descendens in-
ciderat in latrones, et vulneratus ab eis, semianimis fuerat
dercliclus. Ut autem scias quod juxta providentiam Dei
Samarites iste descenderit ut curaret eum qui inciderat in
lalrones, manifesto doceberis ex eo quod secum habebat
alligaturas, secumoleum, sccum vinum. Quae quidem ego
' Lur. X, 'o — 2 Joau. VIII, /\S. — * Isni. i, 6,
lG8 ORIGENiS

pulo, iion propter istum unum seminecem, sed propter

alios quoque qui ob varias causas fuerant vulnerati, et indi-
gebant alligaturis, et oleo, et vino, secum portasse Samari-
len. Habebat oleum de quo scriptum est : « Ut exhilaret fa-

» ciem in oleo* haud dubium quin ejus qui curatus fuerat

: »

oleo etiam tumores vulnerum sedarentur. Sed et vino mun-

dat vulnera, asperitatis aliquidadmiscsns : eumque qui fue-
rat vulneratus imposuit jumento, id est, proprio corpori,
juxta id quod est hominem dignatus assumere. Iste Sama-
ritanus peccata noslra portat, et pro nobis dolet, portat se-
minecem, inducit in pandochium, id est, in Ecclesiam, quae
omnes suscipit et nulli auxilium suum denegat, ad quam
cunctos provocat Jesus dicens : « Venite ad me omnes qui
» laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos^. » Et post-
quam induxit eum, non statim recedit, sed uno die in sla-
bulo cum seminece perseverat, et curat vulnera non solum
in die, verum etiam in nocte, reliquam sollicitudinem suam
et industriam tribuens. Cumque vellet mane proficisci, de
probato argento suo, de probata pecunia sua tollit duos de-
narios, et onerat stabularium, haud dubium quin Angelum
Ecclesiag, cui praecipit ut diligenter curet eum, et ad sanita-
tem usque perducat quem pro angustia temporis etiam ipse

curaverat. Duo denarii notitia mihi videtur esse Patris et

Filii, et scientia sacramenti, quomodo Pater in Filio et Fi-

lius in Palre sit, qui vult mercedes donentur angelo, ut di-

hgentius curet hominem commendatum, etpromittitur
sibi

ei quidquid de suo in medelam seminecis expenderit, illico

esse reddendum. Vere Legis et Prophetiae custos animarum

iste vicinior, qui fecit misericordiam ei qui inciderat in la-

trones, et proximus ejus apparuit non tam sermone quam

opere. Quia ergo possibile est, juxta illud quod sequitur,
imitari nos Ghristum, et misereri eorum qui inciderant in
* Psalm. ciii, i5. — 2 MaUli. xr, 28,
 IN LUCAM HOMILliE. 1 Oq

lalrones, accedere ad eos, ligare vulnera, infundere oleuiu

et vinum, imponere super proprium jumentum, et ferre

onera ipsorum ; propterea ad talia nos cohortans Filius Dei,
non tam doctori Legis quam nobis quoque omnibus loqui-

tur : « Vade, et lu fac simililer\ » Quae si similiter feceri-

mus, vitam consequemur aeternam in Ghristo Jesu, cui est

gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen.

§ XIV.

De ingressu Christi iii Jerusalem.

Lectum^ esl in Evangelio secundum Lucam, quomodo

cum venisset Salvator Bethphage et Bethaniam juxta mon-
tem Oliveti, miserit duos e discipulis suis ut solverent pul-

lum asiuae, qui vinctus erat, et super quem nullus hominum

aliquando sederat^ Quod quidem mihi videtur magis ad
altiorem intclllgentiam quam ad simplicem historiam per-
Ubinam? Contra Bethphage et
linere. xisinus vinctus erat.

Bethaniam; e quibus Bethania interpretatur domus obe-

dientioe, Bethphage vero domus maxillarum, sacerdotalis

quidam locus. Maxillae enim sacerdotibus dabantur, sicut

in Lege prcecipitur. Illuc ergo ubi obedientia, ubi locus sa-

cerdotibus mancipatus, mittit Salvator discipulos suos, ut

solvant pullum asinoe super quem nullus hominum aliquando
sederat. Porroquid aliud super asinum sederepotestabsque
homine? Volo paulisper exemplum sumere, ut quod dictu-
rus sum possit intelllgi. Scriptum est in Isaia « Visio qua- :

» drupedum in tribulatione et anguslia,» et reliqua, usque

ad eum locum ubi ait « Non proderunt eis diviliae aspi-

:

» dum. » Unusquisque nostrum consideret quantas opes as-

* Luc. X, 5j.
* Hom. XXXVII. p. 9j6 et seq.
' Luc. XIX.
J-TO ORIGEKIS

pidum aiile porlaveril, quantas divilias besliaruiu, et quo-

iiiodo nunquam rationabilis homo sederit super asinum
noslrum, non sermo Moysi, non Isaiae, non Jeremiae, nec
reliquorum omnium prophetarum : et videbit tunc sedisse
super nos sermonem Dei atque rationem, quando venit Do-
minus Jesus, et praecepit discipuhs suis ut euntes solverent

pullum asinae, qui prius vinctus fuerat, ut hber incederet.

Solutus itaque pullus asinae adducitur ad Jesum, ad cujus
solutlonem mittens discipulos dixerat : « Si quis vos inter-
» rogaverit quare solvitis pullum, dicile el, quia Dominus
» necessarium illum habet *. » Multi erant domini hujus
pulli antequam Salvator eum haberet necessarium : post-
quam vero ille co^pit esse Domlnus, plures domini esse ces-
saverunt. Nemo enlm potest Deo servlre et mammonae.
Quando malltlae servierimus, multls sumus passlonibus vi-
tilsque subjecti. Solvitur ergo pulhis, quia Domlnus neces-
sarium eum habet. Vos estis pullus asinae; quid vestri Filius
Dei necessarium habet? quld a vobis expetlt? Salute vestra
opus habet, cuplt vos solvi vlnculls peccatorum. Delnde
mltlunt disclpuli vestes suas super asinum, et sedere faclunt
Salvalorem. Assumunt sermonem Del, et imponunt eum
super animas audltorum. Vestlbus exuuntur, subslernunt
eas in vla. Super nos sunt vestmienta Apostolorum : opera
eorum bona, ornamenta nostra sunt : volunt Apostoli Indu-
menta sua calcari a ncbis. Et revera solulus a disclpulis
aslnus,et portans Jesum, incedit super vestimenla Aposto-
lorum, quando doctrlnam eorum imilatur et vitam. Quis
noslrum ita beatus cst, ut sedeat super illum Jesus? Qui
quamdlu in monte fuit, cum suis Apostolls morabatur :

quando vero coeplt viclnus esse descensui, tum occurrit ei

turba populorum. Si non venisset ad descensum, non ei
j)0terat occurrere multitudo. Descendit, sedltque super pul
 IN LUCAM UOMILIyE. I7I

liiin asinae, et omnis populus voce consona laudabat Deum.

Quod Pharisaei videntes, dicebant Domino : « Increpa eos. »

Quibus ille respondit : « Si isti tacuerint, lapides clama-

» bunt*. » Quando nos loquimur, lapides silent : quando nos

tacemus, lapides clamant. « Potest enim Dominus de lapi-

» dibus istis suscitare filios Abrahse^ » Quo tempore nos

tacebimus? Quando multorum; quando

refrixerit charitas

illud quod a Salvatore pra^dicatum est, fuerit impletum :

« Putas veniens Filius hominis inveniet fidem super ter-

» ram ' ? »

Cum*appropinquasset Jerusalem Dominus noster, videns

eam flevit, et dixil : « Si cognosceres et tu in die ista quoe
» ad pacem sunt libi, nunc autem abscondita sunt ab ocu-
» lis tuis,quoniam veuient dies super te, et circumdabunt
» te inimici tui vallo ^ » Sacramenta sunt quae dicuntur, et
speramus pandente Deo aperire posse quod lalitat. Primum
ergo de fletu ejus videndum. Omnes beatitudincs quas lo-
cutus est in Evangelio Jesus, suo firmat exemplo, et quod
(locuit pro testimonio probat. « Beati, inquit, mites ^. » Huic
simile est de semetipso : «Discite a me quoniam mitis sum .

» Beali pacifici '. » Et quis alius ita pacificus ut Dominus

meus Jcsus qui est pax nostra, qui solvit inimicitiam, et in
sua eam carue deslruxit? « Beali qui persecutlonem patiun-
» tur propter justitiam ^ » Nemo sic persecutionem passus
est propter jiistitiam ut Dominus Jesus, qui pro peccatis
nostris crucifixus est. Omnes igitur beatitudines in semet-
ipso Dominus ostendit. Ad quam similitudinem etiam illud
q!iod dixerat : « Beati flentcs*^, » ipse flevit, ut hujus quo-
que bealitudinis jaceret fundamenta. Flevit autem super
Jerusalem, dicens : « Si cognovisses et tu In die Isla quaj ad
* Luc. XIX, oy, 4o. — 2 j(i_ ,11 j S. — ^ Id. xviif, 8.
'^
Hom, xxxviii. p. c)7j. ^
^-
Luc. XIX, 42 et soqq. — ^ ,Mattii. v, 4. — '
lil. xi, ?.(j, — '^
Idcm, v, y.
^? Ihid. 10 — <Mbid.5.
1^2 ORIGENIS

» pacem sunt nuac aulem abscondita sunt ab oculis

tibi,

» tuis*, »et reliqua usque ad eum locum ubi ait « Eo quod :

» non cognoveris tempus visitationis tuae^. » Dicat aliquis

auditorum Manifesta sunt quae dicuntur,
: et opere completa
de Jerusalem ; circumdedit enim eam Piomanus exercitus, et
ad inlernecionem usque vastavit, tempusque veniet quando
lapis super lapidem non relinquetur super eam. Non negoet
illam quidem Jerusalem propter habitatorum scelera fuisse
destructam, sed qufero si et ad hanc nostram Jerusalem
fletus iste pertineat. Nos enim sumus Jerusalem quce defle-

tur, qui nobis videmur intuitum habere majorem. Quod si

post mysteria veritatis, post sermonem Evangehi, post doc-

trinam Ecclesiae, post visionem sacramentorum ejus, ali-

quis e nobis peccaverit, plangitur atque fletur. Nemo enim

gentilis fletur, sed ille qui fuit de Jerusalem; quod post
peccata circumdant eam inimici, contrariae videlicet forti-
tudines, spiritusnequam, et immittant in circuitu ejus val-
lum, et obsideant eam, et lapidem super lapidem non relin-
quant : maxime si post multani continentiam, post aliquot
annos castitatis victus quis fuerit, blandimenlisque carnis
illectus patientiam pudicitiamque amiserit. Si fueris forni-
catus, lapidem super lapidem non relinquent super te. Ait
enim in alio loco : « Non recordabor priorum justitiarum
» ejus : in peccalo suo in quo deprehensus fuerit, in ipso
» judicabo eum\ » Haec est ergo quae defletur Jerusalem.
Post quae dicitur : « Ingressus est templum*. Quod cum »

fuisset ingressus, ejecit eos qui vendebant columbas. Non

ejecit ementes : qui enim emunt, et quod emerint possi-

dent. IIIos ejecit de templo Patris Jesus qui vendunt et

abjiciunt quod habuerant, in simiHtudinem illius luxuriosi

fdii qui substantiam suam accepit a patre, et universa per-

didit nimie potando. Si quis ergo vendit, ejicitur, praecipue

* Liic. XIX, 42, — 2 Ibid;.44. — ^rEzech. xvm, 22. — ''

Luc. xix, 45.
 IN. LUCA.M HOMILI/E. 1^5

si vendebat columbas. Quare alias aves non posuit nisi co-

lumbas? Hoc animai simplex est et decorum. Vereor ne et

in nobis vitium istiusmodi deprehendatur. Si enim ea quae

mihi a sancto Spiritu revelata sunt et credita ut in vulgus ef-

ierrem pretio vendidero, et absque mercede non docuero,

quid aliud facio nisi columbas, id est, Spiritum sanclum
vendo? Quem cum vendidero, ejicior de templo Dei. Qua-
propter rogemus Dominum ut omnes emamus potiusquam
vendamus. Sienim non vendiderimus, cognoscimus et in-
telligimus salutem nostram alioquin inimici circumdabunt
:

urbem noslram. Quod si semel nos exercitus hostilis cinxe-

rit, lacrymas Dei non merebimur. Surgamus ergo diluculo,

et obsecremus Dominum, ut sallcm micas quae de mensa
ejus cadunt comcdere possimus. MiraturScriptura reginam
Saba venisse ab extremo terrae audire sapientiam Salomo-
nis : qua3 cum vidisset prandium, et supellectilem, et minis-

teria domus ejus, obstupuit, et tota in miraculo fuit*. Nos si

tantas Domini nostri opes, tantam sermonis supellectilem

et abundantiam doctrinarum non libenter amplectimur, si

non comedimus panem vitae, si non carnibus Ghristi vesci-

mur et cruore potamur, contemnimus dapes Salvatoris

si

nostri, scire debemus quod habeat Deus et benignitatem

et severitatem. E quibus benignitatem ejus magis orare de-
bemus, in Christo JesuDomino nostro, cui est gloria et im-

perium in saecula saeculorum. Amen.

» 5 Rcir. X.
J
 ORIGENIS
COMMENTARIORUM
IN

EVANGELIUM JOANNIS
TOMI l' ET VI.

(iNTERPRETE AMBROSIO FERRARIO.)

I-
§
De Joanne et Ei^angelio Prcefatio.

Arbitror ^ ego, etiamsi quatuor sint Evaiigelia, veluti ele-

menta fidei Ecclesiae, ex quibus elementis totus conslathic
mundus Deo per Ghristum reconciliatus, sicut inquit Pau-
lus, « Deus erat in Christo, mundum sibi reconcilians^ : »

cujus mundi peccatum sustulit Jesus; de mundo enimEc-

clesiae sermo Ecce Agnus Dei, qui aufert
ille est scriptus : «

» peccatum mundi*, «Evangeliorum primitias Evangelium

esse Joannis nobis propositum, cujus sensum pro virili nos-

tra jussi sumus abs le investigare. Idque arbitror, consi-

derans genealogiam texentem, et incipientem ab eo qui

genealogia caret. Nam Matthaeus quidem cum scriberet
Hebraeis, qui venturum ex Abrahamo et Davide expecta-
bant : « Liber, inquit, generationis Jesu Christi filii David,
» filii Abraham^ «Marcus vero sciens quod scribit, initium
* Tom. IV ed. Benedd. p. i et seqq. ^ ]y, ^. p. — 5.
' 2 Cor. V, 19.— Joan. i,3o.
^»
—
& Mallh. i, 1,
 :

1^6 ORIGEISIS COMMENTARIA

enarrat Evangelii, fortassis quod inveniamus finem ipsius

apud Joannem, qui in principio Verbum Deum fuisse in-
quit. Lucas etiam cum dixisset : « Primum quidem sermo-

» nem feci de omnibus quae coepit Jesu facere et docere, »

majores perfcctioresque de Jesu sermones reservat ei qui

supra pectus Jesu recubuit. Nullus enim illorum adeo purc
manifestavit illius divinitatem ut Joannes, quippe qui in-
ducat illum dicentem Ego sum lux mundi Ego sum via,
: « :

» veritas et vita Ego sum resurrectio Ego sum ostium

: : :

» Ego sum pastor bonus » et in Apocalypsi « Ego sum a ; :

» et 6J, principium et finis, primus et novissimus*. » Audea"

mus igitur dicere primitias Scripturarum omnium Evan-
gelium esse; Evangeliorum vero primitias, Evangelium a
Joanne traditum; cujus sensum percipere nemo potest,
nisi qui supra pectus Jesu recubuerit, vel acceperit a Jesu
Mariam, qua? etiam ipsius mater fiat : adeo talem tantum-
que esse necesse est, qui Joannes alius sil futurus, ut quem-
admodum Joannes, itidem etiam et iste a Jesu Jesus exis-
tere ostendatur. Nam si nullus est Mariae filius, judicio
eorum qui de ipsa sane senserunt, prneterquam Jesus ; di-

cilque Jesus matri : « Ecce filius tuus ^, » et non, Ecce etiam

hic est fdius tuus : perinde est ac si dixisset : Ecce hic est

Jesus quem genuisti. Etenim quisquis perfectus est, non

amplius vivit ipse, sed in ipso vivit Ghristus. Gumque in

ipso vivat Ghristus^ dicitur de eo Mariae : Ecce linus tuus

Ghristus. Quid ergo attinet dicere, quanta nobis opus sit

mente ut in testaceis abjecta? htterae thesauris reconditum

verbum digne valeamus interpretari; praesertim cum httera

passim a quibusvis legatur, verbumque per vocem sensibile

audiatur ab omnibus qui auditum praebent corporalem?
Qui enim accurate apprehensurus sit, vere is dicat oportet

* Joan. vui, 12 ; xiv, lo ; xi, 26 ; x, 7, 9, 11. Apoc. j , 8 ; xxii, i5. —

^ Joan. XIX, 26. — ^ Coloss. 11, 20.
 iN EVAKG. JOANNIS. TOMk I. t^^

« Nos autem Ghristi sensuin habemus, ut sciamus quae a

» Deo donata sunt noLis*. »
Sed ^ tempus jam est accuratius exquirere quid vox Evan-
gelii significet, et quare hi Ubri inscriptionem hanc habeant»
Est igitur Evangelium, sermo qui rerum nuntium conlinet,
quae quod utiles sint jure merito laetiliam pariunt auditori,
simul atque ab ipso admissa fuerint quae nuntiantur. Nec
vero minus tahs oratio est Evangelium, quamvis ex habitu
audientis perpendatur. Vel, Evangelium oratio est conti-
nens boni praesentiam cuicumque credenti ; vel, oratio af-

firmans adesse bonum quod expectabatur. Omnes autem

quas praediximus definitioncs iis conveniunt quae inscribun-
tur Evangelia : cum enim unumquodque Evangelium sit

coacervatio nuntiorum utilium ei qui fidem adjungit, ne-

que prceler germanam scientiam intelllgit, etemolumentum
offerat, jure merito laetitiam parit, docens salutarem adven^
tum ad homines, et propter homlnes, Primogeniti omnis
creaturae, nempe Jesu Ghristi. Quinetiam quod Evangellum
unumquodque sit oratio, docens boni Patris in Fllio adven-
tum ad volentes eum excipere, credenti cullibetperspicuum
est. Quod aulem expectatum etlam bonum per hos Ilbros
promlttltur, non est obscurum : tollus namque popull fere
ore loquens Baptista Joannes in legalione ad Jesum mlssa
ait : « Num tu es ille venturus, an alium expectamus^ ? »

Expectatum enlm a populo bonum, Jesus erat; de quo Pro-

phetls annuntlantibus, etiam e vulgo qullibet homines qui
sub Lege et Prophetis erant, in eo spem habebant; Sama-
ritide illa hoc testante, atque dicente : « Novi quod Messias
» venit, qui dicitur Ghrlstus. Gum ergo venerlt Ille, nobls
» nuntiabit omnia \ »

* i Cor. n, 1 2, 16.
2 N. 7. p. 7.
3 Matth. XI, 5. — ^ Jcian. iv, aS.

XII. 12
jrS ORIGEMS COMMENTARIA

Quod *
si quis repugnare velit primcE definilioni, quia ca-

flaiil et alia sub eam quae non inscribantur Evangelii titulo,

dicalque Lcgem et Prophelicos sermones coulinere nuntium

rerum quae, quod utiles sint, merito lastitiam pariuntaudi-
tori, simul ac ab ipso approbatae fuerint; respondebimus
Legem et Propheticos serraones ante Christi adventum,
quia nondum advenisset ille qui in his conlenla reseraret
iuysteria, non habuisse ejusmodi nuntium quod Evangehi
definitione continetur : Servatorem vero, ad nos cum acces-

sisset, et ut Evangehum corpore esset praeditum effecisset,

perfecisse cum EvangeKo ut omnia essent instar Evange-

lii

[Hinc] ^ Esaias dicit : «Quam pulchri sunt pedes evan-

» gehzantium bona^ » Itaque bona evangehzant
iUi quorum pedes sunt pulchri [bona, inquam], sciUcet
Jesum.
Nec mireturquispiam nomine bonorum numeromuUi- si

tudinis, exposuimus annuntiari Jesum ab evangehzantibus :

expositis enim rebus nomina habentibus, qulbus Dei FiUus

nuncupatur, sciemus quomodo muUa bona sit quem
Jesus,
annuntiant ii quorum speciosi sunt pedes. Vita bonum est
unum; at Jesus est vita. Bonum aherum hix est mundi, lux
vera, lux hominum; at haec omnia dicitur esse Filius Dei.
Ad haec, praeterquam quod vita et lux est, aUud etiam est
bonum, juxta considerationes nostras, veritas scihcet. Rur-
sus est ahud bonum, quod est quartum bonum, nempe via
quae ad haec bona nos conducal. Hcec autem omnia Serva-
tor seipsum esse docet, dicens : « Ego sum via, veritas, et

» vita^. » Quomodo autem non bonum est resurgere homi-

nem excusso pulvere et mortahtate,hocquea Domino asse-
qui secundum quod ipse Jesus est resurrectio, qui etiani

*N. 8.p. 8. — ^N. 10, 11. p. 11- 15.

^ Is. m, y, Rom. x, i5 — ^*
Joan. xiv, 6.
 IV tVANG. JOANNIS. TOM. I. I79

mquit : « Ego sum resurrectio* ? » Quin et ostium etiam per

c|uod ad summam beatitudinem quis ingreditur, est bonum.
At Christus inquit : « Ego sum ostium^. » Quid vero opus
est verba facere de Sapientia,quam « condidit Deus in ini-

» tio viarum suarum, in opera sua% »qua adgaudebat Pater

ipsius, obleclatus in mullifaria ipsius pulchritudine intelH-

•gibili, quae sohs intellectuaUbus oculis cernitur, quaeque

considerantem divinam pulchritudinem ad amorem coeles-
lem invitat? Bonum enim est Sapientia Del. At hoc quoque,
prseler ea quae supra recensuimus, ii annuntiant quorum
pedes sunt pulchri. Potentia Dei praeterea octavum nobis
bonum annumeratur, qui est Christus. Verumenimvero haud
silentio praelereundum est illud Verbum, quod post Patrem
universorum est Deus. Namque et hoc bonum nullo alio

bono est inferius. Itaque beati qui admiserint haec bona, qui-
que perceperint ea ab iis qui pedes habent pulchros, atque
qui evangelizant. Verumtamen quamvis Corinthius quis-
piam evtiterit, apudquem affirmet Paulus se nihil sclre nisi
Jesum Ghristum, et hunc quidem crucillxum, edoctusque
hunc nostri causa hominem factum attigerit inltia bonorum,
is ab homlne Jesu fit homo Dei, et cx morte ejus moriens

peccato « Etenim quod ille mortuus fult peccato, mortuus

:

» est semeP : »ex vita vero ipsius, quonlam Jesus est illud
quod vivlt, vivlt Deo unusquisque, et conformls factus re-
surrectioni ejus hoc assequllur, ut vivat Deo. Quis autem
ambigat, an ipsa justllla, ipsa sanctiiicatio, alque ipsa re-
demplio, sll bonum? quae etlam ipsa Jesum evangellzantes
evangelizant, dlcenles cum factinn fuisse nobls justltlam a
Dco, et sancllficallonem, et redemptlonem^ Ex his ergo li-

cebit inlelligere ea qiue de eo scripla suut, et vix cnumerari

possunt, probando Jesum bonorum esse multitudlnem ; at~

' Joan. XI, a5, — 2 Idcni, x, 9. — 3 Prov. viii, 22. — * liom. vi, 10. -^
* i Cor. I, 5o.

1*2.
 :

|8o aRIGEISIS COMMENTARIA

que ex his quaeaegre enumerari possunt et scripta sunt, con-

jeciuram capere de iis quae in ipso quidem insunt, in quem

beneplacitum fuit omnem plenitudinem divinitalis corpo-
raliter habitare, haud tamen a htteris continentur : quid
dico a litteris ? quando et de toto mundo dicat Joannes t

« Nec ipse, opinor, mundus caperet eos qui scriberentur

» Hbros*. » Dicere ergo Apostolos evangelizare Servatorem,
perinde est ac si diceremus eos evangelizare bona omnia...
....Hoc^ in loco finiemus quae narranda esse diximus ante
interpretationem eorum quae praeleguntur his scriplis. Jam
vero Deum oremus ut nobis sit adjumenlo per Ghristum
in sancto Spiritu ad exphcandum mysticum sensum in ver-

bis, perinde ac thesaurum reconditum.

S IV.
De variis Joannis Baptistce testimoniis.

Fortasse'^ primum Joannis de Christo testimo-

nium esse dicent [aliquij : « Qui post me venit, ante mc fac-

» tus est, quia prior me erat ^ ; » et illud : « Ex plenitudine

» ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia^, » et

quae sequuntur, dictum fuisse ex persona DiscipuH. Unde

necesse est intelligentiam hanc refellere, ceu coaclam, et
non consequentem. Admodum enim violentum est existi-
mare repente adeo et importune Baptistae orationem inief-
ruptam fuisse ab oratione DiscipuH. Et sane vel cuiHbet
quitantillum judicare sciat contextum orationis eorum quae
dicunlur, lectionis series aperta est : « Hic erat quem dixi

» Qui post me venit, ante me factus est, quia prior me erat'. »

Docet autem Baptista quomodo ante se factus sit Jesus, dic-

tus ipso Baptista prior, quia sit « primogenitus omnis crea-

1 Joan. XXI, 25.

2 ]\{. i5. p. i-. — 3 Toimis vf. p. 100 et seqq. — ^"
N. 0-7. p. io6-ii5.
5 Joan. I, i5. — ^ Ihid. 16. — "'
Ibid. i5.
 :

IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. l8l

» lurae *,
»
per «Quoniam ex pleniludine ejus nos
illa verba :

» omnes accepimus ^ » Ob hanc enim causam inquit « Anle :

» me factus est, quoniam prior me erat', » et ob hanc cau-

sam inteUigo eum priorem me existere, et apud Patrem ho-

norabiliorem esse, quoniam ex ejus plenitudine, tum ego,
lum ProphetcC qui me anlecesserunt, sumpserimus; nempe
gratiam diviniorem, et majorem, et propheticam, pro ea
secundum eleclionem noslram recepta est ob
gratia quae :

hanc autem causam « ante me etiam factus est, quoniam

» prior me erat, »
quia ex plenitudine ejus cum hausissemus,
intelleximus etiam Legem per Mosen, non aMose, datani
fuisse ; gratiam vero et veritatem per Jesum Ghristum non
solum datam, sed etlam factam fuisse* :nempe Deo et Patre
ipsius, tum Legem per Mosen dante, tum veritalem et gra-
tiam per Jesum Ghristum faciente gratiam autem et veri- ;

lalem per Jesum Ghristum faciente,quaehomines pracvenit.

Candidius enim et simplicius interpretantes ea verba: «Gra-
» tia et veritas per Jesum Ghristum facta est % » non dis-

cruciabimur perinde quasi contraria his sit illud « Ego :

» sum via, veritas, et vita »nam si Jesus est, qui dicit ^

:

« Ego sum veritas, » qui fieri potest ut veritas per Jesum

fiat, cum ahquis per seipsum non fiat? Sed intelligendum

est quod dv-zoT.lr.bEtx, ea quae est per se veritas, ipsa illa quae
est subslantialis, et, ut ita dicam, primum exemplar illius

veritatis quae in animabus inest rationis capacibus, a qua

veritate, veluti imagines iilius imprcssae fuere spectantibus

veritatem, non per Jesum Ghristum facta est, neque om-

nino per aliquem, sed a Deo. Quemadmodum enira neque
Sermo ille, qui in prlncipio erat apud Deum, non est per
aliquem' : neque Saplentia illa, quam creavit initio viarum
suarum Deus^ non est per aliquem : sic neque Veritas illa

»Coloss. 1, i5. — 2 Joan. i, 16. — ' Ibid, i5. — * Ibid. 17.— * Ibid.—
* Id. XIV, 6. — 7 Id. ij 2. _ 8 PiQx, VIII, 22,
 l82 ORIGEMS COMMENTAniA.

est per aliqiiem. Verum quae apud homines est veritas, pef
Jesum Christum facta est : verLi gratia, veritas quoe in
Paulo inest cseterisque Apostolis, per Jesum Christum facta
est. Nec mirum est si, veritas cum sit una, multas quasi ve-
ritates ab illa dicamus diffluere. Vidit enim David ille pro-
pheta multas veritates, dicens : « Veritates exquiret Domi-
» nus\ ))Non enim unam exquirit veritatem verilatis ipsius
Paler, sed multas, per quas servantur qui eas habent. Si-
mile vero quiddam huic orationi de veritate et veritalibus
dictum invenimus, de juslilia et justiliis. Ipsa enim justitia,

quae ex se est et substantialis, Christus est, «

qui factus est
» nobis sapientia a Deo, justitiaque, et sanctificatio, et re-
» demptio^ )) [perfecta]. Ab illa aulem justilia ea justitia

formatur quae in unoquoque inest, ita ut in his qui servan-

tur multoe fiant hanc ob causam etiam scriptum
justiliae :

est : « Juslus Dominus, et justitias dilexit^ sic enim in : ))

veris exemplaribus et Cietcris traditionibus juxla Septua-

ginta, et ipso Hebraico invenimus. Inspice vero num isto

modo alia quoque, qu?e Christus esse dicitur singulariter,

pro proportione mulliplicata, plurium numero efferri pos-
sint : verbi gratia, Christus est vita nostra, quemadmodum
Scrvator ipse inquit Ego sum via, veritas, et vita^ ))et
: « ;

Apostolus : « Quandocumque Christus manifestatus fuerit

» vita nostra, tunc et vos cum illo manifestabimini in glo-
» ria ^ )) Rursus in Psalmis scriptum : «Melior misericordia
» lua super vitas^ » Nam quia Chrislus in unoquoque inest
vita, ideo multiplicantur vitae; forlassis isto modo et illud

inquirendum : «Num experimentum quaeritis ejus qui in

» me loquitur Christus ' ? » Ferme enim in unoquoque san-

cto Christus invenitiir, et fiunt per unum Christum multi
Christi, iUius imitatores, et Iransformati ad illius similitu-

* Psal. XXX, 2J. — 2 i Cor. i. 5o. — » Pj^alm. x, 8. — ^ Joan. xiv, 6. —

* Coloss. 111, 4« — ^ Psalni, lxii, 4- — '
3 Cor. xiii, 5.
 IN EVANG. JOiNMS. TOM. VI. 1 85

diaem, qui est imago Dei : unde per Prophetam inquit

Deus : « Ne tetlgerills Chrislos meos *. » Quod igltur in enar-

rando vlsi sumus proeterilsse, nempe « Gratia et veritas per

:

» Jesum Christum facta est % » obiter nunc explicuimus;

iusuper ostendentes Joannis Baptistae hanc esse vocem, ad-
huc eliam per haec verba testimonium reddentis Fillo Dei.

Jam ergo videamus secundum Joannis testimonium. E

Hierosolymis Judaei, ceu affines Baplistae, qui ex genere
sacerdotah erat, sacerdotes miltunt et levitas interrogatu-
ros quis tandem esset Joannes*. At ille dlcens : « Non sum
» ego Chrlstus\ «veritatis confessionem edidit; nec,ut ali-

quis suspicari posset, per hoec verba : « Non sum ego Chri-
» stus, » negavit : neque enim negatio est, ad Christi glo-
riam dlcere se non esse Christum. Caeterum cumaudlssent
qui missi fuerant e Hlerosolymorum urbe sacerdotes et le-
vitae, ipsum non esse Chrlstum expectatum, de secundo
qui sperabatur (nempe Ella), cujus nomen magni apud ip-
sos fiebat, percunctantur num ipse ille esset. Quo dicente

senon esse Eliam, rursus dicendo, « Non sum^, «faletur ve-

rum. Quoniam vero Prophelae multi cum essent in Israel,
unus qulspiam praecipue expectabatur prophelatus a Mose,
juxla verbum illud dlcens «Prophetam vobis suscitabit Do- :

» minus Deus noster ex fralribus vestris, sicut me ipsum :

» audite et omnls anlma quse non audlerit Prophetam il-

:

» lum, ex populo suo extermlnabltur', » tertio inlerrogant,

non si propheta esset, sed an Prophela ille. Ethoc non po-

nentlbus illis nomen de Chrlsto, sed alterum esse ipsum
praeter Chrlstum existlmantlbus; ipse cognoscens illum,.

cujus praecursor est (nempe quod Chrlstus est, quod Pro-

phela est ille prophetatus), respondet, ISon^ : responsurus
fortasse, Nw (quae vox est assentlentis), si absque arliculo
1 1 Paralip. \\i, 22, «l Psalin. r.iv, i''. — ^ iod^n. 1, j;. — ' Ihid. 10. —
* Ibid. ao. — * Jbid. 21. — ^ D^^uX. xvm, 18, 19. — ' Joan. i, at.
l84 ORIGEMS COMMEKTARIA I
inlerrogassent; cum non ignoraret se prophetam existere.
In omnibus his etiam responsionibus secundum Joannis
{estimonium non absolutum fuit, donec petentibus respon-
sionem renuntiandam his qui eos miserant*, seipsumevoce
prophetica Esaiae manifestavit, quae sic sese habet ; « Vox
» clamantis in deserto ; Parate viam Domini ^. »

Quaesitu aulem dignum est,utrum absolutum sit secun-

dum teslimonium, et lertium incipiat ad eos qui mise-
rant ex Pharisaeis, et volentes intelligere cur tandem bap-
tizaret^ cum neque Christus, neque Elias, neque Propheta
existeret, in illis verbis ; « Ego baptizo in aqua ; sed in
» medio vestrum stat, quem vos nescitis. Ipse est qui,
» post me veniens, ante me factus est; cujus non sum ego
» dignus ut solvam corrigiam ejus calceamenti ^; » an pars
secundi testimonii sit responsio ad Pharisasos. Verum ego,
quanlum conjectare ex lectione valeo, dicturus sum lertium
testimonium esse responsionem ad eos qui missi fuerant ex
Pharisaeis. Observandum insuper quodprimumtestimonium
divinitatem Servatoris demonstrat : alterum suspicionem
ambigentium num forte Joannes esset Christus, purgat :

tertium invisibililer hominibus praesentem praedicat illico

venturum. Verum ante testimonia sequentia, ex quibus qui

demonstratur testimonium accipit, videamus singulas dic-

tiones secimdi et tertii testlmonii : hoc primum observan-

tes, duas legationes fieri ad Baptistam, alteram « e Hiero-
» solymis a Judceis mittentibus sacerdotes et levitas, ut
» inlerrogarent eum ; Tu quis es *
? » altcram a Pharisaeis
mittentibus, atque praeter factam responsionem sacerdo-
tibus et levitis, dubia moventibus ^ Observa ergo, quo-
modo propter personam sacratam, et leviticam, cum man-
sueludine atque discendi aviditate dicuntur ea verba: « Tu

* Joan. I, 22. — ^ Isai. xi., o. Joan. i, 2?). — ^ Ibid. aS. — ^ Ibid. 26",

37. — ^ Ibld. 19. — " Ibid. 24.

 I> EVANG. JOANMS. TOM. VI. l85

» qui es? » et illud : «Quid ergo? Elias es tu? » et illud :

« Num Propheta ille es tu ? » et ad kcec : « Quis es, ut res-

» ponsum demus his qui miserunt nos ? quid dicis de ie

» ipso*?» Nequeenim quidquam praefractum temerariumve

incst in horum interrogatione, sed omnia convenientia ve-

ris Dei cullorihus. Gum conlra qui missi fuerant a Phari-

sceis, levitis alioqui et sacerdotibus, minime anxie disqui-

rentibus ea quae dicta fuerant, vocibus veluti contumeliosis

et inhumanioribus cum Baptista agunt, per illud : « Quid
» ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque
» ille Propheta ^ ? » Et fere non intelligere volentes, veluti

praedicti levitae et sacerdoles, hi miltunt, sed prohibere

volentes a baplizando; cum fortassis exisiimarent ad nul-
lum alium quam ad Christum, vel ad
pertinere bapiizare,
Eliam, vel ad Prophetam. Jam qui accuraie Scripturam
legere voluerit, diligentiam is adhibeat oportet, observare
necessarium cum sit quae dicunlur, a quibus, et quando
dicuntur : ut per totos sanctos libros inveniamus personis
apte tributum sermonem.
« Tunc miserunt Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et
» levitas, ut inlerrogarent eum : Tu quis es ? Et confessus
» est, et non ncgavit ,* et confessus est Non sum ego ille
:

» Christus'. » Quos mittere legalos ad Joannem Judaei de-

bebant, ct unde, nisi eos qui praecellere existimabantur, et
a Hierosolymorum loco super omnem terram bonam cele-
brato, ubi iemplum erat Dei ? Joannem itaque lanto cum
honore inierrogant. De Christo vero nihil tale Judaeos fe-

cisse scriptum est. Sed quod Judaei erga Joannem faciunt,

isthuc Joannes erga Christum fecit, per suos discipulos in-
lerrogans : «Tu es qui venturuses,an alium expectamus* ?»
Et Joannes quidem ad eos qui venerant confessus cum
fuisset, et non negasset, subinde illud : « Ego vox clamantis
* Joan. j, 21, 22. — 2 ibid. 25. — 3 Ibid. 19, 20. — ^*
MaUh. xi, 3.
 —

l86 ORIGEMS COMMENTARIA

» in descrlo*, » enuntial : Ghristus vero, tanquam qui ma-

jus ieslimonium quam Joannes haberet, responsionem facit
sermonibus et operibus dicens : « Ile, et renuntiale Joanni
» qua3 audltis et videtis : cacci visum recipiunt, claudi am-
» bulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, pauperes lae-

» tum accipiunt Evangehi nuntium^; » de quibus commo-

dius, Deo danle, in suis disputabimus locis. Fortasse auleni

non sine causa quis instaret, cur tandem sacerdotibus et

levitis inlerrogantibus Joannem, non si ipse esset Ghristus,
sed, « Tu quis es? » respondet Baptisla non Id quod par eral
ad illud, « Tu quis es? Ego vox clamantis in deserlo^ , » sed
quod apte dlctum fuisset si interrogassent, Tu es Ghristus?
Gonvenicbat enim ad Illud : Es tu IUe Ghristus? illud: « Ego
» non sum Ghrlstiis ^*
; » ad ilhid vero Ego vox
: « Tu quis es ?

» clamanlis in deserto^ » Dicendum vero ad hoc, quod ex

inlerrogatione videbat Joannes (ut probabile erat) timidi-
tatem levilarum et sacerdotum prae se ferenlium quidem
suspiclonem oplnlonls num forte is qui baptizat esset Ghri-
stus, sed apertius Illud nominare, ne viderentur petulantes,
caventium. Unde jure, ut in primis omnem ipsorum suspi-
cionem tolleret, quam de seipso falsam habebant, deinde
sic ostenderet veritalem, anle omnia enunliat illud :« Non
» sum ego Ghristus ^ » Declarat autem tale quiddam suspica-
los eos fuisse secunda, atque etiam tertla interrogatio. Ellam
enimcum venturum sperarent, atque plurimi facerent, eum
esse suspicanles honore ipsl Ghristo proxlmum, alque se-
cundum, enuntlante Joanne se non esse Ghristum, inter-

rogant: « Quid ergo ? Elias es tu? Et dixit : Non sum' : »ter-

iio num ipse esset ille Propheta scire volunt; quo respon-
denle, Non, cum non amplius possent dicere privatim nomen
alicujus qui ad se accessurus sperarelur, inquiunt : «Quis
* Joau. 1, — Malth.
a5. ^ xi, 4. 5. — ^ Joan. i, 19, a5. — * Ibid. 20.
* Ibid. 19, 20. — Ibid. 20. —
^ ' Ibid. 21.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. 187

» es? ut responsum denius his qui miserunt nos; quid dicis

9 de teipso* ? » hoc innuenles : Haec quidem non es quae
Israeli futura expectantur; qualis autem sis, qui baplizas,
nescimus : quare islhuc nos doceto, ut possimus renuntiare
his qui hanc ob causam nos ad te miserunt. Rursus vero
etiam hoc his quae proposila sunt proximum addemus,
videhcet quod lempus adventus Christi commoverat popu-
lum : quod quidem tempus jam aUquo modo inslabat circa
annos qui erant ab orlu Jesu, et paulo superius usque ad
demonstrationem pracdicationis. Quocirca Scribis et Legis

perilis, ut probabile erat, jam expectantibus eum qui spe-

rabatur, quia tempus illius e divinis Scripturis collegerant,
tumuhuatus est Theudas non parva muhitudine congrega-
ta ^, lanquam, opinor, Chrislus essel, «et post illum Judas
» Gahlaeus in diebus professionis. » Consenlaneum ergo est,

cum Christi adventus fervenlius expectaretur, divulgaretur-

que, Judceos ab Hierosolymis sacerdoles et levitas misisse
ad Joannem, per illud : « Tu quis es^? » discere volenles
num faleretur seipsum esse Christum.
« Et interrogaverunt euni : Quid ergo ? Elias es tu ? Et
» dicit : Non sum *. «Verum enimvcro quis audiens Jesum
dicenlem de Joanne : « Si vultis accipere, ipse esl Elias, qui

» venlurus est ^ quonam pacto ad in-

» non quacsiturus sit

ierrogantes « Elias es tu * ? » dicat Joannes

: « Non sum; » :

alque etiam quomodo opus sit intelligere Joannem esse

Eliam vcnturum, juxla id quod a Malachia est dictum, sic

habens : « Et ecce ego mitto vobis Ellam Thesbiten, ante-

» quam veniat dies Domini magna et manifesta, qui resti-

» tuet cor patris erga filium, et cor hominis erga proximum

» suum, ne veniam et percutiam terram funditus ^? »Quin
Angeli oratio ad Zachariam stantis a dexlris altaris incensi,

* Joan. I, 22. — 2 Act. v, 56, Sj. — 3 Joan. i, 19. — * lbid<.'m, 21. —

» Mallli. XI, 14. — 6 Joan, i, 21. — '
Malacli. iv, 5, 6.
l88 ORiGENIS C05iMJ:NTAl\iA

quem ipse etiam Zacharias conspexit, simile quiddam his

quae dixit Malachias, per haec verba oslendit : « Et uxor tua

» Elisahelh pariet libi fiHum, et vocabis nomen ejus Joan-
» nem ^
: » et post pauca : « Ipse praecedet coram ipso cum
» spiritu, et virtute Eliae, ut convertat corda patrum ad fi-

» lios, et contumaces ad prudenliam justorum, ut praeparet

» Domino populum instructum. » Ad primum igitur aliquis
dicet Joannem ignorasse seipsum esse Eliam et forlassis :

hac ralione usuri sunt qui favent opinioni eorum qui po-
nunt (y.£-£V(7w,7.aTwr7iv, hoc est) transcorporationem : perinde
quasi anima subinde induat corpora, prorsus immemor aii-

teactffi vitaj. Sed et hi ipsi dicturi sunt ahquos ex Judaeis

huic dogmati assentientes de Servatore dixisse eum forlassis

unum quempiam esse ex veteribus Prophetis, qui resurre-

xisset non ex monumentis, sed ab ortu ^. Qui fieri enim po-
terat ut palam cum innotuisset Mariam ipsius esse matrem,
putareturque Joseph faber illi pater esse, existimarent eum_
unum quemdam ex Prophetis exislere a mortuis resuscita-
tum^ ? Quineliam illo testimonio Geneseos hi utentes : « De-
» lebo universam resurrectioncm\ » statuent in certamine

virum ab hoc dogmate slanlem, gnarum solvendi e Scrip-

turis divinis fallaces probabilitates adductas. Caeterum alius

Ecclesiasticus oralionem eam, quce astruat transcorpora-

tionem, veluti falsam respuens, nec admittens Joannis ani-
mam aliquando Eliam fuisse, praedicta oratione AngeH usu^
rus est, qui non nominaverit Eliae animam in ortu Joannis,

sed spiritum, et virtutem, per haec verba : « Et ipse praece'

» det coram ipso cum spiritu, et virtule Elia?, ut corda pa-
» trum ad filios convertat% » infinitis Scripturarum locis

ostendere valens, aliud esse spiritum et id quod nominatur

virtus spiritus, aUud esse animam : de quibus tempeslivum

* Luc. I, i5, 17. — 2 Matlh. xvi, 14. — ^ Idcm, xm, 55. — '^
CJencs. vii,

4. — ^ Ltic. i. 17.
 IK EVANG. JOA.NISIS. TOM. VI. 189
noii est nunc multa in inedium afferre, ne in immensum
orationem protrahamus. Satis magnam vim habebit nunc
ad per«uadendum quidem virtutem differre a spiritu, illud :

«Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Allissimi ob-

» umbrabit tibi* ; » ad ostendendum vero eos spiritus qui

sunt in prophetis (ut qui illis a Deo donati sinl) veluti illo-

rum mancipia esse, istud: «Spiritus prophetarum prophe-

» tis subjiciuntur^,»et iliud: «Requievit spiritus Ehsesuper
» Ehsaium^ » Isto enim modo nihil absurdi erit, inquiet, ut

Joannes convertens in spiritu, et virtute EUse corda patrum

ad fihos ^, dicatur propter hunc spiritum, « Ehas, qui ventu-
» rus est^; »ad quorum confirmationem etiam hac ralione
utetur: Si universorum Deus fumiharis factus sanctis, Deus
ipsorum fit, sic nominatus Deus Abraham, et Deus Isaac,
et Deus Jacob% quantomagis Spiritussanctusfamiharis fac-
tus prophetis, spiritus ipsorum haberi poterit, ut hunc in
modum spiritus dicatur, spiritus Eha;, et spiritus Esaiae?....

« Es tu ' Propheta ille ? et respondit : Non ^ » Si « Lex et

» Prophetae usque ad Joannem^,» quid ahud diceremus
Joannem esse, quam prophetam? quemadmodum pater
ejus Zacharias plcnus Spiritu sanclo prophetans inquit :

« Et tu, puer, propheta AUissimi vocaberis : praeibis enim

» ante faciem Domini, ad prajparandum vias ejus *"; » nisi

forte quis sumat vocem vocaberis non esse dictam pro eo

quod est, eris, idque potissimum quod Servator dixerit eis

qui existimabant eum esse Prophetam : « Sed quid existis

» Prophetam? Eliam dico vobis, et plus-

ad videndum ?

» quam prophetam**.» Observandum autem quodea verba,,

Etiam dico vobis, ponant Joannem esse prophelam, nec

auferant eum prophetam esse. Quod si, praeterquam quod
*Luc. I, 55. — 2 1 Coiintli. xiv, Sa. — ^ 4 t^eg. n, i5. — ''
Liic. i, ij. —
^ Matth. XI, i4. — ® Exod. iii, 6, i5, 16, et iv, 5.
' N. 8-11. p. 1 i6-i2o.
* Joan. I, 21. —
3 Luc. xvi, 16. — '^^
Id. i. 76 — ** Mattli. xi, 9.
 1C)0 ORIGJiiMsS COMMJiNTARIA.

est propheta, etiam major quam propheta a Servalore dl-

citur, quomodo ergo, si prophela est, sacerdotibus ac le-

vitis inlerrogantibus : « Propheta es tu ?» respondlt *

: ISon?
Diccndum autem ad hoc, non idem esse « Propheta es tu :

» ille?» [cum articulo],et « Es tu propheta?[sinearticulo.] :

Simiiia observavimus ante, quid diflerat, ille Deus [cum ar-

ticulo], et Deus [sine arliculo], et ille Sermo, et Sermo.

Quoniam ergo in Deuleronomio scriptum est : « Prophelam
» vobis sjjscitabit Dominus Deus vester de fralribus ves-
» tris mei similenij ipsum audielis. Futurum est autem, ut
» omnis anima quoe non audierit Prophetam illum, exler-
» minetur e populo suo ^, » expectabatur quispiam eximie
Propheta, qui simile quid Mosi habens mediatorem ageret
inter Deum et homines, et acceptum a Deo teslamentum
novum discipulis traderet : atque in singulis Prophetis agno-
verat populus Israel neminem eorum hunc extitisse qui a

Mose prophetatus fuerat. Ut ergo de Joanne ambigebant,

num forte ipse esset Christus, sic etiam, num esset iile Pro-
phetA. Nec mirum si ambigentes de Joanne, an forle ipse
esset Christus, dillgenler non invesllgarunt an ipse essct
Christus et ille Propheta. Sequitur enlin ut qui hac de re
sic interrogant, ignorent etiam quod Ipse, qui slt Chrlstus,
sit etiam ille Propheta. Latult autem multos ea differentia
quae est inter Prophetam Illum, cum articulo, et prophe-

tam, absque articulo; velutl ellam Heracleonem, qui hlsce

dictionlbus inqult : « Sic igitur Joannes fassus est se Chri-
» stum non esse, neque Propketarn, neque Eiiam : » opus
cum alloqui fulsset hunc locum sic interpretantem perscru-
iari, vera necne Joannes narret dlcens se neque Prophetam
neque Eliam esse. Verum cum loca haec non considerasset
ille in commentarils quae rellquit, talia sine ulla examlna-
lione praeteriit, quaedam admodum paucula, eaque indili-

^ Joan, 1, 21. — 2 Dcut. xviii, i5, i8, 19, Act. in, aa, 23.
 :

IX liVANG. JOANMS. TOM. VI. IQl

o-enter examinata in sequentibus dicens, de quibus mox

dicturi sumus.
« Dixerunt ergo ei : Quis es ? ut responsum demus his

» qui miserunt nos : quid dicis de te ipso* ?» lllud quod di-

cunt hi qui missi fuerant, hoc valet : Advencramus dis-

cendi gralia quod rebamur te esse, et agnovimus te non

esse talem; reslat post haec, ut abs le audiamus quis sis, ut

renunliemus his qui miserunt nos responsum tuum de te.

«Ego vox clamantis in deserto : Dirigite viam Domini,

» sicut dixit Esaias propheta ^ » Ut iHe qui proprie Filius
est Dei, non aUus a Sermonc cum sit, sermone utitur (ipse

enim in principio Sermo ille erat*, et ille )6/o,-, Deus apud

Deum) ; sic Joannes, minisler illius Sermonis (si proprie
Scripturam intelligamus), non alius cum sit a voce, voce
utitur oslendente Sermonem. Qui etiam cum intellexisset

propheliam ds se apud Esaiam dictam luisse, vocem se esse

inquit ; nec vocem clamantem in deserto, sed vocem «cla-
» munlis in deserto, » nempe illius qui «stabat et clamabat
» Si quis sltit, veniat ad me, et bibat *
; » dicendo et illud :

fi Dirigile viam Domini, reclas facite semilas ejus. Omnis

» vallis implebitur, et omnis mons et collis reddetur humilis,
» eterunt omniaobliquain viam rectam **.» Utenimscriptum
est in Ex.odo Mosi a Deo dici : « Ecce dedi te Deum Pharaoni,
» et Aaron frater tuus erit tuus prophela ^ ; » sic intelligen-

dum est in his ralionem quamdam et analoo;iam esse Joan-

nis ad Sermonem Deum, qui est in principio', etiamsi unde-
quaque simililudo non quadret. Vox enim demonslrans et
ob oculos ponens Sermonem illum, Joannes erat Illud

etiam egregie, quod non ait se vocem dicentis in deserto,

sed « clamantis in deserto * : » elenim qui clamat : « Dirigite
» viam Domini, » etiam dicit; sed contingit ut quispiam non

* Joao. I, aa. — ^lbid. 23.— Mb. — i. <*

Id. vii, Ij.— » Luc. m, 4, 5.
— « Exod. vn, — Joan. i.— Ibid.
1. 7 i, » a5.
 J()2 ORIGJi.MS COMMEMARiA
clamans, hoc ipsum eliam dicat. Glamat vero, et vociferatur,
ut et qui suiit procul a dicente audiant, et qui ad audien-
dum sunt tardi, rerum quaj dicuntur magnitudinem inlel-
ligant; voce pronuntiata cum magnitudine opem ferens tum
his qui aDeo recesserint, lum his qui auditus acuitatem per-
diderint. Hanc ob causam enim « stabat etiam Jesus, et cla-
» mabat dicens : Si quis sitit, veniat ad me, et bibat*.»Hanc
ob causam « Joannes etiam testillcatur de eo, et clamat di-

» cens ^. »Hanc ob causam jubet Esaiam Deus clamare in

voce « dicenlis Clama: » cui respondet Esaias: « Quid cla-
^ ;

» mabo?» At vox precantium, quae intelligentia percipitur,

quamvis magna, neque prohxa omnino fuerit, nequeadauxe-
rint clamorem ac vociferationem, audit tamen hunc in
illi

modum precantes Deus, Mosi dicens « Quid ad me cla- :

» mas ^ ?» qui sensibihter non clamaverat; neque euim scri-

ptum est in Exodo, Mosen sensibiliter clamasse, cum per

precalionem ea voce valde clamasset, quam solus Deus au-
dit. Hanc ob causam David etiam inquit : Voce mea ad
«

» Dominum clamavi, et exaudivit me \ » Opus est autem

voce clamantis in deserto, ubi anima etiam Deo alque ve-
ritate destituta quodnam enim aliud desertum asperius,
(

quam anima quae Deo atque omni virtute sit destituta?)

60 quod adhuc obhque ambulet egens doctrina, invitetur ad
dirigendam Domini viam; quam quidem viam ille dirigit

quidem qui nequaquam serpentis iter torluosum imitatur,

pervertit vero qui huic est contrarius. Quamobrem cum

similibus hujusmodi vir objurgatur per illud : « Quare per-
» vertitis vias Domini rectas * ? »
Coelerum bifariam via Domini dirigitur, primum propler
contempialionem, quae manifestatur in veritate, absque ulla

permixtione mendacii ; deinde propter actionem, si quis,

* Joan. VII, 07. — Idem, 2 t, i5. — ^ Isai. xi. ,6, — ^"

Exod. xiv, i5. —
° Psal. i.xxvi, 2. — Act. xui,
•'
10.
 IN i:VAi\G. JOAKMS TO.VI. VI. 1 9O

cum proLe pervidcrit quid agendum, actioiieiu cenvenien-

iem rationi rectoe suggerenti agenda, in opus produxerit.
Ut accuratius vero intelliganius illud : o Dirigile viam Do~
»mlni*, )) opportunum erit citare quod in Proverbiorum
libro est dictuiii : « Ne declinaveris, neque ad dexteram ne-
» que ad sinislram ^. » Qui enim in utramlibet inclinat, is

amisit illud dirigere, factus non amplius cura et conside-

ratione dignus, quando transgressus fuerit itineris rectitu-

dinem. « Quoniam enim justus Dominus, et justitias dilexit,

y) et rectitudines vidit vultus ejusS» illud quod videt illu-

minat. Hanc ob causam, qui est in consideralione et tutela,
utilitatem ex hac cura et protectione capiens, inquit : «Sig-
» natum est super nos lumen vultus tui, Domine ^. » Ilaque
stemus in viis, juxta Jeremiae dicta ^ et videntcs interroge-

mus semitas Domini sempiternas : et videamus quaenam

sit viabona, et ambulemus in ea : perinque atque Apostoli,
qui sleteruntjCt interrogarunt semilas Dominisempiternas,
nempe Patriarchas et Prophetas, quorum litteras cum in-
terrogassent, postea ipsos intelligendo, viderunt viam bo-
nam, nempe Jesum dicentem « Ego sum via *, » et ambu- :

laverunt in ea. Bona enim via est quae ad Patrem ducit

bonum hominem de thesauro suo proferentem bona, et
bonum servum, et fidelem'. Caeterum haec quidem via an-
gusta est vulgaribus, et alioqui carnis amanlibus, qui iter
per eam non possunt; sed eadem etiam pressa, et
facere
trita est ab his qui vim faciunt ut per eam eant quoniam :

non est dicta premens, sed pressa. Nam qui non solverit
calceamenta pedum suorum, neque sincere admiserit quod
locus in quo stat, vel etiam per quem ambulat, terra sancta
est, is premit viventem viam et sentientem proprietatcs fa-

* Joan. I, 25. —2 Prov. iv, 27. — » Psal. x, 8. — ''

Psal. iv, 7. — & J,m-.
VI, 16. — 6 Joan. XIV, 6. — ' Matlh. xii, 35. — « Id. xxv, uj, 2."^. — 8
I,j.
VII, ir>, 34. —10 Exod. iii, 5.

XII. l5
If)4 ORIGEMS COMME.NTARIA

clenlls iter. Ducel prneterea baec via ad eura qui, vita cum
sit, dixit : « Ego sum vita*. » Servator namque, in quo uni-
versa est virtus, variis modis potest intelligi et significari.
Hinc illi qui ad finem nondum pervenerit, sed adhuc pro-
greditur ac proficit, est via; illi vero qui omnem mortalita-
lem deposuerit, vita. Per hanc viam qui ambulat, docetur
nihil in illam tollere, quia ipsa panes habet et quae ad vitam
pertinent; nevirga quidem egens, quod nibil in illa possint

hostes; sed neque calceis, quia sancta sit ^.

« Et' qui missi fuerant erant ex Pbarisajisc Et interroga-

» verunt eum, ac dixerunt ei : Quid ergo baptizas, si tu non
» es Christus ille, neque Elias,neque Propheta ille*? » Qui
quidem ab Hierosolymis sacerdotes et levitas interrdgalu-

ros Joannem miserant, cum didicissent quis esset vel non

esset ipse Joannes, decentissime quiescunt^ : veluti silentio

faventes, et demonstrantes se admittere qua3 audissent,

quod baptizare conveniat voci clamantis in deserto ad diri-
gendam viam Domini. Contra vero Pharisaei ( ut qui juxta
nomen suum divisi quidam et sediliosi essenl) se eadem
non sentire demonstrant cum Judaeis existentibus in urbe

metropoli, et cum ministris cultus divini, ac sacerdotibus

et levitis : mittendo qui veluti increpantes ac prohibentes>

quantum in ipsis esset, baptizare, interrogarcnt : «Quidergo
» baptizas, si tu non es ille Christus, neque Elias, neque Pro-
» pheta ille?» Et fortasse si unum in corpus connectamus
quac in Evangeliis sunt scripta, dicturi sumus nunc quidem
eos haec dixisse, deinde vero nescio quo modo eos, cum se
baptismo dedissent, a Joanne audisse illud : « Progcnies vi-

» perarum, quis vos docuit fugere a ventura ira ? Facite

» i2;itur fructum dignum poenitentia *. » Haec enim apud Mal-

* Joan. XIV, 6. —
^ Matlh. x, lo. ,
3 N. i3. p. 120 et seqq.
* Joan. 1, 94) 2.5. * Ibid. 19— — * Matth, m, 7, S.
 ,

IN EVANG. JOANNIS. TOM; VI. 1^5

ihaeum dicta sunt a Baptlsta, cum vidisset multos Pharisaeo-

rum et Sadducaeorum venlenles ad baptisma; cum videli-

cet poenitenliaj fructus non haberent, atque pharisaicc apud

seipsos glornarentur de Abraham tanquam patre : quocirca
soevius objurgantur a Joanne zelum Eliae habente juxta com-
municalionem Spiritus sancti. Objurgativa enim oralio
est illa, qu3e inqult Ne cogltelis : « dlcere apud vos ipsos :

» Patrem habemus Abraham *; » dldascallca autem illa,

quod infideles (ob cor lapldeum lapldes dlcti) immutari

posslnt virtule Dei, ex lapidibus in liberos Abrahae, quo-
niam crant in oculls Prophelae, non fugienles illlus divlnum
obtutum. Quam ob causam illud ab Ipso dlcltur « Dico :

» vobls posse Deum e lapldlbus istis suscltare llberos Abra-

» ha?^. » Et quoniam cum non fecissent fructum poenitentia
dlgnum, veniunt ad baptlsma, convenlentissime Ipsis illud

dicitur : « Jam vero et securis ad radlcem arborum posita

» est. Omnis igitur arbor non faciens fructum bonum, ex-
» ciditur, et in ignem conjlcltur^; » veluti ipsis aperte di-

cens : Quoniam venlstls ad baptismum, cum non feceritis

fructum pcenitentlas, arbor estls non faciens fructum bonum

excidenda ab acutlssima el valldissima securl, nempe a Ser-

mone vivente, ct eflicaci, qui penetrantior est quovis gladlo

utrinque incidente'^. CseterumPharlsaeorum de se praedica-
tionem produxit Lucas in medlum, per illud : « Duo homi-
» nes ascenderunt in templum, ut precarentur : unus Pha-
» rlsaeus, et alter Publicanus. Pharisaeus stans haec apud
» se orabat : Deus, gratias ago tibi quod non sum quales
» cajteri homlnes, raptores, Injusti, adulteri, quaJis etiam
» hic Publicanus*. » Quando propter haec verba Publlcanus
domum suam descendit justificatus magls quam ille", »
«

additur etiam, omnem exaltantem se humillari. Ut hypo-

* Matth. 111,9. — 2 Ibid. — » Ib. 10. — * Hebr. iv, 12. — ' Luc. xviii,
10, 11. — " Ibid. 14.

j5.
 );

I(j6 OIUGENIS COMMEISTARIA

crilae igltur (juxta Servatoris ad ipsos objurgaloria verha

veniunt ad Laptisma, non latentes baptizantem quod ad-

huc haberent viperarum el aspidum venenum sub labiis
suis (iVenenumenim, inquit, aspidum sub iabiiseorum*. »
:

Cumque vere venenum haberent, venenum serpentis, id

ut

etiam expresserunt per hanc amaram interrogationem :

« Quid ergo baplizas, si tu non es Ghristus, neque Elias,

» neque Propheta ille? » Quibus ego dicere possem, tan-

quam Christo, atque Elia propheta baptizanlibus, cum vox
clamantis in eremo hanc facultalem non acceperit : In-
humaniter, o boni, interrogatis missum nuntium ante fa-

ciem Christi ad praeparandum viam ejus coram ipso % uni-

versa ipsius qui ad hunc locum attinet, ignorantes mysleria

nam is cum sit Christus (vel si nolitis) et ille Propheta, ipse

non baptizavit, sed discipuli ejus. Proinde undenam vobis
persuasum est Eliam venturum ad baplizandum, qui neque
ligna altari superposita tempore Achab, eaque egentia bal-
neo, ut comburerentur (cum apparuisset per ignem Domi-
nus) baptizaverit ? Jubet enim sacerdotibus ut isthuc face-
rent, nec id tantum semel, nam dicit : « Denuo id facite;

» cumque denuo id fecissent, Tertio, inquit, id facite; et

» tertio id fecerunt ^*.

» Cum ergo ipse tum non baptizarit^
sed aliis cesserit hanc provinciam, quomodo cum acces-
serit, juxta Malachire vaticinium, baptizaturus est*? Igitur
Christus in aqua non baptizal, sed discipuli ejus : sibi ipsi

reservans baptismum in Spiritu sancto, et igni ^

Quoniam' vero necessarlumnobisesse videtur medium in

afferre Evangeliorum verba similia huic contextui quem

in manibus habemus (et hoc singulatim ad fmem usque est

faciendum, quo quae discrepantiam habere videntur con-

* Psalm. xiii, 5. — ^ Joan. 25.i ,

— ^ Marc. i, 2. — ^5 Reg. xviii , 54,
58. — * Malach. IV, 5. — " Matth. iii, 1 i. Luc. iii, 16.
^ N. 14-17. P- i25-i55.
 »

IN LVANG. JOA^MS. TOM. VI. KJ"^

sona osleaJaulur,at(|uc ilein ut cxplanentur quae veluti sin-

gulare quidpiam privatim habent), age id eliam hoc loco
faciamus. lUud enim : « Vox clamantis in deserlo : Dirigite
» viam Domini *, » apud discipulum Joannem ex persona
Baptistae dicitur; apud Marcum vero^ tanquam principium
Evangelii Jesu Ghristi ex Esaiae voce hunc in modum est

scriptum ; « Initium Evangelii Jesu Christi, prout scriptum

» est in Esaia prophcta : Ecce ego mitto Angelum meum
T9 ante faciein tuam, qui praeparaturus est viam tuam ante te'.

» Vox clamantis in deserto : Parate viam Domini, rectas fa-

» cite semitas ejus \ » Caeterum non ponitur in Propheta :

« viam Domini \ » quod citavit Joannes. Proinde

Dirigite

vide ne forte Joannes decurtans illud u Parate viam Domi- :

» ni, rectas facile semitas Dei nostri %» scripserit : « Dirigite

V viam Domini : » quas verba Marcus, duas prophetias duo-
bus in locis diclas a duobus Prophetis, in unum colligens,
posuit : « Prout scriptum est iu Esaia propheta : Ecce ego
p mitto nuntium merum ante faciem tuam, qui praeparabit
» viam tuam ante te. Vox clamantis in deserto : Parate viam
» Domini, rectas facite semitas ejus '. » lllud enim : « Vox
» clamanlis in deserto*,» mox scriptum est post historiam
narrantem Ezechiam ex morbo convaluisse; illud autem :

«Ecce ego mitto uuntium meum ante faciem tuam%»a

Malachia. Quod autem scripsit Joannes abbr^vians textum
a se citatum, id Marcus etiam ipse in alia dictione reprae-

sentavit; quandoquidem, dicenle Propheta : «Parate viam

» Domini,rectasfacitesemitasDei nostri *°,)»scripserit ipse:

«Parate viam Domini, rectas facile semitas ejus**. » Idem

fecit etiam in illis verbis : « Ecce ego mitto Angelum meum
» ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te*^ :

' Joan. I, 20. — 2 Marc. i, i, 2, 5. —

' Malach, m, 1. —
* Isai. xl,
3,
— * Joan. I, 20. — 6 Isai. xl, 5. — Marc. 1, 2, 3.
' —
« Isai. Xi, 3. —
9 Malach. 111, 1. — *o Isai. xl, 3. — " Marc. i, 3. —
"Malach. 111, 1.
 ;

1q8 ORIGliKIS COMWKNTAr.IA

addens ante te, quod posituni non fuerat a Propheta. Insu-

per dlllgentiam adhibentes in illud : « Et qui missl fueraut

» erant ex Pharisaeis, et interrogaverunt eum *, » nos pra^po-
suimus Pharisasorum Interrogationem (quod Matthaeus eam
tacuerit) his quae scripta sunt facta fuisse apud Matlhoeum
dicentem quod, Intuitus Joannes multos Pharlsaiorum et

Sadducaeorum venienles ad haplisma, dlxerit ilHs : « Proge-

» nies viperarum ^, » et quae sequunlur, consequens cum sit

prlraum eos interrogasse,tum vero advenisse. Hoc etlam ob-

iter observandurn est, quod exeuntibus tum Hlerosolyma ^,
tum tota Judaea, tum vero tota regione fluvio Jordani clr-

cumjecta, sua ipsorum peccata confitentibus, Matthaeo nul-

lum dlcente eos verbum a Baptlsta audisse objurgatorlum
et asperum, sed solos Pharlsacos et Sadducaeos,eosque mul-
tos, cum venlrent, conspectos audlsse Illud : « Progenles vl-

» perarum,» et quae sequuntur; Marcum consequenter, qula

non nominarlt Pharlsaeos neque Sadducaeos, nuHum objur-
gatlorum verbum narrare dlctum fulsse a Joanne hls qui
ad se venerunt, cum accesslssent ad eum tota Judaea, ac

Hlerosolymilae omnos, et baptizarentur ab eo in Jordane,

confitenlcs peccata sua \ Quin et hoc necessario addamus
oportet, nempe utrosque, Matthaeum videHcet et Marcuin %
dicere, totam Hierosolymam, totamque Judaeam, ac om-
nem circumjectam Jordanls reglonem, vel lotam Judaeam
reglonem et Hlerosolymitas omnes confiteri peccata sua

sed cum Matthaeus induxerlt venlentes ad bapllsma Phari-

S3G0S et Sadducaeos % non lamen confitentes pcccata sua
probabile esse atque ralloni consentaneum ut hanc ob
causam audlerint : « Progenics vlperarum '. » Caeterum ne
nos existimes importune quae quatuor Evangclislac dlxe-
runt contuKsse, inquirentes quae pertinent ad eos qui mlssi

* Joan. I, 24, 25.— 2 Matth. ni, 7. — ^ Ibldem, 5. — * Marc. i, 5. —

^ Matth. ni, 5, 6. Marc. i, 5. —
«^Matth. iii, 7, ~ ' Ibid.
 IN EVANG. iOAKNIS. TOM. YI. J
99
fuerant ex Pharisajis et interrogaverunl Joannem* ; nam si

bene adaptavimus Pharisajorum interrogationem scriptam

apud discipulum Joannem, baptismo ipsorum posito apud
Malthaeum, consequens erat inquirere quaj ad haec loca
etiam intelligenda perlinebant, et quas invenissemus obser-
vationes addcre. Meminit autem Lucas, perinde atque Mar
cus, ex persona propria, eorum verborum : « Vox clamantis
j> in deserto, » hunc in modum « Factum : est verbum Do-

» mini ad Joannem Zachariaj filium in deserto. Et venit in

» omnem regionem finitimam Jordani, proedicans baptis-

» mum pocnitentiae in remissionem peccatorum, sicut scrip-
» tum est in hbro sermonum Esaiaj propheta; dicentis : Vox
» clamantis in deserlo : Parate viam Domini, rectas facite
» semitas ejus ^. » Addidit etiam Lucas quod rehquum erat
propheliae : « Omnis vaUis implebitur, et omnis mons et col-
» lis reddetur humilis, vertenturque distorta in vias rectas,
» et asperae viac in planas, videbitque omnis caro salulare
» Dei ' : » perinde atque Marcus, cum scripsisset : « Rectas
» facite semitas ejus,» decurtans, ut praediximus, illud :

« Rectas facite semitas Dei nostri * ,* » in illis vero verbis :

«Et erunt omnia obliqua in rectum ^ » vocem omnia prae-

termisit, plurium etiam numero, rectas dicens, quod, rec-

tam, singulari numero dictum fuerat. Ad ha^c etiam pro
eo quod est, « aspera in planitiem, «feclt, «et asperae viae in

» planas ' : » cumque praetermisisset illud : « Videbitur gloria

» Domini ^» addidit deinceps « Et videbit omnis caro salu- :

» tare Dei. » Practer hoc vero conferunt etiam hujusmodi

observationes ad demonstrandum decurtata fuisse ab Evan-
gehstis Prophetica. Ad haic vero observandum est illud :

« Progenies viperarum ', » et qua) sequuntur, Matthaeum

narrare dictum fuisse Pharisaeis et Sadduca^is advenlanti-

* Joan. I, 24, 25. — 2 Luc. iii, 2, 3, 4. — 3 Ibid. 5, (3. ~ ^ Isai. xl, 5.

— 6 Ibid. 4. — • Ibid. 5. — 1 Ibid, — 8 MaUh. m, 7.
 ):

t^OO OKIGl^rslS CO:UMJiIVTARlA

bus ad baptlsmum, diversis existentibus ab his qui conflte-

bantur peccata sua, et nihll tale audlebant : Lucam vero,

egredlenlibus lurbis ut baptizarentur ab ipso, haec dicta

fuisse*; non facientem duos ordines eorum qui baptizaban-

tur, quod apud Mattha3um invenlmus. Sed jure Matth«us
Baptistam inducit dlcentem turbis : « Progenies vipera-
» rum^,» et qua3 sequuntur, quando turbae in bonam par-

tem non sumuntur, ut observantibus perspicuum erit. Pha-

risaiis praeterea et Sadducyeis numero singulari dictum est :

« Facite fructum dignum poenitentia ^ ; » turbis vero nu-

mero plurium, « fructus dignos poenitentia^. » Forlassis enim
fructus poenitentiae eximius a Pharisaeis exigitur, qui non
alius est quam Jesus, et fides erga ipsum; a turbis autem
neque principium bonorum habentibus omnes exiguntur
poenitentiae fructus. Quamobrem plurlum numero, « fruc-
» tus facite, » dixit ipsis Baptista. lilud etiam praeter haec Pha-
risaeis Ne cogitetis apud vosmetipsos dicere Pa-
dlcitur : « :

» trem habemus Abraham *. » [Multi enim nunc princlpium

habent, putantes se ad divinum verbum introduci, ut acce-

dant ad veritatem. Itaque dicere secum in animo inciplunt,
« Patrem habemus Abraham. » ] Pharisaei vero non inci-

piunt, sed multo ante hoc cogitant. Utrique tamen prasdlc-

tos lapides ostensos audiunt, quasi ex his suscitari possent

hberi Abrahac ipsi% suscilaturos ab insensibihtate et morti-

ficatione. Observa autem Pharlsaeis (juxta id quod dictum
fuit apud Prophetam : « Gomedistls fructum mendacem » '

habentibus fructum mendacem dici : «Omnis igitur arbor

» non faciens fructum bonum excinditur [et in ignem mit-
)) titur*; turbis autem quae nullo modo fructum ferunt
))

«Omnis ergo arbor non faciens fructum excidetur'. ) » Id

enim quod fructum non habet, ne bonum quidem fructum
1 Luc. III, 7. — 2 iMatth. iit, 7. — > Ibid. 8. — ^ Luc. m, 8. — ' MaUlu
311, 9. — 6 Ibid. — ^ Ose. X, i5. — ' Matth. iii, 10. — ^ Luc. iii,
9.
 IN EVANG. JOAi>i\IS. TOM. V/. 201

habel; quamobrem clignum est ut excindatur : quod au-

tem fructum liabet, id non oumino fructum bonum habel;
quare jure et ipsum a securi dejicitur. Caelerum si accura-
iius exquisierimus, fieri non posse videbimus ut id quod
nuper excoH sit coeptum, etiam si fructificet,primos afferat
fructus bonos. Gontentusque est agricola primam arboris
culturam convenientes fructus proferre, tum vero proce-
dente tempore, post hos qualescumque fruclus, sumpturus
etiam fructus bonos, adhibilis purgationibus agriculturae
convenientibus. Quin Lex eliam huic nostrae intelhgentiae
altestatur dicens, oportt;re eum qui plantaverit impurga-
tum triennio sinere quod plantaverit, non comesis rei plan-

tatae fructibus : « Tres enlm„ inqiilt^ annos vobis fructus

» impurgntus non comedetur; quarlo autem annoeritom-
» nis fructus sanctus, laudabilis Domino*. » Jure ergo ad
turbasabsque addilione boni dicitur : « Omnis igitur arbor
» quae non facit fructum excinditur et in ignem conjici-
» tur^; » et quae diutius fructum fert principio similem, cum
sit arbor quae non facit fructum bonum, exciditur et in
quandoquidem post triennii culturam, in
igiiem miltitur,
anno quarto non facit fructum sanctum, laudabilem Do-
mino. Haec autem omnia quamvis per digressionem videan-
lur a nobis dicta, comparanlibus etiam quaj caetera Evan-
gelia dicant, non importune tamen ascita, neque aliena a
praesenti consideratione judicio sunt meo. Pharisaei enim
mittunt ad Joannem post sacerdotes et levitas ab lliero-
solymis missos, ad inlerrogandum ipsum quisnam esset,
iuterrogantes : « Quid ergo baptizas, si tu non es ille Ghris-
» tus, neque EHas, neque ille Propheta^ ?» cumque interro-
gassent hoc in loco, deinceps profecli ut baptizarentur, ut
scribit Malthaeus, audiunt convenientia fastui et simula-
lioni sucx*. Porro quoniam his eadem fere quae turbis dicta
1 Levit. XIX, i5, 24. — 2 Luc. iii, 9. — ^ .Jc:.n. 1, 25. — ''
Mallh. iii, 7.
 »

208 OlUGliNlS COMMENTARIA.

fuerant, postulabant haec collatlonem atque explanallo-

nem, qucE dum fmnt plura compullt nos consequentia re-
rum conslderare. HIs insuper quae dlximus necessarlo illud
addemus, Joannem scrlbere duos ordlnes esse mitten-
tlum : alterum quidem Judseorum mltlenllum ab Hleroso-
lymls sacerdotes et levltas * ; alterum vero PharisiEorum
addubltantium quare baptizet ^. Tradidimus, etiam Phari-
saios postinterrogationem profectos fuisse ut baptizarentur.
Proinde vide ne fortc Juda^I, qui ante Pharisoeos miserant
ab Hierosolymis, admlssa Joannls oratione, quia priores
Pharlsaeis miserint, prlores etlam veniant. Hierosolyma
enim, et tota Judaea, et consequenter omnis regio Jordanl
finltima baplizabanlur ab ipso in Jordane fluvlo, confitentes
peccata sua^ : vel, ut Lucas inquit : « Egrediebatur ad ipsum
» tota Judaea regio, et Hlerosolymilae omnes, et baptizaban-
» tur ab ipso in Jordane fluvio, confitentes peccata sua ^.

Caeterum neque Malthaeus Pharlsajos et Sadducaeos, quibus

dicilur : « Progenies vlperarum^» neque Lucas turbas eam-
dem Increpallonem audisse Inducunt confilentes peccata
sua. llkid vero dubltatlone dignum est, quomodo cum tota

Hlerosolyniitarum urbs, et tota Judaea, et tota regio Jor-

dani fmillma baptizarentur in Jordane a Joanne, Servator
dicat : « Yenit Joannes Baptisla, neque manducans neque
» bibens, et dicltis : Diemonium habet^ : » et interroganli-

bus : « In qua potestale haec facis? » dicit : « Inlerrogabo et

» ego vos unum verbum; quod si dixeritis mihi, dicameliam
» ego vobis in qua polestale haec facio : Baplismus Joannis
» unde erat? e coelo, an ex hominlbus ^ ?» quando et discep-

tantcs inquiunt : « Si dixerimus, e ccelo, dicet : Quare non

» credldistis iUi?» Sed solvltur hunc in modum dubilalio :

Pharlsaei, ut antea observavlmus, qui audierant, «Progenies

* Jo;in. I, — ibid.
19. 2 24, 25. — * Matlh. iu, 3, 6. — * Marc. i, 5. —
* MaUh. m, 7, — Id. ^ xf, i8. — ' Id. \xi, 25, aj, 2% 26,
 IN EVANG. JOAW.MS. TOM. VI. 300

» vlperaruin*, » uec illi crediderant, accedunt ad baptismum,

timentes, uti probabile est, turbam, atque propter iilos si-

mulale volentes lavari, ne tot hominibus adversari videren-

tur. Senlientes igitur ipsum ab hominibus, non e cceIo ha-

bere baplismum, timent quod suspicantur dicere, ne forte

lapidentur a turba. Quare quce Servator Pharisseis locutus
est, conlraria non sunt his quae scripla fuerunt in Evan-
geHis dc muUitudine corum qui apud Joannem baptizati
fuerunt ; cum alioqui temerilalis Pharisa^orum fuerit dicere
Joannem habere da^monium, et Jesum in Beelzebul dsemo-

niorum principe virtutes edidisse ^

« Respondit illis Joannes, dicens : Ego quidem baptizo
D vos in aqua; in mcdio autem vestri stat, quem vos nesci-
» tis. Ipse est qui post me venturus est, cujus non sum dig-

» nus ut solvam ejus corriglam calceamenti^ » Equidem

Heracleon exislimat Joannem respondere his qui a Phari-
saeis missi fuerant, quod
non ad id quod illi
ipse volebat,

interrogaverant, non advcrtens sc incusare Prophetam in-

scitiae, si aliud interrogatus de re alia respondet cavendum :

cnim nobis est hoc, dum colloquimur, tanquam vilium.

Contra, nos dicimus maxime apposllam esse responsionem.

Namque ad illud : « Quid ergo baptizas, si lu non es ille

» Christus * ?
»
quid aliud dici oportult, quam ostendere bap-
tisma suum esse corporale?« Ego enim, inqiiit, baptlzo in
» aqua* » cumque hoc respondisset ad illud « Quid ergo
: :

» baptlzas? » ad allerum : « Si tu non es ille Christus, » lau-

des cnarrat de praicipua ac prajcedenli substantia Chrisli,

nempe quod Christus tantum virium habet, ut invisibilis
eliam sit divinitate sua, omni homlni praesens, et pcr uni-
versum orbem extensus; quod declaratur per illud « In :

» medio vestri stat ille [quem vos nescilis]^ » Et quoniam

* MaUli. III, -. — 2 Luc. xr, i5. — » Joan. i, 26, 27. — ^ Ibidem, 25. —
•Ibid. a6. — «Ibid.
204 OKKiEMS COMMKNTARIA

uihil tale expectantes Christi adventum Pharisaei de ipso

videLant, tantum suspicantes eum esse hominem sanctum,

concinne redarguit Pharisaeorum ignorantiam, qui ipsius
excellentiam ignorabant, adjiciens, « quem vos nescilis, »

illis verbis : « In medio vestri stat. » Et ne quis suspicetur

eum qui sit invisibilis, quique psnelret ad omnem homi-
nem et ad lolum mundum, diversum esse ab eo qui hu-
manam sumpsit carnem, et « super terram est vis, et cum
)) hominibus est conversatus*, )/ conjungit illis verbis : « In
» medio vestri stat, quem vos nescitis, » illud : « Qui post me
» venturus esl% »hoc est, qui post me manifestandus est.

Cujus cum excedente et exuperante excellentia intellexis-

set Joannes suam ipsius naturam superari, ob quam ambi-

gebant nonnuUi an ipse esset Chrislus, ostendere volens
quanto inferior esset Christi magnitudine, ne quis de se co-
gilaret ahquid supra id quod videt aut audit a semetipso^,
dicit etiam illud : « Cujus non sum ego dignus ut solvam
» ejus corrigiam calceamenti ^, » illud innuens se minime
idoneum esse qui de ipsius Christi incorporationt^ rationem

(quoB vehiti Hgala est et occultata non inteUigentibus) sol-

vat exphcetque, dignum aUquid dicendo de tanto adventu
in tantam brevitatem contracto.
Verum enimvero haud importunum fuerit inquirentibus

nobis ilJud : « Ego in aqua baptizo % » addere, si quid simile

de hoc dixerint EvangeHstae, et cum re de qua agitur con-
ferre. Itaque xMatlhajus inquit, cum conspexisset muhosex
Pharisa^is et ex Sadducaeis venientes ad baptismum (
post
verba increpatoria, de quibus inquisivimus) : « Ego quidem
» vos in aqua baptizo ad rcsipiscentiam; at ille qui post
» me venturus est potentior me est cujus non sum idoneus
» ut calceamenla portem : ipse vos baptizabit in Spiritu

* Baruch, iir, 58, — ^ Juan. i, 2j. — ^2 Cur. xit. iG. — ^ Joan. 1, 27.
^ Ibid. 26.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. 20.?

» sanclo, et igni* : »cum scrmone Joannis conveniens nar-

rante confessionem baptismi in aqua ad eos qui missi fue-
rant ex Pharisaeis. At Marcus : « Praedicabat {inqait) Joan-
» nes dicens : Venit qui fortior est me, post me, cujus non
» sum idoneus ut procumbens solvam corrigiam calcea-
» mentorum ejus. Ego quidem baplizo vos aqua, ille vero
» baptizabit vos in Spiritu sanclo ^
: » ad complures el om-
nes audientes docens htec praedicata fuisse. Rursum Lucas
inquit quod, expectante populo, et cogitantibus omnibus
in cordibus suis de Joanne, an ipseesset Christus, respon
derit Joannes dicens universis Ego quidem aqua baptizo
: «

»vos; sed veniet qui potentior est me, cujus non sum ido-
» neus solvere corrigiam calceamentorum ejus. Ipse vos
» baptizabit in Spiritu sancto, et igni*. »

Tenentes igitur quatuor Evangelistarum similia verba,

age videamus pro virili seorsum uniuscujusque verbi sen-
sum, et dilTerentias, initio sumpto a Matlhaeo, qui primus
coeterorum traditur Evangelium tradidisse Hebraeis, qui ex
circumcisione crediderant : « Ego vos, Inquil, in aqua bap-
» lizo ad resipiscentiam*, » veluti purgans et deterrens a re-

bus mal!s,et ad resipiscentiam invitans : Ut praeparem enim

populum instraclum ego veni^ et ad praeparandum locum ;

resipiscentiae per baptlsmum post me venturo, qui hac

etiam ratione longe potentius praestantiusque quam mea

sit potentia, vobis adjumento futurus est. Siquidem illius

baptismus non est corporalis, cum resipiscentem repleat

Spiritus sanctus igne diviniori quidquid vel materiale vei
terrenum fuerit demoliente et consumente. Et hoc non
tantum in eo qui ipsum admiserlt, sed ellam in eo qui
audierit ipsum habentes. Tanto autem est me fortior qui
post me venturus est, ut ne ea quidem quae ad amictum

* Matlh. III, 11. —2 Marc. i, 6, 7, 8. — * Luc. m, 16. — ''

Maltli. ni, n.
— * Luc. I, 17.
 ;

206 ORIGEMS COMMENTARIA

spectant exlremarum potentiarum quae sunt clrca ipsum

portare, vel quae ea sustinent ferre sim idoneus; cum non
ila nuda prostent, ut ea obvii quique intelligere possint.

Jgltur non novi utrum prlus dlcam, meamne multam im-

becillltatem, quoene vilia quidem Chrisli (magnarumrerum
circa ipsum existentium comparatione) ferre queat, an dl-
vinilalem illius eminentem, et loio mundo majorem, quan-
doquidem ego, qui tantam accepi gratiam ut prophetia
dignus habitus fuerim qua^ meum adventum ad vitam ho-
mlnum praediceret, iUis verbis Ego vox clamantis in de- : «

)) serto*, )) et « Ecce ego mltto nuntium meum ante faciem

:

» tuam ^ ; » ego, cujus ortum Gabriel astans coram altari ad-

mirabihter annunliavit, paire meo in senectulc exlstenie^

ego, ad cujus nomen Zacharias mox vocem recepit, atque
cliam prophctandi munus per ipsam^; ego, de quo Domi-
nus testificatus est, nemincm inter natos mullerum me ma-
jorem exlstere neque calceamenta ejus idoneus sum por-
^ ;

lare. Quod si non calceamenta, quid dlcendum de vesli-

mentis ejus ? Quis tantus, qui iotam iUius vestem custodlre

queat? Quis est qui cogitalurus sit, se comprehensurum
raiionem eam quam habet tunica a summo inconsutih's,

quia sit per totum conlexla^?lllud vero observandum,quod

qualuor Evangellsiis dlcentlbus Joannem faleri se advenisse
ad baptizandum in aqua, solus Mattha^us huic rei addide-
rit, « ad resipiscentiam ' ; » nlmlrum docens utililatem futu-
ram baptismatls ei qui ex proposito baptizaretur, quae ad
resipiscenlem perveniens, ei qui accederet non resipiscens,
asperius j udicium futura esset
jam Marcum etiam consideremus, qui praedi-
Proinde *

cantem quidem Joannem eadem scripsit dixisse, juxia illud:

* Isai. XL, 5. — 2 Malach. iii, i . — • Luc. 1,7, 11 et seq. — * Ibid. 65,

64, 67 et seq. — * Malth. xi, 1 1. — " Joan. xix, ao. —
^ Matlh. iii, 11.
«N. 18. p. 134.
 IJV ETAKG. JOANMfl. TOM. VI. 207

« Venit polentior me post me*; » hoec enim aeque valent

atque ea verba : « Qui post me venturus est, potentior me
» est^; »non ampllus vero eadem, dum inquit ; « Non sum
» idoneus procumbens solvere corrigiam calceamcntorum
» ejus^ » Aliud est ctenim gestare calceamenta, jam scilicet
solula a pedlbus calceati ,* aliud etiam, procumbentem sol-

vere corrigiam calceamenlorum ejus. Proinde consequens

est, nullo ex Evangelistis vel fallente, vel mentiente, ut di-
cerent qui credunt, utraque Baptistara diversis lemporibus
dixisse secundum aliam et aliam mentem motum. Non enim
de iisdem rebus varie locuti sunt Evangelistai, ut quidam
expositores putant, accurate non inquirentes singula dicta
vel facta. Atque magnum quidem est gestare Jesu calcea-
menta, sed magnum etiam est illud, procumbentem ad
ipsius corporalia deorsum facla (considerandi causa ima-
ginem inferiorem ) solvere obscura quaeque mysterii incar-
nationis, quae veluti sunt calceamentorum corrigia ; unum
cnim est obscuritatis vinculum, sicut etiam una scientiae est

clavis, quae ne ipse quidem major inter natos mulierum ex

se solvere vel aperire idoneus est; nempe eo solo ligante
aperienteque, qui quibus ipse velit elargitur solvere et ape-
rire corrigiam calc^amentorum, atque etiam quae clausa
sunt.

Nec illud* sinatur intactum, Lucam, similiterque Joan-

nem \ocem procumbens^ omisisse. Et fortassis quidem con-
tingit ut qui procubuerit, solvat, jiixla id quod est dictum;
sed facile factu est etiam ut qui observat altitudinem in-
tervalli et spatii existentis a ^o/w [Filio Dei], inveniat cal-

ceamentorum solutionem (quae, cum quis ea quaerit, ligata

apparent) : ut ea quis cum solverit calceamenta quae sepa-

* Marc. 1,7.-2 Mattb. ui, 11.— 3 Marc. 1, 7.

* N. 19, 20. p. i55, i36,
Marc. I, 7.
2of^ ORIGliWIS COMMENTARIA

rabilia sunt, videat ^oyov [Dei Filium ]

per se nuflum rebus
inferioribus.
Perscribit autem Joannes : « Non sum eg;o dignus*, » quod
idem non est cum illis verbis :« Non sum ego idoneus^ » :

fieri enim potest ut qui dignus non sit, sit idoneus; contra
qui dignus sit, nondum sit idoneus. Si enim eliam ad id
quod expedit data sunt dona ^, nec id tantum ex proportione
fidei, Dei humanum genus amantis olTicium erit prneviden-

tis nocumentum ex elatione, vel inflatione insecutura, ne

digno quidem aliquando idoneitatem dare. Accommodatum

est autem ad naturam bonitatis Dei, vincere in conferendis

beneficiis eum in quem beneficia conferuntur, anticipare-

que eum qui dignus futurus est, atque ornare idoneitate,
ut post idoneilatem assequatur esse dignus : ne talis dignus
omnino cum fuerit, praeveniens Deum munera largientem,
ipsiusque gratias anticipans, ad hoc pertingat ut sit ido-
neus. Ergo apud tres EvangeHstas se non esse idoneum in-
quit Baptista, apud Joannem aulem non esse dignum. Nec
profecto qui dixit se nondum existere idoneum, excludi-
tur, quin factus fuerit postea idoneus, etiamsi nondum dig-

nusesset; qui vicissim cum dixit se non esse dignum, cum

non esset dignus, non exchiditur, quin ad hoc non perti-
gerit ut Bsset dignus. Nisi forte quis dicturus esl, eo quod
morlalis natura non capax sit, neque possit illo perlingere
ahquando ut calceamenta ipsa solvere alque gestare pos-

sit, ut dignum est ipsis, Joannem vera narrantem habere

illud, ut nunquam fuerit idoneus, ac ne dignus quidem
solvere corrigiam calceamentorum pro dignitate ipsius

Christi; quia muha cognitione percepimus, adhuc

quamvis
rehnquantur tamen multa nondum intellecla « Quoniam :

» cum absolverit homo, tunc incipit; et cum quieverit, tunc

incertus erit\ » juxta Jesu fdii Sirach Sapientiam.

* Joan. !, 27. — ^ Marc. i^ 7. — ^ Rom. xii, 6. — * Ecclcs. xviii, j.
 W EVANC. JOANNIS. TOM, vr. 200
Qiiin 4uod ad id atlinet
', : « In medio vestri stat, quem
vos nescitis
» \ h=ec disserenda sunt de Filio Dei /ivo, per
,

quem omm-a facta sunt, subsistente

subslantialiter secun-
dum subjectum,
et idem exislente cuin
sapienlia. Hic enim
per un.versam orLis machinam
permeal, ut qu* semper
liunt, per ipsum fiant;
et dc universis,
qua^cumque pro-
tnlens, semper verum erit
„ Omnia per
ipsum facta sunl,
:

» et s,ne ipso factum est nihil ^-

» et illud : « Omnia in sapien-
» tia lec<st. Quod
. , si per omnem creationem atque uni-
versam mundi fabricam
permeat, i„ medio scihcet etiam
eorum stat qui interrogabantQuid ergo baptizas, si tu
: .

» non es «I/e Christus, neque Elias, neque

Propheta ille ^ ^ ,
In med,o, .nquam, stat
>,;,., ipse [hoc est ratio],
et Filius
De. a Palre firmatus ubique.
Vel verba ea „ I„
„,edio ve.- :

' ir. stat , sic intelligantur :

» quia homines vos estfs
ratio-
n.s compotes, idcirco . in
, eo quod medio vestri stat,
i„
med,o s,t tot.uscorporis ea
anim. pars pr.stantissima,
pri„.
c.patum quam vocant,
Scripluris inviolata= fidei oslenden-
t.bus eam
corde existere. Qui igitur
,n
in sui ipsorum me-
d.o >oyov hoc est rationem
[ ] habent, cum interim
d.sserant vel de ipsius
non
natura, vel a quo fonte et
principio
venent, neque tandem
quomodo confirmave.it ipsos
hi in
med.o ipsorum U,o. [et ralionem]
su,
se habere nesdun,
At Joannes ,psum novit; hoc
enim, »quem vos nescit.V ,',

co„tumehose d.ctum ad Pha,-is*os,

ostendit Joannem
ac'
curate agnov,sse quem illi ignorarent
-4t Heracleon \ . I„ medio vestri stai'',',,
inlerpretatur •

Jam adest, et est in mundo.

et inler „os omnes'
hon ,"e;
,am v,s.b,I,s est qua interpretatione tollitquod
:
docuimus'!

»N. 20. p. i.vS.

^ Joan. I, 26,

X(I.
,^j^^
ORIGEiSlS COMMEryTARIA

ac permeet per totam mun-

iicmpo qiiod ipse discurrat,
Quando enim non adest ?
dum. Dicendum enim ad illum
:

quando autem non est in mundo ? prsesertim Evangelio di

cente mundo erat, et mundus per ipsum factus est,
: « In
» Et ob hanc causam
>,[et muiidus eum non cognovit^ ]
ille « quem vos nescitis%
»
hi etiam ad quos Sermo
est ,

nesciunt eum, quoniam nondum e

mundo egressi fuerant,
uiundus vero eum non cognovit. Sed quo tempore cessavit

dicente Spiri-
inter homines esse? An non erat in Esaia : «

Domini super me, propterea quod unxit

me; et : Mani-
» lus

,) festus factus sum in his qui me

non quaerebant^ ? » Rur-
non erat, non a semetipso dicente :

sus dicant, an in Davide

eo super Sion mon-
« Ego autem constitutus sum rex ab
Psalmis ex per-
» tem sanctum ejus" « et qua^cumque in ;

sunt. Gumque evidenter docere

queam
sona Ghristi scripta
homines esse, ad convincendum non
Jesum semper inter
In medio veslri stat % ))ex
recte Heracleonem exponendo «

Jam adest, et est in mundo, et inhomine; quid

posuisse :

me singulalim argumenta contingere, cum ea vix

opus est

enumerari queant? Non absurde tamen apud eum dicitur,

quod verba illa : « Qui post me venturus est% » declarant

Ghristi existere vere enim non

Joannem pr^ECursorem :

secus atque servus praecurrit

dominum. Longe vero sim-
est « Non sum ego dignus
plicius ea verba interpretatus
:

»
corrigiam calceamenti \ » perinde quasi
ut solvam ejus
fateatur Baplista his verbis,
se neque dignum qui ultima
expositio-
officia in Ghristum conferat. Attamen post hanc
Non sum ego idoneus ut
nem satis probabiliter subjunxit :

et carnem accipiat,
mei gratia descendat a magnitudine.
rationem reddere ego non va-
ceu calceamentum, de qua
dispensationem....
leo,neque enarrare, vel solvere dc ipsa
-
Ibid. 26. 2 - 3 Isai. lx., 1 , et lxv, 1 - ^ Psal. n, 6.
-
Joan. 1, 10.
.
1

^^aoan! 1,26. -«Ibid. 27.

- Ibid.
'
 IN KVANG. JOANNIS.
TOM. Vf. 211
.Haec' i„ Bethabara facta
sunt, trans Jordanem,
ubi
» eral Joannes baptizans^
. Quod in omnibus fere exem-
planbus ponatur : « Ifec in
Bethania fac.a sunt. , non
ig-
noramus, et videtur hoc etiam
antea factum fuisse unde :

apudHeracIeonem etiam Bethaniam

legimus. Sedpersuasi
sumus non Betkama, sed
Bctkabara legere, cum ad
loca
pervemssemus, ut Jesu,
discipulorumque ejus, ac Prophe-
tarum vest.g.a mspiceremus.
Bethania namque, nt ipse in-
qu.t Evangehsta,
patna Lazari, et Maria,, et
Marth»», quin-
decm stadns a Hierosolymis
distat, qua Jordanes
fluviu!
ato computo, abest ;'

stadiiscirciteroctoginta supra
sed neque
centum
locus est c.rca Jordanem,
qui nomen commune

Jordan,s Bethabara, ubi

Historia^ dicunt Joannem bapti-
zasse,- estque nominis
interpretatio
consequens baptismati
praeparanfs Domino populum
instructum \ Est enim si
in
terpreteris, Domus inslructionis; Bethania vero, Domus
obed.ent.*. Nam
profecto ubi baptizare opus
erat ei „ui
m.ssus fuerat ante faciem
Christi ad pr^parandum
viam ip-
s.uscoram .pso^quamindomo
instructionis ?Qu»nam
vero
niag.spropriaestpatriaipsi Mari», qua=
elegerat bonamp^r
tem a se non auferendam, et
Martha^ in diversa distracte
propter suscipiendum Jesum»,
atque ipsarum fratri
Lazaro
qm a Servatore amicus dicitur', quam
Bethania, obedien'
t.« do.„us .taque
? contemnenda non est accurata
circa no
n..na d.hgent.a e. qui voluerit
probe inteHigere sanctas
lit-
Peccatum equidem frequenter
leras.
fuisse i„ Gcntilil
exemplanbus mdeque errata in
Evangeliis translata
qu.s credat. D.spensatio ci"
'
namque circa porcos e rupe ^
c.p.tatos, et
.„ mari suffocatos a
d.moniis, scriptL'"t
' N. a4. p. ,4o.
2 Joan. 1, 28. —3 id „
i'. 43. - 7
Joan. ,,,
,;;•' '' ^^- - ' '-^- '' >7. - ^ ibid. yG, - c
ij. ^^

14.
 ORIGENIS COMMENTABIA
-U-- urbs est Ara-
faileinlocoGerasenorum'. Gerasa
habens. ^tc
neque stagnum ui propmquo
bi^ neque mare
facile redargu. posset,
tndacium adeo aperlum, quodque
reg.onem
viri diligenter agnoscentes
aixissent Evangelistx,
.nyemmus :

Juds.se. Quoniam
vero in paucis exemplaribus
» ad hoc eliam
est d.cendum,
. locum Gadarenor.™,
In
esse Juda^a., circa quam
ce e-
Gadaram qu.dem civitalem s.ag-
haudq«aq..am vero .n ea esse
berrima bah,ea snnl, qu..
adjacens. At Ge.-gesa, a
„um vel mare pr^cipitiis nunc 1.-
juxta stagnum quod
urbs est anliqua
Ger..esa=i,
iuxta quam rupes est stas..o ad.^cer.
beldis ^ocamus, lalos
porcos a <la.mo„,bus .n prxceps J
e qua ostenditur ej.c.ent.um,
fulse Inte.-pretalur
aulem Gergesa, Hab.tat.o
quam
sortita prophetic^B iUius
re.,
frrtVs'se cognomentum
Servatorem fecerunt, obsecra.Ues
eum
rcorum cives erga
.n Lege
excederet^ Tale subinde erratum
ul e finibue suis
nomina licet cernere, ut accurate pcr-
et Prophetis
circa
edocli, cum ipsorum exemp ar.bus
spexinn.s ab Hebra.is
qua, teslimo..ium habent
ab ed.t.on.-
noslra co.nparantes,
Theodotion.s, qua^ nondum
et Symmachi, et
I^us Aquila>.

mint depravalx
ad Evangelicam lect.onem
Ouainobrem^ videamus qu=E
inlerpretatur. Desce.«us .pso-
soectaut. Jorda.^es quidem
'^ nosler, d.sterm.-
Ouis lluvius nisi Servator
ab h.s qu.
,..ns eos qui a
Mose hxreditatem acceper.nt,
igitur ..npe-
acceperunt per Jesum? Hujus
""roprias parles
l.t.hcant. ut .a
r u Lnt per fluvium descendenten.,
t
non H.erusalem sub
Psahnis esl scriptum, civitatem Dei '.
enim Hierusalem habet ad,ace„tem
!etum cade..tem (..ec a.d.f.catam super
inculpatam Dei Eccles.am
fluvTum), sed
rtiai*-.
1 Mallh. VIII , 25, ^2. ^
vM.,54.Marc. V, .7. Luc. v,m, .^-.

s
N. 25. p. 142.
ft
Psal. XLV, 5.
 li\ EVANG. JOArSNIS. TOM. VI. 2l3
tuiidaiiientum Aposloionim, ct Prophelaruiii, sumino an-
guiari iapide Ciirislo Jesu existente Domino nostro^ Jor-
danes itaque intclligendus est ille Dei Sermo, qui faclus
est caro, €t habitavit in noLis"; Jesus, inquam, qui quid-
(fuid assumpsit humanum,
quod est ha^reditarium fecit :

etiam summus angularis lapis,

quod ctiam ipsum in divini-
late Filii Dei factum, ex eo quod ab
ipso assumptum fuerit,
lavatur, et tum capit simpliccm et sine
dolo columbam Spi^
ntus, colligatam, nec amplius evolare valentem: « Su-
sibi

» per quem cTitm^ imiuit, videris Spiritum

descendentem,
» et mancntem super eum, hic est, qui baptizat in Spiritu
» sancto. »

•;• ^^ ha3c ' ut admittamus interpietationem de po-

tabilissimo, et gratiarum pleno
Jordane, utile nobis erit
apponere Naaman illum Syrum a lepra
mundatum, et quje
dicuntur de fluminibus apud hostes cultus
divini. Atque de
Naaman quidem scriptum est^ quod vencrit cum equitatu
et curru, et steterit ante fores domus Elis^i, quodque mi-
seritEIisaeus nuntium ad illum, dicens : «Profectus lavarein
» Jordane septies, et restituetur tibi caro tua, et
mundabe-
n Quando etiam commovetur indignatione Naaman '
ris \ »

non intelligens quod Jordanis noster is sit qui

immundos
ob lepram liberat ab immunditia, sanatque, non ille Pro-
pheta quandoquidem prophctae officium est mittere ad
;
il-
lud quod sanitatem afFert. Non intelligens
igitur Jordanis
magnum mysterium, Naaman inquit : « En quidem cogita-
» ram : Omnino exibit ad me, et stans invocabit nomen Do-
» mini Dei sui, imponctque manum suam ad locum, et cu-
» rabit lcpram *. » Etenim manum Icprae
imponere et curare
solius Domini mei Jesu officium est, qui non tantum dixit

* E|)h«s, II, 20. — 2 Joan. I, i4._. :'

Ibid. ?>7>.
^ N. 28. p. i/,6.

1 n.'g. V, 9. _ fi
ibid. 10. - 7
jbi(j. , 1. _ 8
ibid.
2l4 ORIGENIS COMMENTARIA

cum fide pronuntianti : « Si vis, potes me mundare : Vofo^

» mundus esto *
; » prasterquam quod enim locutus est, te-

tigit etiam eum, et mundatus fuit a lepra sua. Errans etiam

Naaman, nec videns quantum cseleri fluvii Jordane sint in-
feriores, quantum atlinet ad curandum eos qui morbo af-

fecti sunt, laudat Damasci fluvios Arbana, et Pharpha, di-

cens : « Annon bonus est Arbana et Pharpha, fluvii Dama-
» sci, prse omnibus aquis Israehs? Nonne profectus lavabor
» in eis, et mundabor^? » Ut enim nullus bonus, nisi unus,
nempe Deus Pater^, sic inter fluvios nullus est bonus, nisi
Jordanis, etiam a lepra Hberare valens eum qui cum fide

lavatanimam in Jesu. Proinde meum est judicium, scrip-

tum fuisse omnes sedentes super flumina Babylonis propler
hunc flere, memoria repetentes Sion^. Deducti enim ob vi-
cum aHas degustassent aquas post
tium in captivitatem,
sanctum Jordanem, in memoriam desideriumque veniunt
proprii et salutaris fluvii. Propterea de fluviis Babylonis in-
quiunt : « Illic sedimus (nimirum stare nequentes) et flevi-
» mus\
Quando etiam Jeremias minalur volentibus Mgy-
»

ptiam aquam bibere, et relinquentibus aquam e coelo de-

scendentem, et descensus agnomen habentem Jordanem,
dicens « Nunc igitur quid est tibi in via iEgypti, ut bibas
:

» aquam Geon, et ut bibas aquam fluviorum^? » vel, ut He-

braicum habet, « bibere aquam Seor, » de qua nunc pro-

positum non est dicere.

« Postero '
die videt Joannes Jesum venientem ad se^ »

Prius Jesu mater, simul atque ipsum concepit, ad Joannis

matrem, eamque uterum ferentem pergit, quando qui for-
matur accuratiorem formationem donat ei qui formabatur,
conformem illum efliciens suae gloriae, adeo ut ob formam
* Matlh. viu, 2, 3. — 2 4 Reg. v, 12. — * Malth. xix, 17. Matc. x, 18.
Liic. xviii, 19. — ^"
Psal. cxxxvi, 1. — & Ibid. — ^ Jereni. n, iS.

^N. 3o, 3i, 32. p. i48-i5o.

* Joan. 1, 29.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. 2l5
comiiiuneui, Joanncs crcderelur csse Christus^ ct itcm
Christus Joannes csse a mortuis cxcitus^ putarctur apud eos
qui non discernunt inter imQgincm, et inter cum c[ui cst
secundum imaginem; nunc autcm ipsc Jesus post ea, qua3
antea accurate examinavimus, tcslimonia Joannis de ipso,
videtur a Baptista vcniens ad illum. Sed oLiter observan-
dum est, quod iUic per vocem salutalionis Maria?, qua; per-
vcnit ad aures Elisabclh, exilit Joanncs infans in ulcro
matris, tum veluti a sancta Maria sumcnlis Spirilum sanc-
tum «Evenit enim,
: inquit, ut audivit salutationem Mariaj
» Elisabeth, subsilivit infans in utero ejus, et repleta cst
» Spiritu sancto Eh*sabeth, ct exclamavit voce magna, et

» dixit^ » Hic autem « videt Joannes Jesum ad seipsum ve-

» nientem, ct dicit ; Ecce ille Agnus Dei qui tolht pecca-
»lum muudi ^ : » in rebus etenim praestantibus, per auditum
primum quis eruditur, deinde oculatus testis ipsarum re-
rum fit. Sed profecto adjuvari Joannem ad formationem a

Domino, qui adhuc cum formaretur perrexit in matre ad

EHsabetham, ei perspicuum erit qui tenuerit quai disserui
mus dum diceremus Joannem esse vocem, Jesum vcro ser-

monem magna enim vox fit

: in Elisabeth repleta Spiritu

sancto ob Mariaj salutationem, ut lectio ipsa docet hunc in

modum habens : « Et cxclamavit voce magna % » scilicet

Ehsabeth, « et dixit. » Vox enim sahitationis Marias % qua)

pervenit ad aures EHsabeth, replevit Joannem sc ipsa; quam
ub causam subsiht Joannes, mater que veluti os fiHi et pro-

phetissa efficitur, voce magna cxclamans, ac diccns : « Be-

» nedicta tu inter muHeres, et benedictus ille fructus vcn-
» Iris tui \ » Jam vcro a nobis aperte perspici polest tum
Mariai iter ad montana cum festinalione, tum ingrcssus in
domum Zachariffi, ac deindc salulalio qua salutat EHsa-

* Luc. III, i5. Matlli. XIV, 2. Marc. vi, i4, 16. —2 Luc. ix, 8. — 3 Id
i, 4«, 42. — * Joan. I, 39. —^ Luc. 1,42. — ^ Ibid. 4i.— '
Ibid, 42,
2lG 01\IGJiMS COMMEMARIA
Letli *. Haec enim omnia cveniunt ut Maria faciat partici-
pem Joannem (etiamnum in utero matris existentem) ejus
potenliae quam habet ab eo quem conceperat, qui quidem
Joannes et ipse participem facturus erat matrem illius gra-
tiae propheticse quam acceperat. Et decentissime profecto
in montana tales dispensationes perficiuntur, cum nihil

magni capi possit ab his hominibus qui valles ob humilita-

iem vocandi sunt. Ideo hoc in loco post Joannis testimo-

nia, primum quidem quod dicitur a Joanne clamanle^, ac

theologum agente; alterum vero ad sacerdotes et levitas

ab Hierosolymis a Judaeis missos ^ ; tertium ad eos qui ex

Pharisaeis existentes acerbius interrogarunt^, Jesus jam vi-

detur ab eo qui lestimonium pcrhibuerat venienti ad se,

adhuc proficientem, mehoremque evadentem cujus pro- :

fectus et ad mehora progressus nota cst ea dies, quai pos-

tera dicitur; veluti enim in sequenti illuminatione et in

postera die, propter ea quae praecesserant, Jesus venit, non

tantum ignotus^ (tanquam qui in medio steterit etiam ne-
scientium), sed jam etiam veniens conspicuus ei qui ha^c
antea annuntiarat. Prima ergo die iestimonia fiunt. Altera

Jesus ad Joannem venit^ Teriia autem Joaunes (cum sta-

ret cura duobus discipuhs, intuitusque esset Jesum ambu-

lantem, ac dixisset : « Ecce Agnus ille Dei ^
» )
praesentes ad-

monet uti sequantur Fihum Dei. Jam in quarta die, cum

exire vellet in Gahlaiam ille qui exiit ad qua^rendum quod
perierat, « invenit Phihppum, et dicit ei : Sequere me^ »

Die vero tertia post quariam, quae sexta est in earum nu-
mero quas a principio recensuimus, nuptiae fiunt in Cana
Galilaeae^ de quibus videbimus cumadlocumhuncpervene-
limus. Illud etiam obiier observandum, quodMaria illa prae-

* Luc. 1, og ct 4o. — ^ Joan. i, i et seq. — ^ Ibid. 19 et seq. — ^"

Ibid.
24 ct seq. — '
Ibid. 26. — ^ Ibid. 29. — ' Ibid. 53 et 56. — ^ Ibidcm, 4^'
i^iic. xrx, 10. — ^ Joan. 11, 1.
 IN EVANG. JOAKNIS. TOM. VI. 217

\ stantior venit ad Elisabelh inferiorem, et Filius Dei ad Bap-

tislam, ex quibus id utilitatis capimus, ut impigri simus
ad ferendain opem inferioribus, et ad mediocritatem con-

servandam.
Quoniam autem apud Joannem discipulum, unde ad
Baptistam Joannem veniat Servator, non dicitur, hoc dis-
cimus ex his quae Matthaeus scripsit «Tunc advenit Jesus :

» a Galilaea ad Jordanem ad Joannem, ut baptizaretur ab

» illo*. » At Marcus etiam iocum Gahlajae addidit dicens :

« Et evenit in diebus illis ut veniret Jesus a Nazareth Ga-

» lilaeoe, et baptizaretur a Joanne in Jordane^. )) Porro Lu-
cas locum quidem reticuit unde Jesus advenit, praetermit-
tendo quae aUi scripserant; sed quod ab iiUs non didicimus
ipse nos docet, quod nempe post baptismum ascendenti ipsi

apertum est coeium, et descendit Spiritus sanctus corporea

specie', sicut columba ^ Rursus dicente Matthoeo, Dominum
prohibitum a Joanne dicente Servatori : « Mihi opus est ut
» abs te baplizer, et tu venis ad me *, » nuilus quidpiam ad-
didit, ne eadem repeterent. Quineliam [quod ei a Domino
responsum est : « Sine modo : sic enim decet nos impiere ]

» omnem justitiam, »soius scribit Matthaeus.

« Et dicit : Ecce Agnus ilie Dei, qui toiiit peccatum
9 mundi^. »

Agnum ^ in sacrificiis ivr]-lzyiaiiov (hoc est, ju-

gis obiationis) invenimus oblatum. Sic autem scriptum

est : « Et haec sunt quae facies in altari : Agnos anniculos
» duos immacuiatos per singulos dies super aitare jugiter,
» obiationem endeiechismi. Agnum unum ofTeres mane, et
» alterum vespere, et decimam partem simiiaginis mixtam
» oleo contuso cum quarta parte vini in agno uno. Et ag-

1 Malth. 111, i5. — 2Marc. i, 9. — ^ Luc. iii, 21. — ^^

Mallh. 111, i4, ij.
— •'
Joan. I, 29.
^ .N. 55. p. 1.5 1,
 »

2l8 ORIGENIS COMMENTARIA

» num alterum ofTeres vespcre, juxla sacrificium primuiii,

» el juxla libamen ipsius. Facies odorem fragrantiac, obla-
» tionem Domino, sacrificium endelechismi in generaliones
» vestras ad ostia tabernaculi testimonii coram Domino, in
» quibus agnoscar tibi illic in lantum, ut loquar ad le ; ibi-

» que ordinabo fdiis Israel, et sanctificabor in gloria mea;

» et sarMilificatione sanctificabo tentorium testimonii*. »

Quod^ si quaerat quis quid facturus sit sanctus eo tem

pore quod est inter mane et vesperam, transferat sermo-
nem ab hisce rebus qua3 ad cultum Mosaicum pertinent,
et deinde EvangeHca potiora sequatur. Ut enim legis veteris

sacerdotes principium victimarum ofFerunt endelechismi

victimam, ac deinde ante vespertinam victimam endele-
chismi, caeteras ex lege (verbi gratia, pro delicto, vel pro
his quae sponte non commiltuntur, vei pro salute, vel pro
precatioue, vel pro zelotypia, vel pro sabbato, vel pro no-
vilunio, et reliquis, quae longum esset in praesentia recen-
sere); sic etiam nos a sermone de imagine, qui est Christus,
oblationem facere incipientes, de multis, hisque utilissimis,

dlsserere poterimus. Rursusque in his quae Christi sunt

finienles, ad vesperam veluti noctemque perveniemus, ve-
nientes ad corpora etiam.
sermonem exquirimus de Jesu demonstrato a
Sin vero
Joanne, juxta id « Ecce Agnus ille Dei qui tollit peccatum
:

» mundi^, «insistentes in ipsa dispensatione corporei adven-

tus Filii Dei ad vitam hominum, Agnum nou alium existi-

mabimus quam hominem; hic enim « veluti ovis ad caedem

» ductus est, ettanquam agnus coram tondentesemutus ^;

dicens : « Ego tanquam agnus innocens ducor, ul immo-

» ler^ » Quam ob causam, et in Apocalypsi videtur Agnus

* Exod. XXIX, 58 et seq.

" N. 54-56. p. i52-i54.
^ Joan. I, 29. —
Isai. mi,
^*
7. — ^ Jercm. xi, 19.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. VI. SIQ

stans ceu immolatus *. Hic igitur Agnus occisus purificatio

faclus est, juxta quasdam rationes occultas, totius mundi,

pro quo ob amorem quo Pater humanum genus prosequi-

tur, caedem etiam suscepit, suo ipsius sanguine nos pecca-

tis venditos redimens ab ;eo qui nos seduxerat. Porro qui
Agnum hunc ad sacrificium offerebat, Deus in homine erat,

magnus Sacerdos, qui hoc declarat per ea verba « Nullus :

» animam meam a me loUit, sed ego a memetipsopono eam.

» Potestatem habeo ponendi eam, et rursum potestatem

» habeo sumendi eam ^. »

Et sane hujus victimae cognatae sunt caeteroe, quarum

notae sunt legales; per caeteras vero victimas huic victimac

cognalas, effusiones inteHigo sanguinis generosorum marty-

rum, qui non frustra conspiciuntur stare a discipulo Joannc
juxta coeleste altare. Sed « quis sapiens, et intelligel: haec?
» vel prudens, et agnoscet haec^ ?» Ad haec altioris contem
plationis est vel tantillum exequi rationem de husjuscemodi
victimis, quae purgant eos pro quibus offeruntur Rela-
tum autem, atque testatum est apud Gentiles, multos caedi
pro commuui hominum salute seipsos tradidisse, cum pesti-
lenles morbi suam patriam invasissent. Et haec ita evenissc
admittit, non sine causa historiis credens, Clemens ille fide-

Iis,dequohuncinmodumtestificaturPauIus,dicens : « Cum
B Clemente, et reliquis coadjutoribus meis, quorum nomina
» sunt in libro vitae*.» Similem habentdissimilitudinem apud
eum qui velit mysteria, quae multos latent, incusare quae
de martyribus traduntur; Deo magis approbante ut vel as-

perrima supplicia suscipiamus, dum confitemur illius divi-

nitatem, quam a tot rebus quae malae existimantur liberari

ad breve tempus, sermone nostro ubique sequentes volun-
latem inimicorum veritalis. Quamobrem existimare debe-
mus destructionem fieri potcntiarum maleficarum per mor-
* Apoc. V, G. — 2 Joan. x, 18. — » Osc. xiv, ic. — ^ Philii). iv, 5.
*i2 01UG£iMS COMMENTARIA

teni saiiclorum martyrum, veluti tolerantia eorum et con-

fesslone usqiie ad morlem, atque erga pietatem prompti-
ludlne, hebetantibas et mitigantibus feritalem insidiarum
tyrannorum illorum, contra tot cruciatus patientem, ut he-
betata et deblH reddita polentia ipsorum, alii, etiam plures
viclis , dimilterentur hberati eo onere quo potentiae mala3
iustantes eos gravabant et laedebant
Caeterum* multum immorati sumus de martyribus verba
facientes, atque enarrantes de his qui perierunt ob pesti-
lentes constitutiones, ut videremus excellentiam iUius qui
ductus est velut ovis ad caedem, quique sicut agnus coram
tondente fult mutus \ Namque si aliqua Gentibus non falso

historils mandala sunt, ahqua vero tum de marlyribus sunt

mundi purgamenta tum de Apostohs, qui
dicla, qui fuerunt ,*

omnium rejectamenta ob hanc causam dlcuntur^ quid et :

quantum sentiendum est de Agno iUo Dei, qui ob hanc cau-

sam sacrlficatur ut toHat peccatum, non paucorum, sed
totius mundi, pro quo Quamvis enim pec-et passus est? «

» cet ahquls, advocatum habemus apud Patrem Jesum Chri-

» stum justum et Ipse propitiatio est pro peccatis nostris

:
;

» non pro nostrls autem tantum, sed etiam pro

mun- totlus

» di ^; » quonlam «Servator est omnlumhominum, et maxlme

» fidehum » qui suo ipslus sanguine « chlrographum quod

*
:

» adversus nos erat delevit, et illud sustuht e medio, et af-

» fixit cruci %» ut ne vestigia quidem peccatorum perpetra-
toruminveniantur : qui « expohans princlpatus ac potestates
» ostentavit palam triumphans in hgno \ » Itaquc affllcti in

mundo docemur confidere, confidendi causam hanc esse

edocti, quia mundus sit victus, quem persplcuum est victori

subjectum fuisse. Undc etiam omnes gentes absolutse ab his

^
N. 07. p. 1 54-1 5-.
*^
Ji-rem. XI, 19. — * 1 (jor. iv, i5. — ^ 1 Joaii. 11, 1, 2. — ' i Tiai. iv,
10. — 6 Coloss. II, i4i i5. — ' Ibid. i5.
 »

IN EVANG. JOANNIS. TOM. Vf. 22 1

qui ante praevaluerant, serviunl ipsi, « quoniam liLeravit

» inendicum a potente » per propriam passionem, « et pau-

» perem, cui nullus erat adjutor*. » Hic igitur Scrvator hu-
miliato calumnialore^ (eo quodseipsumhumiliaveril), cum
iiitenibigiHsoIepermanct^coramsplendisieimaEcclesia (quae
tropice luna dicitur) , a generatione in generationem
Et cum pergit victoriis trophselsque onustus, cum corporc
quod ex mortuis resurrexerat (quomodo enim aliter intel-
ligere oportet illud « Nondum ascendi ad Patrem meum ? :

et illud : « Vado ad Patrem meum ?) » nunc aliquae quidem

potentiae dicunt : « Quis est iste qui accedit ex Edom, ru-
K bra vestiraenta habens ex Bosor ? adeo speciosus * ? » Qui
vero praeibant illum, illis qui praefecti erant porlis ccelcsti-
bus inquiunt : « Tollite portas, principes, vestras, et ele-

» vamini portae aeternales, et introibit Rex gloriae \ » Prop-

terea vero interrogant, veluti aspectu ipso, ut ila dicam,
ipsius dexlerani videntes cruenlatam, eumque totum reple-
lum operibus Quare rubra sunt vestimenta
strenue gestis : «

» tua sicut calcatio torcularis pleni uva calcata ^ ? » quando

et respondet « Calcavi eos. » Vere ob haec indiguit ut la-

:

varet « in vino stolam suam, et vestimentum suum in san-

» guine uvae^ » Infirmitates enim nostras cum sumpsisset,
aegritudinesque portasset, toliusque mundi peccatum cum
sustulisset', et in tot beneflcia conlulisset, fortassis tum ba-
ptismum accepit quovis alio qul apud homines excogitarl
potest, majorem, de quo reor eum dixisse « Baptismo au- :

» tem habeo baptizari, et aliquo modo coarctor donec per-

» fectum fuerit ^ » Verum non omnium peccatum ab
Agno aufertur, nempe eorum qui non dolent, quique non
afiliguntur, donec ablatum fuerit. Spinae namque non tan-
tum infixae, sed etiam altius radicatae in manibus cujuscum-

* Psalm. Lxxi, 12. — 2 Ihid. 4 et 5. — ^ Isai. lxim, i . —^ Psalm. xxiii,

7, y. — ^ Is. i.xiii, 2,3. — 6 Gen. xmx, ii. — ' Is. mh, 4« — ^ IjUC. xii, 5o.
 »,

2 22 ORIGENIS COMMENTARIA

que per vitium temulenli, quique sobrietatem perdiderit,

juxta illud quod in Proverbiis dicitur « Spinae nascuntur :

» in manu temulenti*, » quantum doloris parient in eo qui

^^les plantas admiserit in corpus suae ipsius animae, jam di-

cere difficillimum est. Nam abscindatur oportet a sermone
Dei vi ventis , penetrantiore quovis gladio utrinque incidente^
et efficaci, et supra omnem ignem comburente, quisquis eo
profunditatis su'ae ipsius animae admisit vitium, ut factus sit

terra spinas germinans. Et profecto opus erit ad hujusmodi

animam ignem mitti invenientem spinas, propeque eas stan-
tem, ac penetrantem sua ipsius divinitate, nec combustu-
rum areas, vel spicas camporum. Verum enimvero Agni
tollentis peccatum mundi, idque per propriam cajdem in-

cipientis, complures sunt viae; quarum aliae quidem ma-

nifestae possunt esse vulgo, aliae vero vulgus latentes his
qui divina sapientia digni habiti fuerint, quibus soHs sunt
notae. Quid enim opus est recensere quot viis ad creden-
dum veniat quis inler homines, cum Hceat unicuique, dum
adhuc in hoc est corpore, ex se id considerare? Verumla-
men per vias credendi Hcet peccatum quoque tollere, per
flagella, per spiritus malos, per morbos difficillimos, per in-

firmitates laboriosissimas. Quis ergo novit quae sunt etiam

post haec? caeterum necessarium fuit ne respueremus eum
qui assequi videtur veram intelligentiam sermonis illius qui
dicit : « Ecce Agnus ille Dei, qui tollit peccatum mundi^,
diutius de hisce rebus disserere, ut scientes nos et furore

Dei aliquando redargui, et ira Dei corripi, nemiuem ob

amorem erga genus humanum, vel ad hyperbolen usque,
sinentis omnino irredargutum, atque non correptum, om-
nia faciamus, ut talibus redargutionibus, atque correp*

tione ea quae sita est in rebus asperrimis atque molestis-

simis, non egeamus.
* Pvov, XXVI, 9. — ^ Hebr. iv, 12. — ^ Joan. 1, 29.
 IN EVANG. JOANNIS. 2'iO

TOMUS DECIMUS'.

§1-

De mensariis templo ejectis.

« Et asccndlt ^ Jerosolymam Jesus, et reperlt in templo

» eos qui vendebant boves, et oves, et columbas, et men-
» sarios sedentes. Et cum fecisset flagellum e funiculis, eje
» cit e templo oves simul ac boves; et mensariorum aes

» effudit, et mensas subvertit; et his qui columbas vende-

» bant dixit : Auferte ista hinc, nec facite domum Patris
» mei domum mercatus. Tunc recordati sunt discipuli ejus
» scriptum esse : Zelus domus tuae comedit me^. » Notan-
dum quidem est Joannem scribere secundum Jesu opus
fuisse id quod fecit erga repertos a se vendentes oves, et
boves, et columbas in templo; cum caeteri fere in fine vi-

cinum iliud faciant dispensationi illi quoe erat tempore

passionis : et Matlhaeus quidem sic : « Et cum intrasset
» ipse Jerosolymam, commola est universa civitas dicens :

» Quis est hic ? Turbae autem dicebant : Hic est Jesus ille
» propheta a Nazareth Galilaeae. Et intravit Jesus in lem-
» plum, omnes vendentes et ementes in templo;
et ejecit

» mensasque mensariorum et cathedras vendentium co-

» lumbas subvertit; Scriplum et dicit eis : est : Domus
» mea, domus precationis vocabitur; at vos facitis illam
» speluncam lalronum \ » At Marcus : « Et veniunt Jero-
* Tom. IV, p. i6o et seqq. — 2 N. i5, iG. p. i8o-i8(),
3 Joan. II, i5 et seq. — >*
Matlli. xxi, 10 ot seq.
'2
24 ORIGENIS COMMENTARIA

» solymam : ingressusque Jesus in templum coepit ejicere

» eos qui vendebant et emebant in templo; et mensas
» argentariorum sellasque vendentium columbas subver-
» tit : nec permittebat ut quisquam deporta^et vas per
» templum; et docebat, dicens illis : Nonne scriptum est :

» Domus mea, domus precationis vocabitur omnibus gen-

» tibus? Vos autem fecistis eam speluncam latronum*. »

Lucas vero : « Et ut appropinquavit, videns civitatem, fle-

» vit super illam, dicens : Quia si cognovisses et tu in die

» illa quoe ad pacem nunc autem
; occultata sunt ab oculis
» tuis, quia supervenient tibi dies, et circumdabunt te, e^

» cingent le undique, et solo sequabunt te, ct filios tuo»?

» etnon relinquent in te lapidem super lapidem, eo quod

» non cognoveris tempus visitationis tuae. Et ingressus in
» templum, coepit ejicere vendentes, dlcens illis : Scrip-
» tum est : Et erit domus mea domus precationis; vos au-
» lem fecistis illam speluncam latronum ^. » Praeterea hoc
etiam observandum est, quod his quoe dicta sunt apud
Ires EvangeHstas in ascensu Domini ad Jerosolymam, in
quo hasc fecit in templo, simiha scripserit Joannes post
multa fuisse facta, nempe post altcrum ipsius adventum
ad Jerosolymam, a praesenti diversum. Sunt autem hunc
in modum consideranda , atque in primis quae a Matthaeo
traduntur : « Et cum appropinquassent Jerosolymis, et ve-
» nissen-t Bethphage ad monlem Olivarum, tunc Jesus mi-
» sit duos discipulos, dicens eis : Ite in vicum qui e re-

» gione vestri est, et statim invenietis asinam alligalam, et

» pullum cum ea; solvite, et adducite mihi : et si quis vo-

» bis dixcrit : Quid facitis? dicetis Domiaus his opus ha-

:

» bet ; et confeslim dimittet eos. Hoc autem totum factum

» est, ut impleretur quod dictum est per Prophetam dicen-
» tem : Dicite fdise Sion : Ecce Rex tuus venii mansuetus,
* Marc. xiM, i5 et seq. — ^ Luc. xix, l\\ et seq.

I
 :

IN i:VA>G. JOANMS. TOM. X. '220

Tt fii sedens super asinam el pullum filium subjugis. Pro-

» fecti autem discipuli fecerunt sicut praeceperat illis Jesus,
» et adduxerunt asinam ct pullum, et imposucrunt super
» eos veslimenta sua, et insedit illis. Plurima autem turha
» slraverunt vestimenta sua in via. Porro turbae, quoe prae-
» cedebant eum et sequebantur, clamabant dicentes : IIo-

» sanna fdio David benediclus qui venit in nomine Domini

!

» Hosanna in altissimis* ! » Deinde vero sequunlur : « Et

» cum intrasset ipse Jerosolymam, commota est universa

j) civitas; » quae in superioribus ciiavimus. Nunc vero verba

Marci consideremus : « Et cum appropinquant Jerosoly-
» mis, ad Belhphage et Belhaniam, juxta monlem Olivarum,
» emittit duos e discipulis suis, et dicit illis : Abite in vicum
» qui e regione veslri est, et statim ingredienles in illum in-
» venietis pullum alligatum, super quem nullus adhuc ho-
» minum sedii : solvite eum, et adducile. Et si quis vobis
» dixerit : Cur facitis hoc? dicite quod Dominus eo opus
» habet, ei continuo illum miitet huc. Et abierunt, et in-
» venerunt pullum alligatum juxia januam foris in bivio,

» et solvunt illum. Et nonnulli eorum qui illic stabant di-

» cebant illis : Quid facitis solventes pullum ? At illi dixe-
» runl eis quemadmodum prfcceperat Jesus,* et sinebnnt
» illos : ei adduxerunt pullum ad Jesum, et injecerunt

» illi veslimenia sua. Alii autem frondes Cfedebant de ar-

» boribus, et sternebant in via. El qui proecedebant, quique
» sequebaniur, clamabani dicentes : Hosanna ! benedic
» tus qui venit in nomine Domini; Benedictum quod venit
» regnum patris noslri David : Ilosanna in allissimis ! Et
» ingressus est Jerosolymam in templum, et cum circum-
» spexisset omnia, jamque tempus esset vesperlinum, in-
» gressus est Bethaniam cum duodecim; et posiero dic.
') cum exissent Bethania, esuriit^. » Deinde post ficus are-
' Miitlh. xxr, 1 el srq. — 2 ftlaic. xi, i ct snq.

XH. i5
22G ORIfiKNIS COMMKISTARIA

lactae mysterluni, « venimil Jcrosolymam. Et ingressns in

» templum, coepit ejicere vendentes; » et quae sequuntur
hunc in modum a Luca narrala : « Et evenit, cum appro-
» pinquasset acl Bethphage et Bethaniath, juxta montem
» qui vocatur Olivarum, misit duos discipulos dicens : Ab-
» ite in castellum quocl est ex adverso, in quod inlroeuntes
» invenietis pulhim alligalum, in quo nemo unquam ho-
» minum seditj solvite iUum, et adducite ; et si quis vos
» interrogaverit : Quare solvitis? sic dicetis : Quia Dorai-
» nus eo opus habet. Abierunt autem discipuli, et invene-
» runt slcut dixerat eis. Solventibus autem illis pullum,
» (hxerunt dominl ejus ipsis : Quare solvitis pullum ? at ilh

» dixerunt : Quia Dominus eo opus habet. Et duxerunt il

» lum ad Jesum, injectisque vestimentis suis super pullum,

» imposuerunt Jesum. Proficiscenle autem illo, substerne-
» bant vesllmenla sua In via. Et cum appropinquaret jam ad
» descensum montis Olivarum, coeperunt omnis miiltitudo
» (hsclpulorum gaudentes laudare Deum voce magna super
» omnibus quas viderant virtutibus, dicentcs : Benedictus
» Rex in nomine Dominl : pax in coelo, et gloria In aUissi-

» mls ! Et quidani PhnrIsa?orum e turba dixerunt iHi : Ma-

» gister, Increpa dlsclpulos tuos. Quibus respondens ait :

» Dico vobis, sl hi tacuerint, lapides clamaturos. Et ut ap-

» propinquavit, intuilus civitatem, flevit super illam \ » et

quae sequuntur a nobis posita. Atque Joannes post illud :

« Et ascendit Jesus Jerosolymam, et reperit in templo ven-

» dentes oves et boves^, » pluribus interjectis, allerum Do-
mlnl enarrans ad Jerosolymam ascensum post eam ccenam
([uae Bethanlae fuit ante sex dies paschalis^, in qua Mar-
tha ministrabat Lazaro accumbente, haec inquit : « Postero
» dle turba multa, quae venerant ad diem festum, cum au-
» dissent quod venlret Jesus Jerosolymam, acceperunt ra-
^ Luc. XIX, 29 et seq. — ^ .foan. 11, i5. — ^ Id. xii, 1, 2,
 :

IN EVA.NG. JOANMS. TOM. X. 227

;» raos palmarum, et processerunt obviam ei, et claraabant
» Ilosauna ! benedictus in nomine Domini rex Israelis. Nac-
» tus aulem Jesus asellum, inscditei, sicut scriptum est* :

» Ne metue, filia Sion; ecce Rex tuus venit sedens super

» pullum asinae ^. » Porro haec me necessario fecisse reor,
ctiamsiquamplurima Evangelistarum verba citarim, ut os-
lenderem dissonantiam quae est in textu tribus quidem :

in uno eodemque Domini ad Jerosolymam advent

libus ea, quae multi existimant eadem esse cum his quae

Joannes etiam scrlpserit; Joanne vero haec quae exposui-

mus referente facla fuisse in duobus Domini ascensibus
ad Jerosolymam, atque diversis distantibusque actioni-
bus; enarranle etiam Dominum interim ad diversa loca
profectuni fuisse. Ilaque meum est judicium minime os-
tendi posse apparentem dissonanliam, consonam existere
his qui in hisce rebus nihil pra^ter historiam admittunt.
Quod si quis nos recte non exposuisse retur, contra hanc
nostram intelligenliam prudenter scribat.
Caeterum postulantes ab eo qui dat omni petenti et

omni conanli acute quajrere, itemque eum pidsantes ut

nobis aperiantur scientiai clavibus occulla Scripturae, juxta
vires nobis suppedllatas exponemus quae nos movent ad
horum concordiam, cumprimis videntes Joannis textum
incipientem ab illis verbis : « Et ascendit Jesus Jerosoly-
» mam \ » Est igitur Jerosolyma, ut ipse Dominus docet in
Evangello secundiun MalthGeum, « civitas Regls magni\ ?>

non in convalle vcl inferne alicubi posita, sed in allo nionte

aedilicata, ac « Montes in circuitu ejus, cujus participatio

» eJQS In idipsum^; et : IIluc ascenderunt tribus Domlui,

» testimonium Israeli ^ » Vocatur aulem haec et civitas, et

Jerusalem, ad ([uam nullus eorum qui manent in terris as-

' Zachnr. ix, 9. — ^ Joan. xii, 12 t;t seq. — ' Joan. 11, 10. — ^
Maltli.
V. 55. — 5 Psal. cxxiv, 2, — ' Psai. cxxi, 3, 4»

i5.
228 OniGKMS COMSIENTARIA
quaelibet anima quse nalu-
cendit, neque ingreaiiur; sed
raleni habet celsitudinem, vimque acute intelligendi per-
est civis. Fieri
spiciendique intelligibilia, hujus civitatis
potest ut in peccato sit etiam Jerosolymita;
quod
etiam
peccare (ni celerius
possint etiam optimo ingcnio praiditi
post peccatura redeaut) perdenles
aptitudinem illam, et fu-

turi in una eorum civitatum, quae

ahenae sunt a Judaea, non

solam advense, verum etiam in ea nomen

suum daturi. As-
cendit Jesus Jerosolymam, postquam
opem tulisset his qui
in Gana GaHls^; ac deinde
Gapharnaiim descendit,
erant
Reperit ergo in tem-
facturus Jerosolymis quae sunt scripta.
plo, quod et domus Patris
Servatoris esse dicitur, hoc est
ecclesiastici et sam ser-
in Ecclesia, vel in annuntialione
monis, quosdam qui domum Patris domum mercatus face-
Jesus in templo. Quando
rent.Ac semper aliquos reperit
qua^ est domus Dei viven-
enim in ea qua dicitur Ecclesia,
columna et firmamentum varitatisS non sunt ahqui
tis,
plagisexflagelloefunicu-
mensarii sedentes,quibus opus sit

hs a Jesu facto? Rursus quando

non sunt argentarii, quibus

sit opus illorum ffis

effundi, ac mensas ipsorum subverti?
vendunt bo-
Quando item non sunt qui mercatorum more
injeclis ad ipsum
ves, quos oportuit servare ad aratrum, ut
regno Dei sint apti?
manibus, nec ad posteriora conversi,
Sed quando non sunt praeferentes
mammonam iniquitatis
praebent? Sunt etiam
ovibus qus ipsis materiam se ornandi
sinceritatem et puritatem privatam
omni
complures qui
amaritudine et bili spernant, etiam lucri infehcis causa

prodentes dihgentiam eorum qui tropice columbae dicun-

igitur reperit Servator in
lemplo. quod est do-
tur. Gum
Patris, vendentes boves, ei
oves, et columbas, et men-
mus
illos, usus flagello e funiculis a
se
sarios sedentes, expelUt
facto, una cum ovibus bobusque venaUbus, ipsorum etiam
* 1 Tim. ui, i5.
 IN EVANC. JOANMS. TOM. X. 22^

pecunias congregatas efTundens, lanq uam indignas quae. si-

mtil tenercntur, et ipsarum inutilitalem ostendens. Subver-

tit etiam, quae in avarorum erant animis, mensas, dicens
his qui columbas vendebant : « Auferte ista hinc % » ne
posthac in templo Dei vendantur. Arbitror vero ego Jesum
ipsum edidisse signa, per ea quie dixit, profundius, ut nos
intelligeremus significari per haec, quod non amplius in po-

sterum perficiendus esset cultus a sacerdotibus in templo

illo, juxta cultus sub sensum cadentes,nequeLegem servari

posse amplius constanter, saltem ut volebant corporales Ju-

daei. Neque enim expellente Jesu boves et oves, jubenteque
inde auferri columbas, futurum erat ut in multum tempo-
ris immolarentur boves, et oves, et columbae, juxta Judaeo-

rum morem. Fieri enim potest ut numismata, quae figurae

sunt numismatum corporalium, et non habentium Dei for-
mas et impressiones, efFundantur, quoniam Legis constitu-
tio, quae veneranda esse videbatur, propter occidentem lit-

teram dissolvenda efTundendaque erat, et adveniente Jesu,

atque utente adversus populum flageliis, transferendum erat

sacerdotium ad eos qui ex gentibus credidissent in Deum
per Christum a Judaeis; a quibus etiam auferendum reg-
iium Deidandumerat genli facienti fructusejus^. Fieri vero
etiam j>otest ut naturaliter Dei templum sit anima rationi
obtemperans, corpore superior propter ingenitam sibi ra-

lionem existens, ad quam e Capharnao inferne posita, ni-

mirum in humiHoribus, ascendit Jesus : in qua reperiuntur
terreni, antequam a Jesu erudiatur castigeturque, et fatui,

et bestiales motus, atque ea quae nos, cum non sint, in bo-

nisducimus, quie expelluntur a Jesu, ratione contexta ex
dogmatibus demonstrativis et objurgatoriis, ne anima do-
mus Patris sui sit amplius domus mercatus» sed recipiat
Dei cultum, qui peragitur juxta coelesles spiritualesque le-
* Joan. II, 16. —2 Matth. XXI, 4?;.
23o •
ORIGKKIS COMMEIVTARIA

ges, tum pro sua, tiim pro plurium salute. Motuum sane>

terrenorum nota est bos, cum sit agricultor; fatuorum au-

tem et bestiallum, ovis, quoniam prse omnibus brutis ser-
vile est animal; levium vero, et instabilium cogitationum,
columba ; eorum vero quae in bonis ducimus, numismata.
Quod si quis expositione hac ofFenditur, quia pura sint ani-
malia quae in Scripturam fuere assumpla, dicendum est
dubiae fidei futuram Scripturam secundum contingentem
historiam, si narraret ingressa fuisse alia animalia etiam ad
mercaturam, pra?ler ea quae immolabanlur; quod dici non
posset aliorum animalium gregem, praeter qunm purorcm,
fuisse in templo Dei. Quapropler Evangelista, judiciomeo,
usus est re illa quam mercatores fecere, qui advenerant
temporibus Judaicarum feslivitatum, induxerantque anima-
lia hcTC in templi vestibulum exterlus. Porro cui curae est
accuratior inquisitio, considerabit an juxta dignitatem prae-
sentis vitae erat, ut Jesus, qui fabri fillus putabalur*, rem
talem auderet facere; extrudere videlicet mercatorum mul-
titudlnem qui ad diem festum ascenderant , distributuri
boves ditioribus, et tanto populo oves mactandas per domos
familiarum, quae multorum milh'um complerent numerum,
atque eos qui in rebus lalibus gloriantes producturi in me-
dium erant columbas, quas mulli erapturi erant, ceu in con-
ventu celeberrimo convivaturi. Gonsiderabit etiam an num-
mulariorum erat non accusare Jesum injuriae propter suas

ipsorum effusas pecunlas et mensas subversas. Quis autem

flagello e funiculis verberatus expulsusque ab eo qui penes
eos habebatur vilis, hunc adorlus non inclamasset, totis vi-

ribus sese ulciscens, cum praesertim tantam haberet mul-

titudinem eorum qui sibi aeque contumeliam fieri crede-

bant, faventem sibi adversum Jesum ? Insuper consideremus
Dei Filium funiculos sumentem, sihique flagellum texentcm
* MaUli- XIII, 55. Marc. vi, 5.
 1

IN EVANG. JOAK.MS. TOM. X. 25

ad exlrudendum c templo, an non lepraesenlet, praclcr au-

<laciam ct lemeritatem, inordinatum etiam quiddam. At
vero unum rclinquitur delensionis suffugium contra haec
volenti etiam hisloriam servare, vis quaedam Jesu divinior,

qui poteral, cum vellet, inflammatum inimicorum animam

cxlinguere, et muUa hominum millia superare gralia divina,

el cogitutiones tumultuantium diseiparc : a Dominus enim

» dissipat consilia gentium, et spernit cogitaticnes populo-
» rum; consilium autem Domini in sempiternum pers-
» tat *. » ....

s "•

De ingressu Christi Jerosolyniam.

Sed^ jam cognata huic !oco (nimirum quod ejecti fue-

rint e templo qui illud facerent domum mercalus) apud

caeteros posita consideranda sunt. Ac sane videamus inpri-
mis quae sunt apud Matthaeum dicentem, ingresso Domino
Jerosolymam, commolam fuisse universam civitatem*, di-
centem : * Quis est hic *
? » narrantemque ante haec de asina
et pullo, sumplis jussu Domini a duobus discipulis ab ipso

missis a Bethphage, et inventis in vico e regione ipsius exis-

lente, ubi et a duobus discipulis solvitur asina antca alli-

gata, jussis, si quis quid illis dixisset, respondere : « Domi-

» nus his opus habet, et confestini dimittet eos ^ » Narrat
etiam Matthaeus per haec impleri prophetiam factam, diccn-
lem : « Ecce Rex venit mansuetus, et sedens super asinam,
» et pullum fdium subjugis*, »quam apud Zachariam inve-
nimus'; ct inquit profeclos discipulos, cum fecissent quae

illis jussisset Jesus, asinam adduxisse et pullum, atqncim-

^
Tfcal. xxxii, m, 11.
'^
M. «7-19- p. 186-196.
^ Mallh. XXI, 10. 4 Ibid. — i ct scq. — '"
Ibid. 5. — * ib. 5. — "
Zach.
'«.9-
Si.12 OKIGJiiMS COMMKNTARIA

posaisse super eos veslimenta sua * ; Dominumque illis, ni-

mirum asina? et puIIo,insedisse, tum scilicet cumturba stra-

vit vestimenla in via, et alii ab arboribus resectos ramos

in via sternerent, praecedenlibus ac sequentibus turbis,
quoe clamarent : « Hosanna filio David benedictus qui venit
!

» in nomine Doraini : Hosanna in altissimis ^ ! » Verumtameii

postquam ingressus est horum gratia Jerosolymam, « com-
» motaest universa civilaSjdicens: Quis est hic^?»Etturbae,
videlicet quae praecedebant et sequebantur, responderunt

interroganlibus quis esset : « llic est ille Jesus propheta,

» ille a Nazareth Galila^cTe. Et inlravit Jesus in templum, et

» omnes vendentes et ementes in templo, mensasque

ejecit

» mensariorum et cathedras vendentium columbas subver-

» lit, et dicit eis : Scriptum est : Domus mea domus pre-
» cationis vocabitur; at vos facitis illam speluncam lalro-
» num*. » Interrogemus igitur eos qui nihil ultra historiam

propositum fuisse rentur Matthaeo Evangelium scribenti,

quid illud erat perurgens uti mitterentur duo discipuli in
vicum qui erat e regione Bethphage, asinam alligatam re-
pertam, et pullum cum ea soluturi, et adducturi ad eum.
Quld autem scriplione dignum fecit Jesus asinne insidens
et pullo, et ingressus in civitatem? Cur autem prophelans
Zacharias quae de Ghristo postea evenerunt, ait : « Gaude
» valde, fdia Sion ; annuntia, filia Jerusalem : Ecce Rex tuus
» venil tibi justus, et servans ipse, mansuetus, et ascendens
» super subjugum et pullum novum *
? » Nam si prophetia
haec tantum procdicit id quod Evangelistae corporaliter re-

praesentant, consequentiam proplietiae servent nobis, litterae

insistentes, sic habenlem : « Et excindet currus ex Ephraim,
» et equum ex Jerusalem, et excindetur arcus bellicus, et
» mullitudo, et pax ex Gentibus, et imperabit aquis usque

^ Matlli. xxr, G et seq. — '^

Ihid, 9. — ' IL». 10. — ^ Ibid. 11 et seq. —
'^
Zacli. IX, 9.

I
 »

IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 233

» ad mare, et fluviis usqiie ad exitus terrae*, » et quae sequun-

lur. Sciendum est etiam Matthajum non protulisse lextum
prout jacet apud Prophetam; pro eo namque quod erat :

a Exulta vehementer , filia Sion ; annuntia, fdia Jerusalem^,

scripsit : « Dicite filiae Sion^ : «abhrevians illud quod Pro-
pheta dixerat, tacuit « justus, et servans ipse, » et dixit, ut

positum est, « mansuetus, et ascendens : » et pro eo quod

erat, « super subjugum, et pullum novum, » scripsit, « super
» asinam, et pullum fdium subjugis. » Quin Jud.xi quoque,
prophetire seriem cum his quae de Jesu scripta sunt confe-
rentes, non vulgariter nos urgent, petentes quomodo Je-
sus excidcrit currus ex Ephraim, et equum ex Jerusalem,
excideritque arcum bellicosum, ac fecerit quoe sequuntur.
Sed hactenus quidem de prophetia. Quod si longitudinem
viae praelendent, nihil dignum invenientes oeconomia Filii

Dei in sermone de asina et pullo, primum quidem, qui

quindecim stadiis utuntur existsntibus parva distantia, non
admodum consentaneam defensionem viae afferent; deinde
vero causam nobis dicant, quomodo ad viam tam brevem
duobus jumentisopushabeat «Inseditentm, inquit, : illis^. »

Praeterea illud etiam : « Si quis vobis aliquid dixerit, dicite

» quod Dominus his opus habet, statimque dimittet eos% »

non arbitror dignum esse magnitudinis deitatis Filii, ut di-

camus tali naturae fatendum esse sibi opusesse asina soluta

a vinculis, et pullo cum ea veniente. Magnum enim omne
sit oportet, dignumque bonitate ejus, quo Filius Dei opus
habeat. Ad haec vero plurima turba vestimenta sua ster-
nens in via (tolerante haec Jesu, et non increpante, ut per-
spicuum est ex his quae alii narrant, nimirum : « Si hi la-
» cuerint,Iapides clamabunt% »
) haud scioan non ostendant
stoUdam causam ipsius (si nihil aliud ex hls declaratur) qui

* Zacliar. ix, lo. — 2 Ibiclcm, 9. — ^ Mallli. \xi, 5. — * Ibidem, 7. ->

^ Ibid. 7>. —6 Liic. xix, 40,
 ,

254 origi:nis commentaria.

ob haec laeiatur. Jani ramos ab arboi ibus excisos in via slerni

asiuis pertranseuntibus, et impedimenta anteponi, injuria
potius aflicientis quam excogilala laus videri polest. Ca^-
terum his similia, de quibus dubitavimus eorum causa qui
e templo ejecii fuere ab ipso, atque etiam majora, hoc in

loco dicenda sunt. In Evangelio enim Joannis ementes eji-

cil*, dicente Matthaeo omnes eum ejecisse, tum vendentes,

ium emenles in templo ^ Longe autem major, ut probablle
est, ementium quam vendeniium erat numerus. Notemus

etiam, annon supra dignitaiem Jesu erat, qui puiabalur

fdius esse fabri^, omnes ejicere vendenies et ementes in

templo, nisi forte, ui etiam illic dixinius, poteniia diviniore

subegit omncs, qui acerbiora apud alios Evangelistas quam
apud Joannem audiuni. Nam narranie Joanne illis dictum
fuisse a Jesu : « Nolite facere domum Palris mei, domurn
» mercaius*, ^apud alios redarguuniin' fecisse domum pre-
caiionis speluncam latronum ^, nequeunie dcmo Patris fieri

spelunca latronum sed eousque a peccaioribus adducia ut

ipsa fiat mercaius domus. Non tanium vero domus preca
iionis (omnino Pairis domus cum sii) neglecta iatrones
etiam suscipiei, domus iliorum non existens, sed eliam spe-
lunca efficieiur, res minime facta a diligeniia architecto-
nica et raiionis compote.
Atque haec quidem videre quomodo se habeant, menle
atque inielligeniia vera data his qui dicunt : « Nos autem
» menlem Chrisii habemus, ui videamus quae a Deo donata
» sunt nobis % » esse credimus supra capium nosirum. Ne-
que enim ea animae pars praestaniissima, principatum quani
vocamus, in nobis esi pura sed ne oculi quidem puri sunl ;

quales oporlet esse oculos pulchra* sponsae Christi, de qiii-

* .loaii. II, i5. — 2 JMallli. xxr, j 2. — ^ Id. xiii, 55. Maic. vi, '•
.loan.
11, iG, — i
Miillh, x\i, i3. Marr. xi, 17. Liic. xix, 46. — ^ 1 (^oiiiilh.
M, ifi, 12.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2 0.)

bus Inquit sponsus : « Oculi tui columbae * ; » fortasse innuens

vim acutae quam habent spirituales, propteroa
inlelligentiae

quod etiam super Dominum, atque super singulos ipsum

habentes, Spiritus sanctus sicut cohimba advenit : attamen
sic etiani aflecti non lardabimus contreclantes dictos vitic

sermones, periculum facere percipiendi vim ipsorum dif-

lluentem in eum qui cum fide tetigerit. Est igitur Jesus

Dei sermo qui ingreditur in animam, quae vocatur Jero-

solyma, vectus asina, quam discipuh a vincuhs solverunt;
vectus, inquam, asina, hoc est litteris veteris Instrumenti
simplicibus, quas explanarunt illns solventes discipuli duo :

altero ad animai medelam reducenle ea quae scripta sunl,

ejusque gratia per allegorias illa tractante; altero futura,
eaque vera bona, per ea quae in umbra posila erant, edo-

cente. Sed vehilur etiam novo pullo, hoc est novo Instru-
menlo : in utrisque enim invenire licet veritatis sermonem
nos purificantem, expellentemque cogitationes omnes in
nobis vendentes et ementes. Solus autem ad Jerosolymam,
animam, non venit sed neque cura paucis quibusdam;
:

multa enim sint in nobis oportet praecedentia sermonem

nos perficientem, aliaque quamplurima ipsum sequentia,
nimirum omnia ipsum laudantia et glorificantia, proprium-
que ornamentum ac vestem ipsi supponentia, quo vehicula
ipsius terram non langant, habentia eum qui e coelo de-
scendit in se requiescenlem. Ut aulem magis sint supra
terram ipsum vehentes, nimirum Scripturarum sermones
novi et veteres, excindantur rami de arboribus oportet, ut
ascendant super ea quae rationi convenienter sunt exposita.
Caeterum praecedenles ipsum ac sequentes turbae declararc
possunt Angelicas cooperationes : aliquibus quidem praepa-
ranlibus illi viam in animabus noslris, quibus ipsi hones-
tentur; aliquibus vero adventum ipsius intra nos sequenti-
* Cant. I, i5.
256 OniGEIMS COMMEINTARiA

bus. Qna de re saepius cum disserueriiiius, nunc ad hoc

teslibus non egemus. Ac fortasse non al) re assimilavi asi-
nae voces quae circumsteterunt Sermonem, ducentes ipsum
ad animam : nam et animal esse asina onera gestans, et
multum ponderis, onusque grave, declaratur ex Scriptura,
praesertim veteris Instrumenti, ut perspicuum est inspi-
cienti quae apud Judaeos fiunt. Sed non sic pullus, ut asina,

gestat onera : quamvis enim grave sit omne onus litterae

non valentibus id quod spiritus habet, sursum tendens, ac

levissimum capere; minus tamen oneris habet Instrumen-
tum novum, quam vetus. Proinde quosdam novi qui asi-
nam quidem alligatam, esse interpretarentur ex circumci-
sione credentes, quos a multis vinculis solvissent hi qui
sincere per Filium Dei spiritualiter edocti fuere; pullum
vero, Gentiles, qui antequam Jesu sermonem susciperent,
exlra omne impositum jugum existentes, nullo coerceban-
tur freno, sed soluti erant ac voluptatis amantes. Quamvis
autem hi non disseruerint de pra3cedentibus et sequenti-
bus lurbis, non improbabile tamen fuerit dicere praeceden-

les esse Moysen et Prophetas; sequentes vero. sanctos

Apostolos : de quibus omnibus, quam ingrediantur Jeroso-
I)mam, et in quam domum habentem multos vendentes
et ementes expulsos a Filio Dei, quantum ad hunc sermo-
nem spectat, quaerendum est. Et fortasse superna Jerusa-
lem ad quam ascendet Dominus, aurigse instar ducens eos
qui ex circumcisione et ex Genlibus credunt, praeceden-
tibus eum et sequentibus vel Prophetis et Apostolis, vel mi-
nistrantibus ipsi Angelis (
possunt quippe ita exponi ex iis

qui ipsum praecedunt etsequuntur); superna, inquam, Je-

rusalem nunc dici potest quae ante ipsius ascensum ea con-
tinebat, qui dicuntur « spiritualia nequitiae in coelestibus*, »

nimirum vel Chananaeos, et Chetlaeos, et Amorrhaeos, et

^ Ej)hes. VI, 1 2.
 IN EVANG. JOANMS. TOiM. X. sSy

liosles populi, el oainlno alienos ; cum illic etiam aliquo

modo impleri posset prophetia dicens : « Terra vestra de-
» serta, civitates vestrae igni succensae : ipsam regionem
» vestram coram vobis alieni devorant *. » Hi enim sunt
qui coelestem Patris domum, Jerusalem sanctam, domum
precationis inquinantes, speluncam etiam fecerunt latro-
num, non aliorum quam sui ipsorum, qui argentum ha-
bent adulteratum, dantes accedentibus obolos et colly-
ba, vilia et contemplibilia numismata. Hi sunt qui dum
cum animabus luctantur, preliosiora ab illis auferunt, de-
prsedanturque praestantiora, ut dent ea quae nullius sunt
prelii. Attamen profecti discipuli inveniunt asinam alliga-

tam, et non habentem Jesum, propter impositum legi ve-

lamen, et solvunt. Quin invenitur et pullus cum ea : quo-
niam utraque ante Jesum perierant; dico autem tam eos
qui ex circumcisione, quam eos qui ex Gentibus postea
crediderunt. Verum enimvero quomodo mcx rursus hi
mittuntur, postquam insidens asinae Dominus Jerosoly-
mam ascendlt, dici non potest sine periculo, res alioqui
myslica, et conjuncta mutationi sanctorum in Angelos
mittendos in futuro saeculo, perinde atque illi administra-
torii spiritus, qui mittuntur in ministerium eorum qui hae-
reditalem sortientur vitae aeternae propter haec^. Quod si

asina et pullus litterae veteres et novae sunt, quibus Sermo

ille Dei vehitur, haud admodum difficile fuerit ostendere,
postquam insederit super illis Sermo, et postquam ingres-
sus fuerit Jerosolymam, quomodo remittantur non manen-
tes inter eos qui ejecerunt a se cogitationes omnes ven-
dentes et ementes. Arbitror vero ego non fruslra etiam
vicum, eumque sine nomine, esse locum hunc ubi alligata

asina erat et pullus. Vicus enim comparalione totius orna-

tus qui est in coelo, universa est terra, ubi est alligata asi-
* Isai. I, 7. 2 Hebr. i, 14.
238 ORIGENIS COMMENTARi.4

na et pulliis, el vicus ccntenlus vocari abs(j[ue adjectioue al-

lerius nominis. A Bethphage vero Matthaeus inquit missos

luisse, qui assumerent asinam et pullum. Sane haec Beth-
ohage locus est sacerdotnHs, quem ( si interpreteris) vo-

care possis Domum maxillarum. Et haec quibus habuimus

quae dissereremus pro virili de his quoe sunt apud Mat
ihaeum, pleniorem atque accurationem sermonem habi-
turi, nacti commodiorem occasionem interpretandi Evan-

irehum a Matlhaeo traditum. At Marcus et Lucas pullum

aihgatum, super quem nuUus unquam hominum sedisset,

repertum dicunt juxta Domini jussionem a duobus discipu-

lls, quem solulum ad Dominum duxerint^. Addit autem

l\iarcus repertum pullum aUigatum ad januam foris in bivio^

Sed quis foris erat, nisi Gentiles, extranei a testamentis, et

aheni a promissione Dei

'^
; in bivio, non sub tecto domove
ncquiescentes, propriis peccatis vincti, et soluti a praedicla
dupHci scientia familiarium Jesu? Vincula vero aliigatae

asinae, et peccata facta circa sanam doctrinam redarguta ab

ipso qui erat janua vitae, respectu illius januae vitae, non
orant intra januam, sed foris^ Nam fortassis inlra januam
lieri nequit vinculum vitiositatis. Steterunt autem, ut Mar-

cus scribit, quidam apud alligatum pullum*, nimirum qui

ligaverunt ipsum, pulli domini, ut Lucas scribit, dixerunt-
que ad discipulos : « Cur pullum solvitis ^
? » Domini enim
qui subjecerant et ligaverant peccatorem, iniqui et exle-
o;es sunt, qui respicere nequeunt verum Dominum libe-
in

rantem pullum a vinculis ipsorum. Quonlam ergo inquiunt

discipuh : «Dominus illo opus habet \ » nihil valentibus pra-

vis dominis respondere, ducunt ad Jesum pullum nudum,

et substernunt proprium ornamentum, ut injectis vestimen-

'
Matlh. XXI, 1, >., — 2 Marc. xi, 2, 4, 7- Luc. xix, 5o, 02, 55. ^ Marc —
XI, 4. — ^ Ephes. n , 12. — = Joan. x, 9. — ^ Marc. xi, 5. —
Luc. xix, '

55. — s
Ibul. 54.
 :

IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2O9

tisdiscipuloruiii insidens Jesus quiescat. Caelcra ex hls qunc

dicla suiit apud Matthaeum, non admodum obscura erunt

nenipe quonam pacto « veniunt Jerosolymom, et ingressus
» in templum coepit ejicere vendentes et ementes in tem-
)) plo*; ))vel,<( ut appropinquavit, intuitus civitatem, flevit
» super illaai; cumque ingressus esset in tempkim, coepit
» cjicere vendenles^. » In ahquibus elenim habentibus in se
templum, ejicit omnes vendentes et emenles in templo; in
aliis vero non admodum parenlibus sermoni Dei, tantum
lacit initium ejiciendi vendentes et ementes. Praeter hos
vero sunt etiam terlii, in quibus coepit ejicere tantum ven-
denles, non eliam ementes Verum apud Joannem omnes
ejiciuntur flagello ex funiculis plicalo, una cum ovibus et

bobus^ Inspice vero diligenter an alterationes rerum scri-

plarum, dissonanticeque dissolvi possint Iropo anagogico :

nimirum unoquoque Evangelistarum diversas actiones Ser-

-.monis describente in diversis animarum moribus, non ea-
dcm, sed similia quaedam perficienles. Quin difierentia
oliani illa quae videtur esse de ascensionibus Domini ad

Jcrosolymam apud Joannem qui Evangelium quod in ma-

nibus habemus allter quam tres scripsit, ut exposuimus
in verbis ipsorum, slc solum servari potest, Joanne similia
asserente, et dicente, pro excisis ab arboribus ramis, vel
frondlbus ex agrls, et slratis in via, ramos palmarum mul-
tam lurbam, quae venerat ad diem festum*, accepisse, et
processlsse obvlam ei clamantem « Benedlctus qui venit in:

» nomine Dominl, ct, Rex Ille Israells. » Gajterum ab ipso

Jesu inqult Joannes repertum aselluui, super' quem sedit

Christus^; majus quiddamnoblsob oculos ponens per huuc

asellum sic troplce dictum, qui bencficium majus accepit
« non ab hominibus, neque per homines, sed per Jesum

* Marc. XI, i5. — 2 ^m^ xix,4i, 45. — ^ Joan. 11, i5. — ''
Idem, xii,
12, i3. — 5 Ibid. i4.
2qO ORIGEMS COMMJi NT ARt A.

» ChrlstLuii*. » Quin ne Joannes quidem ipse protulit pro^

phetiam iisdem verbis, sed pro ea dixit : « NoH timere, fdia

» Sion : ecce Rex tuus venit sedens super pullum asinse ^; »

pro eo quod est : « Ascendens super subjugalem, et puUum

» novum^ wllhid vero : « Noh timere, fdia Sion, »haudqua-

quam dictum est.Verumtamen cum exposuerint omnes pro-

pheticum sermonem, videamus annon necessario gauden-
dum sit fdice Sion, atque hac praestantiori fdiae Jerusalem
non solum valde gaudere, verum etiam prsedicare necesse
sit regem suum advenientem, justum,etservantem,etman-

suetum, eo quod super subjugalem et puUum novum as-

cenderit^. Quisquis igilur ipsum receperit, non in posterum

formidabit diversai sectae homines eloquentise viribus arma-
tos, qui currus Ephraim dicuntur% et a Deo exclndi, qui-
que multos Isedunt, Jerusalem habltare, et intendere volen-

tes sanae doctrlnae : non formidabit etlam equum fallacem

ad salutem % hoc est desiderlum insanum, et rebus sub sen-
sum caedentibus familiare. Ad haec gaudere dlgnum est, eo
quod ab eo excindatur arcus bellicus, qui vehitur super sub-

jugalem et pullum novum% non valentibus ampllus inlmici

ignitls sagittis adversus eum qui receperlt Jesum in suum

templum. Erit aulem in Jerusalem multltudo ex Genlibus
cum pace, Servatoris adventu, imperanlis aquis % ut con-
terat caplta draconum in aqua, et ut calcentur undoe maris
a nobis pervenlentibus usque ad exitus fluviorum omnium
qui sunt super terram ^ Cseterum quod Marcus de pullo

scribens a Domino dlctum fuisse inqult « Super quem nemo :

» unquam homlnum sedlt*\ » innuere mlhl videtur, quod hi

qui postea credlderunt nunquam rationi antea se ipsos sub-

didissent, quam Jesus inter ipsos adveniret. Nam fortassis

^
Galat. I, 1. — ^ Joan. XII, )5. — ^ Zacli. ix, 9. — ^-
Ihitl. — 'Ibid. 10.
6 psai. xxxii, 17. — '
Zach. ix, 9, 10. — " Ibid. 10. — ^ Psalm. lxxuij
i5. — 10 Marc. xi, 2.
 IN EVANG. JOAINNiS. TOM. X. s/j (

LomlnuQi uemo unquam insederat pullo, cun\ alioqui ex fe-

ris, vel ex his potestatibus quae a ratione alience erant, ali-

quae insedissent;quandoquidem divltioe adversariarumpo-

tentiarum etiam apud Esaiam prophetam super asinos et
camelos ferri dicanlur his verbis : « In Iribulatlone et an-
» gijslla leo et catukis leonis, inde eliam genimina volau-
j) lium aspidum, ferentium super asinos et camelos divitias

» suas*. » Proinde rursum inlerrogandi sunt, qui nuda3 lit-

terae sunt intenti, annon judicio suo frustra scriptum fuisse

videatur Super quem nemo unquam hominum sedit^. »
- «

Quls enim, pr(€ter hominem, super pullos asinorum sedet?

Et nos quidem sic.

Videamus vero quae Heracleon dical, inqulens Domini

ascensum ad Jerosolymam significare ascensum a materia-
libus ad animalem locum, imaginem existenlem Jeroso-
lymne ; illud etiam : «Invenit in templo% onon dictumfuisse
cxistimans de locis supernis, ne intelligeremus vocationem
solam, slne Spiritus ope, adjuvari a Domino. Exlstlmat enim
templum esse Sancta sanctorum, in quae solus summus pon-
tifex ingrediebatur, quo etiam prolicisci spirituales arbi-

tror illum dicere; vestibuhun vero (ubi etiam levitae erant)

arbilratur notam esse earum animarum quae inveniuntur
in salule exlra Pleroma. Adhaec inventos in templo venden-
tes boves, et oves, et columbas, et sedentes mensarios, dlci

exposult pro hls qui nihll grallae tribuunt, sed mercaturam

putant et lucrum ingressum extraneorum in templum; vic-
timas, proprii lucri et avaritiae causa, ad cullum Dei sup-
peditantes. Quinetlam Jesuni e funiculis fecisse fiagellum,
non ab alio illud accepisse, suo morc pronuntiat : flagelluui
imaginem esse dicens polentiai, et aclionls Spiritus sancli
elllantis, et expellentls malos; et inquit (lageilum, linuni,
slndonem, et caelera lalio, Imaginem esse potcnticTe, et opc-
' I .;,i. XXX, (). — 2 yiun:. xi, ?.. — ^ Jo.in. ii, i },

Ml. jC)
 —

9^2 ORIGENIS COMMENTARIA

ralionis Spiritus sancli. Poslea sibi assumit quod scriptum

uon est, nimirum quod flagellum ad lignum ligatum erat,
quod lignum interprelatus est figuram esse crucis; et in-
quit hoc ligno consumptos et deletos aleatores, mercatores
omnemque malitiam. Nec scio quomodo nugans dicat fla-

gellum ex hisce duabus rebus paratum fuisse, quaerens quo-

modo a Jesu factum fuerit illud : neque enim expelle, in-
quit, mortua ilkid fecit, ut ecclesiam praepararet non ampflus
speluncam latronum et mercatorum, sed domum Patris sui.

Dicendum est etiam id, quod maxime est necessarium, de

divinitate ex hoc contextu ipsi Heracleoni. Nam si templum

quod Jerosolymis erat, domum proprii Patris dicit esse Je-
sus, factumque fuerat templum illud ad gloriam ejus qui
coelum lerramque creavit, quomodo non statim edocemur,
non putare Filium Dei alicujus alterius filium esse, quam
ejus qui coelum terramque condidit? Ad hanc ergo do-
mum Patris Jesu, tanquam existentem domum precationis,
ctiam Ghristi Apostoli (ut in illorura Actis invenimus) ab
Angelo jubentur profecti stare et loqui populo omnia verba
vitae hujus*. Quineliam per portam speciosam illic preca-
luri, veluli ad domum precationis proficiscuntur ^ : haud-
quaquamhajc facturi, nisi ipsum eumdem cum eo novissent
Deum, templum illud Deo con-
qui adorabatur ab his qui
secrarant. Quocirca obedientes Deo magis quam homini-
bus% Petrus et Apostoli dicunt « Deus patrum nostrorum :

» suscitavit Jesum, quem vos interemistis, suspendentes in

» non enim ab alio Deo sciunt excitum Jesum e

Iii::no* : »

mortuis, nisi a Deo patrum illorum, quem Christus glorifi-

can?, Abraham et Isaac et Jacob Deum dicit esse, non mor-
tuorum, sed viventium ^ Atque etiam quomodo Discipuli,
si domus non fuisset ejusdem Dei cum Deo Christi, recor-

* Act. V, 20. '^1^.111,1^2. — Md. V, 29. — Mbid. 5o. — ^'

Mattli. .

XXII, 52. Marc, xn, 26, 27. Luc. xx, 57, 58.
 IN EVANG. JOAISNIS. TOM, X. 2^3

ilali fuissent vcrbornm illorum : « Zelus domus tuae come-

» dit me*,»quae dicuntur in Psalmo sexagesimo octavo? Sic
enim ponitur in Propheta, comedit, tempore prsesenti, et
non comedity tempore praeterito. Diligit autem eximle Chri-
domum Dei in unoquoque nostrum, nolens ipsam
stus fieri

domum mercatus, neque volens ut domus precationis spe-

lunca fiat latronum, quippe qui Dei zelantis sit Filius, si

candido animo tales Scripturarum voces audimus, a rebus

humanis per metaphoram desumptas, ad demonstrandum
quod Deus noHt aheni quidquam a voluntate sua admisceri
animae omnium quidem hominum, sed praecipue eorum
qui admiltere volunt divinissimam fidem. Attamen scien-
dum Psalmum oclavum et sexagesimum, habentem
est, :

« Zelus domus tuae comedit me, » et post pauca « Dede- :

» runt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me

» aceto% (quae utraque in Evangehis sunt scripta^ ) ex per-

sona Christi dici, nuUam personae loquentis ostendentem
mutationem. Valde autem inobservanter Heracleon iihid :

« Zehis domus luae comedit me, » dici putat ex persona

earum Potentiarum quae ejectae fuerunt et consumptae a
Servatore, non valens in Psalmo seriem prophetiae ser-
vare. Nam nobis intelhgentibus haec ex ejectarum et con-
sumptarum Polentiarum persona dici, consequens est judi-

cio suo, ut ab ilhs etiam dicantur verba illa : « Dederunt in

» escam meam fel, » quae in eodem scripta sunt Psalmo :

sed, ut probabile est, illum turbavit vox comedit me (per-

inde quasi a Christo dici non posset ) non videntem mo-
rem Scripturarum, hominum afFectus Deo et Christo tri-

buentium.

^ P.>,'il. LXVMi, 10. — ^ Il)i(l. 9.2. — ' Joan- ii, 17, ot xix, 9.8, 5o.

16.
244 ORIGENIS COMMKKTAP.IA

§ 111.

J)e eo qiiod sciiptum est : Destruite templum hoc, et in tribus

^iebus erigam illud.

«Responderiint*er^o Jiida^i,etdixeriintel Qiiodsignum :

y> ostendis nobis, quod ista facias? Respondit Jesus, et dixit

» eis : Destruite templum hoc, et in tribus diebus erigam
» illud^. » Corporis amantes, ac rerum sensibilium, nunc
jam mihi videntur innui Judsei : qui aegre ferentes cxpul-
sos fuisse a Jesu eos qui domum Patris facicbant domum
mercatus, rebus ab ipsis gestis signum postulant, ex quo
signo Filius Dei, quem illi non recipiunt, videatur haec de-
center facere. Sed conjungens Servator sermonem de cor-
pore suo, perinde quasi loqueretur de lemplo illo, interro-

gantibus : « Quod signum ostendis, quod hoec facias, » res-

pondet : « Destruile templum hoc, et in Iribus diebus erigam

» illud. » Nam quamvis sexcenta atia signa poterat osten-
dere, certe ad illud, « quod haec facias, » nullum aliud os-

tendere poterat : proinde ea quae ad templum pertinebant

convenienter respondit, pro templum mi- aliis signis quae

nime spectabant. Attamen ulraque, tum templum, tum cor- m

pus Jesu, juxta unam intelligentiam, figura mihi esse vi- 1
dentur Ecclesiae; eo quod haec aedificata sit ex vivenlibus
lapidibus, facta « domus spiritualis in sacerdotium sanc-
» tum%» swperajdificata « supra fundamentum Apostolorum,
» et Prophetarum, summo angulari lapide Ghristo Jesu*, »

re vera templum existente. Sin vero propter illud : « Vos au-

» tem estis corpus Ghristi, et membra ex parte%» videatur
junctura et convenientia lapidum templi destrui dissipari-

^ N. 20-2G. p. 19G-20S.
2 Joan. II, 18. 19. ^ — 1 T^flr. ii, .5.— * Ephf^.s. ii, 20, 21. — ^ 1 Coiintlu
.\M, 27.
 IN EVANG. JOANiMS. TOM. X. 2^5
cjue (ut in primo et vigesimo scriptum est Psalmo*) omoia
Ghristi ossa ab insidiis, quae sunt in persecutionibus et tri-

bnlationibus, et ab his qui bellum inferunt unitali lempli

ob persecutiones, erigelur templum, et suscitabitur corpus
lerlia die post diem mahliaj in ipso instantem, atque post
diem consummationis hac posleriorem^. Terlia enim in coelo

novo et lerra nova inslabit dies, quando ossa haec ', nempc
omnis domus Israel, in magna dominica excitabuntur, morte
devicla,adeo ut facta resurreclio Ghristi a crucis passione,
conlineat mysterium resurrectionis tolius corporis Ghristi.
Ut autem corpus illud Jesu sensibus obnoxiura, cruci affi-

xum est, sepullumque, et postea excitum; sic totum sanc-

toruui Ghristi corpus cum Ghristo cruci affixum est, et nunc
non amphus vivit. Unusquisque enim illorum, perinde at-
quePauhjs, in nulla re alia gloriatur, praeterquam in crucc
Dominl noslri Jesu Ghristi, pcr quem ipse mundo crucifixus
est,elmundus illi\ Quamobrem non tantum una cum Ghri-
mundo, sed etiam una
sto cruci fuit affixus imusquisque, ac

cum Chrislo sepelitur « Gonsepulti enim sumus cum Ghri-

:

» sto % » inquit Paulus, addens etiam (veluti ad quempiam

resurrcctionis arrabonem pervenisset) : « Et cum ipso con-

» surreximus^ : » postea in quadam novitate vitae ambulat,

tanquam qui beala illa et perfecta resurrectione nondum

resurrexerit. Yel igitur nunc qui<iem crucifixus fuit, postea

vero sepelilur; vel nunc sepelitur sublatus etiam e cruce,

aliquando (qualenus sepultusnunc fuit) resuscitaturus. Gae-
terum magnum est resurrectionis nostrae mysterium, pror-
susque contemplatu difficile; quod cum in aliis multis Scri-

pturarum locis, tum vero etiam apud Ezechielem his verbis

annuDtiatnr : « Et facta est super me manus Domini, et
» eduxitme in spiritu Domini, et posuit me in medio cam-
* Psal. XXI, 1-1. — 2 2 l'et. III, o, lo, lo. — * Ezccli. xxxvii, 1 1. —
. *
Gal,
Ti, 14. — ' Itoin. VI, 4. — " Ibid.
 :

2^6 origi:ms commektama

» pi : et hic erat plenus ossibus hominum; et circumduxit
» me per ea in gyrum, et ecce multa valde super facieni
» campi, siccaque vehementer : et dixit ad me : [Fih homi-
» nis, si vivent ossa haec? Et dixi : Domine, Domine, tu scis

y^ haec. Et dixit mihi :

] Vaticinare de ossibus istis, et di-

» ces eis : Ossa arida, audite verbum Domini* : » et post

pauca : « Et loculus est ad me Dominus, dicens : FiH ho-

» minis, ossa haec domus est universa Israel : et ipsi dicunt

» Aruerunt ossa noslra, periit spes nostra, abscissi sumus*. »

Quibusenimossibus dicilur «Audite verbumDomini,» tan- :

quam quae sentiant verbum Domini, tanquamque quae sint

inDomo Israel, nisi Ghrisli corpori, de quo dicebat Domi-
nus « Dissipata sunt omnia ossa mea', » cum ahoqui ossa
:

ipsius corporaha dissipata non fuerint, sed ne unum quidem

ex ipsis contritum ? Proinde cum eflicitur resurrectio haec

veri et perfectioris corporis Ghristi, tunc membra Ghrisli
(nimirum ossa ea quae in praesentia, futuri comparatione,
sunt arida) conjungentur, os scihcet ad os suum, et junc-
tura ad juncturam'^; nemine, qui privatus sit junctura, oc-
Gursuro in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudi-

nis corporis Ghristi^ : et tunc membra multa unum erunt

corpus, cum omnia corporis membra, quae multa sunt, flenl
unius corporis". At discrimen pedis manusque, atque ocuh,
ac denique auditus et olfactus, quibus complentur singula-
tim quidein caput, singulatim vero pedes, et caetera membra,
tum imbecilliora, tum abjectiora, ac ea quae putantur in-

decora et decora, soHus Dei esl facere, qui siraul tempera-

bit corpus, etiam magis quam nunc copiosiorem honorem
addens ei cui deerit', ne dissidium sit in corpore, sed invi-

cem aha pro aliis eamdem gerant membra

soHicitudinem :

etsi quid patitur unum membrum, simul patientur omnia

1 Ezech. XXXVII, 1 ct scq.— 2 Ibid. u. — ^Psalni. xxi, i5. — * Ezecli.
xxxvii, ;. — 5 Eph. IV, 10. ~ ^'
i Co:. xii, i2 ct seq. — '
Ibid. ^4 et sc(i-
 IN JiVANG. JOANNIS. TOM. X. 2^7

membra; sive glorificatur unum membrum, simul gaude-

buot omnia membra.
Haec sunt a me dicta, nec praeter institutum, de tem-
plo, deque ex ipso expulsis, de quo Servator dicit : « Zelus
» domus tuae comedit me * ; » atque etiam de Judaeis peten-
tibus signum sibi oslendi, ac denique de Domini ad ipsos
responsione, conjungentis sermonem templi sermoni pro-
prii corporis, et dicentis : « Destruite templum hoc, et ia
» tribus diebus erigam illud^. » Ab hoc enim templo, quod
est corpus Chrisli, expellanlur ha3C oportet quaj ralionis ca-
pacia non sunt, et quae mercaturam exercent, ut non in pos-
terum domus mercaturam exercentium. Destrui etiam
sit

hoc templum ab his qui insidiantursermoni Deinecesseest,

cumque dirutum fuerit, terlia, quam praediximus, die exci-
tari quando etiam Discipuli ejus recordabuntur quod dixe-
:

rit Filius Dei, antequam destrueretur templum, perfecta

tunc cum cognitione fide etiani ipsorum; et credent ser-
moni q,uem dixerit Jesus. Quin unusquisque qui erit hujus-
modi (Jesu illum purificante ) cum deposuerit quae aUena
sunt a ratione, ac vendenlia, propter inhabitantis in se FiUi
Dei zelum, deslruetur, ut a Jesu erigatur : non tertia die,

quod ad propositam leclionem attinet ; nec enim scriptum

est « Destruite templum hoc,
: et tertia die illud erigam;
» sedyMiiTihus diebus^ »Erigitur enim lempherectiojpost-
quam destruclum fuerit, prima et secunda die; perficitur
autem in tolis tribus diebus. ()uamobrem, et facta est re-

surrectio, et erit resurreclio, siquidem «cum Christo con-

» sepuiti sumus, et cum ipso consurreximus ^. » Et quoniam
non satis est ad integram resurrectionem iUud verbum»
consurreximus, additur : « In Christo omnes vivificabun-
» tur, unusquisque autem in suo ordine : primitiae Christus,
3 deinde qui sunt Chrisli, in adventu ejus; postremo fi-

*Psal. Lxviii, 10. — 2 Joan. ii, 19. —3 Ibid. — * Iloui. vi, 4.

2/iS OUiGJiMS COMMiilNTARIl

)) ms\ » Resurrectionis enim illucl est, prima die in paradiso

esse Dei; resurrectionis item, quando apparens inquit: oNe

r>me tangas, nondum enim ascendi ad Patrem » at perfecta ^
:

est resurrectio, cum vadit ad Patrem. Quoniam vero qui-

dam confunduntur, cum venerint ad locum de Patre et Fi-

Jio, adducentes illud : « Invenimur autem et falsi testes Dei,

j) quod testati fuerimus adversus Deum, quod excitaverit

i» Ghristum, quem non excitavit^ ; » et his similia declaran-
tia alium esse eum qui excitavit, ab eo qui excitatus fuit;
ct illud : « Destruite templum hoc, et ia tribus diebus eri-

» gam illud^; » existimantes ex his ostendi numero non dif-

ferre Filium a Patre, sed ulrumque non solum substanlia,

^cd etiam subjecto unum, secundum quasdam intelhgen-
non secundum hypostasim diversos dici Patrem et Fi-
tias,

lium iUis respondere debemus, in primis quidem ea verba

;

qua3 pra3cipue astruant alium esse Filium a Patre, et quod

neccssario Filius sit Palris fllius, et Pater Filii sit pater;
tum vero uon absurdum esse, eum qui fateatur se nihil
posse facere nisi quod viderit Patrem facientem % quique
dicat : « Quidquid aulem Paler facit, simiUter etiam FiHus

» facit^,» corpus quod mortuum erat excitasse, Patre hoc

ilh donante : qui Paler praecipue dicendus est Christum

excitasse e mortuis. Sane Heracleon inquit, In tribus^ pro

eo quod est, In terlia, non perscrutatus (quamvis notarit

^ oculas in tribiis) quomodo in tribus diebus peragatur re^

surrectio. Adhuc autem et tertiam diem appeliat spiritua-

!em, in qua declarari putant Ecclesia^ resurrectionem. His

vero consequens est, ut prima dies terrestris, secunda ani-
malis dicatur, non facta Ecclesia? resurrectione in ipsis.

Videntur equidem quae scripta sunt in Evangelio secun-

dum Matthaeum et Marcum de falsis testibus, in fine Evan-
^ i Cor. XV, 22 et seq — ^ Joan. xx , 17. — ^ i Cor. xr, i5. — ^*
Joau.
n, if), — 5 jj, V, 19. — f'
Ibi<l.
 li\ EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2^9
gelii accusantibus Dominum noslrumJesum Christum, re-
lationem habere ad illud : « Destruite templum hoc, et ego
)) in Iribus diebus erigam illud \ » llle enim de templo cor-

poris sui dicebat, quae il!i suspicantes de eo templo dici

quod ex lapidibus aedificatum fuerat, quge hic dicta sunt,
dixerunt accusantes : « Hic dixit ; Possum destruere tem-
» plum Dei, et per tres dies illud aediflcare^; » vel ut Mar-

cus Nos audivimus hunc dicentem Ego diruam templum

: « :

» hoc manu factum, et per tres dies aliud non manu faclum
» reaediflcabo^» quando et summus sacerdos surgens dixit
illi: « Nihil respondcsPcur isti adversum te teslificanturPAt

» Jesus tacebat^ : » vel ut Marcus inquit : «Et surgens sum-

» mus sacerdos in medium, interrogabat Jesum dicens :

» Non respondes quidquam? cur isti adversum te dicunt

» testimonia ? At ille tacebat, neque quidquam responde-
» bat ^ » Arbitror vero necessario etiam haec citala fuisse
relationem habentia ad eum textum qui est prae manibus.
«Dixerunt ergo Juda^i : Quadraginta et sex annis aedifi-

» catum est templum hoc, et tu in tribus diebus eriges il-

» lud® ?» Quomodo quadragintaetsexannisextructum fuisse

Judaei dicant templum hoc, si historiam sequamur, dicere
non possumus. Nam in tertio Regum scriptum est, qucdprae-
paraverint « lapides et ligna tribus annis. lu quarto autem
» anno, mense secundo, regnante rege Salomone super Is-
» rael, mandavit rex, et tollunt lapides grandes, lapidespre-

» tiosos pro fuudamento domus, atque lapides impolitos : et

» sculpserunt eos filii Salomonis, et fiiii Ghiram, jecerunt-
» que eos pro fundatione in quarto anno, et fundaverunt
» domum Domini in mense Nisan (is est secundus mensis),
» Undecimo autem anno, in mense Baal, qui est mensis oc-
D tavus, perfecta est domus per omnes partes suas, et juxta

< ,Inan. ii, 19. — 2 Matth. xxvi, 61. — ' Marc. xiv, .5<S. — '•
Matth. xxvi,
62. — ^ Mair. XIV, 60, (U. —
^ Joan. ii, 20.
200 ORI6EMS COMMENTARIA
» cunctam dispositionem suam *. » Ut ergo etiam pr.^epara-
lionem ejus cum tempore structurae annumeremus, unde-
cim annorum numerus non completur ad structuram tcm-
pli. Quamobrem quomodo Judaei dicunt, quadraginta cl
sex annis aedificatum fuisse templum hoc? Nisi forte quis,
qui urgeretur, contenderet ostendere tempus quadraginla
et sex annorum compleri ab eo tempore quo David inqutt
ad Nathan prophetam, consulens de a^dificatione temph' :

« En egohabito in domo cedrina, et arca Dei manet in me-

» dio tentorii ^. » Nam etiam si prohibitus fuit, ceu vir san-

guinum, ipsum aedificare, at saltem videtur se exercuissc

circa coliigendam materiam temph^ Inquit ergo in primo
ParaHpomenon hbro rex David cunctae congregationi « Sa- :

» lomon fihus meus, in quem complacuit sibi Dominus, ju-

» venis est et dehcatus : opusque magnum est, quoniam

» non homini, sed Domino Deo acdificat. Praeparavi ilh pro
» viribus meis ad domum Dei mei construendam, aurum,
» argentum, oes, et ferrum, hgnum, hipides Soem, et plcni-
» ludinis, lapidesque sumptuosos, et varios, et omnem la •

» pidem pretiosum, et Parium muhum. Adhuc eliam, ut

» complacerem in domo Dei mei, est mihi, quod acquisivi,
» aurum et argentum : et ecce dedi in domum Dei mei in
» altitudinem : ex tot praeparavi in domum sanctorum Iria
» mihia talentorum auri ex Suphir, et septem mihia talen-
» torum argenti probali, ut incrustetur ex ipsis domus Dei
» per manus artificum *. » Regnavit enim David annis sep-
lem in Hebron, et tria supra triginta in Jerusalem*. Quare
si poterit quis ostendere principium praeparationis temph
fuisse, cohigente eo materiam convenientem a tempore
quinti anni regni sui, poterit, si urgeatur, dicere de qua-
draginta sex annis. Ahus vero quispiam dicet templum quod
* 5 Hcg. V, 17, iS^ el VI, i, 58. — ^ 2 Reg. vii, 2. — ^ 1 Paralip. xxii, 8, ct
xxvm, 5, — * Id. XXIX, x ct seq. — ' 5 Reg. u, 11,
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. X. 2,5 1

ostenditur iion esse illud a Salomone extructum, nani ever-

sum fuit captivitatis temporibus*; sed quod Esdra aedifica

verit ^ : de quo non possumus aperte ostendere orationem

vera narrantem de quadraginta et sex annis. Apparet etiam
apud Macchabaica multam inconstantiam et confusionem
fuisse circa templum et circa populum' ; et haud scio an
tunc reaedificatum fuerit tot annis. Sane Heracleon, ne in-

specta quidem historia, Salomonem inquit quadraginta et

sex annis aedificasse templum, quod erat imago Servatoris:
ac sex numerum ad materiam, id est ad efFeclionem refert;
quadraginta autem numerum, qui est, inquit, quaternio
copulari nescius, ad insufllationem, semenque insufflatio-

nis.Tu vero videnum possis accipere per quadragenariuni

numerum quatuor elementa mundi, quae ponuntur in an-
gulis tempH per senarium vero, hominem sexta die factum.
;

« At ille dicebat de templo corporis sui. Cum ergo sur -

» rexit e mortuis, recordati sunt discipuli ejus quod hoc

» dixisset, et crediderunt Scripturae, et sermoni quem di-

y xerat Jesus nempe corpus Filii vocari templum ejus.

*, »

Qusesitu autem dignum est, simpliciterne hoc accipiendum

sit, au contendendum sit singula quae dc templo scribun-
iur referre ad sermonem de corpore Jesu, videlicet quod
ipse ex Virgine sumpsit; vel ad Ecclesiam, quae ipsa etiam
corpus Christi dicitur, et ob quam nos etiam membra ipsius
Christi apud Aposlolum nominamur *. Atque molestiis qui-
dem seipsum liberans aliqais,et desperando singula referre
se posse quae de templo dicuntur, ad corpus, utrolibet modo
se habeat, ad intelligenliam simpliciorem confugiet, dicens
idcirco corpus utroque modo intellectum, templuui nuncu-
palum fuisse, quod quemadmodum templum illud gloriam
Dei habebat in seipso habitantem, ita imago et gloria Dei

1 2 Paral. xxxvi, 19. — 25 Esdr. vi, i ct seq. — * 1 Macch. i, 22 ct seq»

* Joan, II, 21; 22, — ^ i Gor. xn, 27.
 2tl2 ORIGliMS COMMENTARIA

exislens Priniogenilus omnis creaturae* repraesenlans cor-

pus suum, templum Dei rationabiliter fuerit
vel Ecclesiam,

dictum. Nos vero videntes quidem difficile esse de singulis

reLus templi disserere, quae in Regum tertio dicuntur^,
longeque majus oratione nostra, alioqui etiam ad praesen-
lem scriptionem non pertinens, difleremus. Caeterum in
hujusmodi rebus persuasum habentes ad Dei sapientiam
pertinere proprietates explicare divinitus inspiratae Scrip-
lurae, quae sapientiam docet in mysterio recondilam, quam
nullus principum sx^culi hujus cognovit'; cum id praeser-
tim naturae humanae captum superet, deprehendentes in-
super nos ipsos eximii spiritus sapienlia egere, ad intelli-

gendum talia, ut sacerdolem decet; quam paucissimis

polerimus, describere hujus loci intelligentiam tentabimus,
edocli a Petro Ecclesiam corpus esse ^*,
et domum Dei ex
lapidibus viventibus a^dificatam, domum spiritualem in sa-
cerdotium sanctum, ila ut Davidis filius sit hanc ob causam
Christi figura, aedificans templum : qui post bella, pace al-
. tissima facta, aedificat ad gloriam Dei templum in terreslri
Jerusalem % ne in posterum cultus Dci perficiatur in tento-
rio subinde mutabili, singulas res lempli ad Ecclesiam re-
ferre tentabimus. Forlassis enim si inimici omnes subsel-
lium fiant pedum Chrisli, et ultimus inimicus, nempe mors,
aboleatur^, perfectissima pax erit, quando Chrislus erit

Salomon, quem si interprcteris, est Pacificus' : impleta in

ipsum prophetia quae dicit : « Cum his qui odio habebaut
» pacem, eram pacificus ^ » Ac tunc unusquisque vivens
lapis pro dignilate praesentis vilae erit templi lapis : alter

quidem in fundamento Apostolus, vel Propheta portans su-

perimposilos ; alter vero post eos qui sunt in fundamcnlo,

^
Colosj. I, i5. — 2 , Rpg, VI, vn et viii. — ' i Cor. li, 7,8. — ^"
1 Pelr.
II, r*. — 55 Rf.-g. V. 3, 4, 5. — "1 Cor. XV, 25, 26. — '1 l*:tral. xxii, 9. —
* Psal. cxix, 7.
 IN KVA?(G. JOA5NIS. TOM. X. '2i)>i

portatus quidem et ipse ab Apostolis, alios sed ipse etiam

portans inflrmiores cum Apostolis : atque eliam alter qui-
dem lapis erit penitissimus, ubi arca et Gherubim est, et

propitiatorium; alter vero lapis vestibuli, et alius adhuc

extra vestibulum levitarum et sacerdotum, lapis altaris, in
quo ofTeruntur fructuum oblationes. Porro harum rerum
ceconomla et ministerium concredetur sanctis Virtutibus^
nempe Angelis Dei, quarum aliquaj quidem sunt Domina-
liones, vel Throni, vel Principatus, vel Potestates; aliqua?

vero his subjectce : quarum figuram gerunt sexcenti illi su-

pra tria millia prsefecti, praifecti principes constituti super
opera Salomonis; et septuaginta chiliades gestantium one-
ra, et octoginta chiliades lapicidarum in monte facienles
operas, et praeparanles lapides et ligna*. Et observandum,
quod qui scribuntur gestare onera, numeri septenarii sint
coghati. Rursum lapicidae et scalpentes lapides, ut con-
venienter sint in templo, octonario numero sunt similes.

At praefecti illi sexcenli existentes, numeri senarii perfec-

tioni, ut qui in seipsum multiplicetur, conjunguntur. Jam
vero praeparationes iapidum, qui tolluntur et aptantur ad
structuram, tribus annis perfectae, ostendere mihi videntur
solum lempus inlervalli cognati Iriadi, quae sempilerna est.

Quae omnia quidem erunt, cum pax perfecta fuerit post

annos trecenlos et quadraginta (5) oeconomiae rerum facla-
rum, dum egrederentur ex ^Egypto^, atque earum quae in
yEgypto geslae sunt post annos quadringentos et triginta

testamenti ad Abraham^; ut sint ad Abraham usqueadprin-

cipium aedificationis templi, sabbalici, hoc est septenarii,

numeri duo, nempe septingentesimus, et septuagesimus :

quando etiam mandabit rex noster Chrislus septuaginta

chiliadibus Jonera humeris gestantium, ne obvios et vul-
gares toUant lapides, ad domus fundamentum, sed lapides
* 5 R« g. V, i5, 16, 18. — 2 1,1. VI, 1. — 3 ].:xod. XII, /|0. GalaJ. m, 17.
 ,

254 ORIGEMS COMMENTARIA.

o-randes, pretiosos, non scalpios; qui non a quibusvis arli-

licibus scalpanlur, sed a Salomonis filiis : nam hoc in Re-
i]fum terlio scriptum invenimus^ Tunc etiam proptermul-
iam pacem, Tyri rex Chiram coadjuvat aedificationem templi
datis suis ipsius fdiis Salomonis filiis', ut scalpant grandes

( t pretiosos lapides sanctae domus, etiam in quarto anno,

sedentes ad fundalionem domus Dei ^ Caeterum octonario
numero annorum completur domus, octavo mense octavi

onni a fundatione ^
Nihil autem absurdi erit, existimantibus praeter historiam
declarari per haec aliud nihil, in medio sermone verba ad-
hlbere quibus pudore perfundantur et flectantur ad quac-
rendum in his,ceu litteris Spiritus, sensum Spiritu dignum.
An regum fdii vacabant scalptioni grandium et pretiosorum
lapidura, sumpta arte a regia generositate et nobilitate alie-
na? An eliam numerus humeris onera gestantium, et lapi-
cidarum, et praefectorum, ac postremo temporis praepara-
lionis lapidum, rerumque similium vulgariter inscriplus
est? Scilicet Deo a;dificari necesse erat domum sanctam,
(juae in pace construebatur, sine malleo et securi, et quo-
vis ferri instrumenlo, ut turbulentum nihil sequeretur in
lemplo Dei. Proindc rursus contra hos qui litlerae serviunt
((uaestionem moveo : Qui fieri poterat ut chiliades octo-
ginta lapicidarum cum essent % aedificaretur domus Dei la-

pidibus duris, candidis, neque malleo neque securi, seu

aliquo ferri instrumento audito in domo ipsius, dum ipsa

aedificaretur ^ ? Vide vero ne forte viventes lapicidis lapides,

sine strepitu secti et tumultu, excindantur alicubi extra

templum, ut parati veniant ad structurae locum convenien-
tem. Quin ascensus quidam est circa domum Dei non ha-
bens angulos, sed flexiones rectarum linearum. Scriptum

*3 Reg. v,i5, ,j, iS. — 2 Ibid. 4. Sct seq. — ^ Id. vi, i, 5;.— ^-
Ibid.
58.— 5 Id. V, i5. — 6Id. VI, -.
 ,

IN EVA>'G. JOANMS. TOM. X. 255

est enim : « Et asceiisus llexuosus crat ad mcdium thala-

» mum, et a niedio usque ad terlium iaqueare*. » Flexuo-
sum enim esse necesse erat in Dei lemplo asccnsum ipsum,
linea obiiqua ascensu ipso imitanle circulum aequissimum.
Jam vero ut domus haec sit firma, aedificantur iili quam
pulcherrime vincuia quinquc per lotam domum unius cu-
biti altitudine ^ : ut innuatur debere nos ascendere in su-
biime a rebus sensibiiibus ad eos sensus quos divinos vo-
cant, contuendi ac conlempiandi causa res eas quae animo
cernuntur. Porro beatiorum iapidum iocus iiie esse vide-
tur qui vocatur Dabir ^
: ubi arca testamenti Domini erat
et chirographum ( ut ita dicam) Dei, nempe tabuiae scriptae
digito ipsius*. At tota domus inauratur « Totam enim, in-
:

» quit, domum auro circumquaque auravit usque ad per-

» fectionem universae domus ^ » Praeterea duo Cherubim in

Dabir erant% quod proprie interpretari non potuerunt qui

res Hebraicas in Graecum transtuierunt. Abusive autem
quidam hunc iocum dixerunt tempium, quod honorabiiius
templo existeret. Caeterum quae in domo sunt fiunt tota
aurea', in signum quod mens omnino perfecta accuratam
discretionem habeat rerum quae mente percipiuntur; quae
quoniam omnino pervia et cognoscibilia non sunt, fabrica-
tur velamen auiae, penitissimis non releclis ievitarum et

sacerdotum compiuribus ^
dignum est quomodo tanquam rex dica-
Quaesitu autem
tur Salomon aedilicare tempium, et Chiram tanquam archi-
tectus ^ quem accitum recepit Saiomon filium conjugis
:

viduae ex Tyro, et patre Tyrio, et e tribu Nephtaiim ; fa-

ber aerarius, et pienus sapientia ct agnitione ad faciendum

omne opus ex aere : qui cum adductus fuisset ad regem

' 3 Reg. VI. 8. — 2 ll,i(i(,ni, \o. — Ihid. iG ct

3 19. — ''
Exod. xxxi, 18.
Dent. IX, 10.— »3 Reg. vi, 21, — Ibid. —
" 9.3.
"
Ibid. 22. — ^ Ibid, 56.
— Md. VII, i5, 14.
 » ;

2 56 ORIGKNTS COMMENTARIA

Salomoiiem, fecit omnia opera. Proinde inspicito an forte

Salomon accipi possit in Primogenitum omnis creaturoe *

Chiram vero, in hominem quem hic Primogenitus assump-

sit ab hominum congregatione (sonat enim Tyrii, si eos in-
terpretemur, Gontinentes ), hominem natura genus conti-
nentem, qui impletus onmi arte. et scientia, et agnitione,

adductus est, cooperans Primogenito omnis creaturae, ut

aedificet templum ; in quo struuntur etiam fenestrse occuUae
obhque ex aUo introspicientes^,ut splendores lucis Dei capi
possint, et ut Ecclesia (quid enim oporlet me singula re-
censere?) rationem habens spirituahs domus ettempli Dei,
inveniatur corpus Christi. Ut enim praedixi, sapienlia ege-
mus ea quae in mysterio est recondita^ et quoe soH ilH est

perceptibihs qui dicere potest : « Nos autem mentem Christi

» habemus*, ut singula quae dicta sunt spirituahter inter-
pretemur juxta ilHus voluntatem qui disposuit ut haecscri-
berentur. Ahoqui etiam singula haec exponere non est prae-
sentis lectionis. Ouamobrem suiTiciant haec ad videndnm
quomodo « ille dicebat de templo corporis sui ^.

Caelerum dignum est ut post haec inspiciamus an facile

factu sit, ut hiec quae historia refert facta fuisse in tempio

cvenerint aliquando, seu eventura sint circa domum spiri-

tuak^m. Videtur voro nos utrinque urgere ratio : nam sive

dicamus fieri posse ut haec fiant, vel quadam ratione facta

fuisse in domo spirituah, gravate admiltent qui audiunt,
lahum bonorum transmutalionem primum quidem, quia :

iUis sic non hibeat; deinde quod dissentaneum sit bonorum

transmulationem futuram esse. Sin vero volentes immuta-

bilia servare quae semel sanctis data fuerunt bona, non ac-
commodabimus quae historfa narrat, quiddam hnereticis si-

mile videbimur hac in re facere, enarrationis Scripturarum

^ Coloss. I, i5. — - 7) I\t-g. VI, 4- — ^ 2 ^O''- "-, 7- — ' II>itlctn, i6. —

' Joan . if, 2 1.
 :

IN EVANG. JOANMS. TOM. X. 267

consonantiam non servantibus a principio usque ad finein.

Nisi aniliter tamen, atque Judaeorum more, promissiones

eas quae apud Prophetas, etpraesertimEsaiam, scriptas sunt,

tanquam eventuras lerrenae Jerusalem intellecturi sumus,

{si post captivitatem, eversionemque templi nonnulla prae-
clara evenisse ad templi aedificationem, populique statum
et constitutionem a captivitate dicantur, dicere] nos fuisse
templum necesse est, et captivatum fuisse populum, sed
redilurum ad Judaeam, et Jerusalem, atque Japidibus pre-
tiosis Jertisalem ipsam aedificandam. Haud scio autem, an
lemporum periodis longis revolutis similia fleri possint, ve-
luli in pejus. Habent autem promissionesapud Esaiam hunc
in modum : « En ego praeparo tibi carbunculum lapidem

» tuum, et fundamenta tua sapphirum : et ponam propug

» nacula tua jaspin, et portas tuas lapides crystalli, et lori-

» cam murorum tuorum lapides elecLos, et omnes fllios tuos

» a Deo doctos et in pace multa fdii tui, et in justitia
: aedi-

» licaberis *. » Et paulo post ad ipsam Jerusalem : «Et gloria

» Libani ad te veniet in cyparisso, et pino, et cedro, una
» cum glorificantibus locum sanctum meum. Et ibunt ad
» le timentes filii eorum qui te humiliaverunt , et irritave-
» runt te : et vocaberis civitas Domini Sion sancti Israelis,
» pro eo quod fueris derelicta et odio habita, nec esset qul
» tibi opem ferret. Et ponam te exultalionem sempiternam,
» jucunditalem generationum generationibus : et suges lac

» gentium,elregumdivitiascomedes,etcognosees quodego
» Dominus servans te, et eruens te Deus Israel. Et pro cere
» afTeram tibi aurum, et pro ferro adducam tibi argentum:
» pro lignis autem afferam tibi aes, et pro lapidibus ferrum :

» et dabo principes tuos in pace, et episcopos tuos in justitia

» etiniquitasnon audieturultra in terratua,nequecontritio,
» et miseria in terminis tuis : sed vocabuntur salutare muri
1 Isai. Liv, II et seq.
XII. 1 n
•258 ORIGENIS COMMENTARIA

» lui, et porlae luae sculptura. Et sol non crit tibi ultra in lu-

» cem diei, neque ortus lunae lumcn proebebit tibi noctu ; sed
» erit tibi Christus lux sempiterna, et Deus gloria tua : non
»enim occidet tibi sol, et luna tua non deficiet; erit enim
» Dominus libi lux sempiterna, et complebuntur dies luctus
» tui *. » Haec enim aperle de futuro saeculo prophetat fdiis Is-

rael in capti/itate degentibus, ad quos missus venit ille qui

dicebat : «Ego non sum missus, nisi ad oves perditas domus
» Israel ^. » Quod si captivi existentes haec in patria sua reci-
pient, quando etiam proselyti ad ipsos venient per Christum,
et ad ipsos diffugienl, secundum quod dicitur : « Ecce pro-
» selyti ad te venient per me, et ad te difFugieut^' » perspi-

cuum est quod caplivi qui in lemplo fuere aliquando, eliam

ad illud rursus redibunt reaedificandi, pretiosissimi lapides

facti. Nam vincens quispiam in Apocalypsi apud Joannem,

promissionem habet ut sit columna in Dei templo, extra
non exiturus ''.
Caeterum hsec omnia a me dicta sunt ut bre-

vem saltem intelligentiam habeamus rerum templi, et do-

mus Dei, et Ecclesiae, et Jerusalem, de quibus singulatim
dicere non est praesentis temporis. At accuratissimam dili-

gentemque vel ad vulgarem usqne inquisitionem circa haec

faciant hi necesse est qui non defatiganlur legendo prophe-
lias quaerere in eis spiritualem sensum. Sed hactenus « de
» templo corporis sui ^ »

* Isai. LX, i5 et seq. — ^ MaUh. xv, 24. — ^ igai. liv, i5. — ''
Apocal.
iM, 12. — ^ Joan. II, 21.

Tomus XI et XTI desiderantiir. In ultimo legeba-

tur initium Samaritidis historioe, quac iii tomo se-
quenti dimidiate repraesentatur.
 »

IN Ev^ANG. JOANNIS. 'i^Q

TOMUS DECIMUS TERTIUS \

I-
$

De Samaritidis historia.

Tibi quidem'^, Dci amanlissime, ac piissime AmLrosi,

non videbatur forlasse scindendus sermo Samariiidis, ita

ut illius pars esset in duodecimo tomo, ct reliqua qua3 re-

stabant, in tertio decimo. Sed quoniam videbamus duode-
cimum Commentariorum tomum satis scripiionum acce-
pisse, visum est nobis desinere in sermonem Samaritidis,
ubi loquebatur ipsa de puieo, quemadmodum Jacob iilud
dederit, et ipse ex eo biberit, ei fdii ejus, et pecora ejus%
tertium decimum tomum incepluris ubi Dominus ad ip-
sam respondet. « Respondit Jcsus et dixit illi Omnis
: qui
» biberit ex aqua hac, sillet ilerum; qui autcm biberit ex
» aqua quam ego illi dcdero, fiet fons in eo aquoe salienlis
» in vitam ajternam''. » Hoc respondet secundo Jesus ad
Samaritidem : primum quidem dicens : « Si scires donum
» Dei, et quis est qui dicit tibi Da mihi quod bibam, tu :

» fortassis ab eo petiisses, et dedisset tibi aquam vivam ^;

et nunc quaado admonens ipsam ut peleret aquam vivam,

dicit quse recensuimus et ad primam quidem responsio- :

nem nihil loquitur Samaritis, sed addubitat de compara-

tione aquarum; post sccundam vero Domini responsionem
admittens <\mx. ab ipso dicta fuerant, « Da mihi hanc, irKjtiil^

' Ti>m, IV, p. 2ii («l scqq. — - N- i-f). p. ?.\2--j.\().

' Jo.in. IV, I a. — ''
l!>i(l. iT). — ' Ihiii. lo.

17.
 r ORIGENIS COMME^TARIA
' neminem donum di
Inm'. »Forlassis enlm .logma
est,

iUud. Quamobrem Se,-

iZm accipere pr.-eter pelentem per Psalmum,
ipse petere admonet
: torem ipsnm Pater -
quemadmodum docet nos .pse F.lu.s d
u,i sibi donetur,
meus es tu postula
ad .ne Filius
Is : .< Dominus dixit :
:

posses-
gentes haereditatera luam,
e^t

„ a ine, et dabo tibi

;;;io„emtuamtermi..osterr.^..Dicitet.amServaor
qu. pet.t acc.p.l
dabitur vobis omnis en.m
.
:
. Petite, et
.mago ex.s-
ut petat aquam a Jesu,
p.ret quidem Samarltis
decret.s d.s_
eorum qui ab Ecclesi.
rr u prxdiximus,
Scripturis exercitaU
quando auda
eLtes, sunt in divinis qua,
aquarum. Et v.de ex h.s
com;aratio.,e utrarumque
quomodo bibens ex puteo.
quem .i.a ex.sU
p rJerat, hbera
refocillaretur, nec a s.l.
Lbat profundum, nec

signif.cetur « Om-
videamus quid ex iilis verbis
:

'' Pr^inde
oqua, sillet iterum '. » Porro
voc.s
. „is qui biberit ex hac
esuriendi, quoad sensum
hum.lem el cor-
.itiendi et vocis
sunt signif.caliones altera cum vacu.
..oralem altinet, du» :

dest.tut,; altera
quod appetimus, humido
e-L e^emus, iUo. rerum neces-
et qui sunt in egest:,te
cum s%e pauperes s.-
fuerint, se esur.re vel
alrum dicunt, eliamsi satiati
;" habes i„ Exodo quaudo
Prim. quidem testimouium cum
« decima nona
die, mense secundo,
'en.es cibis
e terra JLgypti, murmurav.t un.-
%ressi fuisse„lJuda.i
fdiorum Israel adversus Moysen et
t^rsa congregatio
ad ipsos fdii Is.-a.l Utinam perusse-
:

Ta^on et dix^runt
Domino in terra ^gypf, quando sedeba-
„^ s p^rcussi a

"
Z super lebetes
carnium, et quando
quoniam eduxislis „os ad ha„c
sol.tu-
comedebamus pa-

nes .d Lturitatem ; congregat.onem

interf.ciendum fame cunctam
a nem ad ego pluo
Dominus ad Moysen Ecce
hrnc Dixit autem
:

:
„ 8. - 8.- Joan. ,v, .3,
. ,„a„; .V, .5. - » PsM. ...
' Mauh. v,„ ;,
'
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIII. 26 i
5) vobis panes e coelo, et egredietur populus, et colligeiit
» singulis dicbus, ut tentem an ambulaturi sint in lege mea,
» necne *. » Esurientibus enim et egentibus necessario ci-
bo, magnam murmurationem faciebant ipsorum sermones :

quin eliam aqua egentes et sitientes murmurabant adver-

sus Moysen, dicentes : « Quid bibemus? quando clamavit
» Moyses ad Dominum, Dominus ostendit illi lignum,
et
» et projecit illud in aquam, et dulcis facta est aqua ^ »
Et paulo post cum vcnissent iu Raphidim, scriptum est
populum sitisse illic propler aquam, illicque murmurasse
populum adversus Moysen. Porro secundae signiiicationis
exemplum apud Paulum reperias dicentem « Usque ad ho- :

» ram praesentem, et esurimus, et silimus, et nudi sumus*.»

Primo modo sitire et esurire necessario contingit sanis

corporibus; altero modo, his qui sunt pauperes. Igitur
quaerendum etiam est ex his verbis « Omnis qui biberit ex :

» aqua hac, sitiet iterum \ » quali significatu vocabulum si-

tiet dicatur.

Atque in primis quidem etiamsi, quod ad sensum humi-

lem et corporalem attinet, aperte declaretur quod, quam-
vis salictur ad praesens is qui biberit, mox tamen subtracto
potu eamdem passionem sit perpessurus, hoc est rursum
sititurus, siti quam a principio habuerat restitulus; quam-

obrem illud etiam subjungit : « Qui autem biberit ex aqua

» quam ego illi dabo, fiet in eo fons aqua^ salientis ad vitam
» a3ternam ^
: n quem fonlem in seipso qui habet, quomodo
sitire poterit? prnecipue tamen ac principaliter horum ver-
borum intelligentia talis erit : Qui participat, inquit, pro-
funditatem humanae sapientiae, prudentesque rationes, re-
ceptis, intelligenliisque profundissime haustis, et judicio
suo invenlis, lamen ruisum secundo cogitans denuo dubir

< Exod. XVI, I etseq. — 2 Ulcui, xv, ?.{, 10. — ^ Idein, xvi. , i. ?
1 Coj. IV, 11. — 5 jyan. IV, i5. — <•
ibid. ct i4.
.^(^2 ORICEKIS COMMENTA.RIA

atque etiam rerum quae

labit de his in quibiis requieverat,
a se pro-
qujeruntur apprehensionem formans, perceptam
correptus
IVmditatem eloqui non poterit. Quare etiamsi
condescencle-
aliquisverisimilitudine eorum quae dicuntur

rit,eamdem tamen dubitationem in se existentem postea

disceret. At
inveniet, quam etiam habebat antequam illa
vero mea, inquit Christus, ratio est, ut fons vitahs potionis

me promittuntur tantaque
liat in eo qui receperit quae a :

beneficia in eo coUaturus sum qui sumpserit aquammeam,

ut fons sallentium aquarum, inventor omnium quae quae-
et fortas^sb
runtur, scaturiat in ipso, intelligentia saHente, ***
transvolante consequenter huic aquie, facile
mobdi ;

ipso actu saUendi, et transiUendi, ferente

ipsum in subUme,.
*** Ut autem in Gantico Cau-
nimirum ad vitam seternam.
m^at^^ iste
ticorum de Sponso disserens Salomon «Ecce, :

venit saUens super montes, transiiiens

coUes'; » nam hoc
),

paclo super generosiores divinioresque animas,

montcs dic-

tas, saUt Sponsus, transilit vero deterlorcs dictas colles :

hoc in loco fons factus in eo qui blberit ex aqua quam

sic
forlassis etiam saUturus
dal Jesus, saUt ad vitam aeternam;
supra
ullravitam seternam, nempe ad Palrem existentem
proinde qui major
vltam ^ternam. Est enim Christus vila' :

est Christo, vila etiam est major.

in selpso existentem aqu?e sahen-
Cxterum tunc fontem
aqua quam
tis ad vitam a^ternam habebit, qui biberit ex
hominis, cui pro-
dat Jesus; quando promlssio completur
mittltur beatlludo, eo quod esurierit el sitierit justitiam;
et sitiunt jus-
inquit enim FUius Dei « Beati qui esuriunt
:

« Et fortassis quo-
« tltiam. quoniam ipsi saturabuntur \
quls justi-
niam esurlre et sltire juslitiam satlari est,
si

sltim ingeneret
tiam antcquam satietur fecerit, is famem et
in se oporlet, ut saturetur; iUud dicturus : « Quemadmo^
i
Cant. n, 8. — 2 Joaa. x(, 20, et xiv, 6. — * Matlli. v, G.
 Ii\ EVA.XC. JOAIVNIS. TOiM. XIII. .63

» (luui (lesiderat ccr/us ad fontes aquarum, ita desiderat

» anima mea ad tc, Deus. Sitivit anima mea ad Deum for-

» tem, vivum : quando veniam, et videbor coram facie

» Dei *
? » Ut ergo sitiamus, bonum est e fonte Jacob ut in
primis bibamus : illum,non perinde atque Samaritis, dicen-
tes puteum. Nam Servalor ad illius respondens sermonem,
ne nunc quidem ex puteo inquit aquam esse, sed simplici-
ter inquit: « Omnis qui biberit ex aqua hac,sitiet iterum^.»
Quod si bibenti ex illo fonte nulla provenisset utilitas, haad-
quaquam sessurus fuerat apud fontem Jesus, neque diclu-
rus Samaritidi « Da mihi quod bibam^ » Proinde obser-
:

vandum est, quemadmodum petenti a se aquam Samaritidi

non alibi promiserit Jesus iilam se daturum quam apud fon-
tcm,dicens iJli: « Vade, voca virum tuum,et veni huc*. "

Adliuc autem inspiciamus num, quia qui biberit ex fonle

Jacob sitiat iterum, qui vero biberit ex aqua quam dat Je-
sus fonlem in seipso habeat aquae saUentis ad vitam aeter-
nam; iunui possit divcrsam esse utilitatem eorum qui cum
ipsa veritate consuetudiuem habuerc^ habiturique sunt, ab
ea utililate quam nobis oriri existimamus ex Scripturis,
etiamsi accurate inteilectae fuerint; praisertim cum quae-
dam ex principahoribus divinioribusque Dei mysteriis nec
capere potuerit Scriptura, quaedam etiam nec vox huma-
na : nam quaedam significationcs divfuae cum sint, hngua
est humana : « Sunt namquc et alia muUa quae fecit Jesus,
» quae singulatim si scribantur, nec ipsum arbitror mun-
» dum capturum qui scriberentur hbros^ » Quin et quae

locuta sunt septem iila tonitrua scripturus Joannes pro-

hibetur ^
: et Paulus se audisse inquit indicibilia verba, quae
non Hceret ahcui loqui' ; hcebat enim ad Augelos ea loqui,
ad homines non licebat : nam « Omnia quidem Hcent,

* Psal. xi.i, 2, 5. — 2 Joan. iv, lo, — 3 Ibid. 7, — >*

IWid. iG. — 5 Idemj
XXI, a5.— ^ Apoc. X, 5. — 7 ^ f.jji.^ xit, 4-
 » -

264 ORIGl-MS COMMEKTA.RIA

» i\\ 11011 omnia expediiint*. » Sin vero audivit inefTablla

verjja, quae fas non esset, inquit, ad hominem loqui, arbi-
tror ego universae cognitionis elementa quaedam minima
Lrevissimasque introductiones esse universas Scripturas,
etiamsi accurate intellectae fuerint. Quamobrem vide num
fons Jacob, ex quo bibebat aliquando Jacob, sed nunc non
bibit, atque etiam bibebant fdii sui, sed nunc potum habent
illo priori polu praestantiorem, quin biberunt etiam pecora

eorum, possit esse universa Scriptura; aqua vero Jesu, il-

lud esse possit, quod est supra ea quae scripla sunt : noii

omnibus autem scrutari Hcet quae sint superiora his quae

scripta sunt, nisi qui assimilatus fuerit ipsis; ne objurgetur

audiens : « Te difficiliora ne quaeras; et le fortiora ne ves

» tiga ^.

Quod si dicimus aliqua esse supra ea quae scripta sunt,

non hoc dicimus ea posse multis esse nota, sed Joanni, qui
audiens, scribere etiam quaha essent ea tonilruum verba
non permilt^itur ^
; cumque ea didicisset, ea non scribit, ut
parcat mundo : rebatur enim ne ipsum quidem mundum
capturum qui scriberentur libros *. Quinetiani, quae Paulus
didicit ^
sunt supra ea quse scripta sunt, quandoquidem ho-
mines ea locuti sunt; et quae oculus non vidit sunt supra

ea quae scripta sunt; et quae auris non audivit scribi non

possunt. Quin et quae in cor hominis non ascenderunt fonte
Jacob sunt majora, quippe quae a fonte aquae saHentis ad
vitam aelernam manifestantur his qui cor hominis non am-
pHus habent, sed dicere valent : « Nos autem mentem Chri-
» sti habemus, ut videamus quae a Deo donata sunt nobis :

» quae et loquimur non in doctis humanae sapientiac verbis,

» scd in doclrina Spiritus '. » Et inspice an fieri possit ut

humana sapientia non loquatur falsa dogmala, sed quae ve-

^ i Cor. VI, 12. — ^ Eccli. Hi, 22. — ^ Apoc. X, 3. — ^ Joan. xxi, aT).

— ^"
1 Cor. II, 9. — i'
Ibid. 12, 10 ct i6.

I
 IN EVAiNG. JO^ANIS. TOM. XIII. 260

ritalem confirment, et ad homines posteriores perveniunl;

quae vero Spiritus edocet, sint fortasse fons aquae salientis
ad vilam aelernam*. Introductiones ergo sunt Scripturae, a
quibus accurate intelleciis, et nunc nominatis fons Jacob,
ascendendum est ad Jesum, ut nobis largiatur fontem aquae
salientis ad vitam aeternam. Caeterum non similiter omnis
haurit e fontc Jacob : nam etiamsi bibebat Jacob, et filii

ejus,et pecora ejus%atque etiam Samaritis illa venit ad fon-

tem ipsum, et haurit, vide ne aliter, et prudenter, biberit
Jacob cum fdiis; ahter, et simplicius, moreque magis pe-
cuino biberint pecora ejus ; rursus biberit etiam aliter quam
Jacob, et filii, et pecora ejus, Samaritis illa. Qui enim docti
sunt in Scripturis, bibunt sicut Jacob et filii ejus; rudio-
res vero et simpliciores, qui dicuntur oves Ghristi, bibunt
perinde atque ov^es Jacob : tum aliqui laudantes Scripturas,
et quaedam constituentes male dicta, praelextu quod eas in
tellexerint, non secus bibunt atque bibebat Samaritis illa,

anlequam crederet in Jesum.

« Dicit ad illum mulier : Domiue, da mihi hanc aquam,
» ne sitiam, neque veniam huc ad hauriendum^ Jam se- »

cundo praedicat Samaritis Dominum Servatorem primum :

cum dicit : « Domine, neque haustorium habes, et puteus

)) allus est *; » quando etiam iulerrogat unde habeat aquam,
el num major sit Jacob, qui putabatur esSe pater ejus; et
nunc etiam, quando petit aquam illam quae in bibente fit

fons aquae salientis ad vitam seternam : et si quidem verum

est illud : «Tu forsitan petiisses ab eo, et dedisset tibi aquam
» vivam % » perspicuum est, eo quod dixerit : « Da mihi Iianc
» aquam, »acccpisse viventem aquam, ne in poslerum ege-
ret sitiens, neque veuiret ad fonlem Jacob hauriendi causa,
sed posset sine aqua Jacob angelice videre veritatem supra
hominem existeutem : naiii neque Angeli egent fonte Jacob,
* Joao. IV, 14. — 2lbid. i5. — 3 ibid. i5. — * Ib. ii cl 12.— ^ Ib. 10,
 :

26<) 01\IGENIS COiAJ.MENT A:\I1

ut Llbant, sed unusquisque ipsorum in seipso fontem habet

aquae salienlis ad vitam a^ternam, orientem ac retectum ab
ipso Sernione Dei filio, atque sapientia ipsa. Neque euim
facile factu est ut aquam quae a Filio Dei datur, diversam
existentem ab aqua fontis Jacob accipiat aliquis qui se non
dib'genlissime exercuerit veniendo, et inde hauriendo, eo
quod sitiat; perinde atque ille qui petit hanc aquam fre-
quenter inter multos magnos homines, ut qui diutius exer-
citi fuerint hauriendo e fonte Jacob.
« Dicit illi : Vade, voca virum tuum, et veni huc. Re-
» spondit mulier, et dixit : Non habeo virum*. «Diximus
eliam in superioribus hunc virum esse legem, quae prin-
ceps sit animce [nam habet unusquisque instituta quaedam
ac mores, sub quibus lanquam sub lege vivit], cui unus-
quisque seipsum Nunc vero etiam illud Apostoli
siibjecerit.

ex Epistola ad Romanos ad hanc rem testimonium adduce-

mus, dicentis « An ignoratis, fratres (scientibus enim le-
:

» gem loquor), quod lex tantisper dominatur homini, quoad

» vixerit^? » vixcrit autem quis? nempe lex, communiter

intelligenlibus nobis legem. Postea statim ait : « Nam mulier

» obnoxia viro, vivenli viro obligala est legi^, »tanquam si

diceret, viventi viro, qui vir est lex. Mox rursum inquit
« Quod si mortuus fuerit vir, liberata est a lege viri^ ; » ve-
luti liberata miilier est a lege raortua, nec amplius opera
mulleris erga virum exercet : deinde inquit : « Proinde, vi-
» vente viro, adullera vocabitur si se junxerit alteri viro;

» sin autem mortuus fuerit vir, libera est a lege viri, ut non
» sit adultera si juncta fuerit alteri viro^ » [ Lex autem
secundum litteram mortua est, neque jam adidter est ani-

mus si junctus fuerit alteri viro,] nimirum ei legi quae est

ex spiritu : mortuo autem viro mortua esse mulier aliquo
modo dicetur etiam viro, adeo ut nos hunc in modum
* Joan. IV, 16, 17. — 2 j[{om. vii, 1. — ^ Ibi('. 2. — ''
Ibid. — ''
Ibid. 5,
 LV EVAXG. JOA.NMS. TOM. Xill. 2G7

exponamus lllud : « Itaque, fratres mei, vos quoque mor-

» tificati estis legi per corpus Christi, ut jungeremini al-

» teri, nimirum ei qui ex raortuis surrexit, ut fructifice-

» mus Deo*. »Si igitur lcx est vir, el Samaritis habet virum
aliquem, quia seipsam juxta perversam intelligentiam sano-
rum verborum subjecerit legi alicui, juxta quam vult vivere
unusquisqae ab Ecclesiae decretis dissidens ; et si vult etiam
hoc in loco divinus Sermo animam manifestari Ecclesia3
decretis dissentientem> quse sibi ipsi praefecerit legem prin-
cipem, ut spreto viro, ceu non legitimo, quaerat allerum,
nuptura alteri viro, nimirum Sermoni filio Dei, qui resusci-
tatus est ex mortuis, non mutandus, neque moriturus, sed
sempiternus, manens, et regnans, omnesque inlmicos sub-
jiciens : enim excitatus a mortuis non amplius
« Christus
» moritur, mors illi ultra non dominabitur rquod enimmor-
» tuus est, peccato mortuus est semel; quod vero vivit, vi-
» vit Deo^, » in dextera ejus sedens, donec omnes inimici

ejus positi fuerint subsellium pedum ipsi^ Si hoBC, inquam,

ita se habent, ubinam debebat Jesus manifestare eum qui
putabatur esse Samarltidls, virum non esse illlus, nlsi apud
fontem Jacob, si a selpsa mulier non negasset virum? Ilanc
ob causam dlcit illi Jesus : « Vade, voca virum tuum, et veni
» huc^. » Jam vero veluti nonnihll habens aquae salientis ad
vilam aeternam, eo quod dixisset: «Da mlhi hancaquam%»
nec fallere quiret qui prcedixerat : « Tu forsltan petlisses ab

» aquam vivam; respondlt mulier", »

eo, et dedlsset tibi
condemnans seipsam, quod cumhujusmodi viro consuetu-
dlnem habuisset, « et dixit Non habeo vlrum^ » :

« Dlclt iili Jesus Bene dlxlsti, Non habeo virum, nam

:

» quinque viros habulsti; et nnnc quem habes, non cst tuus

» vir : hoc verc dlxlstl \ » Arbltror quod omnls anima quae

* Joan. IV, 4- — ^ Piom. vi, 9, 10. — ^ Ilebr. x, 12, i5. — ^ Joan. iv, 16.
^ * Ibid. i5. — « Ibi'!. 10. — '
Ibid. 17- — ^ Ibiti. ct iS.
268 ORIGEMS COMMENTARIV

introducilur ad eom, quae est per Scripluras, pielalem iii

Chrislo, incipiens ab his rehus quae sensihus sunt obnoxinc,

et quae corporeae vocaniur, habeat priores quinque viro^;
unoquoque sensu virum ahquem facienie : postea vero quam
habita consuetudine cum his quae sensu percipiuntur, emer-
gere quis volens, et conversus ad ea quae animo cernuntur,
impegeril in sermonem spiritualem non sanum, praetextn
allegoriae, hic post quinque viros id sexium pergit, dalo,
ul ita dicam, repudii hbello quinque primis, et decernens
cum sexio habitare. [Atque donec Jesus adveniu suo nos
in ejusmodi viri conspectum consensumque duxerit, cum
illo consuetudinem habemus et vivimus :] verum cum ad-
venerit Sermo Domini, disserueritque nobiscum, negantes
illum virum, dicimus : « Non habeo virum * ; » quando etiam
laudat nos Dominus dicens « Bene dixisti, Non habeo vi- :

))rum. » IUud vero « Hoc vere dixisti, » veluii objurgaiorium

:

est, perinde quasi muher in superioribus non vera dixerit.

Ac fortasse verum iilud non erat « Non coiituntur Judaei :

» Samaritanis ^, » ipso Jesu, ut in superioribus dixiraus,

commercium habenie cum Samaritanis, ut ilHs esset adju-

mento. Ac ne illud quidem verum est « Neque hausiorium :

» habes, et puteus altus est' : » fortassis eiiam neque illud,

quod Jacob ex puteo biberit, et fihi ejus, et pecora ejus "*;

nam si Jacob, filii ejus, et pecora ejus, non similiter bibe-

runt ut mulier Samaritis, existimatque illa similem se om-

iiino potum atque eumdem bibisse cum Jacob, et filiis ejus,

et pecoribus ejus, perspicuum est falsa eam dixisse.

« Dicit *
ad eum mulier : Domine, video te esse prophe-
i) tam. Patres nostri in monte hoc adoraverunt, et vos dici-
;> tis Jerosolymae locum esse ubi oporleai adorare *. » Ter-

'
Joi.n. IV, 17, 18.— 2 Jbia. 9.— ^ Ibid. 11.- ''
IMd. .2.
'"
N. 12-14. P« 222-224.
**
.Toan. IV, 19, 30.
 :

IN liVANG. JOANMS. TOM. Xllt. 269

lio jam Samarilis Servatorem noslriim Domiimm pra^dical,

qiiando eliam scriptnm est nltimo hoc eam illi dixisse : at-

tamen nondum crcdit enm esse Prophetis prajstantiorem,

jieqne quem Prophelae praedixerint, sedprophetam ahquem.
Sententia etiam ab Ecclesiae decrelis dissentiens eorum qui
versantur in Scripturis, qulnque iUis viris in apertum sibi

productis, cumque iUis eo quem ipsa post illos occuparat,

quique existimabatur vir esse, /oyov, et Sermonem fihum

Dei, qui illos manifestarat, non valens a principio cernere,
prophetam esse inquit, ceu divinum qucmpiam, eumque
habentem homine quid majus; haud tamen tantum quan-
lum quam ob causam inquit, vehiti
erat : quae suslulisset
ahquo modo oculos, et se existlmaret in visione fuisse :

(i Video te esse prophelam. » Sane quod ad illud attinet

« Patres nostri, » et quae sequuntur, agnoscenda est Sama-

ritanorum cum Judaeis difFerentia, de loco queni illi re-
bantur sanctum : nam Samaritini montem sanctum exis-
tiraantes eum qui vocatur Garizlm, Deum ibi adorant :

cujus meminit Moyses in Deuteronomio sic dicens : « Et

n praecepit Moyses populo in dic illa dlcens : Hi stabunt ad
» benedicendum populura in raonle Garizim, cum trans-
» ierint Jordanem, Simeon, Levi, Judas, Isachar, Joseph,
» et Benjamin : et hi stabunt in execratione in monte Ge-
» bal, Ruben, Gad, Aser, Zabulon, Dan, et Nephtallm* : »

Judaei autcm Sion montem divinum esse rati, proprium

etiam Dei illum rentur esse locum, electum a Palrc uni-
versorum ; et hanc ob causam dicunt in ipso aedificatum

fuisse templum a salomone , omnemqiie leviticum sacer-

dotalemque cultum illic perfici : quas suspiciones utraque
gens sequens, existimavit patres in hoc vel illo monte ad-
orasse Deum.
Quod si usque in hodiernum diem contenderent alr
* Dcut. XXVII, 11, 12, i5.
 270 OniGIiiMS COMMEISTARIA

quando Jfidsci cum Samarltanis, addubitabit uterque ad al-

terum ; dicetque sane Samaritanus Judaeo praesenlem mu-
lioris scriplum sermoncm : « Patres nostri in monte boc
)) adoraverunt S » ostendens Garizim : « Vos autem dicitis

» Jerosolymae locum esse ubi oporteat adorare. )) Sed quo-

niam Judaei (ab ipsis enim salus^) geruntimaginem eorum
qul sanae sunt oplnionis, Samaritae autem eorum qui ab
Ecclesiae decretis dissident; beatificant consequenter Sa-

maritae Garizim, qui mons inlerpretatur Discissio, vel Di-

visio; cum etiam separatio et divisio juxla bistoriam de-
cem tribuum, quai dlvisae fuerunt a reliquls duabus, facta
fuerit temporibus Jeroboam % qui et ipse interpretatur Ju-
dicium populi : Judael autem Sion, quem si interpreteris so-
nat Specula. Sed probabile est dubltaturum aliquem, quare
benedictiones flant in monteGarizim apud Mosen : ad quod
dicendum est, quoniam vox Garizim Dlscisslonem et Di-
visionem significat, Discissionls quidem significatum su-
mendum esse cum scinditur populus a Jeroboam , habi-
tatque Samarlam rcx ; Divislonis vero vocem sumendam
cssc in bonam parlem, quia apposite sapienles utantur di-

visione in unaquaque propositione disputabih*, necessaria

existente divisione ad cognitlonem veritatis. Quocirca qula

nondum venit hora IUa dlcta a Domino, quando neque in

monte hoc neque Jerosolymae adorabunt Patrem *, fugien-

dus est mons Samaritanorum, et interim in Slon, ubi est
Jerosolyma, Deus adorandus; quae Jerosolyma « civitas
Piegis magni ^ » dicitur a Christo. Sed quaenam alia eivitas
))

erlt Regis magni, et vera Jerosolyma, nisl Ecclesla ex vlvls

lapldibus aedlflcata, ubi est sacerdotium sanctum, ubl spiri-
tuales ofTeruntur hostiaj Deo a spirituahbus% et ab his qui
splrltualem intellexerint legem? Cum enimvero aderit ple-

* Joan. IV, 20. — ' IbUl. 22. — ^ 3 Rf'.<T. xii, 20. 2 Par. x, 19. — ^"
Joan.
IV, 25. — ^"
MaUh. V, o5. — ^ 1 Pel. m, 5.
 :

IN EVAKG. JOANNIS. T03I. XIII. 2^1

niludo illa temporis; adhaec cum quis nequaquam in carne,

sed in spiritu fuerit, nec amplius in flgura, sedtotus in ve-

ritate, et taliter instructus ut seipsum similem reddat eo-
rum adoralorum quos Deus quserit : tunc non censendum
est veram adorationem perfectumque Dei cultum Jeroso-
lymis perfectum iri.

Bis autem scriptum est : « Venit liora * ; » sed primum cum

non addiderit Evangelista : « Et nunc est, » secundo inquit
« Sed venit liora, et nuac est^. » Ac, mea quidem sententia,
prima lectio declarat futuram adorationem extra corpora
propter perfectionem, allera profectum eorum qui perfi-
ciuntur in hac vita, quoad licet humanai naturas. Quam-
obrem Hcet adorare Patrem, et spiritu et veritate, quando
non solum « venit hora, verum ctiam venit hora, el nunc
» est ^ ; » et quando Jerosolymis esse existimamur propter
eos qui eousque tantum ascenderunt. Quando ergo scrip-
tum est : « Venit hora, et nunc est^, » non amphus dicitur :

« Neque in monte hoc, neque Jerosolymis adorabitis Pa-

» trem^, » ut dictum est : [cum illud : « Venit hora, sme
» lioc toto, Et nunc est, » scripsit. ] Allamen falsia opinatur
Samaritis haec dicens, non aliter quam cum putabat fonlem
Jacob dici puteum. lllic etenim inquit : « Num tu major es
» patre nostro Jacob, qui dedit nobis hunc puteum, et ipse
» ex eo bibit, et lilii ejus, et pecora ejus"? » hic autem :

« Patres nostri in monte hoc adoraverunt \ »

« Vos* adoratis quod nescilis; nos adoramus quod sci-

» mus, quoniam salus ex Judaeis est ^ » Per voculam, vos^
quod ad expositionem attinet, intelliguntur Samaritani;

quantum vero ad anagogen, illi qui in Scripturis diversa a

nobis sentiunt : sic per voculam nos, quantum ad pro-
* Joan. IV, 21. — 2 ibid. -^5. — 3 Ibid. 21, 23. — * IbiJ. 25. — "
Ibid.
21. — 6 Ibid. 12. — '
Ibid. 20.
« N. 17. p. 226.
^ Joan. IV, 22.
 9-0 ORIGliMS COMMENTARIA.

positum, intelliguntur Judaei; quantum ad allegoriain, ego

ipse Dei Sermo, ipse Dei Filius, et qui in me transforman-
tur, salutem habentes a scriptis Judaicis :nam manilesta-
lum nunc mysterium manifestum est per Scripturas pro-
phelicas, et per adventum Domini nostri Jesu Christi*.
Vide vero annon improprie et praeter consequentiam ver-
borum Heracleon disseruerit, exponens illud vos, pro eo
uuod est, Vos Judoei, et Gentiles. Quale autem est, ut ad
Samaritidem dicatur, Vos Judaei; vel ad Samaritidem, Vos
Gentiles? Sed profecto nesciunt qui ab Ecclesiae decretis
dissident, quod adorant figmentum esse, non veritatem ; fa-

bulam, non mysteria : at vero qui Creatorem adorat, prae-

sertim juxta Judaeum occultum, et juxta sermones Judai-

cos spirituales, novit quod adorat^
« Sed' venit hora, et nunc est, quando veri adoratores

» adorabunt Patrem in spiritu et veritate^ » Qui minime

se profitentur adorare Patrem, hos ne nominare quidem
oporlet adoratores Deisedexomnibus profitentibus se ad-
:

orare mundiOpificem,si quidam non amplius sint in carne,

sed inspiritu, spiritu quia ambulent, desideria carnis non
perficientesS* et ahqui non in spiritu sint, sed in carne, et

secundum carnem militent : tunc dicendum est veros ado

ratores esse eos qui Patrem adorant iii spiritu, non in carne;

in veritate, non in figuris; non veros vero eos qui sic se

non habent. llle etiam qui non particeps fuerit spiritus vivi-
hcanlis, quique spirituaha legis non sequens a h'ttera occi-

dente in servitutem redactus fuerit, hic verus non erit ad-

orator, nec spirilu adorabit Patrem : imo hic ipse, totus

figuris et rebus corporeis addictus, cum se maxime asse-

qui existimaverit, tunc in figura et non in veritate Deum

^ Rom. XVI, 3.6. — - Id. n, 29.
3 N. iS. p. 228.
'' Joan. IV, 23. — ^ Gal. v, 16.
 IN KVANG, JOANNIS. TOM. XIII. a^S

adorat, et idcirco verus adoralor essc non valens. Fortasse

concessum est aliquando convenienter rationi, ut verus ad-

orator, in spiritu et verilate adorans, quaedam faciat quae in

figura sint, ut quos figura irretierit summa dispensationc

ab ea liberatos ad verilatem adducat : id quod Timotheo
Paulum fecisse apparet, fortassis autem in Cenchris, et Je-

rosolymis, veluti in Apostolorum Actis scriptum est*. Ob-

servandum vero est veros adoratores non solum in futura

hora, verum eliam in prsesenli, adorare Patrem in spiritu

et veritate. Sed qui in spiritu adorant, quemadmodum ac-
ceperunt adorantes, in arrabone spiritus nunc adorant :

tunc autem in spiritu Patrem adoraturi, cum totum per-

ceperint spiritum. Quod si is qui videt per speculum, non
videt verum, uti haec optime callentes ostendunt his imagi-
narie videntibus, et per speculum adorat Deum, videtque
Paulus nunc per speculum^, suique similes, perspicuum
est Paulum sic adorareDeum quemadmodum videt, atque
€tiam per speculum adorare Deum cum vero venerit hora
:

post instantem futura, tunc erit adoratio in veritale, quaj

facie ad faciem, non amplius per speculum videtur.
« Etenim' Pater tales qua^rit, qui ipsum adorent^. » Si
quaerit Pat^r, per Filium quaerit, qui venit ad quaerendum
et servandum quod perierat ^
: quos purificans et erudiens
ratione et sanis dogmatibus, praeparat esse veros adorato-
res. Periisse autem Heracleon inquit in profunda materia

errorisrem familiarem Patri, quae quaeritur, ut a familiari-

bus adorecur. Itaque hunc quidem sermonem si inlellexis-
set de ovium perditione, et de filio qui ab iis quae patris

sunt deciderit^, saltem admisissemus ipsius enarrationem :

sed nescio quid tandem aperte doceant de perditione spi-

* Act. XVI, 3 ; xvnr, 18, et xxi, 2^. — ^ i Cor. xiir, la.

^ N. 20-24. p. 229-234.
* Joan. IV, aS. —
^ JLnc. xix, 10. — * Id. xv, 4> 11 et scq.

XII. j8
^.'jU ORIGENIS COMMENTARIA

ritualis naturae, qui ipsum sequuntur^ fabulantes, et nihil

apertum nos docentes de saeculis vel temporibus qune fuerc

ante ipsam perditionem; neque enim manifestare valent ra-
tionem suam hanc ob causam praetermisimus ipsos sponte,
:

hactenus disputasse contenti.

« Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et

» veritate oportet adorare*. » Gum multi multa de Deo de-

que ejus essentia enuntiarint, adeo ut quidam iUum cor-
poreae, et tenuis, et coelestis naturae dixerint; aUi incor-
poreai ; rursum ahi Deum has naturas transcenderc dixerint
potentia, et excellentia essentiae suae : operae pretium est ut
videamus an a Scripturis divinis habeanius causas ad di-
cendum aliquid de Dei essentia. Atque hoc quidem in loco

dicitur quasi essentia ejus esse spiritus : « Spiritus enim est

» Deus% » inquit; in lege vero ignis dicitur; scriptum est

enim : « Deus noster ignis Gonsumens est ^: » apud Joannem

vero lux : « Deus enim, inquit, lux est, et tenebrae in eo
» non sunt ullae''. » Si ergo simplicius haec intellexerimus,

nihil uhra Htteram perscrutantes, occasionem habebimus

dicendi Deum esse corpus, cum interim quae nos sequan-
tur absurda hoc dicentes vulgarium non sit cernere ; quia
pauci disseruerint de corporum natura, et maxime de his

corporibus quae ornantur ratione et providentia : quan-

quam generah sermone dicant providentem et prospicien-
tem ejusdem essentiae esse cum his quibus prospicitur;
perfectum tamen et diversum ab eo cui prospicitur. Admi-
serunt autem quae repugnabant rationi ipsorum, absurda,
qui volunt Deum essc corpus, quia non valerent contra eos
qui evidenter et rationabiHter pugnabant, resistere : quae

dico excipiendo eos qui quintam naturam corporum, prae-

ter elementa, esse dicunt. Quod si omne corpus materiale
•
naturam habet propria ratione sine quahtate existens,
1 loan. IV, 24. — ^ Ib. — ^ Deut. iv, 24. Ilcbi-. xii, 29. — * 1 Joan. i, 5.
 IN liVAKG. JOANNIS. TOM. XIII. 276
vertibilem autem et alterabilem, et per omnia mutabilem,
et qualitates capientem quas illi mundi Opifex imprimere
voluerit; esse necesse est Deuin malerialem exislentem,
vertibilem esse, et alterabilem, et mutabilem : et illos qui-
dem non pudet dicere Deum corruptibilem esse, corpus
cum sit, sed corpus spirituale et coeleste, praicipue secun-
dum principatum ipsius; corruptibilisque cum sit, idcirco
eum non corrumpi, quod non habeat corrumpentem. At
nos, eo quod non videamus consequenlia, si corpus eum
dixerimus, et per Scripturam tale corpus, nempe spiritum,
etignem consumentem, et lucem, quae necessario hanc opi-
nionem sequantur absurda non admittentes, erubescemus
veluti fatui dicentes contra aperta et evidentia. Omnis enim
ignis opus habens ut alatur, corruptibilis est, et omnis spi-
rilus (si simpliciter intelligamus spiritum) corpus cum sit,

accipit, quod ad suam naturam attinet, mutalionem in

rem crassiorem : ergo his fiet ut vel servantes verba, tot ab-
surda et inexplicabilia de Deo admitlamus; vel eadem via
incedendum est, quemadmcdum etiam in pluribus facie-
mus exquirendumque quid innui et declarari possit cum
Deus dicitur spiritus, vel ignis, vel lux.

Ac principio dicendum est, ut oculos, et palpebras, et

aures, et manus, et brachia, atque etiam alas, et pedes,
scripla de Deo invenientes, transmutamus quae scripta fue-
rint in allegoriam, spretis his qui Deo similem hominibus
formam attribuunt, hocque jure facimus; sic etiam nobis
idem faciendum esse in praedictis nominibus : ac profecto
id liquet ex re quae videtur nobis magis in usu esse : « Deus
» enim lux est, secundum Joannem, et tenebra) in eo non
» sunt ullae*. » Quomodo autem lux ipse intelligendus sit pro
virili cordatius consideremus. Dupliciter lux dicitur, tum
corporaliter, tumspiritualiter, hoc est, quae mentecernitur,
* 1 .loau. I, 5.

18.
f>76 ORIGENIS COMMENTARIA.

et, iit Scripturoe dicerent, quoc sub visum non cadit; seu,
ut Gcntiles, invisibilis. Et corporalis sane lucis manifestum
exemplum est illud his qui hanc Scripturam accipiunt :

« Omnibus autem filiis Israel erat lux in omnibus in qui-

» bus versabantur* » spiritualis vero exemplum est apud

:

quemdam Prophetam ex duodecim : « Seminate vobis ipsis

» justitiam, vindemiate fructum vitae, illuminate vobis ipsls

» kmien cognitionls^. » Rursussimiliter per comparationem
et proporlionem bifariam dicentur tenebrse : quarum, quoc
communlus dicuntur, exemplum est illud : « Et vocavlt
» Beus hicem dlem, et tenebras vocavit noctem^ : » tene-
brarum vero intenigibiHum hoc estexemplum « Populo, :

» qui sedebat in tenebris et umbra mortis, lux orta est

» eis'^. »

His sic habentibus, dlgnum est cernere quid nobis con-

veniat inlelligere de Deo, cum lux dicitur in qua nullac

sunt tenebrae^ : utrum Deus lux est IHuminans corporeos

oculos; an inteHigiblles, de quibus et Propheta dicit : « IHu-
» mlna oculos meos, ne unquam obdormlam
morte^ » In

Existlmo autem apertum cuicumqueesse noshaudquaquam

dicturos, Deum soHs officium facere, si aHi cedat munus
iHustrandieorum oculos qui dormituri non sunt in morle :

ergo iHuminat Deus eorum mentem quos dignos judicat

propria IHuminatione. Quod si mentis est iHustrator, juxta
IHud quod dlcitur Dominus IHuminalio mea%
: « » necesse
est ipsum, qui mente cernitur, qui sub visum non cadit, qui

est expers corporis, ipsius mentis, quae sub visum non ca-
dit, lucem esse corpore carentem; quod Deus « ignis consu-

» mens' «dlctus, nequaquam corporaHs ignis esse videatur,

qui consumat corpora, veluti Hgna, foenum, stipulam^; sed

* Exod. X, 2?). — 2 Ose, x, i ?.. — ^ Gen. i, 5. — ''

Is. ix, 2. — ^ 1 .TAan.
1, 5. — c
Psalm. XII, 4- — '
Psalm. xxvi. 1. — ^ Hebr. xii, 29. — •'
t (vjr, |

in, 1 2.
 :

IN EVANG. JOANMS. TOM. XIII. 277

s! cernantur in nobis ligna, foenum, stipula, sit Deus nosler

ignis talis materiae consumptor, qui dicitur « ignis consu-

» mens : » decetque profecto Dominum talia consumere,

delereque pejora : quo facto dolores arbitror laboresque
oriri nullo corporeo tactu circa principatus et partes animai
pra3stantissimas, ubi structura fuerit digna quoc consum-
metur. Lux ergo Deus nominatur, translatione surapla a
luce corporea ad invisibilem et incorpoream luceni, sic

dictus propter vim Hluminandi oculos intelligibiles. Appel-

latur etiam « ignis consumens* » consideratione habita ab
eo igne qui est corporeus et consumptor talis materiae. Si

mile quiddam mihi videtur esse Deus, cum spiritus dicitur^

quoniam enim vivificatione ea quae media est, et quoe com-

muniori vocabulo vita appellatur, dicla etiam corporalis
flatus, vitae, viventes vivificamur a spiritu ; inde sumptum
fuisse arbitror ut Deus ducens nos ad vitam veram, spiritus

dicatur. Spiritus enim, more sacrae Scripturae, dicitur id

quod vivificat^, non ea vivificatione quae est media, sed di-

viniori : etenim littera occidit et ingenerat mortem'', non
eam qua; est separatlo animoe a corpore, sed mortem quae
animam a Deo, et Domino suo, ct sancto Spiritu separat.

Vide igitur ne forte illud : « Auferes spiritum ab eis, et

» deficient^; » et illud : « Emittes spiritum tuum, et crea-

» buntur, et renovabis faciem terrae, » melius exponeremus
de divino Spiritu,existimantes quod qui privatur divinc Spi-
ritu lerrenus efficiatur; cum contra qui aptum seipsum fe-

cerit ad susceptionem ipsius, et eum acceperit, renovetur

et denuo creetur. Hujusmodi quiddam est illud : «Insuflla-
» vit in faciem ejus fiatum vitae, et factus est homo in ani-
» mam viventem *
: » adeo ut et inspirationem, et flatum
vilae, et vitam animac spiritualiter intelligamus. Quoniam
* Hebr. xii, 29. — - Joan. iv, 24. — * 2 Coi. iii, G— •'
Ibid. — ^ Psal.
Mi, 39, 3o. — ^'
Gcn. if, 7.
 278 ORIGENIS COMMENTARIA

animam sancti, quasi domuncu

autein vis prasdicta nacta
lam aptam, seipsam exhibet ad permanendum, ut ita loquar,
in ea, et propler hoc illud scriptum esse etiam existiman-
dum est : « Inhabitabo in eis, et deambulabo inter ipsos, et
» ero illis Deus, et ipsi erunt mihi populus* : » multa sane
exercitatione egemus, ut perfecti, et exercitati in his quae
Paulus vocat sensoria^, dijudicare possimus bona et mala,
vera et falsa, videreque intelligibiha, quo dlhgentius, et ut
Deo magis est decens, juxta vires humanaj nalurae, inlelli-
gerepossimus quomodo Deus sit lux, quomodo ignis, quo-
mbdo spiritus. Quin in Regum tertio talia quaedam de Deo
suggeritDomini spiritus ad Eliam factus: dixit enim «Egre- :

» dietur cras, et stabit coram Domino in monte, et ecce prae-

• » teribit Dominus, et ventus magnus, et fortis, difTindens

» montes, et confringens petras coram Domino : non in

» vento Dominus » (in aliis vero exemplaribus invenimus :

« In spiritu Domini) : post ventum commotio, non in com-

» motione Dominus ; et post commotionem ignis, non in igne
» Dominus; post ignem autem, vox aurae tenuis' : »et for-
tasse in quantis oportcat nos versari pro cognoscendo at-
que apprehendendo Domino, declaratur per haec verba, quae
non est praesentis temporis enarrare. Quemnam autem de-
Deo dicere nobis
cuit de quisnam sit, praeter Filiura ? nam
aPatrem nemo novit, nisi Filius*, » ut etiam nos, revelante
Filio, agnoscamus quonam pacto Deus sit spiritus, et con-

tendamus Deum adorare in spiritu vivificante, non in lit-

tera occidente, eumque colere in veritate, non amplius in

figuris et exemplaribus, perinde atque Angeli, qui non

exemplaribus et umbra coelestium Deo deserviunt% sed re-

bus intelligibilibus et supercoelestibus, summum illum Sa-

cerdotem secundum ordinem Melchisedech pro orantium
* aCor. VI, 16. Levlt. xxxvi, 12, — ^ Hebr. v, i4. — ^3 Reg. xix, 1 1,
12. — Matth. XI, 27.
^» —
^ Hehr. vjii, 5.
 Ilt EVANG. JOANIVIS. TOM. XIII. 279
«Ique egentiuin salute, habentes ducem cultus mystici at-
que ineffabilis visionis.

« Dicit *
ei mulier : Scio Messiam venturum esse, qui di-
» citur Christus : cum venerit ille, annuntiabit nobis om-
» nia ^. » Dignum est ut videamus quonam pacto Samari-
lis nihil plus admittens quam quinque Mosis libros, Christi
adventum expectat, veluti tantum a Lege nuntiatum : ac
profecto consentaneum est, eam futurum hujus adventum
sperasse ex benedictione quam Judae Jacob dedit dicens :

« Juda, te laudabunt fratres tui : manus tuae in cervice hos-

» tium tuorum : genu flectent tibi fiUi patris tui ' ; » et post

pauca : « Non deflciet dux de Juda, et princeps de femori-

» bus ejus, donec venerint reposita ilii, et ipse expectatio

» gentium. » Quin verisimile est Samaritanos ex prophetiis

Balaam, idem sperasse et ex hac praesertim : « Egredielur

» homo ex semine ejus, et dominabitur gentibus multis, et
» regnum Gog, et regnum ejus augebitur Deus
exaltabitur :

» deducet eum ex ^gypto gloria ejus vekiti gloria uni- :

» cornis : devorabit gentes inimicorum suorum, et crassities

» illorum medulla privabit; et jacuHs suis inimicum impe-
» tet : decumbens requievit ut leo, et ut catulus leonis; quis
» excitabit eum ? benedicentes te benedicentur, et execran-
» tes te execrati sint'. » Quin in sequenlibus etiam inquit

ipse Balaam : « Apparebo ilhs, et non nunc : beatifico, et

» non approximat : orietur astrum ex Jacob, et exurget
» homo ex Israel, et vulnerabit duces Moab, et captivos du-
» cet omnes fihos Seth, et erit Edom haeredilas : et erit hae-

» reditas Esaii inimicus ejus, et Israel fecit in fortitudine,

» et excitabitur ex Jacob, et perdet servatum ex urbe ^. »

Inspicies vero num forte Samaritanis quoque complaceat

* N. "iG, 27. p. 236, 237.

2 Joan. IV, 26. ~ * Gen. xlix, 8, 10. — ''
Nuin. xxiv, 7 ot scq. — * Ibid.
ij ct scq.
[l%0 ORIGKMS COMMEINTARIA

ut Mosis benedictio ad Judam, referatur ad Ghristum, sic

liabens : « Exaudi, Domine, vocem Juda, et ad populum

;) ejus, quaeso, venias : manus ejus simul judicant eum, et

» adjulor sibi ab inimicis ejus eris *. » Sed quoniam glorian-

iur Samaritani de Patriarcha Joseph, inspicio num forte

aliqui et benedictionem Jacob ad Joseph, et benedictionem

Mosls accipiant dici de Christi adventu. Poterit autem quis-
quis vohierit ex ipsa Scriptura sumere verba. Quin Serva-
lor ipse sciens Mosen muUa de Messiaj prophctia scripsisse,
ad Judaeos inquit : « Si Mosi credcretis, crederelis etiam
» mihi; de me enim ille scripsit ^ » Quamobrem quamplu-
rima invenire licet scripta in Lege tum typice aperte, tum
obscure, quae referantur ad Ghristum. Apertiora vero aHa,
et manifestiora praeter haec, ego in praesentia non video.

Messias quidem hngua Ilebraeorum dicitur, quod Septua-

ginta interpretati sunt, Ghristus; Aquilas vero, Unctus.
Intuendum et illud : « Cum venerit ille, annuntiabit no-
» bis omnia\ » utrum ex Iraditione id dixerit Samaritis, an
ex Lege. Nec sane ignorandum est, ut Jesus seipsum non
solum esse ex Judaeis Messiam dicebat, sed etiam demon-
strabat,* sic Dositheum etiam quemdam extitisse ex Sama-
ritanis, qui seipsum diceret Messiam prophetatum, a quo
usque nunc Dositheini sunt, Hbros Dosithei circumferentes,
et fabulas quasdam enarrantes de eo, perinde quasi ille non
perierit, sed alicubi in hac vita degat. Et haec quidem, quod
ad lectionis seriem attinet. Quinetiam diversae sectae muHer
apud fonlem Jacob, quem puteum putabat, quem mente
suspicatur esse perfectiorem ^oyov [id est Sermonem],
hunc Ghristum nominans inquit : « Gum venerit ille, an-

» nuntiabit nobis omnia*; » praesens autem cum esset ille

qui et expectabatur et sperabatur : « Ego sum, qui tecum

» loquor *, »inquit
* Deut, xxxiii, 7. — '^
Joan. v, 48. — "'
Id. iv, 20. — ^ Ib. — ' Ib. u6.
 »1:

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XlII. 28

« Dicit Ego sum, qui loquor tecum. Et inte-

*
illi Jesus :

» rim venerunt discipuli ejus, mirabanturquequodcum mu-

» liere loqueretur: nemo tamen dixit Quid quaeris, aut cur :

» loqueris cum ea ^ ? » Inquirere debemus sicubi Christus

evangelizaverit seipsum, locaque inter se conferre, veluti
«: Ego sum qui de meipso testimonium fero, et testatur de
» me qui misit me Pater ^ ; » et illud : « Si crederetis Mosi,
» crederetis etiam mihi ; de me enim ille scripsitS* »et si

quid horum simile dictum est in aliquo Evangelio. Verum-

tamen, quod ad lectionis seriem attinet, ab ipso hinc disci-

mus quod mitis et humihs corde % tahbus de rebus dis-

sit

serere non spernens cum muhere aquam gerente, et ob

multam paupertatem ex urbe egressa, ac laborante in hau-
rienda aqua. Ac profecto mirantur discipuli supervenien-
tes, qui praeviderant magnitudinem divinitatis in ipso, mi-
ranturque quomodo tantus cum muliere loqueretur; sed
nos jactantia ac superbia ducti simpHces desplcimus, obHli
illud singulatim ad quemvis hominem pertinere : « Facia-
» mus hominem ad imaglnem et simiHtudinem noslram ^ :

et memoria non repetentes fmgentemin utero^, et fingen-

tem singulatim corda hominum omniura, et intelligentem

in omnia opera eorum, non agnosclmus quod abjectorum

et parvulorum Deus est auxIHator, et susceptor infirmorum

succurrens desperantibus, et eos qui deplorati sunt servans.
Utitur autem hac muHere veluti apostola ad eos qui erant
in urbe, in tantum eam sermonibus inflammans, ut dimissa
hydria sua muher abierit in civitatem, dixeritque homini-
bus : « Venite, videte hominem qui dixit mihi omnia quae-
» cumque feci : an hlc est ilic Ghristus ? tunc ex urbe exie-
» runt, et venerunt ad ipsum ^ ; » atque muherem hanc non
1 N. 28. p. 257.
2 Joaii. IV, 26, 27. — 3 Id. V, 01, 07. — ''
Ibid 4G. — ' Malth. xi, 29.—
^ Gcn. I, 26. — "
Psalni. xxxii, i5. — » Joan. iv, 29, 3o.
282 ORIGIiiMS COMMEIVTARIA

posthabens, aperlissime seipsum ostendit Sermo Dei filius,

adeo ut cum venissent Apostoli, mirarentur si cum hac foe-

mella, et quse facile decipi posset, dignaretur colloqui Sermo

filius Dei, Attamen omnia praeclare fieri a Sermonepersuasi
discipuli, non increpant Jesum, nec dubitant de disputa-
tione ejus cum Samaritide, vel de Samaritidis collocutione
cum Jesu ; fortassis vero etiam obstupuerant de multa bo-
nitate Filii Dei condescendentis anima^ spernenti Sion, et
spem in montem Samariae habenti : quam ob causam scrip-

tum est : « Mirabantur quod cum muliere loqueretur*

« Reliquit^ igitur mulier hydriam suam, et civitatem

» adiit, et hominibus ait : Venite, videte virum qui dixit

» mihi omnia quaecumque feci : an hic est ille Christus^ ? »

Non frustra reor scripsisse Evangelistam de dimissione hy-

driae, quod reliquerit illam mulier profecta ad urbem, os-
tendens (quod ad textum quidem attinet) studium majus
quam pro Samaritide, ut quae reliquerit hydriam, non sic
cordi habens corporeum et humile officium, ut multorum
utilitatem : humanitate enim mota est, quae voluit civibus

evangelizare Ghristum; ipsi testimonium dans, quod om-

nia quaecumque fecisset sibi dixerit. Invitat autem ipsos
ad videndum hominem habentem rationera ac sermonem
longe homine praestantiorem : id enim quod de eo nostris

oculis aspectabile erat, homo erat. Quamobrem oblivisca-

muret nos necesse est rerum corporalium, hisque omissis

communicandam aliis quam participaveri-
festinemus ad
mus utihtatem ad hoc namque invitat Evangelisla laudem
:
j

scribens mulieris prudenti lectori. Sed ad alliorem intelli-

gentiam intendendus est animus, quaenam scilicet sit hy-

dria quam relinquit Samaritis, quae aliquo modo accepe-
* Joan. IV, 27.
3 N. 29. p. 23g.
^*
Joan. IV, 28, tg.
 :

IN EVANG. JOANNIS. TOJI. XIII. 283

rat Jesu sermones ; et fortasse vas aquae nobilitatae ob pro-

funditatem doctrinae, his rebus quas antea curabat spretis,
reponit apud eum qui vase longe praestantior est; cum
sumpsisset ex illa aqua quae jam in se facta fuerat fons aquae

salientis Quomodo enim si non par-

ad vitam aeternam*.
ticeps talis aquae fuisset, quomodo, inquam, humane Chris-
tum civibus praedicasset, admirans eum sibi omnia quae-
cumque fecisset renuntiantem, nisi particeps facta fuisset

aquae salutaris per ea verba quae audierat ? Rebecca sane

et ipsa hydriam habens super humeros, antequam Abrahae
puer finem loquendi faceret in cogitatione, egrediebatur

virgo specie pervenusta'^ : quae quoniam non perinde atque

Samaritis haec hauriret, descendit ad fontem et implet hy-
driam, eique ascendenti obviam accurrens Ahrahae puer di-

xit Potum praebe mihi pauculum aquae ex hydria tua ^. »

; «

Quoniam igitur puer erat Ahraham, contentus fuit vel tan-

tulum aquae ex hydria Rebeccae sumere : et festinavit Re-
becca, et deposuit hydriam super brachium suum, potum
illi praebens, donec cessaret a bibendo^. Quoulam igitur

laudabilis erat Rebeccae hydria, non relinquitur a Rebecca;

sed Samaritidis hydria relinquitur, hora existente sexta ^.

Hoc igitur in loco mulier Samaritanis annuntiat Christum;

in fine vero Evangeliorum, resurrectionem Servatoris etiam
enarrat Apostolis mulier, ante omnes ipsum conspicata ^.

Sed neque huic, tanquam quae renuntiarit perfectionem

fidei, gratiae a Samaritanis habentur dicentibus : « Non am-
» plius propter loquelam tuam credimus : ipsi enim audi-
» vimus, et scimus hunc esse vere Servatorem mundi ' : »

neque illi conceduntur primitiae tangendi Christum, dicen-

tem ei : « Noli me tangere ^ ;
» quia Thomas auditurus erat
« Affer digitum tuum huc, et vide manus meas, et affer

1 Joan. IV, 14. —^Gemia. xxiv, i5, 16, 17. — Ibid. —

^ 17. ^ Ibid. 18.
— ^ Joan. IV, G. — 6 IJ. xx, 18. — ' Id. iv, 42.— Id. xx, 17,
«
9-p,
 :,

284 OlUGJEiNIS COMMEINTARIA.

» manum tiiam, et mitle in latus meum. » Omnia aulem

erant quaj fecit mulier, consuetudo cum quinque viris, et
post hos condescensio ad sextum, qui legitimus vir non erat;
quem cum negasset, hydriamque reliquisset, honeste in
septimum requiescit, [afferens utilitatem iis quoque qui
iisdem dogmatibus imbuli urbem incolebant, id est, insti-
tutionem verborum, quae non recta sanaque sunt, eamdem
qua3 muheri erat;] quae etiam in causa fuit ut illi e civitate
exirent, et venirent ad Jesum. Magna autem observatione
Jesum rogant Samaritani in sequentibus, non ut maneat in

civitate, sed « apud ipsosS » hoc est, ut sit in principatu

corum [animae parte praeslantissima] : nam fortasse nequi-
bat Jesus in civitate eorum manere, quandoquidem etiam
ipsi ex civitate exierant, optime facientes, et venerant ad
eum. Quod autem hujuscemodi quaedam innuantur, causas
nobis praebente Evangehsta accuratissime ad sensum ana-
gogicum, hoc est ad subHmiorem intelligentiam, ex his ver-
bis dijudicandum est. Primum quidem scriptum est « Exie- :

» runt ex civitate, et venerunt ad eum ^ » et post pauca ; :

« Ex civilate autem illa multi Samaritanorum crediderunt

» in eum, propter sermonem muHeris, quae testificabatur
» dicens, Quia dixit mihi omnia quaecumque feci. Ut ergo
» venerunt ad eura Samarita^, rogaverunt eum ut maneret
» apud ipsos'. » Igitur prius cum ex civitate ad eum venis-

sent, etiam denuo venerunt ad eum Samaritae, adhuc exis-

tentem apud fontem Jacob ( nec enim inde discesserat )

et rogaverunt eum ut maneret apud ipsos. Nec scriptum

est postea quod ingressus sit civitatem, sed : « Mansit ibi

» duos dies ^. » Quinetiam in sequentibus non dictum est

« Post duos vero dies » exivit ex civitate, sed scriptum

est : « Et exivit inde^ : » quantum enim ad intelhgentiam
^ Joaii. IV, 4o. — 2 I|ji(j. 5o, — s Ibidem, 09 ct 4o. — ^*
Ibideni, ^n, —
Mbid.45,
 IN EVANG. JOAKNIS. TOM. XIII. 285

pertinet, omnis oeconomia iitilitatis erga Samarilanos facta

est apnd fontem Jacob.
« Interim * rogabant eum discipuli, dicentes : Rabbi, co-
» mede ^. » Post oecononiam potus, et post doctrinam diversi-
tatis aquarum, consequens erat inscribi quae ad cibum per-
tinebant. Samaritis ilaque cum rogaretur potum, dubitat,
propter eum qui petierat (neque enim poterat dare Jesu di-
gnum illo potum), num se jussam aquam porrigere, vellet

Jesus beneficio afficere per huncpotum. Decebatigilur

a Samaritide. Porro discipuli, qui civitatem adierant ut ci-
bos emerent^ , cum eos apud homines diversoe sectae ex animi
senlentia invenissent, nempe sermones quosdam convenien-
tes, dicunt illi : Comcde^^ tempus illud idoneum rati ut
Jesus comederet, in quo mulier civitatem petierat, ventu-
rique erant ad eum Samarilani, cum alioqui cibum coram
ullo hospite illi nou apposuissent. Ac fortassis futurum erat
uti Samaritis conturbaretur si vidisset discipulos magistro
apponere volentes cibaria quae vel in Samaria emissent,
vel emisse verisimile esset : neque merito coram Samarita-
nis volentibus suam ipsorum derelinquere civilatem dixis-
sent : Rabbly comede; ideo bene additum est « Interim :

» rogabant eum disclpuli, dicentes : Rabbi, manduca *. » Sed

quam ob causam scriptum sit, Bogabant ipsum, et non,
Dicebant illi, dignum est cernere : simplicius enim scriptum
fuisset : Interim dicebant ei discipuli : Rabbi, comede.
Proinde rogare ut comedat, et supplicare eum, et precari,

fortassis aliquid innuit anle supplicationem, atque etiam in-

terdum post supplicationem. Yide vero ne forte vereantur

discipuli ne Sermo Dei fllius propriis alitus sit vel fortifi-
catus cibis, et ideo orent eum comedere inventos cibos*
His enim quaj inveniunt discipuli semper nutrire Aoyov vo-

»N. 3i.p. 24i.

2 Joan. IV, 5i. — 3 Ibid^, 8. — * Ibid. 5i. — * H)id.
2§6 ORIGENIS C0MMENTA1\IA

lunt, ut fortiflcatus, et valldus,et corroboratus, dlutius as-

sideat ipsum nutrientibus, vicissini nutriens apponentes illl

clbos. Hanc ob causam jubet stare ad ostium et pulsare*,

ut si quis ostium aperuerit, ingrediatur ad eum et ccenet

cum illo; ut postea convivator possit vicissim convivio ex-

cipi a Aoyw, qui apud illum coenaverit.

« At^ ipse Ego cibum habeo comedere, quem

dixit eis :

» vos nescitis^ » Id quod sibi sufficit, non eget cibo; pro-

inde quod cibo eget, non sibi sufficit. Hinc perspicuum est
comedentem comedere, non quia non egeat, sed quia egeat,
et valde egeat. Et corpora quidem, quia natura fluxibilia

sunt, nutriuntur cibo replente locum eorum quae defluunt;

sed quae ipso corpore praestantiora sunt, nutriuntur intelli-
gentiis incorporeis, et sermonibus actionibusque sanis : non
quod ad non esse dissolverentur, nisl nutrirentur; neque
enim corpora haec quae non nutriuntur, ad non esse dissol-
vuntur; sed quod perdant esse talia, si non nutriantur tali-
bus qucC sint praestantioris quam corpora naturae. Ut au-
tem corpora quoe cibo egent non his aluntur cibis qui a

quaHtatibus procedunt, neque eadem ciborum quantitas

omnibus sufficit; sic etiam inteUigamus oportet de his quae
sunt mehora et praestanllora corporibus : inter haec enim
ahqua copiosiore, aHqua minore cibo egent, tanquam quae
eamdem mensuram non capiant; sed neque quahtas ser-
monum et conceptuum in contemplatione, qui sunt aclio-

nes his convenientes, eadem congruit omnibus animabus.

Quinetiam olus et cibus sohdus non eodem tempore eos nu-
triunt qui ex ipsis fructum ahquem percepturi sunt nam :

infantes recens nati, ut inquit Pelrus, lac doH nescium ^, id-

que animi, non corporis desiderant : idque etiam deside-

* ApOC. III, 20.

^ N. 55, 54. p. 242-?.45.
' Joan. IV, 52. — ^ i Pet. n, 2.
 IN EVANG. JOANIVIS. TOM. XIII. 287
ret, si quis infantiam Corinthiorum habet, ad quos inquit
Paulus :
« Lactis vos potu alui, non ciLo * » infirmus vero, :

eo quod non credat, olera comedat. [Atque hoc etiam do-

cet Paulus his verbis « Alius quidem credit se manducare :

» omnia autem infirmus est, olus manducat ^ » ] Ac

: qui
profecto « mehus est allquando olera cum amicitia et cha-
» ritatecomedere, quam vitulum saginatum cum odio^
» Perfectorum vero est sohdus cibus, nempe eorum qui per
» consuetudinem exercitatos habent sensus ad discretionem
» boni et mali
Est etiam quidam cibus mortificus, quem*. »

discimus ex quarlo Regum, dicenlibus quibusdam

ad Eli-
saeum :
« Mors est in iebete, o homo Dei^ »Quineliam est
alius earum animarum quae
rationis non sunt compotes,
cibus spiritualis herbarius, et alius foenum, et stlpula
qua? :

significantur per ea Psaltae verba Dominus

: « pascit me, et
» nihilmihi deerit; in locum hcrbae virentis ibi accubare
» mefecit :
super aquam refocillatlonem praebentem nutri-
» vit me \ Atque etiam Esaias alt « Leo autem ut bos pa-
» :

» leas comedet \ » Qulnetiam foenum jumentis in domo Re-

beccae Abrahae pueri apponunt'. Quod si quis rationabilior
hanc etiam ob causam intelllgibilis homo, panem
fuerit, et

intenigibllem manducat, quemadmodum scriptum

est in
Psalmis :
« Panis consolldat cor hominis ^- » et vino intelll-
giblli non allus quam homo oblectatur : « Vinum eniinlx-
» tlficat cor hominls*". » Sed ratione ascendamus necesse
est ab irrationalibus et ab homlnibus usque ad ipsos An"-e-
los, quandoquldem etlam ipsi nutriuntur,
sibi omnino non
sufiicientes. « Panem Angelorum manducavit bo-
igttur
» mo " ; » beatusque sane Abraham, qui tribus illls qui
slbi
apparuerunt, apponere potuit azyma subcineritia*^

» 1 Cor. ..,, 2 _ 2 Rom. x.v, 2. - 3 Prov. xv, 17. _ 4

Hebr.
- ^ 4 Reg. .V, 4o c
p 1 - ,,,._, j^^. ^^^ __ ,
^^^^ ^^_
v, ,4.
,^
^9 Psalm. c,.,, 15.-10 jbid. _- ii Psal. lxxv.,, a5. - 12
Qen. xvu. 6
 288 ORIGEMS COMMENTARIA

Sed rursus eo redeat unde defluxerat oratio, nimiruni

ad sermonem de cibo Christi, quem discipuli tunc non

noFcrant vere enim dicit Jesus « Ego habeo cibum man-
: :

» ducare, quem vos nescitis*.» Quod enim agebat Jesus,

voluntatem Patris, a quo missus fuerat, faciens, et perfi-
ciens illius opus, hoc discipuli non norant. Verum ut aper-
tius intelligantur ea verba : «Ego habeo cibum manducare,
» quem vos nescilis, » loquatur Paulus Corinthiis lacte
opus habentibus, non soHdo cibo, qui etiam lac biberant,
non cibum, eo quod cibi parlicipes esse non possent^,* [his,
inquam,loquatur Paulus :] « Ego habeo cibum manducare,
» quem vos nescitis^ » Semperque profeclo qui proestat
deterioribus, hisque qui videre nequeant ea quae vident
praestanliores, dicet Ego cibum habeo manducare, quem
: «

» vos nescitis. » Nec sane absurdum erit, si dixerimus non

solum homines et Angelos indigere cibis inteUigibilibus,
verum etiam ipsum Dei Chiistum namque ipse eliam, ut :

ita dicam, semper instruitur a Patre, qui nullius eget, sibi

sufTiciens. Sumit autem cibos vulgus discentium a discipu-

Hs Jesu, qui jubentur turbis apponere; Jesu vero discipuh

ab ipso Jesu, verumtamen interdum etiam a sanctis Ange-
Hs : at FiHus Dei a solo Patre cibos sumit, absque uHo me-
diatore. Itidem non absurdum erit, Spiritum sanctum nu-
triri dicere. Proinde inquirenda est lectio Scripturae quae

nos hoc edoceat. Totum autem mysterium vocationis et

electionis, cibi sunt illius magnae coenae : « Homo enim^
» inquity fecit ccenam magnam, ccenaeque tempore misit
» qui vocarent invitatos* : » relegendaeque sunt omnino ex
EvangeHis parabolae quae de coenis loquuntur. Quinetiam
per Esaiam promissiones habemus comedendi et bibendi,
dicentem : « Ecce servi mei comedent, vos autem esurie-

' Joan. IV, 32. — ^ i Cor. m, 2, — ^ Joan. iv, 52. — ''

Matth. xxu, 2.

IfUC. XIV, 16.

 :

IN KVANG. JOAN.MS. TOW. XIII. 289

» lis : ecce servi mei bibent, vos aulem sitietis^ » Ad liaec
ipsum homincm ponil Deus apud Genesim in Paradiso de-
liciarum, datis illi legibus ut quaedam comedere-t, qujedam
non comederet ^
: mansurusque erat immortalis homo si ex
omni ligno Paradisi comedisset, praeterquam e ligno
co"--
noscendi bonum et malum. Vide quae in primo ot vio-esimo
Psalmo dicuntur de his qui adorarunt eo quod comede-
rint : « Gomederunl e?iim, imfuil, et adoraverunt omncs
» pingues terrae' propterea Non
; » : « interficiet Dominus
» famc animam juslam *
; » sed quando injusti efficimur, im-
miltet « famem super ierram; non famem panis, neque si-
» limaquae, sed fainem audiendi verbi Dei ^ » Quanto
igi
tur magis proficimus, tanto meliora ac plura
comedimus,
donec forlasse perveniamus ad id, ut eumdem cibum co-
medamus cum Filio Dei, quem in prsesentia discipuli non
norant
Dicebanl» igitur discipuli inier se Num aliquis aitulit
« :

illi aliquid ad edenduni

» ' ? » Eliam si carnaliler retur
He-
racleon haec a discipuHs dici, tanquam qui adhuc
humi re-
pant, Samaritidem imitantesdicenlem « Neque :
haustorium
» habes, et puteus altus est " » dignum est uli
;
cernamus
num forte aliquid divinius videntes discipuli dicant
inter se
« Num quis attulit illi quod edat '?» Fortassis
enim reban-
tur potentiam aliquam angelicam altulisse illi quod ederet;
et fortassis idcirco docebaniur majorem esse illum cibum,
quem manducare habebat, qui erat ut faceret voluntatem
ejus qui eum miseral, perficeretque opus illius.

« Dicit illis Jesus : Meus cibus est ut faciam voluntatem

» ejus qui misit me, et perficiam iUius opus*\ » Decens
cibus Filio Dei, quando efficit voluntatem paternam; hoc
» Isai. Lxv, i3. - 2 Gen. .., 8 ol seq. - 3 p,al. xx,, 5o. - -
— " Amos, VIII, 11.
<•
IVov '
x •> •

«
IV . 35-57. p- 245-248.
^ Joan. IV, 33. - « Ibid. n. _ ? Ibid. 35. - " Ibid. 54.
XII.
'9
2qo ORIGENIS COMMENTARIA

quod est et in Patre ila ut volunla?

Yelle in selpso faciens,
:

Dei sit in Filii voluntate immuiabili a voluntate Palris; nc

quae una
sint amplius duaj voluntates, sed una volunlas :

voluntas auctor est Filio Dei dicendi «

Ego et Paler unum :

sumus* » et hanc ob voluntalem, qui eum

vidit vidit et
)) :

ipsum^ Decelque niagis

Filium, vidit etiam eum qui misit
gercre Filium,
itanos intelllgere paternoe voluntati morem
a qua voluntate ea etlam
quae extra eum sunt qui vult prx'

facta sunt, quam curiosius ea quac

ad volunlatem per-
clare
ejus qui misit, in fa-
tinent spectantes, facere voluntatem
ciendls quibusdam quae exteriora sunt,
positum existimare,
quod extra volentem fac-
Illud enim ( dico autem illud, )

a voluntate proedicta, non est tota voluntas

tum seorsum
effecta,
Patris; cum alioqui tota volunlas Patris a Filio sit

voluntas
cum Dei natum in Filio faclat ha?c quae velit
velle
voluntatem quam
Dei solo Fiho capiente totam Patris
:
:

etiam de Spinlu
etiam ob causam imagoipsiusest' id quod :

sancto considerandum est. Gaelerum

reHqui sancti nihil quir-

praeler volunlatem Dei, alque omnia profeeto

dem facient
facient secundum voluntatem Dei, haud
lamen
qu« facient,
ut tota Dei voluntas imprlmatur in eis. Quln hoc sanctum

prae illo sancto meHus et majus, plus atque expressius per-

comparatione alterius, quo
cipiet ex voluntate paterna,
percipiet. At om-
sancto rursus ahud sanctum exceUentius
universamque Dei voluntatem iUe faciet, qui
dixit :

nem
u Meus cibus est ut faciam voluntalem Dei, qui misit me'. »

Post hsec igitur de Deo inqult gratiose

admodum : « Nihll

viderit Patrem aUquid

» potest FiHus facere a se ipso, nisi
), facientem : qu^ enim
Pater facit, ea simlHter et FiHus fa-
iUi ostendit quae ipse
,) cit; Pater dlHglt FIHum, et orania
et fortassis hanc ob causam imago esl Dci invisi-
» facit ' ; »

1 - ^ Idcu), x.., 45. - ^ 2 Cor. .v, 4- - ' Joan. iv, ^. - I

3oan. X, 5o.
5 Id, V, 19, 20.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIIJ. 2q,
bilis* etciiim volunlas quac iu ipso cst, imago
:
cst [prim.T
voluntalis; et qune in eo est tlivinitas, imago est] verai di-
vinitatis: imago autem etiam existens Lonilatis Palris'
m-
quit :
« Cur me vocas bonum ^
? » Et sanc volunlas ha^c cibus
ost Filii Dei, atque proprius ideo cibuscst, quod volun-
illi

tasest. Quod autem voluntas sil, qua^ pertinet ad disposi-

tioncm, declarat qui subjungitur contextus,
secundo di-
ccns, post «xeculionem volunlatis porfici
opus Dei.
Sed diutius considerandus est hic conlextus, ul intellif''n-
mus hoc dictum, nempe : « Pcrficiam opus ipsius \ » Atq^^ae
aliquis quidem
simpliciler dicel injunctum opus, illius
esse
qui jussit veluti si, verbi gratia, diceremus
:
eos qui fabri-
cant, quique terram arant, dicere se
perficere opus ilJius
qui cos sumpsisset ad aliquod opus obeundum, dum perfi-
cerent illud cujus gratia assumpti fuerant.
Alius vero dic-
turus est, si perficiatur opus Dci a Christo,
liquere hoc im-
perfectum fuisse anlequam perficeretur. Sed quomodo
iraperfectum erat opus existens Dci? rursusque
quomodo
pcrficitur Dei opus ab co qui dixit « Paler, qui :
misit mo,
n major mc est sed perfeclio operis perfectio erat
' ? ,,
natu -
r.TE illius quae rationis est compos ad hanc cnim natm-am :

qua3 rationis est compos, imperfecta cum esset, perficien-

dam venit Sermo Dei fiHus factus caro. Num crgo creatum
est imperfectum opus, et mittitur Servator ad illud imper-
fectum perficiendum ? Sed quomodo non est absurdum, si
dixerimus Patrem rei imperfectae auctorem fm*sse,
Servato-
rem vero eam imperfectam creatamque impcrfectam
per-
fecisse?Igitur, meo judicio, profundius aliquod
mysterium
hoc in loco repositum est nam fortassis id
:
quod ralionis
est capax, tum cum in Paradiso positum fuit,imperfectum
omniuo non erat. Alioquin qui posuisset
Deus rem imper-
' Coloss. I, ,5. - 2Sap. VM, -3 . ,0 .
Joan. .V, :rl - ^
Mcm; x.v, ^.
26. i^ia__
' '' '^' ^"'' ''""' '^ ^
'9'
 »

9(J2
ORIGENIS COMMEISTARIA

feclemi iii Paradiso, quae operaretur et cuslodirel euui ?

Nec eiiim consentaneum est uti imperfectus is dicatur qui

operari possit lignum vitae, et omnia quae plantaverat Deus
et postea orla sunl. Proinde vide ne forle, perfeclus cum
esset homo, imperfectus sit factus ob inobedientiam, egue
ritque aliquo qui ipsum ab hac imperfectione liberaret, et
hanc ob causam missus fuerit Servalor, primum quidem
nl faceret voluntatem ejus qui misit ipsum*, operarius ilhus
eliam hoc loeo faclus, deinde vero ut perliceret opus Dei,
vA unusquisque factus perfectus assuesceret solido cibo, ac
cum sapientia consuetudinem haberet: «Perfectorum autem
» est solidus cibus, nempe eorum qui per habitum exerci-
» lalos habent sensus ad dijudicandum, tum bonum, tuni
» maham^ : » et qui loquitur sapientiam inquit : « Sapientiam
» autem loquimur inter perfectos ^
: »et cum unusquisque
nostrum, qui opus Dei sumus, a Jesu perfectus factus fuc-

rit, dicet : « Bonum certamen certavi, cursum consummavi,

» fidem servavi; poslhac reposita est mihi corona justiliac*.

Nec solus homo lapsus est, cum perfectus esset. ad imper-

fectum, sed « filii etiam Dei, qid cum vidissent (ilias homi-
» num pulchras esse, acceperunt sibi ex omnibus, quas ele-
» gissent; » et generalim omnes « qui deseruerunt propriam

» habitalionem, et non servaverunt suum ipsorum princi-

» pium^ » Nec, dicens principiurn, principatum dico, qui

comparatur polestati; sed principium dico, quod iini op-
ponitur, quodquc cum primo conjunctum est ut quemad- :

modum homini principium essendi in Paradiso fuit, finis

vero propter transgressionem fortassis in inferno deorsum,

vel in aliquo loco simili; ita singulis prolapsis datum sit pro-

prium quoddam principium. Caeterum perficiens Jesus opus

Dei (dico autem quidquid rationis esl capax, non iantum

Joan.
* IV, 54- — ^ Hebr. v, \!\. — ' i Cor. ii, 6. — ^ 2 Tim. iv, 7. —
* Jud. VI.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIII. *2[)Ti

homiiiein), uno eoderaque modo ipsum perficit : si qui-

ilem ea quae beatiora sunt, parentia sermoni et rationi, non

egentia labore, solo sermone et ratione perficiuntur; alia
vero non credenlia sermoni et rationi, laboribus egent, ut
post labores, rationibus poslea aliquando adducta, his per-
ficianlur. Verumtaraen haec utraque, scilicet, Patris sui vo-

luntalera facere, qui misit illum, et opus illius perficere,

unus et proprius cibus Jesu sunt.

« Nonne *
vos dicitis quod adhuc menses sunt quatuor,
» et messis venit ? Ecce dico vobis : Levate oculos vestros,
» et videte regiones jam albas esse ad messem ^. » Gontraeos
qui existimant simplicius et corporahus haec dicta fuisse :

« Nonne vos dicitis quod adhuc menses sunt quatuor, et

» messis venit? » dubia movenda sunt, ut persuasum ha-
beant spirituaha et nuda rebus sub sensum cadentibus et
corpOraHbus Servatorem saepius locutum fuisse : si enim
tempus quando Jesus haec loquebatur, ante messem meii-
sium qualuor spatio erat, perspicuum est hiemen fuisse;

messis enim in Judinea incipit fieri circa mensem qui apud

Hebrieos Nisan appellatur, quando agitur pascha; adeo ut
aliquoties azyma faciant Judaei ex novo frumento. Sed esto
illo mense non esse messem, sed in mense post illum pro-
xime sequente, qui apud eos appellatur Jar etiam : ita, tem-
pus hoc quatuor mensibus prius, est hiems adulta. Cum
igitur ostenderimus, cum haec diceret Jesus, tempus fuisse
uiessis, vel existentis, vel proxiraae fini, demonstratura no-
bis erit id de quo agitur. Observandum ilaque post cecono-
miam quae facta fuit in Cana Galil?eae circa rautationem
aquae in vinura, descendisse dici Dorainura Gapharnaum,
cumque ipso matrera ejus, et fratres, et discipulos, ubi
inanserit non multos dies'; fuisseque in propinquo Pascha

1 N. ."9,40. p. 248-251.
2 Joan. IV, 55. — » Id. 11, i ct seq.
 29/4 ORIGENIS COMMENTARf.A

JLi(]a'oi'um, cl Jerosolyniam asccndissc Jesum, cum omne*

in templo fnvcnlos vendcntas boves, et oves, et columbas,
ct coDlera iiiioe scrlpta sunt, facto flagello e funiculis, eje-
cit e templo; diclisque quibusdam ad Nicomedum, postea
venisse ipsum ct discipulos ejus in terram Juda^am, et il-

lic commoralum cum eis, et baptizasse*. Quantum

fuisse

i<i;itur lcmporis poncmus cum iji Judaea consumpsisse bap-

tizantem post Pascha? non cnlm aperte scriptum cst : et
apparct, eo quod cognoverint Jesum plures disci-
Pharisiei
pulos faccre ct baptizarc quam Joannes % Jesum Judneam
reliquisse, profectumquc in Galllacam, cum oporteret eum
translrc per Samariam, vcnlsse ad fontem Jacob, ubi inquit
ha?c verba : « Nonne vos dicltis, quod adhuc quatuor sunt
» menscs, et messls venit? [Ecce dico vobis : Levate oculos
)) vcstros, el videte regioncs jam albas esse ad messem]^ »
Quod si quis exislimat plurium mensium lempus consump-
^lsse Jcsum post Pascha in Juda^a baptizantem cum discl-

puils suis, adco ut jam instaret tempus, quod erat antc

([uarlum menseui messis adjungendum est illi, quod duos
;

dics cum mansisset illic apud Samaritanos, post hos cxicrit

in Galllaeam^; scriptumque esse, quod (perinde quasi nuper
Paschate facto, rebusque quas ipse egerat Jerosolymis) cum
venisset in Galilaiam, exceperint illum Galilaei, qui viderant
quajcumque Jerosolymls fecisset in dle festo : venerant eniui
etiam ipsi ad diem feslum. Sed probabllc est aliquem ad
hacc dicturum, nihii obslare plurimum temporis eum in
Judaea commoratum venisse ad fontem Jacob, abeuntem in
Galliaeam, quando dixit « Adhuc quatuor menses sunt ad
:

» mcssem^ » nec quldquam absurdi csse Galiiaeos eum exce-

pisse, propter ea qua) in pra3cedentibus mensibus ipse Je-

rosolymis egisset. Sed respondendam est illis, quod profec-

*
Joan, III, 1 el seq. — ^ kl. iv, i ct seq. — ' Ibid. 35. — ^ Ibid. 43,^
4j. — '"
Ibid. 55.
 IN EVANG. JOANMS. TOM. XIII. 'SgS

tus in Galilaeam venerit Canam civitatem Galilaex *, ubi an-

tca fecerat ex aqua vinum, ubi etiam reguli filium aegrotan-
tem in Capharnao curavit, patri ipsius dicens : « Filius tuus
» vivit^ : » et : « Postea erat dies festus Judneorum, et ascen-
» dit Jerosolymam^ «quando paralylicum octo et tri-
Jesus
glnta annos habenlem se in infirmitate curavit. An vero hic
dies festus Paschatis erat, non additur nomen ejus; urget-

que series historlae, et maxime quod post pauca subjungi-

tur: « Proximus erat dies festus Judaeorufti Scenopegia*. »

His igitur diutius examinatis, consequens est displclenti

profundius sensum Scriplurarum quaerere quid cogitans Je-
sus discipuhs dixerit : « Nonne vos dicitis quod adhuc qua-
» tuor menses sunt, et messis vcnit? Ecce dico vobis : Le-
» vate oculos vestros, et videte reglones albas esse jam ad
» messem^ » Quemadmodum autem dicebamus aquas ac-
curate examinantes in sermone Samaiilidls, ita hoc etiam
loco faclemus. Quls enim jam non sit fassurus dictum hoc :

« Levate oculos vestros, ct videte regiones aibas esse jam

» ad messem, » splrltuale esse, nudumque his rebus quoe
sensu percipiuntur ? cui consequens etiam erit uti dicant
discipuli post quatuor menses futuram messem, quaj, quod
ad eorum conjecturam attinebat, mcssi quac a Jesu fulsset
oslensa similis esset. Existimamus ergo in hls discipulorum
verbis : « Quatuor menses sunl, et messis venit, » talem in-
esse sensum. Complures disclpulorum Verbi considerantes
difficiliorem essc veritatem quam quse ab humana natura
percipi facilc posslt, cum disseruerunt de ea vila quae est
altera a praesenti, defatlgati in apprehendendo fine earum
rerum quae in prsesenti vita quaeruntur, veritatem se ap-
prchensuros cxlstlmant, cum quatuor elemenla transcen-
«lcrint, cnm quibus cognationem habent. Proinde dicunt

* Joan. IV, ^C). — 2 Ibul. 5o. — >

Id, v, i ot soq. — '•
Id. vir, 2. — ^
j,}^
!V, r)5.
^9^ ORIGEMS OOMMKiNTARlA

discipuli messem quae, juxta Domini vocem, est consum-

matio collatitiorum verilatis operum, fieri post instanlem
r|uaternitatem. Porro mensium nomea convenienter ser-
raoni corporeo de messe sumptum este Nec enim dicere
oportebat « Nonne vos dicitis quod adhuc quatuor dies
:

» sunt, et messis vcnit; vel : Adhuc quatuor anni, et mes-

» sis vcnit* ? »idque potissimum, quoniam Seruio filius Dei

vulgum, et corpori deditos velit latere, mysticum quidem

celans, id vero quod simplicius est ostendens, ut aperti
esse exislimentur sermones a Servalore prolati. Vel fortas-
sis discipulorum voluntas, dicenlium : « Adhuc sunt quu-
» tuor menses, et messis venit^, » talis est : Quatuor sunt
sphoerae quatuor elementorum, quae suLjeclaD sunt naturoe
coelesti : in medlo quidem, et maxime inferne, sphaera est
terrae; circa hanc est sphaera aquae; tertia est aeris; quarta

ignis; post quam sphaera lunae, et caeterarum. Notemus

etiam, ne forle discipuli existiment eos veritatem perceptu-
ros qui hinc instrucli discesserint,el prope puriorem essen-
tiam pervenerint, quando possit quls non corruptus peccato
ignis etiam sphaeram transire, quae quidem Ignis sphaera ma-
teria est unlversi in Hanc opinionem, ceu non
sanam, redarguens Verbum caro factumS ad eos qui talia
credunt inquit « Nonne vos dlcilis quod quatuor menses
:

» sunt, et messls venlt? Ecce dico vobis : Levale oculos

» vestros, et vldete reglones jam albas esse ad messem''. »

Etenlm incomprehenslbile nobis videtur eum de una messe

in his omnibus disserere, quandoquidem sententia eorum
qui simpllclus exponunt, vera loquentes discipulos objurgat
Domlnus, exlstlmantes, ut hi putant, post quartum men-
sem venturam messem, quam in superiorlbus proposuimus

non admodum posse post quartum mensem consistere.

AHoquin dlscipulorum etiam opinionem fere corrigens, in-

i
Joan. IV, 55. — 2 Ibid. — 3 Id. i, i4. — ''
Id. iv, 35.
 IN I-VAAG. JOANNIS. TOM. XIH. 297
qult «Nonne vos quidcin lioc dicitis? » at ego lioc clico.
:

Ad liaec quomodo absurdum non est allegorice palam in

omnibus explicare hoc dictum : v( Levate oculos veslros; »

el hoc : « Videte regiones jam albas esse ad messem; » in

eo vero quod anle hoc positum est, nempe : « Nonne vos

» dicitis quod adhuc quatuor menses sunt, et messis ve-

» nit, » idem faciendum non censere?

« Ecce* dico vobis : Levate oculos vestros, et videte loca
» jam alba esse ad messem ^. » In multis Scripturae locis po-
situm est hoc dictum : Levate oculos vestros; divina nos
oratione admonente uti attollamus elevemusque lum sen-
sus, tum vim videndi inferne jacentem etpronam, nec eri
gere se valentem, ut perfecte sublimia contempletur, quem-
admodum in Esaia : « Levate in excelsum oculos vestros, ct
» videle quis haec omnia ostendit ^ » Servator etiam his
qui in campum convenerant beatitudines dicturus, elevatis
oculis suis ad discipulos, inquit : Beall^ hi, et hi : nullus
enim discipulus germanus Jesu jacet inferne, quemadmo-
dum neque ille qui in Abrahae sinibus requiescebat : ex quo
dives qui in tormentis erat, cum elevasset oculos, videt
Abraham et Lazarum in hujus sinibus. Ad haec mulier illa

contracla, nec caput erigere omnino valens, cum a Jesu

erecta fuisset, contractionem alque inflrmitatem erigendi
sese deponit, ut elevet oculos ^. Nec ullus profecto est, qui

perturbationibus obnoxius et carni adhaerens , vel rebus

materialibus commixtus mandatum,servaverit dicens : «Le-
» vate oculos vestros * : » quamobrem ne loca quidem vi-

surus est iste, etiamsi jam alba sint ad messem. Praetcrea

nullus qui operatur opera carnis, levavit oculos. Porro alba
sunt ad messem jam loca, quando adest Dei Sermo ape-

* N. 42, 45. p. 252-255.

2 Joan. IV, 55. —
' Isai. xl, 26. — * MaUb. v, j et seq. Luc. vi, 20 e\
seq. Id, XVI, 23, — -"^
Id. xm, 11 et seq. — ^ Joan. iv, 35.
 »:

aQ^ ORIGEMS COMMENTAniA

riens et illustrans omnia Scriplurc-e loca, quae plcna sunt
advenienle ipso. Fortassis etiam omnia quae sensu perci-
piuntur, vel ad ipsum usque coelum, atque usque ad ea
quaj in ipso sunt, alba sunt loca parata jam ad messem,
clevantibus oculos ; palam uniuscujusque rei ratione illis

ob oculos exhibila qui receperunt, eo quod Iranslbrmen-

tur ad eamdem imaginem a gloria in gloriam*, similitudi-
nem oculorum qui viderunt quomodo singula quae facta
fuerant bona essent. Hoc enim dictum : Vidit Deus singil-
latim quac creata sunt bona esse% tale est : Inspexit Deus
cujusque rei rationcs, easque vidit bonas esse propter ra-
tiones quibus unumquodque creatum erat. Quod si quis
sic non intelliglt hoc dictum : « Vidit Deus quod bonum
» esset\ » quomodo in his verbis « Educant
enarret nobis :

» aquae reptilia animarum quae victurae sint, et volatilia

» alata super terram in firmamento coeli \» servetur Deum

yidisse quod bonum esset, idque potissimum, quod fecerit

Deus cete magna^ harum reruni
: sed ratio uniuscujusque
Deo perspecta, res bona est. Idem censendum est et de illis
verbis « Educat lerra animam viventem juxta genus, qua-
:

» drupeda, et reptilia, et feras terrae juxta genus*; » qui-

bus subjungitureliam : « Vidit Deus quod bonum esset ^.

Quomodo enim ferae et reptilia bonum sunt, nisi ratio ea-

rum bonum est? Hsec aulem a nobis dicuntur propter illud
« Levate oculos vestros, et videte loca jam alba esse ad
» messem^; »FiIio Dei, qui discipulis aderat, auditores mo-
nenle ut elevarent oculos ad loca Scripturae, et ad loca
ralionis singulis entibus innatae, ingenitaeque, ut albedi-

ucm splendoremque lucis veritatis, qua3 ubique cst,aliquis

videat « Omnia cnim coram intelligcnlibus, tcsle Salomo-
:

«
9. CoiJiUh. m, 18, — "^-
Ccn. 1, 5i. — 5 Ibidem, 10, 12, 18,21. — ''
Ihi-

Ucm, ?.o. — ^ Ibidcm, 21. - '"'

Ihidcm» 24. —Ibidtm,
'
75. — ^ Joan,
IV, 55.
 ;

Ii\ JiVAAG. JOA?iiMS, TOM. XIII. 299

» nCy iccla aulein his qui scnsuai distribucre volunt \ »

« Qui melit, mercedem accipit, et congregat fructum iu

» vitam oelernam; ut qui seminat simul gaudeatetqui me-

» til^. » Quot modis in Scriptura messis dicatur, ct in quot
significationibus poiialur, dicere oporlet : necessario ap-
ponendum reor, ut possimus, significatione hujus nominis
nobis pro viribus perspecla, ex pluribus videre in quanam
ponendum sit. Invenimus ergo in Evangelio secundum Mat-
thacum, cum accessissent discipuh ad Dominum dicentes :

« Edissere nobis parabolam zizaniorum agri',» doctrinam

Domini, qua; de hoc nomine post aha dicit : « Messis vero
» est finis saeculi, messores autem Angeli sunt. » At vero
etiam alio in loco de multitudine credentium, et opus ha-
bcntium doclrina quse illis manifestet ea quae credunt, Ser-
vator inquit noster : « Messis quidem multa, operarii au-
» lem pauci; obsecrate ergo dominum messis, ut emittat
» operarios in messem suam \ » Ad haec Apostolus semen
quidem nominat eam, quae in hac vita est, abundantiam,
vel peccatum hominum; messem vero ea quae unicuique

merito reposita sunt, vel ob praeclare facta, vel ob peccata

quae in praesenli vita quisque egerit, sic dicens : « Quidquid
» enim seminaverit homo, hoc etiam melet : quoniam qui
» in carne seminat, de carne messurus est corruptionem
» qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam aeler-
» nam *. » In aliqua vero simili significatione arbitror etiam
Prophetam, qui in Psalmis circumfertur, dixisse : « Qui se-
» minant in lacrymis, in exultalionc inetent. Euntes ibant
» et flebant,mittentes semina sua : venientes autem venient
» cum exultatione, porlanles manipulos suos^. » Ponitur
etiam hoc nomcn frequeuter, ut loqui consucvimus, quem-
admodiim m libro Rulh hiscc verbis : « Illac autcm advenc-
* Piov. viir, 9. — 2 Joan. iv, /)G. — ^ Mallli. xiri, IG, 7>(). — '>
Id. rx, Ti;,

58. — 5 Gal. VI, 7, S. — « Psal. cxxv, 5, 6.

3oO ORIGENIS COjVIMENTARIA.

)) ruiit Belhleeu], cum messis hordeacea inciperet*. »Expo-

sitis itaque iii praesentia quinque significationibus messis,
manifestum est hoc in loco messem non accipi, ut loqui

consuevimus; sed ne pro fine quidem et consummalione;

neque enim hoc inodo loqui consuevimus : a Qui metit,
» mercedem accipit, et congregat li uctum in vitara aeter-
» nam^. » Neque de messoribus Angelis consentaneum est
nos hoc in loco intelligere admonitionem de melendo. Sed
ne cum hoc quidem dicto : « Qui seminat in carne, de carne
» messurus est corruptionem; et qui seminat in spiritu, do
» spiritu metet vitam aelernam', » fieri potest ut intelliga-
mus haec verba convenire posse : « Qui metit, mercedem
» accipit, et congrcgat fructum ia vitam oeternam ^. » Juxla
enim Apostohca dicta idem est qui seminal et qui metit,
slve in carne, sive in spiritu; et ob hoc etiaro congregans
vel corruptionem, vel vitam aeternam : in praesentibus vero

alius est qui seminat, et ahus qui metit. In Psalmis etiam

4dem similiter seminat, et idem metit, juxta dictum quod
proposuimus ab ApostoHco differens, ratione sacratiore et

occultioie : nam dictum Apostolicum simphcius prolatum

est, non docens de diversa natura seminum, unde suman-
tur. At quod e Psalmis proposuimus, declarare mihi videtur
animarum nobilium descensum, quai venerint in hanc vi-
tam cum salutaribus seminibus, quaequc invitae fere vene-
rint suspirantes; sed redierint cum exultatione, eo quod

egregie laboraverint , et auxerint, et multiplicarint semina

cum quibus venerant. Alius aulem est qui seminat, et alius

qui melit ^
in praesenli orationis contextu.

Ex hls ^
clare perspici potest, nihil eorum quae supra

diximus hoc in loco intelligi de voce messis. Sed neque

1 Ruth. I, 22. — 2 Joan. iv, 5G. — ^ Galat. vj , 8. — '^

Joan. iv, 7)6. —
^
Ibid. 7>j.

'^N. 44,45. p. 255, 256.

 1

IN EyA^G. JOANNIS. TOM. XIII. OO

qiiod apud Aposlolum in alio loco coDsideravimus hic con-

gruit, dicentem : « Qui parce seminat, parce et melet; et
» qui seaiinat in benedictionibus, de benedictionibus et

» mctet *. »

Quaeramus igitur septimam significalionem convenieu-

lem his quae supra disseruimus in ilhid : « Nonne vos dicitis
» quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit^?»et
in hoc: «Ecce dico vobis : Levate oculos vestros, et videte
» regiones jam albas esse ad messem; » sitque messis nobis

ratio. sive oratio aperta de perspicuitate Scripturarum (ve-

quomodo omnia quae fecit Deussint valde bona'),quam
luti

messem qui metit duos fructus metendi habet alterum, ;

quod accipit mercedem; alterum, quod colligit fructum in

vitamaeternam*. Et arbitror pereas promissiones qunepostea
futurae sunt, juxta id quod scriptum est : « Ecce Dominus,
» et merces ejus in manu ejus, ut reddat unicuique secun-
» dum ea quae gesserit% » dictum fuisse : « Mercedem acci-
» pit* ; »propter provenientem autem ex ipsa cognitione uti-

lilatem, quae ex se secundum naturam in mente inest, etiam

in rationali natura, ceu egregium quiddam et insigne exi-
slens, etiam praeter promissiones, quae aliae sunt ab ipsis,

scriptum fuisse : « Colligit fructum in vitam aelernam': »

quae res beneficium quoddam, et commodum tou //yct^LovtxoO

[sive menlis principalis] oslendit : quemadmodum in ter-

tio Stromaton libro exposuimus, enarrantes dlclum illud :

« Paler tuus, qui videt in abscondito, rcddet tibi in mani-

» feslo '. »

Quamobrem® si assecuti fuimus elevallonem ocu-

lorum Apostolicorum, visiouemque regionum jam ad mes-
sem albarum, eodem modo accurate inquiramus oportet

* 2 Cor. IX, G. — 2 j(j;in, ,v, 35. — s

Ccn. i, 5i. — '•
Joan. iv, 36.
5 Ibid. — 6 Isai. xl, lo. — ^ Joan. iv, 36. — ^ Ibid, — » Matth. vi, 4.
9 N. 46. 47- p. 256-260.
3o^ lORIGENIS COMMENTARlA

quid sit hoc diclum : « Ut qui seminat simul gaudeal et

» qui melit*. » Existlmo igitur eum in omni arte ct scien-

lla, quae pluiibus speculationibus conslet seminare, qui

piincipia inveniat; quoe alii assumentes, curiosiusque ea
examinantes, vicissimque aliis tradentes inventa sua, auc-

tores sunt posteris, ex his quoe invenerint, non valentibus

principia inveniie, et sequentia conjungere, ct summam
manum artibus et scientiis imponere, ut plenum fructum
percipiant : non secus atque in messe, hujusmodi artibus
et scientiis completis. Quod si hoc verum est in aiiibus et

quibusdam scientiis, quanto magis in ea arle quae ars esl

artium et scientia scientiarum, conspicere id licet ? In-

venta enim a majoribus curiosius cum indagassent posteri,

occasionem successoribus suis, qui haec inventa cum dili-

gentia adiissent tradiderunt, ut unum veritatis corpus cuni

saplentia conjungerent. Igitur, completo toto opere artis
artium, qui seminat simul gaudet et qui metit; Deo vicis-
sim in unum finem omnes congregante. Proinde vide an
seminantes sint Moses et Prophetas, qui scripserunt ca
« quae pertinent ad noslram admonitionem, in quos fines
» saeculorum devenerunt% » quique pra^dlcaverunt adven-
tum Christi; qui messuerunt aatem sint Apostoli, qui Chri-

stum receperunt, videruntque gloriam ejus, consonam pro-

pheticis et rationabilibus de ipso seminibus, quae demessa

fuere secundum accuratam indaglnem et intelligentiam
mysterii, absconditi quidem a saeculis, sed retecti in no-
vissimis temporibus^ « quod in aliis aetatibus non innotuit
;

» filiis hominum, quemadmodum revelatum est nunc san-

» ctis ejus Apostolis et Prophetis

* » semen vero sit uni- ;

versa illa ratio « myslerii,quod temporibus aeternis tacitum,

» nunc pcr rcvelationein e^ per Scripturas propheticas^ »

1
Joan. IV, 36. — "^
i Cor. x, ii. — ^ i Petr. i, 20. — ^*
Eplics, ju, 5. —
^ Uoin. XVI, 25, 26.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM: XIII. 3o5

atquc per adventum Domini nostri Jesu Christi innotuit :

quando lux illa vera regiones lecit (illis illucescendo) jam

albas esse ad messem. Secundum hanc Igilur rationem regio-

nes in quibus conjecta fuere semlna, Legis ac Prophetarum

sunt Scrlplura;, quae albae non erant, quod non recepissent
pra3sentiam et adventum Sermonls [fdii Dei] : tales vero
fiunt his qui edocti fuerlnt a Filio Dei, quique Uh paruerlnt
dicenti : « Altollite oculos vcslros, ct videte regiones jam al-

» bas esse ad messem *. » Attollamus igilur etiam nos, ceu

germani Chrlsti disclpull, oculos, et reglones a Moyse cx-
terisque Prophelis seminatas intueamur, ut videamus ip-
sarum albedlnem; quo etlam modo jam eas metere libeat,

et congregare ipsarum fructum In vitam oeternam : spe-

rantes etlam mercedem acclpere a domino vicorum et lar-
gitore seminum. Itaque seminantem simul et metentem
gaudere, cum aufugerit dolor, et moeror, et susplrlum, in
futuro sajculo, falebitur quidem quisquls legerit futurum
ut « mulli ab oriente et occidenle veniant, et accumbant
» cum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno coelorum^. »
Jam vero omnem seminantem cum omni metente gaudere
si quis ambigat admittere, conslderet quod aliquo modo

messls fuit transformatio Jesu, qui visus est in glorla, non

solum melentlbus Pelro, Jacobo^ et Joannl, qui cum ipso
asceuderant, verum etiam seminatoribus Mosi et Ellae ^
:

cum ipsis enim pariter gaudent, videntes gloriam Fllli Dei,

quam a Patre illustratam illustrantemque videntes, antea
non vlderant Moses et Elias, ut nunc vident simul cum
sanQtis Apostolis. Perinde autem, quasi universale sit hoc
dictum, sumimus : « Ille qui metit mercedem accipit, et

» congregat fructum in vitam aeternam; ut [qui seminal

» slmul gaudeat et qui metlt * ; » eo quod in sequentibus

* Joan. IV, 55. — ^ Malth. viii, n. — ^ Idcm, xvii, i, 2 et 3. — ^ Joan.

IV, 36.
3o4 ORIGEMS COMMliNTARIA

plures dicautur esse qui melunt, et plures qui laborave-

rint, nimirum in seminando. Dicitur enim veluti ad mul-
los messores : « Ego misi vos ad melendum, quod vos noii

» laborastis *
: » et quasi multi siut qui iu semine laLora-
verint, similiter dicitur : « Alii laboraverunt, et vos iu la-

)) borem eorum introislis ^. » Proinde sequivalet universali

haec propositio : « Ille qui metit, mercedem accipit' » : et

sensus talis est : Omnis « qui metit, mercedem accipit, et

» congregat fructum in vitam aeternam; ut omnis qui semi-

» nat, simul gaudeat, et omnis qui metit. » Haec autem ali-

qui quidem prompte admiltent, non ambigentes quin ma-

nifestata sint sanctis Apostolis in adventu Ghristi, qui eis

illustravit omnem Scripturam luce cognitionis, quae occul-

tata fuerant anliquis generationibus, ac ipsi Mosi el Pro-
phelis : alii vero verebuntur admittere, non audentes dicere
Mosem virum tantum, et Prophetas, adhuc agentes in hu-
manis, non assecutos fuisse quse Apostoli intellexissent;
praesertim cum haec in Scripturis sint seminala, quas ipse
Moses ac Propheta? administraverint. Sed illi primi hoc
dicto ulentur : « MuUi Prophetae et justi cupierunt videre

» quae vos videtis, et non viderunt; et audire quae auditis,

» etnon audierunt *; » et hoc etiam : « Ecce plusquam

» Salomon hoc in loco^; » et illo eliam : « In aHis aetatibus
» non innotuit filiis hominum, quemadmodum revelatum
» est nunc sanctis Apostolis ejus et Prophetis, ut sint gen-

» tes cohaeredes, et ejusdem corporis, consortesque pro-

» missionis in Ghristo*. n Adducent etiam hi illud quod Da-
niel post quamdam visionem scripsit : « Surrexi, et non erat

» qui inteiligeret ' ; » et illud Esaiae : « Sermones hujus libri

» sunt veluti liber hominis signatus : quem ipsum si dede-

» rint homini nescienti litteras, dicentes : Lege, dicet : Ne-
1 Joan. i\s5S. — 2 ibid. —3 Ibid. 56. -'' MaUh. xiii, 17. — ^hS. xii,

^2. — 6 Ephes. III, 5, 6.— "

Dan. vm, 26.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIII. -
3o5
» scio litteras; et dabiint illumhomini scienti litteras, et di-
» cet Non possum legere, eo quod signatus
:
sit*. «Rursus
alii haec omnia hac sententia destruent
: « Saplens
inlelhget
« quas ex ore suo prodibunt; in labiisautem
suis geslat scicn-
» tiam\- » dicentes Mosen et unumquemquc
Prophelarum
intellexisse qua3 ipsi adminislraverint,
non tamen ut aliis
etiam traderent revelarentque mysterla;
Apostolos vero,
ut qui tempore revelationis exliterint, dicere : « Statc, et
» tenete traditiones quas edocti fuistls^- » ct illud : « Qu:g
« audlsti a me
per multos tesles, hocc proponc
hominlLns
» fidehbus, qui idonei erunt allos etiam
docere' » dicenl- :

^que, desiderarunt multi Prophelc-e et justi

si
videre quce vi-
derunt, et audierunt Apostoli a Servatorc
loquente % non
omnino desiderasse Scripturas Legis et Prophetarum,
sed
his majora, nempe quaj Servator Apostolis
enunliasset, pra3-
ter spirituaha Legis et abslrusa
Prophetarum, de qJorum
numero illud erat Audivi arcana verba, qu^ non licet
«
:
ad
>> homlnem Ioqui% »et simlha hls, qua3 dlcuntur a
Para-
cleto. Praeterea vero etiam in his contextum consideremus,
quemadmodum quemdam esse metentcm, qui mercedem
acciplat, et congreget fructum in vitam aiternam. narrat
Evangellsta, diccns : Ul qui semlnat simul gaudeat
«
et qui
» metlt'. »Nam si, ut qui seminat simul gaudeat,
el si qui
metit mercedem acclpit, et
congregat fructum in vitam
ielernam, forlassis qui semiuat parllcipans
mercedem cum
raetente, et collectionem fructus qui
convehllur In vitam
aeternam, simul cum metente gaudebit. At alius quidam dic-
turus est, omnia legalia et prophctica Mosen ac Prophe-
tas accurate inlellexlsse, juxta
spirltualem intelligentiam,
et, utoportebat, tecte et considerate scripta
ea esse, qua^
seminata sunt quonlam autem « si sermonem
:
sapienlem
i
Isai. XX.X, U, IP.. _ 2
p,„,. ,,.,^ ^- _ 3
^ ^,j^^^^ _
_
,^

n, a. ' Matth. xn., ,- _ 6 , Cor. x.,, 4- - ^

Joan. .v, 36.
XII.
20
5o6 oniGENlS COMMEISTARIA.

)) audierit sapiens, laudabit eum, et ad ipsum addct S » pcr-

spicuum esse Apostolos rerum magis reconditarum et pro-
fundarum usos seminibus quae Moyses et Propheta? distri-

buissent, eo pervenisse ut assequerentur visiones veritatis

multo copiosiores, nimirum Jesu illorum oculos attollente,

et illucescente illorum mentibus, quae copiosiores visiones

messis regionum albarum erant : caeterum non quia fuerint
abjectiores Propheta? ac Moses, a principio eos non vidisse

omnia quae Apostoli in adventu Christi; sed quia veluti

expeclabant temporis plenitudinem : quo quidem tempore
cum eximii illius Jesu Ghristi adventu revelandaeranteliam
excellenliora his quae unquam vel dicta vel scripta fuerint

in mundo, ab eo qui non rapinam arbitratus est se Deo x-

qualem esse, sed seipsum exinanivit forma servi accepta^.
« In hoc enim sermo verax est, quod alius est qui semi-
)) nat, et alius qui metit ^ )> Sive secundum exemplum ab
artibus et scientiis sumptum interpretemur praesentia, cla-

rum est quod verus sit sermo : « Alius est qui seminat, et
)) ahus qui metit ^ : » sive eo quod seminarit quidem Moses
et Prophetoe, viderint autem regiones albas esse, qui leva-

veruQt oculos juxta praeceptum Doraini nostri Jesu Christi,

qui eis praeceperat ut viderent quomodo rr giones jam albae

essent ad messem; etiam sic manifestum est, quonam pacto

ahus sit qui seminat, et alius qui metit. Considera vero num
alius et alius idcirco dicatur, eo quod illi justificentur qui-

dem tali vitae instituto; hi vero alio praeter illud : adeo ut

alterum legalem, alterum Evangelicum dicamus. Altamcn
simul gaudent, uno fine utrisque reposito ab uno Deo per
unum Christum in uno sancto Spiritu.

Ego^ misi vos ad metendum quod vos non laborastis

('. :

» alii laboraverunt, et vos in laborem eorum introistis *. »

1 Eccli. XXI, 18. —2 Philjp. II, 6, -. — 3 Joan. iv, T);. — ^"

Ibid,
^ N. 49- p. 261. ^'
Joan. iv, 38.
 ;

IN EVANG. J0ANNI5. TOM. XIII. Soy

Haiid est (iJfTicile videre ex his quae siipra diximus, quo-

modo miserit Jcsus discipulos ad metenduai illud in quod
ipsi non laborarint, sed majores sui : cum enim laborarit
Moses et Prophetse ut percipere quirent inlelligenllam my
steriorum, quorum vestigia in suis ipsorum scriptis reli-

querunt, in Mosis ac Prophctarum laborcm introiere Apo-

stoli a Jesu mysteria edocti, metentes et congregantes in
horrea sua^ ipsorum anima? sensum in illis reconditum. Ac
semper certe Sermo ille [filius Dei] majorum labores cla-
riores facit his qui germane discere cupiunt, etiamsi non
ncqae laborent atque hi qui seminarunt. Est et hoc quo-
que considerandum inter omnia quae de aliis metentibus
dicuntur, num quando Angelis ad satus hominum ordinatis,
cooperatores perfectionis eorum qui seminali fuerunt Apo-
sloli, in aliorum laborem ingrediantur metentes, et fructus
in his qui adjuvabantur invenientes, quos Jesu adventus pa-
ratos ad messem, etiam ante quatuor menses qui spera-
bantur, fecerat. Quod si haec ita se habent, dignum est ut
inspiciamus num ministerium Angelorum, quod impen-
dunt animas in corporibus seminando, laboriosum sit

quippe qui duo quaedam congregent quae natura sunt con-

traria, in unum temperamentum tempore ordinato, et in

quique incipiant uniuscujusque oeconomiam facere, et ad

perfectionem producant hominem antea plasmatum. Sed
dicetaliquis contrarium his esse, quod Deus dicatur homi-
nem plasmare tum hoc dicto : « Manus tuae fecerunt me, et
» plasmaverunt me *
; » tum illo : « Antequam formarem le

T) in utero, novi te ; et antequam de vulva exires, sanctifi-

» Ad quod respondendum est, quod quemadmo-
cavi te^. »

dum lex per Angelos ordinata S et dictus sermo per Ange-

los fuit stabilis* (cum ahoqui perspicuum sit enm a Deo

dictum fuisse), ita etiam cx)ntingere in generatione, ut per

' Psal. cxviii, 73. — 2 j^r. 1, 5. — ^ Galat. iii, 19. — ''
Ilebr. 11,2.

20,
5Qg ORIGENIS COMMEIVTARIA

Aii^^elos meclialores Deum plasmare in utero dicamus. Sed

haud scio an huic nodo solvendo tale quid adduci possit,

nempe quod Joh et David, partis Dei cum essent, dicen-

tes « Manus tuce fecerunt me, et
:
plasmaverunt me*, » a

Deo plasmati fuerint; eTeremias autem audiens: a Antequam

)) formarem te in utero, novi te^ ))ceu partis Dei futurus,
partes,
ah ipso formatus fuerit; alii vero aliorum existenles
accuratius prc-
ah his forraenlur quihus sorte ohtinjrunt. Et
fecto illud interprelahitur haec oratio
:
« Faciamus hominem
ad imaginemet simiHtudinem noslram',
))
hoc dicente )>

quod
Deo de omnihus hominibus, et de opere antegresso :

partem,
deinde opus et a caeteris fit, secundum propriam
ad quos fit sermo ; Deo his dicente Faciamus hominem
: « :
)>

quibus etiam inquit in confusione hnguarum « Vemte, :

et

» descendentes confundamus illic illorum linguam'. ))Haec

autem non defmientes dicimus, cum ahoquin ha3C

muUa
egeant examinatione, ut inveniatur an hoc an illo
modo
res se habeat altamen nou cst parvipendenda Lec inler-
:

pretatio: Unusquisque homo pars est ahcujus; juxta illud :

« Quando dividebat Altissimus gentes, et quando disper-

)) gebat fdios Adam, constituit terminos populorum, juxta

)) numerum Angelorum Dei : factusque est pars Domini

populus ejus Jacoh, funiculus hoereditatis ejus IsraeP.

»
»

Quod si omnino unusquisque alicujus est pars, quia Deus

disseminarit fdios Adam, unusquisque quidem Angelorum
lahorat circa suam partem, disponens quae ad ipsam perti-

nent. adventu Servatoris assumuntur caplivati, ut

Sed in
Evan-
obediant Ghristo ex omnium parte per ministrantes
a Chrlslo
geho Apostolos, et Evangehstas, et doctores,
:

adducunturque, ut sint gentes hacredes Ghrisli. Vide

igitur

ne forte propter hoc dici possit Apostohs post paulo audi-

1 Job, X, 8. Psalm. cxv.ir, jo. - 2 Jeieui. i, 5. - ^ Gen. i, 26. - ^- Id.

XI, 7. — = Deut. xxxn, 8, 9.

i
 IS EVANG. JOANNIS. TOM. XIII. SoQ
turis: « Ite, doccte omiies gentes*, » illud : « Alii laborave-

» runt, et vos in laLoreoi illorum introistis^. » Quod si sancti

Angeli reliquas parles, praeter electam, sortiti fuerint, et
ordinati sunt ad sationem animarum, nihil absurdi conse-
quitur seminantem simul gaudere et metentera post mes-
sem
Ex urbe' autem illa multi Samaritanorum crediderunt
«

» propter sermonem mulieris testantis Quia dixit mihi om- :

» nia quaicumque feci *. » Cum hydriam reliquisset, abiisset-

que in civitatem Samaritis, ut annuntiaret quae a Servatore

audierat, cumque venirent ad Dominum credentes sermoni
muHeris, interim Servator discipuHs loquens verba fecit su-
perius dicta, obsecrantibus discipulis ut comedat : post-
quam autem dicta fuissent ad discipulos ,quae pro virili

indagovimus, resumit Scriptura narrationem de his qui

venerant e civilate ad ipsum, et de his qui credideraiil
per testimonium mulieris dicentis : « Quia dixit mihi omnia
T» quaecumque feci ^ » Quod si memores sumus eorum quaj
superius diximus de Samaria, et de Samaritide, et de fonle
Jacob, non difficile est videre quonam pacto qui assecuti
fuerint sanam doctrinam, cum anlea occupati fuissent in
doctrinis ab Ecclesiae decretis dissidentibus, relinquunt ve-
luli dogmatum civitatem, et egressi ex ea sane credunt,
cum una quacpiam mulier antea perceperit apud fontem
Jacob salutarem doctrinam, et reliquerit praedictam hy-
driam, invitalura alios ut simihler juvenlur
« Ut *
ergo venerunt ad eum Samaritaui, rogabant euiri
)» ut apud ipsos maneret : et mansit illic duos dies : et multo
" plurcscrediderunt propter sermonem suum '. » Non inscite

* MaUh. xxvru, 19. — 2 J,,aii. iv, 58.

^ jN. 00. p. 260.
* Joau. IV, r>c;. — » IbiJ.
6 N. 5i. p. 264.
Joap. IV, 4o, 4'-
01 O OIUGEMS COMMEIST ARIA

quis confeiet hoc dictum : « In viam gentiuui ne abieritis,

)) et in civitatem Samaritanorum non ingrediemini*, » cum
hoc contexlu. Rogatus enim Servator ut manerct apud Sa-
maritanos, mansit illic duos dies, qui dixerat : « In civiia-
» tcm Samaritanorum non ingrediemini : » unde perspicuum
est discipulos ejus cum ipso in civilalem ingressos non fuisse.
Ad quod dicendum est, quod ire in viam gentium sit reci-
pere aliquod dogma gentile, alienum ab Israele Dei, et am-
bulare in illo; ingredi vero in civitatem Samarilanorum,
sit adhcerere alicui scicnliae falso nominalae, eorum qui se
dicunt adhibere mentem legahbus, vcl propheticis, vel Evan-
geHcis, vel ApostoHcis sermonibus. ReHnqueniibus autem
Samaritanis propriam urbem, et venieniibus ad Jesum apud
fontem Jacob, Hcet Jesu admitlenli eorum qui crediderant
proposilum, manereapud ipsos roganies. Arbilrorque Joan-
nem cum judicio non posuisse : « Rogabant eum ^
» Samari-
tani ut Samariam ingrederetur, vel, ut ingrederetur in civi-

tatem, sed, « ui maneret apud ipsos : » non enim idem est,

manere apud credenlem, et ingredi in civiiatem ipsius.

Quin lectio sequens non inquii mansisse eum in civitate illa

duos dics, vel quod manserit in Samaria, sed mansit illic;

hoc est, penes eos qui rogarant. Manet enim Jesus apud
eos qui rogant, et praecipue cum rogantes eum egrediuntur
ex urbe sua, et veniunt ad ipsum Jesum, Abraham veluti

imilati parentem Deo dicenti : « Egredere de lerra tua, et

» de coguaiione tua, el de domo pairis tui ^ » Mansit autem

duos dies penes eos a quibus rogaius fuerat : nondum enim
capiebant tertium iHius diem, quoniam miraculosum aHquid
capere non poterant, perinde atque concives Canae GaHlaeae
teriia die cum Jesu ccenanies in nupiiis. Principium igitur
quod multi credideruni ex Samaria, sermo fuii mulieris
teslificantis dixisse sibi Jesum omnia quaecumque fecisset *;

^ Matth. X, 5. — 2 Joan. iv, 4o. — '

Gcn. xn, i. — ''
Joan. iv, 09.
 IN liVANG. JOAIViMS. TOM. XIII. 3ll

increinenlum vero corum qui multo plu-

et multiplicatio

res crediderunt, non amplius propter sermonem mulieris,

scd propter sermonem ejus; quod non aeque ipse Sermo

[seu Filius Dei] agnoscatur, cum aliquis de ipso testifica-

lur, atque cum ipsc a se ipso illustrat et erudit percipien-

tem discipulum...^.
«Mulieri* autem dicebant : Non amplius proptei' loque-

» lam tuam credimus : ipsi enim audivimus, et scimus quod

» hic est vere Servator mundi^. » Negaut fidem eam quam
habebant propler loquelam muheris, eo quod hac praestan-
tiorem invenissent, audilo Servatore ipso, adeo ut agnove-
rint hunc esse vere Servatorem mundi. Ac certe melius est
propriis oculis cernere Sermonem, ipsumque audire do-
cenlem sine instrumentis, et citra docentes visa imprimen-
lem animae principatui, invenienti veritatis figura& mani-
festo; quam non videntes ipsum, neque ab iUius illustratos

potentia, doctrinam percipere de illo per ministros qui il-

lum viderint. Difficillimum enim factu est ut afFectioncm

eamdem quae in principatu animae illius qui viderit effi-

citur patialur ille qui edocctur ab eo qui ipsam viderit :

unde etiam longe melius est per speciem ambulare quam

per fidem^ Hanc ob causam aliqui per speciem ambulan-
tes in priccipuis.dicentur esse charismatibus, nempe in ser-

mone sapientyiae per Spirilum Dei, et in sermone scienliae

juxla eumdem Spiritum^; qui vero per fidem ambulant,
eliamsi donum sit fides, juxla illud : « Alii autem fides, in

» eodem spiritu*, »in ordine priorum sunt ultimi. Caeterum

inquiramus oportet quando et quoraodo dicat Paulus :

« Per fidem enim ambulamus, non per speciem^ : » quo-

modo enim, ut multi renlur, pcr fidem et non per specieni

* N. 52. p. 265.
2 Joan. IV, 42. —5 2 Coi. v, 7. —'* 1 Cor. xii, 8. — ^ Ibid. 9.— « 2 Cor.
 :

»')I2 ORlGfilMS COM31ENTARIA

aail)ulat, q»ii gravissims diclt : « Nonne sum liber ? nonne

» sum Aposlolus? nonne Dominum noslrum Jesum Chris-
» tum vidi ? nonne opus meum vos estis in Domino* ? » Pro-
inde videamus quomodo inlelligendum sit illud: «Per fidem
»enim ambulamus, non per speciem^; » reassumenles ex
superioribus ipsum sic habens « At qui nos in hoc ipsum :

» paravit, Deus est : qui eliam dedit nobis arrabonem Spi-

» ritus. Ilaque Lono animo simus scmper, scientes quod
» cum domi sumus iii corpore, peregrinamur a Domino :

» pcr fidem enim ambulamus, non per speciem; » (scillcet

cum domi existeutes in corpore, peregrinamur a Domino )

« confidentes, niagis probamus peregre abesse a corpore,

» et praisenles adesse apud Dominum*. » llis sic dictis in-

lelligendi causa quid sit praesens esse in corpore, et pere-

grinari a Domino; itemque quid sit peregre abesse a cor-

pore, et pra^sens adesse ad Dominum, nos ipsos interroge-
mus quid de Aposlolo dicturi simus : utrumne quod domi
exislens in corpore peregre absit a Domino, an quod per-
egre agens a corpore praesens adsit apud Dominum. Sed
perspicuum est id ; nam quoniam qui in carne sunt Deo
placere non possunt, et sancti non sunt in carne, sed in
spiritu''; quandoquidem Dei Spiritus habitat in ipsis; Pau-
Iiis neque in carne neque in corpore erat : nam vere dicit
« Opinor autem quod et ego spiritum Dei habeam' : » sed
neque in carne neque in corpore habitabat, cum is qui
corpus inhabitat, per fidem ambulct, non per speciem. Ac
vide num Apostolicie diligentioe possitesse, utesse in carne
et habitare in corpore,non idem esse dicamus etenim qui : j
in carne sunt Deo placere non possunt^ Piursus qui ha-

bitant in corpore, peregre quidem absunt a Domino ve~

rumtamen per fidem ambulant, etiamsi nondum percepe-
* i Gor. IX, 1. — 2 2 Cor. v, 7. — ^ Ibid. 5 cl seq. — ''
Ilom. viii, 8, 9,

— ^ i Gor. VII, 4o.— ^ Rora. vcii, 8.

 IIS' LVAiNG. JOAiNNlS. TOM. XIII. 5l3

rint per speciem. Et eos quideai in carne arbitror esse qui

secundum carnem militant; corpus vero inhabitare ct
peregre abesse a Domino, eos qui sensus spirituales Scrip-
turse non intelligentes, corpore toti sunt ipsi Scripturae ad-
dicti :quomodo non pcregrc abest a Domino, si
alioquin
Dominus spiritus est, qui nondum percipit Spiritum vivi-
ficanlem, et sensum Scriptura? splritualem* ? Attamen per
fidem, qui hujusmodi est ambulat : peregre autem abest
ille a corpore et praesens est ad Dominum, qui spiritualia
spiritualibus conferens, et factus « spiritualis, omnia dijudi-

» cat, ipse autem a nullo dijudicatus^. » Haec quanquam a

nobls per dlgresslonem In ApostoIIca verba dicta videntur,
maxlme tamen necessarla sunt ad differentlam sermonls Sa-
maritanorum non ampllus propter loquelam muheris cre-

dentium, sed quia viderunt et audlerunt hunc esse Serva-

torem mundl. Nec mirum sane debetesse quosdam quidem
per lldem ambulare, non per speciem; quosdam vero per
speciem, id quod majus est quam ambulare per fidem

§ II.

Dejilii ciijusdam reguli sanatione.

« Et crat^ quidam regulus, cujus filius infirmabatur in

» Capharnao, » usque ad hoc : « Et credidit ipse, et domus
» ejus tota*. »Non admodum usltatum invenfmus apud Ju-
dffios reguli nomen unde neque, quantum ad historiam,
:

cogitalione assequlmur quis sit isle regulus, et cujus regis

sit cognomlnis. Itaque simpllclor cxlstimablt regulum hunc
homlnem esse aliquem Herodls regls. Rursus alter huic
slmilis dicturus est e Gaesaris domo hunc fuissc regulum,
1 a Cor. III, 17. — 2 i (Jojj-. ,,^ i5.
5 N. 5;. p. 271.
* Joan. IV, 46, 55.
3l4 ORIGJiiMS COMMlilVTARIA

tum tempoiis aliquid in Judaea exigenlein Iractantenive :

neque enim aperte invenitur quod fuerit Judaeus, quoniam

non sequitur indigenam eum fuisse illorum locorum, eo
quod filius suus in CapLarnao segrotabat. Ostenditur autem
iliius dignitas etiam ex hoc, quod jam illi descendenli oc-
currisse dicuntur servi, dicentes fdium ipsius vivere* : plu-
rium enim numero servi dicuntur. Habeat igitur historia ut

lubet, elegantiusque se habeat reguli filius juxta Servatoris

vocem hora septiiiia liberalus a febri, domusque ejus tota
credat^. At age pro virili nostra vesligeraus, cujus rei nota
esse possit hic regulus et {ilius ejus. Magnum igitur Re~
gem% cujus civitas vera Jerosolyma sunt*, et Regem reg-
nantium peregre profectum ad regionem longinquam acci-
piendi sibi regni causa et redeundi ^, et revertentem regem
alium neminem scimus, nisi dicentem : « Ego aulem consli-
» tutus sum Rex ab eo super Sion montem sanctuin ejus;
» praedicans priEceptum Domini® : » hujus diem qui vide-
rint et lajtati fuerint, omnes sunt reguli; et qui credunt in

Patrem per ipsum, regni illius sunt cognomines : quorum

unum quemdam quaerimus, et ipsius fdium qui aegrotarit,
et caitera quae de hoc scribuntur. Diximus autem in supe-
rioribus omnem populum filium esse Abrahae, quemadmo-
dum etiam ipsi gloriantes fatentur : « Nos semen Abrahae
» sumus, et nemini servivimus unquam ; » et illud : « Num
» tumajorespatrenostro Abraham,qui mortuus est^?»Per-
inde enim quasi populus gloriaretur in ipso magis quam in

caeteris palribus, iisque qui post ipsum extitissent, inquit

etiam Servator : « Ne coeperitis dicere : Patrem habemus

» Abraham; vel : Ne
cogitetis dicere Palrem habemus :

» Abraham; nam potest Deus de lapidibus his suscitare fi-

)) lios Abrahae^ » Quin Esaias quoque ad populum inquit :

'
Joan. IV, 5x.— ^ Ibid. 02, 55. — ' Malth. v, 55. — ''
Apoc. xix, 16. —
''
Luc. XIX, 12. — " Psal. u,6. — '
Joan. vui, 55, 55.— ^'
Mallh. in, 9.
 5 :

IN EVANG. JOANNIS. TOBI. XIII. .5 1

« Inspicite in Abraham patrem vestrum, et in Sarram, quae

» vos peperil*. » Et quid opus est exemplis sermonem pro-
ducere, manifestum cum sit quod ipse Abrahara sit primus
paler popuh*, propter quod singulariter etlam nominatur
pater? Suspicamur igitur regulum esse Abraham, ejus vero
fihum, qui in Capharnao segrotavit eratque moriturus, Is-
laehticum genus, quod aegrotaverat in Dei cultu et obser-
vatione divinarum legum; et etiam Deo ut moreretiir, fer-
ventibus [ut ita loquar] inimici sagittis fervefactum fueral,
unde etiam fervere, id est, febricilare dicitur. Apparet au-
tem sanctis qui antea ex hac vita emigrarint, curam esse
de populo; quemadmodum in Macchabaeorum gestis scrip-

tum est, post plurimos annos ab obitu Jeremioe : « Hic est

» Jeremias Dei propheta, qui muhum crat pro populo^. »

Vide ergo num exponere possimus quod Abraham reguhis

quispiam existens, aegrotante sibi fiho, eoque morituro, Do-
minum rogat pro filii laborantis sanatione, profectus ad ip-
sum, et obsecrans ut descendat, et curet suum fihum jani
moriturum^
« Hoc autem rursus secundum signum fecit Jesus, ve-
^'

» niens a Judaca in Gahloeam^ » Hic contextus est ambiguus

habet enim talem significationem, quasi Jesus duo signa fe-

cerit, cum veniret a Juda^a in Gahlaeairi, quorum signuui

de filio reguli sit secundum; et quod duo signa cum sint

quae fecerit Jesus in Gahlaea, secundum fecerit veniens a

Judaea in Gahlaeam : estque hoc receptum, et verum; ne-

que enim cum proficisceretur a Judaea in Gahlaeam primum
fecit, sed primuni fecit quando mutavit aquam in vinum :

faclumque est postera die, fuitque etiam in causa ut An-

dreas, frater Simonis Petri, interrogans ubi maneret, circa

* Isai. i.r, j.. —2 2 Macclial». xv, i4. - ^ Joati. iv, '\-.

^*
N. 6o. p. )--.
' Joan. IV. 54.
OlG ORIGEMS COMMENTARIA

decimam diel horam apud Domiiium mancret*; scriplum

est enim : « Postridie voluit exire in Galilaeam , et invenit Phi-
» hppum ^. » Sed vide num intelligere possimus oeconomiam,
eo quod notarit eliam Evangehsta hoc secundum signum fac-
tum fuisse cum descenderet Dominus a Judaea in Gahlaeam.
Diximus autem in superioribus duos Servatoris nostri adven-
tus in Canam accipi posse pro duohus ipsius super terram
adventibus : quae quidem terra, quia facla sit possessio ejus

quiaccepitpolestatem omnem^ita interra, quemadmodum

in ccelo, idcirco Kava appeUata est. Primo itaque advenlu
nos post lavacrum cum ipso convivantes exhilarat, etiam
donans ut bibamus e vino potentiae suae, quod quidem aqua
erat quando hauriebatur antea, sed vinum facta est quando
Immutavit illam Jesus. Etenira vere ante Jesum Scriptura
erat aqua; simul autem atque venit Jesus, facta est nobis
vinum. Secundo vero adveny.i hberat a febri, tempore ju-
dicii, quod ihi a Deo concreditum fuit ut judicet, hberans
a febri, et perfecte sanans reguh fiiium, sive Abrahae, sive

principis ahcujus qui regulus nominetur. Et h.iec quidem

veluli praetereundo superiores expositiones; quarum quo-
niam memores nos esse oportet, dicendum est fieri posse

ut omnis creatura duphcem iHius adventum hunc ad se

consideret. Proinde inspicies num principahs dicendus sit

hac ratione primus, sequens vero secundus : adeo ut in

principali exhilarentur hi qui eum receperint; in secundo
vero hberentur ab omni morbo et ab ignitis inimici sa-

giltis, hi qui noluerant antea de ejus vino bibere. Et pri-

mum quidem miracuhim indivisum est, nam Canae est, et

qui aquam vertit in vinum, et qui bibunt; secundum vero

miraculum quamdam veluti separalionem habct nam hlius :

Keguii a^grolans non erat ubi Jesus; non enim erat in Cana,
sed in Capharnao : et sermo quidem potentiie a Cana egrc-
1
Joan. \, 58, 09. - 2 lhi,.l. 43. — « iMaUh. xxviii, 18.
 IN EVANC. JOANNIS. TOM. XIII. Sl^
flitur, nam, « Filius tuus vivit*,» in Cana dictumesl; opus
vero sermonis elTicitur in Capharnao, illic enim oegrotus
reguli filius sormone Jesu curatus est « hora septinia ^ : » in-

venimusque hunc a sermone curatum, cui non putabatur

Jesus adesse, atque ejiam Ccnturionis servum. Etenim pro-
cul ab illo cum esset, non proficiscitur Dominus ad domum
Centurionis, qui dixit : « Domine, non sum idoneus ut sub
» tectum meum intres, sed tantum dic verbum, et sanabltur
» puer meus ^
: » propter quod inquit ad ipsum : « Vade, et
» ut credidlsti fiat tibi ^. » Observavimus autem utrosque
aegrotantcs in Capharnao fuisse, scllicet reguli filiuui et
Centurlonls servum. Quin socrus etiam Pelri prostrata, fe-
bri laborabat in Capharnao, cujus manus cum atllgisset,

prostratam sanavit, adeo ut erecta mlnistraret illi \ Et hi

quldcm dle exislente curall fcere in Capharnao; nam re-
guli filius hora septima, Cenlurlonls autem servus et Petrl
socrus ante vesperam. « Vespera vero facta, juxta Mat-
» tlueum^ altulerunt iill Capkarnao multos a daenione
in
» vexalos : spirltusque ejeclt sermone, omnesque male ha-

» bentes curavit^» Tardius ergo quldam, celerius alii cu-

rantur a Jesu : qui enini vespere, tardius curantur, qulppe
qui ils qui in dle curati sunt inferlores sint; nam a dcE-

mone vexantur, et male habent. Prolnde contendendum

Dobis est ut congregemus loca ubi inventi fuere qui cura-
tione egebant, notandumque est quibus in locis alia facta

fuerint slgna, ct non ea quae ad aegrotantes spectant ve- :

luti in Samarla signum erat illud « Qulnque vlros habuisti, :

» et nunc quem habes non est tuus vir ' : » propterea cum
obstupuissct mulier, dlxit : « Video te prophetam csse ',»
civibusque dicit : « Aglte, vldete homlnem qul dixlt mlhi
» omnia quajcumque feci : numquid hic est Christus^?»
* Joan. IV, 00. — ^ ibid. 62. — ' Matth. —
viii, 8. ''
Ib. i5. — ^ Marc.
I, 5o.— 6Matlh. vni, i6. — ' Joan. jv, 18. — Ubid. 19. — 9 Ibid. 29.
3l8 ORIGEMS COMMENTARIA

Observanda sunt cliam verba ipslus, ubi, et quamobreni. cl

propter quai facta dicuntur. Sub talium enim solum obser-

vatioiium et disquisitionum examine, brevi laborum fruc-
tus reperies, benedictionem nimirum in Psalmis memora-
tam Laborum tuorum fructus comedes *. » Pra^terea huic
: «

dicto « Hoc autem rursus secundum signum fecit Jesus^,»

:

hoc etiam addendum est, nuUibi prodigia sola nominari,

sed sicubi scribantur, ascribi etiam signa quemadmo- :

dum in his verbis : « Nisi signa et prodigia videritis, non

» credetis^; » frequenter vero signa sine prodigiis inveniri :

quemadmodum etiam hoc in loco. Proinde quaerendum est

habeant necne difTerentiam aliquam inter se prodigia ct

signa : et arbitror ea facta quse superant opinionem, quae-

que prodigiosa sunt, eo quod ipsam opinionem et consue- .

tudinem transcenderint, sintque admiranda et supra homi- |

nem, prodigia nominari; quae vero ahquid innuant praeter 1

ea quae fiunt, signa dici. Quam eliam ob causam nomen si-

gni invenitur in his quae non sunt praeter opinionem : ve-

luti signum nominatur a Deo in his : « Circumcidetur vobis

» omne mascuHnum, et circumcidetis carnem praeputii ves

» tri, et erit in signum lestamenti inter me et vos*. » Nul-

hbi aulem sola prodigia nominata sunt : quoniam non est

ahquid paradoxon in Scriptura, quod non sit signum et

nota alterius rei, pr.aeter id quod sensibiUter fit : quoniam

si fuisset prodigiosi ahquid factum alterius non index,
rei

scriptumfuisset hoc prodigium fecisse Jesum, vel Mosen

(ut ita dicam), vel ahquem sanctorum. Quando igituredo-
cemur a Scriptura oporlere quaerere cujus signum sit id

quod factum est, dicituc : « Hoc autem rursus secundum

» signum fecit Jesus *
: » quando autem regulo ceu probro
datur, quod crediturus non sit absque visione prodigiorum,

^ Psalm. cxxvii, 2. — ^ Joan, iv, 54. — ^ Ibid. /[S. — * Gen. xvii, 10,
»1. — ^ Joan. IV, 54.
 »;

IN EVANG. JO\KNIS. TOM. XIII. SlQ

non ampliiis dicitur : « iNisi signa viderilis, non credelis;

non enim signa facla invitant ad credendum, in quantuni
signa sunt, si contingat ut signum non sit etiam prodigium
seddicilur: « Nisisigna etprodigia videritis,noncredetis* :»

vobis quidem credentibus propler prodigium, noLis aulem

praeter hoc eliam honorem illi deferentibus, propter illud
cujus illud est signum. Quaeres autem in septuagesimo sep-
timo Psalmo : « Sicut disposuit in ^Egypto signa sua et pro-
» digia sua in campo Taneos^,» utrum subjecto necne dif-
ferant signa et prodigla; an eadem, in quantum signa sunt,
facta sint in ^gypto, cum ipsa etiam ^gyptus ad intelligi-
bilia quaedam reducatur; in quantum autem prodigla, facta
sinl in campo Taneos, cum alioquin prodigia, in quantum
prodigia, neque campusTaneos, in quantum est campus Ta-
neos, allegoriam capiant. Quinetiain prodigia, in quantum

signa sunt, sensu anagogico egent, et campus Taneos, in

quantum est ^Egyplus

* Joan. IV, 48. — ^ Psalni. lxxvh, 43.
5'20 ORIGENIS COMMENTARIA.

TOMUS DEGIMUS NONUS '.

I-
S

De eo quod scriptum est : Ego vado, et quceretis mej et in peccato

"vestro moriemini.

« Ego vado % et quaeretis ine, et in peccalo vestro ino-

» riemini^ »Quaeropropter hoc dictum: «Haec eoloquente,
» multi crediderunt in eum^, numquid ad omnes praesen-
»

tes dixerit : « Ego vado, et quaeretis me, et in peccalo ves-

» tro moriemini ^ ; » an potius ad eos quos, quia non credi-
dissent, noverat in peccato suo morituros, non valentes
pone ipsum sequi; non valentes aulem, eo quod nollent;
nam si volentes non polerant, haudquaquam illis rationabi-

liter diceretur : « In peccalo vestro moriemini. » At vero ali-

quis contra hoc dicturus est : Si haec diceLat non perma-

nentibus in lide, quomodo talibus dicit : « Quteretis me? »

Nam quaerere Jesum saepenumero est bonum, quod idem

fere sit quod quaerere sermonem, et veritatem, et sapien-

tiam. Sedrespondebishoc verbum, qucerere, dici aliquando

de his qui insidias struunt quemadmodum in illo dicto : :

« Qua^rebant eum prehendere, et nemo in eum injecit ma-

» nus, quod nondum venisset hora ejus » et in hoc « Novl * ; :

» vos Abrahamsemenesse, sedquaerilis me interficere^quod

» sermo meus non capit in vobis ' ; » et in hoc : « Nunc aulem

* Tom. IV ed. Benedd. p. aSi et seqq. — ^ N. 5. p. 295.
' Joan. viii, 21. — ^"
Ibid. 5o. — ^ Ibid. 21. — ^'
Idcm, vii, 00. — "
Id.
viii , 37.
 IN EV/VNG. JOANNIS TOM. XIX. 3*2 1

D quaBritls me inlerficere, hominem, qui locutus sum veri-

)) tatem vobis, quam audivi a Patre*. » Quam etiam ob can-

sam dicilur illud eum non bcnc quaerentibus « Et quaere- :

» tis me ^ : » quod contrarium non est ei dicto : « Omnis qui

» Ac certe diffcrentiae semper sunt quoe-

quaerit invenit^ »

rentium Jesum, cum omnes non sinccre, et pro sua ipso-

rum salute, et ut ab eo juventur, quacranteum. Suntenim
aliqui innumeris argumentis, quae ab honesto dellexerunt,
quaerentes Jesum : quamobrem soh recte quaerenles eum
pacem invenerunt : qui etiam proprie dicentur ipsum quao-
rere in principio existentem Sermonem, Sermonem apud
Deum *, ut ipsos adducat ad Palrem. Assistens autem illc
loyo; [id est ratio, et FiUus Dei], et notiones suggerens,

nisi admissus fuerit, Ego

minatur se abiturum, et dicit : «

» vado ^; » eum nobis postea, si abeuntem quaesierlmus, non

inventuris, sed in peccato nostro morituris. Novit autem a

quo discedit, et apud quem manet, nondum inventus, ut in
tempore quaesilus inveniatur : quibus profecto isto modo
habentlbus eum, nec adhuc ilhim videntlbus, dicitur illud :

« Ne dixerls in corde tuo : Quis ascendet in ccelum ? hoc est

)'.
Christum deducere; vel: Quls descendet in abyssum ? hoc
» est Chrislum ex mortuis reducere. Sed quid dicit Scrip-

» tura ? Admodum prope te est verbum In ore tuo, et in

» corde tuo ^ »Proinde hls etiam benigne Servator osten-

dit quae ad regnum Dei pertinent, ne quaerant illud extra

seipsos, neque dicanl : « Ecce hic, vcl ecce iUic^ : «inquit

enim eis : « Regnum Dei Intra vos est : »et quamdiu quidem
servamus animoe nostrae Ingenita veritatis semina, ejusque
principia, nunquam a nobls dlscedit IIIe/070? [id estratio,
et Filius Dei]. Quod si malltlae dlssolutione corrupti fueri-

* Joan. vni,4o. — 2 Ib. 21. —3 Matlli. vii, 8. — >*

Jnan. 1, 1. — '
Id.
viii, 21. — 6 Rom. X, 6, 7, 8. Deut. xxx, 14. — "
Luc. xvii, 21.

XII. 9 1
^2 2 ORIGENIS COMMENTARIA

inus, tunc nobis dicturus est : « Yado*; » non inventuris il-

lum, etiamsi quaeramus maxime, sed in peccato nostro

morituris, deprehensis in eo, et assumptis ab his qui ordi-

nati sunt ut repetant animam; juxta dicentem; « Insipiens,
» nocte hac animam abs te tuam repetunt ^. » Sed ne hoc
quidem dictum : « In peccato vestro moriemini', » absque
indagine praetereundum est: nam si communiteraccipiatur,
perspicuum est peccatores in peccato suo morituros; jus-
tos vero in sua justitia : sin vero moriemini accipialur de
raorte, quae est inimica Christi, ut is pereat qui ad mor-
tem peccavit; perspicuum nondum periisse eos quibus
est

hsec dicebantur. Quaeres etiam, quonam pacto qui non cre-

diderant se vivere in infirmitate, morituri sint aUquando;
praesertim cum ahquis in horum defensione sit responsurus
increduUlatem in illo tempore nondum fuisse peccatum ad
mortem et idcirco illos penes quos loquebatur Servator,
;

ad mortem non peccasse: vivebant illi tamen in infirmltale

animae suae, eratque infirmitas illa ad mortem propterea :

etiam Medicus videns illos misere aegrotantes, atque de il-

lorum salute desperans dicebat : « Ego vado, et quseretis

» me, et in peccato vestro moriemini ^. » Dicamus igitur

quod infirmitas illa illis ad mortem erat, tanquam a Jesu

edocti difFerenliafn iufirmitatis : infirmabatur namque La-
zarus, sed uoverat Medicus infirmitatem hujus non esse ad
mortem quamobrem inquit « Infirmitas haec non est ad
: :

» mortem^. » Hanc ob causam si suscipiamus inlirmitates

ipsorum aegrotantium, adhibeamus animum ne quando ad
mortem aegrotemus, morbo facto immedicabili, cum adhuc
spes esse posset. Pariler etiam aperlius quodam modo erit
hoc dictum « Quo ego vado vos non potestis venire*, »
:

^ Joaii. VIII, 2 1. — 2 Luc. XI!, 20. — 3 Joan. vnr, ai. — * Ibid. — * Id

2£i, 4. — * I^ VIII, 21.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIX. 325
quod subjungltur illis verbis : « Et in peccato vestro morie-
» mini : »quanclo enim moritur quis in suo ipsius peccato,
quo vadit Jesus non polest abire; nullus enim mortuus sc-

qui potest Jesum, quandoquidem : « Non mortui laudabunt

» te, Domine, neque omnes qui descendunt in infernum :

» sed nos viventes laudabimus Dominum*. » Ad haec huic

dicto : (i In peccato vestro moriemini ^, » illud Ezechielis ad-

junges hunc in modum

Anima peccans, ipsa se habens : «

» moritur' »mors enim animae peccatum; non omne ta-

:

men, meo judicio, sed illud quod dicit Joannes ad mor-

tem* qui pariter etiam distinguit peccatura aHquod mortem
:

esse animae, et ilem aliquod infirmitatem esse ejus : fortassis

etiam tertio modo peccatum ahquod damnum est animae,

quod sciHcet ex eo liquet : « Quid utilitatis habebit homo,

» si universum mundum lucretur, animae vero suae detri-
» mentum patiatur ^ ? » et ex eo : « Si cujus opus exustum
» fuerit, damnum habebit^. » Atque in peccato quidem mo-
rientibus inquit : « Vado, et quaeretis me, et in peccato ves-
» Iro moriemini : quo ego vado non potestis venire^; »ad
Petrum vero « Quo ego vado non potes me modo sequi,
:

» sequeris autem postea* » fieri enim potest ut discipulus :

Jesu non sit nunc quidem paratus ad sequendum Christum

abeuntem ad Patrem, postea vero diHgenter vestigiis insi-

slat praeceptoris, et sequatur Sermonem Dei

« Dicebant" ergo Judsei: Numquid seipsum interfecturus
» est,quoddicit: Quo ego vado, vos non potestis venire*"?»
Dignum qugesilu est, undenam moti Judaei ad illud dictum :

« Quo ego vado, vos non potestis venire**, »dicanl : Nnm-

^ quid interfecturus est seipsum, quod^dicit : Quo ego vado

* Ps. cxm, 17, 18. —

^Joan. viii, 21. — ^ Ezech. xvm, 20. — * 1 Joan.
V, i6, 17. — * Malth. XVI, 26. — * 1 Corinth. iii, i5. — ' Joan. vm, 21. —
' lcjein, XIII, 56.
' N. 4- P- 296 et seqq.
"" Joan. VIII, aa. — ** Ibid. 21.

21.
 32/4 ORIGENIS COMMKATARIA

» vos non poteslis venire *

? » Ut vero etiam detur simplicius
eos dixisse : « Numquid interfeclurus est seipsum?» quomo-
do qui poterant seipsos interficere, etiamsi non interficiant
seipsos, neque vadant eo quo vadit qiii seipsum interficit,

eo abire non possunt quo recedit qui seipsum interficit?

Itaque respondeant oportet ad haic quaesita, qui diligentius
et profundius intelligunt quae a Judaiis dicuntur in Evange-
liis, clarum esse Judaeos multa secundum quasdam tradi-

tiones occultas et separatas loqui; tanquam qui alia cog-

norint practer ea quae publica erant et trita

Videamus igitur etiam in hoc : « Numquid interfecturus

» est seipsum^ ? » an facile factu sit Judaeos non intellexisse
quidquamcommunius, velsimphcius; perinde quasiipse se-

ipsum e vita educeret, vel laqueo, vel gladio, vel qualicum-

que tandem via eorum qui hinc seipsos hberant; et maxi-
me quoniam existimant ipsum se inlerfectum, eo abiturum
quo difficilhmum factu sit eos proficisci ; et nisi circa nomi-
na superstitiosi simus, sed intueamur res, non invenientes
uli ahis nominibus de rebus, fortasse divinius, ut ita dicam,
ahquo modo se interfecit Dominus ; quam rem sic osten-
demus : quia omnium animae qui ab hoc corpore discedunt,
repetenlibus quibusdameas ad hoc ordinatis, assumantur,
uti probabile est esse huic muneri obeundo ordinatos, qui
ipsis animabus sint praestantiores ; illud enim :« Insipiens,

» hac noote repetunt abs te animam tuam% » tale quid de-

clarat. Quod si-quis dicat hoc quidem dici posse de mahs,
non vero de viris praestantioribus, deque his qui probe vi

xerint, illud nolet, annon Dominus singulare quiddam prae

omnibus qui in corpus advenerint, de seipso renuntians

dicat : « Nemo lollit a me animam meam; sed ego pono eam
» a meipso, et habeo poteslatem ponendi eam, et jterum
» habeo potestatem sumendi eam ^. » Cousideremus enim
* Joan. vm, 22. — ^ Ibid. — -
^ Luc, xir, 20. — ^ Joan, x, 18.
 IN EVAJNG. JOANNIS. TOM. XJX. 5'25

aliquem, qui, cum voluerit, relinquat corpus, et cxeat sine

via ferente ad mortem ; scilicet exiens sine viis violentis,

vel sine morbis, rursusque, cum voluerit, rediens, utensque

instrumento corpore, quod reliquerat : ab hoc cnim tali

animam non repeti dicemus. Ac decens profecto est de Jesu

anima isto modo diceremortem fuisse; ipsumque ostendere
volentem discipulis nobilitatem discessus hinc sui, dixisse :

iNemo tollita me animam meam, sedego pono eam a me-

» ipso : » hoc eniin neque Moyses, neque Patriarcharum
ahquis, neque Prophetarum, ac ne Apostolorum quidem
aliquis dixit praeter Jesum [quippe cum omnium hominum
animaj ab eis auferantur]. Proinde, hoc considerato, mani-
festum esse illud potest quod in septimo et octogesimo
Psalmo dictum est hoc modo, ex persona Servatoris : « In
» mortuis liber*. » Notans autem Evangeliorum scripta de
discessu hinc suo, invenies in illis non dissonantem intelli-

gentiam scriptorum de exitu suo : nam si mortuus fuisset

perinde ac illi latrones qui cum eo crucifixi fuere, et quo-

ruQi militcs fregerunt damnatorum crura^, haudquaquam
dicere possemus animam a semetipso Jesum posuisse, sed
aliqua via moricntium. At nunc Jesus « voce valida cum
» clamasset, emisit spiritum^ » cumque etiam, quasi rex,:

reliquisset corpus, et cum virtule et potentia operatus fuis-

set quai judicabat consentaneum esse facere, statim « velum

a.templi scissum est a sursum usque deorsum, etterra mota
» est, et petrae scissa3 sunt, et monumenla aperta sunt, et
» multa corpora sanclorum, qui dormierant, surrexerunt,
» et egressi e monumenlis post resurrectionem cjus ingressi
» sunt in sanctam civitalem, et apparuerunt multis : ita ut
» Centurio, et qui cum illo erant, servantes Jesum, viso
». terrae motu, et quae fiebant, valde timuerint, dicentes :

* Pbalui. Lxxxvii, G. — 2 Joan. xix, 52. — ^ Mallli. xxvn, 5u,

5 26 ORIGENIS OOMMENTARIA

» Veie Fillus Dei erat hic*. » Fortassis igitur ut in traditioni-

bus de Christo erat euiu nasciturum in Bethleem, proditu-

rumque ex tribu Juda, juxta sanas intelligentias Propheti-

corum sermonum^; sic de morte ipsius etiam erat, quod

Ghristus seipsum e vita Hberaturus esset eo modo quo dixi-
mus : et certe probabile est eos intellexisse eum qui sic ex-
iturus esset, abiturum in locum quo ne hi quidcm haec intel-

ligentesproficisci possent; adeo utnonsimpliciter, sedjuxta

quamdam de Christo traditionemdixerint: «Numquidinter-
» fecturus est seipsum, quia dicit : Quo ego vado vos non

» Quod si etiam haec loquuntur Judoei,

polestis venire'? »

ambigue hoec loquuntur nam dicere « Numquid interfec- : :

» turus est seipsum? » tale quiddam est. Nec sane mirum

esteos de Chrislo ambigere, quando etiam in superioribus,

cum turbae audlssent sermones Jesu, dicerent : « Hic cst
» vere Prophela ille : alii vero dicebant : Hic est ille Chris-

» tus : quidam autem dicebant : Numnam ex Galilaea Chris-

» tus venit?Nonne Scriptura dicit quod ex semine David,

» et de Belhleem caslello ubi erat David, Christus ve-
» nict?» quando eliam « dissensio orta estin turba propter

» eum\ »Sed paulo post illa scriptum est respondisse minis-

tros « Nunquam isto modo locutus est homo
: » adeo ut ^ :

Pharisaei admirantibus sermonem ejus dixerint : « Num

» vos eliam decepti cstis? nuin aliquis ex principibus vel ex
» Phaiisaeis in eum credidit? Annoii turba haec, quac non
» agnoscit Legem, execrabiles sunt? » quando etiam cum
dixisset Nicodemus « Num Lex nostra judicat homiuem,
:

)) nisi prius audierit ab ipso et cognoverit quid faciat ? res-

» ponderunt : Num et tu Galilajus es? scrutare, ct vide quod

» a Galilaea prophcla non egreditur, neque surgit. » Sed
quomodo simplicius poterantintelligere futurum utseipsum

* Mallli. xxvii, 3i et seqq. — ^ Micli. v, 2. Malth. 11, 6. Joan. vii, 42. —

5 Id. viu, 22. — ^ Idcm, VII, 4«) et seq. — ^ Ibid. \6 et scq.
 :

IN ETANG. JOA.NNIS. TOM. XIX. 52^

Inlerficeret, audienteseumdlcentem: « Egosum lux mundi

» qui sequitur me nequaquam ambulaverit in tenebris, sed
» habebit lumen vitae* ? » Ad quem Pharisaei dixerunt « Tu :

» de teipso testificaris; testimonium tuum non est verum.

» Respondit Jesus, et dixit eis : Etiamsi ego testimonium
» perhibeo de meipso, verum est testimonium meum, quia
» scio unde venio, et quo vado. Vos secundum carnem ju-

» dicatis, ego non judico quemquam : porro etiamsi judi-

» cemego, judicium meum verum est, quia solus non sum;
» sed ego, el qui misit me Pater. Quin et in Lege vestra
» scriplum est, quod duorum hominum teslimonium verum
» est : ego sum is qui teslimonium fero de meipso, et tes-
» timonium fert de me qui misit me Pater. » Cur vero veri-

simile erat quod seipsum interfecturus esset post tot verba

tam magnifice a se hunc modum dicta « Neque me sci-
in :

» tis, neque Patrem meum si me sciretis, etiam Patrem

:

» meum sciretis^? » Credibile enim est eos, perinde atque

haec verba, intellexisse illud Ego vado, et quaeretis me,
: «

» et in peccato veslro moriemini quo ego vado, eo vos non

;

» potestisvenire^ : » [cui etiam Judaei responderunt : «Num-

» quid interficiet seipsum, quia dicit : Quo ego v^do vos
» non potestis venire?»]
« Dixi* ergo vobis quod raoriemini in peccatis veslris;

» nisi enim credideritis quod ego sum, moriemini in pec-

» catis vestris^ » Quando dixit illis : « Moriemini in pec-

» catis vestris, » nisi quando dixit : « Quacrelis me, et in

M peccatis vestris moriemini ' ? » Quid vero est in causa

ut homines moriantur in peccatis suis, nisi non credere

Jesum esse Christum? ipse enim inquit : « Nisi credideritis
» quod ego ipse sum, moriemini in peccatis vestris. »Quo4
* Joan. vm, 2 et seq.
i — ^ lijid. in. — « Ibid. 21 el 22.
^ N. 6. p. 5o6.
* Joan. VIII, 24. — * Ibid. 2x.
3^8 ORIGENIS COMMENTARIA

si quis 11011 credit Jesum esse Christum, moritur in pecca-

lls suis; scilicet qui non moritur in peccatis suis, is Ghristo
credit. At vero qui moritur in peccatis suis, etiamsi dicat se

Christo credere, quantum ad veritatem ipsi non credidit :

nam eliamsi dicatur fides, sed sit sine operibus, hujus-

modi fides mortua est, ut legimus in epistola qua) JacoLi
nomine circumferlur \ Quis igitur putas est credens, nisi

ille qui eo pervenit ut non cadat quantum ad haec verba

(

pertinet) in ea peccata quae sunt ad mortem ^, eo quod af-

fectus secundum ralionem, et coaluerit cum ea ? quan-
sit

tum vero ad illa verba « Omnis qui credit Jesum esse :

» Christum, ex Deo natus est^ wut non peccet in ullo eo-

rum quae fiunt praster reclam ralionem? Insuper memoria

repelens ea quae est Primogenitus omnis crealurae*, consi-
derabis quid sit : « Nisi crediderilis quod ego sum, morie-
» mini in peccatis veslris ^ » Verbi gratia, qui credit quid
sit justitia, injuriam ncn inferet; et qui crediderit in sapien-
tlam, quod satls explorale perceperit cognoveritque eam, is

nec fatuum ahquid loquetur nec faciet. Ad haec qui credi-

derit ^o/w [id est ratloni, et Filio Dei], qui erat in princi-

pio apud Deum^, dum iUius cognltione fruitur, nihll a ra-

tlone ahenum facturus est sic qui credit quod : ipse est pax
nostra', haudquaquam quidpiam operabitur dissidii aut
belH. Quinetlam, quandoquldem Christus est non solum
Dei sapicntla, verum etiam Dei potentia, qui credit iUi, in

quantum potentia Dei est, haudquaquam erit impotens ad

praeclara. Proinde necessario eum considerantes patientiam
et forlitudinem, propter illud : « Et nunc quae est patientia

» mea?]NonneDominus*? »et^ «Fortitudo mea; »et, «Sub-

» stanlia mea Dominus^ » dicemus quod sl cedlmus ad la-

1 Jac. II, 20. — 2 Rom. vi, iG. — 3 ^ Joan. v, i. — ^'

Goloss. i, i4-

— ' Joan. VIII, 24. — 6 Id. 1,2.— '

Epnes. 11, 14. — * Psalm. xxxviii, 8.

— ^ Psal. cxvii, 14.

 li\ EVAKG. JOANNIS. TOW. XIX. 02^
bores, noii credimus quanlum est patientia; et si iu- illi in

iirmamur, non credimus ei in quantum est robur. Quod

si collegeris caeteras Chrisli considerationes, non dilHculter
invenies ex hiis quse diximus, quonam pacto qui non credit
Christo moriatur in peccatis suis. Nam qui fuerit in his quae
contraria sunt considerationi earum rerum quae est Chri-
stus, in suis peccatis moritur.

§ II.

De infernis el supemis.

« Et *
dicebat iliis : Vos ex infernis estis , ego e supernis
»sum; vos ex hoc mundo eslis, ego non sum ex hoc
» mundo ^ » In superioribus eliam dixit ;
« Qui est de terra,
» de terra est, et de terra loquitur; qui e coelo venit, supra
» omnes est; et quod vidit et audivit , hoc testatur '. » Si

igitur qui de terra est de tcrra ioquitur, et qui e coelo ve-

nit,quod vidit et audivit, hoc testatur, quseres utrum idem
sit esse e terra et esse ex infernis, an diversum. Simul au-
tem observabis quod illic non dixerit : Qui est e coelo, e

ccelo est, et e coelo loquitur; nam fortassis Servator non

erat e coelo : non erat prajsertim in quantum est primoge-
nitus omniscreaturcfi \ Quod enim attinet ad vocem e coelo,

secundus homo est e coelo : quemadmodum alicubi Pau-

lus dicit : « Primus homo e terra, terrenus; secundus ho-
» mo, e coelo ^ » Atque etiam hoc in loco notabis ulrum
tandem idem dicat dicendo : « Vos ex infernis estis, et :

» Vos ex hoc mundo estis ^; » an diversum sit esse e terra,

ab eo quod est essc ex hoc mundo. Simililer etiam in his

* N 5. p. ooi.
.

2 Joan. VMi, 2!^. — » Id. iii, 5i, 32. — <*

Coloss. i, i5. — ' i Coi . xv, 4?.
— ^ Joan. VIII, 2 .
53o ORIGliNIS COMMKNTARIA

verbis quaeies : « Ego e supernis sum, ct : Ego non sum ex

» hoc mundo *. » Dignum est enim ut inspiciamus quid

sit ex supernis esse, el quid sit non esse ex hoc mundo.

Vide igilur annon qui assumpsit ortum a maleria et cor-

poribus, eo quod meliora reliquerit, sit e lerra : qui qua-

ienus est e ierra, de lerra loquitur, aliius aliquid intueri
vel dicere non valens : qui idem etiam ex infernis est; nam
alia est consideratio esse ex infernis, alia esse e lerra : vox
enim tw/brne consideratur in quodam veluli loco , ilidem
in dogmaiibus, et in discursu menlis ; omnisque profecto
talibus dogmatibus, et discursu mentis utens quae sunt ex
infernis, ex infernis est. Atque etiam hic mundus visibilis,

materialis exislens propter eos qui materiali vita egent, loca

quidem habet diversa : quae sane omnia comparatione re-
rum immaterialium, et invisibilium, et corpore carenlium,
inferna sunt; non tantum loco, quanlum comparatione ad
res invisibiles. Quanium aulem in hoc mundo loca mundi

inter se comparanda sunt, quaedam fuerint loca inferne,

quaedam superne terrae enim proxima inferne sunt, coe-
:

leslia vero superne : adeo ut hac ratione qui ex infernis sit,

isetiam omnino sit exhocmundo;at vero quiexhoc mundo

sit, non omnino sit ex infernis. Vide enim an municeps cor-
porum aliquo pacto sit ex hoc mundo, non tamen ex infer-
nis localiierverumtamen ipse eliam ex infernis est, com-
:

paraiione rerum quae mente percipiunlur etenim omnis :

municeps eorum quae videntur, quaeque perlranseunt, et

quae sunt iemporalia^ ex infernis est, etiamsi comparatione
locorum sit ex supernis : licetque profecto cuicumque qui
ex infernis, et ex hoc mundo, et e terra fuerit, immulari et
fieri e supernis, nec amplius ex hoc mundo esse : alii etiam
licet, ex hoc saeculo cum sit, fieri e coelo, dicente discipulis

Servatore : « Ex mundo eratis, et ego vos e mundo elegi,

^ Jnan. viii, 10. — ^ 2 (jor. iv, 18.

 1

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XIX. 33

» nec amplius ex mundo eslis *

: » quandoquidem enim ve-

nit Servator quaerere et servare quod perierat % venit eos

translaturus ad superna , qui inferne erant , et adscripti

cives inler eos qui inferne erant. Etenim ipse est qui de-

scendit in inferiores partes terrae, propter eos qui erant in

infimis partibus terra? ^ Quinetiam ascendit super omnes
ccelos, viam praeparans volentibus, atque etiam his qui ip-

sius discipuli sincere fuerint, ad ea qua? sunt supra omnes

coelos, hoc est ad ea quaj sunt extra corpora. Quod si cupis
a Scriptura discere quis sit cx infernis, itemque quis sit e
supernis, audi : Quoniam ubi fuerit uniuscujusque thesau-
rus, illic erit et cor *
: si quis thesauros recondiderit in terra,
cxipsoquodreconditthesauros interra,exinfernisefficitur;
sin vero thesauros recondiderit in coehs, nascitur e super-
iiis, et assumit imaglnem supercoelestis *; atque eliam aUus
cum penetrarit omnes coelos *, in fine invenielur beatissimo.

Sint autem utriusque opera, quaHa dixi : ita ut dicamus

opera carnis facere eum qui ex infernis est, fructum vero
spiritus facere eum qui est e supernis; atque rursus amo-
rem erga hunc mundum faccre hominem ex hoc mundo
existentem quoniam, secundum Joannem, qui habet amo-
:

rcm Dei, ille non est ex hoc mundo ^; qui autem non dihgit
mundum, nec ea quidem quse in mundo sunt diUgit, sed
dicit a Mihi absit gloriari, nisi in cruce Domini mei Jesii
:

» Chrisli, por quem mihi mundus crucifixus est, et ego

» mundo ', » et capit dihgere Domlnum Deum suum ex
loto corde suo, et ex tota anima sua, el ex lotamente sua ^,

eo quod non prematur lahs amor ab amore mundl, et

eorum quae sunt in mundo. Fleri enlm neqult ut slmul
exislat amor erga mundum cum amorc erga Deum; qaem

1 Jonn. XV, 19. — 2 £,„c. xix, 10. — ' Ephcs. iv, 9, 10. — ^"
Mattli. vi,
21. — Corinth. xv, 49.
' 1 Ilehr. — *' iv, i4. — ' 1 Joan. 11, iDetscq.—
» Galat. VI, 14. —
9 Malth. xxii, 3;.
 ,

332 ORIGEMS COMME>TAI\IA

adinodum fieri nequit ut simul existant lux et tenebrne,

Christus et Beliar : item fieri nequit ut idem templum
sit templum Dei , et templum idolorum *
. Jam quasi
differant inter se loca quae inferne sunt, superlative di-
citur : « Posuerunt me in lacu infimo ^, » ot illud : « Qui
» descendit ad infimas partes terrae, hic est etiam qui as-
» cendit ^
: » quocirca coram Christo « procident omnes
» descendentes ^ » ad inferiores partes terrae, nempe in in-

fernum; quoniam verum est illud : « Non est in morle qui

»memor sit tui; in inferno autem quis confitebitur tibi ^
? »

Quod si contra quis objiciat ipsum etiam descendere ad in-

feriores partes terrae, observabis dictum esse de descenden-

tibus in terram verbum procldent : namque ex his qui co-

ram Christo cadunt, quique genu flectunt in nomine Jesu,

quidam antea, quidam post coram eo cadent : et fortassis.
qui sunt super terram anle cadenl, et ante alios subjicien-
lur; malorum namque est ultimo subjici; quam ob causam
« ullimus etiam inimicus abolebitur mors ^ » Postea qua?-
res num quemadmodumlocorum quae sunt inferne, eo quod
dicatur quid infimum, ita eliam eorum quae sunt superne,
sit dilTerenlia; idque praesertim, quoniam regni ccelorum
haereditas nobis obtiogat : qui cceli omnes haereditate nobis
obtingenles cum sint superne, non aequaliter tamen inter
se habent illud superne. Quinetiam si animae propler ma-
litiam et prava dogmata, iutelligibilem notaveris descen-
sum, etintelligibilem ipsius ascensum, non parvam invenies
differentiam : lalius enim considerabis inlelligibiliter de-
scendenles. Simul etiam vide annon sacraliori modo, et.

non localitcr intelligas de anima Jesu illud : « Qui ascendit

» supcr omnes ccelos '
: » nam intelligibilis ascensus illius

aniraae uilra etiam omnes crelos Iransiliit, jamque (ut ila

^ 2 Cor. VI, i4, i5, i(). — ^ Psalm. i.xxxvii, 7. — ' Kplies. iv, 9, lo. —
" l*snl. XXI, 5o. — ^ Ftial. vi, G. — ''
i (Jor. xv, 26. — '
Eplics. iv, u).
 IN EVANG. JO\NNIS. TOM. XIX. 333

dicam) ad ipsum pervenit Deum. Verumtamen prseter hunc

visibilem et sensibilem mundum constanteni e ccelo et
terra, vel e coelis et terra, est etiam alius quidam mundus,
in quo sunt quie non videnlur : ct hoc totum est mundus
inaspectabilis, mundus qui non videtur, mundus inlelligi-

bilis; cujus visione et pulchritudine fruentur qui puro

sunt corde ; quo, hujus mundi intelligibilis visione antea
bene parati, penetrant, vel ad ipsum Deum videndum,
quatenus videri natura potest Deus. Insuper etiam quaeres
an juxta aliquam significationem possilprimogenitus omnis
creaturaj* esse mundus, et praesertim in quantum est sa-

pienlia mulliformis ^ : eo enim quod sint in sapientia omnes

rei cujuscumque rationes, juxla quas facta sunt omnia qua?
facta fuere a Deo, ut inquit Propheta : « Omnia in sapien-
» tia fecisli ^, » in ipso eliam mundus fuerit, tanto pictura-

tior, , ornatior, atque etiam praestantior mundo sensibih',

quanto mundi nuda ab omni materia

ratio praestat hoc
mundo materiato, non propter materiam, sed participatio-

ne illius ^oyov [id est ilHus Filii De/I, qui est vera ratio], et
participatione sapientiae, quae mundum et ornamentum af-

ferunt materiae omnium Ac quae mundo insignita fuerint.

vide num possit anima esse Jesu, quae dicit « Ego non sum :

» ex hoc inundo *, » conversans in illo toto mundo, omnem-

que eum perlustrans, manuque ducens ad eum eos qui di-

dicissent nihll inferne habere mundum iUumintelhgibilem ,•

quemadmodum neque iste, si quis accurate perpendat,

quidquam superne habet. Ahoquin quomodo mundus iste

habere ahquid superne potest, cujus conditio estdejectio?

neque enim oscitanter legendum est illud : « Ante dejec-
» tionem mundi \ » cum sancti convenienter et studiose
nomen hoc T~r,q y.y.To.Solr.g [ hoc est dejectionis] propter talem

* Coloss. I, i5. — 2 Ephes. iii, lo. — ' Psal. ciii, 24. — ^"
Joan. viii, 25.
— * Id. XVII, 2\. Ephes. 1,4- 1 Petr. 1, 20.
334 OniGENIS COMMENTARIA

inteiligentiam flnxerint. Alioquin dicere poterant npoy.TiciOi

[hoc est, antc conditionem ] mundi, nec uli dejectionis
vocabulo. Totus itaque mundus, et quae in ipso sunt, in
dejectione sunt,* at vero extra dejectionem lotius mundi
existunt germani Jesu discipuli, quos e mundo elegerat, ut

non amplius essent e mundo *, tollentes crucem suam, et

sequentes eum ^.

* Joan. XV, 19. — 2 Marc. vm, ^4»

m n
 IN EVANG. JOANXIS. 535

k«^ ^/%.*^t.^^ X'%^^'%^*^-%-%m/'^.^-v^'^-«r^'%^''^'^^/%^^/^^-%/%'^'%/V% ^-v^ %x % -^ 1

TOMUS VIGESIMUSV

§ UNICA.

De allocutionc Christi cum Judceis.

« Novi "^
quod Abrahae semen estis, sed quaeritis me in-
» quoniam sermo meus locum non habet in vo-
terficere,

» bis^ »Hic contextus « Novi quod Abrahae semen estis, »

:

videtur non considerantibus quid significet vox semen, et

quid significet vox filius, pugnare cum illo contextu qui
mox inferendus est, quique ad eosdem dicitur, nempe « Si :

» filii Abrahae estis, opera Abrahae facite*. » Ut ergo haec

considerentur, videamus in primis corporahter filii et se-

minis differentiam. Ac certe perspicuum est quod semen

ilHus cujus est semen, rationes in seipso contineat adhuc
pausantes et reconditas; filium vero exoriri et subsistere
nmla*to semine, et operante in materiam sibi appositam a
muliere, et ex nutrimenlis collectis formatum, et ad ortum
diligenter praeparatum. Quod si aliquidalicujus est proprie
fdius,quod ad corporalia attinet, ex semine ortum est;
cum tamen si aliquid est semen, non continuo sit filius....
Ei ergo® qui fuerit Abrahae semen, licet etiam fieri, si

diligentiam adhibeat, ejus filius : quemadmodum factu fa-

cilHmum est, ut nulla diligentia nullaque cultura adhibita,
hoc etiam perdat, quod semen Abrahae erat. Porro hi ad
* Tom. IV, p. 007 ct seqq. — ^ N. 2. p. ooS.
» Joan. VIII, 37.— » Ibid. Sg.
»N. 5. p. 5i3.
 556 ORICliNIS COMMENTARIA.

quoserat seriuo, nondum erant Jeploratae spei, scienle Jcsit

eos etiamnum Abrahae semen esse, ac videnle eos nondum
amisisse facultatem eam qua fieri poterant Abrahae filii :

tanquam enim facile factu esset ut, pra^terquam quod se-

men essent Abrahae, etiam fdii efilcerentur, inquit ad eos :

« Si filii Abrahae estis, opera Abraha? facite. »

Videntur* autem hi ad quos est sermo non capere ser-

monem, qui prae praestantia magnitudinis suae quoe supra
ipsos erat, non habebat locum in eis; quandoquidem semen
Abrahae adhuc tantum erant. Quod si Abrahaj semen cum
essent, addidissent illud Abrahoe semen excolere, ut mag-
num fieret et augeretur, accrevisset illud certe ad incre-
mentum magniludinemque seminis Abrahae, atque perce-
sermonem. Et hactenus quidem dices Sermo-
pissent Jesu
nem non cadere in eos qui non eo usque profecerunt ut,
semen Abrahse cum essent, fierent etiam ejus filii. Hi etiam
interficere volunt Sermonem, velulique ipsum conterere,
magnitudinem non capientes ejus. Proinde aliquos seraper
est cernere non caplentes Sermonem, quod breviora sint
eorum vasa, volentes interficere unitatem Sermonis quasi, :

cum ipsum interfecerint, capere possint contritionem ojus,

et dividere eum in his in quibus fuerit. Hic sane Sermo

veluli ad suos interfectores inquit : « Disperserunt omnia
» ossa mea^ »Itaque si ex nobis aliquis semen est Abrahae,
et adhuc in se locum non habet Sermo Dei, ne quaeso quae-

rat inlerficere Sermonem, sed ex semine Abrahae immuta-

tus in fdium Abrahae, Sermonem Dei hactenus nonpercep-
tum capere poterit.
« Ego quse vidi apud Patrem loquor, et vos ergo quae

» audivistis a Patre facite'. » Ut homines quosdam dicimus

ab initio ipsosmet filii Dei spectatores fuisse, de quibus Lu-

1
N. 6, 7. p. 3i4-5i6.
"
Psal. XXI, i5. — ' Joan. viii, 58.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. SS^

cas inqull : « Siculi Iradidcrunt nobis hi qui ab inilio ipsi-

» met spectatores ac ministri fuerc Sermonis *
; » sic Serra-
lorem eliam dicemus ipsummet speclalorem esse eorum
quoc sunt apud Patrem; et hanc etiam ob causam dictum
illud fuisse : «Ncmo agnovit Patrem, nisi Filius ^ : » cum ho-
mines, quibus FiHus revelat, non slnt autoptac, hoc cst pcr
sc spectatores. Ac etiam praesens conlexlus : «Ego quGc vidi

» apud Patrcm ioquor', » palam declarat Servatorein au-

loptam esse eorum quae sunt in Patrc. Sed quneres num
aliquando futurum sit ut Angeli ipsi visuri sint quoe sunt
apudPatrem, nullo mediatore ac minislro intercedentc vl-
dentes ea nam quando viso quis Filio viderit Patrem, qui
:

misit illum, per Filium vldet Patrem : cum vero Patrem et

ea quae apud Palrem sunt vidct quis, perlnde atque Fillus;
is, quasi non allter ac Fllius, auloptes ac per se speclalor
Patriset eorum qua3 Palris sunt erit; non ampllus per Fi-
lium, qui est imago Patris, considerans res Patris. Et sane
reor hoc esse fincm, cum Iradlderit regnum Deo Palri, et

quando Deus erit omnia in omnibus*. Itaquc Servalor, quce

vidit apud Patrem loquitur; Judaei vero, qui crcdiderunt

ei, nou vlderunt apud Patrem, sed audierunt a Palre, ut

quae audlerlnt faciant : hanc ob causam inquit ad cos Do-
minus : « Et vos Igilur, quae audivistis a Patre facite \ » Sed
quaerat allquls, quando Judael, qui Domlno credlderant, a
Patre audlerint : ad quod qui slmpliciter intellexerit haec

verba : « Quae vos audivistis a Patre faclte, w dicet eos au-

divisse a Patre, eo quod Pater per Mosen et Prophetas san-

xerit qu9e in Lege et Prophetis scripta sunt facienda : quo
lestimonlo qulsquls contra eos qui ab Eccleslac dccretis
dissident usus fuerlt, is doceblt non alium esscDcum, qui
hanc dederit Legem etProphetas, quam Christi Patrcm.

* Luc. 1, 3. — 2 I(l(>m^ X, 22. — ^ Joan. viii, 58. — '•

i Gor. xv, ?4, 28.
— ^ Join. VIII, 38.

X!I. 22
558 ORIGENIS COMME^TARIA

Al vcro alius his etiam verbis ulens : «Omnis qiii audivil a

» Patre, et didicit, venit ad me *
; » non quod Patrem quis
viderit, nisi qui est apud Patrem, hic videt Palrem, dictu-
rus est ex animabus quae corpora induant, quasdam essc
quae antequam oriantur edoclae fuerint apud Patrem, atque
ab eo audierint, qua^ etiam veniant ad Servatorem, atquc
ex earum numero fuisse hos Judaeos quos, sibi eum credi-

dissent, inlerrogat alloquiturque Dominus dicens « Vos :

» igitur, qune audivistis a Patre facite \ » Dicet etiam hos

esse qui vocentur semen Abrahae. Rursum huic alius con-
tradicet dicens hoec quidem verba Omnis qui
: « audivit a

» Patre, et didicit, vcnit ad me'^ » ostendere quod qui a Pa-

tre audierlt, et ab ipso didicerit, veniatomnino ad Servato-

rem; illa vero : « Et vos igilur, quae audivistis a Patre fa-
» cite\ » dicla ad Juda^os quaerentes interficere Filium Dei

(quibus eliam, tanquam qui non essent fiHi Abrahae, dici-

citur : « Sifilii Abrahaeestis,opera Abrahae facite^ » ),
docere
hos nondum habere fructus veniendi ad Servatorem. At
vero ad hunc sic coiitradicentem respondebit alius, non

idem esse : « Omnis qui audivit a Patre, et didicit\ »cum

his verbis : «Et vos igitur, quae audivistis a Palre ' : friHum
namque, praeterquam quod a Patre audierit et didicerit,

etiam venire ad Servatorem; hos vero qui audierint qui-

dem, sed non omnino didicerint eliaiH» nondum esse Abra-

hae fihos.
«Responderunt% et dixerunt ei : Abraham
Pater noster

» est'. » Videntur hi abjcctius longe respondere, quam di-

xerit Dominus, declaranles quis ipsorum esset pater : siqui-

dem Jesus ad Deum refcrens dixerat : « Et vos igitur, quae

***
» audivistis a Patre facite : »hi vero abjectius palrem gcn-
1
Joan. — VI, 45. ^ IfJ- vMii, 58. — ^ Id. vi, 45. — '•
Idcni , viii, 58. —
& Ibxd. 59. — Md. VI, 49. — ^ Id. viii, 58.
8 N. 9. p. 517.
Joan. vn.,59. —
9
*o Ibid. 58.
 IN KVANG. JOANMS. TOM. XX. SSq
tiiini *
palrem siium fatentur,dicenles : « Pater noster Abra-
» ham est ^. » Quod si quis eos defendens, tanquam qui bene
responderint, dicet, Jesu dicente : « Quae audivistis a Pa
» tre facite^, » et voculam Patris referente ad Deum, co^
dicere : « Pater noster Abraham est *, » ceu modestos, et no-
lentes sibi tribuere quod fdii Dei essent; perspicuum est
hoc etiam a Servatorecorrigi, ceu falso dictum, his verbis i

« Si fdii Abrahae estis, opera Abrahoe facite ^ »

« Dicil * illis Jesus : Si fiHi Abrahac estis, opera Abrahaj

» facite ^ » Respondeant qui ex his quac gessit Abraham
elegerunt unura quoddam opus, nempe : « Credidit autem
K Abraham Deo, et imputatum est illi ad justitiam % » et
hoc existimant esse ad quod referantur hoec verba : a Opera
» Abrahae facile, » ut etiam concedatur illis fidem esse opus,
quod minime concederent qui auctoritatem illam admit-
tunt « Fides sine operibus mortua est ^, » neque hi qui
:

intelligunt melius esse justificari ex fide quam ex operibus

legis *° ; et dicant quare non dictum sit singulariter : « Si fl-

»-lii Abrahae estis, opus Abrahae facite **, » sed numero plu-
rium, « Opera Abrahee facite : » quod meo judicio perinde
valet ac si dictum fuisset : Omnia « opera Abrahae facite. »

Sin vero idera est ac si diceremus : Omnia « opera Abrahas

» facite, » et neque corporaliter adhaerere ancillae debet is

qui uxorem habet, neque defu^nctae conjugi aliam in senec-

tute conjugem superinducere is qui, juxta Servatoris in-

terpretationem, voluerit Abrahae lilius declarari cx eo quod

Abrahae opera fecerit; palam hinc discimus necesse nobis
esse ut, allegorice intelligentes omnem Abrahae historiam,

^ Gen. XVII, 4)5. — ^ Joan. viii, ."9. — ^ Ibidem, 58. — ^"

Ibid., 5g. —
* Ibid.
^ N. 10-11. p. 5i8-52i.
' Joan. viii, 59. — 8 Gen. xv, 16. Rom. iv, 5. Jac. ii, 4.1, — ' Ibid. 11,

20. — *^ Rom. III, a8. — *' Joan. viii, 5^.

22.
StJo OniGENIS CO?,iMENTARIA

jingula qunc ipse corporalitcr fccit , spirllualitcr a nobis

fiant; incipienles ab eo diclo : «Egredere de lerra tua,et de
» cognatione tua, et de donio patris tui, et veni in terram
)> ^uam monslravero tibi *
: » id quod sane dictum esl non
soli Abrahae, verum etiam cuicumque qui ipsius filius sit

luturus. Est enim quoedam uniuscujusqne nostrum terra,

aique quoedam anle divinum responsum non bona cogna-
lio; et postrcmo qusedam domus patris nostri, antequam
perveniat sermo Dei ad nos : quae omnia nobis propter ser-

monem Dci damnanda sunt et omittenda, si Servatorem

audimus dicentem : « Si filii Abrahae estis, opera Abraha?
» facite ^
: » sic enim perveniemus, quia rehquerimus ter-

ram noslram, ad eam tcrram quam nobis ostendet Domi-

nus, nempe ad lerram vere bonam, vercque muham, quam
a Domino Deo dari par est his qui quod jubet in illo diclo :

« Egredere de terra tua, » percgerint. Quinetiam tanquam

qui reliquerimus cognationem non bonam, erimus in gen-

tcm mognam, eamque majorem; quam hominum "

tan-
quamque qui despexerimus domum patris illaudabilem,

benediccmur, magnificato nomine nostro, et ad tantam be-

nedictionem pervenienles, ut vel nobis quoquebenedicenles
a Domino benedicantur, nobisque maledicentes diris devo-
veantur, atque etiam omnes famillas terroe in nobis benedi-
cantur : quando etiam de nobis sermo ille dicetur : « Egres-
» sus est, « ut dictum est de Abraham : » Et cgressus cst

» Abraham, quemadmodum locutus ei fuerat Domiuus \ »

Existimo autem futurum ut in principio et aliquandiu Loth
nos sequatur, cujus nota illud fuid : « Et ambulavit cum co
» Loth S* » et redeuntes in Ghanaan pertransibimus regio-
nem, usquc ad locum Sichem : sic ascensione cogitationis

* Gen. XII, 1. — 2 joan. viii, 09. — ^ Gen. xii, 2,5. — ^ Ibidem, 4« —

* Ibid. ct seq.
 IN KVANG. JOA>'MS. TOM. XX. O/f l

proficientes, donec perveniamus ad qucrcum altara. Vide-

bitur etiam nobis Dominus Deus, qui visus est Abrahae, ac
promitlet circa quercum altam semini intelligibili animoe
noslrae dare terram. Porro ad eum qui hiEC verbu conside-
raverit : « Opera Abrahffi facite *, » pertinet quoque aram
a^dificare Domino ^ ; Domino, inquam, qui nobis quoquc
apparel, ubi est qucrcus alla; posteaque recedere a loco
ahag quercus, quasi ad montem, et a monle ad orientcm
Bethel (quod si interpreteris, est Domus Dei), ubi (Igct
lenlorium suum : Bethel quidem tanquam ad mare, Angoe
vero tanquam ad orieutem (si interpreleris enimAngaj, so-
nat Feslivitales) : atque is profocto ccu proliciens post ha;c
rursum Domino aidificabit aram; jam etiam invocare valens
in nomine Domini, per ordinemque inde solvens, qui fulu-

rus est fiHus Abrahae, factus ahquo modo ducendi excrcitus

peritior, inteihgensque ad quot belia seipsum praepararc
oporteat, castrametabitur in soliludinc; poslea cum famem
orlam in lerra sentiet, in /Egyptum descendet, iliichabita-

lurus, ne adversum quoque se praevaleal fames, qua& super

lerram pricvaiuerit; descendetque /Egyptum cum con-
in

juge sua eieganti forma, pactis quibusdam cum ipsa con-

slitutis, quo se mansuete iEgyptii iiiius causa utantur,
sintque iili in /Egypto oves, et viluli, et asini, et servi, et

anciliae, et muii, et cameH, d« quibus singuiis, aiicujus sa-

pientis et qui profunda Scripturae docte penetrare possit,

oflicium erit dicere : et certe generatim omnem Abrah^e

historiam expiorantes, et quoecumque de ipso sunt scripta,
quae unum dicunt et aliud innuunt, spiriluaies spirifeuaiiter

omnia facere conabimur. Vidc vero annon aperte ex liis

quae in hoc ioco indagavimus, constet sapienlis cujusdani

csse, et omni virtute ornati, heri Abrahae fdius. Quid enim
opus est dicere quanta opus sit sapieulia ut Abralia; opera
* Joau. VII!, ")i^. — ^ Gcii. XII, 7 ct seq.
 :

34*2 ORlGEiMS COMMli^TARIA

consldeieoius, quantaque opus sit potentia ut ea faciamus?

Sed quali sapienlia qualique potentia egemus, nisi Ghrisli,

qui est Dei polentia et Dei sapienlia *

? Gum ergo scriptum
sit : « Si filii Abraha^ estis, opera Abraha? lacite ^, » conse-
quenler huic dixeris : Si fihi Isaac estis, facite opera Isaac :

simihterque de Jacob et de singuhs sanctis patribus. Con-

tra singuli peccantes generatim quidem fdii sunt diaboli,
quoniam « Qui facit peccalum, ex diabolo natus est ^ ; »

privale vero vel Gain, vel Gham, vel Ghanaan, vel Pharao-
nis, vel Nabuchodonosor, vel ahcujus impiorum. Gonse-
quenleretiam his dices, unumquemque ex hac vita migran-
tem proficisci ad suos patres : omnibus enim hominibus
decedentibus e vita, non soH Abrahamo dici csnsendum
est : « Tu autem ad patres tuos ibis *, » eliamsi non omni-
bus hominibus addatur illud, cum pace, At vero perfectis,
hisque qui spiritualiter longajvi fuerint, illud etiam additur
« In senectute bona ^
: wquandoquidem « Ganlties homini-
a bus est prudentia, et Gorona gloriationis est senectus S* »

et gloria veris ac divinis senibus canities illae sunt, quae

menle cernuntur, ipsos ornantes.
« Nunc autem quaeritis me interficere,hominem, quive-

» ritatem locutussum vobis, quam audivi a Deo \ » Jesum

qui quaerunt interficere, quoniam Deus non interficitur,

ctiamsi interficient, hominem interficicnt. Quod si quae-

runt interficere, et nondum interficiant, insidias illi veluti

homini struunt, non Deuni esse existimantes cui struuntur

insidiae. Nam nullus existimans Deum esse cui struuntur
insidiae, insidias illi slrueret. Gernere vero licet quosdam
aliquo modo semper Sermoni struentes insidias, quoniam
interficere quaerunt eum et delere tanquam hominem ip- :

sum (hoc est humanum et mortalem) esse existimantes;

* 1 Cor. 1, 24- — ^ Joan. vmi, 09. — '1 Joan. iii, 8. — ^ Gcn. xv^ iS.
— ^ Sap. IV, 9, — 6 Pfov, xvj, 5i, — ' Joan, vm, 4o.
 ;

IN EVAHG. JOAi^iMS. TOM. XX. 3/|5

qui vel humaniorem ipsius partem, et qiiod videtur, inva-

dunt : sed ut corpus etiani Sermonis interficiant, perspi-
cuum est eos post haec amplius aliquid facere non posse.
QuamoLrem non est nobis timendum ab his qui occidunt
corpus S nihil reliqui postea quod faciant habentes : neque
limendum est ab his qui occidunt corpus, animam vero
Sermonis inlerficere non valent : sed si quispiam est ejus-
modi sermo, cujus corpus et anima perdi possint, quia sint
perditione digna, timendus est Dei Sermo, qui potest et
corpus et animam perdere et delere, sive in gehenna, sive
quo ei lubitum fuerit Dominus enim Jesus conficiet spiritu
;

oris sui, et abolebit chiritaie adventus sui sermonem hunc

sibi adversorium, et efferentem se adversum omnem qui

dicitur Deus aut numen ^. Et sane hi ad quos est sermo
quaerunt interficere hominem qui veritatem locutus est,
*quam audivit et accepit a Deo ^ Etiamsi simpliciter locum
hunc interpretemur, aperle Servator docuit quod is quem
quaerebant Judaei, ut morti traderent, Deus non erat, sed
homo, qui etiam interfectus est. Nam Dcum dicere mori,
nefas est : et hanc ob causam Verbum illud, quod erat hi
principio apud Deum, quod eiiam Deus Verbum eral % non
mortuum fuit
« Hoc Abraham non
^
fecit \ » Quod nullo modo Abrahac
facile factu erat, si non fecit Abraham, idque poste^ conti-
git, destruere atque. abrogare videtur hunc contextum :

Hoc Abraham non fecit » quibusdam ad hoc dicturis,

<i :

frustra dici « Hoc Abraham non fecit, » si id nullo modo

:

fieri poterat aetale Abrahae : non enim natus erat Abrahae

lempore Jesus. Sed dicerem ego (quoniam veluti in laudem
dici Abrahai opinor haec verba : « Hoc Abraham non fecit » )

* Matlli. x,aS. — 2 aTlusii. ii, 8,4. — 3 .kau. vi.i, iu. — * J.l. 1, i,a.
^ N. ia-17, p. 021 5oi.
* Joan. vm, ^o.
344 OniGElMS COMMIilNTARIA

juxla (loclrinam Servatoris docentis, ac dicentis : « Abrahain

» paler vester exultavil ut videret diem meum, et vidit, et

» gavisus est *, » fuisse etiam Abraha) tempore hominem

qui veritatem, quam a Deo audisset, loqueretur; quem ta-
men Abraham interficiendum non curarit. Et observa quod
homo, qui tropice intelligitur in Jesu, nunquam non adve-
nerit in hanc vitam, et post lempora hisloriae sui ipsius, et
antea. Hanc ob causam fieri non posse existimo ut omnis
« qui semel illuminatus fuerit, quique donum cceleste gus-

» laverit , et particeps factus fuerit Spiritus sancli , gusta-

» verilque bonum Dei verbum ac virlutes futuri saccuh*, et

T* excideril, dcnuo reponatur per poenilenliam, ab integro

» crucifigens sibimetipsi Fihum Dei, et infamans, vel, ante
» crucifigens, vel, denuo crucifigens Filium Dei, infamans-
» que^,» sive antequam corporaUs Servatoris nostri adven-
tus historiis mandaretur, sive post. Non enim qui nunc post
illuminationemcaeteraqueDei in sebeneflcia peccat, Filium
Dei denuo crucifiglt propter peccata ad quoe recurrit, nihil
communius dicitur corporalis,
perficiens illius actionisqua?
ad crucifigcndumFiliumDei non idem autem etiam antea :

fieret; etquipeccat postquam audierit divina verba, antea

crucillxcratFilium Dei. Quod si cui placet admiltere quod
in Aclis Pauli scriptum est, tanquam a Servalore diclum :

t( Denuo debeo crucifigi, » is quemadmodum post advenlum

Denuo debeo cruclfigi,» sic et ante adven-
aduiiltit illud, «

lum admitlet locum habuisse, quando eadem causa est di-

cendi « Jam debeo crucifigi. » Gur enim non etiani antea
:

cruclfixus est, ut crucifigendus esl denuo? Vide vero an-

non tantuni sanctorum, qui post Christi advenlum fuere,

sit vox illa : « Gum Ghristo crucifixus sum % » sed ajque ad

j>riores eliam pertineat, ne difTcrre dicamus sanclos qiii

posl Ghrl^ti advenlum fuere, a Mosc, ct Piophetis, el Pa-

* Joan, VII!, 55. — ^ Hebi-. vi, 4 «t scq. — ' (Jal;i!. n, 15.

 IN EVANG. JOA.NMS. TOM. XX. 0^5

Iriarchis; vox illa quoqiie : a Vivo ego, non amplius ego, scd
» vivit in me Christus *, » teque etiam dicatur non solum do
sanclis qui post Christi advenlum fuere, verumetiam de
his qui antca. Observo etiam et hoc diclum Servatoris :

« Dcus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob Deus aulem ;

p non esl morluorum,sed vivenlium%)>num forle Abraham,

Isaac, et Jacob, proptcr hoc sint vivcnlcs quoniam et ipsi

cum Christo consepulti resurrexerunt; non omnino tamen

corporalis sepulturae Jcsu, vel corporalis resurreclionis ejus
inslar. Haic hactenus de eo quod est : « Hoc Abraham non
» fecit "\ » Quid autem hoc est aliud, nisi quajrere interflcere

hominem qui vcritatem locutus fuerit, quatn a Deo audie-

rit? Tradimus enim et docemus nunquam dcfuisse sanctis
spirilualcm Jesu advcntum, atque dispcnsalionem. Quod si

haec,(perinde atque in ahis consideravimus) ad sensum ana-

gogicum rcduxeris, ahus haec omnia hujus loci simihler ex-

planare tentabit, ad mysticum Abraham ea referens (omissa

vulgari explanandi consuetudine), quterens horumsingulo-
rum consequcnliam.
« Vos facitis opera patris vestri\ »Quod ad diclum hoc
atlinet, clarum non quem palrem Judceorum, qui sibi
cst

credideranl, quique nondum agnoverant veritatem, veht

diccre : ad hos enim haec omnia loquitur, et nisi post pauca
intuhsset : «Vos ex patre diabolo eslis, et desideria patris

» vestri vullis facere \ » ne nunc quidem agnosccremus (sal-

temapcrle) consiUum loquenlis. Nec mirum profeclo, si

ad eos Judajos qui ei crediderant, nec tamen tantum tem-

poris in scrmone ejus permanserant, ut vcre ipsius facti

discipuh agnoscerent veritatem, ut ab ea hberarentur, di-

xerit : « Vos facitis opera patris vestri " ; » ct ilhid etiam quod
in sequenlibus subjungitur : « Vos ex palre diabolo estis'. »

* Galat. M, 20. — 2 Maiii,. xxii, 5?.. — ' Joan. vui, 4o. — * Ibid. 4»» —
' Ibid. 4i- — ^ Ibid. 41. — ' Ibid. 4i.
.^4^ ORIGJiMS COMMEWTARIA

Quamvis inhum^num hoc dictum vldeatur ad eos qui

eiiim
ei crediderant, quique aHquo modo aL eo cdocti fuerant,
non tamen eousque ut vere discipuh Christi dicerentur,
attamen necesse est consideremus illud a Joanne in Gatho-
lica Epistola diclum de filiis Dei, deque fdiis diaboH : « Qui
» committit enlm^ inqait, peccatum, ex diabolo est, quo-
» niam ab initio diabolus peccat. Ad hoc apparuit Fihus
» Dei, ut dissolvat opera diaboU. Omnis qui natus est ex
» Deo, peccatum non committit, quoniam semen ipsius in
» eo manet, et non potest peccare, eo quod ex Deo natus
» est. In hoc manifesti sunt filii Dei, et filii diaboli : omnis
» qui non facit justitiam, non est ex Deo, et qui non diligit

» fralrem suum*. »Quibus verbis sichabentibus, considera

annon aperle dictum «Omnis qui committit peccatum,
sit :

» ex diabolo est. «Proinde in quantum peccatum committi-

mus, nondum exuimus ortum ex diabolo, etiamsi crederc
iu Jesum existimemur; et consequens est hoc dici a Jesu
Judaeis qui 'ei crediderant : « Vos facitis opera patris ves-
» tri^,» relalionem habente voce pairis ad diabolum, prop-
ter illud : « Vos ex patre diabolo estis^ » Quod si omnis qui
committit peccatum, est ex diabolo; omnis qui non est e?^

diabolo, non committit peccatum. Quinetiom si ad hoc ap-

paruit Filius Dei, ut solvat opera dlaboli, quia huic non ex-

hibuerimus nos ipsos solventl opera diaboli, nondum depo-

suimus esse filii diaboli; quia ab operibus agnoscimur cujus
filii simus : ex quibus etiam perspicuum est, non propter
opificium aliquem diaboH fdium esse, neque quia sic crea-
tus fuerit, filius quisplam in hominibus dici Dei; imo ma-
nifestum est quod qui aliquando fuerit diaboli fdius, eflici

possit fdius Dei. Id quod etiam Matthaeus hunc In moduni

manifestat Servatorem dixisse, scribens : « Audistis dictum
!) esse : Diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum
* 1 Joan. jii, 8, 9, lo. — ^ Ideni, vm, 4i' — ^ Ibid. 44-
 ;

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 3^7

» luuiD. At ego dico vobis: Diligileinimicos vestros, et orale

» pro persequentibus vos, ut sitis filii Patris vestri, qui iu

» coelis est \ » Orate enim, quia oranles pro persequentibus

vos, et inimicos veslros amore prosequenles, filii efRcie-

mini Palris coelestis, si quis antea ex vobis non fuerit illius

filius. Quoniam autem manifesti sunt filii Dei, et filii dia-

boli, propter id quod superius dictum est de diaboli filiis,

nempe : « Qui committit peccatum, ex diabolo est^* » de fi-

liis Omnis qui natus est ex Deo, peccatum non

vero Dei : «

» commiltit, quoniam semen ipsius in eo manet, et non po-

» test peccare, eo quod ex Deo natus est: »perspicuum est

hominem omnem qui compleverit rationem, vel filium Dei

vel filium diaboli esse. Aut enim committit peccatum, aut
non committit : cum nihil sit inter commitlere peccatum et
non cpmmittere peccatum, et si quidem peccatum commit-
lit, diaboli est; sin vero peccatum non committit, ex Dco
natus est. Conjuncta sunt autem enuntiationi horumde filiis

Dei et filiis cliaboli, qucc in Epistola ipsa dicuntur de his qui

sunt in Filio Dei, deque his qui non viderunt eum : « Omnis
» eniin {inquit) qui in eo manet, non peccat; et omnis qui
» peccat, non vidit ipsum\ » Igitur si omnis qui in illo ma-
net non peccai, qui peccat non manet in Filio; et si omnis
qui peccat non vidit ipsum, qui vidit ipsum non peccat.
Pariter hoc etiam notabis, quid sibi vclit Joannes dicens :

« Omnis qui peccat non vidit ipsum, » quasi his verbis,

vidit ipsum, innuens semper aliquos esse posse qui vi-

deant Filium Dei, quique ex ipsius visione participent po-

lentiam nunquam peccandi. Pra^lerea dices haec verba :

« Vos facitis opera patris vestri % » aliquando quidem dici

ad fdios diaboli, aliquando vero ad filios Dei : qui peccata
namque committunt, opera patris sui diaboli commitlunt
at vero qui praeclare se gerunt, opcra faciunt Palris suL

* Malth. v,45 etscq. — ^i Joan. iii, 8,9, 10. — Mb. ^^ Id.

6. viu, 4i.
 ::

3/j8 ORIGENIS C031M1-NTA11IA

Dci. Scd probabile est fulurum ut aliquis cx his oioveatur,

cogitans an faciendo Lona mala seorsum, idem propler

ct
bona filius Dei, et propter mala filius diaboli esse possit.
Scd lioc pra^terquam quod absurdissimum est, non inuui-
tur ex dictis. Enuntiat namque Joannes quod unusquisque
qui ex Deo natus est peccatum non faciat, quod scmen il-

lius in seipso habeat, nec posse hunc peccare, co quod ex

Deo natus sit « Omnis igitur qtii ex Deo natus est, pecca-
:

» lam non committit* »nec tamen scriptum est quod om-:

iiis iialus ex diabolo justitiam non committit, sed : « Qui

» commitlit peccatum, ex diabolo est^. «Piursus non quem-
admodum dictum est : « Qui committit peccatum, ex dia-

» bolo est, n ita scriptum esl : Qui committit justitiam, ex

Deo est. Et adhibe animum ad dilTerentias propositionum,
quonam pacto cum omni diligentia a Joanne dictae fuerint
adeo ut miretur aliquis, quomodo irreprehensibiliter et, ut

quidam dicerent, dialectice, illis ususfuerit, similia non af-

ferens de his qui sunt ex diabolo, deque his qui sunt ex

Deo : similiter vero extulissel, si scripsisset, quemadmodum
« Qui peccatum committit, ex diabolo cst, »ita : Qui jusli-

tiam committit, ex Deo est; vel si quemadmodum scripse-

rat : « Omnis qui natus est ex Deo, peccatum non commit-

» lit, » Omnis qui natus est ex diabolo, justiliam
scripsisset :

non committit. Annon etiam sapientissimeadmodumposuit

verbum est ct vocabulum gcnitus : verbum est^ dictum
de eo qui ex diabolo est, non ponens de his qui ex Dco
sunt; et vocabulum genitus, scriptum de his qui sunt ex
Deo, non ponens de his qui sunt ex diabolo? Extulit eniui
eum qui ex Deo est, vocabulum genitus ponens dc eo;
quod si etiam de diabolo posuisset, pejus quiddam ostensu-
rus erat quam si dixisset : « Est ex diabolo : »atque etiamsi
posuisset verbum est de eo qui est ex Deo, quemadQiodum
^ 1 Joan. m, 9. — ^ I!)iJ. 8.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 5/|9

posuil dc co qiii cx diabolo csl, minus oslcnsnrus lucraL

flc eo (jui ex Dco iialus cst, cum longc mclius sil gcnilum
fuisse cx Dco quam ex Deo cssc. Scd dicct aliquis quas-
dam crcaluras esse ex Deo, quaj omnino genita; non siiit

ex Deo, hasque omnino inferiorcs esse omnibus qua3 a Deo

dicantur genita esse. Ac ccrte cum pcrveneris ad differen-
liam illam qurc cst inter esse ex diabolo, et inter genitum
esse exDeo, qutneres num forte aliquis sit qui etiam cx dia-
bolo sit nalus; cum omnino qui sit ex diabolo, non conti-
nuo ctiam natus sit ex diabolo : et rursum num sit aliquis

cx Deo, qui non etiam omnino ex Deo sit natus; cum si sit

aliquis ex Deo, non omnino sit ctiam natus ex Dco. Proinde

formatur, delineaturque qui natus est ex Dco, si peccatum
non committat,eo quod scmenDei in ipso maneat, eta po-
tentia Dci in se cxistente ingenita vim habeat in posterum
non peccandi. Dicitur etiam in extremo hujus Epistolne :

« Omnis qui natus est ex Deo, non peccat : sed qui gcni-
» tus est ex Deo servat seipsum, et Malus non tangit eum*. »

[Quod si is qui ex Dco natus est seipsum tuetur ct scrvat,

ncc Improbus, id est diabolus, ipsum attingit], qui seip-

sum non servat, ne Malo illo tangatur, non genitus est cx

Deo; et omnis quem tangit Malus ille, non gcnitus est cx
Deo tangit autem Malus ille cos qui seipsos non servant.
:

Quoniam vero iis qua? de Abraham dicta sunt, nullo facto

inlervallo, hoc infcrtur : « Vos facitis opera patris vestri^, »

quaerebamus num forte propter primum Abraha) datum

mandatum hoc scriptumsit. Primumnamque divinum man-
datum ad eum sic habct : « Egredere de tcrra tua, et de
» cognatione tua, et dc domo patris tul, et vade ad terram

» quamostendam tibi^ » Exivit ergo Abraham de domo pa-

tris sui, quod non fecisse convincuntur hi qui reprehcn-
duntur eo quod non bene dixerint : « Paler nostcr Abra-
* 1 .Toan, V, i8. — ^ Joan. vm, \i. — ' Gcn. xii, i.
5e5o ORIGF.NIS C0MME?\T/VT\IA

» ham est*; «nam si filii Abrah£e faciunt opcra ALrahne, ct

si primum opus est exire de terra sua^ et de domo patris

sui, et proficisci ad eam terram quam illi ostendit Deus,

et hanc ob causam hi ad quos est sermo reprehenduntur
tanquam qui non sint fihi Abrahap, hquet eos idcirco re-
prehendi quia non exierint e domo patris sui, tanquam
adhuc ad Malum patrem (diabohim) pertinenles, atque
adhuc palris ilHus opera facientes. His a nobis hunc in con-
textum dictis, palam opinor eos convictos qui hinc oslendi
existimant filios diaboH ex creatione esse.
« Dixerunt ergo ilH : Nosexstupro nonsumus nati; unum
» patrem habemus Deum^. » Quaero num forte Judaei iHi

qui dicuntur Domino credidisse, redarguti quod non sint

fdiiAbraham, acerhius non respondeant iHi, tecte innuen-

tes Servatorem ex stupro natum fuisse hoc suspicantes, :

ut probabile est, quod admissus non fuerit celebris atque

divulgatus ilfms ortus ex virgine. Admodum enim praeter
ralionem atque proeter rem de qua agitur, videntur mihi
haec verba ipsi efTulisse; cum neque ad superiora, neque

consequenler posterioribus dictum fuisse possit, ac ne sim-

pHciter quidem inteHigi iHud : « Nos ex stupro non sumus
»nati,))quod ipsi dixerunt. Quinetiam quoniam palrem
suum dicebat Deum Servator, neminem hominem patrem
sui ipsius confilens, probabile est ipsos HH dicto : « Nos ex
» stupro non sumus nati,» subjungere rursum infensos il-

lud : « Unum Deum » tanquam si dice-

patrem habemus :

rent Nos, potius quam tu, habemus unum patrem Deum,

:

qui te ortum dlcis ex virgine, cum natus sis ex fornicatlone;

qui etiam dicis te unum solum patrem habere Deum, quia
jacles te natum ex virgine; fatentlbus alloqui nobis Deum
patrem, non tamen negantibus hominem etiam nos habere
patrem. Sed dicet aliquis haec sic intellecta non posse essc
^ Joan viii, 5c). — ^n^jfi ^^,^
 »

IN irANG. JOANMS. TvOM. XX. o5 l

verba eoruni Judocorum qui illi cretliderant. Adquod dicen-

dum CvSt quod cum principio dictum fuisset illis illurl : « Si

a vos-^manseritis in sermone meo, vere discipuli meierltis,

» et agnoscelis verilatemS » perinde ac possent manere in

scrmone Jesu, et non manere, non difficillimum factu esse
quosdam redargutos non mansisse in sermone ipsius; cum-
que non mansissent, acerbius et repugnanter illud dixlsse :

« No5 ex stupro non sumus nali; unum palrem habemus

» Deum".» Videntur autem mihi contenlioslus quoque re-

spondisse : cum cnim nntea dixissent : « Semen Abrahac su-

n mus*,» et quasi hoc manifestius confessi fuissent per il-

lud : '( Pafeer noster Abraham est *, » cum ad illud rcsponderi

audivissent : « Si filii Abrahaa estis, opera Abrahae facite,»

majorem Abrahamo suum ipsorum patrcm fatentur dicen-
tes « Unum patrcm habemus Deum ^ » Ac fortassis eo quod
:

aliqui homines sint ex diabolo, alii vero orti ex Deo, omnes

recte diceremus qui geniti ex Deo non essent, ex stupro

ortos fuisse. Non enim ex sponsa, sed ex meretrice materia
gignit vel creat diabolus eos qui ab ipso sunt; qui etiam
immodice affecti, et affixi rebus corpornlibus agglutinantur
merelrici matcria?, facti cum ipsa unum corpus : cum hi
qui ex Deo fuerint geniti, a meretrice materia recedant,
atque etiam agglutinentur Domino, uniti Sermoni illi qui
in principio erat apud Deum % et Sapientiae ipsius, quam
creavit principium viarum suarum ad opera sua'; ut sint
cum ipsa unus spiritus « Qui enim agglutinatur meretrici, :

» unum est corpus qui vero agglutinatur Domino, unus

:

» spiritus est^
« Dixit iUis Jesus : Si Deus pater vester esset, diligeretis

» utique me : ego enim ex Deo exivi, et venio ^ » Quoniam

1 Joan. vin, 3i, 02. — ^lhid. 41. _ 3 i|j.i,]. 35. _ 1*
Ibid. 59. —5 IbiJ.
4i. — * Idem, I, a. —~ 7 Prov. viii, 23 — ' 1 Cor. vi, iG, 17. — 9 Joan,
VIII, 43.
 002 OKIGEMS COMMENTAHIA

qui naluras inlrodiicunt, ulnnlur hoc lcxlu, enarranlcs ip-

sum, [ac si dixisset Jesus :] Tanquam ognalum vobis ac
fralrem agnovisselis me, atque veluli proprium dllexissetis
me, si Dcus pater vesler esset; movenda sunt conlra ipsos
dubia hunc in modum : Erat quando Paulus oderal Jesum ,

cumque oderat cum depopularetur et persequeretur Ec-

clesiam Dei ; veraque narrans dicehat illi primum Dei ora-
culum : « Saule, Saule, quid me persequeris* ?» Si ergo ve-
rum est illud: « Si Deus pater vesler esset, diligeretis utiquc
» me ^ ; » perspicuum est quoque illud, quod cum hoc con-
vertitur, rectum essc : Si me non ncquaquam
diligeretis,

Deus pater vester esset. Ergo Deus pater non cst eonnn
qui non diligunt Jesum : cuinque lempus fuerit quo Paulus
non diligebat Jesum, sequitur quoque tempus fuisse quo
Deus pater Pauli non erat : non ergo nalura Paulus erat
Dei filius, sed postca faclus ost Dei filius quando eliam
:

rccte assumeremus id quod sequitur, illud quod pra^cedit

conjunctum dicens : Atqui,o Paule, Deus pater esttuus, di-

ligis ergo Jesum. Quinetiam ante lempora fidei Pauli, cum

verum esset illud : « Si Deus pater vester esset, diligerelis

» utique me,» recte assumere posset Jesus dicens : Atqui, o

Paule, menondiIigis,non ergopater luusDeus est. Quando
autem Deus eflicitur alicujus patcr, nisi quando aliquis ser-

vaverit mandata? quibus, cum antea non esset aliquis filius

Patris coelestis, efficilur ipsius filius; quando etiam Pater
ducens hunc ad regenerationem, quasi pater ipsius effici-

tur, et habelur ipsius pater. His adjungere possumus qua3

in Evangclio sccundum Matthajum scripta sunt hunc in mo-
dum : « Audistis diclum esse : Diliges proximum tuum, et

» odio habebis inimicum tuum. At ego dico vobis : Diligite

» inimicos vestros, et orate pro his qui vos persequuntur,

» ut sitis fdii Patris vestri, qui in coelis est\ » Adhibe au-
^ Act. IX, 4. — 2 Joan. vin, 42. - ^ MaUli. v, 43, 44, 45.
 IN liVANG. JOANNIS. TOM. XX. oS5

i€m animum ad illud : « Ut sitis filii Palris vcstri, qui in

» coelis est, » ostendcns quod qui antea non est filius il-

lius Patris, qui est in coelis, deinde illius efficiatur filius.

Cumque diligenter oLservaveris illud, vestrl, quod addi-

lur vocabulo Patris (sic enim scriptum est : « Ut sitis filii

» Patris veslri » ), quaeres utrum simplicius illud dictum sit,

an peccantibus exemplaribus additum sit illud, vestri, Ni-

hil enim quaesissemus, si scriptum fuisset : « Ut sitis filii

» Patris illius qui in coelis est; » et praesertim quoniam vi-

dentur hasc repugnare, ut aliquis sit filius non simpliciter

Patris illius qui est in coelis, sed sui Patris : nam si est pa-

tcr ipsius, non efficitur postea filius ipsius; sin vero ipsius
fdius efficitur, non erat antea ipsius pater. Illud simul ob-
servabis, eo quod ex his qui censentur credere, quidam
servi Dei, rursum alii dicantur filii Dei, an forte non quale-
cumque mandatum, sed quaedam per excellentiam prae-
clare acta faciant aliquem, qui ea obierit, effici filium Dei.
Quamobrem cum in Matthaeo multa sint dicta, illud ob-

serva : « Ut sitis filii Patris vestri, qui in coelis est, » quod

subjungitur illis verbis : « Ego aulem dico vobis : Diligile
» inimicos vestros, et orate pro his qui vos perscquuntur. »

Elucet enim similitudo erga Deum, atque imitatio ipsius di-

ligentis omnia entia, et nihd abominantis eorum quae fecit,

etomnibus parcentis (quandoquidem ipsius Domini aiiima-

rum amantis sunt omnia) ineo qui diliglt inlmicos suos, et
precatur pro his qui persequuntur eum. Verum quomodo
convenienter subjungeretur illud : « Ut sitis filii Patris ves-
» tri, qui in coelis est, Nc com-
» illis verbis : « Dictum est :

» mittas adulterium at ego dico vobis Quicumque aspe-

: :

» xerit mulierem ad concupiscendam eam, jam adulterium

» commisit in corde suo cum ea *, » atque illis de perditione

unius membrorum, ne totum corpus conjiciatur in gehen •

* MatUi. V, aj, 28, ag..

354 ORIGEISIS COMMEMARIA
nam? Quinetiam si post illud : « Dictum est anliquis : Non
» pejerabis, sed persolves Domino juramenta tua at ego :

» dico vobis : Ne juretis omnino^ » subjungerelur, « ut silis

» filii Pairis vestri, qui in coelis esl ^,» multum profeclo of-

fendiculi ex se fecisset : nunc autem ut ille Pater coeleslis

exoriri solem facit super malos et bonos% sic unusquisque

filiorum Dei dilectionem in semetipso veluli solem hobens,
hanc cum suos ipsius di-
exoriri facit etiam super malos,

lexerit inimicos. Ac rursum quemadmodum pluit Deus su-

per justos et injustos *, ita sanctus veluti pluviam quamdam

deorsum degunt, eo quod
demitlit precationem super eos qui
illum persequebantur,protalibus etiam orans. Haec quidem
in illud quod mihi explanandum incidit : « Si Deus paler
» vester esset, diligerelis utique me^ »

Videamus vero et illud « Ego ex Deo exivi, : et venio ^

: »

cum quo conferre illud Michaeae utile videtur sic habens :

« Audite, populi, sermones, et attendat terra, et omnes qui

» in ea sunt, et erit Dominus testis contra vos, Dominus, in-
» quam,de domosanclasua.Ecceegreditur Dominusde loco
» suo, et descendet, et calcabit super excelsa terrae, et com-
» movebuntur montes sub illo, et valles liquescent sicut cera

» a facie ignis, et sicut aqua quae descendens per praeceps

» defertur' : » et vide an forte aequipolleat illud : « Exivi a
» Deo, » cum illo : « Dominus egreditur de loco suo : » quo-
niam quando Filius in Patre est, in forma Dei existens, an-
tequam seipsum inaniat, veluti locus ipsius est Deus : et si

quis consideret ipsum existentem in principali illa Dei

nondum egressum a Deo Filium ipsius, et
forma, videbit
Dominum nondum egredientem de loco suo; cum vero
cum hoc statu contulerit statum illius qui seipsum ina -

nivit, ex eo quod formam servi assumpserit, inlelliget quo-

* Matlh. V, 35, 54. — ^ Ibid. 45. — ^ Ibicl, — * Ibid. — ^ Joan. viii, 42-
— 6 Ibid. — ' Mich. I, 2, 5, 4.

i
 .

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 555

modo Fillus Dei cxierit, et veneril ad nos, ac veliiti exlra
eum qui misit iiluui factus fuerit; eliamsi alio modo non
dimiserit iilum solum Paler, sed est cum ipso qui eliam cst
quemadmodum
in Filio, Filius est in Patre. Sin vero non
consideraveris alio modo esse Filium in Patre, quam erat
anlequam exiret a Deo, videhitur repugnare egressum esse
aDeo, et egressum a Deo esse adhuc in Deo. Ca^terum alii

illud : « Exivi a Deo, » exposuerunt pro eo quod est, Geni-

lus sum ex Deo quos : sequitur Filium diccre ex substantia
genitam fuisse Patris, veluti diminuti, et careniis substantia

quam ante habebat, quando

Filii generavit Filium : tan-
quam si consideraret aliquis hoc etiam in praegnantibus.
Gonsequitur aulem illos dicerePatrem et Filium corpus
esse, ac Palrem dividi : quae dogmala hominum sunt eorum
qui ne per somniom quidem rerum quie animo cernuntur,
et incorpoream naturam (quae proprie est substantia) ima-

ginali sunt : unde etiam perspicuum est hos in corporall

loco Palrem esse daturos, et Filium immutato loco, ex loco
ad hanc vitam devenisse, nec mutasse statum ex statu, ut
nos interpretati sumus.
« Neque enim a memelipso veni, sed ille me misit*. »

IJtTC arbitror dici perinde quasi a semetipsis veniant qui-

dam, non missi aPatre, doctrinam vel prophetiam promit-

tentes. Atque de talibus quidem hominibus docemur a Jc-

remia, apudquem scriptum est: «Non mittebamProphetas,

» et ipsi currebant^. »

« mea non agnoscitis? quia non potestis

Quare^ dicta
» audire sermonem meum*. » Yos, inquit, non posse sermo-

nem meum audire, in causa est quod dicta mea non agnos-
catis. Unde primum comparanda nobis est vis audiendi di-

* Joan. VIII, 4'-^- — ^ J'"'"- XXIII, 2;

3 N. 18. p. 352.
^ Joan. VIII, 4"^'

s5.
356 ORIGENIS COMMl-NTARI.i

viniim sermoiiem, ut deinde omnia Jesii dicta agnoscero

possimus : licet enim illi qui antea non valebat audire ser-

mones Jesu, postea eo pervenire ut possit audire illos; quo-

niam quamdiu non medicaverit alicujus auditumSermo, ac
lllius Dei dicens surdo, Adaperlrt^ , non potest ille audire.
Simul alque autem solutum fuerit vinculum quod occasio-
nem praebebat surditatis, tunc audire quis poterit Jesum;
quando etiam cognoscere potest ipsius dicta. Alioquin di-

cant nobis illi qui existimant hisce vcrbis constitui dogma

de naturis, ulrum poterant illi quibus medicatus est post-
eu, surdi adhuc existentes, audire an non? Sed cum liqueat

eos non potuisse, perspicuum est hcere immutari ab impo-

tenlia audiendi sermones Jesu, ad audiendum illos, et pro-
pter naturam incurabiliter habentem, quando non potest
aliquis audire : suntque haec potissimum dicenda his qui
ab Ecclesiae decretis dissident, gaudenles allegoriis, et sa-

nationum historiam reducentibus ad curationem animaj*

quam morbo et ab omni molUtie.
Jesus Hberat ab omni
Arbitror vero ego vocabulum nudire positum nunc esse
pro intelhgere quae dicuntur; vocabulum vero agnoscere^
pro eo qui percipiens assentitur, illustratus luce cognos-
cendi ea
« Vos^ ex palre diabolo eslis, et desideria patris vestri vul-

»tis facere \ » Ambiguus (4) est conlextus [proinde quoque

duplex ex eo ehci potest sensus] : alter, quasi diabolus ha-

beat patrem, ex quo patre (quantum ad contextum alti-

net) ostendantur hi esse adquos est sermo ; alter (qui etiam

mehor est) : Vos ex hoc patre estis, de quo prajdicatur dia-

bohis. Atque ambiguus quidem futurus erat hic contextus,
si etiam omisso primo articulo, toO, dictum fuisset « ex pa-
y> tre, »et non « ex illo patre; » attamen apertius apparuisset
* Marc. VII, 54- ' Joan. viii, 44-
"^
N. 19, 20. p. ooo-ooj.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 3^7
\olunlas conlextus. Et quidem qui favcret credenti esse
aliquem diaboli palrera, cujus filios videatur dicere hos ad
quos est sermo, verbis quae subjunguntur usurus est sic se

habentibus : « Cum loquitur mendaclum, ex propriis loqui-

» tur; quoniam mendax est, et pater ejus* : » dicetque men-
dacium esse diabolum, diversum vero ab hoc cssc mendacii
patrem : sed non recte hoc diceretur; nam magis conve-
niet mendacium Ego sum veritas^ »
contrario dicentis : « :

dico autem contrario Chrlsli, cui mendax est pater, qui

diabolus est. Sed consentaneum est ahquem offensum iri,
eo quod dixerimus Anlichristum esse mendacium; vitupe-
rabilem non amplius futurum, si hypostasi et essentia nil
aUud sit mendacium : contra quem cum attuleris in me-
dium illud «Perdltio factus es, et non eris in saeculum' »
:

(quod in Ezechiele dictum est de quodam qui propter vi-

tium immutatus fuerat, ut esset ipsa perditio), tu simlHter
etiam proferes ahquem non esse natura mendacium, ex
creatione, sed ex mutatione, et proprio proposlto talem
factum fuisse, et sic, ut nove dicam, naluralum. Quamob-
rem non fuglens quis ceu absurdum dicere Antlchristum
mendaclum esse, dicet omnibus ellam congruere mentlen-
libus hoc dictum : « Cum
mendacium, ex propriis
loqultur
» loquitur*. » Cura enim mendacium, quod in singuhs men-
tlenlibus inest, loquitur, cx propriis mendacis loquitur.
Qiiinetiam si haec verba : « Mendax est, et pater ejus*, »

eo referas, ut unumquemque proferentem mendacium ex

suo ipsius ore, dlcas esse patrem ejus mendacii quod lo-

quitur, hujusmodi sane asslgnatio absurda non erit. Sed

dicta haic sunto veluli adjacentia amphlbobaj contexlus
nobis expositi.
Sequitur : « Et desideria palris vestri vultis facere*^. »

» Joan. vur, 44. _ i^ 2 j,^^ g — 5 Ezech. xxvui, 19. — ^ Joan. ri-f,

44- — * Ibid. — Ubid.
558 ORlGK^iS COMMENTARIA.

Enarrantes illa verba : ft Yos facitis opera patris vestri S »

anlevertimus eliam in hoc disserere; frequenter alioqui

colligenles quae nobis utilia visa fuerant ad enarrationem;
proinde slne causa nunc hoc in loco non immorabimur.
Quod si quis ortus fuerit ex diabolo, eo quod committat
peccatum, et hunc ab illo ortum non aboleverit, hic non
unum, sed phira desideria tahs patris vult facere : cum-
que desideria qusc sunt in omnibus fdiis diaboh nascantur a
desideriis quae sunt in diabolo, perspicuum est desideria

illius esse prudentiam materiae et corruptionis, quas pro-

prie inimicas dixcrit ahquis esse adversus Deum. Atque
caidcs quidem,et injustitias, et avaritiara, si quis dicat illius
esse desideria, quae generent desideria his similia in filiis

ejus, non dissentanea loquitur : atque etiam generaliter di-

cere immundltias naturae illi purissimae contrarias existcn-

tes, esse illius desideria, a quibus desideria ingenerentur
dlaboli filiis ad res immundas, non gravate admittendum
est : dicere etiam fornicationem, vel adulterium, vel amo
rem obscoenum in pueros, vel mollltiem, esse illius deside-

rium, facile quis etiam admlserit. Quod si dubitet quls quo-

nam pacto haec desideria in hominibus oriantur a desideriis
quai sunt in illo, quantum ad verba altinet, veluti quiddam
universale doceatur de desideriis quae sunt in hominibus,
quod vellnt homines desideyia patris sui facere; quia omnia
quae prnstcr legem desiderant, antea fuerinl desiderium pa-
tris sui (tale enim est quod dlcitur : « Et desideria patris
» vestri vultis facere ^ »
) : ad haec dicendum est diabolum
desiderare ut corrumpatur, verbi gratia, hic pucr, illa ad-
ulterium committat, hi fornicentur; et haec desiderando
ingenerarc his qui valent illi obsequi, desiderium faciendi
qua3 ille cupiat eflici : ut hac ratione dicat aliquis diabo-

lum committentem fornicationem aut adulterium, prius

- Joan. VIII, ^i, — ?-
Ibid. 44»
 K\ EVArCG. JOANNIS. TOM. XX. oS^

fornicari et prius adalterium commillere, quam hominem.

Idem etiam dices de omni peccato verbi gratia, diabolus:

argentum non desiderat, at amat argenti cupidos facere,

facereque homines rerura maleriaHum affectibus obno-
xios ; quod ipsius desiderium facere volunt hi qui argentum
non aliter quam voluntate amant. Quamobrem omnia quae
acturi sumus inspiciamus oportet et examinemus, ne forte
quod facere volumus sit ex desideriis diaboli : ut cum vi-
derimus diaboli desideria, desinamus velle ea facere; scien-

les omnem qui diaboli desideria facere voluerit, ex Deo

patre haudquaquam esse posse, sed factum fuisse diaboli fi-

lium, atque stiam formatum et factum ad imaginem Mali

palris, eo quod velit pejoris desideria facere, a quo profi-
ciscuntur formanturque terreslris illius imagines : primus
enim terrenus ille, eo quod primus delapsus fuerit a rebus
melioribus, et desideraverit alteram vitam praeler vitani
praestantiorem, dignus factus fuit ut esset principium* non
creaturae, non operis, sed figmenti Domini, factus ut illu-

deretur ab Angelis ejus. Nostra vero principalis substantia

in ea parte est quse ad similitudinem est Creatoris; altera

vero ex culpa in figmeuto quod e pulvere terrae est sump-

tum. Atque equidem si obliti veluti substantiae mehorls,
quae in nobis est, ei figmenlo quod est e pulvere subdide-
rimus nos ipsos, pars etiam praeslantior imaglnem terreni
sumet; sin vero intelligcnles quod factum est ad imaginem,
et quod sumptum est e pulvere terrae, inclinaverimus ad .

hunc ad cujus imaglnem fjcti sumus, erimus etiam ad si-

militudinem Dei omni affectlone erga materiam et erga
;

corpora, atque eliam erga aliquem eorum qui sunt ad simi-

litudinem, abolita. Quoniam aulem s~t.3rju a [hoc est desi-
dcrium] indifferens est in Scripturis dlvinis, non agnoscen-
tibus accuralam vocnbulorum slgnificalionom, a Gcnlibus,
56o ORIGEKIS COMMENTARIA

qui fliligenter disseruere, traditam, qui to a^ciov [hoc est,

quod industrium sludiosumque est] nominent SouV/jpa [hoc
est, eam definientes appetitum rationi
voluntatem], consen-
taneum; quod vero malum est, £7za^uy.ix [hoc est, deside-
rium], qucd dicunt esse appetitum a ratione aHenum, vel
vehementem appetitum ; dicendum est omnem naturam
genitam desideria patris sui velle facere :quemadmodum
cliam omnis natura facit opera patris sui; in primis quidem
illius patris sancti, ingenili existentis, qui est Deus; iUius
vero in primis mah palris, qui ex nullo est patre : quippe
in quo nullus paler efFecerit ut subsisteret pravitas, sed

aversio a Deo genuerit eam.-Quod igitur nunc examinatum

ad noLis est, nempe : « Et desideria patris vestri vultis fa-

» cere *, » perspicuum est ad diabolum referri, cum su-

perius dictum sit : « Vos ex patre diabolo cstis, » et sub-

jungatur : « Ille homicida erat ab initio. » Quinetiam ad

unumquemque, sive is fuerit ex diabolo, sive ex Deo, recte
dicetur : « Desideria patris vestri vultis facere. » Dicuntur
enim etiam Dei quaedam esse desideria; isto modo sic dictis

vohintatibus ipsius : unde in decimo octavo Psalmo dictum

est : « Judicia Domini vera, justificata in idipsum : deside-
» ria super aurum et lapidem pretiosum multum^. » Quod
si legas : « desiderabilia super aurum, et lapidem pretiosum
» multum, » ut quaedam habent exemplaria, dices deside-
rabilia digna esse ut aliquis desideret ea; sicut laudabilia,
ut laudentur; et diligibilia, ut diligantur. Ut igitur bene-
dicta magis a Deo benedicuntur, et diligibilia magis a Deo
diliguntur; sic etiam desiderabilia ralionabilius multo a
Deo desideranlur : candidius, etiu bonam ( ut diximus su-

perius) partem accipientes ijrt^upav [hoc est desiderium],

dicente etiam Servators : « Desiderio desideravi hoc pas-
» cha manducare voblscum antequam patiar^ »Quod vero.
* Joan. VIII, 44. — ^ i'sal. xviii, lO; 11, — ^ Jjuc, xxii, i5.
 1

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 36

eliam in malam partem sumatur desiderium, eliamsi suHi-

cere potest praisens contextus quem nunc Iractamus; ni-
hilominus tamen ille ellam addendus est : « Qui inspexerit
» muliercm ad desiderandum eam, jam adulterium in corde
» suo cum ea commisit*. »Porro qui desiderat, non omnino
id quod abest desiderat; quemadmodum neque qui vuit,
is omnino absentia vult. Hoc autem praemunivimus, prop-
ter desideria Dei, et perfectorum desideria. Quisquis ergo
alicujus filius fuerit, is etiam patris sui dcsideria vult fa-
cere; suique patris opera facit. [Sic enim etiam Servator,
et Patris sui desideria vult periicere, et ejusdem opera per-
ficit. Itemque peccati filius, et perditione fiUus patris sui
cupiditatibus obedire vult, patrisque sui opera efficit :
]
omninoque in potestate nostra est, qui sumus homines, vel
Dei, vel diaboli opera, et ea quae volumus facere, sive desi-
derium sit Patris nostri boni coelestis, sive diaboli, qui est

inimicus illi : et quidem facimus opera Dei, volumusque

si

ejus desideria facere, filii sumus Dei sin vero quae diaboli ;

sunt agimus, volentes qua^ ille desiderat facere, ex patre

diabolo sumus. Quamobrem inspiciamus non solum quae
agimus, verum eliam quae volumus. Ut enim aliquis sit dia-

boli filius, sufficit vel solum velle illius desideria facere : et

fortassis etiam hac de causa post illud : « Vos facitis opera
» patris vestri ^, » dictum est : « Desideria palris vestri vultis
» facere ' : » ut hinc discamus nos esse diaboli filios, si vel
solum velimus facere quas diabolus desiderat. At aptissime
quis ad haec diceret sufficere etlam, ut simus filii Dei, velle
desideria illius facere, etiamsi opera illius non faciamus :

sed dicendum est quod necesse sit ei qui velit desideria

Dei facere, ut etiam faciat opera Dei : non enim solum velle,

verum etiam perficere (ut inquit Paulus) ex Deo est*: cum

hoc bonum vellc sequatur omnino operatio, veluti sua ( ul
* Matth. V, 2.S. — 2 Joan. vm, 'j i. — ' IJjid. 44« — * Philip. n, i5.
 ;

362 ORIGIiMS COMMENTARIA

ita dicam) conjux: « Diligentibus enim Deuiii omnia coo-

» perantur in bonum* : » nec Deus omnino bonum velle,
imperfectum sinet, qui facit omnia opera valde bona^.
Quin ne excogltari quidem potest bonum velle, non con-
juncta in lali \oluntate operalione bona bono velle. Sane
operalio velle conjuncta esl, etiamsi plerumque ralioni
convenienter impediatur a providentia, quando pro aliqua
universali utilitate, vel pro qualicumque utilitate, opus est

interrumpi opus deterius, secundum voluntatem

« IUe ^
bomicida erat ab initio, et in veritale non stetit,

» quia non est veritas in eo^. Quoniam generatim homi-

»

cida est ille qui quomodocumque hominem interfecerit

qui homicida aliquando etiam est indifFerens, juxta id quod
eliam fecit Phinee, qui, zclo Dei accensus, Israehtam in-
lerfecit fornicautem et Madianitam^; juxta quod et David
etiam absque viluperatione dicelur homicida, qui in no-
mine Domini Dei virtutum coram acie Israelis interfecit
GoHalh^ quap.rendum est quaenam sit hominis vera vita, et
:

rursum quae sil hujus mors, verce vitae contraria, ut intelH-

gamus quisnam sit vituperabilis homicida. Efc quantum qui-
dem ad hlstoriam pertinet, dices Adam
Evam tamdiu et

interfectos non fuisse quamdiu non peccaverunt; mox vero

periisse in ea die qua de Hgno vetito comederunt : nuHo
aHo interficienle eos, quam homicida iho dlabolo, quando
Evam decepit per serpenlem, et Eva dedit viro de Hgno, et
comeditvir^ Quantum veroadprofundiora dogmata, si con-
sideraveris dictum iHud : « Non moriar, sed vivam, et enar-
» rabo opera Domini % » ct iHud a Servatore dictum ad Sad-
ducaeos, occuUissime his qui quod dlctum erat inteHigere

quirent, in EvangeHo a Malthaeo tradlto : « De resurrectionc

* Uijiii. viii, 28. — 2 Gcn. 1, 01.
•'
JV. 21, 22. p. 54o-34v^.
^"
Joan. VIII, 44- — ^ Niuuer. xxv, G, 7, 8. — ^ i Ucg. xvii, 4^, 5i. —
' Gci). Mi, 6. — * Psal. cxvif, 17.
 IN EVA\G. JOA.WMS. TOM. XX. 565
u mortuorum annon legistis quod dictum est vobis a Deo,
» qui ait Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus
:

» Jacob ? Deus non est Deus mortuorum, sed viventium*; »

et in Evangelio a Luca tradilo « Quod vcro resurgant mor- :

» tui, eliam Moses ostendit juxta rubum, cum dicit Domi-

» num, Deum Abraham, et Deum Isaac, et Deum Jacob :

» Deus autem non est mortuorum, sed viventium; ocanes

» enim vivunl illi ^ » adhuc autem et in EvangeHo secundum

:

IMarcjim De mortuis, quod resuscilentur, non legistis in

: «

» libro Mosi, quomodo in rubo locutus sit illi Deus dicens :

» Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob?

» Non eslDeus mortuorum, sed viventium^ » [si haec, in- :

quam, consideraveris] videbis, si nunc vivit, quia ex mor-

Abraham, et Isaac, et Jacob, hos fuisse
tuis resurrcxerit,

mortuos anlequam viverent. Nemo autem proprie dicitur

morluus, qui ante non vixerit. Inspice vero etiam hoc « In :

/» Adam omnes moriuntur, et in Christo omnes vivificabun-

» tur * » (quibus verbis neque mors media significatur hoc
diclo : « In Adam omnes moriuntur; » neque indifferens
vita, quae neque bonum per se est neque malum, in illo :

« omnes vivificabuntur» ) et videbis vitam ho-

In Ghrislo :

minis qui est ad imaginem cujus vita considerata, intelli- :

gesquonam pacto homicida ille interfecerit viventem homi-

nem; recte dicendus homicida, non quia unum quempiam
privatim interfecerit, sedpropter universum genus a se in-
terfectum : unde in Adam omnes moriuntur. Hoc vero ho-
micidium operatus est, cum incoepisset ab inltio : propter
quod hujus homicldium unusquisque rcm ipsam conside-
rans, suumque proprium corpus, et cui accommodatum sit,
hocdicturusest, seipsum dicens miseriim,eo quod in Adam
perieril : a Infelix ego homo, quis me liberabitex hoc cor-

» Matlh. xAii, 3i, 52. — 2 Luc. xx, 5;, 38. — ^ Marc. xii, 26. — * i Cor.
VV, 22.
364 ORIGKNIS COSIMliNTARIA

» pore morti obnoxio* ?» vldens etiam quonam pacto (licluiii

sit illud : « In pulverem mortis deduxisti me^, » et illud :

« ^ » et illud « Corpus
Humiliasti nos in loco afflictionis :

»nostrum humile^ »Est etiam occullius quiddam, propter

quod homicida ille ab initio princeps sit hujus mundi, hoc
est, terrestris loci ubi sunt homines quos interfeclt. Atque
homicida quidem interfecit nos : non vero Dei gralia con-
sepulti sumus Christo, et consurreximus illi, conformes
facti resurrectioni ejus, et in novitate vitae ambulantes^. At
vero homicida ille princeps est interfectorum, itemque mor-
tuorum, nullius viventis valens princeps esse. Quod si la-

tius consideraveris quae scripta sunt de mortuis, veluti hoc :

« In hoc enim Christus et mortuus est, et resurrexit, ut

»mortuorum ac viventium sit princeps % » videbis quo-

modo per mortem Jesu ne mortuorum quidem amplius sit
ille princeps. Mortuus est enim Jesus, ut mortuis etiam do-
minetur : atque quaradiu vivit homo, non gerit imaginem
lerreni,' sed cum moritur, interflciturque ab homicida iilo,

tum perdit Dei imaginem, tum recipit imaginem terreni,et

mortiflcatur : mortuus enim est terrenus, quomodo vivus
est supercoelestis ; et Dcus non est Deus mortuorum, sed
viventium : ergo si quidem consurreximus in novitate vitae

ambulanles, Deus est noster; quod si vero adhuc inter mor-

tuos sumus, cum Deus non sit mortuorum, ne nostri qui-

dem erit Deus. Caeterum instituta^ disputationi de eo qui

erat homicida ab initio, proximum est ut videamus aliquos
quidem mortuos esse, sednon in alio praeterquamin Christo:
qui etiam primum resurrecturi sunt : de quibus in Epistola
ad Corinthios sic dicitur : « Clanget enim tuba, et mortui
» resurgent incorruptibiles, et nos immutabimur ^ »In Epi-
stola vero ad Thessalonicenses : « Hoc enim vobis dicimus
* Rom. vii, 24. — ^ Psal. xxi, 16, — ^ Psal. xlui, 20. — ^ Phil. 111, 21.
— * Rom. VI, 4. — p Id. XIV, f). — "
1 Coi. xv, 62.
 IN EVANC. JOANNIS. TOM. XX. 565

» iii verbo Domini, quod nos qui vivcmus, qui rellqui eri-
» mus in arlventu Domini, nequaquam prseveniemus eos qui
» dormiunt : quoniam ipse Dominus cumhortatu, et voce
» Archangeli, ac tuba Dei, descendet de coelo, et mortui in
» Christo rcsurgent primum, deinde nos qui vivemus, qui
» reliqui erimus, simul cum illis rapiemur in nubibus, ia
» occursum Domini in aera ; et sic semper cum Domino eri-

» mus*. » Itaque arbilror perfectos, et qui nequaquam am-

plius peccata committant, viventcs esse in Ghristo; mortuos
vero in Christo eos esse qui affecti quidem sint secundum
eam fidem quae est in Christo, quique dehberant optime
vivere, haud tamen illud assccuti jam fuerint, sed adhuc
eliam peccant, vel propter ignorantiam accuratae et verae
rationis de justitia, vel propter infirmitatem judiciorum qua^
victa fuerunt a carne concupiscenle adversus spiritum. Ac
profecto his consequens est Paulum, sibimetipsi conscium
jam proeclare se gessisse, dicere illud : « Nos qui vivemus,
» qui reUqui erimus. » Caeterum, quos diximus mortuos,
hi maxime indigent resurrectione, cum ne vivcntes quideni
rapi possint in nubibus in occursum Domini in aera, ante-

quam primum resurgant mortui in Christo quocirca scrip- :

tum est: «Mortui in Christo resurgent primum, delnde nos

» qui vivemus; » et quaj sequuntur. luspicles autem num
etiam propter homicidium suum effecerit ut essent ea quae

non erant super terram maledictam, propter opera ejecti

a Paradlso dehciarum Adam. Verumlamen factus fuit ho-
micida hic ab initio rerum existentium; qui, oplnor, factus
princlpium figmenti Domini ^ invidit hlsquae creata fuere
ut esscnt. Sic invidia mors introivit in mundum* : semper
homines diabolo occldenle, in quibus viventibus vitam in-
venerit, donec omnibus inimicis positls sub pedes Filii Dei,
ullimus hostis ejus mors abolebitur^
* 1 Thcss. IV, i4 et seq. — 2 Job, xl, i4. — ^ Sap. ii, 24. ^ * 1 Cor, xv, 2J.
 »

OOG OniGEMS COMMliNTARiA

Videainusveroeliamdehoc: «Et iii veritale noii slellt*.

Atqtie omnis quidem ac solus iile qui recta firmiter habet
dogmata, et propter firmitatem dogmatum perpetuo con-
stantis cst sententiae, nullo infortunio, nullo corporali prae-

textu concussus, is stetit in veritate ; qui vero etiamnum

appetituvehementiore rerum venerearum, vel qualicumque
culpa conculitur, ita ut aliquantulum dimoveatur ab ho-
nesto; is merito non sletisse existimetur in veritate. Sed
haec oratio perveniat ad eas eliam naluras quie sunl extra
carnem et sanguinem : est enim etiam in illarum vita iie-

cessario dicendum cas quae praeclare se gesserint, slare in

veritate : sin vero aliquis hunc in modum non vixerit, is

non stetit in veritale. Sed observo ne forte unum quiddam

et uniforme sit, stare in veritate ; varium vero ac multi-
plex, non quibusdam conantibus iii ea slare,
slare in ea :

sed id assequi non valentibus, quod pedes habeant treme-

bundos, ut ila dlcam, et vacillantes; aliis vero, etiamsi hoc
modo afTecli non fuerint, in periculo tamen constitutis, ne
idem sibi contingat; qualis erat qui dlclt : « Mei autem pene
» moti sunt pedes^ : «rursumque etlam aliis in pelra laben-
tibus, de quibus dici opinor : « Omnis qui ceciderit super
» petram hanc, conteretur^ »Ad hoc stare in veritate Do-
minus adhortans JMosen, eum « Ecce locus apud dixit ad :

» me, et stabis super petram

* » nam si petra Christus erat % :

Christusf[ue inquit « Ego sum veritas^ »fortassis hoc dic-:

tum « Stabis super petram, » idem est atque hoc Stabis

: :

supra veritatem : id quod vix post multa tandem contingit

ahcui. Unde ad id etiam usque temporis quo dicla fuere
haec verba Mosi : « Ecce locus apud me esl, et stabis super
» petram', » Moses non steterat supra pelram. Quod si quis

diligentius inspexerit naturam humanam non facile valentem

* Joan. VIII, 44- — Psalm. lxxii, 2.

^ — ^ ^]nuh. xxi, 44« — ^'
Exod.
xxxiii, ?.i . — ^ 1 Cor. 10, 4- —
^ Joan. xiv, 6. — ' Exod. xxxiir, 21.
 :

IN liVANG. JOANMS. TOM. XX. 56^

se mundare a falsis dogmatibus, is visurus est quemadnio-

dum omnis homo est mendax*, ita etiam nullum hominem

stare in verilate ; nam si aHquis non est amplius mendax,
aut stat in veritate, hujusmodi sano non est homo; adeo ut

Deus illi, suique simiHbus dicat : «Ego dixi : Dli estis et filii

» omnes ^; » nec illud de eo subjungetur « Vos au-

Excelsi :

» tem sicut homlnes morlemlni. » Quod si igitur qulsquam

etiam allus non stetlt in verilate, profecto is fuit dlabolus,

qui ab initio fult homlcida : et causa sane cur ipse nonste-
terit in veritate, dlcta est hunc in modum: « Quia veritas

i in eo non est '. » Hanc autem ob causam non est in eo ve-

rltas, quoniam deceptus est, falsaque opinatur; ipseque a

seipso deceptus est, pejor is cicterls deceptis habltus, quod
iHi quldem decipiuntur ab hoc, ipse autem sibi fabricator
et auctor est deceptionis. Sed dignum quaesitu est quomodo

dicatur « Veritas in eo non est

: » utrumne tandem quia :

nuHum dogma verum habet, sed omnia quoecumque opi-

natur falsa sint; an potius quia purticeps Ghristi non est,

ut ii qul sunt participes Chrlsti dicentis : « Ego sum veri-

» las''?» Qui enlm particlpes sunt iHius, IHIus sunt parti-
cipes in quantum est veritas; et idcirco verltas in eis est.
Rursum lerllo addubitabitur hoc in loco, quibusdam anno-
taturls num dicere oporteat non esse veritatem in eo qui
qualecumque mendacium opinatur, etiamsi cum multis ve-
ris ipsum opinetur. Ut enim falsa est complexio ex innu-

meris quae valde vera sint, et uno mendacio constans; sic

in eo qui cum muUis veris unum mendacium oplnatur, ta-

lis ferme est complexlo et copulatio, ut in iHo dicamus ve-
ritatem non esse. Ostendo autem cum multis veris unum
mendacium suspicantem; ac tria sane videbuntur babere
rationera ahquo quidem dicturo propter hoc dictum fuisse
:

* Psalm. cxv, 1 1 — 2 Psalm. lxxxi, 6, 7. — ^ Joan. vm, 44- — ''

Idcm,
X IV, G.
368 ORIGENIS COMMENTARIA

« Veritas in eo non est*, »

qnoniam particeps non sit Chrisli,

quippe cui etiam inferat bellum : altero autem, quoniam

nil vere cogitet, sed in omnibus mentitus sit; propter quod
etiam diabolus sit et malus et pejor quocumque cadente,
quoniam fortassis in multis sit etlam aliquid veri admixtum
illis multis quibus falluntur, in hoc vero nihil sit verum.
Atque etiam tertius aliquis patrocinabilur rehquo, dicens
fieri non posse ut ahquod animal rationis compos ita de
omnibus falsa opinelur ut de re nulla (saltem imbecilliter)
cogitet verum. Nam omnino saltem hoc diabolus dogma
verum habet, quod seipsum rationis compotem esse intel-
hgit, quodque tahs etiam homo est itidemque Angelus; ,

quodque corpus est tale, et quale corpus; et ahud quiddam

a corpore diversum. Sed ut postremum non dicat, nec con-
sideret; at sallem satis sunt prima, ut verum esse non pos-

sit de eo, quod nihil veri cogitat. Alque nos quidem hoc

dictum: « In veritate non sletit', «intenigimusnon tanquam

ostendentes naturam talem, neque docentes fieri non posse
ut ipse stet in veritate
« Cum ^
loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quo-
» niam mendax est et pater ejus Quoniam exponentes
^. »

illud : « Vos ex patre diabolo estis % » memores hujus dicti

anticipavimus dicere quae nobis tum in hunc textum suc-
currerunt, quaerentes quid sit mendacium, et quid sit pater

ejus, expendenda quoque nunc sunt cum illis quae a nobis

dicentur. Et arbitror ego omnem spiritum malum et falla-

cem, mendacium esse; unumquemque horum, cum lo- et

quitur, ex propriis loqui, non ex his quae Dei sunt horum :

autem mendax pater diabolus est. Uhde vero moti fuerimus

ut diceremus omnem malum spiritum mendacium esse,

' Joan, VIII, 44- ^ Ibid. —

^ N. 25-3o, p. 545-359.
* Joan. VIII, 44« — * Ibid.
 :

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. SGq

hunc in medium adduccmus. Scriptum est in libro tertio

Regum : Sic dixit Mlchocas vocatus ab Achab prophetandi

causa utrum sibi conduceret ire in Rammoth Galaad ad
bellum, an non : « Vidi Deum IsraeHs sedentem in soho suo,
» et omnis exercitus coeh stabat juxta eum ad dexleram
» ejus-et ad sinistram ejus : dixltque Dominus : Quls deci-
» piet Achab regem Israel, et ascendet, et cadet in Ram-
» moth Galaad? cumque ahus ahud diceret egrediebatur ,

» spiritus, et stetit coram Domino, et ait Ego decipiam :

» eum dixitque ad eum Dominus Qua in re? et dixit

; :

» Egrediar, et ero spiritus mendacii in ore omnium prophe-

» tarum ejus *. » Et in secundo Parahpomenon, ipse Mi-
chaeas ad Achab et Josaphat inquit : « Audite verbum Do-
» mini. Vidi Dominum sedenlem in soHo suo, et omnls po-
» tentia coeh stabat ad dextram ejus et ad sinistram cjus :

» et dixlt Dominus : Quls declpiet Achab regem Israel, et

» ascendet, et corruet in Rammoth Galaad? cumque ahus

» ahud dlxisset,egressus est spiritus,etstetItcoramDomino,
» et dixit : Ego declplam eum : et dlxlt Dominus Qua in :

» re? et dixit : Egredlar, et ero spirltus mendax in ore om-

»nium prophetarum ejus ^. » Aperte igitur ex his declaratur
quod si est ahquis splritus mendax, spiritus etlam slmilcs
spiritus sunt mendaces, quippe qui mendace
a patre suo

acceperint esse splritus mendaces propter mendacium et

propter vitium; non quia propter essentiam et naluram
sint tales. Atque Spiritus quidem sanctus, vel Angehcus
spiritus cum loquitur, non ex proprils loquitur, sed loquitur

a Sermone veritatis et sapientlae^ : id quod etlam manlfestat

Joannis Evangehum, in quo de Paracleto docens Servator
inquit : « De meo accipiet, et annuntiabit vobis ^ » Qul
vero ex propriis loquitur, mendacium loquitur : ex proprlis

* 5 Reg. XXII, 19 et seq. — 2 2 Paral. xviii, 18 et seq. — ' Joan. xvi, 1.7."

— * Ibid. i5.

XII. 24
3^0 ORIGEKTS COAiMEiNTAr.IA

enim locutus est etiam ille iu libro terlio Regum spirilus

mendax decipiens Achab. VeiMnutameii observa vocabu-

lum mendax similiter positum fuisse de diabolo, qui men-
dacium genuit, et de homine. Alque hoc quidem in loco di-

citur de homine et de diabolo : « Quoniam mendax csl, et

» pater ejus* : homine sohim ut ilhid

» in Psahnis vero de ; :

« Ego dixi in excessu meo Omnis homo mendax ^ » Ve- :

rum haec omnia in medium adduximus ut, quoad fieri po-

test, fugiamus esse homines, l<Bslinantes fdii Dei efllci :

quoniam quamdiu homines sumus mendaees sumus, sicut

et pater mendacii mendax est. Simile est autem nos unius

et ejusdem nominis fieri participes, et participare rem ab

ipso nomine significatam : nos dico, si adhuc manserimus

homines, et diabolum, qui mendax est dictus.
«Ego autem quia verilatem dico, non creditis mihi ^ »
Si memores sumus ad quos loquitur, nempe ad eos qui cre-
diderant ei Judaeos ^*, qui promissionem acceperant, si per-
inansissent in sermone Jesu, tum vere discipulos ejus futu-

ros, et agnituros veritatem hberantem eos; dubilabi«aus

quomodo tahbus dicat : « Ego autem quia verilatem dico,
» non creditis mihi. »Proinde vide ne forte juxta unam con-
siderationem fieri possit ut quis uni eidemque credat, et

juxta aham considerationem eidem non credat : verbi gra-

tia, Jesum crucifixum tempore Pontii Pilali

qui credunt in
in Judaea, non credunt autem in eum qui natus est ex Maria
virgine; hi in eum credunt, et in eum non credunt. Rur-
sumque qui credunt in Jesum qui fecit in Judoea signa et
prodigia quc-e scripta sunt, non credunt autem in Jesum
FiUum ejus qui fecit coelum et terram, in Deum credunt
et non credunt. Ac rursus qui credunt in Patrem Jesu
Christi, non credunt autem in Opificem factoremque hu-

jus universi; hi in eum credunt el non credunt. Atque

* Joan. vm, 44- — ^ Psal. cxv, ii. — 3 Joan. viii, 45. — ^*
Ibid. 5i.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. Sy 1

cquidem qui credunt in Factorcin coeli et tcrrac, non crc-

dunt autem in Palreni Jesu crucifixi tempore Ponlii Pilati,
in Deum credunt et non credunt. Ne igilur statim sit con-
trarietas, perinde quasi qui hoc scribit hujusmodi Evange-
h'um, non itidem hoc perspexerit, dices quod dicens eis qui
crediderant Ego aulem quia veritaleai dico,
ei Judacis : «

» noncreditis mihi\»secundum unamconsiderationemcre-

dentibus, secundum aham considerationem non credentibus

haec dixerit. Et certe consentaneum est crcdidisse quidem
eos juxta apparentiam propter prodigia, et non credidisse
dictis ipsius profundioribus. Proinde hoc diclum : « Quia
» veritatem dico, non creditis mihi,» convenit cum illo :

<( Agnoscetis veritatem^; » quod perinde est ac non agno-

si

scerent veritatem : tanquam si diceret : Quatenus prodigia

facio, credilis mihi; quatenus autem veritatem dico, non
creditis mihi. Hoc aulem nunc eliam in muUis cernere pos-
sis admirantibus quidem Jesum, cum ilhus hisloricT, inten-
dunt; haud ita vero credentibus, simul atquc profundior
ac major quam pro captu ipsorum exphcata fuerit ilhs ra-

tio, sed suspicanlibus illam esse falsam. Quocirca inlenda-

mus ne forte nobis etiam dicat Sermo Dei Fihus : « Quia
» veritatem dico, non creditis mihi ^ »

« Quis ex vobis arguit me de peccato^?» Sermo Dei Fi-

hus cum aperte voluntatem suam ob oculos posuisset, ita
ut ne unus quidem audientium contradicere posset, etiam
haec dicit, visum perstringens eorum qui sibi non assentie-
bantur : Si non ostenditis ea quoe dicuntur peccata esse,

jam jure a vobis exigo consensum. Magnara autem fiduciam

habet Servatoris oratio in hoc dicto, nullo homine cum ea
confidentia quoe nascitur ex non peccasse, dicere valente :

« Quis ex vobis arguit me de peccato?» sed solo Domino

nostro dicere haec valente ad omnes qui unquam illum co-
1 Joan. VIII, 45.— 2 Ibid. 02. —3 Ibid. 45. — 'i
Ibid. 46.

24-
 .

ORIGENIS COMMETsTARrA.
^^^'
.» neccatum non feclt, « per omma tcnlatii3
.
rrni
Quod a.e. aj.it.
! •rlniSrrnbs.ue peccato.. tan^
»

ut id non ad pr.sentes
Vq« ex vobis. . sie intelligo,
genus dictum s,t tanquam
;r ed ad universum hominun.
"; explanarelur Quis ex vestro genere. vel.
Qu.s, qua-
:

arguere potent me de
pec-
tandcm sit iUe homo,
s umque
autem ^oc d.ctum « Im.- :

oT t cerle nemo. Propter omn. modo

sicut et ego Christ.S »
Utores .«ei cstote, na.ur.
vires human.
rndendum nobis est. «t juxta
consclcnfx erga omnes
rerrecipiamus f.duciam munda= pr.nc.p.um,
futurum, ac post f.de.
in
h nres u dicamus argu.t me de
« Quis ex vobis
d s nis nos agnoscentes :

non est. ut hoc d.camus.

eti^msi factu facile
p cc^ato' ? »
tar^^
ad ho.nu.cs
rdpWimus rationem. C.tcrum non
dixit hoc. sed etiam
ad diaboh.m atquc ad
ZZ Servator
valentes c,uo .pse^eccar
^oTents illi subicctas. nihU
.Ih « Vemt pr .i

Li obiicere. Et hoc sane conscquens est :

habet .uidcjuam. ct mhd

hujus. et in me non
^

Cmu^di multa d.h-

7me invenit '
» Possumus vero etiam nos ex
f.duciam recipere ad
d.cendum
: Vrp r al,uod tempus
21 ct

cum admam
angehs cjus. qu.rentibus
adversum nos occa-
efflamus . Q«is ex vob.s
argu.t me
Itm :

" mihi-.Dig-
': rlatlL dico. ciuarc vos „on creditis
interrogat.o..c :
hac
„um vidcamus quld innuatur ex
est ut
iUi ad quos erat
scrmo non rc-
!. hoc videblmus, ctiamsi
responsum. Respondcre
Inderint proferentes convenicns
quo-
^^
causam non crcdimus.
tosset aUauis Hanc ob :

d.cit sit ver.-

quonam pacto iUud quod
-s
Im non" autem co quod nondum
.-nd^^-'" ^
non videa,us
t habenl
qui vim perspiciend. veritat.s natura
l^bis mi ocuU
.Heb..,v,,5.-nCo..,..-'^oa„.v,„.46.-'l.'-.-—
_5 1d. VM1,46. -'Il^*^-
 —
IN liVANG. JOANMS. TOM. XX. OyD
el quoniam lales sumus, non sumus ex Deo; quod si non-
(lum ex Deo sumus, eliam oculi vim pcrspiciendae vcrilalis
habenles mundi non sunt, vel quia cooperti sint, vel quia
sint crassi, vel quia sint turhidi propter vitium. Ac consi-
derantes diligenler quidem quid sit proprie credere, juxta
illud dictum : « Omnis
quod Jesus Ghristus est,
qui credit
» ex Deo genitus est*,» sentientesque quantum absimus ab
hoc credendi modo, haec respondeamus, obsecrantes Me-
dicum oculorum anima3 ut sua ipsius tum sapientia, tum
amore quo genus humanum prosequitur, omnia facial, quo
aperianlur oculi noslri adhuc clausi ab ignominia noslra,
ppopter vilium; juxta illud : « Gooperuit nos igQOminia nos-
» tra'. » Exaudietenim nos si confiteamur causas cur nondum
crodamus, et quasi male affectis atque medico cgentibus
opem ferens Dominus cooperabitur nobis ad percipiendum
donum credendi, tertio loco apud Paulum positum, duni
recenset domi,* nimirum post donum sapientiae, et posl do-
num scicntiae, quibus subjungit : « Alii fides per eumdem
» spiritum ' : » de quo dono et alibi inquit : « Quia a Deo vo-
» bis donatum est, non solum ut in Ghristum credatis, ve-
» rum etiam ut pro ipso patiamini *. » Atque equidem si

quis efficaciam credendi notarit, videbit manifesto non vul-

gare donum Dei esse, quod quis credat nulli alii praeter-

quam soli vero; praesertim cum plura dogmata, eaque varia,

divulgentur a multis vera se docere promiltentibus. Hoc
cnim jam probati etiam nummularii officium cst, quem si

quis perfectum nominarit, haud aberrabit; cum etiam in

Hebraeorum Epistola scriptum sit : « Perfeclorum autem est
» soHdus cibus, nempe horum qui propter assuetudinem
» sensus habent exercitatos ad discretionem boni pariter
» et mali ^ »

« Qui ex Deo est verba Dei audit; propterea vos non

* 1 Joan. V, 1. — 2 Jerem. iii, 25. — ^ i Cor. xii, g. — * Piiilip. i, 29.
^
llcbr. V, 14.
5^4 ORIGENIS COMMENTARIA

» auditis, quia ex Deo non estis *. » Qui diversaruni natu-

raruni inlroducunt comnientum, quique dicunt fdios Dei
natura et a prima institutione tales exislere, eosque solum
capaces esse verborumDei propter cognationem quam cum
Deo habent, ex hoc etiam loco existimant se probare quod
proposuerint hoc contextu, quem mordicus etiamtenent,
:

in suam opinionem trahentes rudes et sine judicio, nec va-

lentes respondere ad probabiUtatem voluntatis contextus,
neque videntes ejus solutionem hunc in modum se haben-
tem Si palam est, quotquot receperunt lucem veram, quaj
:

iiluminat omnem hominem venientem in mundum % non

quia sint ex Deo recepisse eam nam si eo quod essent ex
(

Deo recepissent illam, haudquaquam de eis scriptum fuis-

sel : « Quotquot autem receperunt eum, dedit eis creden-
» tibus in nomen ejus potestatem ut fihi Dei fierent^) : »

hquet etiam eos qui non sunt ex Deo, potestatem non ha-
bere ahquo paclo fiHos Dei fleri, antequam acceperint ve-
ram lucem. Imo qui acceperint, ne filii quidem Dei adhuc
sunt, sed, eo quod acceperint hicem, potestatem accipiunt
fiHos Dei fieri, et tunc ex Deo geniti, etiam verba Dei au-

diunt non amphus tantum simphciter credentes, sed jam

:

acutius res divini cultus intehigentes. Porro qui hujusmodi

esse non contenderint, nec fiHi Dei fiunt, nec sunt ex eo;
ethanc ob causam neque audiunt verba ipsius, neque in-
tenigunt voluntatem illorum ; sed manent in statu praece-
denti filios Dei, nempe in statu eorum qui tantum credi-
derunt, servi Dei, eo quod acceperint servitutis spiritum in

timore '',
nec contenderint eo procedere et proficere, ut
etiani adoplionis fdiorum spiritum acciperent, pcr quem
clamant illum habentes, Abba pater. Quod enim genera-
tim nuHus homo ab inilio sit HHus Dei, palam est tum ex
hoc dicto Eramus natura fdii: « irae " » ( id quod Paulus
etiam de seipso dixit ), tum ex eo : « Ego autem dico vobis :

Uoan. VIII, 47. — 2 id. I, 9. —3 Ib. 12. — ^»

Rom. vni, i5.~ ^ Eph. ii, 3.
 IN EVANG. JOANjVIS. TOM. XX. S^S
» Diligite inimicos veslros, et oratc pro perseqaenlibus vos,
» ut sitis filii Patris vestri coelestis *
: » nam si Paulus na-
lura filius iras erat, quis superior esi Paulo, quatenus ad
creationem attinet, et quis non filius irae, antequam acci-
piat potestatem filium Dei fieri, et antequam filius Dei effi-

ciatur? Quod si non aliter efficitur aliquis filius Patris coe-

lestis, nisi diligendo suos ipsius inimicos, et orando pro

persequentibus se, perspicuum est nullum hominem, eo
quod uatura sit ex Deo, verba Dei audire, sed quia accepe-
rit potestalem ut filius Dei efficiatur eaque utatur commc-
de, et eo quod dilexerit inimicos et oraverit pro se laedenti-
bus, factus fdius Patris coelestis, tunc esse ex Deo et verba
Dei audire, intelligens ea et scientiam illorum recipiens :

quse res non propria est servis, sed bis qui sunt Dei filii,
qui omnem quidem ortum destruxerunt, sed ortum a Deo
receperunt, duce spiritu adoptionis. Pariter illud etiam di-
ligenter considerandum est, quomodo accipi opus sit hoc
dictum : « Verba Dei audit %• » cui simile est illud : « Oves
» meae vocem meam vocabulum audit
audiunt^ » Nam si

de nudo sumamus consensu, etiam animales ad tempus cre-

dentes ex Deo erunt de quibus Servator inquit quosdam
:

esse qui ad tempus credant*. Rursum si verbum audit su-

mamus pro eo quod est, servare mandala, perspicuum est
vel in uno peccantem, non futurum filium Dei : quod qui^
dem non nos premit, qui dicimus ex mutatione unum-
quemque fdium Dei fleri; sed illos qui neque seipsos ne-
que iisclem disciplinis imbutos facile ostendere possunt [ava-
y.c'.oT/jTouc, hoc est] impeccabiles. Quod si audit sumamus
pro eo quod est intelligere et considerare, ostendant ali-

quem oranes hunc in modum Novi Teslamenli sermones

oudientem : ut illum dicamus fllium Dei, si expositio illius

in sacris Scripturis inversionem non recipiat : nos enim

1 Mallli. Vj \\ — 2 Jojn, viii, 4j. — 3 Icl. X, >.-. — '>
Luc vm, i3.
376 ORIGENIS COMMENTARIA.

«Gliam iii his magnum quemdam

admirandum imagina- et
les esse eum qui jam filius Dei efFeclus est, non indigne iis

qui ex Deo sunt arguemur accepisse illud « Qui est ex :

» Deo, verba Dei audit *. » Jam vero paradoxon etiam quid-

piam quod ex contrariis emergere videtur explanari poterit.

Quodnam est autem paradoxon, nisi quod aliquis fdius Dei

alio sit magis filius Dei, et quod alius filius Dei sit magis
alio in duplo filius Dei? quod quomodo ex contrario osten-
datur, sic proponemus. In Evangelio a Mallha^o tradilo se-
cunda comminatio ad Pharisaeos et Scribas sic se hahet ;

« Voe vobis, Scribaj et Pharisa?i hypocritaj, quia obitis mare

» etterram ut faciatis unum proselytum; et cum fuerit fac-

» tus, facitis illum filium gehennae duplo magis quam vos

» eslis ^ : » igitur hac ratione, neque quidam natura sunt
fdii gehennae, neque gehennae filii ex aequo sunt illius filii,

si alius quam alius est gehennae filius. Quod si

duplo magis
alius duplo magis quam alius est gchennae filius, cur non
eliam perditionis, etmortis, et tenebrarum, et caelerorum,

quorum qui varie peccant sunt filii? Quod si in his sic se

res habct, cur non etiam filii lucis alii duplo mngis qiiam
alii erunt, et filii vitae, et filii sapientiae, alque etiam hunc
in modum filii Dei? Quod si duplo alius magis quam alius

clTicitur filius Dei, cur non etiam multipliciler, et tanto

multipliciler quanto multipliciter dignum est considerare

esse priinogenitum lolius creaturae Filium Dei super omnes

qui sunt fi'ii Dei, et non amplius habent spirltum servitulis

intimorc^, sed acceperunt spiritum adoptionis?Forlassis

igitur plura cum siut verba Dei, non solum quae scripta sunt,
verum etiam inefFabilia, et quae homini dicere nefas est\
et ea de quibus inquit Joannes : « Nec ipse, opinor, mun-
)> dus caperct eos qui scriberentur libros % » quilibet qualia-

* Joan. VIII, 4;. — 2 Rlatth. xxiii, i5. — ^ I\om. viii, i5. — ''2 Cor. xii,

-4. — = Joan. XXI, 25.

 ;

IN EVANG. JOAISNIS. TOM. XX. 677

cumque verba Dei audiens el inlelligens, jam ex Deo est

ct quanto plura verba Dei audierit, tanto magis efricilur ex

Deo : quemadmodum, si ita appellandus est, aliquis auditis
omnibus Dei verbis, si modo id cadat in aliquem eorum
qui spiritum adoptionis accipiunt, perfecte et eximie fit fi-

lius Dei, et omnino, et tctaliter, et totus ex Deo. Gandidius

aulem sunt intelligendae illae voculae, totaliter et totus^ ut

respondeant lotis dogmatibus, toti cognitioni, et tolis my-

sleriis, adeo ut totus et totaliter dicat se genitum ex Deo,
qui noverit omnia mysteria et omnem cognitionem, feli-

citer eliam geslis quae sunt pcrfeclte dilectionis. Yide vero

an is, consequenter huic dicto : « Ex parle cognoscimus, et
» ex parte prophetamus *, » possit dicere : Et ex parte su-
mus filii Dei ; et rursum : « Gum advenerit quod perfectum
» est, » et quod ex parte est evacuatum fuerit; et perfectis-

sinie ratio qua quis esse potest filius Dei adveniet, evacuans
idquo quisexparle filius Dei est. Nec hocsinalur intactum,
iium fieri possit ut aliquis ex parte sit fdius praestantioris
parlis, nempe divinaj, et ex parte sit alterius parlis conlra-

riflB ; an polius hoc impossibile sit sic se habere. Similiter

inquires quomodo multi unius patris dicantur filii : utrum

propler proavos et propler successores illorum ; an propter
lalem considerationem. At vero cum acceperimus potesta-
temut elTiciamur filii Dei, omnia faciamus ut simus exDeo,
et verba ejus audiamus, et proficiamus etiam quia simus ex
Deo, ut proficiamus etiam quia audimus verba Dei, plura
ex his verbis semper nianifestantes, donec omnia percepe-
rimus verba Dei, quaj vel nunc vel in posterum percipere
possunt hi qui spiritu adoptionis digni habili fuerint. Quo-
ties autem verba qua3 a Deo dicuntur non audimus, hoc
est, ea non intelligimus, toties consentaneum est nos redar^
gui, perinde quasi non simus ex Deo : nam propter hoc
i 1 Cor. XIII, 9, 10,
 5^8 ORIGEMS COMMENTARIA

non aiidit qui non audit verba Dei, quoniam ex Deo non
est, et ex Deo non est propler seipsum : eliamsi aliquando
acceperit potesiatem fieri filius Dei, possitque diligendo ini-

micos, et orando pro his a quibus laeditur, fieri fdius Palris

coelestis.

« Responderunt ergo Judaei, et dixerunt ei : Nonne bene

» dicimus nos quod Samaritanus es tu, et dasmonium ha-
» bes *? » Consentaneum est, propter id quod tacetur, fre-
quenler haec inter se quosdam de Servatore dixisse, Sama-
ritanum ilhmi appellantes , tanquam qui res Judaicas
aduUeraret, non secus atque Samaritani : « non enim co-
» utuntur Judaei Samaritanis ^, » in multis dogmatibus ab
ilHs dissidentes. Sed profecto quaesitu dignum est quomo-
do, Samaritanis futurum saeculum negantibus, et ne animae
quidem permanentiam admittentibus, ausi fuerint Servato-
rem dicere Samaritanum, qui quamplurima docuerat, et de
resurrectione, et de judicio. At fortassis hoc dlcunt illum
mordenles, perinde quasi non omnino eadem quac ilH de-
creta poneret. Verisimile est etiam aliquos existimasse eum
, non ex affectu de futuro saeculo, de resurreclione, et de

judicio docere, sed Samaritice affectum (perinde ac nihil

rehquum foret post hanc vitam), simulationis causa pro-
pler opinionem quam habebant Judaei, et ut ilHs place-
ret, de resurrectione deque aeterna vita verba facere. Quin
daemonium quoque eum habere dicebant, propter ipsius

sermones, qui hominum captum transccndebant, quibus

Patrem proprium dicebat Deum, seque e coelo descendisse,
quodque esset panis vilae longe meliormanna, adeo ut qui
cx hoc pane comederet victurus esset in aeternum^, aliaque
innumera quibus Evangelia repleta sunt. Potest etiam prop-

tcr suspicionem eorum circa Beclzebul dictum fuisse : « Tu

» daemonium habes, » quandoquidem quidam in Beclzcbul
'
Joan. VIII, 4'"^- — ^ I*^*" 'V, f). — ^ Id. VI, 5 1
, 02, 53 »;l .scq.
 . »

IN EVA^G. JOAK?ilS. TOM. XX. S^Q

principe daimonioriim existimabant eum ejicere dasmonia*,

tanquam qui in se haberet Bcelzebul. Atque inimici qui-

dem dicentes ipsum habere daemonium, illi viderint : nos
vero credamus dlcenti « Ego da)monium non habeo^
illi : :

neque enim potest da^monium caecorum oculos aperire, vel

haec slgna facere quae scrlpta sunt, quorum etlam vestigla

el rellquiaj, vel usque in pra^sens fiunt In Ecclesiis in no-

mine Domlnl. Prasterea quaerat allquls cur respondentibus

Judaeis, non lllls qui crediderant ei, duoque crimina ei im-
plngentlbus, nempe : Da^monium
« Samaritanus es tu, et,

» habes S » non ad duo, sed ad unum, nempe, a Dajmonium

» habes, » respondetdlcens «Egodoemoniumnon habeo*.» :

Et vide an ad hoc appllcarl possit illud illius parabolae quae

est apud Evangellum Lucai % nempe de eo qui cum des-
cenderet a Jerusalem in Jericho, incldit in latrones,* quem
cum sacerdos et levita praeterlissent, Samarltanus iter fa-

ciens venit ad eum, et viso eo misericordla motus est, et

cum accessisset, obllgavit vulnera ejus, infundens oleum

et vlnum. Nam si poterit quis de hac parabola disputans
ostendere ad nullum alium, praeterquam ad solumServato-
rem, referri posse quae de Samaritano dlcuntur, qui semi-
mortuum ; et delapsum in latrones curavit is ostendet
etiam quare Servator non negarit se Samarltanum. At vero
alius, quia dlfferant apud Paulum Judaei ab hls, qui sunt
sub Lege % conslderans, et sensu anagogico pro hls qui sunt
sub Lege Samarltanos inteliigens, Inveniensque Servato-
rem magls quam Paulimi omnibus omnla factum fuisse ut
omnes lucrifaceret, dicet eo quod factus sit sub Lege his
qui sub Lege eraut, veluti etlam Samaritanum fulsse factum,
ct idclrco non negasse etiam se Samarltanum fulsse. Rursus

aliquis lerlius interpretationem Samarilani intelllgens si-

1 Liic. XI, i5. — 2 Joan. viii, 49, — 3 Il)k]..4,S. — * Ibid. 49. — 5 Luc.
X, oc cl sr({. — '"
i Cor. IX, 20, 21
 )

OHO ORIGEMS COMMliNTARIA

gnificanlis custodeni, dicturus csl, quamvis alia considera-

tione dixerint Judaci Jesum Samaritanum, ipsum tameii si-
gnificatione nominis perspecta, illud se esse non negasse;
scientem se custodem animarum hominum, de quo etiam
dictum est : « Ecce non dormitabit, neque dormiet qui cu-

» stodit Israel*, » et ; « Custodiens parvulos Dominus^. »IIe-

Lraei etiam Somer dicunt custodem, sicque tradunt Samari-
tanos primum appellatos fuisse, quod missi fuerint abAssy-
riorum rege ad custodiam terrae Israel, post caplivitatem

Israelis, qui diversus erat a Juda : qui etiam Israel propler

peccata multa in captivitatem deductus fuit Assyriorum \
« llespondit Jesus : Ego da^monium non habeo, sed ho-
» noro Patrem meum, et vos ignominia afficitis me ego :

» non quaero gloriam meam; est qui quaerit, et judicat''. »

Si hgnum juxta decursus aquarum plantatum^ hujusmodi
est, ut fructum suum in tempore suo afTerat, ita ut ne fo-

lium quidem ejus defluat, sed cuncta quaecumque fecerit

felicem habeant successum ; quid exislimandum est de Ser-
valore noslro Jesu, nisi quod (cum sit Hgnum vitae qua-
tenus est sapienlia, et cum sapientia sit hgnum vitae omni-
bus recipienlibus eam) et fruclificat, et alia foh*a praeter

fructus taha habet, ut ne unum quidem ex ipsis defluat?

Hanc ob causam nullum Jesu verbum (proesertim quod ha-

bitum dignum fuerit scriptione a sanctis ipsius discipulis
vulgariter intelhgendum est. Quinetiam omnis dihgenlia
adhibenda est a nobis his etiamquae existimantur aperta;
non desperantes in ejus sermone, etiamsi extemporaneus
ct siraplex esse credatur, inveniri semper ahquid illius ore
sacro dignum a recte quaerentibus. Quod si ahquando non
inveniamus, nos incusandi sumus, non Jesu sermo, tan-
quam qui non spiret ex plenitudine dogmata plena verita-

^ Psal. cxx, 4. — ^ Psalni. cxiv, 6. — ^4 I^''g- ^vii, 27 et soq. — ^"

Joan.
i;ii, 49, 5o. — 5 Psal. 1, 5,
 IN EVANG. JOANNIS. TOMj XX. 58 i

lis et sapientinc. Quae mihi dicta sunt volcnti inquircrc dc

co Ego doemonium non habco* » per quod omnes Evan-
: « :

geUum legenles rem doccmur quam, antequam Evange-

lium Icgeremus, non noveramus quae qualisnam sit jam :

consideranda est. Convenit juxla Scripturas multa peccan-

tes facere praeter rationcm, non ob aliud nisi quia facti
fuerint capaces opcrationis mali spiritus; vel voluntatis
immundi dacmonis. Non dubitarunt igitur vcl ea quae exi-
slimantur essc levia peccata, daemoniis tribuere illi qui
dixerunt repentinam iram, similiterque detractionem doe-
monium essc. Gonsentaneum vero est, daemoniis in nobis
imaginationcs imprimeiitibus, in nosque operantibus in-

numera alia, nos juxta illorum voluntatc macerc : et ut

inter homines nullus est absque sordibus^, et nullus jus-

tus super terram , qui faciat bonum et non peccet'; sic

ctiam nullus est semper a daeraoniis mundus, et perpe-

,

tuo faclus incapax operationis horum. Quocirca allego-

rice interpretantes curationes in Evangelio positas, in

qulbus sunt etiam dsemonum expulsiones, dicemus Jesum

ab omnibus semper dsemonas expellere, qui propterea
illis

quod curati fuerint a Filio Dei, non amphus admittunt dai-

monum operationes : quamobrem solius Jesu vocem essc
reor (qui solus expoliavit principatus et potestates ^ et os-
lentans palam, et triumphans eas in ligno, trophaeum ad-
versus omnem potentiam contrariam statuit crucem) ila

dicere Ego daemonium neque habui, neque habeo, ac ne

:

habiturus quidem sum quemadmodum illud etiam dixit :

:

« Venit princeps mundi hujus, ct in me non habet quid-

» quam ^ » Possumus quidem etiam nos proferre, et dicere:

« Daemonium non habeo \ » scd refellemur perinde atque

hi qui cum negaverint se insanire,'ipsis factis convincuntur
* Joan. vnr,49. — 2 Job, xiv, 4.— ^Ecclcs. vii, 21, — '^Coloss. n, i5.
— 5 Joan. XIV, 3o. — ^ i^]^
y,j,^ ^g^
 5(S ORICENIS COMME^TARIA

menlitos fuisse. Annoii manifestnra argiimcntiim nos insa-

nire, quando statum habcntes insanientium clamamus, ex-
candescentia et ira accensi? vel cum rabie agitati et tan-
quam hinnientes, proprias etiam conjuges instar equorum
equawim amore insanientium conscendimus, post tergum
ejicientes quidquid Deus dixerit de sedandis affectibus?

Quinetiam quia abjecli et obscuri a moerore delineamur,

propriaque generositate eorum qui rationis sunt compotes
amissa, obHviscimur ne unum quidem passerem absque Deo
in laqueum caderc *, justaque esse quarumhbet rerum quae
hominibus contingunt judicia; quid dicturi sumus, nisi nos
haec pati quia vicerit nos diabolus, et quia etiam animae
partem proestanlissimam (principatum quam vocanl) olTus-

carit turbidaritque? Quinetiam timores rerum non timen-

darum, gaudiaque elata de rebus quorum sunt actio-
nihili,

nes? annon daemonum, qui impleverunt eos qui cum veritate

dicere nequeunt : « Ego daemonium non habeo ^ ?» Sed con-
sentaneum est futuros aliquos, qui sanctos Pairiarchas, vel

servum illum sacrum, vel admirandos Prophetas, vel poten-

tissimos Servatoris nostri Jesu Aposlolos in hanc dispula-

tionem afferentes, nos refulent, quasi hi perinde alquc Jc-

sus dicturi sint : « Ego daemonium non habeo^ : » ad quos

dicere hcet : Num hi etiam aUquando peccarunt, an falsum
est illud : « Omnes enim peccaverunt, ac destituunturgloria
» Dei *
? » num etiam verum non est illud : « Nuilus mundus
» est a sorde"? »annon dictum est cum consideratione :

« Non est justus super terram, qui faciat bonum, et non

» peccet ^
? » annon perspicuum est omnes Scripturas veras
csse? Igitur non semper, neque ab initio poterant hi dicere,
ac ne hi qui transeunt ad vitam virtute constanlem : « Ego
» daemonium non habeo'; » sed soHus hominis, qui consi-

'
Matth. X, 29. — 2 Joan. viii, 49- — ^ Ibid. — ^ Rom. iii, 23. — ^ Job,
xiv. 4. — ^ Eccl. vu, 21. — ' Joan. vni, 49-
 IN EVANG. JOANISIS. TOM. XX. 385
(leratur in Servatore, vox est illa ab initio : qui etiam hanc
ob causam propriissime et perfectissime solus Patrem ho-
noravit. NuUus enim honorans aliquid eorum quse honoran-
tur a Deo, honorat spernentem quae ille honoret. Alioquin
quomodo dicendus est aliquis honorare Patrem, qui spiri-
tum adoptionis nullo prorsus modo acceperit? Nam nuUus
habet adoplionis spiritum peccans : « Qui enim ex Deo ge-
» nitus est, non peccat^ » Praeterea quomodo honorat quis
Palrem, honorans gloriam quae est ab hominibus; vel ar-
gentum, vel terrenas divitias [aut J)ulchritudinem quae ex

carne et sanguine constat], vel generatim qua; sunt propria

materiei et interitus? Itaque perspicuum est quomodo Ser-
vatoris vox iila sit : « Honoro Patrem ^, » quam pro virili cou-
tendere nos etiam debemus dicere, tribuentes Deo et Pa-
tri honorem, nec ulli alii tribuenles ipsum, contestante
nobis conscientia in Spiritu sancto^ Ac pulchrc profecto
cum advenisset temporis plenitudo, missus a Deo ut ex mu-
liere nasceretur, fieretque sub Lege^, quasi qui esset sub
Lege dicente : « Honora palrem tuum et matrem tuam, ut
» bene sit tibi^ »nullum alium habens patrem, nisi Deum
coelesiem, inquit : « Sed honoro Palrem meum ^ »Dicemus
vero etiam nos hanc vocem, si consideraverimus regenera-
tionis lavacrum, lotique in eo, ut efficiamur fdii Dei, non
amplius vocabimus patrem super terram, eo quod facti fue-

rimus fdii Patris coelestis', fratresque dicentis : « Vado ad

» Patrem meum, et Patrem vestrum, et Deum meum, et
» Deum vestrum \ Quamobremperspicuum est, quod pro-
»

priissime et perfectissime dicenle Jesu « Ego dajmonium :

non habeo, sed honoro Patrem

j> meum % » unusquisque
nostrum imitator ejus, quoad fleri potest, et omnia potens

* 1 Joan. V, 18. — 2 l,iem, viu, 49- — ^ Rom. ix, 1 . — ^*

Galat. iv, 4. —
' Exod. XX, 12. Ephes. vi, 2. — ^ Joan. viii, 49- — ' Malth. xxiii, 9. —
* Joan. XX, 17. — 9 Id. viii, 49.
 »

584 ORIGENfS COMMENTARIA

in Chrlsto Jcsu eum corroboranteS dlcturus etlam est ;

«Egoda3monIumnonliabeo,sedcohonestoPatreQimeum^
Caeterum quls inter mortuos versans, in sepulchrlsque ha~
bltans dlcere poterlt Ego daemonlum non habeo* ? ))vel : «

quis qulpplam allud honorans praster Deum, Yerbumque

ipsius, ac praeter id quod a Verbo praeclpitur alteri hono-

rem tribuens (cum slt necesse honorem Illl tribuere), dic-

turus est tanquam Jesu disclpulus « Sed honoro Patrem :

» meum '"? cui dlcto proxlmum est hoc « Et vos ignomi-

)) :

» nia me afTicitls, )> quod dictum est ad eos qui illum con-
temptui habebaut, qulque illl dicebant Nonne bene dici-
: «

» mus nos, quod Samarltanus es tu et daemonlum habes ^? »

existimantes quod male dixerant se bene dixisse : male
enlm cogltantes enuntiarunt Servatorem Samaritanum, et
daemonium habentem. Nec vero existlmandum est illis solis
tunc dictum fuisse : « Et vos ignomlnia me afficltis % » sed
his etiam qui perpetuo Ghristum, qui est justilia, ignominia
afficiunt per ea quae injuste agunt; atque etiam hls qui ig-

nominla potentiam Dei afficiunt, qua; est Servator ( Chri-

stus enim est Dei potenlia^), ex his quae efficlunt in debi-
litate et inlirmitate. Qulnetiam cuicumque spernenti Dei
sapientlam dlcelur : « Vos ignominia me afficitls ^
: » quando-
quidem Christus etiam est sapientia^ [atque etlam pax*°].
Quod si quispiam est ex ipso, is pacem etiam cum homlnl-
bus omnibus habeat oportet, adeo ut dicat propheticum
illud « Cum his qul oderunt pacem eram
: pacIficus^S »
opus etiam est ut reciplat pacem superantem omnem Dei
Inlelllgentlam *^, corque custodienlem sensus ejus qui eam
receperlt. Quod sl quis bellandi cupidus mordeat etlam, in-

cusetque ac devoret proximum, sitque etlam plenus per-

1 Phil. IV, i5. —

2 Joon. vm, 49. — Ibid. — Ibid. —
' ^ ^ Ibid. 48. —
^ Ibld. 49- — '1 Corlnlh. 1, 24. — ^Joan. 49. —
viii, ^ 1 Cor. 1, 24. —
»0 Ephes. II, 14. — ^i Psal. cxix, 7. — Phil.
12 ,v, 7.
 IN EVA.NG. JOANNIS. TOM. XX. 385
lurLalionis, causa seditionis existcnlis in suo ipsius animoi
principatu, huic etiam dicelur : « Vos ignominia me affici-
»tis*, » Christus enim pax nostra est ^ Rursus quoniam
ff qiii male agit odit lucem, et non venit ad hicem ^ , » luxque
est ille qui dixit : Ego sum hix mundi
« » perspicuum est *;

quod qui male agit, ignominia lucem afficiens, ignominia

eliam Christum affioiat : auditurus etiam : « Et vos ignomi-

» nia me afficitis^ »Et quid opus longum protrahere est in
sermonem explicantem et ostendentem quinam sint qui a
Jesu redarguantur, et qui sint qui audiant ab ipso : « Yos
» ignominia me afficitis, » cum manifesti sint ex his quce
explicuimus, ct ex his quae his consequenter conjungi pos-
sunt?
Post haec videamus quid sit : « Ego autem non queero
» gloriam meam : est qui quaerit, et judicat*. » Quaerit Deus
(qui noLis suum ipsius Filium dedit) in singulis qui euni
recepcrint, gloriam Christi : quam quidem inveniet in his
qui sui curam egerint, quique diligenter excolunt natura
sibi ingenitas ad virtutem causas : alioquin hanc non inven-
turus in his qui hujusmodi non fuerint : et non inveniens,
judicat eos in quihus non invenit gloriam Filii sui, ad quos
dicet : « Per vos jugiter nomen meum male audit inter Gen-
» tes '. • AdduLilaLit eliam aliquis propler hoc : « Est qui
» quaerit et judicat, » num ad Deum referri hoc opus sit,

cum palam dixerit Servator « Neque enim Pater quem- :

» quam judicat, sed omne judicium dedit Filio suo, ut om-

» Patrem^ » At vide
nes honorent Filium, sicut honorant
an ad hoc uti possis eo dicto « Non possum ego facere a :

» me ipsoquidquam: sicutaudio, judico et judiciummeum :

» justum est; quoniam non quaero voluntalem meam, sed

1 Joan. vni, 49. ^ ^Ephes. 11, 14. — ^ Joan. iii, 20. — ^ Id. viii, 12. —
^ Ibideoi, 49- — ^ Ibid. 5o. — "
Isai. mi, 5. Rom. n, 24. — ^ Joan. v,
22 , 25.

XII. 25
 ::

38G ORIGENIS COMMENTARIA

)) volunlatem ejus qui misit me *. » Nam si, ut audil a Palrc

Servator, sic judlcal, qua^reus non suam, sed Patris, qui

cum misit, gloriam, et hanc ob causam justum est ejus ju-

dicium; fortassis judicium quod judicat qui a Patre audil,

non est audientis, sed magis proprie ejus qui dicit audienli.

Sin vero etiam dicit : « Judicium meum justum est, » audi

etimineodemEvangcliodicentem: «Omniameatuasunt^ : »

nam siverum est quod a Servatore dictum est « Omnia mea :

» tua sunt, wperspicuum est judicium etiam ipsum, de quo

inquit : « Judicium meum justum est^ , » Patris esse judicium

quod si Palris est judicium, potest solvi dubium hujus dicli

« Ego autem non meam; est qui quoprit et

quaero gloriam
» judical'. » Habet autem quamdam modestiaj emphasim
convenientem Servalori quod dicitur : « Ego aulem non
» qua^ro gloriam mcam : » nequc enim admodum decebat
illum, ut gloriam exigeret, et ob hoc judicarct eos qui ilH
illam nou reddidissent ; sed oportebat uti Pater, qui glo-
riam FiHo dederat, exigeret eam ab his qui eum illa priva-
bant, judicaretque eos propter illum. Fortassis etiam Ser-
vator, imilator Patris cum esset, gloriam Dei quocrit ab his
qui didicerunt quae sunt Dei : et nisi invenerit in aliquibus

Patris gloriam, judicabit iilos, tanquam qui polestatem ac-

ceperit faciendi judicium, quoniam Filius hominis est^
« Amen amen ^ dico vobis : Si quis sermonem meum ser-
» vaverit, mortem non videbit in aeternum'. » Quemadino-
dum est quaedam vita, quae nobis est indifFerens, neque bo-
num neque malum existens, juxla quam etiam impios ct
animaha bruta vivere dicimus; et allcra, quae non est indif-
ferens, non malum, sed bonum exislens, dc qua inquit Pau-
lus : « Vita nostra abscondita est cum Chrislo in Deo%- »et
* Joan. V, 5o. — 2 Idern, xvii, lo. — ^ Id. v, 5o. — ''
Idcm, v/n, 5o.—
° Idem, V, 27.
6 N. 5 1-53. p. 56o-5GS.
'
Joan» VIII, 5i, * Coloss. — iii, 3.
 IN liVANG. JOAiXMS. TOM. XX. 087
ipse DomiQus nostcr de seipso : « Ego suni vila *
: «ila mor-
lem eam quae contraria sit indiiTerenli vitaj, indifferentem
dixeris; illam veroquae est inimica dicenti: «Ego sumvita,»
malam quamdam et asperam morlem, qua qui moritur est
in morte : de qua scriptum : « Ultimus inimicus aboletur,
» nempe mors ^. » Ac profecto de hac morte censendum est
Apostolum haec loqui : « Propter hoc, quemadmodum per
» unum hominem peccatum intravit in mundum, etiam per
» peccatum mors, et sic in omnes homines pertransiit, eo
)) quodomnes peccaverunt. UsqueadLegem enim peccatum
» erat in mundo peccatum enim non imputatur, non exis-
:

» tente Lege : sed regnavit mors ab Adam usque ad Mosen,

» eliam in eos qui non peccarunt ad similitudinem trans-
» gressionis Adam ' : » et post pauca : « Etenim si per unius
» delictum mors regnavit per unum, muito magis hi qui
» exuberantiam gratiae et justitiae accipiunt in vita regna-
» bunt, auctoreuno JesuGhristo*. » Quasnamenim est mors
quse per peccatum introivit in mundum, nisi ultimus ini-
micus Christi abolendus? et quaenam mors illa est quae in

omnes homines pervasit, eo quod omnes peccaverint, nisi

haec quae etiam regnavit ab Adam usque ad MosenPMoses

autem, hoc est Lex, fuit usque ad Servatoris noslri Jesu
Christi adventum^ Ac profecto regnavit unius dehcto per

unum, quousque qui exuberantiam gratiae et justitiae ac-

clpiunt per vitam, regnent auctore uno Jesu Christo. Hanc
igitur mortem non videbit in oelernum qui sermonem Uni-
geniti et primogenili omnis creaturae servaverit, natura
aptum ad prohibendum ut mors non videatur. Sic igitur

intelligendum est : « Si quis sermonem meum servaverit,

» morlem non videbit in aeternum',» perinde ac si haeclo-

quens, quia donasset lucem audientibus, diceret illis : Si

1 Joan. XI, 25. — 2 1 Cor. xv, 26. —

^ Iloni. v, 12 ct seq. — * Ibid. i

— ^ Luc. XVI, 16. Rom. x, 4- —

^ Joan. viii, 5i.

5i5.
 :

388 ORIGliNlS COMMKNTARIA

quis meam hanc servaverit lucem^ tenebras non videbii Hi

aeternum. Nam fieri non potest ut tenebra; oriantur illi qui
servat hanc lucem : atqui si hanc lucem quis perdiderit, ,

futurum est ut mox talis videat tenebras. Islo igitur modo

eiiam vita facta esi in Sermone, qui in principio erai apud
Deum^ Quocirca principium, hoc est, sapientia, quae dicit
« Deus creavii me initium viarum suarum ad opera ejus ^, »

de sermone in seipsa existente, in quo fijcta est viia, doce-

bit ei dicei : « Si quis sermonem meum servaverit, mortem
» non videbii in aeternum ^
: » parlter enim servabii quis ser-

monem, et viiam in ipso factam, ab ipsoque inseparabilem,

quae etiam vita lux est hominum hicens in tenebris ei ab ip-
sis non apprehensa". Si igitur vehiti percunctans PropLeta
dicat : « Quis esi homo qui vivei, ei non videbit mortem^?»
respondebimus a Servatore nostro edocti, et dicemus : Ille

homo vivet, et non mortem, qui servai sermonem

videbit
dicentis: « Si quis sermonem meum servaverit, mortem non
» wHoc in loco pariter qua^ro num forte
videbit in ailernum'.
vocabuhim in mlernum, intelhgendum sit communiier; ui
totum sit hujusmodi Si quis sermonem meum servaverit
:

in aeiernum, mortem non videbit in aeternum. Videtur enim

ahquis lamdiu iion videre moriem, quamdiu sermonem ser-
vat Jesu; simul enim atque quis eum perdiderit, mortem
etiam vidit. Quod si recurrere quis poiest ad profundiores
raiiones, et considerare quomodo dicaiur ab homine : « Et
» in pulverem moriis adduxisti me % » ei a Paulo : « Quis me
» liberabit ex corpore hoc morlah * ? » videbit etiam quo-
modo quamdiu servatus fuerii sermo, iamdiu mors visa non
fuerit ab eo qui ipsum servarii; et quomodo, cum quis
a^gre aliendens observationi sermonis, et circa ejus custo-
diam neghgens factus, eum cessarii custodire, tunc mortem
^ Joan. I, 2. — 2 Pi-ov. VIII, 22. — '^
Joan. viii, 5i. — Jdfm,
^ i, l\. —
' Psal, 1.XXXV111, 49^ — ^ Joan. vm, 5i. — "'
Ps. xxi, iG. — Roni. vii, 24.
 IN EVANG. JO\NNIS. TOM. XX. ^89
non apud alium quam apud seipsum. Ac profecto
viderit

dogma legemque sempiternam censendum est hoc esse,

perpetuo dicendum esse his qui receperint sermonem : « Si
» quis sermonem meum servaverit, mortem non videhit in
» aeternum *.
» Ut autem (ut ita dicam) diutius visae tenebrae
aciem illius qui viderit ohlundunt, sic mors conspecta ab
eo qui sermonem non servarit, interimit et mortificat, ex-
caecatque aciem contemplationi assuetam, adeo ut opus ha-
beat eo qui cajcorum oculos aperit. Ac profecto existimo
idcirco caecos, quorum nota fuerunt caeci, qui in Evangelio
scrlbuntur amisisse oculos, eo quod, serroonem cum non
servassent, mortem conspexerint.
« Dixerunt ei Nunc cognovimus quod daemonium
Judaei :

» habes^. » Complures, hique sapientes, omne genus peccati

(cujus una eliam species est, peccatum in sermone) non
aliunde oriri existimant, quam a pravis judiciis. At vero
qui Scripturis sacris tanquam divinis crediderunt, sic dis-

putant de hominibus praeter rationem operantibus, tan-

quam absque daemoniis, vel qualibuscumque potentiis con-
Irariis peccata non perficiantur. Quamobrem Judaei etiam
existimabant Jesum juxta daemonis operationem dixisse :

« Amen, amen dico vobis Si quis sermonem meum ser- :

» vaverit, mortem non videbit in aeternum'. » Quod passi

sunt, quia nec sermonem servaverunt, nec vim dicti vide-

runt. Nam mortem quamdam sciens Jesus inimicam esse
rationi, qua moriunlur peccantes, hanc in aeternum non
videri dicebat ab eo qui sermonem ipsius servaverit; illi

autem de communi morte dictum esse exislimantes, aber-

rare arbilrati sunt (cum mortuus fuisset Abraham caeteri-

que Prophelae) dicentem neminem in aeternum mori, qui
mandata sua servarit.

« Abraham mortuus est et Prophetae, et tu dicis : Si

^ ,!oan. VIII, 5i. —' '^

Ibid. 52. — * Ibid. 5i.
5(jO ORIGEINIS COMMENTARIA

)) quis sermonem meum servaverit, mortem non gustablt

)) in aeternum ; num tu major es patre nostro Abrahamo,
)) qui mortuus est? et Prophetae mortui sunt. Quera teip-

sum facis*? » Etiamsi juxla simphciorem intelh^gentiam,

))

quemadmoclum et nos interpretati sumus, videatur aper-

tum esse id quod Judaei suspicati fuerant, respondentes ad
Servatoris sermonem de Abraham cieterisque Prophetis,
perinde quasi iHi mortui fuissent, nihilominus non sinenda
est disputatio inexplorata cum collatione ostendente supe-

riora simiha. Utrum existimabant Servatorem cum nuHa

ratione dixisse « Si quis sermonem meum servaverit, mor-
:

3 tem non videbit in ajternum% » et hanc ob causam ma-

nifestum quiddam ad ipsius sermonem responderunt? an

potius, sicut consideravimus, non de communi morte ip-
sum locutum fuisse opinabantur, animo cogitantes Abra et

ham et Prophelas aliquando spirituaHter mortuos fuisse,

sermone illius sprelo (ut qui ne eum quidem talem essc
qualem loquens se promittebat existimarent ) inquiunt :

« Nunc cognovimus quod daemonium habes ^

? » Simile vero
etiam in ahis ipsius sermonibus pluribus verbis in superio-
ribus exquisivimus : veluti in Samaritide; quando cum di-

xisset ei Jesus : « Da mihi quod bibam, » post aha taha

addidit : « Si scires donum Dei, et quis sit qui dicit tibi :

» Da mihi quod bibam, tu utique petiisses ab eo, et dedisset

» tibi aquam vivam. Et dicit illi muher Domine, neque :

» haustorium habes, et puteus profundus est; unde ergo

» habes illam aquam vivam ? » et rursus : « Domine, da mihi
» istamaquam vivam, ut non sitiam, neque veniam huc ad
» hauriendum *. » Haud enim probabile esl Samaritidem ilH
respondere de aqua sub sensum cadentC; vel ab ipso pelere
corporalem aquam, ne in posterum sitiret, vel ne veniret
ad hauriendum ex fonte Jacob sub sensum cadente. Quin-
^ Joan. viii, 52, 55. — 2 Ibid, 5i. — ^ Ib. 52. — ^"
Id. iv, j, lo, 1 1, if)
 :

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XX. 5^ 1

etiam dicenle Domiiio : « Panis quem ego dabo, caro mca
» est pro mundi vita*, » quando « pugnabant inter se Judnci
» dicenles : Quomodo potest hic nobis carnem suara dare
» ad manducandum^? » ostendimus non adeo stupidos
fuisse qui audiebant, ut opinarentur Jesum haec loquen-
tem invitare auditores ut accederent comesturi carnem ip-

sius. Gonsentaneumque certe est Judaeos dixisse in proesenti

contextu quem nunc examinamus, haec verba : « Abraham

» mfortuus est, et Prophelse',» quoniam didicissent quo-
modo fl per unum hominem peccatum intravit in mundum,
» et per peccatum mors; et ita in omnes homines pervasit,
» eo quod omnes peccaverunt*. » Consentaneum vero etiam
est eos vidisse mortem regnasse in eos qui peccaverunt ad
simiHtudinem transgressionis Adae% habuisse que sermonem
de morte, quas per peccatum omnes homines pervasit, in

eo quod omnes peccaverunt. De his autem edocli, Jesu

sermones non noverunt, quia quae sequuntur non admise-
runt nimirum quod, « Non sicut delictum, ita et do-
:

» num^ » Sed ne ratiocinari quidem poterant, quod « Si

» unius deHcto multi periere, multo magis gratia Dei, et

» donum per gratiam, quae fuit unius hominis Jesu Chri-
» sti, in multos exuberavit. » Non intellexerunt etiam quo-

modo donum non est simile morti quae fuit unum qui
per
peccavit : uequc enim eruditi fueranl ahquando « donum
» ex muhis deHctis fuisse ad justificationem'. » Sed ne vi-

derant quidem etiam quod « exuberantiam gratiae et doni

» acciplentes per vitam, regnabunt auctore uno Jesu Chri-

» slo \ » Atque Abrahae quidem et Prophetarum morleni
versabant animo, audientes quod etiam Samuel, quasi per
iQortem sub terra existens, a Pythonissa excitatus fuisset

quae Deos cum existimaret inferne sub terram esse, dice-

* Joan. VI, 52. ^ Ibid. 53. — — Id. ' viii, 52. — * Rom. v, i2. — ' Ib,
i4.— «Ibid. i5.— Mbid. i6. — Ubid. 17.
Oya ORIGEMS COMMENTARIA

Lat : « Ego vidi deos ascendentes e terra*. » At vero vitam

Abrahaj et Prophetaruiii non apprehenderunt, ac ne ap-
prehenderunt quidem Deum Abraha^, et Isaac, et Jacob
Deumnon esse ipsorum mortuorum, sed viventium^ : ac ve-
luti suspicantes mortuos esse Prophetas, fabricantur illorum
sepulchra^* hanc eliam ob causam miseri habiti. Etiam
igitur Abraham mortuus fuerit, revixit in posterum non
si

ampHus visurus mortem ab eo enim terapore quo vidit Jesu :

diem, exultavit et gavisus est. Atque etiam ob hanc cau-

sam arbitror Servatorem docentem Abraham vivere, cum
dixissent : « Abraham mortuus est \ » mox intuhsse : « Abra-
» ham pater vester exultavit ut videret diem meum, et vi-

» dit, et gavisus est^ » Quod si noHt ahquis res Abrahaj sic

utrum qui vidit ahquando Servatoris

se habere, dicat nobis

nostri diem,
et hanc ob causam exsultavit et gavisus est,

[etiam mortem videat; an qui Servatoris nostri diem vidit,

et exuhavit, atque gavisus est] dignatus tah visione, taii-

quam ipsa dignus, postea privatus fuit ea re quam viderat.

Nam si utrumque horuni absurdum est, cum Abraham vi-
dit Jesu diem, cum ipso pariter videre audivit etiam sermo-
nem ipsius et servavit, nec amphus mortem videt; nec
recle Juda^i dicebant : « Abraham mortuus est, » perinde
quasi ipse etiam tum in morte esset. Simile eliam de Pro-
phetis dices : nam si Deus non est mortuorum, sed viven-
tium% est ut estAbraham,etIsaac, et Jacob Deus, sicetiam
est caeterorum Prophetarum Deus, vivunt etiam Prophetae;
ut qui servaverunt etiam sermonem Fihi Dei, quando sermo
factus est ad Oseam', vel sermo factus ad Jeremiam %
est
vel sermo factus est ad Esaiam^ : nec enim ahus sermo ad
ahquidem horum factus est, pra^terquam Sermo ille qui

* 1 Reg. xxvm, 10. — 2 Matlh, x\ii, 52. — ^ i,^, xxiir, 29. — ''
Joan.
VIII, 52.— 5 Ibid. ^S. — (^
MaUh. xxii, Sz, — Ose.
' i, 1. —Mor. xiv, i.
•
— ^ Isai. II, 1.
 ;

IN LVANG. JOANMS. TOM. XX. ^qS

erat in principio apud DeiimS Fiiius ipsius Del Sermo;

quem, si quis alius, Prophetoe in primis servaverunt, qui
etiam, ex quo acceperunt sermonem, mortem amplius non
viderunt. /Eque igitur faisum est, « Nunc cognovimus quod
» dtTmonium habes ^, » atque hoc, « Abraham mortuus est,

» et Prophetae, » quod dixerunt Judaei. Neque enim agno-

verant daemonium habere eum qui imperabat daemoniis

nullus enim cognoscit quod non est : neque Abraham et

ProphetcTe in morle amphus erant, quando dicebant Judaei :

« Abraham mortuus est, et Prophetae. » Deinde qua^rimus

cur tandem, cum dlxisset Servator de quocumque qui ser-
monem ipsius servat, « Mortem non videbit in aeternum, »

idque exigeret uti Judaei post illa verba quae antea exami-
navimus, consequenter his verbis : Mortem non videbit in
«

» acternum% » dicerent : « Et tu dicis Si quis sermonem

:

» meum servaverit, mortem non videbit in aeternum, » illi

non hoc faciant, sed respondeant quod Servator non dixe-

rit.Neque enim dixerat Servator « Si quis sermonem meum :

» servaverit, morlem non gustabit in seternum *, » quod isti

proferunt tanquam a Domino nostro dictum. Et vide an quia

difierentia sit inter videre mortem et gustare mortem, a

caeteris pariter Evangeiistis dictum fuerit, eos qui prope

Jesu essent non gustaturos mortem, quoad usque vidissent
Filium hominis venientem in regno suo. Matthaeus quldem
slc habet : « Amen dico vobis : sunt quidam hic stanles, qui
» non gustabunt mortem, donec viderint Filium hominis
» venieutem in regno suo ^ » Marcus vero : « Amen dico
» vobis : sunt quidam inter eos qui liic stant, qui non gus-
» labunt mortem donec regnum Dei venisse cum
viderint
» polentla ^ » At Lucas slc « Vere sunt quidam hic stan- :

» tes, qui non gustabunt morlem donec vldeant Fihum

Joan.i, 2.— 2 Id. viii, :'i?.. — ^ Ibid. 5i. — ''

Ibidein, 02. — ^ Matlh.
XVI, 2-S. — •"'

Maic. IX, 1; al.vm, oq.

r)(j4 ORIGENIS COMMEKTARIA

)) hominis vcnienlem in gloria sua\ » Ut enim in corporc

diversi sunt sensus, guslus et visus; sic juxta sensus qui a

Salomone divini dicuutur% alia erit animai potenlia, qua?

vim videndi habet et conlemplandi ; alia, quae gustandi
et adipiscendi qualitatem eorum ciborum qui animo pcr-
cipiuntur. Et quoniam quatenus Dominus panis est vivus
qui e coelo descendit^ sub gustum cadit, nutriens animam ;

cadens etiam sub visum, quatenus sapientia est, cujus put-

chritudinis amalorem se esse fatetur ille qui dicit : « Ama-
)) tor factus sum illius pulchritudinis^ ; )> nobis etiam illud
prteclpiens ; a Ama cam, et servabit te^ : » hanc ob causam
in Psalmis dictum est : « Gustate, et videtc quod suavis est
» Dcminus \ » Et ut Dominus sub gustum et sub visum
cadit, sic etiani adversaria ejus mors sub gustum et sub
visum cadit. Mortem sub gustum cadere illud docet : « Sunt
» quidam hic non gustabunt mortem % » et quas
stanles, qui
sequuntur; quod vero sub visum etiam cadat, illud « Si :

» quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit iu

» aeternum^ » Proinde gustat morlem, nec solum guslat,
verum etiam morte veluti cibo expletur qui contraria ver-

bis vitae aeternae profert. Promissio etiam est neminem stan-

tem in loco qui mente cernitur, quem demonstrat Jesus,

gustaturum mortem. Observa enim tres Evangelistas di-

xisse pariter : « Sunt quidam hic stantes; vcl: Sunt quidam

» qui hic sleterunt: » de quibus etiam scripserunt quod gus-
taturi non essent mortem doiiec vidissent Filium hominis

venientem in regno suo, vel in gloria sua, vel donec vidis-

sent regnum Dei advenisse cum poteutia. Et quoniam, qua-

si fieri possit ut qui stat cadat, dictum est : « Qui stare sc

» exislimat, videat ne cadat % » hanc ob causam observa

i Luc. IX, 27. — 2 Sap. VII, 7. — ^ Joan. vi, 5i. — Sap. vm,
'•
2. —
'^
Prov. IV, G. — ^ Psal. xxx[ii, 9. — '
MaUh. xvi, 28. — Joan. ^ viii, .5:^.

~ ^ 1 Gor. X, 1 2,
 Ii\ EVAKG. JOANNIS. TOM. XX. OQO

non cle omnibus slanlibus, sed dc quibusdam scriptuui

lulsse : « Aracn dico vobis, sunt quidam hic stantes*. » At-
quc slans quidcm aliquis non gustat mortem, nimirum ser-

vans illud stare : qui vero sermonem perceperit et serval,

mortem nou videbit. Quamobrem si differentia quajdam
est gustandi mortcm et videndi morlem, Judaei veluti au
ditores parum inteiligentes confundcntesque Domini ser-

monem, pro eo quod est, « Non videbit mortem, dlxe-

))runty Non gustabit mortem, » verbo delapsi in sensum
deteriorem. Quaeres etiam numquid quemadmodum dici-
mus videre morlem, et gustare mortem, ita etiam sit iii
Cieteris sensibus, vel audire mortem, vel odorare mor-

lem, vel tangere mortem; et si manus Apostolorum con-

trectaverunt de verbo vitae ^, numquid manus Pseudoapo-
stolorum et operariorum dolosorum, qui transfigurantur
in Angelos justitiae^ contrectaverint de verbomortis; et

si oves Christi audiunt vocem ejus*, numquid etiam quoc

non sunt ejus oves, ad quos dicitur : « Vos non estis cx

» ovibus meis % » audiant vocem mortis. Proinde vide nc
forte etiam sit odor mortis in his vibicibus, quae ex peccalo
proveniunt, de quibus dictum est : « Foetuerunt, et cor-
» ruptae sunt vibices meae *^
: » et odor mortis in Lazaro,
antequam a mortuis resurgeret; quem nolentes odorare
Apostoli dicebant Servatori : « Domine, jam foetet; qua-
» triduanus enim est^ » At vero quod ad mortis odorem
attinet, qui menle cernitur, et ad odorem vitae, Apostoli-
cum illud observemus necesse est : « Christi bonus odor
» sumus Dco in omnl loco : in his qui servantur, et in his

» qui pereunt; islis quidem odor mortis in morlem, illis

» vero odor vilac in vitam^: » bonus enim odor Chrisli

* Matlh. XVI, 28. —2 i Joan. i, i.— ' 2 Cor. xi , i3, i5. — '>
Joan, x
27. — ^ IbH. 26. — 6 Psalm. xxxvir, 6. — '
Joan. xi, Sq. — »
2 Cor. 11,
,

16, 16.
5<jG ORIGENIS COMMENTARIA

sunt in omni loco, et haudquaquam malus odor, homincs

in Christo. Verumenimvero quoniam ut corporalis bonus
odor animalia qunedam perimere dicitur; sic etiam, propter
praecedens vitium, honus Christi odor his qui sunt ex morte
fit in mortem ipsorum, cum interim his qui sunt ex vita
fiat in vitam. Haec nobis visa sunt esse adjacentia disputa-
tioni de gustando mortem, vel de videndo mortem. Post
hsec [Judaei] non videntes quantum praestaret Christus Pa-
triarchis et Prophetis, ac ne Messiara quidem esse creden-
tes taha tantaque docentem, addubitant dicentes : « Num tu
» major es patre nostro Abraham, qui mortuus est *
? » Non
vident autem quod qiii genitus est ex Virgine non sohim
Abrahamo verum etiam quocumque ex muheribus
ipso,
genito sit major; itemque omnibus Prophetis, prophetatus
ab ipsis; atque omnibus qui mortui fuerint, quia ipsos vi-
vificaverit : nec hoc, quia seipsum talem fecerit, sed quia

isthuc a Patre acceperit. « Ut enim Pater vitam habet in

» semetipso, sic dedit etiam Fiho, ut vitam habeat in se-
» metipso^: » FiHo non valente a seipso facere quidquam^,
nec quaerente vohmtatem suam facere, sed ejus qui misit
illum*. Dicunt etiam : « Quem teipsum facis ^?» quippe qui
non viderant vocem ejus : quoniam non seipsum fecerat

Jesus quod est : quam ob causam eliam videtur mihi ad

hoc respondere, docens quis ipsum fecisset id quod erat :

« Si ego glorifico meipsum, gloria mea nulla est ; est Pater,

» qui me glorificat ^ »

* Joan. vm, 53, — 2 Id. v, 2G. — ^ Ibid. 19. — ^»

Ibid. 5o. — ^ Id. viii,
55.— eibid. 54-
 liV EVANG. JOANISIS. Sq;^

k,-%.%,^-% ^.'«r^ •

TOMUS VIGESIMUS OCTAVUS'.

§ I.

De Lazaro.

Deest principium.
«Dicit^ Jesns : Tollite lapldem^ «Quoniam hoc in loco

superimpositum speluncce lapidem non ipse Jesus tollit, sed

dicit : « Tollite lapidem; » in Gencsi vero, ubi lapis erat
ingens super ore putei, et ubi congregabantur omnes gre-
ges, et revolvebant lapidem ab ore putei, et collecti potum
pra^bebant ovibus, et rursum restituebant lapidem super
ore putei in locum suum^; et ubi (quia nondum hoc fac-
tum fuisset, propterea quod nondum congregata fuissent
jumenta ) Jacob intuitus Rachelem filiam Laban fratris ma-
tris suae, et oves Laban fratris matris suae, cum accessisset
ipse revolvit lapidem ab ore putei, et potum praebuit ovi-
bus Laban fratris matrissuoe^ : volumus utrosque lapides in^

ter se conferre, ut quod consentaneum est rationi conside-

remus : nempe quare hoc in loco non ipse Jesus sustulerit a

spelunca lapidem, sed dixerit : « ToIIite lapidem j » in Genesi

vero ipse Jacob revolverit lapidem ab ore putei. Et ani-
mum adhibe an dicere possimus non oportuisse ut Jesus
tangeret lapidem speluncae superimpositum, quoniam spe-
lunca monumentum erat, sed praecipere tantum his qui

muneri obeundo praeerant, ut tollerenl lapidem ; justum

vero esse ut ipse Jacob hunc superpo^itum ori putei, el

' Tom. IV, p. 0G9 ct seqq. — 2 N- 2-6. p. ojo-S-^.

5 Joan. XI, 09. — ''
Gen. xxix, 2, 5. — ' Ibid. 10.
 »

5(.S ORIGENIS COMMENTARIAl

quibus fulurum erat

obslanlem quomimis ovcs bibereiit (a
iitadjuvarenluriiobilia,et pars Jacob) acciperet cumquc ;

ad hunc lapidem accessisset,

revolveret eum ab ore putei,

ut potum daret ovibus Laban Iratris malris suae. Ac pro-

puteum ipse accederet Jacob, exlra
ibclo opus erat ut ad
inspicere possis
speluncam vero staret Jesus. Vide vero an
(luamobremsuperpositus speluncae lapis non revolvatur,sed
lollatur; a puteo autem non
omnino tollatur, sed revolva-

tur. Oportebat quidem

omnino a monumento lapidem tolli,
revolvi tanlum a puteo
nec rursum volvi; allerum vero
:

superius enim dictum est quod

oloriam Dei, considerantes
magnitudinem ejus lidei qua^ ,

est ad justitiam, credamus.

Quod si aliquis ex eorum nu-
existimant, nondum gloriam Dei
se credidisse
mero qui
discat se argui non credidisse, eo quod nondum
vidit. is

gloriam Dei : mentiri etenim ille non novit, qui non

vidit
verum etiam cuicumque dicit « Si cre-
soluin uni Marthaj, :

didcris, videbis gloriam Dei

*. »
»
speluncai impo-
Suslulerunt crgo lapidem ^ » Ut lapis
«

situs lardius tolleretur,

soror defuncti fecit qua3 veluti his :

ToIIile lapidem \ «obstitit,

quibus jusserat Jesus dicens : c(

Jam foetet; quatriduanus enim est : » et

cum dixisset : «

infidelitas, dicente illi Jesu :

sane ni coercita fuisset Marihae

^?
Nonne dixi tibi
«
quod si credideris videbis gloriam Dei
lapidem, » sustulis-
haudquaquam qui audierant « ToIIile :

ponatur, cum dicerel Jesus « Tol-

sent lapidem. Age enim
:

lite lapidem % » defuncti

,)
sororem nec respondisse, nec
quatriduanus enim est, » quid secu-
dixisse : « Jam foelet;
fuisset Dicit Jesus Tolhle
turumfuerat, quia scriptum : « :

« Sustulerunt igitur lapidem '

? » Nunc
. lapidem , » nisi :

sorore defuncti, inlcr hoc dictum

:

autem quc-c dicuntur a

_c ibid. 4i-
 IN EV.lNt. JOANiMS. TOM. XXVHI. 3,.o

. Tollilo lapidein, » ct iiitei- illud : ,<

Susl.ilcnmt igitur la-
» pidem, » impcdimcnlo lucre quominus tolleretur lapis. Ac
iie ullo quidein uiodo, etiam si sero, sublatus fuisset,
nisi
respondens Jesus ad iilius incredulitatem dixissct : « Nonne
» dixi tiLi quod si crcdidcris videbis gloriam Dci .»„ Quam-
«brcm bonumest, cum
quid cuique jusserit Dominus
si
is
nihil interposuerit inter
ejus jussionem et opcris
implet'io-
i.em opinorque sane ci qui ejusmodi
:
est convenirc ut «c
.initatorem Christi faclura
cssedicat. Ut enim Chrislo .
dixil
» Deus, et facla sunt
; mandavit, et creata sunt
' : „ sic fid»li
cum dixit Christus, fidclis fccil;
cum Chrislus mandat, ille
mandatum implevit, nihil moraj interponens
: vel sibi dam
.uficus erit inobedienlia,
quia intercedat tempus inter im-
perium et imperii expletionem. Existimare
enim dcbemus
lempus illudquod interponunt aliqui, postea
mandata fa-
cienles, tempus esse inobedientia, prscepti.
Ilanc etiam ob
causam qui juLelur a patre in Evangelii
parabola proficisci
... agrum et operari \ quia non confestim fecit,
sod quando
motus abiit, non fecit voluntatem
pflcmtentia
patris per id
lempus quod intercessit, anlcquara
pa.nitentia moveretur
«jBocirca memores simus necesse est illius •
dicli . Ne
» percuncleris reverti ad Dominum,
neque difleras de dio
» in diera
^ „ et illius « Ne dixeris Rediens redi et
:
:
cras
» dabo tibi. cum possis beneficiura conferre '. » Itaque ne
cessario nobis existimandura est
accusalionem essc Martha:
quod tardiu., scriplum fuerit : . Sustulerunt igltur lapil
" """'" """''"''" '•^*P°^l"'»'-el"lc«mdixisset
''Ti Jesus •

. lol ite
iapidem «. „ deinceps sequeretur .
Tuierunt erso :

» lapidem. » ^

. At Jesus suslulit oculos sursum, ct dixit ' » qua= scripta

•snnt. De ocuiis Jesu, dequc corum iuibitu erga quosdam,
' Psal. XXX,,, 9. _ 2 MMih. XX,, 28, u,j. - =
Eccles v S . P
 .

/ OKIGEKIS COMMEMARIA
Vcibi gra-
dili-eiis observalio inquisilioque cst adhibenda.
hisque con-
lia "in Evangelio Luca; dicturus bealitudines,
oculis in discipulos suos di-
junctam doctrinam, « elevatis
« sustulit oculos suos
sursuin, el
» nunc autem
'
» cebat :

discipulos suos
» dixit primo namquc dicto monemur
: » a

inferne non esse; quam ob

causam elevantur magistri oculi
atloUeret.
erat ut suos ipse oculos
in eos in quos dignum
edocemur Jesum intel-
Hoc aulem quod nunc tractamus
quam ha-
ligentiam humanam transtulisse a consuetudine
eamque m subhme
bebat cum his qui inferne dcgebant,
elevasse et exaltasse. evehens
eam per precalionem ad Pa-
Quineliam Paulus cum sui
trem super omnia existentem.
imitator Chrisli est^) exemp
o et
simiUbus (quandoquidem
precalurus, necessar.o attol-
imitatione precationis Christi
rebus
sursum, eosque abducere a
lere debet oculos animae
a consideratiombus, alque
prxsentibus, nempe a memoria,
magna.
cogilationibus, sicqueDeo dicere precationis verl.a
coelestia, de rebus magnis,
deque supercoelest.bus.
eaque
qui ne oculos qui-
Verum si quis opposuerit Pubhcanum,
percusserit pectus suum d.-
dem attoUere voluerit, quique
peccator. = hu.c est
Deus, propitius eslo mihi , »
cens : «

quemadmodum neque omn.bus neque

respondendum :

dolor qui secundum Dcum est ,

semper assumendus est
ad salutem haud poen.tendam,
quique operatur poenitenliam
dolore comm.-
qul dignum aUquid taU
sed ei soU et omni
resipuerit (isque sane assumen-
serit ob eumque dolorem
dus est cum mensura et
non exuberans. ne exuberantiori
convenne
dolore absorbeatur a
Satana^); ita fortassis non
ut efam non con-
ut velint omnes semper attoUere oculos,
semper stare procul.
Cxterum unusqu.sque se.psum
venit
s.c non
judicet probetque homo, et
de rebus hujuscemodi
^ . Cor. - ,v, .6, e. x„ i. - » Luc. .vn„ .3. - ' . Co,
. Luc. v, ao.
VU, 10. '2 VuOl. U> /* '
 IN KVANG, JOANNIS. TOM. XXVIir. ^O l
solum ex illo pane comcdat
ct ex calicc bibat, vcrum eliam
oculos elevct, supernc eos altollens, precemquc
fundat sub-
jiciens seipsum Deo, humiliansque illi. Quod si exislima-
mus quomodocumque viventi licere, perinde ac Publicano,
nolle oculos ad ccelum levare, commode diccmus volenti
levare oculos suos, itidem ei standum
csse procul a lemplo,
quod quale aliud erit, nisi Ecclesia Dei viventis
? qua) eliaoi
a Paulo dicitur domus Dei, dum dicit : « Quodsi lardius ve-
nero, ut noris quomodo
» oporteat te in domo Dei versari,
» qu3ecstEccIesiaDeiviveniis,coIumna;etbasisveritatisS))'
Ut igitur non decet omnem uli illo pane et bibcre ex illo
calice, et esse procul a domo Dei et ab Ecclesia, sic non
dccet omnem nolle elevare oculos. Pcccat autem aliquis si,
cum deceat eum levarc oculos, non levat eos rursumquc :

itidem peccat si, cum eum dedeceat levare

oculos, eos Ic-
Atque Publicanus quidem in Evangelio nec
vat.
oculos Ic-
vare voIebat% decenterfaciens,"quos jure
levaret discipulus
Jesuassistens, cuietiam mandatum datur
dicens « Attol- :

» liteoculos vestros,et conlemplamini regiones,

quoniamal-
» bae jam suntad messem^ » Quin Propheta
quoqueinquit:
« Levate iu altum oculos veslros '
et in
: » Psalmo cxxii,
qui Graduum cantus quartus, tanquam qui
est
decenler
levaverit oculos suos ad Dcum, inquit
Prophcta ; « Ad tc
» levavi oculos meos, qui habitas in coelo.
Ecce sicut oculi
» servorum ad manus dominorum suorum, et
sicut oculi
» ancillae ad manus dominse suaj, ita oculi
nostri ad Domi-
» num Deum
nostrum, donec misereatur nostri \ »
Quod si
aperlius eliam docere opus est quem quidem
deceat imitari
Jesum superne oculos attollentem, dum etiam ipse
atlollit
oculos suos; et quisnam hoc facerc non debeat,
sed Publi-
cani imitatione, non solum procul a
templo stare, vcrum

X.I.
26
^02 ORIGEMS C0MME1N'TA.RIA

otiam non velle oculos allollere, in medium adducemus ex

Daniele quae scripta suntde iniquis senibus amaloribus Su-"
sannoe, hunc in modum se habenlia : « Et averlerunt men-
)) tem suam, et decHnarunt oculos suos, ne in ccelum suspi-
5) cerent, neque memores essent judiciorum justorum *. »
Adducemus etiam in medium quae de Susanna scribuntur
hoc modo dicta « At illa flens suspexit in coelum, quoniam
:

» cor ejus fidebat Domino ^ » Observa enim in istis, quod

qui averterant mentem suam declinarunt oculos suos, ne

in coelum suspicerent; ea vero quae Domiuo fidebat, con-

sequenter fiduciae quam habebat in Domino, suspexeril in

coelum. Decebat enim precaluram, ob fiduciam continen-
lia), suspicere in coelum superneque oculos altollere : se-
niores vero decebat nolle oculos levare, atque etiam procul,
perinde ac Publicanus, stare, verberareque pectora sua, cl
dicere : « Deus, propitius esto mihi peccatori^ ; » si suppo
natur, postquam averterant mentem suam, declinaveranl-
que oculos suos ne suspicerent in coelum neque recorda-
rentur justorum judiciorum, eos resipuisse, atque post
dolum intentatum muheri, impotes facti factos precari. Cfe-

lenum erigenlis oculos sursum, eosque decenter erigentis

in coelum officium quoque erit susloUere manus sanctas,
praesertim quando absque ira et disceptationibus emittit
precem *. Sic enim nostris etiam oculis sursum per cogita-
tionem et conlemplationem ereclis, atque etiam manibus
ipsis erectis per acliones sustollentes atque exaltantes ani-
mam, Moseos more ila sustollentismanus ^
ut eliamdicerel,
« Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum % )>

Amalecitaj el omnes invisibiles inimici vincentur; Israe-

litae vero, nempe cogitationes nostrae, vincent. Hactenus de
eo quod est : « 3ustulit oculos Jesus sursum, et dixit ', »

* Dan. XIII,
9. — 2 Ibidem, 55. — ^ Luc. xviii, i5. — ^*
i Tim. 11, 8. —
^ Exod, XVII, IX. — ^ Psalm. cxl, 2, — ' Joan. xi, ^i.
 :

IN liVANG. JOANKIS. TOiM. XXVIII. 4<^5

in quem locum diximus quae nobis sunt visa conducere.

« Paler, gratias ago tibi quoniam audisti me. Ego aulem
» sciebam quod semper me audis; sed propter turbam quae
» circumslat dixi, ut credant quod tu me miseris *. » Si oran-
tibus viris probis in c.arne viventibus, nec secundum car-
nem militantibus ^, tale quiddam promisit Deus pro eorum
prece « Etiam adhuc loquente tc, dicam Ecce adsum % »
: :

quid censendum est de Servatore et Domino ? nonne hoc :

« Antequam loquaris tu, dicam Ecce adsum?» simul enim :

« sustuHt oculos sursum et dixit. » Quid dixit? si fieri potest

ut conjectemus in talibus, consequenter huic dicto : « Ante-

» quam loquaris tu, dicam : Ecce adsum, » ut majus sit quod
dicitur ad Servatorem, quam quod scriptum fuerit in pro-
missione quae est ad sanctos, nempe « Adhuc te loquente,
:

» dicam : Ecce adsum \ » Quid, inquam, dixit? Proposuerat

Servator precari, sed praeoccupante illius precationem illo

qui el dixerat : « Antequam loquaris tu, dicam : Ecce ad-

» sum, » pro precatione quam animo conceptam dicturus
erat Patri, qui praeoccuparat preces, gratias agit; et (per-
inde quasi cxauditus fuisset) propter ea quae animo tan-
tum conceperat, non tamen protulerat, precando inquit
« Pater, gratias ago tibi quod audisti me ^ » Precaturiis
ergo erat pro Lazari resurrectione, et praeoccupans iiiius

precationem solus ilie bonus Deus et Paler% audivit qua^

dicenda erant in precatione, pro quibus in frequenti audi-
lorio circumslantis ipsum turbae, precum vice remitlit gra-
tiarum actionem Servator : duo pariter faciens, (3t gratias
agens pro his quae de Lazaro assecutus fuerat, et circum-
slantem sibi turbam confirmans. Volebat enim Jesus ut hi
admilterent se a Deo missum, ad hanc vitam advenisse. Aa:-
novit autem se exauditum, quoniam spiritu norat Lazari

*Joan. xi,4i,42. — 2 2 Cor. x, 3. — ^ Isai. lviw, 9. — ''

Ibicl. — & Joan.
\>, 4i. —
^ Matth. XIX, 17.

2G.
4o4 ORIGENIS COMMENTARIA

anlmam rcniissam ab anlmarum loco, corpori ejas rcslita-

lam. Ncc enim censendum est qiiod Lazari anima adessct
corpori post suum exccssum, et quod quasi celeritcr prac-
scns, cum clamasset Jesus dixissetque : « Lazare, prodi fo-
» ras*,» audierit, conjunctaque corpori fuerlt. Alioquin si

quis hoc de Lazari anlma suspicatur, absurditatemque ad~

mltlat de anima a corpore liberata, perindc quasi mortuo
ossideat, dicat quomodo audltus fuerit Jcsus a Patre, ma-
iicnte adhuc mortuo Lazari corpore, ct anima quidem sc-
parata (ut aliquiseorum qui hoc asserunt diceret), assi-
dente autem corpori. Ut enlm hoc concedatur, non tamen
Jesum audltum esse dicere possumus, si audlendus erat,
quod anlma in corporc versaretur. Simile oplnor factum
fuisse quando archisynagogi suscitavit filiam, precibus
ctlam pro hoc habltis^. Petilt enim ut redlret anima inha-
bitaretque corpus rursum. Cajterum an slmlle slt, necnc,
quod attlnet ad vlduae filium qui efFerebatur ^, inquires tu
ipse, ut invenias consequcnllam locorum omnium : nec
enim alloquin tales digressiones decet nos faccre. Fortasse
vero cognovit etiam Jesus, talls anlmam
tantusque, Lazari
ipsam, vel adductam ab hls quibus hoc opus obeundum
praeceptum fult, vel ab ipsa paterna voluntate quae Jesum
exaudleral : qui cum vidisset ipsam ingredlentem per lo-
cum unde ablatus erat lapis, dixit : « Pater, gratias ago
» tibi quod audisli me *. » Sed quonlam antehac alia etiam
innumera petierat et fuerat consecutus, hanc ob causam
non propter Lazarum modo, sed etiam propler alia priora
gratias agit dicens :propter Lazarum quidem « Paler, gra- :

» tias ago tlbi quod audlsti me » propter priora vero « Ego ,* :

» autem noram quod semper me audis Id quod tolum :

» dixi, tnquity turbae circumstantls Causa, ut credant quod

' Joan. XI, 4^' — ^ Luc. vtii, 54. — ^ Idcm, vii , 12. — ^ Joan. xi,

41.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. i^Od

» lii me mlseris*. » Sed de hoc contextu, ac Lazari resur-

rectione, haclenus quidem. Ca^terum sensus hujus loci ana-
gogicus, ex his qux explicuimus haud est difficilis. Pcliit

enim Jesus ut qui peccaverat post amiciliam quam erga

se habuerat, mortuus factus Deo, divina virtute rediret dc-
nuo ad vitam; votique compos factus est, vidilque in hujus-
modi homine vitales motus, pro quibus gratias agit Patri.

Circa hujuscemodi autem mortuum stabat lurba nondum

credentium Jesum a Deo missum fuisse, nec Sermonem
hunc divinitus ad homines accessissa. Atque utinam haic
turba circumstans miretur quod aHquis adeo foetidus fac-
tus ob peccata ad mortem, morluusque virtuti, denuo ad
vitam redierit; cumque mirata fuerit, credat Sermoni ip-
sam ahquando vivificaturo, quod divinitus ad homines ad-
venerlt.
« Et haec cum dixisset, voce magna clamavit : Lazare,
» veni foras : et prodiit qui mortuus fucrat, manus et pedes
» habens revinctos fasciis funereis : et facies illius sudario

» erat obvincta. Dicit eis Jesus : Solvite eum et sinile

» abire ^. » Precaturus Jesus cum sustulisset oculos, exau-

ditus fuit, el precum loco gratias egit, quia diligenler per-
spcxisset Lazari animam corpus ingressam fuisse, egentem
supcrventura sibi (ob jussionem Jesu ) strenuitate et vi-
gore ad exeundum e monumenlo. Quocirca postquam Pa •

tri gratias egisset, voce magna clamavit, robur impositura

in Lazaro, magna voce opus habente, quia nondum acu-
mine praeditus esset audiendi clamorem invitantem se extra
monumenlum. Atque hoc sane opus dignum Jesu esse di-
cendum est, ut non solum pro mortui vita oret, verum
etiam in illo insonet, vocetque illum in monumentoexisten-
tem et in spelunca ad prodeundum foras. Scd nolemus
nccesse est aliquos eliamnum Lazaros csse, qui post coni
* Joan. XI, 45. — 2 iij. 4.-,
4^.
 ORIGKMS COMMKNTARIA

tractam cum Jesu amicitiam infirmati sunt et periere qut ;

eliam in monumento et in mortuorum loco manserunt

cum mortuis mortui, et postea oratione Jesu, qui illos e

monumento ad prodeundum foras voce sua magna vocavit,
vivificati : cui qui paret, egreditur vinculis mortificatione
dignis ob priora peccata circumdatus; et faciem etiamnum
obvinctam habens, neque videns, neque ambulare valens,
neque aliquid operari propter mortificationis vincula, donec
Jesus jusserit solventibus eum, penes quos etiam facultas
est sinendi eum abire. Et sane quisquis dicere valet : « An
» experimentum quserilis in me loquentis Christi *
? » is ten-

tet talis fieri, ut sibi Christus voce magna clamans dicat :

« Lazare, prodi foras^ : «sibi, inquam, qui postquam mor-

tuus fuit, invocavit quidem, sed non acule; et idcirco etiam
opus habebat Jesu clamore. Proinde cogita eum qui a Chri-
sto recessit, ad gentilem relapsus vitani post acceptam ve-
ritatis cognitionem, et poslquam ilkiminatus fuerit gus-
taveritque donum supercoelcste, particeps factus Spiritus
sancti, atque gustaverit bonum Dei verbuin virtutesque
futuri ScecuH ^
; cogita, inquam, taleni in inferno esse cum
umbris et mortuis, in loco ac regione mortuorum et mo-
numentis. Simul atque igitur perveuerit Jesus ad hujusce-
modi hominis monumentum, et extra illud stans pro tali
oraverit et exauditus fuerit, postulans illius voci, illius ser-

monibus innasci robur, voce magna clainat illum quem sic

adamabat ad ea qua3 procul absunt a Gentilium vita, et a

monumenlo atque spelunca eorum vocans : quando Jesu

sectatori licet agnoscere quonam pacto talis propter Jesu
quidem vocem piodeat, scd adhuc suorum peccatorum spi-
ris Hgatus et strictus, atque ob poenitentiam quidem at-

que quia audierit Jesus vocem vivens ; sed nec pedibus

(quia nondum liberatus sit peccati vinculis) liberisingredi,
\ a Cor, xiu, o. — ^ Joan, xi. ^o. — ^ Hebr. vi, 4, 5.
 IN EVAKG. JOA^NIS. TOM. XXVIII. l^iVJ

nec res eximias libere operari valens, manus et ^edes re-

vinctos habens vinculis mortuorum sepulchralibus. Ac talis

profecto propter in se existenlem mortificationem, prajter

vincula etiani manuum
pedum, faciem quoque ignoran-
et

tia coopertam et obvinctam habet. Deinde quoniam non

tantum voluit Jesus hunc vivere, nec amplius in monumento

manere, exlra monumentum cum venisset Lazarus ligalam
(ut superius dictum est) facicHi habens alque impeditus,
quatenus ligatus erat, e monumento prodire, dicit illis qui
huic muneri obeundo idonei erant Jesus : « Solvite eum et

» sinite abire * ; » existimo quod non approbans rationem

conversionis, postquam peccaverat; nec adhuc valens juxta
illam vivere, quod detinerentur animae illius potentiae (nempe
eundi, operandi et conlemplandi), lalis prodiit e nionu-

mento adhuc manus et pedes revinctos habens fasciis se-

pulchralibus, faciemque suam sudario obvinclam. Sedpost-

quam dicente Jesu Chrislo tanquam Domino « Solvite eum :

» et sinite abire, » his qui solvcre illum poterant, ob jus-

sionem Jesu solutus fuit pedibus et manibus, ac deposuit
quod imposilum faciei sua; operimenlum fuerat, instiluit

itcr tale ut etiam ipse eo perveniat ut sit unus ex accum-

bentibus cum Jesu.
Adhuc ^ quairo an impleverit Jesus hoc dictum : « Sed
» vado ut a somno excitem euni% »quod ilii subjungitur :

« Lazarus amicus nosler dormit. » Itaque inspicio an forte

expletum fuerit Vado ut a somno excitcm

hoc dictuni : «

» eum, » cum Jesus voce magna clamans dixit « Lazare, :

» prodi foras » nam vox magna ct clanior non absurde

^*
;

dicetur excitasse eum. Inspicio etiam an possis eounliare

in hoc magis impletum fuisse illud : « Vado ut a somno ex-

1 Joan. XI, \~').

2 N.8-IO. p. 580-082.
J Joan. XI, 11.— Ibid, 4^»
^*
 »

4<.8 OKIGENIS COMMENTAEIxl

» citcm euin, » quam cum Pater, audita Jesu precalione,

Lazari animam fecit ad corpus ejus redire, quod in monu-
mcnlo repositum erat. Dicturus est enim aliquis Palrem
cum audisset orantem Filium, Lazari animam ex mortuis
excitasse, Jesum vero voce magna cum clamasset, ac dixis-
set « Lazare, prodi foras, » id quod antea promiserat im-
:

plesse « Sed vado ut a somno excitem eum. » Atque hoc

;

quidcm qui astruit, dilTerre dicens hoc dictum « Lazarus :

» ainiciis noster dormit *, » aL hoc: « Lazarus mortuus est,

dicet ad vocabulum dormit, Jesum promisisse, dicentem:

[ « somno excitem eum » et ad verbum hoc,
Sed vado ut a ;

mortiius est^ non respondisse illud] « Vado ut suscitem :

» eum ex morluis. »At vero qui solvit discrepantiam quac

in liis cssG videtur, et dat Lazari ex mortuis resurrectionem

commune opus fuisse tum Filii tum Patris exau-
precanlis,
dienlis, uletur testimonio Domini ad Martham dicentis :

« Ego sum resurrectio; et vita » addetque illud etiam ^ :

« Lt cnim Paler suscitat mortuos et vivificat; sic etiam

» Filius qiiOS vult vivifical^ »

« Mulli igitur ex Judaeis qui venerant ad Mariam, cum

» vidlssent quae fecisset Jesus, crediderunt in eum *. » Et
sanc quemnam eorum admodum fuere vilio,
qui demersi
lanquam morlificatione et fcDCtore, quique summa mutatione
facla dcposucriint (imperio et coopcratione Filii Dei), non
solum multum foelorcm cx pcccato contractum, verum etiam
vincula vires animae delinentia, nempe vires eundi et ope-
randi, alque eliam praetcrea vim conteraplandi ; qucmnam,
inquam, non moverHiit ha3C ad crcdcndum, atque etiam ad
vcro credcndum praedicationi Jesu? Perculsi enim qui glo-
rificabantur se, mulla diligentia adhibita, exerceri in verbo
Dei, plcnitudincm veroejus non pcrccperant, crediderunt
vidcnlcs Jcsum in talibus lantum potuissc; praesertimquc
Uoan. xi, 14. — 2i};i(]. 25. —3 i^. v, 3 i .
— ''
Id. xi,45.
 IN EVxVNG. JOAISKIS. TOW. XXVIII. 4^9
credituri erant qui propter mortuum ct omniiio despera-
ium, quem et ipsi deploratum habebant, ad Mariam vene-
rant officii gratia casum; quorum
plorantem ob fratris

cliam causa potius quam cjus qui mortuus fuerat, cum ve-
nisset ad defuncti speluncam, « sustulit oculos sursum, et

» dixit : Pater, gratias ago tibi quod audisti me : ego au-

» tem noveram quod semper me audis *. » Quod enim ho-
rum gratia magis quam Lazari hujuscemodi grntiarum ac-
iionem reddiderit, perspicuum est ex his verbis : [ « Sed
» propter populum qui circumstat dixi, ut credant quia
» tu me misisli ^. » Lazarus ergo ei curae fuit],nempe pro-
pter circumstanlem turbam ; ut multi Judseorum qui ad
Mariam venerant, quique viderunt quae fecisset Jesus, in
ipsum crederent.
Sed audi etiam de his, verum non iantum corporaHter.
« Quidara autem ex eis abierunt ad Pharisaeos, et dixerunt
» ilhs qua; fecisset Jesus^» Nonnihil ambigui habet hiccon-
textus, uirum qui inde adPharisacos concesserant dixerant-
que ipsis quas fecisset Jesus, essent ex ea Judaeorum inultitu-
dine qui crediderant in eum, conspectis his quae fecisset,
hoc agentcs ut cliam eos flecterent qui hostih animo erga
Jesum erant aflecli, nuniiantes quae Lazaro evenissent; an
ahi praeier illos multos qui crediderant, ceu edito miraculo
non moii ad credendum in Jesum, imo potius, quantum in

seipsis erat, Pharisaeos atque zelum malum in seipsis exi-

stenlem excilanies conlra Jesum per ea qua; dc Lazaro

nuntiabant : id quod videtur magis mihi significare voluisse

Evangelista. Quocirca subjungitur : « CoIIegerunt igitur

» pontifices et Pharisaei *, » et qusc sequuntur. Multos igi-

tur dicens, inlellexit eos qui conspeclis his quae circa La-
zarum egerat crediderant, quemadmodum pauciores dixit
esse qui hujusmodi non cssent, diccns « Quidam aulem :

1 Joan. XI, 4',.42. — 2 Ibid.42. — 3 li,id. 46. — '•

Ibicl.47,
4 10 01\I(JKMS COMMETMARiV
» ex ipsis abicrunl', » cl qua3 scquuntur. Atlhibc vcro ani-
mum his etiam quae dicturus sum, ncmpe an ad hujus ap-
probationcm movere nos possit quod dictuni non iuerit :

Muhi igitur ex Judasis, nempe hi qui venerant ad Ma-

riam et vidcrant quae fecisset Jesus, crediderunt in eum ;

sed scriptum sit : « Muhi igitur ex ilHs Judaeis qui vene-

» Mariam et viderant quae fecisset Jesus, credidc-
rant ad
» runt in eum^. » Moveor praesertim ob anagogen, num
lOrte OmnCS [ oi ^cS(.(7<X[jlsvoi, rovcic^t 5sMpYt(TC(.vTS<; /ai auvtsvTc?, hoc

est] qui viderant, et contemplati fuerant, et intellexcrant

quae fecisset Jesus, crediderint in eum; cum contra de his
qui abierunt ad Pharisaios et dixerunt ilhs quje fecisset Jc-
sus, non dicatur quod viderint et contemplati fuerint. Et
fortasse quia laudi datur his qui crediderunt vocabulum
videndi, seu conlemplandi, hi qui abierunt ad Pharisa30s
non habent vocabulum videndi, seu contemplandi. Quan-
doquidem si etiam hi qui in eum crediderunt conlcmphui
fuissent, scriptum esset quosdam ex his ad Pharisseos con-
ccssisse, dixisseque ipsis qua3 contempLnti fuissent fecisse

Jesum, vel se contempLatos fuisse quod fecisset Jesus : nunc

autem vocabulum contcmplandi haudquaquam dictum cst

de hisce, sed de his qui crediderant, et venerant etiam ad

Mariam et viderant qua^ fecisset Jesus ; propter quos etiam
opinor eum dixisse : « Sed propter circumstantcm turbam
» dixi, ut credant quod tu mc miseris "\ » Pariler etiam huc
menlem adhibe, num possis eos solos qui ad Mariam vene-
^rint, quique contemplati fuerint quae fecisset Jesus, quiquc
in ipsum crediderint, dicere (quia multi essent) fuisse lur-

bam circum Jesum stantem; cujus causa dixit illud : « Pa-

» lcr, gratias ago tibi quoniam audisti me; ego autcm scie-

» bam quod semper me audis''. » Nam si haec dixit turbaii

circumstantis causa, ut crederent quod Paler illum misis-

* Joan. xf, 4(). — 2 Ibid. 45.-5 ibid. 42. — ^ Il)id.4i,42.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. ^H
scl, et proptcr hoc loquens dixit ut turba circumstans cre-
dat, haudquaquam ad Patrem locuturus luerat, perindc

atque aHquis homo futurorum ignarus, si futurum erat ut

aliquis ex ipsis non crederet : « Sed propter turbam circura-
» stanlem dixi, ut credant quod tu me misisti *. » Proinde
vide ne forte qui venerant ad Mariam, et contemplati fue-
rant quae fecerat, et crediderant in eum, soH sint turba cir-

cumstans Jesum; caeteros vero neque contemplatos fuissc

qua) feccrat Jesus, neque circa eum sletisse.

§ II.

De insidiis Pharisceorwn et Cdiaplicc prophetia.

« Collegerunt^ ergo pontifices et Pharisaei concilium, ac

» dicebant Quid facimus, quia hic homo multa signa edit?
:

» si permiserimus eum sic, omnes credent in eum; ve -

» nientque Romani et tollent tum locum nostrum tum

» gentem^ » Quod attinet ad contextum, Pharisoei et pon-

lifices videbant facilHmum factu esse ut, ob magnitudinem

prodigiorum ac virtutum quas fecisset Jesus, totus Judaeo-

rum populus traducerelur ad credendum in eum, et tra-

ductus despiceret cultum iliius loci corporalem, tum levi-

ticum, tum sacerdotalem : adeo ut res hujuscemodi prae-

textus fieret, quia non foverent Judaei locum, ut Romani
haberent, causa Servatoris, tum locum dictuni, quod ab
illis tum gentem Judajorum totam nolen-
plurimi ficbat,
tium omnino servarc confcsslonem quod essent Judaei ipsi.
Dcinde quoniam cultum divinum, et locum, et gentis mul-
titudlnem omnibus praeferebant quae prae hls majoris esse
momenti censebantur; hanc ob causam consllium agitant

contra Jesum, ne sinant eum vivere. Arbltrorque eos simili

modo dixisse : « Hic homo \ » tanquam ad destruendam
.1 Joan. XI, 42. Uoan. xi, 47, 48. — ''Ibicl.47-
^N. 11-17, ^.'082-397.
4l9 OiaGENlS COMMExMARlA

gloriarn ejus : nec enim credebant liis qucX superius dixcrat

(ncnipe quod esset ipse Deus), cum lapidare eum volue-
runt lanquam pro blasphemia ; dicenles illi : « Tu homo

» cum Deum* » quando etiam sua

sis, facis teipsum : be- i

'
nignitate respondit, docens omnem ad quem sermo Dei
factus est, dici Deum aDeo; cum non valeat solvi vel dis-

solvi Scriptura Prophetica quae hoc enuntiat. Licet etiam

ex his quae Pharisaei et pontifices dixerunt, considerarc
illorum aperlam mahliam et caecam : apertam quidem,
quoniam atteslabantur ilH eum muUa fecisse signa,possc-

que huic qui tot signa^ egerat insidias strui; perinde quasi
sui causa nihil posset contra factas sibi insidias : id quod
ipsum etiam nihilominus caecitatis erat, cum ejusdem esset j

qui multa fecisset miracula, insidias etiam superare nolen-

tium eum sic dimittere. Nisi forte credebant eum facere
miracula, et item suspicabantur ea non fieri virtute divina,
ita ut hanc ob causam omnia ipse non posset, neque se eri-

pere ex illorum insidiis. Atque illi quidem cogitabant non

dimittere eum, existimantes futurum ut hanc ob causam
impedimento essent credentibus in eum et Romanis qui
ablaturi erant ab eis tum locum tum gentem. Verum quia
«; Dominus dissipat concilia gentium, et reprobat cogita-

» tiones populorum ^, » nihilominus etiamsi non dimisc-

runt eum, et Deus eum excitavit, et dimisit, et omnes genles
servierunt ei, et Romani venientes tulerunt illorum locum :

(ubi enim quod illi vocant, Sanctuarium ?) atque etiam tu-

lere genlem, ablatis illis e loco ; vix concedentes illis stare
ubi vellent, etiam in dispersione. Quod si audere necessc
est in sensum anagogicum horum verborum, dicemus Jio-

rum qui ex circumcisione sunt locum Gentes accepisse,

quia « illorum lapsu salus venerit Gentibus, quo ipsis Jti-
» dcei a'mularentur^, » ct pro Gentibus Romanos fuisse
^ Joan. X, 55, 55. — 2 Psalm. xxxii, 10. — ^ Uom. xi, 11.
 I?f EVANG. JOANMS. TOM. XXVIII. 4 1 «^

cViclos ; hoc cst, pro snbdilis, cos qui roriim poliohanlur ;

proinde gcns a Gcnlibus ablala fuil; qui enim populus non

eral faclus est populus^ ; et qui ex Israel erant non amplius
sunt Israelis; quiquc semen erant eo non pervenerunt ut
filii ficrent. Quarum rcrum caui-a multa fuere Jesu mira-
cula ; et quia dimisit illum Pater supcriorem flictum pon-
tificum el Pharis.neorum, qui concilium adversus eum col-

lcgerant. concilio. At vero pontificcs et tolus Judaeorum

corporalis cultus, Pharisaeique et tota Legis doclrina, juxla
lilteram insidias molilur veritati ( Jesu ), vultque figuram
subsistere, verltatis manifestationem impcdiens ; et non se-

cus ac caro, eliam hanc ob causam concupiscit adversus

spiritum^ Sed fortior cum sit spirilus concupiscens adver-

sus carncm, et verus Servatoris nostri principatussacerdo-

lii spiritualisque illius doctrina, pontificum Pharisaeorum-
que concilium adversus cum insidias struentium dissolvit.

Hncc aulem etiamnum fieri censendum est, ut est cernerc

in his qui spiritualem Christi doctrinam pcr corporalem
Judaismi conspirationem dissolvcrc volunt.
« Unus autcm quispiam ex his, nomine Caiaphas, cum
» cssct pontifex anni illius, dixit eis : Vos nescilis quidquam,
» nec perpenditis expedire nobis ut unus homo moriatur
» pro populo, ac non tota gens pereat. Hoc autem a semel-
» ipso non dixit; sed, cum esset pontifex anni illius, valici-

» natus est Jesum moriturum esse pro gente ; et non tan-

» tum pro gente, sed ut etiam filios Dei qui erant dispersi
» congrcgaret in unum^ » Non si quis prophetat ideo pro-

pheta est. Caiaphas fgitur, « pontifex cum esset anni ilh'us,

» prophelavit quidem Jesum morilurum pro gonte ; et non

» pro gente tantum, sed ut filios Dei qui erant dispersi
» congrcgarcl in unum,» haud tamen propheta erat. Quod
si cliam Balaam prophetavit quae in Numerorum libro sunt
* 1 rotr. II, 10. — 2 Galaf. v, 17. — ^ Jonn. xr, /\cj et scq.
 ::

^l^ ORlGliNIS COMMEATARIA

scripla, diceiis ; «Vcrbum quod immiserit Deus in os meum;

» hoc loquar *, » et quoe suiit ab eo loco « Ex Mcsopolamia :

!> accersivit me^,» et sequuntur: perspicuum est quod pro-

phela Don erat; augurem enim fuisse scriptum est. Ac prc-
lecto si quis propheta est, is quidem prophelat; sin vero

quis prophetat, non continuo etiam est propheta. Tanquam

si de re aHa quapiam meiiore dicerem : Si quis est justus,

jus etiam persequitur; at si quis jus persequitur, non ta-

men statim justus est : id quod inteliiges notans dictum il-

lud : « Juste quod juslum est persequeris^; » quandoquidem

haec vocula, Jusle, non frustra praeposita fuerit ilhs vocuhs,

« quod justum est persequeris. FacilUmum enim factu esse

»

reor ut Jus quis persequalur, sed non juste. Etenim qui fa-
ciunt opus ahquod ex sc bonum ut ab hominibus glorifi-

rem quidem jus-

centur, verbi gratia, in pauperes benefici,
lam fecerunt, haud lamen ex habitu justitiae, sed ob vanam
vrloriam. Ac, mea quidem senlenlia, juxta comparatlonem

dicti hujus « Juste quod justum est persequeris, » dicetur

:

etiam hoc Modeste id quod modestum est persequeris; et

:

ViriHter id quod viriie est persequeris ; et : Sapienter id quod

sapiens est persequeris : ac deinde simiHter in caeteris virtu-

tibus. Hoec autem diximus ut conferreraus cum prophela

ausurem, qui simihs ilh cum sit, non tamen est propheta.
Hanc etiam ob causam continenter in Prophetiis de Prophe-
tis dici arbitror : « Dicit Jeremias prophela S» et si quid his

esl simile. Porro qui nominum vim non con-

tenent inquiunt

tinuo, si quis quid fecerit quod ad medicinam spectet vel rem j

quampiam quae ad sanitatem conducat, illum medicum esse

neque si quisquidfeceritquodad artemaedificandipertineat, j
domorum fabricatorem esse. Insupcr cx his quoe de Caiapha
scripta sunt, qui de Servalore prophelavit, dicere possumus

*Num. XII, 58. — 2 Id. xxiii, -. — 3D(3uI(.j. xvi, 20. — ^"

Oer. xxvm.
5^6, i5; XXXIV, 9; XLii, 4. •
 :

IN EVANG. JOA^MS. TOM. XXVIII. /\lb

animam quoque pravam suscipere prophetandi munus. Ac-

cusatur enim ab Evangelistis CaiaphcTe pravitas, qui eral
pontifex anni illius, quando Servator noster dum pro ho-
mlnibus paleretur perfecit oeconomiam. Malthaeus elenim
inquit : « Tunc profectus unus de Duodecim, qui dicebalur
)) Judas Jscarioles, ad principes sacerdotum dixit : Quid
)) vultis mihi dare, et ego vobis illum tradam ? At illi con-
» stituerunt ei triginta argenteos * : » et paulo post inquit

« Ecce Judas unus ex Duodecim venit, et cum eo turba

» multa cum gladiis et fustibus, a principibus sacerdolum
» el senioribus populi^. » Atque in his quidem principibus
sacerdotum intelligimus etiam inesse Gaiapham, quod de
illo teslatum sit eum pontificem esse anni illius^ Aperle
aatem post haec Matthaeus inquit : « At illi comprehensum
» Jesum abduxerunt ad Gaiapham principem sacerdotum,
» ubi Scribae et seniores convenerant * : » post pauca etiam
infert : « Principes aulem sacerdotum et concilium quae-
» rebant falsum testimonium contra Jesum, ut morti eum
» traderent; et non inveniebant, etiam cum multi falsi tesles

» accessissent : postremo autem advenerunt duo falsi testes,

» et dixerunt : Hic dixit : Possum destruere templum Dei,

» et in Iriduo aedificare illud. Et surgens princeps sacerdo-
» tum ait illi : Nihil respondes ? Gur isti adversum te tesli-

» ficantur? Jesus autem tacebat. Et princeps sacerdotum

» dixit illi : Adjuro te per Deum vivum ut dicas nobis an
» tu sis Ghristus Filius Dei. Dicit illi Jesus : Tu dixlsti. Ve-
» rumtamen dico vobis : jam hinc videbitis Filium hominis
» sedentem a dextris potentiae, et venientem in nubibus
» coeli. Tunc princeps sacerdotum disrupit vestimenta sua,
» dicens : Prolocutus est blasphemiam : quid insuper ege-
» mus testibus? Eccenunc audistisblasphemiam ejus; quid
7> vobis videtur? At illi respondentes dixerunt : Reus est
1 Matth. XXVI, i4. ~ 2 ihid. 4-. _ 3 joan. ^i, /+9. — '
Mattli. xxvi, 67.
/j(> ORIGlilSIS COMMENTARIA.

)) morlis '. » Deinde riirsum posl alia : « El cum accusarelur

principibus sacerdolum et scnioribus, nihil rospon-

), a

^ Rursumque post pauca : « Principes autem saccr-

)) dit »

et scniores persuaserunt multitudini

ut petcrent
,) dotum
Barrabam, Jesum vero perderent^ » Poslea post resar- ,

))

Magdalena et al-
reclioncm Servatoris, abeunlibus Maria
^

custodia venerunt in civita-

lera Maria, « ecce quidam ex
omnia quas
))tem, ac nuntiarunt principibus sacerdolum
acciderant : et congregati cum senioribus, consilio capto,
))

dicenles Di-
» pccuniam numerosam dederunt militibus :

Discipuli ejus nocte venerunt et furali

sunt eum,
)) cite,

)) nobis dormientibus : et si boc auditum fuerit sub prieside,

» nos persuadebimus ei, et securos vos faciemus \ » At La-

quod « ingressus faerU Salanas in Judam, cui

cas scripsit
)) coo-nomen erat Iscariotes, qui erat ex numero Duodccim,
cum princlpibus sacerdotum ac
)) abiitque et locutus est
mao-istratibus, quomodo eum traderet illis \ » Deinde post
))

Dixit, i?iqmh Jcsus iis qui vencrant ad sc princi-

pauca : «

magistratibus Templi, et seniori-

))pibus sacerdotum, ac
existis cum gladiis etfustibus^»
bus Quasi ad latronem
)) :

autem eum duxerunt, et

Et post pauca « Comprehensum :

et adhuc
induxerunt in domum principis sacerdotum' »
:

))

postpauca:«Stabant autem principes saccrdotum et Scri-

» rursumque post pauca
acriter accusantcs eum
' :
:

» baJ

«Ut convenerunt seniores popuH principesque sa-

iUuxit,
illum in concilium
)>cerdolum, ct Scribje, duxeruntque
unus ex
))suum^ »Porro Marcus inquit « Judaslscariotcs, :

numero Duodecim, accessil ad summos

sacerdotes ut pro-
,,

hoc autem iUi audito gavisi sunt, et pol-

), derct eum ilUs :

pecuniam se daturos
*° :
» et post pauca :
«
Ad-
» liciti sunt ei

Mnlth. xxvT, 59 et seq.

*
' H. xxvn, 1 2. - - ^ Ihid. 20 - ^ Id. xxvn.,

-
^ Luc. xxn, 5,4- Ibid- 5a. - ^^ - ^ Ihid. 5^. - ^ Id. xx.n,
,, et seq.
10. _
a Id. xx!i, CG,— 10 Marc. xiv, 10, 11.
 ^
IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. -
/ ,

» 1.UC loquente Jesu, accedit

Judas Iscanotes. qui erat
..n,/s
» e Duodecm, et c..m illo turta multa cum
gladiis et fus-
» t.l>us,summ,s sacerdotibus, et scribis
a
et senioribus' •„
etpostpauca: «AbduxeruntJesum
ad summumsacerdotem
» Ca,apham, et convenerunt ad
ilJum omnos summi
Sacer-
. dotes et Scnb. et seniores ^ . deinde
rursum
:
post pauca •

. Lt surgens summus sacerdos

-7"<^-^-dq-m? quid
interrogavit Jesum. L2-
^^;; istiadversum te t^stific ^!
: ur? At ,lle tacebat, neque
»
quidquam respondebat.
ummus sacerdos interrogabat Rursum
»
eum secundo dicens Es t"

d,c,t II.. rud,x.st.: egosum : et videbitis

Filium hominis
» sedenlem a dextra potentia,,
et venientem cum nubTu
»
c»h At summus sacerdos
dilaceratis
statim vest.b ,! s.!
» d,c, Qu,d pr.terea opus habemus
:
testibus.» Aud^
. blasphem.am ']. „ Deinde post
pauca „ Et diluculo :

o .„,o,ummisacerdotes cons
. cum senioribus
loto consessu,
et scHbTac
» v.nctum Jesum abduxerunt
in aulam tr!
.

»
d.deru„tque Pilato , „ Deinde
rn summ.
post pauca
sacerdotes de multis
: . I X;
: ipse vero nihil
resp
» d.t Joannes vero .nquit „
„ Adducunt Jesum a
:

» .n Pr.tor.um '. Caiapha

»
fec autem diutius exposuimus,
t.som„.um Evangehstarum ut 1,
testimoniis ostenderemus
s.onem effu
Caiaph., et quod adversum
v.t.os.tatis
Jesum 7n-
tendens „.h,lom,nus
prophetarit. Atquc quod
prophetar."
f.ewr.t,
mamfeste docuit „os Joannes '.
Sed qua^res an qui prophetat,
is omnino e Spirilu sancto
prophetet, et.amsi aliquibus
..onem postulare.Verum
non videatur hoc
quomodo non est
.Lt m
hoc qu.situ
^
.um s. Dav.d post peccatum dt
i« Uriam commissum,
.e ab se auferretur .-me!:
Spiritus sanctus. inquit
:
.Spiritum s;;!

XII.
27
4l8 ORIGENIS COMMhNTARlA

» ctum tuum ne auferas a me*?» Quod si quis eticim admit-

tat illud : « Spiritus sanctus disciplinaB efFugict dolosum,

»et recedet a pravis consiliis% »aperte videbitur ostendere
Spiritum sanctum animam dolosam fugcre, etiamsi in ca

ante dolum et -peccatum habitaverit. Sic autem quaesilu

dignum est illud de Spiritu sancto, an in peccatrice quoque
anima esse possit, ut aliquis diclurus sit in ipsis quoque
peccatoribus esse Spiritum sanctum : quandoquidem « ne-
» mine valente dicere Dominum Jcsum, nisi in Spiritu san-
» cto', » multi tamen peccatcres afFecli in/eniantur erga Je-
sum, tanquam erga Dominum Dicet [aulem aliquis]
malos eliam spiritus posse lestimonium praebere Jesu, et

prophet&re de eo non secus atque ille qui dixit : « Novimus

» te quis sis; nempe ille sanctus Dei^ : »et ut illi qui roga-
Lant eum ne praeciperetabyssum abire % et dice-
illis in

bant : « Venisti ad perdendum nos*? » Quin in Apostolo-

rum quoque Actis haec scripla sunt : « Conligit ut euntibus
» nobis ad precationem, puella qu:edam spirilum P) thonis
» habens nobis occurreret, quae quacstum magnum prsesta-

)) bat dominis suis divinando : haec subsecuta Paulum et

» nos, clamabat dicens : Isti homines servi Dei excelsissimi

» sunt, qui annuntiant nobis viam salutis^ » Proinde qui

his lestimoniis utitur, dicet nihil distare a prophetia ora-

tionem spiritus divinaloris, testimonium praebentis Apos-

tolis, et admonentis audientes ut viam salutis, quae annun-
tiabatur, crederent. Quoniam autem in medium adduximus
quae dixit Balaam, adhibe mentem an de illo quoque dici
possit, divinitus eum non fuisse locutum, sed ab Angelo :

« Stetit enim, inquit, Angelus Dei in via, dum transiret

» ipse, ascenditque Balaam super asinam suam, et duo sui

» pueri secum. Vidensque asina Angelum Dei stantem e

* Psalm. L, 10. — 2 Sap. j^ 5, —S

2 Corinlh. xii, 5. — '*
Marc. i, 24. —
6 Luc. vni, 5i. — ^ Marc. 1, 24. Luc. iv, 04. — ^ ^ct, xvi, j6, jj.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. 4 *
<)

» regione in via, gladiumque dislrictum in manu ejus, de-

» clinavit asina de via et ivit in campum. At Balaam verbe-
j) ravit asinam virga ut rediret in viam ; stetit autem An-
» gelus Dei in angusta semita vincarum, eratque ex utraque
» parte maceria*. » Deinde post pauca : « Videns asina An-
» gelum Dei, succubuit sub Balaam^. » Deinde post pauca :

«DixitAngelusDei illi: Gur jam terverberasti asinamtuam?

» En ego egressus sum, ut te impedirem; aberrat enim via
» tua coram me, et videns me asina declinavit jam ter quae ;

» si non declinasset coram me, nunc te interfecto ipsam

» incolumem scrvassem. Et dixit Balaam Angelo : Domine,
» peccavi, quoniam non novi quod tu adversum me in via
» stares nunc si tibi displicet, revertar. Aitque Angelus
: et

» Dei ad Balaam Vade cum viris illis; sed tantummodo

:

» verbum quodcumque locutus fuero ad te, hoc observa-

» bis loqui \ » Observa enim quod Angelus sit qui dicit :

« Verbum quodcumque locutus fuero ad te, hoc obser-

» vabis loqui. » Verum dices paulo posl Deum ipsi Balaiim
apparuisse, dixisseque illi Balaam : « Seplem aras paravi,
» et imposui in unaquaque vitulum et arietem. Et Deus
» sermonem indidit ori Balaam, et dixit : Reversus ad Balac
» sic loqueris^ »At vero tu altende quomodo utraque vera
sunt, et quod ab Angelo dicitur, nempe « Quodcumquc :

» locutus fuero ad te, hoc observabis Ioqui% »et quod Scri-

ptura pronuntiat : « Indidit Deus sermonem ori Balaam, ct
» dixit ^ » Caeterum veru transflximus haec verba : « Factus
» est spirilus Dei in ipso'; » quod neque his simile quid-

quam in caeterorum editionibus invenerimus. Rursumque

e diverso post pauca :« Occurrit, inquit, Deus Balaam, et
» indidit sermonem in ore ejus, et dixit : Revertere ad Balac
>? et haec loqueris^ » In haec autem omnia audens aliquis,

^ iXuni. xxu , 22, 20, i\. ~ 2 Ihid. 27. — 5 Il)id. 07 ot seq. — ^"
Idem,
xxMi, 4, 5. — » Id. XXI!, o5. — <5
Id. xxiii, o. — ^ Ibid. 6. — * Ibid, 16.

27.
^20 ORIGENIS COMMENTARIA

dicet de Saiile eilam dictum fuisse : « Spiritus Dei mahis

» suffocabat eum*. » Quinetiam cum exisset spiritus meii-

dax factus est in ore omnium prophetarum Achab, dicente

Domlno : « Quis decipiet Achab ^? »et exeunte spiritumen-
d-aci, et dicente : « Ego decipiam eum. » Atque haec quidem
his in locis examinuta sunt, cum ahoquin valeat unusquis-

que a semelipso consequenter his testimoniis quac in me-

dium protuHmus, considerare quomodo prophetaverit Caia-
phas. Vide vero an forte haec etiam dicenda slnt de prophe-
tia ejus, quoniam non sanctus erat» etiamsl prophetarit,

iion tameii ex afllatu Spiritus sancti prophetasse Caiapham.

Ulrautem qua^situ dignum est quomodo prophetaverit Caia-
phas, sic etiam in primo Regum quaBres quomodo prophe-
larlnt nuntii Saiihs missi ad Davldem, et post Ipsos Saiil.

Scriptum est enim : « Et nuntiatum est Saiili hisce verbis :

» Ecce David est in Avolh, in Rama. Et misit Saiil nuntios

» qul adducerent Davidem,et viderunt cuneum propheta-
» rum, et Samuelem slantem antistitem supereos : faclus-
» que est spirltus Domini supcr nuntios Saiilis, ut tt ipsl

» prophetarent. Nuntiatumque est Saiili, et misit alios nun-

» tios, qul eliam ipsl prophetarunt. Et excanduit ira Saiil,

» concessltque etiam Ipse in Armalhneam, ct venlt usquc

» ad puteum magnum, et ad viam quae est In Sophem; et

» Interrogans alt : Ubl est Samuel et Davld? Et dixerunt :

» Eccc in Avoth, In Rama. Et concedit illinc In Avoth In

» Rama : factusque cst splritus Domlnl super eum, et eundo

» ibat atque prophetabat, donec cum venisset in Avolh in

» Rama, exulls vesiimentis suis prophetavit coram Sa -

» muele : et procldit nudus tota Illa dle et lota nocte. Hinc

» dicitur : Num et Saiil inter Prophetas^ ? » Ha^c vero ne-
cessarlo apposlta fuisse reor, ut clareret peccatores quoquc
prophetare, et utrum ex Spiritu sancto, an ex alla poten-
* i Reg, XVI, 14. — ^ S Rrg. xx i, 20, 21, 22. — ^ i Rcg. xix, iq el seq.
 IN EVANG. JOANNIS. TGM. XXVIII. 4'2l

lia non menlienle (quantum ad testificandiim verllati alti-

net) hi prophetent. Rursumque in primo Regum
inveniun-
tur idolorum vates ostendentes de Arca
denuntiantesque
Phdistoeis quod si Luculae lactenles in viam ambulaverint
Jesu Bethsamusae, sciant sibi a Deo factam fuisse plagam*.
Ac ne quidem de muliere habenle spiritum Pythonis,
illud
deque Samuelein his locis reticendum est exquibus didi- :

cit Saul futurum ut postero die cum fdiis inlerficeretur^ :

quorum locorum accuratam intelligenliam is visurus est

qui disserere potest de diversis potentiis, tum
bonis, tum
mahs, atque de his etiam quae inter has medise sunt, si
quae sunt. Rursus qui velit Gaiapham prophetasse vi poten-
tioe malae, dicturus est nil
esse si mala potcntia mirum
haec dixerit,
quandoquidem inveniatur diabolus non oni-
ninoignorare Jesum dictum fuisse in his quae ab Evangelis-
tis suht scripta, Filium Dei esse, cum ipse loqueretur ad
Dommum. Dicet autem malitiam etiam quamdam inesse in
potentia operante ut haec de Servatore prophetarentur
:

quippe cui scopus esset non fideles facere auditores,

sed
summos sacerdoles pharlsaeosque, qul convenerant In con-
clllum adversus Jesum, irrltare, ut Ipsum interficerent
:

quae operatlo non erat ex Splrltu sancto.

Vlde veroannon concltare vellt auditores sive Caiaphas,
slve vlm prophetandi suppedltabat, ad inlerficien-
Is qui IIII

dum Jesum hisce verbls « Vos nescltls quldquam, neque

:

» cogitatis quiaexpeditnobis ut unus homomorlaturpropo-

» pulo, et non tola gens pereat ' ; » utrum qui dlclt : «Expedit
» quse verba sunt prophetlae ipsius pars, vera narrat,
nobis, »

an mentitur? Si vera narrat,' servatur Gaiaphas cum his

qui in conclllo adversus Jesum contendunt, quia mortuus
est Jesus pro populo,consequunlurque omnes hi
utilltatem :

si vero absurdum est dicere Gaiapham

eosque qui concilia
* I Rrg. VI, 9. — 2 IH, XXVIII, 19. _ 3 Joan. xi, 49, 5o.

I
^22 ORIGHNIS COMMENTARIA

Jesum, servari, assecutosque eos fuisse

aderaiit adversus
utilitatem, quia inortuus fuerit Jesus ;
perspicuum est non
dici Spiritum sanctum talia operatum fuisse : Spiritus enim
sanctus non menlitur. Qui vero velit Caiapliam atque po-
Expedit
tentiam in ipso operantem vera narrare dicendo « :

))ncbis ut unus homo moriatur pro populo *,

sprofundius

intelliget hoc dictum :« Expedit nobis, wpropter

rationem

finis, uteturque eo testimonio : « Ut per gratiam J)ei,vel,

illud,
» sine Deo, pro omni gustaret morlem^: «et nolabit
« pro omni, » et illud, « sine Deo, pro omni. » Utetur pari-

ter etiam illo : « Qui est Servator omnium hominum,pr3e-

)) sertim fideHum '; » et illo : « Hic est iUe agnus Dei, qui

» aufert peccatum mundi', »proprie intelligens auferri pec-

catum mundi,non parti* ejus. Caeterum qui verum esse di-

cit : « Expedit nobis ut unus homo moriatur% » dicet to-

tum prsesentem locum veram prophetiam esse incipientem

ab illo : « Vos nescitis quidquam \ » Nihil enim norant
summi sacerdotes et Pharisaei nescientes Jesum veritatem
pacem Ipse enim est pax
esse, sapienliam, justiliam, et : «

» nostra \ Quinetiam non cogitabanthi nihil scientes, quor

»

nam pacto conduceret etiam ilHs ut unus hic, quatenus

homo est, moreretur pro populo. Jesus enim, qui morluus
est, homo est quocirca ipse etiam inquit « Nunc autem
:
:

» qua^ritis me interficere, hoininem,

qui locutus sum ve-

» ritatem^ » Et quoniam homo

quidem est, qui mortuus
est,- non erat autem homo veritas,
sapientia, pax, et justi-

tia, et de quo scriptum est : « Deus erat sermo^ ; »non mor-

tuus est ille Deus sermo, et veritas, et sapientia, et justi-

tia : si quidem imago invisibihs Dei, primogenitus omnis

crealuije '\ incapax est mortis. Pro populo autem moriiur

1 Joan. XI, 5o. — ^ Ilebr. u, 9. — ^ i Tim. iv, 10. — ^ Joan. 1, 29.

—
^ Id. XI, 5o. — Ib. 49. — " 7 Ephes. 11, i4. — * 'oan. vm, 4c. — "'
Idcm,
1, i. — ioColoss. I, i5.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. ^^S
hic homo omnlbus animantihus purior, qui peccata nos-
Ira tulit et infirmitales S quia posset universum totius
mundi peccatum in se receptum solvere, et consumere,
et delere, quoniam « peccatum non fecit, neque inven-
» lus est in ore ejus dolus^, » neque agnovit peccatum.
Hanc etiam ob causam opinor Paulum sic dixisse : « Eum
» qui non novit peccatum pro nobis peccatum fecit DeuSy
» ut nos efliceremur justitia Dei in ipso' : » peccatum
enim, dixit, ipsum fecit, qui peccatuni non novit, quia cum
ipse nihil peccati commisisset, omnium in se peccata re-
ceperit; et si audacius loqui audendum est, multo magis
quam caeteri sui Apostoli, purgamentum mundi factus fue-
rit, rejectamentaque omnium dicentium « Quasi purga- :

» menta mundi facli sumus; omnium rejectamenta usque

»nunc \ » Quod aulem frequenter invalescentibus rebus
qulbusdam asperis, veluti peste, vel fame, vel nocuis ven-
torum agitationibus in hominum genere, solvantur haec;
abolito, verbi gratia, spiritu illo malo qui haec operabatur,
eo quod aliquis seipsum pro communi salute dederit, mul-
torum auctorum narranthistoria), tum Graecorum, tum Bar-
barorum, hanc noslram intelligentiam neque respuentium
neque reprobanlium : quae verae sint, necne, non est prae-

sentis tcmporis accurate Verumtamen nullibi

exquirere.
gentium, nullis historiis aliquando mandatum est, ac ne
mandari quidem potest, fuisse aliquem qui se reciperet pro
toto mundo mortem obiturum, ut totus mundus purgare-
tur illius sanclitate; alioquin perdendus, ni pro eo servando
mortem oppeteret : quippe quod solius sit Jesu posse om-
nium peccati onus in se recipere per crucem pro omnibus
« sine Deo^ » atque ingenlibus suis viribus illud porlare.
(".alluit enim liic solus fcrre languorein, ut inquit Esaias

' Isai. i.iu, 4. — ^ 1 Pctr. n, 22. — ' 2 Cor. v, 21. — ^ 1 Cor. iv, i3.
—
liibr. II, 9.
424 ORIGEMS COMMENTARIA

propheta diceiis : « Homo in plaga exisiens, et sciens ferre

» languorem*. » Alque hic sane peccata nostra accepit^, et
gegre alTectus est propter iniquitates nostras, in seque lacla
est punitio quae nobis deLebatur, ut pacem recipiamus,
dum erudimur castigati. Isto namque modo hoc intelligo :

« Erudilio pacis noslrae super eum'. wFortasse autem nos,

quia « hvore ejus sanati sumus, » livore ex cruce illi oLve-
iiiente sanati dicemus : « Mihi autem aLsit gloriari, nisi in

)) cruce Domini noslri Jesu Ghristi, per quem mihi mundus

» crucifixus est, et ego mundo '^.
»Traditus est a Patre pro-
pter peccata noslra hic Jesus : qui eliam propterea « ad oc-
)) cisionem ductus est, ut agnus coram tondente mutus^ »

llujus in humihlate, quahumilem praeLuit seipsum, factus «

» oLediens usque ad mortem, mortem autem crucis % »ju-

dicium suLlalum est sic enim hoc inlelHgo « In humih- : :

y> tate judicium ejus suLlatum est ' ; » perinde ac diceret :

In humilitate ejus judicium suLlatum est ; et fuit sic, pro-

pter iniquitatespopuH Dei, ductus ad mortem. Morluus est

jgltur hic homo pro populo, et propler hunc non tota gens

periit. Ac vide num popuh nomen referre possis ad eos qui

sunt ex circumcisione, Geiitis vero ad caeteros. Mortuus et-

enim homo, non tantum pro populo, sed etiam ne
est hic

tota gens pereat tanquam si dixisset, JNequi vocantur gens^

:

inter Juda^os, et omnes Gentiles pereant.

His proximum est « Hoc a semetipso non dixit \ » Hoc :

dicto nos discere opinor quaedam nos homines a noLismet-

ipsis proferre, nuUo spiritu nos ad id impellente : aha vero
veluti insonante ac suggerente noLis spiritu quopiam quae
dicamus, etiamsi omnino a noLis iion ahenemur, et incon-
sequenter aiFecti erga ipsa quae dicimus, videamur illa asse-

qui. Gontingit autem ut assequentes ea quae dicimus, iion

* Isai. Liii, 3. — 2 Ibid. 4' — ^ Ibid. 5. — ''

Gal. vi, li. — * Is.ii. liii, j.
— 6 phii^ ,,^ 8 _ 7
igai, ,,,,^ 3^ _ 8
Joan. xi,. 5i.
 IN EVANG. JOA^NIS. TOM. XXVIH. 4'25

assequamur voluntatem et consilium eoFum quae dicun-

tur : quemadmodum nunc Caiaphas pontifex, qui nec a se-
melipso locutus est, nec sensum locutus est ut prophetiam,
eorum quaeloquebalur non intellexit. Quin
quia prophetiam
apud Paulum etiam sunt quidam Legis doctores, « neque
» inlelligentes quaj dicunt, neque de quibus affirmant*. »
At vero sapiens non est hujusmodi, de quo loquitur in Pro-
verbiis ^Salomon ille : « Sapiens intelliget quc-e ex ore suo
prodibunt, ct in labiis suis portabit agnitionem^ » Ac
»

meum profecto est judicium, casum aliquoties in causa essa

prophetandi : ut nunc Gaiapha3 in quod pontifex
causa fuit
esset anni illius, quo moriturus erat Jesus, non tantum pro
populo, sed ne tota gens pereat. Gum enim alii quoque
ponlifices essent, ut
perspicuum est ex his quae in medium
protuhmus, nullus prophetat nisi ponlifex anni illius quo
passurus-erat Jesus summus pontifex. Itidem casus fecit
nuntios Saulis ad Davidem missos, ipsumque Saulem, pro-
phetare fere enim quia quaesierunt David, obvenit ut pro-
:

phetarent, sed eo modo quo scriptum est. Quin et Balaam

assumpta parabola sua non dixisset: « Ex Mesopolamia ac-
» cersivit me % » et quae sequuntur, ni vidisset Israelem cas-
trametatum fuisse : et semper aliam partem exercilus vi-
dens, ex novitate rei conspectae movebatur ad dicendum
pro Israele.
Moriturus ergo erat Jesus pro gente quae diversa erat
a
fdiis Dei dispersis, ut perspicuum est hoc
dicto « Futurum :

» erat ut Jcsus moreretur non tantum pro gente, sed etiam

» ut filios Dei qui dispersi erant congregaret in unum \ »
Quinam vero alii, praeter gentes, filii Dei dispersi essent,
nunc tempus est quaerere : de quibus, qui na'turas inlrodu-
cunt, dicturi sunt illos qui judicio eorum sunt spirituales^
fdios esse Dei, spiritualiter non dijudicantes omnia. lloc
* 1 Tini. 1, 7.- 2 p,ov. XVI, 23. -3 jVun,. xxni, 7. - Uoaa. xi,5i, 5>.
^•iG ORIGEKIS COMMliNTARIA

enim dicere consequens est eos qui naluras esse exisllmaut,

intelligentes hoc YOCixhiiliim sphntualcs_, praeler voluntatem ,

Apostoli dicentis ; « Spiritualis omnia dijudicat, et ipse a

» nullo dijudicatur *
: » quibus verbis efficitur ut qui omnia
non dijudicet, vel non sit spiritualis, vel nondum sit spiri-

tualis. Quin si quis dijudicatur, ab aliquo, quoniamspiritua-

lis a nullo dijudicatur, vel non est spirilualis, vel nondum
spiritualis. Vide vero annon melius dicendum sit effici ali- i

quem spiritualem, qui antea non esset, qui proprie jam fi-

lius etiam Dei est. Quinam igilur sint qui nunc dicuntur
filii Dei, si non sunt hi qui spirituales sunt judicio eorum
qui naturas introducunt, tempus est considerare : et vide

an fdios Dei dispersos, alios a gentibus, intelligere possis

eos esse qui jam justi erant in Deo, cum lia^c tum dice-
^
*
rentur; sive Patriarchas qui jam antea e vita excesserant,
vel Prophetas, vel quosdam alios Dei electos, sive etiam eos
qui per id temporis sani erant : quasi enim aliqui sani es-

sent et non aegrotantes, inquit: «Non opus habent qui sani

» sunt medico, sed aegre affecti ^ : » et quasi essent etiam
aliqui justi, dicit : « Non veni vocare justos, sed peccatores
» ad poenitentiam ^ » Moriturus itaque Jesus erat pro gente,
ut non periret; pro fdiis vero Dci qui in dispersione erant,

ut congregarentur in unum sermonem fierenlque unus

grex, unus pastor : quando, mea sententia, Servatoris pre-
catio implebitur diccnlis : « Ut ego et tu unum sumus, ut
» et ipsi unum sint^. » Sin vero de Israelis non natura, sed
gencre altius aliquid dicendum sit; de quo cum in disper-

sione esset scriptum est : « Primogenitus meus filius Is-

» raeP,» hoc eliam ipse notabis, quasi hi sint filii Dei dis-
persi, pro quibus moriturus sit Jesus, ut eos in unum
congrcgaret.

* 1 Cor. II, v5. —2 Maltl".. ix, i?.. — ^ Marc. u, 17. Matlh. ix, i7). —
'
Joan. xvn, 21. — ^'
Exod. iv, 22.
 IN EVANG. JOANWIS. TOM. XX7III. 4*^7

« Ab illo ergo die consultarunt una, ut interficerent

a eum*. » Pontifices et Pharisasi, qui concilium collegerant,
et consideraverant quid facere deberent Servatori nosiro
(cum Caiaphas pontifex quae superius exposuimus dixisset,
et hujus sermonibus fuissent incitali), consultarunt una ut
interficerent Dominum. Quocirca quaeres quo spiritu pro-
phelarit Jesum moriturum pro genle; et utrum sanclus
Spiritus hac etiam in re operatus sit, auctorque fuerit con-
silii adversus Jesum ,• an ille quidem non fuerit, sed alius spi-
ritus, valens in impio etiam loqui, sibique similes adversum
Jesum movere, nihilominus etiam videret aliquid erga Je-
sum, ut pro viribus superius exquisivimus, Atque omnino
qui respondere voluerit Spiritum sanctum auctorem videri
fuisse ut pontifices et Pharissei moti ex sermonibus Caia-
phae una consultarent interficere Jesum, dicetnon alienum
esse lale opus a sanctitate, quoniam ne Jesus quidem rem
se indignara fecerit, in ruinam et resurrectionem multa-
rum gentium^ qua3 erant in Israel, veniens el dicens: «Ego
» in judicium in hunc mundum non videntes vi-
veni, ut
» deant, et videntes caeci fiant*.»Ut enim opus habemus
sermone sapienliae, quo defendamus quomodo rem se indi-

gnam illenon fecerit, qui se huic mundo accessisse in judi-

cium fatetur; sic etiam in hoc, ut ostendamus pontifices

et Pharisaeos ex Caiaphae verbis una consultasse ut interfi-

cerent Jesum. Atque de eo quideai quod est : « In judicium

n ego in hunc mundum veni, » in explanationibus illius loci
pro viribus disseruimus; nunc vero, quod attinet ad id de
quo nempe quod quemadmoduinsa-
agitur, haec dicentur :

cram Scripturarum intcIligentiam,ob eorum utilitatem dic-

tam qui ex ea juvari quaerunt, calumniantur hi qui eam
in deteriorem parlem intclligunt, quo ansam habere videan-
lur impiam confirmandi doclrinam eorum qui loquuntur
^ Joai). XI, 55. — 2 Ijxic. ii, 54« — ''
Joan. ix, oq.
 ;

4^8 ORIGENIS CO.AIMENTARIA

in allitudinem injusliliam ' ; sic Pontifices eliam et Pliaii-

sopi non recte intelligentes factam a Gaiapha de Servatorc

nostro veram propbetiam, ncmpe quod expediret nobis ut
unus bomo moreretur pro populo, et tota gens non perirel
sed aliam intenigenliam esse rati in voluntate consilii Caia-
pbae, ab illo die una consultarunt u\ Jesum interficerent.

Haec autem dico sequens banc intelligentiam, ut Spiritus

sanclus sit ille qui propbetarit in Caiapba : non omnino
confirmans boc ita se babere; sed lectoribus judicium re-
linquens utrum admitti oporteat de Caiapba, quod quasl
repente Spiritu sanclo sit motus.

§ iii-

De Jesu secessu.

(( Jesus^ ergo jam non propalam ambulabat inter Judacos,.

» sed abiit illinc in regionem deserto vicinam, in civitateni

» quai dicitur Epbraim, ibique versabatur cum discipulis

» suis ^ » Haec et bis similia scripta fuisse censeo, volenle

Jesu nos advertere ne iracundius ac inconsideratius insi-

liamus in certamen mortis, pro veritate teslimonium prae

bituri. Etenim bonestum qaidem est, si inciderit certamen
pro confitendo Jesum, confessionem noa difTerre neque
tardare mortem pro veritale oppetere : at non minus quam
hoc honestum est , tali tanlxque tentationi occasioneni
non dare, sed omnimodo vitare eam, non solum quia tantas

rei exitus incertus sit nobis, verum etiam ne nos occasio

simus ut magis peccalorcs magisque impii evadant illi

qui iiondum sanguinem noslrum quidem re ipsa elFudisse j

rei sunt facti; si quae in nobis sunt facienles, declinavcri-

inus eos qui insidias nobis vel ad mortem usque moliun-
lur; sed puniendi alioquin majori graviorique poena nos-
* Psal. Lxxii, 8.
2 IN. i8-2o, p. 597-400. ^ Joan. xi. 51.
 »

IN KVANG. JOANNIS. TOM. XXVIII. ^9.C)

Iri causa, si noslri amanlcs, rebus illoriim posthabitis, ex-

posuerimus nos ipsos intcrficiendo , nulla nos neccssitalc

nrgente. Nam si etiam qui alicui occasio peccati factus

fuerit, is poenas dabit ob ea quae sui causa peccaverint ali-

qui homines; quomodo non etiam pnenas daturus est qui

cum declinandi facultalem habeat, ne proditor ille Chris-
tiani sit hominis et insidiator cultus divini erga Jesum,
non declinaverit ; imo potius concitaverit; etiamsi, quod
ad promptitudinem atlinet fortitudinemque, hac in re ho-
nore ac laude sit dignus apud Deum, quem pie colit, apud-
que Servatorem, quem confessus fuerit? Porro quod nos-
tri causa ha^c scripta fuerint, quo Jesum haberemus exem-
plarcujus in hujuscemodi rebus imitatores essemus, docet
Scriptura dicens : eum comprehendere,
« Quairebant igitur
» et nullus in eum conjeclt manum, quod nondum venisset

» hora ejus *. » Ut enim, juxta hunc textiim, nullus in eum

conjecit manum^ praesentem et non fugientem, quia non-

dum venisset hora ejus; sic etiamsi non secessisset in eo
temporc, quo nondum instabat hora ejus, eum haudqua-
quam detenturi fulssent, et similiter nullus in eum conje-
cit manum. Quocirca inlelligcndum est non tantum illud :

« Si persecuti vos fuerint in una civrtate,fugite ad allam^,

et ea quaj sequunlur; sed etiam hoc, quod quando una con
sultaverunt pontifices et Pharisa^i ut Jesum interficerent,
id quod rationi erat maxime consentaneum servans, Ser-
vator non ampHus propalam ambulabat inter JudcTeos : sed
neque in aliam urbem secessit turbls plenam, sed in quam-
dam urbem seorsum posilam. Scrlptum est enim : « Jesus
» igitur jam non propalam ambulabat inter Judaeos; sed
» abiit illinc in locum deserto proximum, nempe in civi-

» latem quae dicitur Ephraim\ » Nec sane solus eo conces-

sit, verum ne uUam occaslonem se quaerentibus daret, dis-

* Joan. v(i, 5o. — ^ Matlh. x, 25, — * Joan. xr, 54.

/J30
ORICENIS COWMl.NTARIA

cipulos cllam sccum assumpsil; « illicque vcrsabatur cunt •

» discipulis. » Tale quiddam cst cliam quod in Evangclio a

Matthnco tradito scriptum cst; quando « audiens Joannem
» traditum esse, seccssit in Galilaeam, reliclaque Nazarcth,
» profectus habitavit Capharnaiim civilatem maritimam, in
» (inibus Zabulon et Nephtahm *
: » et cum tcmpus appc-
tercl ut comprchenderetur, observavit ne uhro illud palc-

retur, neque in Jerosolymis invenirelur vel iii Templo, ubi

frcquenter docuit, neque in ullo aHo simiH loco : « Exivit ,

» enim cum discipuHs suis trans torrentcm Ccdron, ubi

» erat hortus in quem intravit ipse, ct discipuH ejus ^. » Sic
autem secessit per id temporis, ct in pubHco non ambula-
bat, ut pontifices ct Pharisaei volentes illum comprehen-
derecgerent Juda, propterea quod discipulus ipsius cum es-

set, probe scirct loca sccessus iHius. Quocirca tunc« Judas

» cum accepisset cohortem ct ex principibus sacerdoluni
» acPharisacis miuistros, iHuc venit cum laternis ct facibus

» et armis^. » Caelcrum hoc loco EvangcHi declaratur quod

siquidcm noluisset capi, haudquaquam detcntus fuissct :

detcntus autem fuit, cum humilcm praebuit scipsum el fac-

tus obediens detinenlibus vel usquc ad cruccin \ Quando
igitur exivit et dicit his qui ad hortum vencrant : « Qucm
» quscritis ^?» et rcspondcrunt ipsi : « Jesum ilkim Nazare- ^

» num; »cum iUis dixisset : « Ego sum, » virtute sua divina

« abiere rctro, humique cecidcrunl. » Deinde post hoc cum

voluisset recipere dispensationem atquc oeconomiam pcr
passionem, « rursum interrogavit eos : Quem quaeritisPat
» iUi Jcsum Nazarcnum. » Et post pauca, « cohors
dixerunt : j

)) et tribunus miHtum et ministri Judaiorum comprehendc-

\) runt Jesum volcntem et Hgaverunt ipsum* » sc proebcntcm
vincuHs. Nam si pati noluisset, rursum dixisset : Ego siun,
* MaUb. IV, 12, i5. — 2 Joan. xvni, i. — ' Ibiil. 5. — ^ riiil. n, S. —
'^
Joan. XVIII, 4 cl scq. — ^ Ibid. i ?..
 »

IN EVANG. JOANNIS. TOAl. XXVIII. 4^1

et abiissenl hi, tot quot essenl, relro, omnesquc humi pro

strati fuissent. Ut autem talibus rebus docet nos secedere
in pcrsecutionibus ct in insidiis quae advcrsum nos struun-
tur; sic cliam ah'bi reperias cum secederc ab his quac bona
mundus ducit, ut per haec etiam doceat nos mundi dignita-

les fugcre, exccllentiasque in ipso existentes. « Jesus cnim

» cum aliquando cognovisset futurum ut venirenl et rape-
» renteum ut illum regem faccrcnt, secessit in monlem*,
sed non cum discipulis, sed solus, nc his occasioncm qui-
dem praebens, tanquam ipsum amantibus et volenlibus
cum caeteris ipsum facere rcgem, ut jam mundane ipsorum
ctiam^rex esset.
Hoec quidem in tcxtum et in doctrinam quae est exEvan-
gelica littera de secessu. At vero in anagogen talia dicun-
tur, Jcsum olim propalam inler Judaeos obambulasse,
quando sermo Dei pcr Prophetas inter eos vcrsabatur Jesu :

enim erat propalam vox illa « Haec dicit Dominus, » sed :

nunc non amplius Jcsus intcr Juda^os propalam obambulat,

sed inde abiit, ncc est Dei sermo inlcr Judaeos : indequc
digressus, nempe a Judaeis, venit in locum deserto vicinum,
de quo dlcitur : « Multi filii desertae, magis quam cjus qnni}

» virum habct^, »ct adquam dicitur : « Loetare,stcriIis, quae

» non paris : erumpc et clama, quae non parturis. »Est au-

tem deserto vicina civitas Ephraim, ad quam venit Jesus

non amplius propalam obambulans inter Judaeos. Sonat au-
tem Ephraim, si interprclcris, Fertilitas : fuilquc Ephraim
fraler Manasse, hoc est populi natu grandioris, maximeque
oblivioni traditi. Simul atque enim derelictus est populus
oblivioni traditus, orta est ex Gentibus fertilitas : nempe
cum fliimina quidem quae sunt in Israele « vertit Deus iu
» desertum; et venas aquarum illic existentium, in loca
» siticulosa; et terram eorum frugiferam, in slcrile solum,
1 Joan. VI, i5. — 2 Galat. iv, 27.
452 ORIGENIS COMMENT.\RIA

)) propler iiicolarum viliositatem: Gentium vero (lescrtuin

» vertit in stagna aquarum; terramque eorum siticulosam,

)) in venas aquarum ibique collocyvit famelicos, et extru-

:

)) xerunt urbem celebrem, nempe Ecclesiam, ubi semina-

» vit agros* » juxta semen quod cecidit in terram praecla-
ram et bonam et facientem fructum centesimum ^ : et

« plantavit vineas, » cujus palmites erant discipuli Do-

mini, qui etiam « fecerunt fructum copiosum, et benedixit
» eis, et multiplicati sunt valde^ » Quinetiam ne hos qui-
dem qui a ratione alieniores erant parvos esse cogitavit

ille qui homines et jumenta servat^; scriptum est enim :

« Et jumenta eorum non minuit^ » Ac Judsei quidem« im-

» minuti sunt, et afllicli fuere a tribulatione malorum ct

» dolore; efTuditque ( Deus ) contemptum in principes/??'o-

» pter Abraham ; et errare fecit eos in invio, et non in

» via. » Deus igitur post Judaeos, popuhim gentilem « paupc-
» rem exemit ex mendicitate, tractavitque familias vehit
» oves, quos videbunt mox Angeli et laitabuntur, et omnis
» iniquitas obturabit os suum. » His in Psalmo sexto supra
centesimummysticeprophetatis subjungitur: «Quissapiens
» et custodiet haec, et intelliget misericordias Domini?»
benefico enim existente Domino in Gentiles, sapiens haec

custodiet^inteHigensbeneficiaDomini. «Jesusigiturnonam-
» plius in pubHco obambulabat inter Judoeos, sed indeabiit

» inlocum totius orbisEcclesice deserto vicinum; nempe in

» urbem Ephraim, quce dicitur frugifera civitas; iUicque
» versabatur cum discipuhs® : » estque ad hunc usque diein
Jesus cum discipuhs suis in urbe, quam vocant Ephraim,
deserto vicinam ; nam adest fertihtati : et in ortu sane hu-
ius Ephraim dicet ilHus genilor Dominus noster frumenli
erogator, qui seipsum humilem prasbuit faclus obediens

* Psal. cvi, 1 5 et seq. — ^ Luc. vm, 8. — ' Psalni. cyi, oy. — ^*

Psalm.
XXXV, 7. — 5 Psal. cvi, 58 et seq. — ^ Joan. xi, 54.
 »

W E7ANC. JOANNIS. TOM. XXXII.

/53
usque ad morlera, morlem amom crucis' : « Au.vit me Deu»
» m lerra afllictionis mea; \ »

. Instabat autem pascha Judaeorum,

etascenderunt multi
» Judxorum Jerosolymam ex regione ante pascha, ut puri-
» f.carent se. Quaerebant ergo
Jesum, et colloquebantur in-
» ter se in lemplo stautes : Quid videtur vobis, quod non
venerit ad
diem festum »? . Non idem censendum
.
est esse
pascha Domini, et pascha
Jud^orum : nam pascha secun-
dum Legem ad Dominum pertinel; ad eos vero qui
sunt
exleges, pascha Judaeorum
Et sane in templo ipso
stantes colloquebantur inter
se de Jesu : « Quid videtur
. vobis, quod non venerit ad diem festum'? „ At non ubi
hi stabant diem festum agebat Jesus, sed in
canaculo ma-
gno scopis purgato et mundato, ubi
desiderio desiderave-
i-al pascha manducare cum
discipuhs antequam pateretur
D.ces .gitur eos etiamnum in
templo stare qusrentes Je-
sum, mmxos veluti sac.-is Scripturis;
sed quia qua;rentes
ignorent eum qui venit. huic quidem
maledicere, diversum
vero ab hoc conf.teri Christum.
Adhibe vero mentem, aa
dicere possrs alios quoque Judasos
esse qui ascendant Jc-
rosolymam, veniantque ad urbem Dei
ex regione qu« est
extra Jerosolymam, venianlque ut
purificati diem festum
tum agere possinl cum
pascha immolatus fuerit Christus
non fermento vetei-i, neque fermento
malitiae et versutia'
sed in panibus fermento carentibus,
hoc est, sincerilate et
ver.tate \ Hujusmcdique sane quaerent Jesum
in templo
Scr.pturarum, stantes, et inler se
dubitantes an venturus
sit Jesus ad diem festum.

<- Dederant autem Pharisxi pontifices mandatum, ut et

» s. qu.s cognovisset ubi esset.
indicaret, ut comprehende-
. rent eum'. »Vide ut dictus est
secessisse : quo nos etiam
• PUilip. „, 8. - 2 fen. xu, 5.. _ > Joan. .,, 5,, 56. _ .
JMd. _
I...C. xx>,, ,2, ,5. _ r.
, c„p. ,., 8. _ ^
Jo.„,. X,, 5..
Jfi

»8
4^4 ORIGENIS COMMENTARIA

tliscamus lempore idem facerc. Ac profeclo attende

in

neque pontifices neque Pharisaeos nosse ubi sit Jesus; el

quod nescientes dent mandatum ut si quis agnoverit ubi
sit, indicet illis, ut comprehendant eum. Atque etiam aliler

dices, quod qui Jesu insidias moliuntur, nesciunt ubi sit;

quam ob causam alia dant mandata a mandatis Dei, docen

tes doctrinas hominumque mandata *. Et sunt ipsorum

mandata quoe Pharisaei prajbent et pontifices corpora-

lium Judaeorum, adversus Jesum : volunt enim quos-
dam indicare sibi Jesum, ut illum mancipium acceptum
prodant. Dices etiam omnem curiose perscrutantem Chri-
stianismum, quo subvertat illud et accuset, Pharisaeum
quemdam esse, et non bonum pontificem, rerum ratione
carentium dantem mandata, quibus existimat se docere
Jesum, ut ipsum sibi indicatum comprehendat, et contu-
meliis afFectum occidat.
* Matth. XV, 9. Marc. vii, 7.
 IN EVAXr.. JOANNIS. ^55

TOMUS TRIGESIMUS SECUNDUS

§ TJ1VIC4.

De ccena Domini.

Deo' nobis per Jesum Christum iter ex animi senlentia

iarglente,
gradimur per Evangelii sancti viam magnam,
eamque vivenlem, ut ad ipsius etiam finem perveniamus,
si per eam a nobis agnitam ambulaverimus. Atque utinam
cum nunc veluti secundam et trlgesimam stationem, in his
quae dlcenda sunt, Ingredi coneniur, nobis adsit
columna illa
lucidae nubis Jesu, quoe nos pra^cedat cum opus erlt, rur
susque stet cum oporteblt; donec, o Ambrosi homo sacer,
idemque totum coplosis commentatlonibug explana-
frater,

verimus Evangelium ; non succumbentes ob longltudinem

via; prolixa;, neque defatigati ob nostram
infirmitatem, sed
conantes incedere per vestigia columnoe veritatis. Utrum
autem Deus mentem nostram iter perficere Scriptur»
velit

totius Evangelii a Joanne traditi explanationlbus, annon,

ipse novlt. Tantum domi existentes In corpore^ et ab ipso
peregrinantes, ut praesentes adslmus apud Dominum, extra
Evangelium non eamus, ut operibus sermonlbusque beatl-
tudlnes ferentibus, in paradiso dellciarum Dei fruamur.
« Et coena facta, cum diabolus jam immlsisset
in cor Jud«
» Simonis Iscariotae ut proderet eum, sciens Jesus
omnia
1 Tom. IV ed. Benedd. p. 4o4 et seqq. — 2 N. ,.,-. p 404-44«.
^ 2 Cor. V, 6, 8.

28.
/^5 OI\[GKMS COMMliNrART.V

dedisse sibi Patrem in uianus, seqiie a Deo cxisse el ad

»

» DcLim abire, surgit a coeua et ponit vestimenta; cumque

accepisset linteum praecinxit se deinde misit aquam in :

»

pelvim, et coepit lavare pedes

discipulorum, et exlergere
»

,) linteoquo prajcinctus erat*. » In homiliis quas in Lucam

collatis, inquisivimus quid in
edidimus, parabolis inter se
divinis Scripturis significaret
prandium, quidque rursus in
significaret coena. Dicatur ergo etiam
nunc quod pran-
his
dium^sit primus cibus qui iis qui introducuntur conve-
ille
spiritualis, qui in
nit, atque etiam antequam fmiatur dies
ultimum illum cibum
hac vita oblingit; coenam vero es,se
qui plus profecerunt. Nisi
qui rationabililer apponitur his
prandium esse inlelligentiam velerum
dicat etiam aliquis
Scripturarum, ccenam vero mysleria quce in
novo Testa-
dicta mihi
menlo sunt recondita. Hoec autem in prooemio
quomodo facta coena surgit Jesus, et missa
fuere exquirenti
Arbilror
aqua pelvim coepit lavare pedes discipulorum.
in
cibum cum ipso perci-
enim ego eos qui cum Jcsu coenant,
die, purificatione quidcm ali-
pienles in ultimo hujus vitoe
opus habeant ut primae
qua opus habere; cum tamen non
ita loquar) illorum laventur,
partes corporis animae (ut
sint qua?
ahquis diceret, illa illis lantum lavanda
sed, ut
qune in terra necessario versan-
sunt ultima et extrema, et
tur; hancque purificationem
primum quidem a nuUo pra3-
a solo Jesu fieri posse, deinde
vero etiam a disci-
terquam
«Debelis et vos muluo lavarc pedes :

pufis suis, quibus dixit :

«exemphim enim dedi vobis ut, quemadmodum ego feci

,) vobis, sic et vos faciatis \ »Quin Evangelista etiam vide-

mentem noslram ad intelligentiam spiri-
tur mihi, excitans
hoc in loco corpo-
tualem pra?sentis loci, non observasse
ralem lavandi consequentiam et
ordinem quandoquidem ;

qui opus habent lavari, ante ccenam

anteque coenae accu-

» Joan. xiii, 2 et seq. — ^ Ibid. i4> i5.

 IN EVAAG. JOANNIS, TOM. XXXII. 45^
biluin pefles lavent; sed id tcmporis cum scraione con-
sumpsisset, scripsisse Jesum, qui jam accubuerat
coenandi
causa, a coina surrexisse, ut discipulorum qui
jam coena-
rant Magister et Dominus inciperet pedes
lavare; namque
anle coenam loti erant et mundi
flicti loti, propler illud :

« Lavamini, mundi estote, auferte vitia ab animabus ves-

» Iris, coram oculis vestris*, » et quae sequuntur; post quod
lavacrum secunda etiam aqua egebanl ad solos pedes, hoc
est, ad eas solas corporis partes
quae infimse sunt. Nam
fieri non posse arbitror ut anima nihil sordium conlrahat,
ne in exlremis quidem partibus, et quae infimae sunt; etiam
siquoadhomines perfectus quis esse videatur. Atquemulti
quidem etiam post baptismum peccatorum pulvere caput
leplent, vel ea quae hoc sunt paulo inferiora; qui veroger-
mane Jesu discipuli fuerint, adeo ut eo perveniant
ipsius
ut etiam cum eo ipso coenent, solos pedes
habent qui
egeant lavari a-o tov /670^ [hoc est, a Filio Dei et rationej.
Et cerle qui videt diversitates peccatorum, quique peccala
considerat quantum ad accuratam et constantem rationem
(quae nec peccata existimantur esse apud multos), is visu-
rus est qua^nam sint illa ob quae opus habeant pedes
lavari
a Jesu. Sin vero lalia sunt pedum inqulnamenta, quid fac-
turi sumus nos qui nunquam ad coenandum cum Jesu per-
venimus, quique non pedes tantum habemus inquinalos?
dicenle Jesu Pelro lum nescienti, sed agnituro poslea mys-
ierium lavationis pedum qui a Jesu
mundantur « Nisi la- :

» veronon habebis partem mccum^ »quod quem sen-

te, :

sum habeat inquires utrumne hunc Nisi lavero te, nullam

; :

omnino bonam partem habiturus es; an illum Ne mecuni :

quidem pra^ceptore ac Domino habilurus es partem, nisi

le lavero; sed cum me inferioribus, inler quos sunt il qui
post baplismum nec coenarunt mccum, nec pedes habue-
* Isai. 1, 16. — 2 Joan. xiu, 8.
438 ORIGEMS COMMENTARIA

runl a me lolos; vel si coenarunt, a me tamen loti non fue-

Funt. Illud aulem noto propter haec verba : « Ecce ego slo

» ad ostium, ct pulso : si quis mihi aperuerit ostium, ingre-

)i eum, et coenabo cum eo, et ipse raecum* » ne forte
diar ad ;

Jesus cum ullo non prandeat neque enim eget introduc- :

tione et primis disciplinis, neque prandct aliquls cum eo;

sed qui cum illo coraedit, tanlum coenat : « Plusquam enini
» Saiomon^ inq uity hoc, in loco^» de quoscriplumest: «Et
» erat prandiura Salomonis ^
» hoc, quod in Regum terlio

recensitum est. Ausim etiam hoc dicere lanquam conse-

quens huic diclo : « Nisi lavero te, non habebis parlem me-
» cum% » Jesura Juda pedes non lavisse, nimirum quod illi

Jam diabolus immisisset in cor ut Jesum traderet praecep-

iorem et Dominum, cum invenisset eura non indutum om-
nem Dei armaturam, nec habentem fidei scutum, quo valet
quisomnes Mali illius sagittas ignilas extinguere ^
: intelllgo

enim hoc quod scriptum est jam diabolus imml-

: « Gum
wsisset', » sicut etiam Scriptura hac de re in septimo
Psalmo docet, nimlrum feriente diabolo, qui veluti sagitla-

rius sagittas ignitas confecit iis qui omni custodia cor suum
non servant. Est autem Psalmi contextus talis : « Nisi con-

» versi fueritis, gladium suum vibrabit, arcum suum teten-

)> dit, et paravit illum, et in eo paravit vasa mortis, sagittas
» suas ardentibus efFecit. Ecce parturiit injustitiam, conce-
» pit laborem, et peperit iniquitatem^ » Atque omnis qui-
dem fatebitur verba haec : « Ecce parturiit injustitiam, con-

n cepit laborem, et peperit iniquitatem, » referri posse ad

diabolum : ad quorum etiam verborum similitudinem non
existimare dictum fuisse illud : « Nisi conversi fueritis, gla-

» dium suum vibrabit, arcum suum tetendit, et paravit

* Apoc. III, 20. — 2 Matlli. XII , 42. — * Lnc. xi, 01. — ^5 Ueg. iv, 2 2.
— ^ Joan. XIII, 8. — ^ Ephes. vi, 11, 16. — ' Joan. xiii, 2. — * Psal. vir,
i5, i4, i5.
 h\ liVARG. JOANNIS. TOM. XXXII. i^l)^

^ illum, el iu eo paravit vasa mortis, «absurdum est. Nam

vasa mortis nerao alius arcu suo quem tetenclit paravit, nisi

iliecujus invidia mors intravit in orbem*. Ex iis igitur sa-

gitlis quas ardentibus confecerat diabolus, immisit in cor
Judae Simonis Iscariotis, jam sic in coena saucii ut etiam
illi placeret celeriler convivatorem prodere : quoniam coenac
hujus cibus, vinumque quod in ipsa erat, cor non poterat
(diaboli enim erat sagitla saucium) penetrare. Nec aperte
in his apparet quis esset ille a quo cocna fiebat, ut in su-
pcrioribus ; « Fecerunl iliic, inqult, coenam illi, et Martha
» ministrabat, eralque Lazarus unus ex recumbentibus cum
» ipso^. » Alque de Juda quldem scriptuui est : « Cum jam
» diabolus immisisset in cor Judae Simonis Iscariotae ut pro-
» deret eum^; » sed huic consequenler dices de singulis cor
a diabolo saucium habentibus : Gum jam misisset diabolus
in cor jllius ut fornicaretur; et in cor illius ut fraudaret;
et ut perditap. opinionis admiltat idololatriam allcujus ex his

qui videntur esse In dignitate: et isto modo in caeteris pec-

catis ctiam dlces, quae diabolus mlttit in cor quod nou ha-
bet fidei sculum; quo fidei scuto non unam, aut duas, sed
omnes Mali sagillas ignltas extlnguere quis polest\
Appropinquante igltur oeconomla passionis, in qua pro-
dllurus eum erat Judas Simonis Iscariotes a diabolo sau-
clus factus, « Coena jam facta, scicns, inquit, Jesus om-
» nla sibi dedlsse Patrem in manus, seque a Deo exlisse, et

» ad Deum abire, surgit a coena ^ » Igltur quae anlea non

erant in manibus Jesu dantur a Patre in manu illius, nec
aliqua quidem et aliqua non, sed omnla : quaj spiritualiter
David videns inquit Dominus Domlno meo Sede
: « Dlxit :

» ad dextram meam, donec inimicos luos subdam scabel-

» lum pedlbus tuis *. » Etenlm inimicl Jesu pars quaedam
* Sap. II, 24- — ^ Joan. xii, 2. — ' Idcui, xiii, 2. — * Eplics. vi, 16. •—
* Joan. XIII, 2, 3, 4« — ^ Psal. cix, 1.
44o ORIGENIS COMMEMARIA
omiiium eiaiit qucs uoverat Jesus, quantum ad praescien-
tiam, sibi datos fuisse a Patre. Ut autem videamus apertius
quid sit : « Omnia manus *, » inspiciamus
dedit ei Pater in
hoc diclum, « Quemadmodum enim omnes in Adam mo-
» riuntur, sic etiam in Ghristo omnes vivificabuntur ^ » :

nam quamvis dederit ilH omnia Pater in manus, atque iu

Christo sint omnes vivificandi, non confunditur tamen ju-

stitia Dei, quin distributio fiat ex dignitate uniuscujusque :

quod declaratur ex his quae mox huic dicto, « sic in Christo

» omnes vivificabuntur, » subjunguntur, nempe : « Unus-
» quisque autem in suo ordine ^ » Rursusque varie ipsos
considerabis ordineseorum qui in Christo sunt vivificandi,

quando impletur illud « Omnia : dedit ei Pater in manus \ »

illud notans : « Primitia3 Christus : deinde hi qui sunt Chri-

» sti, in adventu ejus : deinde flnis %* » qui finis cum Chri-
sto in adventu ejus instabit, « cum tradiderit regnum Deo
» et Patri, prius omni principatu et omni potestate ac vir-
» tute abolitis. » [ Haec autem sunt, ut arbitror, cum qui-

bus lucta est, ut jam non sit principatus, non potestas, non
etiam virlus, cum quibus est lucta et colluctatio : ob cam-
que causam jam luctae nullus erit relictus locus, omni prin-
cipatu, potestate et virtute deletis. ] Movet autem me ut
credam principatum omnem , et potestatem omnem et

virtutem omnem quae destruuntur ^, ea esse adversus quae

nobis sit pugna, eo quod his quae Paulus dixit mox subjun-
gatur : « Oportet enim eum regnare, donec posuerit omnes
» inimicos sub pedes suos : deinde novissimus hostis abo-
» leatur mors ^ : quod profecto cum hoc diclo
» : « Om
» nia dedit illi Pater in manus ejus % » convenit : id quod
apertius exponsns Pauius inquit : « Cum aulem dicat omnia

' Joan. XIII, 5. — 2 j Cjor. xv, 22. — ^ Ibidem, 20. — ^ Joan. xiii . 5. —
' i Cor. XV, 20, 24. — ^ Ephes. vi , 1 2, — '
1 Coj . xv, 25, 26. — ^ Joan.
XIII, 5.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. l\l\\

» illi subjecta esse, palam est excipiendum esse eum qui

» subjecit illi omnia *. » Sin vero omnia subjecla fuere prae-
ter eum qui subjecit illi omnia, perspicuum est quod et is

de quo scriptum est : « Goram Domino omnipolente col-

» lum fregit ^, » erit ex his qui subduntur illi; victus ut

cedat Sermoni, Filio Dei, et ut subdatur imagini Dei, et sit

subsellium Ghristi pedum. OEconomiam igitur aspiciens ad

bonum finem jam lendentem, propter illud : « Gum jam
» immisisset diabolus in cor Jndoe Simonis Iscariolis ut eum
» proderet^ » noverat omnia sibi Patrem dedisse, dedisse-
que in manus omnia capienles, ul omnia essent illi manci-
pia : vel, omnia dedisse sibi Patrem in manus noverat; hoc
est, in actiones suas et recte facta, nam « Pater, inqult,
»meus ad hoc usque temporis operatur, et ego operor'^. »

Caeterum propter illa quae a Deo exierant facla extra Deum,

el exlra eum qui noluisset principaliter exire a Palre, exivit
a Deo Jesus, ut quaj exierant venirentin manus via et or-

dine Jesu, et disponerentur ad Deum ire sequentia Jesum;

et quia sequerentur Jesum, futura apud Deum, ex quo dic-

tum est Petro : « Quo ego vado non potes me nunc sequi;
» sequeris aulem postea ^
: » adhuc enim habebat Pelrus
quod noii permilteret illum sequi X>/ov, [et Filium Dei ].

Simile vero esse, sed juxta quamdam justam analogiam et

rallonem, illud quod dicendum est singulis illis omnibus
manus (singulis enim omni-
quae Pater Filio dedit in ipsius
bus dicetur illud « Sequeris autem me postea » ), conside-
:

rare te oportet verum si simul non sequantur, cum dici-

:

tur « Sequeris autem me postea, » \ox postea, singulis qui

:

secuti fuerint conveniens, non ad idem tempus refertur :

id quod etiam mihi considera de his quae destruuntur, sive

cum destruxerit omneni principatum, sive omnem potes-

* 1 Cor. XV, 2;. — 2 jQh^ XV, 25, — 3 Joan. xiii, 2. — ^ Idcm, v, 17. —
' Idi XIII; 56.
 »

44« OIUGEMS COMMENTARIA

tatem, give omnem virlutem, et generalim clonec posuerit

omnes inimicos suos sub pedes suos, alque ultimus hostis
abolebitur mors*. « Sciens igilur Jesus omnia dedisse sibi

» Palrem in manus, seque a Deo exisse, et ad Deum abire ' ,

et sciens quantum in haec moli sumus, ut exposuerlmus in J

medium adducentes opinionem nostram in hoc dictum :

« A Deo exivit, et in lioc^ ad Deum vadit; surgit, inquit,

» a ccena; » quod pariter considerabimus cum sequentibus.

Et vide an possis in his dicere, summopere quidem illum

oblectatum fuisse cffinando cum discipulis suis; afJlictim

vero et necessario, propter discipulos, a coena surgere, ea-

tenusque a coenando eum cessare, quatenus pedes mundet
discipulorum non valenlium habere partem secum, nisi

ipse illorum pedes laverit.

Sed diligenter quid dicatur post haec verba, « surgit a
» coena, » consideremus. « Ponit, inquit, vestimenta, cum-
» que accepisset linteum, praecinxit se'. » Dicamus etiam
in hoc contcxlu ad eos qui nolunt a verbis ascendere, et

mente considerare anima? cibos in his verbis positos Quid :

obstabat quominus indutus ipse discipulorum pedes lava-

rct? At vero nisi aliquo modo viderimus ut dignum est ip-
sius Jesu, vestimenta quibus circumdabatur coenans cuni
discipulis, et se exhilarans, considerabimus quod ornamen-
tum circa se habebat caro factus Filius Dei Sermo. Hoc
autem formatum in quadam textura, et tela dictionum ad

dictiones, et vocum ad voces deponit, fitque nudior cum

figura servili, quod doclaralur per illud : « Cum accepisset
» linteum, praecinxit se, » non omnino nudus esset, et
ut et

cum lavisset, tela ad id accommodatiore discipulorum abs-

tergeret pedes. Et vide in his, quomodo magnus et glori-

ficatus Sermo factus caro seipsum minuat, ut lavet pedes

discipulorum : « Mittit enim, inquit, aquam in pelvim ^ »

* i Cor. XV, 24, 25, 2G. — 2 Joan. xni, 5. — ^ Ibid. 4- — * Ibid. 5.

I
 »

IN £VANG. JOA.NNIS. TOM. XXXII. 44^

Atque Abraham equiflem « cum respexisset oculis suis, vi-

» dit : etecce tres viri stelerunt juxta eum; quoscumvidis-

» set occurrit eis de ostio tabernaculi, et incurvavit se versus

» lerram, et dixit : Amabo, Domine, si hanc gratiam a lc

» impelrare possum, ne, quaeso, proetereas servum tuum *. »

Nou ipse accipit aquam, non promitlit se pedes eorum qui

veluti hospiles advenerant lavare; sed inquit : « Sumalur,
» quaeso, aqua, et Iaventu.r pedes vestri^. » Sed nc Joseph
quidem aquam attulit ut lavaret undecim fralrem pedes,
sed horao de domo Joseph « eduxit ad eos Simeon, et lulit

» aquam ut lavarent pedes suos'. » At vero ille qui dixit :

« Ego veni, non tanquam qui recumbit, sed tanquam qui

» ministral^; » quique dicebat juste : « Discite a me quia
» mitis sum et humilis corde^, » ipse mitlit aquam in pel-

vim : norat enim neminem sic posse lavare pedes discipu-

lorum, [ut quod ablucrentur, ipsi cum eo parlem haberent,
quemadmodum ipse posset. Aqua autem, mea quidem sen-
tentia, lale verbum erat, abluens discipulorum pedes] qui
venerant ad pelvim appositam sibi a Jesu. Deinde qua^ro cur
tandem non scriplum sit : Lavit pedes discipulorum, sed
diclum fuerit : <> Et coepit lavare pedes discipulorum \ »

Ulrum enim consuetudo lalis est Scripturarum, juxta quam

non jure, comparalione consuetudinis multorum, prajponi
videtur illud, coepll; an coepit quidem Jesus lavare pedes
discipulorum, haud lamen tum cessavit illorum pedes la-
vare; lavit enim postea, atque ipsum lavare complevil, quo-
niam inquinati fuerant, juxta illud : « Omnes vos offende-
» mini causa mea nocle hac ', » el juxta illud quod Petro
estdictum : « Non c?ntabitgallus donec ter abnegaris me'.
Cum enim haec peccala commissa fuerunt, tunc opus ha-

* Gen, XVIII, 2, o. — 2 Jbid. 4. _ s

ij, xmii, 23, 24. — ''
Luc. xxii, 27.
— * Matlh. XI, 29. — 6 Joan. xiii, 5. — '
MaUh. xxvi, 5i. — » Joaii. xiii,
38.
444 ORIGLiMS COMMENTARIA.

buerunt discipulorum pedes inquinati, ut rursum lavaren-

tur ; quos lavare cceplt quando surgit a coena, ac lavare
complevit cum eos mundasset non amplius inquinandos.
Hunc etiam in modum coepit extergere pedes discipulorum;

illos complens abstergere, cum complevit etiam lavare.

«Venit ergo r.d Simoncm Petrum, et dicit ei ille : Do-

» mine, tu mihi lavas pedes? Respondit Jesus, et dixit ei :

» Quod ego facio tu nunc nescis, scies autem postea. Di-

» cit ei Petrus : Nequaquam laveris pedes meos in oeternum.
» Respondit ei Jesus : Si non lavero te, non habes parlem
» mecum. Dicit ei Simon Pelrus : Domine, non tantum pe-
» des meos, sed et manus, et caput. Dicit ei Jesus : Qui lotus
» est, nihil opus habet praeterquam pedes lavare, sed est
» mundus totus :et vos mundi estis, sed nonomnes : sciebat
» enim quisnam essetproditor ipsius [propterea dixit: Non :

» estis mundi omnes]. » His quae nunc a Petro sunt dicta

opportune ulemur exempli causa, sicubi opus fuerit, prop-

terca quod facile factu sit ut aliquls propter imprudentiam
optimo proposito dlcat qua^ sibi minime sint utllia. Nam si

Petro utlle erat ad habendam partem cum Jesu, ut sui pe-

des lavarentur ab ipso, el Petrus nesciens utile hoc esse
prius quidem illud, veluti addubilans, dixit verecunde :

« Domine, tu mihi lavas pedes? » ac denuo : « Non lavabis

» mihi pedes in aeternum, » et quse Petrus dicebat prohibe-

bant opus quod eo eum eveheret ut haberet partem cum

Servatore; perspicuum est, eliamsi sano proposito et ve-
nerando ad Praeceptorem hoc dixerit, nocenter sibi dixisse.

Itaque hac specie peccatoruni vita eorum repleta est, qui

dum ad fidcm veniunt, res quidem proponunt sibi prae-
stanles, propter ignorantiam tamen, qune in contrarium
ducunt dicunt vel etiam faciunl. Atque hujusmodi profecto
sunt qui dicunt : « Ne tetigeris, neque gustaveris, neque
* Joan. xiiT, 6 cl scq.
 IN EVANG, JOANNIS. TOM. XXXII. 44'^

» contrcclaverls de omniLiis qunc siint in corruptionem et

» abusum* hominum, juxta quamdam divina longe infe-
»

riorem doctrinam earum rerum, per quas horao quasi mo-

rilur. Quid autcm dicere oportet de his qui in haeresibus
flucluant, quiquc omni vento circumferuntur ^ per versu-
liam hominum divulgantium salutaria esse quaj perniciem

afferunt, ac tanquam in honorem Jesu falsa de ipso opinan-

tium? Petrum itaque soepenumero Scriplura talem notavit
ferventiorem ad promittendum quae sibi videbantur me-
Hora; quemadmodum etiam in eo quod dixit absque ulia

examinatione. ac veluti spernens prophetiam Jesu de dis-

cipulis dicentis : « Omnes vos offendemini mea causa nocte

» hac\ »et causam ostendentis in eo quod ait : « Scriptum
» estenim : Percutiam pastorem, et dispergentur oves gre-

» gis : » enim examinatione, et quasi spernens

absque ulla

enuntiatjonem Jesu, dixit ad hoc « Etiamsi omnes offen- :

» dautur tua causa, ego tamen nunquam offendar*; » id

quod tum temporis lemerarium existens in animo ipsius,
etiom in causa fuit ut gravlore proe caeterls lapsu peccarit
ipse, Jesum ter negando ante galli cantum. Hanc ob cau-
sam talem sui ipslus temeritatem priorem dlligentius cum
perspexlsset, maximum ex ea fructum percepit, adeo ut
postea factus slt fortissimus, atque ad quldquid accidisset

aequanlmlter ferendum paratlssimus quod declaretur ex

:

eo quod Paulo dlcente illi coram omnibus « SI tu Judaeus :

» cum sls, Gentillter vivis et non Judaice, quomodo Gentes

» cogls Judoeorum more vivere^? » et quae sequuntur, hic
cum fortitudlne tacuit [et patlentisslme quod In illo loco
cum ratione factum fuerat non docuit], qua de re accom-
modatius quis in Epistola ad Galatas disputabit. Quin in
Apostolorum quoque Actls constantia ipsius ad eamdem ima-
* Goloss. II , 21, 12. — 2 Eph. IV, i4. — ' Matth. xxvi, 5i. ^

— ''
Ib. 7y7).

— * Galat. II, i4.

446 ORIGKMS COMMENTARIA

ginem Iransformali patebit singula observantibus, et men»

tem adhibentibus. Igitur hoc etiam in loco, Jesu, qui a
coena surrexerat, et posuerat vestimenta, quique praecinxe-
rat se eo Hnteo quod acceperat, quique posuerat aquam in

pelvim, atque incoeperat lavare pedes discipulorum et abs-

lergere linteo quo erat praecinctus, cum omnes exhibuis-
sent pedes, consequenter opinioni quam jam ante de Jesu
conceperant, videntes quod talis non sine causa, nec, ut
multi dicerent, gravare volens discipulos, lavat ipsorum
pedes; sed utile aliquid perficiens, quod expectabant in
posterum cognoscendum : considerantes ne forte hcec age-
rentur symbolum existens alicujus rei, solus Petrus id quod
in promptu erat et apertum intuitus, nullo alio consilio ad-

hibito, veluti honorans Jesum, non praebuit illi suos pedes

lavandos, sed primum quidem tentavit illum pudore per-
fundere dicens : « Domine, tu mihi lavas pedes*?» deinde
cum Quod ego facio tu nescis
debuisset parere dicenti : «

» nunc; scies autem postea, inquit Non mihi lavabis pe- :

» des in aeternum. » Alioquin etiam cum ca^teri discipuli

commisissent seipsos Jesu fidei, de re nulla illi contradi-
centes, hic ex his quai dicit, etiamsi recte se verba facere
putabat, non solum Jesum incusat, tanquam qui sine causa

discipulorum pedes lavare incoeperit, verum etiam condis-

cipulos. Nam si ipse, opinione sua, dum prohibere vellet,

officiosum se praebuit, illis idipsum non considerantibus,

etiam illos accusavit qui praeter officium pedes suos lavan-
dos Jesu prajbuissent. Atque equidem si cogitasset, rei

quae cum ratione efficitur non contradicendum, cogitas-

setque rationabile esse id quod fiebat dum lavarentur dis-
cipulorum pedes a Jesu, haudquaquam repugnasset facto.

Quamobrem apparet sine judicio eum cogitasse volunta-

tem Jesu de lavandis pedibus discipulorum rationi consen-
* Joao . -nii, 6, j.
 ,

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII.

44y
taneam non fuisse. Quod si opus cst Scripturam perscru-
lari usque ad ea qu.-e minima esse putantur, quaeret aliquis
cur tandem, cum in numerandis Apostolis primum locum
oblineat Petrus (forlassis quia caeteris honorabilior, quo-
niam etiam vere omnium ultimus Judas ob malum affec-
tum in ultimum locum projectus jacet), cum Jesus incce-
pisset lavare pedes diseipulorum et abstergere linteo quo
erat praecinctus, non a Petro incoeperit, [sed ab illo?] (o)
Ad quod respondendum est : Ut medicus plurimis infirmis
subministrans juxta artem medicinae, initium medendi fa-
cit ab his qui urgenlur, quique pejus affecti sunt; sic dis-

cipulorum sordidos pedes lavantem, incoepisse a magis sor-

didis; atque equidem fortassis ad Petrum postremo
venit
quia minus caeteris indigeret ut sibi lavarentur pedes :

fortassis etiam status pedum suorum, qui proxime accede-

bat ad mundiliem, efficit ut contradicere cogitaret.
Porro si examinemus quod dixit Jesus, nempe : « Qui lo-
» tus est nihil opus habet pra^terquam pedes lavare, sed est
» mundus totus : et vos mundi estis, sed non omnes*,»for-
tasse talem suggerit intelligentiam, perinde quasi discipuli

lotos jam haberent pedes a Jesu, et quod post illam lava-

tionem non amplius opus haberent lavari; quodque Petrus
etiam mundus jam existeret, antequam illius pedes lavaret
Jesus. Quod si contra haec quaerat aliquis cur cum dixis-
set :
« Qui lotus est non opus habet ut lavetur, sed est mun-
» dus totus, tamen Jesus pedes discipulorum, qui alio-
» lavet
quin opus non habebant sibi eos lavari huic illud dicendum ;

est : « Omni habenti dabitur, et adjicietur ^- » unde habenti-

bus discipulis munditiem, Jesum, ut adjiceret munditiei il-
lorum, illorum pedes etiam lavare; illos alioqui non lava
turus ni loti fuissent atque omnino mundi : ita tamen ut
dicamus neminem ex his qui isto modo sunt mundi, otiam
* Joan. XIII, 10. — 2 Matth. xxv, 29.
448 ORIGENIS COMMfiNTARIA.

si perfectus quis sit inter filios liominum, absente munditia

(ut ila loquar) Jesu, mundum reputandum esse. Et hnec
quidem ultimo expono, quae succurrerunt post priora supe-
rius dicta, servantibus noLis ordinem eorum quae iu men-
tem venerunt et intelligentiam : verbi gratia, cum prius

conspexerimus sordidatos pedes disclpulorum eguisse ut a

Jesu lavarentur, nunc idcirco illum illorum pedes lavisse di-
|

cimus, quia essent comparatione hominum mundi, sed non

etiam apud Deum ; nec enim sine Jesu ahquis fit apud Deuin
mundus, etiamsi coram se existimetur ahquis ahqua dih-
gentia seipsum mundum fecisse. Jam in his qui hominum
comparatione muiidi sunt facti, quique loti sunt Jesu bap-
lismo, quique etiam ab ipso lotos pedes habent, inhabilare 1

polest etiam Splritus sanctus, virtusque ex aUo, ceu vesli-

mentum. Atque Petrus quidem non considerans rationem
voluntatis Jesu, qui incoeperat lavare pedes discipulorum
et abstergere linteo quo erat praicinctus, dlcit illi : « Do-
» mine, tu mihi lavas pedes^?» dubitative, et veluti pudore
illum afficere volens, hoc dicens : at vero « Jesus respon-
» dit, et dixit illi : Quod ego facio tu nunc nescis, scies au-
» tem poslea ; » docens mysterlum hoc esse. Sed quid erat
illud (|uod faciebat Jesus lavando pedes discipulorum? An
operabatur lavando ipsorum pedes et abstergendo linteo
quo erat praecinctus, ipsos speciosos, cum futurum esset

ut Aposloli bona evangellzarent? Nam quando lavit pedes

discipulorum Jesus, tunc opinor illud prophetlce dictum de
Aposlolis suis completum fuisse : « Quam speciosi sunt pe-

» des evangellzantium bona ^ ! » Quod si pedes discipulorum

lavans pulchros eos facit, quid dlcturi sumus ingenerari a

vera pulchritudlne his qui toti sunt baptizati a Jesu in Spi-

ritu sancto et igni ? Proinde pedes evangelizantium bona
pulchri fuerant, ut loti et mundati et abslersi Ghristi ma-
* Joan. xni, 6, 7. — ^ Isai. Lii, 7.
 IN EVANG. JOANNIS TOM. XXXII.
44q
nibus, incedere possent per sanclam
viam, atque iter facere
per illum, qui dixit a Ego sum via \
Solus cnim et omnis
; >,

cujus pedes laverit Jesus, viam perambulat

hanc viventem
et ad Palrem ducentem; nec capit haec via
pedes inquina-
los et pedes qai nondum sunt
mundi. Atque Moses quidem
opus habebat solvere calceamentum ex pedibus
suis \ quo-
niam is locus ad quem pervenerat et in quo
stabat, terra
sancta erat; similiter et Jesus Nave filius^
At vero Jesu dis-
cipulis, ut per hanc viventem animatamque viam peram-
bulent, non solum satis est in via calceos
non habere, cum
hoc Jesus discipulis suis praeceperit^- sed ad
hanc ipsam
viam conficiendam opus etiam habebant lavari
a Jesu, qui
deposuit vestimenla : forlassis ut mundos illorum pedes
existenles, mundiores faceret; forlassis etiam, ut immun-
ditiam quam
pedibus suis habebant discipuli in suum
in
ipsius recipcret corpus, mediante linleo eo
quo solo praj-
cinctus erat fert ipse namque infirmitales noslras'.
:
Vide
igiturquod lavalurus pedes discipulorum nullum aliud
tempus elegerit, nisi quando jam diabolus immisisset in cor
Simonis Judae Iscariotis % ut proderet eum, et quando fa-
cienda erat pro hominibus oeconomia : anle hanc etenim
non opportunum erat discipulos hoLere pedes a Jesu lo-
tos; quis enim loturus fuerat pedum illorum sordes inlra
hoc tempus usque ad passionem? Sed ne tempore quidem
passionis neque enim alius erat Jesus, qui illorum
:
lavaret
pedes. Ac ne post oeconomiam quidem : jam enim aderat
hora Spiritus sancti ad discipulos venturi jam factos mun-
dos, et lotos habentes pedes, eosque promptos et
pulchros
ad evangelizandum in Spiritu sancto bona. Tale igitur illud
est :
« Quod ego facio tu nunc nescis ; scies autem postea \ »
Quod ego lavem pedes vestros, nota est quod animarum ve-
1 Joan. XIV, 6. — 2 Exod. m, 5. — Josue, v, 16.
* —
* Malll). x, 10. —
* Isai. Liii, 4. Malth. viii, 17. — 6 Joan. xm, 2, —' Ibid.
7.

XII.
29
^5o ORIGENIS COMMENTARTl

strarum purificentur gressus, iit sint pulchri evaugelizalit-

ingressuris in hominuni
ris vobis bona, et mundis pedibus

Hoc autem mysterium tu nunc quidem nescis, quia

animas.
nondum percipis cognitionem ejus opportunius in te futu-

ram, simul atque ego lavero pedes tuos; poslea vero cogno-
sces, dum hoc intelliges illuminatus cognitione non parva,
neque facileconlemnenda. Caeterum haec loquente Jesu Pe-
sen-
tro, discipuKis respondet responsum non peritum, sed
tentiam pronciscentem quidem ab alFectu, et erga
Jesum
honoris et reverentioe plcnam, sed tamen qua falleretur.
Quocirca quoniam utiUs Petro non erat ejus responsio, non
sinit eam ille veram esse, qui nocua utihtati
dicentis et vere

eyentura prohibet» pro sua bonitate. Atque Petrus

quidem

inquit « Non Lavabis mihi pedes in a^ternumS »

:
enuntia-

vitque, cum Jesus ilHus pedes lavare decrevisset, nunquam

futurum ut lavaretur ab ipso, ac ne hoc quidem ullo un-
quam sjeculo futurum; sed ille qui videbat Petro conduci-
bihus esse ut hac in re mentiretur quam ut vera diceret,

utihtatem ostcndit in eo quod non opus erat ut qui hoc

dixisset vera loqueretur, dicens : « Nisi lavero te, non ha
« bes partem mecum ^ » Atque equidem si Pelrus, qui enun-

iiarat:«Non lavabis mihi pedes in aeternum % » vera di-

cens hac in re non habilurus erat cum Jesu parlem (aUoqui

habiturus mentiens), eo quod lemerarie pneveniens iocu-

tus fuisset, quid aUud agere opus erat, nisi menliri ? ne hoc
quod verum Pelrus diceret, impedimento ipsi Petro esset,

quominus haberet partem cum Jesu, qui ostendit iUum

mendacem lavando pedes ejus scriptum est enim «Omnis
: :

» homo mendax Opportune auteni utemur hoc dicto ad j

''.
»

cos qui audacius ac sine delectu id se facturos dicunt quod

rainime iUis conducat, praeserlim si desislere noUnt ab eo
quod male promiscrint : ostendentes enim ilUs quia nuUa-
 ,

IN liVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. /^^l

tenus hablturi sint partem cum Jesu si vocem temerariam

in promittendo servaverint, iuturum vero ut bonam spem
habere possint si quod prius dixerant spreverint, abduce-
iTius eos a persistendo in his quas male judicassent, etiam
si cum juramenlo tale fiat, propter mullam te-
aliquando
meritatem; dicemusque Queinadmodum prohibetur Pc- :

trus, qui dixit « Non lavabis mihi pedes in aiternum *, »

:

persistere in eo quod dixerat, ut habeatpartem cum Jesu;

sic tu qui peccasti propter lemeritatem, atqus etiam pro-
misisti nullo delectu, melius facturus sis, si desistens a per-
manendo in hoc quod male judicasli, ad hoc agendum quod
niagis est consentaneum transeas. Qui autem hoc dictum
observaverunt : « Quod ego facio tu nunc nescis ; scies au-
» tem postea ^, » et illud : « Nisi lavero te, non habes partem
» mecum, » nolcntes illud huicque simiha ad tropologiam
referre, pndefacti admittant talem Evangelicarum disputa-
lionum formam, vel nolentes ostendant qui consentaneum
esset eum qui propter venerationem (ut isti dicturi sunt)

qua Jesum prosequebatur dicebat : «Non lavabis mihipedes

)) in aeternum,)) a Magistro audire, sic non habiturum se par-

lem cum Filio Dei, perinde ac maximo peccato obnoxium,

quod sui pedes ab ipso loti non fuissent. Nam dicere : Si hoc
delictum commiseris, non habebis partem mecum, locum
|habet id quod dicitur, de peccatis apertis : at vero dicere :

« Nisi lavero le, non habes partem mecum,)) haudquaquam

est consentaneum, si (quod nefas est dictu) Magister hoec vi-

detur respondisse, quod est absurdissimum, discipulo Petro

ipsum honoranti, praebere nolenti corporeos pedes suos la-

vandos ab eo qui slatueratlavare pedes ipsius mansuetissime.

Hanc ob causam praebeamus pedes nostros Jesu etiamdum
surgenti a coena , et ponenti vestimenta , et linteum accipienti
et praecingenti se, et mittenli aquam in pelvim, et incipienti

* Joan. XIII, 8. — ^ Ibid. 7, 6.

29.
4')2 ORIGENIS COMMENTARIA

lavare pcdes noslros non secus atque si essemus sui dlsci-

puli, el exlergere linleo quo proecingllur noslri causji, fac-

lus in medio noslri tanquam qui ministrat*. Nam nisi hoc

fecerimus, non habebimus partem cum eo, neque erunt
pulchri pedes nostri : praeserlim cum a^mulemur charis- j

mata mehora^, volenles inter eos annumerari qui bona

cvangeHzant^ Caelerum quando hberior est Pelrus in lo-

t|uendo importune, rogatus pedes suos prsebere Jesu, cum

audisset : « Nisi lavero te, non habes partem mecum^ »
mensuras pelitionis ejus vult superare, non lantum solos
pedes a Jesu lavandos exhibens, verum eliam raanus, quas
non amplius Jesus lavari volebat, cum panem comederenl,
despiciens eos qui dicerent : « Discipuli tui non abluunt ma-
» nus cum panem edunt^ » Exhibuit etiam praeter manus,
caput, quod non amplius volebat Jesus lavari, quippe quia
in eo imago et gloria Dei jam esset : suiTicit cnim nobis, si

eo pervenerimus, ut occasionem habeamus aeque ac disci-

puli, proebendi illi pedes, quos solos lavat et abstergil; nam
« qui Ictus est non opus habet lavari, scd est mundus lo-

» tus ^
: »si quis vero non est mundus totus, is se non lavit.

Sed quscrat aliquis, si lotus non opus habet lavari, sed est

mundus, et erant discipuli Jesu mundi, tanquam loti, quo-

modo mittit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes disci- j

pulorum Jcsus? Caeterum hac de re cum supra disserucri-

mus ex parte anticipantes, nunc etiam haec illis addemus, ,

'

nimirum haec verba, Opus habemus, posila esse de rebus

necessariis, sine quibus aliquis vivere non potest; ut si di-

camus in rebus corporaUbus hominem non plurlbus opus

habere, sed his solum qua3 dicit Aposloius : « Habenles au-
» tem cibum et operimentum, his conlenti sumus ' : » qucc

vero ad divitias et delicias conferunt, ex abundanti moIII-

* Luc xxH, 27. — 2 i Cor. XII, 01. — ^ Isai. lii, 7. — '^

Joan. xin , 8.
— ^ MaUli, XV, 2. — 6 Joan. xiii, 10. — ' 1 Tim. vi, 8.
 IN EVANG. JOAKNIS. TOM. XXXII. 4^'''>

bus ci dellcalis superesse, uoii tanquam nccessana et sinc

quibus non possint vivere, sed tanquani superflua. Sic igi^

lur ct in divinioribus opus quidem nobls est liis quai inlro-

dncunt ad vilam, hisque quoe faciunt in eo nos essc qui di-
cil : « Ego sum vlta *
: wquse vero sunt supra haic dc quibus
dicitur: « Dehciare in Domino, et dabit tibi peliliones cor-

» dis tui ^, » et qua^cumque considerantur propler paradisum

dchciarum, et propter divltias, et propler gloriam, quae sunt
in sinistra sapienliae, juxla dicenlem : « Longitudo enim vi-

» tae et anni vitae in dextera ejus : et in sinislra ejus divitiae

» el gloria^ » supra necessilatem esse dicenlur. Ac fortassc

lale est, cum ahcujus qui lotus fuerlt lavantur pedes a tali

Magistro ac Servatore : nam donum Dei exccllit necessila-

tem, quemadmodum etiam esse in gloria solis, vel luna?,

vel astrorum, in sacra mortnorum resurrectione *

: atque qui
mundus est quldem et lotus, opus non habet ut lavelur,
sed lavatur propter illud quod superius assignavimus, ni-
mirum quod « omni habenti dabitur et adjicietur ^; » et ut

inquit Joannes : « Et mundus mundetur adhuc, et sanctus

» sanctificetur adhuc*. » Caeterum illud : « Vos mundi es-

» tis', »rcfertur ad Undecim, cui subjungilur illud : « Noii
» omnes, » proplcr Iscariotem : noverat enim eum a qiio

Iradebatur non esse mundum; primum quidem, quod pau-

peres illi non cssent curae, fur cum csset, et quod marsu-

pium habens, quaj immiltebanlur auferret^; delnde quod

ccKna facla cum jam diabolus immisisset in cor ipsius Juda)
Simonis Iscariolae, ut proderet Jesum, non repulit ferien-

lem'. Quocirca Undecim cliam mundiorcs facti fuercloli

cum illorum pedes lavisset Jcsus et Judas non mundus :

( « Sordldus cnlm^ incjuit, sordcscat adhuc** ») faclus est

1
. * Joan. XI, 25, — '^
l*sal.xxxvi, — Vrov. 4« ' iii, i6. — ''
i Cor. xv, \i
— 39. — ApocaU xxii, u. — —
"
4?.. ^ Mallli. XXV, <•
Joan. xiii, lo. ^ Icl,

\i', G. — ' Id xiii, 2. — Apocal. xxm, 11,

*<*
/^54 ORIGENIS COMMENTARI.i

sordidior et immunclior, quarido post buccellam intravit in

illum Salanas*.
« Postquam ergo lavit pedes eorum, receptisque vestibus
» suis iterum accubuit, dixit eis :
[ Scitis quid fecerim vo-
» bis ? ] Vos vocatis me Magistrum ac Dominum, et bene
i) dicitis ; sum etenim : si ergo lavi pedes vestros Dominus
» et Magister, vos quoque debelis invicem alii aliorum lavare
» pedes : exemplum enim prsebui vobis, ut quemadmodum
» ego feci vobis, vos quoque faciatis ^. » Probabile est eos
qui considerassent magnitudinem potentiae Jesu, quique
intellexissent quid factum fuisset a Jesu, qui lavavit pedesj

discipulorum, ut ultimas ac viles ipsorum partes ac corTJ

pora bumi vcrsantia, quorum nota erant illa corpora, mun-
daret, admiratos opus e lavatione proveniens, haudquaquam
ausuros fuisse rem talem etiam ipsos facere, tenuiores se
esse existimantes, quam qui possent lavare pedss inleriores
et occulti hominis, vel eorum qui haec amplectuntur Dei
dogmata ; nisi Jesus per ea quae exposita sunt, ad hoc ad-
hortatus fuisset eos, figura coenantis reassumpta, quando
docturus erat ea quae dicuntur ad eos qui jam coenaranl.
Atque summa quidem adadmonen- austerilate orationeque

dum maxime accommodata (quo agnoscerent quod actum

fuerat) dictum est : « Scitis quid fecerim vobis '
? » Verbum
autcm, scltis, per interrogationem legendum est, ut osten-

dat rei gestae magnitudinem; vel imperantis modo, cognos-

cite^ ad excitandum illorum intelhgentiam, qua illum cog^
noscerent perpendentes quid gestum fuisset. Summa autei

Magistri auctoritate, summaque animi inlenlione persuaJ

dendi illos, dictum est : « Vos vocatis me Magistrum a(

» Dominum, ct bene dicilis; sum etenim : si ergo ego lavi

» pedes vestros Magister et Dominus, et vos debetis ahi alio-

» rum lavare pedes *. » Lavit quidem Jesus discipulorun^

^ Joan. XIII ,27. — ^ Ib. 12 el seq. — ' Ibid. 12. — * Joan. xiii, x3, i^
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXIf. /^^5

pedes, quateuuseorum Magisler; pedesque servoruai, qua-

leuus Domiuus erat. Doctriua enim purgatur pulvis qifi ex
lerra rebusque mundanis conlractus uou ad aliud perlin-

git quam ad extremas iufimasquc parles discipulorum :

dominatioue vero priucipatum et potestatem habentis, ab-

jiciuntur ea quee pedes aorum qui adhuc vel
inquiuaut
vulgivre ac qualecumquo iuquiuamenlum suscipiunt, quia

etiamuum habeant spiritum servitutis, Nec uUus cordatus

dicturus est Jesum, quateuus ostium, vel quateuus pastor,
vel qualenus medicus est, discipulorum et servorum lavare
pedes. Ego vero arbitror, quouiam discipuloruui pedes ue-
cessitatem recipiuut ut a Magistro lavcutur, uoudum per-
cepisse quod illis csset satis, sed cliamnum procul abesse
ab ilio dicto : « Sufficit disclpulo si sit similis praeccptori
» ipsius \ » Atque hic profecto finis est magistri erga disci-
pulum (
quatenus magister est ) facere discipulum sui si-
milem, ue iu posterum egeat magistro; sed ut etiam ipse sil

magister, quo ahus egeat. Ut enim finis medici (quo egent

qui male habeut, uon qui validi suut ^ ) esl sanare male ha-
benlcs ab aegritudine sua, ue iuposterum opera ejus egeanl;
sic finis magistri est discipulo acquirere illud quod ap/sTov

[ hoc cst, sufliciens ] dicitur, ut cum discipulus id habuerit

quod sibi sufTicit, sit similis pr.Tceptori ipsius. At vero quod
ad Servalorem uostrum attinet existenlem Domiuum, cer-
nere est eum ex sc louge plus existeie quam alii domini,
noleutcs discipulos esse sicut magistros suos, vel scrvos
sicut dominos. Talis igitur est illc filius paternai bonitatis
et charitatis ejus. Dominus eiiim cum sit, operatus est ut
sint servi sicuteorum domiuus; quando scilicetnon amplius
habebunt spiritum servitulis iterum iu timore, sedaccipieut

hpiritum adopliouis, per quem clamabunt : Abba paler^,

Allamen, aulcquam fiaut sicut Magister el Dominus, opus
* Mattli. X, 25. — 2 jj_ ix^ 12. — 3 Rom. vm, i5.
456 ORIGEKIS COMMENTARIA

habent perinde ac discipuli indi^i, ut sui iavenlur pedes, et

quasi adhuc servitutis spiritum in timorem habentes. At

vero simul atque ahquis ex his habens quae discipulo suffi-
ciant ut sit sicut magister ojus, et servus sicut dominus,
t
eo pervenerit ut sit sicut magister suus et dominus suus,
lunc imilari poterit eum qui Javit pedcs discipulorum ; dis-

cipulorumque pedes lavare, sicut magislcr quem Deus in J

Ecclesia ordinaverit post Aposlolos *, qui in ea primum sor- 1
"
tili sunt locum, ac post Prophetas , qui secundum. Sin vero
dictum hoc : « Fratri tuo scrvies ^, » referri potest ad eos
quibus magis deest; et illud : a Esto dominus fratris tui% »

ad eos qui Jacob instar sunt proeslanliores : perspicuum est

servum qui factus fuerit sicut dominus, lavare pedes eorum

qui serviunt doctrinae quam penes se habet; quoniam non
existimo dictum hoc : « Vos vocatis me Magistrum et Do-
» minum, et bene dicitis; sum etcnim % » nihil omnino ha-
bere profundum, ac supra multorum inteliigentiam, quan-
doquidem non oinnibus qui dicunt, « Domine, Domine, »

dictum fuerit a Jesu : « Yos vocatis me Dominum ac Ma-

» gistrum, et bene Neque enim bene dicunt ilii,
dicitis. »

Domine, qui in die illa dicturi sunt « Domine, Domine, :

» nonne in nominc tuo edimus, et in nomine tuo bibimus,

» et in nomine tuo daemonia ejecimus, et virtutes multas

» fecimus ^? » proinde dicet illis Jesus : « Discedite a me;

» nunqiiam vos novi, quia operarii estis iniquitatis : » quae
verba, nempe : « Discedite a me, » non illis dixit qui bene
dicunt, « Domine, Domine. Non » Quinetiam hoc diclum : «

» quisquis mihi dicit, Domine, Domine, inlrabit in regnnm

» coelorum ^, » paiam docet non omnem dicentem, « Do-
» mine, Domine, » testimonium iiabiturum ab ipso, sicut
nunc Apostoli, quibus dixit : « Benc dicitis; sum eteniin ', »

* i Cor. XII, 28. — 2 Gcn. xxvii, 4<J. — ' \h. ac). — ^ Joan. xiii, i3. —
^ Matth. VII, 22, 20. Luc. xm, 26, 27. — ^ Matth. vii, 21. — ' Joan, xin, lo-
 »

IN EVANG. JOAKNiS. TOM. XXXII. 4^7

Vere enim vilium non amplius cls dominabalur, sed Aoyo^

[ id est, ratio ], et ut generatim dicam, Dominus, lioc est,

universa animata et vivens virlus. Quinetiam si « nullus po-

» test dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu sancto*, » et
conslderemus quid slt dicere in hoc loco, « Dominus Jesus ;

qui dicit, « Dominus Jesus, » in Spiriiu snnclo, bene diclt.

An vero qui benc dicit, Is omnlno dlcat etiam In Spiritu

sanclo, tu quseres, propter illud : « Et bene dlcltis ^, » quod
nunc examlnatur cum illo dlcto : « Nondum enlm erat Spi-
» ritus dalus, qula nondum esset Jesus glorlficatus '. » Illius

itaque qui sincereet ex animo servit Fillo Dei, officlum est

bene dlcerc, « Dominus Jesus, » cum ad discipnlum aeque
pertincat hujus Instar dlcere, Maglster'*; ad quem ipse re-
spondeat, Sum etenim, Id quod alioquln dicturus non fue-
rat Jcsus servienti peccato, et discipulo mendaciorurn.
Contingit altamen sanctum quoque opus habere ut sibi
laventur pedes : quonlam requlrltur etlam a vldua, quae

connumeratur in honorem eccleslastlcum , an, Intcr alia

bona, sanclorum quoque pedes laverit ^ Nam rldlculum
exlsllmo affigi littera;, viduamque ha;c omnia ( ut ita di-

cam habenlem quae sanctam delineent viduam, hacque

)

una re carentem, non conjungi honori ecclesiasllco, cum

ipsa frequenter, mediantlbus anclllis et vernis, prudenter
egerlt tempore quo abundabat habebatque opporluna qui-
bus beneficlum conferret hospitibus, atque ctiam his, ut

gencrallni dlcam, qui opus habebant ul ab ea perciperent

aliquid officii humanl. Nec mireris si llbi exponendum slt

anagoglco sensu hoc dictum : « SI sanclorum psdeslavlt ^, »

cum anus jubeantur pari ratione cum presbylerls honesta

docere'. Vlde vero an non ellam operosum slt cuilibet
Chrlsli dlscipulo volenli Implere mandatum dicens : « Et -

1 I Cor. XII, 7). — 2 joan. xiii, i3. — ^ Id. vn, .59. — ''
Idem, xiii, i5.
— ^ 1 Tim. V, 9, 10. — ^ Ibid. 10. — "^
Tit. ir, 3.
 ,

4^8 OKIGJiNIS COiMMENTARlA

» vos deLelis alii aliorum lavare pedes \ » si vellt corpora-

les ac sensibiles fratruDi pedes lavare, ceu opus debitunn
ut fideles in quovis vitae genere existentes hoc faciant, sive
qui videntur esse in sublimitate ecclesiastica episcopi et
presbyteri, sive in quibusdam aliis mundanis dignilatibus : 2
adeo ut hanc ob causam herus quoque veniat ad lavandos
servi credentis pedes, et parentes fdii. Qui mos quidem
erat, sed nunc non fit, nisi supra modum rarissimo, et apud
admodum simplices rusticioresque (6). Prceler haec autem
meminisse debemus eorum quse disseruimus in hunc con-
textum ; « Nisi lavero te, non habes parlem mecum % » al-

que etiam illius : « Scitis quid fecerim vobis ? » Decet enlm

Jesum dedisse nobis exemplum de lavandis pedibus prin-
cipalibus, quod respondet his quae Iropice dicta fuernnt a
Sponsa in Cantico Canticorum, dum dicit : « Lavi pedes
» meos, quomodo inquinabo ilios ^ ? » Attende aulem huic
dicto ; quemadmodum ego feci vobis, ila vos etiam
« Ut
» faciatis » cum hoc pariter examinans
'*,
« Nisi lavero te, :

» non habes partem mecum ^ » Verum si quispiam contra

haec dicat, quamvis per allegoriam dicantur, nihilominus
juxla contextum facla fuisse, moraliterque etiam intelli-
genda esse hcec verba ; « Si igitur ego lavi pedes vestros
» Magister et Dominus, et vos debetis alii aliorum lavaie
» pedes ; exemplum enim dedi vobis, ut quemadmodum ego
» feci vobis, ita et vos faciatis * ; » ad hujusmodi respon- 1

dendum est : ergo quoniam juxta tcxlum factum est quod

Petro dicenti Non ; « lavabis mihi pedes in aeternum \ »

dictum fuit, nempc : « Nisi lavero te, non habes parteni

» mecum,»etiam nos, juxla contextum, ob reverentiam pe-
des suos lavandos non praebentibus dicemus, audebimus-
que lalibus dicere « Nisi lavero te, non habes partem mc-
:

* Joan. XIII, i4- — 2 IIji(L 8, 12, — ^ Cant. v, 2. — ^"

Joan. xiii, i5. —
^ Ibid. P. — 6 Ibid. ij il i5. — '
Ibid. 8.
 IN F.VANG. JOANMS. TOM. XXXII. 4^9

» cum. » Quod si hoc iu loco libi nou persuadet quod dixi,

perpende quid dicere le oporteat contra dubitationem, an

omnino juxta textum haec sint servaiida. Atque quod huic
quidem aliquando conveniat lavare pedes illius discipuli
Jesu, illi vero aHquando suos ab ipso lavandos prajbere, ita
ut ille ob charitatem et comitalem lavet, hic se lavandum
exhibeat, etiam ipse faleor. Sin vero dicemus unumquem-
que non conscium sibi hoc fecisse, sanctorumque isto modo
pedes non lavisse, debitum quoddam mandatum non per-
solvisse, nempe « Debetis aUi aliorum lavare pedes *, »
:

tempus est dicendi omnes aliquo modo hujusmandati de-

bilores esse.
« Amen, amen dico vobis : Non est servus major domino
» suo, neque legatus major est eo qui legavit ipsum : si

» ha3C novistis, beati estis si fcceritis ea. Non de omnibus

» vobis loquor ; ego scio quos elegerim ; sed ut impleretur
» Scriptura : Qui edit meum panem sustulit adversum me
» calcaneum suum ^. » Adhuc et haec cohserere mihi viden-
tur, ut sciamus ad mores reducere quae dicuntur de lava-
tione pedum. Haec enim verba : « Si haec novistis, beati eslis

» si feceritis ea % » cum nihil antea praescriptum sit quod

agere debeamus, praeterquam de lotione pedum, ad illa ha-
bent relationem. Gaeterum praesentis loci doctrinas scire ut

Sermo vult, et facere ut vult Jesus, nempe quomodo dis-

cipuiorum, qui jam laverant, pedes inquinentur, et quonam
pacto laventur, vere opus est virorum beatorum : hoc enim
tale tantumque nomen, nempe, beatum, consentaneum non
est dicere adesse quibusdam vulgaribus : adeo ut vel servo

lavanti pedes domini videatur hanc ob causam beati nomen

obtingere, etiam si adulalor ethypocrita fuerit; cum, utnos
explicavimus, lavare pcdes discipulorum Jesu magni cu-
jusdam sit, ct Jesum in sc habentis, ct omnino beati. Sed
? Joan. XIII, 14. — ^ Ib. lO ot scq. Psal. xi-, 10. — ^ Joan. xm, 17.
4()0 ORIGJiKIS COMMLNTAniA

sciaiiius iiecesse est similia huic lexlui inessc in Evaugelio

a Mallhao tradito : sic enim habct : a Non est discipulus

» supra praeceptorem, neque scrvus supra domin:im suum;

» sufficit discipulo ut sit simihs pra?ceptoris ipsius, et ul
» servus simiUs domini ipsius *. » Lucas vcro sic hahet :

« Non est discipuhis supra praeceptorem suum : perfec-

» lus aulem omiiis eril simihs prapceptoris ipsius ^. » Huic
proximum est ut quaeramus ad quid referemus id quod
in fine dicilur : « Non de omnihus vobis dico \ » Atque
ahquis quidem dicet dictum hoc referri acl illud : « Beali
» estis si feceritis ea ^*
; » neque enim beatus Judas. At ego
non existimo recte hoc dictum eo referri ad illud dictum :

« Beati estis si Hoc enim totum, et de Juda,

feceritis ea. »

ct de quovis, quamvis pravissimus sit, verum est Beatus :

es, quisquis ha3c feceris ; tanquam si dicerem inlempcranti

(etiam si non auditurus sit quae dicuntur, neque temperan-
tia usurus) : Beatus es si temperate vixeris; ct sapieutiam
spernenti, etiam si ingrediatur hoc propositum : Beatus es
tu, si sapienliam et disciphnam susceperis. Proinde vide
ne forte haec verba : « Non de omnibus vobis dico \ » rcfe-
renda sintad ilhid : « Noo est servus major domino suo ^ »
Quoniam enim « quisquis peccatum commitlit servus est
» peccati', » commiltebatautempeccatum Judas,etmaxime
cum diabolus immisisset in cor ejus ut Servatorem prode-
ret % servus erat Judas peccali. Servus autem peccali cum
esset, non erat Verbi Dei servus : isloque modo, ne Jcsu
quidem amphus apostolus erat; jam enim factus erat dia-

boli, qui in cor ejus immiserat ut Servatorem proderet. Id-

circo ncgans Servator eum esse servum suum et apostolum,
cum dixisset : « Non est servus major domino suo, neque
» apostolus major eo qui misit ipsum^, » addidit : « Non
* MaUh. X. 24, 25.— 2 Lnc. vi,4o. — •'
Joan. xiii, 18. — ^ Ibitleni, 17.
'
Ibid. 18,— G Ibid. 1(5. — 7 Id. VIII, 04.— « Id. XMi, 2. — ^ Ibid. i<).
 Ij\ EVANG. JOAiNNIS. TOM. XXKII. /,6l

» dc omiiibiis vobis dico *. » Posl hoc vidoamiis hocdiclum :

« Ego scio qijos elcgcrim, » quod simplicius lalc est ; Scio

qualis sil unusquisque eorum quos elegi : quamobrem scio
eliam qualis sil Judas, nec mc clam est quae diabolus jam
iuimiserit in cor ejus advcrsum me. Atque talem habet in-

telllgentiam propter quamdam consuetudinem Scripturae,

cum ulitur vocabulo scio^ atque illi similibus : cujusmodi
eliam est novl, Servatore alicubi dicente futurum ut dicat
dicturis : « In nomine tuo manducavimus, et bibimus, et
» daemonia ejecimus ^, » hoc : « Nunquam novi vos % » et

illud : « Nescio vos unde sitis * : » quod si simpHcius intel-

ligatur, videbimur infra dignitatem Salvatoris cogltare.

Proinde vide ne forte, quoniam « cognovit Dominus qui
9 non agnoscat etiam qui non sint ejus et
sunt ejus% » ;

quomodo de quibusdam inquit « Nunquam novi vos *, » :

sic dicat etiam de Juda, si non est ipsius Nunquam novi :

te. Quod si cum essct Jesu Judas, postea lapsus fuit, dictu-

rus cerle est illi Jesus : Nescio te und§ sis. Unde etiamnum,
quia immiserit diabolus in cor ejus hiec adversus Jesum',
nescit illum Jesus quamobrem non dixit Nunc ego scio : :

omnes praesenles, sed « Ego scio quos elegerim » ( lanquam :

*

diceret, eleclos meos). Non de omnibus autem prajsenti-

bus inquio « Ego scio quos elegerim » utque hoc eveniat

: :

quod eveuit unus ex vobis est causa ,

qui me est proditu-

rus; ut impleatur Scriptura dicens : « Qui manducat panem

» meum, sustulit conlra me calcaneum suum^ » Transla-
lum autem est -acaopa^t/wj dictum hoc a Psalmo quadrage-
simo, sic habens : « Etenim homo pacis meae, in quo spera-
» vi, qui edebat panes meos, magnificavit adversum me
» supplantatlonem*" ; » quod dictum Servator de Juda ac dc

* Joan. xni, iS. — 2 Matth. vii, 22. Liic, xui, 26. — ' Malth. vii, 20. —
' Luc. XIII, 27. — Tim. ^ 2 11 , 19. — ^ Matth. vn ,25. — Joan. xiji,
' 2.

~ s
Ibid. 18. — ^lbid. — *o Psalm. XI., m.
462 ORIGliNlS COMMENTARU
seipso flictuin luisse inquit. In quo qua^res quomodo Homd
pacis Judas fuerit, et quomodo Servalor iii eum speraverit.
His verbis ergo declarari arbitror Judam aliquando sincere
credidisse : neque enim, ni aliquando fuisset fdius pacis,
misisset eum Dominus cum caeteris Apostolis, eique dixis-
set (nam Duodecim scriptum est eum dixisse) : « Dicite : Pax
» huic domui; et si illic fuerit iilius pacis, requiescet super

» illum pax vestra; sin minus, ad vos revertetur pax ves-

» tra * : » proinde vide post quanta diabolus immiserit liaec

in cor ejus adversum Servatorem, et quia dictus est paulo

ante fur esse. Non autem opinor quod marsupium ei con-

creditum fuisset, si a principio fur fuisset; sed diguus cum
esset cui illud crederetur (etiam si eum proescisset lapsu-

rum Jesus), illius illi cura credita fuit : fuitque tantus homo
pacis Christi, ut in eo velutbono Apostolo bonam spem
habuerit aliquando Jesus; considera enim illud « In quo :

» speravi^. »Proinde meum est judicium sermones eum oc-

cultos et firmissimos ac maxime nutrientes, quos a Jesu ac-

cepisset, Apostolis communicasse, de quibus dixit : « Qui

» edebat panes meos^ » Ca^terura pro : « Magnificavit ad-

» versum me supplantationem suam, » fecit Evangelista i

« Sustulit adversum me calcaneum suum, » ut idem va-

leat tna^nificavit quod sustuiit. Quod si contextus hic :

« Sustulit adversum me calcaneum suum, ety Magnifica-

» vitadversum nie supplanlationem suam necessario no- *, »

bis explanandus sit, dicemus hoc fieri a calce intendente

plagas alicui; cujusmodi etiam erat Judas Dei Filium deci-
piens, manducansque cum Jesu ejus panem, cum (immer-
sam buccellam accipiente Jesu, ac Judae Simoni Iscariolaj

porrigenie) sustulit Judas adversus praeceptoremcalraneum

suum, quia post buccellam intravit Sataiias iu Judam ^ An
i Luc. X,
5, 6. — 2 Psal. xr, 10. — ^ Ibid. — '
Joan. xru, 18. — ^ Jbiti.

26 et 27.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 4G3
vero illiid: «Iniqiiitas calcaiiei mci circumdabit me*, » una
examinatumcumeo: «Sustulitcontrnmecalcaneumsuum,»
referri ad Judam possit, qui fuit in parte Jesu, et habitus

possessio ejus et apostolas; diclus vcro calcaneum tropice,

quod ipse ullimnm prodilor fucrit, lu ipse etiam conside-
rabis.

« Nunc dico vobis antequam fiat, ut cum factum fuerit,

» credalis quia ego sum ^ » Relationem habent verba haec
ad id quod superius est diclum : « Non de omnibus vobis
» dico : Ego scio quos elegerim; sed ut Impleatur Scriptura :

» Qui manducat pancm meum sustulit adversum me cal-

» caneum suum^ : » hoc enim futurum, ut Scriptura im-
pleretur de eo qui sustulit adversuni me calcaneum suum
(
qui est ille qui manducat panem meum nunc dlco vobis, ) ,

ct dlco antequam fiat, ut cum factum fuerit quod prophe-

lalum in Scrlptura futurum est ut impleatur, credatis me
esse eum de quo hoec prophelala sunt, propter eum qui
cum manducaret panem meum, sustidit adversum mc cal-
caneum suum. Sed quaerat allquis quomodo dlctum sil dls-
cipulis, quorum laverat pedes Jesus, perinde quasi nondum

credidissenl ipsiim esse Christum « Nunc dico vobis aule- :

» quam fiat^ wet propter hoc dico, « ut cum factum fuerll,

» credatis me esse » Christum prophetalum. At vide num

possimus caventes accusare tales tantosque Jesu discipu-
los, quasi qul nondum credidlssent, consilium etiam ser-
vare dicenlis : « Ut cum factum fuerit, credalls quia ego
» sum. » Qui recipit sapientice theoremata, interdum per
priora, quibus jam saplens est, percipit posterlora, in qui-
bus antea non eratsaplens, sapientiorque erlt: quemadmo-
dum illud etlam dlcitur : « Haec enim audlens sapiens, sa-

» pientior erit^ » Ut igitur si sapienti dicerentur quaedam,

* Ptalni. xi.vm, 6. — 2 Joan. xiii, 19. — ^ Ibid. 18. — ^ Ibidem, 19. —

Prov. I, 5.
464 ORIGENIS COMMENTARIA

et subjungerelLir : Haec le faciunl sapienlem ; non cmnino :i

sapientem consideraremus ex non sapienle, sed ex sapiente

snpientiorem, tanquam profectu succedente, et tendente ad
perfectionem : sic mihi considera credentem posse magis
credentem fieri Aposloli enim cum aliquando ad Dominum
:
;

accessissent, non seipsos incusantes tanquam non creden-

tes, dixeruntDomine, adauge nobis fidem * ; » siqui-
iili : «

dem in vocabulo adauge aperte oslenditur fidem habuisse

Apostolos capienlcm additamentum. Quamobrem si hsec
intelleximus, mihi considera additamenta rerum fidem fa-

cientium, post quaedam quae antea fidem fecerant, addidisse ]

fidei; adeo ut discipuH pra^ler ea quae habebant fidem fa-

cientia, eliam hoc assumpserint, ut viderent Scripturam

dicentem Qui manducat panem meum, sustulit contra
: «

» me calcaneum suum% » impletam, ob oculos ponenle eo

qui prophetabatur se esse, de quo talia praedicta fuerant : vi-

deque ul intelligas hoc vocabuhim, « ut credatis^ «perinde

ac sic, Ut operemini, permanentes in credulitate, iiullam
causam habenles qua mutemini. Ac certe nisi magnitudine
magna fides esset, aut multiludine multa, haudquaquam di-

xisset Paulus : « Etiam si habuero omnem fidem*. » Ut enim

perfectus et omnes habens virtutes, cum singulatim unam-

quamque virtutem perfectam perceperit, perfectam habct

sapientiam ct perfectam modestiam, atque etiam sic pieta-
tem et ca^teras virtutes; sic aliquis diceret perfectum in

virtute credendi, eum omnem habere fidem. Hoec autem di-

co, tanquam sapientia, modestia, pietas, caeteraeque virtu-

tes imperfectae non possint a nobis proprie nominari, sed

abusive; cum etiam perfectus qui efficitur in unaquaque

virtute, nominetur aequivoce cum eo qui est virtute per-
fecta. Nam hunc in modum sapiens dicitur qui in quibus-
dam quidem ofFendit, ut objurgatione egeat, haud tamen
* Luc. XVII, 5. — 2 Joan. xm, i8. — ^ Ibid. 19. — ^ 1 Cor. xiii, 2.
 IN KVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 4^5
odit objurganles, imo vero diliglt, juxla quod scriptum est :

« Argue sapientem, et diliget te *

: whunc etiam in modum
sapiens dicitur ille, qui capax cum sit alioruin speculalio-
num sapientiae, nondum quae reslant liabel, juxta quod di-

cilur illud etiam « Da : sapienti occasionem, et sapientior

» erit^. » Atenim huc devenimus , ostendenles contiogerc
ut qui jam credit discat aliqua rursum crediturus, et per
additamentum eorum qua? didicerit, addere fidei. Sin vero
videre volumus quisnam sit qui omnem habeat fidem, su-

inamus, exempli gratia, breviter quae credenlem strvant,

dum creduntur : sintque, ut ila loquar, numero contum, et
dicamus eum quidem qui haec centum, qiiae praediximus,
sine ulla ha^sitatione acciplt, singulis ipsis constanter cre-
dens, omnem habere (Idem; deficienlem vero in aliquo nu-
mero rerum earum quae servant, dum creduntur, vel minus
firmuni existentem erga ea quae crcduntur, eo magis abesse
ab habendo omnem fidem, quo plures numeri sibi credenti
defuerint : qiioque magis abfuerit a firmitate eorum quae
creduntur, sive omnium, sive aliquorum (ut interim demus
aliquem aliquibus constantcr credere posse, aliquibus vero
credere, sed non constanter); attamen omnium consensu
dederis diiricillimum demonstratu esse ut cui unus defuerit
numerus, nihll habeat firmitatis : eo quod non aequali di-
stanlia distet a firmitate erga ea quae creduntur unusquis-
que eorum qui sunt (ut ita loquar juxta Scripturam) exigua
fide prsediti, et qui nondum receperunt firmitatem erga ea
(juae creduntur. His vero consequens est, propter illud :

« Juxta fidem tuam fiat tibi', »et illud : « Fidcs tua te ser-
» vavit*, «unumquemque habere retributionem quae est in
justo judicio Dei, juxta proportionem talis et talis fidei, et

salutis : quandoquidem in hac est eorum qui servantur dif-

1 1'rov. IX, 8. — 2 Ibid. cj. — 2 Matlh, ix, 99. — ''

Ibideni, 22. Marc.
X, -53.

XII. 3o
 ORICEMS COMMENTARIA

fcrenlia : adeo ut illud : « Qua mensura meliemini, eadem

» niensura remetietur vobis *,
»
perlingat etiam ad mensuras
fidei , et ad mensuras retributionis et salutis qune est a Dco.
llancralionem qui considerarit diligenter, videbit quomodo
merito dicalur hominibus, quasi judicare non valentibus :

« Ne judicetis
Nolile judicare, ne judicemlni^, »et illud : «

» quidquam ante tempus, donec venerit Dominus^ » Rur-

sus in haec, quoniam dixi exempH gratia, centum numcro

cxislentibus his quaj servant dum creduntur, his cenlum
lirmiler credentem omnem habere fidem: non habentem
vero fidem erga ahqua eoruni centum, vel varie aflbctum
lirmilate erga ea quae creduntur, non habere omnem fidem,
explanationis gratia exponemus taHa : Ante omnia credilo
imum esse Deum, qui omnia condidit et perfecit, quiqjie
omnia fecit ut essent, ex re non existenle quinetiam creda- :

mus necesse est Jesum Christum esse Dominum, et omni

veritati quae de ipso dicitur tum juxta illius divinitalem,
lum juxla iUius humanitatem : in Spiritura etiam sanctum
credendi necessitatem habemus; et quod liberi arbitrii cum
simus, punimur ob ea quae peccamus, honoremur vero ob
recle facta. Age igilur ponamus, si quis se credere in Jesum
putans, non credat unum esse Deum Legis et Evangelii,
cujusgloriam coeli lanquam ab ipso facti enarrant, et fir-

mamentum annuntiat opera manuum suarum tanquam ea-

rum opus*; huic profecto maximum deerit fidei caput. Vcl
rursus siJesum sub Pontio Pilato praeside cruci
quis credat
affixum, sacram rem quamdam et salutarcm mundo allu-
lisse; non item credens eum ex Maria virgine et sanclo

Spiritu ortum assumpsisse, sed ex Joseph et Maria huic :

etiam deerunt maxime necessaria ad habendara omnem fi-

dem. Rursus e regione si quis divinitatem ilHus admillal,

* MaUh. VII, 2. Marc. iv, 24. — ^ Matlh. vn, i. — * 1 Corinth. iv, 5. —

* Psal. xviir, 2.
 )N r.VANC. JOANNIS. TO»f. XXXII. /(J.
iHMnanitaleque ejus offensus
nihil huuiani ci.-ca eum facluiu
i".sse credat, vel
hypostasin sumpsisse; huic quoque
vuJgana deerunt ad „on
omnem f.dem. E contiario denuo
si
.1U.S humanas de eo res admittat, sp.eta
a.t. et pr.mogenili
hypostasi Un.W
omnis creatura.; haudquaquam
is di-
cere poter.t omnem se hahere fidem.
Sicque miii per o.-di-
nem cons.dera; ut videamus
quanta res sit-absque ullo
.lefectu et constanter
omnem haLere fidem, adeo polentem,
.|ua„do lota est i„ homi„is
anima, ut vel montes
(quales-
cumque s.nt^.lli) transferre possit : cum omues quidem ho-
.n.nes loco d.movere valeant montem, vel moates quos Jc-
sus osle„der.t; sin vero
quaedam defuerint perfecl»
fidei
des.t et.am pote„tia
tra„sferendi montes. Ac
profecto tall
•n hujusmod. rebus
utar exemplo : Vt tales
tolque haben-
les v.res pr.mum navim deducuntin mare; sin vero
vel
."lus cooperarius vel vires
alicujus rei his defuei-int.
non
deductur navis sic veluti multi
: lra„sfe.-entes monles est
omn.s fides, i„ qua qui fuerit
impe.-fectus, quo minus ha-
huerrt om„em fidem. eo magis aberit a potentia
transferendi
montes. Proinde vide an non utiliter h«c omnia indagata fue-
nnt propter discipulos. ad quos (cum
lavisset Jesus eorum
pedes). ut suspicari posset negligens
lector, quasi ad no„-
dum credenles, dixit . Nunc dico vobis
:
priusquam fiat ut
» cum factum fuerit credatis quia
ego sum'. , Pariter vero
et.am exphcata oratio, quauta
res sit virlus omnera conti-
neus fidem ostendit, et quod raro
inveniatur : ostendit praj-
lerea quam procul absil quivis nostrum
ut habeat illam
omnem fidem, qua monles transferat.
Cslerum non co„
lcranenda res est qua „os ad c-edendum inducit.
iuxta ea
quienuncsuntproposila, quod Prophetx
vaticinati antca
fuer.nl qua, ad Jesum pe.-line„t, et quod juxta sermonem
.llorum 5ervatori acciderint
qua; ab ipsis pra;dicta
fue.-u„t.
* Joan. XIII, jr).

3o.
^(i^ ORIGIiiXIS COMMEKTARIA

« x\men, amen dico vobis : Qiii recipit qiiemcnm([ue ini-

» sero, me recipit qui autem me recipit, recipit eum qni

:

» misit me ^ » Miltit Jesus non solum sanctos, verum etiam

et sanctos et Angelos : nominanturque hi quos mittit, eo
quod ab ipso mittantur, Apostoli [hoc est, missi]. Jam vero

horum Apostolorum alii sunt homines, ahi virtute praestan-

tiores : nec enim a vero aberravimus, apostoli nomen his

Angelis eliam ponentes de quibus scriplum est quod « om-

» nes sint administratorii spiritus qui in ministerium emil-

» tuntur, propter eos qui hoeredes erunt salutis^ » Nam si

Traoa zo i-orilhbxi, y.r.67oloi [hoc cst, a mittcndo, missi ] om-

nesque ab eo « qui facit Angelos suos spiritus, et ministros
» suos ignis flammam', » in ministerium miltuntur admini-
slratcrii spiritus, hi etiam aposloli [hoc est, missi ] dicen-

tur ejus a quo mittuntur. Atque unusquisque profeclo qui

mittitur ab aliquo apostoUis [hoc est, missus] est illius
qui misit; juxta quod in superioribus est dictum post ea
verba : « major domino suo, neque apostc-
Non est servus
» Hanc ob causam non
» lus major eo qui misit ipsum^

aberrabit a vero qui Joannem etiam dixerit Dei apostolum

propter illud : « Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat

» Joannes^ Quin Esaias quoque apostolus erit, propler

»

« Quem mittam, et quis ibit ad populum hunc^?

»
illud :

quando respondit dicens « En ego sum, mitte me. » Sed :

quid de hisce dico, quando et in Epistola ad Hebraeos talis

tantusque Servator noster dictus sit Apostolus a Palre
?

scriptum est enim : « Habentes igitur Pontificem magnum,

» Apostolum Jesum C^hristum^ » Quamobrem si Serva-
et

tor aliquem miserit qui aliquorum

salulem administrarit,

is qui miititur apostolus est Jesu Christi.

Verum ut apo-

quibusdam solis ad
stolus apostolus est ejus qui misit ; sic

1 Joan. - Ilebr.
XI. I, ao. ^ r, li. - » Ibid. 7. Psal. c,,, 4. - ^ Jyan.

xm, i6. — 5Id. ,,6. — 6 Isai. v,,S. — "

Hebr. ii», i;«v,-i4.
 IN EVANG. JOANNIS, TOM. XXXII. 4^^
quos millitur est apostolus. Hanc rem considerans Paulus
dicebat : non sim apostolus, vobis sum ta-
« Etiam si aliis

»men; nam signaculum apostolatus mei vos eslis in Do-

» mino*; » proinde licet alicui esse aj)Ostoio Jesu Ghrisli
adunum solum misso, si, Dei providentia, uni soli sermo-
nem is administraverit. Quae quidem diximus ut rursus
videamus eorum qui Jesu Christi Apostoli fuerunt habiti
excelientiam : « Dexteras enim societatis mihi et Barnabae,
» inqult, dederunt, ut nos in Gentes, ipsi vero in Gircum-
» cisionem^. »Igitur Paulus Gentibus soiis erat Apostolus;
Petrus, toti Gircumcisioni. Quod si ex nobis habitus fuerit
aliquis dignus, ut ostendit Aposlolus, eundi ad aliquem, vel
ad paulo plures, aposlolus is eilicitur. Nec extoilatur fac-
tus apostolus, illius dicti memor : « Quod superest autem,
» illud requirilur in dispensatoribus, ut fidus aliquis inve-

» niatur^ : »non enim si quaerilur aliquid, iilud omnino in-

venitur. Gaelerum, propter hoc dictum : « Qui recipil si
» quem misero*, » quoscumque contigerit a Jesu mitti, lios

nominat apostolos, etiam si taies non sint, ut diximus. Di-

ximus etiam contingere ut aliqua prtEslanliora quam na-
tura sit liominum. miltantur a Jesu : propterea, qui recipit
quem miserit Jesus, Jesum iu misso recipit; qui autem Jc-
sum recipit, Patrem recipit : igitur qui recipit quem Jesus
miserit, Jesu Patrem recipit, qui misit ipsum. Potest eliani
haec oratio talis esse : Qui recipit quem ego misero, me
recipit, eousque pertingens ut me recipiat : qui vero me
non recipit per aiiquem meum apostolum, sed me recipit,

non ab hominibus, neque per homines adminislratum, sed

ad animas advenientem eorum qui se ipsos diligenter pra3-
paraverunt ad moi receplionem; lii Palrem, qui me misit,

recipiunt; ita ul ncn solus ego Ghrislus futurus sim in ipso,

sed ipse quoque Pater. Possumus autem ex his rcpugnanlla

1 1 Cor. ix, 3, — 2 Galat. n, 9. — •'1 Gor. iv, 2. — ^ Joan. xiii, 20.
47^ ORIGEMS COMMIiNTARIA.
etiam consirlerare : qui namque recipit quem miserit filius
Mali, ille Anlichristum recipit; qui vero recipit {ilium Ma-
li, et admittit sermonem Chrislo contrarium, fingentem se
esse verltatem, falsoque promittentem se esse justitiam,
is
ipsum Malum. Quamobrem attendamusut,tanquam
recipit

boni nummularii, eorum quidem quae vera sunt ministrum

probemus, falsa vero adminlstrantem reprobemus. Atque
hoc quidem in Ioco,« Qui recipit, inquit, si quem misero,
» me recipit; qui autem me recipit, recipit eum qui me mi-
» Qui videt me, videt eum qui misit me^ » at
sit*; ))et ; « :

vero non dictum est Qui credit in vos, credit in me; ne-
:

que, Qui videt vos, videt me : ut enlm recipiamus suos ip-

slus apostolos vult quidem ille, non tamen ut in illos cre-
damus. Quamobrem recipiamus eos qui a Sermone ad nos
mittuntur, ipsumque Dei Sermonem; haudquaquam tamen
recipiamus apostolum Anlichristi sermonemque falsum.
«Gum hc-EC dixisset Jesus, turbatus est spiritu, et testi-
)» ficatus est. et dixit : Amen. amen dlco vobis, quod unus
)> ex vobis me proditurus est\ )> Superius dixerat : « Nunc
)) anima mea turbata est *; y> nunc vero dicitur : « Haec cum
)» dixisset Jesus, turbatus est spiritu; » et qusero hunc in
locum taha : curnam scilicet dictum non fuerit, Spiritus
Jesu turbatus est, perinde atque, « Nunc anima mea turbata
» est; » vel cur hoc dictum : « Nunc anima mea turbata
» est, » ad similitudinem illius dicti : « Turbatus est spiri-
» tu, » pronuntiatum non
Quae quaerere ausus sum fuerit.

mediocriter, quod per totam Scripturam diligenter obser-

vaverim spiritus, et animse difTerentiam, mediumque quid-
dam viderim esse animam, capacemque virtutis, et vitii;
spirilum vero hominis qui in ipso est, mala recipere mi-
nime posse; quippe cum res optimae fructus dicantur esse
spiritus et spiritus hominis, non Spiritus sancti, ut arbilra-
* Joan. xiir, 20. — 2 Id. xir, 45. —M '. xm, 21, 22.— ''

I '. xii, 2-.

 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. l^-j \

retur aliquls. Nam ad distinclionem hujus spiritus hominis,

manifesta opera carnis nuncupantur ea omnia quae sunt
vituperabilia; quoniam nullum est carnis opus laudabilc.
Hactenus aulem semel inveni spiritum hominis mali indii

rari dictum a Domino Deo. Hunc enim in modum scriplum

est in Deuteronomio ; « Noluitque Seon rex Esebon praeter-
» ire nos per ipsum, quod induraverat Dominus Deus spi-
» ritum ejus; et occupavit cor ejus, ut traderetur in manus
» tuas, ut in diehac*; » quaj quidem accommodatius in

Deuteronomio examinabuntur. Nunc autem proposilum

est nobis dicere quomodo, quae superius dixiraus locutus
Jesus, turbatus fuerit; et cur turbatus non fuerit in anim i

neque propter animam, neque a Spiritu, sed spiritu. No

igitur quod observavimus de Spiritu praetereat, dicendum
est, ubi dicitur : « Nunc anima mea turbata est^, » illam
turbationis affectionem fuisse animae ; ubi vero dicitur :

« Jesus turbatus est spiritu *,»affectionem humanam fuisso

venientem a dominio spiritus. Ut enim sanctus vivit, spiritu

auspicante in vita actionem omnem et votum et laudem

ad Deum; sic quidquid fecerit, id facit spiritu; atque etiam
si patitur, spiritu "patitur. Quod si sanctus sic se habet,
quanto magis dicenda sunt haec de Jesu sanctorum prin-
cipe, cujus spiritus hominis qui in eo est, dum ipsum lo-

tum hominem assumeret, concussit caetera in ipso humana?

Huncque in raodum turbatus est spiritu, ut testaretur et
diceret cum divino quasi juramento iliud : « Amen dico vo-
» bis, quod unus ex vobis me proditurus est^; »cum enim,
opinor, spiritus vidisset id quod jam immissum fuerat a
diabolo in cor Judae Simonis Iscariotae, nimirum ut Prae-

ceptorem proderet, futurum praevidens, turbatus est; et

quoniam perturbatio illa cx cognilione cst orta quae erat
per spiritum, qui etiam spiritus perturbabatur, dictus est
* Deut. it, 5o. — ^'
Joan. xii, 27. — ^ IJcuj, xui, 21. — * IbiJ.
47^ ORlGIiKlS COMMliMAlUA

Jesus lurbalus fuisse spirilu. Fortasse vero juxta unam in-

telligenliani, nempe illam qua? dicit, « Caro est infirma*, »

caro etiam pcrturbata est : haec autem caro erat Jesus,

juxta illud quod a Gabriele Mariae dictum est : « Ecce con-
» cipies in utero, et vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit
» magnus, <5t filius Altissimi vocabitur ^. » Caeterum no-
labis in his quas indagavimus, quomodo vox testatus est
referatur ad ea verba : « Unus ex vobis me prodilurus
» est ^. » Hoc ctcnim dictum discipulis et proplietatum de
Juda, qui unus erat ex eis, lestimonium erat aequivoce,
opinor, cum illa significalione quae a testando et moriendo
pro Dei cultu deducitur. Nec enim eamdem significatio-

ncm vocem testatns estj quando declara-

faisse reor per

lur verbum illud, a quo 6 iJ.o!.p^'^p [hoc est testis] Dei, et

Christi sui figuratus est, et nunc quando refertur ad haec
verba « Unus ex vobis me proditurus est. » Adhuc pro vi-
:

ribus observo, « Unus ex vobis me proditurus est, » quod

refertur ad Judam, ne forte hoc ostendat eum ab ordine
Apostolico decidisse, in quo fuit et ipse sublimatus, quod
aliquando aeque ^alfectus fuerit atque alii Apostoli. Sic

enim ego intelligo et illud : « En Adam factus est quasi

» unus ex nobis*; »quoniam ne illic quidem dictum fuerit,

Quasi nos, vel, Quasi ego; sed propter unum qui cecidit
a beatitudine, « quasi unus ex nobis, » quoniam unus ceci-

dit; quod etiam concinere mihi videtur cum hoc versu :

« Vos autem quasi homines moriemini, et quasi unus de

» principibus cadetis^ » Plures enim cum essent principes,
unus ruit, cujus ruinamfere imilantes peccatores, illius ruina
ruunt. Ut enira ille in divinitate existens ruit, sic et ii qui-

bus sermo ille inquit : « Ego dixi, Dii estis, et fdii Excelsi

»omnes \ » Cum autem ceciderint a beatitudine, cum prin-

* MaUh. XXVI, 4i. Marc. xiv, 58. — Liic.

^ i, 5i, 52. — ^ Joan. xiii, 21.
— ^*
Gcn. III, 22. — ^ Psal. lxxxi, 7. — Ibid. ''
G.
 ;

IN liVAiNG. J0AISNi<6. TOM. XXXII. l^^jO

pipaliter non essent liomines, moriuntur cjuasi hoiniues, et

quasi unus exprincipibus cadunt. Exislimo vero etiam cum

admiralione dicta fuisse haec verba tali sensu : Qui me pro-
diturus est non cst alienus a discipulis meis, ac ne unus
quidem ex multis et vulgaribus discipulis, sed unus ex illo-

rum Apostolorum numero quos ego mihihonorandodelege-

ram. Atquemulti quidem quiJesum condemnaruntdicunt
«Cruciiige,crucifigeeum*,»et: «Tollehunc eterra^; «ateum
tradere opus illius fuit eum talium qui vidit et cognovit :

enim lantarumque disciplinarum, quas seorsim cum Apo-

stolis audierat, cum sciret eum Praeceptorem, ac Dominum

cum agnovisset, prodens eum, magnitudinem illius quam

norat prodidit, cum nuUus qui magnitudinem illius non
vidisset, acturus fuisset hoc. Nam prodens proderet ille

quidem magnum, atnon in quantum est magnus, cum Je-

sum npn nosset in quantum magnum. At vero hic qui didi-
cerat quomodo sit magnus, auditor factus magnitudinis
sapientia3 quai est in eo, et ralionis, et gratiae, et prodidit

eum, et prodidit totam quam novit magnitudinem. Hanc

ob causam conducebat iliinatumnon fuisse^, sive regenera-
tionis ortu, ut profundius quis intelligeret sive hoc com- ;

muniori ortu, de quo orlu molestiis se eximere quis volens,

cum inquisierit quod quidquid utile est utile sit ei qui est,

et considerans quod ei qui non sit nihil conferat et utile

sit, ad secundam expositionem cum devenerit, illam magis

suscipiet.

«' Aspiciebant autem sese mutuo discipuli, dubilantes

» de quonam diceret*. » Equidem si aperta fuisset Judae ma-
litia Jesu discipulis, agnitus etiam fuisset ille qui Magistrum
proditurus esset, dicente Servatore Unus vestrum me pro-
: «

» diturus est ^ : » at nunc intuentur sese mutuo discipuli, du-

^ Luc. XXII, 21. — ^ Act. xxu, 22. — ' .M,'(lll). XXVI, ^>4» Maic. xiv, 21.

^ Joau. XIII, 22. — ' Ibid. 2 1.

4^4 ORIGENIS COMMENTARI\

Lilantes de quo diceret. Judas elenim fortasse quidem ex hls

quae antea recte cgerat, persuaserat Apostolis ut nihil de
illo suspicarentur mali : fortasse vero nondum Judas Simon
Iscariotes perditae malitiae erat, etiam si diaholus jam imnii-
sisset in cor illius ut proderet Jesum, reliquiis etiamnum
existentibus in ipso honi propositi, quihus cum perspexissct
Jesum condemnatum, quando ligatum eum ahduxeruntet
tradiderunt Pilato praesidi, « poenitudine ductus retulit Iri-

» ginla argenteos principihus sacerdolum et seniorihus, d -

» cens: Peccavi Iradens sanguinem innocentein*;» quando

et dicentihus illis : « Quid ad nos ? tu videris, projeclis argen-
» teis » Judas, argenti ipse cupidus, « ahiens laqueo se sus-
» pendit,» ne videre quidem expectans judicii finem de Jesu
apud Pontium Pilatura. Neque hic sincere a peccato resi-
puit, neque fuit hujus malitia ad aliquid honi impos : si

enim sincere resipuisset, etiaui perinde ac lalro ille qui di-

xit: «]Vlementomei,Domine,dum venerisinregnumtuum^»
ad Servatorem accedens fecisset quae ad ipsum pertinehant
ut Jesum placatum redderet oh proditionem quac jam pne-
cesserat. Quod si vero omnino expulisset ah anima sua houi

nolionem, haudquaquam resipuisset videns Jesum condcin-

natum imo illum accusans addidisset sermones
; similes pro

ditioni; quinetiam fruens, ceu argenti cupidus, argenteis

triginta quos acceperat pretium appretiati, neque voluissot
argenteos j)rojicere , ncque relulisset eos principihus sacer-

dolum et seniorihus, neque coram illis ipsis peccatum

suum fassus fuisset seipsum accusans et Magistrum lau-
dans dicendo «Peccavi tradens sanguinem justum^ » Quiii-
:

etiam pracfocare seipsum laqueo ncmo alius fecisset, prxler

illum qui in cor suum misisset ut proderet Servatorcm. Ac
profeclo in ulrisque dedit Judas locuui diaholo. Caelerum
haec pro virihus accurate inquisivi; simul oslcndens his qui
^ Mallli. XXVII, 5 el scq. — ^ Luc, xxiii, f\2. — ^ Matlli. xxvii, 4«
 '">

IN EVANG. JOANMS. TOM. XX\II. 4 7

Judam existimabant salutis non capacem esse natura, taleui

nonesse; simul etiam exponens quomodo merilo intueren-
mutuo Apostoli ob Doraini sermonem, dubitantes
tur sese
de quonam diceret sed sufficiat ad ostendendum eum cor-
;

ruisse cum sanctus esset, afterrc in medium lectionem pro-

pheticam ex Psalmo quadragesimo sic habentem : « Etenim

» homo pacis meaj, in quo speravi, qui edebat panes meos
» mecum, magnificavit super me supplantationem*. » Quin-

etiam iHud meus conviciis me incessisset,

: « Si inimicus
» sustinuisscQi utique^» quod ad eumdem refertur, decla-

rat eum a principio inimicum non fuisse. lllud etiam « Si :

» is qui me oderat adversum me mala locutus fuisset, abs-

» condissem me forsitan ab eo',» palam ostendit hunc ali-

quando dilexisse Jesum, eo usque etiam amando perve-

nientem ut esset Jesu unanimis, juxta illud : « Tu auteui
» homo unanimis, dux meus, ct nccessarius meus *. » Alio-

qui sexcenta alia invenias, ex quibus intelliges merito dis-

cipulos sese mutuo respexisse, dubitantes de quonam dice-

ret. PorroLucas scripsit,cum dixisset Jesus; «Verumtameii

» en nianus me tradentis est mecum in mensa ; et Filius qui-

» dem hominis vadit, juxta id quod sibi deflnitum fuit ; ve-

» rumtamen va3 homini illi per quom tradetur ^ I » discipu-

los coepisse inter se quaerere quisnam eorum esset hoc fac-

turus. Quairebant enim inter se d&bitantes dc quo diceret.

Jam secundum Lucam non apparet unumquemque sc

vero
suspectum habere, perinde atque apud Mallhaeum et Mar-
cum, qui palam hoc ostendunt. Inquit enim Matthajus ; « Lt
» valde moesti coeperunt dicere : Numquid ego sum, Domi-
» ne ® ? » At Marcus : « Ca^perunt moesti esse ct dicere illi siu-

» gulatim : Numquid ego ? et alius ; Numquid ego' ? » Secum

enim repetebant, opinor, se homines esse, et proposiluiu

* Ps. XL, lo. — 2 Psai. Liv, i5. — 3 Ibid. — * Ibul. i4. — ' Luc. xxii,
22, 20, — — '
21, "^
iM.itlli. XXVI, 2 2. Maic. XIV, 19.
 :

4^6 ORIGEMS COMMEKTARI.i

adhac prolicientium mulabile esse, capaxque voleiidi rcpu«%~

uanlia his quae antea proposuissel fortassis etiam edocti con- :

tra quae sit nohis lucta, propter incertum rerum humanarum

exitum, verentur ne quandoque victi admiltant proditionem
de Magistro; namque Pelrus propositum quidem habebat,
cum confirmatus dicebat omnes olFendanlur tna : « Etiam si

» causa,ego tamen nunquam oflendar* » non negandi Jesum ,

at victus propter timorem spiritus, ante galli cantum ter

eum negavit. Istiusmodi igitur rationibus edocemur, utwqui

» existimat se stare, videat ne cadat ^, » atque etiam « ne glo-
» rieris de die craslino, quando nescis quid superventura
» pariat dies ^ » Fortasse vero etiam illud : « Intuebantur
» sese mutuo discipuli \ » pra^ter id quod simphciter intel-

hgitur, tale quiddam declarat, quod unusquisque juxta vi-

res humance naturae in propositum aUerius intueretur, ad-

dubitans an possit anima quaj talia peregerlt, et sic afFecta

orga veracem Magistrum, qui vere testatus fuerit dicendo :

« Amen, amen dico vobis, quod unus ex vobis me proditu-

» rus est %» in tantum immutari et obhvisci^ doclrinarum
Magistri, ut ad eum Iradendum pervenirent : emphasin
enim habet dictio ha^c de discipuhs : « Dubilantes de quo
» diceret ^ ; » non enim habebant copiam cogitandi cui com-
peterel quod praediclum fuerat; sed de hoc dubitabant,
nihil apertum vel cogitare vel dicere invenientes.
« Erat autem unus ex discipuhs Jesu recumbens in sinu
» ipsius, quem dibgebat Jesus. Innuit ergo huic Simon Pe-
» trus, et dixit ei, ut sciscitaretur quis esset de quo loque-
» relur. Itaque cum recubuisset ille super pectus Jesu, di-

» cit ei : Domine, quis est ? Respondit Jesus : llle est cui

» ego intinctam ofl^ulam porrcxero. Et cum intinxisset ofFu-

» lam, dedit illam Simoni Iscariotae : et post oflulam, in-

* Matth, XXVI. 53. — 2 1 Cor, x, 12. — ^ Prov. xxvii, i. — ''

Joan. xm^
22. — ^ Ibid. 21. — *'
Iljid. 22.
 IN liVAxNG. JOANNIS. TOM. XWII. ^77
» gressus est in euni Salanas. Dicil igitur ei Jesus : Quod
» lacis, fac ocius. Hoc auteni nemo discumbentium intelli-

» gebat ad quid ei dixisset : quidam enim putabanl, quia lo-

» culos habebat Judas, dixisse ei Jesum : Enie ea quae opus

» sunt nobis ad diem festum; aut egenis ut aliquid daret *. »

lUe qui in sinu Jesu erat recumbens, unus ex disclpulis, quem

diligebat Jesus, videtur esse Joannes qui E'/angelium scrip-
sit; quod in fine Evangelii scriptum sit hunc in modum :

« Conversus Petrus videt ilhim discipulum quem dihgebat

» Jesus, sequenlem, qui et recubuit in ccena super pectus
» ejus, et dixit : Domine, quis est ille tui prodilor? liunc
» ergo cum vidisset Petrus, dicit Jesu : Domine, hic autem
» quid ? Dicit ei Jesus : Si eum vchm manere donec ve-
» niam, quid ad tc? Tu me sequere. Exiit ergo sermo ille

» intcr fratres, quod discipulus ille non moreretur; el non

» dixerat ei JesusNon moritur; sed,Si velim eum manere
:

» donec veniam, quid ad le^? » Quod autem discipulus istc

qui scripsit tvangelium sit Joannes, liquet ex his qua3 sub
junguntur: «Hic est discipulus ille qui testimonium perhi-
» bet de his, et scripsit haec^ » Observa aulem in utrisque

Evangelii locis, quonam pacto Petrus velut quamplurimum

illi fidens et accumbens, aliquando quidem innuat Joanni
dicens : «Quis est de quo prodituro Jesus loquitur*? » ali-

quando vero eum intuitussequentem, vehiti illius plusquam

cseterorum curam habens, dicat Jesu de eo: «Domine, hic
» aulem quid^? » finem Joannis discere volens, perinde at-

que suum agnoverat nempe quod cum senuisset, futurum

;'

erat nt manus suas extenderet, et alius eum cingeret et du-

ceret quo non vellet^ Quod si vero verba quac locutus est
Jesus spiritus sunt et non littera, in quibus omnibus vita
est et nusquam mors^; et discipulus quem diligebat Jesus,

* Joan. xm, 23 ct seq. — ^ Idcni, xxr, 20 ot scq. — ^ Ibid. 24. — ^ Id.

xiii, 24. — ^ Idcni, XXI, 21. — ^ Ibid. 18. — ' Id. vi, 64.
/r8 ORIGIiNIS COMMKNTARIA

insum iniitans, spiritum et vitam scripsit; iiilelligendum esl

illud : « Erat recumbens unus ex discipulis ejus in sinu
» Jesu*, wpro dignitale honoris, quem conveniens eslFilio
I)ei dare, et ei quem ipse dilexerit accipere : et existimo

<!uod quamvis symbolice recumberet tum temporis Joannes

iu sinu Jesu, hoc munere dignatus ceu praecipuo amore
Magislri habitus dignus, hoc symboHcum denotare Joan-
nem, addictum in Sermonem Fihum Dei, propensum, et illi
muUum faventem,in rebusquesecrelioribusacquiescentem,
recubuisse in sinibus Sermonis [Filii Dei], perinde alque
ipse Dei Sermo est in sinibus Patris, juxla illud : « Unigeni-
» lus Deus, qui est in sinu Patris, ipse enarravit^. »

Gum ergo didicerimus eum quem amat Jesus recum-

bere in sinu Jesu, nihil non agamus quo praecipuo ipsius
amore digni judicemur : hunc enim in modum recumbemus
eliam ipsi in sinu Jesu. At annuit dileclo discipulo Simon
Petrus, nec annuisse contentus inquit ilH : a Sciscitarequis-
» nam sil ille de quo loquitur^ »Quamobrem quoniam an-
nuere in Proverbiis assumitur in calumniam, nam malus
« annuit oculo, annuit et pede,'docelque nutibus digitorum,
» corde perverso mala machinans*; » et : « Qui annuit ocu-
» lis cum dolo, aggregat viris moerores \ » dicendum est ma-
lum non esse annuere; sed oculo annuere, hoc est, oculo
Iransversa tueri, et non recle videre, ct annuere cum doJo,
vituperabile esse; at amanter annuere, Pelri officium esse,
et huic consequenter nutui dicere condiscipulo, tanquam
majorem erga Magistrum liberlalem habenti : « Sciscilare
» quisnam sit ille de quo loquitur^ » Volebat enim forlassis
mysterium quod erat in proditione qua Jesum Judas pro-
dit nosse; quod ut discat Petrus, Joannes qui prius rccu-
buerat in sinu Jesu, superascendit et recubuit super pectus.
* Joan. XIII, 20. — 2 Id. i, 18. — * Id. xiii, ?.4. — * Prov. vi, i5, i^. —
^ Id, X. 10. — ^ Joan. xiii, 9.4.
 » :

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 4^0

Et uon recumbenli super peclus, sed perseveranli
forlassis

iii sinu recumbere haudquaquam reddidisset

Jesus quem
Pelrus et Joannes desiderabant sermonem.
Quamvis igl-
iurantea recumberet in sinu Jesu, deindc
vero recubuerit
supra pectus Jesu, tamen per secundum
illud, ulpote ma-
JMs et excellenlius, germanus Jesu discipulus
in postremis
Evangelii designatur scriptum est enim « Conversus Pe-
:
:

n frus videt discipulum

quem diligebat Jesus sequentem,
» qui et recubuit in coena super
pectus ejus, et dixit Do- :

>'mine, quis cst qui tradet te* ? »non

enim scriptum est
« Qui recubuit in sinu Jesu.

Quid veroctiam respondens Dominus

dixerit, videamus.
« IWe.mquit, est cui ego offulam intingam et porrexero^ »
Dixitigitur hoc Jesus «cumque
: inlinxisset oirulam, »eam
sumit, et « porrigit Judoe Simoni Iscariot.x ; et statim post
» offulam intravit in illum Satanas,
qui ncque anlea value- ,,

neque etiam mox cum misisset in illius

rat intrare,
cor ul
cum proderet^ Necesse enim erat, opinor, ob
dalionem
offulai, utJesus reacciperet ab indigno illud
pra3stantius
quodhabere videbatur; quandoquidem «ab eo
qui non ha-
» bet, et id quod videtur habere
auferetur ab eo\ Pri- ,.

vatus ergo Judas, veluti indignus.

ab excellentiori qui pre-
calus fuerat pacem, recepit ingressum
Satan^e in se. Exem-
pli autem gratia, ut intelligatur
quomodo Jud^e quidem
dederitDominus offulam, ille autem tunc illud a
se repulerit
quod in se eximium habebat, el fortasse
pacem revertentem
ab eo qui audivit et non admisit, ad
dicentem « Si man- :

). serit illic filius pacis,pax vestra super illum requiescet;

.) sin minus. pax vestra ad vos revertetur*,
,>in medium ad-
d.icemus quae in secunda ad Corinthlos
Epistola hunc in
modum sunt scripta : « Vcstra copia illorum inopiaj
suc-
Uoan. XX., 20 - 2 ldem,x,M, .6, .7. - 3
i,,;^. ,._ ,
INlarc. IV, 25. — » Luc. X, 6.
^^j^j,, *v, 29.
/jiSo ORIGKMS COMMEi\TA.RIA.

» currat, iit et IUoruiii copia vestrac inopiae\ » Si enim Coit-

sideraveris relributionem in liisce rebus rerum ierrenaruui

ad spiritualia, scire poteris quomodo ei qui indignus eral
pane distribuerit olTulam, ut per eam a Juda auferret pa-
cem, lanquam indignoqui amplius audiret : «Etenim homo
» pacis meae^; » nam « Sordidus sordescat adhuc * ;
» qua ab-
hita, ille qui observabat occasiouem ingrediendi in animam
illius, et in dantem sibi ingrediendi locum, in Judam in -

gressus est. Pariler observa Salanam antea non ingressum

fuisse in Judam , sed tantum misisse in cor ejus ut Magis-
Irum proderet''; juxta ea vero quse nunc accurate exquisi-

vimus, post offulam introiisse in eum. Quainobrem cavea-

mus et nos, ne quando diabolus in cor nostrum jaciat qua-
lemcumque sagiltam sui ipsius ignitam : nam si jecerit,

mox etiam observat tempus ingrediendi. Sed quaerat aliquis

quare scriptum non fuerit: <i IUe est cui ego ofFuIam ^ » de-
dero, sed cum adjeclione hac, intingam : «Gui ego cnrm^
» inquit, intingam offulam et porrexero; et cum intinxisset
» buccellam, sumit eam, et porrigit Judae Simoni Iscario-
» tae. » In simihbus aulem locis menlem adhibe, an possis
dicere sincerum panem non esse tinctum, sed ex se esse

'Tpi^fty.ov [hoc est nutriens]; ilkid vero quod Judne dabatur

non fuisse panem, sed offalam ; et non offulam absque im-
mersione, sed tinctam et immersam ab eo qui poterat ab
anima ipsius avellere omnem tincturam a ratione aHquan-
tulum infusam, ut post offulam ingrederetur in illum Sa-

tanas. At ego adhuc quaererem quod in Matthaeo scribitur

huic loco affine, sic habens : « Qui intinxit mecum manum

» in catino, hic me proditurus est^; »item iUud quod scri-
liitMarcus :«Intingens mecum in catino^; » rursus etiam
quod Lucas, etiam si non dicat, « intinxit, » sed tanlum :

'
2 Cor. vin, i4. — ^rsalm. — xl, lo. ^Apoc. xxii, 1 1. — ''
Joan. xiii,

2. — 5 Ibkl. 26. — Mallh. xxvi, 23. —

c ' Mnrc. xiv, 20.
 ;1

IN EVANG. JOAWNIS. TOM. XXXII.

48
« Verumtamen en manus me prodentis est mecum in men-
Atque verus quidem hisce de rebus
sa*. »
)
sermo inveniatur
apudeos quime longe sapientia pr^stant;
ego autem con-
jector ne forte impudentia Judac
appareat hac quoque in
re, non honorantis Magistrum in convivio dum una come-
deret, neque deferentis ilH dum in catino immergeret, ut
ca^ter, deferebant. Hanc ob causam cum nemo illorum im-
mergeret cum Jcsu, ipse qui non dignabatur
cum illis im-
mergercajqualitatem volens cum illo habere, cum ipso im-
mergebat, cum cedere debuisset
excellentiaj ipsius. Quam-
obrem huic fortasse proximum est illud : « Verumtamen en
manus me prodentis mecum
r>
est in mensa. Ac profecto ,,

qmsquis urbane aliquando juvenes

admonuerit ut seniori-
bus ,n conviviis deferant, hoc dicto
utetur, ne manum com-
pnmant suorum seniorum. Scriptum est enim et
hoc quo-
que « Ne comprimaris cum eo in calino^
» Calcrum
:
non
ignorantes de curiosa quaestione et de defensione
persua-
dere auditori non valenti, gloriam non i^eportari
apud eos
qui haec audiunt, haec ausi sumus, mehus
esse rati omnia
explorare, quam ahquid quod scriptum sit praterire in-
tactum.
Cum vero ingressus fuisset Satanas in Judam, « dicit illi
» Jesus : Quod facis, fac ocius^- „ sed cui dicat dubium est
nam vel Judae vel Satanaj potest dixisse
Dominus « Quod :

» facis, fac ocius, invitans vel antagonistam ad

»
pugnam,
vel proditorem ad subministrandum dispensationi quse toto
orbi salutifera futura erat; quam non amplius retardare,
sed pro viribus accelerare volebat: non
metuens, ut qui-
dam cxistimant non intelligentes quomodo dixerit «
Pater, :

» si fieri potest, transeat a me calix iste* ;

» sed confidentis-

sime ad certamen (ut ita loquar) exutus.

Proinde arbitror
* ^"c- '^'^"' 2»- - ' Ecclesiastic. xxx,, 17, al. xxx.v,
,4 et 17. _ 3
XIII, 27. — ^"
Malth. XXVI, 39.
^ Joan.

XII.
5
482 ORIGENIS COMMENTARIA

vicresimum sextum eliam Psalmum ex persona Servatoris

prophetatum tempus passionis, diabolo tolis

fuisse propter

viribus adversus eum contendente quos intuitus adversum :

se armatos atque ad pugnam paratos, quando « astiterunt

» reges terrae et principes una convenerunt adversus Do-

» minum et adversus Christum ejus*, » inquit : « Dominus

» lux mea et salus mea, a quonam metuam ? Dominus pro-
» tector vitas meae, a quo expavescam? Dum appropinquant
» super nocentes, ut devorent carnes meas, tribulantes
me
» me, et inimici mei, ipsi infirmati sunt, et ceciderunt. Si
» aciem struant adversum me castra, non timebit cor meum;
» si insurgat adversum me praelium, in hoc ego sperabo^ »

Verumtamen quod dixit Jesus, sive Judae, sive Satanae :

« Quod facis, fac ocius', » nemo agnovit discumbentium ad

quid dixerit; quidam enim putabant, quod instaret Pascha-
tis dies festus, Jesum dixisse habenti marsupiura expensa-

rum et eorum quae dabantur in usum pauperum, ut emeret

ea quibus opus haberent ad diem festum , vel ut ex his quae

collecta fuerant daret pauperibus. At Jesus non hoc dixe-
rat; sed videns et Satanam ingressum, et Judam admitlen-
tem eum omnesque adversus se insidias, ad certamen vel-
uti exutus, et ad strenue se gerendum pro
salute hominum

adversum malum, id est, diabolum, hoc dixit :

« Quod facis»
» fac ocius. »

« Cum accepisset ergo ille offulam, exivit continuo : erat

»autem nox \ » Dixerat quidem Servator Judae : « Quod

» facis, fac ocius *; at proditor hac una in re Magistro nunc
paret; sumpta namque olfula non moratur, sed ut scrip-

tum est, continuo,» ut faceret ocius proditionis

« exivit

opus juxta jussionem Jesu; et vere exivit ; nec enim tan-

tum juxta simpliciorem sensum exivit ex domo in qua coena
1 Psalm. n, 2. - ^ Psalm. xxvi, 1, 2, 3. — ^ Joan. xm, 27, 28, 29. —
' Ibid. 3o. — 5 ibid. 27.
 »

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXlf. 4^^

fiebat, sed eliam omnino exivit a Jesu; non secus atque
illud : «Exierunt a nobis *. » Arbitrorque Satanara in Ju-
dam ingressum post ofTulam, ferre non poluisse ut esset in
eodem loco cum Jesu neque enim ulla convenientia est
;

Christo ad Beliar ^. Quaero insuper, nisi id curiosum «st,

quare landem huic voci : « Cum accepisset ofTuIam % » non
addatur, Et comedissct : sed inspicies etiam tu ipse, huic
enim verbo, accipiendi, comedendi verbum addunt Evan-
gelistae, cum volunt; veluti in panls benedictione scriptum
est dixisse Jesum discipulis : « Accipite, comedite \ » Age
igitur, an acceptam offulam non comederlt Judas (etiam
si quaedam eorum quae dicturi sumus convenire non vi-
deantur cum superioribus), explanabimus in praesenti lo-
co, judicante lecturo utrum oporteat admittere quoe di-
centur. « Cum intinxisset, inquit, Jesus offulam ®
, » et
dimisisset eam, scilicet in catino, accipit (sic enim intel-

liges illud : « Cum ergo inlinxisset offulam, » ne redundet

vox accipit) : deinde dicitur : « Dat Judae Simoni Isca-
» riotne, et post offulam, lunc ingressus est in illura Sata-
» nas. » Post offulam igitur fortasse a Juda non comestam,
anticlpante Satana, qui Ingressus fuerat in Judam, offulae

usum, ne Judas adjumentum perciperet ex data a Jesu of-

fula (habebat enim haec quidem vim adjuvandi ea usu-

rum, sed acceperat jam semel In suum cor Judas, ut

Magistrum proderet®),timens ne telum in Judam emlssum
aberraret, si Judas usus offula fuisset, anticipans, mox at-

que Judas sumlt offulam, ingressus est In Illum, tum sclli-

cet cum dlxlsset illi Servator : « Quod facls, fac ocius ',

acceplssetque offulam Judas, egressus est statlm. Prolnde

haud absurdum In praesenti loco dlceretur quod, ut qui
indigne panem Domini comedlt, vel calicem ejus bibit in

* 1 Joan. n, 19. — ^2 Cor. vr, i5. — ^ Joan. xiii, 3o. — ^ Matth. xxvi,
26. — * Joan. XIII, 26, 27. — ^ Ib. 2. — ^ Ib. 27 ct 3o.

3i.
484 ORICENIS COMMENT\I\IA

jiKlicium manrlucat ct bibil*; in pane et calice una virluie

praestanliori opcrantc bonum in bono affectu constituto, in

affcclu vero malo operante condemnationem: sic offulam

a Jesu datam ejusdem generis fuisse cum ea quam Jesus
dedit caeteris Apostolis, dum diceret : « Accipite, comedi-
y) te^; »sed illis quidem ad salutem, Juda3 vero ad condem-
nationem; ita ut post offulam ingrederetur in illum Sata-
nas (7). Ga^terum consideretur hic panis et hoc poculum
a simplicioribus juxta communiorem intelligenliam de Eu-
charistia, id est, de gratiarum actione : at qui altius hoec in-

telligere didicerint, considerent hoc dictum fuisse juxta di~

viniorem promissionem etiam de ^o^w, et Verbo verilalis

alimcntum uberius praestante: tanquam si exemplo dicerem

panem, quod ad corpus attinet, alimentum uberrimum prac-

stantem, febrim subjcctam augere, cum contra bonam cor-

poris habitudinem ad sanitatem reducat. Quam ob causam
plcrumque sermo verus oegrotanti animae non indigenli
tali cibo datus, illam conteret, illi ut pejus sc habeat causa

exislens : atque etiam sic sequitur ut vera dicere periculo-

sum sit. Hoc autem mihi dictum est propter offulam, quam
intinctam dedit Judic Jesus Simoni Iscarlotae : movimusque
rationem in utramque partem; sive necesse sit dicere Ju-
dam acceptam offulam comedisse; sive a Satana, qui in
ipsum ingressus fuerat, prohibitum fuisse. Sin vero per-
pendere etiam illud oportet : « Erat autem nox ^, » tanquam
non temere assignatum ab Evangelista, dicendum est sym-
bolice lunc noctcm fuisse sub sensum cadentem, quae imago
existeret noctis facta^ in anima Judae; quando quae fereban-
tur super abyssum, illaj tenebrae (nempe Satanas) ingressae
sunt in eum; vocavit enim Deus tenebras noctem^; quare
noctis, inquit Paulus, non sumus fdii, neque tenebrarum,
dicens : « Ergo, fratres, non sumusnoctis neque tenebrarum
1 X Cor. XI, 29. — 2 Matth. xxvi, 26. — * Joan. xm, 3o. — ^ Gen. r, 5.
 ;

IN EVANG. JOANNIS. TO.M. XXXII. 4^5

p V filii*, »et illud : « Nos autem qui dici filii sumus, sobrii si-

» mus^ ? » Quamobrem nox non quorum pedes la-

erat his
verat Jesus ; sed dies, eaque splendidissima, ut qui jam
mundati essent, abjecissenlque sordes quas in pcdibus
animae suae habebant : excellentiori eliam modo nox non
erat recumbenti in sinu Jesu, quod Jesus amorc quo illum
prosequebatur cunctas solvisset tenebras. Ac ne Petro qui-
dem nox erat confitenti id quod sibi coelestis ille Paler re-
vclarat, nempe : « Tu es ille Ghrislus, ille Filius Dei viven-
» tisS* »cui tamen neganti nox confestim fuit. Etiam nunc
igitur cum egressus mox sibi egresso
est Judas sumpta ofTuIa
nox fuit nec enim illic ille vir aderat cui nomen est Oriens
:
*

sciiicet reliquerat, dum egrederetur, jusliliaiSolem^ Ac Je-

sum quidem persequebatur Judas tenebrarum plenus; sed

tenebrae, et qui ipsas receperat, non apprehenderunt lucem
quam persequebantur^ Quocirca cum dixisset lanquamjus-
tiliae sermonem « Peccavi tradens sanguinem justum^ »
:

profectus laqueo sc praefocavit; Satana nimirum qui in ipso

erat eum usque ad laqueum adducenle, et in hoc ipsum

pra?focante; quando et animam ejus diabolus attiglt; quippe
qui lalis non esset ut de eo diceretur a Domino, quod de
Job est dictum ad diabolum : « At illius aniniam ne attin-

» gas . »

« Cum ergo exisset, Jesus dicit : Nunc glorificatus est

» Filius hominis, et Deus glorificatus est per eum. Si Deus

» glorificatus cst per eum, et Deus glorificabit eum per se;
» et continuo glorificabit eum ^ » Tunc glorificari coepit

Filius hominis post gloriam quae ob slgna ct prodlgla con-

ligerat, et post gloriam transfigurationis, cum Judas cum
Satana in ipsum ingresso, a loco ubi erat Jesus exivit. Quo-

1 1 Thess. V, 5.-2 Ibid. 8. — ^ Mallh. xvi, i6. — '^

Zachar. vi, 12. —
s
Malach. iv, 2. — ^ Joan, 1, 5. — ^ Mallh. xxvii, 4, 5. — * Job, 11, 6. —
— 5 Joan. XIII, 5x, 02.
 »

48G OIUGENIS COMMENTARIA

circa Jlxit Jcsus : « Nunc glorificatus est Filius hominis*.

Pra3terca illud etiam : « Si ego exaltatus a terra fuero, om-

» nia traham ad meipsum ^, » dictum est a Servatore signi-
ficante quah morte glorificaturus esset Deum : glorificavit

enim etiam moriendo Deum. Hanc ob causam, quoniam

inilium dispensationis morituri Jesu perficiehatur, egresso
post ofTulam Juda, ut conlra Jesum negotiarelur, dictum
est : « Nunc glorificatus est Filius hominisS*» deinde quo-
niam non hceat glorificari Christum, non glorificato per
ipsum Patre, proplerea his verhis « Nunc : glorificatus est

» FiHus hominis, » adduntur haec « Et Deus : glorificatus est

)) per ipsum. » Verunitamen gloria contingens ob mortem

pro hominibus non perlinebat ad unigenitum /oy&^^ seu
Sermonem, qui nalura mori aptus non erat, neque ad sa-
pientiam et pietatem et quaecumque aha csse dicunlur in
Jesu diviniora; sed ad hominem, qui erat etiam fiHus ho-
minis, genitus ex semine David secundum carnem ^. Quo-
circa superius quidem dixit « [ Nunc qucxritis me interfi- :

» cere, hominem qui veritatcm vobis locutus sum » in

^"
:

iis autem quae nunc consideramus et traclamus, haec ait :

]

« Nunc glorificatus est Fihus hominis. » Hunc etiam, opi-

nor, Deus exaUavit, factum obedientem usque ad mortem,

mortem autem crucis*. Nam illud Verbum quod erat in prin-
cipio apud Deum Deus ', non recipit exahari. Caeterum
exaUatio FiHi hominis sibi facta glorificanti Deum per suam
ipsius mortem, hacc fuit, ut uon ampHus ipseahud essel a
Verbo, sed idem cum ipso. Nam si « qui adhaeret Domino,
» unus est splritus % » ut de hoc et de spiritu non ampfius
dicatur quod duo sint; quomodo non magis diceremus id

quod de Jesu est humanum factum fuisse unum cum Ver-

bo, exahato quidem illo qui « non rapinam arbitralus esl se

* loan. XIII, 3i. — 2 Xd. xii, 32. — 3 Idem, xiii, 3i. — ^ Rom. i , 3. —
6 Joau. vjii, 4o. — 6 phii, ,,^ 8^ (^. — 7 Joao, i, 2. — ^ i Cor. vi, 17.
 »
,

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXIl. 4^^7

» csse aequalem Deo *, » sed Verbo manente in sua altitu-

dine, vel etiam restitulo ad id ubi erat prius, apudDeum,
Deus Yerbum existens et homo ? Altera vero glorifica-
lio Jesu Deum per mortem suam glorificanlis, tunc fuit
cum « expoliatos principalus ac potestates ostentavit pa-
» lani Iriumphans de illis per h'gnum ^, » et cum « paci-
» licavit sanguinem crucis ejus, sive quae in terra sunt
» ^ » In his enim oranibus gloriflcatus
sive quaB in coehs

est Fihus hominis, Deo etiam glorificato per eum. Caete-

rum quoniam qui glorificatur ab ahquo glorificatur, quai-

res in his verbis : « Glorificalus est Fihus hominis, » a quo
glorificatus fuerit ; simihler eliam in his facies : « Deus
» glorificatus est per eum. » Pro quorum verborum expla-
natione dihgenter adhibeamus animum ad primum diclum,
scihcet : « Nunc glorificatus est Fihus hominis ^; item ad
secundum : « Et Deus glorificatus est per eum ; » et ad ter-

lium lioc conjunctum : « Si Deus glorificatus est per eum,

» et Deus glorificabit eum per se;» demum ad quartum : «Et
» continuo glorificabit eum. » Nisi forte quis dicat hoc re-
petere Christum ad conjunclionem quae est in eo quod
claudit conjunctum, ut conjunctum incipiat ab illis verbis :

a Et Deus glorificatus est «Et per eum, » et desinat inea :

» Deus glorilicabit eum per se, et continuo glorificabit eum.

Verum atlendamus necesse est gloriae vocabulo, quod apud
nonnuUos Gentiles de re media ponitur, ex quo definiunt,
gloriam esse laudem a multis proficiscentem. Perspicuum
vero est alia de re hoc nomen etiam poni, ex eo quod hunc
in modum in Exodo dictum sit : « Et gloria Domini reple-
» tum est tentoriam; nec poterat Moyses ingredi in tento-
» rium testimonii, quod obumbrasset illud nubes; et glo-
» ria Domini plenum fuit tentorium \ » In tertio etiam

* Pliil. II, 6. — 2 Goloss. 11, i5. — * Id. I, 20. — * Joan. xiii, 5i, 32. —
5 Exod. XL, 32, 33,
 ^ ORIGEISIS COMMENTARIA
Regmn hunc est scriptum Jn modum
« Et evenit,
cum :

» egrederentur sacerdotes e
Sanctuario, ut nuhes repleret
» domum Domini, et non poterant
sacerdoles stare coram
» nuhe ad mmistrandum,
quod replesset gloria Domini do-
» mum » Qum de Moysis gloria scripta
.
eliam sunt laiia in
Lxodo Ut aufem descendit
«
:
Woyses de monte, dua^que
" tnhu a= Testamenti in
manihus erant Moysis cumque
e :

> monte descenderet Moyses,

non norat glorificatum fuisse
aspectum culis vultus sui
«
dum Deus sihi loqueretur. Vidit-
» que Aaron et omnes f.lii Israel Moysen, et erat glorifi-
'' catus aspectus culis
vultus sui, ct limuerunt ei
appropin-
» quare » H.-ec glorix significntio
.
in Evangelio etiam Luc*
"' 1"'^'« declaratur : « Et facta est, dum
oraret, species
» vultus ejus al,a, el
vestitus ejus candidus ac
refulgens.
» Lt ecce duo vn-i loquehantur cum eo, qui erant
» Ll.as
Moyses et
qu, v,si
majeslate narrahant excessum
: in
ejus,
» quem completurus erat Jerosolymis
\ . Vide vero in qui-
bus el,am Paulus nomen
gloria= assumat ; alicuhi enim di-
c.t : « Quod s, adminislralio mortisin
litteris deformata in
sax,s fu,t ,n gloria,
» adeo ut non possent intendere
filii
» Israel ,n (aciem Moysis
propter glc^iam vultus ejus,
qua,
» abolelu,-; cur non polius
administralio Spiritus erit i„
» glona ? Nam si adminislralio
condemnationis gloria est
» multomagisexcellitadminislratio justilia; ingIo,.-a : quan-
» aoqu,dem ne glorificatum quidem
est quod claruit in hac
» parle, p.-opter eminentem
glorlam si enim quod :
aho-
lciur ,« gloria fuit,
» multo magis quod manel est in
id
» glona .
Ahhi vero
„ : « At nos omnes relecla facie glo-
» mm Dom,ni in speculo
rep,-aesentanles, ad eamdem ima-
» gmem transformamur a gloria in gloriam
, lanquam a
» Uom,n, Spiritu \ „ Rursumque
post pauca . Quod si :
 IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 4^9
» adhuc velatum est Evangclium noslrum, ia his velatum
» est qui pereunt : in quibus Dcus hujus saeculi excaecavit

» sensus incredulorum , ne illucescercl illis illuminatio

» Evangelii gIoria3 Chrisli, qui est imago Dei *. » Et iterum

post pauca : « Quoniam Deus, qui jussit e tenebris lucem
» illucescere*, ipsc luxit in cordibus nostris ad illuminatio-
»nem cognitionls gloriae Dei, in facie Jesu Christi ^ » Quo-
rum singula quamvis accurale nunc enarrare non postulet
proposita enarratio textus Evangelici, tamen paucis haec
dicenda sunt. Quanlum ad sensum humilem et corpora-

lem attinet, divinior quaedam manifestatio in tcntorio et

in lemplo completo facta fuit et in facie Moysis, qui cum

divina nalura conversatus fuerat : quantum vero ad ana-
gogen et altiorem inlelligentiam, ea quae de Deo accurate
agnoscuntur, quaeque acie mentis dispiciuntur, apte prop-
ler excellentiam puritalis dicenturesse gloria Dei conspecta;
quoniam mens mundificata, etquae materialia cuncta trans-

cenderit, ut accurate intueatur visionem Dei, ob ea quae

inluetur deificatur. Dicendum est eliam ejusmodi esseglo-
rificari faciem ejus qui Deum intuitus fuerit et cum ipso
conversatus, quique cum hujusmodi visione consuetudi-
nem habuerit, ut tropice glorificata fuisse Moysis facies in-
mens illius dcificala fuerit. In hanc
lelligatur, quia senten-
tiam Apostolus quoque dicebat « Nos autem omnes : retecta
» facie gloriam Domini in speculo reprsesentantcs, ad eam-
» dem imaginem transformamur '. » Ut autem nocturnae
lucis splendor exoriente sole ofTuscatur, sic Moysis gloriae
lenebras ofFundit gloria quae est in Christo: cum alioqui ex-
cellentia quae est in Christo comparationem non habeat,
qua agnoscens Patrem Christus, longe magis glorificatus
fuit quam fuerit Moyses ex his qu.a; a se cognita fuere ct
quae glorificaverunt faciem animaj ejus. Idcirco gloria h\
1 2 Gof. IV, 5, 4. — 2 Ibul. 6. — i Id. iij, i8.
 :

490 ORIGENIS COMMENTARIA

Moyse exislens dicta est. deslrui a supereminenti gloria quse

est in Christo.

« Filioli *, adhuc paulisper vobiscum sum. Quaeretis me,

» et sicut dixi Judaeis Quo ego abeo vos non potestis ve-
:

» nire, et voLis dico nunc^. » Cum collegeris ex Evangehis

voces quae dicuntur a Servatore nostro, tanquam a patre
ad fiHos, confidito dicere Servatorem esse ahquorum pa-
Irem. Inquit enim Paralylico : « Confide, fih, remittuntur
» tibi peccata ^; » foeminae vero fluxu '^anguinis laboranti:
« Fiha, fides tua te salvam fecit *. » Nunc eiiam discipuhs
inquit : Filioli; ostendente, opinor, Jesu nonnullum blan-
dientis alTeclum, simulque docente Aposiolos etiam tum
animo pusihos esse. Sin vero quaeral ahquis num paraly-
ticus diclus fihus honorabihor sit ihis quibus Fihus Dei
dixit, Fiiioli; is sciat eum qui sit fiholus esse etiam om-
nino fihum, propler quod nec paralyticus dictus fdius pro-
hibilus est esse eliam fiholus : quemadmodura etiam ne^
cesse non est ut paralylicus nuncupatus fdius honorabihor
sit his quos Fihus Dei dixit fiholos. Proinde sciamus necesse
est, non ut in hominibus evenit, ut qui fihus ahcujus fae-
rit, is ihius postea esse frater non possit, ita evenire in Jesu
ut ahquis ex fiho immuiari non possit ut sit ilhus frater.

Quamobrem hi quibus dixit, Fiiioti, post Servatoris re-

surrectionem (lanquam immulato Jesu ex resurrectione)
fratres ihius efliciuntur, qui antea ihis dixerat, Filioli
unde et scriptum est : « Vade ad fratres meos, et dic ihis :

» Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum; Deum et

» meum, et Deum veslrum*. » Et fortasse quemadmodum

hcet etiam ex servo Jesu immutari; nam servi erant etiam
disclpuh antequam fierent hhoh, ut ex hoc dicto perspi-
cuum esl : « Vos vocaiis me Magistrum et Dominum, et

* N. 19. p. 45 et seqq. 1

2 Joan. xiit, 33. 3 Matlh. — ix, 2. — * Ibid. 22. — ^ Joaa. xx, 17.
 :

IN EVANG. JOANNIS. TOM. XXXII. 49*

» bcne dicitis; sum elenim*; » et cx illis : « Non est servus

» major domino suo^, »quod scriptum est ante haec verba :

« Filioli, adhuc paulisper vobiscum sum^: » inspicies an

servus cfficiatur primum discipalus, deinde filiolus, pos-
tremo frater Christi et filius Dei. Inspicies etiam an disci-

pulus inter hos dicendus sit qui percepturus sit, eo quod

seipsum exhibuerit, sermonis scientiam; addiscens a tali

lantoque praeceptore sapientiam Dei. Caeterum hoc dic-

tum «Adhuc pauHsper vobiscum sum,» juxta simpliciorem
:

quidem sensum quod ad contextum attinet, apertum est,

quoniam jam futurus non erat amplius cum discipulis; pri-

mum quidem comprehensus a cohorte et tribuno et a Ju-

daicis ministris, qui eum ligatum abduxerunt ad Annam

primum, postea vero Pilato traditus, et deinceps ad cru-
cem condemnatus,ac demum factus tribus diebus et tribus
noctibus in corde terrae\ Juxta profundiorem vero sensum
quaeres an forte post illud paulisper jam non fuerit cum
non eo quod illis non afTuerit
illis, secundum carnem, et
eo quod descenderit cum anima sua ad inferos (hujus
enim rei causa non prohibebatur esse etiam cum discipulis

ille qui dixerat : « Ubi duo vel tres congregati fuerint in

» nomine meo, etiam ego sum in medio eorum^; » et

(' Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad con-
» summationem saeculi ) » sed eo quod illud implerelur
'
; :

« Omnes vos oflendemini mea causa in nocte hac : scrip-

» tum est eaim : Percutiam pastorem, et dispergentur oves
» gregis ', » idcirco non amplius futurus esset cum illis, quia
cum dignis est solls. \ erum contra hoc objicict ahquis illud:
« Iq medio vestrum stat, quem vos nescitis ', » dicens eum
cum his etiam esse a quibus non cognoscatur. Sed vide ne
forte idem non sit esse cum aliquo, quod in promissione

* Joan. XIII, 1 3. — ^ ibi^i ^g^ — 3 Ibidem, 33. — ^"

Id. xviii, 12 et seq.
— ' Matth. xviii, 20. — ^ Id. xxvim, 20. — ' Id. xxvi, 3i. — * Joan. i, 26,
4^2 ORIGENIS COMMl-NTAllIA

lanquam dignis datur, et stare in medio non agnoscentium

eum. Cum enim sit in promissione illud : « Ubi duo vel tres
}) congregati fuerint in nomine meo, ego etiam in medio
» eorum sum*, wet illud : « Ecce ego voLiscum sum omni-
» bus diebus usque ad consummationem sseculi ^, » non ejus-
modi est illud : « In medio vestri stat, quem vos nescitis^ »

Proinde qui dixerat : « Ecce ego vobiscum sum, » in prae-

senti contextu inquit : « Adhuc paulisper vobiscum sum *. »

Et qui dicit : « Adhuc paulipser vobiscum sum, » haud-

quaquam praesenli sensibiliter Judse, in cujus cor jam im-
miserat diabohis ut proderet Servatorem, dixit : Tecum
sum : non amphus enim erat cum ipso, cum inlinctam
offulam ipsi porrigeret. Quando vero post offulam ingres-
sus est in Judam Salanas, multo minus erat cum illo Jesus,
abducente procul seipsum a Servalore : « Quae enim con-
» venientia Christi cum Behar ®? » Quamvis altamen adhuc
paulisper cum filiolis futurus esset Jesus, ipsorum pater,
sciamus oporlet illud pauUsper magnum esse. Nam etiam
si cum illis non erat Jesus, nihilominus quaesituri erant
Jesum : quemadmodum Petrus post negationem amare fle-

vit, quaerens (opinor) Jesum. Nunc igitur illud « Filioli, :

» adhuc paulisper vobiscum sum » [dictum est paulo au-*

:

tem post ait :

] « Pusillum, et jam non videbitis me ; et

» iterum pusillum, et videbitis me ' : » quando dicentibus

discipulis : « Quid est hoc quod dicit, Pusillum? nescimus
» quid loquatur; cum intellexisset Jesus quia Vfcllent eum
» interrogare, dixit illis : De hoc quoeritis inter vos, quod
» dixi: Pusillum, et non videbitis me; et ilerum pusillum,
» et videbitis me
Amen, amen dico vobis Plorabilis et
: :

» lamentabimini vos, mundus autem gaudebit; vos autcni

» moerore afficiemini, sed mocror vester vertelur in gau-
'
Matlh. xviii, 20. — 2 Idcni, xxvm, 20. — ' Joan. i, 26. — ^ Id. xiii,
^5, — 5 2 Cor. VI, i5. — f Joan. xni, 35. — '
Id. xvi, iG, 18 et scq.
 IN EVANG. JOA^NIS. TOM. XXXII. 4()3

^) dlum. ))Illo cnim

tempore quo non videbant eum,
pusillo

quocrebant Jcsum. Quocirca plorabant, et lamentabantur,

sed moerore commutato illis in gaudium, implebatur tunc
illud : «Et iterum pusillum,et videbitisme*. y>ln quibus dis
quires an is qui post pusillum ipsum visurus non est, si

quidem postea illum visarus est, post tempus non longum

ipsum omnino visurus sit ; considerantibus nobis illud :

« Et Iterum pusillum, et videbitis me. » Caeterum quaerere

Jcsum est quaerere sermonem, sapienliam, justitiam, veri-
tatem et potentiam Dei, quae omnia est Ghristus. Quaerunt
vcro quidam eum ex his qul signa vlderunt, qulquc cum
ipso videre sumpserunt ab eo panem et comedunt haben- :

tibus illis quaerendi causam, eo quod nutriti fuerint a Xoyw,

et Filio Dei : « Quaeritls enim me, inquit, non quia slgna

)) videritis, sed quia comedcrltis ex panlbus, et saturati sl-

i> tls^. ))Deinde quonlam antea Judaeis dixerat : «Ego vado,

» me, et in peccato vestro morlemlni; et : Quo
et quaeretls

y>ego vado vos non potestis venire^; ad illud referens id ))

dc quo agimus, inqult: «Et sicut dixl Judaels Quo ego abeo :

» vos non potestls venire, ita etiam vobls dlco nunc*. » Ut

enlm illis, inqult, hoc dixi, sic etlam vobls : sed vobls etiam
hoc dico non de mullo tempore. SIc enim ego Intelligo II-

lud Ellam vobls dico nunc, »quae non idem sonant ac si

: «

dixisset Et vobls dico, absque additlone vocabuli, nunc.

:

Judaei enim, quos praevlderat morituros in peccato suo, ire

non poterant, nec ad breve tempus, quo abibat Jesus at :

vero discipull post illud pusillum tempus, in quo non am-

pllus futurus erat cum eis, propter ea quae superlus dixi-
raus, poterant sequi Sermonem abeuntcm ad suas ipsius
dlspensationes. Et nisi hls verbis « Quo ego vado vos non :

))potestis veniie % » praeposita fulssent ha3C « Slcut dixi :

* Joan. XVI, 16. — 2 1(1. VI, 20. — ^ Idem, viix, 21. — * Idem, xm, 55.
— Ubid.
 4{)4 ORIGENIS COMAIEXTARIA

» Jndacis, » slmpliclus existlmassemus linec etiam dicla

fuisse, referentes verbum nunc ad id temporis quo anima
Jesu e vita decedebat. Caeterum si Judaei perituri erant,
et Jesus periturus descensurusque ad inferos ; quomodo
ire non poterant quo Jesus abibatPSed dicet ab'quis quod
in paradiso Dei etiam futurus erat Jesus, ad quem qui
in peccatis suis moriebantur proficisci non poterant; dis-

cipulos vero Jesu cum tunc ire non possent, postea po-
tuisse: idcirco Jud?eis in peccato suo morientibus dictum
fuisse : Quo ego abeo vos non poteslis venire
« » disci *
;

pulis vero: «Quo ego abeo vos non potestis venire nunc ^.»
Elocutionis enim talis est ordo : Sicut dixi Judaeis, etiam

vobis dico : Quo ego vado vos non potestis venire nunc.
Quanquam sic etiam non parum quaestionis habet hic lo-
cus, propter hoc : « Filius hominis aget in corde terrae tres
» dies et Ires noctes \ » Nam quomodo tres dies et tres

noctes egit in corde terra^, qui simul atque cum decessis-

set e vita futurus erat in paradiso Dei, juxta illud «Hodie :

» mecum eris in paradiso Dei^ ? » Sic autem perturbavit hoc

dictum nonnullos, ceu absonum, ut suspicari ausi fuerint
hcec verba: « Hodie mecum eris in paradiso Dei, » addita
fuisseEvangeUoabahquibusilludadulteranlibus.Atveronos
juxta simpUciorem quidem sensum inteHigimus, eum for-

lasse, antequam abiret in cor terrae, ut vocant, restituisse

in paradiso Dei dicentem sibi : « Domine, memento mei,

» dum veneris in regnum tuum ^
: » juxta vero profundio-

rem sensum dicimus plerumqus vocabulum liodic in Scri

ptura extendere praesens tempus in tolum saeculuoi : ut

in illud : «Divulgatum hoc verbum apud Judaeos us

est

» que hodie® ; » et : « Hic est paterMoabitarumusque inho-

» diernum dicm ' ; »et : « Hodie si vocem ejus audieritis, ne

* Jo^in. VIII, 21. — 2 Idem, xiii, 55. — ' Matth. xii, 4o. — ^*
Luc. xxin,
45. — ^ Ibld. 42. — ^ Matth. xxviii, i5. - ''
Gen. xix, Sy.
 IN EVANG. JOANNIS. TOM, XXXII. ^O'^

» reccdalls a Domino *. » Itaque oranti latroni ut sui memo-

ria habeatur in regno Dei promittit Christus in vocabulo
hodie se facturum ut latro ipse secum sit in regno Dei in
prnesenti sreculo ante futurum. Sed hoc per digressionem

dictum sit in id quo de agimus. At vero dlscipulis volenti-

bus sequi Jesum, non, ut simpliclorcs rentiir, corporallter,

sed ut signlficat illud : « Qni non crucem suam et

tulerit

» me subsecutus fuerlt non est dlgnus meus esse dlsclou-

» lus '^,
» inqult nunc Dominus : « Quo ego abeo vos non po-
» testis venire nunc'. » Nam etiam sl sequi volebant Verbum
Dei Filium, et confileri eum non offensi causa ipsius, non-
dum poterant tamen hoc facere : « Nondum enim erat Spi-
» ritus, quod nondum esset Jesus glorificatus *; Et nullus
» potest dlcere, Dominus Jesus, nlsi In Spiritu sancto ^. »

Caetcrum abit loyog [id est, Fillus Dei] pergens ad sua iti-

nera, quem quldem sequitur qui ^oyov, [hoc est, ratlonem

]
sequitur non potest vero sequi qui selpsum non praepara-
:

verit pro dignitate iHIus, ad suuin ipsius Palrem adducentls

eos qui nlhil non agunt ut pocslnt illum sequi, et sequun-

tur eum, donec, ut Christo dlgnum est, dicant : « Adhcesit
» anlma mea post te ^ »

* Psal. xciv, 8. — 2 Mattli. x, 58, — ' Joan. xiri, 33. — * Id. vn, 3g.
•^
I Cor. XII, 5. — fi
Psal. lxii, g.
 ANNOTATIONES.

Annot. (l), pag. l3o.

Hic Origenes B. virginem Mariam infidelitatis arguit,

et alibi
quBB sententia ita male sonat, ut hujus nemo catholicus se vadem
constituat.

Annot. (2), pag. i56.

Homo esse cessavit, id est, mortalis esse cessavit; nam Chris-

tus semper erit homo secundum naturam, licet non semper se-
cundum mortalitatem futurus sit.

Annot. (3), pag. ^53.

Ab exitu filiorum Israel ad initia constitutionis templi annos ef-

fluidsse octoginta supra quadringentos diserts scriptum est iii Reg.

VI, I,nedum quadringentos et triginta, uti hic habetur. Josuam
praeterea res in ^gypto administrasse ullas quis unquam prodi-
dit? Quid hoc denique monstri est, triginta annos a Testamento
Dei ab Abrahamo suscepto, ad Legem Moysi traditam interces-
sisse ; cum annorum triginta et quadringentorum spatium Paulus
interponat Gal. iii, 17, ex eo quod habetur Exod. xii, 40? Si
huicigitur loco medicinam facere velimus, ita subducendae sunt
rationes, ut duplex annorum summa, eorum scilicet qui a Tes-
tamento tradito ad exitum filiorum Israel, seu Legem positam (eo-
dem quippe haec anno contigerunt ) quique ab exitu ad extruc-
tionem templi praeterierunt , duplicem numerum sabbaticum det,
septingentorum videlicet et septuaginta annorum. Ac posteriorem
quidem, ab exitu ad extructionem templi, quadringentorum et
octoginta annorum esse proditur iir Reg. vi, TjjuxlaHebraicum
XII. 32
 »

498 ANNOTA.TIONES.

exemplar, quod reliqui fere interpretes secuti sunt; unis exceptis

Septuaginta senibus, quos assectatus est Origenes at illi sic ha- :

bent : xat syivrfiY) h tw TSdo-apaxo^^w xat TeTpaxoorto?-" eret xYig e^6-

(?ou, etc. Complut. editio, oyJ^oyjxo^w. Certe Melchior Canus lib. xi,
de loc. Theolog. numerum illum a librariis, ut fere fit, esse cor-
ruptum multis probat : et revera, si numeros accurate ponere vo-
lueris, ex aliis Scripturae locis facile
comperies lectionem illam
stare non posse. Verisimile igitur mihi fit Icgisse Origenem h :

Tw Teo-o-apaxo^w xat Tpiaxoaioi^to, et inde loco hoc quem tractamus

scripsisse Tptaxoata xat Teo-o-apaxovTa. Quae sequuntur apud eum :

xat Twu xaTa Trjv AtyuTTTOv otxovo|u,-^3"e'vTwv ^era. Ivjcou xat V er/j rrig
etc. manifesto sunt vitiosa. Ea sic reparari possunt. Codex Re-
gius habet, y.-roi. Iv. Ita legerunt Perionius et Ferrarius , et ita scri-
pserat indoctus librarius, h pro lyjooO positum existimans, more
Ta^^uypaipwv,quibus id nominis ita contrahere solitum est. At plane
scripsit Origenes ^sTa u xai T eT/j, hoc est quod habetur Gal. iip,
17, pcTa ezn 'zexpot.y.ociy. xat TptaxovTa. Atqui hae duae summae in
unum compositae dupliceni numerum sabbaticum dabunt, sep-
tingentorum nempe annorum et septuaginta.

Annot. (4), pag. 356.

Ambigua sunt Graeca, ix toO TraTpb? tou Sta6o\ou i^e, hoc est,
a pat?'e diaholo estis., vel, a patre diaholi cstis. Latina autem nul-

lam habent ambiguitatem.

Annot. (5), pag. 447-

Putat autem hic Origenes, Jesum incoepisse lavare pedes dis-

cipulorum non a Petro, sed a Juda, uti in-terpretatur Ferrarius :

« quia, uti medicus initium medendi facit ab iis infirmis qui pe-

i>jus affecti sunt, sic discipulorum sordidos pedeslavare incoepit

* a magis sordidis atque etiam ad Petrum fortassis postremo ve-
;

> nit, quia minus caeteris indigebat ut sib '.avarentur pedes for- :

» tassis etiam status pedum suorum qui proxime accedcbat ad

,

» munditiem , effecit ut conlradicere cogitaret.

 : :

ANNOTATIONES. ^99

Annot. (6), pag. 458.

Ut crederet Origenes a Petro lavandi initium mininie factum,

ex eo inductus est, quod poslquam dixit Joannes >:p^aTo viitzcLv :

TOuj 7ro<?a? Twv ^a6>7T&)V, subdit epyjz^x.t ouv Trpoj ItyMVfx Ylizpov. At
:

quanto verisimilius est lavationem pedum primo generaliter, ut

fit, enuntiasse Evangelistam, quam deinde singulatim descripsit!

Id videtur insinuare illud : epysrxt oOv. Dixit autem : ^ip^aTo vtV-

Tetv, pro, evtipSy Ut Luc. iii, 8 : x.at arj otp^YiaB- liystv sv eauTOi?, Tra-
Tspa. e/opLsv tov k^pa.oipi^ et saepe alias, ut supra ipse agnoscit Ori-
genes. Idem est saepenumero vocabuli incipio usus apud Latinos
auctores, et praesertim apud poetas. Horat. lib. i, epist. v
Potare et spargere flores
Incipiam patiarque vel inconsultus haberi.

Propertius lib. ii , eleg. xii

Fluminaque ad capul incipient rcvocarc iiquores.

Et Juverialis Sat. x :

Eloquium autfamam Demosthcnis, aut Ciceronis

Incipit optare.

Chrislum itaque verisimile est a Pelro lavationem fuisse auspi-

calum. Ita senlit Augustinus in hunc locum Joannis, cujus verba
referre operae pretium est « Quamvis itaque magnae fuisset au-
:

» daciae contradicere servum Domino, hominem Deo, tamen hoc

» Petrus facere maluit quam perpeti ut sibi pedes lavarentur a

» Domino et Deo. Nec putare debemus hoc Petrum inter caeteros
» formidasse atque recusasse, cum id alii ante ipsum libenter vel
» aequanimiter sibi fieri permisissent. Facilius qui'ppe sic acci-
» piuntur ista verba Evangelii, quia cum dictum esset Coepit :

» lavare pe^hs discipulorum, et extergere linteo quo erat prcecinc-

» tus, deinde subjunctum est : Venit ergo ad Simonem Petrum,
» quasi aliquibus jam lavisset, et post eos venisset ad Petrum.
» Quis enim nesciebat primum Apostolorum esse beatissimum Pe-
» trum? Sed non ita intelligendum est, quod post aliquos ad il-
» lum vcnerit sed quod ab illis coeperit. Quando ergo pedes dis-
,

» cipulorum lavare ccepit, venit ad eum a quo coepit, id est ad

» Petrum. » Ferrarius Origenem hoc loco interprelatur, quasi a
Juda incoepissc Christum scripsorit. Hoc si verum est, quod in co-

32.
.500 ANNOTATIONES.

dicetamen Regio non comparet , consentientes habuerit Origenes

Chrysostomum et Theophylactui;n. —
Huetius,

Al?fNOT. (7), pag. 484-

In eo erant utraque quod utrisque specie tantura me-

o/xoysvJi,

rus erat panis,revera autem Christi corpus; erepoyzw^ autem, quod

comedenti pro sanctitate sua vel impietate salubria erant vel
noxia.
 INDEX
TOMI DECIMI SECUNDI.

SEQUUNTUR ORIGENIS COMMENTARIA

IN MATTHiEUM.
Tag.

TOMUS DECIMUS SEXTUS, — S !• De ascensu Christi in Jeru-

salem. 5
SII. DefiliisZebedaei. 4
S III. De duobus cascis. ' >5

S IV. De asina et pullo. *6

S V. De iis qui templo ejecti sunt. 3a
S VI. De ficu arefacta. ^^
TOMUS DECIMUS SEPTIMUS.— S I- De principibus sacerdo-
tum et scuioribus qui Dominum interrogaTerunt, et dixerunt : In
qua potestate baec facis? 44
S II. Farabola de duobus filiis a patre in vineam missis. 5o
S III.De vinea plantata et agricolis tradita. 5a
S IV. De accersitis ad nuptias. 63i

S V. De iis qui de censu interrogaverunt. 72

S VI. De Sadducaeis, qui Jesum inetrrogaverunt de muliere qusB
septem viris nupserat. jj

IN LUCAM HOMILIiE.
PBOLOGUS S. HISaONYMI PRBSBYTBBI IN BXPLANATIOHBM S. LVCM AB uaiGENE. 89
S I. Prafatio. qo
S II. De Joannis conceptione. g3
S III. De Annuntiationis mysterio. loi
S IV. Dc visitatione beatae Mariae ad Elizabelb. io4
S V. De Zachariae prophetia. iio
S VI. De nativitate Christi. ii5
S VII. Di Simeonis et Annac prophetia. iio
S VIII. De pueritia Jesu. ,25
S IX. De praedicatione Joannis. iS^
S X. De genealogia Salvatorii. j5i
502 JNDIiX.

§ XI. De tribus tentationlbus Christi. i53

§ XII. De praedicatione Christi in synagaga, 162
§ XIII. De parabola Samaritani. i65
§ XIV. De ingressu Christi in Jerusalenu i(hj

IN EVANGELIUM JOANNIS.
TOMUS PRIMUS. —§ I. De Joanne et ETangelio prajfalio. i;5
§ II. De variis Joannis Baptistae teslimoniis. 180

TOMUS DECIMUS. —§ I. De mensariistemplo ejccti^. 223

§ De ingrcssu Christi Jerosolymam.
II. 23i

§ III. De eo quod scrlptum est : Destruite templum hoc, et in trihus

diebus erigam illud. 2^4

TOMUS DEGIMUS TERTIUS. — § I. De Samaritidis historia. 269
§ II. De filii cujusdam reguli sanatione. 5i5

TOMUS DECIMUS NONUS.— § I. Deco quod scrlptum est ; Ego

vado, et quaeretis me, et ia peccato vejtro moriemini, 1 20
§ II. De infernis et supernis. Sag
TOMUS VIGESIMUS. — § Uivica. De alloculione Chiisticum Ju-
dx'is. 555
TOMUS VIGESIMUS OCTAVUS. — § 1. De Lazaio. 357
§ De insidiis Pharisacorum
II. et Caiaphae prophetia. ^n
§ III. De Jesu secessu. 428
TOMUSTRIGESIMUSSEGUNDUS. — SUfliCA. De coeoa Domini. 455
A^NOTATIONES, 497

£XPLieiT IMURX.
co
in «

1
^;!*

O
iH
V

=^
i

O
>

THE INSTITUrE OF MEDIAEVAL STUDiES

59 QUEEN^S PARK CRESCENT
TORONTO - 6, GANADA

I
4 S i

MMl ma