1

Marek Skawiski

TRZY PGRY PRZYCZYNEK DO CHARAKTERYSTYKI SZLAKW MIGRACYJNYCH GRALI ORAWSKICH

Wstp
Przedmiotem niniejszego szkicu jest charakterystyka procesu osadniczego zwizanego z zao eniem wsi Pgra Pohroska (Pohronsk Polhora). Dotyczy rwnie skadu etnicznego tej wsi, a tak e nowszych procesw migracyjnych. Rdze pierwotnej grupy osadniczej pochodzi bowiem z etnicznie polskich wsi poo onych na Grnej Orawie. Zagadnienie poruszone w niniejszym tekcie wpisuje si w szerszy problem powstania, funkcjonowania i zaniku polskich wysp jzykowych i etnicznych na Sowacji Kwestia tych e wysp zostaa omwiona w literaturze przedmiotu w sposb nader szczegowy. Wyspy polskie zostay dostrze one zarwno przez polskich jak i obcych badaczy ju przed I wojn wiatow (np. Koodziejczyk, embera, Petrov)1; natomiast dogbnie omwi to zagadnienie w swych pracach prof. Marian Gotkiewicz2. Co ciekawe jednak, Pgra Pohroska umkna uwadze badaczy. W literaturze polskiej jedyna wzmianka pochodzi z 1989 r.3 Wie bdca przedmiotem niniejszego opracowania le y na terenie Horehronia, na pograniczu b. komitatw zwoleskiego i gemersko-maohonckiego czyli regionw bdcych gwnym obszarem imigracyjnym polskiej ludnoci, ktra emigrowaa w XVIII w. na te tereny przede wszystkim z Orawy. Warto przypomnie, e w proces wychodczy by czci masowych ruchw migracyjnych z Grnych Wgier na tzw. Dolne Ziemie majcych miejsce w XVIII w. Polacy docierali rwnie na tereny Wielkiej Niziny Wgierskiej tj. na obecne Wgry oraz ich pogranicze z Chorwacj, Serbi i Rumuni. Wikszo jednak zatrzymaa si w centralnej czci obecnej Sowacji. Ludno polska osiedlaa si we wsiach etnicznie sowackich (zwaszcza na Podpolaniu), gdzie szybko ulegaa naturalnym procesom asymilacyjnym. Polacy zakadali te wasne wsie i niektre z nich bd zachoway polski charakter etniczny i jzykowy do dzi, bd te zesowaczone jzykowo utrzymay pierwotn struktur etniczn. Polacy na terenie wysp etnicznych wci stanowi jeden z odamw spoecznoci polskiej na Sowacji.4 Jak ju wspomniaem rdze elementu etnicznego zasiedlajcego Pgr Pohrosk pochodzi z Grnej Orawy. Grna Orawa pierwotnie nale aa do Polski. wiadczy o tym fakt zao enia w 1368 r. (zarzdzeniem krla Kazimierza Wielkiego) stacji celnej na terenie dzisiejszej Jabonki5. Ponadto wschodnia cz Grnej Orawy bya eksploatowana gospodarczo przez pasterzy podhalaskich.6 Proces kolonizacji Dolnej Orawy poni ej Podbieli zosta zakoczony w zasadzie do poowy XVI w. Kolonizacja (elementem niemieckim i sowackim) Grnej Orawy od poowy XIV do poowy XVI wieku obja tylko Trzcian (Trsten) z okolic. Dalsza kolonizacja Grnej Orawy to dzieo Thurzonw - panw Zamku Orawskiego od 1556 r. Przejmowanie przez Thurzonw Grnej Orawy nastpio dosy szybko, bo w cigu dwudziestu lat. Efektem podjtej przez nich akcji kolonizacyjnej byo powstanie ok. 40 osad. Wski poudniowy pas Grnej Orawy zosta skolonizowany gwnie przez sowacki element etniczny, cho z pewnym udziaem Polakw. pozostaa cz Zob.: Koodziejczyk E., Ludno polska na Grnych Wgrzech, wiat Sowiaski, R. 6: 1910, nr 11 (71), ss. 217-250. embera A.V., Mnoho-li jest ech, Moravan a Slovk a kde obvaj, asopis Musea Kralovstv eskho, 1876, sv. 3-4. Petrov A.L., Sbornk Pestyho - seznam osad v Uhrach (helysg nvtra), Praha, 1927. 2 Gotkiewicz M., Migracje ludnoci polskiej na poudniow stron Karpat, Rocznik Nauk.-Dyd. WSP w Krakowie - Prace Geograficzne, 1962, z. 10, ss. 177-189. tego autora, Ruchy migracyjne grali polskich po poudniowej stronie Beskidu, Folia Geographica Series Geographica Oeconomica, vol. II: 1969, ss. 5-55. 3 Pluciska J., Kamocki J., Z drugiej strony Babiej Gry, Informator Babiogrski Markowe Szczawiny, nr 54, 55, 57 (Lato, Jesie 1988, Wiosna 1989). 4 Szerzej o przeszoci i aktualnym stanie polskiej mniejszoci narodowej na Sowacji zob. w: Skawiski M., Polacy na Sowacji, Paj, 1998, z. 16, ss. 60-101. 5 O historii i procesie osadniczym na Grnej Orawie zob.: Semkowicz W., Materiay rdowe do dziejw osadnictwa Grnej Orawy, t. 1-2, Zakopane, 1932, 1939. Trajdos T. M., Dzieje i kultura Orawy, Krakw, 1993. Kavuljak A., Hrad Orava, Turiansky Svt Martin, 1927. 6 Gotkiewicz M., Uwagi o wschodniej granicy Orawy w wiekach rednich, Maopolskie Studia Historyczne, R. 8: 1965, z. 1-2, s. 139-142.
1

2 Grnej Orawy zostaa zasiedlona przez Polakw, gwnie z terenu ywiecczyzny, dbr suskich, makowskich, jordanowskich i Podhala. Tak wic masowe osadnictwo polskie na Orawie datuje si na okres od poowy XVI wieku. Urzdowy leksykon miejscowoci sporzdzony na podstawie spisu terezjaskiego z 1772 r.7 okrela jako etnicznie polskie 24 wsie Grnej Orawy. S to: Bukowina, Erdutka, Godwka, Sucha Gra, Harkabuz, Chy ne, Jabonka, Orawka, Lipnica Wielka, Lipnica Maa, Mtne, Nowo, Piekielnik, Podwilk, Pgra, Rabcza, Rabczyce, Podsarnie, Sihelne, Wesoe, Witanowa, Klin Zakamienny, Zubrzyca Dolna, Zubrzyca Grna. Rwnie na pograniczu orawsko-liptowskim wedug spisu polski charakter etniczny nosiy: Huty, Wielkie Borowe, Mae Borowe z przysikiem Nowo.

Zao enie Pgry Pohroskiej

Pgra Pohroska (s. Pohronsk Polhora, wg. Erd kz) zostaa zao ona w 1786 r. jako osada krlewskiego, wolnego miasta Brezno. Pgra Pohroska le y pomidzy Breznem a Tisovcem i to wanie poo enie byo jedn z przyczyn zao enia wsi. W latach 1750-1760 odbyway si w tym regionie zakoczone sukcesem poszukiwania rudy elaza. Ze wzgldu jednak na poo enie - obszar zalesiony, przy linii gwnego grzbietu Rudaw Sowackich, brak byo miejscowej siy roboczej. Na odcinku 30 km midzy Breznem a Tisovcem istniaa jedynie karczma. Zarazem jednak trakt z Tisovca do Brezna mia du e znaczenie - nie tylko dlatego, e by jedn z gwnych drg z Gemeru do Zwolenia. Tdy transportowano ywno do Baskiej Bystrzycy, Bratysawy i Wiednia. Z kolei w przeciwnym kierunku przewo ono wyroby z drewna i elaza oraz pienidze dla urzdw komitackich we wschodnich Wgrzech. Rwnoczenie odcinek Brezno-Tisovec by obszarem rozwinitego zbjnictwa. Wszystkie te przyczyny sprawiy, e sejm wgierski nakaza miastu Brezno zao enie osady przy drodze wiodcej do Tisovca. Miasto Brezno podporzdkowao si decyzji sejmu i zwrcio si do wadz komitatu orawskiego z prob o umo liwienie cignicia osadnikw z Orawy.8 Pierwszych 12 rodzin przybyo na wiosn 1786 r. Nastpnie sprowadzono kolejnych 40 rodzin. Ponadto 5 rodzin przybyo z Brezna. Kronika parafialna9 zawiera zapisy nazwisk osadnikw w jzyku aciskim. Mo liwe jest jednak odtworzenie waciwego brzmienia nazwisk, po polsku. Obecnie, oczywicie nazwiska mieszkacw wystpuj w postaci zesowaczonej. Pierwsi osadnicy przybyli z: Nowo: Andrzej Chromek, Antoni Wilczak, Jan Wilczak, Jan Wilczak st., Marcin Wesoowski, Hiacynt Tyczak, Jan Sroczak, Andrzej Bolczak, Jan Poomczyk, Jan Szczepaniak, Jakub Nepszyski, Jakub Mikoajczyk, Dibdziak. Klin Zakamienny: Jerzy Penak, Jerzy Ridzo, Jakub Michalczyk. Mtne: Jan Owczarczyk, Jan Kubiniak, Jzef Ba eniak, Mutnian. Rabczyce: Jzef Odelga, Andrzej Odelga, Marcin Pindziak, Brenkus Wesoe: Jzef Zajak (Zajc?-przyp. aut.), Jakub Zajak, Andrzej Zajak, Jan Zajak, Jzef Kurtyk, Jakub Janoszczak, Marcin Gocelak. Pgra: Maciej Wewierka (Wiewirka? - przyp. aut.), Pawe Stachura, Pawe Tarczak, Pawe Gocelak-Bublak, Wgrzyn. Witanowa: Maciej Malak, Micha Ciapaj, Jan Ciapaj. Erdutka: Wawrzyniec Pojezdall, Marcin Mutnian, winczak. winiarka: Maciej Kurajda, Jan Adamek, Jan Tkacz. Hrusztyn: Jan Kubasiak-Mynarz. Lipnica Wielka: Andrzej Smugala, Jan Smugala, Albert Porta , Maciej Bohaczyk (Bogaczyk? - przyp. aut.) z synami Stefanem i Andrzejem, Maciej Matonak (Matong? - przyp. aut.). Brezno: Andrzej Kolesar, Marcin ebo, Maciej Posch, Maciej Szidem, Brozman. Imiona w kronice parafialnej rwnie zapisane s po acinie (Andreas, Antonius, Joannes, Martinus, Hiacyntus, Jackobus, Georgius, Josephus, Matthias, Stephano, Michael, Paulus, Laurentius, Adalbertus). Natomiast brzmienie nazwisk w kronice jest ju czciowo zesowaczone i znieksztacone stosowaniem pisowni wgierskiej10 m.in.: Chromek, Vltsk, Veszelovszky, Titsk, Szrotsk, Boltsk, Polomtsk, Stepank, Neptsinszky, Nikolajtsik, Penak, Rizzony, Michaltsik, Ovtsartsik, Kubiznyk, Blazsenyk, Odelga, Pingyk,
7

Petrov A.L., Nrodopisn mapa Uher podle uednho lexikonu osd z 1773 r., Praha, 1924. Wyniki spisu terezjaskiego zostay potwierdzone przez spis jzefiski w 1787 r. O spisach z 1772 i 1787 r. zob. te : Skawiski M., Grale orawscy w czeskiej i sowackiej literaturze naukowej, Orawa, R. 8 (nr 34) : 1996, ss. 21-63. 8 Pohronsk Polhora 1888-1988 (maszynopis powielony), Pohronsk Polhora, 1988, ss. 9-10. 9 Historia Parochiae ab Anno 1788 Polhorensis (rkopis). 10 Por.: Stieber Z.: Z jzykowej przeszoci Orawy, Jzyk polski, R. 27: 1947, , nr 3, ss. 69-73.

3 Zajk, Kurtik, Jnotsyk, Gottselyk, Vevierka, Sztachura, Tartsk, Bublk, Pojeztdall, Muttnan, Szvintsk, Kubassak, Kurajda, Adamek, Tkts, Schmugala, Portss, Bohtsik, Mattonk. Z 52 rodzin pochodzcych z Orawy, 48 przybyo z wsi etnicznie polskich (wcznie z polsk wwczas Witanow - p. wyniki spisu terezjaskiego). Spord tych 48 wtpliwoci budzi jedynie nazwisko Pojezdall wskazujce raczej na czeskie pochodzenie. Jak pisze Kavuljak, Erdutk (stamtd przyby Wawrzyniec Pojezdall) zao yli osadnicy z Maopolski i lska.11Pojezdallowie mogli wic do Erdutki (za. niespena 60 lat przed Pgr Pohrosk) przyby z okolic Frydka na lsku Cieszyskim lub ze lska Opawskiego. Z kolei winiarka, a waciwie winiarki le wprawdzie ju na Liptowie, ale przy granicy z Oraw. winiarki nosz rwnie nazw Nowo (jest ona czciej u ywana) i stanowi przysiek Maego Borowego, wsi etnicznie polskiej do dzi dnia. Nazwisko Tkacz zreszt tam wystpuje. Z kolei Hrusztyn nosi niewtpliwie charakter etnicznie sowacki. Tak wiec spord tych 52 rodzin, wedle wszelkiego prawdopodobiestwa 50 to rodziny polskie, 1 czeska, 1 sowacka. Z kolei Brezno jako orodek grniczy byo miastem z du ym udziaem Niemcw i Wgrw. Z 5 rodzin dwie byy zapewne wgierskie (Szidem, ebo), dwie niemieckie ( Posch, Brozman), a jedna niewtpliwie sowacka (Kolesar). Pgra Pohroska zostaa nastpnie wzmocniona kolejnymi osadnikami. Prawdopodobnie z Orawy przybyli (pisownia sowacka): Chovan, Fedor, Vrana, Vraniak, Noga, Krupa, Jano, Krul, za z niedalekiego Czarnego Balogu: Medve, Muransk, Giertly. Fedor i Jano to z pewnoci Sowacy. Pisownia: Vrana, Vraniak wcale nie rozstrzyga o sowackim pochodzeniu. Wspomniany ju Stieber pisa, e o ile nazwisko ojca pisano jeszcze w brzmieniu polskim, to czsto nazwisko syna ju sowaczono (zreszt na przykadzie Wrona - Wrana).12 Rwnie trudno jest rozstrzygn przypadek Krupy i Chovana. Osadnicy z Czarnego Balogu tj. Medve i Muransk byli zapewne Sowakami. Giertly nazwisko pozwala domniemywa, e by z pochodzenia Niemcem. Noga i Krul z Orawy to zapewne Polacy. Reasumujc: w pocztkach XIX wieku spord 68 odnotowanych rodzin 52 mo na okreli jako polskie, 6 sowackich, 1 czeska, 3 niemieckie, 2 wgierskie, 4 sowackie bd polskie. Zatem okoo 4/5 ludnoci stanowili Polacy i to pochodzcy z jednego regionu, wanie Grnej Orawy, cechujcego si zwartym polskim zasiedleniem etnicznym. Nazwa Pgra wynika prawdopodobnie z faktu, ze w zakadaniu wsi brali udzia osadnicy z Pgry na Orawie, aczkolwiek przyjmuje si te wersj, e nazwa pochodzi od poo enia wsi, mniej wicej w poowie drogi midzy Breznem a Tisovcem.13

Pgra Pohroska w XIX wieku

W latach 1795-1877 we wsi funkcjonowa wielki piec. W 1880 roku postawiono tartak, a w 1895 przeprowadzono lini kolejow z Brezna, w nastpnym roku przedu on do Tisovca. W 1797 dla pracownikw zatrudnionych przy wytopie elaza wybudowano domy. W ten sposb powstaa osada Michaowa. Pracownikw sprowadzono ze Styrii. Spis z 1822 r. wykaza 314 mieszkacw, z czego 54 Niemcw (waciwie byli to Austriacy). Badajc nazwiska mieszkacw Michaowej obecnie mo na doj do wniosku, e wwczas tak szybki spadek udziau Niemcw do zaledwie 17% by nie tyle wynikiem odpywu pierwotnej grupy osadniczej, co jej czciowej asymilacji. W gr wchodzi mo e rwnie napyw ssiedniej ludnoci sowiaskiej. Jeli natomiast chodzi o struktur etniczn Pgry Pohroskiej to w sposb zasadniczy i jednoznaczny okrela j zapis w kronice parafialnej: Polhorci s pvodom Poliaci, vlastne Gorali: Tmto jazykom hovorili a do prichodu mjho otca, ktor ich zaal ui po slovensk.14Ojcem autora kroniki Jna Longauera by Anton Longauer. Przyby on do Pgry Pohroskiej w 1874 r. i przez 31 lat (do przejcia na emerytur) pracowa jako nauczyciel i organista. Caa wzmiankowana sytuacja bardzo przypomina wczesne realia na Grnej Orawie oraz pnocnym i rodkowym Spiszu. Sytuacja ta jest bardzo charakterystyczna sowacki nauczyciel i organista zaczyna w polskiej wsi zaszczepia jzyk sowacki. Tu wszak e, w odr nieniu od Orawy i Spisza mamy do czynienia nie ze skupiskami zwartymi, ale z wysp etniczn otoczon wsiami w przewa ajcej mierze sowackimi, i to nie izolowan jak np. niedaleki om, a wprost przeciwnie - le c na wa nym trakcie handlowym. Zesowaczenie jzykowe zatem, prdzej czy pniej dokonaoby si. Zostao Kavuljak A., op. cit., s. 203. Stieber Z., op. cit., s. 70. 13 T wersj zdaje si potwierdza wgierska wersja nazwy wsi tj. Erd kz, ktra jednak wesza do u ytku midzy 1880 a 1900 rokiem (mo e w zwizku z usamodzielnieniem si wsi w 1888 r.) tj. w dobie powszechnej madziaryzacji nazw miejscowoci. Z drugiej strony mo liwe, e tworzc odrbn nazw wgiersk kierowano si nie tylko dosownie rozumianym znaczeniem miejscowej nazwy, ale tak e jej faktyczn etymologi. 14 Historia Parochiae, op. cit.
12 11

4 jednak, jak mwi powy szy cytat, w charakterystyczny i typowy sposb przyspieszone. Na rezultaty nie trzeba byo dugo czeka. Ostatni zanotowany polski tekst gwarowy pochodzi z 1915 r. Zapisa go Bla Bartk: Dame mi ho do Krakowa, bdzie z niego mudra gowa. A zatem najpniej w okresie midzywojennym zesowaczenie jzykowe dokonao si cakowicie. Pewne lady mo na ewentualnie znale w fonetyce gwary tej wsi, a jeli chodzi o folklor, rwnie w melodyce i rytmie niektrych pieni.15 Wracajc do struktury etnicznej Pgry Pohroskiej w II po. XIX wieku - w 1880 r. wedug spisu ludnoci16 na 1466 mieszkacw byo zaledwie 2 Wgrw i 17 Niemcw. Zarazem byo 16 osb wyznania moj eszowego, a te z reguy figuroway w spisach ludnoci wanie jako Niemcy albo Wgrzy. Nie mo na wprawdzie stwierdzi, e wrd pierwotnej grupy osadniczej, gdzie byo 5 rodzin niemieckich i wgierskich (z 68) nie byo rodziny ydowskiej (np. Brozman), ale i tak spadek udziau spoecznoci, nazwijmy niemiecko- i wgierskojzycznej do ok. 1,5% oznacza, e spoecznoci te niemal zaniky i stao si tak, bd w wyniku emigracji, bd te (co bardziej prawdopodobne) asymilacji (ktrej uniknli ydzi, o ile taka rodzina bya w pierwszych falach osadniczych). Natomiast asymilacja oznaczaa, cilej rzecz biorc polonizacj, skoro w 1874 wie nosia polski charakter etniczny. Nawiasem mwic, ze zjawiskiem naturalnej polonizacji (w sensie jzykowym) Niemcw na przeomie XIX i XX spotka si mo na byo w dolinie Popradu. Obecnie zreszt te . Warto przy tym nadmieni, e podtrzymywanie cigoci etnicznej w Pgrze Pohroskiej (i w zasadzie jej utrzymanie) w sytuacji funkcjonowania wsi jako wyspy etnicznej odbywao si poprzez zawieranie zwizkw ma eskich w obrbie wasnej grupy etnicznej (zjawisko charakterystyczne dla Polakw na Sowacji rwnie obecnie), a w tym tak e poprzez utrzymanie kontaktu z regionem pochodzenia czyli dosy oddalon Grn Oraw przez wiek XIX. W ssiedniej Michaowej spis z 1880 r. na 543 mieszkacw wykaza 2 Wgrw i 7 Niemcw, przy jednoczesnym braku ydw. Tutaj zasadniczy spadek liczebnoci etnikum niemieckiego (w wietle spisw z 17% w 1822 do 1,2% w 1880) i wgierskiego to raczej rezultat asymilacji, zwaszcza jzykowej. W spisach wgierskich kryterium byo anyanyelv czyli jzyk ojczysty, a nie wprost narodowo. To zreszt mo na uzna za argument, e wykrelenie Polakw jako kategorii spisowej na Wgrzech byo zabiegiem celowym, bo jzyk to kryterium obiektywne, a w 1880 r. byy ju opublikowane prace embery opisujce jzykowe oblicze Czadeckiego, Spisza i Orawy oraz niektrych wysp polskich, za w kwestii Pgry Pohroskiej wypowiedzia si cytowany ju Longauer. Odnonie zaniku spoecznoci niemieckiej w Michaowej to trudno jest okreli, czy asymilacja jzykowa bya wynikiem kontaktw z ssiedni ludnoci sowiask Horehronia, czy te miaa miejsce rwnie asymilacja w sensie etnicznym, bdca wynikiem napywu ludnoci sowiaskiej do Michaowej. A jeli tak to czy chodzi o Polakw z ssiedniej (3 km) Pgry, czy te o Sowakw z innych wsi. W 1888 r. Pgra Pohroska zostaa wyczona spod zarzdu miasta Brezna.

Emigracja z Pgry Pohroskiej. Nowa Pgra

Dnia 2. sierpnia 1942 r. mia miejsce po ar, ktry strawi znaczn cz wsi. W zwizku z tym w listopadzie 1942 r. 42 rodziny (172 osoby) wyjechay do wschodniej Sowacji. W poudniowej czci Szarysza, niedaleko od Koszyc, w katastrze wsi Ploske wprowadzili si do nowych domw. Tak powstaa Nowa Pgra.17 W 1950 r. wie ta liczya 328 mieszkacw18, co prowadzi do wniosku, e w cigu kilku lat po zao eniu wsi (1943-1950) osiedlia si tam rwnie pewna liczba Sowakw np. z ssiednich miejscowoci, tak, e udzia osadnikw z Pgry Pohroskiej mo na szacowa na ok. 60%. Szczyt rozwoju demograficznego wsi przypad ok. 1970 roku (458 mieszk.)18. Od tego czasu zaznacza si systematyczna depopulacja, gwnie w wyniku wyjazdw do pobliskich Koszyc. W 1947 r. ok. 80 osb z Pgry Pohroskiej przenioso si do wsi Lky koo Kremnicy. Lky liczce przed II wojn wiatow prawie 2 tys. osb, w 1950 r. (czyli ju po przybyciu osadnikw pgrskich) miay ich 37518. Tak znaczny spadek wiza nale y z faktem wyjazdu wikszoci Niemcw zamieszkujcych pogranicze b. komitatw tekowskiego, nitrzaskiego i turczaskiego. Tak wic udzia osadnikw z Pgry Pohroskiej mo na szacowa na ok. 25%. Wie Lky tak e ulega depopulacji. W 1995 roku liczya ona zaledwie 192 mieszkacw19. Orodkiem imigracyjnym dla pnocnego Tekowa jest przede wszystkim iar nad Hronom (ze wzgldu na hut aluminium), w mniejszym stopniu rwnie Kremnica. Pesniky a zvyky z Pohronskej Polhory, pr. zb., Bansk Bystrica, 1995. A magyar Korona orszgaiban az. 1880.v elejn vgrehajtott npszmlls, Budapest, 1882, s. 392. 17 Pohronsk Polhora, op. cit., s. 21. 18 Dane za lata 1950 i 1970 : Retrospektvny lexikn obc eskoslovenskej Socialistickej Republiky 1850-1970. Diel I, zv. 2: Poet obyvateov a domov poda obc a ast obc poda sprvneho lenenia k 1. januru 1972. Slovensk socialistick republika, Praha, 1978. 19 Bilancia pohybu obyvatestva Slovenskej republiky poda obc v roku 1995, Bratislava, 1996, s. 202.
16 15

5 Po 1950 r. du a cz rodzin z Pgry Pohroskiej wybudowaa sobie domy w ssiedniej Michaowej. W zwizku z powojenn industrializacj cz mieszkacw Pgry Pohroskiej (i szeregu innych horehroskich wsi) przeprowadzia si do powiatowego Brezna. Stan ludnociowy Pgry Pohroskiej ewoluowa w sposb nastpujcy20: Rok 1828 1869 1880 Liczba mieszkacw 856 1 480 1 466 Uwagi

Spadek ludnoci w 1880 r. w porwnaniu z 1860 r. mimo znacznego przyrostu naturalnego cechujcego II po. XIX w. wynika ze znacznej miertelnoci w 1873 r. w zwizku z epidemi cholery. W tym e roku mia tak e miejsce wielki po ar.

1890 1900 1910 1921 1930 1940 1950

1 707 1 854 1 847 1 728 1 806 2 054 1 719

Spadek liczby ludnoci w okresie midzyspisowym by zapewne wynikiem I wojny wiatowej.

Spadek liczby ludnoci w okresie midzyspisowym by wynikiem emigracji do wschodniej Sowacji (zao enie Nowej Pgry) w wyniku po aru w 1942 r., pod Kremnic w 1947 r., a tak e (od 1950 r.) do ssiedniej Michaowej. Pewien wpyw moga mie te II wojna wiatowa.

1961 1970 1981 1985 1991 1995

1 977 1 868 1 760 1 702 1 605 1 592

Spadek liczby ludnoci od 1970 r. jest wynikiem odpywu ludnoci gwnie do Brezna przy jednoczesnym spadku przyrostu naturalnego.

Aktualny udzia ludnoci autochtonicznej w Pgrze Pohroskiej szacowa mo na na ok. 70%. Jest to odsetek znaczny, gdy wzi pod uwag czynniki, o ktrych bya mowa w powy szym artykule. Ludno ta, z pochodzenia polska, ulega niestety jzykowemu zesowaczeniu. Pozostali mieszkacy wywodz si z napywowej ludnoci sowackiej, niemieckiej i wgierskiej. Z kolei w ssiedniej Michaowej ocenia si, e ponad poowa to zasymilowana jzykowo i czciowo tak e etnicznie ludno niemiecka i (w znacznie mniejszym stopniu) wgierska, ok. 40% to napywowa (zwaszcza po II wojnie wiatowej) polska z pochodzenia ludno wywodzca si z Pgry Pohroskiej. Pozostaa, niewielka cz to Sowacy, w czci przybysze z ssiednich miejscowoci. Etnikum polskie, autochtoniczne i dominujce w Pgrze Pohroskiej utracio ju tak wa ny i wyrany wyznacznik to samoci narodowej jakim jest odrbno jzykowa. Std te cennym wydaje si przedsiwzicie doroczna impreza pn. Tri Polhory organizowana naprzemian w Pgrze Pohroskiej, Nowej i, do dzi jzykowo, kulturowo oraz etnicznie polskiej Pgrze na Orawie. Impreza ta nosi charakter krajoznawczy, po czci za jest to festyn. Bior w nim udzia gospodarze oraz liczni gocie przybyli z pozostaych dwch miejscowoci. W Pgrze Pohroskiej swojego czasu zadeklarowano ch nawizania kontaktu z jeszcze jedn wsi , skd przybyli pierwsi osadnicy, przodkowie mieszkacw omawianej miejscowoci, a mianowicie z Lipnic Wielk. Mo e jest to inicjatywa warta podjcia? Marek Skawiski TRZY PGRY PRZYCZYNEK DO CHARAKTERYSTYKI SZLAKW MIGRACYJNYCH GRALI ORAWSKICH, Orawa, R. 10: 1998, s. 96107.

20

Pohronsk Polhora, op. cit., s. 8. tatistick lexikn obc Slovenskej republiky 1992, Bratislava, 1994, s. 25-26. Bilancia ..., op. cit., s. 12.