?

ICILEGI
ROMAi\U M
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/spicilegiumroman06maia
 SPIGILEGIUM
T O 31 U S VI.

PONTIFICUM ROM. VITAE. COLLECTIONES CANONICAE.

INNOCENTII -III- PP. SERMONES ET DIALOGLS.
REI LITURGICAE , ET HISTORIAE ECCLESIASTICAE ,

AC GNOMICORUM FRAGMENTA.
SFORTIAE PALLAVICINI CARDINALIS TRACTATLS
DE PRINCIPE ERUDITO.

ROMAE
TYPIS C O L L E G 1 1 U RB A N I

M. DCCC. XLI.
 r

/?f*&
 EDITOIUS PRAEFATIO.

i.A mplissima vaticani palatii bibliotlieca cum Copia re-

liabet plurimos de re sacra , civili , ac litteraria codd. vatt.

scriptos coclices tum iis paenc singulariter abun-

,

dat qui romanorum Pontiticum vitas continent ,

iura ac privilegia romanac ecclesiae primatus de- ,

fensionem, constilutiones, decrela, cpistolas prope

innumeras , tractatus plurimos sive cum diversa-

rum regionum ecclesiis sivc cum regibus, consilia

ad propagandum conservandumque cbristianum
nomen , extinguendas baereses, cele])randas syno-
dos , legationcs quaquaversns per orbem mitten-
das , vacantis etiam sedis ct comitiorum bistorias,
sacri senatus leges et consuctudincs , universam
denique gubernandae ecclesiae rationem ,
quod a

Christo onus, labore amaro curisque assiduis ple-

num , Petro apostolo et succcssoribus eius impo-
situm fuit. Atque baec videlicet in vaticanis plu-

teis tanta materia est, quae Bocabertii pontificiam

bibliotbecam plus quam duplicare queat; tam vero
eximia , ut bominem politiae sacrae studiosum ,

vel administrandae ecclesiae quolibet in gradu ad-

dictum , apprime erudire prudentemquc effieere

queat ; ad bistoriam demum ecclesiasticam vel au-

gendam emendandam quantum conferat ne-
vel ,

mo non videt. Huc etiam spectant tot Pontificum

 VI EPITOP.IS

dc rcbus gravissimis consultationes , et Patrum

purpuratorum scriptae sententiae , orationes se-
natoriae , responsa , epistolae ,
puta Thomae ca-
puani, Bessarionis, Columnac , Sirleti , Aleandri,
Poli, Salviali, Borromaei, Bembi, Sadoleti, Com-
mendoni , Bentivoli , Caraftae , Toieti , Baronii ,

Bellarmini, Valerii, Tusliniani, Putei, Ptolemaci,

Pinellii ,
Quirini , atquc aliorum infinitorum ex-
quisito rerum usu praeditorum praesulum. Sunt
etiam scripta plurima iam inde a Photii temporc
furiosorum Graecorum, qui in romanam ccclesiam
debacchanlur; quibus totidem, immo fere plures,
adversantur ex graeea pariter gente catholici ho-
mines conciliandae pacis atque unitatis studiosi :

quarc ct Graeciae orthodoxae volumina ab Allatio

edita plurimum possent bonis auctoribus
, augeri
qui in clausis pluteis typorum opcm expectant.
Atque idem de occidentis haeresibus earumque ,

refutationibus dicendum est. Miserae quoque Chal-

daeorum Armeniorum , Syrorum Coptorum , , ,

atque Aethiopum ecclesiae diris haeresibus lace-

rae , sub pseudo-pastoribus deviae , tyrannisque
ethnicis vel heterodoxis oppressae , in partem bi-
bliothecae valicanae vcniunt. Neque vero in his

codicibus sermo non fit de civili Pontificis ma-

ximi principatu atque cius peculiari difiione, quac
nimirum initia hahuerit , quae incrementa cepe-
rit ,
quae sint eius politica instituta , magistra-
tus , leges , rei iudiciariac , agrariac , ac numma-
 PRAEFATIO. VII

riae forma ;
quantum non in Italia solum verum
etiam alibi donati adquisitive patrimonii possede-
rit : neque enim Cincii camerarii l;ber censuum
romanae ecclesiae a Muratorio editus, cuncla com-
plectitur ,
praesertim quia nondum totus lucem

aspexit; Albini vero scliolaris , et Cardinalis Ara-

gonii , aliorumque plurium hac super re coilecta-

nea in regestis mss. servantur.

II. Ex hac tamen bonarum rerumtali ac tanta Vitarum
, . , . PP. nova
farragine unum ego caput selegi
, quod primnm , editio.

nominavi, vitas nimirum Pontificum, quarum scri-

ptorem unum e multis adhuc ineditum nunc in
lucem profero. Etenim vitas Pontificum usque ad
Nicolaum primum immo vero usque ad Stepha-
,

num quintum, pontificalis liber complectitur ; re-

liquas IMuratorius R. I. S. T. III. part. 1. et 2.

usquc ad Sixtum «i\r« ex diversis auctoribus ne-

xuit , praescrtim ex Pandulpho pisano , Bernardo
Guidonis, Cardinali Aragonio, Amalrieo Augerio,
aliisque aliquotbiographis paulo recentioribus.
Porro inter diUos auctores Bernardus Guidonis
filius, veritatis studio , opinionum deieclu, notan-
dorum temporum scrupulosa sedulitate, stili etiam
bonitate ,
praecipueque copiosa civiiis et ecclesia-

sticae historiae admixtione , sine dubio eminet.

Attamen Muratorius nonnisi post Gregorium -vn*
Bernardo Guidonis uti coepit quia praeceden- ,

tium Pontificum vitas ex aliorum historicorum ,

quos diximus , iucubrationibus iam impresserat.

BQ
 VIII EDITORIS

Itaque Bernardus noster qui a S. Petro usque ad

lohannem »xxu« pontificales vitas deduxit , adhuc
ante Victorem •ni« , Gregorii «vii- successorem ,

prorsus erat ineditus. Quod quum ego aegre fer-

rem , vidcremque iam olim Eccardum Corp. hist.

T. I. praef. n. 20. Bernardi opus expetivisse ,

ipsum vero auctorem a Muratorio T. III. part. 1.

p. 274., qui nemini umquam adulari solet, prae-

clarisslmum scriptorem dici , statui mecum inedi-
tam illam Bernardi partem , a coryphaeo Petro
usque ad Gregorium •«•, hoc meo volumine typis
imprimere ; sperans enimvero me de civili haud
secus quam de pontificia et sacra historia bene
meriturum.
De novo ili, Bernardus Guidonis filius patria lemo-
auclorc vi-
,
*
tarum PP. vicensis ( anno •m»ccc«xxxi« septuagcnaria aetate
denalus) post vitam diu inter PP. Pracdicato-
res exactam , tudensem primo in Hispania sedem
episcopalera ac mox lodovensem in Gallia anno
•m«ccc«xxiv« adeptus est. Scripta eius mulfa re-
censet accurate Quetifus Script. ord Praed. T. I.

p. 577-580, laudes autem egregiae vitae in coae-

taneis monumentis habentur. Is ergo romanorum
Pontificum vitas, interpositis rebus civilibus, ante
episcopatum composuit , ut ex eius epistola appa-
ret ,
quae ad Iohannem «xxii' anno •m«ccc«xx« data
est. Quod autem opus suum valde spissum atque
redundans deinde breviaverit , testes sunt Balu-
tius vit. PP. avenion. T. I. praef. sub fin. , ncc
 PRAEFATIO. TX

non Quetifus ac Muratorius ; mihique ipsi in plu-

teis vaticanis utraque operis species depreliensa

est ; nec breviata solum , sed variata intcrdum ,

et vitis illis , a Nicolao »iv- ad Urbanum »v« , per

Theodoricum de JNiem ponlificium scribam cu-
mulata quas Eccardus in lucem protulit. Dum
,

ego igitur compendio studeo , dum fabulosa aut

suspecta commenla respuo ,
quae inclinati aevi
scriptoribus saepe obrepserunt , malui equidem
contractiorem Bernardi lucubrationem adsciscere
quam longiorem. Profecto ct Franciscus Pagius in-

ductas vitis Pontificum ex isidorianis decretalibus

additiones palam expulit (praef. breviar. p. IX.)
et Baronius ac Bellarminus, duo fulcra ecclesiae ,

numquam illarum decrelalium auctoritatem ob

adserenda dogmata invocaverunt. Interim quam-
quam hic biographus otX^oo^atcv passim se profi-
tetur , et ad Iohannem pontificem scribit , nul-
lumque pontificalis historiae naevum innuit quem
alii auctores non canant , attamen nos veritati iu-
slaeque apologiae non defuimus ,
puta in Marcel-
lino, Liberio, Anastasio •n», Stephanis • m« et «vi«,

Sergio 111« , Zacharia atque Hadriano «i« ,

quibus
in locis vel brevia scholia scripsimus , vel certe
ad defcnsionum fontes intendimus digitum.

...
IV. Sed duo nunc coniunctim capita nomina-
timque emendamus, imaginarios nempc Pontifices
Kp«'<««
operis.

et intrusos. Imaginarii sunt Pontificcs 1. cyriacus

p. 29.. cuius persona et pontificatus cx parum

 X EDITORIS

sinceris actibus SS. Ursulac atquc sociorum tan-

tum manarunt , etsi fabulam postea sexcenti au-
ctores gregatim recinuerunt ,
qua super Caroli
Blasci diatriba legenda est, et Bolland. in propyl.
maii. 2. marcus confcssor p. 37. ,
quem sola for-
tasse Sicardi et archiepiscopi cusentini chronica
refcrunt. 3. basilius p. 211., quem a chronico
non satis puro Vincentii bellovacensis noster su-
mit. 4. silvester •iii- p. 260. , ab obscuris aeque
ehronographis evocatus. 5. iohanna demum fabu-
losa papissa ,
quam ne scribere quidem aequum
censuimus. Et quia nondum usitatum in fastis erat
ut pseudo-papae pontificali catalogo eximerentur,
idcirco noster in serie ponit p. 145. Leonem -iii- ,

et dcinde Constantinum »n« , Leonem -viii- Bo- ,

nifacium -vji- , Iohannem «xvn* , Benedictum «x-

qui re lamen vcra cum Antipapis connumerandi

sunt. Est ergo conscquens , ut numerales notae
Paparum a pcrvulgatis hodiernisquc catalogis, lc-
gitimoque ordinc dilTcrant ;
quod semel monuisse
sufficiat ; neque enim mihi auctorem meum pes-
sumdare , atque ad fastos communcs reformare
licebat. Una mihi refutanda superest Muratorii
aftirmatio , qui quia Bernardus in vita Innocentii
tertii ( apud Murat. et in nostris codd. ) ait : huc
usque chronlca Richardi cluniaccnsis protendi-
tur ac ierminatur; ex his inquam verbis collegit,
Bernardum abs Richardo chronicum suum prac-
cipue sumpsissc. Vcrum enimvero si Muratorius
 ,

PHAEFATIO. XI

praecedentes apud Bernarclum vita.s Iegissct , et

non tantummodo post Gregorium •tii« quas

eas ,

ex urbe Mediolano palatinisocii ad eum Mutinam

submiserunt rcm aliter se habere putasset. Ecce

,

enim eadem verba dicit Bernardus p. 52. dc Eu-

sebii chronico, p. 72. de illo Hieronymi, clenique
p. 146. de illo Bedae ,
quae praedictis in locis

desinunt. De reliquis autem post Bernardum in

volumine nostro opusculis, singillatim praefatiun-
culas propriis in locis scripsimus , cum idonea
rerum notitia.

V. Ouamquam
^ in ubere pontificiorum monu- Alii eodi-
* . .
ces vat. de
.

mentorum copia sobnetatem servare dccrevi no- , rebus PP.

biliora tamen scripta aliquot nominatim appellare

nil vetat. Milto Cardinalis Aragonii collectioncm
quam vir cl. Mansius in additamentis ad Fabricii
lat. medii aevi bibliotliecam iam descripsit. Cincii
camerarii codex ccnsuum romanae ccclcsiae , cum
habeat in exemplari pervetere vat. columnensi fo-

lia cclviii. , ex his vix centum apud Muratorium

cxlant in niedii aevi disserSationibus lxix. et lxxii.
Sunt tamen Cincii quaedam in magno etiam bul-
lario , sunt alia apud Raynaidum , nonnulla de-
nique apud nos p. 228. 239. 249. 300 ; magna
pars tamen in membranis adhuc iacet ,
puta de
provinciarum , urbium , vcl castrorum accessio-
nibus ad Ecclesiae rom. patrimonium , vel numc-
rato a Pontificibus prctio , vel piorum hominum
oblationibus , vel hereditario aut feudali iure, de-
 que multis principum vcl procerum opulentorum
obsequiis , iurata fide , el per sollemnes syngra-
phas donationibus. Alii sunt codices ubi abs Io^

nanne «xii« usque ad Paulum «ii* res praecipue

Pontificum ordinatim ponunlur , sumptae scilicet

ex libris authenticis regestorum , privilegiorum ,

id est bullarum , censuum etc. in tabulario olim

laterahensi repositis ,
quorum singulae chartae ac
paginae accurate citantur.
Albini VI. Iam Albini scholans codicem (ottob.3057.)
nontia.
,n orDC fortasse unicum , intulit e stoschiana bi-

bliotheca in vaticanam Card. Passioneius aposto-

licus bibliothecarius; eius vero notitiam ac prolo-

gum in commentario de praedicti Passioneii vita

dedit Galletius p. 232-235. Albinus hic ,

gente
romanus , a Lucio «n« PP. anno »m»clxxxiv« sa-
cerdos consecratus , collcctanca sibi fecit de di-
versis rebus ac disciplinis in non brevi volumine
foliorum 4G0. formae grandioris , caque primum
in schedulis ct protocollis scripta, deinde ut ait in

prologo in qualcrnis mundis redegit , cuiusmodi

reapse sunt membranae codicis nostri , ubi in
duplici longo laterculo pulcra scriptio dccurrit,
quam autographam tamcn haud ausim dicere ,

quia paulo rcccntior Albini actate videtur. Con-

stat opus non deccm , ut ait Gallcltius, sed undc-
cim libris; cx quibus, practcr pontificiac historiae
fragmentum quod in meo volumine p. 277-280.
legere licet, nunc unicum sumam exccrptum, meo
 PRAEFATIO. XIII

quidem iudicio satis pretiosum , de sanctarum ima-

ginum cultu , sub rubrica synodica de qua mox
dicam. Nam concilii lateranensis anno .dcc«lxix«
celebrati sub Stephano -m- , seu ut vulgo loqui-

mur 'IV' , deperdita acta invenit partim in codice

veronensi Blanchinius , vulgavit autem cum opti-

mis commentariis Cennius , eaque postea in con^

ciliorum collectiones translata sunt. Exiguis vero
Veronae copiolis subsidium conferunt alia frag-

menta quae Lucas Holstenius in romana sylloge

iam protulerat p. 259-267. Ex his apparet du-

plicem fuisse concilii scopum, nempe Constantini
antipapae damnationem , et sanctarum imaginum
adversus iconomachos defensionem, id quod Ana-
stasius etiam in Stephani vita diserte tradit.

,_VII.
lib. I. iol. 6.
Nunc ecce in Albini scholaris collectaneis
, .

quadratis rubncatisque
, . . .. ..II.
litteris legi-
Grcgorii
adlocu-
tionis frag-
6 1
tur: Gregorius iunior in concilio •///• Stephani-,
a™ ^ ^.
sequiturque Gregorii iunioris, id est «ii«, oratio de num -

cultu imaginum quam mox referam. Quid hoc rei

est P Unicum fuit concilium romanum sub Ste-
phano -iii- tria vero romana sub Gregorio iuniore,
,

in quorum tertio de cultu pariter ss. imaginum

actum fuit teste luculenlo Hadriano •!• in epi-
,

stola ad Caroium magnum (Concil. Labbei T. VI.

p. 1460.) quo loco Hadrianus coniungit quoque

mentionem concilii item contra iconomachos sub
Stcphano decessore suo , id est «iii- , ut diximus.
En verba Hadriani : pro his flnnissimis eocemplis
(honorandi sanctas imagines) praedecessor noster
dominus Gregorius •//• iujiior papa in suo sacro
concilio ( quod et in alio concilio praedecessoris
nostri Stephani papae una cum sacerdotibus par-
tium Franciae atque Italiae susceptum et vene-
ratum est ) in eo ipso praesidente sanctissimo ac
beatissimo quondam domino Gregorio papa per
semet ipsum similiter dixit etc. quanto debemus
puro corde et animo sculptum Christum Deum
nostrum sanctamque semper virginem Mariam ,
,

apostolos quoque vel omnes sanctos Dei ,

per eo-
rum sacras efjigies atque imagines colere vel ado-
rare , et ad propitiandum nobis petere relaxari
delicta ? etc. Bene habet; inventum est tempus et
locus ,
quo Gregorins iunior sententiam dixit pro
imaginum cultu. Sed quid faciemus illis orationis
verbis, ubi Claudius taurinensis nominatur, immo
iam mortuus dicitur ? Etenim inter Glaudium et

Gregorium secundum anni centum circiter sunt

interpositi , inter Stcphanum vero tertium quin-
quaginta. Non autem fieri potest ut Glaudius noni
saeculi homo a praecedentis saeculi hominibus
,

appellatus sit. Crucem figit haec difficultas ; sed

suspicari fortasse licct verba illa de Glaudio ico-
nomacho ab amanucnsibus adiecta fuisse ut is ,

eodem cum graccis iconociastis gladio confodere-

tur. Certe et in commentario pseudo-Ambrosii ad
Pauli epistolam I. ad Timoth. cap. 3. mentio Da-
masi papae , uti in vivis tunc agcntis , obrcptitia
 . ;

PRAEFATIO. XV

creditur, propterea quod ille commentarius neque

Ambrosii esse potest neque tam vetustus. Sed no-
dum hunc lentius alii feliciusque expedient. Mihi

sat est , Gregorii iunioris orationem seu senten-

tiam synodicam ,
prout legitur apud Albinum ,

recitare , atque hoc palmari fragmento , orthodo-

xorum contra iconoclastas coneilia cumulare.

Gregorius iunior iu concilio •III* Stephani.

Ex Albini collectaneis lib. i

Constat certe suhire illum non parvum periculum ,

qui contra maiorum ausus fuerit statuta veuire. Cur

execremur sanctorum effigies ,

per quos didicimus fidei

veritatem ?Notandum vero quod sicut quidam casdein

imagines ultra quam satis cst venerantur ita alii dum ,

volunt cautiores esse ceteris , illas nt quasdam idolo-

latriae species respuunt , et praesumptiouis fastu sim-
plicium corda scandalizant. De quorum numero Clau-
dius taurinensis episcopus , in veritatis itinere , nomi-
nis sui similitudine nutabundus , inter ceteras vanita-
lum suarum ineptias suo iudicio dampnatus interiit
et qui imperatoris fidelium velut in nummo contempsit
imaginem , ante trihunal ipsius protervitalis et inquie-
tudinis suae poenas exsolvit. Non enim levem iniuriam
saeculi potcntos sihi putant illatam , si imaginem suam
ct nomcn iu quolihet numismate a suhiectis dcspici
cognoverint et calcari. Ergo cum populus christianus
tanla sit in divinis rebus docilitate in intcriora cella-
ria saoientiae spiritalitcr duclus ,ut non dicam pictu-
ras et imagines , scd ne ipsos quidem sauctos homiues
vivos vcl mortuos diviuis crcdat colendos huuorihus
 XVI EDtTOHlS

vcl . adorandos ; ( rogamus ^enim sauctos uon ut ipsi

praestent per se qnae saluti noslrae ucccssaria sunt ,

scl ut amicos et famulos Dei patrouosve oratos et plene

salutatos in adiutorium invocamus Deo autem suppli- ,•

camus ut iudici creatori omuipotenti et salvatori ;

, , ,

tales enim preces fidelium qui publicas ecclesiae ora- ,

tioues considerare noverunt dubitare non poterunt ) ; ,

cum igitur talis sit christiani sensus perfectio non ,

sunt omuimodis boucsti et moderati imaginum bono-

vcs abiciendi. Si enim quia novimus non adorandas
nec colendas icouas , conculcandae sunt et delendae
picturac ,
quasi non necessariae vel nocivae , ergo et
quia credimus quod creator hominum ubicumque est ,

et caeluin et terram implet ,non habitet iu manufactis ,

destrueuda sunt templa , ne videamur parietibus et te-

ctis iuclusum credere creatorem. Sicque poterit eve-
uirc , ut dum cavemus ne uspiam sit aliquid , ubi iu-
sipientium mens possit errare , nihil paene habeamus
quo vel devotionem nostram exerceamus , vel simplices
et ignaros ad amorem invisibilium trabere valeamus.
Sic ilaque imagines et picturae habeudae sunt et aman-
dae , ut nec despectu utilitas anuulletur , et haec ir-
revereutia in ipsorum ,
quorum imagines sunt , redun-
det iniuriam ; nec cultu inmoderato fidei sanitas vul-
nereiur , et corporalibus rebus bonor minime inpen-
sus arguat nos minus spiritalia contemplari.

De opu- VIII. lnter codices vaticanos ,

qui dogmaticas
sculo Io- , . .

hannis controversias dc Spintus sancti processione etiam

ephesu. pjij
a ^ ve ^ j e rom anae ecclesiae primatu conti-
nent, vel subnatas alias per schisma et animorum
aeslum quaestiones , multa Graecorum opuscula
occurrere superius dixi ,
quorum unum vel alte-
 l*K AEFATIO.

rum peculiariter comraemorabo , indidemque ex-

cerpta depromam. Atque in primis Iohannis Gli-

dae ( sive Chilae) metropolitae Ephesi perdoctum

vidi libellum ob schismatis detestationem conscri-
ptum quidem duplici in exemplari altero
; et ,

latiore cod. ottob. 225 altero autem strictiore ,

oratione comprehensum cod. ottob. 213. Hominis

scriptique vix mentionem facit Allatius contra
Creyghtonum p. 644, ct dc consensu p. 513,
denique de Methodiis p. 365. et 377, quo po-
stremo loco particulam quoque recitat. Nam al-

tera illa particula quae p. 514. de cons. legitur ,

ex diverso Ephesii scripto dimanat. Fuit hic Io-

hannes inter Ephesi metropolitas hoc nomine
quintus ,
qui tempore synodi constantinopolita-
nae innotuit , sub Andronico secundo , Michaelis
octavi filio , eongregatae ob sedanclos ecclesiae
graecae motus , seu schisma inter Arseniotas ac
losephinos propter ambitum sedis patriarchalis
concitatum. Etsi autem apud Lequinium Or. ch.
dicitur synodo Ephesius non interfuisse, nunc con-
tra accidisse cernimus ; etenim ipse coram synodo
sermonem hunc recitavit aut obtulit de tollendo
schismatc copiosum atque disertum , et ecclesia-
stica eruditione plenum ; cui similis est Methodii
monachi tractatus , eodem temporc et occasione
scriptus , et a nobis Script. vet. T. III. editus.
Quare utraque lucubratio proptcr generalem schis-
matum vitupcrationem , valdc utilis videtur ct
 XVIII EDITORIS

prudens. Est hic opusculi titulus et initium in co-

dice vat. otlob. 213.
Tcv psTpeTtOMTGv Ecpea:u laoavov /.cyc; avvzeSe)g v.aza

oyjoy.uztyMV ev. oiotcfocmv v.avcvorj v.ai ypacptxcov ar.cbei\eo)V ,

aKCOeiY.vv<z czi cpBcocccvGr,; zr,g ey:/j:r,Giac a/.oytr>c zavzr,c

ducrxocvTou : Iohannis metropolitae Ephesi oratio

composita contra schismaticos , ex diversis cano-
nibics et scriptis demonstrationibus comprobans ,

qiiod cwn ecclesia est orthodoxa , absurde non-

nulli ab hac secedunt.
Ovoev ayar.r.c ev fSto) avwrepev v.xi nduTepev , v.a.i cvoev
, / \ c I > / . * I \ I

eior,vr,c Y.a.t cp.cvaa.c ev y.cgum /.VGize/.eozepcv y.xi zepuvo-

> / \ t (s \ >/ \ \ >
v > \ C
zepcv aya-\r\ yap c ^icc eczi ze y.xi cvou.xC,ezai' v.ai •/)

y.x-.a $eov eipr,vr, v.xi zcv Secv navza vcvv vnepey^u w; heoi-

dayu.eSx' aviai v.o.i zcv or,[j.icvpycv v.xi oear.czr,v rcov cXcov

x/tvat ze TCvc, cvpctvcvi v.ai it.i zr,; yr,; Y.xza[jr vai t

v.a.z-

ezjtiGx.v v.ai [j.ev zci v.ai xarapeprjxfi , v.xi v.a.h r,[j.ac <3t

r,u.a; yjupic d[j.apzia; v.az a/.r^uav b.vbpomcc yeycve' v.ai

r.avzx za [j.ev opxaa.c , za o vzcaza; za a.v^poiv.iva , zcx'

> \ \ ~ \ \ « \ ~ > I > - /

eyy\>c v.ai zcic [j.xv.pxv zc v.x/.cv zr,c eipr,vr,c evr.yyiAiaazc

I \ c I~ / c ~ r. i \ >/ f

zxvzaz v.a.i c r.iozczazcc zcv yevcvg rp.cov paai/.ivc einep

zic ezepc; ayxusr.aa; , avyvat.ilzai cog cpare rcu; cjavra^

evzavza. , oto»s OV p.er« rcu S^ecu xzt avres ra r/is etprjv/);

c^>
yjpttV ivayyi/.iTf.zai
-' >

ayaza
r \

, xat rcv
\
vsc/.vr,u.epcv
»1 /•>
tjo/.i[j.cv

v.azaj.var, , xa< jrpos rr,v apyxixv za ouozZrxa enxvayayri

ovvarjnxv. Nihil est in humana vita charitate ex-

celsius ct suavius , nihil in orbe pace et con-
cordia utilius ac iucundius. Deus enim charitas
est et appellatur ; pax autem Dei et secundum
 ,

PRAEFATIO. XIX

Deutn , omnem intellectum superat , ut scriptu-

rae nos docent. Pax nimirum et charitas crea-

tori dominoque omnium , ut caelos inclinaret at-
que in terram descenderet persuaserunt. Descen-
ditque reapse et pro nobis atque ad similitudi-
,

nem nostram .', eoccepto peccato , verus homo est

factus ; atque humana omnia et agens et patiens

propinquis aeque ac remotis pacis bonuni nun-
ciavit. Eisdem ,
paci scilicet et charitati , appri-
me studens fidelissimus gentis nostrae imperator
convocavit ut cernitis hoc loco universos , ut et
ipse cum Deo pacis bona nobis annunciet, et diu-
turnam contentionem dissolvat, atque ad priscam
discordantes pacem reducat.
IX. Pergit tleinde Ephesius historiam schis-
niatum diversarum per orbem ecclesiarum , atque
ipsorummet inter se Graecorum latissimo sermo-
ne describere ac deplorare et canonum patrum-
,

que veterum auctorilate castigare. Summa au-

tem sermonis est , ut neget Ephesius , ullum um-
quam schisma licere nisi ob evidentem ac iudica-
tam haereseos causani : nam cetera iyvl-mary. etsi
poenis vindicanda sunt , non tanti esse tamen ut
ad summum secessionis malum compellant ne- ;

dum liceat dtd. ztw.c fXLY.pc^vyjzq ut ait S. Basilius , ,

propter aliquas pusilli animi adfectiones vel acer-

bitates ,
perniciem tantam populis Dei inferre.
Qua doctrina diu tradita , hoino graecus mcmo-
rabilem huiusmodi sententiam dicit: 9r,uewoeu rav-
 XX

xa. , ivbic, yap waekt&tioovxoct c\ xax.w; (1) /eyevres a7rc-

oytoBr^at r,u.a; otno rsS Ptopfls , 7tjw rcu xaTa&y.aaSyivat

aurcv xat rovs wepi «urev oj; xaxecppcvas : «ota /w«C do-
ctrinam , <7««e fortnsse eis proderit , aui 720.y ini-

que schisma fecisse aiunt a romano Pontifice ,

anle quam defmitum sit , vel ipsum vel eius as-
seclas pravum dogma fovere. Bene haec habent ;

nihilominus ob ea quae dicit f. 25. b. schismati-

cus Ephesius credendus est. Ibi enim laudat An-
dronicum, quod adeptus sceptrum , ilico patrium
( id est patriae) dogma professus sit , quovis alio
ob peregrinitatem excluso , et quod omnem no-
vitatem corruptelamque doctrinae abiecerit etc. ;

quibus verbis reditum Andronici ad schisma post

Michaelis parentis obitum ,
qui anno contigit
•.^•cc-lxxxu* , significare ac dilaudare videtur.

Reliqua omitto ,
quae multa in mcdio sunt ,

donec infra f. 43. de prudentia ecclesiastica scri-

bit auctor , quod nempe necessitate aut vi gravi
aliqua urgente ( excepta ratione fidei ) de stricto
canonum iure declinandum sit ne dum partem
, ,

mordicus tenere volumus , summam perdamus.

Quam sentcntiam S. Cyrilli auctoritatc confirmat
brevi epislola ad Gennadium archimandritam ,

(1) Ita in cod. n-ij. f. 19. b. At in cud. -jij. y.a,\u;. Altamen

in coutrario adverl>io idem manct sensus ,
qui a praecedentilnis de-
tcrminalur , nempe quod ante lalam lnnrcseos scntentiom nou liceat

a suo [laslore disccdere. Si zaXw,- mavis , dic : liaec doctrina Jor-

tasse iis /iroderil (
id est eos cmendabil ) aui nos rccle disces-
sisse aiunt clc.
 rr.AEF.mo. xxt

quae inter editas est T. V. part. 2. p. 191. Mox

Ephesius prosequitur suum propositum diversis
exemplis roborare , recitataque parte epistolae Io-
hannis «vtn- papae ad Basilium imperatorem quae
in photiana synodo legitur , de antiquatis multis
ob tempora mutata canonibus disserit; quain par-

ticulam ideo libentius hcic recitabo ,

quia dua-
rum latinorum canonum collectionum summaria
hoc volumine cdidi quantumvis cnim boni sint ;

ii canones ac plerique utiles , non ita certe sunt

immobiles atque rati , ut eos ecclesiae auctoritas ,

pro rerum temporumque adiunctis , variare pru-

denter nequeat.
En verba Ephesii cod. 213. f. 202. "Oucvq vl y.a-

VOVas T«v apyatczzpav ct y.zz zv.ztvcvg apyizpztg y_at yz-

'«. ' ~c > / 1 ' » -, » \ \
yakot Txzzpzg nyutv txpyta zzAzta ovveezeiAav , zt ypr, y.at

Xeyetv r,y.ag \aaatv ct za tzpa zv>v xocvomv TZitatOzvyzvct

~
y.x3r,yaza.'
'
;

tcv
~
yocp
/ ,

zaztv
c

c xavwv
\ ,

v/.ztvc^
~ c\,
o zcvg ZTtaxo-
/

T.cvg

itcv
~ ,
avvcc/.ziv
~
zv.ztvcg
<\
zaig
\
og zcvg aytayx.zty.cvg
cr/.ztatg
\\\c
avzo)V yvvatiltv

y.cct
zvzeXkcyevog

zcvg atpeztv.cvg ega-

\ , <-.
;

vafixTziCzaSat dtxzxzzzzai ; itov o dccpiCcyzvcg TtaWtv iitza

otav.cvcvg ztvat y.at y.cvcvg Iv zv.xazn ztov Ttolzoiv ; izcZ o

yzxx zo yxyziv ryocg y.uza xr.v yzyaht.v z yzziyztv twv

ypacTunf xoZ XptcrTcv yvaxr,ptow ,
ytyr.azi xotya xcv y.vpta-

v.cv t)zntvcv zv.etvcv , voyoSzzoiv ; TtcZ v.av.zivcg cg xctc ithr\-

"ziot tov zxtcy.CTMV zv.lcynv T^tzta^at y.at tyr\q>cv znzxpz-

r.z ; y.at yav.pcv av z\n zcvg axspx:/.xr,aavxag zcZv vavcvoiv

Tavzag iv.lzyzcBat vZv

y.at ztg y.zacv TapayzcSat. Quot
autem antiquorum praesulum canones a postc-
 rioribus episcopis magnisque patribus sint omni-
no sine effectu habiti , cur nos dicere oportet ?

Jd videlicet sciunt qui canoiiicas disciplinas di-

dicerunt. Ubi est enim iam ille canon qui man-
dat cpiscopis ut cum sua quisque coniuge habi-
tet ? Ubi ille qui schismaticos et haereticos re-
baptizari praecipit
? Ubi rursus ille qui septem
tantum diaconos in unaquaque urbe esse decer-
nit ? Ubi ille, qui constituit ut cibo praesumpto ,
in quinta magna feria tremendis Christi myste-
riis communicemus idque ob imitationem for- ,

tasse coenae dominicae ? Ubi et ille qui populi

multitudini in episcoporum electione suffragium
permittit ? Longum esset antiquatos omnes iacen-
tesque canones nunc seligere atque in medium
proferre.
S. Mctho- X. Sequitur in codice 225. 45. tractus non
f.
«lii patr. •
„ „ • , .. i Vf •

scrinia 't* exiguus dtoaTmeng eTrtTc/euTtcy, testamenti quo Me-

qoae.lam.
th ocJj us jl| e confessor ,
patriarcha constantinopo-
litanus , circa annum -d-ccc-xliI' catholico robore
ciarus , contra paruni reverentes patriarchalis di-
jjnitatis Studitas monachos scripsit; quam senten-
tiam in homilia quoque, iamdiu deperdita, dixit:
a/.Aa yi vcu. ev etepa cuil.ix r.a/.iv 7rept tcov aurwv cpfiaf

pr) ffweaBiaade zcvzci; , ut/ji Xeyew yaipm , eiret ei xct-

vwvetTe zci; ecyct; avTwv , E? a-jciyy.xi.cv oi /at tw avuXz-

uazi' xai zcvzo d-. vnofiy^aou&t , w; et TicTe erctaTfe^etev ,
\ i > \
,

/axetvst Ta xaxw; ypatpevra w voaovrcv /a-a twv rraTptap-

y«Sv , oacv KOtra zr.; ex/Xr.ata; , h.ivjci yap haav r, ex-

 PKAEFATlO.

x3U]0UC o\ xat rau-r.v crf.f^avre; , c&te3tfWT««Vff«v , e^si-

xoct xoueoq avzciq y.zz<xvs'ix; , a/X" cvy^ lepvmnrng. In alia

quoque homilia de iisdeni Studitis ait : ne cum
iis quisquam vescatur , neque ave eis dicat; nam
si ipsorum actibus communicaveritis , necessario
etiam anathematis participes eritis. Verumtamen
hoc quoque monemus ,
quod si nempe resipue-
rint , et iniquis illis malediocerint scriptis non
tam adversus patriarchas quam contra eccle- ,

siam hi enim ecclesiam constituebant qui eam

,

fulciebant , tempus ipsis ad paeuitendum conce-

ditur , non tamen ad sacris fungendum. Immo
vcro contra Studitas epistola beati Methodii pro-
fertur cod. 225. f. 22. ,
quam ego nonnisi bre-
viatam et magna sui parte decurtatam ex codice
21 3. (
quem contractiorcm altero iam supra dixi
p. xvn.) recitavi Script. vet. T. III. p. 256. Est
autem nunc operac prelium eam nunc intcgram
heic describere , nulla tamen adiecta brevitatis
causa interpretatione latina. Quod autem prae-
dicto in loco ait monachus IVfethodius , epistolam
hanc patriarchae Methodii legendam esse apud
^Niconem , recte se habct ; etenim ex codice ara-
bico vat. 176. apud nos Script. vet. T. IV. p. 168.
apparet eam in Niconis typicum fuisse receptam.
En autem ut eam recitat Iohanncs ephesius.
Ta yzycy.uu.vjx y.scxa zcv Nwr/jfflOpou zcv -y.vcaicv xcu

Tacxvicv zcv zcL-clfiicv , ei u:n avaS^ftaTiffyjte , r, arp.£-

pov lur.ccjzvj -oiv y.o-j.^wj v.y.i -vUM-.z-^ywj , r, £'.; u-pi-

 XXIV EDITOHIS

cy.ivry iyepctv e}.£cvT«v aurwv Trpcc tyi upte?epa y.cvy v.cti

uv.pcoiuiwj , y.oci Stimz zov ev auTctc cpov xatetv Tf y.ou

ctvctBey.ctri^.iv aura , xa5wc arrcJ.cycu/jtevct ev Talic rrept xr,q

i/./lcGicis dicixnaem yzypotyrr/.xuzv , yvave aa^.cpct oxi uptac

xz zctvxcvg ?:uc TTeCte/civ.evcuc aurwv , cvy anXw; otvctSrzyx-

iirscu.iv , a/./' ctioy r.cxztJ -v /.axctSzy.ctxiccyzv (1)* c yap p.a-

v.ayioc, rr/cvyzvog vy.<j\v v.ai oi^acv.aXoc tc 7iepac t^c eaurcu

jStcr/ic a'tatcv , xat cvv ritj.1v uiiap/wv XeiTcupy/jaac , epyw

(i) I:i margine babetur liaec aJnotatio , aliam MethoJii pa-

hiarchae parliculara continens , cum egregia Joclrina Je xinitate

ccclcsiae , et Je obcJienlia pastoribus Jebita. X^ij eiSivut ue. ol tpot-

t/itui to'j ZtcjSitod ,

|/..=ia tjjv dyiav ev.sivou xoiy.rl <riv , yn jsXov-
T.-5 uiroTucrcrsc^xi vri xa9oAix-9 to j -
XpiCTot/ cv.xAvjcr/a wj Ioixe , tw
C£ oixciu vsX-j/jutTi [/.u\i<TTcc -regixysoSxi , T)7'y jrgar/jv ixsivou xut-
r,yopiav Xx£6vt=; si; dfociu-nv , cruy.-rXucrcroyLSVOt Si y.xi iriciag Y.ai

-rpocrh=vT = ; airia- , arrsppdynauv au9jj xeu unicryio-av sat/Touj ajrd

t/jj xciv/jj rcu Xgicrou iy.y.X-ncriu;' xa9' w'y aga xat o' ayioj MsSd-
5ioj o' £v irx-pidqyxi; uoiSiyo; o"uvo$iX4;j xtv/jS^ie; , to dvdSsya i%s-

(fxvncsv oi; aga xcei o' TruT^iuqyr,; gutoj o' p>-iyx; TroAXaxij 7T«—
f^ar/«y o-jri,- -X-ysv. •• 'Oti SiZuyn tJjc; xaSoXizij? iy.y.Xrjaiug 5itttj
ttmc; xcei ^trgicTvj odte jtct= yiyovsv outs y=vn<rsTuf dXX' ouSi uvato-
yo; ri- v.xi d/.styuXo; ,
/z/7 eyoucrd Ttva i^ iuurr,; tgv y.uTu^yovTa ,

/*»)$£ x£faXvjy £^* ixurnv Qscijucru oCts tcots eu-QUTai , out£ p./?v dga-
S/jo-£Tai" X£^aX-/j //.;'•/ ydtJ -rdo"nc. t/jj yjj 0'
avSgwffoj xaTa tov aVo-
ctoaov 7'/; ?£ ay9^»'?roy E<$ av5ga xai' yt/vaixa ij.-qi^ousvou , d av>3g

U»WpX 81 T^? ywetiKO- y.Syu/.f)' tov Si 6 Xgiorrdf" tov 5c' cl^epidTO^

Xgio-TCJ , J toxi %wju'jlto; , d Sid;* to youv «nr«v aupcu t/jj JxxAvj-

C7»'«5 crjvu^jj.o\oyo jij.=vov urro toC ,

XfiCTou t« xai ei$ XgicrTov , uCl[et

T7?'v wjIov.v rr,u \ctio-Tou' r); iy.y.X-ncriu; d/y.sTj -ruvT-n uXXotqioi' y.ui

ttxXiv Vfjcei; uv.i^uXoi ovtsc y.xi dvxciyoi 0'Jx

£X £T£ ilioucriuv Xiynv
y.STiyoui; y.ui y.egi-rTac, euuroii; Or, iy.y.Xncriuc XgiCTod' d yuQ xs^a-
X>jy fMj £^«y , clXXou x.sfxXn 0'jZx<jm; iasTui , y.ui urroTuynv iriguv
C^nTouvTs; , t»j uuruv uvu~TOTa%iu toutou; sv unoTuyn eystv ou ouva-
c9: -
Xoyu ydci xourou; hiXovrs; uttotuttsiv , dvurroTUY.TOUi uevstv
igytt oiod- %iT = .
,,
 PP.AJT.FATI.Ot

Tovq \otcvc, "kcycvc 7i^6Tfl«i , £7ree cvy. dv ttct£ lyfvfco ue£'

r.ucov , ei r« ypacpevTa auTco xa<Sr' rpcov ec&epev ev T?i <3ea-

vcta xaS' eauTcv* TauTa <5e oux ovet(3t£cvT£c zypa^jaiizv ,

cuOe cutwc Iva yevr,xat SzAcuzv 73 eu^cue-va , aXX coarrep-

ty) tcita otavctx zyy.vucvcvvxzc, xavxa xac ccpee/cy.evcoc eec E*tT**r

xcev eX5e7v ^pecoarcuvTec > isXaXtpeafiKi Travra , Ivct \icvcv

e\ r3eir,xe r.cax vitept@cvlcu.zSc. , xai ec £Tt $eko[i& , e^c-

*, / f/ \ )p,i / i e ~
ju£V OtxatwjuaTWV pr,u.xxa xat euJuraTa yptuaxa, Trpcc uuac.

xaTa dvxippr,p>.cavvr v l
dvxtxat^aaBat , xat ye xae TrXetcva cv-
r/ \ > \ C ~ »
v » \ » ~ I

Ta , eva ur, cpyr,v vutv petQcva Y.ivr,ao)tj.ev , tc rJ.ce.-cq, tcov

> > ~ / \ ~ t > »

ju.£T aurcov auv£7rtco£pruevcoy y.xl GvveraY.pcaa^uL owaiJ.evo)V ,

QZGidi-irry.aiJ.ev evyc\j.z%a yap xcv vr.epayaScv Y.vptcv 'Ir,acvv

XpeaTcv , y.ai tig ext er.i fj.ay.pcv Eu;atue5a , r.ocvxoiv tcov

Xcycov tcutcov yzypt p/juaTcov a-Xcoc xtv/;,$reVTcov , Trv exv-

~ / \ c >

tcu zipnvr,v xat cucvctav

I

y.xl
\/
auveatv y.xl
^ >
ayuScypcawr.v
G. ' '
vy.iv
~

y.at riiuv yauGaaSui. Kat -ra/cv dXkaycv cutco yr,ai. IIpcs

cvv tcu; ^TcuotcoTac etc. usque ad xara5eua, quae par-

ticula est apud Allatium de Methodiis p.377.Dein-
dc ita pergit Epliesii codex. Kae cv/. avxc\ (xcvci, dlla.

y.ai oaci Trec&cvTac aurcec, xae auvap7ra£cvrac xae eec ceXc-

\ > ~ e I < .. ; >\ « I \ -~ >\
xtjv auTctc cur,pzvcvxai cu:/cav n auvau/tav , xae cuTce a7ro

tcutcov y.uxx$z\j.x eaTcoaav , a-c tcu XpeaTcu tco 5taj3cX&j

> / - > \ \ ~ >/ > > > \ r, i

o:jaze\j.a' auTcuc yap raxcvvxeq , nycvv ett auTcuc paevcv-

7£c , xcvxzaxi xn xcv.wj yvuur, ezepeiOop.evci , e-i tm tcu-»

xwj Y.axxSepi.xxi jSatvctev ce TT^eS^caevce avxcig e\g dvaSeua'

cv Sav[xa oe tcuto cTt xcvg a\xicvq xnc, arroXetac tcov Tret-

Scy.evoiv avxctq y.xxaBzy.xxi u-e|3aXcuev dr/.aicv de vcy.iaat

»fr"~
crt ^eix-/) Tc Y.ai
\>
ar.caxcktY.r,
»~/ y.ptazt
~
xcvxc r.er.ctnuz^x
'c y.xz?
ft.'
,

VKzp[j:\r,v xr,; auapxtxg r.xct xr,v at-eav Tvic du.apxtxq xai

 *IYI EDITOIUS

XjCtVeVTcC X(Z( CCt^SVT;? Xat CVCjUa&VTec* TU Xpt^W eVT£t&eV

eu/«ft<;?'a. Sequuntur in calce huius epistolae , ut-
pote synodicae , acclamationes seu faustae preca-
tiones pro imperatoribus , clero ,
populo , urbe
regia , ac universo imperio. Ex libello lohannis
ephesii excerpta hactenus. De Tarasii autem ac
INicephoro patriarchis, a quibus non recte schisma
fecit Theodorus studita , extat perspicua historia
etiani in codice vat. 1 137, ubi Methodius ad Stu-
ditas scribens sit concludit : av [xcvayoc, et , v.ai cvx

s£ecrt cci £Cc-a£etv Ta tcov tepe&iv , a)X vnczaaataBai ae

•/{,/] , v.at ov% v-cxavQiv) cvde k'£iiat,uv mo- avrcvc, : tu

nachas es , neque tibi licet pontifwwn acta ad
trutinam revocare ; nam subiectus iis esse debes ,
71071 eosdei7i subiicere t>el de ipsis inquisitio7ie77i

i77stitrcere (1).

(i) S. Epiphanium , celebrem illum in Cypro cpiscopum , ad-

versarium fuisse magni Chrjsoslomi , synodoque eontra cum celc-
bratae subscripsisse , dicunt aperte Graecorum mcnaea , caquc opi-
nio ad alios quoque historicos manavil. Alqui in diclo codice , immo
eodem prope loco nuper citato , conlraria prorsus narrantur sic :

tov aytov ~E7rnf c.viov rov KuVpou sCpicry.ouiv , tov ccxjtov fvjAov Jcou

evcTaar/ ar4 TTr>Tov Ivhu^a.^.ivov vqo; tvjv Bcc&iXtcrcrav EJ£o£iav dnst-

Xouans 7«g xcly.sivris ttots Toiiq tuv siSwXwv. va.oxi; dvoiystv , ei p.-f)

o S:-:o; Xgtio"o!7TO|/.o,- s^ogio-S??, ou Ka/reirrr)%6V , otios iveSwcev oXu;

o ayto;' dXX' eiffwv , «9wo; elfJLi cctio T-iji; xg/o~£&;; rauTr,; , e^^XSe ,

3tt[MU izvio-jo-ccv v.aTaXsi-]/cc; aiir/iv : parem zeluin , ac firmita—

tem invictdm demonslrasse comperimus sanclum Epiphanium
Cypri episcopum adversus Eudoxiam augustam. Eteuini cuni
ipsa minaretur , sa idolornm lempla reclusuram , nisi divus

Chrysostomus haud animo concidit ne-

in exilium pellerelur ,

e/ue cessit vir sanclus sed diccns innocens ego sum ab koc
; ,

iudicio exivit furore plenam relini/uens imperatriccm. Hanc

, ,

pcrvulgatae opinionis emendationcm cruditi non contemncnt.

 ;

FRAEFATIO.

XI. Capitalis est graeci schismaticis error ne- Scriptapr*

.

gare Spiritus sancti processionem

. ...
a Filio ideo-,
ilogmate
deSpiritus

que symholi additamentum improhare ; quod ut s i'0f,c aFi-

impune schismatici faciant, romanae ecclesiae quae " -

id dogma confitetur atque tuetur , auctoritatem

respuunt , Pontificisque primatum aversantur.
Longa haec est malorum ilias, quam recinere iam
non liheL Porro inter plurima graecorum ortho-
doxorum adversus gentiles suos dissidentes scri-
pla , valde eminent tredecim illa lohannis Vecci
patriarchae capitula , sive , ut ipse scrihit , epi-

graphae ,
quas Allatius ex codice harherinio ex-
tulit , et in Graeciae orth. posteriore volumine
p. 522-641. divulgavit, In his nimirum capitulis

auctoritates congeruntur priscorum atque sum-

morum apud Graecos , et quandoque apud Lati-

nos patrum qui praedictum dogma luculcnter

,

tradunt atque defendunt. Quod tamen Allatius

op. cit. T. I. circa finem in admonitione ad le-
ctorem putahat hoc Vecci opusculum raro admo-
dum reperiri in eodicihus , mihi aliter accidit

etenim id in vat. codice 606 , nec non in ottoh.

225, quamquam utruhique sine nomine auctoris,
ofFendi ; immo vero et auctius in utroque codiee
atque ut de uno 606. loquar ,
pertinet editio Al-
Wrtii a codicis folio 240. usque ad 290 ; tum vero
prosequitur materia in codice usque ad fol. 301 ,

quam tamen in praesenti cogor omittcre, ne mul-

ta nimis cumulem. Verumtamen eam complelam
 XXVIII EDITOIUS

nov.um scriptum excipit eiusdem generis , sed di-

vcrsi ut reor auctoris , cuius liic est titulus fol.

304. b. Ivvuyuyn pr ~ecov t ypacj.iy.cov , ol o>v ffuvtaraTat zo

zcZv 'Ira/.cov dcyuu : collectio dictionum , sive aucto-

ritatum ,
quibus Italorum dogma comprobatur.
Primum quod universum
et generale capitulum ,

thema complectitur multis patrum testimoniis ,

adserilur. Deinde 2. Ilep rns EK AIA ozi \~c- y.a.1 ,

dwuif.cZaiv : de pari vi particularum ex et per.

3. Ilcpt rijs iv zptudt ro^sag : ^ie ordine in Trinitate.
4. "Ort c Uc; rtig cvaiac, liyzrca zcZ ixuTpcz , v.ai eV. tou-

TCU cvvuyzrut y.xt zo t.vzv\xu toicv TH$ cvatxq zcv vicv :

quod Filius proprius dicitur substantiae Patris ;

atque hinc colligitur quomodo dicatur etiam Spi-

ritus substantiae Filii proprius. 5. "Ozt v/. zr^ cu-
' - \ « c t \> I » ~ ~ \ \

<7£«; zev nxzpcq c vicc," y.ui v/. rcurou dct vcav xai 7r£p
t.vzvuuzcc, , ttcoo, Izyzrui v/. rrj; cuona; rou uicu : quan-
doquidem Filius ex Patris substantia est , /^/«c

intelligere oportet quomodo Spiritus pariter ex

substantia Filii esse dicatur. 6. "Ort yui z-i rfj;

VT.up\z(ac rcu utou /a^.jSotVoTat Trajsa zuiq ypxvutc zc uva-

fi).v'C,ztv aurcv e/. rfj; rcu 7rarpcs cucrtac , xai zo v/Xu\).-

T.iizut , y.xt zc T.pzzpyza^at , v.xt zo v/.TZ[J.v:Z7^xt , '/.ui ZO

cjcor.vevaf ccaep otOOiGt Otaytvc-icr/.ctv tjco; J.zyzrat y.at zo

T.vvuuu ava[l>\vC,ztv v/. zr,c, cvatuc, zcv vicZ , x.at Tpczpyz-

OZui v/. zcv vtcv , y.at v/J.uy.T.ziv , xat v/.T.i\J.~iGZxt , xat

Trcor.vcvat : quoniam de Filii quoque existentia pro-

nunciantur in sacris scriplis locutiones , scatu-
rire ipsum ex Patris substantia , et effulgere ,
 PRAEFATIO. XXIX

et procedere , et emitti , et apparere , idfacit ut

cognoscamus quomodo etiam Spiritus dicatur ex
Filii substantia scaturire , et procedere a Filio ,

et effulgere , et emitti , et apparere. 7. IIpcs zcv;

Itycvzac czi cr.cv "ktyezai zo b/.yj~ioSai zo nvevpta, za. ya-

i ~ i * < ~
ptcuara zov r.vtvtj.azoc or,AcvJzai , zat cu^t «utc tc Tiveu-
\>\ 5 \\~
p.a t5 ayicv : contra eos qui aiunt , afc' Spiritus
dicitur ejfundi , <fo«a Spiritus denotari , rco/^ /«-

fiW) sanctum Spiritum. 8. ITpcs tcu; Xeyovra? oxi zo

oia. zcv vicv vr.apytu zo r.vzvy-a ex r.azpoq , areXetaV zr,g

ouziocq zu> vsazpi rspooaxsztc ctovtms yap , zizstp eut zr\g

u;rap|eco5 tcu TiveupaTCS aTe).£ta esTca t<T> zaTpt zo dt vlov

IxTtept-ctv tc Trveupta , aTeXeta eorat t<2 TiaTpt y.ai dtifuovp-

ycvvzt, <3ta zcv vlcv : contra eos qui aiunt , quod Spi-
ritum esse ex Patre per Filium , imperfectionem
causae Patri imputat. Prorsus enim quod ad- si

tinetad Spiritus existentiam imputatur Patri ,

causae imperfectio quia per Filium emittit Spi-

ritum imperfectio aeque imputabitur Patri etiam
,

creanti per Filium. 8. "Oti apriawg o vloq i/. jraroog :

quod Filius immediate a Patre est.

XII. Singula haec capitula seu adfirmationes s A "g u - .

stinus re-
communiuntur patrum auctoritatibus , haud uni- ceptns a

cis cuiusque Iiominis sed saepe multiplicibus, Aga-

thonis scilicet et Hadriani PP. , Anastasii , Augu-
stini, Athanasii, Basilii, Gregorii nysseni, Iohan-
nis damasceni , Cyrilli alexandrini , Maximi mar-
tyris, Tarasii , synodorum nicaenae primae, item
aliarum occumcnicarum terliae scxtae ac scptimae,
 ,

XXX EDlTOKtS

et denique carthaginiensis sub Capreolo. Postremo

quia divi Augnstini magna ac ferme praecipua cst

auctoritas ad dogma processionis a Filio tuendum,

graecus sylloges huius auctor gentilibus suis de-
monstrat, Augustinum quamvis latinum a synodo
graeca sub Manuele Comneno fuisse receptum; in
qua quidem de hoc dogmate non agebatur sed ,

tamen eius theologica auctoritas in pretio est ha-

bita. Atque haec est ipsa synodus quam nos in ,

autographo pretioso codice inventam inter Scri-

ptores veteres T. IV. edidimus. Sic ergo in syl-
loge fol. 313. "Ort r, yevcy.ev/] avvcdcc, (v xctc, ypcvctq

XCV evoefiiGXaxCV |3aat/£W? YVpCV MaV0UY]A XOV V.OtJ.VnVCV £711

kZzrxGit xcv evxyyehv.cv p-nxcv xcv , o r.xxrip y.ov ^e«?wv

\j.cv eaxtv , xat rcv aytcv Avycvoxivcv edehlazo w; ty)? ex-

xAnsta? Seoloycv v.xt aytcv bto v.at r{) doyiJ.ctxiy.7i Tiavo-

TiAta xcv XwvtaTCu(1) euaepezat protc avxcv , ev.xeSelaa

r.apa xoiv vnvtv.avxa nxxeptov £t; uapzvptav , erayeypuy.pevn

curw;. (2) toy Ariov AYrOTSTWOT. 'ETrtyvwSt mv otx-

tyiv <jpuatv tcu Xptircv xr,v Betav 6-n leyo^ , vnv \ar,v vnap-

ycvaav tw 7rarpt , v.at tyjv avBpomeiav , y]g pet^wv e<7Tiv

o r.avnp : sjnodus celebvata temporibus religiosis-

sirni domini Manuelis Comneni , super contro-
versia de evangelico effato ,
pater maior me est

sanctum quoque Augustinum recepit ut ecclesiae ,

theologum et sanctum. Quamobrem etiam in dog-

(i! Cilalur Choniata ,
qnia is illam synodum in suam incdi-

tam pampliam inlulii. INos tamen , ut est dictum , ex antiquiore

fonte dcprompsimus.
{•i) Apud nos Tom. cit. p. \6.
 PRAEFATIO. XXXI

matica Choniatae panoplia profertur eius dictum,

testimonii loco ab illius sjnodi patribus in mc-
dium prolatum ,
quod it.a ibi scribitur. sancti
augustini. Jgnosce duplicem in Chiisto natu-
ram divinam inquam Patri aequalem huma-
, ,

nam autem qua maior est Pater.

P' rora
XIII. Post apolo*iam
r do"matis
° deSpirilus san- ,
-

° *
_
ecclisiae
cti processione etiam a Filio , pergit sylloges au- primatu.

ctor ad apologiam aliam, item conlra Graecos suos

schismaticos , pro excellentia et primatu romanae
ecclesiae ; acl quam rem confirmandam unice uti-
lur photiana synodo (quae anno 'D-ccclxxix* prae-
sentibus Iohannis •vni* PP. legatis celebrata fuit
pro instauranda ecclesiarum concordia ) ; illa ni-

mirum synodo , de qua peculiarem tractafum

scripsit Aliatius , et quam primus Harduinus ,

annuente Clement «xi* P. M. ex vaticano codice

edidit in sua conciliorum collectione , in Zattae

autem editione habetur T. XVIII. Titulus ergo in

dicto codice vat. 606. p. 314. ita se habet : M«p-
c
zvpuct t.ioi ~cv TCpavcfucv y.oc: y.zyctlzicv zttg ayiac, zolv Pw-
y.amj ZY.-/.'/.r,~izc , z-aczv.fiWr.Szioat zv. rwv njfax.tr/wv zr,'

T.ct^ct <Pto~tcv xcv itotTpiapxpv JsjuivoTavTiVcvncA&aq ovyxpo-

rrtijiiG-nq ovvoocv ejrj tyi tvoaou Tt\" exxAnotac, zv.zivnc , zv

r, avvootp T.cc.r,~coj xai rcT.crr.pnrat rcv ayicv T.a-a. 'loia-j-

vou : testimonia de primatu et excellentia sanctae

Romanorum ecclesiae , excerpta ex actis synodi
congregatae a Photio patriarcha constantinopo-
litano ob renovandam cum illa ecclcsia coniun-
 ,

XXMI

ctionem ; cui sjnodo interfuerunt etiam legati

sancti papae lohannis. Pertinet hoc scriplum a
codicis folio 314. usque ad fol. 337.
De frag-
XIV. In commemoratis hactenus opusculis sum-
mentis inc- l
m m

ditis. ma rei est testimoniorum illustrium sylloge ex

omni antiquitate sumptorum; quibus apprime Al-
latius in suo de Spiritu sancto enchiridio usus
est ,
quia certe apparet , eum Vecci collectionem
bene ac naviler expilavisse. A me autem ex ple-
nioris , ut dixi , codicis testimoniis quaedam heic

numeranda sunt ,
quae partim adhuc erant ine-
dita ,
partim vero singularem adnotationem re-
quirunt.
i. God. f. 306. laudatur Athanasii locus ex
epistola ad Aegypti et Syriae episcopos. Extat ea
epistola in Athanasii editione veneta Maurinorum
T. II. p. 22. Verba tamen nostri codicis non le-

guntur in dicta epiatola edita , sive ea mutila sit

quod valde arbitror, sive ipsa maurina sit spuria,

ut editores suspicantur. Sic ergo codex : 'O (j.£yx;

'ASxvxetcc, ev rvi Titjoq zcvq v.xz Kiyvnzcv v.xt 2upiav x.aS--

cJ.t/.ri eTriaTcXri , us «PX"fl -, oact tiqV euaejSstav cpxre , cpn-

<jtv cu&); ycvv w; ysvvnatv xjixSri oix zctxvvr^ efcnyriasax;

zr,v zcv uicu vccuVTe; Trpccacv , zo nveuwa allcxpicvai itx-

zpcc, Jcai v\cv , ozt wyi yivvnou n zcvzcv zspccdcc, , aXXa

Trveuaet cp.ctcuTat dtx znv pizcCkr^iv , o>; Tivcn; ex azcy.x-

xcq ep/cuev/]? , yx\ zcv {j.irxlxufixvcvzoc xyixtcvar.c, , zxS-a

or, liyezxt TtveGaa : magnus Athanasius in catholica

epistola ad aegyptios et sjros ( episcopos ) , c«/fef

 PRAEFATIO. XXXIII

initium « quicumque veram religionem spectatis »

ait : igitur ceu generationem impassibilem , se-

cundum hanc explicationem , intelligentes Filii

processionem , Spiritum a Patre Filioque alie-

num iudicant ,
quia huius processio haud gene-
rationi sed spirationi comparatur propter acce-
ptionem , tamquam flatus ex ore veniens , et ac-
cipientem sanctiflcans , secundum quod Spiritus
dicitur.
2. Cod. f. 243. rpnyopioq c Necxaicrapeias iv ;w lcyu
cv yi apy-n tySi<j-ci xou aAXerptM. Sumitur locus ex
illa fidei expositione ,
quam nos graece antea in-
editam luce donavimus in tomo VII. Script. vet.

p. 170-176.
3. Cod. f. 244. recitatur fragmentum ex para-

phrasi hymni Gregorii nazianzeni Iv w ncui&i xaq

r.pog r.ac&tvcv vr.cSrp.ag avzcv ," ikoioq Ckaoq czfjLy.iv etc.

( Ed. carm. III. v. 688. ubi v. 689. codex habet

tTtavya&v-a pro vr.avy. ) JJapa^pacng cvzcog' £-jy.£vri; iv-

p.£vvis yjuiv (o xaSapa rpa.; ££5 r<? avxo Tzcp-.vcu.ivr, \t\ ivoq ,

cySalycig fi).zr.cvaa layr.pcig aruiocv , zilivxoucv 0£ Xa^-

Tpoztpcv , a? tjciv IXau-J/ai; , eig $soq ix razpcg dt vicv

ei? to p.eya r.vzvya i<-au.zvng zng ^eczrtzcg £V xthucig T£-

Izlag. Deest haec particula in Cosmae paraphrasi

apud nos Spicil. rom. T. II. p. 71. lmmo huius
carminis nonnisi partem a Cosma explicatam ha-

bemus usque ad v. 512 , cum reapsc carmen con-

stet hcxamctris 692.
4. Cod. f. 245. laudatur Gregorius nyssenus iv
T&) 7T£Pt zcv ayiov nvevfjLOtzoq v.at y.aza {j.ay.tdcviavow /Xcyy
,

idque testimonium recitant ex Nysseno in Grae-

ciae ortli. lomo I. p. 56 Nicephorus Blemmytles ,

et Georgius Trapezuntius p. 530 , nec non Alla-

tius in enchiridio p. 1 03. Haec enimvero est con-
firmatio mirabilis inventi a nobis ct editi Script.
vet. T. VIII. part. 2. p. 10-25. sermonis contra
JMacedonianos auctore Nysseno; legebat enim eum
Blemmydes in codicibus ; Trapezuntium enim at-

que Allatium ex Blemmyde sumpsisse aulumo.

Neque Allatius certe Nysseni sermonem reliquis-
set ineditum , si forte in codicibus obvium ha-
buisset. Nysseni verba in codice praedictisque li-

bris relata, extant apud nos tom. cit. p. 12. v. 24.

eV wv yap , usque ad v. 32. xotzefrya£trou.

5. In tcrtia Nysscni homilia de oratione do-

minica lacunam nos explevimus ope codicum va-
ticanorum Script. vet. T. VII. p. 6-7. Ecce autem
in sylloges quoque codice fol. 305, nec non apucl
Veccum Gr. orth. T. I. p. 200 et T. II. p. 522. ,

fragmentum idem partim occurrit nec mirum , ;

Morelli enim editoris codex tantummodo impcr-

fectus erat , ceteri omnes, quotqubt consului , ho-
miliam integram continent. Iamque adco in frag-
mento emendarc licet cvv. eartv idfiv pro euac koziv ,

cvy/vSun pro ovyyiSzvr, , "tavnoiv «utw pro tazwiiV av-

zcv , r.pcoy.apzvpeizo(t pro fiotprvpetroti , ovc[j.aCtoijat pro
cvcpaCeiv. Error vero manifcslus est in codice syl-

logcs ct apud Vcccum zo u:n uvou «yevvyirws pro zo

 PRAEFATIO. XXXV

[xn etvat avouxua; , uti rccte est in nostra eclitione.

Nam Filii utique proprium est [xn etvat ayevVYirMS ,

non autem Spiritiis. At pi eivat avatTtoo?, proprium

utriusque est.

6. Cod. fol. 301. 'lefMwy.cq o ciyicq ev t&> Trept xpix-

dcg lcyc>i ynoi' xc r.vev^a xo ayicv 7rap« tcu 7t«tpos xat

tcu utcu exncpevouevcv , x^ra 7T«vt« tgj uarpt v.ai tw utco

CjUCTt^cv xat Gvvaihcv vr.ap/ei : Spiritus sanctus a Pa-

tre Filioque procedens , m omnibus cum Patre
Filioque parem honorem aeternitatemque sorti-
tur. Hieronymi scriptum cum titulo de Trinitate
non extat.

7. Cod. fol. 297. "Aytog 'Ilapicg ev xcig e\g xcv o\t;c-

cxckcv eZr yr ua~iY.:lc

l l , Trspt r.xzpog xacivlov $eclcyu>v cp/jct ,

ixr.dey.tav ev t<5 aym r.vtv[j.a.xt dn:lor,v voeiaSou , dix xo

tcv Trarepa v.at xcv vlcv xo etvat na^eyztv aurco* c3ev ay.oui

uta ocpX'n zcv u y icv Tivevuaxcq ypnuax&voiv : Hilarius

in eocplanationibus ad apostolum , de Patre Fi-
lioque theologice loquens , ait nullam in Spiritu
sancto duplicitatem intelligi propterea ,
quod Pa-
ter et Filius existentiam illi suppeditent unde ;

ambo unum principium Spiritus sancti sunt. En

miram atque perspicuam tanti patris contra schis-
maticos Graecos doctrinam de Spiritus sancti pro-
cessione a Patrc Filioque tamquam unico prin-
cipio ! Iamvero sanctum Hilarium commentarios
scripsisse in Pauli epistolas, adfirmabat hispalense
concilium II. can. 13. apud Aguirrium T. III.

p. 353. Nunc ecce ex eo deperdito opere frusturn

 :

X.\X\I EDITORIS

splendidum a Graecis scrvatum ! (Apud nos Spi-

cileg. T. V. p. 221 . in indice codicum casinensium
refertur S. Hilarii commenlarius super epistolis
quoque canonicis. ) Locus autem Hilarii ex ser-
mone de pentecoste , ubi item de Spiritu sancto ,

apud Allatium Graec. orth. T. I. p. 633 , ab hoc

nostro diversus est.

8. S. lohannis damasceni canonem seu tropa-

rium in S. Basilium haud scio an quisquam com-
memoraverit. Nunc in cod. fol. 250. legitur : Aa-
(xaoxrivoq ev tw zig rcv [j.tyav liaaiKticv v.avovi , zv/mv cp/iffi

\ < <\ \ ~ ( ~ \ ~ y-v

rcv -arpcg o vicq , xai rcv vicv ro rvivya : Uamasce-
nus in canone (
tropario ) de jnagjio Basilio ait
ijjiago est Patris Filius , Filii autejji imago Spi-
ritus.Hoc nos troparium, itemque alia tria aeque
ut rcor incognita, in SS. Georgium Blasium ac , ,

Ioh. Ghrysostomum intcr scholia ad Pindarum ,

nescio quo casu scripta reperimus ct imprimcn- ,

da posthinc curabimus.
9. God. fol. 301. Hoc habctur graece ex Leo-
nis I. PP. constitutionibus testimonium de Spiri-
tus sancti processione a Filio. "Ayioq Aecoy o naxag
cr.ffiv et yap ro r.Viv[j.a V(\Q a/.r^uac , avrnQ akr\Jtiaq

{xaf.rvrjcvz-r,: r.arl r.g tv.r.cpivtrai , do^tav didcrai , Ttoppoi

r.aor.i ay.r.ificily.; r.vvjy.a <\>tvocvc e/.zyyzrai rc [j:r\ Ttpotxa

didcy.tvcv.

S. Cyriili XV. Ex deperdito S. Cyrilli alex. commcntario

(luaedam. in Ezechielem unicus laudalur locus in codice fol.

306 ,
quem iam habcmus in Graecia orth. T. II.
 PRAEFATIO. XXXVII

p. 741. Ego vero ut novum aliquod cyrilliani

commentarii frustum rimarer, catenam vaticanam

in praedictum prophetam consului ,
atque indi-
dem Cyrilli reliquias aliquot carpsi. Ezech. cap.

VII. 16. 'Ecri tcov cpecov cog zseptozipat txelr,ztv.at. Tcu

ay't:v KuptXXcu ap^teTrtcrxcTrcu 'AXecavopetar. O/ paxopwt

fzaSvjTal' 7reptr,X3-cv yap Tracrav Tr,v aTr' cupavcov , tcu Xpt-

^cu XaXcuVTeg ptu^nptcv, xat cacTnv Kat Xupav s^cvrs? outcv.

Cap. XIV. i 4. Nwe xai Aawrft xai 'Ico,3. RupcXXou. 'EtTEc

c)e ctu.at dCtv cux. aficcaacviaTovq eav zag zcv Trpotpnrou coco-

vag , cpeps Xeycpev T£ dvnroTe , Ncoe Te xat 'Icoj3 tcS-vscotcov

ndn , Ta^a <3e ttcu v.ai avzcv zcv Aavtr,X , crco,8-/)crecr.S'at ar,-

crtv auTcu; ev tvJ tc^ta tjtxatccruvr, , v.at zci zr q aXXns a-a-

t

ons yriq xaSr' r\q av n zcv Szvazcv ^rcpcc excpepctTc v.aza-

cSetpcy.evnc ; ewxs Tctvuv tco piev Ncoe napetv.a^eiv tcu^ <3ta

rtcfTccoc, eis jeov euetpeoTCUVTas auTcp* tco ye ptev iAavtriA

tcu^ aoocxn; ze v.at dtcpaztxcvc,' 'Icoj3 <3e TtaXiv tcuc dta ye

zrig ujcoptevvig <3r,Xcv de otc t/Jc, etg rrav ctcouv tcov e7rat-

vcup.evcov euapecjTcuvTa? auTco. Cap. XXXIV. 3. Ta epta

7rept{3aXXecrS"e , v.at zc 7:ayy aoactcTe. KuptXXcu. 'EifatTcuv-

Tc? yap xaTa cov vcu.cv oev.azaq , aixapyaq , evyapi£r,pta ,

xat T«t? ex Xacov dcpuccptatc, evTpucpwvtes a£coTcog , cudeva

zr\q aozrptxc auTcov ktictcvvzc loycv. v. 1 8. Kat cvy \v.a-

vcv uptv cTt Tr,v xaXr,v vcu.rv evet/ecrS-e, KuptXXcu. Ncptc-

(j.aSel$ yap cvzeq ot et\ at[j.azcc zov Aeut , v.a\ valltazr.v

coaTrep vo^tov Aenzov oe v.xi otetoeg eycvzec, udcop rr,v Ota

Mwucreco; Trataeuatv, oux av txavcog cruveTapaTTOV c?e tc udcoo,

r.y.yttav ztva v.at uXwd/i xai uXcoc5ous axa^apcrtag avarrXecv

crapaTt^evTcc dtdaaxa/tav xctq ev za^et vspcBazow axcXcu-
 ,

Bcvtriv ccvxci; ox, y.picic. V. 22. Kptvw ccvoc pieacv y.ptcu.

r
KuptXXcu. Ort <Je Tre^t XctaTcij Tctaura cpr.atv , aTaXatVco-
pcv it3e7v zsuxiZikzvrwoTcc, yocp y)&/} xcv (x<xv.ocpicv Aaj3j<3

y.a\ ev rccyciq ndn Kejftevou , jrpoe^TiTeuae pev © fxccy.apccg 'Ie-

gexinX' e77ctc7-3 <3e rrjv vTiccjyjciv b Stcg v.oci itccvrip w; eao-

[MYf.v v.xzoc MLtpovs , y.oci cvy cog mdn TereXea^ewjv* £7:1 yap
Tct; ec7cuev:tc at vT.cayj.c7Hc, , cux errt tcic. rj<3n 7r£7rpayp.evctc.
Dc mutis
XVI. Quanta sit vaticanorum codicum prae-
signis lo- *
quendi. stantia et utilitas , et quam merito eos iam inde
a praefationis initio commendaverimus , satis cre-

do constat, quoniam tres tantum, et quidem liaud

praecipui , a nobis heic excussi , Albini scilicet ,

Iohannis ephesii , et novae post Veccum sylloges

tantam nobis disserendi copiam , tantamque re-

rum notitiam legentibus obtulerunt. Placet dein-

eeps ex alio quoque codice pauca deflorare. Inno-
centius tertius in apud
sermonc ad clauslrales ,

nos p. 550, inter alios monacliorum naevos, hunc

etiam numerat ,
quod silentium si non verbis , ,

signis tamen violarcnt : quidam , inquit , silentia

frangunt , etsi non verbis , saltem sigjiis , et sic

fabulas verborum redimunt pluritate signorum.

II le contra anonymus qui sancti Petri Damiani
iter gallicum ad Cluniacensc monastcrium viae co-
mes scripsit ,
quem item libellum T. VI. Script.
vet. part. 2. nos edidimus , p. 203 Cluniaccnses
monachos laudat ,
quia ne silentium frangerent ,

signis utebantur : ut vix claustrensi et honesta

locutione nisi signis ,
possit alter alteri aliquid
 PP.AEFATIO. X\XIX

intimare ;
quae quidem ( signa ) ita cauta et ne-
cessaria omnibus in locis facta deprehenduntur ,

ut nullius levitatis , nullius reprehensionis va-

leant macula denotari. Neqtie idcirco sibi adver-

santur Innocentius et S. Petri socius ; siquidem

hic cle honesto moderatoque usu , ille de excessu
et abusu loquilur. Nam certe in nimia signorum
multitudine et exquisita varietate ediscenda mul-
tum temporis multumque curiositatis impendi ne-
ccsse fuit. Me vero cupiditas quaedam corripuit
rem hanc paulo intimius cognoscendi , tempesti-
veque conspexi palatinum vat. codicem 564 ,
pri-

scum ,
praeclarum , in quo Gluniacensium consue-
tudines duobus libris curiosissime perscribuntur.
Rcapse primi libri capituhim quintum longissi-
mum , in •xxn- sectiones subdivisum , tradit do-
ctrinam tacite per signa loquendi, quae mihi prae-
cepta viam stravisse videntur saluberrimae iili arti,

qua nunc surdi ac muti cum insigni generis hu-

mani utililate crudiuntur. Sed enim muti signa
ediscunt, quia loquentiam maxime aftectant; CIu-
niacenses vero signa condiscebant , ne loqueren-
tur ,
quia quibusdam , ut ait Menander , ovdlv gm-
t.^z iqxi yryr^iyMxepov. Capituli in codice titulus est
de signis loquendi. Sectiones vero hae 1. de si-
gnis panis varii generis. 2. de signis leguminum.
3. de signis piscium. 4. de signis diversorum ge-
nerum ciborum. 5. de signis pomorum. 6. de si-
gnis pomorum peregrinorum. 1. de signis diver-
 XL EDITORTS

sorum generum olerum. 8. de signis aromatum.

9. de signis liquorum. 10. de signis vasorum.
11. de signis quae ad vestitum pertinent. 12. de
signisrerum ecclesiasticarum. 13. de signis mis-
sarum et horarum. 14. de signis sacerdotalium
indumentorum. 15. de signis eorum quae ad di-
vinum pertinent obsequium. 1 6. de signis libro-
rum. 17. de signis personarum. 18. de signis di-
versarum rerum. 19.de signis aedificiorum 20. de .

signis eorum quae ad scribendum pertinent. 21 .de

signis ferramentorum. 22. de signis animalium.
Sed a^e sectionis 1C. specimcn tlemus. Pro gene-
rali signo librorum cxtende manum , et move si-

cut folium libri moveri solet. Pro signo missa-

lis , generali signo praemisso , adde signum cru-
cis. Pro signo libri o/ficialis, generali signo prae*
misso , adde ut manum dextram extentam inter
medium pollicis et indicis alterius manus quasi
ferrum limando trahas. Hoc etiam signum cuius-
que rei est quam in frequenti usu habemus. Pro
signo libri epistolaris ,
generali signo praemisso ,

hoc adde ut signum crucis in pectore facias. Pro

signo textus cvangelii ,
generali signo praemis-
so , hoc adde ut signum crucis facias in fronte.

Pro signo libri in quo legendum est ad noctur-

nos ,
praemisso generali signo et libri et lectio-

nis , hoc adde ut manum ad maxillam ponas etc.

Vix autem quintam partcm huius 1G. sectionis

beic scripsi.
 PRAEFATIO. XLI

XVII. Nunc ut aliquid recentioris etiam hi- Regis An-

n * t • gliae epi-
storiae attmgam ilorentissimum Angliae regnum
, stolae.

occurrit ,
quocl usque ad saeculi sexti decimi an-
num quartum supra trigesimum , cum apostolica

romana Sede communionem , fidem , amicitiam-

que coluit ; donec rex Henricus cupiditatibus suis

praeceps abreptus , ex amico ac defensore in acer-

bum nobis hostem, suis vero etiam cruentum con-
versus est. Daho igitur eius litteras quinque, a me
in codicibus vatt. observatas , atque haud scio an
timquam impressas ,
quas amoris et observantiae

plenas , ante catastrophem , ad Leonem pontifi-

cem et ad Sixtum Cardinalem scripsit. Atque hoc

apprime de nempe epistolam, qua-

his adnotabo ,

cum suum contra Lutherum librum mittit Ponti-

fici, diversam prorsus ab ea esse quae in impresso
libro legitur. Ergo Henricus ,
praeter illam typis
expressam , aliam addidit ms. epistolam ,
qua
ipsum librum commendavit ; cuius libri quatuor
exemplaria in membranis splendide impressa, tria

manu quoque regis subsignata, unum denique di«

sticho autographo ornatum , in vaticanis pluteis ,

ceu perenne benivolentiae regiae romanaeque com-

munionis monumentum , servantur. (1)

(i) F.xemplaria haec in vaticana bibliotheca distinguuntnr his

nmneik ; unum quiilem qj5-j , cui suhscribitur initio et in calce
luanu rejia henricts ekx. Item in calce manu pariter regia hoc
Jistichon :

Anglorum rex Henricus Leo decime mittit

Hoc opu> el fidei testem et amiciliae.

 XLI! HENBIC1 -vrll- REGI3 AKGLIAE

I.

tod.
Henricus Dei eratia rex Angljae
° et Franciae ac do-
Mt 6210. .

rainus UiJ)erniae •vin* reverendissimo

. . .
Ldiristo
.
m
Patri «D- Sixto (1) miseratione divina tituli sancti
Petri ad vincula S. R. E. presbytero Cardinali ,

et eiusdern Vicecancellario , amico nostro caris-

simo salutem.

\jum serenissimus noster bonae memoriae rex ac pa-

ter observantissimus ex longa aegrotatione nuper ab
liac luce ( quod non sine gravi moerore referimus )

migraverit Nosque in paternum regnum omni iure

,

nobis debitum fuerimus assumpti nostrum esse puta- ,

vimus ut de tanta re tam ad sanctissimum D. N. quam

ad eos reverendissimos patres ,
quos serenissimus no-
ster pater , dutn in liumanis ageret , cariores et magis
familiarcs babuit, scribercmus; quandoquidem paternis
vestigiis libenter inhaerenles ,
omni
paternas amicitias
studjo et cura retinere nobis cupimus. Novimus ete-
nim quantopere ipse noster defunctus Pater , dum vita

frueretur , esset vcstrae reverendissimae Dominationi

afFectus ,
quantique illam faceret et existimaret , ob sin-

gulares eius virtutes ac merita , simul et optimum ac

In exemplaribus notalis 455G. 4558. tara initio quam in fine aequc

Mib-.cribi!ur hbkbiccs rex. Dcmum excmplar notaturn 5-3i, puruin
ab omni scriptura Cunctorum vero etemplariam pagina ullima
est.

Jiaec Jiabet verba

cxpressa apud inch tam urbem Londi-
typis :

num in aedibus Pynsonianis an. x.D.XXX. quarto idus iulii C11111

prii>i/rgio a rege dalo. Vaticanae igilur bibliotliecae exemplar

( seu potius exemplaria ]

nonest manu scriptum perperain , -11 1 dici-

tur in vita Leonis X. per Roscoum ed. italie. T. JX. p. 67. in adn.
(i) Erat hic Sixlus Gara Roboieus , Iulii II. PP. cx sorore
nepos , dc quo Ciacconius T. III, p. 290.
 EPISTOLAE. XLIII

benivolissimum vestrnm in suam Maieslatem animum ;

quo fithunc nostrum slatum cum vestra reveren-

ut
dissima Dominatione confideuter communicemus. Sane
dicere non possemus quam graviter et quam moleste
hunc paternum obitum ferimus. Nihilo tamen minus
hunc nostrum dolorem aliqua in parte leuit et mode-
ratur ,
quod ipse serenissimus rex noster ac pater ve-
luti sapientissimus ac prudentissimus tam egregie tam-
que laudabiliter vixerit , tamque graviter ac mature et

pie huius nostri regni sceptrum •iiii- et -xx. annis sit

moderatus ; denique tam catholice tamquc chrisliane

suo regno in summa pace ac tranquillitate ac rerum
omnium opulentia constituto auimam creatori suo Deo
reddiderit, ut nonnisi de ipsius salute sit optime spe-
randum. ,Obiit autem -xxi- die huius mensis circiter ho-
ram post solis occasum tertiam. Quae omnia vestrae
reverendissimae Dominationi tamquam Cardinali nostri
amantissimo significanda duximus , rogantes ut opti-
mum suum animum, quem erga serenissimum nostrum
quondam patrem gessit velit in Nos ipsos transferre
,

ac perpetuare , ac res et causas nostras in ista curia

sibi sempcr commendatas suscipere quod sane est fu- ,

turum nobis maximopere gratum. Et si quando illi

gratificari in aliquo poterimus curabimus haud dubie
,

ut nos promptissimos ac paratissimos sit semper ha-

bitura. Ex arce nostra Londini die xxix- aprilis anno
Domini •m-dvmii- et nostrae assumptionis primo.
HENP.ICVS REX.

II.

Cardinalis serenissimo Iiegi Angliae.

Oerenissime Princeps et cxcellentissime Domine Do- cod. vat.

;:\\iw mi ohservaadissime bumilem commendationem.

 ;

iUv HENRICI -VIII' BEGIS ANCiLIAE

lt nupcv dc lnctnosissimo obitu felicissimae recorda-

tionis domini genitoris regii Maiestatis vestrae intel-

lexi ,
maiorem hac animo molestiam concipere vix po-
tuisscm. Praeter enim insitam observantiam atque ut
ita dixerim hereditariam servitutem ,
quae mihi cum
eo intercesserat , cogitare ilico coepi , tempore alienis-
simo remp. christianam maximo plane et omni gene-
re virtutis ornato rege orhatam , euius sapientissimis
consiliis ita guhernari solita est , ut de ipsius ampli-
tudine et propagatione dubitare nemo posset. Anno
superiore quot urgenlissimis epistolis ,
quanto studio
sanctissimum D. N. ut arma contra hostes nostrae fidei

caperet sollicitahat ! Reliquos christiani nomiuis Prin-

cipes inter sc dissidentes ad concordiam revocaverat
eoquc iam res deducta erat , ut ni fuisset importuna
morte praeveutus , sanctissima expeditio ,
quam ipse et
amplissimis opibus et milite fortissimo pugnacissimo-
que prosecutnrus erat , conflala hrevi confectaque fuis-
set.Quae omnia cum intelligam confusa paene iam
atque interrupta videri non poteram maximo dolore
,

non angi opprcssamque huiusmodi moerore et luctu

,•

totam vitam facile agerem, nisi acccpissem regiam Ma-

iestatem veslram tanto favore et plausu inclvti illius
regni iu defuncti locnm patris sufFectam repositamque
esse ut ab eadem Jonge etiam maiora et supra om-
,

nium opinionem sperari possint. Quae enim laus est

regia tam rara et multiplex ,
quam in una Maiestate
vestra locatam esse non audimus ? Ausim dicere , ca-
dem Maiestatc vestra in illo regno opulentissimo re-
tenta atque conservata , niillum beneficium cbristianae
rei , nullam amplitudinem.imminutam fore ,* lantoque
illam spe iirmiori quam prins niti dcbere ,
quanlo ad
parentis virtutes, quas Maiestas vestra largiler adae-
 KPISTOLAE* XLT

quavit, ipsa quoque alias sibi peculiares maximasque

adiecerit; quihus nou solum hostem sed se quoque
ipsum superare facile possit i). Quo fit ut non solum
eidem Maiestati vestrae illisque populis atque adeo uni-

verso christiauo orbi , sed mihi quoque ipsi gratuler

maxime de successibns felicissimis ac multiplici iuvi-

ctaque virtute Maiestatis vestrae , iu qua quidem et

patris video memoriam renovatam propagatam sui

, et

nominis auctamque gloriam ; ofFerens eidem servilutem

meara iu perpetuum supplicansque ut illa uti digue-
,

tur ; sum enim eam quoad vixero animo libentissimo

, ,

exhibiturus ; uti uberius intelligere poterit ex litteris

reverendi -D* Christophori Fischer gestoris negotio-

rum Maiestatis vestrae in hac romana curia diligen-
tissimi ac in primis fidi. Felicissima sit eadem regia
vestra Maiestas , cui me semper humillime ac devotis-
sime commendo. (2)
E. V. Maiestatis
servitor humilis.

III.

• • • Ut de nuperis post serenissimi j-egis ac patris C0(f- Val

nostri obitum successibus vestra reverendissima Do-

minatio (3) certior fiat , significamus illi qualiter paulo
ante Nos prospicientes ad egregias virtutes illustrissi-
mae principis *D* Catherinae , serenissimi regis Ara-

(1) Sapienter hoc raonet Cardinalis. Eteniin si animo suo

Henricus iinperavisset , tanta raalorum cohors nequaquam ecclesiae
incubuisset.

(2) Post hanc sequitur in codice alia epistola a fratre Vice-

canccllarii Cardinalis deraortui ad Regem scripta ,
quam nos omi-
simus quia ad publica negotia non pertinet.
(5) Puto scriptam epistolam ad eundem Card. qui supra. Est
autera acephala in eodtm codice laciniose , qui fuit Card. Sirlcti.
 ,

XLVI HENRICI -VIII- EEGIS ANGLIAE

gontim filiae , illam nostro connubio diguam duximus.

Quare eam disponsavimus et uxorem duximus, moxque
una cum illa coronati sumus solemniter ut moris cst
cum iucredibili totius nostri regni gaudio exultatione
et applausu (i). Quod vestrae reverendissimae Domi-
nationi , utpote amicissimo nostro scribendum duxi-
mus non dubitantes quin his nostris secundis rebus
,

sit gavisura. Ex palatio nostro Greenwici die .vni- iulii

•m-d-ix- ct 1'egni nostri primo.
HENEICUS EEX.

IV.

BEATISSIME PATER.

cod. oitob. J; st liumillimam commendationem et devotissima pe-

3i52. . .

dum oscula beatorum. Quoniam nihil raagis ex catho-

lici principis officio esse arbitramur ,
quam ut chri-
stianam fidem et religioncm atque documcnta ita ser-

vet et augeat , suoque exemplo postcris sic intemerate

servanda tradat , ut a uullo fidei eversore tolli , seu
quovis pacto ea labefactari sinat ,•
ubi primum Mar-
tini Lulberi pestem atque haeresim in Germania exor-
tam , ubique locorum cohibente nullo sensimus debac-
chari , adeo ut suo veneno infecti plures contabesce-
rent, et hi praesertim qui odio polius intumentes quam
christianac veritatis zelo ad ipsius versutiis atque men-
(i) Dc his nuptiis videndus Rymerus ad hune anmnn. lara
quia Heuricus dicit heic se connubium cum Catherina perlibenter
celcbravisse ( et quidem post patris obitum , ne de paterno iussu
ac vi suspicemur ) haud scio quam vire adiirment nonnulli hislo-
rici Henriciun patris avaritia coactum in id coniugium consensisse ,

qui ne dotem restitueret , Catherinam ab Arlhuro maiore natu de-

mortuo ad minorem transtulit; atque hinc Henrici divoriium et sub-
«ecutas cum Anna nuptias excusare nituntur.
 !

EPISTOLAE. XLTH
daciis credcndum omni se ex parte aplaverant atror ,•

istnd scelus tum germanicae nationis ( cui non mcdio-

criter aflScimur ) tum vero sacrosanctae apostolicae se-

dis gratia sic indoluimus ut cogitationes omnes no- ,

stras studiura
, et animum eo divertereraus hanc zi-
,

zaniam , lianc liaeresim e dominico grege ,

quacumque
ratione fieri posset , funditus tollere nitenles. Sed cum
exitiale hoc virus eo progressum , imbecillosque mul-
torum ac male afFectos animos sic iam occupasse vf-
deremus ut uno impetu haud facile tolli posset nihii
, ,

aeque huic delendae pesti censuimus expedire quam si ,

doctioribus eruditioribusque huius regni viris undiquc

excitis trulinandos hos errores , ac dignos qui perde-
rentur esse declararemus , aliisque compluribus hoc
idem faciendum suadcremus ; in primisque caesaream
Maiestatem, ob fraternam quam illi gerimus affcctio-

nem , omnesque Principes electores ut christiani offi-

cii suique splendoris meminisse ,

pestiferumque hunc
horaiuem , una cum facinorosis haereticisque libellis
(
postquam ad Deum amplius redire spernit radicitus )

vellent extirpare , studiose rogavimus. Sed nostro in

chvistianam rempublicam ardori , iu catholicam fidera
sedem devotioni non satis adhuc
zclo, et iu apostolicam
fecisse existimantes propriis quoque nostris scriptis
,

quo animo simus in Lutherum quodve de improbis ,

cius libellis nostrum sit iudlcium , innuere voluimus ,

omnibusque apertius dcmonstrare uos sanctam roma- ,

nam ccclcsiam non solum vi et armis sed eliam in- ,

genii opibus , christianisque officiis omne in ternpus

dcfejisuros ac tutaturos esse (i). Primam ideo ingenii

(i) Hacc Regis vcrba impulcrunt credo Ponliiicem ut tilu- , ,

lum defensoris fidei Henrico lurgiretur. Sed hern huinani animi

infiimilatem! Quantum is postea mulatus ab illo esl
 ILVIII HENRICI .VIII- REGIS ANGLIAE

nostracque mediocris eruditionis foeturam, nemini ma-

gis quam vcstrac Sanctitati dicandam consecrandamque
cssc duximus nostram in eam obser-
, tum oh filialem

vantiam tum etiam ob sollicitam ipsius christianae

,

reipublicae curam. Huiusmodi autera primitiis nostris

plurimum accessum iri iudicabimus si sano vestrae ,

Beatitudinis iudicio ,
quae coraprobentur dignae babi-
tae (fuerint. ) Et felicissime ac diutissime valeat (i) ! Ex
Regia nostra Greenwici , die -xxi- maii -md-xxi-
E. V. Sanctitatis
devotissimus atque obsequentissimus filius

Dei gratia Rex Angliae et Franciae

ac Dominus Hiberniae henricus.

Petrus Vannes.

V.

BEATISSIME PATER. (2)

63^
'
Jtost humillimam commendationem et devotissima pe-
dum oscula beatorura. Intelleximus episcopatum Lon-
donienscm per obitum reverendi in Christo patris do-
mini Riccardi cius ultimi episcopi (3) iu hoc regno no-
stro ad praesens vacare. Nos vero qui dicti cpiscopa-
tus solacio et indemnitati quantum in nobis est ma-,
,

ture cousulere exoptamus diu nobiscum cogitavimus ,

,
quem potissimum illi praeficiendum nostris litleris ve-

(i) Leonis X- responsum ad libri munus, Regisque obsequium ,

extat a Iac Sadolelo secretario pontificio scriptum iipud Rymerum.

(2) Servatur haec enistola origin ilis in diclo codice vat. scripta

in membranis , et manu Regis subsignata.

(3) De Riccardo Iondoniensi episcopo extat notitia apud Ry-

merum ad an. m.d.ix.
 EPISTOLAE. XLIX

strae Beatitudini commeudaremus ; memoriaque uobis

succurrit reverendus domiuus Culhbertus Tuustalus
scriniorum nostrorum custos dilectissimusque noster
eonsiliarius (i). Hunc igitur virum ob singularem eru-
ditionem prudcntiam modestiam ac probitatem , quam
in gravissimis rcbus in co saepe sumus experti non ,

solum vehementer amamus , verum etiam summopere

dignum iudicamus , cui dicti episcopatus cura et onus
a vestra Beatiludine demandetur. Eam idcirco impcnse
rogamus ut praefatum consiliarium noslrum ad eun-
dem episcopatum promovere pastoremque et praesu- ,

lem ibidem constituere dignetur (2). Qua in re eadem

vestra Sanctitas non solum hominem dignum procul
dubio honestabit, sed etiam rem gratissimam optatissi-
mamque nobis praestabit. Quae felicissime atque diu-
tissime valeat Ex Regia nostra apud Newat die -viii-
! ,

augusti •m-d-xxii-
E. V. Sanctitatis
devotissimus atque obsequentissimus filius

Dei gratia Angliac et Franciae rex, fidei defensor (3),

ae dominus Hiberniae henricus.

(
Extra epistolam est Regis sigillum , et inscriptio :

Sanctissimo clementissimocpje domino nostro Papae. )

(1) Hac supei re diploma quodJjm Henxici recilat Rymerus

hoc ipso anno.
(2) Animadverte quibus verbis a Rege commendatio fit Pon-
tifici hominis promovendi ad episcopalum. Porro ad hanc Re^is
epistolam responsum pulcrum Leonis pontificis , manu Hieronjmi
Aleandri scriptum , alibi forlasse cum ceteris Aleandri epistolis ex-
hibebimus.
(3) Insignitus fuerat hoc titulo Henricus a Leone X- prae-
cedente anno , quinto iilus. octobr. E\tat Ponliticis bulla magnis
tbrmis curialibus apud Rymeium.
d
 ,

L DE CAB0. COMMENDONO.

XVIIL Popularis meus Ioli. Franc. Cardinalis Com-

mcndonus ,
quamquam tertio abhinc saeculo extinctus
fama tamen sapieotiae gestarumque rerum volitat adhuc
per ora liominum ; pracsertim quia disertissimum vitae
snae scriptorem nactus est A. M, Gratianum , ipsius

olim alumnum ac familiarem ,

qui in latini sermonis
vcnustate parem vix habet. Scripta quidem prudentis-
simi Cardinalis nulla fcre quod sciam , exceptis oratio-

uum fragmeutis a Gratiauo recitatis , cxtant impressa ;

nam et illa ad Poloniae senatum adlocutio Commen-

doni de rege eligendo nonnisi dimidiata prodiit , quam

ego iutegram in codieibus vidi. Reliqua inedita, et mihi

narlini visa hacc ferc sunt. i. Carminum latinorum
,

iasciculus, quae adolescens faeiii vena profudit, et quo-

rum opc aditum sibi ad lulii -nr- papae gratiam pate-
fecit. -2. Tractatus dc officio legati, teslc Gratiano apud
Lagomarsininm (i"). 3. De iure rom. imperii ad Ger-
manos translati , ct de Pontificnm »M* potestate , ac de
publieorum coneilioriun vi , codem Gratiano testc (2).

i. Liljellus scu epistola ad legatos tridentini concilii

in codd. 5. De oilieio principis liber, testc ipso auetore
in alio opere d^. quo mox sum dieturus. 6. Tractatus

haud modieus de aula romana qui in multis obvius ,

est codieibus scriptus quinto Iulii papae anno

, id est ,

Christi mdluii. qui erat auctoris nostri annus aetatis

,

li-igcsimus. Est bie liber antiqua sapienlia nee minore

dexteritatc pleuns sed annc partim non nccessarius
, ,

qaatenus certe multa auingit ,

quorum ne vestigium
quidem his lemporibus supcrest. Pars prima operis de
aula agit , secunda de aulico , tertia de illo homine eui

opus mittitur. JNos parliculam ex secunda parte dele-

gimus hanc quae sequitur.
(1) In atlnot. ad Graliani ipsius vilara,
2) Vit. Card. Gommendoni cd, paris. p. 05.
 ESTRATTO Dl OPERA

DEL CARD. COMMENDONI.

R,.esla ullimamontc (
per aver buon successo in corle ) un' al-
tra via fuori delle sopradetle , chc e di una esemplare bonta
di vila , e questa ancora ba Ie sue difficolla , perche ba biso-
gno grande fermezza
di e di un perfelto tenore con obligo , ,

di sostenere* in ogni tempo ed in ogni azione una pcrsona istes-

sa ; intauto cbe se V uomo non u veramente buono , ella e in-

felicissima e faticosa sopra lutte, facendo tante cose, e da tante

altre astenendosi contra il proprio appetito; ed il llnger Inn-
gamente e impossibile ,
percbe siccome i zoppi per egua'e
accrescimenlo cbe si procurino alla parle piii corta , o per
altro sosleuimento , non possono mai tanto operare , cbe ca-
minando non discoprano il loro difelto ; cosi questi nel pro-
ceder loro non possono andar tanto inisurati cbe a qualche
, ,

esterior segno non moslrino lo storpio e mancamento iate-

riore. Tuttavia siamo troppo iniqui giudici dell' altrui bonta ,

e non prima una persona cbe non vive licenziosamente, erra , ,

cbe riputiamo tutta la bonta essere stata finla non conside- ,

rando ch' egli e impossibile di non cadere alcuua volta per ,

buono che altri sia tanto piu nella corte dove non meno ; ,

il conservarsi che il farsi veramente buono e difficilissimo ,

trattandosi di continuo le cose ecclesiastiche nel modo che

si ia , e dimesticandosi gli uomini troppo con Ia rehgione.
Ollre che la morte degli altri , che piu di ogni altro avver-
timenlo ci suole insegnare , e mantenere nella considerazione
della vanita delle cose che disegniamo , uella corle fa del
tutto contrario efFetto , perche aprcndoue la via ad ottener
quello , che la morte ha tolto ad altrui , ella non ci lascia
in simili accidcnti vedere , ne considerare altro che queslo.
Tanlo piii cbe in questa corte , come ognuno desidera ogni
cosa , cosi si liene abile a luttc. Ma per risolverla hreve-
mente, se questa bonla nuu e congiunta con uua eloquenza
almeno mediocrc , o con alcuno de' mezzi sopradetti , non ope-
ra , e rarc voltc fa gran prolitto.
 Lll CARD. COMMENDONUS

In somma comunque altri si metta al servizio della cor-

te non deve tanto confidai e nella sua prudenza che si pre-

, ,

suma di vincere ogni avversita ne tanto trascurare le cose ,

che si commetta in tutto alla sorte ma pensare chc questo ,

sia un viaggio di mare nel quale benche la prudenza possa ,

niolto , e ci renda favorevole Ia maggior parte de' vcnti , non-

dimeno non si gli possa prescrivcre lempo determinato , o
certezza alcuna di arrivar salvo dove allri disegna ; percioc-
che alcuni di mezza estate , in gagliaida e ben fornita nave
affondano , o tardano assai ; altri di verno in debole e disar-
malo legno , vanno perciocche tutta questa
presti e sicuri ;

maniera di vita e posta in un mare di cose mutabili che ,

spesso avvengono sempre possono avvenire infirmila

; e , per-
dita di robba , mutamento di lempi calunnie , sospetti , , cosi
di noi , come de' padroni ; ed appresso ne' padroni qualchc
mutazione di costumi e delle allre cose sudelte , e finalmente
la morte. Ed alTincontro cosi varie sono le volonta de'signo-
ri , che tal persona che per avvenlura sarebbe in odio , o in
dispregio della piii parte degli uomini puo acquistare e pos- ,

sedere la grazia loro ; onde subitamer/te come da un gagliardo

e propizio vcnto senza alcuna opera o fatica sua , e portata
dinanzi agli allri : ed in ciascuno di questi casi , la prudenza
puo meno adoperarsi perche dall' un canto questi subili e ,

straordinarii favori non hanno regola cerla ne principii de—

, ,

terminati e dall' altro tulte le avversita non hanno inliera-

;

mente rimedio onde si possano schifare perche parte sono

, ;

semplici disavventure le quali hanno il principio loro del ,

tutto fuori di noi parte per buona guardia che se ne pren—

;

da non si possono ad ogni ora fuggire

, perche tal' e la na- ,

tura delle cose del mondo , che tutte o piii o meno , sono
dcboli , e sottoposte a mutamenli e rovine.

E prima i beni della fortuna solo col nome loro dimo-

strauo, quanto siano poco fermi , e poco sicuri. E de' beni

del corpo oltrc le infirmita che la impeifezione della carne

naturalmeute si tira seco , disse quel valente uomo , che vi-
vcndo fra gli altri uomini non avea ozio di altendere alla
preservazione della sanita. Ma con mollo piu maraviglia e
ragione di leinere ancora de' bcni dcll' aniino , che sono cosi
 PE VITA AULICA. LIII

fermi , e cosi proprii noslri , offerendosi ogni giorno tanle oc-

casioni di torcernc dalla virtu al vizio : senza che con tutta

la costanza degli uoniini valorosi , non mancano sinistre in-

terpretazioni allrui sopra ogni loro operazione ;

conciosiaco-

sache sempre 1'invidia e la malignita si adopera piu volen-

tieri contra chi piu vale , e contra chi meno lo merita. E
percio qucste considerazioni non sono forse inutili ; si perche
ne rilranno dalla presunzione di poter superare con la pru-
denza ogni forlunoso accidcnte; e si perche c' insegnano di
rallegrarci meno del bene e di dolerci meno del male usan- , ,

do con modestia i ripari che la ragione c' insegna.. Perche

primamente quanto alla poca fermezza de' beni della fortu-
,

na , si possono fare diverse qualila di rendite , altre piu ulili ,

allre piu ferme , ed in divcrsi luoghi. E fra le altre aver degli

ufficii della corte , e per la comodita di aver i denari di mese
in mese ,
per le spese ordinarie , e per li privilegi che hanno
gli offlciali , come scrittori apostolici , ed altri di piii o meno
importanza , secondo le nostre facolta , troncando pero sem-
pre fino dalle radici tutte le spese impertinenti e dannose, e
compensando le necessarie e le convenienli con 1' entrate che
V uomo ha ; eleggendo buoni e fedeli ministri , ed alcuna volta
pensandovi , sicche i minislri sappiano , che vi si pensi. Ma
perche queste spese necessarie e convenienti , sono di due
mauiere ;
1' una di cose che servono all' uso ,
1' altra alla uti-

lita ed all' accrescimenlo delle ricchezze e degli onori , in

quella si dee riputare , che ogni co?a non necessaria per buon
mercalo che se n' abbia , sia carissima ; ed in questa che lo
scomodare lo stato presente , e meltersi a rischio per acco-
modarsi meglio nell' avvenire , rare volte succeda felicemente :

anzi il miglior avvertimenlo di lutti , e di tenere ollre la pro-

visione della spesa ordinaria , una somma conveniente di de-
nari , che ci faccia superiori alle disgrazie , ed alle spese
slraordinarie che possono intervenire , e che ci presti como-
dita di fare a tempo e con vantaggio tutte le provisioni or-
dinarie , credendo che nessuna sorte d' induslria porti mag-
giore utilita di questa.
Quanto alla sanita e da guardarsi forse egualmente, cosl
dal disordinare fuor di bisogno , come dall' avvezzarsi ad un
 LIV CABD. COMMEXDONIS

ordine slretto alasciato ci offenda

, non si potendo ne-
che ti ;

goziare e conversare, ed insieme mantenere nna legge severa

di vivere fuori dell' uso comune, massimainente in questa
corte , dove si vive per lo piu a volonta d' altrui , e dove
o sempre , o spesse vollc e necessario di ritrovarsi alle ta-
vole de' signori. Quanto alle calunnic , ed ai biasimi , il ri-
medio che puo dare la prudenza , c che schifiamo le cagioni
dell' esscre odiati o invidiati ; e henche 1' invidia , ch' e un
dolore del hene che altri possiede non , si possa fuggire se
non da' miseri ,
pur ella si diminuisce in gran parte , e talora
si estingue del tulto, con 1' umanita e con la cortesia ; siceome
con le mohe e superhe ostentr.zioni si accresce e si accende ,

in infinito. Ma odio ch' e un desiderio che altri abbia male

1' ,

8i schifa o cnn lo starsi del lutto solitario e rimesso , il che

non si puo , ne sta hene fare uella corte ; o con 1' acquisto
the a lutlo noslro poterc ci convien farc della grazia uni-
versale, di che ragioneremo apprcsso al luogo suo.
Perche aveudo trattalo delle difllcolla che ci danno im-
pedimento , e per colpa nostra e d' altrui ; e di quelle an—
cora che senza noslro peccato e d'altrui , ci si fanno all' in-

contro , reslaci ora a parlare di quelle che nascono tutte per

nostro difetto. Per il che facendoci alquanto piii a dielro ,

ripigliereino cio , che poco avanli si diceva , che la servilu

di questn corle e un viaggio di mare , dove con diversa for-

tuna chi entra in questa nave , chi in quella , chi in una ,

chi in un' allra. Delle quali , comc spesse volte avviene , rom-
pendosenc molte, alcuni de' naviganti con Paiuto d' altrui ,

o con il nuoto , virtuosamcute passano in un altro legno , O

si conducono u terra salyi e gagliardi ; alcuni altri privi di

forze c soccorso , miseramente affogano , o rimangono perduli

in qualchc scoglio deserlo ; voglio dire , che pochissimi sono
coloro , i quali godano un pcrpetuo lenore di seconda fortu-
na , senza alcun siuislro accidente che interrolta una ser-
; e

vitu, o per la morte de' padroni , o per la perdita della gra-

zia loro , chi non e amato uella corlc , o non vi ha qualita
convenienti , faciJmcnte rovina ; in maniera che conviene a'

cortigiani , aver la grazia universale con riputazione , e con

diguita. E questa graziu si acquista priinamenle , esscndo da
 DE VITA AVLICA. LV

dovero ,
ed insicme scnza alcuua affettnzioiie a luogo ed a
tempo diinostrandosi siuccvo , amorevolc, piaccvole , cortesc
e grato verso gli asscnti , ed eziandio verso i morti , e poco
curioso de' falti d' allri. Perciocche la piu parle dcgli nomini
ha qualche difelto , o fa qualche cosa , che non vorrebbe che
si sapesse , e per6 teme di questi tali Iroppo diligenti inqui-
sitori. Ed appresso fuggendo le cagioni dell' iuvidia c dell'

odio , non vivcndo in alcuna maniera sopra Ie forze e

cioe
la dignita nostra non usaudo nuovi e straordinarii coslumi , ,

non dimandando grado e cose sproporzionalc alla nostra per- ,

sona , ma salulando rispondcndo onorando e porlando ri- , , ,

spctto ad ognuno , ed a ciascuno differcntemcnle , secondo la

proporzione che chiamano geomclrica , e secomlo che nc a:u-

monisce il proverbio greco , chc espresso nelia nostra lingua
significa ,
1' cgualila essere somma inegualila a' disuguali ; non
consigliando , ne dimeslicandosi con chi che sia ,
piii di quello
che esso voglia , massimamenle con i signori , ma sempre re-
slando qualche passo a dietro ; perche ogni licenza che si

prende , ogni egualita che si usurpa , e segno di poca rive-

renza, e di poco rispetto , senza che I' intrinsecarsi con molti ,

non e forse bene ; dovendo 1' amicizia essere di pochi , e 1' in-

trinsecarsi co' signori , bcnchti nc fosse dato 1' adito , non suc-
cede bene , se nou a chi ha nalura e coslumi conformi alla

Ioro vita secreta. Ed a questi ancora da occasioiic di perdero

affatto la grazia se non sanno moderare i favori c la domesli-
,

chczza , daudo semprc scgno chc non si dimcnticano di cssere

scrvitori , pcrche alla fine i padroni vogliono essere padroni.
Con questi modi adunquc si acquista , e si conscrva Ja

grazia , ed apprcsso non dimandando mai cosa con istanza

COSl grande, chc csscndoci negata si crcda , chc ce ne ripu-
liamo offesi , ondc ne siamo di vantaggio odiati , cd avuti pcr
inimici. Inoltrc non contendcndo nc' ragionamcnti ostinata-
mente , e non volcndo saperc ogni cosa ; ne costringendo al-
tri a credcre , che siamo dotli , nobili , ricchi , o favorili , ne
parlando soli , ne sotto forma d' insegnare , ma piu tosto di
dubilare c di diraandare ; ccdendo volontieri ad altrui nella
sua professione , c nelle cosc ch' rgli ha falte o vcdnte ; c non
solo non ingiuriando alcuni con falii , ne conlravcnendo alle
 LTI CABD* COMMENDONUS

cose che desidera , senza nostro dunno o vergogna ; ne ri-

prendendo piu di quello , che ci constringe 1' obligo che ne
ahbiamo ; nia ne pure biasimando , ne schernendo persona ,

anzi tacendo le condizioni non buone , buone che pure

e le (

alcune se ne ritrovano in ciascuno ) moderatamente laudando.

Pcrche quauto i viluperi offendono colui , contra il quale sono
detti ; cosi Ie moltc laudi , oltre che si danno con gran rischio
del giudicio e della bonta di chi parla , spesse volte offen-
dono chi ascolta ; perciocche per 1' amor proprio che ci reg-
ge , il bene e il male che si ode dire d' allrui , si rivolge
subito , e si paragona a noi stcssi. E di qui viene , che cia-
scuno che ha simili meriti o difetti , si risente , e ovvero si

duole chc si tacciano le sue laudi , o teme che si scuoprano

i vitupcri cd avvicne moltc volte che si offende una per-
;

sona solamente col portare poco rispetto ad uno della mede-

sima o maggior qualita , giudicando che altrettanto e iorse
peggio sarebbe fatto a lui.

Ma non solamente dobbiamo aver riguardo di non offen-

dere colui con chi si parla in cose apparteuenti al vizio ed
al biasimo ; ma di non riprendere ue beffare in persona di altri
qualunquc qualila che sia parimente in coloro con quali si ,

ragiona comc la patria il nome la professione il manca-

, , , ,

mento dcl corpo , e altre disavventure. E pensare che le parole

scnza potcr a dietro tornare , cscono e volano in ogni parte ;

onde i Greci Ic chiamarono pennate ; e percio astencrsi di dire

in assenza d'altrui , tutto quello che in sua prcsenza si tace-
rebbe , e massimamcnte parlando di colui , la grazia del quale
cerchiamo ; e farlo cosi avvedutamente , che si tacciano an-
cora le cose fastidiose ,
guardandosi di dar nuovc infelici , e

di ragionare non siamo sforzati perche

di cosc discarc , se ;

come coloro quali ci portano avviso di un felice successo

i ,

sogliouo cssere prcmiati benche non vi abbiano alcuna parte , ,

se non forse di un desiderio che noi tosto sappiamo i) no- ,

stro bene y cosi coloro , che portano tristo cd infortunato av-

viso , sogliono essere odiati ; cd in breve quanto a' vizi ed
alle cose mal fatte , il piu sicuro partilo e di taccrc , o do-
vcndone parlare , farlo modcstamcnte e con parole tronche ,

senza acerbila di censura ; anzi mostrando dispiacere , ed iscu-

 ,

I)E VITA ATJLICA. tVlI

sando volentieri ognuno ,

quando si puo , ovvero diniinuendo
il male ,
perche il modo solo e 1' esaggerazione e odiosa , che
il resto si consente ad ogni uomo da hene. Conciosiacosache
spesse volte il tacere in simili occasioni , possa dare indizio
di cattivi costumi , se non si tace in presenza di persone ,
il

rispelto delle quali ci renda scusati ; ma quanto alla parte di

chi ascolta , si acquista e si mantiene la grazia ,

udendo pa-
zieutemente e dimostrando attenzioue , e talvolta eziandio pia-
cere ( di essere corretlo ; ) c non faccndo il sospettoso , ne pi-
gliando sempre in mal scnso ne dimoslrando le altrui parole ;

mai di volersi accorgere ad ogni modo del male animo che ,

altri abbia verso di noi.

Piu lungo e piu particolare ragiouamento si richkderebbe
sopra tali avvertimenli , ma a noi basta di averli brevemente
accennati , aggiungendo solamente alcune poche eose d' intor-

no all' adulazione. Perciocche potrebbe forse parcre ad al-

cuni , che fossimo passati troppo avanti ne' suoi confini , e ad
alcuni altri , che ne fossimo rimasti troppo a dietro ,
essendo
1' adulazione dalla niaggior parte degli uomini , riputata la piu
certa , e forse la sola via di acquistar la grazia. Per il che
rispondendo agli uni ed agli altri dico , che secondo me
sono due sorti di adulazione. La prima nasce dalla malizia ,

c dalP interesse di chi parla ; la seconda dalP uso ordinario

del conversare. Quella con disegno di trarne profitto , artifi-

ciosamente si spinge innanzi , e si studia d' ingannare. Questa

senza alcun disegno ,
per sola tema di non offendere , mal vo-
lentieri va seguendo quelP altra , dalla quale non pur gli e
fatta la scorta , ma e tirata seco come per forza , con porre
in obligo certe umilla , e rispetti servili , e vanissimi titoli ,

che sono gia fatti proprii, e richiesti da ogni quailta di per-

sone ; in modo che non si puo del tutlo fuggire anco dagli
uomini virtuosi ; e stando in questi termini circoscritti dalP
usanza , noi ne abbiamo di sopra ragionato , astenendoci dalP
altra come da cosa non solo disconveniente
vera adulazione ,

ad un uomo da bene perche qnesto come e facile a dire , , ,

cosi persuade poco ma per avventura come da cosa non , ,

molto degna di un uomo veramente accorto.

E p; r inteudcre cio piu fondatamentc da' suoi principii ,
 ,

Lvm CARD. COMMENDONUS

fia l)cnc <l' invesligarc prima , che cosa ella sia , e poi come
si atloperi , e ultimameutc cio che ne seguc. Ma a dover co-
noscere che cosa clla sia , ci faremo da quello , che e piu
noto a ciascuno , cioe che 1' adtilazione si rilrova principal-
mente nelle corti , ed ancora nelle repuhliche e che in ogni ,

htogo quanto alle personc di chi adnla

, c di chi e adulato , ,

1' adulaiora ha hisogno o desiderio di alcuna cosa , la quale

puo acquistare , o conservare per mezzo di colui , che egli
adula ;
perciocche la persona che e adulata , e sempre o del
tiilto piii polente dell' adulatore , o ahneuo tale , che in qual-
( hc niodo puo fargli favore o disfavore. Pcr il che nelle re-
puhliche si nsa fra gli eguali , ed ancora da' superiori verso
gl' iuferiori. Ilcstn adunque che solo i niiscri e hassi uoniini ,

che non sono riputati di poter giovare o nuocere in alcuna

cosa , non si adulano. Ed all' incontro , che tanto i magnani*
jni ed i felici , quanlo i presuntuosi , c quelli che si conlen-
tnno dello stalo loro non sono adulatori. Ora tutlo qucllo ,

che altri vuole, si desidera come heue cd il hene e virlii , ,

onorc utilila o piacere. Chi desidera la virlii non ha che

, , ,

fare con 1' adulazione , perche non e mezzo che giovi , ne gio-
vando sarehhe elelto. II medesimo avviene nell' onor vero
che taon e mai separato dalla virtii. Afa pcr olleuere le di-
gnita cd i gradi e lalvolla , laude , cd appresso pcr il gua-
dagno o per lo diletlo, s: adopcra 1' adulazione ; henche per
queslo ultimo fine del dilelto , piii come per escm-
rare volte ,

pio, quando altri finge di essere innamorato perche sc ama ,

da dovero , dice quello che sente, e spesse volte meno. Si

adula adunque massimamente per acquistare utilita cd onorc,
e cosi per lo piu gli avari e gli ambiziosi , sono gli adulatori.
Abhiamo veduto di che qualiui di persone siano gli adu-
latori , e qual sia il loro fine. Ora csscndo 1' adulazioue il

mezzo che essi adopcrano , conviene considcrare il numero c

In nalnra -de' mezzi , che hanno gli uomini , per conseguirc
gV inlenti loro. Quesli souo trc , la forza , la ricompensa , e
1'amorevole volonla d' altrui. I due prinii non convcngono
agli adulatori , perche chi puo far foi za , o vuole dare la

dehila ricompensa , non adula ; seuza che la forza c scmprc

del pui potente, dove Paduiazione e del piu dehole; c la ri-
 DI VITA AULICA.
. LiX

oompensa rcnde gli uomini almeno,

in quelTatto eguali fra
loro dove 1' adulazione gli fa disuguali. Resta
,
1' amorevolez-
za e questa si guadagna con ]a henevolenza
, , e si mantiene
e gode con 1' amicizia , o con la simulazione dell' una e dell'
altra. L' adulazione adunque che non discgna dell' amico il

bene , ma il suo proprio , sempre o con parole , o con osse-

quio , e talora con piccioli doni ,
quasi con esche , si studia
di far ritratto ; e s' ingegna di assimigliarsi alla bencvolenza
c alla amicizia per tulte le vie possibili. E prima alla bene-
volenza , laudando e cclebrando colui con chi ancora non
,

conversa, acciocche egli lo risappia ;

per.che tnlto il suo fine -

6 di acquistare a se grazia con colui , e non a Jui gloria con

gli altri uomini. E poi quando ha penetrato avanti , e gia

puo conversare , imila , e supera ancora in dimostrazione la

vera amicizia ;
perciocche non desidera per colui assoluta-
mente il vero bene , che spesse volte gli e dispiacevole ; ma
quello che gli pare bene , di che finge conforman-
diletlarsi ,

dosi seco aflfatto di volonta ; e pero secondando gli umori di

quel tale , e celebrando le sue opinioni , accresce in Itii tutti

gli affetti suoi naturali , e mostra alcuna volta di patire 1' in-
disposizione , e 1' infirmita istesse , come si legge degli adu-
lalori di Dionisio , quando egli infermo degli occhi. Appresso
perche conosce che Ia severita non e atta all' amicizia , se ne
spoglia talmente ; che ognora mostra piacere o stuporc di quel-

lo che allri dice o fa. E perche naturalmente piace a cia-

scuno la liberta di poter fare e dire ogni cosa a modo suo ,

e la superiorila sopra gli altri , V adulazione rifiuta del tutto

le parli principa.i dell' amicizia , che sono la liberta dell' anv
monire e del riprendere , e diventa quasi un eco di colui a
clii si adula , e iinalmente bandisce tutta 1' egualila. E percio ,

ollre la reverenza e rispetto che 1' adulatore ritieue in tutta

la conversazione , si fa anco inferiore in tutli i beni dell ani-
mo e del corpo e della fortuna , e nei mali superiore. ecc
 ,

LX
XIX. Sed tempus est ut post longum per varia re-
rum genera diverticulum , ad Bernardum Guidonis re-
vertamur , romanorum Ponlificum
cuius biographia
voluminis huius primum pi'aecipuumque caput est. Ne-
que iam de Bernardo rursus loquar nisi quod aucto- ,

rum nomina ab eo idemtidem laudatorum heic adscri-

ham ; insuperque indiculum addam Pontificum , ut hi
facilius in libro nostro a lectoribus reperiantur.

AUCTORES LAUDATI.

jf\.donis episcopi viennensis chro Hieronymi chron.

nicon. Historia ecclesiaatica.
Archiepiscopi cusentini chron. Historia tripartita.
Honorii solitarii chron.
Bedae chron.
Bonizo sutrinus. Isidori hisp. chron.

Iulius Caesar.

Chronica varia seu chronographi

anonvmi. Martini poloni chron.

Damasi chron. Paulus diaconus cardinalis.

Paulus Orosius.
Eusebii chronicon el historia.
Sicardi episcopi cremonensis

Fulbertus carnotcnsis. chron.

Gesta Francornm. Vincentii bellovacensis chron.

Gesta martyrum. Vitae sanctorum.
Gothifredus viterbiensis in libro

pantheon. Usuardi martyrologium.

Gratiaui decretum.
Guillclmi chron
 LXI

INDEX PONTIFICUM.

•^* deodatus i3g. Eleutherins p. 22.

p.

Agapilus I. p. 108. II. p. 2a4- Eugenius I. p. 137. II. p. 192.

Agalho p. i3g. Eusebius p. 46.
Alexander I. p. 16. II. p. 266. 292. Eutychianus p. 38.
Anacletus p. 14. Evaristus p. i5.
Anastasius I. p. 79. II. p. 97.
III. p. 219. 601. Fabianus p. 3o
Anicetus p. 20. Felix I. p. 3". II. p. 61. III.

Anthcrus p. 29. p. g5. IV. p. 106.

Formosus p. ai3. 5gg.
Basihus p. 211.
Benedictus I. p. n5. II. p. i4». Gelasius I. p. q6. II. p. 2g6.
III. p. 2o3. IV. p. 2i5. V. 2 97-

p. 24l. VI. p. 2^2. VII. p. Gregorius I. p. 118. IT. p. i4g.

243. VIII. p. 2^7. IX. p. 25g. III. p. i53. IV. p. ig3. V. p.
X. p. 265. 288. 252. VI. p. 260. VII. p. 268.
Bonifacius I. p. 83. II. p. 108.
III. p. 125. IV. ibidem. V. Hadrianus I. p. 167. H. p. 2o5.
p. 127. VI. p. 2i3. VII. p. 234. III. p. 2 11.

Hilarus p. g3.
Caelestinus I. p. 84. Honorius I. p. i2g.
Callistus I. p. 25. II. p. 298. Hormisda p. 100.
Christophorus p. 216. 600. Hyginus p. ig.
Clemens I. p. 12. II. p. 261. 282.
Cletus p. 11. Innocentius I. p. jg. III. p. 3oo.
Conon p. i4^. 477. 562.
Constantinus I. p. 147. II. p- 164. Iohannes T. p. io^. II- p- 108.
Cornelius p. 3i. III. p. n3. IV. p. i3 2 . V.
Cyriacus p. 29. p. 142. VI. P P. 146. VII.
147. VIII. p. 206. IX. p. 2i5.
Daniasus I. p. 68. II. p. U62. X. p. 220. XI. p. 223. XII.
282. p. 226. XIII. p. 242. XIV.
Deusdedit p 126. p. 244. XV. ibid. XVI. ibid.

Dionvsius p. 37. XVII. p. 253. XVIII. p. 255.

Domnus p. 2^2. XIX. p. 2^7. XX. p. 9.58.

Donus p. 109 lulius I. p. 56.

 LXII INDEX PON TlFlCUM.

Lando p. 220. 601. Severinus p. i32.

Leo I. p. 87. II. p. i4i. (*) Silvcrius p. iog.

III. p. 170. IV. p. 201. V. Silvester I. p. 47- H. P-

2 53.
p. 2l6. 600. VI. p. 322. VII. III. p. 260. 282.
p. 223. VIII. p. 241. IX p. Simplicius p. g4-
262. 285. Siricius p. 76.
Liberius p. 58. et 61. Sisinnius p. 147.
Linus p. g. Sixtus I. p. 16. II. p. 55. III.
Lucius I. p. 33. p. 86.
Soler p. 2r.
Marcellinus p. 42 - Stephanus I. p. 34- II. p i58.
Marccllus p. 44- III. p. i65. IV. p. igo. V. p.

Marcus I. p. 5y. II. p. 54- 212. VI. p. 2l4- VII. p. 222.

Marliuus I. p. i34. II. p. 21 r. VIII. p. 2.3. IX. p. 265. X.
III. p. 224. p. 288.
Mclchiades p. />f.
Syrnmachus p. g8.

Nicolaus I. p. 204. II- p- 265. Telespliorus p. 18.

288. Theodorus 1. p. i33. II. p. 2i4-

600.
Paschalis I. p. igi. II. p. 2g4-
Paulus I. p. 161. Valentinus p. ig3.
Pelagius I. p. 111. II. p. 116. Victor I. p. 23. II. p. 263. 287.
Petrus p. 4- Vigilius p. iog.
Pius I. p. ig. Vitalianus p. 137.
Pontianus p. 27.
Urbanus I. p. 26.
Roinanus p. 2 14-
Zacharias p. i55.
Sabinianus p. 124. Zephyrinus p. 24.
Sergius I. p. 142. II. p- 220. Zosimus p. 83.
III. 216. 600. IV. p. 257.

(*) Pag. i45. iu libro noslro scribitur Leo III. Reapse tamcn
in Bernardi codice , saltem maiore , recte huic , utpote antipapae ,

ut ibi diximus in adn. ) non apponitur nota /// ; consequenler-

que in eodem codice dicitur tertius Leo is qui succcssit Iladria-
no I. , ut fit etiam in libro nostro.
 BERNARDI GUIDONIS
PRAEVIA EPISTOLA

AD IOHANNEM -XXII- P. M.

S anclissiino patri ac domino suo Iohanni , nuincrc divmae

gratiae , sanctae vomanae ac uuiversalis ecclesiae summo Pon-
tifici et pastori vicario domini Iesu Christi , suae servulus
Sanctitalis frater Bernardus Guidonis ordinis Praediealorum ,

inquisitor haerelicae pravitatis in regno Franciae per sedem

apostolicam deputatus , se ipsum ad devota pedum oscula ex
voto debitae servitulis.
Iam pridem ex pluribus anliquis chronicis atque gestis
Pontificum romanorum ac Imperatorum excerpens collegi flo-

sculos ,uno compingens opusculo duabus partibus disper-

in

tito ,
quae convenienter in eodem possent compingi volumine ,

vel haberi quoque separatim usquc ad obitum felicis recor- ,

dationis Clementis papae *V' Nunc vero pracsens opusculum

de romanis Pontificibus ,
qui vos in sede apostolica praeces-
serunt , ac de Imperatoribus romanis Regibusque Francorum
a domino Iesu Christo usque ad XVI -
annum apostolatus
vestri collcctum pariter et excerptum ex silva plurium chro-
nicorum tractatiuimque atque gestorum , tam priorum tempo-
rum quae fuerunt ante vos ,
quam eliam modernorum de iis

quae in diebus nostris in nostro climate eveneruiit , Sanctitati

vestrae offero. In quo siquid gratum vobis fuerit gratias ago ,

Deo quo fluunt omnia munera gratiarum. Si vero quod

a ,

vcre vereor aliquid minus conveniens minusque congruum

, ,

minus aptom aut aliter defectivum repertum fuerit in eodem ,

meae insufficientiae imputo et adscnbo et supplex veuiam ,

peto ct obsecro corrigi et snppleri. Det Deus omnipotens

vobis in cunctis bcno agere , longamque ac fclicem vitam ad
sui gloriam ct exaltalionem fidci ac eliminalioucm labis hae-
relicac secundura sancta desideria cordis vestri ! Datum Avi-
nionc VII- idus augusli , complctis annis "IIII" a crcatioue
pontificatus vcstri , ncc minus nec araplius uua die , auuo
mccc-Xx
 INCIPIT PROLOGUS IN SEQUENTEM LIBRUM
QUI INTITULATUR CATALOGUS
PONTIFICUM ROMANORUM.

R..omanorum Pontificum nomina et tempora , quibus Chri-

sti ecclesiae praefuerunt , nec non insignia gesta quae sub
,

eorum temporibus evenerunt , scire gestiens ,

plurium tracta-
torum , historiographorum , et chronicorurn , saepe perlegi li-

bros et opera , ac gesta passionesque sanctorum , in quibus

ipsorum Pontificum noinina et lempora saepius commemoran-
tur , desiderans in cunctis et singulis veritatis certitudinem
plenius invetjire ,
praecipue propter multam ac nimiam dis-
sonantiam varietatemque temporum ,
quam reperi in diversis
chronicis , annorum mensium et dierum , nec non etiam re-
rum gestHium ,
quae, ut reor ,
plerumque contigit propter vi-
tium scriptortim interdum quoque propter diversitalem po-
,

sitionum et opiuionum eorumdem scribenlium tractatorum.

Itaquc fluctuans animo saepe , et multum mecum recogitans
et perlractans ,
quid amplius tenendum sequendumque foret
tamquam verius , viam elcgi quam scivi et potui tutiorem ; ut
in huiusmodi varietate ,
quin immo et conlrarietate , incerta
minime assererem ; nec scripta ab antiquis , ego temerarie iu-
dicans definirem. Ubi vero omnes aut plures lide digni unum
idemque conscriberent et consenlir^nt ego quoque consenti- ,

rem in idem consona ratione sequendum fore illud polius ;

arbitratus quod exemplariorum multitudo Ubi in fidem traxit.

autem aliud et aliud tamquam contraria concreparent , ulrum-

que sub disiunctione ponerem lectoris electioni et iudicio ,

relinquendo , ut in sequentibus apparebit. Hoc autem scire

conveuil in praesenti ,
quia differt inter historiographum et
chronographum ,
quia illius est niaxime rerum gestarum hi-
storiam et ordinem ad plenutn per singula conscribere ; istius
vero tempora principaliter connotare , et succincte transcur-
rere memoriam ac historiam rei gestae. Chronographiam igi-

tur non histoiiographtam in sequentibus persequar.

EXFLICIT PROLOGUS.
 CATALOGUS
PONTIFICUM ROMANORUM
CUM INSERTA TEMPORUM HISTORIA.

IESUS CIIRISTUS DEI FiLIUS POIVTIFEX AETERNUS.

I esus christus filius Dei ab aeterno genitus , fons sa-

pientiae , verbum patris , natus est ex virgine Maria ,

despousata Ioseph , de tribu Iuda , de domo et familia

David , in civitate Bethleem , media nocte diei domini-

cae, completis ab Adam primo lerrigena ab initio muu-
di conditi secundum lxx- interpretes et Orosium et
, , ,

Eusebium caesariensem qui antiquam translationem se-

quitur annis quinque milibus centum nonaginta no-
,

vem. Et bunc numerum assignat Beda quem usualiter ,

tenet ecclesia - Unum tolle datis a mille quinque du-

centis - Nascenti Domino tot Adae Beda dat proto-
,

plasto. Sunt et alii duo versus - Anni duceuti minus ,

uno milia quinque - Praecessere tui nascentis gaudia

,

Christe. Secundum vero quosdam alios , completis an-

nis quinque milibus •ccxxvm- At secundum Hebraeos
computantur anni quatuor mille dccc-liiii- Anno ab
urbe condita -d-cc-lii- ut ait Paulus diaconus in histo-
,

ria Romanorura et idem scribit Orosius ; hebdomada

,

vero sccundum Danielis prophetiam lxvi- olympiadis ,•

autem -c-xcm- anno primo secundum chronicas mul-

,

torum secundum chronicam Hieronymi olympiadis

,•

•cxciui- anno secundo ; imperii Octaviani anno -xlii- ;

Herodis ascalonitae regis iudaeorum anno -xxxi- ,• anno

quintae mundi aetatis uhimo , vel sextae aetatis primo.
i
 a IESUS CHRISTUS.

In nativitate Chri.sti multa miracula apparuerunt (i).

Stella magis apparuit ; idola Aegypti corruerunt ; Ro-

mae fons aquae in liquorem olei versus tota die illa

in Tiberim defluxit ; alibi scribitur in chronicis quod

de taberua meritoria etiam , significans in gentibus
gratiam eflundendam , ubi postmodum in bonorem bea-
tae Mariae virginis fabricata est ecclesia a beato Cal-
listo Anno primo quo natus cst Christus tulit
papa. ,

eum Ioseph in Aegyptum. Anno Domini sexto Hero-

des morbo intercutaneo et scatentibus vermibus toto

corpore miserabiliter moritur. Cui successit Archelaus

filius eius ab Augusto substitutus. Regno in letrarchias
diviso, Archelaus Iudaeam, Herodes Antipas Galilaeam ,

Lysanias Abilinam , Philippus Ituraeam et Trachoniti-

dem , sortiti sunt. Archelaus anno regni sui -xi- ob in-
solentiam abs Iudaeis accusatus apud Augustum , Vien-
nam urbem Galliae relegatur. Anno aetatis suae septi-
mo Iesus rediit de Aegypto in Iudaeam. Anno xn- re-
mansit puer Iesus in templo doceus. Octavianus anno
aetatis -lxxvii- moritur Nolae in Campania , imperii sui
anno lvi- , nam -xliiii- solus , cum Antonio regna-
-xn-

vit. Sepultus est Romae in campo martio. Anno Do-

mini -xv- , vel secundum alios -xvi- , coepit Tiberius ,

et annis -xxm- imperavit. Hic in omnibus negotiis mo-

rosus fuit , unde cum statuisset procuratores provincia-

(i) De prodigiis ,
quae Chrisli domini nativitatera coraitata
sunt , sapiente criticaque doctrina disserit Baronius in apparatu , et
ad pritnum Chrisli annum. Nos illa hci^ praetermisimus , (
quam-
quam in codicibus scripta )
quae vel idoncis testimoniis carent , vel
historiae verae adversantur , veluti de pacis templo prostrato , de
aurea slatuaquam Romulus fixerat aeque corruente , de Sibylla
quae virginem cum puero iu solc sedentern Octaviano auguslo
ostendit , de peccatoribus sodomitis natali Chiisti noctc cunctis di-
vinitus interfcctis, Octaviano excepto.
 ,

IESUS CUF.ISTCS. O

rum , vix umquam eos mutabat , daus exempla de mu-

quae acrius angunt ulcerosos quam ple-
scis famelicis ,

nae. Nec tributa voluit augere clicens boni pastoris ,

esse toudere pecus non degluttire. Ovidius pocta iu

exilio moritur , et iuxta oppidum Tomos sepelitur. An-
no Domini -xxvii- Tiberii vero xii« Pilatus miltitur
, ,

in Iudaeam procurator quem Magister in historiis,

scbolasticis natum asserit Lugduni.

Anno Tiberii -xv- abs Iolianne Baptista praedicanle
baptizatur Christus -viii- idus ianuarii, aetatis suae anno
•xxx- Et in liistoriis scbolasticis legitur quod trigesi-
mum inceperat , tredecim diebus eiusdem anni peractis.
Secundum sanctum Chrysostomum in homilia super
versiculo " sic nos decet implere omnem iustitiam ,,

Iesus post -xxx- annum venit ad baptismum , legem

veterem soluturus. Propterea usque ad hanc aetatem ,

quae omuia solet capere peccata , in legis observatione

permansit , nequis dicerct , ideo eum solvisse legem
quia ipsam implerc non potuisset. Tunc igitur veuit ad
baptismum, docturus evangelium, quasi cumulum cun-
ctis legis observationibus imponens. Et secundum hoc
Dominus -xxxiii- annis integris
vixit , et tanto amplius,
quantum est de natali ad passionem eius. Eadem die ,

qua fuit haptizatus , quasi anno revoluto , convertit

aqnam in vinum. Et sequenti pascliate incarcei*atur
Iohannes , et revoluto anno decollatur , et in tertio pa-
schate passus est Dominus. Et ita secundum alios vixit
Dominus -xxxu- annis integris , et de tertio tantum
quantum est a natali usque ad passionem Domini, quod
pro dimidio anno computatur. Circumcisio cessavit in
baptismo Chrisli , et sexta aetas sive chilias incepit
secundum quosdam. Alii dicunt sextam aetatem ince-
pisse in incarnatioue Christi ; alii vero in passione.
 ,

A IESUS CHRISTUS.

Non inullo post haptismum , nuncium suae praedica-

tionis Christus cxordicns , xu- discipulos assumpsit
quos prae celeris apostolos nominavit. Alios quoque
•lxxii- discipulos post hos clcgit.
Anno Tiherii -xvni- Iesus venit ad passionem. Unde
Hierouymus in chronica sua dicit " Iesus Christus se-

„ cundum prophctiam quae de eo fuerat praelocuta ,

„ ad passionem venit anno Tiherii -xviii- Quo tcmpore

„ etiam in aliis ethnicoruni commentariis haec ad ver-
„ bum scripta repperimus : solis facta defectio , Bithy-

,, motu concussa et in urbe Xicaea aedes

nia terrae ,

„ plurimae corruerunt. Quae omnia iis cougruunt quae

„ in passione Salvatoris aceiderunt „. Liquet ergo ex
eclipsi solis et aliis quae evangelistae scrihunt quae ,

etiam in libris gentilium habentur , Salvatorem hoc an-

no passum. Argumentum huiusmodi rei praebet evau-
gelium Iohannis iu quo scribitur , ,
post xv annum
Tiberii Caesaris tribus annis Dominutn praedicasse.

Anno codem quo Christus primus et summus pontifex

cruciGxus cst , lapidatur Stephanus mensis augusti die
tertia ; et Saulus convertitur mense decimo , -viu- kal.

februarii.

JL etrus ,
qui et Cephas , frater Andreae , filius lo-
hannis , de vico Bethsaida ,
provinciae Galilaeae , anno
Domiui xxxin- , vel seeundum Chrysostomum -xxxiiii- ,

primus a Christo electus vicarius teuuit cathedram in

partibus orieutis annis quatuor , ubi ex institulione
Domini celebrari sacrificium constituit de pane et vi-

no cum oratione dominica

, et sanctificatione crucis ,

quem morcin apo.stoli imitati suut. Tiberius imperii

 ,

PETRtrs. 5

anno xxin- morltur in Campania. Pilatus Viennae ob

plurimas in eum accusationes exulans , semet ipsum
interfecit. qui Iohannem Baptistam
Herodes Antipas ,

occiderat , Domino in passione illuserat veste

et qui
alba cum Hcrodiade Lugduni exulans ambo misera-
, ,

Liliter moriuntur. Anno Domini -xxxvm- secundum ,

chronicam vero Vincentii -xxxvim-, Gaius Caligula suc-

cedit Tiberio , imperavitque annis m- , mensibus -x-

dicbus -vin- Hoc anno Petrus venit Antiocbiam , ubi

catbedram adeptus primus sedit annis -vu- Ibi primo
,

discipuli uominati sunt cbristiani. Anno Domini -xl-

Matthaeus evangelium scripsit ; anno autem Domini

•xliii- Marcus evangelium sunm tradidit et fames va- ,

lida fuit. Anno a passione Domini xv- a nativitate ,

•xlvii- vel -xlviii- Lucas evangelium scripsit.

,

Anno Domini -xliii- Claudius imperavit post Gaium

annis -xim- mensibus -vu- diebus -xxvm- Huius impe-
, ,

rantisanno secundo vel iuxta aKos tertio anno vero

, ,

Domini -xlv vel -xlvi- Petrus apostolus cum primus

antiocbenam fundasset ecclesiam, veuit Romam, ibique
evangelium praedicans xxv- annis mensibus -vu-
, , ,

diebus -viii- eiusdem urbis episcopus perseverat. Hic

duas scripsit epistolas quae cauonicae appellantur, cuius
auditor fuit Marcus et filius in baptismo. Hic etiam fe-
cit ordinationes mense septembri , episcopos -vi- ,
pi'es-
byteros -x- , diaconos .vn- Nec multo post adventum
suum Apollinarem misit Ravennam quae tunc in Ita-
,

lia et magnitudine et populi frequentia post Romam

celebrior erat. Syrum vero misit Papiam ; Marcum au-
tem interpretcm suum postquam Aquileiae evange-
,

lium scripserat destinavit in Aegyptum qui alexan-

,
,

drinam ecclesiam primus fundavit. Hoc tempore etiam

beatus Petrus audiens gentcs gallicas idololatriae er-
 f) PETRVS.

rorc delusas ,
plurcs ex suis illnc ad praedicandum

delegavit (i\ Savinianum, qui de -lxxii- discipulis erat,

Senonas quae tunc prae ceteris Galliarum urbibus in-
,

signis erat, destinavit. Potentianus vero cum sancto Sa-

viniano egressus , adiuncto sibi Serotino , Trccas adiit.

Altinus vero qui etiam Roma cum Saviniano et Po-

tentiano venerat , nnito sibi Odaldo dirigitur Aurelia-
nos. Inde Carnutum adeunt , et inde urbem Lutetiam
quae nunc Parisii dicitur. Post baec omnes praedicli
Senonas ad magistrum reversi praedicationi insistunt.
Tandem Savinianus cum praedictis sociis multisquc
aliis ibidem martyrio coronatur.
Claudio adbuc imperante sanctus Petrus plures alios
praedicandi gratia in Galliam mittit discipulos , e qui-

bus sanctus Martialis , unus ex -lxxii- duobus discipulis

qni fertur fuisse puer quem Dominus in medio
ille

discipulorum statuit , Lemovicum petit urbem ibique ,

per sacram praedicationem Deo innumerabilem popu-

lum acquisivit. Ursiuus qui Natbanabel fertur de quo ,

Dominus dixit ecce verc israbelita in quo dolus non

est Bituricas adiit. Iulianus qui Simon leprosus, mil-
, ,

(i) Quod attinet ad subsequentes gallicanarum ecclesiarura

fundationes , nequis eas temere omnes neget ( etsi nec omnes se—
cure affirmamus ) lcgat quae a Sammarthano in praefatione ad
Gall. cluist. cap. IV. de religione christiana temporibus apostolicis
in Galliis fundata sapienter scribuntur ; ubi ex hoc ipso quod Pe-
trus Marcum Alexandiiam direxerit episcopum , recte infertur, nihil
obstare quominus Galliarum quoque episcopatus aliquot ab eodem
Petio inslitutos credamus. Idem Sammarthanus cap. I. diserte
scribil : Gallia priorcs cvangelii praedicatores debet S. Petro
seu scdi apostolicae. Hinc Oregorius magnus gallicanam ec~
clesiam romanae ecclesiae bonam sobolem appellat epist. 53.
!ib. V. indict. i3. Insuper de his episcopatuum gallicanorum ini-

tiis , legesis quae nos protulimus ad Domitiani annum oclavum et

seqq. in chronico Eusebii lib. II. ed. rom. Script. vet. T. VIII.
 PETRUS. 7
titur Cenomanos. Hi omnes post multa miracula ( Mar-
tialis sex mortuos , Iulianus vero tres resuscitasse le-
guntur ) in pace quieverunt. Cum iis etiam Clemens ,

qui ut traditur patruus fuit Clementis papae , Meten-

sibus ; Eucharius , Valerius , et Maternus Treviren-
sibus , Syrus Remensibus , Mansuetus Tullensibus ,

Fronto Petrocoricensibus Minervius Catalaunicis , Sa-

,

turninus Tolosanis , episcopi diriguntur. Beatus autem

Martialis supradictus Aquitaniam intrans , de sanguine
Protomartvris secum tulit , habens sanctum in comi-
tatu virum Amatorem, et uxorem eius Veronicam ,
qui
fainiliares erant beatae Virginis.

Anno Domini -lvii-, secundum alias chronicas lviii-,

Nero post Claudium imperavit annis -xiii- , mensibus

•viii- , diebus -xxviii- , omnium flagitiosissimus ,
primus
christianorum persecutor. Felix regens Iudaeam , orta

seditione in Caesarea Palaestinae , magnam perdidit

multitudinem iudaeorum. Felici successit Festus , apud
quem praesente Agrippa Paulus apostolus appellaus ,

Romara vinctus mittitur post passionem Domiui anno

'xxv , Neronis secundo , sicut tradit Hieronymus de'il-
lustribus viris , et per biennium in libera custodia de-
tinetur, secure praedicans verbum Dei, multosque cou-
vcrtens ; ibique extra urbem horreum publicum con-
duxit , ubi cum fratribus de verbo vitae tractavit , et

satis innotuit urbi de signis et sanctitate eius. Con-

cursus quoque magnus fiebat ad ipsum de domo Cae-
saris ,* unde et Seneca instructor Neronis familiaris ei

extitisse traditur. Post biennium vero relaxatus , Hispa-

niam petiit; sed a fidelibus romanis , ut dicitur, re-
vocatus rediit ; et Trophimum Arelate , Paulum prius
Sergiutn vocatum Narbone reliquit. Statius Ursulus
Tolosae celeberrime rhetoricam docet. Nero imperii
 # PETEUS.

suo anno quinto Agrippinam matrem suam et sororem

patris interfecit. Iacobus frater Domini apostolus, quem
iustum appellabant Hierosolymis a iudaeis occiditur
,

anno Neronis sexto. In quadam chronica ct in libro ,

Hieronymi de illustribus viris , dicitur septimo. Anno

autem Domini lxii- vel -lxiii- , Neronis octavo , Marcus
evangelista martyrio coronatur, et Alexandriac sepelitur.
Anno Domini prout in quadam chronica
lxviii- ,

legitur , Damasus papa ad Hieronymum ,

et idem dicit

beatus Petrus Linum et Cletum episcopos ordinavit ad

explenda ministeria , ipse vero verbo et orationi vaca-
bat. Seneca cordubensis ,
patruus Lucani poetae , iussu
Neronis raoritur anno Domini -lxviu- , biennio ante
Petri et Pauli martyrium. Is continentissimae vitae
fuit , optavitque ut talis esset inter suos ,
qualis Paulus
inter christianos. Festo in magistratu Iudaeae successit
AJbinus. Albino Florus ,
qui iudaeos contra romanos
tunc rebellantes die sollemni flagellis Hierosolymis ho-
norabiliores verberavit patibuloquc suspendit. Et tunc
iudaeis adhuc rebellantibus , Vespasianus magister mi-
litum a Nerone miltitur contra eos. Nero imperii sui
anno xui- Octaviam uxorem suam interfecit. Petrus
apostolus , immineute obitu , in conventu fratrum Cle-
mentem post se consecravit successorem. Item statuit
ante pascha quadragesimam, Domini tres et ante uatale
hebdomadas et quartam imperfectam ab omni christia-
no populo ieiunari in commemorationem primi et se-
,

cundi adventus domini Iesu Christi (i).

De pontificatu beati Petri et morte ipsius , ac beati

Pauli , scribit Gelasius papa dicens : sancta romana ec-
clesia nullis synodicis constitutis ceteris ecclesiis prae-
lata est , sed evangelica voce domini et Salvatoris nostri
(i) Ex Bonizone sunt haec de ieiunro.
 ,

PETRUS. 9
primatum tenuit dicentis : tu es Petrus , et super hanc
petram aedificabo ecclesiam meam. Cui data est socie-

tas beatissimi Pauli apostoli ,

qui non diverso , ut hae-

retici garriuut, sed uno et eodera tempore et die in

urbe romana cum Petro , sub Nerone Caesare , ago-
nizans coronatus est ; et pariter praedictam romanam
ecclesiam Christo domino consecrarunt , ac ceteris ur-

bibus in universo mundo sua corporali praesentia ac

venerando triumpho praetulerunt. Proinde romana se-

des prior est omnibus dignitate, licet antiochena prior

sit tempore. Passi sunt beatus Petrus et Paulus •m-
kal. iulii ; Petrus via aurelia iuxta palatium neronia-
num in Vaticano , ibique sepultus ; Paulus vero ad
aquas salvias in via ostiensi , anno Neronis -xm-, domi-
nicae incarnationis lxx- , in quadam vero chronica di-
citur lxxi- , anno autem post passionem Christi xxxvm-
Beda , et Magister in historia scholastica super act.

apost. cap. xv. , scribunt quod beati Petrus et Paulus

passi sunt anno a passione Domini -xxxix-

II. LI>'VS,

.LjiNrs natione italicus de regione Tusciae patre, ,

Herculano, coepit anno Domini -lxxi-, in quadam chro-

nica dicitur lxxii- , seditque annis xi- mensibus in«
,

diebus xi- vel •xin« In chronica Damasi papae dicitur

annis -xn- , mensibus -xi- Dicunt qui de cathedra roma-
nae ecclesiae diligentius perscrutati sunt , quod Linus
et Cletus non sederunt ut summi Pontifices , sed ut
summi Pontificis eoadiutores, quibus in vita sua beatus
Petrus uuam crcdidit ccclesiasticarum rerum dispensa-
tionem , ipse vero orationi et praedicationi instabat ;

propter quod tanta auctoritate dotati meruerunt in ca-

 i o ^ixrs.

talogo Pontificum numerari; quod etiam Iohannes papa

primus sentire videtur in quadam epistola decretali.
Sanctus Damasus in chronica scribit : Clemens ex prae-
cepto Pctri suscepit ecclesiam et pontificatum guber-
nandum. Tamen in epistola ,
quae ad Iacobum hiero-
solymitanum episcopum scripta est qualiter ei a beato ,

Petro commissa sit ecclesia reperies. Propterea vero ,

Linus et Cletus ante eum conscribuntur , eo quod ab

ipso principe apostolorum ad ministerium sacerdotale
exhibendum episcopi ordinati sunt. Alibi vero in ple-
risque locis scribilur , xjuod Clemens , ne huiusmodi
apostolica ordinatio posteris transiret in vitium , Li-
num Cletum ante se pontificari coegit. Et
et sic Cle-
mens primus est post Petrum per electiouem , tertius
vero per gradum (i).

Nero aetatis suae anuo -xxxn- ad quartum urbis mi-

liare a senatu quaesitus et fuga elapsus interficitur.
Tamen aliter scribitur in actibus saiictorum Petri et
Pauli. Eoque mortuo anno Doniini -Lxxi' Galba in ,

Hispania Otho Koraae Vitellius in Germania Ve-

, , ,

spasianus in Palacstina ad imperium electi sunt. Sed ,

Galba avaritiae et segnitiei deditus , septimo imperii

sui mense ab Othone occiditur. Olho vero post tres
menses a Vitellio proelio devictus se ipsum interfecit.
Et Vespasiani milites Vitellium eodem anno , cum Ro-
mam victor ingvessus esset in foro occisum in Tibe- ,

rim proiecerunt. Sicque tribus anno prirao mortuis ,

Vespasianus anno praedicto , hortatu militum in Palae-

stina ubi tunc erat imperator efFeclus , imperavit annis
•ix- , mensibus -x- , diebus -xxn- Hic multis iudaeorum
oppidis captis, et proelio hostibus Hierosolymam usque

(i) Hacc de inedito Bonizonis episcopi sutrini decrcto mu-

tufltus eit nostcr auctor.
 LIKUS. I I

fugatis, Titum filium suum ad obsidionis procuratio-

nera relinquens, Romam pcr Alexandriam proficiscitur.

Porro Titus anno imperii patris secundo Hierosoly-
mam capit et subvertit templum diruit , sexcenta mi-
,

lia iudaeorum interficit. Iosephus vero scribit undecies

centena milia captivorum publice venundata , uno de-
nario xxx- distractis ; iuvenibus aliis ad metalla et la-

bores diversos , aliisque ad ludos gladiatorios ac ad

triumphum reservatis. Iosephus captus a Tito libros
anliquitatum et de iudaico bello Romae conscripsit.

Anno Domini lxxx- vel lxxxi- vel lxxxii- Titus

Vespasiano patri successit , imperavitque annis duobus
et totidem mensibus. In chrouicis vero Vincentii et
Martini dicitur annis tribus. Hic in omnibus virtuti-
bus mirabilis et largissimus erat. Linus ex praecepto
,

beati Petri statuit ut mulier velato capite intret eccle-

siam. Hic Linus actus apostolorum Petri et Pauli grae-
co et latinosermone conscripsit mittens ad ecclesias ,

orientis. Huius Lini meminit apostolus Panlus ad Ti-

motheum ep. n. in fine. Hic multis clarens miraculis ,

a Saturnino cousule decollari iussus est , sepultusque

in Vaticano iuxta sanctum Petrum anno Titi secundo ,

Domini lxxxi- vel -lxxxii- vel

lxxxhi- nono kal. octo- ,

bris. In martyrologio Usuardi scribitur -vi- kal. decem-

bris. Cuius corpus postea Gregorius ostiensis episcopus

cum multa sollemnitate cleri Ostiam transtulit, et in
ecclesia maiori , scilicet sancti Laurentii , condidit.

III. cletus.

vjletus natione romanus , de regione vico patricio ,

patrc Aemiliauo , coepit anno Domini -lxxxii- , secun-

dnm alias chronicas lxxxiii- , imperatoris Titi aimo se-
 ,,

I 2 CLETITS.

cundo. Sedit annis -xi- , mense -i : , diebus xi- secun-

dum chronicam Martini. In quadam chronica vero
sed non bene , scribitur annis -xn- Vacavit sedes diebus
•xxxv-, in quadam vero chronica dicitur diebus -xx- Hic
ex praecepto beati Petri -xxv- presbyteros ordinavit in
urbe romana mense decembri. Tito mortuo succedit
Domitianus anno Domini -lxxxiii- , secundum alios -iih-

vel -v- , imperavitque annis -xiii- , mensibus quinque ;

secundum Vincentium et quosdam alios annis -xv- Hic

secundam persecutionem in christianos exercuit. Idem
mirificum templum Romae quod Pantheon dicebatur
aediGcavit (i). Sub jpso passus est Cletus, imperii anno
•xi- Domini vero -xcu- secundum alios -xcm- sexto
, , ,

kal. maii , sepultus in Vaticano.

IIII. CXEMENS -i-

V^lemens primus , natione romanus , de regione Caelio

monte , ex patre Faustino , coepit anno Domini -xcm-
in quadam vero chronica dicitur -xcn- Scdit annis -ix- ,

mensibus -n- , diebus -x- secundum chronicam Damasi

papae , et Martini , et Archiepiscopi cusentini (2), ac
secundum ecclesiasticam historiam Eusebii caesariensis
lib. III. cap. xxxiiii. In chronica vero Hieronyrai pres-
byteri scribitur quod sederit aunis -vm- In alia deni-

(1) Nempe restituit ( nain aedificasse

;
Capitolium pro re-
stituisse dicit etiam Hieronjmus de Vespasiano. ) Svetonius in Do-
miliani vita cap. 5 : plurima et amplissima opera incendio ab-
sumpta restituit , in quis et Capitolium etc Conferatur etiam
Martialis IX. 4- Attamen Pantheon a Domitiano reparatum , alibi

non lcgimus, sed potius ab Hadriano apud Spartianum cap. ig.

(2) En heic quoque distinguitur Marlinus polonus ab Archie-
piscopo cusentino , quod faciendum iamdiu monuit Eccardus C. H.
praef. T. I. n. a3. Codd. constanter habent cusantini.
 CLEMEXS -I- l3

que chronica dicitur quod sederit annis xi- ^ acavit

sedes diebus xxx- Hic multos doctores ecclesiae ad di-
versas regiones transmisit, Photinum Lugdunum, Pau-
lum Narbonem Gratianum Turonas Dionysium ario-
, ,

pagitam Parisios ubi mortuus est cum sociis capitis

,

abscisione -vi- idus octobris aetatis suae anno circiter

,

•xc- (i), a passione Domini -lxiiii- Domitiani anno ,

ultimo ingruente. Eodcm anno Iobannes apostolus a

dolio fervente olei illaesus cxiens , in Patinon insulani
exul relegatur per Domitiauum ,
qui eodem anno a se-
natu damnatus interficitur. Aiunt hoc tempore ipsum
Iohannem laboribus exilii resolutum , apud Ephesum
in qua habebat amicos amantissimos et hospitium se-
cessisse. Anno Domini -xcvin- , secundum chronicam
Vincentii, in alia dicitur -xcix-, coepit Nerva admodum
senex , imperavitque anno uno , mensibus quatuor ; in
chronica Vincentii dicitur annis duobus. Qui morbo
mortuus anno Traianum habuit suc-
aelatis suae lxxii-,

cessorera. Tcmpore Ncrvae anno Domini •xcvin- vel, ,

potius -xcix- Iohanncs Ephesi evangeliura suum scri-

,

psit. Anno Domini -c- secundum chronicam Vincentii ,

in quadam vero chronica dicitur -xcix- Traianus gene- ,

re hispanus a Nerva in filium adoptatus apud Agrip- ,

pinara Galliae urbem quae nunc Colonia dicitur im-

, ,

perii insignia suscipiens imperavit annis -xix- , alia

chrouica dicit annis -xvnr- , mensibus -vi- , diebus -xx-

Hic tertius christianorum persecutor. Usque ad Traiani

tempora scribit Irenaeus Lugduni episcopus Iohannem
apostolum permansisse. Scribit Hieronymus de illustri-
bus viris Iohannem migrasse ad Christum lxviii- anno
post passionem Domini qui fuit annus incarnationis
,

•ci- vel cii- Huius auditores fucrunt insignes Papias

(i) Alius cod. xcvn.
 ,

I^ CLF.MErfS -I-

hierapolitanus, Poljcarpus smjrnensis, et Ignatius an-

tiochenus , episcopi.
Clemens pontifex distribuit septem notariis septem
regiones in quibus
, victorias martjrum fideliter et

curiose perquirerent , et conscriberent diligenter. Hic

ordinavit diei u te igitur „ in canone missae. Statuit
etiam ut cathedra episcopalis in eminentiori loco po-
natur , in qua residens episcopus omnes possit conspi-
cere , et ab omnibus conspici. Hic etiam statuit , ut
puer baptizatus statim confirmetur. Hic multos libros
fidei christianae conscripsit ; et anno quarto imperii
Traiani in mare mersus martjrium pertulit anno Do-
mini cu- vel Huius corpus circa Chersonam ubi
ci- ,

exulaverat mare proiectum ponticum diu iacuit.

, in ,

Sed post multos annos mari recedente a beato Cj- , ,

rillo Moravorum episcopo , et paene omnium Sclavo-

rum apostolo , divinitus repertum , delatum est Romam
tempore INicolai papae primi , et in ecclesia saucti Cle-
mentis per Papam et populum romanum honorifice
reconditum : in qua ecclesia etiam beatus Cjrillus
post paucos dies diem claudens extremum , tumulatur
miraculis coruscans.

V. A5ACLETUS.

.T1.5ACLETUS natione graecus de Athenis , ex patrc An-

tiocho, coepit anno Domini cn-, vel secuudum alios ct-

Sedit annis -ix- , mensibus -n- , diebus -x« Vacavit se-

des diebus -xiii- De isto tacet Eusebius , dicens quod
iste est idem qui Cletus ; sed Damasus in chronica
quam scribit Hieronjmo , dicit eos diversos. Non so-
lum autem in boc , sed et in pluribus aliis chronica
Eusebii dissentit ab aliis chronicis. Traiano christia-
 ,,

AXACLETUS. I 5

nos persequentc , anno imperii sui x- , Simon filius

Cleophae consobrinus et successor Iacobi apostoli Hie-

rosolymis in episcopatu cum esset annorum -cxx- cru-
cifigitur. Anno vero imperii Traiani -xv passus est san-
ctus Ignatius episcopus antiochenus , qui Traiano de
vicloria redeunti , et mortem christianis comminanti
occurrit , et se christianum confitens , ferro vinctus
Romam ducitur. Hic Anacletus construxit memoriam
beati Petri , et alia loca ubi episcopi tradereutur se-
pulturae. Idem constituit ut clericus non nutriat co-
mam neque barbam. Is martyrio coronatus tempore
Traiani apud sanctum Petrum sepultus est -in- idus
,

iulii , anuo Domini cx- vel -cxi-

VI. EVARISTUS.

E varistus natione graecus , ex patre Iuda iudaeo , de

civitate Bethlecm anno Domini -cxi- Sedit aunis
, coepit
•x-, mensibus -vu-, diebus -u- Damasus dicit annis •xifi*,

mensibus -vi- diebus -a- In chronica tamen Hieronymi

,

-ix- Vacavit sedes diebus -xvin- Traiano

scribitur annis
apud Selinuntcm Ciiiciae profluvio ventris extincto
anno Domini c-xix- secundum Vincentium et Marti-
num secundum alios -cxx- coepit Hadrianus praeno-
, ,

mine Aelius Traiani filius imperavitque annis -xxi-

, ,

Quaedam chronica addit amplius menses x- , dies -xxi-

Hic Hadrianus graecis littcris impensius eruditus fuit
et in sermone sciebat singula singulis respondere , ioca

iocis seria seriis

, ita promptc , ct pertinenter , ut eum
omnia praemeditatum putares. Rem publicam iustissi-
mis legibus ordinavit , et ultro more maiorum pater
patriae appellatus est in senatu , et uxor eius augusta.
Evaristus papa titulos in urbe romana divisit presby-
,
 ,

l6 EVARISTUS.

teros ct septem diaconos constituit qui custodirent epi-

scopum praedicantem , ne quid ipsi imponeretur ab ae-
mulis qui diffamarent eum. Martyrio donatus sepultus
est iuxta corpus beati Petri in Vaticano , -vu- kal. no-
vembris ,
pontificatus anno xi- , anno Domini c-xxi-

VII. ALEXANDER -I-

A lexander primus , natione romanus , ex patre Ale-

xandro , de regione Caput Tauri , aetate iuvenis coepit
anuo Domini cxxi- Sedit annis -vui- , mensibus • ,

diebus -u- In chronica vero Damasi scribitur annis -x- ,

mensibus vi- Apud Hieronymuuvannis -x- Vacavit se-

des diebus -xxxv- Hic constituit aquam cum sale bene-
dici et in habitaculis liomiuum
, aspergi. Hic in ca-
none addidit " qui pridie quam pateretur „ usque ibi
" hoc est corpus meum ,,. Statuit etiam aquam vino
misceri ad designandam unionem Christi et ecclesiae ,

et ut oblatio fieret in azymo et in modica quantitate

,

dicens : haec oblatio quanto potior , tanto parcior. Hic

sub Hadriano imperatore missus est in carcerem ; ac
Hermes praefectus urbis qui per eura credidit , Even-
tius presbyter et Theodulus diaconus cum Alexandro
papa, et cum pluribus aliis, diversis poenis affecti mar-

tyrio coronantur -v- non. martii , anno Domini c-xxix-

Alexander papa via nomentana sepultus est , postea ve-
ro in ecclesiam sanctae Sabinae translatus.

VIII. SIXTUS •!•

i^ixTUs primus natione romanus , ex palre Pastore ,

de regione via lata , coepit anno Domini cxxix- Sedit

annis x- , mensibus -m- , diebus xxi- Vacavit sedes die-
 SIXTTJS -I- 17

bus ii- Hadrianus imperator praecepit ne cui iudaeo-

rum introeundi Hierosolymam esset licentia , christia-

nis tamen civilate permissa ,

quoniam ipse iu optimum
statum murorura exstructionera reparavit , et Aeliam
vocari de praenomine suo praecepit; cuius ope factum
cst ut loca sancla , dominicae passionis videlicet et re-

surrectionis ,
quondara extra urbem existenlia , nunc
eiusdem muro septentrionali circumdentur. Sixtus papa
constiluit ut diceretur " sanctus sanctus sanctus do- , ,

minus Deus sabaotli „ ,- et qnod mysteria sancta non

tangerentur nisi a ministris , et ut mulier vasa sacra
et pallas non tangeret. Hic constituit ut quicumque
episcoporum vocatus esset ad sedem apostolicam , re-
diens ad ecclesiam suam non susciperetur nisi cum
litteris sedis apostolicae. Hic saeviente perseculioue in
tantum quod christianitas fere deleta esset in Gallia ,

dum paucissimi invenirentnr qui se dicercnt cliristia-

nos , cbristianis in Gallia poscentibus , ut ipsis aliquem
virum dirigeret, qui paene iani extinctam fidei lucer-
nam reaccenderet , misit eis Peregrinum episcopum
cum pluribus aliis genere romanis ,
qui multis ad fi-

dem conversis , martyrio ibidem coronatur. Secundum

Vincentii chronicam Peregrinus Antisiodorura directus
est ab alio Sixto ; sed falso id dicilur ,
quod indicat
tempus passionis eius cum sociis ,
quae sub Hadriano
imperatore contigisse lcgitur. Hic Pontifex extra por-
tam in via appia ubi sanclus Petrus Christo sibi oc-
,

currenti dixit " Domine quo vadis „ decollatus fuit ,

et sepultus apud sanctum Pctrum iu- nonas aprilis.

I suardus tanicn in martyrologio dicit : viii- idus apri-
lis Romae natalis beati Sixli papae et martvris.
 ;

"VIIII. TELESPHORUS.

T,elesfhorus natioue graecus , natus ex anachorela ,

coepit anno Domini -c-xxxix- Sedit annis -xi- mensibus ,

•iii- diebus •xxn> secundum chronicam Martini et Ar-

,

chiepiscopi cusentini ; in chronica vero Damasi papae

scribltnr annis -w- Vacavit sedes diebus •vii* Hoc tem-
pore floruit Aquila orator ,
genere ponticus ,
post -lxx-
legis mosaicae secundus interpres. Hadrianus imperator
morbo intercutis aquae apud Baias moritur anno Do-
mini cxl- secundum chronicam Vincentii et aliorum ;

in chronica vero Sicardi scribitur -c-xlii- Cui Antoni-

nus cognomento Pius succedit. Hic tranquille rempu-
blicam gubernavit annis -xxii- , mcnsibus •m- , in tan-
tum ut merito Pius , et pater patriae , nomiuatus sit

caruitenim omni ostentatione et gloriae apparentia.

Huius tempore Galenus medicus Pergami genitus , ,

Romae claret. Telesphorus papa constituit ut scptem

hebdomadis ante pascha ieiunetur maxime a clericis.

Hic etiam constituit ut lnissam ante tertiam nullus prae-

sumeret canero. Statuit etiam hymnum angelicum can-
tari ante sacrificium, et in die natali tres missas ce-
lebrari ,
galli cantu Christo nasccnte , in aurora quan-
do a pastoribus adorabatur , et hora diei tertia quando
illuxit nobis dies redemptionis nostrae. Martyrio co-
ronatus sepelitur apud sanctum Petrum •m- nonas ia-

nuarii secundum Damasum Usuardus dicit nonis ia- ,

nuarii. Et notaudum quod revcra post Petrum Tele-

sphorus non >xtv sed vin- io catalogo pontificum oc-
currit. Sed videtur Lsuardus Anacletum iuxta chro-
nicam Eusebii sicut dictum est supra minime com-
, ,

putasse ; et sic Telesphorus septimus inveuitur.

 '9

X' BTGIWUS.

JIyginus ,
qui in aliquibus libris corrupto scribitur
Iguins , nationc graecus , ex philosopho de Aihenis ,

cuius gencnlogia nou invenitur , coepit anno Domini

•cl- Sedit annis -iiii- , mensibus m- , diebus -vi- \ aca-

vit sedes diebus -in- Hic clerum composuit , et gradus

distribuit. Ilic statuit patrinos adesse qnando quis ba-
ptizatur et confirmalur vel calccbizatur. Martyrio co-
ronatus obiit , sepultusque fuit in ecclesia sancti Pelri
•iii. idus ianuarii.

XI. PIUS •!•

JL ius primus natione ilalicus, ex patre Rufino, fralre

Pastoris , de civitate Aquileia , coepit anno Domini
•c-liiii- , sedit annis -xi- , mensibus -nn- , diebus -xxi- ,

secundum cbronicam Damasi et Martini ; in quadam

vero cbrouica dicitur annis -ix- ; in cbronica demum
Hieronymi scribitur annis -xv- Vacavit sedes diebus
•xxiiii- Sub eo Hermes librum scripsit in quo contine- ,

tur mandatum quod ei praecepit angelus ut sanctum ,

pascba die dominica celebretur. Hic Papa fecit ordi-

nationes quinque. Hic coustituit venientem ex iudaeo-
rum haeresi suscipi et baplizari. Iluius temporibus
Poljcarpus episcopus Smyrnaeorum , lobannis apostoli
discipulus , Romam veuiens multos ab baeretica labe
revocavit, qui Valentini et Cerdonis fuerant doctrina
corrupti. Huius temporibus fuerunt Komae duae sa-
craiissimae virgines Potentiaua et Praxedes. Tempo-
ribus huius Papae Iustus episcopus Viennensium , et

Pbotinus Lugdunensium euituere. Hic Pius papa se-

pultus est iuxla coipus beati Petri in Vaticano pridie
 20 rius !
idus iulii. Anno Domini -c-lxii- coeperunt Marcus An-
toninus Verus , et frater eius Lucius Aurelius Com-
modus ab ipso ad imperium assumptus. Ili primnm
,

aequato iure imperium administrarunt cum usque ad ,

hoc tempus singuli augusti fuissent. Porro Marcus An-

toninus vir tantae severitatis et gravilatis fuisse dici-
tur , ut ab infantia vultum nec ex laetitia nec e.v mae-
rore mutaverit. Imperavit annis xix- Notandum autem
est liic , quod in chronicis Damasi , Hieronymi , Mar-
tini , Sicardi , Vincentii , et quorumdarn aliorum , nec
non in ecclesiastica historia lih. iiu- , item lih. v- cap.

vi- , Pius papa praedictus ponitur statim post Hyginum

papam , et post Pium papam ponitur Anicetus , sicut

fit in praesenti opero. In chronica autem Honorii so-

litarii , et quihusdam aliis , scrihitur e converso ,

vide-
Hyginum Anicetus et post Anicetum
licet post , Pius.

Sed primum aestimo esse verum.

XII. AXICETUS.

A nicetus nationc syrus , in decretis dicitur Anieius ,

ex patx*e Iohanne , de vico Myrrha , alibi scribitur de

vico Anisan Emisa ) coepit anno Domini -c-lxv- Sedit

(

annis -xi- mensibus iu- diebus -iiii- In historia vero

, ,

ecclesiastica lib. -iiii- scribitur quod Anicetus -xi« anno

episcopatus sui defunctus sit. Vacavit sedes diebus -xv-,
in quadam vero chroniea dicitur diebus -xxmi- Hic
constituit ut elerici barbam vel comam non nutriant.
Huius tempove Irenaeus natione graecus doctor exi- ,

mius lugdunensem gubernabat ecclesiam. Anicetus

,

papa marlyrio consummatus sepultus est via appia in

coemeterio Callisti -xn- kal. maii. Lucius Aurelius anno
regni sui nono , vel secundum alios uudecimo , apo-
 AXICETUS. 2 1

plexia suffbcatus interiit ,

quo dcfunclo Marens Anto-
ninus solus rci publicae pracfuit. Hoc tempore in ,

diebus parthici bclli ,

quarta post Neronem perscculio
iu christiauos efFerbuil , et tam in Asia quam in Gal-
lia multi sanctorum coronati sunt. In Asia quidem
sanctus Polycarpus , secundus Smyrnaeorum episcopus
cuui aliis -xn- e.v Philadelphia Smyrnam venientibus.
In Gallia vero Iustus viennensis cpiscopus , et Pboti-

nus Iugdunensis cum innumorabili multitudine mar-

tyrio coronantur quorum mirae passiones legunlur.
,

Hoc tempore Melito sardiensis , Apollinaris bierapo-

litanas , ct Dionysius Corinthiorum , episcopi habeu-
tur insignes.

XIII. SOTER.

Ooter nationc campanus , ex patre Goncordio , civi-

tale Fundana , coepit anno Domini •c-lxxy- , in quadam
voro cbronica scribitur -clxxiiii- Sedit annis -ix- men-
,

sibus -vii- , diebus -xm- Vacavit sedcs diebus -xxu- Hic

constituit ut monacba vclum portet , nec pallas tangat ,

nec inconsum ponat in saneta ecclesia. Hnius tempo-

poribus haeresis Catapbrygarum ,
qui a Pbrygia pro-
vincia unde originem babcut nominati sunt , oritur ;

qui dixerunl Spiritum sanctum nec apostolis nec abcui

datnm nisi ipsis ; quorum auctores fuerunt Montanus ,

Priscilla et Maximilla insanae vatcs. Theodotio ttuuius

divinac logis intorpres , et Hegesippus scriptor bisto-
ricus per id tempus floruernnt. Hic Papa constiluit , nc
uxor babcatur legitima , nisi per sacerdotem liencdica-
tur. Auuo Domini -clxxm- Marcus Antoninus impera-
tor in Pannonia morbo pcriit. Commodus filius cius-
dem impcrat annis mii- Sotcr papa martyrio coronatus,
 22 SOTER.

in Vaticano in ecclesia sancti Petri sepultus est , secun-

dum chronicam JMartini ,• Damasus vero dicit quod se-

pultus sit in cocmetcrio Callisti via appia -x- kal. martii.

XIIII. ELEUTHEr.IUS.

E,ileuthep.ius natione graecus , cx patre Abundio , de

oppido Nicopoli , coepit anno Domini -c-lxxxiiii- , in
alia vero clironica dicilur -in- Sedit annis >xv« , men-
sibns -vi , diebus v- Vacavit sedes diebus •vp Ab isto

Lucius rex Biitonum missis litteris" ac uunciis netiit

fieri cbrislianus ,* et ei Phaganus et Damianus viri re-

ligiosi a beato Pontifice mittuntur ,
qui ipsum et po-
pulum converteutes sacro baptismate abluerunt. Eraut
autem tuuc in Britannia ,
quae nunc Auglia dicitur,
•xxviii- flamines , id est poutifiees paganorum , in quo-
rutn loco episcopos auctoritate apostolica statueruut.
Erant et tres quorum potestati ceteri fa-
archiflamines ,

natici quorum loco archiepiscopos sci-

subdebantur ;

licet Loudini Eboraci et in urbe Legfonum quam

, , ,

veleris muri aedificia super Oscam fluvium in Glamor-

gacia fuisse testautur , consecrarunt (i). Per idem tem-
pus pax ecclesiae per omnem terram reddi coepit et ,

sermo Dei cx omni genere hominum ad pietatem ani-

mas aggregabat. Eleutherius papa iiimatum ab aposto-
lis decretum renovavit quod nulla esca rationabilis et ,

humana a christianis romanum re- repudietur. Interim

gebat imperium Commodus celeris incommodus qui ,
,

uon multo post in domo Vestalium strangulatus inte-

riit. Cui successit a seuatu creatus Aelius Pertinax vir

(i) Beda liist. Angl. I. 4 » cl praccipue Harpsfeldius hist. angl.

eccl. ed. 1622. p. 6- apud quem pro Glamorgacia scribitur De-
t/ietia , et pro Puagano FugacillS.
 EI.EUTHERU'S. 1$
grandaevus ct aequissimus ; qui sexto mcnse ,
postquam
reguare coepcrat , Iuliani iurispcriti scelere in palatio

occisus cst qui Iulianus iuvasit etiam imperium. Sed

,

eundcm mense Scverus genere afer anno Doinini

-vu- ,

•
cxciiii- secundum clironicam Vinccntii in quadam ve- ,

ro chronica dicitur anno -c-xcv-, apud pontem Milvium

bello civili victum interfecit. Itaque inter Pertinacem
ct Iulianum unus consumptus cst annus. Severus dein-
de impcravit annis -xix- sceundum clironicam ^ incen-

tii , in quibusdam vero chronicis dicitur annis -xvm-

Fuit bcllicosissimus , acer ingenio ,
graecis ct latinis
litteris instructus , et in omnibus fine tenus perseve-

rans. Eleutherius martjr sepultus est in Vaticano apud

sanctum Petrura -vn- kal. iunii.

XV. VICTOR •!•

V ictor primus natione graecus ( Damasns et Marti-

nus dicunt afrum) ex patrc Felice, coepit anno Domini
•c-xcix- Sedit annis -x-, meusibus -n- , diebus -x- \ acavit
sedes diebus -xu- Cclebrato per eum concilio in Alc-
xandria Palaestinae , cui interfuit Narcissus hierosoly-
mitanus et Irenaeus lugdunensis , statuit pascha cele-
brari die domiuica , observala -xiiii- luna mensis aprilis
usque ad -xxi- pro termino paschali ; nam multi epi-
scopi Asiae et orientis cum iudaeis pascha celcbrabant.
Constituit etiam ut necessitate imminente quilibet sive
in mari sive in flumine , dummodo constarei de cre-
dulitate eius et christiana professione , baptizaretur-
Tempore huius floruit Clemens presbyter alcxandri-
nus , litterarum sacrarum eruditione clarus ,
qui beati
Pautaeni incomparabilis eruditionis viri auditor extitit;
multiquc sacerdotcs rcligiosi sanctilatc praccipui , Nar-
 ,

o..| VICTOB -I-

cissusHierosolymorum , Polycrates Ephcsiorum

Ire- ,

naeus Lugdunensium BathyJIus Corinthiorum

, insi- ,

gnes episcopi clarucrunt. Sevorus augustus quintam in

christiauos persecntionem exercuit , multique per di-
versas provincias passi sunt , inter quos Leonidas patcr
Origenis pro Christi nomine capite caesus , Origenem
tenerae adhuc aetatis cum sex fratrihus et vidua matre
reliquit. Sed praefatus Origenes •xvn- agens annum ita

iam iu grammatica eruditus , ut ad docendum suffice-

ret , victum lucrahatur. Passus est etiam Lugduni hea-

tus Irenaeus cum multitudine magna cleri sui et po-
puli. Item et Victor papa praedictus passus est -v- kal.

augusti anno Domini -cc-ix- sepultusque est in Vali-

, ,

cano apud sanctum Petrum cuius feslum agitur dicta ,

die. Usuardus vero dicit -xn- kal. maii Romac natalis

:

sancli Victoris papac.

XVI. ZEPHVRINUS.

^icpiiYRiKUs natione romauus , cx patre Abundio , coe-

pit anno Domini ccix- Sedit annis -ix- mensihus -vi- ,

diebus >x- secundum chronicam Martini. Vacavit sedes

diebus vi- Hic constituit ut omnes fideles -xii- anno-
rum in die pascliatis sumerent eucharistiam et quod ,

vasa altaris esscnt vitrea vel stamnea. Eodem tempore

Alexauder episcopus Cappadociae causa devotionis Hie-
rosolymam veniens beato Narcisso tunc sene et mo-
,

rienle per revelationem episcopns ibidem eligitur. Per

,

idem tcmpus claruit elegans interpres Syramachus ,

post -lxx- quintus. Coepit Origenes dicti Clementis au-

ditor , eiusque in doceudi officio successor , Alexan-
driae opinatissimus haberi ; ipsoque inslanter verbum
Dei piaedicante , multi ex auditoribus eius martyrio
 ,

ZEPnyr.ixus. 25

coronati sunt ; intcr quos Polamiana virgo , ct Basili-

des eius decollator ,
qui tempore decollationis dictae
virginis impudice illudentes eidem virgini abegit ,
pas-
susque post ipsam est. Eadem enim virgo promisit Ba-
silidi ,
quod cum abiret ad Dominum suum , bonam
illi remunerationem impetraret ; quod et factum cst

quia post trausitum eius Basilides cum per Deos iurare

nollet , capite caesus est. Eadem etiam virgo pluribus
aliis , cum quibus in schola Origenis verbo Dei ope-
ram dedcrat Alexandriae, per visum apparens, de mar-
tyrio eos certos fecit. Severus Eboraci in Britannia
moritur , duos relinquens filios , Getam qui publicus
hostis iudicatus interiit , et Bassianum Antoninum ,
qui
cognomento dicitur Caracalla. Ilic ad imperiura assum-
ptus anno Domini -cc-xii- iniperavit annis -vu- Is patre
asperior et libidinosissimus etiam novercam suam du-
xituxorem. Sub hoc quinta editio divinarum scriptu-
rarum Hiericunte in dolio inventa est cuius auctor ,

non apparet. Zephyrinus papa obiit , et sepultus est in

coemeterio suo iuxta coemeterium Callisti via appia -vu-

kal. septembris.

XVII. CALLISTUS !

Vjallistus primus natione romanus , ex patre Deme-

trio , de urbe Ravenna , coepit anno Domini •cc-xvm-
Sedit annis -v- , mensibus u- , diebus x- , in chronica
quidem Hieronymi scribitur annis -v- , in illa autem
Damasi annis -vi- Vacavit sedes diebus -vi- Hic fecit
basilicam beatae Mariae trans Tiberim , et constituit
ieiunia quatuor temporum. Fecit et coemeterium in via
appia, ubi quam plurima multitudo sacerdotum et mar-
tyrum est sepulta. Huius tempoi*e pars Capitolii divino
 26 CALLISTUS -I-

incendlo concrernata est , et sinistra manus Iovis aurea

fulmine liquefacta est. Antoninus Caracalla ab hosti-

bus circumventus occiditur. Post quem Macrinus in-
vadit imperium anno Domini -cc-xiX' Sed verso anno
apud Archelaidem occisus est militari tumultu. Anno
Domini -cc-xx- Marcus Antoniuus Aurelius Antonini ,

Caracallae ut putabatur filius, coepit, imperavitque an-

nis -iii. , secundum alios •iiii- Hic adeo impudice in im-
perio suo vixit , ut nullum genus obscenitatis omiserit.
Hic Romae tumultu militari orto , cum matre perem-
pfus est. Anno Domini -cc-xxm- , secundum vero Vin-
centium -iiii- , Alexander Mammaeae filius , senatus ac
militum voluntate imperator creatus , -xiii- annis impe-
ravit , sub quo sexta editio Nicopoli in Epiro reperta
in dolio cst. Callistus papa quinque diebus fame afili-

ctus in puteum praecipitatus est. Sepelitur in coeme-

terio proprio pridie idus octobris.

XVIII. UKBANUS •!•

u.bbanus primus natione romauus, ex patre Pontiano,

de regione via lata , coepit anno Domini •cc-xxm- Sedit
annis vm- , mensibus -xi- vel -x- , diebus -xn- In chro-
nica Hieronymi scribitur annis Damasus scribit
-ix- ,

annis -mi- Vacavit sedes diebus Hoc tempore coe-

«xxx-

pit romana ecclesia praedia possidere ante enim vive- ;

bat ecclesia , ad instar apostolorum pecuniam tantum

recipiens pro egenis. Iste Papa de praediis clericis et
notariis gesta martyrum conscribentibus providebat.
Statuit etiam ut vasa sacra esseut aurea , argentea , vel
stamnea. Per hunc Valerianus spousus sanctae Caeci-
ciliae ac Tiburtius eius frater , multique alii conversi
sunl ct ad martyrium perducti. Bcata quoque Caccilia
 UBBANUS >h 37
passa est martyrium. Hic Urbanus gencre nobilis , ab
infantia christianus, virtutc abstinentiae ct castitatis or-
natus , multotiens propter praedicationcm ex urbe pro-
scribitur , sed clam a fidelibus revocatur. Dum prae-
dicationi et baptizationi insisteret , capitur, ct post car-
ceris squalorem decollatur , et cum diclis sanctis sub
eodem altari sepelitur anno Domini ccxxx- cuius , fc-

stum agitur •yiii- kal. iunii.

Per idem tcmpus mcmorabilis Origenes claruit , cui
post apostolos nullus similis ingenio et eloquio excel-
luit , et in omni virtutum studio. Beatus Hieronymus
sex milia librorum eius se legisse fatctur , exceptis bo-
miliis et epistolis. Coepit idem Origenes hoc tempore
commentarios in scripturas sacras redigere seu conscri-
bere , habuitque septem notarios sibi invicem succe-
dentes qui scribebant ipso Origene indesinentcr di-
ctante. Habuit etiam totidem pucllas optime eruditas
in scribendo ,
quas in hoc ipsum vocari fecit. Erat
enim ingentis studii , et qnicquid arcanum in sacris
litleris tegebatur ,
plcne patefecit. Cuius fama Mam-
maea maler imperatoris excitata , eum ad se Antio-
chiara accersivit , ct ab eo Christi Cdem receptam in-
violabiliter custodivit. De hoc in proverbio vulgatum
est ,
quod hic esset qui qualem habcbat vitara , talem
habebat sermonem.

XVIIII. POTYTIANUS.

IT ontianus papa natione romanus , ex patre Calphur-

nio , coepit anno Domini -cc-xxxi- , in quadam vero
chronica dicitur -cc-xxxin- Sedit annis -v-, mensibus -n-,

dicbus -ii- In chronica tamen Damasi scribitur annis

•ii-, niensilras -v-, diebus -n- Apud Hieronymum dicitur
 28 PONTIANCS.

sedissc nnnis v- Vacavit sedes diebns -x- Hic Pontia-

nus baptizavit sanctum Pontium postea martyrem qui ,

Pontius sicul ex gestis eius colligitur mortuo Marco

, ,

patre suo , cum anuorum •xvni- designatus fuit

esset ,

in palatio imperatoris Romae nutu Dei ac providentia ,

quia per eum multi convertendi erant ad fidem chri-

stianam. Hic siquidem Pontius in Domino iam perfe-
ctus omnes facultates suas tradidit Fabiano papae pau-
peribus erogandas; tandemque imperatorem Pbilippum
et filium eius nominis eiusdem Philippum ab ido-
, ,

lorum cultura ad fidem Christi convertit. Temporibus

antem Valeriani et Gallieni sanctus Pontius gloriosis-
simura martyrium consummavit sub Claudio praeside ,

apud civitatem Cemeliam quae postmodum non longe ,

ab inde ad ripam maris transposita nunc Nicaea iu ,

Provincia appcllatur.
Pontianus papa , iubente Alexandro imp. , cum
Hippolyto presbytero in Sardiniam deportatus est , ubi
martyrio coronatus sepelilur -in- kal. uovembris se-
cnndum chronicam Damasi ; qucm sanctus Fabianus
navigio postea Romam adduxit , el in coemeterio Cal-
listi via appia sepelivit , cuius memoria agitur •xni-

kal. decembris. Porro Alexandro tumultu militari apud

Moguntiam occiso , Maximinus ,
qui et Maximus , in-
tcrfector eius auctoritate senatus ab exercitu elcctus est
anno Domini -cc-xxxvi- ( in chronica Vinccntii -cc-xxxvn-)
impcravitquc annis -in- Hic propter Alexandri , cui
successerat , rt Mammacae matris eius christianam fa-
miliam, vcl propter Origenem , sextam post Neronem
persecutionem exercuit. Scd non multo post a Pupicno
tyranno Aquilciae intcrfeclus ,
persecutionis et vitae
finem fccit. Mov([ue Pupicnus ct Ralhinus frater eius
imperium usurpavcrunt ; sed statim in palatio perem-
 PONTIANTJS. 2()

pti sunt. Claruit iis diebus Iulius Africanus historio-

graplius inter scriptores ecclesiasticos nominatissimus.

XX. CYRIACUS.

VJyriacus secundum Martinum successit Pontiano an-

no Domini -cc-xxxv- seditque anno uno , mcnsibus tri-
,

bus. Hic quia contra voluntatem cleri cessit pontifica-

tui Antherum sibi substituendo et cum -xi- milibus
, ,

virginum quarum B.omae multas baptizaverat Colo-

, ,

niam Agrippinam tendendo recessit non est positus ,

iu catalogo pontificum romanorum. Hic in eadem urbe

cura praedictis virginibus martyrio coronatus fuit. Ali-
bi tamen scribitur, quod praefalae virgines non boc
tempore passae fuerint, sed tempore Marciani impera-
toris , sub Caelestino papa ,
quod magis videtur esse
tenendum ,
prout in ipsarum actibus babetur. De islo

Cyriaco in cbronicis Damasi , Hieronytni , Prosperi ,

Isidori bispalensis , Sicardi episcopi cremonensis , et

plurium aliorum , nulla fit mentio (i).

XXI. ANTHEiUIS.

A ntiiertjs natione graecus , ex patre Romulo , coepit

anno Domini .cc-xxxyii- Sedit annis tribus, mense uno,
diebus -xv- sccundum chronicam Martiui. In quadam
,

vero chronica dicitur anno uno. In chronica Damasi

scribitur annis -xn- mense -i- diebus -xn- Denique in
, ,

cbronicis Hieronymi et Prosperi scribitur mense uno.

Vacavit sedes diebus -vii- In martyrologio Usuardi di-
citur quod Antherus papa cum -xn- annis rexisset ec-
(i) Reapse Cyriacum papam , etsi a permultis inlimi aevi
scriptoribna rcccptum, recte cxcludit Launoius epist. lib. iv. 8.
 ,

3© ANTHERUS.

cleslara ,
passus est sub Maximino. Hic pariter operara
dedit ut gesta martyrum conscriberentur. Sepultus est

iu coeraeterio Callisti via appia -ni- non. ianuarii.

XXII. FABIANUS.

X abianus natioue romanus ex patre Fabio de regio-

, ,

ne Coelii moutis , coepit anno Domini -cc-xl- Scdit an-

nis •xni' , mensibus -xi- , diebus -vui- vel -xi- In qua-
dam clironica dicitur annis •xiiii- Apud Hierouymum
et Prosperum -xiii« Hic columba de caelo super caput
eius residente ,
papa electus est. Idem septem diaconis
regiones divisit ,
qui septem notanis iungerentur , ut
gesta martyrum Anno Domini -cc-xl- se-
conscriberent.
cundum chronicam Viucentii in quadam vero chro- ,

nica dicitur -cc-xxxix>, Gordianus admodum iuvenis im-

peravit annis vi- Hic ingentibus proeliis adversus Par-
thos prospcre gestis , cum reverteretur ad patriam
fraude suorum interfectus est. Anno Domini -cc-xlvi-

secundum chronicam Vincentii , in quadam vero cliro-

nica dicilur >cc-xlv' , PhiJippus imperator creatus est

et Philippum filium snum consortem imperii fecit, im-
peravitque annis -xiv Hic primus omnium imperatorum
a beato Pontio martyre christianus effectus fuit : ac ter-
tio imperii sui anno millesimus a fundatione Urbis im-
pletus est annus ; ob quam solleninitatem tribus diebus
et noctibus pervigilante populo theatrales ludos cele-

brabant , et innumerabiles bestiae in circo magno in-

terfectae sunt.
Ad hunc et ad matrem eius Origencs litleras misit.
Porro Origenes tam vivacis ct clari ingenii extilit , ut
omnes scientias , grammaticam , dialecticam , geome-
metriam , rausicam , rhetorieam , astrouomiam , arith-
 ,,

FABUNUS. 3 I

meticam , omnium philosopborum sectas ita didice-

et

rit, ut studiosos quarumcumque saecularium lilterarum

scctatores haberet et multi ad eum confluerent quos
, ,

libenter recipiebat , ut sub occasione saecularis litte-

raturae eos in fide Ghristi institueret. Hic tantum stu-

dium scripturarum sacrarum habuit, ut etiam hebraeam
linguam contra aetatis gentisque suae naturam addisce-
ret. Idcm omnes editiones sacrarum litterarum in unum
congregavit , et invicem comparavit. Philippus seniur
Veronae , iunior JRomae tumultu mililari et Decii frau-
de occisi sunt. Anno Domini -cc-liii- secundum chro-
nicam Vincentii alibi , dicitur -cc-lii- , Decius coepit
imperavitque anno uno , mensibus tribus. liic septimus

chrislianorum persecutor post Neronem feralia disper-

sit edicta ,
plurimosque sanetorum marlyrio consum-
mavit ; sub quo Fabianus papa passus est •xni- kal. fe-

bruarii , et scpultus est in coemeterio Callisti.

XXIII. CORtfELIUS.

Vjornelixjs natione romanus , ex patre Iuslino vel Cra-

stino quadam vero chronica dicitur ex patre Con-
, in
stantiuo coepit anno Domini cclii- Sedit annis -in-
,

mensibus -u- diebus -x- In chronicis Hieronymi et

,

Prosperi scribitur annis «u- Vacavit sedes diebus -xxxv'

In gestis sancti Cornelii scribitur : Cornelius ex patre
Crastino genitus arcem apostolatus gubernavit annis
,

duobus, mcnsibus totidem, diebus tribus, Fabiano suc-

cedens. Hic rogatu matronae cuiusdam Lucinae cor- ,

pora apostolorum Petri et Pauli de catacumbis nocte

levavit. Corpus quidem beati Pauli sancta Lucina po-
suit in praedio suo via ostiensi ad latus , ubi decolla-
tus est ; corpus vero beali Petri accepit Cornelius pa-
 ,,

32 COIOtELIL* s.

pa , et posuit iuxta locum ubi crucifixus est iu monte

Aureo iu Vaticano palatii neroniani. Decio cliristianos
persequcnte, septem dormientes quieverunt Ephesi (i).

Alexander Hierosolymis , Babylas Antiocliiae , et Dio-

nysius Alexandriae , episcopi cum multis passi sunt.
Quot vero in desertis et monlibus latitantes fame siti

frigore languore latronibus bestiisque consumpti sint

evolvere non possumus. His diebus Novatiauus roma-
nae ecclesia;; presbyter ambiens episcopatum , auctore
Novato Cypriaui presbytero haeresim condidit Nova- ,

tianorum qui se catharos id est mundos vocitabant

,

lapsisspem veniae denegantes. Ob quam rem in urbe

romana congregatur concilium episcoporum lxx-, pres-
byterorum quoque totidem et diaconorum plurimo- ,

rum in quo statuitur ut lapsis in certamine , miseri-

,

corditer venia promitteretur , et reconciliatio post di-

gnam paenitentiam concederetur.

Antonius monachus nascitur in Aegypto. Romae
Cornelio praesidente , Carthagini vero sancto Cypria-
no , ambobus fide virtuteque praecipuis , orta est quae-
stio in Africae partibus , ulrum oporteret haereticos re-
baptizari ; sed tandem definitum est sola eos manus
impositione posse purgari. Cornelius papa primo pul-
sus Centumcellas , demum sub Decio plumbatis caesus ,

ut habetur in chronica Damasi , martyr effectus est

et decollatur anno Domini •cc-liiii- , sicut de anno in
quadam chronica invenitur , sepeliturque in via appia
in praedio Lucinae -xvm- kal. octobris. Eodem die bea-
tus Cyprianus episcopus apud Carthaginem passus est

quo Komae Cornelins , sed non eodem anno. Decius

(i) De his legendus Victorius in descriptionc veteris monu-

menti hanc rem exhibenlis ,
quud servalur in museo sacro hiblio-

thecae vaticanae.
 CORNELIUS. 33
imperator cum filio suo ,
quem iam Caesarera delege-
rat , in medio barbarorum situs perimitnr. Anno Do-
mini -cc-liiii- sccundum clironicam Vincentii , Gallns
cum Yolusiano filio suo imperat annis duobus et meu-
sibus quatuor.

XXIIII. LUCIUS •!•

JLjucius primus natione tuscus de civitnte Luca ex , ,

patre Lucino secundum Damasum ; secundum Marti-

,

num natione romanus ex patre Porpliyrio coepit an- , ,

no Domini -cc-lv- Sedit annis -m- mensibus -in- die- , ,

bus -iii- In cbronicis Hieronymi et Prosperi scribitur,

quod sederit mensi,bus viii- Hic statuit ut dno presby-
teri et tres diaconi episcopum non deserant propter

tcstimonium ecclesiaslicum , et proptcr titulum erroris.

Gallus et Volusianus filius eius imperatores dum contra
Aemilianum novis rebus studentem bellum moliuntur
civile , occisi sunt. Aemilianus tamen tertio meuse in-
vasae tyrannidis extinctus est. Hoc tempore Origenes
septuagesimo aetatis suae anno moritur. Tn buius viri
opusculis plurima reperiuntur catbolicae fidei obvian-
tia et reprebensione digna. De quo Hieronymus sic
dixisse fertur : Origenes ubi bene locutus est nemo ,

niclius ; ubi male , nemo peius. Quidam vero dicunt

baec in eius libris odiose ab aemulis fuisse inserta.
Hieronymus enim in Pammacbium quae
cpistola ad
incipit : scbedulae quas misistis dicit eum egisse
etc.

paenilentiam , et ad Fabianum papam scripsisse epi-

slolam in qua quod lalia scripserat pa(;nitentiam egit.
Anno Domini -cc-lm- sccundum cbronicam Vinceu-
tn , m quadam vero cbronica dicitur -cc-lv- Valcria* ,

nus in Bbaetia ab exercitu , Gallienus filius eius a se-

 >4 LUCIUS •!•

natu ,
imperatores creali imperant annis -xv- Porro pri-
mum Valerianns ita sanctos venerabatur , ut domus
eius Dei ccclesia esse videretur ; scd depravatus per
quendam , fidem christianorum detestari coepit , et

octavus a Nerone christianos compelli per tormenta ad

idololatriam iussit. Multus nbique funditur sanguis ,

et innumera sanctorum caterva martyrii gloria deco-

ratur. Qua persecutione Cyprianus afer primum rhc- ,

tor , deinde presbyter ad extremum carthaginiensis

,

episcopus , doctrina praecipuus ct omni virtute admi-

randus , martyrio coronatur. Lucius papa primum in
exilio fuit ; demum ad ecclesiam suam reversus , ca-
pilc truncatur -nn- nonas martii. Hic sicut habetur in
chronica Damasi potestatem dedit omnis ecclesiae Ste-
,

phano archidiacono suo dum ad passionem pergeret.

Sepultus est in coemeterio Callisli.

XXV. STEPHAXUS -I

Otephanus primns natione romanus, ex patre Iuliano ,

coepitanno Domiui •cc-lviii. Sedit annis -iiii- , mensi-

hus -ii- , diebus -xv- In chronica vero Hieronymi scri-
bitur annis -n- , in chronica Prosperi annis -m-, in spe-
culo Vincentii lib. xi. cap. lx. et in chronica Damasi
scribitur quod sederit annis -vh- Vacavit sedes diebus
•xxi- Hic constituit sacerdotes ct levitas veste sacrata in
cotidiauo usu non uti. Sane Valcriauus imperator non
fuit tantorum malorum diutius impunitate gavisus. Nam
dum adversus Saporem regem Persarum congreditur ,

statim ab ipso capitur , ibique in servitute miserabili

consenescit , infame scilicet officium gerens , ut ipse
acclinis semper ascensurum regem in equum non manu
sed dorso attolleret. Stephanus papa cnm multos gen-
 ,

STEPHANUS -I- 35
tilium convcrtisset , et multa corpora martyrum sepe-
lisset , comprehensus , et post lempli idolorum ruinam
quam impetravera* evadens , missam demum celebrans
in sua sede decollatur cum xn- presbyteris , -vn- dia-

conis , et -xvi- clericis , sicut colligitur cx chronica Ar-

chiepiscopi cuseutini. Sepultus est in coemeterio Cal-
listi -uu- nonas augusti , anno Domini -cclx-

XXVI. SIXTUS •!!•

^ixtus secundus natione graecus atheniensis ex patre ,

philosopho(i) coepit anno Domini •cc-lxi- Scdit annis

,

•ii- , mensibus -xi- , diebus -vi- In chronica vero Hiero-

nymi scribitur annis •vin- , in chronica Prosperi annis
•vii- Vacavit sedes secundum chronicam Damasi diebus
•xxxv- , in quadara vero chronica dicitur diebus -xxn-
Hic constiluit ut missa celebretur super altare ,
qnod
antea non fiebat. Hic bealum Peregrinum civem ro-
manum ordinavit episcopum , Marsum vero presbyte-
rum Goncordium diaconum Iovinianum denique
, et ,

virum per omuia eloquentem lectorem esse constituit

et ad Gallias gratia praedicandi direxit. Qui navali
tramite Massiliam petentes, Lugdnnnm versus perducli
celare se nullatenus potuerunt. Exinde ad Antrieum
quod nunc Antisiodorum vocatur venientes , ubi tunc
ingcns ob culturam Deorum convenerat multitudo ,

coeperunt voce publica Christi gloriam pracdicare ; et

quicquid ipsius loci primorum fuit ad christianitatis ,

gloriam convolavit. Moxque sanctus Peregrinus parvo

auibitu ecclesiam constituit , Christique nomini conse-
cravit. Porro quid sanctus Peregrinus egerit vel quos ,

agones pro Christo pertulerit historia passionis eius ,

(i) Cod. Sophur.

 36 SIXTUS -11.

evidenter declarat. Complevit autem martjrium suum

abscisionc capitis kalendis iulii. Verius autem tenen-
dum est ,
quod sanctus Peregrinus cum sociis suis mis-
sus fuerit non per istum Sixtum papam secundura sed ,

per primum , sicut superius notatum est.

Interea dum Sixtus Romae pi-aesidet , impetus pcr-

secutionis effervet ; uude ipse cum Felicissimo et Aga-
pito Decio praesentatur , capiteque truncatur *vra« idus
augusti. Quos beati Laurentius et Hippolytus cum mul-
tis aliis per martyrium sunt sccuti. Ubi notandurn est
quod uti aiunt Vincentius in chronica sua et Gotlii-

fredus viterbiensis in libro qui dicitur pantheon , Gal-

lienus imperator binomius fuit ; dictus cst enim Gal-
lienus et Decius (i); et sub isto Gallieno ,
qui et De-
cius appellatur in gestis martyrum ,
passi sunt Sixtus

et Laurentius. Martinus vero in chronica sua dicit,

quod a Valeriano et Gallieno imperatoribus quidam
Decius nomine in caesarem est creatus , sed non fuit
imperator , et dictus est Decius iunior ; et ab isto De-
cio caesare , sed non imperatore , sancti Sixtus , Hip-
polytus , et Laurentius martyrizati sunt ; quod credi-
mus verum esse , sicut in gestis ipsorum plenius et

notatum.

(i) Non cst instituti nostri de impciatorum rom. nominibus ,

gencalogiis , successionibus , aut agnationibus disputare ,

pracsertim
quia sub Gallieno tot fuere tyranni. Ccteroqui Valerianum certe
quendam iuniorem , Valeriani augusti filium , Gallieni fratrera ,

vel cacsarem vel augustiun fuisse dicit Trebellius Pollio ,

qium
tamen copiose refuiat Eckhelius doctr. num vet. T. vn. p. 4 2 7-
sqq. Videndus cliara Tillcraonlius hist. des cmp. T. m, cd. Paris.

p. 5l2.
 37
XXVII- DIOXYSIUS.

D ionysius ex monaclio
Domini
, cuius genus
Sedit annis
non invenitur
mensi-
,

coepit anno •cclxiiii- -u- ,

bus -in- In chronica vero Damasi scribitur annis -vi- ,

mensibus -xv , diebus •iiii- In chronica dcmunt Hiero-

nymi scribitur annis -xi- Vacavit sedes diebus •viii- Hic
in urbe divisit parochias , et presbyteros constituit in
titulis , dans singulos singulis ,
propter paeniteutes su-
scipiendos et baptismum. Hic martyrio coronatus , in
cocmeterio Callisti cum aliis pontificibus cst sepultus.
In martyrologio autem Usuardi scribitur : vn. kal. ia-
nuarii Romae via appia depositio sancti Dionysii pa-
pae ,
qui fidei documentis sub Claudio imperatore cla-
rus effulsit.

XXVIII. FELIX !

JC elix primus natione romanus , de regione Caput

Tauri, ex patre Constantio, coepit anuo Domini •cc-lxvi-

Sedit annis -n- , mensibus -x« , diebus -xxv- In chronicis

vcro Hieronymi et Prosperi scribitur quod sederit an-
nis -v- Vacavit sedes diebus -m- In martyrologio quo-
que Usuardi scribitur quod Felix papa rexerit eccle-
siam annis -v- Hic constituit super memorias martyrum
missas celebrari. Hic fecit basilicam in via aurelia mi-
liario ab urbe , ubi sepultus est -ui- kal. iunii , sub
Claudio principe martyrio coronatus.

XXVIIII. MARCUS •!•

M arcus confessor scribitur hoc loco in chronica Si-

cardi cpiscopi ciemonensis , in qua dicitur quod suc-
 38 MARCUS -I

cesserit Felici papae (1), et de tot pontificupi numero

evaserit martyrium ; quod ipsum scribitur in chronica
Arcliiepiscopi cuseutini (2), additurque quod sederit
annis vm- Requiescit in ecclesia in qua prius fucrat
presbyter ordinatus ,
quae sancti Marci dicitur , et ap-

pellatur pinus (3). Hic Marcus in loco isto non poni-

tur in chronicis Damasi nec Hieronymi nec Pro-
, ,

speri , nec Isidori , nec Vincentii , nec Martini (4)»

XXX. EUTYCHIANUS.

E iutycrianus natione tuscus , de civitate Luna , ex

patre Marino , coepit anno Domini -cc-lxx- secundum
chronicam Marlini , in quadam vero chronica dicitur
•cc-lxyiii- Sedit anuis -vin- , mensihus -x- diebus •ini- In
chronicis vero Hieronymi et Prosperi scribitur quod
sederit mensibus •vui- Vacavit sedes diebus -xnu Hic
constituit ut fruges super altare et fabae primae be-
nedicerentur. Hic sanctissimus Papa per diversa loca
•cccxlii- martyrcs manu propria sepelivit. Hic consti-

(1) Ergo vel noster errat , vel mulilus falsatusve est apud
Muratorium R. I. S. tonio vu. p. 55i. SicarJus, qui diserte ibi

ait Ftlici successisse Eutychianum , nulla huius Marci interposita

mcntione.
(2) Archiepiscopi cusentini vcrha proferrc nequeo ,
quia chro-
nicon eius ineditum est. Fides ergo omnis apud nostrum auctorem
esto. Quin immo tarn adhuc nos lalet hic Archiepiscopus ut ne ,

nomen quidem eius sciamus. Quetif B. PP. T. J. p. 362.

(3) Num ad palatinas ? Vide IJugonium in sacris stalionibus

fol. i56.

(4) Nihil de hoc Marco vel ipsi Bollandiani dicunt in conatu

ad calal. rom. PP. in maii propyjaeo , ciusque appendice T. vu.
raaii ,
quamquam ipsi utroque in loco Cyriacum , de quo supra ,

ex rom. Pontificum calalogo cxpungunt. I\es est alibi vcl a me

vel ah aliis dilisenlius ventilanda.
 EUTYC.HIANUS. 3g
tuit ut quicumque cx fidelibus martyrem sepeliret ,

sine dalmatica aut colobio purpurato nullatenus sepe-

liret. Gallieuus cum rem publicam dcseruisset ac Me-
,

diolani libidinibus inserviret , occisus est. Auno Do-

mini -cc-lxxi- secundum cbronicam Vinceutii et Mar-
tini , in cbronica vero Sicardi dicitur •cc-lxxiiu- , Clau-
dius secundus voluntate senatus impcrator crcatur, im-
peravitque anno uno , mensibus -viii-, et apud Sirmium
morbo correptus interiit. Claudio mortuo ,
Quintillus
frater eius ab exercitu imperator creatus , -xiiu- die im-
perii sui interfectus est apud Aquileiam.
Anno Domini -cc-lxxiii- secundum cbronicas Vin-
centii et Martini , in quadam vero cbronica dicitur
•cc-lxxiiii- , Aurelianus imperavit annis -v- , mcnsibus
•vi- Hic in Gallias transgressus , nonus post Neronem
crudelia in cbrislianos edicta proponit. Veniens itaque
ad urbem Senonensem, quoscumque cbristianos ibidem
reperit , et sanctam Columbam gladio animadverti
praecepit. Missis quoque satellitibus sanctos iussit in-
quiri , et inventos puniri. Porro funesti satelliles dum
buc illucque discurrerent , sanctum Priscum cum in-
genti multitudine apud pagum Antisiodorcnsem , in
loco qui Conciatus dicitur , reperernnt , eosque cum
invicti in fide persisterent , trucidarunt. Sanctum quo-
que Benignum presbyterum ,
qui Divione quiescit , et

plures alios idem Aurelianus variis affecit suppliciis.

Galliae urbem antea Genabum dictam, Aurelianos nun-
cupari fecit; castrum vero Divionense construi.it. Iste
piimus apud romanos capiti imposuit diadema , gcm-
misque et aurata omni veste quae adbuc romanis mo- ,

ribus fere incognita videbatur , usus est. Eulycbianus

papa martyrio coronatus sepultus est via appia in coe-
meterio Callisli •viii- kal. augusti.
 4o
XXXI. GAIUS.

VTaivs natione de Dalraatia , ex genere Diocletiani , ex

patre Craio vel Gallo
anno Domini •cc-lxxviii-
, coepit ,

seditque annis -xi- mensibns -im- diebus -xu-

, in , ,

chroniea vero Hieronymi et Prosperi scribitur quod

sederit annis -xv- Vacavit sedes diebus -xi- Hic consti-
tuit ut ad omnes ordines in ecclesia sic ascendere-
tur , ut si quis dignus fuisset ,
primo ostiarius , deinde
lector , exorcista , acolyllius , subdiaconus , diaconus ,

presbyter , et denuim episcopus ordinaretur. Hic pa-

riter Romae regiones divisit diaconis , ut gesta marty-
rum perquirerent ct conscriberent , ac alia negotia per-
traetarent. Aurelianus imperator cum plurimum san-
ctorum sanguincm effudisset , fulmen ante ipsum cum
magno pavore eircumstantium ivit ac non multo post ,

in itinere occisus est. Anno Domini •cc-lxxvhi- iuxta

chronicani Vincentii secundum aliam , vel -cc-lxxix-

chronicam , •vi* Quo apud

Tacitus imperavit mcnsibus
Pontum occiso , Florianus obtinuit imperium diebus
ixxux- Ipso quoque apud Tarsum perempto rcguavit ,

Probus. Praefatis crgo duobus imperatoribus adnotatur

in chronicis annus unus. Anno Domini -cc-lxxix- se-
cundum chronicam Vincentii et Martini in quadam ,

vero chrouica dicitur -cclxxx- , in alia vero •cc-lxxxi- ,

Probus imperavit annis vi- mensibus -ni- ,

Ifoc tcmpore Manes haerelicus a quo Manichaei ,

dicuntur, malo sidcrc erupit. Hic gencre perses vita ,

(•t moribns barbarus tam acri ingenio fuit ut insa- , ,

nirc plenus dacmonio viderctur. In Christi forma nunc

se conabatur ostendere , nunc se esse Paraclitum as-
sercbat. Duodecim discipulos elcgit ,
quos ad praedi-
candum misit , dogmata stulta et impia a diversis hae-
 GAIUS. 4l
reticis qui iam extincti fuerant rnutiiata disseminans ,

et nostro orbi persica vcnena propinans. Hic inter alia

quae perversissime adinvenit duo principia esse assc- ,

ruit unum boni ct alterum mali unum Iucis et al-

, ,

lerum tenebrarum cum tamen nihil sint tenebrae nisi

;

absentia lucis , nec aliud sit malum quam non bonum.

Probus apud Sirmium militari tnnmltu peremptus est.

Anno Domini -cc-lxxxv- secundum chronicam Vincen-

tii , in quadam vero chronica dicitur -cclxxxvii- Ga- ,

rus narbonensis imperat annis duobus. Hic cum filios

suos Carinum et Numerianum imperii consortes fecis-

set , bello parthico postquam duas nobilissimas urbes ,

et Ctesiphontem ceperat, traiisgressus Tigrim fluvium ,

in castris fulmiuis ictu interiit. Numerian.ua autem, qui

cum patre fuerat , cum ob dolorem oculorum vehcretur
lectica , insidiis Apri soceri sui occisus est.
Anno Domini -cclxxxvii- secundum chronicam Vin-
centii , secundum chronicam autem Martini et quau-
dam aliam -cclxxxix- , Diocletianus genere dalmaticus ,

scribae filius , ab exercitu imperator creatus imperavit

annis xx- Hic mox ut copiam habuit potestatis , Aprum
interfectorem Numeriani interfccit manu propria. Cari-
num denique , quem Carus pater eius in Dalmatia cae-
sarem reliquerat , flagitiose degentem difficillimo bello
devictum extinxit. Deinde cum in Gallia Amaudus et
Aelianus seu Aliaudus collecta rusticorum manu ,
quos
I3agaldas vel Bagavas vocabant ,
peruiciosos tumultus
excitasset , Maximianum cognomento herculeum cae-
sarcm fecit , misitque in Gallias ,
qui facile agrestium
hominum impcritam et confusam manum militari vir-
tute compescuit. Sed etiarn iu ipso itiuere thebaea Ic-

gio , cui beatus Mauricius praeerat , dum sacrificare

renuit, sub praefecto Maximiano Scduni , Galliae loco
 ,

^2 GAIUS.

Agauno ,
pro Christo tam fortiter quam libenter oc-
cubuit. Diocletianus Maximianum herculeum ex cae-
sare fecit augustum , Gonstantium etiam et Galerium
caesares feeit.
Interea Dioeletianus in oricnte , Maximianus iu oc-
eidenle vastare ecclcsias , affligere interficereque chri-

slianos tlecimo post Neronem loco coeperunt ; quae

pcrsecutio omnibus fere actis antea diuturnior imma-
niorque fuit. Nam per decem annos incendiis ecclesia-
rum ,
proscriptionibus innocentium , caedibus marty-
rum incessanter acta cst. Nefariis itaque edictis ubique
proposilis iubentur divinae scripturae comburi , eccle-
siac ad solum dirui , et ecclesiarum principes trucidari.
In diebus paschae subvcrsae sunt ecclesiac ; non sexus ,

non conditio , non aetas cxcipitur ; sed si quis sacri-

ficare reuuit , exquisitis suppliciis necabatur. Sub hac
persecutione Diocletiani Gaius papa in cryptis latitans
martyrio coronatur. Sepultus est via appia in coemc-
tcrio Callisti x- kal. maii.

XXXII. MARCELLIXUS.

IvJLarcellinus natione romanus, de regione Caput Tau-

ri , ex patre Proiccto , coepit anno Domini cclxxxix-
Sedit annis -vu- , mensibus -u- , diebus -xxv- sccundum
chronicam Damasi et Martini in martyrologio vero ,•

Usnardi et in chronica Prosperi scribitur quod sede-

,

rit annis -ix- , mensibns iiii- Vacavit sedes annis -vn-

mensibns -vi- , diebus xxv Hic a Diocletiano compul-

sus inccnsum posuit , idolis immolans (i). Scd postea

(i) Controvcrsiam Jc Marcellini papae lapsu cuncti propemo-

dum ecclesiastfcae hisloriae scriplores vcrsaverunt. Palronus maxi-
mus ,
et unus instar omnium divus Augusjinus cst de unico ba-
 ,

MAHCELttNUS. 4^
paenituit, et ultro se offerens Diocleliano , cum Clau-
dio , Cyriuo , et Antonio capite truncalur , et vivens

prohibuit ne corpus suura sepeliretur. Sed Marcellus

presbyter nocte cum presbyteris et diaconis et Lucina
cum hymnis sepelivit illud in coemeterio Priscillae
via salaria , •vii- kal. maii. Tempore siquidem Marcel-
lini papae tanta vis persccutionis efferbuit , ut intra

•xxx- dies decem et septem milia hominum promiseui

sexus per diversas provincias martyrio coronarentur.
Persecutione itaque Diocletiaui immaniter saevientc, i:i
Urbe passi sunt Anastasia virgo , Sebastiauus , Agues ,
Lucia , item Agatha virgo Gorgonius Quintinus et , , ,

Chrysogonus. His quoque diebus apud Aegeam urbem

passi sunt Cosmas et Damianus inclyti martyres una ,

die partu editi , carne spirituque gemelli , et uno die

martyrio decorati.
Apud Phrygiam urbs quacdam christiauorum, cum
cmnes simul fidem Christi inconcusse tenerent iussa ,

est a militibus circumdari ne quisquam posset evade- ,

re , et iniecto igne cum omui populo pariter concre-

mari. Iu Britannia quoque fere deleta est christianitas ,

quae a tempoi'e Eleutherii papae et Lucii regis eius-

dem insulae illic floruerat. Tempore quoque Diocle-

tiani sub Daciano praeside Hispaniae , dominicac in-
carnationis anno •cccv paulo plus minusve ,
passi sunt
sanctus Valerius caesaraugustanus episcopus , et Vin-
ptismo cap. xvi. 27 quid opus est ut episcoporum romanae
: ,

ecclesiae , quos incredibilibus calumniis insecialus est obie- ,

cla ab eo ( Petiliano ) crimina diluamus ? Marcellinus et j>re-

sbjteri eius traditionis codicum divinorum et thurificationis
ab eo crimine arguuntur : sed numquid ideo etiam co/wincun-
tur ? aut cotwicti aliqua documenlorum Jirmitate monstran-
tur? Ipse sceleratos et sacrilegos J"uisse dicit , ego isxocex-
tes fuisse respondeo .
 ,,
,

/{4
MARCELLTNTJS.

centins ehis archidiaconus , ac Georgius miles , Felix

gerundensis , Caprasius agennensis; virgines etiam san-
ctac scilicet Fides Agenni , Eulalia in Hispania. Corpus
vcro beati Vincentii post multa annorum curricula et ,

post impetum Sarracenorum transvectum est ad locum

qui Castrum dicitur in dioecesi Albiensi anno Domini ,

•d-ccclv , sicut antiqua historia translationis refert

ubi iacet in ccclesia sollemni ipsi a fidelibus fabricata.

Alii dicunt quod in ecclesia ulixipponensi quiescit.

XXXIII. MARCELLUS.

M .af.celltjs

regione via
natione romanus
lata , coepit
,

anno Domini
ex patre Benedicto
•ccciiu-
,

post
de
,

Marcellinum et post episcopatns vacationem septennem

cum dimidio. Sedit annis -v- , diebus -xxn- , in chro-
nica vero Hieronymi scribitur annis -iu- , qua-
in alia
dam aunis -vi- Vacavit sedes diebus -xxv- Hic consti-
tuit -xv- (i) Cardinales in urbe romana propter baptis-
mum hominum. Huic praeceptum fuit a
et sepulturas

Maximiano imperatore ut quia Diis sacrificare nollet

,

iumenta et animalia custodiret. Nocte vero clerici eius

eduxerunt eum de stabulo. Sed cum consecrasset do-
mum Lucinae in via lata , Maximianus turbatus de ec-
clesia stabulum faciens , ipsum sub custodia publica ut
custodiret animalia intus reclusit ; ibique defunctus , in
coemeterio Priscillae via salaria sepelitur , cuius festum
recolitur -xvii- kal. februarii.

Diocletianus denique ab invito Maximiano exegit

ut simul purpuram vivi imperiumque deponerent ; ac
iunioribus in re publica constitutis , ipsi in privato otio

(i) Alius cod. xn. Liber pontif. xxv . titulos. Confcr nostrum
\n Dionysio.
 MARCELLUS. ^O
conscnescerent. Ilaque sub una die Diocletianus apud
Nicomediam , et Maximianus apud Mediolanum ,
po-
testatem imperii simulque cultum deponunt. Post quos
Galerius Maximianus , et Constantius in duas procu-
rationes orienlis scilicet et occidentis primi romano-
rum imperium diviserunt. Galerius habuit Illyricum ,

Asiam , et orientem; Constantius Africam, Hispaniam ,

et Gallias obtinuit. Verumtamen Constanlius vir trau-

quillissimus Gallia tantum Hispaniaque contentus , Ga-
lerio ceteras partes concessit. Porro Galerius post se
duos caesares elegit, Maximinum quem in oriente con-
stituit, et Severum cui Italiam permisit , ipse Illyrico

contentus. Hic persecutionem a Maximiano susceptam

atrocioribus cumulavit edictis , et cum nimium dedilus
esset superstitioni , iussit per orieritem vetusta delubra
reparari ; tantaque impietate coepit persequi christia-
nos , ut omnes qui eum praecesserant persecutores no-
minis christiani , magnitudine scelerum anteiret.
Sub huius persecutionis impetu passus est apud
Alexandriam Petrus eiusdem urbis episcopus vir in- ,

clytus et maximis virtutibus adornatus. Passus est etiam

Pamphilus presbyter caesariensis, inter praecipuos tam
moribus quam doctrina qui tantam in bibliotheca sua
,

librorum copiam adunaverat , ut cunctos qui eum in

hoc labore praecesserant superaverit ; siquidem in bi-
bliotheca sua prope -xxx- milia librorum dicitur ha-
buisse. Huius vitam scripsit Eusebius caesariensis epi-
scopus ,
qui et Eusebius Pamphili dictus est; qui etiam
eiusdem Pamphili in omni studio et virtute et sacrae
bibliothecae diligentissima pervestigatione ita acmula-
tor extitit, ut alter Pamphilus crederetur. Haec quidem
in oriente Galerius. Verum Constantius in occidente
multa clementia apud homines, erga Deum vcro magna
 /6 MAIICELLUS.

religione utebatur. Qui tandem Eboraci in Britannia

obiit , et Constantinum suum ex concubina Helena pro-

creatum imperatorem Galliarum reliquit. Anno Domi-
ni -ccc-ix- secundum chronicam Vincentii, in quadam
vcro chronica dicitur -ccc-x- Constantinus ,
qui postea
dictus est magnus , in Britannia gnbernacula imperii a
Constantio patre suo suscepit ,
quae annis xxx- et men-
sibus -vi- felicissime tenuit. Qui statim ut creatus est
imperator ,
quadam gratia civibus carus , exercitui ac-

ceptus , viris fortibus imitandus , facinorosis vero et

ignavis terribilis fuit.

XXXIIII. EUSEBIUS.

E usebius natione graecus cx medico , coepit anno Do-

mini -cccx- , in quadam vero chronica dicitur -cccxi-
Scdit annis n- , mensibus n- , diebus xxv In chronica
vero Damasi scribitur quod sederit annis -vi-, mense •!*,

diebus m- In chronicis demum Hieronymi et Prosperi

scribitur quod sederit annis -vn- Vacavit sedes diebus
•vii- Huius tempore inventa est sancta crux Hieroso-
lymis , sicut innuitur in decreto da consecr» dist. ui.

crucis. In quibusdam vero chronicis dicitur quod in-

venta fuerit tempore Silvestri papae , sicut infra con-

tinetur. Hic sanctus Eusebius papa dum in sabbato

saucto paschae sanctum celebraret baptismum ,
puer
Eusebius cum matre sua nomine Kestituta ac sorore
unica virgine a sancto Eusebio pontifice baptizatus est,
a quo vocatus cst Eusebius , eius filius in baptismate ,

cousors in uomiue , ac socius in sanctitate. Ilic est Eu-

sebius vercellcnsis antistes ct martyr. Erat aulem tunc
taula immanitas perfidorum impcratorum in christia-
nos , ut baplizato Eusebio in vigilia paschae , dum bea-
 EUSEBIUS. 47
las Eusebius pontifex ipsa die paschae cum ehristianis

sacra perageret missarum sollemnia , ab impiis pius sa-

cerdos et victima iuteremptus fuerit , et cum ipso etiam

alii christiani accepto pro viatico ab eodem corpore

Christi transiverint de morte ad vitam.

XXXV. MELCHIADES.

M,.elchiades natione afer coepit auno Domini ccc-xn-

iuxta chronicam Marlini ; in quadam vero chronica
scribitur -ccc-xni- Sedit annis m- , mcnsibus vi- , die-
bus -vni- In chronica demum Hieronymi et Prosperi
scribitur annis •im- Vacavit sedes diebus -xvi- Hic con-
stituit ut nulla ratione ageretur ieiunium die dominico
vel die Iovis ,
quia eos dies pagani quasi sacrum ie-

iunium celebrabant. Hic post exilium fuit martyrio

coronatus , sepultusque est in coemcterio Callisti -iiii-

idus decembris. Nam quotquot pontifices in romana

sede ipsum praecesserunt , martyres extiterunt , Marco
dumtaxat excepto iuxta chronicas aliquorum , sicut su-
pra in loco suo notatum cst de eodem.

XXXVI. SILVESTER -I-

Oilvester primus nationc romanus ex patre Rufino , ,

coepit anno Domini -cccxv- in quadam vero chronica

,

invenitur -ccc-xvi- Sedit annis -xxm- mensibus -x- die-

, ,

bus -xt- , in chronica autem Hieronymi scribitur annis

•xxii- , in ehronica dcmum Prospcri annis -xxiii' Vaca-
vit scclcs diebus -xv Tempore huius ponti-ficis maxime
dclcta est gentililas, et christianitas dilatata. Imperante
igitur in Galliis Constantino , et imperii consorte Li-
cinio , Romae Maxentius Maximiani Herculei filius a
 48 SILVESTER .1.

praetorianis militibus imperator creatur; adversus quem

Galerius augustus Severum caesarem cum exercitu mit-
tit. Sed Severus dum Romam obsidet , a suis deseri-

tur, fugiensque Ravennae occiditur. Porro Maximia-

nus Maxentium filium suum deponere nisus est impe-
rio; sed repulsus ad generum suum Constantinum se,

contulit , ut ipsum quoque dolis imperio deturbaret.

Verum per filiam detectus , Massiliae fugiens occidi-
tur. Interea Galerius cum multis cliristianorum cae-
dibus provincias exbausisset , alios proscribens , alios
inauditis tormentis afficiens , morbo scilicet horrendo
correptus , ita ut ei pcctus introrsus putresceret ; cum
medicos iam eius foetorem non ferentes iuberet occi-
di ,
quia nihil conferrent remedii , a quodam medico
responsum est ei , non hunc humanum esse morbum ,

sed divinam vindictam ob sua scelera inrogatam. Qui-

bus omnibus imperator commotus , edictis late missis
imperat proscriptis sua restitui , et a christianorum
persecutione cessari. Ipse autem cruciatus non susti-
nens , miserabiliter interiit.
Interim Maxentius in urbe Rorna plus se tyrannum
exhibens quam augustum , in lanto impuritatis coeno
versabatur , ut per vitia cuucta dinlueret, nullumque
genus flagitii praeteriret. Deinde inter Constantinum
et Maxentium bellum exoritur. Cum itaque Constan-
tinus de bello imminenti sollicitus secuin pervolveret,
vidit per soporem in caelo crucis signum rutilans , an-
gelosque diceutes : Constantine , in hoc vinces. Evigi-
lans vero spem de victoria concipit ,• et signum ,
quod
viderat , tam in fronte sua quam iu militaribus vexiJJis
depinxit. His itaque religiosis armis instruetus , ad-
versus hostem progreditur. Et ecce Maxentius agitur
in occursum , et cum exercitu portis Romae proruens
 SILVESTER -I-
49
pracoccurrit armatus. Cumque utrimque acriter pngna-
retur , et 11011 tam armis quam virtute crucis victoria
cedcret Constantino , Maxentius ad urbem refugit, et

pontem qucm super fluvium navigiis dolosc strui ius-

serat incautus ascendit ; cumque festinaret , lapsu equi
in praeceps agitur ac demergitur in profundum ; quo
demerso , hellum dirimitur. Sed alia chronica dicit
Maxentium fugatum Alexandriam se reccpisse, uhi bea-
lam Catharinam diversis suppliciis tandem plexione ca-
pitis interfecit.
Constanlinus ergo triumphat ; cumque triumphanli
sibi ad honorem imagines a senatu erigereutur , vexil-
lum crucis dominicae in dextcra sua iubet depingi , et
subtus scribi : hoc signum iuvincibile Dei vivi (i). Sic
itaque his et omnibus aliis ministris nefariae pcrsecu-
tionis et tyrannis extinctis , ad Constantinum orbis
monarchia devenit. Quem postca valida caloris lepra
perfusum ,
a beato Silvestro baptizatum , eiusdem pon-
tificis actus plenius declarant ,
qui statim a lepra mun-
datus est. Hic christianae fidei dedit augmenta , gratias
Deo referens ,
quod eum Deus habere ministrum con-
silii sui dignatus sit,
quatinus per ipsum a britannico
mari usque ad orientem christiana religio augcretur.
Deuique incredibile est memoratu quam brevi eius stu-
dio sancta creverit ecclesia. Publico siquidcm edicto
slatuit paganorum templa claudi , sacrificia prohiberi ,

per diversa loca ecclesias Christi constitui , earumque

in construendo cxpensas ex imperiali fisco largissime
ministrari. Ex terra sibi suhdila in unaquaque civitale
detrahens publice certum vectigal ecclesiis provincia-

(i) De hac insciiptione ,

quam multo prolixiorem recitat Eu-
sebius , vide cpuae nos adnolavimus ad inscript. christ. Script. vet.
T V. p. i.

4
 ,,

OO SILVESTER .1«

]ibus cleroque distribuit , et in perpetuum hoc manere

sancivit (i). Sed et per totnm romanum imperium pri-
vilegia singulis civitatibus dedit , ut omnis populus
christianus snb episcoporum ordinatione libere Deo
deserviret ; Christum ab omnibus adorari praecepit
signo crucis signari munirique milites fecit suppli- ,

ciumque crucis quod prius apud romanos erat in usu

lege prohibuit.
Alexandriae post Achillam Alexander sanctitate
praeclarus ordinatur episcopus. Iluius pi*esbyter Ar-
rius fuit ,
qui a veritate catholicae fidei aberrans , exe-
crabile plurimis dogma conslituit , impie blasphemans
in Dei filium dominum Iesum Christum , dicens ipsutn
esse non creatorem non consubstantia-
creaturam et ,

lem nec coaequalem Deo patri. Qui Arrius primtun

Alexandriae inter confusos vulgo sectatores insectato-
resque versans ab eodem mox Alexaudro de ecclesia
,

pulsus est. Cumque homincs quos in errorem pelle- ,

xerat , in seditiouem etiam excilaret , apud Nicaeam nr-

bem Bithyniae conventus •ccc-xviu- patrum episcopo-
rum , iussu ipsius Constantini factus est ; per quos Ar-
rii dogma execrabile et miserum esse evidentissirae de-
prehcnsum , et homousii oppositione deiectum est , fi-

demque orthodoxam confirmaverunt , consubstantialem

patri filium praedicantes , creatoremque universitatis et

non creaturam , sed Deum verum et dominum con-

fitentesquemadmodum in symbolo fidei catholicae
,

quod ibidem secundum, post primum apostolorum sym-

bolum factum fuit continetur. Arrius vero impius et
, ,

damnatus fuit tamquam veritalis inimicus et omnes

, ,

cum co idem sapientes sicut Eusebius iNicomediae ,

(i) De liac Constantini erga ccclesiam raunificentia Iate scri-

bilor in linro pontificali.
 :

SILVESTEU •!•

cpiscopus , et postoa Euuotnius , ct Maeedouius , qui

quamvis in dictiooibus suis differrent , tamcn ut arria-
n i a vcritate exciderunt. Mullaque ibiclem fuerunt sa-

lubriter instituta. Huic concilio beatus Nicolaus Myr-

rbaeorum episcopus interfuisse asseritur. Fuit autem
baec saucta et universalis svnodus prima celebrata , an-
110 imperii Constantini vigesimo , in plerisque tamen
libris scribituv decimo , sub bcatissimo papa Silvestro ,

qui Osio cpiscopo cordubcnsi ab Hispania , et Victori

ab Italia vices commisit apostolicas in eadem. Hic Sil-
vester papa post conversionem praefati Constantini ,

magnos conflictus a Iudacis (i) procurante matre Con-

(i) S. Silvestri papae -I- disputatio quaedam cum Judaeis reci-

tatur in actis latinis apud Suriuin die 5i. decembris. Mihi vero in

italicis bibliothecis coclices comperti sunt , qui eliam gracce dispu-

tationem illam continent. Inmduduni autem iti septimo Scriptorum
velerum tomo p. i54- dixi Leontium bvzan'inum de sect. act. 111. 4-

collocavisse Silvcstrum papam inter ecclesiae patres atque docto-

res , propter praedictam ut puto cum Iudaeis altercationcm : nam
rcapse Leontius in opusculo a me edito tom. praed. fraementura
profert ix ruv 7T£>o,' iou8«(Vj,-. Rursus in tomo vm. part. 2. p. 26.

S. Silvestri aliud fragmcnlura extuli s/. t*jj srgoj iVjoWok? dvri-

Xoyiot; ( sic enim inscnbitur in codice ) de catena ms. sumptum.
Denique eliam in coilice quodam arahico vaticano , ubi sunt plu-
rimae theologicae patrum auctoritates , Silvestri rursus parlicula
legitur ,
quae cum secundo fragniento a me graece edito partim
congruit. Sic enim ad verbuin apud arabicum auctorcm legitur
Siquis in meridie arborem sole splendeute caedere vellet ,

nonne lunc securis arborem ferirel sole undique circumve—

stitam ? Sane inquit Noe. Tum Sihester addidit num fieri
, :

polest ut sol feriatur aut caedatur

, qui ceteroqui securim ,

ct arborem prorsus circumambit ? Sic igitur in Christo cor-

pus quidem est arbor securis passio sol est divinitas. lam
, ,

ergo cognoscimus tria vaticana fragmenta , duo nimirum graeca ,

lertium arabicum ,
ad uiiuni idemque Silveslri scriptum , seu dia-
io^uiu cam Noc iudaeo ,
pertinere : idque ipsum partim certe la-
 2 SILYESTER •!•

stantini iudaizante pcrpessus est ; in quo conflictu post

multorum verborum altercationem Helena cuin om- ,

nibus iudaeis ad Christum conversa fuit.

UUC USQUE CIIRONICAM SUAM PERDUXIT EUSEBIUS PAMPHILI

MARTYRIS CONTUBERNALIS ; ABIIINC AUTEM
BEATUS niERONYMUS SUI TEMPORIS
DIGESSIT HISTORIAM.

Per idem tempus Helena Coustantini mater, femina

iucoinparabilis fidei , divinitus admonita Hierosolymam
abiit, et loco sil)i caelitus ostenso crucem Domini et
clavos reperit ; et omnibus rite dispositis ,
partem pre-
tiosi ligni desidcrabile munus filio detulit ,
partemque
thecis argcnteis conditam dereliquit templo ibidem mi-
rifico regia ambitione construeto. De clavorum autem
parte filio frcnum composuit (i) quo utercfur in bellis ,

quod frcnum Carpentoracte in civitatc Galliae in pro-

vincia arelatensi ostcnditur in ecclcsia calbcdrali ; de
partc vero rcliqua fccit galeam filio suo bclli usibus
aptam. Floruit his temporibus beatus Antonius , mo-
nachorum regula, anochoretarum forma, exemplar vir-
tutis , spcculum sanctitatis. Ad hunc Constantinus rni-

sit , ut pro se ac liheris suis Domiuo supplicaret. Do-

natus hacrclieus cxoritur , a quo per Africam dispersi
suut Donatistac. Floruit hoc tcmpore et beatus Atha-

line editum ,
graece aulcm deindc esse vulgantlum ;
quod ne infi-

moiuin sacculorum figmentum pulemas, adcst teslis locuples , ut

diximus , doctus auclor sacculi scxli Lcontius byzanlinus.
(i) Hoc nimirum intelligit S. Ambiosius in oratione de oliitti

Tbeodosii ff. 4°- el 4"- " ni ' n Constanlino completum dicit illud Zr«-

chariae xiv. 20. prophelicum :

lt
ia illo die ciii quocl super Jrenum
„ er/ui esl , saiictum Doinino omnipotenti „. Quod illa sanctae

memoriae Jlelcna inaler eius infuso sibi Dei spirilu revelavit.

 SILVESTER •I-~ 53

nasius , vir mirabilis et aeterna memoria dignus ,

qui
quautas persecutiones pro fide catholica sustinere me-
ruerit , tripertita historia et liber vitae ipsius ,
quamvis
nou ad pleuum commemorant. Hic diu post pro in-
, ,

tegritate fidei ostendenda in quodam puteo apud Tre- ,

viros latitans symbolum " quicumque vult „ compo-

,

suit. Hoc tempore natus est Hieronymus divinae legis

interpres.
Romae Gonstantinus exstruxit domino Salvatori et

sancto Iohanni Baptistae ccclesiam intra lateranense pa-

lalium , -xii- cophinos lerrae propriis humeris a fun-
damento deportans quam ecclesiam vohiit
,
et censuit

esse caput et matrem omnium ecclesiarum , eamque

Silvester papa soliemniter consecravit. Fecit et eccle-
siam beato Petro in templo Apollinis ; fecit qunque
ecclesiam beato Paulo ,
quas auro argentoque locnple-
tavit , ibidem in thecis preciosissimis ipsorum corpora
recondens. Fecit et basilicam beato Laurentio martyri
in via tiburtina in agro Verano supcr arenarium cry-
ptae , et usque ad corpus beati Laurentii fecit gradus
ascensionis et descensionis. Aedificavit praeterea Bv-
zantium maritimam civitatem quae Constantinopolis ,

dicilur ; imperialem vero sedem ibidem constituit. Di-

gnitate tamen romani , non conslantinopolitani impe- ,

ratores appellati sunt qui postea imperium tenuerunt ,

unde et Constantinopolis dicta est altera Roma , et cir-

ca eam regio Romania. Praeterea Silvester papa con-
silio Constantini augusti ,
post nicaenum concilium ,

aliud -cc-lvii. episcoporum celebravit in Urbe , in quo

Arrium et Photinum Sabelliumque damnavit. Idem
pontifex constituit ut nullus laicus crimen clerico au-
deat inferre , et quod diaconi dalmaticis utcrentur.
Idcm constituit ut sacrificium altaris non in serico ,
 5A SILVESTER -I-

nre in panno tincto celebretur , sed tnntum in lineo

ei lerra procreato , sicut corpus domini Icsu Christi
in sindonc linea sepultum est. His quoque temporibus
multae gentes in Christum crediderunt. Gens Ibero-
rum per qunndam mulierem christinnnm ab eis captnm
conversa est. Similiter in India per duos pueros chri-
stianos Christus annuncintur. Hic beatus pnpa Silvester
in pace obih , sepultus Romae iuxta palatium Octaviani
itl loco quod dicitur ad Caput.

XXXVII. MARCCS •!!

M .arcus secundus nationc

coepit anno
romanus ex patre Prisco
Domini •ccc-xxxvm- in alia vero chronica ,
, ,

scribitur -ccc-xl- Sedit annis -n- , mensibus -vm- , die-

bus -xx- , in chronicis vero Ilieronyuii et Prosperi scri-
bitur eum sedisse mensibus -viii- Vncavit sedes die-
bus -x- Hic constituit ut episcopus osticnsis, qui Papam
consecrat ,
pallio uteretur ; ct ut symbolum . in missa
alta voce cantaretur. llic beatum Eusebium vercellen-
sem episcopum ordinavit. Scpultus est Romae apud
sanctum Petrum, cuius fcstum recolitur nonis octobris.
Constantinus donec vixit habitum regium gemmis , et

caput suum pcrpetuo diademate cxornavit. Nutrivit

semper bonas arles sed praecipuc studia littcrarum
, ,

nunc legens nunc scribens nunc mcditans. Scien-

, ,

duni cst etiam quod Constnntiuus duos fratres habuit ,

non quidem ex eadem matrc scd ex eodem patre quo- ,

rum unus Dalmatius alter vero Constantius vocaba-,

tur. Dalmatius quidom sui nominis habuit filium qui ,

cacsar fuit constitutus ; Constantius vero duos habuit

filios Gallum et Iulinnnm; qunrum Gnllus modico tem-
pore sub Constantio augusto cacsar factus , sed ab ipso
 marcus -ii- 55

peremptus fuit ; Iulianus vero imperium postea solus

obtinuit.
Con.stantinus cum bellum pararet in Persas , in

villa publica iuxta Nicomediam , rem publicam beue

dispositam filiis tradens obiit anno aetatis suae -lxyi-

Postea tres filii eius Constantius , Constantinus , et

Constans , ex caesaribus appellantur augusti. Dicunt

quidam sicut in bistoria tripertita legilur Constan-
, ,

tinum augustum in extremo vitae suae ab Euscbio ni-

comediensi episcopo arriano rebaptizatum, iu arrianum
dograa conversum esse. Sed boc mendose de isto Con-
stantino dicitur ,
quia beatus Gregorius in registro lo-
quens Mauricio de eodem , eum bonae memoriae ap-
pellat ,• et in bistoria tripertita actus eius atque facta
bona inveniuntur. Et super psalmum -xiii (i) beatus

Ambrosius dicit eum magni esse meriti apud Deum ,

quia primus imperalor viam fidei et devotionis prin-

cipibus dereliquit. Unde et graeci Constantinum in ca-

talogo sanctorum adnumerant , et cum
festum de ipso
sollemnitate agunt «xxi. die mensis maii. Non enim ve-
risimile est , tantae devotionis principem in tantum de-
sipuisse , ut baptismum quem a beato Silvestro susce-
perat ,
per quem se et corporalitcr a lepra , et spiri-

tualiter a peccato mundatum coguoverat , ac ipsum

Cbristum se vidisse in baptismo testatus fuerat , sic

dimisisse , et ut rebaptizaretur consensisse (2). Unde

(1) Imrao dic in omtione de obitu Theodosii ff. t±o.

(2) S. Ambrosius loc. cit. ait : baplismatis gratiam Con-

stantino in ultimis conslituto omnia peccata dimisis*e. Ergo
Ambrosius Constantinum putabat in morte quidem baptizatum , sed
a calholicis ministris ; secus enim peccasset polius Conslantinus
quam peccatorum veniam obtinuisset. Namque ab haereticis vali-
dum quidcm baptismum sed tamen illicilum calholicus accipit , nisi

forte nccessitas cosat.

 ;

56 MARCUS •II-

propter eximiam qnam habuit erga cultum Christi re-

Iigiouem , et propter nimiam suam crga clerum reve-
rentiam creditur hoc ab adversariis fidci fuisse confi-
,

ctum. Sed haec quae mendose de praedicto Constantino

dicuntur , de filio eius Constantio omnia vera esse in-

veniuntur. Anno Domini -ccc-xl- secundum clironicam

Vincentii , in quadam vero chronica dicitur .ccc-xli« ,

Gonstantius eum Constantino et Constante fratribus suis

adeptus imperium , imperat annis .xxiiii- , in quadam
vero chronica dicitur «xxm« Imperavit Antiochiae Con-
stantius, Romae Constans, in Galliis vero Constantinus.

XXXVIII. IIJLTUS -i-

l.uLirs primus natione romanus , cx patrc Rustico ,

coepit anno Domini -ccc-xl. , iri quadam vero chronica

dicitur •ccc-xliu- Sedit annis -xi- , mensibus -u. , diebus
•vm- Iu chronicis vcro Hieronymi et Prosperi scribi-
tur annis -xvi- , meusibus .nit« Vaeavit sedes diebus -xv-

Constantius autem confirmatus in regno magis arria-

nis quam calholicis favere coepit. Factus est inde Ar-
rio eiusque discipulis promptus et facilis ,
quia sua-
detur Constantio ut quosdam gradus in Deo credat
<-t qui per ianuam ab errore idololatriae fuerat egres-
sus , rursns iu sinum eius dum in Deo gradum quae- ,

rit , tamquain per pseudothyron inducitur. Perverso

igitur zelo poteslas armatur illusa , et sub nomine pie-
tatis vis persecutionis acrius agitatur. Denique rabies
arriannrum et ceterarum haercsum hoc tempore ita ef-

ferbuit , ut in multis civitatibus diversi ordinarentur

episcopi. Antiochia enim et Alexandria et Constauti-
nopolis multo temporc binis sive ternis praesulibus di-
videbantur in semet ipsis , et interdum miscrabili con-
 ,

iulius -i- 07
tentione dissentiebant , caedesque pluviraae catholicis
ingvuebant. Celebvata sunt hoc tempove multa concilia
pvoptev Avvii infidelitatem nequissimam , cuius com-
plices multavum uvbium praesules , dolo inimici de-
cepti sunt evvantes et in evvovem inducentes. Siquidem
quinto Constantii impevantis anno actum est Antio-
chiae -lxx. episcopovum concilium, ubi Photini dogma,
Sabellii libyci , et Pauli samosateni damnatum est , et

vecta fides exposita sub Constantii pvaesentia.

Coustantinus dum Constantem fratvem suura bello
inseclatuv , incauta petulantia pvoelio se ofFevens , a du-

cibus illius iuxta Aquileiam occisus est. Flovuit hoc

tempore Hilarius pictaviensis episcopus, qui nimia pro-
funditate subtilis et cautissimus disputatov , thesaurus
scientiae , lux doctrinae , ahas scripturarum divinarum
abyssos in medium reverenter adduxit #
, cuius dicta qui
legevit, non credit eum dicere sed tonare. Floruit etiam
Eusebius vercellensis episcopus ,
quem Iulius papa epi-
scopum consecraverat. Eodem tempore Vercellae civi-
tas Liguvum primatum tenebant quera postea Me- ,

diolanum obtiuuit. Florebant tunc beatus Nicolaus

Athanasius alexandrinus Maximinus quoque treviren-
,

sis episcopus ; a quo cum Athanasius praefatus a Con-

,

stantio quaereretuv ad poenam, honorifice susceptus est.

Hi omnes et doctrina praecipui et sanctitate praeclari, ,

velut lurninaria quaedam

immobilcsque co- ecclesiae
lumnae raagnam fidelibus constantiarn verbo fidei at-
que rairaculis praebuerunt. Erat enim facies ecclesiae
tunc deformis , cum hinc premerentur catholici , illinc
invalescerent arriani. Florebant quoque sanctus Pa-
phnutius , Victovinus vhetov , sanctus Hilavion , san-
ctus Epiphanius , et multi evemitae ac sancti , ut Si-
soys ct Pastov abbas.
 ,

58 IULIUS -I-

Constantius adversus Persas et Saporem qui Me-,

sopotamiam vastaverat , novem proeliis parum prospere

certavit ; novissime seditione atque intemperantia mi-
litum adoriri nocte pugnam tractans ,
partam paene vi-

ctoriam insuper victus amisit. Constans , cum se into-

lerandis vitiis dedisset , ac poena provincialium favo-

rem militum compararet , Magnentii dolis in oppido ,

cui Helena nomcu , in proximo Hispaniae occisus est.

Iulius vero papa post exilium -x- meusium , et post mul-
tas tribulationes ,
quas a Constantio imperatore perpes-
sus fuerat , ad sedem beati Petri cum gloria reversus
est ; et fecit duas basilicas , unam in foro , aliam sancti
Valentini via flaminia. Hic sepultus fuit in coemeterio
Calepodii , miliario tertio ab Urbe , cuius festivitas agi-
lur pridie idus aprilis.

XXXVIIII. LIBERIUS.

Xjieerius natione romanus , ex patre Ligusto , de re-

gione via lata , coepit anno Domini -ccc-lv. , in qua-
dam vero cbronica dicilur annis .ccc-liiii- Pontificatum
tenuit aunis -x- , mensibus -vn- , diebus -in- Hic pro
fidc catbolica a Constantio imperatore in exiHum de-
trusus est , eo quod noluisset consentire baeresi arria-
nae , episcopatus sui anno •viii- , Domini -ccc-lxii- se-
cundum cbronicam Hieronymi ; in cbronica vero Pro-
speri scribitur episcopatus sui anno -ix- , fuitque in
exilio tribus annis. Quo facto , omnes clerici iurarunt
ut nullum alium susciperent. Vcrum Felice Liberii
presbytero ab arrianis in ipsius sacerdotium substitu-
to plurimi deieraverunt. Qui tamen Felix fidem ni-
,

caenam inconcusse tenuit et servavit et celebrans Ro- ,

mae concilium cum duos ibi presbyteros Ursacium et

,
 LIBEP.IUS. ^>9

Valentera arriana peste cognovisset infectos , nec non

imperatoris Constantii familiares , Constantio non con-
sentiente immo aegre ferente , eos a concilio -xlviii-

episcoporum expulit , et ab ecclesiastica communione

praecidit. Unde indignatus Constantius Felicem depo-
suit , et Liberium revocavit ; qui taedio victus exilii

haereticae pravitati subscripsit (i) ; atque ita Constan-

(i) Liberii causam doctissime scribit Baronius ad annum Ch.

357. n. 58-70; quem iam requiret quod ad tantae
qui leget , nihil

rei cognitionem verumque statum adtinet. Sirmianae formulae pri-

mae , quae diserte non erat haeretica, subscripsisse Liberium latam ,

in sanctum Athanasium sententiam sanxisse ,

cum arrianis commu-
nicasse , et sic grande scandalum in ecclcsia effecisse , concedit Ba-

ronius ; haereticum tamen fuisse ncgat , idque diu multumque de-

monstrat. Consonat Natalis Alesander hist. eccl. saec. iv. dissert. 32.
cum Mansii animadversionibus. Nam reliquos huius controversiae
scriptores infinitum sit numerare ,
quos inter Petrus Corgnius iu
Liberium omni culpa absolvere
1

dissert. 3. collect. Zachar. tora. 10 ,

nititur. Certe Iustinianus imperator in suo tractalu adversus Mo-

nophysitas a me his annis edito in Script. vet. tomo vu. p- 3o4-

liquide ait " romanos Pontifices numquara invicera (

doclrina )
dis-

„ sensisse , sed rectam veramque fidem ad suam usque aetatem

„ custodisse ,,. Quod gravissimum graeci Augusti testimonium ne-
mo non plurimi faciet ; nara si Liberius arrianus fuisset ,
numquam
sic Iustinianus loqui potuisset. Denique in inedita Bonizonis sutrini
episcopi canonica collectione seu decreto , nova quaedam hberiani
lapsus milisque admodum
,
quae ita se habet.
notio exhibetur
Liberius post lulium suscepit pontificatum. Hic exiho de-
putatur a Constantio eo quod noluisset haeresi arrianae con-
sentire , et fuit in exilio annis -iir Postea vero multorum
religiosorum rogatu , et maxime ad sedandam Imperatoris
quam habebat erga christianos crudelitatem concessit , arria-

nis utunam haberent Romae ecclesiam. Quod factum ,

licet

si ab aliquo alio fieret non esset viluperabile ne auctoritas

, ,

tamen romani Ponti/icis omnes posset ad hoc tam crudele

injlectere episcopos communi cum consilio ab omnibus ca-
,

tholicis , hoc concessum cassaluf "•' et iie. nnmfn e<u<; in-

 (jO LIBEKIUS.

tius convocato concilio cum haereticis arrianis et cum

Ursacio ac Valente Liberium reposuit in sede. Sicque
,

infelix Liberius basilicam sanctorum Petri et Pauli et

sancti Laurentii sex tenuit annis , ubi facta est proinde
persecutio magna in urbe et populo et clero ; ita ut
intra ecclesias clerici et presbyteri tunc ab arrianis ,

non probibente Liberio , necarentur (i). Qua persecu-

tione beatns Eusebius presbyter in Urbe per quosdam
cubiculo interclusus interiit, quia Liberium esse haere-
ticum declarabat. In chronica vero Hieronymi et Pro-
speri scribitur:" isto modo Liberio in exilium ob fidem
„ truso , omnes clerici iuraverunt , ut nullum aliuni

„ susciperent. Yerum cum Feiix ab arriauis fuisset in

,, sacerdotium substitutus ,
pluritni peieraverunt , et

„ post annum cum Felice eiecti sunt ; quia Liberius

„ laedio victus exilii et baerelicae pravitati subscribens
,, Romam quasi victor intraverat. ,, In hisloria vero
eCclesiastica lib. ix. cap. xxiiii. ita scribit auctor histo-

ter catholicos recitareturprohibilum quamquam sanctus sit

, ;

et bonus bealo Ambrosio teste laudabilis. Sepultus est

, et
in basilica apostolorum Principis.
Ambrosii quidem testiraoniura de Liberio extat lib. m. i.

et 4- de virginib. ,
ubi orthodoxa recitatur Liberii ad Marcellinara
monialem oralio , ante cuius initiura nec non in calce ab Ambrosio
Liberius dicitur beatae ct sanctae memoriae. Et quidem pares
de Liberio laudes ab aliis sanctis gravibusque viris ,
puta a S. Ba-
silio raagno ep. a65 ,Epiphanio haer. 75, scriptae occurrunt.
a S.

Quamquam et multae adversus euradem vituperationes apud an-

tiquos leguntur. Deniquc in martyrologio Coptorura alexandrinae
ccclesiae , cuius descriptionem nos divulgaviraus Script. vel. T. iv.
p. 97. Liberius papa sanctus dicitur et acerrimus catholicae
Jidei aduersus arrianos propugnator.
(1) De hac persecutione Baronius an. dict. n. 5j. Qui vero
fieri possit ut haec de Libcrio credantur , siquidein eius memoriam
tantopere houorabat Ambrosius , cquidem non video.
 LIBERIUS. 6l
riae : " Liberius urbis Romae episcopus Coustantio
„ vivenle regressus est cle exilio ; secl an lioc quod
,, acquieverit voluntati ipsius Constantii ad subseri-
,, beudum , an ad populi romaui gratiam , a quo pro-
„ ficiscens fuerat exoratus indulserit ,
pro certo com-
,,
pertum non babeo. „

XL. FELIX -II-

JT elix secundus proxime memoratus, natione romauus,

ex patre Anastasio , exulante Liberio substitutus est in
papatum anno Domini -ccc-lxvi-, secundum aliam chro-
nicam -lxix- Sedit anno uno mensibus -iiii- diebus -n-
, ,

Omues dinumerantur sub papatu Liberii

dies Felicis
secundum chronicam Damasi papae. llic Felix decla-
ravit Constantium filium Constantini magni esse bae-
reticum , et secundo rebaptizatum ab Eusebio nicome-
diensi episcopo arriano ; et propter hoc ab eodem Con-
stautio depositus de papatu , secedens in quendam lo-

cum non longe ab Uibe ,

postea pro fide capitis de-
collatione martyrio coronatur -iiii- kal. augusti ; alibi

scribitur -x- kal. augusti , anno Domini .ccc.lxvii-

LIBERIUS ITERUM.

JLjiberius ante dictus secunda vice repositus coepit

post Felicem anno Domini -ccc-lxvii- Sedit annis -v- vel
circa quem postmodum Damasus papa synodali iudi-
;

cio condemnavit et omnc quod fecerat adnihilavit (i).

,

Arrianis igitur saevientibus et persecutionem moven-

(i) Forfasse in Damasi decreto quo violatores nicaenae fiJci

eliain mortuos damuavit (de quo Baronius ad an. 375. n. i3 ) inlcl-
ligebatur anonymus etiam Liberius. Sed hacc videlicct incerta sunt.
 62 IIBERIUS ITERUM.

tibus , Coustantius favens parti eorum catholicos epi-

scopos id exilium iubet trudi , inter quos erant Euse-

bius vereellensis , Lucifer caralitanus , Dionysius me-

diolanensis illustres episcopi. Pancratius quoque roma-
nus presbyter , et Hilarius diacouus exilio suut dam-
nati. Hoc tempore reliquiae Timotliei , et ossa beati

Andreae apostoli , nec non Lucae evangelistae a con-

stantinopolitanis miro favore suscepta sunt. Synodus
ariminensis facta est 7
in qua primum antiqua fides de-

cem primum legatorum debinc omnium proditione ,

damnata est et omnes paene ecclesiae toto orbe sub

, ,

nomine pacis et regis, arrianorum consortio polluuntur.

Victorinus rhetor natione afer et Donatus gramma- ,

ticus praeceptor Hierouymi clari babentur. Paulinus

cpiscopus Trevirorum in Phrygia ob fidem Cbristi
exulans moritur (i). Orta est in Syria baeresis anthro-
pomorphitarum a syro quodam Audaeo nomine bnius
perversi dogrnatis inventore. Hic quidem fatue intelli-
gens quod scriptum cst , faciamus hominem ad imagi-
nem et similitudinem nostram , humanam formam as-
serebat Deum habere ,
partibusque corporeis circum-
scriptum. Ke autem vera quod scriptura plerumque
commemorat Deum oculos habere vel manus ceteras-
que buiusmodi corporis partes nequaquam intelligen- ,

da est corporalis formae distinctio sed potius quaedam ,

potenliae spirituales.
Constantius augustus xix regni sui auuo Iulianum
patruelem suum Galli fratrem sublimat in caesarem ,

dansque coniugem Helcnam sororem suam eum ad

ei ,

Gallias contra barbaros destinavit. Hic Iulianus ab ini-

tio christianus tam saecularibus quam divinis litteris
,

(i) Alius cod. moratur ; sed moritur letiuundum esl cuiu

Hieronymo in chronico ad an. 'jj. Coustantii.
 LIBERIUS ITERtfM. 63
cruditus , sed ex christiano in paganum declinans , dc
interim suspicionem celaret , attonsus monasticam si-
mulabat vitam ; denique in ccclesia Nicomediae lector
est constitutus. Itaque Iulianus a Constantio caesar fa-
ctus eversas oppressasque Gallias ab hoste strenuissi-
me in integrum restituit , Alamannorum magnam mul-
titudinom parvis copiis stravit , Rheno Germanos re-
iunxit. His elatus successibus fasligium usurpavit au-
gusti , et mox Italiam Illyricumque pervadens , Con-
stantium parthicis bellis occupatum regni parte priva-
vit. Constantius autem scelere Iuliani comperto , di-
missa expeditione Parthorum , dum ad civile bellum
revertitur , inter Ciliciam et Cappadociam in itinere
defunctus est. Itaque factum est ut qui ecclesiae uni-
talem disciderat , totum tempus imperii sui bellis tam
in consanguineos quam in cxtraneos duceret inquie-
tum , ac sub co acciderent inuumerae tam populorum
quam locorum ruiuae.
Anno Domini •ccc-lxiiii- Iulianus iamdudum caesar
post autem augustus imperat anno -i- , mensibus -vin- ,

in quadam vero chronica dicitur annis .11« , mensibus

•viu- Hic christianam religiouem arte potius quam po-
testate iusectari coepit, honoribus magis alliciens quam
tormentis impellens. Aperto tandem praecepit edicto ,

ne quis christianus docendorum liberalium studiorum

professor esset. Sed tamen omnes ubique propemodum,
amplexati conditiones praecepti , officium potius quam
fidem deserere maluerunt. Iulianus itaque coepit erga
cultum idolorum fortius insanire. Dehinc publice iubet
edici , ut christiani milites aut sacrificarent aut cin-
gulum deponerent militare. Dicebat enim procuratio-
nem provinciarum , militiae cingulum iuris docendi ,

officium christianis non debere committi , utpote qui-

 6^ LIBERIUS ITERXJM.

bus lex propria contraibat. Multi autem in fide viri-

liter persisteutes palmam martyrii perceperunt ; iuter
,

cruos Paulus et Iohannes Coustautiae magui Gonstau-

tini filiae cubicularii glorioso sunt martyrio coronati.
Tunc Arethusii et Gazaei sacrarum virginum uteros
diviserunt , et hordeo cumulautes porcis ad comeden-
dum dederunt. Marcum etiam suae urbis episcopum ,

reverendum primum per plateas

sanctitate et canitie ,

tractum ac dilaceratum truncatum auribus graphiis , ,

transfixum a pueris , dehinc in foetentia loca deposi-

tum , liquamine ac melle perunctum appendentes in
porta exposuerunt vespis et apibus comedendum. Helio-
politani quoque Gyrillum diaconum non solum proie-
cerunt sed etiam secautcs ventrem ipsius
, ex eius ie- ,

core comederunt. Sed non impune ; nam huiusmodi

auctores sceleris dentes linguas visumque perdentes ,

tabe consumpti sunt. Innumera quoque alia in omni

terra et mari ab impiis commissa sunt contra pios.
Tunc Hilarion monachus signis admirandus et vita,
et plurimorum in Palaestina monasteriorum fundalor
per diversa fugiebat loca , latere cupiens sed nou va-
lens , quia ubique nomen eius et sanctitas per daemo-
nes vulgabatur. Per idem tempus Valentinianus , post-
modum imperator , erat millenarius et circa palatium
constitutus. Hic zelum quem habebat pro pietate non
celans ,
quadam die dum quoddam templum ingredere-
tur Augustus, et ex utraque parte valvarum adstarent
ministri templi ,
qui aspersione aquae, ut diccbant, in-
gredientes purgarent , Valentinianus praccedens Prin-
cipem , aspersionis guttam sua vidit in chlamyde , et
indignatus pugno ministrum templi percussit dicens ,

se illa aspersione maculalura poiius quam purgatum

fuisse ; quod videns Imperator, iussit eum in custodiam
 LIBEB11TS ITEBUM. 65
recipi, et demum ad eremum destinari. Iudaeis idem
Iulianus licentiam dedit templum Hierosolymis re pa-
randi ; qui ex diversis locis convenientes cum omnia
reaedificationi necessaria praeparassent , terrae molus
ingens oboritur non solum fundamentorum saxa
, et

longe iactantur , com-

sed et paene totius loci aedificia
planantur. Porticus quoque in qua erat multitudo ,

operi insistentium iudaeorum subito corruit et om- , ,

nes qui ibi reperti sunt , opprcssit. De quadam ctiam

aede ,qua ferramenta ct alia operi nccessaria ser-
in
vabautur repente globus igneus emicuit et per me-
, ,

dium plateae discurreus , omnes qui aderant de iudaeis

adussit. Sequenti ctiam nocte in vestimentis omnium
qui residui erant , signum crucis apparuit ita evidens ,

ut deleri non posset. Sic igitur deterriti iudaei male

coeplum opus deserunt et locum.
Porro Iulianus bellum adversus Parthos parans diis

suis sanguinem cliristianorum devovit ,

palam persecu-
turus ecclesiam, si posset victoriam adipisci. JNam et
amphitheatrum Hierosolymis exstrui iussit , in quo re-
versus a Parthis episcopos innocuos omnesque eiusdem
loci sanctos bestiis sacvissimis laniandos obicoret , ipse-
que spectaret. Itaque postquam a Clesiphonte castra
movit, dolo cuiusdam transfugae in deserla perductus ,

cum fame et siti exercilnm apostata perdidisset , et a

suis agminibus ineonsultius exivisset , ab obvio forfe

equite hostium couto iiia perfossus est; acceptoque vul-
nere , sanguinem proprium manu in aerem iaclans ,

blaspliemiam in Ghristum protulit dicens : vieisti , Ga-

lilaee , vicisti ; atque miser in his vocibus expiravit.
Sicque miscricors Deus impia consilia impii morte dis-
solvit. Iu vita tamen beati Basilii cacsariensis dicitur ,

sicut Fulbertus carnotensis eniscopus attestatur : cum

 ,

(5(5 LIBET.irS ITERUM.

Iulianus apostata pergens contra Persas in Cacsaream

Cappadociae pervenisset , cnm christianis ei jsanclus
Basiiius obviavit; quem videns Iulianus dixit : sero phi-
Josopliatus sum , o Basili. Cui ait : utinam philosopha-
reris ! Et obtulit ei benedietionis nomine tres hordea-
ceos panes. Quos quidem iubet recipi , et ei pro pa-
nibus foenum mitti dicens : hordeum iumentorum est

pabulum rccipiat et ipse foenum. Respondit Basilius :

,

nos quidem quod comcdimus tibi obtulimus ; tu vero ,

reddidisti nobis unde bestias tuas nulris. Unde ad hoc

iratus Iulianus respondit : cum Persas subegero , hanc
urbcm destruam, et arabo, ut fiat farrifera magis quam
hordeifcra. Exin bcatus Basilius Iuliani interitum in
visione cognovit. Sed et historia tripertita lib. vi. cum,
inquit , Iulianus esset in Perside obsessus , et scdens
equo dcficicntem exercitum confortarct , et inermis spe
felicitatis suae praesumeret , contra ipsum iaculum re-
pente delatum , discurrens pcr brachium in eius la-
tus immersum est , et ex hoc vulnere nactus est ter-

minum vitae ; quis vcro iuslissimum vulnus intulerit

ignoratur.
immo Anno Domini -cgc-lxvi- * Iovianus in summo rerum
uni.
discrimine post mortem Iuliaui ab cxercitu imperatoi*
crcatus iinprrat monsibus -viii- Hic fult vir fortis ct

nobilis , et illo lempore millenarjus quo Iulianus mi-

litibus suis proposuit optionem , ut aut militiae ccde-
rcut aut idolis immolarcnt ; maluil autem cingulum dc-
ponerc militare (puam praeceptis impiis obedire. Huuc
tamen Iulianus ad bellum parlhicum proficisccns I)el3i
necessiiate inter viios mililarcs habebat. Qui cum vio-
lentcr post Iuliani necem ad imperium a mililibus tra-

hcretur , dixit noi; se vcllc paganis hominibus im-

perarc , cum ipsc existcret christianus. Cumque vox
 ,

LIBEP.IUS ITERIJM. 67
omnium ei consequenter acclamasset dicentium , se

quoque christianos esse voluntati eorum acquievit ,

imperiumquc suscepit. Factus ergo imperator cum et ,

locorum captus angustia et hostibus eircumsepius , ,

nullam evadendi prospiceret facuhalem foedus cum ,

Sapore rege Persarum pcpigit partemque superioris ,

Mesopotamiae illi rex Persarum ro-

concessit. Moxque
mano iam consumpto forum victualium
exercitu inedia
statuit in deserto. Sicque Iovianus de medio hostium
excrcitum reduxit illaesum. Inde ad Illyricum rediens ,

cum in cubiculum quoddam novum sese cubitum re-

cepisset , calore prunarum et ardore parietum calce
nuper illitorum gravatus vitam finivit.
Anno Domini -ccc-lxvii. * Valcntinianus tribunus * immo
LXIV.
scutariorum de Pannonia cybalensi apud nicaenam ur-
bem consensu militnm imperator creatus imperat an-
nis .xi- secundum chronicam Vincentii , in quadam ve-
ro chronica dicitur an-nis .xiiii- Hic ab impio Iuliano
pro fidei constantia militiae tribunatu expulsus , sed
retribuente Deo restitutus , non modo fortitudine sed
et tempcrantia et iustitia atque corporis magnitudine
praefulgebat ; vir per orania egregius , et Aureliano in
omnibus similis ; nisi quod severitatem eins nimiam et
pareitatem quandam , crudclitatem et avaritiam inter-
pretabantur. Sic etiam regalis et urbanus extitisse pcr-
hibetur , ut cu:n ei alium consortem dare lemtaret
exereitus , responderit : vestrum , o commilitones , fuit
niiliiregimen dare imperii ; vestrum ut hoc ego su- ,

seepi non est de rebus communibus cogitare. Moxque

,

fratrem suum assumpsil in regimeu , partes sibi ocei-

duas retinens , illi vero orienlales regendas concedens.
Porro Valens frater Valenliniani eum esset calholicus ,

coniugis suae quae arriana erat collocjuio est seductus

,
 G8 LIBEIUUS ITEUUM.

et ab Eudoxio arrianorura episcopo ,

qui tunc constan-
tinopolitanam ecclesiani rcgere videbatur , secundo ba-
ptizatus ct persuasus , in saevissimam haeresim decli-
navit , iuramento se coi'am Eudoxio obligans quod in
illa impietate permaneret uudique expelleret con-
, et

traria sapientcs. Malignam tamen insectationem diu te-

xit , uec voluntaii admiscuit potestatem quousque vi-

ventis adhuc fratris auctoritate compressus est.

XLI. DAMASUS •[•

D amasus primus natione hispanus

anno Domini •ccc-lxx- in alia vero chronica di-
, cx patre Antonio ,

coepit ,

eitur -ccc-lxxi- secuudum chronicam vero Hierony-

,

mi coepit imperii Valentiniani et Valentis anno -u-

Sedit autem post Liberium et Felicem annis -xvhi. ,

mensibus -u- , diebus -x- Vacavit sedes diebus -xxx- Hic

elegans in versibus eompouendis ingenium habuit ,

multaque et brevia opuscula epico metro edidit. Hic

multa corpora sanctorum requirens invenit ,

quorum
tumbas versibus decoravit. His temporibus floruit in

India Iosaphat eremita faclus , et.Barlaam qui ipsum

convertit. Floruit et Apolliuaris antiochenus in scri-
pturis sacris eruditissimus ,
quem beatus Hieronymus
reverenter audivit. Anno Valentiniani et Valenlis ter-
tio Gratianus Valentiniani fiiius Anibianis factus est
impcrator. Anno Domiui -ccc-lxxii- sanctus Hilarius pi-
ctaviensis episcopus romanorum lucifer ecclesiarum-
, ,

que lucerna et prctiosus lapis et apex ad qucm mor-

, ,

talium vix ulJus ascendit ,

qui pulchro sermone aureo-
que ore loquitur universa , obiit.

Athanaricus rcx Gothorum chrislianos in gente sua

crudelissime perseculus, plurimos eorum ob fidem Chri-
 ,

DAMASUS -I- 69
sti coronam martyrii sublimavit ; quo-
interfectos ad
rum quam plurimi in romanum solum fugei'unt. Flo-
ruit hoc tempore Didymus alexandrinus ,
qui in parva
aetate et ob id elementorum quo-
luminibus orbatus ,

que ignarus tamen miraculum sui omuibus praebuit

, ,

ut dialecticam geometriam astronomiam quoque et

, ,

aritbmeticam quae vel maxime visus indigent usu ad

, ,

perfectum didicerit. Ts plura nobiliaque conscripsit

commentarios in psalmos omnes , in evangelium Mat-
tbaei et Iobannis ; librnm quoque de Spiritu sancto
composuit ,
quem Hieronymus de graeco transtulit in
latinum. Per idem tempus patres monacborum vita et

antiquitatis merito , Macarius , Isidorus , aliusque Ma-

carius , atque Heraclides , Pambo Antonii
et , discipu-
li , Movses , Beniamin , Paulus Poemen et , , Ioscpb ,

per Aegyptum maxime in Nitriae partibus clari babe-

bantur viri ,
qui consortium vitae et actuum non cum
ceteris mortalibus sed cum angelis credebanlur habere.
Anno Domini Martinus Tu-
-ccc-lxxih- beatissimus
ronensibus episcopus datur omnibus virtutibus et , vir
prodigiis inclytus. Atbanasius alexandrinus post mul-
tos agones multasque patientiae coronas anno sacerdo-

tii sui -xlvi. migrat ad Dominum -vi- nonas maii anno

•ccc-lxxihi. Qui interrogatus de succcssore Petrum tri- ,

bulationum suarum participem delegit sibi in saccrdo-

tium subrogandum. Sub boc tempore Ambrosius adbuc
catbecumenus Mediolano datur episcopus sub anno Do-
mini .ccclxxiiii. vel lxxv- Hic dum plebem alloque-
retur , ut seditionem inter catbolicos arrianosque com-
pesceret pro loco et officio praefecturae suae , subito
vox infantis insonuit Ambi-osium episcopum. Moxque
Ambrosius capitur et baptizatur , et octavo diecum
magna laetitia pontifex consecratur. Hic cum quadam
 ;

O DAMASUS •!•

:
die verbum in ecclesia faceret ,
quidam arrianus vidit
angelnm qui ,
ei susurrabat in aurem cjuid deberet
populo praedicare.
Interea Valentinianus Saxonum gentem iu oceani
littoribus et palndibus inviis sitam , virtute ac agilitate
tcrribilrm ,
periculosam romanis finibns , et irrnptio-
ncm magna mole meditantem , in ipsis Francorum fi-

nibus oppressit , Francoscjue multis proeliis lacessivit.

Porro Franci origiue troiani ,
post eversionem Troiae ,

Priamo duce Tbraciam super ripam Da-

digressi , iuxta
nubii consederunt intra tcrminos Pannoniarum aedi- ,

ficantcs ibi civilalem cjuam vocaverunt Sicambriam ,

manserunlquc ibidem uscjue ad tcmpora Valentiniani

imperatoris ; a cjuo inde expulsi proj)terea quod tributa
romanis iuxta morcm ceterarum gentium solvere recu-
sarent egressi indc
, Marcomiro Suinione et Gene-
, , ,

baudo ducibus babitaverunt iuxta ripam Rheni io con-

finio Germaniae et Alamaniae ; quos cum multis proe-

liis postmodum idem Valeutinianus attemtasset , nec

vincere potuisset proprio cos nomine Fraucos
,
id est
feroces appellavit. Ab
autem tempore in tantum illo

virtusFrancorum excrevit ut totam tandem Germa- ,

niam et Galliam usque ad iuga Pyrenaei et ultra sub-

iugareut. Alii dicunt eos Francos a cjuodam Franco-
ne appcllatos fuisse. Aiunt enim quod post excidium
Troiae multitudo magna inde fugiens , ac deinde iu
duos populos se dividens , alia pars Franconem quen-
dam super se regem levavit, alia Turcum secuta fuit
atcjue cx co duos pnpulos , sumjito nomine Franco-
nis et Turci , Francos ct Turcos uscjue bodie vocari.
Valentinianns denique cum Sarmalae sese j)er Panno-
nias diffudissent , easque vastarcnt , beliuin in eos jia-

rans apud oppidurn Brigitioncm quadam subita efiu-

 DAMASVS !• 71

sione sauguinis ,
quam Graeci apoplexiam vocant , suf-

focatus interiit.
Post quem Gratianus filius eius ,
qui occidentis im-
perium tenuit , fratrem suum Valentinianum admodum
parvulum consortem creavit imperii , Valente patruo
in orientis partibus coustiluto. Eunomius agnoscitur ,

a quo haeresis eunomiana dicitur. Theodulus misera^-

bilis presbyter , dum adversus conscientiam furoris sui

Deo praesumit in mediis precibus eli-
sacrificia offerre ,

ditur. Anno Domini -ccc-lxxvii- Valens cum Gratiano

et Valentiniauo nepotibus imperat anuis -iiii- Hic le-

gem dedit ut monachi militarent , nolenlesque necari

fustibus iussit. Unde tribuni cum militibus missi sunt
per Aegyptum qui multa sanctorum agmina dum mi-
lilare renuunt occideruut. Clarebant hoc tempore Gre-
gorius nazianzenus , et Basilius caesariensis , insignes
episcopi. Gregorius apud Nazianzum oppidum postea
in loco patris episcopatum suscepit, et haereticorum
turbinem fideliter tulit ; cuius se gloriatur Hieronymus
fuisse discipulum in explanationibus scripturarum. Va-
Jens itaque cum multas orientis ecclesias pastore nu-
dassct ,
praefeclum suum ad hunc Basiiium misit ,
qui
eum sibi favere aut minis aut precibus deflecteret ; scd
non potuit.
Per idem tcmpus gens Hunnorum ab inaccessis se-
clusa montibus repentina rabie cxarsit in Gothos , eos-
que sparsim conturbatos, ab antiquis sedibus expulit.
Gothi aulem fugientes Danubium transierunt , et in
regnum Valentis sine ulla suscepti sunt foederis pa-
ctione. Feruntur autem fuissc quatuor Scythiae gentes
Gothi scilicet , Hypogothi , Gepidae , et Vandali qui
nunc dicuntur Poloni , unam linguam habcntes sed no-
minc lamen diversi ,
quibus duo duces praccrant , Fri-
 H2 - DAMASUS -I-

digornus et Athanaricns. Porro hi cum intcr se post

transitum Danubii dissiderent , Athanaricus ad Valen-

tem confugit , a quo susceptus cum foedere et adiutus ,

Fridieernum devicit. Huius beneficii gratia Gothi a

Valente deposcunt episcopos sibi mitti ,
qui eos essent
de regula fidei instructuri. Tunc Valens arrianos epi-
scopos eis misit , a quibus non tam fidei sacramenta
quam execramenta pcrfidiae perceperunt. Postea ipse
Valens cum sagitta saucius fugeret a Gothis et ob do- ,

lorem nimium sacpe eqno labcretur ad cuiusdam vil- ,

lulae casnlam deportatus est quo persequentibus eum ,*

barbaris et domo incensa

,
communi caruit sepultura ,

anno Domini -ccc-lxxx-

HtJC VSQUF. HIERONYMUS PRODUXIT CHRONICA.M SUAM.

ABHINC VERO SCRIBUNT PROSPEH ET BEDA
ET SIGEBERTUS MONACHUS GEMBLACENSIS.

Anno Domini -ccc-lxxxi- Gratianus cum Valentinia-

no mortem patrui imperat annis -vi- Hic
fratrc post
pietate et religione omnes paene qui ante fuerant su-
perabat usu armorum slrenuus corpore velox ct in-
, , ,

genio bonus ,• sed iuvenili exultatione plus fere laetus

quam sufficiebat, et plus verecundus quam rei publi-

cae intererat. Hic Theodosium virum militia strennum,

moribus et aetate maturum apud Sirmium purpura
,

induens, orientis impcrio Thraciaeque praefecit , sibi

vero ac fratri suo partes occiduas reservavit. Porro

Theodo.sius gentes illas scythicas ,
quas etiam magnus
Alexander dicitur evitasse , hoc est Alanos , Hunnos ,

et Gothos incunctanter aggressus , multis ac magnis

proeliis vicit , et sic mira Celcritate lassam rem publi-
cam in orientis partibus reparavit. Verum ne romanum
 ,,

DAMASUS •! 73
imperium et exereitum assidue bellando attereret , foe-

dus cura Athanarico rcge Gothorum pcrcussit (1) ,

qui
confoederatus Thcodosio , et ab eo Constantinopolim
invitatus , mox
quo illuc venerat obiit. Clare-
-xv- die
hat eo tempore Amhrosius mediolaneusis episcopus
qui libros de Spiritu sancto ad Gratianum imperato-
rera scripsit. Clarebat et Martinus turonensis ct Pa- ,

chomius vir apostolicae gratiae tam in docendo quam

in signa faciendo , et fundator coenobiorum Aegypti ,

qui scripsit regulam aptam omni generi monachorum ,

quam angelo dictante didicerat. Clarebat et Rufinus

aquileiensis ecclesiae presbjter , non minima pars do-
ctorum ecclesiae ,
qui maximam partem bibliothecae
graecorum latinis exhibuit. Per idem tempus Paula in-
tcr nobiles romanorum matronas praenobilis cum filia
sua Eustochio mundo abrenuncians Hierusalem adiit
omni saeculari pompa postposita Christi pauperiem ,

amplexata.
Psalterium, quod secundum -lxx- interpretes in om-
nibus ecclesiis cantabatur , correxit Hieronymus. Quo
iterum vitiato , psalterium novum composuit quod et- ,

iam non multum discor-

a -lxx- interpretum editione
daret et multum cum hebraico congrueret ; quod ut
,

omnibus clarum ficret ipsum psalterium per asteri- ,

scos id cst stellas , et per obelos id est virgas iacentes

distinxit ; docens , ea quae sub asterisco continentur

usque ad duo puncta , in hebraico haberi , et a lxx-
interpretibus intermissa esse ; ea vero quae continen-
tur sub obelo usque ad duo puncta , non haberi in
hebraeo , sed a -lxx. addita esse iuxta Theodotionis

(1) Theodosii mansuetudincm erga Scylhas seu Gothos post

pacem factam , copiose laudat Themistius in orat de sua praefe-
ctura , quam nos Mediolani vnlgavimus.
 jA DAMASTJS -I-

translationem dumtaxat. Hoc psalterium Damasus papa

ro^atu Ilieronymi in ecclesiis cantari instituit gallica-
nis , et ideo gallicanum vocatur ; romanis psalterium
secundum -lxx- sibi retinentibus quod ideo vocatur ,

romanum. Haec duo psalteria cum non sufficerent ad

proponenda teslimonia de Christo contra iudaeos qui ,

non recipiunt nisi oa quae in bebraeo habentur addi- ,'

dit et lertium idem Hieronymus quod vocatur hebi*ai-

cum ,
propterea quod rogatu Soplironii sapientis viri
ex hebraica vcritate de verbo ad verbum id transtulit
in lalinum. Quod psahcrium et alia Hieronymi opu-
seulaidem Sophronius transtnlit de iatino in graecum.
Damasus vero papa instituit psalmos in ecclesia nocte
dieque cantari , et ut chori in duas partes divisi psal-

mos ipsos alternatim canlarent. Instituit et rogatu Hie-

ronymi dicere in ecclcsia in fine psalmorum gloria
patri etc. Institueraut autem tempore Constantii impe-
ratoris in ecclesia anliochena psalmos cantari Flavia-
nus et Diodorus viri probatae fidei ct doctrinae ,
quod
idem ad totius orbis terminos usque pervenit. Claruit
et Basilius caesariensis lam miraculis quam doctrina ,

quem Deus docuit propriis verbis sacrificium conse-

crarc. Ei etiam rcvelatum fuit Iulianum apostatam in-
teremptum fuissc a beato Mercurio milite et niarlyre ,

quem antea lulianus occiderat. Hic Basilius iuvcnem ,

qui se ob amorem puellae diabolo dederat , reconcilia-

vit Christo. Impctravit etiam a Dco ut sanctus Ephrem
syrus gracce loqueretur. Peccata quoque cuiusdam fe-
minae scripla delevit orando. Et cum medicus quidam
hebraeus imminere ipsi mortem per tactum vcnae re-
vera nunciaret, mortem orando in crastinum distnlit;
et sic ipsum medicum cum suis ad Christum conver-
tens , feliciter obdormivit.
 ;
,

DAMASUS I- 7**

Francis post Priamura Marcomirus Priami filius ,

et Suinio Anteuoris filius ,

principabantur ; quorum
ducatu de Sicambria civitate egressi consederunt iu
oppidis Germaniae secus Rhenum. Interea Theodosius
imperator cum subactis harharis Thracias liherasset
et filium suum Arcadium ad imperium promovisset
Maximus quidem strenuus et augusti apice dignus
vir ,

nisi contra rem publicam conspirasset in Britannia ,

propemodum invitus ab exercitu imperator creatur

qui cum Pictos et Scotos Britanniam incursantes vi-
cisset , in Gallias transiit , ubi Gratianum augustum
dolis circumventura occidit , fratremque eius Valenti-
nianum triennio Italia expulit ,
pacis foedere simulato.
Valentinianus vero nece fratris audita , ad Theodo-
sium confugit ,
qui eum ct patcrne suscepit , et impe-
rio restituit.
Secunda synodus universalis -cl- patrum iubente
Theodosio et annuente papa Damaso Constantinopoli

congregatur quae Macedonium negantem Spiritum

,

sanctum esse Deum couderanans , consubstautialem Pa-

tri et Filio Spiritum sanctum esse docuit , dans sym-
boli formam quam tota latinorum et graecorura con-
fessio in ecclesia ad missas in sollemnibus diebus de-
cantat. Hinc decretum est, ut conslautinopolitanus tam-
quam Romae iunioris episcopus post romanum ponti-
ficera habeat privilegium. Exorta est hoc tempore hae-
rcsis Priscillianistarum. Priscillianus enim in Ilispania
episcopus a fide deviaus ,
pcrsonas sanctae Trinitatis
confundebat dicens eundera Patrera esse qui Filiiw et

Spiritus sanctus , et multa alia. Snper his autera in

conciliis episcopornm condemnatus Romarn petiit, ibi-

que a sanctis Damaso et Ambrosio repudiatns est. In

Galliis quoque in synodo burdegalensi a saucto Mar-
 -6 DAMASUS -I-

lino et aliis episcopis haereticus est iudicatus. Dama-

sus papa prope oetogenarins Theodosio imperatore Ro-
mae feliciier obiit. Eius festum agitur -iii- .idus de-
cembris.

XLII. SIRICIUS.

t^nucius natione romanus , ex patre Tiburtio , coepit

anno Domini -ccclxxxix- Sedit annis xv., mensibus -xi-,

diebus -xv- , in alia vero chronica dicitur diebus -xxvi-

Vacavit sedes diebus xx- Hic Manichaeos in Urbe in-
venit ,
quos in exilium deportavit , et constituit ut non
participarent cum fidelibus communionem ; et praece-

pit ut si quis dc cadem secta conversus rediret ad ec-

clesiam nullatenus communicaretur ac tantummodo ,

relegationi in monasterio omnibus diebus vitae suae

obnoxius teneretur , ieiuniis et orationibus maceratus ,

probatus sub omni examine usque ad ultimum diem

transitus sui , et ita viaticum acciperet (i). Ambrosius
ritum antiphonarum in ecclesia canendarum primus
translulit ad latinos a graecis , apud quos hic rilus
iamdudum inoleverat ex instituto Ignatii antiocheni
episcopi et apostolorum discipuli ,
qui per visionem ra-
ptus in caelum vidit et audivit sanctos angclos per an-
tiphonarum reciprocationcm hymnos sanctae Trinitati
canerc Hic etiam beatus Ambrosius post Hilarium pi-
ctaviensem hymnos canendos in ecclesia primus com-
posuiu Augustinum quoque adhue manichaeum ad fi-

dci integritatem rcduxit , ct relictis scholis mundanis-

(i) In margine. '* In quadam chronica invcnilur quod iste

,, Papa cum .ccc.l. episcopis apuJ Conslantiiiopolim sj'nodum ce-

„ lebravKrit ;
quae autem fuerit synodus hacc , non invcni inter

,, synodos uuiversales ubi agitur de eisdom. ,,

 SIKICIUS* ^7
que negoliis baptizavit aano Domini -ccc-lxxxxv. (i)

Iohaunes anachoreta in Aegypto sauctitate clarct.

Franci Quintinum et Heraclium romauorum tluces

cum omnibus paeue suis iuxta Treviros delent. Per

idem tempus (2) Theodosius imperator , instigante dia-
bolo, facinusimmane commisit; nam Thessalonicae se-
ditionc facta cum quidam iudices fuissent occisi re-
, ,

pentini nuncii atrocitate succensus iussit omnes pari-

ter interimi nec a nocentibus innocentes secerni. Hac
,

itaque caede fere homiuum perempta sunt.

-vii- milia
Hanc cladem audieus beatus Ambrosius cum princeps ,

Mediolanum veniens templum ingredi voluisset eum ,

ab ingressu modeste obiurgando prohibuit quam ille ;

obiurgationem et ab ecclesia expulsionem patienter ex-

cipiens , commissum facinus mirabili paeuitentia di-

luit. Qui cum denique a beato Ambrosio absolutus

fuisset , hanc legem statuit ut intra -xxx- dies sententia

mortis atque proscriptionis in litteris tantum scripta

permaueat , et interim examiuetur causa, et denuo cou-
sulatur , ut demum quid facto opus sit , sub libra iu-
dicii proferatur.
Per idem tempus Gregorius nazianzenus \ir vitae
piissimae et incomparabilis eloqueutiae obiit. Arseuius
liomae claret qui usque ad xl- aetatis suae annum
,

la aulaimperatorum gloriosc militans ex senatore fit ,

monachus, et per annos -xlv- in eremo sanctitatis exem-

plo omnibus enituit. Hoc tempore in Emmaus castello

ludacae natus est puer perfectus , ab umbilico et sur-

Conversum quidem Augustinum anno .ccclxxxv. ait eliam

(1)

Baronius baptizatum tamen anno .ccclxxxviii. Inter utrumque

,

hunc terminum rem utramque collocant Maurini editores in vita

Auguslini lib. II. 7. nempe an. - vi. et vu. ,

[a) Immo anno .ccc.xc.

 *8 SIRICIUS.

sum divisus , ita ut haberet duo pectora , et duo ca-

pita , et unusquisque proprios sensus : unus edebat et

bibebat , alter non edebat : unus dormiebat , alter vi-

gilabat ; nonnumquam simul dormiebant , simul collu-

debant , et alternatim flebat uterque , et percutiebant
invicem. Porro vixerunt fere annis duobus ; et unus
quidem mortuus est alter vero diebus quatuor super- ,

vixit; Valentinianus iunior cum transisset in Galliam ,

et tranquiliam rem publicam in pace regeret , apud

Viennam a suis occiditur cum adlmc catechumenus es-

set ; baptismum enim distulerat ,

quia propter devolio-
nem cupiebat a beato Ambrosio baptizari. Quod cum
audisset sanctus antistes , vehementissime doluit , ct de
eiusmorte librum lamentationis conscripsit.
Tbeodosius bene iam re publica tranquillata apud
Mediolanum constitutus obiit anno -xvii- regni sui, Do-
mini auuo .ccc-xcviii Post quem filii eius Arcadius ct

llounrius pariter imperium divisis tamen sedibus te-

nuerunt, et imperant annis xui- Floruit Iobannes chry-

sostomus primo presbyter antiochenus, postea archiepi-
seopus constantinopolitanus. Romae etiam Paulus Oro-
sius (i) beati Augustini discipulus floret , qui mulla
librorum opuscula edidit ; itemque ad beatum Augu-
stinum scribens chronicam ab exordio mundi incipiens
usque ad finem suorum temporum luculento serraone
produxit. Hoc tempore obiit magnus Didymus aetatis
suae anno -lxxxv-, anno secando impcrii Arcadii et IIo-
norii , anno vcro Domini cccxcix- Beatissimus Marti-
nus obiit aetatis suaeanno -lxxxi- episcopatus vero sui ,

auno xxvi- , cuius transitum beatus Severinus colonien-

sis episcopus cxislens Coloniae vidit , et angelos clui-

tantes audivit. Nec non et beatus Ambrosius Medio-

(i) CoJ. ditissiinus menilose pro Orosius.

 siricius. 79
Jani existens , Turonibus eius exequias celebravit . , si-

cut plenius legitur in vitis eorum. Anno quoque terlio

dictoruui imperatorum , Doniini autem -cccc- (i) beatus

Ambrosius Mediolani obiit. Hic tantae pietatis tantae-

que dulcedinis extitit ,

quod cum illi aliquis lapsum
suum confessus fuisset , ita compungebatur in flelum ,

ut etiam flere compelleret ei confitentem.

XLIII. AXASTASIUS I-

IXnastasius primus natione romanus , ex patrc Maxi-

mo , coepit anno Domini •ccccuu- , in quibusdam vero
cbronica invenitur -ccccv- Sedit aunis u- , diebus xxvi-
Vacavit sedes diebus -xxi- Hic constituit , ut qui caret
aliquo membro , non possit fieri clericus (2). Hoc tem-
pore florehant lobanues cbrysostomus et Orosius hi-
storiograpbus supra memorati. Hieronymus quoque li-

hrum de illustribus viiis composuit. Hic Anastasius

constituit ut quotienscumque evangelium recitaretnr,
presbyteri et clerici non sederenl. Item constituit ut
nullus transmarinus ad clericatus ofEcium vel bono-
rcm susciperetur quinque episcoporura sigillis
, nisi
signatum exbiberet cbirograpbum propter Manicbaeos.
De boc Anastasio dicit Hieronymus quod eius diutur-
na vita mundus inmeritus fuerit.

XLIIII. IHHOCEMTIUS !•

Ixxocextius primus albanensis , ex patre Innocentio .

coepit anno Domini •cccc-vn- , in quadam vero chro-

(1) Vulgo et verius .ccc.xcvu.

(2) Hoc videlur menJose huc Iraici ez epislola quarla Inno-
centii •!
 80 INXOCEXTIUS -I-

nica sccibitnr •ccccvm- Sedit annis -xv , mensibus -n- ,

diebus -xx- Vacavit sedes diebus xxi- Hic constituit sab-

bato iciunium celebrari ,
quia sabbato Dominus iacuit
in sepulcro , et discipuli ieiunaverunt. Hic fecit con-
stitutum de ecclesia et regulis monasteriorum , et de
iudaeis et de paganis , et multos Cataphrygas inve-
nit ,
quos in exilium relegavit, et Caelestiauos dam-
navit. Constltuit etiam ut qui natus fuerit de cbristia-
na per baptismum denuo debeat renasci. Hic decrevit
,

ad.missam pacis osculum dari. Idem constiluit oleo ad

usum inGrmorum ab episcopo consecrato uti non tan-
tum presbvteros sed etiam omnes alios cbristianos.
Idcm excommunicavit Arcadium imperatorem (j), quia
consensit ut sanctus Iobannes cbrysostomus a sua sede
constantinopolitana pelleretur ab Eudoxia uxore sua
propter praedicationem quam fecerat contra eam , eo
quod circa imaginem eius quam erexerat mulieres , et

puellas ludere ,
quod Chrysostomus praedicavit vitinm
esse idololatriae. Florebant in ecclesia Dei Donatus Cy-
pri episcopus , Severinus agrippinensis , Servatius de-
cimus lungrensis episcopus. Hieronymus et Rufinus ,

orta inter se simultate super quaestiouibns scriptura-

rum , libros invectionum satis quidem luculento sed
nimis mordaci sermone in alterutrum conscribunt.
Anno Arcadii et Honorii octavo Romae AJexii ro-
manorum nobilissimi , ex patre Euphemiano , declarata
est vita ; qui prima nupiiarum nocte sponsam relin-
quens pro Christo peregrinaturus per -xvn. annos in ,

Edessa urbe landem pcr imaginem sanclae Mariac di-

,

vulgatus , indidem fugit , et ad portum romanuin prac-

(i) Extat quidera huiusmodi damnationis epistola Innocenlii ,

ex auctoiibus sequioris aevi sumpla , apud Baronium ad Ch. an-

num \o-. n. 23 : verum eam recle d c
i
i
spuriam Pagius.
 ,

°'
UYNOCEITTHJS I-

tcr voluntatem suam applicuit , et a palre suo Euphe-

miano ,
qui diu eum quaeri fecerat , ut pauper iu urbc

recipitur , et uulli cognitus per alios -xvu- aunos iu

hospitio patris moratur , et vitam suam in charta de-
scribens moritur ,
qui divina voce manifestatus stupore
affecit et gaudio totam urbem. Pacliomius -c-x- agens
annum in virtutibus consummatur. In Britannia Pela-
gius execrabili doctrina Dei ecclesiam nititur pertur-
bare dicens , hominem sine gratia Dei suis meritis
unumquemque ad iustitiam propria voluntate regi ; 111-

fantes sine peccato originali nasci, tamque insontcs esse

quam insons fuit Adam ante praevaricationem ; nec
ideo baptizandos esse ut a peccato solvantur , sed ut
per adoptionem in reguum Dei admittantnr ; qui etsi
non baptizarentur , esse cum eis regnum Dei aeternum
et beatam vitam ; Adamque solum suo peccato laesum
esse non ex culpae merito sed ex conditione naturae
,

qui mortuus fuisset etsi nou peccasset. Dicebat quoque

irritas orationes quae fiunt ab ecclesia sive pro fide-
libus sive pro infidelibus. Huuc Pelagium , et Caele-
stium ac Iuliauum complices eius , Innocentius papa
damnavit , Hieronymus vero et Augustinus , aliique
fideles armis veritatis eosdem impugnarunt.
Arcadius imperator ossa Samuelis prophetae a Iu-
daea Coustantinopolim transtulit , tam hilaritcr occur-
rentibus turbis ac si vhentem cernerent. Anno Ar-
cadii nono Paula in Bethleem obiit , cuius vitam Iiic-
ronymus scripsit. Augustinus afer , oppidi hipponcusis
episcopus , in ecclesia philosophatur , vir quidem eru-
ditione divina et humana orbi clarus , fide integerri-
nms , vita purissimus, debellator haereticorum , defen-
sor fidelium , et sanclissimorum palma certaminum.
Huius librorum , tractatuum , ct cpistolarum numerus
G
 32 INNOCENTIUS •!•

plusquam ad triginta milia extenditur , multis numero

non comprehensis. Scripsit enim quauta nec inveniri
possunt ; ut merito id dictum ei conveniat " mentitur
qui te totum legisse fatetur. ,, Hic in quibusdam nimia
difficnltate reconditus , in quibusdam vero sic planis-
simus , ut et parvulis probetur acceptus ; cuius aperta ,

suavia sunt ; obscura , magnis utilitatibus farcita pin-

guescunt. Huius autem iugenii vivacitatem siquis no-

scere desiderat , libros confessionum eius legat , ubi se
refert omnes mathematicas disciplinas sine magistro
comprehendisse ,
quas cliis sub doctis expositoribus vix
datur attingere. Claret Severus cognomento Sulpicius
ex aquitanica provincia , litteris nobilis , et paupertatis
atque humilitatis amore conspicuus ,
qui vitam beati
Martini et alia multa conscripsit. Tichonius afer claret
in divinis scripturis evidenlissimus. Hic regulas •vn-
ad invenieudam et investigandam intelligentiam scri-

pturarum composuit ,
quas in volumine uno conclusit.
Exposuit quoque apocalypsin Iohannis ex integro, nihil
in ea carnale , sed totum intelligens spirituale ; in qua
expositione dicit angelicam stationem corpus esse.
Anno Domini .cccc-xi- Honorius post mortem Ar-
cadii cum fratruele suo Theodosio iuniore imperat
,

annis -xv. Hoe tempore femina magnitudinis giganteae

de parentibus nostrae staturae nata, multis fuit stupori.

Sub hoc tempus martyrizantur multi , inter quos fuit

Autidius vesuntinus episcopus. Franci saepe Gallias in-
cendentes diripiunt. Prima et secunda irruptione suc-
cendunt urbem Treviros. Anno Honorii septimo cor-
pora sanctorum protomartyris Stephani , et Nicodemi ,

Gamalielis, atque Abibae, Luciano presbytero revelata

sunt. Anno nono Honorii Suinione et Marcomiro du-
cibus Fraucorum defunctis , Franci in communc deli-
 INNOCENTIUS •[• 8J
Lerant , ut et ipsi sicut aliae geutes uquid regem ha-
Leant; et filium Marcomiri ducis Faramundum nomi-
ne ordinant siLi regem ,
qui regnavit anuis -xi- Anno
Honorii undecimo Leatissimus Hieronymus apud Be-
thleem oLiit anno aetatis suae •xcvin- * , circa annum * i(* cod.
Domini -cccc-xxi- Hic usque ad finem vitae suae inler-
pretando et exponendo scripturas totum tempus expen-
dit , litteris heLraicis graecis et latinis incomparabili-
ter eruditus, totus divinae scripturae deditus , semper
aut legens aut scriLens , ecclesiae murus immobilis.
Hic denique per annos -lvi- liLris suis confectis , ita

corpore prae laLoriLus exhausto defecerat , ut sur-

gere de lecto nequiret nisi apprehenso maniLus fune
qui ad hoc pendehat ex trabe. Innocentius vero papa
oLiit v- kal. augusti , sepullusque est Romae ad ur-
sum pileatum.

XLV. ZOSIMUS.

^iosmus natione graecus ex patre ALrahamio coepit , ,

anno Domini ccccxxn- in quadam vero chronica di- ,

citur .cccc-xxm- Sedit anno mensiLus vm. in alia -i , ,

chronica dicitur annis -n- , diehus -xv- , in alia deni-

que chronica invenitur diehus xxv- Vacavit sedes die-
Lus -xi- vel -xv- Hic constituit ut servus nullo modo
clericus fieret , et ut in saLLato sancto cereus Lenedi-
catur , et nullus clcricus potum in puLlico venderet.

XLVI. BONIFACIUS I-

B onifacius primus natione romanus , ex patre Iucun-

do presbytero , coepit anno Domini -cccc-xxv. Sedit an-
nis •iir , mensiLus viu- , dieLus -xiii- Vacavit sedes die-
 ,

g/ BONIFACIUS -I-

bns -ix- Hic decrevit ut milla mnlier aut monacha aut

vidua pallain sacratam altaris contingeret aut lavaret
et ut servus aut noxius curiae non fiat clericus. Anno
Domini .cccc-xxvi- mortuo Piomae Houorio imperatore ,

Theodosius iunior solus imperat annis -iii-

XLVII. CAELESTINUS -I

VJaelestinus primus natione romanus, in quadam vero

chronica dicitur natione campanus , ex patre Prisco ,

coepit anno Domini .cccc-xxvm- , in quadam autem

chronica invenitur -cccc-xxix- Scdit annis -viii- mense ,

•i- , diebus -ix- Vacavit sedes diebus -xxi- Hic conslituit

ut psalmus " iudica me Deus et discerne causam meam „
diceretur ante introitum missae ; et psalmus cl- ante
sacrificium psalleretur , canendo ab omnibus antipho-
natim quod antea non fiebat , sed epistolac Pauli et
evangelium legebautur ; et ex hoc instituti sunt introi-
tus et gradualia similiter el offertoria ante sacrificium.
Anno Domini -cccc-xxxi- vir illustrissimus Gcrmanus
pontificatum autisiodorenscm suscepit, in quo per -xxx-
annos tamquam clarissimum sidus incomparabili luce
claruit. lamvero qualem etquantum seexhibuerit lin- ,

gua mortalis explicare non sufficit quia supra horai- ,

nem fuit omne quod gessit ; cuius talis extitit vita , ut

si miraculis caruisset , incredibilis videretur ; tauta au-
tem fuerunt miracula , ut nisi piae conversationis mc-
rita praecessissent ,
phantastica putarentur.
Theodosius Arcadii filius , nepos Honorii , imperat
annis -xxvit- Hic tcrtio anno anno
iinperii sui , scilicet

Domini .cccc-xxvm- , Valcntiniauum Placidiae amilae

suae filium secum imperatorem fecit et Placidiam de- ,

signavil augustam et ulrumque Komam ad imperau-

,
 CAELESTINUS !« 85
dum direxit , simulque annis -xxim- regnaverunt. Pau-
linus nolanus episcopus claret ,
qui rogatu beati Augu-
sliui vitam bcati Ambrosii scripsit (i), signis florentem
atque doctrina ct meritis apostolorum non imparem.
Hic cum esset innumerabilium praediorum dominus ,

admirabili exemplo veuditis omnibus , religiouem ex-

peditus elegit , cui Thcrasia ex coniuge facta soror bo-
nae vitae testimonio adaequalur. Hic se ipsura pro filio

viduae pauperis iu scrvitutem barbarorum cpiscopus

factus addixit ; sed diviuitus proditus quis esset , mul-
tos captivos restituit libertati. Iobanues Cassianus a
Iohaune chrysostomo diaconus ordiuatus , sed postea
de ecclcsia constantinopolitana ab ipso eiectus , apud
Massiliam Galliae urbem presbyteri honorem adeptus
scripsit experientia magistrante , librato sermone , et ut

apcrtius dicam , sensu verba inveniens , et actione lin-

guam movens , rcs omnium monachorum professioni
nccessarias , et in Aegypto compertas vitas patrum do-
ctrinasque et regulas datas, ac plurimos libros exposuit.
Anno Domini -cccc-xxx- Clodius seu Clodion Fara-
mundi regis filius crinitus super Francos regnare coe-
pit , imperavitque annis xix- Ex hoc Franci crinitos
reges habere coeperunt. Caclestinus papa misit in Hi-
berniam sanctum Patricium ,
genere britonem , filium
Conchcs sororis beati Martini turonensis in baptismo ,

quidcm dictum Suchad, a sancto Germano Magonum, a

Caelestino vero papa Patricium, a quo est Scotorum (2)
archiepiscopus ordinatus. Hic per -xl- annos signis san-
ctitate et doctrina excellens , totam insulam Hibcrniae
convertit ad Christum. Tertia synodus universalis ,

(1) Iramo alter est Paulinus ,

presbytcr mediolanensis , vitae

ambrosianae auetor.
(2) Scoli tunc iiJem qui Hiberni.
 S6 CAELESTINUS -I-

ephesina prima , -co episcoporum iussu Theodosii iu-

nioris edita est ,
quae Nestorium duas personas asse-
reutem in Christo anathemate eondemnavit ostendens ,

manere in duabus naturis unam domini nostri Iesu

Christi personam , ut et heata virgo Maria theotocos ,

id est mater Dei , appelletur.

xlviii. sixtus .111.

Oixtus tertius natione romanus ex patre Prisco de

, ,

regione Caelii montis , coepit anno Domini .cccc-xxxvi.

Sedit annis tih- , diebus -ix- , in quadam vero chro-
nica invenitur diebus -xvni. , in alia deuique chrouica
diebus -xxix- Vacavit sedes diebus -xxii- Hic constituit
ut nullus clericum in parochia alterius ordinare prae-
sumat. Hic congregata synodo purgavit se coram •lvi-

episcopis de ei Bassus coram Augusto

crimine quod
imposuerat et Bassns fuit in concilio condemnatus.
,

Hic aedificavit ecclesiam sanctae Mariae maioris quae ,

dicitur ad praesepe , sicut scribit Isidorus in chronicis

suis , et Paulus diacouus Cardinalis. Hic etiam multas
basilicas alias auro argentoque decoravit, et multa pau-
peribus distribuens obiit , sepultusque est in via tibur-
tina iuxta corpus sancti Laurentii.
Wallia rcx Gothorum Wandalos.insectans ,
perse-
qui eos in Africa disponit , sed morte praeventus ,

Theodoricum habuit regni successorem. Waudali igi-

tur Africae navibus irruentes , provinciam universam

devastant rapinis , caedc , incendiis, nulli ordini , nulli
sexui , vel aetati parceutes. Sub hoc turbine tribulatio-
nis beatissimus Augustinns amarissimam et lugubrem ,

prae ceteris suae senectulis hominibus , iam paene vi-

tam duxil cxtremam vidcns taiitam saevitiam ubique
,
 ;
,

SIXTUS •III-
87
grassari , videns alios hostili nece extinctos , alios ef-
fugatos, ecclesias sacerdotibus viduatas , civitates cum
suis accolis dissipatas. Accrevit dcnique causa maero-
ris ipsius ,
quod sub ipsius tempore Hipponensem ur-
bem cui pontifcx praeerat barbari obsederunt. Sed ecce
tertio obsidionis mense febribus decubuit; sibique se-

ptem paenitentiales psalmos scribi iussit, ipsosque qna-

terniones iacens in lecto contra parietem positos die-
bus infirmitatis suae intuebatur et legebat , et ubertim
ac iugiter flebat. Et ne impediretur a quoquam eius
intentio , aute fere -x- dies migrationis suae petiit ad
se nullum ingredi nisi iis tantum boris quibus medici
ad eum inspiciendum ingrediebantur , vel cum ei re-

fectio portabatur. Obsidionis deinde mense •xiii- coram

positis fratribus et orantibus migravit ad Dominum
anno aetatis suae -lxxvi- , clericatus vero vel episcopa-
tus sui anno •xl. ,
praefulgidum sapientiae lumen , pro-
pugnaculum veritatis errorum excidium fidei tuta-
, ,

mentum. Hic omnes ecclesiae doctores ingenio vicit

incomparabiliter florens tam exemplis virtutum quam
affluentia doctrinarum. Etenim tanta scripsit ut non ,

solum ab aliquo toto tempore vitae suae scribi sed ,

ne lectione quidem possiut percurri. Obiit anuo Do-

mini .cccc-xxx- (1)

xlviiii. leo -i.

JLjeo primus natione tuscus , ex patre Quintiano , coe-

pit anno Domini -cccc-xliiii- Sedit annis xxi., mense .1.

(1) Annum .cccc.xl. scribit noster. SeJ quis ignorat S. Au-

gustinum obiisse anno .cccc.xxx ? >'olam igitur numeralem correxi ,

narrationem tamen ad ponlificalum Caelestini nou relraxi , ne co-

dicis sericiu gravius perverlerem.
 88 i-eo -i-

diebus -xxv- Vacavit sedes diebus -vii- Hic in homiliis

dictandis multum efllorr.it , mirabili sanctitate praeci-
pnus ,
incomparabili eloquentiae venustate praeclarus.
Hic misit epistolam Marciano augusto, et eius coniugi ,

omncm fidem exponens. Misit quoque ad Flavianum

episcopum constantinopolitanum epistolas -viii. , inter
quas scripsit unam adversus Eutychem de incarnatione
domini nostri Iesu Christi , in qua redarguit eius blas-
phemiam. Hic quidem , cum ad Flavianum scriberet
contra Eutychem epistolam, antequam mitteret, Romae
super altare sancti Pctri posuit , et per -xl- dies ieiu-
niis et orationibus et vigiliis rogavit sanctum Petrum ,

ut si quid esset in eadem epislola emendandum ad fidei

propter quam scripta crat informationem , ipse digna-

retur corrigcre et emendare id quod factum est. Nam;

iu fine «xl- dierum invenit eandem epistolam in omni-

bus ad propositum correctam et emendatam hoc sibi ,

sancto Petro revelante. Hic Leo papa addidit in canone

missae " sanctum sacrificium immaculatam hostiam. ,, ,

Anno Theodosii iunioris •xxiiii- apud Ephesum •vii-

fratres dormientcs ,
qui a Decio imperatore pro Ghri-
sto cruciati se clauserant in spelunca, post annos suae
dormitionis •c-lxxxxii-, ostio speluncae quod Decius ob-
strui fecerat divinitus patefacto , surgunt ; et coram
Theodosio fide nostrae resurrectionis ,
quam quidam
haeretici contradicere intendebant , asserta , iterum ob-
dormierunt in Ghristo. Anno Domini •ccccxlviii- Me-
roveus ,
qui aliter dicitur Merion , filius Clodii seu
Clodionis , regnat super Fi-ancos annis -x> , a quo ni-
mis utili rege , Franci cognominati sunt Merovingi seu.

Merovei. Auno Theodosii -xxv« Remigius remensis na-

scitur. Eodem anno bealissimus Germanus cum Seve-
ro trevirensi episcopo in Britanniam missus transfre-
 ;
,

LEO -I- 89
tat ibiquc renascentem haevesim pelagianam extirpat.
,

Porro inde rediens Italiam adiit ubi apud Ravennam ,

a Valentiniano et Placidia matre eius cum summa ve-

neratione susceptus ,
pancis transactis diebus vidit in
somnis se a Christo vocari , datoque viatico , de pere-
grinatione ad patriam migravit anno Domini -cccc-l. ,

episcopatus sui -xxx- Eius corpus sicut ipse petierat

Antisiodorum reportatum est kal. octobris , et dignae
traditum sepulturae. Hic praeter alia miracula tres

mortuos legitur suscitasse unum Aurelianis praesente ,

Aniano episcopo ; alterum in Italia praefecti filium

tertium discipulum suum, quera revoluto sepulcro cum
ex nomine anpellassct , interrogassetque quid ageret
et an vellet adhuc secum militare ; ille spiritu resumpto
resedit dicens , sibi cuncta constare suavia , nec velle
huc ulterius revocari ; sicque deposito capite rursus
obdormivit.
Theodosius iunior imperator obiit, post quem Mar-
cianus a militibus imperator creatus est , Valentiniano
iuniore adhuc in occidentis partibus imperaute. Anno
igitur Domini .cccc-lii- quadam vero chronica di-
, in
citur «xlix- , in alia denique •liiii- Marciauus cum ^ a- ,

lentiniano imperat annis -vn. Hic litteris apprime eru-

ditus , scripturarum studiosissimus fuit. Hoc anno ob
instantiam Leonis papae congregata et habita est quar-
ta universalis -dc.xxx. episcoporum apud Chalcedonem ,

in qua constantinopolitanum abbatem Eutychem pro-

nunciantem verbum Dei in carne unam naturam eius- ,

que defensorem Dioscorum alexandrinum quondam epi-

scopum una patrum sententia condemnavit. Anno
,

Marciani imperatoris secundo et Merovei regis Fran- ,

corum quinto, Attila Hunnorum rcx Wallameris West-

gothorum regis et Audarici Gepidarnm aeque regis ,
 go LEO !•

et multarum aquilonarium gentium sibi subiectarum

auxilio fretus e Pannoniis egressus occidentale impe-
,

rium invadit cum quingentis milibus armatorum. Et

primo per totas Gallias tanta per eos Dei efferbuit in-
dignatio, ut nullam omnino civitatem castellum vel op-
pidum aliqua a furore eorum potnerit tueri munitio.
Postremo Aui-elfanensem civitatem eis obsidentibus, ad
subsidium Galliarum advolavit patricius romanorum
Aetius , fultus et ipse Theodorici Westgothorum regis ,

et Merovei Francorum regis , aliaruraque gentium co-

piis militaribus ; consei toque proelio in campis cata-
lauuicis pugnatum est usque ad noctem. Aetius qui-
dem superior recessit , Attilam tamen non usque ad
internecionem delevit. Caesa sunt -c-lxxx- milia pugna-
torum , inter quos etiam cecidit Theodoricus rex Go-
thorum. Attila resumpta spe ex Aetii discessu repa-
triavit , maturius expleto exereitu reversurus.
Nicasius remensis episcopus cum Eutropia sorore
sua martyrizatur. Sub hac tempestate destructae sunt
paene omnes Galliae civitates ac Germaniae Remi me- ,

tropolis Carnutum Atrebatum Treviri Tungrae

, , , , ,

Tornacum Morinuin Colonia Ambiani Beluacum

, , , , ,

Parisii Maguntiacum quondam nobilis civitas Germa-

,

niae , Nemetes Lugdunum Narbo et aliae innu-

, , ,

merae circum adiacentiaque castella quorum nomina

, ,

ob fastidium legentium omittuntur. Sanctus Exuperius

et Saturninus meritis suis servarunt Tolosam Lupus ,

Trecas , Servatius Traiectum , Anianus Aurelianos ;

Brictius , immo antecessor eius venerandae humilitatis
Martinus, Turonas. Ecclesia tandem Metensis cum om-
nibus qui ad eam confugerant , a beato Stepbano , in
cuius honorcest, infulato super ecclesiam ipsam sol-
Jemniter apparente , et ex ampulla aquam super incen-
 LEO -I- 91

dium iactante , liberata est. Undecim milia virginum

hoc tempore ab Hunnis Goloniae caesa sunt. Huic au-

tem contradicit ,
quod in quadam chronica legitur , et

superius scriptum est sub Cyriaco papa ,

quod harum
passio facta fuerit tempore dicti Cyriaci. Verius autem
videtur quod tempore isto Marciani imperatoris passae
fuerint ,
quo tempore Hunni ,
qui Hungari nunc di-
cuntur , multas civitates et oppida Galliarum et Ger-
maniae devastarunt.
Leo papa Attilam praedictum ,
postquam de Pan-
nonia in Italiam regressus fuisset , et per triennium
Aquileiam obsidens cepisset , ferro igneque consum-
ptam ac Veronam Vicetiam Brixiam Bergomum ,
, , , ,

Mediolanum Ticinum que nunc Papia dicitur di-

, , ,

ripuisset ; Leo inquam papa ne Attila Romam ve-

, ,

niens idem faceret coram adiit ipsum ubi circa Pa-

,

dum morabatur et non solum romanam sed etiam to-

,

tius Italiae salutem reportavit. Et mh*antibus omnibus

barbaris , cur sic Attila honorifice contra consuetudi-

nem Papam recepisset , et in omnibus exaudisset , re-
spondit se vidisse senem quendam venerabilem cal- ,

vum , vultu terribilem , prope astitisse cum evaginato

gladio sibi mortem minitantem , nisi Papae voluntatem
expleret. Unde statim de Italia exiens in Paunoniam
rediit. Idem quadani nocte in nuptiis crapulatus ema-
,

nante per apoplexiam de naribus sanguine, sufFocatus

est. Claruerunt hoc tempore Genovefa virgo parisien-
sis , Eucherius Iugdunensis archiepiscopus , et Hilarius
arelatensis, et Musaeus massiliensis ecclesiae presbyter,
qui hortatu sancti Venerii episcopi massiliensis de di-
vinis scripturis lectiones totius anni excerpsit festis die-
bus aptas , responsoria et psalmos et capitula tempori
et diei congruentia.
 ;
,

Q-3 LEO •!•

Anno Domini -cccc-lix- , in chronica vero Vincentii

dicitur .cccc-lvih- Leo primus imperavit annis xviii-
,

Floruit lioc tempore sanctus Anianus aurelianensis epi-

scopus. Sanctus quoque Simeon apud Antiochiam qui ,

•xl. annis stetit in columna inclusus ,

qui etiam inter
cetera monebat ne quis per Dei vel sancti alicuius no-
men iuraret , sed per nomen Simeonis ,
promittens im-
punitatem in se deierandi se postulaturum a Deo. An-
no primo Leonis imperatoris Childericus post Mero-
veum patrem suum Francorum regnum suscepit te- ,

nuitque -xxvi. annis. Anno dicti Leonis imperantis se-

ptimo Elisaeus propheta de Samaria ubi multis cla-

ruerat miraculis Alexandriam transfertnr. Per idem
,

tempus beatus Mamertus viennensis episcopus floruit

qui tres dics rogationum ante ascensionem Domini in-

stituit celebrari. Eudoxia augusta , Valentiniani uxor ,

filia Theodosii iunioris Hierosolymam ex voto prope-

rat , et inde reliquias protomartyris Stephani et duas
catenas ,
quas angelus de manibus beati Petri excus-
serat , Dei nulu Piomam attulit , eisque adiuncta est
catena qua etiam Romae beatus Petrus vinctus fuit
,

et ideo romanus pontifex soilemnitatem quae dicitur

ad vincula kal. augusti Romae fieri instituit, idcirco
maxime ut revocaret a pompa superstitionis gentilem
populum. Adhuc enim sollemnizabat civitas illa die ob
victoriam Octaviani de Antonio et Cleopatra habitam
eadem die (i). Leo papa sepultus est Romae in basilica
sancti Petri. In martyrologio Usuardi scribitur : tertio

idus aprilis Romae natalis beati Leonis papae , cuius

temporibus facta fuit synodus chalcedonensis.

(i) In raense conseutit Macrobius Saturn. I. 12. Scd laraen

confer Pectavium de doFctrina temp. lib. x 71.
 ,

9*
MIiARUS.

H ilarus natione sardus , cx patre Crispiuo, coepit

anno Domini •cccc-lxv- Sedit annis -vi- , mensibus -m ,

diebus x- Vacavit sedes diebus -x- Hic dccrevit ut nul-

lus pontifex successorem sibi constituat. Fecit ad san-
ctum Laurentium balneum et monasterium , ibidemquc
sepultus est iuxta corpus eiusdem niartyris. Floruit boc
terapore Prosper natione aquitanicns , beati Leonis pa-
pae notarius ,
qui apud Rhegium Italiae urbem factus
episcopus doctrina et miraculis claruit , ibique hono-
rifice quiescit.
Per idem tempus , ut historia Britonum lestatur ,

in Britannia regnabat Artus, qui et Arturus dicitur(i),

filius Utheri cognomeuto Pendagi ,
quem ex uxore du-
cis Cornubiae in adulterio procreavit ,
qui pracdeces-
soribus suis longe fuit insignior , tam honore potentia
et largitate quam fama , cui tantam gratiam innata bo-
nitas praestilerat , ut a cunctis fere populis amaretur ;

siquidem bellicosus et inclytus fuit , resislentes sibi po-

tenter debellans ,
pacem vero quaerentcs libenter su-
scipiens. Propter hoc ut fertur Franciam acquisivit
, ,

Flandriamque et Aquitaniam possedit, Norvegiam, Da-

niam ceterasque maritimas iusulas sibi servire coegit.
,

Lucinum etiam romanorum consulem in bello prostra-

vit, caputque eius loco vectigalis Romam transmisit.
In proelio denique letaliter vulneratus, secessit in iusu-

(») Confer de Arturo Scriptores rer. angl. post Beclam p. g.

et p 5i3. Scd longe copiosiora de Arturi ac Merlini historiis da-
bunt tibi fabulosi auctores , quos recenset vir illustris et doclissi-
mus , longa mecum ainicitia coniunclus , Caietanus de comililms
Bfeltua mediolanensis in operc a se edito bibliogra/ia dei ru-
manzi ctc. p. 3oq. seqq.
 ,

Q^ HILAP.US.

lam Avallonis ad curanda vulnera sua , et deinceps de

vita ipsius Britonibus nulla certitudo Haec reraansit.
de Artnro dicta sint omnino praetermis-
, ne a nobis
sum videatur quod lam crebro ab omnibus ventilatur.
Verum nonnullam diffidentiam nostris auimis ingerit f
quod de Arturo nulla prorsus mentio in ceteris histo-
riis habeatur, cum tanla ut dicitur nobilitate claruerit,
ut omnes qui eum praecesserunt in regno Britannorum
superaverit. Temporibus praedicti Utheri regis fuit iu
Britannia Merlinus vates ex incubo et moniali genitus ,

quae filia regis Demetiae in ecclesia sancti Petri in

urbe Kaermcdio degebat. De isto Merlino leguntur
multa in historia Britonum.

n. SIMPLICIUS.

Oimplicius natione tiburtinus , ex patre Castino , coe-

pit anno Domini •cccc-lxxii- Sedit aunis »xv- , mense * ,

diebus -vii« Vacavit sedes diebus >vi- Hic dedicavit basi-

licam sancti Slephani iuxta basilicam sancti Laurentii
nec non basilicam sanctac Bibianae martyris ubi cor-
pus eius requiescit cum quatuor milibus et ducentis
•lvii- sanctorum corporibus , exceptis parvulis et mu-
lieribus. Hic constituit ad sanctum Petrum et ad san-
ctum Paulum ut -vii- presbyteri per hebdomadas ma-
nereut propter paenitentes et baptizandos , et fecit -v-
regioncs presbyteris dividendas
; primam regionem ad
sanctum Petrum secundam ad sanctum Paulum ter-
, ,

tiam ad sanctum Laurentium quartam ad sanctum Io- ,

hannem quintam ad sanclam Mariam maiorcm. Idera

,

coustituit ut nullus clericus iuvestituras a laico acci-

piat. Huius tempore Merlinus vates praedictus dicitur
in Britannia fuisse, sicut in quadam chronica invenitur.
 ,

SIMPLICIUS. 95
Anno Domini -cccc-lxxiiii- Zenon imperat annis
•xviii- Hunnericus rex Wandalorum Deo odibilis arria-

norum fautor immanissimam ecclesiis Christi in Africa

persecutionem intulit , multosque orthodoxos diversi

ordinis diversaeque aetatis ad numerum nongentorum
lxxvii- in exilium trusos diversis in locis , diversis tem-
porihus , diversis poenis excruciavit ad mortem. Franci
post Wandalos qui fuerunt Poloni ,
post Alanos qui
sunt Vasculi in finihus Vasconiae et Navarrae liodie
habitantes ,
post Gothos qui fuerunt Daci , et post Hun-
nos qui et Hungari ~ lacessunt Gallias non tamen ut
eas haheant direptioni , sed ut sint sibi perpetua ha-
bitatione.
Hunnericus praedictus Wandalorum rex in ecele-
siam Dei gravius efferatus omnes Africae episcopos
quasi ad synodum convocat ; et effugatis et exulatis
quadringentis -xliiii- episcopis catholicis, ecclesias clau-
sit et arrianis dedit ,
plehem miris suppliciis afllixit
et inuumerara multitudinem catholicam pro fidei ve-
ritate peremit , innumeris etiam manus abscidcns ; et
ut catholicae fidei confessionem auferret , linguas quo-
que praescindens paene totam Africam in catholica
,

veritate fundatam, unam quodammodo martyrem fecit;

Laetum episcopum incendio concremavit , Eugenium
vero carthaginensem episcopum et clericos supra quin-
geutos cruciatos multis modis exulavit.

LII. FELIX •III-

JT eliy tertius natione romanus, ex patre Felice presby-

tero de regioneFascioIae,coepit annoDomini-cccc-Lxxxvr.
In quadam vero chronica invenitur -cccc-lxxxv- Sedit
annis -vui- , mensibus vi- , in quadam autem chronica
 q6 FELIX III-

scribilur mensibus -xi- , diebus xvn- Vacavit sedes die-

bus -v- Hic fecit basilicam sancti Agapiti iuxta basi-
licam sancti Laurentii rnartyris. Idem constituit eccle-
sias ab episcopo esse consecrandas. Huius tempore ve-
nit relatio de Graecia , Petrum alexandrinum antea
propter baeresim iam damnalum , ab Acacio constan-
tinopolitano revocatum ; quod sanctus Felix graviter
accipiens , convocato concilio damnavit Acacium et Pe-
trum. Hic etiam duos episcopos ,
quos ob dictam cau-
sam Constantinopolim legatos direxit ,
quia per impe-
ratorem pecunia corrupti fueraut , convocato concilio
condemnavit. Idem constituit quod accusato dandae
sunt induciae ut ad respondendum praeparare se pos-
,

sit, quod accusatores et iudices tales esse debent

et

qui omni careant suspicione. Sepultus est in basilica

sancti Petri vel sancti Pauli. Clodoveus filius Cbilde-
rici mortem palris sui regnum Francorum circa
post
annum Domini -cccc-lxxxv- obtinuit, quod «xxx- annis

streuuissime rexit.

LUI. GELASHJS •!•

VIblasius primus natione afer , ex patre Valerio , coe-

pit anno Domini •cccc-xcmi- Sedit annis •iiii- , mensi-
bus -viii- , diebus -xxviii- Vacavit sedes diebus -vii- Hic

fecit orationem , bymnos et tractus sicut Ambrosius ,

et praefationem missae composuit " vere dignum et

iustum est „ in cotidiano usu. Baruabas apostolus re-

velatione sua fecit inveniri proprium corpus , cum quo
evangelium Matthaei manibus suis bebraice scriptum
quod reconditum invenitur. Clodoveus quicquid
erat
Galliarum sub iure erat Ixomanorum transfert ad ius ,

Francorum. Claret quoque Avitus Yiennensis episco-

 GELASIUS I-
97
pus , scientia saccularium litterarum doctissimus , et

sanctitate praecipuus ,
qui defeadit Galliara ab haercsi
arriana. Hic mctricc de conditione mundi libros com-
posuit. Apparilio sancti Michaelis in moute Gargano.
Zenon imperator obiit anno Doniini .cccc-xcim- in ,

chronica Vincentii dicitur •cccc-xciii- Anastasius im-

perat annis •\wi- Ilic decus romani imperii eutychia-
nae haercseos illuvie maculavit , favensque haereticis
persecutus est christianos. Guutramnus rex in Africa

ccclcsias catholicorum a palre suo Hunnerico clausas

aperuit , et om nes Dei sacerdotes petente Eugenio car-
tbaginiensi episcopo ab exilio revocavit. Quo postmo-
dum defuncto , Transmundus fuit eius succcssor in
regno ,
qui paternae impietatis heres rursus catholi-
corum ecclesias in Africa clausit , et -cxx- episcopos
apud insulam Sardiniam relegavit. Hac persecutione
Fulgentius ruspensis cpiscopus multa ab arrianis pro
vera fide perpessus , diuturno in Sardinia exilio ma-
ceratur.

LIIII. AXASTASIUS -II-

A nastasius sccundus natione romanus , ex palrc For-

tunato , coepit anno •ccccxcvni- , in quadam vero chro-
nica dicitur -ccccxcix- , in alia demuni anno quingeu-
tesimo. Scdit annis fere duobus , in quadam vero chro-
nica dicitur anno uno , niensibus -xi- , diebus -xxiiii.

Vacavit sedes diebus iiii- Hic constituit ut nullns cl<*-

ricus praetermilteret officium ira vel rancorc ,

praeter
inissam. Ilic Anastasius excommunicnvit iinperatorem.
F.o temporc multi elerici et presbyteri contra ipsurn
Papain se erexerunt , et separarunt se ab eius commu-
nionc , eo ([uod communicasset Photino diacono thes-

7
 g.S AKASTASIUS -II-

salonicensi ,
qui familiaris fuernt Acacii damnati pcr

ecclesiara , et quod Acacium restituere voluit (i) , licet

non potuerit divino iudicio percussus , nam iutcslina

egerendo miserabiliter vitam iinivit (a\

I/V. SYMMACHUS.

OvMMAcnrs natione sardus , cx patre Fortunato , coe-

pit anno Dornini quingentesimo , in quaclam vero cbro-

nica dicitur quingeutesimo primo. Sedit anuis -xv-, rncn-

sibus -vii- , diebus -wviii- Vacavit sedes diebus -vn- Hic
constituit ut omni die dominico , et in natali sancto-
rum " gloria iu cxcelsis Deo ,, caoatur, et qtiae se-

quuntur post vcrba angeli eodem hymuo. , addidit in

Hic sub contentione ordinatus est uno die cum Lau-
rentio Symmacbus in basilica constantiniana Lau-
, ,

rentius vero in ecclesia sanctae Mariac maioris ex qua ,

fi) Sic loquitur cliam liber pontificalis cum quo , noster quo-
que hisloricus errat. Namque Acacium mortuum essc ante ponti-
licatum Anaslasii , demonstrant vclerum testimonia apud Bcllarmi-
num dc rora. Ponl. lib. iv. 10. Ergo Acacium ccrle noluit resti-

tuere Anaslasius ; sed nequc mcmoriam cius in diptycha revocare ;

habemus enim ipsius Anastasii nolissimas lilteras , quibus raandat

Acacii riomen reliceri. Si ergo Anastasius neque Acacio ncque eius
memoriae favit ,
quis credat eundem Photino acaciano favisse ? Le-
gantur Bellarminus loco cil. , Baronius ad an. 497» Binius in adnot.
ad Concil. uhi de Anastasio , ed. Florent. T. vm. p. 187 Aclura
quippe agerem si rursus ah his aliisve criininationibus roraanos
Pomiiiccs post tot apologias defenderem.
(9.) Quod divino ludicio percussus obierit Anastasius papa , di-

dicit noslcr a lihro pontificali , cuius hbri anctorem inendosc trans-

lulisse interitum Anaslasii imperaloris (qui fulminc exanimatus fuit)
^d rom. Poutilicem , iaui dixerunt praedicli scriptures. Alteram vcro
addilam parlcm dc inUslinis in moiiendo cgestis , ex crcdulo ad-
modum cl fabuloso ohrunographo noiter exscripsit Martino polono.
 SYMMACUUS* (}()

causa separatus est cleru.s , et populus divisus est a se-

natu ; quae rcs grave dissidium ccelesiae diu usquc ad

ipsa pertraxit homicidia ,• douec taudem hanc alterca-
tionem compressit Theodorici potestas , hoe ncquitatis
iudicio obtincnte Symmachus papa esset qui prinr
, ut
fuerat ordiuatus , magna faveret. Oh cuius
eique pars
dissensionis culpam animam Paseliasii diacnni,qui per-
tiuacius Laurentio faveral , alioquin magnac sauctitalis
viri , Gcrmanus episcopus capuanus vidit in igue pur-

gatorio positam , prout recitat Gregorius iu dialogo (i ].

Chlodoveus autem rex Francorum erat adhue gen-

tilis tam pertinax , ut nee uxor sua Ghlotildis christia-

nissima eum ab errorc geniili revocare posset , iieet id

saepius attemtasset. \ crum cum contra Alamaunos es-

set egressurus , videns immeusos globos hostium cum
expavissct, votum vovit Deo ,
quod si victoriam ei tri-

bueret , ipse christianismum susciperet. Voto itaquc G-

dei se ohligans , victoria potiri meruit , et percmpto
Alamanuorum Alamanniam sub tributo redegit*
rege ,

Porro reversus sauctum Remigium adiit, petens se iieri

ehristianum cumque ad fontem sacri baptismatis per-
;

venisset , nee adessct qui chrisma debuerat afierre, eeee

coluniba caelitus delapsa ampullam chrisuiatis rostro
detulit, de quo Piemigius regem in baptismo linivit(2);
(juae ampulla Kemis in monasterio saucli Piemigii usque
hodie custoditur , et inde omnes reges Franeiae inun-
guntur. Baptizata sunt quoque multa Francorum mi-
Jia regis sui cxemplo permota. Erat autem annus Do-
,

mini icre quingenlesimus , regui vero sui •xv- quando

(i) Lib. iv. cap. |f>.

('.*) Baplizatum Clilodoveum sub An istasiu detBonstrat epistofa

liuius Pontificis iu concil. Labb. Tl iv. p 1284; Quamijuaui Ba-
rouius aJiique, cum nostro communetu errorera seauuntur.
 ,,

IOO SYMMACHUS.

fidei militiam recepit , et in gente Francorum christia-

nilas dilatata est.
Eodem tempore Symmachns convocata synodo, , ex
misericordia conslituit praedictum Laurentium nuceri-
num episcopum. Post paucos vero annos criminatio fit

in Symmacbum ex invidia per falsos testes , et occulte

revocatur Laurentius , et iterum fuit divisus clerus ;

quidam adhaerent Symmaclio , alii vero Laurentio ;

sed convocata rursus synodo -ccxv- episcoporum expur-

gatus Symmaehus de crimine falso cum gloria resti-
tuitur, Laurentius vero cum suis condemnatur.

LYI. IIORMISDA.

XXop.misda natione campanus , ex patre Iusto , de ci-

vitate Frusinonc , eoepit anno Domini -d-xvi- , in qua-
dam vero chronica dicitur -d-xyii- Sedit annis -ix- , die-
bus xvii- Vacavit sedes diebus -vi- Hic clerum compo-
suit et psalmis erudivit , et graecos reconciliavit ,
qui
ligati fuerant vinculo anathrmalis propter Pctrum ale-
xandrinum episcopum. Floruit sanctus Sacerdos lemo-
vicensis episcopus a beato Martiali vigesimus nonus
, ,

qui patrem suum inveniens sine viatico migrasse in ,

nomine Domini susciiavit eum communionem dedit , .

et pater ipse petila benedictione et data, mox in Chri- ,

sto quievit. Beata virgo Genovefa octogeuaria transit

ad Dominum. Vir«o
o Dei Bri<jida in Scotia obiit.
o Anno
Domini -d-xix- Sigismundus mortuo Gondebaudo patre
suo regnat in Burgundia.
Chlodoveus christianus factus Aquitaniam subiugat,
eteam de manu Alarici regis Gothorum arriani qui ,

eam romanis abslulerat et Tolosae regnabat eripuit ,

precibus beatorum Martini et Hilarii decimo miliario

 HORMISDA. I O I

a Pictavis eum deviucens ; direxitque Theodoricum fi-

lium suum per Albiam et Ruthenam ci\itatem in Ar-

verniam qui omnes urbes illas usque in Burgundiam
,

a manu Gothorum liheravit. Chlodovcus autem hiemat

Burdegalae , et thesauros Alarici de Tolosa recipit , et

per Cadurcum rediens Engolismam obsedit , in euius

adventu muri corruerunt ; totaquc terra subiugata iu

Sanctonia , Engolismae et Burdegalae Francos reliquit
contra Gothos. Huius Chlodovei ncpos Chilpericus fi-

lium suum Chlodoveum in Aquitaniam misit, ut Agen-

nensem et Petrocoricnsem pagos subiceret.
Aquitania autem ut dicunt Iulius , Orosius , et Isi-

dorus , et gesta Francorum , tertia pars cst Galliarum ,

tres provincias habens , bituricensem scilicet , burde-

galcnsem , fet novempopulanam ,
quae hodie Auxis iu
Vasconia est. Lemovi-
Bituricensis has habet civitates,
cum Claromonlem Mimatum Ruthenam
,
Albiam , , , ,

Cadurcum et excmptam Vellavam quae nunc Anicium

,

sive Podium dominae uostrae dicitur. Burdegalensis

habet Pictavos Sanctonas, Engolismam Petricorium
, , ,

Agennam. Auxis habet Vasatum Baionam Aquas , , ,

Elaronam Lascuram Tarbiam Aduram, Lactoram ,

, , ,

Convenas Conseranum. Habet etiam Aquitania exce-

, ,

ptis his civitatibus, Turonos et Tolosam. Quicquid cnim

cst inter Ligcrim et Garumnam et Pyrcnaeum ct ocea-

num totum in partes Aquitaniae ecdit ; uude Aquita-

,

nia dicitur ,
quia Ligeri et Garumua et mari fere cir-
cumdalur. Secundum antiquos autem et Isidorum nar-
bonensis archiepiseopus primati bituricensi suberat , ut
habetur in decrcto caus. ix. cap. conquestus. Sed Ka-
rolus ducatum ponens Narbouc , terram ultra Garum-
nam usque ad Bhodanum ei adiunxit. Et haec est pro-
vincia narbouensis , cuius pars Septimania dicitur.
 ,

102 IIORMISDA.

ChJodovcns antem rex post victos Gotlios et Aqui-

taninra lihoratam ab ois meritis sanctorum Martialis , ,

Hilarii et Martioi , dum Turonis fessum cxcrcitum re-

crcaret ,
ah Ariaslasio imperatore codicillos de consula-
tu , et coronam anrenm cum gemmis , et tunicam blat-
team suscepit (i), et ex ea dic consul appellatus est et
angustus. Porro Parisios iude reversus ,
pro tantis lio-

noribus et beneficiis a Deo sibi collatis reaalem

o eccle-
siaru aedificavit ibidem ,
quam sanctis apostolis Petro
ct Paulo consecrari praecepit ,
qoae bodie dicitur san-
cta Genovefa. Ghlodoveus rex regno Francorum per to-

tas Gallias dilatato et Jegilime ac pacifice confirmato

moritur, sepcliturquc in monte proximo civitati in ec-

elesia quam ipse fundaverat ante dicta anno -xxx- re-

,

gni sui , aetatis vero suae -xlv- , anno Domini .d-xv- vel

•xvi- Post Clilodovcum quatuor filii eiiis Tlieodoricus ,

Cblodorairus , regnum inter

Childeberlus , Chlotarius ,

se partiti sunt. Childebertus Parisios cum Flandria et

Normannia sortitus est. Tlieodoricus ]\]etas cum Ger-

maiiin. Chlodomirus Aurelianos cum Aquilania Bur- ,

gundia et Provincia. Chlolarius Suessiones cum Lo-

,

thnringia et Francia ad quem postea regni monar- ,

cliia devenit , et annis qninquaginta regnavit.

Per idem tempus floruit Cheudechildis filiaChlo-
»lovei , virginitate pariter ct pietate famosa. Haec in
prospcctu scnonensis civitatis coeiiobium sibi in liono-

rem apostolorum construxit , multis aedificiis id am-

plians ct praediis locupletans. Quo perfecto , ad dedi-
candam basilicam cum sancto Eradio tunc senonensi
prnesnlc proccssit ; vicinarum quoque urbinm praesu-
ies affnere ; uhi dum in cccJesia pernoctarent , angeli-

(i) Hnc faetum anno Domini .dvii. narrat Pctavius in Caslis

cjui <! mortuum Chlodoveum nnno .ux. aduntat.

 ,

IIORMISD^. loj

cas aiuliere voces dulcissirae conerepantes. Facto autem

maue , respicientes altare , viderunt in quatuor angulis
et in medio marmoris signacula crucis dccenter im-
pressa. Stupentes proinde non sunt ausi ulterius con-

secrarelocum quem cernebant caelitus cousecratum.

Sigismundus rex Burgundiae qui mouasterium agau- ,

nense ob bonorem sancti Mauricii sociorumque eius-

dem ibi quiescentium conslruxerat , filium suum Sige-
ricuni malo consilio novercae usus peremit. Qui com-
petenli paenitentiae se adiciens et martyribus agau- ,

nensibus se totum devovens ,

quod venia dignus fuerit

crebra post mortem eius facia miracula attestantur.

Beatissimus Leonardus eo tempore in rcgno Fran-
corum enituit ,
qui cum esset civis aurclianensis , et

beati Remigii discipulus in Lemovici urbis territorio

diaconus existens , longo tempore eremiticam vitam du-
xit , captivorum spiritualis patronus ; qui apud Deum
quodam privilegio singulari devote se invocantibus
compeditis frequentius adfuisse , exprimentis evidenti-
bus comprobatur. Hormisda papa bcato Remigio per
id tcmpus vices suas in rcgno Francorum commisit.
Anastasius imperator eutycbiana baercsi pollutus fuit ;

cui Hormisda legatos sollemnes Constantinopolim di-

rigens ipsum monuit ut ab baeresi discederet ; qui
,

non solum legatos audire sed nec videre volens su-

, ,

bito divino iudicio fulminis ictu percussus interiit. An-

no Domini -dxmii- Iustinus senior coepit , imperavit-
quo annis -x- secundum cbroiiicam Yincentii , in cbro-
nica vero Marlini seribitur annis ix- Hic ardore fidei

ecrtabat ut baereticos dissiparet , statuilque ut omnes

baerctieorum ecclesiae , calbolicorum religione conse-
crareulur. Ilie Hormisda papa postquam elcemosynas
mu-Itas panperibus erogassel , nec non et basilicis di-
 I O^ HORMISDA.

vei\sa ornamenta contulissct apud sanctum Pctrum ,

crucem ai-genteam tnille quadraginta librarum refl-

cjuisset, ibidcm sepultus quiescit.

LVII. IOHAXITES -I-

Iohakwes primus natione tuscus, in quadam vero chro-

nica dicitur romanus, ex pati'e Gonslantino , coepit
anno Domini -dxxv- Sedit annis -n- , meusibus •vin- ,

diebus •xvm- Yacavit scdes diebus -viii- Boethius , an-

nucnte sibi Symmacho patricio , cum auctoritate ro-
mani senatus , contra Theodoricum regem Gothorum
airianum Italiam ,
quam is premebat , tueri nititur ;

scd ab ipso fngatus ,

per triennium exulat. Tandem a
praedicto tvranno in territorio mediolaneusi iussus est
strangulari , ac Papiae postea sepclitur , et cum beato
Augustino in eadem ecclesia ,
quae caelum aureum di-
citur ,
quiescit. In praedicto autem exilio librum de
consolatione philosophiae edidit. Hic vir summae pru-
dentiae dialecticam , arithmelicam , musicam , ceteras-
que artes suo nobilitavit eloquio , aliaque plura com-
posuit, inter quae ctiam ad Svmmachum patricium
mira subtilitatc conscripsit de trinitate libellum , in
quo dicit beati Augustini vestigia se fuisse secutum,"
eundemque Symmachum eiusdem Bocthii socerum, nec
non et hunc Iohannem papam idem Theodoricus rex
Gothorum in Italia tyrannus arriana haeresi pollutus
pereniit. Coegit siquidem Iohannem papam ire Gon-
stantinopolim ad lustinum impei^atorem comminatus ,

quod nisi arrianis ceclesias restitueret omnes christia- ,

nos pcr Italiam perimeret gladio. Qui Iohannes papa

a Iustino lionorifiee receptus est ; ct ad preces cius
compatiens neci christianoium, de ecclesiis arrianoium
 IOHAHHES !• lo5

snpersedit imperator , de quibus iusserat ut ubique ca-

tholicorum reli°NOne cousecrarentur.
Interim vero Theodoricus tyrannus Boethium et

quosdam alios viros catholicos gladio trueidavi!. Iohaii-

nem vero papam , cum iis quibuscum fuerat profcctus ,

postquam redierunt Ravennam ad ipsum carcerali an- ,

gustia peremit. Sed hanc ipsius crudelitatem mox ani-

madversio divina secuta est ; nam nonagesimo die post
hoc facinus subita morte extinctus est , cuius auimam
quidam sanctus vir eremita vidit per Iohannem papam
in ollam Vulcani proiici. Iohaunes papa obiit Raven-
nae in carcere , cuius corpus translatum est Romam ,

et sepultum in ecclesia sancti Petri. Natalis vero eius

recolitur -v- kal. iunii.

Theodoricus rex filius Chlodovei maior reposcens ab

Ermenfrido Thuringioruni rege pactum quo sibi me-
dietatem regni promiserat, insurgit in eum, eoque post
nimiam suorum stragem de pugua fugato et non mul- ,

to post mortuo totam Thuringiam subiugavit. Chlo-

,

tarius Radegundem filiam Bcrtharii regis Thuringiae ,

olim a fratre suo Ermenfrido perempti captivat intcr

alias , ct secum adducit , eamque suo matrimonio so-
ciat ; sed iila postmodum toro maritali relicto , intra
Pictavos cultum religionis arripuit , in quo cursum
vitae laudabilitcr consummavit. Per idem tempus flo-

ruit beatus Benedictus abbas casinensis , monachorum

patcr praecipuus ,
qui spirilu omuium iustorum plcnus
iuisse dinoscitur. Huic fuit soror beata Scholastica.
Huius discipulus beatus IMaurus levita fuit ,
qui in
monasterio ab ipjo , a duodecimo anno aetatis suae nu-
tritus , iam -xxn- annorum existens , utpole iam fortis
ct potens in opeiibus bonis , cum quibusdam aliis ab
eodem patre rogatu bcati Bertichramni cenomanensis
 ,

i of> IOIIVTVNF.S r-

episfcopi in Gallias mittitur, ut ibidem Jucis filios pro-

crearent, et monasticis institutis quae ab ipso sancto
patfe susceperant , novara generando progeniem con-
fiFmareut. fustinus religiosissimus imperator obiit.

LVIII. FELIX -IIII-

I elix quartus natione sabinus , ex patre Castorio (t),

coepit anuo Douiini d-xxvii- Sedit annis -iui- , mensibus
•iii- , diebus -xiii- Vacavit sedes mense -i- , diebus -xv-

Hie constituit ut infirmi ante transitum suum debeant

inungi oleo sancto (2). Hic patriarcbam constantino-
politanum excommunicavit. Anno Domini -d-xxviii- Iu-

stiuianus Iustini ex sorore nepos impcrat annis -xxxvm-

Ilic vir ortbodoxus multa in Deum floruit pietate , lit-

teris vero dhinis et saecularibus fuit non mediocriter

instructus. Siquidem quosdam libros de incarnatione
Domini edidit (3) ,
quos per diversas provincias misit.
Libros etiam romauarum legum abbreviavit in uno vo-
luminc, quod iustinianiim vocatur. Cassiodorus Ra-
vennae senator post vero monacbus vir ornatus elo-
, ,

quio claret qui inter cetera multa quae scripsit

, ;

psalmorum occulta patenlissime reseravit. Florent quo-

que Priscianus grammaticus , Gregorius lingonensis ,

Domitianus tungrensis , Nicetius trevirensis , a quo

sanctus Arcdius de aulico clericus factus ecclesias in

(1) CoJ. Conslantino.

(a) Hoc a Martino polono surnit nosler ; idque lantiimmoJo
intrlligi potcst Je aliqtia conslitut ione ,
quae negleclum inleitlum
sacramentum hoc , seJulo aJhiberi Pontifex iusserit ; Je quo lo-
qucndi more videsia Catalanum initio commenlarii ad hoc sacra-
mcnturn.
(3j \L\ his binum nos vulgavimus inter Scriptores vct. T. vn.
 ,

FELIX -HII- IOJ

Lcmovicino acdificat , et abbas factus miraculis coru-

scaus ad Dcum migrat. Hic in villa sui nominis in
lcmovicensi dioecesi bonorifice requicscit. Beatus Va-
lerius de Germania in Aquitaniam venieus coenobium
aedificat in territorio saucti Martialis io dioecesi le-

movicensi , ubi virtutibus claret.

Cbildebertus et Cblotarius filii Cblodovei regis

Fraucorum , filios Cblodomiri fratris sui regis Burgun-

diae a Burgundionibus occisi interfeccrunt. Regnum

quoque fraternum copulaverunt sno. Uuus tamen filio-

rum evasit nomine Clilodoaldus qui nobilitatem mun- ,

danam ad nobilitalem divinae transferens servitutis

clericus fit et presbyter ordinatur exemplo praeeminens
sanctitalis ; muhisque denique virtutibus plenus migrat
ad Deum , et in suburbio civitatis parisiacae sepelitur.

Cbildelbertus et Chlotarius reges Francorum Hispaniam

vastant , Cacsaraugustam obsistentem prcmunt. Sed ci-

ves beati Vincentii tunicam circumfcrentes , Dei mise-

ricordiam postulabant ; quamobrem pracfati reges de-
flexi ,
pace composita tunicam ipsam munus a civibus
receperuut, et Parisios revertuntur. Cbildebertus vero
rex amore sancti Vincentii , extra urbem Parisios in
occidentali plaga construxit eccLesiam iu bonorem ip-
sius ,
quac bodie dicitnr sancti Gcrmani de pratis , in
qua ipsam tunicam posuit postmodum se- , ct sc fccit

peliri. Gilimcr pcrimens Hildericum regem Wandalo-

rnm regnat in Africa ,
qui tantae crudelitatis fuit , ut
nec parentibus parceret. Hic etiam quibusdam ortbo-
doxis episcopis linguas radicitns excidi fecit ,
qui post-
modum clare loquendo multis fuerunt miraculo; quod ,

miraculum unus eorum auxit, qui in elationem vcrsus ,

statim privatus divino douo obmuluit.

 LVIIII. BOAIFACIUS n-

B omfacius secundns nationo romanus , ex patre Si-

gisranndo seu Sigizvildo , coepit anno Domini -dxxxii-,

in quadam vero chronica dicitur -d-xxxi- Sedit annis

•ii- , diebus -xxvi- Vacavit sedes diebus -vi- Hic consti-
tuit ut clerici sint divisi a laicis in celebratione mis-
sae. Scpultus est in ecclesia sancti Petri.

LX. IOHANNES -II-

Iohanjjes secunilus natione romanus ex patre Proic-

,

cto , de Coclio monte , coepit anno Domini •dxxxiiii- ,

in aliaautem chronica dicitur -d-xxxv- Sedit annis -n- ,

mensibus ini- dicbus -vn- lustinianus augustus ae-

,

dificavit Constantinopoli munificum tcmplum ,

quod
icyiu. aoyiv. , id est sanctae Sapientiae ,
qui Christus est ,

dedicavit. Maurus discipulus sancti Benedicti sancti-

tale claret in Gallia. Priscianus profunda grammati-
cae composuit.

LXI. AGAPITUS -i-

A gapitus primus natione roinanus , de regione Io-

hannis et Pauli , coepit anno Domini -d-xxxv- , in qua-
dam vero chroniea dicitur -dxxxvi- Sedit mensibus -xi- ,

diebus -xvm- Hic ad Iustinianum imperatorem Constan-

tinopolim perrcxit;et invenieus ibi Anthimum eiusdem
urbis episcopum eutychianae haercseos esse , eo excom-
nmnicato et exulato non sine multa altercatione cum
imperatore habita , Mennam raonachum virum catho-
licum ipsi substitui fecit. Quibus peractis , ibidem de-
functus est ; cuius corpus Romam translatum in basi-
 AGAPITUS •!• lO(J

lica sanctl Petri sepnlluni est. Beatissimtis paler Beuc-

dictus mouasticae legis lalor exhnius , virtutum gratia
plenus migravit ad Dominum anno imperii Iustiniaul

senioris octavo Domini vero -d-xxxvi- ,

LXII. SILVERIUS.

^ilverius ,
qui in quadam chronica dicitur Severus ,

natione campanus , ex patre Hormisda episcopo roma-

uo , coepit anno Domini -dxxxvii- , in quadam vero
chronica dicitur -d-xxxviii- Sedit anno i- r mensibus v-,

diebus -xi- Hoc temporc facta est in partibus Liguriae

tanta fames ut filios suos comedercnt mulieres. Hic
,

Papa postea cum Anthimum ab Agapito depositum rc-

vocare nollet procnrante Theodora imperatrice depo-
,

situs est , et factus monachus , et ab imperatore , in-

stigante imperatrice , consentiente Vigilio archidiacono
suo ,
qui papatum ambiebat , missus est in. exilium in
Pontiam insulam , ubi pane tribulalionis , et aqua an-
gustiae sustentatus , tandem deficiens mortuus est anno
Domini d-xl- , cui Vigilius in papatu successit.

lxiii. vigilius.

V igilius natione romanus , ex patre Iohanne , coepit

anno Domini -d-xl- (i) , in quadam voro chronica dici-
tur -d-xli- Sedit annis ivn- , mensibus -vi- diebus -xxvi-

Vacavit sedcs mensibus -m- Hic ordinavit , diebus •

missam celebrari in ecclesia in orientali parte. Hoc
lcmpore in una urbium Siciliae constat Theophilum
archidiaconum extitisse, qui cupiens promoveri , Ghri-
(i) Heic dcraum nosler chronographus conspirat cum in>ii»

aslis in anno sascepti a Viijilio p ontificatus.

 t lO VIGILIUS.

stum et eius genitricem abnegando bomagium diabolo

fecit. Qui postquam per diabolum ad id quod volue-
rat promotus est , ad cor suum rediens , et cum fletu

dura paenitentia se affligens , intercedente beata vir-

gine Maria veniam , et gratiam recuperavit. Hoc tem-
pore quinta synodus apnd Constantinopolim congre-
gata est sub Iustiniano principe conlra Theodorum et

omnes baereticos qui beatam Mariam tautum bomi-

nem et non Deum et bominem genuisse affirmabant.
, ,

Iu Galliis clarent fratres uterini uno eodemque die

partu profusi ct pontifices consecrati Medardus no- ,

viomensis et Gilardus rotbomagcnsis et uno die ab- ,

soluti a saeculo et assumpti a Christo. Hunc Medar-

dum Chlotarius rex Suessionum cum gloria sepelivit in

civitate suessionensi duobus annis post transitum beali

Remi<ni. In Campania Italiae Bcnedictum iuniorem

sanctitate clarum rex Totila pro Cbristo persequens
cum in cella sua comburere voluisset , in clibanum ar-

dentem proiecit ,
qui die altero etiam illaesis veslibus

inde exivit. Anno Iustiniani imperatoris undecimo ma-

gna fuit mortalitas Constantinopoli , et hypapante Do-
mini sumpsit exordium ut celebraretur secunda die
mensis februarii. Hoc tempore iu oriente quidam puer
filius iudaeorum a coaevis suis chrislianorum filiis ad
ecclesiam ut communicaret adductus fuit ; quem pater
eius post in fornacem ardentem proiecit , de qua il-

laesus extractus , dicebat quod illa mulier tenens pue-

rum ,
quae in ecclesia erat depicta ,
pallio suo flammas
ignis a se eventilabai.
Cblotildis uxor Chlodovei rcgis Francorum moritur,
quae sauctitate veuerabilis eundem regem tam oratioue
quam merilis ab errore gentilitatis avcrtens , convertit
ad notitiam veritatis. Vigiliutn papam ,
qucmadrnodum
 \ [i.n n<-. I i i

ctpraedecessorem snum Tlieodora imperatrix propter .

Antbimum episcopum constautinopolitauum comlemua-

tum persecuta est. Uude de maudato ipsius Romae ca-
ptus , de ccclesia sanctae Caeciliae , ubi missam cclc-
bral>at , ductus est ignominiose Couslantinopolim , ubi
cum nollet secundum promissionem suam Antbimum
episcopnm restituere , colapbizatus de ecclcsia sauctae
Sopbiae in quam fugerat abstrabitnr , ct misso fuue iu
collum eius per totam civitatem a maue usqug ad ve-
speram tractus , missus est in exilium. Hic \ igilius pa-
patum male obtinuit ,
quia conscnsit depusitioui Silvc-
rii, ut in papatu succederet. Quia tamen eum facti pae-
nituit , et pro fide exilium passus est , feliciter termi-

navit. Unde revocatus a principe dum per Siciliam re-

dit, calculi dolore afflictus moritur Syracusis, Romam-
que transfertur anno Iustiniani imperantis -xvii- Beatus
Remigius post multa patrata miracula , lougo confectus
scnio migravit ad Cbristum, postquam lxxiiii- annis cc-
clesiac remensis felicissime tcuucrat praesulatum , anno
Domini -d-xlvi- , Iustiniani impcrantis anno -xxix-

LXIHI. PELAGIUS -I-

Jr^LLAr.ius primus nalionc romanus ex patre Iobanne ,

,

cocpit anno Domini -d-lviw in quadam vero cbronica ,

dicitnr •d-lvio Sedit annis •iiii- , mensibus -x- , diebus

•xviii- Vacavit sedcs mcnsibus -m- , diebus -xxv- Ilic ac-
cusatus fuit quod morti Vigilii papac se immiscuis-
,

sct , undc coram omui populo tenens crucem et evan-

gelium se-a tali infamatione purgavit. Ilic constituit
ut naeretici vel scbismatici per saeculares potestates
punirentur. Hoc lemporc quidani iudaeus imaginem
Salvatoris fnrlim deponeus ad doraum suam delalam ,
 I l 2 PELAGIUS -I-

telo transfixit ; et cum eam vellet coraburere , videns

se sanguine cruentatum ,
prae timore eam Jomi ab-
sconJit ; quam christiaui quaerentes , et eam pcr ve-
stigia sauguinis invenieutes sanguinolentam eam re- ,

cipiunt , iuJaeum vero lapklibus obruunt. Anno Iu-

stiniani -xxxiii- miserabilis in Italia pestilentia acciJit.
Grefiforius filius GorJiani senatoris Piomae aJolescit,
qui sex monasteriis iti Sicilia , et septimo Romae Jomi
suae factis , ex praefecto urbano monachus , scientia et
Joctrina ac sanctitate vitac claret.
Hoc tempore in Scotia sanctus BranJanus clarus
babetur ,
qui Fortunalas insulas septentriouali naviga-
tione requirens , mulla miraculo Jigna viJit ; a quo
jNIacbutes ,
qui et Macblovius , regulariter eJucatus,
et ipsius navigationis socius , sanctitate et miraculis iu
Britannia claruit. Hoc eoJem tempore in Galliis mons
super RboJanum Jiebus pluribns Jans mugitum , tan-
Jem ab moute sibi vicino Jiscissus cum eccle-
alio ,

siis Jomibus bominibus et bestiis iu P\boJanum prae-

cipitatur. Chlotarius rex Cramnum filium suum contra
se rebellantem , et multa mala in regno suo facientem ,

in minori Britannia persequitur; Conobrio Juci Bri-

tonum eiJem Cramno auxilium ferenti occurrit et Co- ;

nobrium quiJem peremit Cramnum vero captum igni ,

cum uxore , filiis et filiabus eius , consumi fecit. Post

hoc Cblotarius Je nece filii paenitens ingemuit , sepe-
liturque Jefunctus Suessiouibus in ccclesia beati Me-
JarJi anno Iustiniani -xxxvi- Post quem quatuor filii

eius regno inter se Jiviso regnaverunt , Chilpericus

Suessionibus , Karimbertus seu Hariberlus Parisijs ,

Guntramnus Aurelianis , Sigibertus Metis.

 ,

I I J

L\V. IOIIANNES III"

loHANvns teriius nutione roraanus , ex patre Anastasio ,

coepit anno Doniini d-lxui- , in qaadam vcm tliiouica

dicitur -d-lxii- Scdit annis -xiii- , mensibus ix- ,

diebus
xxvii- , in quadam autcm chronica dicitui' anuis -xn- ,

mensibus -xi-, diebus -xxvii- Vacavit sedes mensibus -x-,

diebus -m- Hic rcparavit coemeteria sanctorum marty-

rum. Anno Domini -d-lxvi- Iustinus innior imperat ari-

nis Huius anno quarto Armenii fidem suscipiuut.

-xi-

Hoc tcnipore corpus bcati Ursini qui apostolorum fuit ,

discipulus, et primus bituricensis episcopus, divina re-

velatione extra Bituricas in vineis invenitur, sepclitur-

que per manus sancti Germani episcopi parisicnsis in
ecclesia sancti Sjmpboriani martyris ,
qnae modo beati
Ursini nomine obumbrala , martyris vocabulum amisit.
Floruit per idem tempus in aula regis Guntramni ado-
lescens strcnuus nomine Austregesilus qui pro sua bo-
nestate et sanctitate postea archiepiscopus bituricensis
fuit. Sanctus Columbanus presl>yter veniens de Scotia
clarus habetur in Britannia anno Domini -d-lxvi- Per
idem tempus Vcdastus vir omni virtute conspicuus et

miraculis clarus obiit.

Anno Iustini scptimo Gregorius turonensis archie-
piscopus ordinatur , a quo inter cetcra qnae scripsit
virtutcs et miracula multa sancti Martini descripta
sunt ,
quae in diebus eius abundantissime proveneruni.
Fortunatus poeta vir egregius , ingenio clarus , sensu
ccleriore suavis flori-t ; qui de Italia Turonos veniens
actus sancti Martini quatuor libris heroico mctro cou-
tcxuit ; et inde ordinatus est episcopus Piclavoruin
Longobardi Ilaliam capiunt. Per idem tempus beatus
IVfaurus sancti Benedicti discipulus ohiit. Hic biennio
8
 | j A IOHAHHES -III-

ante ol)itum suum , abbaie rn coenobio suo quod in

pa^o Andegayemi supcr Ligerim fluvium construxerat
ordinato pastorale onus deposnit
,
et assiduae orationi ,

deditus diem vocationis suao cum saucto desiderio ex-

pectabat. Tempore Iohannis papac autc adveutum Lon-
gobardorum in Italiam , igneae aeips in caelo visae
sunt, de quibus scribit beatus Gregorius in bomilia
u erunt signa in sole. „ Iubannes papa postquam per-

fecit in urbe ecclesiam apostolorum Pbilippi et lacobi ,

et dedicavit eam , sepultus cst in basilica sancti Pelri.

Circa idern tempus sanctus Germauns parisicnsis epi-
scopus claret ; qui cum aegrotaret, iussit ex opposito
sui in muro sculpi -v- kal. iunii ; quo codem dic mi-
grantc , constat eum divino spirilu mortem pracscivis-
se ; sepultusque est in ecclesia quae Parisiis usque bo-
die dicitnr ad sanctum Germanum de pratis.

Anno Domini -d-lxxvii- Tiberius imperat annis -vii-

Hic vir iustus et strenuus , et in pauperes liberalis

tanta de tbesauris palatii pauperibus erogabat , ut cum
increparet Augusta quasi qui rem publicani dissiparet.
Cui ille icspondebat confido in Domino quod fisco
:

nostro pccunia non decrit si de bis quae Dominus ,

tribuit, eleemosynas faciendo tbcsanros congregemus ,

in caelo. Quadam ergo die dum deambularet in pala-

tio , vidit in marmore pavimenti signum erucis , et ait:

cruce Domini frontem munire debemus et pectus , non

cam sub pedibus conculcare. Iubct ergo tabellam illam
evelli : qua amota , iterum apparuit signum crucis iu
secunda. Iussit et illam amoveri ; et adbuc apparuit
tertia : quam admirans , iussit aeque removeri , et tbc-

saurum invenit mirabilem , de quo pauperibus abun-

dandantissinie ministravit.
 LXVI. UE.% EDICTCS -I-

.Denedictus primus natioue romanus , ex paire Boni-

facio , coepit anno Domini •dlwvii- , io quadara vero
chroniea dicitur d-lxxy- , in alia denique iuvenitur
•dlwix- Sedit annis -iii- , mense >i- , diebus -viii-, in
quadam vero elironica dieitur anuis -ini- Vacavit sedes
mensibus -iin- , diebus -x- Chilpericus rex Francorum
1'ratrem suum Sigibertum minis per se et per filium ,

suum Tbeodebertum urget plns quam civili bello. At

Sigibertus duni se videt a fratre urgeri , ei repugnans
eongreditur . in quo proelio Tlieodebcrtus filius Chilr-

perici regis perimitur. Franeis vero pro Gbilperico

sibi exoso Sigibertum super se regem levare volenti-
])us , a duobus pueris a Fredegunde Chilperici regis
uxore immissis perimitur Sigibertus. Brunicbildis uxor
cius cum filio Childeberto et Ghildebcrli filiis reguum
gubernans ,
propter insolentiam morum adeo iutolera-
bilis erat Francis , ut merito crederetur de illa vali-
cinatam fuisse Sibyllam , veniet inquit ut bruma de
parlibus Hispaniae , ante cuius conspectum gentes vel
gentium regcs peribunt. Tpsa itaque cum esset onini-
bus exosa , lieet eeclesias Dei multum bonorassct , et

plurn sauctorum coenobia fundasset , el aedificia ad-

mirandi operis construxisset , ita ut miraculo fuerit
tanta ab ea fieri potuisse , de consiiio Francorum in
exilium a Cbilperico detruditur. IIoc tempore Longo-
bardi invaseruut lotam Italiam , comitante mnlta fame
et mortalilate. In quibus laboribus et aillictionibus Be-
nedietus papa mortuus esl , sepuhusque in basilica
sancti 1'etri.
 LXVII. PELAOIUS II-

JL elacius sccundus natione romanus , coepit anno Do-

mini -d-lxxx-, in quadam verd chronica dicitur -d-lxxxi-
Sedit annis x- , mcnsiLus -n- , dicbus x- , in quadam
autcm chronica dicitur diebus -xxv- Vacavit sedes men-
siljus -vu, diebus xxv- Hic ordiuatus fuit absquc inssione
principis. Eo tcmpore Longobardi obsedcrnnt Romam ,

multaque vastatio ab eis in Italia fuit. Ab isto Pelagio

papa Gregorius Constantinopolim apocrisiarius dircctus,
hortatu Leandri hispalensis episeopi libros moralium
in Iob composuit. Anno Domini -d-lxxxiii-, in chronica
autcm Vinccntii scribitur •d-lxxxiiii- , denique in chro-
nica Sicardi -dlxxxv- , Mauritius coepit , impcravitque
annis xx- , in chronica vero Vinccntii dicitur xxi- Hic
fuit vir fide catholicus , et rei publicae satis utilis. Hic
per praetorcm suum Persas dcbellavit ,
qui Armeuiam
multis captis episcopis ac popularibus cum ecclesiarum
incendio primo impcrii sui anno vastavcrant.
Anno Mauritii quarto Chilpericus rex Francorum
immissu uxoris suae Fredcgundis perimitur tali de
causa. Hacc cnim femina forma qnidcm cgregia , scd
dolis asperrima , cum essct lasciva cum Laudrico co-
mite palatii solebat misceri. Comperiens autem crimcn
suum non csse. incognituiu regi , tam sibi quam adul-
tero timcns , viro suo redeunti a venatu insidias pa-

rans , cum a snis satellitibus fccit occidi. Post qucm

Chlotarius filins eius infans qnatuor mensinm regnnm
obtinnit annis -xlitii- Pcr idem tcmpus Childcbcrlus
Siffibcrti regis Francornm filins Virigundem sororem

sunm Hcrmingildo Lcvingildi rcgis Wcslgolhorum fi-

lio in coniugium tradidit pcr quam idcm Hcrmin- ;

gildus ad orthodoxam fidcm convcrsus , iram patris

 PELAdirs ii- 117
Lcvingildi incomparabiliter incurrit. Cumque arrianae
communioni nullatenus participare vellet ,
iussu patris

rcclusus cst in earccre , tandemque ipso die pascliae

iu capite securi percussus occubuit. Per idcm lempus

cocnobium bcati Bencdieti iu monte Casino positum a

perfidis invaditur Longobardis ,

qui universa diripieii-
tes , nec unum quidem de monacbis potuerunt tene-
re , completa eiusdcm sancti propbetia qui dixerat : vix

apud Deum obtinere potui, ut ex boc loco animae mibi

concederentur. Monacbi vero es eodem loco Piomam
pctierunt , codicem sanetae regnlae nec non ct pondus
panis et rncnsuram vini et quicquid ex supellectili po-
tuerunt subripere , sccum defereutes.
Anno Mauritii nono copia tauta facta cst pluvia-
rum ut omnes dicerent diluvium iterum inundare ;
,

et tanta cladcs fuit , ut nullns grandiorem a saeculo

fuisse meminerit. Tanta enim inundatione Tiberis flu-

vius alveum suum egressus est tantumque excrevit , ut

super muros urbis influerct , atque in ca maximam
partem regionis oecuparet ; unde et borrea ecclesiae
subversa sunt ; magnus etiam draeo in modutn validae
tiabis cum innumerabili serpentium multitudine per
Tiberim in mare descendit, in quo sufFocatac bestiae et
ad litus proiectac putredine acrem corruperunt ; sub-
sccntaque est inde clades bomiuum inguinaria ,
quac
primum Pelagium papam percussit , ac tantam populi
stragem feeit ut babitatoribus passim subtractis plu-
,

rimac domus in urbe vacuae remanerent. Dum itaque

tauta fit rerum confusio , Gregorius tunc fungens ar-
ebidiaconatus oflicio ad papatum eligitur ; quem qui-
dcm bonorem studens omnimode dcclinare , multa fu-
gae latibula attemtavit , sed tandem comprebenditur.
mimque iuteiim cxpeetatur imperatoris asscnsus ,
per
 | i 8 PfeLAGttrS -II.

septiformem litaniam placnre instituit iram Dei ; sed

lxxx- hominibus praedicta clade procedendo per- iii

cussis tandem lues illa qnievit. Porro Mauricius im-

,

perator audiens bcatum Gregorimn a cunctis unani-

miter Aiisse clectum , imperiahbus litteris firraat assen-

sum. Sanctissimns igilur Gregorius licet invitns pon-

tificalis dignitatis pondtis vel decus suscepit. Anno Do-
mini .n.Lxxxvnt. sancta Radegundis regina moritur , et

in monasterio virginnm qnod Pictavis ipsa constru.xc-

rat permanns beati Gregorii turonensis sepelitnr. Eo-
demqne annn sanctus Snlpieius biturieonsis arebiopi-
scopus beati Austregisili succcssor quievit in Domino.

LXVIII. GrEGOEIirS •!..

recorius primus , magnus merito appellatus , natio-

ne romanus , ex patre Gordiano viro clarissimo et ma-
tre Silvia , coepit anno Domini -d-xc- , in quadam vrro
cbronica scribitur -d-xci., iu alia dcnique dicitur -d-xciii.

Sedit annis -xnv- , mensibus -vi- , diebus -x- Vacavit se-

des mensibns -v- , diebus .xvi- , de qno loqui plura esse.

dignissimum arbitramur , ntpote qui tanta gratia cni-

tuit , non possit. Hic ita-
ut mortalis lingua explicarc
que artibus liberalibus scilicet grammatica rbetoriea ,

et dialcctica ita a pueritia fnit instructus ut quamvis ,

eo tempore ibi potissimnm llorereut studia litter arum ,

nulii in urbe putarelur esse seeundus ; tantoque per

gratiam Spiritus sancti lumine scientiae praeditus fuit ,

ut non modo quisquam doctornm sed

illi in praesenti ,

nce iu praeteritis quidem citra ipsum par fuerit um-

quam. At vero postquam snmmus poutifex urbis ct or-
bis efloctus est , (pialem se exbibuerit ,
quantum omni
orbi prodesse curaverit ,
quanttunque devotionis et ajtz-
 ,,

r.HEGonius .!• 119

dificationis non solum lunc viventibus sed etiam pcr

saecula futuris contulcrit , tam cxcmplo opcris quam

scripturis , nullus mortalis sermo exprimerc valet.
Siquidem ut tantum houorem adeptus cst , omnem
saecularem pompam ex palatio suo exclusit , ct deri-
corum quosque vel monachorum sibi prudentissimos
sociavit, cnm qnibus persistens, nibil monasticae perfe-
ctionis , nibil pontificalis instructionis amittcret. Tauta
deniqne censura mores ministrorum suorum excolebat
ut nullus coram eo liarharum quid vel religiom con-
trarium sermone vel habitu prae se ferre praesumerel ;

sed qui forte sa nctimonia aut sapientia caruisset , sub-

sisteudi coram pontifice fiduciam non haberet. liic in-
tcr muha utilia quae feeit , anlipbonarium
ecclesiae

regularitcr concinnavit , et utiliter compilavit ; Kyrie

eleison a clero ad missam et alleluia extra septuage-

simani cantari praecepit. Iiie Barbaricinos , Sardos
et Campaniae rusticos tam pracdieationibus quam ver-
beribus emendatos a poganizandi vajiitate saluberrime
revocavit. Donatistarum quoque baeresim penes Afri-
cam , Manichaeoruni penes Sieiliam Arrianorum pc- ,

nes Iiispaniam , scriptorum suorum validissimis aucto-

ritatibus importuuissimisque legationibus Domino suf-
iragante a corpore sanctae matris ecelesiae sequestravit.
Ilic divinarum scripturarum solertissimus inquisi-
tor , librum lob ad prcces heati Leandri hispalensis
episcopi mystico ac morali scnsu , totamque prophetiae
cius historiam *in -xxxv- voluininibus largo eloquenliae
fonte explicttft ; in cjuibus c|uidem quauta mysteria sa-

crnmentorum aperiantur ,
quantaque sinl ob amorem
\ilae aeternae pracccpta morum , vci quanta clareant
ornamenta verborum , nemo suifieienter explicare va-
Icbii. Ilic ciiam composuit homilias numcro -\L- ; et
 ,

IQf) .,• i «.Oi.lUS -I.

Ezechielem oxposuit ; rogistr um quoque , ot pastorale

cl dialogornm libros quatuor , ot multa

Lona fecit alia

et scripsit. Hic addidit iu canone missae " diesque

nostros in tua pace disponas. ,, Idem in propria domo
fecit monaslcrium. Ilic in singulis ccclesiis romanae
urbis iu remissionem humani generis singulis diebus
qnadragesimac statuit fieri stationes devotione lidelium
celebrandas. Et ue erroris anliqui semen de cetero
pullularet , imaginibus daemonum capita ac membra
lecit generaliler amputari , ut per lioc e.vtirpata radice
elhnieae pravitatis ,
palma ecclesiastieac veritatis ple-
nius evaharetur. Idem fecit supra corpora apostolorum
Petri ct Pauli iugiter eelcbrari a Papa sive Cardina-
libns. Idem ad placandam iram Dei saeviente peste in-
guinaria , ut antea dictum cst , septiformem constituit
litaniam. Septiformis autem ideirco dicta est ,
quia in
primo ordine fuit elerus , iu secundo abbates cum mo-
nacbis , in tertio abbatissae cum congregationibus suis,
in quarto omncs infautes omnes laici in , in quinto ,

sexto omnes viduae in septimo omnes coniugatae. ,

Slic primns Puntiiicum romanorum in litteris suis

servum servorum Dei se scripsit. Ad bunc eum Gre-

gorius episcopus turonensis , vir sapientia et virtutibus

admiraudus , Piomam venissct , essetque ab eo cum de-

bita yeneratione susceptus, Pontifex brevitatcm staturae
cuis admirans ,
giatiam l)ei quam ei coneessam audie-
cat , arnplius magnificavit. Cui diclus episcopus de ora-
ttone rediens di\it : " Dominus fecit nos , et non ipsi

nos. „ Quod Gregorius audiens , valde miratus intel-

lexit illum de sua parvitalc cogitantem per Dei gia-
liam eoguovisse , et ob boc ei maiorem gratiam dein-
ccps c.vliibuit et bonorem. Anno Mauricii undecimo
lunica Domini ineonsutilis tu civitate Zaphae non lon-
 GREGORIVS I- 121
ge ab Hierosolymis , Simonis iudaei confessione inven-
ta , ab episcopis Gregorio antiochcno , Tlioma hiero-
solymilano , et Iohanne constantinopolitano cuin aliis

multis levata , cum marmorca levi adeo ac si de

arca ,

ligno fuisset , et ordine pedestri Hierosolymam perdu-

cta posita est devote ubi crux Domini adoratur. Anno

sequenti prope Constantinopolim nascitur puer quadru-
pes , duos vertices habens. Anno Mauritii -xiii-
et alter

sol a mane usque ad meridiem minoratus est usque

ad tertiam sui parlem.
Anno eiusdem Mauritii -xiiii- Guntramnus rex Fran-
corum sauctitate clarus dormit in Christo. Hic paupe-
res aluit , ecclesias multas aedificavit , et plurimorum
sanctorum sepulcra auro argentoque mirabili opere
construxit ; et quia herede caruit , Christum bonorum
fecit heredem, totam videlicet subslantiam suam paupe-
ribus erogavit. Regnum vero Childeberto fratueli suo
dereliquit ,
qui cum Puchardo Wcstgothorum rege cou-
foederatns, sororem suam ei tradidit uxorem. Non mul-
to autem post idem Childebertus moritur. Post quem
eius Theodebertus et Theodoricus subrogantur in
filii

regno. Porro Theodoricus aviara suam Bruniehildem

ab Austrasiis eiectam recepit quae multa postmodum ,

facinorose commisit. His itaque regnantibus , Neophy-

torum haeresis orta cst ,
qui simoniace promovebant et
promovcbantur. Scripsit igitur beatus Gregorius Bruni-
childi increpans eam quod multi laici in cpiscopos or-
dinarentur, qui populo nihil praestant, cum non ad ho-
norem Dei sed ad utilitatem episcopi ordinantur. Item
aliam epistolam scripsit eidem , ubi detestatur quod
sacri ordines per simoniacam haeresim , ab ecclesia a

priucipio damnatam , conferrentur. Item scripsit do-

minis regibua Theqdorico et Thcodcbeito , ut eandem
 ,,

| o2 GREGOr.IUS I-

haeresim a regni eorum finibus exlerminarent , asse-

rens pro certo quod facicntium culpas babituri essent
.si quod possent corrigere , negligerent emendare (i).

Anno Maaritii •xiiii- beatus Gregorius ,

quod ipse
olim faeere intenderat , virura sanclum et religiosum
monacbum Augustinum cum Mellilo et Iobanue aliis-
que quam pluribus monacliis in Angliam destinavit
ut geulem illam a gentili errore converteret ; quibus
pracfatum Augustinum praefecit, omnibus ceteris prae-
cipiens ut ei pro Cbrisli nomine in omnibus obedi-
rcnt. In Angliam igitur vcnientes verbum vilae dis-
seminant. Porro rex Elbelberlus ,
qui sibi Cantuariae
statuerat sedem regni ,
praedicanlc Augustiiio conver-
titur, et ctim gente sua Cbristi baptismate insignitur.
Post Augustinns ab Etborio episcopo arelatensi Anglo-
jura cpiseopns consecratur , cui consecraio beatus Grc-
gorius pallium destinavit ; isque novae ecclesiae gentis
saxonicae, sexdecim annis tenuit praesulatum. Hnic de-
dit praefatus rex iutra Cantuariam locura idoncum ad
sedem episcopalem construendam , in quo idem praesul
ecclesiam in bonorera sauctac Trinitatis fundavit, quae
vcre vencrabilis , et totius anglicae gentis in Cbrisli
fide merito raater esse probalur. Unde et Merlini vatis

Britanniae cernitur apertissime vox iinpleta " dignitas ,

inquit, Londoniae ad Doroverniam , scilicet Cantua-

riam. Sane beato Augustino tauta miraculorum gratia
divinitus est conccssa , et vice apostolica aegrotantes
etiani eius urabia sanaret , caocis visum , surdis audi-
tum , mutis loqucndi ofiicium reformarel.
k
. 5enonensem ccclcsiam post Arlbeminm rcgobut tunc
Lupus gratia miraculorum praeclarus cui aliquando ,

cucharistiarn consecranti gcnima a I)(o de caelo in ca-

'ty Cortfer regisir- i'l> it. epp. 10G. ioq. i io.
 GREGORIUS -I- ta3

licem descendit. Hic Lupns caduco morbo laborantibns

est singnlaris patroiuis. Beatus Iulianus obiit in villa

quae nunc eius nomine appellatur in territorio lemo-

vicensi , vir virtutibus et miraculis clarus , ad cuius
tumulum propter videnda miracula accessisse fertur
beatus Gregorius turonensis. Sub boc eodem tempore
Mauricius imperator a bcato Gregorio papa plurimum
discordans , eius sanctitatem iusequi , atque innoceu-
tiae eius detrabcre insipienter veritus non est. Post boc
quoque adeo crga servum Dei imperatoris ira excre-
vit,ut ei mortem ut quidam aiunt, minitaretur.
,

Interea accensis animis quidam vir incedens Ro-

mne per forum in monastico babitu evaginatum gla-
dium gestans manu divinirus aspiratus pronunciavit
,

publice eodem anno Mauricium gladio perimendum.

Quod idem imperator timens malorum paeniluit et , ,

per se ac scrvos Dei contra se datam mortis senten-

tiam petiit , licet non obtinuerit , relaxari. Beatus vero

Gregorius pro eius delictis supplicabat Dco ut iti fu-

turo iudicio ei parceret. His gestis audivit iu somnis

vocem dicenlem vis ut bic : tibi an in futuro iudicio
,

parcam ? At ille respondit : amator bominum Deus ,

bic mibi redde malum meum, tantum in futuro iu-

dicio parcas. Post baec Mauricius in bostili terra po-

silus , cum mililes suos a rapinis et furtis compelleret
abstinere , nec tamen eis eonsuela stipendia Iargiretur ,

iidem milites Phocam cecluriouem super se Caesarem

levaveruut. Ouo audito Mauricius in insulam quandam
fugit ; in qua cum uxore el duobus filiis Tbeodosio
et Tiberio iussu Caesaris capite truncatus oceubuit,
de cuius corpore dicitur lac cum sanguine effluxisse*

Anno Domini • r>r..m- , in cbronica autem Viuceutii di-

citur .D(.-v- Phocas imperat nnnis vu- , in qhr.onica yer-Q
 ,

j 2A GREGORIIJS I-

Vineenlii ct in quadam alia dieitur aunis vin- Cuius

anno secundo Lcatus Gregorius cx hac luce migrans
Juccm inaecessibilem penetravit •uii- idus martii anno ,

Doiuini •Dc-vi-, vel sccundnm quadam ehronicam dc.-v-,

et in ccclcsia beati Petri ante secretarium sepelitur.

LXVIIII. SAEINIANUS.

k^ abinianus natione tuscus anno Domini -dc-y-

cocpit ,

sed in quadam clironica dicitur -dc-vi- Seditanno i- ,

mensibus v- , dicbus -ix- Vacavit sedes mense -i- dic- ,

bus xw- , in alia vero ehronica dicitur meusibus xv- ,

diebus -xxi- Ilic constituit ut horae diei per ecclesias

pulsarentur. Huius tcmporc famc Romam gravantc
romani hcato Grcgorio iam tlefuncto ,
quod sua nimia
liheralitatc thesauros ccclcsiae dissipassct dctrahcbant.

Cumquc iam non cssct , in qucm exardescerent , loco

eius mcmoriam nominis libris eius delendis antiquai^e
volcbanu Scd Pctrus diaconus eius tcstatus , sc vidisse

columbam supcr caput beati Gregorii dictantis , idquc

iuramento confirmans moxque moricns suo testimo-
, ,

nio fidem fecit. Sabinianus quoquc papa cum et ipsc

libcralitati Grcgorii derogaret ct sub hoc obtentu ma- ,

num cgenis subtraheret pietatis, Gregorius cum pcr vi-

sum tcr de culpa tenacitatis et huiusmodi derogationis
increpitum cum quarto monitus non resipisccret ab
, ,

codem sancto pcrcussus in capite illo dolore vexatus ,

paulo post expiravit. Hoc tcmpore cum quidam pau-

per a nautis elccmosynam pcteret diccute nauclero ; ,

desiste ,
quia nihil habenius praeter lapidcs ; et pauper
ipsc subinferrct , omnia ergo in lapides convertantur ;

quicquid manducabilc in navi crat , in lapides conver-

sum est , colorc ct forma rerum eadem pcrmanente.
 125
LAX. ECmFACIUS -T tl -

B onifacitts tertius nationc romanus coepit anuo Domi-

ni -dcvi. Sedit annis -ii- , mcnsibus vni- , diebus •xxhv ,

in quadam vcro chronica dicitur annis vui- ,

quod non
credo csse verum. Hic constituit ut nitidus pannus su-
per altare poneretur. Dcsiderius vicnnensis episcopus
claret. Hic cum Brunichildem reginam de impietatibus
suis argucret , instinctu eius a Theodorico fllio ipsius
rege Francorum in exilium est detrusus. Postmodum
vero iubcnte rcgina , in territorio lugdunensi super
fluvium Calaronam lapidibus obrutus martyrizatur ,

cuius sepulcrum miraculis multis illustratur. Per idcm

tcmpus Iohannes alexandrinus episcopus clarct ,
qui ob
eximiam in pauperes Christi liberalitatis gratiam , elee-
mosynarii sortitus est nomen.

LXXl. EONIFACirS -1111-

B onifacius quartus natione marsus , de civitate Va-

leria , cx patre Iohanne raedico , coepit anno Domini
•ncvn- Scdit annis -vi- , mensibus -viu- , dicbus -xu-

\ acavit scdes mensibus -v- , in quadam vero cbronica

dicitur mcnsibus -vu- , diebus xxv. Hic obtinuit a Pho-
ca cacsare augusto ut ecclesia sancti Pctri apostoli Ko-
mac caput essetomnium ecclesiarum quia constanti- ,

nopolitana primam sc omnium scribebat ecclesiarum.

Hic quoque irapetravit ab eodem Phoca caesare dari
sibitcniplum Romae quod antea Pantheou vocabatur ,
,

verteus id in ecclcsiam sanctae Mariae et sanctorum

martyrum , inslituitque in kalcndis novembris ibidcm
sollcmnitatem omnium sanctorum perpctuo cclcbrari.
Anno Doniini -doxii- , iu chronica \cro Vincentii di-
 1 aG BOMFACIUS -II II-

citur .dc-xiii- ,
Heraclius cutn Constantino filio stio im-
perat annis -xxx- quaJam vero chronica dicitur an-
, in

nis ->:\xi- Sanctus Columhanus a Theodorico rege in-

stinctu Brnnichildis reginae de Francia cxpellitur , qui
relicto Gallo discipulo suo in Alamanuia , ipse Italiam

intrat coenohium Bohium intra montes qui sunt

, et ,

inter Papiam et mare construxit ubi sedes est nunc , ,

Bohiensis. Amio Heraclii quarto Persae Syriam iucur-

santes Damascum capiunt.

LX\H. DEUSDEDIT.

JLJeusdedit natione romanus , e.v patre Stephano suh-

diacono , coepit anno Domini -dc.xiii- • in quadam vero
chronica dicitur -xii- , in alia denique -xvi- Sedit annis
-iii- , diehus -xx. , in quadam autem clironica dicitur
scdisse annis -vi. Vacavit sedes mense -i- , diebus -xvi.

A Chosroe rege Persarum Palaestina bello sauctaque

civitas capitur, et in ea usque ad -xc- milia perimuntur.
Hoc etiam anno Theodoricum el Theode-
inter fratres
hertum reges instinctu aviae eorum Bruuichildis plus-
quam civile hellum oritur puguaque commissa post , ,

inaestimahilem stragern Thcodehertns capitur; nec iniil-

to post fratcr eius Theodorictis oliit, cuius filios in

bello captos Chlotarius rex occidit ; Brunichildem vero

reginam uno pede et btachio mutilalam ad caudam
eqaae indomitae religatam, calcibus eiusdem diruptarn,
membratim discerpi fecit improperans ei quod decem ,

eam fuissent estincti ; et sic monarchia regni

reges per
Francorum ad Chlotarium rediit pleno iure. Sanctns
Amandus miraculorum et piaedicationis gratia per Gal-
Jias daruit.
 ia7

UXXUf. BOMFA.CIUS V-

B omfacius quintus natione eampauus, de civitate iSea-

poli , coepit anno Domini •dcxvi- , in quadam vero
chronica dicitur -dc-xix- Sedit anuis -v- , diebus -xui.

^ acavit sedes mensibus •vi- , dieLus xiu- Hic constituit

ut fures ecclesiaruin essent anathematizandi , et ut te-
stamentum valeret principis iussione , et acolvthus re-
Jiquias martyrum non audeat levare. Sepuitus est apud
sanctum Pctrutn. Hoc tcmporc florct in Hispania Isi-

dorus episcopus liispalensis germanus , bcati Leandri ,

eiusdemque in episcopatu hispalensi successor. Hic lam

ecclesiastica quam saeculari dcctriua et sanctae vitae
dotibus praecipue admirandus , librum etymologiariim
e diversornm scriptis collectum ,
plenum aedificatione
et eruditione composuit. Chronicam ctiam a Lempore
Hieronymi usque ad suum conscripsit nec non et alia ,

plura tam utilitale praecipua quam eloquentiae splcn-

dore praefulgida. Claret in Francia virgo Christi Sara ,

cuius sanclitatem imilatus frater Pharao , ev comitc cle-

ricus , ev clerico meldensis episcopus claret.
Anno Heraclii scxto Persae incursantes Aegvptum ,

Alexaudriam capiunt , et dehinc pervagantes Carthagi-

itcm sibi subiciunt. Tunc itaque Chosrocs rex succes-
su victoriarum clatus pacem cum romauis nullo modo
admittit , scd efTusionc sanguinis bumani et inaxime
christianorum grassatur. Anno Heraclii decimo sanctus
Columbanus ol)iit. Post quem Eustachius abbas luxo-
viensis in Francia , Attala bobiensis in Italia , Gallus
iu Alamannia, ceterique eius discipuli longo tempore
floruerunt. Heraclius anno imperii sui xu. ad debel-
landum Persas proficiscilur portans secum virilem Dei
figuram ,
quam manus non dcpinxerat , sed in icoue
 I 28 BONIFACIUS -V-

Verbutn ,
quod fecit omnia , cotnposuerat ; ct per sex
annos continuos Persidem potenter praedatur. Primo
itaaue hostes levibus proeliis frequenter stravit ; deni-
que eosdem gravi bello contrivit in quo praetores ,

Persarum omnesque principes corum peremil et ip- ,

sam Persidem pervagatus combussit mirandaque Per- ,

sarum palatia deiecit. Porro Siroes filius Chosrois cum

Persarum principibus contra patrem suum insurgens ,

ipsum cum filiis eius peremit et pacem cum Heraclio ,

confirmavit. Heraclius anno imperii sui xix. Perside

debellata cum gloria rediens Zachariam patriarcham ,

cum captivorum populo Hierosolymam reducit ; et san-

ctam crucem dorso portans , cum regio schemate orna-
tus ,
portam per quam Iesus ad crucem subeundam exi-

vit , vellet intrare, porta ipsa divinitus clauditur, eique

humiliato rursus ultro aperitur ; et ita cruce relata ,

celebritatem exaltationis cius instituit fieri annuatim.

Per idem tempus filius Karolomanni Pipinus maior
domus Chlotarii principatur. Cui in disponcnda re pu-
blica cooperabatur sanctus Arnulfus , filius Archevol-
di , filii Ausberti ex Blithilde filia Chlotarii regis. Si-
quidem his , Pipiuo scilicet et Arnulfo , Chlotarius fi-

lium suum Dagobertum Austrasiis regnaturum com-

miserat. Accidit autem ut Dagobertus iram patris sui
Chlotarii incurreret , eo quod consiliarium eius Sa-
dregisilum ,
quem pater Chlotarius Aquitaniae praefe-
cerat , caesum , detonsum , et barba depilatum dcho-
neslaverat. Unde patrem reveritus ad ecclesiam sancti
Dionysii confugit. Et quia inde nullo modo extrahi
potuit , locum illum habuit semper cordi. Postmodum
vero in gratiam patris rediens , Saxonibus bello occur-
rit ; cui ipse pater auxilio accurrens , interfecto Ber-
toldo duce Saxonum , victoriam reportavit ; ct perva-
 BOWIFACITJS -V I 1K)

gans totani Saxoniam , nullum saxonem ullra mensu-

rnm gladii sui vivcntem dimisit. TNec multo post idem
Cblotarius moritur ; cui Dagobertus filias eius -xiiii-

annis regnaturus successit. Ilic fratrcm suum Ariper-

lum consortem regni fecit , data ei terra a ripa Ligeris
usque ad iuga Pyrenaei ,
qui Galliam et Hispaniam
disterminat. Aripertus sedem regni Tolosam eligens ,

totam Vasconiam sibi subiugavit.

Hoc tempore Arabum sivc Sarracenorum princeps
erat Machometus progenie ismabelita
,
qui ad quan- ,

dam cognatam suam praedivitem nomiue Cbadigam ,

,

primo ut mcrcenarius , demum ut sponsus se iungens ,

ex orpbano et inope per eam ditatus ,

per praesligia
suae baereseos ad regnum provectus est. Hic comuni-
cabat iudaeis et cbristianis , et ex corum scripturis
suam pseudopropbetiam in aliquibus coufirmavit. Huic
gentiles seducti cultum (
propemodum ) divinitatis ex-
bibent. Anuo Hera'clii -xv- Sarraceni ,
qui bactenus sub
regno Persarum fuerant , eos bello devictos snb suum
redigunt versa vice dominium. Abbinc pro regno Per-
sarum intitulandum est regnum
o Sarracenorum. Anno
Domini -dcxxii- in quadam vcro cbrouica dicitur an-
,

no Heraclii -xxi- Macbometus pseudopropbeta Sar-

,

racenorum et amiras moritur pro quo Abubechirus ,

principatur.

LXXUII. HOITOAIUS -I-

XloHonius primus natione eampanus , ex patre Petro-

nio consule, coepit anno Domini dc.-xxi-, in quibusdam
vero chronicis invenitur dc-xxv- Sedit annis xn- , men-
sibus -xi- , diebus -xxvui- Vacavit scdes mcnsibus vu- ,

diebus -xvm- Hic constituit ut omni sabbato apud san-

9
 i3o no.\or.ius -i-

ctnm Petrum prpcederent liianiae. Ilic ciiam clcrnm

salubriter erudivit, ac praeter clecmosynas quas coti-
die pauperibus distribnebat larga manu , multa.s eccle-

sias auro argentoque deeoravit. IIoc tempore Auasta-

sius monachus claret ,
qui nalus iu Perside magicas
arles puer a patre didicit ,• sed mox ut a captivis cliri-
stianis uomen Chrlsti didicit , Hierosolymam petens ,

post baptismum mouachus efucitur. Tandem a Sarra-

cenis captus diversis pocuis interimitur. Mox quidam
daemoniacus eius tunica indutus curatus esl. Guius cor-
pus ab Heraclio imperatore deviclis Persis Koroam mis-
sum in monasterio sancti Pauli ad aquas Salvias eol-
locatur. Hie Ilouorius papa ccclesiam bcati Petri auro
nrgentoque splendide decoravit , et eam tabulis aereis
per totum coopcruit. Fecit et ecclesiam beatae Agno-
tis , cl bcati Pancratii , ct quatuor Coronatorum. Se-
nultus cst in ecclesia saucti Petri (i).
Heraelius autem cum csset astrologus ('a) vidit in

astris regnum suum a circumcisa gente esse vasiandum.

Quare mandavit Dagoberto regi Francorum , utomues
iudaeos in regno suo praeeipcret bnptizari ,
quod ct
impletum est ,* sed reapse gens circumcisa iutelligeba-
tur sarraeeua ,
qnae pariter circumcisionem observat.
Siquidem Sarraccni eodem anno roinano imperio re-
bcllabanl : et cum Syria devastaretur , crux Domini
nostri ab Itierusaltm Constanlinopornn transfertur, cu-

(i) En Honorius nulla monothclinii rnacula aspergilur a noslro

chronographo ,
qui ceicroqui criraiuationes adversus Puiilifices , si

quae incidunl , non solel reticere. Et quideui locus criminandi

Honorii , si verilas paleretur , liic. crat idoncus , ubi Hcrachurn
caesarcm inter monolhelitas inox collocat.
(2) Dc Cacsaruin ljyzantmoruiu astrolo^iou auperstilione alibi

nic loijui lucimui.

 UOROBIVS -I- I J I

ius maior pars post raulta tempora ad instantiam Lu-

dovici reeis Francorum christiauissimi anno -mcc-lxyii-

Parisios translata ost. Heraclius auno imperii sui -w-

incidens in haei*esim monotheliticam , icl esjt nnam vo-

luntatem et operationem in Ghristo credentium , eccle-

siam et imperium perturbavit. Eodem anno inter Ro-

manos ct Sarraceuos bellum implacabile oritur hac de
causa. Cum enim quidam spado imperatoris Ileradii
distribueret togas militibus, et inter alios Sarraceni
sub imperatore militantes ad togara suscipiendam veni->
rent indignalus spado respondit : vix imperalor dare
,

militibus togas snfficit ,

quanlo minus canibus istis ! Illi

autem dolore et pudore ineitati totam Sarracenorum

parlem ad rebcllandum commovei*nnt. Anno Ilcraclii

•xxiiii- Sarraceni capta Damasco Phoenicen occupint

et Aegyptum , ac postea rlierusalem obsident eamque ,

post biennium capiunt cxpugnalam.

Per idem tempus Sigibertus filius Dagoberti regis
Francorum a sanclo Amaudo baplizatur; ubi cetcri.i ta-
centibus, Sigibertus infans -xl- dierum respondit amen.
Et Amandus ipse Traiectensium episcopus ordinatur.
Florebant iu Francia tunc tres fratres Ado Rado , , ,

etDado qui dictus cst Audoenus postraodura Rotho-

magensium arcliiepiseopus. F,x quibus Dado fnit efe- i
-

rendarius regis. Referendarins autem diccbatur is ad

quem publicae conscriplioncs referebantur , ut per eum
anulo regis seu sigillo coufirmareutur. Ili suam effectu
operis ostendentes erga Deum devotionem siuguli sin- ,

gula fundaveruut coenobia. Ad lioc animavit cos bea-

tus Eliijiiis aurifex iamdudum iu aula Clilotarii rc^is
clarus.Hic ex dono Dagoberti reeis Sollcmuiacum mo-
nasterium prope urbem Lcmovicum cunstruxit vi no- ,

biliter dolavit, ubi sanclus Remaclus in Aquilaniam

 :

Ij2 HOWOHHJ8 •!•

veniens se in Christi lirocinio exercendum dedit , unde

postmodum ad episcopatnm assumptus ost tungrcnsem.
Sanctus vero Eligius jNoviomeusium factus est praesul.
Eo tempoie sancta Aurea virgo claret ,
quam sanctus
Eligius monasterio virgiuum Parisiis a sc constructo
abLatissam praefecit. Eodem tempore iudaei iu Hispa-
nia christiani efliciuntur. Anno Heraclii -xxvm- Sarra-
ceni Antiochiam capiunt. Dagobertus rex Sigibertum
filinm suum Austrasiis regem mittit sub tutela Pipini
et Chuniberti episcopi.

IXXV. SEVERINUS.

Oevebiwus natione romanus ex patre Avieno coopit , ,

anno Domini -dc-xxxiii- rn quadam vero chronica di-

,

citur -dc-xxxviii- Seuit annis -v- , mcnsibus -nn- , dicbus

•xxvm- IJic pontifex sanclus et bcnignus fuit , amatov
cleri et paupcrum , res ecclesiarum et possessiones am-
pliavit. Sepultus fuit apud sanctum Petrum.

LXXVI. IOIIANNES iiii-

I ohahwes quartus natione dalmaticus , cx patre Venau-

tio scholastico , cocpit anno Domini •nc-xxxvn- , in alia
vero chronica invenitur .dcxli- Sedit annis • , men-
sibus -vni. , dicbus -xviii. Vacavit sedes mense -i- , die-
bus -xiii. Hic thesauris ecelesiae distractis multa milia
hominum per Histriam et Dalmatiam a servitute rcde-
mit. Idem Anaslasii et Vinccntii marlyrum corpora ,

ct aliorum sauctorum , quorum reliquias de pracdictis

regionibus adduci pracceperat , iuxta fontem lateraneu-
sem in oratorio sancti Iohannis cvansfclistae recondidit.
Scpultus est in ccclcsia saucti Pclji.
 ,

i33

LXXVII. THEODORUS I-

JL heodorus primus natione graecus , ex patrc Thco-

cloro episcopo , coepit anno Domini .dc-xli- , in alia

vero chronica dicitur -dc-xlii- Sedit annis -vi- , men-

sibns -v- , diebus -viii- Vacavit sedes dicbus -m- Ilic

constituit benedictionem ccrei in sabbato sancto. Hic

librum paeniteutialem composuit (i). Huius tempore
Panlus constantinopolitanus episcopus Pyrrbi successor
lion tantum vesana doctriua , sed etiam aperta persecu-
tione catholicos cruciat ; apocrisiarios quoque romauae
ecclesiae qui ad cius correptiouem missi fucraut ,
quos-
dam carceribus ,
quosdam vero verberibus afFccil,* unde
et ipsum sicut et antecessorem eius Papa damnavit.
Heraclius auno imperii sui -xxxi- , c|ui filiam uxoris

suae duxerat uxorem , hydropicus et febricitans mori-

tur. Post quem Constantius filius eius ,
qui et Constan-
tinus dicitur , substituitur ; et quarto mense imperii sui
a Martina noverca Pyrrho patriarcha veneno cxtin-et

guitur , et filio suo Heracleona impcrium

Martina cum
arripuit. Verum Heracleonas transacto vix auno ab- , ,

sciso naso et Martina mater eius abscisa lingua

, exu- ,

lantur ; et Constans ,
qui et Constantinus dicitur , fi-

lius Constantini in imperium subrogatur auuo Domini

•dc-xlii- , iu chronica vero Vincentii dicitur •dc-xliih- ,

imperavitque annis -xxvi-

Ilis temporibus Dagobertus rex Francorum mori-

tnr , contra cuius animam ad iudicium raplam cum
multi sancti de ecclesiarum spoliatione reclamarcnt

(i) Sic ait Martinus , a quo nosler surait. Existimassem autcm

errorera tribuentis Theodoro papae librum Tbeodori cantuariensis ,

nisimox p. i58. de hoc quoque postrcmo idem diceretur. Adbuc

tamen mendum suspicor.
 I 3i THEODORUS -I-

angelis malis eam ad inferni poenas trahentibus , san-

ctus Dionysius , eui praecipue devotus fuit, liberayit.
Post guem Chlodovens filius ciu.s regnum obtinuit annis
.\iM', Sigiherlo fratre eius iu Auslrasia iara regnante.
Iii palatio autem Sigiberti regis post Pipinum QrimoaL
dus filius cius poLentcr principatur. Porro Bertha uxor
Pipini , viro sud defuncto , instiuetu sancli Amandi,
Dco dcvovens se ct sua , monasterium Vivallense fuu-
davit , ci<{uc (iiiani suam Geltrndem Dco dignam vir-

gioem piacfcii*. [isdcm temporibus sanclus Furseus iu

Hibcrnia claruit , qui peregrinationem pro Christo ag-
gressus , ad Gallias nsque pervenit, ct a Chlodov^o

rege devote susceptus , coenobium Latiniacense funda-

vit. Quein nou multo post fralres eius Fullanus ct FJI-

tanus pari peregrinandi voto secoti ,

per Gallias cla-
rnerunt (i \ lloc tempore sanctus Remaclus Tungren-
sium , Audcbertus Cameraccnsium , Eligius Noviomen-
sium, Audocnus Rothomagensium, episcopi clarucrunt.
A niio Conslantini -vi- Sarraceni Africam occupant. IIoc
tempore Sigibertus rcx dc postcritate desperans, -xn-
mouasteria variis in locis construxit. Per idem lempus
coenobium floriacense a Leodcaldo abbate fundatur.

LXXVIII. MABTIWUS -I-

lVI.Ar.Ti*us primus de civitate Tuderlo ,

provinciae
Tusciau , coepit auno Domini -dc-xlix- , iu quadam vero
chronica dicilur -dc-xlvi- Scdit annis vi- , mense -i- ,

diebus -xxvi- Vacayit sedes diebus -xxviu- 01_ympius ad

regeudam Italiam a Gonstantino missus ct papam Mar-
tinum occidere iussus , cum aliter non possct tracla- ,

\it ut inter missarum sollemnia , cum ipse Papa sibi

(t) Lege Ucdam liist. Ang. lib m. i<).
 MARTINVS -I- '^5

communionem porrigcret , illum spathariua suus occi-

dcret , sed liic sanctae orationis virtute nullo modo Pa-
pam videre potuit. Uuins Pontificis lempore Constan-
tinus impcralor a Paulo constantinnpolitano falsi no-
miuis patriarcha deceptus , exposuit typnm et librum
conlra fi:lcm catholicam , nec unam nec duas volun-
tates aut operationes in Christo dcfinicns esse confl-
teudas ,
quia nihil velle vcl operari dieendus sit Chri-
stus. Ob hoe Martinus papa cclehravit Romac conci-
Iram -cv- episcoporum , nbi damnavit et anathematiza-
vit hacreticos Cvrum, Sergium, Pyrrhum, ct Paulum ,

praesentis dogmatis et pcrsecutionis advcrsus ccclesiam

palam ct occulte incentores. Tandem bac dc causa ca-
ptus ipse Martinns papa a Theodoro exarcha , Constan-
tino imperatore iubente , ductus est Constantinopolim ;

uhi cum pro catholica veritate constanter et viriliter

ageret Chcrsonam exul relcgaius ibi gloricsus mar-

, ,

tyr occubuit. Haec est Chersona ultra mare ponticum ,

inxta quam beatus Clemens papa exulavit. Huius Mar-

tini papae et martvris festum celebratur in crastino
sancti Martini turonensis episcopi pridic idus novem-
hris ; sed Usuardus ponit quarto idus novembris.
Eodem tempore sanctus ludocus (i) regis Britonum
filius, regno et mundo dcrclictis, percgrinus ct eremita
cffectus , in pago Pontivo reqnievit in Christo. Ilis die-

]>us Sigihertus rex Auslrasiorum moritur , Dagoberto

filio suo admodum parvo Grimoaldi fidei commendato ,

ut eius auxiiio constitueretur in regno. At Grimoaldns

fidem iurisiurandi disrumpens . puerum praedietunt
attondit , et per Didonem pictaviensem episcopum in
Scotiam direxit, ct filium suum Hildebertum Austrasiis
(i) Conler (VagmeLituin vilnc sancli Imloci anud Bouquetum
1\. G S. lurao iii. |>. jiq.
 l36 MARTINUS -I-

regem Quod cum Franci audisseut, doluerunt, et

fecit.

impium Grimoaldum captum Parisios ducuut ipsum- ,

que Chlodovei regis iudicio repraesentant quem Chlo- ,

doveus in carcere amara morte consumpsit , filiumque

suum iuniorem Ilildricum regcm Austrasiorum fecit.

Anno Coustantini -xv- dum Atrehati corpus sancti Ve-

dasti transfertur ah Audeherto episcopo ,
pracsentihus
Lamherto tungrensi , et Audcmaro tornaceusi aliisque ,

sanctis episcopis et abbatibus Audomarus praedictus

, ,

qui senio caccus crat , merilis sancti Vedasti et prae-

scntium cpiscoporum illuminatus est ; quod cum mo-
leste ferret , eo quod pro salute sua sihi a Deo cacci-
tatem immissam putaret , rursus excaecatur ad votum.
Per idem tempus Chlodoveus rex corpus heati Dio-
nysii discooperiens minus religiose vel cupide , os hra-
chii frcgit et rapuit , ct mox in perpctuam amentiam
cecidit. Post hiennium vero moricus Chlotarium Clium
suum rcgni reliqnit heredem ,
qui minor quatuor an-
nis post ipsum regnavit. Porro Chlodovei huius tres

fuerunt filii cx Bathilde regina , Chlotarius , Theodori-

cus , ct Hildricus ,
qui sihi vicissim paterno succcsse-
runt in regno. Ahhinc Francorum regibus a solita

fortitudine et scientia degeuerantihus , regni potestas

per maiores domus dispouehatur , regihus nomine tan-
tnm reguautiijus ; quihus moris erat principari quidem
secundum genus , sed nihil agere nihilque disponere ,

irratiouahiliter edere et hihere , domique morari ; et

kaleudis maii praesidere coram tota gente , salutare et
salutari , ohsequia
dona rccipere ae rependere et
et ,

secum usque ad alium maium hahitare. Bathildis re-

ginu praedicta , duo monastcria Corheiam et Kalam
condidit ,
quorum Kalam plurimis auxit douariis ct

sauctorum rcliquiis ahundantcr ditavit , in quo ipsa

 MARTINV/S !• 1 3j
quiescit. Huius viduilalis diebus sauctus Eiigius No-

viomensiurn episcopus obiit quem cum ad praedictum ,

coenobium vellent transferre feretrum divina ,

virtule

prcssum nullatenus potuit aniovcri.

LXXVHII. EUGEXIUS •!•

E ugenius primus natione romanus , de regione avcn-

tina , cx patre Rufiniano , clericus a cunabulis , coepit
anno Domini -dc-liii- , in alia vcro chronica dicitur
•dc-lvi- Scdit annis -n- , mensibus -viii- , diebus -xxn-
Vacavit sedes mcnsc -i- , diebus -xxviii- Hic omnibus
beniguus et amabilis maximae
, fuit sanctitatis. Sepul-
tus est apud sanctum Petrum.

LXXX. VITALIAKUS.

V,italiaiyus natione signinus , in alia vero chrouica

dicitur signiensis, Campaniac provinciae, ex patre Ana-
stasio coepit anno Domini -dc-lvi. in alia tameu chro-
, ,

nica dicitur .dc-lviii- Sedit annis -xmi- mensibus vi- ,

^ acavit sedes mensibus -n- diebus -xm- Hic cantum ,

romanorum composuit , et organo coucordavit. Hic

nuncios direxit Gonstantinopolim ad imperatorcm iuxta
consuetudinem significans de sua ordinationc. Qui nun-
cii postquam reverenter fuissent recepti renovatis ro- ,

manae ccclesiae privilegiis redierunt portantes evan- ,

gelia auro conscripta et pretiosis gemmis decorata ,

quae imperator sancto Pctro apostolo transmiserat. An-

no Constantini -xxiid Cblotarius rex Francorum mori-
tur ,
quem Theodoricus frater eius ab Ebroino
post
maiore domus in regnum sublimatur. Non iitulto post
iaem Tbeodoricus propter insolentiam Ebroini repu-
 1 38 YITALIANUS.

diatur a Francis , et frater eius Hildrieus rex Austra-

siorum ad rcgnandnni dc Austrasia evocatur. Porro

Tboodoricus ct Ebroinus tonsurantur. Et Theodoricus
quidem Parisiis in cocnobio sancti Dionysii Cbristo
domino niilitavit. Fo temporc maior domus erat Vol-
foaldus. Hic in parocbia Virdunensi super Mosam coc-
noliium sancti MichaClis archangeli
o fundavit.
Ilic Yitalianus papa qucndam nomine Thcodorum
monacbum , natione graecum ct saeculari littcratura ac
divina apprimc cruditum Cantuariensis ecclesiac ordi-
navit episcopnm. Ilic scripsit librum pacnitentialem ,

mirabili et cauta discretione distinguens rnodnm sin-

gularum culparum , de quo iu iure canouico frequcn-
ter ilt mentio. ldem Vitalianus pontifex sepultus cst
apud sanctum Petrum. Anno Domini -nc-Lxx- secun-
dum chronicam Vincentii , in alia vero chronica dici-
tur -dc-lxxi- , Constantinus quartus qui et Constans di-
clus est , filius Constautini qui similiter Constaus di-
ctus fuit , successit patri defuucto , regnavitque annis
•xvii- , in cbronica tamen Vincentii dicitur annis •xvni-

Hic fralres suos babens de regnaudo suspectos , uasos

eornm abscidit. lloc tempore clarcbat sanetus Praeie-
ctus episcopus Arvernorum ,
qui etiam ab ipsius urbis
primoribus fuit martyrio coronatus in ultionem Hecto-
ris (i) Massiliensium patricii , propter iniusiitias eccle-
siac arvernensi ab Hildrico rege Fran-
ab ipso illatas ,

corum perempti. In territorio cameracensi virgo Dei

Maxelendis ob votum virginitaiis Aldumum amatorem
,

suum fugiens ab ipso martyrizalur ; qui mox excacca-

,

tus , post Jrienuium ab ipsa illuminatur. IIoc tempore

tjuidam in Brilannia a morle resurgens multa qnac ,

vidit de locis poenarum ei purgatorii ignis enarr.ui*.

i) Cod. Bealoris.
 t3g
LXXXI. ADEODATrS.

A deodatl*s nationc Tomanus ox monacho de palrc ,

Ioviniano , coepit anno Dotnini -dc-lxxi- in qnadam ,

cbronica dicitur -dc-lxxii. Sedit annis iiii-, mensibus -n-,

die -i- , in quadarn clironica dicitur diebus -v- Vacavit

scdes mcnsibus -iiii- , diebus -xv- Hic tantae beniguitatis
extitit ut omnem liominem a minimo usque ad maxi-
mum ad se venientcm suscipcret et consolalum dimitte-
ret. Ilic maius monaslerintn Turouis sub iurc dominii
propriae ecclesiae constituit. Anno Constantiui quarto
corpus sancti Bcnedicti dclatum de monte Casino ab
Arculfo monacho , ad floriacense cocnobium in aurclia-

ncnsi dioecesi et territorio situm transfertur , et corpus

Hoc eodeni
sororis eius sanctae Scbolasiicae Cenoraanos.
anno mense martio iiis in caelo apparuit ita mngna ,

ut crederent bomincs consummationem saeculi adve-

nisse. Hic Papa sepultus cst in basilica sancti Pctri.

LXXXII. DOKUS.

JLfoirus natione romanus , ex patrc Mauricio , coepit

anno Domini -dc-lxxv- Sedit anno -i- , mcnsibus -v- ,

diebus %• Vaeavit sedes mensibus -n. , diebus «xv- Hic

decoravit illum locum ante basilicam sancti Petri qui
dicitur paradisus. Sepultus est apnd sanctum Pctrum.

LX XXIII. AGATHO>.

jL1.gathon natione siculus, coepit anno Domini -dclxxix-

Scdit annis -n- , mcnsibus vi- , diebus -in. Vacavit se-
dea anno -i- , mensibus -vni- , dicbus quadam
-xv- , in
vcro chronica dicitur annis -n- Hic dum quendam le-
 ,

J.fo ACATHON.

prosum Constantinopoli oscularctur , slatim mundatus

est. Tempore istius Agathonis papac sexta synodus uni-
versalis Constantinopoli celebrator sub Constantino im-
peratore. Tempore etiam huius , ecclesia ravennaten-
sis ,
quae diu sedi apostolicae rebellis fuerat , ad obe-
dieutiam rediit. flildricus rex cum laevis moribus in
se odia Francornm acceuderet , sanctum Leodegarium
augustudunensem episcopum apud Luxovium retrusit.

Bodilonem quoque francum ligari ad stipitem iussit et

caedi. Cuius mali non immemor Bodilo post boc eun-

dem regem in venationc exceptum cum Blitbilde uxore
eius praegnante peremit. Porro Hildrico mortuo, Theo-
doricus repudiatus et tonsuratus , a Francis reponilur
in regno- Hic beatum Leodegarium Luxovio revocat
euius consilio aliorumque principum Leudesium Er-
chinoaldi filium maiorem domus constituit.

Post hoc autem Ebroinus a Francis sicut alius ton-

suratus , Luxovio egressus , vires resumit , insidiatores
suos praemittit , super Tbeodorieum regem irruit , tbc-
sauros eius et ecclesiae diripit , Leudcsium maiorem
domus perimit , Chludoveum quendam fingens esse fi-

lium Cblotarii regis regem facit , cunctos ad eius sa-

cramcntum minis et blanditiis compellens ; sanctum
quoque Leodegarium capit cum , Geri-
et fratre suo
no gr*riler aflligit , eundcmque Gerinum non multo
post lapidibus obruit. Verens tandem Theodoricus rex
Ebroinum in gratiam reciipit , eiusque consilio ad syn-
odum episcopos cogit , in qua multos eorum ex sen-
tenlia Ebroini episcopatibus privat. Sanctus quoque
Leodegarius ab eodem Ebroiuo immanissimc crucia-
lus ,
post famem carcerisque squalorem ,
post oculorum
evulsionem , linguae ac labiorum abscisionem , tandem
ablato capite martyrium consummavit ; cuius innocen-
tiam et martyrium declarat multitudo signorum.
 ,4«
LXXXIIII. LEO II

JLjeo iunior seu secundus natione sicuhis , cx patre

Paulo , coepit amio Domini -dc-lxxm- , in quadam vcro
chronica dicitur -dc.lxxxii- Scdit mensibus x- , diebus
•xvii- Vacavit sedes meusibus -xi- , diebus -xn- In An-
glia claret Etheldrica regina ,
quae tribus viris nupta
virgo permansit usque ad mortem. Hic Leo papa con-
stituit pacem dari in ecclesiis totius cliristianiiatis fi-

delibus post " agnus Dei. ,, Hic fuit eloquentissimus ,

in divinis scripturis suflicienter instructus ,

graeca la-
tinaque lingua eruditus, erga inopum provisionem non
solum mentis pietate sed et studii labore sollicitus.
Huius tempore ,
procurante Deo et ipsius labore, ecclc-

sia ravennatensis posuit se sub ordinatione sedis apo-

stolicae ; ut defnncto archiepiscopo ,
qni electus fuerit
iuxta antiquam c&nsuetudinem vcniat ad romanam cu-
riam ordinandus. Hic constituit ut qui fuerit ordinan-

dus archiepiscopus ,
pro usu pallii aui diversis officiis

nihil ecclesiae persolverc debeat. Sepultus est in ee~

clesia sancti Petri.

LXXXV. BENEDICTUS -II-

X)e?;edictvs secundus natione romanus , ex patre lo-

hanne , coepit anno Domini .dc-lxxxiu- , in quadam \e-
ro chronica dicitur .Dc.Lxxxnn. Sedit annis -n. men- ,

sibus -x. , dicbus -xii. Vacavit scdes mensibus -n. , dic-

bus xii- Hic ab imperatore faclus est papa ; tum vita
cius concordavit cum nomine , ita ut merito Benedictits
diccrctur et csset. Sepultus est apud sanctum Petrum.
 ,

1 42
LXXXVI. IOIIAXXES V-

ohamhes quiiitus uatione syrus , de civitate Antiochia ,

rx patre Abundio , coepit auuo Domini .dclxxxv- , iu

alia vero chronica dicitur •dolxxxvi- Sedit anuo -i-

dicbus -x- Vacavit sedes diebus n-

LXXXVII. CONOX.

Vjo^ox iu aliquibus libris dicitur Zenon , ex regione

Caelii moutis , ex patre Beuedicto , coepit anno Domini
•dclxxxvi-, in quadam vero chronica scribitur -dclxxxvh.

Scdit anno -i- , mensibus -xr- , dicbus ix- Vacavit sedcs

mense -i- , diebus -xviu- Hie sanctae et commendabilis
vriae , sepullus est apnd sanclum Pctrum. Amio Do-
miui •dc-lw.xviii- coepit Iustiuianus -n- ,
qui dictus est
iunior, fiiius Constantini ,
impcravitque annis -x-

LXXXVIII. 6ERGIUS -I-

Oergius primus natione syrus, de regione Antiochiae,

ex patrc Tiberio coepit anno Domini -dc-lxxxviii-
, iu ,

quadam vero chronica dicitur -dclxxxix- Sedit annis

• xni- , mensibus -viii- , diebus xxiii- In chronica Mar-
tini dicitur scdisse anuis -ik- Vacavit sedes meuse uno ,

dicbus -\x- Hic sibi Deo revelante , in sacrario sancti

Pelri invenit capsam argentcam in loco obscurissimo
raultae auuosiiatis, ita ut non appareret argentca iu ,

qua sigillura erat impvessum quo ablato invcnit ci*U-

,

cem pretiosissimis perornafam lapidibus ,

et grandem
portioncm crucis dorainicae interius repositam ,
quae
iu die sanctae crucis adoratur. Gorpus etiam primi pa-
pae Lconis Deo revelante transtulit. Apud Wircebur-
 SERGIVS -I- 1^3
gum ,
quae ntiHC Herbipolis dicitur , sanctus Kilianus

cum sociis suis martyrio corouatur.

Ah huius sanetissimi Sergii papae lemporc conse-
queutia celebrandi missam ab aposlolicis iu inlegrum
composita cst. Epistolac quippc et evangelia ex auti-
quorum traditioue digcsta suut iu libro qui appellatur
comcs , qucm Hierouymus ad Coustantium episeopum
scripsit (>). Clemcns pnpa primus instituit dici " te

igitur ,, in canone missae ante hosliae consccratioucm.

Alexander autem papa primus a beato Petro sextus , ,

iustituit aquam ab episcopo beucdici ct velus cbrisma ,

propter novitatem sacramenli cremari , et ad consecra-

liouem eucharistiae fieri memoriam dominicae passio-

uis ;• et sicut de latcrc erucifixi exivit sauguis et aqua ,

itaaquam vino misceri in ipsa consecratioiie instituit ,•

ncc vinum sine aqua nec aquam siue \iuo offerri de-
,

bere deccrncns. Sixtus papa " sauctus , sanctus , sau-

ctus „ ad missam cantari instituit. Telesphorus papa
quadragesimale ieiuuium octo hebdomadibus anle pa-
seba fieii statuit ; hymnum angelicum. scilicet " gloria
iu excclsis ,, addidit. Damnsus papa " crcdo iu umim
Deum „ sollemnibus dicbus canlari instituit. Caelesti-
nus papa iutroitus graduaiia oflertoria et commu-
, , ,

nioncm(2), ex psaimis modulari antipbonatim inslituit.

Prius cnim tautum epistolac ct evaugelia dicebantur.

Gelasius papa colleclas praefationesque composuit. Gre-
gorius papa primus " kyric cleison et alleluia ,, extra
septuagesimam , et orationcm domiuicam, per quam
solain apostoli eonsecrabaut ,
post canoncui consecra-
lionis addidit. Sergius papa statuil ut inler communi-

(1) Extat inler opcra supuosilia S. Hieronymi ed: Veroti

i
. ult. p. 525 ,
quo loco vidcbis editoris admonilionem!
iretiiows.
 I ^,{ SSBG1U6 •!•

candnm " agnus Dei ,, ter cantetur. Gregorlus vero

•m- aJ secrela raissae addidit " quorum sollemnitales

,, hodie in conspectu tuae maiestatis celebrantur , do-

„ mine , Deus noster terrarum. „ in toto orbe
Iioc tempore Pipinus principabatur in Austrasia
cum duce ]\lartino. Huius Pipini pater Ansigisus a
Gondino ,
quem de sacro fonte susceperat ac institue-
rat et ad maximos honores provexerat ,
peremptus est.

Tlic Pipinus, qui brevis seu parvus solet appellari , nou

rex sed regiae aulae praefectus fuit. Alter enim Pipi-
nus huius Pipini nrpo^ Karoli magni pater ex prae-
fecto regiam adeptus est dignitatem. Anno Iustiniani
septimo Theodoricus rex Fraucorum obiit ; post quem
Chlodoveus filius eius regnavit quatuor annis. Hoc tem-
pore Sarracenorum gens ex Aegjpto in Africam cum
nimia multitudine venieus , Carlhaginem obsedit et

coepit. Per id tempus Cethwal rex Britonum cum per

• x- annos multis regulis obviasset , et plura mala illis

irrogasset , tandem ipsis devictis , in pace orientales

Saxones rexit annis duobus. Videns autem Britanniam
miseriis infinitis contritam regnum sprevit tcrrenum
,

propter aeternum ; et Fvomam venie^is a papa Sei'gio ,

baptismum suscepit ,
paucisque diebus transactis , ]an-
guore correptus , adhuc in albis existens migravit ad
Christum.
Hinc ex toto illud antiquissimum regnum Britonum
corruit, quod omnibus regnis diuturnius fuit
fere :

nam a tempore Heli sacerdotis usque ad hoc tempus

per annos -m-dccc- perduraverat (i). Porro reliquiae
Britonum in Galliis vesidentes , non iam Britones sed
potius a quodam ducc Gallone dicti sunt Gallenses ,

(i) Eadera incredibiliter narrat Henricus huntiDdonicnsis hist.

h)j. I. circa initiuni

 ,,

SERGIUS •!• 1^0

qni nunc Britones appellantur ; et eorum regio iuxta
ocoannm sitn dicta est Britannia ,
rainor. Per idetn tem-
pus sanetus Tetrieus autisiodorensis episcopus ab ar-
chidiacouo suo dormieus iu seamno gladio perimitur ,

cuius interfector subito turbiue raptus nusquam appa-

ruit. Sane de scamno , super quo oecisus est , ex do-
lore deutinm plnres obtinuere rcmedium (i). Anno Iu-
stiniani decimo Lcontius patricius contra eum rebellat
ipsumque regno privatum , et naso linguaque trunca-
tnm exilio relegat et loco , eius imperat annis -in- ,•
in
chronica vero Vincentii dicitur ,
quod ei adnotantur
anni duo tantum, coepitque anno -dc-xcvii- Huius Leou-
tii anno primo Ghlodoveus rex Francorum moritur ,

cui frater eius Childebertus -xviii- annis regnaturus suc-

cedit. Sergius papa post laudabilem vitam sepultus est

apud sanctum Petrum.

LXXXVIIII. LEO III-

-Ljeo tertius natione romanus , ex patre Nicolao dia-

cono , coepit anno Domini •dcxcvui* Sedit annis -n. ,

mensibus -xi- Hic per Iohanuem patricium romauorum

factus est Papa , et propter hoc in catalogo romanorum
pontificum in plerisque chronicis nou ponitur (2) ; un-

(1) Confer Labb. Bibl. nov. mss. T. I. p. 4^y. in hist. episc

antisiod.
(a) A Mariino sutnit nolitiam hiius Leonis III. noster chro-
nographus. Etenim luinc Antipapam historici plerique 011111« igno-
rant. Ceteroqui 3Iarlini nostrique aucforis narralio non con- e.st

temnenda ; notum quippe est Jiuturnum schisma rom. ccclesiac

suh Sergio ; nota it.-m Iohannis patricii ct exarchae iniusta \is ,

qua conligit ut Sergius septennio exularit, tcste veterc inonumento

ut narrant Mauriui art de verifier les dates
( , i.i Sergio. ) Illo igitur
certe intervallo aliquem Antipapam ^edisse non est mcredibile.

1 o
 ,

1^6 leo -nr-

de apud romanos , et etiam in decreto sequens Leo

tertius nominatur. Hoc tempnre secundum chronicam
Marlini , auno autcm Leontii secundo secundum aliam
chronicam ,sanctus Lambertus Pipinum principem in-
ciepans , eo quod suac uxori lcgitimae Plectrudi pel-
licem superinduxerat a Dadone fratre ipsius pcllicis
,

Alpaydis, Leodii martyrizatus, tumulatur Traiecti. Scd

postea episcopatus a beato Huberto successore Leodium
transfertur. Beda presbyter et monacbus in Anglia cla-

ret ,
qui ab anno aetatis suac -xxx- reliquum vitae suae
tempus legendo tractando exponendo scripturam sa-
et

crara utiliter et devote exegit. Leontius autem cum

tricnnio impcrasset , a Tiberio deturbatur anno Do-
mini -dc-xcix- secundum cbronicam Viiicentii ,• nam iu
alia cbronica dicitur -dcc- , in alia denique •dcci- Ti-
berius tertius ,
qui et Apsimarus dictus est , absciso
naso Lcontii imperatoris , eoque in custodiam detruso ,

impcrat annis -vn-

HUC USOUE CHROHICA EEDAE PROTENDITUR ,' DEINDE AUTEM

EX CIIRONMCA ADONIS EriSCOPI VIENNENSIS
ET TLUr.IU.M ALIOP.UM.

XC. IOHANNES VI-

I ohahhes sextus natione graecus , ex patre Platone

coepit anno Domini -dcci- Sedit annis -in- , mensibus
• ir- , dicbus -mii- , in quadam vero cbronica dicitur die-
bus - \x 1 1 1 - Vaeavit sedes mense -i« , diebus xxx- llic

martyrio coronatus (i) scpultus est in ecclesia sancti

Sebastiaui ad calacumbas.

(i) Sic ait Bfarliaus quem nooler sequittir , ceteris chrouogra-

phis hauil sufXragantibus.
 «47
XCr. IOHANNES -VII-

I ohannes septimus natione romanus , ex patre Grego-

rio , coepit anno Doraini -dcc-iiii- Sedit annis n- , men-
sibus •vii- , diebus wii. \ acavit sedes mensibus ix- Hic
fuit eruditus seientia et facundus eloquentia. Idem fe-

cit oratorium sanctae Dei genitricis Mariae intra ec-

clesiam sancti Petri apostoli , cuius parietes musaico
opere dipinxit , in quo ante altare sepultus iacet. Anno
Domini -dcc-vi- Iuslinianus praefatus ,
quem Leontius
exulaverat , Tcrbcllium regetri Bulgarorum adiit, cuius

tandem auxilio fultus imperium recepit Leontium ac ,

Tiberium usurpatores imperii in medio cantliari vel

circi iugulavit , Callinicum patriarcliam excaecatum in

exilium pellit , et tantam in adversarios exercet ultio-

nem , nt quotiens a naso sibi exciso defluentem rlieu-
matis guttam detergeret ,
paene totiens aliquem ex iis

qui contra eum conspiraverant praeciperet iugulari.

Iustinianus praefatus imperavit secundo annis -vn.

xcn. sisnruus.

Oisixnius natione romanus , cx patre Transmundo ,

coepit anno Domini .dcc-vii. Sedit diebus xx- Vaeavit

sedes mensibus -vi. Huius tempore magmim schisma
fuit. Hic pontifex podagrico bnmore -constrictus repen-
tina morte vitam finivit.

XCIII. CONSTAJJTIXUS •!•

VioNSTANTixus primus natione syrus , ex patre Iohan-

ne , coepit anno Domini -dcc-viii- , in alia cbronica di-

citur -dccix- Sedit annis vii- , diebus -xv- Vaeavit se-

 l/g CONSTANTINUS •!•

des diebus xl- flunc Iustinianus imperator ad se Gou-

stantinopolim accersivit , ac sollemniter ipsum reci-
piens , ut die dominica missam in ecclesia sauctae So-
phiae celebraret rogavit , et communionem de mani-
bus eius recipiens , vultu in terram demisso , ut pro

suis peccatis Dominum exoraret postulavit , cunctaquc

privilegia romanae ecclesiae rcnovavit. Hoc tcmporc
Coheret (i) et Offa reges Anglorum (in quadam cbroni-
ca dicitur Saxonum ) Romam veniunt , ibique in mona-
clios attonsi militant regi regum. Eodem tempore Chil-
deberto monarchiam rcgni Francorum tenente , ange-
lus Michael appavuit Auberto Abricensium episcopo
senu:l et iterum dicens ei , ut in loeo marino ,
qui
propter emincntiam suam tumba dicebatur , modo au-
tem mons sancti Michaclis nuncupatur , ecclesiam in
memoriam eius fundarct. Volebat enim talem venera-
tionem sibi in pelago exhiberi ,
qualis cxhibetur ei in
monte Gargano. Oda uxor Boggisi ducis Aquitanorum
sanctitate iu Galliis claret.
Anno Domini dcc-xiii- Philippicus ,
qui et Barda-
ncs dicitur , Iustinianum imperatorem iugulans impe-
rat anno uno , mensibus scx ; in chronica vcro Yin-
centii dicitur annis duobus. Ilic cum esset haereticus ,

omnes picturas ecclesiasticas et sanctorum imagines in

urbe regia , scilicet Constantinopoli ,
praecepit auferri.
Unde papa Constautinus romanusque populus statuit ,

nc in chartis nomen imperatoris haeretici poneretur ,

aut pereussuram solidorum eius reciperent ; sed nec

eius effigies in ecele.siam est pcrlata , nec nomcn eius
ad missarum sollemnia est prolatum. Anastasius -n- ,

qui et Arlemius dictus est , auno Domini -dcc.miii- Phi-

lippicum captum oculis et imperio privat , imperatque
(i) JNum Cenred? au Burhcd:'
 COXSTA^TINUS -I- 1^9
annis -n- , in quadam chronica dicitur m- Hic , siest

iu chronica Sicardi dicitur , Constantino papae littcras

direxit ,
quihus se favere catholicae fldei declaravit.

His tcmporibus in pago lemovicensi heaius claruit Leo-

nardus. Constantinus papa sepultus est apud sanctum
Petrurn in Vaticano.

XCIIII. GREGOEIUS -II

\Jregorius secundus natione romanus , ex patre Mar-

ccllo coepit anno Domiui -dcc-xv-
,
in , alia vero chro-
iiica dicitur -dcc-xvi- Sedit annis xvi- , monsihus •vu- ,

diebus xxn- Vacavit sedcs -xxxv- Hic constituit sexta (i)

•

feria per totam christianitatem in quadragesima ieiu-

nari , et missarum celebritatem agi. Huius tempore Pe-
tronax civis hrixiensis divino amore compunctus Ro-
mam venit , indequc mcmorati Papae hortatu montem
Casinum petiit , in quo cum aliquihus simplicibus ha-
bilavit. Postque suffragantibus sibi meritis sancti Be-
nedicti , evolutis iam ferme cv- annis ex quo is locus
ob dcsolationem Longobardorum hominum h.ibitatio-
,

ne cai^ebat , multorum ibidern monachorum ad se con-

currentium pater efficitur ; roparatisque habitaculis ,

lam se quam alios regularibus snbdidit discipliuis. Hic

papa Gregorius Bonifacium a Britannia venieutem iu
cpiscopum consecrat, et per ipsum verbum Dei in Ger-
-

(ij Quinla , non sextn , legitur in libro ponlilieali, sive Ana-

«iasio; de re aulein salis iam dispuiarunt apud Blmehinium \it. PP.
P. iv. Allaserra et Maffeius quos exscribere nolo. Ceterum quia
, ,

mediolanensis ecclcsia rituni auhuc rctinet sextam feriain in qua-

dragesima sine missae sacrilicio transigcndi , "videtur Gregorius eam
consueludinem apud Ilomanos abrogavisse. Ergo lectio scxta pro
quinta rclinenda videtur.
,
 I 5(1 GliEGORIUS II-

mania pracdicatur ,
gcntcmque Germanorum ad Chri-
stum convcrtit ; qui post archiepiscopus maguntinus
factus cuin ia Frisia praedicaret , martyrio corouatur ,

et han.sfcrtur ad fuldcnse monaslerium quod ipse con-

strnxerat. Hic ctiam Papa cum Leo imperator imagi-
nes Christi et beatae \ irginis ac aliorum sanctorum in
civitale Constantinopoli igue cremari iussissct, idemque
ipsi faccre pracccpissel , non solum facere renuit , sed
et impcratorcm ob ipsum factum anallicmatizavit (i).

liic Pontifex , ordinatis rebus , monastcriis , et omni

clero , scpujtus est apud sanctum Petrum.
Imperii Anastasii secuudi anno primo Pipinus priu-
ceps Francorum ohiit xvn- kal. iauuarii anno Domini
nccxnn- secnndum gesta eiusdem Pipini
•
ct fllium ,

suum Karolum cx Alpayde concuLina principatus sui

heredem reliquit. Hic Karolus Tutides sivc Martellus
cognominatus est a maiorihus malleis fabrorum ,
qui-
Lus tundi ct atteuuari gravior ferri massa solct. Porro
bunc Plectrudes eius noverca cum agnovissct princi-
cipcm constitutum capi fecit et in urLc Colonia cu-
, ,

stodiae mancipari ; et cum nepOte suo Thcodaldo maio-

re domus principatum vegni usurpavit. Auno sequenti
ChildeLertus rex Francorum moritur ; cuius filius Da-
goLcrtus iunior suLstituitur , et quatuor annis regnat.
Interim Karolus Tutides sive Martcllus de custodia
novercae eripitur. Anno Domini dcc-xvii- Theodosius
lertins Anastasium de imperio deposuit , eumque fecit

presbyterum ordinari , imperavitque Theodosius anno

uno. Anno Domini ucc xvm- , in quadam vero chro-
nica dicitur dcc-xix- Leo lertius imperat annis -xxi:ii-
, ,

in quibnsdam chronicis dicitur -xxv- Anuo Leonis se-

(i) Lcgatur Ant. Sandinii disputalio .xvn. ad vitas PP. vom.
qui hoc factum lucidc edisserit.
 ,

GREGOIUVS -II- I Jl

cundo , Dagobertus rex iunior moritur ,

post quem Lo-
tharius regnavit annis duobus.
Inlerea Chilpericus ct Raufredus Eudonem ducem
auxiliarem sibi adsciscuut , et congredientes contra Ka-
rolum , ab eo victi vix fuga evaserunt. Eudo vero dum
redit , Chilpericum secum abducit. Sed postca mortuo
Lothario rege , Karolus enndem Chilpcricum ab Eu-
done per legatos recipit eumque sibi regem instituit. ,

Hic autem Chilpericus Daniel dictus est primum cle- ,

ricus , sed cx clcrico in regem promotus. Post boc

Karolus Raufredum persequeus , Andegavum obsidct
eamque captam victo-Raufredo ad habitandum conee-
dit , et totius regni recepit principatum ; ac dcinde Sa-
xones aogreditur ac deviucit. Porro indc victoria ade-
pta rediens Rigobertum episcopum remensem, cuius in
baptismate filius fuerat , ab episcopatu deposuit, pro eo
quod illi contra Raufrcdum euuti , idem episcopus ur-
bem remensem prae timore Raufredi noluit apcrire.
Anuo Lconis tertio Ilommar Sarracenorum amiras
ehristianos perscquens , multos eorum martyres fecit.

Sarraecni ex Africa , duce Altariko Rauhamae , filio

amirae , in Hispaniam transfretant eamque sibi ven- ,

dicant. Et ita regoum Westgothorum et Svevorum de-

struetum est , et sub Sarraccnis redactum , annis paulo
plus vel minus -cc-xlvi- evolutis , ex quo a Scythia ex-
pulsi sunt ab Hunnis ; ex quo vero cedentibus Van-
dalis et devictis Svevis coeperunt regnare , annis cir-
citer •cc-lyi- evolutis. Regnum tamen terliae partis Hi-
spaniarium ,
quod Gallcnsium dicitur , quod nec tunc
\\ estgothi , nec postea Sarraceui potuerunt subigere ,

adhue viget incolume , et Deo protegente fidem inex-

puguabile manet.
Anno Leonis quarto, Domini vero dcc xxi- vel -xxn
 ,

I 52 GREGO.UUS -II-

Lmtprandus Longobardorum rex aiuliens quod Sarra-

ceni depopulala Sardinia , etiam loca illa foedassent
ubi ossa beati Augustini oh vaslalionem barbarorum
oJim ab Hippona civitale Africac , cui episcopus prac-
fuerat, tvanslata et recondita fuerant, legatos suos illuc

direxit ,
qui datomagno auri pondere pretiosas ilias ,

reliquias secum develienles Ianuam rcvcrtuntur ; ubi

praefatus rex cum gaudio eis occurrens , corpus almi-
ficum devote adorans , reverenter excepit , visis mira-
culis ad dcelarandum sancti viri meritum ibidem pa-
tratis. Saue rex ipse et sui inde progressi cum prctio-
sissimo thesauro-, venerunt ad quandam vilJam in ter-
donensi dioecesi sitam ; uude cum corpus sanctisimum
tollcrc voluissent, ila stetit immobile , ut nulla vis ,

nulla posset id ars bumaua moverc. Quod vidcns rex

volum vovit ,
quod si beatus confcssor ex illo loco se
tolli pcrmilteret , et Papiam transduci , villam illam
cum omnibus pertinentiis famulis suis concederet per-
petuo possidendam , ubi est modo nobilis abbatia. Voto
igitur facto aique firmato , corpus inaestimabili faci-
litate substollitur , et Ticinum icl cst Papiam usquc
transvectum , clero pariter et populo concurrentc , bo-
norifice et gaudenter cxcipitur , et in basilica saucti
Petri ,
quam praefatus rex eonstituens caelum aureum
dixerat, dignissime collocalur. Facta est autem baec
eiusdem confessoris transitu
translatio -cc-xcxi- annis ab
iam decursis. Quod autem in dicta ecclesia pretiosus
ille tbesaurus reconditus sit , stupendo et evidenti mi-
raculo clucescit ; siquidem in ipsa crypta , in qua ia-

cet ,
puteus est qui quibusdam alinis in festo eiusdcm
superinuudans totam cryptam pereifluit , in signum
quod sicut aqua ipsius cryptae sordes diluit , sic hae-
resim u)) ecclcsia Dci affluens eius doctrina detersit.
 GREGORIVS -II- I 53

Anuo Leonis nono , effugato prius et tandem mor-

tuo Chilperico , Theodoricus quartus a Karolo Mar-
tello subrogatur in reguo , regnavitque -xv aunis. Hoc
tempore idem Karolus Martellus bellicosissimus prin-
ceps Saxones arrais suhiugat ; devinceusque Laufridum
Alaraannorum ducem Alamanniam sihi efficit vecti-
,

galem Svevos quoque et Bavaros debellat et Eudo-

: ;

nem ducem Aquitaniae hello victum fugat et Aqui- ,

taniam gravitcr devastat. E.udo vero dux videns se Ka-

rolo inferiorem per omnia Sarraccnos ah Hispania ad
,

hellandum contra eum invitat. Sarraceni autem mox

cum omnihus famulis suis quasi Gallias hahitaturi flu-
vium Garumnam trauseunt omniaque devastant ac , ,

Dci ecclesias cremant. Quihus Karolus auxilio Dei fre-

tus hellaturus occurrit , ct ex eis -ccc-mxxv- railia cura
rege suo Ahdurama peremit. Eudo quoque Karolo re-
conciliatus castra Sarracenorum dirupit, et reliquias
eorum contrivit. Nec multo post idem Eudo rehellat ;

sed Karolus rehellantem dehellat , eumque principatu

et vita privat. Cum
quoque eius Gaiferio et Hu-
filiis

naldo dimicat et totam Aquitaniam sihi suhicit. Bla-

,

vium etiam castrum capit Luxoviumque et alias Aqui-

,

taniae civitates totamque etiam Burgundiam suhegit.

,

Cumque multitudo hostium et assiduitas hellatorura sihi

incumheret , res ecclesiastieas id est decimas militibus

concessit hahendas ; quam ob rem animam ipsius post
mortem vidit sanctus Eleutherius aurelianensis episco-
pus inferni suppliciis detineri.

XCV. GHEGOEIUS -III-

G,regorius leriius naiione s_jtus , ex patre lohannc ,

coepit auno Domini dccxxxi- Sedit annis -x , meusi-

 I
5^ GREGORIUS •III-

bus -viii- , cliebus .xxiiii- Vacavit sedes diebus -vm. Hic

addidit in secretis " quorum hodie sollemnitas in con-
„ spectu maiestatis tuae celebratur, domine Deus nos-
,, ter , in toto orbe terrarum. ,, Hic cum Leonem im-
peratoi'em haereticum in depositione imaginum Christi
et sanctorum incorrigibilem vidisset, Romam et Italiam

ac Hispaniam totam ab eius iure discedere fecit , et ve-

cligalia interdixit , synodumque paene mille episcopo-
rum Romae celebrando (i), venerationem sanctarum
imaginum confirmavit , atque violatores generali seu-
tentia anathematizavit. Hic Viennae archicpiscopum in-

stituit , dato ei pallio ,

quod est archiepiscopatus in-
signc : quae quidem urbs , ut aiunt , idcirco dicitur
Yienua quasi Bicnnia eo quod bionnio sit constructa. ,

Ilic quoque Papa cum Roma obsideretur ab Liutpran-

do rcgc Longobardorum , misit navigio ad Karolum

jMartellum clavcs confessionis sancti Petri , ut roma-
nam ecclcsiaui a Longobardis libcrarct.
Huius Papac anno primo , Domini -dcc-xxxi- , Leo-
nis autem -xiiii- , Beda presbyter ct monachus sancti-
tate et scientia in Anglia clarus die ascensionis Domi- ,

ni obiit; ferlurque in hora mortis saepe hanc anlipho-

nam repetisse " o rex gloriae domine virtutum etc. ,,

atque inter haec verba spirilum emisisse. Theodoricus

(i) Haec ad veibura surmintur ex Marlino. Verumtamen ad

concilium quod attinet , id dicitur ab Anastasio episcoporum tan-
tummodo .zciii. cum dnobus archiepiscopis. JNeque apud eum men-
tio ulla fit regionum ab imperatoris iure sublractarum. Utique sub-
tractas provincias negatumque vectigal narrant non tam latini quam
graeci auctores Theophanes , Zonaras , et Cedrenus ,
quos secuti
sunt latini Sigibertus Martinus , et hic noster , et Plalina. Scd ab
horum sentcntia recedit jNalalis Alexander saec. vin. dissert. I. ad
quera lectorcs mitto. Sed ulcumque se ista habent , utique non ad
terlium sed ad secundum Gregorium pertineirt.
 GREGOIUrS -III- 1^0

rex Francorum moritur ; post quem regnat Childericus

annis ix- , vir inutilis et remissus , nihilque cle regno
practer nomcn habens, et praeter victum qucm ci prae-
fectus aulae regiae ministrabat. Eodem anno Karolus
Martellus victoriosissimus princcps pacato et dilalato

regno Francorum obiit -xi- kal. novembris anno Do-

mini -dcc-xli ,
principatus sui anuo -xxvn- , cuius cor-
pus in ecclesia beati Dionysii sepelitur ; in cuius se-
pulcro post aliquot annos iugens serpens loco corpo-
ris inventus cst. Post quem Karolomannus ct Pipi-
nus filii eius heredes facti sunt principatus ; Karolo-
manno siquidem primogenito cessit Austrasia et Tlm-
ringia , Pipino vero iuniori Burgundia , Neustria , ct

Provincia. Gregorius papa sepuhus cst in Vaticano in

basilica sancti Petri.

XCVI. ZACUARIAS.

Z^achap.ias natione graecus , ex patre Polychronio ,

cocpit anno Domini .dcc-xlu. , in alia vero chronica

dicitur -dcc-xliii- Scdit anuis -x- , mensibus -in- , die-
bus -xv- Vacavit sedcs diebus xiu- Hic fccit pacem cum
Longobardis. Hic dialogorum libros de latino trans-
tulit in graccum. Anno Domini -dcc-xlii. Constantiuus
•v- filius Leouis tertii impcrat annis wxv Per idem
tempus sanctus Bonifacius maguntinus aicliiopiscopus
claret ,
qui in silva Bochonia coenobium fuldense fun-
davit , quod quidem in partibus Germaniae praccla-
rum extat , cuius abbas ia curia imperatoris Austra-
siorum magni honoris habctur ,
qui mille milites im-
pcratori dat. Hoc autem coenobium hodie dicitur san-
cli Galli. Per idcm tcmpus sub anno Doniini •dccxlvii-
Karolomannus fratcr Pipini divino timore conpunctus
 I 56 ZACHARIAS.

anno • sni principatus Romam adiit , in qua a Za-

rharia papa in monachum attonsus migravit in mon-
tem Soractem , ubi aedificato coenobio in honorcm
sancli Silvestri , religiose studuit conversari. Sed cum
multi Francorum ac Tbeutonicorum nobiles Romam
venientes cum salutandi gratia visitarent , videretque
quod otium quo maxime delectabatur ob frequentiam
visitantinm interrumperc cogerctur locum illum de- ,

serens monlem Casinum petiit in quo aliquanto tem- ,

pore laudabili vita enituit.

In quadam chronica invenitur quod monacbi coe- ,

nobii casinensis , Karolomanno monacbo,

adiuncto sibi

vcnerint Romam ad Zacbariam papam rogantes ipsum ,

nt litteras regi Francorum dirigeret quatinus corpus ,

sancti Benedicti quod floriacenses monacbi furtim ha-

,

buerant, loco Gasineusium restituerent. Quod rex Pi-

pinus cum mandasset fieri monachis floriacensibus ie-
,

iunantibus et flenlibus , nuncii qui corpus auferrc de-

buerant ,
percussi suut caecitate ; quo cognito , ibidem
remansit. Iste Papa in ecclesia lateranensi corpus san-
cti Gregorii reperit cum epitapbio graecis litteris exa-
• rato , illudque tianstulit ad ecclesiam sancti Gcorgii
ad velura aureum. In multis cbronieis scribitur quod ,

anno Constantini quarto Domini -dcc-xlv- beatae Ma-

, ,

riae Magdalenae reliqniae partim certe ad Verzelia-

, ,

cum sint translatac coenobium a Gerardo comite Bur-

guudiae qui idem conslruxerat. Haec siquidem gloriosa
Christi dilectrix , persecutione post lapidationem Ste-
phani mnta , cum Maximino ,
qui de -lxxii- discipulis
Domini erat, venit iu Gallias , ct post -xxx- annorum
paenilentiam sepulta est a saneto Maximino praedicto
in territorio Aquensi ubi episcopus crat.
Karolomanno monacbo existente, et memoralo Chil-
 zAcnARiAS. i o;
*>1

derico solo nomine ut praenotatum est regnante , Pi-

pinus frater Karolomanni solus gubernabat Francorum
principatum et maior domus regiae dicebatar. Hic Pi-
pinus anno Domini -dcc-l- misit legatos ad Zacbariam
papam consulens qui potius rcx esse aut dici deberet ,

illene qui magnos pro regui pace sustineret labores ,

an qui otio deditus solo regis nomine erat conteutus ?

Gui Papa respondente ct remandante ,
potius illum re-
gem esse , qui utilius regni gubernacula et rem pu-
blicam ageret , Franci tanti Pontificis responsione ani-
mati , Cbilderico mox in monasterium retruso , et mo-
naslico legmine palliato , Pipinum regem sibi consti-
tuunt anno Domini dcc-l- ,
quem sanctus Bonifacius
maguntinus arcbiepiscopus iussu praefati Papae intm-
xit in regem apud Suessionem urbem ,
qui aunis -xvin-
regnavit ,
post annos circiter -lxxxviii- ex quo maiorcs
domus Franciae coeperant principari super reges Fran-
corum (i). In hoc itaque praefato Cbilderico defecit
progenies Cblodovei ,
qui fuit primus regum Franco-
rum christianus , succedente Pipino cuius insignis po-
steritas per multa postca tempora regnum Francorum
tenuit , nec non et annis rnultis in Austrasiorum impe-
ratoribus enituit. Pipinus igitur ex praefecto aulae re-
giae , seu maiore domus rcx eflTeetus regnum amplia-
, ,

re contendit, Galliarum ecclcsias cantibus romanae au-

ctoritatis suo studio meliores fecit ; cuius fratcr Remi-
gius rothomagensis ascliiepiscopus multa laude celebris
liabitus est.

(i) I)e S. Zachariae rc gesla cnm Pipino piimo rcge in serie

Karolingiorum salis disseruit post Baionium , Bellarminum , ac > T
a-
lalem Alcx. saec. vm. dissert. If. , iam laudatas Saiulinius in sua
• xviu. ad vilas Pontiiicum rom, disputalione , et in ada. ad Za-
ehariae vilam
 ,

] 58 ZACIIARIAS.

Per idern tempus Rachis Longobardorum rex cum

uxore et filiis Romam veniens ad Zachariam papam ,

cum prius Romauis non parum molestiarum intulissct

cxhortatione ct iustiuctu ipsius Papae , relicto mundo

monasticum induens habitum monachus factus est. Cui
Aistulphus frater eius successit in regno. Sanctus Ae-
qidius de Graecia in Proviuciam veniens clarus ha-
betur. Hic parcntibus mortuis , et bonis suis pauperi-
bus distributis , crescentibus miraculis quae Dominus
faciebat per cum , de loco ad locum fugiens venit Mas-
siliam; indeque favorem humanum cupiens declinare ,

eremum petiit, in quo modo quiescit , ubi cervae sil-

vestris lacte nutritus , iacientibus venatoribus Flavii
regis Gothorum ,
qui Nemausi sibi sedem regni sta-
tuerat , sagittam in cervam , brachium intcr spiculum
posuit et nutricem ; et vulnere sic suscepto , rogavit
Deum ut numquam dolor cessaret , nec a vulnere sa-
naretur ; quod et impetravit. Tandem instante rege
praedicto et episcopo nemausensi , monasterium mona-
chorum ibidem construxit. Cuinque in Franciam de-
venisset , rogatus a Karolo rege , ut oraret Dcum qua-
tinus sibi secretum quoddam pcccatum dimitteret , ve-
niam rcapse consecutus est. Zaeharias papa omni virtu-
tc ornatus moritur, et apud sanctum Petrum tumulatur.

XCVII. STEPHANUS -II-

Otepiianus sccundus nationc romanus ex patre Con- ,

stantino cocpit anno Domini -dcc-lii- in quadam vero

, ,

chronica dicitur •dcc-liii. Sedit annis -v- , diebus xxvin.

Vacavit sedes mense uno , diebus v- Hic Stephanus
papa dum Aistulphus Longobardorum rcx contra Ro-
mam adeo exardcsccret , ut ab uniuscuiusque capite
 STEPHANITS -II. I 09

tributum cxigcret , clam per quendam peregrimim lit-

tcras suas nimio dolore conscriptas misit Pipino qui- ,

Lus ei opprcssionem romanae ccclcsiae nunciavit. Qui

invitatus ab ipso Pipino in Franciam venit ; cui ve-
nienti Pipinus occurrit , et de equo descendit , solo

prosternitur , et per spatium trium miliariorum vice

stratoris cum magna humilitate et devotione, una cnm
coniugc et nobili prole sua , ad palatium suum dedu-
xit ; ibique intra oratorium pariter considcntes , Iacri-

mabiliter idem Papa deprecatus est , ut per pacis foe-

dera causam beati Petri et rei publicae romanorum
disponeret ; qui iure iurando omnibus eius mandatis
totis sese viribus obediturum promisit ,
quod et fccit.

Porro idem Papa graviter aegrotans in coenobio sancti

Dionysii ,
per visionem mirabilem redditur sanitati.
Unde ibidem altare in honorem beatorum apostolorum
Petri et Pauli ab ipso consccratur. Et Pipinus cum
filiis Karolomanno et Karolo in regem inungitur
suis ,

ut per eos generatio eorum in heredilatem successio-

nis in perpetuum bcnediceretur et omnis alicnigena ,

ab eius invasione apostolico anathemale interdicitur.

Eodem anno Bonifacius archiepiscopus in Frisia
verbum Dei annuncians niartyrio coronatur. Hoc et- ,

iam anno sicut in quadam chronica dicitur Karolo-

, ,

niaunus superius memoratus monachus ab Aistulpho

rege mittitur ad fratrem suum Pipiuum regem ad pe-
titioncm apostolicam perturbandarn. Qui cum in Frau-
cia moraretur , ossa beati Benedicti a floriaccnsi coc-
nobio ,
quo olim translata fuerant , tollere nisus est ut
ea ad castrum Casinum referret ; sed miraculis a Deo
ostcnsis , et obsistentibus Francis , ab incepto propo-
sito prohibetur. Hoc tamen rctro sub Zacharia papa , ,

faclum esse aliter sccundum aliam chronicam cnarra-

 ,

l6o STEPHANUS -II-

tur. Interea cum Pipinus rex copiosum movisset excr-

citum Stephano papae auxilium praebiturus pracdi- ,

ctum Karolomannum monachum fratrem suum Vien-

nae reliquit, ubi paulo post obiit. In quadam vero
chroniea dicitur quod in monle Casino post laudabi-
]em vitam in Christo quieverit. Per idem tempus ae-
dificatum est a Pipino Figiacense coenobium in terri- ,

torio cadurcensi , cuius oratorium ipsis Stephano papa

et rege praesentibus adeo est mirabiliter cousecralum ,

prout in gestis antiquis ipsius monasterii plenius con-

tinetur. Pipiuus itaque rex Italiam ingreditur , exerci-
tus Aislulphi a Francis vincitur , Aistulphus paeem fa-

cere cum romanis ad nutum Francorum cogitur. Sed

post discessum Pipini foedera pacis violans , in irritum
quicquid promiserat ducit , rursusque Romam obsidet
rursusquc Pipino romanae ecclesiae oppressio nuncia-
tur. Pipinus igitur Italiam repetens Aistulpbum Papiae
concludit, et invitum ad foedus pacis repetendum com-
pellit , et sancto Petro quaecumque sui iuris erant re-
stitui iussit. Nec multo post idem Aistulphus iudicio
Dei percussus moritur , cui Dcsiderius subrogatur.
Hoc tempore terribilis in Syria factus est terrae
motus ,
quidem ex toto aliae vero ex
quo urbes aliae ,

parte subversae sunt aliae autem a montanis ad subie-

,

cta campestria cum muris et domibus suis integrae et

salvae plus quam sex miliaria transmigrarunt. Anno
Conslantini -xiiii-, Domini -dcc-lv- Fultradus abbas san-
r
cti Dionysii corpus sancti V iti martyris Roma trans-
tulit. Anno Domini .dcc-lvi- caput
Constantini -xv- ,

sancti Iohanuis Baptistae iu Aquitaniam divina volun-

tate allatum est sub rege Pipino et ab eodem hono- ,

rifice susceptum ac postmodum in eisdem finibus ec-

,

clesia nobili construcla cum digno honore repositum

 STEPIIAXUS -II- l6c

est ,
quae hodie sancti Iohannis angeliacensis vocatur.
Anno eodem Tassilo Baioariorum dux venit ad Pipi-
num regem avunculum suum , et illi homagium fecit ,

cnm multis nobilibus , iurans super covpora sanctorum

Dionysii sociorumque eius , fidem se eidem regi per-
petuam servaturum.
quod hic Ste-
Martinns in chronica sua scribit ,

phanus papa ultimo anno pontificatus sui imperium

romanum a Graecis transtulit in Germanos in perso-
nam magnifici regis Karoli de qua translatione tan- ,

git decretum extra de electione 'venerabilem (I. 6. 3i.)

Item in apparatu eiusdem decreti super verbo illo

transtulit sic dicitur : quod cum

legitur in chronicis
romana ecclesia opprimeretur ab Aistulpho rege Lon-
gobardorum postulatum ,
fuit auxilium a Constantino
et Leone filio eius imperatoribus constantinopolitanis ,

qui cum nollent patrocinari ecclesiae , Stephanus papa

secundus transtulit imperium ad Karolum magnum Pi-
pini filium ,
quem Pipinum Zacharias praecessor cius
subslituerat Childerico regi Francorum ,
quem Childe-
ricum deposuerat , de quo sermo fit caus. -xv- Q. vi.
cap. alius, Et haec translatio facta est anno Domini
•dcc-lvi- Quem Karolum Leo tertius elapsis post hoc
•xv- annis coronavit.

XCVIU. PAULUS •!•

X P aulus pnmus natione romanus , de regione viae la-

tae, ex patre Constantino, coepit annoDomini -Dcc.Lvii.,
in quadam vero chronica dicitur -dcc-lx- Sedit annis
• x. ,
meuse -i- Yacavit srdes anno -i- mense -i- Mic
,

constituit divina officia celebrari ante horam sextam in

quadragesima. Iste transtulit corpus sanctae Petronil-

i i
 ;

iGa paulus -i»

lae virginis, filiae beati Petri apostoli de sareophago

,

marmoreo, cuius titulus legebatur " Aureae Petronillae

dilectissimae filiae „ et reposuit in tumulo pretioso.
Iste fuit mitissimus et misericors, nulli malum pro
malo reddens. Idem cum paucis familiaribus suis per
cellas infirmorum et pauperum et incarceratorum no-

ctis silentio circuibat , ipsis necessaria ministrans ; vi-

duis quoque et pupillis et aliis egenis opem ferebat.

Hic cum propter aeslivum calorem apud sanctum Pau-
lum moraretur ibidem mortuus sepelitur anno Domi-
,

ni .dcolxvii- sed postea a romanis cum magno honore

,

apud sanctum Petrum sepelitur. Hoc tempore sanctus

Gengulphus iu Burgundia claret. Hic in Fraucia fon-
tem emit et in Burgundiam exire impetravit. Idem
,

cum uxorem propter adulterium dimisisscl ab adul- ,

tero clerico occiditur.

Pcr idem tempus Pipinus rex fortiter Saxonum mu-

nitioncs irrumpit et post multam stragem eos redegit

,

sub tributum. Deinde ad Arvernicum pagum depopu-

lando pervenit et multa castella ac urbem ipsam ca-
,

pit, et Blandinum urbis comitem cum multis abducit

Bituricas civitatem capit et captam munit ; Agennum ,

et Petrocorium et Engolismam urbes Aquitaniae deva-

stat, multamque sibi partem Aquitaniae subiugat. In-

terea videns Gaiferium ducem Aquitaniae non consen-

tire iuslitiis ecelesiarum partibusque Francorum in ,

Aquitaniam venit , et cepit castella haec , scilicet Bor-

bonium , Chaucellam
Claromontium et multa Arvcr- , ,

niae castra Lemovicum muros eius destru-

; et venieus

xit et inde ius primatus Bituricas transtulit

, et du- ,

catum Pictavos. Tertio in Aquitaniam rediens iterum. ,

Bituricas cepit , et castrum Toartii. Quarto rediens Ca-

durcum vastavit , et veniens Lemovicum Salaniacum
 PAULUS »I- l63

castrum ecclesiae cathedrali sancti Slepliani , et villam

sancti Valerii coeuobio sancti Martialis iu restitutio-
nem illatorum damnorum dedit. Quinto in Aquitaniam
redieus castrum Argentomachum coutra Gaiferium re-
stauravit. Sexto contra Gaiferiura rediens cepil Narbo-
nem , Tolosam , Albiam, Gavaldanum, et multas rupes
et speluncas occupavit , et reversus per Lemovicum ca-
stra Scoraliae et Turennae et Petrusiae acquisivit. Ulti-

mo autem in territorio petrogorico Gaiferium ipsum oc-

cidit anno Domini .dcc-lxvui- Liberata est igitur Aqui-
tauia per reges Francorum primo quidem a Gothis ,

secundo a Sarracenis , tertio a jXormannis. Auuo Gon-

stautiui .xxiii- , Domini .dcclxiiii. , factum est selu ma-
ximum non solum in Italia. Sed etiam in orieute, rnul-
toque magis in septenlrionali parte ,
pelagus pontusque
ad centum miliaria prae glaciei rigore in duritiam la-
pidum fuerat versum habens cubitos -xxx- a superficie ,

in profundum nix quoque cooperuit id per -xx. cu-

;

bitos ita ut mare pedibus calcaretur. Meuse vero fe-

,

bruarii gelu concussum est in diversas species ad in-

star montium ; eodemque auno mense raartio stelJae de
caelo repente cadentes apparuerunt , ita nt arbilraren-
tur homines finem mundi adesse. Hoc anno Theode-
gaudus metensis episcopus Pipini regis ex Landrata ,

sorore nepos corpora martyrum Gorgonii

, Naboris ,
,

Nazarii , de urbe Roma ad Gallias transferens , Gor-

gonium quidem in Gorcia , JYaborem in Hiliaciaco coc-
nobio, Nazarium vero reposuit in coenobio Lauresham.
Finito ilaque bello aquitanico quod per -ix- anuos ,

continuos gesserat , Pipinus rex Franciae obiit Parisiis

•viu. kal. oetobris et in ecclesia saucti Dionysii cum
,

multa honorificentia lumulatur anuo Domini .dcc-lxviii

Hic priua regaJis aulae praefeclus , et cx praefecto in
 1
64 PAULUS I-

regem promotus , victoriarum suecessibus felix , regna-

vit auuis xvni- , ab obitu vero pntris sui erant anni
• wviii- Gui Karolus magnus successit , cuius prima cx>
peditio fuit in Aquitaniam contra Hunaldum fratrem
Gaiferii ducis castrumque Frontiacum contra Burdi-
,

galam construxit. Ordiuavit autem per Aquitaniam epi-

scopos et abbates ct comites de genere Francorum , sub
se -ix- comites ponens , Biterris Humbertum , Pictavis
Abbonem , Lemovici Rotgerium, Petrocorii Guitonem,
Alveruis Hiterium , Walgiae seu \ ellatae ,
quae nunc
dioecesis est podiensis et circum adiaceus regio , Bul-
lum ; Albiae Haymonem , Tolosac Torsonum , Burdi-
galae Seguinum ,
quibus filium suum Ludovicum prae-
fecit. Hic Karolus Carcassonam in finibus Aquitano-
rum munivit et Tolosae qualer legilur placitasse ; et

ordinem ecclesiasticum reparans •xxiiii- monasteria in ,

Aquitania fecit. Karolus igitur qui ob felicitatis ma-

gnitudiuem cognominatus est magnus , cum fratre suo
Karolomanno reguo partito, regna\it
, -xlvi- annis, pa-
tri non impar gloria , sed multo victoriosior lougeque
praeclarior , cuius historia ac gesta infra plenius suh-
notantur.

XCVIIII. COXSTAXTINUS -II-

Vjo^staxtixus secundus natione romanus Romae Pau-

lo papa defuncto coepit auno Domini -dcc-lxvii. vel
•lxviii- Sedit auno -i- , meuse -i- Hic quidcm Constau-
tinus ex laico subito ordiuatur sacerdos , et tyrannica
ambilioue papatu invaso , magno fuit scandalo cccle-

siae. Contra bunc Pliilippus eligitur. Vcrumtameu Cou-

stanlinus pseudopapa tandem zelo fidelium ab ecclesia

deturbatur oculisque privatur , ac Ste^)ljauus eligitur.

 C. STEMANVS -III-

Otephanus teitius natione siculus, ex patre Olivo, pnst

Constantinum deiectum coepit anno Domini -Dcc-Lxviir-

vel -lxviiii- Sedit annis -in- , mensibus -v- , diebus -xwui-

Vacavit sedes dicbus .vni- Hic lam a Gallia quam afo

Italia episcoporum synodum Pvomae congregat , in qua

omnia a Constantino ordinata exordinat, praeter ba-
ptismum et chrisma , decernente synodo ut episeopi al>

illo consecrati ad gradum ,

quem ante quam consecra-
rentur habebant , redirent ; et si digni iudicarentur ,

iterum electi itcrato consccrarentur (i): presbyleri vero

ac diaconi ab illo consecrati similiter ad gradum prio-
rem rcdirent ; et si digni essent iterum consecrarentur
et ipsi , sed ad gradum vel ordincm numquam ascen-
derent altiorem: laici vero ab illo in diaconos vel pres-
(i) Sic loquilur eliam liher ponlificalis. Sed audiamus Baro-
nium ad ann. 769. n. vi. Ne hos episcopos existimes iterum
consecratos secl accepisse dumtaxat more maiorum benedi-
,

ctionis mj slerium quod auctor lib. ponlif. nominat bene-

; (
)

dictionis sacramentum ritus illos solleinnes adhiberi solitos

in reconciliatione schismalici vel haerelici. Alia via incedit
Morinus de sacr. ad Auxilii de Formosi ordinationi-
ordin. praef.
bus lihellos Assemani editionc romaua T. I. p. 202. Nec de
, in
ilhs reordinationibus post Constantini degradationem et super- )
(

ordinationibus iudicandum , ut nunc iudicaretur nondum enim :

in rem iudicatam transierat , et in fidei calholicae axioma ,

(juamlibet ordinationem secundum ecclesiae riturn ab epi- ,

scopo secundum eundem ritum ordinalo celebratam \<alidam ,

csse ct nullo casu iterandam. Variae erant et contrariae de

hac re traditiones elc. Ex Morino plura non sumo. Sed certe
lam tum ahsolutae extiterant de non iterandis ordinationibus sen-
tcnliae PP. Leonis, Anaslasii et Gregorii magni lib. II. ep, 52.
,

Rem prac celeris docte illuslrat Natalis Alex. saec. vm. cnp. I.
art. 8. ,
cui merilo haec narralio vel incredihilis videtur vtl cx-
,

plicanda prudenter.
 ,

I 66 STEPHAXCS -III-

hvieros ordinati degradarentur omnino , et in religioso

habitu perseverarent. Hic constituit ut omni die domi-

nico u gloria in eccelsis Deo ,, cantarelur ad missam.
His diehus Constantinus imperator omnino a Deo
aversus Stephanum per xl- annos inclusum et genii-

hus reverendum amara morte martyrem fecit. Hic om-

nes sihi subditos super crucis lignum iurare coegit ne
aliquam Dei vel sanctorum eius imaginem veneraren-
tur; eosque qui Dei genilricem invocabant et qui vi- ,

gilias Deo agehant , et qui eleemosynas facere assueti

religiose vivehant , et qui a iuramentis et immunditiis
ahstinehant , et qui sanctorum reliquias penes se ha-
bebant , hos et huiusmodi damnans patrimoniis priva-
bat , et modis omnibus cruciahat ; et qui renuentes
erant , harbis eorum cera et pice illitis eos adurebat,
monachos ut uxores , moniales ut viros ducerent com-
pellebat ; quod multi vitantes, martyrium meruerunt
nec sub alicuius persecutione plures martyrizati sunt
quam sub isto.

Karolomannus frater regis Karoli cum regnasset

hiennio ohiit anno Domini -dcc«lxxi. pridie nonas de-
,

cembris , sepultusque fuit in basilica saucli Remigii

iuxta urbem remensem cuius pars regni partibus Ka- ,

roli cessit- Uxor eius Gerberta cum filiis et Autcario

franco ad Desiderium regem Italiae confugit. Hic De-

siderius romanis infeslus praecedente anno sub obtentu
orandi Romam veniens , cum urbem fuisset ingressus ,

aliquos nobilium romanorum captos crudeliter excae-

cavif.Karolus vero rex fratre mortuo regni monar- , ,

rhiam adeptus ad saxonicum bellum animum inteudit

Heresburch cepit fanum Hermensul destruxit ; ihiqne
,

gra\i siti exercilu laborantc , suhito di\inn nutu aquae

largissimae effusae snnt in torrentem ; votique compos
 STEPHANUS .111- 167
effectus obsidos rccipit a Saxonilms. Verum non multo
post Saxones foedus rumpunt , fines Francorum pre-
munl igne et cacde ; sed ecclesiam iu Fridislar incen-
dere nequeunt, cui sanctus Bouifacius henedixit , cam-
que numquam cremandam praedixit. Quod cum audis-
sct Karolus , Saxouiam repetens Saxonibus exercitu ,

tripertito occurrit, eique in omnihus victoria pi*ovenit.

CI. HADRIAXVS -I

H .adbianus primus natione romanus, ex patre Theodo-

rico, de regione via lata, cocpit anno Domini -dcc-lxxi-,
in alia chronica dicitur -lxxii- , in alia denique •lxxiii-

Sedit anuis -xxiii-, mensihus -x- , diebus •xxviii- Vacavit

scdes diehus -m- Hic restauravit sanctum Anastasium
ad aquas Salvias post incendium. Hic aedificavit tur-
res , et muros urhis JRomae qui diruti erant et fun- ,

ditus destructos renovavit. Idem portas aereas maiorcs

heato Petro dedit. Hoc tempore celehrata est -vu- syn-
odus -cccl- episcoporum apud Nicaeam , aliam autem
synodum ipse cclehravit Romae , dc qua infra dicetur.
Hic Hadrianus papa tam intra Romam quam extra
multas ecclesias rcstauravit. Hic etiam in mouasterio
sancti Stephani ,
quod iuxta ecclesiam sancti Petri po-
situm cst , congregationem monachorum instituit , ut
in eadem ecclesia sancli Petri cum tribus monasteriis
quae Gregorius instituit , laudes et cantus sedulos per-
solvant. Hic quoque cum in magna angustia ct anxiela-
te esset oh ablatas civitates , et innumera mala a Desi-
derio rcge Longohardorum illata , direxit nuncios suos
maniimo itinere ad regena Karolum anno •dcclxxiii-
enixe deprecans ut oppressae ecclesiae compateretur, et
ipsius iura sicut piaccessores eius fecerant lueretur.

»v
 i68 HADRIANVS I-

Karolus igitur imiversum excrcitum colligens ,

per
moutem Cenesium ingreditur Longobardiam Deside- ,

rium cum suis effugat et iutra Papiam concludit; quam

cum per sex menses obsedisset magnum habens de- ,

siderium limina apostolorum videndi , relicto exercitu

Bomam pergit ; et dum appropinquaret in ipso sab-
bato sancto pascbae ad beatum Petrum fere uno mi-
liario pedestris festinat , et omnes gradus ccclesiae sin-
gillatim deosculans , ad Pontificem praefatum pervenit,
qui iu atrio super gradus iuxta fores ecclesiae consi-
stebat. Celebrata denique ibi sollemnitate pascbali ,
ci-

vitates et territoria beato Petro concessit , sicut in ea-

dem donatione monstratur ; videlicet a Lunis cum in-
snla Corsica , deinde in Suriano , deinde in monte Bar-
done , deinde in Parma , deinde in Pibegio , et inde iu
IManlua , atque in monte Silicis , similiterque univer-
snm comitatum Eavcnnae sicut erat antiquitus , atque
provincias Venetiarum et Histriae, nec non et cunctnm
ducatum spoletanum. Postea vero Papiam rediens for- ,

titer eam debellat ; et inter obsidendum diviso exercitu

multas urbes ultra Padum cepit , in quibus Autcarius

francus cum uxore Karolomauni et filiis eius latens ,

se cum eis regi dedit. Ob seditionem denique Papien-

sium pestilentiamque gravantem , civilas regi Karolo
aperitur , et Desiderius rex cum uxore et filia et cun-
ctis principibus capitur , et perpetuo exilio ad Gallias
a Gaufrido leodiensi episcopo dirigitur anno Domini
•DCC-LXXIIII.

Regno itaque Longobardorum destructo Karolus

rex lolani Italiam sub iure regis Franciae redegit ; et

quicquid per longa tempora Longobardi romanis ab-

stulerant, eis restituit. Taliter itaque Longobardi de-
victi anuo regni Karoli vi- , imperii vero Constantini
 ,

nADRIAWS -I. 169

•xxx- , destiterunt regnare post ccxiiii- annos ex quo
in Italia regnare coeperant. Victoria igitur de Longo-
bardis adepta , totaque Italia subiugata , Karolus Ro-
mam redit , synodumque cum Hadriano papa et •cliii-

religiosis episcopis et abbatibus raultis constituit , in

qua Hadrianus papa cum universa synodo dedit Karolo

ius et potestatem eligendi Pontificem et sedem aposlo-
licara ordinandi ; dignitatem quoque patriciatus ,* insu-
per archiepiscopos per singulas provincias ab eo inve-
stituram accipere definivit ; et ut nisi a rege lauda-
retur et investiretur , episcopus a nemine consecrare-
tur : anathematizavit omnes huic decreto rebelles , et

iussit bona eorum nisi resipiscerent publicari (1). Hacc

leguntur in decreto dist. txni- cap. Hadrianus. Verum
cum eundem regem offenderet dissonantia cantus eccle-
siae inter gallicos et romanos , malens de puro fonte
quam de turbato bibere , duos clericos Piomam misit ,

ut authenticum cantum a romanis discerent , et Gallos

(1) Haec ad verbum sumit noster ex Sigeberti gemblacensis

chronico , eaque in Graliano etiam cap. 22. dist. 63. leguntur ;

unde factum est , ut oh decreti gratianei vulgatum usum et schola-

sticam auctoritatem haec opinio plurimos libros occupaverit. Atqui

audiamus Katalem Alexandrum minime suspcctum in his sententiis
auctorem , qui saec. xiu. dissert. vm. sic loquitur " Canoncm :

„ islum ( Gratiani ) suppositium esse , et a Sigeberto confictam

,, historiam , ut Henrici imperatoris parles , cui favehat adversus

„ Paschalem II hac auctoritale muniret viri erudili consentiunt

, ,

„ et Gratianum a Sigeberto deceptum. Falsi rationes apud Baro-

„ nium ad ann. 774 el apud de Marca lib. 8. de concord. S. et
,

„ I. cap. 12. legere est, ,, Kuperius autcm v. cl. A. Sandinius

disputationcm scripsit inter pontiiicias decimam nonam qua doctc
rursus demonstrat lictam esse sjnodum sub Hadriano I. circa ius
eligendi romanum Poutiiicem et investituras concedendi episcopis.
,

Vrrumlamen dictis olim copiosissime a Baronio nihil iam prope-

modum addendum supcrerat.
 ,

I JO HADRIANUS .|.

docerent , ac per hos primo Metensis ecclesia ac poslea

tota Gallia ad auctoritatem cantus vevocata est.
Post aliquot vero dies cum Constantinus impera-
tor multa mala ecclesiae Dei intulisset ,
plaga pessi-
ma incendii percussus est et peremptus. Anno Domini
•dcolxxvii* Leo quartus Constantini filius imperat an-
nis v- , in alia vero cbronica dicitur annis -vi- Hoc
anno primo ,
qui erat Karoli regis octavus quibusdam ,

rebellionem in Italia meditantibus , Karolus eam in-

trat urbemque forum Tulii capit et ducem eius Rol-
, ,

landum rebellionis incentorem decollari praecipit ; ca-

ptaque Tarvisio urbe ceteris terrorem incutit sui no- ,

minis maiestate. Per bos autem dies Saxonibus Heres-

burch castrum obsidentibus ,
gloria Dei apparuit super
ecclesiam , orbibus duobus , scilicet scutis , sanguineo
colore flammantibus , ut in bello fieri solet ,
per aera
dantibus quosdam motus. Porro Karolus cum Saxonum
rebellionem audisset , Saxoniam petit , Saxones velut
tempestas prosternit , munitiones eorum irrumpit , et
ad hoc eos impellit , ut se et patriara datis obsidibus
omnino ei subsint. Moxque Guntichildus dux Saxonum
in Normanniam fugit. Saxones baptizati paciscuntur ut
ingenuitatem et sna omnia perdant , si umquam a fide-
litate erga Christum regemque recedant.
Karolns deinde anno Domini -dcc-lxxviii ad Hispa-
niam tendit Caesaraugustam vastando delet Pampi-
, ,

lonam obsidet eiusque captae muris destructis Va-

, ,

scones duosque regulos Sarracenorum sibi subigit ,

aliasque urbes in deditionem accipit. ( Anno Domini

•dcc-lxxx- Karolus Saxoniam ingressus ad Heresburch ,

venit et inde ad locum ubi Lippa consurgit , et ibi

,

sy nodura tenuit. Inde * ) Albiam flumen transgreditur

* Hucc suppko ex annalisia saxonc ,
quia manifeste excide-
runt a nostro ; nequc enim Albia flumcn ad rcs bispanicas pertinet-
 HADRIAJfUS •!• IJI

ibique in eius gratiam Barclagavenses et Veroduitae ba-

ptizantur. Madus Sarracenorum amiras mullos utrius-
que sexus pro Christo martyrizat. Interea Karolus anno
regni •xm- , Doraini -dcc-lxxx. circa natale causa oratio-
nis Romam vadit , ibique filii eius duo inunguntur in
reges , Pipinus super Italiam , Ludovicus super Aqui-
taniam. Anno Domini -dcc-lxxxi. circa pascha ab ipso
Hadriano papa qui Pipinum de baptismi fonte leva-
,

vit Leo imperator cum cupiditate circa pretiosos la-

,

pides insaniret adamavit magnam cuiusdam ecclesiae

,

coronam , et accipiens portavit eam ; et exierunt car-

bunculi in capite eius , et captus febre mortuus est.

Anno Domini .dcc-lxxxii. Irene uxor Leonis cum

filio suo Constantino huius nominis sexto imperat an-
nis -x« Horum auno primo Constantinopoli in quodam
sepulcro quidam laminam auream invenit et sub ea ,

quendam iacentem hanc scripturam in ea " Chri-

, et

,, stus nascetur ex virgine Maria et credo in eum ; ,

„ sub Constantino et Irene imperatoribus , o sol ite-

„ rnm me videbis. „ Horum imperantium tempore in

Syriae civitate Berito quae subiacet Antiochiae iudaei
invenientes imaginem Salvatoris in domo cuiusdam iu-
daei ,
quara quidam prius inhabitabat christianus eam ,

iniuriosedeponunt et omnia opprobria quae patres ,

eorum Christo domino intulerunt eius imagini infe- ,

rebant illudentes ei et in faciem conspuenfes

, eam- ,

que percutienles calamo , manus pedesque clavis con-

figenres , tandem lancea latere eius aperto exivit de
ipso sanguis et aqua ,
quem illi apposita ampulla su-
experiendum an fueriut vera miracula
scipientes ad ,

quae Iesum fecisse audierant infirmos suos hoc san- ,

guine aspergebant ,
qtii de morbo quolibet convalesce-
bant. Qua de cansa iudaei eompuncli , Deedato episco-
 I
J2 IlAniUAXUS !•

po civilatis imaginem cum sanguine reddentes bapti-

zantur; episcopus vcro sanguinem longe lateque diri-
gens , Dei magnalia praedicabat , obtestans omnes ut
singulis annis • idus novembris passio eiusdem ima-
ginis celebraretur.
Karolus rex Coloniac super Rhenum duos pontes
construxit munivitque , et Sclavoniam ingressus , eam
sibi subcgit. Circa pauperes vero erat valde sollicitns
uon solum in regno suo verum etiam trans maria in ,

Aegypto in Svria in Africa et praecipue Hieroso-

, , ,

]ymis liberalitate eleemosynarum cbristianis pauperi-

bus solatia curabat , transmarinorum regum amicitias
ob boc maxime expetens , ut cbristianis sub eis dcgen-
tibus csset relevatio. Idem etiam insignissimus rcx non
solum propria sed et peregrinis linguis eruditus bar-
bara et antiqua carmina ,
quibus veterum regum bella
eanebanlur ct actus , scripsit et memoriae commen-
davit. Incboavit aulem grammaticam patrii sermonis ;

mensibus anni iuxta propriam , id est teutonicam lin-

guam vocabula imposuit ; ventos eliam -xn- propriis
nominibus appellavit , cnm anlea nominarentur qua-
tuor cardinalcs. Porro in disccnda erammatica
o Petrum
pisanum babuit praeceptorcm Albinum vero cogno- ,

mento Alcuinum in cetoris disciplinis. Hic quidem est

Alcuinus genere anglicus , clarus ingenio ,

pbiloso-
pbusque mirabilis , magistcr et deliciosus regis Karo-
li , non tantum pollens scientia litterarum , sed et mo-
lum ornamentis studioque virtulum ; sub cuius prae-
cipne magisterio ipse rex omnes artes didicit libera-
les ,
qui et studium de urbe Roma Parisios transtulit ,

quod de Graecia ad se translatum fucrat a Romanis.

Cum igitur praefatus rex gloriosus tot floreret vir-
tuiibus , christianam religionem summa pietate semper
 HADP.IASUS »1« 1^3
excoluit , ecclesiamque maue et vespere ac nocturnis
horis et sacrificii tempore impigre frequcnlabat. Deni-
que convivabatur rarissime caenaque quotidiana qua- ,

ternis tantum ferculis utebatur praeter assam carnem ,

quam venatores verubus inferre solebant qua ille li- ,

bentius quam cibo quolibet vescebatur. Inter caenan-

dum acroama aliquod aut lectionem audiebat ; lege-
bantur ei et historiae et antiquorum res gestae quibus
valde delectabatur , et libri saucti Augustini praecipue
ii qui de civitate Dei titulantur. \ ini vero et omnis
potus adeo parcus erat , ut raro plus quam ter iu caena
biberet. Sub hoc tempus adhuc erant monachi in ec-
clesia beati Martiui turonensis, ubi eius corpus requie-
scit , in cuius ecclesiae dormitorium duo angcli ingres-
si sunt; unus extendebat indicem, et alter monachum
quem ille ostenderat perimebal. Unus autem evasit qui
hoc vigilando videbat, adiurans angelum per nomen
omnipotcntis Dei ne ipsum percuteret. Monachi scili-

cet , ut sanctus Odo cluniacensis refert , nimis deliciose

vivcbant , et sericis vestibus et calciamentis coloris au-

rei utebantur. IIoc monasterium post haec regendum

suscepit Alcuinus praedictus scientia vitaque praecla-
rns. Constantinus postquam annis x- cum matre sua
Irene imperasset, eam imperio privat , solusque septem
annis dominatur ; et cum multos nobilium haberet su-
spectos , eis oculos cruit. Beatus vero papa Hadrianus
post I