Übersicht, Nomenklatur
Bisher hauptsächlich Kohlenwasserstoffe, jetzt immer mehr
funktionalsierte Verbindungen:
R H R OH
H OH
OH Hydroxylgruppe, aber
- Nomenklatur
H H
H C H H C OH
H H OH
Methan Methanol
oder
Hydroxymethan Cycloheptanol
- Konstitutionsisomerie
OH
OH
1-Propanol 2-Propanol
oder oder
1-Hydroxypropan 2-Hydroxypropan
OH OH OH
R R R
R' R"
R'
primärer sekundärer tertiärer
Alkohol Alkohol Alkohol
133
Mehrwertige Alkohole:
Verbindungen mit zwei oder mehr OH-Gruppen
HO OH OH OH OH
1,2-Ethandiol 1,2,3-Propantriol
oder oder
Glycol Glycerin
oder
Ethylenglycol
Siedepunkte/Schmelzpunkte
Siedepunkt regelmäßig zunehmend (Homologie):
ab C12 fest
Sdp. [°C]
C1 Methanol H3C OH 65
Sdp. [°]
CH3
1,1-Dimethylethanol 83
H3C C OH
(tert-Butylalkohol)
CH3
135
O
Butyraldehyd H3C CH2 CH2 72 2.72 76
H
Grund: Wasserstoffbrückenbindung
O O
H H H R H R
O H O O H O
H H R H
Allgemein H-Brücke:
δ- δ+ δ-
X H Y
a) Durch Addition
Ausgangsmaterial Olefine:
Oxymercurierung: "sauber"
Hg(OAc)2
HgOAc
NaOH
OH
Reduktion
H
OH
137
Hydroborierung/Oxidation
Reagens:
H H H O H O
B B 2 B
H H H H H
Reaktion:
H O
B
H H
3
B
3
syn-Addition H
von H und B
an die
Doppelbindung H2O 2
OH-
OH
Polyalkohole
H2 H2 H2
H2 C OH
C C C OH
H2 C OH HO C C C
H2 H2 H2
Ethylenglykol 1,6-Hexandiol
Sdp. 197°C Schmp. 42°C, Sdp. 250°C
CH2 OH
H C OH
H 2C OH
HO C H
H C OH
H C OH
H 2C OH
H C OH
CH2 OH
Glyercin D-Sorbit
Sdp. 290°C Schmp. 97°C
SN1-Typ
NaOH
Cl OH
(über
Carbenium-
ionen)
SN2-Typ
geht nur gut bei primären Halogenverbindungen, aber OH-
schlecht
NaOH
+ +
I OH O
besser
NaOAc
O NaOH
O OH
Verseifung
a) Acidität/Basizität
H
R O R O + H pKs = 17-19
139
praktisch:
NaH
OH -H2 O Na
Na
-1/2 H2
b) Oxidation
2
Cr2O7 + 6e + 14 H 2 Cr 3+ + 7 H2O
gelb grün
Wichtiger Unterschied:
-I H+ +I H+ OH
+III
Acet- Essig-
aldehyd säure
H+ +
H
Aceton
2-Propanon
140
c) Katalytische Dehydrierung
O H - H2 O
H Cu
200-300°C Formaldehyd
O H - H2 O
H
Cu
200-300°C Acetaldehyd
O H - H2 O
H Cu
200-300°C Aceton
O H - H2
Cu
200-300°C
Bruttoreaktion:
R OH + H-X R X + H2O
141
gute
Austrittsgruppe
H
OH + H-I I O
R R H
I + H2O
R
R3C-OH: SN1
gute
Austrittsgruppe
H
OH + H-Cl O
Cl
H
H
Cl + H2O Cl O
H
HCl + + H2O
Mono- Di-
alkyl- alkyl-
sulfat sulfat
142
Mechanismus:
O H O HSO4 O
2 HO S OH O S OH RO S OH
O H O - H 2O O
- H2SO4
R OH
Nu O
O S O
O
O
HNO 3 N O
R OH R O Alkylnitrat
H2SO 4
O
NaNO2 N
R O Alkylnitrit
+
H
OH (R)
O
H3PO4 P
OH (R) Mono-, Di-
R O oder Trialkyl-
H+ phosphat
Besonders bekannt:
HNO 3
H2 C OH H 2C O NO 2
H2 SO4
HC OH HC O NO2
10-20°C
H2 C OH H 2C O NO 2
R NO2
Glycerin "Nitroglycerin"
Glycerintrinitrat R ONO 2
Eigenschaften:
Erweiterung Blutgefäße (Angina pectoris)
H2 C O NO2 3 CO 2
-1377 kJ 5/2 H 2O
HC O NO 2
1/4 O2
H2 C O NO2 3/2 N 2
Wichtige Alkohole
a) Methanol
CH3OH, Sdp. 65 °C, Lösungsmittel,
Industrielle Herstellung
- historisch ("Holzgeist"):
- heute
ZnO/Cr 2O3
CO + 2 H2 OH
300-400 °C
200-200 bar
b) Ethanol
C2H5OH, Sdp. 78.3 °C, Vergällung mit Petrolether
oder Pyridin
Industr. Herstellung
- biotechnologisch ("Weingeist"):
Enzyme OH
C 6H 12 O6 2 + 2 CO2
Wasser
Glucose
145
Vollbier 3 - 4 Vol %
Starkbier ~ 5 Vol %
Apfelwein 5 - 6 Vol %
Traubenwein 8 - 13 Vol %
Dessertwein 16 - 20 Vol %
Liköre 20 - 40 Vol %
Branntwein 32 - 55 Vol %
- aus Erdöl:
OH
H2 O
H 3 PO 4
300°C wasserfrei
Entwässerung
OH
ternäres Azeotrop
Gemisch aller drei Komponenten
bei 65 °C
H 2O
bei 68 °C
c)Glycol
HO-CH2CH2-OH Sdp. 198 °C
0.5 O 2 O HO
H2 O
Ag H+ OH
250°C
d) Glycerin
OH
OH
OH
Sdp. 290 °C (Zers.) zu Acrolein
Industrielle Herstellung
- spezielle Gärungsprozesse
- Verseifung von Fetten später
- aus Erdöl:
Cl OH
Cl2 Cl-OH
HO Cl
500 °C Cl Cl Cl
Chemo-
konvergent
OH O
NaOH
OH
OH Cl
147
Phenole
Übersicht
OH
Phenol
OH
OH OH
OH
OH
OH
OH OH OH
OH OH
OH HO OH
OH
Pyrogallol Phloroglucin Hydroxyhydrochinon
OH
OH
1-Naphthol 2-Naphthol
148
H3O+ -2
(EtOOC)2C 13
H2
H2O 15.7
H3COH 16 16
CH2
H3CH2COH 17
(H3C)2HCOH 18
(H3C)3COH 19
H3CCOCH3 20
HC CH 25
N CCH3 31
NH3 33
H2C=CH2 44
CH4 50
Zahlenwerte nach T.H. Lowry, K.S. Richardson, Mechanism and Theory
in Organic Chemistry, 2. Aufl.
149
Eigenschaften
Im allgemeinen kristallin aufgrund der Planarität und H-Brücken
H2O pKs 16
MeOH pKs 17
PhOH pKs 10
Herstellung
Folie
- Extraktion von Steinkohlenteer
- Dow-Prozess:
Cl OH
NaOH 15%ig
(über Arin)
375 °C
SO3 H OH
NaOH
300 °C
150
- Hock-Verfahren
Cumol
Beispiel für eine elektrophile aromatische Alkylierung:
Cumol
+ [H+] H
+ + +
+
H
- [H+]
Cumol
Cumol-hydroperoxid
Start:
SR + SR-H +
H
Cumylradikal
Kette:
+ O=O
O-O
Kohlenstoff -Radikal sauerstoff zentriertes Radikal
+ +
O-O H O-OH
O2 H+
Startradikale
SR OH
H OOH Phenol
(ein wichtiges
Cumol Cumolhydroperoxid Reagenz)
(leicht aus Benzen und
Propen herstellbar) +
O
Aceton
(wichtiges Reagenz
und Lösungsmittel)
Reaktionen
a) Elektrophile Substitution
Bromierung:
OH OH OH OH
Br Br Br
Br2 Br 2 Br 2
H 2O
Br Br Br
NaHSO 3
/H
Br 2
O
CCl4 Br 2
Br Br
Br Br
152
Nitrierung:
OH OH OH
NO2
20 % HNO3
RT
NO2
H 2SO4 15 % 35 %
100 oC
(20 oC mono!)
OH OH
SO3 H O 2N NO 2
konz. HNO3
Pikrinsäure
pKs = 1 !
gelb !
SO 3H NO2
Reversibilität der
Sulfonierung !
Carboxylierung/Kolbe-Synthese
O Na OH OH
O 150 °C K2CO3
CO2 Na
+ C
240 °C
O
Natriumsalicylat CO 2 K
b) Oxidation zu Chinonen
OH O
-
-2e
+ 2 H+
+ 2 e-
OH O
153
HO O2 HO
KOH
HO HO
OH
OH OH O
α-Tropolon
OH
O
c) Komplexbildung/Oxydation
Vorkommen
HO HO
N NH 2
H
OH OH
OH OH
Adrenalin Noradrenalin