Gaji Z et al: Poinitelji bludnih radnji u sudsko-psihijatrijskim vetaenjima

ORIGINALNI RAD ORIGINAL ARTICLE UDC 340.66:343.541-058.55

POINITELJI BLUDNIH RADNJI U SUDSKO-PSIHIJATRISKIM VETAENJIMA SEXUAL OFFENDERS AND EXPERT PSYCHIATRIC TESTIMONY Gaji Z, Mii-Pavkov G, Ivanovi-Kovaevi S, Cvijanovi M1

Saetak - Kod seksualnih delinkvenata, 19 poinitelja bludnih radnji koji su upueni na sudskopsihijatrijsko vetaenje, psiholoko-psihijatrijskom eksploracijom naeno je da je najea psihijatrijska dijagnoza - psihopatija, te da je alkoholisanost u vreme izvrenja dela iznosila 47,37%. Izvrioci su u sluajeva oenjeni, bludne radnje se najee izvravaju u stanu poinitelja 63,16%, dok su rtve bludnih radnji iskljuivo maloletne. Nema znaajnosti u odnosu na ranija krivina dela, kao i psihijatrijsku procenu uraunljivosti. Kljune rei: bludne radnje, sudska psihijatrija

Abstract: Psychological and psychiatric exploration of 19 sexual offenders referred to forensic psychiatric evaluation showed that psychopathy was the most frequent diagnosis and 47.37% of the sexual offenders were intoxicated by alcohol at the time of crime. Seventy-five percent of the offenders were married, 63.16% of the offenses were committed at the offender's home, and almost all victims were under age. Overall, there was no significant history of offenses among the offenders and most of the offenders were accountable. Key words: sexual offenses, forensic psychiatry

Centar za sudsku psihijatriju, Institut za psihijatriju, KC Novi Sad

AKTUELNOSTI IZ NEUROLOGIJE, PSIHIJATRIJE I GRANINIH PODRUJA, God. XIII, Br. 1-2, 2005

67

Gaji Z et al: Poinitelji bludnih radnji u sudsko-psihijatrijskim vetaenjima

Uvod Nastanak seksualnih delikata je odreen sociopatolokim i psihopatolokim faktorima, kao i kulturom i civilizacijiom odreenog drutva. Drutvo regulie ovekovo ponaanje posebno u oblasti seksualnog nagona i to moralnim normama, a takoe i pisanim zakonima. Seksualni delikt moe biti simptom shizofrene ili manine psihoze, moe se javiti kod teeg stepena duevno zaostalih osoba i sudsko psihijatrijsko prosuivanje u takvim sluajevima ne predstavlja veu tekou. Zadatak psihijatra kod tih sluajeva je da ispita i koliko je vie mogue objasni psihiku strukturu seksualnog delinkventa s posebnim obzirom na kriminogenost delikta, a to je vano ne samo radi procenjivanja uraunljivosti ve i zbog sagledavanja terapijskih mogunosti seksualno devijantnog ponaanja (20). U grupi seksualnih delikvenata ima vie onih sa manifestovanom psihopatologijom, nego bez bez nje. Uglavnom su to osobe sa poremeenom strukturom linosti, emocionalno nestabilne, a ree mentalno retardirani. Psihotini poremeaji su izuzetno retki. U vreme seksualnog delikta veina osoba je alkoholisana, a esto i zavisna od alkohola. Tipologija seksualno motivisanih dela (3), kao izraz sa jedne strane nagonske potrebe i intenziteta ispoljene agresije, a sa druge strane povreda i vrste dela, navodi postojanje etiri grupe: Prvu grupu ine seksualno motivisana sadistika ubistva koju ine osobe kod kojih je postizanje polnog zadovoljstva uslovljeno primenom fizike agresije. Najmanje agresivno delo ove vrste je silovanje, jer se u prinudnom koitusu iscrpljuju agresija poinitelja, obino bez drugih posledica na rtvu. Drugu grupu ine obljuba dece, maloletnih, te silovanje i obljuba nemonih. Osobe koje polno zadovoljstvo postiu fizikom zlostavom i prinudom na polni akt onih koji su fiziko-anatomski nedorasli, psiho-fiziki ometeni, nesposobni za pruanje otpora. Treu grupu ine osobe sa kvalitetno izmenjenim polnim nagonom, pravi seksualni delikventi, koji nikada ne primenjuju fiziku agresiju. Tu spada ekshibicionizam, transvestitizam i fetiizam. etvrta grupa seskualnih delikvenata ne proizilazi iz aberirane motivacije, ine je karakterno abnormalne osobe, najee bez kvalitativne aberacije nagona, izmeu krvnih srodnika u direktnoj liniji, rodoskrvnuem (14). Dosta esto sreemo sa vrenjem bludnih radnji, pokuajima seksualne aktivnosti nad decom i nad mentalno zaostalim. Osobe koje vre ove prestupe mogu se podeliti u tri grupe: Bolesnici koji boluju od neke organske bolesti ili oteenja mozga

(modani organski psihosindrom, demencije) kao i mentalno retardirana lica; Duevni bolesnici u uem smislu rei manini ili shizofreni bolesnici; Osobe koje su u kategoriji seksualno poremeene linosti (seksualne devijacije, seksualne nastranost, parafilije) a koje inae ne pokazuju znake duevne bolesti u uem smislu. Iako su ovi seksualni impulsi patoloki po svojoj genezi smatra se da im se ne moe priznati status neodoljivosti, kao i da nisu mogli biti koeni (9). Seksualni delikti su relativno retki, a prestupnici su uglavnom mladi. Danas je veoma aktuelna pedofilija, a nju karakterie recidivizam i injenje u treznom stanju (75%). Uslov za dijagnozu pedofila je da osoba mora imati najmanje 16 godina i biti najmanje 5 godina starija od deteta (7). Heteroseksualni pedofili su samo dva puta ei nego homoseskualni, a esta je i biseksualna varijanta. Pedofili ine zasebnu grupu koja se bitno razlikuje u odnosu na poinitelje silovanja. To su osobe starije ivotne dobi, obino ne ine druga krivina dela i mnogo je manji stepen agresivnosti prema rtvi (17). rtve heteroseksualnih pedofilnih delikata su devojice izmeu 6 i 11 godina, a za homoseksualne deaci od 11 do 15 godina (11). Prema istraivanju istog autora u 52% sluajeva poinitelj je poznata osoba, najee prijatelj ili roak kada se radi o seksualnim deliktima u kojima su rtve devojice, a isto vai u 20% sluajeva kada su rtve deaci. U grupi delikvenata gde su rtve deca najee se sree dijagnoza organskog psihosindroma (17). Kriminoloka podela pedofila, navodi postojanje pravihpedofil (46%), zatim mentalno zaostalih (25%), socio-seksualno nerazvijeni mukarci (19%), kao i alkoholiari (10%) poinioci seksualnih delikata. Poto deca retko pruaju otpor, pedofilni delikti ine 2530% svih seskualnih delikata. Opsanost od starih heteroseksualnih pedofila jedva da postoji, a takoe su i pedofilna ubistva retka. Dete veu tetu ima od drutva, koje od cele stvari napravi problem, to ostavlja trag u deijoj psihi. Pedofilni delikventi su najee psihiki neuravnoteeni, seksualno nezreli, imaju retke ili nemaju seksualne odnose; Obino je u pitanju pasivno agresivna linost sa izraenom inferiornou i zavisnosti (6). Dakle, Pedofilne delikte izvravaju osobe starije ivotne dobi, socijalno usklaene, a rtve su ee mukog pola. Poremeaj linosti je signifikantan ali nije specifian. Ostale seksualne delikte, neagresivne, najee ine osobe starije ivotne dobi, poremeene strukture linosti po organskom tipu. rtva je mlaa osoba, esto je u rodbinskoj vezi sa delikventom.

68

AKTUELNOSTI IZ NEUROLOGIJE, PSIHIJATRIJE I GRANINIH PODRUJA, God. XIII, Br. 1-2, 2005

Gaji Z et al: Poinitelji bludnih radnji u sudsko-psihijatrijskim vetaenjima

U seksualne delikte ubraja se i incest. U irem smislu incest podrazumeva polni odnos izmeu roaka, a u uem polni odnos izmeu roditelja i dece, odnosno brae i sestara. U nekim zemljama smatra se da je incest porodina stvar pa kao takav ne podlee krivinom gonjenju. Zakonu podleu samo primena sile i seksualne radnje sa maloletnicima (8). Alkohol je zbog svojih psihopatolokih efekata znaajan kriminogeni faktor u seksualnim deliktima, a brojna istraivanja ukazuju da alkohol, bilo kao alkoholizam ili akutna alkoholisanost igra jednu od vodeih uloga (10, 15, 16, 19). Materijal i metod rada Na osnovu dokumentacije Centra za sudsku psihijatriju Instituta za psihijatriju Klinikog centra u Novom Sadu, obraeno je 19 osoba koje su poinile seksualne delikte, odnosno bludne radnje, te koje su bile upuene u navedenu ustanovu radi sudsko-psihijatrijskog vetaenja. U razmatranje su uzeta neka sociodemografska obeleja i podaci dobijeni na osnovu psiholokopsihijatrijske eksploracije. U svim sluajevima raen je MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory), kao psihodijagnostiko sredstvo pri proceni linosti ispitanika i standardni psihijatrijski intervju. Rezultati i diskusija Bludnih radnji je bilo 19, od ega je 14 (73,69%) bilo izvreno u stanu poinitelja ili rtve, a ak 63,16% u stanu poinitelja. U naem materijalu se evidentira veliki broj oenjenih poinitelja bludnih radnji (73,68%). Ukupno maloletnih osoba kao rtava seksualnih delikata, bludnih radnji u ovom sluaju, u naem materijalu, bilo je svih 19. Totalno prisustvo dece i maloletnih osoba je zapaeno i u drugim istraivanjima, odnosno deca i maloletnici su rtve milovanja, dodirivanja i slino, daleko ee nego silovanja (4, 5, 18). Rezultati nedvosmisleno potvruju znaajnu ulogu rtve u deliktu i u skladu su sa ve iznetim rezultatima drugih autora (1, 2, 4, 5, 12, 15). Kada se zastupljenost dece i maloletnika kao rtava bludnih radnji posmatra zajedno sa mestom delikta, uoava se da su oni rtve uglavnom, fiziki neagresivnih delikvenata koji ih na neki nain namamljuju bez primene sile, koristei se njihovom nezrelou. Prema tome, viktimoloka razmatranja moraju posebno posmatrati decu i maloletnike u odnosu na punoletne rtve seksualnih delikata.

Psiholoko-psihijatrijskom eksploracijom naeno je dominantno uee psihopatije. Ova je dijagnoza postavljena u 10 (52.63%) svih posmatranih sluajeva. Po brojnosti slede oni bez psihijatrijske patologije 3 (15.79%), neuroza 3 (15.79%), alkoholizam (kao jedina psihijatrijska dijagnoza) 1 (5.26%), psihoza 1 (5.26%) i organski psihosindrom 1 (5.26%), i bez poinioca bludnih radnji sa sindromom mentalnog deficita 0 (0%). Psihopatija ili bez evidentne psihijatrijske patologije poinioca je bilo 13 (68,42%) iz ega proistie da vei broj seksualnih delikata poine psihopatske osobe sa slabo usvojenim socijalnim normama i agresivnim potencijalom koji se ralizuje kroz sam delikt. Alkoholisanost u vreme izvrenja dela iznosila je 47,37%. Procena uraunljivosti je sledea: uraunljiv 12 (63.16%), smanjena uraunljivost, ali ne do stepena bitnog 5 (26.31%), bitno smanjena 2 (10.53%) i neuraunljiv 0 (0%). Ranija krivina dela su evidentirana kod posmatranih poinetelja bludnih radnji njih 6 (31.58%) su imali ranije krivino delo u anamnezi, ime seksualni delikti u domenu bludnih radnji pokazuju tendenciju udruivanja sa drugim krivinim deliktima. Zakljuak Analizom seksualnih delikvenata, u ovom sluaju 19 poinitelja bludnih radnji koji su upueni na sudsko-psihijatrijsko vetaenje, psiholoko-psihijatrijskom eksploracijom naeno je da je najea psihijatrijska dijagnoza, u preko 52% sluajeva psihopatija, te da je alkoholisanost u vreme izvrenja dela iznosila 47,37%. Izvrioci su mahom oenjeni 73,68%, a bludne radnje se najee izvravaju u stanu poinitelja 63,16%, dok su rtve bludnih radnji iskljuivo maloletne. Znaajnosti u odnosu na ranija krivina dela, kao i psihijatrijsku procenu uraunljivosti se ne evidentira. Dakle, bludne radnje se preteno dogaaju u stanu poinitelja, dominiraju oni koji su dijagnostikovani kao psihopatija i bez psihijatrijske patologije, mahom oenjeni, dok je alkoholisanost u vreme izvrenja dela esta pojava. Literatura 1. Braen G.R, Martin C.A, Warfield M.C, Engelberg J. Rape and Rape Trauma Syndrome, Southern Medical Journal 1985; 78: 1230-1235. Gebhard PH, Gagnon JH. Male Sex Offenders Against Very Young Children. Am. J. Of Psychiatry 1964; 121: 576-579. Goppinger H. Kriminologye. Munchen: Beck; 1980. 64-65.

2.

3.

AKTUELNOSTI IZ NEUROLOGIJE, PSIHIJATRIJE I GRANINIH PODRUJA, God. XIII, Br. 1-2, 2005

69

Gaji Z et al: Poinitelji bludnih radnji u sudsko-psihijatrijskim vetaenjima

4. 5.

6.

7. 8. 9. 10.

11.

12.

Gunn J. Sexual Offenders. Brit. J. Psychiat 1976; 15: 57-65. Henn FA, Hejanic M, Vanderpearl R. Forensic psychiatry: Profiles of Two Types of Sexual Offenders. Am. J.of Psychiat 1976; 133: 694-696. Kapamadija B. Forenzika psihijatrija. Prirunik za sudskopsihijatrijska vetaenja. Novi Sad: Dnevnik, Beograd-Zagreb: Medicinska knjiga; 1989. Lokar J. Neki aspekti seksualnih poremeaja. Engrami 1991; Vol. 13 (3-4): 271-280. Lukianowicz N. Paternal Incest. Brit. J. Psychiatr. 1972; 120: 301-313. Mari J. Pravna medicina. Beograd: Nauna knjiga 1991; 326-329. Mc Donald JM. Psychiatry and the Criminal. Charles C. Tompson, Springfield, Illinois, 1971. Mohr H.V. Age Structures in Paedophilia. In: Adult Sexual Interest in Children, (Ed. By Cook, M. & Howells, K.) New York: Academic Press;1981. 41-54. Pospil-Zavrki K. Dosadanje viktimoloke spoznaje o rtvama seksualnih krivinih dela, Prirunik za struno usavravanje radnika unutranjih poslova, 1980, 4.

13.

14.

15. 16. 17.

18.

19.

20.

Pospiil-Zavrki K. Psihopatologijska i kriminologijska obeleja poinitelja i rtava u krivinim delima protiv dostojanstva linosti i morala. Socijalna Psihijatrija 1981; 9: 271. Pospiil-Zavrki K. Seksualno motivirana krivina djela. Engrami 1991;Vol.13 (3-4): 291-309. Rada R.T. Alcohol and Rape. Med Aspects Human Sexuality 1975; 9: 48-65. Rada R.T. Alcoholism and Forcible Rape. Am. J. Of Psychiatr 1975; 132: 444-446. Rooth G. Exibitionism, Sexual Violence and Paedophilia. Brit. J. Psychiat. 1973; 122: 705710. Sadock V.A. Special Area of Interest (Rape, Incest). In: Kaplan-Freedman-Sadock. Comprehensive Textbook of Psychiatry/III, Baltimor London: Williams & Wilkins; 1980. Shresta K, Rees D.W, Rix K.J.B, Hore B.D, Faragher E.B. Sexual Jealosy in Alcoholics. Acta Psychiat. Scand. 1985; 72: 283-290. Turin R. Forenzika psihijatrija. U: Kecmanovi D. Psihijatrija Tom II. Beograd-Zagreb: Medicinska knjiga, Sarajevo: Svjetlost; 1989. 1901-1902.

70

AKTUELNOSTI IZ NEUROLOGIJE, PSIHIJATRIJE I GRANINIH PODRUJA, God. XIII, Br. 1-2, 2005