Polska Tuska

Fundacja im. Stefana Batorego

Pod redakcj

Piotra Kosiewskiego

Polska Tuska

Fundacja im. Stefana Batorego ul. Sapieyska 10a 00-215 Warszawa tel. |48 22| 536 02 00 fax |48 22| 536 02 20 batory@batory.org.pl www.batory.org.pl

Opracowanie redakcyjne: Izabella Sariusz-Skpska

Korekta: Joanna Liczner

Opieka artystyczna nad publikacjami Fundacji im. Stefana Batorego: Marta Kusztra

Projekt graficzny: Teresa Oleszczuk

Skad elektroniczny: TYRSA Sp. z o.o.

Copyright by Fundacja im. Stefana Batorego Warszawa 2008

Druk: Efekt

ISBN 978-83-89406-96-5

Publikacja jest rozpowszechniana bezpatnie

Spis treci

Jacek Kochanowicz, Rzdy Donalda Tuska, pytania do Donalda Tuska Dariusz Gawin, Antypolityka jako normalno Sawomir Sierakowski, Postpolityka, czyli post w polityce Dyskusja (Marek Beylin, Micha Boni, Marek Borowski, Janusz Czapiski, Wojciech Duda, Jarosaw Flis, Witold Gadomski, Dariusz Gawin,

7 11 19

Agnieszka Graff, Leszek Koczanowicz, Waldemar Kuczyski, Stanisaw Obirek, Krystyna Skaryska, Aleksander Smolar, Antoni Suek, Tadeusz Szawiel, Andrzej Wakiewicz, Piotr Winczorek, Irena Wycicka, Jacek akowski) Aleksander Smolar, Tusk: droga do rzeczywistoci Noty biograficzne Indeks nazwisk

29 75 93 101

Jacek Kochanowicz Rzdy Donalda Tuska, pytania do Donalda Tuska

Rok po zwycistwie wyborczym z padziernika 2007 roku Platforma Obywatelska, moda partia powstaa zaledwie sze lat wczeniej, nie tylko cieszy si niemal peni wadzy (ograniczanej prezydenckim wetem), ale i du popularnoci. Na czele rzdu stoi czowiek postrzegany jako przyjazny wiatu, modzieczy i rozluniony. Czowiek, ktry cae dorose ycie powici polityce, a jednak nigdy wczeniej nie sprawowa funkcji wykonawczych, nie mia zatem okazji naby administracyjnego dowiadczenia. Jest twarz partii i twarz gabinetu, ale nie tylko. To w jego rkach koncentruje si wadza. Najwyraniej on sam, osobicie, decyduje, jak ma postpowa Platforma i co maj robi podlegli mu ministrowie. Trzyma pod kontrol sw parti i swj gabinet, czy jednak rzdzi krajem? Jeli dokonania rzdu mierzy legislacj, to wadz t Donald Tusk i jego partia wykorzystali jak dotd w stopniu niewielkim. Dlaczego tak jest, i czy to le, czy dobrze, starali si odpowiedzie uczestnicy debaty zorganizowanej 21 kwietnia 2008 roku przez Fundacj Stefana Batorego. Niniejsza publikacja przedstawia jej zapis, w tym miejscu za zwrc uwag na gwne wtki dyskusji. Sukces Donalda Tuska, zwracali uwag dyskutanci, to najpierw sukces wyborczy w 2007 roku, a potem niesabnca jak dotd popularno jego rzdw. Pierwszy ma swoj prehistori w wyborach w 2005 roku: gwnym skadnikiem tej prehistorii jest klska Sojuszu Lewicy Demokratycznej i wielka liczba gosw oddanych na Prawo i Sprawiedliwo oraz na Platform

Polska Tuska

Obywatelsk. Przewaga PO nad PiS-em w kolejnych, przedwczesnych wyborach w 2007 roku bya wynikiem bdnej polityki tej ostatniej partii, ktra zrazia do siebie czy wrcz przestraszya znaczne grupy wyborcw. Byy to wic w duej mierze gosy przeciw PiS-owi, a nie za Platform. Pniejsz, powyborcz popularno Donalda Tuska i Platformy uczestnicy debaty tumaczyli na kilka sposobw. Odgrywa tu rol taryfa ulgowa: tak oceniaj Platform ci, wedle ktrych obecno tej partii stanowi zabezpieczenie przed moliwoci powrotu rzdw PiS-u. Wstrzymujc si od zdecydowanych dziaa, dodawali dyskutanci, Tusk unika mobilizowania oponentw. Jego styl dziaania i technika komunikacji polegaj na tym, by ludzi nie zraa, lecz ich do siebie przyciga. Rol odgrywa te koniunktura gospodarcza, ktra podnosi poziom ycia i zwiksza zadowolenie, ogranicza frustracj spoeczn, a tym samym nie sprzyja politycznej mobilizacji przeciwnikw rzdu. W jednej sprawie uczestnicy debaty byli niemal zgodni (niemal, bo wyjtek stanowili bliscy wsppracownicy Premiera). Bya to konstatacja, e Donald Tusk jest politykiem enigmatycznym, mglistym, niejednoznacznym, o tosamoci modelowanej z plasteliny, e nie jest jasne, jaki ma w rnych sprawach pogld, i nie wiadomo, do czego waciwie on, jego partia i jego rzd zmierzaj. Wskazywano nie tylko na zmienne treci wypowiedzi samego Premiera, przesuwajcych si od twardego liberalizmu ekonomicznego w kierunku centrum, ale i na strategi komunikacyjn, polegajc na unikaniu zajmowania jasnego, jednoznacznego stanowiska. Zwracano uwag na brak synchronizacji pomysw, formuowanych przez czonkw tego gabinetu, na zmienno projektw, na brak jasnoci, czy pochodz one od poszczeglnych osb, czy te s owocem zbiorowego namysu rzdu i na wynikajce z tego konfuzje obserwatorw co do celw polityki rzdu w rnych sprawach albo wrcz wtpliwoci, czy w ogle taka polityka istnieje. Dyskutanci rnili si jednak w ocenie owej enigmatycznoci. Niektrzy przypisywali j swoistemu makiawelizmowi. Wedle tej oceny celem Donalda Tuska (a zatem i jego partii) jest wygrana w wyborach prezydenckich 2010 roku i wszystkie dziaania s temu podporzdkowane. Aby to osign,

Rzdy Donalda Tuska, pytania do Donalda Tuska

Tusk za wszelk cen stara si unika posuni, ktre mog odebra mu popularno. Zarazem dobrze wyczuwa nastroje spoeczne, zmczenie reformami i ch ucieczki od polityki w prywatno. A zatem jego partia odkada posunicia konieczne, ale by moe bolesne na pniej, jeli w ogle je planuje. Na razie za gros wysikw wkada w kreowanie wizerunku, w PR, w perswazj, w tworzenie (przy znaczcej pomocy marketingowych ekspertw zapewne jedynych ekspertw, z ktrych opini si liczy) narracji, wedle ktrej znaczenia nie ma ani przeszo, ani przyszo, lecz tylko teraniejszo. Inni uczestnicy, nastawieni do Premiera bardziej przyjanie, argumentowali, e by moe adne wielkie reformy nie s potrzebne. Transformacja zostaa wszak zakoczona, ycie stao si mniej wicej normalne, wystarcz codzienne administrowanie i drobne, rozoone w czasie korekty. Jeszcze inni wyjaniali jednak w marazm w rzdzeniu nie zamysem, lecz saboci. Saboci intelektualn i brakiem woli politycznej samego rzdu Donalda Tuska, czyli brakiem zdolnoci tego rzdu do rozpoznania wyzwa i sformuowania celw, a nastpnie przeoenia tego na jzyk strategii, planw, ustaw, budetu i dziaa administracji. Szerzej saboci polskiej klasy politycznej, skoncentrowanej na wasnym powodzeniu, lecz niezdolnej do reprezentowania interesw spoecznych i pozbawionej woli oraz dyscypliny koniecznych do realizacji powanych projektw politycznych; take saboci machiny pastwa, aparatu administracyjnego, ktry w tworzeniu i realizacji polityki winien lojalnie, kompetentnie i sprawnie uczestniczy. Spr uczestnikw debaty, cho koncentrowa si na rzdach Platformy Obywatelskiej, dotyczy zatem kwestii szerszej i powaniejszej tego, czy w ogle w polityce potrzebne s wizje i projekty, a take jak funkcj mog one peni. Cz uczestnikw rozumiaa je bardzo oglnie, jako caociowe (cho niekoniecznie do koca spjnie wyartykuowane) konstrukty, niemal z zakresu filozofii politycznej. Odwoywali si oni do tak rozumianych projektw III i IV Rzeczypospolitej, traktujc je jako konkurujce ze sob, ale dzi ju zuyte narracje. Owo zuycie dyskutanci zdawali si rozumie jako wyczerpanie si jzyka opisu, sposobu definiowania wiata, ktrego jednak, jak dotd, nie zastpiy nowy jzyk i nowa opowie.

Polska Tuska

Niektrzy powtpiewali, czy w ogle w wiecie dzisiejszym (postpolitycznym) takie projekty s potrzebne i czy s moliwe. Inni owe projekty rozumieli w sposb bardziej przyziemny, jako wynikajce z analizy przewidywa demograficznych i gospodarczych wieloletnie strategie rozwojowe, od ktrych formuowania pastwo nie powinno ucieka, podobnie jak nie moe ucieka od reform, ich potrzeba bowiem wcale nie zanika wraz z kocem transformacji. Rzdy nawet najbardziej rozwinitych krajw cigle wszak jakich reform dokonuj, bo zmienia si rzeczywisto, w ktrej dziaaj. Uczestnicy debaty nie odmawiali rzdom Donalda Tuska chci modernizowania kraju, znw jednak dawali wyraz dezorientacji co do tego, jak owa modernizacja miaaby wedle Platformy wyglda. Czy ma to by mikki thatcheryzm, kadcy nacisk przede wszystkim na indywidualn inicjatyw poszczeglnych jednostek? Czy moe jednak wany jest kapita spoeczny (wedle badaczy szczeglnie deficytowy w Polsce rodzaj kapitau) zdolno do kooperacji, do dziaa grupowych na rozmaitych poziomach i w rnej skali? I jak waciwie rol w owych procesach modernizacyjnych ma wedug Tuska do odegrania pastwo? Co robi, aby budowa kapita intelektualny, gospodark wiedzy, coraz waniejsze wraz z perspektyw utraty konkurencyjnoci opartej na niskich pacach? Jak poradzi sobie z ucieczk ludzi z rynku pracy? Ze starzeniem si spoeczestwa? Jak dzieli wydatki pastwa na cele rozwojowe i na zabezpieczenie spoeczne? Znakw zapytania w prezentowanej niej debacie jest wicej anieli odpowiedzi. Pytania byy kierowane do rzdzcej dzi Polsk Platformy Obywatelskiej i jej przywdcy. Wielu uczestnikw oczekuje od Donalda Tuska wyraniejszego okrelenia kierunku, w jakim jego zdaniem powinien poda kraj. W niektrych wypowiedziach pojawiay si sugestie, co zdaniem ich autorw stanowi wyzwania, przed ktrymi Polska stoi, i w jaki sposb na te wyzwania winno si odpowiada. Jednak take w tej kwestii pyta i wtpliwoci byo wicej ni pewnoci. Zapis debaty jest wic odzwierciedleniem nie tylko pogldw jej uczestnikw na temat rzdw Donalda Tuska, ale i stanu ducha czci polskich rodowisk opiniotwrczych.

Dariusz Gawin Antypolityka jako normalno

Wynik wyborw parlamentarnych w 2007 roku wyglda na dzieo przypadku.

Poprzednie wybory Prawo i Sprawiedliwo wygrao rwnie przypadkiem. To wydarzenie uruchomio dynamik polityczn, ktra doprowadzia do obecnej sytuacji. Pamitajmy te, e tylko jedna rzecz w ostatnich latach wydawaa si konieczna: wsplne zwycistwo PiS-u i PO w wyborach 2005 roku. Obie partie wygray przytaczajco. Nie powsta jednak wsplny rzd.

Lata 20052007
Mona proponowa rozmaite wyjanienia przyczyn, dla ktrych nie doszo do powstania koalicji POPiS-u. Jednak wszelkie odwoania do politologii, socjologii czy filozofii politycznej, sytuujce takie rozwaania na jakim twardym gruncie, wydaj si zawodne. Przyczyn naley szuka gdzie indziej: w konfliktach psychologicznych midzy kilkoma osobami. To bardzo komplikuje ocen tych wydarze. Dopki bd yli ich uczestnicy, bdziemy skazani na bardzo rne, sprzeczne wersje tej samej historii. Do pewnego stopnia t sytuacj mona porwna do synnej rozmowy prezydenta Stanisawa Wojciechowskiego z marszakiem Jzefem Pisudskim na mocie Poniatowskiego przed rozpoczciem walk w Warszawie w maju 1926 roku. Nikt jej nie sysza, ale bardzo rnie opowiadano jej przebieg i rozmaite sowa wkadano w usta rozmwcw.

Polska Tuska

Jesieni 2005 roku mwiono, e Platforma Obywatelska nie miaa planu b, a Prawo i Sprawiedliwo nie miao planu a. PO nie zakadao, i poniesie tak wielk klsk, a PiS nie sdzi, e tak zdecydowanie wygra. Obie strony uwaay, e w najlepszym wypadku padnie remis. Klucz do rozwizania powstaej sytuacji mia w rkach Donald Tusk. To on podj decyzj, e rzd nie powstanie, biorc na siebie odpowiedzialno za dynamik wydarze, ktre uruchomi: dwch lat wyniszczajcej walki. Trzeba bra pod uwag to, e z punktu widzenia Donalda Tuska i Platformy Obywatelskiej bya to suszna decyzja. Doprowadzia do zdobycia wadzy w ostatnich wyborach parlamentarnych, a take by moe umoliwi zwycistwo w wyborach prezydenckich. Cakiem inne jest pytanie: czy bya to decyzja dobra dla Polski? W ten sposb znalelimy si bowiem w sytuacji mao komfortowej: osobiste decyzje doprowadziy do uruchomienia wielkich procesw politycznych i spoecznych. Jeeli zatem dzi pytamy o Polsk Tuska, to musimy analizowa to, co dziao si w Polsce lat 20032005. Naley wspomnie o jeszcze jednym: konieczno zwycistwa Platformy Obywatelskiej i PiS-u w 2005 roku wynikaa z kryzysu, w jakim bya pogrona III RP. By on bardzo realny, o czym przekonuje dzi na przykad sprawa Krzysztofa Olewnika. Historycznie Platforma wywodzi si wanie z tamtego czasu krytyki systemu zbudowanego po 1989 roku. Tam s jej korzenie, ale dzi mamy ju do czynienia z inn parti. Zabrako w niej miejsca dla Jana Rokity czy Pawa piewaka. Jacek Saryusz-Wolski zosta odsunity na boczny tor, a przecie mia by ministrem spraw zagranicznych. Jarosaw Gowin robi karier w strukturach partyjnych, ale nie zgodzi si wej do rzdu. Na koniec jeszcze jedna uwaga: nie sdz jak uwaaj niektrzy e PO posuguje si jzykiem zapoyczonym od PiS-u. Znaczna cz intelektualistw zwizanych z t parti bya przecie wsptwrcami rewolucji semantycznej, ktra jak to napisa Rafa Matyja miaa miejsce w tym czasie i doprowadzia do zwycistwa PO i PiS-u w 2005 roku.

12

Antypolityka jako normalno

Tuska opowie o Polsce

Pytanie o Polsk Tuska dalece wykracza poza pytanie o polityk obecnej koalicji rzdzcej. Jest pytaniem o Polsk, ale rwnie o Platform i wizj przedstawian przez Donalda Tuska. To take pytanie o proponowan nam narracj czy dyskurs, a raczej powinienem powiedzie: opowie, poniewa specjalici od public relations doradzili obecnemu rzdowi, aby nie uywa sw niezrozumiaych przez wikszo elektoratu. Zatem, aby mc odpowiedzie na pytanie o Polsk Tuska, trzeba analizowa przedstawian opowie, rzeczywisto i wreszcie program. Polska Tuska z opowieci snutej przez rzdzcych rysuje si mglisto i niejasno. Nie jest to jednak wad rzdu, lecz wynikiem wiadomego wyboru takiego wanie sposobu opowiadania. Micha Boni w wywiadzie dla Polityki uy ciekawego okrelenia: obecna wadza to rzd maych krokw1. Mona powiedzie, e sam okreli si jako przeciwnik mylenia w kategoriach wielkich wizji. Charakterystyczna jest rwnie figura Premiera. Donald Tusk nie rzdzi, lecz peni funkcj arbitra. Urzd premiera nie jest orodkiem woli politycznej, lecz miejscem rozsdzania sporw. Tak wanie rol (odgrywan zazwyczaj przez prezydenta, a nie przez premiera) przypisali Tuskowi specjalici od opowiadania Polakom o tym rzdzie. Dlatego te brak politycznoci i woli rzdzenia zarzuty czsto stawiane przez krytykw obecnego rzdu s wynikiem prymatu taktyki nad strategi, a nie przejawem saboci. Kalendarz wydarze medialnych, ktre rzutuj na notowania i pozycj wyborcz obecnego Premiera, zosta tak uoony, aby doprowadzi do zwyciskich wyborw prezydenckich w 2010 roku. Pozwol sobie na drobne domniemanie. Osoby popierajce obecny rzd i budujce jego zaplecze intelektualne zapewne nawzajem si przekonuj, e maj tward wizj Polski, ale zaczn j opowiada dopiero po wygraniu kolejnych wyborw i zdobyciu peni wadzy. Jeeli jednak mwi si o tym,
1 Wicej Finlandii w Irlandii [z Michaem Bonim rozmawia Jacek akowski], Polityka 23.02.2008.

13

Polska Tuska

co si bdzie mwio za dwa lata, to caa dziaalno moe ograniczy si do opowiadania, nie za do uprawiania polityki. Znalelimy si w sytuacji, kiedy premier nie jest premierem, tylko arbitrem. Co wicej, dochodzi do stanu, ktry nazwabym fragmentacj rzdu. Rozpada si on na szereg feudalnych, lennych systemw, ktre nie komunikuj si ze sob albo pozostaj w konflikcie. Nie maj rwnie kontaktu z samym Premierem. Jednym z najbardziej zaskakujcych wyjanie Stanisawa Gomuki, dlaczego poda si do dymisji z funkcji wiceministra finansw, by wanie brak moliwoci kontaktu z Donaldem Tuskiem, a przecie Gomuka odgrywa w tym rzdzie do wan rol. Ten przykad take mwi wiele o obecnym sposobie uprawiania polityki przez lidera PO. Kolejna sprawa to konflikty, do jakich dochodzi na linii: otoczenie premiera a wszyscy, ktrzy mog zbudowa swoj niezalen pozycj w partii oraz w instytucjach wadzy. Informacje o nich nie przebijaj si na pierwsze strony oglnopolskich gazet, ale mona je znale w wydaniach regionalnych i lokalnych. Chociaby Dziennik z dnia 18 kwietnia 2008 roku poda na stronach stoecznych swego wydania, e Mirosaw Drzewiecki skreli z listy gwarantowanej przez rzd wszystkie dodatkowe projekty wspierajce Euro 2012 w Warszawie. Jako przyczyn podano konflikt stoecznego ratusza z... rzdem! Przypomn jeszcze o kopotach Wrocawia z unowoczenieniem tamtejszego lotniska. Okazuje si, e problemem jest zbyt silna pozycja prezydenta miasta Rafaa Dutkiewicza. Podkrelam brak politycznoci oraz woli to okrelony projekt polityczny, w ktrym taktyka ma prymat nad strategi. Przez co najmniej dwa lata, do nastpnych wyborw (by moe wybory prezydenckie zostan poczone z przyspieszonymi wyborami parlamentarnymi), nic si nie zmieni. Dopiero zdobycie peni wadzy sprawi, e obecnie rzdzcy zaczn ujawnia swj strategiczny pomys na Polsk.

14

Antypolityka jako normalno

Media i spoeczestwo
Drugim elementem niezbdnym do opisania Polski Tuska s media wspierajce rzd. Wicej, yj one z nim w specjalnej symbiozie (przede wszystkim media elektroniczne). Powiedziabym nawet, e tym, czym bya Agora dla III Rzeczypospolitej, tym ITI i TVN s dla obecnej Polski. Jak mwi Marshall McLuhan, medium jest przekazem. Pojawienie si 24-godzinnych telewizji informacyjnych i portali informacyjnych zmienio polsk polityk. Istnieje ona w otoczeniu odmiennym ni kilkanacie lat temu. Wwczas establishment czerpa wiadomoci o wiecie przede wszystkim z gazet, w szczeglnoci z Gazety Wyborczej. Dzi ich miejsce zajy kanay informacyjne. Co robi przychodzcy do pracy? Wczaj Onet, Wirtualn Polsk albo Interi. To jeden z pierwszych ich odruchw. Mog spdzi dowoln ilo czasu, komentujc informacje, dopisujc si do blogw politycznych itd. Wspomn o jeszcze jednym charakterystycznym wydarzeniu. Kiedy mijao sto dni rzdu, Donald Tusk zosta zaproszony przez Tomasza Lisa do publicznej telewizji. Andrzej Morozowski i Tomasz Sekielski natychmiast odwoali spotkanie z Premierem we wasnym programie Teraz my!, poniewa uwaali, e TVN z racji swojej roli w polskiej polityce powinien mie Donalda Tuska na wyczno. Co ciekawe, natychmiast po ogoszeniu tej decyzji Premier odwoa wasne pojawienie si w publicznej telewizji. To wydarzenie wiele mwi o relacjach midzy mediami a obozem rzdzcym. Trzecim elementem Polski Tuska jest spoeczestwo. Dzisiejsze media nie informuj o rzeczywistoci, tylko dokadaj do opowieci rzdzcych wasne opowieci. Jak mawiaj Francuzi: kraj realny jest pewn tajemnic. Pozostaje wolne pole dla socjologw, by opisa rzeczywisty wiat. Podejrzewam bowiem, e tego nie dowiadujemy si z TVN. Poznajemy jedynie bardzo atrakcyjn opowie.

15

Polska Tuska

Czasy normalnoci
Wszystkie te elementy skadaj si na triumf antypolityki, czyli normalnoci, bo te dwa sowa uczyniono synonimami (nie przypadkiem ten rzd wci mwi o powrocie do normalnoci). Uywajc jzyka filozofii spoecznej, powiedziabym, e mamy do czynienia z powrotem do tego, co spoeczne, oraz ze skadaniem obietnicy, i polityczno moe odej na bok. Innymi sowy, to prba polskiego powtrzenia starej Fukuyamowskiej opowieci o kocu historii. Zanurzamy si w wiecznej teraniejszoci, ktra wszystko wsysa, poniewa historia dobiega swojego kresu. W tej sytuacji Dziennik gosi, e nie jest nam potrzebna aktywna polityka. Mona przecie schowa si w Europie i przetrzyma obecne czasy. Powiedziabym jednak, e jeeli Prawo i Sprawiedliwo prowadzio nieskuteczn, brutaln polityk, to obecne czasy charakteryzuje naiwna przebiego. Polityka PO jest bardzo dobrze skonstruowana, ale oparta na bdnym zaoeniu. Historia nigdy si nie skoczy. Unia te nie bdzie rozwizaniem wszystkich problemw. Nigdy chociaby nie otrzymamy tak dobrego unijnego budetu jak obecny. Kade poszerzenie bdzie przecie prowadzio do jego obnienia. Wreszcie, w caej Europie mamy do czynienia z procesem renacjonalizacji polityk. Polska bdzie musiaa na to zjawisko odpowiedzie. Podkrelibym jeszcze jeden wany element: nasz establishment. Specjalnie uywam tego sowa, nie za elita ani inteligencja. Jak mwi Robert B. Reich, analitycy symboliczni, czyli intelektualici, socjologowie, eksperci, s take czonkami establishmentu. Edward Abramowski napisa broszur Zmowa powszechna przeciwko rzdowi2. Powiedziabym, e obecnie powstaa zmowa powszechna za rzdem. Jedn z jej cech charakterystycznych jest obdarzenie rzdu wielkim kredytem hipokryzji. Rzd Donalda Tuska musiaby wiele zego zrobi, aby go wyczerpa. Doszo take do zdecydowanej odmowy krytycyzmu. Wszyscy hiperkrytyczni w ostatnich dwch latach postanowili odmwi uywania swego krytycznego instrumentarium
2

Edward Abramowski, Zmowa powszechna przeciw rzdowi, Warszawa 1905.

16

Antypolityka jako normalno

intelektualnego do analizy obecnej rzeczywistoci. Okazuje si, e walka z PiS-em bya niczym konfederacja w czasach I Rzeczypospolitej. Po rozgromieniu rokoszan powrcono do domu, zbiera si pszenic i jczmie oraz zastanawia si, ile rzeczy uda si w Gdasku kupi po sprzeday plonw. Najwaniejsze i decydujce s dwa najblisze lata. Orodek wadzy gra na domknicie systemu. Uda si to, jeeli Donald Tusk wygra wybory. Charakterystyczne s przedstawiane projekty dotyczce telewizji publicznej. Pamitajmy, e poza wszystkimi innymi kwestiami chodzi o setki milionw zotych z rynku reklam telewizyjnych, z ktrego zniknie jako lider telewizja publiczna. Ta kwota pozwoli na ustabilizowanie obecnego sposobu opowiadania o rzeczywistoci. Jeeli powiedzie si ten proces, to Platforma Obywatelska wraz z obozem rzdzcym stanie si odpowiednikiem meksykaskiej Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej, ktra przez 71 lat utrzymywaa si u wadzy. Stabilizowaaby i konsolidowaa system, a ersatzem politycznoci byaby walka z Prawem i Sprawiedliwoci, prowadzona w taki sposb, jakby ta partia nadal bya u wadzy. Chociaby TVN pokaza wstrzsajcy materia o tym, e ministrowie rzdu PiS-u wykorzystywali subowe karty kredytowe i jeden z nich kupi za osiem zotych dorsza w sklepie! Jeeli powiedzie si domknicie systemu, to Platforma zdobdzie szczyt, o ktrym marzyli polscy politycy w wolnej Polsce: bdzie rzdzia przez dwie kadencje.

Sawomir Sierakowski Postpolityka, czyli post w polityce

Jak zauway Hegel, Napoleon musia przegra dwa razy, by zrozumie,

e min jego czas. Klska z 1813 roku moga zosta potraktowana jak przypadek, ale poraka pod Waterloo dowodzia, e odejcie Napoleona wyraa jak logik historyczn. W zdominowanej przez weteranw polskiej polityce Waterloo mieli ju niemal wszyscy. Nie dla wszystkich jednak sowa Minerwy wyleciaa o zmierzchu. Do wielu wci nie dotaro, e czas polityki, ktr dotd uprawiali i ktra przynosia im sukcesy, ju min. Najlepiej zderzenie z polityczn dekoniunktur wida byo podczas ostatnich wyborw na przykadzie Lewicy i Demokratw oraz Aleksandra Kwaniewskiego. Polityk, susznie dotd utosamiany z odbierajc przeciwnikom wol walki skutecznoci, okaza si zupenie bezradny. To wcale nie wpadki z alkoholem uniemoliwiy Kwaniewskiemu sukces. Odwrotnie raczej frustrujce poczucie zupenej nieskutecznoci i fatum spodziewanej poraki wpyny tak rozluniajco na byego prezydenta. Wida byo, jak jzyk i styl polityczny, ktry tyle razy zapewnia Kwaniewskiemu pewne zwycistwo, tym razem zupenie nie trafia do ludzi. Dobrze wiza krawat i waciwie dobiera koszule zdyli nauczy si ju wszyscy, a jzyk konsensusu, kompromisu i przyjani z Zachodem mg by interesujcy w czasach, gdy konsensus pisao si jeszcze w Polsce przez c, czyli w latach 90., kiedy wszyscy uczyli si nowego demokratycznego sownika.

Polska Tuska

Kilkanacie lat pniej pokazy umiarkowania i gadko przyswojonej europejskoci zdecydowanie ju nie wystarczay. O Donaldzie Tusku z kolei mona powiedzie, e okaza si mistrzem unikania drugiej poraki z t sam armi. Nigdy nie czeka na Waterloo, tylko szuka nowego miejsca na politycznej szachownicy. Tak byo po pierwszej porace Kongresu Liberalno-Demokratycznego, po klsce koalicji Akcji Wyborczej Solidarno z jego Uni Wolnoci, a take po przegranych z Prawem i Sprawiedliwoci podwjnych wyborach w 2005 roku. Zupenie inaczej zachowywa si Jarosaw Kaczyski. Gdy Tusk modelowa swoj tosamo, a przyja konsystencj plasteliny, Kaczyski przez lata hartowa j do twardoci stali. Trwa uparcie w tym samym miejscu i z tymi samymi ludmi, czekajc na nadejcie pomylnej koniunktury. O ukadzie ktry chyba moemy ju pisa w cudzysowie mwi konsekwentnie od 1989 roku. Dobiera sobie nowych sojusznikw, modyfikowa taktyk, ale nie zmienia strategii. Nie zmienia, a sama pka. Stal, jak wiadomo, jest twarda, ale krucha. I Kaczyski znalaz si w miejscu, w ktrym wczeniej sam upatrywa zagroenia dla Polski. Kiedy przestrzega, e jeli ukad nie zostanie pokonany, to zblatowane elity wywoaj szkodliw populistyczn rewolucj, a na koniec sam wyldowa na jej czele. Z przegldu kolejnych wojen na grze, walk z ukadem albo batalii o obron demokracji i praw czowieka wyania si klasa polityczna przypominajca coraz bardziej ZBOWiD. Bojownicy o Wolno i Demokracj w nowej Polsce s zmczeni, wielu nie czuje ju krgosupa od cigych skrtw. Niektrzy go poamali, a jeszcze inni nigdy nie mieli. Wraz ze zuyciem si politykw skoczy si czas caociowych projektw modernizacyjnych. Pozbawione treci obietnice cudu wygaszane przez Donalda Tuska s symptomem tego zmierzchu. Dotd polsk polityk napdzay dwie wielkie narracje, ktre czyy politykw z szerszymi formacjami. W ich skad wchodzili: media, poszczeglni dziennikarze i publicyci, ale take intelektualici i cae instytucje. Byy to narracje nazywajce gwne polskie problemy i wskazujce sposoby ich rozwizania. W pierwszej wielkiej narracji III RP gwnej szansy na modernizacj upatrywano w budowie

20

Postpolityka, czyli post w polityce

wolnego rynku i moliwie szybkim demontau pastwa etatystycznego. Poniewa modernizatorom przywiecaa racja historyczna (komunizm upad), uwaali, e mog darowa sobie dyskusje z wtpicymi, a ze trzeba po prostu wymienia na dobre. Opr spoeczny wyjaniano wirusem homo sovieticusa. Spoeczestwo byo przecie take elementem systemu etatystycznego. Wszelkie debaty na tematy inne ni tempo prywatyzacji, obniania podatkw, likwidacji zabezpiecze socjalnych (zwanych przywilejami) i integracji z zachodni cywilizacj uwaano za zbdne (czyli ideologiczne). W szczeglnoci dotyczyo to debat na temat przeszoci. Te uwaano za wyjtkowo szkodliwe, bo nie do, e byy strat czasu, to w dodatku godziy w historyczny kompromis, ktry pozwoli zaangaowa byych wrogw w proces modernizacji. A ci, im bardziej czuli si winni za przeszo, tym gorliwiej starali si popiera przyjty kierunek zmian. Rezygnowali przy tym z jakiejkolwiek wasnej podmiotowoci, zadowalajc si na swj sposb rol ojcw modernizacyjnego sukcesu Polski, widocznego w nowo powstajcych bankach, spkach i instytucjach publicznych. O ile wielka narracja III RP polegaa na ucieczce od polityki w pragmatyzm, o tyle wielka narracja IV RP zamieniaa polityk w moralno. Jeli pierwsza grzeszya naiwnoci, to druga bya zbyt podejrzliwa. Podczas gdy wielka narracja III RP dostrzegaa postkomunistyczn chorob w spoeczestwie, ktre nie chciao oddawa nalenej czci bohaterom polskich przemian (bo wci nie mogo wydoby si z przywizania do tak przyziemnych wartoci jak praca czy rodki do ycia), wielka narracja IV RP za zaraone postkomunizmem uwaaa elity. Bardzo przydatna okazaa si afera Rywina, na tyle nieprzejrzysta, e nigdy nie przyapano rzeczywistych sprawcw, co akurat okazao si okolicznoci sprzyjajc, bo umoliwio zaliczenie do grupy trzymajcej wadz niemal wszystkich, ktrzy pojawili si na pierwszej stronie Gazety Wyborczej w okresie od pocztku jej wydawania do opublikowania tekstu Przychodzi Rywin do Michnika, a nawet pniej. Cay spr III RP z IV RP zaprowadzi idee polityczne w Polsce na cmentarzysko, po ktrym hasa dzi Donald Tusk, co jaki czas podnoszc jakiego trupa i pokazujc zmczonemu spoeczestwu, e nie powstanie

21

Polska Tuska

ju ani martwa III RP, ani IV RP. Nie bdzie ju ani krwawego szeryfa na stanowisku ministra sprawiedliwoci, ani powrotu do wojen ideologicznych z czasw III RP, gdy jeszcze na pocztku zdarzay si dyskusje o neutralnoci wiatopogldowej pastwa. Myl si ci, ktrzy upatruj gwnego podziau w polskiej polityce w rywalizacji jzyka postkomunistycznego z antykomunistycznym. Owszem, taka o odgrywaa gwn rol, ale jedynie w zdelegitymizowanej w 2005 roku III RP. Sniste eseje jednych na temat koniecznoci rozliczenia komuny i pomienne teksty drugich ostrzegajce przed szkodliwym wirusem antykomunizmu doskonale suyy angaowaniu spoecznych emocji w trakcie budowy niesprawiedliwego porzdku w Polsce. Na zmian wic Polacy czyli swoje nadzieje z gosem antykomunistw i postkomunistw, a poczuli si tyle razy oszukani przez jednych i drugich, e wybrali populistw razem z Jarosawem Kaczyskim, ktry pierwszy ten podzia odrzuci, ogaszajc nowy antagonizm midzy Polsk solidarn a Polsk liberaln. Lech Kaczyski z kolei mg zwyciy dopiero wtedy, gdy porzuci prosty pancerz postkomunistyczny (symboliczne byy poparcie udzielone mu przez Adama Gierka i kilka ciepych sw wygoszonych pod adresem realiw poprzedniej epoki) i zdefiniowa konflikt w sposb klasowy. Takie projekty jak III i IV RP nigdy nie byy wasnoci jednej partii. Partie si zmieniay, a projekt trwa. W tym sensie to te wielkie narracje byy w wikszym stopniu podmiotami polskiej polityki ni jakiekolwiek ugrupowania polityczne. Dzi niemal powszechna jest wiadomo klski idei zarwno III, jak i IV RP. Oczywicie, nie brakuje tych, ktrzy wskazuj na takie lub inne sukcesy pierwszej albo drugiej (w tym zestawieniu nieporwnanie lepiej wypada pionierska III RP), ale nawet oni maj wiadomo utraty charyzmy towarzyszcej wczeniej obu wielkim projektom. Bo nawet jeli dziki III RP jestemy w Unii Europejskiej i NATO, a take zbudowalimy szereg koniecznych dla funkcjonowania nowoczesnego pastwa instytucji, to sam projekt zosta w pewnym momencie przez spoeczestwo odrzucony, a wadz oddano tym, ktrzy gosili ide IV RP. Paternalistyczn wizj przeprowadzenia spoeczestwa od socjalizmu

22

Postpolityka, czyli post w polityce

do kapitalizmu, od autorytaryzmu do demokracji, ze Wchodu na Zachd przez predestynowane do tego elity zastpia antypaternalistyczna wizja spoeczestwa, ktre po tym, jak je odgrnie modernizowano, postanowio teraz zmodernizowa elity, wyci ukady, osabi korporacje prawnicze, pogoni w skarpetkach oligarchw. Skrzywdzeni w III RP mieli chocia symbolicznie zrekompensowa sobie lata upokorze, ogldajc publiczne egzekucje byych przywdcw. W efekcie cay spr III z IV RP okaza si wojn wewntrz elit politycznych, dziennikarskich i intelektualnych, ktr przegray obie strony. Co sprawio, e nie powiody si oba projekty? A raczej: co sprawio, e zostay zbudowane w tak nienormalny sposb? Jednym z powodw jest bez wtpienia pewien rodzaj intelektualnego zniewolenia, ktry pojawi si w wolnej Polsce i ktry sprawi, e zamiast dajmy na to rywalizacji projektu liberalnego (albo konserwatywno-liberalnego) z socjaldemokratycznym mielimy naiwnych neofitw wolnego rynku, skazanych na klsk zadan im przez paranoicznych populistw. Aby zrozumie, na czym polega owo zniewolenie intelektualne, ktrym objte zostao ycie polityczne w wolnej Polsce, nawimy do toczcej si midzy epokami dyskusji Fryderyka Nietzschego, Fiodora Dostojewskiego i Jacquesa Lacana na temat Boga. Na ogoszon przez Nietzschego mier Boga reakcj Dostojewskiego bya znana groba: Jeli Boga nie ma, wszystko wolno, ktr z kolei polemicznie sparafrazowa syncy z przekornie brzmicych formu francuski psychoanalityk Jacques Lacan: Jeli Boga nie ma, wszystko jest zabronione. Racj oczywicie mia ten ostatni. Im bardziej kto myli, e Bg umar i wszystko wolno, tym mniej czuje si poddany zewntrznym zakazom, ktre wraz ze mierci Boga nie umary, ale przeniosy si w gb psychiki jednostki. Slavoj iek, najwaniejszy komentator Lacana, wyjania ten paradoks na przykadzie sytuacji, ktr wszyscy pamitamy z dziecistwa. Wyobramy sobie nieszczliwe dziecko, ktre w niedzielne popoudnie, zamiast bawi si z kolegami, musi i z wizyt do babci. Starowiecki, autorytarny ojciec natychmiast amie opr dziecka: Nie obchodzi mnie twoje zdanie. To twj obowizek, id do babci

23

Polska Tuska

i zachowuj si porzdnie!. Dziecko wcale jeszcze nie jest w takiej zej sytuacji. Zostaje wprawdzie zmuszone, aby i do babci, ale zachowuje wewntrzn wolno i zawsze moe pniej zbuntowa si przeciw ojcowskiej wadzy. iek zauwaa, e paradoksalnie duo trudniejsza jest sytuacja dziecka pod opiek nowoczesnego, nieautorytarnego ojca, ktry mwi: Sam wiesz, jak babcia ci kocha, nie chc ci do niczego przymusza, rb, jak uwaasz. Dziecko powinno nie tylko wypeni rodzinny obowizek wobec babci, ale jeszcze uczyni to z wasnej woli. Faszywy wybr, jaki rzekomo ojciec pozostawia dziecku, pozbawia go nawet wewntrznej wolnoci. Rzga ju nie grozi, ale nie ma te mowy o wolnoci. Tym dzieckiem po 1989 roku bylimy my. Zamiast przynie upragnion wolno, upadek opresyjnej wadzy zrodzi nowe zakazy. Opisanie tego paradoksu nie suy, oczywicie, nostalgicznej refleksji za starymi czasami komunizmu, ukazuje tylko w nieco bardziej skomplikowany sposb nasze wspczesne kopoty z wolnoci. Suy powinno zakceniu spokoju tych, ktrzy dalej skonni s wierzy, e po upadku komunizmu zaistnia w Polsce po prostu wolny rynek idei. Myl polityczna w Polsce za czasw cenzury, drugiego i trzeciego obiegu kwita, cho okno na wiat byo zabite kratami. Demokratyczny socjalizm, liberalizm, konserwatyzm, nacjonalizm, myl chrzecijaska do wyboru, do koloru w szarym PRL-u. Dogmatyzm, paradoksalnie, pojawi si dopiero wtedy, gdy kraty znikny i nadesza upragniona wolno sowa. Lata 90. to okres, w ktrym polska debata publiczna szybko dostaje szczkocisku od zachwytw nad do prymitywnymi ideami neoliberalnymi. Ci, ktrzy przez lata byli szykanowani marksistowskim doktrynerstwem, nie dostrzegaj niebezpiecznego heglowskiego jdra w nowej neoliberalnej filozofii. Czy marksizmu sprowadzonego do roli oficjalnej doktryny PRL-u nie cz z neoliberalizmem wanie wiara w dziejow konieczno przemian, usprawiedliwiajca ich spoeczne koszty, oraz bezalternatywna teleologia? Stao si dokadnie tak, jak w przykadzie ika. Gdy tamszono nasz bunt przeciw autorytarnemu ojcu, moglimy przynajmniej zachowa swobod myli, gdy zaczto do nas mwi: Nie ma nic poza wolnym rynkiem, ale oczywicie

24

Postpolityka, czyli post w polityce

kady ma prawo wyboru faktycznie nie pozostawiano nam wyboru. Gdy Bg umar, wszystko stao si zabronione. Aby zdj nieco odpowiedzialnoci z polskich elit, naley osadzi opisywany kryzys w caoci dowiadczenia wspczesnego czowieka. Ucieczka od polityki marzy mu si nie od dzi. Dobre zego pocztki miay miejsce w myli politycznej opozycji antykomunistycznej Europy Wschodniej. Gdy w Polsce rzucono haso samoorganizacji spoecznej, a w Czechach siy bezsilnych, na Wgrzech po raz pierwszy pady sowa o antypolityce. Tak zatytuowany zosta jeden z najwaniejszych tekstw tamtych lat, w ktrym wgierski opozycjonista Gyrgy Konrd pisa: Antypolityka to stan zdziwienia. Czowiek odkrywa, e rzeczy s niezwyke, groteskowe, co wicej pozbawione sensu. Dowiaduje si, e jest ofiar, i nie chce ni by. Nie chce, by jego ycie i mier zaleay od innych ludzi. Nie zawierza swojego ycia politykom, da, by zwrcili mu jego jzyk i filozofi. Antypolityka bya w peni uzasadnionym projektem kontestacji autorytarnego reimu. Reimu, ktry na trwae skompromitowa owieceniowy rozum. Ten reim uczyni nas wszystkich sceptykami, ktrzy nie potrafi ju na powanie wierzy tradycji, ale nie ufaj take jej owieceniowej krytyce. Rwnemu dystansowi do zaangaowania si po ktrejkolwiek stronie towarzyszy zanurzenie si w prywatno. Po antypolityce nastpi w Polsce krtki okres polityki, a dzi wchodzimy w rzeczywisto postpolityczn. Postpolityczn wspczesno z jej zmierzchem wielkich projektw zdominowaa figura nowoczesnego cynika, ktrej wcieleniem w Polsce jest nowy przywdca, byy uczestnik projektu III RP oraz jeden z byych koryfeuszy projektu IV RP nareszcie premier Donald Tusk. Nowoczesny cynizm jak opisuje to twrca tego pojcia Peter Sloterdijk naley okreli jako stan wiadomoci, ktry nastpuje nie tylko po epoce naiwnie wyznawanych ideologii, ale rwnie po ich unicestwieniu. Zauwamy od razu, e nowoczesny cynizm daleko odbiega od potocznego znaczenia sowa cynik. Nowoczesny cynik dystansuje si przecie od wielkich projektw w szlachetnej obawie przed ich niebezpiecznymi konsekwencjami. Robi to, bo czuje si odpowiedzialny, bo nie jest mu wszystko jedno, bo jest realist.

25

Polska Tuska

Gdyby na posterunkach zabrako cynikw, inni, zapewne jeszcze gorsi, natychmiast by ich zastpili pisze Sloterdijk. Czy nie stanowi to istoty legitymizacji Donalda Tuska w polskiej polityce? By przey pisze Sloterdijk trzeba uczszcza do szkoy adaptacji. Innego wyjcia nie ma. Jzyk ludzi, ktrzy pjcie t jedyn drog zalecaj z dobr wiar, przemianowuje adaptacj na dojrzewanie. Ja ju wyszedem z etapu naiwnego liberalizmu. Jestem czowiekiem dowiadczenia, a nie ideologii to ju nowe credo Donalda Tuska (w rozmowie z Robertem Krasowskim Dziennik z 14 padziernika 2007 roku). Jeli wzorcw, na ktrych wspiera si wspczesne odrzucenie politycznoci, powinnimy poszukiwa w drugim obiegu i w czasach przeciwstawienia spoeczestwa ideologicznej wadzy, to podglebiem dla nowoczesnego cynizmu jest trzeci obieg w Polsce lat 80. Przypomnijmy: trzeci obieg to rodowiska funkcjonujce w Polsce lat 80., nawizujce do tradycji kontrkultury i niechtnie nastawione zarwno do wadzy, jak i do opozycji. To pokolenie wychowane w nihilizmie Polski Jaruzelskiej, nienawidzce komuny, ale guche na patos opozycji, wyraajce si raczej w mikkich rodkach krytycznych ironii i parodii (Pomaraczowa Alternatywa, bruLion, ziny), raczej w muzyce (Jarocin) ni w literaturze. Pokolenie zagubione ideologicznie, co zaowocuje wieloma zwrotami, podatne na fanatyzm, ale ostatecznie skazane na porak w poszukiwaniu konkretnej tosamoci (bdzie to pokolenie raczej prawicowe, ale tylko reaktywnie prawicowe, buntujce si przeciw utosamianemu z lewic pokoleniu Marca 68). Gdy w kocu uda mu si dorobi odpowiedniej pozycji we wadzy, w mediach i biznesie, ideologi tego pokolenia okae si nowoczesny cynizm (inna nazwa to liberalizm zmczenia Cezarego Michalskiego, otwarcie przyznajcego si do cynicznej postawy). Cynizm w swym pozornie bezadnym rozproszeniu pasuje wietnie do kluczowych placwek wspczesnego spoeczestwa: parlamentw krajowych i lokalnych, sub nadzoru i kontroli, orodkw zarzdzania produkcj i wymian, fakultetw akademickich, kancelarii biurokratycznych i redakcji mediw wskazuje Peter Sloterdijk. Zreszt niemiecki filozof w innym miejscu take

26

Postpolityka, czyli post w polityce

zauwaa obecny w opisywanym pokoleniu zwizek z kontrkultur: Cynikw naszych czasw cechuje swego rodzaju zintegrowana aspoeczno. Pod tym wzgldem przypominaj adeptw kontrkultury, z ktrymi czy ich ponadto gruntowne wyzbycie si iluzji. w nowoczesny cynizm stanowi dzi doskona podbudow dla polityki pozbawionej iluzji zwizanej z III i IV RP, polityki, ktr uprawia dzisiejsza wadza w Polsce na czele z Donaldem Tuskiem.

Dyskusja

Antoni Suek:
W hale Polska Tuska tkwi pewien paradoks. Okrelamy kraj imieniem polityka wyznajcego filozofi, wedle ktrej wadza i rzd nie s bardzo istotnymi podmiotami lub inaczej ich rola powinna by bardzo ograniczona. Chciabym jednak mwi nie o Polsce Tuska, lecz o Polsce wedug Donalda Tuska. Jaka wizja wyania si z jego wypowiedzi? Polska jest rodzajem agregatu. Wedug niego nie mamy do czynienia ze spoeczestwem, lecz ze zbiorem indywiduw. Jeeli ju w wypowiedziach premiera pojawia si zbiorowo, to bardzo sabo zorganizowana, a przede wszystkim niezbyt zrnicowana. Brak tu dostrzeenia grup interesw, do ktrych naley precyzyjnie adresowa polityk. S wrcz grupy, na przykad wie (oddana pod wadz koalicyjnego stronnictwa), ktre w ogle gdzie si zagubiy. Polska, jak prezentuje Donald Tusk, spaszczya si i odcito z niej istotne elementy. Nie wiadomo take, jakie mechanizmy wedug Donalda Tuska rzdz yciem spoecznym, a tym samym, gdzie moe rozpocz si zmiana. Jarosaw Kaczyski wyranie je definiowa: istniej ukad oraz pastwo, ktre bdzie z nim walczy. To przeciwstawienie uruchamiao dynamik zmian. Co bdzie takim motorem wedle obecnego rzdu? Ludzie. To oni maj wzi sprawy w swoje rce. Premier bardzo czsto zwraca si do Polakw jako jednostek. Opisuje te rzeczywisto, uywajc kategorii psychologicznych.

Polska Tuska

Kluczow wrd nich jest zaufanie. Jednak w ten sposb nie mona objani ycia spoecznego. Oczywicie, mechanizmem wprowadzajcym ruch zmian moe by sam rzd. Jednak ten wcale nie zamierza zbyt wielu zmian wprowadza. Obecna Polska jest krajem, ktry ma jeden wymiar: teraniejszo. Tadeusz Kotarbiski mwi, e takie spojrzenie mona porwna do medyka, ktry widziaby w czowieku jedynie skr. Przy czym nie zarzucam Donaldowi Tuskowi, e porzuci polityk historyczn. Nie kady rzd musi si ni zajmowa, a sama koncepcja jej uprawiania, jak wiemy, wzbudza kontrowersje. Waniejszy jest brak przyszociowego wymiaru rozmaitych decyzji politycznych. Wspomn tylko o zapowiedzi reform zwizanych z reprywatyzacj. Najpierw ogoszono, e bdzie przeprowadzona, a dopiero pniej zaczto si zastanawia, jakie bd jej konsekwencje. Najkrcej mwic: Polska wedug Tuska to jest kraj, ktry skada si z niezrnicowanych jednostek, przy czym nie bardzo wiadomo, dlaczego miayby one si zmienia i myle nie tylko o teraniejszoci.

Tadeusz Szawiel:
Chciabym mwi o Polsce Tuska jako podmiocie politycznym, ktry ma wpyw na to, co bdzie si dziao z Polsk, jakie bd jej pozycja i moliwoci dziaania w Unii Europejskiej. Chciabym take odnie si do czynnikw strukturalnych, warunkujcych moliwoci i ograniczenia rzdw Platformy Obywatelskiej. Obecnie mamy do czynienia ze zmierzchem post-Rywinowskiego ukadu politycznego, ktrego pocztki zwizane s z publiczn dyskredytacj i spadkiem poparcia politycznego dla Sojuszu Lewicy Demokratycznej. Zaamanie poparcia dla tego ugrupowania inna rzecz to ocena przyczyn nie miao precedensu w liberalnych demokracjach. Po drugiej wojnie wiatowej w adnym kraju partia, ktra uzyskaa w wyborach poparcie powyej 40 procent, nie skoczya rzdw po czterech latach z poparciem na poziomie 10 procent. Taka implozja jest zdumiewajca. Jednoczenie do mode

30

Dyskusja

staem, bo powstae w 2001 roku, partie szybko uzyskay szans przejcia wadzy. Prawo i Sprawiedliwo oraz Platform Obywatelsk postrzegabym jako partie wzajemnie sprzone i uwarunkowane, w obu wymiarach: pozytywnym i negatywnym. Obie s w pewnym sensie ofiarami sukcesu III Rzeczypospolitej. Na czym ten sukces polega? W latach 20032004 mamy do czynienia z systematycznym wzrostem gospodarczym, rosncymi przychodami budetu, spadkiem stopy bezrobocia. Od 2004 roku zaczynaj rosn take wskaniki zadowolenia spoecznego. Wczeniejsze rzdy nie funkcjonoway w tak dobrych warunkach. W takiej sytuacji atwiej jest spersonalizowa konflikt polityczny. Lepiej przebijaj si do opinii publicznej ambicje, emocje, walka podjazdowa, prestiowe potyczki. S to bezpieczne tematy. atwiej take w takiej sytuacji administrowa, bo nie trzeba podejmowa ryzyka reform. Istniej przecie rodki, ktre oczywicie nie s nieograniczone, ale w krtkiej perspektywie amortyzuj brak reform. Jeli w krtkim okresie gwnym celem politycznym Platformy Obywatelskiej jest prezydentura dla Donalda Tuska, to przewaga administrowania nad podejmowaniem ryzyka reform jest jak najbardziej zrozumiaa. Moim zdaniem po wyborach w 2007 roku nastpuje take niewyartykuowane przewartociowanie zaoe przyjtych w latach 20032005 (doszo wwczas do rozmaitych redukcji III Rzeczypospolitej: do korupcji, ukadu, rosncych rozpitoci, biedy, oligarchii). Ten proces rozpocz si w Platformie Obywatelskiej. Uwaam, e take Prawo i Sprawiedliwo bdzie musiao zmierzy si z tym problemem. Nie bd jednak stara si oddawa sprawiedliwoci III Rzeczypospolitej. Wspomn tylko o dwch sprawach. Po pierwsze, faszywe jest postrzeganie lat 90. jako okresu rosncych rozpitoci dochodowych. Analizowane przez Bogdana Cichomskiego badania Polskiego Generalnego Sondau Spoecznego1 pokazuj, e w latach 19921999 nie zaobserwowalimy
1 Bogdan Cichomski, Paszczyzny nierwnoci dochodw i wynagrodze w Polsce w latach dziewidziesitych, w: Bogdan Cichomski, Wiesawa Kozak, Pawe Murawski, Witold Morawski, Sprawiedliwo spoeczna, Warszawa 2001, s. 2760.

31

Polska Tuska

w Polsce wzrostu rozpitoci dochodowych, natomiast rozpitoci pacowe w tym okresie nawet zmalay. Po drugie, problem biedy. Mona j bada na wiele sposobw. Wspomn o jednym: badaniu biedy odczuwanej przez respondentw (biedy subiektywnej). Powoam si na dane za lata 19972006 opracowane przez Elbiet Tarkowsk2 . W 1997 roku subiektywne ubstwo deklarowao 31 procent Polakw. Maksymalny poziom wskanik osign w 2000 roku 34 procent. W 2003 roku byo to ju 28 procent, a w 2006 roku 18 procent. To istotna zmiana. Rozmawiajc o Polsce Tuska, trzeba wzi pod uwag i poziom nierwnoci, i odczuwanie subiektywnej biedy, a dodatkowo dopyw rodkw europejskich. Wszystkie te czynniki sprawiaj, e moliwa jest polityka sprowadzona jedynie do administrowania. Oczywicie, administrowanie rwnie niesie ze sob pewne koszty. Jednak Platforma Obywatelska podejmuje take wane kroki. Jednym z nich jest reprywatyzacja. Wszystkie rzdy mwiy o jej przeprowadzeniu, ale nikt nie doprowadzi do uporzdkowania praw wasnoci, co hamuje wzrost gospodarczy. Rozwizanie problemu odszkodowa za mienie zabuaskie i tzw. mienie poydowskie oraz dokoczenie reprywatyzacji jeeli tylko si powiedzie bdzie wielkim strategicznym osigniciem PO. Jest to bowiem problem infrastruktury, znacznie waniejszy ni budowa autostrad. Spraw niezaatwion pozostanie problem roszcze niemieckich, ale obecne pokolenie politykw tego problemu nie rozwie. Potrzebne s tu czas oraz nowe pomysy, ale to kwestia kluczowa dla roli Polski w Unii Europejskiej. Ostatnia sprawa to reforma finansw publicznych, ostatnia z wielkich i nigdy niedokoczonych reform. Czy do niej dojdzie? Tego nie wiemy.

2 Elbieta Tarkowska, Armut in Polen, Polen Analyse, nr 28, www.laender-analysen. de/polen/.

32

Dyskusja

Waldemar Kuczyski:
Zgadzam si z przytoczon przez Dariusza Gawina opini Michaa Boniego, e rzd Platformy Obywatelskiej powinien by rzdem maych krokw. Nie mona z samego faktu przeprowadzania zmian i reform czyni kryterium oceny rzdu. Najpierw trzeba zada pytanie, jakie zmiany i reformy s potrzebne. Uwaam take, e Polska dzisiaj nie potrzebuje adnych wielkich reform, ktre wymagayby szybkiego burzenia dorobku ostatnich dwudziestu lat. Nie widz dziedziny, w ktrej istniaaby potrzeba powtrzenia dziaa przypominajcych te, ktre podejmowalimy w 1989 roku. Wwczas bardzo liczyy si czas i potrzeba przeprowadzenia bardzo szybkich zmian. Obecnie we wszystkich dziedzinach w subie zdrowia, owiacie, w finansach publicznych, a take w sprawie prywatyzacji naley dokona generalnego przegldu i sprawdzi, jak rzeczy si maj po blisko dwudziestu latach tworzenia oraz eksploatacji systemu, ktry zosta w Polsce stworzony ogromnym nakadem pracy i ktry jest wielk wartoci. Powinno to zosta zrobione z szacunkiem i pietyzmem dla wykonanej pracy poprzednich rzdw; trzeba by przygotowanym na dokonywanie zmian tam, gdzie uzna si, e to jest konieczne. Rzd Donalda Tuska powinien natomiast dokona wielkiego pchnicia infrastrukturalnego, swoistego cywilizacyjnego ruchu, ktry wie si z wykorzystaniem rodkw unijnych oraz organizacj Euro 2012. Ten rzd powinien sta si rzdem wielkiej pracy organicznej, a nie nowych wizji. Wystarczy nam wizja Polski, ktra jest realizowana od dwudziestu lat. Trzeba zwrci uwag na jeszcze jeden element. Mona gwatownie wprowadza zmiany w systemie, i na zderzenie z rozmaitymi rodowiskami spoecznymi, ale mona te rozoy zmiany w czasie i wprowadza je agodnie. Platforma dziaa w otoczeniu wyjtkowo niesprzyjajcym radykalnym zmianom. Nie otrzymaa poparcia potrzebnego do przeprowadzenia wielkich reform, lecz chce umoliwi ludziom odetchnicie od rnych szalestw i pozwoli im cieszy si dobrym okresem, w jakim yjemy.

33

Polska Tuska

Pozostaje jeszcze partner Platformy w rzdzeniu. Ta koalicja jest wielk wartoci, poniewa wsplnie powstaa sia polityczna blokujca gwn parti opozycyjn, ktra moim zdaniem jest si zagraajc porzdkowi demokratycznemu w Polsce. Nie warto zatem podejmowa niekoniecznych dziaa, ktre by t koalicj rozsadzay od rodka.

Leszek Koczanowicz:
Mam problem ze sposobem, w jaki podczas tej dyskusji s uywane terminy polityczno i antypolityczno. Przywoywane przykady konkretnych dziaa rzdu Donalda Tuska (jak dotyczce lotniska we Wrocawiu), a take plany radykalnych przemian spoecznych, zwizane z zapowiadanymi reformami suby zdrowia, owiaty i szkolnictwa wyszego, s jak najbardziej dziaaniami politycznymi. Oczywicie, wszystkie te plany rozmywaj si w rozmaitych dyskusjach i brak w tych kwestach jakich decyzji, ale wyrany jest kierunek proponowanych zmian: liberalna modernizacja. Z tymi planami wie si take wyrana wizja spoeczestwa, dobrze opisana przez Antoniego Suka. Moim zdaniem rzd Donalda Tuska jest te daleki od tego, co bywa okrelane jako postpolityka zmierza do celw, ktre w danej chwili si wyaniaj. Polityki PO nie okrelibym te mianem mikkiego populizmu. Mamy do czynienia raczej z mikkim thatcheryzmem, z okrelon wizj spoeczestwa liberalnego. Tosamo Platformy mona okreli jako liberaln maym komponentem w postaci elementw konserwatywnych, wystpujcym tu bardziej jako zasona dymna ni jako pogldy rzeczywicie podzielane i wcielane w yciu. Odrbn spraw jest typ dyskursu politycznego. PO prbuje, co jest uprawnione w polityce, zdominowa scen polityczn poprzez uywanie jzyka maksymalnie neutralnego i przycigajcego jak najszersz grup odbiorcw. Wybory w 2007 roku s wedug mnie pocztkiem przebudowy sceny politycznej w Polsce, a nie jej zakoczeniem. Proces ten wie si z kocem transformacji ustrojowej. SLD zosta wypchnity z pola politycznego, poniewa

34

Dyskusja

by typow parti dla tego wanie okresu. Niczym ryba w wodzie y w retoryce i poetyce transformacji. Ten czas jednak dobieg kresu. W tej chwili uyjmy jzyka postmarksistowskiej filozofii politycznej tworz si dwa hegemoniczne bloki: liberalno-lewicowy (organizowany wok PO) i narodowy (obejmujcy rne ugrupowania, ale z wyran hegemoni PiS-u). Dla pierwszego bloku sowem znaczcym jest modernizacja, dla drugiego narodowo, lud itd. Obecnie te dwa bloki niele funkcjonuj, nawet rozszerzaj swoje wpywy, czego przykadem jest wypchnicie z Sejmu LPR-u i Samoobrony. Czy w tej sytuacji moliwe jest powstanie trzeciego bloku, lewicowego? Teoretycznie tak. Musiaby on poczy modernizacj z walk o przegranych transformacji. SLD nie zdoa tego dokona. Konieczne byoby poczenie tych dwch elektoratw przy pomocy jakiej hegemonicznej kategorii. Tylko wtedy uda si zmieni obecn konfiguracj sceny politycznej.

Jacek akowski:
Odnosz wraenie, e dzisiaj przede wszystkim trudno odpowiedzie na pytanie: kim jest Donald Tusk? To posta niezwykle enigmatyczna. Przed trzema laty sta na czele partii, ktrej program niezwykle radykalny wyznaczay dwie osoby: Zyta Gilowska i Jan Rokita. Powsta obraz partii nieodpowiedzialnej retorycznie, de facto rewolucyjnej. Przypomn tylko kilka hase: 3 razy 15, czyli wizja podatkw w Polsce wedug Zyty Gilowskiej; z kolei Jan Rokita wzywa do szarpnicia cuglami, mwi o ciganiu si po prawej bandzie z Jarosawem Kaczyskim. Obu tych osb nie ma ju w Platformie Obywatelskiej. Co zatem pozostao z tej partii? Co Donald Tusk sdzi dzi o hale 3 razy 15? Tego nie wiemy. W retoryce PO od czasu do czasu powraca jedynie postulat podatku liniowego, ale raczej w bardzo umiarkowanej wersji podatku paskiego, zrwnujcego trzy stawki. Mona powiedzie, e Donald Tusk wyania si na czele niedobitkw swojej armii z pyu bitewnego, ktry zosta po walce o IV RP. Skad osobowy tej armii tak bardzo si nie zmieni, ale bunkier sztabowy zosta kompletnie zdewastowany.

35

Polska Tuska

Jedno si nie zmienio. Donald Tusk by twarz partii tworzonej przez Zyt Gilowsk i Jana Rokit. Obecnie jest twarz partii tworzonej przez Grzegorza Schetyn i Michaa Boniego. Zatem rozmawiamy o innej partii, chocia by moe posiadajcej podobny elektorat. Jaka jest ta partia? Trzeba raczej pyta: jaka bdzie? Jeeli popatrze na wypowiedzi czonkw rzdu, to wida gboki chaos. Dua cz ministrw prbuje od nowa wymyli jej polityk. S to prace indywidualne, domowe, wic wymylaj pomysy z trudem do siebie pasujce. Nastpnie Premier by moe posiadajcy jak caociow wizj, ale tego nie wiemy ogasza, e ten pomys ministra X jest dobry, a ten zy. Ale przecie chodzi o fundamentalne elementy polityki rzdowej, a nie o polityk Katarzyny Hall, Barbary Kudryckiej, Stanisawa Gomuki czy Jacka Rostowskiego! Nie wiem take, czy rzd w ogle rozmawia o najwaniejszych projektach. Nie wiem, czy Platforma Obywatelska jako partia prbuje stworzy jaki swj spjny wizerunek. Czy ta partia stworzya ju jaki obraz Polski zastpujcy poprzedni, autorstwa Zyty Gilowskiej i Jana Rokity? Wiemy jedynie, e obraz stworzony przez te dwie osoby jest ju nieaktualny. Inaczej mwic, ju chyba wiemy, jaka nie jest Polska Tuska. To nie jest IV Rzeczpospolita, bo ta wizja zostaa zniszczona przez protest pielgniarek i biae miasteczko. Potem ta idea moga tylko zdechn. Jednak antyteza wobec IV RP, jak bya przedstawiona przez Tuska polityka Polski mioci, te skoczya si wraz z listami protestacyjnymi przeciwko reformie owiaty oraz reformie nauki i szkolnictwa wyszego. Dymisja Stanisawa Gomuki ujawnia kryzys budowania nowej wizji politycznej. Wchodzimy w nowy okres, ktry jest dla mnie kompletn niewiadom. Sdz, e po porzuceniu radykalnych pomysw Donald Tusk musi sta si politykiem pragmatycznym typu Tonyego Blaira. Oznacza to, e bdzie ewoluowa w stron nowej lewicy. Rwnoczenie z okazji 100 dni swojego rzdu wygosi przemwienie, w ktrym pojawiay si pomysy niesamowite, jak zmniejszenie liczby posw. Nastpuje brutalne przejcie z epoki marze do epoki polityki. IV Rzeczpospolita bya w kadym wymiarze czasem polityki symbolicznej. Symbole zastpoway nawet polityk gospodarcz. Pamitam

36

Dyskusja

zdziwienie na twarzy Zyty Gilowskiej, gdy j zapytaem o przychody budetu przy podatku 3 razy 15? Usyszaem, e nie uda si tego policzy! Jeeli tak, to nie mona wysuwa podobnych postulatw. Min czas symboliki i wchodzimy w okres polityki jako dziaalnoci publicznej, ktra chcc nie chcc musi by zakorzeniona w rzeczywistoci. Donald Tusk bdzie musia odpowiedzie na pytanie, jak zreformuje owiat. Bdzie musia podj decyzj w sprawie podatku liniowego. Wiemy ju, e ten podatek nie bdzie wprowadzony w 2009 roku. A w 2010? Nieuchronnie zblia si czas, kiedy Donald Tusk bdzie musia odpowiedzie na pytanie: jaka ma by wedug niego Polska?

Janusz Czapiski:
Czsto w podobnych dyskusjach pada pytanie: gdzie s wielkie pastwowe inwestycje po 1989 roku? Nie ma ich. Polacy buduj coraz pikniejsze domy. Firmy wystawiaj coraz wspanialsze biurowce. Nie zostay jednak uruchomione mechanizmy, ktre doprowadziyby do efektywnej inwestycji wsplnotowej. Zwizane jest to z problemem poruszonym przez Antoniego Suka. Jestemy zbiorem moleku. Nie zaczlimy tworzy spoecznej wsplnoty. Nie ma te jakiej siy politycznej, ktra miaaby dobr odpowied na pytanie, jak uruchomi mechanizm jej budowania. Zreszt nikt z rzdzcych tym problemem do tej pory si nie zajmowa. Podstawowym problemem jest opis polskich przemian po 1989 roku. Rzd Tadeusza Mazowieckiego dobrze odczyta stan dezintegracji spoecznej. W zwizku z tym dominujce hasa w III RP a do czasu dojcia do wadzy Prawa i Sprawiedliwoci odwoyway si do jednostki, a nie do zbiorowoci: we wdk i zacznij na wasn rk budowa swj dobrobyt, w zasigu kadego z nas jest moliwo szybkiego awansu materialnego, cywilizacyjnego, tylko wszyscy powinnimy si indywidualnie do tego zadania przyoy. Polacy bardzo dobrze ten apel odebrali. Zaczli inwestowa w siebie. Udao si doprowadzi do wzrostu kapitau ludzkiego. Niezalenie od tego, jak bdziemy ocenia obecny poziom ksztacenia na poziomie wyszym, to piciokrotnie wzrosa liczba studentw. Co wane, ten wzrost nie by

37

Polska Tuska

finansowany przez pastwo. Poziom finansowania nauki i szkolnictwa wyszego we wskanikach bezwzgldnych pozosta na tym samym poziomie, co przez 1989 rokiem, biorc za pod uwag wskaniki wzgldne (wielko produktu krajowego i wysoko budetu), to odnotowujemy tu spadek. Jednak kada zbiorowo tskni za wsplnotowym lepiszczem. Polacy, moim zdaniem, odczuwali tu duy brak. Indywidualnie si bogacili, narastay te wbrew temu, co mwi Tadeusz Szawiel rnice dochodw. Analitycy rnie lokuj okres, kiedy zatrzyma si ten proces. Wedug mnie dopiero od 2003 roku przesta nastpowa wzrost rozwarstwienia ekonomicznego polskiego spoeczestwa, a nawet by moe nastpio lekkie zmniejszanie si tych rnic. Uwaam, e uzyskalimy redni europejski poziom (nie jest to rozwarstwienie typu latynoskiego). Istotny jest jednak inny element: ronie stopie niezaspokojenia apetytw. Bogacimy si, ale rosn nasze aspiracje. Tadeusz Szawiel wspomnia ju o wynikach bada dotyczcych biedy, prowadzonych przez Polski Generalny Sonda Spoeczny. Ja odwoam si do innych bada: Diagnozy Spoecznej. W roku 2000 rozbieno midzy frakcjami osb ubogich w sensie obiektywnym i subiektywnym wynosia 20 procent (o 20 punktw procentowych byo wicej tych, ktrzy mwili, e czuj si ubodzy, ni tych, ktrym ubstwo mierzono za pomoc dochodw). W roku 2003 ta rozbieno wzrosa do 28 procent, w roku 2005 do 30 procent, a w roku 2007 osigna 53 procent. Te wyniki bada wskazuj na istnienie ukrytego detonatora, ktry moe wywoa wybuch spoeczny. Rzdzcy musz udzieli odpowiedzi na pytanie, co zrobi, by zmniejszy t rozbieno. Wyniki te s te apelem, by co zrobi w sprawie wsplnoty. W roku 2005 Polacy zauwayli, e jest partia, ktra mwi: skoczmy z zadaniami adresowanymi indywidualnie do poszczeglnych osb, wemy si za zadania wsplnotowe. I dua cz Polakw opowiedziaa si za takim przesaniem. Jednak projekt PiS-u by ofert budowania posugujc si delikatnym jzykiem wirtualnej wsplnoty, defensywnej, obronnej, opartej na dowiadczeniach historycznych i identyfikacji religijnej. Wsplnoty podszytej duchem podejrzliwoci wobec wszystkich, ktrych

38

Dyskusja

z jakiego powodu z niej wyczamy. Bya to oferta budowy wsplnoty nieproduktywnej. Taka wsplnota nie zbuduje autostrady ani nie stworzy wsplnego projektu modernizacji. Przez pewien czas elementem cementujcym PiS byo poczucie, e interesy partyjne id w dobr stron. Obszar wadztwa ulega powikszeniu. Niepowodzenie przyspieszonych wyborw parlamentarnych pokazao, e to byo jedyne lepiszcze jednoczce parti. Prawo i Sprawiedliwo notabene nie jest wyjtkiem: inny dobry przykad to Lewica i Demokraci. Wskazabym na jeszcze jeden problem dotyczcy polskich elit. Jeeli kto posiad gbokie przekonanie o wasnej racji, to zazwyczaj wygasza swj instynkt spoeczny. Inni musz si z nim zgodzi, przyczy si do jego racji albo nie ma mowy o wsplnym dziaaniu. Problem w tym, e spora grupa innych ma take silne przekonanie o posiadaniu racji. Oczekuj zatem od tego, kto gosi jakie haso, by je porzuci i przyj inne. Czy Donald Tusk sprbuje przeama ten schemat wymiany moleku na wirtualn wsplnot? Moim zdaniem nie. On wrci do przesania z pocztku transformacji. Nie ma wsplnoty, tylko zbir moleku. Nie mona ich scementowa, nawet odwoujc si do symboli narodowych czy do historii, jak prbowali to robi budowniczowie IV Rzeczypospolitej. Donald Tusk mwi: to punkt wyjcia, nowy rok 1989. Oczywicie, funkcjonujemy ju w innej sytuacji. Mamy samochody i domy. Jedna rzecz nie ulega jednak zmianie: nie ma efektywnej wsplnoty spoecznej. Polska Tuska w sensie spoecznym to powrt do Polski Mazowieckiego. Ten rzd nie chce jtrzy czy te dzieli. Kady ma prawo rozwija si na swj sposb i wedle wasnych aspiracji. Mwi te: skoczmy z zacht, by tworzy jakkolwiek zwart wsplnot. Jak sdz, dla Donalda Tuska takie cigoty pachn po prostu ideologi. Dostrzega on przeklestwo politykw, ktrzy prbowali przeforsowa jaki projekt ideowy dla Polski. Zawsze koczyo si to le. W tej sytuacji none jest haso o teraniejszoci. Odnosimy si jedynie do biecych zada. Nie dziel nas dowiadczenia historyczne, nie sprawdzamy naszych korzeni ani nie lokujemy naszej tosamoci w przeszoci. Nie dzieli nas te wizja, dokd mamy doj.

39

Polska Tuska

Odwoanie si do spoeczestwa moleku jest trafne i moe dawa impuls rozwojowy, poniewa dodatkowo jest on wzmacniany finansowo od zewntrz. Co jednak podtrzyma nasz rozwj po roku 2013? Moim zdaniem rezerwy zwizane z kapitaem ludzkim ju si wyczerpuj. 50 procent Polakw w cigu 5 lat nie zdobdzie doktoratw. Nie staniemy si naukowymi tygrysami wiata. Moemy jeszcze podwoi liczb osb z wyszym wyksztaceniem: z licencjatem (to marny dyplom i daje nisk stop zwrotu) lub ze stopniem magistra. Stoimy obecnie przed dwoma wyzwaniami. Po pierwsze, Polska spord innych krajw europejskich ma najsabszy zwizek midzy kapitaem ludzkim a kapitaem spoecznym. Najsabsza jest rwnie korelacja midzy poziomem wyksztacenia a otwartoci na innych ludzi, gotowoci do wsppracy. U nas ten zwizek jest dwukrotnie sabszy ni w Danii czy w Szwecji. Po drugie, w Polsce od dawna nie wida jakiegokolwiek postpu w budowaniu kapitau spoecznego. Dlaczego? Poniewa skadana przez politykw oferta budowania wsplnoty wirtualnej lokowaa si obok realnego kapitau spoecznego, a nawet zastopowaa jego tworzenie poprzez sczenie jadu nieufnoci i podejrzliwoci.

Krystyna Skaryska:
Jak ju zostao tu powiedziane, Donald Tusk jest postaci enigmatyczn. Dla mnie jednak jego zalet jest to, e potrafi si zmienia. Wczeniej nie mia dowiadcze z realn wadz, co pozwalao mu gosi bardzo rne hasa. Teraz spotka si ze wiatem realnej polityki. Jednak wanym problemem jest wielko wyzwa i planw na przyszo. Przy czym zgadzam si z Waldemarem Kuczyskim, ktry zwraca uwag na brak spoecznego przyzwolenia na rewolucyjne reformy. Ju je przeprowadzilimy. Nie widziaabym w niechci rzdu Donalda Tuska do przeprowadzania reform jedynie pragmatyzmu. Nie wiadomo jeszcze, czy za ich brakiem stoi ch zachowania wadzy, czy te kryje si zamiar uprawiania mikkiej polityki, polityki, w ktrej prbuje si zobaczy oczekiwania i propozycje

40

Dyskusja

spoeczestwa, a nastpnie stara si je realizowa. Widz zatem si, a nie sabo w braku posiadania wielkich wizji. One towarzysz spoeczestwom, ktre s nawiedzane przez kryzysy, a nie tym, ktre przeywaj stabilny rozwj. Czym innym jest misja. I by moe troch niewiadomie Donald Tusk j zarysowuje: Polska ma by normalnym, rozwijajcym si krajem, wsppracujcym, a nie atakujcym innych. Chocia rozumiem, e dla niektrych taki projekt to za mao. Nie sdz te, aby stosunek Tuska do pastwa, jak to bywa czasami przedstawiane, mona okreli jako krytyczny czy niechtny. Nie wiem, czy jest on w tej kwestii klasycznym liberaem. Dostrzegam co innego. Ta ekipa prbuje pokaza, e pastwo moe by przyjazne, a nie opresywne. By moe za mao jest dostrzegania znaczenia obywatelskoci, chocia wanie to sowo pojawia si w nazwie partii. Mona si domyla, e taka postawa wynika z niechci do wszelkich ideologii, a dodatkowo sowo obywatel nadal w Polsce nie jest najbardziej lubiane. Std zapewne bierze si powcigliwo PO. Wreszcie chciaabym wymieni dwa problemy. Po pierwsze, nie wiem, czym jest Platforma Obywatelska. Nie wiem, jak siln pozycj w swojej partii ma Donald Tusk. W PO s osoby pochodzce z bardzo rnych ugrupowa i o bardzo rnych pogldach: od Jarosawa Gowina do Janusza Palikota. W jakim kierunku bdzie sza ta partia? Mona podejrzewa, e Donald Tusk jest miotany od ciany do ciany. Jak si w tej partii maj konserwatyci, a jak skrajni liberaowie? Tego wszystkiego nie wiemy. Po drugie, stosunek do elit. Donald Tusk ma z nim problem. Wie, e cz elit na niego gosowaa, moe z zacinitymi zbami, bo zarzucano mu m.in. brak misji. Elity, zwaszcza intelektualne, s zbyt ideologiczne. Tusk jest pragmatykiem, nie intelektualist. Jednoczenie jest realist i zdaje sobie spraw, e Polska jest znacznie bardziej zrnicowana spoecznie. Problemy elit to niekoniecznie problemy najwaniejsze dla wikszoci. I tu pojawi si napicia. Tusk moe zgotowa elitom nieze numery i vice versa.

41

Polska Tuska

Ostatnia kwestia. Widoczne jest przesuwanie si Donalda Tuska do centrum. Dla wielu czy si to ze zwrotem ku liberalizmowi. Ja tak nie uwaam. On zdaje sobie spraw, e spoeczestwo odsuwa si od swoich reformatorw. Wadza moe oczywicie zaspokaja potrzeby jedynie najsilniejszych, ktrzy maj wikszy kapita ludzki i spoeczny oni go wanie poparli, ale oni te poradz sobie z kad wadz. Istniej jednak inni obywatele. To z ich powodu nastpuje przesuwanie si PO do centrum. Jest to take odpowied na krach lewicy w Polsce. Osoby mylce lewicowo rwnie mog uwaa, e Tusk im specjalnie nie szkodzi.

Irena Wycicka:
By moe za wczenie mwi o tym, co przyniosy rzdy Donalda Tuska. Jednak jeeli popatrzymy na jego poprzednikw, to mona dostrzec pewn prawidowo: oceniamy je przez dokonania pierwszego roku sprawowania wadzy, bo na og kolejne stanowiy kontynuacj wczeniejszych dziaa lub te byy w coraz wikszej mierze podporzdkowywane nadchodzcym wyborom parlamentarnym. Obecny rzd nie ma wic zbyt duo czasu. Oczywicie, pojawiy si ju dyskusje dotyczce wanych reform: zdrowia, edukacji, nauki. Jednak proces prac nad ewentualnymi zmianami jest do dziwny. Nie wida tu determinacji rzdu. Niemieccy ekonomici Klaus Macksheidt i Guy Kirsch opisali w swojej ksice Staatsmann, Demagoge, Amtsinhaber3 trzy tytuowe kategorie rzdw: mw stanu, demagogw i urzdnikw. Zajli si take problemem napi powstajcych midzy podejciem rzdu a stanem ducha spoeczestw. Rzd urzdnikw odzwierciedla poziom lkw istniejcych w spoeczestwie. By moe taki wanie model przyj Donald Tusk: nie podejmuje nowych wyzwa, jak czyni to rzdy mw stanu, ale te nie mobilizuje spoeczestwa wok urojonych zagroe, co charakteryzuje rzdy demagogw.
3 Klaus Macksheidt, Guy Kirsch, Staatsmann, Demagoge, Amtsinhaber: eine psychologische Ergnzung der konomischen Teorie der Politik, Gttingen 1985.

42

Dyskusja

Nasze trudnoci w ocenie obecnych wydarze wynikaj rwnie z braku zdefiniowania w dyskursie politycznym pl sporw i wyborw. Po walce z III Rzeczpospolit pozostaa sterta zbitej porcelany. Trudno j na nowo poskleja i stworzy kategorie mylenia pozwalajce zakreli pole wyboru. Co na przykad oznacza dzi modernizacja? Czy jest to budowanie drg i stadionw, czy inwestowanie w kapita ludzki, budowanie kapitau spoecznego? Czy modernizacja powinna odbywa si jedynie w obrbie instytucji, czy te ma dotyczy uwarunkowa kulturowych, zachowa, nawykw wsppracy, aspiracji? Rzd Donalda Tuska nie odpowiada na takie pytania, ale te nie padaj one w szerszej dyskusji publicznej. A tych pyta jest wicej: czy proces modernizacji ma si opiera na elitach, czy, przeciwnie, podstawowym wyznacznikiem ma by spjno spoeczna? Antoni Suek wspomina tu ju o problemie wsi, ale to samo mona powiedzie o maych miasteczkach. Czy one znajd si w Polsce, ktra bdzie si unowoczenia, czy te jak dzieje si obecnie maj pozosta zasklepione w starych strukturach instytucjonalnych, ale rwnie ekonomicznych i spoecznych? Pozostaje te wspominany ju problem spjnoci spoecznej oraz stosunku do zrnicowa. Dyskusja wok tej ostatniej kwestii jest w Polsce wyjtkowo zmanipulowana. Oczywicie, nie mamy do czynienia ze skal zrnicowa i ubstwa, jaka istnieje w Ameryce Poudniowej. Jednak yjemy w Europie i na tym tle wypadamy nie najlepiej. Wrcz przeciwnie. Mamy wysokie zrnicowanie dochodw na tle innych krajw Unii. Nie ma te sensu dyskutowa nad tym, czy w Polsce istnieje ubstwo. Odpowied jest bardzo prosta: tak. Pozostaje natomiast pytanie: czy i w jaki sposb si nim zajmowa? Czy proces modernizacji ma obejmowa rwnie tych, ktrzy pozostali ubodzy i przekazuj cechy marginalizacji nastpnym pokoleniom, czy te nie? Czy zwiksza transfery spoeczne, czy przede wszystkim uatwia dostp do dobrej pracy i edukacji? Czy to wane dla rozwoju kraju? Na te wszystkie pytania mog pada rne odpowiedzi. Ostatnia kwestia. Polskie spoeczestwo jest bardzo pluralistyczne. Istniej liczne instytucje obywatelskie: organizacje i inicjatywy pozarzdowe, autonomiczne samorzdy terytorialne rnych szczebli, samorzdy zawodowe.

43

Polska Tuska

Pracownicy oraz pracodawcy w rozmaity sposb si zorganizowali. Oczywicie, chcielibymy, by tych instytucji byo wicej. W dziedzinie polityki spoecznej powstaje pytanie, jak wczy te wszystkie instytucje do wsppracy. Ustawy nie wystarczaj do realizacji zada pastwa w tej sferze. Nie ma siy sprawczej, pozwalajcej na przykad zorganizowa program przeciwdziaania ubstwu bez wspdziaania z samorzdami i organizacjami pozarzdowymi. Jak zatem miaby wyglda zmodernizowany styl rzdzenia? Kto jest partnerem rzdu w rnych wymiarach polityki? Donald Tusk nie udziela nam odpowiedzi na te wszystkie pytania, ale te nie syszymy ich w debacie publicznej. Nasuwa si zatem jeszcze jedno pytanie: co nastpi po rzdzie urzdnikw? I czy wyklaruj si punkty odniesienia, ktre zdefiniuj pole polityk nastpnego rzdu?

Marek Beylin:
Dariusz Gawin i Sawomir Sierakowski trafnie przedstawili pewne cechy Platformy Obywatelskiej: mglista opowie, brak silnej wizji, dreptanie w teraniejszoci. Nie uznaj jednak tych cech za wady. Wrcz przeciwnie. Uwaam, e zadaniem rzdu nie jest opowiadanie obywatelom, na czym polega dobre ycie i jak powinna wyglda ich przeszo. Zadaniem nie jest take budowanie konfliktw spoecznych podug linii wyznaczanych przez silne wartoci. Platforma Obywatelska dobrze zrozumiaa czas, w ktrym przyszo jej rzdzi. Wszystkie rzdy po 1989 roku zdobyway wadz, wieszczc rewolucj, czyli skadajc fantastyczne obietnice radykalnej poprawy losu ludzkiego i ponosiy klsk. Byy tylko dwa wyjtki: rzd Tadeusza Mazowieckiego, ktry robi rewolucj, ale ona nie bya podstaw jego legitymizacji spoecznej, oraz rzd Jana Krzysztofa Bieleckiego, ktry ogranicza si do administrowania krajem. Mwic inaczej, wszystkie rzdy III RP (i IV RP) odwoyway si do mocnej wizji przyszoci, rwnoczenie j korumpujc.

44

Dyskusja

Platforma Obywatelska powaya si na eksperyment: legitymizuje si przez teraniejszo. Szczliwie PO nie wkracza w sfer przeszoci oraz pomija przyszo, bo dowiadczenie podpowiada, e w przypadku poprzednich ekip przedstawianie takich wizji okazao si nieskuteczne. Trzeba take pamita, e obie te sfery zostay zajte (i zdewastowane) przez Prawo i Sprawiedliwo. Ta partia odwoywaa si nie tylko do przeszoci, ale te do przyszoci. Mwia, jaka ma by Polska: silna, mocna. Dziaania PO wydaj si bardzo racjonalne. Poruszanie si wycznie w horyzoncie teraniejszoci, choby per saldo niemoliwe, jest elementem stabilizujcym. Mwi si take, e Platforma Obywatelska jest formacj unikajc debaty. To prawda. Ale kto dzisiaj nie unika dyskusji, zwaszcza tych wanych? Rozpady si wszystkie dotychczasowe jzyki. W dodatku po spazmie PiS-u okazao si, e elity maj bardzo mae dowiadczenie w dyskutowaniu o puapkach, zagroeniach i moliwociach demokracji liberalnej oraz modernizacji. Jeli spojrzymy na histori wielkich debat w Polsce po 1989 roku, to dotyczyy one innych problemw. Rozmawialimy o PRL-u, dekomunizacji, lustracji. Odbyway si debaty o przeszoci. Wane, budujce wsplnot albo te inaczej j komponujce. Wreszcie przyszed czas PiS-u. Odbyway si debaty niesychanie wane, ale rwnoczenie zawstydzajce, poniewa dotyczyy spraw, ktre kilka lat wczeniej wydaway si banalne: czym s demokracja, praworzdno, na czym polega prymat prawa nad wadz, co wyznacza wolno jednostki? Oczywicie, rozmawialimy take o tym, kto jest z KPP, ale do tego aspektu dwch ostatnich lat nie warto wraca. Debatowalimy zatem o sprawach elementarnych, ale niemajcych wiele wsplnego z realnymi problemami demokracji liberalnej. Byy to dyskusje konieczne bo sytuacja staa si grona ale dla rozwoju intelektualnego Polski nie bardzo przydatne. Dzisiaj znalelimy si w sytuacji pustki. Brakuje nam tradycji dobrej dyskusji o demokracji liberalnej i modernizacji. Sytuacja partii politycznych nie rni si tu od sytuacji elit. Oczywicie, niepokoi mnie stosunek Donalda Tuska do elit (i nie tylko). By moe uwaa on, e skoro ma poparcie wszystkich, to z nikim konkretnym

45

Polska Tuska

nie musi ju rozmawia. Zdumiao mnie to, co zdarzyo si przy okazji listu profesorw w sprawie reformy uniwersytetw i pomysu zniesienia habilitacji. By moe Premier uzna, e nie musi si porozumiewa z elit humanistyczn, poniewa nie ma mu ona nic istotnego do powiedzenia, bd uwaa, i taka rozmowa nie ma znaczenia dla rzeczywistego poparcia spoecznego. Jednak w jego postpowaniu dostrzegam take technokratyczn wizj rzdzenia: wystarczy w gabinetach wymyli program, a nastpnie porozumie si z caym spoeczestwem (nie za wpierw z adresatami tego programu), by uzyska legitymizacj dla planowanych dziaa. Nikt przecie nie bdzie si awanturowa, wielkie emocje z lat 20052007 ju opady i wszyscy maj do dyskusji. Jednak takie dziaanie moe grozi spaszczaniem spoeczestwa. Jest jeszcze jedno zagroenie dla rzdu Donalda Tuska, ale take dla kadego kolejnego, ktry po nim przyjdzie: pi milionw wyborcw PiS-u. Kim s ci ludzie? Jakie mosty przerzuci midzy ich sprzeciwem wobec naszej rzeczywistoci a systemem demokracji liberalnej? Budowanie takich mostw winno by zadaniem partii konserwatywnej, jednak nie ma takiej partii w Polsce. Istnia projekt, ktry doprowadzi Jarosawa i Lecha Kaczyskich do wadzy. Jednak z jego realizacji nic nie wyszo. Dzisiaj obaj bracia legitymizuj si oporem przeciwko innym oraz picioma milionami zwolennikw, zorganizowanych wok sprzeciwu lub poczucia wykluczenia. Co z nimi robi? aden rzd nie bdzie w stanie dugo rzdzi, dopki nie zacznie rozstrzyga tego problemu, ale te adna polska elita nie bdzie dobrze funkcjonowa, jeeli nie zajmie si odpowiedzi na to pytanie. To obecnie kluczowe zadanie. Ostatnia sprawa, dotyczca wypowiedzi Janusza Czapiskiego. Nikt po 1989 roku nie proponowa organizowania spoeczestwa moleku. III RP bya zawsze silnie wsplnotowa. Mylenie wsplnotowe o spoeczestwie w rnych kostiumach przewaao nad myleniem indywidualistycznym. Podobnie jest obecnie. Nie wierz w ideologi spoeczestwa moleku. adna wadza nie moe si legitymizowa takim projektem. Istniej, oczywicie, procesy indywidualizacji, ale obok funkcjonuj bardzo silne procesy

46

Dyskusja

budowania wsplnot, czego przykadem jest chociaby niesychany rozwj lokalnych rodowisk, ktre robi wiele dla zbiorowoci: szkoy, pomniki, wietlice. Polska wsplnotowa, nieopisana, istnieje i ma si coraz lepiej. Innym problemem jest zaproponowanie jzyka opowieci wsplnotowej. To jeszcze nie udao si adnej formacji intelektualnej i adnej wadzy. Nie jestem jednak pewien, czy stworzenie takiego jzyka jest zadaniem wadzy. To nie ona ma go proponowa. Nie potrafilimy zatem stworzy wsplnotowej opowieci, ale mamy realny ruch prowsplnotowy.

Piotr Winczorek:
Chciabym zwrci uwag na jeden problem: pomysy zmian ustrojowych, o ktrych wspomina ekipa Donalda Tuska, nawizuj do dawniejszych zamysw Platformy Obywatelskiej. Jest to wany problem, poniewa uwaam, e mamy wielki dorobek ostatnich kilkudziesiciu lat (nie tylko zwizany z przemianami po 1989 roku), dotyczcy spraw ustrojowych. Udao si stworzy kilka na og dobrze funkcjonujcych instytucji: sdownictwo administracyjne, Trybuna Konstytucyjny, urzd Rzecznika Praw Obywatelskich. Z nowszych co jest ju dorobkiem okresu transformacji wprowadzilimy instytucj prezydenta i wybory powszechne. Obecny ich ksztat zosta utwierdzony w uchwalonej przed jedenastu laty Konstytucji. Du zasug obecnego rzdu byaby obrona Konstytucji, a nie prby zmian, ktrych zreszt przeprowadzi nie moe, poniewa nie ma odpowiedniej mocy sprawczej. Nie uwaam oczywicie, aby Konstytucja bya aktem danym raz na zawsze ani e powinna przez dziesiciolecia trwa w niezmienionym ksztacie. Mona i naley wprowadza zmiany, ale konieczne jest ich solidne uzasadnienie. A jakie propozycje skada PO? Rozumiem, e taniej bdzie utrzymywa mniejsz liczb posw ni wiksz, taniej zorganizowa pastwo z jedn izb parlamentu ni z dwiema. Jednak s granice tej tanioci i czy to wanie ona ma by wycznym argumentem na rzecz zmian? Ich wprowadzenie powinno by podporzdkowane szerszej wizji funkcjonowania pastwa

47

Polska Tuska

i winno posiada uzasadnienie w solidnych faktach, powiadczajcych nieskuteczno dziaania dotychczasowych rozwiza. Takiego opracowania Platforma Obywatelska dotychczas nie przedstawia. Co zatem w dotychczasowych dziaaniach rzdu Donalda Tuska zasuguje na pochwa, co za moe by powodem krytyki? Rzd w bardzo stanowczy i skuteczny sposb broni rozwiza konstytucyjnych, zwizanych z trybem ratyfikacji traktatu lizboskiego. Propozycje skadane przez Prawo i Sprawiedliwo oraz prezydenta Lecha Kaczyskiego byy niekonstytucyjne. Byoby dobrze, gdyby ekipa Donalda Tuska rwnie stanowczo bronia uprawnie rzdu do prowadzenia polityki zagranicznej. Niestety, s one przejmowane przez organ konstytucyjnie do tego nieuprawniony. Konstytucja bardzo jasno okrela, kto prowadzi polityk zagraniczn i zawiera umowy midzynarodowe. Nie twierdz, e prezydent nie ma nic do powiedzenia w tej sprawie, ale jego uprawnienia s ograniczone. Zdumiay mnie wydarzenia zwizane z Gruzj. Jak mona powanie prowadzi polityk zagraniczn pastwa liczcego si w Europie, jeeli co innego w tej dziedzinie robi prezydent, a co innego rzd? W tym przypadku wszystkie racje le po stronie Donalda Tuska. Powinien on wystpi w obronie zasad zapisanych w Konstytucji, wedle ktrych rzd ma decydujcy gos w sprawach polityki zagranicznej. Wykorzystywanie tych uprawnie nie jest zatem jak fanaberi, na zasadzie bo ja tak chc. Sdz zreszt, e obrona Konstytucji dziaaaby na jej korzy, prowadziaby do umacniania pastwa i zwikszaa spoeczne przywizanie do legalizmu, a take przynosia korzyci ekipie kierujcej pastwem. Natomiast zdecydowanie negatywnie trzeba oceni inn propozycj Donalda Tuska, dotyczc ustroju Polski. Zaproponowa on, aby w wyborach ustalano, kto w danym czasie bdzie sprawowa wadz w pastwie: prezydent czy rzd. Takiego rozwizania nie ma w adnym znanym mi kraju. Miaby powsta system, w ktrym w zalenoci od wyniku wyborw rzdziby prezydent lub premier razem z rzdem. Trudno wyobrazi sobie taki mechanizm. Nie ma przecie wyborw, w ktrych obywatele mogliby odda gos na prezydenta albo na parti. Jeeli nawet kto zdoaby zoy

48

Dyskusja

tak amigwk, to powstaoby pastwo pozbawione stabilnego ustroju. W zalenoci od wahni nastrojw wyborczych, nawet niewielkiego przesunicia si sympatii, dokonywaaby si radykalna zmiana orodka wadzy! Powtarzam zatem: warto debatowa nad reform ustroju, ale jednoczenie nie zapomina o dorobku wielu dziesitkw lat, a take zastanawia si nad przeniesieniem do Polski niektrych dowiadcze ustrojowych zdobytych przez inne spoeczestwa. Natomiast w polityce dnia dzisiejszego czy jutrzejszego konieczna jest stanowcza obrona obecnych rozwiza konstytucyjnych i uprawnie rzdu, ktre z tych rozwiza wynikaj.

Witold Gadomski:
Dariusz Gawin dowcipnie i chyba do susznie zwrci uwag na zjawisko, ktre okreli mianem kredytu hipokryzji. Jednak nie mona nie docenia szoku, jaki przeya spora cz spoeczestwa na skutek rzdw Prawa i Sprawiedliwoci. Wiele osb bao si, nawet jeli brutalno tego rzdu bya nieskuteczna. Pokazywanie goych narzdzi wadzy, jak uywanie prowokacji dla dziaa politycznych, wygldao gronie. Std dzisiejszy kredyt hipokryzji. Jest z tym oczywicie zwizany problem, zwaszcza dla dziennikarzy, ktrzy powinni krytycznie patrze na sprawujcych wadz. Jednak Platforma Obywatelska jest i bdzie przez pewien czas traktowana z taryf ulgow, bo wci gdzie w tyle gowy pojawia si pytanie: jak nie PO, to kto? Jaka jest alternatywa? Oczywicie, byoby le, gdyby rzd Donalda Tuska cay czas korzysta z taryfy ulgowej. Nie wolno zapomina, e prdzej czy pniej minie szok po rzdzie PiS-u. Kolejna sprawa: pastwo polskie od dawna dziaa le. Nie ma potrzeby spiera si, od kiedy. Czy od czasw Mieszka I, czy od rzdu Tadeusza Mazowieckiego, a moe Jerzego Buzka. III Rzeczpospolita bya nieskuteczna, podobnie jak IV Rzeczpospolita. Sprawa Krzysztofa Olewnika jest kompromitujca dla III RP, ale take dla IV RP. Niesprawna jest te obecna Rzeczpospolita, obojtnie, jakim liczebnikiem j obarczymy. Jeeli zatem dzi

49

Polska Tuska

sysz wezwania do budowania jakiej wsplnoty Polakw, to odpowiadam: zacznijmy od zbudowania lotniska, ktrego nie bdziemy si wstydzi. A dopiero potem wyznaczmy sobie bardziej ambitne cele. Rozumiem, e w sytuacji, w ktrej pastwo permanentnie le dziaa, pojawiaj si pokusy pjcia na skrty oraz rne propozycje, takie jak Jana Rokity szarpnicia cuglami lub ostatnio przez niego zoona: wspierania cnoty w yciu publicznym. Niewiele jednak z tych hase wynika. Kady rzd wybiera drog na skrty. Za mao za byo cigoci w budowaniu dobrze dziaajcych struktur pastwa. Niestety, nie widz, aby rzd Donalda Tuska co w tej sprawie robi. Nie ma chociaby dyskusji o ustawie o administracji publicznej. Suba cywilna od dawna dziaaa fatalnie, kolejne rzdy pod hasem naprawy jeszcze bardziej j upolityczniay, wreszcie zostaa cakowicie zdewastowana przez rzdy PiS-u. W tej chwili te nie ma budujcych przykadw, pokazujcych, e jaki wietny fachowiec niezwizany z nasz parti moe zaj wane stanowisko. Niepokojce jest rwnie zahamowanie prywatyzacji. Ocen obecnego rzdu utrudnia rwnie niejasno sytuacji. Micha Boni czy Jacek Rostowski przedstawiaj rne ciekawe propozycje. Nie jest to program wielkich zmian, ale projekt spjny i sensowny. Natomiast takich propozycji nie sysz od Donalda Tuska. By moe Premier woli by arbitrem, dlatego w ogle nie zabiera gosu w tych sprawach. Dodatkowo w rzdzie jest wielu, powiedzmy sobie szczerze, kiepskich ministrw. Panuje dzi moda, by wszystkie kopoty tumaczy fataln polityk informacyjn. To nie jest ten problem! Wane sprawy nie s dyskutowane na forum rzdu albo Donald Tusk przywizuje do nich zbyt ma wag. Std nasz kopot na przykad z podatkiem liniowym. Czy jego wprowadzenie jest priorytetem tego rzdu, czy te nie? Czy zacznie obowizywa w 2009 roku, czy moe w 2010? Jacek Rostowski uspokaja. Mwi: wszystko jest przygotowywane. Jednak tego samego nie sysz od Premiera. Jeeli nawet Donald Tusk wspomina co na ten temat, to traktuje podatek liniowy jedynie jako haso polityczne.

50

Dyskusja

Andrzej Wakiewicz:
Podobnie jak wiele innych osb nie potrafi odpowiedzie na pytanie: jakie cele realizuje rzd Tuska? Jak ma wizj przyszoci? Czy te rzdy bd czasem stabilizacji? Jakie reprezentuj interesy spoeczne i grupowe? Jednak w pewnym momencie bdziemy musieli powiedzie: sprawdzam. Kiedy? Pod koniec pierwszego roku rzdzenia obywatel powinien wiedzie, o co temu rzdowi chodzi. Marek Beylin mwi ju o tym, e Prawo i Sprawiedliwo skompromitowao ide gwatownego przyspieszenia i mocnej zmiany. Platforma Obywatelska z tego korzysta. Odwoujc si do odlegej przeszoci, powiedziabym: wolabym, aby w naszej opowieci o dzisiejszej Polsce PiS by Trajanem, a PO stao si Hadrianem Polski. Aby PiS, rzdzc by moe brutalnymi metodami, rozwiza wane problemy pastwa, a PO nastpnie dobrze nim administrowao. Jednak nie mielimy rzdw Trajana, nie mamy te dzi rzdw Hadriana. Uwaam take, e niepowstanie koalicji POPiS w 2005 roku nie byo dzieem przypadku. Z upywem czasu wida, e podziay midzy obiema partiami byy gbsze, ni nam si wydawao. Zbliy je sprzeciw wobec patologii III Rzeczypospolitej, jednak wizje rozwizania problemw byy zupenie inne. Platforma Obywatelska nigdy nie kwestionowaa caego dorobku III RP. Postawia diagnoz, e byo to w miar normalne pastwo, z w miar normalnymi patologiami, mona je zatem usun w miar normalnymi rodkami. Natomiast wedug Prawa i Sprawiedliwoci po 1989 roku stworzylimy nienormalne pastwo. Normalnymi rodkami nie mona go naprawi, dlatego te naley stworzy pastwo od nowa. Byy to rne opowieci o przeszoci, zatem obie partie inaczej mwi o przyszoci. Nie przypadkiem te Platforma Obywatelska tak znaczco wygraa wybory w 2007 roku. Gdyby swoje zwycistwo zawdziczaa jedynie pospolitemu ruszeniu modziey jak uwaaj niektrzy to dzi nie byaby tak wysoko notowana w sondaach. Nie sdz te, by uwioda kogo swymi obietnicami wyborczymi przecie ich nie wypenia, a poparcie si utrzymuje.

51

Polska Tuska

Decydujcy jest styl rzdzenia. Odpowiada on oczekiwaniom Polakw. Nie pragn oni by moe tego, co dzi nazywa si postpolityk, ale chc mikkiej technokracji okraszonej moralizatorstwem. Rzd Donalda Tuska snuje opowie o polityce, ktrej istot jest rozwizywanie problemw (podkrelam: nie rozwizanie, lecz rozwizywanie). Przyjta retoryka ukrywa rwnoczenie wiele spraw, na przykad brak instytucji przedstawicielstwa. Jeeli chcielibymy obecnie zobrazowa pojcie przedstawicielstwa, to musielibymy pokaza pielgniark pod URM-em woajc: Niech kto do nas wyjdzie i nas wysucha!. Zanik jzyk, ale zanika take instytucja reprezentacji w polityce. Paradoksalnie, spoeczestwo z tym faktem ju si pogodzio. Nie oczekuje od politykw, by reprezentowali jego interesy. Wystarczy, by w miar sensownie rzdzili. Co w tym przypadku znaczy sensownie? Bez afer. Kolejne rzdy nie traciy poparcia z powodu niewypenienia obietnic wyborczych, zoonych poszczeglnym grupom spoecznym, lecz w wyniku kompromitacji. W polskiej polityce nie ma ju wydarze, s afery. Obecna sytuacja nie wymaga wprowadzania szybkich zmian. Mona je przeprowadza kroczco, bez popiechu. Jeeli nie dojdzie do wikszych skandali, to ten rzd utrzyma legitymizacj spoeczn. Moim zdaniem niezasuenie, poniewa rzd powinien jednak rzdzi, a obecnie nie wyszed poza stadium administracji sowem. Nota bene dlatego te bardzo grony jest brak jzyka reprezentacji. Operuje si pojciami wsplnego dobra czy narodowego interesu, ale jest to jedynie zasona dymna dla rnego rodzaju lobbies, ktre w ten sposb mog realizowa po cichu wasne interesy.

Marek Borowski:
Obserwowaem ewolucj Platformy Obywatelskiej, jej sposb dochodzenia do wadzy, formowanie rzdu, wreszcie sposb sprawowania wadzy i podobnie jak inni mam kopot z uchwyceniem programu PO. Nie tak dawno Jan Rokita przygotowa wielki plan przyszego rzdu, bardzo szczegowy. Mwiono nawet o konkretnych kandydatach na stanowiska

52

Dyskusja

ministrw. Obecnie nie tylko niewiele pozostao z tych planw, ale nawet Rokita wycofa si z Platformy. Mona przedstawia rne opinie, dlaczego tak wanie si stao. By moe Donald Tusk nie mg tolerowa istnienia obok siebie drugiego lidera, i to pragncego zosta premierem. Odsun Jana Rokit, ale take jego program odoy na pk. W tej sytuacji jednak szybko trzeba byo zacz od nowa kleci program partii. Popiech i brak przygotowania do rzdzenia dobrze wida na przykadzie reformy suby zdrowia. W maju 2007 roku w programie Platformy Obywatelskiej pojawi si niewielki zapis o koniecznoci przeprowadzenia prywatyzacji szpitali. Po kilku miesicach, ju przed wyborami parlamentarnymi, powtrzono wikszo zaoe programowych, ale w przypadku suby zdrowia pojawiy si cakowicie inne propozycje. W bardzo krtkim okresie nastpia powana zmiana programowa (a take osobowa). Wida byo ewolucj Donalda Tuska od twardego liberalizmu w kierunku centrum, a nawet pojawiy si pewne elementy lewicowe. Wreszcie doszo do wyborw parlamentarnych. Wygraa Platforma Obywatelska, a Prawo i Sprawiedliwo odsunito od wadzy. I co si stao? Zapanowaa oglnie mia, sympatyczna atmosfera. Przyznam, e mnie take si ona udzielia. Jestem wzgldnie zadowolony. Nie denerwuj si, jak to miao miejsce za rzdw partii Jarosawa Kaczyskiego. Nie obgryzam paznokci, patrzc na poczynania wadzy. Jednak widz niebezpieczne zjawisko, ktre nazwabym biern komercjalizacj pastwa. Popatrzmy na dwie sfery: sub zdrowia oraz edukacj szkoln i wysz. Pojawili si nowi ministrowie (nie za osoby, ktre wczeniej typowano na te stanowiska), zaczli przedstawia swoje pomysy, niektre nawet wdraa, by po chwili si z nich wycofywa. Nie mona dostrzec jakiego spjnego, dalekosinego planu. Najpierw pojawia si zapowied: nie bdziemy siga do kieszeni obywateli, nie ma mowy o dodatkowych skadkach na sub zdrowia. Po jakim czasie okazuje si, e jednak dodatkowa skadka bdzie, ale od 2010 roku. To zreszt jest czsta taktyka Platformy Obywatelskiej: jeeli nie ma pomysu na rozwizanie jakiego problemu, to podjcie decyzji odsuwa na pniej. I przy okazji mona ogasza deklaracje, na przykad

53

Polska Tuska

tak, e poziom nakadw na nauk osignie 2 procent PKB w 2013 roku. W jaki sposb ma si to dokona, tego ju nie wiemy. W obu przypadkach do przeprowadzenia reform potrzebne s spore nakady rodkw. Tych pienidzy nie ma. Jednoczenie jest kontynuowana neoliberalna polityka poprzedniego rzdu. Nadal stosuje si obnik tzw. danin publicznych. Najpierw by drugi etap obniki skadki rentowej, przeciwko ktrej wystpowa nawet Stanisaw Gomuka. Ju pierwszy jej etap pod rzdami PiS-u pozbawi budet 22 miliardw zotych! W roku 2009 zostan obnione stawki podatku PIT. To oznacza ubytek kolejnych 810 miliardw zotych. Przypomn te, e wci mwi si o wprowadzeniu podatku liniowego. Nie uda si wycign Polski z cywilizacyjnego zacofania bez odpowiednich rodkw. Skd je wzi? Z funduszy prywatnych? Z kieszeni obywateli? W tym przypadku nie mona liczy na jakie kapitay zagraniczne. Trzeba mobilizowa rodki wasne, bo bez nich nie uda si zbudowa gospodarki opartej na wiedzy, a to obecnie jest niezbdne. Za dziesi, gra pitnacie lat nie bdziemy ju konkurencyjnym krajem, bo wzrosn koszty pracy. Ju teraz musimy szuka dla siebie innej szansy. Donald Tusk wiele si ostatnio nauczy. Nie eksponuje ju swoich skrajnie liberalnych pogldw (a dziw, e jako czowiek inteligentny w ogle je gosi), nawet owiadczy publicznie, e z wielu si wycofa. Co jednak robi? S dziedziny, ktre wymagaj dofinansowania ze rodkw publicznych, bez tego wkadu bdzie postpowa ich degradacja, w kocu znajd si w koszmarnym stanie. Wwczas nie tylko Premier, ale te wiele innych osb powie: nie ma wyjcia, konieczna jest prywatyzacja, bo tylko kapita prywatny moe tu pomc. W przeciwnym razie obywatele sami bd musieli za wszystko paci, bo w budecie pastwa nie ma rodkw na reform. Ten proces nazywam biern komercjalizacj, w odrnieniu od czynnej, goszonej wczeniej przez liberaw i uzasadnianej przez nich teoretycznie. Teraz ju nie ma potrzeby szukania dodatkowych wyjanie. Poza tym przez cay czas mamy do czynienia z do osobliw strategi: ogasza si jaki pomys i niemal natychmiast si z niego wycofuje. Przykad:

54

Dyskusja

Jolanta Fedak, minister pracy i polityki spoecznej, wspomniaa o problemie podwyszenia wieku emerytalnego kobiet. Rozlegy si gosy oburzenia i za chwil pado dementi, ogoszono, e zaszo nieporozumienie. Podobnie byo w innych przypadkach. Jednak rzd Donalda Tuska wci cieszy si poparciem, a taktyka unikw nie przynosi mu szkody. Dlaczego tak si dzieje? Mamy czas dobrej koniunktury gospodarczej, pomagaj rodki unijne, wysoki wzrost gospodarczy, postpujcy spadek bezrobocia. To wszystko sprawia, e nie ma nastroju buntu, nikomu nie chce si wychodzi na ulice i demonstrowa. Co si jednak stanie, jeeli sytuacja gospodarcza ulegnie pogorszeniu? Ju w nastpnym roku bdzie nisze tempo wzrostu, zaczn si ujawnia rnego rodzaju problemy. Dodatkowo zbliaj si wybory prezydenckie, a nastpnie parlamentarne. Nie bdzie to czas sprzyjajcy wprowadzaniu programw naprawczych. Obawiam si, e beneficjentem trudnej sytuacji zostanie Prawo i Sprawiedliwo. Musi zosta speniony jeden warunek: czciowa reforma tej partii. Nie wiem, czy jest to moliwe pod przywdztwem Jarosawa Kaczyskiego. By moe pojawi si inni ludzie. PiS nadal bdzie przedstawia narodowo-socjaln twarz, ale w mniej radykalny sposb. W tej partii jest przecie sporo ludzi z dowiadczeniem, przygotowanych do rzdzenia. Pozostaje te lewica, obecnie bardzo saba. Nie jest ona alternatyw dla rzdzcych, nie przyciga wyborcw. Jej sabo wpywa zreszt na dzisiejsz si Platformy Obywatelskiej. A czy moe sta si jak kontrpropozycj wobec PO? Na pewno, jeeli odwoa si do kwestii przypisanych lewicy: wieckoci pastwa i praw kobiet. To obszar, na ktry nie wkroczy Donald Tusk. To jednak za mao. We wszystkich innych sprawach lewica musi by profesjonalna. Obecnie wyborcy unikaj skrajnoci. Pyta si raczej: czy mona komu zaufa, czy nie? Czy potrafi co zrobi, czy nie? Czy ma kwalifikacje, czy nie? Niekoniecznie lewica we wszystkich sprawach musi si ideowo odrnia od innych partii. Wystarczy przedstawia lepsze, bardziej wiarygodne i profesjonalne rozwizania polskich problemw. Tylko w takiej sytuacji mamy szans na powstanie trzech konkurencyjnych blokw politycznych.

55

Polska Tuska

Jarosaw Flis:
Sawomir Sierakowski powiedzia podobna myl pojawia si w wielu polskich mediach e wybory parlamentarne w padzierniku 2007 roku byy walk Polakw zadowolonych z niezadowolonymi. I ci pierwsi oczywicie wygrali. Sdz jednak, e to tylko drobny fragment wikszej opowieci o powodach wyborw dokonywanych wwczas przez Polakw. Wemy za przykad trzy jednostki administracyjne: Wilanw, Wabrzych i powiat godapski. Gdzie najwiksze poparcie uzyskao Prawo i Sprawiedliwo? W Wilanowie. W powiecie godapskim Platforma Obywatelska zdobya poparcie w wysokoci 44 procent (tyle samo dwa lata temu wynosia tam stopa bezrobocia). Inne przykady. PiS wygra w podkrakowskich Niepoomnicach, w ktrych dziaaj fabryki Manna i Coca-Coli. Trudno uzna, e jest to obszar wykluczenia spoecznego. Z kolei PO zdecydowanie zwyciyo w Nowogrdku Pomorskim czy Starym Czarnowie, miejscowociach, ktre mog by doskonaym przykadem biedy i wykluczenia w III RP. Dlaczego tak si stao? Dlaczego Platforma Obywatelska zdobya poparcie wrd osb, ktre wedle wspomnianej hipotezy powinny raczej dokona innego wyboru? Kluczem do sukcesu okazao si odpowiednie usytuowanie na scenie politycznej. Donald Tusk wiele si nauczy w latach 20052007. Wybra miejsce, ktre daje mu wysokie notowania, przede wszystkim dziki wsplnemu wysikowi Jarosawa Kaczyskiego i Wojciecha Olejniczaka z Grzegorzem Napieralskim. Ich saboci i ich hipoteki obcione niepotrzebnymi konfliktami oraz przeszymi kryzysami odpychaj wyborcw, ktrzy trafiaj w ramiona Platformy. Jest jeszcze jeden wany element, o ktrym warto pamita. Peter Drucker zauway, e kada organizacja dziaa tak le, jak moe sobie na to pozwoli. Obecna sytuacja na scenie politycznej stwarza bardzo korzystne warunki dla Platformy Obywatelskiej. Wobec braku alternatywy widoczne jest rozprzenie rzdzcych. Dodatkowo, jeeli nawet pojawiaj si w tej partii napicia czy spory, to wci daleko do gwatownego tpnicia.

56

Dyskusja

Donald Tusk w minionych latach bardzo dobrze opanowa prowadzenie rozgrywek wewntrz partii. Tyle e ta umiejtno dotyczy rozgrywek w partiach, jakie znamy. W Polsce za mamy do czynienia ze skrajnie patologicznymi strukturami partyjnymi. Nasza demokracja od zewntrz wyglda cakiem znonie, natomiast z punktu widzenia obywatela sytuacja jest rozpaczliwa. Partie polityczne de facto nie istniej jako struktury poredniczce midzy rzdzonymi a rzdzcymi. Nie s elementem komunikacji spoecznej ani nie su budowaniu programw. Jedynym ich zajciem s rozgrywki wewntrzne, wzajemne podgryzanie kolejnych subliderw. Wielokrotnie ju tu wspominano o saboci Donalda Tuska w sferze, ktr mona nazwa policy (w odrnieniu od politics tu jest najlepszy wrd naszych politykw). Niektrzy, jak Witold Gadomski, mwi, e jest to jego wiadomy wybr. Ja tak nie sdz. Nieobecno czy sabo policy wynika ze stanu partii politycznej jako zaplecza. Tusk jest tego wiadomy, co najwyej racjonalizuje wasn sabo. Dlaczego zatem nie prbuje zbudowa silnej partii politycznej? Jarosaw Kaczyski prbowa stworzy zhierarchizowan struktur, bdc w stanie prowadzi polityk i narzuca jej kierunek. Ponis klsk. By moe dlatego Donald Tusk nie podejmuje takiej prby. Pozostaje tylko jedno pytanie: co si stanie, kiedy nie bdzie mona prowadzi polityki w ten sposb? Na koniec jeszcze jedna uwaga. Powiada si, e generaowie zazwyczaj tocz poprzednie wojny. Gdyby Jarosaw Kaczyski w 2005 roku zdoby poparcie takich grup spoecznych jak w 2007 roku, to otrzymaby 260 mandatw i rzdziby przez cztery lata. Podobnie, gdyby Platforma Obywatelska w 2005 roku tak dobrze spozycjonowaa swoje miejsce na scenie politycznej jak w ostatnich wyborach, to te by rzdzia. A jak bdzie w przypadku kolejnych wyborw?

Agnieszka Graff:
Chciaam zacz do efektownie, zwracajc uwag na nieobecno w tej dyskusji jednego wanego sowa zaczynajcego si na k. Przy czym

57

Polska Tuska

nie miaam na myli sowa kobiety, lecz sowo Koci. Jednak ubieg mnie Marek Borowski. Mimo wszystko pozwol sobie wrci do tego problemu, poniewa rola odgrywana przez Koci katolicki w Polsce ma zasadniczy wpyw na ksztat strategii politycznej PO. Poczenie liberalizmu w sferze ekonomicznej z ulegoci wobec hierarchii Kocioa w sferze wartoci (postawa zwana czasem konserwatywnym liberalizmem) daje w efekcie wspominan tu postpolityczno, antypolityczno, mglisto, a nawet banalno dyskursu Platformy. Dominujcym elementem w dyskursie PO jest pochwaa normalnoci, za ktr kryje si mikki thatcheryzm, ale jest w nim take obecny element konserwatywny, a zarazem konformistyczny. Od wielu lat funkcjonuje w Polsce podzia na fachowo w sferze ekonomicznej, ktra jest domen wadzy, oraz na sfer wartoci i idei, ktra stanowi domen Kocioa. Ten podzia jest tak oczywisty, e w ogle go nie zauwaamy. Rzadko te widzimy jego ideologiczny wymiar oraz polityczne konsekwencje. Problem polega na tym, e w Polsce Koci nie tylko mwi o etyce, tosamoci i wartociach do swoich wyznawcw, lecz take decyduje, jakie s polskie wartoci narodowe, i na tej podstawie okrela odrbno Polski w Unii Europejskiej. Politycy PO godz si na to jako na oczywisto, bo z gry wiadomo, e sfera wartoci jest w rkach Episkopatu. PiS robi oczywicie to samo, ale w bardziej wyrazisty sposb, co miao t zalet, e atwiej byo o sprzeciw. Nie tak dawno wielkie poruszenie wywoao zdjcie ze lubu dwch gejw zostao pokazane w ordziu Prezydenta i miao stanowi dowd na nieprzystawalno unijnej wizji rwnoci do polskiej kultury. Przekaz by jasny w katolickiej Polsce na to nie pozwolimy. Ciekawe, e w Holandii inn fotografi homoseksualnej pary caujcej si na ce pokazuje si imigrantom. Tak sprawdza si postawy wobec odmiennoci i zgodnoci z systemem wartoci Unii Europejskiej reakcja homofobiczna dziaa na niekorzy imigranta. Dlaczego o tym wspominam? Bo tu toczy si wana debata o tosamoci narodowej i tosamoci europejskiej. Stosunek do odmiennoci jest we wspczesnej Europie wanym znakiem tosamoci narodowej, splecionej

58

Dyskusja

z tosamoci religijn. Rzecz w tym, e Polska w cigu ostatnich kilku lat bardzo konsekwentnie podkrela swoj opozycj wobec nowoczesnej wizji seksualnoci i wobec rwnoci praw, czynic z tego stanowiska swj wyrnik w Europie. W naszym imieniu w imieniu Polakw mwi si niemal automatycznie jzykiem kocielnym. Ten opozycyjny dyskurs by silnie obecny podczas rzdw Prawa i Sprawiedliwoci. To samo powtarza Platforma Obywatelska. Zmieni si jedynie sposb. Robi to mikko, unikajc wyrazistych, ideologicznych wypowiedzi. Moim zdaniem ta mikko, rzekoma apolityczno, tylko utrudnia debat. Tu nie ma oczywistoci tu jest realny podzia i powinien si odbywa otwarty spr wiatopogldowy. Mwiono tu ju o strategii PO, polegajcej na skadaniu deklaracji, a nastpnie na szybkim wycofywaniu si, jeeli tylko pojawi si, nawet niewielkie, gosy sprzeciwu. Doskonaym przykadem tej strategii w sferze relacji pastwo Koci jest sprawa zapodnienia in vitro. Najpierw pojawia si zapowied minister zdrowia, e zabieg ten bdzie refundowany. Przeciwko temu pomysowi bardzo ostro wypowiedzieli si biskupi. I co zrobi rzd? Ogosi czym prdzej, e refundacja nie bdzie moliwa z powodu braku rodkw finansowych. Rzd wycofa si z obietnicy wobec znacznej grupy obywateli i podatnikw jakoby z ekonomicznych powodw, ale prawda jest taka, e Koci osign to, czego si domaga. Sfera wartoci pozostaa nienaruszona w jego rkach. Spr si nie odby, zostaa mglista i apolityczna oczywisto. Co ciekawe, jednoczenie ten sam Koci zaczyna pogra si w kryzysie. Pisz na ten temat nie tylko tacy publicyci, jak Mirosaw Czech, ale take osoby o konserwatywnych pogldach, by wymieni jedynie Tomasza Terlikowskiego. Problemy lustracyjne arcybiskupa Stanisawa Wielgusa, skandale na tle seksualnym (jak przypadek arcybiskupa Juliusza Paetza), antysemickie tourne Jerzego Roberta Nowaka wszystkie te wydarzenia powoduj, e Koci na naszych oczach traci wiarygodno jako monopolista w sferze moralnej, jako specjalista od wartoci. PO zdaje si tego nie zauwaa.

59

Polska Tuska

Wiele osb sdzi, e w sferze politycznej nie ma ju miejsca na ideowo, moe nawet na idealizm. Mam nadziej, e tak nie jest. Kampania wyborcza Baracka Obamy wprowadzia do amerykaskiej polityki rodzaj niesychanie potrzebnego napicia ideowego. Myl, e w Polsce jest szansa na podobny wiecki patriotyzm, na zbiorowy entuzjazm, na przejcie od mylenia molekularnego do mylenia wsplnotowego (co nie znaczy, e nacjonalistycznego). Nie uwaam te, aby Koci katolicki by jedyn instytucj w Polsce predestynowan do mwienia o wartociach, o dobru wsplnym. Utrzymywanie tej paraliujcej fikcji to jeden z gwnych grzechw PO. Licz, e pojawi si coraz wicej gosw, ktre bd mwi na temat polskoci z pozycji niekocielnych, co nie znaczy antyklerykalnych lub antykocielnych.

Stanisaw Obirek:
Chciaem take powiedzie kilka sw o Kociele katolickim. Krtko. Odwoam si do ksiki Barbary Stanosz W cieniu Kocioa czyli Demokracja po polsku, ktrej autorka trafnie diagnozuje miejsce Kocioa katolickiego w okresie przemian ustrojowych po 1989 roku. Powrt sacrum czy te religii do sfery publicznej moe przynosi dobre skutki. Jednak nie zawsze tak si dzieje, moe bowiem przyczynia si do ograniczania lub psucia si systemu demokratycznego. Dobrymi przykadami s Izrael, ale take Stany Zjednoczone pod rzdami Georgea W. Busha. W Polsce ten powrt religii przybra troch groteskow form. Jeeli ju tak czsto wspominalimy tu o przegranych polskiej transformacji, to warto wspomnie take o zwycizcach. Bezsprzecznie zwycizc jest Koci, ktry mimo zmieniajcych si ekip politycznych zawsze dobrze wygrywa swoje interesy. Wicej, zosta uznany za element stabilizujcy cay system. Niepokojce jest to, e jednoczenie w ramach Kocioa doszo do legitymizacji dyskursu marginalnego, wrcz obraliwego dla demokracji. I bardzo przyczynili si do tego politycy. Dlatego te mocno zaniepokoiy mnie starania Donalda Tuska, by wystpi w radiu ksidza Tadeusza Rydzyka, nawet jeeli dziao si to w czasie


Barbara Stanosz, W cieniu Kocioa czyli Demokracja po polsku, Warszawa 2004.

60

Dyskusja

kampanii wyborczej. To by bardzo zy sygna. Potem nastapiy inne niepokojce dziaania obecnego rzdu. Wszystko to prowadzi do sytuacji, w ktrej polska demokracja znajduje si w cieniu, a nie w blasku Kocioa.

Wojciech Duda:
Suchajc dotychczasowych wypowiedzi, odnosz wraenie, e najwikszym problemem jest sam Donald Tusk. Paday tu stwierdzenia: Tusk enigmatyczny, Tusk milczcy. Tymczasem mamy niejedno wiadectwo zaprzeczajce tym ocenom. Myl tu zarwno o jego wypowiedziach, jak i wielorakich poczynaniach wpierw jako lidera PO, dzisiaj za jako premiera. W sowniku politycznym Tuska wysuwaj si obecnie na czoo: sprawa bezpieczestwa (najszerzej rozumianego), dalej kwestia odbudowy i wzmocnienia wsplnoty politycznej (opartej na fundamencie wolnoci i tradycji), wreszcie pastwo jako przestrze wadzy i swobodnych dziaa spoecznych. Mwic w najwikszym skrcie: Tusk odrzuca polityk rewolucyjn, promujc okrelon wizj ideologiczn. W tym sensie na pewno nie jest politykiem misyjnym. Zamiast rewolucji proponuje odbudow zaufania. Mwi o tym zreszt od dawna. Prosz zwrci uwag na jego haso przyjazne pastwo. Przywoam te inne: Europa w Polsce. To nie tylko retoryczne zwroty mwi on tu o nienazwanej rewolucji, o mao spektakularnych inicjatywach, ktre bd zmian standardw, przepisw, norm; mwi o przeniesieniu i zakorzenieniu w naszym kraju europejskich procedur oraz regu postpowania w administracji pastwowej i samorzdowej. Donald Tusk nie jest ideologiem ani przedstawicielem partii posiadajcej odpowiedzi na wszystkie bolczki tego wiata. Nie stawia sobie za cel przebudowywania spoeczestwa. Wycign wielorakie wnioski z dowiadcze lat 90. Nie mwi wic, jak Margaret Thatcher, e spoeczestwo skada si z jednostek i ich rodzin. Przemylenie owych dowiadcze podpowiada mu wag i znaczenie procesw wsplnotowych. Z perspektywy Warszawy trudno dostrzec wiele spraw. Jest Polska nieopisana. Tusk poznawa j, przemierzajc

61

Polska Tuska

podczas kampanii wyborczej blisko 200 powiatw. To cenny kapita, ktry zmusza go do nieustannej modyfikacji wasnego jzyka i postpowania. W dyskusjach o charakterze rzdw Donalda Tuska bywa przywoywana (m.in. przez Aleksandra Smolara) triada Leszka Koakowskiego, ktry mwi o konserwatywno-liberalnym socjalizmie. Jak wiemy, mona dokona intelektualnej syntezy tych trzech porzdkw, ale jest problem z przeoeniem tej syntezy na praktyk polityczn. Sdz, e projekt ideowy, ktry wizabym z osob Premiera, wykracza poza dotychczas uznane schematy, nurty i kategorie. Spotykaj si w tym projekcie rne tradycje i style. Tytuem przykadu: z jednej strony mamy ide silnego, lecz ograniczonego pastwa, z drugiej ide wolnego wyboru, na ktrego stray stoj wartoci moralne, zakorzenione w sumieniu kadego obywatela. Zwrcibym uwag na jeszcze jedn kwesti, a mianowicie na krucho kapitau spoecznego w Polsce, ktry wymaga nie tylko dostrzeenia i opisu, ale rwnie wycignicia wnioskw. Trzeba sprawi, aby obywatele chcieli i potrafili zagospodarowywa ogromn przestrze spoeczn, zwaszcza im najblisz: osiedla, miasta etc. Wymaga to na pewno pewnego dobrostanu. Jeli wida niedostatek owych dziaa, to by moe pastwo w ograniczonym zakresie potrafioby wypeni funkcj suebn wobec wielorakich potrzeb rnych wsplnot, ale ich nie zastpi. Mwic o ewentualnym cudzie gospodarczym, najczciej odwoujemy si do dwch przykadw, niejednokrotnie ju opisanych w polskiej debacie publicznej s to cud niemiecki po 1945 roku i niedawny cud irlandzki. Oba, cho rnice si w wielu aspektach, miay jedn wspln cech: wysoki poziom porozumienia spoecznego oraz wzajemnego zaufania. I ostatnia sprawa. W wielu wypowiedziach podkrelano potrzeb wielkich zmian, reform, mwiono o deficycie reformatorskiego zapau. Jednoczenie dowiadczenie ubiegych lat podpowiada lekcj pokory i cierpliwoci. Ani Donald Tusk, ani partia, ktrej przewodzi, nie s pomnikami odlanymi ze spiu i niepodlegajcymi zmianom. Mam wraenie, e to moe by jeden z nieopisanych dotd atutw tego gabinetu.

62

Dyskusja

Micha Boni:
W dotychczasowej dyskusji pado spostrzeenie, bardzo istotne dla uprawiania we wspczesnej Polsce polityki: nastpi koniec transformacji. Naley uwiadomi sobie konsekwencje spoeczne, polityczne, kulturowe i wszystkie inne stanu sieroctwa, w ktrym si znalelimy. Nie mamy ju projektu cywilizacyjnego, ktry powstawa w 1989 roku i organizowa gwn cz dyskursu publicznego. Jego gwne cele czonkostwo w NATO i Unii Europejskiej zostay zrealizowane. Kolejny projekt cywilizacyjny IV Rzeczpospolita by chybiony. To niepowodzenie nie oznacza, e nie powinnimy szuka nowego projektu. Istotn przesank s take wyniki wyborw parlamentarnych w 2005 roku, niezalenie od tego, jakie byy ich polityczne nastpstwa. Mocno wwczas ujawniy si gosy tych, ktrzy czuli si wygranymi, ale take przegranych w procesie transformacji. O jednych, a zwaszcza o drugich nie wolno zapomnie. Biorc pod uwag oba elementy zakoczenie procesu transformacji i wyniki poprzednich wyborw sdz, e obecnie mamy pierwszy normalny, potransformacyjny rzd w Polsce. W dyskusji pojawio si take napicie midzy dwiema koncepcjami, dobrze ju obecnymi w dyskursie publicznym. Wedug pierwszej z nich a s to gosy zarwno prawicowych publicystw, jak i, na przykad, Leszka Balcerowicza znalelimy si w stanie wielkiej pustki reformatorskiej, podczas gdy Polska oczekuje radykalnych zmian. Mona odnie wraenie, e stoimy na skraju jakiej przepaci albo powtarza si sytuacja z 1989 roku. Tymczasem, moim zdaniem, mamy do czynienia z mitologizacj reform. Jeeli przyjrzymy si chociaby projektowi zrwnowaenia finansw publicznych, to okae si, e wiele elementw planowanych reform wie si z problemem zarzdzania. le zarzdzany jest majtek polskiego wojska; wydatki rzdu 1,95 procent PKB na obron w dzisiejszej Polsce moim zdaniem nie s potrzebne. le zarzdzane s lasy polskie i olbrzymi majtek PKP. Podobnych miejsc jest wiele. Trzeba je identyfikowa, a nastpnie ukada realn, a nie wyimaginowan list koniecznych zmian. Wedug

63

Polska Tuska

drugiej koncepcji podstawowym problemem jest wielka bieda i grozi nam gwatowny wybuch spoeczny. Sdz jednak, e powinna znale si przestrze midzy ow wielk pustk reformatorsk a grob wielkiego wybuchu. Nie jest ona co pokazuje take ta dyskusja do koca okrelona. Janusz Czapiski, mwic o Polsce molekularnej, zwrci uwag na bardzo wany problem sukcesu indywidualnego, nadmiaru indywidualizmu, zwycistwa inwestycji w kapita ludzki; ukaza te saboci Polski wsplnotowej i kapitau spoecznego. Przy czym nie chodzi o wsplnotowo zwizan z uroczystociami pastwowymi, flagami i sztandarami, lecz o zdolno do wsppracy na wielu poziomach tego nam bardzo brakuje. Niezmiernie istotny jest take problem przewagi kapitau indywidualnego nad kapitaem spoecznym oraz nieprzekadania si sukcesu odnoszonego w pierwszym obszarze na drugi. To bardzo wana przesanka dla mylenia o przyszoci kraju. Podczas dyskusji mwiono take o roli mediw i o duym poparciu dla rzdu Donalda Tuska. Czy tak jest naprawd, to inna sprawa. Jednak nie ten spr jest dla mnie istotny. Obecnie media dezorganizuj prac. Stworzya si niebezpieczna zaleno: zaczyna si myle przede wszystkim o tym, jaka moe by reakcja na rne propozycje, nie za na gbsz koncepcj programow. Wany jest rwnie problem rozpadu jzyka dyskusji publicznej i, co za tym idzie, sposb komunikacji z obywatelami. W polityce, ale take we wprowadzaniu zmian ekonomicznych, istotna jest umiejtno zarzdzania lkiem i szansami. Jeli chce si przebudowa firm, dokona jej reformy, to stara si powiedzie co o korzyciach, jakie odnios jej pracownicy, a nie straszy si ich zmianami. Dlaczego zatem zarzdzanie pastwem miaoby rozpoczyna si od opowiadania obywatelom o grobie wielkiej reformy, odbieraniu uprawnie itd.? Dlaczego pastwem mamy zarzdza w inny sposb ni dobr firm? Dlaczego nie mamy poszukiwa sojusznikw dla przeprowadzenia okrelonych zmian? Rozumiem rewolucyjny romantyzm reformatorw, ale sdz, e droga maych krokw lepiej suy dobremu zarzdzaniu pastwem.

64

Dyskusja

Musimy bra te pod uwag skuteczno naszych dziaa. W obecnej sytuacji, przy stanowisku Prezydenta, ktry zapowiada weto w wielu sprawach, jest ona ograniczona. Dodatkowo na linii urzd prezydencki kancelaria premiera pojawiaj si nowe problemy. Tylko jeden przykad: czy mona byo przypuszcza, e bd trudnoci z ratyfikacj traktatu lizboskiego? A jednak si pojawiy, i ta sprawa zajmuje kolejne tygodnie. Kolejna kwestia to zjawisko okrelone m.in. przez Jacka akowskiego jako fragmentacja rzdu. Moim zdaniem z tym problemem mamy do czynienia od kilkunastu lat. Moje dowiadczenie pierwszych miesicy pracy w rzdzie a tak samo mwi wiele osb, ktre obejmoway podobne funkcje to niesprawno administracji. Odpowiedzialny za to nie jest ten rzd win ponosz lata zapnie oraz braku pracy nad nowoczesnymi mechanizmami zarzdzania. Przywoam tylko jedno dowiadczenie. Podlega mi zesp do spraw reemigracji, powoany na pocztku rzdw Prawa i Sprawiedliwoci na fali mwienia o problemie wyjazdw modych Polakw za granic. Jednak do koca rzdw PiS-u ten zesp spotka si jeden raz. Od pocztku lutego tego roku zaczem regularnie zwoywa jego posiedzenia i mam nadziej, e wkrtce bd pierwsze efekty tej pracy. Podkrelam: wprowadzenie zarzdzania projektami jest istotnym elementem rzdzenia. Staram si chociaby czciowo wprowadzi to zarzdzanie do pracy rzdu Donalda Tuska, bo chciabym, aby powsta nowy sposb kierowania pracami nad budow infrastruktury, autostrad, drg itd. Wrc jeszcze do wyzwa zwizanych z kocem projektu transformacyjnego. Dzisiaj gwnym wyzwaniem jest identyfikowanie najwaniejszych problemw w duszej, strategicznej perspektywie, a wikszo tych problemw nie znajduje prymarnego miejsca w dyskursie publicznym. Dlatego kierowany przeze mnie Zesp Doradcw Strategicznych Premiera pracuje nad projektem Polska 2030, ktry identyfikuje dugofalowe priorytety rozwojowe Polski. Wymieni jedynie kilka. Po pierwsze, dla rozwoju i wzrostu gospodarczego Polski potrzebny jest wzrost zatrudnienia. To jeden z najwaniejszych czynnikw. Rzd ogosi program 50+. Media pisay na ten temat, ale nie doszo do powanej

65

Polska Tuska

publicznej debaty. Nie dyskutowano ani nad samym problemem, ani nad konsekwencjami ewentualnych decyzji, na przykad ograniczenia prawa do przechodzenia na wczeniejsze emerytury. Po drugie, wielkie wyzwanie demograficzne. Stoimy przed problemem poczenia polityki wspierania rodziny take poprzez czenie funkcji zawodowych z wychowawczymi z nowymi rozwizaniami w opiece nad osobami starszymi. Po trzecie, o czym mwi Marek Borowski, jeeli chcemy budowa konkurencyjno przyszej Polski, to dzisiaj musimy unowoczeni edukacj, szkolnictwo wysze oraz sposb funkcjonowania nauki. Tylko w ten sposb zwikszymy kapita intelektualny. Cieszybym si, gdyby Polska w 2013 roku miaa 2 procent nakadw budetowych na sam nauk. Jednak dzi mona tylko powiedzie, e taka kwota bdzie przeznaczona cznie na nauk i szkolnictwo wysze. Zauwamy, e w wielu krajach zaobserwowano nastpujce zjawisko: jeeli nakady publiczne na nauk sigaj poziomu 0,60,8 procent PKB, to pojawiaj si rodki pochodzce z biznesu. Mona liczy, e podobnie bdzie w Polsce. Po czwarte, bezpieczestwo energetyczne. Rzd planuje, e dziki inwestycjom oraz wsppracy polskich orodkw naukowych uda si do 2025 roku wprowadzi nowe rozwizania technologiczne (nowe rda energii, gazyfikacja wgla itd.) i tym samym zdoamy zapewni realne bezpieczestwo energetyczne Polski. Wszystkie te kwestie wzrost zatrudnienia, wyzwania demograficzne, przyszy potencja konkurencyjnoci gin jednak w medialnym szumie. Wydobywane s za to sprawy o mniejszym znaczeniu. Chociaby burza wok nowej listy lektur. Podczas gdy o wiele istotniejsze s inne przygotowywane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zmiany: nauka jzyka obcego od pierwszej klasy szkoy podstawowej, jzyk obcy zdawany obowizkowo na maturze, poprawa nauczania matematyki i nauk eksperymentalnych. Lista wyzwa jest, oczywicie, wiksza. Chociaby problem infrastruktury, w tym infrastruktury internetowej. Pracujemy nad uzyskaniem efektu synergii, jaki mona osign dziki umiejtnemu wydatkowaniu

66

Dyskusja

czterech i p miliarda euro przeznaczonych na informatyzacj w rnych dziedzinach. Kierowanie tych rodkw wedug tradycyjnych podziaw resortowych nie pozwala na najbardziej efektywne ich wykorzystanie. Byoby wietnie, gdyby kady rzd po wygranych wyborach zajmowa si konstruowaniem dugofalowych programw, bo tylko takie s sensowne. Obecnie pracujemy nad projektem Polska 2030. Dlaczego zakadam tak dug perspektyw? Osoby, ktre w 2030 roku osign swj szczytowy okres kariery zawodowej (midzy trzydziestym a pidziesitym rokiem ycia) i bd wtedy decydoway o ksztacie Polski, dzisiaj s na etapie edukacji: od pocztku szkoy powszechnej po studia wysze. Jako ich edukacji zaway na naszej przyszoci. W dotychczasowej dyskusji dominoway jednak kwestie polityczne, a nawet ideologiczne. Pozwol sobie zatem powiedzie kilka sw o problemie zaufania spoecznego. Tu widz olbrzymi sabo po stronie rzdu Donalda Tuska: mamy kopot z narzdziami budowania tego zaufania. Na czym polega problem zaufania? Nie chodzi przecie o brak zaufania do Donalda Tuska czy te do Platformy Obywatelskiej (sondae opinii publicznej pokazuj due zaufanie do jego osoby i do samej partii). Przez lata zagniedzi nam si olbrzymi brak zaufania do wadzy. Dobry jest przykad, o ktrym ju w tej dyskusji wspominano. Minister nauki i szkolnictwa wyszego ogosia, e inicjuje debat o zmianach w szkolnictwie. I co si stao? rodowisko oczekuje decyzji, a nie debaty. Zatem natychmiast ogasza, e nie zgadza si z propozycjami rzdu, a caa sprawa wiadczy o saboci obecnej wadzy. A przecie debata polega na tym, e mona zgosi swj sprzeciw wobec jakich propozycji, ale te przedstawi inne rozwizania. Sawomir Sierakowski zapyta, kiedy bdzie rozwizanie dotyczce emerytur pomostowych? Mogoby ono powsta dawno, tylko rzd chce dotrzyma zasad dialogu spoecznego i najpierw przeprowadzi konsultacje w komisji trjstronnej. To jednak wymaga czasu. Inna sprawa to czy w ogle mamy rozwinity dialog spoeczny w Polsce? Mam poczucie, e dotychczasowe mechanizmy wyczerpay si. Nikt ju nie myli o dobru wsplnym. I by moe trzeba opracowa inne rozwizania. Mylaem nawet

67

Polska Tuska

o poproszeniu kilku osb, na przykad Juliusza Gardawskiego, Janusza Grzelaka, Jerzego Hausnera, Longina Komoowskiego i Marka Safjana, o przygotowanie autorskiego raportu o dialogu spoecznym w Polsce. Powtarzam gabinet Donalda Tuska jest pierwszym normalnym rzdem po zakoczeniu procesu transformacji. Natomiast zarysowywanie obrazu polskiej rzeczywistoci jako rozdarcia midzy wielk pustk reformatorsk a grob wielkiego kryzysu, wybuchu spoecznego i biedy moe uatwia debat intelektualn, ale realnych rozwiza trzeba szuka midzy tak opisywanymi skrajnociami. I ju ostatnia uwaga. Kady rzd po 1993 roku do wprowadzenia reform potrzebowa przynajmniej roku przygotowa. Tymczasem od Donalda Tuska oczekuje si, e zmiany zostan wprowadzone w cigu zaledwie kilku miesicy od czasu objcia wadzy.

Marek Borowski:
Tylko jedna uwaga. Nie po raz pierwszy mona zaobserwowa dziwne zjawisko: jakie ministerstwo wystpuje z propozycj zmian i natychmiast jest ona uznawana przez grupy, ktrych dotyczy, za ogoszenie podjtej ju decyzji. I zaczynaj si protesty. Szkoda, e rzd Donalda Tuska nie wycign wnioskw z dowiadcze swoich poprzednikw. Gdyby na przykad w dyskusji o uczelniach wyszych zapytano: w jaki sposb podnie poziom polskiej nauki i naukowcw?, a dopiero pniej zastanawiano si nad zniesieniem czciowym lub cakowitym habilitacji, to moe nie pojawiby si synny list 44 profesorw.

Dariusz Gawin:
Wypowiedzi Michaa Boniego, Wojciecha Dudy, ale te na przykad Waldemara Kuczyskiego utwierdziy mnie w przekonaniu, e grozi nam stworzenie polskiego odpowiednika meksykaskiej Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej. Mwic inaczej, zaczyna powstawa i jest to popierane

68

Dyskusja

przez wiele osb, a take przez wpywowe media bezalternatywny system rzdw technokratycznych. Co ciekawe, Prawo i Sprawiedliwo pozwala wpisywa si w ten ersatz demokratycznego systemu. Platforma jest opisywana jako partia, wobec ktrej nie ma alternatywy, PiS za to tylko ersatz opozycji, bo nie jest realn si zdoln zdoby wadz. Nigdy chyba e w obliczu jakiej katastrofy nie zdobdzie wicej ni 25 procent poparcia wyborcw (nie przypadkiem te w mediach podtrzymywany jest obraz Prawa i Sprawiedliwoci jako partii alternatywnej dla rzdzcych, lecz w istocie im niezagraajcej). To sytuacja bardzo wygodna dla partii rzdzcej. Dostrzegam zreszt dwuznaczno obecnej sytuacji. Cz establishmentu dostrzega, e PiS nie jest tak bardzo straszny, a PO tak bardzo dobre. Niemniej, osoby te tym bardziej uwaaj, e rzdzi powinna Platforma. To zjawisko nazwaem zmow powszechn za rzdem lub inaczej: kredytem hipokryzji. Struktura psychologii spoecznej jest skomplikowana. W okrelonych warunkach wiele osb nie chce si publicznie przyzna do popenionej pomyki. Oba te elementy wpywaj i bd wpywa stabilizujco na poparcie dla Platformy. Fascynujcy jest take poziom demobilizacji spoecznej. Sprzeciw wobec rzdw PiS-u by zapewne zbyt histeryczny (i prawdopodobnie przeszacowano skal tego zagroenia). ylimy w hipertrofii retorycznej. Jednak obecna sytuacja moe niepokoi. Krytycyzm obywateli, w tym przedstawicieli establishmentu, jest niezbdny w kadym systemie demokratycznym. Kolejna sprawa. Odpowied na pytanie, czy Polska potrzebuje dzi duych projektw reformatorskich, w wikszym stopniu zaley od wiary ni od oceny faktw. Michael Oakeshott twierdzi, e w polityce wiksze znaczenie maj dyspozycje mentalne ni ideologiczne programy. Jedni maj dyspozycj liberaln, inni za konserwatywn. Od rodzaju dyspozycji bdzie take zaleao, co uznamy za potrzebne dla kraju. Ja tylko mog powtrzy moje argumenty. W 2013 roku zwolni koo zamachowe polskiej gospodarki. Przyczyn spowolnienia nie bd wewntrzne procesy gospodarcze, lecz zmniejszenie strumienia funduszy napywajcych z Unii Europejskiej. Istotne jest take, czy Polska w UE bdzie odgrywaa znaczc rol.

69

Polska Tuska

To wymaga pastwa potraficego pilnowa wasnych interesw. Stawk jest to, czy w cigu najbliszych dziesiciu lat zdoamy zaj ostatnie miejsce w dyrektoriacie europejskim, czy te pozostaniemy szeregowym czonkiem, Unii. Tylko pierwsza z tych rl pozwoli nam na uzyskanie efektu synergii, znaczco wzmacniajcej ju postpujcy rozwj gospodarczy. Do uzyskania tego wszystkiego konieczne jest spenienie jednego warunku. Musimy posiada klas polityczn, ktra tu odnosz si do greckiego sowa arete czy aciskiego virtus jest dzielna (sowo cnotliwa w dzisiejszej polszczynie zbyt atwo wymia). Musimy posiada klas polityczn, ktra nie boi si i jest zdecydowana. Oczywicie, mona snu publicznie opowie o braku potrzeby wielkich projektw i utrzymywa spoeczestwo w przekonaniu, e klasa polityczna potrzebna jest jedynie do zarzdzania pastwem. Jeeli jednak ta sama klasa polityczna nie zawie spisku dzielnych dla uzyskania dla Polski najlepszych moliwoci, to bdzie krucho. Nie jestemy krajem, ktry moe schowa si w jak przytuln dziur. Zajmujemy miejsce na przeciciu rnych interesw. Mimikra nam nie wystarczy. Jestem pod wraeniem kompetencji i pracowitoci Michaa Boniego. Odnosz nawet wraenie to nie jest zoliwo e jest Pan jednoosobowym orodkiem koordynacyjnym tego rzdu, wypenia funkcj caego Urzdu Rady Ministrw, a nawet jest rzdem rwnolegym. Reszta rzdu nie sprawia, niestety, takiego wraenia. Jeeli jednak mwi Pan, e pastwem naley zarzdza jak firm, to musz zgosi swj sprzeciw, wynikajcy z cakowicie odmiennych przekona filozoficznych. Kade pastwo potrzebuje dobrego zarzdzania, ale nie jest firm. To drobna rnica, lecz implikuje zasadniczy spr. By moe nastpuje proces domykania si systemu politycznego, ktry przy ersatzowej opozycji i zdemobilizowanej opinii publicznej ostatecznie zostanie zakoczony za dwa lata. Znajdziemy si wwczas w sytuacji, w ktrej jedynym regulatorem lub, mwic inaczej, sprawc zmian bdzie powd, skandal albo zaamanie gospodarcze. Ponownie wejdziemy w koleiny dialektyki tego, co spoeczne, i tego, co polityczne. Zacznie si stan upienia, miejsce politykw zajm technokraci.

70

Dyskusja

Po takim czasie moe nastpi tylko gwatowne zerwanie, nadmiar polityki, brutalnej, chaotycznej i nieskutecznej. Ponownie bd udzielane ze odpowiedzi na dobrze postawione pytania. Uczestnicy debaty publicznej przypominaj bohaterw spod Troi, ktrym tak spodobao si wczenie trupa Hektora za rydwanem, e nie zauwayli, i miasto dawno zostao zdobyte. Wybory w 2007 roku ju wygraa Platforma Obywatelska! Rozmawiajmy o sprawach zasadniczych. Micha Boni proponuje dyskusj o Polsce 2030. Jeeli bdzie si snuo tylko technokratyczn opowie o pastwie, a odrzuci si pytania dobrze postawione przez PiS w 2005 roku i nie poszuka si na nie rwnie dobrych odpowiedzi, to nie wyrwiemy si z zakltego cyklu polskiej polityki. Moemy patrze w przd, planowa, jednak przyszo zawsze przychodzi z boku, zaskakuje. Nastpuje kryzys, powd czy kolejna afera Rywina.

Micha Boni:
Nie chciaem powiedzie, e zarzdzanie biznesowe ma obejmowa funkcjonowanie caego pastwa. Pastwo nie jest firm i spenia bardzo rne funkcje. Jeeli jednak chcemy zmieni relacje midzyresortowe, to do pokonania odrbnoci poszczeglnych ministerstw i uzyskania efektu synergii wydawanych rodkw konieczna jest sprawno. Signicie po metody wyprbowane w zarzdzaniu biznesem nie jest w tym przypadku wyborem przesadnie ideowym. Jeli chodzi o rodki unijne po 2013 roku, to jednym z najwikszych polskich wyzwa jest namwienie naszych partnerw do wprowadzenia takich zmian w polityce spjnoci, aby Polska moga pj drog hiszpask, czyli w drugim okresie programowania otrzymaa takie due rodki, do jakich obecnie mamy dostp. Musimy jednak by bardziej otwarci na moliwoci pozyskiwania rodkw z innych programw, zwizanych m.in. z edukacj, nauk, a take energetyk (prawdopodobnie po 2013 roku bd miay odrbne cieki finansowania). Wreszcie, musimy pracowa nad wasn polityk regionaln.

71

Polska Tuska

Aleksander Smolar:
Przez ca nasz dyskusj przewijaa si myl o kocu epoki transformacji. Chciabym jednak podkreli, e zakoczenie okresu zasadniczych przemian nie oznacza koca potrzebnych reform. Tymczasem wrd politykw oraz w mediach pojawia si ideologia, wedug ktrej dzi weszlimy w okres, w jakim znajduj si inne kraje demokratyczne. W tej nowej sytuacji reformy nie s potrzebne, wystarcz drobne zmiany. To mylenie wydaje mi si do absurdalne, a przede wszystkim empirycznie niesprawdzalne. Chociaby we Francji reformy wci s wprowadzane, a Nicolas Sarkozy doszed do wadzy pod hasami niezbdnych radykalnych zmian. Teza o kocu czasu reform suy jedynie do ideologicznego uzasadnienia okrelonego typu praktyki. Koniec epoki transformacji ma oczywicie bardzo istotne konsekwencje. Micha Boni uy wietnego okrelenia: sierocy kompleks. Nadszed czas dezorganizacji, poszukiwania celw zastpczych, a take odreagowywania kosztw transformacji. Paliwem, dziki ktremu Prawo i Sprawiedliwo doszo do wadzy, bya przede wszystkim przeszo, poczucie nieszczcia i frustracji. W dyskusji pojawia si take gorca obrona rzdu Donalda Tuska, moe nie tak bardzo potrzebna, bo chyba w zdecydowanej wikszoci wrd tu obecnych uznajemy za fakt pozytywny to, e ju nie rzdzi Prawo i Sprawiedliwo. Zaskoczyy mnie jednak niektre opinie tu wypowiedziane. Mona byo usysze, e zadaniem rzdu nie jest mwienie o przyszoci ani o przeszoci, ani nawet o teraniejszoci. Moim zdaniem to nieporozumienie, zwaszcza w przypadku rzdu, ktry jak dotychczas znacznie wicej mwi, ni robi. Mona odnie wraenie, e dominuj w nim opowiadajcy o rzeczywistoci, nie za ci, ktrzy j ksztatuj. W dzisiejszych czasach rzdy, nawet w krajach najbardziej liberalnych, musz myle o przyszoci. Tego przykadem jest te zapewne wspomniany przez Michaa Boniego projekt Polska 2030. W rozwinitych krajach demokratycznych rzdy zajmuj si rwnie przeszoci cho tu sprawa jest bardziej dwuznaczna. Przypomn

72

Dyskusja

te liczne uchway zachodnich parlamentw, dotyczce minionych wydarze: kolonializmu, Holocaustu czy mordu na Ormianach. Wszystkie te dziaania s prb nadawania sensu rzeczywistoci i zdobywania poparcia spoecznego wanie poprzez jej wyjanianie. Prba dekretowania historii przez politykw niesie ze sob rwnie niebezpieczestwa, co atwo dostrzec w Polsce. Kolejna kwestia. Jacek akowski wyrazi optymistyczny sd, e obecny rzd nieuchronnie bdzie spychany ku rzeczywistoci, zostanie zmuszony do porzucenia wiata wirtualnego. Nie jestem o tym przekonany. Niepokoi mnie to, jak mao mamy wiadomoci o dziaaniach gabinetu Donalda Tuska, nie wiemy, co si dzieje w wielu ministerstwach. Z tego wszystkiego wyania si obraz rzeczywistoci nieskoordynowanej, pozbawionej centralnego planu, niezbdnego dla koordynacji dziaa poszczeglnych ministrw. Oczywicie, niektrzy szefowie resortw wydaj si bardzo dobrzy, ale to jedynie ich wasna zasuga. W przypadku poprzednich rzdw do szybko mona byo oceni ich potencja i prac miaem wraenie, e stosunkowo szybko wiedziaem, co si dzieje i jaki jest potencja danego resortu. Tym razem jest inaczej. Odnosz wreszcie wraenie, e doszo w Polsce do dominacji niespotykanej na Zachodzie dziaa PR-owskich i sawetnych spin doctors. To jest rdo niesamowitego cynizmu. Mona w istocie mie poczucie, e waniejszy od rzeczywistoci i wpywania na ni jest sam jej opis, posuszna wasnym celom bd negatywna jej interpretacja. Ten problem dotyczy caej naszej sceny politycznej, ale odnosz wraenie, e w obecnym rzdzie nadmiern si dysponuj specjalici od wirtualnej rzeczywistoci. Ostatnia uwaga dotyczy Europy. Polityka zagraniczna jest jednym z najsilniejszych punktw tego rzdu. Poodkrca on rne gupstwa swoich poprzednikw. Jednak nie mog pozby si wraenia, e w przypadku stosunku do Unii Europejskiej nie zasza jaka fundamentalna zmiana. Mona cytowa chociaby wypowiedzi Donalda Tuska, w ktrych mowa o zaatwianiu w Europie interesw narodowych, ale w ogle nie pojawia si kategoria dobra wsplnoty czy interesw caej Europy, dla ktrych warto, take ze wzgldu na dugofalowe interesy Polski, zrezygnowa czasami

73

Polska Tuska

z biecej korzyci. A tak, nota bene, robi wszystkie pastwa wysoko rozwinite, na przykad wspfinansujc rozwj krajw sabiej rozwinitych, co przecie jest dziaaniem przeciwko interesom biecym wasnych obywateli, a z czego take Polska bardzo korzysta.

Aleksander Smolar Tusk: droga do rzeczywistoci

Franois-Ren de Chateaubriand w Pamitnikach zza grobu tak pisa o swoim

sporze z konkurentem na dworze Karola X: nie rozumia on spoeczestwa, ktre prowadzi, bo cho bdc prywatnie tradycjonalist, chcia rzdzi jedynie z myl o finansach, handlu i przemyle, o spoeczestwie materialnym. I dalej: Pan de Villle [w konkurent A.S.] chcia utrzyma ten nard przy ziemi, przywizany od dou, ale nie mia nigdy po temu odpowiedniej siy. Ja chciaem skierowa Francuzw ku sawie, ku wyynom, by prowadzi ich do rzeczywistoci drog zwid sennych, droga marze: to wanie lubi. Intencje Chateaubrianda byy jasne. Trzeba da spoeczestwu cele wysokie, odlege, wzniose. Trzeba stworzy perspektyw, ktra nada sens wysikowi i zbiorowej codziennoci, zintegruje spoeczestwo. Wielu wielkich politykw tak opisywao swoje powoanie. We wspczesnej polityce sowa Francuza daj si jednak przeoy na radykalnie odmienn koncepcj stosunkw midzy wadz a obywatelami, midzy sowem a dziaaniem. Interesujcego przykadu dostarczaj reakcje dwch publicystw Dziennika na sejmowe expos premiera Donalda Tuska. Piotr Zaremba napisa: Jeli Tuskowi uda si przeforsowa niezbdne a trudne reformy pod oson lukru gadkiej mowy, trzeba mu bdzie tylko przyklasn1.
1 Piotr Zaremba, Mozaika konkretw i iluzji, Dziennik. Polska. Europa. wiat, 2425.11.2007.

Polska Tuska

Z kolei Cezary Michalski stwierdzi: Expos Tuska bdzie miao sens, jeli jego retoryczna mikko posuy do osonicia twardej i zdecydowanej polityki. Dalej za: Jeli natomiast stanowicy wypeniacz, mass tabulettae wczorajszego expos jzyk konserwatywno-liberalnego socjaldemokraty zamiast osania polityczne decyzje, stanie si sam programem polityki bez wyranego kierunku i decyzji, wwczas rzd Tuska przegra i to bardzo szybko2. W obu ocenach zawarte byo do powszechne przekonanie, e jzyk sejmowego wystpienia Tuska mioci, zaufania, odmowy wyboru nie zawiera w istocie programu rzdzenia. W najlepszym razie by prezentacj retoryki radykalnie przeciwnej do PiS-owskiej. Droga, jak wybra Donald Tusk, bya na pewno inna od tej, ktr sugerowa Chateaubriand, ale te inna od sugerowanej przez cytowanych autorw. Tusk z lekcewaeniem mwi o tych, ktrzy od niego oczekiwali wizji, projektu dla Polski. Bardzo w tym przypomina prezydenta Georgea Busha seniora, ktry pogardliwie reagowa na twierdzenia, e potrzebna jest wizja the vision thing w rzdzeniu. Wybr Tuska nie by spraw przypadku: wyrzuc z Platformy kadego, kto bdzie mwi, e Platforma jest po to, eby przeprowadzi bolesne reformy. Jeli kto chce blu, niech idzie do stomatologa i rwie zby bez znieczulenia . Odpowiada te: Kiedy kto mi mwi w PO, e musimy mie szuflady pene ustaw, miaem ochot poszuka noa. W istocie nie bya to krytyka zbyt radykalnego programu reform i parlamentarnego aktywizmu. Sowa Tuska byy wymierzone w koncepcje rzdzenia jako reformowania, zmierzania do jakiego ideau. Takie sformuowania mogy sugerowa zupenie niesusznie najbardziej zachowawcz koncepcj rzdzenia od 1989 roku. Donald Tusk zdawa si rozumie, e spoeczestwo po trudach transformacji i po traumie rzdw Jarosawa i Lecha Kaczyskich pragnie pokoju
2 Cezary Michalski, Aksamitna liberalna rewolucja, Dziennik. Polska. Europa. wiat, 2425.11.2007. 3 Cytat za Dziennik. Polska. Europa. wiat, 08.03.2008.

76

Tusk: droga do rzeczywistoci

i pozostawienia w spokoju: jak najmniej polityki i jak najmniej mwienia o przyszoci, ale te o przeszoci mimo zdawkowych pochwa Premiera pod adresem PiS-owskiej polityki historycznej. Mimo przeszej retoryki o IV RP, mimo angaowania si w popieranie Prawa i Sprawiedliwoci: w sprawie lustracji, sub specjalnych, CBA... Polacy yj dniem dzisiejszym, pragn bezpieczestwa i chc cieszy si widocznym postpem materialnym. I nie chc w gruncie rzeczy myle o pastwie ani te o jego nachalnej obecnoci. Czy mona czym innym wytumaczy niezwyk i cigle utrzymujc si popularno Kazimierza Marcinkiewicza i uznanie go nawet, w jednym z sonday, za polskiego ma stanu numer jeden!? Marcinkiewicz pozostawa w pierwszych miesicach rzdw Platformy niewtpliwym wzorem sposobu sprawowania funkcji premiera dla Donalda Tuska. Nie przypadkiem te publicyci posugiwali si tytuem gonej ksiki Roberta Musila dla opisania profilu nowego Premiera. Nie byo to zazwyczaj pochlebne okrelenie, ale znalaz si wyjtek od tej reguy. W tekcie Tusk silny polityk bez waciwoci opublikowanym w Dzienniku w brak waciwoci zosta uznany za cech pozytywn Premiera, zwaszcza w oczach modziey. Donald Tusk, nauczony dowiadczeniami klsk Kongresu Liberalno-Demokratycznego i Unii Wolnoci, pilny obserwator upadku Akcji Wyborczej Solidarno i Sojuszu Lewicy Demokratycznej, nie zamierza bowiem czyni tego, co podpowiadali mu liczni obserwatorzy i politycy, rwnie z krgu Platformy Obywatelskiej, to znaczy popenia samobjstwa. A do niego nieuchronnie prowadziy mwili o tym Tusk i wszyscy bliscy mu ludzie rzdy ambitne, transformacyjne, pchajce Polsk do przodu. Na pytanie jednego z dziennikarzy, za co chciaby by wspominany, odpowiedzia, e za... Orliki. Rzeczywicie, budowanie gminnych boisk i stadionw na Euro 2012 to dwa wyrniajce si priorytety pierwszych miesicy jego rzdw. Najpowaniejsze dokonania wi si jednak z usuwaniem pozostaoci po rzdach Prawa i Sprawiedliwoci. Pod koniec czerwca 2008 roku
 Tomasz Plata, Tusk silny polityk bez waciwoci, Dziennik. Polska. Europa. wiat, 15.02.2008.

77

Polska Tuska

Donald Tusk w nastpujcy sposb wyjania fakt, i 79 procent Polakw nie potrafio wymieni adnej sprawy, ktr udaoby si zaatwi rzdowi: Platform do wadzy wyniosa spoeczna potrzeba odsunicia Kaczyskiego, Leppera i Giertycha, uporzdkowania relacji midzynarodowych, wyeliminowanie wewntrznej agresji i stanu gorcej wojny politycznej w Polsce. A take potrzeba rewitalizacji najbardziej fundamentalnej liberalnej zasady prowadzenia polityki, to znaczy uznania, e pastwo nie jest instytucj represji budzc lk u obywateli. Mam chyba prawo powiedzie, e zarwno w wyborach, jak i przez te p roku wypeniamy to najwaniejsze wobec nas oczekiwanie5. Myl, e byo to dobre rozpoznanie rzeczywistoci, chocia zarazem zastanawia unikanie klarownej diagnozy, i to od pierwszej chwili po wyborach, czym byy w istocie rzdy Prawa i Sprawiedliwoci. Zastanawiaa rwnie powolno w usuwaniu pozostaoci PiS-u w dwch dziedzinach, w ktrych koncentroway si najwiksze pasje ludzi Kaczyskiego: w mediach publicznych oraz w subach specjalnych (przede wszystkim w CBA). To ostatnie mona, jak sdz, zapisa Donaldowi Tuskowi na plus. Mia on gbok wiadomo, e najwikszym zagroeniem dla niego nie jest opozycja ani te brak strategii zmian. Wiedzia, e SLD upad w wyniku moralnej kompromitacji i korupcji. Zarwno utrzymywanie Mariusza Kamiskiego, PiS-owskiego radykaa, jak i ekstrawaganckiej Julii Pitery, wywodzcej si z tej samej Ligi Republikaskiej, ma suy przede wszystkim pilnowaniu swoich przed korupcj. Do tego zagroenia wielokrotnie Premier powraca chociaby na spotkaniu z klubem parlamentarnym Platformy Obywatelskiej w pierwsz rocznic zdobycia wadzy. Wielokrotnie w przeszoci, ale rwnie niedawno, Donald Tusk mwi: Ja nie boj si formuy odpowiedzialnego populizmu. Uwaam, e warto robi, ale w sposb odpowiedzialny to podkrelam co, co si ludziom podoba. Polityka nie musi by mczarni dla ludzi6. To oczywiste,
5 Tusk: Nie naciska na Irlandi [z Donaldem Tuskiem rozmawiaj dziennikarze Gazety Wyborczej], Gazeta Wyborcza, 21.06.2008. 6 Nowe expos [z Donaldem Tuskiem rozmawiaj Jerzy Baczyski i Janina Paradowska], Polityka, 04.10.08.

78

Tusk: droga do rzeczywistoci

e polityka nie musi by mczarni dla ludzi. Wszyscy te wiedz, jaka jest zaleno midzy mczarni uprawianej polityki a klsk reformatorskich partii w wyborach. Sowa Tuska znacz zatem wicej, ni formalnie jest w nich zawarte. Jego zachowawczy radykalizm szed dalej ni kwestionowanie istoty sensu reform i dziaalnoci ustawodawczej parlamentu. Stawia on pod znakiem zapytania samo pojcie przywdztwa. Ci, ktrzy zostali wybrani na najwysze stanowiska w pastwie, nie maj przewodzi narodowi, wskazywa kierunku, w ktrym spoeczestwo powinno poda, tylko odpowiada na jego oczekiwania, jego potrzeby. Rzdzcy maj by odbiciem spoeczestwa, a nie drogowskazem, wzorem, modelem. Spoeczestwo jest takie, jakie jest, wyonione wadze nie powinny stara si go zmienia bo to jest w istocie gosi on niedemokratyczne. Znamienn metafor posuy si Donald Tusk, aby opisa charakter zmian, jaki zaszed po odejciu PiS-u: Platforma Obywatelska na tle konkurencji jest grup ludzi przyzwoitych, odpowiedzialnych, normalnych. Dajcych poczucie bezpieczestwa. [...] Ludzie poczuli si znw jak w domu, a nie na jakiej szalonej wycieczce7. Ani sowa o przywdztwie, celach, kierunku. Wpyw na wybr typu polityki nowego Premiera miao jednak nie tylko przekonanie, i nastpi koniec czasu wielkich (i kosztownych) reform, nie tylko dowiadczenie tych politykw i partii, ktre zapaciy wysok cen za wprowadzane zmiany, nie tylko ocena spoeczestwa, ktre pragnie spokoju i prywatnych gratyfikacji. Byo to rwnie wynikiem cakowitego nieprzygotowania PO do rzdzenia. Jeeli przed paru miesicami dao si zauway zmian w stosunku do rzeczywistoci, to by to rwnie wynik procesu uczenia mona byo przej do zada w sferze realnej. Wybr polityki zachowawczej wynika te z odczytania ukadu si. Z natury zachowawcze Polskie Stronnictwo Ludowe nieunikniony sojusznik oraz deklarowana wrogo Lecha Kaczyskiego, przy rozkadzie i nieprzewidywalnoci Sojuszu Lewicy Demokratycznej to wszystko skaniao do wyboru postawy oczekiwania na wybory prezydenckie i na dysponowanie
7

Tame.

79

Polska Tuska

peni wadzy. Projekt reform ktry nie znik i nie mg w peni znikn z horyzontu Platformy zosta w istocie odoony nie ad calendas graecas, lecz ad calendas Tuskus, na lepsze czasy. Platforma Obywatelska, niezalenie od celw taktycznych jej przywdcw, nie moga jednak cakowicie odrzuci programu reform. Mylenie o nim i dziaanie wymuszao otoczenie europejskie; wpyw na to miaa take tradycja rzdw wywodzcych si z opozycji demokratycznej, dla ktrej modernizacja Polski oraz zblianie jej do cywilizacyjnego, europejskiego centrum byy, poza bezpieczestwem kraju, podstawowym wyzwaniem. Siln presj w tym kierunku wywieray media i sama Platforma. Krytycy tej partii, niemal od pierwszego dnia, zarzucali jej nic-nie-robienie, odwoywanie posiedze Senatu, ktry nie mia nic do roboty, gnuno Premiera, ktry z dwutygodniowych wakacji po dwch miesicach rzdw pdzi natychmiast na boisko, by rozegra z kolegami tradycyjny mecz. By moe postpowa tak, poniewa widzia bardzo wski margines tego, co mg uczyni. Lub te w ten sposb widzia swoje posannictwo: zmienia jak najmniej. Obie te odpowiedzi by moe s waciwe.

Polityka jako opowie

Wielu publicystw zwracao uwag na populistyczne pokrewiestwo polityki Donalda Tuska i tabloidw. Pisano o tym na przykad wtedy, gdy zapowiada wprowadzenie w Polsce kastracji chemicznej nie na yczenie skazanego, ale jako element wyroku, wyjaniajc zarazem, e takie indywiduum nie zasuguje na miano czowieka. Wypowied ta zostaa zinterpretowana jako przejaw wyjtkowo brutalnego marketingu apelowanie do strachu, nienawici, nieliczenie si z normami pastwa prawa, ktre kae szanowa czowieka nawet w zbrodniarzu. Pokrewiestwo polityki Donalda Tuska i prasy bulwarowej wykracza jednak daleko poza te ramy. On sam zreszt na te zwizki si powoywa. Tu po uformowaniu rzdu nowy Premier znalaz czas na to, aby zredagowa


Na przykad Piotr Pacewicz, Tusk jak tabloid, Gazeta Wyborcza, 11.09.2008.

80

Tusk: droga do rzeczywistoci

numer dziennika Fakt (29.11.2007). I tak oto w telewizji skomentowa swoje dowiadczenie: Redagowanie gazety te moe by sposobem opowiadania o rzeczywistoci. Intrygujce zdanie. Na pewno temu su ksika, film, zwyka rozmowa, bajka opowiedziana dziecku przed zaniciem. Ale przecie nie takie opowiadanie mia na myli nowy Premier rzdu RP! Czoowy dzi polski polityk dawa, wiadomie czy te nie, wiadectwo wasnej koncepcji polityki w istocie koncepcj likwidacji polityki. Traktowanie pracy premiera w ten sposb oznacza w istocie przekonanie, e polityka nie jest domen tworzenia faktw, osigania postpu, zmieniania rzeczywistoci ze wzgldu na potrzeby rozwoju, stabilizacji, zaspokajania potrzeb spoecznych, aby zblia si cho troch do ideau dobrego pastwa i nowoczesnego spoeczestwa, lecz jest sposobem opowiadania o rzeczywistoci. Nie bya to przypadkowa wypowied. Robert Krasowski, redaktor naczelny Dziennika, wspomina niedawno wypowiedziane prywatnie sowa Donalda Tuska na temat sukcesu Faktu i profilu Platformy Obywatelskiej9. Powane gazety, powiada Donald Tusk, czytelnika do czego wci namawiaj, bulwarowe czytelnikowi su. Przywdcy Platformy Obywatelskiej uznali, e formua do usug jest najlepsz ofert dla spoeczestwa. To inny sposb zdefiniowania bliskiego Tuskowi odpowiedzialnego populizmu. Jeeli spojrzy si na pierwszy rok jego rzdw, to zaskakuj dwa gwne kierunki krytyki Donalda Tuska i jego otoczenia: brak strategii, woli realizacji reform, skoncentrowanie na manipulacji, marketingu, PR. W marcu 2008 roku ju 85 procent Polakw byo zdania, e politycy czsto nimi manipuluj. Zdaniem ankietowanych najwikszymi manipulatorami s... bracia Kaczyscy oraz Donald Tusk (sonda TNS OBOP, 8 marca 2008 roku). Na pewno Prawo i Sprawiedliwo nie miao i nie ma pod tym wzgldem lepszej reputacji ni Platforma Obywatelska. Adam Bielan, Micha Kamiski, Jacek Kurski stali si znanymi specjalistami od manipulacji.
9 Wypowied na konferencji Partie i zmiany granic polityki zorganizowanej przez Fundacj im. Stefana Batorego. Tekst ukae si w tomie pod takim samym tytuem w 2009 roku.

81

Polska Tuska

Tym niemniej, paradoksalnie, reputacja ta przylgna bardziej do PO i osobicie do premiera Tuska. Cho PR-owcy, manipulatorzy obrazem, gestem i sowem, s silnie obecni w polskiej polityce przynajmniej od czasu pierwszej kampanii prezydenckiej Aleksandra Kwaniewskiego, ktry wygra wybory prezydenckie m.in. dziki pomocy wybitnego specjalisty francuskiego Jacquesa Seguela, a pniej mieli due znaczenie za rzdw Kaczyskich, to prawdziw karier zaczli robi dopiero za rzdw Platformy Obywatelskiej. Staj si prasowymi guru, uprzywilejowanymi interpretatorami naszej polityki. Pozycji medialnej Piotra Tymochowicza, doradcy Andrzeja Leppera, nie mona nawet porwna z osignit na przykad przez Eryka Mistewicza, specjalist jak jest to okrelane od budowania wizerunku z uyciem marketingu narracyjnego. Jego ladem idzie wielu innych, mniej znanych, chocia by moe w swoim zawodzie bardziej skutecznych. Fascynuj oni klarownoci oraz cynizmem ujawnianych i czsto wymylanych mechanizmw polityki. Urzekaj emanujc z ich sownictwa si sprawcz, moliwoci manipulowania politykami, masami, spoeczestwami. Czy zbieno szczytu ich popularnoci z czasem rzdw PO jest przypadkowa? Myl, e nie, cho ten zwizek niekoniecznie jest bezporedni. Przede wszystkim niesychany awans tej profesji wiza si ze zdefiniowaniem polityki jako sztuki wpywania na sposb, w jaki spoeczestwo postrzega rzeczywisto. Wynikao to czciowo z cynizmu, czciowo za, paradoksalnie, ze saboci Platformy Obywatelskiej, ktre miaa poczucie ograniczonych moliwoci oddziaywania na rzeczywisto. Brak klarownych celw i jakiejkolwiek strategii, a take dystansowanie si od reform spychao polityk ku sferze sw, a nie faktw. Ciekawym przykadem tego przemieszczenia pola dziaania i to w czasie, gdy PO ju zajo si sfer realn bya odpowied Premiera na pytanie Tomasza Lisa o najwiksze popenione przez niego bdy w cigu roku rzdw. Tusk wymieni: awantur o samolot, czyli gorszcy konflikt z Prezydentem o jego prawo do udziau w szczycie Unii Europejskiej 15 padziernika 2008 roku, oraz wypraw do Ameryki aciskiej, ktra zostaa utosamiona z najwspanialszymi wakacjami na koszt pastwa, odwiedzeniem

82

Tusk: droga do rzeczywistoci

Machu Picchu oraz woeniem omieszonej przez dziennikarzy czapeczki... To istotnie byy dwie powane wpadki wizerunkowe, ale przecie nie dotyczyy sfery realnych dziaa, za ktre Premier odpowiada. O tych Donald Tusk nie mwi i pewnie w ogle nie pomyla. A przecie prasa jest pena opisw zaniecha, opnie, zych decyzji, braku odwagi w podejmowaniu wanych dla Polski wyzwa, gdy czas ucieka, a koszty tych zaniecha s coraz wysze. Wyrazem tabloidyzacji Platformy Obywatelskiej jest rwnie typ osobowoci i kompetencji, jakie ta partia uprzywilejowuje. Wrd najwikszych rbajw PO specjalistw od mokrej roboty s ludzie inteligentni, mylcy. Rwnoczenie zyskuj najwiksz saw, najsilniejsze miejsce w polityce i swojej partii dziki brutalnym atakom na przeciwnikw. S tego przykadem w innych nieco konkurencjach Stefan Niesioowski i Janusz Palikot (do innej kategorii naley Sawomir Nowak). Podobny proces widoczny jest te w PiS-ie, gdzie gwnym specjalist od mokrej roboty zosta sam Jarosaw Kaczyski.

Manipulacja
Dlaczego dopiero rzd Donalda Tuska sta si uosobieniem rzdw spin doctorw, technologw wadzy by posuy si rosyjsk nazw dla nowych specjalistw od nierzeczywistoci i wpywania za jej pomoc na rzeczywisto? Rzecz jest ciekawa i intrygujca. Dlaczego zatem tak si stao? Wydaje si, e jest po temu par powodw. Po pierwsze, sprawowanie wadzy wsplnie przez Jarosawa i Lecha Kaczyskich byo okresem rzdw ludzi o silnych przekonaniach i wyrazistym programie osawionej IV RP. Przez du cz Polakw byy one uwaane za szkodliwe, ale nie cyniczne, chocia samo to sowo czsto padao ze wzgldu na zwizki z Andrzejem Lepperem i Romanem Giertychem. Jednak wiara, e cel uwica rodki tak silnie obecna w postpowaniu wczesnych wadz charakteryzuje czsto tych, ktrzy s przekonani o tym, e reprezentuj bezwzgldne dobro, a jego realizacj usprawiedliwiaj nawet wtpliwe metody. Mona wic mwi o powanych zagroeniach pyncych z rzdw

83

Polska Tuska

Kaczyskich, ale na pewno nie o ich cynizmie. W przypadku rzdw Donalda Tuska nie mona widzie w nich zagroe dla demokracji i adu prawnego, ale zapach cynizmu rozchodzi si do szeroko. Po drugie, liberaowie z otoczenia Donalda Tuska mieli zawsze bardzo wyraziste cechy odrniajce ich od przedstawicieli innych si politycznych. Radykalnych liberaw odrniao zawsze stawianie spoeczestwa nad pastwem, przedsibiorstwa nad administracj, odpowiedzialnoci indywidualnej nad publiczn redystrybucj etc. Kilka celw, czy choby hase, odrniao liberaw, od czasw KLD po PO, od innych. Wspomnijmy dla porzdku: radykalna prywatyzacja, mocne ograniczanie roli pastwa, redukowanie podatkw z przyznawaniem naczelnej roli podatkowi liniowemu, eliminowanie immunitetu parlamentarnego, likwidacja Senatu, ograniczenie roli Sejmu, eliminacja finansowania partii przez pastwo etc. Nietrudno dostrzec, e z wyboru czy z koniecznoci wszystkie te elementy programu, cho s czasami przypominane w retoryce obozu rzdzcego, znikaj z praktyki rzdzenia. Mimo e dzi Platforma Obywatelska stara si zatrze w pamici spoecznej obraz swojego dawnego liberalizmu, to nadal nietrudno dostrzec przede wszystkim w stosunku do pastwa pozostaoci intelektualne i emocjonalne wczeniejszych przekona: w pastwie dostrzega si przede wszystkim zagroenie i opresj dla swobodnej kreacji wolnych obywateli, narzdzie represji i ogranicze wobec spoeczestwa obywatelskiego, niepotrzebn skorup krpujc nieograniczone moliwoci ludzi. Celem ma by wic ograniczanie omnipotencji pastwa i jego instytucji, ich redukcja i w konsekwencji stopniowa likwidacja lub sprowadzenie roli pastwa do minimum. Po trzecie, podstawowym elementem etosu rzdw wywodzcych si z tradycji postsolidarnociowej, z obozu demokratycznego poczynajc od rzdu Tadeusza Mazowieckiego, na gabinecie Jerzego Buzka koczc by projekt Polski coraz bardziej zbliajcej si do standardw rozwinitych demokracji zachodnich. Std zmienianie Polski, jej reformowanie, byo podstawowym wyzwaniem stojcym przed tymi rzdami oraz gabinetami Jana Krzysztofa Bieleckiego i Hanny Suchockiej. Trzeba te powiedzie,

84

Tusk: droga do rzeczywistoci

e rzdy zdominowane przez SLD, zwaszcza kierowane przez Wodzimierza Cimoszewicza, Leszka Millera i Marka Belk, rwnie wyranie byy podporzdkowane woli dokonywania postpu, by zblia Polsk do krajw rozwinitych. Rzd Jarosawa Kaczyskiego wielkich zmian do ycia realnego Polakw nie wprowadzi. Jednak i w jego przypadku hasa sanacji, walki z korupcj i ukadami, tworzenie sub antykorupcyjnych czy choby lustracja miay retoryczny rewolucyjny rozmach i tworzyy przynajmniej pozory woli radykalnej zmiany. Z drugiej strony, rzdy SLDPSL po pierwszej wielkiej fali zmian Jzefa Oleksego i Waldemara Pawlaka miay wyrane cechy zachowawcze, symbolizoway wol postoju w rodku rzeki, jak to kiedy metaforycznie uja Teresa Bogucka. Nigdy jednak dotychczas wola odpoczynku oraz potpienie jakichkolwiek prb naraania spoeczestwa na wyrzeczenia, wysiek czy reformy nie byy tak silnie obecne, jak za rzdw Donalda Tuska w pierwszej ich fazie. Niemal wszyscy obserwatorzy odnotowali swoisty paradoks. Wiadomo, e konieczne zmiany najatwiej przeprowadzi w pierwszym okresie rzdw. Symbolicznie mwi si o stu dniach: spoeczestwo pene jest jeszcze powyborczych nadziei, a w kadym razie gotowe jest udzieli nowym pewnego kredytu zaufania, opozycja za po przegranej znajduje si w rozsypce, jest zdemoralizowana i potrzebuje czasu, by mc przeciwstawi nowej wadzy solidny opr; zmiana wadzy osabia te na pewien czas opr administracji, ktra ma naturalne skonnoci do odtwarzania rutyny procedur i dziaa oraz do eliminacji, w miar moliwoci, wszelkich nowinek. Paradoks polega na tym, e rzd Platformy Obywatelskiej z wyboru czy z koniecznoci dokona odwrcenia sekwencji zdarze, odsuwajc konieczne zmiany, reformy na przyszo. Najchtniej na przyszo po wyborach prezydenckich, gdy PO, dziki przyjtej taktyce, bdzie dysponowaa peni wadzy. Istotnym uzasadnieniem bya oczekiwana aktywno Prezydenta jako w istocie przedstawiciela PiS-u. Drugi powd rwnie czsto przywoywany to nieprzygotowanie do sprawowania wadzy kierowniczej ekipy PO, poczynajc od samego Premiera. To samo powiedzie mona

85

Polska Tuska

o jego bezporednim otoczeniu, z wyjtkiem Michaa Boniego ktrego kiedy ju nazwaem Specjalnym Penomocnikiem do spraw Kontaktw z Rzeczywistoci. Inni najblisi wsppracownicy mieli bowiem raczej za zadanie dbanie o PR, o przychyln Premierowi (przede wszystkim), ale i rzdowi opowie, narracj, ktr mona by byo sprzeda spoeczestwu.

Od wirtualu do realu
Publicyci Rzeczpospolitej w rozmowie z Premierem, przeprowadzonej w listopadzie 2008 roku, mwili: czym innym jest realizowanie trudnego w odbiorze spoecznym programu, a czym innym tworzenie zaledwie dobrego wraenia u wyborcw. Bya to do typowa i do szeroko podzielana krytyka rzdw Platformy w pierwszym roku jego funkcjonowania. Znalaza te dla siebie drog do najpowaniejszych pism zachodnich, e wspomn ocen The Economist z czerwca 2008 roku, ktrego publicysta pisa, e celem Tuska jest prezydentura, a nie podejmowanie ju teraz miaych dziaa rzdowych. Rozalony Premier we wspomnianej rozmowie dla Rzeczpospolitej zadaje retoryczne pytania: Czy ja uciekam od testw najtrudniejszych? Czy zabrabym si za pomostwki, gdyby ta teza bya prawdziwa? Albo za komercjalizacj szpitali? [...] Czy ja wybraem drog populistyczn w obu powyszych sprawach? Nie. Czy zabieralibymy si za wprowadzenie w Polsce euro, ktre bdzie budzio lki i emocje? To s projekty, ktre mog nie tani popularno? [...] Koalicja PO i PSL podejmuje kilka trudnych projektw. Np. dotyczcy in vitro. [...] My podejmujemy decyzje szczeglnie naraajce na mobilizacj nieprzyjaznych emocji wobec nas, nie majc swojego zaplecza zwizkowego i co najwyej neutralno Kocioa. [...] Widz w wielu projektach, ktre realizujemy, same miny i puapki. I mimo to potrafimy powiedzie zwizkom: nie wytupiecie przywilejw kosztem innych, sabszych10.

10 Z niczego nie rezygnujemy... [z Donaldem Tuskiem rozmawiaj Piotr Gabryel, Pawe Lisicki i Bernadeta Waszkielewicz], Rzeczpospolita, 24.11.2008.

86

Tusk: droga do rzeczywistoci

Jest to zupenie inny jzyk ni ten, do ktrego przyzwyczai nas Donald Tusk. Ju nie mwi, e wyrzuci tych, ktrzy bd opowiadali o reformach czy o kolejnych aktach legislacyjnych. Nie ma pustosowia o mioci i zaufaniu, nie ma mieszania spraw prywatnych i publicznych, nie ma wiary, e wszystkie cele w istocie da si zrealizowa. Nie ma ju przekonania, i mona zaspokoi oczekiwania nacjonalistw i socjalistw, konserwatystw i etatystw, liberaw i kolektywistw, zwizkowcw i przedsibiorcw, chadekw i libertynw. Pojawia si wiadomo, ktrej publicznie Premier nie dawa wiadectwa, e polityka oznacza wybr, nieuchronny konflikt. I e konieczne poszukiwanie kompromisu nie oznacza jednomylnoci. Mniej te, jak si wydaje, sycha ostatnio PR-owcw z otoczenia Premiera, ktrzy kompromitowali go, zamiast umacnia. Mona zapewne mie zastrzeenia lub wtpliwoci dotyczce listy przedstawionej przez Donalda Tuska w Rzeczpospolitej, ale zasadniczo jest ona prawdziwa. Dla porzdku warto te wymieni obszar polityki zagranicznej, w ktrej obecny rzd ma istotne dokonania (t kwesti tutaj si nie zajmowalimy). Sprawa pomostwek czy euro dowodzi, e Premier nie ucieka od testw najtrudniejszych. Nie nios te one ze sob taniej popularnoci. Do tego mona doda ambitny program 50+, aktywizacj zawodow ludzi, ktrzy w Polsce zbyt wczenie przechodz na emerytur. Trzeba te mimo wszystko wymieni dwa osignicia sportowe: budow Orlikw dla modziey i duych stadionw na Euro 2012. Czym wic mona wytumaczy t zmian w pracy rzdu? Czy oznacza ona rwnoczesn zmian filozofii rzdzenia? Na pewno rol odegra tu proces uczenia si. Mimo upywu dwudziestu lat od ustrojowej transformacji mielimy kolejn grup dyletantw, ktra obejmowaa rzdy nad krajem. Trzeba pamita, e sam Premier nie mia adnego przygotowania do pracy pastwowej. By dziennikarzem, wyda ksiki o Gdasku, by wicemarszakiem Senatu, a nastpnie Sejmu oraz szefem partii. Nie znajdzie si w jego biografii najmniejszego ladu pracy w administracji czy kierowania

87

Polska Tuska

resortami. Nieraz mwiono take o pustych szufladach rzdu. Istniaa w Platformie Obywatelskiej grupa politykw, ktra, w ramach gabinetu cieni, przygotowywaa si zapewne do sprawowania rzdw. Nie byo jednak adnej cigoci midzy t grup a prawdziwym rzdem, midzy kandydatem na premiera Janem Rokit a premierem Donaldem Tuskiem. Tak wic zmiany, ktre mona dostrzec po roku, wynikaj zapewne po czci z procesu uczenia si. Perspektywa wyborw prezydenckich i uzyskania peni wadzy w rkach PO zostaa uznana za nadrzdny cel polityczny. Std braa si niech do przedsiwzi, ktre mogy obniy poziom popularnoci Platformy Obywatelskiej. Od pocztku rzdw przyjto zaoenie, e ofensywa reformatorska rozpocznie si po wyborach prezydenckich w 2011 roku (finanse publiczne, KRUS, podatek liniowy, zmiany konstytucyjne etc). Jednake sytuacja wewntrzna, a take zmiany zewntrzne, przede wszystkim groba kryzysu gospodarczego, wymusiy podejmowanie realnych dziaa, nawet w sytuacji posiadania ograniczonej wadzy. Donald Tusk postawi zatem na zmiany, ktre mona dokonywa w ramach obowizujcych przepisw, aby omin w ten sposb grob weta prezydenckiego co Lech Kaczyski od dawna zapowiada jego przeamanie bowiem wymaga wikszoci 3/5 gosw w sejmie, czyli 276 gosw, a nie 231 zwykej wikszoci. Jednak gdyby rzd chcia rzdzi tylko przy pomocy rozporzdze, to w istocie nie byoby miejsca na jakiekolwiek reformy (ostatnia seria wet prezydenckich pokazuje, e groba ta nie bya iluzj). Jednak przez duszy czas rzd ogranicza si do deklarowania defetyzmu, powoujc si na moliwo weta prezydenckiego, a nawet nie wyprbowujc siy jego obstrukcji. Panowaa swoista psychoza bezsilnoci. Byo to wic bardziej alibi, usprawiedliwienie, ni rzeczywisty argument, dowiadczenie bowiem ostatniej fali legislacyjnej daje obraz znacznie bardziej zoony. Prezydent dysponuje rzeczywicie siln broni weta i chtnie po ni siga. Naduywanie weta kompromituje jednak

88

Tusk: droga do rzeczywistoci

Lecha Kaczyskiego i cay PiS, prowadzc do obnienia ich popularnoci. To jest sankcja, z ktr musz si liczy. Ofensywa legislacyjna rzdu, pokazujca wol, wiedz i gotowo POPSL do przeprowadzania zmian, blokowanych nastpnie przez koalicj dwch braci z selektywnym udziaem Grzegorza Napieralskiego, musiaaby osabia tych ostatnich, a nawet pogra ich w oczach wiernych im wyborcw. W tej sytuacji Platforma Obywatelska moe osiga porozumienie z Sojuszem Lewicy Demokratycznej. Musi jednak wykazywa wol porozumienia, gotowo pjcia na kompromis. Zabrako jej przy ustawie medialnej oraz przy pakiecie ustaw zdrowotnych, gdzie porozumienie byo stosunkowo atwe do osignicia i zapewniaoby lepsze warunki realizowania celw rzdu ni bezustawowa droga przeksztace wasnociowych szpitali, ktr PO ostatecznie wybraa. Z drugiej strony, dowiadczenie z ustaw pomostow pokazuje, e SLD nie moe pozwoli sobie na systematyczne gosowanie wsplnie z PiS-em, bo to oznaczaoby dla Sojuszu popenienie samobjstwa. Wyborcy lewicy s przecie znacznie blisi PO i jego interesom ni PiS-owi. W obu przypadkach s to elektoraty miejskie, lepiej wyksztacone, proreformatorskie, bardziej zorientowane na Europ, wieckie i pragmatyczne. Platforma Obywatelska, dochodzc do wadzy, ya iluzj o kocu gbokich zmian. Dominowao przekonanie, e dzisiaj wystarczy administrowanie i zarzdzanie. Sowo reformy mwi Micha Boni w czerwcu 2008 roku stao si pustym frazesem, zreszt nieustannie kojarzonym z czym, co grone11. Celem tego rzdu sugerowa wic nie bya rezygnacja z reform, lecz rezygnacja z jzyka, ktry straszy wszystkich dookoa. Przypomina si tu przedwojenna reklama pewnego lekarstwa: Czyci, nie przerywajc snu!. Jedn z podstawowych cech wadzy uformowanej przez Donalda Tuska bya rola, jak odgrywaa w niej polityczna manipulacja. Nie jest dla mnie do koca jasne, co mona uzna za przyczyn takiej sytuacji, a co za jej skutek: dominacj specjalistw od narracji oraz kampanii wizerunkowych
11

Micha Boni, Pusty frazes reformy, Gazeta Wyborcza, 20.05.2008.

89

Polska Tuska

w otoczeniu Premiera czy merytoryczne nieprzygotowanie rzdzcych? Czy pooenie nacisku na manipulacj polityczn wynikao z uczucia bezsiy, ktrej gwnym rdem bya swoista koalicja Jarosawa i Lecha Kaczyskich (czyli sojusz Paacu Prezydenckiego z najwiksz parti opozycyjn), poczona z odrzuceniem moliwoci zawierania porozumie z lewic? Moe jest to wynik przyjcia dugofalowej strategii podboju wadzy, dla ktrej powicano dzisiejsze rzdzenie, albo te cyniczna wizja polityki, w ktrej wiara w sprawcz rol sowa i obrazu dominuje nad wiar w czyn, w zmienianie rzeczywistoci ze wzgldu na cele strategiczne, przyjte i zaakceptowane w wyborach przez spoeczestwo. Prawdopodobnie mona mwi o wspwystpowaniu tych przyczyn. Saboci wadzy prowadziy do ucieczki ku manipulacji wiadomoci spoeczn, gdy nie mona byo zmienia rzeczywistoci, ale te brak woli dokonywania zmian ze wzgldu na polityczne cele podboju peni wadzy prowadzi do koncentracji uwagi na poprawianiu obrazu rzeczywistoci, usprawiedliwianiu wybranej strategii postaw Prezydenta i opozycji oraz konserwatyzmem PSL-u. Uczucie bezsilnoci rodzio i umacniao cyniczn wizj polityki. Ta za cyniczna wizja szukaa uzasadnie dla praktyki wadzy w rzeczywistej i pozorowanej bezsilnoci. Niezalenie od odpowiedzi na pytania o te wspzalenoci, jest rzecz oczywist, e ostatnie par miesicy zmienio charakter rzdw Donalda Tuska. Poza procesem uczenia si, presj oczekiwa opinii publicznej, warunkami stwarzanymi przez Uni Europejsk, doszed jeden zasadniczy czynnik, ktry podway dotychczasowe komfortowe warunki rzdzenia w sytuacji wysokiej stopy wzrostu i systematycznej poprawy warunkw ycia wikszoci spoeczestwa. Jest nim oczywicie kryzys finansowy, a wraz z nim pojawiaj si pogbiajce si problemy gospodarcze w skali globalnej, europejskiej i wewntrzpolskiej. Na nic zdaje si w tych warunkach strategia przeczekania, pogodnego zarzdzania codziennoci. Jak w nowych, trudnych warunkach sformuowa strategi polityczn? Donald Tusk, odpowiadajc niedawno na pytania Agnieszki Kublik i Moniki Olejnik, nie mwi ju o dokonaniach i planach, lecz powrci

90

Tusk: droga do rzeczywistoci

w istocie do problemu prawomocnoci rzdw Platformy Obywatelskiej jako anty-PiS-u oraz do moliwoci, jakimi PO bdzie dysponowa po odsuniciu od wadzy obecnego prezydenta: Uwaam mwi e jeli bdziemy zachowywali si odpowiedzialnie i wiarygodnie, to wanie dlatego, e sytuacja jest trudna, mamy szanse utrzyma zaufanie Polakw. Wejdcie w skr zwykego obywatela czy na czas rozchwianej sytuacji finansowej na wiecie chciaby mie u wadzy rzd Kaczyski Lepper Giertych, czy rzd Platformy i PSL? Uwaam, e kady, kto o tym pomyli, to wanie nam powierzy odpowiedzialno za przeprowadzenie Polski przez ten trudny czas. A po wyborach to, co jest blokowane przez PiS i prezydenta, odblokujemy12. Nie ma tu mobilizowania nadziei w stylu Chateaubrianda czy dzisiaj Baracka Obamy, ale Donald Tusk nie posuguje si take jzykiem spin doctorw. Brak tu traktowania ludzi jak dzieci. Jestemy w czasach skromnego realizmu. By moe w obecnych warunkach niczego lepszego nie moemy oczekiwa.

12 Po wyborach odblokujemy Polsk [z Donaldem Tuskiem rozmawiaj Agnieszka Kublik i Monika Olejnik], Gazeta Wyborcza, 0809.11.2008.

Noty biograficzne

Marek Beylin (ur. 1957) publicysta, redaktor Gazety Wyborczej. Dziaacz opozycji demokratycznej. Redaktor kwartalnika Krytyka. Od 1997 roku felietonista Gazety Wyborczej. W latach 20022003 szef dziau kultury, a nastpnie szef dziau opinii i kierownik Gazety witecznej. Od 2008 roku redaguje Gazet witeczn. Wyda Dziennik kampanii wyborczej. Klapa 95 (Warszawa 1995). Micha Boni (ur. 1954) socjolog kultury, specjalista od zarzdzania zasobami ludzkimi, dr. Sekretarz stanu, szef Zespou Doradcw Strategicznych Donalda Tuska. Dziaacz Solidarnoci. W latach 19891990 przewodniczcy Zarzdu Regionu Mazowsze. W 1991 roku minister pracy i polityki socjalnej. W latach 19921993 sekretarz stanu w tym ministerstwie odpowiedzialny m.in. za polityk rynku pracy. W latach 19911993 pose na Sejm RP. W latach 19961997 dyrektor Instytutu Spraw Publicznych. Od 1998 do 2001 roku szef zespou doradcw ministra pracy i polityki spoecznej. W latach 19942007 konsultant Enterprise Investors. Marek Borowski (ur. 1946) polityk. Pose na Sejm RP. Przewodniczcy Rady Politycznej Socjaldemokracji Polskiej. Absolwent Wydziau Handlu Zagranicznego. W 1990 roku wspzaoyciel i do 1999 roku czonek Socjaldemokracji RP. W latach 19992004 czonek Sojuszu Lewicy Demokratycznej. W 2004 roku wspzaoyciel Socjaldemokracji Polskiej i w latach 20042008 jej przewodniczcy. W latach 19891991 wiceminister rynku wewntrznego. Od 1993 do 1994 roku wicepremier i minister finansw. Od 1995 do 1996 roku szef Urzdu

Polska Tuska

Rady Ministrw. W latach 19912005 i od 2007 roku pose na Sejm RP. W latach 19962001 wicemarszaek. Od 2001 do 2004 roku marszaek Sejmu RP. Janusz Czapiski (ur. 1951) psycholog spoeczny, dr hab. Profesor na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prorektor Wyszej Szkoy Finansw i Zarzdzania w Warszawie. Zajmuje si m.in. badaniami opinii publicznej, badaniami rynkowymi, postawami politycznymi oraz adaptacj jednostek w sytuacji przemian ustrojowych i ekonomicznych. Kieruje badaniami Diagnoza Spoeczna. Czonek redakcji Polish Psychological Bulletin. Wyda m.in.: Wartociowanie zjawisko inklinacji pozytywnej. O naturze optymizmu (Wrocaw 1985), Wartociowanie efekt negatywnoci. O naturze realizmu (Wrocaw 1988), Psychologia szczcia. Przegld bada i zarys teorii cebulowej (Pozna 1992, II wydanie Warszawa 1994). Wojciech Duda redaktor naczelny Przegldu Politycznego. Gwny doradca prezesa Rady Ministrw. Wyda By sobie Gdask 1945 (z Donaldem Tuskiem, Grzegorzem Fortun i Zbigniewem Gachem, Gdask 1998). Jarosaw Flis (ur. 1967) socjolog, dr. Wykadowca na Wydziale Zarzdzania i Komunikacji Spoecznej Uniwersytetu Jagielloskiego. Komentator polityczny TVP i TVN. Wsppracuje z Tygodnikiem Powszechnym. Publikowa w Dzienniku. Polska. Europa. wiat, Gazecie Wyborczej, Polska. The Times i Rzeczpospolitej. Witold Gadomski (ur. 1953) dziennikarz, ekonomista. Publicysta Gazety Wyborczej. Jeden z zaoycieli Kongresu Liberalno-Demokratycznego. W latach 19911993 pose na Sejm RP. W latach 80. wsppracowa z pismami opozycyjnymi. Publikowa m.in. w Cash, Gazecie Bankowej oraz Nowej Europie. Laureat Nagrody Kisiela za 2000 rok. Wyda m.in. monografi Leszka Balcerowicza (Warszawa 2006). Dariusz Gawin (ur. 1964) historyk idei, filozof, dr. Absolwent historii Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 19891993 asystent w Instytucie Historii UW. Od 1993 roku pracownik Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, obecnie kierownik Zakadu Spoeczestwa Obywatelskiego IFiS PAN. Od 2005 roku zastpca dyrektora Muzeum Powstania Warszawskiego. Czonek kolegium redakcyjnego Teologii Politycznej. Publikowa m.in. w Przegldzie Politycznym, Res Publice Nowej, Teologii Politycznej, Znaku. Wyda m.in.: Spr

94

Noty biograficzne

o Powstanie. Powstanie Warszawskie w powojennej publicystyce polskiej 19451981 (red., Warszawa 2004), Polska, wieczny romans. O zwizkach literatury i polityki w XX wieku (Krakw 2005), Blask i gorycz wolnoci. Eseje o polskim dowiadczeniu wolnoci (Krakw 2006), Granice demokracji liberalnej. Szkice z filozofii politycznej i historii idei (Krakw 2007). Agnieszka Graff (ur. 1970) anglistka, tumaczka i publicystka, dr. Pracownik Orodka Studiw Amerykaskich Uniwersytetu Warszawskiego. Redaktorka pisma The Americanist. Wydaa m.in.: wiat bez kobiet. Pe w polskim yciu publicznym (Warszawa 2001), Rykoszetem. Rzecz o pci, seksualnoci i narodzie (Warszawa 2008). Publikowaa m.in. w Gazecie Wyborczej, Krytyce Politycznej, Kulturze i Spoeczestwie, Res Publice Nowej i Rzeczpospolitej. Jacek Kochanowicz (ur. 1946) historyk gospodarczy, dr hab. Profesor na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz na Wydziale Historii Central European University w Budapeszcie. Czonek zarzdu Fundacji im. Stefana Batorego. Tumaczy m.in. Johna Richarda Hicksa, Alberta O. Hirschmana, Paula Anthonyego Samuelsona. Wyda m.in.: Paszczyniane gospodarstwo chopskie w Krlestwie Polskim w I poowie XIX w. (Warszawa 1981), Spr o teori gospodarki chopskiej. Gospodarstwo chopskie w teorii ekonomii i w historii gospodarczej (Warszawa 1992), Backwardness and Modernization. Poland and Eastern Europe in the 16th20th Centuries (Burlington 2006). Leszek Koczanowicz (ur. 1954) filozof, prof. dr hab. Kierownik Katedry Kulturoznawstwa w Dolnolskiej Szkole Wyszej we Wrocawiu. W latach 19771997 pracownik Uniwersytetu Wrocawskiego, w latach 19972002 Uniwersytetu Opolskiego. W latach 19981999 oraz 20002001 wykada na Uniwersytecie w Buffalo, a w latach 20042005 w Columbia University. Wyda m.in.: Jednostka dziaanie spoeczestwo. Koncepcje jani w filozofii amerykaskiego pragmatyzmu (Warszawa 1994), Wsplnota i emancypacje. Spr o spoeczestwo post-konwencjonalne (Wrocaw 2005) oraz Politics of Time. Dynamics of Identity in Post-Communist Poland (Oxford New York 2008). Waldemar Kuczyski (ur. 1939) ekonomista i publicysta. Represjonowany po Marcu 1968 roku. W latach 70. publicysta Biuletynu Informacyjnego i Robotnika. Wykadowca Latajcego Uniwersytetu. W sierpniu 1980 roku czonek Komisji Ekspertw MKS-Gdask. W roku 1981 zastpca redaktora naczelnego Tygodnika Solidarno. Internowany 13 grudnia 1981 roku. W latach

95

Polska Tuska

19821989 na emigracji. Publicysta Aneksu i Kultury, komentator Radia Wolna Europa. W lata 19891990 szef Zespou Doradcw Tadeusza Mazowieckiego. W 1990 minister przeksztace wasnociowych. Czonek Unii Demokratycznej i Unii Wolnoci. W latach 19992001 gwny doradca ekonomiczny Jerzego Buzka. Inicjator i redaktor naczelny ksigi Dziesiciolecie Polski Niepodlegej 19891999 (Warszawa 2001). Wyda m.in.: Po wielkim skoku (Warszawa 1979, II wydanie 1981), Zwierzenia zausznika (Warszawa 1992), Agonia systemu. Szkice z niedawnej przeszoci (Warszawa 1996), Burza nad Wis. Dziennik 19801981 (Warszawa 2002). Stanisaw Obirek (ur. 1956) teolog, historyk, publicysta, dr hab. Profesor na Wydziale Stosunkw Midzynarodowych i Politologicznych Uniwersytetu dzkiego. W latach 19941998 rektor Kolegium Ksiy Jezuitw w Krakowie. Nastpnie kierownik Katedry Historii i Filozofii Kultury oraz dyrektor Centrum Kultury i Dialogu przy Wyszej Szkole Filozoficzno-Pedagogicznej Ignatianum oraz prorektor uczelni. Zajmuje si miejscem religii we wspczesnej kulturze, dialogiem midzyreligijnym oraz moliwociami przezwycienia konfliktw cywilizacyjnych i kulturowych. Wyda m.in.: Wizja Kocioa i pastwa w kazaniach ks. Piotra Skargi SJ (Krakw 1994), Jezuici w Rzeczypospolitej Obojga Narodw w latach 15641668 (Krakw 1996), Przed Bogiem (z Andrzejem Brzezieckim i Jarosawem Makowskim, Warszawa 2005), Religia schronienie czy wizienie? (oma 2006). Sawomir Sierakowski (ur. 1979) socjolog, publicysta, zaoyciel i redaktor naczelny kwartalnika Krytyka Polityczna. Prezes Stowarzyszenia im. Stanisawa Brzozowskiego. Inicjator listu otwartego do europejskiej opinii publicznej Chcemy innej Europy. Publikuje m.in. w Dzienniku. Polska. Europa. wiat, Gazecie Wyborczej, Polityce, Rzeczpospolitej. Krystyna Skaryska psycholog, prof. dr hab. Kieruje Pracowni Psychologii Politycznej Instytutu Psychologii Polskiej Akademii Nauk. Wykadowca w Szkole Wyszej Psychologii Spoecznej w Warszawie. Prowadzi badania nad postawami i zachowania politycznymi oraz nad kapitaem spoecznym w Polsce. Wydaa m.in.: Spostrzeganie ludzi (Warszawa 1981), Psychospoeczne aspekty decyzji alokacyjnych (Wrocaw 1985), Konformizm i samokierowanie jako wartoci (Warszawa 1991), Czowiek a polityka. Zarys psychologii politycznej (Warszawa 2005), Understanding Social Change. Political Psychology in Poland (red. z Agnieszk Golec de Zavala, New York 2006).

96

Noty biograficzne

Aleksander Smolar (ur. 1940) politolog, publicysta, prezes Zarzdu Fundacji im. Stefana Batorego. Zastpca przewodniczcego Rady Naukowej Instytutu Nauk o Czowieku w Wiedniu. Pracownik naukowy francuskiego Krajowego Centrum Bada Naukowych (CNRS). W latach 19711989 na emigracji politycznej we Woszech, Wielkiej Brytanii i we Francji. W 1974 roku wspzaoyciel i redaktor naczelny kwartalnika politycznego Aneks. W latach 19891990 doradca ds. politycznych premiera Tadeusza Mazowieckiego, a w latach 19921993 doradca ds. polityki zagranicznej premier Hanny Suchockiej. Do 2005 roku czonek Unii Wolnoci. Opublikowa m.in.: Le rle des groupes dopposition la veille de la dmocratisation en Pologne et en Hongrie (red. z Peterem Kende, 1989), La Grande Secousse. lEurope de lEst 19891990 (red. z Peterem Kende, 1991), Globalization, Power and Democracy (red. z Markiem Plattnerem, 2000), De Kant a Kosovo (red. z Anne-Marie Le Gloannec, 2003). Antoni Suek (ur. 1945) socjolog, prof. dr hab. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Wykadowca w Instytucie Socjologii UW. W latach 19941998 przewodniczcy Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Od 1999 do 2001 roku gwny doradca ds. spraw spoecznych Jerzego Buzka. W latach 20022005 dyrektor Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wyda m.in.: Eksperyment w badaniach spoecznych (Warszawa 1979), Logika analizy socjologicznej. Wybr tekstw (Warszawa 1979), W terenie, w archiwum i w laboratorium. Studia nad warsztatem socjologa (Warszawa 1990), Sonda polski. Przygar rozpraw o badaniach ankietowych (Warszawa 2001), Ogrd metodologii socjologicznej (Warszawa 2002), Socjologia w Uniwersytecie Warszawskim. Fragmenty historii (Warszawa 2007). Tadeusz Szawiel (ur. 1950) socjolog, dr, pracownik Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje si teori demokracji, spoeczestwa obywatelskiego, podziaw politycznych, przemianami wartoci i filozoficznymi podstawami nauk spoecznych. Od 1995 roku prezes Instytutu Bada nad Podstawami Demokracji. W latach 20062008 czonek Rady Fundacji CBOS. Od 1997 roku czonek redakcji Civitas. Studia z filozofii polityki. Wyda m.in.: Religijno spoeczestwa polskiego lat 80. Od pyta filozoficznych do problemw empirycznych (red. z Mirosaw Grabowsk, Warszawa 1989, II wydanie 2005), Anatomia elit politycznych (red. z Mirosaw Grabowsk, Warszawa 1993), Korzenie demokracji. Partie polityczne w rodowisku lokalnym (red. z Mirosaw Grabowsk, Warszawa 2000), Budowanie demokracji (z Mirosaw Grabowsk, Warszawa 2001), Budowanie demokracji. Podziay spoeczne, partie polityczne

97

Polska Tuska

i spoeczestwo obywatelskie w postkomunistycznej Polsce (z Mirosaw Grabowsk, Warszawa 2003) Pokolenie JP II. Przeszo i przyszo zjawiska religijnego (red., Warszawa 2008). Andrzej Wakiewicz (ur. 1963) historyk, socjolog, dr, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wspautor licealnych podrcznikw do wiedzy o spoeczestwie. Publikuje m.in. na amach Przegldu Politycznego. Wyda: Interpretacja teorii politycznej. Spr o metod we wspczesnej literaturze anglosaskiej (Warszawa 1998), Polityka dla dorosych (2006) oraz Obcy z wyboru. Studium filozofii spoecznej (Warszawa 2008). Przeoy ksik Bernarda Cricka W obronie polityki (Warszawa 2004). Piotr Winczorek (ur. 1943) prawnik, prof. dr hab. Wykadowca na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1989 roku peni funkcje wicedyrektora i dyrektora Instytutu Nauk o Pastwie i Prawie UW oraz kierownika Katedry Filozofii Prawa i Nauki o Pastwie. W latach 19891993 sdzia Trybunau Stanu; w latach 19941998 czonek Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrw; w latach 19931997 czonek, a nastpnie przewodniczcy Zespou Staych Ekspertw Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Publicysta Rzeczpospolitej. Autor podrcznikw prawa. Wyda m.in.: Prawo i polityka w czasach przemian (Warszawa 1995), Dyskusje konstytucyjne (Warszawa 1996), Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Warszawa 2000), Prawo konstytucyjne Rzeczpospolitej Polskiej. Podrcznik dla studentw studiw nieprawniczych (Warszawa 2003), Teoria i praktyka wykadni prawa (red., Warszawa 2005), Polska pod rzdami Konstytucji z 1997 roku (Warszawa 2006). Irena Wycicka (ur. 1950) ekonomistka, polityk spoeczny. Kierownik obszaru bada spoecznych Instytutu Bada nad Gospodark Rynkow. Specjalizuje si w problematyce kosztw, finansowania i skutecznoci zabezpieczenia spoecznego oraz prognoz wydatkw socjalnych. W latach 19911993 wiceminister pracy i polityki socjalnej, a w latach 19982001 doradca wicepremiera i ministra pracy oraz czonek Rady Nadzorczej ZUS. Ekspert Midzynarodowej Organizacji Pracy. Autorka wielu prac z dziedziny polityki spoecznej. Wydaa m.in.: Wydatki socjalne w latach 20002020 (red., Warszawa 2003), Aktywno zawodowa i edukacyjna a obowizki rodzinne w Polsce w wietle bada empirycznych (red. z Iren E. Kotowsk i Urszula Sztandersk, Warszawa 2007).

98

Noty biograficzne

Jacek akowski (ur. 1957) dziennikarz. Publicysta Polityki. Kierownik Katedry Dziennikarstwa w Collegium Civitas. W latach 19891990 rzecznik prasowy Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. W latach 19911992 prezes Polskiej Agencji Informacyjnej. W latach 19921993 kierowa dziaem publicystyki ycia Warszawy. W latach 19932002 dziennikarz Gazety Wyborczej. Twrca programw telewizyjnych w TVP, m.in. Tok-Szok (z Piotrem Najsztubem), Tischner czyta katechizm, Autograf, oraz programw radiowych, m.in. Tok-tok (I PR) i Rozmowy podsuchiwane (RMF). Wyda m.in.: Anatomia smaku czyli o losach Tygodnika Powszechnego 19531956 (Lublin 1986, II wydanie Warszawa 1988), Midzy panem a plebanem (z Adamem Michnikiem i Jzefem Tischnerem, Krakw 1995), Siedmiolatka czyli Kto ukrad Polsk? (z Jackiem Kuroniem, Wrocaw 1997), P wieku pod wos czyli ycie codzienne Tygodnika Powszechnego w czasach heroicznych (Krakw 1999), Mroczne wntrza. Uwiziony Prymas prywatnie w oczach wspwiniw i swojej siostry (Warszawa 2000), Rewan pamici (Warszawa 2002), Anty-TINA. Rozmowy o lepszym wiecie, myleniu i yciu (Warszawa 2005), Koniec. Rozmowy o tym, co si popsuo w nas w Polsce, w Europie i w wiecie (Warszawa 2006), Nauczka (Warszawa 2007).

Indeks nazwisk

Abramowski Edward 16 Baczyski Jerzy 78 Balcerowicz Leszek 94 Belka Marek 85 Beylin Marek 44, 93 Bielan Adam 81 Bielecki Jan Krzysztof 44, 84 Blair Tony (wac. Anthony Charles Lynton Blair) 36 Bogucka Teresa 85 Boni Micha 13, 33, 36, 50, 63, 68, 7071, 72, 86, 93 Borowski Marek 52, 58, 66, 68, 93 Brzeziecki Andrzej 96 Bush George Walker, prezydent 60 Bush George, prezydent 76 Buzek Jerzy 49, 84, 96, 97 Chateaubriand Franois-Ren de 7576, 91 Cichomski Bogdan 31 Cimoszewicz Wodzimierz 85 Crick Bernard 98 Czapiski Janusz 37, 46, 64, 94 Czech Mirosaw 59

Dostojewski Fiodor 23 Drucker Peter 56 Drzewiecki Mirosaw 14 Duda Wojciech 61, 68, 94 Dutkiewicz Rafa 14 Fedak Jolanta 55 Flis Jarosaw 56, 94 Fortuna Grzegorz 94 Gabryel Piotr 86 Gach Zbigniew 94 Gadomski Witold 49, 94 Gardawski Juliusz 68 Gawin Dariusz 33, 44, 49, 68, 94 Gierek Adam 22 Giertych Roman 78, 83, 91 Gilowska Zyta 3536 Golec de Zavala Agnieszka 96 Gomuka Stanisaw 14, 36, 54 Gowin Jarosaw 12, 41 Grabowska Mirosawa 9798 Graff Agnieszka 57, 95 Grzelak Janusz 68

Hadrian (Publiusz Eliusz Hadrian), cesarz 51 Hall Katarzyna 36 Hausner Jerzy 68 Hegel Georg Wilhelm Friedrich 19 Hicks John Richard 95 Hirschman Albert O. 95 Kaczyski Jarosaw 20, 22, 29, 35, 46, 53, 55, 56, 57, 76, 78, 8182, 8384, 85, 90, 91 Kaczyski Lech, prezydent 22, 46, 48, 65, 76, 79, 8182, 8384, 8890 Kamiski Mariusz 78 Kamiski Micha 81 Karol X, krl 75 Kende Peter 97 Kirsch Guy 42 Kochanowicz Jacek 95 Koczanowicz Leszek 34, 95 Koakowski Leszek 62 Komoowski Longin 68 Konrd Gyrgy 25 Kotarbiski Tadeusz 30 Kotowska Irena E. 98 Kozak Wiesawa 31 Krasowski Robert 26, 81 Kublik Agnieszka 9091 Kuczyski Waldemar 33, 44, 68, 95 Kudrycka Barbara 36 Kuro Jacek 99 Kurski Jacek 81 Kwaniewski Aleksander, prezydent 19, 82 Lacan Jacques 23 Le Gloannec Anne-Marie 97

Lepper Andrzej 78, 82, 83, 91 Lis Tomasz 15, 82 Lisicki Pawe 86 Macksheidt Klaus 42 Makowski Jarosaw 96 Marcinkiewicz Kazimierz 77 Matyja Rafa 12 Mazowiecki Tadeusz 37, 39, 44, 49, 84, 96, 97 McLuhan Marshall 15 Michalski Cezary 26, 76 Michnik Adam 21, 99 Mieszko I, 49 Miller Leszek 85 Mistewicz Eryk 82 Morawski Witold 31 Morozowski Andrzej 15 Murawski Pawe 31 Musil Robert 77 Najsztub Piotr 99 Napieralski Grzegorz 56, 89 Napoleon Bonaparte, cesarz 19 Niesioowski Stefan 83 Nietzsche Fryderyk (Friedrich Wilhelm Nietzsche) 23 Nowak Jerzy Robert 59 Nowak Sawomir 83 Oakeshott Michael 69 Obama Barack 60, 91 Obirek Stanisaw 60, 96 Olejniczak Wojciech 56 Olejnik Monika 9091 Oleksy Jzef 85 Olewnik Krzysztof 12, 49

102

Pacewicz Piotr 80 Paetz Juliusz, abp 59 Palikot Janusz 41, 83 Paradowska Janina 78 Pawlak Waldemar 85 Pisudski Jzef 11 Pitera Julia 78 Plata Tomasz 77 Plattner Mark 97 Reich Robert B. 16 Rokita Jan 12, 3536, 50, 5253, 88 Rostowski Jacek (wac. Jan Vincent-Rostowski) 36, 50 Rydzyk Tadeusz, ks. 60 Rywin Lew 21, 71 Safjan Marek 68 Samuelson Paul Anthony 95 Sarkozy Nicolas 72 Saryusz-Wolski Jacek 12 Schetyna Grzegorz 36 Seguel Jacques 82 Sekielski Tomasz 15 Sierakowski Sawomir 44, 96 Skarga Piotr SJ, ks. 96 Skaryska Krystyna 40, 96 Sloterdijk Peter 25-26 Smolar Aleksander 62, 97 Stanosz Barbara 60 Suchocka Hanna 84, 97 Suek Antoni 29, 34, 37, 43, 98

Szawiel Tadeusz 30, 38, 97 Sztanderska Urszula 98 piewak Pawe 12 Tarkowska Elbieta 32 Terlikowski Tomasz 59 Thatcher Margaret 61 Tischner Jzef, ks. 99 Trajan (Marek Ulpiusz Trajan), cesarz 51 Tusk Donald 719, 1217, 20, 21, 2527, 2937, 3944, 4546, 48, 4958, 6062, 6465, 6768, 7273, 7591, 93 Tymochowicz Piotr 82 Villle de Jean-Baptiste-Guillaume-Joseph 75 Waszkielewicz Bernadeta 86 Wakiewicz Andrzej 5, 98 Wielgus Stanisaw, abp 59 Winczorek Piotr 47, 98 Wojciechowski Stanisaw 11 Wycicka Irena 42, 98 Zaremba Piotr 75 iek Slavoj 2324 akowski Jacek 13, 35, 65, 73, 99

103

Fundacja im. Stefana Batorego wydaa m.in.:

Pami i polityka zagraniczna (2006); publikacja powicona znaczeniu historii w stosunkach Polski z jej ssiadami: Niemcami, Rosj i Ukrain. W tomie znalazy si wystpienia m.in.: Klausa Bachmanna, Wadysawa Bartoszewskiego, Bogumiy Berdychowskiej, Marka Borowskiego, Bronisawa Geremka, Marka Jurka, Zdzisawa Krasnodbskiego, Andrzeja de Lazari, Tadeusza Mazowieckiego, Jana Rokity, Adama Daniela Rotfelda, Aleksandra Smolara, Donalda Tuska, Kazimierza Michaa Ujazdowskiego i Anny Wolff-Powskiej. Jaka Polska? Czyja Polska? Diagnozy i dyskusje (2006); publikacja powicona zmianom politycznym, jakie zaszy w 2005 roku poczynajc od kampanii wyborczej, po powstanie pierwszego rzdu Prawa i Sprawiedliwoci oraz pierwszemu okresowi najpierw samodzielnych, a potem koalicyjnych rzdw PiS-u. W tomie znalazy si wystpienia m.in.: Henryka Domaskiego, Dariusza Gawina, Mirosawy Grabowskiej, Jerzego Hausnera, Antoniego Kamiskiego, Jacka Kochanowicza, Zdzisawa Krasnodbskiego, Jacka Kurczewskiego, Ryszarda Legutki, Janusza Lewandowskiego, Bronisawa agowskiego, Mirosawy Marody, Karola Modzelewskiego, Janusza Reykowskiego, Jacka Rostowskiego, Andrzeja Rycharda, Aleksandra Smolara, Sawomira Sierakowskiego, Jerzego Szackiego, Piotra Winczorka, Artura Woka i Jacka akowskiego. Pami jako przedmiot wadzy (2008); publikacja powicona relacjom pamici i wadzy w ostatnich latach w Polsce. Podejmuje problemy polityki historycznej, zakresu ingerencji wadzy pastwowej w sfer pamici, roli pamici historycznej w tworzeniu tosamoci narodowej, a take jej znaczenia w naszych dzisiejszych relacjach z ssiadami, przede wszystkim z Niemcami i Rosj. W tomie znalazy si wystpienia Marka A. Cichockiego, Macieja Janowskiego, Zdzisawa Krasnodbskiego, Marcina Krla i Joanny Tokarskiej-Bakir oraz obszerne fragmenty dyskusji zorganizowanej przez Fundacj im. Stefana Batorego.