Sie sind auf Seite 1von 552

Lexikon der Ausbildungsberufe

AUSGABE 2022/23

BERUF AKTUELL
BERUF AKTUELL
AUSGABE 2022/2023

Informationen zu Ausbildungen
für
› alle Schülerinnen und Schüler vor der Berufswahl
› Erwachsene bei beruflicher Neuorientierung
› Eltern
› Lehrerinnen und Lehrer

1
Herausgeber: Bundesagentur für Arbeit, Zentrale, AM52 – Medienmanagement
Bildung und Beruf, Regensburger Str. 104, 90478 Nürnberg
Redaktion und fachliche Mitwirkung: BA-Service-Haus, SB58 - Medien- und Berufsinforma­
tion
Verlag: wbv Media GmbH & Co. KG, Auf dem Esch 4, 33619 Bielefeld
Ausgabe 2022/2023
Redaktionsschluss: 06.05.2022
Bildnachweis: BA-MediaThek, Nürnberg (Titelseite, Umschlag-Rückseite)
Für die Richtigkeit der Eintragungen kann – auch wegen der schnellen Entwicklung in Gesell­
schaft, Wirtschaft, Technik und im Bildungswesen und der großen regionalen Unterschiede –
keine Haftung übernommen werden. Bitte informieren Sie sich bei Ihrer Agentur für Arbeit, ob in
der Zwischenzeit in einzelnen Punkten Änderungen eingetreten sind.
Alle Rechte vorbehalten, Nachdruck und Verwendung in gedruckten Medien sowie in
elektronischen Systemen – auch auszugsweise – nur mit vorheriger schriftlicher Geneh­
migung des Herausgebers.
ISSN 0343-0022

2
Inhalt
Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Verzeichnis der Berufe nach Berufsfeldern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
Berufsbeschreibungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Hilfen und Medien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541

Übersichtsgrafiken
Bauberufe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
Hotel- und Gaststättenberufe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Berufsausbildung für Soldaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Industrielle Metallberufe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Fortsetzungsberufe für Maschinen- und Anlagenführer . . . . . . . . . . . . . . . . . . .0
Fahrzeugtechnische Berufe mit gemeinsamen Ausbildungsinhalten . . . . . . . . . .46

3
Einführung
Was findet man in BERUF AKTUELL?
› alle anerkannten betrieblichen Ausbildungsberufe
› rechtlich geregelte Ausbildungen an beruflichen Schulen
› Beamtenausbildungen
› Berufsfelder und berufliche Übersichtsgrafiken (ab S. 7)
› Hilfen und Medien der Bundesagentur für Arbeit (ab S. 541)
› Ausbildungsvergütungen und die Zahl der Ausbildungsanfänger/-innen von 2021 (Stand:
März 2022, Quelle: www.berufenet.arbeitsagentur.de) (ab S. 53)

Was ist ein anerkannter Ausbildungsberuf?


Einen anerkannten Ausbildungsberuf erlernt man in einem Betrieb und in der Berufsschule. Da die
praktischen und theoretischen Kenntnisse an zwei Orten vermittelt werden, spricht man auch
vom „dualen System“ der Berufsausbildung. Während einer dualen Ausbildung arbeitet man die
meiste Zeit im Betrieb und besucht in der Regel an ein bis zwei Tagen pro Woche die Berufsschule.
Ein Ausbildungsberuf ist anerkannt, wenn für ihn eine Ausbildungsordnung durch Rechtsverord­
nung des zuständigen Bundesministers im Einvernehmen mit dem Bundesminister für Bildung und
Forschung erlassen wurde. Damit wird eine geordnete und einheitliche betriebliche Berufsausbil­
dung im gesamten Bundesgebiet gewährleistet. Gesetzliche Grundlagen für die Berufsausbildung
sind das Berufsbildungsgesetz und die Handwerksordnung.
Die Ausbildung in anerkannten Ausbildungsberufen kann auch in schulischer Form angeboten
werden. Die jeweiligen Landesregierungen bestimmen, welche Bildungsgänge anerkannten Aus­
bildungsberufen entsprechen.
Was ist ein Berufsfachschulberuf?
Neben anerkannten Ausbildungsberufen gibt es zahlreiche Berufe, die man im Rahmen einer
schulischen Ausbildung (z.B. an Berufsfachschulen) erlernen kann. An Berufsfachschulen wird in
einer ein-bis dreijährigen Ausbildung nicht nur theoretisches Wissen vermittelt, es sind auch im­
mer Praktika integriert. Schulische Ausbildungsberufe mit staatlicher Abschlussprüfung sind
durch Bundes- oder Landesrecht geregelt. In BERUF AKTUELL sind alle bundes- und landesrecht­
lich geregelten schulischen Ausbildungen aufgeführt.
Das Angebot für schulische Ausbildungsberufe erstreckt sich v.a. auf folgende Bereiche: Technik
und IT, Wirtschaft und Verwaltung, Gesundheits- und Sozialwesen, Gestaltung.
Was ist eine Beamtenausbildung?
Die Ausbildungszeit zur Vorbereitung auf eine Beamtenlaufbahn nennt man Vorbereitungsdienst.
Der Vorbereitungsdienst schließt mit einer Prüfung (z.B. Laufbahn- oder Qualifikationsprüfung)
ab. Die Auszubildenden im Vorbereitungsdienst sind Beamtenanwärter*innen. In BERUF AKTUELL
sind Ausbildungen im einfachen und mittleren Dienst aufgeführt (Die Bezeichnungen für Lauf­
bahngruppen können je nach Bundesland variieren).
Was ist ein Ausbildungsberuf mit Fachrichtungen?
In den ersten zwei Ausbildungsjahren werden die berufliche Grund- und Fachbildung vermittelt.
Meist ab dem dritten Ausbildungsjahr wird die Ausbildung in einer Fachrichtung fortgesetzt. Die

4
Abschlussprüfung erfolgt dann auch in der jeweiligen Fachrichtung. Die Fachrichtung wird in der
Berufsbezeichnung ergänzend erwähnt.
Was ist ein Ausbildungsberuf mit Schwerpunkten?
Ein Ausbildungsberuf mit einheitlichem Berufsbild, bei dem im zweiten und dritten Ausbildungs­
jahr ein Teil der Qualifikationen in unterschiedlichen Tätigkeitsfeldern erworben werden kann. Der
Schwerpunkt wird in der Berufsbezeichnung nicht erwähnt.
Welche Voraussetzungen müssen für die genannten Berufe erfüllt sein?
Für die anerkannten (betrieblichen) Ausbildungen sind rechtlich keine bestimmten Zugangs­
voraussetzungen vorgeschrieben. Die aufgeführten Schulabschlüsse der Ausbildungsanfän­
ger*innen dienen lediglich der Information. Die Einstellungsbedingungen können von Betrieb zu
Betrieb unterschiedlich sein. Sie können bei der Berufsberatung der Agenturen für Arbeit oder bei
den Betrieben direkt erfragt werden.
Die rechtlich vorgeschriebenen Zugangsvoraussetzungen der Berufsfachschulberufe und Beam­
tenausbildungen werden bei der jeweiligen Beschreibung genannt. Einzelne Länderregelungen
werden nicht aufgeführt.
Wie lange dauert eine Ausbildung?
Die Ausbildungsdauer in den anerkannten Ausbildungsberufen ist nicht einheitlich. Sie reicht von
zwei Jahren bis zu dreieinhalb Jahren und wird in der jeweiligen Ausbildungsordnung festgelegt.
Die Ausbildung kann unter bestimmten Voraussetzungen, zum Beispiel bei bestimmten Schulab­
schlüssen, guten Leistungen während der Ausbildung oder bei einer Umschulung für Erwachsene,
verkürzt werden.
Was ist ein Ausbildungsberuf mit Fortsetzungsmöglichkeit bzw.
Anrechnungsmöglichkeit?
Bei vielen zweijährigen anerkannten Ausbildungsberufen besteht die Möglichkeit, die Ausbildung
in einem drei- oder dreieinhalbjährigen Beruf fortzusetzen. Die erste Ausbildung wird dann auf die
Ausbildungszeit angerechnet und man kann direkt ins dritte Ausbildungsjahr einsteigen. Voraus­
setzung ist immer ein entsprechender Ausbildungsvertrag mit einem Betrieb.
Beispiele:
Die Ausbildungsdauer zum*zur Verkäufer*in beträgt zwei Jahre. Anschließend kann die Ausbil­
dung zum*zur Kaufmann*frau im Einzelhandel fortgesetzt werden. Die gesamte Ausbildungsdau­
er beträgt dann drei Jahre, wobei die zwei Jahre der Ausbildung als Verkäufer*in angerechnet
werden.
Weitere Beispiele enthalten die Übersichtsgrafiken auf den Seiten 13, 16, 0 und 46.
Was ist eine Teilzeitberufsausbildung?
Die Teilzeitberufsausbildung ist ein flexibles Ausbildungsmodell, welches zu einem vollwertigen
Berufsabschluss führt. Eine Teilzeitberufsausbildung ist grundsätzlich in allen anerkannten Beru­
fen des dualen Ausbildungssystems und in den meisten schulischen Ausbildungen möglich. Die
Teilzeitberufsausbildung endet mit dem gleichen Abschluss wie eine Vollzeitausbildung. Das Mo­
dell ist vor allem dann interessant, wenn man aus familiären Gründen oder sonstigen Lebensum­
ständen keine Vollzeitausbildung absolvieren kann. Zum Beispiel können Alleinerziehende und
junge Mütter und Väter oder Menschen mit Behinderungen bei einer Teilzeitausbildung so die
Familie bzw. Lebensumstände und die Berufsausbildung leichter miteinander vereinbaren. Eine
weitere Voraussetzung für die Teilzeitberufsausbildung ist, dass der Berufsabschluss in verkürzter
Zeit erreicht werden kann. Der Ausbildungsbetrieb und Auszubildende müssen die Teilzeitausbil­

5
dung gemeinsam bei der zuständigen Stelle (z.B. die Handwerkskammern, Industrie- und Han­
delskammern, Ärztekammern) beantragen.
Wer bekommt eine Ausbildungsvergütung?
Wer einen anerkannten Ausbildungsberuf in einem Betrieb erlernt, erhält eine Ausbildungsvergü­
tung. In einigen wenigen Berufen, die man an Berufsfachschulen erlernen kann, wird auch eine
Ausbildungsvergütung gezahlt, z.B. in der Krankenpflege. Die Ausbildungsvergütung kann zwi­
schen den Tarifpartnern (Gewerkschaften und Arbeitgeberverbände) vereinbart oder auch von der
zuständigen Kammer (z.B. Industrie- und Handelskammer, Handwerkskammer, Steuerberater­
kammer) empfohlen sein. Daher kann die Ausbildungsvergütung für die gleiche Ausbildung von
Betrieb zu Betrieb und von Region zu Region unterschiedlich sein. Die im Kapitel „Berufsbeschrei­
bungen“ genannten Beträge sind Durchschnittswerte und dienen lediglich der Orientierung.
Beamtenanwärter*innen erhalten Anwärterbezüge.
Welche Berufe können Menschen mit Behinderung erlernen?
Grundsätzlich stehen auch Menschen mit Behinderung alle Ausbildungen in einem anerkannten
Ausbildungsberuf offen. Bei Bedarf wird die Ausbildung dabei speziell auf die individuellen Bedürf­
nisse ausgestaltet. Wenn diese Unterstützungsmöglichkeiten im Einzelfall aufgrund Art und/oder
Schwere der Behinderung nicht ausreichend sein sollten, kann die Ausbildung an besonders ein­
gerichteten Lernorten oder in Form einer Fachpraktikerausbildung nach bundeseinheitlichen
Standards infrage kommen.
Stehen alle Ausbildungsberufe Mädchen und Jungen gleichermaßen offen?
Ja! Alle Berufe können sowohl von Frauen als auch von Männern ausgeübt werden. Im Bereich
MINT (Mathematik, Informatik, Naturwissenschaften und Technik) gibt es für Mädchen interes­
sante Berufe zu entdecken und der soziale Bereich bietet viele berufliche Möglichkeiten für die
Jungen. Unterschiedliche MINT-Projekte werden am Girls´Day und SOZIALE-Projekte am Boys
´Day vorgestellt.
Wo bekomme ich ausführliche Informationen zu den Berufen?
Ausführliche Informationen zu allen Berufen finden Sie im Internet unter
www.arbeitsagentur.de > Schule, Ausbildung und Studium. Ebenso Hinweise zu Veranstaltungen
und Neuigkeiten und vieles mehr. Siehe auch dazu weitere Informationsmöglichkeiten unter Hil­
fen und Medien ab S. 541 .
Welche Ausbildungsberufe und Ausbildungsplätze gibt es an meinem Wohnort oder in
erreichbarer Nähe?
Die Berufsberatung der Agentur für Arbeit hilft dir zum Beispiel dabei einen passenden Beruf zu
finden, beantwortet Fragen zu den Inhalten einer Ausbildung und unterstützt dich dabei einen
Ausbildungsplatz zu finden.
Einen Beratungs- und Vermittlungstermin vereinbarst du unter der kostenfreien Rufnummer
08004555500 oder im Internet unter www.arbeitsagentur.de > Kontakt.

6
Verzeichnis der Berufe
nach Berufsfeldern
Auflistung der Berufe nach
Berufsfeldern
Die Ausbildungsberufe, die im Kapitel „Berufsbeschreibungen“ vorgestellt werden, sind in diesem
Kapitel nach 16 Berufsfeldern und mehr als hundert Teilberufsfeldern geordnet. Sie finden dort
Ausbildungsberufe, die sich durch ähnliche Tätigkeiten und Ausbildungsinhalte auszeichnen oder
vergleichbare Fähigkeiten und Interessen voraussetzen. Wenn Sie sich über einen Beruf genauer
informieren möchten, schlagen Sie die angegebene Seite im Kapitel „Berufsbeschreibungen“ auf.

Bau, Architektur, Vermessung


Berufe im Ausbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Berufe im Hochbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Berufe im Tiefbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Berufe in der Vermessung und Geoinformation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Berufe rund um Architektur und Bautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Berufe rund um die Gebäudetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Dienstleistung
Berufe im Bestattungswesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Berufe im Callcenter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Berufe im Hotel- und Gaststättengewerbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Berufe im Messe- und Veranstaltungsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Berufe im Tourismus und in der Freizeitwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Berufe in der Veranstaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Berufe in der Ver- und Entsorgung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Berufe in Uniform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Berufe mit Fremdsprachen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Berufe rund um den Haushalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Berufe rund um Kosmetik, Körperpflege und Wellness . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Berufe rund um Sauberkeit und Hygiene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Berufe rund um Schutz und Sicherheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Elektro
Berufe in der Energietechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Berufe in der Informations- und Kommunikationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . 20
Berufe in der Mechatronik und Automatisierungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Gesundheit
Berufe im Rettungsdienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Berufe in der Ernährung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

8
Berufe in der Medizin- und Rehatechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Berufe in der Pflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Berufe in der Therapie (nichtärztlich) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Berufe mit Medizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Berufe rund um Sport und Bewegung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

IT, Computer
Berufe in der Hard- und Softwareentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Berufe in der IT-Administration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Berufe in der IT-Koordination . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Berufe in der IT-Kundenbetreuung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Berufe rund um Vernetzung, Daten- und Informationssicherheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Kunst, Kultur, Gestaltung


Berufe im Kunsthandwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Berufe mit Musik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Berufe mit Schmuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Berufe rund um Bühne und Theater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Berufe rund um Design und Gestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Berufe rund um Kunst und Kultur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Berufe rund um Museen, Restaurierung und Denkmalschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Landwirtschaft, Natur, Umwelt


Berufe im Umwelt- und Naturschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Berufe mit Pflanzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Berufe mit Tieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Medien
Berufe rund um Archiv, Bibliothek und Dokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Berufe rund um Druck und Medien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Berufe rund um Film, Funk und Fernsehen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Berufe rund ums Foto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Metall, Maschinenbau
Berufe im Maschinen- und Anlagenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Berufe im Metallbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Berufe im Modellbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Berufe in der Feinmechanik und im Werkzeugbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Berufe in der Galvanik und Metalloberflächenbearbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Berufe in der Metallbearbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

9
Berufe in der Metallerzeugung und Gießerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Berufe in der Versorgung und Installation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Naturwissenschaften
Berufe im Labor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Berufe mit Biologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Berufe mit Chemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Berufe mit Geowissenschaften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Berufe mit Mathematik und Statistik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Berufe mit Pharmazie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Berufe mit Physik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Produktion, Fertigung
Berufe im Bergbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Berufe im Musikinstrumentenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Berufe in der Arbeitsvorbereitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Berufe in der Qualitätssicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Berufe mit Baustoffen und Natursteinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Berufe mit Bekleidung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Berufe mit Edelsteinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Berufe mit Farben und Lacken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Berufe mit Getränken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Berufe mit Glas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Berufe mit Holz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Berufe mit Keramik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Berufe mit Kunststoff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Berufe mit Lebensmitteln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Berufe mit Leder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Berufe mit Papier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Berufe mit Textilien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Soziales, Pädagogik
Berufe im Gesundheits- und Sozialmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Berufe in der Sozialarbeit und Sozialpflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Berufe in Erziehung, Schule, Aus- und Weiterbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Berufe mit älteren Menschen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Berufe mit Kindern und Jugendlichen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Berufe mit Menschen mit Behinderung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Berufe rund um Religion und Kirche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

10
Technik, Technologiefelder
Berufe in der Biotechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Berufe in der Fahrzeug- und Verkehrstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Berufe in der Gentechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Berufe in der Luft- und Raumfahrttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Berufe in der Mikrosystemtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Berufe in der Nanotechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Berufe in der Optoelektronik und Optik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Berufe in der Werkstofftechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Berufe rund um Entwicklung, Konstruktion und CAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Berufe rund um erneuerbare Energien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Verkehr, Logistik
Berufe rund um das Auto und den Straßenverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Berufe rund um das Flugzeug und die Luftfahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Berufe rund um das Schiff und die Schifffahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Berufe rund um die Eisenbahn und den Schienenverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Berufe rund um Transport, Lager und Logistik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Wirtschaft, Verwaltung
Berufe im Büro und Sekretariat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Berufe im Handel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Berufe rund um Geld, Versicherungen und Immobilien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Berufe rund um Marketing und Werbung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Berufe rund um Personalwesen und Personaldienstleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Berufe rund um Rechnungswesen und Controlling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Berufe rund um Recht und Verwaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Berufe rund um Steuern und Wirtschaftsprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Berufe rund um Vertrieb und Verkauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

11
Bau, Architektur, Vermessung
Berufe im Ausbau
Asphaltbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Ausbaufacharbeiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
› Fachrichtung Estricharbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
› Fachrichtung Fliesen-, Platten- u. Mosaikarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
› Fachrichtung Stuckateurarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
› Fachrichtung Trockenbauarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
› Fachrichtung Wärme-, Kälte- u. Schallschutzarb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
› Fachrichtung Zimmerarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Bauwerksabdichter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Bodenleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Dachdecker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Estrichleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Fachkraft für Holz- und Bautenschutzarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Fliesen-, Platten- und Mosaikleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Glaser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
› Fachrichtung Fenster- und Glasfassadenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
› Fachrichtung Verglasung und Glasbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Holzmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
› Fachrichtung Herstellen von Möbeln und Innenausbauteilen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
› Fachrichtung Montieren von Innenausbauten und Bauelementen . . . . . . . . . . . . . . . 263
Holz- und Bautenschützer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
› Fachrichtung Bautenschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
› Fachrichtung Holzschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Industrie-Isolierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Isolierfacharbeiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Maler/in und Lackierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
› Fachrichtung Ausbautechnik und Oberflächengestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
› Fachrichtung Bauten- und Korrosionsschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
› Fachrichtung Energieeffizienz- und Gestaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
› Fachrichtung Gestaltung und Instandhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
› Fachrichtung Kirchenmalerei und Denkmalpflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Ofen- und Luftheizungsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Parkettleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
Rollladen- und Sonnenschutzmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Steinmetz/in und Steinbildhauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
› Fachrichtung Steinbildhauerarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451
› Fachrichtung Steinmetzarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Stuckateur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
Technische/r Assistent/in für Bautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Tischler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
Trockenbaumonteur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493

12
Ausbildungsdauer in Jahren
0 1 2 3

Maurerarbeiten Maurer/in
Beton- und Stahlbetonbauer/in

Zwischenprüfung
Beton- und Stahlbetonarbeiten Bauwerksmechaniker/in für Abbruch

Bereich
Hochbau
und Betontrenntechnik

arbeiter/in*
Schwerpunkte
Hochbaufach-
Feuerungs- und Schornsteinbauarbeiten Feuerungs- und Schornsteinbauer/in
Zimmerarbeiten Zimmerer/Zimmerin
Stuckateurarbeiten Stuckateur/in
Fliesen-, Platten- und Mosaikarbeiten Fliesen-, Platten- und Mosaikleger/in
Estricharbeiten Estrichleger/in

Ausbau
Bereich
Schwerpunkte
Wärme-, Kälte- und Schallschutzarbeiten Wärme-, Kälte- und Schallschutzisolierer/in
Trockenbauarbeiten Trockenbaumonteur/in

für alle Bauberufe


Straßenbauarbeiten Straßenbauer/in

berufsbezogene Vertiefung
Rohrleitungsbauarbeiten Rohrleitungsbauer/in

gleichlautende Ausbildungsinhalte
gleichlautende Ausbildungsinhalte im
Kanalbauarbeiten Kanalbauer/in
Brunnenbauer/in

Tiefbau
Bereich
Brunnenbau- und
Schwerpunkte

Spezialtiefbauarbeiten Spezialtiefbauer/in
Bauberufe mit gemeinsamen Ausbildungsinhalten

Gleisbauarbeiten Gleisbauer/in
Ausbaufacharbeiter/in* Tiefbaufacharbeiter/in*

* Bei zweijährigem Ausbildungsvertrag: Abschlussprüfung, bei dreijährigem Ausbildungsvertrag:


Berufliche Grundbildung Berufliche Fachbildung Fortsetzungsmöglichkeiten

13
Zimmerer/Zimmerin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
Wärme-, Kälte- und Schallschutzisolierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522
Berufe im Hochbau
Baugeräteführer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Bauwerksmechaniker/in für Abbruch und Betontrenntechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Beton- und Stahlbetonbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Dachdecker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Fassadenmonteur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Feuerungs- und Schornsteinbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Gerüstbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
Hochbaufacharbeiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
› Fachrichtung Beton- und Stahlbetonarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
› Fachrichtung Feuerungs- und Schornsteinbauarb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
› Fachrichtung Maurerarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Maurer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
Technische/r Assistent/in für Bautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458

Berufe im Tiefbau
Asphaltbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Baugeräteführer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Brunnenbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Fachkraft für Straßen- und Verkehrstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Fachkraft für Wasserwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Gleisbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Kanalbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Rohrleitungsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
Spezialtiefbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
Straßenbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Technische/r Assistent/in für Bautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Tiefbaufacharbeiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
› Fachrichtung Brunnen- und Spezialtiefbauarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
› Fachrichtung Gleisbauarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
› Fachrichtung Kanalbauarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
› Fachrichtung Rohrleitungsbauarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
› Fachrichtung Straßenbauarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 482
Wasserbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

Berufe in der Vermessung und Geoinformation


Assistent/in für Geovisualisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Geomatiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Vermessungstechniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
› Fachrichtung Bergvermessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
› Fachrichtung Vermessung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516

Berufe rund um Architektur und Bautechnik


Assistent/in für Innenarchitektur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Bauzeichner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

14
Fachkraft für Straßen- und Verkehrstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Fachkraft für Wasserwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Technische/r Assistent/in für Bautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458

Berufe rund um die Gebäudetechnik


Anlagenmechaniker/in für Sanitär-, Heizungs- und Klimatechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Elektroniker/in (Handwerk) – Fachrichtung Energie- und Gebäudetechnik . . . . . . . . . . . 146
Elektroniker/in für Gebäudesystemintegration (Handwerk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Elektroniker/in für Gebäude- und Infrastruktursysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Mechatroniker/in für Kältetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
Schornsteinfeger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Technische/r Systemplaner/in – Fachrichtung Versorgungs- und Ausrüstungstechnik . . . 470

Dienstleistung
Berufe im Bestattungswesen
Bestattungsfachkraft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Berufe im Callcenter
Kaufmann/-frau für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Servicefachkraft für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

Berufe im Hotel- und Gaststättengewerbe


Assistent/in für Hotelmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Fachkraft im Gastgewerbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Fachkraft Küche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Fachmann/-frau für Systemgastronomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Gastronomische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Hotelfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Hotelkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Koch/Köchin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Restaurantfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418

Berufe im Messe- und Veranstaltungsmanagement


Veranstaltungskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497

Berufe im Tourismus und in der Freizeitwirtschaft


Fachangestellte/r für Bäderbetriebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Internationale/r Luftverkehrsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Kaufmann/-frau für Tourismus und Freizeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Servicekaufmann/-frau im Luftverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

15
Sport- und Fitnesskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446
Tourismuskaufmann/-frau (Privat- und Geschäftsreisen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
Touristikassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492

Hotel- und Gaststättenberufe


mit gemeinsamen Ausbildungsinhalten
Ausbildungsdauer in Jahren
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

Fachkraft Küche
Fortsetzungsmöglichkeiten*

Fachkraft im Gastgewerbe

Fachmann/-frau für Systemgastronomie

Hotelfachmann/-frau

Hotelkaufmann/-frau

Restaurantfachmann/-frau

Koch/Köchin

gemeinsame gemeinsame besondere


berufliche Grundbildung berufliche Fachbildung berufliche Fachbildung**
* Fachkräfte in Gastgewerbe und Küche können ihre Ausbildung in einem der anderen Hotel- und
Gaststättenberufe fortsetzen (Ausnahme: Koch/Köchin).
** Die besondere berufliche Fachbildung zum Koch/zur Köchin beginnt bereits nach dem ersten
Ausbildungsjahr.

Berufe in der Veranstaltungstechnik


Fachkraft für Veranstaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Berufe in der Ver- und Entsorgung


Fachkraft für Abwassertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Fachkraft für Kreislauf- und Abfallwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Fachkraft für Rohr-, Kanal- und Industrieservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Fachkraft für Wasserversorgungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Rohrleitungsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420

Berufe in Uniform
Werkfeuerwehrmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

Berufe mit Fremdsprachen


Fremdsprachenkorrespondent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

16
Kaufmann/-frau Groß- und Außenhandelsmanagement – Fachrichtung Außenhandel . . . . 298
Kaufmännische/r Assistent/in, Wirtschaftsassistent/in – Fremdsprachen . . . . . . . . . . . 306

Berufe rund um den Haushalt


Fachkraft für Pflegeassistenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Haus- und Familienpfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Hauswirtschafter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Hauswirtschaftshelfer/in/-assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Sozialhelfer/in/-assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

Berufe rund um Kosmetik, Körperpflege und Wellness


Drogist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Friseur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Kosmetiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
Kosmetiker/in (schulische Ausbildung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Maskenbildner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Masseur/in und medizinische/r Bademeister/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340

Berufe rund um Sauberkeit und Hygiene


Drogist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Fachkraft für Hygieneüberwachung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Gebäudereiniger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Schädlingsbekämpfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Textilreiniger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477

Berufe rund um Schutz und Sicherheit


Fachkraft für Hygieneüberwachung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Fachkraft für Schutz und Sicherheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Kaufmann/-frau für Verkehrsservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Schädlingsbekämpfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Schornsteinfeger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Servicekraft für Schutz und Sicherheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437
Straßenwärter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454
Werkfeuerwehrmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

17
DIE BUNDESWEHR AUF EINEM BLICK.

Zivilberufliche Aus- und Weiterbildung in den Laufbahnen der Fachunteroffiziere und Feldwebel
mit einem staatlich anerkannten Abschluss während der Dienstzeit (Beispiele)

Soldatinnen auf Zeit und Soldaten auf Zeit können in nur 21 Monaten einen Ausbildungsberuf mit einem
staatlich anerkannten Abschluss erlernen. Weiterbildung in der Laufbahn der Feldwebel bis zur Meisterebene.

Anlagenmechaniker/in Berufskraftfahrer/in Elektroniker/in


(m/w/d) (m/w/d) (m/w/d)

Fluggerätelektroniker/in Mechatroniker/in Medizinische/r-technische/r


(m/w/d) (m/w/d) Assistent/in (m/w/d)

Koch/Köchin Groß-und Außenhandels- IT-Systemelektroniker/in


(m/w/d) kauffrau/mann (m/w/d) (m/w/d)

Vermessungstechniker/in Mediengestalter/in für Bild Fachkraft für Wasserver-


(m/w/d) und Ton (m/w/d) sorgungstechnik (m/w/d)

Zivile Berufsausbildung (Beispiele)

Die Bundeswehr bietet eine staatlich anerkannte Ausbildung in mehr als über 50 technischen,
kaufmännischen, medizinischen und handwerklichen Berufen „ohne Uniform“ an.

Medizinische/r Verwaltungsfach- Fachkraft für Lager-


Fachangestellte/r (m/w/d) angestellte/r (m/w/d) logistik (m/w/d)

Fachinformatiker/in Pharmazeutisch-technische/r Assis- Fachangestellte/r für Medien- u.


(m/w/d) tent/in (m/w/d) Informationsdienste (m/w/d)

Gesundheits- u. Kranken- Tiermedizinische/r Chemielaborant/in


pfleger/in (m/w/d) Fachangestellte/r (m/w/d) (m/w/d)

Feinwerkmechaniker/in Technische/r Produkt-


Gärtner/in (m/w/d)
(m/w/d) designer/in (m/w/d)

20220201_Printanzeige_Amt fuer Arbeit_Überblick Bundeswehr_Einzelseiten_HKS14N.indd 1 24.02.22 14:37

18
HEER LUFTWAFFE MARINE

Die Landstreitkräfte verantworten Die Luftwaffe sichert rund um die Die Marine sorgt für die maritime Si-
die Landoperationen zur Landes- Uhr den Luftraum über Deutschland cherheit Deutschlands und nimmt an
und Bündnisverteidigung sowie in und unterstützt Operationen des Hee- internationalen Einsätzen teil – mit
Auslandseinsätzen. In Truppengat- res und der Marine, unter anderem Fregatten, Korvetten, U-Booten und
tungen wie Infanterie, Artillerie oder mit Kampfjets, Hubschraubern und Versorgungsschiffen wie auch mit
Panzertruppe bieten sich Ihnen viele Transportflugzeugen. Natürlich kön- Kampfschwimmern, Schiffsärztinnen,
abwechslungsreiche, motivierende nen Sie in den Laufbahnen der Luft- IT-Spezialisten, Rettungspilotinnen
Berufe mit Verantwortung. waffe auch auf dem Boden wichtige und vielen Berufen mehr.
Dienste für den Flugbetrieb leisten.

CIR (Cyber-u. Infor- SKB ZENTRALER


mationsraum) (Streitkräftebasis) SANITÄTSDIENST
Das Kommando Cyber- und Informa- Die Streitkräftebasis unterstützt Im Sanitätsdienst sind Sie dafür ver-
tionsraum bündelt und organisiert die Streitkräfte mit Material, Ver- antwortlich, für alle Soldatinnen und
alle Aktivitäten und Zuständigkeiten sorgungsgütern, Informationstechnik Soldaten eine erstklassige medizini-
der digitalen Streitkräfte. Im Kampf und Dienstleistungen, verantwortet sche Versorgung zu gewährleisten.
gegen Cyber-Attacken bringen Sie zentrale Ausbildungsmaßnahmen und Egal, ob im Feldlager beim Auslands-
die IT-Sicherheit gemeinsam mit an- stellt die unter dem Namen Feldjäger einsatz oder in einem Bundeswehr-
deren Ressorts des Bundes und mit bekannte Militärpolizei. Hier halten krankenhaus – Sie sind die Schutzen-
internationalen Verbündeten voran. Sie der Truppe den Rücken frei. gel für die Soldatinnen und Soldaten.

INFRASTRUKTUR, AUSRÜSTUNG, PERSONAL


UMWELTSCHUTZ INFORMATIONS-
UND DIENSTLEISTUNGEN TECHNIK UND NUTZUNG
DER BUNDESWEHR
Als Expertinnen und Experten die- Im Fokus der Arbeit stehen die Ent- Karriere im Organisationsbereich
ses Bereichs kümmern Sie sich um wicklung, Erprobung und Beschaffung Personal: Im zentralen Personal-
Neubauten, Gebäudeinstandhaltung, von Wehrmaterial. Von IT- und Waffen- management für alle militärischen
Arbeits-, Brand- und Umweltschutz, systemen bis zu persönlichen Ausrüs- und zivilen Beschäftigten bieten sich
Finanzen, Controlling und um den tungsgegenständen – um die optimale ebenso Top-Berufe wie in den ver-
Support von Auslandseinsätzen mit Ausstattung der Streitkräfte zu gewähr- schiedenen Karrierecentern, im As-
Verpflegung und Transportdienst- leisten, entwickeln und testen Ingenieu- sessmentcenter für Führungskräfte
leistungen. rinnen und Techniker kontinuierlich neue und in den bundesweiten Karriere-
Konzepte und setzen sie um. beratungsbüros.

JETZT INFORMIEREN UND BERATEN LASSEN:


Alle Fragen zu zivilen oder militärischen Karrieren können Sie am besten
im persönlichen Gespräch mit einer bzw. einem unserer über 400 Karrie-
reberaterinnen und Karriereberater besprechen. Ein Karriereberatungsbüro
in Ihrer Nähe finden Sie unter bundeswehrkarriere.de/beratung oder
0800 9800880 (bundesweit kostenfrei).

20220201_Printanzeige_Amt fuer Arbeit_Überblick Bundeswehr_Einzelseiten_HKS14N.indd 2 24.02.22 14:37

19
Elektro
Berufe in der Energietechnik
Elektroanlagenmonteur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Elektroniker/in (Handwerk) – Fachrichtung Energie- und Gebäudetechnik . . . . . . . . . . . 146
Elektroniker/in für Betriebstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Elektroniker/in für Gebäudesystemintegration (Handwerk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Elektroniker/in für Gebäude- und Infrastruktursysteme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Elektroniker/in für Maschinen und Antriebstechnik (BBiG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Elektroniker/in für Maschinen und Antriebstechnik (HwO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Elektrotechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Industrieelektriker/in – Fachrichtung Betriebstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Technische/r Assistent/in für regenerative Energietechnik/Energiemanagement . . . . . . 462
Technische/r Systemplaner/in – Fachrichtung Elektrotechnische Systeme . . . . . . . . . . 469

Berufe in der Informations- und Kommunikationstechnik


Assistent/in für Informatik technische Informatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Automatenfachmann/-frau – Fachrichtung Automatenmechatronik . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Elektroniker/in für Geräte und Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Elektroniker/in für Informations- und Systemtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Elektrotechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Fertigungsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Fluggerätelektroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Hörakustiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Industrieelektriker/in – Fachrichtung Geräte und Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Informationselektroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Informations- und Telekommunikationssystemelektroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Mikrotechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Technische/r Assistent/in
› für Elektronik und Datentechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
› für medizinische Gerätetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
Technische/r Systemplaner/in – Fachrichtung Elektrotechnische Systeme . . . . . . . . . . 469

Berufe in der Mechatronik und Automatisierungstechnik


Assistent/in für Informatik technische Informatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Automatenfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
› Fachrichtung Automatendienstleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
› Fachrichtung Automatenmechatronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Elektroniker/in (Handwerk) – Fachrichtung Automatisierungs- und Systemtechnik . . . . . 145
Elektroniker/in für Automatisierungstechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Elektroniker/in für Betriebstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Elektroniker/in für Geräte und Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Elektroniker/in für Informations- und Systemtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Elektroniker/in für Maschinen und Antriebstechnik (BBiG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

20
Elektroniker/in für Maschinen und Antriebstechnik (HwO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Elektrotechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Fluggerätelektroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Mechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Rollladen- und Sonnenschutzmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Technische/r Assistent/in
› für Mechatronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
› für medizinische Gerätetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460

Gesundheit
Berufe im Rettungsdienst
Notfallsanitäter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379

Berufe in der Ernährung


Diätassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Fachkraft Küche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Koch/Köchin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

Berufe in der Medizin- und Rehatechnik


Augenoptiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Chirurgiemechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Hörakustiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Medizinische/r Technologe/Technologin für Funktionsdiagnostik . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Medizinische/r Technologe/Technologin für Radiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Orthopädieschuhmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Orthopädietechnik-Mechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386
Technische/r Assistent/in für medizinische Gerätetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
Zahntechniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534

Berufe in der Pflege


Altenpflegehelfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Anästhesietechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Fachkraft für Pflegeassistenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Gesundheits- und Krankenpflegehelfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Haus- und Familienpfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Hebamme/Entbindungspfleger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Heilerziehungspflegehelfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Heilerziehungspfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Kaufmann/-frau im Gesundheitswesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Pflegefachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

21
Sozialhelfer/in/-assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439
Sozialpädagogische/r Assistent/in bzw. Kinderpfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

Berufe in der Therapie (nichtärztlich)


Atem-, Sprech- und Stimmlehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Diätassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
Ergotherapeut/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Logopäde/Logopädin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
Masseur/in und medizinische/r Bademeister/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
Orthoptist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
Physiotherapeut/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Podologe/Podologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

Berufe mit Medizin


Altenpflegehelfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Anästhesietechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Fachangestellte/r für Medien- und Informationsdienste – Fachrichtung Medizinische Do­
kumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Gesundheits- und Krankenpflegehelfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Hebamme/Entbindungspfleger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Kaufmann/-frau im Gesundheitswesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Medizinische/r Dokumentationsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
Medizinische/r Fachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Medizinische/r Sektions- und Präparationsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Medizinische/r Technologe/Technologin für Funktionsdiagnostik . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
Medizinische/r Technologe/Technologin für Laboratoriumsanalytik . . . . . . . . . . . . . . . 360
Medizinische/r Technologe/Technologin für Radiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Medizinische/r Technologe/Technologin für Veterinärmedizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Notfallsanitäter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Operationstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
Orthoptist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
Pflegefachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
Physiotherapeut/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Podologe/Podologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
Tiermedizinische/r Fachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Zahnmedizinische/r Fachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533

Berufe rund um Sport und Bewegung


Artist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Bühnentänzer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Fachangestellte/r für Bäderbetriebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Gymnastiklehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
Pferdewirt/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
› Fachrichtung Klassische Reitausbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

22
› Fachrichtung Pferderennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
› Fachrichtung Spezialreitweisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Physiotherapeut/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402
Sportassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447
Sportfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
Sportlehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Sport- und Fitnesskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

IT, Computer
Berufe in der Hard- und Softwareentwicklung
Assistent/in für Informatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
› allgemeine Informatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
› Medieninformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
› Softwaretechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
› technische Informatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
› Wirtschaftsinformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Fachinformatiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
› Fachrichtung Anwendungsentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
› Fachrichtung Daten- und Prozessanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
› Fachrichtung Digitale Vernetzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Kaufmännische/r Assistent/in, Wirtschaftsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
› Betriebsinformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
› Informationsverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Mathematisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Mathematisch-technische/r Software-Entwickler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Technische/r Assistent/in für Elektronik und Datentechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459

Berufe in der IT-Administration


Assistent/in für Informatik – Wirtschaftsinformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Fachinformatiker/in – Fachrichtung Systemintegration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Kaufmann/-frau – Digitalisierungsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Kaufmännische/r Assistent/in, Wirtschaftsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
› Betriebsinformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
› Informationsverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

Berufe in der IT-Koordination


Assistent/in für Informatik – Wirtschaftsinformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Fachinformatiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
› Fachrichtung Daten- und Prozessanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
› Fachrichtung Digitale Vernetzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

23
Kaufmann/-frau
› Digitalisierungsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
› IT-System-Management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Kaufmännische/r Assistent/in, Wirtschaftsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
› Betriebsinformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
› Informationsverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

Berufe in der IT-Kundenbetreuung


Kaufmann/-frau
› Digitalisierungsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
› IT-System-Management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Berufe rund um Vernetzung, Daten- und Informationssicherheit


Fachinformatiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
› Fachrichtung Daten- und Prozessanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
› Fachrichtung Digitale Vernetzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Kunst, Kultur, Gestaltung


Berufe im Kunsthandwerk
Drechsler/in (Elfenbeinschnitzer/in) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
› Fachrichtung Drechseln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
› Fachrichtung Elfenbeinschnitzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Figurenkeramformer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Glasbläser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
› Fachrichtung Christbaumschmuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
› Fachrichtung Glasgestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
› Fachrichtung Kunstaugen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Glas- und Porzellanmaler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Glasveredler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
› Fachrichtung Glasmalerei und Kunstverglasung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
› Fachrichtung Schliff und Gravur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
Goldschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
› Fachrichtung Juwelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
› Fachrichtung Ketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
› Fachrichtung Schmuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Graveur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Holzbildhauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Holzspielzeugmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Keramiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Kerzenhersteller/in und Wachsbildner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Manufakturporzellanmaler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

24
Metallbauer/in – Fachrichtung Metallgestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Metallbildner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
› Fachrichtung Gürtlertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
› Fachrichtung Metalldrücktechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
› Fachrichtung Ziseliertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Metall- und Glockengießer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
› Fachrichtung Kunst- und Glockengusstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
› Fachrichtung Metallgusstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
› Fachrichtung Zinngusstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
Silberschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Steinmetz/in und Steinbildhauer/in – Fachrichtung Steinbildhauerarbeiten . . . . . . . . . . 451
Vergolder/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513

Berufe mit Musik


Bühnentänzer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Ensembleleiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Musiker/in – Kirchenmusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Musikfachhändler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Musiklehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

Berufe mit Schmuck


Designer/in angewandte Formgebung, Schmuck und Gerät . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Edelsteinfasser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Edelsteinschleifer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
› Fachrichtung Edelsteingravieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
› Fachrichtung Edelsteinschleifen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
› Fachrichtung Schmuckdiamantschleifen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Feinpolierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Goldschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
› Fachrichtung Juwelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
› Fachrichtung Ketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
› Fachrichtung Schmuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Silberschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Uhrmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
Vorpolierer/in in der Schmuck- und Kleingeräteherstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
Werkgehilfe/-gehilfin – Schmuckwarenindustrie, Taschen- und Armbanduhren . . . . . . . . 526

Berufe rund um Bühne und Theater


Artist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Bühnenmaler/in und Bühnenplastiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
› Fachrichtung Malerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
› Fachrichtung Plastik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Bühnentänzer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Maskenbildner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Schauspieler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426

25
Berufe rund um Design und Gestaltung
Assistent/in
› für Innenarchitektur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
› für Produktdesign . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Bühnenmaler/in und Bühnenplastiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
› Fachrichtung Malerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
› Fachrichtung Plastik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Designer/in
› angewandte Formgebung, Schmuck und Gerät . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
› Foto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
› Grafik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
› Kommunikationsdesign . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
› Mode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Edelsteinfasser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Fotograf/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Gestalter/in für visuelles Marketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Gestaltungstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Glasbläser/in – Fachrichtung Glasgestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Goldschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
› Fachrichtung Juwelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
› Fachrichtung Ketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
› Fachrichtung Schmuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Keramiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Mediengestalter/in Digital und Print . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
› Fachrichtung Gestaltung und Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
› Fachrichtung Konzeption und Visualisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
Metallbildner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
› Fachrichtung Gürtlertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
› Fachrichtung Metalldrücktechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
› Fachrichtung Ziseliertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Produktgestalter/in – Textil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
Raumausstatter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Schilder- und Lichtreklamehersteller/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
Silberschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
Technische/r Produktdesigner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
› Fachrichtung Maschinen- und Anlagenkonstruktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
› Fachrichtung Produktgestaltung und -konstruktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468

Berufe rund um Kunst und Kultur


Bühnentänzer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Ensembleleiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Musiker/in – Kirchenmusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Schauspieler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426

Berufe rund um Museen, Restaurierung und Denkmalschutz


Denkmaltechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

26
Maler/in und Lackierer/in – Fachrichtung Kirchenmalerei und Denkmalpflege . . . . . . . . 333
Präparationstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Technische/r Assistent/in für naturkundliche Museen und Forschungsinstitute . . . . . . . 462

Landwirtschaft, Natur, Umwelt


Berufe im Umwelt- und Naturschutz
Fachkraft für Abwassertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Fachkraft für Kreislauf- und Abfallwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Fachkraft für Rohr-, Kanal- und Industrieservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Fachkraft für Wasserversorgungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Fachkraft für Wasserwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Schornsteinfeger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Umweltschutztechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495

Berufe mit Pflanzen


Fachkraft Agrarservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
Florist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Forstwirt/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Gärtner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
› Fachrichtung Baumschule . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
› Fachrichtung Friedhofsgärtnerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
› Fachrichtung Garten- und Landschaftsbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
› Fachrichtung Gemüsebau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
› Fachrichtung Obstbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
› Fachrichtung Staudengärtnerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
› Fachrichtung Zierpflanzenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Landwirt/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Landwirtschaftlich-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Pflanzentechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Revierjäger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Winzer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

Berufe mit Tieren


Fischwirt/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
› Fachrichtung Aquakultur und Binnenfischerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
› Fachrichtung Küstenfischerei und Kleine Hochseefischerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Landwirt/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Landwirtschaftlich-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Medizinische/r Technologe/Technologin für Veterinärmedizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Pferdewirt/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
› Fachrichtung Klassische Reitausbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393

27
› Fachrichtung Pferdehaltung und Service . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
› Fachrichtung Pferderennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
› Fachrichtung Pferdezucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
› Fachrichtung Spezialreitweisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
Revierjäger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419
Tiermedizinische/r Fachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Tierpfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
› Fachrichtung Forschung und Klinik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484
› Fachrichtung Tierheim und Tierpension . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485
› Fachrichtung Zoo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485
Tierwirt/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
› Fachrichtung Geflügelhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
› Fachrichtung Imkerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
› Fachrichtung Rinderhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
› Fachrichtung Schäferei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 488
› Fachrichtung Schweinehaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489

Medien
Berufe rund um Archiv, Bibliothek und Dokumentation
Assistent/in für technische Kommunikation und Dokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Fachangestellte/r für Medien- und Informationsdienste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
› Fachrichtung Archiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
› Fachrichtung Bibliothek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
› Fachrichtung Bildagenturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
› Fachrichtung Information und Dokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
› Fachrichtung Medizinische Dokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Medizinische/r Dokumentationsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Berufe rund um Druck und Medien


Assistent/in für Informatik – Medieninformatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Buchbinder/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Buchhändler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Designer/in
› Grafik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
› Kommunikationsdesign . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Foto- und medientechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Kaufmann/-frau für audiovisuelle Medien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Kaufmännische/r Assistent/in, Wirtschaftsassistent/in – Medien . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Medienassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

28
Mediengestalter/in Bild und Ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
Mediengestalter/in Digital und Print . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
› Fachrichtung Beratung und Planung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
› Fachrichtung Gestaltung und Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
› Fachrichtung Konzeption und Visualisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
Medienkaufmann/-frau Digital und Print . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Medientechnologe/-technologin Druck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Medientechnologe/-technologin Druckverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Medientechnologe/-technologin Siebdruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356

Berufe rund um Film, Funk und Fernsehen


Kaufmann/-frau für audiovisuelle Medien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Maskenbildner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
Mediengestalter/in Bild und Ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
Schauspieler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426

Berufe rund ums Foto


Designer/in – Foto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Fachangestellte/r für Medien- und Informationsdienste – Fachrichtung Bildagenturen . . . 164
Fotograf/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Fotomedienfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Foto- und medientechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
Mediengestalter/in Bild und Ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Metall, Maschinenbau
Berufe im Maschinen- und Anlagenbau
Anlagenmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Assistent/in – Maschinenbautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Behälter- und Apparatebauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Elektroniker/in für Maschinen und Antriebstechnik (BBiG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Elektroniker/in für Maschinen und Antriebstechnik (HwO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Fachkraft für Metalltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
› Fachrichtung Konstruktionstechnik (Industrie und Handwerk) . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
› Fachrichtung Montagetechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
› Fachrichtung Umform- und Drahttechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Feinwerkmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Fertigungsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Industriemechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Konstruktionsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Maschinen- und Anlagenführer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
› Fachrichtung Druckweiter-,Papierverarb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336

29
› Fachrichtung Lebensmitteltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
› Fachrichtung Metall-, Kunststofftechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
› Fachrichtung Textiltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
› Fachrichtung Textilveredelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Mechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Produktionstechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
Stanz- und Umformmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Technische/r Assistent/in für Mechatronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
Technische/r Produktdesigner/in – Fachrichtung Maschinen- und Anlagenkonstruktion . 467

Industrielle Metallberufe
3,5

Metallbauer/in – Konstruktionstechnik

Stanz- und Umformmechaniker/in


Konstruktionsmechaniker/in

Zerspanungsmechaniker/in

Feinwerkmechaniker/in –
Fertigungsmechaniker/in

Industriemechaniker/in
Anlagenmechaniker/in

Werkzeugmechaniker/in
Zerspanungstechnik
3
Ausbildungsdauer in Jahren
2

Fachkraft für Metalltechnik


in den Fachrichtungen
Montagetechnik
Konstruktions-

Zerspanungs-
Umform- und
Drahttechnik
technik

technik
1

gleiche Ausbildungsinhalte für alle Metallberufe


0

30
Berufe im Metallbau
Anlagenmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Behälter- und Apparatebauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Bootsbauer/in – Fachrichtung Neu-, Aus- und Umbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Fachkraft für Metalltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
› Fachrichtung Konstruktionstechnik (Industrie und Handwerk) . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
› Fachrichtung Montagetechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
› Fachrichtung Umform- und Drahttechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Industrie-Isolierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Isolierfacharbeiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Klempner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Konstruktionsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Metallbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
› Fachrichtung Konstruktionstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
› Fachrichtung Metallgestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
› Fachrichtung Nutzfahrzeugbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Rollladen- und Sonnenschutzmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Stanz- und Umformmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Technische/r Systemplaner/in – Fachrichtung Stahl- und Metallbautechnik . . . . . . . . . . 470

Berufe im Modellbau
Biologiemodellmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Industriekeramiker/in Modelltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Technische/r Modellbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
› Fachrichtung Anschauung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
› Fachrichtung Gießerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
› Fachrichtung Karosserie und Produktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

Berufe in der Feinmechanik und im Werkzeugbau


Büchsenmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Chirurgiemechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Fachkraft für Metalltechnik – Fachrichtung Zerspanungstechnik (Industrie) . . . . . . . . . . 182
Feinwerkmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Industriemechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Maschinen- und Anlagenführer/in – Fachrichtung Metall-, Kunststofftechnik . . . . . . . . . 337
Präzisionswerkzeugmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
› Fachrichtung Schneidwerkzeuge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
› Fachrichtung Zerspanwerkzeuge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
Uhrmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
Werkzeugmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
Zerspanungsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534

Berufe in der Galvanik und Metalloberflächenbearbeitung


Feinpolierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Graveur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

31
Oberflächenbeschichter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Vorpolierer/in in der Schmuck- und Kleingeräteherstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520

Berufe in der Metallbearbeitung


Fachkraft für Metalltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
› Fachrichtung Umform- und Drahttechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
› Fachrichtung Zerspanungstechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Feinwerkmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Maschinen- und Anlagenführer/in – Fachrichtung Metall-, Kunststofftechnik . . . . . . . . . 337
Metallbildner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
› Fachrichtung Gürtlertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
› Fachrichtung Metalldrücktechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
› Fachrichtung Ziseliertechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Stanz- und Umformmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449
Verfahrenstechnologe/-technologin Metall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
› Fachrichtung Nichteisenmetallumformung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
› Fachrichtung Stahl-Umformung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
Zerspanungsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534

Berufe in der Metallerzeugung und Gießerei


Edelmetallprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Gießereimechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Metall- und Glockengießer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
› Fachrichtung Kunst- und Glockengusstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
› Fachrichtung Metallgusstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
› Fachrichtung Zinngusstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
Technische/r Assistent/in für Metallografie und Werkstoffkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
Technische/r Modellbauer/in – Fachrichtung Gießerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
Verfahrenstechnologe/-technologin Metall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
› Fachrichtung Eisen-/Stahlmetallurgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
› Fachrichtung Nichteisenmetallumformung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510
› Fachrichtung Nichteisenmetallurgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
› Fachrichtung Stahl-Umformung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
Werkstoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
› Fachrichtung Metalltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
› Fachrichtung Wärmebehandlungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530

Berufe in der Versorgung und Installation


Anlagenmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Anlagenmechaniker/in für Sanitär-, Heizungs- und Klimatechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Industrie-Isolierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
Isolierfacharbeiter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Klempner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Mechatroniker/in für Kältetechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
Ofen- und Luftheizungsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
Rohrleitungsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420

32
Technische/r Systemplaner/in – Fachrichtung Versorgungs- und Ausrüstungstechnik . . . 470
Wärme-, Kälte- und Schallschutzisolierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522

Naturwissenschaften
Berufe im Labor
Baustoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Biologielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Biologisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Chemielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Chemielaborjungwerker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Chemisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Edelmetallprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Lacklaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Landwirtschaftlich-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Lebensmitteltechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Medizinische/r Sektions- und Präparationsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Medizinische/r Technologe/Technologin für Laboratoriumsanalytik . . . . . . . . . . . . . . . 360
Medizinische/r Technologe/Technologin für Veterinärmedizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Milchwirtschaftliche/r Laborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Pflanzentechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Pharmazeutisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Physikalisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Physiklaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Prüftechnologe/-technologin Keramik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
Technische/r Assistent/in für Metallografie und Werkstoffkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
Textillaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
Umweltschutztechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495
Werkstoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
› Fachrichtung Kunststofftechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
› Fachrichtung Metalltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
› Fachrichtung Systemtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
› Fachrichtung Wärmebehandlungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530

Berufe mit Biologie


Biologielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Biologiemodellmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Biologisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Medizinische/r Sektions- und Präparationsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Präparationstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407

33
Berufe mit Chemie
Chemielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Chemielaborjungwerker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Chemikant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Chemisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Lacklaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Pharmakant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Produktionsfachkraft Chemie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
Textillaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476

Berufe mit Geowissenschaften


Assistent/in für Geovisualisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Geomatiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

Berufe mit Mathematik und Statistik


Mathematisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Mathematisch-technische/r Software-Entwickler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

Berufe mit Pharmazie


Pharmakant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Pharmazeutisch-kaufmännische/r Angestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Pharmazeutisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400

Berufe mit Physik


Physikalisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Physiklaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

Produktion, Fertigung
Berufe im Bergbau
Aufbereitungsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
› Fachrichtung Braunkohle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
› Fachrichtung Steinkohle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Bergbautechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
› Fachrichtung Tiefbautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
› Fachrichtung Tiefbohrtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Berg- und Maschinenmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
› Fachrichtung Transport und Instandhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
› Fachrichtung Vortrieb und Gewinnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

34
Berufe im Musikinstrumentenbau
Bogenmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Geigenbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Handzuginstrumentenmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Holzblasinstrumentenmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Klavier- und Cembalobauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
› Fachrichtung Cembalobau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
› Fachrichtung Klavierbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
Metallblasinstrumentenmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Orgelbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383
› Fachrichtung Orgelbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
› Fachrichtung Pfeifenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Zupfinstrumentenmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
› Fachrichtung Gitarrenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
› Fachrichtung Harfenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537

Berufe in der Arbeitsvorbereitung


Produktionstechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
Werkgehilfe/-gehilfin – Schmuckwarenindustrie, Taschen- und Armbanduhren . . . . . . . . 526

Berufe in der Qualitätssicherung


Baustoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Edelmetallprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Produktprüfer/in Textil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
Prüftechnologe/-technologin Keramik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
Werkstoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
› Fachrichtung Kunststofftechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
› Fachrichtung Metalltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
› Fachrichtung Systemtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
› Fachrichtung Wärmebehandlungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530

Berufe mit Baustoffen und Natursteinen


Aufbereitungsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
› Fachrichtung feuerfeste/keramische Rohstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
› Fachrichtung Naturstein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
› Fachrichtung Sand und Kies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Baustoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Betonfertigteilbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Naturwerksteinmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
› Fachrichtung Maschinenbearbeitungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
› Fachrichtung Schleiftechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
› Fachrichtung Steinmetztechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

35
Steinmetz/in und Steinbildhauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
› Fachrichtung Steinbildhauerarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451
› Fachrichtung Steinmetzarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Verfahrensmechaniker/in in der Steine- und Erdenindustrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
› Fachrichtung Asphalttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
› Fachrichtung Baustoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
› Fachrichtung Gipsplatten oder Faserzement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506
› Fachrichtung Kalksandstein oder Porenbeton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
› Fachrichtung Transportbeton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507
› Fachrichtung vorgefertigte Betonerzeugnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
Werksteinhersteller/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526

Berufe mit Bekleidung


Änderungsschneider/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Bekleidungstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Designer/in – Mode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Fachkraft für Lederverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Kürschner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Maßschneider/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
Maßschuhmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
› Fachrichtung Maßschuhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
› Fachrichtung Schaftbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Modist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
Orthopädieschuhmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Schuhfertiger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
Textilgestalter/in im Handwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
› Fachrichtung Filzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
› Fachrichtung Klöppeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
› Fachrichtung Posamentieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
› Fachrichtung Sticken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
› Fachrichtung Stricken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
› Fachrichtung Weben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
Textilreiniger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Textil- und Modenäher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
Textil- und Modeschneider/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472

Berufe mit Edelsteinen


Designer/in angewandte Formgebung, Schmuck und Gerät . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
Edelsteinfasser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Edelsteinschleifer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
› Fachrichtung Edelsteingravieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
› Fachrichtung Edelsteinschleifen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
› Fachrichtung Industriediamantschleifen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
› Fachrichtung Schmuckdiamantschleifen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Goldschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
› Fachrichtung Juwelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

36
› Fachrichtung Ketten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
› Fachrichtung Schmuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Silberschmied/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438

Berufe mit Farben und Lacken


Fahrzeuglackierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Lacklaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Maler/in und Lackierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
› Fachrichtung Ausbautechnik und Oberflächengestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
› Fachrichtung Bauten- und Korrosionsschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
› Fachrichtung Energieeffizienz- und Gestaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
› Fachrichtung Gestaltung und Instandhaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
› Fachrichtung Kirchenmalerei und Denkmalpflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Raumausstatter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Verfahrensmechaniker/in für Beschichtungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

Berufe mit Getränken


Brauer/in und Mälzer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Brenner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Destillateur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Fachkraft für Fruchtsafttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Maschinen- und Anlagenführer/in – Fachrichtung Lebensmitteltechnik . . . . . . . . . . . . . 336
Milchtechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Milchwirtschaftliche/r Laborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Weintechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524
Winzer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

Berufe mit Glas


Feinoptiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Flachglastechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Glasapparatebauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Glasbläser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
› Fachrichtung Christbaumschmuck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
› Fachrichtung Glasgestaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
› Fachrichtung Kunstaugen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Glaser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
› Fachrichtung Fenster- und Glasfassadenbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
› Fachrichtung Verglasung und Glasbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Glasmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Glas- und Porzellanmaler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Glasveredler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
› Fachrichtung Glasmalerei und Kunstverglasung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
› Fachrichtung Kanten- und Flächenveredlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
› Fachrichtung Schliff und Gravur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

37
Leuchtröhrenglasbläser/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Thermometermacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478
› Fachrichtung Thermometerblasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
› Fachrichtung Thermometerjustieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
Verfahrensmechaniker/in
› für Brillenoptik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498
› für Glastechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499

Berufe mit Holz


Bootsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
› Fachrichtung Neu-, Aus- und Umbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
› Fachrichtung Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Böttcher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Bürsten- und Pinselmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
Drechsler/in (Elfenbeinschnitzer/in) – Fachrichtung Drechseln . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Fachkraft für Holz- und Bautenschutzarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Fachkraft für Möbel-, Küchen- und Umzugsservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Flechtwerkgestalter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Holzbearbeitungsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Holzbildhauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Holzmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
› Fachrichtung Herstellen von Bauelementen, Holzpackmitteln und Rahmen . . . . . . . . 261
› Fachrichtung Herstellen von Möbeln und Innenausbauteilen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
› Fachrichtung Montieren von Innenausbauten und Bauelementen . . . . . . . . . . . . . . . 263
Holzspielzeugmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Holz- und Bautenschützer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
› Fachrichtung Bautenschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
› Fachrichtung Holzschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Leichtflugzeugbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Parkettleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
Raumausstatter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Rollladen- und Sonnenschutzmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Spielzeughersteller/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446
Tischler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
Zimmerer/Zimmerin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535

Berufe mit Keramik


Figurenkeramformer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Glas- und Porzellanmaler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Industriekeramiker/in Anlagentechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Industriekeramiker/in Dekorationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Industriekeramiker/in Modelltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Industriekeramiker/in Verfahrenstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Keramiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
Manufakturporzellanmaler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
Prüftechnologe/-technologin Keramik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414

38
Berufe mit Kunststoff
Bootsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
› Fachrichtung Neu-, Aus- und Umbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
› Fachrichtung Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Fahrzeuginterieur-Mechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Leichtflugzeugbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Maschinen- und Anlagenführer/in – Fachrichtung Metall-, Kunststofftechnik . . . . . . . . . 337
Mechaniker/in für Reifen- und Vulkanisationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
› Fachrichtung Reifen- und Fahrwerktechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
› Fachrichtung Vulkanisationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Packmitteltechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
Rollladen- und Sonnenschutzmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
Spielzeughersteller/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446
Technische/r Konfektionär/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
Verfahrensmechaniker/in für Kunststoff- und Kautschuktechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
› Fachrichtung Bauteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
› Fachrichtung Compound- und Masterbatchherstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
› Fachrichtung Faserverbundtechnologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
› Fachrichtung Formteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
› Fachrichtung Halbzeuge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
› Fachrichtung Kunststofffenster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503
› Fachrichtung Mehrschichtkautschukteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504
Werkstoffprüfer/in – Fachrichtung Kunststofftechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527

Berufe mit Lebensmitteln


Bäcker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Fachkraft für Lebensmitteltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
Fachkraft Küche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Fachverkäufer/in im Lebensmittelhandwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
› Schwerpunkt Bäckerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
› Schwerpunkt Fleischerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
› Schwerpunkt Konditorei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Fleischer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Koch/Köchin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
Konditor/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Lebensmitteltechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Maschinen- und Anlagenführer/in – Fachrichtung Lebensmitteltechnik . . . . . . . . . . . . . 336
Milchtechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
Milchwirtschaftliche/r Laborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Süßwarentechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 456
Verfahrenstechnologe/-technologin Mühlen- und Getreidewirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . 512
› Fachrichtung Agrarlager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
› Fachrichtung Müllerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513

Berufe mit Leder


Bekleidungstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

39
Designer/in – Mode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Fachkraft für Lederherstellung und Gerbereitechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Fachkraft für Lederverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Fahrzeuginterieur-Mechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Kürschner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Maßschuhmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
› Fachrichtung Maßschuhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
› Fachrichtung Schaftbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
Orthopädieschuhmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Pelzveredler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Polsterer/Polsterin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Polster- und Dekorationsnäher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
Sattler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
› Fachrichtung Fahrzeugsattlerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
› Fachrichtung Feintäschnerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
› Fachrichtung Reitsportsattlerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
Schuhfertiger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432

Berufe mit Papier


Buchbinder/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Maschinen- und Anlagenführer/in – Fachrichtung Druckweiter-,Papierverarb. . . . . . . . . . 336
Medientechnologe/-technologin Druck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Medientechnologe/-technologin Druckverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Medientechnologe/-technologin Siebdruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356
Packmitteltechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
Papiertechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

Berufe mit Textilien


Änderungsschneider/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Bekleidungstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Designer/in – Mode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
Fahrzeuginterieur-Mechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Maschinen- und Anlagenführer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
› Fachrichtung Textiltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337
› Fachrichtung Textilveredelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Maßschneider/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
Modist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
Polsterer/Polsterin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
Polster- und Dekorationsnäher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
Produktgestalter/in – Textil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
Produktionsmechaniker/in – Textil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411
Produktprüfer/in Textil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
Produktveredler/in – Textil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
Raumausstatter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Segelmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
Seiler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

40
Technische/r Konfektionär/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
Textilgestalter/in im Handwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
› Fachrichtung Filzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473
› Fachrichtung Klöppeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
› Fachrichtung Posamentieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
› Fachrichtung Sticken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
› Fachrichtung Stricken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475
› Fachrichtung Weben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
Textillaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
Textilreiniger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
Textil- und Modenäher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
Textil- und Modeschneider/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472

Soziales, Pädagogik
Berufe im Gesundheits- und Sozialmanagement
Assistent/in im Gesundheits- und Sozialwesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Fachangestellte/r für Arbeitsmarktdienstleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Kaufmann/-frau im Gesundheitswesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Sozialversicherungsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung allgemeine Krankenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung knappschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
› Fachrichtung landwirtschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
› Fachrichtung Rentenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
› Fachrichtung Unfallversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

Berufe in der Sozialarbeit und Sozialpflege


Assistent/in im Gesundheits- und Sozialwesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Sozialhelfer/in/-assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

Berufe in Erziehung, Schule, Aus- und Weiterbildung


Erzieher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Erzieher/in – Jugend- und Heimerziehung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Fachlehrer/in für musisch-technische Fächer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Förderlehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Musiklehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
Sozialpädagogische/r Assistent/in bzw. Kinderpfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
Sportlehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 449

41
Berufe mit älteren Menschen
Altenpflegehelfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Fachkraft für Pflegeassistenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Haus- und Familienpfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Berufe mit Kindern und Jugendlichen


Erzieher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Erzieher/in – Jugend- und Heimerziehung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Fachlehrer/in für musisch-technische Fächer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Förderlehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Hebamme/Entbindungspfleger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Musiklehrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
Sozialpädagogische/r Assistent/in bzw. Kinderpfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440

Berufe mit Menschen mit Behinderung


Fachkraft für Pflegeassistenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Heilerziehungspflegehelfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Heilerziehungspfleger/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Orthopädietechnik-Mechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

Berufe rund um Religion und Kirche


Musiker/in – Kirchenmusik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Verwaltungsfachangestellte/r – Fachrichtung Kirchenverwaltung in den Gliedkirchen der
Evangelischen Kirche in Deutschland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518

Technik, Technologiefelder
Berufe in der Biotechnologie
Biologielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Biologisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Berufe in der Fahrzeug- und Verkehrstechnik


Bootsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
› Fachrichtung Neu-, Aus- und Umbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
› Fachrichtung Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Fachkraft für Straßen- und Verkehrstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Fahrradmonteur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Fahrzeuginterieur-Mechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

42
Karosserie- und Fahrzeugbaumechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
› Fachrichtung Karosserieinstandhaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
› Fachrichtung Karosserie- und Fahrzeugbautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Kraftfahrzeugmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
› Schwerpunkt Karosserietechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
› Schwerpunkt Motorradtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
› Schwerpunkt Nutzfahrzeugtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
› Schwerpunkt Personenkraftwagentechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
› Schwerpunkt System- und Hochvolttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Land- und Baumaschinenmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Mechaniker/in für Reifen- und Vulkanisationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
› Fachrichtung Reifen- und Fahrwerktechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
› Fachrichtung Vulkanisationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Metallbauer/in – Fachrichtung Nutzfahrzeugbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Schiffsbetriebstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
Schiffsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Zweiradmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
› Fachrichtung Fahrradtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
› Fachrichtung Motorradtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

Berufe in der Gentechnologie


Biologielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Biologisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Berufe in der Luft- und Raumfahrttechnik


Fluggerätelektroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Fluggerätmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
› Fachrichtung Fertigungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
› Fachrichtung Instandhaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
› Fachrichtung Triebwerkstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Leichtflugzeugbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327

Berufe in der Mikrosystemtechnik


Mikrotechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370

Berufe in der Nanotechnologie


Biologielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
Biologisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Chemielaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Chemikant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Chemisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Elektroniker/in für Automatisierungstechnik (Industrie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Informationselektroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
Mechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

43
Mikrotechnologe/-technologin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
Physikalisch-technische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 400
Physiklaborant/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

Berufe in der Optoelektronik und Optik


Augenoptiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Feinoptiker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Verfahrensmechaniker/in für Brillenoptik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 498

Berufe in der Werkstofftechnik


Baustoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Edelmetallprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Prüftechnologe/-technologin Keramik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
Technische/r Assistent/in für Metallografie und Werkstoffkunde . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
Werkstoffprüfer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
› Fachrichtung Kunststofftechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
› Fachrichtung Metalltechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
› Fachrichtung Systemtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529
› Fachrichtung Wärmebehandlungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530

Berufe rund um Entwicklung, Konstruktion und CAD


Assistent/in – Maschinenbautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Bauzeichner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Fachkraft für Straßen- und Verkehrstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Fachkraft für Wasserwirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Technische/r Assistent/in für Bautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Technische/r Produktdesigner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
› Fachrichtung Maschinen- und Anlagenkonstruktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
› Fachrichtung Produktgestaltung und -konstruktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
Technische/r Systemplaner/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
› Fachrichtung Elektrotechnische Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
› Fachrichtung Stahl- und Metallbautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470
› Fachrichtung Versorgungs- und Ausrüstungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470

Berufe rund um erneuerbare Energien


Technische/r Assistent/in für regenerative Energietechnik/Energiemanagement . . . . . . 462

Verkehr, Logistik
Berufe rund um das Auto und den Straßenverkehr
Automobilkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Berufskraftfahrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

44
Fachkraft im Fahrbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Fahrradmonteur/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Fahrzeuginterieur-Mechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Fahrzeuglackierer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Karosserie- und Fahrzeugbaumechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
› Fachrichtung Karosserieinstandhaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
› Fachrichtung Karosserie- und Fahrzeugbautechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Kaufmann/-frau
› für Verkehrsservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
› im Eisenbahn- und Straßenverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Kraftfahrzeugmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
› Schwerpunkt Karosserietechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
› Schwerpunkt Motorradtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
› Schwerpunkt Nutzfahrzeugtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
› Schwerpunkt Personenkraftwagentechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
› Schwerpunkt System- und Hochvolttechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Land- und Baumaschinenmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Mechaniker/in für Reifen- und Vulkanisationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
› Fachrichtung Reifen- und Fahrwerktechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
› Fachrichtung Vulkanisationstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
Metallbauer/in – Fachrichtung Nutzfahrzeugbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Sattler/in – Fachrichtung Fahrzeugsattlerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
Servicefahrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Straßenbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453
Straßenwärter/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454
Tankwart/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Technische/r Modellbauer/in – Fachrichtung Karosserie und Produktion . . . . . . . . . . . 466
Zweiradmechatroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
› Fachrichtung Fahrradtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
› Fachrichtung Motorradtechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

Berufe rund um das Flugzeug und die Luftfahrt


Fluggerätelektroniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
Fluggerätmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
› Fachrichtung Fertigungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
› Fachrichtung Instandhaltungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
› Fachrichtung Triebwerkstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
Internationale/r Luftverkehrsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Leichtflugzeugbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
Luftverkehrskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Servicekaufmann/-frau im Luftverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436

45
Fahrzeugtechnische Berufe
mit gemeinsamen Ausbildungsinhalten
Ausbildungsdauer in Jahren
0 0,5 1 1,5 2 3 3,5
Fachrichtung Reifen-
Mechaniker/in für Reifen- und und Fahrwerktechnik

Vulkanisationstechnik* Fachrichtung
Vulkanisationstechnik

Fachrichtung
Karosserieinstandhaltungstechnik
Karosserie- und Fahrzeugbau-
mechaniker/in
Fachrichtung
Karosserie- und Fahrzeugbautechnik

Fachrichtung
Fahrradtechnik
Zweiradmechatroniker/in
Fachrichtung
Motorradtechnik

Fortsetzungsmöglichkeit als Zweiradmechatroniker –


Fahrradmonteur/in Fachrichtung Fahrradtechnik

Land- und Baumaschinenmechatroniker/in


Schwerpunkt
Karosserietechnik
Motorradtechnik
Kfz-Mechatroniker/in Nutzfahrzeugtechnik
Personenkraftwagentechnik
System- und Hochvolttechnik

gemeinsame berufliche
Grundbildung* berufliche Fachbildung
* Der/die Mechaniker/in für Reifen- und Vulkanisationstechnik hat insgesamt eine andere berufliche
Grundbildung

Berufe rund um das Schiff und die Schifffahrt


Binnenschiffer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Binnenschifffahrtskapitän/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Bootsbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
› Fachrichtung Neu-, Aus- und Umbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
› Fachrichtung Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Fachkraft für Hafenlogistik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Fischwirt/in – Fachrichtung Küstenfischerei und Kleine Hochseefischerei . . . . . . . . . . . 208
Hafenschiffer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Schifffahrtskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
› Fachrichtung Linienfahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
› Fachrichtung Trampfahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
Schiffsbetriebstechnische/r Assistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428

46
Schiffsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Segelmacher/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
Wasserbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

Berufe rund um die Eisenbahn und den Schienenverkehr


Eisenbahner/in im Betriebsdienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
› Fachrichtung Fahrweg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
› Fachrichtung Lokführer und Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Fachkraft im Fahrbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Gleisbauer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Kaufmann/-frau
› für Verkehrsservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
› im Eisenbahn- und Straßenverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

Berufe rund um Transport, Lager und Logistik


Berufskraftfahrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Binnenschiffer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Binnenschifffahrtskapitän/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Eisenbahner/in im Betriebsdienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
› Fachrichtung Fahrweg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
› Fachrichtung Lokführer und Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Fachkraft für Hafenlogistik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Fachkraft für Kurier-, Express- und Postdienstleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Fachkraft für Lagerlogistik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Fachkraft für Möbel-, Küchen- und Umzugsservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Fachkraft im Fahrbetrieb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Fachlagerist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Hafenschiffer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Industriekaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Internationale/r Luftverkehrsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Kaufmann/-frau
› für Kurier-, Express- und Postdienstleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
› für Spedition und Logistikdienstleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
› für Verkehrsservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
› im Eisenbahn- und Straßenverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Luftverkehrskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Schifffahrtskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
› Fachrichtung Linienfahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
› Fachrichtung Trampfahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
Schiffsmechaniker/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Servicefahrer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
Werkgehilfe/-gehilfin – Schmuckwarenindustrie, Taschen- und Armbanduhren . . . . . . . . 526

47
Wirtschaft, Verwaltung
Berufe im Büro und Sekretariat
Assistent/in für Hotelmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Automobilkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Bankkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Fachangestellte/r für Arbeitsmarktdienstleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Fremdsprachenkorrespondent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Hotelkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Immobilienkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Industriekaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Investmentfondskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Kaufmann/-frau
› Digitalisierungsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
› für audiovisuelle Medien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
› für Büromanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
› für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
› für Kurier-, Express- und Postdienstleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
› für Marketingkommunikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
› für Spedition und Logistikdienstleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
› für Tourismus und Freizeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
› für Verkehrsservice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
› im Eisenbahn- und Straßenverkehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
› im Gesundheitswesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
› IT-System-Management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Kaufmann/-frau für Versicherungen und Finanzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
› Fachrichtung Finanzberatung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
› Fachrichtung Versicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Kaufmann/-frau Groß- und Außenhandelsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
› Fachrichtung Außenhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
› Fachrichtung Großhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Kaufmännische/r Assistent/in, Wirtschaftsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
› Betriebswirtschaft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
› Büro/Sekretariat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
› Fremdsprachen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
› Informationsverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
› Medien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
Luftverkehrskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Management- oder Direktionsassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
Medienkaufmann/-frau Digital und Print . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Medizinische/r Fachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Notarfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Patentanwaltsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
Personaldienstleistungskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

48
Rechtsanwaltsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
Rechtsanwalts- und Notarfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Schifffahrtskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
› Fachrichtung Linienfahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
› Fachrichtung Trampfahrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
Servicefachkraft für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
Sozialversicherungsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung allgemeine Krankenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung knappschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
› Fachrichtung landwirtschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
› Fachrichtung Rentenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
› Fachrichtung Unfallversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
Sport- und Fitnesskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446
Steuerfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
Tiermedizinische/r Fachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483
Tourismuskaufmann/-frau (Privat- und Geschäftsreisen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
Touristikassistent/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
Veranstaltungskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 497
Verwaltungsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
› Fachrichtung Bundesverwaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
› Fachrichtung Handwerksorganisation und Industrie- und Handelskammern . . . . . . . . 518
› Fachrichtung Kirchenverwaltung in den Gliedkirchen der Evangelischen Kirche in
Deutschland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
› Fachrichtung Kommunalverwaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
› Fachrichtung Landesverwaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
Zahnmedizinische/r Fachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533

Berufe im Handel
Automatenfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
› Fachrichtung Automatendienstleistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
› Fachrichtung Automatenmechatronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Automobilkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Buchhändler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Drogist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Fachverkäufer/in im Lebensmittelhandwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
› Schwerpunkt Bäckerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
› Schwerpunkt Fleischerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
› Schwerpunkt Konditorei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Florist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
Fotomedienfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Kaufmann/-frau
› für E-Commerce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
› im Einzelhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Kaufmann/-frau Groß- und Außenhandelsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
› Fachrichtung Außenhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
› Fachrichtung Großhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Musikfachhändler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375

49
Pharmazeutisch-kaufmännische/r Angestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Tankwart/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Verkäufer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514

Berufe rund um Geld, Versicherungen und Immobilien


Bankkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Immobilienkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Investmentfondskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Kaufmann/-frau für Versicherungen und Finanzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
› Fachrichtung Finanzberatung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
› Fachrichtung Versicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
Sozialversicherungsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung allgemeine Krankenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung knappschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
› Fachrichtung landwirtschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
› Fachrichtung Rentenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
› Fachrichtung Unfallversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444

Berufe rund um Marketing und Werbung


Automatenfachmann/-frau – Fachrichtung Automatendienstleistung . . . . . . . . . . . . . . . 77
Fachangestellte/r für Markt- und Sozialforschung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Gestalter/in für visuelles Marketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Kaufmann/-frau
› für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
› für Marketingkommunikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
Servicefachkraft für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

Berufe rund um Personalwesen und Personaldienstleistung


Fachangestellte/r für Arbeitsmarktdienstleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Industriekaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Personaldienstleistungskaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

Berufe rund um Rechnungswesen und Controlling


Industriekaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Berufe rund um Recht und Verwaltung


Fachangestellte/r für Arbeitsmarktdienstleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Justizfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Notarfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
Patentanwaltsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
Rechtsanwaltsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417
Rechtsanwalts- und Notarfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
Sozialversicherungsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung allgemeine Krankenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
› Fachrichtung knappschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
› Fachrichtung landwirtschaftliche Sozialversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443

50
› Fachrichtung Rentenversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
› Fachrichtung Unfallversicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
Verwaltungsfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
› Fachrichtung Bundesverwaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517
› Fachrichtung Handwerksorganisation und Industrie- und Handelskammern . . . . . . . . 518
› Fachrichtung Kirchenverwaltung in den Gliedkirchen der Evangelischen Kirche in
Deutschland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
› Fachrichtung Kommunalverwaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
› Fachrichtung Landesverwaltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520

Berufe rund um Steuern und Wirtschaftsprüfung


Steuerfachangestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452

Berufe rund um Vertrieb und Verkauf


Automatenfachmann/-frau – Fachrichtung Automatendienstleistung . . . . . . . . . . . . . . . 77
Automobilkaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Buchhändler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Drogist/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Fachverkäufer/in im Lebensmittelhandwerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
› Schwerpunkt Bäckerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
› Schwerpunkt Fleischerei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
› Schwerpunkt Konditorei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Fotomedienfachmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Industriekaufmann/-frau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Kaufmann/-frau
› Digitalisierungsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
› für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
› für E-Commerce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
› für Tourismus und Freizeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
› im Einzelhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
› IT-System-Management . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Kaufmann/-frau Groß- und Außenhandelsmanagement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
› Fachrichtung Außenhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
› Fachrichtung Großhandel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Mediengestalter/in Digital und Print – Fachrichtung Beratung und Planung . . . . . . . . . . 351
Musikfachhändler/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Pharmazeutisch-kaufmännische/r Angestellte/r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
Servicefachkraft für Dialogmarketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
Tankwart/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
Tourismuskaufmann/-frau (Privat- und Geschäftsreisen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
Verkäufer/in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514

51
Berufsbeschreibungen
A grartechnischer Assistent/Agrartechnische Assistentin
› Landwirtschaftlich-technische/r Assistent/in, S. 325

Altenpflegehelfer/in
Berufstyp Berufsfachschulberuf
Ausbildungsdauer 1–4 Jahre (Vollzeit/Teilzeit)
Zugangsvoraussetzung I.d.R. Hauptschulabschluss

Was macht man in diesem Beruf?


Altenpflegehelfer/innen arbeiten bei der Betreuung, Versorgung und Pflege gebrechlicher bzw.
kranker oder auch gesunder älterer Menschen mit. Sie helfen bei der Körperpflege und beim
Essen oder wirken unter Anleitung bei der Arzneimittelgabe mit. Auch bei der Bewältigung von
Alltagssituationen leisten sie Hilfe: Sie begleiten ältere Menschen z.B. bei Arztbesuchen oder
Behördengängen. Gemeinsam mit anderen Pflegefachkräften wie Altenpflegern und -pflegerinnen
oder Pflegefachleuten organisieren sie Programme zur Freizeitgestaltung für Senioren, z.B. Spie­
lenachmittage oder sportliche Aktivitäten.
Wo arbeitet man?
Altenpflegehelfer/innen finden Beschäftigung
› in Altenwohn- und -pflegeheimen
› in geriatrischen und gerontopsychiatrischen Abteilungen von Krankenhäusern
› in Pflege- und Rehabilitationskliniken
› in Hospizen
› bei ambulanten Altenpflege- und Altenbetreuungsdiensten
› in Privathaushalten
Ähnliche Ausbildungen unter
› Berufe in der Pflege S. 21
› Berufe mit älteren Menschen S. 42
› Berufe mit Medizin S. 22
Die Ausbildung in der Altenpflegehilfe und Krankenpflegehilfe ist durch Gesetze und Verordnun­
gen der Länder geregelt. Je nach Bundesland kann ein Anspruch auf Ausbildungsvergütung in
unterschiedlicher Höhe bestehen.

Altenpfleger/in
› Pflegefachmann/-frau, S. 397

Anästhesietechnische/r Assistent/in
Berufstyp Berufsfachschulberuf
Ausbildungsdauer 3–5 Jahre (Vollzeit/Teilzeit)
Zugangsvoraussetzung I.d.R. mittlerer Bildungsabschluss

54
Was macht man in diesem Beruf?
Anästhesietechnische Assistenten und Assistentinnen kontrollieren die Narkose- und Schmerz­
mittel und bereiten z.B. Beatmungsgeräte oder Infusionsflaschen vor. Während eines Eingriffs