Hni

BoQBflB

tfflfl
ms
Hl
'•'
UUOBB
DHn '-'•'.

GsB
W» W*
Uflfl
&m
BKfc&Ctt
<3«
m&mm
1
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto I

http://www.archive.org/details/sanctiaureliiau06augu
 PATROLOGLE
CURSUS COMPLETUS
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

NIUM SS. PATRUM, DOCTORIM SCRIPTORUMiE ECCLESIASTICORUJL

SIVE LATINORUM, SIVE GR/ECORUM,

71 AB JEYO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII III (ANNO 1216) PRO LATINIS

ET AD CONCILII FLORENTINl TEMPORA (ANN. 1439) PRO GRA£CIS FLORUERUNT.
RECUSIO CHRONOLOGIGA
OMNIUM QILE EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLIC.E TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIORA
ECCLESIiE SyECULA,
JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS INTER SE CUMQUE N0NNULLI3 CODICIDUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAU
DILIGENTER CASTIGATA DISSERTATIONIDUS. COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATAJ
J

OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU.fi TRIBUS NOVISSIMIS S.CCULIS DEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA J INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS
MOMENTI SUBSEQUENTIBUS, DONATA \ CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DIS-POSITIS, NECNON KT
TITULISSINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATK"
RIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO
AUCTORITATE IN ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA \

DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOLOGICIS,

STATISTICIS, 6YNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE,
LITURGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE SED PR.B- J

SERTIM DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO,
QUIQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM
OMISSO, 1N QUODLIBET TIIEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ALTERO SCRIPTUR/E
;

SACRyE, EX QUO LECTORI COMPERIRE sit OBVIUM quinam PATRESET in quibus OPERUM
SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM S. SCRIPTUR.fi VERSUS, A PRIMO
GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT.
liDITlO ACCURATISSIMA, CfiTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS
CHART.fi QUALITAS, INTEGRITA6 TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS, TUM
NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGI.fi DECURSU CONSTANTER
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PR.ESERTIMQUE *» ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA,
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEM
INNOSTRA BIBLIOTHECAjEX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES .ETATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE
PERTINENTIBUS COADUNATORUM.

SERIES LATINA
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQCE ECCLESI.E LATINyE
A TERTULLIANO AD INNOCENTIUM III
AGGURANTE J.-P. MIGNE,
Bibliothecre Clerl univcrsse
SIVE

CUASUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIEXTI.E ECCLESlASTIC.E R VMOS EDITORE

PATROLOGVE LATWM TOMUS XL.

S. AURELIUS AUGUSTINUS.
.
«C » P- Sr»

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES
IN VIA DJCTA : AVENVE DU MAIXE, 189, OLIM CHAUSSEE DU MAINE 127.

1887
CUchy.— Ex typis PAUL DUPONT, 12, via dicta Bac-d'Asnieres. 48.". 86.

THE INSTITUTE OF MEDIAEVAt STUDIES

10 ELIVISLEY r-LACE
TORONT^ 5, CAf.'AOA,

DEC 5 1331
3 040
 TRADITIO CATHOLICA.
S&CULA IV-V. ANNl 387-430.

SANGTI AURELII

AUGUSTINI
HIPPONENSIS BPISGOPI

OPERA OMNIA
POST LOVANIENSIUM THEOLOGORUM RECENSIONEM

CASTIGATA DESIO AD MANLSCRIPTOS CODICES GALLICOS, VATICANOS, BELGICOS, ETC,

NECNON AD EDITIONES ANTIQUIORES ET CASTIGATIORES,

OPERA ET STUDIO

MONAGHORUM ORDINIS SANGTI BENEDICTI

E CONGREGATIONE S. MAURI.

EDITIO NOVISSIMA, EMENDATA ET AUCTIOR,

ACGURANTE J.-P. MIGNE

IfilltMOTHEC.l-: CLERI I XIVKRS.K
SIVE

CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTI^2 ECCLESIASTIC.E RAMOS EDITORE

TOMUS SEXTUS.

PARISIIS
APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUGCESSORES,
IN VIA DICTA : AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSEE DU MAINE, 127.

1887
 TRADITIO CATHOLICA.
SACULA IV-V. ANJSI 387-430.

ELENCHUS
AUCTORUM ET OPERUM QUI IN HOC TOMO XL CONTWENTUR.

S. AUGUSTINUS, HIPPOXExXSIS EPISCOPUS.

De diversis Qucestionibus octoginta De Conjugiis adulterinis libri II. 451

tribus liber unus. Col, 11 De Mendacio liber nnus- 487
De diversis Qu?estionibus ad Simpli- Contra Mendacium liber unus. 517
cianuin libri II. 101 De Opere Monachorum liber unus. 547
De octo Dulcitii Qurestionibus liber De Divinatione daemonum liber unus. 581
unus. 147 De Cura pro mortuis gerenda liber
De Fide rerum quae non videntur unus, 591
liber unus. 171 De Patientia liber unus. 611
De Fide et Symbolo liber unus. 181 De Symbolo ad Catechumenos tracta-
De Fide Operibus liber unus.
et 197 tus IV.
627
Enchiridion de Fide, Spe et Chari- De Disciplina Christiana tractatus
tate liber unus. 231 unus. 669
De Agone Christiano, liber unus. 289 De Cantico novo tractatus unus. 677
De Catechizandis Rudibus liber unus. 309 De quarta Feria tractatus unus. 685
De Continentia liber unus. 345 De Cataclysmo tractatus unus. 693
De Bono Conjugali liber unus. 373 De Tempore Barbarico tractatus unus. 699
De Sancta, Virginitate liber unus. 395 De Utilitate Jejunii tractatus
unus. 707
De Bono Viduitatisliber unus. 429 De Urbis Excidio tractatus unus. 715

APPEMDIX.
Liber sententiaruni XXI. /zo De Conflictu vitiorum et virtutum. 1091
Dialogus qmestionum LXV. 733 De Sobrietate et Castitate. 1105
Liber de Fide ad Petrum. 753 De vera et falsa Pcenitentia. 1113
De Spiritu et Anima. 779 De Antichristo. 1131
De Ainicitia. 831 Psalterium quod Augustinus matri suse
De Substantia dilectionis. 843 composuisse fertur. 1135
De diligendo Deo. 8i5 Expositio cantici Magnificat. 1137
Soliloquia. 8G3 Traetatus de Assumptione B. Mariae. 1141
Meditationes. 901 De Visitatione infirmorum. 1147
De Contritione cordis. 943 Sermones de Consolatione mortuo-
Manuale. 951 rum. 1159
Speculum. 967 De Rectitudine catholica; conversa-
Speculum aliud quod dicitur Peccatoris. 983 tionis.
U69
I)e triplici habitaculo. 991 De Symbolo. 1189
De Scala paradisi. 997 De esu agni. 1201
De Cognitione verae vitae. 1005 Sermones ad Neophytos. 1209
De Vita Chritiana. 1031 De Contemptu mundi. 1215
De salutaribus Documentis. 47 De Bono disciplime.
1
1217
De duodecim abusionum Gradibus. 1079 Sermones ad populum.
alii 1221
De septem Vitiis et septem Donis Spi- Sermoncs ad fratres in eremo. 1233
ritus sancti. 1089
 IN SEXTUM TOMUM
PRjEFATIO.

Exhibentur hoc sexto volumine Opuscula variaAugustini.quae conducunt ad inlbrmando9 mores prae- :

clara quidem illa, et ingentis per se pretii, sod ordinis melioris accessione habitura splendorem hic no-
vum ac lucem. Nempe istae lucubrationes in cditionibus ante vulgatis sic distractoe erant, ut quaedam in
tonio socundo ac tertio iuter exegcticos Hbros, quaedam vero inter polemicos tomo sexto, tomo nono aliue

post Tractatus in Joanncm legerentur : quam dispositionem Erasrni olim cura institutam.tametsi postea
recepta e9t a Lovaniensibus Theologis, mutare hac nova editione decrevimus ; ut quae ejusdem generis
aut similis argumenti sunt, ea contincntcr ac ordinate perlecta et intelligantur mclius a studiosis, et
eorum altius animis mentibnsque mandentur.
Principio damus Quacstionum libros qnosdam, inquibus sunt nominandi praecaeteris libri ad Simpli-
cianum, Augustinojam cpiscopo cum illos edidit, quam dignissimi. Nam qui prins de fidei el gratiaedo-
nis non rectr senserat in scriptionibus aliquot suis, hoc in opere sub exordium episcopatus sui scripto
resipiscens emendavit, et abjecitque errorem suum, apostolico prxcipue, sicuti in libro de Praesdestina-
tione sanctorum profitetur, convictus testimonio, ex I Cor. iv, 7 quod nihilominus divino muneri ac re-
:

velationi tribuendum Vir sanctus ibidem agnoscit. Quanquam ergo illa ad Simplicianuin disputatione rem
alicubi verset in utramque partem, dubitanti parum dissimilis (quod profecto disputandi genus leclorem
postulat sagacem vigilantemque) attamen se jam tum antequum Pelagiana hxresis apparel, sic disse-
;

ruisse dicit de dono perseverantiae scribens, ut neque remanserit aliquid quo vocetur in dubium gratiam
Dei nun secundum merita noslra tlari, et satis egerit etiam inilium fidei esse donum Dei, utque ex iis qux ibi
dicta sunt, consequentcr eluceat, etiam usque in (inem perseverantiam nonnisiab eo donari, qui nos praedesti-
navit in suum regnum et gloriam.
Opusculorum quae ad mores magis attinent. Primum ex his librum
Finitis Quaestionibus. series incipit
de Fide rerum quae non videntur, restitutuimus Augustino, cui perperam fuerat Erasmi et Lovaniensium
Theologorum sententia ereptus. Subsequitur opusculum de Fide et Symbolo, quod Hipponcnsis concilii
episcopisacceptum referredebemus,quorum ju^sioneAugustinus episcopalibus nondum infulis exornatus
id argumcnti tractavit in illo totius Africae plenario consessu ;
quem etiam tractatum amicis studiosissime
instantibusin librum redigere compulsus est. Proxime adjungitur liber de Fide et Operibus,iti eos publi-
catus, qui sentiebant et omnesadmittendos ad Baptismum, et praoepta moiurn nonnisi
citra discrimen
post Baptismum tradonda, ot demum baptizatos chrislianaj lidei merito salvandos esse, eti.unsi mores
quantumlibet iniquos nunquam mutarint. Quam tertiarn opinionem cuin perniciossimam judicaret S.
Doctor, convellendam suscepit non semel, sed manu amica semper et pacifica quia profectam ab aucto- ;

ribus haud dubie catholicis ac piis quibus dum occurrit in lib. 21 deCivitate Dei, cap. 17, Nunc jam, ait,
:

cum agendum esse video el pacifice disputandum. Hinc longe abesse non oportuit En-
misericordibus nostris
chiridion, quo doctrina traditur de Fide, Spe et Charitate opusvere aureum, nocturna et diurna manu
:

vcrsandum.Liber de AgoneGhristiano eodem fere speclat, fidei Regulam continens et praceptavivendi.Hos

de Fide libros excipit opus de Catechizandis rudibus,editum rogatu diaconiCarthaginensis Deogratias,ad
quem saepius primis fidei elemenlis imbuendi deducebantur sacrarum litterarum rudes. Succeduut simul
cum tractatu de Continentia, quoe malcriae et argumenti sui affinitate conjunctae sunt inter se lucubra-
tiones, de Booo conjugali, de sancta Virginitate, de Bono Viduilatis, deConjugiis adulterinis. Postea de
Mendacio,et contra Mendacium ac,ne singula persequamur,ordine omnia certo proprioque sunt collocata.
:

Verum,quod reicaput existimamus.criticorum in ipsa Opusculajudicium,si quis forte injecitde auctore

scrupulum, ad cxamen vocatur quaedam proe pro nothis haberi volebant, genuina esse monstrantur
:
;

alia e contrario quaj solcbant genuinis adjungere, vel repudiantur ut notha, vel aliquo discrimine sepa-
rantur ut dubia. Ilujus posterioris generis sunt tractatus de Symbolo ad Catechumenos, et alibi quidam
ex tomo nono translati huc libelli sive Sermoncs, quo9 in extrema voluminia parte minulioribus typis
excusos reprojsenfainus.
In adornanda quoque Appendice nec exigua cura, nec inauis labor impensus est. Opusculorum subdili-
tiorum quoesiti suutei repertiplerumque auctores. Hugoni Victorino vindicatur libcllusdeSubstantia dile-
ctionis eide.mque ipsi redditur opus de septem Vitiis,et septem Donis Spiritus sancti. Liber de Scala Para-
;

disi restiluitur Guigoni Carthusiano de Cognitione verae vitae,Honorio Augustodunensi de Vita christiana.
: :

Fastidio Britoni Paulino Aquileiensi, de salutaribus Documentis, de Conflictu vitiorum et virtutum,

:

Ambrosio Autperto de Rectitudine catholicae conversationis, ac proinde etiam de Vanitate saeculi, Eli-
:

gio Noviomensi de Bono disciplinee, Valeriano Cymelensi episcopo, etc. Libellus de Amicitiaex Aelredo
:

PATHOL. XL. ?\
f i

V"^0
 ;

11 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI .2

abbate Rhievalleusi, Expositio cantici Magnificat ex Hugone Victorino, ex Anselmo liber de Contritione
cordis. et tractatus de Antichristo ex Alcuino decerptus ostenditur ne quid hic addamus de iis opus i- :

lis quae suo loco observamus ex Augustino aliisque scriptoribus delibata conflataque quaedam auc ;

forte Joanne abbate Fiscannensi, puta Meditationes, etc. quaedam autem Alchero monachoCistercieriBi,
;

aut non multum antiquiore consarcinatore,scilicet de Spiritu et Anima,Manuale,ac de Diligendo Deo,

Praefixis demum Admonitionibus in Opuscula, quid probum, qui eruditum, quid lectu dignum sit i
camus.

Vide prxterea Ubrnm 1, cap. 26,Retractationum, col. 624, averbts, Est etiam inter
t. 1, illa q

scripsimus, usgue ad cul. 630, verbis, Uttum anima a se ipsa sit. M.

S. &URELII &UGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI

DE DIVERSIS QU^ISTIONIBUS LXXXIII

LIBER UNUS" 1
».

Qu^STio prima. Utrum anima aseipsa sit. IV. Qux sit causa ut sit homo deterior.

Omne verum verum est ; et omnis ani-

a veritate Ut sit homo deterior aut in ipso causa est, aut in

ma eo anima est, quo veraanima est.Omnis igitur alio aliquo, aut in nihilo. Si in nihilo, nulla causa
anima a veritate habet ut omnino animn. sit. est. Aut si ita accipitur in nihilo, quod homo ex
Aliud autem anima est, alifid veritas. Nam veritas nihilo faetus,vel ex iis quae ex nihilo facta sunt

falsitatem nunquam patitur, anima vero saepe fal- rursum in ipso erit causa,quod ejusquasi materies
litur. Non igitur, cum a veritate anima est, a se est nihilum. Si in alio aliquo, utrumin Deo, an in
ipsa est. Est autem veritas Deus Deum igitur ha- :
quolibet alio homine ; an in eo quod neque Deus,
bet auctorem ut sit anima. neque homo sit Sed non in Deo bonorum enim
;

Deus causa est. Si ergo in homine, aut vi, aut sua-

II. De libcro arbitrio.
sione. Sed vi nullo modo, ne sit Deo valentior.
Omne quod fit, ei par esse non potest.
a quo fit
Siquidem Deus ita optime hominem fecit.ut si vel
Alioquin justitia,quae sua cuique tribuere debet,de
let mancre optimus, nullo resistente impediretur.
rebus auferatur necesseest. Hominem ergo Deus
Suasione autem alterius hominis si concedimus ho-
cum fecit, quanquamoptimum fecerit ;
non tamen
autem homo est qui
minem depravari, rursum quaarendum erit, suasor
id fecit quod erat ipse. Melior
ipse a quo depravatus sit. Non enimpotest pravus
voluntate, quam qui necessitate bonus est. Volun-
non esse talium suasor. Restat nescio quid, quod
tas igitur libera danda homini fuit.
nec Deus, nec homo sit sed tamen hoc quidquid :

III. Utrum Deo auctore sit homo deterior.

Nullo sapiente homine auctore fit homo deterior
Non enim parva ista culpaest.imo tanta est,quae in
sapientem quemvis hominem cadere nequeat.Est
*
autemDeus omni homine sapiente praestantior.Multo
minus igitur Deo auctore iit homo deterior. Multo»
enim praestantior Dei voluntas, quam hominis sa-
pientis est. Ulo autem auctore cum dicitur, illo vo-
lente dicitur. Est ergo vitium voluntatis quo est
homo deterior quod vitium si longe abest a Dei
:
est ', aut vim intulit, aut suasit.De vi hoc respon-
deturquod supra: desuasione autemquiddquid est,
quia suasio non cogit invitum,ad ejusdem hominis
voluntatem causa depravationis ejus redit,sive ali-
quo, sive nulllo suadente depravatus sit.
V. Utrum animol irrationale beatum essc possit.
Animal quod caret ratione,caret scientia.Nullum
autem aniinal quod scientia caret, beatum esse
potest. Non iixitur cadit in animalia rationis exper-

voluntate, ut ratio docet.in quo sit quaerendum est. tia ut beala sint.

* Editi Rat. Er. et libri aliquot. Mss., quamvis. Sic

etiam. Ven. M.
1
Kr. et octo Mss., sed etiom hoc quidqtdd est. Sic
(a) Iuchoatus 6ub finem auni 388. Lugd. et Ven. M.
ADMOMTIO TP. BEKEPICT1N0RUM.
Recognitus est de novo (prasens Liber de Diversis Qurestiouibus LXXXIIIJ ad codiees Mss. quindeciin, scilicet
ad Roruanos bibliothecae Vaticanae duos, ad Parisienses Regise bibliothecae unuin. collegii Navarrici duos, Sorbo-
nici unuui, Augustiuiauoruui majoris couventus unuin, abbatue Geaovefteann uuum, Geruianensis nostri coanobii
unum, ileib ad S. Mauri Fossateusis, S. Beuigui Divionensis, S. Michaelis in Periculo ruaris ununi, ad duos Cis-
tereienses, et ad unuin illustrissimi domiui D. de S. Georges episeopi Claromontaui. Adbibita» suut etiaui varian-
tes leclioues, quas ejusdem opusculi castigandi studio Tbeologi Lovanienses collegeruut et Belgicis quinque Mss
Postremo collatsa autiquiores editiones, Rat. id est quffi Augustini RaliapODensjs cura Lugduni per Joau.Treschel
excusa est auno 1497 Er. quam recensuit Uesiderius Erasmus et Probeniano prelo edi curayit Basileae, an. 1528,
;

et editio Lov. quai ex Lovauieusium Theologorum recensioue

Antuerpisc impressa est Plantiuianis typis,an 1576.

Prxterea comparavimus eas omnes editiones initio ftetr. et confes. t. 1, mcmoratas. M.

 : ;

13 LIBER UNUS. 14
VI. De malo. mundo, qui profecto corporeus est et sensibilis.et
Omne quod est, aut eat corporcum, aut incorpo- ud Deum, id est veritatem, quae intellectu et interiore
reum. Corporeum incorporeum autem in-
sensibili, mente capitur, quae semper manet et ejusdem modi
telligibili Omne igitur quod est,
specie continetur. est, qua3 non habet irnaginem falsi, a qua discerni
sine aliqua specie non est. Ubi autem aliqua species, non possit, tota alacritate converti.

necessario est aliquis modus, et modus aliquid boni X. Utrum corpus a Deo sit.
est. Summum ergo malurn nullum modumhabct;
Omne bonum a Deo : omne speciosum bonum, in
caret enim omni bono. Non est igitur quia nulJa ;
quantum speciosum est ;et omne quod species con-
speoie continetur, totumque hoc nomen mali de tinet,speciosumest.Omneautemcorpus,utcorpussit,
speciei privatione repertum est. specie aliqua continetur. Omne igitur corpus a Deo.
VII. Qiue proprie in animante anima dicatur. XI. Quare Christus de femina natus sit.
Anima aliquando cum mente intelli-
ita dicitur, ut
Deus cum liberat, non partem aliquam liberat
gatur; veluti cum dicimus hominom ex anima et sed totum liberat, quod forte in periculo est. Sa-
corpore constare : aliquando ita, ut excepta mente
pientia ergo et Virtus Dei, qui dicitur unigenitus Fi-
dicatur. Sed cum excepta mente dicitur, ex iis ope-
lius, homine suscepto libcrationem hominis indica-
ribus intelligitur quae habemus cum bestiis commu- vit. Hominis autem liberatio in utroque sexu debuit
nia. Bestiae namque carent ratione, quae mentis sem- apparere.Ergo, quiavirum opportebatsuscipere.qui
per est propria. consequens erat ut feminei
sexus honorabilior est,
VIII. Utrum per se anima moveatur. sexus liberatio hinc appareret, quod ille vir de fe-

Moveri per se animam sentit, qui sentit in se esse mina natus est.

voluntatcm.Namsivolumus.non aliusdenobisvult. XII. Sententia cujusdam sapienlis (a).

Et iste motus animae spontaneus est hoc enim ei ;
Agite, o, inquit, miseri moriales,hoc agite ne un-
tributum est a Deo qui tamen motus, non de loco
quain polluat hoc domicilium malignus spiritus ne
:
;

in locum est, tanquam corporis. Localiter enim mo-

sensibus immixtus incestet animae sanctitatem, lu-
veri corporis proprium est. Et cum anima voluntate,
cemque mentis obnubilet. Serpit hoc malum per om-
id est, illo motu qui localis non est, corpus suum ta-
nesaditussensuales;datsefiguris,accommodatcolo-
men localiter movet, non ex eodem monstratur et
ribus,adhaeret sonis, latet in ira,in fulluciu sermonis,
ipsa localiter moveri. Sicut videmus a cardine mo-
odoribus se subjicit, infundit saporibus, acturbidi
veri aliquid per magnum spatium loci, et tamen
motus illuvie tenebrosis affectibus tenebrat sensus \
ipsurn cardinem non moveri loco.
•
quibusdam nebulis implet omnes meatus intelligen-
IX. Utrum corporeis sensibus percipi veritas possit. tiae,per quosexpandere lumen rationis radius mentis

Omne quod corporeus sensus attingit, quod et sen- solet.Etquia radius aethereae lucis est,in eoque spe-
sibile dicitur, sine ulla intermissione temporis com- culum divinae praesentiae in hoc enim Deus, in :

mutatur(ft): velutcum capilli capitis nostri crescunt, hoc voluntas innoxia, in hoc recte facti meritum re-
vel corpus vergit in senectutem.aut in juventam ef- lucet Deus ubique praesens est; tunc uutem uni-
:

florescit, perpetuo id fit, nec omnino intermittit fieri. cuique nostrum simul est, cum mentis nostrae illi-
Quod autem non manet, percipi non polest : illud bata puritas in ejus praesentia se e-ise putaverit. Ut
enirn percipiturquod scientiacomprehenditur.Com- enim visus oculorum, si fuerit vitiatus, quidquid
prehendi autem non potest quod sine intermissione videre non potuerit, adesse non putat; frustra enim
mutatur.Nonestigiturexspectandasinceritasverita- circumstat oculos praesens imago rerum, si oculis
tis a sensibus corporis/Sed ne quis dicat esse aliqua integritas desit : ita etiam Deus qui nusquam deest,
sensibilia eodem modo semper manentia,et quaestio- frustru pollutis animis praesens est, quem videre
nern nobis de sole atque stellis ah°erat,in quibus facile mentis caecitas non potest.
convinci non potest ; illud certe nemo est qui non XIII. Quo documento constet homines bestiis antecellere.
cogatur fateri, nihil esse sensibile quod non habeat hominem ratio-
Inter multa quibus ostendi potest
simile falso, ita ut internosci non possit.Nam ut alia
ne bestiis antecellere, hoc omnibus manifestum est,
pra3termittam,omniaqusepercorpussentimus,etiam
quod belluae ab hominibus domuri et munsuefieri
cumea non adsuntsensibus,imaginestameneorum possunt, homines a belluis nullo modo.
patimurtanquam prorsusadsint,velinsomno,velin
XIV. Non fuisse corpus Christi phantasma.
furore. Quod cum patimur, omnino utrum ea ipsis
Si phantasma fuit corpus Christi, lefellit Christus
sensibussentiamus, aut imagines sensibilium sint,
discernere non valemusvSi igitur sunt imagines sen- et si fefellit, veritas non est. Est uutem veritas
sibilium falsae,qu& discerni ipsis sensibus nequeunt, Christus. Non igitur phantasma fuit corpus ejus.
et nihil percipi potest nisi quod a falso discernitur, XV. De intellectu.
non est judicium veritatis constitutum in sensibus. Omne quod se intelligit, comprehendit se, Quod
Quamobrem saluberrime admonemur averti ab hoc
Er. et septem Mss., tenebrati sensus.
»
[a) I Retract. cap. 26.
Fontei scilicet Cartagioeusis, de meute rnuudauda
(a)
* Hic Rat. et tres Mss. addunt, siquidem impartibilem. ad videndum Deum. I Retract. cap. 20.
 ;:

15 DE DIVERSIS QtLESTlONIBUS LXXXXlII, S. AUGUSTINI 16

autem se comprehendit, finitum est sibi. Et intelle- dine et latitudine et altitudine corporis occupatur

ctus intelligit se. Ergo iinitusest sibi. Necinfinitus nee Deus tale aliquid est. Et omnia igitur in ipso

esse vult, quamvis possit quia notus sibi esse vult,

;
sunt, et locus non est. Locus tamen Dei abusive
amat enim se.
dieitur templum Dei, non quod eo contineatur, sed
XVI. De Filio Dei. quod ei praesens sit. Id autem nihil melius quam
anima munda intelligitur.
Deus omnium quae sunt, causa est. Quod autem
omnium rerum causa est, etiam sapientiae suae causa XXI. Utrum Deus auctor mali non sit.

est nec unquam Deus sine sapientia sua. Igitur sem-

:
Quisquis omnium quae sunt auctor est, et ad cujus
causa est sempiterna
piternae sapientiae suae nec : bonitatem id tantum pertinet ut sit omne quod est,

tempore prior est quam sua sapientia. Deinde si non esse ad eum pertinere nullo pacto potest. Omne
Patrem sempiternum esse inest Deo, nec fuit ali- autem quod deficit, ab eo quod est esse deficit, et
quando non Pater, nunquam sine Filio fuit. tendit in non esse. Esse autem et in nullo deficere

XVII. De scientia Dei. bonum est, et malum est deficere. At ille ad quem
non esse non pertinet non causa deficiendi; id
Omne pra?teritum jam non est omne futurum ;
est
est, tendendi ad non esse quia, ut ita dicam, es-
nondum est omne igitur et praeteritum et futurum
:
;

sendi causa est. Boni igitur tantummodo causa est

deest. ApudDeum autem nihil deest nec praeteritum :

igiturnecfuturum,8edomnepraesensestapudDeum. et propterea ipse summum bonum est. Quocirca

mali auctor non est, qui omnium quae sunt auctor
XVIII. De Trinitate.
est: quia in quantum sunt, in tantum bona sunt(a).
Omne quod est, aliud est quo constat, aliud
quo discernitur, aliud quo congruit. Universa igitur XXII. Deum non pati necessitatem.

creatura si et est quoquo modo, et ab ea quod om- Ubi nulla indigentia, nulla necessitas ubi nullus :

nino nihil est plurimum distat, et suis partibus sibi- defectus, nulla indigentia. Nullus autem defectus
metcongruit,causam quoque ejus trinam esse opor- in Deo : nulla ergo necessitas.

tet qua sit, qua hoc sit, qua sibi amica sit. Crea-
; XXIII. De Patre et Filio.
turae autem causam, id est, auctorem
Deum dicimus.
Omne castum castitate castum est, et omne aeter-
OportetergoesseTrinitatem,quanihilpraestantius,
num aeternitate aeternum est, et omne pulchrum pul-
intelligentius et beatius invenire perfecta ratio po-
chritudine, et omne bonum bonitate. Ergo etomne
test.Ideoque etiam cum veritas quaeritur, plus quam
possunt utrum
sapiens sapientia, et omne simile similitudine. Sed
tria genera quaestionum esse non ;

duobus modiscastum castitatedicitur:vel quodeam

omnino sit, utrum hoc an aliud sit, utrum appro-
gignat, ut ea sit castum castitate quam gignit, et cui
bandum improbandumve sit.
principium atque causa est ut sit aliter autem cum ;

XIX. De Deo et creatura.

participatione castitatis quidque castum est, quod
Quod incommutabile est, aeternum est semper :
potest aliquando esse non castum atque ita de cae- ;

enim ejusdem modi est. Quod autem commutabile teris intelligendum est. Nam et anima aeternitatem
est,temporiobnoxiurnest:nonenimsemperejusdem vel intelligitur vel creditur consequi, sed aeterna
modi est, et ideo aeternum non recte dicitur. Quod aeternitatis participationefit. Non autem ita aeternus

enim mutatur, non manet quod non manet non est

: :
Deus, sed quod ipsius aeternitatis est auctor. Hoc et
aeternum.Idqueinterimmortaleetaeternuminterest, de pulchritudineet de bonitate licet intelligi.Quam-
quod omne aeternum immortale est, non omne im- obrem cum sapiens Deus dicitur, et ea sapientia 6a-
quia etsi
mortale satis subtiliter aeternum dicitur :
piensdicitur.sinequaeum vel fuisse,aliquando,vel
'

semper aliquid vivat, tamen si mutabilitatem patia esse posse nefas est credere, non participatione sa-
tur, non proprie aeternum appellatur,
m-
quia non setr
pientitc sapiens dicitur, sicuti anima, quas et esse et
perejusdem modi est quamvis immortale, quia sed quod ipse eam genue-
; non esse sapiens potest :

semper vivit, recte dici possit. Vocatur autem aeter- rit, qua sapiens dicitur, sapientiam (b). Item illa quas
num interdum etiam quod immortale est. Illud vero participatione sunt vel costa.vel 3eterna,vel pulchra,
quod mutationem patitur, et animae praesentia,
et vel bona, vel sapientia, recipiunt, ut dictum est, ut

cum anima non sit, vivere dicitur, neque immortale possint nec casta esse, nec rcterna, nec pulchra, nec
intelligi potest.
ulio modo.et mullo minus eeternum bona, nec sapientia: at ipsa castitas, aeternitas, pul-
In aeterno enim, cum proprie dicitur, neque quid- modo recipiunt
chritudo, bonitas, sapientia, nullo
quam praeteritum quasi transierit, neque quidquam aut corruptionem, aut, ut ita dicam, temporalitatem,
futurum quasi nondum sit, sed quidquid est, tan-
aut turpitudinem,autmalitiam.Ergo etiam illaquae
tummodo cst. participatione similia sunt, recipiunt dissimilitudi-
XX. De loco Dei. nem : at ipsa similitudo nullo modo ex aliqua parte
Deus non alicubi est. Quod enim alicubi est, con- potest esse dissimilis. Unde fit ut cum similitudo Pa-
est. Deus
tinetur loco quod continetur loco, corpus
: trisFiliusdicitur,quiaejusparticipationesimiliasunt
alicubi Et ta-
autem non est corpus non igitur
:
est.
quaecumque sunt vel inter se vel Deo similia (ipsa est

men quia est, el in loco non est, in illo sunt potius

omnia, quum ipse alicubi. Nec tamen illa in illo, ut (a) I Uetract. cap. 26.
longilu- de Triuit. cap. 2.
ipsesit locns; locus enim in spalioestquod
(b) I Retract. cap. 20, et lib. 6,
 17 LIBER UNUS. 18
enim species prima, qua sunt, ut ita dicam, 9peciata, quis novit quid sit bonitas Dei, potest existimare
et forma qua formata sunt omnia) ex nulla parte ;
quibus pcccatis certa pcena dobcatur et hic et in
Patri potest esse dissimilis.Idemigiturquod Pater, futuro sa^culo. Quibus bene tractatis, probabiliter
ita ut iste Filius sit, illePater, id est,iste similitudo, judicari potest, qui non sint cogendi ad pooniten-
ille cujus similitudo est ; iste substantia, ille sub- tiam luctuosam et lamentabilem, quarnvis peccala
9tantia ',ex quo una substantia. Nam si non una est, latoantur et quibus nulla omnino speranda sit
;

recipit similitudinem similitudo ;

quod fieri posse salus, nisi sacrificium obtulerint Deo spiritum con-
omnis verissima negat ratio. tribulatum per pcenitentiam.
XXIV. Utrum peccatum et recte factum in libero sit XXVII. De providentia.
voluntatis arbitrio. Fieri potcst ut per malum hominem divina provi-
Quidquid casu fit, quidquid temerc
temere fit : dentiaetpuniat opituletur.NamJudaeorumimpie-
et
fit, non fit providentia. Si ergo casu aliqua fiunt in tas et Judaeos supplantavit l , et Gentibus saluti fuit.
mundo, non providentia universus mundus admi- Item lieri potestut divinaprovidentiaper homincm
nislratur.Si non providentia univorsus mundus ad- bonum et damnet et adjuvet, sicut ait Apostolus :

ministratur,est ergo aliqua natura atque substantia Aliissumus odor vitaeinvitam, aliis autem odor mortis
qutead opusprovidentiae non pertineat.Ornne autem in mortem(II Cor. n, 16).Sed cum omnis tribulatio

quod quantum est, bonum est. Summe enim

est, in aut pcena impiorum sit, aut exercitatio justorura ;

est illud bonum, cujus participatioue sunt bona cae- quia eadem tribula et paleas concidit, et frumenta
tera. Et omne quod mutabile est, non per se ipsum, paleis exuit, unde tribulatio nomen accepit rur- ;

sedboniimmutabilis participatione,in quantum est, sus,cum pax et quies a molestiis temporalibusetbo-

bonum est. Porro illud bonum, cujus participalione nos lucretur.etcorrumpatmalos omniahaec divina:

sunt bona caetera quaacunque sunt 2

, non per aliud, providentiapromeritismoderaturanimarum.Sedta-
sed per se ipsum bonum etiam
est, quam divinam men nonsibi eliguntboni ministerium tribulationis»
providentiamvocamus.Nihiligiturcasufitinmundo. nec mali amant pacem. Quare ipsi quoque, per quos
Hoc constituto, consequens vide*ur ul quidquid in id agiturquod ignorant,non justitiae quse referturad
mundo geritur, partim divinitus geratur, partim Deum, sed malevolentiae suae mercedem accipiunt.
nostra voluntate.Deus enim quovis homine optimo Quemadmodum ncc bonis imputatur,quod ipsispro-
et justissimo longe atque imcomparabiliter melior desse volentibus nocetur alicui,sed bono animobe-
et justior est. Justus autem regens et gubernans nevolentiaepraemiumtribuitur^itaetiamcaeteracrea-
universa, nullam pcenam
cuiquam sinit iminerito tura pro meritisanimarum rationalium vel sentitur
praemium immerito dari.Meritum au-
infligi,nullum molesta vel commoda est. Summo enim
vel latet,vel
tem pxnee, peccatum et meritum praemii, recte fac-
; Deo cuncta bcne administrante qua3 fecit,nihil inor-
tum est.Nec peccatum autem,nec recte factum im- dinatum in universo, nihilque injustum est, sive
putari cuiquam juste potest, qui nihil fecerit pro- scientibus sive nescientibus nobis. Sed in parte of-
pria voluntate. Est igitur et peccatum et recte fac- fenditur animapeccatrix:tamenquia pro meritisibi
tum in libero voluntatis arbitrio. est, ubi talem esse decet, et ea patitur quae talem

XXV. De cruce Christi. patiaequumest.universum regnum Deinullasuafce-

Sapientia Dei hominem ad exemplum, quo recte ditate delormat. Quamobrcm, quoniam non omnia
viveremus,suscepit.Pertinetautem ad vitam rectam, novimus quae de nobis bene agit ordo divinus,insola
ea quae non sunt metuenda non metuere.Mors autem bona voluntate secundum legem agimus in caeteris ;

metuenda non est. Oportuit ergo idipsum

illius ho- autem secundum k-gem agimus,cumlexipsaincom-
minis quem Dei Sapientiasuscepit,mortemonstrari. mutabilismaneat,elomniamulabiliapulcherrimagu-
Sunt autem homines qui quamvis mortem ipsam bernatione modcretur. Gloria igitur in allissimis Deo,
non timeant, genus tamen aliquod ipsius mortis et in terrapax hominibus bonse volnntatis (Luc. n, 14).

horrescunt. Nihilominus autem, ut ipsa mors me- XXVIII. Quare Deus mundum faccre voluerit.
tuenda non est, ita nullum genus mortis bene et Qui quacrit quare voluerit Dcus mundum facere,
recte viventi homini metuendum est. Nihilominus causam quaerit voluntatis Dei Sed omnis causa effi-
igitur hoc quoque illius hominis cruce ostenden- ciens est. Omne autem majus est quam
efficiens
dum fuit.Nihil enim erat inter omnia genera mortis id quod efficitur. Nihil autem majus est volunlate
illo genere exsecrabilius et formidolosius. Dei. Non ergo ejus causa qm-erenda est.
XXVI. De differentia peccatorum. XXIX. Utrum aliquid sit stirsum aul deorsum in
Alia sunt peccatainfirmitatis,alia imperitiaa.alia universo.
malitiae. Infirmitas contraria egt virtuti,
imperitia Qux sursum sunt sapite (Coloss. m,2).Ea quaesur-
contrariaestsapientiae.malitiacontrariaestbonitati. sum su-it sapere jubemur, spiritualia scilicel, quae
Quisquis igitur novit quid sit virtus et sapientia Dei, nonloois et partibus hujus mundi sursumesseintel-
potest existimare quae sint peccata venialia. Et
quis-
ligenda sunt, sed merito excellentiae suae ; ne in ejus

1
mundi partefigamusanimum noslrum.quo universo
lstbsec verba, iste substantia, ille substantia,
absunt
a novem Mss.
2
Rat. etocto Mss.,
quuntacumque sunt.
quantumcumque sunt. Alii quatuor
'
1
Er. et undecim Mss., Judam supplantavit. — Sic
etiain Lugd. M.
 ;

19 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 20

nos debemus exuere. Sursum autem ac deorsum cuiquam prodest id quo male utitur et quod non ;

in hujus mundi partibus est. Nam universus nec prodest, non utique utile est. Utile autem quidquid
ipse habet sursum aut deorsum. Corporeus est est,utendo est utile ita nemo utitur nisi utili.
:

enim quia omne visibile corporeum est. Nihil

;
Non ergo utitur, quisquis male utitur.Perfecta igi-
autem in universo corpore sursum aut deorsum tur hominis ratio, quae virtus vocatur, utitur primo
est. Gum enim in sex partes motus fieri videatur, se ipsa ad intelligendum Deum, ut eo fruatur a quo
qui rectus dicitur, id est, qui circularis non est, etiam fa^ta est. Utitur autem caeteris rationalibus
in anteriora et posteriora, in dexteriora et siniste- animantibus ad societatem, irrationalibus ad emi-
riora, in superiora et inferiora ; nulla omnino ratio nentiam.Yitam etiam suam ad id refert, ut fruatur
est cur universo corpori ante ac post nihil sit, et Deo ita enim beata est. Ergo et se ipsa utitur; quae
:

dextera ac autem sursum ac deorsum.

laeva, sit profecto inchoat miseriam per superbiam,siad se ip-
Sed eo considerantes decipiuntur, quod sensibus sam,non ad Deum referatur. Utitur etiam corpori-
et consuetudini difficile obsistitur. Non enim tam bus quibusdam vivificandis ad beneficentiam sic ;

facilis est nobis conversio corporis, quae fit, si quis enim utitur suo corpore : quibusdam assumendis
capite moveri velit, quam facilis est a
deorsum vel respuendis ad valetudinem,quibusdam toleran-
dextra in laevam, vel ab anteriore in \ osteriorem dis ad patentiam, quibusdam ordinandis ad justi-
partem. Quamobrem remotis verbis secum ipsi tiam, quibusdam considerandis ad aliquod veritatis
animo satagendum est, ut hoc cernere valeat. documentum: utitur etiam iis a quibus se abstinet.
ad temperantiam.Ita omnibus et sensis et non sen-
XXX.Utrum omnia in utilitatem hominis,creata sint.
sis utiturnec aliquid tertium est.Judicat autem de
;

Ut inter honestum et utile interest, ita et inter omnibus quibus utitur de solo Deo non judicat,
:

fruendum et utendum.Quanquam enim omnehone- quia secundum Deum de caeteris judicat ; nec eo
stum utile, et omne utile honestum esse, subtiliter utitur.sed fruitur.Nequeenim ad aliquid aliud Deus
defendi queat: tamen quia magis proprie atque usi- referendus est. Quoniam omne quod ad aliud refe-
tatius honestumdicitur quod propterseipsum expe- rendum est,inferius quam id
ad quod referendum
est

tendum est, utile autem quod ad aliud aliquid refe- est. Nec Deo superius, non loco, sed ex-
est aliquid

rendumest:secundum hancdifferentiam nuncloqui- cellentia suae naturae '.Omnia ergo quae facta sunt,

mur, illud sane custodientes, ut honestum et utile in usum hominis facta sunt, quia omnibus utitur

nullo modo sibimetadversentur.Adversarienimh.-ec judicando ratio 2 , quae homini data est. Et ante
sibi aliquando imperite ac vulgariter existimanlur. lapsum quidem non utebatur tolerandis, nec post
Frui ergo dicimur eare de quacapimus voluptatem. lapsum utitur nisi conversus, el quanquam ante
Utimur ea quam referimus ad id unde voluptasca- mortem corporis, jam tamen quantum potest Dei
pienda est.Omnis itaque humana perversioest,quod amicus, quia libenter servus.
etiam vitium vocatur.fruendis uti velle, atque uten- XXXI. Sententia Ciceronis, quemadmodum virtutes
dis frui.Et rursus omnis ordinatio, quae virtus etiam animi ab illo divisx ac definitx sint (Gic. lib. 2 de
nominatur, fruendis frui, et utendis ati.Fruendum Invent.).

estautem honestis, utendum vero utilibus.Honesta- i.Virtus estanimi habitus naturae modo atquera-
tem voco intelligibilem pulchritudinem.quam spiri- tioni consentaneus.Quare omnibus partibus ejusco-
tualem nos proprie dicimus;utilitatem autem.divi- gnitis.tota vis erit simplicis honestatis considerata.
namprovidentiam.Quapropterquanquamsintmulta Habet igitur partes quatuor prudentiam,justitiam, :

pulchra visibilia, qua? minus proprie honesta appel- fortitudinem,temperantiam.Prudentiaest rerumbo-

lantur ipsa tamen pulchritudo,ex qua pulchra sunt
;
narum malarum neutrarumque scientia 3
et . Partes
quaecumque pulchra sunt, nullo modo est visibilis. ejus,memoria,intelligentia,providentia.Memoriaest
Item multa utilia visibilia sed ipsa utilitas, ex qua
;
perquamanimus repetit illaquae fuerunt.Intelligen-
nobis prosunt quaecumque prosunt, quamdivinam
tia, per quam ea perspicit quae sunt. Providentia, per
providentiam dicimus,visibilis non est. Notum sane
quam futurum aliquid videturantequam factum e?t.
sit visibilium nomine omnia corporalia contineri.
Justitia csthabitus animi,communi utilitate conser-
Oportet ergo frui pulchris invisibilibus, id est, hone-
vata,suam cuiquetribuensdignitatem.Ejus initium
stis : utrum autem omnibus, quan-alia quaestio est ;
est ab natura profectum: deinde quaedam in consue-
quam fortassehonestanon nisi quibusfruendumest, tudinem ox utilitatis ratione venerunt postea res et :

dici deccat.Utilibus autcm utendum est omnibus,ut

ab natura profectas et ab consuetudine probatasje-
quoquecorumopusest.Kt frui quidem cibo et quali- gum mctus et religio sanxit.Natura jus cst,quodnon
betcorporali voluptate non adeo absurde existiman-
opinio genuit,sed qus>dam innata vis inseruit, ut re-
turetbestiao: uliautemaliqua re non potest nisi ani-
ligionem, pietatem, gratiam, vindicationem, obser-
mal quod rationia csL parliceps. Scire namque quo
vantiam,veritatem.Religio est quaesuperioris cujus-
quidque referendum sit, non datum estrationis ex-
pertibus sed neque ipsis rationalibus stultis. Nec
; 1
Er. et plures Mss., sed exceltentia subslantix. — Sic
uti quisque potest ea re quae quo refonda sit nescit etiani Logd. et Ven. If.
- Codices duo, judicandi ratio.
nec quisquam potest scire nisi sapiens. Quare abuti Rerum bonarum
3 Nonnulli Mss. ut apud Ciceronein,
reotius dici solent, qui non bene utuntur. Non enim et malarum et utrarumque scientia.
 21 LIBER UNUS. 22
dam quam divinam vocant,curam cerimo-
naturaa, rantiae finitimaest.superstitio quao religioni propin-
niamqueaffert.Pietas,pcr quam sanguine conjunctis qua nomine quae omniaitem
est; aut sine ullo certo :

patriaeque benevolens officium,et diligens tribuitur uti contraria rerum bonarum in rebus vitandis re-
cultus. Gratia,in qua amicitiarum et officiorum.al- ponemus. Ac de eo quidem genere honestatis, quod
terius memoria, etalterius renumerandi voluntas
'
omni ex partc propter se petitur, satis dictum est.
continetur. Vindicatio.per quam vis aut injuria,et Nunc de eo in qua utilitas quoque adjungitur, quod
omnino omne quod obfuturum est, defendendo aut tamen honcstum vocamus, dicendum videtur.
ulciscendo propulsatur. Observantia, per quam ho- 3. Sunt igitur multa quae nos, cum dignitate, tum

minesaliquadignitateantecellentes,cultu quodamet fructu quoque suo ducunt. Quo in genere est glo-
honoredignamur.Veritasperquamimmutataeaquae ria, dignitas, amplitudo, amicitia. Gloria est fre-
sunt autfuerunt aut futurasuntdicuntur.Consuetu- quens de aliquo fama cum laude. Dignitas, alicu-
dine autemjus est quodautlcviteranaturatractum 2 jus honesta et cultu et honore et verecundia di-
'

aluit, et majus fecit usus, utreligionem ; et si quid gna auctoritas. Amplitudo est potentia, aut majes-
eorum quae antediximus,a natura profectum,majus tas s aut aliquarum copiarum magna abundantia.
,

factum propter consuetudinem videmus:autquod in Amicilia, voluntas erga aliquem reruro, bonarum,
morem vetustas vulgi approbatione perduxit. Quod illiuh ipsius causa quem diligit, cum ejus pari vo-

genus pactum est,par,lex (a),judicatum.Pactum est
quodinteraliquosconvenit.Par,quodinomnesaequa-
le 4 est.Judicatum,dequoalicujusaut aliquorumjam
sententiis constitutum est. Lege jus est,,quod in eo
scripto.quod populo expositum est ut observet,con-
tinetur. Fortitudo est considerata periculum susce-
ptio,etlaborumperpessio.Ejuspartes,magnificentia,
fidentia, patientia, perseverantia. Magnificentia est
rerum magnarum et excelsarum
quadam et splendida propositione agitatio atque ad-
ministratio.Fidentiaestperquammagnisethonestis
in rebus multum ipse animus inse fiduciaecerta cum
luntate. Hic quia decivilibus causis loquimur,fruc-
tus ad amicitiam adjungimus, ut eorum quoque
causa petenda videatur, ne forte qui nos de omni
amicitia dicere existimarint reprehendant \ Quan-
quam sunt qui propter utilitatem modo petendam
putent amicitiam, sunt qui propter se solum, sunt
qui et propter se et propter utilitatem. Quorum
quid verissime statuatur, alius locus erit conside-
cum animi ampla randi.
5
XXXII. Utrum rem ullam alius alio magis intelligat,
atque ila ejusdem rei per infmitum eai intelligen-
tia.

spe collocavit. Patientia est honestatis aut utilitatis Quisquis ullam rem aliter quam ea res est intelli-
causa rerum arduarum ac difficilium voluntariaac git, fallitur : et omnis qui fallitur, id in quo fallitur
diuturna perpessio.Perseverantia est in ratione be- non intelligit.Quisquis igitur ullam rem aliterquam
ne considerata stabilis et perpetua permansio.Tem- est intelligit, non eam intelligit.Non ergo potest
perantia est rationis in libidinem atque alios non quidquam intelligi, nisi ut est. Nos autem aliquid
rectos impetus animi firma et moderatadominatio. non ita ut est intelligimus, velut hoc ipsum nihil
Ejus partes, continentia, clementia, modestia. Con- quod non ita ut est intelligitur. Quare
intelligi,
tinentia, est per quam cupiditas con3ilii guberna- non dubitandum esseperfectamintelligentiam,
est
tione regitur. Clementia, per quam animi temere qua praestantior esse non possit et ideo non per ;

in odium alicujus illecti concitatique comitate reti- infinitum ire quod quaeque res intelligitur, nec eam
nentur Modestia, per quam pudor honestus cla-
6
.
posse alium alio plus intelligere.
ram sUbilem comparat auctoritatem.
7
et
XXXIII. De metu.
2. Atque haec omnia propter se solum, ut nihil
Nulli dubium
non aliam metuendi esse cau-
est
adjungatur emolumenti,petenda sunt.Quod utmon-
sam, nisi ne id quod amamus, aut adeptum amit-
stretur,neque ad hoc nostrum institutum pertinet,et
tamus,aut non adipiscamur speratum. Quare quis-
a brevitate praecipiendi remotum est. Propter se au-
quis hoc ipsum non metuere amaverit atque ha-
tem vitanda sunt,non ea modo quae iis contraria sunt
buerit, quis metus est ne id possit amittere? Mul-
ut fortitudini ignavia, et justitiee injustitia verum
ta enim quae amamus et habemus, metuimu3 amit-
;

etiam illa quae propinqua videntur et finitima esse,

absunt autem longissime. Quod genus fidentiae con-
trarium est diffidentia, et ea re vitium est audacia,
tere ita ea custodimus metu non metuere antem
; :
nemopotestcustodiremetuendo.Itemquisquisamat
:

non metuere, atque id nondum habet, speratque

non contrarium, sed appositum ac propinquum, et
se habiturum, non eum oportet metuere ne non
tamen vitium est.Sicunicuiquevirtuti finitimum vi-
adipiscalur. Hoc enim metu nihil aliud metuitur
tium reperietur, aut certo jam nomine appellatum
quam idem metus. Porro metus omnis aliquid fu-
ut audacu quae fidentiae, pertinacia quae perseve-
git, et nulla res se ipsam fugit. Non igilur metui-
Hic deerat, alterius; restituitur ex Mss. et ex Ci-
1

cerone. tur metus. Sed si quis existimat non recte dici quod
2 Edit, factatum. At Mss. quidam et Ciceroniani libri, 1 Er. et Lov. alicujus honestalis. At Rat. et aliquot
tractum. Mss. curu Cicerone, honesta. Michaelinus codex, honesla-
3 Vox, lex, abest
a Rat. et tribus Mss.
* Aliquot Mss. et Cicero, cequahile.
te.— Lugd. et \en.,alicujus honestatis, ut Er. et Lov. M.
2 Aliquot Mss.
et Ciceroniani libri, pctentix aut ma-
* Editi, cogitatio. Ast Mss. potiores et Cicevo,agitatio.
jestatis.
6 Aliquot
Mss. et Cicero, in odium alicujus invectionis 3 In Mss. quibu8dam et in
Cicerouianis libris, de om-
concitati comitate retinentur. ni amicitia dicere existirrant,reprehendere incipiant : et
7
Rat. el tres Mts, charam. infra habent, constituatur ; loco, statuatur.
23 DE DIVERSIS QU^ESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 24

metus aliquid metuat, cum anima potius ipso me- turpis, quo animus se ipso inferiora sectatur, quae

tu metuat illud attendat, quod cognitu facile est,

; magispropriecupiditas dicitur,omniumscilicet ma-
nullum metum esse nisi futuri et imminentis mali. lorum radix. Et ideo non amandum est, quod ma-
Necesse est autem ut qui metuit, aliquid fugiat. nenti et fruenti amori 'auferri potest. Cujus ergo rei
Quisquisitaque metuere metuit, est profecto absur- amor amandus est, nisi ejus quae non potestdeesse
dissimus,quia fugiendo habet idipsum quod fugit. duin amatur ? Id autem est, quod nihil est aliud ha-
Nam quoniam non metuitur nisi ne aliquid mali ac- bere quam nosse 2
.Porro aurum et omne corpus non
cidat, metuere ne accidat metus, nihil aliud est nisi hoc est habere quod nosse : non itaque arnandum
amplecti quod respuis. Quod si repugnans est, sicu- est. Et quoniam potest aliquid amiri, nec haVeri^non
ti est, nullo prorsus modo metuit, quisquis nihil soluni cx his quae amanda non sunt, ut pulchrum
aliud amat quc»m non metuere. Et propterea nemo aliquod corpus,sed etiam eorum quae amanda, sunt,
potest hoc solum amare,et non habe Utrum au-
:. ut beata vita; et rursus potest aliquid haberi, nec
tein hoc solum amandum sit, alia quaetio est. Jam amari, ut compedes : jure quseritur utrum possit
quem non exanimat metus, nec cupiditas eum vas- quispiam id quod habere nihil est nisi nosse, non
tat, nec aegritudo macerat, nec ventilat gestiens et amare cum habeat, id est, noverit. Sed cum videa-
vana laetitia. Si enim cupit, quia nihil aliud est cu- mus nonnullos non ob aliud,verbi gratia,discerenu-
piditas nisi amor rerum transeuntium, metuat ne- meros, nisi ut eadem disciplina pecuniosi fiant,aut
cesse est, ne aut amittat eas cum adeptus fuerit,aut hominibus placeant quam cum didicerint,ad eum-
;

non adipiscatur. Non autem metuit non ergo cupit. : dem finem referunt, quem sibi cum discerent, pro-
Item si angitur animi dolore, necesse est etiam metu posuerant; neque ullam disciplinam aliud sit habe-
agitetur:quoniamquorummalorum praesentiumest re quam nosse : fieri potest ut habeat quisque ali-
anxietudo, eorum est et imminentiuiu metus. Metu quid, quod habere, hoc sit quod nusse, neque amet
autem caret ergo et anxietudine.Item si laHetur ina-
: tamcn. Quanquambonum quod non amatur, nemo
rebus lastatur, quas potest amittere
niter, de iis : potest perfecte habere vel nosse. Quis enim potest
quare metuat necesseest neamittat. Sed nuilo mo- nosse quantum bonum, quo non fruitur ? Non
sit

do metuit nullo modo igitur laetatur inaniter.

: autem fruitur, si non amat nec habet igiturquod :

XXXIV. Utrum non aliud amandum sit, quam metu amandum est, qui non amat, etiam si amare pos-
carere. sit, qui non habet. Nemo igitur beatam vitam
non metuere, non est amandum.Sed
Si vitium est novit, et miser est quoniam si amanda est, sicuti
:

nemo beatissimus metuit, et nemo beatissimus in est, hoc est eam nosse quod habere (o).
vitio est. Non est itaque vitium non metuere. At au- 2. Quse cum quid est aliud beate vivere,
ita sint,
dacia vitium est. Non ergo quisquis non metuit, au- nisi adernum aliquid cognoscendo habere? JEter-
dax est; quanquam omnis qui audet, non metuat. num enim,de quo sole recte fiditur,quod amanti
est
Item cadaver omne non meluit. Quapropter cum auferri non potest idque ipsum est quod nihil sit
:

commune sit non raetuere beatissimo et audaci et aliud hahere quam nosse.Omnium enim rerum prre-
cadaveri, sed bpatissimus id habeat per tranquilli- stantissimum est quod aeternum est et propterea id :

tatem animi, audax per temeritatem, caduver quia habere non possumus, nisi ea re qua praestantiores
omni sensu caret neque noa amandum est non
;
sumus, id est mente. Quidquid autem mente habe-
iretuere,quoniam beati essevolumus neque solum ;
tur,noscendo habentur; nullumque bonum perfecte
amandum,quoniam audaces et inanimes esse nolu- noscitur, quod non perfecte amatur. Neque ut sola
mus. mens potest cognoscere, ita et amare sola potest.
XXXV. Quid amandum sit. Namque amor appetitus quidam est : et videmus
Quoniam quidquid non vivit non metuit,neque
1. etiam animi partibus inesse appetitum. qui
caeteris
vita carendum quisquain persuaserit,ut metu etiam si menti rationiquo consentiat, in tali pace ettran-
carere possimusjamandumest sine metu vivere.Sed quillitatevacabi! mente comtemplari quod aiternum
rursus quia vita metu carens, etiam, si intelligentia cst. Ergo etiam caeteris suis pirtibus amare ani-
careat, non est appetenda; amandum est sine metu mns debet hoc tam magnum quod mente cognos-
cumintellectuvivere.Idnesolumarnandum?an amor condum est. Et quoniam id quod amatur, afficiat
quoque ipseamandus est? Ita vero, quandosine hoc cx sr> amantem nocesse est fit ut sic amatum ;

llla non amanlur. Sed si propter alia quae amanda refernum est, aeternitate aninium
quod afficiat.
sunt amor aniatur, non recte amari dicilur '.Nihil Quocirca ea demum vita beata, quae aeterna est.
enim aliud est amare, quam propter se ipsam rcm Qnid voro rctornum cst, quod reternitate animum
aliquamappetere.Num igitur propterseipsum amor afficiat, nisi Deus ? Amor autcm rerum aman-
appctemluh est, cum quando desit quod amatur,ea darum, charitas vol dilectio melius dicitur. Oua-
sit iudubitatamiseria? Deitidecum amor motusqui-
rc omnibus cogitationis viribus considerandum est
dam sit, neque ullus sit motus nisi ad aliquid cum ; saluberrimum illud prreceptum, Diligrs Dominum
quferimus quid amandum sit,quid sit illud ad quod 1
Rat. et octo Mss., amatori.
moveri oporteat, qurerimus. Quare si amandus cst 2 Quatuor M?s. cmn Eugypio, quam sicut noscendum
amor, non ulique omnis amandus est. Est enim et est nosse. Et iufra, Nemoigttur beatam vitam sicut nos-
cenda cst, novit. AuY.itainentum sumptum est ex I Re-
Sic Rat. et octodecim Mss. At Er. et Lov., non recte
1
tract. cap. 26.
amor diatur. —
Lugd. et Ven., amari. M. [a) 1 Retract. cap. 26.
 :

25 LIBER UNUS. 26

Deum tuum in tolo corde luo, et in tota anima tua, et incipiat gustari dulcedo pietatis, etcommendari pul-
in tota mente tua (Matlh. xxn, 37) ; et illud quod ait chriludo virtutis, ut charitatis libertas prrc servitute
Dominus autem vita xterna, nt cogno-
Jesus, Ilxc est timorisemineat. Tuncjampersuadendum estfideli-

soant te solum verum Deum, cl quem misisti Jesum bus praecedentibus regenerationis Sacramentis,quaB
Chrislum (Joan. xvn, 3). necesse est plurimum moveant, quid intersit inter
duos homines, veterem et novum, exteriorem et in-
XXXVI. De nutrienda charitate.
teriorem, terrenum et ccolestem ; id est, inter rum
1. amantur ea quse non
Charitatem voco, qua ' quibonacarnalia ettemporalia, eteumqui spiritua-

sunt prae ipso amante contemnenda id est, quod : lia et rjetorna sectatur : monendumque ne peritura

aeternum est, et quod amare ipsum aeternum potest. beneficia et transeuntiaexspectnntur a Deo,quibus
Deusigiluret animus quoamutur 2 charitas proprie ,
et iniprobi homines abundare possunt; sed firma et

dicitur purgatissima et consuinmata, si nihil aliud sempiterna,proquibusaccipiendisomniaquaein hoc

amatur (a) hanc et dilectionem dici placet. Sed cum
:
mundobonaputanturnt mala,penituscontemnenda
Deus magis diligitur quam animus, ut malit homo sunt. Hic praestantissimum illud et unicum exem-
ejusesscquarasuus,tuncvereanimo summequecon- plum Dominici hominis proponendum est qui 1
,

sulitur, consequenter et corpori, nobis id non curan- cum se tot miraculis tantam re**m potestatem ha-
tibusaliquo appetitusatagente, scdtantum prompla bere raonstraret, et ea sprevit quae magna bona, et

et oblata sumentibus. Charitatis au tem venenum est, ea sustinuit quae magna mala imperiti putant :

spes adipiscendorum aut retinendorum tempora- quos mores et disciplinam, ne tanto minus quis-
lium. Nutrimentum ejus est, imminutio cupiditatis; quam aggredi audeat, quanto illud magis honorat,
perfectio, nulla cupiditas. Signum profectus cjus, et de pollicitationibus atque hortationibus ejus, et

imminulio timoris; signumperfectionis ejus, nullus deimitantium multitudine Apostolorum,martyrum,

timor quia et radix est omnium malorum cupiditas
: sanctorumqueinnumerabilium, quam non sint illa
(I Tim. vi, 10) et, consummata dilectio foras mittit
; desperanda ostendendum est.
timorem (I Joan. iv, 18). Quisquis igitur eam nutrire 3. At ubi fuerintcarnalium voluptatum illecebrae

vult, instet minuendis cupiditatibus. Estautemeu- superatae,cavendumest ne subrepat atque succedat

piditas, amor adipiscendi aut obtinendi temporalia. cupiditas placendi hominibus aut per aliqua facta
Hujus minuendae initium est.Deum timere,quisolus mirabilia, aut per difficilem continentiam sive pa-
timeri sinc amore non potest. Ad sapientiam enim tientiam, aut per aliquam largitionem, autnomine
tenditur, et nihil verius eo quod dictum est, Initium scientiae vel eloquentiae in eo : genere est et cupiditas

sapientix timor Domini[Eccli.i, 16). Nemo est quippe honoris.Conlraquaeomniaproferantureaquaescripta

qui non magis dolorem fugiat, quam appetat volu- sunt de laude charitatis, et de inanitate jactantiae ;

ptatera quandoquidem videmus etiam immanissi-

: doceaturque quam sit pudendum eis placere velle,

masbestiasamaximisvoluptatibusabstereridolorum quos nolis imitari. Autenim boni non sunt, et nihil

metu quod cum in earumdem consuetudinemverte-
;
magnum est a raalis laudari ; aut boni sunt, et eos
rit, domitae et mansuetae vocantur. Quapropter quo- oportet imitari.Sed quiboni sunt,virtutebonisunt
niam inest homini ratio, quse cum servit cupidituti virtus aulem non appetit quod in aliorum hominum
perversione miserabili, ut homines non timeantur, potestate est. Qui ergo imitatur bonos, nullius ho-
suggeritlaterepossecommissa,etadtegendaocculta minis appetit laudcm qui malos, non dignus est
;

peccata astutissimas fallacias comparat eo fit ut ho- ; laude. Si autem placere hominibus ideo vis, ut eis
mines quos nondum delectat pulchritudo virtutis, prosis ad diligendum Deum non jam hoc, sed aliud ;

nisi pcenis a peccando deterreantur, quae verissime cupis. Qui autem placere cupit, necessarium adhuc
per sanctos et divinos viros praedicantur, et quod habet timorem primum, ne occulte peccando inter
.

celant hominibus,Deo celari non posse consentiant, hypocritas a Domino computetur deinde, si bene- ;

difficilius domentur quam ferae. Utautem timeatur factis placere appetit, ne hanc mercedem aucupans
Deus,divinaprovidentiaregiuniversapersuadendura perdat quod daturus est Deus.
est ; non tam rationibus, quas qui potest inire, po- 4. Sed devicta cavenda superbia
ista cupiditatc,
test jam et pulchritudinem sentire virtutis, quam est. Difficile est enim ut dignetur consociari homini-
exemplis vel recentibus, si qua occurunt, vel de hi- bus, qui eis placere jamnon desiderat,et plenum se
storia, et ea raaxime quae ipsa divina providentia virtutibusputat. ItaqueaJhuc necessariusesttimor,
procurante, sive in Vetere, sive in Novo Testamento ne illud etiam quod vkletur habere, auferatur ab eo
excellentissimam auctoritatem religionis recepit. (Matth. xxv, 29) el manibus ac pedibus ligatis mit-
;

Simul autem agendum de pcenis peccatorum,

est et tatur in tenebras exteriores (Id. xxu, 13). Quapro-
et de praemii3 recte factorum. pter Deitimor non solum inchoat, sed etiam perficit
2. Jam vero cum aliquanon peccandi consuetudo, sapientem. Is est autem qui summe diligit Deum, et
quod onerosum putabatur, facile esse persuaserit; proximuratanquam se ipsum. Quae aulem in hoc iti-

1
ita Mss. At editi, Charitaiem voco motum unimi 4 Eugypius in eremplum Domini pro»n-
duohns Ms-s ,

quo, etc. nendum est : lor.o ad lib. 1 Retraot. cap. 19,

scilicet
3 Quidam Mss., quo amantur. einendato ;ubi Augustiuus Cbristum a se aliquuudo
(a) l Retract. cap. 26. dictuin ebse bonjiutm Domiuicum nou probat.
27 DE DIVERSIS QUiESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 28
nere pericula difficultatesque metuendae sint, et XLIII. Quare Filius Dei in homine apparuit,et Spiri-
quibus remediis uti oporteat, alia quaestio est. tus sanctus in columba ?

XXXVII. De semper nato. Quia ille venit, exemplum vivendi demonstraret

ut
Melior est semper natus, quam qui semper nasci- hominibus ; iste, donum ipsum, quo bene vivendo
ut
tur.Quia qui semper nascitur, nondum est natus ot ; pervenitur, significaret, apparuit. Utrumque autem
nunquam natusestautnatuserit,sisemper nascitur. visibiliter factum est propter carnales,ab iis quae ocu-
Aliud est enim nasci, aliud natum esse. Ac per hoc liscorporeis cernuntur,ad ea quas mente intelligun-
nunquam filius,si nunquam natus : filius autem quia tur,sacramentorum gradibustransferendos.Nam et
natus, est semper filius semperjgitur natus.: verba sonant et transeunt; nec tamen ea quae verbis
XXXVIII. De conformatione animx. significantur, cum aliquid divinum atque aeternum
Cum aliud sit natura, aliud disciplina, aliud usus, loquendo exponitur, similiter transeunt.
et haec in una anima intdligantur nulla diversitate XLIV. Quare tanto post venit Dominus Jesus Chri-
substantiae : item cum aliud sit ingenium,aliud vir- stus, et non in principio peccati hominis ?
tus, aliud tranquillitas, similiter unius ejusdemque Quia omne pulchrum a summa pulchritudine est,
substantiae cum anima sit alterius substantiae,
: et quodDeus est : temporalis autem pulchritudorebus
quamDeus,quanquam abillo facla; ipseautemDeus decedentibus succedentibusque peragitur.Habet au-
sit sacratissima multis verbo, re paucis co-
illa, et tem decorem suum in singulis quibusque hominibus
gnita Trinitas : diligentissime investigandum est, singula quaeque aestas ab infantia usque ad senestu-
quod ait Dominus Jesus, Nemo vcnit ad rne, nisi quem tem. Sicut ergo absurdus est, quijuvenilem tantum
Pater atlraxerit (Joan. vi, 44), et,\emo venit ad Pa- ffitatem vellet esse in homine temporibus subdito ;

trem, nisi per me (Id. xrv, 6) ; et, Ipse vos in omnem invideretenim caateris pulchritudinibus,quae caeteris
veritatem inducct (Id. xvi, 13), astatibus suas vices atque ordinem gerunt : sic ab-
XXXIX. De alimentis. surdusest,qui in ipso universogenere humano unam
Quid est quod accipit eam rem, quam commutat? aetatem desiderat; nam et ipsum tanquam unus homo
ut animal cibum. Quid est quod accipitur, et com- aatates suas agit. Nec oportuit venire divinitus ma-
mutatur? ut idem cibus. Quid est quod accipitur, et gistrum, cujus imitatione in mores optimos forma-
non commutatur ? ut oculis lux,et sonus auribus.Sed retur, nisitempore juventutis(a). Ad hoc valet quod
haec per corpus accipit anima quid est autem quod :
Apostolus dicit, sub lege tanquam sub paedagogo
per se ipsam accipit, et commutat in se? utaliam parvulos custoditos Galat. m, 23, 24), donec veni-
{

animam, quam recipiendo in amicitiam sui similem ret cui servabatur, qui per Prophetas promissus
facit. Et quid est quod per 6e ipsam accipit, et non erat. Aliud enim est quod divina providentia quasi
commutat? ut veritatem. Quare cognoscendum est privatim cum singulis agit, aliud quod generi uni-
et quid sit Petro dictum, Macta et manduca, (Act. x, versotanquam publice consulit l Nam et quicum- .

13) ; et quid in Evangelio, Et vitaerat luxhominum que singuli ad certain sapientiam pervenerunt, non-
(Joan. i, 4). nisi eadem veritate suarum singillatim aetatum
XL. Cum animarum natura una sit, unde hominum opportunitate illustrati sunt : a qua veritate, ut
diverscP. voluntatesl populus sapiens fieret, ipsius generis humani op-
Ex diversis visis diversus appetitus animarum portuna aetate homo susceptus est.
est, ex diverso appetitu diversus adipiscendi suc- XLV. Adversus mathematicos.
cessus, ex diverso successu diversa consuetudo, ex
1. Non eos appellarunt mathemathicosveteres,qui
diversa consuetudine diversa est voluntas. Diversa
nunc appellantur sed illos qui temporum numeros
;

autem visa ordo rerum facit : occultus quidem, sed

motu cceli ac siderum pervestigarunt, de quibus re-
sub divina providentia certus tamen. Non itaque ob
ctissime dicitur inScripturis sanctis : Iterum nec his
hoc putandum est diversas esse naturas animarum,
debet ignosci.Si enim tantum potuerunt scire,ut pos-
quia diversae sunt voluntates; cum etiam unius ani-
sent sestimare saeculum quomodo hujus Dominum non ;
mae voluntas pro temporum diversitate varietur. Si-
focilius invenerunt Sap. xn, 8, 9) ? Mens enim hu-
K
quidem alio tempore dives csse cupit, alio tempore,
manadevisibilibusjudicans,potestagnoscereomni-
contemptis divitiis sapiens esse desiderat: et in ipso
bus visibilibus se ipsam esse meliorem. Quae tamen
temporalium appetitu alio tempore uni homini nc-
cum etiam se propter defectum profectumque in sa-
gotiatio, et alio tempore militia placet.
pientia fatetur esse,mutabilem, invenit supra se esse
XLl. Cum omnia Deus fcccrit, quare non squaha fecerit.
incommutabilem veritatem: atque ita adhaerens post
Quia non essent omnia, si essent fequalia non :

ipsam, sicut dictum est, Adhaesit anima mea post te

enim essent multa rerum genera, quibus eonficitur
(Psal. lxii, 9); beata efficitur, intrinsecus inveniens
universitas, primas et secundas, et deinceps usque
etiam visibilium Creatorem atque Domi-
omnium
ad ultimas ordinatas habens creaturas et hoc cst :
num non quaerens extrinsecus visibilia, quamvis
;

quod dicitur, omnia.

ccelestia quae aut non inveniuntur,aut cum magno
:

XLII. Quomodo Christus et in utcro matris fucrit et labore frustra inveniuntur, nisi ex eorum quae foris
in ca-lis.
Quomodo verbum hominis, quod etsi multi au- 1
Duo Mss., tanquam pubticis uiilitatibus consulit.
diunt, toturn andiunt singuli. (a) II Retraet. cap. 26.
 .

29 LIBEFl UNUS. 30

sunt pulchritudinc, inveniatur artifex qui intus est, praeter Gracciam fuisse in aliis gentibus sapientes :

et prius in anima superiores, deinde in corpore in- quod etiam Plato ipse non solum peregrinando sa-
feriores pulchritudines operatur. pientiae perficiendae gratia satis testatus est, sed

2. Adversus eos autem qui nunc appellantur ma- etiam in libris suis commemorat. Hos ergo, 8i qui
thematici,volentes actus nostros corporibus ccolcsti- fuerunt, non cxistimandum est ideas ignorasse,

bus subdere, et nos vendere stellis, ipsumque pre- quamvis alio fortasse eas nomine vocaverint. Sed de
tium, quo vendimur, a nobis accipere, nihil verius et nomine hactenus dictum sit rem videamus, quae :

brevius dici potest, quam eos non respondere, nisi maxime consideranda atque noscendn est, in po-
acceptis constellationibus. In constellationibus au- testate constitutis vocabulis, ut quod volet quisque,

tem notari partes, quales trecentas sexaginta di- ' appellet rem quam cognoverit.
cunthaberesigniferumcirculum:moturnautemcceli 2. Ideas igitur latine possumusvel formasvel spe-
perunam horam fieriin quindecim partibus,uttanta cies dicere, ut verbum e verbo transferre videamur.
mora quindecim partes oriantur,quantam tenet una Si autem rattoneseasvocemus, ab interpretandiqui-
hora. Quae partes singulae sexaginta minutas habere dem proprietate discedemus; rationes enim groece
dicuntur. Minutasautem minularumjam inconstel- X<5yot appellantur, non ideae sed tamen quisquis hoc
:

lationibus, de quibus futura praedicere se dicunt,non vocabulo uti voluerit, a re ipsa non aberrabit l Sunt .

inveniunt; conceptus autem geminorum quoniam namque ideae principales formae quaedam, vel ratio-

uno concubitu efficitur, attestantibus medicis, quo- nes rerum stabiles atque incommutabiles,quai ipsae
rum disciplina multo est certior atque manifestior, formatae non sunt, ac per hoc aeternae ac semper eo-
tam parvo puncto temporis contingit,ut in duas mi- dem modo sese habentes, quao in divina intelligentia
nutasminutarura nontendatur.Undeergoingeminis continentur. Et cum
neque oriantur, neque in-
ipsae

tanta diversitas actionum, et eventuum, et volunta- tereant; secundum eas tamen formari dicitur omne
tum,quos necesse est eamdem constellationem con- quod oriri et interire potest,et omne quod oritur et
ceptionalem habere, et amborum unam constella- interit. Anima vero negatur eas intueri posse, nisi
tionem dari mathematico tanquam unius hominis? 2
, rationalis, ea sui parte qua excellit, id est ipsa
Si autem ad genitales 3 constellationes se tenere vo- mente atque ratione, quasi quadam facie vel oculo
luerint, ipsis geminis excluduntur, qui plerumque suo interiore atque intelligibili. Et ea quidem ipsa

ita post invicem funduntur ex utero, ut hoc tem- rationalis anima non omnis et quaelibet, sed quae
poris intervallum rursus ad minutas minutarum sancta et pura fuerit, hwc asseritur illi visioni esse
revertatur.quas traclandas in constellationibus nun- idonea id est, quae illum ipsum oculum quo viden-
:

quam accipiunt, nec possunt tractare. Cum autem tur ista, sanum, et sincerum, et serenum,et similem
raulta vera eos praedixisse dicatur, ideo fit, quia non his rebus quas videre intendit, habuerit. Quis autem
tenent homines memoria falsitates erroresque eo- religiosus et vera religione imbutus, quamvis non-
rum : sed non intenti, nisi in ea quae illorum res- dum possit hasc intueri, negare tamen audeat, imo
ponsis provenerint, ea quae non provenerint oblivi- non etiam profiteatur, omnia quae sunt, id est, quae-
scuntur : et ea commemorant, quae non arte illa, cumque in suo genere propria quadam natura con-
quae nulla est, sed quadam obscura rerum sorte con- tinentur, ut sint, Deo auctore esse procreata, eoque
tingunt. Quod si peritiae illorum volunt tribuere, auctore omnia quae vivunt vivere, atque universalem
dicant artificiose divinare etiam mortuas membra- rerum incolumitatem, ordinemque ipsum quo ea
nas scriptas quaslibet, de quibus plerumque pro vo- quce mutantur, suos temporales cursus certo mode-
luntate sors exit. Quod si non arte de codicibus ramine celebrant, summi Dei legibus contineri et gu-
exit saepe versus futura praenuntians, quid mirum bernari ? Quo constituto atque concesso, quis audeat
si etiam ex animo loquentis, non arte/sed sorte dicere Deum irrationabiliter omniacondidisse?Quod
exit aliqua praedictio futurorum ? si recte dici vel credi non potest, restat ut omnia
XLVI. De ideis. ratione sint condita. Nec eadem ratione homo, qua
1. Ideas Plato primus appellasse perhibetur (a) equus hoc enim absurdum est existimare. Singula
:

non tamen si hoc nomen antequam ipseinstitueret
non erat.ideo vel res ipsaa non erant,quas ideas voca
vit, vel a nullo erant intellectae
que nomine ab aliia atque aliis nuncupatae sunt
alio
Licet enim cuique rei incognitae*, quae nullum ha
; sed alios fortasse at
igitur propriis sunt creata rationibus. Has autem ra-
tiones ubi arbitrandum est esse, nisiin ipsa mente
Greatoris? Non enim extra se quidquam positum
intuebatur, ut secundum id constitueret quod con-
stituebat nam hoc opinari sacrilegum est. Quod si
:

beat usitatum nomen, quodlibet nomen imponere hae rerum omnium creandarum creatarumve ra-
Nam non est verisimile, sapientes aut nullos fuisse tiones in divina mente continentur, neque in divina
ante Platonem ; aut istas quas Plato, ut dictum est, mente quidquam nisi aeternum atque incommula-
idcas vocat,quaecumquo res sint, non intellexisse : si- bile potest esse atque has rerum rationes princi-
;

quidem tanta in eis vis constituitur, ut nisi his intcl- pales appellat ideas Plato non solum sunt idea1 sed
:
,

lectis sapiens esse nemo possit. Credibile est etiam ip"sae verae sunt, quia aeternee sunt, et ejusmndi
1
Sic Mss. EiMti vero, partes zquales, etc. atque incommutabiles manent; quarum participa-
* At in excusis, darc mathematicos
Ita in Mes. ticne lit ut sit quidquid est, quoquomodo est. Sed
1 Duo Mss., ad nativas.
4 Quatuor Mss. cognits.

(a) Lib. 7 de Civit, Dei, cap, 28, i Omnes prope Mbb.| abhorrebit.
 :

31 DE DIVERSIS QtLESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 32

anima rationalis inter eas res quae sunt a Deo con- si non voluit, invidus est. Ex quo confi-
potuit, et
ditas, omnia superat; et Deo proxima est, quando citur,aequalem genuisse Filium.
pura est; eique in quantum charitate cohaeserit, in LI. De homine facto ad imaginem et similitudinem Dei.
tantum ab eo lumine illo intelligibili perfusa quodam l.Cum exteriorem et interiorem hominem divina
modo non per corporeos oculos,
et illustrata cernit, Scriptura commemoret, et in tantum eos discernat,
sed per ipsius sui principale, quo excellit, id est per ut ab Apostoio dictum sit, Et si exterior homo noster
intelligentiam suam, istas rationes, quarum visione corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem
fit beatissima. Quas rationes, ut dictum est, sive (II Cor. iv, 16) ;
utrum unus horum fac-
quaeri potest
ideas, sive formus, sive species, sive rationes licet tus sit ad imaginem et similitudinem Dei.Nam illud
vocare, et multis conceditur appellare quod libet 1
,
stultum est quaerere,si unus,quis horum? Quis enim
sed paucissimis vidcre quod verum est. dubitat eum potius qui renovatur, quam eum qui
XLVII. Utrum aliquando cogitationes nostras videre corrumpitur, dicere Utrum autem ambo, magna
?

yossimus. quaestio est (a). Nam si exterior horao est Adam, et

interior Christus, bene ambo intelliguntur.Sed cum
Quaeri solet quomodo post resurrectionem atque
immutationem corporis, quae sanctis promittitur, Adam, sicut a bonus non manserit,et
Deo factus est,

diligendo carnalia carnalis effectus sit, non absurde

cogitationes nostras videre possimus.Conjectura ita-
videri potest, hoc ipsum ei fuisse cadere, imaginem
quecapiendaestexea partecorporis nostri,quae plus
Dei et similitudinem amittere. Ac per hoc ipse re-
habet lucis; quoniam angelica corpora, qualia nos '

habituros spernmus, lucidissima atque aetherea esse novatur, quomodo ergo estipse
et ipse est interior :

credendum est (a) si ergo multi motus animi nostri

:
et exlerior? An secundum corpus; ut interior sit se-
nunc agnoscuntur in oculis, probabile est quod nul- cundum animam,et interiorissit 2 resurrectio et re-
novatio, quae nunc fit secundum mortem prioris vi-
lus motus animi latebit,cum totum fuerit corpus
tae, id est peccati, et secundum regenerationem no-
aethereurr,in cujus comparatione isti oculi caro sunt.
vae vitae,id est justitiae? Quos itemduos homines sic
XLVIII. De credibilibus. appellat, ut unum veterem.quem debemus exuere,
Credibilium tria sunt genera. Alia sunt quae sem- alterum novum, et eum induendum commemoret
per creduntur, et nunquam intelliguntur : sicut est {Coloss. m, 9, 10) :quorum rursus illum appellat ima-
omnis historia, temporalia et humana gesla per- ginem terreni hominis,quia secundum peccatum
currens. Alia qua3 mox, ut creduntur, intelliguntur :
primi hominis geritur, qui est Adara ; alterum ima-
sicut sunt omnes rationes humanae,vel dc numeris, ginem hominis(I Cor. xv, 49),quia secun-
ccelestis
vel de quibuslibet disciplinis. Tertium, quaa primo dum secundi hominis geritur, qui est
justitiam
creduntur, et postea intelliguntur qualia sunt ea : Jesus Christus. Exterior autem homo, qui nunc
quae de divinis rebus non possunt intelligi, nisi ab corrumpitur, futura resurrectione renovabitur, cum
his qui mundo sunt corde; quod fit praeceptis ser- istam mortem persolverit, quam naturae debet,
vatis, quae de bene vivendo accipiuntur. lege illa quae in paradiso data est*.
2. Quomodo autem non sit incongruum, quod
XLt^. Quare fitii Israel sacrificabant visibiliter
dicitur etiam corpus factum ad similitudinem Dei,
pecorum victimas ?
facile intelligit qui diligenter attenditquod dictum
Quia sunt etiam sacra spiritualia, quorum ima-
Deus omnia bona valde (Gen.i,3i). Nemo
est, Et fecit
gines carnalem populum celebrare oportebat, ut
enim dubitat quod sit ipse primitus bonus. Multi3
praefiguratio novi populi servitute vcteris fieret (b).
enim modis possunt similes Deo
dici res : aliae se-
Qnorum duorum populorum differentiam etiam in
cundum virtutem et sapientiam factae, quia in
unoquoque nostrum licet advertere, cum quisque ipso est virtus et sapientia non facta; aliae in
ab utero matris veterem hominem necesse est agat,
quantum solum vivunt, quia ille summe et primi-
donec veniat ad juvenilcm cetatem ubi jam non ost
;
tus vivit; aliae in quantum sunt, quia ille summe
necesse carnaliter sapere, sed potest ad spiritualia
et primitus est. Ei ideo quae tantummodo sunt,
voluntate converti, et intrinsecus regenerari. Quod
nec tamen vivunt aut sapiunt, non perfecte, sed
ergo in uno homine recte educato, ordine naturae
exigue sunt ad similitudinem ejus; quia et ipsa
disciplinaque contingit 2 hoc proportione in uni-
,
bona sunt in ordine suo, cum sit ille super omnia
verso genere hnmano fieri per divinam providen-
bonus, a quo omnia bona procedunt. Omnia vero
tiam, peragique pulcherrimum est.
quae vivunt et non sapiunt,paulo amplius participant

L. De gequalitate Fiiii. siniilitudinem. Quod enim

etiam est non au-
vivit, :

tem quidquid est.etiam vivit. Jam porro quae sapiunt,

Deus,quem genuit.quoniammelioremsegenerare
ita illi similitudine sunt proxima, ut in creaturis
non potuit (nihil enim Deo melius), generarc debuit
nihi) sit propinquius. Quod enim participat sa-
ajqualem.Si enim voluit,et non potuit, infirmus est

1
Sic Mss. At editi, hoc ipsum ei fuisse carere imagine
Sic plerique Mss. Editi autem, et multis
* conceditur Dei.
appetlare nominibus, sed, etc. 2 Er. et Lov. interior sit. Melius Rat. et Msa., interio-
2 Fossatensis codex, naturu disciplinaque agit.
quiilam, natur.r disciplimequr contingit.
Alii ris. — Lugd. et Ven., interior sit, ut Er. et Lov. M.
3 Hic editi addunt, per prsceptttm. Navarricus codex,

(a) l Retract. cap. 26, et lib. 22, de Civit. Dei, cap. 29. post prsceptum; quod a caeteris /ere Mss. abe«t.
(b) Juib. 10 de Civit. Dei, capp. 5, 6. (a) Lib. 11 de Trinit. cap. 1.
 ;:

33 LIBER UNUS. 34

pientiae, et vivit et est : quod autom vivit, nocosBe non autem omne quod simile cst,eliam imago pro-
est ut sit, non necesse est ut sapiat. Quare cum prio, sed forte abusive dici potest. S->d cavcndtim in
homo secundum in-
possit particeps esse sapientiae talibus ne quid nimis asseverandum putelur, illa
teriorem hominem, secundum ipsum ita est ad ' re sane salubriter custodita, no quoniam corpus
imaginem, ut nulla natura intcrposita formetur quodlibct per localia spatia porrcetum est, aliquid
et ideo nihil sit Deo conjunctius. Et sapit enim, et tale credatur esse substantia Dei. Nam res quae in

vivit, et est : qua creatura nihil est melius. parte minor est quam in toto, nec dignitati animae
3. Quod si exterior homo vita illa accipitur, qua convenit ;
quanto minus majestati Dei ?
per corpus sentimus quinque notissimis sensibus, LII. De eo quod dictum est, Poonitet me fecisse ho-
quos cum pecoribus habemus communes : nam et minem (Gen. vi, 6, 7).
ipsa molestiis sensibilibus, quae persecutionibus Divime scripturae a terrcno et humano sensu ad
ingerunlur, corrumpi potest : non immerito et istc divinum etccolestem noserigentes,usqueadeaverba
homo particeps dicitur similitudinis Dei non so- ; descenderunt, quibus inter se stulf issimorum etiam
lum quia vivit,quod etiain in bestiis apparet sed ;
ulitur consuetudo. Itaque earum etiam affectionum
amplius quod ad mentem convertitur se regentem, nomina,quas unimus nosterpatitur,quaslongissime
quam * illustrat sapientia, quod in bestiis non po- a Deo esse sejunctas jam qui melius sapit intelligit,
test ratione caientibus. Corpus quoque hominis, non dubitaverunt illi viri per quos locutus est Spiri-
quia solum inter animalium terrenorum corpora, tussanctus.opportunissimeinlibris ponere.Ut,verbi
non pronum in alvum prostratum est, cum sit vi- gratia, quoniam difficiHimum esl ut homo aliquid
sibile, sed ad intuendum ccelum erectum,quod est vindicet sine ira, vindiolam Dei quae omnino sine
principium visibilium quanquam non sua, sed ;
ista perturbatione fit.iram tamen vocandam judica-
animae praesentia vivere cogrtoscatur tamen non : verunt(a).Item quia conjugis castitatom zelandoviri
modo quia est, et in quantum est, utique bonum custodire consueverunt, illam Dei providentiam per
est sed etiam quia tale est, ut ad contemplandum
: quam praecipitur atque agitur ne anima corrumpa-
coelum sit aptius, magis in hoc ad imaginem et si- tur, et deos alios atque alios sequens quodam modo
militudinem Dei, quam caetera corpora animalium meretricetur,zelum Deiappdlaverunt.Sic et manum
factum jure videri potest. Tamen quia homo sine Dei, vim qua operalur et pedes Dei, vim qua in om-
;

tita non recte appellatur (a) non corpus solum ; nia custodienda et gubernanda pertcndit et aures
' ;

homoexterior,nequesola vita quaeinsensuestcorpo- Dei vel oculos Dei, vim qua omnia percipit atque in-
ris,sed utrumque simul rectius fortasse intelligitur. telligit et faciem Dci, vim qua se manifestat atque
;

4.Neque inscite distinguitur,quod aliud sit imago dignoscitur et cnetera in hunc modum, propterea
,

etsimilitudo Dei, qui etiam Filius dicitur aliud ad ; scilicet quia nos ad quos sermo fit,et manibus so-
imaginem et similitudinem Dei, sicut hominem fa- lemus operari, et pedibus incedere, et quo fert ani-
ctum accipimus(fr).Sunt etiam qui non frustra intel- mus pervenire, et auribus atque oculis caeterisque
ligant duodicta esse.ad imaginemet similitudinem sensibus corporis corporalia percipere,et facie inno-
cum si una res esset,unum nomen sufficere potuisse tescere : et si quid aliud ad hanc tanquam regulam
asserunt.Sed ad imaginem mentem factam volunt, pertinet. Hoc modo igitur, quoniam mutare cceptum
qu33 nulla interposita substantia abipsa verilatefor- aliquod et in aliud transferre non facile solemus 2 nisi
matur, qui etiam spiritus dicitur : non ille Spiritus pcenitendo, quanquam
divina providentia serena
sanctus, qui est ejusdem substantiee, cujus et Pater menteintueutibusappareatcunctacertissimoordine
et Filius.sed spiritus hominis.Nam ita hos discernit administrare,accommodatissimetamenad humilem
Apostolus: Nemo scit quid agatur in homine,nisi Spi- humanam intelligcntium 3
ca quae incipiunt esse,ne-
ritut hominis; et nemo scit quid agaiur in Deo,nisiSpi- que perseverant quuntum perseveratura sperata
ritus Dei (I Cor. n, 11). Item de spiritu hominis di- sunt, quasi per puenitenliam Dci dicuntur ablata.
cit : Salvum faciat spiriium vestrum,et animam et cor- Llll. De auro ei argento .jUod Israclilx ub sEgyptiis
pus (I enim factus est a Deo,
Thess. v, 23). Et iste accejerunt.
sicut et caetera creatura. Scriptum est enim in Pro- 1. Quisquis duorum Teslumentorum dispensatio-
verbiis hoc modo : Scito quoniam Dominns corda ho- nes,pro temporum congruentia, generishumani di-
minum novit ; et qui finxit spiritum omnibus, ipse scit ligenteraetatibus distribuU;sintuetur,satis,quantum
omnia (Prov.xvi, 2). Ergo iste spiritus ad imaginem existimo, intelligit quid proprie priori aelati generis
Dei nullo dubitante factus accipitur,in quo est intel- humani,quid posteriori conveniat.Divinaenim pro-
ligentia veritatis enim veritati nulla interpo-
: haeret videntia puichre omnia moderante,ita uuiversu ge-
sita creatura.Caetera hominis ad similitudinemfacta nerationum seriesab Adamusquead finems33culiad-
videri volunt; quia omnis quidem imago similis est, ministratur,tanquamuniushominisapueritiausque
adsenectutem lemporis sui tractum aetutis gradibus
Edi ti, secundum se ipsum. At Mss., secundum ipsum;
4 terminantis.Et ideo virtutum etiam gradus in mori-
id est,hominem interiorem.
* Lov., convertit se regentem, quem, etc. dissentien- ; * Rat. et septeni Mss., constituenda.
libus editis aliis et Msb. * DuoMfis., non fere solemus.
(a) I Retract. cap. 26. 3 ln aliquot Mss., ad humilem hominum intelligentinm.

(6) Lib. 7 de Trinit.,cap.6,n.l2, et I Retract. cap.26. (a) Lib. 15 de Civit. Dei, cap. 25.
 ;

35 DE DIVERSIS QtLESTIONIBUS LXXXIII. S. AUGUSTINI 36

bus, donec veniatur ad summam hominis perfec- angelum, qui pro suae voluntatis perversitate vel ad
tamque virtutem, oportet eum distinguere, qui di- vindictam peccatorum, vel ad exercitationem pur-
vinis lectionibus pium animum intendit ne forte : gationemque eorum qui secundum Deum renascun-
cum invenerit aliquando parvis parva, aliquando tur,in infimis naturae gradibus ordinatus est. Legi-
majora majoribus imperari, reputans compara- in mus enim deceptum regem (a) falso vaticinio pseu-
tione majorum ^peccata esseilla quee minorasunt, doprophetarum et ita legimus, ut neque sine di-
:

non arbitretur decuisse ut talia Deus hominibus vinojudicio factum inveniamus, quoniam dignus
imperaret. Sed nunc de virtutum gradibus nimis erat ille sic decipi ; neque per eum angelum.quem
longum est disputare. Verumtamen quod ad prae- deceptionis officium suscipere non deceret; sed per
sentem quffistionem discutiendam satis est, quan- angelum erroris, qui sibi ultro tales partes imponi
tum ad decipiendum attinet, summa et perfecta cum laetitia postulavit (III Reg. xxn, 6-36). Quibus-
virtus est neminem decipere, atque illud exhibere dam enim Scripturarum locis apertius aliquid ex-
quod dictum est, Sit in ore vestro, Est, est ; Non, ponitur, quod diligens et pius lector etiam in aliis

non (Matlh. v. 37).Sed quia hoc eis imperatum est, quibus minus aperitur,intelligat. Deus enim
locis,in

quibus jam regnum coelorum promissum est ma- ; nostersicadsalutemanimarumdivinoslibrosSpiritu

gna autem virtus est ha?c implere majora, quibus sancto moderatus est, ut non solum manifestis pas-
debetur hoc preemium Regnum enim ccclorum vim
;
cere, sed etiam obscuris exercere nos vellet. Ex hac

patitur,et qni virn faciunt,diripiunt illud (W.xi,12): igiturineffabiliatquesublimirerumadministratione,

quaerendum est quibus gradibus ad istam summi- qua? fit per divinam providentiam, quasi transcripta
tatem perfectionemque veniatur: in quibus utique est naturalis lex in animam rationalem,ut in ipsa vitae

gradibus inveniuntur illi, quibus adhuc terrenum
regnum promittebatur, quo promisso tanquam par-
vuli praeluderent, et ab uno Deo 2 , qui est omnium
Dominus, interim terrenis gaudiis, quibus adhuo
inhiabant,impetratis,indeproficientes et spiritu cre-
scentes auderent etiam sperare coelestia. Sicut
3 in officio, ut percutiat
ergo summa et prope divina virtus est, neminem
decipere sio ultimum vitium est, quemlibet deci-
;
pere. Ab hoc ultimo vitio ad illam
tem tendentibus gradus est, neminem quidem vel
hujus conversatione moribusque terrenis homines
talium distributionum imagines servent. Hinc est
quod judex damnatum percutere indignum sua per-
sona et nefarium judicat: ejus tamen jussu hoc fa-
cit carnifex, qui pro sua cupiditate sic ordinatus est
legum moderatione damna-
tum,quipossetetiaminnocentemsuacrudelitateper-
cutere Nam neque per se ipsum hoc judexfacit, ne-
summam virtu- que per principem vel advocatum,aut aliquem in of-
suo, cui taleministerium non convenienter im-
ficio

amicum, vel ignotum, sed tamen inimicum ali- ponitur.Hincestetiamquodirrationalibus animanti-

quando decipere. Unde etiam illud a poeta dictum busutimurad easresquas perhominesaginefarium
prope jam proverbii consuetudinem obtinuit :
est.Nam utique dignus est furmorsu lacerari id ta- :

Dolus, an virtus, quis in hoste requirat ?

men homo non per se ipsum agit, aut per filium, aut
(JEneid. lib. 2 v. 390). per domesticum aut etiam per , famulum suum sed ;

Sed quoniam et ipse hostis potest plerumque in- per canem,quambestiamtaliafacere pro naturae sua?
juste decipi,veluti cum pactum aliquod fit de tem- gradibus decet. Cum igitur quosdam pati aliquid
porali pace, quas inducias vocant, et non servatur deceat, quod alios facere non deceat ministeria ;

fides, et caetera talia multo est ; purgatior summae- quaedam sunt media,quibus digna injunguntur of-
que illi virtuti propinquior, qui quanquam velit ficia ut eis utens ipsa justitia,non solum talia pati
;

hostem decipere, non eum tamen decipit nisi auc- quemque imperet.qualia pati eum decet, sed etiam

loritate divina. Deus enim novit vel solus, vel certe iis facientibus, quos talia facere non minus decet.

longe excellentius quam homines atque sincerius, Quapropter cum et^lgyptiideceptione digniessent,
qua quisque pcena prasmiove sit dignus. et populus Israel pro illa aetate generis humani in

2. QuapropterDeusquidem perseipsum neminem tali adhuc gradu morum constitutus esset, ut non

decipit est enim Pater Veritatis et Veritas,et Spi-

; :
indigne hostem deciperet factum est ut juberet ;

ritus Veritaiis dignis tamen digna distribuens (quo-

:
niam hoc quoquepertinet ad justitiam etveritatem),
utituranimis pro meritiset dignitatibus,quae suntin
Deus,vel potius pro illorum cupiditate permitteret,
ut vasa aurea et argentea, quibus adhuc terreni re-
gni 1
appetitores inhiabant, et peterent ab /Egyptiis

gradibus earum, ut quispiam dignus est decipi,

si non reddituri, et acciperent quasi reddituri (Exod.
non solum per se ipsum eum non decipiat.sed ne- m, 22). Quam et mercedem tam diuturni laboris

que. per talem hominem, qui jam congruenter dili- atque operis pro tahum animaruin gradu non in-
git, et custodire persistit, Sit in ore vestro,Est,cst justam Deus esse voluit, et poenam illorum quos di-
Non, non neque per angelum,cui non convenit per-
;
gne fecit amittere id quod reddere debuerunt. Non
sona fallaciae sed autpertalem hominem,qui non-
:
itaque Deus deceptor est, quod credere nefarium et
dum sehujusmodicupiditatibus exuit;autpertalem impium esse quis non intelligat?sed meritorum et
personarumjustissimusdistributor.faciensquaedam
1 Excusi, majora. Sed inelius decem Mss., majoium. illo solo digna sunt, eique soli
1 Editi, et ab uno Deo abundanter. Vox, abundanter,
per se ipsum, quae
abest a plerisque Mss. (a) Scilicet Achab.
» Ert et Lov,, suca-escentes. At Mps., crescentes. — > Sic Rat. et Mss. At Er. et Lov., teirenx rei. — Sic
Lugd. et Ven., succrescentes, ut Er. et Lov. M. etiam Lugd. et Ven. M.
37 LIRER UNUS. 38
conveniunt; sicuti est illuminare animas,et se ipsum LIV. De eo quod scriptum est, Mibi autem adheere-
3is ad perfruendum pr.ubendo, sapientes beatasque re Deo bonum est (Psal. lxxii, 28).

praestare : aliaper servienlem sibi creaturam, inte- Omne quod cst, aut eodem modo semper est, aut
jorrimis legibus pro meritis ordinatam, quaedam eo- non. Et omnis anima omni corpore melior est. Me-
-um jubens, quaedam permittens, usque ad passe- lius enim omne quod vivificat, quam id quod
est
Dominus in Evangelio
.'um administrationem, sicut vivificatur: corpus aulem ab anima vivificari, non a
licit, et usque ad feni decorem, usque ad numerum corpore animam, nemo ambigit Quod autem cor- l
.

,4iam capillorum nostrorum divina providentia per- pus non est, et tamen aliquid est, aut anima est, aut
lendente atque veniente (Matth. x, 29, 30, et Luc. ea melius aliquid. Deterius enim omni corpore nihil
xii, 27, 28). De qua etiam dictum est Pertendit a : est quia et si materiam qnis dixerit, unde ipsum
:

f\ne usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter corpus fit recte, quoniam caret omni specie, nihil
;

(Sap. viii, 1). dicitur. Rursus inter corpus et animam, quod melius
3. Quod autem per animarum ministeria suis legi- sit corpore, deterius anima, non invenitur. Si quid

bus servientia Deus puniat,et dignedigna supplicia enim esset medium, aut vivificaretur ab anima, aut
retribuat, cum ipse tranquillissimus maneat, aj>er- vivilicaret animam, aut neutrum aut vivificaret :

tissime ita scriptum est Ipsum quoque qui puniri non

: corpus, aut vivificaretur a corpore, aut neutrum. At
debeat, condemnare, exterum aestimas 4
a tua viriute. quidquid vivificatur ab anima, corpus est si quid :

Virtusenim tua justitioe initium est ; et ob hoc quod autem vivificat animnm, melius est quam anima.
omnium Dominus es, omnibus ie parcere facis. Vir- Rursum quo vivificatur corpus, anima est quod :

tutem enim tu ostendis, qui non crederis esse in virtute viviiicatur a corpore, nihil est. Neutrum vero, id
consummatus, sed in iis qui sciunt audaciam traducis. est,nulliusvito3indigens 2 nullamquevitamtribuens,
Tu autem Dominus virtutem, cum tranquiUilate judi- aut omnino nihil est, aut aliquid et corpore et anima
cas, et cum magna reverentia disponis nos (Id. xn, melius. Sed utrum quid tale sit in rerum natura,
15-18). alia quaestio est. Nunc interim ratio comperit nihil
Item quod primo in terrenis rebus fit gradus ad
4. inter corpus et animam esse, quod sit corpore me-
ccelestemjustitiam,quaejamfirmioribus 2 imperatur, lius, anima deterius. Quod autem est omni anima
Dominus ostendit, cum ait : Si in alieno fxdeles non melius, id Deum dicimus (o) ; cui, quisquis eum
vestrum quis dabit vobis (Luc. xvi, 12)? Et
fuistis, intelligit, junctus Quod enim intelligitur verum
est.
quod pro suis gradibus animae doceantur, et ipse est, nec omne quod creditur verum est. Quidquid

Dominus demostrat dicens Multa habeo : vobis dicere; autem verum est, atque a sensibius et a mente se-
sed nunc non potestis portare illa (Joan. xvi, 12). Et junctum est, credi tantum, non lamen sentiri aut
Apostolus, cum ait : Ego, fratres, non potui vobis intelligi potest. Deo igitur junctum estquod inlelligit
loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus. Lac Deum. Intelligit autem rationalis anima Deum.Nam
vobis potum dedi, non escam ; neque enim poteratis : intelligit quod semper ejusmodi est, neque ullam
sed negue adhuc potestis ; adhuc enim estis carnales patitur mutationem. At et corpus per tempua et
(I Cor. m, 1, 2). Quod enim in istis secundum gradus locos, et anima ipsa rationalis, quod aliquando sa-
suos actum est, hoc in universo genere humano agi piens,aliquandostultaest,mutationempatitur.Quod
cognoscimus, ut alia carnali populo, alia spirituali, autem semper eodcm modo est, melius profecto est
pro temporum congruentia juberentur. Non ergo quam id quod non ita est. Nec quidquam est melius
mirumsihostemdecipidignum 3 deciperejussisunt, rationali anima, nisi Deus. Cum igitur intelligit
qui erant adhuc digni hostem decipere. Non enim aliquidquod sempereodem modo sese habet,ipsum
jam erant idonei quibus diceretur, Diligite inimicos sine dubio intelligit. Haec autem est ipsa veritas
;

vestros ; sed tales erant quibus tantummodo dici cui quia intelligendo anima rationalis jungitur, et
oporteret 4 Diliges proximum tuum, et oderis inimi-
, hoc bonum est animae, recte accipitur id esse quod
cuum tuum (Matth. v, 44. 43). Adhuc enim ille pro- dictum est, Mihi autem udlucrere Deo bonum est.
ximus quam late intelligendus esset, non erat tem-
LV. De co quod scriptum etl, Sexagintasunt reginae,
poris tradere. Inchoatio ergo quaedam factaest sub octoginta concubinae, et adolescentulae quarum
paedagogo, ut magistro perfectio servaretur : cum non numerus (Cant. vi, 7).
est
tamen idem Deus, et paedagogum parvulis dederit, Denarius numerus potest significare universitatis
legem illam scilicet per famulum suum et magi- ;
scientiam. Qua3 si ad interioraet intelligibilia refe-
strum grandioribus 5 , id est, Evangelium per Uni- ratur, quae senario numero significantur, fit quasi
cum suum. decies sexies, quon cst sexaginta : si ad terrena et
corruptibilia, quas octonario numero significari pos-
4
Rat. et Lov., qui puniri debeat, condemnas, et exte-
rum existimas. Emendantur ad Er. et ad Mss. magistrum, ex Rat. et nonnullis Mss.— Lugd. et Ven.,
1
Er. et Lov., qux jam infirmioribus. Verius aliquot magisterium grandioribus, ut Er. et Lov. M.
Mss., qux jam firmioribus. Aut sicutquidam codex, non i
Aliquot Alss., corpus autem ab anima vivificalur, non
infirmioribus imperatur —
Lugd. et Ven., infirmioribus. M. a corpore anima. Ut igitur melior sit omni corpore ani-
5 Rat.
et plerique Mss., deceptione dignum. ma, nerno ambigit.
* Er. et Lov., dici poterat. At Rat. et pierique Mse., * Lov., intelligem : corrupte ac repugnautibus editis
dici oporteret. aliis et Mss.
6 Er. et Lov., magisterium grandioribus. Reponimus, (a) I Retract. cap. 3& 5 -c
 : :

39 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 40

sunt,fiunt deciesocties,quod est octoginta. Reginae autem unum et duo et tria et quatuor simul decem
ergo, sunt animae regnantes in intelligibilibus et fiunt, sic unum et duo et tria et quatuor quater
spiritualibus. Goncubinae, quee mercedera accipiunt ducta quadraginta fiunt.
terrenorum, de quibus dictura est, Accepernnt mer- 2. Si autem quaternarius numerus
recte corpus
cedem suam (Matth. vi, 2). Adolescentulae quarura significat, propterquatuor notissimas naturas, qui-
non est numerus, quarum non est determinata busconstat,siccamethumidam,frigidametcalidam;
scientia, etdiversis dogmatibus periclitari possunt et quod progressio a puncto ad longitudinem, a lon-

ut numerus, quod dictum est, significet certam et gitudine ad latitudincm, a latitudine ad altitudinem,
indubitatam confirmationem scientiae. soliditalem corporis facit, quae rursus quaternario
numero continetur non absurde intelligitur quadra-
:

LVI. De annis quadraginta sex aedificati templi.

Sex, novera, duodecim, decem
unum quadraginta quinque. Adde ergo ipsura
fiunt 1
unum, fiunt quadraginta sex hoc sexies, fiunt
ducenta septuaginta sex. Dicitur autem conceptio
humanasic procedere et perfici, ut primis sex die-
bus quasi lactis habeat similitudinera, sequentibus
novem diehus convertatur in sanguinem, deinde
duodecim diebus solidetur, reliquis decem et octo
diebus formetur usque ad perfecta lineamenta om-
niummembrorum,ethincjamreliquotemporeusque
ad tempus partus magnitudine augeatur. Quadra-
genarius numerus temporalem dispensationem si-
et ccto, haec in
gnificare, quae pro salute nostra gesta est.cum Domi-
nus corpus assumpsit, et visibiliter hominibus appa-
:
rere dignatus est. Unum enim et duo et tria et qua-
tuor.quae significantCreatorem et creaturam,quater
ducta, id est, per corpus temporaliter demonstrata,
fiunt quadraginta. Nam inter quatuor et quater hoc
interest, quod qualuoriu statu sunt,quaterin motu.
Ergo ut quatuor referuntur ad corpus, ita quater ad
tempus: insinuaturquesacramentum corporaliter et
temporaliter gestum, propter eos qui corporum amo-
re iinplicati erant, et temporibus subditi l Quadra- .

gintaergoquinquediebusaddito uno,quod signifioat

genarius ergo numeius, ut dictum est, temporalem
summam quia sex et novem et duodecim et decem
:
ipsain dispensationem non incongrue si^nilicarecre-
et octo in unum coactis, tiunt quadraginta quinque
ditur.Ltfortassehocestquod quadragintadiesDomi-
addito ergo, ut dictum est, uno, fiunt quadraginta nus jejunavit(il/aMa. iv, 2), saeculi hujus, quod motu
sex. Qui cum fuerint multiplicati per ipsum sena-
corporum et temporibus agitur, ostendens inopiam :

rium numerum, qui hujus ordinationis caput tenet, et quadraginta dies post resurrectionem cum disci-
fiunt ducenti septuaginta sex id est, novem menses
: p
pulis uit, hanc ipsam illis, credo, dispensationem
et sex dies, qui computantur ab octavo calendas
temporalem, quam pro salute nostra gessit, insinu-
aprilis, quo die conceptus Dominus creditur, quia
ans. Quadragenarius autem numerus,partibussuis,
eodem die etiam passus est, usque ad octavum culen- quae illum metiuntur,computatis,u3quead quinqua-
das januarias, quo die natus est. Non ergo absurde
genariumnumerumpervenit,idipsumcommendans;
quadraginta sex annis dicitur fabricatum esse tem-
quandoqnidem ipsae partes, quae illum metiuntur,
plum.quod corpus ejus significabat (Joan.n, 20,21):
aequalesintersesunt:quiacumaequitateadministrata
ut quot anni fuerunt in fabricatione templi, tot dies
corporalisetvisibilistemporaliteractioperfectionem
iuerint in corporis Dominici perfectione (a).
homini comparat. Quae perfectio, sicut dictum est,

LVII. De cenlum quinquciginta tribus piscibus. denario numero significatur : sicut quadragenarius

1. Omnia vestra, vos autem autem

Christi, Christus
Dei (I Cor. iu, 22, 23). Si a capite numerentur, in-
veniuntur unum, duo, tria, quatuor. Item Caput
mulieris vir, caput viri Christus, caput autcm Christi
Deus (Id. xi, 3). Si eodem modo numerentur, inve-
niuntur similiter unum,duo, tria et quatuor. Porro
unum et duo et tria et quatuor simul ducta fiunt
numerus aequalibus suis partibus in summara reda-
ctisdenarium numerum parit, quoniam ad quinqua-
:
genarium, sicut supra dictum est, pervenil. Unum
enim quod habent quadraginta quadragies, et duo
quod liabent vicies, et quatuor quod habent decies, et
quinquequodhabentocties,etoctoquodhabentquin-
quios, et decem quod habent quater, et viginti quod

decem. Quapropter disciplinam, quae insinuat con- halicnt bis, simulducla fiunt quinquaginta. Nullus

ditorem Deum et conditam creaturam, recte signifi- enim alius numerus meriti per partes a>quales qua-
cat denarius numerus. Et cum corpus perfectum dragenarium numerum potest, praeter hos quos enu-
atque inexterminabile subditur anima; perfectae at- mcravimus,et compulatos ad quinquagenarium nu-
queinexterminabili,rursusqueipsasubditurCliristo, merum perduximuss. PeractisergoDominus quadra-
et illeDeo, non tanquaui dissirailis aut alterius natu-
ginladiebuspustresurrectionemcumdiscipulissuis,
rae,sed tanquaraPatri Kilius,hoc totumeodem numc- id est, commendans eis quod pro nobis temporaliter
quod post resurrectio-
ro denario recte significatur, gestum est, ascendit in coelum : ct post alios decem
nem corporis speratur futurum in aeteruum. Et for- dies misit Spiritum sanctum (Act. i, 3, 9, ei n, 1-4),

tasse propterea qui conducunlur ad vineam, denari- quo perficerentur spiritualiter ad invisibilia capien-
um accipiunt mercedis nomine (Matlh. xx, 2). Sicut da.quivisibilibustemporalibusquecrediderant.Ipsis
videlicet decem diebus post quos misitSpiritum san-
ctum,eamdem perfectionem quoe per Spiritum san-
' Editi, hxc in universo fiunt. At plerique Mss., hxc
in unum.
(a) Lib. 4 de Triuit., cap. 1
Plures Mss., et tetnporalibus subditi.
41 LIBEH UNUS. 42

ctum confertur denario numero indicans,quem qua- ginii unum srpties, proptcr oos qui per Dominicum
dragonariuscomputatisaequalibuspartibussuis edit hominem liberantur, etfiuntsimnl centnm quadra-
et quinquagenarius sicut temporali dispensatio-
fit : pintaseptem.(-uiadditursenarius,numerus,signum
ne cumaequitate administrata pervenitur ad perfec- perfectionis, quia partibus suis, quse illum metiun-
tionem,quam denarius numerussignificat.quidena- tur, constat, ita ut nihil minus nihilquc amplius in-
rius simul cum quadragenarioquinquagenarium fa- veniatur. Metitur quippe illum unum, quod habet
cit.Ergoquoniam perfectioquaeiitperSpiritumsanc- sexies ; et duo, quae habet ter ; et tria, quae bis habet:

tum, quamdiu adhuc in carne ambulamus,quamvis
non vivamus carnaliter,cum ipsa dispensatione tem-
porali copulatur, recte videtur quinquagenarius nu-
mcrusad Ecclesiam pertinere,sed jam purgatam at-
que perfectam,qu;r tcmporalisdispensationis fidem
atque aeternitatis futurae spem charitate amplexatur
quae simul ducta,unum et duo ettria,sex fiunt.Quod
fortassead illudetiam sacramentum pertinent,quod
Deus sexta die perfecit omnia opera sua (Gen. n, 2).
Ad centum orgo et quadraginta septcm cum &ex ad-
dideris, quod est signum perfectionis, fiunt centum
1
,
quinquagintatria qui numerus piscium invenitur,
:

id est,quasi quadragenarium numerum dcnario nu-
mero copulans.Hsecautem Ecclesia, ad quam perti-
net quinquagenarius numerus, sive quia ex tribus
generibus hominum eligitur,Judaeis, et Gentibus,et
carnalibus Cbristianis, sive quia sacramento Trini-
tatisimbuitur.numero quo significatur ter ducto,ad
centenariumetquinquagenariumpervenit.Quinqua-
gentaenim terductafluntcentum quinquaginta.Quo
cum addideris ipsa tria,quia insigne et eminens de-
betesse quod in nomine Patris et Filii et Spiritus
sancti lavacro regenerationis abluitur (Matth. xxviii,
19), fiunt centum quinquaginta
tres. Qui numerus
piscium invenitur, quia in decteram partem missa
sunt retia et ideo magnos (Joan. xxi, 6, H), id est,
; jus augetur praedicatio per universum orbem ter-
perfectos et regno coelorum aptos habet.Nam illa si-
posteaquam jussu Domini in dexteram partem mis-
sasuntretia, ubi peccatores qui ad sinistram per-
tinent, non inveniuntur.
LVIII. De Joanne Baptista.
1. JoannesBaptista, considerata scriptura quae de
illo in Evangelio legitur, mullis probabilibus docu-
mentisnon absurde creditur prophetiae gestareper-
sonam, et eo maxime quod de illo Dominus dicit,
Plus quam prophela (Mutth. xi, 9).Hic siquidem to-
tius prophetiae, quae ab exordio generis humani us-
que ad adventum Dominide Domino facta est, ima-
ginem gestat. Est autem Evangelii persona in ipso
Domino, quae per prophetiam praenuntiabatur, cu-
rarum ab ipso Domini adventu prophetia autem :

militudo reticuli non in dexteraui missi, simul cepit minuitur postquam id quod praenuntiabat. Itaque
bonos et malos, qui separanturin littore (itfa£M. xm, Dominus dicit Lex et Prophetx usgue ad Joannem
:

48).NuncenimintraretiapraeceptorumetSacramen- Baptistam; abhinc regnum Dei praedicalur (Luc.xvi,

torum Uei, in Ecclesiaquae nuncest,simul boni ma- -16). Et Joannes ipse lllum, inquit, oportet cres-
:

lique versantur. Fit 2

autem eeparatio in fiae saeculi, cere me autem minui (Joan. m, 30). Quod et
tanquam in fine maris,id est,in littore ; cum regnant diebus quibus nati sunt, et mortibus quibus
justi primo temporaliter, sicut in Apocalypsi scrip- passi sunt, figuratum est. Nascitur namque Joan-
tum est, deinde in seternum in illa civitate quaeibi nes ex quo dies incipiunt minui nascitur Do- :

jam conquiescente dis-

describitur (Apoc. xxi), ubi minus ex quo dies incipiunt crescere. Capite ille

pensatione temporali, quae quadragenario numero minuitur, dum occiditur : hic vero attollitur in cru-
significatur, denarius remanet, quam mercedem ce. Postquam ergo prophetia ipsa Joanne cons- in
sancti qui operantur in vinea percepturi sunt. tituta digito ostendit praesentem, quem venturum
4. Potest ctiam, si numerus iste consideretur, oc- ab exordio generis humani cecinerat,incipit minui,
currere ad Ecclesise sanctitatem, quae per Domin um atque inde crescere praedicatio regni Dei. Et ideo
nostrum Jesum Christum facta est : ut quoniam se- baptizavit Joannesin poenitentiam ( Matth. m, 11);
ptenario numero creatura constat, cum tenarius finitur enim vetus vita usque ad pcenitentiam, at-
animae et quaternarius corpori tribuitur, susceptio que inde incipit nova.
ip3a hominis ducatur ad tria septies. Quia et Pater 2. Non autem tantum in iis qui proprie Prophetas
misit Filium, et Pater in Filio est, et dono Spiritus appellati sunl, sed in ipsa Veteris Testamenti histo-
sancti de virgine natus est. Et haec sunttria, Pater riaprophetianon silere colligiturabeis qui pie quae-
etFilius etSpiritus sanctus.Septies autem,ipse homo runt, et ad hasc investiganda divinitus adjuvantur.
temporali dispensatione susceptus 3 ,ut fieret sempi- Maxime tamen illis evidentioribus rerum figuris ap-
ternus. Fit ergo summa numeri viginti unum,id est, paret: quod Abeljustusa fratreinterficitur (Gen.iv,
tria septies. Haoc autem hominis susceptio ad libera- 8),etDominus a Judaeis quod arca Noe,tanquam in
:

tionem valuit caput est (Ephes. v,23)

Ecclesiae, cui ;
diluvio saeculi Ecclesia gubernatur (M. vi.i 1): quod
ut ipsa Ecclesia, propter animam et corpus,in eodem isaac immolandus Deo ducitur, et aries pro illo in
septenario numero,reparetur*. Ducuntur itaquevi- sentibus tanquam crucifixus agnoscitur (Id. xxn,
1
3-13) quod in duobus Abrahae filiis,uno de ancilla,
:
Nfivarricus Ms., spe et charitate amptexatur.
Apud Er. Lugd., Piet. M.
1 altero de libera,duoTestamentaintelliguntur (Galat.
3 Editi,
susceptus est. Verbum, est, non exstatin Mss. iv, 22-24): quod duo populi in geminis, Esau scili-
4 Ita in
Mss. At in exeusis, cui caput est Christus.At
ipsa Ecclesia, propter animam et eorpus,in eodem septe- cet et Jacob, praemonstrantur (Gen. xxv, 23) : quod
nario numero reperitur. Joseph a fratribus persecutionem passus ab alienig

Patrol. XL.
 43 DE DIVF.RSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 44
honoratur {Gen. xxxvn, xli) sicut Dominus Judffiis ; manum humili Domini adventu, superius distinctis
persequentibus, apud Gentes elarificatus est. Lon- generationibus edocetur.Quavisitatione inccepit ma-
gum est commemorare singula, cum ita concludat nifestari prophetia,quae superioribus
quinque aetati-
Apostolus et dicat Hxc uutem in figura contingebant
: bus latuit cujus prophetiae personam quoniam
:

eis; scriptasunt autem propter nos, in quos finis ssecu- Joannes gestabat, ut supra dictum est, ideo ex seni-
lorum devenit (I Cor. x, 11). Finis autem saeculorum bus parentibus nascitur.tanquam senescente saeculo
tanquam 3enectus veteris hominis,cum totum genus prophetia innotescere incipiat; et quinque men-
illa

humanum tanquam unum hominem constitueris,
sexta aetate signatur, qua Dominus venit.Sunt enim
aetates sex etiam in uno homine; infantia, pueritia,
adolescentia, juventus, gravitas, etsenectus. Prima
itaque generis humanieetas est ab
sibus se occultaf mater ejus,sicut scriptum est,0c-
cultabat se Elisabeth mensibus quinque. Sexto autem
mensevisitaturaMaria matreDomini; etexsultatin-
fans in utero, tanquam primo adventu Domini quo
Adam usque ad in humilitate apparere dignatus est,prophetia ma-
'

Noe. Secunda, a Noe ad Abraham : qui articulisunt nifestari incipiat : sed tanquam in utero, in est,non-
evidentissimi etnotissimi.Tertia,ab Abraham usque dum tam evidenter, ut omnes sicut in luce manife-
ad David : sic enim Matthaeus evangelista partitur stam esse fateantur ;
quod futurum credimus secun-
(Matth. i, 17). Quarta, a David usque ad transmigra- do adventu Domini, quo in claritate venturus est ;
tionem in Babyloniam. Quinta, a transmigratione in cujus adventus praecursor speratur Elias, sicut hu-
Babyloniam usque ad adventum Domini. Sexta, ab jus Joannes fuit. Et ideo dicitur a Domino Elias :

adventuDominiusquein finem saeculisperanda est: jam venit, et multa ei homines fecerunt ; et si vultis
qua exterior homotanquam senectute corrumpitur scire,ipse est Joannes Baptista qui venturus est (Matth.
qui etiam vetus dicitur, et interior renovatur de die xvn, 12, et xi, 44). Quia in eodem spiritu et in ea-
in diem (II Cor. iv, 16). Inde requies sempiternaest, dem virtute, tanquam praecedentis praeconis officio
quae significatur sabbato. Huic rei congrui quod ho- 1
et hic jam venit, et ille venturus est. Propterea et
mo sexto die factus est ad imaginem et similitudi- istum Joannem per spiritum quo pater ejus vates
nem Dei (Gen. i, 27). Nerao autem ignorat hominum impletus est, dicitur praecursorem Domini futurum
vitam jam aliquid adminisirantem, cognitione et esse in spiritu et virtute Eliae. Peractis autem Ma-
actione fulciri. Nam et actio temeraria est sine co- ria cum Elisabeth mensibus tribus discedit (Luc. i).

gnitione, et sine actioneignava cognitio. Sed prima Quo numero mihi videtur significari fides Trinita-
vita hominis, cui nulla administratio recte credi- tis, et Baptisma in nomine Patris et Filii et Spiri-

tur, quinque sensibus corporis dedita est qui ;

tus sancti, quo per humilem Dominiadventum ge-
sunt visus, auditus, olfactus, gustus, tactus. Et ideo nus humanum imbuitur,et futuro adventu clarita-
duae primea setates generis humani denis genera- tatis ejus extollitur 2
(a).

tionibus deflniuntur, tanquam infantia et pueritia ;

LiX. De decem virginibus.
quinario scilicet geminato, quoniam generatio utro- 1. Inter parabolas a Domino dictas solet queeren-
que sexu propagatur. Sunt ergo generationes de- tes multum exercere ista,qua? de decem virginibus
cem ab Adam usque ad Noe, et inde usque ad Abra- posita est. Et multiquidem hinc multa senserunt,
ham aliee decem quas duas aetates infantiam et
;
quee non sunt preeterfidem sed quomodo partibus :

pueritiam generis humani esse diximus. Adoles- omnibus ejus conveniat expositio, id elaborandum
centia vero et juventus et gravitas, id est, ab Abra- est. Legi etiam inquadam scriptura, ex earum ge-

ham usque ad David, et inde usque ad transmigra- nere quae apocryphae nominantur, non quod sit 8
tionem in Babyloniam, et inde usque ad adventum contra catholicam fidem sed huic loco mihi minus
;

Domini, quatuor denis generationibus flgurantur ;

congruere visa est.consideranti omneshujus simu-
septenario geminato ad eamdem generotionem '
Jitudinis partes. De qua tamen expositione temere
utriusque sexus, cum quinario qui est in sensibus nihilaudeo judicare,ne forte non ejus inconvenien-
corporis, actio et cognitio addita fuerit. Senectus tiamihi angustias fecerit, sed mea tarditas in ea
autem solet etiam tantum tenere temporis, quan- convenientiam non invenerit. Quid autem mihi vi-
tum reliqua? omnes setates. Nam cum a sexagesi- deatur non absurde hoc loco accipi, quantum po-
mo anno senectus dicatur incipere, et possit hu- tero breviter et diligenter exponam.
mana usque ad centum viginti annos per-
vita 2. Interrogatus igitur Dominus noster secreto a
venire manifestum solam senectutem posse discipulisdeconsummationesaeculi,inter multa alia
tam longam esse, quam omnes eetates caeterae quae locutus est.hoc quoquc dixit Tunc simile crsti- :

priores sunt. ^tas igitur ultima generis huma- mabitur regnum ccclorum decem virginibus, qux acce-
ni, quae incipit a Domini adventu, usque in perunt lampadcs suas,et veneruntobviam sponso.Quin-
finem seeculi, quibus generationibus computetur que aidem cx eis erant falux,ct quinque prudentes. Sed
incerlum est et hoc utiliter Deus voluit late-
: qainque fatux acceplis lampadibus suis,non sumpse-
re, sicut in Evangelioscriptum est (Matth. xxiv,36), runt olcum secum : prudentes autem acceperunt oleum
et Apostolus attestatur, dicens diem Domini tan- i
Navarricus liber, in humanitate.
2 Rat. Er. uudeciui Mss., excolitur. Alter e Vaticanis,
quam furem in nocte esse venturum (I Thess. v). —
Lugd., excolitur. M.
excoli datur.
3.Sed tamen sexta oetate visitatum esse genus hu- s Nounulli Mss., quod noa sit.

(a) De eex ictatiuus vid. lib. 1 de Genesi contra Ma-

* Rat. et deeein M6S., ad eamdem rationem. nich, cap. 23, n. 35-41.
45 LIBER UNUS. 46

secum in vasis suis cum lampadibus. Tardante uulcm dibus bominum. Non ergo habent oleum secum.Nam
>
sponso,dormitaverunt omnes,et dormierunt.Media au- ipsam lnetitiam oleo significari arbitror./ /-o/>tere'a un-

tem nocte clamor factus est : Ecce sponsus venit, sur- xit,\nqud,le Deus,Deus tuus oleu exsuliationis (Psal.
gite obviam ei.Tunc surrexerunl virgines illae,etupta- xuv,8).Quiautem non propterea gaudet.quia Ueo in-
verunt lampades suas .Etdixerunt UUe stulUe adsapien- trinsecus placet.non habet oleum secum. Prudentes
tes : Date nobis de oleo vestro, quia lanpades nostrge autem acceperunt secum oleum in vasis suis cum lam-
exstinguuntur .Responderunt autem sapientes ,di>:entes: padibus,\d estbonorum operum in corde atque con-
Ne fortc non sufficiat nobis et vobis,itepotius adven- acientia posuerunt, sicut Apostolus monet : Probet
dentes, et emite vobis.Et dum irent emere,venit spon- autem se homo, inquit, et tunc in semctipso habebit
sus ; et quse paratse erant, intraverunt cum eo ad nu- gloriam, non in attero (Galat. vi, 4). Tardante vero
et

ptias, et clansa est janua. Novissime autem veniunt sponso donmtaverunt omnes: quia exutroque genere
reliquae virqincs, dicentes : Domine, Domine, aperi continentium hominum,sive eorum qui coram Deo
nobis. At ille respondens ait : Amen dico vobis,nescio exsultant.sive eorum qui in laudibus hominum ac-
vos. Vigilate ergo, qnia nescitis horam
diem, neque quiescunt,moriuntur hoc intervallo temporis,doncc
(Matth. xxv, 1, 13). Decem utique virginum quod subadventuDominifiatressurrectio mortuorum .Me-
quinque admittuntur, quinque excluduntur, bono- dia autsm nocte, id est, nullo sciente aut sperante ;

rumetmalorumdiscretionemsignificat^.Quapropter quippe cum ipse Dominusdicat,Z)e(/ze autem illaet

si virginitatis nomen honorabile est,cur receptis ex- hora nemo scii (Matih. xxiv, 30) ; et Apostolus, Dies
clusisquecommuneest? Ucinde quid sibi vult nume- Domini tanquam fur in nocte,ita veniet (l Thess.v.2) :

rusinutraquepartequinarius? Quidautomsignificat ex quo significatur eum penitus latere,cum vcnerit

oleum, mirum vidctur. Item quod sapientes petenti- clamor factus est,Ecce sponsus venit,surgite obviamei
bus non communicant cum et invidere fas non sit
: inictu oculietin novissima tubaomnes resurgemua
eas quae ita perfectee sunt, ut a sponso recipiantur (I Cor. xv, 52).Ergo surrexeruui onnes virgines illx,
quo nomine nullo dubitante Dominus noster Jesus et aptaverunt lampades suas, id est, rationes red-
Christus significatur ; et misericodes esse oporteat dendas operum suorum.Oportet enimnos exhiberi
ad praestandum ex eo quod habent.praescribente illa antetribunal Christi, ut illic recipiat unusquisque
sententia ejusdem Domini dicentis, Omni poscenti quod gessit in corpore, sive bonum, sive malum
tribue(Lucv\,30). Quid est autem quod possit dando (II Cor.v, 10). Et dixerunt stultge ad sapientes : Date
non sufficere utrisque? Haec maxime augent qusa- nobis de oleo vestro,quia lampades nostrx extinguuntur.
stionis dificultatem : quanquam et csetera diligenter Quorum enim facta aliena laude falciuntur, eodem
considerata,ut omniain unamrationem concurrant, subtracta deficiuntjet de consuetudine id semper in-
nihilque in unam partem dicatur quod impediat quiritLundegaudereanimussolet.Itaquc hominum
aliam, magnacautio adhibenda est. qui corda non vident, testimonium volunt habere
3.Videntur itaque mihi quinquevirgines significa- apud Deum, qui cordis inspector est. Sed quid re-
requinquepartitamcontinentiamacarnia illecebris. sponderunt sapientes ? Ne forte non suffwiat nobis el
Continendus est enim animi appetitus a voluptate vobis. Unusquisque enim pro se rationem reddet, nec
oculorum,avoluptateaurium,avoluptateolfaciendi, alienotestimonio quisquam adjuvatur apud Deum,
gustandi,tangendi.Sed quia ista continentia partim cui secretacordis apparent etvix sibi quisque suf-
;

coram Deo fit, ut illi placeatur in interiori gaudio ficituteitestimoniumperhibeatconscientiasua.Quia

conscientiflB;partimcoramhominibustantum,utglo- enim gloriabitur mundum se habere cor (Prov.xx.,
ria humana capiatur;quinque dicuntur sapientes,et 9)? Inde est quod Apostolus ait Mihi autem mini- :

quinque stultaa utreeque tamen virgines,quia utra-

: mum est, ut a vobis judicer, aut ab humano die ; sed
que continentia est, quamvis diverso fomite gau- neque memetipsum judico (I Cor. iv, 3). Quapropter
dcat. Lampades autem sunt.quia manibus gestan- cum de seipso quisque aut non omnino aut vix possit
tur,opera quae secundum continentiam istam fiunt, veram ferresententiam.quomodo potest de alio ju-
Dictum est autem, Luceant opera vestra coram horni- dicare, cum sciat nemo quid agatur in homine,nisi
nibus (Matth. v,16).Omnes vero acceperunt lampades spiritus hominis (Id.u, 11) ? Ite magis ad vendentes,
suas, et veneruntobviam sponso. lntelligendum est et emite vobis.Non consilium dedisse putandaa sunt,
ergo Christi nomine censeri de quibus agitur. Non sed crimen earum ex obliquo commemorasse.Ven-
enim porsunt qui christianinon sunt,sponsoChristo dunt enim oleum adulatores, qui sive talsa, sive
venire obviam. Sed quinque fatv.se, acceptis lampadibus ignorata laudando.animas in errorem mittunt.et eis
suis.non sumpserunt oleum secum. Multienim quam- vanagaudiatanquam tatuis conciliando,aliquam de
visdeChristibonitateplurimumsperent.gaudium ta- his mercedem, sive ciborum,sive pecunise.sive ho-
mennon habent,dumcontinenter viunt 2 ,nisi in lau- noris,sive alicujus commodi temporalis accipiunt,
2
non intelligentibus quod dictum est,Quis vos felices
1
Er. Lugd. Ven. Lov. eic exhibent hunc locum De- :

cern uiique numerus virginum quarum quinque admittun- • Editi, inquirunt. At M8S., inquirit. Refertur ad ani-
tur, qvtnque excluduntur, bonorum et malorum signifi- uum.
cationem tignificat. M. 2 Er. et Lov., non intelligentes. Melius Rat. et Mss.,
3 Er. et Lov.,
non vivunt. Eipungenda negatio, quae non intelligentibus ; ipsis nimirum fatuis,a quibus mer-
abest a Rat. et Mss. —
Lugd., non vivunt. Ven., Multa cedem accipiunt adulatores. —
Lugd. et VeD., non in*
enim.... non vivunt. M. telligcntes, ut Er. et Lov. M.
 : ;

47 DE DIVERSIS QU.ESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 48

dicunt. in errorem vos mittunt [Isai. m, 12). Melius tunc autem facie ad faciem et nunc exparte,tunc ;

est autem objurgari aj usto,quam a peceatorelaudari.
Emendabit me,'\nq\i'\t,juttus inmisericordia,et arguct
me ;oleum autempeccatoris nonimpinguetcaput meum
(Psal. gxl, 5). lte ergo magis ad vendentes, et emite
vobis; id est,videamus nunc quid vos adjuvant,qui
autem ex toto (I Cor.xm^^.Ipsum autem in senig-
mate et exparte nunc inScripturisaliquid cernere,
quod tamen sit secundum catbolicam fidem,ex illo
pignorecontingit,quod accepitvirgo Ecclesiahumili
adventu sponsi sui, quae illi ultimo adventu cum '

vobislaudesvendere consuevcrunt,etvosinerrorem veniet in claritate nuptura est,cum jam facie ad fa-

inducere,ut non coram Deo,sed ab hominibus glo- ciem contuebitur.Dedit enim nobis pignus Spiritum
riam quaereretis. Eunlibus autem illis emere, venit sanctum, sicut dicit Apostolus (I[ Cor.v,5). Et ideo
sponsus ; id est,inclinantibus se illis in ea quae foris ista expositio nihil certum intuetur, nisi ut secun-

sunt etsolitis gauderequeerentibus,quia gaudiain- dum fidem sit neque aliis pr5sjudicat,quse nihilo-
;

terna non noverant,venit ille qui judicat et quaspa- : minus secundum fidem esse potuerint.
ratas erant ;id est,quibusbonum coramDeo testimo- LX. De die autem illo et hora nemo scit,neque an-
nium conscientia perhibebat, intraverunt cum eo ad gelicoelorum, neque Filius hominis, nisi Pater
nuptias ; id est, ubi munda animo puro et perfecto solus [Matth. xxiv, 36).
sempiternoque Dei Verbo fecundanda l copulatur.££ Sicut scire Deus dicitur,etiam cum scientem facit
clausa est janua, id est, receptis illis qui sunt in an- sicut scriptum est, Tentat vos Dominus Deus vester,ut
gelicamvitamimmutati 2 Omnes emm,\nqu\\,resHr- sciat si diligatis eum [Deut. xm, 3).Non enim sicdi-
gemus, sed non omnes immutabimur (I Cor. xv, 51) :
ctum est hoc.quasi nesciat Deus sedutipsi sciant :

clausus est aditus ad regnum ccelorum. Non enim quantum inDomini dilectione profecerint quod,nisi ;

postjudiciumpatetprecumaut meritorumlocus./Vo- tentationibus quae accidunt,non plene ab hominibus

vissime autem veniunt et reliquxvirgincs,dicentes : Do- agnoscitur.Et ipsum Tentat,Y>vo eo positum est.quod
mine, Domine,aperi nofos.Nondictum estquodeme- tentari sinit.Sic et cum dicitur nescire,autpro eo dici-
rint oleum et ideo intelligendae sunt,nullo ,jam re-
; tur,quodnonapprobat;idest,indisciplinaetdoctrina
manente dealienis laudibus gaudio,in angustiis et sua non agnoscit,sicut dictum Qst,Nescio vos[Matth.
magnis afflictionibus redire ad implorationem Dei. xxv, 12) aut pro eo quod utiliter nescientes facit,
:

Sedmagnaestejusseveritaspostjudicium,cujusante quod bene accipitur,id quod

scire inutile est. ldeo
judicium ineffabilis misericordiapraerogataest.Ita- dictum est, solum scirePatrem,si dictum esse quia
que respondens a\t,Amen dicovobis quod nescio vos facit Filium scire et quod dictum est, nescireFi-
:

ex illa scilicet regula,qua non habet arsDei,hocest lium, sic dictum esse quiafacitnescire homines,id
sapientia Dei, ut intrent in gaudium ejus, qui non est, non prodit eis quod inutiliter scirent.
coram Deo, sed ut placerent hominibus, visi sunt LXI. De eo quod scriptum est in Evangelio, turbas
aliquid secundum praecepta ejus operari. Atqueita Dominum in monte pavisse de quinque panibus.
concludit Vigilate ergo, quia nescitis diem neque
:
Quinque panes hordeacei,quibus inmonte Do-
1.
horam. Non modo illius ultimi temporis, quo ven- minus turbas pavit,significant veterem legem sive :

turus est sponsus,sed suae quisquediem dormitio- quianondumspiritualibus.sedadhuccarnalibusda-

nis et horam nescit.Quisquis autem paratus est us- taest,idest,quinquecorporissensibusdeditis;namet
que ad somnum,id est,usque admortem quee omni- ipsse turbas quinque millia hominum fuerunt [Joan.
bus debetur,paratus etiam invenietur cum illavox vi, 9-13) : sive quia per Moysen lex ipsa dala est
media nocte sonuerit, qua omnes evigilaturi sunt. Moyses enim quinque libros scripsit. Et quod hor-
4.Quod vero sponso dixit obviam venire virgines deacei erant panes,bene significant,vel ipsam legem.
sic intelligendumputo,ut ex ipsis virginibus constet quae ita data erat,ut in ea vitale animae alimentum
eaquae dicitur sponsa tanquam : omnibus Ghristia-
si corporalibus sacramentis obtegeretur ; hordei enim
nis inEcclesiam concurrentibus filii ad matrem con- medullatenacissima palea tegitur vel ipsum popu- :

curreredicantur,cum exipsis filiiscongregatiscon- lum nondum exspoliatum carnali desiderio, quod

stet eaquaediciturmater.Nunc enim;desponsataest tanquam palea cordi ejusinhoerebat id est,nondum ;

Ecclesia, et virgo est ad nuptias perducenda.id est,
cum se continet a corruptione sseculari illoautem
tempore nubet, cum universa mortalitate in ea pe-
reunte 3 immortali conjunctione fruetur
,
savi, inquit, vos uni uiro virginem caslatn exhibere
Christo{U Cor.x\,2).Vos,\nq\i'\t,virginem
singularem concludens.ldeo possunt,
et virgines dici
etvirgo.Gurautem quinque dictai sint,utmihi vide-
tur expositum est.Sed videoius nuno in senigmate,
corde circumcisum, ita ut nec trituratione tribula-
:
tionum,cumperdesertaquadragintaannisduceretur
inlellectu revelatocarnalia integumenta deponeret,
* Despon- sicut nec hordeum areoe tritura illo paleari tegmine
exuitur.ltaque illi populo congruenter lex talis
; a plurali ad data est.
2.Duo autem pisces.qui saporem suavem pani da-
bant,duasilias personas videntur significare, quibus
populusilleregebatur,utpereasconciliorummodera-
men acciperet regiam scilicet et sacerdotalem, ad
;

1
Sic potiores Mss. Editi vero, fecundata. quasetiamsacrosanctaillaunctiopertinebat(a):qua-
* Er. et Lov., immutandi. At Rat. et aliquot Mss.,
immutati —Lug. et Ven., immutandi. M.
* Mss.,prxtereunte. 4
Rat. et Mss., illo ultimo adventu.
* Onmes prope Mss., fetatur. («) 1 lletract. cap. 26.
49
rum officium erat procellis acfluctibus popularibus
nunquam frangi atquccorrumpi.etviolentas turba-
rum contradictiones tanquam adversantes undas
saepe disrumpere.interdum eis cuslodia sua integri-
tate cedere prorsus morepiscium tanquam in pro-
;
celloso mari, sic in turbulenta populi administra-
tione versari. Quao tamen duae personae Dominum
nostrum praefigurabant.Ambas enim solus ille sus-
tinuit, et non figurate, sed proprie solus implevit.
Nam et rex noster est Dominus Jesus Ghristus, qui
nobis pugnandi et vincendi demonstravit exem-
plum ; in carne mortali peccata nostra suscipiens,
tentationibus inimici neque illecebrosis neque ter-
ribilibus cedens postremo exuens se carne, prin-
:
cipatus et potestates exspolians ' fiducialiter,
triumphans eas in semetipso (Goloss. n,
ipso duce ab oneribus et laboribus hujus peregrina-
tionis nostrae tanquam ab jEgypto liberamur, et per-
sequentia nos peccata sacramentoBaptismatisnobis
evadentibus obruuntur et quamdiu in spe sumus
: generatorum.
ejus promissionis,quam nondum videmus,tanquam
per deserta ducimur,consolante nosin sanctisScrip-
turis verbo Dei,sicut illos manna de ccelo et eodem
ipso duce in Jerusalem ccelestem,tanquaminterram
promissionis introduci nos posse praesumimus,et in
aeternum ibi regente 2
ipso et custodiente servari.Ita
Dominus noster Jesus Christus ostenditur rex nos-
ter.Ipse est etiam sacerdos noster in aeternumsecun-
dum ordinem Melchisedech (Psal. cix, 4),qui se ip-
sum obtulit holocaustum pro peccatis nostris,etejus
similitudinem celebrandam in suae passio-
sacrificii
nis memoriam commendavit ut illud quod Melchi-
; dicitur
sedech obtulit Deo (Gen. xiv, 18), jam per totum or-
bem terrarum in Christi Ecclesia videamus
Ergo quoniam rex noster peccata nostra suscepit, ut
nobis pugnandi etvincendidemonstraretexemplum,
eorumdempeccatorurrsusceptionemrcgiamqueper-
sonam Matthaeus evangelista significans.generatio-
nem ejusquae estsecundum carnem ab Abraham sus-
cipiens.qui pater est populi fidelis,et successionem
prolis deorsum versus enumerans pervenit ad David,
inquoregni stabilimentum manifestissimum appa-
ret;atqueindeperSalomonem,natumdeillainquapa-
ter ejuspeccaverat.stirpem regiamprosecutususque
ad generationem Domini perducit (Matth. i, -1-17).
Lucas vero alius evangelista, quoniam etipse gene-
rationem Domini,qua3 secundum carnem est, sed in
sacerdotali personaexplicandam suscepit, ad quam
personampertinetmundatio et abolitio peccatorum,
non a principio libri,sicut Matthaeus, seb ab illo loco
ubi baptizatus est Jesus, ubi peccatorum nostrorum
mundationem praefiguravit, incipit parentum ejus
originemgradatim prosequi ;nequedeorsumversus,
sicut ille qui eum ad susceptionem peccatorum tan-
quam descendentem ostendebat,sed sursum versus,
tanquamisquieumpostabolitionempeccatorumtan-
quamascendenteminsinuabat;neceosparentes,quo g
ille nominans (Luc. m, 23-38). Alia enim erat origo
1 Plures Ms8., exemplans.
8 Slc Mis. Editi uutem, regnanie.
LIBER UNTJS. 50
sacerdotalis, quae per unum cx filiis David, sicuti
esse solet, de tribus sacerdotali matrimonium sor-
tientem, effecerat ut Maria de utraquc tribu.id est,
dc regia et sacerdotali cognalionem ducerr.t.Nam ct
quando censiti sunt Joseph et Maria, scriptum
est eos fuisse de domo, de genere David (Id.
id est
n,4). Et Elisabeth, quae nihilominus cognala Maria)
scribitur, erat de tribu sacerdotali (ld. i, 36, 5).Si-
cut autem Matthaeus, qui tanquam descendentem
ad suscipienda peccata nostra rogem Christum in-
sinuat, per Salomonem a David descendit quia ;
Salomon de illain qua David peccavcrat, natusest:
ita Lucas, qui tanquam ascendentem post abolitio-
nem peccatorum sacerdotem Ghriatum insinuat, per
ct Nathan ascendit ad David quia Nathan propheta
;
15).Itaque missus fuerat, cujus correptione David ipsius pec-
cati abolitionem pcenitendo impetravit (II Reg. xn,
1, 13) (a). Itaque posteaquam transiit Lucas perso-
nam David, non dissonat a Matthaeo in nominibus
Nam nominat ascendens a Da-
eos '
vid usque ad Abraham, quos ille descendens ab
Abraham usque ad David. A David enim in duas
; familias, regiam et sacerdotalem, origo illa distri-
buta est.quarum duarum familiarum,sicut dictum
est,regiam descendens Matthoeus, sacerdotalem as-
cendens Lucas secutus est ut Dominus noster Je-
:
susChristus rex et sacerdosnoster, et cognationem
duceret de stirpesacerdotali,et non esset tamen de
tribu sacerdotali,hoc est.de tribu Levi ; sed esset de
tribu Jada, hoc est, de tribu David, ex qua tribu
nemo intendit altari. Ideo et filius David maxime
secundum carnem,quia Lucas ascendens,
et
et Mattha3usdescendens,in David sibi obviam facti
offerri. sunt.Oportebat enim utevacuaturussacrificia.quae
secundum ordinem Aaron in levitico sacerdotio fie-
bant, non esset de tribu Levi, ne ad ipsam tribum,
et ad ipsum sacerdotium quodtemporaliter umbra
erat futuri, pertinere videretur mundatio peccato-
rum.quam Dominus oblatione holocausti sui,quod
in veteri sacerdotio figurabatur, implevit : et holo-
causti ejus imaginem ad memoriam passionissuae
2
in Ecclesiacelebrandam dedit, ut esset sacerdos in
aeternum,nonsecundum ordinem Aaron, sed secun-
dum ordinem Melchisedech (Hebr.vi, 20). Gujus rei
sacramentum diligentius adhuc considerari potest.
Sed propter duos pisces, in quibus duas personas,
regiam et sacerdotalem figuratas esse diximus,hac-
tenus hinc tractatum esse sufficiat.
3. Quod autem super fenum turba illa discubuit,
significateosquiTestamentumVetusacceperant;quia
regnum eis temporale et Jerusalem temporalis pro-
mittebatur, in spe carnali collocatos fuisse. Omnis
enim earo fenum,et claritas homims ut flos feni(Isat.
xl, 6). Quod autem dereliquiis fragmentorum duo-
decim cophini buccellarum repletisunt,significabat
* Tn plerisque Mss., generationum. Nam eas, etc.
2 Tres Mss. Regius, Navarricus et Michaelinus, ma-
gnitudinem et imagin m. Quauquatn ibi Michaeliuus ca-
ret copulativa particula, et.
(a) I Retract. cap. 26.
51 DE DIVERSIS QUvESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 52

de ipsius Legis adapertione et disputatione, quam rent, non viriliter perseverantes tentaverunt Deum :

Judffli reliquerant et deseruerant, repletos fuisse di- pueris autem, qui sederunt manducare et bibere,
scipulos Domini, in quibus duodenarius numerus et surrexerunt ludere. Non solum autem ibi, sed
principatum tenet. Nondum enim erat scriptura etiam in populo Novi Testamenti qui non perdu-
Novi Testamenti.quando Dominus, quasi frangendo rant occurrere in virum perfectum (Ephes. iv, 13),
et aperiendo quod durum et clausumerat in Lege, vel infirmitate virium, vel mentis levitate, mulieri-
discipulos implevit, cum eis post resurrectionem bus et pueris comparandi sunt. Nam illis dicitur,
aperuit Scripturas veteres,incipiens a Moyse et om- Si tamen initium substantix ejus usque in finem fir-
nibus Prophetis,interpretans illis in omnibus Scrip- mum retincamus (Hebr. m, 14) illis autem, Nolite ;

turis quep de ipso erant. Nam et tunc eum duo illo- pueri efftci sensibus, sed malitia infantes estote, ut
rum in panis fractione cognoverunt(Lac.xxiv,27-3i). (I Cor. xiv, 20). Et ideo neque
sensibus perfecli sitis
4. Et ideo secunda passio populi, quae de septem in Vetere, Novo Testamento tales admit-
neque in
panibus facta ad Novi Testamenti praedicatio-
est, tuntur ad numerum sed sive ibi quinque millia
;

nem Non enim ab ali-

recte intelligitur pertinere. sive hic quatuor millia,exceptis mulieribus et pue-
quo evangelista dictum est quod isti panes hordea- ris fuisse dicuntur (Malth. xiv, 21, et xv, 38).
cei fuerint, sicut de illis quinque dixit Joannes. 6. Quamvis vero et illic et hic propter ipsum
Haec ergo pastiode panibusseptem ad gratiam per- Christum, qui assidue in Scripturis mons appella-
tinet Ecclesise, quae notissima illa seplenaria sancti tur, ut congruenter in monte uterque populus pas-
Spiritus operatione refecta * cognoscitur. Et ideo ceretur ;hic tamen non in feno discumbitur, sed
non hic duo pisces fuisse scribuntur, sicut in ve- in terra. Ibi enim celsitudo Christi propter carna-
teri lege, ubi duo ungebantur, rex et sacer-
soli les homines et Jerusalem terrenam carnali spe et
dos ; sed pauci pisces, id est, qui primi Domino desiderio tegitur : hic autem remota omni cupidi-
Jesu Christo crediderunt, et in ejus nomine uncti Novi Testamenti, spei per-
tate carnali, convivas
unt, et missi ad praedicandum Evangelium, et ad manentis firmamentum, tanquam ipsius montis
sustinendum turbulentum mare hujus saeculi, ut soliditas, nullo feno interposito continebat.
pro ipso magno pisce, id est, pro Christo legatione 7. Et quoniam rectissime dicit Apostolus, Prius
fungerentur, sicut Paulus apostolus dicit (II Cor.v, autem quam veniret ftdes, sub Legc custodiebamur
20). Neque in ipsa turba quinque millia hominum (Galat. m, 23) hoc significare videtur et Domi-
;

fuerunt, sicut illic, ubi carnales legem accipientes, nus, cum dicit de his quos quinque panibus pas-
id est, quinque sensibus carnis dediti significan- turus eaat, Non opus habent iie; sed dale illis vos
tur ; sed quatuor millia potius, quo numero signi- manducare (Matth. xiv, 16). Sub his autem verbis
ficantur spirituales, propter quatuor animi virtutes, figuraliter tanquam custodiendi '
detinentur, cum
quibus in hac vita spiritualiter vivitur, prudentiam, hoc admonuissent discipuli, ut dimitteret eos. Hu-
temperantiam, fortitudinem, et justitiam. Quarum jus vero turbae, quae ad septem panes pertinet, ul-
prima est cognitio rerum appetendarum et fugien- tro se misereri dixit, quod jam tertius dies esset,
darum secunda, refrenatio cupiditatis ab iis quae
: ex quo ei jejuni haesissent. In toto enim saeculo ge-
temporaliter delectant tertia, firmitas animi ad-
: neris humani tertium tempus est, quo fidei chris-
versus ea quae temporaliter molesta sunt quarta, : tianae gratia data est. Primum est ante Legem, se-
quae per caeteras omnes diffunditur, dilectio Dei et cundum sub Lege, tertium sub Gratia. Et quoniam
proximi. quartum adhuc restat, quo ad plenissimam pacem
5.Sane et ibi quinque millia hominum,et hic qua- Jerusalem coelestis venturi sumus,quo tendit quis-
tuor millia exceptis mulieribus et pueris fuisse me- quis recte credit in Christum propterea se dicit ;

morantur (Matth. xv, 34-38) : quod mihi videtur ad turbam illam reficere Dominus, ne deficiant in via.
hoc pertinere, ut intelligamus et in populo Veteris Ista enim dispensatio 2 qua nobis Dominus tem- ,

Testamenti fuissequosdam infirmos ad implendam poraliter et visibiliter in homine apparere dignatus

justitiam quae secundum legem est, in qua justitia est, et dedit nobis pignus Spiritum sanctum, cujus

apostolus Paulus sine querela se conversatum esse operatione septenaria vegptaremur, apostolica auc-
dicit (Philipp. m,6) ; fuisse item alios qui faciie sc- torilate quasi paucorum piscium sapore conjuncto:
ducerenlur in cultum idolorum. Quae duogenera, id haec ergo dispensatio quid aliud agit, nisi ut ad
est,infirmitatis et erroris.mulierum et puerorum no- palmam superno3 vocationis sine defectu virium
minibus figuratasunt. Infirmusest enim mulierum pervenire possimus ? Per fidem enim ambulamus, et
sexus ad actiones, et facilis ad lusum pueritia. Quid non per speciem (II Cor. v, 5, 7). Et ipse apostolus
autem lusui puerilitam simileest,quamidola colere; Paulusnondumsedicitcomprehendisseregnum Dei,
quando et Apostolus ad hoc retulit hoc genus super- Sed ea quxretro suntoblilus, in ea quse ante sunt ex-
stitionis.cum a.\t,Ncque idolis servientes, guemadmo- tentus,secundum intentionem sequor, inquit, ad pal-
dum quidam eorum, sicut scriptum cst, Sedit populus mam supemae voeafionis. Verumtamen in quod perveni-
niandueare et libere, el surrexerunt ludere (l Cor. x, 7nus,in eo ambulemus (Philipp.m, 13-16) ;
quia ter-
7) ? Mulieribus ergo similes erant, qui in laboribus
exspectationis, quo usque ad promissa Dei perveni- 1
Sie plures Mss. Editi vero, tanquam custottia.
s Er. et Lov., Ista cst eni/n dispensatio. Sic etiam —
» Verbum, refecta, re8titutum hic est ex aliquot Mss. Lugd. et Vcn. M.
 ,

53 LIBEH UNUS. 64
tio die Domino adhaerentes et ab illo pasti, non ejus manifestius datus est. Et hoc dictum est, Spi-
deficiemus in via. ritus aidem nondum erat datus : id est, nondum sic
Etiam hic sane perveniri ad comedendi finem
8. apparuerat, ut omnes eum datum esse faterentur.
non potuit, sed relictae sunt escae. Non enim frustra Sicut etiam Dominus nondum erat clarificatus inter
de futuro dictum est, Putasne, veniens Filius hominis homines, sed tamen clarificatio ejua aeterna nun-
inveniet (idem super terram (Luc. xvm, 8)? Et credo
l
quam esse destitit.Sicut et adventus ejus ea ipsa
itafuturum, propter muliercs et pueros. Sed tamen dicitur demonstratio in carne mortali. Nam illuc ve-
eptem sportasreliquiae fragmentorum impleverunt, nit, ubi erat quia in sua propria venit; et, in hoc
:

ad quas Ecclesia septiformis, quae in Apoualypsi mundo eral, et mundus per ipsum factus est (Joan i, 11
etiam describitur (Apoc. i, 4), pertinet, id est, omnis 10). Sicut ergo Domini adventus inteliigitur demon-
qui perseveraverit usque in finem. Ille enim qui stratio corporalis, tamen ante hanc demonstratio-
dixit, Putasne, veniens Filius hominis inveniet ftdem nem ipse in omnibus Prophetis sanctis tanquam Dei
super terram? significavit extremo convi- quidem in Verbum et Dei Sapientia locutus est: sic et adventus
2
vii relinqui posse et deseri escas suas sed quo- : Spiritus sancti demonstratio Spiritus sancti est ipsis
niam ipse item dixit, Qui perseveraverit usque in etiam oculis carneis, quando visus est ignis divisus
3
finem , hic salvus erit [Malth. xxiv, 13); significavi* super eos,et cceperunt loqui linguis (Acl. n, 3, 4).
non defuturam Ecclesiam, quae septenario numero Nam si non erat in hominibus Spiritus sanctus ante
eosdem septem panes abundantius recipiat, et la- Domini visibilem clarificationem, quomodo dicerc
titudine cordis 4 quaa ipsam perseverantiam in
,
potuit David, Et Spiritum sanctum tuum ne auferas
sportis videtur significare, contineat. a me Aut quomodo impleta est Elisa-
(Psal. l, 13)?
beth Zacharias vir ejus ut prophetarent, et Anna,
et
LXII. De eo quod scriptum est in Evangelio, Quia bap- et Simeon, de quibus omnibus scriptum est quod
tizabat Jesus plures quam Joannes quamvis ipse ;
impleti Spiritu sancto, illa quae in Evangelio legimus
non baptizaret, sed discipuli ejus (Joan. iv, 1,2).
dixerint (Luc. i, ?Ut autem
41-45, 60-79, et n, 25-38)
Quaeritur utrum qui baptizati sunt illo tetapore quo qua3dam quaedam vero per creaturam visi-
latenter,
scriptum est Dominum per discipulos suos baptizasse bilem visibiliter Deus operetur pertinet ad guberna-
pluresquam Joannes, acceperint Spiritum sanctum tionem providentiae, qua omnes divinaj actiones lo-
Alio enim loco Evangelii sic dicitur Spiritus enim : corum temporumque ordine 1
ac distinctione pul-
nondum erat datus, quia Jesus nondum erat clarifica- cherrima peraguntur, cum ipsa divinitas nec tenea-
tus (Id., vn, 39). Et facillime quidem ita responde- tur nec migret locis, nec tendatur varieturve tem-
tur, quod Dominus Jesus, qui etiam mortuos susci- poribus. Quomodo autem Dominus secum ipse
tabat, poterat neminem illorum mori sinere, donec habebat utique Spiritum sanctum in ipso homine
post ejus clarificationem, id est, resurrectionem a quem gerebat, quando ut baptizaretur venit ad
mortuis et ascensionem in ccelum, acciperent Spiri- Joannem, et tamen posteaquam baptizatus est, des-
tum sanctum.Sedoccurritanimo latro illecuidictum cendere in eum Spiritus sanctus visus est in colum-
est, Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso ; qui bae specie (Matth. m, 13-16) : sic intelligendum est
nec ipsum Baptismum acceperat (a). Quanquam Gor- et ante manifestum et visibilem adventum Spiritus
nelius, et qui cum eo ex Gentibus crediderant, Spi- sancti quoscumque homines sanctos eum latenter
ritum sanctum etiam priusquam baptizarentur ac- habere potuisse. sane hoc diximus, ut intelliga-
Ita
ceperint Act. x, 44, 47) non tamen video quomodo
K
: musetiam ista ipsavisibilidemonstratione Spiritus
et ille latro sine Spiritu sancto dicere potuerit, Me- sancti, qui adventus ejus dicitur, ineffabili modo
mento mei, Domine, dum veneris regnum tuum (Luc- in largius in hominum
corda vel etiam incogitabili
xxm, 43, 42). Nemo enim dicit, Dominus Jesus, ait plenitudinem ejus infusam.
Apostolus, nisi in Spiritu sancto (I Cor. xn, 3.) Cujus LXIII. De Verbo.
fideifructum ipse Dominus monstravit dicens,^wen ln principio erat Verbum (Joan. i, Quod
1). graece
dico tibi, hodie mecum eris inparadiso. Quomodo ergo Xbyoc dicitur, latine et rationem et verbum signi-
ineffabili potestate dominantis Dei 5 atque justitia ficat.Sed hoc loco melius verbum interpretamur,
deputatum est etiam Baptisma credenti latroni, et ut significetur non solum ad Patrem respectus, sed
pro accepto habitum in animo libero, quod in cor- ad illa etiam quae per Verbum facta sunt operativa
pore crucifixo accipi non poterat 6 sic etiam Spiri- potentia. Ratio autem, etsi nihil per illam fiat, recte
tus sanctus latenter dabatur ante Domini clarifi- ratio dicitur.
cationem; post manifestationem autem divinitatis LXIV. De mulierc Samaritana.
l.Evangelica sacramenta in Domini nostri Jesu
' Rat. ac plures Mss., Putasne veniet Filius hominis
et inveniet. Sic rursum infra. Christi dictis factisque signata non omnibus patent,
* Editi, convivio. At Mss. plerique, convivii. et ea nonnulli minus diligenter minusque sobrie
3 Plerique Mss. Beatus quipersevernverit usque in finem.
4 Editi,
,
interpretando, afferunt plerumqne pro salute perni-
latitwHnem corriis. Concitmius Mss., latitadine
cordis. Sed ex his plures sic prosequuutur qux ipsa :
ciem, et pro cognitione veritatis errorem inter quae :

perseverantia in sportis videtur significari, contmeat. sacramentum,quod scriptum

* In aliquot Mss. omittitur,
illud est est, Dominum
Dei.
6 S«ptem
Mss., non potest. 1
Editi, ordines : pro quo Vaticani codicis euctoritate
(a) 1 Retract. cap. 26.
leponimus, ordine,
 :

55 DE DIVERSIS QUjESTIONIBUS LXXXIII. S. AUGUSTINI 06

hora diei sexta venisse ad puteum Jacob, fessumque ffuentiam se petentibus dare posse praedicaverit?Sed
ab itinere sedisse, et a muliere Samaritana potum Dominus mulieris illius fidem,quae
scilicet sitiebat
eodem Scripturarum loco
petisse, et caetera quae in quoniam Samaritana erat, et solet Samaria idolola-
discutienda et pertractanda dicuntur. De qua re id triasimaginem sustincre:ipsienim separatia populo
primo tenendum est, quod in omnibus Scripturis Judaeorum, simulacris mutorum animalium, id est,
summa vigilantia custodiri oportet, ut secundum vaccis aureis animarum suarum decus addixerant
fidem sacramenti divini expositio.
sit venerat autem Dominus noster Jesus, ut gentium
2. Hoc igitur diei sexta venit ad puteum Dominus multitudinem, quse simulacris serviebat; ad muni-
noster. Video in puteo tenebrosam prcfunditatem. mentum ' fidei christianas et incorruplae religionis
Admoneor ergo intelligere mundi hujus infimas par- adduc?ret. Xon est enim, inquit, opus sanis medicus,
tes, id est, terrenas, quo venit Dominus Jesus hora sed male habentibus Matth. ix, 12). Eorum ergo fidem
sexta, id est, sexta aetate generis humani, tanquam sitit, pro quibus sanguinem fudit. Dixit ergo ad eam
in senectute veteris hominis, quo jubemur exui, ut Jesus Mulier da mihi bibere. Et ut noveris quid si-
:

induamur novo, qui secundum Deum creatus est tiebat Dominus noster, post paululum veniunt disci"
[Ephes. iv, 22-24). Nam sexta astas senectus est puli ejus, qui perrexerant in civitatem ut cibos eme-
quoniam prima, infantia; secunda, pueritia; tertia' rent, et dicunt ei Rabbi, manduca. Ille aidem dixit
:

adolescentia; quarta, juventus ;

quinta, gravitas eis Ego habeo escam manducare, quam vos nescitis.
:

Veteris itaque hominis vita, quee secundum carnem Dicunt ergo discipuli ejus ad alterutrum : Numquid
temporali conditione peragitur, sexta aetate senec- aliquis attulit ei manducare? Dixit eis Jesus : Cibus
tute concluditur. Qua senectute,ut dixi, humani
' meus est ut faciam ejus voluntatem qui me misit, et
generis Dominus noster et creator nobis et repara- ut perficiam opus ejus. Nunquid hic intelligitur alia
tor advenit; ut moriente scilicet vetere homine, voluntas Patris, qui eum misit, et opus ejus quod
novum in se constitueret, quem exutum labe ter- se perficere velle respondit, nisi ut nos ad fidem
rena in ccelestiaregna transferret. Ergo nunc pu- suam a pernicioso mundi errore converteret? Qualis
teus, ut dictum est, mundi hujus terrenum laborem est ergo cibus ejus, talis et potus. Quapropter hoc
et errorem tenebrosa profunditate significat
2
Et . in illa muliere sitiebat, ut faceret in ea voluntatem
quoniam exterior est homo vetus, et novus inte- opus eju3. Sed carnaliter in-
Patris, et perficeret
rior ; dictum est enim ab Apostolo, El si exlerior telligens respondit Tu cum sis Judaeus, quomodo a:

homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de me bibere petis,cum sim mulier Samaritana? Xon
die in diem : rectissime omnino (quoniam omnia enim coutuntur Judxi Samaritanis. Cui Dominus
visibilia ad exteriorem hominem pertinent, quibus noster dixit : Si scires donum Dei, el quis cst qui
christiana disciplina renuntiatur) hora sexta venit dicit tibi, Da mihi bibere; tu magis petisses ab eo, et

Dominus ad puteum, id est, medio die, unde jam dedisset ibi aquam vivam : ut hinc ei ostenderet,
incipit sol iste visibilis declinare in occasum quo- : non se talem aquam petisse, qualem ipsa intellexe-

niam et nobis vocatis a Christo visibilium delectatio rat; sed quia fidem ejus, eidemque
ipse sitiebat
minuitur, ut invisibiiium amore homo interior 3
sitienti Spiritum sanctum dare cupiebat Hanc enim

recreatus, ad interiorem lucem quae nunquam oc- recte intelligimus aquam vivam, quod est donum
cidit, revertatur, secundum apostolicam discipli- Dei, sicut ipse ait. Si scires donum Dei. Et sicut
nam,non quasrens quas videntur,sed quae non videnr idem Joannes evangelista testatur alio loco dicens :

tur : qux enim videntur, temporalia sunt; qux autem quod stabat Jesus, et clamabat, Si quis silit, veniat
non videntur, seterna sunt (II Cor. iv, 16, 18). et bibat : qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flu-
3. Quod autem fatigatus venit ad puteum, inflrmi- mina de ventre ejus fluent aqua; vivae. Consequenter
tatem carnis significat; quod sedit, humilitatem : omnino. Qui credit, inquit, in me, /lumina de ventre
quia et imbecillitatem carnis pre nubis suscepit, ejus fluent aqux vivx : quia primo credimus, ut
et homo hominibus tam hurniliter apparere digna- haec dona mereamur. Hasc ergo flumina aquae vivae
tus est. De hac infirmitate carnis propheta dicit : quae II mulieri volebat dare, merces est fidei
11

Hoino in plaga positus, et sciens ferre imbecillitatem quam prius in illa sitiebat. Cujus aquae vivaa inter-
(Isai im, 3). De humilitate vero Apostolus loquitur pretationcm ila subjicit : Hoc auttm, inquit, di-
dicens Humiliavit se, factus subditus usque ad mor-
: cebat dc Spirituqucm accepturi erant hi qui in eum
tcm [Philipp. 11, 8). Quanquam illud quod sedit, crediluri crant.tfondum autem erat Spiritus datus,
quoniam solent sedere doctores, possit alio intel- quia Jesus nondum fuerat clarificatus [Joan. vn. 37-
lectu non humilitatis modestiam, sed magistri de- 39). Hoc itaque donum Spiritus sancti est, quod
monstrare personam. post suam clarificationem dedit Ecclesia?, sicut alia
4. Sed qusri potest quarc a muliere Samaritana, Scriptura dicit : Ascendens in altum captivam duxit
quae hydrias aqua implendae gratia venerat ', bibere captivitatcm; dedit dona /tominibus K
Psal. lxvii, 19;
postulaverit, cum ipsa postea spiritualis fontis af- Ephes. iv, 8).
* Sic Mss. At editi, xtate senectutis. 5. Sed adhuc illa mulier carnaliter sapit sic enim ;

* Editi, profuwlitate et oLscuritale significat. Abest, et

respondit Domine, neque hauritorium habes, et pu-
:
obscurihite. a Mss.
3 Er. et Lov., txterior : repugQantibus Mss. et Rat.—

Lugd. et Ven., ut Er. et Lov. M. 1 Msf. aliquot, ad miviumentum. Et quidam, ad mo-

* Aliquot Mjs., qus agux hauriendx gratia venerat. numentum.
57 LIBER UNUS. 58

unde mihi habes dare aquam vivam? cesse est esse infantes et parvulos pueros, qui non-
leus allus est ;

Numquid major tu es patre noslro Jacob, qui dedit dum possunt accipere rationem. Et quia naturales
ex eo bibit, et filii ejus, et sunt isti sensus, qui primam aetatem regunt, et Deo
nobis hunc pulewn, et ipse

Nunc vero jam Dominus exponit quid artifice nobis tributi sunt, recte dicunturviri, id est
pecora ejus?
Omnis, inquit, qui biberit de aquaisla, sitiet mariti, tanquam legitimi ;
quoniam non eo3 error
dixerit.
quam ego dedero, vitio proprio, sed Dei artificio natura contribuit.
iterum : qui autem biberit de aqua
scmpiteruum sed aqua illa quam dedero, Cum autem quisque venerit ad eam aetatem, ut jam
non siliet in ;

xternam. Sed
aqux salientis in vitam
possitcapax esse rationis, siveritatem statim corn-
fiet in eo fons
amplectitur. Quid prehendere potuerit, non jam illis sensibus recto-
adhuc mulier prudentiam carnis
ribus utetur; sed habebit virum, spiriturn rationa-
enim respondit ? Domine, da mihi hanc aquam, ut
lem, cui sensus illos in famulatum redigat, servi-
neque sitiam, neque veniam huc haurire. Dicit ei Je-
sus : Vade, voca virum tuum, et veni liuc. Gura sciret
tuti subjiciens corpus suum : cum anima non jam
virum non habere, cur hoc dixerit, quaeritur. quinque viris, id quinque corporis sensibus
est,
eara
subdita est, sed Verbum divinum habet legitimum
Naraque cum mulier dixisset, Non habeo virum ; di-
cit ei Jesus, Bene dixisti non habere te virum :quinque
virum, cui copulata et inhaerens, cum et ipse spi-

ritus hominis haeserit Christo, quia caput viri Chri-

enim viros habuisti, et nunc quem habes non est tuus
stus est (I Cor. xi, 3), amplexu spirituali aeterna vila
vir; hoc verum dixisti. Sed non sunt haec carnaliter
sine ullo separationis timore perfruitur. Quis nos
accipienda, ne huic ipsi adhuc mulieri Samaritanae
similes esse videamur. Sed de illo dono Dei si ali-
enim separare poterit a charitateChristi (Rom. vm,
quid jam gustavimus, spiritualiter ista tractemus. 35)? Sed quoniam illa mulier errore tenebatur qui *
significabat multitudinem saBculi vanis superstitio-
6. Quinque viros, quinque libros qui per Moysen

ministrati sunt, nonnulli accipiunt. Quod autem di- nibus subjugati, post tempora illa quinque carna-

ctum est, Et nunc quem habes non est tuus vir; de lium sensuum,quibusprima aetas,ut diximus,regi-
tur, non eam Verbum Dei acceperat in conjugium
2
se ipso Dominum dixisse intelligunt, ut iste sit sen- ,

sus Primo quinque

: libris Moysi, quasi 'quinque sed complexu adulterino diabolus obtinebat. Itaque
illi Dominus dicit, videns eam esse carnalem.id est,
viris servistinunc aulem quem habes, id est, quem
;

carnaliter sapere Vade, voca virum tuum, et veni

audis, qui loquitur tecum, non est tuus vir ', quia
:

nondum ineumcredidisti.Sedquoniamnondumcre- huc ; id est, remove te ab affectione carnali, in qua

nunc constituta es, unde non potes intelligere quae
dens Christo,adhucutique illorumquinquevirorum,
idestquinquelibrorumoopulationetenebatur, potest loquor : etvirum luum, id est, spiritu intelligen-
voca

movere quomodo dici potuerit, Quinque viros habui- tiae * praesens esto. Est enim animae quasi maritus

sti, quasi nunc eos jam non haberet, cum adhuc uti-
quodam modo spiritus hominis, qui animalem affe-

que ipsis subdita viveret. Deinde cum quinque libri ctionem tanquam conjugem regit. Non ille Spiritus

Moysi nihil aliud quam Christum praedicent, sicut sanctus,qui cum Patre et Filio incommutabilis ma-
ipse ait, Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et net, et dignis animis incommutabiliter datur sed :

mihi enim de me scripsit {Joan. v, 46) quomodo

; ille ;
spiritus hominis, de quo Apostolus dicit, Nemoscit
potest intelligi a quinque illis libris recedere ho- quse sunt in homine. nisi spirilus hominis. Nam ille

minem, ut ad Christum transeat, cum ille qui cre- Spiritus sanctus, Spiritus Dei est ; de quo iterum
dit in Christum, non relinquendos quinque illos dicit sic : Et qux Dei suntnemo scit, uisi Spiritus Dei

libros, sed .-piritualiter intelligendos, multo avi- (I Cor, ii, 11). Hic ergo spiritus hominis cum prae-

dius amplectatur ? sens est, id est, intentus, et se pietate subjicit Deo,

7. Est ergo alius intellectus, ut quinque viri intel- intelligit homo quaa spiritualiter dicuntur. Cum
ligantur quinque corporis sensus : unus qui ad ocu- autem diaboli error, tanquam absenteintellectu, in
quo lucem istam visibilem et quoslibet
los pertinet, anima dominatur, adulter est. Voca ergo, inquit,
coloresformasquecorporumcernimusjalteraurium, virum tuum,\A est, spiritum qui in te est, quo potest
quovocum et omnium sonorum momentasentimus; homo intelligere spiritualia, si eum lux veritatis

tertius narium, quo varia odorum suavitate delecta- illustret; ipse adsit,cum loquor tibi,ut spiritualem
mur ;
quartus inore gustus,qui dulcia et amarasen- possisaecipereaquam. Et eum illa diceret,iVon habeo
tit, et omnium saporum habet examen quintus per virum ; dixisti : quinque enim viros
Bene, inquit,
;

totum corpus tangendo dijudicat calida et frigida, habuisti, id est quinque sensus carnis, qui te in
mollia et dura, levia et aspera, et quidquid aliud est prima aetate rexerunt et nunc quem habes, non cst
;

quod tangendo sentimus. Istis itaque carnalibus tuus vir, quia non est in te spiritus, qui intelligit
quinque sensibus prima hominis aetas imbuitur ne- Deum, cum quo legitimum possis habere connu-
cessitate naturae mortalis qua ita post peccatum pri- bium sed error diaboli potius dominatur, qui te
;

mi hominis nati sumus, ut nondura reddita luce adulterina contaminatione corrumpit.

mentis,carnalibus sensibus subditi,carnalem vitam 1
Rat. et plerique Mss., qux. Tumque ex his codex
sine ulla veritatis intelligentia transeamus. Tales ne- Vnticanus, significut multituduiem pravorum sxculi. Na-
varricus, muhitudinem puerorum.
2 Er. et Lov., in conjugem. At Rat. et Mss., in conju-
1
Rat. et plures Mss. quem audis, non est iuus vir, giurn. —
Ludg. et Veu., in coajugem. M.
omisso, qui ioquor tecum. s Aliquot Mss., intelligente.
 '

59 DE DIVERSIS QUiESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 60

8. Etfortasseut intelligentibus indicaret, quinque raresepeccatores alioloco Dominus ostenditdicens,
memoratoscorporissensusquinquevirorumnomine Non novi vns (Matth. vn, 23) : quod significabat La-
signiflcari, postquinque responsiones carnales ista zarus sepultus quia in disciplina et praeceptis ejus
;

mulier sexta responsione nominat Christum. Nam non suntpeccata. Huic interrogationisimileest illud
prima ejus responsio est, Tu cum sis Julaeus, quo- in Genesi, Adam ubi es (Gen. m, 9)? Quoniam pec-
tnodo a me bibere petis? Secunda, Domine, neque caverat,etse absconderat a facie Dei. Quam occulta-
hauritorium habes,et puteus altus est. Tertia, Domine, tionem hic sepultura significat : ut peccantis habeat
da mihi hanc aquam, ut neque sitiam neque veniam similitudinem moriens ; sepultus, absconditi a facie
huc haurire. Quarta, Non habeo virum. Quinta, Video Dei. Auferte autem lapidem, quod puto si- ait, illos

guia propheta es : patresnostriin monte hoc adorave- gnificare, qui venientibus ad Ecclesiam ex Gentibus
runt. Nam et istaresponsio carnalis est. Carnalibus onuscircumcisionis imponerevolebant jcontraquos
enim datus fueratlocus terrenus, ubi orarent spi- : multiplieiter scribit Apostolus (Galat. n) vel eos qui :

rituales autem in spiritu et veritate oraturos Dorainus inEcclesia corrupte vivunt.etoffensioni sunt credere
dixit. Quod posteaquaiu locutus est, sexta mulieris volentibus. Dicit illi Martha Domine, jam quarta :

responsioChristumfatetur omnium istorumesse do-. dies est, et putet. Ultimum quatuor elementorum
ctorem : dicit enim, Scio quia Messias veuiet, quidi- terra est significat ergo putorem terrenorum pecca-
:

citur Christus : cum venerit, ipse nobis annuntiabit torum, id est cupiditatum carnalium. Terra es, in-
omnia. Sed adhuc errat, quia eum quem venturum quit Adae Dominus, cum peccasset, et in terram ibis
sperat,venisse non videt. Verumtamen misericordia (Id. iii, 19). Et sublato lapide exiit de monumento

Domini nunc error iste tanquam adulter expellitur. involutusmanibuset pedibus,etfaciesejus tectaerat
Dicit enim ei Jesus Ego sum qui tecum loquor. Quo
: sudario. Quod autem de monumento, animam
exiit
audito illa non respondit, sed statim relicta hydria significat recedentem a carnalibus vitiis. Quod vero
sua abiit in civitatem festinans, ut Evangelium et institis obvolutus, hoc est, quod etiam a carnalibus
Domini adventum, non tantum crederet, sed etiam recedentes etmenteservientes legi Dei,adhuc tamen
pradicaret. Nec hoc quod relicta hydria discessit, in corpore constituti alieni a molestiis carnis esse non
negligenterpr.-fitereundumest. Hydriaenim fortasse vossumus,dicente A.pos\.o\o,Mente servio legi Dei,car-
amorem saeculi hujus significat, id est, cupiditatem, ne autem legi peccati (fiom. vn, 23). Quod autem facies
qua sibi homines de tenebrosa profunditate, cujus ejus eudario tecta erat, hoc est, quod in hac vita ple-
imaginem puteus gerit, hoc est, de terrena conver- nam cognitionem habere non possumus, sicut Apos-
sationehauriunt voiuptatem quaperceptaiterumin : tolus dicit Nunc videmus per speculum in xnigmate,
:

ejus appetitum inardescant.sicut de aqua illa qui bi- postea autem facie ad faciem (I Cor. xm, 12). Et dixit
berit, inquit, sitiet iterum (Joan. iv, 6-34). Oporte- Jesus : eum, et sinite ire (Joan. xi, 1-44) hoc
Solvite ;

bat autem ut Christo credens, saaculo renuntiaret, est, quod post hanc vitam auferentur omnia vela-
etrelictahydriacupiditatemsfficularemsereliquisse menta.ut facie ad faciem videamus. Quantum autem
monstraret ; non solum corde credens ad justitiam, intersitinterhominemquem Dei Sapientiagestabat,
sed etiam ad salutem ore confessura et prsedicatura per quem liberati sumus, et caateros homines, hinc
quod credidit (Rom. x, 10). intelligitur.quod Lazarus nisi exiens de monumento

LXV. De non solvitur ; id est, etiam renata anima nisi reso-

resurrcctione Lamri.
omni peccato et ignoran-
lutione corporie libera ab
Quanquam secundum evangelicam historiam resus-
tia esse non potest, quamdiu per speculum et in
citatum Lazarum plena fide teneamus tamen et in ;
aenigmatevidetDominum:illius autem linteamina '

allegoria significare aliquid non dubito. Neque cum

et sudarium, qui peccatiim non fecit, et nihil igno-
res factae allegorizantur, gestae rei fidem amittunt.
ravit, in monumento inventa sunt (Id. xx, 7). Ipse
Sicut duorum filiorum Abrahae allegoriam Paulus ex-
enim solus in carne non tantum monumento non
ponit duo esse Testamenta (Galat. 4, 22-24); num- peccatum in eo invenire-
est oppressus, ut aliquod
quid ideo, aut Abraham non non fuit, aut illos filios
tur (Isai. liii, 9), sed neclinteis implicatus, uteum
habuit? Ergo et in allegoria accipiamus Lazarum in
aliquid lateret, aut ab itinere retardaret.
monumento, animam terrenis peccatis obrutam, id
est, omnehumanumgenus:quamalio loco Dominus LXVI. De eo quodscriptum est, An ignoratis, fratres
per ovem perditam significat, propterquam liberan- (scientibusenim Legem loquor), quia Lex domi-
natur homini, in quantum tempus vivit ? usque
dam reliclis nonaginta novem in montibus, descen-
ad cum locum iu quo schptum est, Vivificabit et
disse se dicit (Luc. xv, 4). Quod autem interrogat mortalia corpora vestra per inhabitantem Spiri-
dicens, Ubi eum posuistis 1 vocationem nostram quae tum ejus in vobis ^Rom. vii-vm, 11).
fit in occullo, arbitror significare. Praedestinatio
1.Apostolus in hac similitudine, in qua de viro et
enim vocationis nostrae occulta est : cujus secreti si-
muliere loquitur, quoniam mulier tenetur legeviri,
gnum est intcrrogatio Domini quasi ncscientis, cum
triaqiuTdam consideranda commendat muherem, ;

ipsi nesciamus ; sicut dicit Apostolus, Ut cognoscam,

virum, etlegem niulierern scilicet subjugatam viro
:

sicut et cognitus sum (I Cor. xm, 12). Vel quod igno-

pervinculum legis.quo vinculo morteviri liberatur,
1 Quatuor Mss., quem prsesentem videbat venturum,
viemorabat. Tamen misericordia, etc. i Rat. et Er., in eenigmate videt. Domim autetn.
61 LIBER UNUS. 62

ut cui vult nubat. Sic enim dicit : Mulier enim sub dem : quae fides si non sit, jubct tantum lex, et non
viro, vivo marito, juncta est legi : si autem mortuus implentes jussa, reos tenet, ut eos gemcntes ' et non
fucrit vir ejus, evacuata est a lege viri. Igitur vivente valentes implere quae jussa sunt, ad gratiam Libe-
viro vocabitur adultera ,si fuerit cum alio viro : siautem ratoris aliquando convertat.
mortuus fuerit vir ejus, liberata est a lege, ut non sit 2. Cum ergo tria quaedam in illa similitudine vi-
adultera,si fueritcumalio viro. II uc usquesimilitudo deamus, mulierem, virum, et legom ; et rursum in

est. Deinde incipit rem loqui, cui explanandoa ac hac re propter quam similitudo adhibitaest,tria,ani-
probandae similitudinem induxit.In quaetiam retria mam, peccatura, et legem peccati : hoc solum hic
similiter attendenda sunt; homo, peccatum, lex. diversum est, quod in illa similitudine vir moritur,
Tamdiu enim sub lege esse hominem, quamdiu
dicit ut nubat mulier cui volet, et a lege viri solvatur hic ;

vivitpeccato; quemadmodumtamdiu muliersublege autem ipsa anima moritur peccato, ut nubatChriato;

viri est.quamdiu vivit virMIocautem peccatum hic cum autem moritur peccato, moritur etiam legi pec-
intelligendum est,quod accessitporlegem.Quod pec- cati. Itaque, ait, fratres mei, et vos mortui eslis legi

catum dicit supra modum esse quoniam cum jam ;

per corpus Christi, ut sitis alterius qui ex morluis resur-
appareat esse peccatum, fit tamen, et adjuncta prae- rexil,ut fructificemusDeo. Cum- enim essemus in carne,
varicatione cumulatur 2 Ubi enim non est lex, nec
. inquit, id est, carnalibus desideriis obstricti tenere-
prxvaricatio (Rom. iv, 15). Et hoc est quod dicit, Ut mur, passiones peccatorum qux per legem sunt, ope-
fiat supra modum peccator, aut peccatum per man- rabantur in membris nostris, ut fructum ferrent morti.
3

datum. Quapropter legem, quamvis a peccando pro- Aucta concupiscentia, quam lex prohibet 2 ubi non ,

hibeat, non tamen sic dicit datam, ut liberaret a pec- eratfides,etadcumulumpeccatorumpraevaricationis

cato sed ut demonstraret peccatum, cui serviens
;
crimen adjectum quia ubi non est lex, nec prx-
est :

anima debet se ad gratiam Liberatoris convertere, ut
a peccato liberetur. Per legem enim cognitio peccati
(ld. m, 21). Et alio loco dicit
appareat peccatum, per bonum operatum
tem. Ubi ergo non est gratia Liberatoris, auget pec-
candi desiderium prohibitio peccatorum. Quod qui-
varicatio.Has dicit passiones, quae per legem sunt,
operatas s in membris nostris, ut fructum ferrent
: Sed peccatum, ut morti.Sub istis passionibus,tanquam sub viro domi-
est mihi mor- nante, agebat anima antequam veniret gratia per
fidem. His ergo passionibus moritur, qui jam servit
mente legi Dei quamvis ipsae passiones nondum
;

dem ad hoc utile est, ut sentiat anima se ipsam non mortua3sint,quamdiucarneservitlegipeccati.Restat

sibi sufficere ad extrahendum se de servitute pec- ergo adhuc aliquid ei qui est sub gratia, quod eum

cati ; atque hoc modo detumescente atque exstincta
omni superbia, subdatur Liberatori suo, sinceriter-
que homo dicat, Adhsesit anima mea post te (Psal.
lxii, 9) quod est jam non esse sub lege peccati,
: quamdiu non perfecte servit spiritui. Continget au-
sed in lege justitiae. Lex autem peccati dicitur, non
quia lex ipsa peccatum est, sed quia peccatoribus
imponitur. Ideo etiam lex mortis, quia stipendium
peccati, mors (Rom. vi, 23) aculeus mortis, pecca-
; tias
tum ; virtus autem peccati, lex (I Cor. xv, 56). Pec-
cando enim ad mortem labimur. Vehementius enim
peccamus lege prohibente, quam si nulla lege pro-
hiberemur. Accedente autem gratia, idipsum quod
lex onerose jusserat, Jam sine onere ac libentissime
implemus. Lex ergo peccati et mortis, id est, quae
imposita est peccantibus atque*»morientibus, jubet
tantumneconcupiscamus,et tamen concupiscimus.
Lex autem spiritus vitae, quae pertinet ad gratiam,
et liberat a lege peccati et mortis, facit ut non con-
cupiscamus, et impleamus jussa legis, non jam servi
legis per timorem, sed amici per charitatem, et
servi justitiee unde illa lex promulgata est. Justitiae
autem non serviliter, sed liberaliter serviendum est,
id est, charitate potius quam timore. Ideoque veris-
sime dictum est, Legem ergo evacuamus per fidem?
Absit: sed legem statuimus (Rom. m, 31). Hoc enim
efficit fides, quod lex jubet. Statuitur ergo lex per
non vincat, neccaptivum ducat, donec mortificetur
totum quod consuetudine prava roboratum est et
unde corpus etiam nunc mortuum esse dicitur,
tem ut perfecte serviat, cum fuerit et ipsum mor-
tale corpus vivificatum.
3. Ex quo comprehendimus quatuor esse differen-
etiam in uno homine, quibus gradatim peractis
in vita aeterna manebitur. Quia enim oportebat atque
id erat, ut posteaquam natura nostra pecca-
justum
vit,amissa beatitudine spirituali, quae paradisi no-
minesignificatur.animalescarnalesquenasceremur;
prima est actio ante Legem, secunda sub Lege, tertia
sub gratia, quarta in pace. Ante Legem actio est, cum
peccatum ignorarnus, el sequimur carnales concupi-
scentius. Sub Lege est actio, cum jam prohibemur a
peccato,et tamen consuetudine ejus victi peccamus,
quoniam nos nondum adjuvat fides.Tertia aclio est,
quando jam plenissime credimus Liberatori nostro,
nec meritisnostris aliquid tribuimus, sed ojus mise-
ricordiam diligendo, jam non vincimur delectatione
consuetudinis malae, cum ad peccatum nos ducere
nititur; sedtamen adhuc eam interpellantem pati-
mur, quamvis ei non tradamur.Quarta est actio, cum
omnino nihil est in homine quod resistal spiritui,sed
fi- omnia sibimet concorditer juncta et connexa unum

1
Rat. et quatuor Mss., viro. 1 Aliquot Mss., gem.scentes.
2 Sic potiores Mss. At editi, cumulalum ; vel cumula- 3 Octo Ms8., ut fructum ferrent morti auctam concupi-
tius. scentiam, cum lex prohibet. Quidam vero, prohiberet.
3 Editi, aut peccans peccatum. Verbuin, peccayis, a Mss. 3 Er. et Lov., oyeruix. Meliua Mss., operatai Lugd —
abest, et a graeco textu Apostoli. et Yen., operatx, ut Er. et Lov. M.
 :

63 DE DIVERSIS QUyESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 64

aliquid firma pace custodiunt : quod fiet mortali Non enim eum aliquid latet, sed quia peccata non in-
corpore vivificato, cum corruptibile hoc induerit veniuntur in regulis praeceptorum, quas habet veri-
incorruptionem, et mortale hoc induerit immorta- tas, ideo ipsa Veritas peccatoribus dicit, Non novi vos.
litatem (I Cor. 54, 55). Sicut enim tenebras oculis non videndo, ita peccata
4.Ad primam actionem demonslrandam ista te- menteignorandosentiuntur.Existalocutionedictum
stimonia interim occurrunt Per unum Iwminem : arbitror in Psalmis.Zte/icto quis inteiligit (Psal. xvm,
peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum 13)? Non enim quod volo, hoc ago; sed quod odi, illud
mors ; et sic per omnes homines pertransiit, in quo facio. Si autem quod nolo, hoc ago, conseniio legi quo-
omnes homines peccaverunt. Usque ad legem enim niam bona est. Nunc autemjam non ego operor illud,
peccatum in hoc mundo fuit. Peccatum autem non sed id quod in me habitatpeecatum. Scio enim quia non
deputabatur, cum lex non esset (Rom. v, 12, 13). Et habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Velle enim
iterum Sine lege enim peccatum mortuum est; ego
: adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio.Non
autem vivebam aliquando sine lege. Quod enim hic enim quod volo, facio bonum ; sed quod nolo malum,
dicit, mortuum hoc est quod superius dicit,
est ; hoc ago. Si autem quod nolo, hoc facio ; jam non ego
non deputabatur, id est, latebat. Quod manifestat in operor illud, sed id quod habitat in me peccatum. In-
consequentibus dicens, Sed peccatum, ut appareat venio ergo legem mihi volenti facere bonum, quoniam
peccatum, per bonum operatum est mihi mortem : id malum mihiadjacel. Condelector enim legiDei secun-
est, per legem quia bona est lex, si quis ea legi-
;
dum interiorem hominem; video autem aliam legem in
time utatur (I Tim. i, 8). Si ergo hic ait, ut appa- membris meis, repugnantem legi mentis mex, et capti-
reat peccatum ; manifestum est quod superius ideo vantem me in lege peccati, quae est in membris meis.
dicebat mortuum et non deputari, quia non appa- Huc usque sunt verba hominis sub iege constituti,
rebat antequam lege prohibente ostenderetur. nondum sub gratia qui etiamsi nolit peccare, vin-
;

5. Ad secundam actionem ista testimonia conve- citur a peccato. Invaluit enim consuetudo carnalis et
niunt: Lex autem subintravit, ut abundaret deliclum naturale ' vinculum mortalitatis.quo de Adam propa-
(Rom. v, 20). Accessit enim et prsevaricatio, quae non gati sumus. Imploret ergo auxilium, qui sic positus
erat. Et illud quod jam commemoratum est Cum : est, et suum fuisse quod cecidit, non suum
noverit
essemus enim in carne, passiones peccatorum quse per esse quod surgit. Jam enim liberatus agnoscens gra-
legem sunt, operabantur in membris nostris, ut fructum tiam Liberatoris sui dicit Miser ego homo, quis me
:

fcrrentmorti. Et illud Quid ergo dicemus ? Lex pec-

: liberabit de corpore mortis hujus ? Gratia Dei per
catum est ? Absit : sed peccatum non cognovi nisi per Jesum Christum Dominum nostrum.
legem.Nam concupiscentiam nesciebam,nisi lex diceret, 6. Et incipiunt jam verba hominis sub gratia
dici
Non concupisces. Occasione autem accepta, peccatum constituti,in actione quam tertiam demonstravimus,
per mandatum operatum est in me omnem concupiscen- quas habet quidem reluctantem mortalitatem carnis,
tiam. Et paulo post : Adveniente, inquit, mandato pec- sed non vincentem atque captivantem ad consensio-
catum revixit. Ego autem mortuus sum,et inventum est nem peccandi. Sic enim dicit lgitur ipse ego mente
:

miki mandatum quod erat ad vitatn, hoc esse ad mor- servio legi Dei, carne autem legi peccati. Nulla ergo
tem. Pecratum enim occasionc accepta per mandatum, condemnatio est nunc his qui sunt in Christo Jesu. Lex
fefellit me, et per illud occidit. Quod ergo ait, Mortuus enim spiritus vitx in ChrisioJe$u,liberavit me a legepec-
sum; vult inteliigi, mortuum me esse cognovi : quia cati et mortis. Quod enim impossibile erat legi, in quo in-
jam etiam praevaricatione peccat,qui videt per legem firmabatur yer carnem,id est, per desideria carnalia
quid facere non debeat, et tamen Quod autem
facit. ideo enim non implebatur lex, quia ipsius justitiee
ail, Fefellit me peccatum, occasione accepta per man- nondum erat charitas, quae interiore delectatione
datum : sive quia suasio delectationis ad peccatum mentem 2 ne ad peccatum delectatione rerum
teneret ,

vehementiorest,cumadestprohibitio;sivequiaetiam temporalium traheretur. Ergo infirmabatur lex per

si quid homo fecerit secundum jussa legis, si adhuc carnem,idest,nonefficiebatjustosdeditoscarni.8ed
non sit fides, quae in gratia est, vuit sibi hoc tribuere, Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati.
non Deo, et superbiendo plus peccat. Sequitur ergo, Non enim caro peccati erat.quae non de carnalidele-
et dicit ltaque lex quidem sancta, et mandatum san-
: ctatione nata erat ; eed tamen inerat ei similitudo
ctum, et juslum, ct bonum. Quod ergo bonum est,mihi carnis peccati, quia mortalis caro erat : mortem au-
factum esi mors ? Absit : sed peccalum ut appareat pec- tem non meruitAdam nisi peccando 3 Sed quid fecit .

catum, per bonum operatum est mihi mortem, ut fiat
supra modum peccator, aut peccatum delinquens per
mandatum Scimus autem . quia lex spiritualis
autem carnalis sum, id est, carni consentio,
spirituali gratia liberatus [a):venumdatus sub peccato,
Dominus ? De peccato damnavit peccatum in carne:
id est, suscipiendo carnem hominis peccatoris, et
est, ego docendo quemadmodum viveremus, peccatum in
nondum ipsa carne damnavit,ut aeternorum charitate spiritus
fiagrans non duceretur captivus in consensionem li-

id est, peccans pretio temporalium voluptatum. Quod bidinis. Ut justitia, inquit, legis impleretur in nobis.
enim operor,ignoro: agnosco esse in prae-
id est,non 1
Aliquot Mss., natale.
ceptis veritatis.ubi est ve.rascientia.Secundum hanc
J SicEr. et quatuor Mss. Alii cum Rat., interiore dile-
T
ctione ieneret inentem. At Lov., dilectione teneret inte-
locutionem dicitDominus peccatoril)us,A on?*0D!: t>oj. riora mentis.
* Mss., peccato.

(o) I Retract, cap, 26. [a) I Retract. cap. 26.

65 LIBER UNUS. 66
qui non secundum carnem ambulamus, sedsecundum corporis rcsuneolione et iinmulalione cst futu-
spiritum. Itaque praecepta legis per charitatem im- ra.

pleta sunt,qua? per timorem non poterant. Quienim 7. Itestatergo utde ipsa pace dicat resurrectionis
secundum carnem sunt, qux carnis sunt sapiunt : id corporis, quse quarta est actio si tamen eam ac- ;

est, carnalia bona pro summisbonis concupiscunt. tionem dici oportet, quse summa requiea e3t. Se-
Qui autem secundum spiritum, qux sunt spirilus sen- quitur enim, et dicit : Si ergo Spiritus ejus qui sus-
tiunt. Prudentia enim carnis mors est : prudentia au- citavit Jesum a mrrtuis, habitat in vobis qui susci- ;

tem spiritus vita et pax.Quia prudentia carnis inimica tavit Jesum a mortuis, vivipZcal et mortalia corpora
estin Deum. Ipse ostendit quid dixeril, inimica: ne vestraper inhabitantem Spiritum ejus in vobis (liom.
quis putaret ex adverso aliud venire principium. Hic et de resurrectione corporis evi-
vii-viii, 11).

Subjungit enim et dicit, Legienim Dei nonestsub- dentissimum testimonium est,et 8atis apparetquam-
jecta ; nec enim potest. Ergo facere contra legem, diu in hac vita sumus, non deesse molestiae per
hoc est inimicum esse in Deum non : quia Deo ali- mortalem carnem,neque titillationes quasdam de-
quid nocere potest, sed sibi nocet quisquis resistit lectationum carnalium.Quamvis enim non cedat,qui
voluntati Dei : hocest enim adversus stimulum cal- sub gratia constitutus mente servitlegi Dei,tamen
ce» mittere,ut Pauio apostolo,cum adhuo Ecclesiam carne servit legi peccati. His gradibus homine per-
persequeretur, divinitus dictum est (Act. ix, 5). Sic fecto.nuila substantia invenitur malum neque Lex :

est autem dictum, Legi enim Dei non est subjecta ; mala est, quae ostendit homini in quibus peccato-
nec enim potesl tanquam si diceretur,Nix non cale-
: rum vinculis jaceat.ut per fidem implorato Libera-
facit nec enim potest. Quamdiu enim nix est,non
; toris auxilio, et solvi, et erigi, ei lirmissime cons-

calefacit : sed resolvi potest et fervere, ut calefa- titui mereatur. In prima ergo actione.quae est ante
ciat; sed cum hoc
jam nix non est. Sic etpru-
facit, Legem, nulla pugna est cum voluptatibus hujus
dentia carnis dicitur, cum anima pro magnisbonis saeculi in secunda, qua? sub. Lege est, pugna-
:

temporalia bona concupiscit. Quamdiu enim appe- mus, sed vincimur in tertia pugnamus et vinci-
:

titus talis inest animae, Jegi D^i subjecta es3e non mus :in quarta non pugnamus,sed perfecta et aaterna
potest ; non potest implere quae lex jubot.
id est, pace requiescimus. Subditur enim nobis quod «

Sed cum spiritualia bona desiderare coeperit,et tem-
poralia contemnere desinet esse carnis prudentia,
et spiritui non resistet. Eadem namque anima cum
inferiora appetit, prudentiam carnis habere dicitur;
cum superiora, prudentiam spiritus non quia pru-
dentia carnis substantiaest,quainduituranima vel
exuitur ; sed ipsius animae atfectio est,qu33 omnino
inferius nostrum est, quod propterea non subde-
batur, quia superiorem nobis deserueramusDeum.
LXVII. Do eo quod scriptum est, Existimo enim
quod non sint condignae passiones hujus tempo-
:
ris ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis;
usque ad id quod dictum est, Spe enim salvi facti
sumus (Rom. vm, 18-24).

esse desinet, cumsetotam ad snperna
Qui autem in carne 5un£,inquit,Deo placere non
sunl : id est, qui voluptatibus
Ne quis enim de his dictum putaret, qui de haovita
nondumexcesserunt,opportunissime subjunxit: Vos
autem non estis in carne, sed in spiritu. Utique adhuc
in hac vitaconstitutisloquitur.In spiritu enim erant,
quia in fide etspe etcharitate spiritualium rerum ac-
quiescebant ^.Sitamen, inquit, Spiritus Dei habitat
converterit. 1.Hoc oapitulum obscurum est, quia non satis
pos- hic apparet quam nunc vocet creaturam.Dicitur au-
' carnis acquiescunt. tem secundum catholicam disciplinam creatura
quidquid feoit et condidit Deus Pater per unigeni-
tum Filium, in unitate Spiritus
sancti. Ergo non
solum corpora, sed etiam animae nostraeac spiritus
creaturae nomine continentur. Sic autem dictum
est, Ipsa creatura liberabitur a servitute iuteritus, in
libertatem gloriae filiorum Dei : quasi nos non simus

in vobis. Si quis autem spiritum Ghristi non habetjiic creatura , sed filii Dei , in quorum gloriae li-
non est ejus. Si autem Christus in vobis, corpus qui- bertatem liberabitur a servitute creatura. Item
dem mortuum est propterpeccatum,spiritus autem vita dicit , Scimus cnim omnis creatura con-
quin
est propter justitiam. Mortuum corpus dicit,quamdiu gemiscit et dolet usque adhuc ; non solum autem
tale est, ut indigentia rerum corporalium molestet sed et nos ipsi: tanquam aliud simus nos, aliud
illa,

animam (a),etquibusdam motibus
tia venientibus,ad appetenda terrena sollicitet.Qui-
bus tamen quamvis existentibus mens ad illicita fa-
cienda non consentit, quae jam servit legi Dei, et
sub gratia constituta est. Ad hoc enim valet quod
ex ipsa indigen- omnis creatura. Totum ergo capitulum particulatim
considerandum est.
2. Existimo enim, inquit, quod indignx sint pas~
siones hujus temporis ad futuramgloriam, qux revela-
biturin nobis hoc manifestum est.Dixerot enim su-
:

supra dictum est, Mente servio legi Dei, carne autem perius, Siautem spiritu factacarnis morlificaveritis
tegi peccati. Et ille homo nunc describitur esse sub vivetis. Quod non potest sine molestia, cui pa-
fieri

gratia, qui nondum habet perfectam pacem, quae tientia necessaria est.Quo pertinet et quod paulo ante
&\t,Si lamencompatimur,ut et conglorificemur(IbidA3,
1 Sex Mss., voluntatibus. 17).Quod itaque ait, Nam exspectatio creaturoe revela-
1
Duo Mbs., fidei, spei et charitati spiritualium rerum
acquiescebant. Alter e Navarrici9, in fide et spe et cha- • Rat. et plerique Ms9., Subjungitur ; et infra, non
ritate spiritualibus rebus acquiescebant. subjungebatur. Alii dno libri, Subjugatur ; et poet, non
(a) I Retract cap. 26. subjugabatur.
 ;

67 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTLNI 68

tionem filiorum Dei exspectat ; hoc eum puto dicere. berabitur, facit intelligi, et ipsa, quemadmodum et
Nam et hoc ipsum quod in nobis dolet, cum facta nos, id est, et de ipsis non est desperandum, qui
carnis mortificamus, id est,cum esurimus aut siti- nondum vocantur filii Dei, quia nondum credide-
musperabstinentiam,dum frenamusdelectationem runt, sed tantum creatura : quia et ipsi credituri
concubitus per castitatem, injuriarum lacera- dum sunt.et liberabuntur a servitute interitus.quemad-
tiones etcontumeliarum aculeos per patientiam sus- modum nos qui jam filii Dei sumus, quamvig non-
tinemus, dum neglectis atque rejectis voluptalibus dum apparuerit quid erimus. Liberabuntur ergo a
laboramus quid-
nostris pro fructu matris Ecclesias ;
servitute interitus, in libertatem glorix filiorum Dei
quid in nobis in hac atque hujusmodi attritione do- id est, et ipsis erunt et servis liberi, et ex mor-
let, creatura est. Dolet enim corpus et anima, quae tuis gloriosi in vita perfecta, quam habebunt filii

utique creatura est, et exspectat revelationem filio- Dei.

rum Dei id est, exspectat quando appareat quod

; 5. Scimus enim quia omnis creatura congemiscit et
vocatum est in ea gloria ad quam vocatum est. dolet usqueadhuc. Ommscreatura. in homine numera-
Quia enim Filius Dei unigenitus non potest appella- tur, non quod in eo sint omnes Angeli,et superemi-
ri creatura,quandoquidem per ipsum facta sunt om- nentes Virtutes ac Potestates, aut ccelum et terra et

nia quajcumque Deus fecit, dislincte etiam nos vo- mare et omnia quae in eis sunt sed quia ; omnis crea-
camur creatura ante illam evidentiam gloriae.et dis- tura partim spiritualis partim animalis,partim
est,

vocamur iilii Dei, quamvis hoc adoptione me-

tincte corporalis.Quodutabinferioribusconsideremuscor-
reamur nam ille unigenitus natura Filius est. Er-
:
poralis creaturaperlocatenditur;animalisautemvi-
go exspectatio creaturx, id est, exspcctatio nostra, vificatcorporalem;spiritualisanimalemregit,ettunc
revelationem filiorum Dei exspectat; id est, exspectat bene regit,cum ipsa regendam se subjicit Deo : cum
quando appareat quod promissum est, quando re autem transgreditur praecepta ejus, laboribus et
ipsamanifestum sitquodnuncspesumus Filii enica. «rumnis per eadem ipsa quae regere poterat impli-
Dei sumus, nondum apparuit ouid erimus. Scimus
et catur. Qui ergo vivit ex corpore, carnalis homo vel
autem quoniam cum apparuerii. similes ei erimus, animalis vocatur : carnalis, quia carnalia sectatur;
quoniam videbimus eum sicuti est (Uoan. iii, 2).ipsa animalis autem,quia fertur dissoluta lascivia animae
est revelatio filiorum Dei, quam nunc exspectat exs- SU33,quam non regit spirilus, neque coercet intra
pectatio creaturae non quod creatura revelationem
: metas naturalis ordinis quia et ipse se non subdit
;

exspectet alterius naturaj, qure non sit creatura ; regendum Deo. Qui autem spiritu animam regit,et
sed ipsa qualis nunc est, exspectatquando sit qualis per animam corpus (quod facere non potest, nisi
futuraest : tanquam si diceretur, Operantepictore Deum habeat et ipse rectorum,quoniam sicutcaput
ad opus ejus paratis, ex-
subjectis sibi coloribus et mulieris vir ita caput viri Ghristus est [I Cor. xi, 3]),
pectatio colorum manifestationem imaginis exs- vocatur spiritualis. Quae vita cum aliqua molestia
pectat non quia tunc sunt alii, et alii erunt; sed
: nuncagitur,postautem nullam patietur.Etquoniam
tantum quod aliam dignitatem habebunt. summi Angeli spiritaliter vivunt, infimi autem ani-
3. Vaninitati enim, inquit, creatura subjecta est. maliter(a), bestiae vero et omnia pecora carnaliter,
Hoc est illud : Vanilas va?ulantium ,et omniavani-
l
corpus autem non vivit,sed vivificatur; omnis crea-
tas.Quge abundantia est homini in omni labore suo, tura in homine est, quia et intelligit spiritu, et sen-
quem ipse laborat sub sole (Eccle. i, 2, 3) ? Gui di- tit anima,et localiter corpore movetur.Omnis itaque

ctum manducabis panem tuum (Gen.m,

est, ln lubore creatura in homine congemiscit et dolet. Non enim
19). Vanilati ergo creatura subjecta est, non sponte. totam,sed omnem dixit: tanquam si quis dicat,quod
Bene additum est, non sponte. Homo quippe sponte solem omneshomines videntqui suntincolumes,sed
peccavit, sed non sponte damnatus est. Peccatum non toti vident, quia tantum oculis vident ita in ho- :

itaque fuil spontaneum, contra praeceptum facere mine omnis creatura est,quia et intelligit et vivit et
veritatis peccati autem pcena, subjici fallaciae.Non
: corpus habet sed non tota creatura in ipso est,quia
;

ergo sponte creatura subjecta est vanitati scdprop- : sunt praeter ipsum et Angeli.qui intelligant et vivant
ter eum qui subjecit eam in spe;id est, propttr ejus et sint, et pecora quae vivant et sint, et corpora quae
justitiam atque clementiam, qui neque impunitum tantummodo sint cum ipsum vivere magis sit,quam
;

reliquit peccatum, neque insanabilem voluit esse non vivere.et ipsum intelligere magis sit,quam sine
peccantem. intellectu vivere.Gum ergo miser homo congemiscit
4. Quia et ipsa creatura, id est, ipsc homo, cum ct dolet,omnis creatura congemiscit et dolet usque

jam signaculo imaginis propter peccatuin amisso re- adhuc. Usque adhuc autem recte dixit quiaetiam si :

mansit tantummodo creatura(a) : et ipsa itaque crea- sint aliqui jam in sinu Abrahaa (Luc. xvi, 23), et la-
tura, id est, et ipsa quaa nondum vocatur filiorum tro ille cum Domino in paradiso constitutus (hi.
forma perfecta,sed tantum vocatur creatura, hbera- quo credidit,dolere destiterit ta-
xxiii, 43), illo die ;

bitur a servitute interilus. Quod itaque ait,e/ ipsa li- men usque adhuc omnis creatura congemiscit et
dolet, quia in iis qui nondum liberati sunt, omnia
Editi, vanUatum, At Mss., va?iitantium. Sic aliquan-
1
est, proter spiritum et animam et corpus.
do se in latiais libri» legisse testatur Augustinus, Lb. I
Rotract., cap. 7.
(a) I Retract. cap. 26. (a) I Retract., cap, 26.
 :

69 LIBER UNUS. 70
6. Non solum autem, inquit, oranis creatura congc- angclis, quamdiu nootnn infirmiUiti jussu Domini
miscit et dolet, sed et nos ipsi : id est, non soluin in nostri opitulantur, non impie possit existimari. Sed
homine corpus et anima et spiritus simul dolent ex sive illa quam exsecuti sumus, sive alia aliqua hu-
difficultatibus corporis, sed et nos ipsi, exceptis jus capituli expositio proferatur ; id tantum cavcn-
corporibus, in nobis ipsis congemiscimus, primilias dum est, ne violet aut vulneret catholicam lidem.
habentes spiritus. Et bene dixit, primitiat habentes Scio enim vanos ' heereticos dc hoc capitulo multa
spiritus : id eat, quorum jam spiritus tanquam sa- impia et inepta jactasse.
crificium oblati aunt Deo, et divino charitatis igne LXVIII. De eo quod scriptum est : ;homo, tu quis
comprehensi sunt. Hae sunt primitiae hominis quia ;
es, qui respondeas Deo (Rom. ix, 20)?
veritas primum spiritum nostrum obtinet, ut per 1. Gum videatur Apostolus corripuisse curiosos,
hunc caetera comprehendantur. Jam ergo habot pri- dicendo, homo, tu qui es, qui respondeas Deo? de
mitias oblatas Deo, qui dicit : Mente servio legiDei, hoc ipso illi quaestionem movent, et in ea sententia
carne autem legi peccati (Rom. vn, 25). Et qui dicit non desinunt esse curiosi, qua objurgata est ipsa cu-
Deus cui servio in spiritu nieo (Id. i, 9). Et de quo riositas : et impii quidem cum
contumelia, ut dicant
dicitur : Spiritus quidem promptus est, caro autem Apostolum in solvendaquosstione defecisse,etobjur-
infirma (Matth. xxvi, 41). Sed quoniam adhuc clicit, gasse quaerentes, quia non poterat quod quaerebatur
Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore morlis exponere. Nonnulli autem [a) hasretici quianondeci-
hujus (Rom. vu, 24) ? et adhuc talibus dicitur, Vivi- piunt, nisi cumscientiam quam non exhibentpolli
ficabit et mortalia corpora vestra propter Spiritum centur,etadversantesLegietProphetis,quaecumque
manentem in vobis (Id. vm, 11) ; nondum est holo- de illis Apostolus sermoni suo inseruit, falsa et a
caustum : erit autem, cum absorbebitur mors in corruptoribus immissa esse criminantur, etiam hoc
victoriam ; cum ei dicetur, Ubi est, mors, contentio inter ipsa quae interpolata dicunt, numeraremalue-
lua ? ubi est, mors, aculeus tuus (I Cor. xv, 54, 55) ? runt, et negare Paulum dixisse, homo, tu quis es,
Nunc ergo, inquit, non solum omnis creatura, id qui respondeas Zteo^Quoniam siipsis dicatur ad deci-
est, cum corpore, sed etiamnos ipsi prirnitias haben- piendos homines calumniantibus, procul dubiotace-
tes spiritus : id est, nos animae, quae jam primitias bunt, nec audebunt ullam de voluntate omnipotentis
mentes nostras ohtulimus Deo, in nobis ipsis con- Dei imperitis quos decipere cupiunt,scientiam polli-
gemiscimus,id est, praeter corpus : adoptionem exspe- ceri. Quidam autem bona et pia mente Seripturas
ctantex, redemptionem corporis nostri, id est, ut jet legentes quaerunt quid hic possit vel maledicentibus
ipsum corpus accipiens beneficium adoptionis filio- velcalumniantibusresponderi.Sedno8etauctoritati
rum, qua vocati sumus, totos nos liberatos, trans- apostolicae salubriter inhaerentes, et libros quosca-
actis omnibus molestiis,ex omni parte Dei filios esse tholicadisciplinacustodit falsatos 2 esse nequaquam
manifestet. Spe enim salvi facti sumus spes autem : existimantes, sentiamus quod verum esUindignos et
3
qux videtur, non est spes. Tunc ergo erit res qu» infirmos esse ad intelligenda divina secreta quibua
nunc spes cum apparuerit quid erimus; id
est, est, istaclauduntur:eteis murmurantibusetindignanti-
similes illi, quoniam videbimus eum sicuti ett. bus quod consilia Dei non discunt, cum dicere cce-
7. Hoc capitulum si hoc modo, ut tractatum est, perint,£rgfo cujus vult miseretur,et quem vult obdurat.
aperiatur,non incidimus in illas molestias, quibus Quid adhuc conqueritur? nam voluntati ejus quis resi-
plerique homines dicere coguntur, omnei Angelos stit (Ibid. 18,19) ? cum his ergo verbis aut calumniari

sublimesqueVirtutes in dolore etgemitibus esse,an- Scripturas, aut latebram peccatorumsuorum quae-

tequam nos penitus liberemur, quoniam dictum est, rere cceperint, ut praecepta contemnant, quibusad
Gmnis creatura congemiscit et do/ef.Quamvisenim ad- vitam bonam pervenitur*, respondeamus fidentis-
juvent nos pro sua sublimita'e ', dum obtemperant sime, homo, tu quis es, qui respondeas Deo ? Nec
Deo,qui pronobisetiamunicumFilium suumdigna- eos reveriti sanctum canibus demus, aut projicia-
tus estmittere; tamen sinegemitu et doloribusid fa- mus magaritas nostras ante porcos (Matth. vn, 6) :

cere credendi sunt, ne miseri existimentur, felicior- si tamen jam ipsi canes et porci non sumus, et de
que sit de numero nostro Lazarus ille qui jam in meritis animarum revelanleSpiritu sancto, sublime
Abrahae sinu requiescit. Praesertim quia dixit, eam- aliquid et a jvulgari conjectura remotissimum, vel
dem creaturam quae congemiscit et dolet, vanitati ex parte atque in aenigmate suspicemur.
esse subjectam quod de summis et excellentibus
; 2. Non enim Apostolus hoc loco sanctos prohibuit
Virtutum Potestatumque creaturis nefas est cre- a quaerendo, sed eos qui nondum sunt in charitate
dere. Deinde liberandam eam dixit a servitute inte- radicati et tundati, ut possint coniprehendere cum
ritus quo illos cecidisse, qui in ccelis agunt vitam
; omnibus sanctia latitudinem, longitudinem,altitudi-
beatissimam, non possumus credere. Tamen nihil nem et profundum, et caetera quae in eodem Joco
temere confirmandum est, 8ed pia diligentia etiam exsequitur (Ephes. m, 18, 19). Non ergo prohibuit a
atque etiam verba divina tractanda sunt ne ; Florus et codex Regius, varios.
4

forte quae congemiscit etdolet et vanitati subjecta 1 Mss., mfalsatos.

3 Er. et Lov., indignos nos
et infirmos ttse. Abest nos
est, possit aliquo modo alio intelligi, ut de summis a Rat. et Mss. —
Lugd. et Ven. ut Er. et Lov. M.
'

4 Rat. et Cisterciensis
codex omittunt, bonam. Caeleri
1
Sic Rat. Er. et undecim Mss. At Lov,, per suas su- fere Mss., loco, pervenitur, habent, invitantur.
blimitates. (a) Manichaei.
71 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 72

quaerendo, qui dicit, Spiritualis autetn omniajudieat; quidrectevivendo visuri sint.Quaproptercumvidere

ipse autem a nemine judicatar et illud praecipue, : non possint,nisi recte vivant,necrectevivere valeant,
Nos autem non spiritum hujus mundi accepimus, sed nisi credant manifestum est a fideincipiendum, ut
;

spiritum gui ex Deo est, ut sciamus qux a Deo donata praecepta quibus credentes a saeculohoc avertuntur,
sunt nobis |(I Cor. u, 15, 12). Quos ergo probibuit, cor mundum faciant, ubi videri Deus possit. Beati
nisi luteos atque terrenos, qui nondum intrinsecus enim mundo corde,quia ipsi Deum videbunt [MaUk. v,
regenerati atque nutriti, imaginem illius hominis 8) et per prophetiam canitur,/n simplicitate cordis
:
'

portant, qui primus factus est de terra terrenus quxrite illum Sap.i, I). Quapropter recte dicitur ho-
{Id. xv, 47, 49) ? Et quia ei a quo factus est, noluit minibus in vetustate vitae manentibus, et propterea
obtemperare,in id lapsusest unde factusest,meruit- tenebrosum oculum animae gerentibus homo, tu :

que post peccatum audire, Terra es, et in terram ibis quises, qui respondeas Deo ? Xumquid dicit figmentum
(Gen. iii, 19). Talibus igitur hominibus dicit Aposto- ei qui se finxit, Quare me sic fecisti? Aut non habet po-

lus: homo,tu quis es,qui respondeas Deo ? Numquid testatemfigulus lutiex eadem conspersione facerealiud
dicit figmentum ei qui se finxit, Quare me sic fecisti ? quidem vas in honorem, aliud in contumeliam ? Ex-
Quamdiu ergo figmentum es, nondum perfectus purga vetus fermentum, ut sis nova conspersio
filius, quia nondum hausisti plenissimam gratiam (I Cor. v, 1), et in ea ipsa non adhuc parvulus in

qua nobis dataest potestasfilios Deifieri (Joan. i,12), Christo ut lacte potandus sis (Id. iii, 2) sed per- ;

quo possis audire, Jmm non Jicam vos servos,sed ami- veni ad virum perfectum, ut sis interillos de quibus
cos (M.xv, 15); tu quis es,qui respondeas Deo, et velis dicitur, Sapientiam loquimur inter perfectos Jd. n, 6).

Deinosseconsilium?quisihoministibiffiqualisnosse Tum demum recte et non praepostere audies, si

voluisses, impudenter faceres l , nisi prius in amici- qua sunt de animarum occultissimis meritis, et de
tiam recipereris. Sicut ergo portavimus imaginem gratia vel justitia, secreta omnipotentis Dei.
terreni, portemus et imaginem coelestis (l Cor. xv, 4. Nam de Pharaone facile respondetur, prioribus
49), exuentes nos veterem hominem et induentes
meritis quibus afflixit in regno suo peregrinos, di-

novum (Coloss. m, 9, 10), ut non dicatur nobis quasi gnum effectum cui obduraretur cor, ut nec manife-
luteo figmento : Xumquid dicit fxgmentum ei qui se stissimis signis jubentis Dei crederet 2 .Ex eadem ergo

finxil,Quare me sic fecisti? massa, id peccatorum, et vasa misericordiae pro-

est,

3. Et ut manifestum sit, non sanctificato spiritui, tulit,quibus subveniret.cum eum deprecarentur filii

sed carnali luto ista dici, vide quid [sequitur Aut :

Israel ; et vasa irae, quorum supplicio illos erudiret,
non habet potestatem figulusluti cx eadcm conspersione id est, Pharaonom etpopulum ejus quia quamvis
:

facere aliud quidem vas in honorem, aliud in contume- esaent utrique peccatores,et proptereaad unam mas-
tiam [Rom. ix, 21)? Ex quo ergo in paradiso natura sam pertinerent, aliter tamen tractandi erant qui uni
nostra peccavit, ab eadem divina providentia, non Deo ingenuerant. Pertulit ergo in multa patientia
secundum ccelum, sed secundum terram, id est non vasa irx, quse perfecta sunt in perditionem. Et eo

secundum spiritum,sed secundum carnem mortali ipso quo ait, in multa patientia, satis significavit

generatione formamur,et omnes unamassa luti facti priora eorum peccata, in quibus eos pertulit ; ut op-

sumus, quod est massa peccati. Cum ergo meritum portune tunc vindicaret, quando de illorum vindicta
peccandiamiserimus, etmisericordia Deiremotani- subveniendum erat his qui liberabantur. Et ut notas

hil aliud peccantibus nisi aeternadamnatio debeatur, faceret divitias gtorioe suae in vasa misericordix,qu3£

quid sibi vult homo de hac massa, ut Deo respon- prxparavit in gloriam. nic fortasse conturbatus ad
deat et dicat, Quare me sic fecisti ? Si vis ista cogno- illam quaestionem redis, Cujus vult miseretur,et quem
scere,noli esse lutum,sed efficere filius Dei per illius vult obdurat. Quid adhuc conqueritur ? voluntati enim
misericordiam, qui dedit potestatem filios Dei fieri ejus quis resistit Hom. ix, 18-23 ? Prorsus cujus vult

credentibus in nomine ejus; non autem,quod tu cu- miseretur, et quem vult obdurat sed haec voluntas ;

pis, antequam credant, divina nosse cupientibus

2
.
Dei injusta esse non potest. Venit enim de occultissi-

Merces enim cognitionis meritisredditur credendo ;

mis meritis quia et ipsi peccatores cum propter
;

autem meritum ccmparatur. Ipsa autem gratia quae generale peccatum unam massam fecerint,non tamen
data est per fidem, nullis nostris meritis praeceden- nulla est inter illos diversitas. Praecedit ergo aliquid

tibus data est. Quod est enim meritum peccatoris et in peccatoribus.quo quamvis nondum sint justificati,
impii? Christus autem pro impiis et peccatoribus digni efficiantur justificatione ; el item praecedit in
3
mortuus est (Id. v, 6), ut ad credenduni non merito, aliis peccatoribus quo digni sint obtusione . Habes
sedgratiavocaremur,credendoautemetiammeritum eumdemapostolumalibidicentem,yuc)/ii'a»iHt)«fr(j-
coLocaremus 3
. Peccatores igitur credere jubentur, baverunt Deum habere in notilia,dedit illos Deus inre-
ul a peccatis credendo purgentur*. Nesciunt enim probum sensum^Rom.i.^S .Quodeosdeditinreprobum
sensum,hoc est,quod induravitcorPharaonis(£x(jt/.
1
Rat. et Mss. plerique, imprudenter faceres.
1 Mss. corngimus, quem solis in ex-
Locum istum ad
cusis vidimus corruptum hocce modo Non enim, quod :
1
Mss. plerique, Et ;er prophetam.
tu cupis, antequam credant, divina datur 7iosse cupien- * Duo
Mss. hic et infra, n. 5, pro, crederei, habent,
tibus. cede et.
s Rat. et Mss., obtunsione. Et infra, obtunsionis, pro,
s Aliquot Mss., compararemus.
* Novem Mss., et a peccatis credendo purgantur. obtusionis.
 ; :

73 LIRER UNUS. 74

iv, 21) quod autem illi non probaverunt Deum

: forte ab eis qui diligunt Deum ex toto corde et ex
habere in notitia, hoc est, quod digni exstiterunt tota anima et ex tota mente sua, et diligunt proxi-
qui darentur in reprobum eensum. mos suostanquam se ipsos(Jtffltf/t.xxn.37,39).Tanta
5. Tamen verum est quia non volentis neque cur- enim charitate fundati, possunt jam forlasse oum
rentis, sed misercntis est Dei (liom. ix, 10). Quia sanctis comprehendere longitudinem, latitudinem,
etiamsi levioribus quisque peccatis, aut certe quam- altitudinem et profundum (Ephes. m, 18). Illud ta-
vis gravioribus et multis, tamen magno gemitu et men constantissima fide retinendum, neque quid-
dolore pcenitenti, misericordia Dei dignus fuerit, quam Deum injuste facere, neque ullam esse natu-
non ipsius est, qui si relinqueretur, interiret, sed ram quaj non Deo debeat id quod est quia Deo de- :

miserentis Dei,qui ejus prccibus doloribusquesub- betur omne decus et pulchritudo et congruentia par-
venit. Parum est enim velle, nisi Deus misereatur: tium;quam si penitus persecutusfueris^et usquead
sed Deua non miseretur, qui ad pacem vocat, nis- omnes reliquias de rebus detraxeris, remanet nihil.
voluntas praecesserit(a); quia in terra pax hominii LXIX. De eo quod scriptum est : Tunc et ipse Fi-
bus bonee voluntatis (Luc. u, 14). Et quoniam nec liu3 subjectus erit ei qui illi subjecit omnia (I Cor.

velle quisquam potest, nisi admonitus et vocatus, xv, 28).

sive intrinsecus, ubi nullus hominum videt, sive 1. Qui Filium Dei Patri aequalem non esse con-
extrinsecus per sermonem sonantem, aut per ali- tendunt, solent usurpare familiarius hoc testimo-
qua signa visibilia efiicitur ut etiam ipsum velle
; nium, ubi ait Apostolus, Cum autem ei omnia sub-
Deus operetur in nobis (Philipp. n, 13). Ad illam jecta fuerint, tunc et ipse Filius subjeclus erit ei quid
enim coenam, quam Dominus dicit in Evangelio illi subjecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus.
praeparatam, nec omnes qui vocati sunt, venire vo- Non enim posset eis error oboriri palliatus nomine
luerunt ; neque illi qui venerunt, venire possent, christiano, nisi de Scripturis non intellectis. Di-

nisivocarentur (Luc. xiv, 16-26). Itaque nec illi de- cunt enim. Si oaqualis est, quomodo subjectus erit
bent sibi tribuere qui venerunt quia vocati vene- ;
ei ? Quod utique simile est illi evangelicae quaes-

runt nec illi qui noluerunt venire, debent alteri

: tioni, Si aequalis est, quomodo major est Pater?
tribuere, sed tantum sibi ;
quoniam ut venirent, Ipse enim Dominus ait, Quoniam Pater major me
vocati erant in libera voluntate. Vocatio ergo ante est (Joan. xiv, 28). Regula autem catholicae fidei sic
meritum voluntatem operatur.Proptereaet si quis- se habet, ut cum aliqua in Scripturis dicuntur de
quam sibi tribuit quod venit vocatus, non sibi po- Filio, quod sit minor Patre, secundum susceptio-
test tribuere quod vocatus est. Qui autem vocatus nem hominis intelligantur : cum vero ea dicuntur
non venit,sicut non habuit meritum praemii ut vo- quibus demonstratur aequalis, secundum id quod
caretur,sic inchoat meritum supplicii cum vocatus Deus est accipiantur. Apparet ergo quemadmodum
venire neglexerit. Ita erunt duo illa: Misericordiam dictum sit, Pater major me esi; et, Ego et Pater
etjudicium cantabo tibi,Domine Psal. (c, 1). Ad mi- unum sumus (Id. x, 30) et, Deus erat Verbum ; et,
:

sericordiam pertinet vocatio ad judicium pertinet : Verbum caro factum est (Id. i, 1, 44) et, Non rapi- :

beatitudo eorum quivenerunt vocati,et supplicium nam arbitratus est esse asqualis Deo, sed semetipsum
eorum qui venire noluerunt. Numquid ergo latebat exinanivil formam servi accipiens (Philipp. n, 6, 7).
Pharaonem quantum boni consecutae fuerint terrae Sed quoniam multa etiam secundum proprietatem
illae per adventum Joseph (Gen. xli) ? Illius ergo personae, excepto quod attinet ad susceptionem
rei gestffi cognitio, vocatio ejus fuit, ut populum Is- hominis, de illo ita dicuntur, ut Patrem non aliud
rael misericorditertractans non essetingratus.Quod quam Patrem, et Filium non aliud quam Filium
autem huic vocationi obtemperare noluit,sed exer- intelligi oporteat, putant baeretici in iis quae ita di-
cuit crudelitatem in eis quibus humanitas et miseri- cunturatqueintelliguntur,aequalitatemessenonpos-
cordia debebatur, meruit poenam, ut induraretur illi se.Scriptum est enim, Omniaper ipsum facta sunl(Jo-
cor, et tantam caecitatern mentis pateretur, ut tol et an.,1, 5), utique per Filium, hoc est,per Verbum Dei
tantis tamque manifestis Dei signis non crederet a quo, nisi a Patre? Nusquam autem scriptum est
quo posset ejus supplicio,sive obdurationis, sive ul- quodFilius per Patrem aliquam creaturam operatus
timae visibilis submersionis, erudiri populus.cujus sit. Itera scriptum est quod imago Patris sit Filius
affiictione ille, et occultae obtusionis, et manifestea (Coloss. i, -15) nusquam autem scriptum est quod
;

submersionis meritum sibi compararet(E.rorf.vxiv). imago Filii sit Pater. Deinde quod ille genitor, ille
6. Haec autem vocatio.quae sive in singulis homi- genitus et caetera hujuscemodi.quae non ad aequa-
;

nibus,sivein populis.atque in ipso genere humano litatem substantice, sed ad proprietatem pertinent
per temporum opportunitates operatur, altae et pro- personarum in quibus illi aaqualitatem cum dicunt
:

fundae ordinationis est. Quo pertinet etiam illud, In esse non posse, quoniam ad haec penetranda crassio-
utero sanctificavi te (Jerem. i,5) ; et, Cum esses in re- res J mentes adhibent, pondere auctoritatis urgendi
nibus patris tui, vidi te (b) ; et,Jacob dilexi, Esauau- sunt. Si enim in his non posset intelligi aequalitas
tem odio habui (Malach. i, 2, 3) cum dictum sit an- : ejus per quem facta sunt omniaet ejus a quo facta
tequam nascerentur. Nec comprehendi potest, nisi sunt, imaginis et ejus cujus imago est,geniti et geni-
(a) I Retract. cap. 26. 1
Sic Ms9. Editi autem, prosecutus fueris.
(6) Ibid. 2 Rat.Er. etMs».,0-ro«wr«.— Sic etiam Lugd.etVen.M,

Patbol. XL. 3
 75 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINL 76
toris modo Apostolus contentiosorum homi-
; nullo nomen tuum (Matth. vi, 9) quasi aliquando sanc- ;

num ora concludens ipsum etiam verbum poneret l

. tum non sit. Ergo sicut sanctificetur, est sanctum
dicens: Non rapinam arbitratus est esse sequalis Deo, esse innotescat ita quoque.fiwm tradiderit regnum
;

2. Cum ergo ea quae ad distinctionem Patris et Deo et Patri, id est, cum Patrem regnare monstra-
Filii scripta sunt, partim propter personarum pro- verit, ut per speciem manifestationemqueclarescat,
prietates, partim propter suaceptionem hominis, quod nunc a fidelibus creditur et ab infidelibus
ita scripta sint dum tamen divinae substantias Pa-
; non putatur.Evacuabit autem omnem principatum
tris et Filii deitas et unitas et aequalitas maneat : etpotestatem.manifestando utique regnum Patris,
recte quaeritur in hoc loco, utrum secundum per- ut omnibus notum sit, nullum principum et potes-
sonarum proprietates, an secundum hominis sus- tatum, sive coelestium, sive terrestrium, per seha-
ceptionem Apostolus dixerit, Tunc et ipse Filius su- buisse aliquid principatus et potestatis, sed ab illo
bjectus erit ei qui illi subjecit omnia. Solet circum- ex quo sunt omnia, non solum ut sint, verum
stantia Scripturae illuminare sententiam, cum ea etiam ut ordinata sint. In illa enim manifestatione
quae circa scripta sunt, praesentem quaestionem con- nulli spes aliqua remanebit in quoquam principe,
tingentia, diligenti discussione tractantur. Inveni- aut in quoquam homine.Quod etiam nunc prophe-
mus ventum esse ad hunc locum, ut
itaque ita tice canitur Bonum est sperare in Domino, quam
:

supra diceret, Nunc autem Christus surrexit a mor- sperare in homine ; bonum esl sperare in Domino,
tuis, primitix dormientium. Agebat enim de resur- quam sperare in principibus (Psal. cxvn, 8, 9) : ut
rectione mortuorum, quod in Domino secundum ista meditatione anima jam in regnura Patris as-
susceptionem hominis factumest; quanquam aper- surgat, nec cujusquam potestatem praeter illum
tissime sequatur et dicat Quoniam quidem per ho- :
magni faciens, nec
sua sibi ipsi perniciosissime
minem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. blandiens Tradet ergo regnum Deo et Patri,cum
*.

Sicut enim in Adam omnes moriuntur,sic et in Christo per illum per speciem cognoscetur Pater. Regnum
omnes vivificabuntur. Unusquisque autem in suo or- enim ejus sunt in quibus nunc regnat per fidem.
dine : initium Chrisius ; deinde ii qui sunt Christi, Aliter enim dicitur regnum Christi secundum po-

in prssentia (itasooa(a) ejus ;deinde cum tiadi-

finis, testatem divinitatis, secundum quod ei cunctacre-
derit regnumDeo et Patri:cum evacuaverit omnem prin- atura subjecta est ; et aliter regnum ejus dicitur

cipatumet omnempotestatem et virtutem.Oportet enim Ecclesia, secundum proprietatem fidei quae in illo
illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub est, secundum quod orat qui d\cit,Posside nos(lsai.

pedibus suis. Novissima 2

inimica dcstruetur mors. xxvi, 13, sec. LXX). Neque enim non ipse possidet

Omnia enim subjecit sub pedibus ejus. Cum autem di- omnia. Secundum quod dicitur etiam illud Cum :

xerit quodomnia subjecta sunt, manifestum est quia servi essetis peccati,liberi eratis justitix (flom.vi,20).

prseter eum qui subjecit illi omnia. Cum autem ei Evacuabit ergo omnem principatum et omnem pote-
omnia subjecta fuerint, tunc et ipse Filius subjectus statem et virtutem. ut nulli Patrem intuenti per
ent ei qui illi subjecit omnia, ut sit Deus omnia in Filium opus sit aut libeat in cujusquam creaturae
omnibus (I Cor. xv, 20-28). Manifestum est ergo hoc vel in sua conquiescere potestate.

secundum susceptionem hominis dictum. enim cum regnare, donec ponat omnes
5. Oportet

3. Sed alia in hoc capitulo, cujus totum textum inimicos suos sub pedibus suis :id est,oportetregnum
commemoravi, solent habere quaestionem primo :
ejus intantummanifestari.donecomnes inimiciejus
quod dictum est,C«m tradiderit regnum Deo et Patri; ipsum regnare fateantur. Hoc enim intelligitur,sub
quasi nunc non teneat regnum Pater. Deinde quod pedibus ejus futuros inimicos. Quod si de justis ac-
dictum est, Oportet enim itlum regnare, donec ponat ceperimus, ideo dictum est, inimicos, quia ex inju-
omnes inimicos suos sub pedibus suis ; quasi postea stis justificantur, et eicredendo subduntur.Deinju-
non sit regnaturus, et ad hoc valeat quodsupradi- stisautem qui ad justorum beatitudinem futuram
ctum est, Deinde finis. Quod sacrilega opinione sic non pertinent, sic accipiendum est, quoniam et ipsi
accipiunt,quasiiinemdixeritconsummationemregni eum regnare ipsa regni ejus manifestatione confusi
ejus ; cum seriptum sit in Evangelio, Et regni ejus fatebuntur. Ergo, Oportel eum regnare, donec ponal
non erit finis (Luc. i, 33).Postremo quod dictum est, omnes inimicos sub pedibus suis, non ila dictum est,

Cum autem ei omnia subjecta fuerint, tunc et ipse quasi cum posuerit inimicos suos sub pedibus suis,
Filius subjectus rrit ei qui illi subjeut onviia ;sicvo- non sit poslea regnaturus sed, Oportet eum re-
:

lunt intelligi, quasi nunc aut aliquid Filio non sit gnare, donec ponal omncs inimicos suos sub ptdibus
subjectum, aut Patri non sit ipse subjectus. suis ; oportet eum, inquit, ad tantam evidentiam

4. Genere igitur locutionis solvitur qurcstio. Sic regnum suum perducere, donec inimici ejus nullo
enim plerumqueScripturaloquitur, ut quod semper modo audeant negare quod regnet. Nam scriptum
3
est: tunc fieri dicatur in aliquo,cum in eo cognosci est, Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, do-

debuerit. Ita enim dicimus in oratione, Sanctificctur nec miscreatur nostri (Psal. cxxn, 2) nec ideo ta- :

men, cum misertus nostri fuerit, oculos ab eo debe-

1 Navarricus cndcx, verbum &qualitaiis pom.ret. mus aveitere.In tantum cnim est beatitudo nostra,
2 Editi coiistui ter, Novissime : repugnaotibus Mss.
plerisque. 1
Rat. Er. etplures Mss.,5/61 ipsa perniciosissvne blan-
» Mss.. ab eo. diens. — Sic etiam Lugd. et Veu. M.
 ;

77 LIBER UNUS. 78
in quantum ejus contemplatione perfruimur. Sic EwangeWo, Etregniejusnonerit finis, secundum quod

ergoethocdictum est. Oculoruin nostrorum intentio regnat in ffiternum : secundum autem id quod ad-
ad Dominum non porrigitur,nisi usquead impetra- versus diabolum sub eo militatur; tandiu erit uti-

tionem misericordioa ipsius, non ut postea inde que ista militia, donec ponat omnes inimicos suos
avertatur, sed ut nihil inde amplius requirat. Donec sub pedibus suis postea vero non erit, cum pace
;

ergo pro eo positum est,ut non amplius,intelligas. perpetua perfruemur.

Quoenim amplius,id est.usque ad quam majorem O.Haec autem ita dictasint,utnoverimus diligen-
manifestationemmanifestabiturregnumChristi,nisi tius etiam illud considerari oportere, secundum
quousque omnes inimici eum regnare fateantur? quid regnet nuncDominusdispensationesacramenti
Aliudestergononampliusmanifestari,aliudnonam- suiperincarnationematquepassionem.Namsecun-
plius permanere.Non amplius manifestari, est non dum id quod Verbum Dei est, tam sine fine quam
fieri manifestius non amplius permanere, non
: sine initio et sine intermissione est regnum ejus.
fieri perseverantius.Quandoautem manifestius erit Secundum id autem quod Verbum caro factum est
regnum Christi, quam cum ominibus claruerit ini- (Joan. i,14), ccepit regnare in credentibus per fidem
micis ? incarnationis suae. Unde est etiam illud : Dominus
6. Novissima inimica destruclur mors. Non enim regnavit a ligno (Psal, xcv, 10). Hinc autem eva-
erit aliud quod destruatur,posteaquam mortalehoc cuavit omnem principatum et omnem potestatem
indueritimmortalitatem.Om?»'a cnim subjecit sub pc- et virtutem, dum non per claritatem ejus, sed per
dibus ejus hoc est,utetiam mortem destruat. Cum
: humilitatem salvi fiunt credentes in eum. Hoc est
autem omnia subjecta sunt (dixit utique
dixerit quia absconditum a sapientibus et prudentibus,et reve-
propheta in Psalmis (Psal. vm, 8), manifestum est latum parvulis (Matth.x\,2b) quoniam placuit Deo ;

quia praeter eum quisubjecit illiomnia Patremvult : per stultitiam preedicationis salvos facerecredentes
intelligi omnia Fillio subjecisse, sicut multis locis (I quidquamse inter parvulos scire
Cor. i,21). Neque
idem Dominus in Evangelio commendat et praedi- dicit Apostolus, nisiJesum Christum,et hunccru-
dicat, non solum propter formam servi, sed etiam ciflxum (Id. n, 2). Qua praedicatione tandiu opus
propter principium de quo est, et quo aequalis est est, donec ponantur omnes inimici sub pedibus
ei de quo est. Amat enim ad unum principium re- ejus : id est. ipsi humilitati ejus,quam pedum no-
ferre omnia, tanquamimago ejus,sed in quo inha- mine significari arbitror.cedat atque subdatur om-
bitat omnis plenitudo divinitatis (Coloss. n, 9). nis superbia saecularis ; sicut ex maxima parte jam
7. Cum autem ei omnia subjccta fuerint,tunc et ipse factum videmus. Sed quo fine
est, et quotidie fieri
Filius suljectus erit ei qai illi subjecit omnia. Non ista fiunt? Ut tradat regnum Deo et Patri.id est,ut
modo non itasit.sed tunc manifestum
quasi erit,se- nutritosfide incarnationis su?e,perducatad speciem
cundum locutionem superiustractatam. Ut si Deus qua aequalis est Patri. Jam enim eis qui >:redide-
omnia in omnibus.lpse est finis,quem superius com- rant, loquebatur,cum diceret : Simanseritis inver-
memoravit,cum totum primobreviter vellet conclu- bo meo,vere discipuli mei estis ' ; et cognoscetis veri-
dere,deindequasi membratimexplicareetexponere. tatem. et veritas liberabit vos (Joan. vm, 31, 32). Re-
Loquebatur enim de resurrectione, ubi ait, Initium gnum enim tradet Patri, cum per id regnabit in
Christus ; deinde ii quisunt Christiin prsesentia ejus contemplantibus veritatem, quo aequalis et Patri,
deinde finis. Ipse scilicet finis est,ul sit Deus omnia et per se unigenitum per speciem faciet videri Pa-
in omnibus. Aliter enim dicitur iinis qui pertinetad trem. Nunc enim per hoc regnat in credenti-
consummationem,aliter qui pertinetadconsumptio- bus, quo se ipsum exinanivit, formam servi acci-
nem.Aliter enim finitur tunica texendo,aliter cibus piens (Pliilipp. n, 7). Tunc autem tradet regnum
comedendo. Deus autem omnia omnibus dicitur in Deo et Patri,cum evacuaveritomnem prinnpatum,
ut nemo eorum qui ei cohaerent, amet adversus eum et potestatem, et virtutem. Unde evacuabit *, nisi
suam propriam voluntatem, manifestumque sit humilitate, et patientia, et infirmitate ? Quis enim
omnibus quod idem Apsstolus olio loco dicxt, Quid principatus non evacuetur, cum Filius Dei 3
prop-
autemhabes quod non accepisti(Cor. iv, 7)? terea regrtat in credentibus,quia eum principes sae-
8. Suntitem qui sic intelligant hunc locum, Opor- culi judicaverunt ? Quffi potestas non evacuetur,
tet eum regnare, donecponat omnes inimicos suossub cum ipse per quem facta sunt omnia,propterea re-
pcdibus suis, ut sub alia significatione positum hic gnat in credentibus.quia ita subjectus est potestati-
dicant regnare non sub ea qua positum esl.regnum
; bus,ut diceret homini, Non haberes inmepolestatem
de quo ait, Cum tradiderit rcgnum Deo et Patri : ut nisi data tibi esset desuper (Joan. xix, 11)? Qu» vir-
illud sicappellaverit,reynum,quo universam creatu- tus non evacuetur.cum ipseper quem cmli solidati
ram Deusregit hoc autem sic appellaverit,r<;anar.?,
; sunt, ideo regnat in credenlibus,qui ugque adcru-
ut intelligatur tanquam adversus hostem exercitum cem mortemqueinfirmatuse«t?Hoc autem modo Fi-
ducere, vel defendere civitatem : ut ideo dixerit, lius proprieregnat in fide credentium.Non enim Pa-
Oportet eum regnare,donec ponat omnesinimicos suos * Rat. et plerique Mss., eritis.
sub pedibus suis; quiatalis regni.quale babent prin- * Rat. et Mss. At Er. et Lov., evacuavit. — Sic etiam
cipesarmatorum,nulla eritcausa,hosteita subjecto Lugd. et Ven. M.
3 Editi, Filius hominit : quibus Mss prope omnes dU-
ut rebellare non posait. Nam utique dictum eat in sentiunt.
 79 DE DIVERSIS QtLESTlONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 80

ter dici autcredipotest vel incarnatus.veljudicatus, temporalium fruendorum.Nom enim diceretur? Ubi
vel crucifixus. Per speciem autem, quae aequalis est est,mors.conteutio iua 9 si nonrestitisset et repugnas-
.

Patri, cum Patre regnatin contemplantibus verila-
tem.Quod autem tradet regnum Deo et Patri.a fide
incarnationis suae ad speciem deitatis perducens eos
qui sibi nunc credunt,non ipse amittit,sed uterque
se unum ad fruendum contemplantibus
Tandiuautem opusest ut in hominibus nondum va-
lentibus aequalitatem Patris et
tis luce contueri, per boc regnet Christus,quod ta-
les capere possunt.et quod proprie ipse suscepit,id
set.Ipsius contentioetiamillo loco describitur: Caro
concupi<cit adversus spiritum,et spiriius adversus car-
nem.Hxc enim invicem sibi resistunt etadversantur,ut
non qux vultis illa faciatis Galat.v, 17). Fit ergo per
praebet. sanctitirationem perfectam.ut omnis carnaiisappe-
titus spiritui nostro illuminato et vivificato.id est,
Filii perspicuamen- bonae voluntati subjiciatur. Et sicut nunc videmus
multis puerilibus delectationibus nos carere, quae
nos pueros, si denegarentur, acerrime cruciabant:

est,incarnationis humilitatem, donec ponat omnes ita credendum est de omni carnali delectatione
inimicos sub pedibus suis : id est,donec omnis su- futurum esse, cum perfecta sanctitas totum homi-
perbia saecularis incarnationis ejus humilitati sub- nem reparaveri^.Nunc autem quandiu est in nobis
datur. quod resistat bonae voluntati,auxilio Dei per bonos
Sane quod dictum Qst,Tunc et ipse Filiussub-
10. homines et bonos Angelos indigemus,ut donec sa-
jectus erit ei quijlli subjecit omnia ; quamvis secun- netur vulnus nostrum, non ita molestet *, ut peri-
dum susceptionem hominis dicatur, quia inde est mat etiam bonam voluntatem.Hanc autem mortem
quaestio nata,cum ageret de resurrectione mortuo- peccato meruimus, quod peccatum erat ante omni
rum:tamen recte quaeritur utrum secundum ipsum modo in libero arbitrio,cum in paradiso nullus do-

tantum dictum sit, quod est caput Ecclesiae [Ephes. lor denegatae delectationis 2
voluntati bona; hominis
v, 23); an secundum universum Christum, annu- resistebat, sicuti nunc. Verbi gratia, si quisquam
merato corpore et membris ejus. Cum enim ait ad existat quemnunquam delectavit venatio,omnimo-
Galatas, Son dicit. Et seminibus.tanquam in multis ;
do liber est utrum venari velit an nolit, nec eum
sed tanquam in uno, Et semini tuo,quod est Christus ; cruciat quisquis hoc prohibet. At si ista libertate

ne ipsum hoc loco solum intelligeremus Cbristum,
qui de Maria virgine est natus. potea dicit, Omnes
enim vos unum estis in Christo Jesu. Si autem vos
Christi, ergo Abrahx semen estis (Galat. m, 16, 28,
29). Et ad Corinthios cum
de charitate diceret, de
male usus,venatus fuerit contra prohibentis impe-
rium,paulatim subrepens delectatio mortificat ani-
mam, ut si se abstinere velit absque molestia et
sine angore non possit, cum id ante tota sanitate
non ageret. Ergo aculeus mortis peccalum est quia :

membris corporis similitudinemducens:5z'cu^Hmi peccato facta est delectatio.quae jam possit resiste-
corpus unum est, inquit, et membra habet multa, re bonae voluntati 3
, et cum dolore cohiberi. Quam
omnia autem membra corporis cum sint multa, unum delectationem, quia indefectu est animae deterioris
est corpus ita et Christus. Non dix.it, ita et Chris-
;
effectae, jure mortem vocamus.7t/ /w5 autem -
peccati
ti ; sed, ita et Christum recte
Christus, ostendens lexest; quia multo sceleratius et flagitiosius quae lex

appellari etiam universum,hoc est,caput cumcor-

3 prohibet comittuntur, quam si nulla lege prohibe-
pore auo, quod est Ecclesia. Et multis Scriptura- rentur. Tunc itaque absorpta erit mors in victo-

rum locis invenimus Christumetiam hoc modo ap- riam, cum per sanctificationem in omni parte ho-
pellari, ut cum omnibus suis membrisintelligatur, minis perfecta delectatione spiritualium delectatio
quibus dictum esi,Fos estis corpus Christiet membra carnalis obruetur.
(I Ct>r.xn.l2,27).Non ergo absurde sic intelligimus. LXXI De eo quod scriptum est : Invicem onera ve-
TuncetipseFilius subjectus erit ei qui ilti subjecii om- stra portate,et sic adinplebitis leeem Christi [Ga-
lat. vi, 2 .

nia; ut Filium non solum caput Ecclesise, sed et

omnes cum eo sanctos intelligamus.qui sunt unum l.QuiaVcteris Testamenticustodiatimoremhabe-
in Christo,unum semen Abrahae: subjectum autem bat.non potuit apertius significari Novi Testamenti
secundumcontemplationemsempiternaeveritatis,ad donum esse charitatem.quam hoc loco,ubi Aposto-
obtinendam beatitudinem.nullo motu animi, nulla lus dicit Jnvicem onera vestra portate ,et sic adimplebi-

parte corporis resistente ; ut in illa vita nemine aman- tis legem Christi.U&ac enim Christi legem dicere in-
te propriam potestatem, sit Dcusomma in omnibus. tclligitur.qua ipse Dominus praacepitut nos invicem
diligamus,tantum in ea sententia praecepti pondus
LXX.De eo quod Apostolus dicit : Absorptaest mors
constituens, ut diceret: bi hoc cognoscetur quoniam
in victoriam.Lbi est,mors,cnntentio tua ? ubiest,
mors.aculeus tuus ? Aculeus autem mortis pecca- discipuli mei estis, si vos invicem diligatis Joan.xm,
tum, virtus vero peccati lex (I Cor. xv, 54-56 . 3i,35'.Hujus autemdilectionis officium est,invicem
Morte significari arbitror hoc lococarnaiem con- 1 onera nostra portare.Sed hoc officium.quod sempi-
suetudinem,qu;e resistit bonae voluntali delectatione ternumnon est,perducet sanc adbeatitudinem aeter-
nam, in qua nulla erunt nostra onera,quae invicem
1 In quaestio septuagesima sic incipiebat
eiliti? Qtue- :
'
Sexilecim M?s., molestetur.
ri sotet quid sit,Tunc fiel illud quod scriptum est : uhsvrptn - Sic Hat. et Mjs. At Er. et Lov. .denegata delectatione
est mors in vic.oriam,etc.Mortem significar arlntror, etc. Sic < tiaui Lugd. et Veu. M.
Cnsliaautur ex Sfsa. s Omues prope Mss., rtsifttrt voluntati ,
omissavoce,
J llic editi adduut, bonorum, qua: vos aabes a Mss. boua.1 .
 81 LIBER UNUS. 82
portarejubeamur.Nuncvero cum in hacvita, id cst, examinavit (ormam scrvi aacipicns, in similitudinem
in hac viasumus, onera invicein nostra porlemus,ut hominum fartus,ct homo: humiliavit
liabitu inventus ut
ad eam vitam quaa caret omni oncre pervenire possi- semelipsum faclus obediens usque ad mortem, mortem
mus. Sicut cnim de cervis nonnulli talium cognitio- autem crucis. Superius enim dixerat, Non quse sua
num studiosi scripserunt, cum fretum ad insulam sunt unusquisque
intcndens, sed ea quae aliorum
transeunt pascuorum gratia, sic se ordinant,ut onera (Philipp. \8). Huic
ii, sententia? contcxuil quod dic-
capitum suorum quaegestanl in cornibus superinvi- ctum est nam ita sequitur Hoc sentite in vobis,
; :

cem portent, ita ut posterior supcr anteriorem cer- quod et in Christo Jesu. Ad hoc duntaxat, ut quem-
vice projccta caput collocct. Et quia necesse est admodum ille in eo quod Verbum caro factum est,
unum esse qui caeteros pnccedens, non ante se ha- et habitavit in nobis (Joan. i, 14), et sine peccato
beatcui caput inclinet,vicibus id agere dicuntur ; ut cum esset, peccata nostra suscepit, non attendit
lassatus sui capitis onere ille qui praecedit, post om- sua, sed nostra; ita et nos libenter, ad ejus imita-
nesrecedat^et ei succedat cujus ferebatcaput,cum tionem, invicem onera nostra portemus.
ipse praeiret. Ita invicem onera sua portantes, fretum 4. Huic cogitationi acceditetiam illa cogitatio,quia
transeunt, donec veniant ad terrae stabilitatem (Plin. ille suscepit hominem, nos autem homines sumus :

lib. 8, Istam fortasse cervorum naturam in-

cap. 32). et considerare debemus quod aegritudinem sive ani-
tenderat Salomon, cum ait, Cervus amicilix etpullus mi,sivecorporis,quam inaliohominevidemus,etiam
gratiarum tuarum colloquantur tecum (Prov. v, 19, nos habere potuimus, aut possumus. Hoc ergo exbi-
sec. LXX). Nihil enim sic probat amicum, quemad- beamusillicujusinfirmitatemportarevolumus,quod
modum oneris amici portatio. ab illo nobis vellemus exhiberi, si forte nos in ea es-
2. Nec tamen invicem onera nostra portaremus, si semus, et ipse non esset. Ad hoc pertinet quod ipse
unum tempus amborum.qui onera
esset infirmitatis Apostolus ait, Omnibus omnia factus sum, ut omnes
sua sustinent, aut unum iniirmitatis genus sed di- : lucrifaceremjl Cor. iv, 22) : cohitando scilicet in eo vi-
versa tempora et diversa genera infirmitatis faciunt tio etiam se esse potuisse, unde cupiebat alium libe-
ut onera nostra portare invicem valeamus. Verbi rare. Compatiendo enim potius id agebat, non mem-
gratia, iram fratris tui tunc portabis, cum tu adver- tiendo, sicut quidam suspicantur, ethi maxime qui
sus eum non irasceris ut rursus eo tempore quo te
; suis mendaciis defendendif, quae negare non pos-
ira praeoccupaverit, ille te lenitate et tranquillitate sunt, alicujus magni exemplipatrocinium quaerunt.
sua supportet. Hoc exemplum ad id pertinet, cum Deinde etiam illud cogitandum, nullum esse
5.
diversa sunt tempora portantium onera sua, quam- hominem qui non possit habere aliquod bonum
vis ipsa diversa non sit infirmitas : in ambobus enim quod tu nondum habes, etiamsi lateat, in quo sine
ab invicem ira portatur. Ad diversum autem infir- dubio possit te esse superior. Quae cogitatio ad
mitatis genus aliud exemplum videndum est veluti : contundondam edomandamque superbiam valet, ne
si quis loquacitatem in se vicerit, et pertinaciam arbitreris quoniam tua quaedam bona eminent et
nondum vicerit, alius vero adhuc loquax, sed jam apparent, ideo alterum nulla habere quae lateant,
pertinax non sit; debet ille hujus loquacitatem et et fortassis majoris ponderis bona quibus te superat
isto illius pertinaciam, donec illud in illo et hoc in nescientem. Non enim falli 2 nos, aut adulatione
isto sanetur, charitate portare.
Par quippe infirmitas potius uti, Apostolus jubet, cum dicit, Nihil per
in duobus si uno accidat tempore, tolerare se invi- contentionem neque per inanem gloriam, sed in hu-
cem non valent, cum adversum se intenditur. Nam militale mentis attcr alterum existimantes superiorem
adversus aliquem tertium, et duo irati sibi conve- sibi(Philipp. n, 3.) Non hoc ita debemus existimare,
niunt, et se tolerant quanquam nec tolerare se in-
: ut non existimemus, sed nos existimare fingamus;
vicem dicendi sunt, sed potius se invicem consolari. sed vere existimemus aliquid occultum esse posse
Sicut et tristes de re una, magis se portant et quasi in alio, quo nobis superior sit, etiamsi bonum no-
incumbunt sibi, quam si unus tristis esset et alius strum, quo illo videmur superiores esse, non sit

gauderet : si autem adversus se tristes sint, prorsus occultum. Islae cogitationes deprimentes superbiam,
se tolerare non possunt. Et ideo in hujusmodi affec- et acuentes charitatem 3
, faciunt onera fraterna
tionibus suscipienda est aliquantulum ipsa aegritu- invicem, non solum aequo animo, sed etiam liben-
do, de qua vis alium per te liberari; et sic susci- tissime sustineri. Nullo modo autcm de quoquam
pienda, ut ad auxilium, non ad aequalitatem mise- homine incognito ferenda sententia est et nemo :

riea valeat : quemadmodum se inclinat,qui manum nisi per amicitiam cognoscitur. Et ideo amicorum
jacenti porrigit. Non enim se projicit, ut ambo ja- mala tirmius sustinemus, quia bona eorum nos de-
ceant; sed incurvat tantum, ut jacentem erigat. lectant et tenent.
3. Neque ulla res officiosum istum
laborem ad por- 6. Nullius itaque repudianda est amicitia sese inge-
tanda oneraaliorum facit libenter impendi,nisicum rentis ad amicitiam copulandam non ut statim ; reci-
cogitamusquanla pro nobis pertuleritDominus.Hinc piatur,sed ut recipiendusoptetur,atqueitatractetur,
enim admonens Apostolus ait Hoc sentite in vobis, : ut recipi possit. Illum enim receptum in amicitiam
quod et in Christo Jesu, quicum
forma Dei esset, non in
rapinam arbitralus estesse xqualis Deo ; sed semetipsum, » Lov., obediens Patri. Abest, Patri, ab editis aliis et Mss*
2 Sic plerique Mss. At editi, fallit.
' Er. Rat et Mss., redeat.— Sic etiam Lugd. et Ven. M. 8 Tres M8S., augentes charitatem.
83 DE DIVERSIS QtLESTIONlBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 84
posfiumusdicere,cuiomniaconsilianostrarefundere LXXII. De temporibus xternis.
audeamus. Et si quisquam est qui se non audet inge- Quaeri potest quomodo ab ipso apostolo Paulo
rere ad amicitiam faciendam,cum aliquo nostro tem- dictum sit, Ante tempora xterna (Tit. i, 2). Si enim
porali honore aut dignitate revocetur, descenden- tempora, quomodo aeterna? Nisi forte ante omnia
dum ad eum, et offerendum illi quadam comitate
est tempora intelligi voluit. Quia si dixisset, ante tem-
et submissione animi, quod petere per se ipse non pora, neque addidisset, geterna; posset accipi, ante
audet. Sane quamvis rarius, tamen aliquoties accidit queedam tempora, quee ante se haberent alia tem-
ut ejus quem volumus in amicitiam recipere, prius pora. ^Eterna autem maluit dicere quam omnia,
nobis innotescant mala quam bona, quibus offensi fortassis ideo, quiatempus non ccepit ex tempore.
et quodam modo repercussi relinquimus eum, et ad Au tempora aeterna ssvum significavit; inter quod
bonorum ejus , quee forle occultiora sunt, indaga-
l
et tempus, hoc distat, quod illud stabile est, tem-
tionem non pervenimus. Admonet itaque Dominus pus autem mutabile (a).
Jesus Christus, qui nos vult effici imitatores suos, LXXIII. De eo quod scriptum est : Et habitu invenlus
ut ejus infirma toleremus, ut ad quaedam sana, in ut homo (Philipp. n, 7).
quorum delectatione acquiescamus, per charitatis 1. Multis modis habitum dicimus : vel habitum
tolerantiam perducamur. Ait enim Non : est opus animi, sicut est cujuscumque disciplinae perceptio,
sanis medicus, sed acgrotantibus (Mallh. ix, 12). Ideo- usu roborata atque firmata; vel habitum corporis,
que, si propter Ghristi charitatem etiam eum qui secundum quem dicimus alium alio esse succulen-
omni ex parte fortassis aegrotat repellere ab ani- 2
,
tiorem et validiorem, quae magis proprie habitudo
mo non debemus, quoniam sanari potest per Ver- dici solet; vel habitum eorum quae membris nos-
bum Dei; quanto minus eum qui propterea nobis tris accommodantur extrinsecus, seoundum quem

videri potest totus aegrotus, quia quaedam ejus sau- dicimus vestitum, calceatum, armatum, et si quod
cia in primo ingressu amicitias non potuimus sus- ejusmodi est. In quibus omnibus generibus (si qui-
tinere, et quod est gravius, cum offensione animi dem nomen hoc ductum est ab illo verbo, quod est
de toto homine ausi sumus temerariam prasjudicii habere) manifestum est in ea re dici habitum, quae
ferre sententiam, non timentes quod dictum est, accidit alicui, ita ut eam possit etiam non habere.
Nolite judicare, ut non judicemini; et, ln qua men- Nam et doctrina accidit animo, et succus ac robur
sara mensi fueritis, in eamdem remetietur vobis(ld. corpori; et vestis atque arma, non dubium est
vii,i,2).Sspe autem illaquae bona sunt,priusappa- quin accidant membris nostris : ita ut et imperitus
rent in quibus etiam temerarium benevolentiae ju-
: possit esse animus, si ei doctrina non accideret;
dicium cavendum est, ne cum totum bonum puta- et exile atque languidum corpus, sine succo visce-
veris, ea quee postea mala apparuerint, securum et rum et robore et nudus sine veste, et inermis
;

imparatum te inveniant, et gravius offendant; ut sine armis, et pede nudo sine calceamentis esse
eum quem temere dilexeras acerbius oderis, quod homo potest. Habitus ergo in ea re dicitur, quae
nefas est. Quia etiamsi nulla ejus bona praecederent, nobis ut habeatur accidit. Verumtamen hoc inte-
et hffic qus3 postea apparuerunt mala, prius emine- rest,quod quaedam eorum quae accidunt nobis, ut
rent, toleranda tamen erant, donecomnia cum illo habitum faciant, non mutantur a nobis, sed ipsa
ageres, quibus quanto magis
talia sanari solent : nos mutant in se, ipsa integra et inconcussa ma-
cum ea bona prsecesaerunt, qua? tanquam pignora nentia sicuti sapientia, cum accidit homini, non
:

nos debent ad posteriora toleranda constringere? ipsa mutatur, sed hominem mutat, quem de stulto
7. Ipsa est ergo lex Ghristi, ut invicem onera nos- sapientem facit. Qusdam vero sic accidunt, ut et
tra portemus.Ghristum autem diligendo.facilesusti- mutent mutentur sicuti cibus ipse amittens
et :

nemus infirmitatem alterius, etiam quem nondum speciem suam, in corpus nostrum vertitur; et nos
propter bona sua diligimus.Cogitamus enim quia ille cibo.ab exilitatc atque languore in robur at-
refecti

quem diligimus, Dominua propter eum mortuus est. quevalentiam commutamur.Tertium vero genus est,
Quam charitatem apostolus Paulus nobis ingessit, cum ipsa quae accidunt, mutantur ut habitum fa-
cum diceret : Et peribit infirmus in tua scientia frater, cUnt, et quodam modo formantur ab eis quibus ha-
propter quem Christus mortuus est{\ Cor. vm, 11)! Ut bitum faciunt, sicuti est vestis : nam cum reposita 1
si illum infirmum propter vitium quo infirmus est, vel projecta est, non habet eam formam, quam su-
minus diligimus,illum ineo consideremus,qui mor- mit cum induitur atque inducitur membris. Ergo
tuus est propter illum.Ghristum autem non diligere, induta accipit formam quam non habebat exuta;
non intirmitas, sed mors est. Quapropter ingenti cum ipsa mcmbra.et cum exuuntur, etcum induun-
cura et implorata Dei misericordia cogitandum est, tur, in suo statu maneant. Potcst esse et quartum ge-

ne ChrisLum negiigamus propter iniirmum, cum nus,cum ea qua? accidunt, ad faciendum habitum,
infirmum debeamus diligere propter Ghristum. nec ea mulant quibus accidunl, nec ab eis ipsa mu-
tantur sicuti annulus digito, si non nimis subtiliter
:

1 Scptem Mss., et ad bona cjus : pauloque post, in- attcndalur. Verumtamon hoc genus aut nullum cst,
dagatione.
* Editi, qtti ex parte vel omnino /ortassis eegrotat : si diligenter discutias, aut omnino rarissimum.

Sauloque post habebant, qui propter nos videri potest.

Iss. vero, qui omni er parte fortassis wgrotat..., qui 1 Magister Sententiarum, deposita.
propterea nobis videri potest. (a) Lib. 12 de Civit. Dei, cap. 16.
 :

85 L1I3ER UNUS. 86
2. Cum ergo Apostolus dc unigenito Dei Filio lo- imago,non continuo nequalitas. Ubi imago, continuo
queretur, quantum pertinet ad ejus divinitatcin.se- similitudo,non conlinuo aequalitas ut in speculo eat :

cundum quod vcrissimus Deus est,aequalem dixit

id imago horninis, quia de illo expressaest; est etiam
J
esse / afn,quod nonei fuit tanquam rapinam, id est, necessario similitudo, non tamen aequalitas, quia
quasi alienum appetcre, si sempcr mancns in ea multa desunt imagini.quae tamen insunt illi rei de
8equalitate,nollet homine indui,et hominibus ut ho- quaexpressa est.Ubi oequalitas,continuo similitudo,
moapparere sed semetipsuntexinanivit A noQtormstm
: non continuo imago :velut in duobus ovis paribus,
8u;im mutans,sed formam srrvi accipiens; neque con- quia inest oequalitas,inest et similitudo quaecumque ;

versus aut transmutatus in hominein,amissa incom- enim adsunt uni,adsunt et alteri imago tamen non ;

mutabili stabilitate,sed quanquam verum hominem ' est,quia ncutrum de altero expressum est.Ubi simi-
su3cipiendo,ipsesusceptor,msmu7j7r«/2'nem/tomzmim litudo,non continuo imago,non continuoaequalitas:
factus,non sibi.sed eis quidemin homine apparuit, omne quippe ovum omni ovo,in quantum ovum est,
habitu inventus est ut homo (Philipp.u, 6,7); id est,ha- simile est; sed ovum perdicis, quamvis in quantum
bendo hominem,inventus est ut homo.Non onim po- ovum est, simile sit ovo gallinae, nec imago tamen
terat inveniri Deus 2
ab iis qui cor immundum habe- illo expressum non est
ejus cst, quia de nec aequa- ;

bant, et Verbum apud Patrem videre non poterant, quia brevius est,et alterius generis animantium.
le,

Disi hoc suscipiendo quod possent videre,etperquod Sed ubidicitur,Non continuo,utiqueintelligiturquia

ad illud lumen interius ducerentur.Iste autem habi- esse aliquando potest. Potest ergo esse aliqua imago
tus non primo gcnere non enim manens in se
est ex ; in qua sit etiam aequalitas ut in parentibus
: et filiis
natura hominis naturam Dei commutavit neque ex : inveniretur imago et aequalitas et similitudo,si inter-
secundo non enim ot mutavit hoino Deum.et muta-
;
vallum temporis defuisset; nam at de parente ex-
tus est ab illo neque ex quarto non enim sic as-
: ;
pressa est similitudo filii, ut recte dicatur imago.et
sumptus est homo,ut neque ipse mutaret Deum, nec potest esse tanta, ut recte etiam dicatur aequalitas,
ab illo mutaretur sed potius ex tertio sic enim as-
: ; nisi quod parens tempore praecessit.Exquointelligi-
sumptus est, ut commutaretur in melius, et ab eo tur et aliquando aequalitatem non solum similitudi-
formaretur ineffabiliter excellentius atque conjun- nem habere,sed etiam imaginem quod in superiori ,

ctius- quam vestis.cum ab homine induitur. Hoc er- exemplo manifestum est.Potest etiamaliquando si-
go habitus nominesatissignificavitApostolusquem- militudo esse et eequalitas, quamvis non sit imago;
admodum dixQrit, in similitudinem hominum,(actus ;
ut de duobus ovis paribus dictum est. Potestetiam
qua non transfiguratione inhominem,sed habitu fa- similitudo et imago esse, quamvis non sit aequalitas;
ctus est, cum indutus est homine.quem sibi uniens ut in speculo ostendimus. Potest, et similitudo esse,
quodammodoatqueconformans,immorlalitatiaeter- ubi et aequalitas et imago sit ; sicut de filiis comme-
nitatique sociaret.Sed illum habitum.qui est in per- moravimus,excepto tempore, quo praecedent paren-
ceptione sapientiae et disciplinoe, Graeci $£tv vocant tes. Si enim sequalem syllabam syllabae dicimus ;

hunc autem,secundum quem dicimus vestitum vel quamvis alteraproeccdat, altera subsequatur.In Deo
armatum ayy\\t.x potius vocant. Ex quo inteiligitur autem, quia conditio temporis vacat; non enim po-
de isto genere habitus locutum Apostolum quan- ;
test recte videri Deus in tempore generasse Filium,
doquidem in graecis exemplaribusrv^ (jwcti scriptum per quem condidit tempora consequens est ut non :

est.quod nosin latinis habitu habemus.Quo nomine solum sit imago ejus, quia de illo est, et similitudo,
oportet intelligi non mutatum esse Verbum susce- quia imago (Coloss.i, 15) sed etiam aequalitas tanta,
;

ptione hominis,sicuti nec membra veste induta mu- nec temporis quidam intervallum impedimento sit.
tantur : quanquam illa susceptio ineffabiliter susce- LXXV. De hxreditate Dei.
ptum suscipienti copnlaverit : sed quantum verba 1. Sicut Apostolus ad Hebraeos dicit, Testamentum
humana rebus ineffabilibus coaptari possunt, nc testatoris morle firmatur (Hebr. ix, 17); propterea
mutatus intelligatur Deus humanse fragilitatis as- mortuo pro nobis Ghristo, Novum Testamentumfir-
sumptione 3 electum est ut graece ayr^x-x, et latine
, matum esse asserit cujus : similitudo Vetus Testa-
diceretur habitus illa susceptio. mentum erat,in qua mors testatoris per victimam
praefigurabatur. Si ergo quaeratur quomodo simus,
LXXIV. De eo quod scriptum est in Epistola Pauli ad
Colossenses : In quo habemus redemptionem et secundum ejusdem Apostoli verb&.cohxredes Christi
remissionem peccatorum, qui est imago Dei in- et atque hxredes Dei (Rom. vm,-l7) cum etiam
(ilii ;

visibilis (Coloss. i, 14, 15). haereditas morte decessoris firma tencatur, nec ullo

Imago aequalitas
alio modo possit hoereditas intelligi : respondetur,
et et similitudo distinguenda
sunt.Quia ubi imago,continuo similitudo,non conti-
ipso quidem mortuo faclos nos esse haeredes.quo-

nuo aequalitas ubi aequalitas, continuo similitudo, niam filii ejus etiam dicti sumus.iYon jejunant, in-
:

non continuo imago quit, filii sponsi, quamdiu cum illis est sponsus (Matth.
: ubi similitudo, non coutinuo
ix, 15). ITaeredes ergo ejus J
dicimur, quia reliquit
1
Sio Mss. octo. At editi, sed tanquam. nobis pacis ecclesiasticae possessionem per fidem
1 Cisteiciensis couex otuittit, Deus : cujus vocis loco temporalisdispensationis,quam in hac vita posside-
plures Mss. babent, ut homo.
1 Rat.
Er. et plerique Mss., assumplor. Sic etiaui — mus,quod testatus est dicens, Paccm meam do vobis,
Lugd. et Ven. M. i Vox, ejus, abeat t Rat. et piuribus Mss.
 : ; -

87 DE DIVERSIS QtLESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 88

pacem relinquo vobis (Joan. xvi, 27). Cobaeredes au- Epistolae eumdem sensum Pauli apostoli, quomodo
tem ejus efficiemur, cum in fine saeculi mors absor- sit intelligendus, exponit (Jacobi n, 17-24). Ideoque
bebitur in victoriam (I Cor. xv, 54). Tunc enim si- magis AbrahaB utitur exemplo, vacuam esse fidem si
miles ei erimus, quando videbimus eum sicuti est (I non bene operetur ' quoniam Abrahae exemplo
;

Joan. m,2). Quam haareditatem non ejus Patris morte etiam Paulus apostolus usus est,ut probaret justifi-
adipiscimus, qui mori non potest; quandoquidem ri hominem per fidem sine operibus Legis (Rom. iv,2)

ipse fit heereditas nostra,secundum illud quod scrip- Cum enim bona opera commemorat Abrahae, quae
tum est, Dominus pars hsereditatis mex (Psal. xv, 5) ejus fidem comitata sunt.satis ostenditPaulum apo-
eed quoniam,cum vocati sumus adhuc parvuli,et ad stolum non ita per Abraham docerejustificari homi-
spiritualiacontemplandaminusidonei,usquead hu- nem per fidem sine operibus, ut si quis crediderit,
millimas nostras cogitationes se divina miseratio non ad eum pertineat bene operari sed ad hoc po ;

porrexit, ut quomodocumque cernere niteremur, tius,ut nemo meritis priorum 2 operum arbitretur se
quod non evidenter atque perspicue cernebamus, pervenisse ad donum justificationis,quae est in fide.
idipsum moritur quod in aenigmate cernebamus, In hoc enim Ghristum credentibus
se Gentibus in
cum facie ad faciem cernere cceperimus. Convenien- Judaei praeferre cupiebant, quod dicebant se meritis
ter ergo dicitur moriturum esse quod auferetur Cum : bonorum operumquae in Lege sunt, ad evangelicam
autem venerit quodperfectum est auferetur quod ex par- gratiam pervenisse ideoque scandizabantur multi,
:

te est (I Cor.xm, lOJ.Ita nobis quodam modo moritur qui ex eiscrediderant,quod incircumcisis Gentibus
Pater in aenigmate, et idem ipse fit haereditas, cum Christi gratia traderetur. Unde apostolus Paulus di-
facie ad faciem videtur ' non quiaipse moritur,sed
; cit posse hominem sine operibus,sed prsecedentibus
imperfecta in eum nostra visio perfecta visione peri- justificari per fidem.Nam justificatus per fidem quo-
mitur et tamen nisi illa prior nos nutriret,ad aliam
: modo potest nisi juste deinceps operari, quamvis
plenissimam et evidentissimam non efficeremur ido- antea nihil operatus juste, ad fidei justificationem
nei. pervenerit,non merito bonorum operum,sedgratia
Quod si etiam de Domino Jesu Ghristo, non
2. Dei, quae in illo jam vacua esse non potest 3 cum
secundum Verbum in principio Deum apud Deum jam per dilectionem bene operatur? Quod si cum
(Joan. i, 1), sed secundum puerum, qui proficiebat crediderit, mox de hac vita decesserit 4 justificatio ,

aetate ac sapientia (Luc. n, 40), pius intellectus
mittit propria illa susceptione servata, quae
munis ei cum caeteris hominibus non est.cujus tan-
quam mortepossideathasreditatem.manifestum est.
Non enim nos coha3redes ejus esse possumus.nisi et
ad- fidei manet cum illo,nec praecedentibus bonisoperi-
com- bus, quia non merito ad illam, sed gratia pervenit;
nec consequentibus.quia in hac vita esse non sini-
tur.Unde manifestum esl.quod Paulus apostolusdi-
cii, Arbitramur enim hominem justi ficari per fidem sine

ipse haeres sit. Si autemnon admittit.ut

pietas hoc operibus (Id. m, 28), non ita intelligendum esse, ut
primo ex parte videret homo Dominicus («),deinde accepta fide, sivixerit,dicamus eum justum, etiamsi
ex toto quanquam in sapientia proficere dictus sit male vixerit.Ideo exemplo Abrahaj et apostolus Pau-
in corpore suo intelligatur heeres, id est Ecclesia, lus utitur, quia sine operibus legis, quam non acce-
cujus coh;eredes sumus : quemadmodum filii ejus perat, per fidem justificatus est ; et Jacobus, quia
matris dicimur, quamvis ex nobis constet. fidem ipsius Abrahae opera bona consecuta esse de-
Sed rursum quceri potest,cujus morte facti si-
3. monstrat, ostendens quemadmodum intelligendum
mus etiam nos haereditas Dei,secundum illud, Dabo sit quod Paulus apostolus prsdicavit.
tibi tuam 2 (Psal. n, 8) nisi forte
gentes hxreditalem : 2.NamquiputantistamJacobiapostolisententiam
hujus mundi, quo prius tanquam dominante tene- contrariam esse illi Pauli apostoli sententiae possunt
bamur. Post autem cum dicimus,M ihi mundus cru- arbitrari etiam ipsum Paulum sibi esse contrarium,
cifixus est,et ego mundo (Galat. vi, 14); possidetnos quia dicit alio loco Xon enim auditores legis justi
:

Ghristus, mortuo illo qui nos possidebat cum ei : sunt apud Deum,sed factores legis justificabuntur (Id.
renus morimur illi, et ipse nobis. ii, 13). Et alio loco : Sed fides qux per dilectionem
LXXVI. De eo quod apostolus Jacobus dicit Vis au- :
operatur (Galat. v, 6). Et iterum : Si cnim secundum
tem scire, o homo inanis, quia fides sine operi- carncm vixeritis, moriemini ; si autem spintu facta
bus otiosa est (Jacobi n, 20) ? carnis mortificavcritis, vivctis (Rom. vm, 13). Quae
l.Quoniam Paulus apostolus prcedicansjustificari sint autem facta carnis, quas operibus spiritualibus
hominem per fidem sine operibus, non bene intel- mortificanda sunt,alio loco demonstrat.dicens Ma- :

lectus est ab eis qui sic acceperunt dictum,ut puta- nifesta autcm sunt opera camis,qux sunt fornicaliones
rent, cum semel in Ghristum credidissent, etiamsi immunditise, impttdicitia,i(/olorum servitus, veneficia,
male operarentur, et facinorose flagitioseque vive- inimicitise,contentiones,3Smulationes animosi!ates,dis-
rent, salvos seesse posse perfidem:locus iste hujus sensioncs,h3ereses,invidiie,cbrietates,cominessationes,
Rat. Er. et viginti Mss, possidetur.
1
Sic etiam —
Lug<l. et Ven. M.
* Er. et Lot. post, hxreditatem tuam, repetebant,W.?'- 1
Duo Mes. cum Rat., fidem sine operibus, quoniam etc;
reditatem autem tuam ; quod abest a Rat. et niss. — * Edili cutD aliquot Mss. addunt hic, bonorum.
Lugd. et V«n. habent eanidein lectioneni ac editiones * Sex Mss. sed gratia Dei, quse vacare in illo non
Er. «t Lovaniensiuin. pote.it. <**>
(a) 1 Retract. cap. 19, n. 8. '<
Totidein Msi, discetserit.
 ;

89 LIBER UNUS. 90

et his similia ; qwe prsedico vobis, sicutpraedixi, quo- citur, ipsa operatur etiam per artifices, ut pulchra
niam qui talia agunt,regnum Dei non possidebunt (Ga- atque congruentia faciant ;
quamvis non de nihilo,
lat. v, 19-2f). Et ad Gorinthios ait : Nolite errare sed de aliquamateriaoperentur,velutligoo,autmar-
neque fornicatores,neque idolis seroientes,ncque adul- more,aut cbore, el si quod aliud materim genus ma-
teri,neque tnolles, nequc masculorum concubitores, ne- nibus artificis subditur.Sed ideo isti non possunt de
que fures, nequc avari, neque ebriosi, neque maledici, nihilo aliquid fabricare ',quia per corpus operantur;
neque rapaces regnum Dei possidebunt. Et hxc quidem cum lamcn eos numeros, et lineamentorum conve-
juistis ; sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed justi- nientiam.quae per corpus corpori imprimunt,in ani-
ficati eslis in nomine Domini noslri Jtsu Christi, et in mo accipiant ab illa summa sapientia,quoe ipsos nu-
Spiritu Dei nostri Quibus sententiis
(l Cor.xi, 9-11). meros ipsam convenientiam longe artilioiosius
et
manifestissime docet non eos praeterito bono opere universo mundi corpori impressit, quod de nihilo
ad fldei justificationem pervenisse ; nec meritis eo- fabricatum est in quosunt etiam corpora anima-
:

rum istam gratiam datam, quando dicit, Et hsec qui- lium, quae jam de aliquo, id est,de elementis mundi
dem fuistis : sed cum dicit, Qui talia agunt, regnum fabricantur sed longe potentius excellentiusque,
;

Deinon possidebunl; satis ostendit,jam ex quo cre- quam cum artifices homines easdem figuras corpo-
diderunt, bene operari debere. Quod et Jacobus di- rum formasin suis operibus imitantur. Non enim
et

cit, et multis omnino locis idem apostolus Paulus omnis numerositas humani corporis invenitur in
2
satis aperteque praedicat, recte vivendum omnibus etatua sed tamen quaecumque ibi invenitur ,ab illa
;

bui in Christo crediderunt, ne ad poenas perveniant. sapientia perartificis manutn ipsum

trajicitur 3 ,quae

Quod et ipse Dominus commemorat, dicens : Non corpus humanum naturaliter fabricat. Nec ideo ta-
omnis qui dicit mihi, Bomine, Domine, intrabit in men pro magno habendi
sunt, qui talia opera fabri-
regnum ccelorum; sed qui facit voluntatem Patris mei cant,aut diligunt;quiaminoribus rebusintenta ani-
qui incozlis est,ipse intrabitinregnumco3lorum(Matth. ma,quas percorpus corporaliterfacit,minusinhaaret
vn, 21). Et alibi : Utquid dicitis mihi, Domine, Do- ipsi summae sapientiae, unde istas potentias habet :

mine, et non facitis qux dico vobis (Luc. vi, 46) ? quibus male utitur, dum foris eas exercet; illa enim
Et, Omnis qui audit verba mea hasc et facil ea, simi- in quibus eas exercet, diligens, interiorem oarum
labo eum viro prudenti, qui xdificavit domum suam formam stabilem negligit, et inanior infirmiorque
supra petram, etc. Et qui audit verba mea hsec et efficitur.Quivero taliaoperaetiam coluerunt 4 , quan-
non facit ea, similabo eum viro stulto, qui xdificavit tum deviaverint a veritate, hinc intelligi potest,
domum suam super arenam, etc. (Matth. vn, 24-27). quia se ipsa animalium corpora colerent, quaa multo
Quapropter non sunt sibi contrariee duorum aposto- excellentius fabricata sunt, et quorum sunt illa
lorum sententiae, Pauli et Jacobi, cum dicit unus imitamenta, quid eis infelicius diceremus ?

justificari hominem per fidem sine operibus, et LXXIX. Quare magi Pharaonis fecerunt quaedam mi-
alius dicit inanem esse fidem sine operibus quia : racula sicut Moyses famulus Dei (Exod. vn, vni) ?
ille dicit de operibus quae fidem praecedunt, iste de 1. Omnisanimapartimprivaticujusdam juris sui
iis quae fidem sequuntur ; sicut etiam ipse Paulus potestatem partim universitatis legibus sicut
gerit,

multis locis ostendit. publicis coercetur et regitur. Quia ergo unaquaeque

LXXVII. De timore, utrum peccatum sit. res visibilis in hoc mundo habet potestatem angeli-
Omnis perturbatio, passio omnis cupiditas, per- ;
cam sibi praepositam, aicut aliquot locis divina Scri-
turbatio omnis igitur cupiditas, passio. Omnis au-
: ptura testatur, de ea re cui proeposita est, aliter
tem passio, cum est in nobis, ipsa passione pati- quasi privatojure agit,aliter tanquam puhliceagere
mur; et in quantum passio est, patimur omnis : cogitur. Potentior est enim parte uaiversitas; quo-
igitur oupiditas, cum est in nobis, ipsa cupiditate niam illud quod ibi privatim agit,tantum agere sini-
patimur; et in qufcntum cupiditas est, patimur. tur, quantum lex universitatis sinit.Sed unaquaeque
Omnis autem passio, in quantum ipsa passione pa- anima tanto est pietate purgatior, quanto privato
timur.non est pecccatum :sicet sipatimur timorem, suo minus delectata.legem universitatis intuetur,ei-
non est peccatum. Tanquam si diceretur, Si bipes que devote ac libenter obtemperat.Est enim lex uni-
est,non est pecus.Si ergo propterea hoc non est con- versitatis divina sapientia. Quanto autem amplius
sequens, quia multa sunt pecora bipedia; propterea privato suo gaudet, et neglecto Deo, qui omnibus
et illud non est consequens,quia multa sunt peccata animis utiliter ac salubriter praesidet, ipsa sibi vel

quae patimur. Hoc enim contra dicitur,non esse con-
sequens ut si patimur timorem, ideo non sit pecca-
tum. Tu autem dicis consequens esse ut si patimur
timorem, non sit peccatum cum tamen concedas ;
aliqua esse peccata quae patimur.
LXXVIII. De pulchritudine simulacrorum.
illa summa omnipotentis Dei, per quam ex
Ars
nihilo facta sunt omnia, quae etiam sapientia ejus di-
1
Rat. et sex Mss., cum tamen
aliis quibus potuerit, vult esse pro Deo, suampotius
in se vcl in alios, quam illius in omnes diligens po-
1 1
Multis in libria verbum istnmcum passiva termiaa-
tione, sicuti frequens apud Ciceronem, adhibetur tan-
quam deponens; proque, fabricare, reperitur, fabricari:
et paulo post, fabncata est, pro, fabricatum est, etc.
2 Er. et Lov., iuveniuntur ; et infra, traficiunlur. Sed
verius Rat. et Mss., invenilur.... trajicitur. Subaudi,
numerositas. Lugd. et Ven. ut Er. et Lov. M.
8 Mss. quiuque, per artificis animum trajicitur, Tres
vero alii, per artificis voluntatem trajicitur.
constet. * Plures Msi., colunt.
 m , :

91 DE DIVERSIS QUiESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 92

testatem,lanto est sordidior, tantoque magispcena- 3. Quod autem dicitpseudoprophetas multa signa

liter divinis legibus,tanquam publicis servire cogitur etprodigia facturos,ita ut fallant etiam.si fieri po-
Quantoigitur etiam humanaanima deserto Deo,suis test, electos (Matth. admonet utique ut
xxiv, 24) ;

honoribus vel sua potestate fuent delectata, tanto
magis subditur talibus potestatibus,quae privato suo
gaudent,ethonorari ab hominibussicut dii cupiunt:
quibua divinalege saape conceditur,ut eis quossibi
secundum eorum merita subjugaverint.privato illo
jure etiam miraculorum aliquid praestent, in his re-
intelligamus quaedam miracula etiam sceleratos ho-
mines facere,qualia sancti facere non possunt:nec
tamen ideopotioris loci apud Deum esse arbitrandi
sunt. Non enim acceptiores erant Deo, quam po-
pulus Israel, magi ^Egyptiorum, quia non poterat
ille popul us facere quod illi faciebant quamvis Moy- ;

bus exhibendorum, quibus aunt infimo, sed tamen ses in virtuteDeimajora potuerit (Exod. vn-xn).Sed
ordinatissimo potestatum gradu praepositae.Sed ubi ideo non omnibus sanctis istatribuuntur,ne perni-
divinatanquam publicalex jubet.vincit utique pri- ciosissimoerroredecipiantur infirmi.existimantesin
vatam licentiam :quanquam et ipsaprivatalicentia, talibus factis majoradona esse, quam in operibus
nisi universalis potestatis divinaa permissione.nulla justitiae, quibus aeterna vita comparatur.Propterea
esset.Ideoque fit hocdo-
ut sancti Dei servi,quando Dominus prohibet hinc gaudere discipulos.cum ait:

num eoa habere utile est, secundum publicam et Nolite in hoc gaudere, quoniam spiritus vobis subji-
quodammodo imperialem legem,hoc est,summi Dei ciuniur : sed in hoc gaudele, quoniam nomina veslra
potestatem imperent infimis potestatibus ad quaadam seripta sunt in coelis Luc. x, 0).
visibilia miracula facienda in illis enim Deu3ipse
: 4.Cumergotaliafaciuntinagiqualianonnumquain
imperat, cujus templum sunt, et quem contempta sanctifaciunt,taliaquidem visibiliter esseapparent,
suaprivatapotestate ardentissime diligunt.In magi- sed et diverso fine et diverso jure fiunt. Illi enim
cis autcm imprecationibus ',ad illecebram deceptio- faciunt quaerentes gloriam suam, isti quaerentes
nis, ut sibi subjugent eos quibus talia concedunt, gloriam Dei illi faciunt per quaadam potestatibus
:

praastant effectum precibus et ministeriis 2

eorum, concessa in ordine suo, quasi privata commercia
privato illo juro largientes,quod sibi licet largiri ho- vel veneficia ' isti autem publica administratione,
;

norantibus se, sibique servientibus,et quaedam se- jussu ejus cui cuncta creatura subjecta est. Aliter
cum in sacramentissuispacta servantibus.Etquan- enim cogitur possessor equum dare militi, aliter
dovidenturimperare s magi,persublimiorum nomina eum tradit emptori,vel cuilibet donat aut commo-
inferiores terrent et nonnulla visibilia.quae propter
; dat. Et quemadmodum plerique mali milites quos
infirmitatem carnismagna videnturhominibus non imperialis disciplina condemnat,signis imperatoris
valentibus aeterna contueri, quae per seipsum prae- sui nonnullos possessores territant, et ab eis ali-

etat dilectoribus suis verus Deus,mirantibus exhi- quid, quod publice non jubetur, extorquent : ita

bent. Haec autempermittit Deus juste omnia mode- nonnunquam mali Ghristiani, vel schismatici, vel
rans,ut pro cupiditatibuc et electionibus suis servi- haeretici pernomen Christi autverba aut sacramen-
tutes eorum libertatesque distribuat. Et si quando ta christiana exigunt aliquid a potestatibus.quibus
in vocatione summi Dei,aliquid pro suis malis cupi- honori Christi cedere indictum est.Cum autem ma-
ditatibus impetrant, vindicta est illa, non gratia. lis jubentibus cedunt,voluntate ad seducendos ho-
Non enim frutra dicit Apostolus, Traaidti illos Deus mines cedunt, quorum errore laetantur. Quaprop-
in desideria cordis eorurn (Rom. i, 26), Quorumdam ter aliter magi faciunt miracula, aliter boni chris-
enim peccatorum perpetrandorum facilitas pcena tiani,aliter mali christiani magi per privatos con-
:

est aliorum praecedentium. tractus. boni christiani per publicam justitiam,

2.Quod autem Dominus dicit. Non potest satanas mali christiani per signa publicae justitiae. Nec mi-
satanam exctudere (Marc. } 23) : ne forte quisquam rum estquod haecsignavalent.cum ab eis adhiben-
utens nominibus aliquarum intimarum potestatum tur; quando etiamcum usurpantur ab extraneis,qui

cum daemonium excluserit,falsam putet esse istam omnino suum nomen ad istam militiam non dede-
Domini sententiam : ad hoc intelligat dictum,quia runt.propterhonoremtamenexcellentissimilmpera-
hoc modo satanas.etiamsi corpori aut corporis sen- toris valent.Ex quibus fuit ille.de quo discipuli Domi-

sibus parcit.ideo parcit,utipsius hominis voluntati non untiaverunt,quod innomineejusejiceretdaemo-

perimpietatis errorem triumpho majoredominetur. niaquamvis cum eis eum non sequeretur(/d.ix,49).
Hoc autom modo non exit satanas,sed potius in in- Cumautem noncedunthissignishujusmodipotesta-
tima ingredilur, ut in eo sic operetur,quemadmo- tes, Deus ipseprohibet ocultis modis, cum id ju-

dum dicit Apo3tolus Secumlum principem potesta-

:
stumatqueutilejudicat.Namnullomodoullispiritus
tis aeris hujut, qui nuac operatur in filiis di/fidentix audcnt haic signa contemnere contremiscunt enim :

(Ephes. i\,2).Non enim scnsus corporis eorum tur- ha;c,ubicumque illa conspexerint. Sed nescientibus
babat atquel<irquebat,auteorum corpora collidcbat, hnininibusaliudjubeturdivinitus,veladconfunden-
sed ineoium voluntate.velpotiuscupiditateregnabat dos malos,cum eos oportet confundi sicut de Sce- ;

V« tiliisin ActibuB Apostolorum legimus.quibus ait

Er. Rat. et quinque Mbb. imperationibus. Micbaeli-
1
immundus spiritus. Jesum nescio, ct Paulum novi
nas codex,impetraiio?iibus. — Lugd. impirationibus M.
* Quiudeciui Mss., tnysteriis. 1
Sic Rat. ct tres Mss. At Er. Lov. et alii codices.&e-
* Duo Mis., impttrare. neficia — Sic etiaui Lugd. et Ven. M.
93 LIDER, UNUS. 94

vos autem, qui estis (Act. xix, 14,15)? vel ad admo- carnem assumptio illa humanao naturao a Domino
nendos bono*, ut proficiant in fide, alque ista non facta est, atque in tota illaunitatcsusccptionis prin-
juctanter, sed uliliter possint : vel ad disccrnenda cipaliter Yerbum est, exlrema autem atque ultima
dona membrorum Ecclesiae sicut Apostolus ait,; caro. Volens itaque Evangelista commendare pro
Numquid omnes virlutes ??iumquidomnes hubentdona nobis dejectionem ' humilitatis Dei, qui seso hu-
Curationum(l Cor. xn,30) ?Propter has igiturcausas miliaverit, et quousquc humiliaverit cxprimens,
plerumquc, ut dictum cst, nescientibus hominibus Verbum carnemque nominavit, praetermittens ani-
jubetur divinitus,id est.ut hissignis adhibitishujus- mae naturam, quaa Verbo inferior est, carne vero
modi potestates voluntati hominum non obtempe- Magis enim commendat humilitatem,
pracstantior.
rent. quia dictum Verbum caro factum est; quam si
est,

5. Ut autem mali bonis saepe temporaliter no- diceretur, Verbum homo factum est. Nam si nimis J
ceant.potestatem in eos accipiunt,ad majorembo- haec intuontur verba, potest alius non minus perver-
norum utilitatem ', propter exercitationem patien- sus ex istis verbis ita calumniarifideinostrae,utdicat
tiae.Itaque anima cbristiana semper invigilet in tri- ipsum Verbum conversum et commutatum esse in
bulationibus suis sequi voluntatem Domini sui, ne carnem.etVerbum esse destitisse; quia scriptumest,
ordinationiDei resistendo acquirat sibi graviusjudi- Verbum caro (actum est : sicut caro humana, cum fit
cium.Quod enim ipseDominus agens hominemPon- cinis,non eslcaro et cinis,sedex carnecinis.Etsecun-
tiu Pilalo dixit,hoc et Job diabolo possct dicere : No?i dum loquondi modum consuetudinemque celebrio-
habcres in ?ne potestatem, ?iisi data esset tibi desuper rem, quidquid fit quod non erat, desinit esse quod
(Joan. xix, II). Non ergo ejus voluntas cujus malitiae erat. Nec tamen ita haec verba intelligimus sed ;

potestas in bonos datur,sed ejus voluntas a quo haec
potestas datur,debet nobis esse charissima. Quoniam
tribulatio patientiam operatur, paiientia probationem,
probatio vero spe?n, spes autem non confundit
charitas Dei dilfusa est in cordibus nostris per Spiri-
lum sanctum qui datus est nobis (Iiom. v,
LXXX. Adversus Apolli?iaristas.
\ .Gum quidam haeretici,qui Apollinaristaeex Apol-
etiam ipsi nobiscum ita intelligunt, ut manento
Verbo quod est,exeo quod accepit formam servi,non
ex eo quod in illam formam aliqua mutatione con-
; quia versum est, dictum sit, Verbum caro factum est.
Deinde si ubicumque caro fuerit nominata et anima
3-5). tacita, sic intelligendum est ut anima ibi non esse
credatur,nec illi habebuntanimam.dequibusdictum
est, Et videbit omnis caro salutare Dei (Isai. xl, 5 ;

linari quodam auctoresuo dicti esse perhibentur, as- Luc. m, 6) ; et illud in Psalmo, Exaudi preces meas;
sererentDominumnostrumJesumChristum.inquan- ad te omnis ca?'0 veniet (Psal. lxiv, 3) ; et illud in
tum homo fieri dignatus est, non habuisse humanam Evangelio, Sicut dedisti ei potestatem omnis carnis,
mentem.inhaerentes eis nonnulli, et eos studiose au- ut omne quod dedisti ei,non pereat,sed habeat vitam
dientes, delectati sunt quidem ea perversitale, quia xternam (Joan. xvn, 2). Unde intelligitur, solere
ille in Deo minuebat, dicens eum non ha-
hominem homines per nominationem solius carnis signifi-
buisse mentem, hoc est rationalem animam, qua cari, ut secundum hanc locutionem etiam illud
homo a pecoribus secundum animum diifert.Sed cum possit intelligi ut quod dictum est, ,Verbum caro
;

•eoum ipsi oogitarent, latendum esse, si ita est, ut factum esi, nihil sit dictum, nisi, Verbum homo
unigenitusDei Filius.SapientiaetVerbum Patris.per factum est. Sicut enim a parte totum plerumque no-

quod facta sunt omnia,belluamquamdam cum figu- minata sola anima homo intelligitur, sicut est illud,
ra humani rorporis suscepisse credatur ; displi- Tot animge descenderunt in Mgyptum (Gen. xlvi, 22,
cuerunt sibi,non tamen ad correctionem.ut redirent 27) :rursusa parte totum, etiam nominatasola
sic
ad veritatisviam,totumque hominem aSapientia Dei carnehomointelligitursicutsuntistaquaeposuimus.
susceptum esse confiterentur,nulla diminutione na- 3. Proinde, quemadmodum nos huic objectioni
iurae:sed amplioreusi audacia,ipsam etiam animam eorum,quam exEvangelio proponunt,ita responde-
totumque utilehominis alienantes ab eo 2 ,solam car- mus.ut nullus hominumita desipiat,ut putetnosper
nem humanam eum suscepissedixerunt,adhibentes haec verba cogi ad credendum et confitendum,quod
etiam testimonium ex Evangelio ; imo illam senten- MediatorDeiethominumhomoChristusJesus(I Tim.
tiam non intelligendo,perversi confligereaudent ad- ii, 5)animamhumanam non habuit sic quaero quo- ;

versus catholicam veritatem.dicentesscriptumesse, modo ipsi rcspondeant tam munifestisobjectionibus

Verbumcarofactumest,ethabitavitin nobis (Joan. i, nostris,quibus ostendimus per innumerabiles locos
-14).Sub his enim verbis ita Verbum volunt carni evangelicao Scripturae narratum de illo ab Evangeli-
esse copulatum atque concretum, ut nulla ibi non stis, quod in his affeclionibus fuerit, quae sine anima

solum mens, sed nec anima humana intersistat. essenonpossunt.Nonenimeaprofero,quaeipseDomi-

2. Quibus primo respondendum est, ideo sic esse nus tam multa commemorat Tristis esl anima mea :

illud in Evangelio positum, quia usque ad visibilem usgue ad morlem (Matth.xwi, 38) et, Potestatc?n ha- ;

' accipientes, ad majorem fit

Editi, potestatem in eos beo ponendi animam mcam, et iterum sumendi cam
bonorum utilitatem. At Mss. carent verbo, fit ; et loco,
(Joan. x, 18) ; et, Majorem dileclionem nemo habet.
accipientes, babent accipiunt.
* Plerique Msg., ted amptiore ipsi autlacia etiam a?ii-

mtim totumque utile hominis alienantes ab eo. Fossaten- 1

Excusi, dilectio?iem ; pro quo inelius trcs Mss., de~
Bi6 liber.serf ampliore sibi audacia etiamanimam totam, lectionem.
quam habent alii homines, alienantes ab eo. • 6'eptem Msb., si minus.
 95 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI 96
quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis ris eadem dispensationis voluntate sine ullaneces-
(Joan. xv, 13) : quae mihi pervicax contradictor po- sitate suscepit. Quemadmodum
nos non voluntate
test dicere figurate a Domino dicta ; sicut multa in morimur, sic et non voluntate nascimur ille au- ;

parabolis eum locutum esse manifestum est. Nam tem voluntate utrumque, ut opportebat, exhibuit,
etsi ista non
ita sunt,non tamen opus est pugnaci- et tamen verissime exhibuit. Sicut ergo necessita-
teragere.ubi habemus Evangelistarum narrationes, tis nomine nec nos nec illos quisquam avellitafide
per quas eum et nutura de Maria virgine cognovi- verissimee passionis, per quam corpus ejus osten-
mus, et comprehensum a Judaeis, et flagellatum, et ditur : sic et nos ipso nomine necessitatis nemo
crucifixumatque interfectum.etsepultum in monu- deterret a fide verissima? affectionis,per quam ani-
mento ;
quae omnia sine corpore intelligere facta ne- mam ejus agnoscimus ; nec ipsos debet deterrere a
mo potest.Necficteaut figurate accipiendaquisquam consentiendo catholicas fidei, si non eos deterret
vel dementissimus dixerit ; cum dicta sint ab eis exitiabilis pudor mutandae, quamvis falsae, diu ta-
qui res gestas, ut meminerant, narraverunt. Sicut men et cum temeritate defensae sententiae.
ergo ista corpus eum habuisse testantur, sic eum LXXXI. De Quaclragesima et Quinquagesima.
indicanthabuisseanimam affectiones illae, quae non 1. Omnis sapientiae disciplina, quae ad homines

possunt esse nisi in anima quas nihilominus eis- : erudiendos pertinet, est Creatorem creaturamque
dem Evangelistis narrantibus Jegimus.Et miratus est dignoscere, et illum colere dominantem, istam
Jesus (Matth.vm,lO),et iratus(Joara.xi,l5),et contris- subjectam fateri. Est autem creator Deus, ex quo
tatus (Ma/-c.in,5),et exhilaratus(/oan.xi,15),et multa omnia, per quem omnia, in quo omnia (Ftom. xi,
taliainnumerabilia. Sicut etiam illa quae conjuncta 36), et ideo Trinitas, Pater et Filius et Spiritus
simul officia et corporis et animae ostendunt : sicut sanctus. Creatura vero partim est invisibilis, sicut
sunt quod esurivit(Ma«a.iv,2),quod dormivit(/d.vm, anima ;
partim visibilis, sicut corpus. Invisibili ter-
24),quod fatigatus ab itinere sedit (Joan. iv, 6), et alia narius numerus tribuitur ;
quare diligere Deum
hujuscemodi. Non enim possunt dicere, etiam in tripliciter jubemur, ex toto corde, ex tota anima, et
veteribus Libris dictam esse iram Dei et laetitiam, ex tota mente (Matth. xxn, 37) corpori quaterna-
:

et nonnullos hujus generis motus, nec ideo tamen rius numerus, propter evidentissimam naturam
esse consequens ut Deum habuisse animam cre- ejus, id est, calidam et frigidam, humidam et sic-
dendum sit. Dicta sunt enim
illa propheticis ima- cam.Universae ergo creaturae tribuitur septenarius.
ginationibus.non narratoria manifestatione.Nam et Quapropter omnis disciplina dignoscens et discer-
membra Dei dicta sunt, et manus, et pedes, et nens Creatorem atque creaturam, denario numero
oculi, et facies, et similia : et quemadmodum ista insinuatur quae disciplina, quamdiu corporeismo-
:

non indicant eum habere corpus, sic nec illa ani- tibus temporaliter significatur, credendo constat,et
mam.Quemadmodum autem narratum aliquid,ubi rerum gestarum venientiumatque transeuntiumau-
nominala sunt manus Christi et caput, et caetera ctoritate quasilacte parvulos nutrit;utidoneosfaciat
quae indicant ejus corpus ; ita etiam quae de animae contemplationi, quae non venit et transit,sed semper
affectionibus eodem narrationis fenore nominata manet : in qua quisque narratis 3ibi rebus divinitus
Bunt, indicant ejus animam.Stultum est autem cre- temporaliterprosalutehominumgestis,sivegerendis
dere narranti evangelisl;e quod manducaverit,etnon quae adhucfuturapraedicantur,sipermanseritin fide
ei credere quod esurierit. Etsi enim non est conse- et promissa speraverit,et quae divina auctoritasprae-
quens ut omnis qui manducat esuriat; nam et ange- cipit infatigabili charitate implere curaverit, recte
lurn legimus manducasse (Gen. xvm, 8, 9, et Tob. aget vitam hujus necessitatis et temporis quae numero
xn, 19), sed esurisse non legimus neque ut omnis : quadragenariocommendatur.Quoniam denarius nu-
qui esurit manducet^si aut officio aliquo secohibeat, merus,qui totaminsinuatdisciplinam.quaterductus
aut desit ei cibus facultasque manducandi : tamen id est, numero qui corpori tribuitur multiplicatus,
cum utrumque narrat evangelista (Matth. iv, 2, et quia per motum corporalis ' administratio geritur,
ix,ll),utrumquecredendumest;quiautrumquesicut qua dictum constare,quadragenarium nu-
est fidem
rerum gestarum index factum gestumque conscrip- merum conficit. Ita impetrat etiam stabilem et nul-
sit.Sicutautemquiamanducavitsinecorporeintelligi lius temporis indigentem sapientiam, quae denario
non potest ; sic quia esurivit, sine anima fieri non numero commendatur, ut ad quadraginta addantur
poluit. decem;quia et partes a?quales quadragenarii numeri
4.Nec illa nos terret inanis atque incpta calumnia, simul ductae ad quinquaginta perveniunt.Partesau-
quainvidioseresislentes aiunt:Ergo sub necessitate tem ojquales habet quadragenarius numerus, primo
positus has affectiones animi veras habuit.
fuit, si quadragintain singulis,deindevigintiinbinis,decem
Facile quippe respondemus Ergo sub necessitate : in quaternn, octo in quinis, quinque in octonis, qua-
p< itus fuil, quiacomprehensus,flagcllatus,crucifi- tuorindenis,duasinvicenis.Unumergoetduoetqua-
xn et mortuus est ut tandem eine pertinacia,si vo-
: tuor et quinque el octo et decem et viginti simul ducta
luutjintelligantsic eura passiones animi, hoc est af- efficiuntquinquaginta.Quaproptersicutquadragena-
fpr iones, voluntate dispensationis '.veras tainen.ut rius numerus aaqualibus suis partibus computatis
placuit,suscepisse,quemadmodumpassionescorpo- parit amplius denarium.et fit quinquagenarius:sic
1 Tres Ms9., per motus corpornles. Paulo post Rat. et
Sic decem Mss. F.diti
1
autem hoc tantum loco, vo- duodecim Mss., quam dictum est fide constare. Er., quo
luntatis dispensatione. dictum est vitam constare,— Sic etiam Lugd.et Ven. M.

97
tempus fidei rerum pro salute nostra gestarum et
gercndarum cum sequitate vitae actum impetrat in-
tellectum stabilis sapientia; ut non solum creden-
;
do, sed etiam intelligendo disciplina firmctur.
Et ideo ea quae nunc est Ecclesia, quamvis filii
2.
Dei simus, ante tamen quam appareat quid erirnus,
in laboribus et afflictionibus agit, et in ea justus ex
fide vivit (Rom. i, 17). Nisi enim crediderilis, inquit,
non intelligetis (Isai. vn, 9). Et hoc est tempus quo
ingemiscimus et dolcmus.exspectantes redemptio-
nem corporis nostri (Hom. vin, 23), quod Quadrage-
sima celobratur. Scimus autem quoniam cum apparue-
rit,similes ei trimus, quoniam videbimus eum sicuti est
(I Joan. m,2): cum addetur denarius quadragenario,
ut non solum credere quae pertinent ad finem, sed
etiam perspicuam veritatem intelligere mereamur.
Talis Ecclesia, in qua nullus erit moeror, nulla per-
mixtiomalorumhominum,nullainiquitas,8edlastitia
etpaxetgaudium,Quinquagesimaecelebrationepro3-
figuratur.Propterea, posteaquam Dominus noster re-
surrexit a mortuis, quadraginta diebus peractis
discipulissuis.eademipsascilicetperhuncnumerum
insinuata temporali dispensatione.quaa ad fidem per-
tinet, ascendit in ccelum (Act. l, 3, 9), et decem aliis
diebus peraclis misit Spiritum sanctum (Icl. n, 1-4)
id est, ut non ad humana et temporalia, scd ad divina
et ffiterna contuenda quodam amoris et charitati3 spi-
ramentoetincendio,quadragenariodenarius addere-
tur. Etideojam hoctotum, id est, quinquagenarius
numerus dierum, laatitia? celebratione, signandus
est.
3. Haec autem duo tempora.id est,unum laboris
sollicitudinis, alterum gaudii et securitatis, etiam
mareDominus noster significat.Nam
tibus missis in
ante passionem de reticulo dicitur misso in mare,
quia tantum piscium ceperunt, ut vix ad litlus tra-
hendoperducerent, et ut retiarumperentur (Luc. v,
6, 7). Non enim missa sunt in dexteram partem ha-
bet enim multos malosEcclesia hujus temporis ne-
que in sinistram habet enim etiam bonos sed pas-
; :
sim,ut permixtionem bonorum malorumque signifi-
caret. Quod autem rupta sunt retia, charitate violata
multas haereses exiiese significat. Post resurrectio-
nem vero,cum velletEcclesiam futuri temporis pr»-
monstrare, ubi omnes perfecti atque sancti futuri
sunt, jussit mitti retia in dexteram partem, et capti
eunt ingentes pisces centum quinquagintatres, mi-
rantibus discipulis quod cum tam magni essent.retia
nonsuntdisrupta(/oan.xxi,6,ll).Horummagnitudo
magnitudinem sapientiae justitiaeque significat; nu-
merus vero,ipsam disciplinam et temporali dispen-
satione et aeterna regeneratione perfectam.quam dixi-
mus quinquagenario numero commendari.Quiaenim
tunc non erit opus corporalibus adjumentis,et animo
continebitur fides atque sapientia quia animo terna- ;
rium numerum tributum diximus,quinquaginta du-
cimus ter, et fiunt centum quinquaginta cui numero ;
trinitas additur, quia omnis illa perfectio in nomine
Patris et Filii et Spiritus sancti consecrata est
fiuntcentum quinquagintatres,qui numeruspiscium
&d dexteram partem captorum invenitur,
:
LIBEfl UNUS. 98
LXXXfl. Da eoquodscriptum est : Quem enim diligit
Dominus, corripit llagellat autem omnem lilium
;
quem recipit (llebr. xn, 0).
1. Multi murmurantcs sub disciplina Dei, quaestio-
nem movent.cumvident justossamegravesmolestias
secundum hanc vitam pati quasi proptereanihil eis
:
prositquod Deoserviunt,quiavel communeslabores,
atque indifferenter corporum atque damnorum et
contumeliarum caeterorumque omnium, quaa mala
mortales putant, vel etiam cceteris ampliores patiun-
turpropterverbum Dei atquejustitiam,quajonerosa
peccantibus in ejus prredicatores tumultuosas sedi-
tiones aut insidias aut odia concitat. Quibus respon-
detur.quia si vita ista sola esset hominum, aut nihil
prodesse, autetiam nocere justa vita non usquequa-
que absurde videretur. Quanquam non defuerint qui
suavitatem et internum ejus gaudium cum
justitiae
corporalibus omnibus laboribus et molestiis, quas
genus humanum pro conditione sua? mortalitatis pa-
titur, cut* omnibus etiam
quae propter ipsam justi-
cum tiam in eos qui juste vivunt, injuriosissime cogitan-
tur^itacompensarent.utsequestrataspefuturcevitae
jucundiusetlaetius praeamoreveritatistorquerentur,
quam luxuriosi pra? cupiditate ebrietalis epulentur.
2. Sed iis tamen qui putant injustum Deum, cum
justos in doloribus et laboribus vident, aut certe si
non audent injustum Deum dicere, vel res humanas
non curare arbitrantur, vel semel statuisse necessita-
tes fatorum, contra quas nec ipse aliquid facit, ne or-
dinem rerum a se dispositum inconstantia turbare
credatur aut aliquid aliud opinantur, quod Deus in
;
et aliquo invalidus non possit a justis ista mala prohi-
re- bere dicendum est nullam fuisse futuram justitiam
:
in hominibus,sireshumanas noncuraretDeus.Quia
omnis ista hominum justitia, quam et tenere animus
humanus recte faciendo post, et peccando amittere,
non imprimereturanimae,nisi essetaliquaincommu-
;
tabilis justitia, quae integra inveniretur a justis,cum
:
ad eam converterentur; integra relinquerentur a pec-
cantibus, cum ab ejus lumine averterentur. Quae ju-
stitia incommutabilis utique Dei est 2 nec eam por-,
rigeret ad illustrandos ad se conversos, si res huma-
nas non curaret. Si vero propterea gravia perpeti
justos sineret 3 quia contra ordinem rerum a se dis-
,
positum nollet venire, nec ipse justus esset non ;
quia dispositionem suam servare vult, sed quia ita
disposuit ipsum ordinem rerum, ut immeritis pccnis
justi affligantur. In aliquo autem Deum esse invali-
dum ad repellenda mala quae justi patiuntur, quis-
quis opinatur, ideo desipit, quia non intelligit, sicut
nefas est injustumDeum dicere,ita nefas esse omni-
potentem negare.
3.Quibus pro tempore susceptae quaestionis brevi-
ipsum Deum et justum atque
ter constitutis, quia et
omnipotentem esse, perniciosissimee iniquitatis est
1 Tres Msi., concitantur.
» Tres Mss., Deus est.
: ita * Er. et Lov. non sineret; et infra, servare ?wn vult: qui-
bui duobua iocie particula negans a multis Mss. abest et a
Rat. —
Quam babent Er. Loy. Ludg. et Ven., ut Er. «t
Loy. M.
 ;

99 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS LXXXIII, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 100

dubitare ; nulla causa probabilior occurrit, cur justi surus gravissima supplicia perseverantiae peccato-
homines laborent plerumquc in hac vita, nisi quia rum atque infidelitatis suae.
hoc eis expedit. Alia est enim qua? nunc est justitia LXXXIII. De conjugio, in eo qaod Dominus ait Si :

hominum ad recipiendam sempiternam salutem,alia
tunc in paradiso constituti bominis esse debuit ad re-
tinendam et non amittendam eamdem sempiternam
salutem. Sicut enim justitia Dei est utilia praecipere,
etinobedientibuspoenas.obedientibusautempraemia
distribuere; itajustitiaest hominis, praeceptis utili-
bus obedire. Sed quoniam sic est in animo beatitudo,
utincorporesanitas:quemadmodum inipsocorpore
aliapraecipiturmedicina,nebonavaletudoamittatur,
amissa recuperetur sic in toto statu
alia vero, ut
hominis, aliatunc praeceptaMatasunt, ne amitteret
immortalitatem, alia nunc praecipiuntur, ut eam
recipiat. Et eicut in valetudine
eadem bona valetudo cu-
praeceptis medici, quibus
stodiendaest,non obtemperandoin aliquem morbum
quis dimi8erit uxorem suam, excepta causa for-
nicationis, etc. (Matth. v, 32).
Dominus dimittend» conjugis solam causam for-
Si
nicationis admittit, et paganum conjugium dimitti
non prohibet, consequens est ut paganismus fornica-
tio deputetur '. Solam autem fornicationis causam
exceptam facere Dominum, cum de dimittenda con-
juge loquitur in Evangelio, manifestum est. Paga-
num vero conjugium hinc non prohibetur dimitti,
;
quia cum Apostolus de hac re consilium daret, ut
fidelisvolentem secum esseconjugem infidelem,non
dimittat, ait, Ego dico, non Dominus : ut Dominus
corporis, si quis intelligatur,non quidem jubere ut dimittatur,ne con-
traju8sum ejus consilium darevideatur Apostolus,
sed tamen permittere ut nemo in ea re jussionis ne-
;

inciderit, accipit alia prsecepta ut sanari possit quae cessitateteneatur, sed consilii voluntateliberefaciat.
;

saepe non morbus, nisi adhi-

sufficiunt, si talis est Verumtamen si quisquam asserat solam illam forni-
beantur a medico quaedam adjutoria, plerumque as- cationemDominum admittere ad causam relinquen-
pera et dolores importantia, quae tamen valent ad re- dae conjugis, quae vulgo dicitur fornicatio, id est quae
cuperandam salutem unde fit ut homo,quamvis jam
; concubitu illicito perpetratur: hoc potest dicere, Do-
obtemperans medico,patiatur tamen adhucdolores, minum, cum de hac re loqueretur, de utroque fideli
non solum de ipso morbo nondum sanato, verum dixisse, et marito et uxore, ut si ambo fideles sint,
etiamdeadjutorio medicinae: ita homoperpeccutum neutri liceat alterum relinquere, nisi causa fornica-
lapsus in hujus morbidam
calamilosam mor-
vitae et tionis ubi ; non potest paganismus intelligi,quia uter-
talitatem, quia primo praecepto obtemperare noluit, que fidelis est. Sic enim et Apostolus videtur distin-
quo sempiternam custodiret ac teneret salutem, se- guere, cum autem qui in conjugio sunt prse-
ait : His
cunda praecepta aeger accepit, quibus obtemperans cipio, non ego, sed Dominus, uxorem a viro non disce-
jam quidem non absurde dicitur juste vivere, sed dere ; quod si recesserit, manere innuptam, aut viro suo
tamen molestias quas patitur, vel de ipso morbo non- reconciliari. Ubi etiam intelligitur quod si una illa
dum sanato patitur, vel de adjutorio medicinae. Gui causa, qua sola relectio conjugii permittitur, mulier
adjutorio deputatur quod scriptum est, Qaem enim a viro recesserit, innupta perseverare debet : aut si
diligit Dominus, corripit; autem omnem filium
flagellat se non continet, viro potius reconciliari vel correcto
quem recipit. Qui vero non obtemperantes praeceptis vel certe tolerando, quam alteri nubere. Sequitur
saluberrimisiniquevivunt,augentetiamatqueetiam autem, et dicit, Et vir uxorem non dimittat : breviter
morbos suos et aut ex ipsis patiuntur innumerabiles
: eamdem formam intimans in viro, quam praecipiebat
miseriarum labores doloresque etiam in hac vita in femina. Quibus ex praecepto Domini insinuatis ita
aut pcenis quoque adhibitis,ut quod sanum non est, sequitur Cgeteris autem ego dico, non Dominus, Si
:

tangaturet doleat, in quo malo sint, misericorditer
admonentur, ut ad medicinam conversi per gratiam
Dei sani fiant. Quoe omnia si
praeceptaverborum» et dolorum, justam post hanc
vitam sempiternam damnationem merebuntur.Ideo-
que ille potest dicere injuste ista fieri, qui solam vi-
tam mortalem.quam nuncagimus,esseexistimans,
quae divinitus praedicta sunt futura non credit, pen-
1
Ad marginem Rat., verberum.
quis frater habet uxorem infidelem, et hxc consentit ha-
bitare cum illo, non dimittat illam : et mulier si habet
contempserinl, id est virum infidelem, et hic consentit habitare cum illa, non
dimittat virum (I Cor. vm, 10-13). Ubi dat intelligi
Dominum de his locutum, ut neuter alterum dimit-
teret, si fideles ambo essent.
1
Editi, dimitti prohibet, consequens est ut poga?iismus
fornicatio (vel, fornicationi) non dtputetur. Sed nitidior
oodicum aliquot Mss. lectio, uegaute particula verbo
prohibet pra^tixa, non verbo deputetur.

DE SUBSEQUENTI OPERE"".
Vide t. 1, lib. 2, Retractationum, cap. I, a verbis, Librorum quos episcopus, col. 629, usque
adverba, Gratissimam plane, col. 631. M.
EX LIBRO DE PR.EDESTINATIONE SANCTORUM, CAP. IV
« Videtis quid tunc dc fide atque operibus sentiebam, quamvis de commendanda gratia Dei labora-
rem (6) :
in qua sententia istos fratres nostros esse nunc video quia non
sicut legere libros meos, ita etiam
;

(a) Episcopatum sunipsit Augustinus labente anuo 395. Ambrosius autem obiit die 4 aprilis anni 397. Ita subsequena
opiis ad Simplicianum Ambrosii successorem, in exordio episcopatus Augustini
scriptum, pertinet ad annuin 397.
(0) In Expositione quarumdam Propositionum ex Epistola ud Roinauos, tom. 3.
401 DE DIVERSIS QIMESTIONIBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI LIR. I. 102

in eis curaverunt proficeremecum. Nam si curassent, invenissent istam qusstionem secundum veritatem
divinarum Scripturarum solutam in primo libro duorum, quos ad beat;e memoriaj Simplicianum scripsi,
episcopum Mediolanensis Ecclesios, sancti Ambrosii successorem, in ipso exordio episcopatus mei.»
Ibid. infra : —
« Ecce quare dixi superius, hoc apostolico pmecipue testimonio (1 Cor. iv, 7) etiam me

ipsum fuisse convictum, cum de hac re aliler saperem quam mihi Deua in hac qu;estionc solvenda,
;

cum ad episcopum Simplicianum, sicut dixi, srriberem, revelavit. »

EX LIBRO DE DONO PERSEVERANTI.E, CAP. XX.
« Plenius sapere ccepi in ea disputatione quam scripsi ad beatae memoriae Simplicianum, episcopum
Mediolanensis Ecclesias, in mei episcopatus exordio, quando et initium fidei donum Dei esse cognovi et
asserui ».

Ibid. cap. 21 : —«
Videant utrum in primi libri posterioribus partibus, eorum duorum quos mei epi-
scopatus antequam Pelagiana hferesis appareret, ad Simplicianum Mediolanensem episcopum
initio,

scripsi, remanserit aliquid quo vocetur in dubium, gratiam Dei non secundum merita nostra dari et :

utrum ibi non satis egerim, etiam initium fidei esse donum Dei; et utrum ex iis quaj ibi dicta sunt, non
conscquenter eluceat, etsi non sit expressum, etiam usque in finem perseverantiam nonnisi ab eo do-
nari, qui nos prredestinavit in suum regnum et gloriam. »
EX II TOMO EPISTOLA XXXVII.
« Domino beatissimo et venerabiliter sincerissima charitate amplectendo patri Simpliciano Augustinus,

in Domino salutem.
1. « Plenas bonorutn gaudiorum littcras, quod sis memor mei, meque, ut soles, diligas, magnoeque

gratulationi tibi sit quidquid in me donorum suorum Dominus conferre dignatus est misericordia sua,
non meritis meis, missas munere Sanctitatis tuse accepi in quibus affectum in me paternum de tuo
:

benignissimo corde non repentinum et novum hausi, sed expertum plane cognitumque repetivi, domine
beatissime et venerabiliter sincerissima charitate ampleetende.
2. « Unde autem tanta exorta est felicitas litterario labori nostro, quo in librorum quorumdam con-
scriptione sudavimus, ut a tua Dignatione legerentur? nisi quia Dominus, cui eubdita est anima mea,
consolari voluit curas meas, et a timore recreare, quo me in talibus operibus necesse est esse sollicitum,
necubi forte indoctior vel incautior, quamvis in planissimo campo veritatis, offendam. Cum enim tibi
placet quod scribo, novi quoniam quis te inhabitet novi. Idem quippe omnium munerum
cui placeat;
spiritualium distributor atque largitor per tuam sententiam confirmabit obedientiam meam. Quidquid
enim habent illa scripta delectatione tua dignum, in meo ministerio dixit Deus, Fiat, et factum est; in
tua vero approbatione vidit Deus quia bonum est.
3. « Quasstiunculas sane, quas mihi enodandas jubcre dignatus es, etsi mea tarditate implicatus non

intelligerem, tuis meritis adjutus aperirem. Tantum illud qua?so, ut pro mea infirmitate depreceris
Deum; et sive in iis quibus me exercere benigne paterneque voluisti, sive in aliis qusecumque nostra
in tuas sanctas manus forte pervenerint, quia sicut Dei data, sic etiam mea errata cognosco, non solum
curam legentis impendas, sed etiam censuram corrigentis assumas. Vale. >

S. AUnEI.II AUGUSTENS
HIPPONENSIS EPISf-OPl

DE DIVERSIS QMSTIONIBUS
AD SIMPLICSANUM
LIBRI DUO >(<).

LIBER PRIMUS.
In quo Simpliciani quoestiones ex Epistola Pauli ad Romauoa dua; traclantur.
PRiEFATio. — Gratissimam plane atque suavissi- mam interrogationum tuarum dignationem mihi,
i Titulus in antiquissimo
Corbeiensi libro est : Aurelii P ater Simpliciane, misisti quibus nisi respondere
:

Augustini ad interrogata Simpliciani. conarer, non solum conlumax, verum etiam ingratus
(a) Scripti circiter anuo 397.
ADMONITIO PP. BENEDICTINORUM.
Castigati sunt (hi duoad Corbeieniem codicem perquam egregium ante mille annos descriptum, ad veterem
libri)
librum Andegavensis Ecclesise, ad Genovefaeanum, Victorinum, Sorbonicum, ad tres Vaticanos, ad lectiones vtiriantes
trium vel quatuor Belgicorum collectHs per Lovanienscs Theologos nccnon ad antiquiores editiones, Am. Er. et
:

Lov., id est Joauni^ Amerbachii, Desiderii Era3mi, et Lovaniensium Theologorum opera studioque conciunatas.
Comparavimus pralerea eas omes tiUiones iniltQ Iietractationum, tom. 1, memoratax. M.
103 DE DIVERSIS QtLESTIONIBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 104
existerem. Etilta quidem quse de Paulo apostolo dis- cepta, peccatum per mandatum opcratum est in me
solvenda proposuisti, jam a nobis erant utcumque omnem concupiscentiam. Erat enim et ante legem,
discussa litterisque mandata '. Sed tamen eadem sed non omnis erat, quando crimen praevaricationis
ipsa verba apostolica tenoremque sententiarum, adhuc deerat. Unde alio loco dicit Ubi enim non :

non contentus inquisitione atque explicatione prae- est lex, nec prsevaricatio [Rom. iv, 15).

terita, ne quid in ea negligentius praeterissem, cau- 4.Quod autem adjungit, Sine lege enim peccatum
tius attentiusque rimatus sum. Non enim tu ea mortuum est; pro eo positum est, ac si diceret, La-
percontanda censeres, si eorum inteliectus facilis tet, hoc est, mortuum quod paulo post
putatur :

atque expeditus foret. evidentius dicturus Ego autem,

inquit, vivebam
est.
QUiEST. PRIMA.— Lex ad quid data. Concu-
1. sine lege atiquando : id est, nulla ex peccato morte
piscentia aucta per legem. Peccatum quomodo mortuum terrebar quia non apparebat, cum lex non esset,
'
;

erat sine lege. Quomodo revixit. Lege quis male utitur. Adveniente autem mandato, peccatum revixit; hoc
Lex nonnisi a spiritualibus impletur. Carnalcs duplici- est, apparuit. Ego autem mortuus sum : id est, mor-
ter dicti. Originatis peccati posna. Lexpeccati in mem- tuum me esse cognovi; vel quia reatus praevarica-
bris quid. Loci in quibus lex videri possit dici mala. tionis certum mortis supplicium comminatur. Sane
Legem esse bonam. Manichseorum error de veteri lege. quod ait, Peccatum revixit adveniente mandato,
Explicantur testimonia, quibus lex videri possit non satis significavit hoc modo aliquando vixisse pec-
bona. Nam ex eo ioco ubi scriptum est, Quid ergo catum, id est notum fuisse 2 sicut arbitror, in ,

dicemus ? Lex peccatum est? Absit; usque ad eum lo- praevaricatione primi hominis, quia et ipse man-
cum, ubi ait, Igitur lex volenti mihi bonum est; et datum acceperat (Gen. n, 17). Nam et alio loco
caetera, credo usque ad illud, Miser ego homo, quis dicit, Mulier autem seducta in prasvaricatione facta
me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per est 3
(I Tim. n, 14) : et iterum, In simititudine prae-
Jcsum Christum Dominum nostrum (Rom. vn, 7-25) : varicationis Adse, qui est forma futuri (Rom. v, 14).
primam nos voluisti enodare quasstionem. Quo loco Non enim potest reviviscere, nisi quod vixit ali-
videtur mibi Apostolus transfigurasse in se homi- quando. Sed mortuum fuerat, id est occultatum,
nemsub lege positum, cujus verbis ex persona sua cum mortales nati sine mandato legis homines
loquitur. Et quia paulo ante dixerat, Evacuati sumus viverent, sequentes concupisceutias carnis sine ulla
a lege mortis, in qua delinebamur, ita ut serviamus cognitione, quia sine ulla prohibitione. Ergo, Ego,
in novitate spiritas, et non in vetustate litterse, atque inquit, vivebam sine lege aliquando. Unde manifestat,
ita per haec verba quasi reprehendisse legem posset non ex persona-sua proprie, sed generaliter ex per-
videri; subjecit statim, Quid ergo dicemus? Lex pec- sona veteris * hominis se loqui. Adveniente autem
catum est? Absit. Sed peccatum non cognovi nisi per mandato peccatum revixit. Ego autem mortuus sum ;
legem. Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex di- et inventum est mihi mandatum quod erat in vitam,
ceret, Non concupisces. hoc esse in morlem. Mandato enim si obediatur, uti-
2. Hic rursus movet, Si lex non est peccatum, sed que vita est. Sed inventum est esse in mortem,
insinuatrix 2
peccati, nihilominus his verbis repre- dum fit contra mandatum, ut non solum peccatum
henditur. Quare intelligendum est, legem ad hoc da- fiat, quod etiam ante mandatum fiebat, sed hoc

tam esse,non ut peccatum insereretur,neque ut ex- abundantius et perniciosius, ut jam a sciente et

stirparetur, sed tantum ut demonstraretur, quo praevaricante peccetur.
animam humanam quasi de innocentia securam ipsa 5. Peccatum enim, inquit, occasione accepta per
peccati demonstratione ream faceret ut quia pec- : mandatum, (efellit me, et pcr iltud occidit. Peccatum
catum sine gratia Dei vinci non posset, ipsa reatus non legitime utens (a) lege, ex prohibitione aucto
sollicitudine ad percipiendam gratiam convertere- desiderio, dulcius factum est, et ideo fefellit. Fallax
tur. Itaquenon ait, Peccatum non feci, nisi per enim dulcedo est, quam piures atque majores poe-
legem; sed, Peccatum non cognovi, nisi per legem. narum amaritudines consequuntur. Quia ergo ab
Neque rursus ait, Nam concupiscentiam non ha- hominibus nondum spiritualem gratiam percipien-
bebam, nisi lex diceret, Non concupisces; sed ait, tibus suavius admittitur quod vetatur, fallit pec-
Concupiscentiam nesciebam nisi lex diccret, Non con- catum falsa dulcedine. Quia vero etiam accedit
cupisces. Unde apparet concupiscentiam per legem reatus praevaricationis, occidit.
non insitam, sed demonstratam. G. mandatum sanctum,
Itaque lex quidem sancta, et

3. Consequens autem erat ut quoniam nondum ac- et justum, et bo7ium. Jubendam enim jubet, et prohi-
ccpta gratia concupiscentiai resisti non poterat, au- benda prohibet. Quod ergo bonum est, mihi factum est
geretur etiam quia majores vires habet concupis-
;
mors:' Absil. In male utente quippe vitiume6t,non in
centia crimine prrvaricationis adjuncto,cum etiam mandato ipso, quod bonum est. Quoniam bona est
contra legem facit, quam si nulla lege prohiberetur.
Consequenter itaque subjungit, Occasione autem ac- • Sex Mss., tenebar.
« Post, litterisque mandata, Victorinus codex solus haec * Corbeiensis Mss., natum fuisse.
3 Itn Mss. juxta gracuin. At editi, Mulier autem in
addit ut quemadmodum exposita sint pr.rter lihelli hujus
:

textum, sicut jam pat-ata trant tnisi, considcrata pru- pr.tr aricatione seducta fuit.
dentin tuie. Tuui prosequitur Sed tamen, etc. :
4 Abest, veteris, a Yictoriuo codice et vetustUsiuio
* Aui. et Er. inseminatrix. Favet Corbeiensis vetus- Corbeiensi.
ti8»iinu8 codex, qui habet, insemiratrijc. (a) Forte, utenti.
 , ;

105 L1BER PIUMITS. 106

lex, si quis ea legitime utatur (I Tim. i,8).Male au- lud superius,S<jrf peccatum non cognovi, nisi per le-
tem utitur lege,qui non se subdit Deopiahumilitate atfm.Quomodo enim apparet,aut quomodo cognovit
utpergratiamlexpossitimpleri.Itaquead nihilaliud quod ignorat? Sed ita dictum est.quomodo dicturus
accipit legem, quinon ea legitime utitur, nisi ut est Dominus iuipiis, Non novis vos (Matth. xxv, 12),

peccatum ejus quod latebat ante prohihilionem.ap-
parere incipiat per praRvaricationem. Et hoc supra
modum quiajamnon solum peccatumlit.sedetiam
;
contra mandatum. Sequitur ergo, et adjungit Sed
peccalum,ut appareat peccatum,per bonum mihi ope-
ratum est mortern, ut fiat supm modum peccator aut
Neque onim aliquid Deum latet.quando vultus Do-
mini super facientes mala,utperdal de terra memoriam
eorum (Psal. xxxin,17).Sed dicimuraliquando igno-
:
rare quod non approbamus. lta ego ait, Quod enim
operor,ignoro ;idest, non approbo.Quodconsequen-
ter ostendit, dicens, Non enim quod volo, hoc ago

peccatum per mandatum.Unde manifestat quo sensu sed quod odi, illud facio. Quod ergo ait,od«, hoc ait,
dixerit superius, Siue lege enim peccatum mortuum ignoro quia et quibus dicturus est Dominus, Non
:

est non quia non erat,sed quia non apparebat et

;
: novi vos; de his illi dicitur, Odisti, Domine, ornnes
quomodo dictum s\l, Peccatum revixit non utesset ; qui operantur iniquitatem (Psal. v, 7).

quod erat et ante legem.sed ut appareret,quoniam 9. Si autem quod nolo, hoc facio consentio legi,
;

fiebat contra legem quandoquidem hoc loco mt, Sed

: quoniam bona est. Hoc enim non vult, quod et lex :

peccatum, ut appareat peccatum,per bonum mihiope-
raturn est mortem. Non enim ait, ut sit peccatum
sed, ut appareat pcccalum.
7. Deinde subjungit causam. cur
em'm,inquit,</t/i'a lex spiritualis est; ego
/ts5«m. Inquo satis ostendit nonposse impleri legem
nisi a spiritualibus.qui non
nam hoc vetat lex.Gonsentit ergo legi non in quan-
;
tum facit quod illa prohibet,sed in quantum non vult
quod facit. Vincitur enim nondum per gratiam libe-
ita sit : Scimus ratus,quamvis jam per legem et noverit se male fa-
autemcarna- cere, et nolit. Quod vero sequitur et dicit, Nunc au-
tem jam non ego operor illud,sed id quod in me habi-
fiunt nisi per gratiam. tat peccaturn non ideo dicit,quia non consentit ad fa-
;

Spirituali enim legi quanto fit quisque similior, id ciendum peocatum,quamvis legi consentiat ad hoc
est, quanto magis et ipse in spiritualem surgit improbandum.Loquitur enim adhuc ex persona ho-
affectum,tanto eam magis implet; quia tanto ma- minissub lege constituti (a).nondum sub gratia,qui
gis ea delectaturjam non sub ejus onere aiflictus, profecto trahitur ad male operandum concupiscen-
sed ejus lumine vegetatus quia praeceptum Do-
: tiadominanteatquefallentedulcedinepeccati prohi-
minilucidumestilluminansoculos,etlex Dominiim- biti, quamvis ex parte notitiae legis hoc improbet.

maculata convertens animas (Psal.xwu, 8, 9) gra- ; Sed propterea dicit, non ego operor illud, quia victus

tia donante peccata,et infundente spiritum charita- operatur. Gupiditas quippe id operatur, cui supe-
tis.quo et non sit molesta. et sit etiam jucundaju- ranti ceditur. Ut autem non cedatur, sitque mens
stitia. Sane cum dixisset, Ego autern carnalis sum ; hominis adversus cupiditatem robustior, gratia fa-
contexuit etiam qualis carnalis.Appellatisunt enirn cit, de qua post dicturus est.

ad quemdam modum carnales,jametiam sub gratia 10. Sio enim, inquit, non habilat in me, hoc
constituti, jam redempti sanguine Domini,et renati est in carne mea, bonum. Ex eo quod scit, consentit

per fidem,quibus idem apostolus dicit : Et ego,fra- legi ex eo autem quod facit,cedit peccato.Quod si
:

tres,non potui loquivobis quasi spirituahbus,sed quasi qua^rit aliquis unde hoc scit,quod dicit habitare in
carnalibus ; lanquam parvulis in Chrislo lac vobispo- carne sua non utique bonum.id est peccatum:unde
tum dedi, not{ escam (I Cor. m, 1, 2). Quod dicens, nisiextraducemortalitatisetassiduitatevoluptatis 1 ?
utique ostendit jam rcnatos fnisne per gratiam,qui Illud est ex pcena originalispeccati,hoc estexpcena
erant parvuli in Christo et lacte potandi, et tamen frequentati peccati.Gum illoin hancvitamnascimur,
eos adhuc carnales vocat.Quiautem nondum est sub hoc vivendo addimus, Qua3 duo, 8cilicet,tanquam*
gratia, sed sub lege,ita carnalis est,ut nondum sit natura et consuetudo, conjuncta, robstissimam fa-
renatus a peccato, sed venumdatus sub peccato 1 ; ciunt et invictissimamcupiditatem.quod vocat pec-
quoniam pretium mortiferae voluptatis amplectitur catum.et dicit habitare in carne sua.id est,domina-
dulcedinem illam qua fallitur, et delectatur etiam tum quemdam et quasi regnum obtinere. Undeest
contra legem facere, cum tanto magis libet,quanto illud in Psalmo, Elegi abjici in domo Domini rnagis
minus licet.Quasuavitate frui non potest quasi pre- quamhabitareintabernaculispeccatorum(Psal.LX\xiu
tio conditionis sua?, nisi cogatur tanquam emptum 11); quasi non habitet, quavis ibi sit, qui abjectus
mancipium servire libidini. Sentitenim se servum ibi 3 est,ubicumque sit: undeinsinuat habitalionem
dominantis cupiditatis, qui prohibetur, et se recte cum quodam principatuintelligendam.Siautem per
prohiberi cognoscit, et taiueo facit. gratiam fiat in nobis quod alio loco dic\t,Ut non re-
8. Quod enim opcror, ait, ignoro. Non ita hic di- gnet percatum in nostro mortali corpore ab obediendum
ctum est,ignoro, quasi peccarese nesciat.Nam con- desideriis ejus (liom. vi,12),jam nec habitare proprie
trarium quod dixit, Sed peccatum, ut appareat
erit dicitur.
peccatum,per bonum mihi operatum est mortem et il- ;

1 Mss. Sorbonicus et Corbeiensis. voluntatis.

2 Er. omittil, tanquam.
* Editi, sub lec/c a peccato. At.Mss. sub peccato ; ve\,sub a Tres> Vatic.ani codiees raront particula ibi.
peccattun. (d) 1 Ketraet. cap. 1.

Patrol. XL.
1
 .

107 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 408

fl. Velle enim,'mquil,adjacet mihi.perfxcere autem n, 17). Haec lex repugnat legi mentis dicenti, Non
bonum non invenio '.His verbis videtur non rectein- concupisces : cui condelectatur homosecundum inte-

telligentibus velut auferre liberum arbitrium. Sed rioremhominem;etantequamsitquisquesubgratia,

cum dicat, Velleadjacet mihi ?Certe ita repugnat,ut et captivet eum sub lege peccati,id
quomodo aufert,
enim ipsum velle in potestate est,quoniam adjacet est sub semetipsa.Cum enim (\\c\t,qu32 est inmem-

nobis : sed quod perficere bonum non est in pote- bris meis hanc ostendit eamdem esse de quasupe-
;

state, ad meritum pertinet originalis peccati. Non rius ait, Video aliam legem in membris meis.

enim estbaecprimanaturahominis,sed delicti pa?na 14.Hoc autem totum ideo dicitur.ut demonstretur
per quam facta est ipsa mortalitas, quasi secunda homini captivo non esse praesumendum de viribus
natura,unde nos gratia liberat Conditoris subditos suis.Unde Judasos arguebat tanquam de operibus le-

aibi per fidem. Sed istae nunc voces sunt sub lege gissuperbegloriantes.cumtraherenturconcupiscen-
hominis constituti, non sub gratia.Non enim quod tia ad quidquid illicitum est,cum lex de quagloria-
vult facitbonum, qui nondum est sub gratia; sed bantur, dicat, Non concupisces. Humiliter ergo di-

quod non vult malum.hoc agit,superante concupi- cendum homini victo, damnato,captivo, et nec
est

scentia, non solum vinculo mortalitatis, sed mole

saltemacceptalege victori.sed poliuspreevaricatori,
consuetudinis * reborata. Si autem quod non vult, humiliter exclamandum est.Miser ego homo,quis me
hocfacit jam non ipse operatur illud. sod quod tiberabit dccorporc mortis hujiist Grutia Deiper Jesum
;

habitat in eo peccatum : sicut superius dictum est Chrhtum Dominum nostrum.Uoc enim restat in ista
et expositum. mortali vita libero arbitrio, non ut impleat homo
justitiam,cumvoluerit,sed ut sesupplicipietate con-
Invenio ergo, inquit, legem mihi volenli facere
-12.
vertat ad eum cujus dono eam possit implere.
bonum,quoniam mihi malum adjacet id est,invenio :

hac ergo tota,quam tractavimus,apostolici

l"'.In
legem bonum mihi esse, cum volo facere quod lex
contextione sermonis,quisquis putat sensisse Apo-
habet (aj.quoniam mihi malumadjacet, ad facile fa-
stolumquod mala sit lex,quoniam dicit, Lex subin-
ciendum.Quiasuperiusquodait,IV//fa<//'aee/m ihi. ad
travit. ut abundarct delictum (Rom. v, 20); et, Mini-
facilitatem dixit.Quid enim facilius homini sub lege
stratiomortisinlittcrisfigurata lapideis (UCor. m,l);
constituto,quam vellebonum etfacere malum?Nam
et, Virtus peccati lcx (I Cor.xx, 56), et,Mortui estis legi
et illud sine difficultatevult.quamvis nontamfacile
per corpus Christi ut sitis aUerius qui ex mortuis resur-
faciat,quam facile vult; et hoc quod odit facileha-
rexit ; et, Passiones peccatorum, quxper legem sunt,
bet,quamvis id nolit : sicut praecipitatus sine diffi-
operabantur in membris nostris,, ut fr uctum ferrcnt
cultatevenit in profundum, quamvis id nolit atque
morli; nunc vero evacuati sumusa legemortis.in qua
oderit. Hoc dixi propter verbum quod ait, adjacet.
detinebamur,ita ut serviamus in novitatespiritus,et non
Perhibetigiturtestimoniumlegi,quodbonasit,homo
in vetustale littcrse (ftom.vn,4-6) quahu- et alia si
subeaposituset nondum gratia liberalus ;
perhibet ;

jusmodiApostolum dixisse invenimus.attendatideo

omnino eo ipso quod se reprehendit facere contra
esse ista dicta, quia lex auget concupiscentiam ex
legem: et invenit eam bonum 3
sibi esse ,volens fa-
prohibitione,et reum obligat ex praevaricationeju-
cere quod illa jubet, et concupiscentia superante
bcndo quod implere homines ex infirmitate non pos-
non valens atque ita se praevaricationis reatu im-
;

sunt, nisi se ad Dei gratiam pietate convertant. Et

plicatum videt, ad hoc ut gratiam liberatoris im-
ideo sub illa esse dicuntur, quibus dominatur. Eis
ploret.
autem dominatur.quos punit punitautem pra?va- :

43. Condelector enim, inquit, legi Dei secundum in-

ricatores omnes.Porro qui acceperunt legem, pree-
teriorem hominem : ei utique legi,quee dicit,iVbn con-
varicant eam ^nisi per gratiamconsequantur posse
cupisces.Video antem, mqnit, legcm atiamin membris
quod jubef.ltafit ut non dominetureis qui jamsub-
meis,repugnantem legi mentis mex,et captivantem me
gratia sunt, implentibu? cam per charitatem 2
,qui
sub lege peccati,qu;e membris mm.Legem ap-
est in
erant sub ejus timore damna'i.
pellat in membris suis, onus ipsum mortalitatis.in
l6.Nam ei illa qua? dicta sunt,movent,ut putetur
quo ingemiscimus gravati (II Cor.v, l).Corpus enim
Ajiostolus quid agimus de eo
legem reprebendere ;

quod corrumpitur aggravat animam (Sap. ix, 15).

quod dicit, Condelector enimlcgi Dei secumlum inte-
Per quod fitetiamsaepe utinvicte delectetquod non
rioremhomincm? lloc enimdicens.legem utiquelau-
licet 4 .Quam sarcinam premenlem et urgentem ideo
dat. Quod cum illi audiunt, respondent, hoc loco
legem appellal,quiajure Bupplicii divino j jdicio tri-
Apostolum de alia loge dicere : id est,de legeChri-
buta et imposilaest ab eo qui pramonuit hominem
sti,non de illa quaa data e^t Juda?is.Qua?rimusergo
dicens:(3?<a diemanducaveritis,morte moriemini [Gen.
ab eis de qua lege dicat.L&r nutem subintracit ut ab-
undarct delictum ? Respondent,de illa procul dubio,
quam Judaei occeperunt.Videergo utram ipsa sit,de
1
Verbuni, invenio, abest a M9S. munda-
qua dicitur, Occasione acccpta,peccatum per
* Sic Er. et potiores Mss. A Lov., malx consveludinis.
3
Lov., invenit eam bonam siiii esse.ktkva. Er.el M*s.
inveuit eam bonum sibi esse.
* Lov , invite 'Jelectet quod Ucet.Locum parlim ad aliaa
editionea reatuimus, partim a<J Mss. 5ic Er. et Mes. Al Lov.. prxvaricantur eam.
(aj Forle, jubet. ' lia lu M>-. At in otlili?, per gratiam.
 ;

100 LIBUR PRIMU8. 110

ium operatum est in me omnem concupiscentiam. Quid ximum tuum lanquam te ipsum (I\om. xiii, 8-10) : quia
est enim aliud, operatum est in me omnem concupi- el hoc in eadem lege scriptum Cur virtus peccati est.
scentiam; quam id quod ibi est, ut abundaret delictum? lex, si lex bona est? Quia peccatum per bonum ope-
Vide quoque utrum consonet etiam illa scntentia, ratum est mortem, ut fiat supra modum, hoc est,
ut f\at supra modum peccator aut peccatum pcr manda- majores vires ex praevaricatione concipiat. Cur mor-
tum. Hoc est enim, ut fiat supra nwdum pcccatum tui sumus legiper corpus Christi, si bona est lex?

quod est, ut abundaret delirtum. Si igitur ostenderi- Quia mortui sumus legi damnanti ', liberati ab eo
mus bonum mandatum, unde occasione acce-
esse allectu quem lex punit et damnat. Usitatius enim vo.
pta peccatum operatum estomnem concupiseentiam, catur lox,quando minatur et terret et vindicat. Itaque
ut fieret supra modum
simul ostendemus bonam
;
idem praeceptum timentibus lex est, amantibus gra-
esse legem, quoe subintravit ut abundaret delictum, tia est. Inde est illud in Evangelio Lex per Moysen :

id est.ut operaretur peccatum omncm concupiscen- data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta
tiam, et fieret supra modum. Audiant ergo eumdem est (Joan. i, 17). Eadem quippe lex quse per Moysen

apostolum dicentem, Quidergo dicemus? Lex pecca-
tum est ? Absit. Hoc, inquiunt,de lege Christi dictum
est hoc est, de lege gratia?. Respondeant itaque de
; ctum
qua intelligant illud quod sequitur Sed ego pecca-
tum non cognovi, nisi per legem. Nam concupiscentiam
nesciebam, nisi lex diceret, Non concupisces. Occa-
sione autem accepta ,peccaium per mandatum operatum
estinmeomnem concupiscentiam. Ecce verborum ipsa
contextio satis indicat de qua lege dixerit, Lex pecca-
tum est? Absit. De illa scilicet, per cujus mandatum
occasio fuit peccato, ut operaretur omnem concupi-
data est, ut formidaretur, gratia et vcritas per Je-
sum Christum facta est, ut impleretur. Sic ergo di-
est, Mortuiestis legi,a.c sidiceretur,Mortuiestia
: supplicio legis, per corpus Christi, per quod sunt de-
licta donata, quae legitimo supplicio constringebant.
Cur passiones peccatorum quse per legem sunt, opera-
bantur in membris nostris, ut fructificarentmorli, si lex
bona est? Quia illas hic voluit intelligi peccatorum
passiones, de quibus jam same dictum est, augmen-
tum concupiscentiffl de prohibitione, et reatum pcenaa
de prnevaricatione hoc est, quia per bonum opera-
:

scentiam. De illa ergo quae subintravit ut abundaret tuni est mortem, ut fiat supra modum peccator aut pec-
delictum.quam putant illi malam. Sed quid apertius, catum per mandatum. Cur liberati sumus a lege mortis,
quam id quod paulo post ait, Itaque lex quidem san- in qua detinebamur, ita ut serviamus in novitate spiri-
cta, et mandatum sanctum, et justum, et bonum ? Hoc lus, et non inveiustate litterx, si lex bonaest? Quo-

rursus dicuntnon de illalege qus Judaus data est, niam lex littera est eis qui non eam implent per spi-
sed de Evangelio dictum est. Manichaeorum est enim ritum charitatis, quo pertinet Testamentum Novum.
tam ineffabiliter caeca ista perversitas.Non enim at- Itaque mortui peccato liberantur a littera, qua deti-
tendunt quod apertissimum et manifestissimum se- nentur rei qui non implent quod scriptum est. Lex
quitur, Quod ergo bonum est, mihi factum est mors? enim quid aliud quam sola littera est eis qui eam le-
Absit. Sed peccatum, ut appareat peccatum, per bo- gere noverunt, et implere non possunt? Non enim
num mihi operalum est mortem, ut fiat supra modum ignoratur ab eis quibus conscripta est : sed quoniam
peccator aut peccatum per mandatum : hoc est, per in tantum nota est, in quantum scripta legitur, non
mandatum sanctum, et justum, et bonum quod ;
in quantum dilecta perficitur, nihil est aliud talibus
tamen subintravit ut abundaret peccatum, hoc est, nisi littera ;
non est adjutrix legentium,
quae littera
ut fieret supra modum. sed testispeccantium.Abejusergodamnatione 2 libe-
17. Cur ergo ministralio mortis dicitur, si bona est rantur qui per spiritum innovantur, ut jam non sint
lex? Quia peccatum ut appareat peccatum, per bonum obligati lilterae ad pcenam sed intellectui per justi-
:

mihi operatum est mortem. Nec mireris, cum de ipsa tiam copulati. Inde est et illud : Littera occidit, spiri-
preedicatione Evangelii dictum sit Chrisli bonus cdor : tus autem Lex enim tantum-
vivificat (II Cor. in, 6).

sumus Dco, in iis qui salvi fiunt, et in iis qui pereunt; modo lecta et non intellecta vel non impleta, utique
aliis quidem odor vitx in vitam, aliis autem odor mor- occidit : tunc enim appellatur littera. Spiritus autem
tis in mortem (II Cor. n, 15, 16). Ad Judaeos enim vivificat ;
qu\a.plenitudo legis est charitas, quae diffusa
dicta est lex ministratio mortis, ad quos et in lapide est in cordxbus nostris per Spiritum sanctum qui datus
scriptaest ad corum duritiam figurandam
non ad ; est nobis (Rom. v, 5).

eos legem pcr charitatem implent. Plenitudo

qui QuiEST. II. — Argumentim Epist. ad Iiom. Gratia fidei
enim legis.charilas. Ipsa enim lex.quae in litterisest prsecedit bona opera. Gratiafideiminor in catechume-
figurata lapideis, dicit, Non adulterabis, Non homici-
nis, major in renatis. Scopus Apostoli in exemvla
dium facies, Non furaberis, Non concupisces, etc. Jacob et Esau. Bona opera ex gratia, non gratia ex
Quam legem dicit Apostolus impleri per charitatem, operibus. Quomodo justa eleclio Jacob et reprobatio
ita loquens Qui enim diligit alterum ', legem imple-
:
Esau. Electio Jacob an ex prxscientia futurse fidei.
vit. Nam, Non adulterabis, Non homicidium facies,
Electio ex gralia et proposito Dei. An fules inter dona
Non furaberis, Non concupisces ; et si quod est aliud gratix numeretur. Quomodo justa reprobatio Esau.
mandatum, in hoc sermone recapitulalur, Diliges pro-
1
Er. et plerique veterescodices,rfom»><arc<i.Tum infra,
1
Editi, proximum. At Mss., alterum ; juxta grnoc, ton loco,mf/j«<wr,quinque ex iisdem Mss.habent, dominatur,
eteron. * Er. ac tres Mss., dominatione.
 ;

111 DE DIVERSIS QUiESTIONIBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 112

Fides donum Dei miserenlis. Cur donum fidei sub- per visa mentis aut spiritus, vel ma-
nisi vel secretis

traclum ab Esau. An ex prsescientia futurse volunla- nifestioribus per sensus corporis admonitionibus

tis improbatus Esau ct npprobatus Jacob. Bona vo- vocarelur. Sed in quibusdam tanla est gratia fidei,
luntas in nobis fit operantc Deo. Vocati) an sit ef- quanta non sufficit ad obtinendum regnum ccelo-
fectrix bonx voluntatis. Vocatio congrua. Cur Esau rum ;
sicut in catechumenis, sicut in ipso Cornelio

non congruenter vocatus. Obduratio Dei qux sit. So- antequam Sacramentorum participatione incorpo-
lutio qusestionis de reprobatione Esau. Omnes homi- raretur Ecclesiae. In quibusdam vero tanta est, ut
nes una massa peccati. Quomodo Esau Deus odio ha- jam corpori Christi et sancto Dei templo deputen-
buit, qui nihit odit eorum qux fecit. Peccatum quid. tur. Templum enim Dei sanctum est, inquit Aposto-

Vasa perditionis ad usum correctionis aliorum lus, quod estis vos (I Cor. m, 17). Et ipse Dominus,

fiunt. Vocati non omnes, sed ex omnibus et Judxis Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non

et Gentibus. Intentio Apostoli in Epistola ad Roma- intrabit in regnum ccelorum (Joan. m, 5). Fiuntergo
nos. Electio gratix quam occulta. inchoationes quaedam fidei, conceptionibus similes :

1. Sed jam, ut arbitror,tempus est ad aliam trans- non tamen solum sed etiam nasci opus
concipi,

irequaestionem,quam sic proposuisti, ut ab eo quod est, ut ad vitam perveniatur aeternam. Nihil tamen
acriptum est, Non solum autem \ sed et Rebecca ex horum sine gratia misericordiae Dei : quia et opera
uno concubitu habens Isaac patris nostri. Cum enim si qua sunt bona, consequuntur, ut dictum est,
nondum nati essent, neque aliquid egissent bonum aut illam gratiam, non praecedunt.
malum; usque ad id quod scriptum est, Nisi Dominus 3. Quam rem persuadere Apostolus volens, quia

sabaoth reliquisset nobis semen, sicut Sodoma facti esse- sicut alio loco dicit, Gratia enim Deisalvi facti sumus

mus,et sicut Gomorrha similes fuissemus (Rom. ix, 10- et non ex nobis, sed Dei donum est : non ex operibus,
29) : tota ipsa contextio disseratur ; et profecto est ne forte quis extollatur (Ephes. n, 8, 9) ; de his qui
latebrosior.Sed certe, qualem te erga me novi, nondum nati erant, documentum dedit. Nemo enim
2
jubere mihi ut aperirem ista non po9ses nisi a ,
possetdicerequodoperibuspromeruerat DeumJacob
Domino deprecareris ut possem. Quod adjutorio nondum natus, ut divinitus diceretur, Et major ser-
fidentior factus, aggredior. viet minori. Ergo, Non solum, inquit, Isaac promissus

2. Et primo intentionem Apostoli, quae per totam est, cum dictum est, Ad hoc tempus veniam, et erit

Epistolam viget,tenebo,quam consulam.Haeeestau- Sarx filius : qui utique nullis operibus promeruerat
tem,utdeoperum meritis nemo glorietur,de quibus Deum,ut nasciturus promitteretur,ut in Isaac voca-
audebant Israelitae gloriari, quod datae sibi legi ser- retur semen Abrahae id est, illi pertinerent ad sor-
;

vissent,etex hoc evangelicam gratiam tanquam debi- tem sanctorum quae in Christo est,qui se intelligerent

tam meritissuis percepissent, quialegi serviebant. filios promissionis, non superbientes de meritis suis,
s
Unde nolebant eamdem gratiam dari Gentibus, tan- sed gratiae vocationis deputantes quod cohaeredes
quam Judaica sacramenta susciperent.
indignis nisi essent Christi ;cum enim promissum est ut essent,
Quse orta quaestio in Apostolorum Actibus solvitur nihil utique meruerant qui nondum erant : sed et
(Act. xv). Non enim intelligebant, quia eo ipso quo Rebecca ex uno concubitu habens Isaac patris nostri.
gratia est evangelica, operibus non debetur alioquin
: Vigilantissime ait, ex uno concubitu (gemini enim
yratia jam non est gratia (Rom. xi, 6). Et multis locis concepti erant) : ne vel paternis meritis tribueretur,

hoc saepe testatur, fidei gratiam praeponens operibus, si quisquam forte diceret, Ideo talis natus est filius,

non ut opera exstinguat, sed ut ostendat non esse quia paler tempore quo eum
ita erat affectus illo in

opera praecedentia gratiam, sed consequentia : ut sevit in utero matris mater affecta, cum
; aut ita erat

scilicet quisque arbitretur ideo percepisse gra-

non se eum concepit. Simul enim ambos uno tempore ille
tiam, quia bene operatus est sed bene operari non
; sevit, eodem tempore illa concepit. Ad hoc commen-

posse, nisi per fidem perceperit gratiam. Incipit au-
tem homo percipere gratiam,ex quo Deo cre-
dere, vel interna vel externa admonitione motus ad
lidem. Sed interest quibus articulis temporum vel ce.
Jebratione sacramentorum gratia plenioret eviden-
tior infundatur.Nonenim catecbumeni noncredunt,
aut veroCornelius non credebat Doo.cum ciecmosynis
et orationibus dignum se praeberet cui angelus mitte-
dandum a\t,ex uno concubitu; ut nec astrologis daret
incipit locum,vt:leispotiusquosgcnethliacosappe]laverunt,
qui de natalibus nascentium mores et eventa conje-
ctant.Quid enim dicant,cur una conceptione sub uno
utique temporis puncto, eadem dispositione coeli et
siderum, ut diversa singulis annotari omnino non
possent, lanta in illis geminis diversitas fuerit,
prorsus non inveniunt : et facile animadvcrtunt, si

retur (Act. x, 1-4) : sed nullo modo ista operaretur, volunt, responsaillaquae miseris venditant, nullius
nisi anto credidisset ; nullo modo autem credidisset, artisexpositione.sed fortuitasuspicioneproferri.Sed
utde requa; agiturpotius loquamur, ad frangendam
1
EJiti cum vulgata eonsentientes Non solum autem
:
atquedejiciendamsupprbiambominum ingratorum
illa. At Ms9. conveuientes cum grseca lectione minime
gratiae Dei, et audentium gloriari de meritis suis,
adduut, illa. Cujus quidem vocis loco iu autiquis luliui9
Uibliis reperire est, tlli : sed neutram vocem legisse vi- istacommemorantur. Cum enim nondum nati fuissent,
detur Augustinus, qui hic, u. 3, putat propositionem :

Non solum autem, compleri Bubiutellectis bisee verbis, 1

Islbsec verba Grntia enim Dei sah<i facti surnus,
: et,
lsaac promissus est. deBunt hic iu Er. et plerisque Mss.
* Sic Mss. Editi vero, possem. s Er. et
quatuor Mss., y>-aUx vocationi.
 LIIWU PRIMUS. 414
M3
neque uliquid egissent bonum vel malum, non ex ope- sunt inomenla meritorum? An forte sunt aliqua
ribus, sed ex vocante diclum est ei, Quia major serviet naturarum? quis hoc intelligat, ex uno patre, ex

minori. Vocantis est ergo gratia; percipientis vero una inatrc, ex uno concubitu, ex uno crcatore? An
gratiam consequentersuntoperabona,non quae gra- quemadmodum ex eadem terra idem creator pro- 1

tiam pariant, sed quae gralia pariantur. Non enim ut duxit diversa animantium atquc gigncntium gene-
ferveat calefacit ignis,sed quiu fervet; nec ideo bene ra, ita ex eodem hominum conjugio atque com-

currit rota ut rolunda sit, sed quia rotunda est sic : plexu produxit in geminis diversam prolem, unam
nemo propterea bene operatur ut accipiat gratiain, quam diligerct, alteram quam odisset? Nulla ergo
sec quia accepit. Quomodo cnim potest juste vivere, electione 2
, antequam esset quod eligeretur. Si enim
qui non fuerit justificatus ? quomodo sancte vivere, bonus factus est Jacob, ut placeret; unde placuit
qui non fuerit sanctificatus ? velomnino vivere ',qui antequam fieret, ut bonus fieret? Non itaque electus
non fueritvivificatus? Justificat autem gratia, utju- est ut fieret bonus, sed bonus factus eligi potuit.
stificatus possit vivere juste. Prima est igitur gra- 5. An ideo secundum electionem,qui&ommum Deus

tia, secunda opera bona 2 sicut alio loco dicit, Ei

: preescius etiam futuram fidem vidit in Jacob nondum
autem qui operatur, merces non imputatur secundum nato ut quamvis non exoperibus suis j ustificari quia-
;

graliam, sed secundum debilum (Rom. iv, 4). Sicut que mereatur,quandoquidem bene operari nisi justi-
illa immortalitas post opera bona, si tamen vel ipsa ficatusnon potest,tamen quia ex fide justificatgen-
ex debito poscitur : sicut idem ait, Bonum certamen tes Deus (G«Ja*.in,8),nec credit aliquis nisi libera
certavi, cursum consummavi, fidem servavi; deccetero voluntate, hanc ipsam fidei voluntatem futuram prae-
superest mihi corona justitix, quam reddet mihi Do- vidensDeus.etiam nondum natum praescientia,quem
minus in illa die justus judex (II Tim. iv, 7, 8). Forte justificaret, elegerit? Si igiturelectio per praescien-

enim quia dixit, reddet, jam fit ex debito 3

. Cum tiam,praescivitautemDeusfidemJacob;undeproba3
vero ascendens in altum captivavit captivitatem, non quianon etiam ex operibus elegit eum? Si propterea

reddidit, sed dedit dona hominibus (Ephes. iv, 8). quia nondum nati erant, et nondum aliquid egerant
Uude enim ipse Apostolus tunquam debilum reddi bonum seu malum; ita etiam nondum crediderat
3
sibi praesumeret, nisi prius indebitam gratiam per- aliquis eorum. Sed praescientia vidit crediturum ?
cepisset, qua justificatus bonum agonem certaret? Ita praescientia videre poterat operaturum ut quo- :

Fuit enim blasphemus et persecutor et injuriosus; modo dicitur electus propter fidem futuram, quam
sed misericordiam consecutus est, ut ipse testatur praesciebat Deus, sic alius possit dicere, propterfu-
(I Tim. i, 13) credens utique in eum qui justifi-
: tura opera potius electum.quae nihilominus praascie-
cat, non pium, sed impium (Rom. iv, 5), ut justifi- bat Deus.Quapropter unde ostendit Apostolus non
cando pium faciat. exoperibus dictum esse, Major serviet minori? Si quo-
4. Non ex operibus, inquit, sed ex vocante dictum niam nondum non solum non ex operi-
nati erant 4 ;
est ei, Quia major serviet minori. Ad hoe pertinet bus,sed nec exfide dictum est,qnia utrumque deerat
quod ait, Cum enim nondum nati fuissent, neque ali- nondum natis. Non igitur ex praescientia voluit in-,
quid egissent bonum aut malum; ut posset dici, Non telligi factam electionem minoris, ut major ei servi-
ex operibus, sed ex vocante. Unde occurrit animo quae- ret. Volens enim ostendere non ex operibus factam,
rere, cur dixerit, Ut secundum electionem propositum propterea intulit, dicens, Cum enim nondum nati
Dei maneret? Quomodo est enim justa, aut qualis- fuissent, neque aliquid egissent bonum seu malum.
cumque omnino electio, ubi nulla distantia est? Si Alioquin poterat ei dici : Sed jam sciebatDeus quis
enim nulio merito electus est Jacob nondum natus quid esset acturus. Quamobrem unde illa electio

et nihil operatus, nec omnino eligi potuit nulla exi- facta sit quaeritur : quia si non ex operibus, quae
stente differentia qua eligeretur. Item si nullo me- non erant in nondum natis; nec ex fide, quia nec
rito improbatus est Esau, quia et ipse nondum na- ipsa erat : unde igitur?
tus et nihil operatus erat, cum diceretur, Et major 6. An dicendum est quod nulla electio fuerit, non
serviet minori; quomodo ejus improbatio justa dici existente aliqua diversitate in utero matris vel fidei,
potest? Qua ergo discretione, quo aequitatis exa- veloperum,velquorumlibetomninomeritorum?Sed
mine quod sequitur intelligimus, Jacob dilexi, Esau dictum est, Ut secundum electionem propositum Dei
autem odio habui? Quod quidem scriptum est in maneret. Et ideo quaerimus,quiadictum est. Nisi forte

propheta qui longe posterior prophetavit, quam sic est distinguenda sententia, non ut intelligamus
illi nati et mortui sunt sed tamen illa sententia
: tanquam ideo non ex operibus, sed ex vocante dictum
videtur commemorata, qua dictum est, Et major esse, Major serviet minori, ut secundum electionem
serviet minori; et antequam nati et aliquid operati propositum Dei maneret ; sed ita potius, ut ad hoo de
essent. Unde igitur ista electio, vel quatis electio,
si nondum natis nondumque aliquid operatis nulla i Vaticani Mss.: Nam quemadmodum ex una terra.
Mss. Corbeienais et Victorinus Quomodo nec sancte
« :
- Sic Mss. At editi, electio est.
vivere, qui non fuerit sanctifiratus ; nec omnino vi- 3 Editi Sed sicut prsescientia vidit crediturum. Mss. tres
:

vere, etc. Vaticani Si prxscientia etc. Corbeiensis et Genovefsa-

:

Lov., secunda operatio bona, At Eni. Er. et Mss., se~

- nus Sed prsescientia vidit crediturvm? omisso, sicut.
:

cunda opera bona. * Lov.: Sed in quoniam nondum nati erant. Am. et
3 ln B.,jam sit ex debito. Er. Lugd. Ven. Lov, secuti Er.: Sed quoniam, etc; omiBBO, si. At Mss. ; Si quoniam
Bumus. M. omisso, sed.
115 DE DIVERSIS QILESTIONIBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 116

nondum natis et nondum aliquid operatis exemplum destinavit et Jacob ut ei major serviret, quia futura

datum accipiatur, ne aliqua electio hic possit intel- ejus bona opera praesciebat, et falsum est jam quod
ligi. Cum enim nondum nati fuissent, neque aliquid ait, Non ex operibus. Si autem verum est quod non
malum,ut secundum electionem
egissent sivebonum sive ex operibus, et inde hoc probat, quia de nondum na-
propositum Dei maneret; id est, neque aliquid egis- tis nondumque aliquid operatis hoc dictum ; unde
sent bonum aut malum, ut propter ipsam actionem nec ex fide, quae in nondum natis similiter nondum
electio aliqua fieret ejus qui bene egerat cum ergo
: erat : Esau odio habetur antequam na-
quo ioerito

nulla esset electio bene agentis, secundum quam scatur? Quod enim fecit Deus ea quae diligeret, nulia
maneret proposilum Dei, non ex operibus, sed ex quaestio est. Si autem dicamus eum fecisse quae

vocante, id est, ex eo qui vocando ad fidem gratia odisset, absurdum est, accurrente alia Scriptura et

justificat impium, dictum est ei, Quia major serviet dicente, Neque enim odio habens aliquid constituisses,

minori. Non ergo secundum electionem propositum et nihil odisti horum quse fecisti (Sap. xi, 25). Quo enim
Dei manet, sed ex proposito electio id est, non quia
: merito sol factus est sol, aut quid offendit luna ut
invenit Deus opera bona in hominibus quae eligat, tanta illo inferior, vel quid promeruit ut sideribus
ideo manet propositum justificationis ipsius; sed caeteris tanto clarior crearetur? Sed haec omnia bo-
quia illud manet ut justificet credentes, ideo in- na creata sunt quaeque in genere suo. Non enim di-
venit opera quae jam eligat ad regnum ccelorum. ceret Deus, Solem dilexi, lunam autem odio habui;

Nam nisi esset electio, non essent electi, nec recte aut, Lunam dilexi, stellas autem odio habui sicut :

diceretur, Quis accusabit adversus electos Dei {Rom. dixit, Jacob dilexi, Esau autem odio habui. Sed illa

vm,33)?Nontamenelectio praeceditjustificationem, omnia dilexit, quamvis excellentiae diversis gradibus

sed electionem justificatio. Nemo enim eligitur, nisi ordinata; quoniam vidit Deus quia bona sunt, cum
jam distans ab illo qui rejicitur. Unde quod dictum dicto ejus sunt instituta (Gen. i) ut autem odisset :

est, Quia Dcus ante mundi constitutionem

elegit nos
(Ephes. i, 4); non video quomodo sit dictum, nisi
praescientia. Hic autem quod ait, Non ex operibus,
sed ex vocante dictum est ei, Quia major serviet mi-
nori; non electione meritorum, quae post justifi-
cationem gratiae proveniunt, sed liberalitate dono-
Esau, nisi injustitiae merito, injustum est. Quod si
concedimus, incipit et Jacob justitiae merito diligi.
Quod si verum est, falsum est quod non ex operibus,
An forte ex justitia fidei? Quid ergo te adjuvat.
Cum cnim nondum nati fuissent ? quandoquidem in
nondum nato nec justitia fidei poterat esse.

rum Dei voluit intelligi, ne quis de operibus ex- 9. Vidit itaque Apostolus quid ex his verbis pos-
tollatur. Gratia enim Dei salvi facti sumus; ct hoc set animo audientis vel legentis occurrere, statim-

non ex nobis, sed Dei donum est : non ex operibus, que subjecit Quid ergo dicemus? numquid iniquitas
:

ne forte quis extollatur (Id. n, 8, 9). est apud Deum? Absit. Et quasi docens quomodo ab-
7. Quaeritur autem, utrumvelfides mereatur homi- sit Moysi enim dicit, inquit, Miserebor cui misertus
:

nis justificationem an vero nec fidei merita praece-

; misericordiam prsestabo cui misericors fuero.
ero, et

dant misericordiam Dei, sed et fides ipsa inter dona Quibus verbis solvit quaestionem, an potius arctius
gratiae numeretur. Quia et hoc loco cum dixisset, Non colligavit? Idipsum est enim quod maxime movet,
ex operibus; non ait, sed ex fide dictum est ei, Quia si miseretur cui misertus erit, et misericordiam prae-
major serviet minori : ait autem, sed ex vocante. Nemo stabit cui misericors fuerit, cur ha?c misericordia
enim credit, qui non vocatur. Misericors autem Deus defuit Esau, ut etiam ipse per illam esset bonus,
quia me-
vocat, nullis hoc vel fidei meritis largiens ;
quemadmodum per illnm bonus factus est Jacob. An
rita fidei sequuntur vocationem potius,quam praecc- ideo dictum est, Miserebor cui misertus ero, et miseri-
dunt. Quomodo enim credent, quem non audierunt? et cordiam prsestabo cui misericors fuero, quia cui mi-
quomodo audient sine prxdicante (Rom. x, l'i)?Nisi sertus erit Deus ut eum vocet miserebitur e.jus ut1
,

ergo vocando pracedat misericordia Dei, nec cre- credat; et cui misericors fuerit ut credat, miseri-
dere quisquam potest, ut ex hoc incipiat justificari, cordiam praestabit, hoc est faciet eum misericor-
et accipere facultatem bene operandi. Ergo ante om- dem, ut etiam bene operetur? Unde admonemur,
ne meritum est gratia. Etenim Christus pro impiis nec ipsis operibus miscricordiae quemquam opor-
mortuus est (Id. v,6). Ex vocante igitur minor acce- tere gloriari et extolli, quod cis quasi suis Deum
pit, non ex ullis meritis operum suorum, ut major promeruerit; quandoquidem ut haberet ipsam mi-
ei serviret ut etiam quod scriptum. Jacob dilexi,
: sericordiam ille proastitit, qui misericordiam praes-
ex vocante sit Deo, non ex nperante Jacob. tabit cui misericors fuerit. Quod si eam credendo se
8. Quid dcinde Esau, quod servit minori et quod meruisse quis jactat, noverit eum sibi pra^stitisse ut

scriptumest,£saMawYemorfzo/t«/^a',quibusmalissuis crederet, qui miseretur inspirando fidem, cujus mi-

hoc meruit, cum et ipse nondum natus fuisset, neque sertus est ut adhuc infideli vocationem impertiret.
aliquid egisset boni aut mali,quandodictum est, Et Jam enim discernitur fidelisab impio. Quid enim ha-
ma/0rimu'dJm»0n7Anfortequemadmodumilludde bes, inquit, quod non accepisti? Si autem et arcepisti,

Jacobnu II ismoritis Itonffl actionisdictumestjtaKsau quid gloriaris quasi non acceperis 7)? (\ Cor. iv,

nullis meritis malre actionis odiosus?Si enim quia 1U. Recte quidem hob; sed cur haec misericordia
pra^sciebat Deus futura ejus opera mala, proptcrea 1
Editi, ut eum vocet misericors. Abest, misericors, a
eum praedcstinavitutserviretminori; proptereapree- inelioribus Mss.
 ;

117 LlBl !t PKIUUS. HS

ut ct niamus scd ctiam ex illa intcntionc qua et alio
subtracta est ab Esau, ut non sic vocaretur, ;

vocato inspiraretur fidcs ', ct credens

misericors loco dicit, Cum tiniorc et trcmore vestram ipsorum
quia noluit? salutcm operamini Dcus enim cst qui operatur in
iicret ut bene operaretur ? An ibrte
;

ei Deus volns ct vclle ct operari, pro bona voluntate (Philipp.

Si ergo Jacob ideo credidit quia voluit,non
eamvolendo prtestitit,
sibi ipse ii, 1:2, 13). Ubi satis ostendit etiam ipsam bonam
donavit fidem, sed
et habuit aliquid quod non accepit. An quia nemo voluntatem in nobis operante Deo fieri. Nam si
potest credere nisi vclit, nemo velle nisi vocctur, propterea solum dictum est,Mm volentis neque cur-
potest pnestare ut vocetur, vo- rcntis, sed misercntis est Dei, quia voluntas hominis
nemo autem sibi
sola non sufficit ut juste recteque vivamus, nisi
cando Deus praestat et (idem quia sine vocatione
;

non potest quisquam credere, quamvis nullus cre- adjuvemur misericordia Dei potest et hoc modo ;

quem non au- dici, Igitur non miserentis est Dei, sed volentis est
dat invitus Quomodo enim credenl,
?

quomodo audient sine prxdicante ? Ne- hominis, quia misericordia Dei sola non sufficit,
dierunt aut ?
nisi consensus nostrae voluntatis addatur. At illud
mo itaque credit non vocatus sed non omnis cre- :

dit vocatus. Multi enim sunt vocati, pauci vero electi

manifestum est, frustra nos velle, nisi Deus mise-
utique ii qui vocantem non con- reatur illud autem nescio quomodo dicatur, frus-
:
(Matlh. xx, 16) :

tra Deum misereri, nisi nos velimus. Si enim Deus

tempserunt, sed credendo secuti sunt volentes au- ;

tem sine dubio crediderunt.Quid est ergo quod se- miseretur, etiam volumus: ad eamdem quippe mi-

quitur, Igitur non volentis neque currentis, scd mi- sericordiam pertinet ut velimus. Deus cnim est qui
operatur in nobis et velle et operari, pro bona volun-
serentis est Dei? An quia nec velle possumus nisi
vocati,et nihil valet velle nostrum,nisi ut perficia- late. Nam
quaeramus utrum Dei donum sit vo-
si

mus adjuvet Dcus? Opus est ergo velle et currerc. luntas bona, mirum si negare quisquam audeat. At

Non enim irustra diceretur,£t in terra pax homini- enim quia non praecedit voluntas bonavocationem,
bus bonne voluntatis (Luc. n, 14) ; et, Sic currite ut sed vocatio bonam voluntatem, propterea vocanti

comprehendatis (1 Non tamen volenlis

Cor. ix, 24). Deo recte tribuitur quod bene volumus, nobis vero
tribui non potest quod vocamur. Non igitur ideo
neque currentis, sed rniserentis est Dei, ut quod volu-
mus adipiscamur, et quo volumus perveniamus. dictum putandum est, Non volentis neque currentis,
Noluit ergoKsau et noncucurrit: sed et si voluisset sed miserentis est Dei, quia nisi ejus adjutorio non
etcucurrisset,Dei adjutorio pervenisset,qui eietiam possumus adipisci quod volumus, sed ideo potius,

velle et currere vocando prsestaret, nisi vocatione quia nisi ejus vocatione non volumus.
contempta reprobus fieret. Aliter enim Deus praestat 13. Sed si vocatio ista ita est effectrix bonae vo-

ut velimus,aliter praestat quod voluerimus.Ut veli- luntatis, ut omnis eam vocatus sequatur,quomodo
mus enim et suum esse voluit et nostrum suum vo- ;
verum ev\t,Multi vocati, pauci electi ? Quod si verum
cando, nostrum sequendo.Quod autem voluerimus est, etnon consequenter vocationivocatus obtempe-

solus praestat, id est, posse bene agere, et semper rat,atqueut non obtemperet in ejus estpositum vo-
1

beate vivcre. Verumtamen Esau nondum natus, ni- luntatc.recte etiam dici potest,Igitur non miserentis

hil horum posset velle seu nolle.Cur ergo in utero Dei, sed volentis atque currentis est hominis ;
quia
positus improbatus est ? Reditur enim ad illas dif- miscricordiavocantisnonsufficit.nisivocatiobedien-

non solum sua obscuritate, sed etiam

ficultates, tia consequatur.An forteilliqui hoc modo vocatinon
nostra tam multa repetitione molestiores. consentiunt,possent alio modo vocati accommodare
fidei illud verum sit, Multi vocati,
voluntatcm,ut et
11. Cur enim est improbatus Esau nondum na-
tus,qui neccredere poteratvocanti.nec contemnere pauci clecli quamvis multi uno modo vocatisint,
; ut

vocationem 2 nec boni vel mali aliquid operari ?

,
tamen qwia non omnes uno modoaffectisunt,illi soli
Si praescientia Dei futurae malae voluntatis ejus,cur scquantur vocationem, qui ei capiendae reperiuntur
non et Jacob praescientia Oei approbatus est futurae idonei et illud non minus verum sit, lgiturnon vo-
;

bonae voluntatis ejus? Quod semel concesseris,

si lcntis neque currcntis, sed miserentis est Dei, qui hoc
potuisse quemquam vel approbari vel improbari ex modo vocavit, quomodo aptum erat eis qui secuti

eo quod nondum in illo erat, sed quia Deus futu- sunt vocationem? Ad alios autem vocatio quidem per-
rum esse prsesciebat; conficitur eum potuisse etiam venit sed quia talis fuit qua moveri non possent,
;

ex operibus approbari, quae in illo Deus futuraesse nec eam capere 2 apti essent,vocati quidem dicipo-
praesciebat, quamvis nondum esset aliquid opera- tuerunt sed non electi et non jam similiter verum :

tus et omnino te nihil adjuvabit quod nondum

;
estjgitur non miserentis Dei.sed volentis atque cur-
nati erant, cum dictum esset, Et major serviet mi- rentis est hominis : quoniam non potest effectus mi-

nori, ut hinc ostendas non ex operibus dictum,quia sericordiae Dei esse in hominis potestate, ut frustra
nondum quidquam erat operatus. ille misereatur, si homo nolit; quia si vellet etiam

12. Illa etiam verba si diligenter attendas. Igitur ipsorum misereri, posset ita vocare, quomodo illis
non volcntis neque currentis, sed miserentis est Dei aptum esset,ut et moverentur et intelligerentet se-
non hoc Apostolusproptereatantum dixisse videbi- querentur.Verum est ergo, Multi vocati, pauci eiecti.
tur, quod adjutorio Dei ad id quod volumusperve-
1
Huc Mss. auctoritate revocavimus negantein parti-
1 Unus e Vaticanis Mss., hic addit, ut crederet. culam, quce in ante editis exciderat.
1 Sorbonicus Mss., vocantem. * Sic Mss. At editi, ut eam capere.
119 DE DIVERSIS QtLESTIOMBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 120

Illienim electi,qui congruenter vocati illiautem ' : annuntietur nomen meum in universa terra ? Hoc au-
qui non congruebant neque contemperabantur voca- tem subjecit Apostolus documentum,quo probaret
tioni, non electi, quia non secuti, quamvis vocati. quod supra dixerat, Igitur non volentis neque cur-
Iteni verum est, Non volentis neque currentis,sed mi- rentis, sed miserentis est Dei. Tanquam enim ei di-

serentis est Dei quia etiamsi multos vocet,eorum ta- ceretur, Unde hoc doces ? Dicit enim Scriptura, in-
;

men miseretur, quos ita vocat,quomodo eis vocari quit, Pharaoni, Quia od hoc te excitavi, ut ostendam
aptum est, ut sequantur. Falsum est autem si quis in te potentiammeam,et ut annuntietur nomen meum
dicit, Igitur non miserentis Dei, sed volentis atque in universa terra. Utique hinc ostendens quod non
currentiseet hominis: quia nullius Deus frustra mi- volentis neque currentis, sed miserentis est Dei. Con-
seretur ; cujus autem miseretur,sic eum vocat, quo- cluditque ita, Ergo cujus vult miseretur,et quemvult
modo scit ei congruere, ut vocantem non respuat. obdurat cum superius non utrumque dictum
, sit.

14. Hic dicet aliquis : Gur ergo Esau non sic est Neque enim quomodo dictum est, Non volentis ne-
vocatus, ut vellet obedire? Videmus enim alios que currentis, sed miserentis est Dei ; sic etiam dic-

aliter iisdem rebus demonstratis vel significatis ad tum est, non nolentis !
neque contemnentis, sed
credendum moveri. Sicut exempli gratia, Simeon obdurantis est Dei. Unde datur intelligi,quod infra
in Dominum nostrum Jesum Christum adhuc in- utrumque posuit,£r^o cujus vult miseretur, et quem
fantem parvulum credidit, Spiritu ei revelante co- vult obdurat, itd. sententiae superiori posse congruere.
gnoscens (Luc. n, 25). Nathanael ad unam senten- ut obduratio Dei sit non ab illo
nolle misereri : ut
tiam, quam ab illo audivit, Priusquam te Philippus irrogetur aliquid quo sit homodeterior, sed tantum
vocaret,cum esses sub arbore fici, vidi te ; respondit, quo sit melior non erogelur. Quod si fit nulla dis-
Rabbi, tu es Filius Dei, tu es rex Israel (Joan. i, 48, tinctione meritorum,quis non erumpat in eam vo-

49). Quod tanto post quia confessus est Petrus, me- cem.quam sibi ipse objecit Apostolus ? Dicis itaque

ruit audire quod beatus sit, et quod ei darentur mihi ; Quid adhuc conqueritur ? nam voluntati ejus
claves regni ccelorum (Matth. xvi, 16-19). Miraculo quis mz5^7?Conqueriturenim Deus saepe de homini-

facto inquod initium signorum

Cana Galilsae, bus,sicutperinnumerabilesapparetScripturarumlo-
Jesu Joannes evangelista commemorat, aqua in vi- cos.quodnolintcredereetrectevivere. Undefideleaet
num conversa, crediderunt in eum discipuli ejus facientesvoluntatemDeiconversaridicuntursineque-
(Joan. n, ll).Multos loquendo incitavit ad fidem 2
:
rela (Luc. i,6),quod de illis non queraturScriptura.

multi nec suscitatis mortuis crediderunt. De cruce Sed,Quid c.onqueritur ,ait?n«m voluntati ejus quisresi-
atque morte eius conterriti etiam discipuli tituba- stit,qu&ndocujus vult miseretur,et quem vult obduratl

runt et tamen latro tunc credidit, cuni eum non

;
Ettamenintueamursuperiora,etindenostram,quan-
praestantiorem videret in operibus, sed consortio tum ipse Dominus adjuvat, sententiam dirigamus.
crucis aequalem (Luc. xxm, 40-42). Unus etiam de 16. Ait enim paulo ante, Quid ergo dicemus? num-

numero discipulorum post ejus resurrectionem, non quid iniquitas est apud Deum ? Absit. Sit igitur hoc
tam viventibus membris, quam recentibus cicatri- fixum atque immobile in mente sobria pietateatque
cibus credidit (Joan. xx, 27) multi ex eorum nu- :
stabili in lide*,quod nulla est iniquitasapudDeum :

mero a quibus crucifixus est, qui videntes eum atque ita tenacissi me firmissimeque credatur, idip-
miracula facientem contempserant discipulis eum sumquod Deusruj usvultmiseretur etquem vultobdu-
preedicantibus et in nomine ejus talia facientibus rat, hocest,cujusvult misereturetcujusnonvultnon
crediderunt (Act. n-iv). Cum ergo alius sic, alius miseretur, esse alicujus occultee atque ab humano
autem moveatur ad fidem, eademque res saepe
sic modulo investigabilis aequitatis.quae in ipsis rebus
alio modo dicta moveat,alio modo dicta non moveat; humanis terrenisque contraotibus animadvertenda
aliumque moveat,alium non moveat;quis audeat di- est;in quibusnisisupernee justitiae quaedamimpressa

ceredefuisseDeo modum vocandi.quoetiamEsauad vestigia teneremus,nunquam in ipsum cubile ac pe-

earo fidem mentem applicaret, voluntatemque con- netrale sanclissimum atque castissimum spiritua-
jungeret,in qua Jacob justificatus est?Quod si tanta liumpraeceptorum nostrae inlirmitatis suspiceretat-
quoque potest esse obstinatio voluntatis, ut contra que inhiarct intentio.Beatiquiesuriuntetsitiuntjus-
omnes modos vocationis obdurescat mentis aver- titiam,quoniamipsisaturabuntur (Malth.\fi).\n ista
sio 3
;
queeritur utrumde divinapcenasit ipsaduritia, igitur siccitate vitae conditionisque mortalis, nisi as-
cum Deusdeseritnonsicvocando,quomo(Joad fidem pergeretur desuper velut tenuissima quaedam aura
moveri potest.Quis enimdicatmodum quoeipersua- 4 justiti;o,citiusaresceremus quamsitiremus.Quapro-
deretur ut crederet, etiam Omnipotenti defuisse? pter cum dando et accipiendo inter se hominum so-
15. Sed quid hoc quserimus, cum ipse subjungat cietas connectatur,dentur autem et accipiantur vel
Apostolus, Dicit enim Scriptura Pharaoni, Quia ad debitavel non debita; quis non videat iniquitatisar-
hoc te excitavifUt ostendamin le potentiam mcam,et ut gui neminem posse,qui quod sibi debetur, exegerit?
nec eum certe.qui quodei debetur,donare voluerit?
1
Tres Vaticaui codices, qui congruebant vocalioni.
a Er. et plerisque Mss., invttnvit.
hoc autem non esse in eorum qui debitores sunt.sed
s
Corbeiensis Ms., evrsio. Victorinus, adversio.
* Editi Cum enim Deus deterit... ijuis etiom dicat mo-
: » Sic Er. et aliquot Mss. At Lov., non volentis.
dum, etc. Corbeieusis codex Cum eum Deui deserif,
: 1 Editi, stabili fide; ouiissa particula, in, quam ex
etc. Tuui cuui aliis Mbs., quis enim dtcat modum. Corbeieusi Ms. revocamuB.
 ;

121 LIBEft PRIMUS. 122

in ejus cui debetur arbitrio ? Ilaec imago, vel, ut su- Apostolum in Adam moriuntur, unam dicit essecon-
pra dixi, vestigium negotiis hominum de fastigio spersioncm omnium. Etquamvisaliud vasfiatinho-
summo 1
aequitatisimpressumest.Suntigituromnes norem,aliud incontumeliam tamenet illud quod fit ;

homines (quandoi|uidem, ut Apostolus ait, In Adam in honorem, necesse est ut carnale esse incipiat, at-

omnes moriuntur Cor. xv, 22], a quo in universum

[
I queindeinspiritualem consurgataetatem Quando- 1
.

genus humanum origo ducitur ollensionis Doij una quidem jam in honorem factierant,et inChristo jam
quaidam massa peccati, supplicium debens divinaj nati erant sed tamen quoniam parvuloB adhuc allo-
:

summacque justitiae, quod sive exigatur, sive done- quitur, ctiam ipsos carnales appellat, dicens Non :

tur, nulla est iniquitas. A quibus autem exigendum, potui loqui robis quasi spiritualibus, sed quasi carnali-
etquibusdonandum sit,superbejudicantdebitores: bus. Quasi parvulis in Christo lac vobis potumdedi,non
quemadmodum couducti ad illam vineam injuste in- escam; neque cnim poteraiis: sed nec adhuc quidem po-
dignati sunt,cum tantumdem aliis donaretur.quan- testis; adhuc enim estiscarnales. Quamvis ergo carna-
tum illis redderetur (Matth. xx, H). Itaque hujus les eos esse dicat ; tamen jam in Christo natos, et in

impudentiam quasstionis ita retundit Apostolus : illo parvulos, et lacte potandos. Et quod adjungit,
homo,tu quises,qui respondeasDeo? Sicenim respon- Nec adhuc quidem pote.stis, ostendit proficientes futu-
det Deo, cum ei displicct quod de peccatoribus con- rum esse ut possint ;
quia.jam in eis spiritualiter re-

queritur Deus. quasi quemquam Deus peccare cogat, natisgratiafueratincboata .Ergojam vasaerant in 2

si tantummodo
2
quibusdam peccantibus misericor- honorem facta, quibus adhuc tamen recte dicerctur,
diam justificationis sua) non largiatur.et ob hocdica- homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Et si talibus
tur obdurare peccantes quosdam, quia non eorum recte dicitur, multo rectius eis qui vel nondum ita

miseretur,nonquiaimpellitutpeccent.Eorumautem regeneratisunt.veletiamin contumeliam facti.lllud

non miseretur, quibus misericordiam non esse prae- tantummodo inconcussa fide teneatur,quod non sit

bendam, aequitate occultissima et ab humanis sensi- iniquitas apud Deum : qui sive donet, sive exigat de-
bus remotissimajudicat. Inscrutabiliaenim sunt ju- bitum, nec ille a quo exigit, recte potest de iniquitate
dicia ejus, e.t investigabiles viae ipsius (Rom. xi, 33). ejus conqueri, nec ille cui donat, debet de suis me-
Gonqueritur autem juste de peccatoribus,tanquam ritis gloriari. Et ille enim, nisi quod debetur, non
de his quos peccare ipse non cogit. Simul etiam ut hi reddit : et ille non habet.nisi quod accepit.
quorum miseretur, hanc quoque habeant vocatio- 18. Sed enitendum Dominus adju- est hoc loco, si
nem ut dum conqueritur Deus de peccatoribus,
; vet, viderequemadmodum verum sit, quod et illud
conpungantur corde, atque ad ejus gratiam con- scriptum est, Nihil odisti eorum qux fecisti (Sap. xi,
vertantur. Juste ergo conqueritur,et misericorditer. 25) ; Esau autem odio habui (Mu-
et illud, Jacob dilexi,
17. Sed si hoc movet, quod voluntati ejus nullus lach. i, 2, 3). Si enim propterea Esau odio habuit,
resistit, quia cui vult subvenit, et quem vult deserit quia vasfactum eratin contumeliam.et aliud vas in
cum et ille cui subvenit, et ille quem deserit, ex ea- honorem, aliud in contumeliam idem figulus fecit,
dem massa sint peccatorum et quamvis debeat uter- , quomodo nihil odisti eorum qux fecisti ? Ecce enim
que supplicium, ab uno tamen exigatur,alteri done- odit Esau, quod vas ipse fecit in contumeliam. Qui
tur si hoc ergo movet
: homo, tu quis es, qui re-
; nodus ita solvitur, si intelligamus omnium creatura-
spondeas Deo? Arbitror enim subeadem significatione rum esse artificem Deum. Omnis autem creatura Dei
positum,quod dictum est, homo; sub quo et illud di- bona est (1 Tim. iv, 4); et omnis homo in quantum
citur, Nonne homines estis, et secundum hominem am- homo est, creatura est, non in quantum peccator est.
bulatis ? Ibi enim carnales et animales notantur hoc Estergo creator Deus et corporis et animi humani.
nomine, quibus dicitur, Non potui loqui vobis quasi Neutrum horum malum, et neutrum odit Deus nihil :

spiritualibus, sed quasi carnalibus ; et illud, Nondum enim odit eorum quae fecit. Est autem animus prae-
enim poteratis : sed neque adhuc potestis, adhuc enim stantior corpore Deus vero et animo et corpore,
;

estis curnales (I Cor. m, 1-4), et illud, Animalis autem utriusqueeffectoretconditor, necoditinhominenisi

hnmo non percipit qux sunt Spiritus Dei (Id. n, 14). peccatum. Est autem peccatum hominis inordinatio
His ergo dicitur, homo, tu quis es, qui respondeas atque perversitas id est, a praestantiore Conditore
;

Deo ? Numquidfigmentum ei qui se finxit, Quare

dicit aversio,etad condita inferioraconversio.Non igitur
me sic fecisti ? Aut non habet potestatem figulus tuti, et odit Deus Esau hominem, sed odit Deus Esau pecca-
eademconspersionefacerealiudquidem vas in honorem, torem. Sicut dicitur de Domino, In sua propria venit,
aliud in contumeliam? Eo ipso fortasse satis ostendit et suieumnonreceperunt(Joan. i, 11) quibus item :

se homini carnali loqui quoniam hoc limus ipse ; ipse dicit, Vos propterea non auditis, quia non estis ex
unde prirnus homo formatus est et quia
signifioat, : Deo (Id.Quomodo sui, quomodo non ex Deo :
vin, 47).
omnes, ut jam commemoravi, secundum eumdem dictum est de hominibus, quos ipse
nisi quia illud
Dominus fecerat illud de pcccatoribus, quos ipse
;

1
Tres Vaticani Mss., summs. Pauloque post iidem
libri habent, a quo universum genus humanum origiaem
Dominus arguebat ? iidem tamen ipsi et homines et
ducit offensionis Dei. peccatores sed homines Dei conditione, peccatores
;

2 Mss., ted tantummodo. Atque unus ex his Gonove-

feeus proxime ante addit, cum ipse neminem peccare

cogat. Alius autem ex Vaticanis infra, pro largiatur et * Quatuor Mss., gratiam.
dicatur, habet largitur et dicitur. J Victorinub codex, inckoatum.
 :

123 DE DIVERSIS QU.ESTIONIBUS AD SIMPLTCIANUM, S. AUGUSTINI 124

propria voluiitate. Quod ergo Jacobdilexit,numquid sux qux prxparavit in gto-

in vasa misericordix,
peccator non erat? Sed dilexit in eo non culpam quam riam. Etenim obduratio illa impiorum utrumque
delebat, sed gratiam quam donabat. Nam et Christus demonstrat, et quid timendum sit, ut quisque pie-
pro impiis mortuus est (Rom. v, 6) : non tamen ut tate convertatur ad Deum
agendaesint ; et quantae
impii permanerent *, sed ut justificati ab impietate gratiae misericordiee Dei, qui in aliorum pcena quid
converterentur*,credentes in eum qui justiticat im- aliis donet ostendit.Si autem illa,quam de aliis exi-
pium (ld. iv, 5) enim Deus impietatem. Itaque
; odit git,non est justa pcena nihil donat aliis, a quibus ;

in aliis eani punit per damnationem, in aliis adimit eam uon exigit. Quia vero illa justa est, et nulla est
perjustiticationem,quemadmodum ipsejudicatesse iniquitas apud vindicantem Deum, quis sufficiat
faciendum illis judiciis inscrutabilibus. Et quod ex agere gratias ei qui hoc remittit,quod si vellet exi-
numero impiorum, quos non justificat, facit vasa in gere, nemo se recte diceret non debere ?
contumeliam, non hoc in eis odit quod facit quippe : 16. Quos et vocavit nos, inquit, non solum. ex Ju-
in quantum impii sunt, exsecrabiles sunt in quan- ; dwis, sed etiam ex Gentibus: id est,vasa misericor-
tum autem vasa fiunt, ad aliquem usum fiunt, ut per diae quae praeparatin gloriam. Non enim omnesJu-
eorum ordinatas pcenas vasa quae fiunt in honorem daeos,sed ex Judaeis : nec omnes omnes omninoho-
proficiant.Non ilaqueoditDeus,nec in quantum ho- mines Gentium, sed ex Gentibus. Una est enim ex
mines sunt, nec in quantum vasa sunt id est, nec ; Adam massa peccatorum et impiorum,in qua et Ju-
quod in eis facit creando, nec quod in eis facit ordi- da?i et Gentes remota gratia Dei ad unam pertinent
nando nihil enim odit eorum qua? fecit. Sed tamen
: conspersionem, si enim figulus luti ex eadem
quod vasa eos facit perditionis, ad usum correctionis conspersionefacitaliud vas in honorem,aliud vasin
aliorum facit. Odit enim in eis impietatem 3 quam ,
contumeliam manifestum est autem quod et ex
;

ipse non fecit.Sicut enimjudex in homine odit fur- Judaeis sunt alia vasa in honorem, alia in contume-
tum, sed non odit quod datur ad metallum illud ; liarcsicut ex Gentibus sequitur ut ad unam cons-
; :

enim fur, hoc.judex facit: ita Deus quod ex consper- persionem omnes pertinere intelligantur. Deinde
sione impioru m facit vasa perditionis, non odit quod incipit reddere attestationes Prophetae 1 singulis ge-
facit, id est, opus ordinationis suae in poena debita neribusconverso ordme.Prius enim dixit exJudxis-,
pereuntium ;
,in qua occasionem salutis illi quorum posterius ex Gentibus prius autem reddit testimo-
:

miseretur, inveniant. Sic Pharaoni dictum est, nium pro Gentibus, deinde pro Judaeis. Etenim sicut
Ad hoc te excitavi, ut ostendam in te potentiam Osee dicit, Vocabonon plebem meam, plebem.meam et
meam, et ut annuntietur nomen meum in universa non dilectam, dilectam : et erit in loco ubi dictum est,
terra. Haec demonstratio potentiae Dei, et annuntia- Nonpopulus meusvos, ibi vocabunturfilii Dei vivi
tio nominis ejus in universa terra prodest eis ut De Gentibus intelligitur dirtum, quia non habebant
timeant, et vias suas corrigant, quibus vocatio talis destinatum unum sacrificiorum locum, sicut Judaei
congruit. Sic consequenter dicit : Si autem volens in Jerusalem.Missisunt autem ad Gentes Apostoli,ut
Deus oslendere iram, et demonstrare potentiam suam, in loco suo quique crederent.et ubicumque credidis-
attulit in multapatientia vasa irx,quseperfectasunt in sent,ibisacrificiumlaudis o.Terrent quibusdedit po-
perditionem : subauditur, Tu quis es, qui respondeas testatem filios Dei fieri (Joun. l, 12). Isaias autem, in-
Deo? ut recurrente senlentia ad verbasuperiora,iste quit, clamat pro Isrel. Ne rursus omnes Israelitae in
sit sensus Si volensDeus ostendere iram, attulit va-
: perditionem isse credantur 3
, docet et inde facta alia
sairee tu quis es, qui respondeas Deo? Non autem
; in honorem, alia in contumeliam. Si fuerit , inquit,
solum volens ostendere iram, et demonslrare potentiam numcrus filiorum lsrael quasi arena maris, reliquix
suam attulit in multapatientia vasa irae, qnx perfecta salvSB fipnt. Caetera ergo turba, vasa perfecta ad
suntin perditioncm ; sed etiam quod sequitur, utnotas perditionem. Verbum enim consttmmans et brevians
faceret divitias glorix sux in vasa misericordise. Quid inquit, faciet Dominus super terram : id est.utcom-
enim prodestvasis perfectisin perdilionem.quod ea pendio fidei per gratiam salvos faciat credentea, non
patienter Deus sustinet, ut ordinate disperdat 5 ,uta- per innumerabiles observationes, quibus illa mul-
turque ad instrumentum salutisaliorum,quo-
illis titudo serviliter onerata premebatur. Per gratiam
rum miseretur?Sedillisutique prodest,ad quorum quippe nobis verbum consummans et brevians fecit
salutemistissicutitur; ut sicutscriptum estjustus super terram, dicens Jugum mcum lene est,et sar-
:

manuslavetinsanguinepeccatoris(Ps«/. lvii, 11), id ci»a mca levis est [Matth. xi, 30).Quod et paulo post
est,mundeturabopcribusmalispertimoremDei,cum hic dicitur : vcrbum in ore tuo,et in cor-
Prope te ^est

videtsupplicia peccatorum.Quod ergo volensostcnde- de tuo, hoc est verbum fidei quod prxdicamus quia si ;

re iram,altulit vasa irx, valet ad utilem al iis prastan- confitearis in orctuo quia Dominus esl Jesus et credi-
dum timorom, et ut notas faceret divitias glorix dcris in cordc tuo quia Dcus iltum susciiavit a mortuis

Lditi, ut impii mortui permanerent. Abest, mortui,

1

a Mss. Mss.. prophetise.

1

1 Mss., mutarentur.
Editi, conversos ex Judxis. Abest, CG7iversos, a Mss.
8
3 \a Mbs.
habetur bic sed tamen ut vn*a eos faciat
:
plerisque.
pertiitionis, ad usum correctionis aliorum, o<Ut in eis im- 3 Lov., in prrditionem issi credantur. At melius aid.
pietatem, etc. Et. not-tri Mss i» perditione isse credantur.
* Omnes fere Ms«t., pereuntibus. * Particulam, te, hic additt vetustissimus Corbeien-
8
Sic Mss. At editi, ut ordinanter disperdat. sis codex grseco consentiens.
125 LIBER PRIMUS. 126

snlvus eris.Cordecnim credituradjustltiam,ore nutem Apostolus ad charitatem obtinendamsimilitudinem

confessio fit ad salutem (llom. x, 8-10). Hoc est ver- duceret (I Cor. xn,12, etc). In omnibus est etiam
bumconsummansetbrevians,quod iecit Deus super membravivificans.omnisque
spirilusvitalis terrena
teri'am,quaconsumn)ationeatquebreviatione' latro naturahominisdomitatuanimae etlamulutucorporia
justificatusest,quifiefixisincruceomnibusmembris conditione mirabili temperata sedconcupiscentia :

ethabens libera ha<cduo,cordecrediditadjustitiam, carnalis de peccati pcenajam regnans, universutn

oreconfessus est ad salutem stalimque audire me- ;
genushumanumtanquamtotametunamconsperBio-
ruit. llodie mecum eris in paradiso (Luc. xxni, 43). nemoriginulireatuinomninpermanenteconfuderat.
Consequerentur enim bona opera ejus, si percepta Et tamen sequitur.Ex ipsis denedixit et exaltavit,et

gratia diu inter homines viveret. Sed tamen non ea ex ipsis sanctifcavit et ad se upplicavit t et ex ipsisma-
praecesserant,ut eamdem gratiam mereretur.ex la- ledixit et humiliavit, et convertitillos in dissensioncm
trocinio fixus incruce,excruce in paradisum trans- ipsorum : tanquam Apostolo dicente, An non habet
latus, Et sicxd prxdixit, inquit, Isaias.Nisi Dominus potestatem figulus luti ex eadem conspersione facere
sabaoth reliquisset nobis semen, sicut Sodoma facti aliud vas in honorem,aliudin contumeliam ? Ideoque
essemus, et sicut Gomorrha similes fuissemus. Quod illud quodconlexitur,nec ab ipsa similitudinevacat:
hic ait, semen ; hoc ibi, reliquiae
reliquissel nohis Quasi tutum, inquit, fguli in manu ipsius plasmare
salvx autem lanquam perditionis vasa
fient. Gaeteri itludet disponere ,omnes uix ejus secundum dispositio-

debito supplicio periorunt. Et ut non omnes peris- nem ejus ; sic homo in manu illius qui se fecit. Sed
sent,sicut in Sodomna et Gomorrha, non meritum quia dicit Apostolus, Numquid iniquitas apud Deum
eorum fecit, sed gratia Dei relinquentis semen,un- vide ethic quid adjungat : Reddet illi,inqmt,secun-
de alia messis toto orbe consurgeret. iloc et paulo dum judicium suum.Sed cumdamnatisjusta tribuan-
post : Sic ergo, inquit, et in hoc lempore reliquise tur suplicia ; tamen quia hoc ipsum in usum con-
per electionem gratix salvx factx sunt. Si autem vertitur,quo illi proficiant quibus prabetur miseri-
graliajam non ex operibus ; alioquin gratia jamnon cordia, attende reliqua : Contrarium, inquit, malo
est gratia. Quod quserebat Israel, hocnon
Quid ergo ? bonum est,et contra mortem vita ; sic et contra virum
est consecutus ; etectio autem consecida est ; aeleri justum peecator.Et sic intuere in omnia opera Altis-

vero excxcati sunt. (Rom. xi, 5-7). Consecuta sunt simi : duo, duo ; unum contra unum : utique ut ex
vasa misericordiae, excaecata sunt vasa irae ex ea- : deteriorum comparatione emineant proficiantque
dem tamen conspersione, sicutin plenitudineGen- meliord. Quae tamen quoniam per gratiam meliora
tium. sunt tanquam diceret, Reliqux solvx fient sequi- '
;

quidam Scripturae ad rem de qua

20. Est locus tur et dicit ex persona reliquiarum, Et ego novissi-
nunc agimus,maxime necessarius,eadem quae tra- mus quiracematur postvindemiatores
vigilavi,et quasi

ctata sunt, mira contestatione confirmans, in eo Et unde probat, quia non ex meritis suis, sed ex
libro qui ab aliis JesusSirach,ab aliisEcclesiasticus misericordia Dei ? In benediclione, inquit, Dominiei
dicitur, in qua ita scriptum est Et omnes homines
: ipse speravi, ct quasi qui vindemiat, replevi torcular

de solo,et ex terra Adam 2

creatus esl. In multitudine (Eccli. xxxiii, 10-17) Quamvis enim novissimus
disciplinxDominus separavil eos, et immutavit vias vigilaverit ; tamen quia erunt,ut dictum est novis-

eorum. Et ex ipsis henedixit et exaltavit, et ex his simi primi (Matth. xx, 16), in benedictione Domini
sanctihcavit et ad se applicavit, et ex ipsis maledixit speransex reliquiis Israel racematus populusimple-
et humiliavit : et converiit illos ad dissensionem illo- vit torcular ex ubertate vindemiae, quae toto orbe
rum-Quasi lutum fguli inmanu ipsius plasmare illud terrarum provenit.
et disponere, omnes vix ejus secundum disposilionem 21. Nullaigitur intentio tenetur Apostoli, et om-
ejus homo in manu illius qui se fecit, et reddet
: sic niumjustificatorumperquosnobisintellectusgratiaB
illi setundum judicium suum.Contrarium malo bonum demonstratus est, nisi ut qui gloriatur.in Domino
est, et contra mortem vita est ; sic et contra virum glorietur (II Cor. x, 17). Quis enim discutiet opera
justum peccator Et sic intuere in omnia opera Atis-
.
Domini, ex eadem conpersione unum damnantis,
simi : duo,duo 3 unum contra unum. Primo hic com-
;
alterum justificantis?Liberum voluntatis arbitrium
mendata est disciplina Dei In multiludine, inquit, : plurimum valetjimovero estquidem,sed in venum-
disciplinx Dominus separavit:eos : unde,nisi a beati- datis sub peccato (Iiom. vn, 13) quid valet? Caro,
tudine paradisiEtimmutavit vias eorum, ui jam
? inqu\t,concupiscit adversus spiritum,et spiritus adver-
tanquammortalesviverent.Tuncfactaestunamassa sus carnem, ut non ea qux vultis faciatis (Galat. v,
omnium, veniens de traduce peccati 4
et de poena 17). Praecipitur ut recte vivamus, hac utique mer-
mortalitatis,quamvis Deo formante et creante quae cede proposita, ut in aeternum beate vivere merea-
bona sunt. In omnibus est enim species et compago mur sed quis polest recte vivere et bene operari,
:

corporis in tanta membrorum concordia, ut inde nisi justificatus ex fide? Praicipitur ut credamus,
ut dono accepto Spiritus sancti per dilectionem
Er. et M88., brevitate.
'

operari possimus : sed quis potest credere,nisi ali-

2 In editis, ex terra unde Adam.. Particula, unde,
abest a Mss. et a textu g.seco apui' LXX. qua vocatione, hoc est, aliqua rerum testificatione
1 Editi, duo contra duo. Abest. contra, a veteribus li-

bris.
* Victorinus Ma., vtniens de radice peccati. 1
Mss. reliqux salvse fiunt.
127 DE DIVEHSIS QILESTIONIBUS AD SLMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 128
tangatur? Quis habet in potestate tali viso attingi lundat sapientes (I Cor. \, 27), ut eum intuens et
mentemsuam,quoejusvoluntasmoveaturadfidem? pudore correctus, ego irrideam multos et prae qui-
Quisautemanimoamplectituraliquidquod eumnon busdam peccatoribus castiores, et praequibusdam
delectat? aut quis habet in potestate utvel occurrat piscatoribus oratores. Nonne advertimus multos
quod eum delectare possit,vel delectet cum occur- fideles nostros ambulantes viam Dei,exnulla parte
rerit?Cum ergo nosea deleclantquibusproficiamus ingenio comparari,non dicam quorumdam haeretico-
ad Deum, inspiratur hoc et praebetur «jratia Dei, rum,sed etiam mimorum ? Item non videmus quos-

non nutu nostro et industria aut operum meritis dam homines utriusque sexus in conjugali castitate
comparatur quia ut sit nutus volunlatis,ut sit in-
;
viventes sine querela, et tamen vel haereticos vel
dustria studii, ut sint opera charitate ferventia,ille paganos, vel etiam in vera fide et vera Ecclesia sic
tribuit,ille largitur.Petere jubemur ut accipiamus, teridos, ut eos miremur meretricumet histrionum
et quaerere ut iaveniamus, et pulsare ut aperiatur subito conversorum non solum patientia et tempe-
nobis (Matfh. vn, 7). Nonne aliquando ipsa oratio rantia, sed etiam fide, spe, charitate superari?
nostra sic tepida est, vel potius frigida et pene Restat ergo ut volnntates eligantur. Sed voluntas
nulla 1
, imo omnino interdum ita nulla, ut neque ipsa, nisi aliquid occurrerit quod delectet atque
hoc in nobis cum dolore advertamus ? quia si vel invitet animum, moveri nullo modo potest hoc :

hoc dolernus, jam oramus. Quid ergo aliud osten- autem ut occurrat, non est in hominis potestate.
ditur nobis.nisi quia et petere et quaerereet pulsare Quid volebat Saulus, nisi invadere,trahere,vinc ire
ille concedit, qui ut haec faciamus, jubet? /</#ur necare Christianos? Quam rabida voluntas, quam
non volentis, neque currenfis, sed miserentis est Dei: furiosa, quam ceeca ! qui tamen una desuper voce
quandoquidern nec velle nec currere, nisi eo mo- prostratus, occurente utique tali viso,quo mens illa
vente atque excitante, poterimus. et voluntas refracta saevitia retorqueretur et corri-
22. Quod si electio hic fit aliqua.ut sic intelliga- geretur ad fidem, repente ex Evangelii mirabili
musquod diclum est, Reliquix per electionem gratige persecutore mirabilior preedicator effectus est (Act.
salvse factx sunt (Rom.xi, 5) ; non ut justificatorum viii, 3, et, ix, 1). dicemus? Numquid
Et tamen quid
clectio fiat ad vitam aeternam.sed ut eligantur qui iniquitas est apud Deum, exigentem a quo placet.
justificentur : certe itaocculta est haec electio.utin donantem cui placet? qui nequaquam exigitindebi-
eadem conspersione nobis prorsus apparere non tum, nequaquam donat alienum. Nunquid iniquitas
possit ; aut si apparet quibusdam, ego in hac re est apud Deum ? Absit. Quare tamen huic ita, et
infirmitatem meam fateor. Non enim habeo quod huic non ita? homo, tu quises? Debitum si non
intuearineligendishominibusad gratiamsalutarem reddis. habes quod gratuleris si reddis,non habes
:

siad examen hujuselectionis aliquacogitatione per- quod queraris. Credamus tantum, etsi capere non
mittor.nisi vel majus ingenium,vel minora peccata, valemus, quoniam qui universam creaturam et spi-
vel utrumque : addamus etiam, si placet, honestas tualem et corporalem fecit et condidit, omnia in
utilesquedoctrinas.Quisquis ergo fuerit quam mini- numero et pondere et mensura disponit (Sap. xi,
mis peccatis irretitus atque maculatus,(nam nullis 21). Sed inscrutabilia sunt judicia ejus, et investi-
quis potest? et acer ingenio, et liberalibus artibus gabiles viae ejus (Rom. xi, 33). Dicamus Alleluia.et
expolitus, eligendus videtur ad gratiam. Sed cum collaudemus canticum, et non dicamus, Quid hoc?
hoc statuero, meridebit ille qui infirma mundi
ita vel, quid hoc ? Omnia enim in tempore suo creata
elegit ut confundat fortia, et stulta mundi ut con- sunt (Eccli. xxxix. 19, 26).
1 Lov. plene nulta. At Aiu., Er. et Mss., pene nulla.

LIBER SECUNDUS.
In caeteras quaestiones quinquo vel sex a Simpliciano propositas ex libris Regum.

PR.EFATio.SatisjamdeApostolomeadpropositare- aenigma vero tanquam per speculum, sicut idem

spondisseexistimo:nunc adea quaede HbrisRegno- apostolus ait, Videmus nunc per speculum etinxni-
rum requisisti aliud volumen aggrediar;quae,sicut gmate (I Cor. xm, 12). neo evidentissimam dete-

multaetpropeomnia veterum Librorum,figuratiora gitspeciem, nec prorsus obtegit veritatem. Ag-

sunt, et mysteriorum velaminibus involuta.Quam- grediar ergo ' et ista,duce Domino tuis potius
visautem ex eo quod transierimus ad Christum.au- sublevatus orationibus, quam jussionibus aggra-
feratur velamen (II Cor. m, 26) tamen videmus : vatus. Praesertim quia ex epistola tua non s
hoc
nunc in renigmatc, tunc auctem facie ad faciem '. In veteribus \\br\s,aggrediamur ergo
1
et consequen- ;

Velainem quippe omni modo intercludil aspectum ter infra plurali numero, sublevati, aggravati.
;
2 Locus
ueterum codicum ope rediutegratus, qui in
ante edilis omissa hic negante particula, sic paulo po6t
1
Vetustissimus liber Corbeiensis, faciem ad faciem, jaccbat, in quo revera obteviperarem,nisi mihi enset dif-
juxta graecum. ficillimum.
 ;

129 LIBER SECUNDUS. 130

te iniellexi quaerere, quid haec in prophetia signifi- stolus prophetiam (I Cor. xm, 2) : sicut Joseph mc-
cent in quo revera obtemperare mihi esset dilficil-
:
ruit intelligerc,quod Pharao non nisi videre et '
;

limum quia et de tota eorumdem contextione libro- Daniel exponit regi, quod ille cernit et nescit. Cum
;

rum ducenda esset intentio, et si esset promplior vero ita mens afficitur, ut non rerum imagines
intellectus, magnitudo tamen operis impediret; conjecturali exnminationc intelligat, sed rcs ipsas

qu?e si subeunda est.prolixius otium tempuaque fla- intuealur, sicut intelligilur sapientia et justitia om-
gitat sed nunc ipsas rerum proprictates gesta-
:
nisque incommutabilis et divina species, ad pro-
rum, quae his verbi3 quorum a te facla commemo- phetiam de qua nunc agimus non pertinet. Utroque
ratio est. significantur, quomodo intelligerem nosse autem munere prophctiar? donantur hi qui et re-
dignatus es et meis litteris aperiri. rum imagines in spiritu vident, ot quid valeant si-

Qu-estio prima. —
Spiritu Dei diverso modo afficiuntur
mul intellijiunt, aut certo manifcstis locutionibus
prophetx. Prophetia habilu pcrpetuo, et affectu tran- in ipsa demonstratione informantur, sicut in Apo-
sitorio. Spiritus Dei sine additamento intelligitur bo- calypsi quaedam exponuntur. Nescicntes autem afli-
nus. An eodem nomine intelligendus Spiritus sanctus cit prophctiae spiritus, sicut Caiphas cum esset pon-
Patri et Filio consubstanlialis. Spirttus Dei in Saule
tifex prophetavit de Domino quod expediret unum
bonus ct malus quomodo. Saul persequens Davidcm
spiritu prophctico et bono correptus. Munera quae- mori pro tota gente {Joan. xi, 49, 50), cum aliud in
dam Spiritus sancti haberi sine charitale. Sine cha- verbis quae dicebat attenderet, quae non se a se ipso
ritate tnunera alia Spiriius sancti nihil prosunt. An dicero nesciebat. Abundant in sanctis Libris excm-
prophetia habeatur sine charitafe. Hxreticos et schi-
smaticos habere alia dona Spiritus sancti prgeter
pla; et res prudentiae tuae notissimas loquor. Non
charitatem. Spiritus malus cur diclus spiritus Do- enim istadicisexme, sed in eis me percontando pro-
mini. bas, et cognoscere cupiens proficientem, et corrigere
1. Etprimum quidem quod de primo Regnorum li- paratus errantem. Hoc autem verbo, quod positum
bro jussisti ut exponerem,quomodo dictum sit, Et est, Et insiluit in cum spiritus; tanquam ex abdito
insiluit spiritus Domini in Saul cum alibi dicat, Et divinitatis secreto repentinus significatur afflatus.
spiritus Domini malus in Saul (I Reg. xvi, -14). Ua Horumigitur modorumquonam potiusaffectumesse
enim scriptum est : Et factum est cum converteret intelligamus Saul.satis apparet ex eo quod ibi scri-
humerum suum, ut iret a Samuel, convertit Dcus in ptum est, Convertit Dtus in Saul cor aliud. Sic enim
Saul cor aliud, et venerunt omnia signa illa die : et aliamcordisaffectionemsignincat,quam 2 converten-
venit inde in collem, et ecce cho r us
prophetarum in do fecitDeusutimaginum significantium etpraefigu-
obviam illi, et insiluit in Hlum spirilus Dei, et pro- rantium capax fieret,ad propheticam divinationem.
phetavit in medio eorum(ld. x,9, 10).Praedixerat enim 2. Tantum autem distat inter prophetiam prophe-

haec illi Samuel, cum eum jussus unxisset Et hoc tarum, sicut Isaias,sicut Jeremias,et caeteri hujus-
quidem non puto habere aliquid quaestionis. Spiri- modi fuerunt, atque istam transitoriam quae in Saul
tus enim ubi vult spirat (Joan. m, 8) et spiritum : apparuit, quantum distat inter loquelam humanam,
prophetiae nuUarum animarum potest maculare cura loquuntur homines, et cum eodem loquela pro-
contactus. Attingit enim ubique propter suam mun- pter necessarium prodigium asina locuta est, in qua
ditiam {Sap. vn, 24). Afficit autem non omnes eodem sedebat Balaam propheta [Num. xxn, 28). Accepit
modo,sed alios per informationem spiritus eorum- enim hoc ad tempus jumentum, ut Deus quod
illud
dem hominum, ubi rerum demonstrantur imagines statuerat demonstraret, non ut habitu perpetuo
alios per fructum mentis ad intelligentiam; alios inter homines bestia loqueretur. Aut si hoc exem-
utraque inwpiratione alios etiam nescientes. Sed per
; plum majore differentia remotum est; multo mi-
informationem spiritus duobus modis aut per som- : nus mirandum est homini reprobo datam fuisse ad
nium.sicutnon solum plerique sancti.sed et Pharao momentum temporis affectu transitorio prophe-
et Nabuchodonosor rex viditquod nemo eorum in- tiam, quando ille dederat, qui et asinam cum vo-
telligere valebat, sed tamen videre uterque potuerat luit loqui fecit. Magis enim distat pecus ab homine,
(Gen. xli, et Dan. n-iv) aut per demonstrationem in: quam homo reprobus ab electis, sed tamen homi-
ecstasi, quod nonnulli Latini stuporem interpre- '
nibus. Non enim si quisquam dixerit aliquid quod
lantur ; mirum si proprie, sed vicine tamen, cum sit ad sapientiam pertinet, continuo sapiens existi-
mentis alienatio a sensibus corporis, ut spiritus ho- mandus est. Sic nec quisquam, si aliquando pro-
minis divino Spiritu assumptus capiendis atque in- phetaverit,jam inter prophetas numerabitur cum :

tuendis iir.aginibus vacel; sicut Danieli demonstra-
tum est quod non intelligebat, et Petro illud vas sub-
missum de ccelo quatuor lineis 2 (Act. x, H) nam et
ipse quid illa demonstratio figuraret postea cogno-
Per fructum autem mentis ad intelligentiam uno
vit.
et Dominus in Evangelio dicat quosdam cum gau-
dio verbum excipere, et radicis altitudinem non
: habere, sed esse temporales (Matth. xm, 20, 21).
Ideoque sicut consequens indicat lectio, factum est
in parabolam, Si et Saul inter prophetas (1 Jley. x,
3

modo, cum haec ipsa quae demonstrantur imaginibus 12)? Iloc igitur mirari desinamus, cum in homini-
quid significent et quo pertineant revelatur; quae bus apparet divinitus aliquid, quorum vel meritum
certior prophetia est; nam magis ipsam vocat Apo- 1 Lov., quod Phnrao non potuit nisi videre. At editi
* Octo Mss., pavorgm. alii et Mss. non habent, potuit; quia subauditur, meruit.
* Sic praecipui Mss. At editi, linteis. * Kditi, quia. Cnjus loco Mss., quam.
(a) Forle, ductum, vel, provectum.
'*
Ita Mss. At editi, sic et Saul inter prophetas?
 ;

131 DE WVEUSIS QILESTIONIBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 132

vel habitura excedit, cum forte vult Deus cujusdam cendi quidem voluntas diabolo erat^sed tamen a
signiflcationis gratia tale aliquid demonstrari. Domino Deo potestatem petebat, dicens, Mitte ma-
3. Si autem hoc movet, quod postea Saul malo num tuam, et tange carnem ejus (Job n, 5) quamvis :

spiritu invadente prsefocabatur, qui prius prophetiae hoc esset, si permitteretur, ipse facturus. Ipsam
spiritum acceperat; neque hoc mirandum est. Illud enim permissionem petebat hoc modo, et manum
enim factum est ex dispensatione aliquid significan- Domini appellabat permissam a Domino manum
di,hoc ex merito vindicandi. Nec movere nos debent suam, id est, ipsam potestatem quam volebat acci-
hasc alternantia in animo humano, hoc est in crea- pere. Cui congruit illud in Evangelio, quod Domi-
tura mutabili; praesertim eo tempore quo caro cor- nus discipulis ait, Hac nocte postulavit Satanas vexare
ruptibilis mortalisque portatur. An non videmus in vos sicut triticum (Luc. xxn, 31). Dictus est ergo spi-
ipso Petro, quantum indicat Evangelium, exstitisse ritus Dei malus, hoc est minister Dei ad faciendum
tantam confessionem, ut audire meruerit, Beatus es, in Saul quod eum pati judex omnipotentissimus
2

Simon Bar Jona, quia non revelavit tibi caro et san- judicabat. Quoniam spiritus ille voluntate qua ma-
guis, sed Paler meus qni in ccelis est : et paulo post lus erat, non erat Dei creatura vero qua conditii9
:

tam carnaliter eum de Domini passione sensisse.ut erat, et potestate quam non sua, sed Domini om-
statim audierit, Vade post me, Satana, scandalum nium aequitate acceperat, Dei erat. Verba etiam
milii es ; non cnim sapis qux Dei sunt, sed qu<e Iwmi- ipsa Scripturarura ita se habent Et perrexit, in- :

num (Matth. xvi, 17, 23)? Et fortasse ' aliquanto in- quit, Samuel, et abiit in Ramatha; et spiritus Do-
terius intelligentibus tantum valet ad visa illa men- mini recessit a Saul, et comprehendil eum spiritus
tis hffic differentia, qua Petrus primo intellexit, Deo malignus a Domino 3 ,et suffocabat eum.Et dixerunt
Patre revelante, quod Filius Dei esset Christus, et pueri Saul ad eum : Ecce Spiritus Domini malignus
postca ne moreretur extimuit; quantum valet ad suffocat te (I Reg. xvi, 13-15). Hoc igitur a pueris
distinguenda visa, quce in spiritu hotninis alienata ejus quomodo sit dictum, spiritus Domini malignus,
mente imaginarie fiunt, revelatio prophetise qua superiora verba indicant narrantis Scripturae et
primo affiatus est Saul, et commixtio spiritus mali dicentis, Spiritus malignus a Domino. Secundum
quo postea premebatur. enim hoc Domini A quod a Domino. Quia per se
,

4. Jamvero illud, quod etiam malus appellatus est ipsum velle nocere habebat, id est, comprehendere
spiritusDomini,sicintelligitur,quomododictumest, Saul posse autem non habebat, nisi summa jus-
;

Domini xxxm, 1) tanquam creatura

est terra (Psal. : titia sineretur. Si enim juste vindicat Deus, que-
et in ejus posita potestate. Aut si propterea non con- madmodum ipse dicit Apostolus, cum tradit homi-
gruit hoc locutionis exemplum, quia terra non est nes in concupiscentias cordis eorum (Rom. i, 24)
mala; omnis enim creatura Dei bona est (I Tim. iv, non mirum si nihilominus juste vindicans tradit eos
4) illud congruat, quod ipse Saul jam reprobus et
: etiam in concupiscentias aliorum nocere volentiura,
scelestus atque ingratus sancto David, persecutor suam semper incommutabili eequitate servata.
etiam ejus, cum sfflvissimae invidiae facibus agitare- 5. Animadvertendum sane est, cum additamento
tur, tamen adhuc Christus Domini dicebatur; sicut dici, spiritus Dei malus. Cum autem tantummodo
eum appellavit ipse David, cum vindicavit exstin- dicitur, spiritus Dei, etiamsi non addatur bonus, ex
ctum Reg. i, 14, 15). Sed magis arbitror mali-
(II hoc intelligitur bonus. Unde apparet bonura spiri-
gnum spiritum a quo vexabatur Saul.ideo dictum tum secundum substantiam, malum autem secun-
spiritum Domini,quod occultoOomini judicio Sau- dum ministeriumdicispiritumDei.Quanquamquseri
lem vexabat.Utitur enim Deus ministris etiam spiri- adhuc possitutri.mcum spiritusDeidicitur.et exhoc
tibus malis 2 ad vindictam malorum,velad bonorum ipso jam, etsi nihil addatur,intelligitur bonus,ille in-
probationem alio modo ad illam rem, alio ad is-
; telligatur qui est in Trinitate consubstantialis Patri
tam. Quamvis enim inde sit quisque malignus spiri- et Filio Spiritus sanctus, de quo dicitur, Ubi autem
tus 3 quia mala voluntate nocere appetil tamen
, ; Spiritus Domini, ibi libertas (II Cor. m, 17); et ite-
nocendi potestatem non accipit, nisi ab illo sub quo rum, Nobis autem revelavit Deus per Spiritum suum;
sunt omnia certis et justis meritorum gradibus ordi- et illud, Sic et quae Dei sunt, nemo scit nisi Spiritus
nata. Quia sicut non est mala voluntas a Deo, sic Dci (I Cor. ii, 10, 11). Et multis locis hoc modo di-
non est potestas nisi a Deo (Rom. xm, i). Quamvis citur Spirilus Dei, et intelligitur Spiritus sanctus,
enim sit in cujusque potestate quid velit, non est etiamsi non addatur : quoniam ea quse circumstant,
tamen in cujusque potestate quid possit vel facere satis indicant de quo dicatur; ita ut aliquando nec
cuiquam vel a quoquam pati. Nain et ipse Filius uni- Dci addatur, et intclligritur tamen ille Spiritus Dei
cus Dei passurus ad tempus humiliter homini super- principaliter sanctus. Nam quem alium commemo-
be loquenti et dicenti quod potestatem haberet occi- rat, ubi dicit, Ipsc Spiritus tcstimonium dai spiritui
dendi eum vel dimittendi Non habcres, inquit, in
: nostro, quia sumus filii Dei; et, Ipse Spiritus adjuvat
me potcstatcm, nisi data tibi csset desuper Joan. xix,
{

11). Diabolus etiam volens nocere justo viro Job, no- 1

Er. ac tres Mss., vohintate diabolus erat.
J Edili, ad fnciendum rnalum in Saul. Abest, malum,
1
In antiquissimo Corbeionsi Ms., et fors. a Mss.
8Aliquot Mss., immundis. 1 Yatieani libri, spiritus malus a Domino.
3 Lov., SpirHus Domini. Abest, Domini, ab Er. et a * Edili, Secuudum enim Domino. Einen-
hoc, inquit, a
Mss. dantur ex Mss.
133 LIBlCll SECUNDUS. 134
infirmitutem noslram (Rom. vin, 16, 2G) ; et, Uxc spirilusDei vel spiritus Domini.aliquid aliud signifi-
omnia operalur unus atque idern Spiritus, dividcns cari quam Spiritum sanctum.Sed els' cstfortequod
singula unicuique *
prout vult; et, Divisiones donatio- in prffisenlia non occurrat, illuri non
certc arbitror
num sunt, idem autcm Spiritus (I Cor. xn, 11, 4) ? fn lcmcrcdici,quotics in sanctis elo^iuiiscommcmora-
hisenim omnibus sentcntiis, nccDei, nec sanclus est turspiritusDci,ncquc additur aliquid.sive illcPalri
additum.ettamon ipsc intclligitur.Sed nescio utrum etFilio consubstantialisSpiritus8anctus,sivealiqua
manifesto aliquocxcmploprobari possit, alicubi spi- creatura invisibilis intelligatur, malum tanien non
ritum Dei dictum sine additamento,ubi Spirilus ille posso intclligi.nisi addaturetiam malus.Malo enim
sanctus non significctur, sed aliquis quamvis bonus, quia bene utitur Dcus ad ministerium judicii sui,
crealus tamen et conditus. Quse proferuntur enim appellatur etiam ipse vindictam
spirilus Dei, ad
dubia sunt, et indigent clariore documenlo ; sicut malorum et disciplinam vel probationem bonorum.
illud quod scriptum est, Spiritus Dci superfcrebatur 6.Nec illud movere jam nos dehet, quod postea
supcr aquam* (Gen i,2).Namet ibiSpiritum sanctum
. scriptum est, eumdem Saulem spiritu Dei super se
acciperequid impediat,non invenio.Gum enim aqua- facto prophetasse, quomodo post bonum spiritum
rum noinine illa matcries insinuctur informis 3
,
quae spiiitus malus, et rursum post malum bonus. Hoc
de nihilo factaest,undeomniafierent;quid prohibet enim fit,non mutabilitate Spiritus sancti,qui estin-
intelligereSpiritum sanctumConditoris,quod super- commutabilis cum Patrc et Filio, sed mutabilitate
ferebatur huic materiae, non locorum gradibus intcr- animi humani, Deo cuncta distribuente, sive malis
vallisque spatiorum, quod nequaquam de ulla re in- pro merito damnationis vel emendationis,sive bonis
corporea recte dicitur, sed excellentia et eminentia pro largitate gratiae suac. Quanquam videri possit
dominantissuperomniavoluntatis.utomniaconde- etiam idem fuisseDei spiritus semper inSaul malus ;

rentur? Praesertim cum ea locutio, sicut illarum autem illi.quod ejussanctitatis capaxnonesset.Sed
1

Scripturarum mos est, etiam prophcticum quiddam non recle hoc videtur. Tutior est enim ille scnsus et
sonet, mysteriumque futuri Baptismatis ex aqua et verior, ut pro mutabilitate affectionis humanee Spiri-
Spiritu sancto nascituri populi praifiguret'\Nonergo tusDeibonusbene afficiat,vel ad prophetiam, vel ad
cogit quod dictum est, Et Spiritus Dei superferebatur opusquodlibet aliud in muneredivino;afficiatautem
super aquam, illum intelligere spiritum, sicut non- malusmale,quipropterminist3riumdivine3eequitatis
nulli volunt,quo mundi moles universaistacorporea omnia distribuentis et omnibus recte utentis dicitur
velut animatur, ad ministeriumquorumque gignen- et ipse spiritus Dei: praesertim quiadictum est, Reces-
tium, et in sua specie continendarum corporaliura sit ab co SpiritusDei, et comprehendit eum spiritus ma-
creaturarum. Creatura est enim quidquid est tale. lignus a Domino. Nullo enim pacto potest idem videri
Illud etiam quod scriptum est, Quoniam Spiritus Do- recessisseetapprehendisse.Porroauteminnonnullis
mini reptevit orbem terrarum (Sap. i, 7), non desunt exemplaribus,eteismaximequa3delinguahebraeaad
qui eumdem spirituin velint accipi, invisibilem sci- verbum videntur expressa,inveniturSpiritus Dei sine
licet creaturam cuncta visibilia universali quadam additamento positus; etintelligitur malusexeoquod
conspiratione vcgetantem atque continentem. Sed arripiebatSaul, etroficiebateumDavid tangendo ci-
neque hic video quid impediat intelligere Spiritum tharam. Manifestum est tamen, ideo non additum
sanctum, cum ipse Deus dicat apud prophetam, Cce- malus,quia paulo superiusjam dictum eral.etde vi-
lum et terram cgo impleo (Jercm. xxm, 24). Non cinitate Scripturae subaudiri et intelligi poterat. Ita
enim sine suo Spiritu sancto implet Deus ciclum et enim hujusmodi exemplaribus legitur Igitur
in :

terram. Quid ergo mirum de Spirilu sancto ejus

si quandocumque spiritus Domini arripiebat Saul, loltebal
dictum est, fieplevit orbcm terrarum'/ Aliter enim David citkaram et percutiebat manu sua, et refocillaba-
replet sanctificando, sicut de Stephano dicitur, Ue- tur ct levius habebat : recedebat enim ab eo spiritus
pletus est Spiritu sancto (Act. vi, 5, et vn, 55) ; et malus. Sive ergo quod hic non est dictum, spiritus
dc caeteris talibus : alilcr ergo replet sanctificante Dei;sedtantuuimodo,spiritusma]us: quodibiminus
B
gratia , sicut quosdam sanctos ; aliter attestante dictum erat, tanquam redditum apparet, sive quia
atqueordinantcpraesentia 6 ,sicutomnia.Quamobrem superius ita positum erat, Et dixerunt servi Saut
nescio utrum ccrto aliquo documento Scripturarum ad eum : Ecce spirilus Dei malus exagitat te; ju-
possit ostendi, cum sine ullo additamento dicitur beat dominus noster, el servi tui qui coram te sunt qux-
rent hominem scientem psallere cithara, id quando ar-
1
Editi cum Vulgata, singulis. At vetustissiraus Ms.
Corbeiensis, umtutque; quod plenius respondet grteco ripucrit te spirilus Dei malus, psallal manu sua, et le-
idia ecastd. pro quo Augustiuus interdum, propria uni- vius feras (I Iicg. non opus erat.cum
xvi, 23, 15, 16) ;

cuique. Sic infra, n. 7.

8 Sic Mss.
juxta graeeum LXX. At
rursum quandocumque spiritus Dei arri-
diceretur,
editi, fcrebatur su-
per aquas. piebat Saul, addere malum, quia notum erat de quo
3
Corbeiensis et Vaticanus Mss., insinvaretur infor-
tunc diceretur.
mis.
* Sic Mss. Editi vero, quoddam sonet mysterium,
quo 7. Verumtamen illa quasstio major est, et non
futuri Baptismis ex aqua et Spiriiu sancto nascituri po-
puli prxfigurarentur,
transitoriaanimi intentione rimanda,quod cum Saul
6 Sic Mss.
At editi, aliter autem replet sancti/icante persequeretur David innocentem.plenus invidiaet
graiia.
6 Sex Mss.,
prjescientia. 1
Veteres libri, sancle : forte pro, sancti.
 : ,

135 DE DIVERSIS QU/ESTI0N1BUS AD SWPLICIANUM, S. AUGUSTINI 436

livore vesanus, faclus est super eum Spiritus Dei, et autem fides in eodem Spiritu; alii donatio curationum
ambulabal mgrcdiens,ct prophetabat. Nonenim potest in uno Spxritu; alii operaiiones virtulum, aliiprophe-

bonus intelligi,
hic nisi spiritus per quem sancti Pro- tia, alii adjudicatio spiritaum ,alleri genera linguarum.

phetae futurarum rerum imagines et visa cernebant;
non ex eo tantum quia dictum est, Et prophetabat
nam in exemplaribus quae sunt ex hebraeo, hoc quo-
que inveniturde spiritu malo dictum ita, Post diem
autem alterum invasitspiritus Dei malus Saul ,et prophe-
Omnia auiem haec operatur unus utque idem Spiritus,
dividens propria unicuiquc prout vult. Satis ergo appa-
retinterdonaSpiritussanctiesse prophetiam.quam
tamen si quis habeat, et charitatem non habeat, nihil
e3t. Ex quo intelligitur fieri posse ut quidam etiam

tabat in medio domus sux (1 lieg. xvm, 10). Et in aliis
divinarum Scripturarum locis saepe invenitur quod
prophetia non tantum bona, sed et mala dicatur et
prophetae dicti sunt Baalim (llllieg. xvm, 19,22,25,
40) et exprobatum est quibusdam quia propheta-
;
bant in Baal (Jerem. n, 8). Non ergo necesse est in-
telligi proptereabonumspiritum,quifactusestsuper
Saul postea,quia dictum e£t,etambulabat ingrediens,
<?£p;-(>/;/i^a/>a/.
-
sedquiasineadditamentopositume6t,
Et factus etiam est super eum
sicut in illo loco dictum erat
lus; ut ex hoc posset etiam in consequentibus subau-
indigni vita aeterna regnoque coelorum,aspergantur
tamen quibusdam Spiritus sancti muneribus non ha-
; bentes charitatem, sine qua illa munera non nihil
sunt, sed nihil eis prosunt. Prophetia quippe sine
charitate,sicut jam deroonstratumest, non perducit
ad regnum Dei : charitas vero sine prophetia utique
perducit.Gum enim loquens de membrisChristi ait,
Numquid omnes apostoii? numquid omnes prophetse?
indubitanterostenditetiam eum qui prophetiamnon
Non enim
Spiritus Dei. habet.possein membrisChristi numerari: ubi quem
supra, Spiritus Dci ma- locum haberet, si charitatem, sine qua homo nihil
est, non haberet? Nullo autem modo ita diceret,

diri quin imo superioramagis magisqueattestantur

: quando de membris agebat quibus Christi corpus
illumspiritumDeibonumfuisseetverepropheticum. impletur, Numquid omnes habent charitatem ?
David enim erat cum Samuele, et misit Saul nuntios quemadmodum dixit, Numquid omnes apostoli ?
qui apprehenderent David. Quando autem Samuel numquid omnes prophetse? numquid omnes virtutes?
erat inter prophetas et coetum prophetarum, qui illo numquid omnes dona habent curationum (I Cor. xn,
tempore prophetabant,nuntii qui missi sunt,accepto 7-11, 29, xm, 3)? et ca;tera hujusmodi.
eodem spiritu prophetaverunt, missisque aliis hoc 9. Sed dicit aliquis posse quidem tieri ut prophe-

contigit, et tertiis nihilominus : postea cum et iuse tiam quisque non habeat, et tamen habeat chanta-
Saul venisset, factus est etiam super eum Spiritus Dei, tem, atque ideoChristi membrisaunumeratus inhae-
etambulnbat ingrediens, ct prophetabat. Cum enim di- reat: sed fieri non posse ut prophetiam habeat, et non
citur, Factus est etiam super ipsos Spiritus Dei, et pro- habeat charitatem ; nihil enim est homo habens pro-
phetabant et ipsi ; idem utique erat spiritus, qui erat phetiam sine charitate.Ita fortasse, quemadmodum
in propheti8,interquosetSamuelinventusest(I/?eg'. possumus dicere, nihil esse hominem habentem ani-
xix, 20-23) : ex hoc itaque necesse est intelligi illum mam sine mente non quia potest inveniri homo qui
:

spiritum bonum. Atque ideo qusestio diligenter di- mentem non habeat habcns animam sed quia nihil ;

scutienda est, quomodo et illi cum raissi essent ad esset, si inveniri posset. Sic etiam dici potest, Si cor-
tenemdum hominern ad necem adducendum, tali
et pus figuram habeat, colorem non habeat, videri non
spiritu aftlci meruerunt, et Saul ipse qui miserat, poteet non quia est corpus cui desit color sed quia
: ;

veniens et ipse, et sanguinem innocentem quaerens si esset.cerni non posset.Italbrtassedictumesl quod

effundere, accipere meruit illum spiritum, el pro- si quis habeat prophetiam.et charitatem non habeat,

phetare. nihil est non quia potest in quoquam esse prophetia

:

8. Hic nimirum occurrit illud, quod apostolus Pau- sine charitate sed quia si esset, prodesse non pos-
;

lus apertissime exponit, supereminentem viam de- set.Opus est igitur ad solvendam istam quaestionem
monstrans: Si linguis hominum loquar, inqu\t,et An- ut ostendamus aliquem reprobum hoc donum ha-
gelorum,charitatem autem non habeam,factus sum velut buisse propheti3a:quodsineminem inveniremus,hoc
Xramentum cymbalum tinnicns. Et si ha-
sonans, aut iste ipse Saul satis ostendcret. Sed tamen ille etiam
buero prophetiam ', et sciero omnia sacramenla et om- Balaam reprobus apparet non : enira eum tacetScri-
nem scientiam.et si habucro omnem fidemjta ut mon- ptura divino judicio esse damnatum : et tamen pro-
tes transferam charitatcm autem non habeam. nihii
, phetiam habebat ; et quia eharitas ei deerat, inerat
sum. Et si di&tribuero omnem substantiam mcam, etsi voluntas maledicendi populoisrael.quam hostispre-
tradidero corpus mcum ut ardeam, charitatem autcm tio comparaverat, qui eum ad maledicendum merce-
non habcam, nihil miki prodest. Quo in loco manife- de conduxerat ; dono tamen illo prophetandi, quo as-
stum est eum munerailla commemorasse.quaeSpiri- pergebatur, benedicebat invitus .Yum.xxii-xxiv).Nec
tus sancti divisionibus dantur, sicut superius dicit : verba illa parum attestantur huic sententia?, quae in
Unicuiquc auiem datur manijestatio Spiritus ad utilita- Evangelioscriptasunt,multosdicturos in illadie,l>o-

tem; quidem pcr Spiritum datur sermo sapientix;

alii mine.Dominejnnominetuomanducavimusetbibimus 1
,

alii sermo scientise secundum cumdem Spir it um ; alteri et in nominc tuo prophctavimus, et in nomine tuo vitiu-

1
Editi, coram te manducavimus. At Mss., in nomine
• Lov., et si habuero prophetiam omnem. Abest, om- tuo manducavimut ; quo inodo postea Auguslinu* in
nem, ab editis aliis et Mss. libro de Catedii/andis Kudibus, eap. 16, et alibi saepe.
 ;

137 LIUEfl SECUNDUS. 138

tes midtas fecimus : quibus tamen dicturus cst, Non Nequc illud mirum est.rursum eumdem Saiil acce-
novi vos ;rccedite a mc,opcrnrii iniquilatis (Matth.vu, pissespiritum prophetiae.cumpersequereturjustum
?2,2:i).Nononimeos mentientesputamus istadictu- et eum comprehensurus etnecaturus venissetin lo-
ros in illo judicio,ubi nullus erit fallcndi locus,aut cum ubi erat congregatio prophetarum.Sicenim sa-
ullam vocem talium legimus,dicentium, Uileximus tis demonstratum est neminem de tali munere jam

te. Poterunt ergo diccre, In nomine tuo prophetavi- securum esscdebere,tanquam sitacceptissimusDeo,
niHS,cumsint improbi etreprobi non autem potc- : si non habeat charitatem quandoquidem illud do- :

runt dicere, Dilectionem quam mandasti, tenuimus num et Saiili dari potuit,propter arcanum quidem
Nam si dicent ',non eis respondebitur,/Von novivos alicujus sacramenti ; sed tamen dari potuit repro-
ln hoc enim coynoscetur, inquit, quia discipuli mei bato, et invido, et ingrato, et roddenti rrala pro
estis, si vos invicem diligatis (Joan. xin, 35). bonis, et ne post ipsam quidem acceptionem spiri-
lO.Exemplum itaquo hujus Saul resistit superbis tus correcto in melius atque mutato.
nonnullis haereticis.qui aliquid boni de muneribus Qu/Kst. II. — De Dco nihil dignum dicitur. Prxscien-
sancti Spiritus negant posse darieis qui ad sortem tia an proprie sit in Deo. Scientia quid, et quomo-
sanctorum non pertinent : cum eis dicimus habere do in Deo, Ira, misericordia, et zelus Dei quo
illos posse sacramentum Baptismi,quod cum ad Ec- sensu dicitur. liebus divinis vocabula humana tri-
clesiam catholicam veniunt,non est in eis ullo modo buuntur, sed ibi remotis imperfeclionibus intelli-
violandum,aut quasi non habeant tradendum sed ;
genda. Sapientia et scientia unde difjerunt.Poznitere
tamen eos non ideosaluti debere contidere,quia non quomodo convenit Deo. Posnitentia et zelus curmi-
improbamus quod illos accepisse concedimus sed ;
nus vidcantur Deo congruere quam vraescientia,ira
oporterecognoscereunitatis societatemvinculocha- et similia.
ritatis ineundam,sine qua omnino quidquid habere
1. Agejam videamus quomodo dictum sit,Pxni-
potuerint.quamvis per se sanctum ac venerandum
tetme quodconstituerimregemSaul(lReg.xv,H).Quaa-
ipsi tamen nihil sunt,tanto indigniores effecti vitae
ris enim,non utique in talium verborum intellectu
aeternaepraemio.quanto illisdonis nonbene usi sunt,
rudis,sed rudimenta explorans mea paternostudio
quae in hac vita, quae transitoria est 3
acceperunt.
et benigna cura, quomodo pceniteat aliquid Deum,
Non autem bene utitur, nisi charitas et charitas ;

in quo sit omnis praescientia.Ego vero, cum hoc de

omnia tolerat (I Cor. xm,7),atque ideo non scindit
Deo dicitur,indignum aliquid dici arbitrarer.si ali-
unitatem,cujus ipsaest fortissimum vinculum.Non
quid dignum inveniretur quoddeillo diceretur.Cum
enim et servus illenon accepit talentum,autaliquid
vero verbaomnia, quibus humana colloquia conse-
aliud intelligiturtalentumquam munus aliquod uti-
runtur ', illius sempiterna virtus et divinitasmi-
que divinum sed, Qui habet, dabitur ei ; quiautem
:

rabiliter atque incunctanter excedat, quidquid de

non habet, et quod habet auferclur ab eo (Matth.xxv,
illo humaniter dicitur, quod etiam hominibus as-
29). Quod non habet auferri non potest sed aliud ;

pernabile videatur, ipsa humana admonetur infir-

non habet,ut merito auferatur quod habet: nonha-
mitas, etiam illa quae congruenter in Scripturis
bet charitatem utendi, ut auferatur quidquid aliud
sanctisde Deo dicta existimat, humanae capacitati
habet, quod sine charitate non prodest.
aptiora esse quam divinae sublimitati ac per hoo ;
Non igitur mirum est.regem Saul et eo lem-
II.
etiam ipso transcendenda esse sereniore 2 intelIectu,
pore quo primum unctus est,accepisse spiritum pro-
sicut ista qualicumque transcensa sunt.
phetandi, et postea cum esset propter inobedien-
2. Quis est cnim hominum, cui non occurrat in
tiam reprobatus,recedente ab eo spiritu Uomini ar-
Deo cuncta praesciente, pceninentiam esse non pos-
reptum esse maligno spiritu a Domino qui etiam :

se?Et cerle tamen haec ouoverbasunt,pcenitentiaet

spiritus Domini appellalus est propter ministerium;
praescientia.quorum quia unum congruerecredimus
quia omnibus etiam spiritibus malis bene utitur Do-
Deo, id est praescientiam.negamus in eo esse pceni-
minus, vel ad damnationem quorumdam, vel ad
tentiam.Cumveroaliusliquidioreconeiderationeista
emendationem.vel adprobationem etquamvisnon :

pertractans,quaesierit quemadmodum vel ipsa prae-

sitmalignitas a Domino,non est tamen potestas nisi
scicntiaDeo congruat,et invenerit hujus etiam verbi
a Deo (Rom, xm, {). Dictusque estetiam soporDo-
notionem illiusineffabilidivinitate longe lateque su-
mini.qui occupaverat milites ejusdemSaul,cum Da-
perari non miratur utrumque de illo propter homi-
;

vidhastamelscyphumabstulissetacapitedormientis
nes dici potuisse, de quo utrumque propter ipsum
(I Leg. xxvi, 12) non quia tunc sopor in Domino
:

incongrue diceretur. Quid estenim praescientia,nisi

erat,ut ipse dormiret sed quia ille sopor,qui tunc
;

scientia futurorum ? Quid autem futurum est Deo,

homines apprehenderat,nutu Dei erat infusus, ne
qui omnia supergreditur tempora? Si enim scientia
David servi ejus a
in eo loco praesentia sentiretur. 8
Dei res ipsas habet non sunt ei futurae,sed prsa-
,

Dicunt, juxta. Er. M.

1

1
Plerique Mss. transitura est. * Sic Mss. Editi autem, conferuntur : et infra loco
1 Editi. ne Davirf et servorum erus.
At. Mss., ne David humaniier, habebant, humanitas.
servi ejus. Forte legeodum, ne David et servi ejus
; pro quo in Mss., sereniore.
* ln editis, saniore
Bcilicet ipsius Abisai, qui cum David ad Saiil in castra * Sic Mss. excepto uno e Vaticanis qni cuin ante edi-
descenderat, ex lib. t Reg., cap.' 26, f. 6. tis ferebat, in scientia res ipsas habet.

Pathol. XL. 3
 139 DE DIVERblS QILESTIONIBUS AD SLMPLICIANUM,, S. AUGUSTINI 140

sentes ; ac perhoc non tantom

jam praescientia, sed sano capite dixerit,ulla miseriatangi Deum? quem
scientia dici potest.Si an om sicutin ordine tempo-
f lamen ubique Scripturamisericordem esse testatur.
ralium creaturarum,ita. ct apud eum nondum sunt Ita zelum humanum non sine peste livoris intelli-

que futura sunt,sed eapraevenitsciendo:bis ergo ea gimus zelantem vero Deum non ita, sed eodem
:

sentit, uno quidem modo secundum futurorum verbo, non eodem modo.

praesentium, altero vero secundum prajsentium 3. Longum est percurrere coetera, et sunt innu-

scientiam.Aliquid ergo temporaliter accedit scien- merabilia quibus ostenditur multa divina iisdem

tiae Dei quod absurdissimum atque falsissimum

« nominibus appellari quibus humana, cum incom-
;

est. Nec enim potest quae ventura praenoscit nosse tamen frus-
parabili diversitate sejuncta sint: nec

cum venerint ;
nisi bis innotescant 2
, et praenos- traeadem sunt rebus utrisque indita vocabula,nisi
cendo antequam sint.et cognoscendo cum jam sunt. quia haec cognita quae in quotidiana consuetudine
Ita fit ut (quod longe a veritate seclusum est) tem- versantur,etexperimentisusitatioribusinnotescunt,
poraliter aliquid accedat scientiae Dei,cum tempo- nonnullam ad intelligenda illa sublimia praebent
prasciuntur etiam praessntia sentiun-
ralia quae viam.Gum enim dempsero de humanascientiamu-
tur quae non sentiebantur antequam fierent, sed tabilitatem, et transitus quosdam a cogitatione in
tantummodo praescebantur. Si vero etiam cum ve- cogitationem, cum recolimus, ut cernamus animo
nerint, quae praesciebantur esse ventura, nihil novi quod in contuitu ejus paulo ante atque non erat,

accedet scientiae Dei, sed manebit illa praescientia ita de parte in partem crebris recordationibustran-

sicut erat etiam priusquam venirent quae praescie- silimus unde etiam ex parte dicit esse Apostolus
;

bantur ;
quomodo jam praescientiadicetur, quando nostram scientiam (I Cor. xni, 9) : cum ergo haec
non est rerum futurarum?Jamenimpraesentiasunt cuncta defraxero, et reliquero solam vivacitatem
quae futura cernebat,et paulo post erunt praeterita. atqueinconeussae veritatis unaatque aeterna
certoe

Praeteritarumautemrerum,sicutpraesentium, nullo contemplatione cuncta lustrantis '; imo non reli-

modopotestdicipraescientia.Reditur ergo ad id, ut quero, non enim habet hoc humana scientia, sed
fiat rebus rebus jamproesentibu3,scientia, quae eis- pro viribus cogitavero insinuatur mihi utcumque ;

demfuturiseratpraescientia:etcumeaqu33|prajscien- scientia Dei : quod tamen nomen, ex eo quod

tia erat prius, postea scientia iiat in Deo, admittit sciendo aliquid non latet hominem, potuit esse
mutabilitatemet temporalis est ; cum sit Deus.qui rei utrique commune. Quanquam et in ipsis
vere summeque nec ulla ex parte mutabilis,
est, hominibus solet discerni a sapientia scientia
nec ullo motu novitio temporalis. Placet ergo ut ut etiam Apostolus dicit, Aliiquidem per Spiritum
non dicamus praescientiam Dei, sed tantummodo datursermo sapientix, alii sermo scientix secundum
scientiam quaeramus et hoc quomodo. Non enim
:
eudem Spiritum (Id.xu, 8) in Deo autem nimirum :

scientiam solemus dicere in nobis, nisi cum sensa non sunt hoecduo,sed unum.Et in hominibus qui-
et intcllecta memoriaretinemus cum meminimus :
dem hoac ita discerni probabiliter solent,ut sapien-

aliquid sensisse nos vel intellexisse- ut id cum vo- tia pertineat ad intellectum aeternorum, scientia
lumus recolamus. Quod si ila in Deo est, ut possit vero ad ea quae sensibus corporis experimur. Sed
propriedici, intelligit et intellexit, sentit et sensit; licet alius aliam differentiam proferat, nisi tamen
admittit tempus, et subrepit nihilominus illa mu- diversa essent, non sic ab Apostolo distingueren-
tabilitas, quoe longe a Dei substantia removenda tur.Quod sane si ila est, ut nomen scientiae rebus
est. Et tamen et Deus, et praescit Deus ineffa-
soit quas per sensus corporis experimur, deputatum
bili modo : sic eumetpccnitet ineffabili modo.Gum sit ; nulla est omnino scientia Dei. Non enimDeus
enim scientia Dei longe distct abhumana scientia, per sc ipsum ex corpore et anima constat, sicut
ita ut irridenda sit comparatio. utraque tamen homo. Sed melius dicitur aliam esse scientiam
scientia vocatur : et haec quidem humana talis est, Dei, et non ejusdem generis, cujus istaestquae ho-
utdicat de Apostolus etiarn, Scientia destruetur
illa minumdicitur:sicutetiamidipsum quod Deus dici-
(I Co/\xm,8);quod nullo modo recte de scientia Dci tur, longe aliud est, quam quemadmodum dictum
irahominis turbida est et non sine
dici potest.Sic et est quia stetit in synagoga dtorum (Psal. lxxxi, 1).
cruciatuanimi:iravero Dci,dequadiciturin Evange- Tamen ad non latere quoquo modo pertinet commu-
Y\o,Sed ira Dei rnanet super eum (Joari. m,30)\et Apo- nicatio ipsa vocabuli. Sic etiam deirahominis de-
stolus, Revelalur cnim ira Dei de ccelo supcr omnem traho turbulentum motum,ut remaneat vindicta? vi-

impietatem (/tom.i,18); illo in tranquillitate jugiter gor ; atque itautcumqueassurgo in notitiam illius
manente,increaturasubdita exercet admirabili aequi- quae appellatur ira Dei.ltem de misericordia si au-
tate vindictam.Misericordia quoque hominis habct fcras compassionom.cum eo quem miseraris.parti-
nonnullam cordismiseriam.undeetiamin latinalin- cipata miseriae ^utremancattranquillabonilas sub-
gua nomen accepit naminde est etiam;quod non : veniendi et a miseria libcrandi, insinuatur divinae
solumgauderecumgaudentibus,sed etiam flere cum misoricordiae qualiscumque cognitio.Zelum quoque
flentibus hortatur Apostolus (W.xn, 15).Quis aulem Doi non repudiemus et aspernemur, cum scriptum
1
Et infra habent, accidat,
-Mss. accidit scientise Dei. » Sic proecipui Mss. At editi, coi/ustrantis.
accidct loco, uccedat accedct.
; 2 In excussis, cum ejus, quem miserearis, participatus
8 In codiee vetustissiiuo Corbeiensi, innotescat.
ct miserise : corrupte, uti liquet ex Mss.
 141 LIBEH SKCUNDU&. 142
invenimus aed auferamus de humano zclo pal-
'
: cum Deus dicit, Pienitct me ; non humano more
lidam tabem doloris, et morbidam perturbationem accipicndum csse, sicut jam quanlum valuimus
animi remaneatque illud solum judicium,quocor-
; disputavimus.
ruptio castitatis impunita esse non sinitur, et as- Qu.-est. III. —
Samuel per pythonissam evocari quo-
surgimus ut incipiamus aliquo modo capcre zelum modo poluerit. Samuelis forte phantasma fuit, non
Dei. spiritus. Dxmones quomodo norint futura.
4. Quapropter cum legimus etiam Deum dicen- 1. Item quaeris utrum spiritus immundus qui
tem, Poenitet me; considcremus quod esse solcat in erat in pythonissa, potuerit agere ut Sarauel a Sa-
hominibus opus pocnitendi. Procul dubio reperitur iile videretur et loqueretur cum eo (I Reg. xxvm,7-
voluntas mutandi 2
: sed in hominc cum dolore 10).Sed multo majoris miraculi est quod ipse Sa-
animiest;reprehcnditcnimin sequod tcmerefecerat. tanas princeps omnium immundorum spirituum
Auferamus ergo ista,quae de humanainfirmitato at- potuit loqui cum
Deo,et petere tentandum Jobjus-
queignorantia veniunt, et remancat solum velleut tissimum virum (Job. 1, 11) : qui etiam tentandos
non itasit aliquid,quemadmodum erat:sicpotestali- Apostolos petiit (Luc. xxn, 31). Aut si hoc non idco
quantum intimari menti nostrao,qua regula intelli- habet difficilem quaestionem,quia per quam volue-
gatur quod paenitet Deum. Cum enim pccnitere dici- ritcreaturam,cui voluerit creaturae,ubique praesens
tur,vult nonesse aliquid,sicutfecerat ut esset:sedta- veritas loquitur, nec propterea magni meriti est
men et cum ita esset,ita esse debebat;et cura ita csse cui loquitur Deus enim quid loquatur;
: interest
jam non sinitur, jam non debet ita esye, perpetuo quia imperator multis innocentibus non loquitur,
et

quodam et tranquillo aequitatis judicio, quo Deus quibus providentissime consulit ad salutem et cum ;

cuncta mutabilia incommutabili voluntate disponit. multis nocentibusloquitur, quosjubet interfici : si

5. Sed quoniam praescientiaru et scientiam cum ergo hinc propterea nulla quaestio est ; nulla sit
laude solemus hominibus appcllare, iramque
in quomodo etiam immundus spiritus cum
quaestio
ipsam solet humanum genus in magnis potestati- anima sancti viri loqui potuerit. Omnibus enim
bus timere 3
potius quam reprehendere, congru- sanctisDeus creator et sanctificator longe utique
enter putamus talia dici de Deo. Qui antem zelat, major est.Quod si hoc movet.quod licuerit maligno
et quem quoniam vel culpari so-
aliquid pcenitet, spiritui excitareanimam justi.ct tanquam de abdi-
let, vel culpam corrigere, atque ideo cum re-
in se tismortuorum receptaculis evocare nonne magis 1
;

prehensione ista de hominibus dici propterea ;

mirandum est quod Satanas ipsum Dominum as-
movet, cum legimus esse aliquid in Deo ejusmodi. sumpsit et constituit super pinnam templi (Malth.
Sed illa Scriptura omnibus consulens, propterea iv,5)?Quolibet enim modo fecerit,ille etiam modus
magis et ista ponit, ne illa quae placent sic intelli- quo Samueli factum est ut excitaretur, similiter la-
gantur in Deo, quomodo consueverunt in homini- tet. Nisi forte quis dixerit faciliorem diabolo fuisse
bus intelligi. Per haec enim quae displicent, cum ea licentiam ad Dominura vivum unde voluit assumen-
non audemus sic intelligcre in Deo, ut inveniuntur dum.et ubi voluit constituendum,quam ad Samue-
in homine, discimus etiam illa sic quaerere, quae lis defuucti spiritum a suis sedibus excitandum.
apta esse atque convenientia putabamus. Nam si Quod Evangelio nos ideo non perturbat,
si illud in

propterea non est illud de Deo dicendum, quia in quia Dominus voluit atque permisit nulla diminu-
homine displicet; non dicamus incommutabilem tione suae potestatis et divinitatis id fieri ; sicut ab
Deum, quia de hominibus cum reprehensione dic- ipsis Judacis, quanquam perversis atque immundis
tum est, Non enim est illis commutatio (Psal.uv, 20). et facta diaboli facientibus, et teneri se,et vinciri, et
Item sunt qujedamquae in hominelaudabilia sunt, atque interfici passus est non est
illudi,et crucifigi :

in Deo autem esse non possunt sicut pudor, : absurdumcredereexaliquadispensatione divinaevo-

quod aetatum viridiorum magnum est ornamen- luntatispermissum fuisse,ut non invitus nec domi-
tum sicut timor Dei, non enim tantum in veteri-
: nante atque subjugante magica potentia,sed volens
bus Libris laudatur.sed Apostolus etiam dicit,Pe/- atque obtemperans occult aedispcnsationi Dei, qune
ficientes sanctificat ionem in iimore Dei (II Cor.vu,i); et pythonissam illam etSaiilem latebat, consentiret
qui utique in Deo nullus est.Sicut ergo quaedam lau- spiritusProphetas sancti se ostendiaspectibusregis,
dabilia hominum non recte dicuntur in Deo sic ;
divina eum sententia percussurus. Curenim anima
quaedam culpabilia hominum recte intelliguntur in boni hominis, a malis vivis evocata si venerit, amit-
Deo non ita ut in hominibus,sed vocabulis ta- tum-
: terevideatur dignitatem suam ;cum etvivi plerum-
modo communibus,longe alia ratione et modo.Nam que boni vocati ad malos veniant, et agant cum eis
paulo post idem Samuel,cui dixerat Dominus, Pa?m- quod officium postulat aequitatis, servato atque in-
tetme quod constilucrim regem Sa«/, ipsi Saiili ait de concusso decore virtutis suae, et illornm vitiis pro
Deo, Quoniam non est sicut homo, ut pozniieai eum rerum pnesentium vel usu vel necessitate tractatis?
(I Reg. xv, 29) : ubi videlicet satis ostendit etiam 2.Quanquam in hoc facto potest esse alius facilior
Sic Er. et nostri Mss. At Lov., inveniamus.
1 exitus et cxpeditior intellectus.ut
non vere spiritum
8 Editi Consideremus quid esse soleat. In hominibus
:
Samuelis cxcitatum arequiesua credamus, sed ali-
opus panitendi est, cum procul dubio reperitur vohmtas
mutandi. 1
Editi, revocare. At Mss., evocare ; et sic in libro a<J
3 Msb., tremere. Dulcitiuru.
 :

143 DE DIVERSIS QUiESTlONIBUS AD SIMPLICIANUM, S. AUGUSTINI 141

quod phantasma, et imaginariam lllusionem dia-
bolimachinationibus fao!im,quam propterea Scri-
ptura nomine Samuelis appellat, quia solent ima-
gines rerum earum nominibus appellari,
tuerint, non docendi magis quam decipiendi fine
praenuntiant. Et forte hoc est quodcum illa imago
SamuelisSaiilem praediceret moriturum,dixit etiam
quarum secum futurum quod utique falsum est. Magno
:

imagines sunt. Sicut omnia quae pinguntur atque quippe intervallo post mortem separari bonos a
finguntur ex aliqua materie metalli aut ligni, vel malis in Evangelio legimus,cum Dominus inter su-
cujusque rei aptae ad opera hujusmodi, quaeque
• perbum illum divitem, cum jam apud inferos tor-
etiam videntur in somnis, et omnes fere imagines, menta pateretur,et illum qui ad ejus januam ulce-
earum rerum quarum imagines sunt,appellari no- rosus jacebat, jam in requie constitutum,magnum
minibus solent. Quis est enim qui hominem pic- chaos interjectum esse testatur Luc. xvi,26'.Aut , si

tum dubitet vocare hominem ? Quandoquidem et propterea SamuelSauli dixit,. Mecum eris, ut non ad
singulorum quorumque picturam cum aspicimus, aequalitatem felicitatis, sed ad parem conditionem
propria quoque nomina incunctanter adhibemus : mortis referatur,quod uterque homo fuerit,et uter-
velut cum intuentes tabulam aut parielem,dicimus, que mori jamque mortuus mortera vivo
potuerit,
Ille Cicero est, ilJe Sallustius, ille Achilles, ille He- praenuntiabat ;
quantum opinor, pruden-
perspicit,
ctor, hoc flumen Simois, illa Roma cum aliud ni- ; tia tua. secundum utrumque intellectum habere
hil sint quam pictas imagines.Unde Cherubim cum exitum illam lectionem qui non sit contra fidem :

sint ccelestes potestates, fictatamen 2 ex metallo, nisi forte profundiore et perplexiore 1

inquisitione,
quod imperavit Deus,super arcam Testamenti,ma- qua vel virium mearum vel temporis excedit an-
gnaj rei significandae gratia,non aliudquam Cheru- gustias, inveniatur ad liquidum, vel posse vel non
bim illa quoque figmenta vocitantur(&c0d.xxy,18). posse animam humanam, cum ex hac vita migra-
Item quisquis videt somnium, non dicit, Vidi ima- verit, magicis carminibus evocatam vivorum appa-
ginem Augustini aut Simpliciani sed, Vidi Augu- ; rere conspectibus, etiam corporis lineamenta ges-
stinum aut Simplicianum cum eo tempore quod
: tantem,ut non solum videri valeat, sed et agnosci.
tale aliquid vidit, nos ignoraremus usque adeo ; Et si potest, utrum etiam justi anima, non quidem
manifestum est, non ipsos homines, sed imagines cogatur magicis sacris, sed dignetur ostendi occul-
eorum videri. Et Pharao spicas se dixit vidisse in tioribus imperiis summae legis obtemperans ut si :

somnis et boves (Gen. xli, 17-28), non spicarum aut lieri non posse claruerit, non uterque sensus in
boum imagines. Si igitur liquido constat nomini- hujus Scripturae tractatione atque expositione ad-
bus earum rerum quarum imagines sunt, easdem mittatur, sed illo excluso, imaginaria simulatio
imagines appellari;non mirum est quod Scriptura Samuelis diabolico ritu facta intelligatur.Sed quo-
dicit Samuelem visum, etiamsi forte imago Samu- niam, sive illud fieri possit, sive non possit, tamen
elis apparuit, machinamento ejus qui transfigurat fallaciaSatanae atqueimaginum simulandarum cal-
se velut angelum lucis,et ministros suos velut mi- lida operatio decipiendis humanis sensibus multi-
nistros justitiae (II Cor. xi, 14, 15). formis invigilat,pedetentim quidem,ne 5 inquisitioni-
3. Jamvero si illud movet,quomodo et a maligno bus diligentioribus prwscribamus.sed tamen potius
spiritu Saiili vera praedictasunt ;
potest et illud mi- existimemus tale aliquid factum maligno pythonis-
rum videri,quomodo daemones agnoverint Christum S33 illius ministerio,quamdiu nobis aliquid amplius
(Matth. vm, 29), quem Judaei non agnoscebant. Cum excogilare atque explicare nan datur.
enim Deus etiam per infimos infernosque spiri-
vult st. IV.
i
—
Quo situ carporis orandum.
tus aliquem vera cognoscere, temporalia duntaxat Quod autem quaeris,quid sit quod scriptumest,/»-
atque ad istam raortalitatem pertinentia.facileest.et travit rcx David,et sedit anteDominum(\l Rey.vn,18);
non incongruum,ut omnipotenset justus ad eorum quid aliud intelhgendum est,nisi quiaseditin con-
pcenam.quibus isla praedicuntur.ut malum quod eis spectu Domini sive ubi erat arca Testamenti, per
;

impendet,antequam veniat pramoscer.do patiantur, quam sacratior et commendatior quaedam prssentia

occulto apparatu ministeriorum s suorum etiara spi- Doniini accipi potest ; sive quia oraturus sedit.quod
ritibus talibus aliquid divinationisinipertiat.utquod non fit recte nisi in conspectu Dei, hoc est in intimis
audiunt ab Angelis,pra?nuntienthominibus.Tantum cordis? Potest enim et sic accipi quod dictum est,
autem audiunt, quantum omnium Dominus atque ante Dominum; ubi nullus esset hominum,qui audi-
moderatorvel jubetvel sinit.Undeetiamspiritus py- ret cranton:.SiveergopropterarcamTestamenti,sive
thonius 4 in Actibus Apostolorum attestatur Paulo propterseoretumlocumseraotumabarbitris.sivepro.
«postolo, et evangelista esse conatur 1.7. wi. 17 . pter intimumcordisubieratorantis affectus. conve-
Miscent tamen isti fallacias,et verum quodnossepo- nienterdictumestjSedi/onXfiDommam.Nisi fortequod
1 l
cujuscumque ; pro quo AugusLiuus, cuju
<liti. '-.lovc cumetsanctus Elias hocfe-
t ;

quod hic Mss. constaoter liabent, solet usurpare. coriuquar.dopluviamorandoimpetr.ivil.lll/ipa.xviii,

* Corbeieusia Ms.: ("«/>' Cherubitn, cum sini txrlitespo-
testates, fictu tamen, etc. Iu edilis legebatur, ficta : 12- 15). Quibus admonemur exemplis, non esse prae-
in quibus etiam paulo posl,Chernbvh ilUequoq scriptum quomodo corpus constituaturad orandum
ubi Mss.et liber ad Dulcitiumhabent,t7/a quoque fiymeutn.
3 Editi. mysteriorum.
At potiores tAsa.,mmisteriorum 1
Aliquot Mss., prefictore.
quo DominealiasnonnunquamAngelosvocat LugustinuB. » Particola, ne, restituitor hic ez Mss. Confer librum
* Editi, pyt/ionicusMoa. vero, pythonius;ve\,pythonis.
de oclo Dulcilii Quaestionibus, in tine qusestiouis 6.
 145 LIBKR SECUNDUS. 146
dumanimus Deopr&sens peragatintentionem suam rat, cum illa verba non confirmando,sed renuendo
Nametstantesoramus.sicutscriptum est, Publicantts enuntiaverat. Cum enim vivum rccepisset fllium
autem de longinquo stabat (Luc. xvm, 13) et fixis ; suum, ait, Ecce cognovi ijuoniam homo Dei es tu, et
genibus,sicut in Actibus Apostolorum legimus [Act. verbum Domini in ore tuocertissimum(lUTieg.xvu-xx,
vii, 59, et xx, 36) ; et sedentes, sicut ecce David,et 21-24).Multa sunt auiemin Scripturis,quae nisi illo
Elias. Nisi autem ctiam jacentes oraremus, non modo pronuntientur,in contrariamsententiam reci-
scriptum essetin Paslmia. Lavabo persingulasnoctes dunt ; sicuti esl, Quis accusabit adversus eteclos Dei?
leclum meum ; lacrymis meis stratum mcum rigabo Deus qui justificat (liom- viii, 33) si quasi conQr-
(Psal. vi, 7). Cum enim quisque orationem quserit, mans respondcas, vides quanta perversitas oriatur.
collocat membra, sicut ei occurrerit accommodata Sic crgo pronuntiandum est,ac si dicerctur,Deus ne
pro terapore positio corporis 1
ad movendum ani- qui justificat? ut subaudiatur, utique. Ac per Non
mum.Gum autem non quaeritur,sed infertur appe- hoc apertam puto essc illam Elia3sententiam,quam
titus orandi, hoc est, cum aliquid repente venit in. non servata pronuntiatio faciebat obscuram.
mentem, quo supplicandi moveatur affectus gemi- Qu.bst, VI. — De spiritu mendacii misso ad decipien-
quocumque modo invenerit
tibus inenarrabiJibus, dum Achab.
hominem.non est utique differenda oratio,ut quae- De spiritu vero mendacii ',per quem deceptus est
ramus quo secedamus 3 aut ubi stemus, aut ubi , Achab (III Iieg. xxn, 20-23), hoc intelligamus,quod
prosternamur. Gignit enim sibi mentis intentio so- jam superius satis aperte tractatum abitror:Deum
3
solitudinem, et saepe etiam obliviscitur vel ad scilicet,omnipotentem etjustum distributorem pce-
quam cceli partem, vel in qua positione corporis narum prfemiorumque pro meritis,non solum bo-
membra illud tempus invenerit. nis et sanctis ministris uti ad opera congrua, sed
Qu.est.V. — In verla Elix quxrentis Deo de morte etiam malis ad opera digna cum illi pro sua per-
;

filii viduse. versa cupiditate 2 nocere appetant,sinantur autem

In verbis autem beati Eliae, quibus ait, Domine tantum quantum illejudicat,qui omnia in mensura
testis hnjus vidux,cum qua ego inhabito apad ipsam, et pondere et numero disponit (Sap. xi, 21). Dixit
tu male fecisti ut occideres filium ejus /nihil moveret autem hoc Micbaeas propheta quomodo sibi fuerit
si vera pronuntiatio servaretur. Vox est enim non demonstratum. Occulta enim res et nimis secreta
Gredentis quod tam male faceret Deus cum ea vidua, ita demonstratur prophetis. sicut potest capere
quae tam pie Prophetam susceperat, eo praesertim sensus humanus, cum etiam rerum imaginibus in
temporequodibierat,cuiprotuleratillatoturovictum revelatione tanquam verbis instruitur. Nam quo-
suum tam exiguum in tam magna et summa inopia modo Deus haec agat, ubique totus ac semper prae-
Ita ergo dictum est, ac si diceret, O Domine, testis sens et quomodo ejus simplicem et incommuta-
;

hujus vidux, cum qua ego inhabito apud ipsam,iune bilem eeternamque veritatem consulant sancti An-
male fecisti ut occideres (iliumejus? ut subintelligatur geli, omnesque ab eodem Deo creati sublimes et

quodutiqueDominustestiscordisilliusmulieris.ubi mundissimi spiritus, atque id quod in eo sempi-

videbat quanta essetpietas,undeetiamEliamipse ad ternejustum vident, pro congruentia rerum infe-
eam miserat.non malefaciendicausa mortificaverat riurum temporaliter peragant quomodo etiam :

filium ejus,sedexhibendi miraculiad gloriamnomi- lapsi spirilus, qui in veritate non steterunt, prop-
nis sui,quo tantum Prophetam 4 et tunc viventibus terimmundiliam et infirmitatem concupiscentia-
et posteris commendaret sicutdicit Dominus,non : rum et poenarum suarum non valentes praesentem
ad mortem mortuum fuisse Lazarum.sedut glorifi- intrinsecus contueri et consulere veritatem, signa
caretur Deus in Filio suo (Joan. xi,4). Et ideo con- forinsecuspercreaturam exspectent,eisque movean-
sequentia probant,et ipsa etiam fiducia qua credidit tur sive ad faciendum aliquid, sive ad non facien-
Elias,non ad hoc illud contigisse,utacerbo luctu ho- dum ;
quove modo cogantur eeterna lege, qua uni*
spitaejus affliggeretur:sed potius ad hoc factum esse, versitas regitur, vindicti atque constricti,vel sinen-
ut Deusmagnificentiusostenderetviduaequalem Dei tem Deum operiri vel cedere jubenti et complecti ;

famulum suscepisset.Sequitur Scriptura.et dicit 3

: arduum.et explicare longissimum est 8 Vereor au- .

El insufftavitpueroter,etinvocavit Dominum,et dixit, tem ne istr ipsa quse sunt a me dicta.et non satis-
Domine Deusmeus,revertatur nuncanima pueri hujus fecerint exspectationi, et taedio fuerint gravitati
in eum. Et factum est sic. Haec ergo deprecatio,qua tuoa; quandoquidemcumtu exomnibusquaeinterro-
petiit Elias tam breviter et tam fidenterut resurgat gasti. unum a me libellum mitti velles.ego duos li-

puer,satis indicat quo affectu dicta sint superiora. bros eosdemque longissimos misi,et fortasse quae-
Et ipsa mulier ostendit adhoc mortificatum filium stionibustuis nequaquamdiligonter expediteque re-
suum fuisse.ad quod Elias factum esse praesumpsc-
1
Sic Mss. At ecliti, positis corpons. 1
Apud Er. Lugd. Veu.et Lov. quaestio sexta non se-
2 quo sedeamus. At Mss., quo seccdamus. Forte
Editi, paratim n quinta tractatur. Pro De spiritu vero men
:

addendum hic, et ubi sedeamus. dacii, legitur siuipliciter, De Spiritu mendacii, totusque
3 Editi. obliviscitur se. Abest, se, u Ms?s. liber, conjunctis quinta sextaque qu£estioniljus,quinque
;
Mss., qua tantum prophetam. solum quaesliones comprehendit. M.
s
Plures et meliores Mss.;£7 ideo consequentia probant. s Sic M?s. At editi, pro sua perversitate.
Ex ipsa enim fiducin qua...suscepisset. sequitur scrivtura 3 IU melioris not;c Mss. Editi
autem, vel sinente Deo
et dicit. Forte legendum : Et id consequentia probant. operari vel cedere jubmti et compellenti ; arduum et ex-
etc. pticatu lo7igissimum est.
147 DE OCTO DULGITII QILESTIONIBUS, S. AUGUSTINI 148

spondi.Quamobremprecestuasproerratismeismul- opere tuam brevissimam,sed gravissimam flagito ;

tas et assiduas peto fieri sententiam vero de hoc : el dum sit verissima, severissimam non recuso.

^^^^^^T^^* i
. r- , r .. , .
1 1

„
.,i.i ,
i

— - - .
.
ii
-
' i " —

ADMONITIO
IN LIBRUM DE OGTO DULCITII QUjESTIONIBUS.

De Dulcitio primum, qui libri bujus scribendi argumentura Augustino praebuit, nulli dubitamus quin
ille ipse sit tribunus et notarius in libro2 Retractionum, cap. 59, laudatus, qui circiter annum 420, sicuti
ex eodem loco intelligitur, in Africa agebat, datis ab imperatore Honorio contra Donatistas legibus ex-
sequendis praefectus. Ad eumdem, cum edoceri cuperet quid haereiicis illis responderi oporteret scripta
fuit Augustini epistola 284, cui titulus, « Domino eximio, et honorabili filio, » praefigitur. Mercatorem
porro, cui per Albinum Romanae Ecclesia?acolythum ex Africa proficiscentem litteras, hoc in opere ad
quaestionem 3 citatas, misit Augustinus, Dulcitio notissimum credebat Laurentium vero, cui urbis
:

Romae primicerio inscribitur libellus dictus Euchiridion, Dulcitii fratrem hic ad quaestionem 1 respondens
appellat.
Jam de subsequentis operis aetate, id, omnino constat, editum esse pof.t Christi annum 419, imo post420;
quandoquidem citatus in 1 quaestione liber Enchiridion anno (uti suo dicturi
non prius421 sumus loco),
prodiit. Aliud etiam non minus liquet, perfectum scilicet fuisse aliquanlo ante annum 430 quippe cum ;

in Retractationum libris anno fere 427 absolutis recenseatur. Quapropter haud immerito censent corri-
gendam hic in exordio consignatam (tametsi codices excusi et scripti eamdem omnes habeant) notam
Paschatis, cujus Dominicum eo anno quo iibrum hunc concinnavit Augustinus.in lertium calendas apri-
lis incidisse ferunt. Id siquidem per episcopatum Augustini non contigit unquam, nisi annis 419 et 430,

quibus istud opusculum assignari non posse facile concedimus. Erit igitur pro III cal. legendum, utqui-
dam volunt, VII cal. aprilis, ut opus ad 422 annum pertineat aut certe reponendum XI cal. aprilis,quo ;

die Pascha anno 425 celebratum a quibusdam Latinorum fuisse asserit Bucherius.

In librum de octo Dulcitii Qusestionibus, lib, vide lib. 2, cap. 65,Retractationum,fom.,l. col. 6?6,
a verbis, Liber quem pernotavi, usque adverba, Fili Dulcili. M.

S. iUraELII ^UGUSTSNI
HIPPONENSIS EPISCOPI

PE ©CTO
DULCITII QU^STIONIBUS
LIBER UNUS<°>.

PR/EFATio.Quantum mihi videtur,dilectissime'iili furt tertio calendas aprilis.a CarthagiDe mihi missas
Dulciti, non tardavi respondere interrogationibus litteras tuaj dilectionis accepi.Post eos autem dies
tuis.PerPaschaquippehocanno,quoDominicus 2 ejus sanctosconfestimCarthaginemsumprofectus:inqua

ADMONITIO Pr. BENEDICTOHUM.

Huic de octo Dulcitii Quoestionibus emendaDilo libro adhibiti snnt veteres Vatini tre3 libri, Corbeienses duo,
totidem Victoriui, codex Kegius, Sorbonicus, Floriacensis, Michaelinus, et uuus Ecclesia Lauduucnsis lectiones 1
;

etinm variantes Lovauiensium ex 15elgicis Mss. quatuor ac tandem editione Hat. Am. et Lov., id est Augustiui ;

de Hatisuoua, Joaunis de Amerbacb, Dcsideni Erasmi, et Theologorum Lovuuieusium.

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess., t. i, mcmo7'atas. M.

» Aliquot Mss. dulcissi.nc.
* In Plerisque Mss., Dominicum.
(a) Scriptus forte an. 422, aut 425.
149 LIBfcTt UNUS. 150
medictare permisitoccupationum.qiKp
civitato nihil quod in Petri conlessione laudalum cst (Matth. xvi,
ibi non potest deesse, nimia multitudo.Sed postea- 1G, 17)? Quitl proderit, ait Jacobus, /ratres mei, si

quam inde regressus sum, peractis apud nostros fidem dicat se quis habere, opera autem non habeatf
quindecimdiebiis,qiii mepost absentiam diuturnam Numquid poterit fidessalvare eum ? nicit etiam, quia
curare alia compulerunt(nam post tres menses red- fvles sine operibus mortua cst (Jacotii n, 19, 14, 20).

ire permissus sum) rescriberc ista non distuli, ct

;
Quousquc ergo falluntur, qui de fide mortua sibi
abs te missis quaestionibus, qua? a me pcr diversa vitam perpetuam pollicentur?
opuscula mea jam fuerant pertractahe, ex eisdem 3. « Quapropter diligenter oportet attendere quo-
opusculis reddere vel solutionem vcl certc discepta- modo accipienda sit apostoli Pauli illa sentenlia,
tionemmeam.Deniqueilludtantumtnodo,ubiqua3ris planead intclligcndumdifficilis.ubi ait: Fundamen-
quaredixeritDominusnimirumpraesciiishiturorum, tum enim aliud nemo potest ponere, prxler id quod posi-
Eletji David sccundum cor meum (III Reg. vm, 16), tum est, quod est ChristusJesus. Siquis autem superaedi-
cum ille talia et tanta commiserit, ubi tractaverim, ficatsupcr fundamenlum hoc,aurum,argentum, lapides
et quomodo id oxposuerim, non potui reperire, et preliosos, ligna,fenum, stipulam, uniuscujusque opus
utrum sit in aliquo libro meo vel epistola nescio. Ac manifestabitur. Dies enim declarabit, quia in igne reve-
per hoc quoniam mihi de hoc intulisti novcedispu- labitur, et uniuscujusque opus quale sit ignis probabit.

tationis necessitatem, in hac mea rcscriptione id ul- Si cujus opus manserit, quod superxdificavil, merce-
timum prins volens ea ponere qua? habobam in
feci, dem arcipiet. Si cujus aulem opus arserit, damnum
aliis meis voluminibus praeparata ut nec studio tuee
: palietur : ipsc autem salvus erit, sxc tamen quasi per
sanctitatis deessem ', quod mihi est gratissimum ;
ignem (I Cor. m, 11-15). Quod quidam ita intelli-

nec alio modo eadem dicere cogerer, quod mihi esset gendum putant, ut videantur aidificare super
illi

laboriosissimum, nec te aliquo amplius adjuvaret. hoc fundamentum, aurum, argentum, lapides pre-
Qu^estio prima. — An baptixati peccatores cxituri sint tiosos, qui fidei quae iu Christo est, bona opera
de gehcnna. Locus Apostoli difficilis maleintcllectus. adjiciunt; illi autem fenum, ligna, stipulam, qui
Rcjutatur opinio exislimantium fidem sine operibus cum eamdem fidem habeant, malc operantur. Unde
prodesse ad salutcm. Locus Apostoli, quomodo intel- arbitrantur per quasdam pcenas ignis eos possc pur-
ligendus. Alius Aposloli locus frustra ab iis adductus, gari ad salutem percipiendam merito fundamenti.
qui fxdem sine operibus salvare docent. Chananxx 4. « Hoc si ita est, fatemur istos laudabili chari-
fides qualis laudata est. Opinio quorumdam, fideles tate conari, ut omnes indiscrete admittantur ad Ba-
baptizatos, quantumvis pccccitores, salvandos esse ptismum, non solum adulteri et adulterae, contra
per ignem. Ignis cujusque opus probans in hac vita. sententiam Domini falsas nuptias prestendentes; ve-
Purgatorius ignis post hanc vitam. rum etiam publicse meretrices in turpissima profes-
1. Prima itaque propositio tua est, « Utrum ali- sione pcrseverantes, quas certe etiam nulla negli-
quando, qui sunt post Baptismum peccatores, ex- gentissimaEcclesia consuevit admittere,nisi ab illa

eant de gehenna. Aliquantorum namque super hoc, primitus prostitutione liberatas. Sed ista ratione cur
inquis, diversa sententia est, respondentium, sicut non omnimodo admittantur, omnino non video.Quis
justorum prsemium, ita peccatorum finem non ha- enim non malit eas posito fundamento, licet ligna,
bere tormenta. Asseverare etenim cupiunt tam per- fenum et stipulam congerant, aliquanto certe diutur-
petem vindictam manere, quam praemium. Quibus niore igne purgari, quam in seternum perire? sed
contra prosscribitur evangelica illa sententia, quae falsa erunt illa, qupe obscuritatem ambiguitatemque
ait, Non inde exics, donec reddas novissimum qua- non habent : Si habeam omnem fidem, ita ut montes
dratitem (Matth. v, 26). Superest ergo ut hoc red- transferam, charitatem autem non habeam, nihil sum
dito possit exire. Credimus hoc et Apostoli defini- (Id. xiii, 2) ; et, Quid proderit, fratres mei, si fidem
tionc dicentis, lpse aulem salvus erit, sic tamen quasi quis dicat se habere, opera autem non habeat ? Num-
per ignem (I Cor. m, 15). Sed quoniam alibi legi- quid poterit fides salvareeum? Falsum eril et illud :

mus, inquis, Et non cognovit eam, doncc peperit Nolite errare; neque fornicatores, neque idolis ser-
quod ita interpretari non possumus;
(Matth. i,25), vientes,neque fures, ncque avari,neque adutteri, ncque
idcircode hoc cupimus fieri certiores. » Huc usque moltes, neque mascutorum concubitores, neque ebriosi,
est propositio tua. neque maledici, neque rapaces regnum Dei possidebunl
2. Cui respondeo ex libro meo, qui inscribitur, (Id. vi, 9, 10). Falsum et illud Manifesla suntopera :

de Fide et Operibus, ubi de hac re ita locutus sum : carnis, qux sunt fornicaiiones, immunditix, impudi-
<( Jacobus, inquam, tam vehementer infestus est eis citia, luxuria, idolorum servitus, veneficia, inimici-
qui sapiuntfidem sineoperibus valereadsalutem,ut tix, contentiones, xmulationes, animositates, disscn-
illos etiam deemonibus comparet, dicens, Tu credis, sioncs, hxreses, invidix, ebrietates, comessationes, et
quoniam unus est Deus : bene facis ; et dxmones cre- Iiis similia, qu,x pnedicovobis, sicut et prxdixi, quo-
dunt, et contrcmiscunt. Quid brevius, verius, vehe- niam qui talia a<junt,rcijnum Dei non possidebunt (Ga-
mentius dici potuit, cum et in Evangelio lcgamus hoc lat. v, 19-21). Falsa erunt enim tantummodoha;c. Si
dixisse daemonia, cum Ghristum Filium Dei confite- credantct baptizentur, quamvisin malis talibus per-
rentur, et ab illo corriperentur (Marc. i, 24, 25), severeni, salvi crunt per ignem atque ideo inChristo :

* Potiores Mis., deeaaet. baptizati, etiam qui talia agunt, regnum Dei posside-
 ;

151 DE OCTO DULCITII QtLESTIONIBUS, S. AUGUSTINI 152

bunt. Frustra autern dicitur, Et hgec quidem fuistis, bent homines pervertere ad proprium suum inte-
scd abluti estis (I Cor. vi, 11) ;
quando et abluti baec ritum (II Petr. m, 16), ut contra evidentissima
sunt. Inaniter etiam illud a Petro dictum videbitur, testimonia Scripturarum securos faciant de perci-
Sic et vos simili forma Baptisma salvos facit ; non pienda salute nequissimos, nequitiae suae pertina-
carnis dcpositio sordium,sed conscientix bonse interro- cissime cohaerentes, nec emendando aut pcenitendo
gatio (I Petr. iii, 21) ; si quidem et habentes pessi- mutatos.
mas conscientias omnium flagitiorum et scelerum 6. « Hic a me fortasse quaeratur, de ipsa Pauli apo-
plenas, nec eorum malorum pomitentia mutatas, ta- stolisententiaquidergosentiam,etquonammodoin-
men Baptisma salvos facit propter fundamentum : telligendam putem. Fateor, hinc mallem audire in-
enim quod in eodem Baptismate ponitur, licet per eam exponant,
telligentiores atque doctiores, qui sic
ignem, salvi erunt. Illud quoque non video cur Do- utillaomniaveraetinconcussa permaneant,qu33 su-
minus dixerit, Si vis venire ad vitam, serva mandata pra commemoravi, et quaecumque alia non comme-
(Matth. xix, 17), et commemoravit ea quae ad bonos moravi, quibus apertiseime Scriptura testatur.nihil
mores pertinent, si etiam his non servatis ad vitam prodessefidem, nisi eam quam definivit Apostolus,
veniri potest per solam fldem, quaesme operibus mor- id est, qux per
dilectionem operatur (Galat. v, 6) ;
tua est. Illud deinde quomodo verum erit, quod eis sine operibus autem salvare non posse, neque prae-
quos ad sinistram positurus est dicet Itein ignem : ter ignem, neque per ignem : quia si per ignem sal-
geternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus? Quos vat, ipsa utique salvat. Absolute autem dictum est
non increpat quia in eum non crediderunt, sed quia et aperte, Quid prodest, si dicat quis se fidem habere,
bona opera non fecerunt. Nam profecto ne sibi opera autem non habeat?
Numquid poterit fdes salvare
quisquam de fide, qua^ sine operibus mortua est, eum? Dicam tamen, quam brevissime potero, etiam
vitam promittat «ternam, propterea omnes gentes ipse quid sentiam de illa sententia Pauli apostoli ad
segregaturum sedixit.qus permixtae eisdem pascuis intelligendum dummodo illud, quod ad
difficili ;

utebantur, ut appareat eos illi dicturos, domine, meam professionem attinet, praecipue teneatur,quod
quando te vidimus illa et illa patientem, et nom mini- dehac ine malledixi audiremeliores.Fundamentum
stravimus tibi? qui in eumcrediderant, sedbona ope- Christus est in structura architecti sapientis hoc ex- ;

rari noncuraverant,tanquam de ipsa mortuaad fide positione non indiget : aperte enim dictum est, Fun-
vitam pervenireturaeternam.An forteibuntin ignem damentum enim aliud nemo potest ponere pr&ter id quod
aeternum qui opera misericordiae non fecerunt,et non positum est, quod est Christus Jesus. Si autem Chri-
ibunt qui aliena rapuerunt, vel corrumpendo in se stus, procul dubio fides Christi : per fidem quippe
templum Dei in se ipsos immisericordes fuerunt habitatChristus in cordibus nostris, sicut idem apo-
quasi opera misericordice prosint aliquid sine dile- stolus dicit (Ephes. m, 17), Porro si fides Christi,
ctione, dicente Apostolo, Si distribuam omnia mea illautiquequam deVmivit Apostolus, quse per dilectio-
pauperibus, charitatcm autem non habeam, nihil mihi nem operaiur. Non enim fides illa daemonum, cum et
prodest (I Cor. xm, 3); aut diligat quisquam proxi- ipsi credant et contremiscant, et Filium Dei confi-
mum sicut seipsum, qui non ipsum ? Qui
diligit se teantur Jesum, potest accipi in fundamento. Quare,
enim diligit iniquitatem, odit animam suam (Psal. x, nisi quia non est fides quae per dilectionem operatur,

6). Neque illud dici hic poterit, in quo nonnulli se sedquaeexprimiturpertimorem? Fidesitaque Chri-
ipsosseducuntdicentes,ignemaeternunidictum,non sti, fides gratiae christianae, id est, ea fides quae per
ipsam pcenam ajternam per ignem quippe, qui : rcter- dilectionem operatur, posita in fundamento, nemi-
nus erit, transituros arbitrantur eos,quibus propter nem perire permittit.Sed quid sitaedificare super hoc
fidem mortuam per ignem promittunt salutem ut ; t'undamentum,aurum,argentum, lapides pretiosos,
videlicet ignis aeternus sit, combustio vero eorum, et ligna, fenum, slipulam, si subtilius disserere co-
hoc est operatio ignis,- non sit in eis aeterna cum : ner, vereor ne ad intelligendum difficilior sit ipsa
et hoc praevidens Dominus, tanquam Dominus, gcn- expositio: enitar tamen,quantumDominus adjuvat,
tentiam suam ita concluserit, dicens, Sic ibunt illi etbreviter,etquantumpotero,dilucideexpedirequod
in combustionem uternam, justi autem in vitam seterm sentio. tcce ille qui quaesivit a magistro bono, quid
nam (Matth. xxv, 41, 44, 46). Erit ergo aaterna com- boni faceret, ut haberet vitam aeternam ; et audivit,
bustio sicut ignis ; et eos in illam ituros Veritas si ad vitam venire vellet, servanda sibi esse man-
dixit, quorum non fidem, sed bona opcra defuisse data : et cum quaereret quae mandata, dictum estei,
declaravit. Non occides, Non maechaberis, Non jurHtm facics,
5. « Si ergo hncc omnia, et caatera quo? innumera- Non fahum testimonium dices, Honora patrcm tuum
bilia per omnes Scripturas sine ambiguitate dicta et matrem tuam; et, Diligcs pro.vimum tuum tanquam

reperiri possunt, falsa erunt ;

poterit verus csse te ipsum. Haec faciens in lideChristi, teneret procul
ille intellectus de bgnis, feno ot stipula, quod hi dubiofidem quffl per dilcctionem oporatur.Nequedi-
salvi erunt per ignem, qui solam in Christo fidcin ligeret proximum tanquam seipsum,nisi receptadi-
tcnentos bona opera necloxerunt. Si autem ista ct leotione Dei, sine qua non diligeret sc ipsum. Porro
vera, et clara sunt procul dubio in illu Aposfoli
;
si facerei etiam quod Dominus addidit, dicens, Si vis

senlentia alius requirendus est intellectus, atque perfectus esse, vade, vende omnia qux habcs, et da
in his deputanda est, que Petrus dicit esse in scri- pauperibus, ct habebis thcsaurum in catlo ; ct veni, se-
ptis ejus quaedam difficilia intellectu, qu» non de- qucre me (Matih. xix, 10-21) ; aediticaret super illud
 :

153 LIBER UNUS. 154

fundamentum,aurum,argentum,lapide8 pretiosos: argentum, et lapidea pretiosoa illig cogitationibus

non enim cogitaret, nisi quomodo placeret Deo et ; superaedificabat, in tantum detrimentum nullum
haec cogitationes sunt, quantum existimo, aurum, pateretur, in tantum ejus structura, quae non erat
argentum, lapides pretiosi. Porro 8i circa divitias fenea, nullo incendio cremaretur.
suas carnali quodam teneretur affectu,quamvis ex 8. « Sive ergo in hac tantum vita ista homines
eis multas eleemosynas faccret, nec ad eas augen- patiuntur,sive etiam post hanc vitarn talia quaedam
das fraudis aliquid rapinoeque moliretur,aut earum judicia subsequuntur, non abhorret, quantum arbi-
minucndarum vel amittendarum metu in aliquod tror.arationeveritatisisteintellectushujuecesenten-
facinus Oagitiumve laberetur (alioquin jam se isto tiae.Verumtamen etiam si est alius,qui mihi non oc-
modo ab fundamenti stabilitate subtraberet),
illius currit,potiuseligendus;istumquamdiutenemus,non
sed propter carnalem, utdixi,quem in eis haberct cogimur dicere injustis,non subditis,scelestis,conta-
affectum, quo talibus bonis sine dolore carere non minatis,parricidis,matricidis,homicidis,fornicatori-
posset ; aedificaret super fundamentum illud ligna, bus,masculorumconcubitoribus,plagiariis,mendaci-
fenum,stipulam maxime si et uxorem sic haberet,
: bus,perjuris,et si quid aliud sanee doctrinaeadversa-
ut etiam propter ipsam cogitaret ea quoe sunt mun- tur, quae est secundum Evangelium gloriae beati Dei
di.quomodo placeret uxori.IIaec igitur quoniam af- (I Tim. i,9-ll) Si tantummodo in Ghristum credatis,
:

fectu dilecta carnali non sine dolore amittuntur, et sacramentum Baptismi ejus accipiatis.etiamsi vi-
propterea qui ea sic habent, ut habeant in funda- tam istam pessimam non mutaveritis, salvi eritis.
mento fidem, quae per dilectionem operatur, nec 9. « Unde nec illa nobis mulier Chananaea pres-

huic ista ulla ratione vel cupiditate praeponant, in cribit, quia Dominus ei quod petebat dedit, cum

eorum amissione detrimentum, per ignern

passi ante dixisset^on est bonum tollere panem filiorum,
quemdam doloris perveniunt ad salutem.A quo do- et mittere canibus quia ille cordis inspector muta-
;

lore atque detrimento tanto est quisque securior, tara vidit, quando laudavit. Et ideo non ait, ca-

quanto ea vel minua amaverit, vel tanquam non nis, magna est fides tua 1 sed, mulier, magna est

habens habuerit. Qui vero propter illa vel tenenda
vel adipiscenda, homicidium, adulterium, fornica-
tionem, idololatriam, et similia quoeque commise-
rit, non propter fundamentum per ignem salvabi-
tur,sedamissofundamento,eeternoignetorquebitur.
7. « Quamobrem et illud quod dicunt,veluti pro-
bare cupientes quantum valeat sola fides,ubi Apo-
stolus dicit, Quod si infidelis discedit,discedat; non est
enim servituti subjectus frater vel soror in hujusmodi
(I Cor. vii, 15) ; id est,ut propter fidem Christi etiam
ipsauxorlegitimasocietateconjuncta,sine ullaculpa
relinquatur,si cum viro christiano,propter hoc quia
ohristianus est, permanere noluerit: non attendunt
fides tua (Matth. xv, 26, 28) ! Mutavit vocabulum,
quia mutatum vidit affectum, atque illam correp-
tionem ad fructum pervenisse cognovit. Miror au-
tem si laudaret in ea fidem sine operibus, id est,
fidem non talem quae jam per dilectionem posset
operari, fidem mortuam, et quod Jacobus dicere
minime dubitavit,fidem non Christianorum.sed dae-
monum.Postremo si istam Chananaeam nolunt in-
telligere mutasse perditos mores, quando eam
Christua contemnendo et corripiendo redarguit
quoscumque invenerint tantummodo credere, vi-
tam vero inquinatissimam, nec saltem occultare
Bed etiam libere profiteri, ac nolle mutare sanent ;

eo modo illam rectissime dimitti,si viro suo dicat, filios eorum, si possunt, sicut sanata est filia Cha-
Non ero uxor tua,nisi mihi vel de latrocinio divitias naneeae mulieris ;non tamen eos faciant membra
congeras, aut nisi solita lenocinia, quibus nostram Christi.cum ipsi esse non desinant membra mere-
domum transigebas.etiam christianus exerceas, aut tricis » (De fi.de et Operibus, cap. 14-16).
si quid aliud vel facinorosum vel flagitiosum in viro 10.Item in eo libro cui titulus est, de Fide,Spe,
noverat,quo delectata vel libidinem explebat,vel fa- et Charitate.quem scripsi ad filium meum fratrem
cilem victum habebat, vel etiam incedebat ornatior. tuum Laurentium, ista de hac re verba mea sunt :

Tunc enim ille cui hocuxor dicit,si veraciteregitpoe- u Creduntur, inquam, a quibusdam, etiam hi qui
nitentiam ab operibus mortuis, quando accessit ad nomen Christi non relinquunt,et ejus lavacro in Ec-
Baptismum,habetque in fundamenta fidem quae per clesia baptizantur,nec ab ea ullo schismate vel hae-
dilectionem operatur, procul dubio plus tenebitur resi prreciduntur.in quantislibet sceleribus vivant,
amore divinae gratiae.quam carnis uxoriee,et mem- quae nec diluant poenitendo, nec eleemosynis redim-
brum quod eum scandalizat.fortiter amputat.Quem- ant,sed in eis usquead hujus vitae ultimum diem per-
cumqueauieminhacdiremptionedoloremcordispro- tinacissime perseverent,salvi futuri per ignem licet ;

pter carnalem affectum conjugis sustinebit,hoc est promagnitudinefacinorumflagitiorumquediuturno,

detrimentum quod patietur, hicest ignis perquem non tamen aeterno ignepuniti.Sed qui hoccredunt.et
feno ardente ipse salvabitur.Si autem jam sic habe- tamen catholici sunt, humana quadam benevolentia
bat uxorem tanquam non habens,non propter con- mihi falli videntur : nam Scriptura divina aliud con-
cupiscentiam, sed propter misericordiam, ne forte sullarespondet.Librumautemdehacquaestionecon-
eam salvam faceret.reddenspotiusquamexigensde- scripsi, cujus titulus est, de Fide et Operibus ubi ;

bitum conjugale;profecto nec dolebitcarnaliter,cum 8ecundumScripturassanclas,quanlumDeoailjuvante

ab illo tale connubium separabitur: neque enim in potui, demonstravi eam fidem salvos facere, quam
ea cogitabat, nisi qura sunt Dei, quomodo placeret satis evidenter expressit Paulus apostoluB,dicens :

Deo (I Cor. vn, 29-34). Ac per hoc in quantum aurum, InChristo enimJesu neque circumcisio guidquam valet,
15c DE OCTO DULCITII QUvESTIONIBUS, S. AUGUSTINI 156

neque prxputium, sed fides quse per dilectionem ope- opus hujus, quoniam sine dolore non pereunt qua?
ratur (Galat. v, 6).Si autem male, et non bene ope- cum amore possessa sunt. Sed quoniam alterutrua
ratur,procul dubio.secundnm apostolum Jacobum, conditione proposita, eis potiu3 carere malletquam
mortua est in temetipsa.Qu\ rur9us ait : Si fidem dicat Christo,nec timore amittendi talia deseritChristum,
se quis hahere,opera aulemnon habeat,numquid pote- quamvis doleat dum amittit;sa /uus estqu\<\em,sic ta-
rit fides gum? Porro autem si homo scelera-
salvare men quasi per ignem:qu\di urit eum rerum dolor.quas
tus propter fidem solam per ignem salvabitur,etsic dilexerat,amissarum;sed non subvertitneque consu-
est accipiendum quod ait beatus Paulus, Ipse autem mit fundamenti stabilitate atque incorruptionemu-
salvus erit,sic tamen quasiper tflnem, poterit ergo sal- nitum.
vare sineoperibus fides.etfalsum erit quoddixitejus 13. Tale aliquid etiam post hanc vitam fieri in-
coapostolus Jacobus falsum erit et illud quod idem
: credibile nonest,etutrum ita sit, quaeri potest:etaut
ipse Paulus,M>/t7e,inquit, errare ; neque fornicatores, inveniri,autlatere,nonnullos fideles perignem quem-
neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, dam purgatorium,quanto magis minusve bona per-
neque masculorum concubitores, neque fures, neque euntiadilexerunt,tantotardius citiusque salvari;non
avari, neque maledwi, neque ebriosi, neque rapaces tamen tales.de qualibus dictum est quod regnum Dei
regnum Dei possidebunt.Si enim etiam in istis per- non possidebunt, nisi convenienter pcenitentibus ea-
severantes criminibus,tamen propter fidem Christi dem criminaremittantur. Convenienter autem dixi.
salvi erunt, quomodo in regno Dei non erunt? ut steriles in eleemosyni3 non sint, quibus tantum
11. « Sed quiu basc appstolica manifestissima el earum tantummodo fru-
tribuit Scriptura divina, ut
apertissima testimonia falsa esse non poasunt il- : ctum se imputaturum praenuntiet Dominus dextris,
lud quod obscure dictum est,de his qui superaedi- et earum tuntummodo sterilitatem sinistris;quando
ficant superfundamentum. quod est Christus, non his dicturus est, Venite, benedicti Palris mei, percipite
aurum, argentnm, lapides pretiosos, sed ligna, fe- regnum : illis inignem geternum (De Fide,
autem, Ite

num, stipulam (de his enim dictum est quod per
ignem salvi erunt.quoniam fundamenti merito non
peribunt), sic intelligendum, est ut his manifestis
non inveniatur esse contrarium. Ligna quippe et
fenum et stipula non absurde accipi possunt rerum
saecularium, quamvis licite concessarum, tales cu-
Spe et Charilate,cap. 67-69).» Haec de duobus opus-
culis meis satis puto quaestioni tuaefuisseresponsa.
14. Deillavero sententia Domini, Nonexies inde,
donec reddas novissimum quadrantem ; respondere
mihi necesse non fuit, quoniam tu ipse queestioncm
simili exEvangelio lucutione solvisti ubi scriptum
'

piditates, ut amitti sine animi dolore non possint. est, Non cognovit eam, donec peperit. Sane ut non te
Cum autem iste dolor urit, si Christus in corde fun- celem de hacre cogitationem meam, vellem si fieri
damenti habet locum, id est, ut ei nihil antepona- posset; imo vero volo, si fieri potest, in hac quaes-
tur, et malit homo qui tali dolore uritur, rebus tione veritate superari. Illud enim quod dicitur,
quas ita diligit, carere, quam Christo ;
per ignem quandoque,etsi pogt plurimum temporis 2 eos qui ,

fit salvus. Si hujusmodi temporales ac

autem res in catholica communionemoriuntur.quamvisusque
saeculares tempores ac saeculares tempore tentatio- in finem vitas hujus flagitiosissime et sceleratissime
nis maluerit tenere quam Christum,eum in funda- vixerint, de pcenis ultricibus exituros, familiarius
mento non habuit ;
quia haec priore loco habuit, meum tangit affectum, quem habemus erga eos qui
cum non sit aliquid prius fundamento.
in aedificio nobiscum corporis et sanguinis ChristiSacramenta
Ignis enim, de quo eo loco locutus est apostolus communicant;quamvis eorummoresperditos oderi-
Paulus,talis debet intelligi.ut ambo per eum tran- mus,quosdisciplina ecclesiasticaemendarenonpos-
se >nt; id est, et qui tVdifical super hoc fundaynen- sumus.aut a mensa dominica separare sed ea veri- :

tum, aurum, argentum, lapidcs pretiosos,et qui sedi- ate vinci volo, quaa sacris Litterisapertissimis
3 non
firat lignum,fenum,stipulam.Gum enim hoc dixisset, resistit.Non enim quae resistit, dicenda est ulla ra-
adjunxit : Vniutcujusque opus quale sit, ignis pro- tione veritas.vel putanda. Sed interim donecaudia-
babit. Si cujus opus permanserit, quod superxdifica- mus talealiquid aut legamus.auscultemus ei qui di-
vit, mercedem accipiet. Si cujus autcm opus exustum cit, Nolite errarc ; neque fornicatores, neque idolis

fuerit, damnum autem salvus crit, sic

patielur : ipse servientes, etc. ,regnum Dei possidebunt. Quia si talia

tamen quasi per ignem. Non ergo unius eorum, sed sunt.quae contra dicuntur, ut horum verborumapo-
utriusque opus ignis probabit. stolicorum manifestationem in alios sensusducere
12. « Est quidam ignis tentatio tribulationis, de nequeant, profecto adversus es nosinstruxit, et pa-
qun aperte alio loco scriptum e»t :Vasa figuliprobat ralos esse voluit idem apostolus dicens : Hoc autem
fonuix, cl homines justos tcnlatio tribuhdionis [Eccli. scilote intelligentes, quoniam omnis fomicator. aut
xxvn,6).Istcignisinhacinteriinvitafacil quod Apos- immundus,aut uvarus,quod est idolorum servitus.non
tolus dixit, .=i accidat duobus (idelibus,uni scilicet habet harcditatcm in regno Christi cl Dei,ncmo vos se-
cogitanti quae Dei sunt, quomodo placcat Deo, hoc ducat inanibus verbis (Ephes. v, 5.6). Cum ergo au-
('.st,;i'dilicantiriuprrChristum fundamentum aurum, dieriinusquosdamfornicatores,et immundos,etava-
argentum.lapides pretiosos; alteri autem cogitanti
ea quee mundi quomodo placeat uxori, id est,
sunt, * Sic meliore8 Mss.At editi ; similem ex Evangelii le-

aedificanti super idem fundamentum ligna, fenum, ctione.

» Editi, et si pturimi temporis. Emendantur ex Mss.
stipulam: illius cnim opus non exuritur,quia non ea 3 Sic Mss. Editi autem, a veritate vinci ; «t infra lo-
dilexit,quorum amissione crucieturjexuriturautem co, apertissimis, habebaat, aptrtusivit^
157 LIBER UNUS. 138

roa per ignem salvari.ut habeant haereditatem in re- ante morlem. Verum haec ita solvitur quasstio.quo-
gno Christi etDei,non obsurdescamus contraiptum niam quodam vitac gcncre acquiritur, dum in hoc
reclamantem et dicentem, Oninix fomicator, aut im- corpore vivitur, ut aliquid adjuvent ista defunctos
mundut, aut avarus non habet hxreditatemin rcgno ac per hoc secundum caquoe per corpus gesserunt,
Christiet Dei; etneaequiescamus illisverbis contra 1
eis quae post corpus religiose pro illia facta fuerint
continuo subjicientem, Nemo vos seducat inanibus adjuvantur. Sunt enim quos omnino nihil adjuvant
verbis. ista ; sive pro eis fiant, quorum tam mala sunt me-
rita, ut neque talibus digni sint adjuvari sive pro
Qu.est. II. — An mortuis prosit oblatio, qux fitpro
eisquorumtam bona, ut talibus non indigeant ad-
;

ipsis. Animarum ante resurrectionem reccplacula.

jumentis.Genere igilur vitae quod gessit quisque per
1. Secunda tua quaestio est, «Utrum oblatioquae corpus,efficitur ut prosint vel non prosint.quaecum-
fit pro quiescentibus, aliquid eorum conferat ani- que pro illo pie fiunt, cum reliquerit corpus. Nam
mabus ; cum evidenter nostris aut sublevemur ac- meritum, per quod ista prosint, si nullum compa-
tibus, aut gravemur : si quidem legamus, quod in ratum est in hac vita, frustra quaeritur post hanc
inferno nemo jam possit Domino confiteri.Ad quod vitam.Ita fit utneque inaniter Ecclesia, vel suorum
2
multi dicuntquod si aliquis benefieii in hoc locus cura pro defunctis, quod potuerit religionis impen-
possit esse post mortem, quanto magis sibi anima dat, ettamen ferat unusquisque secundum ea quae
ferret ipsa refrigerium, sua per se illic contitendo honum, sive malum, red-
gessit per corpus, sive
peccata, quam in eorum refrigerium ab aliis obla- dente Domino unicuique secundum opcra ejus. Ut
tio procuratur ? » enim hoc quod impenditur, possit ei prodesse post
2. Dixi aliquid de hac re in eo libro quem nuper corpus, in ea vita est acjuisitum, quam gessit in
ad sanctum Paulinum Nolanum episcopum scripsi, corpore » (De Cura pro Mort. ger., cap. 1).

cum me consuluisset utrum

sepultura quae fit in me- 4. Dixietiam talealiquid ad Laurentium,quod ita
moriis martyrum, prosit aliquid spiritibus mortuo- se habet Tcmpus autem, inquam, quod inter ho-
: «
rutn. Inde est hoc, quod his ad te litteris insero :
minis mortem et ultimam resurrectionem interpo-
« Diu, inquam,Sauctitati tuae.coepiscope venerande situm est, animas abditis receptaculis continet, si-
Pauline, rescriptorum debitor fui,exquo mihi scri- cut unaquceque digna est vel requie vel eerumna,pro
psisti perhominesfilioenostraereligiosissimffl Florae, eo quod sortita est in carne dum viveret. Neque ne-
quaerens a me utrum prosit cuique post mortem, gandum defunctorum animas pietate suorum
est
quodcorpusejus apud sancti alicujusmemoriam se- viventium relevari, cum pro illis sacrificium Media-
Hoc enim abs te vidua memorata petierat,
pelitur. toris offertur, vel elecmosynae in Ecclesia fiunt.Sed
pro defuncto in eis partibus filio suo,et rescripseras eis hffic prosunt, qui cum viverent, ut haec sibi pos-
consolans eam, idque etiam nuntians de cadavere fi- teapossent prodesse, meruerunt. Est enim quidam
delis juvenisCynegii.quod maternoet pio affectu de- vivendi modus, nec tam bonus, ut non requirat ista
sideravit, esse completum, ut scilicet in beatissimi post mortem nec tam malus, ut ei non prosint ista
;

Felicis confessoris basilica poneretur.Qua occasione post mortem est vero talis in bono, ut his non re-
:

factum est ut per eosdem perlatoreslitterarum tua- quirat est et rursus talis in malo, ut nec his valeat,
;

rumetiammihiscriberesingerenshujuscemodiquae- cum Quocircahicom-

haec vita transierit, adjuvari.
stionem; atque ut responderem quid mihi exinde ne meritum comparatur, quo post hanc vitam possit
videretur exposcens, nec tacens ipse quid sentias. relevari quispiam, vel gravari. Nemo se autem spe-
Nam dicis videri tibi non esse inanes motus ani- ret, quod hic neglexit, cum obierit, apud Deum pro-
morum religiosorum alque fidelium pro suis ista mereri. Non igitur ista qus pro detunctis commen-
curantium. Adjungis etiam, vacare non posse quod dandis frequentat Ecclesia, il.i apostolicae sunt ad-
universa pro defunctis Ecclesia supplicare consue- versa sententiae, qua dictum est, Omnes enim asta-
vit ut hinc et illud conjici possit, homini prodesse
:
bimus ante tribunal Christi,ut ferat unusquisque secun-
post mortem, si fide suorum humando ejus corpori dum ea qux per corpus gessit,sive bonum sive malum ;

talis provideatur locus, in quo appareat opitulatio quia etiam hoc nieritum sibi quisque cum in cor-
etiam isto modo qussita sanctorum. pore viveret comparavit.ut ei possent ista prodesse.
3. Sed cum haec ita sint, quomodo huic opinioni Non enim omnibus prosunt ; et quare non omnibus
contrarium non sit, quod aitApostolus, 0»mescrn'm prosunt,nisipropterdifferentiam vitaequam quisque
astabimus ante tribunal Christi, ut feral unusquisque gessit in corpore? Cum ergo sacrificia,sive altaris,
secundum ea qux per corpus gessit, sive bonum, sive sive quarumcumque cleemosynarum pro baptizatis
mnlum (11 Oor. v, 10), non te satis videre significas. defunctis omnibus offeruntur, pro valde bonisgra-
lhcc quippeapostolica sententia antemortem admo- tiarumactiones sunt; pro non valde malis propitia-
net fieri quod possitprodesse post mortem; nontunc tiones sunt; pro valde malis, etiamsi nulla suntad-
quandojam recipiendum est quod quisque gcsserit jumenta mortuorum,qualescumque vivorum conso-
lationes sunt. Quibus autem prosunt, aut ad hoc
'Editi, ne acquiescamus illius verbis. Concinnius duo prosunt.ut sit plena remissio, aut certe ut tolcrabi-
Mss., ne acquiescamus ullis verbis ; vel, utalii cum edi-
tione Rat., ne acquiescamus illis verbis.
lior fiatipsa damnatio » (Enchir., capp. 109, 110).
1 Plerique Mas., aliquid btneficii in hoc loco. Qu*:st. III. —
1. Utrum in adventu Domini mox
 :

159 DE OCTO DULCITll QILESTIONIBUS, S. AUGUSTINI 160

futuriim sit judicium,anve illi morituri sint,qui rapen- in adventum Domini, non praeveniemus eos qui ante
tur in nubibus obviam Domino.Symbolum regula fidei. dormierunt. Ipse enim Dominus in jussu et in voce ar-
l.Tertia tua quaestio est,«Utrum statim in adventu changeli, et intuba Dei descendet de C02I0 ; et mortui
Dominicredendumsit futurumessejudieiumanspa" in Christo resurgent primo '."
deinde nos viventes, qui
tio interposito temporis. In cujns diebus adventus, reliqui sumus, simul cum illis rapiemur in nubibus
quoniam legimus, inquis, quod qui superabunt, ra- obviam Christo in aera et ; ita semper cum Domino eri-
pienfurin nubibus obviam Christoin acra,etsicsein~ mus (I Thess. iv, -14-16) ; vellem, sicut dixi, de his
per cum Domino futuri sunt nosse desidero, utrum
; verbis audire doctiores : et si mihi potuerint haec ita
moxjudicium comitetur advcntum; et ii qui rapien- expbni,ut in eis possit intelligi omnes homines qui
turin nubes,ansolvanturin mortem: niseforte ad vi- vivunt, vel post nos victuri sunt, esse morituros,
cem mortis ipsam immutationem debeamus acci- corrigerem quod hinc aliquando aliter sensi.
2

pere. » Neque enim debemus esse indociles doctores et :

2.Huic interrogationi tuae,qua quaeris utrum in ad- certe melius homo corrigitur pravus 3 quam fran- ,

ventu Domini mox credendum sit futurum esse judi- gitur durus; cum iis quae scribimus, ita nostra
cium,puto quod sufficiat fides Symboli,qua confite- velaliorum exerceatur et erudiatur infirmitas, ut
mur Christum a Patris dextera esse venturum ad vi- tamen in eis nulla velut canonica constituatur auc-
vos et mortuos judicandos.Cum ergo ipsa sit ei causa toritas.
veniendi,quid aliud acturus est mox ut venerit,nisi 4. « Si autem in his verbis Apostoli nullus alius
propter quod veniet? De illis autem qui rapientur sensus poterit reperiri,et hoc eum intelligi voluisse
in nubibus, in quadam epistola quam scripsi ad fi- claruerit,quod videntur ipsa verba clamare id est, ;

lium meum nomine Mercatorem',procul dubio no- quod futuri sint in fine saeculi et adventu Domini,qui
tissimum vobis,cum me consuluisset dequibusdam nonexspolienturcorporesedsuperinduanturimmor-
quaestionibus Pelagianorum,qui negant mortem pec- absorbeatur mortale a vita (II Cor. v, 4)
talitate.ut
cato esse retributam,quatenus disputaverim,in sub- huicsententiaeproculdubio conveniet quodinregula
ditis lege: Illi autem, inquam.de quibus dixit Apo-
<< fidei confitemur, venturum Dominumjudicaturum
stolus,cum loqueretur de resurrectione mortuorum, vivos et mortuos ut non hic intelligamus vivos ju-
;

Et nos viventes qui reliqui sumus,simul cum illis ra- stos,mortuos autem injustos,quamvis judicandi sint
piemur in 7iubibus obviam Christo in aera; et ita sem- justi et injusti; sed vivos quos nondum exiisse,mor-
per cum Domino m'mus;afferunt quidem aliquidquae- tuos autem quos jam exiisse decorporibus,adventus
stionis,sed per se ipsos 2 ,non propter istos : mm et ejus inveniet. Quae si ita verba esse constiterit, illa
si non sunt etiam ipsi morituri, quid istos adjuvent excutienda erunt, quomodo sic accipiamus.Tu quod
omnino non video,cum talia de his dici possint,qua- seminas,non vivificatur, nisi moriatur ; et,0mnes re-
lia de illis dicta sunt duobus,Enoch scilicet etElia. surgemus,s\\e Omnes dormienus, ut non adversentur
y

Sed revera,*quantum ad verba beati Apostoli perli- huic sententice, qua quidam creduntur etiam cum
net, videtur asserere quosdam in fine sseculi adve- suis corporibus in aeternum non gustata morte vic-
niente Domino, cum futuraest resurrectio mortuo- turi.
rum, non esse morituros, sed vivos repertos, in il- 5.«Sed utrumlibet horum veracior et perspicacior
lam immortalitatem, quse sanctis etiam caeteris da- intellectus inveniatur 4
quid ad causam pertinebit
,

tur, repente mutandos, el simul cum illis rapiendos, istorum, sive omnes debita morte plectantur, sive
sicut dicit, in nubibus : nec aliquid aliud mihi vi- aliquibus ab hac 5 conditione parcatur; cum tamen
sum est, quoties de his verbis volui cogitare. constet non solum mortem animae, verum etiam
:•>. Sed vellem hinc potius audire doctiores; ne
« corporissecuturamnon fuisse,sipeccatum non prae-
illis etiam qui putant aliquos morte non pra?ce- cessisset; efgratiae mirabiliorevirtute justos a mor-
dente vivificatos, ad vitam perpetuam transituros, te beatitudinem reviviscere, quam in
ad aetcrnam
dicere inveniatur Apostolus: Stulle,tu quod senunas, mortis experientiam non venire ? Raeo propter illos
non oivificatur, nisi moriatur 3 .Nam et illud quod in de quibus mihi scripsisti, satis dicta sint quain- ;

plerisque codicibus \e^\iur, Omncs resurgemus\\ Cor. vis ens jam non exislimem dicere, etiam si non
xv, 36, 5l),unde fieri poterit, nisicmnes moriamur? peccasset Adam, fuisse vel corpore moriturum.
Resurrectio quippe,nisi mors praecesserit,nulla est. 6. «CaHerum quod attinet ad quaestionem resur-

Et quod nonnulli codiceshabent.Omnes dormiemu*,
multo facilius et apertius id cogit intelligi; et si
aliudtale in sanctis Litteris invenitur,ad id videtur
impellere, utnullus hominumexistimetur immorta-
litatem, nisi mors pracesserit, adepturus. Proinde
ul»i dixit Apostolus,Ef nos viventes qui reliqui sumus
1
Kditi.w/ filium >neum Mercatorem,qu;e incipit: Procul
duhio notissimum vohis. Sinceriorea Bunt Mss. plerique
bisce verbia.gwe inciptY.merito carentes; quippe cum epi-
stulm hoc loco laudaUe iuitiuui sit, LitteriE Dilectiouis
tuee. »
' Sic Mss. At edili, propter se ipsos.
3 Editi, prius moriatur. Abesl, prius, a Mss. et a
co textu Aposloli.
rectionis,propter illos qui credunturnon esse mori-
quid turi,sedexhac mortalitate ad immortalitatem sine
morte media transituri, inquisitio diligentior adhi-
benda est; et si quid hinc absolutum ac definitum
disputationerationabili atque perfecta velaudisti.vel
legisti, vel etiam ipse adhuc audire aut legere aut
exeogitare potueris, peto mihi mittere non graveris.
Ego enim, quod confitendum est Charitati tuaB.plus
4 Editi, primi.At Mss., primo ; juxta graec, proton.
a Sic Mfs. At cditi corrigere quod hmc aliquando
8 Aliquot Mss., parvus.
gra> * Nounulli Mss., inveniat.
» Hic editi adduut, exceptit ; quod a Mss. abest.
161 LIBER UNUS. 162

amo discere quam docere : nam hoc admonemur ctorum benedicetur id est, opera eorum quorum
;

etiam dicente apostolo Jacobo, Sit autem ornnis bonus Deus Israel,qui reclo sunt cordc roctum au- ;

homo vetox ad audiendum, tardus autem ad loquen- tem core&t.non resistere putti emendanti,etcredere
dum Ut ergo discamus, invitarc nos
(Jacobi i, 19). pollicenti non eorum quibus commoventur pedes,
:

debet suavitas veritatis ut autem doceamus, cogere ; et effunduntur gressus alque labunlur, sicut in alio
necessitas charitatis : ubi potius optandum est • ul psalmo canitur, dum zelant in peccaloribus pacem
transeat ista necessitas qua hominem docet aliquid peccatorum videntes, el putant perire opera sua,
homo, et simus omnes docibiles Dei 2 quamvis et ;
quia non eis merces redditur perilura (Psal. lxxii,
hoc simus, cum ea quae ad veram pietatem perti- 1-14). At iste vir qui timet Dominum, ct in templum
nent disciraus*, etiam quando illa docere videtur sanctum Dei conversione recti cordis aptatur, nec
homo. Quia neque qui plantat est aliquid, neque qui gloriam hominum qua;rit, ncc lerrunas divitias con-
rigat ; sed qui incrementum dal Deus (I Cor. m, 7). cupiscit ; et lamen, Gloria et divitix in domo ejus.
Cum itaque si Deus incrementura non daret, nihil Domus enim ejus cor ejus est; ubi, Deo laudante,
essent Apostoli planatoreset rigatores;quanto ma- opulentius habitat cum spe vitoe aeteruffi, quam, ho-
gis ego vel tu, vel quilibet hujus temporis homi- minibus adulantibus, in marmoratis laqueatisque
ne9, quando nobis videmur esse doctores » (Epist. tectis cura timore mortis Uuj us enim justitia
aeternae.

193, cap. 4, n. 9-18)? manel in sxculum sxculi: ipsa cjus gloria, ipsae divi-

Qu.est. IV. — Quomodo justorum filiis in Psalmo tiae. Illius autem purpura et byssus et epulae splen-
benedicitur. didae, et cum praesto sunt, transeunt et cum ad ;

1. Quarta tua quaestio est, « Quare dixerit David, finem venerint, aquae guttam ex digito stillante de-
Potens in terra erit semen ejus, generatio reclorum siderans, ardens lingua clamabit » (Luc. xvi, 19-24).

benedicetur (Psal. cxi, 2) ; cum sciamus justorum [Haec sunt quac in dicto psalmo exposuissc me me-
filios et fuisse et esse maledictos, et injustorum et mini (Enarr. in Psal. m, nn. 2, 3), et ad quae9tionis
fuisse et esse benedictos. » tuaequarto loco propositae solutionem satis esse
Huic quaestionidePsalmi ipsius expositione re-
2. nunc existimo '], Quinto autem loco id proposuisti,
spondeo, quem cum in populo tractarem d'\xi:« Bea- unde post omnia disputaturum me esse promisi (a).
tus enim vir qui timetDominum, in mandatis ejus votet Qilest. VI. —
Utrum Samuel per pythonissam vere
nimis. Viderit Deus,qui solus et veraciter et miseri- fuerit de inferno evocatus. Samuelis forte phanta-
corditer judicat, quantum iste proficiat in mandatis sma, non spiritus apparuit. Dxmones quomodo
ejus.Quoniam tentatio est vita humana super terram, norint futura.
sicutsanctusJob d\c\t(Job vn,l).Etiterum scriptum 1. Utrum juxta histo-
Sexta tua propositio est, «
est Quoniam corpus quod corrumpitur, aggravat ani-
: riam libri Regnorum pythonissa ipsum prophetam
mam, et deprimit terrena inhabitatio sensurn multa co- Samuelem de inferno evocaverit » (I Reg. xxvm,
gitantem (Sap. ix, 15).Qui autem judicat nos, Domi- 7-19).
nus est : nec ante tempus judicare debemus, donec 2. Hoc a me
memoriae Simplicianus Medio-
beatae
veniatDominus,etilluminetabsconditatenebrarum, lanensis episcopus aliquando quaesivit. Quid ergo ei
et manifestabit cogitationes cordis ; et tunc iaus responderim 2 subditum lege « Item quaeris, in-
, :

erit unicuique a Deo (I Cor. iv, 4, 5). Viderit ergo quam, utrum spiritus immundus qui erat in pytho-
illequantum quisque proficiat in mandatis ejus : nissa, potuerit agere ut Samuel a Saule videretur et
tamen volet nimis qui pacem illius coaedificationis loqueretur cum eo. Sed multo majoris miraculi est
adamaverit nec jam desperare debet, quoniam in
; quod ipse satanas princeps omnium immundorum
mandatis ejus volet nimis, et pax in terra homini- spirituum potuit loqui cumDeo, et petere tentandum
bus bons voluntatis (Luc. n, 14). Jobjustissimum virum ^Job.i, 11): qui etiam tentan-
3. « Inde, Potens in terra erit semen ejus. Semen dos Apostolos petiit (Luc: xxn, 31). Aut si hoc non
futurae messis, opera esse misericordiae Apostolus ideo habet difficilem quaestionem.quia perquam vo-
testis est, qui dicit, Bonum autem facientes non defi- luerit creaturam, cui voluerit creaturae, ubique prae-
ciamus ; tempore enim proprio metemus 3 (Galat. vi, 9) : sens veritas loquitur, nec propterea magni meriti esl
et iterum, Hoc autem, inquit, qui parce seminat, parce cui loquiturDeus: interestcnim quid loquatur ;
quia
et metet (11 Cor. ix,6).Quid autem,fratres,potentius, etimperator cum multis innocentibus non loquitur,
quam utregnum ccelorum,non solumZachaeusemat quibus providentissime consulit ad salutem et cum ;

dimidio rerum suarum (Luc. xix, 8), 9ed et vidua multis nocentibus loquitur, quos jubet interfici si :

duobus minutis (Marc. xn, 42), et tantumdem ibi ergo hinc propterea nulla quaestio est nulla ; sit quae-

uterque possideat? quid potentius, quam ut idem re- stio quomodo etiam immundus spiritus cum anima
gnum et thesauris diviti, et calice aqua? frigidae pau- sancli viri loqui potuerit.Umnibusenim sanctisDeus
peri valeat? Sunt autem qui ista faciant dum terrena creator et smctiiicator longe utique major est. Quod
conquirunt, aut hic mercedem sperantes a Domino, si hoc movet, quod licuerit maligno spiritui excitare
aut hominibus placere cupientes : sed, Generatio re- animam justi,ettanquam de abditis mortuorum re-

1 Sic Mss. Editi autem, orandum est. i Quacansuli8bicdistinguuutur,al)suut a quiuqueMss.

* Mss., docibiles Deo. * Mss., rescripserim.
3
Editi renitentibus Ms». addunt, non deficientes. (a) Vide quaestionem V iufra, col. 168, tractataoi. M,
163 DE OCTO DULCITII QUjESTIONIBUS, S. AUGUSTINI 164

ceptaculis evocare ; nonne magis mirandum est quod pellarinon mirum est quod Scriptura dicit
; Sa-
Batanas ipsum Dominum assumpsit et constituit muelem visum, etiamsi forte imago Samuelis ap-
8uperpinnamtemplii.Vi(///i.iv,5/?Quolibetenim mo- paruit, machinamento ejus qui transfigurat se
do fecerit,illeetiam modus quo Samueli factum est ut velut angelum lucis, et ministros suos velut mi-
excitaretur, similiter latet. Nisi forte quis dixerit fa- nistros justitiee \II Cor. 14, 15).

ciliorem diabolo fuisse licentiam ad Dominum vivum

unde voluil assumendum, et ubi voluit constituen- 4. « Jamvero si illud movet, quomodo et a mali-

dum,quam adSamuelis defuncti spiritum a suis se- gno spiritu Saiili vera praedieta sunt ;
potest et illud
dibusexcitandum.QuodsiilludinEvangelionosideo mirum videri, quomodo daemones agnoverint Chri-
non perturbat, quia Dominus voluit atque permisit stum [Matth. vm, \J9i,quem Judaei non agnoscebant.
nulla diminutione sure potestatis et divinitatis id Cum enim vult Deus etiam per infimos infernosque
fieri; sicut ab ipsis Juda3is,quanquam perversis atque spiritus aliquem vera cognoscero, temporalia dun-
immundis et facta diaboli facientibus, et teneri se, et taxat atqi.-e ad istam mortalitatem pertinentia, facile
vinciri.et illudi, et crucifigi atque interfici passus est: est, et non incongruum, ut omnipotens et justus ad
non est absurdum credere ex aliqua dispensatione eorum poenam, quibus ista praedicuntur, ut malum
divinae voluntatis permissum fuisse, ut non invitus quod eis impendet, antequam veniat praenoscendo
necdominanteatquesubjugantemagicapotentia.sed patiantur, occulto apparatu ministeriorum suorum
volens atque obtemperans occullae dispensationi Dei, eliam spiritus talibus aliquid divinationis impertiat,
qus et pythonissam illam etSaiilem latebat, consen- utquod audiuntab Angelis,prsnuntient hominibus.
tiret spiritus Prophetae sancti se ostendi aspectibus Tantum autem audiunt.quantum omniumDominus
regis, divina eum sententia percussurus. Cur enim atque moderator vel jubet vel sinit.Unde etiam spiri-
anima boni hominis, a malis vivis evocata si venerit, tus pythoniusinActibusApostolorum attestaturPau-
amittere videatur dignitatem suam cum
; et vivi ple- lo apostolo,et evangelista esse conatur [Act.xvi, 17).
rumque boni vocati ad malos veniant, et agant cum Miscent tamen isti lallacias, et verum quod nosse
eis quod officium postulat aequitatis, servato atque potuerint, non docendi magis quam decipiendi fine
inconcusso decore virtutis suae, et illorum vitiis pro praenuntiant. Et forte hoc estquod cura illa imago
rerum praesentium vel usu vel necessitate tractatis ? Samuelis Saiilem praediceret moriturum, dixit etiam
secum futurum: quod utique falsum est.Magno quip-
3. <> Quanquam
hoc facto potest esse alius faci-
in pe intervallo post mortem separari bonos a malis in
lior exitus et expeditior intellectus, utnon vere spi- Evangelio legimus, cum Dominus inter superbam il-
ritumSamuelisexcitatum arequiesuacredamus,sed lum divitem.cum jam apudinferostormenta patere-
aliquod phantasma, et imaginariam illusionem dia- ad ejus januam ulcerosus jacebat,
tur, et illum qui
boli machinationibus factam, quam propterea Scri- jam in requie coustitutum, magnum chaos interje-
pturanomineSamuelisappellat,quiasolentimagines ctum esse testatur [Luc. xvi. 26). Aut si propterea
rerum earum nominibus appellari,quarum imagines Samuel Saiili dixit, Mccum eris, ut non ad asqualita-
sunt.Sicut omnia quae pinguntur atque finguntur ex tem felicitatis, sed ad parem conditionem mortis refe-
aliqua materie metalli aut ligni.vel cujusque reiaptae ratur,quod uterque homo
uterque mori po-
fuerit, et
ad opera hujusmodi, quaeque etiam videntur in som- tuerit.jamque mortuus mortem vivo praenuntiabat;
nis, et omnes fere imagines, earum rerum quarum perspicit. quantum opinor, prudentia tua, secundum
imagines sunt, appellari nominibus solent. Quis est utrumque intellectum habere exitum illam lectio-
enim qui hominem pictum dubitet vocare hominem? nem, qui non sit contra fidem : nisi forte profundiore
Quandoquidem et singulorum quorumque picturam et perplexiore inquisitione, qua? vel virium mearum
cumaspicimus.propriaquoquenominaincunctanter veltemporis excedit angustias.inveniatur ad liqui-
adhibemus: velut cum intuentes tabulam aut parie- dum.vel posse vel non posse animam humanam,cum
tem, dicimus, llle Cicero est, ille Sallustius, ille ex hac vita migraverit, magicis carminibus evocatam
Achilles, ille Hector, hoc flumen Simois, illa Roma ;
vi vorum apparere conspectibus,etiam corporis linea-

cum aliud nihil sint quam

imagines.UndeChe-
pictee
rubim cum sint ccelestes potestates, iicta tamen ex
metallo, quod imperavit Deus, super arcam Testa-
menti,magnae rei significandaegratia,non aliud quam
menta gestantem, ut non solum videri valeat, sed et
agnosci. Et si potest, utrum etiam justi anima, non
quidem cogatur magicis sacris, sed dignetur ostendi
occultioribus imperiis summae legis obtemperans :

Cherubimillaquoquefigmentavocitantur(£.rO(/.xxv, ut non posse claruerit, non uterque sensus in

si lieri

18). Item quisquis vidtt somninm, nnn dicit, Vidi hujnsScripturactractatione atqueexpositioneadmit-
imaginem Augustini aut Simpliciani sed, Vidi Au- ; tatur.sed illoexcluso.imaginaria simulatioSamuelis
gustinum aut Simplicianum cum eo tempore quo : diabolo ritu facta intelligatur. Sed quoniam, sive il-
tale aliquid vidit, nos ignoraremus; usque adeo ma- ludfieri possit, sive non possit, tamen fallacia sata-

nifestum est, non ipsos homines, sed imagines eo- ds atque imaginum simulandarum callida operatio
rum videri.Et Pharao spicas sedixit vidisse in somnis decipiendis humanissensibusmultiformisinvigilat,
et boves [Gen. xi.i, 17-24 non spicarum aut boum
. pedetentim quidem,ne inquisitionibus diligentiori-
imagines. Si igitur liquido constat nominibus earum buspro3scribamus,sed tamenpotiusexistimemustale
rerum quarum imagines sunt,easdem imagines ap- aliquid factum maligno pythonissaa illius ministerio
 »

If.r. LIBRR UNUS. 4 66

quumdiu nobis aliquid amplius excogitare atque venisrapuit, ut habcret uxorcm.Antequam concum-
cxplicare non datur » (Quxstionum ad Simplicianum berent, pressus sonjnb et lerritus sumnio, itifensi

lib. 2, qunsl. 3). episcopo eamdem vohemeutissimc requirenti,revo-

5. Hjbc sunt quao tunc de pythonissa ct Samucle cavit intactam. Vivunt adhuo de quibus luquor. II-
scripsi 1
. Sed quam non frustradixerim.pedetentim le baptizatus etipsoin sc facto miraculo conversus

nos in hac re gesta simulatum 2 Samuelis imagincm ad Dominum, ad episcoputum venerubili probitate
maligno pythoniss® ministerio prassentatam exis- pcrvenit ; illa in sanctu \ iduitate persistit.
timare debere, ne inquisitionibus diligentioribns •i.Quidautemdixerim contra Fuustum Maniclue-
praescribamus ; mea posterior inquisitio declara- um, cum calumniarelur putri Abruhae, quod uxorcm
vit, quando inveni in libro Ecclesiastico, ubi Pa- suam duobuo regibus ad cunculutum venditasset,
Ires laudantur ex ordinc,ipsum Sumuelem sic iuis- dicant quai subjeci « Quud aulem justum,inquam,
' :

se laudatum, ut prophetasse etiam mortuus dice- etfidelem virum matrimoniisui inlamissimumnun-

retur (Eccli. xlvi, 23.) Sed
braeorum, quia in eorum non est canone, contra-
dicitur quid de Moyse dicturi sumus, qui certe
;
et inDeuteronomio mortuus (Deut. xxxiv, 5), et in
Evangelio cum Elia qui mortuus non est, legitur
si ci huic libro ex Hc- dinaloremappellans-,avaritiaj ac ventris causaduo-
bus regibus, Abimelech ac 1'haraoni, diversis tem-
poribus Saram conjugem suam sororem mentitum,
quiaerat pulcherrima,inconcubitum asscrit vendi-
tasse non ore vcridicoa turpitudine scparuthone-
;

apparuisse viventibus xvn, 3)?

(Maltli. slutem,sed ore muledico totum vertit incrimen.Hoc
QUiEST. VII. — Quomodo struprurn Abimeleck et enim Abrahae fuctum lenocinio simile videtur, sed
Pharaonis
efluyit Sara. non valentibus ex ilhus aeternae iogis lumineapec-
1. Septima tua propositio est, « Qualiter satis- catis recte facta discernere, quibus et constantia,
« faciendum sit cis qui dicuntSaramstruprum non pertinacia videripotest; etvirtus fiducio3,vitium pu-
« effugisse, cum dicant Abimelech ab ejus conven- tatur audaciae ; et quaecumque similiterobjiciuntur
« tione somnio esse revocatum (Gen. xx), etimmis- quasi non recte agentibus a non recte cernentibus.
« sum in ejus copulam Pharaonem (hl. xn)? » Neque enimAbrahamflagitio consensit uxoris,eju-
2. Quomodo dicant immissum in ejus copulam sque vendidit adulterium sed sicut illa famulam
:

Pharaonem 3 non video cum ad hoc credendum

, ;
Scriptura non cogat. Accepit enim eam quidem in
uxorem, continuoque ditatus est Abraham multis
/Egyptiorum muneribus propter illam sed non scri-
ptum est, quod cum ea Pharao dormierit, eique per-
mixtus sit quoniam Deus eum multis magnisque
j
cladibus affligendo id facere non permisit. Non enim
placitaeregibusadconjugiumfeminaemox etiamcar-
suam non libidini mariti permisit, sed oflicio gene-
randi ultro intulit, nequaquam turbato ordine natu-
rali, ubi ejus potestas eratjubens potius obedienti,
: quam cedens concupiscenti ; sic et ipse conjugem
castam, et casto corde sibi cohaerentem, de cujus
animo, ubi pudicitiae virtus habitat, nullo mododu-
bitabat, tacuituxorem, dixit sororem, ne se occiso
ab alienigenis atque impiis captiva possideretur ;

necopulabantur. Sed sicutlegimus in libroquiprae-
notatur Esther, per aliquot monses, iino per totum
annum, unguentis, pigmentis*, aromalibus accura-
banturearumcorpora,priusquam corporiregiomis-
cerentur (Esther n, 12.) Hoc ergo spatio factasunt
illa quae scripta sunt, donec Pharao contritus et ex-
territusmantorestituissetuxorem.Abimelechautem
quoniam somnio est ab ejuscommixtione prohibitus
ideo qui Saram struprum non
putant utique regem, ut somniaret, nonnisi post
ejus concubituni dorinire potuisse. Quasi vero, ut
omittam tempus quo accurabantur, ut supra dixi,
ad voluptalem rcgiam corpora feminarum, non po-
tuerit Deus,priusquam convenirent, eum mergere
in somnum, et admonere per somnium.
3. Dicam quod factum est in Mauritania Sitifensi.
Neque enim Deus sanctorum Patrum, non ipse est
etiamDeus noster. Viduamin proposito continentiae
constitutamCelticchius 5 quidam catechumenus ju-
1
Rat. Am. Er. et e Vaticanis Mss.
quentes tredecim versus, atquead verbum, scripsi, pro-
xime subjuugunt, Septima tua propositio est.
8 Sic potiores
Mss. At editi, in hoc genere simulatam.
3 Ei Mss.
restituuutur istbeec verba. Quomo<io dicani
immissum in ejus copulam Pharaonem.
* In melioris nota; Mss. loco, pigmemis, legitur, fo-
mentis. In aliis, linimenlis. In Vaticanis duobus, fomen-
tis aromatum.
6 Rat. Am. et Sorbonicus Mt., Celcichius, Vaticani co-
vitasse contendunt,
duo prajtereuntse-
certus de Deo suo quod nihil eam turpe ac flagitio-
sum perpeti sineret. Nec eum fides ac spes fefellit.
NamquePharaoterritusmonstris,multisquepropter
eam malis uxorem divinitus
afflictus, ubi ejus esse
didicit,illaesam cumhonore restituit: Abimelechau-
tem somniocommonituset edoctus,similiter fecit
(Conlra Faustum lib. 22 cap. 33).
Qilest. VIII. —
Denirjuf de Spiritu Dei gui super fere-
batur super aquam, an ipse sit Spiritus sanctus.
\.Novissime exponendum poscis de spiritu Dei
qui superferebatursuper aquam. « Quidam enim as-
severant,inquis, Spiritum sanctum;allimundanum
spiritum dicunt, dicentes quia non potuit historio-
graphus cum creaturis enumerare Creatorem, nec
huic locum aliquem deputare, qui ubique sit totus,
cum Patre videlicet atque Filio. »
2. Quid ergo istorum ego senserim, ex primo libro
eorum quos deGenesi duodecim, sicut potui,nonse-
cundum allegorias, sed secundum rerum gestarum
fidem scripsi, in hoc opusculum transtuli. « Inest,
dices duo, Celitichius. Corbeiensis et Floriacensis, Cel-
ticius. Germaneusis denique, Clelv.ms. In CHrlhaginen-
sis concilii epistola ud Cnelestiuuin, uudecimus iuter
episcopos Celticius nuniinatur.
1
Sic aliquotMss. Alii cum editis, iwlignansquesubjeci.
1 Sic Mss. At editi, matrimonii sui infamosissimum
nundinniorem appellans.
 :

167 DE OCTO DULCITII QU/ESTIONIBUS, S. AUGUSTINI 168

inquam, Deo benignitassumma, et sancta,et justa ;

Qu/EST. V. (qux novissimo toco tractatur). — Quo-
modo electus David secundum cor Dei. Christus
et quidam, non ex indigentia, sed ex beneficentia ve-
David appellatur.
niens amor in opera sua. Propterea priusquam scri-
beretur, Dixit Deus, Fiat lux, praecessit Scriptura, \ . Jam nunc illud quod disserendum distuleram,
dicens Et spiritus Dei superferebatur super aquam.
: paulisper intende. Quaeris enim « Quare dixerit Do-

Quia sive aquaa nomine appellarevoluittotamcorpo- minus, nimirum praescius futurorum, Elegi. David
ralem materiam, ut eo modo insinuaret unde factaet s ecundum cor meum (III Reg. vm, 16); cum talia

formatasint omnia,quaein suisgeneribusjamdigno- tantaque ipse homo commiserit. »

scere possumus, appellans aquam, quia ex humida 2. Quod quidem,

de ipso David, qui reprobato
si

natura videmus omnia in terraperspeciesvariasfor- Saiile et exstincto fuit rex Israel, dictum intelliga-

mari atque concrescere; sive spiritualem vitam quam- mus magis quia Deus praescius futurorum est.prae-
:

dam ante formam conversionis quasi fluitantem : vidit in eotantam pietatem tamque veracem poeni-
superferebatur utique Spiritus Dei quia subjacebat ;
tentiam, ut esset in eorum numero de quibus ipse
scilicetbonsevoluntaliCreatoris, quidquidillud erat, dicit Beati quorum remissx sunt iniquitates,etquo-
:

quod formandum perficiendumque inchoaverat: ut
dicente Deo in Verbo suo, Fiat lux; in bona volun-
tate, hoc est, in beneplacito ejus, pro modo sui gene-
rismaoeret quod factum est; et ideorectumestquod
placuerit Deo, Scriptura dicente, Et fucta est lux ; et
vidit Deus lucem quia bona est. Ut quemadmodum in
ipso exordio inchoatoe creaturae, quae
nomine, propter id quod de illa
commemorata est, Trinitas insinuatur Greatoris
(nam dicente Scriptura, In principio fecit Deus coe-
lum et terram, intelligimus Patrem in Dei nomine, et
rum tccta sunt peccata. Beatus vir, cui non imputavit
Dominus peccatum (Psal. xxxi, 1, 2). Gum ergo prae-
sciret eum Deus peccaturum, et peccata sua pia hu-
militateetsincera poenitentia deleturum.curnondi-
ceret, Inveni David secundum cor meum ; cui non
erat imputaturus peccatum tammultabonafacienti,
coeli et terrae et cum tanta pietate viventi, et ipsa pietate pro pec-
perficiendum erat, catia suis sacrificium contriti spiritus offerenti?Pro-
pterhaec omnia verissime dictum est, biveni David
secundum cor meum. Quia licet secundum cor Dei
non esset, quod ille peccavit tamen secundum cor ;

Filium in principii nomine, qui non Patri, sed per se Deifuit, quod pro peccatis suis congrua pcenitentia
ipsum creatse primitus, ac potissimum spirituali cre- satisfecit. Hoc solum ergo in illo secundum cor Dei
aturae,etconsequenteretiamuniversaecreaturaeprin- non fuit, quod illi Deus non imputavit. Hoc itaque
cipium est : dicente autem Scrlptura, Spiritus Deisu- ablato,id est non imputato, quid remansit, nisi unde
perferebatur super aquam, completam commemora- vcrissimediceretur, InveriiDavidsecundumcormeum?
tionem Trinitatis agnoscimus) ; ita et in conversione autem hoc prophetice dictum de Christo vo-
3. Si
atque perfectione creaturae, ut rerum species dige- limus accipere, nullus nodus qusstionis occurret;
rantur, eadem Trinitas insinuettir Verbum Dei sci- : nisi forte utquaeratur a nobis quomodo Christum
licet, et Verbi Generator, cuin dicitur, Dixit Deus; recte isto nomine vocare potuerit. Sed respondemus
et sancta Bonitas qua Deo placet quidquid ei
; in propter semen David, ex quo carnem Christus as-
pro suae naturae modulo perfectum placet, cum di- sumpsit. Nec sine exemplo rationem hujusin Christo
citur, Vidit Deus quia bonum est. nominisreddimus.InvenimusquippeapertissimeJe-
3. Sed cur commemorata prius, quamvis impcr-
«<
sum Christum apud prophetam Ezechielem David es-
fecta creatura, postea commemoraturSpiritus Dei, se appellatum, ubi legitur ex persona Dei Patris Et :

prius dicente Scriptura, Terra autem erat invisibilis suscitabo super pecora mea pastorcm unum quipascat
et incomposita, et tenebrx erant super abyssum ; ac ea, servum meum Davicl ; et ipse pascct ca, ct ipse erit
deinde inferente, Et spiritus Dei superferebatur super his in pastorem: e<jo autem Dominus ero cis inDcum,
aquam (Ephes. i, 1-4) ? An quoniam egenus atque in- et servus mcus David princeps in medio eorum ; ego
digus amor ita diligit, ut rebus quas diiigit subjicia- Dominus loculus sum. Et alio loco Et rex, inquit, :

tur ;
propterea cum commemoraretur Spiritus Dei, unus eril omnibus itnpcrans, et non erunt ultra duSB
in quo sancta ejus bencvolentia dilcctioque intelligi- gcnles, nec dividendur amplius in duoregna.nequcpol-
tur, superferri dictus est, ne facienda opera sua, per luentur ultra in i^lolis suis etabominationibus suis ct in

indigentiae necessitatem potius quam per abundan- cunetis iniquitatibus suis : et salvos eos faciam de uni-
tiam beneficientiae Dcus amure putaretur? Gujus rei versis sedibus suis '
in quibus peccaverunt, ct mundabo
memor Aposlolus dicturus de charitate, superemi- eos. eruni mihi populus,
/.'/ ct ego cro eis Deus ; et ser-

nentem viam demonstraturum se ait (I Cor. xn, 31) vus meus David rex super eos, et pastor unus erit
etalio loco, Superemirientem, inquit, scientix charita- omnium eorum [Ezech. xwiv, 23, 24, (7 xxxvn,
tem Christi (Ephes. iii, 19.) Cum ergo sic oporteret 22-24). Osee quoque propheta, cum pramuntiaret
insinuari Spiritum Dei, ut superferri diceretur,com- tempus Judaeorum, quale nunc habent, et in Chri-
modius factum est, ut prius insinuaretur aliquid in- stum eos postea credituro8,eumdem Christum Da-
choatum, cui superferri diceretur non autem loco, ; vid nomine prophetavit,dicens: Quoniam diebusmul-
sed omnia superante ac praecellente potentia » (De tis sedebunt lilii Israel sine rege, sine principe, sine
Qencsi ad litteram, lib. I, rap. 57, n. 11-13). sacrificio, sine altari, sine sacerdotio, sine manifesta-

Unus e Vatic. Mss., sordibus. Apud LXX est, anomidn.

 ;

169 ADMONITIO IN SUBSEQUENTEM LIBRUM. 170

nibns. Sic nunc essc Judseos ambigit nemo. Sed luntatcsmeas.Sed quoniam soculus adjungit etdicit,
quod ait apostolus Paulus, Gentibus loquens,.SiVu£ llujus Dcus ex semine, secundum promissionem, ad-
enim vos aliquando non credidistis Deo, nunc autem duxit Israel Salvatorem Jesum(Act.xui:2\-23); altius
misei icordiam consccuti estis in illorum incredulitale significavit in Domino Jesu potius essc intelligen-
sic et islinunc non credideruntinvestramisericordia, dum illud testimonium,qui vere fecitornnes volun-
utetipsi misericordiam consequantur (Rom.w ,?>0 et3i) tates Dei Patris. quam in illo rege David qui licet :

hoc prophetaiste tanto ante pradicens.secutus ad- secundum superiorem disputationein.remissis pec-
junxit, Etposiea revcrtentur filii Israel, et inquirent catis etnon imputatis,propter ipsam quoque piam
Dominum Deum suum et David regem suum, et slupe- poenitentiam.non immerito dici possit inventus se-
scent in Domino et in bonis ipsius in novissimis dicbus. cundum corDei;tamenomnesvoluntatesDeiquomo-
(Osee ui, 4, 5). Ecco et hic per David nomen pro- dofecit?Quicum excellentissime laudaretur,quando
phetatus est Christus;quoniam quandoista prophe- ejus tempora et facta Scriptura narravitnotatus est
tabantur, ille David rex Israel jam olim ante dor- tamen quod non destruxit excelsa, ubi sacrihcabat
mierat: Dominusautem Jesus ex ejus semine fuerat populus Dei contra praeceptum Dei, qui tantum-
in carne venturus; propterquodprophetico loquendi modoin tabernaculotestimonii sibisacrificari jusse-
modo appellabatur David. Videtur autem apostolus rat ;
quamvis et in eisdem excelsis eisdem sacrifica-
Paulus hoc testimonium ita posuisse in Actibus Apo- retur Deo : quae postmodum excelsaex ipsius David
stolorum, ut non nisi de illo rege David qui Saiili semine propagatus rex Ezechias, cum testiraonio
successit possit intelligi. Nam inter caetera, Et magnae suae laudis evertit (IV Rey. xvin, 4).
exinde,\nquit,postulaverunt regcm,et dedit Dcus illis 4. Sicut potui,
respsndi inquisitionibus tuis. Si
Saiil filiurn Cis,virum de tribu Benjamin,annis qua- quid deistis rebus invenisti melius, sive invenire
draginta. Et amoto illo suscitavit illis David regem, potueris, gratissimum habebimus si nos feceris
cui ct testimonium perhibens dixitjnveni David flium nosse. Ego enim, quod et supra de me commemo-
Jessc, virum sccundum c.or meum,qui faciel oinnes vo- ravi, magis amo discere quam docere.

ADMONITIO
IN SUBSEQUENTEM LIBRUM.

Augustino restituendum curavimus opusculum subsequens, quod quidem a Lovaniensibus Theologis

abjudicalum ipsi, et amandatum in Appendicem fuerat, praefixa illa,quam ab Erasmo mutuati sunt,cen-
sura Libellus hic ex diversis Augustini epistolis consarcinatus est, maxime quod ad sententias attinet. A.dde-
:

bat Erasmus, probabile videri opus esse Hugonis Victorini quam ejusconjecturam refellit vel sola ejus-
:

dem libri scriptura in Gemmeticensi codice ante Hugonis aetatem exarata,et gerens in fronte nomen Au-
gustini. Res etiam ac phrasis non Hugonem refert, sed prorsus Augustinum qui postramo, quod Eras- ;

mum fugiebat, in Epistola 231, ad Darium comitem, post Frobenianam editionem reperta, et in Planti-
niana Lovaniensium primum vulgata, suum esse Librum constestatur his verbis, n. 4 Misi et alios li- :

bros, quos non petisti, nc hoc tantummodo facerem quod pctisti, de Fide rerum quas non videntur, de Palien-
tia, de Continentia, de Providentia, et unum grandemde Fiiie et Spe el Charitate. Is haud dubie locus prae-

teriit eliam Bellarminum, qui Lovanienses secutus, hunc librum spuriis accensendum eo lubentius vole-

bat, quod natus non inveniatur in Retractationibus libros tamen ipsenunc laudatos, de Patientia et de
:

Continentia, quamvis nulla ibidem facta sit de illis mentio, pro genuinis habens, quia a Possidio et a
Beda vulgato citantur. Haec nimirum opuscula ex iis sunt Tractatibus popularibus,qui Augustino, sicuti
ad Quodvultdeum in epistola 224, n. 2, scribit, post absoluta jam duo de librorum suorum recensione
volumina, retractandi cum Epistolis restabant.Nobiscum vero consentit Bcrnardus Vindingus in Critico
Augustiniano et titulum qui in editis praefixus, de Fide rerum invisibilium, emendandum haud imme-
;

rito censet quando de fide hic agitur, non earum tantummodo rerum quae corporeis oculis attingere
;

nunquam licet, sed quarumdam etiam quae iis si praesentes exhiberentur, videri possent. Opusculum
post annum 309, quo leges ab Honorio contra idola datae sunt, collocandum esse ex iis quae n.10 deido-
lorum subversione leguntur, nemo non agnoscet.

Patbol. XL. 6
 S. ADRELII ADCDSTINI
HIPPONENSIS EPISCUPI

DE FJDK RERUM QUiE NON VIDENTUR,

LIBER UNUS W .

In quo deinonstratur nos iu christiana religione, non culpabili temeritate,sedlaudabili fide credere res quasoculis
nostris non videmus.

CA PUT PRIMUM,— 1 .Etiam in rebus humanis multa
credi quas non cernuntur oculis.Voluntas amici bona
non videtur, sed creditur.Amici etiam probati benevo-
lenlia nobis non constat sine aliqua fide. Sunt qui
putant christianam religionem propterea ridendam
potius quam tenendam, quia in ea,non res quae vi-
deatur ostenditur.sedfides rerumquae non videntur,
hominibus imperatur. Nos ergo ad hos refellendos
qui prudentersibi videntur nolle credere quod videre
non possunt,etsi non valemus humanis aspectibus
monstraredi vina qua3 credimus,tamenhumanis men-
tibus etiam illa quaa non videntur credenda esse
monstramus.Ac primum isti,quos oculis carneis sic
stultitia fecit obnoxios,utquod per eosnoncernunt,
non sibiexistiment essecredendum,admonendi sunt
quisquis es,qui non vis credere nisi quod vides,ecce
praesentia corpora corporeis oculisvides, praesentes
voluntates et cogitationes tuas, quia in animo tuo
sunt,ipso animo vides : dic mihi,obsecro te ; amici
tui erga te voluntatem quibus oculis vides?nulla
enim voluntas corporeis oculis videri potest.An vero
etiam hoc vides animo tuo, quod in animo agitur
alieno? Quod si non vides, quomodo amicali * be-
nevolentis vicem rependis,si quod non potest videre
non credis ? An forte dicturus es, alterius volunta-
tem per ejus operate videre ? Ergo factavisurus,et
verbaes auditurus,de amici autem voluntateid quod
videri et audiri non potest crediturus. Non enim
voluntas illa eolor est aut figura, ut oculis ingera-
tur ; vel sonus aut cantilena, ut auribus illabatur ;

quam multa non solum credant.verumetiam sciant, aut vero tua est, ut tui cordis affectione sentiatur.

quae talibus oculis viderinon possunt.Quae cum sint Restat itaque ut nec visa, nec audita, nec apud te
innumerabilia animo nostro,cujus invisibilis
in ipso intus conspecta ' credatur, ne tua vita deserta sine
est natura.ut alia taceam.fides ipsa qua credimus, ulla amicitia relinquatur, vel impensa tibi dilectio

sive cogitatio qua nos vel credere aliquid, vel non
credere novimus,cum prorsus aliena sitabistorum
conspectibus oculorum, quid tam nud"um,tam cla-
rum, quid tamcertumest interioribus visibus ani-
morum ? Quomodo ergo credendum non est quod
corporeis oculis non videmus, cum vel credere
nos, vel non credere, ubi coporeos oculos adhi-
vicissim abs te non rependatur. Ubi est ergo quod
dicebas, te crederenondebere,nisi quod videres aut
extrinsecus corpore, aut intrinsecus corde? Ecce
ex corde tuo, credis cordi non tuo; et quo nec car-
nis nec mentis dirigis aciem, accommadas fidem.
Amici facicm cernis corpore tuo, fidem tuam
cernis animo tuo amici vero non abs te amatur
:

bere aon possumus, sine ulla dubitatione videa- fides, si non in tc mutuo illa sit fides, qua credas
mus? quod in illo non vides.Quomvis homo possit et fal-
2. Sed, inquiunt, ista quae in animo sunt, cum lere tingendo benevolentiam, tegendo malitiam :

possimus ipso animo cernere,non opus habemusper aut si nocere non cogitat, tamen exspectando a te
oculos corporis nosse quas autem dicitis vos ut cre-
: aliquam commoditatem, simulat, quia charitatem
damus.nec foris ostenditis, ut ea per oculos corporis non habet.
noverimus nec intus in animo nostro sunt,ut ea co-
; 3. Sed dicis, ideo te credere amico, cujus videre

gitando videamus. Sic ista dicunt, quasi quisquam cornonpotes,quiaintnistentationibuseumprobasti,

credere juberetur,si jam sibipraesentatum posset vi- etcujusmodianiuium ergatehaberetintuispericulis
dere quod creditur. Ideo utique deberr.us credere ubi te nondoseruit,cognovisti.Nunquidergo,utami-
nonnulla etiam temporalia, quae non videmus, ut corum probetur erga noscharitas, videtur tibi nos-
aeterna eliam mercamur videre, quae credimus.Sed traoptanda calamitas?Nec quisquamerit ex amicis

ADMONITIO PP. BKNBDICTINOHDM.

Emendatus est (Liber de Fide rerum quae non videnlur) ad Mss. Sorbonicos duos, ab Vaticanum unum, et ad
Gemmeticensem praetereaque ad editiones Amerbachii, Erasmi et Lovaniensium.
;

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Confes. t. 1, memoratas. M.

(a) Scriptus post unnum 399. • Aliquot Mss., amicabili.

2 Sic Mss. Editi. vero, conscripta.
173 DE FIDE HERUM QUJE NON VlDENTUIt, 8. AUGUSTINI LIMEIt UNUS. 174
certissimis felix, niei fuerit adversis rebus intelix: minum voluntates, quas utique videre non possu-
ut videlicet explorato alterius amore non fruatur, inus.Omitto dicere quam multa isti,qui nos rcpre-
nisi suo dolore vel timore cruciatur.Et quomodo in hendunt, quia credimus quaj non vidcmus, credant
habendis veris amicis optari ea.non potius timeri, famffl et historiac,vel de locis ubi ipsi non fuerunt;
quam probare nisi infelicitas non
felicitas potest, 08C dicant, Non credimus, quia non vidinms. Quo-
potest? Et tanienverum est haberi posse amicum niam si hoc dicant,coguntur fateri incnrtos sibi esse
etiam in rebus prosperis, probari autem cerlius in parentes suos quia et hinc aliis narrantibus, ncc
:

rebus adversis. tamen quiajam pncleritum BBt id ostendere vak-n-

GAPUT II. — Fide de rebus humanit sublata,quam tibus,crediderunt,nullum retincntes illius temporis
horrcnda confusio seijUcrctur.^cA utique ut eum pro- sensum,et tamen aliis inde loquentibus adhibentes
bes,periculistuisnectecommitteres,nisicrederes:ac sine ulla dubitatione conscnsum ;
quod nisi fiat,

perhoccum tecommittis ut probes,credis antcquam incurratur necesse est adversus parentes infidelis
probes. Gerte enim si rebus non visis credere non impietas, dum quasi vitatur in his qua) vidcre non
debemus,quandoquidemetnonilum certius probatis possumus credendi temeritas.
amicorumcordibuseredimus -,etcum eamalis nos- 1
GAPUT III. — Indicia qux confirmant fulem. Pro-
tris bona probaverimus,etiam tunc eorum erga nos phetise de Ecclesia impletx.Si ergo non credentibus
benevolentiam credimus potius,quam videmus nisi : nobis qusB videre non possumus,ipsa humana socie-
quia tantafides est,utnon incongruenterquibusdam tas, concordia pereunte, non stabilquanto magis :

oculis ejusnosjudicemusviderequodcredimus;cum est fides,quamvis quae non videntur, rebus adhi-

propterea credere debeamus,quiavidere non possu- benda divinis quaj si non adhibeatur, non amicitia
;

mus. quorumlibet hominum,sed ipsa summa religio vio-

4. Si auferatur heec fides de rebus humanis,quis latur, ut summa miseria consequatur?

non attendatquantaearumperturbatio.et quamhor- 5. Sed amici Iiominis, inquies, erga me benevo-

renda confusiosubsequatur?Quisenim mutuachari- lentiam quanquam videre non possum, raultis ta-
tate diligetur ab aliquo, cum sit invisibilis ipsa dile- men indagare possum
indiciis vos autem quee :

ctio, si quod non video, credere non debeo ? Tota vultis utnon visa credamus,nullis indiciis potestis
itaque peribit amicitia,quia non nisi mutuo amore ostendere.Interim non parum est,quod fateris quo-
constat.Quid enim ejus poterit ab aliquo recipere, si rumdam indiciorum perspicuitate res aliquas,etiam
nihil ejus creditum fuerit exhiberi?Porro amicitia qua? non videntur, credi oportere etiam sic enim :

pereunte,neque connubiorum nequecognationum et conslat, non omnia qua? non videntur, non esse
affinitatum vincula inanimoservabuntur;quiaetin credenda jacetque illud abjectum atque convic-
;

hi3 utique amica consensio est.Nouergo conjugem tum,quod dicitur. ea quae non videmus.non debere
conjuxvicissim di!igerepoterit,quandosediligi,quia nos credere. Multum autem falluntur qui putant
ipsam dilectionem non potest videre,non credit. Nec nos sine ullis de Christo indiciis credere in Chris-
iilios habere desiderabunt, quos vicissim sibi reddi- tum.Nam quae sunt indicia clariora, quam ea quae
turos 2 esse non credunt.Qui si nascanlur et crescant, nunc videmus impleta? Proinde qui
p-rtedicta et
mullo minus ipsi parentes suos amabunt, quorum putatis nulla esse indicia cur de Christo credere
erga se amorem in eorum cordibus, quia est invisi- debeatis quee non vidistis ', attendite quae videtis.
bilis.non videbunt ;si ea qua? non videntur,non lau- Ipsa vos Ecclesia ore maternse dilectionis alloqui-
dabili fide,sed culpabili temeritate creduntur. Quid tur. Ego, quam miramini per universum mundum
jamdecaeterisnecessitudinibusdicam,fr;drum,soro- fructificantem atque crescentem, qualcm me cons-
rum, generorum atque socerorum, et qualibet con- picitisaliquando non fui.Sed,/» semine tuo bencdi-
sanguinitate et affinitate junctorum,si charitas in- centur omnes gentes (Gen.xxu ,iti) .Qu&ndo Deus Abra-
certa,voluntasque suspectaest, etfiliisparentum, et h»3 benedicebat, me promittebat per omnes :

parentibus filiorum.dum benevolentia non redditur enim gentes in Christi benedictione diffundor. Se-
debita 3
;
quia nec deberi putatur,quando in alio quae men Abrahae Christum succedentium generatio-
non videtur.esse non creditur? Porro si non inge- num ordo testatur. Quod ut breviter colligam,
niosa, sed odiosa est ista cautela, ubi nos amari non Abraham genuit Isaac, Isaac genuit Jacob, Jacob
credimus, quod amorem amantium non videmus, genuit duodecim filios,exquibus ortus est populus
viccmque non rependimus, quibuseamnos debere Israel. Jacob quippe ipse appellatus est Israel. In
mutuam non putamus: usqueadeoreshumanre per- his duodecim filiis genuit Judam, unde nomen est
turbantur, quod non videmus, non credamus, ut
si Judasorum, ex quibus nata est virgo Marin, quae
omnino funditus evertantur, si nullas credamus ho- peperit Ghristum. Et ecce in Christo, id est in se-
1
Er. Lugd. Ven. Lov. sic legunt hunc Iocum Certe :
mine Abrahte,benedici omncs gentes videtis etstu-
enim rebus non vis credere,non debemus qunnooque et
si petis et adhucin eum credere timetis.in quem non
;

nondum certius probatis amicorum cordibus credereMo-

rel, Elem. Crit.pagg. 367,368, sic legendum putat : Certe credere potius timere debuistis ! \n credere dubi-
enim si rebus non visis credere non debemus, quomodo et tatis vel recusatis virginis partum.cum magis cre-
nondum certius probatis amicorum cordibus credimus ? et
cum ea mnlis ?iostris bona probaverimus,ctia>/i tunc eorum dere debcatis,sic decuisse nasci hominem Deum?Et
erga nos benevotentiam credimus potius,quam videmus! M.
4
Codex Vaticanus, credituros. 1 Aliquot Ms3., post,qux non vidistis, adduut,«u/ non
3 Plures Ms8., iuwi benevolentise non redditur debitum. videtis.
 175 DE FJDE RERUM QJJJE NON VIDENTUR, S. AUGUSTINI 176
hoc namque accipite per prophetam fuisse praedic- rum velut in fimbriis aureis et vestis varietate
tum Ecce virgo accipiet in utero,et pariet ftlium,et
: perstringat.Si nonposteaquam diffamatur in quo-
vocabunt nomen ejus Emmanuel, quod est interpre- cumque loco odore bono ejus, etiam consecrandae
tatum, Nobiscum Deus (Isai. vn, 14).Non ergo dubi- virgines adducuntur ad Christum, de quo dicitur,
tabitis virginem parientem,si velitis credere Deum et cui dicitur, Adducentur regi virgines post eam,
nascentem mundi regimen non relinquentem, et
; proximx ejus adducentur tibi. Et ne quasi captivae
ad homines in carne venientem matri fecundita- ; in aliquem velut carcerem viderentur adduci,.4ddu-
tem afferentem, integritatem non auferentem. Sic centur,\nquit,in Isetitia et exsultatione ,adducentur in
hominem nasci oportebat,etsi semper erat Deus ', templum regis. Si non parit filios.ex quibus habeat
ex quo nascendo fieret nobis Deus.Hinc de eo rur- tanquam patres.quos constituat sibi ubique recto-
sus 2
propheta dicit : Thronus tuus, Deus, in saecu- res, cui dicitur, Pro patribus tuis nati sunt tibi filii,

lum sxculi ; virga directionis, virga regni tui. Dile- constitues eos principes super omnem terram : quo-
xisti justitiam, et odisti iniquitatem ; propterea unxit rum se orationibus mater et praelata et subjecta
te Deus, Deus tuus oleo exsultutionis prse participi- commendat unde subjunctum est, Memores erunt
;

qua Deus unxit

bus tuis. Ista unctio spiritualis est, nominis omni generatione et generatione. Si
lui, in

Deum, Pater scilicet Filium unde appellatum a : non propter eorumdem patrum praadicationem, in
chrismate, id est, ab unctione novimus Christum. qua nominis ejus sine intermissione meminerunt,
Ego sum Ecclesia de qua 111 in eodem psalmo di- i tam magnae in ea multitudines congregantur,eique
citur, et tanquam factuin quod futurum fuerat laudem gratiae sine fine linguis propriis confiten-
praenuntiatur : Astitit regina a dextris luis,in vestitu tur, cui dicitur, Propterea populi confitebunlur tibi
deaurato, circumamicta varietate, id est, in sacra- in sxculum, et in sseculum sgeculi.
mento 3
sapientiae, linguarum varietate decorata. CAPUT IV. — Ad credenda qux non vidimus mo-
Ibi mihi dicitur, Audi, filia, et vide, et inclina au- vere debent quse nunc impleta conspicimus.Si
non ista
rcm tuam,et populum tuum,et domum pa-
obliviscere ita demonstrantur esse perspicua,ut non inveniant
tris tui : quia concupivit rex speciem tuam; guoniam oculi inimicorum in quam partem avertantur, ubi
ipse est Dominus Deus tuus, et adorabunt eum filix non eadem perspicuitate feriantur, ut ex ea fateri
Tyri in muneribus,vultum tuum deprecabuntur omnes manifeste 1
cogantur: merito fortasse dicitis quod
diviles plebis. Omnis gloria ejus fHise regis intrinse- nulla vobis ostendantur indicia, quibus visis creda-
cus, in fimbriis aureis circumamicta varielate. Addu- tis etiam illa quae non videtis. Si vero haec quae vi-
centur regi virgines post eam,proximge ejus adducen- detis,et longe ante praedicta sunt,et tanta manifes-
tur tibi : addueentur in Igelitia et exsuUatione, addu- tatione complentur ; et se ipsa veritas et praeceden-
centur in templum regis. Pro patribus tuis nati sunt tibus vobis et consequenlibus declarat effectibus,
tibi filii, constitues eos principes super omnem ter- o reliquia? infidelitatis, ut credatis quae non vide-
ram.Memores erunt nominis tui, in omni generatione tis, iis erubascite quae videtis !

et generatione. Propterea populi confitebuntur tibi 7. Me attendite, vobis dicit Ecclesia me atten- ;

in sxculum, et in sseculum sxcuti (Psal. xliv, dite, quam videtis.etiumsi videre nolitis. Qui enim
7-18). temporibus illis in Judaea terra fideles fuerunt,
hanc reginam non videtis, jam etiam regia
6. Si ex virgine nativitatem mirabilem, ac passionem,
prole fecundam.Si non videl impletum quod audivit resurrectionem, ascensionem Christi, omnia di-
esse promissum, cui dictum est,Audi, fdia, et vide. vina dicta ejus et facta praesentes praesentia didi-
Si non reliquit ritus prislinos mundi.cui dictum est, cerunt. Uaec vos non vidistis, propterea credere
Obliviscere populum luum,et domum patris tui.Si non recusatis. Ergo haec aspicite, in haec intendite,
ubique Christum Dominum confitetur, cui dictum haec quse cernitis cogitate, quae vobis non prae-
eat,Concupivit rex speciem tuam, quia ipse est Domi- terita narrantur, nec futura praenuntiantur, sed
nus Deus tuus. Sinon videt civitates gentiumChristo praesentia demonstrantur. An vobis inane vel leve
preces fundere,et munera offerre.de quo illidictum nullum vel parvum putatis esse mira-
videtur, et
est, Adorabunt eum fiiise Tyri in muneribus. Si non culum divinum, quod in nomine unius crucifixi
etiam superbia deponitur divitum, et ab Ecclesia universum genus currit humanum ? Non vidistis
deprecantur auxilium,cui dictum est, Fultum tuum quod praedictum et impletum est de humana
deprecabuntur omnes (/ivites plebis. Si non agnoscit Christi nativitate, Ecce virgo in utero accipiet, et
liliam regis.cui dicere jussa 6st, Pater nrster,qui es pariet filium: scd videtis qi:od praedictum et imple-
in cwlis (Matth.w i,9) ; et in sanctis suis in interiore tum est ad Abraham Dei verbum, ln setnine tuo
honiine renovatur de die in diem (II Cor. iv, 16), benedicentur omnes geutcs. Non vidistisquod de mi-
de qua dictum est, Omrps gloria ejus filuv regis in- rabilibus Christi pra-diclum est, Venite, et videte
trinsecus : quamvis et oculos cxtraneorum fulgentes opera Domini,qux posuil prodigia super terram(Psal.
(a)fama prsedicatorum suorum in diversitate lingua- xlv, 9) sed videtis quod pradictum ost, Dominus
:

dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodic genui te :

' In Mss.: Sic honrinem nasci opottebat,.si semper erat
Deus. posiida a me,el dabo tibi gentes fuereditatem tuam,et
2 Aliquot
Mss. Ihric Deo rursus. :
possessionem tuam terminos terrx (Psal. n, 7 et 8).
3 lta Mss.
At editi, sacrario.
(«) Forte, fulgente. 1
Io Mss., manifesta.
 177 LIBER UNUS. 178

Non quod praedictum est ot implotum de

vidintis omnia non vidistis ; sed ista praesentiu in ejus
Foderunt manus meas et pedes meos,
passione Christi, Ecclesia videre non negatis. Utraque vobis
vos
dinumeraverunt omnia ossa mea ; ipsi vero considcra- praedicta monstramus utraque autem vobis im-
:

verunt et conspexerunt me ; divisernnt sibi vertimenta pleta propterea demonstrarc videnda non possu-
mea,et super vestem meam miserunt sorlem sed vide- .
mus, quia revocare in conspectum praeterita non
tis quod in eodem psalmo praedictum est, et nunc valemus.
apparet impletum, Commcmorabuntur etconvertentur CAPUT V. 8. —
Prxsentium exhibitio astruit
ad Dominum universi fines terrx, et adorabunt in con- fidem prxteritorum et futurorum. Sed quemadmo-
spectu ejus universx patrix gcntium; quoniam Domini dum voluntates amicorum quoe non videntur, cre-
est ?-cgnum, et ipse dominabitur gentium (Psal. xxi, duntur per indicia quac videntur; sic Ecclesia quae
17-19, 28, 29). Non vidistis quod de resurrectione nunc videtur, omnium quae non videntur, sed in
Christi proedictura atque completum est, loquente eis litteris ubi et ipsa est praedicta monstrantur,
Psalmo ex persona ejus prius de traditore et per- et index est praeteritorum, et praenuntia futuro-
secutoribus ejus : Egrediebantur foras, et loqucbantur rum. Quia et praeterita quae jam non possunt
simul in unum ; adversum me insusurrabant omnes videri, et praesentia quae nec possunt videri omnia ',
inimici mei, adversum me cogitabant malamihi; ver- cum praenuntiarentur, nihil horum poterat tunc
bum iniquum dUposuerunt adversum me. Ubi, ut osten- videri. Cum ergo fieri praedicta ccoperunt, ex illis

deret nihil eos valuisse occidendo resurrecturum, quae facta sunt usque ad ista quae fiunt, de Christo
subjecit atque ait : Numquid qui dormit, non adjiciet et Ecclesia quae praedicta sunt ordinata serie cucur-

ut resurgat? Et paulo post cum de ipso suo traditore rerunt : ad quam

seriem pertinent de die judicii,
per eamdem propbetiam praedixisset, quod in Evan- de rcsurrectione mortuorum, de impiorum aeterna
gelio quoque scriptum est, Qui edebat panes meos, damnatione cum diabolo, et de piorum 3eterna re-
ampliavit super me calcaneum
hoc est, conculcavit ; muneratione cum Christo, quae similiter praedicta
me : continuo subdidit, Tu autem, Domine, miserere ventura sunt. Cur ergo res primas et novissimas
mei, et resuscita reddam illis (Psal. xl, 7-11
me, et ;
quas non videmus non credamus, cum testes utra-
Joan. xni, 18). Impletum est hoc, dormivit Christus, rumque res medias quas videmus habeamus, atque
et evigilavit, hoc est, resurrexit: qui per eamdem in propheticis libris et primas et medias et novissi-
prophetiam psalmo ait, Ego dormivi, etsom-
in alio mas velaudiamus praenuntiatas antequam fierent,
num cepi ; et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet vel legamus ? Nisi forte arbitrantur homines infi-
me (Psal. iii). Verum hoc non vidistie, sed videtis deles a Christianis illa esse conscripta, ut ista
ejus Ecclesiam,de qua similiter dictum et impletum quae jam credebant majus haberent pondus aucto-
est, Dominc Deus meus, ad te gentes venient ab ex- ritatis, si antequam venirent, putarentur esse pro-
tremo terrx et dicent, Vere mendacia coluerunt patres missa.
nostri simulacra, et non est in illis utilitas. Hoc certe CAPUT VI. — 9. Judxorum codices fidei nostrx
sive velitis seu nolitis, aspicitis ut si adhuc ali- :
' astipulantur. Judxorum secla quare non prorsus de-
quam putatis esse vel fuisse in simulacris utilitatem leta. Quod si suspicantur, inimicorum nostrorum

certe tamen innumeros gentium populos relictis ve Judaeorum codices perscrutentur. Ibi legant ista qu<e
abjectisvelconfractishujusmodivanitatibusaudistis commemoravimus, praenuntiata de Christo in quem
dicere, Vere mendacia coluerunt patres nostri simu- credimus, et Ecciesia quam cernimus
ab initio labo-
lacra, et non est in illis utilitas : si faciet homo deos, rioso fidei 2
usque ad sempiternam beatitudinem
et ecce ipsi non sunt dii (Jerem. xvi, 19, 20). Nec regni. Sed cum legunt, non mirentur quod isla illi
putetis autem ad unum aliquem Dei locum gentes quorumcodicessunt.propterinimicitiarumtenebras
praedictas fuisse venturas, quoniam dictum est, Ad non intelligunt.Nam eosnonintellecturosab eisdem
te gentes venient ab extremo terrx. Intelligite, si pote- Prophctis ante pradictum est quod ut caetera opor-:

stis, ad Deum Christianorum, qui summus et verus tebat impleri,et occulto justoquejudicioDei meritis
est Deus, non ambulando venire gentium populos, eorum pcenam debitam reddi. Ille quippe quem cru-
sed credendo. Nam res eadem ab alio propheta sic acetum dederunt, quamvis in
cifixerunt, et cui fel et
pramuntiata est : Prxvalebit, inquit, Dominus adver- ligno pendens, propter eos quos fuerat in lucem de
sus eos, et exterminabit omnes deos gentium terrx ; tenebris educturus, dixerit Patri, Ignosce illis, quia
et adorabunt eum unusquisque de loco suo omnes in- nesciunt quid faciunt (Luc. xxm, 34) ; tamen propter
sulx gentium (Sophon. n, 11). Quod Ad te
ait ille, quos occultioribus causis fuerat deserturus,
caeteros,
omnes gentes venient ; hoc ait iste, Adorabunt eum per prophetam tanto ante praedixit, Dedcrunt in escam
unusquisque de loco suo. Ergo venient ad eum non meam fel, ei in sili mea potaverunt me acelo : fat
recedentes de loco suo, quiacredentes in eum inve- mensa eorum coram ipsis in muscipulam,et in retribu-

niunt eum in corde suo. Non vidistis quod praedi- tionem et in scandalum; obscurentur oculi eorum,ne

ctum el impletum est de ascensione Christi, Exal- videant,ct dorsum illorum semperincurva (Psal. lxviii,
tare super calos, Deus : sed videtis quod continuo 22-24). Cum causae itaque nostrae praeclarissimis te-
sequitur, Et super omnem terram gloria tua (Psal.
cvn, 6). Illa de Christo jam facta atque transacta • qux nunc possunt videri, omnia cum, etc.
Mss.,
Mss. Vaticani ct Gallicani, fidei quam tenemus. Et ex
3
1 Sic Sorbouicus Ms. [etiam si adhuc.] his quidam, ab initio laboriosx fidei.
 ;;

179 DE FIDE RERUM QVM NON YIDENTUR, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 180

stioioniis circumquaque ambulant oculis obscura- gentes Ecclesia diffusa sic crevit, ut etiam contra
tis, ut per eos haec probentur, ubi et ipsi repro- ipsam catholicam fidem nulla secta perversa, nul-
bantur. Ideo factum est, ne sic delerentur, ut ea- lum genus exoriatur quod ita reperiatur
erroris,
dern secta omnino nulla esset * ; sed dispersa est christianae veritati adversari, ut non affectet atque
super terras, ut portans in eos collatae gratiae pro- ambiat Christi nomine gloriari quod quidem non :

phetias ad convincendos firmius infideles, nobis sineretur pullulare per terram, nisi exerceret sa-
ubique prodesset. Et hoc ipsum quod dico, accipite nam et ipsa contradictio disciplinam. Quando tan-
quemadmodum fuerit prophetatum Ne occideris : tum crucifixus ille potuisset, nisi Deus hominem
eos, mquit, ne quando oblivhcantur legem tuam suscepisset, etiamsi nulla per Prophetas futura
disperge eos in virtute tua {Psal. lyiii, 12). Non sunt talia preedixissel ? Cum vero tam magnum pietatis
ergo occisi, in eo quod non sunt qua? apud eos sacramentum habuerit antecedentes vates suos '

legebantur et audiebantur obliti. Si enim Scriptu- atque praecones, quorum divinis vocibus est prae-
ras sanctas, quamvis eas non intelligant, penitua nuntiatum, et sic venerit quemadmodum est prae-
obliviscerentur, in ipso Judaico ritu occiderentur nuntiatum, quis ita sit demens, ut dicat Apostolos
quia cum Legis et Prophetarum
nihil nossent de Christo fuisse mentitos, quem sic venisse prae-
Judaei, prodesse non Ergo occisi non
possent. dicaverunt, quemadmodum eum venturum Prophe-
sunt, sed dispersi ut quamvis in fide 2 unde
:
,
tae ante praedixerunt, qui nec de ipsis Apostolis vera
salvi fierent, non haberent tamen unde noa ;
futura tacuerunt ? De his quippe dixerant : Non sunt
adjuvaremur, memoria retinerent, in Libris suf- loquelx neque sermmies, quorum non audiantur voces
fragatores, in cordibus nostri hostes, in codicibus eorum ; in omnem terram exivit sonus eorum, et in
testes. fines orbis terrse verba eorum [Psal. xviii, 4 et 5).

CAPUT VII. — 10. Totius mundi fides in Christum Quod certe in orbe videmus impletum, etsi in carne
mirabiliter conciliata. Quanquam etiam si deChristo nondum vidimus Christum. Quis itaque nisi mira-
et Ecclesia testimonia nulla praecederent, quem non bilidementia caecatus, aut mirabili pertinacia du-
movere deberet ut crederet, repente illuxisse divi- rus ac ferreus, nolit habere sacris Litteris fidem,
nam humano generi quando videmus
claritatem, quae totius orbis praedix^erunt fidem ?
relictis diia falsis, et eorum confractis usquequaque CAPUT VIII. — 11. Ad fidei immobilem observan-
simulacris, templis subversis, sive in usus alios tiam cohortatio. Vos autem, charissimi, qui hanc
commutatis, atque ab humana veternosissima fidem habetis, vel qui nunc novam habere ccepistis,
consuetudine tot vani? ritibus exstirpatis, unum nutriatur et crescat in vobis. Sicut enim venerunt
verum Deum ab omnibus invocari ? Et hoc esse temporalia tanto ante praedicta 2
, venient et sem-
factum per unum hominem ab hominibus illusum, piterna promissa. Nec vos decipiant vel vani Pa-
comprehensum, vinctum,flagellatum,expalmatum 3 ,
gani, vel falsi Judaei, vel fallaces haeretici, nec non
exprobratum, crucifixum, occisum discipu'.is ejus, : in ipsa Catholica mali Christiani, tanto nocentiores,
quos idiotas, etimperitos, et piscatores, et publica- quanto interiores inimici. Quia et hinc ne pertur-
nos, per quos ejus magisterium commendaretur, barentur infirmi, prophetia divina non tacuit, ubi
elegit, annuntiantibus ejus resurrectionem, ascen- loquens in Cantico canticorum sponsus ad spon-
sionem, quam se vidisse dixerunt, et impleti Spiritu sam, id est, Cbristus Dominus ad Ecelesiam : Sicut
sancto, hoc Evangelium linguis omnibus, quas non lilium, inquit. in medio spinarum, ita proxima mea
didicerant, sonuerunt. Quos qui audierunt, partim in medio fitiarum (Cant. u, 2). Non medio
dixit, in
crediderunt, partim non credentes praedicantibus extranearum ; sed, in medio filiarum. Qui habel
ferociter restiterunt. Ita fidelibus usquead mortem aures audiendi, audial : et dum sagena piscium,
pro veritate, non mala rependendo, sed perpetiendo sicut sanctum loquitur Evangelium, trahitur ad
certantibus, nec occidendo, sed mGriendo vincenti- littus, id est, ad saeculi finem, secernat se a pisci-
bus ; istam religionem mutatus est mundus,
sic in bus malis, corde, non corpore mores malos mu- ;

sic ad hoc Evangelium corda conversa mortalium, tando, non retia sancta rumpendo ne qui nunc :

marium feminarum, parvulorum atque magno-

et probati reprobis videntur esse permixti, non vitam,
rum, doctorum et indoctorum, sapientium et insi- sed poenam 3 reperiant setnpiternam, cum cceperint
pientium, potentium et infirmorum, nobilium et in littore separari (Matth, xm, 9, 47-50).
ignobilium, excelsorum et humilium, et per omnes

1
Sic potiores Mss. At editi, ut eadem facta omnino 1
Editi, atque credentes vates suos. CastigaDtur auxilio
nutla essent. manuscriptorum.
* Codex Vaticuuus, ut quamvis fidem. * Mw., ttnta pr&dicta ; omisso, unte.
; quod ver-
3 Eiliti, exspoliatum. Al Mss., expalvfiium
Nouuulli codiees, ut qui nttnc probati reprobis viden-
8

luini fumiliare est Augustiuo. tur esse permixti, ?io?i pamam, sed vitam.

In lil>ru?n <\p Fide et Symbolo vide lib. 1, cap. 17, Retractationum, tom. 1, <X>1. 612, a verbis, Per
i lom lcmpus, usque ad vcrba col. 013, Quoniam scriptum est. M.
 -

s. ii ata i ii aucuntini
HIPPONENSIS EPISCOPI

DK FIDK ET SYMBOLO
LIBER UNUS«->.

Syinboli capita siDgula studiose explicantur, cmn haereticorum fidei catbolicae adversantium, et maxime Mani-
chceorum reprehensioue.
CAPUT PRIMUM. — i.Qux causa et scopus operis tentem : non quia hoc dicere ausi sunt, sed in suis
prxsenlis. Quoniam scriptum est et apostolica? di- traditionibus hoc sentire et credere convincuntur.
sciplinae robustissima auctoritate firmatum, Quia ju- Cu:n enim dicunt esse n ituram quam Deus omnipo-
stus ex fide vivit (Habac. n, \ ; Galat. m, 11) ; ea- tens non creuverit.de qua tamen istum mundum fa-

que fides officium a nobis exigit et cordis et linguae ;

bricaverit.quem pulchre ordinatum^esse concedunt;
ait enim Apostolus, Corde creditur ad justitiam, ore ita omnipotentem Deum negant, ut non eum credant
autem confessio fit ad salutem (Hom. x, 10) : oportet mundum potuisse facere, nisi ad eum fabricandum
nos esse et justitiae memores et salutis. Quando- alia natura.quae jam fuerat,et quam ipse non fece-
quidem sempiterna justitia regnaturi,a praesenti
in rat, uteretur : carnali scilicet conauetudine videndi
saeculo maligno salvi fieri non possumus, nisi et nos fabros et domorum slructores et quoslibet opifices,
ad salutem proximorum nitentes.etiam ore profitea- qui nisi adjuventur parata maleria, ad effectum sua
mur fidem quam corde gestamus quae fides ne frau-
: artis pervenire non possunt. lta eliam intelligunt
dulentis calliditatibus haereticorum possit in nobis fabricatorem mundi non esse omnipotentem, si 2
aliqua ex parte violari, pia cautaque vigilantia pro- mundum fabricare non posset, nisi eum aliqua non
videndum est.Estautem catholica fidesin Symbolo abillofabricata naturatanquam materies,adjuvaret.
nota fidelibus, memoriaaque mandata, quanta res Aut si omnipotentem Deum fabricatorem mundi
passa est brevitate sermcnis : ut incipientibus atque esse concedunt, fateantur necesse est ex nihilo eum
lactentibus, eis qui in Christo renati sunt,nondum fecisse quae fecit. Non enim aliquid esse potest, cu-
Scripturarum divinarum diligentissima et spirituali jus creator non esset, cum essel omnipotens. Quia
tractatione atque cognitione roboratis.paucis verbis ex aliquo, sicut hominem de limo,
etsi aliquid fecit
credendum constitueretur.quod multis verbis expo non utique feoit ex eo quod ipse non feceratjquia
nendum esset proficientibus, et ad divinam doctri- terram unde limus est,ex nihilo fecerat.Et si ipsum
nam certahumilitatisatque charitatis firmitate sur- ccelum et terram, id est,mundum et omnia quae in
gentibus. Sub ipsis ergo paucis verbis in Symbolo eo sunt, ex aliqua materia fecerat, sicut scriptum
constitutis, plerique hserelici venena sua occultare est, Qui fecisti munclum ex materia invisa (Sap. xi,
conati sunt : quibus restitit et resistit divina mise- 18), vel etiam informi, sicut nonnulla exemplaria
ricordia per spirituales viros,qui catholicam fidem, tenent ; nullo modo credendum
ipsam est illam
non tantum in illis verbis accipere et credere, sed materiam de qua factus est mundus, quamvis in-
etiam Domino revelante intelligere atquecognosce- formem,quamvis invisam, quocumque modoesset,
re meruerunt. Scriptum est enim, Nisi credideritis, per se ipsam esse potuisse, tanquam coaeternam et
vu,9,sec. LXX). Sed tractatio fidei
intelligetis (Isai. coaevam Deo sed quemlibet modum suum, quem
:

ad muniendum Symbolum valet non ut ipsa pro : habebat, ut quoquomodo esset, et distinctarum re-
SymbologratiamDei consequentibusmemoriaeman- rum formas posaet accipere, non
habebat nisi ab
danda et reddenda tradatur sed ut illa quae in ; omnipotente Deo,oujus bcneficio est rcs non solum
Symbolo retinentur, contra haereticorum insidias quaecumoue formata, sed etiam quaecumqu»} for-
auctoritate catholica et munitiore defensione cus- mabilis. Inter formatnm autem et formabile hoc
todiat. interest, quod formatum jam accepit formam, for-
mabile autem potest accipere. Sed qui praestat re-
CAPUT —
Quod nulla fuerit natura coxterna
II. 2. bus formam, ipse praestat etiam posse formari :

Deo, ex qua mundum fecerit. Quomodo mundus exni- quoniam de illo et in illo est omnium speciosissi-
hilo, si ex materia informi factus. Conati sunt enim ma species incommutabilis ; et ideo ipse unus est
quidam persuadere Deum Patrem non esse omnipo- qui cuilibet rei, non solum ut pulchra sit, sed
ADMOHITIO PP. BENEDICTINORUM.
Libruin de Fide et Symbolo castigavitnus subsidio veterum exemplarium ex bibliothecis variis Gallicanis sci- ;

licet ex Colbertina, ex bibliotheca abhatiae S.Victoris Parisiensis, itetn collcgii Sorbonici, collegii Navarrici, mona-
sterii S. Gertiiani a Pratis, S. Remigii Remensis, S. Michaelis in periculo marig.S. Aruulphi Metensii», Lauduaensis
Ecclesi», et duorum Vaticana e bibliotheca juvantibus etiam variis lectiouibus Belgicorum duorum mauuscrip-
:

turum quo* Theologi LovaDienses viderunt ; necoon editionibus aute vugatis, Frobeuiana Erasmi, et PlautiniaDa
Lovaniensium.
Comparavimas prseterea eas omnes editiones initio Retr. et Gonfess. t. 1, momoratas M.
(a) Scriptus anoo 393. • Editi babent, ornitum. At Mss., ordinatum.
' Mst. duo, qui.
181 DE FIDE ET SYMBOLO, S. AUGUSTINI 184

etiam ut pulchra esse possit attribuit. Quapropter dum animo auditoris inferre ut in nobis lpsi qui- :

rectissime credimus omnia Deum fecisse de nihi- dem maneamus, nec recedamus a nobis. et tamen
lo :
de aliqua materia factus est mun-
quia etiam si tale indicium, quo fiat in altero nostra notitia,pro-
feramus ut, quanlum facultas conceditur ', quasi
dus, eadem ipsa materia de nihilo facta est, ut or- ;

dinatissimo Dei munere prima » capacitas forma- alter animus ab animo per quem se indicet profe-
rum fieret, ac deinde formarentur quaecunque for- ratur ? Id facimus conantes et verbis -, et ipso sono
mata sunt. Hoc aulem diximus, ne quis existimet vocis, et vultu, et gestu corporis, tot scilicet ma-
chinamentis id quod intus est demonstrare cupien-
contrarias sibi esse divinarum Scripturarum sen-
quoniam et
tentias, omnia Deum fecisse de nihilo tes : quia tale aliquid proferre non possumus, et
criptum est, et mundum esse factum de informi ideo non potest loquentis animus penitus innotes-
materia. cere ; unde etiam mendaciis locus patet. Deus au-
Credentes itaque in Deum Patrem omnipoten-
3.
tem Pater, qui verissime se indicare animis cojrni-

tem, nullam creaturam esse quae ab omnipotente turis et voluit et putuit, hoc ad se ipsum indican-
non creata sit, existimare debemus.Et quia omnia dum genuit, quod est ipse qui genuit : qui etiam
per verbum creavit, quod Verbum et Veritas dici- Virtus ejus et Sapientia dicitur, quia per ipsum
tur {Joan. xiv, 6), et Virtus et Sapientia Dei (l Cor. operatus est et disposuit omnia ; de quo propterea
2
i, 24), multisque aliis insinuatur vocabulis qui dicitur, Aitingit a ftne usque ad finem fortiter, et dis-

nostrae fidei Jesus Christus Dominus commenda- ponit omnia suaviter (Sap. vm, 1).

tur, liberator scilicet noster et rector

3 Filius Dei
;
CAPUT IV. — 5. Filius Dei non factus nec tninor
non enim Verbum illud per quod sunt omnia con- a Patre. Creare et condere idem. Filius Dei cur factus

dita, generare potuit nisi ille qui per ipsum condi-

homo. ContraManichseorum hxresim.Totushomo su-
dit omnia. sceptus a Verbo. Xatnitas Chrisli ex femina. Contra

CAPUT III. — Verbum quare dictum de Filio Dei. Manichaeos.Quamobrem unigenitusFilius Dei.neque
Quod Verbum sit idipsum quod Pater.Credimus etiam factus est a Patre ;
quia sicutdicit evangelista.Om-
in Jesum Cristum Filium Dei, Patris unigenitum, nia per ipsum facta sunl (Joan. neque ex tem- i, 3) :

id est unicum,Dominum nostrum.Quod tarnen Ver- pore genitus: quoniam sempiterne Deus sapiens, 3

bum non sicut verba nostra debemus accipere.quae sempiternam secum habet sapientiam suam neque :

voce atque ore prolata verberato aere transeunt, impar est Patri, id est, in aliquo minor quia et ;

nec diutius manent quam sonant. Manet enim illud Apostolus dicit, Qui cum in forma Dei esset constitu-

Verbum incommutabiliter nam de ipso dictum est, ;

tus, non rapinam arbitratus est esse sequalis Dei (Phi-
cum de Sapientia diceretur, Jn seipsa manens inno- /tp/>.ii,6).Hacigiturfide catholica et illi excluduntur
vat omnia (Sap. vn, 27). Verbum autem Patris ideo qui eumdem dicunt Filium esse qui Pater est ;
quia
dictum est, quia per ipsum innotescit Pater. Sicut et hoc Verbum apud Deum esse non potest nisi apud
ergo verbis nostris id agimus, cum verum loqui- Patrem Deum, et nulli est aequalis qui solus est. Ex-
mur, ut noster animus innotescat audienti, et quid- cluduntur etiam illi qui creaturam esse dicunt Fi-
quid secretum in corde gerimus,per signi hujusmo- lium, quamvis non talem, qualem sunt caeterae crea-
di ad cognitionem alterius proferatur sic illa Sa- :
turae. Quantumque enim creaturam dicant, si crea-
pientia, quam Deus Pater genuit, quoniam per tura est, condita et facta est. Nam idem eet conde-

ipsam innotescit dignis animis secretissimus Pa- re,quod creare quanquam in latins linguae con-
:

ter ;
, Verbum ejus convenientissime nominatur. suetudine dicatur aliquando creare, pro eo quod est
4. Interanimum autem nostrum et verba nostra, gignere sed graeca discernil.Hoc enim dicimus crea-
;

quibus eumdem animum ostendere conamur, pluri- turam,quod illi xTt'<rjj.a vel xrctatv vocant et cum sine :

mum distat. Nos quippe non gignimus sonantia ambiguitate loqui volumus, non dicimus creare ;

verba,sed facimus quibus faciendis materia subja- sed, condere. Ergo si creatura est Filius, quamli-
;

cetcorpus. Plurimum autem interest inter aniinum betmagna autem in eum credimus
sit,facta est.Nos

et corpus.Deus vero cum Verbum genuit.id quod est per quem facta sunt omnia, non in eum perquem

ipse genuit neque de aliqua jam

; neque de niliilo, facta sunt caetera : neque enim hic aliter accipere-

facta conditaque materia sed de seipso id quod ;

possumus omnia. nisi quaecumque sunt facta.
est ipse. Hoc enim et nos conamur, cum loquimur, 6. Sed quoniam Verbum caro factum est, et habita-

si diligenter consideremus nostra? voluntatis appe- vit in noins Joan. i, 14) ; eadem Sapientia quae de
titum non cum mentimur, sed cum verumioqui-
;
Deo genitaest dignata est etiam in hominibus crea-
mur. Quid enim aliud molimur,nisi animum ipsum ri ^.Quo pertinet illud, Dominus creavit me in princi-

nostrum.si lieri potest,cogno-.cendum etperspirien- pio viarum suarum [Prov. va, 22). Viarum enim
ejus principium caput est Ecclesiae, quod est Chri-
1
Mss quatuor, primo.
Mss. quinque, quibus.
J
3
Mss. Colbcrtinus, creator. Aliquot M*s., concedit.
1

* Ain.et Lov. mnotescit animus secretissimus Patris.Er., M?s. tres iuelioris nola? conante fetu verbi. Forte !e-
;

innotfxi: siynis sectettssimus Pater. Mss. sex, innotescit geoduin, conantis fetu verbi, Morel, Eleru. crit., p. —
digws animis secreti$simus Pater. Hanclectionein esse ve- 94, le^it snnante feta verbi. M.
:

ri°rem,id partim persuasit quod iuferius. n. 4, dicitur.A? 3 Editi, sempxtemus At Mss. oniues sempiterne.
.

mdicare ammu,etc.,partim quod in caeteris Mss.post ver- 4 Ms. Reuiigiauus, tn omntbus : id est, inter omnia
bum, innotescit, habHur, ignis animi ; aut, signis animi. quae facta sunt; nec uiale.
 185 LIBER UNUS. 186
stus homine indutus, per quem vivendi exem-
J
sationein,ad nostram salutem et reparationem,ope-
plum nobis daretur, hoc est via certa 2 qua perve- rante Dei benignitate, ab illa incommutabili Dei
niremus ad Deum. Non enim redire potuimus nisi Sapientia natura mutabilis noslra suscepta est,tem-
humilitate, qui superbia lapsi sumus, sicut dictum poralium rerum salubriter pro nobis gestarum ad-
est primae noslroe creatuni',('w/sr'<//t>,c'/ eritis tanquam jungimus (idem, credentes in eum Dei Filium qui
dii [Gen.m, 5). Hujus igitur humilitatis exemplum, natus est per Spiritum sanctum ex virgine Maria.
id est,via2 qua redeundum fuit.ipse Keparator nos- Dono enim Dei,hoc est,sancto Spiritu concessa no-
ter in se ipso demonstrare dignatus Gsl,qui non ra- bis est tanta humilitas tanti Dei,ut totum hominem
pinam arbitratus est esse xqualis Deo,sed semetipsum suscipere dignaretur in utero virginis, maternum
evacuavit,formam servi accipiens (Philipp.nfi,!) ut ; corpus integrum inhabitans, integrum deserens '.

crearetur homo in principio viarum ejus, Verbum Cui temporali dispensationi multis modis insidian-
per quod facta sunt omnia. Quapropter secundum tur haeretici.Sed si quis tenuerit catholicam fidem,
idquod unigenitus est, non habet fratres secun- : ut totum hominem credat a Verbo Dei esse susce-
dum id autem quod primogenitusest,fratres vocare ptum,id est corpus,animam,spiritum, satis contra
dignatus est omnes qui post ejus et per ejus prima- illos munitus est. Quippe cum ista susceptio pro

tum in Dei gratiam renascuntur s per adoptionem salute nostra sit gesta, cavendum est ne cum cre-
filiorum (Luc. vm, 21),sieut apostolica disciplina ;
diderit aliquid nostrum non pertinere ad istam
commendat (Uebr. n, 11). Naturalis ergo Filius de susceptionem, non pertineat ad salutem. Et cum
ipsa Patris substantia unicus natus est,id existens homo excepta fsrma membrorum,qua3 diversis ge-
quod Pater est 5 Deus de Deo,Lumen de Lumine:
; neribus animantium diversa tributa est,non distet
nos aulem non lumen naturaliter sumus,sed ab illo a pecore nisi rationali spiritu,qua3 mens etiam no-
Lumine illuminamur,ut sapientia lucere possimus. minatur quomodo sana est fides qua creditur
;

Lumea verum ,quod illuminat om-

Erat enim, inquit, quod id nostrum susceperit Dei Sapientia quod ha-
nem hominem venientem in hunc mundum(Joan.i,9). bemus communecum pecore,illud autem non sus-
Addimus itaquefidei rerum asternarum etiam tem- ceperit quod illustratur luce sapientiae,et quod ho-
poralem dispensationem Domini nostri, quam ge- minis proprium est ?
rere nobis et ministrare pro nostra salute dignatus 9.Detestandi autem etiam illisunt,qui Dominum
est Nam secundum id quod unigenitus est Dei nostrum Jesum Christum matrem Mariaiu in terris
Filius, non potest dici, Fuit et Erit ; sed tantum, habuisse negant, cum illa dispensatio utrumque
Est : fuit, jam non est
quia et quod et quod erit, ; sexum, et masculinum et femininum honoravit, et
nondum est. Ille ergo est incommutabilis sine con- ad curam Dei pertinere monstraverit, non solum
ditione temporum et varietate.Nec aliunde arbitror quem suscepit.sed illum etiam perquem suscepit,
manare illud quod famulo suo Moysi tale nomen virum gerendo, nascendo de femina. Nec nos ad
suum insinuavit. Nam cum ab eo quoereret, si se negandam Christi matrem cogit, quod ab eo dic-
populus ad quem mittebatur contemneret, a quo se tum est, Quid mihi et tibi est,mulier '.' nondum venit
diceret esse missum responsum dicentis accepit,
; hora mea (Joan. n, 4). Sed admor.et potius ut intelli-
Ego sum qui sum. Deinde subjunxit, Hxc dices plliis gamussecundum Deum non eum habuisse matrem,
Israel, Qui est, misit me ad vos (Exod. m, 14). cujus majestatispersonamparabatostendereaquam
7. Ex quo jam spiritualibus animis patere con- in vinum vertendo.Quod autem crucifixus est,secun-
fido,nullam naturam Deo esse posse contrariam. dum hominem crucifixus est et illa erat hora, <|uae
;

Si enim ille est, et de solo Deo proprie dici potest nondum venerat, quando dictum est, Mihi et tibi
hoc verbum (quod enim vere est, incommutabiliter quid est?nondum venit hora tnea, id est, qua te co-
manet quoniam quod mutatur, fuit aliquid quod
;
gnoscam. Tunc enim ut homo crucifixus cognovit
jam non est, et erit quod nondum est), nihil ergo hominem matrem,et dilectissimo discipulo huma-
habetDeus contrarium.Si enim quaereretur a nobis nissime commendavit (Id. xix,26,27).Nec illud noa
quid sit albo contrarium, responderemus nigrum :
moveat,quod cum ei nuntiaretur mater ejus.et fra-
si quoereretur quid sit calido contrarium, respon- tres, respondit, Quge mihi mater, aut fratres, etc.
deremus frigidum si quasreretur quid sit veloci
: (Matth. xn, 48)? Sed potius doceat ministerium
contrarium 6 ,responderemus tardum et quaecum- ;
nostrum, quo verbum Dei fratribus ministramus,
que similia. Cum autem quaeritur quid sit contra- parentes cum impediunt.non eos debere cognosci.
rium ei quod est, recte respondetur quod non est. Nam si propterea quisque putaverit non eum ha-
8. Sed quoniam per temporalem, ut dixi,dispen- buisse matrem in terris,quia d\x\t, Quxmihi mater?
cogatur necesse est et Apostolos negare habuisse
1
Sic Mss>. At editi, principium et caput Ecclesix est patres in terris, quoniam praecepit eis dicens : No-
Christus. lite vobis patrem dicere in terris ; unus est enim Pa-
2 Editi, hxc est via certa. Mss. vero, hoc est via certa.
Tum ex iis quatuor. via recta. ter vester qui in cailis est {IU. xxxm, 9).
3 Er., post ejus primitius in Oei gratia nascimur.
4 Editi, iloctrina : pro quo Mss., discifjlina. 1
Emmannel Saputavit legendum,crV/erens.Verum co-
Sic Mss. At vulgati, idem existens quod Pater Deus.
1
dices onmesliabent, desr-rens : quo verio significatur
6 In B.,si quxreretur quid ve/oci
contrarium Er.Lugd. Christi nativitate detractum uihil esse Virginis matria
Ven. Lov. secuti sumus. M. integritati.
 ;

187 DE FIDE ET SYMBOLO, S. AUGUSTINI 188

Nec nobis fidem istam minuat cogitatio mu-

10. cant terrenum aliquid in coelo esse non posse. No-
liebrium viscerum,ut propterea recusanda videatur stras enim Scripturas non noverunt, nec sciunt
talis Oomini nostri generatio, quod eam sordidi quomodo dictum sit, Seminatur corpus animale,
sordidam putant. Quia et stultum Dei sapienlius surgit corpus spiriluale. Non enim ita dictum est,
esse hominibus (I Cor. i, 25), et omnia munda mun- quasi corpus vertatur in spiritum, et spiritus fiat

dis (Tit. i, 15), verissime Apostolus dicit. Debent quia nunc corpus nostrum quod animale dici-
et
igitur intueri, qui boc putant, solis bujus radios, tur, non in animam versum est et anima factum.
quem certe non tanquam creaturam Dei laudant, Sed spirituale corpus intelligitur, quod ita spiritui
sed tanquam Deum adorant (a), per cloacarum fe- subditum est l ut ccelesti habitationi conveniat,
,

tores etquaecumque horribilia usquequaquediffun- omni fragilitate ac labe terrena in ccelestem puri-
di,et in his operari secundum naturam suam, nec tatem et stabilitatem mutata atque conversa. Haec
tamen inde aliqua oontaminatione sordescere,cum est irnmutatio, de qua item dicit Apostolus Om- :

visibilis lux visibilibus sordibus sit natura con- nes resurgemus, sed non omnes immutabimur. Quam
junctior quanto minus igitur poterat pollui Ver-
: immutationem non in deterius, sed in melius fieri
bum Dei,non corporeum neque visibile,de femineo docet idem, cum dicit, Etnos immutabimur (I Cor.
corpore,ubihumanam carnem suscepit cum anima xv, 44, 51, 52). Sed ubi et quomodo sit in coelo
el spiritu,quibus intervenientibus habitat majestas corpus Dominicum, curiosissimum et supervaca-
Verbi ab humani corporis fragilitate l
secretius? neurn est quaerere tantummodo in ccelo esse
; cre-
Unde maaifestum est nullo modo potuisse Ver- dendum est. Non enim est fragilitatis nostrae coe-
bum Dei maculari humano corpore, quo nec ipsa lorum secreta discutere, ued est nostrae fidei de
anima humana maculata est.Non enim cum regit Dominici corporis dignitate sublimia et honesta
corpus atque vivificat, sed cum ejus bona mortalia sentire.
concupiscit, de corpore anima maculatur. Quod si CAPUT VII.— ad dexteram Patris. Cre-
14. Sessio
animae maculas illi vitare vellent, haec mendacia dimus etiam quod sedet ad dexteram Patris. Nec
potius et sacrilegia formidarent. ideo tamen quasi humana forma circumscriptum
CAPUT V. — 11. Passio Christi et sepultura. Re- esse Deum Patrem arbitrandum est, ut de illo co-
surrectio Christi. Sed parva erat pro nobis Domini gitantibus dextrum aut sinistrum latus animo oc-
nostri humilitas in nascendo : accessit etiam ut currat ; aut idipsum quod sedere Pater dicitur, fle-

mori pro mortalibus dignaretur. Humiliavit enim xis politibusfieriputandumest,neinilludincidamus

se, factus subditus usque ad mortem, mortem autem sacrilegium,inquoexsecraturApostoluseosquicora-
crucis (Philipp.u,8) ne quisquam nostrum etiamsi
; mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitu-
mortem posset non timere, aliquod genus mortis, dinem corruptibilis hominis (Rom. i, 23). Tale enim
quod homines ignominiosissimum arbitrantur.hor- simulacrum Deo nefas est christiano in templo col-
reret. Credimus itaque in eum qui sub Pontio Pi- locare multomagis in corde nefarium est.ubi vere
;

lato crucifixus est.et sepultus.Addendum enim erat est templum Dei, si a terrena cupiditate atque er-
judicis nomen, propter temporum cognitionem.Se- rore mundetur.Ad dexteram ergo intelligendum est
pultura vero illa cum creditur, fit recordatio novi sic dictum esse.in summa beatitudine,ubi justitia et
monumenti ,quod resurrecturo ad
2
novitatem vitae pax et gaudium est sicut ad sinistram haedi consti-
:

praeberet testimonium,sicut nascituro uterus virgi- tuuntur(/Wa//A.xxv,33),idest in miseria.propter ini-

nalis. Nam sicut in illo monumento nullus alius quitates.labores 2
atque cruciatus.Sedere ergo quod
mortuus sepultus est (Joan. xix, 41), nec ante, nec dicitur Deus,non membrorum positionem,sed judi-
postea ;
sic in illo utero nec ante.nec postea.quid- ciariam significat potestatem, qua illa majestas
quam mortale conceptum est. nunquam semper digna dignis tribuendo
caret, ;

Credimus etiam illum tertio die resurrexisse

12. quamvis in extremo judicio raulto manifestius in-
a mortuis, primogenitum consecuturis fratribus, ter homines unigeniti Filii Dei judicis vivorum at-
quos in adoptionem filiorum Dei vocavit [Ephes. i, que mortuorum claritas indubitata futura sit 3 .

5),quos comparticipes et cohaeredes suos esse di- CAPUT VIII. — io.Aiventus ad judicium.Credimus
gnatus est. etiam inde venturum convenientissimo tempore,et
CAPUTVI. —
13. Ascensus in cwlum. Credimus judicaturum vivos et mortuos.Sive istis nominibus
in ccelumascendisse,quembeatitudinislocumetiam justiet peccatores significenturjsive q^od tuncante
nobis promisit, dicens, Erunt sicut Angcli in coclis mortem 4
in terris inventurus est appellati sint vivi,
(A/n///t.xxii,30),in illa civitate.quae est mater omnium mortui vero qui in ejus adventu resurrecturi sunt :

nostrum Jerusalem aeterna in coelis (Galat. iv, 26). haec diapensatio temporalis, non tantum est, sicut
Solet autem quosdam offendere vel impios Gentiles illa generatio secundumDeum:sed etiam fuit.eterit.
vel h&reticos.quod oredamus
assumptum terrenum Nam fuit Dominus noster in terris, et nunc est in
corpusin ccelum. Sed Gentiles plerumque philoso- ccolo, et erit in claritate judex vivorum atque mor-
phoium argumentis nobiscum ahere student.ul di-
1
Sic Lov. et nonuulli M«s. Alii vero cuiu Er., wi hu- 1
Er. el tros Hu,, quia ita coecptandum est.
mnni rorpons fragilitatem. s
Trea Mas propter iniqvitatis laoores,
,
1 Editi, testamenti. Verius Mss., monumenti. 3 Ita in M88. At iu excusis, fulsura sit.
<n) Manichaei. * Hic editi, addunt, nostram : renitentibus Ms».
 ;

189 LIBER UNUS. 190

tuorum. Ita enim veniet, sicut ascendit, secundum nec in se manet ; et cum de fluvio vel do fonte in
auctoritatemquaein Aclibus Apo3toIorumcontinetur potionem transit, non ibi permanet, undo sumitur.
(Act. i, 11). Ex hac itaque temporali dispensatione Itaque fieri eadem aqua nunc ad fontis ap-
potest ut
loquitur in Apocalypsi.ubi scriptum cst : llxc dicit pellationem pertineat, nunc ad fluvii, nunc ad po-
qui est, et qui fuii, ct qui vcnturus est '
(Apoc. i, 8). tionis : cum in illa Trinitatc dixerimus non posse
CAPUT IX. — 16. De fide in Spiritum snnctum. fieri ut Pater aliquando sit Filius,aliquando Spiritus
Trinitatis mysterium. Similitudinibus explicatur.Pro- sanctus ; sicut in arbore non est radix nisi radix,nec
fessio christianx fidei. De Spiritu sancto opinio quo- robur est aliud quam robur, nec ramos nisi ramos
rumdam,quod sit ipsa deitas Patris et Filii Sanctiias a : possumus dicere non enim quod dicitur radix, id
:

sanciendo. Digesta itaque fideique commendataet di- potest dici robur et rami nec lignum quod pertinet ;

ail radicem, potest aliquo transitu nunc in radice

2
vina generatione Domini nostri et humana dispen-
satione,adjungitur confessioni nostrae,ad perficien- esse, nunc in robore, nunc in ramis, sed tantum-
dam fidem qua3 nobis de Deo est, Spiritus sanctus, modo in radice cum illa regula nominis maneat, ut
:

non minore ' natura quam Pater et Filius,sed,ut ita radix lignum sit, et robur lignum, et rami lignum ;

dicam,consubstantialis et coaeternus, quia ista Tri- nec tamen tria ligna dicantur, sed unum. Aut si haec
nitas unus est Deus : non ut idem Pater qui et
sit habent aliquam dissimilitudinem, ut possint non
Filius et Spiritus sanctus ; sed ut Pater sit Pater,et absurde tria ligna dici, propter firmitatis diversi-
Filius sit Filius.etSpiritus sanctus sit Spiritus san- tatem illud certe omnes concedunt, si ex uno fonte
;

ctus, et hffic Trinitas unus Deus.sicut scriptum est tria pocula impleantur, possedici tria pocula, tres
Audi, Israel. Dominus Deus tuus,Deusuuus est (Deut. autem aquas non posse dici, sed omnino unam
vi, 4).Tamen si interrogemur de singulis.et dicatur aquam quanquaro desingulis poculis interrogatus
;

nobis, Deus est Pater ? respondebimus, Deus. Si in quolibet horum aquam esse respondeas quamvis :

quaera utrum Deus sit Filius, hoc respondebimus. nullus hic transitus fiat.eicut de fonte in fluvium di-
Nec, si fuerit de Spiritu sancto talis interrogatio, cebamus. Sed haeo non propter illius divinae naturae
aliud eum esse debemus respondere quam Deum :
similitudinem, sed propter visibilium etiam unita-
vehementer caventes sic accipere.quomodo de homi- tem corporalia exempla datasunt, ut intelligeretur
nibus dictum est, Dii estis (Psal. lxxxi, 6). Non fieri posse ut aliqua tria non tantum singillatim,

enim sunt naturaliter dii,quicunque suntfacti atque sed etiam simul unum singulare nomen obtineant
conditi ex Patre per Filium dono Spirilus sancti. nec quisquam miretur et absurdum putet quod
Ipsa enim signignificatur Trinitas, cum Apostolus Deum dicimus Patrem, Deum Filium, Deum Spiri-
dicit, Quoniam ex ipso, et in ipso, ct per ipsum sunt tum sanctura, nec tamen tresdeosin istaTrinitate,
omnia [Bom. xi, 36). Quanquam ergo de singulis 4 sed unum Deum unamque substantiam '.
interrogati respondeamus Deum esse de quo quae- 18. Et de Patre quidem ac Filio multis libris dis-
ritur, sive Patrem.sive Filium, sive Spiritum san- seruerunt docti et spirituales 2 viri, quibus quan-
tum ; non tamen tres deos a nobis coli quisquam tum homines hominibus poterant,etquemadmodum
existimaverit. non unus esset Pater et Filius, sed unum essent et ;

17.Nec mirum quod heec de ineffabili natura di- quid proprie Pater esset, et quid Filius insinuare co-
cuntur,cum in iisetiam rebus quas corporeis oculis nati sunt quod ille genitor, hic genitus ille non de
: ;

cernimus, et corporeo sensu dijudicamus, tale ali- Filio,hic de Patre hujus ille principium,unde et ca-
;

quidaccidat Nam cum de fonte interrogati,non pos- put Christi dicitur (I Cor. xi, 3), quamvis et Christus
simus dicere quod ipse sit fluvius nec de fluvio in- ;
principium (Joan. vm, 25), sed non Patris hic vero ;

terrogatipossimus eum fontem vocare et rursum ;

potionem quae de fonte vel fluvio est, nec fluvium
possimus appellare nec fontem tamen in hac trini-
tatequamnominamus,etcumde singulis quaeritur,
sigillatim aquam respondemus.Nam si quaero utrum
aqua in fonte sit,respondetur aqua et si quaeramus
illius imago (Coloss. 1, 15), quamvis nulla ex parte
dissimilis etomnino indifferenter aequalis. Tractan-
;
tur heec latius ab eis quinon tambreviter quam nos,
totiuschristianaefideiprofessionemvoluntexplicare.
Itaque in quantum Filius est, de Patre accepit ut sit,
;
cum ille de Filio id non acceperit et in quantum ho- :

utrum aqua sit in fluvio,nihil aliud respondetur,et minem mutabilemscilicetcreaturamin melius com-
in illa potione non poterit esse alia responsio nec mutandam,ineffabilijmisericordia,temporalidispen-
;

tamen eastres aquas,sed unam dicimus.Sane caven- satione suscepit,multa deillo inScripturisinveniun-
dum est nc quisquam ineffabilem illius majestatis tur ita dicta, ut impias haereticorum mentes prius
substantiam sicut fontem istum visibilem atque volentes docere quam nosse, in errorem miserint, ut
corporeum vel fluvium vel potionem cogitet. In his putarent eum non aequalem Patri, nec ejusdem esse
enim aqua illa quae nunc in fonte est. exit in fluvium, substantiae, qualia suntilla, Quoniam Pater major me
est(Joan. xiv, 28) ; et, Caput mulieris vir, caput viri
Ghristus, caput autem Christi Deus (l Cor. xi, 3) ; et,
1
Editi, qui futurus est. At Mss., qui venturus est.
o erchomenos.
' Sic in Mss.AtapudLov.,/?^?^?/,?
commendntadivina.
s Er.,
non de minore. Forte legendum, non minor. 4
Mss., sed unum cotamus unamque substaniiam.
1 Sic Melius Msa. At editi, Quodcumque ergo de sin- 1 In vulgatis, religiosi. Cujus loco in Ms»., spiritua-
gulis interrogati. les
 ;;

191 DE FIDE ET SYMBOLO, S. AUGUSTINI 192

Tunc ipse subjectus erit ei qui illi subjeeit omnia (I Cor. Spiritu sancto diciturjpse vos inducet in omnem veri-

xv, 28) et, Vado ad Patrem meum et Patrem vestrum,

;
tatem (Joan. xvi, 13). Propterea et confidentia pntdi-
Deum meum et Deum vestrum (Joan. xx, 17) et non- ; candae veritatis,quaimpleti sunt in adventu ejus Apo-
nulla hujusmodi quae omnia positasunt,non ut na-
: stoli (Act. ii, 4), recte charitati tribuitur ;
quia et
turae atque substantiaeinaequalitatem significent, ne di ffidentia timori datur,quem consummatio charita-

falsa sint illa, Egounum sumus (Id. x, 30) et,

et Pater ; tis excludit. fdeo etiam donum Dei dicitur(£p/ies.iii,
Qui mt vidit, vidit et Patrem meum (Id. xiv, 9) et, ; 7), quia eo quod quisque novit non fruitnr, nisi et id

Deus erat Verbum ; non enim factus est, cum omnia diligat.Frui autem sapientia Dei,nihil est aliud quam
per ipaum facta sint (Id. i, 1, 3) : et, Non rapinam ei dilectione cohaerere:neque quisquam in eo quod
arbitratus est esse gequalis Deo ; et caetera talia : sed percipit permanet, nisi dilectione; etideo Spiritus
illa posita sunt, partim propter administrationem sanctus dicitur,quoniam ad permanendum sanciun-
suscepti hominis, qua dicitur, Semetipsum exinanivit tur qusecumque sanciuntur nec dubiumest a san-
l
,

(Philipp. 6) non
ii, quia mutata est illa Sapientia,
;
ciendo sanctitatem vocari. Maxime autem illo testi-
cum sitomninoincomniutabilis;8ed quiatam humi- monio utuntur assertores hujus sententiae, quod
liter hominibus innotescere voluit partim ergo pro- : scriplum est,Quod naium est de carne,caro est;etquod
pter hanc administrationem illa ita scripta sunt, de natum estde Spiritu,spiri/us est(Joan.m,Q) quoniam
:

quibus haeretici calumniantur partim propter hoc, ;

Deus Spiritus est (W.iv, 24). Hic enim regenerationem
quiaFilius Patri debet quod est, hoc etiam debens nostram non secundum Adam de carne
dicit 2
,
quae
utique Patri quod eidem Patri aequalis autpar est est, sed secundum Christum de Spiritu sancto. Qua-

Pater autem nulli debet quidquid est. propter si Spiritus sancti hoc loco facta est comme-
19. De Spiritu sancto autem nondum tam copiose moratio,cum dictum est, Quoniam Deus Spiritus est:
ac diligenter disputatum est a doctis et magnis divi- animadvertendum dicunt.non dictumesse,Quoniam
narum icripturarum tractatoribus,ut intelligi facile Spiritus Deus est 3 sed, Quoniam Deus Spiritus est;
;

possitetejus proprium,quo proprio fitut eum neque ut ipsa deitas Patris et Filii hoc loco dicta sit Deus,
Filium neque Patrem dicere possimus, sed tantum quod estSpiritus sanctus. Huc accedit aliud testimo-
Spiritum sanctum nisi quod eum donum Dei esse
;
nium quod dicit fJoannes apostolus, Quoniam Deus
praedicant, ut Deum credamus non se ipso inferius dilectio est (I Joan. iv, 16). Etiam hic enim non ait,

donum dare. Servant tamen ut non genilum Spiri- DilectioDeusest ; sed, Deus dilectio est ;ut ipsa deitas
tum sanctum tanquam Filium de Patre praedicent dilectio intelligatur. Et quod in in illa enumeratione
unicus enim estChristus neque de Filio tanquam
: connexarum sibi rerum, ubi dicitur, Omnia vestra
nepotem aummi Patris nectamen id quod est,nulli
: sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei (I Cor. m,
debere, sed Patri, ex quo omnia ne duo constitua- ; 22, 23) et, Caput. muderis vir, caput viri Christus,
;

musprincipia sineprincipio,quodfalsissimum estet caput autem Christi Z)<?»s, nullafitcomrnemoratiOjSpi-

absurdissimum, et non catholicee fidei, sed quorum- ritus sancti ad hoc pertinere dicunt, quianonfere
;

dam hffireticorum errori proprium. Ausi sunt tamen in iis quae sibi connexasunt numerarisolet ipsacon-
quidam ipsamcommunionemPatrisetFilii,atque,ut nexio. Unde in illo etiam loco Trinitatem ipsam vi-
ita dicam.deitatem, quamGraeci Oeot^toc appellant, dentur agnoscerequi legunt attentius, cum dicitur,
Spiritum sanctum credere ut, quoniam Pater Deus : Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omma
ct Filius Deus.ipsa deitas.qua sibi copulantur et ille [Hom. xi, 36). Ex ipso, tanquam ex eo qui nulli de-
gignendo Filium et ille Patri cohaerendo, ei a quo est bet quod est ;
pert/>sum,tanquam per mediatorem;
genitus aequetur. Hanc ergo deitatem, quam etiam in ipso, tanquam in eo qui continet, id est, copula-
dilectionem in se invicem amborum charitatemque tione conjungit.
voluntintelligijSpiritumsanctumappellatumdicunt, 20. Huic sententiae contradicunt, qui arbitrantur
multisqueScripturarumdocumentisadsunthuicopi- istam communionem, quam sive deitatem sive dile-
nionisuae; sive illo quoddictumest, QuoNtamc/tartJas ctionem sive charitatem appellamus, non esse sub-
Dei difjusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum stantiam:quaeruntautemsecundumsubstantiamsibi
qui datus est nobis(Hom. v, 5) ; sive aliis multis tali- exponi Spiritum sanctum, nec intelligunt non aliter
bustestimoniis;eteoipsoquodperSpiritumsanctum potuisse dici, Deus dilectio est, nisi esset dileclio
reconciliamur Deo.unde etiam cum donum Dei dici- substantia.Ducuntur quippe consuetudine rerum
tur, satis significari voluntcharitatem Dei esse Spi- corporalium quoniam si duo sibi corpora copulen-
;

ritum sanctum. Non enim reconciliamur illi.nisi per tur, ita utjuxta invicem collocentur, ipsa copulatio
dilectionem, quaetiam filii appellamur (Uoan. m, ' non est corpus quandoquidem,separatis illis corpo-
;

1) nonjam sub timoretanquam servi.quia consum-

: ribusqua! copulata fuerant, nulla invenitur nec ta- :

mata dilectio foras timorem (Id. iv, 18) et

mittit ;
men quasi discessisseet migrasseintelligitur. sicut
Spiritum libertatis accepimus,w quo clarnamus,Abba illa corpora. Sed hi tales cor mundum faciant.quan-
Pater(Rom. viii, 15). Et quia reconciliati et in ami-
citiam revocati per charitatem (ld. v, 8-10) poteri- 1
Editi, sanctificantur. At Mss. c.onstanter sanciuntur.
mus omnia Dei secreta cognoscere, proptcrea de
3 Mss. Editi vero
lta lloc enim... dicunt. :

J Editi el aliquot Mss., SpiritUi Dei est. lidemque

paulo post, 7ion ait, Dilectio Dei est. Alii codices utro-
1
In vulgatis additur, Dei ; quod abest a Mss. oue loco Deus est : uec iniuus bene.
 193 LIBER UNUS. 194
tum possunt, ut videre valeant in Dei substantia enim quaedam cjusdem rationalis, qua carent bestiae,
non 6396 aliquiri tule. qunsi aliuri ibi sit substantia, spiritus riicitur : principale nostrum spiritus cst ;

aliuri quod accidat substantia;, et non sit substan- deinde vita quaconjungimurcorpori,anima dicilur;
tia ; sed quidquid ibi intelligi potest, substantia postremo ipsum corpus quoniam visibile est, ulti-
est. Verum haec dici possunt facile, et credi : videri inum nostrum autem omnis creatura' inge-
est. Ilaec
autem nisi corde puro quomodo se habeant, omnino miscit el partuiit usquc nunc (Rom. vm, 22) dedit :

non possunt. Quapropter sive ista vera sit sententia, tamen primitias spiritus, quia credidit Deo, et bonae
sive aliud aliquid sit, (ides inconcussa tenenda est, jam voluntatis est. Hic spiritus etiam vocatur mens,
u t Deum dicamus Patrem, Deum Filium, Deum de quo dicit Aposto\us. Mente servio legiDei{Rom.vu,
Spintum sanctum nequc tres deos, sed istam Tri-
; 25).Qui item alio loco dicit, Testis estenim mihiDeus,
nitatem unum Deum
neque divcrsos natura, sed ;
cuiservio in spiritumeo(ld.i,9). Animavero cumcar-
ejusdem substantiae; neque ut Pater aliquando sit nalia bona adhuc appetit. caro nominatur. Pars enim
Filius, aliquando sit Spiritus sanctus ; sed Pater ejus quaedam resistit spirituinon natura, sed con- 2
,

semper Pater, et Filius semper Filius, et Spiritus suetudine peccatorum. Unde dicitur, Mente servio tegi
sanctus semper Spiritus sanctus. Nec temere de aulem legi peccati. Quae consuetudo in na-
Dci, carne
invisibilibus aliquid affirmemus tanquam scientes, turam versa est secundum generationem mortalem
scd tanquam credentes ;
quoniam videri nisi mun- peccato primi hominis. Ideoque scriptum est, Et nos
dato corde non possunt : et qui ea videt in hac vita aliquando fuimus naturaliter fxiii irx 3 (Ephes. n,3), id
ex parte, ut dictum cst, atque in aenigmate (I Cor. est vindictae, per quam factum est ut serviamu9 legi
xiii, 12), non potest eflicere ut et illc videat cui peccati.Estautemanimae naluraperfecta, cum spiri-
loquitur, si cordis sordibus impeditur. Beali autem tui suo subditur, et cum sequitur sequentem Deum.
mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. v, Ideo animalis homo non percipit quge sunt Spiritus Dei
8). HfflC fides cst dc Deo conditore et renovatore (1 Cor. n,14). Sed non tam cito animasubjugatur spi-
nostro. ritui bonam operationem, quam cito spiritus Deo
ad
21. Sed quoniam dilectio non tantum in Deum ad veram fidemet bonam voluntatem sed aliquando :

nobis imperata est, cum dictum est, Diliges Dorni- tardiusejus impetus, quo in carnaliaet temporalia
num Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima defluit, refrenatur. Sed quoniam et ipsa mundatur,
tua, et ex tota mente tua ; sed etiam in proximum ;
recipiensstabilitatemnaturaesuaedominantespiritu,
nam, proximum tuum tanquam te
Diliges, inquit, quod sibicaputest,cui ejuscapiti caputestChristus,
ipsum (Luc. x, 27) si autem ista fides congrega-
: non est desperandum etiam corpus restitui naturae
iionem societatemque hominum non teneat, in qua propriaa: sed utique non tam cito quam anima.sicut
fraterna charitas operetur, minus fructuosa est. neque anima tam cito quam spiritus sed tempore ;

CAPUT X. — Ecclesia catholica. Rernissio pecca- opportuno in novissima tuba, cum mortui resurgent
torum. Totius hominis in melius commutatio resurre- incorrupti, ct nos immutabimnr. Et ideocredimus et
clione perficienda. Carnis resurrectio. Resurrectionis carnis resurrectionem non tantum quia reparatur
;

futurae veritas conjirmalur. Gredimus et sanctam anima, quae nunc propter carnales affectiones caro
Eeclesiam ', utique catholicam. Nam et haeretici et nominatur; sed haec etiam visibilis caro quae natu-
schismatici congregationes suas ecclesias vocant. raliter est caro, cujus nomen anima non proptcr
Sed haeretici de ueo falsa sentiendo ipsam fidem naturam, sed propter affectiones carnales accepit :

violant ; schismatici autem discissionibus iniquis haec ergo visibilis, quse proprie dicitur caro, sine
a fraterna charitate dissiliunt, quamvisea credant dubitatione credenda est resurgere. Videlur enim
quae credimus. Quapropter nec haeretici pertinent Paulus apostolus eam tanquam digito ostendere,
ad Ecclesiam catholicam, quse diligit Deum ; nec cum dicit, Oportet corruptibile hoc induere incorru-
schismatici, quoniam diligit proximum ; et ideo ptionem. Cum enim eam quasi digi-
dicit, hoc, in
peccatis proximi facile ignoscit, quia sibi precatur tum intendit.Quod autem visibile est, id potest
ignosci ab illo qui nos reconciliavit sibi, delens digito ostendi quoniam posset etiam anima cor-
:

omnia ad vitam novam nos vocans

praeterita, et :
ruplibilis dici ; nam vitiis morum ipsa corrumpi-
quam vitam donec perfectam capiamus, sine pecca- tur. Et mortale hoc induere immortalitatem (ld. xv,
tis esse non possumus interesttamen qualia sint. : 52 cumjegitur, eadem significatur visibilis
et 53),

Nec de peccatorum differentia modo tractan-

22. caro, quia in eam identidem velut digitus intendi-
dum sed credendum omnino, nullo modo nobis
est, tur. Potest enim et anima aicut corruptibilis propter
ignosci ea quae peccamus, si nos inexorabiles ad morum vitia, ita etiam mortalis dici. Mors quippe
ignoscenda peccata fuerimus (Matth. vi, 15). Itaque animae est apostatare a Deo (Eccli. x, 14) : quod
credimus et remissionem peccatorum. primum ejus peccatum in paradiso sacris Litteris
23. Etquoniam tria sunt quibus homo constat, continetur.
spiritus, anima et corpus quae rursus duo dicuntur, : 24. Resurget igitur corpus secundum christianam
quiasa3peanimasimul cum spiritu nominatur; pars
* Sic Mss. At editi Hoc autem omnis creatura.
:

Tres Mss., in sanctum Ecclesiam, etc; et aliquanto

1 2 Quatuor probae notee Mss., nominatur et resistit
post, in remissionem peccatorum. Sic etiam inferius, in spiritui ; omisso, pars e;us quxdam.
carnis resurrectionem. 1 Aliquot Mss., fuimus natura filii irx.
 :

195 ADMONITIO 1N LIBRUM DE FIDE ET OPEMBUS. 196

fidem, quae fallere non potest.Quod cui videtur in- tur utrum in aethereum corpus,id est, coeleste possit
credibile, qualis nunc sil caro attendit, qualis autem mutari jam ipsa vicinitas persuadet. Quod ergo per
;

futurasit nonconsiderat: quia illo tempore immuta- hos gradus fieri posse concedit, ut terra in corpus
non jam caro erit et sanguis, sed tan-
tionis angelicae aethereum convertatur, cur non accedente Dei volun-
tum corpus. Cum enim de carne Apostolus loquere- tate.qua corpus humanum supra aquas potuitambu-
tur, Alia, inquit, caro
pecorum, alia volucrum, alia lare, celerrime id fieri posse, quemadmodum dictum
piscium, alia serpentum ; et corpora cazlestia, et cor- est, in ictu oculi, sine ullis talibus gradibus credit,
pora terrestria. Non enim dixit, et caro ccelestis ; di- sicut plerumque fumus in flammam mira celeritate
xitautem, et ccelestia et terrestria corpora. Omnis convertitur ? Caro enim nostra utique ex terra est
enim caro etiam corpus est, non autem omne corpus philosophi autem, quorum argumentis ssapius resur-
etiam caro est primo in istis terrestribus, quoniam
: rectioni carnis resistitur, quibus asserunt nullum
lignum corpus est, sed non caro hominis autem : esse posse terrenum corpus in ccelo, quodlibet cor-
vel pecoris etcorpus et caro est in ccelestibus vero : pus in omne corpus converti et mutari posse conce-
nulla caro, sed corpora simplicia et lucida, quas ap- dunt. Qua corporis resurrectione facta, a temporis
pellat Apostolus 8piritualia nonnulli autemvocant
; conditione liberati, eeterna vita ineffabili charitate
aetherea. Et ideo non carnis resurrectioni contradicit atque stabilitatesinecorruptioneperfruemur^.Tunc
illud quod ait, et sanguis regnum Dei non posside-
Caro enim fiet illud quod scriptum est : Absorpia est mors
bunt ; sed quale futurum sit quod nunc caro et san- in victoriam. Ubi est, mors, aculeus tuus ? ubi est,

guis est, praedicat (o). In qualem naturam quisquis mois, contentio tua (I Cor. xv, 39, 40, 50-54) ?
hanc carnem converti posse non credit, gradibus du- 25. Haec est fides quae paucis verbis tenenda in
cendus est ad fidem. Si enim ab eo quaeras utrum Symbolo novellischristianisdatur. Quaa paucaverba
terra in aquam possit converti ;
propter vicinitatem fidelibus nota sunt, ut credendo subjugentur Deo,
non ei videtur incredibile. Rursum si quaeras utrum subjugati recte vivant, recte vivendo cor mundent,
aqua possit in aerem neque hoc absurdum esse re-
; corde mundato quod credunt intelligant.
spondet vicina enim sunt sibi. Et de aere si quaera-
;
1
Aliquot Mss., corpus a temporis conditione liberatum
(a) I Retract. cap. 17. seterna vita ineffahili charitate perfruetur.

ADMONITIO
1N LIBRUM DE FIDE ET OPERIBUS.

Ad initium anni 413 referendus est iste liber. In eo enim Augustinus librum de Spiritu et Littera, qui
sub anni 412 finem prodiit, a se paulo ante scriptum cornmmemorat capite 14 Modo, ait, de hac quxstione :

prolixum tibrum edidi, qui inscril>itur,de Litte?'a et Spiritu. Propterea in Retract. 2 recensito eodem libro de
Spiritu et Littera, mox in eum qui de Fide et Operibus est, retractationem subjecit in haec verba Interea :

missa sunl mihi a quibusdam fratribus.... scripla nonnulla : ea nimirum quae refellenda hic suscepit.
Scripta vero illa eruditus Garnerius in append. ad 1 part. Oper. M. Mercatoris, pag. 117, censet non alia
fuisse, quam quae Hieronymus sive in Isaiam edidit, sive in Epistolas Pauli et sumptas ab Hieronymo arbi- ;

tratur quaestiones illas tres, quas hic Auguslinus, tacito nomine, prx reverentia, inquit, tanti viri, tractat et
Opinionem hanc nos confirmare non audemus. Nam quod spectat ad quaestiouem pnniam, quee est de
refellit.

omnibus citra discrimen admittendis ad Baptismum, ita ut adulteri nec ipsi repellantur noti ac pertinaces,
qui vitam mutare nolunt, nihil in Hieronymo consentaneum huic errori deleximus. Ad secundam vero
qurestionem, qua perversum ac praeposterum dicebatur, prius morum Cbristianorum doctrinam tradere, ac
deinde baptizare id posset facile pertrahi quod Hieronymus in Matth. cap. 28 scripsit
; Ordo praecipuus :

jussit Apostolis ut primum docerent universas gentes, deinde fidei intingcrent sacramcnto, et post fidem ac
Baptisma, qux essent observanda prxciperent. Quanquam forte pius intorpres minime curabat ne Baptismo
praemitteretur,sedtantumneomninopraotermittereturmorumdoctrina,tradendacertevel postBasptismum,
et baptizatie observanda. Pro tertia demum qmcstione, quae fuit de baptizatis, etiamsi mores quantumlibet
improbos emendare noluerint, per fidem salvandis, profertur illud ex ejus dialogo 1 adversus Pelag. Si :

Origenes omnes ralionabiles creaturas dicit non esse perdendas, et diabolo (ribuil vicmtentiam ; quid ad nos, qui
et diabolum et satellitcs cjus omnesquc impios et prsevaricatores dicimus pcrire perpetuo, et Christianos, si in

peccato prxventi fuerint, salvandos essc post poenas? Et ex Commentariis in Isai. ult., Sicut iiaboli et omnium
negatorum atque impiorum, qui dixerunt in corde suo, Non est Deus (Psal. xm, 1), credimus seterna tormenta ;
sic peccatorum atquc impiorum,et tamen christianorum,quorum opcra in ignc probanda atquepurganda sunt,mode-
ratam arbitramur mixtam clcmentix senientiam judicis. Hasc tamen theologi alii, et similia si qua sunt loca,
et
eo pacto explicant,
utab illo errore,qui graviter itidem in Enchiridio,libroque deCivitateDci 21 confutatur,
dofendantHieronymum.CuinecnosputamuBtribuendaomniaargumentaquasiapraesenti operediluuntur.et
 19 i DE FIDE ET OPERIBUS, S. AUGUSTINI L1BER UNU5. 408

quidem praetermissis ab Augustino iis Scripturae testimoniis, quibu3 Hieronymus in Isaiam observat uti

eos qui volunt peccatorum aliquando finiri supplicia.

Libri de Fide et Operibus mcminit Auguslinus in Enchiridio, cap. 67 ; in libro de octo Qurestionibun
Dulcitii, qusost. 1, n. 2 ; et in epistola 205, ad Consentium, n. 18.

In librum de Fide et Operibus vide lib. 2, cap. 38, Retractationum, tom. I, col. 646, a verbis,
Interea missa sunt, usque ad verba, QuibusJam videtur. M.

S. AURELII &UGUSTIHTI
HIPPONENSIS EPISCOPl

DE FIDE ET OPtiltlBUS
LIBER UlNUS"".

Refellitur error quorumdain triplex, et contra demonstratur I, Non omnes indiscrete admitteudos ad Baptis-
:

mum.sicque esse toleraudos in Ecclesia rualos, ut non negligatur ecclesiastica disciplina 2, Baptizandis non so- ;

lius fidei, sed vitae etiam christianae tradendas esse regulas ; 3, Baptizatos demum, nisi vitam malam mutarint,
nuuquam ad salutem aiternam fide sola perventuros.

GAPUT PRIMUM. — 1. Error quorumdam triplex. veritsuper fundamentum quod est Ghristus, non
Omnes ad Baptismum citra discrimen admittendos aurum, argentum, lapides pretiosos, sed ligna, fe-
sewhurtf.Quibusdamvideturindiscreteomnes admit- num, stipulam (I Cor. m, H-^5) id est, non jus- ;

tendos esse ad lavacrum regenerationis,quae est in tos castosque mores, sed iniquos et impudicos.
Christo Jesu Domino nostro.etiamsi malamturpem- 2. Morum doctrinam censent nonnisi post Baptis-
que vitam facinoribus et flagitiis evidentissimis no- mum esse tradendam. Ad hanc autem disputationem
tam mutare noluerint.atque in ea se perseveratu-
' videntur impulsi,quod eos moverit 1
non admitti ad
ros aperta etiam professione declaraverint 2 Verbi . Baptismum qui diraissis uxoribus alias duxerint,vel
gratia.si quiequam meretrici adhaeret,non ei prius feminasquae dimissis viris aliis nupserint;quiahaec
praecipiatur ut ab ea discedat,et tunc veniat ad Ba- non conjugia,sed adulteria esse Dominus Christus
ptismum.sedetiamcumeamanensmansurumquese sine ulla dubitatione testatur (Matth. xix, 9). Cum
confidens '.seu etiam profitens, admittatur et bapti- enim negare non possentesseadulterium,quodVeri-
zetur,necimpediatur fieri membrum Christi,etiamsi tas adulterium esse sine ambage confirrnat 2 ,eisque
membrum meretricis esse perstiterit (lCor. vi, -15): suflragari vellentad accipiendum Baptismum, quos
sed postea doceatur quam sit hoc raalum, jamque hujusmodi laqueo ita captos viderent, ut si non ad-
baptizatus de mutandis in melius moribus instrua- mitterentur ad Baptismum, sine ullo sacramento
tur. Pervcrsum enim putant atque pro3posterum, mallent viverevel etiammori,quam disrupto adulte-
prius docere quemadmodum debeat vivere christia- riivinculo liberari : humana quadam miseratione
nus,etdeinde baptizari.Sed censentpraecederedebe- commoti sunt ad eorum causamsic suscipiendam,
re Baptismi sacramentum, ut deinde sequatur vitae ut omnes cum eis facinorosos et flagitiosos, etiam
morumque doctrina : quam si tenere et custodire nulla prohibitione correptos, nuilainstructione cor-
voluerit, utiliter fecerit ; si autem noluerit, retenta rectos, nulla pcenitentiamutatos ad Baptismum ad-
fide christiana,sine qua in seternum periret,in quo- mittendosessecenserentjexistimanteseos nisi fieret,
libet scelere immunditiaque permanserit, salvum in aeternum esse perituros si autem fieret,etiam in
;

eum futurum tanquam per ignem/velut qui asditica- illis malis perseveranles salvos per ignem futuros.

ADilONITIO PP. BENEDICTINORCM.

Ad emendaudum librum de Fide et Operibus, usi sumus codicibus Alss. Vaticanis tribu», et tredecim Gallicanis,
uno videlicet bibliothecae Regioa, uno Sorbouice, alio Auguslinianorum majoris conventus Parisiensis, alio col-
legii Parisieuois Bei uadinorum, item alio Ecclesiae Remensis, Ecclesia; Laudunensis, abbatiae Corbeiensis, Reto-
magensis S. Audoeni, Meteusis S. Aruulpbi, S. Micbaelis in periculo maris, Casalis Benedicti, Divionensis S. Be-
uigui, et Cisterciensis. Adhibuimus etiam lectiones variantes a Lovauiensibus decerptas ex Mss. tribus Belgicis ;

necnon autiquiores editiones Am. Er. et Lov., id est, Joannis Amerbachii, Desiderii Erasmi, et Theologorum Lo-
vaniensium.
Comparammus prxterea eas omnes editiones initw Retr. et Confess. t. i, memoratas. M.
1
Unus e Vaticanis Mss., deditam. l
Sic Er. et Mss. At Lov., noverint.
* Sic Mss. At editi, aperta etiam confessione declara- * Plerique Mss., sine ambiguitate.
vennt.
5
Am. et Er. manens mamurusque confidens. Lov.,
manens mansurumque se cmfitens.
(") Scriptus circa initium anni 413.
199 DE FIDE ET OPERIBUS, S. AUGUSTINI 200

GAPUT II. — 3. Propter fidem christinnam sal- usque ad messem, ne forte dum vultis colligere ziza-

vandos esse baptizatos, etiamsi mores quantumlibet nia, simul eradicetis et trilicum (Matth.xin, 29, 30) ;

malos non correxerint. Mali in Ecclesia sic tolerandi, retiaque illa in similitudine Ecclesiae usque ad lit-

ut non omittatur correptio et disciplina. Quibus res- tus, hoc est usque ad saeculi finem,bonos et malos

pondens, hoc primum dico, ne quis ea testimonia pisces habitura praedixit ; et caetera, si qua de per-
Scripturarum, quae commixtionem bonorum et mixtione bonorum etmalorum sive aperte sive per
malorum in Ecclesia vel praesentem indicant, vel Bimilitudines locutus est:non ideo tamen omitten-
futuram praenuntiant,sic accipiat,ut disciplinae se- dam censuitEcclesiae disciplinam ; imo vero admo-
veritatem sive diligentiam solvendam omnino at- nuit adhibendam,quando ait Attendite vobis : ; sipec-
que omittendam, non illis edoctus Litteris.sed sua cavetit in te frater tuus,vade, et corripe eum inter te et

opinatione deceptus existimet. Neque enim, quia ipsum solum.Si audierit te,lucratus eris fratrem tuum.
illam primi populi permixtionem Moyses Dei fa- Si autem non audierit le,assume tecum unum vel duos,
mulus patientissime perferebat.ideo non in multos ut in ore testium duorum vel trium stet omne verbum.
etiam gladio vindicavit. Et Phinees sacerdos adul- Quod sinon audierit eos,dic Ecclesix.Si autem necEc-
teros simul inventos ferro ultore confixit(/Vwm.xxv, clesiam audierit, sit tibi tanquam ethnicus et publica-
5-8).Quod utique degradationibus et excommunica- nus ,T)e\x\de ipsius severitatisterrorem gravissimum
tionibus significatum est esse faciendum hoc tem- adjecitetiam eo loco, dicens: Qux solveritis in ter-
pore, cum in Ecclesiie disciplina visibilis fuerat ra,sotuta erunt el in coslo,et quss ligaveritis in terra,
gladius cessaturus.Nec,quia beatus Apostolus inter ligata erunt et in cee/0(7d.xvin,15-18).Prohibetetiam
falsos fratres tolerantissime congemiscit (II Cor.xi, sunctum Nec contrarius est
dari canibus (ld.\u,6).
25), et quosdam etiam diabolicis invidentise stimu- Apostolus Domino, quia dicit, Peccantes coram om-
lis agitatos, Christum tamen praedicare prsemittit nibus argue, ut cxteri timorem habeant(l Tim.\,20);
(Phitipp. i, 15-18) •, ideo parcendum censet illi qui cum ille dicat, Corripe euminter te et ?/wwm.Utrum-
uxorem patris sui habuit ;
quem praecipit congre- que enim faciendum est, sicut infirmitatis diversi-
gata Ecclesia tradendum Satanae in interitum car- tas admonet eorum quos utique non perdendos,sed
nis,ut spiritus salvus sitin die Domini Jesu(I Cor. corrigendos curandosque suscepimus et alius sic, ;

v,l-5) aut ideo ipse alios non tradidit Satanae, ut

: alius autem sic sanandus est. Ita etiam est ratio
discerent non blasphemare (I Tim. i, 20): aut frus- dissimulandi et tolerandi malos in Ecclesia et est :

tra dicit, Smjus» vobis in epistola

non commisceri for- rursus ratio castigandi et corripiendi, non admit-
nicariis,non utique fornicariis hujus mundi,aut ava- tendi vel a communione removendi.
ris, aut rapioribus, aut idolis servientibus ; alioquin CAPUT IV. — 5. Errores non servantium modum
debueratis de hoc mundo exire : nunc autem scripsi in Scripturis intelligendis . Donatistarum errori alius
vobis non commisceri, si quis frater nominatur aut error contrarius ex Scripturis perperam acceptis.Er-
jornicalor, aut idolis serviens,aut avarus,aut maleii- rant autem homines,non servantes modum; etcum
cus, aut ebriosus, aut rapax ; cum hujusmudi nec ci- in unam partem procliviter ire cceperint, non respi-
bum quidem sumere. Quo enim tnihi de iis qui foris ciuntdivinae auctorilatisaliatestimonia,quibus pos-
sunt judicare Nonne de iis qui intus sunt vos judi-
? sint ab illa intentione revocari,et in ea quae ex utris-
calis ? De autem qui foris sunt Deus judicabit.Au-
his que temperata est veritate ac moderatione consiste-
ferte malum ex vobis ipsis (I Cor. v, 9-15). Ubi qui- re nec in hac re tantum, de qua nunc quaestio est,
:

dem aliquid id quod dlctum est,ex vobis ipsis,\t&in- sed etiam in aliis multis. Nam quidam intuentes di-

telligunt,ut ex seipso unusquisque auferat malum,
hoc est,ut ipse sit bonus.Sed utrolibet modo intelli-
gatur,sive ut severitate Ecclesia mali excommunica.
tionibus corripiantur.sive ut se quisque corripiendo
et corrigendo a se ipso auferat
quodsupra dictum est,non habet ambiguitatem,ubi
prascipitnoncommiscerieisfratribusqui inaliquosu-
pra dicto vitio nominantur, id est, noti famosique
sunt.
GAPUT III. — Quo
animo peccantes corripiendi.
Domini prseceptum de corrigendis malis. Quo autem
animo etquacharilate misericors ista severitas ad-
hibcnda sit, non solum eo loco ubi ait, ut spiritus
salvus sit in die Domini Jesu sed alibi quoque evi-
denter ostendit dicens.Sz quis non obaudit verbo no-
vinarum testimonia Litterarum, quibus unus Deus
colendus insinuatur.eumdem Patremqui est Fiiius,
sanctumque Spiritum putaveruntjalii rursusveluti
morbo contrariolaborantes.cum attenderent eaqui-
malum ; illud tamen busTrinitas declaratur,nec valerent intelligere quo-
modo sit unus Deus,cum et Pater non sit Filius,nec
Filius sit Paler, nec Spiritus sanctus aut Filius aut
Pater, diversitates etiam substantiarum asserendas
putaverunt. Quidam intuentes in Scripturis sanctae
virginitatis laudem,connubia damnaverunt:quidam
rursus ea testimonia consectantes quibus castacon-
jugiapro3dicantur,virginitatem nuptis aequaverunt.
Quidam cum legerent,/}<w<m est, fratrcs, non man-
; ducarc carnem, ncque bibere vinum (Rom. xiv, 21),
et creaturam Dei et, quas volue-
nonnulla similia ;

stro per epistolam, hunc notate, et nolite commisccri runt, escas imroundas es.se senserunt quidam ve- :

cum eo,ut erubescat ; et non ut inimicum eum e.visti- ro legcntes, Omnis creatura Dei bona est, et nihil
metis, sed corripite ut fratrem (II Thess. m, 14, 15). abjiciendum quod cum gratiarum actione percipitur
Dominusexemplum singulare patientiae,
4.Etipse (I Tim. iv, 4), in voracitatem vinolentiamque col-
qui etiam in duodecimApostolis usque ad passionem lapsi sunt ; non sibi valentes auferre vitia, nisi eia
diabolura pertulit et quiait, Sinite utraque crescere
; e contrario vel tanta vel majora succederent.
201 LIBER, UNUS. 202

6. Sic etiam in hac causa.qutc habelur in manibus. atque adjutore dirigcntes ', nec patientire nomine
quidam intuontes prrecepta sovcritatis.quibus admo- torpe.scamus, nec obtcntu.diligcnti.-n sreviamus.
nemur corripere inquietos, non darc sancttim cani- CAPUT VI. — 8. Ad Baptismum an admittendux
bus, ut ethnicum habero Boclesis contemptorcm, a adulier et peccator non corrcctus. An pnrccpta benc
compago corporis mcmbrum quod scandalizat avol- vivendi nonprius tradenduguum liaptismus. Ilac ergo
lero; ita perturbant Ecclesioc pacem, ut conontur secundum sanam doctrinam moderatione servata,
ante tcmpus scparare zizania, at(iue hoc errore cro- videamusundeagitur,idest,utrumad percipiendum
cati ipsi potius a Ghristi unitato separentur. Qualis Baptismum sic admittondi sunt homines, ut nulla
nobis causa est advcrsus schisma Donati. Ethocnon ibi vigilet diligentia, ne sanctum canibus detur; us-

cum illis qui noverunt Caecilianum, non veris, sed que adoo ut nec apertissimi adulterii perpctratorcs
calumniosis criminibus appetitum, et perniciosam et cjus perseverantiro professores a Sacramenlo tantre
sententiam suam mortifero pudore non descrunt; sanctitatisvideanturarcendi :quo sinedubio non ad-
sed cum illis quibus dicimus Etiamsi mali fuissent
: miltcrentur.sipcripsosdiesquibuseamdemgratiam
propter quos in Ecclesia non estis, vos tamen eos percepturi, suis nominibus datis, abstinentia, jcju-
fercndo quos emendare aut segregare minimc po- niis,exorcismisque purgantur, cum suis legitimis et
teratis, in Ecclesia permanere debuistis. Quidam veris uxoribus se concubituros profiterentur, alque

vero e contrario periclitantes, cum bonorum malo- hujus rei, quamvis

tempore licitae, paucis ipsis
alio

rumque commixtionem in Ecclesia dcmonstratam solemnibus diebus nullam continentiam servaturos.

vel prredictam esse perspexerint, et patientiai pra3- Quo modo igitur ad illa sancta recusans correctio-

cepta didicerint (qure ita nos firmissimos reddunt, nem adulter admittitur, quo recugans observatic-
ut etiam si videntur in Ecclesia essc zizania, non ta- nem non admittitur conjugatus?
men impediatur aut fides, aut charitas nostra, ut 9. Sed prius, inquiunt, baptizetur deinde doceatur ;

quoniam zizania e9so in Ecclesia cernimus, ipsi de quid ad bonamvitam moresquo pertineat.Fithoc ubi
Ecclesia recedamus), destituendam putant Ecclesia3 quemquamfortediesurgetextremus,utadverbapau-
disciplinam ',quaradam perversissimam securita- tamen omnia continentur, credat,
cissima, quibus
tem prrepositi9 tribuentes, ut ad eos non pertineat Sacramentumquepercipiat; ut si ex hac vita migra-
nisi dicere quid cavendum quidve faciendum sit, verit, liberatus exeat a reatu prreteritorum omnium
quodlibet autem quisque faciat non curare. peccatorum. Si autetn sanus
spatiumque di-
petit,

CAPUT v\— 7. Sana doctrina cst ut nec propterma- scendi eet, quod aliud opportunhi9 tempus reperiri
los recedatur ab Ecclesia, nec in malos ipsos negligatur potest, quo audiat quemadmodum fidelis fieri ac vi-
tlisciplina. Nosvero ad sanamdoctrinam pertinercar- vere debeat, quam illud cum attentiore animo atque

bitranlur ex utrisque testimonii9 vitam sententiam- ipsareligionesuspensosalubcrrimrefideiSacramen-

quemoderari a ,ut etcanes in Ecclesiapropter pacem tum An usque adeodissimulamus a sensibus
petit?
Ecclesire toleremus, et canibus sanctum.ubi pax nostris,utvel nos ipsosnon recordemur quam fueri-
Ecclesia; tuta est, non domus. Cum ergo sive per ne- mus attenti atque sollicili quid nobis prreciperent a
gligentiam prrepositorum, sive per aliquam excusa- quibus catechizabamur, cum fontis illius Sacramcn-
bilem neceasitatem,siveper occultasobreptiones in- tapeteremus.atque ob hoc Competentes etiam voca-
venimus in Ecclesia malos,quos Ecclesiastica disci- remur; vel non intueamur alios,qui per annos sin-
plina corrigere aut coercere non possumus; tunc (ne gulos ad lavacrum regenerationis accurrunt, quales
ascendat in cor nostrum impia et perniciosa prresum- sint ipis diebusquibus catechizantur, exorcizantur,
ptio,qua existimemus nos ab his esse separandos,ut scrutantur, quanta vigilantia conveniant, quo stu-
peccatis eorum non inquinemur, atque ita post nos dio ferveant, qua cura pendeant ? Si tunc tempus
trahere conemur veluti mundos sanctosque discipu- non est discendi 2
,
qua3 vita congruat tanto, quod
los, ab unitatis compage quasi a malorum consortio accipere desiderant, Sacramcnto; quando erit? An
segregatos) veniant in mentem illa3 de Scripturis si- vero cum acceperint, in tantis criminibus perma-
militudines ct divina oracula vel certissima exempla, nentes etiam post Baptismum, non novi homines,
quibusdemonstratum et prrenuntiatum est, malos in sed rei veteres? ut videlicet pervcrsitate mirabili
Ecclesia permixtos bonis usque in finem sasculi tem- prius eis dicatur, Induite hominem novum ; et cum
pusque judicii futuros, et nihil bonis in unitate ac induti fuerint, postea dicatur, Exuitc veterem : cum
participationeSacramentorum qui eorum factis non sanum ordinem tenens dicat, Exuite ve-
Apostolus
consenserint obfuturos. Cum vero eis per quos Ec- terem, induite novum (Coloss. m, 9, 10); ct ipse
et

clesia regitur, adest salva pace Ecclesire potestas di- Dominus clamet, Nemo assnit pannum novum, ves-
9ciplina?adversus improbos autnefarios exercendre, timento vetcri, et nemo
vinum novum in utres
mitlit
tunc rursus, ne socordia segnitiaque dormiamus, veteres. (Matth. ix, 16, 17). Quid autem aliud agit
aliis aculeis pra3ceptorum,qua3 ad severitatem coer- totum tempus, quo catechumenorum locum et no-
citionis pertinent, excitandi sumus, ut gressus nos- men tenent, nisi ut audiant qua3 fides et qualis vita
tros in via Domini ex utrisque testimoniis illo duce debeat esse christiani; ut cum se ipsos probave-
rint, tunc dc mcnsa Domini manduccnt, et de calice
bibant?Quoniam qui manducat et bibit indigne, judi-
1 Ita
Mss. Editi auteru, instiluendam putant esse et
Ecclesiam et disciplinam. 1
Mss., atgue utore.
8 Am. et Er., tutam sente>itiam moderari. 2 Mss., dieendi.

Patrol. XL.
 ;

203 DE FJDE ET OPERIBUS. S. AUGUSTINI 204

cium sibi manducat et bibit. (I Cor. xi, 28, 29.) Quod vendis bonisque instituendis moribus continentur.
antem fit per omne terapus, quo in Ecclesia salu- Cum igitur eos ad Christianos jam baptizatos de-
briter constitutum est, ut ad nomen Christi acce- disse Litteras constet, cur utroque sermone contextae

dentes catechumenorum gradus excipiat

1
hoc fit ;
sunt, el eo scilicet qui ad fidem, et eo qui ad vitam
multo diligentius et instantius his diebus, quibus bonam pertinet? An forte jam placet ut baplizandis
Competentes vocantur, cum ad percipiendum Bap- utrumque non demus, et baptizatis utrumque red-
tismum sua nomina jam dederunt. damus?Quod absurde dicitur, ergo fateantur
si

CAPUT VII. — 10. Virgo qux nesciens nupsit alieno Apostolos doctrinam suam ex utroque perfectam
viro, an censcnda sit adultera. Apostolorum cjcemplo et suis Epistolis indidisse ; sed propterea plerumque
litteris nil juvariqui volunt bapliz-andos desola fide, insinuasse prius fidem, ac deinde quod ad vitam
baptizatos vero de moribus admonendos. Quid si, in- bonam pertinet subjecisse, quia est in homine ipso
quiunt, virgo nesciens viro nupserit alieno? Hoc si nisi praecedat fides, vita bona sequi non poterit.
semper nesciat, nunquam ex hoc erit adultera si : Quidquid enim homo veluti recte fecerit, nisi ad
autem sciat, jam ex hoc esse incipiet, ex quo cum pietatem quae ad Deum est, referatur, rectum dici
alieno viro sciens cubaverit. Sicut in jure praedio- non oportet. Quod si arbitrarentur aliqui stulti et
rum, tamdiu quisque bonoe fidei possessor rectis- nimis impenti Apostolorum Epistolas ad catechu-
sime dicitur, quamdiu se possidere ignorat alie- menos datas, profecto etiam ipsi faterentur, noa-
num : cum vero scierit, nec ab aliena possessione dum baptizatis praecepta morum qui fidei congruant,
recesserit, tunc malae fidei perhibetur, tunc juste simul cum intimanda nisi forte ad
fidei regulis :

injustus vocatur. Absit ergo ut sensu plune non hanc necessitatem sua nos isti disputatione com-
humano, sed plane vano sic doleamus cum flagitia pellunt, ut primas partes Epistolarum apostolica-
corriguntur, tanquam connubia dirimantur maxi- : rum ubi de fide loquuntur, catechuraenis legendas
me in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus velint; posteriores autem fidelibus, ubi jam praeci-

(Psal. xlvii, 2, 3), hoc est in Ecclesia, ubi nuptia- pitur quemadmodumChristiani vivere debeant.
rum non solum vinculum, verum etiam sacramen- Quod stultissimumest dicere; nullum ergo docu-
si

tum ita commendatur, ut non liceat viro uxorem
suam alteri tradere; quod in republica tunc Ro-
mana, non solum miuime culpabiliter,verum etiam
laudabiliter Cato fecisse perhibetur (Plularcti. in
Catone minore). Neque hinc diutius
opus est, cum
quibus respondeo non audeant
et illi
affirmare, nullum hoc esse peccatum, neque negent
esse adulterium, ne ipsi Domino sanctoque Evan-
Sed cum eis
gelio aperte convincantur obsistere.
placet primum admittendos esse tales ad perci-
piendum Baptismi sacramentum et ad Dominicam
mensam, etiamsi correctionem voce
mentum est hujus opinionis ex Epistolis Aposto-
lorum, cur ideo arbitremur baptizandos de sola fide,
baptizatos autem de moribus admonendos,quia illi
primis partibus Litterarum suarum commendave-
modo disputare runt fidem, ac postea consequenter ut bene a fide-
libus viveretur hortati sunt. Quamvis enim illud
prius, hoc posterius, saepissimetamen una contex-
tione sermonis utrumque catechumenis, utrumque
fidelibus, utrumque baptizandis, utrumque baptiza-
tis, sive ut instruantur, sive ne obliviscantur, sive ut
profiteantur,sive ut confirmentur,doctrina sanissi-
manifestissiina ma et diligentissima praedicandum est. Epistolae ita-

recusaverint; imo vero nihil eos de hac re prorsus que Petri, Epistolae Joannis.de quibus quaedam tes-
admoneri oportere,sed postea doceri ut ; si pracepti timonia commemorant, addant et Pauli et aliorum
observationem receperint, culpamque correxerint, Apostolorum; ea ratione accipiendum est quod ad-
habeantur in tritico; si autem contempscrint, in- verlerunt prius de fide ac postea de moribus dici,
ter zizania tolerentur : satisostendunt non se cri- quam, nisi fallor ', apertissime exposui.
mina ista defendere, aut quasi levia vel nulla sint CAPUT VIII — 12. .4 Petro non sola fides, sed et pa>-
agere. Quis enim adulterium bonae spei christianus nilenlia laptixundis prxdicata. Pamitcntia indicta,
nullum seu parvum crimen existimet? non solius inf\dclitatis,sed vits vetcris mutand.v in no-
1

11. Ordinem tamen quo haec in aliis vel corrigan- vam. Sed in Actibus Apostolorum Petrus, inquiunt,
tur vel ferantur, de Seripturs sanctis se proferre ar- sic allocutusest illos qui verbo audito baptizati sunt

bitrantur, cum dicunt Apostolos sic egisse; et de uno die tria millia, ut eis solam fidem, qua in Chri-
Litteris eorum quaedam testimoma proferunt, ubi stum crederent, pra^dicaret.Qui cum dixissent,^?*/
reperiuntur prius insinuasse doctrinam lidei, ac faeiemust respondit eis, Agitc pa'nitcntiam. ct bapii-
deinde morum tradidisse praecepta. Atquehincintel- xetur unusquisque vcstrum in nomine Domini Jcsu Ckri-
ligi tantummodo regulam baptizandis
volunt, fidei sti inremissionem peccatorum,etaccipiclis donum Spi-
esse insinuandam 2 postea vero jam baptizatis etiam
,
ritussancti. Curergonon advertuntquod dictum est,
vitae in melius mutiinda? praecepta tradenda : quasi Agite pamitentiam ? Ibiest enim vitae veteris exspolia-
aliquas Apostolorum Epistolas legant ad eos qui ba- tio, ut nova induantur qui baptizantur. Gui autem
ptizandi sunt datas, ubi de sola fide disputaverunt fructuosa est poenitentia, qu« agitur de mortuis ope-
et alias ad baptizatos, quibus praecepta de malis ca- ribus, si in adulterio perseveret aliisque sceleribus,
1
Editi, accipianU Cuiicinnius Mse., cxcipiat; ipse sci- quibus dilectio mundi hujus involvitur?
licet gradns catechumcnorum eos qui u<< Christi uomen
accedunt 1

Editi, quod, nisi fallor. At Mss., quam, nisi fallor.

8 Sic Mss. At editi, intimandam. Subaudi, rationeui
 205 LIHER UNUS. 2<)U

-13.Sed infidelitatis, inquiunt, tantummodo, (ina mur? curnon imitamur,atque auferimus crcteraquae
in Christum non credidorunt, oos voluit agere poB- necesso habemus, etiam cum
ad baptizandnm tem-
nitentiam.Mira pr;esuniptio(nolo quidquam gravius poris urget angustia, exprimcre interrogando, ut
dicere),quando eo audito quod dictum cst, Affite p<B- baptizandus ad cuncta respondeat, etiamsi ea me-
nitentiam, solius infidelitatia aeta dicitur, cum vita moriae mandarc non vacavit 1
? Si autem Scriptura ta-
mutanda ex vetere in novam doctrina evangelict atque intelligenda dimisit caetera.quae cum illo
cuit,
traderetur,ubi utique et illud est quod in ea senten- Spadone baptizando Philippus ogit,atque in eo quod
tia ponit Apostolus, Qui furabatur, jam non furclur ait, liaptizavit enm PhiUppus\(Act.viu,35-38),mte\lifii
(Ephes. iv, 28) ; et caetera.quibus exsequitur quid sit voluit impleta omnia, qua? licet taceanlur in Scri-
deponere veterem hominem et induere novum. In pturis gratia brevitatis, tamen serie traditionis sci-
his autom ipsis verbis Petri habent unde admoneri mus implcnda; pari modo etiam in eo quod scriptum
potuissent, si diligenter attendere voluissent. Guin est evangelizasse Philippum Spadoni Dominum Je-
enim dixisset, Agite pa'nitentiam,et baptizetur unus- sum, nullo modo dubitandum est etilla in catechi-
quisque vestrum innomine Domini Jesu Christiin re- smo moresque pertinent
dicta esse, quae ad vitam
missionem peccatorum, et accipietis donum Spiritus ejus qui credit in Dominum Jesum. Hoc
est enim
sancti. ISobisenim hxc est promissio et filiis nostris, evangelizare Christum, non tantum dicere quee sunt
et omnibus qui sunt longe quoscumque advocaverit Do- credenda de Christo, sed etiam quae observanda ei
minus Deusnoster; continuo subjccit qui librumscri- qui accedit ad compagem corporii Christi: imo vero
psit, atque ait El cxteris verbis pluribtts (estifwaba-
: cuncta dicere quae sunt credenda de Christo, non
tur, dicens, Eripite vos a sseculo Iwc pravo. At illi solum cujus sitfilius, unde secundum divinitatem,
avidissime capientes exceperunt verba, el crediderunt, unde secundum carnem genitus, quae perpessus et
et baptizati sunt ; et adjectse sunt illa die tria millia quare, quae sit virtus resurrectionis ejus, quod do-
animx (Act. n, 38-41.) Quis hic non intelligat, cae- num Spiritus promiserit deHeritque tidelibus ; sed
teris pluribus verbis.quae a scriptore propter longi- etiam qualia membra, quibus sit caput, quasrat.in-
tudinem relicentur, id egisse Petrum, ut eriperent stituat, diligat, liberet, atque ad aeternam vitam
se ab hoc saeculo pravo; quandoquidem ipsa senten- honoremque perducat. Haec cum dicuntur, aliquan-
tia breviter indita est,cui persuadendac verhis plu- do brevius atque constrictius, aliquando iatius et
ribus Petrus instabat.Ipsa quippe summa posita est, uberius, Ghristus evangelizatur et tamen non so- :

cum dictum est,Eripite vos a sxculo hoc pravo.Ver- lum quod ad fidem, verum etiam quod ad mores
bis autem pluribus, ut hoc fieret, testificabatur fidelium pertinet, non praetermittitur.
Petrus. In his verbis erat mortuorum operum con- CAPUT X. — 45. Locus Pauti se nihil scire prseter
demnatio, quae nequiter agunt hujus saeculi dilecto-
ChristumJesumprofrtentis.Prxcepta duo de ditectione
res,et commendatio vitae bonae,quam teneantatque Dei et proximi male referri, alterum ad bapthandos,
sectentur qui se ab hoc pravo soeculo eripiunt.Jam
alterum ad bapthatos. Hoc intelligi potest etiamineo
itaque, si placet, afflrmare conentur, eum se eri-
quodcommemorantdixisseapostolumPaulum,/Vi7u/
pere ab hoc saeculo pravo,qui tantummodo creditin
me duxi scire
in vobis, nisi Christum Jesum, et hunc
Christum,etiamsi in flagitiis quibus voluerit perse-
crucifixum (l.Cor.u,2). Quod
illi putant ita dictum,
veret usque ad professionem adulterii.Quod si dicere
tanquam insinuatum esset; ut primi-
nihil aliud eis
nefas est, audiant baptizandi non solum quid cre-
tus crederent.ac deinde baptizati quidquid ad vitam
1

dere debeant, sed etiam quemadmodum se ab hoc

moresque pertinet discerent.Hoc inquiunt,Apostolo
pravo saeculo eripiant. Ibi enim necesse est ut au-
satis superque suffecit,qui eis dixit quod et si multos
diant quemadmodum credentes vivere debeant.
paedagogos haberent in Christo.sed non multos pa-
tres,quia eos in Christo Jesu per Evangelium ipse
CAPUT IX. — 14. Spadonis post fidei professionem
genuisset (Id. iv, 15). Si ergo illequi per Evangelium
statim baptizati exemplo male uti adversarios. Spado,
genuit,quamvis gratias agat quod neminem ipsorum
inquiunt, iile quem Philippus baptizavit,nihil plus
baptizaverit nisi Crispum et Gaium,et Stephanae do
dixit, quam, Credo Filium Dei esse Jesum Christum;
mum (Jd.i, 14, 16), nihil eos amplius docuit quam
et in hac professione continuo baptizatus est.Num
Christum crucifixum quid si dicat aliquis.nec re-
;
ergo placet ut hoc solum homines respondeant, et
surrexisse Christum eos audisse.quando per Evan-
continuo baptizcntur ? nihil de Spiritu sancto.nihil
gelium geniti sunt?Unde est igitur quod eis dicit,7*ra-
dc sancta Ecclesia, nihil de remissione peccatorum
didieniminprimis, quia Christut mortuus est secun-
nihil de resurrectione mortuorum,postremo de ipso
dum Scripturas,et quia scpultus est,et quia resurrexit
Domino Jesu Christo nihilnisi quiaFilius Dci est,
secundum Scripturas xv, 3, 4), nihil
tertia die (Id. si
non de incarnatione ejus ex virgine,non de passione,
nisicrucifixumdocuerat?Siautemnonitaintelligunt,
de morte crucis, de sepultura,de tertii diei resure-
sedhocquoqueadGhristumcrucifixumpertinerecon-
ctione,de ascensione ac sede ad dexteram Patris ali-
quid dicendumest catechizanti,ac profitendum cre-
denti ? Si enim Spado cum respondisset, Credo Filium 1
Editi, memorix mandare non vaiuit; et paulo post,
inteliigenda admisit. Melius Mss., non vocavit.... intelli'
Dei esse Jesum Christum, hoc ei sufficere visum est,
genda dimisit.
ut continuo baptizatus abscederet cur non id sequi- ;
3 Editi, m« ut primitus. Abest, nisi, a Mss.
 ,

207 DE FIDE ET OPEKIBUS, S. AUGUSTINI 208

tendunt 1
; sciant in Christo crucifixomultahomines ubi disceret quemadmodumviveret.Cur ergobapti-
discere,et maxime quod vetus homo noster simul cru- zandis vel Symbolum tradimus,reddendumque re-

cifixus est, ut evacuetur.corptis peccati, et non ultra poscimus? Nihil enim tale factum est ergaillos quos
serviamus peccato (Rom. vi, 9) unde etiam de se
: per mare Rubrum Deus ab ^Egyptiis liberavit. Si
ipso dicit, itfzTu autem absit gloriari, nisi in cruce Do- aulem hoc significari praecedenti-
recte intelligunt
mini nostri Jesu Christi,per quem mihi mundus cruci- bus mysteriis de sanguine ovis postibus illito,et de
fxxus est, et ego mundo (Galat. vi, 14). Proinde at- azymis sinceritatis et veritatis iExod.xn-xi\) cur ;

tendant, et videant quemadmodum doceatur atque
discatur Christus crucifixus, et ad ejus crucem no-
verint pertinerequod etiam nos in ejus corpore cru-
cifigimur mundo; ubi intelligituromniscoercitio ma-
larum concupiscentiarum : ac per hoc
test ut eis qui cruce Christi formantur
adulteria permittantur.Nam et apostolus Petrus de
sacramento ipsius crucis,hoc est passionis Christi,
admonet, ut qui ea consecrantur peccare desinant,
ita loquens: Christo ergo passo in carne,et vos eadem
non etiam illud consequenter intelligunt, ipsam ab
/Egyptiis separationem significare discessionem a
peccatis,quam baptizandi profitentur? Ad hoc enim
pertinet quod a Petro dictum es[,Agite p&niteniium
fieri non po- et bapthetur unusquisque vestrum in nomine Domini
2
,
professa nostri Jesu Christi: tanquam diceret,Recedite ab /E-
gypto,et per mare Rubrum transite.Unde etinEpi-
stola quae ad Hebraeos inscribitur, cum eorum qui
baptizantur commemorarentur initia,posita est ibi
pcenitentia a mortuis operibus.Sic enim dicit Ideo :

cogitatione armamini; quia qui mortuus est carne,de- Ch r isti verbum,in consummationem
remittentes initia
siit peccare, utjam non hominum desideriis, sed vo-
respiciamus.non iterum jacientes fundamentum pceni-
tunlafe Domini Dei reiiquum in carne vivat (I Petr.
tentix a mortuis operibus, et fidei in Deum, lavacri
iv, 1, 2); et caetera, quibus consequenter ostendit,
doctringe, impositionis manuum, resurreclionis etiam
eum pertinere ad Christum crucifixum, hoc est,per Mortuorum etjudicii xterni (/7e6r.vi,l,2).Haec igitur
carnem passum,qui in ejus corpore crucifixis 3 car- omnia pertinere ad initia neophytorum satis aper-
nalibus desideriis bene vivit per Evangelium.
teque Scriptura teslatur. Quid est autem a mortuis
lG.Quid, quod etiam duo illa praecepta.in quibus
operibus pocnitentia,nisi ab his qua? oportet morti-
Dominus ait totam Legem Prophetasque pendere,
ficari,ut vivamus? quas si adulteria fornicationesque
huic suae opinioni suffragari arbitrantur? et sic ea
non sunt, quid jam inter opera mortua nominan-
commemorant,ut quoniam primum praeceptum di-
dum est? Sic autem non sufficit professio recessio-
ctum est, Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde
nis a talibus,nisi etiam lavacro regenerationis cun-
tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua ; se-
cta proeterita.quae velut persequuhtur,peccata dele-
cundum autem simile huic, Diliges pro.rimum tuum
antur,sicut non suffecit lsraelitis recedere ab vEgy-
tanquam te ipsum (Matth.xxxu, 37-40); primumcre-
pto, nisi ea quae insequebatur hostium multitudo
dant pertinereadbaptizandos 4 ,ubi dilectio Dei prae-
ejusdem maris fluctibus interiret, qui Deo populo
cipitur, secundum autem adbaptizatos, ubi viden-
transituro liberandoque patuerunt. Qui ergo profi-
tur esse mores conversationis humanae sic obliti :

tetur ab adulterio nolle se mutare,quomodo per ma-

quod scriptum est, Si fratrem tuum quem vides non
diligis, Deum quem non vides quomndo diligere pote-
re Rubium ducetur,cum ab /Egypto adhuc recusct
abscedere? Deinde non attendunt in ea lege,qu39 post
ris (I Joan. iv, 20)? et illud aliud in eadem Epistola
transitum maris Rubri populo data est,primum
illi
Joannis.S? quisdiligit mundum, non est charitas Pa-
esse praeceptum,iVo7i erunt tibi alii dii praeter me.
tris in illo (Id. n, 15). Quo autem pertinent omnia

flagitia morum malorum,nisi ad mundi hujus dile-

Non facies tibi idota, nequeullum simulacrum, qux-
ctionem? Ac per hoc illud primum praeceptum,quod cumque in coelo sunt sursum, et quxcumque in tcrra

ad baptizandos pertinere arbitrantur, sine bonis deorsum,ct quxcumque in aqua et sul tcrra\ non ado-
rabis ea,neque servies eis(Exod. xx, 1,5); et caetera ad
moribus ohservari nullo pacto potest.Nolo pluribus
immorari: nam diligcnter considerata ista duo prae- hoc prfficeptum pertinentia.Affirment itaque isti.si

cepta, ita ex alterutro connexa reperinntur, ut nec volunt, contra ipsam suam asscrtionem, etiam de
dilectio Dei possit esse in homine, si non diligit uniusDeicultucavendaqueidololatria,nonadhucba-
proximum, nec dilectio proximi, si non diligit ptizandis,sed jam baptizatis esse pradicandum: et
Deum. Sed ad rem quae nunc agitur, quod de his non jam dicant.eis qui Baptismum percepturi sunt,
duobus praeceptis diximus sufficil. fidem tantum quae in Deum
intimandam.et post
est

CAPUT XI. — 17. Objeclio, quod Israelitx prius ejus Sacramenti perceptionem de moribus vitaetan-
mare transierint et post legem acceperint. At enim po- quam dc secundo praecepto eos quod ad dilectio-
pulus Israel primum per mare Rubrum ductus est, nem proximi pertinet instruendos. Utrumqueenim
quo significatur Baptismus; et postea legem accepit, lcx continet,quam postmare Rubrum tanquam post
Baptismum populus accepit ; nec ita facta est dis-
1
Mss. At editi, concedunt.
sic tributio pr.-cceptorum. ut ante illius maris transi-
2 Lov., in cruce Cliirsli informantur. Abest, in, ab
editis aliis ct a Mss , quorum praecipui loco, informan-
tum de cavenda idololatria plebs doceretur,et postea-
ttir, habcnt, formantur. quam transierunt, audirent honorandum patrem et
:1
Lov., crucifixus. Knieudalur cx oditis aliis et Mss.
4 Lditi, primtim pertinere ad txiptizamlum
matrem, non mcechandum.non occidendum,et caj-
omisso ;

verbo, oreaant quoa rostituitur ex Mss. tcra bonae atque innocentis conversationis human».
 ;

209 LIBER UNUS. 210

CAPUT XII. — 18. Incommodum grave in adversa ignem, qui in Christum crediderint.Sacramentum-
sententia.Si ergo ita quisque veniat ad sancti lava- quc ejus acccpcrint,id est baptizati fucrint.etiamsi
cri petitionem,ut profiteatur se ab idolorum sacri- morum corrigendorum ita negligentes sint, ut ne-
ficiisnon recessurum,nisi forte postea quando pla- quitcr vivant. Unde mox videbo, si Deus juverit,

cuerit, Baptismum tamcn jam jamque deposcat, quid sccundum Scripturas senticndum sit.
templumqueDei vivi se tieri fiagitet.non solum cul- CAPUT XIJI. — 19. liaptix-andis prxcepta morum
tor idolorum.verum etiam in aliquo tam nefario sa- a Joanne tradita. Ad consequendam vitam xlcrnam
cerdotio perseverans;quffiro ab istis utrum eum fa-
' prxcepta scrvari jussit Christus. Nunc in hac quaa-
ciendum vel catechumenum censeant quod procul : stionc adhuc versor, in qua eis videtur baptizatos
dubio fierinon debere clamabunt.Nequeenim aliud admonendos esse de moribus ad christianam vitam
de illorum corde sentiendum est.Reddant itaque ru- pertincntibus, baptizandis autem solam insinuan-
tionem secundum testimonia Scripturarum,quae sic dam fidem. Quod si ita esset, praeter tam multa
intelligenda putant, quo modo huic audeant contra- quae diximus, non Joannes Baptista vcnientibus ad
dicere,nec admittendum esse coniirment reclaman- baptismum suum d'\ceret,Generatio viperarum,quis
tem atque dicentem Didici et veneror Christum: ostendit vobis fugere ab ira ventura ? Facite ergo fru-
crucifixum.credo Filium Dei esse Ghristum Jesum ; ctum dignum pmnitentix (Matth. m,7,8) et caetera, ;

non me ultra differas, nihil amplius jam requiras. quae utique non de fide, sed de bonis operibu3 ad-
Quos per Evangelium generabat Apostolus,nihil eos monet.Unde et militibus dicentibus, Quid faciemust
nosse tunc amplius quamChristum crucifixum vo- non dixit, Interim credite et baptizamini, post au-
lebat postvocem Spadonis, qua se crcdere Jesum
;
dietis quid facere debeatis ; sed ante dixit, ante
Christum Filium Dei esse respondit.continuo Phi- praemonuit, ut venturo Domino
eorum tan- in cor
lippus eum baptizare non distulit quid me ab ido- : quam praecursor mundaret viam Neminem concus- :

lorum cultu prohibes,nec ad sacramentum Christi seritis, nutli calumniam feceritis, sufficiat vobis sti-

admittis, priusquam inde discessero ? Illud a pue-
ritia didici,consuetudine ibi gravissima premor: fa-
ciam cum potuero,cum commodum fuerit;quodetsi
nonfaciam.non tamen sine Christi sacramento hanc
vitam finiam,ne Deus exigat animam meam de ma-
nibus tuis.Quid huic respondendum existimant?An
placet utadmittatur?Absit nullo modo crediderim
in tantum eos progredi.Quid ergo respondebunt
dicenti,etaddentiquod nihil sibi deidololatria relin-
pendium vestrum. Similiter publicanis quaerentibus
quid facere deberent, Nihil amptius inquit, exigatis
prxter quam constitutum est vobis (Luc. m, 12-14).
His breviter commemoratis, Evangelista (non enim
totos catechismos inserere debuit) satis significavit
pertinere ad eumquo baptizandus catechizatur,
a
: docere et monere de moribus.Quod si respondissent
haec Joanni, Prorsus non faciemus fructus dignos pceni-
tentiae, calumniaturi sumus, concussuri sumus, ea

quenda saltem dici debuitante Baptismum,sicut ni- quae nobis non debentur exacturi sumus,et nihilo-
hil inde ante mare Rubrum populus ille primus au- minus eos post hanc professionem baptizaret nec ;

divit, quoniam lex hoc habet,quam ex ^Egypto jam sic tamen dici posset,unde modo quaestio est, non

liberatus acoepit. Profecto dicturi sunt homini : esse temporis cum quisque baptizandus est, ut
Templum Dei futurus es, cum Baptismum accepe- prius illi sermo fiat quemadmodum vitam bonam
ris ; autem Apostolus, Quge compositio tempto
dicit agere debeat.
Dei cum idolis (II Cor.vi,16)?Quare ergo non vident 20.Quid ipse Dominus,ut alia omittam,cum ab eo
similiter esse dicendum Membrum Christi futurus :
dives ille quaereret quid boni faceret ut vitam aeter-
es.cum acceperis Baptismum non possunt membra ;
nam consequeretur;recolant quid responderit: Si vis
Christi esse membra meretricis ? Quia et hoc Apos- venire,inquit,advitam,servamandata. At ille, Quxl
tolus dicit : qui et alio loco, Nolite, inquit, errare; Tunc Dominus commemoravit praecepta Legis, iVon
neque fornicatores nequt idolis servientes, et caetera
,
occides, Non mxchaberis,et caetera.Ubi cum ille res-
quee illic enumerat, regnum Dei possidebunt.Cur er- pondisset heec se fecisse a juventute sua, addidit
go ad Baptismum idolis servientes non admitti- etiam perfectionispreeceptum,utvenditis suisomni-
mus, et fornicatores admittendos putamus, cum et bus et in pauperum eleemosynas erogatis haberet
his et caeteris malis dicat, Et hxc quidam fuistis, thesaurum in ccelo,eteumdem Dominum sequeretur
sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed juslificati (Matth. xix, 17-21). Videant igitur non ei dictum esse
estis in nomine Domini Jesu Chrisli et in spirilu Dei utcredwet et baptizaretur,quo solo adjutorioputant
nostri (I Cor. vi, 15, 9, 10, 11)? Quid igitur causae isti venire hominem ad vitam sed morum praecepta
;

est ut cum potestas pateat utrumque prohibendi,
venientem ad Baptismum permittam fornicarium
permanere. et non permittam idolis servientem
cum et illis et illis dici audiam, Et hxc quidam
fuisiis. sed abtuti estisl Sed eo moventur isti, quia
putant esse in tuto salutem eorum, quamvis per
1 Sic melioris notae Mss. Quidatn addunt, sacrilego
alii autetn pro, sacerdotio, habent, scelere. At editi,
sacrilegio.
hominidata,quae utique sine fide custodiri observa-
rique non possunt.Nec tamen quiahicde insinuanda
;
fide Dominus vidctur tacuisse,praescribimus nos at-
que contendimus.morum tantummodo praecepta di-
cenda essehominibus ad vitam pervenire cupienti-
bus.Utraqueenim mutuoconnexasunt,sicut antedi-
xi;quianeque dilectio Dei potest esse in houiine qui
non diligit proximum, nec dilectio proximi in eo qui
nondiligitDeum.Ideoaliquando alterum sinealtero,
 :

211 DE FIDE ET OPERIBUS, S. AUGUSTINI 2ia

sive illud, sive illud, pro plena doctrina invenitur 22. Unde evidenter in secunda Epistola sua Pe-

Scriptura commemorare, ut etiam hoc modo intel- trus.cum ad vitaeet morum sanctitatem hortaretur,
ligatur alterum sine altero esse non posse quia et : mundumque istum transiturum praenuntiaret, cce-
qui credit Deo, debet iacere quod praecepit Deus ;
los vero novos et terram novam exspectari, quae

et qui propterea facit quia praecepit Deus, necesse justis inhabitanda traderetur.ut ex hoc attenderent

est ut credat Deo. qualiter eos oporteret vivere, ut habitalione illa

CAPUT XIV. — 21. De tertia quxstione : quod digni fierent ; sciens de apostoli Pauli quibusdam
fides ad salutem non sufficit sine operibus. Quamo- subobscuris sententiis nonnullos iniquos accepisse
brem jam videamus, quod excutiendum est a
illud occasionem, ut tanquam securi de salute quae in
cordibus ne mala securitate salutem
religiosis, fide est, bene vivere non curarent, commemoravit
suam perdant,si ad eam obtinendam sufficere fldem quaedam ad intelligendum difficilia esse in Episto-
putaverint, bene autem vivere et bonis operibus lis ejus, qu33 homines perverterent, sicut et alias

viam Dei tenere neglexerint.Nam etiam temporibus Scripturas,ad proprium suum interitum cum ta- :

Apostolorum non intellectis quibusdam subobscu- men et ille apostolusde salute a3terna,quae nisi be-

ris sententiis apostoli Pauli,hoc eum quidam arbi- ne viventibus non daretur, eadem sentiret, quae
trati sunt dicere, Faciamus mata, ut veniant bona caeteri apostoli.Sic itaque Petrus : His ergo, inquit,
(Rom. m,8); quia dixerat,Lcr subintravit, ut abunda- omnibus pereuntibus, quales oportet vos esse in sanc-

ret delictum ubi autem abundavit delictum, supera-

;
tis conversationibus el pietatibus, exspectantes etpro-
Quod ideo verum est,
bundavit gratia (Rom. v, 20). perantes ad prxsentiam diei Domini, per quam coeli

quialegem accipientes hominesquide suisviribus ardentes solventur, et elementa ardore ignis dero-
superbissime prasumebant,necdivinum adjutorium quentur ? novos vero codos et terram novam secundum
vincendarum malarum concupiscentiarum recta fide promissa ipsius exspectamus,in quibus justitia inha-
impetrantes,pluribus gravioribusque delictis etiam bitat.Quapropter ,charissimi,hsec exspectantes satagite
lege praevaricata onerati sunt : ac sic magno reatu inviolati et immaculati apud eum reperiri in pace,et
compellente confugerunt ad fidem, qua misericor- Domini nostri patientiam salutem existimate .Sicut et
diamindulgentiae mererentur,et auxilium aDomino dilectissimus frater noster Paulus secundum eam,quse

qui fecit ccelum et terram (Psa/.cxx,2);ut diffusaper dala est illi, sapientiam scripsit vobis, ut et in omni-
Spiritum sanctum charitate in cordibus suis (Rom. bus Epistolis, loquens in eis de his : in quibus sunt
v,5),cum dilectione agerent quae contra saeculihujus diffwilia quaedam intellectu, quae indocti et instabi-
concupiscentiasjuberentur,secundum id quod prae- les pervertunt,sicut et cxteras Scripturas,ad proprium
dictum fuerat in Psalmo Multiplicatx sunt infirmi-
: suum interitum. Vos igitur,amantisssimi,prsescientes,
tates eorum ; postea acceleraverunt (Psal. xv, 4). Cum caveteneinfaustorum errore seducti dccidatis a corro-
1

ergo dicit Apostolusarbitrarise justificari hominem boratione vestra : crescite vero in gratia et intetlectu
per fidem sine operibus legis (Rom.iv); non hocagit, Domini nostri et Salvato?'is Jesu Christi.lpsi gloria,el
ut percepta ac professa fide opera justitiae contem- nunc et in diem xternitatis (II Petr. m, 11-18).
nantur,sed ut sciat se quisque perfidem possejusti- 23. Jacobus autem tam vehementer infestus est
ficari.etiamsi legis opera non praecesserint. Sequun- eis qui sapiunt fidem sine operibus valere ad salu-
turenimjustificatum,non praeceduntjustificandum, tem.ut illos etiam daemonibus comparet, dicens:7"«

Undein praesentiopere nonopusestlatiusdisputare; credis quoniam unus est Deus : bene tacis;et dxmones
praesertim quia modo de hac l
quaastione prolixum crcdnnt,et coniremiscunt .Quid brevius,verius, vehe-
librum edidi, qui inscribitur, de Littera et Spiritu. mentius dici potuit, cum et in Evangelio legamus
Quoniam ergo haec opinio tunc fuerat exorta, aliae hoc dixisse da3monia,cum Christum Filium Dei con-
apostolicae Epistol<e, Petri, Joannis, Jacobi, Juda?, fiterentur, et ab illo corriperentur (Marc. i, 24, 25).
contra eam maxime dirigunt intentionem,ut vehe- quod in Petri confessione laudatum est (Matth.xxi,
menter astruant fidem sine operibus non prodesse: 16, 17) ? Quid proderit, ait Jacobus, fratres mei, si
sicut etiam ipse Paulus, non qualemlibet fidem, fidem dicat se quis habere, opera autem non habeat ?

qua in Deum creditur.sed eam salubrem planeque Numquid poterit fides salvare eum ? Dicit etiam.Quia
evangelicam definit, cujus opera ex dilectione pro- fidcs sinc operibus mortua cst [Jacobi n, 19, 14, 20).
cedunt:L7 inquit, qux per dilectionem opera-
fides, Quousque ergo falluntur, qui de fide mortua sibi
tur (Galat.v, 6). Unde illam fidem qua; sufficere ad vitam perpetuam pollicentur ?

salutem quibusdam videtur, ita nihil prodesse as- CAPUT XV. — 24. Locus .-/postoli difficilis,male iti-

severat, ut dicat Si habeam omnem fidem, ita ut

: tellcctus.Rcfutatur opinioexistimantiumfidemsineope-
montes transferam,charitatem autem non habcam,ni- rit'its prodesseadsatutem. Qvi&proptar diligenter opor-
hil sum (I Cor. xm, 1). Ubi autem fidelis charitas tetatenderequomodoaccipiendasitapostoliPauliilla
s
operatur , sine dubio bene vivitur. Ptenitudo enim sententia, plane ad intelligendum difficilis. ubi ait
lcgis charitas (Rom. xm, 10). Fundamcntum cnim aliud nemopotest poncrc,prxtcr id
quod positum est,quod est ChristusJesus. Si quis autem
1
Sex Mss. in quibus estCorbeiensis ante mille annos
descriptus, particulam, modo, praetereunt. 1
Sic Iredecim Mss. At editi, infalsorum. Forte pro,
2
Casalinus liber, ubi aatem fides est et charitate ope- visutsoram, quod nielius respondet. Vulg&tffi, iusipien-
ratur. tium. Sed in graeco textu est, athesmon, nefariorum.
213 LIBER UNUS. 214

supenvdificat supcr fundamentwn hoc,aururn, argen- tentia mutatas, tamen Baptisma salvos facit propter
tum, lapides pretiosos, ligna, fenum, stiputam, tinius- fundamentum enim quod in eodem liaptismate poni-

cujusque opus manifeslabitur. Dies enim ' declarablt, lur, licet per ignem, salvi erunt. Illud quoque non vi-

quia in iijne revelabitur, et uniuscujusque opus quule deo cur Dominus dixerit, Si vis venire ad vitam, serva
sit ignis probabit. Si cujus opus permanserit, quod mandata, et commemoravit ea quae ad bonos mores
supcrxdifiravit, merredcm accipiet. Si cujus autem pertinent(JtfaW/i.xix, 17-19); sietiam his non servalis
opus arserit, damnum patietur ; ipse autem salvus ad vitam veniri potest per solam fidem.quae sine ope-
erit ; sic tamen quasi per ignem (I Cor. m, 11-15). ribus mortua est. Illud deinde quomodo verum erit,
Quod quidam ita intelligcndum putant, ut illi vide- quod cis quos ad sinistram positurus est dicet Ite in :

antur yedificare super hoc fundamentum, aurum l

gnem xternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus '!

argentum, lapides pretiosos, qui fidei quae in Ghri- IJuos non increpat quia in eum non crediderunt, sed
1

sto est, bona opera adjiciunt ; III i autem fenum, quia bona opera non fecerunt. Nam profecto ne sibi
ligna, stipulam, qui cum eamdem fidem habeant, quisquamdefide,qua3sineoperibusmortuaest,vitam
male operantur. Unde arbitrantur per quasdam promittataeternam.proptereaomnesgentessegrega-
pcenas ignis eos posse purgari ad salutem perci- turum se dixit, q«e permixtae eisdem pascuis a ute-
piendam merito fundamenti. bantur, ut appareat eos illi dicturos, Domine, quando
25. Hoc si ita est, fatemur istos laudabili charitate tevidimus illa et illa non ministravimus
patientem, et

conari ut omnes indiscrete admittantur ad Bapti- tibi? qui ineumcrediderant.sedbonaoperari noncu-

amum, non solum adulteri et adulterae, contra sen-
tentiam Domini falsas nuptias praetendentes verum
etiam publicae meretrices in turpissima professione
perseveranles,quascerteetiamnullanegligentissima
Ecclesiaconsuevitadmittere,nisiabillaprimituspro-
stitutione liberatas. Sed ista ratione cur
modo admittantur.omnino non video.Quis enim non
malit eas posito fundamento.licet ligna,fenum et sti-
pulam congerant, aliquanto certe diuturniore igne
purgari,quam in aeternum perire? Sed falsa erunt
illa.quaeobscuritatemambiguitatemquenonhabent:
Si habeam omnem fidem, ita ut montes transferam, cha-
ritatem autem non habeam, nihil sum ; et,Quid proderit,
raverant, tanquam de ipsa fide mortua ad vitam per-
; venireturaeternam. An forteibunt in ignem aeternum
qui opera misericordia) non fecerunt,et non ibunt qui
alienarapuerunt,velcorrumpendoin setemplurnDei
in seipsos immisericordes fuerunt; quasi opera mise-
non omni ricordiae prosintaliquid sine dilectione,dicente Apo-
stolo, Si distribuam omnia mea pauperibus ,charitatetn
autemnon habeam,nihilmihi p?'odest(\ Cor.xm, 3); aut
diligat quisquam proximum sicut se ipsum, qui non
diiigit se \psum? Qui enim diligit iniqiritatem,odit ani
mam suam (Psal. x, 6). Neque illud dici hic poterit,
in quo nonnulli se ipsos seducunt dicentes, ignem
aeternum dictum, non ipsam pcenam aeternam 3 per :

fratres mei,si fidem quis dicat se habere,opera autem non ignem quippe, qui aeternus erit, transituros arbitran-
/mheat'/ Numquid poterit fides salvare ewm^Falsum erit tur eos quibus propter fidem mortuam per ignem
et illud : Nolite errare; neque fornicatores, neque idolis promittunt salutem ; utvidelicet ipse ignis aeternus
servientes ,neque fures,nequeavari,nequeadulteri,neque sit, combustio vero eorum, hoc est operatio ignis,
molles, neque masculorum concubitores, neque ebriosi, non sit in eos .eterna cum et hoc pravidens Domi-
:

neque maledici, neques rapaces rtgnum Deipossidebunt nus, tanquam Dominus, sententiam suam ita con-
(I Cor. vi, 9, 10). Falsum et illud : Manifesta sunt opera cluserit, dicens, Sic ibunt illi in combustionem xter-
carnis ,qux sunt fornicationes, immunditiie,, impudici- nam, justi aulem in vitam wternam (Malth. xxv, 32,
tia, luxuria, idolorum servitus, veneficia, inimicitise, 33, 41-46). Erit ergo aeterna combustio, sicut ignis ;

contentiones, xmulationes, animositates, dissensiones, et eos in illam ituros Veritas dixit, quorum non
h;vrcses,invidiie,ebrietates,comessationes,ethissimilia, Odem, sed bona opera defuisse deciaravit.

qux prxdico vobis, sicut et prxdixi, quoniam qui talia 26. Si ergo haec omnia, et caetera quae innume-
agunt,regnumDeinon possidebunt(Galat.v, 19-21). Falsa rabilia per omnes Scripturas sine ambiguitate dicta
erunt haec. Si enim tantummodo credant et baptizen- reperiri possunt, falsa erunt ;
poterit verus esse illc

tur,quamvis in malistalibus perseverent.salvi erunt quod hi salvi

intellectus de lignis, feno et stipula,
per ignem : atqueideo iu Ghristobaptizati.etiam qui eruntper ignem.quisolamin Christum fidemtenen-
talia agunt, regnum Dei possidebunt.Frustra autem tes bona opera neglexerunt. Si autem ista et vera, et
dicitur, El hmc quidam fuistis*, sed abluti estis (I Cor. clara sunt procul dubio in illa Apostoli sententia
;

vi, 11) ;
quando et abluti haec sunt. Inaniter etiam il- alius requirendus est intellectus, atque in his depu-
lud a Petro dictum videbitur, Sic et vos simili forma tanda est.quae Petrus dicit esse in scriptis ejus qua;-
Baptisma salvos facit,non carnis depositio sordium, sed dam diflicilia intellectu, qus • non debent homines
m, 21) siquidem
conscientix lonse interrogatio(\ Pelr. : pervertere ad proprium suum interitum.ut contra
et habentes pessimas conscientias omnium flagitio- evidentissima testimonia Scripturarum securos fa-
rum et scelerum plenas, nec eorum malorum pceni- ciantdepercipiendasalutenequissimos,nequitiaesuae

1
Editi, dies enim Domini. Abest, Domini, a Mss. et a
graeco textu Apostoli. i Plerique Mss., Quibus non increpat ; vel, increpitat.
1 Editi, Et hxc quidem fuistis. At melioris notae Mss., * Tres melioris not;i' Mss., pastoribus.
quidam ; juxta graecum, tines. Sic olim in latinis Bibliis 3 In Mss. plerisque, pamarn xtetnam. At in editis, com-
editionis Vulgata\emendatum fuisse liquet ei Luca Bru- bustionem xternam.
gensi, Lib. de locis RomanBe correctionis jussu Sixti V. * Ms9 ,
quam.
 :

215 DE FJDE ET OPERIBUS, S. AUGUSTINI 216

pertinacissime cohaerentes, nec emendando aut addidit, dicens, Si vis perfectus esse, vade, vende om-
pcenitendo mutatos. nia qux habes, et da pauperibim, et habebis thesaurum

CAPUT XVI. —
27. Locus Ajiostoli quomodo intelli- in ccelo; ct veni, sequere me [Matth. xix, 16-21) ; redi-

gendus. Alius Apostoli locus frustra ab iis adductus, qui ficaret super illud fundamentum, aurum, argentum,
fidem sine operibus salvare docent Chananseae fides quu- . lapides pretiosos : non enim cogitaret, nisiquae sunt

lis laudata est. Hic a me fortasse quaeratur, de ipsa Dei. quomodo placeretDeo et hae cogitationes sunt,
;

Pauli apostoli sententia quid ego sentiam, et quo- quantum existimo, aurum, argentum, lapides pre-
nam modo intelligendam putem.Fateor, hinc 4 mal- tiosi. Porro si circa divitias suas carnali quodam te-

lem audire intelligentiores atque doctiores, qui sic neretur affectu, quamvis ex eis multas eleemosyna3
eam exponant, omnia vera et inconcussa per-
ut illa faceret.nec ad eas augendaa fraudis aliquid rapinae-
mancant, quae supra commemoravi, et quscumque que mo!iretur,aut earum minuendarum vel amitten-
alia non commemoravi.quibus apertissime Scriptura darum metu in aliquod facinus Qagitiumve laberetur
testatur nihil prodesse fidem,nisi eam quam defini- talioquin jam se isto modo ab illius fundamenti sta-

vit Apostolus, id est, qux per dilectionem operatur bilitate subtrahereC, sed propter carnalem, ut dixi.

{&alat.v,6\ ;
autem salvare non posse,
sine operibus quem in eis haberet affectum, quo talibus bonis sine
neque praeter ignem, neque per ignem quia si per : dolore carere non posset aedificaret super funda-
;

ignem salvat ipsa utique salvat. Absolute autem mentum illud ligna, fenum, stipulam maxime si et :

dictum est et aperte, Quid prodest, si dicat quis se uxorem sic haberet, ut etiam propter ipsam cogitaret
fxdem habere, opera autem non habeat? Numquid pote- ea quae sunt mundi, quomodo placeret uxori. Haec

rit fides salvare eum ? Dicain tamen, quam brevissime

igitur quoniam affectu dilecta carnali non sine do-
potero, etiam ipse quid sentiam de iila sententia lore amittuntur, propterea quee ea sic habent, ut
Pauli apostoli ad intelligendum difficili ; dummodo habeantin fundamento fidem quae per dilectionem
illud, quod ad meam
professionem attinet 2 praaci- ,
operatur, neque huic ista ulla ratione vel cupiditate
pue teneatur, quod de hac me malle dixi audire me- pra?ponant, in eorum amissione passi detrimentum,
liores. Fundamentum Christus est in structura ar- per ignem quemdam doloris perveniunt ad salutem.
chiiecli sapientis; hoc expositione non indiget: aperte A quo dolore atque detrimento tanto est quisque se-
enim dictum est, Fundamentum cnim aliud nemopolest curior, quanto ea vel minus amaverit, vel tanquam

poncre prxter id quod positum est, quod est Christus non habens habuerit. Qui vero propter illa vel tenen-
Jesus. Si autem Christus, procul dubio lides Christi da vel adipiscenda, homicidium, adulterium, forni-
per fidem quippe habitat Gbriatua in cordibus no- cationem, idololatriam, et similia quaque commi-
stris, sicut idem apostolus dicit \Ephes. ni. 17). Porro serit, non propter fundamentum per ignem salvabi-
si fidesChristi.illautiquequam definivit Apostolus, tur, sed amisso fundamento, Eeterno igne torquebi-
qux per dilectioncm operatur. Non enim fides illa dae- tur.

monum, cum et ipsi credant et contremiscant, et 28. Quamobrem et illud quod dicunt, veluti pro-

Filium Dei confiteantur Jesum, potest accipi in fun- bare cupientes quantum valeat sola fides, ubi Apo-
damento. Quare, nisi quia non est iides quae per di- stolus dicit, Quod si infdelis discedit, discedat ; non
lectionem operatur, sed quae exprimitur per timo- estenim servituli subjectus frater velsoror in hujusmo-
rem ? Fides itaque Christi, fidesgratiee christianae, di (I Cor. vn. 15 ; id est, ut propter fidem Christi
id est, ea fides quaa per dilectionem operatur posita etiamipsauxorlegitimasocietateconjuncta.sineulla
in fundamento neminem perire permittit. Sed quid culpa relinquatur, si cum viro christiano, propter
8itaedificaresuperhocfundamentum,aurum,argen- hoc quia christianus est, permanere noluerit non :

tum, lapides pretiosos, et ligna. fenum, stipulam si attendunteomodoillamrectissimedimitti,sivirosuo

subtilius disserere coner, vereor ne ad intelligen- dicat, Non ero uxor tua, nisi mihi vel de latrocinio

dum difficilior sit ipsaexpositio: enitar tamen quan- divitias congeras. aut nisi solita lenocinia,quibus no-

tum Dominus adjuvat, et breviter, et quantum pote- stram domum transigebas, etiam christianus exer-
ro, dilucide expedire quod sentio. Ecce ille qui quae- ivas: aut quid aliud vel facinorosum vel flagi tiosu m
si

sivit a magistro bono, quid noni faceret, ut haberet in viro noveraf.quodelectatavel libidinemexplebat,

vitam anernam ; et audivit, si ad vitam venire vel- vel facilem victum habebat, vel etiam incedebat or-
let, servanda sibi esse mandala: et cum quaereret qua? natior. Tunc enim iiie cui hoc uxor dicit, si veraci-

mandata, dictum est e\,!Son occidcs, Non mxchaberis, ter egit pcenitentiam ab operibus mortuis, quando

Non furtum facies, Non falsinn tcstimoniutn dices, Ho- accessit ad Baptismum, habetque in fundamento
nora patrem tuum etmatrem tuam; et^Diliges proximum lidem qus per dilectionem operatur, procul dubio
tuumtanquam teipsum. Haec faciens in lide Cbristi, plus tenebitur amoredivina? gratiae,quam carnis uxo-
teneret procul dubio fidem qua? per dilectionem ope- ris,et membrum quod eum scandalizat.fortiteram-
ratur. Neque enim diligeret proximum tanquam se putat.Quemcumque autem in hac diremptionedolo-
ipsum,nisi recepta dilectioneDei, sine qua non dili- rem cordis propter carnalem affectum conjugis sus-
geret se ipsum. Porro si lacerel etiam quod Dominus tinebit, hoc est rietrimentum quod patietur, hic est
~ perquem fenoardente ipse ^alvuSuur.^iauiein
1
A,.u>l l.r. Lugd. \,'u. Lov., hic. 55.
jam sic habebat uxorem tanquam non habens, non
:
-
E<iiti, \nem aitinet. Concin-
uius ii.-s., nuud ad meam professionem attinel. 1
Remensu Ms., virum agere naierat.
 217 LIBER UNUS. 218
propter concupiscentiam, sed propter rniserioor- rcm inutitis. Quae cum ita sint,quando cales ad Ba-
diam, ne forle eam sulvam facorct, reddens potius ptismum non admittimus, non antelempus zizania
quam exigens debitum conjugalo profecto nec dole- ;
evellere conamur.sed nolumus insuper,sicut diabo-
bitcarnaliter.cum ab illo tale connubium separabi- Iub, zizania seminare : noc ad Chrietum volentes ve-
tur rneque eniin in ea 1
cogitabat, ni6iquce suntDei, niro prohibcmus, sed eos ad
Christum venire nolle,
quomodo placeret Deo [Ihid. 29-34). Ao per hoc in ipsasuaprofessioneconvincimus: necvetamusChri-
quantum aurum,argentum,et lapides protiosos illis sto credere,sed demonstramus eos nolle Christo cre-
cogitationibus superaedificabat.in tantum detrimen- dere, qui vel adulterium dicunt non esse quod ille
tum nullum pateretur, in tantum ejus structura, adulteriumdicitesse,velcreduntadulterosejusmem-
quas non erat fenea, nullo incendio cremarotur. bra posse esse,quos per Apo3tolum dicit regnum Dei
29. Sive ergo in hac tantum vita ista homines pa- non possidere, et sanae doctrinae adversari.quae cst
tiuntur, sive etiam post hanc vitam talia quxdam secundum Evangelium gloriae beati Dei. Unde non
judicia subsequunlur,non abhorret,quantum arbi- sunt isti inter eos deputandi, qui ad convivium
tror, a ratione veritatis iste intellectus hujusce sen- nuptiarum vencrunt ;sed inter eos qui venire nolue-
tentia;.Verumtamen etiam si est alius.qui mihi non runt.Cum enim ipsi doctrinae Christi audent aper-
occurrit,potius eligendus ; istum quamdiu tenemus, tissime contradicere, et sancto udversari Evan-
non cogimur dicere injustis, non subditis, scelestis, gelio,non venientes repelluntur, sed venire con-
contaminatis, parricidis, matricidis, homicidis.for- temnunt. Qui autem saeculo saltem verbis, etiamsi
nicatoribus,masculorum concubitoribus,plagiariis, non factis, renuntiant, veniunt quidem, et in-
mendacibus,perjuris,et si quid aliud sanae doctrinae ter triticumseminantur, et in aream congeruntur,
adversatur, quae est secundum Evangelium gloria; et ovibus aggregantur, et retia subeunt, et con-
beati Dei (I Tim. i, 9-41) Si tantummodo in Chri- : vivantibus admiscentur sed intus sive lateant, si-
;

stum credatis, et sacramentum Baptismi ejus acci- ve pareant,tunc erit ratio tolerandi si potestasnul-
piatis,etiamsi vitam istam pessimam non mutave- laest corrigendi, nec debet esse praesumptio sepa-
ritis, salvi eritis. randi.Absitautemutsicintelligamus quod scriptum
30. Unde nec illa nobis mulier Chananaea praescri- est.ad conviviuui nuptiarum adductos,</Mc>$ invene-
bit, quia Dominus ei quod petebat dedit, cum ante runt bonos etmalos(Matth.xxu, 2-10),uteos adduxis-
dixisset jVon est bonum tollere panem filiorum,et mit- se credantur, qui se malos perseveraturos professi
tere caHj7>u5;quiaillecordisinspectormutatamvidit, sunt. Alioquin ipsi servi putrisfamiliaszizaniasemi-
quandolaudavit. Etideo non ait, canis, magna est naverunt,falsumque erit illud. Inimicus autem qui ea
fides tua sed, Omulier,
! agnaest fides tua (Matth. i seminavit, diabolus est (Id. xm, 39). Sed quia hoc
xv, 26, 28) ! Mutavit vocabulum, quia mutatumvi- falsum esse non potest.adduxerunt servi bonos et ma-
atque ii"am correptionem ad fructum
dit affectum, /o5,sive qui laterent, sive qui jam adducti, et intro-
pervenisse cognovit. Miror autem si laudaret in ea missi apparerent; sive bonos et malos dictum est
fidem sine operibus id est, fidem non talem quac
; secundum quamdum humunam conversationem,in
jam per dilectionem posset operari,fidem mortuam, qua etiam ii qui nondum crediderunt,vel laudari vel
etquod Jacobusdicere minime dubitavit.fidem non vituperari solent.Unde est etiam et illud
quod Domi-
Christianorum, sed daemonum. Postremo si istam nus monet discipulos, quos ad Evangelium praedi-
Chananoeam nolunt intelligere mutasse perdiios mo- candum primitusmittit,utin quumcumque venerint
res,quando eam Christus contemnendo et corripien- civitutem,quaerant quis illic dignus sit,ut apudeum
do redarguit : quoscumque invenerint tantummodo habitent,donec inde proficiscantur (Id. x, 11). Pro-
credere, vitam vero inquinatissimam, nec saltem fecto ille dignus quiserit,nisi qui existimationesuo-
occultare.sed etiam libere profiteri,ac nolle mutare, rum civium bonushabebitur? et quis indignus,nisi
sanent filios eorum.si possunt, sicut sanata estfilia qui eis malus innotuerit ? Ex hoc utroque genere
Chananaeae mulifiris non tamen eos faciant
; membra veniunt ad Christi fidem, et sicadducuntur boni et
Christi,cumipsi essc non desinant membra meretri- mali quia et illi muli u mortuis operibus pceniten-
:

cis. Nlud sane non absurde intelhgunt, eum peccare tium non recusunt. Si autem recusant, non intrare
inSpiritum sanctum,et esse sine venia reum aeterni cupientes repelluntur, sed ab introitu ipsi aperta
peccati.qui usque in finem vitae noluerit credere in contradictione discedunt.
Christum sed si recte intelligerent,quid sit credere
:

in Christum. Non enim hoc est habere daemonum 32. Erit ergo etservus ille securus, nec inter pi-
fidem,qu33 recte mortua perhibetur ; sed fidem quae gros damnabitur,quod dominicum tulentum nolue-
per dilectionem operatur. rit erogarequandoquidem illi noluerunt qund ero-
;

CAPUTXVIl. — 31. Argumentum

ductum frustra gabat accipere. Proptcr illos enim haec similitudo
ex purabolis %ix,aniorum et adduclorum ad convivium proposita est. (Id. xxv, I i-39), qui nolunt suscipa-
pro obstinatis in peccato admittendis ad Baptismum. re in Ecclesia dispensatoris officium, desidiosam
Similitudo servinolentis crogare talentum ad eamdem pra3tendentesexcusationem,nolleserationemredde-
re de peccutis ulienis qui audiunt et non fuciunt,
;

1
Sic Mss. At editi, tuli conjugio separabitar id est,accipiunt et non reddunt.Cum vero dispensu-
: neque
enim in eo. tor fidelis et diligens, in erogando paratissimus,et
219 DE FIDE ET OPERIBUS,
lucrorum dominicorum avidissimus.dicit adultero,
Noli esse adulter, si vis baptizari ; crede Ghristo,
qui hoc quod facis dicit esse adulterium,si vis ba-
ptizari ; noli esse membrum meretricis,
membrum Christi autem respondet,Non obedio,
:ille
non facio :ipse non vult veram pecuniam dominicam
accipere,sed suampotius adulterinamvult thesauris
dominicis importare. Si autem se facturum profitere-
tur,nec faceret, nec postea quolibet modo
posset; inveniretur quid de illo fieret,ne aliis inuti-
lis esset, qui sibiutilis esse non posset
retia Domini bona piscis malus esset,non tamen
sces Domini sui malis retibus irretiret ; hoc est,ut
haberet in Ecclesia vitam malam, non tamen
stitueret doctrinam malam.Cumenim tales factasua
talia defendunt, vel in eis se perseveraturos apertis-
simeprofitentesadmittunturad Baptismum;nihilvi-
detur aliud praedicari ! , nisi fornicatores et adulte-
ros etiam usque in vitae hujus finem in ea nequitia
permanentes, regnum Dei possessuros, et merito
fidei.quae sine operibus mortua est, ad vitam
nam salutemque venturos.Haec sunt mala retia,quae
cavere debent praecipue piscatores : si
evangelica similitudine piscatores episcopi,vel infe-
rioris ordinis Ecclesiarum praapositi intelligendi
sunt; quiadictum est, Venite,et faciam vos piscatores
hominum enim bonis capi
(Matth. iv, 19). Retibus
possunt pisces et boni etmali retibus autem malis
;
capi non possunt pisces boni.Quoniam in doctrina
bona et bonus potest esse qui audit et facit,et ma-
lus qui audit et non facit in doctrina vero mala
:
et qui eam veram putat, quamvis ei non obtempe-
ret, malus est et qui obternperat, pejor est.
;
CAPUT XVIII. — 33. Prohiberi pertinaces malosa Ba-
ptismo non novum. lllud sane mirabile est, quod fra-
tres qui aliter sapiunt.cum debeantab istavelnova
vel vetere, perniciosatamen opinione discedere, ipsi
insuper dicunt novam esse doctrinam,qua nequissi-
mihominesin suis flagitiis se perseveraturos in pro-
patulo profitentes non admittuntur ad Baptismum
quasi nescio ubiperegrinentur,quandomeretriceset
histriones, et quilibetalii publicae turpitudinis pro-
fessores.nisi solutiBaut disruptis talibus vinculis,ad
christiana sacramenta non permittuntur accedere
quiutique secundum istorum sententiam omnes ad-
mitterentur,nisi antiquum et robustum moremsan-
ctaEcclesiaretineret,exilla scilicet liquidissimave-
ritate venientem.quacertum hdibet,guoitiam(jui talia
agunt, regnum Deinon possidebunt (Galat. v, 19-21,
et I Cor. vi, 9, 10). Et nisi egerint ab his mortuis
operibus pcenitentiam, accedere ad Baptismum non
Binuntur: si autem subrepserint.nisi vel postea mu-
tati egerint ', salvi esse non possunt. Sed ebriosi,
avari, maledici.et si qua alia vitia damnabilia aper-
tis factis convinci redurguiquenon possunt ;praece-
ptistamen et oatechismis validissime fiagellantur,
atque omnes tales mutata in melius voluntate ad
1 ItaMss. Editi autem, nikii videntur aliud prxdicare.
1 Apud Er. Lugd. Ven et Lov., egerint pwmttntiam.
S. AUGUSTINI 220
Baptismum videnturaccedere.Sedsiforteadulteros,
quos non lex humana.sed divinacondemnat,idest,
qui alienas uxores tanquam suas habent.vel feminas
si vis fieri quaealienos maritos.alicubi negligentius admitti so-
lere adverterunt;exillis rectis debent conari ista cor-
rigere, hoc est, ut etiam istinon admittantur ; non
ex his pravis illa recta depravare, ut neque de mo-
rumcorrectionecatechizandos esse censeantCompe-
corrigi tentes et consequenter omnes etiam illarum publi-
;
carumturpitudinumetscelerumprofessores.hocest,
: ut si intra meretrices,lenones,gladiatores,acsiquidhujusmodi
pi- est, etiam in illis malis permanentes,admitti opor-
si tere arbitrentur. Omnia quippe illa quae Apostolus
illic in- enumerat, concludens, quoniam qui talia agunt,re-
gnum Dei non possidebunt ; qui vehementius agunt,
manifestata sibi congruenter increpant l et resis- ,
tentes atque in eis se permansuros profitentes ad
accipiendum Baptismum non admittunt.
CAPUT XIX.— 34. Tria flagitia etiam benigniorwn
hominum consensu mortifera etexcommunicationepu-
aeter-
nienda. Unde factum ut de adulterinis conjugiis non
ageretur in catechismis.Matrimoniumcuminfidelibus.
tamen illa
Qui autem opinantur caetera eleemosynis facile
compensari,tria tamen mortifera esse non dubitant
etexcommunicationibus punienda.donec pcenitentia
humiliore sanentur, impudicitiam, idololatriam,ho-
micidium. Neque nunc opus est quaerere qualis sit
eorum istasententia,et utrum corrigenda,an appro-
banda,ne opus susceptum mittamus in longum pro-
pter eamqufestionem.quae huic absolvendae 2 minime
necessaria est.Sufficit enim,quia si omnia non sunt
admittenda ad Baptismi sacramentum, inter heac
omniaest adulterium si autem tria illa sola exci-
:
pienda sunt, etiam in his tribus est adulterium,
3
unde ista disputatio nata est .
35. Sed quoniam malorum christianorum mores,
qui fuerunt antea etiam pessimi.habuissenon viden-
tur hoc malum, ut alienas uxores ducerent viri,aut
:
alienis viris feminae nuberent inde fortasse apud ;
quasdam Ecclesias negligentia ista subrepsit.ut in
catechismisCompetentium nec quaererentur nec per
cuterentur* haec vitia ;atque inde factum est,utinci-
;
perentet defendi quae tamen in baptizatis rara sunt
:
adhuc.si ea nos negligendonondensa 5 faciamus.Ta
lem quippe in quibusdam negligentiam,in aliis im-
peritiam.in aliis ignorantiam probabiliter Dominus
somni nomine significasse intelligitur,ubi ait: Cum
autem dormirent homines,venit inimicus, et superse-
minavit \-iumia Matth. xm, 25). Hinc autem existi-
mandum est non ea primum apparuisse in moribus
quamvis malorum christianorum, quoniam beatus
Cyprianus in epistola de Lapsis, cum deplorando et
arguendomulta commemoraret, quibus meritodicit
indignationem Dei fuisse commotam,ut intolerabili
1
Plerique Mss., manifestn sibi congruentcr increpant.
* Am. Er., et duo Mss.. absolvendo.
3 Sic Mss. Editi vero, inota est.
4 Sic Mss. At editi, repercuterentttr.
8 Edili, defensa. Erratuui eorriguut veteres libri.
 '

221 LIBER UNUS. 222

persecutioneEcclesiam suam sineret flagellari.haec Apostoli baptizarunt, et in tot millibus credentium,
ibi omnino non nominat; cum etiam illud non taceat, in quibus Apostolus ab Jerusalem usque in Illyricum

et ad eosdem moresmalos pertinereconfirmet, jun- Evangelium replevit (fiom. xv, 19), erant utique ali-
gerecuminfidelibusvinculummatrimonii nihilaliud qui alienis uxoribus copulati, vel feminae alenis ma-
esse asserens, quam prostituereGontilibus membra ritis quibus regulam Apostoli constituere debue-
: in

Christi : quae nostris temporibus jam non putantur runt, quae deinceps in Ecclesiis servaretur, utrum

esse peccata; quoniam revera in Novo Testamento non admitterentur ad Baptismum, nisi illa adulteria
nib.ilinde pr.ieceptum est, et ideo aut licere creditum correxissent. Quasi non similiter adversus eos dici
est, autvelut dubium derelictum. Sicut etiamillud possitquod non inveniunt aliquem commemoratum,
ambiguum est, utrum Ilcrodes mortui duxerit, an qui cum
talis esset, admissus est. Aut vero possint

vivi fratris uxorem («): et ideo non ita claret, quid
Joannes ei non licere dicebat [Matth. xiv, 3, 4). De
concubinaquoque, si professa fuerit nullum se alium
cognituram, etiamsiabillocuisubditaestdimittatur,
meritodubitaturutrumadpercipiendumBaptismum
non debeat admitti. Quisquis etiam uxorem in adul-
terio deprehensam dimiserit, et aliam duxerit, non
videtur a^quandus eis qui excepta causa adulterii di-
singulorum hominum crimina, quod infinitumerat,
commemorari; cum generalis illa regula satis super-
que sufficiat, ubi Petrus pluribus verbis testificans
baptizandis ait,Eripite vos ab hoc sxculo pravo (Act.
ii, 40, 41). Quis enim dubitet ad hujus saeculi pravi-
tatem adulteria pertinere, et illos qui elegerint in
eadem iniquitatepersisterePSimiliterautem dici po-
test publicas meretrices, quas utique ad Baptismum,

mittunt et ducunt: et in ipsis divinis sententiis ita nisi ab illa turpitudine liberatas, nulla admittitEc-
obscurum est utrum quidem sinedubio
et iste, cui clesia, potuisse inveniri in tot millibus tunc creden-
adulteram licet dimittere, adulter tamen habeatur si tium per tot gentes, et de his suscipiendis vel prohi-
alteram duxerit, ut, quantumexistimo, venialiteribi bendis constituere Apostolos exempla debuisse.
quisquefallatur.Quamobremqua^manifestasuntim- Verumtamen de quibusdam minoribus po3sumu3
pudicitiaeerimina,omnimodoaBaptismoprohibenda conjectare majora. Si enim ad baptismum Joannis
sunt, nisi mutatione voluntatis et pcenitentia corri- venientes publicani prohibiti sunt aliquid ampliua
gantur; quas autem dubia, omni modo conandum exigere, quam quod constitutum (Luc. m,
eis fuerat
estnefianttalesconjunctiones. Quidenimopus est in 13) ; miror si venientibus ad baptismum Christi
tantum discrimen ambiguitatis caput mittere?Si au- posset permitti adulterium.
tem factae fuerint, nescio utrum ii qui fecerint, simi- 38.CommemoraveruntetiamIsraelitasmultamala
liter ad Baptismum non debere videantur admitti. et graviaperpetrasse,et effudisse multum sanguinem
CAPUT XX.— 36. Ordo curationis erga baptizandos prophetarum, nec tamen ex his factis penitus me-
tenendus. Quantum attinet igitur addoctrinam salu- ruissedeleri, sed ex infidelitate sola, qua in Christum
brem veritatis, ne cuiquam mortifero peccato perni- credere noluerunt non intuentes quia peccatum
:

ciosissima securitas detur, vel etiam pestilentiosis- eorum non hoc solum fuit, quia in Christum non
sima tribuatur auctoritas, iste curationis ordo est, ut crediderunt, verum etiamquiaChristum occiderunt;
baptizandi credant in Deum Patrem et Filium et Spi- quorum unum pertinet ad crimen incredulitatis,
ritum sanctum, eo ritu quo Symbolum traditur et a ; alterum ad crimen crudelitatis. Illud ergo est con-
mortuis operibus agant poenitentiam, omniumque se tra fidem rectam, istud contra bonam vitam. Utro-
omninoprffiteritorumremissioneminBaptismoacce- que autem vitio caret qui fidem Christi habet, non
pturos esse non dubitent non ut peccare liceat,
: sine operibus mortuam, quae etiam in dasmonibus
sed ut peccasse non noceat ut sit facti remissio,
; invenitur (Jacobi n, 20, 19); sed tidem gratiae, quae
non permissio faciendi. Tunc vere dici potest, etiam per dilectionem operatur (Galat. v, 6).
spiritualiter, Ecce sanits factus es t jam noli peccare 39. Haec est fides de qua dicitur; Regnum ca>lo-
[Joan. v, 14): quod Dominus de corporali sanitate rum intra vos est (Luc. xvn, 21). Hoc enim diripiunt
ideo dixit, quoniam sciebat ei quem salvum fecerat, qui vim faciunt credendo, impetrantes Spiritum
meritis peccatorum illum etiam carnis accidisse charitatis, ubi est plenitudo legie (Rom. xin, 10),
languorem. Hi autem ei homini qui et baptizandus sine qua etiam praevari-
lex in littera reos faciebat
adulter ingreditur, et baptizatus adulter egreditur, cationis. Non itaque putandum
ideo dictum, est
miror quomodo dici existiment, Ecce xanus factus Regnum cozlorum vim patitur et qui vim faciunt, diri-
es. Quis enim gravis et exitiabilis morbus erit, si piunt illud (Matth. xi, 12) quia etiam mali tan- ;

adulterium sanitas erit ? tummodo credendo et pessime vivendo perveniunt

—
CAPUT XXI. 37. Apostolorum factumnon iisfavere in regnum ccelorum: sed quia reatus ille praevari-
qui volunt adulteros admitti ad Baptismum. Perperam cationis, quem sola lex, id est, littera sine spiritu
dici Judseos propter solam infidelitatem deletos. Reynum jubendo faciebat, credendo solvitur, et violentia li-

cxlorum vim pati non dictum de fide sine charitate. dei Spiritus sanctus impetratur ;
per quem diffusa
Sed in tribus millibus, inquiunt, quos uno die charitate in cordibus nostris (Rom. v, b), lex non
timore poenae, sed justitiae amore completur.
(a) Fratris viventis uxorem duxisse tradit Josephus,
Antiq. Jud. lib. 18, cap. 7; idque in celebritate Decoll. i In editis, Hanc enini diripiunt. At in Mss., Hoc enim
S. Joannis canitur in Breviario Roniano. diripiunt.
 ,

223 DE FIDE ET OPERIBUS, S. AUGUSTINI 224

CAPUT XXII. — 40. Cognitio Dei quaenam vera et ad male intellectus. Judicium in Scripturis pro aeterna

vitatn seternam conducens. Indulgenlia non obstinatis, damnatione. An soli fideles mali intelligendi sint ituri

sed a peccato recedenlibus speranda. Nequaquam ergo in resurrectionem judicii. ut judicium non sit seterna
mensincautafallatur, ut se existimet Deum cogno- damnatio. Nec de his igitur verbis mitior ulla condi-
visse, si eum fide mortua, hoc est, sine bonis operi- tio promittenda est, sic in Deum credere volentibus,
bus contiteatur, more daemonum ; et ideo se jam ut permaneant multo minus
in perditis moribus :

non dubitetad vitam aeternam esse venturam, quia de illis ubi Apostolus
Qui sine Lege peccaverunt
ait,

Dominus dicit, Uaec est autemvitaaeterna, ut cogno- sine Lege peribunt; quiautem in Lege peccaverunt, per

scant te unum verum Deum, et quem misisti Jesum Legem judicabuntur (Rom. n, 12); tanquam hoc loco
Christum [Joan. xvn, 3). Venire quippe debet etiam aliquid distet inter perire et judicari, cum alio verbo
illud in mentem, quod scriptum est, In hoccognosci- hoc idem signiticatum sit. SolentenimScripturaeju-
tnus eum, si mandata ejus servemus. Qui dicit, Quia dicium etiam pro aeterna damnatione ponere: sicut
cognovi eum, mandata ejus non servat, mendax tst,
el in Evangelio Dominus loquitur, Veniet hora, in qua

et in hoc veritas non est (I Joan. n, 3, 4). Et ne quis- omnes qui sunt in monumentis audient vocem ejus ; el

quam existimet mandata ejus ad solam fidem perti- procedent qui bene fecerunt in resurrectionem vitee; qui
nere quanquam dicere hoc nullus est ausus, prae-
: autem male egerunt in resurrectionem judicii (Joan.v,

sertim quia mandafa dixit, quae ne multitudine cogi- 2H, 29). Neque hic dictum est, Hocqui crediderunt,
'

tationem spargerent l In illis duobus tota Lexpendel

,
illud autem qui non crediderunt sed, Hoc illi qui ;

etProphetx (Matth. xxn, 40) : licet recte dici possit benc egerunt, illud quimale egerunt. Inseparabilis est
ad solam fidem pertinere Dei mandata, si non mor- quippe bona vita a fide quae per dilectionem opera-
tua, sed viva illa intelligatur fides, quae per dilectio- tur ; imo vero ea ipsa est bona vita. Videmus itaque
nem operatur ; tamen postea Joannes ipse aperuit resurrectionem judicii dixisse Dominum pro resur-
quid diceret, cum ait Hoc est mandatum ejus, ut
:
rectione damnationis aeternae. De omnibus quippe
credamus nomini Filii ejus Jesu Christi, et diligamus resurrecturis (ubi procul dubio erunt etiam ii qui
invicem (I Joan. m, 23). omnino non credunt neque enim ipsi non sunt in
;

41. Hoc itaque prodest, in Deum recta fide cre- monumentis) duas partes fecit, alios in resurrectio-
dere, Deum colere, Deum nosse, ut et bene vivendi nem vitee, alios in resurrectionem judicii resurrec-
ab illo sit nobis auxilium, et si peccaverimus, ab illo turos esse declarans.
indulgentiam mereamur-, non in factis quae odit se- 43. Quos si dicuntnon ibi intelligendos etiameos
curi perseverantes, sed ab eis recedentes, eique qui omnino non credunt, sed eos qui per ignem
dicentes, Ego dixi, Domine, miserere mei; sana ani- salvi erunt, quia crediderunt, etiamsi male vixerunt,
mam meam, quoniam peccavi tibi (Psal. xl, 5): quod ut eorum transitoriam pcenam judicii nomine signi-
non habentcui non in eum credunt et
dicant, qui ; ficatam arbitrentur. Quanquam hoc impudentissime
frustra dicunt qui cum tam longe ab illo sint, a gratia dicatur, cum omnino Dominus omnes resurrecturos,
Mediatori3 alieni sunt. Hinc illaverba suntinlibro in quibus sine dubio et increduli erunt, in duo divi-

Sapientiaa, quas nescio quomodointelligit perniciosa serit, vitam et judicium ; ita volens judicium eeter-
securitas : Et si peccaverimus, tui sumus ; quoniam num intelligi, quamvis hoc non addiderit, sicut et
scilicet bonum et magnum Dominum habemus, qui vitam. Neque enim ait, in resurrectionem vitae aeter-
et velitatque possit pcenitentium peccata sanare, nae ; cum aliud utique intelligi noluerit. Videant
non qui minime audeat permanentes in malignitate tamen quid responsuri &unt, ubi ait, Qui autem non
disperdere. Denique cum dixisset, tuisumus; addiditi credit, jam judicalus est(Id. m, 18). Nam hic procul

tuam : utiquepotentiam,cui se sub-

scientcs potenliam dubio, aut judicium pro pcona aeterna positum intel-
trahere nequeat aut occultare peccator. Ideoque se- ligunt, aut per ignem salvosfuturos etiam incredulos
cutus adjunxit \on peccabimus autcm, scienies quo.
:
dicere audebunt: quoniam, Qui non credit, inquit,
niam tui sumusdeputati (Sap. xv,2). Quis enim digne jam ju licatus est, hoc est, jam judicio destinatus :

cogitans habitalionem apud Deum, in qua omnes et non erit quod pro magno beneficio polliceantur

praedestinationesunt deputati,qui secundum propo- credentibus nequiterque viventibus, quando et ii qui

situm vocati sunt, non enitatur ita vivere, ut tali non credunt non erunt perdendi, sed judicandi.
habitationi congruat ? Quod ergo et Joannes dicit, Quod si dicere non audent, non audeant aliquid mi-
//,?v scripsi vobis, utnon peccetis ; et si quis peccaverit ,
tius polliceri eis de quibus dictum est, pcr Legem ju-
advocatum habcmus apud 1'atreiK, Jcsum Christum dicabuntur ; quia constat judicium etiam pro aeterna
justum; et ipse est exoratio pro peccalis nostris (I Joan. damnatione solere nominari. Quid, quod invenimus
ii, 1, 2): non id agit 2
, ut cum securitate peccemus ;
non solum minime mitioris, verum etiam deterioris
sed ut recedentes a peccato, si quod admissum est, conditionis esse illos qui scientes peccant? II I sunt
propler illum advocatum, quem non habent infide- enim maxime qui legem acceperunt. Nam sicut scri-
ies, ininime de indulgentia desperemus. ptum est, Ubi lex necprxvaricaUo ^Rom. iv,
noti est,

CAPUT XXI 11. — 42. Locus Apostoli ab adversariis 15). Hinc estet illud, Goncupiscentiam nescicbam nisi
lc.c diceret, Non concupisces. Oceasione itaqueaccepta,
1
Sic Mss. Editi vero, cogitationes parerent.
s Editi, ait ; pro quo Mss., ayit. > Apud Er. Lugd. Ven. Lov.: Xeque illud. M.
 .

225 LIBER UNUS. 226

peccatum per mandalum opcratum est in me omnem occasioncm carnis detis (Id. v, 13) ; unde et ipsc Pe-
concupiscentiam(l\om. vn,7,8); et aliamulta quco do trus d\c\t, Liberi,non iicui velamentummalilin>haben-
hac re idem apostolus dicit. Ah hoo reatu graviore / ( 's libertatam (\ Petr. n, 16): ait de illisclin secunda
liberat gralia Spiritus sancti per Jesuni Christum Epistola sua, lli sunt /ontes sicci, et nebuix a turbine
Dominum nostrum,quoe diffusa cliaritate in cordi- exugitaLv, jitibus caligo tencbrarum rescrvataest : su-
bus nostris donat justitia) delectationcm ', quaim- perba cnim vanitatis toi/uenlcs illiciunt inconcupiscen-
moderatio concupiscentirc superetur. Hinc itaquc tiis earnis impudiciti;veos qui paululum cl]ugerunt,in
confirmatur non solum nihil mitius, sed gravius errore conversati, liberlatem illis promillenlcs,cum ipsi
aliquid intelligendum, de quibus dictum cst, Qui in servisint corruptionis.A quo enimquisdevictus esl,huic
Lege pcccavcrunt, per Legem judicabuntur; quam de et servus addictus est. Si enim refugientes coinquinatio-
qui sineLege peccantcs sineLegc peribunt nec
illis : nes mundi in agnilionem Domininostri el conservatoris
pro pcena transitoria hoc loco dictum judicium, sed Jesu Chrisii, his rursus implexi superantur, facta sunt
pro ca qua etiam non credentes judicabuntur. illis posteriora deteriora prioribus. Melius enim erat
44, Nam qui hac utuntur scntentia ad promitten- illis non cognoscere viam justitix, quam cognoscenles
dam salutem per ignem, illis qui etiam crsdentca retrorsum reflecti a tradito sibi sancto mandato. Conti-
pessime vivunt, uteis dicant, Quisine Legc peccave- gitenim illisres vcri proverbii,Canis reversus ad suum
runt, sine Lege peribunt; qui autemin Lege peccave- vomitum, ct sus lota in volutabris cxni. Quid adhuc
runt, per Legem judicabuntur, tanquam dictum sit, promittitur contraistam manifestissimam veritatem
non peribunt, sed per ignem salvi erunt nec illud ; conditiomelior iis'quicognoverunt viamjustitiae,hoc
attenderepotuerunt, hoc Apostolum de illis qui sine est, Dominum Christum, et perdite vivunt, quam si '

Lege et illis qui in Lege peccaverunt dixisse, cum omnino noncognovissent;cum apertissimedicatur,
de Gentibus et de Judaeis ageret ut non tantum ; Melius erat illis non cognoscere viam justitix, quam
Gentibus, sed utrisque gratiam Christi, qua liberen- cognoscentes retrorsum reflecti a tr adito sibi sancto
tur, necessariam demonstraret quod tota 2 ipsa
: manda/o ?

Epistola ad Romanos evidenter ostendit. Jam ergo CAPUT XXV. — kb.Sanctum mandatum quid,idque
etiam Judaeis in lege peccantibus, de quibus diclum cognoseentes ac transgredientes qux pamamaneat. Pama
est, per Legem judicabuntur, non eos liberante gratia transitoria baptizatis scelerate viventibus non promit-
Christi, promittant, si placet, per ignem salutem ;
tenda. Neque enim illud hoc lcco intelligendum
quoniam de his dictum est, per Legem judicabuntur est sanctum mandatum, quo pro3ceptum est ut in
Quod si non faciunt, ne contra se ipsos veniant 3 , Deum credamus quanquam eoipso totum contine-;

qui eos gravissimo infidelitatis crimine obstrictoa tur, si eam intelligamus fidem credentium,quae per
esse dicunt utquid transferunt ad infideles et fide-
: diiectionem operatur : sed aperte expressit quid di-
les in eo quod ad fidem Christi attinet, illud quod ceret sanctum mandatumjd est.quo praeceptum est
dictum est de iis qui sine Lege et iis qui in Lege ut abhujusmundicoinquinationibusrecedentescas-
peccaverunt, cum de Judaeiset de Gentibus agere- ta conversatione vivamus. Sic enim ait : Si cnim re-
tur, ut ad Christi gratiam utrique invitarentur ? fugientes coinquinationes mundi in agnilionem Domini
CAPUT XXIV. —
Libertas fidei non sit fulelibus nostri et conservatoris Jesu Christi, his rursus implexi
vclamen malitise. Neque enim dictum est, Qui sine superantur, facta sunt illis posteriora deteriora priori-
fide peccaverunt, sine fide peribunt qui autem in ;
bus. Non ait, refugientes ignorantiam Dei, aut refu-
lide peccaverunt, per fidem judicabuntur : sed, sine gientes infidelitatem saeculi, vel tale aliquid ; sed,
Lcoe dictum est, et, in Lege; ut satis appareret il- coinquinationes mundi, in quibus est utique omnis
lam causam tangi, quae inter Gentes et Judaeos immunditia flagitiorum. Nam de his superius lo-
agebatur, non quae inter bonos malosque Chri- quens, dixit, Coepulantes vobiscum, oculas habentes
stianos. plenos adulterii et indesinentis peccati (II Petr. n,
45. Quanquam si illo loco legem pro fide accipi 13-22). Ideo etiam fontes siccos eos appellat : fontes
volunt, quod nimis importunum et absurdum est, videlbet, quod agnitionem Domini
acceperint
etiam hinc apertissimam possuntlegere sententiam Christi; siccos autem,quia non congruenter vivunt.
apostoli Petri,qui cum loqueretur de lis qui in occa- De talibus quippe etiam Judas apostolus loquens./t
sionemcarnisacceperant.etinvelamentum malitiae, sunt, inquit, qui in dilectionibus vestris maculati coe-
quod scriptum est,nosad novum Testamentum per- pulantur, sine timore semetipsos pascentes, nubes sine
tinentes, non ancitise filios esse,sed liberx, qua liber- aqua (Judge i, 12) ; et caetera. Quod enim Petrus ait,

tate Christusnos liberavit (Galat. iv,

31) et putave- ;
Coepulantes vobiscum, oculos habentes plenos adul-
rant hoc esse libere vivere, ut tanquam de tnnta lerii ; maculati
hoc Judas, In diltctionibus vestris
redemptione securi.quidquid liberet liceresibi arbi- coepidantur. Mixti suntenim bonis inepulis Sacra-
trarentur, non intuentes quod dictum est, Vos in mentorum etdilectionibusplebium. Et quod Petrus
Ubertatem vocati estis, fratres; tantum ne libertatem in ait, Fontes sicci ; hoc Judas, Nubes sine aqua ; hoc

Jacobus, Fides mortua (Jacobi n, 20).

'Xounulli codices, dilectionem.
% Sic
47. Nonitaque promittatur poenaignis transitoria
Mss. At editi, totum.
s
Editi onii8sa particula, ne, habent, contra se ipsos turpiter scelerateque viventibus, qua viam justitiae
veniunt. Emendantur a Mss. 1 In excusis, quasi. Verius in Mss., quam si.
 :

227 DE FIDE ET OPERIBUS, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 228

cognoverunt, quibus melius erat non cognoscere, non dicam apud alios jactare, sed apud se ipsum
sicutveracissimaScriptura testatur.De talibus quip- putare audeat se in hac vita esse sine peccato sed :

pe etiam Dominus ait, El erunt novissima illius ho- nisi essent quaedam etiam excommuni-
ita gravia,ut

minis pejora quam erant prima (Matth. xn, 45) ;

quo- catione plectenda sint, non diceret Apostolus, Con-
niam purgationis suae habitatorem Spiritum sanc- gregatis vobis et meo spiritu tradere ejustnodi satana in
tum non recipiens, fecit in se immundum spiritum interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini
multipliciorem redire. Nisi forte ideo sunt isti, de Jesu (I Cor. v, 4, 5). Unde ctiam dicit : Ne lugeam
quibus agitur, meliores habendi, quia non redie- multos, qui ante peccaverunt, et non egerunt pozniten-
runt ad immunditiam adulteriorum, sed ab ea non tiam super immunditiam et fornicationem quam gesse-
recesserunt nec purgali se rursus inquinaverunt,
; runt (II Cor. xn, 21). Item nisi essent quaedam non
sed purgari recusaverunt. Neque enim, ut relevata ea humilitate poenitentiae sananda, qualis in Ecclesia
conscientia intrent ad Baptismum, dignantur sal- datur eis qui proprie pcenitentes vocantur, sed qui-
tem vomere pristinas immunditias, quas canum busdam correptionum medicamentis, non diceret
more iterum sorbeant; sed in lavacri ipsius sanc- ipse Dominus Corripe eum inter te et ipsum solum
:
;

titate pertinacitercrudo pectore indigestam nequi- et si te audierit, tuum (Malth.

lucratus es fr.itrem
tiam tenere conteniiunt nec occultant eam polli-: xviii, 15). Postremo nisi essent quaedam sine qui-
citationevel ficta,sedimpudentia professionis eruc- bus haec vita non agitur, non quotidianam mede-
tant : nec exeuntes de Sodomis more uxoris Loth, lam poneret in oratione quam docuit, ut dicamus :

in praeterita iterum attendunt (Gen. xix,26),sed om- Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimiltimus
nino deSodomisdedignantur exire;imoad Christum debitoribus nostris \ld. vi, 12).

cum Sodomis conantur intrare.Paulus apostolus di- CAPUT XXVII. — 49. Epilogus prxdictorum. Jam
cit, Qui prius fui blasphemus et persecutor et injurio- satis, quantum arbitror, de tota illa opinione quid
sus;sed misericordiam consecutus sum,quia ignorans mihi videretur exposui, ubi tres quaestiones move-
feciin incredulitate (I 7Ym.i,13): et istisdicitur,Tunc runt unam de permixtione in Ecclesia bonorum et
:

potiusmisericordiam consequemini,si scientesmale malorum,tanquam tritici et zizaniorum ubi caven- :

vixeritis in ipsa fide. Nimis longum

pene infi-
nitumomniatestimoniaScripturarumvellecolIigere,
quibusapparetnon solum essemitiorem causameo-
rum qui scientes,quam qui nescientesvitam nequis-
simam et iniquissimam ducunt, verum etiam hoc
est, et dum putemus esse propositas istas simi-
est,ne ideo
litudines, vel hanc, vel de immundis in arca anima-
libus, vel quaecumque alia idem significant. ut dor-
miat Ecclesiae disciplina, de qua in figura illius mu-
lieris dictum est, Severx sunt conversationes domus

ipso csse graviorem proinde ista suffecerint.

: ejus (Prov. n, 18, sec. LXX) sed ut non eo usque ;

—
CAPUT XXVI. 48. Baptismo nisi vita respondeat, progrediatur dementiae potius temeritas, quam seve-
non obtinebitur regnum ccelorum. Peccatatriplicisge- quasi bonos a malis per nefaria
ritas diligentiae, ut
neris triplici remedio sananda. Caveamus ergo di- schismata separare praesumat. Neque enim per has
ligenter in adjutorio Domini Dei nostri non facere similitudines et praenuntiationes consilium desidiee
homines male securos, dicentes eis quod si fuerint in datum est bonis, qua negligant quod prohibere de-
Christo baptizati, quomodolibet in ea fide vixerint, bent ; sed patientiae, qua perferant salva doctrina
eos ad salutom seternam esse venturos : ne sic facia- veritatis quod emendare non valent. Nec quia scri-
mus Christianos, quomodo Judaei proselytos,quibus ptum ad Noe in arcam etiam immunda
est introisse
Dominus ait, Vx vobis, Scribx et Pharisxi, qui cir- animalia (Gen. vn, 2), ideo propositi vetare non de-
cumitis mare et terram, facere unum proselytum; cum bent, si qui immundissimi ad Baptismum velint in-
autem feceritis,facitis eurn filium gehcnnasduplo quam trare saltantes,quod estcerte mitiusquam moechan-
vos estis (Matth. xxiii, 15). Sed potius sanam doctri- tes: sed perhanc figuram rei gestae praenuntiatum
nam Dei magistri in utroque teneamus ut sancto ; est immundos inEcclesia futuros propter tolerantiae
Baptismo consona sit vita christiana, nec cuiquam rationem non propterdoctrinae corruptionem,vel di-
;

homini,si utrumlibet defuerit,vitapromittaturaeter- sciplinae dissolutionem.Non enim quaecumque libuit

na. Qui enim
dixit, Nisi quis renatus fucrit ex aqua et intraverunt immunda animalia arcae compagecoD-
Spiritu non intrabit in regnum ccelorum (Joan. m,
', fracta, sed ea integra per unum atque idem ostium,
5) ipse etiam dixit, Nisi abundaverit justitia restra
: quod artifex fecerat. Altera qusestio est, in qua eis
super Scribarum et Pharisxorum, non inlidbitis in rc- visum est fidem solam baptizandis esse tradendam,
gnum coetorum (Matlh. v, 20). De illis quippe ait : posteaverojambaptizatosdocendosessedemoribus.
Scribx et Pharisxi super cathedram Moysi sedent Sed satis demonstratum est, nisi fallor, tunc magis
quse dicunt facite ; qu& autem (aciunt, facere nolitc : pertinere ad curam speculatoris,cum omnesqui lide-
dicunt enim et non faciunt (Id. xxm,2, 3).Ergo justi- lium competuntSacramentum,omnia quasdicuntur
tiaeorum non facere
est, dicere et : ac perhoc nos- intentius et sollicitius audiunt, non tacere de pcena
tram esse voluit abundantem super illorum, dicere quam male viventibus Dominus comminatur ne in ;

et facere;'quae si non fuerit,non intrabiiurinregnum ipso Baptismo rei sint gravissitnorum criminum,
ccelorum. Non quia quisquam ita debet extolli, ut, quo veniuntut remittatur^reatus omnium peccato-

' Veteres libri. ex Spiritu sancto : omisso, aqua et. • Plures Mss., remittantur.
 :

229 ADMONITIO IN SUBSEQUENTEM LIBRUM. 230

rum. Tertia questioest poriculosisima, qua parum mortuam, quae sine operihus salvare non potest,ad
considerata, et non secundum divinum eloquium eam sc quisque pcrvenire posse arbitretur,sed per
pertractata, tota illa opinio mihi videtur exorta, in ilhim (idom gratifc, qua» pcr dilectioncm operatur.
qua promittitur scolcstissimc lurpissimeque viventi- Non itaque culpenturdispensatoresfideles.non sua
hus, ctiamsi eo modo viverc perseverent.et tantum- negligcntia vel pigritia, sed quorumdam potius
modocrcdant in Ghristum,ejusque Sacramenta per- contuinacia, qui pecuniam dominicam recusant
cipiant,eos ad salutem vitamque aiternam esse ven- accipere, et adulterinam suam cogunt servos domi-
turos contra apertissimam Domini sententiam, qui nicos erogare, dum nolunt saltem tales esse mali,
desideranti vitam acternam respondit, Si vis venire quales sanctus Cyprianus commemorat (Serm. de
acl vitam, serva mandat a ; et commemoravit quae Lapsis), sa^culo verbis solis et non factis renuntian-
mandata (Maltk. xix, 17-19), ubi ea scilicet peccata tes ;
quando nec verbis renuntiarc diaboli operibus
vitantur,quibus nescio quomodo salus aeterna pro- volunt, cum se in adulterio permansuros voce
mittitur propter fidem sine operibus mortuam. De apertissima profitentur. Si quid ab eis dici solet,
his tribus quacstionibus satis, quantum existimo, quod forte disputando non attigi, tale esse arbilra-
disputavi : demonstraviquc sic tolerandos in Eccle- tus sum, cui mea responsio necessaria non fuisset
sia malos, ut non negligatur ecclesiastica discipli- sive quod ad rem de qua agitur, non pertineret,si-
na ; sic catechizandos eos qui Baptismum petunt, ve quod tam leve esset, ut a quolibet rcdargui fa-
ut non solum audiant atque suscipiant quid crede- cilime posset l
.

re, verum qualiter, vivere debeant sic promitti ;

fidelibus vitam ajternam, ut non etiam per fidem i In veteribus libris, additur, Deo yratias.

ADMONITIO
IN SUBSEQUENTEM LIBHUM.

Enchiridion ad Laurentium inter postremas suas lucubrationes recensuit Augustinus in libro Retrac-
tationum secundo, postque sex contra Julianum libros, qui ad annum circiter 421 pertinent, collocavit.
Hunc certe Hbrum labente anno 420 nondum perfecerat. Nam Hieronymum qui anno eodem 420, juxta
Prosperum, pridie calendas octobris obiit, jam morte functum laudabat cap. 87, in haec verba Sanctx :

memorise Hieronijmus presbyter scriptum reliquit.

Laurentius pftreo, cui scriptus liber, frater Dulcitii appellatur in libro de ooto Dulcitii Quaestionibus,
qu;cst. 1, n. 10 ;
quia propinquitate et cognatione.uti arbitramur,naturali, non christiana tantum Dulci-
tio conjunctus erat. Yirum ab eruditijne et a piis egregie commendat, sed ad laicorum lidelium grege
nihilo secernit Augustinus, qui et Operis initio filium ipsum vocat, et in fine eum sibi in Christi membris
dilectum dicit. Neque Laurentii dignitas explorata est et probata satis ex vulgato libri titulo. Quippe co-
: qui vero Ad Laurenlium. primicerium addunt,
dices nostri anliquiorcs habent tantum, Incipit Enchiridion
aliquanto recentiores sunt, atque secum invicem haud omnino consentientes. Carcassonensis prae-
isti

fert, Ad Laurentium primicerium notariorum urbis Romx. Unus e Vaticanis in fronte Operis, Ad Lauren-

tium primicerium Romanx Ecclesiae ; et ad calcem habet, Ad Laurentiumprimicerium Ecclesix urbis Roma-
nx. Cisterciensis et alii quidam Mss. ad Laurentium primicerium : Regius, etc, ad Laurentium, nihilque
supra quomodo etiam editiones Amerbachii et Erasmi. At Lovaniensium editio addidit primicerium ur-
;

bis Romx. In vetere libro Compendiensi legitur, Ad Laurentium notarium urbis RomiB. In altero e Colber-

tinis. Ad Laurentium diaconum.

Tametsi vero liber recte appelletur Enchiridion ipsius concessu Augustini in cap. 122, quia scilicet Enchi-
ridion postulaverat Laurentius, id est, opusculum mole exiguum de ejus manibus non recessurum ibidem :

tamcn Augustinus, itemque in Retracfationibus, in libro de octo Dulcitii Quaestionibus,et in Epistola231,ad

Darium constanter vocat librum de Fide, Spe et Charitate nec aliter Possidius Indic. cap. 6. Ab haec enim
;

tria commodum visum est S. Doctori revocare Laurentii quaestiones omnes, qui sapientiae studio incen-
sus, ac nostrae, quam profitebatur, amore religionis, volebat in primis certum propriumque fidei catho-
licae fundamentum,totius christiana? doctrinae summam,et universim quidquid orthodoxa lide ac religione

a primo ad ultimum teneretur, ab Augustino accipere, eoque magistro institui et muniri contra diversas
haereses ea tempestate grassantes.
Prima quidem ct quam maxima Hbri parte Augustinus qus credenda sint docet, servato Symboli or-
dine, ac varias haereses Manichaeorum, Appollinaristarum, Priscillianistarum, Arianorum, praecipueque
Pelagianorum, tacito earum nomine, passim refellit. Secundam partem, de iis quae ad Spem pertinent,
in dominicae orationis expositione quam brevissima impendit. Tertiam po3tremo, nec eam prolixam, ad.
jungit de Charitate.
 ;

231 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 232

Opus in scriptis codicibus capitulationes et sectiones non easdem sortitum est. In quibusdam centum
triginta quatuor, aut centum viginti sex, vel, ut in editis, centum viginti duas in aliis septuaginta et ;

unam in nonnullis quinquaginta quatuor, aut rariores habet, et in quibusdam nullas.

In Enchiridion vide lib. 2, cap. 63, Retractationum, tom. I, col. 655, a verbis, Scri-
psi etiam librum, usque ad verba, Tua eruditione delecter. M.

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

ENCHIRIDION AD LAUKENTIUIH
SIVE

DE FIDE, SPE ET CHAPJTATE

LIBER UNUS W,

CAPUT PRIMUM. — l.Sapientix verx donum ex- pressus est, cum quid esset homini sapientia dicere-
optat Laurentio. Dici non potest, dilectissimse fili tur. Quaerisne aliquid dici brevius, qui petis a me ut
Laurenti, quantum tua eruditione delecter, quam- breviter raa?na dicantur An hoc ipsum tibi fortas-
?

quete cupiam esse sapientem : non ex eorum nu- se dcsideras breviter aperiri,atque in sermonem col-
mero de quibus dicitur,Ufei sapiens? ubiscriba ? ubi ligi brevem, quonam modo sit colendus Deus ?
eonguisitor hujus sxculi? Nonne stultam fecit Deus GApUT m _ ^^ ^. ^^
_
rf ^,^ u[z
sapientiamhujus mundt (I Cor. 1,20)? sed ex eorum
^^ ^
.

g ondcro> fide; colendum Deum,

charita te
de quibus scriptum estjlultitudo sapienhumsamtas ^ breviughocdictum esse m
esl orbisterrarum(Sap. vi,26) etquales vult Apos-
^ ^.^
^ .^
;
ve|]es .
titurusea tibi breviter lica _
quibus dicit, Voloautem vos saptentes
tolus fieri,
^
^^ ad gingu]a pertineant quid cre .
.

bono, simplices autem in malo (Rom.

quidem esse in
^ qQ[A sperandum> q „ id amandum
xvi, 17). [Sicut autem nemo a se ipso esse potest
^ ^^ M ^^ ^^
QuQd cum ^ .^
^^
^ ^^ ^ ^ ^ ^ ^ ^^ ^ ^^.
ita etiam a se ipso sapiens esse potest, sed
nemo ndo _ .

gti ,
cujug e , um
ab illustrante, de quo scnptum est, Omms sapien- j
tia a Deo cst [Eccli. i,
'
1)J.
autem non est CO mmemorante me recolas.
CAPUT II. — Sapientia hominis, pietas. Homims
_ gi

autem sapientia pietas est. Habeshoc in Hbro sancti CAPUT IV. — Quxstiones Laurentii. Responsio-
Job : nam ibi legitur,quod ipsa Sapientia dixerit ho- nes Auguslini. Vis enim tibi, ut scnbis, librum a
mini, Ecce pietas est sapientia {Job. xxvm, 28). Si me qucm Enchiridion (ut dicun/) habeas, et de
fieri,

autem qurcras quam dixerit eoloco pietatem,distin- tuis manibus non recedat : contuiens postulata, id

ctius in gr.eco reperis ftioziov.av, qui e3t Dei cultus. est, quid sequendum ma.vime, quid propter diversas

Dicitur enim grsece pietas et aliter.id esUucriSj-.aquo principaliter Iuereses sit fugicndum ; in quantum ratio

nomine significatur bonus oultus, quamvis et hoc pro religione contendat, vel quid in ralione, cum fi.de s
8
praccipue referatur adcolendum Deum,Sed nihil est sit sola, non conveniat quid prinnun.quid ultimum
;

commodius illo nomine.quo evidenterDei cultus ex- teneatur,qux tolius definitionis swnma sit ; quod ccr-

ADMONITIO PP. BENEDICTOnUM.

EncbiridioD seu librum de Fide, Spe et Charitate recognovimus ad veteres codices triginta sex nimiruui ad ;

Romanos Vatican» bibliothec* quatuor, ad Parisienses vigiuti duos, ad Ms. V. C. Antonii Faure, doctoris theolo-
gi Facultntis 1'arisiensis, et ad alios iufra recensitos col. 275, nota 3. Item ad lectioues variantes duorum Belgico-
rum a Lovaniensibus vulgatas et demum ad editiones Am. E. Lov. Dan. et Arn., id est Joannis Amerbachii, De-
:

siderii Erasmi, theologorum Lovanensium, Lamberti DaoaM et Aotonii Arnaldi.

Comparavimus prxterea eas omnes cditioncs initio Retr. et Gonfess. t. 1, memoratas. M.

i Hac seutentia, quae uucis continetur, carent veteres ' Ita Lov. et Aru. At Am. Er. et Dan ac plares Mss.
codices Mss. quxrcnda.
(a) Scriptus anno 421, aut paulo post.
s Am. Er. Dau. ct tres Mss., ut eam revo/vas et rele-
gas.
3 Vetus codex Gerinanensis, in religione cum fides sit,
 : :

£33 LIHER UNUS. 234

tum propriumque fidei cnlholicx fundamentum. Haec fendatur, operosioris uberiorisque doctrina; est •
omnia quae requiris procul dubio scies, diligentcr quac ut habeatur, non brevi cnchiridio manus debct
sciendo quid credi,quid sperari debeat,quid amari. impleri, sed grandi studio pcctus acccndi.
Haec enim maxime.imo vero sola in religione se- ' CAPUT VII. — Symbolum el oratio dominica com-
quenda sunt.His qui contradicit,aut omnino a Chri- plcctuntur fidem, spem charitatem.Nam ecce tibi
el
1

sti nomine alienusest, aut ha-rcticus.Haec sunt de- est Symbolum et dominica oratio; quid brevius au-
fendenda ratione, vel ! a sensibus corporis inchoa- ditur aut lcgitur? quid facilius nemorioa commen-
ta, vel ab intelligentia mcntis inventa. Quae autem datur? Quia enim de peccato, gravi rniseria preme-
nec corporeo sensu experti sumus,nec menteasse- batur genus humanum, et divina indigebat miscri-
qui valuimus aut valemus.eis sine ulla dubitatione cordia, gratiae Dei tempus propheta prasdicens ait,
credenda sunt teslibus, a quibus ea quae divina vo- Et erit; omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus
cari jam meruit,Scriptura confecta est quieasive : erit (Joel n, 32): propter hoc oratio*. Sed Apostolus
per corpus, sive per animum, divinitus adjuti, vel cum ad ipsam gratiam commendandam hoc pro-
videre, vel etiam praevidere potuerunt. pheticum commemorasset testimonium, continuo
CAPUT V. — Responsio ad q. 3 et ad q. 4. Cum subjecit, Quomodo autem invocabunt, in quem non
autem inilio fidei quae per dilectionem operatur, crediderunt (Fiom. x, 14)? propter hoc Symbolum.In
imbuta mens fuerit, tendit bene vivendo etiam ad his duobus tria illa intuere fides credit, spes et :

speciem pervenire, ubi est sanctis et perfectis cor- charitas orant. Sed sine fide esse non possunt ac ;

dibus nota ineffabilis pulchritudo,cujus plena visio per hoc et fides orat. Propterea quippe dictum est,
est summa felicitas. Hoc est nimirum quod requi- Quomodo invocabunt, in quem non crediderunt ?

ris, quid primum, quid ultimum teneatur : inchoari CAPUT VIII. — Generalis explicatio fid-ei, spei et

fide, periici specie.Haec etiam totius definitionis est earum nexus? Quid autem sperari potest
chariiatU,et
summa. Certum vero propriumque fidei catbolicae quod non creditur ? Porro aliquid etiam quod non
fundamentum Christus est Fundamentum enim : speratur,credi potest.Quis namque fidelium pcenas
aliud, ait Apostolus, nemo polest ponere, prxter id non impiorum ? nec sperat tamen, et quis-
credit
quod posilum est, quod est Chrislus Jesus (I Cor. m, quis eas imminere sibi credit ac fugaci motu animi
11). Neque hoc ideo negandum est proprium fun- exhorret, rectius timere dicitur quam sperare.Quae
damentum esse fidei catholicae, quia putari potest duo quidam distinguens 3
ait
aliquibus haereticis hoc nobiscum esse commune.
Liceat sperare timenti.
Si enim diligenter quae ad Christum pertinent co- (Lucanus, Pharsal. lib. 2, v. 15.)
gitentur, nomine tenus invenitur Christus apud
Non autem ab alio poeta, quamvis meliore, proprie
quoslibet haareticos,qui se christianos vocari volunt;
dictum est
re ipsa vero non apud eos.Quod ostendere nimis
est
longum est; quoniam commemorandae suntomnes Hunc ego si potui tantum sperare dolorem.
(Virgil., JEneid. lib. 4, v. 419.)
haereses; sive quae fuerunt, sive quas sunt, sive quae
potuerunt 3 e&se sub vocabulo christiano, et quam Denique nonulli in arte grammatica verbihujus
sit hoc verum per singulas quasque monstrandum. utunturexemploadostendendamimpropriamdictio-
Qu33 disputatio tam multorum est voluminum, ut nem, Sperare dixit pro timere. Est itaque
et aiunt,
etiam infinita videatur. fides et malarum rerum, et bonarum: quia et bona
—
CAPUT VI. Quod mole exiguum possit manucon- creduntur, et mala ethoc fide bona,non mala. Est
;

lineri. Tu autem Enchiridion a nobis postulas, id etiam fides rerum, et praesentium,

et praeteritarum
est, quod manu possit astringinon quod armaria 4
,
etfuturarum. Credimus enim Ghristum mortuum;
possit onerare. Ut igitur ad illa tria redeamus, per quod jam praeteriit credimus sedere ad dexteram
;

quae diximus colendum Deum, fidem, spem, cha- quod nunc est: credimus venturum ad judi-
Patris;
ritatem facile est ut dicatur quid credendum, quid
;
candum 4 quod futurum est.Item fides et suarum re-
;

sperandum.quid amandum sit; sed quemadmodum rum est,et alienarum^Nam et se quisque credit ali-
adversus eorum qui diversa sentiunt calumniasde- quandoesseccepisse,necfuisseutiquesempiternuni;
et alios,atque alia 5 : nec solum de aliis hominibus
sola, non veniat. Melius Colbertinus,z'?j rntionem, cum fi- 6
verum etiam
des sit sola, non veniat. Cui lectioni favent Regius.Car-
multa,quae ad religionem pertinent ,

nuteusis,Geuimeticensis et alii duo Mss. habentes.zw ra-

tione, cutn fides sit sota, non iwizaf.Compeadiensis vero 1
Aliquot Mss., Nam ecce ibi.Qmd&m.Nnm ecce etibi.
pro,non veniat; habet,zm;em'ar\Alter Colbertinus et unus * Editi, dominica oratio. Abest, dominica. a plerisque
e Vaticanis ferunt,zn rattone cum fides sit sola,conveniat. Mss.
Antonius Arnaldus restituendum censuit.m ratione,cum ' In e&cusis, Lucanus distingueni.Non nominatur Luca-

fides, si sit sota,non conveniat. Audacior Lamb. Daoaeus nus iu Mss., sed ejus nominis loco habetur, quidam.
absque auctontate restituit,zrc ratione cu/n fide non con- 4 Editi. post, venturum ad judicandum, addunt, vivos

veniat ; rejectis verbis, sit sola. et mortuos.

1
Am. Er. et Dan., sota religione ; omisso, in. 6 Editi, et alia atque alia. At Mbb., et alios (supple, ho-
* Am. Er. Dan. et quatuor Mss., quse vel. mines), atque alia (scilicet rerum genera esse cccpisse,
8 Sic Dan. et plerique Mss. At Am. Er. Lov. et Arn., nec fuisse sempiterna.)
poterunt. 4 Istud, qux ad religionem pertinent, reperitur in om-

Editi, quod manibus possit astringi.kl Mss., quod ma-

4
nibus libris scriptis et excusis. Glosscma esse volebat
nu possit astringi.Et ex his plures loco, astVm^z, habent, Lamb. Daua;u3,qui hunc et alios quamplures locos ani-
teneri ; et quidam, portari. mo vexavit minime aequo et liberali.
PATROL. XL. 8
235 ENCHIRIDION, SIVE DE FID& SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 236

de angelis credimns.Spes autem non niti honarum stiano rerum creatarum causam, sive ccelestium
reruin est,nec nisi futurarum,et ad eum pertinen- sive terrestrium, sive visibilium sive invisibilium,

tium qui earum spem gerere perhibetur.Quae cum non nisi bonitatem credere Creatoris, qui est Deus
ita sint, propter has causas distinguenda erit fides unus et verus; nullamo^ue esse naturam quae non
ab spe^sicut vocabulo,ita et rationabili differentia. aut ipse sit, aut ab ipso: eumque esse Trinitatem,
Nam qucd attinet ad non videre.sive quae creduntur, Patrem scilicet,et Filium a Patre genitum, et Spi-
sive qu.e sperantur, fidei speique commune est. In ritum sanctum ab eodem Patre procedentem', sed
Epistola quippe ad Hebraeos.qua teste usi sunt illu- unum eumdemque Spiritum Patris et Filii.
stres catholicae Regulae
2
defensores,fides esse dicta CAPUT X. — Contra Manichxorum hasresim de ori-
est Conviclio rerum qux non videntur (Hebr, xi, 1). gine mali.Ab hac summe 2 et aequaliter et immuta-
Quamvis quando se quisque nan, verbis, non testi- biliter bona Trinitate creata sunt omnia, et nec
bus, non denique ullis argunientis,6ed praesentium summe, nec eequaliter.nec immutabiliter bona, sed
rerum evidentiee credidisse, hoc est, fidem accomr tamen bona etiam singula simul vero universa :

modasse dicit,non ita

3
videtur absurdus ,ut recte re- valde bona (Gen. i, 31) quia ex omnibus consi3tit
;

prehendatur in verbo, eique dicatur, Vidisti ergo ; universitatis admirabilis pulchriludo.

non credidisti: unde putari potest non esse conse- CAPUT XI. — Mala cur
sinat Deus. Malumesse

quens ut non videatur res quaecumque creditur.Sed qua etiam illud quod
nihil uliud nisi privatio boni.ln
melius hanc appnllamus fidem,quam divina eloquia malum dicitur, bene ordinatum et loco suo posi-
docuerunt.earum scilicet rerum quae non videntur. tum, eminentius commendat bona,ut magis place-
De spe quoque ait Apostolus Spes quae videlur,non
: ant et laudabiliora sint dum comparantur malis.
quod enim videt quis, quid speratJ Si atttem
est spes: Neque enim Deus omnipotens, quod etiam infide-
quod non videmus speramys, per patientiam exspecta- les fatentur, rerum cui summa potestas (Virgil.,dE-

mus {liom. vin, 24, 25). Cum ergo bona qobis futura neid. lib. 10, v. 100), cum summe bonus sit, ullo
esse creduntur, nihil aliud quam sperantur.Jam de modo sineret mali aliquid esse in operibus suis,ni-
amore quid dicam, sine quo fides nihil prodest ? si usque adeo esset omnipotens et bonus, ut bene
Spes vero esse sine amore non potest. Denique, ut faceret et de malo 3 .Quid est antem aliud quod ma-
ait apostolus Jaoobus. Et dxmones credunt, et con? lum dicitur, nisi privatio boni? Nam sicut corpori-
tremiscunt (Jacobi n, 19) : nec tarnen sperant vel bus animalium morbis et vulneribus
nihil est aliud

amant; sed potius quod speramus et amamus cre- affici, quam sanitate privari (neque enim id agitur,

dendo venturum esse formidant. Propter quod apo- cum adhibetur curatio,ul mala ista quce inerant,id
stolus Paulus fidem quae per dilectionem operatur, est, morbi ac vulnera recedant hinc, et alibi sint;

approbat atque commendat (Galat. v,6),quae utique sed utique ut non sint. Non enim ulla substantia,
sine spe non potest esse.Proinde nec amor sine spe sed carnis substanliee vitium est vulnus aut mor-
est nec sine amore spes, nec utrumque sine fide, bus cum caro sit ipsa substantia,profecto aliquod
:

CAPUT IX. —3. Quid credendum, servato Symboli bonum 4 cui accidunt ista mala, id est privationes
ordine,deinceps explicatur. Nori opus cssc curiosa in- ejus honi quod dicitur sanitas) ; ita et animorum
quisitione rerum nutiwalium.Christiano sufficeresicre- quaeoumque sunt vitia,naturalium sunt privationes
data summe bona Trinitate omnia creata essc, eaque bonorum quae cum sanantur, non aliquo transfe-
:

bn>iftj.Cum ergo quaeritur quid credendum sit quod runtur : sed ea queB ibi erant, nusquam erunt,
ad religionem pertineat, non rerum natura ita ri- quando in illa sanitate non erunt.
manda est, quemadmodum ab eis quos physicos CaPUT XII. —4. Creaturx omnes bo)hV, sed quia
Graeci vocant: nec metuendum estyie aliquid de vi non summe bonse, ideo corruptibiles. Naturae igitur
et numero elementorum, de motu atque ordine et omnes, quoniam naturarum prorsus omnium Gon-
defectibus siderum, de figura cceli, de generibuset ditor summe bonus est,bonae sunt: sed quia non si-
naturis animalium, fruticum, lapidum,fontium,flu- cutearum Conditor summe atque incommutabiliter
minurn,monti'jm, de spatiis locorum et temporum, bon« sunt,ideo in eis et minui bonum et augeri po-
designisimminentiumtempestatum,etaliasexeenta test. bonum 5 minui malum est; quamvis, quan-
Sed
de iis rebusquas illi vel invenerunt vel invenisse se tumcumque minuatur, remaneat aliquid necesse est
cxistimant.christianus ignoret; quia nec ipsi omnia, isi adhuc natura est) unde natura sit.Neque enini.si

repererunt tanto exccllenles ingenio,(lagrantes stu- qualiscumque et quantulacumque natura est, con-
dio,abundantes otio,et quajdam hnniana coujectura sumi bonum quoo natura ost, nisi et ipsa consu-
investigantes,quaedamverohistoricaexperientiaper-
8crutantes, et in eis quae se inveni^se gloriantur, 'Duo cx Vaticauis Mss., et Filio procedentem.
1 Lov. et Aru. summa. Aptius editi alii et M98., sum-
plura opinantes potius quam scientes.Satis est chri-
me. Et sic iu 1 Sent. d. 46, c. Est enim.
3 Apud Am .Er.i-t Lumb.Dau.additur uoc loco: De bono

1
Plures Mss., distinguenda erat fides ab spe. naturs eitiato i/>se Deus bene (ncit, refvrmando aut pu-
8 Quatuor Ms*. catholic.v fi<lei ac regulx. Apud Augu- ntendo citi<ilu»i; ac per hoc ergo motum nec vitium erit,
stinum ltegula lidei solet dici Syniboluru.ut iufraiu cap. quia niliil cst cum evacuatur. ineptum glo9sema.
56. * Editi, Lonum est. Yerbum, est, expunximus aucto-
3 Sic meliores Mss. Editi vero, absurdum. ritate manuscriptorum plurium et meliorum.
* Hic apud Aui.Er.Lov.et Aru.additur, quemadmodum 8 Vetustissimus liber Colbertinus. bono.
ab eisdem: quod glosBema non habent veteres libri. * Ita unus ex Vaticaui9. At Mss. alii et editi, quod.
 1

237 UBER UNUS. 238

matur, poteqt, Mcritoquippe natura incorrupta lau- pal, quod est homo : ct vitium liuminis laudal,quod
dalur porra si et inoorruptibiljs sit, quas corrumpi
:
est iniquitas. Omnis itaquc natura, '•liainsi vitiosa

omnino non po»ait, multo ost procul dubio laudabi- est, in quantum natura. est, bona est in quanlum ;

lior. Cum vero corrumpitur, ideo malum est cjus vitiosa cst, mala est.

corruptio, quia eam qualicumque

bono nain privat ; GAPl T .XIV. —
Ronum et mulum, licet contruria,
si nullo bono privat, non nocet nocet autem adi- : ;
simul ih cailem rp esse possc. Ex bonis malu,ct in bo-
mitigiturbonuni '.Quamdiuitaquonaturacorrumpi- nis. Quaproptcr in eis contrariis quffi mala et bona
tur, inest ei bonum quo privetur an per hoc si na- : vocantur,illadialecticoruin reguladelicit,quadicunt
tura) aliquid remanebit quodjamcorrumpi nequeat, nulli reiduosimul inessecontraria. Nullus enim aer

prufecto natura incorruptibilis erit, et ad hoo tam simul est et tenebrosus et lucidus nullus cibus aut :

magnum bonum corruptione perveniet-. Atsi cor- potus simul dulcis et amarus nullum corpus simul :

rumpi nondesinet,nec bonum habereutique desinet 1 album.ibi et nigrum; nullum simul ubi deformo
1
1 i

quo eam possit privare corruptiu. Quaiu si penitus ibi multisacpenein omnibus
etformosum.Et hoc in

totamquc consumpserit, ideo nullum bonum inerit, una re simulessenon pos-

contrariis repcritur,ut in
quia natura nulla erit.Quocirca bonum consumcre sint. Gum autem bona et mala nullus ambigat esse

corruptio non potest, nisi consumcndo naturam, contraria, non solum simul esse possunt, sed mala
1

Omnis ergo naturabonumest; magnum.sicorrumpi omnino sine bonis etnisi in bonis esse non possunt:
non potest parvum, si potest: negari tamen bonum
;
quamvis bona sine malis possint. Potest enim homo
esse, nisi stulte atque imperiteprorsus non potest, vel angelusnonesseinjuFtus;injustusautemnonpo-
Quae si corruptione consumitur, nec ipsa corruptio testessenisihomovelangelusietbonumquodhomo,
remanebit,nulla ubi esse possit subsistente natura 3 , boqum quod angelus malum quod injustus.Et ha^c ;

CAPUT XIII. — Nullummaluin,nisi quQcl bonum

ei duq contrariaitasimul sunt, ut si bonum non enset
Ac per hoc nullum est quod ciicitur
sit. malum, si in quo malum esset 2 prorsus nec malum esse po- ,

nullum sit bonum. Sed bonum omni malo carens,in- tuisset quia non modo ubi consisteret, sed unde
:

tcgrum bonumest; cui verum inestmalum,vitiatum. oriretur corruptio non haberet, nisi esset quod cor-
vei viliosum bonum est, nec malum unquam potest rumperetur quod nisi bonum esset.neccorrumpe-
;

esse ullum, ubi bonum est nulluro. Undc res mira retur; quoniam nihil est aliud corruptio, quam boni
conlicitur, ut quia omnis nutura.inquantum natura exterminatio. Ex bonis igitur mala orta sunt, et nisi
est, bonum est, nihil aliud dici videatur, cum yi- in aiiquibus bonis non sunt nec erataliasunde ori- :

tiosa natura mala esse natura cjicitur, nisi malum retur ulla mali natura. Nam si esset, in quantum
esse quod bonum est nec malumesse, nisi quodbo- : natura esset, profecto bonaesset ; et aut incorrupti-
num est; quoniam omnis natura bonum est, nec res bilis natura magnum esset bonum, aut etiam na-
aliqua mala esset, si res ipsa quae mala est, natura tura qorruptibilis nullo modo esset nisi aliquod

non esset.Non igitur potest esse malum.nisi aliquod bonum, quod bonum corrumpendo posset ei noce-
bonum. Quod cum dici videatur absurde, connexio re corruptiq,
tamen ratiocinationis hujus velutineYitabiliter nos CAPUT XY, — Quomodo intelligendum illud, Non
compellil hocdicere.Et cavendum est.ne incidamu.8 potest arhor bona, etc. Sed cum malaexbonis orta

in illam propheticam sententiam, ubi legitur : Yx esse dicimus, non putetur hoc dominicffi sentcntia)
iis qui dicunl quod bonum esl malum, et quodmalum refragari, qua dixit, Non potest arbor bona fructus
est bonum ; qui dicunl tenebras lncem, et lucem tene- malos facere. Non potest enim, sicut Veritas ait, col-
bras ; qui dicunt dulceamarum, etamarum dvtce (Isai. ligiuva de spinis (Matth. vn, 18, 16), quia non po-
v, 20). Et tamen Dominus ait: Mutus homo de malo test nasci uva de spinis ; sed ex bona terra et vites
thesauro cordis sui profert mala (Nutlh. xii, 35). Quid. nasci posse yiderouset spinas. Et eodem modo tan-
est autem malus homo, nisi mala natura quiahomo ; quam arbor mala fructus bonos, id est, opera bona
natura est ? Porro si homo aliquod bonuro est, quia noq potestfacerevoluntasmala:sedexbonahominis
naturaest,quidestmalushoroo,nisiroalum bonum ? natura oriri vojuntas et bona potest et mala nec fuit ;

Tamencumduoistadiscernimus.invenimusnecideo prorsus unde primitusorireturvoluntasmala,nisiex

malum homo est, nec ideo bonum quia iniquus
quia angeli et hominis naturabona.QuodetipseDominus
est bonum quia homo, malum quia iniquus.
; sed eodem loco, ubi de arbore et fructibus loquebatur,
Quisquisergo dicit, Malum est hominem esse aut ; apertissime ostendit : ait enim, Aut facite arborem

Bonumest iniquumesse: ipse inciditinpropheticam bonarn et fructum ejus bonum, aut facite arborem ma-
illam sententiam, Vie iis qui dicunt quod bonum est lam ct fructum ejusmatum (Id. xn, 33) satis admo- :

mulum,et quod malum est bonum. Opus enim Dei cul- nens ex arbore quidem bona rnalos, aut ex mala bo-
nos nasci fructus non posse ex ipsa tamen terra cui ;

Editi, nocet autetn adimendo bonum. Castigaqtur ex

' loquebatur, utramque arborem posse.
veteribus libria.
1 Am.Er. etLov., corruptio non perveniet. AliquotMss.,
—
CAPUT XVI. 5. lierum causas nosse an pertineat
incorruptione perveniet. \erius \ru. ,corruptione perveniet. ' etiam mnlu. Abesl, etinm, n plerisrjue Mss.
Editi, sed
* Locus ex Mss. castigatus. Nam alias Am. Er. et Lov. FP. BB. nou 1'erunt, malum, m tcxtu slmI in mar-
2 ;

ubi nutla esse posnit, subnittente natura male. Nec me- : giua vocem hauc supplendam adaotaut.Apuil Er.Lugd.
lius Danajus correxerat, addita negante particula sic, Veu. Lov. in texlu ipso legitur, nosque eormn lcctio-
ubi nulla esse possit, non subsistente natura. nem secuti snimi?. M.
 ; !

239 ENCHIiilDION, SIVE D£ FJDE, SPE BT CllAIilTATE, S. AUGUSTINI 240

ad felicitatem. Quae cum ita sint, quando nobis Ma- in animo deforme atque indecens, quam pulchrum
ronis ille versus placet, et decorum esse sentimus, vel in loquendo, vel in
Felix qui potuit rerum cognoscere causas. assentiendo, Est, est, Non, non (Matth. v, 37), pro-
(Georg. lib. 2, v. 490.) fecto et ob hoc ipsum est vita misera ista qua vi-
non nobisvideaturad felicitatemconsequendam per- vimus, quod ei nonnunquam, ut non amittatur,
tinere, si sciamus causas magnarum in mundocor- error est necessarius. Absit ut talis sit illa vita,
poralium motionum, quae abditissimis naturae si- ubi est animae nostrae ipsa veritas vita : ubi nemo
nibus occuluntur nemo. Hic autem homines falluntat-
fallit, fallitur

Unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant, que falluntur; miserioresque sunt cum mentiendo
Objicibus ruptis, rursusque in se ipsa residant. fallunt, quam cum mentientibus credendo fallun-
(Ibid., vv. 479, 480.)
tur. Usque adeo tamen rationalis natura refugit fal-
et caetera hujusmodi sed bonarum et malarum re-
: sitatem, et quantum potest devitaterrorem, ut fal-
rum causas nosse debemus, etidhactenus,quatenus li noilint etiam quicumque amant fallere. Non enim
eas homini in hac vitaerroribusaerumnisqueplenis- sibi qui mentitur videtur errare, sed aliu m in erro-
sima,adeosdem erroresetoerumnasevadendasnosse rem mittere credentem sibi.Etin eaquidem re non
conceditur. Ad illam quippe felicitatem tendendum errat quam mendacio contegit, si novit ipse quid
est, ubi nulla quatiamur aerumna, nullo errore falla- verum sit : sed in hoc
quod putat sibi fallitur,
raur. Namsicausaecorporaliummotionumnoscendae suum non obesse mendacium; cum magis facienti
nobis essent, nullas magis itosse quam nostrae vale- quam patienti obsit omne peccatum.
tudinis deberemus. Gum vero eis ignoratis, medi- CAPUT XVIII. — 6. Mendacium omneest peccatum,
cos quaerimus,quis non videat quodde secretis coeli sed aliud alio gravius.Non mentiri qui nesciensfalsum
et terrae nos latet, quanta
nesciendum?
sit patientia dicit, sed potius qui verum dicit quod putat falsum.
GAPUT XVII. — Error quid
Non omnis error sit. Verum hic difficillima et latebrosissima gignitur
noxius. Augustini error felixin bivio. Quamvis enim quaestio, de qua jam grandem librum, cumrespon-
errorquanta possumus cura cavendussit,non solum dendi necessitas nos urgeret,absolvimus: utrum ad
in majoribus, verum etiam in minoribusrebus, nec officium hominis justi pertineat aliquando mentiri.
nisi rerum ignorantia possiterrari non est tamen ; Nonnulli enim eo usque progrediuntur, ut et peje-
consequens ut continuoerretquisquis aliquidnescit rare, etderebus ad Dei cultum pertinentibus ac de
sed quisquis se existimat scire quod nescit pro vero : ipsa Dei natura falsum aliquiddicere, nonnunquam
quippe approbat falsum,quod est erroris proprium. bonum piumque opus esse contendant(a). Mihi au-
Verumtamen in qua re quisque erret, interest pluri- tem videtur peccatum quidem esse omne menda-
mum. Nam in unaeamdem re et nescienti sciens, cium, sed multum interesse quo animo et quibus de
et erranti non errans, recta ratione praeponitur. In rebus quisque mentiatur. Non enim sic peccat ille
diversis autem rebus, id est, cum iste sciat alia, ille qui consulendi, quomodo illequi nocendi voluntate
alia etiste utiliora, ille minus utilia, vel etiam no-
; mentitur: aut vero tantum nocet qui viatorem men-
1

xia quisnon in eis quae ille scit, ei praeferat nescien-

: tiendo in diversum iter mittit, quantumis qui viam
tem ? Sunt enim quaedam quae nescire quam scire sit vitae raendacio fallente depravat. Nemo sane men-
melius. Itemque nonnullis errareprofuil aliquando, tiens judicandus est, qui dicit falsum quod putat ve-
sedin via pedum,noninviamorum. Namnobisipsis rum quoniam quantum in ipso est,
: non fallit ipse,
accidit ut in quodam bivio falleremur,etnon iremus sed fallitur. Non itaque mendacii, sed aliquando te-
per eum locum ubiopperienstransitumnostrumDo- meritatis arguendus est, qui falsa incautius credita
natistarum manus armata subsederat (a) atque ita : pro veris habet. Potiusque e contrario, quantum in
factum est ut eo quo tandebamus,per devium circui- ipsoest, ille mentitur, qui dicit verum quot pu-
tumveniremus;cognitisqueinsidiisillorum,nosgra- tat falsum. Quantum enim ad animum ejus atti-
tularemur errasse, atque inde gratias ageremus Deo net, quia non quod sentit hoc dicit, non vcrum
Quis ergo viatorem sic erranlem sic non erranti la- dicit, quamvis verum inveniatur esse quod dicit :

tronipraeponere dubitaverit?Etfortasseideoapudil- nec ullo modo liber est a mendacio, qui ore nes-
lum summum poetam loquens quidam miser amator, ciensverum loquitur, sciens autem voluntate men-
Ut vidi (inquil), ut perii, ut me malus abstulit error titur. Non consideratis itaque rebus ipsis de qui-
(VirgU. Eclog. 8, v. 41.) bus aliquid dicitur.sed sola intentione dicentis,
quoniamestet error bonus, qui non solum nihil ob- melior est qui nesciens falsum dicit, quoniam id
sit,verum etiam prosit aliquid. Sed diligentius con- verum putat,quam qui mentiendi animum sciens
siderata veritate, cum aliud nihil sit errare, quam gerit, nesciensveruin esse quod dicit. Ille namque
verum putare quod falsum est, falsumque quod ve- non aliud habet in animo, aliud in verbo: huic vero
rum est vel certumhabere pro incerto, incertumve
; qualecumque per se ipsum sit quod ab eo dicitur,
pro certo, sive falsum, sive sit verum idque tam sit ;

1
Am. Er. Lov. et Dan., Haud vero. At llss. et Aru ,

(«) Cireumcelliones armali contra Augustinum vias aut vero : conciuuius quidem, sed codem scusu uam ;

aliquoties obsederunt, teste Possidio ejus in vita, cap. a sententia pra-cedente vis buc usque porrigitur parti-
12; ulii uujus etiam recordatur periculi, quod bomims cula^ negantis. »
ducLoria errore eva*it Auguslinus. (a) Priscillianistae redarguuntur.
 ;

241 LIBUR UNUS. 242

aliud tamen clausum in pectore, aliud in lingua lum neget, approbare falsa pro veris aut improbare
promptum est; quod malum est proprium mentien- vcra pro falsis, aut habere incerta pro certis, vel
tis. In ipsarum autem quaedicuntur consideratione certa pro incertis ? Sed aliud est bonum hominem
rerum tantum interest,quain requisquefallatursive putare qui malu9 est, quod esterroris; et aliud est
mentiatur, ut cum falli quam mentiri minus sit ma- ex hoc malo aliud malum non noceat
pati, 9i nihil
Jum, quantum pertinet ad hominis voluntatem ; ta- homo malus, qui egt putatug bonus. Itemquc aliud
men longe tolerabilius sit in his quae a religione sunt est ipsam viam putare, quae non est ipsa; et aliud
sejuncta.mentiri, quam in iis sine quorum fide vel est ex hoc erroris malo aliquid boni consequi, ve-
notitia Deus
non potcst, falli '. Quod utillustre-
coli lut est ab insidiis malorum hominum liberari.
tur exemplis, intueamur quale sit, si quispiam dum CAPUT XX. — 7. Non omne genus erroris essepec-
mentitur, vivere nuntiet aliquem mortuum ;etalius catum. Academicos refellit, qui uterror vitetur, omnem
dum fallitur.credat iterum Christum post quamlibet assensionem suspendi volunt.NQaclo sane utrum etiam
longa tempora moriturum nonne illo modo mentiri : hujusmodi errores '
: cum homo de malo homine
quam isto modofalli imcomparabiliter praestat, mul- bene sentit, qualis sit nesciens aut pro eis quae per
;

toque minoris mali est in illum errorem aliquem sensus corporiscapimus, occurruntsimilia.quae spi-
inducere, quam in istum ab aliquo induci ? ritu tanquam corpore, aut corpore tanquam spiritu
CAPUT XIX. —
Error alius quidem alio pernicio- sentiuntur quale putabat esse apostolus Petrus,
;

sior, sed semper est malus. In quibusdam ergo rebus quandoexistimabatse visum videre, repentedeclau-
magno, quibusdam parvo, in quibusdam nullo
in strig et vinculis per angelum liberatus (Act. xn, 9):
malo, quibusdam nonnullo etiam bono fallimur.
in aut in ipsis rebus corporeis lene putatur essequod
Nam magno malo fallitur homo, cum hoc non credit asperum est, autdulce quod amarum est,aut bene
quod ad vitam ducit aeternam, vel hoc credit quod ad olere quod putidum est, aut tonare cum rheda tran-

I
mortem ducit aeternam. Parvo autem malo fallitur, sit, aut illum esse hominem cum alius sit, quando

qui falsum pro vero approbando incidit in aliquas duo simillimi sibi sunt, quod in geminis saepecon-
molestiastemporales, quibustamen adhibitafidelis* tingit unde ait ille,
;

patientia convertit eas in usum bonum. Velut si

Gratusque parentibus error :

quisquam bonum hominem putando qui malus est, (Virgil., JEneid. iib. 10, v. 392.)
aliquid ab eo patiatur mali. Qui vero malum homi-
et caetera talia etiam peccata dicenda sint. Nec quae-
nem ita bonum credit, utnihilab eo patiatur mali,
stio nodosissima, quae homines acutissimos, Acade-
nullo malo 3
iallitur : nec in eum cadit illa prophe-
micos torsit, nunc mihi enodanda suscepta est
tica detestatio, Vx iis qui dicunt quod malum est bo-
utrum aliquid debeat sapiens approbare, ne incidat
num. Deipsis enim rebus quibus hominesmali sunt,
nondehominibusdictumintelligendumest.Undequi
in errorem, si pro veris approbaverit falsa, cum
omnia, sicut affirmant, vel occulta sint, vel incerta.
adulterium bonum, recte arguitur illa voce pro-
dicit
phetica. Qui vero ipsumhominem dicit bonum, quem
Unde tria confeci volumina in initio conversionis
meae, ne impedimento nobis essent, quae tanquam
putat castum, ncscit adulterum, non in doctrinare-
rum bonarum et malarum, sed in occultis humano- in ostio contradicebant 2 .Et utique fuerat removenda
inveniendae desperatio veritatis, quae illorum videtur
rum fallitur morum; vocans hominem bonum, in
argumentationibus roborari. Apud illos ergo error
quo putat esse quod esse non dubitat bonum 4 et ,

dicens malum adulterum et bonum castum

omnis putatur esse peccatum, quod vitari non posse
sed :

contendunt.nisi omnis suspendaturassensio.Errare

hunc bonum dicens, nesciendo adullerum esse, non
castum 5
. Porro si per errorem evadit quisque per-
•quippe dicunt eum quisquis assentitur incertis : ni-

niciem,sicut superius dixi nobis in tinere contigisse, i

hilque certum essein hominum visis 3
,
propter in-
discretam similitudinem falsi, etiamsi quod videtur,
etiam boni aliquid homini errore confertur. Sed
cum dico in quibusdam rebus nullo maloaliquem,
forte sit verum, acutissimis quidem,sed impuden-
tissimisconflictationibusdisputant.Apudnosautem,
vel nonnullo etiam bono falli; non ipsum errorem
dico nullum malum vel nonnullum bonum sed Justus ex (ide vivit (Rom. i, 17). At si tollatur as-
;

sensio, fidestollitur; quiasine assensione nihil cre-

malum quo non venitur, vel bonum quo venitur
errando, id esl, ex ipso errore quid non eveniat vel ditur. Et sunt vera quamvis non videantur, quae nisi

quid proveniat. Nam ipse per se ipsum error aut credantur, ad vitam beatam, quae non nisi aeterna

magnum in re magna, aut parvum in re parva, ta- est,non potest perveniri.Cum istis vero utrum loqui
men semper est malum. Quis enim nisi errans ma- debeamus ignoro, qui, nonvicturosin aeternum, sed
in praesentia se vivere nesciunt: imo nescire se di-
cunt, quod nescire non possunt. Neque enim quis-
1
Hic iu editis Am. Er. et Dan. additur, ut inpluribus
a perquirente lucidius investigabitur. quam sinitur nescire se vivere: quandoquidem si
8 Am. Er. Dan.
et plures potioresque Mss., fideii.
* Sic Dan. Arn. et aliquot Mss. At Am. Er. et Lov., 1 Am. Er. Dan., hujusmodi error
est. Mss. duo, hujus
nulto modo : meodose. sit modus Melius Lov., efusmodi errores. Refer
erroris.
4
Plures Mss., quod novit bonum. ad illud infra, peccata dicenda sint.
5
Locus^eterum librorum ope liberatus a plossemate. a Plures Mss., esset, qux tanquam in ostio contradice-
Sic in ante editis hubebat: sed hvne bonutn dieens, nes- bat : subintellige, qnestio.
ciendo adultemm esse ; tllunt malwn, nesciendo costum. 3 Sic Aliquot Mss. Editi autem, visu.
 :

243 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, SPtt ET CHARITATE, S. AUGCST1N1 244

non vivit. non potest aliquid vel nescire '; quoniam PossUmus enim et furando ', si pauper cui palam da-
non solura scire, verum etiam nescire viventis est. tur, sentitcommodum,et dives cui clamtollitur,hon
Sed videlicet non assetitiendo quod vivant, cavere sentit incommodum: nec ideo tale furtum quisquam
Sibi videntur errorem cum etiam errando convin-
: dixerit nonessepeccatum.Possumusetadulterando,
eantur vivere; quoniam non polest qui non vivit er- sialiqua,nisiad hocei consentiatur,appareat aman-
rare. Sicut ergo nos vivere non solum verum, sed do moriturn, et si vixerit, pcenitendo purganda: nec
etiam certum est ita vera et certa sunt multa, qui-
; ideo peccatum hegabituradulterium. Si autem
tale
bus non assentiri, absit ut sapientia potitis quam merito nobis placet castitas, quid offendit veritas, ut
dementia nominanda sit. propter atienata utilitatem illa hon violetuf adulte-
CAPCT XXI. — Error non semper peccatum, sed rando,etvioIeturistamentiendo 2 ?Plurimumquidem
sempermalum. In quibus autemrebus nihil interest2
ad bohum profecisse homines, qui non nisi pro
ad capessendum Dei regnum, utrum credantur, an salute hominis mentiuntur, hon est negandum : sed
non vel utrura vera sive sint sive putentur, an falsa:
; in eorum tali profectu merito laudatur, vel etiam
ihhis errare, id est, aliud pro alio putare, hon arbi- temporaliter remuneratur benevolentia, non falla-
trandumestesse peccatum; autsiest, minimura esse cia, quae ut ignoscatur sat est, non ut etiam praedi-
atque levissimum. Postremo, qualeCumque illud et cetur, maxime Testamenti Novi, qui-
in haeredibus
quantumcumquesit,ad illamviamnon pertinet, qua bus dicitur, Sit in ore vestro, Est, est ; Son, non
imus ad Deum quae via fides est Christi, quae per
: quod enim amplius est, a malo est [Matth. v, 37).
dilectionem operatur [Galat. v, 6). Neque ehim ab Propter quod taalum, quia subrepere in hac mor-
hac via deviabatin geminis filiis gratus ille parenti- talitate non desinit, etiam ipsi coha?redes Christi
bus error aut ab hac via deviabat apostolus Petrus,
: dicunt, Dimitte nobis debitd noslra [ld. vi, 12 .

quando se existimans visum videre, aliud pro alio sic CAPUT XXHI. — 8. CaUsa rerum bonarum, bonitas
putabat,utacorporumimagiuibus,in quibus seesse Dei ; malarum, voluntds defxciens boni mutabilis. His
arbitrabatur, vera in quibu3 erat corpora non digno- itaque pro hujus brevitatis necessitate tractatis,
sceret, nisi cum ab illo angelus, per qtlem fuerat quoniam causae cognoscenda? suht rerum bonarum
liberatus, abscessit: aut ab hac via deviabat Jacob et fflalarum, quantum vias satis est quaa nos per-
patriarcha, quando viventem fllium a bestia credebat ducat ad regnum, ubi erit vita sine morte, sine
occisum [Gen. xxxvn, 33). In his atque hujusmodi errore veritas, sine perturbatione felicitas : nequa-
falsitatibus, salva fide, qua? in Deum nobis est, falli- quam dubitare debemus. rerum qu;» ad nos perti-
mur, et via non relicta qu.* ad illum ducit, erramus: nent bonarum causam non essenisi bonitatem Dei;
qui errores etiamsi peccata non sunt, tamen in malis malarum vero ab immutabili bono deficientem boni
hujus deputandi sunt, quae ita subjectaest vani-
vitae mutabilis voluntatem, prius angeli, hominis postea.
tati, ut approbentur hic falsa pro veris, respuantur CAPUT XXIV. — Secundx tnalorum causx, igno-
vera pro falsis, teneantur incerta pro certis. Quam vis rantia et Hoc primum est creaturae
concupiscentia.
enim hasc ab ea fide absint, per quam veram certam- rationalis malum,
prima privatio boni: deinde
id est,
que ad aeternam beatitudinem tendimus 3 ab ea ta- ; jam etiam nolentibus subintravit ignorantia rerum
men miseria non absunt, in qua adhuc sumus. agendarum, et concupiscentia noxiarum quibus ;

Nullo modo quippe falleremur in aliquo vel animi comites subinferuntur error et dolor: quae duo mala
vel corporis sensu, si jam vera illa atque perfecta quando imminentia sentiunlur, ea fugitantis animi
felicitate frueremur. taotus vocatur metus. Porro animus cum adipisci-
CAPUT — Omne mendacium esse peccatnm,
XXII. tur concupita, quamvis perniciosa vel inania, quo-
Porro autem omne mendacium ideo dicendum est niam id errorenon sentit, vel delectatione morbida
esse peccatum, quia homo non solum quando scit vincitur, vel s vana etiam laetitia ventilatur. Ex his
ipse quod verum sit, sed etiam si quando errat et morborum, non ubertatis, sed indigentias tanquam
fallitursicuthomo.hocdebetloquiquodanimogerit; fontibus omnis miseria naturae rationalis emanat.
sive illud verum sit, sive putetur et non sit. Omnis CAPUT XXV. — Pivn;v peccatisirrogatcT. Quae ta-
autem qui mentitur, contra id quod animo sentit lo- men natura in malis suis non potuit amittere beati-
quitur voluntate fallendi. Et utique verba propterea tudinis appetitum. Verum ha?c communia mala sunt
sunt instiluta, non per quae se homines iuvicem fal- et hominumet angelorum prosua malitiaDomini ju-
lant, sed per quae in alterius quisque notUiam cogi- stitia damnatorum. Sed homo habet et pccnam pro-
tationes suas perferat *. Verbis ergo uti ad fallaciam, priam, qua etiam corporis morte punitus e»t. Mortis
non ad quod instituta sunt, peccatum est. Nec ideo ei quippesuppliciumDeusoomrainatus t'uerat,si pec-
ullum mendacium putandum estnonesse peccalum, caret: sic eum munerans libero arbitrio, ut tamen
quiapossumusaliquandoallcui prodessementiendo.
Editi, post, possumus enim et furando, adduut, a/i-
1
1
Editi, scire, vel nescire. Et paulo post, nonnisi
viven- quando aticui prodesse; sed superfluo.
ventis est. Abest, sctre. MMisi) a Mss. 2 Hoc loco iu editis insertn DteC efant! Son irteomen-
! Am.
Er. Lov. et Dqii. ln quibusdkni. C;isligautur dacium poterit a/iquando laudari, qtiia nonnttttqhnm pro
ex
Mss. qaibua eouseutit textus 3 Seut dist. 38. i*a|) Ii'it<t. salute quorumdam meniimur. fercitum rrgo e*t, srd ve-
f
3 SiC Mss.
At editi. prr ifUtktA ad veram ttHdmOue nidlt, quod benevolentta WtC Hof, rt i iiv fullttCut damnat:
atgue xternam beatitudinem tendimut: miuui beue
qua? verba ah omnibus prope Mss. absunt.
* Plerique Mss., pro/erut. 5 Hic
Am. Er. Dan. Arn.et aliqunt.Mss. omittunt, vel.
345 LIBER UNUS. 246

regeret imperio, terreret exitio ; atque in paradisi GAPUT XXVIII.— 9. Dejectis desertoribus angelis,

feliditate tanquam in umbra vitee, unde justitia cu- cxieri in beatitudine formati. Angelis igitur aliqui-
stodita in meliora conscehderet, collocavit (Gen. bus Impia superbia deserentibua Deum.et in hujus
n, 17, 15). aeris imatn caliginem dcsuperna ccelcsti habitatio-
CAPUT XXVI» — Peccati Ad£ pama in tota ipsitts he dejectis,residuus numerus angelorum inaeterna
stirpe.Contra Pelagianos. Hinc post pcccatum cxsul cum Deo beatitudine et sanctitate pcrmansit. Ne-
eflectus, 9tirpem quoque suam, qUam peccando in que eriim ex uno arigelo lapso atque damnato caeteri

ae tanquam in radice vitiaverat, pccna mortis et propagati 9hrtt,ut «os sicut homines origlnale ma-
damnationis obstrinxit Ut quidquid prolis ex illo
'
:
lum obnoxiee successionis vinculis obligaret, atque
et 8imul damnata per quam peccav(Tat conjugc, Universos traheret ad ddbitas pcenas 9ed eo qui dia-
:

per cnrnalem concupiscentiam,in qua inobedientias bolus factus est, cuffi sodiis impietatis elato, et ipsa
posna 8imili9 retributa est,nasCeretur, traheret ori- cum eis elatione prostrato,caeteri pia obedientia Do-
ginale peccatum, quo traheretur per errores dolo- mino cohaeseritnt, accipidhtes etiara, non qUod illi

resque diverBoe ad illud extremum cum desertori- habuerunt, certam sciehtiam, qua essent de sua
bus artgelisvitiatoribus et poBsessoribus et cohsor- sempiterna dt htinquahi casura stabilitate securi.
tibus Buis sine flne supplicium. Sic per unum hofni- GAPUT XXIX. —
In locum angelorum ejectorum
nem peccatum mitndum, el per peccattim
(ntratit in succedit pars hominum reparala. Placuit itaque uni-
mors et ita in omnes hOmines pertransiit,in quo om-
,
vdrsitatis Creatori atque moderatori Deo, ut quo-
nes pectaverunt (ftom.v, 12). Mundum quippe appel- niam non tota multitudo angelorum Deum dese-
lavit eo|loco Apostolus urtiversum genus humanum. rendo perierat, ea quae perieral in perpetua perdi-
GAPUT XXVIL —
Hominis eonditio post Adx ptc- tione remaneret qUae autem cum Deo illa deserente
;

catum, Hominis reformutio ex sola Dei misericordia. perstiterat,dd sUa certissimecognita semperfutura
Ita ergo se res habebat jacebat ih malis, vel
: felicitate s gauderet alia Vero creatura rationalis
:

etiam volvebatur.et de malls ih mala prcecipitaba- quae in hominibus erat,quoniam peccatis atque 8up-
tur totius humani generis massa damnata ; et ad- pliCiis dt originalibus et propriis tota perierat, ex
junda parti eofUm qUi peccaverant angelorum,lue- ejus parte reparata, quod angclicae societati ruina
bat impioe desertionis dignissimas pcenas.Ad iram illa diabolicamihuerat, sUppleretur 3 Hoc enim .

quippe Dei pertinet justam,quidquid caeca et indo-
mita concupiscehtia faciunt libenter mali, et quid-
quid manifestis opertisque * pcenis patihntur inVi-
ti: non 9ane Greatoris desistente bonitate et malis
angelis submiflistrare Vitam vivacemque potentiam,
quae subministratid si auferatur,
homintim, quamvis de propagine vitiata damnata-
que nascentium, formare semina et animare, ordi-
nare membra *, per temporum aetates.per locorUm
spatia Vegetare sensu9,alimentadonare.Melius enim
judicavit de malis bene facere, quam inala nulla
esse permitterd. Et si quidem in melius hominum
reformationem nullam prorsus esse voluisset,sicut
impiorum nulla est angelorum, oonne merito fie-
ret, ut natura quad Deum deseruit, quae praeceptum
sui Greatoris, qUod dUstodire facillime posset, sua
male utens potestate calcavit atque transgressa est,
quae ih se sui Gonditoris iinaginem ab ejus lumirte
contumaciter aversa Vi0lavit,quas salubrem servitu-
promisSUm est resurgentibus sanctis, quod erunt
aequales artgelis bei (lud. xx, 36). Ita superna Je-
rusalerii rnater nostra.civitas Dei.nulla civium suo-
s
rUm^riumerositate fraudabitur.aut uberiore etiam
Copia lortasseregnabit(rt).Nequeeaimnumerumaut
interibunt 8
; et sanCtorum hominrtm,aut immundorum daemonum
rtovimus, in quorum locUm succedentes filii sanctas
matris 8 ,qUae sterilis apparebatin terris,in eapace de
qua illi ceclderunt.sine Ullo temporis termino per-
manebunt. Sed illorum civium numerus, sive qui
dst, sive qui futurus est,in contemplatione estejus
artificis, qui vocat ea qUae non suht, tanquam ea
qua3 sUnt (flom. iv, 17), atque in mensura et nu-
itidro et pondere cunCta disponit (Sap. xi, 21).
CAPUT XXX. —
Mon meritis, nec libro arbitrio
repararihomines,sed gratia. Verum haec pars generis
humani.cUi liberationem Peusregnumquepromisit
asternum.numquid meritis operum suorum reparari
7
potest PAbsit.Quid ehim boni operatur perditus ,

tem ab ejus legibus male libero abrupit arbitrio, nisiquantumfueritaperditioneliberatus?Numquid

universa in eaternum desereretur ab eo, et pro suo libero voluntatis arbitrio ? Et hoc absit nam libero :

merito pcenam penderet sempiternam ? Plane ita arbitrio male utehs homo, et se perdidit et ipsum.
faceret,si tantum justusmon etiam misericors esset, quae membro proxime antecedentt praefigitur.nequehic
suamque indebitam misericordiam multo eviden- repetitur in hostris Mss.
« Lov. et Arn., et in ipsa. Abest,in, ab omntbu9 pro-
tiu9 in indignorum potius liberatione monstrarct '.
pe Mss. et ab editis Am. Er. Dan.
* Hic editi addunt, secura ; qme vox in melionbus
1
Sic Am. Er. Dan. et plures Mss At Lov. et Arn ,
Mss. non babetur.
damnatione. 3 Ita Am. Er. Dan. et plerique Mss. At Lov. et Arn.,
* Atu. Er. Dan. et fere omnes Mss., apertisque. supplertt.
3 Plures Mss;, intercidit ; vel, intercidet; et quidam * Mss nulla civiutn numerositate, omisso, subrum.
interciaunt. » Sic Am.Er.Dah.et Msa.At Lov. et Ara. ,sedu beriorc.
* ordinare membra. Abest, et, a plerisque
Editi, et 5 Edili, sanctse matris Ecclesi*. Abest, Ecclesix, a Mss.

M«s. atque ex iis plures poet, ordinare metHord ; pro- 1 Editi, operarl potest perditus. Al Mss., operati» per.-
f

eequuntur sic per locorum sstates, per lefnporum spa-

: dilus. Atqtle ex iis codices decem prosequuntur, nisi
iin. Oistercieusis et Fuliensis, per lucorum vai/etates. uiuuulo fuerit.Vuas, e \nlicAuh,nisiquamto vel quantum
5 Danaeusauctoritate veterls cujusdam
exentplarisetn- furrit. IMuresque loco, liberalus ; habent, repmatus.
endariYUltno/j »(o?w<rare<. Sufticittamenparticulanfcgans (a) Vid. lib. 22 de Civit. Dei, cap. 1.
247 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 248
Sicut enim qui se occidit, utique vivendo se occi- lit, nec pervenire ad palmam supernae vocationis
dit, sed se occidendo non vivit, nec se ipsum po- Dei, nisi voluntate cucurrerit (Phitipp. m,14;.Quo-
terit resuscitare cum occiderit: ita cum libero pec- modo ergo non volentis, neque currentis, sed mise-
carelur arbitrio, victore peccato amissum est libe- rentis est Dei, nisi quia et ipsa voluntas, sicut scri-
rum A quo enim quis devictus est, huic
arbitrium ;
ptum est, a Domino praeparatur Prov. viu, 35, sec.
et servus addictus at II Petr. n, 19). Petri certe LXX ? Alioquin si propterea dictum est, .\on vo-
apostoli est ista sententia : quae cum vera sit,qua- lenfis, neque currentis, sed miserentis quia est Dei,

lis, quaeso, potest servi addicti esse libertas, nisi ex utroque fit, id est, et voluntate hominis, et mi-
quando eum peccare delectat ? Liberaliter enim sericordia Dei . ut sic dictum accipiamus, Son vo-
servit, qui sui domini voluntatem libenter facit.Ac lentis,neque currentis,sedmiserentis est £>e?,tanquam
per hoc ad peccandum liber est,qui peccati servus diceretur.Non sufficit sola voluntas hominis,si non
est. Unde ad juste faciendum liber non erit, nisi a sit etiam misericordia Dei non ergo sufficit et so- :

peccato liberatus esse justitiae coeperit servus. Ipsa la misericordia Dei, si non sit etiam voluntas ho-
^simul
est vera libertas propter recti facti lastitiam minis : ac per hoc si recte dictum est, Non volentis
et pia servitus propter praecepti obedientiam. Sed h.om\n\s,sed miserentis est Zte?',quia id voluntas ho-
ad bene faciendum isla libertas unde erit homini minis sola non implet ; cur non et e contrario re-
addicto et vendito, nisi redimat cujus illa vox est, cte dicitur.Non miserentis est Dei, sed volentis est
Si vos Filius liberaverit,tunc vere liberi erith (Joan. hominis,quia id misericordiaDei sola non implet?
vni, 36)? Quod antequam fieri in homine incipiat, Porro si nullus dicere christianus audebit,Non mi-
quomodo quisquam de libero arbitrio in bono glo- eerentis est Dei, sed volentis est hominis,ne Apos-
riatur opere, qui nondum est liber ad operandum tolo apertissime contradicat ; restat ut propterea
T
bene,nisi se vana superbia inflatus extollat ? quam recte dictum intelligatur,A on volentis,negue curren-
cohibet Apostolus dicens, Gratia sahi facti estisper tis, totum Deo detur, qui
sed miserentis esl Dei, ut
fidem. hominis voluntatem bonam et praeparat adjuvan-
CAPUT XXXI,— Fides et opera bona ex Dei dono. dam,et adjuvatpraeparatarn.Praeceditenim bona vo-
Et ne ipsam sibi saltem fidem sic arrogarent, ut luntas hominis multaDei dona.sed non orania:qua?
non intelligerent divinitus esse donatam, sicut autem non praecedit ipsa, in eis est et ipsa. Nam
idem apostolus alio loco dicit, se ut fidelis esset utrumque legitur in sanctis eloquiis : et,)lisericor-
misericordiam consecutum (I Cor. vn, 25) hic ; dia ejus prgeveniet me (Psal. lviii, 11 ; et.Misericor-
quoque adjunxit,atque ait, Et hoc non ex vobis, sed dia ejus subsequetur me [Psal. xxn, 6). Nolentem
Dei donum est ; non ex operibus,ne forte quis extolla- praevenit, ut vellit volentem subsequitur, ne frus-
;

tur. Et ne putarentur fidelibus bona opera defutu- tra velit. Cur enim admonemur orare pro inimicis
ra, rursus adjecit Ipsius enim sumus figmentum
: nostris [Matth. v, 4i), utiquo nolentibus pie vivere.
creati in Christo Jesu in operibus bonis, quse praspa- nisi ut Deus in illis operetur et velle ' ? Itemque
ravit Deus, ut in illis atnbulemus (Ephes. n, 8-10). cur admonemur petere ut accipiamus (Id. vn, 7 .

Tunc ergo Deus nos fin-

efficimur vere liberi,cum nisi ut ab illo fiat quod volumus, a quo factum est
gil, id est, format et creat, non ut homines, quod ut velimus ? Oramus ergo pro inimicis nostris, ut
jam fecit sed ut boni homines 2 simus.quod nunc
; misericordia Dei praeveniat eos, sicut praevenit et
gratia sua facit ut simus in Christo Jesu nova
: nos : oramus autem pro nobis,ut misericordia ejus
creatura [Galai. vi, 15), secundum quod dictum est, subsequatur nos.
Cor mundum crea in me, Deus Psal. l, 12). Neque CAPUT XXXIII. — 10. Homines natos omnes irx
enira cor ejus, quantum pertinet ad naturam cor- eguisse reconciliatore CJiristo. Ira Dei quid.Te-
filios

dis humani, non jam creaverat Deus 3 .- nebatur itaque justa damnatione genushumanum.
CAPUT XXXII. —
Bona voluntas a Deo. Item ne et omnes erant irae filii. De qua ira scriptura est :

quisquam,etsi non de operibus,de ipso glorieturli- Quoniam omnes dies nostri defecerunt. et in ira tua de-
bero arbitrio voluntatis, tanquam ab ipso incipiat fecimus anni nostri sicut aranea meditabuntur <Psal.
,

meritum, cui tanquam debitum reddatur prtemium, lxxxix, 9). De qua ira dicit etiam Job :Homo enim
bene operandi ipsa libertas audiat eumdem gratiae ;
natus ex muliere,trevis viuv et plenus irae Job.xw.i .

praeconem dicentem, Deus est enim qui operatur in De quaira dicit et Dominus Jesus : Qui credit in Fi-
vobis et velle et operari, pro bona voluntale Philipp. lium, habet j itam xternam ; qui autem non rredit in
ii, 13). Et alio loco : lgitur non voleniis, neque cur- Filuun. non hab^J t vitam s
, sed ira Dei manct super
rentis,sed miserentis est Dei (Rom. ix, 16).Cum pro- eum Joan. m, 36) : non ait, veniet ; sed, manet.
cul dubio, si homo ejus astatis est ut ratione jam Cum hac quippe omnis homo nascitur.Propterquod
utalur, non possit credere,sperare,diligere. nisi ve- dicit Apostolus:Fwmn/5 enim el t:os natura filii irse,

Sic Am. Er. Dan. Arn et aliquot Mss. Alii plerique

1 sicut et aeteri y
Ephes. n, 3;. In hac ira cum essent
cum Lov., propter recte facli licentiam. Nonnulli. prop- homines per originale peccatum, tanto gravius et
ter recte faciendi licentiam. Legeudum videtur, propter
recte facii tibentiam. perniciosius,quanto majora vel plura insuper addi-
Vox, homincs. hinc abest in aliquot manuscripti>.
2
Sic Am. Er. Dan. et Mss. At Lov. et Arn. ,nisi Deus
1

Apud Lov., additur, sed renovatioucm animx dcmo-

3
in iltis operetur ut veltnt.
rantis in corte Propheta postulat. Manifestum glossema, 2 gttrnam. At Mss. Evaugelio
Editi, 7ion ltat,et vitam
quod expunximus veterum codicum auctoritate, et edi- cousentiuut, nec repetunt hoc loco, xttrnam : ex his
tionum Am. Er. Dan. Arn. etiam nounulli futuro tempore ferunt,xon hahebit vitam.
-2 19 LIBER UNUS. 250

derant. necessarius erat mediator,hoc est reconci- Quocirca quantum Deusest,ipso et Pater unum
in

liator, qui hanc iramsacrilicii singularis,cujus um- sunt (Joan. x,30) :in quantum autemhcmoest,Pater
braeomniasacrificiaLegiset Prophetarum,oblatione major est illo (ld. xiv, 28). Curn enim esset unicus

placaret.Unde dicit Apostolus enim cum inimici : Si Dei Filius, non gratia, sed natura, ut esset etiam

essemus, reconciliati sumus Deo per mortcm Filii ejus plenus gratia,l'actus est et hominis (ilius : idemque
multo magis rcconciliati nunc in sanguine ejus salvi ipse utrumque ex utroque unus Christus.Quia cum
erimus ab ira per ipsum (Rom. v, 10, 9).Cum autem in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est, quod
Deus irascidicilur,nonejussignificatur perturbatio, natura erat, id est, esse sequalis Deo.Exinanivit au-
qualis estin animo irascentis hominis sed ex hu- ;
tem se,accipicns formam servi (Philirp.ufi et 7),non
manismotibus translatovocatulo,vindictaejus,quae amittens vel minuens formam Dei.Acper hoc et mi-
non nisi justa est,irae nomen accepit.Quod ergo per nor est factus, et mansit aequalis.utrumque unus,
mediatorem reconciliamur Deo.et accipimus Spiri- sicut dictum est : sed aliud propter Verbum.aliud
tum sanctum.ut ex inimicis efficiamur filii : Quot- propter hominem propter Verbum aequalis Patri
:

quol enim Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei (Id. propter hominem minor. Unus Dei Filius,idemque
viii, I!) : haec est gratia Dei per Jesum Christum hominis filius; unushominis filius,idemque Dei Fi-
Dominum nostrum. lius non duo filii Dei Deus et homo.sed unus Dei
:

GAPUT XXXIV.— Chistus mediator ineffabili Verbi Filius Deus sine initio.homo a certo initio,Domi-
;

incarnatione natus ex Maria. Contra Apollinaristas nus noster Jesus Christus.

De quo mediatore longum est, ut quanta dignum CAPUT XXXVI. -11. Gratia commendata in ho-
est.tanta dicantur,quamvis ab homine dici digne !
mine Christo ad dignitatem Filii Dei nullis merihs
non possint. Quis enim hoc solum congruentibus omnino granditeret evidenter Dei gratia
eveclo. Hic
explicet verbis, quod Verbum caro factum est,et ha- commendatur.Quid enim natura humanainhomine
bitavit in nobis (Joan. i, 14), ut crederemus in Dei Christo meruit, ut in unitatem personae unici Filii
Patris omnipotentis unicum Filium natum de Spi- Dei singulariteressetassumpta? Quaebona voluntas,
ritu sancto et quippe Verbum
Maria virgine? Ita cujus boni propositi studium,quae bona opera prae-
caro factum est, a divinitate carne suscepta,non in cesserunt, quibus merereturiste homo unafieri per-
carnem divinitate mutata.Carnem porro hic homi- sona cum Deo ? Nunquid antea fuit ei homo,et hoc
nem debemus accipere, a parte totum significante singularebeneficiumpnestitumestcum singulariter
dictum est, Quoniam ex operibus promereretur Deum ? Nempe ex quo esse homo
l
locutione : sicut
Legis non justificabitur omnis caro (Rom. m, 20), id ccepit, non aliud ccepit esse homo
2
quam Dei Fi-
est omnis homo.Nam nihil naturae humanae in illa lius hoc unicus.et propter Deum Verbum.quod
; et
susceptione fas est dicere defuisse sed natur« ad : illo suscepto caro factum est, utique Deus ut que-

omni peccati nexu omni modo liberae non qualisde : modum est una personna quilibet homo, anima
utroque sexu nascitur per concupiscentiam carnis scilicet rationalis et caro,ita sit Christus una per-
cum obligatione delicti, cujusreatus regeneratione sona, Verbum et homo. Unde naturae humanae
diluitur sed qualem de virgine nasci oportebat,
; tanta gloria 3
,nullis praecedentibus meritis sine du-
quem* fides matris, non libido conceperat quo si : bitatione gratuita, nisi quia magna hic et sola Dei
vel nascentecorrumperetur ejus integritas,nonjam gratia fideliter et sobrie considerantibus evidenter
ille de virgine nasceretur jeumque falso,quod absit, ostenditur, ut intelligant homines per eamdem se
natum de virgine Maria tota confiteretur Ecclesia; justificari apeccatis, per quam factum est ut ho-
quaa imitans ejus matrem quotidie parit membra mo Christus nullum habere posset peccatum ? Sic
ejus, et virgo est. Lege, si placet, de virginitate et ejus malrem angelus salutavit, quando ei futu-
sanctae Mariae meas litteras 3
ad illustrem virum, rum annuntiavit hunc partum Ave, inquit, gratia :

quem cum honore ac dilectione nomino Volusia- plena. Et paulo post : Invenisti, ait : graliam apud
num (Epist. 137). Deum (Luc. i,28 et 30). Et haec quidem gratia plena,
CAPUT XXXV. — Christus Deus simul et homo. et invenisse apud Deum gratiam dicitur, ut Do-
Contra errorem qui Leporii, et postea Nestorianorum mini sui, imo omnium Domini mater esset. De
fuit. Proinde Christus Jesus Dei Filius, est et Deus ipso autem Christo Joannes evangelista cum di-
et homo 4
.Deus ante omnia snecula,homoin nostro xisset, Et verbum caro factum est,et habitavit in no-
saeculo. Deus, quia Dei verbum Deus snim erat ; bi.s Et vidimus, \nqu\t,gloriam ejus quasi unigenili
;

Verbum (Joan. i, \) homo autem, quia in unita-

: a Patre, plenum gratix et verilatis. Quod ait, Ver-
tem 5 personae accessitVerboanimarationalisetcaro. bum caro fuctum est; hoc est, plenum gratix : quod
ait, gloriam unigeniti a Patre hoc est, plenum veri- ;
In plesisque .Mss. digna.
•

8
Lov. et Arn., qunm. At Mss., quem.His accedunt eo tatis. Veritas quippe ipsa.unigenitus Dei Filius.non
loci Am. Er, et Dan. sed mox recedunt a Mss.habent-
; gratia, sed natura, gratia suscepit hominem tanta
que cum Lov. et Arn., Quod si vel nascentem.
6 Editi, meas litteras mitsas. Abest, missas.
a Mss. 1
Slc optiniae notse Remigianus codex et Colbertini
4 Am. Er.
Lov. Arn. Dei Filius est, et Deus et homo duo cum uno e Vaticanis. Alii vero Mss. cum ante
est. Mutamus interpunctionem vocum deleto altero, edltis habeut. ut singulariter promeretur Deum.
est, auctoritate quorumdam manuscriptorum. * Hic vox, homo, non est in Am. Er.Dan. et pluribus
s
Aliquot Mss. bic et infra, in unitate. Sed concin- Mss.
nior vulgatu. lectio, in unitatem. * Fuliensis Ms., tanta t gratia.
 ;

251 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 282

unitate personoe, ut idem ipse essetetiam hominis Natus de Spiritu sancto, cum filius nullo modo sit
filius. Spiritu6 eancti. Neque enim quia mundum istum
CAPUT XXXVII.— Nativitas Christt eo quod est de fecit Deus,dici eum fas est Dei filium,aut eum na-
Spiritu sancto t gratiam demonstrat. Idem namque tum de Deo ; eed factura, vel creatum, Vel condi-
Jesus Christus FiliusDeiunigenitus, id 3
est uniGUs, tUm, vel institutum ab illo, vel Bi quid hujuemodi
Dominusnoster,natus estde Spiritusanctoetvirgine rectepoesumus dicere. Hic ergo, cum Gonfiteatnur
Maria.EtutiqueSpirituesanctusDeidonumest,quod natum de Spiritu sancto et virgine Maria,quomodo
quidem et ipsum est sequale donanti et ideoDeus ; non eit filius Spiritus 3ancti, et sit filius virginis
est etiam Spiritus sanctus,PatreFilioque non minor Mariee, cum et de illo et de illa sit natus,explicare
Ex hoc ergo quod de Spiritu sancto est secundum difficile est. Procul dubio quippe non sic de illo ut
hominem nativitas Christi, quid aliud quam ipsa de patre, autem de illa ut de matre natus eet.
sic
gratiademonetraturVCumenimvirgoquaesivissetab —
CAPUT XXXIX. Non quidquid ex aliquo nascitur
angelo.quomodo id fieret quod ei nuntiabat,quando- eius filius dti:endMS.Nonigiturconcedendum eetquid-
quidem illa virum noncognosceret; respondit Ange- quid de aliqua re nascitur, continuo ejusdem rei
lus : Spiritus sanctus supervenietin te, et virtus Altissi- filiumnuncupandum. Ut enim omittatti aliter de
mi obumbrabit et quod nascetur ex te
tibi ; ideoque homine nasci filium, aliter capillum, pediculum ',
sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. i,35). Et Joseph lumbricum, quorum nihil est filiuS ut ergo haec :

cum vellet eam dimittere, suspicatus adulteram, oimttam,quoniamtantserei deformitercomparantur;

quam sciebat non de se gravidam, tale responsum certe qui nascuntur ex aqua etSpiritu eattcto, non
ab angelo acepit : Noli :imere accipere Mariam con- aqua3 filioseosritedixerit quispiam:6ed planedicun-
jugem tuam ; quod enim in ea natum est, de Spiritu tur filii Dei Patris et matris Ecclesiae. 8ic ergo de
sancto est (Matth. i,20) : id est, quod tu esse de alio Spiritu sancto natusest filiusDei Patris,nonSpiritus
viro suspicaris, de Spiritu sancto est, sancti. Nam et illud quod de capillo et de cteteris
CAPUT XXXVDI. — IZ.Christus de Spiritu sancto dixlmUs, ad hoc tantum valet,ut admoneamur non
non ut de patre natus, sed de Maria ut de matre> omne quod de aliquo nascitur,etiam filium ejus de
Nunquid tamen ideo dicturi sumuspatremhominis quonasciturpossedici.SicutnonomnesquijdicuntUr
ChristiesseSpiritumsanctum,utDeus PaterVerbum alicujus fllii,consequens est ut de illoetiam nati esse
genuerit,Spiritussanctus hominem,ex qua utraque dicantur; sicut sunt quiadoptantur.Dicuntur etiam
substantia Christus unus esset, et Dei Patris filius filii gehennse,non ex illa nati,eed in illam peeparati,
secundumVerbum,etSpiritu3sanctifilius6ecundum Bicut filii regni qui * praaparantur in regnum.
hominem quodeum Spiritussanctus 1 tanquam pa-
; CAPUT XL. — Modus quo natus est Christus de
ter ejus de matre virgine genuisset? Quis hoc di- Spiritu sancto, insinuat g.atiam unonis hypostatic£.
cere audebit ? Nec opus est ostendere disputando Cum itaqu ede aliquo nascatur aliquid eti&m hon eo
quantaalia sequantur absurda,cum hoc ipsumjam modo ut eit filius, nec rureus omnis qui dicitur
ita sit absurdum,ut nullaj fideles aures id valeant filius, de illo eit natus cujus dicitur filius pro- :

sustinere. Proinde, sicut confitemur,Dominus no6- fecto modus iste quo natus est Christus de Spiritu
ter Jesus Chiistus, qui de Deo Deus, homo autem Banctonon sicut filius,etdeMariavirginfl BldutfiliuS,
natusest de Spiritu saacto etvirgine Maria, utra- insinuat nobis gratiam Dei.qua homonulliS ptaece-
que substantia.divinascilicetatque humana, Filius dentibusmeritis,inipsoexordio naturae su«e quo e9^e
est unicus Dei Patris omnipotentis,de quo procedit Verbo Deo s copularetur in tantarrt persoties
ccepit,
Spiritus sanctus. Quomodo ergo dicimus Ghristum unitatem,ut idem ipse essetfilius Dei qui filiuS homi-
natum de Spiritu sancto,si non eumgenuitSpiritus ni6,et filius hominisquifilius Dei : acsiC in naturoe
sanctus? An quia Quoniam Dominusfecit eum ? humana? susceptione fieret quodam tnodo ipsa
noster Jesus Christus in quantum Deus est, omnia gratia illi homininaturalis,qua? *nullum peccatUm
per ipsum facta sunt (Joan. i,3) in quantum autem : possset admittere. Qua? gratia propterea per Spiri-
homo est, et ipse factus est, sicut Apostolus dicit; tum sanctum fuerat significanda.quia ipse pfopHe
Factus est ex semine David sccundum carnem (Rom. Deus.utdicatur etiamDeidonum<'.4c/.vitt."_'0).
sic est
i,3).Sed cum illam creaturam quam Virgo concepit Unde sufficienter loqui 5 (si tamen id fieri polests
et peperit,quamvis ad solam personam Kilii perti- valde prolixte disputationis est.
nentem, tota Trinitas fecerit neque enim separa- ; CAPUT XLI. — 13. Christus sine pcccato,sed pec-
bilia sunt opera Trinitatis cur in ea facienda so- ; catum /rt(7!i.s,Nulla igitur voluptate carnalis Concu-
lus Spiritus sanctus nominatus est ? An et quando pisoentia? seminatus sive conceptus.et ide6 nullum
unus trium in aliquo opere nominatur, universa peccatum originaliter trahens Dei quoque gratia :

opcruri Trinitas intelli^itur ? Ita vero est,et exem- Verbo Patris unigenito,non gratia Kilio.sed natura,
Sed non est in hoc diutius im-
plis doceri polest.
motandum.Illud enim movet quomodo dtctum sit, 1 Antiqulores codices, peduculvm.
* Hronomen. 7!/?' abest a (]iiatuor Vaticanis et ab an-

tiqtiioribus Gallicanis.
1
Sic plures Mss. ruui Am, Er. et Lov. et Arn., » Sic meliores Mss. At editi, Ve>-/>o Dei.

idem. * Geruianeusis codex, qui. Alii duo Mss., qua.

2 Editi, quod <juasi eum Spiritus sanclus. Vox, quasi, B Hic Am. Er. Lov. et Aru. adduut, perlonyt.m esset

non est in Mss. quod abeet a Mss.

253 LIBRH UNUS. 254
inunitatcpersono; 'modomirabiliet ineflabili adjun- fernta nobis serpentem [Num xxi, 7, sec. LXX); uon
ctusatqueconcretu8,et ideo nullum peccatumetipse ait eerpentes, quos patiebatur populus, ut hoc dice-

committena^tamenproptersimilitudinemcarnispeo- ret:olinnumerabiliatalia.Guin veroetillud orlginale

cati in qua venerat (flom. vui,3),diottw est et ipse pe- unum plurali numerosignilicatur, quando dicimus
ccatum, sacrifioandusaddiluendapeccata. In vetere in peccatorum remissionem baptizari parvulos, nec
quippelegepeccatavocabantursacriticiupropeccatis dicimus in remissionem peccati illa est e contrario
;

(Oscie iv,K) quod vere iste factus est cujus umbra)

; locutio, qua per pluralem significatur numerus sin-
'

erant illa. Hinc Apostolus cum dixisset, Obsecramus gularig, Slcut in Evangelio Herode mortuo dictum
proChristoreconciliari Deo; GonVinuoaubiunxilatque est, Mortui sunt enim qui quaerebant animam pueri

ait : Eum qui non noverat peccatnm, pro nobis pecca- (Matthi ii, 20) : non dictum est, mortuus est. Et in
tum fecit, ut nos simus justitiaDei inipso (II (lor). v. Exodo, Eeceriint, inquit, sibi deos aureos ; cum unum
20,21). Non ait, utin quibusdam mendosis codici- vitulum fecerint, de quo dixerint, lli sunt dii tui
bus legitur, Is qui non noverat peccatum, pro no- Israel, qui edua-erunt te de tcrra /Egypti (Exod. xxxn,
bis peccatum fecit ; tanquam pro nobis Ghristus 31, 4) et hio pluralem ponentea pro singulari.
;

ipse peccaveril: sed ait, Lum qui non noverat pec- GAPUT XLV. —
In primo hominis peccato plures
calum, id est Cliristum, pro nobis peccatum fecit peccali species. Quamvis et in illo peocato uno, quod
Deus, cui reconciliandi sumus, hoc est, sacrifi- per unumhominemintravitin mundum, etin omnes
cium pro peccatis, per quod reconciliari valeremus. homines pertransiit (Rom. v, 12), propter, quod etiam
Ipse ergo peccatum, ut nos justitia; nec nostra, sed parvulibaptizantur, possint intelligi plurapecoata, si

Dei; neo in nobis, sed in ipso : sicut ipse peccatum, unum ip8um suaquasimembrasinguladividatur,
in
non suuni, sed nostrum in se, sed nobiB ; nec Vametsuperbiae6tillic,quiahomoinsuapotiuses8e,
oonetitutum, similitudine carnis peccati,in quaoru- quam in Dei potegtate dilexit et sacrilegium, quia
;

cifixus est, demonstravit ut quoniam peccatum ei : Deo non credidit; ethomicidium, quiase praecipita-
non inerat, itaquodam modo peccato moreretur, vit in mortem ; et fornicatio spiritualis, quia integri-
dum moritur carni 2
, in quaerat similitudo peocati; tasmentishumana3serpentinasuasionecorruptae8t,
et cum secundum vetustatem peccati nunquam ipse et furtum, quia cibus prohibitus usurpatus est! et
vixisset,nostram ex morte veteri, qua in peccato avaritia, quia plus quam illi sufficere debuit appeti?
mortui fueramus, reyiviscentem vitamnovam 3 sua vit:et si quid aliudinhoc uno admisso diligenticon-
resurrectione 9ignaret. sideratione inveniri pote9t.
GAPUT XLII. — Daptismus datur, ut moiiamur, GAPUT XLVf. — Peccatis
parentum non tantum
etreviviscamus. Ipsum est quod in nobis celebratur, primorum obligari /ilios,probabile esf.Parentum quo-
magnumBaptismatis sacramentum, ut quicumque que peccatis parvulo obligari, non solum primorum
ad i9tam pertinent gratiam, raoriantur peccato, si- hominum,sedetiamsuorum,dequibusipsinati8unt,
cut ip8e peccato mortuus dicitur, quia mortuusest non improbabiliterdicitur. Illaquippedivinasenten-
oarni, hoc est, peccati similitudini et vivant a lava- : tia, Reddam peccata patrum in filios (Deut.v 9); t

cro renasoendo, eicut ipse a sepulcro resurgendo, tenet eos utique antequam per regenerationem ad
quamlibet corporis cetatem gerant. Testamentum Novumincipiant, pertinere.Quod Tes-
GAP UT XLIII. —
In Daptismo omnes peccato mori, tamentum prophetabatur, cum diceretur per Eze-
et parvulos, et majores. A parrulo enim recens nato ohielemnonaccepturosfiliospeccatapatrumsuorum
usque ad decrepitum senem, sicut nullusest prohi- neeulteriusfuturam in Israelparabolamillam Pa- :

bendus a Baptismo, ita nullusest qui non peccato tres manducaverunt uvam acerbam et dentes filiorum
moriaturin Baptismo sedparvuli tantum originali, : obstupuerunt (Ezech. xvm, 1 20). Ideo enim quisque
majores autem etiam iis omnibus moriuntur pecca- renascitur, ut solvaturin eo quidquid peccati est
tis, qurecumque male vivendo addiderunt ad illud cum quo nascitur. Nam peccata quae male agendo
quod nascendo traxerunt. postea committuntur, possunt et pcen.tendo sanari,
GAPUT XLIV,— Figura i-ipwii^qua numerus acci- sicutetiam post Baptismum fieri videmus. Ac per
pilur pro numero. Sed ideo etiam ipsi peccato mori ple- hoc non 2 est instituta regeneratio, nisi quia vitiosa
rumquedicuntur,cumproculdubiononuni,sedmul- est generatio; usque adeo ut etiam de legitimo ma-
tispeccatisomnibusquemoriantur, quaecumquejam trimonio procreatu9 dicat, In iniquitatibus conceptus
propriacommiserunt, vel cogitatione, vel locutione, sum,et in peccatis mater mea me in utero aluit (Psal-
veloperejquiaetiam peraingularem numerum plura- l, 7).Neque hiodixit.in iniquitate,velpeccato, cum
lis numerus signilicari solet: sicut ait ille, « Uterum- et hoc recte dici posset: sed iniquitates et peccutadi-
que armatomilite complent »(Virgit. /Eneid, lib. 2,
f cere maluit.Quia et in illo uno,quod in omnes homi-
20) quamvis hoc multis militibus fecerint. Et in
; nes pertrangiit,atque tam magnum est.ut eo * muta-
nostris Litteris legitur. Oraergo ad Dominum,utau-
1
NondUlli Mss., in unitaiem personx. 1
Am. Er, Lov. et Arn. hoc loco addunt, loculionem-
3
bic Am. Er. Dau. et plerique Mss. At Lov. et Arn., superfluo ; nam in Mss. uielius snbauditur, numerum.
carne. 9 Antiquiores Msi., obstipverunt ductum verbum a
:

* Editi nova. Melius Mss., novam jungendo, : ad vi- stipite.

tam quo stet antithesis adpnncedentia verba,'
; exmorte sEiiiti,/4cppr hocnonob aliud. Mss. omittunt, ob aliud.
veteri. * Editi, ut in eo. Abeat, ih, a Mss.
255 ENCHTRIDION, SIVE DE FIDE, S PE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 256
retur. et converteretur in necessitatem mortis hu- cut mors quod puniret, invenit ut diabolus
nihil ;

mana natura, reperiuntur, sicut supra disserui, veritate justitiae, non violentia potestatis oppressus
plura peccata, et alia parentum, quae etsi non ita etvictus,quoniam ipsumsineullopeccatimerito ini-
possunt mutare naturam, reatu tamen obligant fi- quissime occiderat, per ipsum justissime amitteret
lios, nisi gratuita gratia et misericordia divina sub- quos peccati merito detinebat. Utrumque igitur ab
veniat. illo, id est, et baptismus et mors, certae dispensatio-

CAPUTXVLII. — Quousque parentum peccata pro- nis causa, non miseranda necessitate, sed miserante
pagentur in non temere definiendum. Sedde pec-
filios, potius voluntate susceptum est; ut unuspeccatum
catis aliorum parentum, quibus ab ipso Adam usque mundi, sicut unus peccatum misit in mun-
tolleret
ad patrem suumprogeneratoribussuis quisque suc- dum,hocest, in universum genus humanum.
cedit, nonimmerito diceptari potest:utrum omnium CAPUT L. — Per Christum tolli non lanturn origi-
malis actibus et multiplicatis delictis originalibus nale peccatum, sedct cxtera superaddita. Nisi quod
qui nasciturimplicetur, uttanto pejus quanto pos- ille unusunumpeccatum misitinmundum, iste vero
terius quisque nascatur an propterea Deus in ter-
; unus non solum illud unum, sed cuncta simul abs-
tiam quartam generationem de peccatis parentum
et tulit quae addita invenit. Unde dicit Apostolus Non :

eorum posteris comminetur, quia iram suam quan- sicut per unum peccanlem ita estet donum namjudi-
J
:

tum ad progeneratorumculpasnonextenditulterius cium quidem ex uno in condemnationem, gratia autem

moderatione miserationis suae ne illi quibus rege- ; ex multis delictis in justificationem. Quia utique illud
nerationis gratianon confertur,nimiasarcinainipsa unum quod originaliter trahitur, etiam si solum sit
sua aeterna damnatione premerentur, si cogerentur obnoxios damnationi facit : gratia vero ex multis de-
ab initio generishumaniomnium preecedentium pa- lictis justificathominem, qui prteter illud unum
rentumsuorum originaliter peccata contrabere, et quod communiter cum omnibus originaliter traxit,
pcenas pro eis debitas pendere an aliud aliquid de : sua quoque propria multa commisit.
retanta, Scripturis sanctis diligentius perscrutatis CAPUT XLI. —
A damnatione Adx nemo libera-
atquetractatis, valeatvel non valeat reperiri,temere tus nisi in Christo renatus. Verumtamen quod paulo
aflirmare non audeo. post dicit, Sicul per unius dehctum in omnes homi-
CAPUT XLVIII.— 14. Peccatum originale nonabo- nes ad condemnationem, ita et per unius justitiam in
letur nisiper Cftristum. Illudtamen unumpeccatum, omnes homines adjustificationem vitx (Rom. v, 16,18)
quod tam magnum in loco et habitu tanta? felicitatis satis indicat, ex Adam neminem natum nisi dam-
admissum est, ut in uno homine originaliter, atque, natione detineri. et neminem nisi in Christo rena-
ut ita dixerim, radicaliter totum genus bumanum tum a damnalione liberari.
damnaretur, non solvitur ac diluitur nisi per unum CAPUT Lll. — Baptismus mortis ac resurrectionis
mediatorem Dei et hominum homine:i; Christum Christi similitudo in parvulis perinde ac in majort-
Jesum (I Tim. 11, 5), qui solus potuit ita nasci, ut ei bus.Dequa per unum hominem poena et per unum
non opus esset renasci. hominem gratia cum locutus fuisset, quantum illi
—
CAPUT XLIX. Baptismo Joannis non fiebat re- Epistolae suae loco sufficere judicavit, deinde sacri
generatio. Christus cur baptizari aJoanne voluit.Non baptismatis in cruce Christi grande myterium com-
enimrenascebantur, qui baptismate Joannis bapti- mendaviteo modo, ut inlelligamus nihil aliud esse
zabantur (Matth. m, 13), a quo et ipse baptizatus est: in Christo baptismum, nisi mortis Christi similitu-
sed quodam praecursorio illius ministerio qui dice- dinem nihil autem aliud mortem Christi crucifixi,
;

bat, Parateviam Domino (Luc. m,4),huic uni in quo nisi remissionispeccati similitudinem: ut quemad-
solo renascipoterantparabantur.Hujusenim baptis- modum in illoveramors factaest, sic in nobis vera
mus est non in aqua tantum, sicut fuit Joannis, ve- remisso peccatorum; et quemadmodum in illo vera
rum etiam in Spiritu sancto (Varc. l, 8) ut de illo ; resurrectio, ita in nobis vera jusitificatio. Ait enim,
Spiritu regeneretur quisquis in Christum credit, de Quid ergo dicemus'1 Permanebimusin peccalo, ut gratia
quo Christus generatus regeneratione non eguit.
'
abundet? D\xera.\. enim superius,(//n, enimabundavit
Undevox illa Patris quaa super baptizatumfacta est, peccatum,superabiindavitgratia (Ibid. 20). Et ideo
Ego hodiegenuite*(Psal. n, 7, Hebr. v,5); non unum qucestionemsibiipseproposuit, utrum propterabun-
illum temporis diem quo baptizatus est,sed immu- dantiam graliae consequendam in peccato sit perma-
tabilis aeternitatis ostendit, ut illum hominem ad nendum.Sedrespondit,.t/)5;Y:atquesubjecit,S(' vw-
Unigeniti personam pertinere monstraret. Ubi cnim tui sumuspeceato juomodo vivemus mco?Deindeutos-
dies nec hesterni fine inchoatur, nec initio crastini tenderet nos mortuos esse peccato: .4» ignoratis, in-
terminatur, semper hodiernusest. In aquaergobap- qui quoniamquicumquc baptizati sumus i n Chrnlo J u <'

tizari voluit a
Joanne, non ut ejus iniquitas ulla di- inmorte ipsiusbaptiiati sumus^Si ergo hinc ostendi-
lueretur, sed ut magna commendaretur humilitas. mur mortui essepeccato,quiainmorteChristi bapti-
Ita quippe nihil in eo baptismusquod ablueret, si- zatisumus; profecto et parvuliqui baptizanturin in
Christo, peccato moriuntur, quia in morte ipsius
1
Lov., regeneratus. Verius Am. Er. Dau. et potiores
Mss., generatus. 1
Aru. et sex Mss., per unum peccatum. retiuuimus
s Non sic in Evangelio , uude
hic auduter Dau.Tus abs- antiquaui lectionem respoudenteni fgrecce,<fs'eno« nmar-
que codicuin auctoritate addit, Tu es Filius meus. thesanios, quaui sequi solet Augustiuu9.
 ; '

257 LIBBll UNUS. S25K

baptizantur. Nullo enim excepto dictum est, Quicum- ram Dei sedens ; qux sursum sunt sapite, non qux
que baptizuti sumus in Christo Jesu, in morte ipsius super terram : mortui enirn estis, et vita vestra ab-
baptizati sumus. Et ideo dictum est, ut probaretur scondita cst cum Christo in Deo.
mortuos nos esse pcccato. Cui autem peccato par- CAPUT LIV. —
Judicium ullimum perlinens ad
vulirenascendo moriuntur, nisi quod naecendo tra- res in fine swculi gerendas. Jam vero quod de Christo
xerunt? Ac per hoc etiam ad ipsos pertinet quod se- confitemur futurum, quoniam de ccolo venturus est,
quitur dicens : Consepulti sumus ergo '
illi per liapiis- vivos judicaturus ac mortuos, non pertinet ad vitam
mum in mortem, ut quemudmodum surrexit Christus a nostram qua3 hic geritur quia nec in rebus gestis
;

mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitx ejus est, sed in fine sajculi gerendis. Ad hoc pertinet
ambulemus. Si enim complantati facti sumus simititu- quod Apostolus secutus adjunxit Cum Christus ap- :

dini mortis ejus, simul et resurrecticnis erimus : hoc paruerit vita veslra, tunc et vos apparebitis cum illo

scicntes,quia vetus homo noster sirnul crucifixus est, ut in gloria (Coloss. m, 1-4).

evacuttur corpus peccati, ut ultra non serviamus pecca- CAPUT LV. — Judicare vivos et mortuos, duplici
to.Qui enim mortuus est, justificatus est a peccato. Si modo intelleclum. Duobus autem modis accipi potest
autem mortui sumus cum Chrislo, credimus quia simul quod vivos et mortuos judicabit sive ut vivos intel- :

etiam vivemus cum illo: scientes quia Chrislus resurgens ligamus, quos hic nondum mortuos, sed adhuc in
a mortuis, jam non moritur, rnors illi ultra non domi- ista carne viventes inventurus est ejus adventus ;

nabitur. Quod enim mortuus est peccato, morluus est mortuos, autem qui de corpore, prius quam veniat,
semel : quod autem vivit. vivil Deo.Ita et vos existirnate exierunt vel exituri sunt
sive vivos justos, mortuos
:

mortuos quidem vos esse pcccato, vivere'1 autern Deo in
Christo Jesu (Rom. vi, 1-11). Hincenim probare cce-
perat non esse nobis permanendum in peccalo, ut
gratia abundet ct dixc-rat, Si. mortui surnus peccato,
;
autem injustos;quoniamjustiquoquejudicabuntur.
Aliquando enim judicium Dei ponitur in malo; unde
illud est,Qui autem rnale egerunt, in resurrectionem
judicii (Joan. v, 29) aliquando et in bono, secun-
:

quomodo vivemus in eo ? Atque ut ostenderet mortuos dum quod dictum est, Deus, in nomine tuo salvum me
nos esse peccato, subjecerat 3 An ignoratis, quoniam, fac, et in virtute tua judica me (Psal. liii, 3). Per ju-
quicumque baptixati sumus in Christo Jesu, in morte diciumquippeDei fitipsabonorum malorumque dis-
ipsius baptizati sumus? Sic itaque totum locum istum cretio, ut liberandi a malo, non perdendi cum malis,

clausit, ut ccepit. Mortem quippe Christi sic insinua- boni ad dexteram segregentur (Matth. xxv, 32, 33).
vit, ipsum mortuum diceret esse peccato.
ut etiam Propter quod ille clamabat, Judica me, Deus : et
Cui peccato, nisi carni*, in qua erat, non peccatum, quid dixerat velut exponens, Et discerne, inquit, cau-
sed similitudo peccati, et ideo nomine appellataest sam meam de gente non sancta (Psal. xlii, 1).
peccati ? Baptizatis itaque in morte Christi, in qua CAPUT LVI. —De Spiritu sancto
15. et Ecclcsia
non solum majores, verum etiam parvuli baptizao- recto ordine dictum in Symbolo. Ecclesia coelestis ter*

tur, ait, Sic et vos, id est quemadmodum Christus renas opitulutur. Cum autem
deJesu Christo Filio Dei
sic et vos existimate vos mortuos esse peccato, vivere unicoDomino nostro.quod ad brevitatemConfessio-
autcm Deo in Chrislo Jesu. nis pertinet,dixerimus,adjungimussiccredere nos
CAPUT LIII. —
Crux Christi, sepullura, resurre- et in Spiritum sanctum, ut illa Trinitas compleatur,
ctio, etc, figuru vitx christianx. Quidquid igitur ge- quffi Deus est deinde sancta commemoratur Eccle-
:

stum est in cruce Christi, in sepultura, in resurre- sia. Unde datur intelligi rationalem creaturam ad
ctione tertio die, in ascensione in ccelum, in sede ad Jerusalem iiberam pertinentem (Galat. iv, 26), post
dexteram Patris ita gestum est, ut his rebus non
; commemorationem Greatoris, id est summs illius
mystice tantum dictis, sed etiam gestis configurare- Trinitatis, fuisse subdendam. Quoniam quidquid de
tur vitachristianaquae hic geritur.Nam propter ejus homine Christo dictum est, ad unitatem personse
crucem dictum est Qw uutem Jesu Christi sunt, car-
: Unigeniti pertinet. Rectus itaque Confessionis ordo
nem suam crucifixerunt cum passionibus 5
et concupi- poscebat, ut Trinitati subjungcrctur Ecclesia, tan-
Proptersepulturam Consepulti
scentiis (Galat. v,24). : quam habitatori domus sua, et Deo templum suum,
sumus Christo per Baptismum in mortem. Propter re- et conditori civitas sua. Quae tota hic accipienda est,
surrectionem Ut quemadmodum Christus resurrexit a
: non solum ex parte qua 2 peregrinatur in lerris, a
mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitse solis ortu usque ad occasum laudans nomen Domini
ambutemus. Propterascensionem incoelumsedemque (Psal. cxn. 3), et post captivitatem vetustatis can-
ad dexteram Patris Si autern resurrexistis curn Chri-
: tans canticum novum; verum etiam ex illa quae in
sto, qux sursurn sunt quxrite, ubi Christus est ad dexte- ccelis semper, ex quo condita est, cohaesit Deo, nec
ullum malum sui casus experta est. Haec in sanctis
Angelis beata persistit, et su«e parti peregrinanti
sicut oportet opitulatur ;
quia utraque una erit con-
1
Sic antiquiores Mss. juxta graecum. At editi, Conse-
pulti enirn sumus.
s Aliquot
Mss., viventes. juxta gracum, sim tois pathttmasi,
3 Ita Mss. 1 Plures Mss., adjungimus
Editi vero, subjecit. his credere nos. Nonnulli
* Editi, camis. At Mss. plures, carni. Nouuulli vero vero, adjungimus,ut convenit, sic credere nos. Quidaui de-
eam vocem praHereunt. nique, adjungimus, ut scis, credere nos: nou minus bene.
5 Editi, cum vitiis. Proscipui Mss., cum passionibus 2 Am. Er. Dan. et plures Mss., quse.
239 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, 8PE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 260
nunc una eat vinculo charitatis,
sortio aeternitatis, et ista ignorare confiteor. Sed ne illud quidem cer-
quaetotainstitutaestadcolendumunumDeum.Unde tum habeo, utrum ad eamdem societatem perti-
nec nec ulla pars ejua vult se coli pro Deo, neo
tota, neant sol et luna et cuncta sidera quamvis non-
:

cuiquam esse Deus pertinenti ad templum Dei, quod nullis lucida corpora esse, non cum sensu vel
aediticatur ex diis quos facit non factus Deus. Ac per intelligentia, videantur (a).

hoc Spiritus sanctus si creatura, non creator, esset, GAPUT LIX. — Angetorum qualia sint in quibus
profecto creatura rationalis esset ; ipsa est enim apparuerunt corpora, Itemque an-
dif/icite explicatur.
summa creatura l
. Et ideo in Regula tidsi non pone- geli quis explicetcum qualibus corporibus apparue-
retur ante Ecclesiam, quia et ipse ad Ecclesiam per. rint hominibus, ut non solum cernerentur, verum
tineret in illa ejus parte quae in coelis est. Nec ha- etiam tangerentur et rursus non solida corpulentia,
;

beret templum, sed etiam ipse templum esaet. Tem- sed spirituali potentia quasdam visiones, non oculis
plum autern habet, de quo dicit Apostolus : Nescitis corporeis, sed spiritualibus, vel mentibus ingerant,
quia corpora vestra temptum sunt Spiritus sancti, qui in vel dicant aliquid non ad aurem forinsecus, sed intus
vobis est, quem Deo? De quibua alio loco
habetis a in animo hominis ', etiam ipsi ibidem constituti :

dicit : membra sunt Chri-

Nescitis quia corpora vestra sicut scriptum est in Prophetarum libro, Et dixit
sti (I Cor. vi, 19, 15) ? Quomodo ergo Deus non est, mihi angelus qui loquebatur in me (Zach. i, 9) non :

qui templum habet ? aut minor Christo est, cujus enim ait, qui loquebatur ad me sed, in me. Vel ;

membra templum habet? Nequeenim aliud templum appareantel in somnis,etcolloquantur more somnio-
ejus, aliud templum Dei est, cum idem dicat Apo- rum habemus quippe in Evangelio, Ecce Angelus
:

stolus, Nescitis quia templum Dei estis: quod ut pro- Domini apparuit illi in somnis, dicens (Matth. i, 20).
baret, adjecit, Et Spiritus Dei habilat in vobis (Id. iii,
Hisenim modis velut indicant se angeli contrecta-
16). Deus ergo habitat in templo suo, non solum bilia corpora non habere faciuntque difficillimam
:

Spiritus sanctus, sed etiam Pater et Filius, qui etiam quaeationem, quomodo patres eis pedes laverint
de corpore suo, per quod factus est caput Ecclcsiaa, (Gm. xvni, 4, et xix, 2), quomodo Jacob cum an-
quaein hominibusest, utsit ipsein omnibusprunatum gelo tam solida contrectatione luctatus sit (Id. xxxn,
tenens (Coloss. i, 18), ait, Solvite templum hoc, et in
24). Cum ista quaeruntur, et ea sicut potest, quisque
triduo suscitabo illud (Joan. n, 19). Templum erga conjectat, non inutiliter exercentur ingenia, si ad-
Dei, hoc est totius summae Trinitatis, sancta est hibeatur disceptatio moderata, et absit error opi-
Ecclesia, scilicet univeraa in ccelo et in terra. nantium se scire quod nesciunt. Quid enim opus est
CA.PUT LVII. — Stabilitas Ecclesix coeteslis. Sed ut haec atque hujusmodi affirmentur, vel negentur,
de illa quae in ccelo est, affirmare quid possumus, vel definiantur cum discrimine, quando sine cri-
nisi quod nullus in ea malus est, nec quisquam dein- mine nesciuntur ?

ceps inde cecidit aut casurus est, ex quo Deus an- CAPUT LX. —
16. Artes satanx transfigurantis se
gelis peccantibus non pepercit, sicut scribit apo8tolus ut angelum lucis, utilius dignoscunlur Magis opus est .

Petrus; sed carceribus caliginis inferi retrudens tra- dijudicare atque dignoscere, cum se satanas transfi-
didit in judicio pwiiendos reservari (TI Pefr. n, 4)? gurat velut angelum lucis (II Cor. xi, 14}, ne fal-
GAPUT LVIII. — Angelorum quse sint differentix, lendo ad aliqua perniciosa seducat. Nam quando sen-
etan Angeli sint sidera, incertum. Quomodo autem se sus corporis fallit, mentem vero non movet a vera
habeat beatissima illa et superna societas, quae ibi rectaque sententia, qua quisque vitam fidelem gerit,
sint differentiae praepositurarum ,ut cum omnes tan-
3 nullum est in religione periculum : vel cum se bo-

quam generali nomine Angeli nuncupentur (sicut in num fingens, ea lacit sive dicit, quse bonis angelis
Epistola ad Hebraeos legimus Cui enim Angelorum :
congruunt, etiam si credatur bonus, non est error
dixit aliquando : Sede a dextris meis (Hebr. i, 13) ? christianae fidei periculosus aut morbidus. Cum vero

hoc quippe modo significavit omnes universaliter per hasc aliena ad sua incipit ducere, tunc eum di-
Angelos dici), sint tamen illic Archangeli et utrum :
gnoBcere, nec ire post eum, magna et necessaria

iidem Archangeli appellenturVirtutes; atque ita di- vigilantiaest. Sed quotusquisque hominum idoneus
ctum sit, Laudate eum, omnes Angeti ejus ; laudate est omnes mortiferos ejus dolos evadere, nisi regat

eum, omnes Virtutes ejus (Psal. cxlviii, 2) ac si di- ;

atque tueatur Deus ? Et ipea hujus rei dtfficultas ad
ceretur, Laudate eum omnes Angeli ejus, laudate hoc est utilis, ne sit spes sibi quisque, aut homo
eum omnes Archangeli ejus : et quid inter se distent alter alteri, sed Deus suis omnibus. ld enim nobis
quatuor illa vocabula, quibus universam ipsam cce- potius expedire prorsus piorum ambigit nemo.

lestemsocietatem videtur Apostolusessecomplexus, CAPUT LXI. — Ecclesia in Angelis et in homi-

dicendo, Sive Sedes, sive Dominationes, sive Princi- nibus. Christus pro angclis non est mortnus. Angelos
patus, sive Potestates (Coloss. i, 16), dicant qui poa- quomodo hominxan redemptio. Ha?c ergo quae
spectat
sunt, si tamen possunt probare quod dicunt ego me : in sanctis Angelis et Virtutibus Dei est Ecclesia,
tunc nobis sicuti est innotescet, cum ei conjuncti

Sic Mss. At editi, Ipse enim esset summa creatura.

4

Editi, personarum. At Mss. plerique, prsrpositura-

» 1
Mss. sed intus animx hominis.
rum : et nonnulli, prxpositorum. (a) Vid. lib. ad Orosium contra Priscillianistae, cap. 11.
261 LIBEH UNUS. 2G2
fucrimua in finem, ad simul habendam beatitudi- ipso quippe beata est rationalis creatura.quaecum-
nem sempiternam.Ista vero quaa ab illa peregrina- que beata est,non ipse dc illa.Unde secundum boc
quod in illa sumus,
tur in terris, eo nobis notior est, melius accipitur quod scriptum est, Pax Dei qux
et ijuia hominum quod et nos sumus. H«3C san-
est, pracellit omncm intellectum : quod dixit
ut in eo
guine Mediatoris nullumhabentis peccatum,ab om- omnem, nec ipse intellectus sanclorum Angelorum
ni redemptaest peccato, ejusque vox est, Si Deus pro esse possit exceptus '
; sed Dei solius: nequeenim
nobis,quis oontra nosfQui Filio proprio non pepercit, et ipsius intellectum pax ejus excellit.
sed pro nobis omnibus tradidit illum (Hom. vm, 31, GAPUT LXIV.— 17. liemissio peccatorum e,vpressa
32). Non enim pro Angelis mortuus cst Ghristus. in Symbolo. Sanctorum vita sine crimine, non sine
Sed ideo etiam pro Angelis fit, quidquid hominum peccato. Goncordant autem nobiscum Angeli etiam
per ejus mortem redimitur et liberatur a malo.quo- nunc, oum remittuntur nostra peccata. Ideo post
niam cum eis quodammodo redit in gratiam, post commomorationem sanctae Ecclesiae in ordine Gon-
inimioitias quas inter homines et sanctos Angelos fessionis ponitur remissio pecoatorum. Per hanc
pcccata leoerunt, et ex ipsa hominum redemptione enim stat Ecclesia quae in terris est: per
hanc non
ruina illius angelioas detrimenta reparantur. perit quod perierat
inventum est (Luc. xv, 24).
et
GAPUT LXII. — Quomodo in Christo instaurantur Excepto quippe Daptismatis munere, quod contra
omnia, et pacificantur. Et utique noverunt Angeli originale peccatum donatum est, ut quod genera-
sancti docti de Deo,cujus veritatis aeterna contem- tione attraotum est, regeneratione detrahatur et
;

platione beati sunt, quanti numeri supplementum tamen quoquo peccata, quaecumque corde,
activa
de genere humano integritas illius civitatis exspe- ore, opere commissa invenerit,tollit hac ergo ex- :

ctet. Propter hoc ait Apostolus instauravi emnia in cepta magna indulgentia,unde incipit hominis re-
Christo, quse in easlis sunt, et qux in territ, in ipso novatio.in qua solvitur omnis reatus et ingeneratus
(Ephes.i,lO).lnBtaur&nt\ir quippequae in ccelis sunt, et additus ;
ipsa etiam vita caetera jam ratione
cum id quod inde lapsum est, ex homi-
in angelis utentis aetatis, quantalibet praepolleat fecunditate
nibua redditur instaurantur autem quae in terris
:
justitiae, sine peccatorum remissione non agitur.
sunt, oum ipsi homines qui praedestinati sunt ad Quoniam filii Dei quamdiu mortaliter vivunt, cum
aeternam vitam,a corruptionis vetustate renovantur. morte confligunt. Et quamvis de illis sit veraciter
Ao Bie perillud singularesacrificium in quo Media- dictum, Quotquot Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt
tor est immolatus, quod unum multae in Lege vic- Dei (Horn. vm, 14); sic tamen Spiritu Dei excitan-
timas flgurabant, pacificantnr ccelestia cum terres- tur, et tanquam filii Dei proficiunt ad Deum, ut
tribus, et terrestria cum ccelestibus. Quoniam sicut etiam spiritu buo, maxime aggravante corruptibili
idem apo8tolusdicil,i« ipso complacuit omnem pleni- corpore (Sap. ix, 15), tanquam filii hQminum qui-
tudinem * inhabitare, et per eum reconciliari omnia in busdam 2 humanis motibus deficiant ad se ipsos,
ipsum, pucificans per sanguinem crucis ejus, sive qux et ideo peccent. Interest quidem quanlum neque :

in terris sunt, sivequx in cozlis (Coloss. i, 19 et 20). enim quia peccatum est omne crimen, ideo cri-
CAPUT LXIII. —
Pax regni cxlestis, quomodo men est etiam omne peccatum. Itaque sanctorum
prsecellit omnem intellectum. —
Pax ista prxcellit, hominum vitam quamdiu in hac mortali 3 vivitur
sicut scriptum est, omnem inlelleclum (Philipp. inveniri pcsse dicimus sine crimine : Peccatum au-
iv, 7) neque sciri a nobis, nisi cum ad ea veneri-
;
tem dixerimus quia non habemus, ut ait tantus,
si

mus, potest. Quomodo enim pacificantur ccelestia apostolus * ,nosmetipsos seducimus,et veritas in nolns
nisi nobis *, id est, concordando nobiscum? Nam non est (I Joan. i, 8).

ibi semper est pax, et inter se universis intellec- GAPUT LXV. — Crimina quxlibet in Ecclesia re-
tualibus creaturis, et cum suo Greatore. Quae pax mitti per poenitentiam. ExtraEcclesiam non remit-
prseoellit, ut dictum est, omnem intellectum ; sed tunlur peocata.Sed neque deipsiscriminibus quam-
utique nostrum, non eorum qui semper vident fa- libet magnis remittendis in sancta Ecclesia, Dei
ciem Patris. Nos autem, quantuscumque sit in misericordia desperanda estagentibuspcenitentiam
nobis intellectus humanus, ex parte scimus, et vi- seoundum modum sui cujusque peccati.In actione
demus nunc per speculum in «nigmate /cum vero autem pomitentiae, ubi tale commissum est B ut is ,

aequales Angelis Dei fuerimus (Luc. xx, 36) tunc ;

quicommisit aChristi etiam corpore separetur,non
quemadmodum videbimus facie ad faciem
et ipsi, tam consideranda est mensuratemporisquamdolo-
(I Cor. xin, 12) tantamque pacem habebimus erga
; ris.CorenimcontritumethumiliatumDeusnonsper-
eos, quantam et ipsi erga nos quia tantum eos ;
nit(Psa/.L,19).Verum quia plerumque dolor alterius
dilecturi sumus, quantum ab eis diligimur^Itaque cordis occultus est alteri.neque in aliorum notitiam
pax eorum nota nobis erit, quia et nostra talis ac per verba vel quaecumque alia signa procedit cum ;

tanta erit,nec praecellet tunc intellectum nostrum: 1

Editi, exemptus. Melius Mss., excepfus.
Dei vero pax quae illic est erga eos, et nostrum et * Mss., tanauamfilii hominis in quibusdam, etc.
1 Editi, in hac morte.At Mss., in hac mortali
illorum intellectum sine dubitatione praecellet. : supple,
De vita.
* Editi,sanctus apostolus. Sed Mss. aptius
ad rena cum
l
Hic editi addunt, divinitatis ; quod plerique ac po- emphasi confirmaadauj, tantus apostolus.
tiores Mss. non habent. * In editis, uhi tale crimen commissum est.
J
Abest, cri-
Editi, nisi in nobis. Abest, in, a Mss. mtn a Mss.
 :

263 ENCHIRIDION, SIVE DE PIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 264

sit coram illo cui dicitur, Gemitus meus a te non est qux per dilectionem cperaiur (Gatat. v, 6). Si autem
absconditus (Psal. xxxvn, 10) : recte constituuntur male et non bene operatur,procul dubio.secundum
ab iis qui Ecclesiis * praesunt tempora pcenitentiae, apostolum Jacobum, mortua est in semetipsa. Qui
ut fiat satis etiam Ecclesiae,in qua remittuntur ipsa rursus ait: Si fidem dicat se quis habere,opera autem
peccata ; extra eam quippe non remittuntur. Ipsa non Juibeat ,numquid poterit fides salvare eum (Jacobi
namque proprie Spiritum sanctum pignus accepit ii, 17,14)? Porro autem si homo sceleratus propter

(IICor.i,22),sinequo nonremittunturullapeccata,ita fidem solam per ignem salvabitur, et sic est acci-
utquibusremittuntur,consequanturvitamasternam. piendum quod ait beatus Paulus, J/«e autem salvus
CAPUT LXVI. —
Remissio peccatorum fit propter erit,sic tamen quasi per ignem poterit ergo salvare ;

futurum judicium. Magis enim propter futurum ju- sine operibus fides, et falsum erit quod dixit ejus
diciurn fit remissio peccatorum. In hac autem vita coapostolus Jacobus falsum erit et illud quod
:

usque adeo valet quod scriptum est, Grave jugum idem ipse Paulus dixit, Nolile,\ji quit, errare ; neque
super filios Adam, a die exitus de ventre malris eo- fornicatores, neque idolis servientes, neque adultcri,
rum usque in diem sepulturx in matrem omnium(Bc- neque ryiolles, neque rnasculorum concubitores, neque
cli. xl, 1); ut etiam parvulos videamus post lava- fures,neque avari, neque ebriosi, neque matedici, ne-
crum regenerationis diversorum malorum afflictio- que rapaces reynum Dei possidebunt (I Cor.vi, 9,10).
ne cruciari:utintelligamus,totum quod salutaribus Si enim etiam in istis perseverantes criminibus, ta-
agitur Sacramentis,magis ad spem venturorum bo- men propter fidem Christi salvi erunt,quomodo in
norum,quam ad retentionem vel adeptionem prae- regno Dei non erunt ?
sentium pertinere.Multa etiam hicvidentur ignosci —
CAPUT LXVill. Locus Apostoli de salvandis per
et nullis suppliciis vindicari ; sed eorum pcenae re- ignem ut intelliqendus .Ignis quidam in hac vita, per
servantur in posterum.Neque enim frustraille pro- quem salvantur xdificanles ligna.Sed quia haec apo-
prie dicitur dies judicii.quando venturus estjudex stolica manifestissima et apertissima testimonia
vivorum atque mortuorum.Sicut e contrario vindi- falsa esse non possunt quod obscure dictum
; illud
cantur hic aliqua,et tamen si remittuntur,profecto est de iis qui supersedificant super fundamentum,
in futuro saeculo non nocebunt. Propterea de qui- quod est Christus, non aurum, argentum, lapides
busdam temporalibus poenis, quae in hac vita pec- preiiosos, sed ligna fenum, stipulam (de his enim
cantibus irrogantur, eis quorum peccata delentur, dictum est quod per ignem salvi erunt, quoniam
ne reserventur in finem,ait Apostolus Si enimnos : fundamenti meritonon peribunt),sic intelligendum
ipsos judicaremus, a Domino non judicaremur : cum est, ut his manifestis non inveniatur esse contra-
juiicamur autem a Domino corripimur, ne cum hoc rium.Ligna quippe et fenum et stipula non absur-
mundo damnemur (I Cor. xi, 31 et 32). de accipi possunt rerum saecularium,quamvis lici-
CAPUT LXVII. — 18. Refelluntur gui putabant teconcessarum,tales cupiditates,ut amitti sine ani-
fideles omnes, quantumlibet scelerate vixissent, sal- mi dolore non possint. Cum autem iste dolor urit,
vandos per igne77i.Cveduntuv &ulem a quibusdam 2 (a), si Christus in corde fundamenti habet locum, id
etiam ii qui nomen Christi non relinquunt, et ejus est, ut ei nihil anteponatur, et malit homo qui tali
lavacro in Ecclesiabaptizantur.nec ab ea ullo schi- dolore uritur, rebus quas ita diligit magis carere
smate vel haeresi praeciduntur, in quantislibet sce- quam per ignem fit salvus. Si autem res
Christo ;

leribus vivant, quee nec diluant pcenitendo, nec hujusmodi temporales ac saeculares temporetenta-
eleemosynis redimant.sed in eis usque ad hujus vitae tionis maluerit tenere quam Christum.eum in fun-
ultimum diem pertinacissime perseverent,salvi futu- damento non habuit quia haec priore loco babuit,
;

riperignem;licet promagnitudinefacinorumflagiti- cum in aedificio prius non sit aliquid fundamento.

orumque diuturno, non tamen asterno ignepuniri 3 . Ignis enim, de quo eo loco est locutus Apostolus,
Sed quihoc credunt,ettamen catholici sunt,humana talis debet inlelligi, ut ambo per eum transeant
quadam benevolentia mihi falli videntur namScri- : id est, et qui aedificat super hoc fimdamentum, au-
ptura divinaaliudconsultarespohdet.Librumautem rttjn,argentum, lapides prctiosos, et qui aedificat li-
de hac quaestione concripsi, cujus titulus est, de gna, fenum et stipulam. Cum enim hoc dixisset,ad-
Fideet Operibus ubi secundum Scripturassanctns,
; junxit Uniuscujusque opus quale sit ,ignis probabit.Si
:

quantum, Deo adjuvante, potui, demonstravi, eam cujus opuspermanserit,(juodsupc7\T.dificavitjncrccdcm

fidem salvos facere.quam satis evidenter expressit accipiet. Sicujus opus autem e.vustum fucril, damnum
Paulus apostolus,dicons : In Christo enim ejusneque patietur : ipse autem salvus erit, sic tamcn quasiper
circumcisio quidquam valet,neque pr&putium, sed fides ignem (Id. in, 11-15). Non ergo unius eorum, sed
1
Sic Mss. Editi vero, Ecclesise. utriusque opus ignis probabit. Est quidam ignis '

* Mss., creduntur a quibusdam, omisso, autem. quo aperte alio loco scri-
3
tentatio tiibulationis, de
Nonnulli codices, punicuri. Forte reponendum, pu-
nili : vel, puniendi. ptum est : Ifasa figuli probat fornax,et fwmines jus-
(a) Istorum nomini, quos aliquolies reprehendit Au- tos tentatio tribulationis (Eccli. xxvn, 6). Iste ignis
gustinus, non tautum libro de Fide et Operibus, sed
etiam lib.21 de Civitate Dei,cap.l7,et sequentibus,peper- in hac interim vita. facitquod Apostolus dixit,siacci-
cit semper.Ihec vero cum scriberet, intendisse in Hiero- dat B
duobus fulelibus,uni scilicet cogitanti quae Dei
nymum creditur a Joanne Garnerio in Appendice pri-
ma.ad priorem partem Mercatoris, pag. 117. Vide supra » Sic Mss. Editi vero, quidem.
Admonitionem in librum de Fide et Operibus. 8 Lov. et Arn., accedat. Alii eodiees, accidat.
265 LI»ER UNUS. 26«
sunt, quomodo placcat Dco, hoc est, asditicanti su- dicatur, Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris
per Christum fundamcntum, aurum argentura, (Matth. vi, !>, 12) : id est, si liat quod dicitur; quia
'

lapides pretiosos alteri autem cogitanti ea quae

;
et ipsa eleemosyna est, veniam petenti homini igno-
sunt mundi, quomodo placeat uxori (I Cor. vn, 32, scere.

33), id est, acdilioanti super idem fundamentum li- CAPUT LXXII. —

Eleemosynarum genera mulla.
gna, fenum, sti[)ulam illius cnim opus non exu-
: Ac per hoc ad omnia quae utili misericordia fiunt,
ritur, quia [non ea dilexit quorum amissione cru- valet quod Dominus ait, Date eleemosynam, et ec.ce
cietur ; cxuritur autemhujus, quoniam sine dolore omnia munda sunt vobis (Luc. xi, 41). Non solum
non pereunt, qua3 cum amore possessa sunt. Sed ergo - qui dat esurienti cibum, sitienti potum, nudo
quoniam altcrutra conditione proposita, eis potius vestimentum, peregrinanti hospitium, fugienti lati-
carere mallet quam Chrislo, ncc timore amittendi bulum, aegroto vel incluso visitationem, captivo re-
talia deseritGhristum, quamvis doleat cum amittit, demptionem, debili subvectionem, caeco deductio-
salvus est quidem,s*c tamen quasi per ignem : quia nem, tristi consolationem, non sano medelam, er-
urit eum rerum dolor, quas dilexerat, amissarum ; ranti viam, deliberanti consilium, et quod cuique 3
sed non subvertit neque consumit fundamenti sta- necessarium est indigenti verum etiam qui dat ve-;

bilitate atque incorruptione munitum. niam peccanti, eleemosynam dat et qui emendat ;

CAPUT LXr.X. — quidam

Ignis ttiam purgatorius verbere in quem potestas datur, vel coercet aliqua
post hanc vitam. Tale aliquid etiam post hanc vitam disciplina, et tamen peccatum ejus, quo ab illo lae-

fieri, incredibile non est, et utrum ita sit, quaeri po- sus aut offensus est, dimittit ex corde, vel orat ut
test : et aut inveniri.aut latere.nonnullos fideles per ei dimittatur, non solum in eo quoddimittit atque

ignem quemdampurgatorium,quanto magisminus- orat, verum etiam in eo quod corripit, et aliqua

ve bonapereuntia dilexerunt,tanto tardius citiusque emendatoria poena plectit, eleemosynam dat quia ;

salvari ; non tamen tales de quibus dictum est.quod misericordiam praestat. Multa enim bona praestantur
regnum Dei non possidebunt, nisi convenienterpccni- invitis, quando eorum consulitur
utilitati, non vo-

tentibus eadem crimina remittantur. Convenienter luntati quia ipsi sibi inveniuntur esse inimici,
:

autem dixi, ut sterilcs in eleemosynis non sint, qui- amici vero eorum potiusilli quosinimicosputant; et
bu? tantum tribuit Scriptura divina, ut earum tan- reddunt errando mala pro bonis, cum reddere mala
tummodo fructum se imputaturum prsenuntiet Do- christianus non debeat nec pro malis. Multa itaque
minus dextris, et earum tantummodo sterilitatem genera sunt eleemosynarum, quae cum facimus, ad-
sinistris quando his dicturus est, Venite, benedicti
;
juvamur ut dimittantur nostra peccata.
Patris mei, percipite regnum : illis autem, Ite in ig- CAPUT LXXIII. — Eleemosynse genus maximum,
nem ivtcrnum 2 (Matth. xxv, 34, 41). parcere inimicis. Sed ea nihil est majus, qua excorde
CAPUT LXX. —
19. Crimina eleemosynis non re- dimittimus,quodinnosquisquepeccavit.Minusenim
dimi, nisi vila mutetur. Sane cavendum est ne quis- magnum est ergaeumessebenevolum.siveetiambe-
quamexistimetinfandaillacrimina.qualiaquiagunt neficum,qui tibi mali nihil fecerit illud multo gran- :

regnum Dei non possidebunt, quotidie perpetranda, dius etmagnificentissima3bonitatisest,uttuum quo-

etelcemosynis quotidie redimenda.In melius quippe que inimicumdiligas,etei qui tibi malum vult, etsi
est viti mutanda, et per eleemosynas de peccatis potestfacit,tubonumsempervelis.faciasquecumpos-
prateritis est propitiandus Deus;non ad hoc emendus sis 4 ,audiensdicentem Deum, Diligite inimicosvestros,
quodam modo, ut ea semperliceat impunecommit- bene facite eis qui vos oderunt, et orate pro eis qui vos
tere. Nemini enim laxamentum peccandi (Eccli.
dedit persequuntur (Matth. v,44).Sed quoniam perfectorum
xv, 21) : quamvis miserando deleat jam facta pec- suntista filiorum Dei, quo quidem se debet omnis
cata, si non satisfactio congrua negligatur. extendere,ethumanum animumad hunc affe-
fidelis

CAPUT LXXL Oratione Dominica expiari leviora ctum, orando Deum, secumque agendo luctandoque
peccata. De quotidianis autem brevibus levibusque perducere:tamenquiahoc tam magnum bonum tantae
peccatis,sinequibushsecvitanonducitur,quotidiana multitudinis non est, quantam credimus exaudiri,
fidelium oratio satisfacit. Eorum est enim dicere, cum in oratione dicitur, Dimitte nobis debita nostra,
Paternosterqui esinccelis, qui jam Patri tali regene- sirutetnos dimittimus debitoribus nostris; procul dubio
rati sunt ex aqua et Spiritu 3
(Joan. m, 5). Delet om- verba sponsionis hujus implentur, si homo qui non-
nino haec oratio minima et quotidiana peccata. Delet dum jam 5 diligat inimicum, tamen
ita profecit, ut

et illaaquibus vita fidelium etiam scelerate gesta, quando rogatur ab homine qui peccavit in eum,utei
sed pcenitendo in melius mutata discedit:si quemad-
modum veraciter dicitur, Dimilte nobis debita nostra, 1
Abest, si, a Mss. et ab Am. Er. Dan.
quoniam non desunt quaidimittantur itaveraciter
' ItaMss. At editi, non solum autem.
;
3 Plures Mss., quodcumque.
4 Plerique Mss., quod possis. Moxque prosequuntur,
1
Quidam
Mss., super Chritti fundamentum. audiens dicentem Deum; vel, audiens dicentem Jesum,
? Lov., percipite regnum Dei ; illis autem, ite, tnale- qua; etiam lectio est Am. Er. Dan. necnon 3 Sent.,
dicti, in ignem xternum. Voces, Dei, et, maledicti, ab- tlist. 30, cap. llic aolet. At Lov. et Arn. post verba,
sunt a Mss. cum possis, haec subjiciunt Illius memor exempli, qui
:

s Editi hic et simili luco infra, cap. 75, addunt, san- in cruce pendens pro suis exorat persecutoribus, suosque
cto : quae vox a Mss. abest et a graeco textu Evangelii admonuit <iicens: DUigite, etc.

Joannis, cap. 3, f 5, in quem respiciebat Augustinus. B Duo e Vaticanis Mss., ut etiam.

Patrol. XL. 9
 .

267 ENCHIKIDION, IVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 268

dimittat, drhr.ttitexcorde : quia etiam sibi roganli 0A.PUT LXXVI. — Prima eleemosyna, animx suse

cum orat et dicit, Sicut et nos misereri etrecte vivere.Qm enim • vult ordinate dare
ulique vult dimitti,
nostris ; id est, Sic dimitte
eleemosynam, a se ipso debet incipere, et eam sibi
dimittimus debitoribus
debita nostra rogantibus nobis, sicut et nos
dimit- primum dare. Est enim eleemosyna opus misericor-
diae verissimeque dictum est, Miserere animx tuse
timus rogantibus debitoribus nostris. ;

CAPUT LXXIV. —
Peccata non dimittendi non di- placens Deo (Eccli. xxx, 24). Propter hoc renascimur,
ut Deo placeamus, cui merito displicet quod nascen-
mittuntur a Dco.inm vero qui eum.inquempeccavit,
hominem rogat.si peccato suo movetur ut roget,non do contraximus. Heec estprima eleemosyna, quam
nobis dedimus, quoniam nosipsos miseros * per mi-
est adhuc deputandus inimicus, ut eum diligeresit
inimicilias exer- serantisDei misericordiam requisivimusjustum ju-
diflicile, sicut difficile erat quando

cebat. Quisquis autcm roganti et percati sui poeni-
tentinon ex corde dimittit, nullo modo existimet a
Dominosuapecc;itadimitti;quoniammentiri veritas
non potest. Quem vero lateat Evangelii auditorem
dixerit, Ego sum
sive lectorem, quis
xiv,6)?Qui cumdocuissetorationem,haneinea posi-
tam sententiam vehementer commendavit.dicens
dicium ejus confitentes,quo miseri effecti sumus, de
quo dicil Apostolus, Judicium quidem ex uno incon-
demnationem : et magnae charitati ejusgratias agen-
tes,de qua idem ipse dicitgratiae praedicator, Com-
veritas {Joan. mendatautem suam dilectionem Deus in nobis,quoniam
cum adhucpeccatores essemus, Christus pro nobis mor-
(Rom. v, 16, 8, 9) ut et nos veraciter de
: tuus esl ;

cnim demiscritis hominibus pec-ata eorwn,ditnittet nostra miseriajudicantes et Deum charitate 8 quam
Si
vobis Pater vestercvelcstis peccata vestra.Si autem non
donavit ipse diligentes, pie recteque vivamus. Quod
et

dimiseritis hominibus,nec Pater vester dimittetpeccata

i;esrra;i>/aM/i.vi,14,15).Adtammagnumlonitruumqui
non expergiscitur, non dormit, sed mortuus est
et tamen potens est ille etiam mortuos suscitare.
CAPUT LXXV.— 20. Eleemosyna sceleratos et inft-
deles non mundnt, nisi mutentur. Sane qui scelera-
judiciumetcharitatemDeicumPharisaeipraeterirent,
decimabant tamen propter eleemosynas quas facie-
: bantetiamquiequeminutissimafructuumsuorum:et
ideo non dabanteleemosynasaseincipientes,secum-
quepriusmisericordiamfacientes*.Propterquemdi-
lectionisordinem dictum est, Diliges proximum tuum

tissime vivunt, nec curant talem vitam moresque
corrigere, et inter ipsa facinora et flagitia sua elee-
mosynas trequentare non cessant, frustra ideo sibi
blandiuntur, quoniam Dominus ait, Date eleemosy-
tanquam te ipsum (Luc. x, 27). Cum ergo increpasset
eos quod forinsecus se lavabant, intus autem rapina
et iniquitate pleni erant.admonens quadam eleemo-
syna 3 quarn sibi homo debet primitus dare, inle-
,

nam, et ecce omnia munda sunt vobis. Hoc enim quam riora mundari Verumtamen, inquit, quod superest,
:

late pateat,non intelligunt. Sed ut intelligant, atten- datc eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis.
dantquibusdixerit.NerapeinEvangeliosicscriptum Deinde ut ostenderet quid admonuisset, et quid ipsi
est :Cum loqueretur,rogavitittum quidam Pharisxus facere non curarent, ne illum putarent eorum elee-

ut pranderet apud se ; et ingressus recubuit. Pharisieus mosynas ignorare Sedvx vobis, inquit Pharisaeis
:
:

autcm Cdspit intra se reputans dicere,quare non bapti- tanquam diceret, Ego quidem commonui vos elee-
%atus esset ante prandium. Et ait Dominus ad illum : mosynam dandam, per quam vobis munda sinl om-
Nunc quod deforis est calicis et catini,
vos Pharissei, nia Sed vss vobis qui decimatis mentam el rutam et
;

mundalis ; quod autem intus est vestrum,plenum est ra- omre olus ; has enim novi eleemosynas vestras, ne
pina ctiniquitate.Stulti,nonne qui fccitidquoddeforis deillis me nunc|vos admonuisse arbitremini :etprse-

est, diam id quod intus est fccit ? Verumtamenquod

' tcritis judicium et charitatem Dei; qua eleernosyna

superest,date eicemosynam, et ecce omnia munda sunt possetis ab omni inquinamento interiori mundari,

vobis(Luc. xr, 37-41). Itane hoc intellecturi sumus, ut vobis munda essent et corpora quas lavatis : hoc
ut Pharisseis non habentibus tidem Christi, etiamsi est enim omnia, et interiora scilicet et exteriora :

non in eum crediderint,nec renati fuerint ex aqua et sicut alibi legitur, Mundate qux intus sunt, ct qux
Spiritu, munda omnia, tnntum si eleemosynas
sint munda erunt(Matth. xxm, 26). Sed ne istas
foris sunt

dedcrint,sicutisti easdandas putant?cum sint im- eleemosynas,qua? fiunt de fructihus terrae.respuisse

mundiomnesquos non mundat fides Christi,de qua videretur : Hsec, inquil, oportuit facere, idest, ju-

scriptum est, Mundans fxde corda eorum (Act.xv, 9); dicium et charitatem Dei et illa non omitterc (Luc
;

etdicat Apostolus, Immundisautcmetinfidelibusnihil xi, 42), id est, eleemosynas fructuum terrenorum.

est mundum, scd polluta sunt eorum et mens et con- CAPUT LXXVII. —
Iniquitas deserenda, ut prosint

scicnlia (Tit. i, 15). Quomodo ergo Pharisajis omnia etecmosynae. Non ergo se fallant,qui per eleemosynas
mundaessent,si eleemosynas,darent et fideles non quaslibei largissimasfructuumsuorumvelcujuscum-
essent? Aut quomodo fideles essent, si in Christum quepccuniae,impunitatem se emereexistimantin fa-

credere atque in ejus renasci gratia noluissent? Et ' Sic Mss. Editi vero, qui avtem.
tamen verum est quod audierunt, Dale eleemosy- 1
Tres M;-*., nos ipsos ma-ito miseros.
3 Edih. tl i\'i 'i.ir/tntem. Castigautur ex M^s.
nam, et ecce omnia munda sunt vobis.
4 Atu. Er. Lov.
i

p<jst, facientes, adduut, sicut isti eas

i/andas putant. Verba suut ex superiore capite uiale
» Hic apuJ Lov. additum Videte ut etinm id quod
: huc trauslata.
intus est mundum fiat : quod ab editis Ani. Er. Dau. et * Aui. Er. Lov. et Arn., admonens quamdam eleemo-
lilcrisque ac potioribus Mss. abest, uecuon ab Evauge- vjnam : et infra post, dare, habebaDt, et interiora mun-
lio Lucae citato. otare. Einendautur hic ex Mss.
269 LIBER UNUS. 270

cinorum immanitate ac flagitiorum nequitia perma- haberc ncgotium.sed iniquitatem se pati,quam vcl-
nendi: non solum enim haec faciunt,sed ita diligutrt, let a se judicium sententia removeri continuo ta> ;

ul in eis semper optent.tanlum si possint impune, libus cogitationibus vel excusationibus occurrit,at-
versari. Qui autem diliijit iniquilalem, Odit aflimatn que ait: Quare non magis iniquitatetn patiminifquare
suam (Psal. x, 6); et qui odit aniinam suam.non est non polius fraudamini?'Ut ad illud redeatur,quod Do-
in eam misericors, sed crudelis: diligendo eam minus ait,St quis volucrit lunicam tuam tollere,et ju-
quippe secundum saeculum, odit eaui secundum ilieio tecum contendere,dimitte illi ct pullium(Matlh

Deum.Si ergo velletei dare eleemosynam.per quam
illi essent munda omnia,odisset eam secundum saa-
culum, et diligeret secundum Dcum. Nemo autem
dat eleemosynam qualemlibet, nisi unde det ab illo
accipiat qui non eget: ideo dictum est, Misericordia
v, 40); et alio loco, Qui abstulerit, inquit, tua, noli
repetere (Luc.vi, 30). Prohibuit itaque suos de 8u?cu-
laribus rebuscum aliis hominibus habere judicium:
ex qua doctrina Apostolus dicit esse delictum.Tamen
cum sinit in Ecclesia talia judicia finiri inter fratres

ejas prxvcniet me (Psal. lviii, II.) fratribus judicantibus,extra Ecclesiam vero terribi-
CAPUT LXXVIII.— 21. Peccati quxdam sunt, quse litcrvetat; manifestum est etiam hic quid secun-
humano judicio non csse putarenlur.Qux sint autem dum veniam concedatur infirmis.Propter hajc atque
levia, qua3 gravia peccata, non humano, sed divino hujusmodi peccata,cl alia,liceliis minora,qua3 fiuiit
sunt pensanda judicio. Videmus enim quaedam ab verborum et cogitationum olfensionibus. apostolo
ipsisquoque Apostolis ignoscendo fuisse concessa: Jacobo confilente ac dicente,/n multis enim offendi-
quale illud est quod venerabilis Paulus conjugibus
1
inus omnes [Jacobi in,2); oportet U» quotidie crebro-
ait, Nolite fraudare invicem, nisi ex consensu ad tem- que oremus Dominum,atque dicamus.Dimi^e nobis
pus, ut vncetis orationi; et iterum ad idipsum estote 2
quod sequitur mentiamur,
debila nostra; nec in eo
ne vos tentet satanas propter incontinenliam vestram: sicutet nos dimitlimus debitoribus nostris (Matth. vi,

quod putari posset non esse peccatum, miscerisci- 12).

licet conjugi non filiorum procreandorum causa, CAPUT LXXIX. — Qux levia videntur, esse inter-
quod bonum est nuptiale, sed carnalis etiam volu- dum gravissima. Sunt autem quaedam quae levissima
ptatis; ut fornicationis,sive adulterii,sive cujusquam putarentur, nisi in Scripturis demonstrarentur opi-
alteriusimmunditiaemortiferum malum,quod turpe nione graviora. Quis enim dicentem fratri suo, Fa-
est etiam diccre, quo potest tentante satana libido tue,veum gehennae putaret,nisi Veritas diceret?Cui
pertrahere,incontinentium devitet infirmitas,Posset tamen vulneri subjecit continuo medicinam,praece-
ergo,ut dixi,hoc putari non esse peccatum, nisiad- ptum fraternae reconciliationis adjungens : mox
didissetHoc aulem dico secundum veniam, non se-
: quippe ait,Si' ergo offers* munus tuum ad altare,et ibi

cundum imperium (I Cor. vn, 5, 6). Quis autem jam recordatus fueris,quiafrater luushabet uliquid adver-
esse peccatum neget, cum dari veniam facientibus sum te, etc. (Matth. v, 22, 23). A ut quis aestimaret
apostolica auctoritate, fateatur 3
? Tale quiddam est, quam magnum peccatum sit,dies observare et men-
ubi dicit: Audet quisquam vestrum adversus alterum ses et annos et tempora,sicut observant qui certis
ncgotium habens judicari apud iniquos,et non apud diebus sive mensibus sive annis volunt vel nolunt
sanclos? El paulo post: Ssecularia igitur judicia si ha- aliquid inchoare, eo quod gecundum vanas doctri-
bueritis,]ru\u\t,eos qui contemptibiles sunt in Ecclesia, nas hominum faustavel infaustaexistiment tempo-
hos collocate^. Ad revcrentiam vobis dico: sic non est ra; nisi hujus mali magnitudinem ex timore Apos-

inter vos quisquam sapiens qui possit inter fratrem stolipensaremus, qui talibus &\t,Timeovos, ne forte

suum judicare? sed frater cum fralre judicatur ,et hoc sine causa laboraverim in vobis (Galat. iv, H)?
apud infidetes! Nam ethic posset putarijudicium ha- CAPUT LXXX. — Peccala horrenda usu videntur
bere adversus alterum, non esse peccatum, sed tan- leviaMuc accedit quod peccata, quamvis magnaet
2

tummodo id extra Ecclesiam velle judicari.nisi se- horrenda,cum iu consuetudinem venerint.aut parva
cutus adjungeret: Jam quidem ornnino delictum est, aut nulla esse creduntur; usque adeo ut non solum
quia judicia habetis vobiscum (I Cor.v\, 1-7). Et ne non occultanda, verum etiam praedicanda ac diffa-
quisquam hoc ita excusaret, ut diceret justum se manda videantur,quando, sicut scriptum est, Lau-
datur peccator indesideriis animx sux,ct qui iniqua
1
\ox,ventrabilis, deest in uno tantum eVaticunis Msa.
2 Editi, ad ipsum revertimini. At plenque ac meliorea gerit benedicitur (Psal.i\,2A). Talis in divinis Libris
Mss.,ad idipsum (vel,arf ipsum) estote.HaDclecti^uem se- iniquitas clamor vocatur. Sicut habes apud Isaiam
qui solet Augustinus in Epistola 262, iu Sermone 351, u.
5,in lib. 5 contra Faustum,cap.9; eademque lectio apud prophetam de vinea mala: Exspcctavi, inquit, uifa-
Origenem adhibit afuit in homilia in Numeros vigeeiina ceret judicium,fecit autem iniquitatem* , non justi-
et
tertia: quasi pro sunerchesthe, legerent olim, ginestheAu.
tiam,sed clamorem (Isai. v, 7).Unde est illud in Ge-
fine ejusdcm sententiee, loco, incontinentiam ; nonnulli
codices ferunt, intemperantiam. nesi: Clamor Sodomorum Gomorrhxorum multipli-
et
3
In editis, aposiotica auctoritas fateatuv At in melio-
catus est (Ge».xvm,20).Quia non solum jam apud cos
ris notae Mss. aposto/ica auctoritute fateatur: id est, ab
Apostolo dari veniam, secundum illud paulo aute dic- non puniebantur illa flagitia, verum etiam publice
tum, ab ipsis quoque Apostolh iqnoscendo fuisse concessa. veluti lege frequentabantur.Sic nostris temporibus
* Editi addunt, ad judicandum. Sed hoc nec Mss. ha-

bent, nec textus graacus Apostoli. Rursum infraconsen-

tientes grsecos veteres codices sequimur,relictis editis, '
lu Mss., offccs. Grajce est, prospheres.
qui ferebant,mter fratrem et fratrenjudicae,sed frater 2 Lov. et Aru. hinc accidit : minus bene.
cum fralre judicio contendit. * Veteres Mss. duo, fet.it auUnt farinus.
 :

271 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET CHAIUTATE, S. AUGUSTINI 272

itamulta mala.etsi nontalia,in apertam oonsuetu- praemisit evangelista, et ait : Hespexit eutn Dominu s
dinem jam venerunt, ut pro his non solum excom- (Luc. xxii, 61).

municare aliquem laicum non audeamus, sed nec
clericum degradare. Undecum exponerem ante ali-
quot annos Epistolam ad Galatas,in eo ipso loco ubi
ait Apostolus, Timeovos ne forte sine causa laborave-
rim in exclamare compulsus sum: « Vae pec-
vobis;
catis hominum,quae sola inusitata exhorrescimus
CAPUT LXXXIII. Peccatum in Spiritum sanctum.
Qui vero in Ecclesia remitti peccata non credens,
contemnit tantam divini muneris largitatem, et in
hac obstinatione mentis diem claudit extremum,re-
us est illo irremissibilipeccatoinSpiritum sanctum,
in quo Christus peccata dimittit.De qua quasstione

usitatavero, pro quibus abluendis Filii Dei sanguis difficili in quodam propter hoc solum conscripto li-

effusus est.quamvistam magnasint,ut omnino clau- bello enucleatissime, quantum potui, disputavi (a).

di contra se faciant regnum Dei',saepe videndo om- CAPUT LXXXIV. —

23. De carnis resurrectione.

nia tolerare,saepe tolerando nonnulla etiam facere Jam vero de resurrectione carnis, non sicut quidam
cogimur atque utinam, o Domine,nonomnia quae
!
revixerunt,iterumque sunt mortui, sed in aeternam
non potuerimus 2 prohibere,faciamus» (Expos.Epist. vitam, sicut Christi ipsius caro resurrexit, quem-
ad Galat. «.35)! Sed videro utrum me immoderatus admodum possim breviter disputare, et omnibus
dolor incaute aliquid compulerit dicere. quaestionibus quae de hac re moveri assolent, satis-
CAPUT LXXXI— 22.Peccati causx duge,ignorantia facere non invenio. Resurrecturam tamen carnem
et nemo vincit nisi divinitus adjutus.
infirmitas,quas omnium quicumque nati sunt hominum atque na-
Hoc nunc dicam.quod quidem et in aliis opusculo- scentur, et mortui sunt atque morientur, nullo mo-
rum meorum locis same jam dixi.Duabus ex causis do dubitare debet christianus.
peccamus; aut nondum videndo quid facere debea- CAPUT LXXXV. — Fetus abortivi an resurgent.
mus, aut non faciendo quod debere fieri jam vide- Unde primo occurrit de abortivis fetibus quaestio.qui
mus: quorum duorum illud ignorantiae malum est, jam quidem nati sunt in uteris matrum.sed nondum
hoc infirmitatis. Contra quae quidem pugnare nos ita ut jam possent renasci.Si enim resurrecturos eos

convenit : sed profecto vincirr.ur, nisi divinitus ad- dixerimus; de iis qui jam formati sunt.tolerari po-
juvemur,ut non solum videamue quid faciendum test utcumquequod dicitur: informesvero abortus 1

3
sit,sed etiam accedente sanitate delectatio justitiae
vincat in nobis earum rerum delectationes,quas vel
habere cupiendo,veI amittere metuendo.scientes vi-
dentesque peccamus; jam non solum peccatores,
quod eramus etiam cum per ignorantiam peccaba-
quis non proclivius perire arbitretur, sicut semina
quae concepta non fuerint? Sed quis negare audeat,
etsi affirmare non audeat, id acturam resurrectio-
nem, ut quidquid formae defuit implealur! Atque
ita non desit perfectio,quae accessura erattempore,

mus,verum etiam non

legis pra2varicatores,cuT> id
facimus quod faciendura, vel facimus quod non
faciendum esse jam scimus.Quapropter non solum
si peccavimus ut ignoscat, propter quod dicimus,
Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus
debitoribus nostris ; verum etiam ne peccemus ut
regat, propter quod dicimus, Ne nos inferasin ten-
quemadmodum non erunt vitia quae accesserant
tempore: ut neque in eo quod aptum et congruum
dies allaturi fuerant, natura fraudetur; neque in eo
quod adversum atque contrarium dies attulerant,
natura turpetur; sed integretur quod nondum erat
integrumsicutinstaurabiturquodfueratvitiatum.ib.
CAPUT LXXXVI. — Fclus quando vivcre
in utero

tationcm (Matih. vi, 12, 13); ille rogandus est, cui
dicitur in Psalmo, Dominus Uluminatio mea et salus
mea (Psal. xxvi,l); ut illuminatio detrahat ignoran-
tiam, salus iniirmitatem.
incipiat. Ac per hoc scrupulossissime quidem inter
doctissimos quaeri ac disputari potest, quod utrum
ab homine inveniri possit ignoro, quando incipiat
homo in utero vivere utrum sit quaedam vita et 2
;

CAPUT LXXXII. —
Pa>nitcntia Dei donum. Nam occulta, quas nondum motibus viventis appareat.
etipsapoenitentia,quandodignacausaestsecundum Nam negare vixisse puerperia,qua? propterea mem-
morem Ecclesiae cur agatur, plerumque infirmitate brotim exsecantur et ejiciunturex uteris prorgnan-
non agitur; quia et pudor timor est displicendi,dum tium, ne matres quoque si mortua ibi reliquantur
plus delectat hominum quam justitia
existimatio, occidant, impudentia nimia videtur. Ex quo autem
quasequisquehumiliatpccnitendo. Undenon solum incipit homo vivere.ex illo utique jam mori potest.
cum agitur poenitentia, verum etiam ut agatur, Dei Mortuus vero, ubicumque mors potuit evenire,
illi

misericordia necessaria est. Alioquin non diceret quomodo ad resurrectionem non pertineat mortuo-
Apostolus de quibusdam: Ne forte det illis Deuspoz- rum, reperire non possum.
nitentiam (II Tim. n, 25). Et ut Petrus amare fleret, CAPUT LXXXVII. —
Monstrosi fetus quomodo rc-
surrecturi. Neque enim et monstra qus nascuntur
et vivunt, quamlibet cito moriantur, aut resurre-
1
Paulo
alia lectio eat Expositionis Epittolffl ad Gala-
tas.ubi habetur. n. 35: usitata vero pro quibus abluendis ctura negabuntur, aut ita 3
resurrectura credenda
FUii Dei sanguis ef/usus est,quamlibet maqna sint,et otn- 1 Deceui Mss., abor-tivos.
nino claudi contra se faciant regnum Dei. M. * Am. Er. Dan. Arn. et pauci Mss. omittunt, et.
s Editi, poterimus. Meluis Mss., potuerimus. Nam sic 3 Ilic Aiu.
Er. et Dan. addiuit, vitiata, quffi vox abest
Expositio citala Epistolee ad Galatas. a Mss.
3 Uuns e Colbertinia
vetustissimua codex,accedente sica- (a) Nou alio, crediums, libello, uisi Sermone nunc
vitate: non inepte. Aptiustamen Mss. cseteri et. cditi,nc- 71, qui oliin de verbis Doiuini fuit 11.
cedente sanitate: qua sciliat pellatur malum infirmitatis. (b) Vid. lib. 22 de Civitate Dei, capp. 12, 13.
 : — ;

273 LIBER UNUS. 274

sunt, ac non potius correcta emcndataque nalura. versa sit staturu revivisccnlium singulornm, quia
Absit enim ut illum bimembrem.quinuper natusest fuerat diversa viventium,aut macri cum eadem ma-
in Oriente, de quo el fratres fidelissimi quod eum cie,aut pinguescum eadem pinguedine reviviscant.
viderint retulerunt,et sanctac memoriae Hieronymus Sed si hoc est in consilio Creatoris.ut in effigiesua
presbyter scriptum reliquit («) absit, inquam, ut
: cujusqueproprietaset discernibilissimilitudoserve-
unuin hominem duplicem.ac non potius duos, quod tur,in caeteris autemcorporis bonis aequalia cuncta '

futurum fuerat.si gemini nascerentur,resurrecturos reddantur,ita modificabitur illain unoquoquemate-

existimemus. Ita caetera quaBsinguli quique partus ries, ut nec aliquid ex ea pereat, quod alicuide- et

vel amplius vel minus aliquid habendo.vel quadam fuerit ille suppleat,qui etiam de nihilo potuit quod
nimia deformitate monstra dicuntur adhumanae na- voluit operari.Si autem in corporibus resurgentium
turae figuramresurrectionc revocabuntur ;ita utsin- rationabilis inaequalitas erit,sicut estlocum quibus
gulaj animffi singula suacorporaobtineant,nullis co- cantus impletur ;hoc fiet cuique de materie corporis
haerentibus etiam quaecumque cohaerentia natafue- sui, quod et hominem reddat 2 angelicis coetibus.et
rant sed seorsum sibi singulis sua membragestan-
;
nihil inconveniens eorum ingerat sensibus.Indeco-
tibus,quibus humani corporis completur integritas. rum quippe aliquid ibi non erit ; sed quidquid fu-
CAPUT LXXXVIII. — Instauratio carnis quocum- turum est, hoc decebit ;
quia nec futurum est, si

que modo perierit. Non autem Deo terrena ma-

perit non decebit.
teries de qua mortalium creatur caro sed in quem- : CAPUT XCI. — Resurgent piorum corpora quo ad
libet pulverem cineremve solvatur, in quoslibet substantiam carnis,sed sineomni wYw.Resurgent igi-

halitus aurasque diffugiat.in quamcumque aliorum tur sanctorum corpora sine ullo vitio.sine ulla de-
corporum substantiam velin ipsaelementa vertatur, formitate, sicut sine ulla corrupticne, onere, diffi-
in quorumcumque animalium e!.iam hominum ci- cultate: in quibus tanta facilitas 3
,
quanta felicitas
bum cedat carnemque mutetur.illi anima? humanae erit. Propter quod et spiritualia dicta sunt,cum pro-
puncto temporis redit ', quae illam primitus,ut ho- cul dubio corpora sint futura.non spiritus.Sed sicut
mo fieret, viveret, cresceret, animavit. nunc corpus anitnale dicitur, quod tamen corpus,
CAPUT LXXXIX. — Superflua quomodo redibunt non anima est ita tunc spirituale corpus erit.cor-
;

ad corpus. Ipsa itaque terrena materies, quse disce-
dente anima fit cadaver,non ita resurrectione repa-
rabitur.ut ea quae dilabuntur elin alias atque alias
aliarum rerum species formasque vertuntur, quam-
visad corpusredeant unde dilapsa sunt, adeasdem
pus tamen, non spiritus erit.Proinde quantum atti-
net ad corruptionem, quae nunc aggravat animam
(Sap.xx, 45), et ad vitia, quibus caro adversus spi-
ritum concupiscit (Galat. v, 17), tunc non erit caro,
sed corpus quia et ccelestia corpora perhibeptur.
;

quoquecorporispartes ubifuerunt.redirenecessesit. Propter quod dictum est, Caro et sanguis regnum

Alioquin si capillisreditquodtam crebratonsurade- Dei non possidebunt : et tanquam exponens quid di-
traxit,si unguibus quod toties dempsitexsectio; im- xev\t,neque corruptio, inquit.incorruptioncm posside-
moderata et indecens cogitantibus,et ideo resurre- bit(l Cor.xv, 50). Quod prius dixit, caro et sanguis
ctionem carnis noncredentibus occurritinformitas. hoc posterius dixit, corruptio : et quod pr\us,regnum
Sedquemadmodum sistatuacujuslibet solubilisme- Dei : hoc rjoster\us,incorruptione?n. Quantum autem
talli aut igne liquesceret,aut contereretur in pulve- attinet ad substantiam etiam tunc caro erit.Propter
rem.autconfunderetur in massam.et eam vellet ar- quod et post resurrectionem corpus Christi,caro ap-
tifex rursus ex illius materiae quantitate reparare ;
pellata est (Luc. xxiv, 39). Sed ideo ait Apostolus,
nihil inter^sset ad ejus integritatem,quae particula Seminatur corpus animale, resurget corpus spirituale
materiae cui membro
redderetur,dum tamen
statuae (I Cor. xv, 44) quoniam tanta erit tunc concordia
:

totum ex quo constituta fuerat,restituta resumeret carnis et spiritus, vivificante spiritu sine sustenta-
ila Ueus mirabiliteratqueineffabiliterartifex,detoto culi alicujus indigentia subditam carnem, ut nihil
quo caro nostra constiterat,eam mirabili et ineffa- nobis repugnet ex nobis ; sed sicut foris neminem,
bili celeritate restituet ; nec aliquid attinebit ad ejus ita nec intus nos ipsos patiamur inimicos.
redintegrationem, utrum capilli ad capillos redeanl CAPUT XCII. Corpora damnatorum qualia resur-
etungues ad ungues, an quidquid eorum perierat <7<?n*.Quicumque vero ab illa perditionis massa.quae
mutelur in carnem, et in partes alias corporis re- facta est per hominem primum,non liberantur per
vocetur, curante artificis providentia ne quid in- unum Mediatorem Dei et hominum, resurgent qui-
decens fiat (b). dem etiamipsi unusquisque cum sua carne.sed ut
CAPUT XC. — ln statura et efftgie co?'poris nikil cum diabolo et ejus angelis puniantur.Utrum sane
erit indewum.Nec illud est consequens.ut ideo di- ipsi cum vitiis et deformitatibus suorum corporum
resurgant, quaecumque in eis vitiosa et deformia
membra gestarunt,in requirendo laborare quid opus
1
Lov., reddit.
(a) Hieronymus.in Epistolaad Vitalem :«Num quiano-
« stra.inquit, aetate duplex Lyddae natus est homo, duo-
v. rumCH[)ituui,quatuor mauuum.uno ventre el duobus ' Ex Vaticanis Mss. unus babet, corporeis wmhris.
« pedibus, omnes homines itam.sc: nccesse est?«Cou- * Apud Am. Kr. Dan et Lov., reddnt xquatem. Abest,
fer. lib. 16 de Civitate Uei cap. 8. xqualem, a Mes. et ab editioue Arualdi.
(b) Vid. lib. 22 de Givitate Dei, cap. 19. J Am. Er. et tres M$».,facilitas resurgendiMinus recte :
 :

275 ENCHIHIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 276

est ? Neque enim fatigare nos debet incerta eorum sima sapientiae luce videbitur, quodnuncpiorumfi-
habitudo vel pulchriludo,quorum eritcerta et sem- des habet,antequam manifesta cognitione videatur»
piterna damnatio.Nec raoveat, quomodo in eis erit quam certa, immutabilis, efficacissima sit voluntas
corpus incorruptibile,si dolerepoterit;aut quomodo Dei quammultapossitet non velit, nibilautem velit
;

corruptibile, si mori non poterit. Non est enim vera quod non possit quamque sit verum quod in Psal-
:

vita, uisiubi foliciter vivitur, nec vera incorruptio, mo canitur, Deus autem noster in coelo sursum iti ' ,•

nisi ubi salus nullo dolore corrumpitur.Ubi autem cozlo et in terra omnia quxcumque voluit, fecit (Psal.
infelix mori non sinitur, ut ita dicam, mors ipsa cxm, 11). Quod utique non estverum.si aliqua vo-
non moritur et ubi dolor perpetuus non interimit,
; luit, et non fecit et quod est indignius, ideo pon
;

sed affligit, ipsa corruptio non finitur.Haec in san- fecit, quoniam ne fieret quod volebat omnipotens,
ctis Scripturis, secunda mors dicitur (Apoc.n, 11, et voluntas homims impedivit. Non ergo fit aliquid
xx, 6, 14). nisi omnipotens lieri velit, vel sinendo ut fiat, vel
GAPUT XCIII. — Quorum damnatorum futura sit ipse faciendo.
mitissima pcvna.Nec primatamen qua suum corpus GAPUT XCVI. Deus facit bene, etiam sinendo fieri
anima relinquere cogitur, nec secundaqua pcenale male. Nec dubitandum est Deura facere bene, etiam
corpus anima relinquere non permittitur,homini
'
sinendo fieri quaecumque fiunt male.Non enim hocni-
accidisset, si nemo peccasset. Mitissima sane om- sijustojudiciosinitjetprofectobonumestomnequod
nium poena erit eorum qui praeter peccatum quad justumest.Quamvisergo eaquae mala sunt.in quan-
originale traxerunt, nullura insuper addiderunt tum mala sunt,non sint bona;tamen ut non solum bo*
et in caeteris qui
addiderunt, tanto quisque tolera- na,sedetiamsintet mala, bonum est. Nam nisi esset
biliorem ibi habebit damnationera, quanto hic mi- hoc bonura, ut essent etmala, nullo modo esse si-
norem habuit iniquitatem. nerentur ab omnipotente bono : cui procul dubio
GAPUT XCIV. — 24. In vita aeterna sancti plenius quam quod vult facere,tam facile est quod
facile est
cognoscent quid eis contulerit gratia.
Remanentibus non vult esse non sinere. Hoc nisi credamus, peri-
itaqueangelisethominibusreprobis in a?terna pce- clitatur ipsum nostrae Gonfessionis - initium,qua nos
na,tunc sancti scient plenius quid boni eis contulerit in Deum Patrem omnipotentem credere confitemur.
gratia.Tunc rebus ipsis evidentius apparebit,quod in Neque enim ob aliud veracitervocatur omnipotens,
Psalmo scriptum est,Misericordiam et judicium can- nisi quoniam quidquid vult potest, nec voluntate
tabotibi, Domine (Psal. c, \) ;
quia nisi per indebi- cujuspiam creaturae voluntatis ornnipotentis impe-
tam misericordiam nemo liberalur, et nisi per de- ditur effectus.
bitum judicium nemo damnatur. CAPUT XCVII.— Voluntas Dei salvare volentis an
CAPUT XCV. Tunc revelabuntur — occulta judicia impediatur humana volunt ate.Qnaimobrem videndum
Dei in hominumprxdestinatione. Voluntas Dei est quemadmodum sit de Deo dictum, quia et hoc
effica-
cissima. Tunc non latebit quod nunc latet, cum de verissime Apostolus dixit, Qui omnes homines vult
duobus parvulis unus esset assumendus per miseri- (I Tim. n, 4). Gum enim non omnes, sed
salvos fieri
cordiam, alius per judicium reljnquendus, in quo, is multo plures non fiuntsalvi, videtur utiquenon fieri
qui assumeretur, agnosceret quid sjbi per judicium quod Deus vult fieri, humana scilicet volqntate im-
deberetur,nisi misericordia subveniret cur pediente voluntatem Dei. Quando enim quaeritur
; ille po-
quam iste fueritassumplus.cumcausaunaesset
tius
causa cur non omnes salvi fiant, responderi solet
ambobus curapud quosdam non factae sint virtu-
:
quia hoc ipsi nolunt.Quod quidem dici de parvulis
tes,qua3 si factae fuissent,egissent hamines pami-
illi non potest.quorum nondum est velle.seu nolle.Nam
tentiam 2
,
et factae sint apud eos qui non fueran 1 quod infantili 3
motu faciunt.si eorum voluntati ju-
credituri. Apertissime namque Dominus
Vge dicit : dicaretur essetribuendum,quando baptizantur,cum
Corozain ; vse tibi, Bethsaida! quia si in Tyro
tibi,
resistuntquantum possunt,etiamnolenteseos salvos
e
Sidone factx fuissent virtutcs quxfaclx sunt f
fieri diceremus.Sed apertius Dominus in Evangelio
in vobis
ohm in cilicio et cinere pccnitentiam egissent
(Matth' compellans impiam civitatem, Quoties, inquit, votui
xi, 21). Nec utique Deus injuste noluit salvos fieri"
cum possint salvi esse.si vellent 3
runt, si vellent: cumqueillisconveniunt hisubsequentes
. Tunc in claris- undecim manuscripti, unus et alter Vaticanus, Colbertiai

nam tres,Regiu8unus, Antonii Faure Doctoris Theologi Faeul-

de facilitate agendi potius h;ec
interpretanda sen- tatis ParisieDsis unus item Sorbonieus. Victoriuus.C arcas-
tentia est.
soneusis etLemovicensisunus:qnauquaministo Lemovi-
' Lov. et Arn., animum. Editi alii et Mss., anima. censi,iualioexrecensitisColbertiuis,iii(|ue uno px Vaiica-
beptem Mss., egissent utique illi hamines pccnitentiam
nisjugnlatafueratlitterapenultinia.ul leiieretiiree//c?.Lo-
\eterescodicesviginti quinque.scilieetRomanibiblio-
vanieusesTheologiin suaOpernm Augustini editionew.ri-
lll?anjc duo et Parisienses isti sexdecim,
[ Mr*,. '
Reffia? pseruntadmarginem.«Forte.ir// t <.» Siclejjenduiiiiuciui-
bihliothecte unus, Navarriri collegii duo, Sorbonici qua- ctanter aftirmatGuillelmusEstiusin Sent. dist. 40, parag. I .

tuor.abbatise sancti VictoriB tres, sanche fienovefae

umis 2; acsic reipsa legit PetrusLombardus in Seot.l.diat.43,
C03U0l)ii sancti
Bernardi I'l\ Fulieusium unus, PP.Domi- eaj). His autcm.
n»caQoruinviaJacobeaunus,PP.Franoiscanoruinmajoris 1
Er. Lov. et Arn. omittunt, in ccvlo sttrsum. Habent
conventusunus, cceuobii nostri Germanensisduo,
pnrte- e.liti alii et Mss. bic et in Enarr. m Psal. 1>3.
reaqueLemoviceuaisEcclesiaBsanctiMttrtialisonus.abba- 2
Editi, nosirx fidet Coi]fess\qn\s Ahest. fidei, «Mss.
ti.e Hcgalis-monti.
pnus, Longi-no tjs unus, Pecoensis Et bjc passim posita sine addp*Q esl yox, Confessun is,
R
«nug.siiQetiPetrideCulturaapudCeqomaposnnus.sancti loco Symboli.
" e ™>*»apud Remos unus, et antiquissimusCorbeiensis 3 Sic Am. Er. Dan. et aliquot Mss. At Lov. et Aru.,
nal.eiit,.w ucUt, coutra editi.uno
excepto Arn»ldiqo, fe- infantuli.
 277 LIBEH UNUS ^78
coliigere filios tuossicut gatlina pullos suos, el nolui- alter agnovit non de suis distantibus mcritis sibi
sti (Matth. xxm, 37) I tanquam Dei voluntas supe- essegloriandum, quod in eudem causa idem suppli-
rata sit hominum voluntate, et inlirmissimis no- oium non incurrit; sed de divinaj gratiae largitate •'

lendo impedientibua non potuerit facere potentissi- quia non volenlis neque currenlis, sed iniscrentis
mus quod volebat. Et ubi est illa omnipotontia, qua est Dei. Altissimo quippc ac suluborrimo sacra-
omnia qu.vcumquevotuit, fccit; si
\n coelo ei in ierra mento univcrsa facies, atque, ut ila dixerim, vultus
oolligere (ilios Jerusalem voluit, et non fecit? An sanctarum Scriplurarum, bene intuentes id admo-
potius illa quidemfilios suosab ipsocolligi noluit, nere invenitur, ut qui gloriatur, in Domino glorie-
sed ea quoque nolente filios ejus collegit ipse quos tur (I Cor. i,31).
voluit? quiai» cailo et in terra, non quaedam voluit CAPUT XCIX. — Ut magna bonitate miscretur Deus,
et fecit, quaedam vero voluit et non fecit sed omnia ; itanutla iniquitateobdurat. Apostatica radix. Cum au-
quxcumque voluit, fecit. temDei misericordiam commendassetin eoquod ait,
CAPUT XGVIII. — 25. Deus etsi poiest convertere Jyitur non volenlis, neque currentis, sed misercntis est
quos voluerit, non tamen inique facit, cum alios conver- Dei ; deinde ut etiam judicium commendaret (quo-
tit, alios non convertii. Oriqinale vinculum damnatio- niam qno non fit misericordia, non iniquitas fit,
in
nis. Quia porro tam impie desipiat, ut dicat Deum sed judicium; non est quippe iniquitas apud Deum),
malashominum voluntatesquasvoluerit, quando vo- cpptinu,p subjunxit, atque ait: Dicit enim Scriptura
luerit, ubivoluerit, in bonum non posse convertere? Pharaoni, Quia ad hoc te excitavi, ut ostendam tn te
Sed cum facit, per misericordiam facit: cum autem potentiam \ meam x
et ut annuntietur nomen meum in
non facit, perjudicium nonfacit. Quoniamcu/us vulf UttJi'ma{e?7-a.Quibusdictisadutrumqueconcludens,
miseretur, et Quod ut diceret
quem vult abdurat. * id est, ot ad misericordiam et ad judicium: Ergo,
Apostolus, gratiam commendabat ad cujus com- : ipquit, cujus vult misereiur, et quem vult obdurat. Mi-
mendationem de illis in Rebeccae utero geminis fue- seretur spilicetmagnabonitate,obduratnullainiqui-
rat jam locutus, quibus nondum natis nec aliquid tate; ut nec liberatus de suis meritis glorietur, nec
agentibus honi seu mali, ut secundum electionem pro- damnatusnisidesuismeritisconqueratur.Solaenim
positum Deimaneret, non ex operibus, sed ex vocante gratia redemptos discernit a perditis, quos in unam
dictum est ei, Quia tnajor serviet minori. Propter quod perdilionis concreverat massam ab origine ducta
adhibuitalterumpropheticumtestimonium,ubiscri- causa pommunis. Hop autem qui eo modo audit, ut
ptum Esau autem odio habui. Sen-
est, Jacob dilexi, dicat, Qmdadlmc conqueritur? namvoluntatiejus quis
tiens autem quemadmodum posset hoc quod dictum tanquam propterea malus non videatur esse
resistit?

est permovere eos qui penetrare intelligendo non culpandus, quia Deus cujus vult miseretur, etquem
possunt hanc altitudinem gratiae, Quid ergo dicemus? vull obdurat : absit ut pudeat nos hoc respondere,
ait ; numquid ? Absit. Iniquum
iniquitas apud Deum quod respondisse videmus Apostolum homo, tu :

enimvidetur, ut sine bonorum malorumve ope"

ullis quis es, qui respondeas Deo ? Numquid dicit fxgmen-
rum meritis, unum Deus diligat, oderit alterum. Qua tum ei qui se finxit, Quare me fecisli sic? Annon ha-
in re si futura opera vel bona hujus vel mala illius, bet potestatem (igulus lutiexeadem massa facere,aiiud
quae Deus utique praesciebat, vellet intelligi, nequa- quidem \>as in honorem, aliud vero in contumeliam
quam diceret, non ex operibus : sed diceret, ex futu- (Rom. ix, 11-21)? Hoc loco enim quidam stulti pu-
ris operibus; eoque modo istam solveret quaestio- tant Apostolum in responsione defecisse, et inopia
nem imo nullam, quam solvi opus esset, facere*
; reddendaa rationis repressisse contradictoris auda-
quaestionem. Nunc vero cum respondisset, Absit, id ciam. Sed magnum
habet pondusquod dictum est,
est, absit ut sit iniquitas apud Deum; mox ut pro- homo,tuquises? Et in talibusquaestionibus ad suae
baret nulla hoc iniquitate Dei fieri, inquit Moysi :
capacitatis considerationem revocat hominem verbo
enim dicit, miserebor cujus misertus ero, et misericor- quidem breyi 2 sed re ipsa magna est redditio ratio-
,

diam prsestabo cui misericors fuero. Quis enim nisi in- nis. Si enim haec non capit, quis est qui respondeat
sipiens Deum iniquum
putet, sive judicium poenale Deo? Si autem capit, magis non invenit quid respon-
ingerat digno, sive misericordiam praestet indigno? deat. Yidet enim, si capit, universum genus huma-
Denique infert, et dicit, Igitur non volentis, neque num tam justo judicio divino in apostatica radice
currentis, sed miserentis est Dei. Ambo itaque gemini damnatum, ut etiamsi nullus inde liberaretur, nemo
natura filii irae nascebantur (Ephes. u, 3), nullis qui- recte passet Dei vituperare justiliam ; et qui libe-
dem operibus propriis. sed originaliter ex Adam vin- rantur, sic oportuisse liberari, ut ex pluribus non
culodamnationisobstricti. Sed qui dixit, Miserebor liberatis, atque in damnatione justissima derelictis,
s
cujus misertus ero
, Jacob dilexit per misericordiam ostenderetur quid meruisset universa conspersio, et
gratuitam, Esau autem odio habuit per judicium quo etiam istos debitum jndi.:ium Dei duceret, nisi
debilum. Quod cum deberetur ambobus, in altero eis indeblta misericordia subveniret : ut volentium
de suis meritis gloriari, omne os obstruatur (Id. ui,
'
quod cum dineret. At Mss.. quort ut diceret
Editi, 49); et qui ghriatur, in Domino glorietur.
Eodem setisu infra, in capite 103, legitur, ut hoc dperef
1
Editi post, mhertun ero, adduot, et miitrcordiam 1
Aliquot Ms»., fortitudinem.
prxstubo cui misericors fuero, quod hoc loco non repe- 4 Nouuulli M^s.: Et ut in talibus... revocar^t homine»:,
rilur in Mss.
verbo quidem brevis, sed re, etc.
 ; :

279 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET GHARITATE, S. AUGUSTINI 280

GAPUT C. — 26. Nihil fieripraeter voluntatemDei, num.vel bonorum velmalorum, vel illud quod Deus
etiamdumfitcontraejusvoluntatem. Haec sunt nzaana vel aliud volentes quam Deus,oranipotentis voluntas
opera Domini, ex quisita in omnes voluntates ejus (Psal. semper invicta esL quae mala esse nunquam potest
:

cx, 2): et tam sapienter exquisita, ut cum angelica q uia etiam cum mala irrogat, justa est,et profec-
'

et humanacreatura peccasset, id est, non quod ille, to quae justa est 2 ,mala non est.Deus igitur omnipo-
sed quod voluit ipsa fecisset,etiam per eamdem crea- tens sive per misericordiam cujus vult misereatur,
tur;e voluntatem, qua factum est quod Creator no- sive per judicium quem vult obduret, nec inique
luit,impleret ipsequod voluit; beneutens etmalis» aliquid facit, nec nisi volens quidquam facit, et
tanquamsummebonus.adeorumdamnationemquos omnia quaecumque vult, facit.
juste praedestinavit ad poenam, et ad eorum salutem CAPUT CIII. — 27. Excutitur dictum Apostoli ad
quos benigne praedestinavit ad gratiam. Quantum Timotheum, » Qui vult omnes hominessalvos fieri. »
enim ad ipsos quod Deus noluit fecerunt:
attinet, Ac perhoccum audimuset in sacris Litteris legimus,
quantum vero ad omnipotentiam Dei, nullo modo id quod velit omnes homines salvos fieri, quamvis cer-
efficerevaluerunt. Hoc quippe ipso quod contra vo- tum sit nobis non omnes homines salvos fieri, non
luntatem fecerunt ejus, de ipsis facta est voluntas tamenideo debemusomnipotentissimaeDeivoluntati
ejus. Propterea namque magna opera Domini, exqui- aliquid derogare sed ita intelligere quod scriptum
;

sitainomnes votuntates ejus; utmiroetineffabilimodo est,Qui omnes homines vult salvos fieri, tanquam di-
non ejus voluntatem, quod etiim contra
fiat praeter ceretur nullumhominemfierisalvum.nisiquem fieri
ejus voluntatem. Quia non fieret.si non sineret: nec
fit ipse voluerit non quod nullus sit hominum, nisi
:

utique nolens sinit, sed volens; nec sineret bonus fieri
male, nisiomnipotens etdemalofacere posset bene.
CAPUT Ct. —
Voluntas Dei bona per bonas seque
et malas voluntates hominum semper impletur. Ali-
quando autem bona voluntate homo vult aliquid,
quem salvum fierivelit, sed quod nullus fiat, nisi
quem velit; et ideo sit rogandus ut velit, quia ne-
cesseestfierisi volueritDe orando quippe Deo age-
bat Apostolus,ut hoc diceret.Sic enim intelligimus,
et quod in Evangelio scriptum est.Quiiltuminatom-

quodDeus non vult,etiam ipse bona multoamplius nem hominem(Joan. i,9) non quia nullus est homi-
:

multoquecertiusvoluntate: namilliusmala voluntas numqui non illuminetur, sedquianisiabipsonullus

essenunquam potest. Tanquam
bonusfiliuspa-
6i
tremvelitvivere,quem Deusbonavoluntate vult mo-
ri. Et rursus fieri potest ut hoc velit homo voluntate
mala,quod Deus vult bona:velut si malus filius velit
moripatrem, velithoc etiam Deus. Nempe ille vult
quod nonvultDeus.isteveroidvultquodvultetDeus:
et tamen bonae Dei voluntati pietas illius potius con-
sonat, quamvisaliud volenlis, quam hujus idem vo-
lentis impietas. Tantum
interestquid velle homini,
quid Deo congrual,et ad quem finem suam quisque
referat voluntatem,ut aut probetur aut improbetur.
NamDeus quasdam voluntatessuas,utiquebonasim-
pletper malorum hominum voluntates malas: sicut
per Judaeos malevolos bona voluntate Patris pro no-
bisChristus occisusest quod tantum bonum fac-
;
tum est, ut
apostolus Petrus quando id fieri nolebat,
satanas ab ipso qui occidi venerat diceretur (Matth.
xvi,23).Quam bonae apparebant voluntates piorum
fidelium,qui nolebant apostolum Paulum Jerusalem
pergere,ne ibi pateretur mala.quae Agabus propheta
praedixerat (Act. xxi, 10-12) ? et tamen Deus
lum pati volebat pro annuntianda fide Christi, exer-
cens martyrem Christi.Neque istam bonam volun- ' hia saeculari a fidei christianee humilitate abhorrere.
tatem suam implevit Christianorum voluntates bo-
nas,sed per Judaeorum malas et ad eum potius per-
: nostro Deo,'\d est, ut etiam pro talibus oretur sta-
illuminatur.Aut certe sic dictum est, Qui omncs ho-
mines vult satvos /ieri non quod nullusbominumes-
setquem salvum fieri nollet,qui virtutes miraculo-
rumfacerenoluit apud eos quos dicit acturosfuisse
pcenitentiam sifecisset: sedut omnes homines omne
genushumanum 3 intelligamusper quascumque dif-
ferentiasdistributum,reges,privatos,nobiles,ignobi-
les,sublimes,humiles,doctos,indocts6,integricorpo-
ris.debiles, ingeniosos, tardicordes, fatuos, divites,
pauperes, mediocres, mares, ferainas, infantes,
pueros, adolescentes, juvenes, seniores, senes ; in
linguis omnibus, in moribus omnibus, in artibus
omnibus,in professionibus omnibus, in voluntatum
etconscientiarum varietate innumerabili constitu-
tos.etsiquid aliud differentiarum est in hominibus.
Quid est enim eorum undenonDeus perUnigenitum
suum Dominumnostrumperomnesgentessalvosfie-
rihomines velit,etideo faciat ^quiaomnipotensvelle
inaniter non potest quodcumque voluerit?Praecepe-
ratenim Apostolus utoraretur pro omnibus *homini-
ha?c il- bus,et specialiter addiderat pro regibus et iis qui in
sublimitatc 5»»/, qui putari poterant, fastu et super-
Proinde dicens, Hoc enim bonum cst coram salvatorc
;

tinebant qui nolebant quod volebat ;

quia idipsum tim ut desperationem tolleret, addidit, Qui omnes
quidem,sed ipse per eos bona, illi autem mala vo- homines vull salvos fieri,et in agnitionem veritatis ve-
luntate fecerunt.
CAPUT CIl. — Voluntas Dei invicta semper, et
1 Quidauilibri, qux etiam.

nunijuam mala, 1 Lov., quia justa est. Alii codices, qiue justa est.
sive misereatur, sive obduret. Sed 3 Nonnulli Mss. omittunt. humanum : et quidaui cuin
quanta.dibet sintvoluntatesvel angelorumvel homi- editione Dunui. ejua loco habeut, homi/ium.
* Uuus e Vaticauis Msa., fiat.
5 Aiu. Er. Uau. et Lov., pro singidis. Verius Mss.uia-

guo couseusu, pro omnious. bic euim Apostolus. loco

1
Sic Msb. At Lov. et Arn., neque enim iste.
citato.
 ;

281 LIBER UNUS. 282

Hoc quippe Deus bonum judica-

nire (\Tim. n, 1-4). didit per hanc est acceptura
liberum urbitrium ;

vit.ulorationibushumiliumdignaretursalutemprae- per gratiam, quam

non peccasset, accep- fuerat, si

stare sublimium quod utique jam videmus imple-

:
tura pcr meritum quamvis sine gratia nec tunc
:

tum. Isto locutionis modo et Dominus est usus in ullum mcritum esse potuisset. Quia etsi pcccatum
Evangelio, ubi ait Pharisaiis, Decimatis tncntam, et in solo libero arbitrio erat constitutum, non tamen

rutam, et omnc olus (Luc.xi,42).Neque enim Pharisaii justitiae retinendea sufficiebatliberum arbitrium.nisi
et quscumque aliena et omnium per omnes terras participationeimmutabilisbonidivinumadjutorium
alienigenarum omnia olera decimabant. Sicut ergo prffiberetur.Sicutenimmori estin hominispotestate
hic omne omne olerum genus ita et illic omnes
olus, ; cum velit, nemo est enim qui non seipsum, ut nihil
homines,omne hominum genus intelligere possu- aliud dicam.vel non vescendo possit occidere ad vi- ;

mus et quocuraque alio modo intelligi potest, dum

:
tam vero tenendam voluntus non satis est,si adjuto-
tamen credere noncogarnur aliquid omnipotentem ria sive alimentorum sive quorumcumque tutami-
Deum voluisse fieri, factumque non esse; qui sine num desint : sic homo in paradiso ad se occiden-
ullis ambiguitatibus, si in coeloet interra, sicuteum dum relinqucndo justitiam idoneus erat per volun-
veritas cantat, omnia quxcumque voluit, fecit (Psal.
' tatem, ut autem ab eo teneretur vita ju3titiae,parum
cxui,ll),profectofacerenoluitquodcumquenonfecit. eratvelle,nisi illequi eumfeceratadjuvaret.Sedpost
CAPUT CIV. — 28. Quge fuerit voluntas Dei erga illam ruinam majoret misericordia Dei, quando et
Adamum, quem peccaturum prxsciebat. Quapropter ipsum arbitrium liberandumesta servitute,cui do-
'

etiam primumhominem Deusineasalutein quacon- minatur cum morte peccatum.Nec omnino per seip-
ditus erat, custodire voluisset, eumque opportuno sum, sed per solam Dei gratiam, quee in fide Christi
tempore postgenitosfllios sineinterpositionemortis posita est,liberatur ; ut voluntas ipsa.sicut scriptum
ad raelioraperducere, ubijam non solum peccatum est, a Domino praeparetur (Prov. vm, 35, sec. LXX),
non A committere, sed nec voluntatem posset habere quas caetera Dei munera capiantur, per quae venia-
peccandi, si ad permanendum sine peccato, sicut tur ad munus asternum.
factus erat,perpetuam voluntatem habiturum esse CAPUT CVII. — Vita geterna merces et tamen gra-
prs3cisset. Quia vero eum male usurum libero ar- tia. Voluntas Deic/e homine peccante itnpleta. Unde et
bitrio, hoc est peccaturum esse praesciebat, ad hoc ipsam vitam ae.ternam, quae certe s merces esl ope-
potius prasparavit voluntatem suam, ut bene ipse rum bonorum, gratiam Dei appellat Apostolus Sti- :

faceret etiam de male faciente, ac sic hoininis vo- pendiumenim, inquit, peccatimors; gratia autemDei
luntate mala non evacuaretur, sed nihilominus im- vita setrrna in Christo Jesu Domino nostro (Rom. vi,
pleretur omnipotentis bona. 23).Stipendium pro opere militiee debitum redditur,
CAPUT CV. — Voluntas hominis ad bonum et ma- non donatur ideo dixit, Stipendium peccati mors ;
:

lum aliter liberain primo statu, aliler in ultimo. Sic ut mortempeccato non immerito illatam,sed debitam
enim oportebat prius hominem fieri, ut et bene velle demonstraret. Gratia vero nisi gratis gratianon est,
posset, et male nec gratis, si bene; nec impune, si
; est.Intelligendumest igituretiamipsahominis bona
male postea vero sic erit, ut male velle non possit
: merita esse Dei munera quibus cum vita aeterna ;

nec ideo libero carebit arbitrio. Multo quippe libe- redditur, quid nisi gratia pro gratia redditur (Joan.
rius eritarbitriura,quod omnino non poterit servire l, 16) ? Sic ergo factus est homo rectus, ut et mane-
peccato. Neque enim culpanda est voluntas, aut vo- re in ea rectitudine posset non sine adjutorio divino,
luntas non est,aut libera dicendanon est, qua beati et suo fieri perversus arbitrio. Utrumlibet horum
esse sic volumus, ut esse miseri non solum noli- elegisset, Dei voluntas fieret, aut etiam ab illo, aut
mus, sed nequaquam prorsus vellepossimus. Sicut certe de illo. Proinde quia suam maluit facere quam
ergo anima nostra etiam nunc nolle infelicitatem, Dei, de illo facta est voluntas Dei, qui ex eadem
ita nolle iniquitatem semper habitura est. Sed ordo massa perditionis, quae de illius stirpe profiuxit,
prffitermittendus non fuit, in quo Deus voluit os- facit aliud vas honorem, aliud in contumeliam
in
tendere quam bonum sit animal rationale quod (Rom. honorem, per misericordiam in
ix, 21) : in ;

etiam non peccare possit 3, quamvis sit melius quod contumeliam, per judicium ut nemo glorietur in :

peccare non possit sicut minor fuit immorlalitas,

: homine ac per hoc, nec in se.
:

sed tamen fuit, in qua posset etiam non mori, CAPUT CVIII. —
Ex Deo salus nostra, ita ut nec
quamvis major futura sit in qua non possit mori. pcr Christum liberaremur,si non esset Deus. Nam ne-
CAPUT CVI. — Libero arbitrio gratia necessaria in que per ipsumliberaremur unuro MediatoremDei et
primo et secundo statu. Illam (a) natura humana per- hominum hominem Jesum Christum (I Tim. n, 5),
nisi essetet Deus. Sed cum factus est Adam, homo
1
Sic Mss. Editi vero, sicut et veritas. scilicet rectus, mediatore non opuserat\Cum vero
2 Abest, 7i07i, ab omnibus prope Mss.
3 Am. Er.
DaD. et Lov., quod etiam peccare possit ; et in 2 sent dist 29. cap. 1
, « Illam, inqnit, immortali-
:

iufra, in qua posset etinm mori : omissa negante par- « tatem in qua poterat non mori mttura humaua, per»
ticula ;quam utroque loco iu plerisque Mss. reperimus, « didit per liberum arbitrium hauc vero in qua non :

necnou in editione Arnaldi. « poterit mori, acceptnra est per gratiam. »

(«) Frustra monet Lambertus Danaeus ut illam refe- 1
In excu>is, liberum arbitrium. Abest, liberum, a Mss.
ramus ad voluntatem hominis, de qua superiori capite. * Am. Er. Dan. et aliquot Mss., certa.
Verior Petri Lombardi interpretatio sic locum citanti» s Aliquot Mse. Mediator ei non opus erat.
:
283 ENCHIKIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI 284
genus huraanum peccata longe separaverunt a Deo, missio, aut certe ut tolerabilior fiat ' ipsa damna-
per Mediatorem, qui solus sine peccato natus est, tio (a).
vixit, occisus est, reconciliari nos oportebat Deo CAPUT CXI. — Duae civitaies post judicium in
usque ad carnis resurrectionem in vitam aeternam : aeterna, vel beatitudine vel miseria. Post resurrectio-
ut humana superbiaper humilitatem Dei arguere- nem vero facto universo completoque judicio, suos
tur ac sanaretur, et demonstraretur horaini qqam fines habebunt civitate3 duae, una sciUcet Chriati,
longe a Deo recesserat, cum per incarnatum Deum altera diaboli una bonoru,m, altera malorum utra-
; ;

revocaretur, et exemplum obedientiae per hominem que tamen et angelorura et horainum. lstis volun-
Deum contumaci homini praeberetur ; et Unigenito tas, illis facultas non poterit ulla esse peccandi,
suscipiente formamservi, quae nihil ante meruerat, yel ulla conditiomoriendi; istis in aeterna vitavere
fons gratiae panderetur carnisetiam resurrectio
; et feliciterque viventibus, illis infeliciter in eeterna
redemptis promissain ipso Redemptore praemons- marte sine moriendi potestate 5 durantibua, quo-
traretur ; et per eamdem natqram quam se dece- niam utrique sine fine. Sed in beatitudine isti aliua
pisse laetabatur, diabolus vinceretur y'nec tamen alio praestabilius, in miseria vero illi alius aUoto-
homo gloriaretur, ne iterum superbia nasceretur ; lerabilius permanebunt.
et si quid aliud de tanto Mediatoris sacramento a CAPUT GXII. —
Pcenam damnatorum aeternamfo-
proficientibua videri et dici potest, aut tantum vi- re. Fruatra itaque nonnuUi,imo quam plurim,i,aeter-
deri, etiamsi dici non potest. namdaranatorum pcenametcruciatus sineintermis-
CAPUT CIX. — 29. Animarum receptacula ante sioneperpetuoshumanomiseranturaffectu,atqueita
resurrectionem. Tempus autem quod inter hominis (uturum esse non credunt 3 non quidem Scripturis ;

mortem et ultimam resurrectionem interpositum divinis adversando, sed pro auo motu duraquaeque
est,animas abditis receptaculis continet,aicutuna- molliendo, etin leniorem flectendo sententiam,, quae
quaeque digna est vel requie vel aerumna, pro eo putant in eis terribilius * esse dicta, quam verius
quod sortita est in carne cum viveret. {b). Non enim obliviscetur iuquiunt, misereri Dtus,
CAPUT CX. — et eleemosynx
Sacrificium altaris aut continebit in ira sua miserationes, suas[Psal. lxxvi,
pro defunclis, quatenus quibusnam prosint, Neque
et 10). Hoc quidem in psalmo legitur sancto ; sed de
negandum est defunctorum animas pietate suorum hissine ullo scrupulo intelligitur,qui vaaa miaericor-
viventium relevari, cum pro illis sacrificium Media- dias nuncupantur, quia et ipsi non pro meritis suis,
toris offertur, vel elcemosynae in Ecclesia fiunt. Sed sed Deo miaerante de miseria liberantur. Aut si hoc
eis haec prosunt, qui cum viverent, ut haec sibi post- ad omnes existimant pertinere, non ideo necesse est
ea possint prodesse, meruerunt. Est enim quidam
1
Mss. plures omittunt, fiat ; cujus loco nonnulli ha-
vivendi modus, nec tam bonuaut non requiratista
bent, sit.
post mortem nec tam malus ut non ei prosint ista
;
* Unus e Yaticanis et alius e Colbertinis, sine mo-
riendi necessitate.
post mortem est vero talis in bono, ut ista non re-
:
1 Aliquot Mss., atque ita futuros esse non credunt.

quirat ; et est rursus talis in malo, ut nec his valeat, * flures Mss., putant magis terribilius.

(a) Damnationem hic pro punitione eorum qui post

eum ex hac vita transierit l
, adjuvari. Quociroa hic
purgatorii peenas salvandi sunt, accipiendam docuit
omnemeritum comparatur, quo possit post hanc vi- Albertus Magnus, in 4 Sent., dist. 4q, art. 3, ad. 1 ;
tam relevari quispiam vel gravari. Nemo se autem eamque interpretationem probarunt Magistri deinceps
in eumdem Sententiarum locum. Attamen Petrus Lom-
speret, quodhicneglexerit 2 ,cumobierit, apudDeum bardus eo loci dist. 45, cap. Neque negandum est, pro
promereri. Non igitur ista quae pro defunctis com- damnatorum quorumdam, qui nuqquam liberapdi sint,
mendandis frequentat punitione accepit, quando subinde concludens dixit :

Kcclesia, illi apostolicae sunt '<Mediocriter malis suffragantur ad poenae mitigatio-

adversa sentpnliae,qua dictum est, Omncs enim asta- « nem. » Nam ab istis mediocriter mafis prorsqs. secer-

bimusante tribunal Christi,utreferal unusquisquc se- nit eos qui a poenis purgatoriis sive celerius sive tardius
absolvuntur per Ecclesiae preces, appellatque omnes
cundum ea quse per corpus gessit, sive bonum,sive
ma- hujus generis mediocriter bonos. Res patet perlectis
lum (Rom. xiv, 10, ct II Cor. v, 10) quiaetiam hoc ibidem capitulis, Solet moveri ; et, Sed iterum. Hioc
;
Glossa in 2, quaest. 13, cap. Tempus, haec apposita est :

meriturasibi quisquedumincorpore viveret compa- « Mediocriter malis prosunt ad hoc ut minus puniantur,
ravit, ut ei possint ita prodesse. Non enim omnibus « nunquam tamen liberabuntur. » Pro hac ipsa opiqione

prosunt; et quare non ermnibus prosunt, nisi pro- ab Alberto Magno citatur Prffipositivus. In Gellonensi
codice pervetusto exstat inscripta « Missa pro cujus
pter differentiam vitaequam quisquegessit in oorpo- « auima dubitatur, » in qua isthaec le^itur oratio :

« Omnipotens et misericors Deus, qui habes potestatem

re?Cum ergo sacrificia sive altaris 3ivequarumcum-
« mortificare, et iterum vivificare deducere ad inferos, ;

queeleemosynurumprobaptizatisdefunctisomnibus « et iterum reducere et vocas ea quae non sont, tau-

;

offeruntur, pro valdebonis gratiarum actionessunt; « quam ea qu.T sunt cnjus \n>testas et iu ccajp et in
.

« terra, et in mari et in inferisplena assistlt te bumi- :

pro non valde malis propitiationes sunt; pro valde

« les trementesque deprecamur pro anlma famuli tui,
rar.li? oti in:si nulla *unt adjumenta mortunrum « qnamtr.ixisti de pra:senti saeculo ahsque poeuitentiae
;

qualescuroque virorum consolationes sunt. Quibua « Bpatio ut si forsitaD ob gravitatem criminum uon me-
;

« retpr surgere ad gloriam, per haec sacra oblatioais

auiem prosurit, nut ad hoc prosunt, ut sit plena re- « libamina, vel tolerabilia tiant ipsa tormenta. » Adre-
valdus, lib. de Miraculis sancti Beuedicti. cap. 21. scri-
1
Am. Er. et quidam Mss., cum hxc vila transierit. bit Floriacenses prd auimabus praedonum iu acie ecr
-

*Plures probae ootae Ms.<. Nemose autem prxparet,

; sorum Domiuum fudisse « gqatenng ot-i perpetuis non
;

guod hic neqtcxit. lideinqqe ctim aliis plerisuue prose- merereutur abspfyi prnciatibus, ^altem miuoribus
quuntur sic, cum obierit Dominum promeren, omisso, a multarentur a stricto Judice pcrnis.
apud. de Civilate Dei lib. 21, capp. 18, 24.
(6) Vid.
 ,.

285 LIBER UNUS. 280

utdamnatjonem opinenturpossc finirieorum dcqui- voluntas tua sicul in civlo et in terra (quod non
bus dictum est, Et ibuut isli in suppUcium xternum : ahsurde quidam intellexerunt,in spiritu et corpore),

ne istomodo putetur hahitura finem quandoquofeli- omnino sine fine retinenda sunt : et hic inchoata '

citasetiam illorum.dc quihuse contrariodiotumest, quantumoumque proficimus, angentur in nobis ;

Justi aulou in vitam ;i tcrnam (Matth. xxv, 'il>). Sed sperandum est, sem-
perfecta vero, quod in alia vita
pcenas damnatorum certis temporum intervallisexi- per possidebuntur. Quod vero dicimu6, Panem no-
stiment, hoc eis placet, aliquatenns
si mitigari. ' slrum quotidianum da nobis hodie, Et dimitte nobis de-
Etiam sic quippe intelligi potest manere in i||is ira bila nostra, sicut et nos dimitimus debiioribus nostris,

Pei (Joan. iii, 36), hoc est ipsa damnatio (haec Et ne nos inferas in lentationem, Sed libera nos a malo
enim vocatur ira Dei, non divini animi perlnrbatio), (Malth. vi, 9-13), quis non videat ad praesentis vitae

ut in ira sua, hoc est manente ira sua, non tamen
contineat miserationes suas non aeterno supplicio
; nos seraper speramus futuros, et nominis Dei san-
finem dando, sed levamen adhibendo vel interpo-
nendo cruciatibus. Quia nec Psalmus ait, Ad finien-
dam iram suam, vel, post iram suam sed, in ira
suu. Quae si sola esset quanta ibi minima cogitari po-
test perire a regno Dei, exsulare a civjtate Dei,
;
indigentiam pertinere? In illa itaque vita asterna ubi
ctificatio, et regnum ejus, et voluntas ejus in nostro
epiritu et corpore perfecte atque immortaliter per-
; manebunt. Panis vero quotidianus ideo dictua est
quia hic est necessarius, quantus animao carnique
tribuendua est, sive spiritualiter, sive carnaliter, sive

alienari a vita Dei, carere tam magna multitudine utroque intelligatur modo. Hic est etiam quam posci-
dulcedinis Dei quam abscondit timentibus se (a), mus remissio, ubi est commissio peocatorum hic ;

perfccit autem speraotibus in se (Psal. xxx, 20), tentationes qusa nos ad peccandum vel alliciunt vel
tam grandis est pcena, ut ei nulla possinttormenta jmpellunt hic denique malum unde cupimua libe-
;

quo2 novimus comparari, si illa sit aeterna, ista autem rari illic autem nihil istorum est.
:

sint quamlibet multis saeculis longa. CAPUT CXVI. — Petitiones tantum quinque apud
CAPUT CXIII. — Mors impiorum, ut vita piorum, Lucam, qui cum Matthaeo conciliatur. Evangelista vero
perpetua. Manebit ergo sine fine mors illa perpetua Lucas in oratione dominica petitiones non septem,
damnatorum, id est alienatio a vita Dei, et omnibus sed quinquecomplexusest: necabisto utiquediscre-
erit ipsa communis, quaelibet 2 homines de varietate pavit, sed quomodo ista? septem sint intelligendae ',
pcenarum, de dolorum relevatione vel intermissione ipsa sua brevitate commonuit. Nomen quippe Dei
pro suis humanis motibus suspicentur sicut ma- : sanctificaturin spiritu, Dei autem regnum in carnis
nebit communiter omnium vita aeterna sanctorum, resurrectione venturum est. Ostendens ergo Lucas
qualibet honorum distantia concorditer fulgeant. duarum superiorum essequodam
tertiam petitionem
CAPUT CXIV. —
30. Exposita fide, agit de spe : modo repetitionem, magis eam praatermittendo facit
qux huc pertinent contineri oratione dominica. Spem inlelligi.Deinde tres alias adjungit, de pane quoti-
in se ipsoponens maledictus.Ex ista fidei confessione, diano, de remissione peccatorum, de tentatione vi-
quae breviter Symbolo continetur, et carnaliter cogi- tanda (Luc. xi, 2-4). At vero quod ille in ultimo
tata lac parvulorum est, spiritualiter autem conside- posuit, Sed libera nos a malo ; iste non posuit, ut in-
rata atque tractata cibus est fortium.nasoitur spe3 telligeremus ad illud superius quod de tentatione di-
bona tidelium, cui charitas sancta comitatur. Sed de ctum est, pertinere. Ideo quippe ait, Sed libera; non
iis omnibus quae lideliter sunt credenda, ea tantum ait, Et libera,tanquam unam petitionem essedemon-
ad spem pertinent quae oratione dominica continen- strans (noli hoc 3
, sed hoc) : ut sciat unusquisque in
tur. Maledictus enim omnis, sicut divina testantur eo se liberari a malo, quod non infertur in tentatio-
eloquia, qui spem ponit in homine [Jerem. xvn, 5) ac : nem.
per hoc et in se ipso qui spem ponit.hujus maledicti CAPUT CXVIl. — 31. De charitate qux cum fide ac
vinculo innectitur. Ideonon nisi a DominoDeopetere spe adesse debet. Jam porro charitas, quam duabus
debemus, quidquid speramus nos vel bene opera- istis,id est,fide ac spe majorem dixit Apostolus(l Cor.
turos vel pro 3
bonis operibus adepturos. xiii, 13), quanto in quocumque major est, tanto me-
CAPUT CXV. — Orationis dominicx apud Mat- lior est in quo est. Cum enim quaeritur, utrum quis-
tlweum petitiones septem. Proinde apud evangelistam que sit homo
bonus, non quaeritur quid credat, aut
Matthaeum septem petitiones continere dominica vi- speret, sed quid amet. Nam qui recte amat, procul
detur oratio : quarum tribus aeterna poscuntur, reli- dubio recte credit et sperat qui vero non amat, ina-
j

quisquatuor, temporalia,quae tamen propteraeterna niter credit, etiamsi sint vera quae credit; inaniler
consequenda sunt necessaria. Nam quod dicimus, sperat, etiamsi ad veram felicitatem doceantur perti-
Sancli/icetur nomen tuum,Advcnial regnumtuum,Viat nere quae sperat : nisi et hoc credat ac speret, quod
sibi petenti donari possit ut amet. Quamvis enim
1
Quidam Mss , uliqunntum.
2
Sic Mss. At editi, quamlibet : qui et infra, bonorum, sperare sine amore non porsil, tamen potest ut
lieri

pro, honorum. id non amet, sine quo ad id quod sperat non potest
5 Particula, pro, abest a pluribus Mss.

{n) Lambertus Danaeus loco timenlibus, substituit tetn-

nentibus, nou veternm librorum aucloritate,sed postulan- * Pleriqua Mss.. et kie inehoatvr qitanl.umque profieimus
te, nti s-edicitcoDJectare.antithesi ad aliud membrum.epe- 2 Am. Er. et Mss., sed quomoilo is n septem sunt in-
rantibus in se : sed mala conjertura, ut patet ex Ennrra- tetliije.ndn.
tione in Psal. 30, et ex lib. 2i de Civitate Dei, eapp. 18, 24. 3 Sic Mss. Editi autem, non hoc.
287 ENCHIRIDION, SIVE DE FIDE, SPE ET CHARITATE, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 288
pervenire. Tanquam si speret vitam aeternam (quam ,
versa in quavis xtate. Servitus sub Lege nonnullis
quis non amat 1
?) et non amet justitiam, sine qua inexperta. In quacumque autem quatuor istarum
nemo ad illam pervenit. Ipsa est autem fides Christi, velut aetatum singulum quemque hominem gratia
quam commendat Apostolus, quas per dilectionem regenerationis invenerit, ibi ei remittuntur preete-
operatur (Galat v, 6) et quod in dilectione nondum
; rita universa peccata ; et reatus ille nascendo con-
habet, petit ut accipiat, quaerit ut inveniat, pulsat ut tractus, renascendo dissolvitur. Tamque multum
aperiatur ei (Matth. vn, 7). Fides namque impetrat valetquod Spiritus ubi vul spirat. (Joan. m, 8), ut
quod lex imperat. Nam sine Dei dono, id est, sine quidam secundam illam servitutem sub Lege non
Spiritu sancto, per quem diffunditur charitas in cor- noverint sed cum mandato incipiant adjutorium
1
,

dibusnostris(flom.v,5|.juberelexpoterit,nonjuvare; habere divinum.

et praevaricatorem insuper facere, qui de ignorantia CAPUT CXX. — Regenerati morientes ante usum
se excusarenon possit. Regnatenim carnalis cupi- ralionisnon pereunt Antequam possit autem homo
ditas, ubi non est Dei charitas. capax esse mandati, secundum carnem vivat necesse
CAPUT CXVIII. — Status vel xiates hominis qua- est sed si jam Sacramento regenerationis imbutus
:

tuor, ante Legem, sub Lege, sub gratia, et in pace. Sed est, tunc ex hac vita migraverit.
nihil ei oberit si
cum inaltissimis ignorantiastenebrisnullaresistente Qu\nideo Christus mortuusest et resurrexit,utet vivo-
ratione secundum carnem vivitur, haec sunt prima rum et morfuorum dominetur (Rom. xiv, 9) nec tene- ;

hominis. Deinde cum per legem cognitio fuerit facta bit regnum mortis eum, pro quo mortuus est ille
peccati, si nondum divinus adjuvat Spiritus, secun- liber in mortuis (Psal. lxxxvii, 6).
dum legem volens vivere vincitur, et sciens peccat, CAPUT CXXI. — 32. Charitas finis omnium prsece-
peccatoque subditus servit A quo enim quis devictus : ptorurn. Omnia igitur praecepta divina referuntur ad
est,huicetservusaddictusest(l\Petr.u, 19); id agente charitHtem,dequadicitApostolus:Fzm*'au£e7npra?c£-
scientia mandati, ut peccatum operetur in homine pti est charitas de corde puro, et conscientia bona, et fide

omnem concupiscentiam, cumulo praevaricationis non ficta (I Tim. i, 5). Omnis itaque praecepti finis
adjecto, atque ita quod scriptum est impleatur, Lex est charitas ; id est, ad charitatem refertur omne
subintravit, ut abundaret delictum (Rom. v, 20). Haec praeceptum. Quod vero ita fit vel timore poenas, vel
sunt secunda hominis. Si autem respexerit Deus, ut aliqua intentione carnali, ut non referatur ad illam
ad implenda quae mandat ipse adjuvare credatur, et charitatem quam diffunditSpiritus sanetus in cordi-
agihomocoeperitDeiSpiritu,concupiscituradversus bus nostris (Rom. v, 5), nondum fit quemadmodum
carnem fortiore robore charitatis (Gaiat. v, 17) ut ; fieri oportet.quamvis fieri Videatur.Charitas quippe
quamvisadhucsitquod homini repugnetexhomine, proximi et utique in his duobus prx-
ista Dei est et :

nondum tota infirmitatesanata,exfide tamen justus Lex pendet et Prophetx [Malth. xxn, 40).
ceptis tota
vivat (Rom. i, \1), justeque vivat, in quantum non AddeEvangelium,addeApostolos: non enirn aliunde
cedit malae concupiscentiae, vincente delectatione 2
vox ista est, Finis prsecepti est charitas ; et, Deus
justitiae. Haec sunt tertia bonae spei hominis; in qui- charitas est (I Joan. iv, 16). Quaecumque ergo man-
bus si pia perseverantia quisque proficiat, postrema datDeus.ex quibusunum est.iVon mxchaberis [Exod.
pax reetat, quae post hanc vitam in requie spiritus, xx, 14 ; Matth. v, 27) ; et quscumque non jubentur,
deinde in resurrectione etiam carnis implebitur. Ha- sed spirituali consilio monentur 2
, ex quibus unum
rum quatuor differentiarum prima est ante Legem, est, Bonum est nomini mulierem non tangere (l Cor.
secunda sub Lege, tertia sub tiratia, quarta in pace vii, 1) : cum referuntur ad diligen-
tunc recte fiunt,
plenaatque perlecta.Sicest etDei populusordinatus dum Deum, et proximum propter Deum, et in hoc
per temporum intervalla, sicut Deo placuit, qui in sacculo.et in futuro nunc Deum per fidem, tunc per
;

mensura et numero et pondere cuncta disponit(5a;). speciem, et ipsum proximum nunc perfidem. Non
xi, 21). Nam fuit primitus ante Legem secundo sub ; enim scimus mortales corda mortalium, tunc autem
Lege, quae data est per Moysen deinde sub gratia, ; itluminabit Dominus abscondita tenebrarum, et mani-
qua? revelata est per primum Mediatoris adventum festabit cogitationes cordis ; et laus erit untcuique a Deo
(Joan. i, 17). Qua) quidem gratia nec antea defuit, (Id. iv, 5) : quia id laudabitur et diligetur a proximo
quibus eam oportuit impertiri, quamvis pro t«mpo- in proximo.quod nelateat,abipsoilluminabiturDeo.
ris dispensatione velata et occulta. Neque etiam an- Minuitur 3 autem cupiditas charitate crescente, donec
tiquorum quicumquejustorum practerChristi fidem veniathic 4 ad tantam magnitudiucm.qna majoresse
salutem poluit invenire, aut vero nisi et illis cogni- non pos$\t:Majoremenimcharitatcm nemo habet,quatn
3
tus fuisset ,
potuisset nobis per eorum ministerium ul animam suam quis ponat pro amicis suis (Joan. xv,
alias apertius, alias occultius propbetari. 13). Ibi autem quis explicet quanta charitus ciit,
CAPUT CXTX. — Regeneratio peccata abolet uni- 1 Editi, secundum illam servitutem sub lege esse ?mn
1
Editi Am.
Er. Uan. ~l aliquot Mss., quamvis non noverint. Verius Mss., secundam ; absque verbo, <•«-.
habeut, et non nruet justitiarn. Lov. et Aru., quamvis Nempe secuudam hauc appellat servitutem sub It-je.
non amet justitiam ; ouiisso, non habeat et. Emeudan- quam pra-eessiL servitus sub peccato.
tur auxilio veterum librorum. 1 Iu Ms»., voventur.

* Lov. et Arn., rfilectione ; dissseutientibus editis aliis * aliis et Mss , mmueiur,

Lov. disseutieutibus editis
et omnibus fern Mss. * omittit, hic; qnam garlicu-
Unus Germaneusis Ms.
3 Sic Mss. Editi
autem At vero nisi et illis cognitus
: lam loco movit Arnaldus, ct illuc transtulit Majorem :

/uisset, non potuisset nobis, etc. hic enim chari'.atem, etc.

289 DE AGONE CHRISTIANO, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 290

ubi cupiditas quam vel co^rcendo superet nulla non putarem,bona de te credens in adjutorio nos-
erit? quoniam sulnma ' sanitas erit, quando con- tri Redemptoris ac sperans ', teque in ejus mem-

tentio mortis nulla erit. bris plurimum diligens, librum ad te, sicut valui,
CAPUT CXXI. —
33. Libri conriusio. Sed sit ali- utinam tam commoduin quain prolixum, de Fide,
quanclo hujus voluminis linis, quod ipse videris Spc et Charitate conscripsi.
utruni Enchiridion vel appellare debeas.vel habere.
Editi, bona de te credens,in adjutorio nostri liedem-
Beo
°
tamen cum spernendatua
r cu:n in Christostudia '

ptons confidens ac sperans. Verbum, confatens, abest a

•
^ic plerique Mss. Alii quidam cum Dan., quam Mss. plensque, et alia in eis est vocum interpunctio,
sumtna. Loy. et Arn., quando summa. ut seusus sit, bona credens ac sperans de te.

ADMONITIO
IN LIBRUM DE AGONE CHRISTIANO.

Adscribendus iste liber anno Domini supra trecentesimum ant nonagesimo sexto, aut nonagesimo se-
ptimo. Nam tertio loco positus in Retractationum libro secundo reperitur, inter illa opuscula quee Au-
gustinus post susceptum episcopatum (quod munus exeunteanno 395 indeptus est) prima confecit.Enim
vero in capite 29, ubi Christianos deterret atque avocat a Donatistarum schismate,quod varias in partes
discissum meritn fuisse observat, ut quomodo Christum dividere conatus erat, sic ipse a suis Donatus
quotidiana concisione dividerctur illic tamen ad causae utilitatem non trahit, quod Praetextatum et Fe-
:

licianum Donatistne, utrumque propter scelera a se percelebn sententia concilii Bagaiensis ejectum, re-
cepissent postea in suam communionem tametsi isthrec receptio circa initium anni 397 contigerit. Ne-
;

que vero parum id momenti habet ad rnborandam opinionem quam in tomi 2 prafatione, cum de eetate
Epistolae 31, ad Paulinum scriptae diceremus, liberam esse voluimus de libris ad Simplicianum, quos
referre solcnt ad annum 397, ut eos scilicet libros (quandoquidem in Retractationibus ante opus de
Agone recehsentur) ad annum 396 revocare liceret.
De Agone Christiano librum appHlavit Augustinus, quia Christianos ad pugnandum cum diabolo eru-
dit. Invisibilem hostem dcbellari clocet recta fide et probis moribus. Quapropter monet in primis, ut-
contra cupiditates decertemus, et corpus nostrum servituti, nosque ipsos Deo subjiciamus. Deinde vero
quia subjici Deo per fidem incipimus, ad catholicae fidei Regulam, rejectis contrariis haeresibus, tenen-
dam cohorlatur. Pro3cipuas quasdam hasreticorum sectas hic nominat sed contra Manichseos proesertim ;

fecisse librum videtur, ut ab illa stolida aeque ac sacrilega haeresi plebem averteret. In eos est non tan-
tum prima pars libri, qua explodit horum somnia de pugna gentis tenebrarum rebellantis adversus
Deum sed altera etiam pars, qua fidei christianae, quam hseretici iidem irridebant, simplicitatem et
;

sinceritatem commendat.
Hujus opcris meminit Cassiodorus senator in libro de Institutione divinarum Litterarum, cap. 16 :

Ejusaem, ait, Augustini liber unus, quem de Agone Christiano composuit, maxime vobis necessarius, qui
calcato sxculo desudatis in certamine christiano.
In hbrum de Agone Christiano vide lib. 2, cap. 3, Retractationum, tom. 1, col. 631, verbis, Liber de
Agone. usque ad verba, Corona victoriae. M.

S. &URELII lUGUSTINI
HIPPONENSIS BPISCOPI

DE AGONE CHRISTIANO
LIBER UNUS ( ">.

Hortatur et instituit ad decertandum christiana pugna cum Jiabolo. Hunc vinci a nobis ac subigi.quando vin-
cuntur cupiditates et corpu» iu servitutem redigitur ipsum vero corpu* servituti subjici docct, si uos ipsos sub-
;

jiciamus Deo, cui creatura omuis aut voluntate servit aut nece^sitate.Subsidio fidei munitam esse humanam im-
berillitatem, eique per Filium Dei carnem factum quam opportuno remedio subventum esse ostendit. Postea ca-
tholicse tidei capita singula Symbolo comprehensa percurrens, exortas varias in eam heereses detegit et vitari
jubet.

CAPUT PRIMUM.— i.Corona vincentibuspromissa. victoria2 non promittitur isi certantibus.In divinig
Adversarius diabolus auxilio Christi vincitur. Corona autem Scripturis assidue invenimus promitti nobia
ADMOHITIO PP. BEHEDICTINOHUM.
Ad emendandum librum de Agone Christiano.subsidio fuerunt Mss. praeter tres Vtticauos, Gallicani septemde-
cim, unus in primis laudaudus codex,quem Germanensi nostra? bibliothecae dono dedit illustrissimus Dominua D.
Dux Noalien^is, codex item collegii Navarrici Parisiensis.codex abbatiae Yictorinae, Germanensis, Corbeiensis, Re-
mensis S. Remigi', Viudocinensis Benedicti, duo Floriacensis bibliothecae, ac totidem Colbertinae,qui alias Thua-
nae fuerunt et collegii Fuxensis Lovaniensium quoque variantes lectiones ex tribus Belgicis Mss. collectae ; ac
;

editiones vpteres 1'arv., id est, Joaunis Parvi, an. 1513, Am. Ainerbacbii, Er. Erasmi, et Lov. Lovaniensium.
Comparavimus prxterea eas omnts editiones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M.
(a) Scriplus anno 39G, aut paulo post.
291 DE AGONE CHRISTIANO, S. AUGUSTINI 292
coronam,si vicerimus. Sed ne longum sit multa ut cibus ipse secundum corpus hoc efficiatur quod
commemorare, apud apostolum Paulum manifes- nos sumus : sic malis moribus per nequitiam et
tissime legitur :cursum consummavi,
Opus perfeci, superbiam et impietatem hoc efficitur quisque
fidem servavi; jam superest mihi corona justitix (II quod diabolus, id est, similis ejus et subjicitur ei, ;

Tim. iv, 7, 8). Debemus ergo cognoscere quis sit sicut subjectum est nobis corpus nostrum. Et hoc
ipse adversarius, quem si vicerimus coronabimur. est quod dicitur,manducari a serpente.Quisquis ita-
Ipse est enim quem Dominus noster prior vicit, ut que timet illum ignem qui paratus est diabolo et
etiam nos in illo permanentes vincamus.Et Dei qui- angelis ejus Matth. xxv. 4D, det operam trium-
de v. Virtus atque Sapientia, et Verbum per quod phare de illo in semetipso. Eos enim qui foris nos
facta sunt omnia, qui Filius Dei unicus est, super oppugnant, intus vincimus, vincendo concupiscen-
omnem creaturam semper incommutabilis manet. tias per quas nobis doxinantur.Et quos invenerint
Et quoniam sub illo est creatura etiam quae non sui similes, secum ad pcenas trahunt.
peccavit, quanto magis sub illo est omnis creatura CAPUT III. — 3. Dxmones qucmodo in ccelestibus
peccatrix ? Ergo quoniam sub illo sunt omnes san- sunt, et rectores tenebrarum. Sic et Apostolus dicit,
cti Angeli,multo magis sub illo sunt omnes praeva- quod in semetipso pugnat adversus potestates ex-
ricatores angeli,quorum diabolus princeps est.Sed teriores. Ait enim : Non est nobis coiluciatio adver-
quia naturamnostramdeceperat,dignatusestunige- sus carnem et sanguinem, sed adversus principes et
nitus Dei Filius ipsam naturam nostram suscipere, potestates hujus mundi, rectores harum tenebrarum.
ut de ipsa diabolu3 vinceretur, et quem semper ipse adversus spiritualia nequitix in coeleslibus (Ephes.
sub se habet,etiamsubnobiseum essefacerel.lpsum vi, 12). Coelum enim dicitur et iste aer, ubi venti
significat dicens : Princeps hujus mundi missus est fo- et nubes et procellae et turbines fiunt sicut etiam ;

ras(Joan .xn,31) .Non quia extramundum missusest, Scriptura dicit multis locis, Et intonuit de calo Do-
quomodo quidam haeretici putant: sed foras ab ani- minus (Psal. xvn,l4> ; et, aves cceli (Psal.xu\,§\ ; et,

mis eorum qui cobaercnt verbo Dei, etnon diligunt volatilia caili (Mallh. v;. 26 ; cum manifestura sit

mundum.cujus ille princepsest;quia dominatur eis aves in aere volare. Et nos in consuetudine hunc
quidiligunttemporalia bona.quae hocmundo visibi- aerem coelum appellamus : nam cum de sereno
li non quia ipse dominus est hujus
continentur : vel nubilo quaerimus.aliquando dicimr.s.Qualis est
mundi.sed princeps eupiditatum earumquibuscon- aer ? aiiquando,Quale est ccelum ? Hoc dixi,ne quis
cupiscitur omne quod transit utei subjaceant qui ; existimet ibi habitare mala daemonia, ubi solem et
negligunt aeternum Deum, et diligunt instabilia et lunam stellas Deus ordinavit. Quae mala dnamonia
mutabilia. /iarfi.reHtm est omniummalorum cupiditas; ideo Apostolus appellat spiritualia,quia etiam ma-
quam quidam appetentes, a fide erraverunt,et inserue- li angeli in Scripturis divinis spiritus appellantur.
runt se doionbus mullis (I Tim.vi, 10;. Per hanc cu- Ideo autem rectores harum tenebrarum eos dicit,

piditatemregnatinhominediabolus,etcorejuslenet. quoniam peccalores homines tenebras appellat,

Talessuntomnes qui diligunt istum mundum.Mitti- quibus dominantur. Ideo et alio looo dicit,Au-
isti

turautem diabolus foras, quaudo ex toto corde re- stis enim aliquando tenebru ;nunc auttm lux in Do-

nuntiatur huicmundo.Sicenimrenuntiaturdiabolo, mino [Ephes. v, 8) quia ex peccatoribus justificati

:

qui princeps est hujus mundi.cum renuntiaturcor- erant. Non ergo arbitremur in summo ccelo habi-
ruptelis,et pompis, et angelis ejus. Ideoque ipse Do- tare diabolum cum angelis suis.unde lapsum esse
minusjam triumphantem naturam hominis portans, credimus.
Sct7o^,inquit, quia ego vici mundum [Joan. xvi, 33). CAPUT IV. — 4. ManicfuTorum error de gente tc-

CAPUT II. — 'Z.Quomodo vincitur diabolus.Vincun- nebrarumcordra Deum rebellante.S\c enim erraveruut
lur invisibites potestates, ubi vincuntur cupiditates. Manichaji, qui dicunt ante mundi constitutionom
Multiautemdicunt:Quomodo possumus vinceredia- fuissegentem tenebrarum, quae contra Deum rebel-
bolumquem non videmus?Sedhabemusmagistrum, lavit in quo bel o credunt miseri omnipotentem
:

qui nobis demonstraredignatus est quomodoinvisi- Deum non sibi aliter potuisse surcurrere,nisi par-
biles hostes vincantur.De illo enim dicit Apostolus : tem suam contra eam mitteret.Cujus gentis princi-
Exuens se carne.pnncipatus et potestates exemplavil, pes, sicut illi dicunt, Jevoraverunt partem Dei, et
fiducialiter triumphans eos in semelipso [Coloss.u, ['•>». temperati sunt ut posset mundus de illis fabricari.
Ibiergo vincunturinimic;e nobisinvisibiles potesta- Sic dicuntDeum pervenisse ad victoriam cum magnis
tes,ubivincunturinvisibi!escupiditates:etideoquia calamitatibus et cruciatibus et miseriis membrorum
innobisipsisvincimustemporaliumrerumcupidita- suorujn: quaa membra dicunt esse commixta tene-
tes.necesse est utinnobisipsisvincamusetillum qui brosis visceribus principum iliorum.uteostempera-
peripsas cupiditatesregnat inhomine.Quando enim rent, et a furore compescerent. Bt non intelligunt
dictum est diabolo, Terram manducabis ;dictum est tam sacrilegam esse suam sectam, ut credanl omni-
peccatori,7erra es,et in terram ibis \Gen. in. I 1. 19). potentemDeum non percreaturam quam fecerit,sed
Datusest ergo cibumdiabolopeccator'.Nonsimus
in per ipsam naturum suam bellasse cum tenebris :

terra,si nolumus manducari a serpente.Sicut enim quod nefas est credere. Neque hoc solum, sed etiam
quod manducainus,in nostrumcorpus convertimus, illos qui victi sunt.factos esse meliores.quia furor
> Plerique Mss., diaboli. eorum compressus est : Dei aut«m naturam qua vi-
 :

29.1 LIBER UNUS. 204

factam essc miserrimam.Dicunt etiam eam per
cit, hujus appellat (Ephes. n, 2).Quamvis ille locus.ubi
ipsamcommixtionemperdidisseintellectumetbcati- a.it, Spirittialia nequitix in caslestibus, possit et aliter
tudinem suam,et magnis erroribus ctcladibus esse intelligi.ut non ipsos pra:varicatores angelos in coc-
impiicatam. Quam si aliquando vel totam purgari lestibus esse dixerit,sed non potius,de quibusalio
dicerent, magnam tamen impielatem contra omni- loco dicit, Conversatio nostra in cailis esl [PhilippAn.
potcntem Deum affirmarent,cujus partem credercnt 20) : ut nos in caelestibus constituti.id est,in spiri-
tanto tempore in erroribus et pconis ease jactatam tualibus praeceptis Dei ambulantes, dimicemus ad-
sine aliquo peccati crimine.Nunc vero infelices au- versus spiritualia nequitiae, quae nos inde conatur
dent adhuc dicere nec totam posse purgari et ; abstrahere. Magis ergo illud quaerendurn est, quo-
ipsam partcm quaa purgari non poluerit proficere ,
raodo adversus eos quos non videmus,pugnare pos-
ad vinculum,ut inde involvatur etilligetur malitioe simus, et vincere ne putent stulti adversus aerem
;

sepulcro l
; et sic ibi semper sit pars ipsa Dei mi- nos debere certare.
sera, quae nihil peccavit, et affligatur in aeternum CAPUT VI. — Q.Corpus ca$tigandam,ut diabolus
carcere tenobrarum *. Hoc illi dicunt, ut simplices etmundus vincantur. Docet itaque Apostolus ipse.di-
animas fallant.Sed quis tam simplex est.ut ista non cens Non sic pugno, quasi aerem cxdens ; sed ca-
:

sentiat esse sacrilega,quibus affirmant omnipoten- stigo corpus meum, et in servitutem redigo, ne forte
tcm Deum necessitate oppressum esse, ut partem aliis prxdicans, ipse reprobus inveniar (I Cor. \x,2&,
suam bonam et innocentem tantis cladibus obruen- 27). Item dicit : Imilatores mei estote, sicut et ego
dam et lanta immunditia imquinandamdaret.etnon Christi [Id. xi, 1). Quare intelligendum est, etiam
totam liberare posset et quod liberare non potuerit
; ipsum Apostolum in semetipso triumphasse de po-
aeternis vinculis colligaret ? Quis ergo ista non ex- testatibus hujus mundi, sicut de Domino dixerat
secretur ? quis non imtelligat impia esse et nefanda? (II Cor. ii, 14, et Coloss. n, 15),cujus se imitatorem
Sed illi quando capiunt homines,non ista priusdi- esse profitetur. Imitemur ergo et nos illum, sicut
cunt ;
quae si dicerent,riderentur,aut fugerentur ab hortatur, et castigemus corpus nostrum,et in ser-
omnibus * : sed eligunt capitula de Scripturis,quae vitutem redigamus, si mundum volumus vince-
simplices homines non intelligunt; et per illa deci- rc. Quia per illicitas delectationes suas et pompas
piunt animas imperitas,quosrendo unde sit malum. et perniciosam curiositatem nobis dominari potest
Sicut in isto capitulo faciunt,quod ab Apostolo scri- hic mundus, id est, ea quaa in hoc mundo perni-
ptum est, Rectores harumtenebrarum,et spiritualia ciosa delectationecolligant amatores rerumtempo-
nequitix in coelestibus. Quxrunt enimdeceptoresilli, ralium,et diabolo atque angelis ejus servire cogunt
et interrogant hominem Scripturas divinas non intel quibus omnibus renuntiavimus,redigamus si l
in-
ligentem,undesint in ccelorectores tcnebrarum ut : servitutem corpus nostrum.
cum respondere non potuerit,traducatur ab eis per CAPUT Vll. — 7. Ut corpus nobis subjiciatur,sub-
curiositatem.quiaomnis animaindocta curiosaest. jiciamus nos ipsos Deo,cui omnis crealura servil,velit
Qui autem fidem catholicam bene didicit, et bonis nolit. Justorumetinjusto}'um in hujusvitse bonis etma-
moribua et vera pietate munitus est,quamvis eorum tis discrimen. Sed ne quis forte hocipsum quasrat,
haeresim nesciat, respondet illis tamen. Nec enim quomodo fit ut corpus nostrum servituti subjicia-
decipi potest,qui jam novit quid pertineat ad chri- mus facile intelligi et fieri potest,si prius nos ipsos
;

stianam fidem,quae catholica dicitur,per orbem ter- subjiciamusDeo.bonavoluntateetsinceracharitate.

niru:nsparsa,et contra omnes impios et peccatores, Nam omnis creatura,velit nolit,uni Deo et Domino
ncgligentes autem efiam suos'*,Domino gubernante suo subjecta est.Sed hocadmonemur.ut totavolun-
secura. tate serviamus Domino nostro,
Quoniam justus
CAPUT V. —
5. Spiritualia nequitix in coelesti- liberaliter servit,injustus autem compeditus servit.
bus,quo sensu dictum. Quoniamergo dicebamus apo- Omnes tamen divinae providentiae serviunt sed alii :

stolum Paulum dixisse habere nos colluctationem obediunt tanquam filii,et faciuntcum ea quod bonum
adversus rectorestenebrarumetspiritualianequitiae est alii vero ligantur tanquam servi, et fit de illis
;

in CGelestibus ; et probavimus etiam istum aerem quodjustum est.Ita Deus omnipotens,Dominus uni-
terrae proximum ccelum vocari : oportet credere aa- versas creaturae, qui fecit omnia,sicut scriptum est,
versum diabolum et angelosejus non dimicare, qui bona valde (Gen. i, 31), sic ea ordinavit, ut et de
gaudent perturbationibus nostris.Nam etipse Apo- bonis et de malis benefaciat. Quod enim juste fit,

siolus alio loco diabolum principem potestatis aeris bene fit. Juste autem sunt beati boni, et justemali
pcenas patiuntur.Ergo et de bonis et de malis bene

facit Deus,quoniam juste omnia facit.Boni sunt au-

Omnes Mss., sepulcrum,
'

- Nonnulli Mss. affigatur (vel, affigitur) in xtemum tem, qui tota voluntate Deo serviunt mali autem ;

carceri tenebrarum. necessitate serviunt nemo enim leges Omnipoten-

:

3 Sic
Parv.et plures Mss.At editiones aliie, fugarentur
ab ommbus. Tres Mss.. fugarentur ab hominibus. tis evadit.Sed aliud est facere quod lexjubet.aliud
'•
EJlti Ani.Er. et Lov. ,negligenlem autem sui. Melius pati quodlexjubet.Quapropter bonisecundumleges
P&rx .c\i\septem)>lss.sufir8i%aLat\w,negligentes autemetiam
5uos.NempesMOj,contra quos negligeni.es securam fidem
dicit, intelligimus catholicos fideles. Huatuor Mss. ha- 1
Editi, si renuntiamus, redigimus. At. Mss. oiunes re-
bent, de negligentibus autem suis ; sed male. digamus : et ex iisdem plures, renuntiavimus.
295 DE AGONE CHRISTIANO, S. AUGUSTINl 296
faciunt, mali secundum leges patiuntur. putant,omnipotentia Dei gubernari.Sic enim etvola-
8. Nec nos mcveat quod in hac vita secundum tilia coeli ab eo pasci.et lilia agri ab eo vestiri.Veri-

carnem quam portantjusti multa gravia et aspera
tolerant.Nihil enim mali patiuntur,qui jam possunt
dicere quod ille vir spiritualis exsultat et praedicat
Aposlo\\is,d'icen$:Gloriamwin tribulationibus;scien-
tes quoniam tribulatio patientiam operatur, patientia
probationem, probatio vero spem,spes autem non con-
fnndit : quia charitas Deidiflusa est in cordibus nostris
per Spiritum sanctum qui datus est
tas loquitur Matth. vi, 26, 28, 29, 30), quae capil-
los etiam nostros numeratos esse dicit Jd. x, 30).
Sed quoniam mundas animas rationales per se ipse
Deus curat, sive in optimis et magnis Angelis,sive
in hominibustota sibivoluntate servientibus: caHera
vero per ipsosgubernat; verissime dici potuit etiam
illud ab Apostolo, Nou enim de bobus cura est Deo
ncbis (Piom. v, (I Cor. ix, 9).In Scripturis enim sanctis Deus homi-

3-5), Siergo in hac vita, ubi tanta tormenta sunt, nes docet quomodo cum hominibus agant, et ipsi
possunt boni et justi viri, cum talia patiuntur,non Deo serviant quomodo autemagant cum pecoribus
:

solum aequo animo tolerare,sed etiam in Dei chari-
tate gloriari quid cogitandumestde illa vita,quae
1
;
nobis promittitur,ubi nullam de corpore molestiam
sentiemus?Quoniam non ad hoc resurget corpus ju-
storum,ad quod resurget corpus impiorum sicut
scviptumest,Omnesresurgcmus,f:ed nonomnes immu-
suis, ipsi sciunt,id est,quomodo salutem pecorum
suorum gubernent usu et peritia et ratione naturali
quae quidem omnia de magnissui Creatoris opibus
acceperunt. Qui ergo potest intelligere quomodo
: universa? creaturae conditor Deus gubernet eam per
animas sanctas, quae minisleria ejus in coelis '

tabimnr. Elne quisquam putet nonjustisimmutatio- et in terris quia et ipsae sanctae animae ab ipso
;

nem istam promitti,sed potius injustis,et eam exi- factae sunt, et in ejus creatura primatum tenent :

stimet esse pcenalem, sequitur et dicit : Et mortui qui ergo potest intelliirere, intelligat, et intret in
resurgent incorrupti, et nos immutabimur (I Cor.xv, gaudium Domini sui K
)Iatth. xxv, 21).
51,52). Quicumque ergo mali sunt.sic ordinati sunt: CAPUT IX. —
aigustandam dulcedi-
10. Uortatio

quia et unusquisque sibi,et omnes invicem sibi no- nem autem hoc non possumus,quamiiu su-
Dei,Sl
cent.Hocenim appetunt quod perniciose diligitur, mus in corpore,et peregrinamur aDomino (II Cor.
et quod eis facile auferri potest et hoc sibi auferunt ; v, 6), gustemus saltem quam suavis est Dominus,
invicem quando se persequuntur.Et ideo cruciantur (Psal. xxxui,9) quia dedit nobis l
pignus Spiritum
quibus auferuntur temporalia.quia diligunt ea: illi (II Cor. i, quo sentiamus ejus dul-
22, et v. 5), in
autem qui auferunt,gaudent. Sed talis lsetitia caeci- cedinem et d^sideremus ipsum vitae fontem, ubi
:

tas est,et summa miseria ipsa enim magis implicat

:
sobria ebrietate inundemur et irrigemur, sicut
animam.et ad majora tormenta perducit.Nam gau- lignum quod plantatum est secundum decursus
det et piscis,quando hamum non v;dens,escam de- aquarum, et dat fructuum in tempore suo, et folia
vorat sed cum piscator eum adducere cceperit,vis-
:
ejus non decident \Psal. i, 3 ? Dicit enim Spiritus
cera ejus torquentur primo; deinde abomni lastitia sanctus ? Filii autem hominum in tegmiue alarum
sua per ipsam escam de qua lastatus est.ad consum- tuarum sperabunt inebriabuntur ab ubertate lomus
:

ptionemtrahitur. Sic sunt omnes qui de bonis tem- tuse, et torrente voluptatis tu& potabis eos. Quoniam
poralibusbeatos se putant hamum enim acceperunt :
apud te esl fons vitae (Psal. xxxv.8-10 .Talis ebrietas
et cum illo sibi vagantur; veniet tempus ut sentiant non evertit mentem, sed tamen rapit sursum, et
quanta tormenta cum aviditate devoraverint.Et ideo oblivionem praestnt omnium terrenorum sed si :

bonis nihil nocent quia hoc eis auferunt quod non

; possumus toto affectu jam dicere, Quemadmodum
diligunt nam quod diligunt,et unde beati sunt.au-
:
desiderat cervus ad fontes aqu<irum,ila desideroA ani-
ferreillis nemopotest.Cruciatusvero corporis malas ma mea ad te, Deu* (Psal. xu, 2 .

animas miserabiliter affligit, bonas autem fortiter CAPUT K. — 11. Filius Dei propter nos homo fa-
purgat. Sic fit ut et malus homo et malus angelus Ctus. Libcrum arbitrium.Quod forteaihuc propter si

divina? providentias militent ; sed nesciunt quid boni aegritudines ar.imae,quas de saeculi amore concepit
de illis operetur Deus.Non itaque pro meritis offlcii nec ^ustare sumus idoneiquam dulcisest Dominus,
sed pro meritis malitiae stipendiantur. vol credamus divinae auctoritati,'juam voluit esse in
CAPUT
VIII.— Q.Omnia divina providenUa guber- Scripturis sanctis de Filio suo.qui factus c<t ci c.v se

nari. Sed ut has animae, quae habent voluntatem mine David secundum carnem. slcut Apostolus loqui-
nocendi et rationem cogitandi, sub divinis legibus tur [Hom. 3 Omnia enim per ipsum facta sunt,
i. .

ordinatae sunt,ne aliquid injustum quisque patiatur sicut in Evangelio scriptum est.et sine ipso factum
ita omnia et animalia et corporalia ingenere suo et est nihil Joan. i. 3>. Qui nostrae imbecillitatis mi-
in ordine suodivinae providentiaa legibus subditaad- sertus est : quam imbecillitatem non ejus opere,sed
ministrantur.IdeoDominusdicit: Nonneduo passcres nostra voluntate meruimus. Deus hominem Nam
eorum non cadit in terram sinc
asse veneunt,et unus inexterminabilem fecit Sap. u, 23), et ei liberum
voluntate Patris vestri [Matth.x,2Q)1 Hocenim dixit, voluntatis arbitrium dedit.Non enim esset optimus,
volens ostendere quidquid vilissimuru homines si Dei prEceptis necessitate, non voluntate serviret.

l Sic Parv. et Mss. At Am. Er, Lov., charitate in Deo 1

Sic parv. cuui Mss. Editi vero alii, mysteria.
gloriari. 5 Parv. et plerique Mss.. Dominus, qui dedit nobis.
 ;

SJ97 LIHRR UNUS. 298

Facilo est omnino, quantum existimo: quod intelli- locum habeat in operibus Dei.Nolitc vos ipsoscon-
gere nolunt, qui oatholicara dcscrucrunt fidem, et temnerc, viri; Filius Dci virum suscepit. Nolite vos
christiani vocari volunt. Nam si nobiscum fatentur ipsas contomncrc, fominre ;
Filius Dci natus ex fc-
naturara nostram non sanari nisi recte faoiendo ;
mina tamon amare carnalia quia in
cst. Nolifc ;

fatcantur cam non infirmari nisi peccando.Et ideo Filio Dcimasculus nec fcmina sumus.Nolito amare
non est credcndumanimam nostram hoc cssequod temporalia quia si bene amarcntur, amarct ea
;

Deus cst hoc esset, nec sua voluntato, nec

: quia si homo qucm suscepit Filius Dei.Nolito timere con-
aliqua necessitate in detcrius mutarctur ';quoniam tumelias et cruces et mortem ;
quia si nocercnt
omni modo incommutabilis intelligitur Deus, sed homini, non ea pateretur homo quem susccpit Fi-
ab eis qui non in contentione et aemulatione et lius Dei.Hsec omnis hortatio,quoo jam ubiquo praa-
vanae gloriae cupiditate amant loqui quod nesciunt, dicatur, ubiquo veneralur, quae omnem obedientem
se:I humilitato christiana sentiunt de Domino in animam sanat, non essct in rebus humanis, si non
bonitatc, et in simplicitate cordis quoerunt eum essent facta illa omnia quoe stultissimis displicent.
(Sap. Hanc ergo imbecillitatem nostram sus-
i, 1). Qucm dignatur imitari vitiosa jaclantia, ut ad vir-
cipere dignatus est Filius Dei, et Verbum caro fac- tulem percipiendam possit adduci, si erubcscit
lum est, et habitavit in nobis (Joan. i, 14) non quia :
imitari eum de quo dictum est antequam nascere-
aeternilas illa mutata cst,sed quia mutabilcm crea- tur, quod Filius Altissimi vocabitur (Luc. i, 32;, et

turam mutabilibus hominum oculis ostcndit,quam per omnes jam gentes, quod negarc nemo potest,
incommutabili majestate suscepit. Filius Altissimi vocatur?Si mulLum de nobis sen-
CAPUT XI. — 12. Modus liberundi hominem per timus, dignemur imitari eum qui Filius Altissimi
Filium Dei incarnalum quam conveniens. Sunt au- vocatur : si parum de nobis sentimus, audeamus
tera stulti qui dicunt, Non poterat alitcr Sapientia imitari piscatores ct publicanos, qui eum imitali
Dei homines liberare, nisi susciperet hominem, et sunt. mcdicinam omnibus consulcntem, omnia
nasccretur de femina, et a peccatoribus omnia illa tumentia comprimentem, omnia tabescentia refi-
pateretur? Quibus dicimus : Poterat omnino, sed cientem,omnia superflua resecantem,omnia neces-
si aliter faceret, similiter vestra? stultitiaa displice- saria custodientem,omnia perdita reparantem,om-
rct. Si enim non appareret oculis peccatorum, lu- nia depravata corrigentem Quis jam se extollat !

men ejus aeternum utique, quod per interiores contra Filium Dci ? Quis de se desperct, pro quo
oculos videtur, inquinatis menLibus videri non tam humilis esse voluit Filius Dei ? Quis beatam
possct.Nunc autem quia visibiliter nos commonere vitam esse arbitretur in iis quse conLcmnenda esse
dignatus est, ut ad invisibilia praepararet, displicet docuit Filius Dei Quibus adversitaLibu3 cedat,
?

avaris, quia non aureum corpus habuit displicet ; qui naturam hominis tantis persecutionibus cus- '

impudicis, quia de feruina natus est (multum enim toditam credit in Filio Dei?Quis sibi esse clausum
odcrunt impudici, quod concipiunt et pariunt fe- regnum ccelorum putet, qui cognoscit publicanos
mime) displicet superbis, quod contumelias pa-
; et meretrices imitalos esse Filium Dei 2
(Matth.xii,
licntissime pertulit ; displicet delicatis, quia cru- 31) ? Qua perversitate non careat, qui faofa et dicta
ciatus est ; displicet timidis, quia rnortuus est. Et intuetur eL diligit et sectatur illius hominis, in
utnon vitia sua videantur defendere, non in ho- quo se nobis ad exemplum vitae prasbuit Filius
mine dicunt sibi hoc displicere, sed in Filio Dei. Dei?
Non enim intclligunt quid sit OBternitas Dei, quoa CAPUT XH. —
13. Chrisliana fidcs ubique viget et
hominem assumpsit ; et quid ipsa humana crea- vincit. Itaque jam et masculi et feminoe, et omnis
tura, quae mutationibus suis in pristinam iirmita- oetas, et omnis huju3soeculi dignitas ad spem vitae

tem revocabatur, ut disceremus, docente ipso Do- oeternai commota est 3

. Alii neglectis temporalibus
mino, infirmitatcs quas peccando collegimus,recte bonis convolant ad divina. Alii ccdunt eorum virlu-
faciendo posse sanari. Ostendebatur enim nobisad quod imitari non
tibus qui hacc faciunt, et laudant
quam fragilitatem homo suaculpa pervenerit,et ex audent.Pauci aulem adhuc murmurant, et inani li-
qua fragilitate divino auxilio liberetur. ltaque Fi- vore torquentur ; aut qui sua quaerunt in Ecclesia,
lius Dei hominem assurnpsit, et in illo humana quamvis videantur catholici,aut ex ipso Christi no-
perpessus medicina hominum tanta est,
est. Ilaic mine gloriam quaerentes hoerctici,aut peccatum im-
quanta non potestcogitari.Namquoe superbiasanari pietatis suae defenderecupientes Judaei,aut curiosi-
potest, si humilitate Filii Dei non sanatur ? Quae tatem vanoe licentiee 4
perdere timentes Pagani.Sed
avaritia sanari potcst,
si paupertale Filii Dei non sa- Ecclesia catholica per totum orbem longe lateque
natur? Quoc iracundia sanari potest,si patientia Filii impetus corum prioribus temporibus fran-
dilfusa,
Dci non sanatur? Quae impietas sanari potest,si cha- gens.magis mogisque roboralaest non resislendo, ;

ritate Filii Dei non sanatur?Postremo quao tirniditas sed perfercndo. Nunc vcro insidiosas corum quaes-
sanari potest, si resurrectione corporis Christi Do- tiones fido irridet, diligentia discutit, iiitelligentia
niininon sanatur ? Erigat spem suam genushuma-
a
dissolvit criminatores
: palearum suarum non curat
num,et recognoscat naturam suam vidcat quantum ; 1
Editi.a tantis.Snd omnes Mss.carent pra;positione,fl.
2 Parv. et aliquot Msa., imitatores et>ae Filii Dei.
> Omnes
fere Mss., moveretur. 3 Lov., commutaia est. Melius editi alii et Mbb., com
2
Editi Parv. Aui. Er. et Mss. omittunt, Chrtsti Do- mota est.
ntini. Uuus tameu codex ejus loco habet, Filii Dei. * Unus e Yaticanis Mbs., scicntix.

Patrol. XL. 10
 ;

299 DE AGONE CHRISTIANO, S. AUGUSTINI 300

quia tcinpus mcssis,et tempus arearum,ci. tempUB tem pertonarum. Nec eos audiamus,
el dtteriiilalem

horreorum caute diligenterque distinguit crimi- : qui Patrem solum verum Dcum et sempiternum
natores autem frumenti sui. aut errantes corrigit, esse dicunt Filium autem non de ipso genitum,
,

aut invidentes inter spinas et zisania computat. sed ab ipso fcictum de nihilo. et fuisse tempus
CAPUT XIII. — 14. Fides recta sit, et actio bona. quando non erat, sed tamen primum locum te-
Mens capax von est, nisi vitiii libera. Fides
veritatii nere in omni creatura et Spiritum sanctum mi- ;

Ecciesix de Triritate. Subjiciamus ergo animam noris majestatis esse quam Filium. et ipsum fac-
Deo,si volumus servituti subjicero corpus nostrum, tum esse post Filium et horum trium diversas ;

et de diabolo triumpbare.Fides est prima quae sub- esse substantias, tanquam aurum et argentum et
jugat animam Deo deinde praecepta vivendi, qui-
; a?raroentum. Nesciunt enim quid loquantur, et de
bus custoditis spes nostra firmatur, et nutritur his rebus quas per oculos carneos videre consue-
quod antea tantummodo
charitas, et lucere incipit verunt, vanas imagines ad disputationes sua9
credebatur.Cum enim cognitio et actio beatum ho- transferunt. Qu a revera magnum est mente cons-
;

minem faciant sicut in cognitione cavendus est

' ; picere cenerationem, quae non fit ex aliquo tem-
error, sic in actione cavenda est nequitia. Errat pore, sed aeterna est et ipsam Charitatem et San-
;

autem quisquisputatvirtutem se posse cognoscere, ctitatem, qua Generator et Generatus ineffabiliter

cum adhuc nequiter vivat.Nequitia est autem mun- silii copulantur:magnum et difficile eet haec mente

dum istum diligere, et ea quae nascuntur et tran- conspicere, etiamsi pacata et tranquilla sit. Non
seunt, pro magno habere, et ea concupiscem, et potest ergo fieri ut illi haec videant, qui terrenas
pro his laborare, ut acquirantur ; et la?tari, cum gonerationes nimis intuentur' et ad istas tenebras
abundaverint : et timere, ne percant ; et contris- addunt adhuc fumum, quem sibi contentionibus
tari, cum pereunt. Taliis vita non potest puram il- etcertaminibus quotidianis excitare non cessant
lam et incommutabilem videre veri-
sinceram 2
et habentes animas carnis affectibus diffluentes ',
tatem, et inha?rere et in eeternum jam nnn illi, tanquam ligna humore saginata, in quibus ignis
moveri .Itaque priusquam mens nostra purgetur,
3 fumum solum vomit et habere Qammas lucidas 2

debemus credere quod intelligere nondum vale- non potest Et hoc quidem de omnibus haereticis
mus quoniam verissime dictum est per propbe-
;
rectissime dici potest.
tam, Nisi credideritis,non intelligetis (lsai.vn,9,scc. CAP-DT XVII. — 1 . Fidss incarnationis Christi.

LXX). NegarUes Chrislum esse Deurn, non audiendi. Creden-

15. Pides in Ecclesia brevissime traditur, in qua tes ergo incommutabilem Trinitatem, credamus
commendantur aeterna, quae intelligi a carnalibus etiam dispensationem temporalem pro salute ge-
nondum possunt;et temporaliapraeterita et futura, nerishumani 3 Nec eos audiamus, qui Filium Dei
.

quae pro salute hominum gessit et gestura est a?ter- Jesum Christum nihil esse aliud quam hominem
nitas divinae providentiae.Credamus ergo in Patrem dicunt, sed ita justum, ut dignus sit appellari Fi-
et Filium et Spiritum sanctum ; ha?c aeterna sunt et lius Dei. Et hos enim catholica disciplina misit fo-
incommutabilia.id est,unus Deus.unius substantiae ras ;
quoniam vanae glorias cupiditate decepti,con-
Trinitas aeterna Deus ex quo omnia,per quem om-
;
tentiose disputare voluerunt, antequam intellige-
nia, inquo omnia (Hom. xi, 36). rent quid sit Dei Virtus et Dei Sspientia (I Cor. i,

CAPUTXIV. —
]Q.ISon audiendi qui trespersonas 24), et in principio Fcr6um,per quod facta sunt om-
neganl. Nec eos audiamus, qui dicunt Patrem tan- nia, et quomodo Verbum caro factum est, et babita-
tummodo esse, nec habere Filium, nec esse cum vit in nobis (Joan. i, i, 3, 14).

eo Spiritum sanctum; sed ipsum Patrem aliquando CAPUT XVIII.— 20. Nec au liendi negantes Cbris-
appellari Filium, aliquando Spiritum sanctum. tum habuisse verum corpus. Nec eos audiamus, qui
Nesciunt enim Principium ex quo sunt omnia, et non vcrum hominem sus^episse dicunt Filiura Dei,
Imaginem ejus per quam formantur omnia, et neque natura esse de femina.sed falsam carnem et
Sanctitatem ejus in qua ordinantur omnia. imaginem simulatam corporis humaniostendissevi-
CAPUT XV. —
17. Nec audiendi qui inducunt tres dentibus.Nesciunt enim quomodo substantiaDei ad-
deos. Nec ens audiamus,qui indignantur et stoma- ministrans universam creaturam inquinari omnino
chantur, quia non tres deos colendos dicimus. Ne- non possit ct tamon preedicant istum visibilem so-
:

sciunt enim quid sit una eademque substantia et ;

lem radios suos per omnes faeces et sordes corporum
pbantasmatibus suis illuduntur, qua? solentvidere spargere, et eos mundos et sinceros ubique servare.
corporaliter vel animalia tria, vel quaecumque cor- Si ergo visibilia munda a visibilibue immundiscon-
poratrialocissuisesseseparata:sicputant intelligpn- tingi possunt.et non mquinari ;
quanto magis invi-
dam substantiam Dei;et multum errant,quoniamsu- sibdis et incommutabilis Veritas per spiritum ari-
perbi sunt ; et non possunt discere, quia nolunt cre- mam.et per animam corpus suscipiens.toto homine
dere. assumpto ab omnibus eum infirmitatibus nullasui
CAPUT XVI. — 18. Nec Uli qui negant aequaUta- contaminatione Iiberavit?Itaque magnaspatiuntur
1
Editi, et actio donn sint Pri,r f bealum honiinc»- fa-
angustias, et cum timent, quod fieri non potest, nc
ciunt. At Mss. non habent, dona sint Dei, et.
1 PluroB M«., non potctt
ittatn sinceram ; onjisso, pu- Mss. Ediii veio. deflwntes.
i tm et. > l'.i.' i'ii?is codex, i

9 Plcrique Msa., non »<v)i. ldunt,<fj e natum Deuin;.\uo<l a M*8.abest.

301 LIBER UNUS. 30*
humana carno Verita9 inquinotur, Veritatem dicunt propterea Sapienlia l)ei,ct Verbum in principio pr>r

csse mentitam. Et cum ille praeoeperit, dicens, 5*7 quod factasunt omnia.non sieassumpsit illum ho-
in vre veslro, Est, est ; Noa, non [Mallh. v, 37) ; et minom ut caeteros sanctos ; sed multo excellentius,
Apostolus clamct, Non erat in illo Esi et Non, sed multnquesublimiusiquomodoipsum^fiolumassumi
Est in illo erul ill totum corpus ejuB
Cor. t, 19) ; iati oportuil, in quo Sapientia * hominihus apparerct,
fulsum carnem fuissc contcndunt, ut non sibi vi- sicutoam visibiliterdecobat ostendi. Quapropterali-
deantur imitari Christum, si non suis auditoribus '
ter snnt sapientes ceeteri homines quioumque sunt,
mentiantur. vel esso potuerunt, vel poterunt; et aliter illeunus
CAPUT XIX. — 21. Nec negantes Chrislum ha- Mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, qui
buisse mentem hominis. Nec eos audiamus, qui Tri- Sapientiae ipsius, perquam Sapientes fiunt quicum-
nitatcm quidcm iti una eetorna substantia confl- que homines, non solum beneficium hnhet,ncd etiam
tentur; scd hominem ipsum,qui tcmporali dispensa- personam gerit. De caeteriscnim sapientibus et flpi-
tione susccplus est.audenl dicerc non habuisse ho- ritualibus animis recte dici potest.qnod haheantin
niinis mentem, sed solam animam et corpus. Hoc est se Verbum Dei per quod facta sunt omnia sed in :

dicore, Non fuit homo, sed membra corporis habebat
humana. Animam cnim ct corpus habent et bestiae,
sed rationem non habent, quae mentis est propria.
Sed si exsecrandi sunt illi qui eum negant huma-
nurn corpus habuisse, quod estinfitnum in homine;
ntirorquod isti non erubescunt.qui hoc eum negant
habuissequodestoptimum in homine. Multum enim
lugenda csl mens humana, si vincitur a corpore suo;
si quidein in illo homine non reformata est, in quo
ipsum corpus humanum jam dignitatem formaa cce-
lestis accepit. Sed absitut hoc credamus, quod con-
finxil temeraria caccitas et superba loquacitas.
GAPDT XX. — 22. Nec dicentes illum hominem non
aliter susceptum a Sapientia
Nec eos audiamus,qui sic dicunt
qui sapientes fiunt.
ab aHerna Sapiontia susceptum esse hominem,
illa
Dei ac cxteros sanctos,
nullo eorum rectedici polest, quod Verbum carofa-
ctum est,et habitnvit in nobis ; quod in solo Domino
nostro Jesu Christo rectissime dicitur.
CAPUT XX T. — 23.
Nec audievdi qui solum cor-
pus a Verbo susceptum dicunt. Nec eos audiamus, qui
solum corpus humanum susceptum ess« dicunt a
Verbo Dei, et sic audiunt quod dictum est, Et Ver-
bum caro factum est, ut negent illum hominem vel
animamvelaliqnidhominishahuisso.nisicarnemso-
lam.Errantenimmultum;necintelliguntideocarnem
solamnominatamessein eoquoddictum est, Verbum
caro factum est, quia hominum oculis, propter quns
facta est illa susceptio, caro sola potuit apparero.
Namsiabsurdumestot-valdeindignum ut humanum
spiritum homoille non habuerit, sicut superius tra-
ctavimus quanto magis absurdum et indignum est
;

qui de virgine natus est, quomodo et alii homines
ab ea sapientes liunt, qui perfecte sapientes sunt.
Nesciuntenimpropriumilliushomini3 8<tcramentuir,
et putant hoc solum eum plue habuisse inter caeteros
beatissimos, quod de virgine natus est.
sibene considerent, fortassis credant ideo illum hoo
praetercaetcros meruisse.quodaliquidproprium prae-
tercseteros habetetiam ista suaceptio.Aliudest enim
sapientem tantum fieri per Sapientiam Dei, et aliud
ipsam personam sustinere Sapientiae Dei. Quamvis
enim eadem natura sit corporis Eeolesiae.multum ta-
men distare intercaputet membracaetera quis non
intelligat ? Si enim Ecclesiae caput eat homo ille, cu-
jus susceptione Verbum caro factum est, ethabitavitin
nobis ; membra caetera sunt omnes sancti, quibus
perlicituretcompleturEcclesia.Quoinodoergoanima
totum corpus nostrum animat et vivilicat, sed in ca-
ut nec spiritum, nec animam habuerit, et hoc solum
habuerit quod etiam in pecoribus vilius est et extre-
mius, id est corpus ? A nostra ergo fide etiaio ista
impietas excludatur, totumque hominem atque per-
Quod ipsum fectum a Verbo Dei susceptum esse credamus.
CAPUT XXD. —
24. Necqui corpus Christi negant
formatum defemina,et dicunt sicfactum, utilludquo
Spiritus apparuit in columba. Per feminam mors, per
feminam vita. Nec eos,audiamup,qni tale corpus Do-
minum nostrum habuisse dicunt, quale apparuit in
columba quam vidit Joannes Baptista descendentem
de ccelo et manentem super eum in signo Spiritus
sancti. Itaenim persuadereconantur Fiiium Dei na-
tum non esse de femina quia : si carnalibus oculis
eum oportebat ostendi, potuit, inquiunt, sic assu-
mere corpus.quomodo Spiritus sanctus. Non enim et
columba illa de ovo nata est. aiunt et tamen hu- ;

pite et viveado sentit.etaudiendo, et odorando, et manisoculispotuitapparere.Quibusprimumilludre-

gustando, et tangendo, in caeteris autem membris spondendumest.quodibilegimug in speciecolumb®
tangendo tantum et ideo capiti cuncta subjecta sunt
; apparuisse Joanni Spiritum sanctum (Matth. ui, 16),
ad operundum.illud autem supra collocatum estad ubi legimus etiam Christum natum esse de fomina
consulendum ;
quiaipsius animai, quae consulit cor- (Id. i, 20, 25) et non oportet in parte credere
;

pori, quodam
inodo personam sustinet caput ibi ; Evangelio, etin partenon credere.Undeenim crodis
enimomnid sensusapparet:sicuniverso populoaan- in columbaespecie demonstratumesseSpiritum san-
ctorum tanquam uni corpori caput est Mediator Dei ctum, nisi quia in Evangelio legisti?Ergoet egoinde
et hominum homo Christus Jesus (I Tim. n, 5). Et credo Christum natum de virgine esse,quia in Evan-
gelio legi. Quare autem Spiritus sanctus non est na-

1
Nonnulli codices, suis auctoribus. Male nam repre- :

heuduntur istic Manicbaei, in quibus |erant alii Electi, i

Sic Mss. Editi vero, quouiam iptum.
alii Auditore». * Editi, Sapientia Dei Patris. Abest, Dei Patris, a Msa.
303 DE AGONE CHHISl IANO, S. AUGUSTINI 304

tus de columba, qucmadmodum Ghristus de femina, morte ; sic Filium Dei passum et mortuum dicimus
illa causa est, quia non columbas liberare vencrat in homine quem portabat, sinc divinitatis aliqua
Spiritus sanctus, sed bominibus signilicare innocen- commulatione vel morte.
tiam et amorem spiritualem,quod in columbea specie CAPUT XXIV. —
26.Non audiendi,qui negant tale

visibiliter figuratum est. Dominus autem Jesus Chri- corpus Dominircsurrexisse, qualc fuerat sepultum. Nec
stus,qui vencrat ad homines liberandos, in quibus et eos audiamus, qui negant tale corpus Domini resur-
mares ad salutem, nec mares
et femina? pertinent rexisse, quale positum est in monumento. Si enim
fastidivit, quia marem suscepit nec feminas, quia ; tale non fuisset, non ipse dixisset post resurreclio-

de femina natus est. Huc accedit magnum sacramen- nem discipulis : PalpaU, et videte, quoniam spiritus
tum, utquoniam perfeminam nobis morsacciderat, ossa et carnem l
non habet, sicut me videtis habere
vita nobispcr feminam nasceretur : ut dc utraque na- (Luc. xxiv, 39). Sacrilegum est enim credere Dorai-
tura, id est femina et masculina.victus diabolus cru- num nostrum,cum ipse sit Veritas,in aliquofuisse
ciaretur, quoniam de ambarum subversione laetaba- mentitum. Nec nosmoveat quod clausis ostiissubilo
tur cui; parum fueral ad poenam si ambae naluraa in cumapparuissediscipulisscriptumest^JoaH.xx^),
nobislibcrarcntur,nisietiamperambasliberarcmur. ut propterea negemusilludfuissecorpus humanum,
Nequehoc ita dicimus,utDominum JesumChristum quia contra naturam hujus corporis videmus esse
dicamus solum verum corpus habuisse,Spiritum san. per clausaostiaintrare.Omnia enim possibilia sunt
ctum autem fallaciter apparuisse oculis hominum :
Deo (Matth. ix, 26). Nam et ambulare super aquas
sed ambo illa corpora,vera corpora credimus. Sicut contranaturam hujuscorporisesse manifestum est;
enim non oportebat ut homines falleret Filius Dei, et taraen non solum ipseDominus ante passionem

sic non decebat ut homines falleret Spiritus san- ambulavit, sed etiam Petrum ambulare fecit (ld. xiv,
ctus:sed omnipotentiDeo,quiuniversam creaturam 25, 29). Ita ergo et post resurrectionem de corpore
de nihilo fabricavit, non erat difficile verum corpus suo fecitquod voluit.Si enim potuit ante passionem
columbae sine aliarum columbarum ministerio figu- clarilicare illud sicut splendorem solis (Id. xvn,2);
rare, sicut ei non fuit difficile veruni corpus in utero quare non potuit et postpassionem ad quantam
Mariaj sine virili seminefabricare; cum natura cor- vellet subtilitatem in temporis momento redigere,
porea ' etin visceribusfeminajad formandum homi- ut per clausa ostia posset intrare?
nem, et in ipso mundo ad formandam columbam GAPUT XXV. — 27. Necnegantes corpus Christisub-
imperio Domini voluntatique serviret. Sed stulti ho- latuminccelum. Neceos audiamus,qui negantipsum
mines, et miseri, quod aut ipsi facere non possunt, corpussecumlevasseinccelumDominum nostrum.et
aut in vita sua nunquam viderunt, etiam ab omni- commemorant inEvangelioquod scriptum est,Nemo
potente Deo fieri potuisse non credunt. ascendit in ccetum, nisi qui de coelo desccndit (Joan. m,
CAPUT XXIII. — 25. Non audiendi, qui Filium 13) ; etdicunt,quia corpusnondescendit de coelo,non
Dei creaturam dicunt, quia passustst. Filium Dei sine potuisse ascendereinccolum. Nonenim intelligunt,
divinitatismulationcpassumesse.Nec eos audiamus qui quoniam corpus non ascenditin coelum Dominus :

propterea vol unt cogere ut inter creaturas Filium Dci enim ascendit, corpus autern non ascendit, sed leva-
numeremus,quia passus est.Dicuntenim Si passus : tum est in ccelum illo levante qui ascendit. Si enim
est,mutabilis est et si mutabilis est, creatura est,
; quis descendat, verbi gratia, de monte nudus,cura
quia Dei substantia non potest immulari. Cum qui- autem descenderit, vestiat se, et vestitus iterum
busetiamnosdicimusetDeisubstantiamcomiuutari ascendat, recte utique dicimus,Nemo ascendil, nisi
non posse, et creaturam esse rnutabilem. Sed aliud qui descendit : nec ve?tem consideramus quam se-

est essecrcaturam,ct aliud susciperecreaturam. Fi- cura levavit, sed ipsum qui vestitus est, solum di-
lius ergo unigenitus Dci, qui est Virtus et Sapientia cimus ascendisse.
Dei, et Verbum per quod facta sunt omnia, quia im- CAPUTXXVI. — 28. Nec
negantes Christum sedere
mutarinonpotest omnino,suscepit humanam crea- addexteram Patris. Dextera et sin istra Deiqmd sit.Nec
turam,quamlapsamerigere,atqueinveteratamreno- eos audiamus, qui negaut ad dextcram Patris sedere
varc dignatus est. Nec in ca per passionem ipsc in Filium.Dicunt cnim :Numquid DeuaPatcr habetla-
deterius coramutotusest, sed eam potius perresur- tus dextrum aut sinistrum, sicuti corpora? Necnos
rectionem in mcliuscommutavit.NecproptcrcaVcr- hoc de Deo Patre sentimus : nulla enim forma cor-
bum unicum Dei Filium, per quem la-
Patris, id cst poris Deusdefinitur- atqueconcluditur.Seddextera
cta sunt omnia,negandum est natum et passum esse Patris cst beatitudo perpetua, quae sanctis promitti-
pro nobis. Et martyres cnim passos dicimus ct mor- tur 3
; sicut sinistra ejus rcctissime dicitur miseria
tuos propter regnaccclorum nec tamen in ea pas- ; perpdua, qnoa impiis datur:ut non in ipsoDeo, sed
sione et morte animae eorum occisa) sunt. Dicit cnim in crcaluris hoc modo.quodiximusjntelligaturdex-
Domums : Nulilc timcrc cos qui corpus occidunt,animas tera ct sinistra. Quia et corpus Christi, quod est Ec-
aulem nihil possunt facere (Matth. x, 28). Sicut crgo
martyrcs passos et mortuos dicimus in corporibus
qua; portabant, sine animarura intcrfectionc vcl 1
Parv., ossa ctnerros. Sicetiamplerique Mss., et ex his
plures infra loco, sacriicgum ; hubeut, sacrilcgium.
'-
Aliquot Mss., finitur.
1
Parv. et Mss., crcutura corpoiea. •
l.nin, (iafw. Plureu vero M*s., promiUitur,
 305 LIBEH UNUS. 300
clesia, in ipsa dextera, hoc est in ipsa beatitudino isti, ut Scripturas manifcstas non intelligant ; au
futurum est, sicutApostolus dicit.qnia ct simulnos tam negligentcs salutis surc, utomnino non cgant.
suscilavit, et simul sedcre fecil in cnplcstibus (l.phes. Quiscnim,eumlegorit,non intelligatvclin Evangelio
Quamvis enim corpus nostrnm nondum ibi
II, (>). quod post Domini resnrrcctionem scriptum est, di-
tamen spes nostra jam ibi csl. Propterea o.tipsc
sit, cente Domino Egomitto promissum Patris mci in vos;
Dominus post resurrcctioncm jussitdiscipulis quos vos aulem scdete hic in civitatc, quousque indnamini
piscantes invcnit, ut in dexlcram partcm mitterent virtute ex atto (Luc. xxiv/i9) ? Et in Actibus Aposto-
retia. Quod cum fecisscnt,oopcrunt pisccs.qui om- lorum,posteaquam Dominus abscessita discipulo-
nes magni crant (Joan. xxi, 0-11), id cst, justos si- rum oculis in ccelum, deccm dicbus peractis, dic
gnificabant, quibus dextora promittitur.Hoc signi- Pcntecostes non attendunt apcrtissimc venisse Spi-
ficat,quod etiam in judicio dixit sc agnos ad dcx- rituin sanctum et cum csscnt illi in civvitate,sicut
;

teram, hasdos autcm ad sinistram esse positurum eos ante monuerat,implcvissc illos,itaut loqueren-
(Matth. xxxv, 33). turlinguis.Nam divcrsoc nationcs quae tunc aderant,
unusquisque audicntium suam linguam intellige-
CAPUT XXVII. — 29. Nec audiendincgantes judi- bant (Ac.t. n, 1-11). Sed isti homines decipiunt eos
cium fratrum, Nec eos audiamus, qui negant diem
qui negligentes catholicam fidom ',et ipsarn fidem
judicii futurum, et commemorantquodin Evangelio
suam qua; in Scripturis manifcsta est, nolunt dis-
scriptum est, eum qui credit in Ghristum,non judi-
core *, et quod est gravius et multum dolendum,
cari; qui autem non credit in illum, jam judicatum
cum in Catholica 3
negligenter verscntur, haereticis
est (Joan. m, 18). Dicunt enim : Si et ille qui cre-
aurem diligenter accommodant.
dit,non vcniot in judicium,ct ille qui non crcdit.jam
judicatusest; ubisunt quosjudicaturusestin dieju- CAPUTXXIX.— 3[ .Ncc audicndi Donatita? negantes
Non intelligunt sic loqui Scripturas,ut prater-
dlcii ? Ecclesiam per orbem esse diffusam. Danatus ipse a suis
itum tempus pro futuro tempore insinuent sicut :
divisus. Donatus Romx
cumCxciliano causam dicens,
supra diximus, quod Apostolus dixit dc nobis,quod nihit probat. Donatistx Baptismumnisi ipti dederinl,

simul nos sedcre fccit in cozlestibus, nondum factum inanem essc volunt. Ncc eos audiamus,qui sanctam
est ; sed quiacertissimeest futurum,ita dictum est Ecclesiam,qua> una catholica est,negant perorbem
quasijamfactum sit.SicutetipseDominusdiscipulis esse diffusam, sed in sola Africa, hoc est, in parte
dixit, Omma qux audivi a Patre meo,nota feci vobis Donati pollere arbitrantur. Ita surdisunt advcrsus
(11. xv, 15) : et paulo post dicit, Multa habeo vobis prophetam dicentem, Filius meus es tu, ergo hodie
dicere ; sed non potcstis illa portare modo (Id. xvi,-I2). genui te : postula a me,etdaho tibigentes hxreditatem

Quomodo ergo dixerat, Omnia qux audivi a Patre tuam, et possessionem tuam terminos terrse (Psal. n,
meo,notafeci i»o6zs,nisiquia illud quod perSpiritum 7, 8).Et alia multa.sive in Veteris, sivein Novi Te-
sanctum certissime facturuserat,quasi jam fecisset stamenti libris,quaiscripta sunt,ut apertissime de-
? Sicergo cum audimus, Qui credit in
locutus est clarentEcclesiam Christi per orbcm terr® osse diffu-
Christum,non venictin judicium ; intclligamus quia sam.Quod cumeis objicimus,dicuntjam ista omnia
non veniet ad damnationem. Dicitur enim judicium fuisse completa,antequam esset pars Donati, sed
pro damnatione,sicut dicit Apostolus, Quinon man- postea totam Ecclesiam perisse, et in sola Donati
ducat, munducantem non judicet (Rom. xiv, 3) id :
parte reliquias ejus rcmansisse contendunt. lin-

est, non de illo male existimet. Et Dominus dicit; guam superbam et nofariam nec si vere sic vive-
!

Nolite judicarc, ne judicetur de vobis (Matth. vn, 1). rent, ut vel intersepacem posteacustodirent.Nunc
Nonenim tollitnobis intelbgeutiam judicandi, cum autem non attenduntjam in ipsoDonatocompletum
et prophcta dicat,S» vere justiam diligitis,rectajudi- fuisse quod dictumest/n quamcnsura mensi fucritis

cate, filii hominum (Psal. lvii, 2); et ipse Dominus in ca remetietur volris (Matth.vm,2).Slc\xt enim Chri-

dicat, Nolite judicare personaliter,sed justumjudicium stum dividere conatus est,sic ipseasuis quotidiana
judicate (Joan. vn, 24). Sed illo loco ubi vetat judi- concisione dividitur. Ad hoc etiam pertinet illum
care illud admonet, nedamnemus aliquem,cujus vel quod Dominus (\\c\l.Qui enim gladio percusserit,gla-
cogitatio nobis non estaperta, vel nescimus qualis dio morietur (Id, xxvi, 52). Gladius cnim illo loco,
posteasit futurus. Sic ergocum dixit, ad judicium siquidemin malo positus est,discordiosamlinguam
non veniet hoc dixit,quia non venietad damnatio-
; significat, qua tunc ille infelix Ecclesiam percussit,

nem. Quiautem non credit, jam judicatus cst (Id.ui, sed non occidit. Non enim dixit Dominus.Quiocci-
18) hoc dixit, quia jam damnatus est prrescientia
;
derit gladio, gladio morietur sed, Qui gladio usus
;

Dei, qui novit quid immineat non credcntibus. fucrit,'\nqu\l,glaclio morietur.Evgo ille percussit Ec-
clcsiam lingualitigiosa,qua nuno ipseconciditur,ut
CAPUT XXVIII. —30. Nec qui dicunt Spiritum omnino dispereat atque moriatur. Et tamen illud
promissum venisse in Paulo,aut M ontano, etc. N ec eos
audiamus, qui dicunt Spiritum ssnctum, quem in
1 EJiti,
qui negiigentes sunt in cat/iolica fide, At.Mss.,
EvangelioDominus promisit discipulis,aut in Paulo qui negligentes catnolicam fidem ; vel, qui negligentesin
apostolo venisse, aut in Montano etPriscilla, sicut catholicam fidem.
2 Sic I'arv. et plures Mss. At Am. Er. Lov. diccre.
Cataphryges dieunt,aut innescioquoManetevel Ma- 3 Editi addunt, fide cujus loco subaudiri potest,£c-
:

nicha;o, sicut Manicheeidicunt.Tam enimceecisunt ciesia.

307 DE AGONE CHRISTIANO, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 308

tuno apostolus Petrus, non superbia sua,sed quam- permanserint in incredulitate,apertissime Apostolus

vis carnali, tamen amore Domini fecerat. Itaque ad- docet (Rom.xi.23). Quod cum Luciferianiintelligunt
monitus reconriitgladium:iste autem nec victus hoc etnonrebaptizant.nonimprobamus: sed quodetiam
lecit.Siquidem cum episcopo Caeciliano causam cum ipsipraecidi aradicevoluerunt.quisnon detestandum
diceret, audientibus episcopis Roma?,quos ipse pe- esse cngnoscat? Etideo maxime.quiahoc eis displi-
tiverat, nihil eorum quae intenderat potuit probare; cuit in Ecclesia catbolica.quod vere catholicae san-
remansit in schismate,ut suo gladio mnreretur.
et sic ctitatisest.Nusquam pnim tam vjgere debent viscera
Populus autein ipsius.quando non audit Prophetas misericordia?,quamincatholicaEcelesia,uttanqu3m
et Evangelium, in quibus apertissime scriptum est vera mat^r nec peccantibus superbe insultet, filiis

Ecclesiam Christi per omnes gentes esse ditfusam,et nec correctis difficileignoscat.Non enim sine causa
audit schismaticos.non L/ei gloriam quaerentes,sed inter omnes Apostolos hujus Ecclesia? catholicae per-
suam.satis signiflcatservum se esse,non liberum.et sonam sustinet Petrus huic enim Ecclesiae claves
:

aurem dexteram se habere praecisam. Petrus enim regnicoelorum data?sunt,cumPetrodataesunt'(3/«/f/i.

errans in amore Domini, servo, non libero, aurem xvi, 19). Et cum ei dicitur.ad omnes dicitur,."i?/ms
dexterara praecidit.Ex quo significat.eos qui gladio me? Pasce oves mcas [Joan. xxi, 17). Debet ergo
schismatis feriuntur,et servos esse carnalium desi- Ecclesia catholica correctis et pietate firmatis filiis

deriorum, nondum eductos in libertatem Spiritus libenter ignoscere ;

cum ipsi Petro personam ejus
sancti, ut jam non confidantin homine et nonau- ; gestanti, et cum in mari titubasset (Matth.xiv, 30),
dire quod dextrum Domini gloriam per
est, id est, et cum Dominum carnaliter a passione revocasset
catholicam Ecclesiam latissime pervagatam,sed au- (irf, xvi, 22),et cum aurem servi gladio praecidisset,

diresinistrum humanae inflationis errorem. Sed ta- et cum ipsum Dominum ter negasset (hl. xxvi, 51,
men cum Dominus dicat in Evan^elio.cum per om- 70-7 .i),et cum in simulationem postea superstitiosam
nes gentes Evangelium fuerit praedicatum, tunc ii- 12), videamus veniam esse
lansus esset {Galat. n,
nem esse tuturum [Math. xxiv, 14) ;
quomodo isti coneessam,eumqne corectumatquefirraatum usque
dicunt quod jam caetera? omnes gentes ceciderunt ad dominica? passionis gloriam pervenisse. Itaque
a fide,et in soia parte Donati remansit Ecclesia,cum postpersecutinpemquFeperArianos haereticos facta
manifestum sit, ex quo ista pars ab unitate praecisa erat.posteaquam pax.quam quidem Catholica in Do-
est, nonnullas gentes postea credidisse, et adhuc mino tenet, etiam a principibus saeculi reddita est,
esse aliquas qua nondum crediderunt,quibus quo- episcopi qui perfidia? Arianorum in illa persecusio-
tidienon cessatur EvangeIiumpra?dicari?Quis non
1
ne * consenserant.multi correcti redire in Catholicam
miretur esse aliquem qui se christianum dici velit, delegerunt, damnantes sive quod crediderant, sive
etadversus Christi gloriam tantaimpietaterapiatur, quod se credisse simulaverant.Hos Eclesia catho-
ut audeat dicere omnes populos gentium.qui modo lica materno recepit sinu,tanquam Petrum post fle-
adhuc accedunt Ecclesia? Dei,et in Dei Filium festi- tum negationis pergalli cantum admonitum,aut tan-
nanter credunt.inaniter facere, quia noneos aliquis quameumdempostpravam simulationem Paulivoce
donatista baptizat'' Sine dubio ista exsecrarentur correctum.Hanc illi matris charitatem superbeacci-
homines, et eos sine diiatione relinquerent.si Chris- pientes, et impie reprehendentes, quia Petro post
tum quaererent, si Ecclesiam diligerent, si liberi galli cantum surgentinon gratulati sunt'.Wflf//i.xxvi,
essent, aurem dexteram integram retinerent.
si 75), cum Lucifero. qni mane oriebatur,cadere me-
CA.PUT XXX. —
32. Nonaudiendi Luciferiaai. qui ruerunt (Isai. xiv, 12).
licelnonrebaptizent, prxciderunt seab Ecclcsia quia CAPUT XXXI. — 33. Nec audiendi Gathari ne-
resipiscenles ab Ariana harcsi rccipiebat.Nec eos au- ga>ifes Ecclessiam posse omnia veccata dimittere,elve-
diamus, qui quamvis neminem rebaptizent.praeci- tantes viduas nubere. Nec eos audiamus,qui negant
derunt setumen ab unitate.et Luciferiani magis dici Ecclesiam Deiomnia peccata posse dimittere.ltaqne
quam Catholici maluerunt.ln eo enim quod intelli- miseri. dum in Petro petram non intelligunt, et
guut baptisma Christi non esse repetendum, recte nolunt credere datas Ecclesia?claves regni coelorum,
enim Sacramentum sancti lavacri
faciunt. Sentiunt lpsi easde manibus amiserunt.Isti sunt qui viduas,
nusquam esse, uisi ex catholica Ecclesia sed eam ;
si nnpsorint,tanquam adulteras damnant. et super
formam secuin habere sarmenta praecisa, quam in doctrinam apnstolicamse praedirantesscmundiores
ipsa vite, antequam praciderentur, acceperant. l!i (I Tim. v, i). Oui nomen1 snum si vellent agno-
sunt enim de quibus Apostolus dicit Habentcs spe- : scere.mnndanos se rotius.quam mundos vocarent.
ciem pieialis,virtutem autem ejus abnegantes (II Tim. Nolentes enim, si peocaverint, cnrrigi, nihil aliud
Hi,5), Kst euim magna virtus pietatis.pax et unitas; elegerunt, nisi cum hoc mundo damnari. Nam
quiauuusbsLDeus.Hancilli non habent.quia pr,i - quibus veniam peccatorum negant, nnn eos aliqna
ab unitale sunLltaque.si qui exipsisad Catholieum Banitate rnstodiant.sed aegris subtrahunt medici-
-

vcniunl.iion iterant speciem pietatis quambabent; nam ; et viduas suas uri cogunt, qua? nubere non
aedaccipiunt virtutem pietatis quam qod babent. permittunt. Non enim prudentinres habendi sunt,
Nam et aniputatos ramosdunuoposse inseri, si non
1
Nounulli codioes, perturbatione.
1 Unus e Valicanis Msa., non cessat. * l)uo Mss., sanctitate.
 309 DE CATECHIZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 310
quamPaulu3apo8tolus,quimaluiteasnubere,quam vuli sumua, majorum cibos non appetamus, sed nu-
uri (I Cor. vn, 9). trimcntis saluberrimis creseamus in Christo, acce-
CAPUT XXXII. — 34, Nec qul resurrectionem dentibus bonis moribus et cliiistianajustitia,in qua
carnis negant.Noc eosaudiamua, quicarnis ro3ur- est charitas Dei et proximi perlecla et lirmata: ut
rectionem futuramnegunt, etcommemorantquod ait unusqui.sque noslrum dcdiaholu iuimico et angelis
apoatolusPaulus, £«;•()«!/ MHr/M/N regnum Ueinonpos- ejus trium ,het in semotipso in Christo
(
quem induit.
sidebunt ; non intelligentesquod ipse dicitApostolus, Quia perfeota oharitas nco cupiditatem habetsaeculi,
Oportetcorruplibile hoc induere incorruptionem, ct mor- nec limorem .-ajculi id est, nec cupiditalem ut ao-
;

talelwcinduereimmorlalitatem.Gamemmhocidclum quirat res temporales, nec timorem ne amitlat res

fueritjam non erit caro et sanguis, sed ccoleste eor- temporales. Per quas duas januas intrat et reguat
pus (a). Quod et Dominus promittit, eum dieit, Ne- inimicus,qui primoDei timore, deinde charitate pel-
que nubent, neque uxores ducent, sed erunt xquales lendus est. Debemus itaque tanto avidius appctero
Angelis Dei (Matth. xxn, 30). Non enim jam homi- aperlisslmam etevidentissimam cognitionem vorita-
nibus, sed Deo vivent, cum aequales Angelis facli tis,quanto nos videmus in charitate prolicere, et ej us
fuerint. Immutabitur ergo caro et sanguis, et fiet simplieitate cor habere mundatum, quia ipso inte-
*

corpus cxleste et angelicum. Et mortui enim rcsur- riore oculo videtur veritas Beati emm mundocorde, :

gent incorrupti, et nos immutabimur (I Cor. xv, 50- inquit, quia ipsi Deum videbunt (Matth. v, 8). Ut in
53) : ut et illud vorum sit, quod resurget caro et ; charitateradicalietfundatiprxvalcamus comprehende-
illud verum sit, quod caro et sanguis regnum Deinon re curn omnibussanctis,qux sit lalitudo, et longitudo,et
possidebunt. altitudo, et profundum ; scire etiam supereminentem
CAPUT XXXIII. — 35. Fidei simplicitate lactari scienliam charitatis Christi, ut impteamur in omnem
oportet, cum parvulisumus. Charitas perfecta nec cu- plenitudincm Dei(Ephes. m, 17-19) : et post ista cum

piditateni srculi compatilnr, nec Umerem. Cognitio ccrtamina, quoniam volentibus et

invisibili hoste
vcritatis in corde mnndato. Ista fidei simplicitate et amantibus jugumChristi lene est, ct sarcina ejus le-
sinceritate lactati nulriamur inChristo ;et cum par- vis (Matth. xi, 30), coronam victoriae mcreamur.
(a) II Retract., cap. 3. * Editi, in ejus simplicitate. Abest, in, a Mss.

In subsequentem librum De catechizandis Rudibus, vide lib. 2, cap. 14, retractationum

tom. i, cot. 635, a verbis, Est etian liber noster, usquc ad verba, Frater Deogratias. M.

S. ^UmELII aUGSJSTaMI
HIPPONENSIS KPISCOPI

DE CATECHIZANDIS KUDIBUS
LIBER UNUS«.

Augustinus a diacouo Carthagineusi, catechizandi arteui docendain BUBcipit: ac priuio pra:cepta tradit, ut
Rc-fratus
id oflicii certa methodo atque idonea ratione, sed otiani sine tsdlo et cum hilaritate iiupleatur. Postea
non tantum
revocatis ad usum pneceptis, profert ipse in exemplum sermoues, ad cum erudiendum qui christianus esse velit,
comparatos duos, longiorem unum, alterum brevissimum.

CAPUT PRIMUM. — 1. [togatus a diacono Cartha- ad adducuutur, qui fide christiana primitus im-
te

ginensiscribitdecatechix,andisrudibus.Pet\sl\ mc, ra- f buendi sunt, oo quod existimeris habcre cate-

ter Ueogratias (b), ut aliquid ad te de catechizandis chizandisuberemfacuUatem,etdoctrinafidcict sua-
rudibus, quod tibi usui esset, scriberem. Dixisti vitate sermonis te autem pene semper angustias
' :

enim quod saepo apud Carthaginem, ubi diaconus es, pttti, idipsum quod credendo christiani sumus,quo
ADMONITIO Pl>. RENEDH.TTNOIUIJl.
LibrideCatechizandisRudibuscoDtulimuscodicesraanuscriptosqiiatuordeeim^Corheitusempeiquamegregium an
noruui 800,alium Ecclesiae Lauduneusis auuoruiii700,bivionenseui abbatiic S. Beoigni, Pratellensem, Fiscaunensem,
Michaeliuuni.Cistercieusem, Floriuceuses duos, toUdc-m Vietorinos, sorbonicum et duos Vaticauosjlectiones variantes
ex tribus Belgiciscura Lovaniensium decerptas et postremo editiones primarias Amerbacbii, Erasmi ac Lovaniensum.
;

Comparavtmus prxlerea eas omnes editiones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M.

(a) Scriptus circiter annum 400. ganorum ab eo sibi Carthngine mif sa3 respoudet epistola
(b) Idem illeforsilauest Ueogratias.eui [iiesbytero Au- nunc ordiue 102.
guatinus.postaunumChristicirciieriOG.adqu.TstiouesPa- • Lov. et doctrinam fidei et suavitatem sermonis.
 :

3H DE CATUCHIZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTINI 312

pacto commode intimandum sit ; unde exordienda, Latinitantum :atsi affectusexcandescentis animi ex-
quousquesitperducendanarratio;ulrumcxhortatio- catinfaciem.vullumquefacial(a),omnessentiuntqui
nem aliquam terminata narratione adhibere dehea- intuenturiratum.Sed nequeitaliceteducereetquasi
mus. an praecepta sola, quibus observandis cui lo- exporrigere in sensum audientium per sonum vocis
quimur noverit christiamm vitam professionemque illavestigia,quae imprimitintellectusmemorio2,sicut
retineri l Saepe aulem tibi accidisse confessus atque
. opertus etmanifestusest vultus:illa enimsuntintus
conquestuses, ut in sermone longo et tepido tibi ipse inanimo, iste foris in corpore.Quapropterconjicien-
vilesceres cssesque fastidio, nedum illi qucm lo- dum est quantum distet sonus oris nostri ab illo ictu
quendo imbuebas, et caeteris qui audientes aderant intelIigentire,quandone ipsiquidem impressioni nie-
oaque te necessitate fuisse compulsum, ut ea me moriae similisest.Nos autem plerumque in auditoris
quamtibidebeocharitatecompellcres,negravarerin. utiiitatcm vehementer ardentes, ita loqui volumus,
ter occupationes meastibi dehac realiquid scribere. quemadmodumtuncinlelligimuSjCumper ipsam in-
2. Ego vero non ea tantum quam famiiiariler tibi, tentionem loqui non possumus et quia non succe- :

sed etiam quam matri Ecclesiae universaliter de- dit. angimur, et velutfrustra operam insumamus,

beo, charitate ac servitute compellor, si quid per taedio marcescimus atque ex ipso tacdio languidior
:

operam meamquam Domininostri largitale possum fit idem sermo,et hebetiorquam erat,unde perduxit
exhibere, idem eos Dominus quos mihi fratres fecit, ad taedium.
adjuvari jubet, nullo modo recusare, sed potius Sed mihi saepe indicat eorum studium, qui rae
4.

prompta et devola volunlate suscipere. Quantoenim audire cupiunt, non ita esse frigidum eloquium
cupio latius erogari 2
pecuniam dominicam, tanto meum, ut videtur mihi : et eos inde aliquid utile
magis me oportet, si quam dispensatores conservos capere, ex eorum delectatione cognosco ; mecum-
meos difficultatem in erogando sentire cognosco, que ago sedulo, ut huic exhibendo ministerio non
agere quanlum in me est, ut facile atque expedite desim, in quo illos video bene accipere quod exhi-
possint, quod impigre ar. studiose volunt. betur. Sic et tu, eo ipso quod ad te saspius addu-
CAPUT II. —
3. Sermo ssnpe qui audienti placct, cuntur qui fide imbuendi sunt, debes intelligere non
displicct diccnli : utidc id contingat.Qui scrmonem Jia- ita displicere aliis sermonem tuum ut displicet tibi :

bet, curet ut sine faslidio el hilariter dicat. Sed quod nec infructuosum te debes putare, quod ea quae
ad tuam propric considerationem pertinet. nolim te cernis non expiicas ita ut cupis quando forte ut ;

moveri ex eo quod saepe tibi abjectum sermonem fa- cupis nec cernere valeas. Quis enim in hac vita nisi
stidiosumque habere visuses. Fieri enimpotest utei in amigmate et per speculum videt il Cor. xui, 12) ?

quem instruebas non ita sit visum, sed quia ut ali-
quid meliusaudiri desiderabas,eotibi quod dicebas
videretur indignum auribus aliorum. Nam et mihi
prope semper sermo meus displicet. Melioris enim
avidus sum, quo seepe fruor interius, antequam
explicare verbis sonantibus ccepero
Nec ipse amor tantus est, ut carnis disruptacaligine
penetret in osternum serenum, unde ut cumque ful-
gent etiam ista quae transeunt. Sed quia boni pro-
ficiunt de die in diem ad videndum diem sine volu-
oum mine cocli et sine noctis incursu. quem oculus non
: quoubi minus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit

quam mihi notus est evaluero, contristor linguam (Jd. ii, 9) nullamajor causaestcur nobisinimbuen-
;

meam cordi meo non potuisse 3

sufficere. Totum enira dis rudibus noster serm* vilescat, nisi quia hbet in-
quod iintelligo, volo utquimeauditintelligat ; et sen- usitate cernere, et taedet usitate proloqui. Et re qui-
tio mc non italoqui, ut hoc efticiam : maxime quia dem vera multo gratius audimur, cum ct nos eodem
ille intcllectus quasi rapida coruscatione perfundit opere delectamur : afficitur enim filium locutionis
animum illa autem loculio tarda et longa
; est, lon- nostra; ipso nostro gaudio, et exit facilius atque ac-
geque dissimilis et dum ista volvitur, jam
: se illein ccptius. Quapropter non arduum est negotium, ea
secreta sua condidil tamen quia vestigia quaedam
: quae credenda insinuantur, praecipere unde et quo-
miro modo impressit memorire, perdurant illa oum usquenarrandasint nec quomodo sit variandanar-
;

syllabarum morulis atque exisdemvestigiis sonan-

;
ratio, ut aliquando brevior.aiiquando longior, sem-

tia signa peragimus, quae lingua dicitur vcl latina, per lamcn plena atque perfecta sit et quanlo bre- ;

vel graeca. vel liebraea, vel alia quaelibet ; sive cogi- quando longiore sit utendum sed quibus
viore. ct :

tcntur haee f-igna, sivo etiam voce proferantur ; cum modis faciendum sit, ut gaudens quisque catechizct
illa vestigia ncc latina, nec graeca, vel hebraea, (tanto enimsuaviorerit,quantomagisidpotuerit),ea
ncc cujusquc alterius gentis sint propria, sed ita cura maxiina est.Et pracceptum quidem rei hujus in

cfliciantur in aniino, ut vullus in corpore. Aliter promptu est. Si enim in pecunia corporali, quanta
enim latina ira dicilur, aliter graece, aliter atque ali- magis in spirituali hilarem datorem diligit Deus (II
ter aliarum diversitate linguarum : non autem lati- Cor. i\, 7) ? Sed hccc hilaritas ad horam ut adsit, ejus
nus aut grcecus cst vultus irati. Non itaque omncs cst misericordiae qui ista pra^cepit. Itaque prius de
gentcs intelligunt, cum quisqucdicit,Iratus Bum sod modo narrationis quodtc vclic cognovi, tum de prae-
cipicndo atque cohortando, postca de hac hilaritate
1
Sic in Mas. At in editi?, rclinere. coraparanda, qux Deus suggesserit, disseremus.
2 Editi, eruyarc. At Mss., eroguri.
3 Editi, non possc. Mss., non potuisse.
(a) Forte, afficiat.
 31.} L1I5EII UNUS. 314

CAPlT III. — 5. \arratio plena quxficri dcbeat manu nascilurum csse pramuntians.ctiam popu-
se
calechizando. Ad charitatis (inem dirigenda narratio. lum praecedentem BUperbo, vinculis Legis tanqnam
Scripturx veteres propter connnrndandum Chrisliad- digitis quinque supplantavit (quiactpcr quinqtic 1

ventwn, cujus finis c/iar jfrw.Narratio plenaest,cum tcmporum articulospramuntiari venturusprophcta-

quisquc primo catechizaturabeo quod scriptumest, riquenondcstitil;et huic rciconsonanspcrquem I.cx
fn principio fecit Deus ccelum ei terram (Gcn. i, I), data est,qninquc libros conscripsit: et superbi car-
usque ad prajsentia tempora Ecclesiaa. Non tamen naliler scnticntcs,ct suam justitiam volentcs cons-
propterea debcmus totum Pentateuchum, totosque tituero[/tom. x, 3], non aperta manuChristi repleti
Judicum ct Rejmorum et Esdr» libros, totumque » sunt bcncdictione.scd constricta atquc conclusa re-
EvangcliumetAetus Apostolorum,vel, si ad verbum tcnti sunt : itaquc illis obligati sunt pedcs.et cccide-
edidicimus, memoritcr redderc, vel nostris verbis runt nos autem surrcximus et crecti stimus [Psal.
;

omnia quaj his continentur voluminibus narrando xix, 9]: qtiamvis crgo, utdixi, pracmiscrit Dominus

evolverc ct explicarc quod ncc temqus capit, nec

;
Christus quamdam partcm corporis sui in sanctis,
ullanecessitas postulat: scd cunctasummatimgene- qui eum nascendi temporc pracierunt ; tamen ipsc
ratimquccomplectijita utcligantur quoedammirabi- est caput corporis Ecclcsia? (Coloss.i, 18); illique om-
lioraqua: suavius audiuntur, atque in ipsisarticulis ncs cidcm corpori cujus illccaput est cohneserunt,
constitutasunt(a), ut ca 2
tanquam in involucrisos- credendo ineum quem prnenuntiabant. Nonenim
tcndere, statimque a conspcctu abripere non opor- proecurrendo divulsi sunt, sed adjunctii potius ob-
teat, aliquantum immorando quasi resolvore
sed scquendo. Nam ctsi manusacapito procmitti potest,
atque cxpandere, et inspicienda atquc miranda of- conncxiotiimcnejussubcapiteest.Qunpropteromnia
ferre animis auditorum cctero vcro ccleri percur-
;
quaeanto scripta sunt, ut nos docercmur scripta
Bionc inscrcndo contexcre. Ita et illa qune maxime sunt (Rom. xv, 4), ct figura) nostrre fuerunt, et in fi-
commendari volumus, aliorum submissione magis gura eontingebane in eis 2 scripta sunt autcm prop- ;

cminent nec ad ca fatigatus pervenit,quem narran-

; tcr nos, in quos finis saeculorum obvenit (l Cor. x,l 1).

dovolumuscxcitarc; necilliusmemoria confunditur, CAPUT IV. — 7. Prn'cipuacausa adventus Chrisli,

quem docendo debemus instruere. charilatis commendatio.Ad dilcctioncm refcrendaesse
omnibus sanenon tantum nos oportctintueri
G.In qux de Christo e.v Scripturisnarrantur in catechismo.
praecepti finem, quod cst charitas de cordo puro et Quae autem major causaest adventns Domini,nisi ut
conscientia bona et fide non ficta (I Tim, i, 5),quo ea ostendcretDcusdilectionem suam in nobis,commen-
quae loquimur cuncta referamus sed etiam illius ;
dans eam vehementer? quiacum adhuoinimiciesse-
qucm loquendo instruimus, ad id movendus 3 atque mus,Christus pro nobis mortuus est, (Rom. v, 6-9).
illuc dirigendus aspectus est. Neque enim ob aliud Hoc autem ideo, quia finis pra?cepti et plenitudole-
ante adventum Domini scriptasunt omnia quao in gis, charitas est (I Tim. i, 5, et Rom. xm, 10); ut et
sanctis Scripturis legimus,nisi ut illius commenda- nos inviccm diligamus, et quemadmodum ille pro
rctur adventus, et futura praesignaretur Ecclesia,id nobis animam suamposuit, sic et nospro fratribua
est, populus Dei per omnes gentes, quod est corpus animam ponamus (Uoan. ni, 16); et ipsum Deum,
ejus adjunctis atque annumcratis omnibus sanotis,
;
quoniam prior dilexit nos (Id. iv, 10), et Filio sno
qui ctiamantcadventumejusinhocsaeculovixerunt, unico non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit
ita cum credentes venturum esse,sicut nos venisse. eum ( Rom. vni, 35), si amare pigebat, saltem nunc
Sicut enim Jacob manum prius, dum nasceretur, redamare uon pigeat 3 Nulla estcnim major ad aino-
.

emisitexutero,quaetiampedempraenascentisfratris rem invitatio, quam proovenircamando; etnimisdu-

tenebat, deinde utique secutum est caput, tum de- rus est animis qui dilectionem sinolebat impenderc,
mum necessario membracoetera(6'c«. xxv, 25); sed nolitrependere.Quod si inipsis flagitiosisetsordidis
tamen caputnon tantum eamembraquaesecutasunt amoribusvidcmus.nihil aliud eos agere qui amari vi-
sed etiamipsam manum quaa in nascendopnecessit, cissim volunt, nisi ut documentisquibus valentape-
dignitate ac potestate praeccditjet quamvis nontem- riantetostendantquanttimamcnt;eamqueimagincm
pore apparendi,tamen naturne ordine prius est ita :
justitiaepractendcroaffectantjUtvicem sibi rcddiquo-
et Dominus Jesus Christus etsi antequam apparcret dam modo fiagitent ab eis anitnis
quos illeccbraro
in carne, et quodam modo ex utero secreti sui ad moliuntur : jam mo-
ipsiquc ardcntiusaesluant.cum
hominum oculos Mediator Dei ethominum eo pro- veri eodem igne etiam illas mentes quas ippetunt,
cederet, qui est super omncs Deus benedictus in sae- sentiunt si ergo et animas qui torpebat, cum se
:

cula (Rom. ix, 5), praemisit in sanctis Patriarchis et amari scnserit cxcitalur, et qui jam fervcbat,cum ?e
Prophetis quamdam partem corporia sui,qua vclut redamari didicerit magisaccenditurjmanifcstumest
nullam esse majorem causam qua vel inchoeturvel
augeatur amor, quam cum amari sc cognoscit qui
1
Id Mss., EzriH.
1 Er. et Lov., et ea At Aoi., ut ea. Et sic potiores Mss.
ex quiLus postea corrigimus, nonoporteat ubiediti fere- ; 1
Aliqnot Mss., suppluntaret.
bant, non oportet. 3 Kditi,eontingebant eis omissa particula, tn, quse ta-
:
3 lta Mbs monendus.
Editi vero,
meu hic reperitur in Mss. et in ^iujco textu Apostuli.
(a) Articuli tewporum quiuque notauur iufra, u. 6 3 Auj. Kr.et fiiss., saitem redamure non
piyeat ouiissn, ;
et n. 39. nunc.
315 DE CATECHIZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTINI 346

nondum amat, aut redamarise vel posse sperat,vel est : idem Dominus Jesus Christus,Deus homo, et
jam probat qui prior amat.Et si hoc etiam in turpi- divina innos dilectionis indicium est, et humanae
bus amoribus, quanto plus * in amicitia? Quid enim apud nos humilitatis exemplum, ut magnus tumor
aliud cuvemus in offensione amicitia3,nisi ne amicus noster inajore contraria medicina sanaretur. Magna
arbitreturquodeum vel non diligimus,velminus di- est enim miseria,superbus homo; sed major miseri-
ligimus quam ipse nos diligit ? QuoJ si crediderit, cordia,humilis Deus. Hac ergo dilcctione tibi tan-

frigidior eritin eo amore quo invicem homines mu- quam fine proposito,quo referas omnia quae dicis,

tua familiaritalo perfruuntur et si non ita est infir-

; quidquid narras ita narra.ut ille cui loqueris au-
mus, ut ha:c illum offensio faciat ab omni dilectione diendo credat, credendo speret, sperando amet.
frigescere ;
qua non ut fruatur,sod ut
in ea se tenet, CAPUT V. —
9. Accedens ad catcchismum scrutan-

consulat diligit.Opene prctium est autem animad- dus quo fine velit fieri christianus .De ipsa etium seve-
vertere, quomodo, quanquamet superiorcs velintse ritate Dei,quacorda mortalium saluberrimo terrore
2
ab inferioribus diligi, eorumque in se studioso de- quatiuntur, charitas ffidificanda est ut ab eo quem ;

lectentur obsequio, et quanto magis id senserint, timet, amarisegaudens,eum redemare audeat,ejus-

tuntomagis eos diligant, tamenquanlo amore exar- queinse dilectioni, etiamsi iuipune posset, tumen
descat inforior,cuma superiorese diligi senserit.Ibi displicere vereatur.Rarissime quippe accidit, imo
enim gratioramorest.ubi nonasstuutindigentiac sic- veronunquam,utquisquamveniat volens fieri chii-
citate, sed ubertate beneficentiae profluit.Ille nam- stianus, qui non aliquo Dei timore perculsus.Si
3 sit

que amor ex miseria ex misericordia. Jam

est, iste enimaliquodcommodumexspectandoabhominibu?
vero si etiam seamari posse a superiore despcrabat quibusse aliter placiturum non putat, aut aliquod
iuferior,ineffabiliter commovebitur inamorem,siul- abhominibus incommodum devitundo,quorum of-
troillefueritdignalusostenderequantumdiligateum fensionem aut inimicitiasreformidat.vult fierichri?-
quinequaquam sibitantumbonura promittereaude- tiunus; non fierivultpotiusquam fingere.Fides enim
ret. Quid autem superius Deo judicante.et quid de- non res est salutantis^corporiSjSedcredenlisanimi.
spcratiushominepeccante? qui se tanio magis tuen- Sed plane saepe adest misericordia Dei per minist' - 1

dumetsubjugandumsuperbis potestatibus addixe- rium catechizantis,ut sermone commotus jam fieri

non possunt quanto magis despc-
rat,iiuae beatilicare v
velit quod decreveratfingere quod cum velle coepe-
:

ruviTat possesuicuramgeriabeapotestatequaencn rit, tunc eum venisse deputemus.Et occultum qui-

mulitiasublimisesse vult, sedbonitate sublimisest. dem nobis est quando * veniat animo, quem jam
8. Siergo maxime propterea Christus advenit, ut corpore praesentem videmus sed tamen siccum eo :

cognoscerethomoquantumeumdiligatDeus; etideo debemus agere, ut fiat iu illo haec voluntas,etiamsi

cognosceret, ut in ejus dileetionem a quo prior dile- non est. Nihil enim deperit, quando si est, utique
ctiid est, inardesceret, proximumque illo jubente et talinostra actione firmatur.quamvis quo tempore,
demonstrantediligeret,quinonproximum,sed longe vel qua hora coeperit, ignoremus. Utile est sane ut
peregrinantem diligendofactusest proximus;omnis- praemoneamur antea, si fieri potest, ab iis qui eum
quGScripturadivinaquaeantescriptaest,adpra2nun- norunt, in quo statu animi sit, vel quibus causis
tiandum adventum Domini scripta est et quidquid ; commotusadsuscipiendamreligionemvenerit.Quod
posteamandatum estlitterisetdivina auctoritatefir- si defuerit alius a quo id noverimus,etiam ipse in-

malum,Christumnarrat,et dilectionem monet: ma- terrogandusest, utexeoquod responderit ducamus

nifestum est non tantum totam Legemet Prophetas sermonis exordium. Sed si ficto pectore accessit,
in illis duobus pendere praeceptis dileotionis Dei et humana commoda cupiens,vel incommodo fugiens,

proximi (Matth. xxn, 40), quae adhuc sola Scriptura utique mentiturus est: tamen ex ipso quod men-
BanctaeratcumhocDominusdiceret,sedetiamqua3- titur, capiendum est principium non ut refellatur :

cumquo posteriussalubriterconscripta 4
suntmemo- ejus mendacium, quasi tibi cerlum sit, sed ut si
riaeque mandata divinarum volumina Litterarum. dixcrit eo proposito se venisse quod vere approban-
Quapropter in Veteri Testamento est occultatioNovi, dum cst, sive ille veruin sive falsum dicat, tale ta-
in Novo Tcstamcnto est manifestatio Veteris.Secun- men propositum quali se venisse respondit, appro-
durnillamoecullutionemcarnuliterintelligentescur- bantes atque laudantes,faciamus eum delectari esse
etnunc pumali timorc subjuguti sunt. 6'i lulem,quulemvidericupit.Siuutem aliud dixerit,
nales,ct tunc
Secundum hanc autem munifcstationcm spirituales, quam oportet esse in animo ejus qui chrisliana fide

et tunc quibus pie pulsantibus etiam occulla patue- imbuendus est blandius et lenius rcprohendendo
;

runt,otnuncquinonsupcrbequa:runt,neetiumuper- tanquam rudam et ignarum,et christianae doctrina>

taclaudautur.spiritualiterintclligentesdonatacha- finem verissimum demonstrando alque laudando
ritutelibeialisunt.Quiacrgocharitutinihiladversius brcvitcr et graviter.neaut tempora futurce narrutio-
quaminvidentiajmater autem invidentiae superbiu nis occupes, aut eam non prius collocato animo
audeas imponere, facias eum velle quod aut per
fleritjue fAss., pwrius ? Ain. ci Mss. Vatic&ui, pluriusl
« EditiEr. et Lov., salvnndi. Nounulli codices, salutis.
»

Sic Mss At editi, stiuliote.

* Quidam, saltantis. Sed pleriqueac melioris ttOtffl M^?. cum
* Velere» libri, LeneficeiUix. editione Am., salutantis : id est, ealutem sive asseusum
* Ain. Er et plureB Ms?.. consecrata. Alii duo Mss. con- gestu sigmticautis.
• Sic Aru. Er. et Mss. At Lov., quo.
secuta.
317 LIBEIl UNUS. 318

errorcm uut per simulalioncm nondum volcbat. paleam.Non utcontra singula perversorum gcncra
CAPUT VI. — Eaordium cateckismi,et narratio
10. disputetur,omnesquo illurum pruva: opiniones pru-
abhistoria creationis mundi usque ad prxsens tempus positis qua>stionibus refellantur scd pro tcmpore ;

Ecclesix. Quod si forte se divinitus admonitum vel brcvi demon^trandum est ita csbc praediotum, et
territum esserosponderit,ut fieretchristianus.hetis- qiue tentationum erudieudis fidelibus,et
sit utilitas

simum nobis exordiendi aditura pracbet,quanta Deo quae mcdicina in exemplo patientiae Dci, qui statuit

sit cura pro nobis. Sanc ab hujusmodi miraculorum usque in finein ista pcrmilterc. Cum vcro advcrsus
sivo somniorum, ad Scripturarum solidiorem viam eos instruitur, quorum perversa: tuibae oorporalitor

et oracula cortiora transfcrcnda csl ejus intentio ut ;

et illa admonitio quam misericorditcr
sit, antequam Scripturis sanctis inhaereret.
novcrit
Et utique domonstrandum est ci quod ipsc Dominus
non eum admoncrctaut compclleret ficri christia-
numetincorporari Ecclesia3,seu talibussignisautre-
velationihus erudiret, nisi jam praeparatum iterin
Scripturis sanctis, ubi non qurereret visibilia mira-
cula, sed invisibilia sperare consuesceret, noquc
dormiens, sed vigilans moneretur, eum securiuset
tutiuscarpere voluisset. Inde jam exordienda narra-
tio est, ab eo quod Dcus omnia bona valde
fecit
(Gcn. i), ot pcrducenda, ut di.ximus, usque ad prae-
sentia lempora Ecclesiae i!a ut singularum rerum:
atque gcstoruir. quae narramus, causae rationesque
reddantur,quibus ca referamus ad illum finem
implent ecclesius, simul cliam praecepta brevitcr et
ei pr;crogata decenter commemorcntur christianae atquc honcsta)
convcrsationis, ne ab ebiiosis, avaris, fruudatoribus
aleatoribus,adulleris,fornicatoribus,spectaculorum
amatoribus.remcdiorum sacrilegorum alligatoribus
praccantutoribus,mulhemalicis, vel quarumlibot ur-
tium vanurum ct mularum divinutoribus,utque hu-
jusmodi cacteris itu fucile seducutur, et impunitum
sibi fore arbitretur,quiu videt multos qui christiuni
appelluntur, hsec amare, et agere, et defendore, et
Buadere, et persuadere. Quisenim finis prestitutus
sit in tali vila perseverantibus, et quam sintin ipsa
Ecclesia tolerundi, ex qua in fine separandi sunt,
divinorum Librorum teslhnoniis cdocendum cst.
Praenuntiundum est etiam inventurum cum in Eccle-
dile- sia multos christianos bonos, verissimos cives ccele-

ctionis,unde nequc agentis aliquid neque loquentis stisJcrusalem, si esse ipse cceperit. Ad extremum
oculus avertendus est.Si enim fietas poetarum fabu- ne spes ejus in homine ponatur, sedulo monendus
las, et ad voluptatem '
excogitatas animorum quo- est quiu neque facile ab homine judicari potest
:

rum cibus nngaj sunt, tamcn boni qui habenlur quis homo sit justus; et si facile posset, non ideo
atqueappcllauturgrammatici,adaliquam utilitatem nobis proponi exemplajustorum.ut ab eis justifice-
referre conantur, quanquam et ipsam vanam et mur, sed utcos imituntes ub eorum juslificatore nos
avidam saginae sa^cularis quanto nos decct esse ;
quoque justificari sciamus.Hinc enim fiet.quod ma-
cautiores, ne illa quaj vera narramus, sine suarum ximc commendundum est,ut cum illc qui nosaudit,
causarum rcdditione digesta, aut inani suavitate, imoper nos audit Deum,moribus et scientia profl-
aut etiam perniciosa cupiditate credantur ? Non cere ccepcrit, et viam Christi alucriter ingrcdi, noc
tamen sic asseramus has causas, ut rclicto narratio- nobis id audeat assignare,nec sibi ; sed et se ipsum,
nistractu, cor nostrum et lingua in nodos diffici- et nos, ct quoscnmque alios dil git;
amicos, in illo et

lioris disputationis excurrat; sed ipsa veritas adhi- propter illum diligat, quieum dilexit inimicum,ut
bitas rationis 2
,quasi aurum sit gemmarum ordinem amicum.IIicjum non te puto prae-
justificans faceret
ligans, non tamen ornamenti seriem ulla immode- ccptore indigere,ut cum occupata sunt tempora,vel
ratione perturtans. tua, vel eorum qui te audiunt, breviter agus ; cum
CAPUT VII. —
11. Resitrrectio, judicium et alia autcm lurgiora, lurgius eloquaris hoc enim nullo :

quaedampost narrationem inlimanda. Narratione fini- admonente ipsa nccessitus praecipit.

ta, spes rcsurrectionisintimanda est, et procapaci-
tate ac viribus audientis, proque ipsius temporis
modulo, adversus vanas irrisiones infidelium de
corporis rcsurrectione tractandum, et (uturi ultimi
judicii bonitate in bonos, severitatc in
tate in omnescommemoratisque cum detestatione
;
et horrorepoonis impiorum.regnum justorum atque
fidelium et superna illa civitas ejusque gaudium
cum dcsiderio praedicandum est.Tum vcro instrucn-
da et animanda est infirmitas hominis adversus
tentationes et scandala, sive foris sive in ipsa intus
Ecelesia : forisadversus Gentiles vel Judaeos vel
—
CAPUTT VIII. 12. Lruditi quomodo catcchimndi.
Sed illud plane non praetoreundum est, ut si ad te
quisquam cutcchizundus venerit liberalibusdoctri-
nis cxcultus,qui juni decreverit esse christianus,et
malos, veri- ideo venerit ut fiat difficillimum omnino est ut non
multanostrarumscripturarumlitterarumquccogno-
verit,quibusjaminslructusadSacramentorumparti-
ciputionem tantummodo vcnerit. Tuiesenim nonea-
dem hora qua christiuni fiunt,sed unte solent omnia
diligenter inquirerc,et motus unimi sui,cum quibus
possunt,communicurc alque discutere.Cum his lta-
que brcviler ugendum ost,ct non odiose iuculcando '

haereticos ;
intus autem adversus areee dominicae quae noruut,scd modestc perstringendo itu ut dica- ;

mus nos credere quod jam noverint illud, atque

illudjutque hoc modo cursim cnumerure omnia quse
1
Ain. et plerique Mss., voluntatem.
8 Sic vetus code.x Corbeieusis. At Victorinus. adhibite
narraltoms.Editioues Ani.et Er., adhibita rationi.Demqu.e
Lov,, adhibita rationis. Aliquot Mts.. otiose.
319 DE CATECHIZANDIS RUDIBUS. S. AUGUSTLNI 320
rudibus indoclisque inculcanda sunt : ul etsi quid modo tractandi.Vox ad aurcs Dei,animi affectus. Sunt
i eruditus isle. non lanquam a doctore audiat ;
itemquidam de scholis usilatissimis grammatico-
el si qnid adbuc ignorat ', dum ea commemoramus rum oratorumque venientes,quosnequeinteridiotas
quae illum nosse jam credimus.discat. Nec ipse sane numerare audeas,nequeinter illos doctissimos,quo-
lDUtiliter interrogatur, quibus rebus motus sit ut rummensmagnarum rerum est exercitataquaestio-
velit esse cbristianus : ut si libris ei persuasum - esse nibus. His ergo quiloquendiarte caeterishominibus
vidcris, sive canonicis, sive utilium tractatorum. de excellere videntur.cum veniunt ut christiani fiant,
bis .diquid in principio loquaris, collaudans eos pro hoc amplius quam illis illitteratis impertire debe-
diversitate meritorum canonicae auctoritatis et expo- mus, quodsedulo monendi suntuthumilitateinduti
ncntium 3 solertissimae diligentia? maximeque com- ; christiana, discant non contemnere quos cognoverint
mendansinScripturis canonicisadmirandoaaltitudi- morumvitiaquamverborumampliusdevitare:etcor-
nis saluberrimam humilitatcm, in illis autem pro di casto linguam exercitatam nec conferre audeant. '

sua cujusque facultateaptum superbioribus, et per quam etiam praoferre consueverant. Maxime autem
hoc infirmioribus animis,stilum sonantioris et quasi isti docendi sunt Scripturas audire divinas,ne sordeat
tornatioris eloquii Sane etiam exprimendum de
*. eissolidum eloquium. quianonestinflatum ; neque
illoest ut indicet quem maxime legerit, et quibus arbitrentur carnalibus integumentis involuta atque
libris familiarius inhaeserit, unde illi persuasura est operta dicta vel facta hominum,quae in illis libris le-
ut sociari vellet Ecclesiae. Quod cum dixerit, tura si guntur,non evolvenda atque aperiendaut intelligan-
nobisnotisuntilli libri,autecclesiasticafamasaltera tur, sed sic accipienda ut litteree sonant deque ipsa ;

accepimus memorabili viro esse

a catholico aliquo utilitate secreti.unde etiam mysteria vocantur.quid
conscriptos, approbemus. Si autem in alicujus
laeti valeant aenigmatum latebrae ad amorem veritatis
h^eretici volumina incurrit. et nesciens forte quod acuendum,decutiendumque 2
fastidii torporem,ipsa
vera lides improbat, tenuit animo, et catholicum experientia probandum est talibus, cum aliquid eis
e^se urbitratur;sedulo edocendus est.praelata aucto- quod in promptu positum non ita movebat, enoda-
ritate universalis Ecclesiae aliorumque doctissimo- tione allegorioe alicujus eruitur. His enim maxime
runi hominumet disputationibus et scriptionibus in utile est nosse,ita esse praeponendas verbis sentcn-
ejusverilateflorentium.Quanquam etiliiquicatholi- tias,ut praaponitur animus corpori.Ex quo fit ut ita
ci exhac vitamigrarunt, et aliquid litterarum chris- malle debeant veriores quam disertioresaudire ser-
tianarum posteris reliquerunt, in quibusdam locis mones, sicut malle debent prudentiores.quam for-
opusculorum suorum.vel nonintellecti,vel sicuti est mosiores babere amicos.Ncverint etiam non esse vo-
humanainfirmitas,minusva!entesaciementis abdi- cem ad aures Dei.nisi animi affectum ita enim non :

tiora penctrare. et veri similitudine aberrantes a irridebunt,si aliquos antistites etministros Ecclesiae
veritate,prffisumptoribus et audacibus fuerunt occa- forte animadverterint,vel cum barbarismis et solcc-
sioni ad aliquamhaeresim rooliendam atquegignen- cismis Deum invocare,vel eadem verbaqua? pronun-
dam. Quod mirum non est, cum de ipsis canonicis tiant non intelligere.perturbatcque distinguere.Non
Litteris,ubi omnia sanissime Jicta sunt.non quidem quiaista minime corrigenda sunt.ut populus ad id
aliter accipiendo quaedum,quam vel scriptor sensit, quod plane intelligit,dicat Amen ; sed tamen pie to-
vel se ipsaverilas habet; (nam si hoc solum esset. leranda sunt ab eis qui didicerint,ut sono in foro.sic
quisnonbumanffiinfirmitatiad corrigendumparatae voto in Ecclesiabenedici.Itaqueforensisilla nonnun-
libenter ignosceret ?J quodperverseac prave
sed id quam forte bona dictio.nunquam tamen benedictio
opinati sunt,animositate acerrima et pervicaci arro- dici potest. De Sacramento autem quod accepturi
gantiadefensilantes,multimultu perniciosa dogma- sunt,sufficit prudcntioribus audire quid res illa si-
ta,concisacommunionisunitatepepererunt.IIa;com- gnificet : cum tardioribus autem aliquanto pluribus
nia cum illo qui ad societatem populi christiani, verbis et similitudinibus agendum est, ne coutem-
non idiota, ut aiunt, sed doctorum libris expolitus nant quod vident.
atque excultus accedit, modestacollatione tractauda CAPDTX. — i\. Jam de hilarilatc comparanda.
sunt: tantum assumpta pracipiendi auctorilate, ut Causx sex Uedium affercntcs catechi^anti.ttemedium
oaveat pra?sumptioniserrores ;
quantum ejus humi- contraprimam causam txdii. Hic tu fortasse exem-
lilas quao illud adduxit, jam sentitur admittcre. plum aliquod sermonis desideras,ut ipsotibiop>
Ca:tera vero secundum regulas doctrina?, salutaris, ostendam quomodo facienda sint ista quae monui.
sive de fide, qua?cumque narranda vel dissercnda Quodquidemfaciam,quantumDominoadjuvantepo-
sunt, sive de moribus, sive de tentationibus, eo tuero : sed prius de comparanda,quod
illa hilaritate

rnudo percurrendo quo dixi, ad illam superminen- pollicitus sum,dioere debeo.Jam enim de ipsis prae-
tiorem viam omnia referenda sunt. ceptis explicandi sermonis, in catechizando eo qui
CAPIT IX. — 13. Grammatici et oratores quo- sic vcnit ut christianusfiat.quantum satisvisuraest,
quod promiseram exsolvi. Indebitum quippe est,ut
1
EdiU, et si quid forte adhuc ignorat. ALust, fort,
a Mss.
- .Mss., ut si libris eutn \um.
s l'luiL'8 codice?,e/ a<l exponendum. 1
Pscipui Mss., linguam exercitam nec conferre.
* Lov., omatioris eloquii. 1 Sic plures Mss. At editi, discutiendumque
:m libeii UNUS. 322

etiam ipse faciaminhocvolumine,quod licrioportere Hilarem enifn datorem diligit Deiu (II Cor. ix, 7).
praeoipio. Si crgo fecero, ad cumutum valebit ou- : SienimcauBa illa oontristat, quod iutellectum
1">.

inulus autem (juo paeto a me superfundi potest.an- nostrumauditornoa eapit, acujuscacuminequodam

tequam mensuram Neque euim te
debiti explevero 1 modo descendentea cogimur in ayllabarum longe in-
maxime conqucri Bermotuua
audivi, nisiquodtibi fradistantium tarditate demorari,etcuram gerimue
vilis abjcctusquc vidcretur.cum aliquem christiano quemadmodum longis ct perplexis anfractibus pro-
nomine imbucres. IIoc autem scio.non tam rerum cedat ex oic carnis, quud celerrimo haustu mentis
quao dicendas sunt, quibus te satis novi paratum et imbibitur, ct quia multuin dissiinilitcr c\it, taedetlo-
instructum,ncque ipsiuslocutionis inopia,sedanimi qui,etlibettacere; cogitemusquidnobispraerogatum
taidiolicri; vel illa causa quamdi\i,quia magis nos sit ab illo qui demonstruvit nobis excmplum, ut se-
dclectat et tenct, quod in silcntio mente cernimus, quamur vestigia ejus (I Petr. u, 21). Quantumvis
nec inde volumusavocari ad verborum longe dispa- enim differat articulatu vo\ nostra ab intelligentia)
rem strepitum :vcl quia ctiamcum scrmo jucundus nostra: vivacitate, longc dilferentior est mortalitas
est,ma^is nos libct audirc aut legerequa; mclius di- carnis ab aequalitate Dci. EL tamen cum in eadem
cta sunt,ct qua; sine nostra cura ct sollicitudinc pro- forma esset, semetipsum cxiuunivit formam servi acci-
muntur,quam ad alienum sensum rcpcntina verba pieus, eLc,usquead [morlem crucis (Philipp. n,G-8).
coaplareincertoc\itu,sivc utrum occurrant pro sen- Quain ob oausam, nisi quia factus cst inlirmis inlir-
tcntia,sive utrum accipiantur utiliterjvel quiailla mus, utinfirmoslucriticaret(I Cor. ix,22)? Audi ejus
quaj rudibus insinuantur, eo quod nobis notissima imitatorcm alibi ctiam dicentcni : -Sive enim mente
sunt, et provectui nostrojam non neccssaria,piget cxcessimus, Deo ; sive temperantes sumus, vobis. Cha-
ad ea sajpissime redire,nec in eis tam usitatis ettan- ritasenim Christi compellit nos, judicantcs hoc, quia
quam infanlilibus cum aliqua voluptate jam gran- unus pro omnibus mortuus est (II Cor. v, 13 et 14).
diusculus animus graditur.Facit etiamloquenti ta3- Quomodo enim paratus esset impendi pro animabus
dium auditor [immobilis vel quia non movetur affe- eorum (hl. \n, 15), si eum pigerct inclinari ad aures
ctu,velquianullo motu corporis indicat scintclligere eorum? Uinc ergo factus estparvulus in medio nos-
vcl sibi placere qua? dicuntur 1
] : non quiahumanae trum, tanquam nutrix fovens filios suos(I Thcss. n,7).
laudis nos esse avidos decet, sed quia ea quae niini- Num enim delectat, nisi amor invitet, decurtata et
stramus Deisunt;ct quantornagis diligimuseosqui- mutilata verbaimmurmurare?Et tamen optant ho-
bus loquimur,tanto magis eiscupimus ut placeant mines habereinfantes, quibus id e\hibeant: etsua-
quac ad eorum porriguntursalutem :quodsinonsuc- vius est matri minuta mansa inspucre parvulo filio,

cedit,contristamur, et in ipso cursu debilitamur et quam ipsam mandere ac devorare grandiora. Non
frangimur, quasi frustra operam conteramus.Non- ergo recedat de pectore eliam cogitatio gallinae illius,
nunquam etiam cum avertimur ab aliqua requam qua) languidulis plumis teneros fetus operit, et su-
desideramus agere, etcujusactioautdelectabatnos, surrantes pullos confracta voce advocat; cujus blan-
aut magis nobis necessaria videbatur, et cogimur aut das alas rcfugientes superbi, pra;da fiunt alitibus
jussu ejus quem offendere nolumus, aut aliquorum enim intellectus delectat in pe-
(Matth. xxiii, 37). bi
incvitabili instuntiacatechizarealiquemjjamcontur- nctralibussincerissimis, hoc etiam intelligere delec-
bati accedim us ad negotium,cui magna tranquillitate tat, quomodo charitas, quanto officiosius descendit
opusest, dolentesquodnequeordinernactionum no- in infima, tanto robustius rccurrit in intima per bo-
bis conceditur tenere quem volumus, nec sufficere nam conscientiam nihil qusarendi '
ab eis ad quos
omnibus possumus atque : ita e\ ipsa tristitia sermo descendit, praiter eorum scmpilernam salutcm.
procedens ininusgratusest, quiade ariditatemoesti- CAPUT XI. — 1G, Hemedium contra sccundum txdii
minuse\uberat. Aliquando item e\ aliquo scan-
tiae caus«//(.Siautemmugisappetimus,eaqua3Jamparala
2
dalo mceror pcctus obsedit , ettunc nobis dicitur, sunt et melius dicta legere vel audire, et ideo piget
Veni, loquere huic ; christianus vult lieri. Dicitur 3 incertoexitu ad tempuscoaptare quajloquimur: tan-
enini ab ignorantibusquid nosclausum intuse\urat: tum a veritate rerum non aberret animus, facile est
quibus si nostrum aperire non oportet,
affectum ut si in verbis auditorcm uliquid offendent, exipsa.
suscipimusingratius quod volunt etprofecto lan- ;
;
occasione discat quam sit rc intellecta contemncn-
guidus etinsuavis ille sermo erit per venam cordis dum, minus integre, aut si minus proprie sonare
si

oesluantem fumantemquctrajecLus.Totigiture\cau- potuit, quod ideo sonabat utrcs intclligeretur. Quod

sis, quaelibetearumserenitalem nostraiinentisobnu- si humanueinfirmitatis intentioeliam ab ipsarerum

bilet, secundum Deum sunt quaerenda rcmedia, qui- veritate abcrraverit; quanquam in catechizandis ru-
bus rela.xetur illa coutraotio, et fervore spiritus ex- dibus, ubi via tritissima tencnda est, difficilc potest
sultemusetjucundcmurintranquillitatebonioperis. acciderc: tamen ne forte accidat ut etiam hinc offen-
datur auditor, nou aliundc nobis dcbet videri acci-
disse, nisi quia Deus cxperiri nos voluit, utrum cum
1
Verba hic uncis inclusa absunt a plerisquc Mss. ct
ab Am. Er.
2 Editi, obtidet. At Mss., obsedit. Sic Mss. Editi vero, nilul qu<erendo.
i

3 Sola etlitio Lov., nesciiur. vocps, etc, vsque nd, librarii Fimt
(a) Ista> prteto
* Plures Mss., suscipimus ingrati quoil volunt. reuntis, ut solet, verba intermedia citati loci.
323 DE CATKCHIZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTIM 324
mentisplaciditatccorrigamur,neindefensionemno- sam t3cdii. Jam vero si usitata et parvulis congruen-
stri erroris majore praeeipitemur errore. Quod si ne- tia saepe repetere fastidimus; congruamus eis per
mo nobis dixerit,nosqueetillosqui audieruntomni- fraternum, paternum, maternumque amorem, et
no latuerit, nullus dolor est, si non fiat iterum. Ple- copulatis cordi eorum etiam nobis nova videbuntur.
rumque autem nos ipsi recolentes quan dixerimus, Tantum enim valet animi compatientis affectus, ut
reprehendimus aliquid, et ignoramus quomodo cum illi afficiuntur nobis loquentibus, et nos illis
cum diceretur acceptum sit magisque dolemus, ; discentibus, habitemus in invicem; atque ita et 1311

quando in nobis fervet charitas, si cum falsum quae audiunt quasi loquantur in nobis et nos in
esset, libenter acceptumest. Ideoque opportunitate illisdiscamus quodam modo quee docemus. Nonne
reperta. sicut nos ipsos in silentio reprehendimus, cum loca quaedam ampla et pul-
accidere hoc solet,
ita curandam est ut etiam illi sensim corrigantur, chra, vel urbium vel agrcrum, quae jam nos sacpe
qui non Dei verbis, sed plane nostris in aliquam videndo sine aliqua voluptate prEteribamus, osten-
lapsi sunt falsitatem. Si vero aliqui livorc vesano dimus eis qui antea nunquam viderant, ut nostra
caeci errasse nos gaudent, susurrones, detractores, delectatio in eorum novitatis delectatione renovetur?
Deo odibiles Hom. i, 30); praebeant nobis materiarn Et tanlo magis, quanto sunt amiciores ;
quia per
exercendae patientiae cum misericordia, quia et amoris vinculum in quantum in illis sumus, in tan-
pati^ntia Dei ad pcenitentiam eos adducit. Quid tumet nobis novafiunt qus vetera fuerunt. Sed si in
enim est detestabilius, et quod magis tbesaurizet rebus contemplandis aliquantum profecimus, non
iram in die irae et revelationis justi judicii Dei (M. volumus eos quos diligimus laetari et stupere, cum
ii, i et 5), quam de malo alterius mala ' diaboli intuentur opera manuum hominum; sed volumus
similitudineatqueimitatione laetari? Nonnunquam eos in ipsam artem consiliumque institutoris attol-
'

etiam, cum recte omnia vereque dicantur, aut non lere, atque inde exsurgere in admirationem laudem-
intellectum aliquid.aut contraopinionem et consue- que omnicr^antis Dei,ubi amcrisfructuosissiruus fi-
tudinem veteris erroris ipsa novitatc asperum, of- nis e?t: quanlo ei go magis dcleclari nos oportet, cum
fendit et perturbat audientem. Quod si apparuerit, ipsum Deum jamdiscere hominesaccedunt, propter
sanabilemque sepraebet, auctoritatum rationumque, quem discenda sunt quaecumque discenda sunl; et
copia sineulla dilationesanandus est. Si autem tacita in eorum novilateinnovari, utsi frigidior est sohta*
et occulta offensioest, Dei p^edicinaopitulari potest. nostra praedicatio, insolita eorum auditione ferves-
2
At si resiluerit , et curari recusaverit, consoletur cat? Huc accedit ad comparandam laetitiam, quod
nos dominicum exemplum, qui offensis homi-
illud cogitamus etconsideramus, de qua e: ortein i

nibusexverbosuo,ettanquam durumrefugientibus, vitam fidei tr.tnseat homo. Et si vicos usitatissimo9

etiam iisqui remanserant ait, Numquid et vos vultis cum benefica hilaritate transimus, quando alicui
ire [Joan. vi, 68)? Satis enim fixum atque immobile forte qui errando laboraverat, demunstramus viam:
debet corde retineri, Jerusalem captivam ab hujus quanto alacrius et cum gaudio majore in doctrina sa-
saeculi Babylonia decursis teraporibus liberari, nul- lutari, etiam illa quae proptcr nos retexere non opus
lumque ex illa esse periturum quia qui perierit,; est, perambulare debemus; cum animam miseran-
non ex Firtnum enim fundamentwn dei stat,
illa erat. dam et erroribus saeculi fatigatam per itinera pacis,
Kabens signaculum hor: novit Dominus qui sunt ejus; ipso qui nobis eam 3 pr-.t-sti: t jubente 3
deducimus?
et recedat ab iniquitatc, ornnis qui nominat nomcn Do- CAPCT XIII.— 1 8 . Remedium contra qvartam causam
mini II Tim. n, 19). Ista cogitantes, et invocante9 fastidii. Audftoraudiendo velstanda faUgatus, quo-
vel
Dominum in cor nostrum, rainus timebimus incer- mudo recreandus. Vsusaudien K verbum Dei sedendo,
tos exitus sermonis nostri propter incertos molus in quibusdam Ecclesiis receptus. Sed revera mullum
auditorum delectabitque nosetiam ipsa perpessio
; est perdurare in loquendo usque ad terminuin prce-
molestiarum pro misericordi opere, si non in eo stitutum, cum moveri nonvidcmusaudientem; quod
nostram glorinm requiramus. Tunc enim est vere sive non audeat, religionis timore constrictus, voce
opus bonum, cuin a charitate jaculatur agentis in- aut aliquo motu corporis significare approbationcm
tentio. et tanquam ad locum suum rediens, rursus suam, sive humana verecundia reprimatur; sive di-
in charitate requiescit. Lectio vero qua? nos delec- cta non intelligat, sive contemnat: quandoquidem
tat, aut aliqua auditio melioris eloquii, ut eam pro- nobis non cernentibus animum ejus inccrtum cst,
mondo, sermoni nostro praeponere volentes, cum omnia sermone teutanda sunt, qua1 ad eu .: m-
pigritiavel taedio loquamur, alacrioresnossuscipiot, dumettanquamdelatebriseruendumpossntvalcre.
jucundiorque pwstabitur post laborem; et majore Namct timornimius at jueimpedien; declaralionem
iiducia deprecabimur ut loquatur nobis [>eus quo- judicii blanda exhortatione pcllen
ejus, et ,

modo volumus, si suscipiamus hilariter ut loquatur insinuando fraternam societatom verecundia

pcr nos quomodo possumus: ita fit ut diligcntibns randa,etinten eqoaerendumutrumintell gat
i

Deurn omnia concurrant in bonum [Rom. vni. et danda fiducia, ut si quid ei contradicendum vide-
CAPUT XII. —
i7. Bemedium conlra tertiam cau-

* Editi, arcem. Aptiu? Mi?5.. artem.

1 Ita in M<>. At in editta, mera. 1
Sic Aui. plerique M?s. At Er. et Lov., soliio.
ct
« Eifiti, rrsiiurir. Pr.vslautiore? Ms?. resiluerit. » Codex Corbeiensis. ea.
325 LIHEIl UNUS. 326

tur, liboro proforat.Quairendiim etiamdeillo utrum etdiccndum aliquid quo renovetur,quo ctiam curas,
h«c aliquando jam audierit, ct fortassis cum tan- si qua forte irruens eum avocare coeperat, fugiat ex

quam nota ct pervulgata non moveant ; et agendum animo. Cum enim oausaeincortre sint curjam tncitus
pro cjue responsionc, ut aut planius et cnodatius lo- recusetauiirejam sedcnti aliqnid ndvrrsus inciden-
quamur, aut opinionem contrariam refcllamns, aut tes oogitationes saeculariumnegotiorum dicatur, nnt
eaqune illi nota sunt non oxplicomus lalius, scd bro- aut tristi modo ut si ipse sunt qtue
hilari, ut dixi, :

viler compliccmus, oligamusque aliqua cx his qua; mcntem occupavcrunt, cedant quasi nominalim ac-
mysticedictasuntinsanctis l.ibris,et maximoin ipsa cusatne si autcm ipsa; non sunt, et audiendo fatiga-
;

narrationo, quae aperiendo ct revelando nnstcr sermo cum de illis tanquam ipsae sint (quandoqui-
tus est,
dulcescat. Quod si nimig tardus est,etab omnituli dcm ignoramus),inopinulumaliquid et oxtraordina-
suavitate absurdus ot uversus,miscricorditersuffe- rium,co modo quodixi, loquimur,a taedio rcnovatur
rendus est,brcvitcrquedccursis castcris, ca qua; ma- intentio.Scd etbrovesit,maxime f|uiaextraordinem
xime necessaria sunt, de unitate Catholicae ', de ten- insoritur,ne morbum faslidii cui suhvenire volumus
lationibus,dc christiana conversationepropter futu- etiam augcat ipsa mcdicina:et acceleranda suntcae-
rum judiciumterribiliter inculcanda sunt, magisque tera,ot promittcndus atqueexhibendus finis propin-
pro illo ad Dcum, quam illi de Doo multa dicenda. quior.
etiam lit ut qui primo libentcr audiebat,
19. Saepe CAPUTXfV.— 20. Remedium ndvcrsus quintnmcau-
vel audiendo vel slando fatigatus, non jamlaudans, sam txdii. Ilemedium contra sexlam causam Ivtlii.ltem
scd oscilans labia diducat, ct se abirc vollc otiam in- adversus cansamsextam. Si anlcrn confregit animum
vitus ostendat. Quod ubi sonserimus, aut rcnovare tuum alteriusactionis, eni tanquam magis necessa-
oportet cjus animum, dicondo aliquid honesta hila- riae jam suspensus oras, omissio, et propterea tristis

rilule conditum ct aptum rci quse agitur, vel aliquid
valdc mirandum et stupendum, vcl ctiam dolondum
atqueplangendum ;etmagis dc ipso, ut propriacura
punctus evigilet quod tamen non offendatcjus vcrc-
;
insuaviter catechizas; cogitare debes, oxcepto quod
scimus misericorditer nobis agcndumosse quidquid
cum hominibus agimus, et ex officio sincerissimae
charitatis hoc ergo excepto, incertumossoquid uti-
;

cundiam asperitutc aliqua, scd potius familiaritale liusngamus,ot quid opportunius aut intermittamus,
concilictjaut oblata scssione 2 succurrere;quanquam aut omnino omittamus. Quia enim meritahominum
sincdubitatione melius fiat, ubi decenterfieripotest, pro quibus agimus.qualia sint apud Denm non novi-
ut uprincipio
.
sodens audiat jlongeque consultius in mus, quid e s ad tempus expediat aut nulla aut te-
;

quibusdam Rcclesiistransmarinisnonsolum antisti- nuissima aut incertissima conjectura suspicamur

tes sedcntes loquunturad populum, sed ipsi etiam potius, quam comprchendimus. Quaproptor res qui-
populosediliasubjacent,nequisquaminfirmiorstan- dcm agendas pro nostro captu ordinaro debemus :

do lassatus a saluberrima intentione avertatur, aut quaseo modo quo slatuirnus,si pergero potuerimus,
etiam cegntur abscederc. Ettamen multum intercst, non ideo gaudeamus quia nobis,sedquiaDeo sic eas
si quisquam de magna multitudine subtrahat ad
se agi placuit si autem aliqua inciderit necessitas,qua
:

reparandas vires, qui jam sacramentorum socielate noster ille ordo turbetur ; flectamur facile, ne fran-
devinclus est ; etsi ille discedat(quod [derumquein- gamur; ut quom Dcus nos (a) praeposuit, ipse sitno-
evitabiliter orgetur,ne interiore defectu victusetiam ster. yflquius est enim ut nos ejus, quam ut ille no-
eadat)qui primis sacramontis imbuondus est: ct pu- stram voluntatem sequatur.Quia etordoagondarum
dorecnim non dicitcur eat.etimbecillitate stare non rerum.quem nostro arbitriotenere volumus.ille uti-
sinitur. Expcrtus haec dico nam fecit hoc quidam : que approbandus est, ubi potiora praecedunt. Cur
cum eum cateohizarem, homo rusticanus, undc ma- ergo nos dolemus homines a Domino Dootantopo-
gnopere praecavendum esse didici. Quis enim ferat tiore pnecedi,ut eo ipso quo nostrum amamusordi-
arrogantiam nostram, cum viros 3 fratres nostros, nom.inordinati esse cupiamus? Nemo enim melius
vel etiam quod majore sollicitudine curandum est, ordinat quid agat, nisi qui paratior est non agere
utsint fratres nostri, coram nohis scdere non faci- quod divina potestate prohibetur, quam cupidior
rnus; et ipsum Dominum nostrum.cui assistuntAn- a^erequodhumanacogitatinnemeditatur. QuiamM/-
geli,sedens mulier audiebat(£jic. x,39)? Sanesi aut tae cogitationes sunt in cor'e viri, consilium autem

brevis sormo futurus est,autconsessui locus non est Domini manet in xternum {Prov. xix, 21),
aplus, stantos audiunt sed cum multi andiunt, et ; 21. Si veroex aliquo scandaloperturbatus animus
non tunc initiandi*. Nam cum unus, aut duo, aut non valet edere serennm jucundumque sermonem,
panci, qui propterea vcnerunt ut christiani fiant, pe- tanlatn osse charitatem oportet in eos pro ipiibus
riculoseloquimur stanlibus. Tamen sijamsic cccpi- Christus mortuusest,volens eos pretio sanguini? sui
mus, saltem animadverso auditoris ta'dio, et offc- ab errorum saecularium morte rcdimcrc uthoc ip- ;

rendasessioest,imoveroprorsusurgendusutscdeat, sum quod nobis tristibus nuntiatur.praesto esseali-

quem qui dcsiderot fieri christianus, ad consolalio-
1
Lov., Vatholica fidei. Editi vero alii etphrique Mss. nem illius resolutionemque tristitiae valere debeat,
non hiibeut, fidei: pro quo subaudiri debet, Ecclesiaj! sicut solent lucrorum gaudia dolorem lenire dam-
8
ApudLov.additnr,s<urfea/.Sed subaudienduni, oportet.
s Nonntilli Mss., veros. noruiu.Non enimscandalum nos contristatalicujus,
4 bola cditio Lov., pro, tunc, habet, sunt. {a) Subaudienduni, ordi/ii.
 :

327 DE CATKCIUZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTINI 328

nisiquem pcrire aut per quem perireinfirmum vel ritum sanclum qui datus est nobis (Rom. v, 5).
crcdimus vcl videmus. Ille igitur qui initiandus ad- GAPUT XV. —23. Propcrsonai um diversitate lem-
venit, dum speratur posse proficere, dolorcm defi- peranda oratio,Sed nunc etiam illud quod priusquam
cicntis abstergat.Quia et si timor ille suggcritur.ne promitteremnondebebam,jam fortassedebitum fla-
liat proselytusfilius gehennee (Matik. xxm, I5),dum gitas, ut aliquod sermonis exemplum, tanquam si
multi tules versantur ante oculos, ex quibus oriun- ego aliquem catechizemmon me pigeat expl!care,et
tur ca uuibus urimur scandala, non ad retardandos intuenduro tibi proponere.Quod priusquam faciam,
nos pertinere debet, sed magis ad excitandos et volo cogites aliam esseintentionem dictuntis, cum
acuendos quatenus quem imbuimus moneamus,ut
: lector futurus cogitatur ; et aliam loquentis, cum
caveat imitalionem corum qui non ipsa veritate,sed praesens auditor attenditur : et in eo ipso aliam in
solo nominc cbristiani sunt nec eorum turba com-, secreto monentis,dum nullis alius qui de nobis ju-
molus, aut soctari velit eos, aut Ghristum nolit sec- dicet praesto est; aliam palam docentis aliquid,cum
tari propter eos ; et aut nolit esse in Ecclesia Dei ubi dissimiliter opinantium circumstat : et in hoc ge-
illi sunt, auttalis ibi velit esse quales illi sunt. Et nere aliam, cum docetur unus, caeteri autem tan-
nescio quomodohujusmodi monitis ardentior
in 1
quam judicantes aut attestantes quae sibi nota sunt
sermo est,cui fomitem subministrat praesens doior audiunt; aliam cum omnes communiter quid ad eos
ut non solum pigriores non simus, sed eo ipso di- proferamus exspectant: et rursusinhoc ipso aliam,
camus accensius atque veherucntius, quod securio- cum quasi privatim consedetur,ut sermocinatio con-
rcs frigidius et lcntius diceremus gaudeamusque ;
seratur; aliam, cum populus tacens unum de loco
nobis oecasionem dari, ubi motus animi nostri sine superiore dicturum suspensus intuetur:multumque
fructificatione non transeat. interest, et cum ita dicimus, utrum pauci adsint an
22. Si autem de aliquo errato nostro vel peccato multi; docti an indocti,an ex utroquegenere mixti;
nos moestitudo comprehendit, non tantum memine- urbani an rustici, an hi et illi simul; an populus
rimus sacrificium Deo spiritum esse contribulatum ex omni hominum genere temperatussit.Fieri enim
(Psal. l, 19), sed etiam illud, Quia sic.ut aqua ignern, non potest, nisi aliter atque aliter afficiant locutu-
siceleemosyna exstinguil peccatum (liccli. m, 33) et, ; rum atque dicturum,et ut sermo qui profertur, af-
Quia miscricordiam, inquit, volo quam sacrificium 2 fectionis animi a quo profertur, quemdam quasi
(Osee vi,C>).Sicut ergu si pcriclitaremur inccndio,ad vultum gorat, et pro eadem diversitate diverse af-
aquam utique curreremus, quo posset exstingui,et ficiat auditores, cum et ipsi se ipsos cliverseaffi-
gratularemur si quiseam de proximo offerret itasi ; ciant invicem praesentia sua. Sed quia de rudibus
do noslro feno aliqua peccati flamma surrexit 3 , et imbuendis nunc agimus,de me ipso tibi testis sum,
proptereaconturbamur,dataoccasionemisericordis- aliter atque aliter me moveri,cum ante me catechi-
simi operis,tanquam de oblato fonte gaudcamus,ut zandum video eruditum, inertem, civem, pcregri-
inde illudquod exarscrat opprimatur.Nisi forte tam num, divitcm, pauperem, privatum, honoratuin, in
stulli sumus, ut alacrius arbitremur cum pane cur- potestate aliqua constitutum,illius aut illius gentis
rendum,quo vcntrem esurientis impleamus, quam hominem, illius aut illius a^tatis aut sexus, ex illa
cum verbo Dei,quo mentem 4
istud edentis inslrua- aut illa secta,ex illo aut illo vulgari errore venien-
mus. Iluc accedit, quia si tantummodo prodesset tem : motus mei sermo ipse et pro-
ac pro diversitate
hoc facere,non faccre autem nihil obcsset;infeliciter ccdit, et progreditur,et finitur. Etquia cum eadem
in pcriculo salutis,non jum proximi, sed nostrae, omnibus debeatur charitus,non eadem est omnibus
oblutum remedium sperneremus. Cum vero ex ore adbibenda medicina : ipsa itcm charitasalios par-
Domini tam minacitcr sonet, Serve nequam et piger, turit,cum aliisinfiriuatur; alioscurata;dificare,alio3
dares pccuniam meam nummulariis (Matth. xxv, 26, contrcmiscit offendere ; ad alios seinclinat, udalios
27) qu;e tandem dementia est, quoniam peccatum
; sc erigit ; aliis blanda,aliis scvera,niilli inimica,om-
nostrum nos angit, idco rursus velle peccarc, non nibus mater. Et qui non expertus est eadem chari-
dando pecunium dominicam volenti et petenti ? liis tate quod dico.cum vidct nos, quia facultas aliqua
atquehujusmodicogitationibusetconsiderationibus nobis donata dclectat laudabiliterinnotesccre in ore
depulsacaliginet;cdiorun,adcatechizandumaptatur multitudinis,inde nos bcatos putat Deus autem,in :

intentio, utsuaviterimbibutur, quod impigre atque cujus conspectum gemitus compeditorum

intrat
hiluriferde charitatis ubertatc prorumpit.llojc enim humilitatcm nostram etla-
(Psal. lxxvui, ll),vidcat
non tam ego tibi,quamomnibus nobis dicit^ipsudi- borcm nostrum, et dimittat omnia peccata nostra
lectio, quai ditfusa est in cordibus nosfris pcr Spi- (Psal. xxiv, 18) Quamobrcm si quid tibi in nobis
.

placuit, ut aliquam observationcm sermonis tui a

' Editi, moluquaui vocem pratereunt Mss. plures

:
nobis audiro quaereres,meliusvidendo ot audiendo
nos cum h;oc ugimus, quum logendo cum haee dic-
;

ulii uuteni ejus luco hubeul, mohitis.P&nlo post,ex verbo,

subministrat, sive uti scribi solet iu antiquis codicibus,
tamus, cdisceres.
summiniitrat, fuetuui erat iu editis, suum ministrat. 1
a Editi, voio mtiyis quam sacrificium. Al Mss., eous- CAPt ! XVI. -24. Formuta orationis catechistie.
tanter pnetcieuut, magis. Exordium ductum a laudabili proposito suscipiendx
' Apud Er. Lugil.
Ven. Lov., surrcxerit. Al.
4 Sic Mss. Edili vero, mentem
studentis,
christianasreligionis,propterfuturumrequiem.Requies
b Edili fere soli, dictat. in rebusinquictisnonquaerendaNon in divitiis,necin
 :

3 U2 J(
LIBEH UNUS. 330
honoribus. Ilequiem qunerentes in oblcctamentis earnis rcnturcxclumant, el hunc iniquitatem fucere ctiam
etinspectacuiis.Sed tamen faciamusaliquem venisse vindicem iniquilatum judicem cogunt si uutem ;

ad nos, qui vult esse christianus, de genere qui- et horrendus adversus invicem inimicitias eos exor-
dem idiotarum, non tamen rusticanorum, sed urba- cere cognoverint, sive sintae qui appellantur ', sive
norum, quales apud Carthagincm plurcs experiri te scenici et thymelici, sive aurigai, sive vcnatores,
necesse esl interrogatum etiam utrum propter vitae
: quos miseros non solum hoininescum hominibus,
prasentis aliquod commodum, an propter requiem sed etiam homines cum bestiis in ccrtamen pu-
quee post hanc vitam speratur, christianus esse de- gnamquc committunt quo mujore udvcrsus invi-
;

siderat, propter futuram requiem respondisse tali : cem discordia furere senserint, eo magis amant et
fortasse a nobis instrueretur alloquio. Ueo gratiaa, dclectantur, et incitatis 2
fuvent, et faventes inci-
frater valde tibi gratulor, et gaudeo de te, quod in
: tant, plus udversus se ipsos insanientes ipsi spcta-
tantis ac tam periculosis hujus soaculi tempcstatibus tores alter pro altcro, quam illi quorum insaniam
de aliqua vera et certa securitate cogitasti. Nam et insani provocant, sed insaniendo 3
spectare deside-
in hac vita homines magnis laboribus requiem quae- rant. Quomodo ergo sanitatem pacis tenere animus
runt et securitatem, sed. pravis cupiditatibus non potest, qui discordiis et certaminibus pascitur ?
inveniunt. Volunt enim requiescere in rebus inquie- Qualis enim cibus sumitur, talis valetudo conse-
tis et non permanentibus et quia illae tempore : quitur. Postremo quamvis insana gaudia non sint
subtrahuntur et transeunt, limoribus et doloribus gaudia,tamen qualiacumque sint, et quantumlibet
eos agitant, nec quietos esse permittunt. Sive enim delectet * jactantia divitiarum, et tumor honorum,
in divitiis velit homo requiescere, magis superbus vorago popinarum, et bella theatrorum 5 et immun- ,

efficitur, quam securus. Annon videmus quam ditia fornicationum, et prurigo thermarum aufert ;

multi eas subito perdiderint, muiti etiam propter omnia ista una febricula, et adhuc viventibus totam
illas perierint, aut cum eas habere cupiunt, aut falsam beatitudinem subtrahit : remanet inanis et
cum eis oppressis a cupidioribus auferuntur 1
? saucia conscientia, Deum sensura judicem, quem
Quae si etiam per totam vitam cum homine perma- noluitiiabere custodem inventuraasperum Do-
; et
nerent, non desererent dilectorem suum, ipse
et minum, quem dulcem patrem quaerere et amare
illas sua morte desereret. Quanta est enim vita ho- contempsit. Tu autem quia verum requiem quae post
minis, etiamsi senescal ? Aut cum sibi homines hunc vitum Christianis promittitur quoeris, etiain
optant senectutem, quid aliud optant nisi longam hic eam infcer amarissimas vitae hujus molestias
iniirmitatem ? Sic et honores hujus saeculi, quid suavem jucundamque gustubis, si ejus qui eum
sunt nisi typhus, et inanitas -, et ruinae periculum ? promisit pj^cepta dilexeri3.Cito enim senties dul-
Quia sic Scr*lptura sancta dicit : Omnis caro fenum, cioreseseejustitiaefructusquaminiquitati9,etverius
et ciaritas hominis ut flos feni. Fenum aruii, flos de- atque.jucundius gaudere hominem de bona con-
cidit verbum autem Domini manet in xternum (Isa.
; scientiu inter molestias, quam de mala inter deli-
xl, 6-8). Ideo qui veram requiem et veram felicitu- cius ;
quiu non sic venisti conjungi Ecclesias Dei,
tem desiderat, debet tollere spem suam de rebus ut ex ea temporulem uliquum utilitatem requiras.
morlalibus et praetereuntibus, et eam collocare in . GAPUT IWll. — 26. Reprehenditur qui velit esse
verbo Domini ; ut haerens eiquod manet in aeter- Christianus propter commodum temporale. Christianus
num, etiam ips« cum illo maneat ift aiternum. vereest, qui religionem profitetur propler futuram rc-
25. Sunt etiam homines qui nec divites quaerunt quiem.Transitadnarrationemeorumquxcredendasunt.
esse, nec ad vanas honorum pompas ambiunt per- homo factus. Sunt enim qui propterea
Filius Dei cur
venire sed gaudere et requiescere volunt in popL-.
: volunte^sechristiuni,ut uut promereunturhomines
nis et in fornicationibus, et in theatris atque specla- a quibus temporulia commoda expectant, aut quia
culis nugacitatis quae in magnis civitatibus gratis offendere nolunt quos timent. Sed isti reprobi sunt
habent. Sed sic etiam ipsi aut consumunt per et si ad tempus eos portat Ecclesiu, sicut urea usque
luxuriam paupertatem suam,etab egestuteposfeuin ad tempus ventilationis paleam sustinet si non se ;

furta eteffracturas, et aliquando etiam in lafrocinia correxerint, et propter futurum sempiternum re-
prosiliunt,et subito multis et magnis timoribusim- quiem christiuni esse cceperint,in fine sepurabuntur.
plentur et qui in popina paulo ante cantubunt, juna
; Nec sibi blandiantur quod in area possunt esse cum
planctus carceris somniant. Studiis autem spectacu- frumento Dei quia : in horreo cum illo non erunt, sed
lorum daemonibus similes, clumoribus suis in-
fiunt igni debito destinantur 6
(Matth. m, 12).Sunt ctiam
citando homines ut se invicem ca:dant, secumque ha- Lov., sint athletie qui appellantur. At plerique ac me-
1

beant contentiosa certamina qui se non laeserunt, lioris notaeMss., sintx qui appellantur. Vox erat forsitau
dum placere insano populo cupiunt quos si animad- apud Afros tunc vultfaris. lu Corbeicnsi codice scribitur,
:
smthx. Iu Mss. quibusiJauj et upud Aui. legitur, sint
verterint esse concordes, tunc eos odeFunt et per- xqui appellantur. Apud Ei\, sint qui appcllantur.
2 Am. Er. et aliquot
sequuntur,et tanquam collusores ut fustibus verbe- Mss., et incituti. Alii plures Mss..
et incituntes.
» Sic Mss. At editi, provocant, et insaniendo.
1
Plerique Mss., aut ut eis oppressis a cupidwribus * Er. et Lov., delecte.U. At Ain. et Mss., delectet.
auferrentur. » Sic Ani. Er. et plerique Mss. At Lov., theatricorum.
* Sic plerique Mss. At editi omittunt, et ina7iitas:
cujua e Lov., destinabuntur. At Am. Er. et Mss. habent
locu nounulu Mbs., et vanitas. praesenti tempore, destinantur,

Patrol, XL.
u
 :

331 DE CATECHIZANDIS Rl.DIBUS, S. AUGUSTINI 332

aliimeliore quidem spe, sed tamen non minore quippe contaminari non poterat, ipee carnem potius
periculo, qui jam Deum timent, et non irrident mundaturus. Ipsi antiqui sancti venturum in reve-
christianum nomen, ncc simulato corde intrant latione Spiritu3 cognoverunt, et prophetaverunt ; et
Ecclesiam Dei, sed in ista vita exspectant felicita- sic salvi facti sunt credendo quia veniet, sicut nos
tem, ut feliciores sint in rebus terrenis, quam illi salvi efficiuiur credendo quia venit ut diligeremus :

qui non colunt Deum ideoque cum viderint quos-

: Deum, qui sic nos dilexit, ut unicum Filium suum
dam sceleratos et impios ista saeculi !
prosperitate mitteret, qui humilitate '
nostrae mortalitatis indu-
pollere et excellere, se autem
minus habere ista vel tus et a peccatoribus et pro peccatoribus moreretur.
vel amittere, perturbantur tanquam sine causa Jam enim olim ab ineuntibus saeculis mysterii hujus
Deum colant, et facile a flde deficiunt. aititudo praefigurari praenuntiarique non cessal.
27. Qui autem propter beatitudinem sempiternam CAPUT XVIII. — 29. De hominis et rerum aliarum
et perpetuam requiem, quae post hanc vitam sanctis creatione quid credendum. Hot7io iu paradiso constitu-
futura promittitur, vult fieri christianus, ut non eat tus. Cur creatus qui prxsciebatur peccaturus. Lapsus
In ignem eeternum cum diabolo, sed in regnum hominis el angeli nihil Deo nocuit. Quoniam Deus
eeternum intret cum
Christo (Matlh. xxv, 34, 41, 46), omnipotens, et bonus et justus et misericors, qui
vere ipse christianus est, cautus in omni lentatione, fecit omnia bona, sive magna sive parva, sive sum-
ne prosperis rebus corrumpatur, et ne frangatur nia sive infima ; sivae quae videntur, sicuti sunt coe-
adversis, et abundantia bonorum terrenorum
in lum et terra et mare, et in coelo sol et luna, et cae-
modestus et temperans, et in tribulationibus fortis tera sidera, in terra autem et mari arbores et frutices
et patiens. Qui etiam proficiendo perveniet ad ta- et animalia suae cujusque naturae, et omnia corpora
lem animum, ut plus amet Deum, quam timeat vel ccelestia vel terrestria; sive quae non videntur,
gehennam : ut etiamsi dicat illi Deus, Utere deli- sicuti sunt spiritus quibus corpora vegetantur et
ciis carnalibus quantum potes
sempiternis , et vivificantur : fecit et hominem ad imaginem suam ;

pecca, nec morieris, nec in gehennam mitteris, sed ut quemadmodum ipse per omnipotentiam suam
mecum tantummodo non eris exhorrescat,.et om- ; praeest universae creaturae, sic homo per intelligen-
nino non peccet, non jam ut in illud quod limebat tiam suam, qua etiam Creatorem suum cognoscit
non incidat, sed ne illum quem sic amat offendut omnibus terrenis animalibus. Fe-
et colit, praeesset
in quo uno est requies 2
,
quam oculus non vidit, cit illietiam adjutorium feminam non ad carna- :

nec auris audivit,nec in corhominis ascendit.quam lem concupiscentiam, quandoquidem nec corrupti-
praeparavit Deus diligontibus eum (I Cor. n, 9). bilia corpora tunc habebant, antequam eos morta-
De qua requie significat 3 Scriptura, et non
28. litas invaderet pcena peccati ; sed ut haberet et vir
tacet, quod ab initio mundi ex quo fecit Deus cce- gloriam de femina, cum ei praeiret ad Denm *, seque
lum et terram et omnia quaa in eis sunt, sex diebus illi praaberet imitandum in sanctitate atque pie-
operatus septimo die requievit (Gen. i, et n,
est, et tate ; sicut ipse esset gloria Dei, cum ejus sapien-
1-3). Poterat enim omnipotens et uno momento tiam sequeretur.
temporis omnia facere. Non autem laboraverat, ut 30. Itaque constituit eos in quodam loco perpetuae
requiesceret, quando, Dixit, et facta swnt ; manda- beatitudinis, quem appellat Scriptura paradisum ;

vit, et creata sunt (Psal. cxlviii, 5) sed ut signifi- : praeceptumque illis dedit, quod si non transgrede-
caret, quia post sex aetates mundi hujus, septima rentur.in illasemperimmortalitatis beatitudine per-
eetate tanquam septimodie requieturus est in san- manerent: si autem transgrederentur,supplicia mor-
ctis suis ;
quia ipsi :n illo requiescent post omnia talitatis expenderent. Praesciebat autem
Deus eos
bona opera, in quibus ei servierunt, qyas ipse in jransgressuros tamen quia conditor est et effe-
: sod
illis operatur, qui vocat, et praecipit, et delicta prae- ctor omnis boni, magis eos fecit, quando fccit ct be-
terita dimittit, et justificat eum qui prius erat im- stias, ut imploret terram bonis terrenis. Et utique
pius. Sicut autem cum
ex dono ejus bene ope-
illi melior e«t homo etiam peccator, quam bestia. Et
rantur, recte dicitur ipse oporari sic cum in illo ; praeceptum quod non erant servaturi,magisdedit,ut
requiescunt *, recto dicitur ipse requiescere. Nam essent inexcnsabiles, cum in eos vindicaro coepisset.
quod ad ipsum attinet, pausationem non quaerit, Quidquid enim homo fecerit, laudabilem in suis fa-
quia laborem non sentit. Fecit autem omnia per ctis invenit Deum : si recte egerit, laudabilem inve-
Verbum suum Verbum ejus ipse Christus, in
;
et nit pcr justitiam pra?mi<>rum ; si peccaverit, lauda-
quo requiescunt Angeli et omnes coelestes mundis- bilem invenit per justitiam suppliciorum si peccata ;

simi spiritus in saneto silrntio. Homo autem pec- ronfessus ad reclevivendum redierit,laudabilemin-
cato lapsus perdidit requiem quam habebat in cjus venit por misericordiam indulgentiarum. Cur ergo
divinitate.etrecipiteam 8 inejus humanitate: ideo- non faceret Dous hominem, quamvis eum peccatu-
que opportuno tompore, quo ipse sciebat oportere rum pramosceret, cum et stantem coronaret, et ca-
fleri, homo factus et de femina natus est. A
carne dentem ordinaret, et surgentem adjuvaret, semper
1 Aui. Er. et tros Mss., sxculari. etubique ipse gloriosus bonitate, justitia, clementia?
* Sic Mss. Editi vero, in quo unu est requies.
* Aui. Er. et fere oinnes Mss., De qua re significat.
niaxime quia et illud praesciebat, de propagine mor-
* Ita Mss. At editi, si cum illi requiescunt. 1
Am. et Er., humanitate.
* Sic Ms8. At edili, et recepit eam. * dominium. Editi Dominum.
Er.| alii,
333 LIBKU UNtlS. 334

tulitatis ejus fuluros sanclos, qui tion sibi quaere- tainoo Deus misericordiBsimus, ot
societati in. Kt

reul, sed Crealori suo gloriam daront, et eum co- supcrlmpios homines patiens est, et pramet eis
lcndo ab ornni corruptione liberati, cum Angolis pocnitentim atque correctionis locum.
sempor vivere et beate vivere mererentur?
sanctis 32. Nam el quod ornncs diluvio dolevil, exceplo
Quicnim hominibus dedit liberum arbilrium, ut noa uno justocum suis,quosinarca scrvari voluit, nove-
servili necessitate, sed ingenua voluntale Deum co- ratquidom quod non se correcluri e^ent verumta- :

lerent.deditetiam Angelis.Et ideo nec angelus,qui men cum per ccntum annos arca fabricata est, pra>
cum spiritibus aliissatellitibussuis superbiendo de- dicabatur utique eis ira Dei venlura super eos
seruit obedientiam Dei,etdiabolus factus est, aliquid (Gen. vi, vn) ; et si convcrlerentur ' ad Dcum, pur-
nocuit Deo, sed cnim Deus ordinare de-
sibi : novit ccret eis, sicut pcpercit postca Ninive civitali agenti

serentes se animas (a), et ex earum justa miseria pounitcntiam, cum ei per prophetam futurum inter-
inferiores partes creatura; sum convenientissimis ct itum pramuntiasset {Jonx in).Hoc autem facit Deus,
congrucntissimis legibus admirandae dispcnsationis ctiam illis quos novit in malitia perseveraturos dans
ornare Itaquenec diabolusaliquid Deouocuit,quia
1
.
pconitendi spatium, ut nostram patientiam exerceat
vel ipse lapsus cst, vel hominem seduxit ad mortem: etinformet exemplo suo; quo novcrimus quantum
nec ipse homo in aliquo minuit veritatem aut pote- nos oportcat tolerabiliter malos sustinere, cum igno-
slatem autbeatitatcm 2
Conditoris sui, quia conjugi remus quales posteafuturi sunt.quandoillc parcitet
suaeseductae a diabolo, ad id quod Deus prohibuerat, sinit eos vivere, quem nihil futurorum latet. Prae-

propria voluntate consensit. Justissimis enim Dei nuntiabaturtamen otiam diluvii sacramentoquoper
legibus omnes damnati sunt, Deo glorioso per aequi- lignum justi liberati sunt, futura Ecclesia quam rcx
tatem vindictae, ipsi ignominiosi per turpitudincm ejus et Deus Christus mysterio suae crucis ab hujus
poonae (Gen. n, m) : ut et homo a suo Creatore avcr- soeculi submersione suspendit. Neque enim Deus

susvictus diabolo subderetur, et diabolushomini ad ignorabat quod etiam cx illis qui fuerant in arca ser-
Creatorem suum converso vincendus proponeretur; vati,nascituri erantmali.qui facicm terrao iniquita-
ut quicumque diabrdo us^ue in finem consenlirent, tibus iterumimplerent : sed tamen et exemplum fu-

cum illo ir«ntinaeterna supplicia; quicumqueautem turi judicii dedit, et sanctorum liberationem ligni

humiliarent se Deo, ot per ejus gratiam diabolum mysterio prsnuntiavit. Nam et posth.xc non ccssa-
vincerent, eeterna pr.^mia mererentur. vit repullulare malitiaper superbiam et libidincs et

CAPUT XIX. — 31. In Ecclesia boni el mali, in illicitas impietates, cum homines desorto Creatore
fine separandi. Civitates quse ab initio gencris humani. suo, non solum ad creaturam quam Deus condidit
Diluviam et arca sacramcntum. De Abrahamo ct Israe- lapsi sunt, ut pro Deo colcrentquod Dcus sed
fecit ;

litico llorum dicta et facta, prophetia fuit.

populo. etiam ad opera manuum hominum et ad fabrornm
Neque hoc nos movere debet quia multi diabolo ;
artificia curvaverunt animas suas, ubi de illis tur-
consentiunt, et pauci Deum sequuntur quia et fru- : pius diaboluset daemonia triumpharent ;
quaesein
mentum in comparationc palearum valde pauciorcm talibus figmentis adorari veneraritjue laetantur,

habet numerum. Sed sicut agricola novit quid faciat dum errores suoshnmanis erroribus pascunt*.
de ingenti acervo paleae, sic nihil est Deo multitudo 33. Neque tuncsanedefuerunt justi qui Deum pie
peccatorum, qui novit quid de illis agat, ut admi- quaererent, et superbiam diaboli vincerent, cives il-

nistratio regni ejus exnullaparteturbeturatquetur- quos regis sui Christi venlura

lius sanctac civitatis,
petur. Nec ideo putandusest vicisse diabolus, quia humilitas per Spiritum revelata sanavit. Ex quibus
secum plures, cum quibus a paucis vincerctur, at- Abraham piusetfidelisDei servuselectusest(G(;«.xii),
travit. Duae itaque civitates, una iniquorum, altera cui demonstraretur sacramentum Filii Dei,ut propter
sanctorum,ab initio generis humani usque in finem imitationem fideiomnesfidclcsomniumgentium filii
seeculi pcrducuntur, nunc pcrmixtao corporibus, sed ejus fuluri dicercntur. Ex illo natus csl popnlus a
voluntatibusseparatae,in dievero judicii etiam cor- quo unus Deus verus coleretur qui fecit ccelum et
pore separandae. Omnes enim homiues amantcs su- terram, cum ca?tere genles simulacris et daemoniis
perbiam ettemporalem dominationem cum vano ty- servirent. In eo plane populo multo evidentius futura
pho etpompaarrogantiae.omnesquespiritus qui talia Ecclesia figurata est. Erat euim ibi multitudo carna-
diligunt.etgloriam suam subjectione hominum qua> lis, quae propter visibilia bcneficia colebat Deum.
runt, simul una societate dcvincti sunt; sed et si Erant autem pauci futuram requiem cogitantes et
ibi

saepe s adversum se pro his rebus dimicant, pari ta-
men pondere cupiditatis in eamdem profunditatem
preecipitantur,et sibi morum ct meritorum similitu-
dine conjunguntur. Et rursus omnes homines et
omnesspiritus humiliter Dei gloriam quaerentes,non
suam, et eumpielate sectantes, ad unam pertinen^
' Sola editio Lov., ordinare.
1 Plerique Mea. omittunt, aut beatitatem.
1 M88., devincti $unt,
et si sxpe ; omisso, sed.
(a) II Retract. cap. 14.
coelestem patriam requirentes, quibus prophotando
ralevabatur futura bumilita? Dei, regis et Domini
nostri Jesu Christi, ut per eam fidem ab omni su-
perbia et tumore sanarentur. Horum sanctorum, ijui
praecesserunt tempore. nativitatem Domini.non so-
lum sermo, sed etiam vita, et coujugia, et filii, et fa.
cta, prophetia fuit hujus temporis, quo per fidem
* Er. et Lov., ut si converterentur. Am. et Mss., et si
converterentur.
» Floriaceu»i8 quidam Mss., miscent.
335 DE CATECHIZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTINI 336

passionis Christi cx gentibus congregatur Ecclesia. scriptam (Exod. i-xx, xxxn, xxxiv ; Num. xiv, 33, et

Per illos sanctos Patriarchas et Prophetas carnali Deut. xxix, 5), quo nomine significatur Spirilus san-
populo Israel, qui postea etiam Judeei appellati sunt, ctus, sicut in Evangelio manifestissime declaratur

et visibilia beneficia ministrabantur quae carnaliter a (Luc. xi, 20). Neque enim Deus forma corporis defi-

Domino desiderabant, et coercitiones pocnarum cor- nitus est, nec sic in membraet digiticogitandi
illo

poralium quibus pro tempore terrerentur, sicut eo- sunt, quernadmodumvidemusin nobis:sed quiaper
rum duritiae congruebat. Et in his tamen omnibus SpiritumsanclumdonaDeisanctisdividuntur,utcum
mysteriaspiritualiasignificabantur,quaeadChristum diversa possunt, non tamen discedant a concordia
et Ecclesiam pertinerent : cujus Ecclesias membra charitatis, in digitisautem maximeapparet quaedam

erant etiam illi sancti, quamvis in hac vita fuerint divisio,nectamen ab unitate praecisio;sive propterea,
antequam secundumcarnem Christus Dominus na- sive propter aliam quamcumque causam Spiritus

sceretur. Ipse enim unigenitus Dei Filius, Verbum sanctus appellatus est digitus Dei, non tamen, cum
Patris, asquale et coaeternum Patri, per quod facta hoc audimus, humani corporis formacogitanda est.
eunt omnia, homo propter nos factus est, ut totius Accepit ergo populus legem digito Dei scriptam
ille

Ecclesioe tanquam totius corporis caput esset. Sed in tabulis sanclapideis, ad significandam duritiam

velut totus homo dum nascitur, etiamsi manum in cordis illorum,quod legem non erant impleturi. Cor-
nascendo praemiltat, tamen universo corpori sub poralia quippe dona desiderantes a Domino, magis
capite conjuncta atquecompactaest, quemadmodum carnali timore quam spirituali charitate teneban-
etiam nonnulliin ipsisPatriarchisadhujusipsiusrei tur : legem autem non implet nisi charitas. Ideo

signum manu praemissa nati sunt (Gen. xxv, 25) : multis sacramentis visibilibus onerati sunt, quo
ita omnes sancti qui anteDomini nostri Jesu Chri- servilijugopremerentur,inobservationibus ciborum
sti nativitatem in terris fuerunt, quamvis ante nati et in sacrificiis animalium,et in aliis innumerabi-
sunt, tamen universo corpori, cujus ille caput est 1
,
libus : quae tamen signa erant rerum spiritualium
sub capite cohaeserunt. ad Dominum Jesum Christum ct ad Ecclesiam per-
CAPUT XX. — 34. Israelitarum servitus in ASgypto, tinentium quaetunc a paucis sanctis etintelligeban-
;

el UberaUo viaque per tnare Rubrum. Baptismus figura- tur a<i fructum salutis, et observabantur ad con-

tus.Ovis immolatio passionis Christi figura.Lex scripta
digito Dei. Jerusalem typus civiiatis ceelestis.
ergo ille delatus in vEgyptum,servivit regi durissimo;
et gravissimis laboribus eruditus, quaesivit liberato-
rem Deum missus esteisunus de ipso populo,
: et
sanctus Dei servus Moyses, qui in virtute Dei magnis
miraculisterrens tuncimpiamgentemyEgyptiorum,
gruentiam temporis, a multitudine vero carnaliura
Populus tantummodo observabantur, non intelligebantur.
36. Per multa itaque etvaria signa rerum futura-
rum, quas longum esl omnes commemorare,et eas
nunc in Ecclesia videmus impleri, perductus est ille
populus ad terram promissionis, ubi temporaliter
carnaliterqueregnaret pro modo desiderii sui quod :

eduxit inde populum Dei per mare Rubrum ; ubi tamen regnum terrenum regni spiritualis imaginem
discedens aqua viam praebuit transeuntibus : y£gy- gessit. IbiJerusalem conditaestfamosissima civitas
ptii autem cum eos persequerentur, redeuntibus in Dei, serviensinsignoliberaecivitatis^quaeccelestisJe-
se fluctibus demersi exstincti sunt. Ita quemadmo- rusalemdicitur (Galat. iv, 25,26), quod verbumesthe-
dum per diluvium aquis terra purgata est a nequitia brarara, et interpretatur Visio pacis. Cujus cives sunt
peccatorum, qui tunc in illa inundatione deleti sunt, omnessanctificatihominesquifuerunt,etquisunt,et
et justi evaserunt per lignum : sic ex ^Egypto exien3 qui futuri sunt et omnes sanctificati spirilus, etiam
;

populus Dei, per aquas iter invenit, quibus ipsorum quicumque in excelsis ccelorum partibus piadevotio-
hostes consumpti sunt. Nec ibi defuit ligni sacra- ne obtemperant Deo, necimitantur impiam diaboli
mentum. Nam virga percussit Moyses,ut illud mira- superbiam et angelorum ejus. Hujus civitatis rex
culum fieret.Utrumquesignumest sancti Baptismi, est Dominus Jesus Verbum Dei quo re-
Christus,
per quod fideles in novam vitam transeunt,peccala gunlur summi Verbum hominem assu-
Angeli, et
veroeorum tanquam inimicidelenturatquc moriun- mens ut eo regerenturct homines.qui simul omnes
tur.Apertius autem Christi passioin illo populofigu-
cum illo in aeterna pace regnabunt. Ad hujus regis
rata est, cum jussi sunt ovem occidere et mandu- terreno regno populi Israel
praiigurationem in illo
care, et desanguine ejus postes suos signare, et hoc maximeeminuit rex David,de cujus seminesecun-
celebrare omni anno, et appellare Paseha Domini. dum carnem veniret verissimus rexnosterDominua
Manifestissime quippe prophetia 2
de Domino Jesu Jesus Christus, qui est supcr omnia Deus benedictusin
Christo dicit, quia tanquam ovis ad immolandum ssecula (Hom. ix, 5). Multa in illa terra promissionis
duclus eU (Isai. liii, 7). Cujus passionis et crucis gesta sunt in iiguram venturi Christi et Ecclesiae,
Bigno in frontc hodie tanquam in poste signandus qaa -1
in sanctis Libris paulatim discere poteris.
es, omnesque Christiani signantur.
desertum populus ille ductus est, per
35. Inde per CAPUT XXI. — 37. Caplivitas Dabylonicaet in ca

quadraginta annos accepit etiam legem digito Dei gesta quid significent. Post captivitatem Dabytonicam
libertas qualis reddila.Vosl aliquottamen generationea
1 Am. et Mss. cujusquc illc caput est.
ostenditalium typum ad rem maxime pertinentem.
» Soli editi, propheta. Kara captivatacstiliacivitas,etmultapars ejusedu-
337 LIBER UNUS. 338

cta in Babyloniam. Sicut autem Jorusaiem signili- hoc fit pcrtotum orbem tcrrarum cum paco rcgum
cat civitateni sociotatemf[ue sanctorum sic Baby- ;
christianorum,sicut idein dicit apostolus Deiagri- :

lonia significat civitatem soeietatemijue iniquorum, cultura, Dei ivdifxcatio cstis (I Cor. m, 9).

quoniam dicitur interpretari Confusio. Ue quibus 38. Et post annos quidem septuaginta,quos rny-

duabus civitatibus, ab exordio generis humani us- stice prophetaverat Jercmias, ut finem tcmporum

que in finem sseculi permixte temporum varietate 1

prse(iguraret,taincn utipsafigura integraretur.facta
currentibus.et ultimo judicioseparandis,pauloante est inJerusalem restitutio aedificationis templi Dei :

jam diximus (Cap. ergo captivitas Jerusa-

19). Illa sed quia totum figurate agcbatur,non erat firmapax
lem populus in Babyloniam ductus
civitatis,et ille ac libertas reddita Judaeis.Itaque postea a Romanis
ad servitutcm ire jubetur a Domino per Jeremiam victi sunt,ct tributarii facti. Ex illo sane tempore ex
illius tcmporis prophetam.Et exstiterunt reges Ba- quoterram promissionis acceperunt,et regeshabere
byloniae, sub quibus illi serviebant, qui ex eorum ccopcrunt,nc in aliquo regnum suorum completum
occasione commoti quibusdam miraculis cognos- esse arbitrarentur quod eis liberator Christus pro-
cerent et colerent et coli juberent unum verum mittebatur.apertius per multas prophetias propheta-
Deum, qui condidit universam creaturam (Dan. tus est Christus non solum ab ipso David in libro
;

ii-vi,xiv).Jussi sunt autem et orare pro eis a qui- Psalmorum.sed etiam acaeterisetmagnisetsanctis
qus captivi tenebantur, et in eorum pace pacem prophetis,usque ad tempus captivitatis in Babylo-
sperare,ad gignendos filios, et domos aedificandas, niam et in ipsa captivitate fucrunt prophetae, qui
:

et plantandos hortos etvineas.Post septuagintaau- venturum Dominum Jesum Christum liberatorem

tem annos promittitur eis ab illa captivitate libera- omniumprophetarent.Etposteaquamtemplumtran-
tio. (Jeretn. xxv, xxix). Hoc autem totum figurate sactis septuaginta annis restitutum est, tantas pres-
significabat Ecclesiam Christi in omnibus sanctis surasetcalamitatesaregibusGentiumJudaeiperpessi
ejus,qui sunt cives Jerusalem ccelestis,servituram sunt, ut intelligerent nondum venisse liberatorem,
fuisse sub regibus hujus sceculi.Dicit enim et apos- qucmnonspiritualiterliberaturumintelligebant,sed
tolica doctrina,ut omnis anima sublimioribus potesta- pro liberatione carnali desiderabant.
tibus subdita sit; et ut rsddantur omnibus omnia; cui CAPUT XXII. — 39. JEtales mundi sex. Sexta
tributum,tributum;cuivectigal,vectigal(Rom.xm,i,l); detasex adventu Christi. Christus Novum Testamen-
et caetera quao salvo Dei nostri culiu, constitutionis tum sempiternx hxreditatis ?nanifestans,terrena con~
humanae principibus reddimus quando et ipse Do- ; temnere exemplo docet. Nativitas ejus, vita et mors.
minus,ut nobis hujussanee doctrinae praeberetexem- Peractis ergo quinquc aetatibus saeculi,quarum pri-
plum,procapite hominis quo erat indutus.tributum ma est ab initio generis humani, id est, ab Adam,
solvere non dedignatus est (iUa/i/j.xvii,26). Jubentur qui primus homo factus est,usquc ad Noe,qui fecit

autem etiam servi christiani et boni fideles dominis arcam in diluvio (Gen. vi) inde secunda est usque
;

suis temporalibus eequanimiter fideliterque servire ad Abraham, qui pater dictus est omnium qui- *

(Ephes.vi,o) quos judicaturi sunt,si usque in finem

: dem gentium (Id. xvn, 4), quae fidem ipsius imita-
iniquos invenerint ; aut cum quibus aequaliter re- ;
2
rentur sed tamen ex propngine carnis suae futuri
gnaturi sunt, si et illi ad verum Deum conversi fue- populi Judaeorum qui ante fidem christianam
:

rint.Omnibustamen praecipiturservire
testatibusatqueterrenis.quousqueposttempuspree-
finitum,quod significant septuaginta anni, ab istius
saeculiconfusionetanquamdecaptivitafeBabyloniae,
sicut Jerusalem liberetur Ecclesia.Ex cujus captivi-
humanis po- gentium, unus inter omnes omnium terrarum po-
pulus unum verum Deum coluit, ex quo populo
Salvator Christus secundum carnem veniret. Isti
enim articuli duarum aetatum eminentin veteribus
Libris reliquarum autem trium in Evangelio etiam
:

tatis occasione ipsi etiam terreni reges desertis ido- declarantur,cum carnalis origo Domini Jesu Christi
lis,proquibus persequebanturChristianos,unumve- commemoratur (Matth. i, 17).Narn tertia est abAbra-
rum Deum et ChristumDominumcognoveruntetco- ham usque ad David regem quarta a David usque :

lunt, pro quibus apostolus Paulus jubet orari,etiam ad illam captivitatemquapopulusDeiinBabyloniam

cum persequerentur Ecclesiam. Sic enim dicit : Ob- transmigravit quinta ab illa transmigratione usque
:

secro itaque primum fieri deprecationes,adorationes 2

,
ad adventum Domini nostri Jesu Christi ex cujus ;

graliarum actiones, pro regibus, pro

interpellationes, adventu sexta aetas agitur: ut jam spiritualis gratia,
omnibus hominibus,etomnibus qui in sublimitatesunt, quae paucis tunc Patriarchis et Prophetis nota erat,
ut securam et tranquillamvitam agamuscumomnipie- manifestaretur omnibus gentibus : ne quisquara
tate et charitate 3
(I Tim. n, 1, 2). Itaque per ipsos Deum nisi gratis coleret, non visibilia praemiaser-

data pax est Ecclesiae.quamvis temporalis,tranquil- solam

vitutis suae et praesentis vitae felicitatem,sed
litastemperalis 4
ad aediiicandas spiritualiter domos vitam aeternam, in qua ipso Dco frueretur, ab illo

et plantandos hortos et vineas. Nam et ecce te modo desiderans ut hac sexta a;tate mens humana reno-
;

peristumsermonemaedificamusatqueplantamus.Et vetur ad imaginem Dei, sicut sexta diehomo factus

Sic Mss. At editi, permixta.
* est ad imnginem Dei (Gen. l, 27). Tunc enim et lex
Lov., orationes. Editi autecn alii et Msi., adoratio-
*
impletur.dum non cupiditate rerum temporalium,
nes. Graece est, proseuchas.
3 Vulgata, castitate : juxta greecuio, semnotitu 1 Mss., eiectus est.
* Sic Mss. Editi vero, temporis. 8 Mss., ex progenie carnis sus.
 339 DE CATECHIZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTINI 340
sed choritalo illius qui praecepit, fiunt quoecumque per quem diffusa charitate in cordibu3 eorum.non
praecepit.Quis autem non redamare affectetjustissi- solum sine onere, sed etiam curn jucunditate legem
mum etmisericordissimum Deum,quiprior sicama- possent implere. Quae data est Judaeis in decem prae-
vit injustissimos st superbissimos homines,ut pro- ceptis, quod appellant decalogum. Quse rursus ad
pter eos mitteret unicum Filium, per quem fecit duo redignuntur.utdiligamus Deuinextotocorde.ex
omnia qui non sui mutatione, sed hominis assum-
;
tota anima, ex tota mente et diligamusproximum ;

ptione homo factus, non solum cum eis vivere,sed sicut nos ipsos. Nam in his duobus praeceptis totam
etiam pro eis et ab eis posset occidi? Legem Prophetasque pendere,ipse Dominus et dixit
40. Itaque novum testamentum hsereditatis sem- in Evangelio {Matlh. xxn, 37-40), et suo manifesta-
piterneemanifestans, in quo renovatus homo per vit exemplo. Nam et populus Israel ex die quo pri-
gratiam Dei ageret novam vitam, hoo est vitam mumpaschainimaginecelebrarunt,ovemoccidentes
spiritualem ; ut vetus ostcnderet primum, in quo et manducantes,cujus sanguine postes eorumad sa-
carnalis populus agens veterem hominem,exceptis lutis tutelam signati sunt (Exod. xn) ; ex ipso ergo
paucis intelligeutibus Patriarchis et Prophetis et diequinquagesimus dies imp!etus est.etlegem accc-
nonnullis lutentibus sanctis, carnaliter vivens car- perunt scriptam digito Dei (Id. xix, xx), quo no-
nalia priemia desiderahat a Domino Deo.et in figu- mine jam diximussignificari Spiritum sanctum(5u-
ra spiritualium bonorum
omnia ergo accipiebat : pra, cap. xx, n. 35) : sicut post Domini passionem et
bona terrena contempsit homo factus Dominus resurrectionem,quod est verum pascha,quinquage-
Chribtus, ut contemaenda monstraret et omnia ; simo die ipseSpiritus sanctus discipulismissus est:
terrena sustinuit mala, quae sustinenda proscipie- non jam lapideis tabuliscorda dura significans;sed,
bat : ut neque in illis quaercretur felicitas, neque cum essent unum :n locum,congregati in ipsa Jerusa-
in istis infelicitas timeretur. Natus enim de matre lera, factusest subito de ccelo sonus, quasi ferretur
quae quamvis a viro inlacta conceperit, semperque flatus vehemens,etvis33suntillis]inguaedivisaequasi
intacta permanserit, virgo conripiens, virgo pa- ignis,etccep(-runt linguisloqui, ita ut omnes qui ad
riens, virgo moriens, tamen fabro desponsata erat, illos venerant,suamlinguamquisquecognosceret(ad
onvnem typhum carnalis nobilitatis exstinxit. Na- illam enim civitatemex omni terra conveniebant Ju-
tus etiam in civitate Bethlehem, quae inter omnes daei, quacumque dispersi erant,et diversas linguas
Judaeae civitates ita erat exigua, ut hodieque villa gentium diversarum didicerant [Act.w, {-{{]: deinde
appelletur, noluit quemquam de cujusquam terre- cum tota fiducia Christum pra}dicantes,in ejus no-
nae civitatis sublimitate gloriari. Pauper etiam fac- mine multn signa fuciehant, ita ut quemdam mor-
tus est, cujus sunt omnia, et per quem creata sunt tuum transeunte Petro umbra ejus tetigerit, et re-
omnia ; ne quisquam cum in cum crederet, de ter- surrexerit (Id. v, 15).
renis divitiis auderet extolli. Noluit rex ab horni- Sed cum viderent Judoei tanta signa fieri in
42.
nibus fieri quia humilitatis ostendebat viam mi-
;
ejus nomine, quem partim per invidiam, partim
seris, quos ab eo superbia separaverat quamvis
!
:
per errorem crucifixerunt, alii irritati sunt ad
aempiternum ejus regnum universacreatura teste- persequendos praedicatores ejus Apostolos alii ,

tur. Esurivit, qui omnes pascit sitivit, per quem ;

vero idipsum amplius admirantes,quod in ejus no-
creatur omnis potus, et qui spiritualiter panis est mine, quera veluti a se oppressum et victum rise-
esurientium fonsque sitientium ab itinere terres- :
rant, tanta miracula fierent, pcenitendo conversi
tri fatigatus est, qui se ipsum nobis viam fecit in crediderunt ineum millia Judaeorum. Non erant l

ccelum velut obmutuit et obsurduit coram convi-

: jam temporalia beneficia terrenumque regnum
illi

oianlibus, per quem mutus locutus est et surdus desiderantes a Deo, nec promissum regem Chris-
audivit : vinclus est, qui de infirroitatum vinculis tum carnaliter exspectantes : sed immortaliter in-
solvit: flagcllatus est,qui oumium dolorum flagella telligentes et diligentes eum qui pro ipsis ab ipsis
de hominumcorporibus expulit: crucifixus est.qui tanta mortaliter pertulit, et eis usque ad sui san-
cruciatus nostros finivit mortuus est, qui mor- :
guinis 2 prccata donavit, et immortalitatom a se
tuos suscitavit. Sed et rosurrexit numjuam oiori- sperandam et desiderandam exemplo sua? resur-
turus, ne ab illo quisijuam sie disceret mortem rectionis ostendit Itaque jam veteris hominis ter-
contemnere, qutisi nunquam victurus 2
.
rena desideria morlificantes,et spiritualis vitaa novi-
CAPUT XXIII.— H.Spiritus sanctus die quinqua- tate Aagrantes, sicut proecepcrat in Evangelio Domi
gesima post rcsurrectionem Christi missus.Judxi prx- nus, vendebant omnia qu« habebant, et pretia re-
dicatione Apostolorum conversi, vitx cvangelicoc studio rum suarum ante pedes Apostolorutn ponebant, ut
flagrantes.EccIesixapudGeniesperPaulumconstitutx. ipsi distribuerent unicuique, sicut cuique opuserat

Indeconfirmatisdiscipulis.conversatusoumcisqua- (Id. ii, 44, viventesque in christiana di-

et iv, 34) :

dragintadiebus.eisJem spectantibusascenditincoe- lectioneconcorditer,non dicebant aliquid suum.sed

lum ;
et complotis a resurrectione quinquagintadie- erant illis omnia communia,et animaet corunumin
bus misit eis Spiritum sanctum (promiserat enim), Deum yld. iv, 32 35). Deindeetiamipsi a Juda^is car-
1
Lov., post, crediderunt in eum miiUa, addiderunt,
* Sic Mss. At oditi, ab ea.
multa, ex uno codice Ms.
* Am. Er. et fere onines Mss., futurus. Unus Vatica- 8 Ilic iu
editioue Lov. addituui fuerat, tffusionem ;
nua Ms., resurrecturus.
minus bene.
341 LWKFl UNUS. 342

nalibus civibus carnis suoe persecutionem passi quae rostant,sustinento9 ctporsoverantesinDomino,

atqne dispersi sunt, ut latins Christus eorum dis- sine dubitationo vontura credamus.Siquidem adhuc
persione praedicaretnr, et imitarentur etiam ipsi tribulationos futuranineisdem Scripturis lcgentur,et
paticntiam Domini sui : quia eos ' mansuctus pas- ipse ultimus judicii dies, ubi omnoscives ambarum
Busfuerat, mansuefaotos pro se pati jubebat. illarumcivitatumrecfiptiscorporibussurroclurisunt,
43. Ex ipsis sanctorum persecutoribus fuerat etrationem vitae suae ante tribunal Chrislijudicisred-
etiam apostolus Paulus, et in Christianos maxime dituri. Vcniet enim in claritate pote? tatis, qui prius

saeviebat sed posteu credens et apostolus factue,

: inhumllilalo humanitatis vonire dignatus est ; et

missus estutGentibus Evangelium praedicaret,gra- omnes pios ab impiis sogrogabit : non tantum cis qui
viora perpcssus pro nomine Christi, quam fecerat in eum omnino noluerunt, sed etiam cis qui
credere
oontranomen Christi. Ecclosias autem constituens frustructinfructuose crediderunt in eum; illis dalu-
per omnes gentes qua Evangelium seminabat, im- rus rcgnum sccum aetcrnum, illis autem pcenem
pense praecipiebat, ut quoniam ipsi ex idolorum aeternam cum diabolo. Sed sicut nullurn gaudium re.
cultu venientes, et ad unum Deum colendum rudcs, rum temporalium ex aliqua parto similc potest inve-
non facile poterant rebus suis venditis et distributis niri gaudio vitac aeternas, quam sancli accepturi
servire Deo, oblationes facerent in pauperes eancto- sunt; ita nullus cruciatus poenarum temporalium po-
rum qui erant in Ecclesiis Judaeae, quae Christo cre- test sempiternis iniquorum cruciatibus comparari.
diderant : ita illos tanquam milites, illos autem tan- CAPUT XXV. — 46. FiV/tfJ resurreclionis suadetur.
quam stipendiarios provinciales apostolica doctrina Mors perpetua in tormentis. Vifa arterna sanctorum.
constituit; inserenseisChristum velut lapidem angu- Cavendum non tantum a Paganis, Judocis, et hxre-
larem, sicutperprophetani praenuntiatuserat,in quo ticis,seiletiam a malis Ckristianis.Societassilcumbonis:
amboquasi parietesde diverso venientes, deJudaeis non tamen spes in ipsis ponatur. Itaque, fratcr, confir-

videlicet atque Gentibus, germana charitate copula- ma te ipsum in ejus nomine atque adjutorio cui cre-
rentur Psal. cxvn, 22, et lsai. xxvm, 16). Sed pos-
(
di?,adversus linguas eorum qui fidem nostram irri-
tea graviores et crebriores persecutiones ex incredu- dent, de quibus diabolus seductoria Terba loquitur,
lis gentibus adversus ChristiEcclesiam surrexerunt, maxime volens irridere fidom resnrrectionis. Sedex
et implebatur in dies singulos verbum Domini praa- te ipso crede futurum te esse cum fueris, quando
dicentis, Ecce ego mitto vos velut oves in tnedio lupo- cum ante non fueris, nunc esse te vides. Ubi enim
rum (Matth. x, 16). erat ista moles corporis tui et ista forma membro-
CAPUT XXIV. — 44. Ecdesia quasi vitis pullulat, rumque compago ante paucos annos, priusquam
et putatur. Ex iis quge videntnr impleta, credantur prae- natus, vel etiam priusquam in matris utero concep-
dicta quse restant implendci,prcVsertimjudicium futu- tus esses? ubi erat haec moles et haec statura cor-
rum. Sed illa vitis quae per orbem terrarum, sicut de poris tui? Nonne de occultis hujus croaturae secre-
illa prophetatum, et abipso Domino prrenuntiatum tis, Domino Deo invisibiliter formante, processitin
erat, fructuosos palmites diffundebat.tanto pullula- lucem, certisque eetatum incrementis in istam ma-
bat amplius, quanlo uberiore * martyrum sanguine gnitudinom formamque surrexit? Numquid crgo dif-
rigabatur. Quibusper omnes terras innumerabiliter ficile cst Deo,qui etiam aggeres nubium exocculto in

profideiveritatemorientibus^etiamipsapersequentia momento contrahit, et contegit ccelum in ictu tem-

regnacesserunt,etadChristumcognoscendumatque poris, reddere istam quantitatem corporis tui sicut

venerandum fracta superbiae cerviceconversasunt. erat, qui eam non erat ? Credo
facere potuit sicut 1

Oportebat autem ut eadem vitis, sicut a Domino ergo fortiter et inconcusse quia omnia quae videntur
identidem praedictum erat, putaretur, et ex ea prae- quasi pereundo humanis oeulis subtrahi, salva et
ciderentur infructuosa Barmenta (Joan. xv, 2), qui- integra sunt omnipotentia? Dei; qui ea cum voluerit,

bus heereses et schismata per loca facta sunt, sub sine ulla mora et difficultate reparabit, ea duntaxat
Christi nomine, non ipsius gloriam, sed suam quae- quae justitia ejus reparanda esse judicat: ut in hn
rentium, per quorum adversitates magis magisque corponbusreddanthomines factorum suorum ratio.
exerceretur Ecclesia, et probaretur atque illustra- nem, in quibus ea fccerunt; et in his mereantur aut
retur et doctrina ejus et patientia. commutationem ccclestis incorruptionis pro meritis
2
45. Omnia ergo haec, sicut tanto ante praedicta le- pictatis.aut corruptibilem corporis conditionem
gimus, sic et facta cognoscimus et quemadmodum : pro mcritis iniquilatis, non quee morte solvatur, sed
primi christiani, quia nondum ista provenisse vide- quae materiam sempiternis doloribus praebeat..

bant, miraculis movebantur ut crederent sic nos ; 47. Fuge ergo per immobilem fidem et mores bo-
quia omnia ista ita completa sunt, sicut ea in Libris nos 3
, fuge, fratcr, illa tormenta, ubi nec tortores de-
legimus, qui longe antequam haec implerentur con- ficiunt, nec torti moriuntur; quibus sine fine mors
scripti sunt, ubi omnia futura dicebantur, et preesen- est,non posse in cruciatibus mor. Et exardesce
tia jam videntur, sedificamur ad fidem, ut etiam illa amore atque desiderio sempiternae vitae sanctorum,

1
Am.
et Er., qui ante eos. Lov., qui pro eis. Aliquot 1
Sic Am.Er. etplnres Mss. \.tLo\., poluit cum non erat.
Mss. qui per eos; et quidam, qui propter eos ; plerique Corbeiensis codex a secunda manu, sic cum non erat.
habent qui eos. a Aliquot Mss., corruptibilis.
» Am et Er., ttneriore. * Sic Mss. Editi vero, ad mores bonos.
 ;

343 DE CATECHIZANDIS RUDIBUS, S. AUGUSTINI 344

ubi nec operosa erit actio, nec requies desidiosa qui appellanturchristiani, haecomniamala operari,
laus erit Dei sine fastidio, sine defectu nullum in qua? breviter commemoravi. Et aliquando fortasse J

animo taedium, nullus labor in corpore nulla indi-

; graviora facere homines non ignoras, quos nosti ap-
gentia, nec tua cui subveniri desideres, nec proximi pellari christianos.Sed si hocanimo venisti, ut quasi
cui subvenire festines. Omnes deliciae Deus erit et securus talia facias, multum erras : nec tibi proderit
satietas sanctas civitatis in illo et de illo sapienter
'
nomen Christi,cum cceperitilleseverissimejudicare,
beateque viventis. Efflciemur enim, sicut ab illo qui prius dignatus est misericordissime subvenire.
T
promissum speramus, et exspectamus, ajquales An- Pradixit enim ista, et ait in Evangelio : I\ on omnis
gelis Dei (Luc. xx, 36), et cum eis pariter illa Tri- qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum
nitate perfruemur jam per speciem, in qua nunc coiiorum : sed is qui facit voluntatem Palris mei.Milti
per fidem ambulamus (II Cor. v, 8). Credimus enim dicent mihi in illa die, Domine, Domine, in nomine
quod nonvidemus,utipsis meritis fidei etiam videre tuo munducavimus et bibimus (Math. vn, 21, 22).
quod credimus et inhserere mereamur ut aequalita- ; Omnibus ergo qui in talibus operibus perseverant,
tem Patris et Filii et Spirilus sancti, et ipsius Tri- damnatio finis est. Cum ergo videris multos non so-
nitatis unitatem, quomodo sint haec tria unus lum haec facere, sed etiam defendere atque suadere,
Deus, non jam verbis fidei et strepentibus syllabis tene te ad legem Dei, et non sequaris pravaricatores
personemus , sed contemplatione purissima et ejus. Non enim secundum illorum sensum, sed se-
ardentissima in illo silentio sorbeamus 2 . cundum illius veritatem judicaberis.
48. Haec tene fixa in corde tuo, et invoca Deum 49. Conjungere bonis,quos vides amare tecum re-
cui credis, ut tueatur te adversus tentationes dia- gem tuum. Multos enim inventurus es, si et tu talis
boli : et esto cautus, ne tibi aliunde hostis ille esse coeperis. Nam si in spectaculis cum illis esse
2
subrepat, qui ad solatium malevolentissimum dam- cupiebas et eis inha^rere ,
qui tecum vel aurigam,
nationis suae, cum quibus damnetur inquirit. Non vel venatorem, vel
aliquem histrionem simul ama-
enim per eos solos qui christianum nomen oderunt, bant; quanto magis te delectare debet eorum con-
et dolent eo nomine occupatum esse orbem terra- junctio, qui tecum amant Deum, de quo nunquam
rum, et adhuc simulacris et dasmoniorum curiosi- erubescet amator ejus, quia non solum ipse non
tatibus servire desiderant, audet ille tentare chris- potest vinci, sed etiam dilectores suo3 reddet iu-
tianos : sed etiam per eos quos paulo antecomme- victos? Nec tamen etiam in ipsis bonis, qui te vel
moravimus, de unitate Ecclesiae, veiut putata vite, praceduntvel tibi comitantur ad Deum 3
, spem tuam
praacisos, qui haeretici vel schismatici dicuntur, collocarc debes, quia nec in teipso debes quantum-
conatur etiam id quidem interdum. Sed tamen id cumquc profeceris, sed illo qui eosettejustificando
etiam aliquando conatur et per Judaeos tentare, tales facit.Securus es enim de Deo, quia non muta-
atque seducere. Sed maxime cavendum est ne per tur : nemo prudenter securus est.
de homineautem
homines qui sunt in ipsa catholica Ecclesia, quos Sed si illos qui nondum justi sunt, amare debemus
velut paleam usque ad tempus ventilationis sute ut sint quanto ardentius qui jam sunt, amandi
;

sustinet,unusquisque tentetur et decipiatur. Prop- sunt? Sed aliud est diligere horainem, aliud spem
terea enim Deus patiens est in illos, ut et suorum ponere in homine tantumque interest, ut illud
;

electorum fidem atque prudentiam per illorum
perversitatcm exercendo confirmetjet quia de nu-
mero eorum multi proficiunt, et ad placcndum Deo
miserati 3 animas suas, magno impetu
Nonenimomnessibi per patienliamDeithesaurizant
iramindieiraejustijudiciicjus:sedmultoseademOm-
nipotentispatientiaperducitabsaluberrimum pceni-
Deus jubeat, hoc prohibeat. Si autem aliquas vel in-
sultationes vel tribulationes pro nomine Christi pas-
sus non defeceris a fide, nec a bona via * deviaveris,
convertuntur, majorem mercedem accepturus es: qui autem in his
diabolocesserint,etiamminoremperdunt.Sedhumi-
lisestoDeo.ut non te permitattentari ultravirestuas.
CAPUT XXVI. —
50. Initiatio catechumeni cum ,

tentiae dolorem (Rom. n, 5, 4). Quod donec fiat, exposilione signorum. Sermo quandoque brevior adhi-
exercetur per eos illorum qui jam reotam viam tenent, bendus. Incipit sermo alius brevior. Filius Dei im-
non solum tolerantia,sed etiam misericordia. Multos missus, ut a morte qux per Adamum intravit, libera-
ergo visurus es cbriosos, avaros, fraudatores.aleato- remur. Illis interrogandus est an haec cre-
dictis,

res,adulteros,fornicatores,remediasacrilegasibial- dat atque observare desideret. Quod cum res-

ligantes, praecantatoribus et mathematicisvel qua- ponderit, solemniter
signandus est et
utique
rumlibetimpiarumartiumdivinatoribusdeditos.Ani- Ecclesire more tractandus. De sacramento sane (a)
madversurusetiamquodillajturbaoimpleantecclesias quod accipit 5 cum oi bene commendatum fuerit,
,

per diesfestosChristianorum,quaeimplentettheatra signacula quidem rerum divinarum esse visibilia, :

per dies solcmnes Paganorum et haec videndo ad ;

sed res ipsas invisibiles in eis honorari nec sic ;

imitarulum tentaberis. Et quid dicam, videbis, quod habendara esse illam speciem benedictione sancti-
etiam nuncjam utique nosti?non enim nescismultos 1
Mss., aliquanto.
2 Sic Am. Er. cl Mss. At Lov.:Atam in sptctaculis etva- >•»'

i Editi, socintas. Aptius forte quinque Mss., satietas. nitatibus insanorum certaminum iilis cupiebas inhoerere.
2 Sic duo miss. At. editi, aorbedmur. 3 Er. Lugd. Ven. Lov. omittunt, tibi.
M.
» Lov., miseranti. Meliua Am. Er. et aliquot Mss., * Am. Er. et plures Mss., vita.
miserati. Alludit ud illud Eeelesiastici, cap. 30, }. 24 : 8 Sic Mss. At editi, accepit.
Miserere animse tux placcns Deo. (a) Forte, salis.
 ;

343 LIRER UNUS. 346

ficatam, qucmadmodum habetur in uau quolibet CAPUT XXYII. — 53. Prophetias Veteris Testa-
dicendumetiamquidsignificetctsermoillcquemau- menti imptetas ccrni inEcclcsia.Hinc firmatafuleseo-
divit, quid in illo condiat ', cujus illa res similitudi- rumqux vcntura restant, judicii nltimi et resurrectio-
nem Dcindc monendus est cx hac occasiono,
gerit. nis. Cavcndx tentationes a malis cliam in Ecclesia re-
ut si quid etiam in Scripturis audiat quod carnalitcr perlis. Societas cumbonis. Spesomnis in Deo. Omnia
sonet, etiamsi non inteiligit, credat tamcn spirituale enim quao nunc vides in Eeclesia Dei, ct sub Chri-
'

aliquid significari,quod ad sanctos mores futuram- sti nomine per totum orbem terrarum geri ', anto

que vitam pertineat. Hoc autem ita breviter discit 2 ,

saecula jam prnedicta sunt, et sicut ea legimus, ita et
ut quidquid audieritexlibriscanonicisquodaddilec- videmus et indc aedificamur in fidem. Factum est
;

tionem aeternitatis ct veritatis etsanctitatis, etaddi- aliquando diluvium per totam terram, ut peccatores
lectioncm proximi referrenonpossit,figuratedictum dolerentur et tamen illi qui evaserunt in arca sacra-
:

vel gestum esse credat atque ; ita conetur intelligere, mentum futurae Ecclesiao demonstrabant, quao nunc
utad illam geminam referatdilectionem. Ita saneut in fiuctibus saeculi natat, et per lignum crucis Chri-
proximum non carnaliter intelligat, sed omnem qui sti a submersione liberatur. Praedictum est Abrahao
cum eo in illa sancta civitate potest esse, sivejam, fideli servo Dei, uni homini, quod de illo essot po-

sive nondum appareat : et ut de nullius hominis pulus nasciturus,qui coleret unum Deum interc»-
correctione desperet, quem paticntia Dei videt vi- teras gentes quao idola colebant : et omniaquao illi

vere, non ob aliud, sicut Apostolus ait, nisi ut ad- populo venturapraedicta sunt, sic evenerunt ut prae-
ducatur ad pcenitenliam (Rom. n, 4). dicta sunt. Prophetatusest in illo populo etiam Chri-
51. Si longus tibi videtur iste sermo, quo tan- stus rexomnium sanctorum et Deus venturus ex se-
quam praesentem rudem hominem instruxi, licet ea mine ipsius Abraham secundum carnem, quam as-
tibi dicere brevius, longiorem tamen esse debere sumpsit, ut omnes etiam filii essent Abrahae, qui Ci~

non puto quanquam multum interest quid res ipsa,

: dem ejus imitarentur ; et sic est factum natusest
:

cumagitur,moneat, etquidauditorumpraesentianon Christus de Maria virgine, quae ex illo genere fuit.

Bolum ferre, sed etiam dcsiderare se ostendat. Gum Pradictum est perProphetas quod in cruce passu-
autem celeritate opusest, videquam facile explicari rus esset ab eodem populo Judaeorum, de cujus ge-
tota res possit. Fac rursus adesse aliquem, qui velit nere secundum carnem veniebat ; et sic est factum.
essechristianus ergo et interrogatum, illud quod
: Praedictum est quod resurrecturus esset ; resurre-
superior respondissc, quia et si non hoc respondet, xit : et secundum ipsa praedicta Prophetarum as-
hoc eum respondere debuisse dicendum est.Deinde cendit in coelum, et discipulis suis Spiritum san-
hoc modo et ccetera contexenda. ctum misit. Praedictum est nonsolum a Prophetis,
52. Vere, frater, illa magna
vera beatitudo est, et sed etiam ab ipso Domino Jesu Christo, quod Eo-
quaeinfuturosaeculosanctispromittitur. Omniavero clesia ejus per universum orbem terrarum esset fu-
visibilia transeunt, et omnis hujus pompaet
saeculi tura, per sanctorummarlyriapassionesque dissemi-
delicife et curiositas interibunt, et secum ad inter- nata ;et tuncpraedictum,quandoadhucnomenejuset
itum trahunt amatores suos. A quo interitu, hoc est, latebat gentes, et ubi notum erat irridebatur : et ta-
pcenis sempiternis Deus misericors volens homines men in virtutibus miraculorum ejus, sive quae per se
liberare, si sibi ipsi non sint inimici, et non resi- ipse, sive quae per servos suos fecit, dum annuntian-
stant misericordiae Creatoris sui, misitunigenitum tur haec et creduntur, jam videmus quod praedictum
Filium suum, hoc est, Verbum suum «equale sibi, est esse completum, regesque ipso.s terrae, qui an-
per quod condidit omnia. Et manens quidemindi- tea persequebantur Christianos, jam Christi nomi-
non recedens a Patre, nec in aliquo
vinitate sua, et ni subjugatos. Praedictum est etiam quod schismata
mutatus, assumendo tamen hominem, et in carne et haereses ex ejus Ecclesiae essent exiturae, et sub
mortali 3 hominibus apparendo venit ad homines : ejuKnomine perloca ubi possent, suam,non Ghristi,
ut quemadmodum per unum hominem qui primus gloriam quaesiturae ; et ista completa sunt.
factus est, id est Adam, mors intravit in genushu- 54. Numquid ergo quae restant non sunt ven-
illa
manum, quia consensit mulieri suae seductae a dia- tura ? Manifestum est quia sicut ista praedicta vene-
bolo, ut praeceptum Dei transgrederentur sic per ; runt, sic etiam illa ventura sunt quaecumque tri-
unum hominem qui etiam Deus est Dei Filius, Je- bulationes justorum adhuc restant ; et judicii dies,
sum Christum, deletis omnibus peccatis praeteritis, qui separabitomnes impios a justisin resurrectione
credentes in eum omnes in aeternam vitam ingre- mortuorum non solum eos qui sunt extra Eccle-
: et
derentur (Id. v, 12-19). siam, sed etiam ipsius Ecclesiae paleaB, quas opor-
tet usque ad novissimam ventilationem patientissi-

1
Er. et Lov., condatuv. Verius Mss. et Am., condiat me sufferat, ad ignem debitum segregabit. Qui au-
Nam agitur hic de sacrainento sulis, quo catechuraenus tem irrident resurrectionem, putantes quod caro
mitiatur. Huc pertinet illud Augustini lib. 1 Confess., cap.
ista quia putrescit, resurgere non potest, ad pcenas
11 : « Et Bignabar Jam signo crucisejus, etcondiebarejus
« sale, jaui inde ab utero matris rrieae. » Ipsa in ea resurrecturi sunt et ostendet eis Deus quia
est quam
:

hic dixit speciem benedictio?ie sanctificatam : adeoque

paulo supra loco, sane ; legendum videtur, salis.
'Sic Mss. Edili vero, dicet. 1
Corbeiensis Ms., Omnia ergo.
3
Aliquot Mss., mortaiis. * Abest, geri, a Mbs.
 ;

317 ADMONITIO IN SUBSEQUENTEM LIBRUM. 348

qui potuitheec corpora facereantequam essent,potest sanctitas et justitia, et charita », et si quid aliud
ea in momento restituere sicut erant. Omnes au- tale dicilur : quemadmodum sunt ista in homi-
non
tem fldeles regnaturi cum Christo.ita resurgent in nibus ; sed quemadmodum sunt in ipso fonte incor-
eodem corpore, ut etiam commutari mereantur ad ruptibilis etincommutabilissapientis.Quoscumque
incorruptionem angelicam :ut fiant aequales Ange- ergo videris haec amare, illisconjungere, ut perChris-
lis Dei, sicut Dominus ipse promisit (Luc. xx, 36) tum qui homo factus est, ut esset Mediator Dei et
et laudent eum sine aliquo fastidio, semper vi- hominum, Homines autem perver-
reconcilieris Deo.
ventes inillo et deillo.cumtali gaudio et beatitudi- sos, etiamsi intrent parietes ecclesiae, non eos arbi-
ne, quali nec dici nec cogitari ab homine potest.
1
trerisintraturos in regnum ccelorum quia suotem- ;

55. Tu itaquecredensista, cave tentationes fquia pore separabuntur, si se in melius non commutave-
diabolus quaerit qui secum pereant) ut non solum : rint. Homines ergo bonos imitare, malos tolera, om-
per eos qui extra Ecclesiam sunt, sive Pagani, sive nes ama quoniam nescis quid cras futurus sit qui
;

Judasi, sive haeretici, non te hostis ille seducat hodie malus est. Nec eorum ames injustitiam; sed
sed etiam quos in ipsa Ecclesia catholica videris ma- ipsosideoama, ut apprehendant justitiam: quianon
le viventes, aut imraoderatos 2
voluptatibus ventris solum dilectio Dei nobis praecepta est, sed etiam di-
et gutturis, aut impudicos, aut vanis curiositatibus lectio proximi, in quibus duobus praeceptis tota Lex
vel illicitis deditos, sive spectaculorum, sive re- pendet et Prophetee (Matth. xxn, 37-40). Quam non
mediorum 3
autdivinationum diabolicarum, sive in implet nisi qui donum 2 acceperit Spiritum sanc-
pompa et typho avaritiae atque superbiae, sive in ali- tum, Patri et Filio utique aequalem quia ipsa Tri- ;

qua vita quam lex * damnat et punit, non eos imi- nitas Deus est in quo Deo spes omnis ponendaest.
:

teris : sed potius conjungaris bonis, quos inventurua In homine non est ponenda, qualiscumque ille fue-
esfacile,siettu talis fueris; utsimulcolatis etdiliga- rit. Aliud est enim ille a quojustificamur, aliud illi

tisDeum gratis quia totum praemium nostrum ipse

: cumquibusjustificamur. Nonautem solum percupi-
utinillavita B bonitaleejusetpulchritudineper-
erit, ditates diabolustentat, sed etiam perterrores insul-
fruamur. Sedamandus est,nonsicutaliquid quodvi- tationum et dolorum et ipsius mortis. Quidquid au-
detur oculis sed sicut amatur sapientia, et veritas,
;
et tem homo passus fuerit pro nomine Christi, et pro spe
vitffl aeternae, et permanens toleraverit, major ei mer-
1 Sic Mss. At editi, qualit nec dici. ces dabitur:quod sicesserit diabolo.cumillodam-
1 Mss., immoderatis : fortasse pro, in immoderais.
3 Editi, sive
remediorum sacrilegorum. Abest, sacrile-
nabitur. Sed opera misericordiae cum pia humilitate
gorum, a Mss., ut illa quae post adhibetur, vox, dioboli- impetrant a Domino.ut non permittat servos suos ten-
carwn, et ad divinationum referatur, et ad remedium. tari plus quam possunt sustinere Cor. x, 13).
(/
* Corbeienii Ms , lex Dei : sed additum, Dei
a secun-
da manu. 1
Mss. omittunt, et sanctitas, et justitia, et charitas.
6 Editi, in illa aterna vita. Abest, xterna, a Msa. * Sola editio Lov. pro, donum, hanet, Dominum.

ADMONITIO
IN SUBSEQUENTEM LIBRUM.

Librum deContinentiasuum ipse agnoscit Augustinus in Epistola262, ad Dariura comitem. Ejusdemope-

rismeminit Possidius in Indiculo, cap. 10, et nonnulla ex eodem libro excerpta in suis collectaneis profert
Beda seu Florus, et qui ab Augustini tempore propius distat Eugypius. Hinc, censura refellitur Desiderii
Erasmi, quam in fronte Libri praefixit, videri sibi esse Hugonis, etphrasim arguere quod non sit Augus-
tini. Stilus et dictio, nostro quidem judicio, similis omnino est multorum Augustini Sermonum, eorum
praesertim quos primis annis dixit sive dictavit. Hunc vero librum Sermonem quemdam esse, quem id-
circo in librorum suorum Retractationibus praeteriit.ipso satis exordio declaratur. Sic vero appellant ve-
teres libri, necnon Possidius, Eugypius et Florus.Commode etiam in priores annos ipsius revocari ne-
mo negaverit ; quandoquidem et longior Sermo est, et magnam partem contra Manicbaeos, quorum hs-
resim Augustinus maxime initio suae conversionis insectari solebat.
 S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISGOPI

DE COrVTINENTIA
LIBER UNUS W.

Explicat versiculos duos Psalmi UO:pone,Domine,custodiam orimeo, et ostium continenUse circum labia mea: ne dt~
clines cor meum in verba maligna, ad exusandas excusationes in peccatis. Captoque inde sermonis argumento doce
Contiuentifie virtutem prosuoofticio coercendaahabere libidines et corporis et animi.atque universim de lectationibui
concupiscentia?,quae delectationi sapientae adversantur.cohibendis invigilare. Jubet nedepropriis viribus conhdamua
pugnantes contra concupiscentiam,quae per legem quidemcognoscitur,sednon vincitur nisi pergratiam.Superbosre-
prehendit excusationes variae in peccatis afferente8:quo in genere iniquiores Manichaeos, qui peccata aua in mali
uaturam in se ipsis insitam referebant,operosius refellii, et locum Apostoliad Galat.v, 17, Caro enim concupiscti ad-
versus spiritum, etc, quod demonstratas duas boni et mali natura» volebant.perperam ab iia haereticis intellectum
esse ex apostolo eodem evincit.

CAPUT PRIMUM. —4. Continenliaalibidine carnis cfcnda conscripsit.Multaenim corporis orenondici-

Dei donum. Continentia oris el ipsa donum Dei. Os mus.et corde clamamus:uullum autem procedit rei
corporis et os cordis. De virtute animae, qu.e Conti- alicujus exore corporis verbum, cujus est in corde
nentia nominatur,salis convenienter et Jigne dispu- silentium. Inde igitur quod non emanat, foris non
tare difficile est:sed exiguitatem nostram sub tanti sonat quod vero emanat inde, si malum est, etsi
:

ponderissarcinaillecujus ho?c virtus magnum mu- non moveat linguam,inquinat animam.Ibi ergo po-
nusest.ajuvabit.Namquieamdonatcontinentibusfi- nenda est continentia,ubi et tucentium loquitur con-
delibus suis.ipse dat sermonem de illa loquentibus Bcientia.Fitenim perostiumcontinentiae,utnoninde
ministris suis.Denique de re tanta,quod ipse dederit exeat quod etiam clausis labiis carnis vitam polluat
locuturi,Dei donum esse continenliam primum di- cogitantis.
oimus et probamus.In libro Sapientise scriptum ha- CAPUT II.— 3. Os cordis, quo consensus tanquam
bemus, nisi Deus det, continentem esse neminem verbum interius exprimitur.Cordis continentianomin»
posse (Sap. vm, 21). Dominus autem de ipsa majore oris commendata a Christo. Conlinentiam cordis inler
et gloriosiore continentia, qua a conjugali vinculo dum violarinon violato corpore.Continentia cordisre-
continetur ', ait Non omnes capiunt verbum hoc,
: tentanonpeccaricontracontinentiamcorporis.Benique
sedquibus datum est (Matth. xix, II). El quoniam ut apertius os interius, quod per illa verba signifi-
ipsa quoque castitas conjugalis,nisi contineatur ab cavit, ostenderet, cum dixiaset, Pone, Domine, cu-
concubitu, non potest custodiri
illicito ; utrumque stodiam ori meo, et ostium continentix circum labia
Apostolus donum Doi esse preedicavit, de vita cum meajcontinuo subdidit,iYe declinescor meum in verba
utraque, id est,et conjugali, et ea qua? est sine con- maligna (Psal. cxl, 3, 4).Declinatio cordis quid eat,
jugio, loqueretur dicens Vellem omnes homines sic
: nisi consensio?Nondum enim dixit.quisquisin corde
esse sicut me ipsum: sed unusquisque proprium donum occurrentibus suggestionibus quorumque viaorum
habeta Deo; alius sic, alius autem sic (I Gor. vn, 7). nulla cordis declinatione consensit.Si autem consen-
2. Et nein sola iuferiorum partium carnislibidine sit, jam corde non sonuitietiamai
dixit,etiamsi ore
continentia necessariavidereturaDomino speranda, manu vel qualibet corporis parte non fecit, fecit ta-
etiam in Psalmo canitur, Pone, Domine, custodiam menquodcogitutionefaciendumsibiessejamslatuit;
ori meo,et ostium continenlix circum labia mea. Inhoc divinis legibu3 reus^quamvishumanis sensibusabs-
autem divini eloquii testimonio,si os intelligamus conditus verbo in corde dicto,nullo facto percor-
;

sicutintelligeredebemus.ibipositacontinenliaquan- pus admisso.Nequaquam vero membrum foris mo

tuin sit Deimunus agnoscimus.Parumest quippeos non intus praeces-
visset in facto,cujus facti initium
oorporis continere,ne aliquid inde quod non expedit sisset in verbo.Nequeenimmendaciterscriptumest,
per sonum vociserumpat. Intus estenim os cordis, initiumomnisoperis^verbum.Multaquippe homines
ubi sidicustodiametostiumcontinentiosponi deside- faciunt ore elauso,quieta lingua, voce frenata : sed
ravit a Demino, qui verba illa dixit, nobisque di- tamen nihii agunt corporis opere, quod non prius

ADMOHITIO PP. BENBDICTINORUM.

Liber de Continentia correctus ad vetuB exemplar Ecclesiae Remensis ad Metense abbatiaeS. Arnulphi, ad Citer-
ciense, ad Fuieuse nuuc Colbertinum.ad Fulieuse caeuobii Parisiensis S.Bernadi, ad Genovefaeanum, ad Michae-
linum, et ad VaticaDa tria: necnon ad leetiones variantes trium Belgicorum quibus usi sunt Lovanienaes ;et ad
versus editiones DesiJerii Erasmi ac Lovauiensium Theologorum.

Comparavimms prxlerea eas omnes editiones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas, M.

« CitercieQsis Ms., qua conjugale vinculum contemnitur.
(a) Scriptus circiter Christi annum 395, Augustino presbytero aut recens episcopo.
 :

351 DE CONTINENTIA, S. AUGUSTINI 352

dixerint corde.Ac per hoc quoniam multa sunt pec- xni. 1) ? Ita caetera mala facta hominum, qua
cata ininterioribusdictis.quae non suntin exteriori- nullus agit corporis motus, quae nescit ullus cor-
bus factis; nullasunt autem in exterioribus factis, poris sensus, reos suos occultos habent;quos etiam
quae non pracedant in interioribus dictis ' : erit ab solus inquinatin cogitatione consensus, id est,oris
utrisquepuritasinnocentiae,sicircuminteriora labia interioris verbum malignum.In quod timens ille de-
ponatur ostium continentiae. clinari cor suum, ostium continentiae circum Iabia
4. Propter quod etiam ipse ore proprio Dominus oris hujusponiposcita Domino,quod contineatcor,
ait: Mundate qux intus sunt, et quas foris sunt munda ne declinetur in verba maligna, contineat autem,
erunt (Matth. xxiu,26).Itemque alio loco cum Judaeo- non sinendo cogitationem procedere in consensio-
rum stultiloquia refutaret, quia calumniabantur nem; sic enim secundum praeceptum apostolicum,
discipulis ejus non manibus manducantibus
lotis non regnat peccatum in nostro mortali corpore,neque
Non quod intrat in os, inquit, coinquinat hominem ;
exhibemus membra nostra arma iniquitatis peccato
ted quod procedit ex ore,hoc coinquinat hominem. Quee (Rom. vi,12,13). A quo praecepto implendo utique alie-
sententia si tota de ore corporis accipiatur.absurda ni sunt,qui ob hoc ad peccandummembranon mo-
est.Neque enim quem non coinquinat cibus,coin- vent,quia polestas nulla permittitur:quae si adsit,pro-
quinat vomitus. Cibus quippe in os intrat,vomitus tinus exmembrorum velut armorum motibus, quis
ex ore procedit.Sed procul dubio prioraverba perti- in eis intus regnet, ostendunt. Proindequantum in
nent ad os carnis, ubi ait, Non quod intrat in os, ipsisest.membra sua exhibent arma iniquitatis pec-
coinquinat hominem; posteriora vero ad os cordis, cato; quia hoc volunt,quod proptereanon exhibent,
ubi ait, ted quod procedit ex ore, hoc coinquinat ho- quia non possunt.
minem. Denique cumabillo apostolusPetrusexposi- 5. Ac per hoc ilia quae genitalibus membris pudi-

tionem velut parabolae hujusexquireret,ille respon- citia refrenatis.solet maxime ac proprie continentia
diUAdhuc el vos sine intelleciu estis? non intelligitis, nominari,nulla transgressione violatur,si superior
quia omne quod in os intrat, in ventrem vadit, et in continentia,de qua jamdiu loquimur,in corde serve
secessum emittiturTRic certe in quod intrat cibus,03 tur.Propterea Dominus cum dixisset,Zte corde enim
carnis agnoscimus. In his vero quae adjungit, ut exeunt cogitationes malae; deinde quid pertineat ad
agnosceremus os cordis.non sequeretur nostri tar- cogitationes malas secutus adjunxit, homicidia,adul-
ditas cordis,nisi et cum tardis ambulare Veritas di- teria, et caetera. Nec dixit omnia ; sed quibusdam
gnaretur. Ait emm,Quce autem procedunt de ore, de exempligratianominatisetaliaintelligendacommo-
corde exeunt; tanquam diceret,Cum audis de ore,de nuit. Quorum nihilest quodjfieri possit,si malaco-
corde intellige.Utrumque dicojsed alterum exaltero gitatio non praecesserit,qua intus instituitur quod '

expono.Habet os interius homo interior.et hoc dis- foris agitur; et ex ore cordis procedens, jam coin-
cernit auris interior: de hoc ore quae procedunt,de quinathominem,etiamsinulla facultatepermissafo-
corde exeunt, etea coinquinant hominem. Deinde ris per membra corporis non agatur.Posito igitur

jam relicto oris nomine, quod potest et de corpore ostio continentiae in ore cordis,unde cuncta exeunt
intelligi, apertius quid dicat ostendit:De corde enim quae coinquinant hominem,si nil tale inde permitta-
exeunt,\nquit,cogitationes malx,homicidia adulteria, turexire,sequitur munditia qua possitjam gaudere
fomicationes, furta, falsa testimonia, blasphenix :
conscientia quamvis nondum sit illa perfectio, ubi
;

hxc sunt quse coinquinant hominem (Id. xv, 11-20). non luctabitur cum vitio continentia. Nunc autem
Nihil est certe istorum malorum, quae perpetrari quamdiu concupiscit caro adversus spiritum, et
etiam membris corporis possunt,quod cogitatio non spiritus adversus carnem (Galat. v, 17), sat est nobis
antecedat mala, et coinquinet hominem, etiamsi non consentire malis quae sentimus in nobis. Cum
aliquid impediat ne subsequantur opera flagitiosa et autem fit ista consensio,tunc exit ex ore cordis quod
facinorosa membrorum.Si enim quia potestas non coinquinat hominem. Gum vero per continentiam
datur 2 ,vacat manus ab hominis interfectione,num- consensio non tenetur 3 ,malum concupiscenti» car-
quid ideo mundum est ab scelere cor homicid<e?Aut nalis,contraquodpugnatconcupiscentiaspiritualis,
sirem subripere alienam, non ut quis vult potQsf, nocere non sinitur.
numquid ideo in ipsa voluntate fur non est? Autsi CAPUT III. — Q.Continentix pugna contra 'libidines
casta est,quam vult adulterarenon castus,ideo eam quamdiusumus in hac vita.Pugna intcrnaconcupiscen-
non est in corde moechatus?Aut si meretrix non in- tiarum non cxpertanisi bellatoribusvirtutum.Concupi-
veniatur in fornice,ideo qui eam quoerit, non forni- scentiaper lcgem cognoscitur,nonnisi per gratiam vin-
catur in mentePAut si cupienti per mendacium lae- citur. Pugnandit7n
ne peccati concupiscentia regnet.
dere proximum, tempus vel locus desit.ideo falsum Opera carnis mortificanda.Sed aliud est bene pugna-
testimonium non ore interiore jam dixit?Aut si quis- re, quod nunc est, quando morti contentioni resis-
quam homines timens.non audeat lingua carnisso- titur 3
;
aliud adversariumnonhabere.quodtuncerit,
nare blasphemiam, ideo non est hujus criminis
' Michaelinus Mss., consiituitur.
reus, qui dicit in corde suo, Non esl Deus (Psal. s Duo Vaticani Mss. et Fuliensis, consensio tenetur
omisso,no?i.
1
Sicaliquot Mss. Editi \ero,procedant ab interioribus, s Michaelinus codex, morti co^itentione resiititur.
didis. Vaticani duo, 7nentit i^itcntione resistit. M&le nam allu-
* Er. et M88 : Si enim potestas non datur-.ommo quia dit Augustinus ad illud Aportoll ad Corinth., xr,S5: Ubi
 ;

353 LlliER UNUS. 354

quando moi*6 novissimainimicadestruetur(I Cor.xv, qua vincebat cencupiscentia, Dominus dat suavita-
55, 26). Nam et ipsa contincntia cum frenat cohibet- tem beneficam qua delectet amplius contincntia, et
'

quclibidinessimuletappetitbonuinadcujusimmor- terra nostra dat fructum suum (Psal. lxxxiv. 13),quo

talitatcmtendimus.et respuit malumcum quoinhac pascitur miles, qui debellat Deo juvante peccatum.
mortalitato contendimus. lllius quippe amatrix et 8. Tales milites apostolica tubaisto sonitu accen-
spectatrix ', hujus vero et bostis et testis est ; ct de- dit in praelium: Non ergo regnet, inquit, peccatum in
cus appetens, et dedecus fugiens. Non utique in cu- vestro mortali corporc acl obedicndum desidcriis ejus ;

piditatibus frenandis contincntia laboraret, si nihil neque exhibueritis membra vestra arma iniquitutis ptc-
nos contra quod decet liberet 2 si nihil noslrabonae
,
cato : sed exhibete vos Deo tanquam ex mortuis vivenlet,
voluntatiexmalaconcupiscentiarepugnoret.Clamat etmembra vestra armajustitix Deo. Peccatumenim
Apostolus : Scio \nqmt,quia non habitat in mejwcest vobis non dominabitur.Non enim estis sub lege, sed sub
in carne mea, bonum. Velle enim adjacet mihi,perfice- gratia (Hom. vi, 12-14). Et alio luco: Ergo inquit, fra-
re autern bonum noti invenio.Nuac enim fieri bonum tres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem
non consentiatur
potest, ut malae concupiscentiae vivamus. Si enim secundum carnem vixerilis, morie-
perficietur autem bonum, quando ipsa mala con- mini : si autem spiritufactacarnis morti(icaveritis,vive-
cupiscientia finietur. ltemqueidem doctor Gentium tis. Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi (iliisunt Dei
clamat : Condelector legi Dei secundum inleriorem ho- (Id. viii, 12-14). Id ergo nunc agitur, quamdiu est
minem; video autem aliam legem immembris meis,re- mortalis haec vita nostrasub gratia, ne peccatum, id
pugnantem legi mentis mex (Rom. vm, 18, 22, 23). est, concupiscentia peccati (hanc enim hoc loco pec-
7.Hancpugnam non experiunturin semetipsis ni- cati nomine appellat), regnet in nostro mortali cor
sibellatores virtutum debellatoresque vitiorum nec ;
poro. Tunc autem regnare ostenditur, si desideriia
expugnat concupiscentiae malum, nisi continentiae ejus obeditur. Estergo in nobis peccati concupiscen-
bonum. Sunt autem qui legem Dei omnino noscien- tia, quoe non est permittenda regnare : Buntejus de-
tes, malasconcupisccntiasnec inhostibusdeputant, sideria.quibus non est obediendum,ne obedientibus
eisque miserabili caecitate servientes, insuper etiam regnet. Propter quod membra nostra non sibi usur-
beatos se putant,satiando eas potius quam domando. pet concupiscentia, sed sibivindicetcontinentia; ut
Qui vero perlegem cognoverunt e&s(Perlegem enim Deo.ne sint iniquitatis arma pec-
sint armajustitiae
cognitio peccuti[ld.\n,20]; et, Concupiscentiam, inquit, cato:sicenimnobispeccatum nondominabitur.Non
nescieban, nisi lex diceret.Non concupisces, [Id. vn, enim sumus sub lege, bonum quidem jubente, non
7J), et earumtamen oppugnatione vincuntur, quia tamendante sed sumus sub gratia, quae id quod lex
:

sub legevivunt,quajubeturquodbonum est,non et jubet faciens nos amare, potest liberis imperare.
datur; nonvivunt sub gratia, qu® dat per Spiritum 9.1temquecum hortatur utnonsecundum carnem
sanctum quodperlegemjubetur: hisideosubintravit vivamus, ne moriamur, sed spiritu facta carnis mor-
lex, utin eis abundaret delictum (li.v, 20). Auxit tificemus, ut vivamus; tubautiquequae canit,bellum
prohibitio concupiscentiam, eamque fecit inviclam ;
in quo versamur ostendit, et ut acriter dimicemus et
ut accederet prsevaricatio, quae sine lege non fuit, e- hostes nostros mortilicemus,ne ab eis mortificemur,
tiamsi peccalum fuit 3 Ubi enim non . est lex, necprx- accendit.Qui sint vero isti hostes, satis evidenter ex-
varicatio (Id iv, 15). Italexgratia non juvante, pro- pressit. Quos enim a nobis voluit mortificari,ipsi
hibens peccatum, virtus est insuper facta 4
peccati ; sunt, scilicet opera carnis. Sic enim ait Siautem
: spi-

unde ait Apostolus, Virtus peccati lex (\ Cor. xv, 56). ritufacta carnis mortificaveritis, vivetis. Et ista quae
Necmirand^im est quod humanainfirmitas etiam de sintutsciamus,eumdemitidemaudiamusadGalatas
lege bona vires maloaddidit, dum ad ipsam legem scribentem et dicentem Manifesta sunt autem opera
:

faciendam de suis viribus fidit. Ignorans quippeDei carnis, qux sunt fomicationes, immunditix, luxurise,
juslitiam, quam dat infirmo, et suam volens consti- idolorum servitus, veneficia, inimioitise, contentiones,
tuere, qua caret infirmus, justitias Dei non est sub- semulationes, animositates, dissensiones, hxreses, invi-
jectus, reprobus et superbus (Rom. x, 3). Si autem dix, ebrietates, comessationes, et his similia; quse prx-
lex factum praavaricatorem,tanquam ab hoc gravius prxdixi,quoniam qui talia agunt, re-
dico vobis, sicut
vulneratumutdesideret medicum,tanquampaedago- gnumDeinonpossidebunt. Ipsum enimetiam ibi bel-
gus perducit ad gratiam contra suavitatem noxiam
; lum.uthaec diceret ostendebat,etad hos hostes mor-
tificandos eadem ccelesti et spirituali tuba Christi
est, mors, contentio tua ? Ita nempe citare solet hunc lo- milites excitabat. Supra enim dixerat: Dico autem,
cnm, qui pro, contentione, modo, victoriam, habet in
vulgaU quia grajcum neicos cuin diphthongo scriptum,
:
spiritu ambulate, et desideria carnis ne perfecerilis.
conteutionem; secus vero, victoriam siguihcat. Caro enimconcupiscitadversus spiritum,spiritus autem
1
Vaticani Mss., appetitrix. Forte legendum, expecta-
adversus carnem. IIxc enim invicem adversantur, ut
irix.
* Er. et Lov., nos contra quod contenderet, detineret. non ea qux vultis faciatis. Quod si spiritu ducimini,
At Mss., nos contra quod decel (vel, deceret) liberet. Sic non estis sub lege. Ergo sub gratia constitutos vult
{mssini Augustinus verbum, /£6et,quod jungi dativo bo-
et, jungit accusativo: istum adversus opera carnis habere conflictum. Et
1 Lov., non fuit. Abest, non ab editione Erasmi et a haec opera carnis ut demonstraret,adjunxit qu» su-
Mss.
* Ex Mss. restituimus verbum, facta, omissum in edi-
tis ejus tamen loco uonnulli Msi. habent, facti. i Ita Ci8tercien6ii Me. At editi, delectetur.
 ;

355 DE CONTINENTJA, S. ATJGUSTINI 356

pra commemoravi: Manife^ta uulem sunl opera carnis, ptum, non utique sineaniiua ralionali.sicut quidam
quse sunt fomicutiones, et caetera,sive quaecommemo- haereticivolunt et tamen legimus, Verbum curo fa-
;

ravit, sive quee lntelhgenda commonuit.maxime ad- ctum est (Joan. i, \ 4). Quid hic caro intelligenda est,
jiciens.e* his similia. Denique in hoc praelio adver- nisi homo?£/ videbitomnis caro salutare Dei iLuc.m,
8us carnalem quodam modo exercitum velut aliam 6); quid potest intelligi, nisi, omnis homo? Ad te

producens aciem spiritualem Fructus autein spiri-

: omnis caro veniet (Psal. lxiv, 3); quid est, nisi,

tus est, inquit, charitas, gaudium, pax, longanimitas, omnis homo? Dedisti ei potestatem omniscarnis (Joan.
benignitas, bonitus, fides, mansuetudo, continentia: ad- xvn, 2) quid est, nisi, omnis hominis? Exoperibus
;

versus hujusmodi non est tex. Non ait, adversus haec; legis non justificabitur omnis curo (Bom. m, 20) quid ;

ne sola esse putarentur : quamvis et si hoc diceret, est, nisi, nullus justificabitur homo? Quod idem
omnia deberemus intelligere, quae ejusdem generis apostolus alibi exprimensmanifestius, Non, inquit,
bona cogitare possemus sed ait, adversus hujusmo-
: justificnbitur homo ex operibus legis (Gulat. n, 16).
di; et haec scilicet et quaecumque similia. Verumta- Corinthios quoque increpat dicens: Nonne carnales
men quod in eis bonis quae commemoravit, ultimo estis, et secundmm hominem ambulatis (I Cor. m, 3)?

loco posuit continentiam, de qua nunc disputare Cum carnales eos dixisset, non ait, secundum car-
suscepimus, et propter quam multa jam diximus, nem ambulatis: sed, secundum hominem: quiaethoc
praecipue voluit eam nostris mentibus inhaerere. Ip- quid voluit intelligi, nisi, secundum carnem? Nam
sa quippe in hoc bello valet plurimum, in quo ad- utfque si culpabihter quidem secundum carnem,
versus carnem spiritus concupiscit; quoniam lpsas laudabiliter autem secundum hominem ambularetur
carnis concupiscentias quodam modo crucitigit.Un- id est, viveretur, non exprobrans diceret, secundum

de cum haec dixisset Apostolus, continuo subjecit. hominem ambulatis. Agnoscat homo opprobrium *,
Qui autem Jesu Christi sunt, carnem suam crucifixe- mutet propositum, vitet interitum. Audi, homo
runt cum passionibus et concupiscentiis (Galut. v, 16- noli ambulare secundum hominem, sed secundum

24). Haec est actio continentiae : sic opera ' carnis eum qui feeit hominem ab eo qui fecit te, noli de-
:

mortiticantur. Mortiticant vero eos, quos deticien- ficere nec ad te. Homo enim dicebat, qui tamen non

tes a continentiaad consensionem perpetrandorum secundum hominemvivebat :Non quia idonei sumus
talium operum trahit concupiscentia. cogiture uliquid a nobis quasi ex nobismetipsis ; sed

CaPUT IV. — 10. Ut continentiu servuri possit, cuven- sufficientianostra ex Deoest\\\ Cor. m, 5). Vide si se-

du prxsumptw de propnis viribus. Yivere secundum cundum hominem vivebat,quiveraciter ista dicebat.
hominem, etvivere secundumcurnem,idem est. Ut au- Admonensergo Apostolus hominem, ne vivat secun-
tem a conlinenlia non deficiamus, adversus illas dum hominem.hominem Deo reddit. Qui autem non
praecipue diabolicarum suggestionum insidias vigi- vivit secundum hominem,sed secundum Deum,pro-

lare debemus, ne de nostris viribus praesumamus. fecto non vivit etiam secundum seipsum; quia ho-

Maledictus enim ormiis quispem suamponit inhomine mo est et ipse. Sed ideo dicitur etiam secundum car-
(Jerem.xvu, 6). Et quis est iste, nisi homo 2 ? Non po- nem vivere, cum itavivit; quia et carne sola nomi-
testergu veraciter dicere non spem ponere in ho-
se nata intelligitur homo, quod jam ostendimus: si-
mine.qui eam ponit in se.Nam et hoc eecundum ho- cut sola anima nominata intelligitur homo; unde
minem vivere, quid est nisi secundum carnem vive- est,Omnis anima sublimioribus potestatibus subdita
re? Audiatergo qui tali suggestione tentatur, et si sit xm, l),id est, omnis homo et, Septuagin-
(Rom. ;

ulluseichristianus sensusest, contremiscat:audiat, ta quinque animse descenderunt in .Egyptum cumJa-

inquam,.S: secundum curnem vixeritis,moriemini. cob (Gen. xlvi, 27), id est, septuaginta quinque ho-
11. Sed quispiam dicturus est mihi aliud esse se- mines. Noli ergo vivere secundum te ipsum, o ho-
cundum hominem, aliud secundum carnem vivere :
mo : inde perieras, sed quaesituses. Noli, iriquam,
quia homo videlicet rationalis creatura est, et in eo vivere secundum te ipsum : inde perieras, et in-
a
rationalis est animus, quo distat a pecore caro au- ;
ventus es . Noli carnis accusare naturam. quando
tem est intima et terrena pars hominis, et ideo se- audis, Si secundum curnem vixerilis, moriemini. Sic
cundum eam vivere vitiosum est : propter quod ille enim dici potuit, et verissime potuit, Si secundum
qui secunduin hominem vivit.non utique secundum vos vixeritis, moriemini. Nam diabolus non habet
carnem, sed potius secundum eam partem hominis carnem, et tamen quia secundum se ipsum vivere
vivit qua homo est, hoc est, secundum spiritum voluit, in veritate non stetit. Quid ergo mirum 3
si,

mentis,quo pecoribus praeeminet.Verum haecdispu- secundum ipsum vivens, cum loqvitur menda-
se

tatio|valett'ortassisaliquidin8cholisphilosophorum: cium, de suo loquitur (Joan. vm, 44)? Quod verum

nosautem ut intelligamus Apostolum Christi, iibri de illo Veritas dixit.
christiani quemadmodum loqui soleant, debemus CAPUTV.— 12..\onfidatde scqui vultpcccaticoncu-
advcrtere. Fides certe omnium nostrum est, quibus
Christus vivere est 9 hominem a Verbo Dei assum- a Verbo, etc. Genovefaeanus codex, nostrum est, ut
,
Chiistus vemret, hominem a Verbo, etc.
1 Sola editio Lov. Audiat homo opprobrium.
:

s Sic liHbeut aliquot Mss. At Er. si quia perieras, in-

:

'
Gisterciensis M«. II a": est actio eonfinen'ije,si opera.
: ventttses. Lov., si perieras, inventus es.
1 Edlli, nisi ipse homo Abest vox, ipse, a Mss. * lla plures Mss. At editi, Quid ergo verius : et iidrm

• TresMs»., noitrumest, ut Christus venerit, et hominem infra pro, quod verum, liabent, quod vere.

387
piscentiamvincere.Excusatio peccatorumcofdbenda per
continentiam. Excusationes in peccatis diverssf. Fati
accusatio, fortunx, diaboli, Dei vero ipsius
ehxis. Cum ergo audis, Peccatum vobisnon domina-
peccatum tibi non domi-
bitur; noli de te fidere, ut
netur ; quidam sanctus,
sed deillo oui dicit orans
ltinera mea dirige secundum verbum tuum,et non do-
minetur mihi omnis iniquitas (Psal. cxvin, 133). Et-
enim ne forte, cum audissemus, /^rm/um vobis non
dominabitur, nos ipsos extolleremus, et viribus no-
etris hoc tribueremus, statim hoc vidit Apostolus,
atquesubjecit, Non enim estis snb lege,sedsubgratia
(Rom. vi, 14). Gratia itaque facit ut peccatum tibi
non dominetur. Noli ergo de te fidere.ne multoam-
plius inde tibi dominetur. Et cum audimus,5i spi-
non hoc
ritu aciiones carnis mortificaveritis, vivetis
tantum bonum spiritui noslro, quasi per se ipsum
possit ista, tribuamus.Nam ne istum carnalem sen-
sumspiritumortuopotiusquammortificante^sapere-
mus, illico addidit, Quolquot enim Spiritu Dei agun-
tur, hi filii sunt Dei [Id. vm, 13,14). Itaque
nostrooperacarnismortificemus.SpirituDei agimur
qui dat oontinentiam.qua frenemus.dom-emus, vin-
camua concupiscentiam.
13. In hoc tam magno praelio, in quo vivit homo
sub gratia.et cum bene pugnat adjutus,exsultat in
Domino cum tremore, non desunt tamen etiam stre-
nuis bellatoribus, et operum carnis quamvis
mortificatoribus, aliqua vulnera peccatorum, pro-
pter qusB sananda quotidie veraciter dicant, Dimitte
nobis debita nostra (Matlh. 12) :contra eadem vi-
vi,
tia, et contra diabolum principem regemque vitio-
rum.multovigilantiusetacriusipsaorationecertan-
tes.ne valeant aliquid mortiferae suggestiones ejus,
quibusinstigatinsuperpeccatoremadsuaexcusanda
potiusquam accusanda peccata ac sic illa vulnera ;
non modo non sanentur, verura etiam,etsi mortife-
ra non erant.graviteret lethaliter inQigantur.Ethic
ergo cautiore opus est continentia, qua cohibeatur
superbus hominis appetitus, quo placet sibi et non
vult culpabilis inveniri, dedignaturque cum
convinci quod ipse peccaverit ; non salubri humili-
tate suscipiensaocusationem sui, sed excusationem
potius ruino8a elatione conquirens.
Ad hanc super-
biam coercendam, continentiam petivit a Domino
cujussuperiusverbajara posui, etsicut potui,
ille,
commendavi. Namque cum dixisset, Pone, Domine,
custodiam ori meo,etostium conlinentix circum labia
mea; ne declines cor meum iu verba maligna; unde
hoc diceret evidentius explicans, ad excusandas,
i nquit, excusationes in peccatis (Psal. cxl, 3, 4'i.Quid
enim malignius his verbis.quibus malus malum
negat, etiam de opere malo convictus quod negare
non valeat ? Et quoniam factum non potest tegere,
nec benefactum potest dicere, et a se factum videt
patcre,quaerit inalium referre quod fecit,
indepossitauferrequodmeruit.Nolensse essereum,
* Sic Mss. At eaili, vivificante.
;
LIBER UNUS. 358
additpotius ad reatum, etsua excusando non accu-
sando peccata.ignorat non se poenam removere, sed
a Mani- veniam. Apud hominesenim judices.quoniam falli
possunt.quacumquevelut purgare fallaciaquod per-
peram factum est, prodesse aliquid videturad tem-
pus:apudDeumautem,quifallinon|potebt,non estad-
hibenda fallax delensio.aed verax confessio peccato-
rum.
14. Et alii quidem qui sua consuoverunt excusare
peccata, fato se ad peccandtim queruntur impelli,
tanquam hoc decreverint Bidera, et ccelum priua ta-
Hadecernendopeccaverit.uthomo postea talia com-
mittendopecoaret.Aliifortuntemaluntimputarequod
peccant qui omnia fortuitiacasibua agitari putant
:
nec tamen hoc se fortuita temeritate, sed perspe-
;
cta ratione sapere atque asseverare contendunt.Qua-
lisergo dementia eat, disputationea suas rationitri-
buere.et actiones auas casibus subjugare?Alii totum
quod male diabolum referunt nec volunt
faciunt,in :
cum habere vel partem,cum illum sibi occultia
illo
ut spiritu suggestionibus mala suasisse suspicari, possint, se
autem illis suggestionibus, undecumque fuerint,
consensisse dubitare non possint.Suntetiam qui ex-
cusationem suam extenduntinaccusationemDei.di-
vino judicio miseri, suo autem furore blasphemi.
Etenimadversuseumexcontrarioprincipioinducunt
m &'i substantiam rebellantem, cui non potuisset re-
inviotis sistere,nisi substantiae natursquesuee parlem eidem
rebellanti contaminandam corrumpendamque mi-
scuisset et tunc sepeccare dicunt, quando natur»
:
mali praevalet naturae Dei.Haec Manichaeorum estim-
mundissima insania.quorummachinamenta diabo-
lica facillime veritas indubitata subvertit, quaeDei
naturam incontaminabilem atque incorruptibilem
confitetur.Quid autem flagitiosee contaminationis et
corruptionis de istis merito non creditur, a quibua
Deus.qui summe atque incomparabiliter bonusest,
contaminabilis et corruptibilis creditur ?
—
GAPUT VI. 15. Contra alios quiutse excusent,
dicunt placere Deo peccata.Deus et de mahs facit bona.
pcccat, Homo cum potestate peccandi factus, pro
prwmio ac-
cepturus non posse peccare. Sunt et qui eo modo in
excusatione peccatorum suorum accusant Deum, ut
dicant ei placere peccata.Nam si displicerent.inqui-
unt.nullomodo ea fieriomnipotentissimautiquepo-
testate permitteret.QuasiveropeccataDeusimpunita
e "e
permiserit, etiam in eis quos a supplicio sempi-
terno remissione liberat peccatorum.Nullus quippe
debitaegravions pcenae accipit veniam, nisi qualem-
cumque,etsi longe minorem quam debebat, solverit
poenam :at(|ue ita impartiturlargitas misericordiaB,
se ut non relinquatur etiara justitia disciplinae.Nam et
peccatum quod inultumvidetur,habet pedissequam
pcenamsuam,ut nemodeadmisso nisi autamaritu-
dine doleat, autcaecitate non doleat. Sicut ergo tu
tanquam dicis, Cur permittit ista.si displicent? ita ego dico,
Cur punit ista.si placent?Ac perhoc sicut ego con-
fiteor quod omnino ista non fierent.nisi ab Omnipo-
tente permitterentur ; ita tu confitere facienda non
esse quee a justo puniantur : ut non facieodo qu83
 359 DE CONTINENTIA, S. AUGUSTINI 360
punit, mcreamur ab eo discere cur permittit esse ista faciamus, mox addidit, dicens :Quxre pacem,
quae numdX.Perfectorumest enim,sicutscriptum est, et sequere eam (Psal. xxxiii, 15). Pax enim perfecta
solidus cibus (Hebr. v, 14)quo hi qui bene profe-
: in tunc erit nobis, quando natura nostra Greatori suo
ceruntjam intelliguntad omnipotentiam Deipotius inseparabiliter cohaerente, nihilnobis repugnabitex
id pertinuisse, ut ex libero arbitrio voluntatis ve- nobis. Hoc et ipse Salvator voluit,quentum mihi vi-
nientia mala esse permitteret.Tanta quippe'est om- detur, intelligi, ubiait Sintlumbi vestri accincti, et
:

nipotensejus bonitas.uteliam demalis possit facere Incernse ardentes 1

. Quid est lumbos accingere?Libi-
bona,sive ignoscendo, nive sanando, sive ad utilita- dines coercere, quod est continentiae.Lucernasvero
tes piorum coaptando atque vertendo, sive etiam ardentes habere.estbonis operibus lucere atque fer-
justissimevindicando.Omnianamqueistabonasunt, vere,'quod est justitiffi.Nequehic tacuit quofineista
et Dec bono alque oranipotente dignissima nec ta- : faciamus,addendo atque dicendo :Et vos similes ho-
men fiunt nisi de malis. Quid igitur melius, quid minibus exspectanibus dominum suum,quando veniat
omnipotentius eo qui cum mali mihil faciat, bene a nuptiis (Luc. xn, 35, 36). Cum enim veuerit, nos
etiam de malis facit'?Glamant ad eum quimalefece- remunerabit, qui coatinuimus nos ab hisquae* cu-
runt, Dimitte nobis debita nostra (Matth. vi, 12) : piditas, et ea quae imperavit charitas fecimus : ut
exaudit, ignoscit. Nocuerunt sua mala peccantibus : in ejus perfecta et sempiterna pace, sine ulla mali
subvenit eorum medeturque languoribus. Ssviunt contentione et cum summa boni delectatione, re-
suorum hostes : de illorum sajvitia facit martyres. gnemus.
Postremo etiam condemnat eos quos damnatione ju- 18. Omnes ergo qui credimus in Deum vivum et
dicat dignos:sua licetilli mala patiantur.facit tamen verumcujussummebonaimmutabilisquenaturanec
ille quod bonum est. Non potest enim bonum non mali aliquid facit,nec mali aliquid patitur,aquo est
esse, quodjustum est et utique sicut injustum est
: omne bonum.quod etiam minui potest 3 ,et qui suo
peccatum, ita justum est peccati supplicium. bono quod ipse est omnino minui non potest, cum
-16. Non autem potestas Deo defuit, talem facere audimus Apostolum dicentem, Spiritu ambulate, et
hominem qui peccare non posset sed maluit eum : concupiscentias carnis ne perfeceritis-.caroenim concu-
talem facere, cui adjaceret peccare, si vellet non , piscit adversus spiritum.spiritus autem adversus car-
peccare, si nollet : hoc prohibens, illud prajcipiens: nem hxc enim invicem sibiadversantur,ut non ea qux
;

ut prius illi esset bonum meritum non peccare, et vultis faciatis (Galat. v, 16, 17); absit ut credamus,
postea justum pramiium non posse peccare. Nam quod Manichajorum credit insania,duas hic demon-
etiam tales sanctos suos in fine facturus est,quiom- stratas esse naturas ex contrariis inter se principiis
nino peccare non possint.Tales habet quippeetiam confligentes, unam boni, alteram mali.Prorsus ista
nunc Angelos suos, quos in illo sic amamus, ut de duo ambo suntbona: et spiritus bonumest,etcaro
nullo eorum ne peccandofiat diabolus formidemus. bonum ; et homoqui ex utroque constat,uno impe-
Quodde nemine homine justoin hujus vitae mortali- rante.alio serviente,utique bonum est.sed mutabile
tateprsesumimus.Talesautcm omnesfuturosinillius bonum quod tamen fieri non posset 4 nisiabin-
: ,

vitoe immortalitate confidimus. Omnipotens enim commutabili bono, a quo est omne bonum creatum,
Deus qui operatur bona etiam de nostris malis, qua- sive parvum,sive magnum sed quamlibet parvum, ;

liadabit bona, cum liberaverit ab omnibus malis ? a magno tamen factum;et quamlibet magnummuho
Multa de bono usu mali copiosius possuntet subti- modo tamen factoris magnitudini comparandum. Ve-
lius disputari sed neque hocisto sermone suscepi-
: rum in hac bona hominis et bene a bono condita in-
mus, et ejus nimiavitanda est longitudo. stitutaque natura nunc bellum est, quoniam salus
CAPUT VII. — 17. Continentix et justitix offtcia nondum est. Languor sanetur.pax est. Languorem
pariter tendunt ad pacem.Contra Manichaeorum insa- autem istum culpameruit.natura non babuit.Quam
niam de duabusnaturis inter se eonfligentibus.Bellum sane culpamper lavacrum regenerationis Dei gratia
inessc inhomine ex languore per culpam contracto, fidelibus jam remisit;sed sub ejusdem medici mani-
pacem sanato languore futuram esse.Nunc ergo ad il- bus adhuc natura cum suo languore confligit.In talj
lud, propter quod diximus ista, redeamus. Conti- autem pugna sanitas erit tota victoria:nec tempora-
nentia nobis opusest,eteamdivinumessemunusco- ria sanitas, sed aiterna ubi non solum finiatur hic
;

gnoscimus, ne declinetur cor nostrum in verbaina-
ligna ad excusandas excusationes in peccatis. Cui
autem peccato cohibendo non habemus necessariam
continentiam, ne commitatur, quando et hoc ipsa
cohibet,ne commissum si fuerit nefaria superbia de-
fendatur? Universaliter ergo continentianobis opus
est,utdeclinemus a malo.Ut autem faciamus bonum,
languor,verum etiam deinceps nullus oriatur. Pro-
pter quod alloquitur animam suam justus,etdicit:
Bencdic. anima mca.Dominum.et noli obtivisci omnes
rctributiones ejus: qui propitius f\t omnibus iniquitati-
i Unus e VatieanisMss. additxn manibus nostris ;quod
uec editi.nec alii codices babeut Mss. Id etiam a gravo
textu Evaugelii abest iuio et a latino,in autiquis Cor-
;

beieusibus Bibliis.
adaliam videtur virtutem,hoc est,ad justitiam per- * Cisterciensiscodex addit, st/^cre^at.Vaticani autem,

tinere. Hoc nos admonet sacer Psalmus, ubi legi- instigavit, Sed subauditur, imperavit,
s Lov., nonpotest. Male, et repugnautibus editis aliis
mus Declina a malo, et fac bonum. Quo autem line
:

ac -Mss.
* EdiM, fieri non posseconstat. At Mss., fxerinonposset,
1 Mss. t&m quippe. ouiisso, constat.
361 LlBKR UNUS. 362

bus luis, qui sanat omnes kmguores tuos [Psal. cii, 2 el tur quia ipsa curatur. Nemo cnirn unquam carnem
3).Propitius fit iniquitatibus, cum peccata dimillit: suam odio habuit (Ephes. v, 29) ; sicut ipse Apostolus

sanat lunguores, cum desideriu prava compescit. dicit. El alio loco ait : Igilur ipsc ego mente servio legi

Propitius lit iniquitatibus, dando indulgentium : sa- Dci, carne autern legi peccati. Audianlqui auresha-
nat languores, dando continentiam. Illud factum est bent : Igilur ipse ego ; ego mentc, ego carne ; nod
inBaptismateconlitentibus,hocfitinagonecertanti- mente scrvio legi Dei, carne autem lcgi peccali. Quo
bus in (mo a nobis noster per ejus adjutorium vin-
;
modo carne legi pecculi ? numquid concupiscenti;o
cendus est morbus. Etiam nunc illud lit, cum exaudi- consentiendocarnali?Absit:scdmotus desideriorum
mur dicentes, Dimitte nobis debita nostra .-bocautem, illichabendo, <|uos habere nolebat, et tamen habe-
cum exaudimur dicentes, Nenos injeras intentalio- bat. Sed eis non consentiendo mcnte serviebat legi

nem (Matth. vi, 12, 13). Unusquisque enim tentatur, Dei, et tenebat membra, ne fierent arma peccati.

sicut ait apostolus Jacobus, a concupiscentia sua abs- 20. Sunt ergo in nobis desideria raala, quibus non

tractus et illectus (Jacobi Contra quod vitium

i, 14). consentiendo non vivimus male auut in nobis con- :

medicinale poscituradjutorium ab illoqui potestom- cupiscentiaepeccatorum, quibus non obediendo non

nes hujusctsmodi sanare languores, non a nobis perficimus malum.sed eas habendonondumperfici-
alienaBseparatione sed in nostraereparationenatu-
1
,
mus bonum. Utrumque ostendit Apostolus, nec bo-
rae. Unde et praedictus apostolus non ait, Unusquisque num hic perfici, ubi malum sic concupiscitur nec ;

tentatur a concupiscentia ;sed addidit, sua: utqui hoc malum hicperfici, quando tali concupiscentiae non
audit intelligat quomodo clamare debeat, Ego dixi, obeditur. Illud quippe ostendit ubi ait, Velle adjacet
Dornine, miserere mei ; sana animam meatn, quoniam mihi, perficere autem bonumnon(Iiom. vn, 18, 25):hoc
peccavi tibi(Psal. xl, 5). Non enim sanationeindiguis- vero, ubi ait, Spiritu ambulale, et concupiscentias

set, nisi se ipsa peccando vitiasset, ut adversus eam carnis ne perfeceritis. Neque enim
non sibi
ibi dicit

curo sua concupisceret, id est, ipsa sibimetipsi ex adjacere facere bonum ; neque hic
sed perficere :

ea parte qua in carne inlirmata est repugnaret. dicit, Concupiscentias carnis ne habueritis sed, ne ;

CaPUT VIII. — 19. Caro adversus spiritum concu- perfecerilis. Fiunt itaque in nobis concupiscentiae
piscit. non quia inimica natura, sed quia vitiata. Carnis malae, quando id quod non licet libet: sed non per-
concupiscentias ex vitioesse, easque hicminui quidem ficiuntur,cumlegiDei menteservientelibidinescon-
posse, non penitusaujerri nisi in attera vita. Concupis- tinentur. Et bonum fit, cum id quod malelibet, vin-
centiacarnis hicpainapeccati, carne sanata in beatis cente bona delectatione non fit sed boni perfectio :

non Caro enim nihil nisi per animam concupis-

erit. non impletur, quamdiu legi peccati curne serviente 1

cil;sedconcupiscerecaro adversus spiritum dicitur, libidoillicit,etquamviscontineatur,tamen movetur.

quandoanimacarnali concupiscentia spiritui reluc- Non enim opusessetutconlineretur, nisi moveretur.
tatur.Totum hoc nos sumus et caro ipsa quae disce-
: Erit quandoque etiam quando con-
perfectio boni,
dente anima moritur, nostra pars inlima, non fu- Bemptio mali: illud summum, hocerit nullum. Quod
gienda dimittitur, sed recipienda deponitur, nec si in ista mortalitate sperandum putamus. fallimur.

recepta ulteriusrelinquetur. Seminatur&utem corpus Tuncenim erit, quando mors non erit et ibi erit, ;

animale resurget corpus spirituale (l Cor. xv, 44). ubi vita acterna erit. In illo enim saeculo et in illo re-
Tunc jam caro nihil concupiscetadversusspiritum, gno erit bonum summum, malum nullum quando ;

quandoetipsaspiritualisvocabitur,quoniamspiritui erit et ubi sapientiae amor summus, continentiee

non solum sine ulla repugnantia, verum etiam sine labor nullus. Non igitur mala est caro, si malo ca-
ulla corporalis alimenti indigentia in aaternum vivifi- reat, id est, vitio quo vitiatus est homo, oon factus
canda subdetur. Haec igitur duo, quae nunc invicem male, sed ipse faciens. Ex utraque enim parle, id
adversantur in nobis, quoniam in utroque nos su- est, et anima et corpore a bono Deo factus bonus,

mus, ut concordent oremus et agamus. Non enim
alterum eorum putare debemus inimicum, sed vi-
tium quo caro concupiscit aeversus spiritum quod
sanatum, nec ipsum erit, et substantia utraque
salva erit, et inter utramque nulla pugna erit. Au-
diamus Apostolum Scio, inquit, quia non habitat
: quandoquidem
in me, koc est in carne mea, bonum. Hoc utique
ait, quia vitium carnis in re bona non est bonum
quod cum esse destiterit, caro erit, sed jam vitia-
ta vel vitiosa non erit. Quam tamen ad nostram
pertinere nuturam, idem doctor ostendit, prius di-
oendo, Scio quia non habital in me : quod ut expone-
ret, addidit, hoc est id carne mea, bonum. Se itaque
dicit esse carnem suara. Non ergo ipsa estinimica
nostra : etquando ejus vitiis resistitur, ipsa ama-
1 Editi, nlieva sepavatione. Verius Ms8., aliense separa-
tione ; supple, naturx.
ipse fecit malum quo factus est malus. A cujus
mali reatu jam etiam solutus per indu'gentiam, ne
: leve existimet esse quod fecit, adhuc cum suo vitio
pugnat per continentiam. Absit autc.m ut insint
ulla vitia in illa quae futura est pace regnantibus ;
in isto bello quolidie minuunturin
proficientibus, non peccata solum, sed ipsae quo-
: que concupiscentiae, cum quibus non consentiendo
confligitur, et quibus consentiendo peccatur.
Quod ergo caro concupiscit adversus spiritum,
21.
quod non habitat in carne nostra bonum, quod lex in
membris nostris repugnat legi mentis, uon est dua-
rum naturarum ex contrariis principiis facta com-
'Editio Lov , Emendatur px editi9
in carnis servionfe.
alii* et ex Mss. qnorum plurimi postea ferunt, libido
illicita, quamvis contineatur, etc.

Patrol. XL.
tt
383 DE CONTINENTIA, S. AUGUSTINI 364

mixtio sed unius adversus se ipsam propter peccati sit sancia et immaculata. /ta.inquit, et viri debent di-
meritum facta divisio. Non sic fuimus in Adam, ante- ligere uxores suat , Stcut corpora sua. Qui diligit uxo-
quam naturasuo deceptore audito ac secuto, suum rem suam, se ipsum diligit (Ephes. v, 25 29). Deinde
contempsisset atque otfendisset auctorem non est : Bubjunxit, quod jam commemoravimuB Nemo enim :

ista prior vita creati hominis, sed posterior pcena unquam carnem suam odio habuit, sed nutrit etfovet
damnati. Ex qua damnatione per Jesum Christum eam, Quid ad haac dicit im-
sicut et Christus Ecclesiam.

gratia liberati, cum poena sua dimicant liberi, non- mundissimaeimpietati8insania?Quid adhaecdicitis,
dum salute plena, sed jam pignore salutis accepto : Manichaei ? qui nobis velut ex apostolicis Litteris
non liberati autem, et peccatis
1
rei sunt, et auppli- duas sine initio naturas, anam boni, alteram mali,
ciis implicati. Post hanc vero vitam reis manebit in conamini inducere ; et apostolicas Litteras, qua? vos
Bternum pcena pro culpa non remanebit in
; liberis ab ista sacrilega perversitate corrigant, non vultia
aeternum substantieebonaespiritusetcaro; quasDeus audire. Sicut legitis, Caro concupiscit adversus spiri-
ceternum nec culpa, neo poena sed permanebant in : tum (Galat. v, 17) ; et, Non habitat in carne mea bo-
bonusetimmutabilisbona8,quamvismutabiles,con- num : ita legite, Nemo unquam carnem suam
odio ha-

didit. Permanebunt autem in melius commutatae, buit, sed nutritet fovet eam, sicut et Christus Eccle-
nunquam jam in deterius mutandae consumpto pe- ; stam. Sicut legitis, Video aliam legemin membris meis
nitus omni malo, et quod homo fecit injuste, et quod repugnantem legi mentis mex (Rom. vn, 18, 23) ita :

passus estjuste. Quibns duobus mali generibus om- legite, Sicut Christus dilexit Ecclesiam, ita et viri

nino pereuntibus, quorum et unum preecedentis ini- debent diligere uxores suas, sicut sua corpora. Nolite
quitatis, alterum consequentis infelicitatis, erit ho- in illis sanctae Scriptura? testimoniis esse insidiosi,

minissineullapravitatevoluntas recta. Ibi omnibus in his surdi ; et eritis in utrisque correcti. Haeo
erit clarum atque perspicuum, quod nunc a fideli- enim si dignum est, conabimini et
accipiatis ut
bus multis creditur, a paucis intelligitur, malum illa intelligere ut verum est.

non esse substantiam sed sicut vulnus in corpore,

;
23. Tres quasdam copulas nobis insinuavit Apo-

ita in substantia
2
quae se ipsam vitiavit, esse cca- stolus,ChristumetEcclesiam, virum etuxorem.spi-
pisse peste inchoata, atque ibi esse desinere sani- ritumet carnem. Horumpriora posterioribusconsu-
tate perfecta. Omni ergo malo exorto a nobis, et lunt, posteriora prioribus famulantur. Omnia bona

perdito in nobis, bono etiam nostro usque ad cul- sunt, cum in eis qusedam ordinis pulchritudinem ex-
men felicissimae incorruptionis et immortalitatis cellenter praeposita, quaedam decenter subjectacu-
aucto atque perfecto, qualis erit utraquenostrasubs- stodiunt. Vir et uxor, quales secum esse debeant,
tantia?Quandoquidem nunc in ista corruptione et praeceptum rccipiuntet exemplum. Praeceptum est:
mortalitate, cum adhuc corpus corruptibile aggravat Mulieres viris suis subdilae sint, sicut Domino ; quia
animam (Sap. ix, 15), et quod Apostolus dicit, cor- vir caput mulieris est , et Viri diligite uxores vestras.
pusmortuumestpropterpeccalum(Rom.\iu, 10), tale Exemplumautemdaturmulieribus de Ecclesia, viris

tamen testimonium perhibet idem ipse carni nos- de Christo Sicut Ecclesia, inquit, subdita est Chrislo,
:

tree, id est parti nostrae infinae atque terrenae, ut ita et mulieres viris suis in omnibus. Similiter et vi-

dicat quod paulo ante commemoravi. Nemo unquam ris dato prrecepto, ut uxores suas diligant, ad-

carnem suam odio liabuit; statimque subjungat, jecit exemplum, Sicut Cbristus dilexit Ecclesiam.
Erclesiam ? Sed viros et a re inferiore adhortatus est, id est,
sed nutril eam et fovet, sicut et Christus

CAPUT IX. — 22. Carnem naturanon esse malam, a corpore suo, non tantum a superiore, id est, a
cum ejus exemplo diligendas uxores hortetur Aposto- Domino suo. Non enim solum ait, Viri diligite uxo-
res vestras, sicut el Christus aiUxil Ecclesiam, quod
lus. Tres copulx insinuatx ab Apostolo, omnes bonse,
quarum lertia et carnis et spiritus. Mulieri subjectionis est a superiore ; verum etiam dixit, Viri debent diti-

exemplum a came cur non datum. Quo non igitur, gere uxores suas sicut corpora sua (Ephes. v, 22-28),

dico, errore, sed prorsus furore, Manichaei carnem quod est ab inferiore quia et superiora et inferiora :

nostram nescio cni fabulosae centi tribuunt tenebra- bona sunt omnia. Nec tamen mulier a corpore vel
rum, quam volunt suam sine ullo initio malam sem- carne accepit exemplum, ut ita esset subdita viro,
sicut spiritui caro sed aut consequenter Apostolus
per habuisse naturam cum verax doctor viros dili-
:
:

intelligi voluit, quod dicere praetermisit aut forte

gere uxores suas exemplo suae carnis hortetur, quos
;

quiacaroconcupiscitadversusspirituminhujusvitae
ad hoc ipsum Christi quoque et Kcclesiae hortatur
mortalitateatquelanguore,ideodeilIanoluitmulieri
exemplo? Totus denique ipse apostolicae Epistolae
exemplum subjcctionis adhibere. Viris autem ideo
locu8, valde ad rem pertinens, recordandus est :

voluit.quiaetsiconcupiscitspiritusadversuscarnem
Viri, inquit, diliqite uxores vestras, sicut et Christus
dilexit Ecclesiam, et se ipsum tradidit pro ea, ut eam etiam in hoc ipso consulit carni non sicut caro con- :

suhctiiicaret, mundans lavacro aqux in verbo ; ut ex- cupiscens adversus spiritum, nec spiritui consulit
hiberet sibi ipse gloriosam Ecclesiam, non habentem tali repugnatione 1
, nec sibi. Non tamen ei spiritus

maculam, aut rugum, aut aliguid hujusmodi ; sed ut bonus, siveejus uaturam per providentiam nutriendo
ac fovendo, sive ejus vitiis per continentiam resi-
' Michaelinus Mbs., peccati. Fuliensis et alii quidam,
non tiberati autem a peccntis, rei sttnt.
t Sic aliquot Mss. At editi, ita substantiam. * SicMis.Editi vero, tal.s repugnatio.
365 LIBER UNUS. 306

stendo, consulerct.nisi utraqucsubstantia utriusque ejus ut imitcntur, moncntur ? Quomode est inimici

artificem Deum,ctiam decorcsui hujusordinis indi- croatura, quando

animae quaB corporaregunt,
ipsae

caret.Quid est ergo quod vosvcra dementia et chri- utinlor se inimiciliarum scissuras non habeant,
stianos esse,jactatis,et contra Scripturaschristianas cxemplumde mcmbris corpoiis sumunt, ut quod
oculis clausis,vel potius exstincti8,tanta pcrvcrsitate praestitit Deuscorpori pcr naturam, amenl ct ipsai

contenditis, et Christum asserentes in falsa carne

' hoc habcre per gratiam? Merito ud Romanos cum
apparuisse mortalibus, et Ecclesiam in anima ad scriberet, Obsecro, inquit, vos,fraires,'per misericor-
Christum, in corpore ad diabolum pertinere, et se- diam Dei, ut exhibeatis corporavestra hostiamvivam,
xum virilem atque muliebrem diaboli opera esse, sanclam, Deoplaccntcm(l\om xn, I). Sine causa non 1

non Dei,et spiritui carnom tanquam malam subslan- tonebras lucem.etlucemtenebrasessecontcndimus,

tiam bonae susbtantiae cohaerere? si hostiam vivam, sanctam.Deo placentem degentis

CAPUT X. —
24. Manichxorumhxresis negat fuisse tenebrarum corporibus exhibemus.
in Christo carnem veram ,
Dir.it animas adChristum,cor- CAPUT XI. — 25. Carnis et Ecclesix comparatioin
pora addiabolum pertincre,ct sexum utrumque esse ex quibusconsistat.Sed, inquiunt, quomodo caro per
2
diabolo.Si parum vobis videntur respondere qua3 de quamdam similitudincm comparatur Ecclesiae?
apostolicis commemoravimus Littcris.audite adhuc Nunquid Ecclesia concupiscit adversus Christum ;

alia,si aurcs habetis.Quidde carneChristidicit insa- cuin idem apostolus dixerit, Ecclesia subdita est Chri-
nissimusManicha3Us?Quod non fueritvera,sedfalsa. sto (Ephes. v, 24)? Plane Ecclesia subdita est Chri-
Quid ud hoc dicit beatus Apostolus? Memor esto sto : quia ideo spiritus concupiscitadversuscarnem,
Christum Jesumsurrexissea morluisex semine David, ut omni ex parte Christo subdatur Ecclesia; caro
secundum evangelium meum (II Tim. u, 8). Etipse autem concupiscit adversus spiritum, quianondum
Christus Jesus, Palpate, inquit, et videte, quia spiri- pacem, quae perfecta promissaest, accepit Ecclesia.
lus carncm et ossa non habet, sicutme videtis habere Ac per hocEcclesia subdita est Christo ex pignore
(Luc. xxiv, 39). Quomodo est in eornm doctrinave- salutis, ft caro concupiscit adversusspiritum exin-
quod in carne Christi erat fal-
ritas, quae praedicat firmitate languoris. Neque enim non Ecclesiae mem-
sitas?Quomodo inChristonon eratullummalum, in bra erant iidem, quibus ista dicebat: Spirilu am-
quo erat tam grande mendacium. Quia videlicet ho- bulale, et concupiscentias carnis ne perfeceritis. Caro
minibus nimiummundis malumestcaro vera,et non enimconcupiscitadvcrsusspiritum,etspiritus adversus
est malum malumest caro vera na-
falsa pro vera: carnem : hxccnim libi invicem adversantur ; ut non ea
scentis ex David semine, et non est malum lingua quxvultis, faciatis (Galat. v,16 et 17). Uaec utique
falsa dicentis, Palpate, et videle quia spiritus ossa el Ecclesiaedicebantur.quaesiChristosubditanonesset,
carnem nonhabet, me videtis habere! De Ecclesia
sicut non in easpiritusadversuscarnem per continentiam
quid dicit deceptor hominum in mortifero errore? concupisceret.Propterquodpoterantquidemconcu-
Quod ex parle animarum pertineaL ad Christum, ex piscentiascarnie non perficere, sed carne concupi-
partecorporum ad diabolum. Quid ad haec dicit Do- scenteadversusspiritumnon poterantea facere quae
ctor Gentiumin fide et veritate ? ISescitis ,\nqu\t,quia volebant, id est,etiam ipsas carnis concupiscentias
corpora vestra membra sunt Christi(\ Cor. vi, 15) ? De nonhabere. Deinde,cur non confileamur in homini-
sexu masculiet feminae quid dicit filius perditioni3? bus spiritualibusEcclesiam subditam Christo,incar-
Quoduterque sexus non ex Deo sit, sed ex diabolo. nalibus autcm adhuc concupiacere adversus Chris-
Quid ad haecdicit Vaselectionis?Sicu£,inquit,muh'er tum ?An adversus Christum non concupiscebant.qui-
ex viro, ita et vir per mulierem; omnia autem ex Deo busd\ceb&tuv, DivisusestChristus(l Cor. i, 13)? el,Non

(Id. xi, 12.) De carne quid dicit per Manichaeum spi- potuiloqui vobis spirilualibus, sed quasi cornalibus.
ritus immundus? Quod sit mala substantia.necDei, Tanquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi,non
sed inimici creatura. Quid adhaec dicit per Paulum escam; nondum enim potaratis sed ne nunc quidem :

Spiritus sanctus ? Sicut enim corpus unum esJ.inquit, ; adhuc enim estiscarnales. Cum
potestis enimsint in
etmembra habet multa,omnia autem memhfa corporis vobis xmulatio et contentio, nonne carnules estis

cumsintmulla,unum est corpus ; itaet Christus. Et (Id. m, 1-3)? Adversus quem concupiscit aemulatio
paulo post: Posuit, inquit, Deus membra, singulum etcontentio,nisi adversus Christum?Hasenim carnis
3
quodque eorum in corpore, prout voluit. Item paulo concupiscentias Christus in suis sanat, sed rn nullis
post : Deus, inquit, temperavit corpus, ei cuideerat amat. Unde sancta Ecclesia quamdiu habet etiam
majorem honorem dans, ut nou essent scissura3 in cor- membra talia, nomlum macula et ruga.Huc
est sine
pore, sed idemipsum ut pro invicem sollicila sint mem- accedunt et illapeccata, proquibus quotidanavox
bra : unum membrum, compatiuntur
et sive patitur totius Ecclesiae est,Dimittet nobisdebita nostra (Matth.
omniamembra ; sive glorifwalur unum membrum,con- vi, 12) : a quibus ne spirituales putaremus alienos,
gaudent omnia membra(Id. xn, 12-26). Quomodo est non quicumquecarnalium.necipsorum quicumque
mala caro, quando ipsae animae pacemmembrorum spiritualium.sed quisuperpectusDominidiscumbe-
bat,etquem prae caeteris diligebat (Joan. xm, 23),

« Er. et Ven. omittunt voculam, et M.

* Aliquot Mss. Si parvum vubis viiteiur respondere.
:
1
Sic Mas. At editi pro, non, habent, enim Minus
> Sic Mss. At editi, singuia quxque. bene.
 ; ;

367 DE CONTINENTIA, S. AUGUSTINI 368

Si dixerimus,\nqml,qma peccatum non habemus, nos nonomnis aliquid patitur,aut quoslibet dolores to-
ipsos decipimus, et veritas in nobis non est (I Joan. i ,
lerantissime patitur, habeteam virtutem,quae simi-
8). In omni autem peccato.plus in majore, minus in
liter Dei munus est, et patientia nuncupatur : multi
minore, tamen contra justiam concupiscitur. Etde enim tolerant multa tormenta.ne in suis criminibus
Christo scriptum est : Quifactus est nobis sapientia a prodant autmale sibi conscios,autseipsos;multipro
Deo, et justitia, et sanclif\caHo,et redemptio (l Cor. i, explendis ardentissimis libidinibus, et obtinendis,
30). In omniigitur peccatocontra Christum sinedu- velnon relinquendis eis rebus quibus vinculopravi
bio concupiscitur sedquiBanat omnes languores
:
amoris obstricti sunt;multi pro diversis et pernicio-
nostros (Psal. cn, 3), cum perduxerit Ecclesiam ad sis,quibusvehementertenentur,erroribus;quos om-
promissam languoris sanitatem,tunc in nullo mem- nes absit ut veram dicamus habere patientiami ita
brorum ejus quamlibet minima eritulla maculaaut non omnis qui aliquid continet, vel ipsas etiamcar-
ruga. Tunc nullo modo caro adversus spiritum con- nis aut animi libidines mirabiliter continet, istam
cupiscet;etideonullaeritcausacuradversuscarnem contincntiam,decujusutilitateetdecoredisserimus,
etiamspiritusconcupiscat. Tunc finemaccipietora- haberedicendusest.Quidamenim,quod mirumdictu
nis haec pugna,tunc ambarum substantiarum erit videri potest,per incontinentiam se continent; velut

summaconcordia : tunc usque adeo ibi nulluseril sisemuliercontineatamarito,quia hoc juravit adul'
carnalis,utetiam caro ipsa sit spiritualis.Quod ergo tero.Quidam per injustitiam,velutsi miscendi sexus
nuncagitcumcarnesuaquisquesecundumChristum non rcddat conjux conjugi debitum, quia ipse vel

vivens,cumet concupiscit adversusejusmalamcon- ipsa jam potest vincere talem corporis appetitum.
cupiscentiam.quam^sanandam continet,quamnon- Item quidam continent decepti fide falsa, et vana
dum sanatam tenet et tamen ejus bonam nutrit na-
;
6perantes, et vana sectantes : in quibus sunt omnes
turam fovetque, quoniam nemo unquam carnem su- haeretici,et quicumque sub nomine religionis aliquo

am odiohabuit(Ephes. v,29): hoc etiam agit cum errore falluntur; quorum continentia vera esset, si
EcclesiaGhristus,quanturnfasestcomparareminora essetet fides vera: cum vero illa propterea nec fides
majoribus. Nam et correptionibus eam reprimit, ne sit appellanda, quiafalsa est, sine dubio etista con-
2
impunitateinQatadissiliat ;etconsolationibuserigit, nomine indigna est. Numquid enim conti-
tinentiae

ne gravatainfirmitatesuccumbat. Hincetillnd Apo- nentiam^quainmunusDeiverissimedicimusdicturi

stoli : Sienimnosipsos dijudicaremus, non judicare- sumus esse pectatum? Absit a nostris cordibus tam
mur : cum judioumur autem, a Domino corripimur, ne detestanda dementia. Beatus autem Apostolus ait,
cum mundo damnemur (l Cor. xi, 31 et 32). Et illud
hoc Omne quodnon estex fide,peccatumest(Rom.xiv, 23).
in Psalmo: Secundum multitudinem dolorum meorum Quae igitur non habet fidem, nec contineutia nomi-
in cordemeo, consolalionestuae jucundaveruntanimam nanda est.

meam(Psal.xcui, 19). Tunc ergosperandaest carnis 27. Sunt etiam qui aperte malignis serviendo dae-
nostrae sine ulla repugnatione perfecta sanitas, minibus,acorporis voluptatibuscontinent,utpereos
quando erit Ecclesiae Christi sineullo timorecerta expleant nefarias voluntates.quarum impelum ardo-
securitas. remque non continent. Unde ut aliquid dicam, et

CAPUT XII.— 26. ContinentiaManichaeorumetalio- proptersermonis longitidinem taceam; qui-

cffitera

rum quorumdum, prsesertim hgerecticorum, Continen- dam non attingunt etiam uxores suas, dum quasi
lia item quorumdum immunda, ut per magicas artes mundi per magicasartesperveniread uxores moliun-
pervenianladuxoresalienas.ttsecadversusMamchazos tur alienas.O mirabilem continentiam.irno vero ne-
falaciter continentes, pro veraci continentia dispu- quitiam atque immunditiam singularem Si enim !

ne continentice Iructuosus et glorio-

tasse suffecerit,
sus labor,partem infimam nostram, id est, corpus,
quandoabimmoderatiset illicitis voluptatibuscohi-
bet et refrenat.non salubriter castigare,sed insectari
credatur hostiliter. Corpus quippe ab animiestqui-
dem natura diversum, sed non est a natura hominis
alienum. Non enim animus constat ex corpore
homo ex animo constat et corpore et uti-
sed tamen
queDeusquem liberat,totumhominemliberat Unde
veraessetcontinentia,magisabadulterio,quamprop-
ter adulterium perpetranduir,carnis concupiscentia
debuit a conjugio continere.Hanc quippe concupis-
centiam carnis relaxare soletcontinentia conjugalis,
ejusque frenis hactenus moderamen imponere.ut nec
s
in ipso conjugioimmoderatelicentiadiffluatur ,sed
custodiatur modus,aut infirmitati conjugis debitus,
:
non secundum imperium praecipit, sed se-
cui hoc
cundum veniam concedit Apostolus ( I Cor. vn,6 )

totumhominemetiamSalvatoripsesuscepit, digna- aut filiis procreandis accommodatus, quae una fuit

tus in nobis totum liberare quod fecit. Qui contra cansa miscenda? invicem carnis et patribus quon-
istam sentiunt veritatem.quid eis prodest libidines dam et matribussanctis. Id autem facienscontinen-
continere? si tunen aliquas continent. Quid in eis tia, id est. moderans et quodam modo limitans in
percontinentiantpotestfieri mundum,quorumcon- conjugibuscarnisconcupiscentiam, et ejusinquie-
tinentia talisimmundaest?quae neccontinentiano- tum atque inordinatum motumcertisquodam modo
minandaest.Sentirequippequodsentiunt, virusest finibusordinans,beneutiturhominismalo,quem fa-

diaboli ; continentiavero muuus est Dei. Sicut autem

EdiU, continentiam fidei. Abe8t,/iJt/e:',aMss.

Duo Mss., quoninm. Er., quando.
i
i

9 Aliquot M<-8., dissolent

s Duo Mss., dif/tuat.
 3G9 LIBKR UNUS. 370

citetvult perficere bonum sicut Deus utitur ctiam

: bitis cum illo in gloria.Qutitua loquatur intclligamus,
hominibus malis, propter eos quos perficit bo- imoveroattentius audiamus.Nam quid hocplanius?
nos. quid apertius Eis certe loquitur, qui consurrexe-
!

CAPUT XIII. — 28.Continentianon tantumlibidines rant cum Christo, nondum utique carne, sed men-
corporis, sed et anirni cuviditales coercet et regit. Mo- te ;
quos mortuos dicit, et magis binc vivos : nam
tusanimx pravi continentia cohibendi, negatoconscnsu vita vestra, inquit, abscondita est cum Christo in Deo.
et rejecta vel cogitationis delectatione. Absit ergo ut Talium mortuorum vox est: Vivo autem jam non ego,
continentiam, de qua Scriptura dicit, Et hoc ipsum vivit vero in me Christus. Quorum ergo vita erat abs-
erat sapientix, scire cujusestet hoc donum (Sap. vm. condita in Deo, admonenturetexbortantur utmem-
21),etiam eos babere dicamus, qui continendo, vel brasua mortificentquaesuper terram.Id enimsequi-
erroribus serviunt, vel aliqua minores cupiditates tur Mortificate ergo membra veslra qux sunt super ter-
:

ideo vincunt, ut alias expleant, quarum granditate ram. Et ne quisquam nimistarduB membra ista vi-
vincuntur.Eavero quae veraestdesuperveniens con- sibilia corporis mortificanda putaret a talibus, con-
tinentia.non aliis malis mala premero alia,sedbonis tinuo quid dicat apcricns: Fornicalionem, inquit,
mala sanare vult omnia. (Jujus ut breviter comple- immunditiam, perturbationem, concupiscentiam ma-
ctar actionem jomnibus prorsus delectationibnscon- lam,et avaritiam,quae estidotorumservitus.ltmevero
cupiscentiae.quae adversanturdelectationisapientiae, credendum est quod isti qui jam mortui erant, eo-
coercendis atque sanandis invigilat officium conti- rumque vita abscondita erat cum Christo in Deo.ad-
nentiae. Unde angustius eam sine dubitatione me- hucfornicabantur,adhuc in moribu3 immundisope-
tiuntur, qui solas libidines corporis cohibere defi- ribusque vivebant, adhuc perturbationibus concu-
niunt:melius profecto illi, quinonaddunt corporis, piscentiae malre atque avaritiac serviebant? Quis de-
sed generaliter libidinemsivecupiditatem regendam mensista detalibus senserit? Quidergo vult ut mor-
dicuntadcontinentiam pertinere. Quae cupiditas in opere scilicet continentiae, nisi motus ipsos
tificent,

vitioponitur.nectantumestcorporis.verumetanimi. adhucinsua quadam interpellatione, sine nostra?

Etenim sicupiditascorporisest in fornicationibuset mentis consensione, sine membrorum corporalium
ebrietalibuB, numquid inimicitiae, contentiones, operatione viventes ? Et quomodo isti mortificantur
aemulationes, postremo animositates, in corporis opere continentiae,nisi cum eis mente non consenti-
voluptatibus, ac non potius in animi motibus et tur, nec exhibentur eis arma corporis membra et :

perturbationibus exercentur? Garnis tamen opera quod est majus, atque vigilantiacontinentiaemajore
omnia nuncupavit Apostolus, sivequaead ani-
hffic curandum, ipsa etiam nostra cogitatio, quamvis eo-
mum, sive quae ad carnem proprie pertinerent ip- rum quodam modo suggestione et quasi susurra-
sum scilicet hominem nomine carnis appelJans tione tangatur, lamen ab eis ne oblectetur avertitur,
(Galat. v, 19-21). Opera quippe hominis sunt quae et ad superna delectabilius cogitanda convertitur;
non dicuntur Dei quoniam homo qui hasc agit,
;
ob hoc ea nominans in sermonibus, ne babitetur
Becundum se ipsum vivit, non secundum Deum, in in eis, sed fugiatur ab eis ? Quod fit, si effioaciter
quantum haec agit. Sunt autem alia opera hominis, audiamus, ipso adjuvante qui hoc per Apostolum
quae magis dicenda sunt opera Dei. Deus est enim, suum pra?cipit Qux sursum sunt quxrite, ubi
:

inquit Apostolus, qui operatur in vobis et velte et Christus cst in dextera Dei sedens qux sursum sunt :

operari, pro bona volunlate (Philipp. n, 13). Inde
est iilud: Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi
filii suntDci [Rom. vm. 14).
29. Spiritus itaque hominis adhaerensSpiritui Dei,
concupiscit adversus carnem, id est, adversus se ip-
sum; sed proseipso, ut motusilli sive in carne, sive
inanima,secundum hominem,non seuundumDeum,
qui suntadhuc per acquisitum languorem,continen-
tia cobibeantur, propter acquirendam salutem ut
sapite, non qux super terram.
GAPUT XIV. — 30. Fidem sine operibus non sal-
vare.Vita carnis constantcr debellanda. In continenlix
prsclio vires et victoria refercnda in Deum.Cum autem
mala illa commemorasset, adjunxit atque ait: Pro-
pter qux venit ira Dei in filios infidelitalist, Utique sa-
lubriter terruit, ne putarent fideles proptcr solam
fidem suam, etiamsi in his malis viverent, se posse
: salvari apostolo Jacobo contraistum sensum voce
;

homo nonsecuudumhominem vivens,jam possitdi- manifeslissima rcclamante ac dicente, Si fidem quis

cere, Vivo autemjam non ego, vivit vero in me Chri- aulem non habeat, numquid po-
dical se habcre, opera
stus(Galat. n, 20). Ubi enim non ego, ibi felicius terit fidcs salvare eum
14)?Undeet hic Do-
(Jacobi n,
ego ut quando secundum hominem reprobus ullus
; ctor Gentium propter mala venire iram Dei dixit
illa

motus exsurgit.cui non consentit qui mente legi Dei in filios infidelitatis. Cum autem dicit, In quibus et
servit, dicat etiam illud, Jam non ergo operor illud vos aliquando ambulastis, cum viveretis in illis satis ;

(Rom. vn, 17). Talibus quippe et illa dicuntur, quae ostenditquod in illis jam non viverent. His quippe
sicut eorum socii participesque debemus audire : St mortui erant, ut eorum vita in Deo cum Christo es-
consurrexistis cum Christo, qux sursum sunt quxrite set abscondita. Cum ergo jam in illis non viverent,
ubi Christus est in dextera Dei sedens ; qux sursum mortificarejamtaliajubebantur. Ipsisquippe ineis-
sunt sapite, non quse super terram. Mortui enim es~ dem non viventibus illa vivebant sicut paulo ante ;

tis, etvitavestra abscondUa nt cum Christo in Deo: jam ostondi et membradicebantur ipsorum, ea vi-
:

cum Christus apparueritvita vestra, tuncet aos appare' delicct vitia quae in membris habitabant ipsorum,
 .

371 ADMONITIO 1N LJBHUM DE BONO CONJUGALI. 372

modo locutionis '

per id quod continet id quod conti- lient, eamque inde ipsa deponent ', atque in suam
netur; sicutdicitur, Totumforumindeloquitur, cum redigent servitutem, turpiter deformiterque capti-
homines loquantur qui sunt in foro. Ipeo locutionis vam. Tunc regnavit peccatum in hominis mortali
modo in Psalmo canilur, Omnis lerru adoretle {Psul. corpore ad obediendum desideriis ejus tunc sua ;

lxv, 4) id est, omnes homines qui sunt in terra.

; membra exhibebit arma iniquitatis peccato (Rom.
31. Nunc aulem deponite, inquit, et vos universa vi, 12), et erunt novissima illius pejora prioribus
(Coloss. m, 1-8) : et commemorat plura ejusmodi (Maltk. xn, 45). Multo est enim tclerabilius certa-
mala. Sed quid est, quod ei non De-
sulficil dicere, men hujusmodi non ccepisse, quam ceptum reli-

ponite vos universa ; sed additaconjunctionedixit,e£ quisse conflictum, et factum ex bono praeliatore
eos ? Nisi ne propterea se putarent haec mala facere, vel etiam ex victore captivum. Unde Dominus non
atque impune in eis vivere, quia fides eorum libera- ait, Qui cceperit ; sed, Qui perseveraverit usque in
ret eos ab ira, quae venit in filios infidelitatis ista fa- finem, hic salvus erit (Id. x, 22).
cientes, et in his sine fide viventes. Deponite, inquit, 32. Siveautem ne vincamur acriter confligentes,
et vos illa mala propter quse venit ira Dei in filios in- sive aliquoties vel etiam insperata vel inopinata faci-
fidelitatis;necvobiseorumimpunitatempropterfidei quinobisdat continentiam demus
litate vincentes,ei

meritum promittatis. Non autem diceret, Deponile, gloriam. Meminerimus quemdam justum dixisse in
eis qui jam deposuerantex ea partequatalibusvitiis abundantia. sua, Non movebor in seternum; demon-
non consentiebant, nec sua membra eis arma pec- stratumque illi esse quam temere hoc dixerit, tan-
cati dabant, nisi quiain hoc facto est, et in hac ad- quam suis viribustribuens.quod ei desuperpraesta-
huc operatione versatur, quamdiu mortales sumus, batur. Hec autem ipso confitente didicimus; mox
vita sanctorum. Dum enim spiritus concupiscit ad- enim adjunxit, Domine,in voluntatetua prxstitisti de-
versus carnem, haec magna intentione res agitur 2
,
cori mto virtutem avertisti autem faciam tuam, et fa-
;

delectationibus pravis, libidinibus immundis.moti-
buscarnalibus atqueturpibus, suavitate sanctitatis,
amorecastitatis, spirituali vigore, etcontinentiaede-
core resistitur :sic deponuntur ab eis qui mortui sunt
eis,nec consentiendo vivunt in eis.Sic,inquam,depo-
ctussum conturbatus (Psal. xxix, 7. 8). Per medici-
nalem providentiam paululumdcsertus estarectore,
ne per exitialem superbiam desereret ipse rectore n
Sive ergo hic, ubi cum vitiis nostris domandie
minuendisque confligimus sive ibi, quod in fine
;

nuntur, dum continuata continentia, ne resurgant, futurum est, ubi cum hoste, quia omni peste 2
premuntur.Quisquisquasi eecurusab haceorumde- carebimus id nobiscum salubriter agitur, ut qui
;

illico in arcem mentis prosi-

positione cessaverit, glorialur, in Domino glorietur (I Cor. l, 31).

1 Sic plerique Mss. Quidam vero addunt, quo expri- ' Sic Mss. At editi, ipsam deponent.
mitur. Editi autem, quo significatur. 1 Sic M§8. Edili vero, ubi omni hoste et omm.
3 Cisterciensis Mss., ac magna intentione delectationibus

pravis omisso, hxc res agitur.

;

ADMONITIO
IN LIBHUM DE BONO GONJUGALI (a).

Liber iste cum

proxime secuturo pariter est contra reliquias quasdam haeresis Joviniani. Hanc
altero
haeresim suo tempore natam commemorat Augustinus in libro 2deNuptiis et Concupiscentia, cap. 23 :

« Jovinianus, ait, qui paucos ante annos novellam conatus est haeresim condere,Manichaeis patrocinari

« dicebat Catholicos,quod adversus eum Banctam virginitatem nuptiis praeferebant.»Et in libro de HaBresi-

bus,cap.82:«A Joviniano quodam monacho ista haeresis ortaest aetate noslra,cum adhuc juvenes essemus.»
Additque fuisse illarr cito oppressam et exstinctam.puta circiter annum Christi 390;Romae primum damna-
tam,tum deinde Mediolani: qua de re extant Siricii papae ad Mcdiolanensem Ecclesiam litterae,et quae ad
ipsum a synodoMediolanensi Ambrosio prsesule redditae sunt,a Baronioad praedictum annum 390 relatae.
Confutaverat Jovinianum Hieronymus,sed excellentiae virginalis defensionem nonnisi damnatione nuptia-
rum tentasse ferebatur,adeoque Manichaeis h.-creticis incaute favisse.Nesimilem calumniam sive querelam
pateretur Augustinus.antequam de virginitatis praestanlia diceret.scribendum de conjugii bono judicavit:
quod opus circiter annum 401 perfecisse,non modo ex Retractationum serie intelligitur,sed etiam exlibris
de Genesi ad litteram, eo fere anno 401 inchoatis. Nempe in libro nono de Genesi, cap. 7, ubi conjugii
bonum commendat: « Hocautcm, ait, tripartitum est fides, proles, sacramenlum. In fide attenditur ne
;

« praeter vinculum conjugale,cum altera vel altero concumbatur; in prole.ut amanter suscipiatur,benigne

« nutriatur,religiose educetur:in sacramento nutem,ut conjugium non separetur.et dimissus aut dimissa

« nec causa prolis alteri conjungatur. Haec est tanquam regula nuptiarum.qua vel naturae decoratur fecun-

« ditas,vel incontinentiae regitur pravitas.Unde quia satisdisseruimus in eo libro quem de BonoConjujiali

« nuperedidimus, ubiet continentiam vidualem,etexcellentiam virginalempro suorum graduum dlgnitate

(a) Bono conjugali, vvle prxterea lib. 2, cap. 22, Hetractationum, tom.
In librum de i col. 639,
a verbis Joviniani hceresis, usque ad verba col. 640, Humani generis pars est. M.
 373 DE BONO CONJUGALI, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 374

« distinximus, diutiu9 hic noster stilus non est occupandue. » Hoc ipsum opus notatur in lib. 1 de Pecca-
torum meritia et romissione, cap. 29.

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE BONO GONJUGALI*
LIBER UNUS <">.

In quo docet Augustiuus nuptias multis nominibus esse honorabiles, et non tantum in fornicationia compara-
tioue, 6ed ex proprio genere bonas ac de se ab omni peccato immunes. Gontinentiam vero longe esse praestan-
tiorem ostendit adeoque nuptias, quas olim necessarias ad propagandum Dei populnm, per duem ChriBtus pro-
:

phetaretur et nasceretur, in usu habere Sancti debuerunt, nunc temporis postquam dictuui est, Qui potest capere,
capiat, non amplectendas nisi ab iis qui se continere uon valent. Ceeterum contineutes nostros antiquis illis con-
jugatis, Abrahamo nomiuatim et Sarce, vix ulla ratione conferri, nedum iis pra;ferri posse ; quippe qui et conti-
neutiaB virtutem in animi habitu tenuerunt nubentes, et obedientiao laude, qua tanquam matrice virtutes omnes
continentur, quam maxime excelluerunt.

CAPUT PRIMUM. 1. —
Prima societas viri et est. Siveergo sine cocundi complexu alio aliquo mo-
uxom.Quoniam unusquisquehomo humani generis do,si non peccassent.hahituri essent filios ex mune-
pars est, et sociale quiddam est humana natura, re oranipotentissimiCreatoris.qui potuit etiamipsoa
magnumque habet et naturale bonum, vim quoque sine parentihus condere.qui potuit carnem Christi in
amicitiae ob hoc ex uno Deus voluit omnes hominos
; utero virginali formare, et ut etiam ipsis infidelibua
condere, ut in sua societate non sola similitudine loquar, qui potuitapibusprolemsineconcubitu dare:
generis, sed etiam cognationis vinculo tenerentur. siveibi multa mysticeac figuratedictasint,aliterque
Prima ltaque haturalis humanse socictatis copula vir sitintelligendura quod scriptum est, Implete terram,
et uxor est. Quos nec ipsos singulos condidit Deus, et dominamini ejus (Gen. i, 28), id est, utplenitudine
et tanquam alienigonas junxit sed alteram creavit : et perfectione vitoa ac potestatis id fieret, ut ipsum
ex altero signans etiam vim conjunctionis in latere,
; quoqueincrementumetmultiplicatioquadictumest,
unde illa detracta, formata est (Gen. n, 21, 22). La- Crescite, et multiplicamini, provectu mentis etcopia
teribus enim sibi junguntur, qui pariter ambulant, virtutis intelligatur, sicut in Psalmo positum est,
et pariter quo ambulant intuentur.Consequens est Multiplicabis me in anima mea virtute (Psal.cxxxvn, '

connexio societatis in filiis,qui unus honestus fruc- 3) nec data sit homini prolis iata successio, nisi
;

tus est, non conjunctionis maris et feminae, sed posteaquam causa peccati, futura erat in morte de-
concubitus. Poterat enim esse in utroque sexu, cessio sive corpus non spirituale
: 3 bominibus, i 1 1 i

etiam sine tali commixtione, alterius regentis, al- sed primo animale factum erat,utobedientue merito
terius obsequentis amicalis quaedam et germana postea fieret epirituale,ad immortalitatem capeasen-
conjunctio. dam, non postmortem, quae invidia diaboli intravit
CAPUT —
2. De propagalione filiorum, si homo
II. in orbem terrarum (Sap. n, 24) et facta est pcena
non peccasset, diversas sententix. Nec nunc opus est peccati sed per illam commutationem quam signifi-
;

ut scrutemur, et in ea quaestione definitam senten- cat Apostolus, ubi ait, Deinde nos viventes qui reliqui
tiam proferamus, unde primorum hominum proles sumus, simul cum illis rapiemur in nubibus in obviam
posset existere.quos benedixerat Deus, dicens, Cres- Christo in aera (I Thess. iv, 16) ut illa corpora primi
:

cite, et multiplicamini, et implete terram, si non pec- conjugii et mortalia fuisse intelligamusprima con-
cassent cum mortis conditionem corpora eorum
; formatione, et tamen non moritura nisi peccassent,
peccando meruerint, nec esse concubitus nisi mor- sicut minatus erat Deus tanquam vulnus mina-
: si

talium corporum possit.PIures enim de hac re sen- retur,quia vulnerabile corpus erat; quod tamen non
tentiaediversaaqueexstiteruntjetsiexaminandumsit, accidisset, nisi fieretquod ille vetuisset. lta ergo
veritati ' divinarum Scripturarum quaenam earum possent etiam per concubitum talium corporum ge-
potissimumcongruatjprolixaedisputationisnegotium nerationes subsistere.quas usque adcertummodum,
*
ADMONITIO PP. BENKDICTINORUM.
Liber de Bono Conjugali ad Romanos quinque VaticanaB bibliothecoo codices recognitus est, et ad Gallicanos un-
decim scilicet ad vetustissimum Corbeiensem ante mille annos Bcriptum, ad Germaneusem, CiBterciensem, Mi-
:

chaelinum, Sorbonicum, ad Thuanos seu Colbertinos duos, ad codicem bihliotheca; Regiae, Augustinensium ma-
joris conveDtus Parisiensis. Remensis Ecclesias, v. c. Emerici Bigol Rotomagensis ad lectiones variantes trium ;

Mss. Belgicorum apud Lov. et ad editiones Erasmi et LovanieDsium.

Gomparavirnus praeterea eas omnes editiones xmtio Ketr. ct Couiess. /. 1, rnemoratas. M.

1 Sic Mss. Editi autem, veritate. * Editi omittunt, me : et loco, virtute, habent, virtu-
tem. At Augustiuus legere solet Multiplicabis mein ani-:

(a) Scriptus circiter annum Christi 401.

ma mea vvtute, juxta LXX : et ita hic Mbs., nisi quod
anliquissimus CorbeienfiiB pro, virtute, habet, in virtu-
tem.
 !

375 DE BONO CONJUGALI S. AUGUSTINI 376

haberent increraentum, nec vergerent tamen in se- et vitse huic przeponenda.B.u.c acceditquia in eoipso
nium aut usque in senium i, nec tamen in mor-
;
quod invicem conjuges debitum solvunt,etiamsi
sibi

tem,donec illa benedictionis multiplicatione terra id aliquanto intemperantius et incontinentius expe-

impleretur. Si enim vestibus Israelitarum praestitit tant, fidem tamen sibi pariter debent. Cui fidei tan-
Deus per annos quadraginta sine ullo detrimento tum juris tribuit Apostolus, ut eam potestatem ap-
proprium slatum (Deut. xxix, 5) quanto magis ;
pellaret,dicens \Mulier non habel potestafem corporis
praestaret corporibus obedientium praecepto suo fe- sui, sed vir ; similiter autem et vir non habet potes-
licissimum quorbiam temperamentum certi status, tafem ccrporis sui, sed mulier (1 Cor. vn, 4). Hujus
donec in melius converterentur, non morte hominis autem fidei violatio dieitur adulterium, cum vel
qua corpus ab anima deseritur, sed beata commu- propriae Hbidinis instinctu,vel alienaa consensu,cum
tatione a mortalitate ad immortalitatem, ab animali altero vel altera contra pactum conjugale concum-
ad spiritualem qualitatem bitur : atque ita frangitur fides quae in rebus etiam
;

CAPUT III. — Bonum conjugii multiiplex. Primum corporeis et abjectis magnum

animi bonum est et ;

et secundum conjufjii bonum.Tertium conjugiibonum ideo eam saluti quoque corporali qua etiam vita
Harum sententiarum quae vera sit,vel si alia vel aliae nostra ista continetur, certum est debere praeponi.
possunt adhuc ex illis verbis exsculpi, quaerero ac Etsi enim exigua palea prae multo auro pene res
disserere longum est. nulla est tamen cum in negotio paleae, sicut
; fides
3. Illudnunc dicimus, secundum istam conditio- in auro sincera servatur, non ideo minor est quia
nem nascendi etmoriendi, quam novimus, etin qua in re minore servatur. Cura vero ad peccatum ad-
creati sumus, aliquid boni esse conjugium masculi mittendum adhibetur fides, mirum si fides appel-
etfeminae: cujus confoederationemitadivina Scrip- landa est verumtamen qualiscumque sit, si et con-
:

tura commendat,ut nec dimissae a viro nubereliceat tra ipsam fit, pejus fit; nisi cum propterea deseri-
alteri, quamdiu vir ejus vivit nec dimisso ab uxore; tur, ut ad veram fidem ao legitimam redeatur, id
liceat alteram ducere, nisi mortua fuerit quae re- est, ut peccatum emendetur, voluntatis pravitate

cessit. Bonum ergo conjugii, quod etiam Dominus correcta. Tanquara si quis cum hominem solus ex-
in Evangelio confirmavit, non solum quia prohiboit spoliare non possit, inveniat socium iniquitatis, et
dimittere uxorem.nisiexcausa fornicationis (Matth. cum eo paciscatur ut simul id faciant spoliumque
xix, 9), sed etiam quia venit invitatus ad nuptias parfiantur, quo facinore commisso totum solus au-
(Joan. u, 2), cur sit bonum merito quaeritur. Quod ferat. Dolet quidem ille,et fidem sibi servatam non

mihi non videtur propter solam filiorum procrea- esse conqueritur verum in ipsa sua querela cogitare
;

tionem, sed propter ipsam etiam naturalem in di- debet,potius in bona vita ipsi humanae societati fuis-
verso sexu societatem. Alioquin non jam diceretur se servandam, ne praeda iniqua ex homine fierct, si
conjugium in senibus, paesertim si vel amisissent sentit quam inique sibi in peccati societate servata
filios, vel minime genuissenl. Nunc vero in bono non fuerit.Ille quippe utrobique ' perfidus,profecto
licet annoso conjugio, etsi emarcuit ardor aetatis in- sceleratior judicandus est. Et si iu quod male fece-
ter masculum et feminam, viget tamen ordo chari- rant ei displicuisset, et propterea cura participe fa-
tatis inter maritum et uxorem quia quanto : melio- cinorispraedamdividere noluisset.ut hominicuia b-
res sunt,tanto maturius a commixtione carnis suae lata fuerat, redderetur, eum perfidum nec perfidus
pari consensu se continere cceperunt; non ut neces- diceret. lta mulier si fide conjugali violata fidem

sitatis esset postea non posse quod vellent, sed ut servet adultero, utique mala est : sed si nec adul-
laudis esset primum noluisse quod possent. Si er- tero, pejor est. Porro si eam flagitii pceniteat, et ad
go servatur lides honoris et obsequiorum invicem castitatem rediens conjugalem, pacta ac placita
debitorum ab alterutro sexu, etiamsi languesccnti- adulterina rescindat, miror si eam fidei violatricem
bus et prope cadaverinis utriusque membris, ani- vel ipse adulter putabit.

morum tamen rite conjugatorum tanto sincerior, CAPUT V.—5.Coujunctio viri et feminse quandonam
quanto probatior, et tanto securior, quanto placi- sitconnubium, quando non. Solet etiam quasri, cum
dior castitas pcrseverat. Ilabent etiam id bonum masculus et femina, noc ille maritu9, nec illa uxor
conjugia, quod carnalis vel juvenilis incontincntia, alterius, sibimet non filiorum procreandorum, sed

etiamsi vitiosa esl, ad propagandae prolis redigitur propterincontinentiamsoliuscoucubituscausacopu-

honestatem, ut ex malo libidinis aliquid boni faciat lantur, ea fide media, ut nec ille cum altera, nec illa

copulatio conjugalis. Deinde quia reprimitur, et cumalteroid faciat.utrum nuptiee sint vocandae Et
quodam modo verccundius aestuat concupiscentia potest quidem fortassc non absurde hoc appellari con-
carnis, quam temperat parentalis affectu?. Interce- nubium,si usquead mortem alteriuseorum 2 idinter
dit enim quaedam gravitas fervidae voluptatis 2 ,cnm eos placuerit, et prolis generationem, quamvis non
in eo quod sibi vir et mulier adhaerescunt, pateret ea causa conjuncti sint,non tamen vitaverint,ut vel
mater essse meditantur. nolint sibi nasci filios, vel etiam opere aliquo malo
CAPUT IV. —
4. Quartum conjugii bonum. Adul- agant ne nascantur. Ca?terum si \el utrumque vel
tcrium quid sit. Fides in rebus eliam abjectis servanda unum horum desit.non invenio quemadmodum has
nuptias appollarc possimus. Etenim si aliquam sibi
• Sola editio Lov. oinittit, cut usque in senium. * Iu Corbcieusi codice vetustissiino, utrumubique.
1 Bigotiauus Al.ss., voluptati. s Er. ct Mss., s\ usque ad mortetn alicujus eorum.
 377 LIDEIl UNUS. 378

viradtempusadhibuerit,donec aliamdignumvclho- cupisccntiae vcro satianda;, aed tamon cum conju^c,

quam compa-
noribusvel facultatibus suis inveniat, propter thori fidem, venialem liabet culpam : adul-
remducat; ipso animoadulterest,neccumillaquam terium vero sive fornicatio lethalem habet culpam,
cupit invenire, sed cum ista cum qua siccuhat, ut Ac per hoc melior eBt quidem abomniconcubitucou-
cumea non habeat maritale consortium.Undeetipsa timntia, quam vel ipse matrimonialis concubitus,
hoc sciens ac volens, impudiee utique miscetur ei, fit causa gignendi.
cumquo non habet foedus uxorium.Verumtamensi CAPUT VH. — Fmdus nuptiale separatione conju-
ei thori fidem servet, et cum ille uxorem duxerit, gum non fit An dimissa adullera liceat alteram
irrilum.
nubere ipsa non cogitet,atque a tali prorsus opere ducere. Uxeorem superducere vetitum more Romano
continere se praparet, adulteram quidem 1'ortassis Divortio lex faideris nuptialis non aboletur inter Chri-
facile appellaro non audeam; non peccare tamen quis «im/ios.Sedquiaillacontinentiameritiampliorisest,
dixerit, cum eam viro, cujus uxor non est, misceri reddereverodebitumconjugale,nulIiusestcriminis,
aciat?Jamvero si ex illoconcubitu.quantum ad ipsam exigere autem ultra generandi necessitatem, culpoe
attioet.non nisi filios velit,et quidquid ultra causam venialis,fornicari vero vel moochari,puniendi crimi-
procreandipatiturinvitapatiatur:multisquidoiuisla nis ; cavere debet charitaa conjugalis, ne dum sibi
matronis anteponenda est quce tametsi non sunt
;
unde amplius honoretur, conjugi faciat unde
qua3rit
adulterae, virostamen suos plerumque etiam conti- damnetur. Qui enim dimittit uxorem suam, excepta
nere cupientes ad reddendum carnale debitumco- causa fornicationis, faciteam maichari (Matth. v,32).
gunt, non desiderio prolis, sed ardoreconcupiscen- Usque adeo fcedus illud initum nuptiale cujusdam
tiae ipso suojure intemperanter utentcs:in quarum sacramenti res est, ut nec ipsa separatione irri-
tamennuptiisbonumesthoc istumquodnuptaesunt. tum fiat : quandoquidem vivente viro, et a quo re-
Ad hoc enim nuptrc sunt, ut illa concupiscentia re- licta est, mcochatur, si alteri nupserit ; et ille hu-
dactaad legitimum vincuIum,nondelbrmis et disso- jus mali causa est qui reliquit.
luta fluitaret,habens de se ipsa irrefreuabilem carnis Miror autem si quemadmodum licet dimittere
7.
infirmitatem.denuptiis autem indissolubilem fidei adulteram uxorem,ita liceat ea dimissaalteram du-
societatem; de se ipsa progressum immoderatecoe- cere.Facit enim de hac re sancta Scriptura diffici-
undi,de nupliis modum caste procreandi. Etsi enim lem nodum, dicente Apostolo, ex pracepto Domini
turpeestlibidinoseutivellemarito^honestumestta- mulierem a non debere discedere quod si dis-
viro ;

mennolle misceri nisi marito, et nonparere niside cesserit,manere innuptam,autviro suo reconciliari
marito. (I Gor. vn, 10, H) : cum recedere utique et manere
CAPUT VI. — De conjugalis debiti exaclioneacred- innupta, nisi ab adultero viro non debeat, ne rece-
ditione. Sunt item viri usque adeo incontinentes, ut dendoabeo quiadulter non est.faciateum moechari.
conjugibus necgravidis parcant.Quidquid ergo inter Reconciliari autem viro vel tolerando, si se ipsa '

se conjugati immodestum,inverecundum,sordidum continere non potest,vel correcto.forsitan juste po-

gerunt, vilium est hominum,nonculpanuptiarum. test. Quomodo autem viro possit esse licentia du-
6. Jam in ipsa quoque immoderatiore exactione cenda3 alterius,si adulteram reliquerit,cum mulieri
debiti carnalis.quam eis nou secundum imperium non sit nubendi alteri,si adulterum reliquerit, non
praacipit,sed secundum veniam concedit Apostolus, video.Quas sunt.tantum valet illud sociale vin-
si ita
utetiam praeter causam procreandi sibi misceantur ;
culum conjugum, utcum causaprocreandi collige-
etsieospravimores ad talem concubitumimpellunt, tur,necipsa causa procreandi solvatur.Possit 2 enim
nuptias tamen ab adulterio seu fornicatione defen- homo dimittere sterilem uxorem, etducere de qua
dunt. Neque enim illud propter nuptias admittitur, filios tamen non licet; et nostris quidem
habeat : et
sed propter nuptias ignoscitur.Debentergo sibi con- jam temporibus ac more Romano,nec superducere,
jugatinonsolumipsiussexussuicommiscendifidem, ut amplius habeat quam unam vivam et utique :

liberorum procreandorum causa, qure primaest hu- relicto adultera vel relicto adultero possent plurea
manigenerisinistamortalitatesocietas;verumetiam nasci homines, si vel illa alteri nuberet, vel ille

infirmitatis invicem excipienda3,ad illieitos concubi- alteram duceret. Quod tamen si non licet, sicut
tusevitandos,mutuam quodam modo servitutem; ut divina regula prasscribere videtur; quem non fa-
eorum perpetua continentia placeat, nisi
etsi alteri ciat intentum, quid sibi velittanta firmitas vinculi
exalteriusconsensu non possit. Et ad hoc enim uxor conjugalis ? Quod nequaquam puto tantum valere
non habet potcstatem corporis sui,sed vir similiter et ;
potuisse, nisi alicujus rei majoris ex hac infirma
virnon ttabet potestatem corporis sui,sed mulier (1 Cor. mortalitate hominum quoddam sacramentum adhi-
vii, 4-6) : ut et quod non filiorum procreandorum, beretur, quod deserentibus hominibus atque
sed infirmitatisin incontinentitecausaexpetit velille id dissolvere capientibus, inconcussum illis mu-
de matrimoniOjVel illade marito.non sibi alterutrum neret ad pcenam. Siquidem interveniente divortio
negent ; ne per hoc incidant in damnabiles corru- non aboletur illa confcederalio nuptialis : ita ut
ptelas, tentante Satana,propter incontinentiam, vel sibiconjuges sint, etiam separaticumillis autem :

amborum, vcl cujusquam eorum. Conjugalis eniin adulterium committant, quibus fuerint etitm post
concubitus generandi gratia,non habet culpam;con-
* Sola fere editio Lov., seipse.
1 Alss. uti vel murito. 8 Posset, juxta Ludg. m.
379 DE BONO CONJUGALI, S. AUGUSTINI 380
Buum repudium copulati, vel illaviro, vel ille mu- de substantia Christo ac discipulis ejus necessaria
lieri.Nec tamen nisi in civitafe Dei nostri, in monte ministrabant Bed melius qui omnem suam aubs-
;

sancto ejus (Psal. XLVii,2),taIis est causa cum uxore. tantiam dimiserunt, ut expeditiores eumdem Domi-
CAPUT VIII. — Repudii usus qualis apud Genliles, num sequerentur.In hisautem binis bonis.sive quae
el qualis apud Judxos.Conjugium bonum est prorsus, isti.sivequae Marthaet Mariafaciebant.fieri non pos-
non aulem sola comparatione fornicationis.Gastevum set quod melius est, nisi altero praetermisso autre-
aliter se habere jura Gentilium,quis ignorat; ubi in- licto.Unde intelligendum estnon ideomalum putan-
terposito repudio.sine reatu aliquo ultionis humanae, dum esse nuptias, quia nisi ab eis abstineatur,non
et illacui voluerit nubit,et ille quam voluerit ducit? potest haberi vidualis castitas aut virginalis inte-
Cuiconsuetudinisimilealiquid.propterlsraelitarum gritas.Neque enim ideo malum erat quod Martha
duritiam,videturpermississe Moyses de libello repu- faciebat,quia nisi inde abstineret soror ejus, non
dii (Deut xxiv,i ; Matth. xix,8).Quain re exprobratio faceret quod melius erat aut ideo malum est sus-
:

quam approbatio divortii magis apparet. cipere justum aut prophetam in domum suam,
8. Honorabilesevgo nuptix in omnibus,el thorus im- quia nec domum baberedebet, ut quod melius est
maculatus (Hebr.xm,i ). Quod non sic dicimus bo- faciat, qui vult ad perfectionem Christum sequi.
num,ut in fornicalionis comparatione sit bonum ;
CAPUT IX. —
9. Gonjugium bonum est non nisi
alioquin duo mala erunt,quorum alterumpejus;ant propter aliud expetendum. Conjugio uti debuisse
bonum erit et fornicatio, quia est pejus adulterium; sanclos primis temporibus : nec praeferendam esse
pejus est enim alienum matrimonium violare,quam continentiam. Sane videndum est, alia bona nobis
maretrici adhsrere et bonumadulterium,quia est
: Deum dare, quae propter se ipsa expetenda sunt,
pejorincestus; pejus eat enimcum matrequamcum sicutest sapientia, salus, amicitia ; alia quae prop-
aliena uxore concumbere : et donec ad ea pervenia- ter aliquid sunt necessaria, sicut doctrina, cibus,
tur, quae, sicut Apostolus ait, tnrpe est etiamdicere potus, somnus, conjugium, concubitus. Horum
omnia bona erunt in comparatione
(Ephes. v, 12), enim quaedam necessaria sunt propter sapientiam,
pejorum. Hoc autem falsum esse quis dubitet?Non 6icut doctrina quaedam propter salutem, sicutci-
;

ergoduomala sunt connubiumetfornicatio,quorum bus, et potus, et somnus, quaedam propter amici-

alterum pejus ;sed duobonasuntconnubiumetcon- tiam, sicut nuptiae vel concubitus hinc enim sub- :

tinentia,quorum alterum est melius.Sicut ista tem- sistit propagatio generis humani, in quo societas

poralis sanitas et imbecillitas non sunt duo mala, amicalis magnum bonum est. His itaque bonis
quorum alterum pejus sed ista sanitas et immorta-
;
quae propter aliud necessaria sunt, qui non ad hoc
litas duo bonasunt, quorum alterum melius. Item ulitur propter quod instituta sunt, peccat, alias ve-

non duo mala sunt,quorum vani-

scientia et vanitas nialiter,aliasdamnabiliter.Quisquisvero eis propter
duo bona sunt,
tas pejus: sed scientia et charitas hoc utitur, propter quod data sunt, bene facit. Cui
quorumcbaritas melius.Namque scientiadestruetur, ergo non sunt necessaria, si non eis utitur, melius
ait Apostolus et tamen huic tempori necessaria
; facit.Proindeista bona cum opus habemus.benevo-
est charitas autem nunquam cadet (I Cor. xm, 8).
: lumus sedmeliuseanolumus quam volumus:quia
:

Sic et mortalis istB generatio, propter quam fiunt tunc melius nos habemus.cum ea necessaria non ha-
nuptiae, destruetur; ab omni autem concubitu im- bemus. Ac per hoc bonum est nubere.quia bonum
munitas,et hicangelicameditatio est,etpermanet in est filios procreare, matremfamilias esse (I Tim. v,
aeternum.Sicut autem jejuniis sacrilegorum melio- 14): sed melius est non nubere, quia melius est ad
rasuntprandiajustorum itanuptiaefidelium virgi- ;
ipsamhumanamsocietatemhoc opere non egere.Ita
nitati anteponuntur ir.ipiarum 1 Verumtamenneque . enimjamsesehabethumanum genus,ut aliis qui se
ibi prandium jejunio.sed justitia sacrilegio neque ; non continent,non solum per nuptiasoccupatis.sed
hic nuptiae virginitati,sed fides impietati praefertur. multis etiamper illicitos concubitus luxuriantibus,
Ad hoc enim justi cum opus est prandent, ut tan- bono Creatorede malis eorum faciente quodbonum
quam boni domini quod justum et aequum est est, nondesitnumerositas prolis et abundantiasuc-
servis corporibus praebeant: ad hoc autem sacrilegi cessionis,undesanctaeamicitiaeconquirantur.Exquo
jejunant, ut daemonibus hoc nu- serviant. Sic ad colligitur,primis temporibus generishumani.maxi-
bunt fideles, ut maritis pudice copulentur ad hoc : me propter Dei populum propagandum, per quem et
autem sunt virginea impiae, ut a vero Dco forni- prophetaretur et nascereturPrincepsetSalvator om-
centur. Sicut ergo bonum erat quod Martha facie- nium populorum.uti debuisse sanctosisto.non prop-
bat, occupata circa ministerium sanctorum, sed ter se expetendo,sed propter aliud necessariobono
melius quod Maria soror ejus sedens ad pedes Do- nuptiarum: nunc vero cum ad incundam sanctam
mini,et audiensverbum ejus* (Luc.x, 39-42) : ita bo- etsinceramsocietatemundiqueexomnibusgentibus
num Susannaein conjugali castitate laudamus(Dim. copiaspiritualiscognationisexuberet.etiam propter
xiii); sed tamen ei bonum viduac Annae (Luc.u, 36, solosfiliosconnubiacopularecupientes, ut ampliore
37) , ac multo magis Martoe virginis anteponi- continentia1 bono potius utantur admonondi sunt.
mus (Luc.i, 27). Honum erat quod faciebant, quaa —
CAPUT X. 0. Objcctio contra continentiam.
1 Lov., impiorum dissentientibus editis aliie et uss,
:

* Hio »ola editio Lov., addit eum eum ambx hospitio Nunc ei toli conjugari debent, qui se non conlintnt.
recepUsent. Nuptiat non essepcccatum.Nuptialis toncubitus solus
 38! LIBER UNUS. 382

ille est gui fit causa generandi. Sed novi qui mur- diliguntquod honestum.quam quod inhonestumest,
murent Quid inquiunt, omnea homines
: si, velint idest.quodest nuptiarum.quam id quod non estnu-
ab omni cencubilu continere unde subsistct ge- ; ptiarum, hoc eia auctoro Apostolo secundum ve-
nus humanum ? Utinam omnes hoc vellent,dunta- niam conceditur : cujus delicti non habent horta-
xat in charitate de corde puro et conscientia bona trices nuptias, sed deprecatrices, si Dei misericor-
et fide non ficta (I Tim. i, 5) multo citius Dei civi- : diam nsn a se avertant,vel non abstinendo quibus-
tas compleretur, et accelerareturterminus scoculi. dam diebus ut orationibus vacent.et per hanc absti-
Quid enim aliud hortari apparet Apostolum.ubiait, nentiam sicut per jejunia commendent preces suac,
cum inde \oquereluv, Vellem omnes esse sicut me ip- vel immutando naturalem usum in eum usum qui
sum ? Aut Hoc autem dico, fratres tem-
illo loco : : est contranaturam,quod damnabilius fitin conjuge.
pus breveesl; religuum est ut et hi gui habent uxores, CAPUT XI. —
12. Usus contra naturam exsecra-
tanquam non habentes sint ; et gui flent,languam non bilior in uxore, guam in meretrice. Innuptarum am-
flentes ; et gui gaudent, tanguam non gaudentes ; et plior sanctitas commendata, non negata sanctitas nu-
qui emunt, languam non ementes ; et gui utuntur hoc ptarum. Nam cum ille naturalis usus, quando pro-
mundo, tanguam non utantur : prxterit enim figura labitur ultra pacta nuptialia, id est, ultra propa-
hujus rnundi. Volo vos sine sollicitudine esse. Deinde gandi necessitatem, venialis sit in uxore, in mere-
subjungit : Qui sine uxore est, cogitat ea gux sunt trice damnabilis iste qui est conlra naturam, ex-
;

Domini, quomodo placeat Domino. Qui autem malri- secrabiliter fit in meretrice, sed exsecrabilius in
monio conjunctus est, cogitat qux sunt mundi, guo- uxore.Tantum valet ordinatioCreatoris etordo crea-
modo placeal uxori. Et divisa est mulier innupta et turae,ut in rebus ad utendum concessis,etiam cum
virgo l
: quae innupta est,sollicita est ea qux sunt Do- modus exceditur, longe sit tolerabilius, quam in
mini, at sit sancta et corpore et spiritu ; qux autem eis '
quae concessa non sunt, vel unus vel rarus ex-
nupta est, sollicita est guomodo pla-
quac sunt mundi, cessus. Et ideo in re concessa immoderatio conju-
ceat viro. Unde mihi videtur hoc tempore solos eos ne in rem non concessam libido prorumpat,
gis,

qui se non continent,conjugari oportere,secundum toleranda est. Hinc est etiam quod longe minus
illam ejusdem apostoli sententiam Quod si se non : peccat quamlibet assiduus ad uxorern, quam vel
oontinent, nubant ; melius est enim nubere quam uri. rarissimus ad fornicationem. Cum vero vir mem-
11. Nec ipsis tamen peccatum sunt nuptiae,quae si bro mulieris non ad hoc concesso uti voluerit, tur-
incomparationefornicationiseIigerentur,minuspec- pior est uxor si in se, quam si in alia fieri permi-
catum essentquam fornicatio,sed tamen poccatum serit.Decus ergo conjugaleest castitas procreandi,
essent.Nuncautem quiddicturi sumus adversusevi- et reddendi carnalis debiti fides hoc est opus nu- :

dentissimam vocem Apostoli dicentis Quodvultfa- : ptiarum, hoc ab omni crirnine defendit Apostolus
ciat; non peccat,si nubat ; et,Si acceperis uxorem, non dicendo, Et si acceperis uxorem, non peccasti; et si

peccasti ; et si nupserit virgo,non peccat (I Gor. vn, 7, nupserit virgo, non peccat; Quod vult faciat ; non et,

28-36). Hinc certejam dubitare fas non est nuptias peccat, si nubat. Exigendi autem debiti ab alterutro
non essepeccatum.Nonitaquenuptiassecundumve- sexu immoderatior progressio, propter illa quae
niam concedit Apostolus nam quis ambigat absur- : supra dixit, conjugibus secundum veniam conce-
dissime dici non eos peccasse quibus venia datur? ditur.
Sed illum concubitum secundum veniam concedit, 13. Quod ergo ait, Quge inupta est, cogitat ea quge
qui per incontinentiam,non solacausaprocreandi,
fit sunt Domini, ut sit sancta et corpore et spiritu, non
et aliquando nulla causa procreandi quem nuptiae ;
sic accipiendum est, ut putemus non essesanctam
non fieri cogunt, sed ignosci impetrant si tamen : corpore christianam conjugem castam. Omnibus
non ita sit nimius.ut impediat quae seposita esse de- quippe fidelibus dictum est, Nescitis guia corpora
benttemporaorandi,necimmuteturineumusumqui vestra temvlum in vobis est Spiritus sancti, gucm ha-
est contra naturam,de quo Apostolns tacere non po- betis a Deo (I Cor. vi, 19). Sancta sunt ergo etiam
tuit,cum de corruptelis nimiis immundorum etim- corpora conjugatorum,f1dem Dominoservan-
sibi et
piorum hominum lcqueretur (Rom. l, 26, 27). Con- tium. Cui sanctitati cujuslibet eorum.nec infidelem
cubitusenimnecessariuscausagenerandi,inculpabi- conjugem obsistere, sed potius sanctitatem uxoris
lis et solus ipse nuptialis est.
autem qui ultra Ille prodesse infideli viro, aut sanctitatem viri prodesse
istam necessitatem progreditur,jam non rationi,sed infideli uxori, idem apostolua tesatis est, dicens,
Jibidini obsequitur.Et hunc tamen non exigere, sed Sanctificatus est enim vir infidelis in uxore s et san- ,

reddere coniugi,ne fornicando damnabiliter peccet, ctificata est mulier infidelis in fratre (ld. vn, 14).
adpersonam conjugalem.Siautemamboia-
pertinet Proinde dictum est sccundum ampliorem san-
illud
liconcupiscentiae subiguntur, rem faciunt non plane ctitatem innuptarum quam nuptarum, cui merces
nuptiarum.Verumtamensimagisinsuaconjunctione etiam debetur amplior secundum quod isto bono
1
Lectio heec est ornniuin fere veterutu Mss. explicata illud est melius quia et hoc solum cogitat 3 quo-
:
,

ab Augustino iu libro <le saucta Virgiuitate, cap. 22, et '

M8S., in ea.
in libro de Bono Viduitatis, cap. 2 quae quidetn bic in ;
B ; et iidem infra, in fratre fide-
Editi, in uxore fideli
ante editis tnale etueudata fnerat buuc iu tuoijuin Et : li. Vox, utroque loco ahest a Msi. et a graeco
fideli,
aivisa e»t mutitr nuptu, et virgo qux innuyta est.ln isto textu Apostoli.soletque pneteriri abAugustiuo, ut lib.l
loco Apostoii dissouantiatu codicutn latinoruru uotavit de sermoue Domiui iu moute, cap. 16.
Hierouyuius iu lib. 1 contra joviniauum. 3 Lov., cogitat
femina. Abest, femina, ab Er. et Mss.
383 DE BONO CONJUGALI,S. AUGUSTINI 384
modo placeat Domino. Neque enim femina fidelis, plexu m, 5), non potius eligerent vel virgi-
{Eccle.
servans pudicitiam conjugalem,non cogitat quomodo nalem vidualem continentiam conservare.quam
vel
placeat Domino, sed utique minus quia cogitat
; tribulationem carnis, sine qua conjugia esse non
etiam quae sunt mundi,quomodo placeat viro. Hoc possunt (ut alia taceantur a quibus parcit Aposto-
enim de iilis dicere voluit, quod '
possunt habere lus), nullo jam cogente humanae societatis officio
quodam modo de necessitate connubii, ut cogitent sustinere? Sed cum dominante concupiscentia fue-
quae sunt mundi, quomodo placeant viris suis. rint copulati, si eam postea vicerint, quia non ita
CAPUT XII. — 14. Nuptas non cogitantes nisi licet dissolvere conjugium, s^cut licebat non colli-
quomodo placeant Deo perraras esse.Quod utrum de gare, fiunt tales quales profitetur forma nuptia-
omnibus nuptis dixerit, an de talibus quales ita rum ;ita ut vel pari consensu ascendant celsiorem
multae sunt, ut pene omnes putari possint,non im-
sanctitatis gradum, aut si non ambo sunt tales,
merito dubitatur. Neque enim et illud quod de
erit qui talis est non exactor, sed redditor debiti,
innuptis ait, Qux innupta est, cogitat ea quge sunt
servans in omnibus castam religiosamque concor-
Domini, ut sit sancta et corpoie et spiritu, ad omnes
diam. Illis vero temporibus, cum adhuc propheti
innuptas pertinet cum sint quaedam viduae mor-
;
cis sacramentis salutis nostrae mysteriura velaba-
tua?, quae in deliciis vivunt (I Tim x, 6). Verumta- tur, etiam qui ant*e nuptiastales erant, officio pro-
men quod attinet ad quamdam distinctionem et pagandi nuptias copulabant, non victi libidine,sed
quasi proprietatem innuptarum atque nuptarum
; ducti pietate quibus si optio talis daretur, qualis
:

sicut nimium detestanda est, quae continens a nu-

revelato Novo Testamento data est, dicente Domi-
ptiis, id esl a re concessa, non continet a delictis, no, Qui polest capere, capiat \Matth. xix, 12) non ;

vel luxuriae, vel superbiae.vel curiositatis et verbo-

eos dubitat etiam cum gaudio suscepturos fuisse,
sitatis : ita rara nupta est, quae in ipso quoque qui diligenter intentus legit quomodo conjugibus
obsequio conjugali non cogitat nisi quomodo pla-
utebantur, cum et plures habere uni viro licebat,
ceat Deo, ornando se, non intortis crinibus, aut
quas castius habebat quam nunc unam quilibet
*

auro et margaritis et veste pretiosa, sed quod de-

istorum, quibus videmus quid secundum veniam
cet mulieres promittentes pietatem perbonam con-
concedat Apostolus (I Cor. vn, 6). llabebant enim
versationem (Id. n, 9 et 10). Talia quippe conjugia
eas in opere generandi, non in morbo desiderii si-
Petrus quoque apostolus praecipiendo describit :
cut gentes quae ignorant Deum (I Thess.iv, 5\Quod
Similiter, inquit, mulieres obaudientes maritis suis ; tam magnum est, ut multi hodie facilius se tota
ut et si qui non credunt verbo, per mulierum conver- vita ab omni concubitu abstineant, quam modum
sationem sine loquUa lucrifieri possint,videntes timo-
teneant non coeundi, nisi prolis causa, si matri-
rem et castam conversationem vestram ut sint non :
monio copulentur. Nempe multos habemus fratres
qux a foris ornantur capillorum incrispationibus,aut et socios ccelestis haereditatis utriusque sexus con-
circumdatx auro, aut veste decora ; sed ille abscondi-
tinentes, sive expertos nuptias, sive ab omni tali
2
tus cordis vestri homo in illa perpetuitate quieti et commixtione integros nempe innumerabiles sunt:
;

modesti spiritus, qui et apud Dominum locuples est. quem tandem audivimus interfamiliaria colloquia,
Nam sic quxdam sanclse mulieres qux in Dominum sive eorum qui conjugati sunt, sive qui fuerunt,
sperabant, ornabant se, obsequentes viris suis quo-
; indicantem nobis nunquam se conjugi esse com-
modo Sara obaudiebat Abrahse, dominum illum vo- mixtum.nisi sperando conceptum ?Quod ergo prae-
cans ; cujus factae estis filix benefacientes, et non
cipiunt conjugatis Apostoli, hoc est nuptiarum :

timentes ullum vanum timorem. Viri simili ratione quod autem venialiter concedunt.aut quod impedit
concordes et caste viventes cum uxoribus vestris, et
orationes, non cogunt nuptiae, sed ferunt.
tanquam vasi infirmiori et subjecto tribuite honorem,
CAPUT XIV. —
16. Uli concubina propter filios
quasi cohseredibus gratise,el videte ne impediantur (a)
majus peccatum, quam uxore uti propter inconlinen-
orationes vestrx (I Petr. m, 1-7). Itane vero conju-
ruzm.Itaque si forte.quod utrum fieri possit ignoro,
gia talianon cogitant ea quae sunt Domini, quo- magisque fieri non posse existimo sed tamen si ;

modo placeant Domino ? Sed perrara sunt. Quia forte ad tempus adhibita concubina tilios solos ex
negat?et in ipsa raritate pene omnes qui tales eadem commixtione quaesiverit nec sic ista con- :

sunt, non ut tales essent conjuncti sunt, sed jam

junctio vel earum nuptiis pramonenda est.quae ve-
conjuncti tales facti sunt.
niale illud operantur. Quid enim sit nuptiarum,
CAPUT XIII. — 15. Nuptias nunc solis non conti- considerandum est, non quid sit nubentium et im-
nentibus, olim vero etiam continenlibus amplectendas
moderalius nuptiis utentium. Neque enim si agris
fuisse. Uti conjugio sola prolis causa, quam rarum. inique ac perperam invasis ita quisque utatur, ut ex
Qui cnim nostri temporishominesChristianinuptia-
eorum fructibus largas eleemosynas faciat.ideorapi-
rum vinculo liberi valentes ab omni concubitu se nam justificat nequesi aliusruri paterno veljuste
:

continere, eum jam tempus esse perspicerent, sicut quaesito avarus incumbat, ideo culpanda est juris
scriptum est,non amplectendi, sed abstinendiab am-
civilis regula, qua possessor legitimus factus est.
1
Sic Mss. Editi vero, quse. Nec tyrannicae factionis perversitas laudabilis erit,
* Solu editio Lov., 7iost>*i.
Non sic regia clementia tyrannus subditos tractet ; neo
(n) sic Yulgata in sacris Bibliis, sed habet, tan-
quam et cohxredibus gratix vitx, ut non impediantur. 1
Lov., habebant. Er. et Mss., habebat.
 ;

383 LlfJER UNUS. 386

vituperbailis ordo regia) potestalis, si rex crudelitate defungi sine liberis, quam ex illicito coitu etirpem
tyrannica saeviat.Aliud est namque injusta poteslate quoerere. Undecumque autom nascantur homines.si
juste velle uti, et aliud est justa potestate injuste parentum vitia non seclentur,et Ueum recte colant,
uti. Ita nec concubina; ad lempus adhibitae, si lilio- honestietsalvierunt.Semenenim hominis exquali-
rumcausa concumbant, justum faciunt concubina- cumquehoinine.Deicrealuraest.et eo male utenti-
tum suum nec conjugatae, si cum maritis lasci-
; bus malc erit,non ipsum aliquandomalumerit.Sic-
viant, nuptiali ordini crimen imponunt. ut autem filii boni adulterorum, nulla defensio
eat
17. Posse sane fieri nuptias ex male conjunctis, adulteriorum;sicmaliconjugatorum,nullumcrimen
honestoposteaplacito consequente.manifestum est. est nuptiarum. Proinde sicut patres temporis Novi
GAPUT XV. — Connubium non posse dissolvi ob Testamentiex officio consulendialimenta6umentes.
steriliUUem.An liceut uxoris votuntate aliam adliibere quamvis ea cum delectatione naturali carnis accipe-
ut communes (ilii nascantur ,non audet deplnire.Seme\ rent.nullomodo tamen cornparabantur delectationi
autem initum connubium in civitate Dei nostri,ubi eorum qui immolatitio vesccbantur (I Cor, vm, 7),
etiam ex prima duorum hominum copula quoddam aut eorum qui quamvis licitas escas.tamen immo-
8acramentum nuptia» gerunt nullomodo potest nisi deratius assumebant; sic patres temporis Veteris Te-
alicujuseorummortedissolvi. Manetenim vinculum stamenti, consulendi oflicio concumbebant.quorum
nuptiarum, etiamsi proles,cujuscausa initium est, delectatioillanaturalisnequaquam usqueadirratio-
manifesta sterilitate non subsequatur ita ut ,jam : nalem aut nefariam libidinem relaxata, nec turpi-
scientibus conjugibus non se filios habituros,sepa- tudini stuprorum necconjugatorum intemperanti»
rare setamen vel ipsa causa filiorum atque aliis conferenda est.Eadem quippe venacharitatis, nunc
copulare non liceat.Quod si fecerint,cum eis quibus spiritualiter, tunc carnaliter propter illam matrem
se copulaverint, adulterium commitunt.ipsi autem Jerusalem propagandi erantfilii :sed diversa opera
conjuges manent. Plane uxoris voluntate adhibere patrum non faciebat nisi diversitas tempcrura. Sic
aliam, unde communes filii nascantur unius com- autem necesse erat ut carnaliter coirent.etiam non
mixtioneacsemine,alteriusautem jureac potestate, carnales Prophetae sicutnecesse erat utcarnaliter
;

apud antiquos patres fas erat utrum et nunc fas : vescerentur, etiam non carnales Apostoli.
sit,non temere dixerim.Non est enim nunc propa- GAPUTXVII.— l9.1\ubenteskujustemporisnoncon-
gandi necessilas, quae tunc fuit, quando et parienti- ferendi nubentibus sanctis primitemporis.Univiro plu-
bus conjugibus aliasproptercopiosiorem posterita- res uxores habere aliquando licuit,nunqam uni femi-
tem superducere lioebat.quod nunccerte non licet. nx plures viros. Quotquot ergo nunc suntqubusdi-
Nam tantum affert opportunitatis ad aliquid juste citur.Sf se non continent,nubant (/d.vn,9) non com- ;

agendumseunonagendumtemporumsecretadistin- parandee sunt tunc etiam nubentibus sanctis. Ipsae

ctio, ut nunc melius faciat, qui nec unam duxerit, quidem nuptiae in omnibusgentibus eadem sunt fi-
nisisecontinerenon possit. Tuncautemetiamplures liorum procreandorum causa,quiqualeslibet postea
inculpabiliter ducebant, et quise multo facilius con- fuerint, adhoc taraen institutae sunt nuptiae,ut or-
tinere possent, nisi aliud pietas illo tempore postu- dinatehonestequenascantur.Sed hominesqui senon
laret. Sicut enim sapiens et justus, <|ui jam con- continent,tanquam ascendunt in nuptias gradu ho-
cupiscit dissolvi et esse cum Christo, et hoc magis nestatis quiautemse sine dubiocontinerent.si hoc
:

optimo delectatur {Philipp. i, 23), jam non hic temporis ratio permisisset, quodam modo de-
illius
vivendi cupiditate,sed consulendi officio sumit ali- scenderunt in nuptias gradu pietatis. Ac per hoc
mentum, utmaneatin carne.quod necessarium est quamvis utrorumque nuptiae quantum nuptise
in
propter alios misceri leminis jure nuptiarum
: t>ic sunt, quia procreandi causa sunt, aequaliter bonae
officiosum fuittuncsanctis viris, non libidinosum. sint,hitamenhominesconjugatiillishominibuscon-
GAPUT XVI. — 18. In concubitu ac in cibi usu jugatis non sunt comparandi.Habentenim isti quod
similisratiovirtulisetvitii. Quodenimestcibus ad sa- illispropterbonestatemnuptiarum,quamvisad nup-
lutem hominis,hoc est concubitusad salutem gene- tias nonpertineat.secundumveniam concedatur ;id
ris : etutrumque non est sine delectatione carnali est, progressum illum qui excedit generandi ne-
quae tamen modificata, et temperantia refrenante in cessitatemSquod illi non habebant.Sed nequehi,si
usum naturalem redacta, libidu esse non potest (a). qui forte nuncinveniuntur.qui nonquaerunt incon-
Quod est autem
sustentanda vita illicitus cibus,
in nubio necappetunt,nisi propterquod institutae sunt
hocest inqueerendaprole fornicariusvel adulterinus nuptiae, coaequari possunt illis hominibus. In istis
concubitus.Etquod est in luxuria ventriset gutturis
illicituscibus,hocestinlibidine nullamprolem quae- victo famis necessitate, si nihil uspiam invenerit, nisi
rente illicitus concubitus. Et quod estin cibo licito cibum iu idolo posilum, ubi uullus alius est,hoMiiuum,
utrum eisatius sit fame emori, quam illud in alimeDtum
nonnullisimmoderatiorappetitus.hoc est in conju- sumere, respoudet Augustinus in epistola nunc ordine
gibus venialis ille concubitus. Sicut ergo satius est 47, u. 6 :« Aut certum est esse idolothylum, aut certum
u est non esee, aut iamoratur si ergo certum est esse,
emori fame,quam idolothytis vesci(fc); ita satius est
:

« melius chrisliana virtute respuitur si autem vel non

;

« esse scitur, vel ignoratur.sine ullo couscient ae scru-

« pulo in usum necessitatis assumitur. »
(a) 11 Retract. cap. 22, n. 2. » Lov., generandi causam vel necessitatem. At Er. et
(6) SicadPublicolee qusesUonem de viatore chriaUano, Mss. non habent. causam vei.
 387 DE BONO CONJUGALI, S. AUGUSTINI 388

enim carnale est ipsum desiderium filiorum; in illis commisisse, sed normam quamdam Sacramenti
autemspiritualeerat.quisaoramento illius temporis amississe ; non ad vitae bonae meritum, sed ad or-
congruebat. Nunc quippe nullus pietate perfectus dinationis ecclesiasticoe signaculum neceseariam.
filios babere nisi spiritualiter quaerit tunc vero : Ac per hoc antiquorum patrum
sicut plures uxores
ipsiuB pietatis erat operatio, etiam carnaliter filios significaveruntfuturas nostras ex omnibusgentibus
propagare ;
quia illius populi generatio nuntia fu- Ecclesias uni viro subditas Christo ita noster an- :

turorum erat, et ad dispensationem propheticam tistes unius uxoris vir significat ex omnibus genti-
pertinebat. bus unitatem uni viro subditam Christo quae tunc ;

20, ldeoque non sicut uni viro etiam plures ha- perficietur, cum revelaverit occulta tenebrarum, et
bere licebat uxores, ita uni femins plures viros, manifestaverit cogitationes cordis, ut tunc laus sit
nec prolis ipsius causa, si forte illa parere posset, unicuique a Deo (I Cor. iv, 5). Nunc autem sunt
illegnerare non posset. Occulta enim lege naturae manifestae labentes dissensiones \etiam salva cha-
amant singularitatem quae principantur subjecta : ritate, inter eos qui unum et in uno futuri sunt :

vero nonsolumsingulasingulis.sedsiratio naturalis quae tunc utique nullae erunt.Sicut ergo Sacramen-
vel socialisadmittit,etiam plura uninon sine decore tum pluralium nuptiarum illius temporis signifi-

subduntur.Neque enimsichabet unusservus plures cavit futuram multitudinem Deo subjectam in ter-
dominos,quomodo plures servi unum dominum.Ita renis omnibus gentibus ; sic Sacramentum nuptia-
duobus seu pluribus maritis vivis nullam legimus rum singularum nostritemporiss ignificat unitatem
servisse sanctarum plures autem feminas univiro
;
omniumnostrumsubjectam Deofuturam inuna cce-
legimus(a),cumgentis illiussocietassinebat,ettem- lesti civitate.Itaquesicutduobus pluribusve servire,
poris ratio suadebat neque enim contra naturam
: sic a viro vivo in alterius transire connubium, nec
nuptiarum est. Plures enim feminae ab uno viro tunc licuit,nec nunc licet,nec unquam licebit.Apo-
fetari possunt;una vero a plnribus non potest (haec statare quippe ab uno Deo.et ire in alterius adulte-
est principiorum vis ') : sicut multaa animae uni Ueo rinam superstitionem,semper est raalum.Neccausa
recte subduntur. Ideoque non est verus Deus ani- ergo numerosioris prolisfecerunt sancti nostri.quod
marum nisi unus, una vero anima per mulos 2 fal- Cato dicitur fecisse Romanus (o), ut traderet vivus
80s deos fornicari potest, non fecundari. uxorem etiam alterius domum filiis impleturam.In
CAFUT XVIII. — 2i. Sacramentum nuptiarum nostrarum quippe nuptiis plu6valetsanctitas Sacra-
nunc ad unum virum et ad unam uxorem redactum. menti, quam fecundita3 uteri.
Episcopum nisi unius uxoris virum ordinare non licet. 22. Si ergo illi qui propter solam generationem,
Sed quoniam ex multis animis una civitas futura propter quam sunt institutae nuptiae.conjunguntur
est habentium animam unamet cor unum in Deum non coraparantur patribus, multo aliter ipsosfilios
(Act. iv, 32) ;
quffl unitatis nostrae perfeotio post quam istiquaerentibus-, quandoquidem filiumimmo-
hanc peregrinationem futura est, ubi omnium co- larejussus Abraham, intrepidusacdevotus,quemde
gitationes nec latebunt invicem,nec inter se in ali- tanta desperatione susceperat, unico non pepercit,
quo repugnabunt : propterea Sacramentum nup- nisi eo prohibente manum deponeret, quo jubente
tiarura temporis nostri sic adunum virumet unam levaverat (Gcn. xxu, 12).
uxorem redactum est, ut Ecclesiae dispensatorem CAPUT XIX. — An saltem continentes nostri com-
non liceat ordinare, nisi unius uxoris virum (1 Tim. parandi sint antiquis sanctis conjugatis. Restat ut vi-
m, 2, et Tit. i, 6). Quod acutius intellexerunt, qui deamus utrum saltem continentes nostri conjugatis
nec eum qui catechumenus vel paganus habuerit illis patribus comparandi sint nisi forte jam isti
;

alteram,ordinandum esse censuerunt (b). De Sacra- praeferendi sunteis.quibus nondum quoconferamus

mento enim agitur, non de peccato. Nam in Bap-
tismo peccata omnia dimittuutur. Sed qui dixit, Si
acceperis uxorem, non peccasti
non peccat ; et, Quod vultfaciat, no7i peccat,si nubat
(I Co>'.vn,28,36):8atisdeclaravitnuptiasnullumesse
peccatum. Propter Sacramenti autem sanctitatem,
sicutfeminaetiamsi catechumena fuerit vitiata.non
potestpostBaptismum interDei virgines consecrari;
itanon absurdevisum est eum qui exeessit uxo-
rum numerum singularem, non peccatum aliquod
Hic editi addunt, ut plures femmx uni viro sint
1
quae verba absunt ab omnibii9 Mss.
invenimus. Majus enim bonumeratin illorum nu-
ptiis.quamestbonum propriumnuptiarum,cuipro-
; et si nupserit virgo cul dubiobonumcontinentiaBpraeferendum estjquia
non tali oflicio quaerebant illi filios ex nuptiis,quali
ducuntur isli.exquodam sensu naturae mortalis suc-
cessionem decessioni requirentis -. Quod quisquis
bonumnegat,ignorat Deumomnium bonoruma cce-
lestibus usque adterrena,abimmortalibususquead
mortalia creatorem.Hocautem sensugenerandi nec
bestiae penitus carent, et maxime alites, quarum in
promptuestcuranidificandi,et qua?damconjugiorum
similitudoadsimulprocreandumatquenutriendum.
:
Sed illi homines istumnatura? mortalisalfectum.cu-

* Lov., po&t muttos. Er. el Nss., per multos.

jus in suo generecastitas accedenteDei cultu,sicut
(a) Subaudi, servisse.
(b\ Hoc intellexit modo Ambroeius in epist* ad Vercel-
lensem Ecclesiaoi,estque olim hic seusus recepto Eccle- ' Sic Mss. At editi : Nunc autem manifeste sunt laten-
siae more probatua.Attamen Hierouymus epist.ad Ocea- tes dissensiones.
num.acriterdureque egit contrahunc sensum Id sibiob- 1 Aliquot manuscripti, requirentes.
jectum a Ruffino testatur in fine libri 1 contra Ruffinum. (a) Cato Minor, apud Plutarcb.
 ;

389 LIBEfl UNUS. 390

quidam intollexerunt, in tricenario fructu poni- continentiam comparem qu.-rro : imo non nuptias
tur (a), longe sanctiorc mente supcrabant, qui de nuptiis ;
nam par in ornnibus munus est mortali
auis nuptiis filios propterChristum quaerebant, ad hominum nalurae dutum ; sed liomincs qui nnptiis
genus ejus secundum carnem distinguendum ab utuntur, hominibus rjui longe aliter nuptiis usi
aliis

omnibus gentibus sicut Deo disponere placuit, ut

: sunt quo3 conferam quoniam non invcnio, quinam
hoc prae caeteris ad eum prophctandum valeret, continentcs ' illis conjugatis conferendi sint requi-
quod pramuntiabatur ex quo etiam genere et ex qua rendum est.Nisi forte Abraham continere sc non pos-
gonte esset in carne venturus. Valde ergo nostro- eet a nuptiis propter regnum ccolorum, qui unicum
rum fidelium castis nuptiis amplius bonum erat, prolis pignus, propterquod nuptiac chara? sunt, po =
quod pater Abraham in 6uo femore noverat, cui ma- tuit intrepidus immolare propter rcgnum ccclorum.
num subdere famulum jussit, utde uxore quae a filio —
CAPUT XXI. 25. Distinguenda continentia ut et
esset ducenda juraret (Gen. xxiv, 2-4). Ponens enim alix virtutes, in habitu ct in opere. Virtutem in ha-
manum sub femore hominis, et jurans per Deum bitu esse posse etiamsi non sit inexem-
opere, docelur
coeIi,quid aliud significabat, nisi in ea carne,quae ex plo Christi. Continentia quippe, non corporis, sed
illofemore originem duceret, Deum coeli esse ven- animi viitus est. Virtutes autem animi aliquando
turum ? Bonum ergo sunt nuptiae, in quibus tanto in opere manifestantur, aliquando in habitu latent,
meliores sunt conjugati, quanto castiores ac fide- sicut martyrii virtus omicuit apparuitque tolerando
liores Deum timent, maxime si filios quos carna- passiones : sed quam multi 6unt in eadem virtute
liter desiderant, etiam spiritualiter nutriant. animi, quibus tentatio deest, qua id quod intus est
CAPUT XX. — 23. Ex lege purificationis post con- in conspectu Dei, etiam in hominum procedat, nec
cubitum, non ostendi illum esse peccatum. An conti- tunc esse incipiat, sed tunc innotescat? Jam enim
nentes nunc aliqui conferri possint antiquis Patribus eratin Job patientia.quam noveratDeus,et cui testi-
conjugatis. Nec quod purificari Lex hominem et monium sed hominibus innotuit tenta-
perhibebat ;

post conjugalem concubitum jubet, peccatum esse tionis examine quod latebat intrinsecus, per ea
; et
declarat si non est ille qui secundum veniam con-
; quae forinsecus illata sunt, non natum, sed manife-
ceditur, qui etiam nimius impedit orationes. Sed statum est (Job i).Habebat utique et Timotheus virtu-
sicut multa Lex ponit :n sacramentis et umbris tem continendi a vino,quam non ei abstulit Paulus,
futurorum quaedam in semine quasi materialis
;
monendo ut vino modico uteretur propter stoma-
informitas, quae formata corpus hominis redditura chum et frequentes suas infirmitates (I Tim. v, 23)
est,in significatione posita est vitae informis et in- alioquin perniciose docebat, ut propter salutem cor-
eruditae : a qua informitate
quoniam oportet homi- poris fieret in animo damnum virtutis : sed quia po-
nem forma et eruditione mundari, in
doctrinae teratea virtutesalva quod monebat, ita relaxata
fieri

hujus rei signum illa purificatio praecepta est post est corpori utilitas bibendi, ut maneret in animo ha-
seminis omissionem. Nequeenim et in somnis pec- bitus continendi. Ipse est enim habitus, quo aliquid
cato fit et tamen etiam ibi praecepta est purifi-
' ; agitur, cum opus est; cum autem non agitur, poteat
catio. Aut si et hoc peccatum quisquam putat, non agi, sed non opus est. Hunc habitum circa continen-
arbitrana accidere nisi ex aliquo hujusmodi desi- tiam quae fit a concubitu non habent illi quibus dici-
derio,*quod procul dubio falsum est numquid et ; tur, Si se non continent, nubant (I Cor. vn, 9). Hunc
solitamenstrua s peccata sunt feminarum? aquibus vero habent quibus dicitur, Qui polest capere, capiat
tamen eas eadem Legis vetustaa praecepit expiari (Matth. xix, 12). Sic usi sunt perfecti animi bonis
(Levit. xv) non nisi propter ipsam materialem in-
; terrenis ad aliud necessariis per hunc habitum con-
formitatem,qu.fl facto conceptu tanquam in aedifica- tinentiae.quo eis non ubligarentur, et quo possent eia
tionem corporis additur ac per hoc cum informiter
: etiam non uli, si non opus esset. Nec quisquam eis
fluit, significari per illam lex voluit animum bene utitur, nisi qui et non uti potest.Multi quidem
6ine
disciplinae forma indecenterfluidum acdissolutum; facilius se abstinent ut non utantur, quam tempe-
quem formarioportere significat,cum talem fluxum rent ut bene utantur : nemo tamen eis potest sapien-
corporigjubet purificari. Postremonumquid et mori ter uti, nisi qui potest et continenter non uti. Ex hoc
peccatum eat, aut mortuum sepelire non etiam bo- habitu et Paulus dicebat, Scio et abundare
penu- et
num opus humanitatis est ? et tamen purificatio riampati (Philipp. iv, 12). Penuriam quippc pati,
etiam inde mandata est (Num. xix, 11); quia et quorumcumque hominum est sed scire penuriam ;

mortuum corpus, vita deserente, peccatum non est, pati, magnorum est. Sic et abundare quis non po-
sed peccatum significat animae deserlae a justitia. test? scire autem et abundare, non nisi eorum est
24. Bonum inquam, sunt nuptiae, et contra omnes quos abundantia non corrumpit.
calumnias possunt sana ratione defendi. Nuptiis ta- 26. Verum ut apertius intclligatur quomodo sit
mensanctorumpalrum,nonquasnuptias,sedquam virlus in habitu, etiamsi non
opere, loquor de sit in

exemplo de quo nullus dubitat catbolicorum Chri-

« Sic potiores Mss. At editi, peccatum
fit.
stianorum. Dominus enim noster Jesus Christus,
1 Mss., et solita mensium ; sive ut in vetustissimis
scribi consuevit, mentuum. Hinc forte factum
quod in veritate carnis esurierit ac sitierit, mandu-
ul in edi-
tione Erasmi legeretur, et solita menstruum. caveritet biberit, nullus ambigit eorum qui ex ejus
(a) Vid. lib. de Virginitate, cap. 45. 1 Sic Mss, At editi, quomodo continentes.
 ;

391 DE BONO CONJUGALI, S. AUGUSTINI 392

Evangelio fideles sunt. Num
non erat in illo igitur cusanti, Tu ergo melior quam Abraham ? Quod ille
continentiae virtus a cibo potu, quanta erat in et cum audierit, non perturbetur nec audeat dicere, ;

Joanne Baptista? Venit enim Joannes non mnnducans Melior, nec a proposito delabatur illud enim non :

neque bibens ; et dixcunt, Dxmonium habet : venit vere dicit, hoc non recte facit. Sed dicat, Ego qui-
Filius Iwminis et manducans et bibens ; et dixerunt, dem non sum melior quam Abraham, sed melior
Ecce vorax et polator vini 1
, amicus publicanorum et est castitas caelibum quam castitas nuptiarum qua- :

peccatorum. Numquid non talia dicuntur in domesti- rum Abraham unam habebat in usu, ambas in
cos ejus, patres nostros, ex alio ^enere utendi terre- habitu Caste quippe conjugaliter vixit : esse autem
nis quantum ad concubitum pertinet: Ecce homines castus sine conjugio potuit, sed tunc non oportuit.
libidinosi et immundi, amatores feminarum et lasci- Ego vero facilius non utor nuptiis quibus est usus
viarum ? Et tamen sicut in illo illud non erat verum ;
Abraham, quam sic utar nuptiis quemadmodum
quamvis verum esset,quod non sicut Joannes absti- est usus Abraham et ideo melior sum illis qui
:

neret a manducando et bibendo ipse enim apertis- ; per animi incontinentiam non possunt quod ego,
sime verissimeque ait, Venit Joannes non manducans, non illis qui propter temporis differentiam non fe-
neque bibens ; venil Filius hommis manducans et bi- cerunt quod ego. Quod enim ego nunc ago.melius
bens : sic nec hoc in illis patribus verum est quam- ;
illi egissent, si tunc agendum esset quod autem :

vis venerit modo Apostolus Christi non conjugatus illi egerunt, sic ego non agerem, et si nunc agen-

nec generans, quem dicant Pagani, Magus erat ;

dum esset. Aut si talem se iste sentit et novit, ut
venerit autem tunc Propheta Christi nuptias faciens salva et permanente in habitu animi sui virtute con-
et filios procreans, quem dicant Manichaei, Mulie- tinentiae, si ad usum nuptiarum ex aliquo religionis
rosus erat : Et justificata est, inquit, sapientia a filiis officio descendisset, talis maritus et talis pater esset,
suis (Matth. xi, 18, 19). Quod Dominus ibi subjecit, qualis fuit Abraham audeat plane respondere illi
:

cum de Joanne ac de se illa dixisset : Justiftcata captioso interrogatori, et dicere, Non sum quidem
est, inquit, sapientia a filiis suis. Qui vident conti- melior quam Abraham, in hoc duntaxat genere con-
nentiae virtutem in habitu animi semper esse de- tinentiae, qua non carebat, etsi non apparebat
ille

bere, in opere autem pro rerum ac temporum oppor- sed sum talis, non aliud habens, sed aliud agens.
tunitate manifestari siutvirtus patientiae sanclo-
: Dicat plane ista : quia et si voluerit gloriari, non erit
rum martyrum in opere apparuit, caeterorum vero insipiens; veritatem enim dicit. Si autem parcit, ne
aeque sanctorum in habitu fuit. Quocirca sicut non quis eum existimet super id quod eum videt, aut
estimpar meritum patientiae in Petro qui passus audit aliquid ex illo ^
II Cor. xn, 6) ; auferat a per-
Joanne qui passus non est
est, et in sic non est : sona sua nodum quaestionis. et non de homine, sed
impar meritum continentiae in Joanne qui nullas de re ipsa respondeat, et dicat, qui tantum potest,
expertus est nuptias (a), et in Abraham qui filios talis est qualis fuitAbraham. Potest autem fieri ut
generavit. Et illius enim caelibatus, et illius con- minor animo ejus qui non
sit continentise virtus in

nubium pro temporum distributione Christo mili- utitur nuptiis. quibus est ususAbraham sed tamen :

tarunt : sed continentiam Joannes et in opere, major est ', quam in animo ejus qui propterea te-
Abraham vero in solo habitu habebat. nuit conjugii castitatem, quia non potuit amplio-
CAPUT XXII. — 27. Continentia in atitiquis habilu, femina innupta,quae cogitat ea qua? sunt
rein. Sic et
nunc autem opere iencnda. Jovinianistarum percontatio Domini, ut sit sancta et corpore et spiritu (I Cor.
exploditur. Illo itaque tempore cum et iex, dies Pa- vii, 34), cum audierit impudentem illum perconta-
triarcharum subsequens, maledictum dixit, qui non torem dicentem, Tu ergo melior quam Sara ? res-
excitaret semen in Israel (Deut. xxv, 5-10), et qui pondeat, Ego melior sum, sed iis quae virtute hujus
poterat non promebat, sed tamen habebat. Ex quo continentiae carent, quod de Sara non credo fecit :

autem venit plenitudo temporis (Galal. iv, 4), ut di- ergo illa cum ista virtute quod illi tempori con-
ceretur, Qui polest capere, capiat ; ex illo usque ad- gruebat, a quo ego sum immunis, ut in meo etiam
huc.et dein^eps usque in finem.qui habetoperatur; corpore appareat quod illa in animo conservabat.
qui operari noluerit, non se habere mentiatur. Ac CAPUT XXUL— 28. Contincniia meliorcastitatecon-
per hoc ab eis qui corrumpunt bonos mores collo- jugali : scd possunl conjugati essc continentibus mclio-
quiis malis (I Cor. xv, 33), inani et vana versutia rcs. Obcdicntix bonum majus quam continentix. Obe-
dicitur homini christiano continenti et nuptias re- dientiorconjugata minusobedienti virgini prxponenda.
Obedicntia tnatcr omnium virtutum. Res ergo ipsas si
Antiquissimus Corbeiensiscodex cumBigotianoMss.,
1

et vinaria. Editio Er. cuin nonnullis Mss., et vinarius: ad

comparemus,nullo niodo dubitandum est meliorem
lnarginem vero habet, « Alias, vi?iaurius ; » forte pro, quam castitatem nuptia-
esse castitatem continentia?
vinhauritu. lem, cum tamen utrumque sit bonum homines vero :

Sequitur Hicronymum, qui in libro adversus Jovi-

(n)
niauum |iriino scribit Joanueui perpetuo virgioem fuisse, cum comparamus, ille est meliorqui bonum amplius
uee ulinuj exstiti-se causam iur a Domino c;rterisApo- quam alius habet.Porro qui amplius ejusdem gene-
ptolis nlns amatus sit. Virgiaem euini ab eo repertum ac
ris quod minus est habet
habel, et id qui autem
fieue puerum Hieronymus eontendit, probatque, quia,
:

nquit, k mauifestissime docent ecclesiasticae historiae, tantummodo quod minus est habet, id quod est am-
(iquod usque ad Trajaui vixerit imperium, id est, post
« passionem Domini sexagesiiuo octavo auno dormie- 1
Ilic apud Lov. aJditur, in oyere ejus ; quod ab Er.
« rit. » (Joufer Augustini in Joauuem Tractatum 124, n. 1. et Ms». abest.
393 LIBER UNUS. 304
plius non utique habet. In sexaginta enim sunt et jubcrctur.audiret? Unde non frustrasaape miramur
triginta,non in triginta suntet s»'xaginta. Non ope- nonnullos utriusquesexus abomniconcubitu conti-
rari autem ex eo quod habot, in distributione offi- nentes.negligenter obedire praeceptis, cum tam ar-
ciorum positum est, non in egestate virtutum quia : denterarripuerintnon uti connessiB.Unde quisdubi-
nec bono misericordiae caret, qui non invenit mise- tat et excellcntiae sanctorum illorum patrum atque
ros quibus possit misericorditor subvenire. matrum filiosgenerantium non recte comparari ma-
29. Uuc accedit quia non recte comparantur homi- res etfeminas nostri
temporis.quamvisabomni con-
nes hominibus ex uno aliquo bono. Fieri enim po- cubitu immunes, in virtute obedientiae minores ;

test ut alius non habeat aliquid quod alius habet,sed etiamsi illis hominibua et in habitu animi defuisset,
alius habeat quod pluris ffistimendum est Majus . quod istorum opere manifestum est ?Sequantur
in
enim bonum est obedientiiequam continentiae.Nam ergo Agnum
pueri cantantes canticum novum,sicut
connubium nusquam nostrarum Scripturarum auc- in Apocalypsi scriptum est, qui cum mulieribus se
toritate damnatur, inobedientia vero nusquam ab- non contaminaverunt (Apoc. uv,A); non ob aliud nisi
solvitur. Si ergo proponatur virgo permansura, sed quia virgines permanserunt.Nec ideo se arbitrentur
tamen inobediens,et maritata quae virgo permanere meliores esse primis patribus sanctis,qui nuptiis.ut
non posset, sed tamen obediens.quam meliorem di- ita sunU.Earum quippe usus
dicam,nuptialiter usi
camus ? Minus laudabilem quam si virgo esset, an ita se quidin eis per carnis commixtio-
habet.ut si

damnabilem sicut virgo est ? Ita si conferas ebrio- nem,quod excedat generandi necessitatem,quamvis
eam virginem sobriae conjugatae, quis dubitet eam- venialiter factum fuerit,conlaminatio sit.Nam quid
dem ferre sententiam ? Nuptioe quippe et virginitas expiat venia,8i omnino non contaminat illa progres-
duo bona sunt, quorum alterum majus: sobrietas sio? A qua contaminatione mirum si immuneses-
autem et ebriositas, sicut obedientia et contumacia, sent pueri sequentes Agnum, nisi virgines perma-
illa bona sunt, hoec mala. Melius est aulem habere nerent.
omnia bona vel minora,quam magnum bonum cum CAPUT XXlV. — 32. Nuptiarum bonum apud Chri-
magno malo quia et in corporis bonis mclius est ha-
: stianos triplex.Conjugati antiqui obedientiam in opere,
bereZachaei staturam cum sanitate.quam Goliae cum continentiam in habitu tenuerunt. Bonum igitur nu-
febre. ptiarum per omnes gentes atque omnes homines in
30. Recte plane quaeritur, non utrum omnimodis causa generandi est,et in fide castitatis quod au- :

inobediens virgoconjugatae obedienti,sed minus obe- tem ad populumDei pertinet,etiam in sanctitate Sa-
diensobedientiori comparandasit;quiaetillanuptia- cramenti,per quam nefas est etiam repudio disce-
lis castitas est.et ideo bonum est, sed minor quam dentem alteri nubere.dum vir ejus vivit,nec saltem
virginalis.Tanlo ergo minor in bono obedientiae, ipsa causa pariendi ;
quae cum sola sit qua nuptiae
quanto major in bono castitatis.si altera alten com- fiunt,nec ea renon subsequentepropter quam fiunt,
paretur, quae praeponenda sit judicat, qui primo ip- solviturvinculum nuptialenisiconjugismorte. Que-
samcastitatem et obedientiam comparans,videtom- madmodum si fiat ordinatio cleri ad plebem con-
nium virtutum quodam modomatremesseobedien- gregandam, etiamsi plebis congregatio non subse-
tiam.Ac per hoc ideo potest esse obedientia sine vir- quatur,manet tamen in illisordinatisSacramentum
ginitate.quia virginitas ex consilio est,non exprae- ordinationis ; et si aliqua culpa quisquam ab oflicio
cepto. Obedientiam vero illam dico, quae praeceptis removeatur.SacramentoDominisemelimpositonon
obtcmperatur.Ideoque obedientia praeceptorumsine carebit,quamvis ad judicium permanente. Genera-
virginitate ({uidem potest,sed sine castitateesse non tionis itaque causa fieri nuptias,Apostolus ita testis
potest.Ad castitatem namquepertinet non fornicari, est : Volo,uiquit,juniores nubere.Ei quasi ei dicere-
non mcechari,nullo illicitoconcubitu maculari :qu« tur, Utquid? continuo subjecit, filios procreare,ma~
qui non observant, contra praecepta Dei faciunt, et tresfamilias esse (1 Tim. v, 14). Ad fidem autom cas-
ob hoc extorres sunt a virtute obedientiae. Virgini- titatis illud pertinet Uxornon habet potestatem cor-
:

tas autem proptereapotest esse sine obedientia,quia poris sui,sedvir : similiter et vir non habet potestatem
potest femina consilio virginitatis accepto, et cus- corporis sui,sed mulier. Ad Sacramenti sanctitatem
todita virginitate, praeceptacontemnere sicut mul- : illud : Uxorem a viro non discedere; quod si discesse-
tassacras virgines novimus verbosas,curiosas,ebrio- rit,manere innuptam, aut viro suo reconciliari: et vir
sas, litigiosas, avaras, superbas: quae omnia contra uxorem non dimittat. Haec omnia bona sunt, prop-
praecepta sunt, et sicut ipsam Evam inobedientiaa ter quae nuptiaebon.e sunt 2 prolcs,fides,Sacramen- ;

crimine occiduut. Quapropter non solum obediens tum.Nec prolem autem carnalem jam hoc tempore
inobedienti, sed obedientior conjugata minus obe- quaerere,ac per hocab omnitaliopereimmunitatem
dienti virgini praeponenda est. quamdam perpetuamretinere.atqueuni viroChristo
31. Ex hac obedientia pater ille qui sine uxore non spiritualiter subdi.melius est utique et sanctius: si
fuit,esse sine unico filioet aseoccisoparatus fuit(a). tamen ea vacatione sic utantur homines, quomodo
Unicum enim non immerito dixerim.dequo audivit scriptum est.ut cogitentquae sunt Comini,quomodo
aDomino, In haacvocabitur tibi semen(Gen. xxi,12).
Quanto ergo citius,ut etiam sineuxore esset.sihoc 1
Vid., non nuptialiier usi sunt : reluctantibus editis
aliis et Mss.
(a) II Retract. cap. 22, n. 2. 3 In Ms»., bonum sunt.

PATROL. XL. 13
395 DE SANGTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI 396

placeant Deo (I Cor. vii, 4, 10,1 1,52); id est.utperpe- de illis palribus hominessuspicantur, quia ipsi per

tuo cogitet continentia,ne quid minus habeat obe- incontinentiam vel nuptiaselegerunt,vel conjugibus
dientia:quam virtutem tanquam radicalem, atque intemperanter utuntur.At vero continentes vel ma-
nt dici solet, matricem, et plane generalem, sancti res qui defunctis uxoribus.vel feminae quaedefunc-
antiqui patres in opere exercuerunt; illam vero con- utriquequi pariconsensucontinentiam
tis viris, vel

tinentiam in animi habitu tenuerunt. Qui profecto Deo voverunt,sciant sibi quidem mercedis amplius
per obedientiam quajusti et sancti erant,et ad om- deberi,quam conjugalis castitas poscit sed sancto-
:

ne opus bonum semper parati.etiamsi ab omni con- rumpatrum nuptias,quipropheticeconjungebantur,

cubitu abstinerejube.-entur, efficerent.Quantoenim qui neque in concubitu nisi prolem, neque in ipsa
facilius possent vel jussione,vel exhortatione Dei non prole nisi quod in carne venturo Christo proficeret

concumbere, qui prolem cui uni propagandae con-
cumbendo serv:ebant,obediendopoterantimmolare.
CAPUT XXV. —33. Manichaeorum de Patribus Ve-
tcris Testamenti calumnix refutatx.
sint,hasreticis quidem sive Manichaeis.sive
que alii patribus Veteris Testamenti de pluribus ca-
lumniantur uxoribus, hoc esse argumentum depu-
tantes,quo eorum convincant incontinentiam, satis
superque responsum est si tamen capiunt non esse
: lia te inomnibus \Eccli. m, 20).Nostrum ergo estde
requirebant,non solum prae suo proposito noncon-
temnant,verum etiam suo proposito sine dubitatio-
ne praeponant.
Quae cum ita 35.Pueros quoque ac virgines integritatem ipsam
quicum- Deo dicant'!S,multo maxime commonemus ut tanta
norint humilitate tuendum esse quod in terrainte-
rim vivunt, quanto magis cceli est quod voverunt.
Nempe scriptum est: Quanto magnus es,tanto humi-

peccatum,quod nequecontranaturam committitur, magnitudine eorum aliquid dicere,illorum de mag-

quia non lasciviendi,sed gignendi causa illis feminis na humilitate cogitare. Exceptis igitur quibusdam
utebantur; neque contra morem,quiaillis tempori- illis conjugatis patribus et matribus sanctis,quibus

bus ea factitabantur; neque contra pneceptum.quia ideo isti meliores non sunt,quamvis conjugati non
nulla lege prohibebantur.Illosvero qui illicite femi- sint.quia si conjugati essent,pares nonessent cae- ;

nis usi sunt,vel arguitin Scripturis illis
tentia, vel nobis lectio judicandos atque vitandos,
non approbandos imitandosve proponit.
CAPUT XXVI. — 34. Continentes hujus tcmporis
non abjecle sentiant de sanctis Patribus conjugatis.
divina sen- teros omnino hujus temporis conjugatos, vel post
expertum concubitum continentes,a se superari non
dubitent: nonquantumab Anna,Susanna;sed quan-
tum ambaea Maria superantur.Quod ad ipsam per-
tinet sanctam carnis integritatem,loquor nam quae
:

Virginitas humilitatetuenda. Nostrosautem quiconju-
ges habent,quantum possumus,admonemus,ne se-
cundumsuaminfirmitatemde illis sanctis patribus
audeant judicare;comparantes,ut ait Apostolus,se-
metipsos sibimetipsis (II Cor. x, 12) et ideo nonin-
; tis Christi
telligentesquantas viresbabeatanimusjustitiae con-
tra libidines serviens , ne carnalibus hujuscemodi
motibusaquiescal,eosque in concubitum ultra ge-
nerandi necessitatem prolabi aut progredi sinat,
quantum ordonaturas.quantum morum consuetudo,
quantum legum scita praescribunt.Hoc quippe ideo
alia sint Mariae merita,quis iguorat? Mores itaque
congruos huic tanto proposito adjungant,ut de prae-
pollenti praemio certam securitatem gerant : scien-
tes sane sibi alqueomnibus fidelibus dilectiset elec-
membris multis ab oriente et occidente
venientibus.etsi inter se distante pro meritis gloriae
luce fulgentibus, hoctamen magnum in commune
praestari.ut cum Abrabam et Isaac et Jacob recum-
bant in regno Dei (Matth. vm, 11), qui non propter
hoc saeculum.sed propterChristum conjuges.prop-
ter Christum patres fueruut.

In subsequentem librum de Sancta Virginitate, vide lib. 2 cap. 23, Retractationum, tom. 1, col.
640, a verbis, Posteaquam scripsi, usque ad verba, Nuper edidimus. M.
Hujus meminit praterea sanctus Augustinus in proxime secuturo libro deBono Viduitatis, capp.
libri
15 et23 ; necnon in libro 1 de peccatorum Meritis et Remissione, cap. 29.

£. AURULII AUGUSTUVI
HIPPONENSIS EPISGOPI

DE SANGTA VIRGINITATE
LIBER UNUSw.
Dicit primum de praestantia sacras ac Deo dicata? virginitatis, cui fecuuditatem conjugalem jam non posse ullam
comparari demonstrat.Duobus subinde ocrurrit contrariiserroribus; alteri culpanlium Duptias.alteri eas aequantium
virginitati:illorumscilicetputantiumnuptias ex obliquo et tacite damnatas ab Apostolo dicenteadCorinthios,rrt'6u/a-
(a) Scriptus circiter annum 401.
397 LIBER UNUS. 398
tionem tamen carnis habebunt hujusnodi ; ego aulem vohis parco ; istorum vero, quia ad cosdem scrihit, Existimo itaque
hoc bonum esse pm/itrr prwsentem «ec«A«7a<em;contendentium perpetuam continentiam propter steculi hujus vitam,
non propter futuram cummendari. Postea Christi virgines huniilitatem, qua tam exellens couservatur earum munus,
habere jabet, atque ad eam quam maxime Bectaudam multa ct gravi oratione adhortatur.

CAPUT PRIMUM. — I. Virgines conjugatos sanctos fratres mei? Et extendens manum super discipulos
patres non contemnant.Librum de Bono Conjugali suos, ait : lli sunt fratres mei ; et quicumque fecerit
nuper cdidimus,in quo etiam Christi virgines admo- voluntalem 1'atris mei, ipse mihi fruler, ct mater, et so-

nuimus atque monomus, ne propter excellentiam rorest (Matth.xu, 46-50). Quid aliud nos docens, nisi
muneris amplioris quod divinitusacceperunt.conte- carnalicognationi genus noBtrum spirituale.pracpo-
mnant in sui comparatione patres et matres populi nere; nec inde beatos esse homineSjSijustisetsanctis
Deijhominisque illosquostanquamolivam commen- carnis propinquitate junguntur,sed sieorumdoctri-
dat Apostolus, ne superbiat insertus oleaster (Rom. naeac moribus obediendo atque imitando cohaeres-
xi, 17, 18), qui venturo Christo etiam filiorum pro- cunt?Beatiorergo Maria percipiendo fidem Christi,
pagatione serviebant, ideo meriti inferiorisessearbi- quam conoipiendo carncm Christi. Nam et dicenti
trentur, quia jure divino continentia connubio, et cuidam, Beatus venter qui te portavit; ipse respondit,
nuptiis pia virginitas anteponitur. In illis quippe pa- Imo beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt (Luc.
rabantur et parturiebantur f'utura,quae nunc impleri xi,27,28).Denique fatribus ejus,id estseoundum car-
mirabiliter eteflicacitercernimus,quorumetiam vita nem cognatis, qui non in eum crediderunt, quid
conjugalis prophetica fuit : unde non consuetudine profuit illa cognatio? Sic et materna propinquitas
humanorum votorum atque gaudiorum, sed valde nihil Marias profuisset, nisi felicius Christum corde
profundoconsilio Dei.in quibusdam eorum fecundi- quam carne gestasset.
tas honorari,in quibusdametiamfecundaristerilitas CAPUT IV. — 4. Virginitas Marix voto dicata Deo
meruit. Hoc vero tempore quibus dictum est, Si se antequam de concipiendo Christo audisset. Ipsa quo-
non continent, nubant (I Cor. vn 9); non adhilbenda que virginitas ejus ideo gratior et acceptior, quia
est exhortatio, sed consolatio. Quibus autem dictum non eam conceptus Christus viro violaturo quam
est,Qui potest capere capiat (Matth. xix, 12) exhor- ; con&ervaret ipse praeripuit, sed priusquam concipe-
tandisunt ne terreantur, et terrendi ne extollantur. retur jam Deo dicatam de qua nasceretur elegit. Hoc
Non solum ergo praedicanda estvirginitas,utametur; indicant verba quae sibi fetum annuntianti angelo
verum etiam monenda, ne infletur. Maria reddidit. Quomodo, inquit, fiet istud, quoniam
CAPUT II. — 2. Virginis filius et virginum sponsus virum non cognosco {Luc. i, 34)? Quod profecto non
Christus. Ecclesia sicut Maria, et maler et virgo est. diceret, nisi Deo virginem se ante vovisset. Sed quia
Hoc sermonesuscepimus:adjuvetChristus Vir-
isto hoc Israelitarum mores adhuc recusabant, despon-
ginis (ilius, et virginum sponsus, virginali utero cor- sata est viro justo,non violenter abIaturo,sed potius
poraliter natus, virginali conubio spiritualiter con- contra violentos custodituro quod illa jam voverat.
jugatus. Cum ipsa igitur universa Ecclesia virgo sit Quanquam etiamsi hoc solum dixisset,
Quomodo fiet
desponsata uni viro Christo, sicut dicit Apostolus istud? nec addidisset,quoniam virum non cognosco;
(II Cor. xi, 2); quanto digna sunt honore membra non quaesisset utique, promissum sibi filium quo-
ejus, quee hoc custodiunt etiara in ipsa carne, quod modo femina paritura esset, si concubitura nupsis-
totacustodit in fide?qu33imitatur matrem viri sui et set. Poterat et juberi virgo permanere, in qua Dei

domini sui.Nam Ecclesia quoqueet mater et virgo Filius formam servi congruenti miraculo acciperet :

est, Cujus enimintegritati consulimus, si virgo non sed exemplo sanctis futuravirginibus, ne putaretur
est ? aut cujus prolem alloquimur, si mater non est? sola virgo esse debuisse,quae prolem etiam sine con-
Maria corporaliter caput hujus corporis peperit : cubitu concipere meruisset, virginitatem Deo dica-
Ecclesia spritualiter membra illius capitis parit. In vit, cum adhuc quid esset conceptura nesciret, ut in
utraque virginitas fecunditatem non impedit : in utra- terreno mortalique corpore coelestis vitae imitatio
que fecunditas virginitatem non adimit. Proinde voto fieret.non praecepto ; amore eligendi,non neces-
cum Ecclesia universa sit sancta et.corpore et spi- sitato serviendi. Ita Christus nascendo de virgine,
ritu, nec tamen universa sit corpore virgo, sed spi- quae antequam sciret quis deilla fuerat nasciturus,
ritu ;
quanto sanctior est in his membris, ubi virgo virgo statuerat permanere, virginitatem sanctam
est et corpore et spiritu? approbare maluit, quam imperare. Ac sic etiam in
CAPUT III. — 3. Cognatio spiritualis cum Christo ipsafeminain qua formam servi accepit, virginita-
propinquitatiejuscarnaliprxponerida.Scriptumestin tem esse liberam voluit.
Evangelio, quodmateret fratres Christi, hocestcon- CAPUT V. — 5. Virginum omnium decus est unius
sanguinei carnis ejus, cura illi nuntiati fuissent, et Virginis partus. Virgines et ipsx spirilu matres Christi.
foris exspectarent,quia non possent eum adire prae Non est ergo cur Dei virgines contristentur, quod
turba, ille respondit : Qux est mater mea, aut qui sunt etiam ipsae virginitateservatamatrescarnisessenon
ADMONITIO PP. BRNKDICTISOIUM.
Librum de sancta virginitate emendavimus ad Colbertinos veteres codices duos, ad Corbeiensem vetustissimum, ad
Bigotianum,Pratellensem,Michaelinum,Cisterciensem,ad Ms.Remensis Ecclesiae,ad alium Ecclesiae Laudunensis, ad
Vaticanos quatuorjadlectiones variautes Lovaniensium ex tribu3BelgicisMs8.,et demum ad edditiones Er. etLov.
Comparavimu: prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M.
 —
399 DE SANCTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI 400

possunt.Illum enirasolumvirginitasdecenter parcre amissacompenseturintegritas.Haecvoxfideliumcon-

posset,qui insuanativitate paremhaberenonposset.
Verumtamen ille unius sanctae Virginis partus om-
nium sanctarum virginum est decus. Et ipsae cum
Maria rnatres Ghristi sunt, si Patris ejus faciunt vo-
luntatem. Hinc enimetMaria laudabilius atque bea-
jugatarum ad sacras virgines utcumque ferenda
esset,si christianos corporeparerent;uthocsoloesset
Mariae fecunditas carnis cxceptavirginitatepraestan-
tior, quod illaipsum caput horum membrorum, hae
autem membra illius capitis procrearent nunc vero :

tiusChristi mater,est,secundum supra memoratam etiamsi tales hac voce contendant,quae ob hoc tantum
e)u&sentent\am:QuirumquefacitvoluntatemPatrismei viris junguntur atque miscentur, ut filios habeant,

qui in ccelis est,ipse mihi frater, et soror, et mater est. nihilque aliud de filiis cogitant, nisi ut eos Christo

Has sibi omnes propinquitates,in populoquemrede- mox ut potuerint faciunt; non

lucrentur, atque id
mit, spiritualiter exhibet: fratres et sorores habet tamenchristianiexearumcarnenascuntur,sedpostea
sauctos viros et sanctas feminas,quoniam suntilli in fiunt, Ecclesia pariente per hoc quod membrorum
ccelesti haereditate cohffiredes. Mater ejus est tota Christi spiritualiter maler est,cujus etiam spirituali-
Ecclesia, quia membra ejua, id est, fideles ejus per ter virgo est.Cui sancto partui cooperantur et matres,

Dei gratiam ipsa utique parit. Item mater ejus est quae non christianos corpore pepererunt, ut fiant
omnis anima pia, faciens voluntatem Patris ejus fe- quod se corpore parere non potuisse noverunt per :

cundissima charitate, in iis quos parturit, donec in hoc tamen cooperantur, ubi et ipsae virgines matres-
eis ipse formetur (Galat, iv, 19). Maria ergo faciens que Christi sunt (a), in fide scilicet quae per dilec-
voluntatem Dei, corporaliter Christi tantummodo tionem operatur (Galat. v, 6).
mater est, spiritualiter autem et soror et mater. CAPUT VIII. — 8. Virginitas inde honorata, quia
CAPUT VI. — 6. Sola Maria corpore ac spiritu simul Deo dieata. Nulla ergo carnisfecunditassanctaevirgi-
vi-rjo H mater. Ac per hoc illa unafemina,non solum uitati etiam carnis comparari potest. Neque enim et
epiritu, verumetiam corpore, et mater est et virgo. ipsa quia virginitas est,sed quia Deo dicataesthono-

Et mater quidem spiritu,non capitis nostri,quod est ratur, quae licet in carne servetur, spiritus tameu
ipse Salvator.ex quo magis illaspiritualiter nataest; religione ac devotione servatur. Ac per hoc spiri-
quia omnes qui in eum crediderint,in quibu<- etipsa tualis est etiam virginitas corporis, quam vovet et '

est, recte filii sponsi appellantur (Malth. ix, 15):sed servat continentia pietatis. Sicut enim nemo impu-
plane maler membrorum ejus. quod nos sumus; dice utitur corpore, nisi spiritu prius concepta ne-
quia cooperata est charitate, ut fideles in Ecclesia quitia; ita nemo pudicitiam servat in corpore, nisi
nascerentur, quae illius capitis membra sunt : spiritu prius insita castitate. Porro autera si pudi-
corpore vero ipsius capitis mater.Oportebatenimca- citia conjugalis, quamvis custodiatur in carne,
put nostrum proptcr insigne miraculum secundum animo tamen,non carni tribuitur,quo praeside atque
carnem nasci devirgine,quosignificaretmembrasua rectore, nulli praeter proprium conjugium caro ipsa

de virgine Ecclesia secundum spiritum nascitura. miscetur; quanto magis quantoque honoratuis in
Sola ergo Maria et spiritu et corpore mater et virgo ; animi bonisilla continentianumerandaest,quainte-
et mater Christi, et virgo Christi : Ecclesia vero in gritas carnis ipsi Creatori animae et carnis vovetur,

sanctij. regnum Dei possessuris.spiritu quidera tota consecratur, servatur?

mater Christi est.tota virgo Christi ; corpore autem CAPUTIX. 9.Virginitasa?)iissa?iulla carnis fecun-

non tota, sed in quibusdam virgo Christi, in quibus- ditate compensatur Nec illarum ergo fecunditas car-
.

dam mater.sed nonChristi.Etconjugataequippefide- nis, quaehoc-tempore nihil aliud in conjugio quam

le9 feminae et virgines Deo dicatre.sanctis moribus
charitatedecorde puroetconscitntiabonaetfidenon
ficta (I Tim. 1, 5), quia voluntatem Patris faciunt,
Christi spiritualiter matres sunt. Quae autem conju-
gali vita corporaliter pariunt, non Christura, sed
et prolem requirnnt, quam mancipent Christo, pro
amissa virginitate compensari posse credenda est.
Prioribus quippe teinporibus venturo secundum car-
nem Christo ipsum genus carnisinamplaquadamet
prophetica gente necessarium fuit nunc autem cum
:

Adam pariunt, et ideo currunt » ut Sacramentisim. ex omni horainum genere, atque omnibus gentibus
buti Christi membra fiant partus earum, quoniam adpopulum Dei et civitatem regni coclorum membra
quid pepererint norunt. Christicolligipo93unt,sacramvir<*initatemquipote9t
CAPUT VII. — l.Virginilati nulla fecunditas conju- capere, eapiat [Matth. xix, 12); et ea tantum quae se
g alis comparunda. Hoc dixi,ne forteaudeatfecunditas non continet, nubat (I 6'or.vn,9).Quid enim si aliqua
conjugalis cum virginali integritate contendere, at- mulier dives multam pecuniam huic bono operi im-
queip9am Mariam proponere, ac virginibus Dei di- pendat, ut emat ex diversis gentibus servos quos
cere:Illain corpore duas res habuithonorandas,vir- fac>at christianos; nonne uberius atque numerosiu9
ginitatem et fecunditatem.quia et integra permansit quam uteri quantalibet feracitateChristimembragi-

etpeperit: hanc felicitatem quoniam totam utraeque gnf>rdacurabit?Nec ideo tamen pecuniamsoamcom-
babere non potuimus,partit83 sumus,ut vos sitia vir- pararemunerisacreevirginitatisaudebit.Atsipropter
2
gines, nos simus uiatres vobis quod defit in prole,
;
faciendosqui nati fuerintchristianos.fecunditascar-
consoletur servata virtjinitas, nobis prolis lucro nis pro amissa virginitate merito compensabitur,
i Nonnulli Mss., cwant. 1
Sola editio Lov.. fovet.
2 Editi, desit. At Mss., defit quo verbo saepe utitur (a) Melius forte Matres Christi sunt; expuncta par-
Augustiuus. ticnla, que.
401 LIBER UNUS. 402

fructuosius erit hoc negotium.si magno pecuniario fecunditas carnis, omnis pudicitia conjugalis : illa

pretio virginitas amittatur.quo pueri laciendi cht-i- non est in potestate, illa non est in aeternitate fe- :

stiani multo plures emantnr, quam unius utero cunditatem carnalem non habet liberum arbitrium,
quainlibet fertili nascerentur. pudicitiam conjugalem non habet coelum. Profecto
CAPUT X. — Nec virginitati confercndum conju- habebunt magnum aliquid pneter caeteros in illa
gium quiavirgines paril.Quod si stultissimedicitur, comniuni immortalitate,qui habent aliquid jam non
habeant (ideles nuptee bonum suum, de quo in alio carnis in carne.

volumine quantum visum estdisseruimus jethono- 13. Unde mirabiliter desipiunt, qui putant hujus
rent amplius sicut rectissime consueverunt, io sa- contincntiae bonum non esse necessarium propter
cris virginibus meliusearum, de quo isto sermonc regnum ccelorum, sed propter praesens saeculum ;

disserimus. quod scilicet conjugia terrenis curis pluribus atque

10. Nam ne illo quidem debent continentium me- arctioribus distenduntur, qua molestia virgines et
ritis se conferro conjugia,quod ex eis virgines pro- continentes carent quasiob hoc tantum meliussit
:

crcantur: hoc enim non conjugii bonum est, sed non conjugari,ut hujus temporis relaxentur augu-
naturae- jquaasicdivinitus instituta est,ut exquolibet stio3, non quod in futurum saeculum aliquid prosit.

humano utriusque sexus concubitu.sive ordinatoet Hanc vanam sententiam ne cordis proprii vanitate •

honesto.sive turpietillicito, nulla femina nisi virgo protulisse videantur,adhibent ex Apostolo testimo-
nascatur,nulla tamen sacravirgo nascitur:ita fit ut nium ubi De virginibus autem praeceptum Domini
ait:

virgo nascatur etiam de stupro, sacra autem virgo non habco, consilium autem do, tanquam misericor-
nec de conjugio. diam consecutus a Dco, ut fidelis essem. Existimo ita-
GAPUTXI. — 11. Virgincs ideo laudatx, quia Deo que hoc bonum esse propter praesentem necessitatem,
dicatx.^Sec nos hoc in virginibuspr8edicamus,quod quia bonum est homini sic esse (I Cor, vn, 25, 26).

virgines sunt ; sed quod Deo dicatae piacontinentia Ecce,inquiunt,ubi manifestat Apostolus hoc propter
virgines.Nam,quodnontemeredixerim,felicior mihi praesentem necessitatem bonum esse, non propter
videtur nupta mulier quam virgo nuptura habet :
futuram aeternitatem. Quasi praasentis necessitatis
enim jam illa quod adhuc cupit, praesertim si
ista rationem haberet Apostolua,nisi providens 2 et consu-
nondum vel sponsa cujusquam sit.Illa uni studet lens in futurum ; cum omnis ejus dispensalio non
placere,cuidatae8t:hacc multis,incertacuidandaest; nisi ad vitam aaternam vocet.
hoc uno pudicitiam cogitationis defendit a turba, CAPUT XIV. — 14. Virginitasnonprgeceptosedcon-
quod non adulterum.sed maritum quaerit inturba. silio commendata ad promerendam singularem gloriam
llla igitur virgo conjugatae merito praeponitur, quae in vita futura. Praesens ergo est vitanda necessi-
nec multitudiniseamandam proponit,cum amorem tas,sedtamen quaealiquid bonorumimpeditfuturo-
unius exmultitudineinquiritjnec seunijam compo- rum:qua necessitate vita cogitur conjugalis cogitare
nit invento.cogitans quae sunt mundi.quomodo pla- quae mundi sunt,quomodo placeatviruxori,veluxor
ceat viro(I Cor.vn,34) ;sed speciosum forma prae filiis viro. Non quod ea separent a regno Dei, sicut sunt
hominum (Psal. xliv, 3) sic amavit, ut quia eum peccata,qua3 ideo prfficepto,non consilio cohibentur,
sicut Mariaconcipere carne nonposset,ei cordecon- quiaDomino praecipienti non obedire damnabile est:

cepto etiam carnem integram custodiret. sed illudquod in ipso Dei regnoamplius haberi pos-

CAPUT XII. — non corporali, sed

Virgines sacrx set si ampliu8Cogitareturquomodoplacendum esset

spirituali fecuuditate Ecclesiae nascuntur,Bonum con- Deo,minus erit utiquecumhoc ipsum minusconju-
jugii quam inferius bono sanclx virginitatis. Hoc genus gii necessitate cogitatur. Ideo, De virginibus, inquit

virginum nulla corporalis fecunditas protulit:non est pneceptum Domini non habeo. Praecepto enim quis-
haec prolescarnis et eanguinis. Si harum quaeritur quis non obtemperat, reus est et debitor pcenae.
mater, Ecclesia eat. Non parit virgines sacras nisi Proinde quia uxorem ducere vel nubere pecoatum
virgo sacra, illa quae desponsata est uni viro casta non est,si autem peccatum esset, proecepto vetare-
exhiberi Christo(II Cor. xi, 2). Ex non tota cor-
illa
tur;propterea praeceptum Domini de virginibus nul-
pore.sed tota virgine spiritu, nascuntur sanctae vir- lum est.Sed quoniam devitatis remissisve peccatis,
gineset corpore et spiritu. adeunda est vitaaeterna,in qua est quaadamegregia
gloria.non omnibusin aeternum victuris.sed quibus-
12.Habeant conjugiabonum suum,non quia filios
damibi tribuenda,cui consequendae parum est libe-
procreant,sed quia honeste.quia licite, quiapudice,
ratum Psse a peccatis, ni?i aliquid ipsi liberatori vo-
quia socialiter procreant, et procreatos pariter, sa-
veatur,quod non sit criminis non vovisse.sed vovisse
lubriter.inslanter educant,quia thori fideminvicem
ac reddidisse sit laudis : Consilium, inqnit, do, tan-
servant, quia sacramentum connubii non violant.
quam mhericordiam consecutus a Deo,ut fidelis essem.
CAPUT XIII. — Ineos qui putant continentiamnon
Neque enim invideredcbeo fidele consilium,qui non
prodesse nisi ad prxsentcm vitam. Haec tamenomnia
meis merilis, sed Dei misericordia aum fidelis. Exi-
humaniofficii suntmunera:virginalis autemintegri-
siimo itaquchoc bonumesse propter prxsentemnecessi-
tas,et perpiarn continentiam ab omniconcubitu im-
munitas angelica portio est,et in carne corruptibili 1
Sic aliquot Mss. Editi vero, propria.
incorruptionis perpetuae meditatio.Cedat huic omnis 3 Editi, nou providens. At Mss., nisi providens.
 ;

403 DE SANCTA VIRGINITATE, S. ADGUSTINI 404

undepraeceptum Domininon ha-
tatem. Hoc.inquil, aperire etexplicareverbis eamdem ipsam carnistri-
beo.sed consilium do, hoc est de virginibus, existi- bulationem, quam praenuntiavit eis qui eligunt nu-
mo bonum esse propter praesentem necessitalem. ptias,in suspicionibus zeli conjugalis.in procreandis
Novienim quid praesentistemporis,cui conjugia ser- filiisatque nutriendis,in timoribus etmceroribus or-
Dei sunt minus
viunt, necessitas cogat, ut ea qusa bitatis.Quotus enim quisque,cum se connubii vincu-
cogitentur,quam sufficil adipiscendae illi gloriae.quae lis alligaverit,nonististrahatur atque agitur affecti-

non erit omnium.quamvis in aeterna vita ac salute bus ? Quosneque nosexaggerare debemus, ne ipsis
manentium. Stella enim ab stella differt in claritate non parcamus,quibus parcendum existimavit Apos-
sic et resurrectio mortuorum([ Cor.xv,41, 42). Bonum tolus.
est ergo homini sic esse. CAPUT XVII.— il.Ineos qui ab Apostolodamnatas

CAPUT XV. — i5. Consilium

mendacium tri-
ibi nuptias putant.Scripturas aliquod
daturnon nubendi,non
buere quam perniciosum. Tantum perhoc quod bre-
prgeceptum. Deinde adjungit idem apostolus et di-
viter posui, cautum fieri lectorem oportuit adver-
cit : Alligatus es uxori,ne quxsierit solutionem ;solu-
sus eosqui in hoc quod scriptum est, Tribulationem
tus es ab uxore,ne qusesieris uxorem. Horum duorum
autem camis habebunt hujusmodi ,ego autem vobispar~
quod prius posuit, ad praeceptum pertinet, contra
co, nuptiis calumniantur, quod eas ex obliquo sen-
quod non licet facere. Non enim licet dimittereuxo-
tentiaistadamnaveritjvelutipsam damnationem no-
rem, nisi ex causa fornicationis, sicut in Evangelio
luerit dicere,cum ait, Ego autem vobis parco : utvi-
ipse Dominus dicit (Matth. xix,9). Illud autem quod
delicet cum istis parcit, animae suae non pepercerit,
a.dd\d\t,Solutusesab uxore,ne quxsieris uxorem, con-
si mentiendo dixit, Et si acceperis uxorem, non pec-
silii sententia est.non praecepti : licet itaque facere,
casti ; et si Quod qui de
nupserit virgo, non peccat.
sed melius est non facere.Denique continuo subjecit:
sancta Scriptura credunt velcredi volunt. tanquam
Et si acceperis uxorem, non peccasti ; et si nupserit
viam sibi muniunt ad mentiendi licentiam, vel ad
virgo, no?i peccat. \\\ud autem prius cum dixisset,4/-
defensionem suae perversae opinionis, ubicumque
solutionem;numqu\d ad-
ligatus esuxori;ne quaesieris
aliud sentiunt quam sanadoctrina postulat.Si quid
didit,Et non peccasti ? Jam enim supra
si solveris,
enim manifestum de divinis Librisprolatum fuerit,
dixerat, Hisautem qui sunt in conjugio prxcipio, non
quo eorum confutentur errores, hoc ad manum ha-
ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quod
bent velut scutum,quo se adversus veritatem quasi
discesseril,manere innuptam, autviro suoreconciliari:
tuentes nudenl a diabolo vulnerandos.ut dicant hoc
fierienim potest ut non sua culpa, sed maritidis-
auctorem libri non verum dixisse, alias ut infirmis
cedat. Deinde ait, Et vir uxorem ne dimittat (l Cor.
parceret.alias ut contemptoresterreret;sicut occur-
vu, 27, 28, 10, 11) quod nihilominus ex preecepto
;
rerit causa, qua eorum perversa sententia defenda-
Domini posuit, nec ibi addidit, Et si dimiserit,non
tur atque ita dum ea quse opinantur, defendere
:

peccat. Praeceptum est enim hoc, cui non obedire

quam corrigeremalunt,Scripturas sancta? auctorita-
peccatum est non consilium, qizo si uti nolueris,
;

tem frangere conantur,qua una omnes cervices su-

minusjboni adipisceris,non malialiquid perpetrabis.
perb=e duraeque franguntur.
Propterea cum dixisset. Solutus es ab uxore,ne qu&.-
sieris uxorem /quianon praccipiebat ne malumfieret, CAPUT XVIII. — 18. Yirginitassic prseferatur, ut

sed consulebat ut melius fieret ; continuo subjunxit,

non nuptix da?n?ientur Xnde sectatoresetsectatrices
perpetuae continentiae et sacrae virginitatis admoneo,
Et si acceperis uxorem, non peccasti ; et si nupserit
virgo, non peccat.
ut bonum suum ita praeferant nuptiis,ne malum ju-
dicent nuptias : nequefallaciler.sed plane veraciter
CAPUT XVI. — IQ.Tribulatio carnis in conjugio ,quse ab Apostolo dictum noverint, Qui dat nuplum, bene
sit. Addidit tamen, Tribulationem autem carnis habe- facit ; el qui non dat nuptum, ??ielius facit. Et si acce-
bunt hujusmodi, ego autem vobis parco : hoc modo peris uxorem, non peccasti ; et si nupseril virgo, non
exhortans ad virginitatem continentiamqueperpetu- peccat. Et paulo post : Beatior aute?n e?-it, si sic per-

am, utaliquantulum a nuptiisetiam deterreret, mo- manseril, secundiun mea?n senlentiar?i.Et nehumana
destesane,non tanquam aremala et illicita,sedtan- sententia putaretur, adjungit: Puto autem, et ego
quam abenerosaacmolesta.Aliudestenimadmittere Spiritum Dei habeo. Haec dominica, haec apostolica,
carnis turpitudinem, aliud habere carnis tribulatio- hffic vera,haecsanadoctrina est,sic eligere dona ma-
nem illud estcriminis facere, hoc laboris est pati,
: jora.ne minora damnentur. Melior est in Scriptura
quemplerumquehominesetiamproofficiishonestis- Dei veritas Dei,quam in cujusquam mente aut carne
simis non recusant. Sed pro habendo conjugio jam virginitas hominis.Quod castum est sic ametur, ut
hoctempore.quo non per carnispropaginemventuro quod verum est non negetur. Nam quid mali non
Christo ipsius prolispropagationeservitur,istamtri- possunt etiam de sua carne cogitare, qui credunt
bulationemcarnis, quamnupturis preedicit Aposto- apostolicam linguam in eo ipso loco ubivirginitatem
lus,suscipere tolerandam perstultnm esset,nisi me- corporis commendabat,acorruptionemendaciivirgi-
tueretur incontinentibii8,ne,tentante satana.in pec- nemnon fuisse ? Primitus ergo ac maxime, quibo-
cata damnabilia laberentur.Quod autem sedicit eis nuni virginitatis eligunt.Scripturas sanctas firmissi-
parcero,quo9aittribulationemcarnishabituros,nihil me teneant nihil esse mentitasjac per hoc etiam il-
mihi intorim sanius occurrit, quam eum noluisse lud verum esee quod dictum est, Et si acceperis uxo~
 405 LlBEll UMJS. 405

rem, non peccasli', et si nupserit virgo, non peccat. incidere in manus vestras,quam peccare tn conspectu
Nec putent minuitam magnntn intcgritatia bonum, Dei (Dan. xin, 23), si Deus eam fuerat, non quia

si nuptiae non erunt malum.Imo voro hinc sibi po- pudicitiam nuptialcm servabat liberaturus,sed quia
tius majoris gloriae palmam praeparatam esse con- nupserat damnaturus?Et nunc quoties castitas con-
fidat, quse non damnari, si nuberet, timuit ; sed jugalis adversuscalumniatorescriminatoresquenu-
honoratius coronari.qnia non nuberet,concupivit '. ptiarum Scriptnrae sanctae verilatc munitur; teties a
Qui crgo sine conjugio permanere voluerint, non Spiritu sanctocontra falsos testes Susanna defendi-
tanquam foveam peccati nuptias fugiant sed tan- : tur, totics afalso crirnine liberatur.etmulto
majore
quam collem minoris boni transcendant, ut in ma- negotio.Tunc enim uni conjugatae, nunc omnibus ;

joriscontinentiae monte requiescant.Ea quippe lege tunc de occulto et falso adulterio, nunc de vero et
rollis iste inhabitatur, ut non cum voluerit quis manifestoconnubiocrimenintenditur.Tuncunamu-
emigret. Mulier enim alligata est, quamdiu vir ejus lier ex eo quod iniqui scniores dicebant, nunc om-

vivit (I Cor. vn, 38, 40). Verumtamen ad continen- nes mariti ot uxores eo quod Apostolus dicere no-
tiam vidualem ab ipso tanquam gradu conscendi- luit, accusantur. Damnationem quippe vestram, in-

tur : propter virginalem vero vel declinandus est quiunt, tacuit, cum ait, Ego autem vobis parco. Quis
non consentiendo petitoribus, vel transiliendus hoc? Nempeille qui superius dixerat Et si acceperis
:

praeveniendo petitores. uxorem, non peccasti ; etsinuperit virgo,non peccat.

CAPUT XIX. — 19. Errores duo contrarii de virgi- Cur igitur in eo quod modeste tacuit, conjugiorum
nitate et conjugio. Ne quis autem putaretduorumope- suspicamini crimen;et in eo quod aperte dixit,
rum boni atque melioris aequalia fore praemia, pro- conjugiorum non agnoscitis defensionem ? An eos
pterea contra eos disserendum fuit,qui quod ait Apo- damnat tacitus, quos locutus absolvit ? Nonne jam
slo\us, Existimoautem hoc bonum esse propter prxsen- mitius accusatur Susanna, non de conjugio, sed de
tem necessitatem,\t& interpretati sunt, ut non propter ipsoadulterio,quam doctrina apostolica de menda-
regnum cce[orum,sed propter saeculum praesensvir- cio ? Quid in tanto periculo faceremus.nisi tam cer-

ginitatemutilemdicerent;tanquaminillavitaaeterna tum apertumque e3set pudicas nuptias non debere

nihil caeteris amplius habituri essent,qui hocmelius damnari, quam certum apertumpue est eanctam
qua disputatione cum ad illud venire-
elegissent. In Scripturam non posse mentiri?
mus quod idem apostolus ait, Tribulationem autem CAPUT XXI. —21. Virginatis laudem el meritum
carnis habebunt hujusmodi,ego autemvobis parco;\n esse majus,cum nuptix non tanquammalx devilanturr

alios litigatores incurrimus.qui non aequales perpe- Hic dicet aliquis: quid hoc pertinet ad sacram virgi-
tuae continentiae nuptias facerent, sed eas omnino nitatem, vel perpetuam continentiam, cujus praedi-
damnarent. Nam cum error uterque sit, vel aequare catio isto sermone suscepta est?Cui respondeoprimo,

sanctae virginitati nuptias, vel damnare nimisin- :

quod superius commemoravi,ex hoc gloriam majo-
vicem fugiendo 2
, duo isti errores adversa fronte ris illius boni essemajorem, quodejus adipiscendae

confligunt, quia veritatis medium tenere nolue- causabonumconjugaletranscenditur.nonpeccatum

runl: quo et certa ratione.et sanctarum Scriptura- conjugii devitatur Alioquin perpetuae continentiae 1
rum auctoritate.nec peceatum esse nuptias inveni- non priccipue laudari, sed tantum non vituperari
mus, nec eas bono vel virginalis continentiae, vel sufficeret si propterea tenerelur, quoniam nubere
;

etiam vidualis 33quamus. crimenesset. beindequianonhumanasententia,sed

GAPUT XX. — Apostoli dictum, Ego autem vobis divinae Scripturae auctoritate ad tam excellens do-
parco, perperamtrahi adnuptiarum damnationem.k\\\ num homines exhortandisunt, non mediocriter ne-
quippe appetendo virginitatem, nuptias tanquam quepraetereunteragendum est,ne cuiquam ipaa di-
adulterium detestandas esse putaverunt alii vero :
vina Scripturainaliquomentita videatur Dehortan-
defendendo connubium,exoellentiam perpetuae con- tur enim potius quam exhortantur virgines sacras,

tinentiaenihilmereriampliusquamconjugalempudi- qui eas sic permanere nuptiarumdamnatione com-

citiam voluerunt quasi vel Susannae bonum, Ma- pellunt.Unde enim comfidantverum esse quod scri-
;

riae sit humiliatio ; vel Mariae majus bonum, Su- ptum est,Et qui nondat nuptum, melius facit; si fal-
sannae debeat esse damnatio. sum putant esse quod juxta superius nihilominus
20.Absit ergo ut ita dixerit Apostolus nuptis sive scriptum est, Et qui dat virginem suam, bene facit ?
nupturis, Ego autem vobis parco ; tanquam noluerit Si autem loquenti Scripturae de nuptiarum bono

dicere quae pcena conjugatis in futuro saeculo debea- indubitanter crediderint.eadem ccelestis eloquii ve-
tur.Absit ut a Danielcdetemporalijudicio liberatam racissima auctoritato firmata? ad melius suum fer-
Paulus mittat in gehennam.Absit ut maritalis tho- venti ac fidenti alacritate transcurrent. Undejam
rus ei pcona sit ante tribunal Ghristi, cui lidem ser- satis pro suscepto negotio diximus,et quantum po-
vando elegit sub falsa accusatione adulterii vel peri- tuimus demonstravimus, nec illud quod ait Apos-
clitari, vel mori. Quid egit vox illa, Melius est mihi autem hoc bonum esse propter prx-
tolus, Exislimo
1
Sola editio Lov., confidant, qux non damnari si nu- sentcm necessitulem, sicesse accipiondum, tanquam
berent timuerunt, sed honoratius coronari, quia non nu- in hoc saeculo mclioressint sacraa virgines fidelibus
lere concupierunt.
8 Editio Lovaniensium omittit, nimis
: et loco, fugien-
do habet cum Er., fugiendi. Emendatur ex Mss. * Editi, continentise bonum. Abeit, bonum, a Mss.
 ;

407 DE SANCTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI 408

conjugatis.in regno autem ccelorumatquein futuro saeculum Domino placere nos velle, aut propter vi-
saeculo pares sint : necillud ubi ait de nubentibus, tam istam, non propter aeternam esse sanctas et
Tribulatonem auiem carnis habebunt hujusmodi, ego corpore et spiritu. Hoc credere.quid est sliud, nisi
autem vobis parco (1 Cor. vn, 38, 26, 28) ita intelli- miserabiliorem esse omnibus hominibus?Sicenim
gendum.tanquam nuptiarum peccatum et damna- Apostolus ait : Si in hac vita tantum in Christo spe-

tionem maluerit tacere quam dicere.Harum quippe rantessumus,miserabiliores sumusomnibus hominibus

duarum sententiarum singulas, duo errores sibimet (I Cor. xv, 19). An vero qui frangit panem suum
contrarii non eas intelligendotenuerunt.Illamenim esurienti, si tantum propter hancvitam facit.stul-

de praesenti necesBitate illi pro ae interpretantur, tus est ; et ille erit prudens, qui castigat corpus
qui nubentes non nubentibus aaquare contendunt suum usque ad continentiam,quanecconjugio mis-
hanc vero ubi dictum est, Ego autem vobis pa?'co,illi ceatur, si ei nihil proderit in regno coelorum ?

qui nubentes damnare praesumunt. Nos autem se- CAPUT XXIII. — 23. Idipsum probatur ex verbis
cundum Scripturarum sanctarum fidem sanamque Domini. Postremo ipsum Dominum audiamus evi-
doctrinam, nec peccatum esse dicimus nuptias, et dantissimam hanc sententiam proferentem. Nam
earum tamen bonum non solum infra virginalem, cum de conjugibus non separandis nisi causa for-
verum etiam infra vidualem continentiam consti- nicationis divine ac terribiliter loqueretur.dixerunt
tuimus preesentemquenecessitatem conjugatorum
; ei discipuli : Si talis est causa cum uxore,non expe-
non quidem ad vitam aeternam, verumtamen ad ditnubere. Quibus ille : Non omnes, inquit, capiunt
excellentem gloriam et honorem qui perpetuae con- verbum hoc.Suntenim spadonesqui ita natisunt; sunt
tinentinereservatur,impedire eorum meritum dici- autem alii quiab hominibus facti sunt ; et sunt spa-
mus neque hoc tempore
; nisi eis qui se non conti- dones qui se ipsos castraverunt propter regnum caelo-
nent nuptias expedire, tribulationemque carnis ex rum : qui potest capere, capiat (Matth. xix, 10-12).
aflectu carnali venientem,sine quo nuptiae inconti- Quid veracius, quid lucidius dici potuit ? Christus
nentium esse non possunt,nectacere voluisse Apos- dicit, Veritas dicit,Virtus et Sapientia Dei dicit,eos
tolum vera praemonentem, nec plenius explicare qui pio proposito ab uxore ducenda se continuerint,
hominum infirmitati parcentom. castrare se ipsos propter regnum ccelorum; et con-
CAPUT XXII. — Virginitasnonpropterhanc vitam, tra humana vanitas impia temeritatecontendit,eos
ted propter futuram diligenda ostenditur ex Apostolo. qui hoc faciunt,pra?sentem tantummodo necessita-
Nunc jam Scripturarum divinarum evidentissimis tem molestiarum conjugalium devitare, in regno
testimoniis, quae pro nostrae memoriae modulo re- autem ccelorum amplius quidquam cseteris non ha-
cordari valuerimus, clarius appareat non propter bere ?
praesentem hujus saaculivitam, sed propterfuturam CAPUT XXIV. — 24. Item ex verbis Isaix. Ec-
quaein regno coelorumpromittitur, perpetuam con- clesiaregnum coziorum cur appellata. De quibus au-
tinentiam diligendam J .Quis autem hoc non ad vertat teraspadonibus loquiturDeusper Isaiam prophetam
ineoquod paulot post idem apostolus ait: Qui sine quibusse dicit daturum in domo sua et in muro suo
uxoreest,cogitat eo. qude suntDomini,quomodo placeat locum nominatum,meliorem multo quam filiorum
Domino qui aulem matrimonio junctus est,cogitatea
; atque filiarum, nisidehis qui seipso3 castrantpro-
qux sunt mundi, quomodo placeat uxori. Et divisa est pter regnum ccelorum?Namillis quibusipsum virile
mulier innupta et virgo : quae innupta est 2
, sotlicita membrum debilitatur, ut generare non possint.sicut
est qux sunt Domini,ut sit sancta et corpore etspirilu sunt eunuchi divitum et regum,sufficit utique cum
quse autem nupta est,sollicita est quxsunt mundi,quo- christiani fiunt,etf)ei praeceptarustodiunt.eo tamen
modo placeat i'z>o(I Cor.viu, 32 34)? Non utiqueait, proposito sunt.ut conjuges si potuissent haberent,
Cogitat ea quae securitalis sunt in hoc saeculo.ut sine caateris in domo L>ei conjugatis fidelibus adaequari
gravioribus molestiis tempus transigat neque ad ; qui prolem pudiceque susceptamin Dei timore
licite

hoc divisam dicit innuptam et virginem ab ea quae nutriunt,docentes filios suos ut ponant in Deo spem

nnpta est, id est distinctam atque discretam,ut in- suam non autem accipere meliorem locum quam
:

nupta in hac vita secura sit propter temporales mo- est (iliorumatquefiliarum.Neque enimuxores animi
lestias evitandas, quibus nupta non caret sed, Co- : virtutcs sedcarnis necessitate non ducunt.Contendat
gitat, inquit, quae sunt Domini, quomodo placeat Do- sane qui volueritde his Propbetum spadonibushoc
mino, et sollicita estjjux sunt Domini *, ut sit sancta praenuntiasse,qui corporeabscisi sunt quoque : iste

et corpore tt spiritu. Nisi forte usque adeo quisque
insipienter contentiosus est, ut conetur asserere,
non propter regnum ccelorum,sed propter praesens
1 Sic editi. At Mss., diligendam.
1 Er., Et divisa est multer nupta,et virgo qux innupta
est ; sollicita est quse sunt Domini. Multo meiidosiiis
editio Lov. post, placent nxori, prosequitur eic et di-
error causae quam suscepimus suffragatur. Neque
enimspudonesistosei6 qui indomo ejus nullum ha-
bent loeum praetulit Deus, sed eis utique qui in filiis
gcnerandis conjugatis vitas meritum servant. Nam
cnni A'\c\t,Daboeis locum multo meliorem; ostendit et
conjugatis dari, sed multo inferiorem. Ut ego con-
:

vitus est.Mu/ier etinm imiupta sotlinta est qu.v mni Do- cedamus in domo Dei praedictos futuros eunuchos
muit.Rediutefjratur locus ope vetiistissimoium codicum, «ecundum carnem,qui inpopulo Israel non fuerunt;
hic ot snpra, n lihro de Bono Conjiij>Mli, <;ip. hl.
;

3 lu Mss. omittitnr, (/uomodo ptaceot Domino, et sol-

quia et ipsos videmus cum Judaei non fiant,tamen
licitu est <ju« sunt Domini, fieri christianos;nec de illis dixioseProphetam^qui
 ;

409 LIBEH UNUS. 410

proposito continenliffi conjugia non qurerentes, se men dictum est, quod eos quibus datur, distinguit
ipsos castrant propter regaum ccelorum : itanc tan- a caeteris.
ta dementia quisquam est contrarius veritati, ul in CAPUT \XV1. —26. Objeclio de denario omnibus
carne factos eunuchos meliorem quam conjugatos '
reddendo, contra dioersitatem praemiorum. Quid sibi
locum in domo Dei babere credat, et pio proposito ergovult,inquiunt,ille dcnarius,qui operevineae ter-
continentes,corpus usque ad contemptasnuptias ca- minato aequuliteromnibus redditur sive iis qui ex j

stigantes, se ipsos non in oorporc, scd in ipsacon- prima hora,sive iisqui una hora operati sunt (Matth.
ciipiseeiiliue radice castrantes, ecelestem et angeli- xx,9) ? Quid utique, nisi aliquid significat.quod om-
cam vitam in terrena mortalitate meditantes,conju- nes communiler habebunt, eicuti est ipsa vita aeter-
gatorum meritis pares esse contendat : et Christo na, ipsum regnum ccelorum, ubi eruntomnes quos
laudanti eos qui se ipsos castraverunt, non propter Deuspraedestinavit,vocavit, justilicavit, glorificavit?
hoc Sceculum, sed propter regnum coelorum.chris- Oportet enimcorruptibile hocinduereincorruptionem,
tianus contradicat, affirmans hoc vitae prsesenti es- et mortate hoc induere immortalitatem : hic est ille
se utile, non futurae?Quid aliud istis restat, nisi ut denarius, merces tamen ab slella
omnium, Stella
ipsum regnum coelorumad hanc temporalem vitam, di/Jert in gloria
; mortucrum haec
sic et resurrectio
:

in qua nunc sumus, asserant pertinere? cur enim sunt merita diversa sanctorum. Si enim ccelum si-
non et in hanc insaniam progrcdiatur ca^ca piajsum- gnificaretur illo denario,nonne in coelo esse omni-
ptio? Et qui hac assertione furiosius ? Nam etsi re- bus esl communo sideribus? Et tamen alia estglo-
gnum ccelorum aliquando Ecclesia etiam quas hoc ria, solis,atia gloria tunaz, alia stellarum (I Cor. xv,
tempore est, appellatur, ad hoc utique sic appella- 53, 41, 45). 8i denarius ille pro sanitate corporis
tur, quia futura? sempitermeque colligitur.
vitae poneretur.nonne valemua omnibus mem-
cum recte
Quamvis ergo promissionem habeat vitae praesentis bris communis est sanitas, et ipsa si usque ad mor-
et (uturae (I Tim. iv, 8), in omnibus iamen bonis tem permaneat.pariter et ffiqualiter omnibus inest?
operibus suis non respicit quss videntur, sed quse Ettamen posuit Deus membra, sivgulum quodque eo-
non videntur. Quse enim viclentur, temporulia sunt; rum in corpore prout voluit (Id. xm, 48), ut nec to-
qux autem non videntur, seterna (II Cor. iv, 18). tum sit oculus, nec totum auditus,nec totum odora-

CAPUT XXV. —
25. Isaiam loqui de scterno pra,- tus et quidquid est aliud, habet suam proprieta-
;

mio spndonibus promisso.Nec sane Spiritus sanctus tem, quamvisaequaliter habeat cum omnibus sani-
tacuit quod contraistos impudcntissime ac demen- tatem. Ita quia ipsa vita aeterna pariter erit omnibus

tissime pervicaces apertum atque inconcussum va-
leret, eorumque belluinum impeturn ab ovili suo
inexpugnabilimunitione repelleret.Cum enim dixis-
setde spadonibus, Dabo eis indomo meaet in muro
meo locum nominatum,melioremmullo quam (iliorum
sanctis, aequalis denarius omnibus attributus est
quia vero in ipsa vita aeterna distincte fulgebunt
lumina meritorum, multae mansiones sunt apud
Patrem (Joan. xiv,2): ac per hoc in denario quidem
non impari, non vivit alius alio prolixius in mul- ;

atque /iliarum; ne quis nimium carnalis existimaret tis autem mansionibus honoratur alius alio clarius.

aliquidin his verbis temporalesperandum, continuo —

CAPUT XXVII. 27. Virginam gloria futura ma-
subjecit, Nomen scternumdaboeis, necunquamdeerit jor et propria qusedam in cselis gaudia. Sequi Agnum
(Isai. lvi, 4, 5) tanquam diceret, Quid tergiversaris
: quocumqueierit proprium est i>irfirznum.Pergiteitaque,

impia tfficita8? quid tergiversaris? Quid serenitati sancti Dei, pueri ac puellaa, mares ac feminae, caeli-

veritatis nebulas tuas perversitatis olfundis? quid in bes et innuptae '

;
pergite perseveranter in finem.
tanta Scripturarum luce tenebras unde insidieris in- LaudateDominum dulcius, quem cogitatis uberius ;

quiris?Quidtemporalemtantummodoutilitatempro- sperate feliciustcui servitis instantius amate arden- ;

mittis continentibus sanctis? Nomen setemum dabo Lumbis accinctis et lu-

tius.c ui placetis attentius.
eis.Quid ab omni concubitu immunes, et eo quoque cernis ardentibus exspectate Dominum, quando ve-
ipso quohincsese abstinent, eaquaesuntDomini co- niat a nuptiis (Luc. xn, 35, 36). Vos afferetis ad
gilantes, quomodo placeant Domino, ad terrenam nuptias Agni canticum novum, quod cantabitis in
commoditatem referre conaris?iVome« ieternum dubo citharis vestris*. Non utique tale quale cantat uni-
eis.Quid regnum coelorum, propter quod se ipsos versa terra, cui dicitur, Cantate Domino canticum
castraverunt sancti spadones, in hac tantum vita in- novum; cantate Oomino, universaterra(Psal.xcv, 1);
telligendum esse contendis? Nomen seternum dabo sed tale quale nemo poterit dicere nisi vos. Sic enim
eis. Et sic forte hic ipsum ©ternum pro diuturno vos vidit in Apocalypsi quidam prae caeteris dilectus
oonaris accipere.addo, accumulo, inculco, Nec un- ab Agno qui discumbere super pectus ejus solitus
3
quam Quid quaeris ainplius ? quid dicis am-
deerit. erat, et bibebat et eructabat mirabilia super coe-
plius? yEternum hoc nomen, quidquid illud est, lestia Verbum Dei.Ipse vos vidit duodecies duodena
spadonibus Dei, quod utique gloriam quamdam millia sanctorum citharoedorum illibatae virginitatis

propriam excellentemque significat, non erit com- in corpore, inviolatae veritatis in corde : et quia se-
mune cum s mullis, quamvia in eodem regno et in
eadem domo constitutis. Nam ideo fortassia et no- Sola editio Lov., et nuptx.
1

Duo Vaticani Mss. addunt, hoc est in cordibus dica-

1

tis laudibus. Vaticanus aliu3, hoc est in cordibus vestris.

1
ln Mas., quarn conjugati.. 1 Sola edilio Lov., et biberat et eructabat.
411 DE SANCTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI 412
quimini Agnum quocumqueierit, scripsit illede vo- tiam nulla. Sed esse ille Agnus graditur itinere virgi-
bis (Apoc. xiv, 2-4). Quo ire putamus hunc Agnum, nali; quomodo post eum ibunt qui hoc amiserunt
quo nemo eum sequi vel audeat vel valeat nisi vos? quod nullo modo recipiunt ? Vos ergo, vos ite post
Quo putamus eum ire? in quos saltus et prata? Ubi eum, virgines ejus vos et illuc ite post eum, quia
;

credo sunt gramina gaudia non gaudia saeculi hu-

1
; propterhoc unum^quocumque ierit sequiminieum:
jus vana, et insaniae mendaces, nec gaudia qualia in
ipso regno Dei caeteris non virginibus erunt, sed a
caeterorum omnium gaudiorum sorte distincta.Gau-
dium virginum Christi, de Christo, in Christo, cum
Christo, post Christum, per Christum, propter Chri-
stum. Gaudia propria virginum Christi, non sunt
eadem non virginum, quamvis Christi. Nam sunt
allis alia, sed nullistalia. Ite in haec, sequimini A-
ad quodlibet enim aliud sanctitatis donum quo eum
sequantur, hortari possumus conjugatos, praeter
hoc quod irreparabiuter amiserunt. Vos itaque se-
quimini eum tenendo perseveranter quod vovistis
ardenter. Facitecum potestis, ne virginitatisbonum
a vobis pereat, cui facere nihil potestis ut redeat.
Videbit vos caetera multitudo fidelium.quae Agnum
ad hoc sequi non potest videbit, nec invidebit et : ;

gnum, quia et agni caro utique virgo. Hoc enim in collaetando vobis,quod inse nonhabet,habebit in vo-
se retinuit auctus, quod matri non abstulit concep- bis. Xamet illud canticumnovum proprium vestrum
lus et natus. Merito euin sequimini virginitate cor- dicere non poterit; audire autempoterit,et delectari
dis et carnis, quocumque Quid est enim se-
ierit. vestro tam exceDenti bono. Sed vos qui et dicetis et
qui, nisi imitari ? Quia Christus pro nobis passus audietis, quia et hoc quod dicetis a vobis audietis,
est, relinquens nobis exemplum, sicut ait aposto- jucundiusque regnabitis. De
felicius exsultabitis,
lus Petrus, ut sequamnr vestigia ejus (I Petr. n, 21), majore tamen vestro gaudio nullus mceror eril qui-
Hunc in eo quisque sequitur, in quo imitatur non : bus hoc deerit. Agnus ille quippe, quem vos quo-
in quantum ille Filius Dei est unus, per quem fac- cumque ierit sequimini,nec eos deseret qui eum
ta sunt omnia; sed in quantum filius hominis, quo vos non valent sequi. Omnipotentem Agnum
quae oportebat, in se praebuit imitanda: et multa loquimur. Et vobis praeibit, et ab eis non abibit,
in illo ad imitandum omnibus proponuntur vir- ; cum erit Deus omnia in omnibus (i Cor., xv28.) Et
ginitas autem carnis non omnibus non enim ha- ; qui minushabebunt, a vobis non abhorrebunt. Ubi
bent quid faciant ut virgines sint, in quibus jam enim nulla est invidentia, concors est differentia.
factum est ut virgines non sint. Praesumite itaque, fidite, roboramini, permanete,
CAPUTXXVIII. — 28. Quousque sequi Agnum om- qui vovetis et redditis Domino Deo vestro vota
nes possunt. Sequantur itaqueAgnum caeteri Qdcles (Psal. lxxv. 12) perpetuae continentiae, non propter
quivirginitatemcorporisamiserunt,nonquocumque praesens saeculum, sed propter regnum coelorum.
ille ierit,sed quousque ipsi potuerint.Possuntautem CAPUT XXX. — 30. Hortatur ad virginitatem ut
ubique, prater cum in decore virginitatis incedit. ad opus supererogationis, non praecepti. Yos etiam qui
Beati pauperes spiritu ; imitamini eum, qui propter hoc nondum vovistis, qui potestis capere, capite
vos pauper factus est,cum dives esset (II Cor. vm,9). (Matth. xix, 12) ;
perseveranter currite, ut compre-
Beati mites ; imitamini eum qui dixit, Discite a me hendatis 'I Cor. ix, 24). Tollite hostiasquisque suas,
quoniam mitis sum et humilis corde (Matth. xi, 29). et introite in atria Domini (Psal. xcv, 8), non ex ne-
Beati lugentes; imitamini eum qui flevit super Jeru- cessitate.potestatem habentes vestrae voluntatis.Ne-
salem (Duc. xix,]ii).Beati qui essuriunt et sitiunt ju- que enim sicut, Non mxchaberis, Non occides (Exod.
stitiam ; imitamini eum qui dixit, Meus cibus est ut xx, 13, 14), ita dici potest, Non nubes. Illa exigun-
faciam voluntatem ejus qui misit me (Joan. iv, 34). tur, ista offeruntur. Si fiant ista, laudantur : nisi
Beati misericordes ; imitamini eum qui vulnerato a fiant illa,damnantur. In illis Dominua debitum im-
latronibus et in via jacenti semivivo desperatoque perat vobis in his autem si quid amplius supere-
:

subvenit (Luc. x,30-35). Beati mundicordes ; imita- rogaveritis, in redeundo reddet vobis (Luc. x, 35).
mini eum qui peccatum non fecit,nec inventus est dolus Cogitate, quidquid illud est, in muro ejus locum
in ore ejus (I Petr. n. 22). Beati pacifici; imitamini nominatum meliorem multo quam filiorum atque
eum qui pro suis persecutoribus dixit, Paterignosce filiarum. Cogitate nomen
illic fflternum (Isai . lvi,

illis, quiancsciunt quid faciunt (Luc. xxm, 34). Beati (5. Quis explicat quale nomen erit? Quidquid ta-
qui persecutionempatiuntur propter iustitiam(Malth.v, men erit, aeternum erit. Hoc credendo et sperando
3-10); imitamini eum qui pro vobis passus est,relin- et amando, potuistis conjugia non devitare prohi-
quensvobises emplum,utsequaminivestiijiaejus{\Petr. bita, sed transvolare concessa.
ii, 21.). Ha3c qui imitantur, in his Agnum sequun- CAPUT XXXI.— 31. Humilitas maxime virginibus
tur. Sed certe etiam conjugati possunt ire per ista commendanda. Humilitatis mensura cuique data. Su-
vestigia, etsinon perfecte in eadem forma ponentes perbia mater invidentise. Undehujus muneris magni-
pedem, verumtamen in eisdem semitis gradientes. tudo, ad quod capessendum pro nostris viribus hor-
—
CAPUT XXIX. 29. Quo eum sequuntur solge vir- tati sumus, quanto est excellentius atque divinius
gincs. Invidcntia in cailis propter prsemiorum difleren- tanto magis admonet sollicitudinem nostram, non
solum de gloriosiBsima castitate, verum etiam de tu-

1 Editio LoT.pro,
gramina, habet, grandia: refragnn-
tibus Mss. et Er. 1
Editi, bonum unum. Abest, bonutn, a Mss.
 ; :

LIBER UNUS. 414

413

tiasima humilitato aliquid loqui.Cum ergo perpetuae illa humiliter accipicns dixerat, lta, Domine ; nam
continentiac professores se conjugatis comparantes, et canes edunt de micis qu;t>. caiunt de mensa domino-
eecundum Scripturas compererint cos infra esse.et rum suorum. Ac quod assiduo clamore non im-
sic

opere et mercede.et voto et prajmio ; statim vpniat petrabat, humili confessione promeruit (Matth.xv,
in mentem quod scriptum Quanto magnus es,
est :
22-28). Hinc et illi duo proponuntur orantes in tem-
tanto humilia te in omnibus,cl coram Deo invcnies gra- plo, unus pharisaeus, et alter pnblicanus, propter

tiam (Eccli. m, 20). Meusura humilitatis cuiquc ex eos qui sibi justi videntur) etspernunt caeteros, et
mcnsuraipsius magnitudinis datacst : cui est peri- enumerationi meritorum praefcrtur confessio pec-
culosa superbia, quae amplius amplioribus insidia- catorum. Et utique Deo gratias agebat pbarisaeus
tur. Hanc sequitur invidcntia, tanquam filiapedis- ex his in quibus sibi roultum placebat Gratias, in- :

eam quippe superbia continuo parit,nec un- quit, tibi ago,quia non sum sicut coetcri homiues, in.
sequa :

justi, raptores, adulteri, sicut et publicanus iste.Jeju-

quam est sine tali prole atque cornite.Quibus duo-
bus malis.hoc est superbia et invideutia; diabulus no bis in sabbalo, decimas do omnium quxcumque pos-
est '. Itaque contra superhiam matrem invidentiae sideo. Publicanusautemde longinquo stabat,nec ocu-
maxime militat universa disciplina christiana.Haec los ad cxlum audebat levare, sed percutiebat pectus
enim docet humilitatem, qua et acquirat et custo- suum, dicens : Deus, propitius esto mihi peccatori.Se-
diat charitatem de qua cum dictum esset, Chari-
;
quitur autem divina sententia Amen dico vobis,des-
:

tas non xmulatur ; velut si causam quaerimus, un- cendit justificalus de templo publicanus magis quam

de fiat ut non aemuletur, continuo subdidit, Non in- illepharisxus. Deinde causa ostenditur,cur hoc jus-

flatur (I Cor. xm, 4) tanquam diceret, Meo non

:
tum sit Quoniam is qui se exaltat humiliabitur, et
:

qui se humiliat exaltabitur (Luc. xvm, 10-14). Fieri

habet invidentiam, quia nec superbiam. Doctor ita-
quehuroilitatisChristusprimo semetipsumexinanivit ergo potest ut quisque et mala vera devitet, et vera

formam servi accipiens,in simililudine hominum fac-

bona in se uonsideret,et de his Patri hominum gra-
tus, et habitu inventus ut homo ; humiliavitt semet- tias agat, a quo descendit omne datum optimum,
et omne donum perfectum (Jacobi i, 1 17) et tamen ;
ipsum, factus, et hahitu inventus ut homo; humiliavit
semetipsum, factus obediens usque ad mortem,mortem elationis vitio reprobetur,si aliis peccatoribus maxi-

autem crucis (Philipp. n, 7, 8). Ipsa vero doctrina meque peccata in oratione confitentibus,vel sola co-

ejus, quam attente insinuet humilitatem atque huic gitatione quee coram Deo est.superbus insultet,qui-

praecipiendae vehementer insistat, quia explicare fa- bus non exprobatio cum inflatione,sed miseratio sine
cile possit, atque in hanc rem demonstrandam tes- desperatione debetur. Quid illud quod quaerentibus
timonia cuncta congerere ? Hoc facere conetur vel inter se discipulis quisnam eorum major esset,pue-

faciat, quisquis seorsum de humilitate voluerit scri- rum parvulum constituit ante oculos eorum.dicens
Nisifueritis sicut puer iste, non regnum
intrabilis in
bere hujus autem operis aliud propositum est,
:

quod de tam magna re susceptum est, ut ei maxi- c&lorum (Matth. xvm, 1-3) ? nonne humilitatem ma-
me sit cavenda superbia. xime commendavit.etinea meritum magnitudinis
CAPUT XXXII. - 32. De humilitate praecepta Do- posuit? Vel cum filiis Zebedaei latera ejus in sedium
mini et exempla. Proinde pauca teslimonia, quse I)o- sublimitate concupiscentibus, ita respondit, ut pas-
minus in mentem dare dignatur, ex doctrina Christi sionis ejus calicem bibendum polius cogitarent (Id,

de humilitate commemoro,quae ad id quod intendi quo se humiliavit usque ad mortem,

xx, 21, 22), in
fortasse sufticiant. Sermo ejus, quem primum pro- mortem autem crucis (Philipp. n,8),quam superbo
lixiorem ad discipulos habuit, inde ccepit,Beati pau- appetitu praeferri caeteris postularent quid ostendit, ;

peres spiritu, quoniom ipsorum est regnum coslorum nisi eis se futurum altitudinis largitorem,qui eum

(Matth. v. 3) : quos sine ulla controversia humiles in- doctorem humilitatis antea sequerentur ? Jam vero
telligimus. Fidem Centurionis illius ideo prsecipue quod exiturus ad passionem lavit pedes discipulis,
laudavit,nec se invenisse in lsrael dixit tantam fidem, monuitqueapertissimeuthocfacerent condiscipulis
quiailletam humiliter credidit, ut diceret, Nonsum atque conservis, quod eis fecissetMagister et Domi-
dignus ut sub tectum meum intres(ld. vm,5-10).Unde nus (Joan. xin, 1-17) quantum commendavit hu-
;

nec Matthaeus,ob aliud eum dixit accessisse ad Je- militatem? Cui commendandae etiam tempus illud
sum, cum apertissime Lucas insinuetquod non ad elegit, quo eum proxime moriturum cum magno

eum ipse venerit, sed amicos suos miserit (Luc. vn, desiderio contuebantur hoc utique praecipue me-
;

6.7),nisi quia fidelissima humilitate magis ipse ac- moria retenturi, quod Magister imitandus ultimum
cessit, quam
quos misit. Unde et illud prophe-
illi demonstrasset.Atillehocfecitillotempore.quod uti-
ticum est, Excelsus est Dominus, et humilia respicit que potuit etaliis ante diebus, quibus cum eis fue-
excelsa autem a longe cognoscit(Psal. cxxxvn,6) uti- :
rat conversatus : quando si fieret.hoc ipsum qui-
quetanquamnonaccedentia. Hincet illi mulieriCha- dem traderetur, sed utique non sic acciperetur.
nanaea? dicit, magna est fides tua ! fiat tibi
mulier, CAPUT XXXIII. — 33. Humilitas Chrislianis, sed
sicut vis ; quam superius canem appellaverat.nec ei maxime virginibus custodienda. Cum ergo Christianis
panemfiliorum projiciendumesseresponderat.Quod omnibus custodienda sit humilitas, quandoquidem
a Christo Christiani appellantur, cujus Evangelinm
Sic.Ms8.At Er.,superbia et invidentia diabolus prseest.
4

Lov., suptrbise et invidentise diaboius prssest. nemo diligenterintuetur,qui non eum doctorem hu-
 415 DE SANCTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI 416
militati'9 inveniat ; tum maxime virtutis hujus sec- magis inest unde sibi placeat, eo magis vereor ne
tatores et conservatores eos esse convenit, (]ui ma- 8ibi placendo illi displiceat, qui superbis resistit,
gno aliquo bonc caeteris eminent, ut magnopere humilibus autem dat gratiam \Jacobi iv, 6).
curent illud quod primitus posui Quanto magnus : CAPLT XXXV. — 3. Humilitatem Christus a se
es, tanto kumitia te in omnibus, et coram Deo inve- discijubet.Cevte praecipuum magisterium etvirgina-
nies gratiam [Eccli. m, 20,. Proinde quia perpetua lis integritatis exemplum in ipso Christo contuen-
continentia, maximeque virginitas.magnum bonum dumest.Quidergoampliuscontinentibus dehumili-
est in sanctis Dei, vigilantissime cavendum est ne tate prscipiam.quam quod ille qui omnibus dicit, Dis-
superbia corrumpatur. cite a me quoniam mitis sum et humilis corde? cum ma-
34. Guriosas et verbosas malas innuptas Paulus gnitudinem suamsupracommemorassetjetidipsum
apostolus notat, et hoc vitium venire dicit ex otio. volens ostendere l
quantus propter nos quantillus
,

Simut autem, inquit, et otiosae discunt circumire do- effectus est : Confiteor, inquit, tibi, Pater *, Domine

mos l
; non solum autem verum etiam curiosae otiosoz, ccpU et terrge,quoniam abscondisti hsec a sapientibus et
et verbosae, loquentes qux non oportet. De his superius prudentibus, et revelasti ea parvulis. Ita, Pater, quo-
dixerat,Juniores autem viduas evita. Cum enim in de- niam sic placitum est coram te. Omnia mihi tradita
liciis egerint,in Christo nubere volunt ; habentes dam- sunt a Patre meo, et nemo cognoscit Ftlium, nisi Pa-
nationem, quoniam primum fidem irriiam fecerunt : tcr, et nemo eognoscit Patrem, nisi Filius, et cui vo-
id est, in eo quod primo voverant, non steterunt. luerit Filius revelare. Venite ad me, omnes qui labo-
GAPUT XXXIV. — Innuptas viventes contra propo- ratis et onerati estis,etego vos reficiam Tollite jugum
situm nonspectat praesens adhortatio ad humilitatem. meum super vos, et discite a me quoniam mitis sum et
Nec tamen ait nubunt sed, nubere volunt. Multas ; humilis corde (Matth. xi, 25-29). Ille, ille cui omnia
enim earum revocat a nubendo, non amor prsclari tradidit Pater,et quem nemoagnoscit nisi Pater,et
propositi, sed aperti dedecoris timor, veniens et qui Patrem solus agnoscit,et cui voluerit revelare,
ipse de superbia, qua formidatur magis hominibus non dicit, Discite a me mundum fabricare, aut
displicere, quam Deo. Hae
nubere volunt, igitur quae mortuos suscitare sed, quia mitis sum et humilis
;

et ideo non nubent quia impune non possunt,quae corde. doctrinam salutarem o Magistrum Domi- !

melius nuberent quam urerentur, id est, quam oc- numque mortalium, quihus mors poculo superbia?
culta flamma concupiscentiae in ipsa conscientia 2 propinata atque transfusa est! Noluit docere quod
vastarentur,quas pcEiiitet professionis.et piget con- ipse non esset,noluit jubere quod ipse non faceret.
fessionis correctum cor dirigant,et Dei timo-
; nisi Video te, bone Jesu, oculis fidei.quos aperuisti mihi
re rursus libidinem vincant, in mortuis deputandee tanquam in concione generis humani clamantem ac
sunt, sive in deliciis agant unde dicit apostolus, j dicentem, Venite ad me, et discite a me. Quid, obse-
Quge autem in deliciis ugit, vivens mortua est ,1 Tim. cro te, per quem facta sunt omnia, Fili Dei, et
v, 13, 11, 12, 6); sive in laboribus atque jejuniis, idem qui factus es inter omnia, Fili horainis ;
quid
nulla cordis correctione superfluis, et magis os- ut discamus a te, venimus ad te ? Quoniam mitis
tentationi quam emendationi 3 servientibus. Non sum, inquit, et humilis corde, Huccine redacli sunt
ergo talibus magnam curam humilitatie ingero, in omnes thesauri sapientia? et scientiee absconditi
quibus 6uperbia ipsa confunditur, et conscientiae in te (Coloss. n, 3), magno discamus a
ut hoc pro
vulnere cruentatur. Nec ebriosis,aut avaris,aut alio te, quoniam mitis est et humilis corde ? Itane ma-
quolibe damnabilis morbi genere 4 jacentibus, cum gnum est esse parvum.ut nisi a te qui tam magnus
habeant corporalis continentiae professionem, mo- es fieret, disci omnino non posset? Ita plane. Non
ribusque perversis a suo nomine dissonent, hanc enim aliter invenitur requies animae, nisi inquieto
magnam sollicitudinera piae humilitatis impono :
tumore digesto, quo magna sibi erat, quando tibi
nisi forte in his malis etiam ostentare se audebunt, sana non erat.
quibus non sufficit quod eorum supplicia differun- CAPUT XXXVI. —
36. Humilitatis doctrma facile
tur. Nec de his ago in quibus e9t quidam placendi audita a peccaloribus .Virginilus mullo magis audienda.
appetitus.aut elegantiore vestitu quam tantte pro- Audiant te,et veniant ad te, etmites atque humiles
fessionis necessitas postulat, aut capitis ligamento esse discant a te, qui misericordiam et veritatem
notali, sive prcetumidis umbonibus capillorum.si- tuam requirunt, tibi vivendo, tibi, non sibi.Audiat
ve tegminibus ita teneris 5
, ut retiola subter posi- hoc laborans et onerstus, qui sarcina premitur, ut
ta appareant : hic nondum de humilitale, sed de oculos ad coelum levare non audeat, percutiens pe-
ipsa castitate vel integritate pudicitiae
danda prae- ctus ille peccator et propinquans de longinquo (Luc.
cepta sunt. Da mihi profitentein perpetuam conti- xvm, 13 . Audial Centurio, non dignus cujus tectum
nentiam,atque his et hujusmodi omnibus carentem subires ^Matth. vm, 8). Audiat Zacbaeus major pu-
vitiis et maculis morum ; huic superbiam timeo,huio blicanorum,quadrupIarestituenslucradamnabilium
tam magno bono ex elationis tumore formido, Quo peccatorum (Luc. xix, 2, 8). Audiat mulier in civi-
1
Mss., curiosse esse discunt, circumire domos.
1 Sic plures Mss. At editi, in ipsa concupiscentia. '
Nonnulli }>\^.,commemorasset, idipsum volens osten-
3 Aliuuot Mss. oirittunt, quam emendationi. dere : omissa particula, et,
* Mss., quolibet damnabik tnorbi genere. 1 In Mss. deest
vox, Patet ; et paulo post omittitur,
B Editi ita teueris utuntur. Abest, utuntur, a Mss. et prudentibus.
 :

417 LIBER UNUS. 418

tatepeccatrix,tantolacrymosiorpcdibu8tuis,quanto mulatur, non inflatur, nonquseritqustsua sunt(lCor.
fuerat alienior a vesligiis tuis (Luc. vn, 37, 38). Au- xiii, 4, 5) : quia et Christusnon sibi placuit ; sed,si-
diant meretrices et publicani, qui scribas et Phari- cut scriptum de illo cst, Opprobria exprobrantium
saeos pracedunt in regnum ccelorum (Matth. xxi, tibi ceciderunt iuper me (Bom. xv, 3). Vade, veni ad
31). Audiat omne genus aegrorum, cum quibus ti- illum, ct disce quonium mitis ct humilis corde.
bipro crimine sunt objecta convivia, videlicct quasi Non ibis ad eum qui oculos ac ccelum levare non
a sanis qui medicum non quasrebant, cum tu non audebat onere iniquitatis sed ad eum qui de coelo ;

venires vocare justos, sed peccatoresinpcenitentiam descendit pondere churitatis (Joan. vi,38). Non ibis
(/i/ ix, 11-13). Ili omnes cum convertuntur ad te, ad cam quae Domini sui pedes lucrymis rigavit
facile mitescunt et humiliantur eoram to, memores quaerens indulgentiam gravium peccatorum sed ;

iniquissimae vitae, et indulgentissimae miscricordiae ibis ad eum qui cum daret indulgentiam omnium
tuae ;
quia ubi abundavit peccatum, superabundavit peecatorum, lavit pedes suorum servorum (Id. xm,
gratia Rom. v, 20).
( 5). Novi dignitatem virginitatis tuae non tibi pro- :

Sed respice agmina virginum, pucrorum pucl-

37. pono imitandum publicanum humiliter aecusantem
larumque sanctarum in Ecclesia tua eruditum est: delicta sua sed timeo tibi pharisacum superbe
;

hoc genus illic tibi a maternis uberibus pullulavit,

; jactantem merita sua (Luc. xvin, 10-14). Non dico,
in 2 nomen luum ad loquendum linguam solvit, Esto qualis illa dc qua dicfum est, Dimittuntur ei
nomen tuum velut lac infantiae suae suxit infusum. peccata multa, quoniam dilexit multum sed metuo ;

Non potest quisquam ex hoc numero dicere, Qui ne cum tibi modicum dimilti putas, modicum di-

prius fui blaspliemus et persecutor et injuriosus, sed ligas (hi. vn. 38, 47). .

miscricordiam consecutus sum, quia ignorans feci in CAPUT XXXVIII. - 39. Timor ipsis virginibus
incredulitate (I Tim. i, 13) : imo etiam quod non neccssarius,non timor ssecularis aut servilis,sed timor
jussisti, sed tantummodo volentibus arripiendum Dei castus. Metuo, inquam, tibi vehementer.ne cum
proposuisti, dicens, Qui potest capere, capiat, arri- te Agnum quocumque ieritsecuturamessegloriaris,
puerunt, voverunt ; et propter regnum ccelorum se eumpraetumore superbiaesequi perangustanon pos-
ipsos, non quia minatus es, sed quia hortatus es, sis. Bonum est tibi, o anima virginalis, utsicquo-

castraverunt (Matth xix, 12). modo virgo es, sic omnino servans in corde quod
CAPUT XXXVII. Humilitatis exemplum in ipso renata es, servans in carne quod nata es, concipias
Domiuo propositum virginibus. His inclama, hi te tamen a timore Domini et parturias spiritum salutis
audiant, quoniam mitis es et humilis corde. Hi (Isai. xxvi, 18). Timor quidem non est in ckaritate.

quanto magni sunt, tanto humilient se in omnibus, sed perfecta, sicut scriptum est, charitas foras mittit
ut coram te inveniant gratiam, justi sunt sed : timorem (Uoan. iv, 18) sedtimorem hominum.non :

numquid sicut tu justiiicans impium*? Casti sunt: Dei timorem temporalium malorum, non divini in
;

sed eos in peccatis matres eorum in uteris alueruut fine judicii. Noli alium sapere, sed time (Rom. xi, 20).
sunt
(Psal. l, 7). Sancti sed tu etiam sanctus : Ama Dei bonilatem, time severitatem : utrumque
sanctorum. Virgines sunt sed nati etiam ex vir- : tesuperbam esse non sinit. Amando enim times,
ginibus non sunt. Et spiritu et carne integri sunt: ne amatum et amantem graviter offendas. Nam quae
sed Verbum caro factum non sunt. Et tamen dis- gravioroffensio.quam utsuperbia(a)illi displicas.qui
cant, non ab eis quibus peccata dimittis, sed a te propter te superbisdisplicuit? Etubi magis esse de-
ipso Agno Dei, qui tollis peccata mundi (Joan. i, bet timor ille castus permanens in sxculum sxculi
14, 29), quoniam mitis es et humilis corde. (Psal. xviii, 10), quam in te, quae non cogitas quaa
38. Non ego te, anima pie pudica, quae appetitum sunt mundi,quomodo placeas conjugi : sed quae sunt
carnalem nec usque ad concessum conjugium rela- Domini, quomodo placeas Domino (I Cor. vn, 32)?
xasti,quue decessurum corpus nec successori propa- Ille aliustimor non estin charitate:isle autemcastus

gando indulsisti, quae fluitantia membra terrena in non recedit a charitate.Si non amas,time ne pereas
cceli consueludinem suspendisti non ego te,utdis- :
si amas, time nedispliceas. Illum timorem charitas

cas humilitatem, ad publicanos et peccatores mitto, foras mittit cum isto intro currit. Dicit apostolus
:

qui tamen in regnum ccelorumprsecedunt superbos; etiam Paulus: Non enim accepimus spiritum servitutis
non te ad hos mitto ; indigni sunt enim qui ab im- iterum in timorem sed accipimus Spirilum adoptio-
' ;

munditics voragine liberati sunt, utadeosimitandos nis filiorum, inquoclamamus, Abba, Pater (Rom. vm,
mittatur illibata virginitas: ad Regem cceli temitto, 15). Illum eum timorem credo dicere, qui datus erat
ad eum perquem sunthomines,etqui creutus
creuti inVetere Testamento, ne amitturentur temporalia
est inter homines propter homines ad speciosum ;
bona, quae Deus promiserat nondum sub gratia fi-
forma prae filiis hominum (Psal. xliv, 3), etjcon- liis, sed sub Legeadhuc servis.Estetiam timor ignis

temptum a liliis hominum pro filiis hominum, ad aeterni, propter quem devitandum Deo servire, non-
eum qui dominans Angelisimmortalibus,non dedi- dum est utique perfectae charitatis. Aliud estenim
gnatus est serviremortalibus.Eum certe humilem desiderium praemii,a)iud formido supplicii.Aliae vo-
non iniquitas, sed charitas fecit, charitas quae non se- i Editi, in limore. Veteres autem libri, in timorem :

juxta graecum, eis plwbon ; cui concordut Vulgata iu

1 Sola
edilio Lov. omittit particulam in. antiquis BibliiB Corbeiensibus.
3 Er. et nounulli Mes. justificant impium. (a) Forte, superba.
 :

419 DE SANCTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI 420

ces sunt, Quoabibo ab spiritutuo, et afacietua quo CAPUT XI. — 41. Justis mucentur casuri, ut ex
fugiam (Psal. cxxxvm, 7)? et aliae voces sunt, Unam hnrum casu timor augeatur. Justus nonputet modicum
petiia Domino, hancrequiram ; utinhabitem indomo sibi dimissum, utmodicum dihgat. Dimissumdeputet
Domini per omnes dies vitge mese ut contempler dele- quidquid mali a se nonest commissum. An vero propter
ctationem Domini, et protegar templum ejus et, Ne l
: aliud credendumest,permittereDeumut misceantur
avertas faciem tuam a me (Psal. xxvi, 4, 9) et, De- ; numero professioni vestrae multi et multae casuri et
siderat et deficit anima mea in atria Domini {Psal. casurae.nisi uthis cadentibus timor vester augeatur,
lxxxiii, 3). Illas voces habuerit 2 qui oculos non ,
quo superbia comprimatur quam sic odit Deus, ut ;

audebat levare in ccelum et quae rigabat lacrymis

: contra hanc unam se tantum humiliaret Altissimus?
pedesad impetrandam veniamgraviumpeccatorum: Nisi forte revera ideo minus timebis,magisque infla-
has autem tu habeto, quae sollicita es ea quae sunt beris,ut modicum diligas eum qui te tantum dilexit,
Domini, ut sis saopta et corpore et spiritu.Illis voci- ut traderet semetipsum pro te (Galat. n, 20), quia
buscomitaturtimor quitormentum habet,quemper- modicum tibidimisit, viventividelicetapueriliareli-
fecta charitas foras mittit his autem vocibus comi-
: giose, pudice, pia castitate 1
, illibata virginitate.
tatur timor Do r.:ini castus permanens in saeculum Quasi vero non tu multo ardentius diligere debeas
saeculi. Et utrique generi dicendum est, Nolialtum eum, qui flagitiosis ad seconversisquaecumque di-
sapere, sed time ut homo nec de peccatorum suo-
; misit, in ea te cadere non permisit? Aut vero ille

rum defensione, nec de justitias prsesumptione 3e pharisaeus, qui propterea modicum diligebat, quia
extollat. Nam et ipse Paulus, qui dicit, Non enim modicum existimabat \Luc. vn, 36-47),
sibi dimitti
accepistis spiritum servitutis iterum in timorem; ta- ob aliud hocerrorecaecabatur,nisi quiaignorans Dei
men timore comite charitatis ait, Cum timore ct tre- justitiam, et suam quaerensconstituere, justitiae Dei
more multo fui ad vos (I Cor. n, 3); et ea sententia subjectus non erat \Rom. x, 3)? Vos autem genus
quam commemoravi, ne adversus fractos oleae ra- electum, et in electis electius, virginei chori sequen-
mos insertus superbirot oleaster, ipseusus est. di- tes Agnum,etiam vos gratiasalvi facti estis perfidem:
cens, Noli altum sapere,sedtime:ipseomnia mem- et hoc non ex vobis, sed Deidonum est; non ex operi-
braChristi generaliter admonens, ait, Cum timore bus,neforte quis extollatur .Ipsius enim sumus figmen-
et tremore vestram ipsorum salutem operamini ; Deus tum,creati in C.hristo Jesu in opcribus bonis, qux prx-
est enim qui operatur in vobis et velle et operari, paravit Deus ut in illis ambulemus (Ephes. n, 8-10).

pro bona voluntate (Philipp. n, 12, 13) ne ad Ve- ; Ergonehuncquanto ejusdonisornatioresestis,tanto

tus Testamentum videatur pertinere quod scrip- minus amabitis ? Averterit tam horrendam ipse de-
tum est, Servite Domino in timore, et exsultate ei mentiam Proinde quoniam verum Veritas dixit,
:

cum tremore (Psal. n, 11). quod ille cui modicum dimittitur, modicum diligit;
CAPUT XXXIX. — 40. Spiritus sancti locus cor vos ut ardentissime diligatis, cuidiligendo a conju-
humiliatum. Justis ex cadendi periculo ratio sese hu- giorum nexibus liberi vacatis, deputate vobis tan-
miliandi. Etquce magismembracorporissancti.quod quam omnino dimissum,quidquid mali a vobis non
est, Ecclesia, curare debent, ut super ea requiescat est illo regente commissum. Oculienim vestri semper
quam virginalem profitentiasanc-
Spiritus sanctus, ad Dominum,quoniam ipse evellet de laqueo pedes ves-
titatem ? Quomodo autem requiescit ubi non invenit tros (Psrtt.xxiv,15) et,.Vi'st Dominus custodierit civita-
:

locumsuum? quid aliud quam cor humiliatum quod tem,in vanum vigilavit qui custodit eam (Psal. cxxvi,
impleat, non underesiliat ;
quod erigat, non quod D. Et de ipsa continentia loquens Apostolus ait
deprimat ? cum apertissime dictum sit, Super quem Yolo autemomnes homines esse sicut me ipsum: sed
requiescet Spiritus meus ? Super humilem et quietumet unusquisque proprium donum habet a Deo ; alius sic,
trementem verba mea (Isai. lxvi, 2). Jam juste vivis, alius autem sic (I Cor. vn, 7). Quis ergo donat ieta ?

jampievivis, pudice, sancte, virginali castitatcvi- quis distribuit propria unicuique sicut vult(/d. xn,
vis : adhuc tamen hic vivis, et non humiliaris au- 11) ?Nempe Deus,apud quem non estiniquitas(fiom.
diendo, Nuraquid non tentalio est vita humana su- ix, 14). Ac pcr hoc qua aequitate ille faciat alios
per terram (Job vn, 1)? Non te a praefidenti elatione sic, alios autem sic, homini nosse autimpossibile,
reverberat, V;c mundo ab scandalis(Matth. xvm, 7 ? aut omnino difticile est quin tamen aequitate la-
:

Non contremiscis, ne deputeris in multis quorum ciat, dubitare fas non est. Quid itaque habcs quod
refrigescit charitas, quoniam abundat iniquitus (Id. non accepisti (lCor. iv, 7)? aut. qua perversitate
xxiv 12)? Non percutis pectus cum audis, Quaprop- minus diligis, a quo amplius accepisti ?
ter, qui se putat stare, videat 3 ne cadat (I Cor. x, CAPUT XLI. — i2. Prima humilitaiis cogitatio,
12)? Inter h;cc divina monita et humana pericula, virginitutem haberi ex Dei dono. Prxccpta non fieri

itaneadhuc virginibus sanctis humilitatem per- nisi eodatde quiprxcipit. Obcdientia etpa-nilentia pa-
suadere laboramus? riterdona Dei. Quapropter haec prima sit indueodae
humilitatis cogitatio,ne a se sibi putetesseDei virgo

1 Editi, proteqar
quodtalis est.ac non potius hoc donumoptimum de-
a templo c/us. At Ms#. hic et inEnar-
ratione Psaluii 26, tcmplumejut: et loco, protegar ple- ;
super descendere a Patre luminum,apud quem non
rique habent, protegi.
8 Editi, non habuerat.
Castigantur aM89.
8 In Mss., caveat. 1
Solo editio Lov., pie, easte.
421 LIBER UNUS. \±±

e9t transmutatio, nec momenti obumbratio (Jacobi i, (Iiom. xi, 20).Et noli modicum diligcre, quaBi a
17). Ita enim non putabit modicum sibi esse dimis- quo modicum dimissum est sed potius mul-
tibi :

sum, modicum diligat, et ignorans Dei justi-

ut tum dilige. a quo tibi multum tributum ost. Si enim
tiam, ac suam volens constituere, justiliae Dei non diligit.cui donatumest ne redderet; quanto magis
subjiciatur. In quo vitio erat Simon ille, quem su- debet diligere, cui donatum cst ut haberct? Nam et
peravit mulier cui dimissa sunt peccata multa, quisquis ab pudicus permanet, ab illo regi-
initio
quoniam dilexit multum. Sed caulius et verius co- tur el quisquis ex impudico pudicus fit, ab illo cor-
;

gitabit, omnia peccata sic habenda lanquam dimit- rigitur; ct quisquis usque in finem impudicus est,
tantur, a quibus Deus custodit ne committantur. ab illo deseritur. Hoc autem ille o( culto judieio fa-
Testes sunt voces piarum deprecationum in Scri- cere potest, iniquo non potest : et fortasse ideo
pturis sanctis, quibus ostenditur, ea ipsaquae prae- latet, ut plus timcatur, et minus superbiatur.
cipiuntur a Dco, non fieri nisi dante atque adju- CAPUT XLIII. — 44. De ipso Dci dono ne se ex-
vante qui praecipit. Mendaciter enim petuntur, si ea tollant Deinde jam sciens homo, gratia
virgines.
non adjuvante ejus gratia facere possemus. Quid Dei se esse quod est, non incidat in alium super-
tam generaliter maximeque praecipitur, quam obe- biae laqueum, ut de ipsa Dei gratia se extollendo
dientia qua custodiuntur mandata Dei ? Et tamen spernat caeteros. Quo vitio alius ille pharisaeus, '

hanc invenimus optari Tu, inquit, prxcepisti man-

: et de bonis quae habebat Deo gratias agebat, et ta-
data tua custodiri nimis. Deinde sequitur : Utinam men se super publicanum peccata confitentem ex-
dirigantur vix mex, ad custodiendas justificationes tollebat (Luc. xvin, 10-14). Quid igiturfaciat virgo,
tuas : tunc non confundar, dum inspicio in omnia man- quid cogitet, ne se extollat super eos vel eas qune
data tua (Psal. cxvm, 4-6). Quod Deum praecepisse hoc tam magno dono carent ? Neque enim simulare
Bupra posuit, hoc ut a se impleretur optavit. Hoc * debet humilitatem, sed exhibere : nam simulatio
fit utique ne peccetur quod si peccatum fuerit,
: humilitatis major superbia est. Idcirco Scriptura
prcecipitur ut pceniteat ne defensione et excusa-
; volens ostendere veracem humilitatem esse opor-
tione peccati pereat superbiendo qui fecit, dum non tere, cum dixisset, Quanto magnus es, tanto humilia
vult pcenitendo perire quod fecit. Etiam boc a Deo te in omnibus ; mox quoque subdidit, et coram Deo
petitur, ut intelligatur non fieri, nisi eo preastante invenies gratiam (Eccli. m, 20) : utique ubi se fal-
a quo petitur. Pone, inquit,
Domine, custodiam ori laciter humiliare non posset.
meo, ostium continentix circum labia mea : ne
et CAPUT XLIV. — 45. Quid cogitandum virgini, ut
declines cor meum in verba maligna, ad excusandum veraciter se non audeat mulieri vcl conjugatac prxferre.
excusationes in peccatis, cum hominibus operantibus Proinde quid dicemus? Estne aliquid quod virgo
iniquitatem (Psal. cxl, 3, 4). Si ergo et obedientia Dei veraciter cogitet, unde se fideli mulieri, non
qua ejus mandata servamus, et poenitentia qua pec- tantum viduae.verum etiamconjugatae praeferre non
cata nostra non excusamus, sed accusamus, opta- audeat ? Non ego reprobam dico nam quis nesciat :

tur et petitur manifestum est quia cum fit, illo

; obedientem mulierem inobedienti virgini praeponen-
dante habetur, illo adjuvante completur. Apertius dam ? Sed cum ambae sunt obedientes praeceptis Dei,
etiam di*;itur propter obedientiam, A Domino gres- itane trepidabit sanctam virginitatem etiam castis
sus hominis dirigunlur, et viam ejus volet (Psal. nuptiis et continentiam praeferre connubio, fructum
xxxvi, 23) : et de pcenitentia dicit Apostolus, Ne centenum praeire triceno? Imo vero non dubitet hanc
forte det illis Deus pxnitcntiam (II Tim. n, 25). rem illi rei praeponere. Haec tamen vel haec virgo
43. De ipsa etiam continentia nonne apertissime obediens et Deum timens, illi vel illi mulieri obe-
dictum est Et cum scirem quia nemo potest esse
: dienti et Deum timenti se anteferre non audeat :

continens nisi Deus det, et hoc ipsum erat sapientix, alioquin non erit humilis, et Deus superbis r-esistit

scire cujus esset hoc donum (Sap. vm, 21). Quid ergo cogitabit? Occulta scilicet
(Jacobi iv, 6).
GAPUT XLII. — Continentia item et sapientia non- dona Dei,quae nonnisi interrogatiotentationis,etiam
nisi a Deo prxstantur. Sed forte continentia donum in semetipso, unicuique declarat 2 Ut enim caetera .

Dei e9t, sapientiam vero sibi ipse homo praestat, taceam unde scit virgo, quamvis sollicita quae sunt
;

qua illud donum non suum, sed Dei esse cogno- Domini, quomodo placeat Domino (I Cor. vn, 32), ne
scat. Imo, Dominus sapientes facit cxcos (Psal. cxlv, aliquam sibi incognitam mentis infir-
forte propter
8) ; et, Testimonium Domini fidele, sapientiam prge- mitatem, nondum sit matura martyrio, illa vero
stat parvutis (Pwl. xvm, 8) ; et, Si quis indiget sa- mulier cui se praeferre gestiebat, jam possit bibere
pientia, postulet a Deo, qui datomnibus affluenter, et calicem dominicae humilitatis, quem prius biben-
non improperat; et dabitur ei (Jacobi i, 5). Sapientes dum discipulis amatoribus sublimitatis opposuit
autem esse virgines decet, ne lampades earum ex- (Matth. xx, 22) ? Unde, inquam, scit, ne forte ipsa
tinguantur (Matth. xxv, 4). Quomodo sapientes, nisi nondum sit Thecla, jam sit illa Crispina (a)?
non atta sapientes, sed humilibus consentientes (Rom.
• Nonnulli Mss., altus.
xii, enim homini ipsa Sapientia, Ecce pie-
16)? Dixit J qum nonnisi
interrogatione tentationis etiam
Editi,
tas est sapientia (Job xxvm, 28). Si ergo nihil habes semetipsum unicuique declarant. Castigautur ex Mss.
quod non accepisti, noli altum sapere, sed time (a) Thecla virgo percelebris, quae sub Nerone ignes
pro Christo ac bestias vic.it. Crispina vero mulier Tha-
1 Sic Mss. At editi, ut in $0 impleretur. garensis^sicejusActainTheodericensi Ms.forte pro Tha-
 423 DE SANCTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI 424
CAPUT XLV. — Fruclus centenvs, sexagemus el num prodesse meliora. Sed Dominum tres arbitror
tricenus varie intellectus. Certe nisi adsit tentatio, voluisse fructificationis commemorare differentias
nulla doni hujus fit demonstratio. (Vatth. xiii, 8), caeteras intelligentibus reiiquisse.
Hoc autem tam magnum est, ut eum fructum
46. Nam et alius evangelista solum commemoravit
centenum quidam intelligant (a). Perhibet enim centuplum (Luc. vm, 8) numquid ideo putandus
:

praeclarissimum testimonium ecclesiastica aucto- est alia duo vel improbasse vel ignorasse, ac non
ritas, in qua fidelibus notum est, quo loco marly- potius intelligenda reliquisse ?

res, et quo defunctae sanctimoniales ad altaris sa- Sed ut dicere caeperam, sive centenus fructus
47.
cramenta recitentur (b). Sed quid significet fecun- sit Deo devota virginitas, sive alio aliquo modo, veJ

ditatis illa diversitas, viderint qui haec melius quam quem commemoravimus, vel quem non commemo-
nos intelligunt; sive virginalis vita in csnteno fru- ravimus, sit illa fertilitatis intelligenda distantia;
ctu sit, in sexageno vidualis, in triceno autem con- nemo tamen, quantum puto, ausus fuerit virgini-
jugalis sive centena fertilitas martyrio potius im-
: tatem praeferre martyrio, ac nemo dubitaverit hoc
putetur, sexagcna continentiae, tricena connubio ;
donum occultum esse, si examinatrix desit tentatio.
sive virginitas accedente martyrio centenum fru- CAPUT XLVII. —
Ut non infletur virgo, cogitet se
ctum impleat, sola vero in sexageno sit, conjugati forte non posse pro Christo pati, quod possit conju-
autem tricenurn ferentes ad sexagenum perveniant gata. Habet itaque virgo quod cogitet quod ei pro-
si martyre8 fuerint quod probabilius mihi vi-
: sive sit ad servandam humilitatem, ne violet illam quae
detur, quoniam multa sunt munera,
divinae gratiae supereminet donis omnibus charitatem, sine qua
et est aliud alio majus ac melius, unde dicit Apo- utique quaecumque alia vel pauca vel plura vel
stolus, /Emulamini autem dona meliora (I Cor. xn,
l
magna vel parva habuerit, nihil est. Habet, in-
31) ; intelligendum est plura esse, quam ut in tres quam, quod cogitet ut non infletur, non aemule-
differentias distribui possint. Primum, ne continen- tur ; ita se scilicet bonum virginale conjugali
tiam vidualem aut in nullo fructu constituamus,aut bono multo amplius et melius profiteri, ut tamen
ad conjugalis pudicitiae meritum deponamus, aut nesciat utrum illa vel illa conjugata jam pati pro
virginali glorias coaequemus ; aut coronam martyrii Christo possit, adhuc vero ipsa non possit, et in
vel in habitu animi, etiamsi desit tentationis exa- hoc ei parcatur, quia infirmitas ejus tentatione
men, vel in ipsa passionis experientia constitutam, non interrogatur. Fidelis enim Deus, ait Apostolus,
cuilibet illarum trium castitati sine ullo incremento qui non vos permittet tentari super id quod potestis ;
fertilitatis accedere existimemus. Deinde, ubi poni- sed fuciet cum tentaiione etiam exitum, ut possitis
mus quod multi ac multae ita custodiunt continen- sustinere (1 Cor. x, 13). Fortassis ergo illi vel illae

tiam virginalem, ut tamen non faciant quae Dominus conjugalis vitae retinentes in suo genere laudabi-
ait, Si vis esse perfectus, omnia qux habes,
vade, vende lem modum, jam possint contra inimicum ad ini-
et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni, quitatem cogentem etiam laniatu viscerum et effu-
sequere me (Matth. xix, 24) nec audeant eorum co- ; sione sanguinis dimicare illi autem vel illae a ;

habitationi sociari,in quibus nemo dicit aliquid pro- pueritia continentes, seque castrantes propter re-
prium, sed sunt eis omnia communia (Art. n, 44, gnum ccelorum, nonduro tamen valeant talia vel
et iv, 32) : nihilne putamus fructificationis accedere pro justitia vel pro ipsa pudicitia sustinere. Aliud
virginibus Dei, cum hoc faciunt? aut sine ullo est enim pro non con-
veritate ac proposito sancto
fructu esse virgines Dei, etiamsi hoc non faciunt? sontire suadenti atque blandienti, aliud non cedere
CAPUT XLVI. —
Vita communis sanctimonialium etiam torquenti atque ferienti. Latent ista in facul-
excellenlior.Multa ergo sunt dona, ct aliis alia cla- tatibus et viribus animorum, tentatione pandun-
riora ac superiora, singulis singula. Et aliquando tur, experientia propalantur '. Ut ergo quisque
alter fructuosus est donis paucioribus, sed potiori- non infletur, ex eo quod se pervidet posse, humi-
bus ; alter inferioribus, sed pluribus. Et quemad- liter cogitet quod ignorat aliquid praestantius se
modum inter se vel coaequentur vel distinguantur fortasse non posse aliquos autem qui illud quo
;

in accipiendis aeternis honoribus, quis hominum sibi gloriose est, nec habent nec protilentur,
notus
audeat judicare ? dum tamen constet et multa esse hoc quod ipse non potest posse. Ita servabitur
ista diversa, et non ad praesens tempus, sed in aeter- non fallaci, sed veraci humilitate, Honore muluo
i Omnes
Ms^., Imitamini. prxvenientes (Rom. xn, 10) et, Alter allerum existi-
;

gastensis, vel Thagurcnsis) gladio percussa est Thebestoe

mantes supcriorcm sibi (Philipp. n, 3).
iu Africa eub Diocletiano et Maximiauo, Aiiulinu pro-
consule. Inde rtirsum in sermone 354, ad Cotitinenteg, CAPUT XLVIII. —
48. Alia humiHtatis occasio,
n. 5 « Cogitate, ait, persecutionis tempore non solum
:
quod nullus kic sii sine peccato. Quid jam dicam de
« Agneu luisse corouataui virgiuem, sed et Cnspiuam
« mulierem et forte, quod non dubitatur, aliqui tunc
:
ipsa caulela et vi^ilantia non peccandi ? Quisyloriabi-
« de continentibus defecerunt, et multi de eonjugatis tur castum sc habere cor'/ aut quis gloriabiiur mundum
u pugnaveruut atque vieerunt. »
(n) Hanc sententiam refert Hieronytnus.sed aliam ipse sc esse a peccato (Prov. xx, 9\ ? Integra est quidem
iu lib. 1 contra Joviniauum, et in Mattb. cap. 13 eligit, ab utero matris sancta virginitas : sed ncmo, inquit,
quae videlicet centesimum fructum virginibuB, Btxage-
simum viduis, et trigesimum castb coujugatis deputat.
mundus in conspectu luo, nec infans cujus est unius
{b) Huc pertinet illud iu sermoue 159, u. 1 « Martyres :

« eo loco recitantur ad altare Dei, ubi non pro ipsis ore- •

Er. et aliquot msa., tentata panduntur, experta pro-
« tur pro caHeris autem commemoratis def uuctia oratur.»
: palantur.
425 LIBER UNUS. 426

diei vita super terram [Job. xxv, 4). Servatur et ni humiliat Sedquoniamctiamsatagentibus vigilan-
se.

fide inviolataqu.™lam castitas virginalis.qua Eccle- tibusque ne peccent.subrepuntquodam modo exhu-

sia uni viro virgo custa coap'atur; sed ille unus vir, mana fragilitate peccata, quamvis parva, quamvis
noa tanturn fidales mente et corpore virgines, sed pauca, non tamen nulla;eadem ipsa fiunt magnaet
omnes omnino Christianosabspiritualibus usque ad gravia,si eis superbia incrementumetpondus adje-
carnales.ab Apostolis usque ad ultimos pcenitente», cerit:a sacerdote autem quem habemus in ccelis.si
tanquam a summis coelorum usque ad terminos eo- piahumilitateperimantur,tota facilitate purgantur.
rum (Matth. xxiv, 31), docuit orare, et in ipsa ora- 5i.Sed non contendo cum eis qui asserunt homi-
tione dicere admonuit, Et dimittenobis debita nostra nem posse in hac vita sine ullo peccato vivere:non
sicutel nos dimittnnus debitoribus nostris (Id. vi, 121, contendo,non conlradico. Fortassis enim ex nostra
ubi per hoc quod petimus,quid etiam nos esse me- miseria magnos melimur,etcomparantes nosmetip-
minerimus ostendit.Neque enim proeisdebitis,quae sos nobismetip9is Gor. x, 12), non intelligimus.
(II

totiuspraeteritce vitaein Baptismo per ajus pacemno- Unumscio,quodistimagni,qualesnonsumus,qualeB

bis dimissa esse confidimus, nos praecepit orare.di-
cenles, Dimitte nobis debita nostra,sicut et nos diinit-
timus debitoribus nostris: alioquinhancorationem ca-
techumeni potius usque ad Baptismum orare debe-
rent.Cum vero eam baptizati orant ', praepositi et
nondum experti sumus, quanto magni sunt,tanto
humiliant seinomnibus.uteoram Deoinveniantgra-
tiam.Quamlibet enim magni sint,non est servus ma-
jor domino suo,vel discipulus magistro suo (Joan.xm,
16). Et utique ille est Dominus qui dicit.OmnmmtTu

plebes,pastores et greges:satis ostenditur in hac vi- tradita simt a Patre meo:et ille est Magister qui dicit,

ta,qu«e lota tentatio est(./0f>.vii,l),meminem se tan- omnes qui laboratis, et discite a me. Et
Venite ad me,
quamabomnibuspeccatisimmunemdeberegloriari. tamen quid discimue ? Quoniammitis sum,inqmi,et
CAPUT XLIX. —
49. Virgines irreprehensibiles, humilis corde (Matth. xi, 27-29).

purgatione peccalorum et humili confessione.Mortifera CAPUT LI. — 52.Virginitatis custos Deus qul eam
securitas peccandi spe venise con fiteiHbus promissse. dedit ,apud humiles quiescit. Hicdicet aliquis:Nonest
Proindeetiam virgines Dei irre ; . isibles quidem hocjam de virginitate, sed dehumilitate scribere.
sequuntur Agnum quocumque peccatorum ieiit.et QuasiveroquaecumquevirginitaB,acnon illaquee se-
purgatione perfecta,et virginitate servata, quaenon cundum Deumest,a nobis praedicanda suscepta est.
rediret amissa:sed quia eadem ipsa Apocalypsis.ubi Quod bonum quanto magnum video,tanto ei.ne per-
tales tali revelati sunt.etiam hinc eos laudat, quod eat.furem superbiampertimesco.Nonergocustodit
!

in ore eorum non inventum mendacium (Apoc.

sit bonum Deus ipse qui dedit et Deus
virginale, nisi :

xiv, 4, 5) meminerint etiam in hoc esse veraces,

; charitas est (I Joan. iv, 8). Custos ergo viginitatis
ne se audeant dicere non habere peccatum. Idem charitas: locus autem hujus cuetodis humilitas.Ibi
quippe Joannes qui illud vidit,hoc dixit Si dixeri- : quippehabitat,qui dixit super humilem etquietum
tnits quia peccatum non habemus,nos ipsos decipimus, et trementem verba sua requiescere Spiritum suum
et veritas in nobis non est.Quod si confessi fuerimus (Isai, lxxi, 2). Quid itaque alienum feci, si bonum

dilicta noslra,fidelis est etjustus, utdimittat nobispec- quod laudavi, volens tutius custodiri, curavi etiam
cata nostra, et purget nos ab omni imquitate.Quodsi locu%i praepararecustodi ? Fideoterenim dico, nec
dixerimus quoniam non peccavimus, mendacem facie- mihi neirascantur timeo.quos ut mecum sibi timeant
mus eum,et verbum ejus non eril in nobis. Hoc certe sollicitus moneo faciliua sequunntur Agnum, etsi
:

non illis aut illis, sed Christianis omnibus dicitur, non quocumqueierit,certequousque potuerint,con-
ubi etvirgines se debent agnoscere. Sic enimerunt jugati humiles,quamsuperbientes virgines. Quomo-
sine mendacio,quale3 in Apocalypsi apparuerint.Ac doenimsequitur,adquem non vultaccedere.Autquo
per hoc quamdiu nondum est in ccelesti sublimitate modo accedit,ad quem non venit ut discat, Quoniam
perfectio,invituperabiles facit in humilitate confes- mitissumet humilis cordellllos proinde sequentes,
cio. Agnusquocumqueieritducit.inquibuspriusipseubi
50.Sed rursus.ne per occasionem hujus sententiee caputinclinet invenerit. Nam etquidam superbus et
quisquam cum mortifera aecuritate peccaret,seque dolosus hoc ei dixerat, Domiie, sequar te quocumque
trahendum permitteret,tanquam mox delendis facili ieris; cui respondit, Vulpes foveas habent, et volatilia
confessione peccatis, continuo subjecit, Filioli mei, cseli autem hominis non habet ubi caput
nidos; Filius
hxc scripsi vobis ut non peccetis;et si quis peccaverit suum inclinet (Matth xm,l9et 20).Arguebat nomine
.

advocatum habemus ad Patrem Jesum Cristum ju- vulpium astutam dolositatem.et nomine volucrum
stum ; et ipse propitiator est peccatorum nostrorum ventosam elationem, in quo ubi requiesceret piam
(I Joan. i, 8-n, 2). Nemo itaque a peccato tanquam non inveniebat humilitatem. Ac per hoc nusquam om-
rediturus abscedat, nec se hujusmodi quasi socie- nino secutus estDominum, qui se promiserat, non
tatis pacto cum iniquitate constringat.ut eam confi- usquead quemdamprofectum,sed omnino quocum-
teri quam cavere delectet. que ierit secuturum.
CAPUT L.— Peccata parva qux subrepunt vigilan- CAPUTLIIl.— So.IIumilitasvirginibus qua ratione
tibus,superbia crescunt,humilitateperimuntur.Si quis exercenda. Quapropter hoc agite, virgines Dei, hoc
forte hicsinepeccato, quanto magnus est, tanto magis
» Sola editio Lov.: Cum vero jam baptizati orant. * Editi futuram. Emendatur ex Mss.

Patrol. XL. M
 427 DE SANGTA VIRGINITATE, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 428

agite: sequimini Agnum quocumque ierit.Sed prius quibus gigneretis filios hominum : toto corde amate
ad eum quem sequamini,venite,et discite quoniam speciosum forma prs filiis hominum: vacat vobis,
mitis est et humilis corde.Humiliterad humilem ve- liberumestcoraconjugalibus,vinculis.Inspicitepul-
nite, si amatis;et ne discedatis ab illo, ne cadatis. chritudinem amatoris vestrkcogitate aequalem Pa-
T
Qui enim timet ab illo discedere,rogat et dicit:A on tri, subditum et matrketiam in coelis dominantem,
mihi veniat pes superhix [Psal. xxxv, 12). Pergite etin terris servientem;creantem omnia,creatum in-
viam sublimitatis,pede humilitatis.Ipse exaltat hu- ter omnia.Illud ipsum quod in eo derident snperbi,
militer sequentes.quem desoendere non piguit ad ja- inspicite quam pulchrura sit: internis luminibusin-
centes.Donaejus illi servanda committite, fortitudi- spicite vulnera pendentis,cicatrices resurgentis,san-

nem vestram ad illum custodite (Psal.Lvm, 10). guinem morientis,pretium credentis, commercium
Quidquidmaliipso custodientenoncommittitis,tan- redimentis.
quam remissum ab deputateme modicum vobis
illo CAPUT LV. - Quanta felicitate ac securitate ama-
existimantes dimissum, modicum diligatis, ettun- lur sponsus.Esic quanti valeant cogitate,haec in sta-

dentes pectora publicanos ruinosa jactantia contem- tera charitatis appendite:et quidquid amoris in nu-
natis.De viribus vestris expertis cavete.nequiaferre ptias vestras * impendendum habebatis illi repen-
aliquid potuistisinflemini:deinexpertisautemorate, dite.

ne supra quam potestis ferre tentemini.Existimate 56.Bene quod interiorem vestrampulchritudinem

aliquos in occulto superiores,quibus estis in mani- quaerit, ubi vobi3 dedit potestatem filias Dei fieri

festomeliores.Cumaliorumbona.forteignotavobis, (Joan. i, non quaerit avobis pulchram carnem,

12):

benigne creduntur a vobis, vestras vobis nota non sed pulchros mores,quibus frenetis et carnem.Non
comparatione minuuntur.sed dilectione firmantur: est cui devobisquisquam mentiatur.etfaciat saevire
et quee forte adhuc desunt, tanto dantur facilius, zelantem.Videte cum quanta securitate ametis, cui
quanto desiderantur humilius.Perseverantes in nu- displicere falsis suspicionibus non timetis. Vir et
merovestro praebeantvobis exemplum;cadentes au- uxor amant se, quoniam vident
se;et quod nonvi-

tem augeant timoremvestrum.Ulud amate,ut imite- dent, timent in se:nec certi gaudenl ex eo quod in
minijhoc lugete.ne infiemini.Justitiam vestram no- manifesto est,dum inoculto suspicantur plerumque
lite statuere, Deo vos justificanti subdite. Veniam quod non est. Vos in isto quem oculis non videtis,
peccatis donate alienis, orate pro vestris:futura vi- etfideconspicitis,nechabetis verum quod reprehen-
gilando vitate, praeterita confitendo delete. datis,nec eum metuitis ne de falso forsitan offenda-
CAPUT LIII. — 54, Virgines quando sanctiores, tis.Si ergo magnum amorem conjugibus deberetis,
tanto sint humiliores. Ecce jam tales estis.ut profes- eum propter quemconjuges habere noluistis,quan-
B33 atque servatae virginitati caeteris etiam moribus tum amare debetis"?Toto vobis figatur in corde.qui
congruatis.Eccejam non solum homicidiis,sacriiiciis pro vobis est fixus in cruce:totum teneat in animo
diabolicis et abominationibus,furtis,rapinis,fraudi- connubio.Parum
v<?slro,quidquid noluistis occupari
bus,perjuriis,ebriositatibus,omniqueluxuriaetava- vobis amare non licet,propter quem non amastiset
ritia, simulationibus,aemulationibus, impietatibus, quod liceret.Sic amantibusmitem et humilem corde
crudelitatibus abstinetis : verum etiam illa quas le- nullarn vobis superbiam pertimesco.
viora vel sunt vel putantur, non inveniuntur nec CAPUT LVI. — 57 .Conclusio operis. Pro modub
oriuntur in vobis; non improbus non vagi vultus, itaque nostro et de sanctitate qua Sanctimoniales
oculi, non infrenis lingua.non petulans risus, non proprie dicimini, et de humilitate qua conservatur
scurrilis jocus,non indecens habitus,non tumidus quidquid magnum dicimini.satis locuti sumus. Di-
aut fluxus incessus ;jam non redditis malum pro gnius autem illi tres pueri, quibus refrigerium in
malo, nec maledictum pro maledicto (I Petr.m, 9); igne praabebat,quem corde ferventissimo diligebant,
jam postremo illam mensuramdilectionisimpletis, vos de hoc opusculo nostro, verborum quidem nu-
ut ponatis animas pro fratribus vestris (I Joan.iu, mero longe brevius.sed pondere auetoritatismulto
16). Eccejam tales estis.quia et tales esse debetis. grandius,inhymno quo ab eis Deus honoratur, ad-
Haec addita virginitati.angelicam vitam hominibus, moneant.Xamsanctitati humilitatem in Dei laudato-
et eceli mores exbibent terris.Sedquanto magni es- ribus conjungentes.apertissime docuerunt ut tanto
tisquicumque itamagniestis, tanto humiliate vos in quisque caveat ne superbia decipiatur, quanto san-
omnibus.ut coram Deo inveniatis gratiam.ne super- ctiusaliquid profitetur.Proinde vos quoque laudate
bis resistat.ne se exaltantes humiliet,neinflatos per eumqui vobispraestatut inardore medio saeculi hu-
angusta non trajiciat:quanquam superflua sit sol-
' jus, quamvis conjugio non copulemini, on tamen
licitudo, ne ubi fervet charitas,desit humilitas. uramini ; ot orantes etiam pro nobis, Denedicite,
CAPUT LIV. — 55 Sponsum toto corde ament. sancti et humiles corde, Dominum; hymnum dicite et,

Si ergo nuptias contempsistis liliorum hominum.ex supercvaltate eum in sxcula (Dan. m, 87).

' Tola edito Lov., per angustam portam. * Sic Mss, At editi, nuptiis vestris; omissot, tft.
 T P '.'L t- v "J! . m ..... .. ... ..
'

ADMONITIO IN OPUSGULUM DK BONO VIDUITATIS.

Desiderius Erasmus nititur adimere hoc opusculum Augustino, et adversario ipsius Juliano dare.Quee
affert in Juliani gratiam argumenta, piget refellere. Contra Augustinum nihil fere ohtendit nisi dictionis
faeilitatem : sedh;ec ipsa faoilitas dictionis clamitat opus esscAugustini.Jacobus Pamelius
ad Ter- in nolis

tulliani librum contra Hermogenem, cap. 1, n. 7, id operis citans hisce verbis,/lttc/j0/' opuscuti de
Dono Vi-
duilidis inter lucubrationes D. Au/justini, signiiicat putare se illud minimeab Augustino confectum.Proqua
opinione Lindanus in Panoplia, lib. 4, cap. 98, argumentum existimat non leve sibi suppetere ex concilii
Carthaginensis quarti, cui subscripsisse Augustinuslegitur, canone 404, quo statutum ost ut viduae quae
se Domino devoverant suscepto religioso habitu, si ad nuptias soeculares sive secundas posteatransierint,
sine Chrittianorum communione maneant, et crimine adulterii notentur.Nempe contra, subsequentia libri
auctor, capp. 10 et 11, eos redarguit qui putant lapsarum\a sancto proposito fcminarum,si nupterint,nonesse
conjugia,sed adulteria, et eas volunt a maritis separatas reddere continentix.Vevum nihil hic Augu$tinusab
illo canone dissentit.qui talium quidem nuptias non patituc cen«eri adulteria, sed ipsos tamen a proposi-
to sancto lapsus adulteriis pejores dicit. Itaquenonprohibet quominus nubentes post votum aliqua ex-
communicationis pcona multentur perindeatque adulterae, dummodo earum nuptiae, postquam celebratae
sunt, non rescindantur.Nihil aliud adversus lapsarum nuptias praeccptum reperitur antiquiorum conci-
liorum decretis.In hanc rem celebris est canon sextus decimus Chalcedonensisconcilii aliquot annis post
Augustini obitum sic definientis Si qua virgo se dedicaveril Deo,similiter et munachus,non licere eis jungi
:

nuptiis. Si vero inventi fuerint hoc facientes, maneant excommunicati.Statuimus vero posse in eis facere hu-
manitatem,si ita probaverit loci episcopus.Q>?Rievum Auguetini doctrinae, quam hic de nuptiis post votum,
itemque in lib. de Sancta Virginitate,cap.3i, et in epist.220 ad Bonifacium camitem,n,12,tradit, nonnihil
favetCyprianus in episuG2ad Pomponium,Epiphanius in hsresi Gl.quae est Apostolicorum,etc.Neque porro
desunt.quibus concilium supra laudatum Carthaginense,quod in codice canonum Ecclesiae African» cum
caeteris Uarthaginensibusejustemporis conciliis non exstat, dubiae fidei videatur. Concilio Augustinus,
quamvi9 id anno habitum consignetur398,quo illo tempore juvenis et recenserat episcopus,subscripsit se-
cunduB ab Aurelio.Hinc forteerrandioccasiodata Lindano,qui subsiscripsisse Augustinum senem affirmat.
Subscquentis opusculi mentionem in Retractationum libris non fecit Augustinus,quia epistolae forma con-
scriptum est.Id proptereaPossidius cap. 7inter Epistolas recenset hoc titulo Julianxde Sancta viduitate. :

Citat et fere totum transcribit Florus seu Beda vulgatus ad I Cor. n et vn, ad Philipp. iv, et ad I Tim. v.
Auguatinum refert inscriptio epistolffi inomnibus antiquiscodicibus praefixa,et se ipseostendit cap.l6,com-
memorans libros a se editos de Bono Conjugali.de Sancta Virginitate.etadversus Faustum,necnon cap.23,
epistolam Probae scriptam de orando Deo.Pertinet Viduitatis liber ad annum circiter 414 scriptus videlicet ;

post Demetriadis virginis consecrationem,laudatum hiccap. 19,tanquam recentem, quod modo ccepit: hanc
snb finem anni 413 fsctam observavimus tomo 2,ad epislolam 150 Probae et Julianae directam.In capite 17
a Pelagianorum errore.quem serpere ccepisse dicit, tacite eorum nomine, caverejubet. De hac ipsa forte
admonitione Julianagratias agit Augustinolitteris citatis in epistola 188 ad eamdem Julianam missa, ubi
ejus haec verba refert Augustinus Sane quod me hortatur Reverentia vestra, ne aures indulgeam his homi-
:

nibus, qui pravis tractatibus venerandam fidem ssopt corrumpunt, gratias uberes ago tam pise admonitioni.

S. AURELII AUGDSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE BONO VIDUITATIS
LIBER
SEU

EPISTOLA^ AD JULIANAM VIDUAM.

Viduashicdocetetexhortatur.Primumdocendoprobatsanctraviduitatis professionem nuptiis anteponendam; nup-
tias tamen secundas.imo et tertias et quotaslibet licitas esse,necunquam malas;et nubentesquidem post votum vi-
Scripta forte circa annum 414.
(a)
Titulus in quibusdam Mss. est De professione
1
; Viduitatis; aut : De professione sanctx Viduitatis. Apud Er. et
Lot.: De bono sive perfectione Viduitatis.
 :

431 S. AUGUSTINI EPISCOPl 432

duas sive virgines inerito daiuuari ipsas autem earumnuptiasnec haberi pro adulteriis,Dic dirimi oportere.Merita
;

viduarum ex ipso robore continentiae ac pietatis pensari vult ideoque biviram univirae viduae aliquando jure prae-
;

ferridemonstrat.Postea eihortando monet Julianam.ut in primis continentiam suam beneficio Dei tribuat, caveatque
ab sermonculis, qei serpere coeperunt, hominum quorumdam inimicorum gratiae Christi.Jubet ut suum ornne stu-
dium cum filia virgine et cum socru vidua impendat ad placendum Deo delicias spirituales habeant carnalium :

deliciarum loco et famam denique suam custodire non negliaant!

;

AuGUSTiNUsEpiscopus,servu3 Christi,servorumque illas significat, quae non sunt nuptiis alligatae,sive

Christi ', religiosae famulae Dei Julian.e, in Do- iuerint, sive non fuerint.Quod alio loco aperit,ubi
mino dominorum salutem. ait : W/v/o.Quando utique
Divisa est mnlier innupla et

CAPUTPRIMUM.— 1. Bogatus a Juliana scribitde et virginem adjungit.quidmulierem innuptam.nisi

professione viduitalis. Apostolidehacre doctrinam ex- viduam vult intelligi?Unde etiam deinceps uno in-
ponet. Ne petitioni tuae et in Christo dilectioni 2 diu- nuptae nomine professionem utramque complecti-
tiusessemdebitorpromissionismea3,arripuiutcum- tur dicens : Quae innupta est,sollicita est ea quae sunt
que inter alias urgentissimasoccupationesmeas de Domini ,quomodo placeat Domino ; quse autemnuptaest,
professione sanctaa viduitatis aliquid ad te scribere: sollicita est eaquxsuntmundi, quomodo placeat viro
quoniametpreesentem me rogandoonerasti 3 ,etcum (I Cor. vn, 8, 34). Innuptam certe non eam tantum
tibi hocnon potuissem negare,saepe meum promis- intelligi voluit, nupsit sed etiam
quae nunquam ;

sum litteris flagitasti. In quo sane opere nostro cum eam quae nuptiarum vinculo perviduitatum libera-
aliqua legeris ad tuam vel ad vestram.quae simul in ta, nupta esse destitit nam ideo et nupta non di- :

Christo vivitis, personam minime pertinere,nec ad- cit, nisi eam quae virum habet non etiam eam ;

monitioni vitae vestree proprie necessaria, non ideo quae habuit, et non habet.Quapropter vidua omnis
4
debebis superflua judicare. Istaa quippe litterae innupta est sed quia non omnis innupta vidua
:

quamvis ad non tamen tantummodo tibi scri-

te, est ; sunt enim et virgines ; ideo hic utrumque
bendae fuerint sed ut aliis per te quoque prodes-
: posuit,ubi ait, Dico autem innuptis et viduis : tan-
6ent, non utique a nobis negligendum fuit. Quid- quam diceret, Quod dico innuptis, non eissolisdi-
quid ergo hic inveneris,quod vobis necessarium vel co quaevirgines sunt,sedetiam eis quee viduae sunt:
nunquam fuerit, vel jam non sit, et tamen aliis bonum esse illis sisic permanserint,sicut etego.
esse perspexeris,nec habere te pigeat, nec dare le- CAPUT III. — Bonum
viduitatis majus quam
4.
gendum ; ut et tua charitassitutilitas aliorum. conjugii, quod bonum. Conjugii fides, et
tamen vere
2. Cum igitur in omni quaestione quae ad vitam alia ejus bona, licct viduitate minora.Ezce est bonum
mpresque pertinet,non sola doctrina, verum etiam tuum ei bono comparatum, quod dicit Apostolus
exhortatio sit necessaria; ut doctrinaquid agendum suum,si fides adest imoquia fides adest.Brevis est
;

sitnoverimus,exhortatione autem excitemur, nepi- ista doctrina, nec ideo contemnenda, quia brevis :

geat agere quod agendum esse jam novimus quid : sed ideofacilius et chariustenenda.quia in brevitate
ego amplius doceam, quam id quod apud Apos-
te non vilis. Non enim qualecumque bonum hic com-
tolum legimus? Sancta enim scriptura nostrae doc- mendaret Apcstolus,quod fidei nuptarum sine ulla
trinae regulam figit, ne audeamus sapcre plus quam ambiguitate praeposuit.Quantum autem bonum ha-
oportet sapere ; sed sapiamus,ut ipse ait,ad tempe- beat nuptarum fides, id est, christianarum et reli-
rantiam, sicut unicuique Deus panilus est mensuram giosarum conjugatarum.hinc intelligi potest, quod
fidei ( Rom. xn, 3). Non sit ergo mihi aliud te do- cum de fugienda fornicationae praeciperet,ubi utique
cere,nisi verba tibi doctoris exponcre, et de iis et conjugatosalloquebaturJVVinf/.s. inquit.gma cor-
quod Dominus dederit disputare. pora vestra membra sunt Chrisli{ld.\\, 19). Tantum
CAPUT II. — 3. Innuptx apud Apostolum nan so- ergo bonum est fidelis conjugii, ut etiam ipsa
lae virgines, sed etiam viduae. Ait itaque Apostolus, membrasimtChristi.Lloc autembono quoniam 1 me-
doctor Gentium,vaselectionis : Dico autem innuptis lius est bonum continentice vidualis,non hac profes-
et viduis, bonum esse illis si sic permanserint,sicut et sione id agitur.ut aliquid plus sit catholica vidua
ego.ti&o verba ita intelligenda sunt,ut non existi- quam membrumChristi; sed utmeliorem quam con-
memus viduas non oportere innuptas dici,quia nu- jugata locum habeat inter membra Christi. Dicit
ptias videntur expertae : innuptarum enim nomine quippe idem apostolus Sicut enim in uno corpore :

ADMONITIO PP. BESEDICTINORCM.

ln librii hujus recognitione contulmus cum Erasmi ac Lovaniensium editis veteres codices Gallicanos duode-
cim, Regium, Sorhonicum, Victoriuum, Augustineuseui, id este bihliotheca Auizustiuianorum Parifl Carnutensem :

abbatiae S. Petri, Laudunensem Ecclesiae majoris, Cistercienscm. Cygirannensem, Beoeenseui, Michaelinum, Au-
doenensem, et vetusti^simum mille, aut amplius, anuorum Germauensem necnon Romauos Vaticanos tres, ac ;

variantes lectiones quatuor Belgicorum quae exstantapud Lovauienses.

Comparavimus prxterea eas omnes editiones imftoRetr. et Confess. t. I, memoratas, M.

1
Sic Er. et nonnulli Mss. At Lovl: Senus servorum i
Editi, quo. Melius Mss., quoniam.
Christi. Yetustissimus Corbeiensis codex, servus Christi,
servorum Christi.
8 Cisteraiensis Mss., tux in Christo dilectionis
a Sic Mss. Editi autem, honorastil
+ Sic Er. et Mss: [debetis].
 :

433 DE BONO VIDUITATIS LIBER. 431

tnulla metnbra habemus, omnia autem membra non gaude de tuo bono, quanto mngis vides non tnn-
eosdem actus habent ; ita multi unum corput sumus tum illo devitari mala, scd quffidam bona etiam
in Christo, singuliautem alter alterius membra ' : superari. Mala sunt enim adulterium vel fornica-
habenles dona diversa se>undum gratiam quie data tio.

est nobis (Hom. xn, 46). CAPUT V. — flonestum dicivvluitatis bonum quia
5. Ideo ctiam cum mone.rct conjugatoa, ne debito honestius, non ut turpc putetur conjugium.
his au- Ab
carnalis commixtionis frau larentinvicem etperhoc : tem illicitis valde longe est quae voti libertate se ob-
altereorum negato sibi debito conjugali, per intem- strinxit, et sibi etiam licita ne licerent, non impe-
perantiam suam tentatus a Satana, in fornicationem rio legis, sed consilio charitatis effecit. Et bonum
prolaberetur Hor aulcm dico, inquit, secundum ve-
: est pudicitia conjugalis, sed melius bonum est con-
niam, non secundum impcrium. Yolo autem omnes ho- tinentia vidualis. Iloc ergo melius illius boni sub-
tnincs 2 esse sicut me ipsum sed unusquisquc proprium : misaione honoratur non illud : bonum melioris
donum habet a Deo ; alius qaidem sic, ulius vero sic 3 . hujus laude damnatur.
CAPUT IV. — non damnari
Viduitatis professione Quod autem Apostolus, cum caelibum et innu-
7.

secundas nuptias. Cataphrygarumct Novatianorum er- ptarum commendaret fructum, quia cogitant qua?
ror a Tertulliano propalatus. Vides etiam conjugalem sunt Domini, quomodo placeant Deo, subjecit et ait,
pudicitiam etthori christiani matrimonialem fidem Hoc autem ad utilitatem vestram dico, non ut laqucutn
donum esse, et hoc a Deo utillud quod ultralibero- : vobis injiciam, id est, non ut vos cogam sed ad id ;

rum procreandorum necessitatem modum concum- quod honestum est : non quia inuptarum bonum ho-

bendi aliquatenus concupiscentia carnalis excedit, nestum dixit, ideo putaredebemusturpeesse vincu-
nonnuptiarumsithocmalum,sedvenialesitpropter lum conjugale alioquin etiam primas nuptias con-
;

nuptiarum bonum. Non enim de conjugio, quod co- demnabimus, quas nec Cataphryges, nec Novatiani,
pulalur libcrorum procreandorum causa, et fide pu- nec disertissimus eorum astipulator Tertullianus
dicitiae quamdiu ambo
eonjugalis, et indissolubili, turpes ausus estdicere. Sedquemadmodumcumait,
vivunt, matrimonii sacramento, quae omnia bona Dico autem innuptis et viduis, bonumesse illissi sic

sunt sed de illo immodico carnis usu, qui in infir-

;
permanserint ; utique bonum posuit pro meliore, quo-
mitate conjugum agnoscitur, et interventu boni nu- niam omne quod bono comparatum melius dicitur,
ptialis ignoscitur, ait Apostolus, Secundumveniam etiam hoc procul dubio bonum est : nam quid est
dico, non secundum imperium. Item cum dicil , Mulier aliud quod itadiciturmelius,nisi quod magisbonum
alligata est 4
,
quamdiu vir ejus vivit; quud si mortuus est? necideoconsequentereumsensisse arbitramur,
fuerit vir ejus, liberatu est: cuivultnubat, tantumin malum esse si nupserint, quoniam dixit, bonum esse

Domino : beatior autem erit, si sic permanserit, se- permanserinl; ita etiam cum &it,sed ad id
illis si sic

cundumtneum consilium ; satis ostendit beatam esse quod honestum est non matrimonium turpe esse
;

in Domino etiam post mortem viri iterum nuben- monstravit, sed quod honesto erathonestiusgenera-
tem fidelem, sed in eodem Domino viduam beatio- lis honesti nomine commendavit. Quia honestius
rem hoc est, ut Scripturarum non tantum verbis,
: quidest, nisi quod magishonestumest Magisautem
verum etiam exemplis loquar, beatam esse Ftuth, honestum ulique honestum est. Aperte quippe de-
sed Annam beatiorem. claravit hoc esse bono ille melius, ubi ait, Qui dat
6. Quapropterhocprimumoportetutnoveris,bono nuptum .bene facit ; et qui non dat nuptum, melius
quod elegisti non damnari secundas nuptias, sed in- facit : el hoc illo beato beatius, ubi ait, Beatior au-
ferius honorari. Nam sicut bonum sanctae virginita- tem erit, si sic permanserit (I Cor. vn, 5 8, 35-40).
tis, quod elegit filia tua, non damnat unas nuptias Sicut ergo bono melius et beato beatius, sic honesto
tuas ;
cujusquam secundas.
sic nec viduitas tua, honestius est, quodhonestumvoluitappellare.Absit
Hinc enim maxime Cataphrygarum ac Novatiano- enim ut turpesitundeloquens Apostolus Petrusait
rum haereses tumuerunt, quas buccis sonantibus, Viri,uxoribus vestris tanquam vasiinfrmioriet subjecto
non sapientibus, etiam Tertullianus inflavit, dum tribuite honorem, quasi cohxredibus gratise. Etillas al-

eecundas nuptias tanquam illicitas maledico dente loquens, subditasesse viris suis exemplo Saraj ad-
concidit, quas omnino licitas Apostolus sobria men- hortatur Nam sic quxdam, inquit, sanctx mulieres,
:

te concedit. Ab hac sanitate doctrinae, nullius in- qux in Deum sparabant, ornabant se,obsequentes viris
docti, nullius docti disputatione movearis ;
nec ita suis quomodo Sara obcdiebat Abrahx, dominum illum
:

bonum tuum, ut quod malum non est, tan-

extollas vocans, cujus factx esiis fxlix benefacientes, et non
quam malum crimineris alienum sedtanto magis : timentes ullam perturbalionem (I Petr. m, 5-7).
CAPUT VI. — 8. Nuptas etiam corpore sanctas esse,
lieet minus quam innuplas. Bonum viduitatis non mi-
1
Editi, alter alterius sunt membra. Abest, sunt, a
Mss. nuitur laudoto bono conjugii, sed augetur. An beatior
; quod in
1 In editis omissum erat, homines Mss. ha- Anna vidua, quam Buth bis nupta. Unde et illud quod
betur.
3 Msb. alius sic, alius quulem sic. de innupta Panlus apostolus dixit, Ut sit sancta et
4 Non additur, legi vox ex Epistola ad Romanos.cap.
: corporc ct spiritu (I Cor. vn, 34),nonsic accipiendum
7, v 2, petita quae hoc loco nunc in Vulgata legitur,
;

sed abest a Bibliis scriptis Corbeiensibus et Germanen-

est, quasi nupta fidelis et casta, et secundum Scrip-
•ibus. turas Bubdita viro,non sit sancta corpore, sed tan-
435 S. AUGUSTINI EPISCOPI 436
tummodo spiritu. F^ieri enim non potest ut sanctifi- Christi, exquo nasceretur etiam caro Christi. Utergo
cato spiritu, non sit sanctum etiam corpus, quo ille populus propagaretur, maledictus habebatur per

sanctificatus utitur spiritus. Sed ne cuiquam nos po- legis sententiam qui non suscitaret semen in Israel
tius argumentari, quam hoc divino eloquio probare Unde et sanctae mulieres accende-
(Deut. xxv, 5-10).
videamur : quoniam Petrus Saram commemorans, bantur non cupiditate concumbendi, sed pietate pa-
Sanctae, inquit, mulieres tantummodo non ait, et ; riendi ut rectissime credantur coitum non fuisse
;

corpore : illud ejusdem Pauli consideremus, ubi pro- quaesiturae, si proles posset aliter provenire. Et viris
bibens fornicationes ait, Nesritis quia corpora veslra usus plurimarum vivarum concedebatur uxorum :

membra sunt Christi ? Tollens ergo membra Christi,
faciam membra meretricis? Absit. Audeat ergo aliquis
dicere membra Christi sancta non esse aut vero
audeatamembrisChristi fideliumconjugatarum cor-
pora separare. Unde etiam paulo post ait Corpus
cujus rei non concupiscentiam carnis, sed providen-
tiam generationis fuisse causam illud ostendit, quod
: sicut viris sanctis habere plures uxores vivas, non ita
etiamsanctisfeminislicebatmiscerimaritispluribus
: vivis quoniam tanto essent turpiores, quanto magis
;

vestrum templum in vobis est Spiritus sancti, quem ha- appeterent unde non essent fecundiores. Proinde
betis a Deo : et non estis vestri empti enim estis pretio
; sancta Ruth, cum semen quale illo tempore neces-
magno (I Cor. vi, 15, 19 et 20). Gorpus (idelium et sarium fuit in Israel non haberet mortuo viro quae-
membra Christi esse dixit, et templum Spiritus san- sivit alterum de quo haberet. Hac itaque bis conju-
cti,ubiprofectoutriusquesexusfidelesintelliguntur. gata ideo Anna universa vidua beatior fuit, quia et '

Ibi ergo sunt nuptae, ibi et innuptae ; sed distincta? prophetissa Christi esse meruit quam credendum ;

tanquam membris membra praelata, quo-

meritis, et est, eliamsi filios nullos habuit, quod quidem Scrip-
rum tamen neutrasinta corpore separata. Quod tura reticendo reliquit incertum, eo Spiritu preevi-
igitur de innupta loquens ait, Ut sit sancta ct corpo- disse Christum ex virgine proxime esse venturum,
re et spiritu ; ampliorem innuptarum et in corpore quo potuit agnoscere et parvulum unde merito :

et in spiritu sanctificationem intelligi voluit, non etiam sine filiis, si tamen eos non habuit, secun-
corpus nuptarum omni sanctificatione privavit. das nuptias recusavit quia noverat jam tempus
;

9. bonum tuum, imo memento quod

Disce itaque esse quo Christo non officio pariendi, sed studio
didicisti, bonum tuum plus laudari, quia est aliud continendi, nec conjugalibus fetandis visceribus,
bonum quo sithoc melius, quam si aliter hoc bonum sed castificandis 2
vidualibus moribus, melius ser-
esse non posset, nisi iilud malum esset, automnino Ruth per suam car-
viretur. Si vero etiam sciebat
non esset. Habent magnum hono-
oculi in corpore nem propagari semen, unde Christus carnem fue-
rem, sed minorem haberent, si soli essent et alia rat habiturus, et huic scienliae nubendo exhibuit
minoris bonoris membra non essent. In coelo ipso ministerium, nonaudeojam dicere beatiorem fuisse
sua luce sol lunam superat, non vituperat et stella ; Annae viduitatem quam illius fecunditatem.
ab stella differt in gloria (Id. xv, 41), non dissidet in CAPUT VIII. — II. Nuptias et secundae et primx
superbia. Ideo fecit Deus omnia, et ecce bona valde: hoc tempore, nisi incontinentia ttt impedimento, con-
non tantum bona, sed etiamvalde;nonobaliud,nisi temnendse. Nuptix oinn legis obscquium, nunc infirmi-
quia omnia. Nam et per singulaoperadicebatur, Vi- iati,remedium,ethumanitatis solatium. Tuautemquae
dil Deus quia bonum est. Ubi autem omnia nominata etfilioshabes,etineosaeculifinevivis,quojamtempu9
sunt, additum est valde et dictum est, Vidil Deus
; est non mittendi lapides, sed colligendi ;nonample-
omnia quse fecit, et ecce bona valde (Gen. i). Meliora ctendi,sed continendi abamplexu [Eccle. m, 5); cum
enim quaedam singula quam alia singula sed me- : clamet Apostolus, Hoc autem dico, fratres: tempus
liorasimul omnia quam quselibet singula. Christi breve est;reliquumestutetquihabenluxores, tanquam
itaque doctrina sana in ejus corpore sanam te fa- non habentes sint : profecto sisecundasnuptiasappe-
ciat per ejus gratiam, ut id quod aliis melius ha- tisses, nullum prophetiae vel legis obsequium, nul-
bes in corpore et spiritu, idem ipse spiritus tuus lum prolis saltem carnale desiderium, sed solius in-
qui corpori dominatur, nec extollat insolenter, continentiae fuissetindicium. Fecisses enim quodait
nec discernat inscienter. Apostolus, cum dixisset, bonum esse illis si sicper-
10. Nec quia dixi Ruth beatam, Annam beatio- munserint sicui c/^yo.-continuo quippeaddidit, Quod
rem, cum illa bis nupserit, haec uno viro cito vi- sisenoncontinent, nubant: malo enimeas nuberequam
duata diu vixerit, eontinuo etiam te meliorem pu- uri (I Cor. vn. 29, 8 ei 9 . Hoc enim dixit, ut effre-
quam Ruth.
tes esse malum non praecipitaretur in turpitu-
natae libidinis
CAPUT. VII. — Sanctx feminse tempore Legis non dinem tlagiliorum, cum exciperetur honestate nup-
concupiscentia, sed obedientia compellente nubebant. tiarum. Gratias autem Domino, quoniam peperisti
Aliuquippepropheticistemporibussanctarum temi- quod esse noluisti, et virginitas prolis tu.-e compen-
narum dispensatio fuit quas nubere obedientia, non savit dispendium virginitatis tuas, nam diligenter
concupisccntia compellebat, ut propagaretur popu- interrogata doctrina christiana, et primas nuptias
lus Dei,in quo praemitterentur Propheta? Christi cum : jamistotempore, nisiincontinentiasitimpedimentot
etipse populusperea quaein Bguracontingebantin
illis (Cor. x, 11), sive in iis qui scirent, sive in iis 1
Sic Er. et potiores Mss. At Lov., vno viro viduata^
qui illa nescirent, nihil aliud esset quam propheta * Nounulli Mss., castigandis.
 437 DE BONO VIDUITATIS LIBER. 438
contomnendas esse respondet. Qui cnim dixit, Sist hahent, inquit, daninationem, quoniam primam fidem
71071 cont!7ient, nubunt : potuit dicere, Si filios non lia- irritam fecerunt ; etsi non nubendo,tantumvolendo :

bent, nubant ; si post resurrcctionem * praedicatio- non quia ipsae nuptiae vel talium damnandae judi-
nemque quando jam omnibus geotibus fi-
Christi, cantur ; sed damnatur propositi fraus, damnatur
liorum spiritualiter gignendorum tantasuppetit co- fracta voti fides, damnatur non susceptio abono
pia, tale officiumesset excarnelilios propagare.qua- inferiore, sed ruina ex horno superiore: postremo
le primis temporibus fuit. Et quod alibi dicit, Volo damnantur tales, non quia conjugalem fidem pos-
igitur juniores nuberc, filios procreare,matresfami- terius inierunt, sed quia continenliae primam fidem
lias esse nuptiarum bonum apostolica sobrietateet
: irritam fccerunt. Quod Apos-
ut breviter insinuaret
auctoritate commendat non procreandi officium ;
tolus, noluit eas dicere habere damnationem, quae
etiam eis, quae continentiaa bonum capiunt, tan- post umplioris sanctitatis propositum nubunl (non
quam ad obsequelam legia impooit. Denique cur quia non damnantur,sed ne in eis ipsae nuptiae dam-
hoc dixerit, pandit, cum adjungit etdicit, Nullamoc- nari putarentur) sed cum dixisset, nubere volunt }
:

casionem dare adversario makdicti gratia ; jam enim continuo addidit, habentes damnationem. Et dixit
quxdam conversx sunt retro post satanam : ut his ver- quare, guoniam priorem fidem irritam fecerunt : ut
bis ejus intelligamus,easquasnubere voluit, melius voluntatem qna) a proposito ceoidit, appareat esse
potuisse continere quam nubere sed melius nubere ;
damnatam, sive subsequantur nuptioe, sive desint.
quam retro post satanam ire, id est, ab illo excel- CAPUT X. — 13. In eos qui Lapsarum a sa/icto pro-
lenti virginalis vel vidualis oastitatis proposito, in posito nuptias adulteria esse dicunt. Ecclesix tota vir-
posteriora respiciendo, cadere et interire. Proinde go. Proinde quidicunt talium nuptias non esse nup-
quoe sc non continent, nubant, antequam continen- tias, sed potius adulteria, non mihi videntur satis
tiam profiteantur, antequam Deovoveant quod nisi : acuteacdiligcnter considerare quid dicant fallit eos :

reddant,jure,damnantur. Alio quippelocode talibus quippe similitudo veritatis. Quia enim conjugium
dicit, Cumenim in deliciis egerint in Christo, 7\ubere Christi dicunlur eligere qua* christiana sanctitate
volunt ; habentes damnationem quonia^n primam fidem nonnubunt, hinc argumentantur quidam dicentes :

irrita^n fecerunt: id voluntatem ad nuptias a est, Si viro suo vivo quae alteri nubit, aduUera est, si-
proposito continentiae deflexerunt 2 Irritam quippe . cut ipseDominus in Evangelio definivit (Matth. xix,
fecerunt fldem, qua prius voverant quod perseveran- 9); vivo ergo Ghristo, cui mors ultra non domina-
tia implere noluerunt (l Tim. v). Nuptiarum igitur tur (Hom. vi, 9) quae conjugium ejus elegerat, si
l
,

bonum semperest quidem bonum sed in populo Dei : homini nubit, adultera est. Qui hoc dicunt, acute
fuit aliquandolegisobsequium; nuncestinfirmitatis quidem moventur sed parum attendunt hanc ar-
;

remedium,inquibusdam verohumanitatissolatium. gumentationem quanta rerum sequatur absurditas.

Filiorum quippe procreationi operam dare, non cani-
no more per usum promiscuum feminarum, sed ho-
nestoordineconjugali, non estinhomine improban-
dus affectus: etiam ipsum tamen laudabilius trans-
cenditetvincitccelestiacogitansanimuschristianus.
GaPUT. IX. — 12.
dam^iabile est: nontamen damna^idx talesnuptige Sed
quoniam, sicut ait Dominus, Non omnes capiunt ver-
bumhoc(Matth. xrx, 11) quae potestergo capere.ca-
piat et qua? se non continet, nubat quae non cce-
; :
Cum enim laudabiliter etiam vivente viro ex ejus
consensu istorum rationem nullahoc facere debet,
ne ipsum Cbristum, quod sentire nefas est, adulte-
rum faciat, cui vivente marito nubit. Deinde cum
prima nuptiae melioris sint meriti quam secundae,
Nnberepost continentige votum, absit ut sanctarum viduarumistesitsensus, utChri-
. stus ris videatur quasi secundus maritus. Ipsum
enim habebant et antea, quando viris suis fideliter
: serviebant subditae, non carnaliter, sed spirituali-
ter virum cui Ecclesia ipsa, cujus membra sunt,
:

pit, dcliberet ;
quae aggres3a est, perseveret : nulla conjux est ;
quae fidei, spei, charitatis integritate,
adversario detur occasio, nulla Christo subtrahalur non in solis virginibus sanctis, sed etiam in viduis
3
oblatio In conjugali quippe vinculo si pudicitia
. et conjugatis fidelibus, tota virgo esl. Universaa
conservatur, damnatio non timetur : sed in viduali quippe Ecclesiae, cujus illa omnia membra sunt,
et virginali continentia, excellentia muneris amplio- Apostolus dicit Aptavi vos uni virovirginem castam
:

ris expetitur ;
qua expetita et electa et voti debito exhibere Christo (II Cor. xi, 2) Novit autem ille con-
oblata v
,
jam non solum capessere
nuptias, sed 5 jugem virginem sine corruptione fetare, quem in
etiamsi non nubatur, nubere velle damnabile est. ipsa etiam carne potuit mater sine corruptione pro-
Nam uthoc demonstraret Apostolus, non ait, Cumin crearc. Fit autcm pcr hanc minus consideratam opi-
deliciisegeri7itin Christo, nubunt sed, nuberevolunt: ; nionem, qua putant lapsarum a sancto proposito fe-
1
minarum, si nupserint, non esse conjugia, nonpar-
Sic Mss. Editi vero, sed post resurreclionem ; z\. paulo
post, tale officium cesset. vum malum, ut a maritis separcnlur uxores quasi
1 PluresMss., voluntate ad
nuptias a propositio eontinen- adulteraesint, non uxores; etcum volunteas separa-
tis defluxerunt.
3 ProTae notae Mss., nulta
Chrisii subtrahatw obla- tas redderecontinentiffl,f'aciunlmaritosearumadul-
tio. terosverosScumsuisuxoribusvirisalterasduxerint.
* Aliquot Mss., et voti dehito oblato. Beda seu Florus
in Paulum, et voto d^voto oblata.
8
Editi, non capessere. Abest, non, a Mss. et a Bedaseu
Floro. 1 Er. et plerique Mss., viros.
439 S. AUGUSTINI EPI5C0PI 440
CAPUT XI. — 14. Lapsus a sancto proposiLo tnaius, non poterunt deinde addcre, quia nec aliqua ibi
:

nuptix tamen lapsarum bome. Quapropter non pos- nubit. Sed nec ipsam, ut videmus, tot maritorum
sum quidem dicere, a proposito meliore lapsas, si mulierem ulla suae sententiae significatione damna-
nupserint, feminas, adulteria esse, non conjugia : vit. Quapropter nec contra humanae verecundiae sen-

sed plane non dubitaverim dicere, lapsuset ruinas sum audeodicere, ut quotiesvoluerit, viris mortuis
a castitate sanctiore, quaa vovetur Domino, adulte- nudat femina : nec ex meo corde praeter Scripturae
riis esse pejores. Si enim, quid nullo modo dubi- s^nctoe auctoritatem quotaslibet ' nuptias audeo
tandum ad offensionem Christi pertinet, cum
est, condemnare. Quod autem dico univirae viduae, hoc
membrum ejus fidem non servat marito quanlo ;
dico omni viduae : beatior eris, si sic permanseris.
gravius offenditur, cum illi ipsi non servatur fides CAPUT — 16.
Viduam biviram aliquando esse
XIII.
in eo quod exigit oblatum, qui non exigerat offe" pneferendam univirse. Viduarum merita exipsius con-
rendum ? Cum enim quisque non reddit, quod non tinentisp viribus pensanda. Nam non insi-
et illud
imperio compulsus, sed consilio commonitus vo- pienter proponi solet, ut dicat qui potest, quaenam
vit tanto magis fraudati voti auget iniquitatem,
; vidua merilis praeferenda sit : utrum univira, quae
quanto minus habuit vovendi necessitatem. Hsc cum vixisset di utius cum marito, filiis procreatis sal-
ideo disputo, ne arbitreris vel secundas nuptias cri- visque viduata, continentiam professa est an ea ;

men quascumque nuptias, cum sint nup-

e3se, vel quae adolescentula intra duos annos amissis duo-
tiae, malum esse '. Non itaque illas abs te damnatas bus viris, nulliaad consolationem exstantibusliberis,
velis esse, sed spretas. Bonum ergo continentiae vi- continentiam Deo vovit, et in ea perseverantissima
dualis luculentius decet, cum pro illovovendoetpro- sanctitate consenuit. Hic se exerceant,si possunt,

fitendo possuntcontemnerefeminae quod et libet etli- disputando, et nobis aliquid demonstrando, qui de
cet. Sedpostvoti professionem perseveranterfrenan- numero virorum, non de ipsius continentiae viribus
dum et vincendum estquodlibet, quiajam nonlicet. pensant merita viduarum. Si enim dixerint, illi bi-
CAPUT XII. — 15. Nullas quotaslibet nuptias dam- virae illam univiram esse praeferendam nisi attu- ;

nandas esje.Detertiisetdequartisetjdeultrapluribus lerint,specialem aliqu am rationem vel auctoritatem,

nuptiis solent homines moverequaestionem.Undeut
breviterrespondeam.necullasnuptiasaudeodamna-
re,neceisverecundiamnumerositatisauferre.Sed ne
cuiquam brevitas hujus responsionismeae forte dis-
pliceat, uberius disputantem reprehensorem tneum
profecto invenientur virtuti animi non majorem vir-
tutem animi, sed carnis felicitatem anteponere. Ad
felicitatem quippe carnis pertinuit, et diu cum viro
vivere, et filios procreare. Sed si non eam ob hoc
praeponunt, quia filios habuit idipsum certe quod ;

audire paratus sum.Fortassis enim affert aliquam ra- diu cum viro vixit, quid aliud quam carnis felici-
tionem,quaresecundaenuptia3nondamnentur, tertiae tasfuit? Meritum porro Annae illius eo maxime
damnentur.Namego.sicutinexordio sermonishujus commendatur, quia cum tam citc extulisset virum,
admonui, non audeo plus sapere quam oportet sapere per prolixam aetatem suam diu cum carne conflixit
(Rom. xii, 3). Quis enim sum, qui putem defmien- et vicit. Sic enim scriptum est : El erat Anna pro-
dum,quodnec Apostolumvideo definisse? Ait enim : phelissa fxlia Phanuel,de tribuAsser: hxcprocesseratin
Mulier alligata est, quamdiu vir ejus vivit. Xon dixit, diebus multis, et vixerat cum viro suo annis septem
primus aut, secundus aut, tertius aut quartus 2
; ; ; : a virginitate sua ; et hxc usque ad annos octoginta
sed, Mulier, inquit, alligata est, quamdiu vir ejus vi- quatuor, qux non discedebat de templo, jejuniis et
vit : si autem mortuusfuerii vir ejus, liberata est ; cui obsecrationibus serviens nocte ac die (Luc. n, 36, 37 .

vuii nubat, tantum in Doir.ino, Beafior autem erit, si Vides quemadmodum sancta vidua non solum eo
sic permanserit [\ Cor. vn, 39, 40). Quid huic senten- praedicatur quod univira fuerit, verum etiam quod
tiae, quantum ad hanc rem attinet, addivel detrahi paucos annos cum marito vixerit a virginitate sua,
possit.ignoro.DeindeipsumquoqueApostolorumac et vidualis continentia?munus usque ad tantam
nostrum Magistram et Dominum audio Sadduc;pis senectutem tanta pietatis sarvitute perduxerit.
respondentem, cum proposuissent mulierem non CAPLT XIV. — 17. Comparatio alia inter triplices
univiram vel biviram, sed, si dicit potest, septivi- viduas. Julianx viduxtria exoptat qtuv .4nnx fuerunt
ram. in resurrectionecujus futuraesset uxor. Incre- bona. Coustituamus igitur ante oculos nostros vi-
pans enim eos, ait Erratis, non scientes Scripturas,
: dutis tres, habentes singula eorum quae huic inerant
neque virtutem Dei.ln resurrectione enim necnubent, omnia : unam ponamus univiram.cui desit et tanta
necuxores ducent : non enim incipient mori, sed erunt prolixita? viduitatis, quod diu cum marito vexerit, et
xqualesAngelis Dei Matth. xxn, 29ef 30). Eorum ita- tantumstudium pietatis, quodnonitajejuniisetob-
que resurrectionem commemoravit, qui resurgent secrationibus serviat : alterara, quae post prioris ma-
ad vitam,non qui resurgent ad pcenam. Potuitergodi- ritibrevissimamvitam,etiamsecundumcitoamiserit
cere. Erratis, nescientes Scripturas,neque virtutem et diuturna aetate sit vidua. sed etiam ipsa non tan-
Dei ; in illa enim resurrectione multinubae istae esse tam detoperamjejuniorum etobsecrationum religio-
sissimffi servituti tertiam, quae non solum duos viros
:

habuorit, sed etiam cum ambobus singillatim vel

1
Haec verba, vel quascumque nuplias, cum sint nup-
ixx, malum esse, absunt a plerisque Mss.
* Libri quidatn, aut quotuslibet. * Sic Msi. At editi quantaslibet.
 :

441 DE BONO VIDUITATIS LIBER. 442

cum aliquocorum diutius vixcrit,ct posteriore cctatc suam multarum.quibustu utcris,rerumabstincntia

viduata, in quaquidem
nubore voluisset, possct et
si mirabilitor ct fcrvcntcr cxerceant.non idcotcsedu-
filiosprocreare, susceperit conlinentiam vidualem ;
cant, ut sentias quod sentiunt, etiamsi facerc non
sed plus intenta in Deum, plus sit sollicitaqu.-i- illi possisiiuod faciunt.Nemoenimvultcssephreneticus,
placent actitare, die ac nocte sicut Anna jejuniis et etiamsi videat phrenetici vires viribus sanorum esse
ob8ecrationi!uis scrvions. Si contendatur quaraam fortiores. Pneripuo igitur doctrina sana bonitatem
Istarum sit meritis potior, quis non videat in hoc propositiet ornel et muniat. Inde est quippe quod
certamine palmam dandam esse majori ferventiori- catholicac fcminoe etiam ssepius nupt;p, non solum
que pietati ?lta et si trcs aliae constituantur.quibus univiris viduis.sed et virginibus haereticorum justo
illorum trium binainsint,singula desint quisdu-
'
;
judicio prrefcruntur.Multi suntquidcm de his tribus
bitct eas mcliores forc, qnibus pnopollentius fuerit rebus,conjugii,viduitatiset virginitatis.quoestionum
in suis bonisduobus pia humilitas.utalta sit pietas ? sinus.multre perplexitates :quibusdisputando pene-
lS.Nullaquidemistarnmsexviduarumtua) norma) trandis vel dissolvendis,et majore cura opus est, et
adaequatur. Tu enim si hoc votum ad senectutem copiosiore sermone ut vel in omnibuseis recte sa-
;

usque perduxcris, omnia tria potes habere. quibus piamus, vel si quid alitersapimus, id quoque nobis
Annae meritum excelluit.Nam et unum virum habui- Deus revelet. Verumtamen,quod etiam illic conse-
Bti, et non diu tecum vixit in carne ac per hoc si :
quenter dicit Apostolus, In quod pervenimus, in eo
exhibuerisobedientiam verbis Apostoli dicentis,Q!<<2? ambulcmus (Philipp. m, 15, 10). Pervenimus autem,
autem vere vidua est et desolata,speravit in Dominum, quod ad hanc rem, dequa loquimur.attinet.ut con-
et persistit "•
i/i orationibus nocte ac die ; atque illud tinentiam conjugio prseponamus^sanctam vero virgi-
quod sequitur sobria vigilantia devitaveris. Quw au- nitatem etiam continentise viduali ; et ne aliquas
tem indeliciis agit, vivens mortua est (I r?'m.v,5,0) :
nuptias,quae tamen non adulteria,sed nuptiae sunt,
omnia illa tria bona quae Ann<e fuerunt.et tuaerunt. cujuslibet nostrinostrorumve propositi laudedam-
Tibiautem sunt et filii, quos forte illa non habuit nemus.Mulla alia de istis rebus dicta sunl a nobis in
nec ideo laudanda es, quia eos habes, sed quia pie libro de Bono Conjugali, et in alio libro de Sancta '

nutrire atque educare studes.Utenimtibi nasceren- Virginitate et in opere quod adversus Faustum
;

tur,feranditatis ; ut vivant.felicitatis est : ut autem Manicharum quantopotuimuslabore conscripsimus:

»ic instituantur.voluntatis et potestatis. In illis tibi
homines gratulentur 3 ,in hoc te imitentur.Anna per
propheticam * scientiam cognovit apud matrem vir-
ginem Christum te evangelica gratia fecit matrem
;
virginisChristi.Illaitaquesanctavirgo.quamChristo
volentem etpetentem obtulistis.vidualibusaviae ma-
trisquemeritis addidit aliquid demeritovirginali(a).
Non enim nihil inde habetis, quaa
illa estis.quod in vobis non estis.Nam utsancta
ginitas adimeretur nubentibus vobis, ideo factum
quoniam Patriarcharumet Prophetarum castaconju
giamordacissime reprehendendo scriptis suis,quo-
rumdam indoctorum animosafideisanitatedetorsit.
CAPUT XVI. — 20. Pars opusculi secunda pertinens
ad exhortationem. Continentiam esse donum Dei. Pro-
indequoniamin exordiohujus opusculiduo quaedam
necessaria proposueram, et exsequenda pollicitus
hanchabetis:et in eramjunum quod ad doctrinam,alterum quod ad ex-
vir- hortationem pertinet;et priori parti,ut potui.pro su-
scepto negotio non defui ad exhortationem venia-
:

est, ut nasceretur ex vobis. mus,utquodbonurnprudenterscitur.etiamdiligatur

CAPUT XV. — 19 Epilogus superiorum. Haec ita- ardenter. Qua in re prius illud moneo, quantam-
quedemeritisdiversisconjugatarum diversarumque cumque tibi inesse sentis pioe continentiee dilectio-
viduarum hoc opere non disputarem,si id quod ad te nem, beneficio Dcitribuas,eique gratias agas,qui de
scribo tibitantummodoscriberem Sed quoniam sunt tantum largitus est, ut ejus in corde
Spiritu suo tibi
quacdam inhocgeneresermonis difficillimaeqnaestio- tuo charitate diffusa, licitae rei licentiam tibi amor
nes.aliquid amplius quamquod ad te proprie perti- melioris boni auferret.Donavit enim ne liberet nube-
net,dicere volui,propter quosdam qui sibi docti non recumliceret,ut jam 2
non liceret etiamsiliberet;etex
videntur,nisi alienos labores non judicando conentur hoc firmius non liberst, ne quod non liceret,
fieret

discutere,sed lacerando conscindere:deindeutetiam quod factum non est etiam cumtantumque

liceret :

tu ipsa non solum serves quod vovisti,et in eo bono merereris viduaChristi,utfiliam quoque videres vir-
3

proficias;verumeliamdiligentiusfirmiusquenoveris ginem Christi:dum enim tuoras sicut Anna,facta est

idem bonum tuum non a malo nuptiarum distingui, illa quod Maria. Haec dona Dei esse quanto magis

sed bono nuptiarum anteponi.Nam qui viduatarum nosti, tanto magis es eisdem donis beata imo ali- :

feminarum nuptias damnant.etiamsi continentiam ter non es, nisi quod habes noris a quo habeas.At-
tende enim quid de hac re Apostolus dixit: Nos
autem non spiritum hujus mundiaccepimus, sedSpiri-
1
In Ms8., itlarum. tum qui ex Deo est ; utsciamus qux a Deo donatasunt
* Sic potiores Mss.juxta gri£cuui,elpiken epi tbn Theim,

kai prosmenei. At editi, sperabit in Dominum, et per- 1 Editio Er. sola omittit, de Bono Conjugali et in alio
sistet. libro.
3 Sola editio Lov., gratulantw. 2 Mss., cum liceret, et ut Jam non liceret.
* Edili, prophetise. Aptius Mss., propheticam. 3 Sic plerique Mss.AtLov ,tnntaque merereris,ut teexis-
(a) Virgo Demetriaa, cujus avia Proba Faltonia, mater tenie vi<tua Christi, filiam quoque,etc. Vaticani libri.uf le
Juliana. Adi epistolas Augustini 130 et 150. existente vidua Christi,virgo etiam fieret tua filia Chrisii,
443 S. AUGUSTINI EPISCOPI 444

nobis (I Cor. n. 12).Multi quippe habent multaDei sanaturut valeat, et dilataturut capiat,etimpletur
dona, et nesciendo a quo habent, impia vanilate ja- uthabeat.Nam nos non vellemus,necnos utique
si

ctantur. Nemo est autem donis Dei beatus, qui do" acciperemus ea quae dantur,necnos haberemus.Quis
nanti existitingratus.Quia et illud quod intersacra enim haberetcontinentiam,ut intercaeteraDei dona
mysteriacor haberesursum jubemur.ipso adjuvante ipsam potius loquar,de qua ad te loquor quis,in- :

id valemus,quo jubente admonemur :et ideo sequi- quam,haberet continentiamnisi volens?quia et ne-
tur,ut de hoc tanto bono sursum levati cordis, non mo acciperet nisi volens. Sed a quo detur, ut nostra
nobis gloriam quasi nostrarum virium tribuamus, voluntate accipi et haberi possit,si quaeris, attende
sed Domino Deo nostro gratias agamu?. Hoc enim Scripturam ; imo quia nosti, recole quod legisti ;

continuo commonemur, quia hoc dignum est, hoc Cum scirem, inquit, quia nemo esse potest continens,
justum est. Recordaris haec verba unde sint, intus
' nisi Deus det,et hoc ipsum erat sapienti/e, scirecujus
qua sanctione et quanta sanctitate commendentur essethoc donum(Sap. vni, 21). Magna ista sunt duo
agnoscis.Tene igituret habe quod accepisti,et datori munera, sapientia et continentia sapientia scilicet ;

gratias age.Quamvis enim accipere et habere tuum qua in Dei cognitione formamur, continentia vero
sit.id tamen habes.quod accepisti: quoniam super- qua huic seeculo non conformamur. Jubet autem
bienti,etex eo quod habebat, quasi a se ipso habe- nobis Deus ut et sapientes et continentes simus, sine
ret,impie glorianti Veritas per Apostolum d\c\t,Quid quibus bonis justi perfectique esse non possumus.
enim habes quod non accepisti ? Si autem accepisti, Sed oremus ut det quod jubet adjuvandoet inspi-
quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. iv, 7)? rando, qui commonuit quid velle debeamus praci-
CAPUTXVIf. — 21. Contra Peiagianos, liberum piendo et vocando. Quidquid hincdedit J
,ut conser-
arbitrium sic defendentes,ut negent Dei gratiam.Eeec vet oremus quod autem nondumdedit,ut suppleat
;

me admonere compellunt cavendi atque devitandi oremus tamen oremus et gratias agamusdeacce-
:

quorumdam sermonculi, qui per aures ad animos ptis; et quod nondum accepimus, eo ipso quod de
multorum serpere cooperunt,quod cum lacrymis di- acceptis ingrati non sumus,nos accepturosesse fida-
cendum est,inimici gratiae Christi,per quossuadetur, mus.Qui enim dedit conjugatis tidelibus ut contine-
ut nec oratio nobis ad Dominum necessaria videatur, antab adulteriisetfornicationibus.ipsededit sanctis
ne intremus in tentationem. Sic enim conantur de- virginibuset viduisutcontineantabomniconcubitu;
fendere hominis liberum arbitrium.ut eo solo,etiam inquavirtute jam proprie vel integritas vel conti-
Dei gratia non adjuti,valeamus,quoddivinitus jube- nentia nominatur. An forte ab illo quidem accepimus
tur.implere.Ac per hoc sequitur ut frustra Dominus continentiam,sed a nobis habemus sapientiam?Quid
dixerit, Vigilate, et orate, ne intretis in tentationem est ergo quod Jacobus apostolus dicit, Si qui autem
(Matth.xxv\,il):e\. frustra quotidie in ipsadominica vestrum indiget sapientia,postulet a Deo,qui dat omni-
oratione dicamus, Ne nos inferas in tentationem [ld. bus affluenter, etnon improperat ; et dabitur illi (Ja-
vi, 13). Sienim nostraB tantummodo potestatis est cobi i, Sed de hac quaestione, et in aliis jam
5) ?

netentatione superemus.utquidoramus neintremus opusculis nostris,quantum adjuvit Dominus,multa

vel inferamur in eam ?Faciamus potius quod nostri diximus et alias, quantum per ipsum potuerimus,
;

atque absolutissima? potestatis et

est liberi arbitrii : data opporlunitatedicemus.
irrideamus Apostolum dicentem, Fidelis Deus, qui CAPUT XVIII. — 22. Exhortationis vires esse ex
non vos permittct tentari super id quod potestis (I Cor. gratia. Nunc inde aliquid ideo dicere volui,propter
x, 13) : et resistamus ei dicentes, Utquid peto a Do- quosdam fratresnostrosamicissimosetdilectissimos
mino,quod in meaposuit potestatePSed absit ut hoc nobis, nec malitiose quidem errori huic implicatos,
sanum sapit.Proindepetamusutdet,quod
sapiat,qui sed implicatos tamen qui putantcum aliquosad ju-
;

ut habeamus jubet. Ad hoc enim quod nondum ha- stitiam pietatemque exhortantur, vires non habitu-
bemus jubet ut habeamus, ut admoneat quid peta- ram exhortationem suam,nisi totum illud, quod ut

mus et cum nos quod jusserit 2 posse inveneri-

; ,
agathomo,aguntcumhomine,inhominisconstituant
mus, etiam hoc unde acceperimus intelligamus ; potestate, non adjuta Dei munere, sed solo arbitrio
ne inflati et elati hujus mundi spiritu, nesciamus liberae voluntatis exserta : quasi possit esse ad per-
quae a Deo donata sunt nobis. Proinde arbitrium flciendum opusbonum voluntaslibera, nisi Deimu-
voluntatis humanre nequaquam destruimus, quan- nere liberata.Nec attenduntidipsum etiam se ipsos
do Dei gratiam qua ipsum adjuvatur arbitrium, Dei dono habere.quod ea facultate exhortantur, ut
non si:pcrbia negamus ingrata, sed grata po- ad capessendam vitam bonamhominum voluntates
tius pietatc prffidicamus. Nostrum enim est pigras excitent,accendant frigidas.corrigantpravas,
velle ;sed voluntasipsa etadmonetur ut surgat, et aversasconvertant, repugnantes paciflcent.Sic enim
possunt 2 persuadere quod suadent. Aut si haec in
1
Sic plerique Mss. At editi, hoc justum est racordari.
voluntatibushominumnonagunt,quidagunt?utquid
Paulo post Cisterciensis codex ct Florus ad priuiaui ad
Corinthios, cap. 2, habent, inter quas actiones et qua loquuntur?Dimittant eas potius arbitrio suo.Si au-
sanctitate. Corheiensis antiquissimus, interqua sanctione
et (jiantn sanctilate. Vaticaui tres cum totidem Gallica-
nis, inter qux sancti omnes et quanta sanctitate. Forte 1
Ita Mss. At editi, hic dedit. Et iufra, ut expleat ore-
legeuduiu, unde sint, et qua sanctione, elc. mus.
1 Sic aliquot Mss.Alii vero cuui editis,e< quod nos cum 2 Editi St enim Tionpossunt. Abest,n<w,
: aMss. qui et
jusserit. loco, 5i, habent, $ic.
 DE BONO VIDUITATIS LIBER. 446
445

tem in cis hrcc agunt,itane tandem homo in hominis pulchritudine illi placete: hanc pulchritudinem stu-
voluntate tanta agit loquendo, et Deus illic non agit diosa cura et sollirita cogitationc componite. Non
aliquul adjuvando? vero,quantalibcthomo ser-
Irao amat ille fallaciarum fuoos: veris verita* deleclatur;
monis facultate preepolleat, ut solertia disputandiet et ille fallasiarum fucos : veris vcritas vocatur. Ego
suavitatedicendi in hominis volunlate inserat verita- sum, inquit, via,et veritas, et vita(Joan. xiv, 6). Cur-
ad illum per illum placete illi cx illo vivite
tem, nutrial charitntem, docendo tollal errorem.cx- ritc ; ;

hortando torporem: Neque qui plantat est aliquid, cum illo, in illo, de illo. Affectibus veris et sanctis-

nequc qui rigal; scd qui incrementum dut Deus([ Cor. sima amate amari.
castitate a viro tali

m, Frustra quippe opcrarius omnia moliretur

7).
Audiat haec virginis etiam sanctae prolis tuae
24.

extrinsecus,nisi Creator intrinsecus latenler opera- auris intcrior.Videro' quantum te praecedat in regno

retur. Spero ergo has litteraa meaa mcrito Excel- llegis illius aliaquaestio est Invenistis tamen, ma-
:

lenti» vestrae cito in manu etiam tahum esse ventu- ter et filia, eui contemptis nuptiis, illaomnibus, tu

ras: ideo nonnulla hinc dicenda arbitratus sum. secundis,pulchritudine castitatis simul placere de-
Deinde ut tu ipsa et qmecumque aliae viduae ista le- beatis. Ccrte si mariti essent quibus placendum es-

I gerint, vel cum leguntur audierint,noveritis vos ad setjamte fortassecumflliapuderetornari: nunc non
I diligendum et habendum continentiae bonum plus pudeat agere quibus simul ornemini quia non est ;

proficerc orationibus vestris.quam exhurlationibus criminosum,sed potius gloriosum,ut ab illo uno si-
I nostris : quid vos adjuvat, quod vobis
quoniam si mul amemini.Simulatum autem candoremac rubo-
I
etiam nostraministrantur alloquia,totum illius gra- rem et pigmentis illitum non adhiberetis, etiamsi
I tise tribuendum est, in cujusmanu sant, sicut scrip- viros haberetis; non putantes dignos quos falleretis,

tum est, et nos sermones nostri (Sap. vn, 16). necvosquae fallere deberetis : nunc ergo illi Regi,
I et

CAPUT XIX. — 23. E.vhortatur ad viduitatis bo- qui unicae sponsae,cujus membra estis.speciem con-

i num. Ut tota intentio Julianxvidux sit ad placendum cupivit, veraciter simul placete, simul inhaeretejilla
integritate virginali, tu continentia viduali, amba?
I Deo. Demetriadis virginis aviseque ipsius, perindeat-
r que niatris, vull esse unum studium Deo placcndi. Si pulchritudine spiriluali.In qua pulchritudine etiam
I ergo nondum Deo vovisses continentiamyidualem, illius avia, socrus tua.quaejam certesenuit, estpul-

I exhortaremur profecto ut voveres quia vero jam :

chra vobiscum (n).Vigorem quippe hujus pulchritu-
I vovisti, exhortamur ut perseveres. Talia mihitamen dinisdum extenditin anteriora charitas, rugam in

I video essedice; da,quibus eam diligant et arripiant ea non facit annositas.Habetis vobiscum anum san-
I et quae adhuc nubere cogitabant.Aurum igitur incli- ctam et in domo et in Christo,quam de perseverantia
p nemus Apostolo Quseinnupta est, inquit, sollicita est
:
consulatisquomodo cum illa vel illa tentatione 2 pu-
;

I ea qux sunt Domini,ut silsanctaet corporect spiritu; gnandumsit.quid agendum utfacilesuperetur,quod

I qux autem nupta est,sollicitaest qux sunt mundi, quo- munimentumsumendum,nefacilerursusinsidietur:
modo placeat viro (I Cor. vii, 34). Non ait, Sollicita et si quid hujusmodi est, docet vos diuturnitate jam
\

I est ea quae sunt mundi, ut sancta non sit : sed certe certa.amore benevoht.pietate sollicita, aetate secura.
I minor est ea conjugalis sanctitas',ex ea parte cura- Tu praecipue, tu consulein talibuseam.quae experta
I rumqua mundana cogitatur voluptas. Quidquid ita- est quod expertaes. Nam proles vestra illud canti-
Ique intentionis animi etiam his rebus impenderetur cum cantat.quod in Apocalypsi nisi virgines cantare
Iquibus placendum essetvirocolligercquodan» modo non possent (Apoc. Pro ambabus tamen
xiv, 3, 4).

let redigere debetinnuptachiistiana in eam intentio- vobis sollicitius orat quam pro se ipsa sed magis :

Inem qua placendum est Domino. Et vide • cui pla- pro nepte sollicita est,cui vincendarum tentationum
|ceat,quae Domino placet:et utique tantoestbeatior, spatium plus restat annorum te autem videt ffivo :

jquanto plus placet ei quanto autem magiscogitat :

suo viciniorem, et ejus filiae matrem, quam si nu-
lea qua? sunt mundi,tanto minus placet. Placele ita- ptam, quod jam non licet,atque absit, vidisses, puto
Ique tota intentione specioso forma praefiliis homi- quod parere cum illd erubuisses. Quantum est ergo
Inum.Ejusenim gratia illi placetis,quaediffusa est in quod jam tibi penculosae restat aetatis, quae ideo non
llabiisejus. Placete illi ea quoque parte cogitationis, diceris avia, ut sanctarum cogitationum et operum

Iquae occuparetur mundo, ut placeretur viro. Placete fetibus cum filia possis esse fecunda? Non itaque
lilliqui displicuitmundo, ut placentes eiliberarentur immerito magis pro illa sollicita est avia,pro qua et
lex mundo.Hunc enim speciosumformaprae filiisho- tu mater quia et majus est quod vovit, et totum ei
:

Iminum viderunt homines in cruce passionis ; et non restat quod modo cocpit 3 Exaudiat Dominus preces
.

\habuit speciem neque decorem. sed facies ejus abjecta, ejus, ut sancte * obsequamini meritis ejus,quae car-
tetdeformis positio ejus (Isai.uu, 3). Ex hac tamende-
Iformitate Redemptori9 vestri, manavit pretium de-
1
Editi, qust ve.ro. At Mss., videro ; omisso, qux. Unus
coris vestri, sed decoris interioris. Omnis enim pul- Augustiuensiuin habet, videre.
4 Sic Mss.,uno excepto Augustinensiuin.qui habet,cu/«
chritudo /ilias regis intrinsecus (Psal.XLiv. 3, 14). Hac
illa belluina tentatione. At editi, cum tifa contra bella
tentatoris.
3 Corbeiensis vetustissimus et alii tres Mss. ,quodmo-
1
Omnes prope Msa. et Florus, scd certe minor est di- dico c&pit.
vina sanctitas. * Probffi notae Mss., et sancts:
* SitMss. At editi, et videal. (a) Proba Demetriadis avia, socrus Julianae.
447 S. AUGUSTINI EPISCOPI 458

nem viri tui (o) in juventa peperit, cor filiae tuae in perti sumus, in quibusdam lascivia compressa cre-
senecta parturit. Omnesitaque pariteratque concor- visseavaritiam.Nam sicut in ipsis sensibus corporis
diter univiro unius conjugi6, in cujus corpore uno acutius audiunt qui non vident, et tangendo multa
spiritu vivitis. placete moribus, instate orationibus. discernnnt, nec tanta vivacitate tangunt qui oculis
CAPUT XX. — 25. Illecebrae soeculares quse tam utuntur ; ubi intelligitur ex uno aditu, id est, lumi-

cito def\ciunt.contemnend3e. Praeteritus dies non re- num, repressa intentione sentiendi, eam sein alios

vertitur in futurum.etpostbesternum pergithodier- saususpromptiorem dignoscendiacummeexserere,

1

nus.et post hodiernum perrecturus est crastinus : et tanquam ex altero conetur implere quod negatur in
ecce omnia tempora et temporaliatranseunt,ut ve- altera: ita etiam saspe carnalis cupiditas a concum-

niat mansura promissio;et qui perseveraverit usque in bendi voluptate cohibita, majoribus viribus in pecu-
fxnem, hic salvus erit (Matth. x. 22). Si mundus jam niae se porrigit appetitum, et illinc aversa, huc se

perit,nupta cui parit? Aut corde paritura, et carne impetu ardentiore convertit. In vobis autem amor
non paritura, cur nubit ? Si autem adhuc duraturus divitiarum simul frigescat cum amore nuptiarum;
est mundus, cur non magis amatur per quem factus et pius usus rerum quas possidetis, ad spirituales

est mundus? Si jam deticiunt illecebrae saeeulares, delicias conferatur, ut liberalitas vestra magis fer-

non quod christianusanimus cupiditate conqui-

est veat adjuvandis egenis quam ditandis avaris. In
rat: si autem adhuc manebunt, est quod sanctitate thesaurum quippe eoelestem non mittunturdonacu-
contemnat. Horum duorum in altero spes nullalibi- pidorum, sed eleemosynee pauperum, quae in im-
dinis, in altero major est gloria charitatis. Quot aut mensum modum orationes adjuvant viduarum. Je-
quanti sunt ipsi anni, quibus videtur vigere flos
1
junia quoque ac vigiliae in quantum valetudinem
carnalisa?tatis?Nonnullae feminae nuptias cogitantes non perturbant, si orando, psallendo, legendo, et in
etardenteroptantes,dumspernunturautdifferuntur, lege Dei meditando insumantur, in delicias spiri-
repente senuerunt.ut eas nubere jam puderet am- tuales etiam ipsa quae videntur laborio9a vertun-
plius quam liberet.Nultas autem nupts recentissima tur. Nullo modo enim sunt onerosi labores aman-
sua conjunctione in longinqua profectis viris suis, tium, sed etiam ipsi delectant, sicut venantium,
reditumeorumexpectando grandaevae factae sunt, et aucupantium, piscantium, vindemiantium, nego-
tanquam cita viduatae aliquando nec remeantes sal- tiantium, ludoaliquo sese oblectantium.Interest er-
tem senes suos anus suscipere meruerunt. Si ergo go quid ametur. Nam in eo quod amatur, aut non
vel spernentibus vel tardantibus sponsis,vel peregri- laboratur, aut et labor amatur. Et vide quam pu-
nantibus maritis,carnalis concupiscentia potuit con- dendum et dolendum sit, si delectat labor ut fera
tinerinestuprum aut adulterium committeretur,cur capiatur, ut cupa et sacculus imple&tur, ut pila
contineri non potest ne sacrilegium committatur? Si jaciatur, et non delectat ut Deus acquiratur.
repressa est cum ferveret dilata, cur non opprimitur CAPUT XXII.— 27. Famse bonse cura. In omnibus
cum friguerit amputata?Plus enim ardentem 2 ferunt sane spiritualibus deliciis, quibus fruuntur innup-
libidinem, quae non desperant ejusdem libidinis vo- tae, earum conversatio cauta etiam debet es-
sancta
luptatem.Quaeauteminnuptarum castitatemDeo vo- se; ne forte cum malavitam non sit per lasciviam
vent,ipsam spem subtrahunl.quae fomes amoris est. mala sit fama per negligentiam. Nec audiendi sunt,
Unde faciliusconcupiscentia refrenatur, quae nulla sive viri sancti, sive femina3,quando reprehensa in
exspectatione succenditur; contra quam tamen nisi aliqua negligentia sua,per quam fit ut in malam ve-
oretur,ut superetur,ipsaillicitaexoptaturardentius. niant suspicionem, unde suam vitam longe abesse
CAPUT XXI. — 20. Deliciae spvituales viduis sint sciunt,dicuntsibi coram Deosufficereconscientiam,
loco rarwa/nmj.Deliciae igiturspiritualesdeliciis car- existimationem hominum non imprudenter' solum,
nalibus in saneta castitate succedant ; lectio, oratio, verum etiam crudelitercontemnentes;cumoccidunt
psalmus. bona cogitatio, bonorum operum frequen- animas aliorum.sive blasphemantium viam Dei,qui-
tatio, spes futuri saeculi, et cor sursum atque de :
bus secundum suam suspicionem quasiturpis quae
his omnibus gratiarum actio Patri luminum, a quo casta est displicet vita sanctorum, sive eliam cum
sine ulla dubitatione omne datum optimum et omne excusatione imitantium,non quod vident, sed quod
donum perfectum, Scriptura teste, descendit (Ja- putant. Proinde quisquis a criminibus flagitiorum
cobi i, 17). Nam quandopro deliciis nuptarum quas atque facinorum vitam suam custodit, sibi bene ta
in carnevirorum habent,aliarum carnalium delicia- cit: quisquis autem etiam famam,etin aliosmiseri-
rum tamquam in solatium ususassumitur,quid ego cors est.Nobis enim necessaria est vita nostra, aliis
dicam quae sequantur mala, cum breviter Apostolus fama quod aliis ministramus
nestra: et utique etiam
dixerit, viventem mortuam esse viduam quae in deli- misericorditer ad salutem, ad nostram quoque re-
ciis vivit (I Tim. v,6V?Absit autem avobis ut divitia- dundat utilitatem.Unde non frustra Apostolus Pro- :

rumcupiditatecapiamini pro cupiditate nuptiarum, videmus, inquit, bona, non solum coram Deo, verum
et in cordibus vestris nummusviri amori succedat. etiam coram homimbus (II Cor. vin, 21). Item dicit:
Tntuentes enim hominum conversationem, saepe ex-
1
Sic Mss. At editi. repressa intentione, seniiendi vim
1 Sic Mss. At editi, quod autem et quanti. in aiws sensus promptiorem. Er. et aliquot Mss., ni ali-
* Lov.. ardenier. Kditi alii cum Mss., ardeniem. os sensus promptiore.
(a) Olibrii ex Hieron. epist. 8 ad Denietr. * Plure» Mss., impudenter.
449 DE BONO VIDUITATIS LIBER. 450
Placeteomnibus per omnia, sicut ct cgo omnibus per retardetabstudioporsuadendi aliisbonum vestrum,
onniia plucco,non quxrcns quod mihi ulile est sed sidicaturvobis: Cuin et nuptia; bons sint, quomo-
quod multis, ut salvi fxant ( Cor. x, 33). In quadam do erunt omniabona in Christi corpore, et majora
eliam exhortatione dicit:De ccetero, fratres, qux- scilicet et minora,si omnes con/inentia: laude atque
cumque sunt vera, quxcumque sancla,quxcumque ju- amore '
imitentur? Primo, quia conando ut omnea
sta, quxcumque casta, quxcumque charissima, qiue- sint continentes, tuncerunt vel paucae. Neque enim
cumque bonx famx, si qua virtus, si qua laus, hxc co- omncs capiuntverbum hoc.Sed quoniam scriptum est,
gitate, qux ct didicistis, ct accepislis, et audists, et vi- Qui potes capere, capiat Mnlt. iix, 11,12); tuncca-
(

distis in me (Philipp. iv, 8 et 9), Cernis quemadmo- piunt quaj possunt,si nec illis qua; non capiuntta-
dum multa quae exhortando conimonuit, non
inter ceatur. Deinde, nec timere debemus ne forteomnes
neglexerit ponere, quxcumqux bonxfamx; duobus- capiant, et aliquid de minoribusbonis, id est conju-
que verbis cuncta concluserit, ubi ait, si qua i>irtus, galis vita *, Christi desit in corpore. Si enim omnes
si qua laus. Ad virtutem namque pertinent quae an- audierint ctomnes ceperint.intelligeredebemushoc
tea memoravit bonajfama vero, ad laudem. Puto ipsum fuisse predestinatum, ut eonjugalia bonain
quodnonlaudemhominum promagno sumebat Apo- illorum numero membrorum jam sufficiant, quae
stolus, alio loco dicens, Mihi autem minimumestut a tarn omnes fuerintcontinentes, honorem continen-
vobis dijudicer, autabhumano die(\Cor.\\. 3); etali- tium daluri sunt eis qui tricenanum fructum,si in
bi, Si homnibus placerem, Christi servus non essem conjugali bono ipse intelligitur 3 jam dominicis ,

(Galat. 10 etiterum, Nam glorianostra hxc est, les-

i, horeis intulerunt (Id. xm, 8). Habebunt argo illic
timonium conscientix nostrx (II Cor. 1,-12). Sed illo- ista bona suum locum, etiamsi deincepsnulla velit
rum duorum, id est, bonae vitae et bonae famae, vel nubere, vel nemo ducere uxorem.Secure itaque in-
quod brevius dicitur, virtutis et laudis, unum pro- state quibus potestis, ut fiant quod vos estis et :

pter se ipsum sapientissimeretinebat, alterum pro- orate vigilanter atque ferventer,ut adjulorio dexterae
pteralios misericordissimeprovidebat. Sedquoniam Excelsi et abundantia misericordissimoe gratiae Uo-
quantalibet humana cautelasuspicionea malevolen- mini, et perseveretis in eo quod estis, et proficia-
tissimas non potest omni ex parte vitare, ubi pro tis ad id quod eritis.

existimatione nostraquidquid recte possumus fece- 29. Deindeobsecro vos per illum a quoet hoc do-
rimus.si aliqui de nobisvelmala fingendo ^velmale num accepistis, et hujus doni preemia speratis, ut
credendo,famamno9tramdecolorareconantur,adsit me quoque orationibus vestris memineritisinserere
conscientiaesolatium.planequeetiamgaudium, quod cum tota domestica vestra Ecclesia. Ordinatissime
merces nostra magna est in ccelis, etiamcum dicunt quippe provenit ut matri vestrae jam grandaevae de
homines mala multadenobis, pie tamen justeque oratione epistolam scriberem (a) ; ad ipsam quippe
viventibus(iVatf.v,ll,12).Il)a enimmercestanquam maxime pertinet orando concertare pro vobis, quee
stipendium est militantium, per arma justitiae, non de se minus quam de vobis et ut ad
sollicita est :

solum dextera,verum et sinistra; per gloriam sci- te potius quam

ad illam hoc de continentia viduali
licet et ignobilitatem, per infamiam et bonam fa- opusculum faceremjquia tibi superare adhuc restat,
mam (II Cor. vi, 7, 8). quod jam aetas illius superavit. Virgo autem sancta
CAPUT XXIII. — 28. Continentes perseverent, et proles vestra,
si aliquid de sua professione desiderat

aliispersuadeantcontinentiam.Conclusio. Agiteitaque exlaboribus nostris, habetgrandem librum de San-

cursum vestrum,et perseverantercurrite,utcompre- ctaVirginitate, quem legat. Dt> quo legendo etiam
hendalis et exemplo vitac exhortationisque sermone
; te commonueram, quoniam multa continetutrique
rapite in eumdern cursum vestrum quascumque necessaria castitati, hocest, virginali atque viduali,
potueritis. Non vos ab hoc studio, quo multas ad quae hic propterea partim tenuiter attigi, partim
imilandum excitatis, frangat querela vanorum, qui omino praetermisi, quia ibi copiosius disputavi.
dicuntiQuoraodosubaistet genus humanum,si om- Perseveres in gratia Christi.
nes fuerint continentesPQuasi propter illud retar-
detur hoc saeculum, nisi ut impleatur praedestina-
1 Sic Mss. At editi, laudem atque amorem,
tus numerusillesanctorum, quocitiusimpleto, pro- J Er .et plures Mss., vitx
fecto necterminus saeculi differetur. Nec illud vos
3 Ita Mss. At editi, qui conjugali bono inesse intelli-
gitur,
1
Editi, vel male fingendo. Meliores Mss. mala., (a) Epistola 130, ad Probam,

ln liberos de Conjugiis Adulterinis vide Ub. 2, cap. 57, Iletractationum, tom. 1. col. 653,
verbis, Scripsi duos libros, usque ad verba, Mihi scripseras. M.
 S. AURELII &UGUSTINI
HIPPO.NENSIS EPISCOPl

DE CONJUGJIS ADULTERINIS AD POLLENTIUM

LIBRI DUO K
LIBER PRIMUS.
Inquo tractanturquaestionespotissimumduoe.Primaestin illud adCorintbios,//!.? ouiem qui sunt in conjugio prxcipio. ..
mulierem,,, sidiscesserit,manereinnuptam,etc, qaod Apostoliprseceptum Pollentioquidemvidetur pertinere ad mulie-
res recedentesaviris praterfornicationiseausam.hisquesolisprohibituEunuberealteri viro coutra autem Augustimus :

eas tantum spectare contendit, quaa a viris fornicatiouis causa receeserint, atque praeter hanc causam recedere non
permissum.Secunda quaetio est circaillud item ad Corinthios, Csettris autem egodico, Jion Dominus, etc.,Hocmonendo
dictumabApostolodocetAugustinus, ut scilicet fidelesconjuges iurelinquendisinfidelibuspermissalicentia nonutan-
tur:Pollentiui8contraseutitvetitumibiesseaPaulo,neconjugesetiaminfidele8 diinitanturafidelibus.Attingiturpostre-
mo quaestio de Catechumenia in ultimo vitae constitutis, an iis nec petentibus, necpro se respondere valentibus pro-
sit baptizari.

GAPUT PRIMUM. — 1. In locoPauli dissensus Pol- concubitnm, nullum fere connubium, licebit eis vi-
lentii et Augustini. An citra causam fornicationis dis- ros suos etiam sine ulla fornicationis causa relin-
cedere liceal conjttgi sine nuptiis manere volenti. quere.et innuptas secundum Aposlolum permanere.
Prima quaestio est, frater dilectissirae Pollenti, ea- Etviri similiter (quoniam par forma est in utrisque),
rum quas ad me scribens, tanquam consulendo si continentes esse voluerint, etiam uxoribus non
tractasti, quod ait Apostolus, His autem quisunt in consentientibus deserent eas, et sine ullis nuptiis
conjugio praecipio, non ego, sed Dominus, mulierem a permanebunt. Tuncenim eis.ut putas,alla conjugia
viro non discedere; quod si discesserit, manere innu- Jiceret inquirere, si fornicationis causa divortium
ptam, aut viro suoreconciliari : et vir uxoremnondi- nasceretur. Cum vero ista causa non est, superest,
mittat(lCor.\u, iOet ll),utrum ita sitaccipiendum, secundum id quod existimas,ut aut conjux non dis-
ut eam prohibuisse nubere intelligatur, quae sine cedat a conjuge, aut si discesserit, sine conjugio
causa fornicationis discessit a viro ;idenim sentis : maneat, aut ad pristinum conjugium revcrtatur.
an sicut ego sensi in eis libris quos ante plurimos Nulla ergo existente causa fornicationis, cuilibet
annos de sermone evangelico scripsi, quem secun- conjugi licebit unum de tribns eligere : aut non
dum Matthaeum habuit Salvator in monte, illas in- discedere a conjuge ; aut si discesserit, sic manere;
nuptas manere praeceperit, quae a viris suis eacausa aut si non sic manserit, non alterum quaerere, sed
recesserintquaesolapermissa est, id est, fornicatio- priori se reddere.
nis. Videtur enim tibi tunc a virodiscedentem femi- GAPUT II. — 2. Non Hcere conjugi discedere nisi ex
nam nuberenon debere, si nulla viri fornicatione fornicationis causa. Et ubi est quod idem apostolus,
compulsadiscesserit.Necattendis^si nullam virejus nec ad tempus, ut vacetur orationi, nisi ex consen-
causam fornicationis habuerit,non eam discedentem su: voluit oonjuges carnalifraudare invicem debito?
manereinnuptam, sed omnino discedere nondebe- Quomodo salvum erit quod ait, (IPropter fornicatio-
re.Nam utiquecui praecipitur,ut sia virodiscesserit nes autem unusquisqueuxorem suam habeat ,etunaquas-
innupta permaneat,non disoedendi aufertur licentia, que virum suum habeat. Uxorivir debitum reddat, si-

sed nubendi.Quod si itaest,datur ergo licentia fe- miliier autetn et uxor viro. Uxor non habet potestatem
minis quae continentes esse voluerint,nullum mari- corporis sui,sed vir,simililer et vir non habet potesiatem
torum exspectarecor.sensum, ut quod dictum est, corporis sui,sedmulier (I Cor, vn, 2 5)? Hoc quomodo
mulierema viro non discedere, eis praeceptum esse verum erit,nisi quia nolente conjuge,non licet conju-
videtur quae possent eligere,non continentiam,sed
;
gi continere?Nam si licet mulieri sicdimitare virum,
tale divortium quod liceret eis in aliorum nuptias ut maneat innupta,non vir habet,sed ipsa sui corpo-
convenire. Proinde dilexerint nullum desiderare ris potestatcm quod etiam de viro intelligitur.
:

ADMOSITIO TP. BENEDICTINOUm.

Libri deConjugiii Adulterinisrecogniti sunt de novoadMss. Regiuru,Gerinanentein,Bigotianuin,Pratellesen,Michae-
liuum, Ebrulphensem, Corbeiensem optima nota», ad tre» Vaticauos, ad lectionei variantes trium Belgicorum apud
1

Lov. et ad editiones Erasmi ac Lovaniensium necuon absoluta impressione ad Amerbachiauam editionem, quae
;

coucordat cum Erasmiaua.

Compatavimus prseterea eas omnes edittones intio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M.

(a) Scripti circeter annum CGrisi 4t9.InRetractationum libro secundo.proxime post opus de Origine animae, quod
aunoChristi 419 couscriptum est,collocantur. llos Aossidius cap. 6 tppellat, « De Incompetentibui Nuptiis.»
453 DE GONJUGIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINI LIBER PIIIMUS. 454

Deindo cum dictum est,Quicumque dimiserit uxorem habes potestutem corporis tui, eed illc sicut nec :

suam, excepta cuusa fornicationisjacit eam nuechuri ille habet potestatem corporis sui, sed tu. Nolite

(Matlfi. v, 32) quomodo dictum intellocturi sumus,

;
invicem fraudarc, nisi ex conscnsu. Cum hosc atque
nisi prohibitum esse homini dimittere uxorem, si hujusmodi plura quae ad hoc pertineant dixcrimus,
nulla causa fornicationis exstiterit? Et dictum est placetne tibi ut r.obis mulier ex isla tua ratione re-
quare.ne scilicct faciat eam mcechari : utique ideo, spondeiit ? Ego Apostolum audio diccntem P/vec//H0 )

quia etiamsi non ipsa dimiserit, sed dimissa fuerit, mulicrem a viro non ditcedere ; quod si discesscrit,ma-
erit mcocha, si nupserit. nere innuptam,aut viro suo reconci liari : ccce discesii,
CAPUT III. — Locus Apostoli de muliere qux a viro nolo reconciliari viro, sed innupta permaneo. Non
fornicante discedit, intelligendus. Propter hoc ergo enim aut, Si discesserit, manere innuptam, donec
tam magnum malum,non licethomini dimittereuxo- viro suo reconcilietur sed, manere, inquit, innu-
;

rem,nisi ex causa fornicationis. Tunc enim non ipse ptam, aut viro reconciliari. Hoc, inquit, faciat, aut
dimittendo facit adulteram,sed dimittit adulteram. illud unum e duobus eligendum permisit non
: ;

Quid si ergo dicat, Dimitto quidem uxorem meam autem in horum alterum compulit. Manere innupta
sine ulla causa fornicationis, sed continens perma- eligo, ac sic praeecpium impleo. Corripe.argue, in-

nebo? ideone dicemus eum impune quod fe- fecisse crepa, utere qua volueris scveritate,si nupsero.
cit? Quis hoo dicere audebit, qui voluntatem Do- CAPUT V. — 5. Refulatur illa interpreiatio Apo-
mini haec dicentis intelligit? Quoniam nec continen- sloli. Quid huic contradicam nisi, Apostolum non ;

tiae causa dimitti conjugem voluit, qui solam cau- bene intelligis? Neque enim ille praecepisset, si a
sam fornicationis excepit. viro discesserit, innuptam manere mulierem, nisi
3. Redeamus igitur ad ipsa Apostoli verba dicen- eam cui discedere licuisset, illa una videlicet causa,
tis, His autem qui sunt in conjugioprxcipio, non ego, quae ibi propterea tacita est,quia notissima est,hoc
sed Dominus ,uxorem a viro non discedere; quod si dis- est,fornicationis.Hancenimsolam Deusmagisterex-
cesserit, manere innuptam; et eum velut interroge- cepit,cum de dimittenda loqueretur uxore deditque ;

mus,et tanquam praesentem quodam modo consula- intelligitalem formametiam inviroesse servandam:
mus Cur dixisti, Apostole, quod si discesserit, ma-
: quoniam non solum mulier non habet potestatem
nere innuptam ? Licetne discedere,an non licet ? Si corporis sui,sed vir; sed sed similiter et vir non
;

non licet, cur praecipis discedenti ut maneat innu-
pta? Si autem licet, profecto est aliqua causa qua
liceat. Ha3C autem inqui9ita non invenitur,nisi quam
solam Salvator excepit, id est, causa fornicationis.
Ac per hoc non praecepit Apostolus mulierem, si
discesserit,manereinnuptam,nisi quae
habet potestatem corporis sui, sed mulier. Cum
ergo tuum maritum arguere de fornicatione non
possis,quomodo pulas quod abeo discedis non nu-
bendo excusare,a quo tibi non licet omnino discede-
re? Cum hasc a nobis mulier audierit, puto quod no-
illa causadis- lis eam sic respondere.utdicat propterease manere

cedit a viro, qua sola ei licitum est discedere a viro. innuptam, quia sine ulla viri fornicatione disces-
Ubi cnim dicitur, Prxcipio non discedere ; quod si sit nam ille fornicatus esset, non solum sibidis-
;

discesserit, manere innuptam ; absit ut contra hoc cedere, verum etiam nuberelicuisset.
preeceptum faciat, quae sic discedit ut innupta per- CAPUT VI. — 6. Pollentii senten(ia,muleri ab adul-
maneat. Nisi ergo illa intelligatur cui licet disce- tero discedenli nuplias cum
non esse prxcepto ve-
alio
dere (non autem licet nisi viro fornicante), quomo- titas,sed tantum propter opprobrium vitandas. Nequa-
do jubetur innupta, si discesserit, permanere ? quam hoc illa diceret, cum et ipse sis verecundatus
Quis est qui dicat: Si discesserit mulieraviro non istam mulieribus dare licentiam. Dixisti enim :« Si
fornicante, innupta permaneat, cum ei nisi a viro « vir uxorem adulteram dimiserit, et aliam duxerit,
fornicante discedere omnino non liceat ? Sensus ita- « muliertantum opprobrium habebit.Si autem mu-

que iste tuus quantum adversetur vinculo conjugali, « lier supra dicta causa virum dimiserit.et alii nu-
ubi Dominus nec continentiam voluit suscipi, nisi « pserit, non vir tantum, sed et mulier opprobrium

pari concordique consensu, puto quod jam intelli- « habebit. »Cujus sententiae tuae rationem reddens:

gas. « Dicent enim,inquis,eam ideo discessisse,ut alium

CAPUT IV. — 4. Apostolus male intellectus de mu- « virum sibi conjungeret.etsi talis forte luerit qua-
liere ob conlinentix placitum discedente. Sed rem « lis a quo discessit ;
perquam facile enim viris est,
ipsam paulo apertius proloquamur, et quasi cons- « in hoc morbi vitium irruere. Si autem et ipsum
tituamus ante oculos. Ecce placuit continentia mu- « dimiserit, et alii nupserit, magis magisque di-
lieri, viro non placuit discessit ab eo mulier, et
: « cent eam numerositatem virorum appetisse. » Hac
ccepit vivere continenter, ipsa scilicet casta man- reddita ratione concludis, et dicis : « His ergo per-
sura, sed factura, quod Dominus non vult, adulte- « tractatis vel etiam discussis, oportet mulierem vi-
rum virum qui cum se non continuerit, alteram
; « rum tolerare, aut innuptam manere. » Bonum
quaeret. Quid sumus dicturi mulieri, nisi quod di- plane dedisti consilium mulieribus, ut cum sciant
cit Ecclesiae sana doctrina ? Redde debitum viro, sibi esse permissum, si adulteros viros dimiserint,
ne dum tu quaeris unde amplius honoreris, ille un- aliis conjugari, non tamen faciant propter oppro-

de ille damnetur inveniat. Hoc enim et illi dicere- brium sed potius tolerent etiam adulteros viros.ne
;

mus, si te nolente continert voluisset. Non enim videanturhacoccasionemultisvellemisceri,eoquod

 '

456 DE CONJUGIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINI 456

difflcile sit ut non talem inveniat mulier cui nubat, esse mariti et uxoris: quandoquidem mulieretiamsi

qualis fuerit quem dimisit, quoniam valde hunc in causa fornicationis discesserit a viro et alii nupserit,
morbum sunt proclives viri. Cum ergo nosdicimus mcechatur vir autem si eadem causa uxorem dimi-
,

etiam illi mulieri,quae virum fornicantem dimiserit, serit etaliam duxerit,nor mcechatur.Atsi par forma
alterinubere non licere, tu autem dicis licere qui- est in utroque, uterque mcechatur, si sealterijun-
dem, sed non expedire utrique procul dubio dici-
: xerit, etiam cum se a fornicante disjunxerit. Parem
mus eam quae tornicantem virum dimittit, nubere vero esse formam in hac causa viri atque mulieris,
non debere. Verum hoc interest, quod nos, quando ibi ostenditApostolus(quod saepecommemorandum
conjuges ambo christiani sunt, mulieri, si a viro est), ubi cum dixisset, Uxor non habel polestatem
fornicante discesserit, dicimus non licere alteri nu- corporis sui, sed vir ; adjecit atque ait, Similiter et

bere, a viro autem non fornicante non licere omni- vir non habet potestatem corporis sui, sed mulier.

no discedere tu vero dicis, si mulier a viro non

: CAPUT IX. — 9. Objectio Pollentii ex loco Mat-
fornicante discesserit, non ei licere alleri nubere, thxi. Piefellitur ex simili toco Jacobi. Peccata igno-
propter praeceptum si autem a fornicante disces-
;
raniium. Ex Marco et Luca Matthaeus intelligendus.
serit, non ei expedire nubere propter opprobrium. « Cur ergo,inquis, interposuit Dominus causam for-
Mulierem itaque non nupturam discedere a viro, « nicationis, et non potius generaliter ait, Quicum-

sive fornicante, sive non fornicante, permittis. « que dimiserit uxorem suam et aliam duxerit,moe-
—
GAPUT VII. 7 Prsecipi ut innupta maneat etiam
. « chatur si et ille moechus est *, qui dimissa for-
;

qux ab adultero discedit. Porro beatus Apostolus, « nicante muliere alteram ducit? » Credo.quia illud
imo per Apostolum Dominus, quia mulierem non quod majus est, hoc Dominus comrnemorare 2 vo-
permittit a viro non fornicante discedere restat ut : luit. Majus enim adulterium esse quis negat.uxore

eam prohibeat, si discesserit,nubere, quam permit- non fornicante dimissa alteram ducere, quam si fur-
tit De nua enim dicitur.Si a
a fornicante discedere. nicantem quisque dimiserit, et tunc alteram duxe-
viro discesserit,non nubat ea conditione discedere
;
rit ? Non quia et hoc adulterium non est sed quia ;

permittitur, ut non nubat. Si ergo elegerit non nu- minus est, ubi fornicante dimissa altera ducitur.
bere, non est cur prohibeatur discedere. Sicut illa Nam simili locutione usus etiam Apostolua Jacobus
de qua dicitur, Si se non continet, nubat(ICor.vn, ait : Scienti igitur bonum facere,et non facienti,pec-
9);hac utique conditioue non continere permittitur, catumest illi iJacobiiv,il). Xumquid ideo non pec-

ut tamen nubat.Si ergo elegerit nubere.cogi non po- catum est illi etiam qui nescit bonum facere, et ideo
test continere. Sicut ergo ista incontinens compei- non facit ? Utique peccatum est sed hoc gravius, si ;

litur nubere, ut possit quod non continet non esse etiam sciat et non faciat nec illud ideo nullum, :

damnabile sic a viro illa discedens, innupta com-

:
quiaminus.Utergoeodemmodoutrumquedicamus:
pellitur permanere,ut possit quod discedit non esse sicut quicumque dimiserit uxorem, excepta causa

culpabile.Culpabiliter autem a viro non fornicante fornicationis, et aliam duxerit, mcechatur ; ita qui-

discedit,etiamsiinnuptapermanserit.Illaergoinnu- cumque bonum scit non facit, peccat.

facere, et

pta manere praecipitur, si discesserit, (jusb a forni- Sed quemadmodum hic recte dici non potest,Ergo

cante discedit. Quae cum ita se habeant, si eo modo si nescit, non peccat sunt enim etiam peccata
;

intellexerimus Apostolum, ut mulieribus dicamus, ignorantium, quamvis minora quam scientium :

Ita nolite discedere a viris vestris etiam pudicis,ut ita nec illic recte dici causa forni-
potest, Ergo si

si discedere volueritis, innuptae maneatis ornnes ;

cationis dimiserit, et aliam duxerit, non mcecha-

quibus placuerit continentia, etiam non consentien. tur est enim mcechatio eorum etiam, qui alias du-
;

tibus viris,existimabunt sibi licere discedere.Quod cunt, relictis propter fornicationem prioribus sed ;

procul dubio quia permittere non debemus, restat utique minor quam eorum qui non propter forni-
ut quod dictum est, si discesserit,mancre innuptam, cationem dimittunt, et alteras ducunt.Potest quip-
de illa dictum docere debeamus, cui licere disce- pe, sicut dictum est, Scienti bonum facere, el non
dere, non utique niai a fornicante, didicimus. Ne facienti, peccatum est illi; eodem modo et illud dici,
si aliter docuerimus, obtentu continentiae pertur- Dimittenti uxorem sine causa fornicationis,et aliam

bemus christiana conjugia, et contra misericordis- ducenti, mcechatio est illi. Quemadmodum igitur

simum Domini praeceptum dimissos a continenti- si dixerimua, Quicumque mulierem a marito prwter
bus mulieribus incontinentes viros,vel a continen- causam fornicationis dimissam duxerit, mcechatur,
tibus viris incontinentes mulieres in adulteria com- procul dubio verum dicimus nec tamen ideo illum ;

pellamus. qui propter causam fornicationis dimissam duxe-

CAPUT VIII. — 8. eare formam viri
Parem esse in rit,ab hoc crimine absolvimus, sed utrosque moe-
et mulierisAWud ergo quod Doninus, non quidem in chos esse minime dubitamus ita eum qui praeter :

sermone ipso qui exponebatur a nobis, sed tamen causam uxorem dimiserit et aliam du-
fornicationis

alibi ait, Quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ex xerit, moechum pronuntiamus nec ideo tamen eum ;

causa fornicationis,et aliam diu:erit,vurchatur(Matth. qui propter causam fornicationis dimiserit.et alte-
xix, 9), si hoc modo intelligendum cst.ut quicum- ram duxerit.ab bujus peccati labe defendimus.Am-
que causa fornicationis dimiserit et aliam duxerit, * Mss., si et ille machatus est.

non mcechetur non videtur in hac causa par forma

;
* In M§s., comtnendare.
 : ;

457 LIBE-R PIUMUS. *r.8

bos enira, licot altcrum altero gravius, mcechoa sententiam. Quamvis illud ultimum, id est, qui
(liic

tamen esse cognoscimus. Neque enim quisquam dimissam a viro duxerit, mccchalur ; in eo sermone
ita est absurdus, ut mcechum neget esse qui duxe- quem Dominus fecit in monte, nonnulli codices et
rit cam quam maritus propter causam fornicatio- gra>ci et latini non habcant. Crcdo propterea, quia et
nis abjecit, cum mcechum dicat eum qui duxerit ibi explicatus hic sensus putari potuit, in co quod su-
eam quae praeter causam fornicationis abjecta est periusdictum est, facil eam maichari. Quomodo enim
sic ergo isti ambo sunt mcechi. Unde cum dicimus, dimissa fit mcecha, nisi fiat qui eam duxorit moochus?
Quicumque mulierem prteter causam fornicationis CAPUT XI. — \2. Alius Matthxi locus subobscurus,
a viro dimissam duxerit, moechatur ; de uno qui- Verba vero queu
sed ab evancjelislis aliis explanutus.
dem ipsorum dicimus, nec tumen ideo moechari ipae posuisti, unde tibi non mcechari eum
visum est
negamus eum qui oam duxerit, quam propter qui propter causam fornicationis uxorem dimiserit
causam fornicationis maritus dimiserit ita cum : et aliam duxerit, obscure quidem posita sunt. Unde
ambo sint mcechi, et ille scilicet qui dimiscrit uxo- non miror in eis intelligendis laborare lectorem :

rem suam praeter causam fornicationis ct aliam sed non sunt in eo sermone Domini, qui tunc a me

duxerit, et ille qui propter causam fornicationis tractabatur,quando illa conscripsi, quae cum lege-
uxore dimissa se alteri copulaverit; profecto quan- res te moverunt. Alibi quippe idem Matthaeus ea
do de uno eorum legimus, non ita intelligere debe- Dominum dixisse narravit, non cum illum prolixum
mus, quasi ex hoc alter rncechus negatus sit, quod faceret in monte sermonem, sed cum interrogatus
alter expressus sit. esset a Pharisaeis utrum liceret ex quacumque
10. Sed si hoc evangelista Matthaeus, quia expressa causa dimittere uxorem. Sec quod minus inlelligi-
una specie alteram tacuit.facit ad intclligendum dif- tur apud Matlhaeum, apud alios evangelistas intel-
ficile; numquid non alii generaliter idipsum itacom- ligi potest. Quapropter cum lfgerimus in Evangelio
plexi sunt, ut de utroque posset intelligi? Nam se- secundum Matthaeum, Quicumque dimiserit uxorcm
cundum Marcum sic scriptum est: Quicumque dimi- nisi ob fornicationem, aut quod magis in graeco le-
serit uxorem suarn, et alteram duxerit, adulterium gitur, prxter causam fornicationis, et aliam duxerit,
commitit super eam uxor dimiserit virum suum,
; et si mazchaiur : non debemus continuo putare illum non
et alii Secun-
nupserit, mcechatur {Marc. x, 11 et 12). mcechari,qui propter causam fornicationis dimise-
dum Lucam sic Omnis qui dimittit uxorem suam,
: rit, et aliam duxerit sed adhuc ambigere, donec
;

et alteram ducit, mcechatur ; et qui dimissam a viro
dtuit, mcechatur (Luc. xvi, 18). Qui ergo nos sumus,
ut dicamus, Est qui mcechatur, uxore sua dimissa.
alteram ducens, et est qui hoc faciens non mce-
chatur, cum Evangelium dicat omnem mccchari
qui hoc facit? Proinde si quicumque hoc fecerit,
id est, omnis qui hoc fecerit, ut uxore sua dimissa
alteram ducat, mccchatur sine dubitatione ibi ; dubitantesverumessequod apudMatthaeum legitur,
sunt ambo, et qui praeter causam fornicationis, et
qui propter causam fornicationis dimittit uxorem.
Hoc est enim, Quicumque dimiserit ; hoc est,
qui dimiltit.
CAPUT X. — 11. Mutlhsei locus tractatus in libris
quos legit quomodo habeat. Non autom
Pollcntius,
(sicut nescio quare tibi visum est), cum Evangelii
secundum Matthaeum verba proferrem, proetermisi
quod scriptum est, el aliam duxerit ; et sic dixi,
mcechatur : sed ea verba posui quae in sermone illo
prolixo leguntur, quem Dominus habuit in monte.
Hunc enim tractandum susceperam, quae verba illic
ita leguntur ut posui, id est, Quicumque dimiserit
uxorem suam, excepta causa fornicationis, facit eam
mcvchari et qui solutam a viro duxerit, mcechatur.
; niam fas non est ut Evangelistas, quamvis diversis
Ubi etsinonnulla exemplaria verbis diversis eum-
dem sensum habent interpretaium, non tamen ab
Evangelium secundum alios evangelistas a quibus
hoc narratum est, consulamus. Quid si enim se-
cundum Matthaeum, non quidem quod ad hanc rem
perlinet dictum est totum, sed ita pars dicta est, ut
intelligeretur a parte totum, quod tanquam expla-
nantes Marcus et Lucas, ut clareret plena sententia,
totum dicere maluerunt ? Cum itaqueprimum non
Quicumquc dimiserit uxorem suam propter causam
fornicationis, et aliam duxerit, mcechatur ; quaesieri-
Qmnis mus utrum tantum iste mcechetur ducendo alteram
uxorem, qui praeter causam fornicationis priorem
dimiserit, an omnis qui dimissa uxore alteram du-
xerit, ut ibi sit etiam ille qui fornicantem dimiserit
nonne secundum Marcum respondebitur nobis, Quid
quaeritis utrum ille sit mcechus, et ille non sit? Qui-
cumque dimiserit uxorem suam, et aliam duxerit,aclul-
terium committit. Nonne etiam secundum Lucam di-
cetur nobis, Quid ambigitis utrum ille qui propter
causam fornicationis uxorem dimiserit,et aliam du-
xerit, non mcechctur ? Omnis qui dimittit uxorem
suam, et ducic alteram mcechatur. Ac per hoc, quo-
verbis de una re loquentes, ab uno sensu eademque
sententia dissentire dicamus restat ut Matthaeum
;

eo quod intelligitur discrepant. Alia quippe ha- intelligamus a parte totum signiiicare voluisse,
bent, Quicumque dimiserit : alia, Omnis qui dimiserit. eamdem tamen tenuisse sententiam, ut dimiltens
Itemque alia, excepta causa fornicationis : alia, prx- uxorem et alteram ducens, non quidam moechetur,
ter causam fornicationis : alia, nisi ob causam fornica- id est, qui praeter fornicationem dimiscrit, quidara
tionis. Item alia, qui solutam a viro duxerit, mcecha- vero non mcechetur, id est, qui propter fornica-
tur : alia, qui dimissam a virc duxerit, mcschatur. Ubi tionem dimiserit, sed omnis qui dimittit uxorem
puto quod videas nihil interesse ad unam eamdem- suam, et ducit alteram, mccchari minime dubitetur

Patrol. XL. 15
 459 DE CONJUGIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINl 460

CAPUT XII. — 13. Mulier ob fornicationcm dimissa nisimpendimus. Unde prior ipse Dominus, cum se
non cessat esse uxor ejus qui dimisit. Nam et illud tributum non debere monstrasset, solvit tamen, ne
quod etiam secundum Lucam sequitur, Qui dimis- scandalizaret eos quibus ad aeternam salutem gerens
sam a viro ducit, mcechatur, quomodo est verum ? homincm consulebat [Matth. xvn, 23-26). Jam vero
Quomodo mcechatur, nisi quia illa quam duxit, eo Apostolus quemadmodum ista coromendet,ejus ver-
vivente a quo dimissa est, adhuc uxor aliena est ? ba testantur, ubi dicit Cum enim liber sim ex omni-
:

Si enim jam suse, non aliense miscetur uxori, utique hus, omnium servum me feci, ut plures lucrifacerem.

non mcechatur mcechatur autem aliena est ergo

: ; Cum paulo superius dixisset Numquid non habemus :

cui miscetur. Porro si aliena est, hoc est, ejus a quo potestatem manducandi et bibendi? Numquid non ha-
dimissa est etiamsi propter fornicationis causam
;
bemus ticenliam sororem mulierem circumducendi,
dimissa est, nondum dimittentis uxor esse cessavit. sicut et cseleri Apostoli, et frutres Domini, et Cephas ?

Si autem illius esse cessavit, jam hujus est cui An egosolus et Barnabas non habemus polestalem hoc
alteri nupsit et si hujus est, non moechus judican-
: operandi? Quis militat suis stipendiis unquam? Quis
dus est, sed maritus. Sed quia non eum maritum plantavit vineam, et de fructu ejus non edit ? Quis
dicit Scriptura, sed mcechum; adhuc illa illius est, pascit gregem,et de lacle gregis non percipit? Et paulo
a quo etiam causa fornicationis abjecta est. Et ideo post : Si alii,\nqu\t,potestatis vestrae parlicipanl, non
quamcumque etiam ipse illa dimissa ducit uxorem, magis nos? Sed non sumus usi hac potestate, sed omnia
quiacum alieno marito concumbit, arlultera est. toleramus, ne quod impedimentum demus Evangelio
Unde autem fieri potest ut adulter etiam ipse non Deinde post pauca Quse ergo, inquit, mihi
Christi. :

sit, cum constet adulterare quam duxit? merces erit ? Ut evangelizans sine sumptu ponam
CAPUT Xlir. — 14. Dimittere infideks conjuges Evangelium, ut non abutar potestaie mea in Evangelio
non licere sentit Pollentius sed non expedire
; licere, (I Cor. ix, 4-19). Continuoque subjungit quod paulo

dicit Augustinus. Jam nunc

videamus quod ait illud ante commemoravi Cum enim liber sim ex omni-
:

Apostolus, Cxteris autem ego dico, non Dominus : ad bus, omnium me servum feci, ut plures lucrifacerem.
imparia scilicet, hoc est, ubi non ambo christiani Item alio loco de quibusdam quae ad escam perti-
fuerant, conjugia loquitur. Quod mihi visum est nent : Omnia, inquit, mihi hcita sunt, sed non omnia
eum monendo dixisse. Quia enim conjux fldelis re- expcdiunt : ornnia mihi licita sunt, sed ego sub nut-

linquere conjugem licite potuit inudelem, ideo fieri lius redigar potestate. Esca ventri et venler escis,
hoc non Dominus, sed Apostolus prohibet. Quod Deus auiem hunc et has evacuabit (Id. vi, 12 et 13).
et

enim Dominus prohibet, fieri omnino non licet. Item alibi de hoc ipso Omnia mihi licita sunt,
:
»

Monet ergo Apostolus, quo possit esse multorum sed non omnio expediunt : omnia mihi licita sunt, sed
occasio lucrandorum, ut fideles conjuges in relin- non omnia sedificant, yemo quod suum est quser:U, sed
quendis infidelibus permissa licentia non utantur. id quod atteriusest. Atque ut ostenderet unde loque-
Tibi autem videtur infideles quoque dimittia fide- retur Omue, inquit, quod in macetto venit, mandu-
:

libus non licere. quia hoc vetat Apostolus cum ego : cate, nihil interrogantes propter conscientiam (Id. x,

dicam liceie, quia hoc non vetat Dominus non ta- ; 22-25). Et tamen alibi dicit : Non manducabo car-
men expedire, quia hoc ne fiat, monet Apostolus : ncm xternum, ut non fratrem meum scandalix,em
in
qui reddit etiam rationem cur fieri non expediat, (/</. Itemque alibi Omnia quidem munda,
viu, 13). :

quamvis liceat. Quid enim scis, inquit, mulier, si sed rnalum est homini qui per offensionem manducal
virum salvum facies ? aut unde scis, vir, si uxorem (Rom xiv, 20). Quod est, Omnia licita sunt ; ipsum
salvam faciesl Cum etiam superius dixisset, Sancli- est, Omnia quidcm munda : et quod est, sed non
ficatus est enim vir infidelis in uxore l et sandijicata , omnia cxpediunt ; ipsum est, sed malum cst homini
est mulier infidelis in fratre, hoc est, in christiano : qui per offensionem manducat. Ita ostendit ea quae
alioquin filii vestri, inquit, immundi essent ; nunc licita sunt, id est, nullo praecepto Domini prohiben-
autem sancti sunt (I Cor. vn, 12-16). Sic ad lucran- tur, sicut expedit potius esse tractanda, non prac-
dos conjuges et filios Christo, etiam exemplis quae scripto legis, sed consilio charitatis. Haec sunt quae
jam provenerant, videtur hortatus. Cur crgo non amplius erogantur saucio, qui curandus ad stabu-
expediat etiam infideles conjuges dimitti a fideli- lum Samaritani illius miseratione perductus est
bus, causa evidentcr expressa cst. Non cnim propter [Luc. x, 33-35), Et ideo dicuntur non a Domino
vinculum cum talibus cunjugale servandum, sed ut praecipi, quamvis Domino s
moneantur offerri ; ut
acquirantur in Christum 2 recedi ab infidelibus , tanto intelligantur esse gratiora, quanto magis
conjugibus Apestolus vetat. ostenduntur indebita.
CAPUT XIV. —
15. Multa non jussa prxscripto le- CAPUT XV. — 16. Licita quxdam qux non expc-
gis,faciendasuntconsiliocharitatis.Mu\t&sunt&utem diunt. Scd ea quae in his talia sunt, ut quamvis sint
facienda non jubentc legc, sed libera charitate : et licita non expediant, non in eis dici potest, Bonum
ea sunt in nostris ofliciis gratiora, quae cum liceret est hoc, sed illud melius sicut dictum est, Qui:

nobis etiam non impendere, tamen causa dileclio- dat nuptum, bene facit ; et qui non dat nuptum, me-
1 Lov.,
in uxore fi'ieli. Abest, fideli, ab editis aliis et Particula, milii, hoc et proximo infra loco abest a
Mss. .Mss.
* Sola edito Lov., acquirantur Christo. At a Dotnino minus bene.
» Sic Mss. editi, :
 ;;

46 1 LIBER PIUMUS. 462

lius facit (I Cor. vn, 38). [bienim utrumquo licet.ot Quod si ita est, ideo non nisi illicita prohibentur a
hoc aliquanrio, aliqnando illud cxpcdit. Nam illis Domino -,
ut ea quse licita sunt et non expediunt,
qu 8B se non continent, utique expedit nubore et ; non legis vinculo, sed libera dilectionis benelicen-

quod licet, expedit quse autetn voverint continen-

: tia caveantur.
tiam, nec licet, nec expedit. Porro discedere ab in- 19. Quocirca si diir.ittere infidelcm conjugem non
fideli conjuge licet, sed non expedit manere autem : liceret, hoc lieri Dominus prohiberet, neque id

cum illo, si cohabitare consentit,et licet et expedit Apostolus prohibens diccret, Ego dico, non Domi-
quia si non liceret, expecire non posset. Potest ergo nus (l Cor. vn, i2). Nam si propter fornicationem
aliquid licere et non expedire expedire autem quod : carnis permittiturhomo aconjuge separari; quanto
non licet non potest. Acper hoc non omnia licita ex- magis in conjuge mentis fonucatio detestanda est?
pcdiunt omnia autem illicita non expediunt. Sicut
;
id est, inlidelitas*, de qua scriptum est, Quoniam
enim omnis qui Christi sanguine redemptus est, ecce qui longe se faciunt a le, peribunt; perdidisli
homo est non tamen omnis qui homo est, etiam
; omnem qui fornicatur absle (Psal. lxxii, 27).
sanguine Christi redemplus est ita omnequod non : CAPUT XVIII. — Cursicut Israelitis uxores alie-

licet non expedit, nec tamen omne quod non ex- nigenas, non ita Christianis in/ideles jubetur deserere.

pedit etiam non licet. Sunt quippe licUa quae non ConsiliumPauli tanquam Christiaccipiendum.ld quod
expediunt, sicut Apostolo teste didicimus. licet, quandoque expedit,quandoque non. Discessio ab
CAPUT XVI. — 17. Licitumquodnonexpedit, dif\ert infideli conjuge non prohibita prxcepto legis, sed con-

ab illicito, ita utilludsi fiat,non sit peccatum, quam- silio charitatis. Sed quia italicitum est, ut non expe-

vis non sit faciendum. Sed inter id quod illicitum est diat: ne propter conjuguiu separatioues offensi ho-
et ideo non expedit, atque id quod licitum est nec minea, ipsam doctrinam salutis, qua Ulicita prohi-
tamen expedit.quid intersit, aliqua universali regu- bentur, exhorreant, ac sic pejores atque perituri in
enimquisque dixerit:
la definire diflicileest. Citius eadem infidelitate remaneant; intercedit Apostolus»
Omne quod fieri non expedit, peccatum est; omne et monendo fieri vetat quod ita licitum est ut non
autem peccatum illicitum est omne ergo quod non : expediat. Sic enim recedere ab infidelibus uxoribus
expedit, illicitum est. Et ubi erunt illa quae licita vel maritis, fideles viri vel feminee non prohibentur
esse, sed non expedire, Apostolus dixit, si omne a Domino, ut neque jubeantur. Nam si dimittere
quod non expedit, licitum non est? Quapropter quia tales conjnges juberentur nullus esset lociis con-
verum dixisse Apostolum dubitarenon possumus,et monentis Apostoli ne hoc fieret. Nullo modo
silio

aliqua peccataesselicita dicere non audemus;restat enim quod Dominus jubet, servus bonus fieri pro-
utdicamus, fieri aliquid quod non expediat, et ta- hiberet.
men si licitum est, non esse peccatum quamvis 1
,
20. Namque hoc Dominus aliquando perEsdram
quoniam nonexpedit,non situtiquefaciendum.Quod prophetam factum est dimiserunt Tsrae-
jussit, et :

si absurdum videtur, ut aliquid fiat quod non expe- litee uxore3 alienigenas,quicumque tunc hiibere po-
dit, et dicatur non peccasse qui fecerit ;intelligen- tuerunt (I Esdr. x, 11, 12), per quas fiebat ut et
dum est hoc ex consuetudine sermonis absurdum : ipsiad alienos seducerentur deos, non ut illae per
quse ita late patet, ut etiam jumenta,quamvis sint maritosvero acquirerentur Deo.Nondum enim tanta
rationis expertia; tamen plerumque dicamus debere gratiaSalvatorisilluxerat,et promissistemporalibus
vapulare cum peccant peccare autem proprienon ;
VetemTestamenti adhuc inhiabat illius populi mul-
est nisi ejus qui utitur rationali voluntatis arbitrio, titudo . Et propterea cum bona terrena.qua? pro ma-
quod in omnibus mortalibus animantibus non nisi gno exspectabant a Domino, viderent etiam his
hcmini est divinitus attributum. Sed aliud estcura abundare qui multos falsos colebant deos.blunditiis
propric loquimur, aliud cum verba ex aliis rebus uxorum prius eos reverebantur otfendere, deinde
transferendo vel abutendo mutuamur 2 . inducebantur Unde jusserat Dominus per
et colere.
CA^UT XVIf —
18. Uude differt id quod licet et sanctum Moysen,nequisuxorem alienigenam duce-
non expedit,ab eo quod ideo non expedit quia nonlicet. ret (Deut. vn,3). Merito ergo, quas duxerant Domino
Dimittere conjugem infidelem, nec vetat necjubet Chn- prohibente, Domino jubente dimiserunt. Cum vero
stus, monet Paulus ne fiat. Ut igitur, si possimus, ccepisset Gentibus Evangelium praedicari, jam con-
enitamur, interid quod licet et non expedit, et id junctos Gentiles Gentilibus comperit conjuges: ex
quod non licct atque ideo non expedit, aliquo certo quibus si non ambo crederent, sed unu3 aut una in-
llne distingucre ; ea mihi videntur licereet non ex- fidelis cum fideli consentiret habitare, nec prohiberi
pedire, qua? per justitiam quidem, quce coram Deo aDomino debuit fidelis infidelem dimittere, necju-
est,permittuntur, sed propter offensionem hoiui- beri : ideo scilicet non prohiberi, quia justitia per-
num, ne ob hoc impediantur a salute, vitanda sunt mittit a fornicante discedere, et infidelis hominis
ea vero non licere, et ideo nec expedire, quae sic fornicatioestmajor in corde ; nec vera ejus pudicitia
ipsajustttia vetantur, ut facienda non sint.etiamsi cum conjuge dici potest, quia Omne quodnonestcx
ab eis quibus in notitiam fuerint perlata, laudentur. fiie, peccatum est (Hom. xvi, 23) quamvis veram :

fidelis habeatpudicitiametiamcuminfideliconjuge,
1
Sola editio Lov , et tamen sit licitum: ntc esse pec-
catum.
* In sola editione Lov., mutamus. M88., infidelitatis.
 :

463 Dtf CONJUGllS ADULTERINIS, S. AUGUSTJNI 464

qui non habet veram. Ideo autem nec juberi debue- GAPUT XIX. — 23. Consilium non nubendi, de eo
runt fideles ab inlidelibus separari, quia non con- essequod amplius expedit;ul consilium non dimittendi
tra jussionem Domini Gentiles fuerant ambo con- inftdelem, de eo non expedit.
esse cujus contrarium
juncti. Jdeo hic, ubi id quod non expedit, non potest
licet
dici, Si dimiserit infidelem, bene facit si non dimi-
21. Quoniam ergo ab infideli lidelem discedere ;

serit, meliusfacit: sicut dictumest, Qui dat nuptum,

nec prohibet nec jubet Dominus, ideo ut non disce-
bene facit; et qui non dat nuplum, melius facit. Quo-
dat Apostolus dicit, non Dominus : habens utique
Spiritum sanctum, in quo dare possetutile et fidele
niam illud non solum utrumque pariter licet;unde
ad nih"l horum praeceptoDomini quisquecompelli-
consilium. Unde cum dixisset demuliere, cujus vir
autem permanse- tur:sed etiam utrumque expedit, abud minus,aliud
mortuus fuerit, Bealior erit, si sic
amplius; unde ad id quod amplius expedit,consilio
ritfSecnndum meum consilium; ne quishocconsilinm
tanquam humanum, non divinum, contemnendum Apostoli, quicumque potest capere,provocatur. Hoc
Spirilum Dei
autem ubi de dimittendo velnon dimittendo infideli
putaret, adjecit, Puto autem, et ecjo
conjugioquamtur,utrumquequidem pariter licitum
habeo. Proinde intelligendum est etiam ipsa quae
estper justitiam quae coram Domino est,etideonihil
non a Domino jubentur, sed a sancto ejus famulo
utiliter suadentur,eodem Domino inspirante suade-
horum Dominus prohibet sed non utrumqueexpe-
:

dit, propter infirmitates hominum, et ideo id quod

ri.Absitenim ut quisquam catholicus dixerit.quan-
non expedit.Apostolus prohibet dante sibi Domino
do suadet Spiritus sanctus, non Dominum suadere; ;

liherum prohibendilocum,quianequeid quodmonet

cum et ipse Dominus sit, et inseparabilia sint opera
Apostolus, prohibet Dominus,neque id quod prohi-
Trinitatis. Dicit tamen, De virginibus autem prxce-
bet Apostolus, jubet Dominus. Quod nisi ita esset,
ptum Domini nonhabeo, consilium autemdo. Non ut
nequecontraprohibitionemDominiApostolusaliquid
hoc consilium alienum existimemus a Domino, cum
moneret, neque contrajussionem ejus aliquid pro-
continuo sequatur et dicat ; tanquammisericordiam
hiberet.Proindeinhis duabuscausis,unadenubendo
consecutus a Domino ut fidelis essem (I Cor. vn, 40,
vel non nubendo, altera de infideli conjuge dimit-
25).Secundum Deum crgo dat fidele consilium in eo
tendovel nondimittendo, aliquid simileestin verbis
Spiritu, de quo ait Puto autem, et ego Spiritum
:

Apostoli,aliquid dissimile.Similequidem illud quod

Dei habeo.
et ibi dicit, Prxceptum Domini non habea, consilium
22. Verumtamen aliud est Domini jubentis impe- autem do ; et hic dicit, Ego dico, non Dominus.{}u&\e
rium,aliud conservi secundum misericordiam chari- est enim Prxceptum Domini no/i habeo ; tale est Non
tatis, quae estilli a Domino inspiralaatque donata, dicit Dominus et quale est, consilium do ; tale est,
:

fidele consilium.Ibi aliud facerenon licet,hic autem ego dico. Illudautemdissimileest, quiadenubendoet
licet; ita sane ut ipsum licitum partim quidem expe- nonnubendo potestdici,hocbenefieri, illud melius ;

diat, partim verononexpediat.Expedittunc,quando quoniam utrumqueexpedit,minusaliud,magisaliud

non solum per justitiam, quap coram Domino est, at vero de conjuge infideli dimittendo vel non dimit-
permittitur,sed etiam hominibus nullum ex hoc im- tendo, quoniam unum horum non expedit.aliud ex-
pedimentumsalutisinlertur:velutcumdatconsilium pedit, dici non oportet, Qui dimittit, bene facit et :

non nubendi Apostolus virgini,unde praeceptum Do- qui non dimittit,melius facit si d dici oportet, Non
-
:

minisenon habere testatur; licet aliud facere.idest, dimittat quiaetsi licet, non expedit. Sic ergo pos-
;

nubere, et minus quam continentiae, bonum tnmen

sumus dicere melius esse infidelem conjugem non
tenere nuptiarum.Ipsumque licitum etiam expedit dimittcre, quamvis liceat et dimittere quemadmo- ;

quoniamin vetitia etillicitaruituram carnisinfirmi- dum recte dicimus melius esse quod et licet et
tatem sic excipithonestate nubendi,ut neminemim- expedit, quam id quod licet, nec expedit.
pediat ad salutem quamvis magis expediret, ma-
;

gisque honesturn esset, si virgo consilium, quo prje- CAPUT XX. — 24. De conjugibus infdelibus non
ceptum eam non compellit, arriperet. Tunc autcm dimittendis consilium Aposioli cst, non jirxceptum.
non expedit id quod licitumest,quandopermittitur MonUum tamen esse mo-
hic loei de re libera esse,alia
quidem, sed usus ipsius pntestatisaliis affertimpe- nita Aposlolidere imperata. Uis de causis factum est
dimentum salutis. Sicutest,unde jam diuloquinmr, ut exponens Domini scrmonem, quem prolixumin
discessio fidelis conjugis ab inlideli, quam non pro- monte habuit, ubi ventum est aJ quaestionem de
hibet Dominus praecepto legis, quia coram illo in- conjugibusdimittendisvel nondimittendis.adhibitis
justa non est; sed prohibet Apostolus consilio chari- etiamapostolicis teslimoniis.dicerem consilium esse
tatis, quia infidelibus affert impedimentum salutis: Apostoli, non praeceptum Domini, ubi ait, Cxteris
nonsolumquiaperniciosissimescandalizanturoffen- autem ego dico, non Dominus, monens eos qui habe-
si;verum etiam quia in alia conjugia cum cecide- rent conjuges infideles, ut consentientes habitare
rint viventibus eis a quibus dimittuntur, adulte- secum nondimitterent.Quodutiqueideomonendum,
!
rinis nexibus colligati dilficillime resolvuntur , non jubendum fuit, quia non tanto pondere prohi-
bendi sunt homines facere licita, quamvisnon expe-
diant, quanto pondere prohibentur illicita.Si autem
1
Aliquot M?s ab in/idelitate difici/lime resolvuntur.
,

Aui niciioris noliuoodioes editis cousentiuut. alicubi Apostolus etiam illa quaa jubenda sunt, mo-
 468 LlBEfl PRIMUS. 466

ncre dignatua e8t, hoc fecit parccndo ' infirmitati, uxorcm. « Id onim, » ut dicis, « jubet Deus, docct
non praijudicando juspioni. Unde si dixit, Non ut • Apostolus, utrumque praecipit Testamentum. »

confundam vos hxc scribo,sed tit filios mtoscharissi IIoc autemdivcrsum esse quisubnuat,ubiagiturnon
mos monco (I Cor. iv, quid habet qunstionis,
I 'i) -,
de conjupgendis,sed de conjunctis ? Ambo quippe
ubi ait, Ego dico, non Dominus? Item uhi ait, Ecce unius ejusdemque infidelitatis fuerunt quandocon-
ego Paitlus dico vobis,quiasicircumcidamini,Christus juncti sunt ; sed Kvangolium cum vcnissct,altcr sine
vobis nihil proderit (Gurat. v,2J ;
numquid etiam b i
»•
altera, vel altora sine altero credidit. 8i ergo aliud

dixit,Ego dico, non Dominusf Non sunt itaque ista esthoc.quod sine scrupulo ullius dubitationisappa-
similia,quia etiam illa qn;i! jubet Dominus, non est cur fidelem cutn infideli in conjugio permanere,
ret,

indignum nequecontrarium,sieademmonetAposto- non et Dominus sicut Apostolusjubct?Nisi forteislo

lus.Monemus enim quos charos habcmus, utfaciant loco vacat,quod tam fidenteripse ait An vultisex- :

Domini praecepta, vel jussa. Cum vero ait, Ego dicc, perimentum accipere ejus qui in me loquitur Chrislus
non Dominus; satis ostendit Dominumnonprohibere (II Dominus est Ghristus.
Cor. xiu, 3 ? Et utique
quod ipse prohibebat.Prohibuisset autem Dominus, Intelligisne quid dicam ? An in hoc explanando
si esset illicitum. Ergo secundum ea qua? supra diu aliquanto diligentius immorabor?
diximus, multumque versavimus, licitum erat per 26. Attende,ut rem ipsam tanquam in conspectu
justitiam ; sed etiam licitum non erat faciendum considerandam planiore sermone ponamus. Ecce
propter liberam benevolentiam. conjugesduo unius , infidelitatis ; ita fuerunt
CAPUT XXI. — 25.
De conjugiis cum infxdeiibus, quando conjuncti sunt : nulla de his quaestio est,
Pollentii senlentia discutitur. Aliam esse quteslionem quae pertineat ad illam Domini jussionem doctri-
dejam conjunctis,aliam de conjungendis. Dejamcon- namque apostolicam prneceptum Testamenti Ve-
et

junctis, non de jungendis agi in loco Apostoli citato. teris et Novi, quo prohibetur fidelis cum infideli
lllicita et vetita a Domino nunquam expedit facere. copulare conjugium. Jam sunt conjuges, et adhuc
Tu autem cui placet, ita non licere quod non vetat ambo sunt infideles ; adhuc tales sunt quales fue-
Dominus, sed Apostolus, quemadmodum non licet runt antequam jungerentur, qualesque conjuncti
quod vetat Dominus, cum exponere voluisses quid sunt. Venit Evangelii praedicator, credidit eorum
sibi vellet quod ait, Ego dico, non Dominus, cum aut unus, aut una ; sed ita ut infidelis eum fideli

alloqueretur fideles quibus essent conjuges in(i- hibitare consentiat. Jubet fideli Dominus ne infi-

deles dixisti, « Quia Dominus jussit ne conjugia

;
delem dimittat, an non jubet? Si dixeris, Jubet ;

sibimet « diversae religionis copularentur : » et ip- reclamat Apostolus, Ego dico, non Dominus. Si di-
sum adhibuisti testimonium Domini dicentis, Non xeris, Non jubet causam requiro. Neque illam
;

accipies uxorem filio tuo afxliabus alienigcnarum,ne mihi responsurus es, quam tuis litteris indidisti,
traducat eum post deos suos, et pereat anima ejus «Quia Dominus prohibet fideles infidelibus jungi.»
(Deut. vii, 3, 4). Addidisti etiam terba Apostoli, Hic eniin nullo modo est ista causa dejam junc- :

ubi dixit, Mulier alligata est, quamdiu vir ejus vi- tis loquimur, non de jungendis.Si ergo tu causam

vit.Quod moriuus fuerit vir

si ejus, liberata est : cui non invenisti cur non vetet Dominus quod vetat
vult nubat, tantum in Domino (I Cor. vn, 39) : quod Aposlolus cernis enim jam, ut existimo, non esse
;

ita exposuisti. ut adjungeres,« Id est christiano 2

.» ipsam quam esse putaveras : vide ne forte illa sit
Deinde secutus es, et aisti « Hoc est ergo Do- : quae mihi visa est, et tunc proferenda, et nunc de-
« mini praeceptura tam in Veteri quam in Novo fendenda ; ut scilicet illud intelligamus dicere Do-
« Testamento, ut non nisi unius religionis et fidei minum, quod habet coram illo nullo modo trans-
« conjugia sibi maneant copulata. » Si hoc ergo gredienda justitia, id quod itajubet aut vetat,est,

est Domini praeceptum tam in Veteri Testamento ut aliud facere omnino non liceat quod antem :

quam in Novo, et hoc jubet" Dominus, hoc docet volentis potestati ita permittit, ut nec agatur nec
Apostolus.ut non nisi unius religionis et fidei ma- prcetermittatur illicitf, ; ibi servorum suorum con-
neant copulata conjugia quare contra hoc Domini
;
silio les cum dare, ut id potius suadeant quod vi-
jussum, contra doctrinam suam, contra praecep- derint expedire.
tum Testamenti Veteris et Novi, jubet Apostolus 27.Teneatur hic ergo primitus ac maxime, ne
ut diversae fidei conjugia maneant copulata ? committantur illicita. Ubi autem aliquid ita licitum
« Quia Paulus,inquis,Gentium praedicator et apos- est, ut aliud facere non sit illicitum, fiat quod expe-
« tolusjam in conjuyio positos,non solum monet, dit.ve! quod magis expedit. Illaigitur quae Dominus
« sed etiam jubet, ut si unus aut una a conjugibus ita dicit ut Dominus, id est, non monentis consilio,

« credidisset, alterum vel alteram non credentem, sed dominantis imperio, non facere non licet ', et
« secum tamen habitare consentientem,non dimit- ideo nec cxpcdit.Dorninus itaque praecipit, Mulierem
« teret.» Uis verbis tuis aliud hoc, aliud esse illud, a viro non discedere ; quod si discesserit, ea utique
satis evidenter ostendis. Illud enim de his conju- causa qua discudero licitum est, manere innuptam,
giis agitur, quae sibi primitus copulantur,ne nubat aul viro suo reconciliari (I Cor. vn, 10 et II). Mulicr
femina non suae religionis viro,vel vir talem ducat cnim sub riro marilo, juncta est legi; et vivente

1 Sic Mss. At editi, facere non licet, omig»o,non,ante,

1
Duo M98., parendo.
J
» Sola editio Lov., idque christiano. acere.
 ; ;

467 DE CONJUGIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINI 468

viro vocabitur adultera, si fuerit cum alio viro {Rom. stianus responderit tentatorl, intelligens licuisse

vn, 2, 3) ;
quoniam mulier alligata est, quamdiu vir quidem sibi dimittere adulteram.sed aliam ducere
ejus vivit (I Cor. vn, 39). Unde, Si uxor dimisent non licere quid, si dicat ille tentator, Committe
:

virum suum et alii nupserit, mgechatur (Marc.x, 12) hoc peccatura, ut acquiras animam Christo in

el, Qui dimissam a viro duxerit, mxchatur (Matth. morte infidelitati3 positae feminae, quae parata est,

xix, 9). Ideoque exeodera praecepto Domini, Et vir si tibi nupserit, fieri christiana? quid aliud chris-
uxorem ne dimittat (l Cor. vn, 11) quoniam qui :
tianus respondere ad ista debet et dicere, nisi se

dimiserit uxorem suam prxter causam fornicationis, non posse, si hoc fecerit, evadere judicium, quod
facil eam mcech.au (Matth.v, 32). Sed si propter hanc comme;noravit Apostolus ubi ait, Et sicut dicunt
causatn dimiserit, etiam lpse sic maneat Omnis : quidam nos dicere, Faciamus mala, ut veniant bona :

enim qui dimittit uxorem suam, et ducit alteram, quorum judicium justum est (Rom. m, 8)? Quomodo
muzchatur (Luc. xvi, 18). autem polerit esse salubriter christiana, quae cum
GAPUT XXII.— Dimissa adultera alleram ducens, illo a quo ducitur erit adultera?
ut christianam faciat, maechatur. Haec constituta Do- CAPUT XXIV. — 30. Continentir votum nullaspe
mini sine ulla retractatione servanda sunt. Habet compensationis rumpendum. Non solum autem moe-
enim haec justitia quse coram illo est, sive appro- chandura non est, quod facit, non quidam, sed
bent, sive improbent homines : et ideo dici non omnis qui dimittit uxorem suam.et ducit alteram,
oportet, propter offensiones hominum, aut ne ira- etsi propterea duxerit ut faciat christianam ; sed
pediantur homiaes ab ea salute,quae in Christo est } etiam quisquis non alligatus uxori continentiam
non esse servanda l Quis enim christianus audeat
. Deo voverit, nullo modo debet ista compensatione
dicere : Ne homines offendam,aut ut homines Chri- peccare.ut ideo credat uxorem sibi esseducendam,
sto acquiram, faciam mcechari uxorem meam, aut quia promisit quae nuptias ejus appetit, futuram
ego ip9e moechus fiam ? se esse christianam. Quod enim cuique antequam
28. Potest enim fieri ut cum adulteram uxorem vovisset licebat, cum id se nunquam facturum vo-
quisque dimiserit christianus, ita tentetur, ut ali- verit, non licebit : si tamen id voverit quod voven-
qua femina quae nondum credidit, cupiens in ejus dum perpetua virginitas, vel conti-
fuit, sicuti est

nuptias convenire.promittat se futuram esse chris- nentia post experta connubia solutis a vinculocon-
tianam non fallaoiter, sed si ei nupserit hoc om- jugali, vel ex consensu voventibus et carnalia de-
nino factura.Huic itaque hoc connubium recusanti bita sibi invicem relaxantibus fidelibus castisque
poterit suggerere ille tentator : Dominus dixit, conjugibus quod alterum sine altera, vel alteram
;

Quicumque dimiscrit uxorem suam prxter causam sine altero vovere fas non est. Ilaec ergo, et si qua
fomicalionis,et aliam duxerit, moechatur tu autem ; alia sunt quae rectissirae voventur, cum homines
qui dimisisti propter causam tornicationis uxorem, voverint, nulla conditione rumpenda sunt,quae sine
si iiliam duxeris,non mcechaberis.Huic talia sugge- ulla conditione voverunt. Quia et hoc Dorainum
renti, erudito corde respondeat, mcechari quidem praecepis.=e intelligendum est, ub: legitur : Yovete,
illum gravius qui praeter causam fornicationis et reddile Uommo Dco vestro {Psal. lxxv, 12). Unde
uxore dimissa alteram duxerit ; sed etiam Apostolus dequibusdam quaecontinentiam vovent,
illum qui uxore fornicante dimissa sibi aliam co- et post p a nubere volunt, quod eis antequam vovis-
pulavit, non ideo non mcechari, quia fornicantem sent ulique licebat :damnatio-
Habentes, inquit,
reliquit sicut moechatur quieam quee praetercau-
: nem, quoniam primam fxdem irritam fecerunt(\ Tim.
sam fornicationis dimittitur, duxerit;nec ideo non v, 12).
mcechatur qui eam ducit, quam dimissam propter 31. Nihil ergo expedit quod illicitum est,et nihil
causam fornicationis invenerit. Et propterea quod quod prohibet Dominus licitum est.
subobscure apud Matthaeum positum est,quoniam*
CAPUT XXV. — Consilium Apostoli in iis qude
totum a parte significatum est, expositum esse
prxcepta von sunt, audiendum. Qxurstio de conjugiis
apud alios 3 qui totum generaliter expresserunt,
,
diffieUlima. Alia qu&stio Pollentii. Qua autem nullo
sicut legiturapud Ma.vcum, Quicumquedimiserit uxo-
Domini constringente pra?cepto in poteslatedimissa
rem suam, ct aliam duxerit, adulterium committit :
sunt, in his audiatur Apostolus, in Spiritu sancto
et apud Lucam, Omnis qui dimittit uxorem suam,et
monens et consulens ut vel meliora rapiantur, vel
ducit alteram, maechatur. Non enim alios dixerunt
eaqus ncnexpediunt caveantur.Ibiaudiatur dicens,
mcechari, alios non mcechari,qui dimissis uxoribus
Pr.vcc.tum Domini non habeo, consilium autem do ;
suis duxerint alteras sed, Quicumqae dimiserit :;
et, F.go dico, meliora elegerit,
non Dominus. Ibi si
omneui prorsus qui dimiserit uxorem suam, et
qui audit, Solutus est ab uxore, non quxrat uxorem,
aliam duxerit, mcechari eum sine ulla exceptione
quia et si acceperit uxorem, non peccat : ibi virgo
dixerunt.
non nubat. Qui enim non dat nuptum. melius facit
CAPUTXXUI. — 29. Adult erinum conjugium inire ,ut beatior sit mulier
ct qui dat nuptum. bene facit. Ibi
femina [iat christiana,non licet.Sed si haec ille chri-
sic permanendo, qua? mortuo viro suo in potestate
habet, cui vult nubere, tantum in Domino.Quod duo-
1
Sola edilio Lov ,non esse servandam.
1 Sic Mss. At editi, quomodo. bus modis accipi potest; aut christiana perraanens,
3 Lugd. et Ven., exptsilum est upud alios. M. aut christiano nubena. Non enim tempore revelati
 :

460 UBER PRTMUS. 470

Testamenti Novi, in Evangelio vel ullis apostolins projeceritis margaritas vestras ante porcos (Matth. vn,
Litteris sine ambiguitato declaratnm cssc recolo, 6). Etista Salvatoris verba referentes 1
, baptizare
utrum Dominusprohibueritfidelesinfldelibusjungi. non audent eos qui pro se respondere nequiverint,
Quamvis beatissimus Cyprianue inde uon dubitet, ne forte contrarium gcrant voluntatis arbitrium.
nec in levibus peccatis constituat, jungere cum in- Quod de parvulis dici r.on potest, in quibusadhuc
fidelibus vinculum matrimonii, atque id essedirit rationis nullus est usus. Sed non solum incredibile
prostituere Gentilibus niombra Christi (a). Sed quia est, nec in fiuevitae hujus baptizari oatechumenum
de iis qui jam conjuncti suntaliaquaestiocst; audia- velle ; verura etiam si voluntas ejus incerta est,
tur et hic Apostolus dicens : Si quis fruter luibetuxo- multo satins est nolenti dare quam volenti negare,
rem infidclcm, et h;vc consentit hahitare cum illo, non ubi velit sic non apparet, ut tamen credi-
an nolit
dimittat illam : et si quamulier habet virum infidelcm, bilius siteum, si posset, velle se potius fuisse dic-
ethic consenlit habitare cum ilta, non dimillat virutn turum ea Sacramenta percipere, sine quibus jam
(I Cor. vn, 12, 13, 25, 27, 38, 39). Et sic audiatnr, credidit non se oportere de corpore exire.
ut quamvis fieri licitum sit,quiahoc non dicit Domi- CAPUT XXVII. — 34. Ut intelligendum dictum Do-
nus non tamen liat,
; quia non expedit. Non enim mini, Ne detur sanctum canibus. autem Dominus,
Si

omnia expedire quae licita sunt, apertissime docet ubi ait, Nolite dare sanctum canibus, hoc quod isti,
Apostolus (ld., x, 22), sicut supra jam ostendi- cavendum putant, vcIletintelligi,non ipse suo tradi-
mus. Propter quodlibet tamen fornicationis genus, toridedisset quod in suam illeperniciem, sineculpa
sive carnis, sive spiritus, ubi et infidelitas intolligi- dantis.cumdignisindignusaccepit.Undecumhocdi-
tur.et dimisso viro nonlicctalterinubere.etdimissa ceret Dominus, credendum est significare voluisse
uxore non licet alleram ducere; quoniam Dominus quodlucem intelligentiae spiritualis immunda corda
nulla cxceptione facta dicit, Si uxor dimiserit virum non porlant.Etsi portandadoctoringesserit,quaenon
suum et alii nupserit. mcechatur ; et, Omnis qui di- recte accipiunt.quia non capiunt, vel reprehensionis
mittit uxorem suam, et ducit alteram, mcechatur. morsibus lacerant, vel contemnendo conculcant.Si
32. His ita pro meo modulo pertractatis atque enim beatus Apostus,quamvis in Christo jam rena-
discussis, quaestionem tamon deconjugiisobscuris- tis, tamen adhuc parvulis, lac dicit se dedisse, non

simam et implicatissimam esse non nescio. Nec escam Necdum enimpoteratis,'\nquit,sed necadhuc
:

audeo profiteri omnes sinus ejus, vel in hoc opere, quidem potestis (l Cor. ui, 2) si deniqueipseDominus
;

vel in alio me adhuc explicasse, vel jam posse, si electis Apostolisdixit, Adhuc multahabeovobis dicere,
urgear, explicare. Illud autem unde me itidem in scd non potestis illa portare modo (Joan. xvi, 12)
alia scheda consulendum existimatis,seorsum etiam quanto minus possunt ferre, qucficumque de incor-
ego enodarecurarem, si mihi aliud quam tibi visum pora luce dicuntur, immundae mentes impiorum ?
est, videretur: cum vero eadem sit etiam nostra CAPUT XXVIII. —
35. Baptismus in casu propo-
sententia, non hinc opus est diutius disputare. sito dandus catechumenis etiam adulterina conjugia

CAPUT XXVI. —
33. Catechumenis in ultimo vitse
an dnndus Daptismus non petentibus, nec pro se re-
spondere valentibus. Opinio quorumdam negans
citur, nec tamen damnatur. Catechumenis ergo in
hujus vitae ultimo constitutis, si morbo seu casu
aliquo sic oppressi sint, ut quamvis adhuc vivant,
petere sibi tamen Baptismam
dandx in peri-
retinentibus. Reconcilialionis pamitenti
culo mortis eademratio. Sed ut sermo noster adhoc
reji- potius claudatur, unde sumpsil exordium, ego non
solum alios caterhumenos,verum etiam ipsos qui vi-
ventium conjugiiscopulat: retinent adulterina con-
sortia, cum salvos corpore * non admittamus ad
vel ad interrogata re- Baptismum tamen sidesperati jacuerint, nec prose
;

spondere non possint prosit eis quod eorum in fide

;
responderepotuerint,baptizandos puto,ut etiamhoc
christiana jam nota voluntas est, ut eo modo bapti- pcccatum cum caeteris lavacro regenerationis ablua-
zentur, quo modo baptizantur infantes, quorum vo- tur.Quis enim novit utrum fortassis adulterinae car-
(b). Non tamen propterea
luntas nulla adhuc patuit nis illecebra usque ad Baptisinum statuerant deti-
damnare debemus eos qui timidius agunt, quam neri ? Si autem ab illa desperatione recreati potue-
noMs videtur agi oportere, ne de pecunia conservo rint vivere, aut lacient quod statuerunt, aut edocti
credita improbius quam cautius judicare voluisse obtemperabunt, aut do contemptoribus fiet quod
judicemur. Satis quippe in talibus respiciendum est fieri etiam de baptizatis talibus debet. Quae autem

Unusquisque nostrum pro se

illud Apostoli, ubi dicit : Baptismatis, eadem reconciliationis est causa, si

rationem reddet Deo (Rom. xiv, 12). Non ergo am- forte pcenitentem finiendae vitae periculum praaoc-
plius invicem judicemus. Sunt enim qui vel in his, cupavcrit. Nec ipsos enim ex hac vita sine arrha
vel etiam in aliis observandum putant, quod dixisse SU33 pacis exire velle debet mater Ecclesia.
Dominumlegimus, Nolitesanclumdarecanibus,neque 1 Aliquot Mss., reverentes.
2 Hic in editis superfluo fuerat additum, in hisperma-
nentes : iteuique post, tamcn si desperati, in iis legebatur,
(a) Cyprianus, lib. de Lapsis. et intra se pcrnitentes ; quae verba veterum librorum au-
(b) Vid. lib. 4 CoDfess. cap. 4, n. 8. ctoriiate exnuuximus.
 ; ;

471 DE CONJUCIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINI 472

LIBER SEGUNDUS.
Redarguitur Pollentius, adulterio putans periDde atque morte solvi conjugium, eoque traheDs illud Apostoli ad
Corinthios, rnortuus fv.erit vir ejus liherata est ; ut mortnum hoc loco velit etiam adulterum intelligi. Ar-
Quod si
gumenta deinde cjus reliqua diluuntur, et varia quae subori timet incommoda, uisi repudiata adultera ducere al-
teram viro liceat, refutantur.

CAPUT PRIMUM. — 1. Hujus libri occasio.Ad ea ceat cuilibet illorum, tanquam post mortem, ita
quae mihi scripseras, frater religiose Pollenti, jam post Ibrnicationem conjugis alteri copulari.
rescripseram non parvum volumen,de iis qui viven- CAPUT III. —
3. Re feltitur Potlentius. Qu\bus tuis
tibus conjugibus suis aliis copulantur. Quod cumin- sensibus consideratis,abs te quaero, utrum quicum-
notuisset Dilectioni tuae, addidisti aliquaad libellum que duxerit mulierem quae viro alligata esse destite-
tuum, etiam his me
respondere desiderans sed : rit adulter habendus sit ? Quod tibi existimo non
cum facere disponerem, addendo et ego ad meum, videri.Ideo enim mulier vivente viro vocabitur adul-
ita ut unus liber esset etiam responsionis meae, tera, si fuerit cum alio quoniam alligata esl,
viro ;
repente illud editum est quod absolveram prius, quamdiu virejus vivit. Hoc auteai vinculum si ei cum
flagitantibus fratribus, et nescientibus quod ad- •
viro viventenon esset,sine ullo adulterii crimine al-
huc aliquid esset addendum. Hinc factum est ut teri nuberet.Proinde si alligata est quamdiu virejus
altero seorsum opusculo, ad eaquae addidisti, res- vivit,nullo modo mortuo soluta dicenda est
nisi viro
pondere compellerer. Non autem quae addidisti,ad- ab hoc vinculo.Porro si morte cujuslibeteorum in-
juncta sunt fini opusculi tui ; sed visum est, ejus ter maritum et uxorem hoc vinculum solvitur, et
interjecta sunt corpori. pro morte babendaest.sicut dicis,etiam fornicatio,
CAPUT II. — 2. Pollentii sententia, nubere alteri procul dubio erit ab boc et mulier soluta, quundo
vetitum esse conjugi,si a non fornicante,non autem si fuerit fornicata. Neque enim dici poterit haec alli-
a fomicante discesserit. Morfuum in loco Pauli intelli- gata viro, quando ab illa fuerit vir solutus. Ac per
geudum etiam fornicantem sentit. Horum primum il- hoc posteaquam fornicando alligata viro esse des-
lud est, cui quidem arbitror me respondere debere, titerit, quisquis eam duxerit, adulter non erit.
quodinhis Apostoli verbis, ubi n\t,Caeteris autemego
—
CAPUT IV. Fornicationem pro morte conjugale
dico, non Dominus, mulierem a viro non discedere
vinculum solvcnte deputare, quam absurdum. Et vide
quod si discesserit,mar.ere innuptam,aul virosuorecon-
quam sit absurdum, ut ideo non sit adulter, quia
ciliari, non putasita dictumesse, si discesserit, uta
duxit adulteram. Imo vero,quodest monstruosius,
virofornicantediscessisse intelligatur, quasolacau-
nec ipsa mulier eril adultera quoniam non erit po- :

sa discedere licitum est ; sed potius existimas a pu-

steriori viro uxor aliena, sed sua. Soluto enim per
dico.et ideo jussam raanere innuptam,ut posset ei
adulteriumpriore conjugali vinculo,cuicumquejam
reconciliari, si continere ille noluisset,ne virum ad
nupserit conjugem non habenti, non adulteracum
fornicandum, id est, ad aliam se vivente dncendam,
adultero,sed uxor erit potius cum marito.Quomodo
ipsa non reconciliata compelleret.Caeterum si a viro
ergo erit verum, Mulier alligata est,quamdiu vir ejus
fornicante discesserit, putas ei non praecipi ut innu-
vivit? Ecce virejus vivit,quia nec de corporc exces-
ptapermaneat:sed hoc eam facere.si continensesse morte vis deputari
sit,nec fornicatus est,quod pro
non utpraecepti violatrixinveniatur esse,si
voluerit;
et tamen mulier alligata jam non est.Nonne at-
ei
nupserit.Quaetibividetur formaeta viroesse servan-
tendis quam sit hoc contra Apostolum dicenlem,
da,ut uxorem non dimittat excepta causa fornicatio-
Mulier alligatu quamdiu virejus vivit? An forte
est,
nis si autem dimiserit,maneat sineconjugio,ut pu-
;
dicturus es Vivit quidem,sed vir ejus jara non est
:

dicae reconciliaripossituxori,nisi fortecontinentiam quoniara tunc esse destitit, quando illa per adulte-
illadelegerit ne uxoris castae reconcilialionemrefu-
;
rium conjugale vinculum solvit ? Quomodo igitur vi-
giens, ipseillam cogat mcechari, si sese non conti-
vente viro vocabitur adultera,si fueritcum alio viro;
nens vivente illo nupserit alteri 8i autem fuerit ab :
quandoquidem vir ejus ille jam non est, conjugali
uxore fornicante disjunctus, jam eum nullo prace- adulterium jam soluto
vinculo per mulieris ? Quo
omnino mcechari,
pto ut se contineat detineri, nec
enim vivente viro, nisi suo, vocabitur adultera, si
si viva illa alteram duxerit quoniam id qnod ait :
fuerit cum alioviro? At si vir ejus esse ille jam
idem apostolus, Mulier alligata est, quamdiu vir
destitit; nonutique vivente viro vocabituradultera,
ejus vivit ; quod si mortuus fuerit vir ejus, liberata
si fucrit cura alio viro scd nullum habens virum
;

est; cui vult nubal (I Cor. vn, 10, 11, 39) sic intel-
;
nubendo erit cum suo viro. Hoc qui sentit, nonne
ligondum existimas, ut si vir fuerit fornicatus, pro
cernis quam contra Apostolum sentiat?Quod qui-
mortuo deputetur, et uxor pro mortua et ideo li- ;
demnon ipse sentis,sed hocsequitur illaquas sentis.
1
Editi, flagitantibns fratribu snostris etnescientibus. At Muta ergo antecedentia, si vis cavere sequentia ;

Ms&.vocem,nostris, collocant post et nescientitms ; ut iu

his quidem domeslicos et convictores iu flagitantibus, mortuum virum vel moituara uxo-
et noli dicere,
fratribus vero extraueos intelligamus. rera hoc loco debere intclligi etiam fornicantem.
473 LIBER SECUNDUS. 474

Quamobrem secundum doctrinam sanam Mulier autem tibi durum videtur,utpost adulterium recon"
alligala est ,quamdiu vir ejus vivit id est, nondum ;
cilietur conjugi conjux; si fidea adsit,non erit dn-
e corpore abscessit. Mulier enim sub viro, vivo ma- rum.Curenim adhuc deputamus adulteros,quos vcl

rito,juncla est legi; hoc est, in corpore constitut.o. Baptismate ablutos,vel pcenitentiacredimusesse sa-
Siautemmoriuus ftterit, hoc est, in corpore exierit, natos?Hae crimina in vetere Dei lege nullis sacrifi-
evacuala est a lege viri.Igitur vivenle viro, voeabitur ciis mundabantur, quae Novi Testamenti sanguine
ailultera,si fueril cum alioviro.Si atttem mortuus fue- sinedubitationemundantur^etideotuncomnimodo
rit vir ejus,liberata est a lege [
,ut non sit adultera, prohibitum est ab alio contaminatam viro recipere
si fuerit eum alio viro (Rom. vn, 2 et 3). Horo verba uxorem;quamvis David Saulis filiam, quam pater
Apostoli tolies repetita.totics inculcata, vera sunl, ejusdem mulieris ab eo separatam dederat alteri,
viva sunt, sana sunt, plena sunt.Nullius viri poste- tanquam Novi Testamenti praefigurator sine cuncta-
rioris mulier uxor esse incipit,nisi prioris esse desi- tione receperit (JF /ftgr. m,I4):nunc autem postae-
verit. Esse autem desinet uxor prioris.si moriatur quam Ghristusait adulterae, Nec ergo te damnabo;
vir ejus; non si fornicetur. Licite itaque dimittitur vade, deinceps noli peccare ; quis non intelligat de-
conjuxobcausam fornicationis; sed manetvinculum bere ignoscere rr.aritum, quod videt ignovisse Do-
prioris.propter quod fit reus adulterii,qui dimissam niinum amborum,nec jam se debere adulteram di-
duxerit etiam ob causani fornicationis. cere, cujus pcenitentis crimen divina credit misera-
GAPUT V. — Conjugii vinculum morle resolvi,non tione deletum ?
nutemfornicationeetseparationeeonjugum.Sicutemm CAPUT VII.— 6 .Mariti ixvientes in uxores adulte-
manento in se Sacramento regenerationis, cxcom- ras, cum sint et ipsi adulteri Sed hoc videlicet infide-
municatur cujusquam rcus criminis,ncc illoSacra- lium sensus exhorret, ita ut nonnulli modicae fidei
monto caret.etiamsi nunquam reconcilietur Deo:ita vel potius inimici verae fidei, credo metuentes pec-
manente in se vinculo fcedcris conjuga)is,uxor di- candi impunitatem dari mulieribus suis,illud quod
mittitur ob ca.sam fornicationis, nec carebit illo de adulterae indulgentia Dominus fecit.auferrent de
vinculo etiamsi nunquace reconcilietur viro;carebit codicibussuis(a):quasi permissionem peccandi tri-
autem,si mortuus fuerit vir ejus.Reus vero excom- buerit qui dixit, Jam deinceps noli peccare;aut ideo
municatus ideo nunquam carebit regenerationisSa- non debuerit mulier amedico Deo illius peccati re-
cramento,etiam non reconciliatus.quoniamnunquam missione sanari.neoffenderenturinsani.Nequeenim
moritur Deus. Remanet itaque ut, si saperesecun- quibusilludfactum Dominidisplicet.ipsipudici sunt
dum Apostolum volumus, non dicamus virum adul- et eosseveros castitas facit:sed potius ex illo sunt
terum pro mortuo deputandum, et ideo licere nxori hominum numero, quibus Dominus ait, Qui sine
ejus alteri nubere. Quamvis enim sit mors adulte- peccato est vestrum, prior in eam lapidem jaciat. K\si
rium, noncorporis, sed quod pejusest,anima3 non :
quod illi conscientia territi recesserunt, et tentare
tamen et de ista 2 morte loquebatur Apostolus, cum Ghristum atque adulteram persequi destiterunt(Joan
dicebat, Quod simortuus fueritvir ejus, cuivultnubat; vih, 7-ll}:isti autem et aegroti medicum reprehen-
sed de illa sola qua de corpore exitur. Quoniam si dunt, et in adulteras adulteri saeviunt: quibus si di-
perconjugisadulteriumconjugale solviturvinculum ceretur,non quod illi audierunt, Qui sine peccato
sequitur illa perversitas, quam cavendain esse mon- est quis enim sine peccato?sed, Qui sine istopec-
;
stravi, ut et mulier per impudicitiam solvatur hoc cato est,prior in illam lapidem mittat;tum vero for-
vinculo : quae si solvitur, libera erit a lege viri ; et sitan cogitarent.qui indignabantur quod adulturam
ideo, quod insipientissime dicitur, non erit adultera non occiderent, quanta illis Dei misericordia par-
si fuerit cum alio viro, quia per adulterium liberata ceretur, ut adulteri viverent.
est a priore viro. Quod si ita est a veritate devium, CAPUT VIH. —7. Viriadulteri gravius puniendi
ut nullus id, non dico christianus, sed humanus quam adullerx uxores.LexAntonini, viros impudicos
sensus admittat profecto mulier alligata est, quam-
;

diu vir ejus vivit : quod ut apertius dicam, quamdiu

vir ejus in corpore est. Pari ergo forma et vir alliga- i Sic editio Er.nostrisibi plerisque ac melioribus Mss.
consen ieDS. At Lov, qux novi Testamentis snnguine
tus est, quamdiu mulier ejus in corpore est. (Jnde si
Chr> sti sine dubitatione mundontur.
vult dimittereadulteram, non ducatalteram.nequod \a) Ingraecisplerisque exemplaribus nonlegebatur hi-

in illa culpat, ipse committat. Similiter et mulier storia de adultera muliere. Ejus nulla mentio iu com-
mentariis Cbryso?tomi et Theophylae.ti iu Evangelium
si dimittit adulterum, non sibi copulet alterum :
Joannis: tameisi alibi Chrysostomus.Scilicet in homilia
60, eam hisloriam agnoscat.Hieronymus.in
dialogo ad-
alligata est enim, quarndiu vir ejus vivit ; neca lege
versus Pelagiauos,secundo,memiuit illius iu haec verba:
viri nisi mortui liberatur, ut non sit adultera, si multis etgraecis
..In evangelio,ait,secundnmJoannemin
fuerit cum alio viro. et latinis codicibus invenitur de aclultera
muliere quae
«accusata est apud Dominum.» Eusebius Caesariensis,
CAPUT VI. —5. Reconcitiatio post adulterium cum Ecclesiasticae historiae lib. 3,hanc de adultera bistoriam
conjuge resipiscente quam conveniens christiuno. Quod Joanni additam dicit ex Evangelio quod iuscribitur se-
cundum Hebraeos. Fieri potuit tamen quod Augustinus
susnicatur.ut quodprimum in Joanuis verioribus exem-
plaribus exstabat.detractum sit hominum imprudentium
1 Editi, liberata est a lege viri, vox, Btr», hoc loco temeritate, ne mulieribus adulteris,in quas erant seve-
non repetitur in Mss. riores saecularea leges.peccanti licentia et irapunitas in
3 Sic codices At editi, non tamen de ista. Evangelio data putaretur.
 :

475 DE CONJUGIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINI 476

damnari voleniis.Virorum impudici-
seque ac mulieres fugiat et quod in illa factum legunt, etiam sibi
;

tiapejor.Sed cum haec eis dicimus,non solum nihil necessarium esse fateantur. adulteriorum suorum
volunt detrahere severitati ;sed irascuntur insuper medicinam suscipiant,adulterare jam desinant.lau-
veritati, et loquntur atque respondent:Sed nos viri dent in se Dei patientiam,agant pcenitentiam, su-
sumus;an vero sexus nostridignitashanc sustinebit mant indulgentiam.mutent de pcena feminarum et
injuriam.utcum aliis feminis praeter uxores nostras de sua impunitate sententiam.
ei quid admittimus,in luendis pcenis mulieribus CAPUT IX. — 8. Nolens reconciliari adulterxuxori
comparemur? Quasi non propterea magis debeant nonpotest alteri nubere. Quibus consideratis atque
iilicitasconcupiscentias viriliter frenare, quia viri tractatis, si communia conditio,commune malum,
sunt? quasi non propterea magis debeant mulieri- commune periculum, commune vulnus,communi8
bus suis ad virtutis hujus exemplum se praebere, salus fideliter et humiliter cogitetur; non eritturpis,
quia viri sunt?quasi non propterea minus debeant a neque difficilis,etiam post perpetrata atque purgata
libidinesuperari,quiaviri sunt?quasi nonpropterea adulteria reconciliatio coujugum,ubi per claves re-
minus debeant lascivienti carnis servire, quia viri gni coelorum non dubitatur fieri remissio peccatorum:
sunt?Ettamen indignantur,si audiant adulteros vi- non utpost viri divortiumadultera revocetur, sed ut
ros pendere similes adulteris feminis pcenas ; cum post Christiconsortium adulteranon vocetur.Verum
tanto gravius eos puniri oportuerit,quanto magis ad ecce non fiat, nemo compellit, quia forte lex aliqua
eospertinetetvirtutevincere.etexemploregerefemi- hujus saeculi vetat secundum terrenae civitatismo-
nas.Ghristianisequidemloquor,quifideliteraudiunt, dum,ubi cogitata non est abolitiocriminum persan-
Caput mulieris vir (Ephes. v, 33) : ubi se agnoscunt guinera sanctum.Suscipiaturergocontinentia,quam
autem comites esse debere; et ideo ca-
duces,illas nulla iex prohibet in alia non eatur adulteria. Et
;

vendum viro illac ire vivendo, qua timet ne uxor quid ad nos,si nec saltem divina miseratione mun-
sequatur imitando.Sed quibus displicet utinter
isti data marito reconcilietur 1 adultera,dum tamennon
virumet uxoremparpudicitiaeforma servetur, etpo- reconciliatis adulteris,non alia fiant quasi connubia,
tius eligunt,maximequein hac causa,mundi legibus quae convincuntur esse adulteria? Mulier enim alli-
subditi esse quam Christi,quoniam jura forensianon gata est, quarndiu vir ejus vivit (I Cor. vii, 39). Ergo
eiedem quibus feminas pudicitiae nexibus viros vi- consequenter et vir alligatus est, quamdiu mulier
dqntur obstringere;legant quid imperator Antoni- ejus vivit. Haec alligatio facit ut aliis conjungi sine
nus^non utique christianus,de hac reconstituerit, adulterina copulatione non possint.Unde necesse est
ubi maritus uxorem de adulteri crimine accusare non ex duobus conjugibus quatuor adulteros fieri, si et

sinitur,cuimoribu8suisnon prabuitcastitatisexem- illa alteri alteram duxerit 2 .Quamvis

nupserit.et ille

plum,ita ut ambo damnentur.si ambo pariter im- enim sceleratius mcechetur,qui non causa fornica-
pudicos confictus ipse convicerit. Nam supra dicti tionis uxore dimissa alteram ducit:quod genus
imperatoris haec verba sunt,quae apud Gregorianum adulteriicommemoravitMatthB3us:tamen non solum
leguntur(a,) : Sane, inquit, mex litterx nulla parte ipse maechatur,sed,sicutiestapud Marcum.Quinun-
causse prgejudifabunt Neque enim si penes
. te culpafuit que dimiseril uxorem suam M
aliamduxerit, adulte-
ut matrimonium solveretur,et secundum legem Juliam rium commitfit super eam;et si uxor dimiserit virum
Eupasia uxor tua nuberel, propter hoc rescriptum et alii mxchatur (Afarc.x,/2 et 12);etsicuti
nupserit,
meum adultcrii damnaia erit,nisi constet esse commis- est apud Lucam, Onnis qui dimittit uxorem suam, et
sum.Habebunt autem ante oculos hoc inquirere, an ducit alteram,mmchatur;et qui dimissam a viro dnxe-
cum tu pudice viveres.illi quoque bonos mores colendi rit, mo?chatur (Luc.xvi, 18). De quibus te3tiraoniis

auctor fuisti.Pcriniquum enim mihi videtur esse ut pu- jam satis in libro superiore disserui.
dicitiam vir ab uxore exigat,quam ipse non exhibet CAPUT X.— 9. hicontinentium querelas adversus
qux virum damnare, non ob compensa-
res potest et legcm Christi vetandis alteri nubere dimissa adulte-
tionem mutui criminis rem inter utrumque comvonere, ra, frustra objectari. Si incontinentium querelx, ad-
vet causam facti tollere. Sihxc observanda sunt pro- mittantur, permiltenda adultcria in multis casibus.
pter decus terrenae civitatisjquanto castiores quaerit Justior videbitur querelamulieris prxter fornicationem
cceJestis patria et societas Angelorum?Quffi cum ita dimissx et nubere alteri cupientis.Sed respondes mi-
sint,numquid ideo minor est, ac non potius major hi :« Continenter vivere paucorum est et ideo qui ;

et pejor virorum impudicitia,quia inest illis superba « fornicantes conjuges dimiserunt, quoniam non
et licentiosajactantia ? Non igitur exhorreant viri- « possuntreconciliari, tantum se vident periclitari,
quod adulterse Christus ignovit; sed potius cogno -
« ut legem Christi non humanam.sed feralem,pro-
scant etiam periculum suum.et simili morbo labo- nuntient.»0 frater, quantumad incontinenlcs perti-
rantes ad enmdem Salvatorein supplici pietate con- not.multasquerelas haberepossunt.quibus.ut dicis,
legemChristi feralem pronuntient,non humanam.Et
1
Editio Erasniiana, Antonius male refragantibus
: et
tamennon proplerillos Evangelium Christi perver-
omnibua Mss.
Gregoriani vix aliqua nunc suprersunt fragmenta,
(rt)

inter quae illa cernitur Antonini. constitutio totidem ver-

bis, et ex hoc ipso Augustini libro, credinaus, illuc ad- « Editi, reconcilieturaDeo. At Mss. non addunt, a Deo.
jecta. Ejus Parshabetur etiam apud Ulpianuin, § 3, lib. Sola edito Lov.,
* si et illa adultero nupserit, et ille
13 de Aduit. adulteram duxerit.
 ;

477 LIBKR SECrNDUS. 478

tere, vel mutare debemi)9. Te quippe sola eorum rit, sive a moocho, sive a continento dimissa sit

querelapermoveret.qui conjugescausa fornicationis quoniom mulieraUiyutaest.quamdiurirejusvivit.Scxl

si aliasducerenon sinantur
intercedenle dimittunt, : nunc de querelis incontinentium disputamus. Quid
quoniam continere paucorumest, atquead id debnnt enim videtur justius hujus mulierisquerela.quaedi-
laudeadhortari, non lege compelli.Itaque si dimissa cit Dimissasum, nondimisi ;et quoniamcontinere
:

adultera non ducitur altera, justam qnerelam,sicut paucorum est, non me continui,nefornicarernupsi
putas, habebit hominum incontinentia. Sed attende et dicor moechata, quia nupsi ? Numquid propter
quam plura sunt,ubi siquen>la9incontinentium veli- hujusquasijustamquerelam^legemcensebimusmu-
mus admittere.necesse nobis erit adulteria facienda tandam essedivinam, ut istam non judicemus adul-
permittere l
. Quid
enimaliquodiuturno etinsana-
si teram ? Absit. Scd respondebis non eam debuisse
bili morbo corpori9teneaturconjux, quo concubitus dimitti, quia fornicationis nulla causa praecesserat.
impeditur(a) ?quid, sicaptivitas, vel visaliqua sepa- Verum dicis : nam peccatum mariti eju9 Dominus
maritus uxorem, cujus sibi
ret, ita ut sciat vivere expressit, ubiait, Qui dimiserituxorem suam,excepta
copia denegatur censesne admittenda incontinen-
? causa fornicationis, facit eammcechari. Sed numquid
tium murmura, et permittenda adulteria? Quid in ista ideo nubendo postea non peccavit, quia prius
hoc ipso undcintorrogalus e9t Dominus, respondit- dimittendo ille peccavit ? Quid ergo ei prodest,
quae fieri non debere, sed ad duritiarncordisillorum quod de lege Christi rnulier incontinens queritur,
Moysen permisissedari libellumrepudii,etquacum- nisi ut murmurans puniatur ?

quecausadimittere conjugem ? nonne lexChristi in- CAPUT XI. — 11. Objectio alia Pollentii ut sal-
continentibus displicet, qui uxores litigiosas, inju- iem filiorum gignendorum causa licet alteram ducere
riosas, imperiosas, fastidiosas, et ad reddendum de- dimissa adultera. Jam nunc etiam illa videamus quao
bitumconjugaledifficillimas.repudiointerpositoab- alio loco interponene addidisti, neque ad ea respon-
jicere volunt,et alteras ducere ? Jam ergo, quia isto- dere voluisti : ubi te movet, et miseraris hominem
rum incontinentia legem Christi horruit, ad eorum qui cubare cum adultera, etiamsi non incontinentia,
lex Chriati arbitrium commulanda est? certe filiorum procreandorum necessitate compelli-
10. Jam porro si maritum relinquat uxor, vel ma- tur, si non ei licetsic eam dimittere, ut ea vivente
ritusuxorem.noncausafornicationis.sed potiuscon- alteram ducat. Unde recte movereris, si adulterium
tinentiae, silque incontinens cui repudium propter non esset, quamvis adultera viva uxore, alteram
hocdatur quaero utrum noneritadultervel adultera,
; ducere. Si autem adulterium est, ut ea quae sunt
si altericopuletur ?Si,Nonerit,dicitur; Dominocon- disputata docuerunt, quid obtenditur procreando-
tradicitur, cujus haec verba sunt Diclumestautem, :
rum causa filiorum V Non enim propterea flagitio-
Quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum re- rum est permittenda licentia: aut vero tam ca- *

pudii. Ego autem dico vobis quiaomnis qui dimiserit vendum est sine posteris mori.quam eligendum in
uxorem suam, cxcepta causa fornicationis, facit eam posterum vivere ? quod non sinentur adulteri,quos
mxchari ; et qui dimissam duxerit, adulterat {Matth. necesse est post primam mortem secundae mortis
V, 31 et 32). Ecce dimissa est; non dimisit et quia ; aeternitate damnari. Nam procreandorum filiorum
continere paucorum est continentioo cessit et nu- ista causatio, etiam non adult<'ras, sed castissimas
psit et tamen aduller adulteram duxit. Ambo rei,
; feminas, si forte sint steriles, cogit dimitti, et al-
ambo damnandisunt et quoe nupsit viro marito,et ; teras duci quod tibi existimo non placere.
:

eam cujus vivit maritus. Numquid hic le-

qui duxit 12. Quapropter si causa incontinentiae non sunt
gemChristidicimusinhumanam,quaconstituiturrea excusanda adulteria, quanto minus excusantur
tanticriminisatquepunitur, quam vir nullaejuspree- procreandorum causa filiorum ?
cedente fornicatione dimisit, et quia paucorum est CAPUT XII — Nuptias hoc tempore filiorum causa
continere,dimittendo compulit nubere? Cur non hic iis tantum eligendas esse ,qui se continerenon possunt.
dicimus habendum esse pro mutuo.qui male dimit- Illi quippe infirmitati, hoc est, incontinentiae voluit

tendo prior conjugale vinculum rupit ? Nam qua ra- Apostolussubveniri,honestatenuptiarum.Nonenim

tione dicturus es eum rupisse vinculum conjugale, ait, Si filios non habet, nubat sed, Si se non :

qui moechus, non dimisit uxorem et eum

licet sit ; continet, nubat (I Cor. vn, 9). Filiorum quidem
non rupisse, qui etiam castam dimisit uxorem ? Ego propuginccompensaturqundincontinentiaBnubendo
autem dico in utruque manere hoc vinculum, quo ceditur. Nam utique incontinentia vitium est, conju-
mulier alligata est, quamdiu vir ejus vivit, sive con- gium antem non est vitium et ideo fit ;
per hoc bo-
tinens, sivemoechus et ideo moechari eam quae di-
:
num, ut illud veniale sit malum. Cum sint ergo
missanupserit, etmcecharieum quidimissamduxe- nuptiae causa generandi institutae, ea causa fiebanta
Patribus, qui tanlum officio generandi feminis, sed
non illicite, miscebantur. Erat enim tunc queedam
Sola editio Lov., a<lu!teria fienda permittere.
1

Frustra oppitur Gregorii II rescriptum ad Bonifa-

(a) propagamli necessitss, quas nunc non est quoniam :

ciurn,Epistolal3,siveinter Bouifacinnas 126, etmalealias tempus amplectendi, sicut scriptum est, quod utique
Gregorii III quarta quod qnidem Gratiauus iu qua>st. 2,
:

cap. 32, Quod proposuisti, rejicit ut « evangelicee et aposto- tuncfuit ;ettempuscontinendiabamplexu(Eccle.m,5),

« licae doctriaj peuitus adversum » Barouius vero ad ;

an. 726, accipit in meliorem partem, uec Augustino con-

trariam. 1
Lov., aut viro. Caeteri codicei, aut vero.
 . ,

479 DE CONJUGIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINl 480

quori nunc est. Dequo tempore Apostolus loquens rit. Haec namque
quando quidem non solvi-
alligatio
ait : De castero, fratres, tempus breve esl; reliquum tur, etiamsi per repudium conjux a casto conjuge *

est ut et qui habent uxores, tanquam non habentes separetur; multo minus solvitur, si non separata
sint (I Cor. vu, 29). Unde nunc rectissime dicitur, mcechetur.Ac per hoc non eam solvit,nisi mors con-
Qui potest capere, capiat (Matth. xix, 12) : qui autem jugis,non in adulterium corruentis, sed de corpore
se non continet, nubat. Tunc ergo etiam continen- exountis. Quapropter si recesserit mulier ab adultero
tia propter propagationem filiorum in nuptias des- viro, et ei reconciliari non vjlt, maneat innupta et ;

cendebat officio nunc autem vinculum nuptiale

' : si dimiserit vir adulteram mulierem, et eam non
incontinentiae subvenit vitio ut ab eis qui se non ; vult recipere nec post poenitentiam, custodiat con-
continent, non per turpitudinem stuprorum, sed tinentiam : etsi non ex voluntate eligendi potioris
per honestatem conjugiorum, fiat propagatio filio- boni, certe ex necessitate vitandi perniciosi mali.
rum. Cur ergo non dixit Apostolus,si filios non ha- Ad hoc exhortarer, etiamsi uxor esset in languore
bet, nubat ? Quia scilicet hoc tempore continendi insanabili atquediuturno. etiamsi alicubi esset cor-
ab amplexu, non est necesse filios propagare. Et pore separata, quo maritus non posset accedere :

quare dixit, Si se non continet, nubat? Utique pro-
pterea, ne per incontinentiam
Si ergo se continet, nec nubat, nec generet. Si au-
tem se non continet,
neret, aut turpius concumbendo non generet. Quan-
postremo ad hoc exhortarer,etiamsi mulier volens
s
cogatur adulterare. vivere continenter, quamvis contra disciplinam,
quia non ex consensu, tamen pudicum pudica di-
licite nubat, ne turpiter ge- mitteret. Putoenim christianum neminem relucta-
ri, adulterum esse qui vel diu languente, vel diu

quam hoc quod ultimum dixi, nonnulli faciant absente vel continenter vivere cupiente sua uxore,
etiam licite conjugati. Illicite namque et turpiter alteri commixtus est feminae. Sic ergo et dimissa
etiam cum legitima uxore concumbitur, ubi prolis adultera, adulter est cura altera quoniam non ille, ;

conceptiodevitatur. Quod faciebatOnan filius Judae, autille ; sed, uxorem,suam etducit

Omnis qui dimittit
etoccidit illum propterhoc Deus (Gen.xxxvm, 8-10). alteram, mcechatur (Luc. xvi, 18). Quapropter si a
Propagatio itaque filiorum, ipsa est prima et natu- conjugali vinculo immunis minus appetitur vita
causa nuptiarum ac per hoc qui
ralis et legitima : sanctorum, exhorreatur poena mcecborum et timo- ;

propterincontinentiam conjungantur.nonsic debent re saltem frenetur concupiscentia, si amore non

temperare malum suu:n,ut bonum exterminent nu- eligitur continentia. Si enim ubi est timor, operetur
ptiarum, id est,propaginem filiorum,De incontinen- labor ubierat labor.eritet amor.Non enim confiden-
;

tibus quippe loquebatur Apostolus, ubi ait Volo : dum est de nostris viribus sed oratio adjungenda ;

igitur juniores nubere ,filios procreare, matresfamiiias conatibus, ut impleat bonis, qui deterret a malis,
esse, nullam occasionem dare advcrsario maledictigra- CAPUT XIV. — 14. Objectio alia, hac sententia
tia. Jam enim conversx quxdam sunt relro post sata- excludi benignitatem, utmariti velint puniri adulteras.
nam (I Tim. v, 14 et 15). Cum itaque dicebat, Volo quibus mortuis ducere alias possint. Respondeamus
junioresnubere ; hocutiquemonubat propterruinam etiam ad illud.ubi putas maritos ad puniendas adul-
incontinentiue fulciendam. Sed ne forte ab eis sola teras sine ulla miseratione compelli ; cum volunt eas
carnalis concupiscentiae cogitaretur infirmitas, cui mori, si eis vivcntibus non liceteis alteras ducere.
tantummodoessetcorporeconnubiiserviendum,nu- Quam crudelitatem volens exaggerare dixisti : Non
ptiarum autem vel contemneretur vel negligeretur mihi videtur, amantissimepater,hicdivinusessesensus,
bonum ; contiuuosubjunxit, filios procreare ,matresfa- ubibenignitasetpietas excluditur. Itaistud dicis,quasi
milias esse. Qui veroeliguntcontinere,aliquid utique propterea mariti parcere debeant adulteris feminis,
melius eligunt quam est nuptiarum bonum, hoc est, quia licet ducere ut si non licet, non
eis alteras ;

generatio filiorum. Unde si eligitur continentia, ut parcant ut liceat.Quinimoproptereadebentpeccatri-

bono nuptiarum melius aliquid capessatur jquanto cibus praebere misericordiam.ut et ipsi pro suis pec-
potiuscustodiendaest,utadulteriumcaveatur?Cum catis misericordiam, consequantur. Et multo magis
enim dixisset Apostolus, Quod si se non continet, hoceisfaciendumest.quidimissisuxoribusadulteris
nubat: Meliusestenitn,\nqmt,nuberequam uri(\Cor. cupiuntviverecontinenter. Tantoquippedebentesse
vii, 9). Non dixit, Melius est mceehari quam uri. misericordiores, quanto volunt esse sanctiores: utet
CAPUT XIII. — 13. Nolentesreconciliari conjugibus ad castitatem in se ipsis servandam divinitus adjuven-
adulteris, continentiam custodiant. Non est igitur ad tur,dumcastitatemab uxoribusviolatamnecipsihu-
quod exhortemur eos qui reconciliari timent conju •
manitus ulciscuntur.Et maximevoxilladominicaest
gibus adulteris poenitendo sanatis,nisiad custodien- eis in memoriam revocanda Qui sine peccato esl, :

damcontinentiam.Quoniam mulieralligataquamdiu prior in illam lapidem jaciat (Joan. vm, 7). Non. Qui
sive mcechus sive castus virejus vivit, moechatursi sine ipso peccato est, quoniam loquimur de pudicis
alteri nupserit et vir alligatus quamdiu sive moecha
; viris ' sed, Qui sinc pcccato est quod si esse se
; :

sive casta uxor ejus vivit,moechatur si alteram duxe-

1
Sic meliorisnotaeMss. AtLov.. conjux a casta conju-
Germaneu8i8 Mss.,
1 in nuptiarum descendebat offi- ge. Er., co?ijux casto corpore.
cium ? Sic melius Mss. At editi, quomodo loquimur de pu-
* Corbeieneis codex, ne propter incontinentiam. dicis viris.
 481 LIBEH SECUiNDUS. 482
dixerint,se ipsos seducunt.et veritas in eis non est cundum legem Christi illicitum sit, sive adulteram
(I Joan. i, 8).Porro si non se seducunt,et cst in eis occidero.sive llla vivento alteramducore, ab utroque
veritas, non erit in eis cruenta scveritas. Scientes ahstinendumest.non illicitum proillicito faciendum.
enim se non esse sine peccato, dimittunt ut dimit- Si enim facturus estquod non licetjam faciat adul-
tatur eisjnec abeis benignitas et pietasexcluditur '. terium,et non laciat homicidium; ut vivente uxore
Magis enim heec exclurluntur,si peccatis conjugum alteram ducat,et non humanuin sanguinem fundat,
ab eis impetret veniam licentia libidinis, non cura Quod si est utrumque nefarium,non debet alterum
pietatisjid est.ut propterea parcant quia licet eis al- proaltero perpetrare, sed utrumque vitare.
teras ducere.et non potius propterea quia volunt et CAPUT XVI. — iG.Objeclafur incontincntem, si

sibl Dominum parcere. adulterx uxori sux mortem accusando procurarit,

15.Quanto itaque melius, et honestius.christiana veniam accepfurum per Baplismum aut reconcilia-
denique professionedignius,iit parcantadulterarum tionem, quse sibi alioquin perpetuo adultero denega-
sanguini uxorum. quod scriptum est eis dicimus. rentur.Graviora contra Pollentii opinionem excogitari
Dimitle injustitiam proximo tuo, et tunc precanti tibi possc, quam qux ab itlo objeclantur incommoda. Hic
peccata solventur. llomo homini conservat iram, ela video quid dici ab incontinentibus possit : quod vi-
Domino qtueril medelamlSuper homincm similem sibi delicet qui dimittit et vivere permittit adulteram, si
non habet misericordiam,et de peccalis suis deprecatur? alteram duxerit,quamdiu prior illa vivit, perpetuus
Cum ipse caro sit,conservat iracundiamlquis propilia- adulterest.nec agit poenitentiam fructuosam allagi-
bitur peccatis illius (Eccli. xxvm, 2 5); et de Kvan- tio non recedens nec si catechumenus est, ad Ba-
;

gelio, Dimitte, ct dimittetur vobis (Luc. vi, 37; : ut ptismumadmittitur.quoniamabeoquodimpeditnon

possimus dicere, Dimitte nobis debita noslrasicut et mutaturjnec reconciliari pcenitens potest in eadem
nos dimittimus debitoribus nostris (Matlh. vi, 12); et nequitia perseverans si autem accusando adulte-
:

de Apostolo, Nulli malum pro malo reddenles (Rom. ram occiderit, hoc peccatum quoniam transactum
xu, 17):et si qua snnt hujusmodi inScripturis san- est,et in eo non permanet,et si a catechumeno fa-
ctis,quibus,ad ulciscendum quando humanus ani- ctum est, Baptismate abluitur; et si a baptizato,
mus excilatur, quia christianus est, initigatur? pcenitentia etreconciliatione sanatur. Sed numquid
CAPUT XV. — Mariti ad parrendum adulterisuxo- proptereadicturi sumusadulterium nonesseadulte-
ribus non licentia libidinis,sed cura pietatis adducan- rium,quod sinedubio committitur,si conjugeadul-
tur. Quanto,in.|uam, melius ista dicimus, quam ut tera vivente altera ducitur?Sed hoc adulterii genere
dicamus.Tantum adulteras istas dimitlite.et earum exceplo.nempe non dubitasesseadulterium.si quis-
nolitesanguinemquaerere;quidquiddolorisexearum quam ducat viventis uxorem aviro suo per libellum
ilagitiis habetis.consolabuntur vos aliae quas duxe- repudii sine ulla mulieris fornicatione dimissam.
ritis:merito enim velletis istas de viventium numero Quidergo,cum viderit se necad Baptismum admitti,
auferre.si earum vita impedimento esset,quominus ai catechumenus,nec utiliter agere poenitentiam.si

alias duceretis;nuncvero,etiam istis viventibuscum baptizatus hoc fecit,non corrigendo el relinquendo

liceat alia vobis matrimonia providere,quid eas tan- quod fecit,si cum voluerit et potuerit occidere cujua
topere vultia occidere?Haec si dicimus, nonne atten- duxituxorem,uthocscelus vel Baptismate diluatur.
dis quam nostra suasio longe sit acharactere chri- vel pcenitendosolvatur,atque itaetiam illud adulte-
2
stiano : quia et falsum dicimus,eis licere quod non rium non permaneat, evacuata muliere a lege viri
licet, hoc est.istis viventibus ut aliis copulentur; et post mortem viri,sed de transacto quod factum est,
si propterea illis pepercerint, non parcent propter per poenitentiam satis fiat,vel regeneratione delea-
pietatem, sed propteraliarum nuptiarum liberam tur;numquid propterea est accusanda lex Christi,
potestatem. Postremo qusro abs te, utrum marito tanquam compulerit fieri bomicidium,cum sine cri-
christianoliceatvel secundum veteremDeilegem.vel mine fornicalionis repudiatam ducere, dicit esse
Romanis legibus adulteram occidere 3
? Si licet.me- adulterium?
liusest ut ab utroque se temperet.id est, et a licito 17.Hicenim,si parum quid loquamur attendimus,
illa peccante supplicio.et ab illicito illa vivente con- multo graviora dici possunt quam ipse dixisti.Nam
jugio.Quod si alterutrum eligere perseverat,satius tu dum nonvisesse adulteria, si aliae ducantur di-
est ei facere quodlicet.ut adultera puniatur, quam missis adulleris.hoc invenisti :Quoniam si hxc adul-
idquod nonlicet.utipsa vivaillemcechetur.Siautem teriadixerimuscoyenturmaritioccidere adulteras,qua-
quod veriusdicitur,non licet hominichristianoadul- rum vita impediuntur atteras ducere. Atque ut hoc
teram conjugem occidere.sed tantum dimittere;quis exaggerares,dixisti:iVcm mihi videtur ,amantissimepa-
est tam demens qui ei dicat.Fac quod non licet, ut ter,hic divinus essesensus, ubi benignifas et pietasex-
tibi liceat quod nonlicet?Cum enim utrumquese- cluditur.S\ ergo quispiam nolens credere esseadul-
terium quando a marito sine fornicationis crimine
repudiata ab altcro ducitur,et hoc contra te inve-
1
Lov., ne ab eis benignitas excludatur. Cseteri
ve.ro codicea, nsc ab eis, etc, et ex his quidam habent niat,quia isla ratione suadetur hominibus homici-
exctudantur ; alii cum Am. et Fr excluditur. dia perpetrare,et earum maritos,quas eo modo re-
*Corbiensis codex, (Iharitnte Chriati.
8 Sic omues
Mas. At editi vel Romanes legea
pudiataa duxerint,vel insidiis quibus potuerint,vel
aduile-
ram occidere. calumniis appetere, vel aliquibu3 veris criminibug
483 DE CONJUGIIS ADULTERINIS, S. AUGUSTINI 484

accusare et occidere, ut eis mortuis esse possint quis nesciat quamsintrarissimae,qu33 ita pudice vi-
conjugia, quae vivis fuerant adulteria; nonne id vant cum viris.ut etiam&i ab eis dimittantur, alios
exaggerando tibi dicturus cst. Xon mihi videtur, non requirant?Incomparabiliterquippe numerusest
amantissimo frater, hic div.nus esse sensus, ubi ampliorfeminarum,quaecum pudice adh^reant ma-
non solum benignitas et pietas excluditur, sed ritis,tamen si dimissae fuerint a maritis.non diffe-
etiam ingens maliejnitas et impietas excitatur?Quan- runt nubere.Cum ergo orediderint homines Domino
doquidem multo est levins et tolerabilius,ut adulte- dicenti, Omnis qui dimisserii uxorem suam ,prxter cau-
ras mariti,quam ut maritos adulteri occidant. Pla- sam fornicationis.facit eam mcechari;s\ crediderint et

cetne tibi,utpropter vanissimam invidiam,domini- tibi dicenti,muliere fornicante licere viro ejus alte-
cae defensionem sententiaedeseramue,vel eaminsu- ram ducere; quisquis voluerit pronter alias quaslis-

per accusemus.dicentes non debereadulterium vin- bet molestias carereuxore cui junctus est.priuseam
dicari ', etiamsi praeter causam fornicationis repu- moechari faciat,sine fornicatione dimittendo,ut tunc
diata a viro alteri conjugetur.ne maritum ejus a quo ducat alteram.cum fuerit moecha nubendo:ac sic
illa

dimissa estcompellaturoccidere,dum adulterium in a priore peccato quo eam moechari fecit.sive per Ba-
connubium cupit viri prioris morte convertere?Scio ptismum, sive per poenilentiam liberatus, sine suo
hoc tibi non placere.ut propter hanc vanissimam in- adulterio sibi habere videatur, quam post prioris
vidiam, lex Christi, cum vera inveniatur et sana, adulterium,tanquam hincsolutomatrimonii vinculo
dura etinhumana dicatur.Sicitaque non tibi debet alteram duxerit.Quod quidem si fuerit machinatus.et
videriideo negandume?seadulterium,quandouxore uxorem suam mcccham faciet, et ipsequamvis post
adultera vivente altera ducitur,quiapotest maritus adulterium conjugis aliam ducendo moechus erit ;

per hoc cogi adulteram occidere,dum cupit sibi li- nihilque illi proderit quod tibi credidit.et non ei po-
cere illa exstincta alteram ducere.si hoc ea vivente tius qui nullo exceptoait.Owms qui reliquerit uxorem

non licet facere.Quid si enim et illud dicant chris- suamet aliarn duxerit. mactiatur [Luc. xvi, 18).

stianae fidei detractores.cogi homines occidere uxores CAPUT XVHI. — i9. Continentia servanda aut
suas insidiarum sceleribus.quas molestas ferre non conjugalis aut excedentior. Quibusomnibusconside-
possunt, sive diuturno languore laborantes et pati ratis atquetractatis restatutab eis qui haec Qdeliter

concubitum non valentes,sive pauperes. sive steri- audiunt, dicatur nobis quod Domino dictum est: St
les,sivedeformes,aliarumspeducendarum,sanarum talis est causa cum uxore,non expedil nnberc.Qu\bua

opulentarum, fecundarum, pulcherrimarum quia ; et nos quid respondeamus,nisi quod ipse respondit?
eas perpeti nolunt,pra8ter causam fornicationis re- Non omnes capiunt verbum hoc.sed quilms htumest.
pudiare non licet et alteras ducere,ne perpetuo de- Suntenim ennuchi qui de matris ulero sic nati sunt; et
vinctiadulterio,nec baptizari possinl,nec pcenitendo sunt ennuchi quifacli suntab lwminibus;ct sunt eunu-
sanari ? Numquid propterea ne ista homiodiorum chi quiseipsos castraverunt propter regnumcwlorum.
scelera perpetrentur,dicturi sumus, non esseadul- Qui potest capere capiat Motth. xix, 10-121. Ergo
teria,repudiatis praeter causam fornicationis uxori- qui potest cariat,quod non omnes capiunt.Possunt
bus, sibi alteras copulare? autem capere hiquibushocpraestat Dei misericordia
GAPUT XVH. — 18. Incommodum aliud contra occulta,sed justa '.Sed in his omnibus qui se ipsos
Pollentii sententiam.l&xn vero exhoc quod sapis non castraverunt propter regnum coelorum.alii sunt qui

esse adulterium, si vir uxorem causa fornicationi9 in utroque sexu concubitum nesciunt,alii qui experti
et av^rs su". .pav'i-V: quidem i)l .cite,partim veroli-
f
abjecerit,et alteramduxerit;nonne arbitraris caven-
;
;

dum,ne discant viri uxores suas,quas propter alias cite experti.Porro in his qui licite experti sunt,qui-
innumerabiles causas ferre non possunt, moechari dam suntquinonnisi Iic te quidametilliciteet licite.
;

cogere,utab eisvinculo conjugaliper fornicationem, Sunt quippe in eis qui conjugia sua tantum sciunt;
sicut putas, soluto, liceat eis alteras ducere;et ex sunt autem qui et alias feminasas stupraquaelibet.
eo quod illas maechari coegerunt,autBaptismateab- Sedquipostconcubituniconjugum se ipsos castrant
lui, aut poenitendo sanari. quoniam illis et gratia et propter regnumca^lorum.aut morte amittunt conju-
medicina negabitur quamdiu cum adulteris vivent, ges.aut ex consensu cum eis continentiam proliten-
si prioribus praeter causam fornicationis repudiatis tur aut ex necessitate divortiorum,ne vivis conju-
;

alteras duxcrintPNisi fortequisdicat,neminein posse gibus sealiis copulando adulteria perpetrent.cas-

uxorem suain moechari facere,si pudica est et ta- : trant se ipsos proptcr rtguum ccolorum,non ut cla-
men Dommus, Onuns qui dimiserit, inqnit, uxorem riores ibi esse possiut.sed quod aliter ibi esse non
suam,prseter causam fornicati<mis,tacit eam moechari possintmam qui non ista necessitate se continent,

[Matth. v, 33).Utique propterea, quia cum esset pu- sed boni appetitione melioris.possent ibi esse etiam

dica cum viro.tamen dimissa cogitur per inconti- servata pudicitia conjugali, quamvis in praemiis

nentiam vivo priore alteri copulari.et hoc est moe- minoribus, tamen intus. Qui vero
se proptorea
chari.Quod si hoc i3ta non quan-
fecerit, tamen ille continent, quia prioribus conjugibus vivis timent
tum in ipso est facere compulit-,et hoc ei Deus pec- aliis conjugari majorem curam debent gerere pro

catum,etiamsi illa casta permaneat.imputabit. Sed salute,quam gesserunt illi a quibus continentia pro

i Michaeliuus codex, judieari. 1

Lov. sed non infusta. Mss.,et alii sedjusta.
 ;

AHo LlliER SECUNUUS. 4H0

munere delecta esfampliore.Tunc quippeibierunt, pienda quae liberius eligitur continentiae

illius

siadulteri nonerunt.Siautem noncontinent,udulteri praniia, sed sufficit ad cavenda adulteria.

eruntjquia viventibus conjugibus pristinis,non con- CAPUT XX. — 21. Yiri mulieribus pr;ij ire in pudi-
jugibus ulteris, sed udulteris adhacrebunt. Et si a citia debent. Continenliam clericorum qui rlerti siuil

regno ccelorum aberunt, nbi erunt, nisi ubi salvi tnvili proponit viris nolenlibus in divortio 86 ronti-
non erunt? nere. Ilrec autom me de utroque sexu memineris di-
CAPUTXIX.— 20. Conjugesdivorlio separatos a con- cere, sed muxime propter viros, qui proptereasc fe-

jugibus hortatur ad continenliam.Uos igitur allequor^ minin superiores esse arbitrantur.ne pudicitiu pares
ut quod facere deberent, haberent conjuges diu-
si csse dignentur: in qua etiam pr.rirc dcbucrunt, ut
tumo languore marcescentea,vel loco sibi inaccessi. eos ilhe tanquam sua capitasequerentur.Quandoau-
bili absentes,vel animositate illicita continentes;hoc tem lex prohibet adulteria, si obtentu incontinentiae
faciant, si habuerint conjuges adulterina inquina- curnalis inlirmitatis admittatur excusatio, multis
tione sordentes.et propter hoc a suo consortio divor. sub nomine falsae impunitatis pereundi aperituroc-
tiantes - : non alia quaerant conjugia.quia nonerunt casio. Neque enim carnem non habent feminaR, qui-
conjugia,sed adulteria. Cum enim par forma sit in bus viri aliquid tale nolunt licere,quasi eis,quia viri
hoc vinculo viri et uxoris, sicut uxor vivente viro vo- sunt, liceat. Sed absit ut melioris sexus 1
tanquam
cabitur ailultera, si fuerit cum alio viro (Hom. vn, 3) honori debeatur,quod pudori detrahitur;cum honor
ita et virviventeuxorevocabituradulter,si fueritcum justus virtuti,non vitio debeatur.Quinimo cum a fe-
aliu muliere. Etsi enim gravius qui praater causain minis utique habentibus carnem, tantam flagitant
fornicationis, omnis tamen quidimiserituxoremsuam castitatem, ut quando ab uxoribus diutissime pere-
et aliam duxerit, maichatur. Non eos terreat sarcina grinantur, velint eas ab adulterino concubitu incon-
contmentiae: levis erit.si Christi erit; Christi eril.sj taminatas fervorem transigere juventutis (et pluri-
fides aderit, quae impetrat a jubente quod jusserit. majpudicissime transigunt,et maximeSyrae,quarum
Non eos frangat,quod videtur eorum continentia ne. mariti negotiandi quaestibus occupati, juvenes ado-
cessitatis esse,non voluntatis :quia et illi qui eum lescentulas deserunt,et vixaliquando senesad anicu-
voluntate delegerunt.feccrunt eam esse necessitatis- las revertuntur) ; eo ipso evidentius convincuntur
quoniam jam sine damnatione ab illa devia-e non non esse impossibile quod se non posse causantur.
possunt: et qui in eam necessitate contrusi sunt, f'a- Si enim hoc non posset infirrnitas hominum, multo
ciunt eam esse voluntatis, si non de se ipsis, sed de minus id posset eexus inflrmior feminarum.
illoaquoest bonum omne confidunt.Illiadeaincons- 2<i.Unde istos qui virilem excellentiam non putant
cenderunl causa raajoris glorise, ut aliquid ampliuB nisi peccandi licentiam.quanda terremus ne adulte-
invenirent; isti ud eam confugerunt cura salutis no- rinis conjugiis haerendo pereant in esternum, sole-
vissimae, ne perirent utrique pormaneant, utrique
: mus eis proponere etiam continentiam clericorum
in quod pervenerunt ambulent usque in finem, fer- quiplerumque ad eamdem sarcinam subeundam ca-
veant studiis,supplicent volisqua et illis salus cogi- piuntur inviti, eamque susceptam U3que ad debitum
tanda est,ut ab eo quod voluntas arripuit cadere ti- finem, Domino adjuvante,perducunt. Dicimus ergo
raeant;et istis gloria desperandanonest,si in eoquod eis : Quid si et vos ad hoc subeundum populorum
3
necessitas intulit, persistere deligant . Fieri enim violentia caperemini?nonne susceptum caste custo-
potest ut Deo terrente et hortante, convertente et diretis oflicium, repente conversi ad impetrandas
implente, humanus in melius mutetur aflVclus; vires a l)omino,de quibus nunquam antea cogitas-
atque vove.mt sine conjugiis et sine ullo concu-
ita tis ? Sed illos, inquiunt, honor plurimum consola-
bitu atque immunda libidinis attrectatione perse- tur. Respondemua : Et vobis timor multo amplius
verantis9ime vivere, ut etiamsi separata conjugia moderetur .Si enim hoc multi Dei ministri repente
a

locum ducendi alias moriendo aperuerint, clauda- atque inopinate impositum susceperunt, sperantes
tur ex voto quod patet ex licito, et quod erat ne- se illustrius in Christi ha^redilate fulgere; quanto
cessitate coeptum, fiat charitate perfectum. Talibus ma<zis vos adulteria cavendo.vivere continenter de-
profecto id retribuetur, quod qui vel pari con-
illis betis,metuentes non in regno Dei minus lucere,sed
sensu cum conjugibus hoc voverunt, vel nulliscon- in gehenna ignis arderePHaec atque hujusmodieia
jugiis alligati propter majus bonum continentiam ut possumus dicimus.qui quoquo modo a se disce-
delegerunt.Si autem ita se continent, ut si morian- dentibus vel propter adulterium dimissis conjugi-
tur quarum vita conjugari impediuntur, alias du- bus suis,alias volunt ducere, et cum prohibentur,
cere cogitent ;
profecto etiamsi prius ipsi in tali infirmitatem nobis carnis opponunt. Sed jam liber
continentia de corpore abscedant, non eis imputa- etiam iste claudendus est, etrogandus Deus ut aut
tur nisi ad pudicitiam conjugalem, propter quam eos tentari non sinat separationibus conjugum aut ;

non faciunt quod facerent si liceret. Hac quippe itasinat, ut timor periclitantis salutis fiat illia am-
intentione continenter vivere, parum est ad acci- plioris sive probatioris occasio castitatis.

4
Er. et Mss., dilecta est. » Sola editio Lov. : Sed absit hoc a meliori sexu, ut
* In Mss., divortientes. tunguam, etc.
* Er. et Msb., diligant. * Sola editio Lov. : Et vos timor amplior moderetur.
 In librum de Mendacio, vide lib. 1, cap. ultimum, Retrac.Utionum, tom. 1, col. 630, verbis, Item
de Meudacio, usque ad verba. Queestio est de Mendacio. M.

S. AVBELII ACGUSTISl
HIPPONENSIS EPISGOPI

DE MENDACIO
LIBER UNUS ( °>.

In quo quid sit mendacium, et utrum aliquando admittendum sit, exemplis momentisque rationum in utram-
que partem libratis disquiritur. Mendaciorum afferuntur octo genera, iisque discussis et omnimo rejectis statuitur
nunquam esse mentiendum.
CAPUT PRIMUM. — 1. Materise petraclandx dif- bent enim evidentissimam ex pronuntiatione atque
ficultas. Magna quaestio est de mendacio, quae nos ipso jocantis allectu significationem animi nequa-
actibus nostris saepe contur-
in ipsis quotidianis quam fallentis, etsi non vera enuntiantis : quo ge-
bat ne aut temere accusemus mendacium, quod
: nere utrum utendum perfectis animis.alia quae-
sit

non est mendacium aut arbitremuraliquandoesse

; stio est,quam modo enodandam non suscepimus :

mentiendum,honesto quodam et officioso ac mise- exceplis ergo jocis, prius agendum est, ne mentiri
ricordi mendacio '.Quam quaestionem tam sollicite existimetur qui non mentitur.
pertractabimus, ut quaeramus cum quaarentibus :
CAPUT III. — 3. Quid sit nundacium. Ad menda-
utrum autem aliquantum inveniamus, nihil nobis cium an in loquente voluntas fallendi requiratur vel
temere affirmantibus, lectori bene attendenti sati9 su/yinV.Quapropter videndum est quid sit menda-
indicabit ipsa tractatio latebrosa est enim nimis : cium. Non enim omnis qui falsum dicit, mentitur,
et quibusdam quasi cavernosis anfractibus saepe si credit aut opinatur verum esse quod dicit. Inier
intentionem quaerentis eludit modo velut ela- ; ut credere autom atque opinari hoc distat, quod ali-
batur e manibus quod inventum erat, modo rursus quando ille qui credit. sentit se ignorare quod
appareat, et rursus absorbeatur. Ad extremum ta- credit, quamvis de re quam se ignorare novit om-
men sententiam nostram velut certior indago com- nino non dubitet, si eam firmissime credit ' qui ;

prehendent.In qua si ullus error est.cum ab omni autem opinatur, putat se scirc quod nescit. Quis-
errore veritas liberet, atque in omni errore falsitas quis autem hoc enuntiat quod vel creditum animo,
implicet ; nunquam errari tutius existimo, quam vel opinatum tenet 2 etiamsi falsum sit. non men-
,

cum in amore nimio nimia veritatis et rejectione titur. Hoc enim debet enuntiationis suae fidei s ut ,

falsitatis erratur. Qui enim severe rcprehendunt, illud per eam proferat,quod animo tenet.et sicha-
hoc nimium dicunt esse ipsa autem veritas for- : bet ut profert. Nec ideo tamen sine vitio est,quam-
tasse adhuc dicat, Nondum est satis.Sane quisquis vis non mentiatur, si aut non credenda credit, aut
legis, nihil reprehendas, nisi cum totum legeris ;
quod icnorat nosse se putat,etiam?i verum sit: in-
atque minus reprehendes. Eloquium noli quae-
ita cognitum enim habet pro cognito. Quapropter ille
rere multum enim de rebus laboravimus, et de
: mentitur, qui aliud habet in animo, et aliud verbis
celeritate absolvendi tam necessarii quotidianaa velquibuslibetsignificationibusenuntiat.Undeetiam
vitae operis unde aut tenuis, aut prope 2 nulla
; duplex cor dicitur esse mentientis,id est, duplex co-
fuit nobis cura verborum. gitatio: una rei ejus quam veram esse vel scit vel pu-
CAPUT II. — 2. Joci non sunt mendacia. Exceptis tat, et non prolert alteraejus rei quani pro ista pro-
;

igitur jocis,quae nunquam sunt putata mendacia:ha- fertsciensfalsam esse vel putans. Exquo lit u' possit

AD.UOXITIO PP. BENEDICTINORIM.

Liber de Mendacio repurgntus est ope Ms. Colbertini aunorum circiter octingentornm, Germaneusis et Cor-
beiensis antate Eequaiium Colbertino, et veteris codicis Regii, Sorbunici, Victorini, Uigotiani, Michaelini, Pratel-
leusis, Ebrulpbensis, Kegiomentensis, Vaticani, et Belgicornm quinque, sive leoliouum vhrianlium quas ex iis
hauserunt Lovauieuses uecuon au&ilio et com[)aratione editiouuiu Erasmi ac Lovaniensium.
;

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Confes*. /.1, memoratas. M.
(n) Pertinet liber de Mendacio ad annum circiter 395; quandoqnidem nltimum locum obtinet in primo Retra-
ctationum libro, quo recensentur opuscula ab Augustiuo edita aute episcopatum, quem jub tiuem auni 395
adeptus est. Liber iu editis inscribitur, « I)e Meudatio, ad Couseulium :» ai iu scriptis codicibus uomeu Couseulii
qui multis |>ost anuis Augustinum super cadem re contra Priscillauistas consuluit, non prior iste, sed alius tan-
tum, qui hunc subsequitur coutra Meudacium liber, titulo iuditum gerit.
• Sic Mss. Editi autem, et officioso ad miserieordiam 1
Mss.. sic enim firme credit.
mendacio. - In Mss., vel jiHlatum tenet.
* Habent pic Donnulli Mss. Alii vero, unde hactenus 8 Ita Mss. At editi, enuntiationi sux fidei.
prof/rie. Edili, unde httc leuus ac prope.
 :

481) DE MENDACIO, S. AUGUSTINl LlBlill UNUS. 4!)0

falsumdicerenon mcnliens.si putat itaeBfle ul dioit, quod dicit,ad huc tamen dicit ut fallat tanquumsi ;

quamvis non ita sit etut possit verumdicere men-

; homini nonsibi crcdenti dicat iatronosin illavioesse
tiens.siputatfalsumesseet pro vero enuntiat,quam- ubi revera eos esse cognovit.ut illc cui dicit per il-

vis revera ita sit|utenunliat.Ex animi enim suisen- lam viam magispergat.atquc itain iatronesincidat.
tentia, non ex rerum ipsarum veritale vel falsitate dum putat falsum esse quod illo dixerit. Quis ?rgo

mentiensautnon mentiensjudicandusest.Potestita- istorum mentitur; illequielegitfalsum dicorenefal-

que ille qui faisum pro vero enuntiat, quod tamen lat.an ille qui elegit verum diccre ut fallat ? ille qui
verum esseopinatur,erransdiciettemerarius men- : falsum dicendo egit ut verum sequeretur cui dixit,
tiensautem non rcctedicitur; quia cor duplexcum an iste quiverum dicendoegitut falsum sequerelur
enuntiat non habet, nec fallerc cupit, sed fallitur. cuidixit?An forte ambo mentiti sunt;illoquiavoluit
Culpa vero montientis est,in enuntiando animo suo falsum dicere,istequia voluitfallere?An potius neu-
fallendicupiditas sive fallat cumei creditur falsum
; ter eorum mentitus est; ille quia voluntatem habuit
enuntianti; sive non fallat cum ei non creditur ', non fallendi, et ille quia voluntatem habuit verum
velcum verum enuntiat voluntate fallendi|quod non dicendi? Non enim nunc agitur quis eorum peccave-
putat verum. Quod cumei creditur, nonutiquefal- rit.sed quismentitus sit.Cito enim videturille pec.
lit, quamvis fallere voluerit nisi hactenus fallit,
: casse, qui verum dicendo egit ut homo incideret in
quatenus putatur ita etiam nosse vel putare ut latrones : ille autem nonpeccasse,vel etiam bene fe-
enuntiat. ci=3e,qui falsum dicendoegitut homo perniciem de-
4.Quanquam subtilissime quaeratur utrum cum vitaret.Sed possunt exempla ista convcrtt,ut et ille
abest voluntas fallendi, absit omnino mendacium. aliquid gravius eum non vult;
pativelit quem falli

CAPUT IV. — Menliri num aliquando prosit aut li- multienim veraqm-cdamcognoscendosibiintulerunt
ceat. Quid enim quisque falsumloquens,quod
si fal- porniciem, si talia fuerunt ut eos lateredebuerint
sum esse existimat,ideotamen facit.quia putat sibi et istealiquidcommodivelitadipiscieum quem vult
non credi.ut eo modo falsa fide absterreat eum cui falli ; nonnulli enimqui sibi mortem intulissent,si
loquitur, quem sentit sibi nolle credere? Hic enim aliquid mali quod vere contigeratde eharis suisco-
studio non fallendi mentitur, si mendacium est enun- gnovissent, falsum putando sibi pepercerunt ; atque
tiarealiquid aliterquam scisessevelputas:si autom itafalli eis profuit.sicut aliis obfuit vera cognoscere.
mendacium non est nisicum aliquidenuntiatur vo- Non ergo id agitur,quo animo consulendi aut nocen-
luntatc fallendi.non mentituriste,qui propterea fal- di, vel ille falsum dixit ne falleret, vel iste verum

sum loquitur,quamvisnoveritvel putet falsum esse dixit ut falleret sed exceptis commodis aut incom-
:

quod loquitur, ut ille cui loquitur non ei credendo
non fallatur,quia eum sibi non crediturum vel scit
vel putat.Unde si appareat fieriposse utaliquis pro-
pterea falsum dicat, ne fallatur ille cui dicitur exi-
stitaliude contrariogenus.proptereaverum dicentis
modis eorum quibus locuti sunt,quantum ad ipsam
veritatemfalsitatemqueattinet.quEeriturquiseorum
an uterque, neuterve mentitus sit.Si enim menda-
ciumestenuntiatiocumvoluntatefalsumenuntiandi,
ille potius mentitus est qui falsum dicere voluit.et

ut fallat. Quienim verum ideo loquitur,quia sentit dixit quod voluit,quamvis ne fallerel dixerit si au- :

sibi non credi,ideo utique verum dicit utfallat: scit tem mendacium cum volun-
est quaelibet enuntiatio
enim vel existimat propterea talsum putari posse tatefallendi,nonille,sed istementitusest,qui ctiam
quod dicitur,quoniam ab ipso dicitur. Quamobrem verum dicendo fallere voluit : quod si mendacium
cum ideo vcrum dicitutfalsum putetur,ideo verum estenuntiatio cum voluntate alicujus falsitatis.ambo
dicit utfallat.Quserendumergo est.quispotius men- mentitisunt;quiaetillesuam enuntiationem falsam
tiatur :utrumillequifalsum dicit nefallat.an illequi esse voluit, et iste de verasua falsum credi voluit:
verum dicit ut fallat; cumet illesciat velputetfal- porro si mendacium est enuntiatio falsum enun-
sum se dicere.et iste sciat vel putet verum se dicere tiare volentis ut fallat,neuter mentitus est; quia
Jam enimdiximus eumquinescit falsum esse quod et habuit voluntatem falsum dicendo verum
ille

enuntiat,uon mentiri, si hoc putat verum; eumque
potiusmentiri,quietiamverumenuntiat,cumfalsum
putat quiaexanimisuisententiajudicandi sunt.De
: dacium,siid quod verumcredendumvecognovimus,
illisitaque non parvrquaestioest.quos proposuimus:
unum qui scit aut putat se falsum dicere, et ideo
dicitnefallat;velut si aliquamviam noverit obsideri
a latronibus,ettimens ne perillam pergat homo cu-
jussaluti prospicit.eteumscitsibi non credere,dicat
eam viam non habere latrones, ad hoc ut illac non
eat,dum ideo credit latrones ibi esse.quia ille dixit
persuadere,et iste,ut falsum persuaderet,verum di-
omnis temeritas atque omne men-
cere. Aberit igi tur
cum opus estenuntiamus,etid volumuspersuadere
quod enuntiamus. Si autem vel quod falsum est
verum putantes,vel quod incognitum est nobis pro
cognito habentes ', vel quod credendum non est
credentes, vel cum id non opus est enuntiantes,ta-
men non aliud quam id quod enuntiamus persua-
dere conamur non abest quidem temeritatiserror
:

non ibiesse.cui non credere statuit.mendacem pu- sed abest omne mendacium. Nulla enim definitio-
tans:alterumautem quisciensautputansverumesse num illarum timenda est, cum bene sibi conscius

Ms8., sive fallat, sive non, vel cum ei creditw, vel

1
» Plures Msb., vel quod incognitum est nobis
cognitum
cum verum, etc, omissis verbis, cum ei creditur /alsum habenies.
enuntianti. 3 Sic Mbs.
At editi, temeriias et error.

Patrol. XL. 16
491 DE MENDACIO,
est animus, hoc se enuntiare quod verum esse aut
novit, aut opinatur, aut credit,neque velle aliquid,
nisi quod enuntiat, persuadere.
5.Sed utrumsitutilealiquundomendacium,multo
majormagisquenecessaria quasstioest. Utrum ergo
mentiaturquisquisfallendinonhabetvoluntatem,vel
etiam id agitnefallatur cui aliquid enuntiat,quam-
visenuntiationem ipsam falsam habere voluerit,quia
ideo voluit ut verum persuaderet etutrum mentia-;
turquisquisetiam verum volens enuntiat causa
lendi, dubitari potest. Nemo autem dubitat mentiri
eum qui volens falsumenuntiatcausa fallendi
propter enuntiationem falsamcum voluntate ad
endum prolatam, manifestumestesse mendacium.
Sedutrumhocsolumsitmendacium.aliaquaestioest.
CAPUT V. —
Opinio affirmans mentiendum esse
nonnnnquam.Opinio negans esscunquam mentiendum.
Exempla pro mendacio ex Veteri lcstamento allatadi-
scutiuntur. Mentiendi exemplum ex Testamento Novo
nullum suppetere.Thimothei circumcisio nonper simu-
lationem facta.Petrus libenter correetus a Paulo.Au-
ctoritatem mentiendi non magis communis vitx quam
Scripturarum exemplis astrui posse. Interim de hoo
genere, in quod omnes consentiunt, inquiramus
utrum aliquando sit utile falsum aliquid enuntiare
cum voluntate fallendi.Nam qui hoc sentiunt,adhi-
benttestimoniasententiae sua?,commemorantes Sa-
ram cum risisset,angelis negasse quod riserit (Gen
xvm, 15) Jacob a patre interrogatum, respondisse
;
quod ipseessetEsau major filiusejus (Id. xxvn,19),
iEgyptias quoque obstetrices,neinfantesHebra?i na-
scentes interlicerentur,etiam Deoapprobante et re-
munerante mentitas (Exod,\, 19,28) et multa ejus- ;
modi exempla eligentes,eorum hominum mendacia
commemorant.quos culpare non audeas, atque ita
fatearis aliquando esse posse non solum reprehen-
sione non dignum.sedetiam dignum laude menda-
cium. Addunt etiam,quonon solos premant divinis
Libris deditos,sed etiam omneshomines sensumque
communem, dicentes : Si quis ad te confugiat.qui
mendacio luo possit a morte liberari,non es menti-
turus?Si aliquidsgrotus interrogetquodei scire non
expedit,qui etiam te nonrespondente possit gravius
audebisne aut verum dicerein perniciem ho-
affligi;
minis,aut silerepotius quam honesto etmisericor-
di mendacio valetudini ejus opitulari ? Hisatque ta-
libus copiosissime se arbitrantur urgere.ut siconsu-
lendi causa exigit, aliquando mentiamur.
6.Contra,illiquibus placet nunquam mentiendum
multo fortius agunt.utentes primo auctoritate divi-
na, quoniam in ipso Decalogo scriptum est, Fa/swm
testimonium ne dicas (Id. xx, 16) quo genere com-
;
plectitur omne mendacium : quisquis enim aliquid
enuntiat, testimonium perhibet animo euo. Sed ne
quia contendat non omne mendacium falsum
moniumesse appellandum quid dicturus eet ad id
;
quod scriptum est,0s quod mcntilur occidit animam
(Sap.i,ll)? quod ne quis arbitretur exceptis aliqui-
bus mentientibus posse intelligi.alio loco legat,/Vr-
des omncs qui loquuntur mendacium (Psal. v,7).Unde
S. AUGUSTINI 492
ore suo ipse Dominus : Sit, inquit.m ore vestro, Est,
est ; quod autem amplius est, a malo est
Non, non :
(Matth. v,37).Hinc et Apostolus cum exuendum ve-
terem hominem pra?ciperet,quo nomine omnia pec-
cata intelliguntur, consequenter ait, in primispo-
nens, Quapropter deponentes mendacium, loquimini
veritatem (Ephes. iv, 25).
Nec illis quae deveteribus Libris mendaciorum
7.
exempla prolata sunt,terreri se dicunt; ubi quidquid
fal- gestum est, figurate accipi potest, quamvis revera
contigerit quidquid autem figuratefit autdicitur,
:
: qua- non est mendacium. Omnis enim enuntatio, ad id
fal- quod enuntiat, referenda est.Omne autem figurate
aut factum autdictum hoc enuntiatquod significat
eisquibusintelligendum prolatum est.Undecreden-
dum est illos homines qui propheticis temporibus
digni auctoritatefuisse commemorantur,omnia quae
scripta sunt de illis,prophetice gessisse atque dixis-
se : nec minus prophettce eis accidisse,quaecuroque
sicacciderunt.uteodem propbetico Spiritu memoriae
mandanda judicarentur.De obstericibus
litterisque
autem,quia non eas possunt dicere prophetico Spi-
ritu significandi futuri veri gratia,aliud pro alio re-
: nuntiasse Pharaoni, etiamsialiquid ipsis nescienti-
busquodper easactumestsignificavit,progradu suo
dicunt approbatas et remuneratas a Deo. Qui enim
nocendicausamentiri solet,sijam consulendi causa 1
mentiatur, multum profecit.Sed aliud est quod per
se ipsum Iaudabileproponitur,aliud quodin deterio-
riscomparationeprfflponitur.Aliterenimgratulamur
cum sanus est homo,alitercum meliushabet a?gro-
tus.NaminScripturis ipsisjustificata etiam Sodoma
diciturincomparationescelerumpopuliIsrael(E~ec/i.
xvi,52).Et ad hancregulam dirigunt omniamenda-
cia quee proferuntur de veteribus Libris,nec repre-
hensa inveniuntur, vel reprehendi non possunt, ut
autindole proficientium etspe approbcntur, au si-
gnificationis alicujus causa non sint omnino men-
dacia.
8.Et ideo de libris Novi Testamenti.exceptis figu •
ratis significationibus Domini, si vitam moresque
sanctorum et facta ac dictaconsideres,nihil tale pro-
ferripotest,quodadimitationemprovocetmentiendi.
Simulationamque PetrietBarnaba? non solum com-
memorata, verum etiam reprehensa atquecorrecta
est (Galat. n, 12, 13).Non enim,ut nonnulli putant,
exeadem simulationeetiam Paulusapostolusaut Ti-
motheumcircumcidit,aut ipse quaedam riluJudaico
sacramenta celebravit(a) sed ex illalibertate sen-
;
tentia? sua?, qua praedicavit nec Gentibus prodesse
circumcisionem, nec Juda?is obesse.Unde nec illos
astringendos ad consuetudinem Juda?orum,necillos
a paterna deterrendos ccnsuit.Unde illa verba ejua
sunt : Circumcius quis vocatus est? non adducatpras-
testi- puttum.In prxputio quivocatus cstf non circumcida-
tur. Circumcisio nihil est, et prxpulium nihil esl;sed
observatio matuiatorum Dei.Unusquisque in quavoca-
1
Hic in cditis additur, rel proficiendi ; quod a Msi.
abest.
(a) H onymu»,epistola 75 inter Augustinianaa,n.9-i I.
493 LIBER UNUS. 41,4

tione vocatus est, in ea permaneat (I Cor. vn, 18-20). bus in rectam viam revocavit, ne Gcntes per eum ,ju-
Quomodo enim potest adduci praeputium quod prae- dai/are cogerentur ; et ipse 9uae pra?dicationi alte-
cisum est? Sed non adducai dixit, non ita vivat, status est, qui cura putaretur hostis paternarum tra-
quasi prrcputium adduxerit; id est, quasi in eam ditionum, eo quod nolebat eas imponere Gentibus,
partem quam nudavit, rureus tegmen carnis attra- non aspernatus eas ipse more patrio celebrare, sa-
xerit, et quasi Judams esse destilerit sicut alibi : tis ostendit hoc in eis Christo adveniente remansisse,
dicit, Circumcisio tua pnvputium factu est (Rom. n, ut nec Judaeis essent penriciosae, nee Gentibus ne-
25). Rt hoc non tanquam cogcns dixit Apostolus, ccssariae, nec jam cuiquam homi«um salutares.
aut illos manere in praeputio, aut Judaeos in consue- 9. Quod si auctoritas mentiendi nec de antiquis
tudine patrum suorum sed ut neutri in altcram
: Libris proferri potest, vel quianonest mendacium
cogerentur potestatem autem haberet quisque
1
;
quod figurate gestum dictumve recipitur, vel quia
manendi in sua consuetudine, non necessitatem. bonis ad imitandum non proponitur quod in malis,
Neque enim si vcllet Judaeus, ubi nullum perturba- cum proficere cceperint, in pejoris comparatione
ret, recedere a Judaicis observationibus, prohibere- laudatur; nec de Novi Testamenti libris, quia cor-
tur ab Apostolo quandoquidem consilium in eis
;
rectio potius quam simulatio, sicut lacrymae potiu9
permanendi ad hoc dedit, ne superfluis perturbati quara negatio Petri est imitanda.
Judaei, ad ea quae saluti essent necessaria non ve- CAPUT VI. — Mendacium esse iniquitatem, et mor-
nirent. Nequeab illo prohiberetur3i velletquisquam tem animse afferre, nec proinde admitlendum pro cu-
Gentilium ideo circumcidi, ut hoc ipsum ostenderet jusquam salute temporali. Jam illis exemplis, quae
non se detestari quasi noxium, sed indifferenter ha- de communi multo confidentiua
vita proferuntur,
berc tanquam signaculum, cujus utilitas jam tem- asserunt non esse credendum. Prius enim docent
pore praeterisset : non enim, si salus ex eo jam nulla iniquitatem esse mendacium, multis documentis
esset, etiam exitium inde metuendum fuit. Ideoque Litterarum sanctarum, et eo maxime quod scri-
et Timotheus cum in praeputio vocatus esset, tamen ptum est Odisti, Domine, omnes qui operantur ini-
:

quia de Judaea matre ortus erat, et ostendere co- quitalem ; perdes omnes qui loquuntur mendacium
gnatis suis debebat ad eos lucrifaciendos, non hoc (Psal. v, 7). Aut enim, ut solet Scriptura, sequenti

se didicisse in disciplina christiana, ut illa sacra- versu exposuit superiorem ; ut quoniam latius solet
menta quae Legis veteris essent abominaretur, cir- patere iniquitas, intelligamus nominato mendacio
cumcisus est ab Apostolo (Act. xvi, 1 et 3) ut hoc : tanquam speciem J
iniquitatis significare volnerit:
modo demonstrarent 2 J udaeis, non ideo Gentes non aut si aliquid interesse arbitrantur, tanto pejusest
ea suscipere, quia mala sunt et perniciose a patribus mendacium, quanto gravius positum est perdes,
observata; sed quia jam saluti non necessaria post quam odisti. Forte enim odit aliquem Deus aliquanto
ad ventum tanti sacramenti quod per tam longa tem- ,
mitius, ut eum non perdat quem vero perdit, tanto
:

poratotavetusillaScriptura propheticis figurationi- vehementius odit, quanto severius punit. Odit autem
bus parturivit. Nam et Titum circumcideret, curn omnes qui operantur iniquitatem at omnes qui :

hoc urgerent Judaei, nisi subintroducti falsi fratres loquuntur mendacium etiam perdit. Quo constituto,
ideo fieri vellent, ut haberent quod de ipso Paulo quis eorum qui haec asserunt commovebitur illis
disseminarent,tanquam eorum veritati cesserit, qui exemplis, cum dicitur Quid si ad te homo confu-
:

spem salutis circumcisione carnis

evangelicae in giat, qui mendacio tuo possit a morte liberari? Illa
atque ejusmodiobservationibus esse praedicarent,et enim mors quam stulte timent * homines, qui pec-
sine his nemini Christum prodesse contenderent care non timent, non animam, sed corpus occidit,
(Galat. ii, 3,4): cum contra nihil prodessetChristus eis sicut Dominus in Evangelio docet unde praecipit ;

qui eo animo circumciderentur, ut ibi esse salutem ne ipsa timeatur (Matth. x, 28) os autem quod :

putarent ; unde est illud, Ecce ego Paulus dico vobis, mentitur, non corpus, sed animam occidit. His
quiasi circumcidamini,Christus nihil vobis proderit(Id. enim verbis apertissime scriptum est : Os quod
v, 2). Ex hac igitur libertate Paulus palernas observa- menlitur, occidit animam (Sap. i, 11). Quomodo
tiones observavit, hoc unum cavens et prasdicans, ne ergo non perversissime dicitur, ut alter corporali-
3
sinehissaluschristiana nulla putaretur.Petrus au- ter vivat, debere alterum spiritualiter mori ? Nam
tem simulatione sua, tanquam in Judaismo salus et ipsa dilectio proximi ex sua cujusquc 3
termi-
esset, cogebat Gentes judaizare : quod verba Pauli num accepit. Diliges, inquit, proximum tuum tan-
ostendunt dicentis, Quomodo gentes cogis judaizare quam te ipsum (Levit. xix, 18, et Matth. xxn, 39).
(Id. ii, 14)? Non enim cogerentur, nisi viderent eum Quomodo ergo quisque diligit tanquam se ipsum.cui
sic eas observare, quasi praeter illas salus esse non ut praestetvitamtemporalera.ipseamittit aeternam?
posset. Petri ergo simulatio libertati Pauli non est quandoquidem si pro illius temporali vita suam ip-
comparanda. Et ideo Petrum amare debemus liben- sam temporalem perdat,non est jara diligeresicutse
ter correctum, non autem astruere etiam de Pauli ipsum.sed plusquam seipsum quod sunae doctrinae :

auctoritate mendacium qui et Petrum coram omni-

: regulam excedil. Multo minus igitur aeternam suam
Ita Mss. At editi, quam speciem.
1

1 Nonnulli Mss., sert ut neuter in alteram cogerttur. 1 Duo Mss., quam stutti timent.
* Sic M9s. At editi, ut hoc morto demonstraret. 3 Editi, ex sua cujusque dilectione. Abest, rtilectione, a
3
In sola editioue Lov., christiano. Mbb.
 :

493 DE MENDACIO, S. AUGTSTINI 496

alterius temporali mentiendo amissurus est. Tein- sed quam libido procuraverit, aut cui libido consen-

poralem plane vitam suam pro eeterna vita proximi serit. Quai.to autem prasstantior est animus rorpore,
non dubitabit christianus amittere hoc enim prae- : lanto sceleratius corrumpitur. Ibi ergo servari po-
cessit exemplum, ut pro uobis Dominus ipse more- test pudicitia, ubi nulla nisi voluntaria potest esse

retur. Ad hoc enim et ait: Hoc a>t mandatum meum,ut corruptio. Gej te enim si stuprator corpus invaserit,
diligatis invicem sicut cl ego dilexi vos. Majorem dile- qui nec vi contraria possit, nec ullo consilio vel
ctionem nemo habet, quam animam suam ponat pro
ut mendacio devitari, necesse est fateamur, aliena libi-

amicissuis {Joan. xv,12, 13).Non enim quisquam est dine pudicitiam non posse violari. Quapropter quo-
ita desipiens, ut dicat aliud quam saluti sempiternae niam nemo dubitat meliorem esse animum corpore,
hominum consuluisse Dominum vel faciendo quod integritaticorporisintegritasanimipraeponendaest,
praecepit, vel praecipiendo quod fecit. Cum igitur quae in aeternum servari potest. Quis autem dixerit
mentiendo vita aeterna amittatur, nunquam pro cu- integrum animum esse mentientis Etenim libido
?

jusquam temporali vita mcntiendum est. Enimvero quoque ipsa recte definitur, Appetitus animi quo
isti qui stomachantur et indignantur, si nolit aliquis aeternis bonis quaelibet temporalia praeponuntur.Ne-

mendacio perimere animam suam,ut alius senescat mo itaque potest convincere aliquando esse mentien-
in carne; quid,sietiam furto nostro,quid,siadulte- dum, nisi qui potuerit ostendere aeternum aliquod
rio liberari possit aliquis de morte? ideone furandum bonum obtineri posse rnendacio.Sed cum tanto quis-
est, aut moechandum ? Nesciunt enim ad hoc se coge- que ab quanto a veritate disce-
aeternitate discedat,
re,utsilaqueumferathomoetstuprum petat,confir- dit '
; absurdissimum
est dicere, discedendo inde
mans quod sibi collum ligabit, nisi ei concedatur posse ad boni aliquid aliquem pervenire. Aut si est
quod petit, consentiaturpropter animam, sicut ipsi aliquod bonum aeternum quod non complectatur ve-
dicunt, liberaudam. Quod si absurduin et nefarium ritas, non erit verum et ideo nec bonum erit, quia
:

est,cur animam suam quisque mendacio corrumpat, falsum erit. Ut autem animus corpori, ita etiam ve-
ut altervivat in corpore; cum si suum corpus pro- ritas ipsi animo praeponenda est ut eam non eolum ;

ptereacorrumpendum daret, omnium judicio nefa- magis quam corpus, sed etiam magis quam se
riae turpitudinis damnaretur ? Proinde non est in ipsum appetat animus. Ita quippe erit integrior et
ista quaestione attendendum, nisiutrum iniquitas castior, cum ejtis potius immutabilitate, quam sua
sit mendacium.Quod cum supra commemoratis do- mutabilitate perfruetur 2
. Si autem Loth cum ita
cumentis asseratur, videndum est ita quaeri utrum justus esset, ut angelos etiam hospites suscipere
pro alterius salute mentiri aliquis debeat, ac si mereretur, stuprandas filias Sodomitis obtulit, ut
quaareretur utrum pro alterius salute iniquus esse feminarum potius ab eis corpora quam virorum
aliquis debeat. Quod si respuit animae salus, quee corrumperentur \Gen. xix, 8) ;
quanto diligentius
non potest nisi aequitate servari, et se ut prapona- atque constantius animi castitas in veritate ser-
mus non solum alterius, sed etiam nostrae saluti vanda est, cum verius ipse corpori suo, quam cor-
temporali jubet quid restat, inquiunt, quo dubi-
;
pus virile femineo corpori praeferatur ?
taredebeamus nunquam omnino esse menliendum? CAPUT VIII. —
ii.Neque mentiendum studio ser-
Non enim dici potest esse aliquid in temporalibus vandialiosad vitnmaeternam. Quod siquisquam putat,
commodis, salute ac vita corporali majus aut cha- ideo cuiquam pro alio esse mentiendum, ul interim
rius. Unde nec ipsa praeponenda est ventati, quid
si vivat, aut in his rebus quas multum diligit non of-

objici potest propter quod mentiendurn essse con- fendatur, quo possitadasternam veritatem pervenire
tendant, qui aliquando putant oportere mentiri ? discendo: non intelligil priino nuiium esseilagitium,
CAPUT VII. — 10. Nec pud>citix corporalis causa quod non eadem conditione suscipere cogatur, sicut
mentiendum.Libido quid sit. Pudicitiae * quippe corpo- jam superius demonstratum est deinde ipsius do- ;

ris quia multum honorabilis persona videtur occur- ctrinae auctoritatem intercipi et penitus interire 3
, si

rereet pro se flagitare mendacium,ut sistupratorir- eis quos ad lllam perducere conamur, mendacio no-
ruat qui possit mendacio devitari, sine dubitatione stropersuademusaliquando essementiendum.Cum
mentiendum sit facile responderi potest, nullam
: enim doclrina salutans, partim credendis.partim in-
esse pudicitiam corporis, nisi ab integritate animi telligendis rebus constcl ; nec ad eaqua? intclligenda
pendeat qua disrupta cadat necesse est, eliamsi in-
;
aunt perveniri possit, credenda credantur
nisi prius

tactavideatur; et ideo non in rebus temporahbusesse quomodo credendum est ei qui putat aliquando esse
numerandam.quasiquaeinvitis possit auierri.Nullo mentiendum,neforteet tunc mentiaturcum pra?cipis
modoigituranimusse mendaciocorrumpit pro cor- utcredamus ? Unde enim sciri potest utrum et tunc
pore suo, quod scit manere incorruptum, si ab ipso habeat aliquam causam, sicut ipse putat, officio

animo mcorruptio non recedat.Quod cnim violenter mend)icii,existimansfalsa narratione hominem ter-
non praecedente libidine patitur corpus, vexatio po- n m possealibidinecohibcri.atque hoc modoetiam
t ii

tius quam corruptio nominanda est. Aut si omnis ad spiritualiase consulere mentiendo arbitretur? Quo
vexatio corruptio est,non omnis corruptio turpis esl; 1
Sic Ms?. At editi, quanto a vcritate <liscordat : qui au-
1
Mas. Pwlicitia. Et infra plerique cum editione Er. tem mentitur, « veritate discedit: absurdissirnwn est, etc.
habeut, honorabili persona. Alii vero Mss., honorabiti s
Sic Mss. At editi, sua mobiktate perfruetur.
ptrsonx. — Alorel, Eleui. Crit. p. 304, sic legil puctici- :
' Euiho Er., intercipiel penitus interire ; Lov., inci-
tia /uippe corporis, qvasi tnultum. piei penitus interimere. Castigautur ex Msb.
 ;

497 LIBER UNUS. 498

genere admisso atque approt>ato,omnis omnino fidei Autsigraviusputaluraliumocciderequamseipsum,
disciplina subvertitur Bubversa,uec nd intelli-
;
qu;i quid si h;cc conditio martyri proponeretur.ut si nol-
gentiam pcrvenitur, cui capiendaa ista parvuloa nu- letde Christo falsum teatimoniura dioereatque im-
trit : omnis dootrinaveritatia aufertur.ce-
at(|iie ita molare daemonibus.ante oculos ipsius aliusnon qui-
dens falsitati, si mendacio vel of-
licentiosissiina 1
libethomo,8ed paterejua ocoideretur, rogansetiam
ficioso'alicunde penetrandi aperitur locus.Aut enim filium ne id persevcranlia sua (iuri permitteret ?
temporalia commoda.vd propriavel aliena.veritati Nonne manifostum est,illo in testimonii fidelissimi
prajponit.quicumque mentitur; quo quid fieri potest sontentiapcrinanenle.soloshomicidasfuturosfuisse,
perversius ? autoum veritati udipiscendae opitulante qui patremejusocciderent,non illum etiam parrici-
mendacio vult facere idoncum,intercluditaditum ve- dam? Sicut ergo hujus tanti sceleris particeps iste
ritativolens enim cura meutitur csse aptus 2 fit
; ,
non esset.cum olegissct patrem suum potiusab aliis
oum verum dioit inccrtus. niamobrem aut non est interfici,etiam sacrilegum,cujusanima rapereturad
credendum bonis,aut credcndum est eis quos credi- pcenas,quaiu Qdem suam falso teslimonio violare :

mus debere aliquando mentiri, aut non est creden- consensus noneum facerettanti flagitii
sic talis ille
dum bonoa aliquando mcntiri horum trium pri- : participem, si male facere ipse nollet, quidquid alii
mum perniciosum est, secundum stultum ; restat propterea fecissent,quia ipse non faceret.Quid enim
ergo ut nunquam mentiantur boni. tales persecutoresdicunt,nisi, Fac male, ne nos fa-
CAPUT IX. — 12.
Mendacium censcnt quidam ad- ciamus?Qui si vore, nobis facientibus,
non fecis-
hibendum quoremoveat homo stuprumquod ipse abalio sent,nec sic eisnostrosccleresulfragari deberemus.
pateretur.I{efeUiturar</ument.umillorum,etexemplum. Nunc vero quandojam fuciunt.cumistanon dicunt',
Aliena pcccata non ei imputanda quiilla posset leviore cur nobisoum potius,quam soli turpes atquenocen-
suo peccato impedire. Peccantibus non consentire qui tessint?Non enim consensus illedicendus est;quia
eos non vultpeccando cohibere. Vitare peccatumquis- non approbamus quod faciunt, semper optantes, et
que debet levius potius quod suum,quam quod gravius quantumin nobis estprohibentes ne faciant,l'actum-
alienum.Annon mcntiendumut vitetur immunditia cor- queipsorum non solum non committentea cum
poralisJIendacia qux alios Lvdunt,non admittendaut eis, sed etiam quanta possumus detestatione da-

immunditia corporalis vitetur. Sic ista quaestione ex mnantes.

utraque parte considerata atque tractata.non tamen 14. Quomodo, inquis, non cum eis facit, quando
facile ferenda sententia est:sed adhuc diligenter au- illihocnonfacerent,si ipseillud faceret ? Hoc rnodo
diendi quidicunt, nullum esse tam malum factum, frangimusjanuamcum effractoribus.quiasinoneam
quod non in pejoris devitatione faciendum sit ;perti- clauderemus,illi non frangerent :et occidimus homi-
nere autem ad lactahominum,non solum quidquid nos cum iatronibus,
si scire contingat hoc eos esse

faciunt, sed quidquid etiam cum consensione pati- facturos quiaai nos praevenienteseosoccideremus,
;

untur. Unde si exstitit causa ut eligeret christianus illi non occiderent alios.Autsi fateatur nobis aliquis
thurificare idolis, ne consentiret stupro quod perse- parricidium sefaclurum,nos cumeo facimus,sicum
cutor ei,nisi faceret,minabatur;recte videntur quae- possumus eumpriusquam faciat, non interlicimus,
rere cur non eliam mentiretur,ut tantam illam tur- quandoalitorcumvelcohibere velimpedire nonpos-
pitudinem devitaret.Ipsam enim consensionem.qua sumus.Totidom enitn verbis dici potest:Fecisti cura
sestuprum pati mallet.quara Ihurificare idolis,non co,quia hoc non fecisset,si lu illud fecisscs. Ego
ille

passionem dicuntesse, sed factum:quod ne faceret, utrumquemalumfierinollem sed id tantum cavere

:

elegit thurifioare. Quantoigitur mendacium procli- putui ne lieret,quod erat in mea potestate ;alterum
mendacio posset a sancto corpore
vius elegisset, si autem alienum,quod meo pneceptoexstinguere non
tam immane flagitium removere ? potui,meo malefacto irnpedire non debui. Non ergo
13. In quapropositione ista suntquae merito quaeri peccantem approbat,qui pro alio non peccatjet neu-
possunt:utrum talis consensio pro faotohabendasit; trum placet ei qui utrumque nollet admitti sed il- :

aututrum consensio dicenda sit quae non habet ap- lud quod ad se pertinet, etiam potestate non perpe-
probationem ;aut utrum approbatiosit, cuin dicitur, trat quod autem ad alterum, sola voluntate conde-
;

Expedit hoc pati potius quam illud facere et ulrum ;

mnat.Etidcoproponentibusillam conditionem atque
recteille feceritthurilicare quam stuprum pati et ;
dicentihus,Si non thurificaveris,hoc patieris si rc- ;

utrum mentiendum esset potius,si ea conditio dare- spondisset,Ego neutrum eligo,utrumquedetestor,ad

tur,quam thurificandum.Sed si talis consensio pro nihil horum vobis consentio : inter haec verbaatque
facto habenda est, homicidae sunt etiam qui occidi talia,quae ccrtc quoniam vera essent,nulla ejus con-
malueruntquam falsum testimonium dicerejet quod sensio, nulla approbatio teneretur quaecumque ab
;

est homicidium gravius, in se ipsos. Cur enim hoc eispassu°cssot,illideputaretur injuriarum acceptio,
pacto non dicatur,quod ipsi se occiderint;quiaele- illiscommissiopeccatorum.Debuilne igitur,aitquia-
gerunt hoc in se fieri,ne facerent quod cogebantur? piam, stuprumperpeti potius quam thurificare? Si
quoeris quod debuerit, neutrum debuit. Si enim

* In M9s., velut officioso. 1

Sic mclioris notae Mss. At editi, cum ista dicunt
«Nonnulli Mss., apertus. Forte legendum, opertus. omisso, non.
499 DE MENDACIO, S. AUGUSTINI 500

dixero aliquid horum debuisse; aliquid horum ap- dus fit sed peccato, quo ea cum posset noluit evi-
; '

probabo,cum improbem utrumque. Sed si quaeritur
quod horumpotius debuitevitare,qui utrumquenon
potuit, sed alterutrum potuit: respondebo,
peccatum potiusquamalienum;etlevius potiusquod
suum.quam gravius quod Hlienum.Ut enim salva di-
ligentioreinquisitione interim concedam graviuses-
tare.Nullum enim peccatum esset, quidquid propter
illaevitanda factum esset. Propter haec igitur evi-
suum tanda quisquis mentibus fuerit, non peccat.
16. An aliquaetiam mendacia excipienda sunt,ut
satius sit hancpati,quam illa committere ? Quod si
ita est.non quidquid factum fuerit ut illa lmmundi-

se stuprum quam thurificationem:illa tamen ipsius tia evitetur,non est peccatum quandoquidem sunt :

erat,illud alienum factum,quamvis id ipse perpete- quaedam mendacia quae gravius sit admittere,quam
retur;cujusautem factum,ejuset peccatum.Quamvis illa pati. Xam si aliquis ad stuprum quaeratur, qui
enim gravius sithomicidium quamfurtum;pejusest possit occullari mendacio,quis audet dicerenectunc
tamen facere furtum, quam pati homicidium.Itaque esse mentiendum? At si tali mendacio possit latere,
si cuiquam proponeretur,ut si furtum facere nollet, quod alterius famam laedat, ejus immunditiae falso
interficeretur,hocest,committeretur in eum homici- crimine ad quampatiendam ille quaeritur;tanquam
dium;quia utrumque evitare non posset, id evitaret si dicatur quaerenti,nominato aliquo casto viro atque
potius quod suum peccatum esset,quam quod alie- ab hujusmodi flagitiis alieno,Vade ad illum, et ipse
num. Nec ideo et illud ejus fieret,quia in eumcom- tibi procurabit quo libentius utaris,novitenim tales
mitteretur,etquiaid possetevitare,sisuumvelletad- et diligil;atqueita iste ab eo quem quaerebat.posset
mittere. averti:nescio utrum alterius fama mendacio violan-
15.Totus itaque hujus quaestionis nodus ad hoc da sit,nealterius corpus aliena libidine violetur. Et
adducit,ut quaeratur utrum alienum nullum pecca- omnino nunquam pro aliquo mentiendum est, eo
tum,quamvis in te commissum,tibi imputetur,si le- mendacio quod alterum laedat; etsi levius laeditur,
viore tuo peccato id possis evitare, nec facis *
; an quam ille,nisi ita mentireris,laederetur. Quia nec pa-
exceptaest omnis immunditia corporalis.Nemo enim nis alienus invito, quamvis valentiori, auferendus
aliquem immundum fieri dicit,si occidatur,autmit- est,ut alatur intirmior nec innocens invitus virgis
;

tatur in carcerem, aut in vinculis habeatur, aut fla- caedendus est,ne alius occidatur.Plane si velint fiat;
gelletur.caeterisque tormentis et cruciatibus affliga- quia nec laeduntur, cum ita volunt.
tur, aut proscribatur damnisque afliciatur gravissi- CAPUT X.— Mendaciumin doctrina religionh nun-
mis usque ad ultimam nuditatem.autexspolietur ho- guam adhibendum. Sed utrum etiam volenti3 fama
noribus atqueingentes accipiatcontumeliasper quae- falso stupri crimine laedenda
sit, ut ab alterius cor-

cumque convicia quidquid horum quisque injuste

:
pore stuprum avertatur.magna quaestio est. Et nes-
passus fuerit,nemoesttam demensqui eum immun- cio utrum facile reperiatur quomodo justumsit vo-
dum fieri 2
dicat.At sifimoperfundatur ,aut sitaleali- lentis famam falso stupri crimine maculari, quam
quid ei per os infundatur vel inculcetur, patiaturve ipso stupro corpus inviti.
muliebria;omnium fere sensusadhorret,et conspur- 17. Sed tamen si talis optio proponeretur ei qui
catum 3 atque immundum vocant. Ita igitur conclu- thurificare idolis.quam muliebria perpeti maluit,ut
dendum est,ut quaecumque aliena peccata,exceptis si illud velletevitare,famam Chnsti aliquo mendacio
iis quas immundumfaciunt in quem committuntur, violaret ; insanissimus esset, si faceret. Plus etiam
non evitet quisque peccatis suis,neque pro se,neque dico.quia insanus esset,si alienae libidinis evitandae
pro quoquam,sed easufferat potius fortiterquepatia- causa,ne idineofieretquodnullasuam libidinepate-
tur ; etsi nullis peccatis suis ea debet evitare, neque retur.Christi Evangelium laudibusin-
falsis Christi

mendacio :illa veroquae ita committuntur inhomi-
nem.ut eum faciant immundum,etiam peccatis noa-
trisevitare debeamus;acper hocnecpeccatadicenda
sint.quaeproptereafiuntutillaimmunditiadevitetur.
Quidquid enim ita fit, ut nisi fieret, juste reprehen-
deretur, non est peccatum.Ex quo conficitur ut nec
illa immunditia vocanda sit, quando evitandi eam
nulla facultas est:habet enim etiamtunc quod
falsaret;raagis evitansalienam corruptionem incor-
poresuo,quamindoctrinasanctificationisanimarum
atque corporum corruptionem suam. Quamobrem a
doctrina religionis,atque ab eis omnino enuntiationi-
bus,qu33 propter doctrinam religionis enuntiantur,
cumilladocetur etdiscitur,omniapenitus mendacia
removendasunl.Nec omninocausa inveniri pos"
ulla
recte se credatur, cur in rebus talibus mentiendum sit :

agat qui ea patitur, ut patienterferat quidquid non quandonec ideoineadoctrinamentiendum est.utad

potest evitare.Nullus autem recteagens immundus eamipsam quisquefacilius perducatur.Fracta enim
fieri potest quolibetcontagio corporali.Immudusest vel leviter diminuta 2 auctoritate veritatis,omnia du-
enim anteDeum omnis iniquus. Mundus ergo est bia remanebunt : quae nisi vera credantur, teneri
omnisjustus etsi non ante homines, tamen ante
;
certa non possunt.Licet igitur vel dissertori ac dis-
Deum, qui sineerroro judicat. Proinde nec cum ea putatori atque prasdicatori rerum aeternarum, vel
patitur.dataevitandi potestate,contactu ipsoimmun- narratori vel pronuntiatori rerum temporalium ad
1 Sic Mss. At editi, ne facias.
aediticandam religionem atquepietatem pertinentium
Quatuor Giillicani Mss.,/4i sifieri dicat,aut
i sl tal",elc.
Paulo oost unus e\alic&uis,vel inculcetur. Sed si patiatur
muliebria,quod omnium fere sensus abhoi-ret. 1
ln Mss., sed peccate dum ea cumposset.
» In Mss., constupratum. 1 Aliquot Mss., demota. Alii, deminuta.
 «01 LIBER UNUS. 302

occultare in temporc quidquid occultandum vide- mens nec sensus nccopinatiosuafidcsve renuntiat.
tur : mentiri autem nnnquam licct; ergo nec oc- Utrum ergo non sibi obsit, qui hoc modo alleri pro-
cultare mentiendo. dest ; an illa compcnsatione non obsit sibi, qua pro-
CAPUT XI. —
Mmdacia etiam removenda qux
18. dest alteii.magnaqueestio est. Si ita est.consequen-
aut alteri obsunt,uut ipsi mentienti.Mcntiens et men- ter etiam sibi prodosse dcbet per mcndacium quod
dax difterunt. Hoc primilus et firmissime constituto, conncxa sunt.et istisconcessisne-
nulli obest.Sed ea

de mendaciis seourius quaeritur.Sed conse-

cceteris
quenter etiam videndum est,removenda esse etiam
omnia uiendacia quae aliquem laedunt injusterquiu
nulli est injuria vel levior inferenda, ut ab alio
gravior repellatur. Nec illa
sunt admittenda men-
cessario trahunturqufe multum conturbant.Si enim
quaeratur quid obsithomini copiissupcrfiuisredun-
danti,sideinnumeris millibusfrumentorum amittat
unum modium,qui tamenmodius possit ad necessa-
rium victum prodesse furanti consequenserit utet
:

dacia, quae quamvis non obsint alteri, nulli tamen furtum sine reprehensione fieri possit, et falsum te-
prosunt, et obsunt eis ipsis qui gratis mentiuntur. stimoniumsinepeccatodici.Quoquiddicipotestper-
Ipsi enim proprie mendaces diccndi sunt. Interest versius?An vero si aliusfuratus eseetillummodium,
enim inter mentientem atquemendacem. Nam men- et tu vidercs, interro^atusque esses,mentireris ho-
tiens est etiam qui mentitur invitus: mendax vero neste pro paupere.et si id pro tua paupertate facias,
amat mentiri, atque habitat animo in delectatione culpaberis?quasiampliusalium quam te diligerede-
mentiendi '. Juxta ponendi sunt et qui de menda- beas. Utrumque ergo turpe atque vitandum est.
cio volunt placere hominibus, non ut alicui faciant 20. Sed fortassis exceptionem addendam quis
injuriam vel inferant contumeliam jam enim su- ;
putet, ut sint quaedam honesta mendacia, quee non
pra hoc genus removimus sed ut suaves sint in ; solum etiam nonnulli prosunt,
nulli obsunt, sed
sermonibus suis. Isti ab illo genere in quo menda- exceptis his quibus crimina occultantur et defen-
ces posuimus.hoc differunt, quod illos mentiri de- duntur ut ideo sit illud turpe mendacium, quod
:

lectat, gaudentes de ipsa fallacia istis autem pla- : quamvis furtum ta-
nulli obsit, et prosit pauperi,
cere libet de suaviloquio, qui tamen veris mallent men autem ita nulli obesset et prodes-
occultat ;si
placere ;sed quando non facile inveniunt vera quse set alicui, ut etiam nullum peccatum occultaret at-
grata sint audientibus,mentiri eligunt potiusquam que defenderet, turpe non esset. Velut si quispiam
tacere.Difficile esttamen ut isti totam narrationem pecuniam suam te vidente absconderet.ne per fur-
falsam aliquando suscipiant; sed plerumque veris tum aut vim amitteret, atque inde interrogatus
falsa contexunt, ubi suavitas eos deserit. Haec au- mentireris neque obesses cuiquam, et ei prodes-
;

tem duogenera mendaciorum non obsuntcredenti-
bus, quia nihil de doctrina religionis veritatisque
falluntur, aut de ullo commodo
Sufficitenimeis ut judicent
tur, et fidem habeant homini
mere existimare mentientem. Quid enim obest, si
credat patrem aut avum alicujus virum bonum
ses cui opus erat illud occultum *, et nullum pec-
catum mentiendo texisses. Non enim quisquam
vel utilitate sua. peccat abscondendo rem suam, quam timel amit-
fieri potuisse quoddici- tcre. Sed si propterea non peccamus mentiendo,
quem non debent te- quia nullius peccatum tegentes, et nulli obsumus,
et alicui prosumus, quid agimus de ipso peccato
mendacii ? Ubi enim positum est,Ne furtum feceris ;

fuisse.etiamsinon fuitjaut usque ad Persas militan- ibi positum est,iVefalsnm testimonum dixeris (Exod.
do pervenisse, etiamsi a Roma nunquam recessit? xx, 15, 16). Cum ergo singula prohibeantur, cur fal-
Ipsis autem mentientibus valde obsunt illis qui- : sum testimoniumtunc est culpabile.si furtumtegat,
dem, quia sic deserunt veritatem,ut fallacia laeten- velaliquodaliud peccatum;siautemnulladefensione
tur istis, quia se malunt placere, quam verum 2
; . peccati per se ipsum fiat, non est culpabile, cum
CaPUT XII. —
19. Mendacium quod et nulli obest ipsum furtum per se culpabile sil,et caeterapeccata ?
et alicui prodest an adkibendum.An mendacia qusedam An occnltare peccatum 2 non licet, facere licet ?
honcsta,qux nonnulli prosunt et nulli obsunt.Mentiri 21. Quod siabsurdum est, quid dicemus ?An fal-
annon sempersitfalsum testimonium dicere. Istisgene- sum testimonium non est,nisi cum quisque itamen-
ribua sine ulla dubitatione damnatis,sequiturgenus titur, ut aut crimen confingat in aliquem, aut ali-

mendacii tanquam gradatim ad meliora surgentibus, cujus crimenoccultet,autquoquo medo quemquam

quod benevolis et bonis vulgo tribui solet, cum ille in judicio ? Videtur enim testis judicineces-
premat
qui mentitur,non solum alteri non obest, sed etiam sarius ad causae cognitionem.Sed si haclenustestem

prodest alicui. De isto genere est tota contentio, Scriptura nominaret.nor. diceret Apostolus,/ni>tfm-
utrumne sibi obsit, qui sic prodest alteri, ut faciat mur ct falsi lestes Dei, si testimonium diximus adver-
contra veritatem. Aut si veritas illa sola dicenda est, sus Dcum, quia excitaverit Christum, quem non exci-
quaeipsasmentesintimoatqueincommutabililumine tavit (I Cor. xv, 15). Ita enim ostendit falsum testi-
illustrat facit certe contra aliquod verum, quia etsi
; monium esse mendacium, etiamsi in cujusquam
falluntur corporis sensus,contra verum tamen facit, falea laude dicatur.
qui dicit aliquid ita esse, vel non ita, quod ei nec CAPUT XIII. — An mentiendum ne prodatur vel
homicida, vel innocens quassitus ad mortem. Firtnus
1 Aliquod Mss., in dilectwne mentiendi.
* Sola editio Lov., placere hominibus, quam verum 1
Quidain Mss., occultari.
dicere. * Hic editi et quidam Mss. addnnt, mentiendo.
503 DE MENDACIO, S. AUGUSTINI 504

episcopus Thagastensis,nec vult mentiri,nec ut hominem ut caveas etiam mendacium?Evitato enim mendacio.
qusesilum prodat tormentis adigi potest. Quid respon- omne testimonium falsum sive omne men-
effugies ;

deat interrogatus et sciens ubi sit ille qui ad mortem dacium ^it lalsum testim jnium, sive non omne evi- :

quseritur. An forte tunc dicitfalsum testimonium qui tatoautem falso testimonio quod tu esse intelligis,
mentitur, cum aut peccatum alicujus vel fingit vel non effugies omne mendacium. Quanto ergo fortius,
tegit,aut alicui obestquoquo modo?Si enimmen- quanto excellentius dices: Nec prodam,nec mentiar ?
dacium quod adversus vitam cujusquam teinpora- 23. Fecit hoc episcopus quondam Thagastensis *

lem dicitur detestabile est, qnanto magis quod ad- Ecclesiae, Firmus nomine, firmior voluntate. Nam
versus vitam aeternam ? sicuti est omne mendacium, cum ab eo quaereretur homo jussu imperatoris per
si in doctrina religionis fiat. Et ideo falsum testi- apparitores ab eo missos, quem ad se confugien-
monium vocat Apostolus, si quis de Christo,etiam tem diligentia quanta poterat occultabat ; respon-
quod ad ejus laudem videtur pertinere, mentiatur. dit quaerentibus nec mentiri se posse, nec homi-
Si autem mendacium sit, quod neque cujusquam nem prodere, passusque tam multa tormenta cor-
peccatum aut contingat aut tegat,nec a judicequae- poris (nondum enim erant Imperatoreschristiani),
ratur, et nulli obsit et prosit alicui nec falsum ;
permansit in sententia. Deinde ad Imperatorem
testimonium esse, nec reprehensibile mendacium? ductus, usque adeo mirabilis apparuit, ut ipse ho-
22. Quid ergo, si ad christianum homicida con- mini quem servabat, induigentiam sine ulla diffi-
fugiat,aut videat quo confugit et de hac re inter- ;
cultate impetraret. Quid hoc fieri potest fortius at-

hominem
rogetur ab eo qui ad supplicium quaerit que constantius? Sed ait quisquam timidior Pa- :

hominis interfectorem?mentiendum est?Quomodo ratus esse possum ad queelibet ferenda tormenta,

enim non tegit peccatum mentiendo, cum ille pro vel etiam mortem obeundam, ne peccem cum au- :

quo mentitur,peccatum sceleratum admiserit ? An tem peccatum non sit neque cui-
ita mentiri, ut

quia non de peccato ejus interrogatur, sed de loco quam obsis, neque falsum testimonium dicas, et
ubi lateat? Ergo mentiri ad tegendum cujusquam prosis alicui ; stultum est et grave peccatum, vo-
peccatum, malum est mentiri autem ad tegen-
;
luntarie frustra sustinere tormenta,et fortassisuti-

dum peccatorem, non est malum ? Ita sane, ait lem salutem ac vitam incassum saevientibus pro-
quispiam non enim tunc peccat quisquam, cum
:
jicere.A quo quaero cur timeat quod scriptum est,

evitat supplicium sed cum facit aliquid dignum

;
Falsum testimonium non dices (Exod, xx,16) etnon ;

supplicio. Pertinet autem ad disciplinam christia- timeat quod Deo dictum est, Perdes omnes qui lo-
nam, ut neque de cujusquam correctione despere- quuntur mendacium (Psal. v, 7)? Non, inquit scri-
tur, neque cuiquam poenitendi aditus intercluda- ptum est.Omne mcndacium sed ita intelligo, ac si:

tur. Quid, si ad judicem ductus de ipso loco ubi se sit scriptum, Perdes omnes qui loquuntur falsum

ille occultet interrogeris ? dicturus es, aut,Non ibi
est,ubi eum scis esse aut, non novi et non vidi,
;
quod nosti et vidisti ?Dicturus ergo es falsum tes-
testimonium. At nec ibi dictum ,est, Omne falsum
testimonium. Sed ibi positum est, inquit, ubi cae-
tera quae omni modo mala sunt. Numquid et illud

timonium, et occisurus animam tuam, ne occida- quod ibi est, Non occides (Exod. xx, 13)? Quod si
tur homicida ? An usque ad conspectum judicis omni modo malum est, quomodo ab hoc crimine
mentieris, judice autem quaerentc jam verum di- excusabuntur justi, qui post legem datam multos
ces, ne sis falsus testis ? Ipse igitur hominem pro- occiderunt ?Sed respondeturquod non ipseoccidat,
ditione occisurus es. Etiam proditorem quippe di- qui justi alicujuspraecepti minister eat.Horumergo
vina Scriptura detestatur. An forte proditor non timorem sic accipio, ut tamen illum laudabilem
est,qui judici interroganti verum indicat ; essetau- virum, qui nec mentiri voluit, nec hominem pro-
tem proditor, si quemquam ad exitium ultro defer- dere, et melius arbitrer intellexisse quod scriptum

ret?Quid, si de justo atque innocente ubi lateat est, et intellectum fortiter implevisse.
Bciens a judice interrogeris, qui tamen ad mortem a 24.Sed venitur aliquandoadhujusmodiarticulum,
majore potestate jussus est rapi, ut ille qui inter- utnon mterrogemur ubi sit illequi quaeritur, neque
rogat exsecutor sit legis, non conditor ? an ideo non coganmr ut eum prodamus, si sic occultatus est, ut
eritfalsumtestimoniumquodproinnocentementieris, inveniri lacile nisi proditus nequeat : sed quaeritur
quia nec illejudex, sed exsecutor interrogat ? Quid, a nobis utrum illo loco sit, an non sit. Ubi si eum
si ipse conditor legis interroget, aut quilibet judex esse scimus, tacendo eum prodimus ; vel etiam di-

iniquus ad supplicium quaerens innocentem? quid cendo nequaquam nos esse dicturos,utrum ibi sit,
facies? falsus testis, an proditor eris? An ille erit an non sit ex hoc enim colligit ille qui quaerit, ibi
:

proditor,qui justojudici habentem homicidam ultro eum esse, ubi si non esset, nihi) aliud ab eo qui
detulerit ; et ille non erit, qui judici injusta ubi la- mentiri nollet.nec hominem prodere, nisi eum non
teat innocens quem quaerit occidere, interroganti ibi esse responderelur.Ita per nostram vel taciturni-
indicaverit eum qui se fidei ejus commiserat? An tatem vel talia verba homo proditur, ut intret qui

jnter crimen talsi testimonii etproditionis dubiusin- quaerit, si potestatem habet, et inveniat eum : qui
certusque remanebis? An tacendo,velprofitendo te tamen ab ejus inventione mendacio nostro posset
non esse dicturum, certus utrumque vitabis ? Gur 1
In veteri Germanen9i codice,Thagasensis. In Colber-
crgo non hoc facias.priusquam ad judicem vcnias, tino, Tegasensis.
 ;

80;i LIBER DNUS. 506

averti. Quapropter si ncscisubi sit, nulla est causa quae non sit in co genere immunditiaj, de quo nunc

OCOUltandffl veritatis, sod tc nescire fatcndnm est. agimus, aliaquacstio est :non cnim jam do mendari!
Si autem scis ubi sit, sivc ihi sit ubi qiucritur, sivc quaeritur ; sed quaeritur utrum alicui faciendasitin-
alibi non est dicendum.cum qiixsUumfueritutrum
;
juriaotiam non per mendacium.ut illa ab altcroirn-
ibi sit, an non sit, Non dico ([iiod quaeris sed di- : munditia depellalur. Quod nullo modo putaverim :

cendum, Scioubi sil.sed nunquam monstrabo.Nam
si de uno loco non respondeas, et tc non esse pro-
diturum fatcaris tale est ac si euindem locum di-
;
quanquam proponantur levissimae injuriae, veluti
est illa quam de uno modio arnisso supra comme-
moravi et multum perturbent, utrum non debea-
;

gito ostendas movetur enim certa 9uspicio. Si au-

:
mus facere cuiquam vel talem injuriam, si ea po-
tem primo fatearis te scire ubi sit, sed non dicere; test, alius, ne stuprum patiatur, defendi aut mu-

potest fortasse ab illo loco iuquisitor avcrti et tibi niri. Sed, ut dixi, alia quaestio est.
jam incumbere.utubi estate prodatur.Pro qua fide CAPUT XV. — Auctorilates divinx, quibus menda-
atque humanitate quidquid fortiter tuleris, non cium prohibetur, alianue prxcepta ex factis sancto-
solum non cuipabile, sed etiam laudabile judica- rum intelligenda. Prsereptum prxbcndi alferam ma-
tur exceptis duntaxat his quae si passus fuerit
: xillam perrutienti. Prxceptum non jurandi omnino.
homo, non fortiter, sed impudice ac turpiter pati Prsereptum non rogitandi de crastino. Prxceptum ne
dicitur. Hoc est enim ultimum mendacium, de Apostoli secum aliquid portent in via. Nunc illud
quo diligentius tractandum est. quod instituimus, peragamus utrum mentiendum :

CAPUT XIV. — 25. Mendaciorumortogenera. Nam sit, si etiam inevitabilis conditio proponatur, ut
primumestadevitandumcapitalemendaciumlonge- aut hoc faciamus, aut stuprum patiamur, vel ali-

que fugiendum, quod fit in doctrina religionis ad : quam exsecrabilem inquinationem ; etiamsi men-
quod mendacium nulla conditione quisquam debet tiendo nulli faciamus injuriam.
adduci. Secundum autem, ut aliquem laedat injuste: 26. De qua re patebit aliquis considerationi locus,
quod tale est, ut et nulli prosit, et obsit alicui. Ter- si prius divinas auctoritates.quae mendacium prohi-
tium, quod ita prodest alteri, ut obsit alteri, quam- bent diligenter discutiamus enim ipsae nullum
; si

vis non ad immunditiam obsitcorporalem.Quartum, dant locum, frustra quaerimus qua exeamus tenen- ;

quod fit sola mentiendi fallendique libidine, quod dum est enim omni modo praeceptum Dei, et volun-
mcrum mendacium est. Quintum, quod fit placendi tas Dei iniis quae tenendo praeceptum ejus passi

cupiditate de suaviloquio. His omnibus penitus evi- fuerimus, aequo animo sequenda: si autem relaxa-
tatis atque rejectis, sequitur sextum genus,quod et non estin tali causa recusandum
tur aliquis exitus,
nulli obest, et prodest alicui velut si quispiam pe- : mendacium.Propterea divinae Scripturae non solum
cuniam alicujus injuste tollendam, sciens ubi sit, prseeptum Dei continent,sedetiam vitam moresque
nescire se mentiaturquocumqueinterrogante.Septi- justorum ut si forteoccultum est, quemadmodum
;

mum, quod et nulli obest, et
si judex interrogat velut si nolens hominem ad
: intelligatur. Exceptis itaque his factis quae
mortem quaesitum prodere, mentiatur; non solum
justum atque innocentem, sed et reum quia chri-
stianae disciplinae sit, ut neque de cujusquam cor-
rectione desperetur, neque cuiquam pcenitendi ad-
itusinterc]udatur'.Dequibusduobusgcneribus,qua3
solent habere magnam controversiam, satis tracta-
vimus, et quid nobis placeretostendimus:ut susci-
piendis incommoditatibus, quae honeste ac fortiter
tolerantur,heec quoque genera devitentur a fortibus
et fidelibus et veracibus viris ac feminis. Octavum
est genus mendacii, quod et nulli obest, et ad hoc
prodest,utabimmunditiacorporalialiquemtueatur,
duntaxat ea quam superius commemoravimus. Nam
etiam non lotis manibus manducare, imraunditiam
putabant Judaei (Matth. xv, 2, 20). Aut si et hanc
quisquam immunditiam vocat;nontamentalem,pro
qua evitanda mentiendum sit.Si autem mendacium
tale est, quod alicui faciat injuriam etiamsi ab hac
immunditia, quamomnes homines abhorrentacde-
testantur, muniat hominem utrum et hocgenere
mentiendum sit,si talis fiat injuria per mendacium,
1 Lugd. judex interrogat, et uncis
omittit, Excepto si
coucludit verba sequentia, qurc Erasmus praeterit om-
nino velut si nolens hominem... pxnitendx aditut incer-
:
prodest alicukexcepto accipiendum sit quod praecipitur, in factis justorum
potest
quisque ad allegoricam significationem referre,
;
quamvis gesta esse nemo ambigat, sicuti sunt fere
omniain libris VeterisTestamcnti:quisenimibi ali-
quid audcat affirmare non pcrtinere ad figuratam
praenuntiationem?Quippecum Apostolus etiam filios
Abrahae, quos utique naturali ordine propagandi
populi editos esse atque vixisse facillime dicitur
(nonenim monstra et prodigia nata sunt.ut ad signi-
ficationem aliquam ducant animum), duo tamen
Testamenta significare asserat (Galat. iv, 22 24)
et beneficium illud mirabile,quod Deus populo Israel
praestitit aderuendos eosdeservitute,quain /Egypto
premebantur, pomamque vindictae, cum in itinere
pecrassent, in figura contigisse dicat (I Cor. x,
1-11): qua? facta inveniens, quibus istam regulani
deroges, et affirmare praesumas ad figuram aliquam
non esse redigenda ? His ergo exceptis, ea quae in
; Nevo Testamento a sanctis facta sunt, ubi morurn
imitandorum evidentissima commendatio
' est,
; valeant ad cxcmpla intelligendarum Scripturarum,
quae in praeceptis digesta sunt.
27. Velutcum legimus in Evainge\io,Acccpisti ala-
pam, para alteram maxillam (Matth. v, 39). Exem-

cludatur. M; i Plures Mss., emendaiorum.

 ;

507 DE MENDACIO, S. AUGUSTINI 508

plum nullum quam ipsius Domini
auterr. patientiae loco etiam ipse Dominus hoc dixerit,
significavit cur
potentius et excellentius invenimus: at ipse cum cum addidit, Dignus est enim operarius mercede sua
alapa percussus esset, non ait, Ecce altera maxilla ;
(Luc. x, 4,7, et Matth. x, 10): ubi satis ostendit
sed Si male dixi, exprobra de malo; si autem
ait,
permissum hoc non jussum
esse, ; ne forte qui hoc
bene, quid me csedis (Joan. xvm, 23) ? Ubi osten- faceret,ut in opere preedicationis verbi aliquid ab eis
dit, illam praeparationem alterius maxillae in corde
quibus praedicaret, in usus hujus sumeret, illi-
vitae
faciendum. Quod etiam apostolus Paulus utique no- citurn aliquid se facere arbitraretur. Posse tamen
verat nam et ipsecum esset alapa percussus ante laudabilius non fieri.in
:
apostolo Paulo satis demon.
Pontificem, non ait, Percute maxillam alteram sed, ; stratum est : qui cum diceret, Communicet autem
Percutiet te Dominus inquit, paries dealbate : et tu qui catechizatur verbo,ei qui se catechiz-at, in omnibus
sedes judicare me secundum legem, et contra legemju- bonis (Galat. vi, 6) : et multis locis id salubriter fieri
bes me percuti (Act. xxm, 2) ? altissime intuens sa-
ab eis quibus verbum praedicaret, ostenderet Sed :

cerdotium Judaeorum jam tale factum fuisse, ut

tamen ego, inquit, non sum usus hac potestate(l Cor.
nomine forinsecus niteret, intrinsecus autem luteis ix, 13). Potestatem ergo dedit Dominus, cum ista di-
concupiscentiis sorderet quod transiturum esse
;
ceret,non imperio constrinxit. Ita pleraque in verbis
vindicta Domini videbat in spiritu, cum illud di-
intelligere non valentes, in factis sanctorum colligi-
ceret: sed tamen cor paratum habebat, non solum
mus quemadmodum oporteat accipi, quod facile in
ad alias alapas accipiendas, sed etiam quaelibet aliam partem duceretur, nisi exemplo revocaretur.
tormenta pro veritate patienda, cum eorum dilec-
tione a quibus illa pateretur.
CAPUT XVI. —31. Os duplex, vocis et cordis; de
quo orc dictum sit, Os quod mentitur, etc. Os cordis
28. Scriptum estetiam, Ego autem dicovobis, non etiam in Evangelio monstratum. An vetitum id tantum
jurare omnino. Juravitautem ipse Apostolus in Epi-
mendacium quo alicui detrahitur. Sensus triplex in
,

stolissuis(/tom. ix, 1 Philipp. i, 8, et Galat. 20).

; i,
quod scri-
loco Ecclesiastici (cap. 7, f. 14). Sic ergo
Et sic ostendit quomodo accipiendum esset quod di- ptum est, Os autem quod mentitur, occidit animam
ctum est, Dico vobis, non jurare omnino : ne scilicet
de quo oredixerit, quaeritur. Plerumque enim Scri-
jurando ad facilitatem jurandi veniatur,exfacilitate
ptura cum os dicit, conceptaculum ipsum cordis si-
ad consuetudinem,atque ita ex consuetudine in per-
gnificat, ubi placet et decernitur quidquid etiam per
jurium decidatur. Et ideo non invenitur jurasse,
vocem, cum verum loquimur, enuntiatur ut corde :

nisi scribens, ubi consideratio cautior non habet

mentiatur,cui placet mendacium ;
possit autem non
linguam prsecipitem. Et hoc utique a malo, sicut
corde mentiri, qui per vocem aliud quam est in ani-
dictum est, Quod autem amvlius est, a malo est
mo ita profert, ut majoris mali evitandi causa ma-
(Matth. v, 34, 37) non tamen suo, sed eorum in-
:
Ium seadmitterenoverit,cui tamenutrumquedispli-
firmitatis, quibus etiam sic fidem facereconabatur.
ceat. Et qui hoc asserunt, ita dicunt etiam illud
Nam quod loquens jurasset, dum non scriberet,
intelligendum quod scriptum est,Quiloquitur verita-
nescio utrum aliqua de illo Scriptura narraverit. Et quia semper in corde
tem in c.orde suo (Psal. xiv, 3) :

tamen Dominus ait, omnino non jurare : non enim

veritas loquenda est non autem semper in ore cor-
;

concessit ut id liceret scribentibus. Sedq uia prae-

poris, si aliqua causa cavendi majoris mali aliud
cepti violati reum Pauium, praesertim in Epistolis
quam in animo est,voceproferriexigat. Et esse qui-
conscriptis atque editis ad spiritualem vitam salu-
dem os cordis, ex hoc jam intelligi potest, quod ubi
temque populorum nefas estdicere; intelligendum
locutio est,ibi os non absurde intelligitur : nec recte
est illud quod positum est, omnino, ad hoc positum,
diceretur, Qui loquitur in corde suo ; nisi et os in
ut quantum in le est, non affectes, non ames, non
corde recte intelligeretur.Quanquam et eo ipso loco,
quasi pro bono cum aliqua delectatione appetas
ubi scriptum est, Os autem quod mentitur ,occidit ani-
jusjurandum.
mam ; si circumstantia lectionis consideretur, non
29. Sicut illud, Nolite cogilare de cmstino No-
; et, accipiatur fortasse aliud quam os cordis.Obscurum
lite ilaque cogitare quid manducetis, et quid bibatis,et enim responsum, ibi est, ubi homines latet, qui os
quid induamini (Matth. vi, 34, 25). Cum autem vide- cordis,nisi os corporisconsonet.audirenonpossunt.
mus et ipsum Dominum habuisse loculos, quo ea Illud autem os dicit in eo looo Scriptura pervenire ad
quae dabantur, mittebantur, ut servari possent ad
auditum Spiritus Domini, qui replevit orbem terra-
usus pro tempore necessarios (Joan. xn, 6) et ipsos ;
rum ita ut etiam labia et vocem et linguam com-
:

Apostolos procurassemulta fratrum indigentiae,non

memoret in eo loco nec tamen omnia sinat intelle-
;

solumin crastinum, sed etiam in prolixiustempus ctus nisi de corde accipi, quia Dominum dicit non
impendentis famis, sicut in Actibus Apostolorum latere quod dicitur quod autem sono isto ad aures
:

legimus (Act. xi, 28-30) satis eluoet : illa praecepta

nostras pertinente dicitur, nec homines latet. Ita
sic intelligenda, ut nihil operis nostri temporalium quippe scriptum est Humanus est enimSpiritus sa-
:

adipiscendorum amore timore egestatis tan-

vel
pientix, et non liberabit malcdicum a labiis ejus: quo-
quam ex necessitate faciamus.
niam rehum illius testis est Deus, et cordis illius scru-
30. Item dictum est Apostolis, ut nihil secum por- tator est et verus, tingux itlius auditor .QuoniamSpiri-
tantes in via, ex Evangelio viverent. Et quodam tus Domini replevit orbem terrarum, et hoc quod
 «09 LIRER UNUS. 510

continet omnia, scientiam habet vocis. Propterhocqui tetur,quod non dieHum est, Noli mentri omnc mcn-
loquititr iniqua, non potest latere,se<l ncc prwtcrietil- dacium sed, Nolti velle mentiri otnne mendacium
: ,

lum eorripiens judicium.In cogitationibus enim impii ut non solum mentiri, sed nec velle mentiri quis-
mierrogatioeril ;sermonum autem illius auditio a Do- quo audeat ullo mendacio.
mino vemet, ad correptionem iniquitatem illius.Quo- CAPOT WII. — Psalmi 5 versiculusl tripliciter

niam auris zeli audit omnia,et tumultusmurmurutio-
numnon abscondetur. Custodite ergo vos a murinnro-
tionc,qu;e niliilprodest,ela detractionc lingux parcite:
quoniam responsum obscurum in vacuum hon ibit. Os
autem quod mentitur, occidit animam( Sap.i, 6 11).
Videtur ergo his minari,qui obscurum putant et se-
oretum esse quod corde agitantatque versant.Tam
quoque intellectus. Pneceptum vetans falsum testimo-
nium dici, quomodo intellujendum. Dicitalius, Iirio
quod ait, Noli velle menliriomne mendacium ; de ore
cordis exterminandum atquc alienandum esse men-
daciumvoluit:utaquibusdammendaciisorecorporis
abstincndum sit, sicut illa sunt maxime, quae perti-
nentad doctrinam religionis a quibusdam vero non;

vero clarum ostendcre voluit hoc esse auribus Dei, sit ore corporis abstinendum,si majoris mali evitan-
ut etiam tumultum eum appellaverit. di causa exigit ; omni mendacio
ore autem cordis ab
:>2. Manifeste ntiam in Evangelio invenimus os cor- penitus abslinere debeamus. Ubi oportet intelligi
dis;ut uno locoet corporiset cordisos Dominuscom- quoddictumest.iVo/iVtW/evoluntasquippeipsaquasi
memorasse inveniatur.ubi ait Adhuc et vos sinc in- : os cordisaccipitur,ut non pertineat ad oscordis,cum
tellcctu estis? Non intelligis quia omne quod in os in- majusmalumcaventesmentimurinviti.Estettertius
7
trat,inventrem vadit,et in secessum emittitur;quxau- intellectus,quosicaccipias,A o/j'o»me,utexceptisali-
tem procedunt deore,de corde exeunt,et ea coinquinant quibus mendacis mentiri te sinat. Tanquam si dice-
hominem ? De corde enim exeuut cogitationes malx,ho- ret,Noli velle credere omni homini: non utique ut
micidia,adulleria,fornicationes,furta,falsa testimonia nulli crederetur moneret ;sed ut non omnibus, ali-
blasphdmix: hxc sunt qux coinquinant hominem quibus autem crederetur. Et id quod sequitur, Assi-
(Matth. xv, 16-20). Hic si unum os, quod et corpo- duitas enim ejus non proficiet ad bonum (Eccli. vn,14,)
ris, intellexeris, quomodo intellecturus es, Qux au- ita sonat.quasi non a mendacio,sed ab assiduo men-
tem procedunt deore, decorde exeunt ;cum etsputus 1 dacio.id est, aconsuetudine atque amorementiendi
et vomitus de ore procedant ? Nisi forte tunc quis- prohibcre videatur.Quo profecto delabetur.quisquis
que non coinquinatur, cum edit aliquid immun- vel omni mendacio putaveritabutendum, (ita enim
dum coinquinatur autem, cum id evomit. Quodsi
; nec illud cavebit quod tit in doctrina pietatis et reli-
absurdissimum est, restatutoscordis intelligamus gionis ;quo sceleratius quid facileinvenias,non inter
a Domino expositum,cum ait, Qux procedunt de omniamendacia,sed inter omniapeccata?)vel alicui
ore de corde exeunt. Nam et furtum cum possit, et mendacio, quamvis facili, quamvisinnoxio, nutum
saepe itn fiat, in silentio corporalis vocis
atque oris voluntatis accommodaveritjutnon invitus evadendi
perpetrari;dementissimumestsicintelligere,uttunc majorismalicausa, sedvolenslibensque mentiatur.
putemus quemquam peccato furti contaminari, cum Itacum triasint quae in bacsententia intelligi pos-
id fatetur autindicat; cumautem id tacitecommitit, sint:aut,Omne mendacium non eolum mentiri noli,
incoinquinatum arbitrari. At vero si ad os cordis sed nec velle mentirPjaut, noli velle, sed vel invitus
quod dictum est referamus, nihil omnino peccati mentire,cum fugiendumestaliquidgravius:aut,noli
tacite committi potest non enim committitur,nisi ex
: omne,utexceptis aliquibusmendaciiscaeterapermit-
ore illo interiore procedat. tantur:unum hic pro hisquibusmentirinunquam
33. Sicut auteru quaeriturde quo ore dixerit, Os placet, duo pro illisqui aliquandoputant esse men-
autem quod mentitur, occidit animam; ita quaeri po- tiendum,inveniuntur.Sed tamen quod sequitur,/l5J?-
test, de quo mendacio. Videtur enim dc illo pro- iuitas enim ejus non proficiet ad bonum, nescio utrum
prie dicere, quo cuiquam detrahitur. Ait enim Ab- :
possitprimaeharum trium sententiae suffragari:nisi
stinete ergo vos a murmuratione, qux nihil prodest, forte ita ut perfectorum praceptum sit.omnino nun-
eta detractione lingux parcite. Fitautemista detrac- quam non solum mentiri,sed vel velle mentiri ;assi-
tic per malevolentiam, cum cuisquam non solum duitasvero mentiendi nec proficientibus permitta-
ore ac voce corporis profertquod confingit in ali- tur. Tanquam si cum praeciperetur, nunquam pror-
quem, sed etiam tacitus talemvult credi quod est ;
sus non solum mentiendum,sed nec voluntatem ha-
utique ore cordis detrahere quod dicit obscurum : bendam esse mentiendi, contradiceretur exemplis,
et occultum Deo esse non posse. quod aliquasunt etiammagnaauctoritateapprobata
34. Namquod alioloco scriptum est, Noli vellemen- mendacia responderetur autem, illa quidem esse
:

tiriomne mendacium ; non ad hoc volunt valere, ut proficientium, quae habent secundum hanc vit.am
nullo mendacio quisquam mentiatur. Itaque cum qualecumque officium misericordiae sed usque ;

aliusdixerit,existoScripturae testimonio usqueadeo adeo esse omne mendacium malum, et perfec-

generaliter omne mendacium esse detestandum, ut tis atquc spiritualibus animis omni modo fu-
etiam si quis mentiri velit, etiamsi non mentiatur, giendum, ut nec ipsis proficientibus assiduitasejus
jamvoluntasipsadaranandasitjatqueadhocintepre- permittendasit. Dictum est enim jam de obste-
tricibus /Egyptiis, quod de indole ad melius pro-
1
Lov., sputum. At Er, et Mss,, sputus. 1
Mbs„ sed vel velle mentiri.
gil DE MENDACIO, S. AUGUSTINI 512

flciendi mentientes approbatae sunt: quia nonullus est utrum admittat compensationem, ut dicatur vi-
gradus est ad diligendam veram ac sempiternam tandi majoris peccali gratia: sicut illudquod scrip-
salutem, cum quisque misericorditer etiam pro tum est, Honora patrem
matrem (Exod. xx, 16, 12),
et

alicujus quamvis mortali salute mentitur (Sup?'a, rapienteofficio potiore contemnitur; undeultimum
'

cap. 5, n. 5-7). sepulturas honorem patri prohibetur exsolvere, qui

quod scriptum est, Perdes omnes qui lo-

35. Item ab ipso Domino ad regnum L)ei annuntiandum vo
quuntur mendacium: alius dicit nullum hic excep- catur (Matth. vm, 22).
tum essemendacium, sedomnedamnatum.Alius di- 37. Item quod scriptum est, Verbum exipiens*fi-

cit: Itavero.sed qui loquuntur ex corde mendacium, lius aperditionc longe aberit : excipiens autem excipil

secundum superiorem disputationem; nam verita- illudsibi,et nihil falside ore ipsiusprocedit (Prov.xxix,

tem loquitur in corde,qui odit mentiendi necessita- 27);dicitaliquis,nonaliud hicaccipienduraessequod

tem, quam poenam hujus vitae mortalis intelligit. positum est, Excipiens verbum filius, nisi verbum Dei,

Alius dicit: Omnes quidem perdetDeus qui loquun- quorl est\er\tas.Ergo,Excipiemve>-itatem filiusaper-

tur mendacium,sed non omne mendacium:est enim quod dictum est,

ditione longe aberit ,retertur ad illud

aliquod mendacium quod tunc insinuabat Propheta, Perdes omnes qui loquuutur mendacium. Quod vero se-
in quo nulli parcatur ; id est, si peccata sua quisque quitur, Excipiens autem excipil illud sibi, quid aliud in-

confiteri detrectans.defendat ea potius,etnolit agere sinuat, nisi quod Apostolus dicit, Opus autem suum
poenitentiamjutparumsitquiaoperaturiniquitatem, probe lunusquisque ,et tunc in semetipso habebit gloriam
nisietiam justusviderivolensmedicina confessionis etnoninaltero(Galat. vi,4)?Qui enim excipit ver-

non succumbat : ut et ipsa verborum distinctio non bumjd estveritatem,non sibi, sed uthomnibus pla-
aliud intimare videatur, Odisti omnes qui operantur ceat, non eam custodit, cum eis videt placeri jposse
iniquitatem(P$al. v, 7); sed non perdes, sipoenitendo mendacio.Qui autem excipit sibi,nihil falsum de ore
in confessione veritatem loquantur, ut faciendo is- ipsius procedit; quiaetiam cum placet hominibus

tamveritatem veniant ad lucem sicutin Evangelio ;

mendacium,non mentiturille qui veritatem, non de
secundum Joannem d'\c\\ur, Qui autem facit veritatem qua illis, sed de qua Deo placeret, excepil sibi. Ita-
m, 24). Perdes autem omnesqui,
venit ad lucem (Joan. que non est cur hic dicatur, Omnes quidern perdet
non solum operantur'quod odisti.sed etiam loquun- qui loquuntur mendacium, sed non omne menda-

tur mendacium; falsam justiam praetendendo, nec in cium:quando universaliter omnia mendacia circum-
pcenitentiaconfitenrlo peccata. cisa sunt in eo quod dictum est,Et nihil falside ore

36. Nam de falso testimonio.quod in decem praece- ipsius procedit.Sed dicit alius ita esse accipiendum,

ptis Legispositum est.nullo modo quidem contendi sicut accepitapostolusPaulus quod ait Dominus,£^o

potest dilectionem veritatis in corde servendam, et
proferundum falsum ad eum apudquem dicitur te-
stimonium.Cum enim Deo tantumdicitur.tunctan-
tum in corde veritas amplectenda est:cum autem
homini dicitur, etiam ore corporis verum proferen-
autem dico vobis, non jurare omnino \Matth. v, 34).
Nam et hic omnis juratio circumcisa est; sed ab ore
cordis,utnunquam voluntatis approbatione fieret,
sed necessitate infirmitatis alterius, id est, a malo
alterius,cui nonaliter videturpersuaderi possequod

dum est;quiahomo non estcordisinspector.Sedpla- dicitur,nisi jurando fides fiat; aut ab illo malo nos-

ne deipso testimonio non absurde quaeritur apud tro,quod hujus mortalitatis adhuc pellibus involuti,
quem quisque testis sit.Non enim apud quoscumque cor nostrum non valemus ostendere:quod utiquesi
Ioquimur.testessumus; sed apud eos quibus expedit valeremus, juratione opus non esset. Quanquain
et debetur per nos cognoscere autcredereveritatem: etiam in hac tota sententia, si quod dictum cst,

sicutiestjudex,nein judicando erret;aut quidocetur Excipiens verbum filius a perditione longe aberit, de

doctrinaregionis, ne erret in fide, aut ipsadoctoris ipsa dictum est Veritate per quam facta sunt omnia,
auctoritate dubius fluctuet.Gum autem ille te inter- quae incommutabilis semper manet; quoniam doctri-
rogat, aut vult ex te aliquid nosse,qui eam rem quae- na religionis ad eam contemplandam perducere ni-
ritquae non ad eum perlineat,aut quam ei nosse titur,potest videriad hoc esse dictum, Et nihil falsi

non expedit; non testem,sedproditorem requirit.Ita- deoreipsius procedit, ut nihil falsi quod ad doctrinam

que si ei mentiaris,a falso fortatesse testimonio alie- pertinet dicat. Quod mendacii genus nulla omnino
nus eris,sed amendacio profccto non eris. compensatione subeundum,penitusqueac praocipue
CAPUT XVIII. — Quomodo accipiendus alias Scri- devitandum est. Aut si quod dictum est, nihil falsi,
pturx locus.Disquisitione prwcedenti in ulramqucpnr- absurde accipitur, si non ad omne mendacium re-
temquidhactcnusinventum.Errormalametiensexcupi- feratur 3 ;quod dictum est, dc orc ipsius, secundum

ditateetex consuetudine. Vita nostra duplex. Peccata superiorem disputationem os rordis arcipiendum
minora et si non propler ulilitatem temporalem,an sat-
essecontendit,quialiquandoputatessementiendum.
tempropter sanctilem scrvandam admitti possint.S&lvo Aliquot Mss., fortiore.
1

Probae notaeM8s.habent,cusrorf?>ns,hoc tantum etal-

*
eoquod falsum testimonium dicere nunquam
igitur
tero locoinfrapost, Quanquametiamtn hac tota sententta
utrum liceat aliquando mentiri. Aut si
licet,quacritur etc. Apud LXX, iu Proverbiis.cap. 24,legitur, phulasso-

falsumtestimoniume8tomnemendacium,videndum menos.
» Sola editioLov.: Utsicutquoddictum est,nihil fatsi,
absurde accipitur,si non ad omn tmendacium ; refertursic
« Hic editi aM\.\nt,iniqmtatem ; quae vox abesta M6s. quod didum est, etc, uiinus bene
 -

M3 LIBER UNUS. SU
38. Haec corteomnis disputatio quamvis alternet, mjurio«i voluennt etiam peeculis uiinoribu», non
;

aliis asserentibus nunquam esse mcntiendum.et ad tamen injuriis aliorum,

si conditio proponitur et fa-
hocdivinatcstimoniarecitantibus;aliiscontradicen- cultasdatur, redimenda sunt. Et tuncjam
illa de-
tibus.et inter ipsa verba divinornm testimoniorum suiunt esse peccata, quse propter gruviora
vitanda
mendacio locum quacrentibus: nemo tamen potest suscipiuntur. Sicut enim in rebus
utilibus.velut in
dicere,hoc seautin exemplo aut in verba Scriptura- peccuniario aliove aliquo commodo corporali',non
rum invenire, ut diligendum vel nonodiohabendum vocatur damnum,quodpropter majus
lucrumomit-
ullumracndaeiiimvideatur;sed intcrdum mentirndo titur sic ot in rebus sanctis non vocatur
;
pccca-
faciendum esse quod oderis, ut quod amplius de- tum, quod ne gravius admittatur, admittitur.
Aut
testandum est dcvitetur.Sed in hoc errant homines, si et damnum dicitur, quod aliquis perdit ne
illud
quod subdunt pretiosavilioribus.Gumenim conces- amplius perdat vocetur et hoc peccatum, dum
;

serisadmittendum esse aliquod malum, ne aliud tamen suspiciendum esse, ut amplius evitetur,
ita
gravius admittatur non ex regula veritatis,sed ex
;
nemo debitet, sicut nemo dubitat cavendi majoris
sua quisque cupiditate atque consuetudine metitur damni causa patiendum esse quod minus est.
malum;et id putatgravius,quod ipse ampliusexhor- CAPUT XIX. — 40. Tria servanda sanctitatiscau-
rescit.non quodamplius revera 'ngiendum est. Hoc sa pudicitia corpons, castitas animi, el veritas
:
doc-
totum ab amoris perversitate gignitur vitium. Cum frwas.Istasunt autem quaj sanctitatis causa
servanda
enim duae sint vitae nostrae; una sempiterna,qiuc di- sunt: pudicitia corpons.etcastitas anima3,et
veritas
vinilus promittitur; altera temporalis, in qua nunc doctrina;. Pudicitiam corporis.non
consentiente ac
sumus; cum quisque istam temporalem amplius di- permittenteanima.nemoviolat.Quidquidenimnobis
li,-crecceperit,quamillamsempiternam,propterhanc invitisnullamquetribuentibuspotestatemmajorevi
quam esseomnia facienda; nec ulla aes-
diligit.putat contingitinnoelrocorpore,nullaimpudicitiaest.Sed
graviora peccata.quam quae huic vitae faciunt
tiinat, permittendi potestessealiquaratio,consentiendi
au-
injuriam,et vel ei commoditatisaliquid inique etil- 1
temnulla.Tuncenimconsentimus.cumapprobamus
l
;
citeauferunt,auteampenitusillatamorteadimunt. etvolumus permittimus uutemetiam non volentes,
:

Itaque fures, et raptores.et contumelio3os,et torto- evitandaealicujusmajoris turpitudinis gratia.

Con-
resatque interfectores magis oderunt.quam lasci- sensiosaneadimpudicitiamcorporalem.etiamcusti-
vos, ebriosos.luxuriosos, si nulli molesti sint. Non tatem animi violat.Animi quippe castitas est in
bona
enim intelligunt.aut omnino curnnt, quod isti Deo voluntateetsinceradilectione,quaenoncorrumpitur
faciant injuriam non quidem in illius aliquid in- nisi cum amamus atque appetimus
;
quod amandum
commodum.sed in suam magnam perniciem ; cum atqueappetendumnonesseveritasdocet.Custodien-
donaejusin corrumpunt.etiam temporalia.atque
se daest ergo sinceritas dilectionis 2 Dei et proximi
; in
ipsiscorrrjptionibusaversantura3terna:maximum si hacenimcastitasanimisanctificatur:etagendumqui-
jamtemplumDeiessecceperunt;quodChristianisom- bnspossumusviribus,et pia supplicatione, ut cum
nibus Apostolus ita dicit Nescitis quia templum Dei violanda appetitur pudicitia corporis
:
nostri,necipsi
estis,it Spirifus
Deihabitat in vubis? Quisquis lemplum animae sensus extremus.qui carni implicatus
est.ali-
Dei corrupe>it,corrumpet UlumDeus. Temptumenim quadelectationetangatur;siautenihocnonpotcst',vel
Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. iii, 16 et 17. mentisinnonconsentiendocastitasconservetur.Cu-
39. Et omnia quidem ista peccata.sive
quibus in- stodienda est autem in animi castitate, quod
ad di-
juria lithominibus in ipsis vitaehujus commodis 3 lectionem proximi pertinet.innocentiaetbenevolen-
,

sive quibusse ipsi hominescorrumpunt.etnulli invi- tia:quodautemadDei,pietas.Innocentiaest,quanul-

to nocent:omniaergoistapeccata,etiamsi huictem- linocemus;benevolentiaquaetiamprosumuscuipos-
porali vifaa ad aliquam delectationem vel utilitatem sumus; pietas,qua colimus Deum. Veritas autem
videnturconsulere(nam nullus aliquid horum alio doctrin<e,religionisatque pietatis,nonnisi
mendacio
proposito ac line committit); tamen ad illam vitam, violatur;cumipsasummaat(meintimaveritas,cuju9
quae sempiterna est.implicatos omnibus modis esl ista doctrina,nullo modo
im- possit violari: ad quam
pediunt.Horum autem aliasunt quae solos facientes pervenire.atque in illa omni modo manere,eique pe-
impediunt,alia quae eos etiamin quibus fiunt.Nam nitus inhaerere non licebit.nisi cum corruptibile
hoc
illaquaeutilitatisadhancvitampertinentisgratiaser- induerit incorruptionem, et morlale hoc
induerit
vantur,cum auferuntur ab injuriosis illi soli pec ;
immortahtatem (T Cor.xv,53). Sed quiaomnisin hac
cant.et a vita aeterna impediuntur.qui ea vitapietas,exercitatioe8t,quainillamtenditur,cuiex-
faciunt,
non ii quibus faciunt. Hamque etiamsi ea sibi auferri ercitationi ducatumprapbetistadoctrina,
quajhuma-
quisqueconsentiat.velne faciat aliquid mali.vel ne nisverbisetcorporeorum sacramentorum signacu-
in his ipsis majus aliquid incommodi lisipsuminsinuatatqueintimatveritatem:propterea
patiatur;non
solum non peccat, sed illud fortiter et laudabihter, ethaecquaepermendaciumcorrumpipotest,maxime
hoc utiliter et inculpabiliter facit.Quae autem incorrupta servanda est ut si quid in illa castitate
sancti- ;

tatis religionisque causa servantur.cum haec violare animi fuerit violatum.habeat unde reparetur.Corru-
Ita legeudum cumMss. Editi, sicut
i
in pecunia aliove
1
Mss. et vel ejus commoditaii aliquid, commodo corporah [veiut in pecuniaro aliove commudo
* Sic Mss. At editi, incommodis orporalt.]
.
c * Ita Mss. At Editi, iincercter
dilectio.
 .

515 DE MENDACIO, S. AUGUSTINl LIBER UNUS. 516

pta enim auctoritate dactrinae,nullus aut cursus aut CAPUT XXI. — 42. Epilogus prsrdictorum.Mentien-
recursus esse ad castitatem animi potest. dum nunquamullo mendacii genere exocto recensitis.
GAPUT XX. — 41. Pudicitiae corporalis causa non Defensores mendacii quam caci. Elucet itaque discus-
mentiendnm.Fides unde dicta. Castitas animi. Gontici- sis omnibus,nihil aliud illa testimoniaScripturarum
turergoex hisomnibushaecsententia.ut mendacium monere,nisi nunquam esse omnino mentiendum :

quod non doctrinam pietatis, neque ipsam

violat
pietatem,neque innocentiam,neque benevolentiam,
pro pudicitia corporis admittendum sit. Et tamen si
quisquam proponeret sibi sic amandam veritatem,
non tantum quaein contemplando est,sed etiam in
veroenuntiando quod in suo quoque rerum genere
verum est; et non aliter proferendum ore corporis 1
sententiam, quam
animo concepta atque cons-
in
pecta est ut fidei veridicam pulchritudinem non
; crifacerem (I Cor. ix, 22): non eum mentiendo, sed
solum auro.etargento, etgemmis, etamcenis pras-
diis,sed et ipsi universae temporali vitae omnique
corporis bonopraeponeret nescio utrum sapienter
;
a quoquam errrare diceretur.Et si hoc suis omni-
quandoquidemnecullaexemplamendaciorumimita-
tionedigna in moribus factisque sanctorum inve-
niantur;quod ad eas attinet Scripturas,quae ad nul-
lam figuratam significationem referuntur, sicuti
sunt res gestae in Actibus Apostolorum.Nam Domi-
ni omnia in Evangelio,quae imperitioribus mendacia
videntur, figuratae significationes sunt. Et quod ait
Apostolus Omnibus omnia factus sum, ut omnes lu-
compatiendo fecisse recte intelligitur;ut tanta cha-
ritate cum
eis liberandis ageret,ac si ipse in eo malo
esset,a quo illos sanarecupiebat.Non estigitur men-
tiendum in doctrina pietatis magnum enim scelus :

bus talibusrebus recte auteferret,plurisque pende- est,et primum genus detestabilis mendacii.Non est
ret; recte etiam temporalibus rebus aliorum homi- mentiendum secundo genere quia nulii facienda ;

num,quos innocentia benevolentiaque sua servare est injuria.Non estmentiendum tertio genere quia ;

atque adjuvare deberet.Amaret enim perfectam fi- nulli cum alterius injuria consulendum est
dem,non solum bene credendi ea quae sibi excel- Non est mentiendum quarto genere,propter men-
lenti et fide digna auctoritate dicerentur.sed etiam dacii libidinem, quae per seipsam vitiosa est. Non
fideliter enuntiandi quae ipse dicenda judicaret, ac est mentiendum quinto genere quia nec ipsa ;

diceret. Fides enim appellata est in latina lingua hominibus enuntianda est
veritas fine placendi :

ex eo quia fit quod dicitur quam manifestum est

: quanto minus mendacium,quod per se ipsum, quia
nonexhibere mentientem.Quae etsi minus violatur,
cum quisque mentitur, ut ei nullo incommodo
ita
nullaque pernicie credatur,addita etiam intentioae
vel salutistuendae,vel pudicitiae corporalis: violatur
tamen,et res violatur in animi castitate atque sanc-
titate servanda.Unde cogimur,non opinione homi-
num plerumque in errore est,sed ipsa quaeom-
quae
nibussupereminetatqueunainvictissimaest verita-
mendacium est,utique turpe est?Non est mentien-
dum sexlogenere;nequeenimrecteetiam testimonii
veritas pro cujusquam temporali commodo ac salute
corrumpitur.Ad sempiternam vero salutem nullua
ducendus est,opitulante mendacio. Non enim malis
convertentium moribus ad bonos mores converten-
dus est:quia si ergaillum faciendum est,debet etiam
ipse conversus facere erga aliosatque ita non ad ;

te,etiam pudicitiee corporis perfectam fidem antepo- bonos,sed ad malos mores convertitur, cum hoc ei
nere. Est enim animi castitas,amor ordinatus non praobeturimitandum converso,quod eipraestitumest
subdensmajoraminoribus. Minus est autemquid- convertendo.Nequeseptimogenere mentiendum est;
quid in corpore,quam quirlquid in animo violari po- non enim cujusquam commoditas aut salus tempo-
test.Certe enim cum pro pudicitia corporaliquisque ralisperficiendrcfidci praeferenda est. Nec si quis-
mentitur, videt quidem corrumpendo corporisuo, quam in recte factis nostris tam male movetur, ut
non suam,sed alienam imminerelibidinem;cuvetta- fiat etiam animo deterior longeque a pietate remo-
men, ne saltem permittendo sit particeps.Permissio tior, propterea recte facta deserenda sunt : cum id
vero illa ubi nisi in animo est?Etiam corporalis ergo nobis pra:cipue tenendum sit,quo vocare atque in-
pudicitia corrumpi nisi in animo non potest:quo non vitare debemus, quos sicut nosmetipsos diligimus ;

consentiente,nequepermittente,nullo modorectedi- fortissimoque anuno bibenda est apostolica illa sen-

citur violari pudicitiacorporalis,quidquidin corpore tentia : Aliis quidem swnus odor vitcB in vitam, aliis
fuerit aliena libidine perpetratum. Unde colligitur, odor mortis in morlem ; et ad hxc quis idoneus (II
multo magis animi castitatem servandamessein ani- Cor. ii, 1G)? Nec octavo genere mentiendum est;
mo inquotutelaestpudiciliaecorporalis.Quamobrem quia et in bonis castitas animi.pudicitia corporis ;

quod est,utrumque sanctis moribus et con-

in nobis et in malisid quod ipsi facimus,eo quod fieri sini-

versatione muniendum est atque sepiendum, ne mus majus est.In his autem octo generibus Unto
aliunde violetur.Cum autem nlrumque non potest, quisque minus peccat cum mcntitur, quanto emer-
quid pro quo sit contemnendum quis non vi- git ad octavum ; tanto amplius.quanto devergit ad
deat? curn videat quid cui sit prasponendum, ani- primum l
. Quisquis autem esse aliquod genus men-
mus corporis,an corpus animo animi castitas pu-
; daciiquod peccatum non sit putaverit, decipiet se
dicitiae corporis.anpudicitiacorporiscastitati animi; ipsum turpiter,cum honestum se deceptorem ar-
et quid magis in peccatis cavendum,permissio facti bitratur aliorum.
alieni,an commissio facti tui. *Mss: Corbeiensis.Rcgiuset Sobornicus quanto mergit
ad primum Regio-montensis, mergitur! Gertnanensis,
;

1 Sic et Mi8. At in editia, motu corporis. EbrulpheusisetPratollen9ls,emer^i<.'Vaticanu8,demer^j'<.

 :

517 GONTRA MENDACIUM, S. AUGUSTINl LIBEIl UNUS. 518

43. Tantu porro coecitas hominum animos occu- qua salus est omnibus, confracta et comminuta
parum sit si dicamus quredam menda-
pavit.ut eis Scripturarum auctoritate, conantur evertere.In quo
cianon esse peccata,nisi etiam in quibusdam pec- non vident, non solum mendacii crimen, sed etiam
catum dicant esse, si mendacium recusemus : perjurii se objicere Apostolo in ipsa dootrina pie-
eoque perducti sunt defendendo mendacium, ut tatis, hoc est, in Epistola in qua prrcdicat Evange-
etiam primo illo genere, quod est omniuin scelera- lium ibi quippe ait priusquam ista narraret, Quie
:

tissimum, dicant usum fuisse apostolum Paulum. autem scribo vobis, eccc coram Deo,quia non mentior
Nam ad Galatas, qua? utique sicut cee-
in Epistola {Galat. n, 14, et i, 20). Sed jam sit hujus disputa-
terae ad doctrinamreligionis pietatisque conscripta tionis modus, in cujus totiuscnnsideratione et per-
est, illo loco dicunt eum esse mentitum,ubi ail de tractatione nihil prae creteriscogitandum atque
Petro et B&rn&ba.,Cumvidissem quia non recte ingre- orandum est.quam illud quod idemapostolus dicit
diuntur ad veritatem Evangelii. Cum enim volunt Fidelis Deus,qui non vos sinet tentari supra quam po-
Petrum ab errore, atque ab illa in quam inciderat, testis ferre ; sed faciet cum tentatione etiam exitum,
viae pravitate defendere ; ipsam religionis viarn, in ut possitis suslinere (I Cor. x, 13).

In librum Contra Mendacium vide Ub. 2 cap. 60, Retractationum, t. 1, col. 654, verbis, Tunc et
contra Mendacium scripsi (a), usquead verba. Legenda misisti. M.

(a) Hiocintelligimus subsequentem librum scriptumessecirciter anuum Christi 420. Nam recensitislibris contra
adversarium Legis et Propbetarum,qui ad ioitium auui 420 pertineot, memoratisque proximo infra loco aliis, qui
« pcridem « tempus » conscripti notautur,contra Gaudeotium libris, fit continuo istius operis mentio in haec ver-
« ba « Tunc et contra mendacium scripsi iibrum. » De hoc ipso libro intelligendus Augustinus in Enchiridio,
:

cap. 18, ubi de diflicillima et latebrosissima quaestione meudacii « grandem librum, cum respondendi necessitas
urgeret.se jam absolvisse » testatur. Consentium quod spectat.ad quem liber dirigitur, ejus est.nisi fallimur, epis-
tola ad Augustiuum 119, et ad ipsum sunt epistolae Augustini 126 et 205. Vide notam ad epist. 205 in praefat.
tom. 2.

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

C0NTRA MENDACIUM AD C0NSENTWM

LIBER UNUS 00.

Respondet Augustinus ad scripta quae ipsi consideranda misit Consentius.de adbibendo usu mendacii ad dete-
gendos lateutes Priscillianistas.qui se catholicos mentiuntur docetque oec mendaces per mendacia, nec blasphe-
:

ijqos per blasphemias quffirendos esse. Refellit Priscilliauistarum errorem illum, in Uictinii praesertim libro, cui
titulus Libra, repertum, quo ipsi dogmatizant, » ad occultandam religionem religiosos debere mentiri. » Quae ex
divinis Libris in hujus erroris sui patrocinium testimonia proferunt et exempla, contendit partim non esse men-
dacia, partim etiam quae sunt, non esse imitanda. Solvit difficultatem de compensativis peccati», ipsum quoque
improbans mendacium, quod ad tuendam salutem cujusquam seu temporalem seu aet«rnam utile ac necessarium
videatur. Deuiquenunquam omniuo meutiendum, in iis maxime rebus quae ad doctrinam religionis pertinent, in-
concu8se tenere Consentium jubet et adversus haereticos defendere.

CAPUT PRIMUM. — 1. Mendaciis qui ubutuntur ut di,perlatorem remeare cupientem diutius detinerem,
lateant,non esse de latebris suis eruendos nostris men- Itaque omnibus quas mihiLeonasDei famulusabste
daciis.Multa mihi legenda misisti, Consenti frater attulit,etmox ut easumpsi,et postea cum haecdicta-
charissime,multa mihi legenda misisti^quibus re- re jam vellem,evolutisatque perlectis, etquantapo-
scriptadum pra?paro,et aliisatquealiis magis urgen- tui consideratione perpensisjvalde sum tuodelecta-
tibus occupationibus distrahor, emensus estannus. tuseloquio, et sanctarum memoria Scripturarum,
atquein eas medetrusitangustias,ut quomodocum- ingeniique solertia,etdolorequo negligentes'catho-
querescriberem, nearridentejamtemporenavigan- licos mordes, et zelo quo adversus etiam latentes
ADMONITIO PP. BENEDICTINORUM.
Liber contra Mendacium emendatus est ad veteres codicea Vaticanos duos, et ad Gallicanos undecim scilicet, ;

Regium annorum circiter 900, Sorbonicum, Victorinum, Carnotensem abbatiee S. Petri, Diviouensem S: Benigni,
SagiensemS: Martiui,Pratellensem,Fiscannensem, Michaeliuum, Cygirauueusem, et ad Cenomauensem abbatiaa de
Cultura ad lectiones variantei Lov. ex quinque Belgicis Mis: necnon ad editiones Amerbachii, Erasmi, ac Lova-
;

niensium Theologorum.

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M.

(a) Scriptus circiter annum 420.
1
Hic aliquot Mis.praeteeeunt mulla tnihi legenda mi- ' Unns e Vaticani Mss., et ardore quo negligentes,
tisti.
 CONTRA MENDACIUM, S. AUGUSTINI 320
519
mihi persuadetur eosde vicem membra (tphes, iv. 25). Ut videlicet cum eis
hfereticos frendes.Sed non
latebrissuisnostrisessemendaciiseruendos.Utquid qui nobis in societate veritatis proximi non sunt,
cona- neque.utita dicam,dommembres nostri sunt, loqui
enim eos tanta eura vestigare atque indagare
productos, aut liceat oportealque mendacium.
mur nisi ut captos in apertumque
aut certe veritate
etiam ipsos veritatem doceamus, 3.Quae sententia sanctos martyres exhonorat,imo
ab hoc ergo.ut
convictos nocere aliisuon sinamus? vero aufert sanctaomnino martyria.Justius enimsa-
eorummendaciumdeleatur,sivecaveatur,Deiautem pientiusque facerent.secundum istos,si persecutori-
veritasaugeatur.Quomodoigiturmendaciomendacia bus suis non se confiterentur esse christianos, nec
recte potero persequi?An et latrocinio latrocinia et sa- eos sua confessione facerent homicidas sed potius :

crilegio sacrilegia.eladulterio
sunt adulteria perse- mentiendo et negandoquod erant, etipsi salvumha-
quenda ? Si autem veritas Bei in meo mendacio abun- berent carnis commodum cordisque propositum,et
,<<iM,numquidnam et nos dicturi sumus, Faciamus illos conceptum animo scelus implere nonsinerent
bona (Rom. ni, 7 et 8) ? Quod vides
rnala, ut veniant Nonenim proximi eorum erant in fide christiana.ut
quemadmodum detestetur Apostolus.Quid est enim cum eis deberent loqui veritatem in ore suo, quam
aliud,Mentiamur, ut haereticos mendaces ad verita- loquebantur in corde suo ; sed ipsius veritatis insu-
fcem adducamus ;
nisi, Faciamus mala,ut veniant bo-
per inimici.Si enim Juhu,quemsibi
inter caeterosad
rra ? An aliquando bonum
est mendacium, vel ali- exemplum mentiendi prudentervidenturintueri,ser-
quando mendacium non est malum?Cur ergo
scri-
vum Baalis se esse mentitus est,ut servos ejus occi-
ptum tst,Odisti,Domine omnes qui operantur iniqui- deret : quanto justius secundum istorum perversita-
tatem ; perdes omnes qui loquntur
mendacium [Psal.
tem.tempore persecutionisservos dajmonumsemen-
v, 7) ?Nonenim aliquos
excepit.aut indefinitedixit, tirenturservi Christi.ne servi daemonum servosocci-
Perdes loquentes mendacium ; ut quosdam,non om- derent Christi;et sacrificarentidolis ne interficeren-
r.esintelligisineret:seduniversalemsententiampro- tur hominPF, si sacrificavit ille Baali ut interficeret
iulit.dicens, Perdes omnes qui loquuntur
mendacium.
homines?Quidenim eisobesset^secundum egregiam
,\n quia non dictum est, Perdes omnes qui loquun- doctrinammendaciloquorum,sidiabolicultum men-
turomnemendacium,velquiloquunturquodcumque tirentur ineorpore, quando Dei cultus servabatur in
inendacium;ideo putandumest locum alicui relaxa- corde?Sed non sic intellexerunt Apostolum marbres
tum esse mendacio ut scilicet sit aliquod menda-
:
veri.martyres sancti.Viderunt quippe tenueruntque
eium,quod qui loquuntur,non eos Deus perdat ;sed
quodscriptumest Corde creditur adjustitiam,ore con-
eosomnes perdat qui loquuntur injustum menda- fessio ftt ad salutem (Rom. x, 10) ; et, In ore eorum
cium.non quodcumque mendacium, quia invenitur non est inventum mendacium \Apoc.xiv, 5) : ac sic ir-
justum.quod utique laudis debet esse, noncrimi-
et reprehensibiles abierunt, ubi tentari a mendacibus
nis? ulteriusnoncavebunt;quiamendaces amplius in suis
CAPUT II. —
Pnscillianistarum errorde mendacii coelestibus ccetibus vel alienos vel proximos non ha-
Priscillianista-
usu ad latendum alienis.Sententia hac bebunt.Illum veroJehu mendacioimpioet sacrificio
rum auferriomninomartyria.Nonnecerms quantum sacrilego occidendos impios et sacrilegos inquiren-
adjuvet hascdisputatioeosipsos.quos pro
magnave- de qualis fuisset ea-
tem non imitarentur, uec si illo
nationemendaciisnostriscaperemolimur?Priscillia- dem Scriptura tacuisset. Cum vero scriptum sit eum
nistarum est enim.sicut ipse monstrasti.istasenten- rectum cor non habuissecum Deo quid ei profuit, ;

tia-.cuicomprobandaeadhibenttestimoniadeScriptu- auod pro nonnuila obed>entia.quam de domo Achab

ris.exhortantes suos ad mentiendum tanquam exem-
plisPatriarcharum,Prophetarum,Apostolorum,An-
gelorumjnon dubitantes addereetiam ipsum Domi-
numChristum,nec se aliterarbitrantes veracem su-
am ostendere falsitatem, nisi Veritatem dicant esse
mendacem. Redarguenda sunt ista, non imitanda
esse
nec in eo malo debemus Priscillianistarum
participes,inquocaeterishaereticisconvincunturesse
pejores.Ipsienim soli.vel certe maximeipsi reperi-
untur.ad occultandam suam quam putant veritatem,
dogmatizare mendacium atque hoc tam magnum
:
omnino delenda, pro cupiditate suce dominationis
exhibuit, aliquantam mercedem transitoriam regni
temporalis accepit (IV Reg. x) ? Ad sententiam poti-
us veridicam martyrum defendendam te,frater, ex-
hortor,ut sis adversus mendaces.nonmendacii doc-
:
tor.sedveritatis assertor. Nam diligentius, obsecro,
attende quod dico, ut invenias quam sitcavendum,
quod zelo quidemlaudabili adversus impios.ut pos-
sintcomprehendi et corrigi vel vitari.sed tamen in-
cautius docendum putatur.

ideo juslumexistimare.quia dicunt in corde

CAPUT [II. —
Vendacium Catholicorum ut hx-
4.
malum
reticos capiant,perniciosius forequam luvreticorum ut
retinendumesse quod verum est;oreautem ad alie-
Catholicos latcant. Exemplo res demonstratur.Priscil-
nos proferre falsum, nullum esse peccatum
et ;

incorde tianistas capcre per mendacium vellc, estcum ipsis

hoc esse scriptum, Qui louuitur veritatem
ad justitiam, depravari. Mendaciorum genera multa sunt,
suo (Psal.xiv,3) tanquam hoc
:
satis sit
quae quidem omnia universaliter odisse debe-
etiamsi loquatur quisque in ore mendacium.quan-
mus. Nullum est enim mendacium quod non
do non proximus, sed alienus hoc audit. Propterea
contrarium veritati. Nam sicut lux et
putant etiam apostolum Paulum,cum dixisset, De-
sit

tenebra;, pietas et impietas, justitia et iniqui-

ponentesmendacium, loquimini veritatcm ;statim ad-
peccatum et recte factum, sanitas et imbecil-
didisse, unusquisque cum proximo suo, quiasumus
in- tas,

521 LIBER UNUS.
litas,vitaet mors-.itaintersesuntveritasmendacium-
que contraria. Unde quanto amanus istam, tanto il-
ludodissedebemus.Verumtamen suntquaidammen-
dacia, quae credere nihil obsit, quamvis etiam tali
menlicndi genere fallere voluisse mentienti sit no-
xium, non credenti. Tanquam si frater ille bervus
Dei Fronto iniisquae tibiindicavit.quod absit, aliqua
mentiretur; sibi nocuisset profecto,non tibi, quam-
vis tu omnia credidisses sinetua iniquitato narranti.
Quoniam sive illa ita gcsta sint, sive non ita non ; nerabilitercommemoroturus
habenttamen aliquid,quod si quis credideritjitaesse
gestuni, etiamsi non ita sit gestum, regula veritatis
et doctrina salutis aeternae judicetur esse culpandus.
Si autem hoc quisque mentiatur, quodsi quis credi-
derit, adversus doctrinam Ghristi haereticus erit
tanto est nocentior mentiens, quanto miserior cre-
dens. Vide ergo quale sii, si adversus doctrinam
Ghristimentitifuerimus,quodquisquiscredideritin-
teribit,ut inimicosejusdem doctrinae capiamus,quos
ad veritatem, dura nos abea recedimus,adducamus;
imo vero cum mendaces mentiendocapimus.menda-
cia pejora doceamus. Aliud est enim quod dicunt
quandomentiunturaliudquandofalluntur.Namoum
haeresim suam docent.eadicunt in quibus falluntur:
quando autem se dicunt seutire quod non sentiunt,
vel non sentire quod sentiunt, ea dicunt m quibus
mentiuntur.Quod eis quisquis credit, etsi eos non in-
venit ipso non perit. A regula quippe catholica non
recedit, qui haereticum catholica
dogmata mendaci-
ter profitentem,catholicum credit ac per hoc non
: negantis,etiamsi aliqua
estei perniciosum: quia in hominis mentede qua la-
tente non potestjudicare,non in Dei fallitur fide quam
debet insitam custodire. Porro aulem quando haere-
sim suam docent, quisquis eis crediderit putando
veritatem, erit paiticeps, ut erroris, ita damnationis
illorum.Sicfitut cum illi sua nefaria dogmata fabu-
lantur, in quibus morti/ero errore falluntur, tunc
quisquis crediderit,pereat: nos autem quando ca-
tholicadogmata prsedicamus, in quibus rectam fi-
dem tenemus, tunc si crediderit, inveniatur qui-
cumque perierat. Quando vero, cum sint Priscillia-
nistae.utsua venena non prodant, nostros se esse
mentiuntur quisquis nostrum eis credit, etiam illis
; et illis, quod absit, dogma cornmune. Hoc tam ma-
latentibus.ipseoatholicus perseverat : nos contra.ut
adeorumperveniamus indaginem,si Priscillianistas
nos esse mentimur; quia eorum tanquam nostra su-
mus dogmata laudaturi, quisquis ea orediderit, aut
confirmabiturapud eos.aut transferetur ad eos inte-
rim statim: quid autem hora superventura pari.it,
utrum inde postea liberentur vera dieentibus nobis,
quis decepti sunt fallentibus nobis et utrum audire
; « Priscilliani haeresim.quam prolitebatur.ejecto cum aliis
velint docentem, quem
sunt mentientem,
sic experti
qui noverit certum?quis hocesseignoret incertum?
Ex quo colligitur.perniciosius, aut,ut mitius loquar,
periculosiusmentiriCatholicos uthaereticoscapiant,
quam mentiuntur hacretici ut Catholicos lateant.
Quoniam quisquis credit Catholicis
mentiendo ten-
tantibus, aut efficitur, aut confirmatur haerelicus
quisquisautem credit haereticis mentiendo sese oc-
Cultantibus,non desinit estc calholicus.Quod utfiat
Patrol. XL.
.
522
planius.aliqua cxrmpli gratia proponamus, et ex o.is
potissimum scriptis, quac mihi legenda misisti.
5. Kcceconstituamus antpoculoscallidumexplora-
torem accedere ad eum quem Priscillianistam esse
praesenserit ; et Dictinii episcopi (a), vel cogniti vi-
tam, velincogniti famam laudare rnendaciter cst :
hoc tolerabilius adhuc, quia ille putatur fuisse ca-
tholicus, atque ex illo errore correctus. Deimlc Pri-
scillianum (hoc enim sequitur in arte mentiendi) ve-
ost, hominem impium
et delestabilem.et pro suis nefariis sceleribus crimi-
nibusque damnatum.In qua ejus venerabili commi!-
moratione.si forte ille,cui retia tenduntur hujusmo-
di,firmus Priscillianista non fuerat, hac ejus praedi-
;
catione tirmabitur.Gum autem ad caetera exploranlis
sermo processerit, et dicentis misereri se eorurn
quos tanti errorum tenebris tenebrarum auctor in-
volverit, uthonorem animae suae et claritatem divinae
prosapiae non agnoscantjtumdeindeDictinii librum,
cujus nomen est Libra, eo quod petractatis duode-
cim quaestionibus velut unciis explicalur,tantis ex-
tulerit laudibus, ut talem Libram,
qua horrendae
blasphemiae continentur.multis librarumauri milli-
bus pretiosiorem esse testetur nempe haec aslutia
:
mentientis, animam credentis interficit, aut jam in-
terfectam in eademmortedemergit,ac deprimit.Sed,
inquies,postea liberabitur. Quid, si non fial, sive ali-
quo interveniente impedimento ne ccopta camplean-
tur,sive obstinatione mentis haereticae rursus eadem
jam cceperat confiteri? prae-
sertim quia si cognoverit seabalieno fuisse tanta-
tum, eo ipsoaudacius illa quae sentit, studebitoc-
cultare mendacio; quando id inculpate fieri multo
certius didicerit,etiam exemplo ipsius sui tcntatoris
Hoc quippe in homine.qui veritatem tegendam pu- '
tat esse mentiendo, qua tandem fronte culpabimus,
et damnare audebimus, quod docemus?
6.Remanet igitur,ut quod sentiuntPriscillianislae
secundum h:eresis suae nefariam falsitatem, de Deo,
deanima, decorpore,et de caeteris rebus, non dubi-
temusveraci pietate damnare; quod autem sentiunt,
ut veritas occultetur esse mentiendum, sit nobis,
gnum malum est, ut etiamsi conatus hic noster,
Quatuor Mss:
Iloc quippeinhominequod veritatem.
» :
ln editis,e< dictum episcopi. Itemque paulo postle-
(a)
geb&lur, deim/e dictum librum,cujus nomen estLtbraAh»
locis.uec non infra,capite 17, restituimus veterum libro-
rum auctoritate nomen Dictinii. Fuit Dictinius episcopus
AsLuriceusis, « cui, » ut idalius iu Chronico scribit, «ob
« ejusdem sectaBepiscopis,8iicce?sitTurribius...Ipsum ta-
men posteadamnatosuoerrore resipiscenteni ab Ecclesia
receptum esse testatur Iuuoceutius Papa I,in epistola ad
synodum Toletanam. Ejns quoque correctionem laudat
Leo Papal, iu epistola 15 ad iurribium Asturicensem,
improbans « quod Dictiuii tractatus, quos se-
cap. 16 ;
« cundum Priscilliani dogma couscripsit, a multis cum
« veneratione legerentur, cum si aliquid,memoriea
ait,
« Dictinii tribuendum ])ut»int, reparationem ejus magis
: « debeant ainare quam lapsum. » Caeterum Dictinii
memoriam anniversaria festivitate in Hispania colit As-
turiceusis Ecclesia, die 2 juun. Vide Ferrarinm in Ca-
talogo geuerali sanctorum.
12
 ;

523 CONTRA MENDACIUM, S. AUGUSTINI oS!4

quo eos per mendacium capere cupimus et mutare, quens. Ille ergo blasphemat nesciens , iste autem
ita prosperetur, ut eos capiamus atque mutemus, sciens : ille contra scientiam, iste contra conscien-
nullis lucris compensentur h«c damna.quibus et tiam :habet caecitatem falsa sentiendi, sed in eis
ille

nos cum ipsis proillorum correctione depravamur. habet saltem voluntatem vera dicendi isle latens :

Per hoc namque mendacium et nos erimus ex ea videt vera, et volens laquitur falsa. Sed ille, inquies,
parte perversi, et ille semicorrecti: quandoquidem hoc docet, uterrorissui faciatfurorisqueparticipes :

istud, quod putant esse pro veritate mentiendum, isteautem hocdicit, ut ab illo errore ac furore libe-
non in eis corrigimus quia idem nos didicimus et
;
' ret homines.Jaru quidem supra ostendi quantum et

docemus, et fieri oportere praecipimus, ut ad eos hoc noceat, quod creditur profuturum verum inte- :

emendandos pervenire possimus. Quostamennon
emendamus,quibusmendum 2 ,quoverumtegendum
existimant, non auferimus sed nos potius immen-
; haeretico inquirit, incerta sunt), quis peccat gravius
damur.cum mendum eos quaerimus: nec in-
per tale
venimus quemadmodum eis conversis credere valea-
mus.quibus perversismentitisumus; ne
ut caperentur sunt passi, faciant capti;
quia facere consueverunt, sed quia et in nobis, ad
rim si appendamus in his duobus mala praesentia
(quoniam bona futura quae catholicus de corrigendo
utrum qui hominem decipit nesciens, an qui Deum
blasphemat sciens?Profectoquid sitpejusintelligit,
quod
forte qui homini Deum sollicita pietate prsponit. Huc ac-
non solum cedit, quia si blasphemandus est Deus, ut ad eum
laudandum homines adducamus procul dubio non ;

quos veniunt, hoc inveniunt. solum ad laudandum, verum etiam ad blaspheman-

CAPUT IV.— 7. Monlienti in uno,non haberi fidem dum Deum, exemplo et doctrina nostra homines in-
in Et quod est miserabilius, etiam ipsi jam
aliis. vitamus quoniam quos ad Dei laudes per Dt?i bla-
:

quasi nostri effecti, quemadmodum nobis credant, sphemiasmolimur adducere,utiquesiadduxerimus,

reperire non possunt. Si enim suspicentur, eliam non solum laudare discent.verum etiam blasphema-
ipsa catholica dogmata nos mendaciter loqui, ut ne- re.Hasc illis beneficia conferimus,quos non ignoran-
scioquidaliudoecultemusquodverumputamusjcer- ter, sed scienter blasphemando ab haereticis libera-
te talia suspicanti dicturus e9, Hoc tunc ideo feci, ut mus. Etcum Apostolus homines tradiderit etiam ip-
caperem te: sed quid respondebis dicenti,Unde igi- si satanae, ut disccrent non blasphemare (I Tim. i,
turscioutrumetiamnuncid facias,necapiarisa me? 20):Nos conamur homines eruere Satanae,ut discant
An vero cuiquam persuaderi potest hominem non non per ignorantiam, sed per scientiam blasphema-
mentiri ne capiatur,qui mentitur ut capiat? Videsne re;nobisque ipsis magistriseorum hoctammagnum
quo tendat hoc malum ? ut scilicet non solum nos importamus exitium,ut propterhaereticoscapiendos
illis,ipsique nobis, sed ornnis frater omni fratri non
prius efficiamur,quod certum est, Dei blasphemato-
immerito videaturesse suspectus.Atque ita dum per
res, quo possimus propter eos, quod incertum est,
mendacium tenditur ut doceatur fides, id agitur po-
liberandos, veritatis ejus esse doctores.
tius 8
ut nulli habenda sit fldes. Si enim et contra
Deum loquimur, cum mentimur, quid tantum mali 9. Cum igitur blasphemare TJeum doceamus no-
ullo quod tanquam
mendacio reperiri stros, uteos Priscillianistae credantsuos; videamus
poterit in *,

quid malidicantipsi,quando propterea mentiuntur,

scelestissimum omni modo devitare debeamus ?
ut eos nostros esse credamus. Anathematizant Pri-
CAPUT V.— 8. Priscillianisiam tolerabilius mentiri
suam,quam catholicum occultando scillianum, et ad nostrum arbitrium detestantur
occultando hxrcsim ;

veritatem.Calholici si se mentiantur esse priscillianis- dicuntanimam creaturam Dei esse, non partem; ex-

tas,pejusfaciunt quam priscillanistgc se catholicos esse secranturPriscillianistarum falsamartyria; catholi-

mentientes. Sed nunc adverte quam tolerabilius Pri- cosepiscopos,aquibus illahaeresis nudata,oppugna-
scillianistae in nostra comparatione mentiantur,
ta,prostrata est,magnis eiferunt laudibus, et c«tera

quando se fallaciter loqui sciunt, quos nostro men- hujusmodi.Ecceipsiveradicuntquandomentiuntur,

dacio liberandos putamus ab eis falsis in quibus er- non quo simul posslt hoc ipsum \erum esse quod
rando falluntur. Priscillianista dicit quod anima &it mendacium est ; sed in alio quando rnentiuntur, in

pars Dei.et ejusdem cujus est ille naturaa atque sub- alio vera dicunt : quando enim nostros se esse men-
stantiae. Magna haec est et detestanda blasphemia.
tiuntur,defidecatholicavera dicunt. Acperhoc ipsi,

Sequitur enitn ut Dei natura captivetur, decipiatur, nePriscillianistaeinveniantur,loquunturmendaciter

fallatur,conturbeturatqueturpetur,damnetur atque vera: nos autem, ut eos inveniamus, non solum
mendaciterloquimur,utad illos pertinerecredamur;
crucietur. At si hoc et ille dicit, qui de tanto inalo
liberare cupithominem per mendacium, vidoamus sed etiam loquimur, quas ad illorum errorem
falsa

quidinlersitinterutrumqueblasphemum.Plurimum pertinere eognovimus. Itaque illi quando nostri pu-

inquis:nam hocpriscillianistadicititaetiamcredens; falsum est exparte, et verum est ex
tari volunt, et

catholicus autem non ita credens, quamvis ita lo- partequod dicuntjfalsumestenim eos nostros esse,
verum est autem animam partem Dei non esse nos :

Sic plures Mss. At editi, dicimus.

1
vero quando adeos pertinereputari volumus,falsum
Aliquot Mss.hinc et infra loco, menrfuw,habent men-
2 est utrumquequod dicimus, et Priscillianistas nos
dacium.
8 Editi, id agi potius Aliquot Mss., agitur.
essc, ctanimam partem Dei esse. llli itaque Deum
* Plures Mss., poteritnullo mendacio reperiri. laudant, non blasphemant,quando se occultant et ;
323 LIBKIl UNtJS. *6

quando scnonocrultant, s< sua proicrunf blasphc-

<1 pudebit fatoii qimd diuturna simulationc tcxerunt,
mare se nesciunt. Ideo si ad fidem cutholicum con- occulta nwinu Uei medicante sanabuntur.
vertantur, consolantur semetipsos, quia possunt 12. Sed multo facilius, inquies, eorum latibula pe-
dicere quo 1 Apostolus.quicuminter caeteradixisset, netraimis, si (|uod sunt nos i'.ssi> mentiamur. lloc si
Priusfui blasphemus ; Misericordiarn, inquit, consecu- liceretautexpediret.potuitUhristus praecipereovibus
tussum, i/ui,i ignurans feci (I Tim. i, -13). Nos contra, suis.utlupinis amictie pellibus ad lupos venirent, ct
utsc nobisaperiant, si hoc quasijustum mendacium eos hujus artis fallaciis invenirent: quod eis non
fallondiseiscapiendisque proferimus, profeclo et ud dixit, nec quando eas in medium luporurn se inissu-
blasphematores Priscillianistas pertinere nos dici- rumessepra;dixit(iV«J//i.x, 16).Sed dices : Noncrant
mus, et ut nobis credant, sine excusatione igno- tunc inquirendi, cum essent apertissimi lupi ;
sed
blasphemamus. Neque eaim catholicus, qui
rantiye eorum inorsusetsajvitiaperferenda. Quid, cumtem-
blasphemando vult haereticus credi, potest dicere, pora postenoia prainuntians, in vestitu ovium dixit
ijnorans feci. rapaces lupos esse venturos? nonne ibi erat locus ut
CAPUT VI. — 10. Negare Ckristum coram komi- iiajc moneret et diceret Et vos ut eos inveniatis as-
:

nibus vel mendaciter et ficte, nunquam licet. Obje- sumite vestitum luporum, intrinsecus autem oves
ctio. llesponsio. Confutantur itidem quw objectari manete? Non hoc ait?scd cum dixisset, Mutli advos
possunt. Corde credere non suf/icit, nisi et ore non venient in vestitu ovium, intrinsecus autem sunt lupi
negetur Ckristus. VI intellitjeiulus Psalmus 14 f. 3, rapaces non addidit, Ex mendaciis vestris, sed, Ex
;

ubi laudatur loquens verilatem in corde. Item Apo- fructibus corum cognoscetis eos (Id. vn, 15, 16). Ve-
stolus prxcipiens ut loquumur verilatem cum pro- ritate sunt cavenda, veritate capienda, veritate occi-
ximo. Veritatem non verilatc yrxlicuntes tolerati, dpnda mendacia. Absitutblasphemias ignorantium,
nonfalsitaiemannuntianles. Semper, frater,in talibus scienter blasphemando vincamus : absil ut malafal-
causis cum timore recolendum est, Quicumquc me lacium imitando caveamus. Quomodo enim cavebi-
negaverit coram kominibus, negabo eum coram Palre mus, si ut caveamus, habebimus ? Si enim utcapia-
meo qui in ccelis est (Mattk. x,33). An vero Christum tur qui blasphemat nesciens, blasphemabo sciens,
coram hominibus non negat, qui eum coram Pris- pejus est quod ago, quam quod capio. Si ut invenia-
cillianistis negat, ut eos latentes blasphemo men- turquiChristum negat nesciens,egoChristum nega-
dacio nudet et capiat? Quis autem dubitat, obsecro bo sciens: ad perditionem mesecuturusestquemsic
te, negari Christum, cum sicuti est verus, ita non invenero : si quidem ut illum inveniam, prior pereo.
esse dicitur ; et sicut eum priscillianista credit, ita 13. An forte qui eo modo Priscillianistas invenire
esse dicitur ? molitur, ideonon negat Christum, quiaoredepromit
11. Sed occultoslupos, inquies, indutos pellibus quod corde non credit? Quasi vero (quod et paulo
ovium et dominicum gregem latenter graviterque ante jam dixi)cumdictumesset, Cordecreditur adju-
vastantes, aliter invenire non possumus.Unde ergo stitiam; incassum est additum, ore confessio filad.ia-
innotuerunt PriscillianisUe, priusquam hnjusmen- lutem (Rom. x, 10)? Nonne pene omnes qui Christum
daciifuissetexcogitatavenatio?undeadipsiusaucto- •coram persecutoribus negaverunt, quod de illo cre-
ris illorum, prolecto astutioris, et ideo tectioris, cu- debant, corde tenuerunt et tamen ore ad salutem;

bile perventum est? unde tot tantique manifestati non confitendo perierunt, nisi qui perpcenitentiam
atque damnati, etcsteri innumerabiles partim cor- revixerunt?Quis ita evanescat',ut existimet aposto-
recti, partim velut correcti, et in Ecclesiam miseran- lumPetrumhochabuissein corde quod in ore quan-
tem collecti sunt? Multas enim vias dat Dominus, do Christum negavit? Nempe in Ula negatione intus
quandomiseretur, quibusadeorum perveniatur in- veritatem tenebat, et foris mendacium proferebat.
daginem quarum duae sunt aliis feliciores ut velab
:
l
;
Cur ergo lacrymis quod oro negaverat (Mnfth.
diluit
eis quos seducere voluerunt, aut ab eis quos jam se- xxvi, 69-75), si saluti sufficiebat quod corde credc-
duxerant,resipiscentibusconversisquemonstrentur, bat ? cur loquens in corde suo veritatem, tam ama-
Quod facilius fit, si nefarius eorum error, non men- ro fletu punivit mendacium quod ore deprompsit,
dacibuscaptationibus,sedveracibusdisputationibus nisi quia magnam viditesse pcrniciem, quod corde
evertatur. Quibus conscribendis operam te oportet quidem credidit ad justitiam, sed ore non confes-
impendere,quoniamDominusdonavitutpossis:qu83 sus est ad salutem ?
scripta salubria quibus eorum perversitas insanade- ii. Quapropter illud quod scriptum est, Qui loqui-
struitur, cum magis magisque innotuerint, et a Ca- tur veritatem in corde suo ; non sic areipiendum est,

tolicisvelantistitibusqui loquunturin populis, vel a quasi retenta in corde veritate,loquendum sit in ore
quibusque studiosis zelo Dei plenis, fuerint usque- mendacium. Scd idco diclum est.quia fieri potesf ut
quaque diifusa hoec erunt sancta retia, quibus ca-
; loqualur quisque ore veritatem, quae nihil ei prosit,
piuntur veraciter, non mendaciter inquirantur. Sic si eain in corde non teneat, id est, si qnod loquitur

enimcapiii,autultroquidfuerintfatebuntur, etalios ipse non credat : sicut hasrctici, maximeque iidem

quos in sua mala societate noverunt, vel concorditer Priscillianistas faciunt, cum catholicam veritateru
corrigent, vel misericorditer prodent : aut si eos non quidem credunt, sed tamenloquuntur, utnostri
1
Cygirannensis Ms., vesane sci t. Forte pro, vesone
1
Sola editio Lov., fnciliores. sentiat.
 CONTRA MENDACIUM, S. AUGUSTINI 328
527
latebras eorum si ab illo impetraverit stuprum,
essecredantur.Loquunturergoveritateminoresuo,
nonincordesuo.Proptereadistinguendierantabillo certumque siteam, si ei consensum fuerit, quod
oV— O n !nn «_-_ rv_ 1*
faciendumne censebimus?
1__jl P..
i l • • " __ /1 ii »-v-» i-__-_i-__->_-_V_'i
. i

pollicita est
i _ j

impleturam ?
de quo dictum est, Qui loquilur veritatem incordesuo
Hancautem veritatem catholicus sicut in corde lo an inte-lligemus nequaquam tali pretio merces ejus-
modi comparandas ? Cur ergo non eruimus ca-
1

quitur, quia ita credit ita et in ore debet, ut ita prae-

;

dicet: contra istam vero nec in corde nec in ore

ha- piendos haereticos carne in adulterium defluente,
2

beat falsitatem, ut et corde credat ad justitiam, et et cruendos putamus ore in blasphemia fornicante ?
Nam et in illo Aut enim licebit utrumque pari ratione defendere,
ore confessionem faciat ad salutem.
psalmo cum dictum Qui loquitur veritatem in
esset, ut ideo haec non esse dicantur injusta, quia ea facta

mox etiam hoc additum est, Qui non egit sunt intentione qua deprehenderentur injusti, aut
corde suo ;

si sana doctrina nec propter inveniendos haereticoa

dolum in lingua sua (Psal. xiv, 3).
quod Apostolus ait, Deponentes men- vultnos cum feminis impudicis saltem corpore, non
15. Et iliud
dacium,loquiminiveritatemunusquisquecumproxi/no mente, misceri, profecto nec propter inveniendos
ha.retieos vult a nobis saltem voce, non mente, aut
suo, quia sumus invicem membra (Ephes. iv, 29) ;
absit
immundam haeresim prsdicari, aut castam catholi-
ut sic intelligamus.tanquam loqui mendacium per-
cam blasphemari. Quia ipsum mentis imperium,
miserit cum eis qui nondum suntnobiscum membra
et

cuidebetamnisinferiormotus hominis obedire, dig-

corporis Christi. Sed ideo dictum est, quia unusquis-
que nostrum hoc debet quemque deputare, quod eum no non carebit opprobrio, quando fit, quod fieri non
etiam si nondum factus est sicutDomi- oportet, seu membro, seu verbo. Quanquam etiam
vult fieri, :

cumverbofit,membrofit:quoniamlinguamembrum
nus alienigenamSamaritanum proximum ejus osten-
estquafit verbum: necullumfactumnostrummem-
dit cum quo miserioordiam fecit (Luc. x, 30-37).
bro ullo paritur, nisi quod prius corde concipitur
Proximus ergo habendus est, non alienus, cum quo
;

vel potius intus cogitando et consentiendo jam par-

id agendum est, ne remaneat alienus et si propter :

tum, foras editur faciendo per membrum. Non ita-

id quod nondum est tidei nostrae sacramentique
particeps factus, aliqua illi occultanda sunt vera, que animus a facto excusatur, quando dicitur ali-
quid non ex animo tieri, quod tamen non fieret,
non tamen ideo dicenda sunt talsa.
nisi animus faciendum esse decerneret.
16. Fuerunt enim etiam temporibus Apostolorum,
18. Interest quidem plurimum, qua causa, quo
qui veritatem non veritate id est, non veraci animo
1
,

qua intentione quid fiat sed ea quae constat

praedicarent: quos dicit Apostolus Christum annun-
fine, :

esse peccata, nullo bonae causae obtentu, nullo quasi

tiasse non caste, sed perinvidiam etcontentionem.
Ac per hoc etiam tunc nonnulli tolerati sunt an-
nuntiantes non casto animo veritatem non tamen
ulli laudatisunt tanquamannuntiantescastoanimo
falsitatem. Denique de illis dicit,
bono fine, nulla velut bonaintentione facienda sunt.
:
Eaquippe opera hominum, sicut causas habuerint
bonas, seu malas, nunc sunt bona, nunc mala, quae
Sive occasione, sive non sunt per se ipsa peccata sicut victum praebere :

annuntietur (Philipp. i, 15-18): pauperibus, bonum opus est, si fit causa misericor-
veritate Ckrislus
dias cum recta fide sicut concubitus conjugalis,
nullo modo autem diceret, ut postea Christus an- ;

quando causa generandi, si ea fide fiat ut gig-

fit
nuntietur, prius negetur.
modis possunt nantur regenerandi. Haec atque hujusmodi secun-
17. Quocirca multis quidem la-

tentes hreretici vesligari, nec catholica fide vitu- dum suas causas opera sunt bona vel mala quia ;

eadem habeant malas causas, in peccata ver-

ipsa si
peratai nec haeretica impietate laudata.
— tuntur velut si jactantiae causa pauper pascitur
CAPUT VII. Mendacium nulla velut bona inten- : ;
-

admittendum. Facta alia exfinevel bona rel mala aut lasciviae causa cum uxore concumbitur aut ;

tione
generantur, non ut Deo, sed ut diabolo nutrian-
reddhntur, alia sunt per se peccata hxc nullo quasi
filii
:

tur. Cum vero jam opera ipsa peccata sunt, sicut

bono fine jacienda. Sed si aliter omnino non posset
furta, stupra, blasphemiae, vel caetera talia qui est
educi de cavernis suis haeretica impielas, nisi a tra-
;

qui dicat causis bonis esse facienda, ut vel peccata

mite veritatis lingua catholica deviaret; tolerabilius
occultaretur,quamistapra.cipitaretur; tolerabi- non sint, vel, quod est absurdius, justa peccata sint ?
illa
Quis est qui dicat L"t habeamns quod demus pau-
lius in suis foveis delitescerent vulpes, quam
propter :

blasphemia; rovcam caderent vena peribus, faciamus furta divitibus aut, testimonia ;

illas capiendas in
tores;tolerabiliusperfidiaPriscillianistarumverita falsa vendamus, maxime si non inde innocentes

quam fides Catholicorum ne l*duntur, sed nocente* potius damnatuns judici-

tis ve araine tegeretur,
° — l.,«0 I\.__-_ enim Kr\r»n VPn_1l-
hlllllQ vendi-
liiint hujus
a Catholi
. . . . ..
bus eruuntur?
1
Duo
_
bona fiunt _-.!-_. *-_-_

a Priscillianistis mentientibus laudaretur,

tionemendacii.utetpecuniasumaturumleinopsala-
cis credentibus negaretur. si propteiea Nam
ju?ta
tur. et judex fallatur ne homo puniatur. Testamenta
sunt, non qualiacumque, sed blasphema mendacia,
etiamsipossimus,curnoi.verasuppriraimus,etfalsa
quia hoc animo fiunt ut occulti h;eretici detegan-
supponimus, ut haereditates vel legata non habeant
tur; poterunt isto modo, si eodem animo liant,
indigni, qui nihil ex eis operantur boni sed hi potius
casta esse adulteria. Quid si enim ex numero Pris-
;

cillianistarum impudicarum aliqua femina injiciat Ani. et Mss., non

! emimus ; et iDfrn loco, eruendos,
oculum in catholicum Joseph, eique promittat se halicnt. ?meH<lu<.
« Aliquot -Mss., in blasphsmiam fomicante.
» Sic Mss. Editi autem, non veraciter.
529 LIBER UNUS. 50
a quibus esurientes pa3cuntur,nudi vestiu ntur.pere- peccandum,etiamsi aliud sit damnabile,aliud venia
grini suscipiuntur,captivi retlimuntur^pcclesiee con- lepeccatum ?Nunc autem quairimus,si hoc aut illlud
struuntur?Cur enim non fiant illa malu propter haec quisque fecerit,quis non peccabit.sivc peccabit non ;

bona, si propter haec bona nec illa sunt mala ? Jam- quis gravius leviusve peccabit. Nam et ipsa furta le-

vero aliquaeimmund.i' etdivites feminee videantur

si viusutiquepuniuntur lege.quamstupra: suntautem
amatores et stupratores suos insupcr ditatune cur ;
utraque peccata.quamvts alialeviora,aliagraviora;
nonethaspartesatqueartessuscipiatvirmisericors, ita ut l<'\iiis habcatur furtum quod concupiscendo,

quibus pro tam bona causa utatur, ut habeat undo quamstuprumquod subveniendocommittitur.In sno
indigeutibuslargiatur; nec audiat Apostolum dicen- quippe gen^re aliis e.jusdem gencris peccatis leviora
tem,Qui fural>atnr,jam non furelur ; magis autcm la- fiunt,quae bono animo videntur admitti ;cum tamen
boret operans manibus suis bonum.ut hahcat umle tri- ipsa alterius generis peccatis ipso suo genere le-
buere cui opus est (Ephes. iv, 28) ? Si quidem non
* vioribus inveniantur esse graviora.Gravius est enim
solum ipsum furtum, verurn etiam falsumtestimo- avaritia, quam misericordiafurtum facere; itemque
nium,et adulterium.et omne opus malum non erit stuprum gravius est luxuria,quam misericordiaper-
malum, sed bonum, si ea cauea perpetretur, ut sit petrare et tamen gravius est adulterare misericor-
:

unde fiat bonum.Quis ista dicat.nisi qui res huma- dia, quam furari avaritia. Neque nunc agitur quid
nas omnesque conatur mores legesque subvertere? sit levius sive gravius, sed quae sint peccata vel
Quod enim sceleratissimum facinus, quod turpissi- non sint. Nemo enim dixerit debuisse peccari, ubi
mum flagilium, quod impiissimum sacrilegiuin non constat esse peccatum sed debere dicimus,
: si ita

dicatur posse fieri recte atque juste ; nec impune vel ita peccatum est, ignosci vel non ignosci.
tanlum,verum etiam gloriose, ut in eo perpetrando, CAPUT IX. — 20. Pcccata compensativa nec ipsa
non solum suppliciatimeantur, sed sperentur etprae- admittenda esse.Factum Loth offerentis filiassuas con-
mia si semel concesserimus in omnibus malis ope-
: stupratoribus Sodomitis. Exemplum Loth timore tunc
ribus hominum ideo non quid fiat,sedquare fi.itesse perturbati non imitandum. Nec exemplum David prx
quacrendum; ut quaecunque propter bonas causas ira jurantis. Quid David, quidve ipsi Loth faciendum
facta inveniuntur,nec ipsamala essejudicantur ? At fuerat.Lolha peccato defendiquomodovixpossit.Facta
si justitia merito punit furem, etiam qui dixerit et a sanctis non omnia in mores transferenda. Verum,
ostenderit ideo se subtraxisse superflua diviti, ut, quod fatendum est, ita humanos animo3 quaedam
praeberet necessaria pauperi ; si merito punit falsa- compensativa peccata perturbant,ut etiam putentur
rium, etiam qui se ideo testamentum alium corru- debere laudari, ac potius recte facta dicantur. Quis
pisse docuerit, ut ille haeres esset qui facturusinde enim dubitet esse grande peccatum, si pater filias
fuerat eleemosynas largas, non ille qui nullas ; si suas prostituat fornicationibus impiorum?Ettamen
merito punit adulterum, etiam qui demonstraverit exstitit causa qua hoc vir justusdebere se facereexi -

misericordiase fecisse adulterium,ut per illam cum stimaret, quando Sodomitae nefario libidinis impetu
qua fecit, de morte hominem liberaret ;
postremo, hospitibus ejus irruebant. Ait enim Sunt mihi duse :

ut ad rem de qua quaestio est propius accedamus, filix quae non cognoverunt virum : producam iltas ad
si merito punit eum qui feminae alicui Priscilliani- vos, et utimini eis quomodo placuerit vobis;tantum in
starum turpitudinis conscia3, propterea se adulteri- viros istos ne faciatis iniquum, propterea quia intrave-
no coucubitu miscuit, ut ad eorum latebras perve- runt sub tectum lignornm meorum (Gen.xix,8). Quid
niret obsecro te, cum di^at Apostolus, Nec exhi-
: hic dicemus? Nonne ita illud scelus quod Sodomitae
beatis membra vestra arma iniquitatis peccato (Rom. hospitibus illius viri justi facere conabantur hor-
vi. 13); et ideo nec manus, nec corporis genitalia, remus, ut quidquid fieret ne hoc fieret, arbitre-
nec alia membra
exhibere debeamus, ut
flagitiis mur fuisse faciendum ? Movet etiam maxime per-
possimus quid nos lingua,
Priscillianistas invenire ;
sona faciontis,quae merito justitiaeliberabatur a So-
quid totum os nostrum, quid organum vocis offen- domis ut quoniam minus malum est feminas quam
:

dit, ut haec exhibeamus arma peccato, tantoque viros perpeti stuprum, etiam hoc ad justitiam justi
peccato, ubi Deum nostrum, ut Priscillianistas ap- illius pertinuisse dicatur, quod in filiabus hoc
prehensos ab ignorantiae blasphemiis eruamus -, maluit fieri quam in hospitibus suis ; non tantum
sine excusatione ignoranliae blasphememus? id volens animo, verum efferens verbo, et si illi

CAPUT VIII. — 19.Peccalum esse ex intentione assensi fuissent impleturus et facto. Sed si hanc
aliud alio levius ; non tamen faciendum levius, quod peccatis aperuimus, viam, ut committamus mino-
sxpe alterius generis pcceato gravius est.Wicet aliquis: ra ne alii majora committant lato limite, imo nul-
;

Ergo aequandus est fur quilibet ei furi qui misericor- lo limite, sed convulsis et remotis omnibus termi-
dise voluntate furatur? Quis hoc dixerit? Sed horum nis infinito spatio cuncta intrabunt atque regna-
duorum non ideo est quisquam bonus,quia pejor est bunt. Quando enim fuerit delinitum peccandum
unus. Pejor est enim qui concupiscendo.quam qui esse homini minus, ne alius pcccet amplius ;
pro-
miserando furatur :sed si furtum omne peccatum est, fecto et furtis nostris stupra cavebuntur aliena, et
ab omni furto est abstinendum.Quis enim dicat esse incesta stupris et si qua impietasvisa fuerit etiam
;

* Sic M«s. Edili vero, unde trihuat.

pejor incestis incesta quoque facienda dicentur a
8 Soli editi, servemus. nobis, si eo modo agi potuerint, ut illa impietas non
531 CONTKA MENDACIUM, S. AUGUSTINI 532

commiUalur ab aliis : et in singulisquibusque gene- tarum constituto quis auderet dicere,Eitamsi tui ho-
ribus peccatorum, et furta pro furtis, et stuprapro spites in tua domo, quo eos intrare humanitate vio-
stupris, et incesta pro incestis, et sacrilegia pro sa- lentissima compulisti, ab impudicis apprehensi et
crilegiisfacienda putabuntur nostraproalienis,non : oppressi mulicbriapatianturnihiltimeas,nihilcures,
solum minora promajoribus.verum etiam si ad ipsa non expavescas, non horrescas, non contremiscas?
summa et pessima veniatur,pauciora pro pluribus ;
quishaec vel illorum sceleratorum socius hospiti pio
si se ita rerum verset incursus, ut aliter alii non se dicere auderet? Sed plane rectissime diceretur.Age
abstineantapeccatis,nisi minusaliquanto,sed tamen q ii
d q u d potes.ne fiat
i quod merito times: sed non te
peccantibus nobis omnino ubi dixerit ini-
; ita ut timor iste compellat, ut facias quod in se filiae tuee
micus (o) qui habuerit hujusmodi potestatem',Nisi fieri si voluerint, facient cum Sodomitis te auctore
tu sceleratus fueris, ego sceleratior ero, aut nisi tu nequitiam ;si autem noluerint,patientur aSodomitis
hoc scelus feceris,ego talia plura faciam ;scelus no- te auctore violentiam. Noli facere magnum scelus
bis videamur admittere, si velimus ab scelere tem- tuum.dum majus^horrescisalienum :quantumlibet
perare. Hoc sapere quid est, nisi desipere, vel po- enim distet inter tuum et alienum, hoc erit tuum.il-
tius insanire? A mea quippe iniquitate, non ab lud alienum. Nisi forte pro defensione hujus viri in

aliena, sive in me, sive in alios perpetrata, mihi est eassequispiamcoarctetangustiaSjUt dicat Quoniam :

cavenda damnatio. Anima enim quse peccaverit,ipsa accipere quam facere prastat injuriam,hospites au-
morietur (Ezech. xvm, 4). tem illi non erant utique facturi injuriam, sed pas-
21. Si ergo peccare, ne gravius vel in nos vel in suri ; maluit vir justus filias suas injuriam pati,
quoslibet alii peccent, procul dubio non debemus ;
quam hospites suos, eo jure quo filiarum dominus
considerandumestineoquodfecitLoth.utrumexem- erat; et noverat non eas peccare, si id fieret, quia
plum sit quod imitari,an potius quod vitare debea- peccantes potius, quibus non consentirent, sine pec-
mus. Magis enim videtur intuendum et notandum, cato proprio sustinerent. Denique non se ipsae stu-
cum tam horrendum malum ex impietate flagitiosis- prandas, quamvis pro masculis feminas, pro illis

simaSodomitarumsuisimpenderethospitibus,quod hospitibus obtulerunt, ne reas eas faceret non per-

cuperetdepellere,nec valeret,sicetiam justianimum pessio libidinis alienae, sed suae consensio volunta-
potuisse turbari,ut vellet facere quod non humani ti- tis.Nec paler earum hoc in se fieri permittebat,cum
moris nebulosa tempestas,sed divinijuristranquilla hoc facere conarentur quibus hospites non prode-
serenitas, si consulatur a nobisjaciendum non esse bat quamvis minus mali esset quod in uno,quam
;

clamabit : et jubebit potius ut sic nostra peccata ca- si fieret in duobus sed quantum poterat resistebat,
:

veamus, ne ullorum prorsus alienorum peccatorum
timore peceemus.Alienaquippeillevirjustu* timen-
do peccata.quas nisi consentientes inquinare non pos
sunt.perturhatus non attendit suum.quo voluit sub-
derffiliaslibidinibus impiorum.Haec quando inScri-
pturis sanctis legimus.non ideo quia facta credimus
etiam faciendacredamus: neviolemuspraecepta,dum
passiin sectamur exempla. An vero quia juravit Da-
vid se occisurum esse Nabal,et clementia considera-
tiore s non fecit (1 Reg. xxv, 22-35), propterea illum
imitandumessedicemus,uttemerejuremus nosesse
facturos,quod non esse faciendum posteavideamus?
Sed sicut illum timor,ut prostituerefilias vellet sic
istum, ut temere juraret, iraturbavit. Denique si de
ambolus interrngando ut dicerent cur haec fecerint,
fas nobis esset inquirere,
Timor ct tremor venerunt super me,
neipsum quoque ullus proprius macularet assensus,
quem libidinosus furor etiamsi praevaluisset corpo-
-
tamen non ccnsentientem non maculas-
ris viribus,
setalienus. In filiabus autem non peccantibus nec
ipse peccabat, quia non eas peccare si opprimeren-
tur invit<e, sed peccantes ferre faciebat : tanquam
si ab improbis ut sui servi caederentur offerret, ne
hospites ejus paterentur caedis injuriam.De qua re
non disputabo, quia longum est, utrum vel domi-
nus jure suae potestatis recte sic utatur in servo,ul
eervum suum caedi faciat innocentem, ne amicus
ejus eliam ipse innocens in domo ejus a viclentis
; improbis vapulet. Sed certe David nullo modo rec-
te dicitur jurare debuisse se esse facturum, quod
postca cerneret se facere non debere. Unde constat
posset ille respondcre, quod non omnia quae a sanctis vel justis viris legi-
et contexerunt me mus farta, tranfcrre debemusin mores sed etiam ;

tenebrse (Psal. liv, 6) ;

posset etiam dicere iste,7w?-- hinc diecere quam late pateat.et ad quos usque per-
batus est pr v c ira oculus meus (Psal. vi, 8) ; ut non veniat quod Apostolus ait Fratrcs, ttsi prxoccu- :

miraremur vcl illum in timoris tenebris.vel islum patus fucrit homo in ati<juo delicto, vosijui spintuales
oculo turbato non vidisse quod videndum fuit, ne estis, inslruite hujusmodi in spiritu Icni(atis,i7itendens
facerent quod faciendum non fuit. te ipsum, ne ct tu tenteris (Gnlat. vi, 1). Praeoccupa-
22. Et sancto qnidem David justius dici potuit tiones enim sunt ista; in quibus delinquitur, dum
quod nec irasci debuit, quamvis ingrato
et reddenti quid faciendum sit aut ad horam non videtur, aut
mala pro bonis sed etsi ut homini ira subrepsit,non
; et qui viderit vincitur ; ut scilicet fiat peccatum,
utique tantum debuit praevalere, ut se facturum ju- cum vel latet veritas, vel compellit infirmitas.
raret.quod aut saeviendo faceret, aut pejerando non CAFUT X. — 23 Excmpla pro mendacio qu&sita
facpret; illi autem inter libidinosas insaniasSodomi- in Scripluris cxpcndcnda. Aliud est occuliare verita-
1 Nonnulli codices, hujus mundi. tem,aliud proferre mendacium. Abruham cf Isaacde-
2 Sic Mss. At editi, clementi consideraiione.
(a !
Forle, iniquus. 1
Sic Ain. et Mss. At Er. et Lot., magis.
 :

533 LIBER UNUS. 531

fenduntur amendacio. FactumJacob non esse menda- daeorum [Ezech. xxxvi, 26) : item leo Christus (Apoc.
cium.Tropi non suntmcndacia.Mctuphora.Antiphrasis. v, 5), et leo diabolus (I Petr. v, 8), et innumerabilia
Tropi in Scripturis quare, In omnibusautem actibus taliadiccntur esse mendacia.Quid quod heec tropica
nostris maxime etiam bonos turbant compensativa locutio usque ad eam pervenit,quae appellatur anti-
peccata ,itaut nec peccata existimentur, si habeant phrasis, ut dicatur abundarequod non est.dicatur
talescausas propterquas etinquibus videatur
liant, dulce quod acidum est lucus quod non luceat,
;

peccari potius si non fiant.Et praecipue de mendaciis Parcaequod non parcant.Unde illud estin Scripturis
hoc in hominumopinionepraevaluit.ut peccata non sanctis, Si ?ion in faciem benedixerit tibi (Job n, 5)
putentur illa mendacia, quinimo et recte facta esse quod diabolus ait Domino de sancto Job, et intelli-

credantur,quando quisque pro ejuscuifalli expedit gitur,Malcdixerit.Quo verbo et Nabuthei fictum cri-
utilitate mentilur, aut ne aliis noceatqui nociturus men a calumniantibus nominatum est Dictum est
videtur, nisi mendaciis evitetur.Ad baec mendacio- enim quod benedixerit regi (III Reg. xxi, 13) ; hoc
rum genera defendenda, plurima de Scripturis san- est maledixerit. omnes modi locutionum men-
Ili

ctis suffragari putantur exempla.Non autem hocest daciaputabuntur.silocutiovel actiofiguratain men-

occultare veritatem,quod est proferre mendacium. dacia deputabitur. Si autem non est mendacium,
Quamvis enim omnis qui mentitur velit celare quod quandoadintelligentiam veritatisaliud exaliosigni-
verum est, non tamen omnis qui vult quod verum ficantia referuntur; profectononsolum id quod fecit

est celare mentitur.Plerurmjue enim vera non men- autdixitJacobpatri utbenediceretur,sednequeillud

tiendo occulimus.sed tacendo.Neque enim mentitus quod Joseph velut illudendis locutus est fratribus
est Dominus,ubi ait Multa habeo vobis dicere, sed
:
(G(?n.XLii,nequequodDavidsimulavitinsaniam(I/?(,^.
non potestis iila portare modo (Joan. xvi, 12). Vera xxi, 13), nec caetera hujusmodi,mendaciajudicanda
tacuit, non quibus veris audiendis
falsa locutus est ;
sunt, sed locutiones actionesque propheticae ad ea
eos minus idoneos judicavit.Quod si eis hoc ipsum quaeverasuntintelligendareferendae.Quae propterea
non indicasset, id est, non eos posse portare quae figuratis velut amictibus obteguntur, ut sensum pie
dicere noluit, occultaretquidem nihilominus aliquid quaerentis exerceant, et ne nuda ac prompta vile-

veritatis,sed posse hoc recte fieri forsitan nescire- scant.Quamvis quae aliis locis aperte ac manifeste
mus, aut non tanto firmaremur exemplo. Undequi dictadidicimus, cum eaipsa de abditis eruuntur,in
asserunt aliquando esse mentiendum, non conve- nostra quodam modo cognitione renovantur, et re-
nienter commemoranl Abraham hoc fecisse de Sara, novatadulcescunt.Necinvidentur discentibus, quod
quam sororem suam dixit. Non enim dixit, Non est his modis obscurantur sed commendantur magis,
:

uxor mea ;seddixit, Sorormeaest : quod erat revera
tam propinqua genere, ut soror non mendaciter
diceretur. Quod et postea jam sibi ab illo qui ab-
duxerat ea reddita confirmavit, respondens
ut quasi subtracta desiderentur ardentius, et inve-
niantur desideratajucundius.Tamenvera, non falsa
dicuntur jquoniamvera, non falsa significantur, seu
illi et verboseu facto quae significantur enim,uliquc ipsa
:

dicens, Et vere soror mea est de patre, non de maire dicuntur.Putanturautemmendacia,quoniamnonea

(Gen. xx, 2, 12) : hoc est de paterno genere, nonde quaevera 1
significantur, dicta intelliguntur;sed ea
materno. Aliquid ergo veri tacuit, non falsi aliquid quae falsasunt,dicta esse creduntur,Hocut exemplis
dixit,quando tacuit uxorem, dixit sororem. Hocet fiatplanius,idipsum quod Jacob fecit,attende.Ha?di-
filiusejusfecitlsaac :nam etipsum novimus propin- nis certe pellibusrnembra contexit si causam pro- :

quam suam conjugem fuisse sortitum (Id. xxvi, 7, et ximam requiramus,mentitum putabimus; hocenim
xxiv). Non est ergo mendacium cum silendo abscon- fecit ut putareturessequinon erat :siautemhocfac-
ditur verum, sed cum loquendo promitur falsum. tum ad illud propter quod significandumrevera fac-
24. Jacob autem quod matre fecit auctore,ut pa- tum est referatur; per haedinas pelles peccata, per
trem fallere videretur, si diligenter et fideliter atten- eum veroqui eisse operuit, ille significatus estqui
datur, non est mendacium, sed mysterium.Quae si nonsua,sodalienapeccataportavit.Veraxergo signi-
mendaciadixeriraus, oranesetiam parabolae acfigu- ficatisnullomodomendaciumrectedicipotest.Utau-
reesignificandarumquarumcumquererum, quaenon teminfacto.itaetinverbo Namcumeipater dixisset,
adproprietatemaccipiendae sunt, sed in eis aliud ex Quis es tu, fili? ille respondit, Ego sum Esau primo-
alioestintelligendum.dicentur essemendacia :quod genitus tuus (Gen. xxvn, 16-19). Hoc si referatur ai
absit omnino.Nam quihocputat,tropicis etiam tam duos illos geminos, mcndaciumvidebitur si autem :

multis locutionibus omnibus potest hanc importare
calumniam;itaut etipsaquae appellaturmetaphora,
hoc est de re propria ad rem propriam verbi alicujus
usurpata translatio, possit ista ratione mcndacium
nuncupari. Gum enim dicimus fluctuare segetes,
ad illud propter quod significandum ista gestadicta-
que conscriptasunt,illeesthic intelligendus in cor-
pore suo, quod est ejus Ecclesia, qui de hac re lo-
quens ait, Cum videritis Abraham, et Isaac,et Jarob,
et omnes Proplietas in regno Dei,vos autem cxpclti fo-

gemmare vites, floridam juventutem, niveam cani- ras. Rt vcnicnt ab oriente et occidente et aquilone et au-
tiem ;
gemmas.florem, nivem,
procul dubio fluctus stro, et accumbent inregnoDei: etecce sunt novissimi
quia in his rcbus non invenimus,in quas haec verba
aliunde transtulimus.abistis mendaciaputabuntur.
Et petra Christus (I Cor. x, 4), et cor lapideum Ju- ' Sola editio Lov., vere.
 :

53r CONTRA MENDACIUM, S. AUGUSTINT 536

qui erant pritni, etsuntprimi quierunt novissimi (Luc. pturas : utpriusostendamusnonnullaquae ibiputan-
xin, 28-30). Sicenim quodam modo minor majoris tur esse mendacia, non esse quod putantur,si recte
primatum frater abstulit alque inse transtulit fra- intelligantur deinde,si ; qua ibi mendacia manifesta
tris. Cum igitur tam vera lamque significentur ve- sunt, imitanda non esse ; tertio, contra omnes om-
raciter.quid hic debet putari factum dictumve men- nium opiniones, quibusvidetur ad viriboni officium
daciter?Cum enim quae significantur, noa utique pertinerealiquando mentiri, omni modo tenendum,
non sunt iu veritate, sed sunt seu praesentia, seu in doctrina religionis nullo modo esse mentiendum.
futura; procul dubio vera significatio est, nullum- Haec enim tria tibi l
exsequenda paulo ante com-
que mendacium. Sed nimis longum est in hac si- mendavi, et quodam modo injunxi.
gnificatione prophetica enucleale cuncta rimari,in CAPUT XII — 26. Exempla mentiendi qusedam ex
quibus palmam veritas habet, quia ut significando veteribus Scripturis vere talia, ex Novo autem Testa-

praenuntiata sunt, ita consequendo claruerunt. mento nulla proferri. Simutatio Petri et Barnabx me-
CAPUT XI. — 25. Jripartita ratio dispulandi ad- rito reprehensu a Pauto. Non mendaciter observatae
versuseosquiScripturasdivinasmendaciissuisudhibere a Paulo Legis quxdam coeremonise. Paulus non men-
palronas volunt.Neque id isto sermone suscepi,quod tiendo, sed patiendo omnibus omnia factus. Menda-
ad te magis pertinet, qui Priscillianistarum latebras cium quid sit. Ad ostendenda ergo quaedam quae pu-
aperuisti, quantum ad eorum attinet dogmata falsa tanturin Scripturis esse mendacia,non ea esse quod
atqueperversa;neitainvestigatavideanturquasido- putantur, si recte intelligantur non tibi parum ad- ;

cenda fuerint, et non redarguenda. Magis ergo fac
utexpugnata jaceant,quae fecisti utprodita pateunt:
ne dum volumus ad indaginem hominum fallacium
pervenire, ipsas falsitates sinamus tanquam insupe-
rabiles permanere; cum potiusdebeamusetin laten-
tiumcordibus destruere falsitates, quam parcendo
falsitatibusinvenirefallaces.Porrointerilladogmata
• versus istos valere videatur.quod non de a postolicis,
sed de propheticis Litteris inveniunt velut exempla
mentiendi. quippe omnia quae nominatim com-
III a
memorant ubi sit quisque mentitus,in eis Libris le-
guntur.inquibus nonsoluradicta,verumetiam facta
multafigurataconscriptasunt 2 ,quiaetfigurategesta
sunt.In figuris autem quod velut mendacium 3
dici-

eorum,qu33 subvertenda sunt etiam hoc est utique
quod dogmatizant, ad occultandam religionem reli-
giosos debere mentiri, in tantum ut non solum de
aliis rebus ad doctrinam religionis non pertinenti-
bus.seddeipsaquoque religione mentiendumsit, ne
patescat alicnis ut videlicet negandus sitChristus,
;
quo possit inter inimicos suos latere christianus.
Etiam hoc, obsecro te, dogma impium netariurnque
subverte, propter quod astruendum argumentantcs
deScripturiscolligunt testimonia, quibus videantur
nonsolumignoscenda vel toleranda, verum et liono-
randamendacia.Ad teigitur pertinet.sectamdetesta-
bilemcumrefellis,sic accipienda monstrareistates-
timoniaSeripturarum.utveldoceas nonessequaepu-
tanturesse menrlacia,si eo modo intelligantur, quo
tur, beneintelleclum verum invenitur. Apostolivero
inEpistolissuisaliterlocutisunt,aliterqueconscripti
ActusApostolorum.jamvidelicetrevelatoTestaraen-
toNovo,quodillisfigurispropheticis velabatur.Deni-
queintotEpistolisapostolicis.atqueinipsotamgran-
di libroinquo actus eorum canonica veritate narran-
tur,noninveniturtalisaliquismentiens,utdeilloabis
tisadmentiendilicentiamproponaturexemplum.Qu-
andoquidemillaPetrietBarnabaesimulatioquaGen
tes judaizarecogebant,meritoreprehensaatque cor-
rectaest,et netuncnoceret.et neposteris ad imitan-
dnmvaleret.CumenimvidissetapostolusPaulusquia
non rpcteingrediunturadveritatem Evangelii.dixit
Pptro coram omnibus:S? /h cum sis Judaeus,Gentiliter
et non Judaice vivis ; quomodo Gentes cogis judaixare

intelligenda sunt; vel imitanda non esse etiam quse (Galat. ii, 13, 1 i) ? Id autem quod ipse fecit.ut quas-
manif<!stumestessemendacia;velcerteadextremuiii dam observationes legitimas judaica consuetudine
dehissaltem rebusquae ad doctrinam religionis per- retnendo ctagendonon seinimicum LegiProphetis-
;

tinent,nullo modo esse mentiendum. Sicenim vere quemonstraret.absit ut mendacitereum fecissecre-

funditus evertuntur,dum evertitur ubi delitescunt
ut eo ipso minime sectandi et maxime cavendi judi-
ccntur.quo se ad occultandam haeresimsuam
tentur esse mendaces.Hoc in eis est primitus expu-
gnandum, hoc eorum velut idoneum munimentum
damus.De hacquippe resatis estejusnotasententia,
qua fueralconstitutum,nec JudaeosquituncinChri-
profi- stum crcdebantprohibendosessc a paternis traditio-
nibus,nec ad easGentilescumChristianitierent,esse
cogendos ut illa sacraraentaquaedivinituspraecepta
:

veritatis ictibusferiendum atque dejiciendum. Nec esse constaret. non tanquam sacnlegia fugerentur ;

eis quam non habebant.alia latebra quo confugiant
estpr;Bbenda:ut9ifurteabhisproduntur,quosconati
fueiint seducere, nec potuerint.dicant, Tentare illos
voluimus.quoniam prudentescatholici docueruntad
inveuiendos hasreticos id esse faciendum. Sed ali-
quautuooinmetidatiusoportet utdicam,curistamihi
videatur tripartita ratio disputandi adversus eosqui
patronasmendaciissuisvoluntadhiberedivinasScri-
1
PorbonicusMs. etnon mug sredarguenda. Ergo,eic
:
nec tamen putarentur sic necessaria jam Novo Testa-
mento revelato, tanquam sine iis quicumquc conver-
terenturad Deum salviessenonpossent.Erant enim
quihocputabantatquepraedicabant.quamvisjamre-
ceptoC.hristiEvangelio.eteissimulatecunsenserant
Petrus etBarnabas ; ideoque cogebantGentes judai-
'
Lov., tria ibi. Alii codices, tibi.
* Uuo Mss., figurote conscripta sunt.
3 Ani. Er. et plures Mss., velut me?idum.
 LIBER UNUS. 538
537

zare.Id orat enim cogcrc.sic oa nccessaria prrcdieare est, Projectus sum afacie oculorum tuorum (Psal.xxx,
tanquam Bvangelio nullasine illis salus
ot recepto 23). Et ideo tanquam nesciretur a Chrislo, et illa
essct in Ghristo.Hocerror quorumdam putabat,hoc qu.-e fuerit,et iste ubi positus fuerit,verbis interro-

limor Petri simulabat. hoc libertas Pauli redargue- gantisest figuratam,et omnevitatum veraci signi-
bat.Quod ergo B.it Ommbus omnia factus sum,ut om- ficatione rrendacium.
t

nes lucri /oce/wncompatiendoid l'ecit,nonmentiendo. 28. Hinc est etiam illud quod commemorasti eos

Fit enim quisque tanquam ille cui vult subvenire, dicere.Dominum Jesum.posteaquam resurrexit,am-
quando tantamisericordiasubvenit.qnantasibisub- bulasse in itinere cum duobus discipulisjet propin-
veniri vellet.si esset ipse in eadcm miseria constitu- quantibus eis castello quo ibant.illum longius se ire
tus.ltaque flt tanquam ille.nonquia fallit illum,sed- finxisse;ubi evangelista dlcens, Ipse autem se fmxit

quia so cogitat sicut illum.Unde illud est cjusapo- longius ire (Luc. xxiv, 28);etiam ipsum verbum po-
sloli,quod jam supra commemoravi : Fratres, et si suit.quo mendaces nimium delectantur,ut impune
pr,i'>ccuptUus fucrit homoinaliquo delicto,vosquispiri- mentiantur:quasi mendacium sit omne quod fingi-

rituales estis ,instruite hujusmodi in spiritu mansuetu- tur, cum veraciter aliud ex alio significandi causa

dinis,intendens te ipsum,ne et tu tenleris (Galat. vi,l). tam multa (ingantur.Si ergo nihil aliud significas-
Nam si propterea qui dixit,FftfifUS sum Judxis tan- set Jesusin eo quod longius ire se finxit.merito ju

quam Jutl,rus,et iis qui sub l.ege erant,tanquam sub-
Lege[l Cor.ix,20-22)-u\eo putandus est mendaciter
suscepisso Legis veteris saeramenta:debuit ot Gen-
tium idololatriam eodem modo mentiendo suscis-
pere.quia dixitetiam iis qui sine Lege erant tanquam
sine Lego se factum,ut eos lucrifaceret:quod utique
non fecit.Non enim alicubi sacrificavit idolis, aut
dicaretur esse mendacium:porro autem si bene in-
telligatur,etad id quod voluit significare referatur,
invenitur esse mystcrium. Alioquin erunt cuncta
mendacia,quae propter quamdam rerumsignifican-
darum similitudinem,cum gesta non sint,tanquam
gesta narrantur. Unde est est illa de duobus
unius hominis majore qui mansit apud pa-
filiis,

adoravit illa figmenta;ac non potius libere tanquam trem suum, et minore qui longe peregrinatus est,
marlyr Ghristi detestanda etvitanda monstravit. De tam proiixa narratio (Id. xv, 11-32). ln quo genere
nullis igitur apostolicis actibus sive sermonibus isti fingendi humana etiam facta vel dicta irrationa-

proferunt imitandaexempla mentiendi.De propheti- libusanimantibusetrebussensucarentibushomines

cisergofactisseudictisideosibividenturhaberequod addiderunt,utejusmodi fictis narrationibus,sed ve-
proferant.quia figuras praenuntiativas putant esse racibus significationibus,quod vellent commenda-
mendacia, eo quod mendaciis sint aliquando simi- tius intimarent. Nec apud auctores tantum sascula-
lia (n).Sed cum referuntur ad eas res propter quas riumlitterarum,utapudHoratium,musloquiturmu-
significandas ita facta vel dicta sunt,reperiuntur si- ri et mustela vulpeculae, ut per narrationem fictam
gnificationesesseveraces,ac per hocnullomodo esse ad id quod agitur,vera significatio referatur /Esopi
mendacia.Mendacium est quippe falsa significatio (Horat.Serm.lib.2,sat.6;et Epist.libA ,epist.7);undc et
cum voluntate fallendi.Non est autem falsa signifi- talesfabulas ad linem relatas,nullus tam ine-
eum
catio,ubi etsi aliud ex alio significatur, verum est ruditus fuit,qui putaret appellanda mendacia:sed in
tamen quod significatur, si recte intelligatur. Litteris quoque sacris,sicut in Libro Judicum ligna
GAPUT XIII. — 21 .Discutiuntur loca Evangelii quse sibi regem requirunt.et loquuntur ad oleam,et ad
videntur patrocinarimendacio .Christus (iguratenescire ficum, et ad vitem, et ad rubum (Judic. ix, 8-15).

se finxit quod sciebat. ltem prophetice et fgurate se Quod utique totum fingitur,ut ad rem
quaj intendi-
pZnxil longius /re.Sunt quaedam ejusmodi etiam Sal- tur.ficta quidem narratione,non mendaci tamen,sed
vatoris in Evangelio,quia et ipse Dominus Propheta- veraci significatione veniatur. Haec dixi propter id
rum Propheta esse dignatus est. Talia sunt illa.ubi quod scriptum est de Jesu, Et ipse se finxit ire; ne
de muliere quae fluxum sanguinis patiebatur.ait, quisquam ex hoc verbo,sicut Priscillianistae,licitum
Quis me tetigi t(Luc.v\u ,k5)tet de Lazaro, Ubi posuistis volens habere mendacium, insuper etiam Ghristum
eum (Joan.xi, 34) ? Sic quippe interrogavit, quasi contendat fuisse mentitum.Quisquis autem vult in-
nesciens quod utique sciebat.Ac per hoc nescirese telligereillud fingendoquid praefigurarit, attendat
finxit.ut aliquid aliud illa velut ignorantia sua signi- quid agendo perfecerit.Longius namque postea pro-
ficaret : qure significatio quoniam verax erat,men- fectus super omnes ccelos,non tamen deseruitdis-
dacium profecto non erat.Eos namque significabant sipulos suos.Propter hoc significandum futurum
sive illa fluxum 8anguinis patiens,sive ille mortuus divinitus factum.adpraesens illud esthumanitus fic-

quatriduanus,quosetiamquicunctasciebat quodam tum.Et ideo significatio verax in illa est ficlione

modo nesciebat.Nam et illa typum gerehat plebis prfemissa.quia in hac profectione illius est signifi-
Gentium,unde prsemissa fuerat prophetia, Populus cationis veritas subsecuta. Ille igitur contendat
quem non cognovi, servivit mihi (Psal. xvn, 45) et :
Christum mentitum esse fingendo, qui negat eum
Lazarus remotus a viventibus tanquam ibi jacebat quod significavit implevisse faciendo.
per significativam similitudinem, ubi illecujus vox CAPUT XIV.— 29. Exempla Scripturx veteris, si

quce ibinarrantur hominummcndacia nonesse imitan-

da.Utnon imitanda Judsefornicatio,ita necmendacium
(a) Forte legendum, eo quod mendaciis sint aliqua
non dissimilia. Thamar. Quia ergononinveniunt mendaces hceretici
539 CONTRA MENDACIUM, S. AUGUSTINI 540
in Testamenti Novi litteris imitanda exempla men- cum dicat apostolus Joannes, Omnis qui facit pecca-
dacii,copiosissimos se esse existimant in hac dispu- lumjacit et iniquitatem; et peccatum iniquitas est (l
tatione.qua opinantur esse mentiendum,cum de ve- /0an.ni,4)? Non ergo potest justum esse peccatum
teribus propheticis Libris, quianon ibi apparet nisi nisi cum peccati nomen in alia re ponimus, inqua
intelligentibus paucis quo referantur si,'nificativa quisque non peccat,sed uut facit aliquid aut patitur
dicta vel facta veracia,multa sibi videntur invenire propeccito.Nametsacrificia propeccatis peccataap-
ac proferremendacia.Sed habere cupientes quibus se pellatasunt,etpoenaepeccatorum dicunturaliquando
tuenturvelut imitandaexempla fallendi.se ipsos fal- peccata. Haec plane possunt intelligi justa peccata
lunt,et montitur eorum iniquitas sibi(Psa£.xxvi,12). cumjusta dicuntur sacrificia, vel justa supplicia.
Illaeautem personse,quascredendum nonestpro-
ibi Ea vero quse contralegem Dei fiunt, justa esse non
phetare voluisse.si quid faciendo vel dicendo finxe- possunt.Dictum est autem Deo, Lex lua veritas(Psal.
runt voluntate fallendi;quamvis ex ipsis quoque fac- cxviii, 142). Ac per hoc quod est contra veritatem,
tis earum sive dictis aliquid propheticum possit ex- justum esse non potest.Quis autem dubitet contra
sculpi,per illius omnipotentiam prseseminatum at- veritatem esse mendacium omne?Nullum ergo jus-
que dispositum,qui bene uti novit etiam malis ho- tum esse potest mendacium.lt.em cui non clareat
minum;tamen quantum ad ipsas attinet.sine dubi- ex veritate esseomne quod justum est?Clamat au-
tatione mentitse sunt.Sed non ideo debent imitanda tem Joannes, Omne mend icium non est ex veritate (I
existimari,qu.ia in eis reporiuntur Libris qui sancti Joan. i!,21). Omne ergo mendacium non est justum.
et divinimeritonominantur.Habentenim conscripta Quapropter quando nobis de Scripturis sanctis men-
et mala hominum et bona;illa vitanda,ista sectan- tiendi proponunturexempla,aut mendacianon sunt,
da:et quoedam ita posita ut de illis etiam prolata sit sed putantur esse dum non intelliguntur;aut si men-
sententia,quaedam vero tacito ibi judicio nobisju- dacia sunt,imitanda non sunt,quia justaesse non
dicanda permis u a;quoniam non solum nos nutriri possunt.
manifestis, verum et exerceri oportebat obscuris. 32.Sed quod scriptum est bene Deum fecisse cum
30.Cur autem imitandam sibi Thamar existi-
isti Hebraeis obstetricibus. (Exod. i, 17-20), et cum Raab
mant mentientem,et imitandum Judam non existi- Jerichuntina meretrice (Josue n et vi, 25), non ideo
mant fornicantem (Gen, xxxvm, 14-18)? lbi enim factum quia mentitae sunt.sed quia in homines
est
utrumquelegerunt: et nihil horum Scriptura illa Dei misericordes fuerunt.Non est itaque in eis remu-
sive culpavit,sive laudavitjsed tantummodo utrum- nerata fallacia,sed benevolentia;benignitas mentis,
quenarravit,etjudicandum nobis utrumquedimisit: non iniquitas mentientis.Sicut enim mirum absur-
sed mirumsialiquid horum imitandum impuneper- dumquenonessetsi alioprius tempore commissa ab
misit.QuodenimThamar non meretricandilibidine, eis aliqua opera mala Deus propter posteriora opera
sed concipiendi voluntate mentita sit,novimus.Ve- bona vellet ignoscere;ita mirandum non est quod
rum etfornicatio,etiamsi Judae talis non fuit.potest uno tempore in una causa Deus utrumque conspi-
esse cujuspiam qua faciat ut homo liberetur,sicut ciens.id est,factum misericorditer,factumque falla-
illius mendacium fuit ut homo conciperetur.num- citer,et bonum remuneravit,et propter hoc bonum
quid propterca etiam fornicandum est.si propter il- malum illud ignovit.Si enim peccata quae propter
lud putatur fuisse mentiendumPNon de solo itaque carnis concupiscentiam.non propter misericordiam
mendacio, sed lc omnibus oporibus hominum in
r
fiunt.propter posteriora opera misericordiae dimil-
quibus existunt velut compensativa peccata.consi- tuntur,cur non merito misericordiae dimittuntur,
derandum est quam sententiam proferre debeamus; quae propter ipsam misericordiam committuntur?
ne aperiamus aditum non tantum parvis quibusque Gravius est enim peccatum quod animo nocentis,
peccatis,verum etiam sceleribus cunctis,nullumque quam quod animo subvenientis efficitur. Ac per hoo
romuneat facinus,flagitium sacrilegium,in quo cau- si illud deletur opere misericordiss po>tea subse-
sa non possit existere qua recte videatur esse facien- quente.cur hoc quod est levius.non deletur ipsa ho-
dum,universamque vitao probitatem opinio ista sub- minis misericordia,et praecedente ut peccet,et comi-
vertat. tante cum peccat?Itaquidem videri potest:verumta-
CAPUT XV. —31. Mendacium sempcr esse inju- mon quidem non debuit,
aliud et dicere. Peccare
stum, cum sit peccatum et verilati contrarium.ln lle- sed opera misericordue faciam,quibus deleam quod
brxis obstetricibus et in Raabnon remuneratafallacia, ante peccavit;et aliud estdicere, Peccaredebeo,quia
sed benevolenlia.Nihil autem judicandus est dicere, nonpossumalitermisereri.Aliudest,inquam,dicere,
qui dicit aliquajusta essemendacia,nisi aliquajusta Quiajam peccavimus,benefaciamus;et aliud est di-
esse peccata.ac perhoc aliqua justa esse qurc inju- cere,Peccemus,ut benefaciamus.lbi dicitur, Facia-
sta sunt:quoquid absurdius dici potest?Unde enim mus bona.quiafecimus mala,hic autem, Faciamus
est por,-atum,nisi quia justiliae
contrarium est? Di- mala,ut veniantbona(Rom.m,S)Ac\ier hoc ibi exhau-
cantur orgo alia magna.alia parva esse peccata;quia rienda est sentina peccati,hic cavcnda est doctrina
vorumest,nec auscultandum Stoicis qui omnia paria peccandi.
essecontendunt:dicereautem quaQdam injusta.quae- Ho.Restatitaque ut intelligamus illis mulieribus,
dam justa esse peccata,quid est aliud quam dicere vel in .'Egypto, vel in Jericho, pro humanitate
quasdum esse injustas,quasdam justas iniquitates? et misericordia rcdditam fuisse mercedem uti-
541 LIBER UNUS. 542

que temporalem, quae quidem et ipsa acternum ali- At vide quid sequatur.Morerenturcnim ccelestis ha-
quidetiam illis nescientibus propheticasignificutio- bitationis incomparabilitriiimplioremercede.quam
ne Qgururet. Utrum autem sit aliquando vel pro cu- domusillaequas sibi feceruntinterraessepotuerunt:
jusquam salute mentiendum,cum quoistiosit in qua morerentur futura? in eteroa fVlicifate,morlein per-
dreolvendafttiamdoctisaimi fatigantur,valdeiHarum pespaa pro innocentissinia veritate. Quid illa in Jeri-
muliercularum in illis populis conslitutarum etillis cho? numquid hoc posset? Nonnesi quaercntcscives
morihus assuelarum excedebat modum.ltaque hanc menliendonon falleret.verum dicendo latentes ho-
earum igtiorantiam,sicut ali&rum reruinquaspariter spites proderet?An posset interrogantibus(a)dicere:
nesciebant,sedscienda:sunt afiliisnon hujus saeculi, Scio ubi sunt ; sed Dcum timeo,non eos prodo? Pos-
sed futuri, Dei patientia sustinebat : qui tamen eis set hoc quidem dicere, si jam esse vera Israelitis in
pro bonignitatc humana, quam famulis ejua impcn- qua dolus non esset (Joan. i, 47) ;
quod futura erat
derant, quamvis cceleste aliquid significuntiii, prae- per misericordiam Dei transiens ad civitatem Dei.
mia terrena reddebat. Et Raab quidem ex Jericho Verum illi hocauditoinquies,illam perimerent, do-
liberata, in Dei populum transitum fecit, ubi pro- mum scrutarentur. Sed numquid consequens eratut
ficiens posset ad aHernaet immortalia munera per- illos etiam quosdiligenter occultaverat invenirent?
venire, quae nullo sunt quaerenda mendacio. Prospexerat enim cautissima mulier, et ibi eos po-
CAPUT XVI. — Sitne boni hominis uliquando men- suerat ubi latcre potuissent, etiamsi ei mcntienti cre-
tiripro iilteriustalute.Tuncta.mGn quando illud opus ditum non tamen a suiscivibus
fuisset. Itaetilla, si
bonuin et prosua? vitajconditionelaudabile Israelitis esset occisa pro misericordia; opere, vitamistam fi-
exploratoribus praistitit, nondum erat talis ut ab ea niendam' pretiosain conspectu Domini morte finis
exig<>retur, Sil in ore vestro, Est, est ; Non, non set (Psal. cxv, 15), etcrgaillosejus beneficiuminme
[Matth. v, 37). Obstetrices autem illac quamvis He- non fuisset. Sed, inquies, quid, si etad illum locum
secundum carnem tantummodo sapuerunt,
braeae,si ubi eos occultaverat, ii a quibus quaerebantur, per-
quid aut quantum est quod eis profuit remuneratio scrutandoomniapervenissent?Istomododicipotest:
temporalis.quia fecerunt sibidomos,nisi proficiendo Quid,si mulieri vilissimaeatque turpisssimae, nonso-
pertinuerint ad eam domum de qua Deo cantatur, lum mentientijVerumetiampejeranti crederenoluis-
Beali qui habitant in domo tua ; in sxcula sxculorum sent Nempe etiam sic consecutura fuerrnt quaj ti-
?

laudabunt te( Psal. lxxxiii, 5)? Multum autem faten- mendo mentita est. Et ubi ponimus voluntatem ac
dumestpropinquarejustitia2,etquamvisreipsa non- potestatem Dei ? An forte non poterat, et illam nec
dum, jam tamen spe atque indole animum esse lau- civibus suis mentientem nechominesDei prodentem,
dandum,qui nunquam nisi hac intentione mentitur, et illos suos abomni pernicie custodire ? Aquoenim
qua vultprodesse alicui, nocereautem nemini. Sed etpost muelierismendacium custoditi sunt, abeo po-
nos cum qmvrimus sitne boni hominis aliquando tuerunt, etseilla mentita non esset.utique custodiri.
mentiri, non de homine quaarimus adhuc ad -^Egyp- Nisiforte oblitisumushoc fuissein Sodomisfactum,
tum.vel ad Jericho.vel ad Babyloniam pertinente, ubimasculi in masculosnefandalibidineaccensi, nec
vel adhuc ad ipsam Jerusalem terrenam. quae tervit ostium domusin qua erantquos quaerebant.invenire
cum filiissuis; sed de cive illius civitatis quae sur- potuerunt quando virjustusincuusaomnino simil-
;

sum est liberamater nostra tetcrna in ccelis (Galat. lima prosuis hospitibusmentiri noluit, quos esse an-
iv, 25, 26). Et respondetur queerentibus nobis Om- : gelosncsciebatet vim morte pejorem ne paterentur
ne msndacium non est ex veritate. Filii autem illius timebat. Et certe poterat talia respondere quaerenti-
civitatis,filii sunt utique veritatis. Ejus civitatis filii bus, qualia in Jericho mulier illa respondit. Nam
sunt dequibus scriptum est, [n orc eorum non est prorsus similiter etilli interrogando quaesierunt.Sed
inventum mendacium (Anoc. xiv,5) : ejus civitatis fi- homojustus noluitprocorporibus hospitum animam
liusest de quo itemscriptum est, Verbum suscipiens suam suo mendacio maculari, pro quibus voluit cor-
filius a perditione longe aberit : excipiens autem ex- pora filiarum aliense libidinis iniquitate vim perpeti
cepit illud sibi,etnihi falsi ex ejus ore procedil (Prov. (Gen. xix, 5-11). Faciat ergo homo etiam pro tem-
xxix, 27). His filiis supernae Jerusalem et sanctae ci- porali hominum salutc quod potest : cum autcm ad
quando uthominibus obrepitqua-
vitatis aeternoe si hunc articulum ventum fuerit,ut tali saluti consulere
lecumquc mendacium, poscunt humiliter veniam, nisipeccando non posait, jam se existimet non ha-
non inde quaerunt insuper gloriam. bere quid l'aciat,quando id reliquum esse perspexerit
CAPUT XVII.— 3L0bstetricesHebriexet Haab num qucd non recte faciat. Proinde Raab in Jericho, quia
fecissent melius,nolendo menliri.Keguta ad quam re- peregrinos homincs Dei suscepit hospitio, quui in
digenda qux ex exempla
Scripturis proferuntur velut eorum susceptione periclitata est, quia in eorum
mentiendi.Sed dicet aliquis Ergone obstetrioes illae
: Deum crcdidit,quia diligitereos ubi potuit occulta-
atque Raab melius fecissent,si nullam misericordiam quiaperuliam viam remeandiconsilium fidelis-
vit,
praestitissent, nolendo mentiri? Imo vero illa? mu- simum dedit,etiam supernae Jerusalem civibus imi-
lieres Hebreeae, si essent tales de
quibus quaerimus
utrumsiteisaliquandomentiendum.necaliquidfalsi
dicerent,etfceda ministeria de parvulisoccidendisli-
* Aliquot M83., feneam.
berrime recusarent. Sed, i quies, ipsse morerentur. (a) Forte legendum, an non posset mterrogantibus.
 ;

543 GONTRA MENDACIUM, S. AUGUSTINI 544

tanda laudetur. Quad autem mentita est, etiamsi omni loco,etin iis qui salvi Hunt,etiniis quipereunt;
aliquid ibi propheticum intelligenter exponitur,non aliisquidemodor vitgs in vilam,aliis autem odormortis
tamen imitandum sapienter proponitur quamvis : in mortem etiam odorem Christi pronuntiabimus
;

Deusilla bona memorabilitcr honoraverit, hoc ma- homicidam? Sed quia homines sumus, et nos in
lum clementer ignoverit. hujusmodi quaestionibus et contradictionibus ple-
35. Quae cum ita sint, quoniam nimis longum est rumque superat aut fatigat sensus humanus, ideo
omniapertractare,quae in
illa Libra Dictinii sunt po- mox et ille subjecit, Et ad hxc quis idoneus (II Cor.
imitando exempla mentiendi ad hanc re-
sita velut : ii, 15 et 16) ?

gulam mihi videnturnon solum ista, verum etiam si 37. Huc accedit, ubi miserabilius ejulandum est,
qua sunt talia redigenda, ut aut quod esse creditur, quod si concesserimus prosalute devita
illius aegri
ostendatur non esse mendacium; siveubitacetur ve- filii ejus fuisse mentiendum, ita paulatim minuta-
rum, nec dicitur falsum ; sive ubi signiQcatio verax timque succrescit hoc malum,et brevibus accessibus
aliud ex alio vult intelligi, quod genus figuratorum ad tantumacervum mendaciorum sceleratorum sen-
vel dictorumvel factorumabundatinpropheticisLit- sim 3ubintrando perducitur,ut nunquam possit pe-
teris: aut quaa convincuntur esse mendacia, non esse nitus inveniri, ubi tantee pesti per minima addita-
imitanda monstrentur,et siqua nobis ut alia peccata menta in immensum convalescenti possit obsisti.
subrepserint, non eis tribuendamjustitiam, sed ve- Unde providentissime scriptumest Quimodica sper- :

niam postulandam.Hoc quidem mihi videtur; et ad nit, paulatim decidit (Eccli. xix, 1). Quid, quod vitae
istam sententiam me superius disputatacompellunt. hujus tales amatores,ut eam nondubitent praepone-
CAPUTXVIII. — 36. An mentiendum ut segro ce- re veritati,ne homo moriatur,imo uthomo quando-
letur,quod eimortemafferret. Nontimendumne homi- que moriturus aliquanto serius moriatur, non tan-
cida dicatur veritas. Permisso mendacio in proposito tum mentiri, sed etiam pejerare nos volunt ;
ut vi-
casu, quam difficile mendaciis fines figuntur ne succre- delicet ne aliquanto citius transeat vana salus ho-
scant usque ad perjuria et blasphemias. Acute contra minis, nomen Domini Dei nostri accipiamus in va-
mendacii doctores. Vfirum quia homines sumus, et num?Etsunt in eis docti, qui etiam regulas figant
inter homines vivimus, fateorque me nondum esse finesque constituanl, quando debeat, quando non
ineorumnumero quoscompensativapeccatanontur- debeat pejerari. ubi estis.fontes lacrymarum ? Et
bant;seepe me in rebus humanisvincit sensushuma- quid faciemus? quo ibimus ? ubi nos occultabimus
nus.nec resistere valeo cum mihi dicitur: Ecce gravi ab ira veritatis.si nonsolumnegligimus caveremen-
morbo periclitatur aegrotus, cujus jam vires ferre dacia.sed audemus insuper docere perjuria? Vide-
nospossint.si eimortuusunicusetcharissimus filius rint enim assertores defensoresque mendacii quale
nuntietur ; a te quaerit an vivat, quem vitam finisse genus vel qualia genera mentiendi eos justificare
tu nosti ;
quid respondebis, quando quidquid aliud delectet : saltem in Dei cultu concedant non esse
dixerit preeter unum de tribus ; aut Mortuus est mentiendum saltem ; sese a perjuriis blasphemiis-
ille quam
aut, vivit; aut, nescio, nihil aliud credit que contineant saltem ubi Dei nomen,ubi Deus tes-
;

mortuum quod te intelligit timere dicere, et nolle

; tis, ubi Dei sacramentum interponitur.ubi de divi-
mentiri ? Tantumdem valet, etiamsi omni modo ta- na religione sermo promitur sive conseritur, nemo
cueris.Ex illis autem tribus duo falsa sunt,Vivit; et, mentiatur, nemo laudet, nemo doceat et praecipiat,
nescio; necabc !e 'iici possuntnisi mentiendo. Illud nemo justum dicat esse mendacium de caeteris :

autem unum verum,id est, mortuumesse.si dixeris, mendaciorum generibus eligat sibi quodputat esse
etperturbati hominis mors fuerit subsecuta, abs te mitissimum atque innocentissimum mentiendi ge-
occisus esse clamabitur.Et quis ferat homines exag- nus, cui placet esse mentiendum. Hoc scio, quod
gerantes quantum sitmali salubre mendacium devi- etiam qui docet oportere mentiri, verum docere se
tariyet homicidam diligi veritatem?Moveorhis oppo- vult videri. Nam si falsum est quod docet,quis fal-
sitis vehemenler.sed mirum si etiam sapienter.Cum 833 velit studere doctrinae.ubi et fallil docens, et fal-

enim proposuero ante qualescumque oculos cordis liturdiscens? Si autem ut aliquem possit invenire
mei intelligibilem illius pulchritudinem,decujus ore disoipulum, docere se asserit verum, cum doceat
falsi nihil proceditjquamvis ubi radians magis ma- esse mentiendum : quomodo erit illud ex veritate
gisque clarescit veritas, ibi palpitans mea rever- mendacium.JoanneApostolo reclamante,Omne?He«-
beralur infirmitas: tamen sic amore tanti decoris dacium non est tx veritate (I Joan. n, 21) ? Non est
accendor, ut cuncta quae inde me rovocant humana ergo verum, aliquando esse mentiendum et quod :

contemnam.Scd multum tanlum perse-

est ut iste in non est verum, nemini est omnino suadendum.
veretaffectus, neintentatione desiteffectus. Nec me CAPUT XIX. — 38. Ut pcriclitanti sulweniatur si
movet contemplantem luminosum bonum, in quo noncommittcndumstuprum,ita nec loquendum menda-
mendacii tenebrae nullre sunt, quod nobis mentiri cium.Si aliquo modo permittuntur mcndacia,metuen-
nolentibus et hominibus vero audito morientibus a'um ne usque adperjuria et blasphemiasprogrcdiantur.
homicida dicitur veritas. Numquid enim si stuprum Pejerare et blasphemarequarati>mc differant. Sed agit
expetat impudica, et te non consentiente.saevo amo- partessuasinfirmitaselcausaminvincibilemfaventi-
re perturbata moriatur, homicida erit et castitas? busturbis se habere proclamat. Ubi contradicit, et
An voro quia legimus, Christi bonus odor sumus in dicit Quoraodo apud homines, qui procul dubio
:
si
54; LIBER UNUS. 546
falluntur, avertuntur a pornicie vel aliena vel sua, niam pejerando falsao rei adhibetur testia Deus.bla-
periclitantibussubvenitur hominibu9,si nos huma- sphemando autem de ipso faha dicuntur Deo.Tan-
nus ad menliendum non inclinet affectus ? Si pa- to est autem quisque inexcusabilior eiveperjurus '

tienter me audiat turba mortalitatis.turba infirmi- sive blasphemus, quanto magis ca qu.-e pejerando
tatis, respondobo aliquid pro negotio veritati». vel blasphemando aeserunt, falsa noverunl esse
Certe pia, vera, sancta castitas non nisi ex veritate vel credunt *.Quisquis itaque dicil pro periclitantis
est : et quisquis adversus eam facit, profecto ad- hominis salute temporali vel vitaessemontiendum,
vcrsus veritatem facit.Cur ergo et si non possit ali nimis ipse ab itinere exorbitat eeternae salutis et
ter periclitantibus8ubveniri,non committostuprum, vitffi,si dicit in ea causa etiam jurandum perDeum,

quod ideo eat conlrarium veritati, quia contrarium vel etiam blasphemandum Deum.
est castitati ; et ut periclitantibus subveniatur, lo- CAPUTXX. —
40. An saltem pro xterna hominis
quor mendacium.quod ipsi apertissime est contra- salute mentiendum. In salutis ;eternx periculo, sicut
rium veritati ? Quid nos tantum promeruit casti- J
non debet homini subveniri per stuprum, ila nec per
tas, et ofTendit veritas? cum omnis ex veritate sit mendacium, quod vere peccatum est. Sed aliquando
castitas, et si non corporis, sed mentis castitas ve- nobis ipsius quoque salutis avternae periculum op-
ritas, atque in mente habitet etiam corporis casti- ponitur,quod nostra mendncio, si aliter non potest,
tas a Postremo, quod et paulo ante dixi et iterum
. depellendum esse clamatur velut si quisquam
:

dico.quisquis mihi pro persuadendo et defendendo baptizandus in potestatesit impiorum atque infide-
ullo mendacio contradicit,quid dicit, si verum non lium constitutus, ad quem perveniri non pogsit ut
dicit ? Si autem propterea est audiendus quoniam lavncro regenerationis abluatur, nisi deceptis men-
verum dicit.quomodo me vult facere verum dicen- tiendo custodibus. Ab hoc invidiosissimo 3
clamore,
do mendacem ? Quomodo mendacium patronam quo cogimur non pro cujusquam opibus vel hono-
aibi adhibet veritatem ? An adversario suo vincit, ribus in hoc saeculo transcurrentibus, non proipsa
3
ut a 8e ipsa vincatur ? Quis hanc absurdilatem hujus temporis vita, sed pro aeterna hominis salute
fernt?Nullo ergo modo dixerimus,eos qui asserunt mentiri, quo confugiam, nisi ad te, Veritas ? Et
aliquando esse mentiendum, id asserendo esse ve- mihi abs te proponitur castitas. Cur enim si cus-
races ; ne.quod est absurdissimum et stultissimum todes isti, ut nos ad baptizandum hominem admit-
credere, veritas nos doceat esse mendaces. Quale tant, stupro illici possunt, non facimus contraria
est nemo discat a cas-
enim, ut esse adulterandum castitati, et si mendacio decipi possunt, facimus
Deum offendendum nemo discat a pietate,
titate, contraria veritati ? cum procul dubio nulli es9et fi-
cuiquam nocendum nemo discat a benignitale, et deliter amabilis castitas,si non eam praeciperet ve-
esse mentiendum discamus a veritate? Porro 9i ritas.Proinde ut perveniatur ad hominem baptizan-
hoc non docet veritas, non est verum si non est : dum.fallantur mentiendo custodes,si hoc jubet ve-
verum,non est discendum si non est discendum, : ritas.Sed quomodo jubeat veritas, ut homo bapti-
nunquam est igitur mentiendum. zetur, esse mentiendum, si non jubet castitas, ut
39. Sed perfectorum est, ait aliquig, solidus c.ibus homo baptizetur,esse mcechandum?Cur autemhoc
(Hebr. v, li). Multa enim secundum veniam rela- non jubet castitag,nisi quia hoc non docet veritas?
xanturinfirmitati.quamvissinceriasimfenequaquam Si ergo, nisi quod veritas docet, facere non debe-
placeant veritati.Dicat hoc quisquis non metuit quae mus oum; veritas doceat nec propter hominem ba-
consequcntia metuenda sunt, si fuerint aliquo modo ptizandum facere quod contrarium est castitati,
aliqua permigga mendacia. Nullo modo tamen in quomodo nos docebit facere propter baptizand um ho-
tantum sunt permittenda conscendere,utadperjuria minem quod ipsi est contrarium veritati ? Sed sicut
blasphemiasque perveniant nec aliquam causam : oculi ad intuendum solem parum firmi.ea tamen quea
prorsusoportet obtendi,cur debeatpejerari.velquod a sole illustrantur, libenter intuentur; sic animae
est exsecrabilius.cur Deus debeat blasphemari.Non jam valentes delectari pulchritudine castitatis.non
enim quia per mendacium blasphematur non *,ideo tamen continuo per Be ipsam considerare veritatem
blasphematur. Potest quippe hoc modo dici, non unde lucet castitas possunt, ut cum ventum fuerit ad
pejerari, quia per mendacium pejeratur.Quis enim aliquid faciendum quod adversum estveritati, ita re-
per veritatem possit esse perjurus ? Sic etiam 5 per fugiant et exhorrreant quemadmodum refugiunt et
veritatem nullus polest esse blasphemus.Sane mi- exhorrent, si faciendum aliquid proponatur quod
tiu8 falsum jurat, qui falsum nescit esse, et verum adversum est castitati. Ille autem filius qui verbum
putut egse quod jurat : sicut et Saulug excusabilius suscipiens a perditione longe aherit.et nihil falsi ex
blasphemavil, quia ignorans fecit (I Tim. i, 13). Ideo ejus ore procedit (Prov. xxix, 27), tam sibi clausum
autem pejus est blasphemare quam pejerare, quo- deputat, si ad subveniendum homini per mendacium,
1 Editi Quid apud nos tantum promeruit? Abest
:
quam si per stuprum transirecogatur.
Et Pater sxau-
apud, a Mss. ditorantem, utvaleatsine mendacio subvenire,cui
s Ita Mss. At edit', mentis castitas,
veritasque in mente vultPateripse,cujusinscrutabiliasuntjudicia,subve-
habitet, sicut etiam corporis castitas.
s Sola fere editio Lov., ut a se ipso vincatur. ' Am. Er. et quatuor Mss., quisque in^xcusabilius.
* Aui. ct Lov., quia per mendacium non b/asphematur. * Uuo codiees Vaticani, vel blasphemufido usserit ,falsa
Abest hoc loco, non, a Mss. et ab Er., debetque abeese! noverit esse vel credit.
6 Ita Ms8. At editi, si etiam. » In sola editione Lov., insidiosissimo.
347 DE OPERE MONACHORUM, S. AUGUSTINI 548
niri. Talis ergo filius ita observat a mendacio, sicut de qu^uiu adulterio suspioan + ur, ad jusjurandum
a peccato. Nam et aliquando mendacii nomen pro provocare conjuges suas quod utique non face- :

peccati nomine ponitur : unde illud est, Omnn homo rent, nisi crederent etiam illas quae non timuerunt
mendax (Psal. cxv, 11). Sic enim dictum est, tan- perpetrare adulterium, timere posse perjnrium.
quam diceretur. Omnis homo peccans. Et illud : Si Quia et revera nonnullce impudicae quse non timue-
autem Deiin meo mendacio abundavit(Rom.m,
veritas runt illicito concubitu viros fallere, eisdern viris
7). Ab per hoc cum mentitur uthomo, peccat ut ho- quos fefellerant timuerunt Deum testem fallaciter
mo,et ea sententia tenebitur qua diclum est, Omnis adhibere. Quid igitur causae est ut homo castus et
homo mendax ; et, Si dixerimus quia peccatum non religiosus homini baptizando nolit adulterio subve-
habemus, nos ipsos seducimus, el veritas in nobis non nire.et perjuriovelit,quod solentet adulteri formida-

est (I Joan. i, 8). Gum vero nihil falsi ex ejus ore re? Porro si nefas est hoc agere pejerando, quanto
procedit, secundum eam gratiam sic erit de qua potius blasphemando ? Absit ergo ut christianus
dictum est : Qui natus est ex Deo, non peccat (Id.vi, neget atque blasphemet Christum, quo possit alium
9). Haec enim nativitas si sola esset in nobis,nemo facere christianum ; et pereundo quaerat invenien-
peccaret : et quando sola erit, nemo peccabit.Nunc dum.quem si talia doceat, perdat inventum.Sic ergo
autem adhuc trahimus quod corruptibiles nati su- librum. cui nomen est Libra, te oportet refellere at-

mus quamvis secundum id quod renati sumus,

: que destruere,ut caput illud quo dogmatizant occul-
si bene ambulamus, de die in diem renovamur in- tandce religionis causa esse mentiendum, prius esse
Cum vero et corruptibile hoc
terius (II Cor. iv, 16). noveris amputandum ; ita ut illa testimonia quibus
induerit incorruptionem, vita totum absorbebit, et sanctos Libros mendaciis suis patronos adhibere
nullus mortis aculeus remanebit. Aculeus autem moliuntur,partim non esse mendacia,partim etiam
mortis est peccatum (I Cor. xv, 53 56). quae sunt, non esse imitanda demonstres et si tan- :

CAPUT XXI. —
41. Epilogus. Aut ergo cavenda tum sibi usurpat infirmitas, ut ei aliud veniahter
mendaciarecte agendo,aut confitenda suntpceniten- permittatur quod improbat veritas;tamen ut incon-
do non autem cum abundent inleliciter vivendo,
: cusseteneasetdefendas indivina religionenunquum
augenda sunt et docendo.Sed eligat,qui hoc putat, omnino esse mentiendum : latentes vero sicut nec
unde subveniat periclitanti homini ad quamlibet sa- adulteros per adulteria, nec homicidas per hoiniei-
lutem qualiacumquc meudacia dum tamen et apud ;
dia, nec rr.aleficos per maleficia ; ita nec mendaces
tales obtineamus, nulla causa nos ad pejerandum et per mendacia, nec blasphemos per blasphemias
blasphemandum oportere perduci.Ista saltem scele- esse quasrendos secundum ea quee tam multa in
;

ra vel ampliora stupris vel certe non minora judice- hoc volumine disputavimus, ut vix ad ejus termi-
mus.Namque cogitandum est, saepissimehomines, num, quem loco isto fiximus, veniremus.

In librum de Opere Mouachoru.ii, vide hb. 2, cap. 21, Retractalionum, col. 638, verbis, Ut de
Opere Monachorum scriberem (a), usque ad verba col. 639, Sancte fialer Aureli. M.
(«) Librum hunc in Retractationibus Augustinus collocat proxime ante opus de Bono Conjugali, quod circiter
annum 401 perfectuui esse supra notavimus.

S. AUREZ.II ^.UGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCUPI

DE OPERE MONAGHORUM
LIBER UNUS W .

Aurelii episcopi Carthaginensis impulsu Augustinus mouacborum causaui qui se suis manibus trausigebant, de-
fendit adversus alios ejusdem professiouis uounullos, qui ex oblationibus religiosorum sic volebaut vivere.ut ni-
hil operantes, se potius evangelica prtecejita de victu et vestitu nou curando implere jactareut. Ac priinuin, de-
monstrat apostolum 1'aulum dedisse servis Dei preeceptum et exemplum faciendi opens corporalis, quo victuiu et
vestitum sibi procurareut. Deinue, osteudiL evau^elica illa prsecepta, uude suam ujouaclii llii, uou solum uesi-
diam,sed etiaiu arrogautiam fovebaut, apostolico prcecepto et exemplo non esse contraria. Ad extrtmum, criui-
tos monachos repretiendit,utque uti>e coniaiucoutra praiceptumapostolicumiiutrirepergaut,ol>8ecral et esliortatur.
CAPUT PRIMUM. — 1. Ad svribcndum hoc opus opinio de sensu Apostolijubentis opcrari. Opponunt
jmpulsuseslabAurclio.Monachorumquioperarinolunt, Evangelii prseceptum de non curando corporali victu.
ADMONITIO PP. BENEDICTINOIU M.
Hujus hbri de Opere Monachorutu collati trts uimirum Vaticaui, reli-
suut codices manuscripti uovemdecitu :

qui Gallicani scilicet, Colbertinus anuorum fere 900, Hegius, Niitoriuus. Corbeiensis, Remigiauui, Flouacensis,
;

Vindocineusis, Micbaeliuus, Sagiensis abbatia- S. Martiui, Metcnsis S. Aruulphi, abbatiee Casalis Benedicti, Ber-
nardinorum de Misericordia Dei, Bernardinorum collegii Parisiensis. Gistercieasis abJttati», Ecciaaic Lauduuensis,
Augustiuianoriiin majoris conventus Parisieusis item lectioues vanautes Belgicorum quatuor per Lovouieuses
;

collectaj, ac editioues Er. et Lov.

Comparavimus prseierea omnes editiones initio lletr. et Confess. t. 1, memoratas. M.

(a) Scriptus circiteraunum Cbristi 400.
549 LIHER UNUS.
550
Aposto/i pr.vceptum de opere spirituali acripi volunt. lus operatur plantando,rigando,a;dificando,ct
fun-
Arbitrantur se non operantes obedire Apostolo et Evan- tmenlum ponendo
<1
ita qui non vult opcrari, non
;

gelio. Jussioni tuae.sancte frater Aureli.tanto dcvo-

manducet.Ouidenimprodest manducandospiritua-
tiua obtemperaro mo oportuit, quando magis mihi IttBP paeci verboDoi ',si nonindcoperatur
aliorum
quis ex tejusserit,claruit.Dominus enim noster Jo- aedificationem? Sicut illi pigro scrvo quid
profuitac-
sus Christus habitans in interiori tuo '.tibique solli - cipere talentum, et absconderc, ncc
operari lucra
citudinem paternae et fraternae charitatis inspirans, dominica? Anut eiaufcrretur in fine,et ipse in ex-
utrum filiis et fratribus nostris
monachis.qui beato teriores tenebras mittcrotur (.l/«*7/i.xxv,24-
30)? Sic,
Pauloapo9toloobedirenegliguntdicenli,C>Mt«o;? vult inquiunt.et nos tacimus legimus cum fratribus,
qui;

operari, non manducet (II Tliess,m, IO),permittenda ad nos ab aestu saeculi veniuntfatigati,utapud
nosin
sit istalicentia,voluntatem ac linguam tuam assu- verbo Dei,et in orationibus.psalmis.hymnis.et
can-
mens in opus suum, imperavit mihi ex te, ut hinc ticis spiritualibusrequiescant.Alloquimur
eos.con-
ad te aliquid scriberem. Adsit itaque ipse etiam solamur, exhortamur, aedificantes ineis, si quideo-
mihi, quo ita paream, ut ei me parere ex ejus mu-
rum vitae pro suo gradu deesse perspicimus. Talia
nere ipsa utilitate fructuosi laboris intelligam.
operasinonfaceremus,periculoseaDominoalimenta
2. Primum ergo videndum quid dicantillius pro-
ipsa spiritualiasumercmus.Hoc enim dixit Aposto-
fessionishomines qui operari nolunt: deinde.si eos lus, Qui non vult operari, non manducet. Ita se isli
non recte sentire invenerimus,ad oorum correctio- arbitrantur apostolicae et evangelicae obtemperare
nem quid dicendum. Non, inquint, de hoc opere sententiae, cum et Evangelium credunt de non cu-
corporali.in quo vel agricolae vel opifices laborant, randa corporali et temporalivitae hujus indigcntia
praecepit Apostolus, cum diceret, Qui non vuU ope- pr/Dccpisse, et Apostolura de cibo et opere spirituali
rari, non manducet. Neque enim Evangclio posset dixisse, Qui non vut operari, non manducet.
esse contrarius.ubi ait ipse Dominus : Ideo dico vo- CAPUTII.— 3.Refelluntur,quiautsensu7n Evange-
bis, ne solliciti sitis animx vestrx quid manducetis, lii ex aliisetaliis
verbisDomini habent,ita locum Apo-
nequecorpori vestroquid induamini.Nonneanima plus
stotiexaliisejusdiclis intelligendum esse non aiten-
eu quam esca, et corpus quam vestimentum ? Conspi- dunt. Nec attendunt quia si alius diceret,Dominum
cite volalilia cceli,quoniam
non serunt,neque metunt, quidem inparabolisetin similitudinibusloquentem
neque rongregant in horrea : el Pater vester ecelestis
de victu et togumento spirituali monuisse, ut non
pascit illa.Nonne vosmagis plurisestisillis?
Quisau- inde sint solliciti servi
ejus (sicutdicit,Cwm vos at-
tem vestrumcogitanspotestadjicereadstaturam suam
traxerint adjudicia, nolite cogitare quid loquamini.
cubilum unum? Et de vestimento quid solliciti estis? Dubitur enim vobis in illa hora quid loquamini : non
Considerate lilia agri, gttomodo crescunt : non labo-
enimvosestis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri,
rant, ncque nent ; dico aidem vobis.quoniam
nec Sa- qui loquitur in vobis [Matth.x,l9 ^20j.Sermoquippe
tomon in omnigloria sua coopertus est sicut unum ex
sapientiae spiritualisest.de quo illos noluit cogitare
istis. Si autem fenum agri, quod hodie
est et c.ras in promittensquod eis nihil inde sollicitis praestaretur,)
chbanum miftitur, Deus sic vestit ; quanto magis
vos Apostolumautem jam moreapostolico apertius dis-
modicse fidei? Nolite ergo solliciti esse, dicentes,Quid
serentem, et magis proprie quam figurate loquen-
manducabimus,aut quid bibemus.aut quooperiemur? tem.sicut multa ac pene omniasesehabentinEpis-
hxc enim omnia gentes inquirunt. Scit autem Pater
tolis apostolicis,proprie deopere corporali ciboque
vester quia his omnibus indigetis.Quxrite
autem pri- dixissc, Qui non vult operari,non manducet : redde-
mumregnum Dei et justitiamejus,et omnia haec ap- retur illis dubia senlentiaeorum,nisi caetera domi-
ponentur vobis.Nolite ergo solliciti esse in crastinum:
nica verba considerantes, invenirent aliquid unde
crastinusenim dies sollicitus erit sibi ipsi.
Sufficit diei probarent eum de victu et vestitu corporali noa
malitia sua [Madh. vi, 25-34). Ecce, inquiunt, 2
ubi curando locutum fuisse, cum diceret. Nolite solli-
nos Dominusjubet de victu et tegumento nostro
citi esse quid manducetis, et quid bibatis, et quo ves-
esse securos quomodo ergo Apostolus sentire ad-
:
tiamini animo advcrterent quod ait, Hsec
;
velut si
versus Dominum posset.ut nos praeciperet
itaesse enim omnia Gentes inquirunt : ibi enim ostendit de
debere sollicitos quid manducemus et quid biba- ipsis corporalibus et (emporalibus se dixisse. Ita
mus quo operiamur.ut nos etiam opificum arti-
et
ergo, hoc solum de hac re dixisset Apostolus,
si
bus, curis, laboribus oneraret ? Quapropter
in eo Qui non vult operan, non manducet ; possent haec
quod a\t,Qui non vult operari,non manducet opcra
; verbain aliam traduci sententiam cum veiomultis :

spiritualia, inquiunt. dcbemus accipere : de qui- aliis locis Epistolarum suarum, quid hinc sentiat,
bus loco dicit, Unicuique sicut Dominus dcdit
alio
: apertissime doceat suporfhio conantur, et sibi
;

ego plantavi.ApoIlo rigavit,sed Deus incrementum

de- et caeteris caliginem obducere, ut quod utiliter illa
dit ; et paulo post, Unusq uisque suam
mercedem acci- charitas monet non solum
facore nolint, sed nec
piet secundum suum laborem.Dei enim sumus coope-
intelligcreipsi,autabaliisintelligivelint,nontimen-
rarii, Dei agricultura,Dci xdifrcatio
estis; secundum
gratiam qux data estmihi,id sapiens architeclus
fun- « Sic Msi». At edili. mmducare spiritualiter, id est,
damentum posui (I Cor. m,5-10) Sicut ergo Aposto- pasce verbo Dei.
2 In editione Lov.
1
male omissutn est, curando quod
Sola editio Lov., in interiori homine tuo. ;
verbum in editis aliis legitur et in Mss.
551 DE OPERE MONACHORUM, S. AUGUSTINI 552

tes quod scriptum est, Noluit intelligere ut bene rantes manducare panem suum.
ageret (Psal. xxxv, 4). CAPUT IV. — 5. Puuli sententia ex aliis ejusEpi-
GAPUT III. — 4. Pauli prsecepium de corporali stolis declarata. Enucleatius autem et diligentius
opere esse probatur ex circumstantia lectionis.Exemplo adhuc istaverbaconsiderarem atque tractarem,nisi
suo Paulus docuit quidpraeceperit.Vvius ergodemon- haberem alia loca Epistolarum ejus multo manifes-
straredebemusbeatumapostolumPaulum operacor- tiora.quibus collatisetista liquidius manifestantur,
poraliaservos Dei operari voluis!>e,quae finemhabe- et si ista non essent, illa sufficerent.Ad Corinthios
rent magnam^spiritualem mercedem,adhoc utipso enim scribens de hac eadem re, itadicit Non sum :

victu et tegumento a nullo indigerent,sed manibus liber ?non sum apostolus ? Nonne Chrislum Jesum Do-
suis haecsibiprocurarent:deinde ostendere evange- minum nostrum vidi? Nonne opus meum vos estis in
lica illa prsecepta,de quibus nonnulli non solum pi- Domino ? Sialiis non sum apostolus,vobisverumtamen
gritiam,sed etiatn arrogantiamsuam fovent,aposto- sum. Signaculum enim apostolatus mei vos estis in
lico praecepto et exemplonon essecontraria. Videa- Domino. Mea dejensio ad eos qui me interrogant hxc
mus itaque unde ad hoc venerit Apostolus,ut dice- est. Nunquid non hubemus potestatem manducandi l

ret, Si quis non vult operari, non manducet ; etquid et bihendi? Nnnquid non habemus potcstatem sororem

deinde contexat, ut ex ipsa circumstantialectionis mulierem circumducendi, sicut et cseteri Apostoli, et

appareat declarata sententia. Denuntiamus, inquit, fratres Domini, et Cephas (I Cor. ix, 1-7). Vide que-
vobis, fratres, in nomine Domini nostri Jesu Christi, madmodum primum ostendat quid sibi liceat, et
ut subtrahatis vos ab omm fratre inquiete ambulante, ideo liceat quia apostolus est. Inde enim ccepit :

et non secundum traditionem quam acceperunt a no- Non sumliber: nonsum apostoluslEt probat se apos-
bis.Ipsi enim scitis quomodo oporteat imitari nos ; quia tolum esse, dicens Nonne Christum Jtsum Domi-
:

non fuimus inquieti inter vos,neque panem ab aliquo num nostrum vidil Nonne opus meum vos estis in Do-
gratis manducavimus, sed in labore et fatigatione die minol Quo probato ostendit sibi licere quod caete-
ac nocte operantes jie quem veslrum gravaremus : non ris Apostolis; id est.ut non operetur manibus suis,

quia non habuerimus potestatem, sed ut nosmttipsos sed ex Evangeiio vivat, sicut Dorninus constituit,
formam datemus vobis, qua nos imitaremini. Nam et quod in consequentibus apertissime demonstravit:
cum apud vos essemusjioc vobis praecipiebamus^quo- ad hoc enim et fideles mulieres habentes terrenam
niam si quis non vult operari, non manducet.Audivi- substantiarn ibant eum eis, et ministrabant eis de
mus enim quosdam inter vos ambulare inquiete,nihil substantia sua, ut nullius indigerent horum quae
operanles,sed curiose agentes.llis autem qui ejusmodi ad necessaria hujus pertinent 2 Quod beatus
vitae .

sunt,prxcipimus et obsecramus in Domino Jesu Christo Paulus licere quidem sibi demonstrat, sicul et
ut cum silenlio operantes panem suum manducent (II caeteri Apostoli faciebant, sed ea potcstate se uli
Thess. iii, 1-12). Quid ad haac dici potest, quando- noluisse postea commemorat.Hoc quidam non intel-

quidem ne cuiquam postea liceret hoc pro volun- ligentes, non surorem mulierem, cum ille, diceret,
tate, non pro charitate interpretari, exemplo suo Nunquid non habemus polestatem sororem mulierem
docuit quid praeceperit? llli enim tanquam Apos- circumducendi? sed uxorem interpretati sunt.Fefellit
tolo pra?dicatori Evangelii, militi Christi, planta- eos verbi graeci ambiguitas,quod et uxor et mulier
tori vineas, pastori gregis constituerat Dominus ut eodem verbo graece dicilur. Quanquam hoc ita po-
de Evangelio viveret ; et tamen ipse stipendium suerit Apustolus, ut non debuerint quia neque
falli :

sibi debitum non exegit, ut se formam daret eis mulierem tantummodoait,sed sororem mulierem (a);
qui exigere indebita cupiebant : sicutad Corinthios neque ducendi, sed circumduccndi. Verumtamen
dicit, Quimilitat suis stipendiis unquam? Quis plan- alios interpretes non fefellit ha?c ambiguitas, et
tat vineam, et de fruciu ejus non edit ? Quis pascit mulierem s non uxorem, interpretati sunt.
,

gregem, et de lacte gregis non percipit ! Ergo quod CAPUT V. —

Q.Apostotis permissum mulieres sibi
sibi debebatur, noluit accipere, ut exemplo ejus ministrantes secum habere exemplo Christi. Quod
coercerentur, qui sibi non ita ordinatis 2 in Eccle- quisquis putat non potuisseab Apostolis fieri,utcum
sia talia deberi arbitrabantur. Quid est enim quod eis sanctae conversationis mulieres circuirent,
ait Neque panern gratis ab aliquo manducavimus,
: quacumque Evangelium pradicabant, ut eis de
sed in labore et fatigatione die ac noctc opcrantes, sua substantia ministrarent necessaria, Evan-
nequemveslrum gravaremus:nonquianonhabuerimus gelium audiat, et cognoscat quemadmodum hoc
potestatem, sed utnosformam dai cmus vobis,quanos ipsius Domini exemplo faciebant. Dominum enim
imitaremini? Audiant ergo quibus hoc prtecepit,id nostermore misericordiae suae infirmioribus com-
est.qui non habent hanc potestatem quam ille habe- patiens, cum ei possent Angeli ministrare, et locu-
bat.uttantummodo spiritualiteroperantes mandu- los habebat, quo mitteretur pecunia, quae confe •

cent panem a corporali labore gratuitam et quem- : rebatur utiq ie a bonis fidelibus eorum victui ne-
admodum dicit, Prxcipimus ctobsecramusin Christo cessaria quos loculos Juda? commendavit, ut
:

ut curn silentio operantes panem suam manducent ,non etiam furcs si evitare non possemus,tolerare in Ec-
disputentcontramanifeslissimaverbaApostoli; quia clesiadisceremus.Ille enim ca qu;c mittebantur. s\cut
et hoc pertinet ad silentium, cum quo debent ope- 1
ln Mss plerique, Hcentiam; loco, pote^tatern.
'Omnesprop'' Mss.,fl« substantinmvita? hu/us pertinent.
1
Mss., hnberent in magnum. 3 Sola edilio Lov. habet, quia sororem mulierem.
* Er., et plerique Msb., ordinati. (a) Adelphe?i yunaica periagein.
 553 LIBKR UNUS. 554
de illo scriptum est, aujercbat (Joan. xn, 6). Et mu- Apostolus, qui posteuquam ostendit sibi licere, slu-

liercs voluit ut se ad pra>paranda et ministranda tim subjecit: Sal lamcn ego non sumusus hac potestale.
necessaria sequerontur, ostendens quid evangeli9tis CAPUT VII. — 8. Potestalem non operandi datam
tanquam militibus, a plcbibus Dei
et ministris Dei Apostolis, esse intelligcndam de opere corporali.isojl ad
tanquam provincialibus deberetur ut si quis eo ;
ordinem redeamus, ac totum ipsum Epistolffi locum
quod sibi deberetur, uti nollet, sicut Paulus aposto- diligenter consideremus. Numquid, inquit,non habe-
lua noluit, amplius impcnderet Ecclesice, non exi- mus licentiam manducandi ct bibendi? Numquid non
gendo stipendium debitum, scd quotidianum victum habemus liccntiam sororem mulierem circumducendi?
do suis laboribus transigendo. Audierat enim sta- Quam licentiam dixit, nisi quam Dominus dedit cis
bularius, ad quom vulncratus ille perductua ost : quos ad praedicandum regnum ccolorum misit, di-
Si quid amplius erogaveris, in redeundo reddam tibi cens, Ea qux ab ipsis sunt manducate : dignus est
l

(Luc. x, 35). Amplius ergo erogabat aposlolus Pau- enim operarius mercede sua; et se ipsum proponcns
Jus, qui suis, ut ipsc testatur, stipendiis militabat ad ejusdem potestatis exemplum, cui fidelissinTe
(1 Cor. ix, 7-15, et II Cor. xi,7). In Evangelio enim mulieres talia necessaria de suis facultatibus mini-
scriptum est : Deinceps et ipse iter faciebat per civi- strabant? Amplius autem fecit apostolus Paulus, ut
tates ct castella prxdicans et evangelizans regnum de coapostolis suis documentum adhiberet hujus
Dci ; ct duodecim eum illo, et mulieres aliqux qux licentiae a Domino permissae. Neque enim reprehen-
erant curatx a spiritibus rnalignis ct infirmitatibus : dens subjecit, Sicut et cseteri Apostoli, et fratres Do-
Maria qux vocalur Magdalene, de qua dxmonia septem mini, et Cephas ; sed ut hinc ostenderet hoc se acci-
exierant ', etJoanna uxor Chux,x procuratoris Herodis, pere noluisse, quod ei licere accipere caeterorum
et Siuanna, et alix multx, qux ministrabant eis de etiam commilitonum ejus more probaretur. An ego
facultatibus suis (Luc. vm, 1-3). Hoc exemplum Do- solus et Darnabas non habemus potestatem non ope-
mini incitabantur Apostoli, ad accipicndum sibi de- randi? Ecce abstulit omnem dubitationem etiam
bitum cibum de quo idem Dominus apertissime
; tardissimis cordibus, ut intelligant de qua opera-
loquitur : Euntes, inquit, prxdicate dicentes, quia ap- tione dicat. Utquid enim ait, An ego sotus et Barnabas
propinquavit regnum coelorum. Infirmos curate, mor- non habemus potestatem non operandi? nisi quiaomnes
tuos suscitale, leprosos mundate, dxmonia ejicite. Gra- evangelistae et ministri verbi Dei habebant potesta-
tis accepistis, gratis date. Nolite possidere aurum, ne- tem a Domino acceptam, ut non operarentur s ma-
que argentum, neque pecuniam in zonis vestris, neque nibus suis, sed ex Evangelio viverent, operantes
peram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta tantummodo spiritualia in praedicatione regni coelo-
neque virgam : dignus est enim operarius cibo suo rum, et aedificatione pacis Ecclesiae. Neque enim
(Matlh. x,7-I0). Ecce ubi constituitDominus quod quisquam potest dicere de ipsa spirituali operatione
idem apostolus commemorat. Ad hoc enim dixit illa dixisse Apostolum, An egosolus et Barnabasnon ha-
omnia ne portarent, ut ubi opus esset, ab eis acci- bemus polestatem non operandi? Hanc enim potesta-
perent quibus annuntiabant regnum Dei. tem non operandi omnes illi habebant dicat ergo :

CAPUT VI. — 7. De Evangelio viverenon solis Apo- qui conatur praecepta apostolica in sententiam suam
slolis, sed et aliis concessum a Christo. Ne quis autem depravare atque pervertere; dicat, si audet, omnes
arbitrelur solis duodecim hocfuisse concessum; vide evangelistas a Domino accepisse potestatem non
etiam quid Lucasnarret: Post hxc,htqn\l,designavit evangelizandi. At si hoc absurdissimum et insanis-
Dominus et alios septuaginta duos, et misit illus binos simum est dicere, cur nolunt intelligere quod omni-
antefacicm suam in omnem civitatem etlocum quo erat bus pateat, accepisse quidem illos potestatem non
ipse venturus. Et dicebat illis : Messis quidem mulla, operandi, sed opera corporalia quibus victum quae-
operarii aulem pauci : rogate ergo Dominum messis, rerent, quia dignus est operarius cibo suo et mercede
id mitlat opcrarios in messem suam. Ile, ecce ego mitto 5tirt,sicutEvangeliumloquitur?NonergosoliPaulu3
vos sicut agnos inter lupos. Nolite portare sacculum, etBarnabas habebant potestatem non operandi sed ;

neque peram,neque calceamenta, et neminem per viam omnes pariter habebant hanc potestatem, qua isti
salutaveritis. In quamcumque domum intraveritis,pri- non utebantur, amplius impendendo Ecclesiae, sicut
mum dicite : Pax kuic domui. Et si ibi fuerit (iiius pa- in illis locis ubi evangelizabant, infirmis congruere
cis, requiescet super ilium pax vestra : sin autem, ad judicabant. Et ideo, ne coapostolos suos reprehen-
vos revertetur. Ineadem autem domo manete, edentes disse videretur, subjungit et dicit : Quis militat suis
et bibentes qux apud iilos sunt : dignus est enim opera~ stvpendiis unquam ? Quis pascil gregem, et de lacte
rius mercede sua (Luc. x, -1-7). Hic apparet non esse grcgis non percipit? Numquid secundum hominem hxc
illa jussa, sed permissa ; u t quisquis uti vellet,eo ute- loquor ? An Lex non hsec dicit? In lege enim Moysi scri-
returquod sibi liceret ex Domini constitutione si ; ptum esl : Bovi trituranti os non infrenabis. Numquid
quisautem uti nollet.non contra jussum faceret.sed de bobus pertinet ad Deum? An propter nos omnino
de suo jure cederet misericordius et laboriosius con- dicit ? Propter nos enim scriptum est, quia debet in spe
versatus 2 in Evangelio, in quo debitam mercedem et
nollet accipere. Alioquin contra jussum Domini fecit
1 Editi, apud ipsos. At Mbs., ab ipsis. Graece est, part
1
Sic Mss. Editiones vero, dzmonia septem ejecerat. autdn.
* Sic Mss. At editi, conversareiur. * Verbum, operarentur, abest a plerisque Ms».
Patrol. XL. 13
 355 DE OPERE MONACHORUM, S. AUGUSTINI 556
qui arat arare, et triturans in spe fructus partici- CAPUT IX. — 10. Apertius et clarius id esse ex con-
pandi l
. His verbis satis indicat apostolus Paulus, sequentibus. Et redit rursus, modisque omnibua
noa usurpasse ultra debitum coaposto-
sibi aliquid etiam atque etiam commendat quid sibi iiceat, et ta-
los suos, quia non operabantur corporaliter, unde men non faciat. Nescitis, inquit, quoniam qui in lem-
haberent huic vitae Domi-
necessaria 2
, sed, sicut plo operantur, qux de templo sunt edunl? qui altario
nus constituti, ex Evangelio viventes panem gra- deserviunt, allario compartiuntur '
? Sic et Dominus
tuitum manducarenl ab eis quibus gratuitam gra- ordinavit iis qui Evangelium annuntiant, de Evangelio
tiam praedicabant.Stipendium enim suum tanquam vivere : cgo autem nullius
horum usus sum. Quid hoc
inilites accipiebant, et de vineae per eos plantatae apertius? quid clarius? Vereor neforte cum dissero
fructu, quod opus erat, libere decerpebant ; et de volens id exponere, obscurum flat quod per se lucet
gregis quem pascebant, lacle potabant ; et ex area et claret 2
Qui enim haec verba non inteiligunt, aut
.

quam triturabant, cibum sumebant. senon intelligere fingunt, mea multo minus intelli-
CAPUT VIII. — 9. Apostolum manifeste loqui de gunt vel se intelligere profitentur nisi forte pro- :

operemunuum. Apertius autem csetera connectit, et pterea cito intelJigant nostra,quia conceditureis in-
omnino aufert omnes dubitationis ambage3. Si nos tellecta deridere, de Apostoli autem verbis non idem

vobis, inquit, spiritualia seminavimus, magnum estsi conceditur. Propterea ubi aliter ea secundum suam
vestra carnalia metamus? Quae sunt spiritualia quae sententiam interpretari non possunt, etiam clara et
seminavit, nisi verbum et mysterium 3 sucramenti manifesta, obscura et incerta esse respondent, quia
regni ccelorum ? Quae autem carnalia quae sibi licere prava et perversa non audent. Clamat homo Dei,
metere dicit, nisi haec temporalia, qure vitae atque Dominus ordinavit iis qui Evangelium annuntiant, de
indigentiae carnis indulta sunt? Haec autem sibi de- Evangelio vivere; ego autem nullius horum usussum;
bita se ab eis non quassisse nec accepisse manife- et conatur caro et sanguis recta depravare, aperta

stat,ne quod impedimentum daret Evangelio Chri- claudere, serena obnubilare.Spirituale, inquit, opus
sti.Quid restat, ut intelligamus eum operatum esse faciebat, et inde vivebat. Si ita est, de Evangelio
unde victum haberet, nisi corporale opus corpora- vivebat cur ergo dicit, Dominus ordinavit iis qui
:

libus et visibilibus manibus suis ? Nam si de spi-
rituali opere victum et tegumentum quaereret, id
est, ut ab eis haec acciperet, quos in Evangelio aedi-
fioabat, non consequenter diceret
vestrx participant, non macjis nos f Sed non sumus
usi hac potestate ; sed omnia toleramus, ne quod im-
pedimentum demus Evangelio Christi. Qua potestate
se dicit non usum, nisi quam habebat in eos a
Domino acceptam, ut eorum carnalia meteret, ad
victum vitae hujus, quae in carne agitur? cujus po-
: Si alii potestatis
Evangelium annunliant, de Evangelio vivere ; ego
autem nullius horum usus sum ? Aut si et hoc ipsum
quod hic dictum est vivere, secundum spiritualem
vitam volunt interpretari, nullam spem habebat
Apostolus ad Deum qui de Evangelio non vivebat,
quia dixit, Nullius horum usus sum. Quapropter ut
spes illi certa esset vitee aeternse, de Evangelio uti-
que spiritualiter vivebat Apostolus. Quod ergo ait,
Ego autcm nullius hcrum usus sum, de vita ista quae
in carne agitur sine dubitatione facit intelligi, quod

testatis participes erant etiam alii, qui non eis pri- dixit Dominum ordinasse iis qui Evangelium an-
mo Evangelium annuntiaverunt, sed ad corum Ec- nuntiant de Evangelio vivere, id est, vitam istam
clesiam idipsum praedicantes postea venerunt. Ideo cui opus est victu et tegumento de Evangelio tran-
cum dixisset, Si nos vobis spiritualia scminavimus, sigere ; sicut superius de suis coapostolis dixit :

magnum est si carnalia vestra metamus? subjecit, unde ipse Dominus ait, Dignus est operurius cibo
Si alii potestatis vestrse pariicipant, non magis nos? suo ; et, dignus est operarius mercede sua. Hunc ila-

Et cum demonstrasset quid eis potestatis esset : Sed quo cibuni et hanc mercedem sustentandae hujus
s
non sumus usi, inquit, hac potestate; sed omnia tolera- vitae debitam evangeJistis ab eis quibus evange- ,

mus, ne quod impcdimentum demus Evangelio Christi. lizabat non accepit Apostolus, verum dicens, Lgo
Dicant ergo isti, quomodo de opere spirituali carna- autem nullius horutn usus sum.
lem victum habebat Apostolus, cuni aperte ipse dicat CAPUTX. —
11. Ex Evangelio cur non vivit Paulus.

non se usum esse hac polestate. At si de opere spi- Et sequitur,etadjungit, neforte<juisquam arbitretur
rituali carnalem victum non babebat, restat ut de ideo eum non accepisse, quia ilii non dederant :

opere corporali habuerit, et inde dicat : Nequepanem Non autem scripsi hxc ul ita fiant in me : bonumest
gratis ab aliquo manducavimus, >>ed in labore et fati- mihi magis mori,quam gloriam meam quisquam inanem
gatione nocte et die operanles, ne quem vesirum grava- faciat. Quam gloriam, nisi quam habere voluit apud
remus non quia * non habuerimus potestatem, sed
: Deum, in Christo compatiens infirmis sicut mox ;

ut nos formam daremus vobis, qua nos imitaremini apertissime dicturus est? Si cnim evangelizai ero, in-
(II Thess. m, 8, 9). Omnia, inquit, toleramus, ne quit, non est mihi gloria: ncccssitas enim mihi incum-
quod impedimentum demus Evangetio Chrisli. bit ; id est, sustendandae vitae hujus. Yx enim erit

mihi, inquit, si non evangelizavero : id est, malo meo

1
Mss., in spe participandi; omissa vocr, fructus.
* Sola editio Lov., unde haberent victui necestaria.
8 Cisterciensis
codex, ministerium. 1
Cistercii usis codex, comparticipantur.
4 Vulgata
ipseque Augustinus fernnt quasi, pro quia. 2
Er. et plures Mss., clamat.
Huic lectioni penitus adstinulatur .Morel, Elein. Crit. n. ' Editi, vit.v ttebitum concessum evanyeiistis. Abest,
l
104, M. conctssum, a Mst., at ex bis nonnulli habent debitam.
 : ;

3o7 IJIiKH CNtJS rf5H

non evangelizubo.quiu lume cruciubor.et unde vivam pulium,idest.noluitita vivereacsi circumeisusnon

non hubebo. Nam sequitur, etdicit :Si enim volens essct.Hoo enimjain in potestate habebat. Et sub
hoc facio, mercedem habvo. Volentetn se dicit fucere, Legequidem non oratsicutilliquieam servilitorope-
si nulla vitae hujus fuloiendffi necessitate compulsus rabantur;sed fcamea mlege DeietChristi. Non enim
facit ; et ob hoo habere niercedem, utiquo apud uliu lexerat illa etalialex Dei, sicnt perditi Mani-
Deum glorioe sempitern». Si autcm invitus, inquit, cha^i solentdicere. Alioquin picumilla Feoit.ftnxiiee
dispensutio mihicredita e$i : id est.si necessitate trans- putandusest linxitet paganumetsacriticavit idolis,
;

igend;ehiijusvitarinvituscogorevangelizare,<'/i\';/>e»- quia dicit factumsefuisseiis qui sine.Legesuntquasi

satio mihi credita est ; ut scilicet ex dispcnsalione 8ineLege.QuosutiquenonnisiGentiles(juosPagar.os
mea, quia Christum, quia veritatem pracdico, ' dicimus,vult intelligi. Aliud est ergo esse sub Lege,
quamvisex occasione.quamvismea qua?rens,quam- aliud in Lege, aliud sine Lege.Sub Lege carnalesJu-
vis terreni emolumenti necessitate compulsus. alii daei:in LegeiSpiritualeset JudaeielChristianiundcilli
pro(iciant,ego autemapud Deum mercedem glorio- servaveruntmoremillumpatrium,sed oncra in?olil,a
sam illam sempiternamque non habeam. Qu.vergo, credentibusGentibusnonimposueruntjetideoetilli 1

\nqu'd,mercesmihi erit Mnterrogansdixit:propterea circumcisisunt:9ineLegeautemGentesqu<-enoodum

suspendenda est pronuntiatio, donec respondeat. credideruntquibustamenseApostoluscongruissete-
Quod utfaciliusinteiligatur.tanquamnoseunrinter- statur per misericordem compassionem.non perver-
rogemus.Quaeergo tibi merces erit,Apostole,quando sipellem simulationem; idest.uten modo subveniret
mercedem istam terrenam etiam evangelistis bonis carnali Judaeo vel pagano,quo modo sibi ipsc, sihoc
debitamnonpropterhocevangelizantibus,sedtamen esset, subveniri voluisset : portans utique eorum in-
consequentemetoblalamex Domini ordinationesu- firmiiatem in compassionissimilitudine,non fallens
mentibus.tu non accipis ? qure ergo tibi merces erit ? in mendacii lictione sicut continuo sequitur,et di-
;

Vide quid respondeat Ut evangelizans inquit, sine : Faclussum infirmis infirmus,ut inftrmos lucriface-
cit,

sumptu ponamEvangelium id est, ut non sit creden- ;

rem(\Cor. ix, 1-22). Hincenim loquebatur, ut etiam
tibussumptuosumEvangelium.ne putentad hoc sibi omniailla diceret. Sicut ergo quod factus est intir-
evangelizari,ut id evangelistae quasi vendere videan- misinfirmus,non erat mendacium sic et caeterailla ;

tur. Et tamen redit eliam atque, etiam, ut ostendat superius. Quam enim dicit infirmitatem suam erga
quid sibi jure duminico liceat, et ipse non faciat intirmos fuisse, nisi compatiendi eis, in tantum ut,
Ul non abuiur, inquit, potestate mea in Evangelio. ne videretur vemJitor Evangelii,etverbi Dei cursum
GAPUT XI.— 12. tn hac re,ut in aliis,Paulus ex com- apud imp<-;ritos in malam suspicionem decidens im-
passione se infirmis accomodut. Quomodo sine (ictione pediret, nollet accipere quod jure dominicodfbeba-
factus est quasi sub lege et quasi sine lege.
et faltacia tur? Quodsivellet, non utiquementiretur.quia vere

Timet ne Evangetium,si exeo vivat,venale putetur ab debebatur: et,quia noluit, non utique mentitus est.
infinnis. Jamveroquia intirinitati hominum compa- Neque enim dixit non sibi deberi : sed deberi osten-
tiens id faciebat, audiamus sequenlia: Cumenimli- dit,et debito se usum non esse, nec omnino uti velle
bersim, inquit, ex omnibus,omnium me servumfeci, professus est, eo ipso factus infirmus, quo potestate
ut plures lucrifact rem iis quisub Legesunt,quasisub
: sua tam misericordiscilicetindutusalfe-
uti noluit ;

Lige, cum non sim ?pse sub Lege, ul eos qui sub Lege ctu.utcogitaret quemadmodum secum agi vellet.si
crant lucrifacerem ; iis qui sine Lege sunt, quasi sine et ipse ita infirmaretur, ut posset de illis per quos
Lege, cum sine lege Dei nonsim, sed sim in lege Chri- sibi Evangeliumpraedicaretur.sieosvideretsumptus
sti, ut lucrifacerem eos qui sine Legesunl. Quod non accipere,quasi mercimoniorum nundinassuspicari.
simulandi versutia faciebat,sedcompatiendi miseri- CAPUT XII. — 13, Infirmorum penculis tremefa-
cordia;id est, non quasi utse fingeret Jndaeum, sic- ctus eligii laborare, quam de Evangelio vivere. De hac
it nonnulli putaverunt, quia legitimavelera Jeroso- infirmitatesuadicitalio loco : Facti sumus parvutiin
lymis observavit (a). Fecit enim hoc secundum libe- mediovestrum,tanquamsinutrix foveatfiliossuos. Nam
ram et manifestam sententiam suam, in qua dicit, ejus circumstantialectionis hoc indicat : Nequeenim
Circumcisus quis vocatus estt non adducat praepu- inquit, aliquando in sermone adutationis fuimus,sicut
tium 2 ;id est.non sic vivat, quasi prseputium addu- scitis ;
neque in occasione cupiditalis, Deus testis est

quod nudaverat texerit sicut alio loco

xerit, et id :
neque quxrentes ab hominibusgloriam,neque a vobis,
luaprxputium facta est (Rom n,25).
dicit, Circumcisio neque ab aliis ;cum possemusoneri vobisesse,ut Christi
Secundum hanc ergo sentatiam suam, qua dicit, Apostoli : sed facti sumus parvuli in medio vestrum ;

Circumcisus quis vocalus est? non adducat prxpu- tanquamsi nutrix foveut (ilios suos (I Thcss. n, 5-7).
tium. In prxputio guis vocatus estl non circumcidatur Quodergoad Corinthios dicit, hahere se potestatem
(I Cor. vn, 18) ;
fecit illa qua?non intelligentibus et
apostolatus sui, sicut et caeteri Apostoli. qua pote-
parum attendentibus finxisse putatuseet; Judaeus stateusumsenon essetestatur; hocetiammistoloco
enimeratetcircumcisusvocatusjnoluitadducereprae- ad Thess&lonicenses Oi'\t,Cumpossemusonerivobisesse
ut Ghristi Apostoli : secundumquod Dominus dicit,
1
Plures qua Christum, guaveritatem.
iMss,,
2 Hoc et proximo loco vox, prseputium, a Mss. abest
uti et a graeco textu Apostoli, '
Edit, rec Vli, At Mss,habent, et illi: scilicet, spiiitua-
[u) Hierou, iu epist, inter Augustioianas
75, n, 9-li, les Judaei qui servarunt morem patrium.
559 DE OPERE MONACHORUM, S. AUGUSTINI 560
Dignus est operarius mercecle swa. Nam hinceum di- ipsum opus,et quandoei vacabat et operariet Evan-
cere, iilud indicat quod supra posuit Neque in occa-
: geliumpraedicare?Cuirespondeo Puta me nescire :

sione cupidatis, Deus testis est. Per hoc enim quod corporaliter tamen operatum esse,et inde in carne
jure dominico debebatur bonis evangelistis,non pro- vixisse, non autem usum potestate quam Dominus
pter hocevangelizantibus,sed quaerentibus regnum Apostolis dederat, ut Evangelium annuntians de
Dei,ut bsecomnia apponerentureis,inveniebant alii Evangelio viveret, ea quaesupra dicta suntsine ulla
occasionem, de quibus idem dicit, Neque enim isti dubitatione testantur. Neque enim aut uno loco aut
Deo serviunt, sed suo ventri (Rom. xvi, 18). Quibus breviterdictumest,utpossitcujusvisastutissimiter-
hano occasionem amputare volebat Apostolus, ut giversationeinaliamtraducipervertiquesententiam
etiam quod sibi juste debebatur, omitteret. Aperte Gum igitur tanta2 auctoritatis lam magnis et crebris
quippe hocipse ostendit in secunda ad Corinthios,ab molibuscontradicentiumconteraturadversitasjquid
aliis Ecclesiis suppletas dicens necessitates suas. Ve- a me quaerunt,vel quale opus faciebat vel quando fa-
nerat enim,sicut apparet,ad tantamindigentiam ut ciebat ? Unum scio,quia nec furtafaciebat.nec effra-
de longinquisEcclesiis ei necessaria mitterentur, ctor aut latro erat, nec auriga,aut venator, aut his-
dum tamen ab eis apud quos erat nihil tale accipe-
' trio,nec turpilucrus sed innocenter et honeste quae
:

ret. Numquid peccatum,mqnit,feci,me ipsum humili- apta sunt humanis usibusoperabatur; sicutsese ha-
ando,ut vos exaltaremini,quoniam gratis Evangelium bent opera fabrorum,structorum,sutorum, rustico-
Dei evangelizavi vobis? Alias Ecclesias exspoliavi ac~ rum, ethissimilia. Nequeenim honestas ipsa repre-
cipiens stipendium ad vestram ministrationem ; et cum hendit,quod reprehendit superbiaeorumqui honesti
apud vos fuissem el egerem,nemini gravis fui. Nam id vocari amant,sed essenon amant. Non igitur dedi-
quod deeratmihi adimpleverunt fratres qui venerunt a gnaretur Apostolus sive rusticanum opus aliquod ag-
Macedonia, et in omnibns ingravateme invobis custo- gredi, sive in opificum labore versari. Qui enim,ait
divi,et custodiam. Estveritas Ckristi in me,quia gloria Sine of\ensione cstote Judaeis, et Craecis, et Ecclesise
hxcnoninfringeturinmeinregionibus Achaix. Quare? Dei (I Cor. x, 32), quos in haccausa revereriposset
quia non vos diligo ? Deus scit. Quod autem facio et fac- ignoro. Si Judseos dixerint
Patriarchae pecorapave-
;

turussum,utamputemoccasionemeorum quivolunt oc- runt: Gracos,quos etiam Paganos dicimus ;etiam

si

casionem,ut in quo gloriantnr ,inveniantur sicut ct nos philosophos multumsibihonorabiles sutoreshabue-

(II Cor. xi, 7-12). De hac igitur occasione quam hic runt si Ecclesiam Dei homo ille justus et ad testi-
: ;

se dicit amputare, voluit intelligi quod ibi ait, Neque moniumconjugalissemper mansuraevirginitatisele-
in occasionecupiditatis,Deus testis est. Et quod hic di- ctus,cui desponsata erat virgo Maria, quae peperit
cit,ilfe ipsum humiliando ,ut vos exaltaremini : hoc in Christum, faber fuit (Matth. xm, Quidquid ergo
55).
prima ad eosdem Corinthios, Factus sum infirmisin- horum cum innocentia et sine fraude homines ope-
firmus; hoc ad Thessalonicenses, Fadws sum parvu- rantur, bonum est. Nam pracavet hoc et ipse Apo-
lus in medio vestrum,tanquam si nutrix foveat filios quisquam ex necessitate sustentandae vitae
stolus, ne
suos. Proinde attende sequentia Ita,inquit, dcside-
: in mala opera dilabatur. Qui furabatur, inquit, ;'am
rantes vos ,placct imperti .e vobis noti solum Evangelium nonfuretur : magis autem laboret manibussuis bonum,
Dei,verum etiam animas nostras; quoniam charissimi ut habeat unde tribuere cui opus est (Ephes. iv, 28).
nobis facti estis. Recordamini enim, fratres, laborem Hoc ergo scire snfficit, quia et in ipso opere corpo-
nostrum eticrumnam,nocte et die operantes, ne quem rali id quod bonum est operabatur Apostolus.
veslrum gravaremus (1 Thess. n, 8, 9). Hoc enim su- CAPUT XIV. —
15. Quando soleret Apostolus ope-
perius ait, Cum possemus oneri vobis esse, ul Christi ra?7.M0ttaf/i0rwmo*n<m.Quandoautemsoleretopera-
Apostoli. Infirmorum igitur periculis, ne falsis suspi- ri, id est,quibus temporum spatiis, ne ab evangeli-

cionibus agitati odissent quasi venale Evangelium, zandoimpediretur,quispossitcomprehendere?Sane

tanquam paternis maternisque visceribus tremefac- quiaetdiurnis et nocturnis horis operabatur, ipse
tua hoc fecit. Sic etiam in Actibus Apostolorum idem non tacuit(I Thess. n, 9,et II Thess. iii, 8). Verum-
loquitur, cum a Mileto mittens Ephesum vocasset tamen isti,quitanquam multumnegotiosietoccupa-
inde presbyteros Ecclesia3,quibus inter multa : Ar- tide tempore operationis inquirunt, quid agunt?
gentum etaurumvel vestemnullius concupivi,
inquit, Numquid ipsiab Jerusalem per circuitum usque ad
ipsi scitis; quoniam nccessitatibus meis et eorum qui Illyricum terras Evangelio replcverunt ? aut quid-
mecum fueruntjur manus servierunt. Omnia ostendi quid gentiumbarbararum remansit adhuc obeun-
vobis,quoniam sic laborantes oportctjuvare infxrmos, dum de pace Ecclesice susceperunt? Novimus eos in
memores etiam verborum Domiui Jesu,quia ipse dixit :
quamdamsanctamsocictatemoliosissimecongrega-
Beatiusestmagis darequam accipere (Act. xx, 33-35). tos. Mirandam rem fecit Apostolus, qui revera in
GAPUT XIII. —
14. Quod eral opus corporalc Apo- tanta sollicitudine omnium Ecclesiarum.et propaga-
stoli. Opera honesta ad victum comparandum. Hic for- tarum etpropagandarum,ad ejuscuramlaboremque
tasse aliquis dicat Si corporalc opus operabatur
:
pertinentium,etiam manibus operabatur: propterea
Apostolus,unde vitam istam sustentaret quod erat ;
tamen,cum apud Corintbios esset et egeret, nemini
quidem eorum apud quos erat,gravis fuit; sed plane
quod illi deerat, suppleverunt fratres qui venerunt
1
Quidam Mss,, pradicabat, exMacedonia (11 Cor, xi, 9).
 ;

561 LIBEIl UNUS. 169

CAPUT XV. — 10. Paulus pnvcipicns operari ser- gem pascobat, non esse mendicitatem,8ed potesta-
vos Dei, non vult tamen corum necessitates minus tem.
cura?i a fidclibus.Labor servis Dei chgcndus qui ani- CAPUT XVI. — 17. Paulusvulta fidelibus sup-
mo libero exerceatur, sine cura ct cupiditate. Nam ej pleri necessitales servorum Dci, qui victum sibi prop-
ipse propter ejusmodi necessitates sanctorum, qu ter occupationes vcl infirmitates compararc non va-
quamvis cum silen-
prreceptis ejus oblemperent,ut lent. Minislerium in sanctos, quo supplentur carna-
tio operantes suum panem manducent, possunt ta- lia iis a quibus vicissim accipiuntur spiritualia.Paido
men multis ex causis indigere supplemento aliquo obediant ct servi Dei laborando ; et boni fideles eorum
talium sustentationum.cum dixisset docens e^ talia necessilates supplendo. Proptcr has igitur vel occu-
prasmonens,///j autem qui ejusmodi sunt, pnecipimus pationes servorum Dei, vel infirmitates corporales
et obsecramus in Domino Jesu Christo, utcum silentio quae omnino deesse non possunt, non solum per-
operantes suum panem manducent ; ne illi qui habe- mittit Apostolus sanctorum indigentias suppleri a
bant unde necessaria servis Dei pra3berent,hac occa- bonis fidelibus,sed etiam saluberrime hortatur.Ex-
sione pigrescerent, providens continuo subjecit, Vo s cepta enim illa potestate, qua se se dicit ipse non
autem,fratres, nolite infirmari bcnefacientes (It 'Ihess. usum, tamen serviendum csse a fidelibus prceci-
cui
m,12,13). Et ad Titum cum scriberet, diceas, Zenam pit, dicens, Communicet qui catechhatur verbo, ei qui

legisperitum et Apollo sollicite prsemitte, utnihil ilhs se catechizat, in omnibus bonis (Galat. vi,6) : excepta
desit ; ut ostenderet unde illis nihil deesse deberut, ergo hac potestate,quam verbi praedicatores habere
continuo subjunxit,Di5ca»< autem et nostri bonis ope- in eosquibus pradicant^soepe testatur,etiam sanctis
ribus przeesse ad necessarios usus, ne sint infructuos 1 qui omnia sua vendita distribuerant,et Jerosolymis
m,13, 14). Timotheum etiam,quem dicitgerma-
(Tit. habitabant in sancta communione vitae,non dicen-
nissimum filium,quoniam sciebatcorporeinfirmum» tes aliquid proprium, quibus erant omnia commu-
monens eum ne aquam biberet, sed
sicut ostendit, nia,et anima et cor unum in Deum (Act. n, 44, et

modico vino uteretur, propter stomachum et fre- iv, 32) ; ab Ecclesiis Gentium necessaria conferri
quentes suas infirmitates (I Tim.v,23); quia in opere praecipit et hortatur.Inde est et illud ad Romanos:
corporali laborare non poterat, ne forte cum indi- Nunc igitur pergam Jerusalem ministrare sanctis.Pla-
gere nollet victu quotidiano ab eis quibus Evange- cuitenimMacedonixet Achaix communionem aliquam
lium ministrabat ', aliqua sibi negotia quacreret, facere in pauperes sanctorum,qui sunt Jerusalem.Pla-
quibus animi ejus implicaretur intentio (aliud est cuit enim illis,et debitores eorum sunl. Si enim spiri-
enim corpore laborare animo libero, sicut opifex, si tualibus eorum communicaverunt Gentes, debent et in
non sit fraudulentus et avarus,et privatae rei avidus carnalibus ministrare eis (Rom. xv,5, 27).Hoc simile
aliud autem ipsum animum occupare curiscolligen- est illi quod ait ad Corinthios : Si nos vobis spiri-
dae sine corporis labore pecuni33,sicut sunt vel nego- tualia seminavimus, magnum est si carnalia vestra
tiatores.vel procuratores,velconductores:curaenim metamus (I Cor. ix, 11)? Item ad Corinthios in se-
prassunt.non manibus operanlur,ideoque ipsum ani- cunda Nolam autem, inquit, vobis facimus,fratres,
:

mum suum occupant habendi sollicitudine) Ti- : gratiam Dei quxdataest in Ecclesiis Macedonix,quia
motheum ergo,ne in talia incideret, quia per infir- in multa probatione tribulationis *, abandantia gau-
mitatem corporis manibus operari non poterat, sic dii eorum et profunda paupertas eorum abundavit in
exhortatur,monet et consolatur Labora, inquit, : divitiis simplicitatis eorum ; quia secundum vires,tes-

sicut bonus miles Christi Jesu. Nemo militans Deo timonium perhibeo 2 et supra vires voluntarii fue-
,

implicat se negotiis sxcularibus,ut placeat cui se pro- runt,cum multis precibus obsecrantes nos gratiam et
bavit.Nam qui in agone contendit,non coronatur nisi communionem minislrationis qux fit in sanctos : et
legitime certaverit. Hic ne ille pateretur angustias, non quomodo speravimus,sed se ipsos tradiderunt pri-
dicens, Foder e non possum,mendicare confundor(Luc. mum Domino, et nobis per voluntatem Dei, ad depre-
xvi, 3) ; adjunxit, Laborantem agricolam primum opor- candum Titum, id quomodo
consummet in
cxpit,sic et
tet de fructibus percipere (II Tim. n, 6) :secundum vos etiam gratiam istam. Sed quomodo semper abun-
illud quod ad Corinthios dixerat, Quis militat suis datis 3 in omnibus fule, et verbo, et scientia, et omni
stipendiis unquam ? Quis plantat vineam, et de fructu studio, et ea qux ex vobis est in nos charitate, ut et
ejus non edit ? Quis pascit gregem, et de lacte gregis in hac gralia abundetis. Non secundum imperium di-
non percipit (l Cor. ix, 7)? Fecit ita securum cas- co,sed propter aliorumstudiumet vestrx charitatischa-
tum evangelistam, non ad hoc evangelizantem ut rissimum i probans.Scitis enim gratiam Domininostri
venderet Evangelium, sed tamen huic vitas neces- Jesu Gliristi,quoniam propter vospauper factus est, cum
saria suis sibi exhibere manibus non valentem ut : dives esset, id illius paupertate vos ditaremini. Et con-
intelligeret, quod necessarium sibi sumebat ab eis silium in hoc do : hoc enim vobis prodest,qui nonso-
quibus tanquam provincialibus militabat, et quos lumfacere, sed etiatn velle cozpistis abanno priore;
tanquam vineam cultura exercebatveltanquam gre-
* Plerique ac potiores Mss.,^?j multa tribulatione pro-
4 cum indigeret et nollet uti victu quotidiano,
Edili, bationis.
etc. At Mss., cum indigere nollet victu quolidiano, etc, - Editi, perhibeo illis. Abest, illis, a Mss. et a graeco
quibusdaui tanien exceptis qui habent, cum indigeret textu Apostoli.
et nollet viclu quotidiano ab eis quibus Evangelium mi- 8 Viudocinensis Ms., super abundatis.
nistrabat sustentari. * Unus et alter codex, ingenium charissimum.
 : , :

563 DE OPEHE MONAUIOUUM, S. AUfiUSTIM 564

nunc dutofy el faclo perficite,ut quemadmodum prom- parce et metet ; et qui seminat in benedictione, in be-
ptvs est animus voluntatis. ita sit et perficienAi ex eo nedictione et metet. Unusquisque secundum quod pro-
quod quisque habet. Si enim promptus est animut,se- posuit corde, non ex tristitia aut ex necessitaie : hi-
cundum id quod habel acceplabilis est, non secundum larem enim dalorem diligit Deus. Potens est autem
id quod non habel. Non enim ut aliis sit refectio, vo- Deus omnem gratiam abundanfem facere in vobis, ut
bis autem angustia, sed pro xquatifate in hoc tem- in omnibus semper omnem suffxcientiam habentes,
pore, ut vcstra aftundan/ia sit ad iltorum iuopiam, ut abundetis in omne opus bonum : sicut scriplum cst,

et illorum abundantia fial in vestram inopiam,ut f\at Dispersit, dedit pauperibus, justitia ejus manet in
sequalilas,sicuf scriptum est : Qui multum.non abun- aelernum. Qui autem subministrat semen seminanti,
davit : et qni modirum, non defuit illi. Gratias autcm et panrm in escam subministrabit,el multiplicabit s.^mi-

Dco, qui dedit idcm studium pro vobis in corde Titi nationem vestram, et augebit c?-esrentcs fruges jusli-

qvia consol ation em quidem suscepit; studiosior autcm tix vestrgp.,ut in omnibus ditati ' in omnem simplici-
cum esset, spante exiit ad vos.Misimus autem cum eo tatem, quge opemtur per nos gratiarum acfionem
fratrem, cujus laus in Evangelio cst per amnes Eccte- Deo : quoniam ministerium functionis hujus non so-
sins. Non solum autem, sed ct ordinatus est ab Ecclc- lum supplet ea qux desunt sanctis, sed ct abundare
siis* comes peregrinalionis nostnc,cum hac gratiaqux facit per multt mm gratiarum actionem Deo, per
ministratur a nobis ad Domini gloriam et promptum prohationem ministrationis hujus glorificanles Dcum
animum nostrum (a) : devitantes hoc, ne quis nos re- in obsequio ccnfessionis \>estrx inEvangelium 2 Chri-
prehendat in hacplenitudine, qux minislratur a nobis. sli, et simpliritate communicationis in illos et in om-

Providemus enim bona, non solum coram Deo, sed nes, et ir ipsorum precatione pro vobis, desideran-

ctiam coram hominibus. In his verbis apparet.quan- tium vos propter cxcellentem gratiam Dei in vobis.
tum non solum curam sanctarum pUbium esse vo" Gratias Deo super inenarrabili dono ejus (II Cor. vm
luerit,ministrare necessaria sanctis Dei servis,con- Quanta pinguedine sanct<s laetitiae sit perfu-
et ix).

silium in hoc dans, quia hoc magis ipsis qui hoc sus Apostolus.dum loquiturde alterno supplemen-
faciebant proderat, quam illis erga quos faciebant to indigentia? militum et provincialium Chriti,hinc
(ilHs enim aliud proderat, id est,hoc erga se obse- de rebus carnalibus in illos, inde nutem de spiri-
quio fratrum suorum sancte uti, nec propter hoc tualibus in istos ; ut exclamaret, et tanquam san-
Deo servire, nec ista sumere nisi ad supplendam ctorum gaudiorum sagina eructuarct, dicens, Qra-
necessitatem, non ad pascendam pigritiam) sed : iias Deo super inenarrabiti dono eju$1
etiam suam curam beatus Apostolus tantain dicit non cessavit Apostolus, imo Spi-
19. Sicut ergo

in hac ministratione, qua? nunc per Titum trans- ritus Dei possidens et implens et agens cor ejus,
mittehatur,ut comitem peregrinationis suae propter exhortari fideles qui haberent hujusmodi 3 substan-
hoc commemoret oidinatum ab Ecclesiis, boni tes- tiam, ut nihil deesset necessitatibus servorum Dei,
timonii hominem Dei, cujus laus, inquit, in Evan- qni celsiorem sanctitatis gradum in Ecclesia tenere
gelio est per omnes Ecclesias. Et ad hoc dicit illum voluerunt.ut spei saecularis vincula cuncta prreeide.
ordinatum comitem sibi.ut devitaret hominum re- rent,et animum liberum divinag militias dedicarent
prehensiones, ne sine testimonio sanctorum in hoc sic debent et ipsi praeceptis ejus obedire, utcompa-
ministeriosociorum, tanquam sibi accipere, et insi- tiantur infirmis,et amore privalae rei nonilligati ma-
nus suos 2 convertere abinfirmis et impiisputaretur, nibus suis in commune laborare *,pra?positis suis si-
quae accipiebat ad supplendas necessilates sancto- ne murmure obtemperare;uthocsuppleatur exobla-
rum per se afferendavel distribuenda indigentibus. tionibus bonorum fidelium, quod laborantibus et
i8. Et paulo post dicit : Nam de ministerio quod aliquid undevictum transiganloperantibus.propter
fit in sanctos,cx abundanti cst mihi scriberc vobis.Scio infirmitates tamen corporales aliquorum,et propter
enim promptum esse animum vestrum, de quo glorior ecclesiasticas occupationesvel eruditionemdoctrinae
5
pro vobis apud Macedonas ; quoniam Achaia parata salutaris, deesse putaverint .

est ab anno priore, et quse ex vobis est aemulatio irri- CAPUT XVII. — 20. Obiendunt pigri vacare se ora-

tavit plures. Misimus aufem fralres, ne gloria noslra tioni, psalmis, lcctioni ct verbo Dei.lnlcr laborandum
quam habemus in vobis, evacuetur in hac parte, ut licerc psallcre. Lrctionem non prodesse, nisi fxat quod

sicut dixi, parati silis : ne cum venerint mecum Ma- legitur. Quid enim agant qui operari corporaliter
cedones,et inccnerint vos imparatos,confundamur nos, nolunt, oui rei vacent scire desidero. Orationihus,
ut non dicam vos,in hac substantia. Necessarium ergo inquiunt, et psalmis, et lectioni.et verbo Dei. Sancta
c
existimavi rogare fra'res,ut prxcedant ad voi.cl prse- plane vila et Christi suavitate laudabilis : sed si ab
parent jnm pridem repromissam hanc benedictionem liis avocandi non sumus,nec manducandum est, nec
vcstram, ut sil parata, sic quasi benedictioncm , non ipsae esca? quotidie praeparandne, ut possint apponi
quasi avaritiam. Hoc autem 3
,
Qui parce seminat,
1
Editi, ditati ahundetis. Verbum, abundetis, non est
1
Msb., ordinatus ab Ecclesiis; omisso, t\>7,quod elinm in I\l88., nec exprimitur in graeco.
a graeco ubest. 8 Editi, ui Evangelio dissentientibus Mss.
;

* Gaaalensis Ms., in suos usus. s Uuus e Vaticanis Mss., hujus mundi.

" Editi, hoc autem dico. Abest, dico, ctagraco 4 Sic Mss. Al editi, in conununi labore.
a Mss.
textu Apostoli. 5 Er., potuerit. Uuus e Vaticauis Mss., patuerit.
[a) Forte, vestrum. 6 Editi, et in Christi suavitate. Abest, t», a Mss.
563 LIBEU UNUS. 56G

et assumi. Si autem ad ista vacarc servos Pei certis deputat.is ? Namque apud Athenas cum esset, quia
intervallis temporum, ipsius infirmitatis necessitas studiosissimos reruin inquisitores invenerat.ita de
cogit, cur non et apostolicis pr.r-oeptis observandis Mlo seriptum cst Dispulabat igitur rum Jud.visin
;

aliqnas par'.es tcmporum rlnpuiamus ? tlitius enim sxjnagoga.et Gentibu» incolis in foro '
omnrm diem
pcr
exauditur una obedientis oratio, quam decem millia ad cos qui aderant. Nen enim in synagoga per om-
contemptoris. Cantica vero divina cantare, ctiam nem diem, ubi mos erat sabbato sermorinari : scd
manibus operantes facile possunt,et ipsum labon in foro,\nqu\t,pcr onvicm rh'£m;propter studia utique
tanquam divino celeumate consolari («). An igno- Atheniensum. Sic enim sequitur Quidam vero Epi- :

ramus,omnes opifices quibus vanitatibusat plerum- curcorum cl Stoicorum philosophorxim conferebant cum
que etiam turpitudinibus theatricarum fabularum iilo. Et paulo post dicit : Athenienses autern et adven.v
donent corda et linguas suas, cum manus ab ope- hospitcs ad nihil aliud vacabant,quam dicere aliquid
re non recedant ? Quid erga impedit servum l>ei 21).Putemus Apo-
novi, aut audirc (Act. xvn, 17, 18,
manibus operantem in lege Domini meditari (Psal. stolum illis omnibus diebus quibus fuit Athenis,non
i, 2), et psallere nomini Domini Altissimi (Psal.xu, fuisse operatum propter hoc enim et ex Macedonia
;

6) ita sane ut ad ea discenda, quoa memoriter re-

: supplebatur cjus indigentia, sicut dicit in secunda
colat, habeat seposita tempora? Ad hoc enim et ad Corinthios (II Cor. n, 9) : quanquam et aliis

illa bona opera fidclium, subsidio supplendorum horis et noctibus potcrat, quia ita valebat et animo
necessariorum deesse non debent, ut horae quibus et CDrpore. Sed cum Athenis exisset,videamus quid
ad erudiendum animum ita vacatur, ut illa opera dicit Scriptura : Disputabat, inquit, in sxjnagogaper
corporalia geri non possint, non opprimant egcs- ' omne sabbatum hoc apud Corinthum. In Troade
:

tate. Qui aulem se dicunt vacare lectioni, nonne vero, ubi necessitate imminentis profectionis us-
illic inveniunt quod praecipit Apostolus? Quae est que ad medium noctis sermo protractus est, una
ista ergo perversitas, lectioni nolle obtempera- sabbati crat, qui dies dominicus dicitur unde in- :

re, dum vult ei vacare et ut quod bonum est diu-

;
telligimus eum non fuisse cum Judaeis, sed cum
tius le^atur, ideo facere nolle quod Jegitur ? Quis Christianis quando etiam dicit ipse narrator ad
;

enim nesciat tanto citius quemque proficerc cum frangendum panem fuisse collectos. Et ipsa cst op-
bonalegit, quanto citius facit quod legit ? tima gubernatio, ut omnia suis temporibus distri-
GAPUT XVIII. — 21. Erogandi verbi Dei obtentu buta ex ordine gerantur, ne animuin humanum
nolentes laborare castigantur. Paxdus ad eroganduin turbulcntis implicationibus involuta perturbent.
verbum certa tetnpora constituit,et alia ad laboiandum. CAPUT XIX, — 22. Operalum esse Paulum opus
Optima gubernatio, ut omnia ex ordine geranlur. Si vere corporalc. Ibi etiam dicitur quid operabatur
autem alicui sermo erangandus est, et ita occupat Apostolus. Post hsrc, \nqu\i, egressus ab Athenis venit
ut manibus operari non vacet numquid hoc om-
; Corinthum ; et cum invenissct quemdam Judseum no-
nes in monasterio possunt, venientibus ad se ex minc Aquilam, Ponlicum genere ,recens advenientem
alio genere vitae fratribus, vel divinas lectiones ex- ab ttalia et PriscilLim uxorcm ipsius, proptereaquod
ponere, vel de aliquibus quaestionibus salubriter jussissct Claudius discedere omnes Judxos Roma,
disputare? Quando ergo non omnes possunt, Gur accessit ad illos, et propter a?'tis simililudinem man-
sub hoc obtentu omnes vacare volunt? Quanquam sit apud illos enim tabcrnaculo-
opus faciens : erant
etsi omnes possent, vicissitudine faceredeberent «; rum artifices (a) (Acl. xvm, 1-4). Hoc si conati fue-
non solum ne caeteri a necessariis operibus occupa- rint allegorice interpretari, ostendunt quomodo
rentur, sed etiam quia sufficit ut audientibus plu- proficiant in ecclesiasticis Htteris, quibus se vaca-
ribus unus loquatur ? Deindeipsi Apostolo quomo- re gloriantur. Et certe illa quae supra dicta sunt,
do vacaret operari manibus suis, nisi ad erogan- Numquid ego solus et Barnabas non habemus potesta-
dum verbum Dei certa tempora constitueret? Ne- tem non opcrandi ? et, Non sumus usi hac potcslate
que enim et hoc Deus latere nos voluit.Nam et cu- (I Cor. ix, 6, 12) ;
et, Cum possemus vobis oneri esse
jus artis opifex fuerit, ct quibus teraporibus vacaret ut Chrisli Aposloli (I Thess. n, 7) ; et, Nocie et die
dispensando Evangelio,sancta Scriptura non tacuit. operantcs, ne qucm vestrum gravaremus (II Thess.m,
Nam cum eum dies profectionis urgeret in Troade 8) ct
; Dominns ordinavit eis qui Evangclium annun-
constitutum, etiam in una subbati congregatis fra- tiant, de Evangelxo vicere ; ego autem riulhus hrrum

tribus ad frangendum panem, tanta fuit intentio et usus sum (I Cor. ix, 14 et 1 ') et caetera hujusmodi, ;

tam necessaria disputatio, ut sermo produceretur aut cxponant aliter, aut si praeclarissima luce veri-
usque ad medium noctis (Act xx, 7), tanquam exci-
. tatis urgentur, intflligant et obediant : aut si obe-
disset eis quod eo die non esset jejunium quaudo : dire vel nolunt vel non possunt, saltem illos qui
auteminaliquolocoimmoratus 3 quotidiedisputabat, volunt, meliores, qui autem et possunt, feliciores
quis dubilaverit horas eum habuisse ad hoc officium esse fateantur. Aliud cst enim corporis inflrmita-
1 Plures Mss., oppnmantur.
tem, vel veram allegare, vel falsam praetendere :

2 Sic Mss. At cditi, vicissim facere deberent. 1

Lov., qentibus in vinculis et foro. Er., gentibus singulis
3 Nonnulli Mss., in ulio ioco immoratus : et plerique, in foro. Nonnulli Mss., gentibus in viculis, in fnro.\ erius
immoraturus. Floriarensis vetus codex, gentibus incolis in foro.
(a) Kdleuma, cantus nautanun et reuiiguin, quo se 1 Eiliti, ad omnes. Aliquot Mss., ad eos.

mutuo id laborandum excitant. (a) Graece, skenopoioi.

567 DE OPKIiK MONA<:ilORUM, S. AUGUSTINI 568

aliud autem sic decipi, et sic decipere, ut
ideo videatur in servis Dei major esse justitia.quia
potuit inter imperitos regnare pigritia. Qui enim
veram corporis ostendit infirmitatem,humane trac-
tandus est qui autem falsam praHendit et con-
;
vinci non potest, Deo dimittendus est neuter ta-
men eorum perniciosam regulam figit quia bo-
nus servus Dei et manifeste infirmo fratri suo ser-
vit, et fallenti eum credit, quia malum eum non
putat, non imitatur ut malus sit et si non ei cre-
dit, fallacem putat, ac nihilominus non imitatur.
Ab illo vero qui dicit, Haec est vera justitia, ut ni-
hil corporaliter operando imitemur
insuper conversi ad Deum intelligentibus dispertiti sunt, et
credenda est eorum infirmitas et ferenda. Solent
enim tales, non melius, sicut multi putant.sed quod
est verum, languidius educati,laborem operum cor-
poralium sustinere non posse. Tales fortasse multi
: erant in Jerosolyma. Nam etscriptum est quod prae-
l
;
dia sua vendiderint,et pretia eorum ante pedes Apo-
tolorum posuerint.ut distribueretur unicuique sicut
opus erat (Act. n, 45, et iv, 34). Quia prope inventi
; sunt, et utiles fuerunt Gentibus *, qua? ab idolorum
cultu ex longinquo vocabantur,secundum lllud quod
dictum est, Ex Sion prodiet lex, et verbum Domini ex
volatilia cceli, Jerusalem (Isai. n, 3) debitores eorum dixit Aposto-
:

quoniam qui tale aliquid fuerit operatus contra lus ex Gentibus Christianos. Debitores eorum, inquit,
Evangelium facit : quisquis animo infirmus hoc sunt ; et addidit quare, Si enirn spiritualibus eorum,
audit et credit, non quia sic vacat, sed quia sic er- inquit, communicaverunt Gentes, debent et in carna-
rat, lugendus est. libus ministrare eis (Rom. xv, 27).
CAPUT XX. — 23. Objectio, an cxteri Apostoli CAPUT XXII. — Contra otiosos et verbosos, qui
non laborantes ac deEvangelio viventespeccarint. Res- exemplo et verbo alios avocant a labore. Nunc autem
ponsio .Prxceptum operandi eos spectare qui non evan- veniunt plerumque ad hanc professionem servitutis
gelizant. Hinc exoritur altera quaestio : fortasse enim Dei et ex conditione servili, vel etiam liberti, vel
dicat.Quid ergo? caeteri Apostoli et fratres Domini et propter hoc a dominis liberati sive liberandi, et ex
Cephas,quia non operabantur,peccabant?aut affere- vita rusticana, et ex opificum exercitatione et ple-
bantimpedimentumEvangelio,quiadicitbeatusPau- beio labore,tanto utique felicius quanto fortius edu-
lus, ideo se non usum hac potestate, ne quod impe- cati non admittantur, grave delictum est,
: qui si

dimentum daret Evangelio Christi? Si enim pecca-
verunt, quianon operati sunt, non ergo acceperant
potestatem non operandi, sed de Evangelio vivendi.
Si autem acceperant hanc potestatem, ordinante Do-
mino ut qui Evangelium annuntiarent, ex Evange-
lio viverent,. et dicente, Dignus est,
suo (Matth. x, 10) qua potestate Paulus amplius
;
aliquid erogans uti noluit non utique peccaverunt:
Si non pecoaverunt, nullum impedimentum dede-
runt. Neque enim nullum peccatum est, impedire
Evangelium. Quod si ita est, et nobis, inquiunt,
liberum est, et uti et non uti hac potestate.
24. Hanc qu&stionem breviter solverem, si dice-
rem, quia et juste dicerem, credendum esse Apo-
stolo. Ipse enim sciebat cur in Ecelesiis Gentium
Multi enim ex eo numero vere magni et imitandi ex-
stiterunt.Nam propterea etinfirmamundi elegitDeus,
utconfunderet fortia; etstulta mundi elegit ,ut confun-
deret sapientes ; et ignobilia mundi, el ea qux non
sunt, tanquam sint,ut ea qux sunt evacuentur : ut non
operarius cibo glorietur omnis caro coram Deo (I Cor, i, 27-29). Haec
itaque pia et sancta cogitatio iacit ut etiam tales ad-
mittantur, qui nullum afferant mutatae in melius
vita? documentum. Neque enim apparet utrum ex
proposito servitutis Dei venerint, an vitam inopem
et laboriosam fugientes vacui, pasci atque vestiri
voluerint, et insuper honorari ab eis a quibus con-
temni conterique consueverant. Tales ergo quo-
niam se quo minus operentur de infirmitate cor-
poris excusare non possunt praeterilffl quippe vi- ;

non oporteret portari venale Evangelium, non cul- tffi consuetudine convincuntur ; umbraculo malaa
pans coapostolos suos,sed distinguens ministerium disciplinae se contegunt, ut ex male intellecto
suum : quia ita inter se distribuerant, procul du- Evangelio praecepta apostolica pervertere mediten-
bio admonentc Spiritu sancto, evangelizandi pro- tur : vere volatilia cceli, sed superbiam in altum
vincias, ut Paulus et Barnabas ad Gcntes irent, se extollendo ; et fenum agri, sed carnaliter sen-
illi autem in circumcisionem (Act xm, 2, et Ga- ticndo.
Hoc tamen eum praecepisse iis qui non
lat. ii, 9). 26.Contingit enim eisquodin viduisjunioribus in-
hahebant ejusmodi potestatem, ea quae jam multa disciplinatis cavendum idem apostolus dicit : Simul
dicta sunt manifestant. autem et otiosx essediscunt ;non solum uutem otiosx,
CAPUT XXI. — Qui vacare volunt, ii plerique ex scd etiam curiosx et verbosxjoquenles qux non opor-
inope ac laboriosa vita conversi sunt. autem fra-
Isti tet (1 lim. v, 13.) Hoc ille de malis feminis dicebat,
tres nostri temere sibi arrogant.quantum existimo, quod nosetiam inmalisviris dolemuset plangimus,
quod ejusmodi Iiabeant potestatem. Si enim evan- qui adversus eum ipsum,in cujus Epistolis istalegi-
gelistee sunt, fateor,
habent si ministri allaris, dis- : mus, otiosi et verbosi, quaj non oporlet loquuntur.
pensatores sacramentorum, bene sibi istam non Et si qui sunt inter eos, qui eo proposito ad sanctam
arrogant, sed plane vindicant potestatem. militiam venerint, ut placeant cui se probaverunt
25. Si saltem habebant aliquid in hoc soeculo,quo (II Tim. ii, 4), cum ita vigeant viribus corporis et
facile sine opificio sustentarent istam vitam, quod integritate valetudinis, ut non solum erudiri, sed
1
Sic meliores Mss. At Lov. .figut. Er., Nonuulli 1
Ita Mss. At editi Quapropier inventi sunt fideles, et
fingat.
* :

Mss., fingit. '

utites fuerunt Ge/UiOus.
 ;

560 LIBER UNUS. 570

etiamsecundumApostolumoperari possintjexceptis illos aliquo gradu juatitiaa transierunt, et omnino

istorum otiosis corruptisqucscrmonibus,quosjudi- in iis quoo ad transigendam vitam istam pertinent,
oajre perimperitum tirocinium non valeant, ineam- sicut volucres agunt ; ostendant nobis homines ser-
dem labem pestiferacontagione mutantur '
: non so- vire volucribus, sicut sibi serviri volunt, nisi ca-
lum non imitantes obedientiam sanctorum quiete ptia et fides non habetur, nc vo-
incluais, quibua
operantium, etaliorum monasteriorum in saluber- lantes tamen illae malunt frui li-
non redeant : et

rima disciplina secundum apostolicam normam vi- bertate, et ex agris qnantum satis est capere,quam
ventium ;sed ctiam insultantes melioribus,tanquam ab hominibus apposita et apparata sumere.
conservatricemEvangelii praedicantes pigritiam,tan- 28. Proinde rursus istoa alio sublimiore gradu
quam praevaricatricem accusantes misericordiam. justitiae superabunt, qui se ita instituerint, ut quo-
Multo enim miscricordius operatur erga animas tidie in agros tanquam in pastum pergant, et quo
infirmorum qui bonae famae servorum Dei consulit, tempore ' invenerint carpant, ac sopita fame 2
re-
quam erga corpora egentium qui panem esurienti- vertantur. Sed plane propter agrorum custodea
bus frangit. Quapropter utinam isti qui vacare vo- quam bonum esset,si etiam pennas largiri Dominua
lunt manibus, omnino vacarent et linguis. Neque dignaretur, ut servi Dei in agris alienis inventi non
enim tam multosad imitationem invitarent,si eis non tanquam fures comprehenderentur, sed tanquam
tantum exempla pigra, sed etiam muta proponerent sturni fugarentur. Nunc vero ille quantum poterit,
CAPUT XXIII. —
27. Evangelium non recte intel- imitabitur avem, quem 3 capere venator non pote-
lectum a p:gris. Jocose deridentur ignavi. Monachi sese rit. Sed ecce concedant omnes servis Dei, ut cum

includenles, ula nullo videantw per multos dies.Evan- volunt in eorum agros exeant, atque inde securi
gelicum prxceptum non cogitandide crastino concor- refectique discedant : sicut populo Israel per legem
dare cum Apostoto. Nunc vero contra Apostolum praeceptum est ut in agris suis furem nullus tene-
Christi recitant Evangelium Ghristi. Ita enim mi- ret, nisi qui securn aliquid vellet auferre ; nam qui
rabilia sunt opera pigrorum, ut impediri velint nihil aliud attigisset quam id quod comedisset, li-

Evangelio, quod Apostolus ideo praecepit et fecit,ne berum impunitumque arbire sinerent (Deut. xxm,
impediretur ipsum Evangelium.Et tamen si eos ex 24, 25). Unde etiam spicas vellentibus discipulis
ipsis Evangelii verbis secundum eorum intellectum Domini, de sabbato potius quam de furto Judaei
vivere cogamus, priores nobis suadere conabuntur, calumniati sunt (Matth. xn, 1, 2). Sed quid erit
quam non ita sint intelligenda ut intelligunt.Certe agendum de his temporibus anni, quibus esca quae
enim propterea se dicunt operari non debere, quia statim sumi possit, in agris non invenitur ? Quis-
nec volucres coeli seminant, neque metunt, dequi- quis aliquid domum quod
coquendo praeparet sibi

bus nobis Dominus similitudinem dedit, ne de ta- auferre tentaverit, secundum istorum intellectum
libus necessariis cogitemus.Cur ergo non attendunt audietexEvangelio Pone hoc enim aves non faciunt.
: ;

quodsequitur?Nequeenimtantummodohocdictum 29. Verum et hoc concedamus,toto vertente anno

est, quia non seminanl,neque metunt ; sed adjectum possein agris reperiri velexarbore vel exherbis.vel
est, neque congregant in apothecas (Matth. vi, 26). ex quibus que radicibus quodinescam sumipossit
Apothecae autera, vel horrea, vel verbum ex verbo 2
,
incoctum, aut certe tanta exercitatio corporis adhi-
repositoria 3
dici possunt.Cur ergo istis manus otio- beatur, ut ea quae coquenda sunt, etiam cruda as-
sas et plena repositoria volunt habere ? Cur ea quas sumpta non noceant, possitque etiam hiemalibus
sumunt ex laboribus aliorum,recondunt et servant quibuslidet asperitatibus ad pabula procedi ; at-
unde quotidie proferatur? Cur denique molunt et que ita fiat ut nihil praeparandum auferatur, nihil
coquunt? Hoc enim aves non faciunt. Aut si repe- in crastinum reponatur non poterunt ista servare :

riunt quibus hoc opua quoque persuadeant, ut eis qui se per multos dies a conspectu hominum se-
per singulos dies escaa afferant praeparatas ; saltem paratos, et nulli ad se preebentes accessum, inclu-
sibi aquam vel dc fontibus afferunt, vel de cister- dunt se ipsos viventes in magna intentione oratio-
nis aut puteia hauriunt et reponunt hoc volatilia
: num. Hi enim facillima, quidem atque vilissima,
non faciunt. Sed si hoc placet, studeant etiam boni secum tamen alimenta includere consuerunt *,
fideles et Regis 3eterni devolissimi provinciales,for- quae in illos dies quibus a nullo videri statuerunt,
tissimis ejus militibus usque ad ista servire, ut si- sufficiant quod avcs non faciunt. Et horum qui-
:

bi nec aquam implere cogantur, si jam etiam illos
qui tunc erant Jerosolymae novo gradu justitiae su-
pergressi sunt. Nam illis fame imminente, et per
Prophetas qui tunc erant ante pracdicta, boni fide-
les ex Graecia frumenta miserunt (Act. xi, 28-30)
ex quibus credo quod illi panem sibi fecerunt, aut
certe faciendum curaverunt quod avea non fa-
:
dem exercitationem in tam mirabili continentia,
quandoquidem habent otium quo haec agant, se-
que imitandos non superba 5 elatione, sed miseri-
cordi sanctitate proponant, non solum non repre-
hendo, sed quantum dignum est laudare non pos-

Casalensis, vetus codex, et quod pro tempore.

1

ciunt Sed si jam isti, ut dicere coeperam, etiam Citerciensis Mss., posita fame.
2
3 Editi, quam.At Meliores Mss., quem.El vaticani duo
1
Sic Mss. At editi, imitantur : minus bene. habent, vinitor loco, venator.
1 Editi verbum ex verbo Grxca, Abest, Grxco, a Mss. 4 Juxta Xen,,consuescunt. M.
8 In plerisque Mss., repostoria. 8 Plures. Mess., <?uo hxc ag<xnt,imitandamnon superba.
571 DE OPERE MONACHORUM, S. AUGUSTINI 572
sum. Quid tamen de his dicimus, secundum isto- vitammilitiamqueconvertitur.sieumadhucoportet,
rum intellectum ex evangelicis verbis ? An forte tanquam opihcis '.exercere negotia ?Quasi vero fa-
quo sunt sanctiores, eo sunt volucribus dissimilio- cile possit verbis explicari,quantum prosit quod Do •

res, quia nisi reponant sibi escas in plurimos dies, minus diviti consilium capiendae vitae aeternae requi-
includere se ita, ut faciunt, non valebunt? Et uti- renti ait ut facerat a
,si vellet esse perfectus;ut ven-
que nobiscum audiunt, Nolite ergocogitare in cras- dit habebat, et indigentiae pauperum distri-
tinum (Matth. vi, 34). butis,eum sequeretur (ilatth. xix, 21).Aut quis tam
30. Quapropter, ut breviter complectar, isti qui expedito cursu secutus estDominum,quam ille qui
ex Evangelii perverso intellectu tam manifesta apo- ait, Non invacuum cucurri, nec in vacuum laboravi
stolica praecepta perverte moliuntur, aut non cogi- (Philipp. n, 16/? qui tamen opera ista et praecepit,
tentin crastinum.sicut volatilia cceli; autobtempe- et fecit,Hoc nobis tanta auctoritatedoctis et infor-
rent Apostolo, sicut filii dilecti:imo utrumque fa- matis sufficere dcbuit ad exemplum derelinquendi*
ciant,quia utrumque conoordat.Neque enim contra- pristinas facultates.et manibus operandi.Sed et nos
ria Domino suo moneret Paulus servus Christi Jesu ab ipso Domino adjuti,possumus fortasseutcumque
(Rom. i, 1). Hoc enim istis aperte dicimus/Si vola- cognoscere,etiam sic operantibus servis Dei, priora
tilia oceli sic intelligitis in Evangelio.ut nolitis ope- tamen negotia reliquisse quid prosit. Si enim ad
rando manibus vestris victum tegumentumque pro- hanc vitam ex divite quisquam convertitur,et nulla
curare;nihil etiam reponatis in crastinum,sicut ni- infirmitate corporis impeditur,itanedesipimusa sa-
hilreponunt volatilia coeli.Si autem aliquid repo- pore Christi,ut non intelligamus quantus superbiae
nere in crastinum, potest non esse contra Evange- prioris tumor sanetur,cum circumcisis superfluis,
lium ubi dictum est, Respicite volatiliacceli, quia ne- quibus ante animus exitiabiliter inflammabatur 4 ,ad
que seminant,neque metunt,neque congregant inapo- modicaquae restanthuic vitae naturaliter necessaria
thecas; potestetiam non esse contra Evangelium nec etiam opificis humilitasminimerecusetur?Si autem
contra similitudinem velatilium cceli.vitam istam ad hanc vitam ex paupertate convertitur,non putet
carnis corporalis opcrationis labore transigere. se id agerequod agebat,si ab amore vel augendae
CAPUT XXIV.— 31. Aliquid in crastinum reponere quantulaecumque 5 rei privat33,jam non quaerens quae
non prohiberi per Evangclium.Si enim urgeantur ex sua sunt, sed quae Jesu Christi (Ibid. 21), [ad com-
Evangelio,ut nihil reponant in crastinum;rectissime munis vitae se transtulit charitatem,in eorum socie-
respondent:Cur ergo ipse Dominus loculos habuit, tate victurus,quibus est anima una etcor unum in
ubi pecuniam collectam reponeret (Joan. xn, 6) ? Deum,ita ut nemo dicat aliquid proprium,sed sint
Cur tanto ante, fame imminente '.frumenta sanctis illis omnia communia (Act. iv, 32). Si enim hujus
patribus missa sunt (Act. xi, 28-30) ? Cur apostoli terrenaereipublicae antiqui principes praeclarissimo
sic indigentiaesanctorum necessaria procurarunt, litteratorum suorum eloquio praedicari solent,quod
ne deesset posterum,ut beatissimus Paulus ad
in rem communem universi populi suaecivitatis priva-
Corinthios in Epistola scnberet:De collectis autem in tis suis rebus sic anteponebani.ut quidam eorum
sanctos,sicut ordinavi Ecclesiis Galatix, ifa el vos fa- Africaedomitatriomphator.quid nubenti filiae daret
cite:secundum unam sabbati unusquisque vestrum apud non habuerit,nisi ex senatusconsulto de publico do-
se ponat * Ihesaurizans quod ei placuerit;ut non,cum taretur(a): quo animo debet esse in rempublicam
venero, tunc co '

'x fiant.Cum autem advenero,quos- suamcivisaeternae illius civitatis Jerusalem ccelestis,

cumque probaveritis per epistolas,hos mittam perferre nisi utilliusipsum quod propriis manibus elaborat,
gratiam vestram in Jerusalem.Quod si dignum fuerit in commune habeat cum fratre,et si quid ei defue-
ul et ego eam, mecum ibunt (I Cor. xvi, 1-4) ? Haec rit.decommuni suppleat;dicens cum illo cujus prae-
et aliamulta copiosissime et verissime proferunt. ceptum exemplumque secutus est, Quasi mihil ha-
Qjilris respondemus: Videlis ergo.quamvis Domi- bcntes et omnia possidentcs (II Cor. vi, 10)?
nus dixevli, Nolit? cogitare in crastinum; non vos ta- 33.Quamobrem etiamilli quirelictavel distributa,
men verbis cogi ut nihil in crastinum reser-
istis si\e ampla.sive qualicumque opulenta facultate,in-
vetis curergo iisdem verbis vos cogi dicitis, ut
: ter pauperesChristipiaetsalubri humilitatenume-
vacetis?Curvolati!lacu3linon vobis sunt exemplo ad rari voluerunt;si corpore ita valent,et ab eccltsia-
nihil reservandum,et vultis ut sint exemplo ad ni- sticis occupationibus vacant quanquam eis tam ma-
v

hil operandum? gnum animi sui documentum afferenlibus,et ejus-

CAPUT XXV.— 32. Negotia priora reliquisse quid demjsocietatisindigentiajdehisrebusquashabebant,
pt H,si adhuc laborandum.Communis vitse charitas. velplurimumvelnon parumconferentibus,vicemsus-
Operarideceletiam qui exvita excelsioreconvertuntur,
se>1 'ulto magis qui cx vita humiliore. Dicet aliquis:
^ uid i
go prodest servo Dei,quod prioribus actibus Sic Mss. At editi, opifices.
1

Sic Mss< Editi vero, att quid faceret.

3 .

quos l saeculo habebat relictis.ad hanc spiritualem * Duo Vaticani Mss.; llxc nobis tanta aucioritas suf-
ticere <lebmt relinquendi. Alii quidaiu,?jec nobis, etc.
* Plures Mss., inflabatur.
1 Aliq :ot 1 Sic Mss. At editi, quantulumcumque.
Mss., fanem imminentem' Et infra duo Va-
ticau *«nctis fratribus missa sunt. (a) Scipio, apud Valer. lib. 4, cap. 4, etZou, 2, ct
8 Sic Mss. At editi,
reponat. Senec ad Albinam. cap, 12.
571 LIBER UNUS 574

tentandae vitffl eorum ros ipsa eommunis et fraterna ple.v fuerit, totum corpus tuum lucidum erit ; si vero

obaritasdebeat),tamen ip«imanibus nperentur,

si ot oculus tuus nequnm fueritjofum corpus tuum tenebro-
ut pigris cx vita humiliorect nb boc oxercitatioreve- sum cril ; id est, talia ernnt facta tua.qualis fuerit
nientibusaulerant excusalionom-.multomiserieordi- intentio tua cur ea facias.Et adhocnnim utveniret,
us agunt,quam cum omnia sua indigontibus divise- supra dc eleemosynis praeceperat, dicons, Notite
runt.Quod juidem si nnlint,quis nudoatcogorc?Qui- condere vobisthesduros intcrris,ubi xrugo et tineacx-
bus tamcn invenienda sunt opora in monasterio, terminat,et ubi furcs offodiunt et furantur. Recondite
etiiimsi acorporali functiono liberiora,sed vigilanti vero vobis thesauros in cado, ubi neque tinea neque ru-
administratione curanda, ut nec ipsi panem suum, bigo e.vlerminat,ct ubi fures non perfodiunt et furan-
quoniam communis jam factus est, crratis mandu- tur.Ubi cni»> crit thesaurus tuus,ibi erit et cor tuum.
ccnt (rt).Noc attendcndum estin quibus monasteriis, Deindn subjunxit, Lucerna corporis tui est oculut
vel inquo loco, indigentibus fratribus quisque id tuus (Mat'h. vi) ut illi scilicet qui eleemosynas fa-
:

qood habebat impenderit.Omniumenim Christiano- cinnt, non ea faciant intentione, ut vel hominibus
rum una respublica est. Et ideoquisquis Christianis velintplacere.vel in terra sibi qnaerant rependi quod
necessariaubilibeterogaverit.ubicumque etiam ipse faciunt. Unde et Apostolus cum Timotheo divites
quod sibi necessarium ostaceipit. deChristi bonis monendos praeciperet, Facile, inquit, tribuant, com-
accipit 1 . Quia ubicumque ot ipse talibusdedit, quis municcnt ,thcsauri%ent sihifaudamentum bonumin (u-
nisi Chrislus accepit?Illiautem qui etiam practeris- turum,ut apprehendant veram vitam (I Tim. vi, 18 et
tam sanctam societatem vitam laborc corporis 19). Cum ergo in futuram vitam direxerit oculum
transigebant, ex quorum numcro pluresad monas- Dominus eleemosynas facientium, et in ccelestem

teria veniunt,quia et in ipsohumano genereplures mercedem,ut possintet ipsa facta esse lucida, cum
sunt ; si noluntoperari,nec manducent.Neque enim eimplex oculus fuerit (in illam quippe novissimam
proplerea in militia christiana ad pietatem divites retributionem valet quod alibi ait, Qui vos excipit,

humiliantur.ut pauperes ad superbiam cxtollnntur. me excipit;et quime excipit ,excipit cum quime misit.
Nullo modo enim decctut in ea vitaubi fiunt sena- Qui excipit prophetam in nominc prophetse,mercedem
tores laboriosi, ibi fiant opifices otiosi ; et quo veni- prophetse accipiet ; el qui excipit justum in nomineju-
unt relictis deliciis suis qui fuerant praediorum do- sti,mercedem justi accipict: et qui polum dederit uni
mini,ibi sint rustici delicati. existisminimiscalicem aquse frigid&tantumin nomi-
CAPUT XXVI. — 3\.Quomodo intelligendum prx- ne discxpuli ; amen dico vobis,non peribit mercesejus
ceptum illud, ut ne solliciti simus de cibo et vestitu. [Matth. x, 40-42]); ne forte correpto oculo eorum
Quomodo accipiendum ilhtd,de volatilibus cceliet liliis qui necessariaimpendunt indigentibuset prophetis
agri. At enim Dominusait Nolitesolliciti esse ani- : et justis etdiscipulis Domini,ipsorum oculusdepra,-
mse quid manducelis, neque corpori quid vestiamini. vareturin quosista fierentut propteristaaccipienda
Recte, quoniam supra dixerat Non potestis Deo : vellent Christo militare Nemo, \nqmt,polest duobus
:

servire mammonx. Qui enim propter hoc Evange-

et dominis servire. Et paulo post : Non potestis, inquit,

lium praedicat, ut habeat unde manducet, et unde Deo scrvire et mammonx. Statimque contexuit \ldco
vestialur, simul se putat et Deo servire.quia Evan- dico vobis, nolite solliciti esse animdS quid manduce-
gelium praedicat; et mammonee, quia propter isla (is, neque corpori quid vestiamini.
necessaria praedicat : quod Dominus dicit fieri non 35. Et quodsequiturde volatilibus ccelietde liliis

posse. Acper hoc ille qui propter ista Evangelium agri, ad hoc dicit, ne quisquam Deum putet servo-
pra?dicat,nonDeo, sed mammonse servire convinci- rum suorum necessaria non curare:cum ejus sapien-
tur; etsi Deus illo ad aliorum proveetum,qnomodo tissima providentiansque ad ista creanda^etguber-
ipse nescit, utatur. Nam buic sententiae subjungit, nandaperveniat.Neqneenim nonipse pascit etvestit
dioens,/deo dico vobis,nolite sotliciti esse animse quid etiameosquimanibusoperantur.Sed nechristianam
manducetis,neque corporiquid vestiamini: non utista militiam ad hoc detorqueant ut ista conquirant,
non procurent,quantum necessitati satis est s unde , hoc servos suos Dominus prremonet, ut in eo mi-
honeste potuerint sed ut non ista intueantur, et
; nisterio quod Sacramento ejus debetur, non ista,
propter istafaciant quidquid in Evangelii praedica- sed rognum ejus et justitiamcogitemus et haec om- :

tione a facere jubcntur. Eam quippe intentionem nia apponentur nobis sive permanus operantibus,
quare quid fiat, oculum vocat unde paulo superius : sive infirmitate corporis impeditis, sive ipsius mili-
loquebatur, ut ad hoc descenderet, et dicebat, Lu- tiae tali occupatione districtis ut nihil aliud agere
cerna corporis tui est oculus tuus : si oculus tuus sim- valeamus.
1 Vox, bonis, tx auctoritate Er. Lugd. Ven. Lov. res- CAPUT XXVII. — Utendum industria nostra, ne
tituta est. PP. Bonediotini.ea in textu omissa, addunt in Deum tenlare videamur. Nequeenim quia dixit Deus,
margiDe Supple, rebus. » M.
: «
1 iVlss., tfuantum neccssitatis est. Invoca me in die tributationis et eximam te,et glori-
,

3 Sic Mss. Atediti, prxconio.

ficabis me {Psal. xlix, 15), propterea non debuit fu-
(a) Huc spectat illa B. Benedicti praeceptio in Regulae
capite 18, de Opere manuum « Fratrious infirnus vel ;
gere Apostolus. et per murum in sporta submitti,
« delicatis talis opera aut ara injungatur, ut nec otiosi ut manus perseqnentis evaderet (Act. ix, 25), sed
« siat, uec violeutia labori= opprimantur, ut effugen-
exspectarepotius utcomprehenderetur,et cum sicut
« tur quorum imbecillitas ab abbate conaiderauda
:

« est. » * Probae notae Mss., recreanda.

 .

575 DE OPERE MONACHORUM, S. AUGUSTINI 576

tres pueros de mediis ignibusliberaret(DaH.in,50). ubicumque in factis suis malis deprehensi fuerint,
Aut propter hoc nec Dominus dicere debuit, Si vos velquoquo modo innotuerint, sub generali nomine
persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam monachorum vestrum propositum blasphematur,
(Matth. x, 23) quia ipse dixit, Si quid petierilis
;
tam bonum, tam sanctum, quod in Christi nomine
Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. xvi, 23). cupimus.sicut per alias terras,si per totam Africam
Sicut ergo quisquis persecutionem fugientibus disci- pullulare.Nonne ergoinflammaminizeloDei?Nonne
pulis Christi objiceret hujusmodi quaestionem, cur concalescil cor vestrum intra vos, et in meditatione
non stetisset potius, et invocato Deo per ejus mira- vestra exardescit ignis(Psa/. xxxviu, 4), ut istorum

bilia sic eruerentur, ut Daniel a leonibus(Ban. vi, 23, mala operabonis operibus persequamini.uteis am-
et xiv, 40), ut Petrus ex vinculis (Act. xn, 7) ; re- putetis occasionem turpium nundinarum, quibus

sponderent non se oporluisse tentare Deum, sed existimatio vestra laeditur,et infirmis offendiculum

tunceum taliasi vellet esse facturum, cumipsiquid ponitur ?Miseremini ergo et compatimini,et osten-
facerent non haberent ; cum vero eis fugam in potes- dite hominibus,non vos in otio facilem victum.sed
per augustam et arctam viam hujus propositi, re-
tatem dedisset etiamsi per illam liberarentur, non
nisi ab ipso liberari sic etiam Dei servis vacantibus
:
gnum Dei quaerere.Eadem vobis causaest quae Apo-
stolo fuit,ut amputetis occasionem iis qui qusrunt
et valentibus exemplo et praecepto apostolicomani-
occasionem Cor. xi, ut qui illorum pu-
bus suis victum transigere,si quis ex Evangelio mo- (II 12),

verit quaestionem de volatilibus coeli, quae non se-

toribus praefocantur, in odore vestro bono refician-
tur.
minant, neque metunt, neque congregant in apo-
thecas, et de liliis agri, quia non laborant, neque CAPUT XXIX. —37. Occupationes Augustini. Mal-
let more Monachorumoperaricertis horis.^Son alliga-
nent facile respondebunt,Si et nos per aliquam vel
;

infirmitatem vel occupationem non possimusopera- mus onera gravia et vestris humeris imponimus
;

ri,sic ille nos pascet et vestiet,quemadmodumaves quae nos digito attingere nolumus (Matth. xxin, 4).
Quaerite.et agnoscite labores occupationum nostra-
et lilia, quae nihil operantur hujuscemodi:curn au-
tem possumus,non debemustentareDeum nostrum; rum,et nostrorum etiam corporum in-
in aliquibus
firmitates, et Ecclesiarum quibus servimus talem
quia et hocquodpossumus,ejus munere possumus,
etcum hinc vivimus.illo largiente vivimus.quilar- jam consuetudinem,ut nos ad illa opera, ad quae
gitus est ut possimus. Et ideo de istis neces.sariis vos hortamur, vacare non sinant. Quanquam enim

sollicitinon sumus; quiacum possumusagere,

haec dicere possimus, Quis militat suis stipendiis unquam?

quo pascunturbomineset Quis plantat vineam, et de fructu ejus non edit ? Quis
illos nos pascit et vestit,a
pascil gregem, et de lacte gregis non percipit (I Cor
vestiuntur : cum vero haec nos possumus agere,
ix, 7)? Tamen Dominum Jesum, in cujus nomine
idem ipse nos pascit et vestit,a quo aves pascuntur
et lilia quoniara nos pluris sumus illis.
vestiuntur securus haec dico, testem invoco super animam
;

Quapropter in ista militia nostra.nec in crastinum meam,quoniam quantum attinet admeumcommo-

cogitamus quia non propter ista temporalia, quo dum, multo ruallem per singulos diescertis horis,
;

pertinet crastinus,sed propter illa sempiterna, ubi

quantum inbene moderatismonasteriis constitutum
semper hodiernus probavimus, ut ei
est, nos illi
est, aliquidmanibus operari (a),et caeteras horas »

habere ad legendum et orandum,aut aliquid de di-

nuilis negotiis saecularibus implicati placeamus(ll
vinisLitterisagendum liberas,quam tumultuosissi-
Tim. ii, 4).

CAPUT XXVIII. — 36. Graphice describit mona- mas perplexitates causarum alienarum pati de nego-
tiis saecularibus veljudicando dirimendis,vel inter-
chos otiosos el cagos.Qace cum ita sint,sine me pau-
lulum,sancte frater (dat enim mihi Dominus per veniendo praecidendis:quibus nos molestiisidemaf-
te
fixit 2 apostolus, non utique suo, sed ejus qui per
magnam fiduciam),eos ipsos alloqui filios et fratres

nostros.quos novi quanta nobiscumdilectione par- eum loquebatur arbitrio,quas tamen ipsum perpes-
*
turias, donec in eis apostolica disciplina formetur.
sum fuisse non legimus. Alter enim se habebat
apostolatus ejus discursus. Nec dixit. Sxcularia igi-
servi Dei, milites Christi, itane dissimulatiscalli-
dissimi hostis insidias,qui bonam famam vestram,
tam bonum odorem.ne dicant animasbonfe,
Christi
Post odorem unguentorum tuorum curremus (Cant. i, Aliquot Ms»., et eertas horas.
i

Plures Mss., afflixit.

»
3),et sic laqueos ejusevadant.omni modocupiensob- s In Mss. multis, se habebant.

scurareputoribussuis,tammultoshypocritassubha- (a) Hiac a B. Benedicto coristitutum in Regula, cap.

48 « Certis temporibus occupari debent fratres in la-
:

bitu monachorum usquequaque dispersit, circum- « bore manuum.cerlis iterum horis in lectione diviua. »
euntes provincias.nusquam missos, nusquam fixos, Eamdem vivendi normam servabat Augustini sectator
nusquam Fulgentius, de quo Ferrandus in ejus Vita, cap. 14
nusquam stantes, sedentes. Alii membra « Manibus, inquit, 6uis delectabiliter operabalur, Nam
:

martyrum,si tamen martyrum, venditant alii fim- ; « et scriptoris arte laudabiliter utebatur, et ei palma-
brias et phylactcria sua magnificant;alii parentes vel « ruui foliis flabellos sa?pissiiue cjntexebat cui operi, :

« etiatu cum fuisset abbas, in suo monasterio vacabat.

consanguineos suos in illa vel in illa regione se au- « Lectioni autem in cellula frequenter corpm fratribus
disse vivere,et ad eos pergere mentiuntur;etomnes « insistebat. » Et cap. 27 « Laborantes fratres et opera
:

» carnalia indefessis viribus exercentes, lectionis autem

petunt,oiunes exigunt.aut sumptus lucrosae egesta- « studium oon habentes, minus diligebat, nec honore
tis, aut simulatae pretium sanctitatis : cum interea « maximo dignos judicabat; »
577 LIBER UNUS. 578

tur judicia si habuentis, ad nos defertc ;

aut, nos macessaluberrimis Apostoli monitisresistentes.non
constituite ad judicandum : sed, eos qui contempti- sicut infirmiores tolerari, sed sicut etiam sanctiores

biles sunt in Ecclcsia, hos, inquit, collocate. Ad reve- piffidicari ; ut monasteria doctrina saniore fundata,
rentiam vobis dico : sic non est inter vos quxsquam gemina illecebra corrumpantur, et dissoluta licen-

sapiens, qui possit inter fratrem suum judicare t Sed tia vacationis, ot falso nomine sanctitatis? Sciant
frater cum fratre judicatur, et hoc apud infideles (I ergo etiam caeteri fratres et filii nostri, qui favere
Cor. vi, 4-6) Sapientes ergo qui in locis consiste-
I
talibus, ethujusmodi praesumptionem per ignoran-
bant fideles et sanctos, non qui hac atque hac pro- tiam defendere consuerunt, se potissimum oorri-
pter Evangelium discurrebant, talium negotiorum gendos, ut illi corrigi possint, non ut infirmontur,
examinatores esse voluit. Unde nunquam de illo benefacere. Sane in eo quod servis Dei prompte
scriptum est quod aliquando talibus vacaverit, a atque alacriter necessariasubministrant,non solum
quibus nos excusare non possumus. etiamsi con- non reprehendimus, sed etiam suavissime ample-
temptibiles simus quia et hos eollocari voluit, si
;
ctimur sed ne perversa misericordia magiseorum
:

sapientes defuissent, potius quam ut negotia Chri- futurae vitae noceant, quam praesenti subveniant.
stianorum deferrentur in forum. Quem tamen la- 39. Minus enim peccatur, si non laudetur pecca-
borem non sine consolalione Domini suscipimus tor in desidcriis animae suoe, et qui iniqua gerit
pro spe vitae oeternae, ut fructum feramus cum tole- benedicatur (Psal. ix, 24).

rantia. Servi enim sumus ejus Ecclesiae, et maxi- CAPUT XXXI. — In monachos crinitos. Quid au-
me infirmioribus membris, qualialibet ' in eodem tem iniquius, quam velle sibi obtemperari a mino-
corpore membra simus. Omitto alias innumerabiles ribus, et nolle obtemperare majoribus? Apostolo
ecclesiasticas curas, quas fortasse nemo credit, nisi dico, non nobis, in tantum ut etiam comam nu-
qui expertus est. Non ergo alligamus onera gravia^ triant unde ille nec disputari omnino voluit, di-
:

et humeris vestris imponimus quae nos digito non cens, Si quis vult contentiosus esse, nos talem con-
tangimus quandoquidem si officii nostri salva ra-
;
suetudinem non habemus, neque Ecclesia Dei. Hoc
tione possemus (videt ille qui probat corda nostra), autem prxcipio : ut scilicet non disserentis solertia
mallemus haec agere, quoe ut agatis hortamur, quam requiratur, sed praecipientis auctoritas attcndatur.
eaquae nos agere cogimur. Sane omnibus et nobis Nam hoc quo pertinet, quaeso, tam aperte contra
et

et vobis pro nostro gradu et officio laborantibus et Apostoli praecepta comari ? An ita vacandum est,
'

arctaviaest in labore et aerumna; et tamen in spe ut nec tonsores operentur ? An quia evangelicas
gaudentibus jugum ejus lene est et sarcina levis, volucres imitari se dicunt, quasi depiiari timent,
qui nos vocavit ad requiem, qui prior transitum ne volare non possint? Vereor in hoc vitium plura
fecit a convalle plorationis, ubi nec ipse sine pres- dicere, propter quosdam crinitos fratres, quorum
suris fuit. Si fratres, si filii nostri estis, si con- praeter hoc multa et pene omnia veneramur. Sed
servi, vel potius in Christo servi vestri sumus ; au- quo magis eos in Christo diligimus, eo sollicitius
dite qu33 monemus, agnoscite quas praecipimus, admonemus. Neque enim metuimus ne humilitas
sumite quae dispensamus. Si autem Pharisaei su- eorum respuat admoniLionem nostram quandoqui- ;

mus alligantes onera gravia et imponentes hume- dem et nos a talibus, ubi forte titubamus aut aber-
ris vestris qu33 dicimus facite, etiamsi quae faci-
;
ramus, cupimus admoneri. Hoc ergo admonemus
mus improbatis (Matih. xxm, 3). Nobis autem mini- tam sanctos viros, ne stultis vanorum argumenta-
mum est ut a vobis dijudicemur, aut ab humano tionibus moveantur, et eos in hac perversitate imi-
die (I Cor. iv, 3). Quam germana charitate sit no- tentur, quibus sunt in caeteris longe dissimiles. Illi
bis cura de vobis, ille inspiciat qui dedit quod in- enim venalem circumferentes hypocrisim, timent
spiciendum ejus oculis offeramus. Postremo quod ne vilior habeatur tonsa sanctitas quam comata,
vultis sentite de nobis Paulus apostolus vobis: ut videlicet qui eos videt, antiquos illos quos legi-
praecipit et obsecrat in Domino, ut cum silentio, mus cogitet, Samuelem et caeteros qui non tonde-
id est, quieti et obedienter ordinati operantes, ve- bantur (Num. vi, 5). Nec cogitant quid intersit inter

strum panem manducetis (II Thess. m, 12). Nec de illud propheticum velamentum, et hanc Evangelii
illo, ut arbitror, aliquid mali creditis, et in illum revelationem, de qua dicit Apostolus Cum transie- :

qui per eum loquitur credidistis.
CAPUT XXX. — 38. Timet ne desidia malorum
grescenles boni corrumpantur .R&c
in Christi visceribus veneraude frater Aureli, quan-
tum te mihi jussit ut fa-
donavit ut possem, qui per
cerem,de opere monachorum non distuli scribere; id
maxime curans, ne boni fratres apostolicis praeceptis
ris ad Christum, auferetur velamen (II Cor. m, 16).
pi- Quod enim significabat velamen interpositum inter
, mi charissime, et faciem Moysi et aspectum populi lsrael (Exod. xxxiv,
33), hoc significabat illis temporibus etiam coma
sanctorum. Nam idem apostolus etiam comam pro
velamento esse dicit, cujus auctoritate isti urgen-
tur. Aperte quippe ait Vir quidem si comatus sit,
:

obedientes, a pigris et inobedientibus etiam praevari- ignominia est t//i.Ipsam ignominiam inquiunt, susci- ,

catoresEvangelii dicerentur ut qui non operantur, :

pimus merito peccatorum nostrorum ad hoc obten- :

saltem illos qui operantur sibi anteponendos esse dentes simulatoe humilitatis umbraculum,ut sub eo
non dubitent. Caeterum quis ferat homines contu-
1 Sic Mib. Editi vero, quantalibet. i Aliquot Mss., conari. Plures alii, vacare, aut vacari.
 ; :

579 DE OPERE MONACfiORUM, S. AUGUSTtNl LIBER UNUS. 580

proponant venalem typhum ' quasi Apostolus su- ;

tur. Nam et conjugati christian: qui hoc operantur,
perbiam doceat, cum dicit, Omnis vir orans aut non secundum hcc utique christiani sunt, quod ha-
prophetans velato cupUe, confundil caput suum; et, bent commune cum caeteris non christianis, et cum
Vir qutdem non debet celare caput, cum sit imago et ipsis pecoribus. Aliud est enim quod vel infirmitati

gloria Dei (I Cor. xi, 4-16). Qui ergo dicit, non de- conceditur. vel mortuli piopagationi persolvitur ;

bet, nescit torte docere bumilitatem. Sed si hanc aliud autem quod ad capessendam incorruptam et

ignominiam tempore Evangelii, quod er&t sacra- seternam vitum fideli professione significatur *. Illud
mentum tempore prophetia?, pro humilitale isti ergo quod de non velando capite viris praecipitur, in
appetunt tondeant, et cilicio caput velent. Sed non
; corpore quidem figuratur, sed in mente agi, ubi eat
erit tuno species illa veualis, quia Samson non imagc et gloria Dei, verba ipsa indicant Vir qui- :

ciiicio, sed coma velabatur [Judic. xvi, 17). detn, inquit, nun delet velare caput, cum sit imauo
CAPUT XXXII. —
40. Perversa interpretatio Scri- cl gloria Dei. Ubi autem sit haec imago ipse decla-
pturx per crinitos tnonachos. Paulus apostolus sum- rat, cum dicit : Nolitc mentiri invicem ; exspoliantes
mam castitutem professus. Prxceptum viris de non autem vos veterem horninem cum actibus ejus, induite
velando capite. Mens per virum, concupiscentia ptr novum qui renovatur in agnitionem Dei secundum
mulierem figurata. Jara illud, si dici potest, quam imaginem ejus qui creuvit eum [Coloss. m, 9 et 10).

luctuose ridiculum quod rursus invenerunt ad

est, Quis dubitet hanc renovationem in mente fieri ?

defensionem crinium suorum. Virum, inquiunt, Sed et qui dubitat, audiat apertiorem sententiam.
prohibuit Apostolus habere comam qui autem se : Eadem quippe admonens ita dicit alio loco : Sicut

ipsos castraverunt propter regnum ccelorum Matth. est veritas in Jesu, deponere vos secundum priorem

xix, 12), jam non sunt viri. dementiam singula- conversatiuncm veterem hominem, eum qui corrum-
rem ! Merito qui hoc adversus sanctaj Scri-
dicit, pitur secundum concupiscentias deceplionis ; renova-
pturffi manifesta praeconia consilio nefandte impie- mini uutem spirilu menlis vestrx, et induite novum
tatis armatur, et perseverat in itinere tortuoso, et hominem, eum qui secundum Deum creatus est ^Ephes.
pestiferam doctrinam conalur inducere, quia non lv, 21-24). Quid ergo ? mulieres non habenc hanc

est beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et innovationem mentis, ubi est imagoDei? Quis hoc
in viapeccatorum non stetit, et in cathedra pestilcn- dixerit ? Sed corporis sui sexu non eam signiflcant
tix non sedit (Psal. i, 1). Xam si in lege Dei medi- propterea velari jubentur. Illam quippe signiiicant
taretur die ac nocte, illic inveniret ipsum aposto- paitem, eo ipso quo mulieres sunt, quae concupi-
lum Paulum, qui certe summam castitatem profes- scentiaiis dici potest, cui mens dominatur, etiam
sus dicit, Velkm auiem omnes homines esse sicut me ipsa subdita Deo suo, quando rectissime et ordi-
ipsum (I Cor. vn, 7) et tamen se virum ustendit
: natissime vivitur. Quod ergo est in uno homine
non sulum ita vivendo, sed etiam ita loquendo. Ait mens et concupiscenlia (illa enim regit, haec regi-
enim Cum essem parvulus, guasi parvulus loquebar,
: tur illa dominatur, haec subditur), hoc in duobus
;

quasi parvulus sapiebam, guasi parvulus cogitabam hominibus, viro et muliere, secundum sexum cor- I

cum auiem vir effecius sum, evacuavi ea qux parvuli poris liguratur. De quo sacramento loquens Apo-
erant (Id. xm, 11). Sed quid Apostolum commemo- stolus dicit, viruui non debere velari, sed debere
rum, cum de ip30 Domino et Salvatore nostro ne- mulierem. Tanto euim gloriosius mens ad supe-
sciaat quid sentiant, qui haec dicant. Xam de quo riora promoveiur, quanto diligentius ab inferiori-
alio dicitur, Donec occurramus omnes in unitalem bus concupiscentia cohibetur donec totus homo ;

fuUi et agnUumcm Filii Dei, in virum perfectum, in cum ipso etiam mortali nunc et fragili corpore in
mensuram xtutis plenitudinis Chrisii ; ut uttru non resurrectione novissima incorruptione atque im-
simus parvuli jactati et circumlati omni vento doctrinse, mortaiitate induatur, et absorbeatur mors in victo-
in illusione hominum, in astutia ad machinationetn riam (I Cor. xv, 54).
erroris (Ephes. iv, 13 et 14)? Qua illusione isti deci- —
CAPUT XXXIII. 41 Bonos quosdam crinitos royat .

piunt imperitos, qua astutia et machinamentis ini- ul capillos rudant. Quapropter qui recta facere uo-
mici et ipsi sua circumlatione
circumteruntur, et in lunt,desinant saltem docere perversa.Sed alii sunt,
cohaerentes sibi animos intirmorum quodam modo quos ioto sermone corripimus ' illos autem qui hoc :

rotare conantur, ut pariter ncsciant ubi siut. Audie- uuo vitio capillorum contra prasceplum apopiolicum
runt enim vel legerunt quod scriptum est, Quu umque demissorumoffenduntet perturbantEccle=iaui:qui:
enim baplizati estis in Christo, Christum induistis ubi : cum alii iiolent^s de illis mali aliquid sentiie,cogun
non est Judxus,neque Grxcus non servus,neque iiber;; turnianifestaverba Apostoliinperversamdetorquere'
non masculus, neque femina ^Galat. m, 27 ei 28); et sententiam,alii sanum intellectumScripturarum de-
non intelligunt secundum - carnalis sexus concupi- fendere malunt, quam quoslibet homines adulare Y
scentiam hoc esse dictum, quia in interiore homine, existunt iuter fratres infirmiores et firmiores ama-
ubi renovamur in novitate mentis nostrae (II Cor. iv, rissimae et periculosissima? contentiones : quod illi
46),nullus sexus nujusmodi est.Non ergo propterea quoque sinedubilationecorrige*
forte si scirent.hoc
se negent viros, quia masculino sexu nihil operan- rent.quorum caetera miramuret amamus: illosergo
1
Plures Ms3., Ujpum. 1
Iu .Mss., signatur.
%Lov., non secundum. Abest, non, ab editioue Er. et * Mss., corrigimus.
a plerisque uianuscriptis, 8 Sic Mss. At Lov. quibuslibet hominibus adulari.
581 DE DIVINATIONE DjEMONUM, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 582
non corripimus, sed rogamus et ubsecramus per di- eosibi perseverandum esse putaverint.nilnlaliuil fa-
vinitatem et humanitalem Christi, et per charitatem ciemus quam dolebimus ot gememus. Hoc noverint,
Spiritus sancti, ne ultra jam ponant hoc offendicu- Buffloit: si servi Dei sunt, miserentur ;
si non mise-
lum inlirmis, proquibus Christus mortuusest,et do- rentur, nolo quidquam gravius dicere. Uaec itaque
lorem cruciatumque nostri cordis exaggerent, cum omnia quibus tbrtasse loquacior fui, quam
in vel-
cogitamus quanto procliviushocmaluraaddecipien- lent occupationes et tuae et meae, si approbas, fac
doshomines imitari possint mali, cum in eis hoc vi- innotescere fratribus et filiis nostris, propter quos
dentquospropteraliatanta bonadebitisofliciischri- mihi es hoc onua dignatus imponere: si autem ali-
stiana? dilectionis honoramus. Quod si post hanc quid retrahendum vel emendandum videtur, res-
admonitionem vel potius obsecrationcm nostram in criptis tuae Beatitudinis noverim.

In Hbrum de Bivinafione daemonum, videlib, 2, cap. 30, Retractationum, col. 643, verbis, Per
idem tempus accidit mihi ex quadam disputatione necessitas (a), usque ad verba, Diebus sanctis
Octavarum. M.
(a) Sic indicat Augustinus pertinere hunc librum ad illud idem tempusquo vulgavit opuscula contra Donatis-
tas a se proxime ante recensita, quae temporis sunt Collationem Cartbaginensem aliquanto praecedentis, inter
annum soilicet 406 et 411 collocauda.

S. AUfllEUII AUGUSTBNB
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE DIVINATIONE D^MONUM
LIBER UNUS W .

Divioationes dasmonum et qufe ad eorum cultum pertiuent, non ideo recte fieri, quia nisi Deo sinente non fiunt.
Unde sint illae daemonum divinationes, curve interdum verae. licet plerumque falsae.

CAPUT PRIMUM.— l.Occasio scribendihujus libri. mus et justissimus Deus : nam et alia multa ma-
Non statim rectum quod Deus permittit. In rebus etiam nifestissime injusta tieri, sicut homicidia, adulte-
ad religionis cultum perlinentibus permilti a Deo qux ria, furta, rapinas, el caetera hujusmodi, quae
ipsidispticent. Quodam die in diebus sanctis Octa- quamvi3 justo Deo, eo quod injusta sunt, sine du-
varum (b), cum mane apud meadessent multi fra- bitatione displiceant; idem tamen omnipotens ea
tres Iaici Christiani, et in loco solito consedissemus, fieri certajudicii sui ratione permittit; non utique
ortusest sermodereligioneChristianaadversus prae- impune, sed ad eorum damnationem, a quibus
sumptionemettanquammiraraetmagnamscientiam fiunt qu33 displicent justo.
Paganorum;quem recordatum atque completum lit- 3. Et cum e conlrario diceretur, non quidem esse
teris mandandum putavi,nonexpressis contradicen- dubitandum quod oranipotens et justus sit Deus:sed
tium personis, quarnvis Christiani essent, et magis haec humana peccata, quae contra societatem homi-
contradicendo quaerere viderentur quid Paganisre- num fierent, non eum curare dum fierent.propterea
sponderi oporteret. Cum ergo de divinatione daemo- ea posse fieri ;
quae utique fieri non possent.siomni-
num quaereretur, et affirmaretur prrdixisse nescio potensnon sivisset : illa veroquae adipsumreligionia
quem, eversionem templi Serapis.quae in Alexandria c-jltum pertinent, nullo modo ab
credendum esse eo
facta est;respondi,nonesse mirandum si istamever- contemni ; ac per hoc non potuisse, nisi ei pla-
fieri

sionem templi et simulacri sui imminere 'daemones, cuissent, et ideo ea mala putari non oportere:ad hoc
et scire et praedicere potuerunt, sicut alia multa, quoque re3pondi : Nunc ergo ei displicent,cum tem-
quantum eis nosse et prrenuntiare permittitur. pla et simulacra evertuntur, et illa Gentium sacrifi-
2. Et cum mihi referretur, Non ergo sunt malae cia, si facta fuerint, puniuntur. Sicut enim dicitur
divinationeshujusmodi,nec Dpo displicent;alioquin non ea fien potuisse, nisi Deo placuissent, et ideo
omnipotens et justus ista fieri non permitteret, si bona putanda, quoniamjusto placent; ita dici potest
mala etinjusta essent: respondi, non ideo haec videri non ea prohiberi.everti.puniri potuisse, nisi Deo dis-
justa debere, quod ea lieri permittit omnipotentissi- plicerent : ac per hoc si tunc ideo recte fiebant, quia
ADMONITIO PP. BENhDICrmORUM.
Liber de Diviuatione daemonum recognitns est ad exemplaria Vaticana tria, et ad Oallicana septem, duo scilicet
Doiuiuicanorum Parisiensinm via Jacobea, Navarrici gymnasii unum, item Regium,Remigianum, Michaelinum et
Floriaceuse; ad lcctiones variantes trium Belgicorum apud Lov. et ad ediliones Am. Er. et Lov.

Comparavimus prxterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess. t. 1 memoratas. M.

(a) Scriptus inter annum 406 et 4U.
(6) Octavas baptizatorum solemnes in Pascbate aliis memorat locls. Yide notam ad sermonem 260, tom. 5.
1
Sic M89. At editi, eversionem tempii simulacris suis imminere.
 .

583 DE DIVINATIONE DjEMONUM, S. AUGUSTINI 584

justo Deo placere hinc ostendebantur, quod ab illo 6. Ha?c cum dicta essent, concessum est non ideo
fieri sinebantur ideo nunc inique iiunt, quia Dco
; putandnm aliquid juste ac bene fieri,quia hocomni-
displicere hinc ostenduntur, quod ea vel jubet vel potens,quamvis ei displiceat, fieri tamen sini 1
, fa-

permittit everti. tendumque esse eliam illa mala quaB contra religio-
GAPUT II. — 4. Sacrificia Paganorumnonideo pu- nem qua colitur Deua fiunt,et displicere Deo justo, et

tanda bona, quiaea Deus nonimpedivit. Permissa

fieri ratione judicii ejus ab omnipotente permitti : sed
esse ab omnipotente,quae ab eodemjustoimprobareniur. aliud jam esse tractandum, unde sint divinationes
Pontificales libri sacrorum profanorum. Quid hactenus vel deemonum, vel quilibet illi sint quos deos Pagani
compertum, quid tractandum deinceps. Contra hocdi- vocant videndum enim esse ne forte, non quidem
:

ctum est, injusta quidem esse nunc ista, non tamen propterea haec bona putandasint, quiaea fieri per-
mala; etideo injusta,quia contraleges quibusprohi- mittit omnipotens sed ideo quia tam magnasunt,ut
;

bentur fiunt idco autem non mala, quia si mala es-

; non nisi Dei potenliae tribuenda esse videantur. Ad
sent.nunquam Deo utique placuissent:porro nun-
si hoc me postearesponsurum esse promisi, quoniam
quam placuissent, nunquam et facta essent,illo non tunc hora prodeundi ad populum jam nos urge-
sinente qui omnia potest,et qui talia non contemne- bat nec distuli, cum spatium datum est scri-
:

8
ret;quando tam magna sunt.utcontraipsam religio- bendi , et illa retexere, et ista subtexere.

nem qua Deus colitur fierent, si male fierent. Hic GAPUT III. — 7. Dxmonum divinatio tribus ex cau-
ego: Si propterea, inquam, mala non sunt, quia sis. Acrimonia sensus^ celerilate motus, et diutuma re-

Deo placere hinc probantur, quod ea fieri sinit om- rum experientia prsepollent. Non ideodacmones prxpo-
nipotens quomodo erit bonum quod fieri prohiben-
;
nendos esse hominibus. Daemonum ea est natura, ut
tur et evertuntur? Si autem bonum non est quod aerii corporis sensu terrenorum corporum sensum
evertuntur quue Deo placent, hoc fieri non sineret facile praecedant celeritate etiam propter ejusdem
;

omnipotens quia et hoc contra religionem fit qua

;
aerii corporis superiorem mobilitatem non solum
colitur Deus, si ea qua3 Deo placent ab hominibus cursus quorumlibet hominum vel ferarum, verum
evertuntur. Si autem hoc ut male fiat permitlit etiamvolatusaviumincomparabilitervincant.Quibus
omnipotens, non ideo putanda sunt illa bona quod duabus rebusquantumad acriumcorpusattinetprae-
ea fieri permisit omnipotens. diti,hoc est, acrimonia sensus et celeritate motus,
5. Dictum contra est,concedendum esse nunc ista multa 3 ante cognita praenuntiant vel nunliant, quae
recte non fieri, imo ideo prorsus jam non fieri, quod homines pro sensus terreni tarditate mirentur. Ac-
omnipotenti nuncdisplicent; verumtamen placuisse cessit etiam daemonibus per tam longum tempus quo
cumfierent: nos enim nescire unde tunc placuerint, eorum vita protenditur, rerum longe major expe-
nunc autem undedispliceaut; dum tamen certum sit, rientia, quam potest homimbus propler brevitatem
nectunc fieri potuisse nisi pJacuissent omnipotenti vitae provenire. Perhasefficacias 4 quas aerii corporis
necnunccessassenisidisplicuissentomnipotenti.Ad naturae sortitaest.nonsolum multafuturaproadicunt
hocego : Cur ergo, inquam, et nunc talia clanculo daemones,verum etiam multamirafaciunt.Quasquo-
fiunt, quae vel perpefuo delitescunt, vel deprehensa niam homines dicere ac facere non possunt, eos di-
puniuntur,si nihilhorum fieri sinitomnipotens,nisi gnosquidam quibus serviant et quibus divinos ho-
quod ei justo placet, cum justo quod injustum est nores deferant, arbitranlur,instigante maxime vitio

placere non possit? Contra hoc dictum est,nuncom- curiositatis, propter amorem felicitatis falsae atque
nino talia non fieri : Sacra enim illa, inquit, non terrenae excellentia? temporalis*. Qui autem se ab
fiunt, quae pontificalibus conscripta sunt libris : ea his cupiditatibus mundant, nec eis se fallendos ca-

quippe tunc recte fiebant, ea tunc Deo placero de- piendosque 6

permittunt, sed inquirunt et amantali-
monstrabantur, eo ipso quod ab omnipotente ac ju- quid quod eodem modo semper est,cujus participa-
sto fieri sinebantur si quid autem nunc prohibito- : tione beati sint ;
primum considerant nonideosibi
rum sacrificiorum fit occulte atque illicite, non est praeponendos esse daemones.quodacrioresensu cor-
illi pontificali sacrificiorum generi comparandum, poris proevalent, aerii scilicet, hoc est subiilioris ele-
sedin eo deputandum,quod etiam nocturno fit tem- menti quia nec in ipsis terrenis corporibus bestias
:

pore ; cum haec omnia illicita ipsis pontilicalibus li- sibi praiponendas putant, quae acrius multa praesen-
briscertumsitprohiberiatquedamnari.Hicrespondi: tiunt; velut sagacem canem, quia latentem fcram ol-
Cur ergo vel talia permittit Deus fieri, si nihil horum factu acerrimo sic invenit, ut ad eam capiendam du-
malefactorum contemnit qme contra rcligionem catum quemdam h'imini pra?beat,non utiquc pruden-
fiunt cum prassertim haeceum curare hinc ctiam
;

coganturconcederequi pontificaleslibrosmagniaesti
mant,quodea quae hislibris prohibcntur.ulique pro- omnipo-
i Dao Mss., quin id Deus, licct sit justus et
hiberi divinitus asserunt? Quomodo ergo divinitus tens, fieri tamen sinit.

prohibentur,nisiquiadisplicentDeo,quaeutiquepro-
sIn .Mss., scribado.
8 SicMss. Editi autem, multo.
hibendo non solum sibi displicere, verum eliam cu- * Aliquot Mss., efficientias
_ t

rare se ostendit, neque omnino contemncre? Unde Plerique Mss., insligantc ma.rimo vitio curiositafis,
t>

propter amore-, felicitatis falsx atque terrenx excellen-

quod Deus aliquid et improbet justus,
colligitur et
tix tempotelis: omissa particula. et.
tamen permittat omnipotens. Plerique Mss., feriendos rapiendosqtte.
<>
585 LIBRR UNUS. 586
tiore intelleotu animi, sed acutiore corporis sensu ;
fastu et invidentiae malitiaspiritus immundi atque
'

vel vulturem, quia projecto cadavere ex irnprovisa perversi? Quanlum autem valeat aeris elementum,
longinquitate advolal nec aquilam, quia sublimiter
; quo eorum corpora preevalent.ad multa visibiliain-
volans de tanto intervallo sub fluctibus natantem pi« visibiliter molienda, movenda, mutanda atque ver-

scoin dicitur pervidere, et graviter aquis illisa exer- sanda, longum est nunc demonstrare; et puto quod
tispedibus atque unguibus rapere nec alia multa : vel mediocriter consideranti lacile occurrat.
animantium genera, nuae inter herbas saluti su«3 no- CAPUT V. — 9. Unde dxmones pramuntient ven-
xias pascendo circumerrant, necaliquid eorum quo tura. Quae cum ita sint,primum sciendum est,quo-
laedantur attingunt ; cum eas homo vix experiendo niam de divinatione daamonum queestio est, illos ea
cavere didicerit,et multa innoxia quodsintinexperta plerumque pramuntiare quae ipsi facturi sunt. Acci-
formidet. Unde conjicere facile est, quanto possitin piunt enim saepe potestalem et morbos immittere, et
aeriis corporibus sensus acrior esse nec ideo tamen : ipsumaerem vitiando morbidum reddere,etperver-
daemones.qui hominibus prae-
eo preediti sunt, bonis eis atque amatoribus terrenorum commodorum ma-

ponendos prudens quisque censuerit. Uoc et de cor- lefacta suadere;de quorum moribus certi sunt quod
porum celeritate dixerim et hac enim praeslantia,
: sinteis talia suadentibus consensuri.Suadent autem
non solum a volucribus homines, verum etiam a miris et invisibilibus modis, per illam subtilitatem
multis quadrupedibus ita superantur, ut in eorum suorumcorporumcorporahominumnonsentientium
comparatione plumbei deputandi sint; nec tamen penetrando,seseque cogitationibus eorum perquea-
ideo sibi haec animantium genera existimant pra- dam imaginaria visa miscenda.sive vigilantium sive
ponenda, quibus capiendis, mansuefaciendis,atque dormientium.Aliquando autemnonquseipsifaciunt,
in sua3 voluntatia usum commodumque redigendis, 6ed quae naturalibus signis futura praenoscunt,quae
non vi corporis, sed rationis imperitant. signa in hominum sensus venire non possunt, ante
GAPUT IV. — Mira quxdam etsi dxmones faciunt, praedicunt.Neque enim quia praavidet medicus quod
conlemnendi. Illam vera tertiam daemonum poten- non praevidet ejus artis ignarus, ideo jam divinus
tiam, quod diuturna rerum experientia quemadmo- habendus est.Quid autem mirum,si quemadmodum
dum praenoscant atque prasnuntient multa didice- ille in corporis humani vel perturbatavel modificata
runt, ita contemnunt qui haec virgilanter curant a temperie seu bonas seu malas fruturas praevidet vale-
verissimae lucia veritate discernere, ut nec malos tudines; sic deemon in aeris affectione atque ordina-
senes plura expertos, et ob hoc quasi doctiores, ideo tione sibi nota, nobi3 ignota 2
, futuras praevidet
probi adolescentes sibi antecellere existiment; nec tempestates? Aliquando et hominum dispositiones,
medicos.neo nautas.neo agricolas,quos pravae volun- non solum voce prolatas, verum etiam cogitatione
tatis et iniquis moribus viderint,ideo sibiputentesse conceptas,cum signaquaedamexanimoexprimuntur
prseferendos, quod illi de valetudinibus,illi de lem- in corpore.tota facilitate perdiscunt (o) : atque hinc
pestatibus, iilide arbustorum frugumque generibus etiam multa futura praenuntiant.aliis videlicetmira,
multa ita praenuntiant, ut harum rerum inexperto qui ista disposita non noverunt. Sicut enim apparet
divinare videantur. concitatior animi motus in vultu, ut ab hominibus
8. Quod vero non solum daemones quaedam futura quoque aliquid forinsecus agnoscatur,quod intrinse-
praedicunt, verum etiam quaedam mira faciunt, pro cus agitur ita non debet esse incredibile, si etiam
:

ipsa utique sui corporis excellentia, cur non conte- leniores 3

cogitationes dant aliqua signa per corpus,
mnaturaprudentibus.cum plerumque iniqui acper- qua; obtuso sensu hominum cognosci non pos-
'*

diti homines ita exerceant oorpora sua, tantaque di- autem daemonum possunt.
sunt, acuto
versis artibus possint ', ut ea qui haec nesciunt nec GAPUT VI. —
10. Divinatio dgsmonum quam di-
aliquando viderunt,etiam narrata vix credantPQuam stans ab altitudine prophetix divinx.Dxmones plerum~
multa funambuli caeterique theatrici artifices, quam que Quomodo falluntur. Quomodo fal-
falli et fallere.
multa opifices maximeque mechanici mirandi fece- lunt. Hac atque hujusmodi facultate multa daemones
runt?Num ideo meliores sunt bonisetsanctapietate praenuntiant cum tamen ab eis longe sit altitudo
;

praeditis hominibus? Quae ideo commemoravi.ut qui illius prophetiac,quam Deuspersanctos Angelossuos
haec sine pervicacia et sine vanaresistendi animosi- et Prophetas operatur.Nam si quid de illa Dei dispo-
tate considerat, simul cogitet, si de subjacente cras- sitione praenuntiant.audiunt ut praenuntient; et cum
siore materia vel sui quisque corporis, vel terrae et ea prsedicunt quae inde audiunt, non fallunt neque
aqus3,lapidum atquelignorum metallorumque vario- falluntur : veracissima enim suntangelicaetprophe-
rum, tanta quidam homines possunt, ut eos illi qui ticaoracula. Sic autem indignanter accipitur 5
,
quod
haec non possunt,plerumquestupendo,insuicompa- aliqua etiam talia d;tmones audiant et praedicant,
ratione divinos vocent, cum quidam illorum sint ar-
tibus potentiores.quidam istorummoribusmeliores; 1
Ita Ms8. At editi, et evidenli malitia.
9 Sic Mss. Editi vero, sibi nutas, nobis ignotas.
quantomajoraetmirabilioraprosubtilissimicorporis, 3 Ven., leviores. M.
id est,aerii facultateac facilitate daemones possint,cum 4 In M98., obtunso.
5 Ita Mbs. AtAm. et Er., sic autem non indignanter
tamen sintvoluntatis pravitate,maximeque superbiae
accipitur. Lov., A'o« uutem indignanter accipiatur.
(a) II Retracl. cap. 30. Confer etiam lib. 1 contra Aca-
1
Editi, artibus agere possint. Abe»t, «gere, a Mss. demicos, capp. 6 et 1, n. 16-21.

Patrol. XL. 19
 ; !

587 DE DIVINATIONE DjEMONUM, S. AUGUSTINI 588

quasi aliquid indignum sit ut quod ideo dicitur ut alienantur alocis suis, ut de rebus quibus domina-
hominibus innotescat, hoc non solum boni, verum bantur quibusque colebantur, fiat voluntas Dei, qui
etiam mali non taceant cum in ipsis hominibus
: hoc tanto ante per omnes gentes futurum esse prae-
etiam vitae bonae praecepta videamus pariter a justis dixit, et ut per suos fideles fieret imperavit. Cur au-

perversisque cantari; nec obesse aliquid, imo etiam tem hoc non sineretur dgemon praedicere, cum sibi
prodesse ad majorem notitiam famamque veritatis, jam praenosceret imminere? cum haec praedictio et

cum de illa etiam hi quidquid noverunt dicunt, qui Prophetis ' attestaretur, a quibus sunt ista conscri-

ei perversis moribus contradicunt.In caeteris autem
praedictionibuesuisdaemonesplerumqueetfalluntur
et fallunt. Fallunlur quidem, quia cum suas disposi-
tiones praenuntiant,ex improviso desuper aliquid ju-
betur, quodeorum consilia cuncta perturbet. Velut
sialiquiddisponantquilibethominesquibuslibetpo-
testatibussubditi.quodnonprohibiturossuospraepo-
sitos arbitrentur,idque facturos se esse promittant
atilli, penes quos major potestas est, ex alio supe-
riore consilio hoc totum dispositum atque praepara-
tum repente prohibeant.Falluntur etiam cum causis
naturalibusaliqua,sicut medici,aut nantae.aut agri-
pta,et prudentibus daretur intelligi quam vigilanter
esset deemonum cavenda fallacia cultusque fugien-
dusjqui cum ante per tam longumtempusin templia
suis hffic futura tacuissent, quae per Prophetas prae-
dictaignorare non possent, posteaquam appropin-
quare cceperunt, voluerunt ea quasi praedicere, ne
ignari victique putarentur. Cum igitur tam longe
antepraedictum esset atque conscriptum,utalia inte-
rim taceam, illud quod Sophonias propheta dicit,
Prxvalebit Dominus adversus eos, et exterminabit om-
nes deos yenlium terrx; ei adorabunl eum, unusquisque
de loco suo, omnes insulx gentium (Sophon n, 11) aut ;

colcfi,sed longe acutius longeque preestantius pro ae- non credebant ista sibi eventura, qui in templis gen-
riicorporis sensu solertiore et exercitatiore pramos- tium colebantur, et ideo haec per suos vates ac fana-
cunt: quia et heec ab Augelis Deo summo pie servien- ticos frequentare noluerunt sicut eorum poeta:

tibusaliadispositioneignotadaemonibuseximproviso Junonem inducit non omni modo credentem, quae

ac repen te mutantur.Tanquam si eegro aliquid extrin- de Turni morte Jupiter dixerat. Juno autem ab
secus '
accidat, quo moriatur, quem medicus veris istis potestas aeria praedicatur, quae apud Virgilium

salutis praecedentibus signis victurum esse promise- sic loquitur :

ratjautsiaeris qualitate praevisa, diu flaturum illum

Nune nianet insontem gravia exitus, aut ego veri
ventum nautarum aliquis praedixisset, cui Dominus Vaua feror quod ut o petius formidine falsa
:

Christus cum diseipulis navigansutquiesceretimpe- Ludar ; et in melius tua, qui potes,orsa reflectas I

(Mneid. lib. 10, v 630-632.)

ravit, et facta est tranquillitas magna (Matlh. vm,
26); vel si agncola illo anno fructiiicaturam vitem Aut ergo ista sibi,quae per Prophetas praedicta nove-
aliquam polliceatur,naturam utique terrae et nume- rant, posse accidere daemones, hoo est potestates
ros seminum calleus, quo tarnen anno eam vel lm- aeriae, dubitant, et propterea praedietionem eorum
provisa cceli intemperies arefaciat, vel aliqua jussio celebrare noluerunt,et hinc intelligendum est quales
potentioris eradicet:ita multa etiam ad praescientiam sint: aut cum ea ventura certissime scirent, ideo per
praedictionemque daemonum pertinentia,quoa mino- sua templa tacuerunt,ne jam tunc inciperent ab ho-
ribus et usitatioribus causis futura praevidentur, ca- mnibus intelligentibus deseri atque contemni, quod
dem majoribus etoccultioribus causis impeditamu- de templorum atque simulacrorum suorum futura
tantur. Fallunt autem eliam studio fallendi et in- everaione eis Prophetis - attestarentur qui eos coli
vida voluutate, qua hominum errore laetantur. Sed prohibebant. Nunc vero posteaquam tempus advenit
ne apud cultorcs suos pondus auctoritatis amittant, quo complerentur vaticinia Prophetarum Dei unius,
id agunt, ut interpretibus suis signorumque suo- qui istos deos falsos dicit.etnecolantur vehemcntis-
rum conjectoribus culpa tribuatur, quando vel sime praecipit; cur non hoc etiam ipsi compertum
2
decepti fuerint vel mentiti .
praedicere sinerentur, ut inde clarius appareret eos
Quid ergo mirum, si jam imminente templo-
11. ha;c antea vel minime credidisse, vel suis cultoribus
rum aut simulacrorum eversione, quam Prophetaa enuntiare timuisse;in fine autem,tanquam nibil ha-
Dei summi tanto ante prsedixerant, Serapis daemon bentes amplius quod agerent, etiam ibi voluisse
alicui cultorum suorum hoc de proximo prodidit, suam ostentare divinationem, ubi jam proiuntur
ut suam qua6i divinitatem recedens vel fugiens diu simulasse divinitatem
commendaret? CAPUT VIII. — \2. Dsemones prxdicere qu,rda?n
CAPUT VII. — Cur dxmones ipsorvm mala vel si-
veru ex oraculis Prophetarum potuissc.niliiltamcn au-
leant,vel prxdicant interdum. Fugantur enim isti.vel
sr*s dicere contra Deum verum.Quod autem dicunt re-

etiam jussis superioribus colligati abstrahuntur et liquieorumcultores,etiamsuoiumquibusdam libris

quanquamexrebusimple-
haec praecognitacontineri,
Sola editio Lov., int?-isecus.
1
tisconlictaputanda sint que in eorum templis tam
Hic editi addunt, No?inunquam ve?'0 ipsi ??uiligni spi-
1

ritus et tlluso?'es hominum atque invasores satutis eorum,
solent pr&dicei>-e defectum culturx sux elidolorum ruinam,
quatemus p?'xscii videantur, qicod in singulis regnis aut
locis venturum sit, et quod adversi sux /actioni co?aiagcre
possit, qucd etiam illi qui Gentiiium historias teguut,?ion
g no?a?it. Absuut haec ab omnibus Mbs.
longo antea tempore populis eorumsi veraessentin-
notescere debuerunt. sicut nostra non solum in Ec-
1
Sic Mss. At. editi, a p?-ophetis : minus bene.
s Editi, P?-ophetx: Emendantur ex Mss.
 589 LIBER UNUS. 590
clesiis nostris.vcrum etiam, quod ad gravius testi- quod Pagani priusoppugnaluri es^entEcclesiara no-
moriium contra omnes inimicos valet,in Judaeorum menque Christiunumquantumvalerentpersecuturi,
synagogis antiquissima et notiasima recitantur:ta- ut si lieri posset omnino de terra deleretur et quia :

men nec istaipsaquae abeisvix raro et clanculopro- eos patientia martyrum et magnitudine miraculo-
feruntur.movore nosdebenl,si cuiquam deemonum rumeratsuperaturu8,etconsequentefidepopolorum,
extortumest id proderecultoribus suis.quod didice- ideo sic diclum est, Praevalebit Dominus adversus eos.
rat ex eloquiis Prophetarum vel ex oraculis Angelo- Non enim dioeretur, Prxvalebit adversus eos,n\s\op-
rum.Quod cur non fieret,cum et i6ta non sit oppu- pugnando illi resisteret. Unde et in Psalmo itapro-
gnatio,sed attestatio veritatis ? lllud enim quod so- phetatum Utquid fremucrunt gentes,et populi me-
est :

lum ab eis flagitandum est^nec unquam anteapro- ditati sunt inania ? Astiterunt reges terrx, elprincipes
tulerunt, nec unquam postea, nisi tbrte confictura, convenerunt in unum,adversus Dominum et adversus
proferre conabuntur,aliquiddeossuos pervates suos Christum £/us. Etpaulo post dicit Dominus dixit ad :

contra Deum Israel ausos prajdicere fuisse aut dice- me, Filius meus es tu, ego hodie genui te postula a :

re.Ue quoDeo doctissimieorumauctores,qui omnia me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam,et possessio-
illa legereacnosse potuerunt,magis quaesieruntquis nem tuam terminos terrse {Psal. n, 1, 2, 7). Ecce
Deus esset.quam Deum negare potuerunt.Porro au- unde dictum est etin aliopsalmo quod superiua in-
tem Deus iste.quem nulluseorum negare aususest terposui ,Commemorabuntur et convertentur ad Domi-
verum Deum.qui et sinegar«t,nonsolum subjaceret num universi fines terrse. His atque hujusmodi pro-
debitis poenis,verum etiam certis convinceretur effe- pheticis documentispraedictum ostenditur, quod vi-
ctibus ; iste ergo Deus,quem nemo.ut dixi, illorum demusimpleri per Christum,futurum fuisseutDeus
ausus est negare verum Deum.illos falsosessedeos l8ral,quem unumverum Deum intelligimus,non in
et omnino deserendos, eorumque templa etsimula- una ipsa gente quae appellata est Israel,sed in om-
cra et sacra evertenda per suos vates, hoc est Pro- nibus gentibus coleretur,et omnes falsos deos Gen-
phctas.aperta denuntiatione praedixit,aperta potes- tium et a templis eorum et a cordibus cultorum su-
tate praocepit, aperta veritate complevit. Unde quis orum demoliretur J
.

usque adeo desipiat, qui non potius eum colendum CAPUT X. — 14. Paganorumreliquix frustraja-
eligat, quem coli non prohibent quos et colebat ? ctant doctrinam et sapientiam suam. Eantnunc isti,et
Quem procul dubio cum colere cceperit.illos utique adhuc contra christianam religionem et contra verum
non est culturus, quos prohibet coli quem colit. Deicultumvanitatespristinasdefensitareaudeant.ut
GAPUT IX. — 13. Dxmonum cultus unius Dei cultu cum strepitu pereant.Nam et hoc deillis praedictum
cesswos prasdictuma Prophetis. Quod autemipsumes- est in Psalmo, dicente Prepheta Sedisti super thro-
:

sent culturee gentes exterminatisdiis falsis quosan- num, qui judicas dsqnitatem.Increpasii gentes,et periit
tea colebant.a Prophetisejus esse praedictum paulo impius ; nornen eorum delesli m deternum,et in ssecu-
ante commemoravi.et nunc repeto : Praevalebit, in- lum sxculiAnimici defecerunt (ramex in finem,etcivi-
quit, Dominus adversuseos,et exterminabit omnes deos tates eorum destruxisli. Periit memoria eorum cum
gentium terrae,et udorabunt eum,unusquisque de loco strepitu, et Dominus in xternum permunet (Psal. ix,
suo, omnes insulae gentium. Neque solae insulae, sed 5-8).Necesse est ergo ut impleantur omniah«c:nec
itaomnes gentes, ut etiam omnes
insulae gentium ;
quod adhuc audent ipsi pauci qui remanserunt.vani-
quandoquidem alibi noninsulasnominat,8ed univer- loquassuaa ostentare doctrinas, et Christianos tan-
sum orbem ferrarum,dicens Commemorabuntur et : quam imperitissimos irridere,moveridebemus,dum
converlentur ad Dominum universi finesterrse ; et ado- in eis impleri ea quae praedicta sunt videamus. lpsa
nibunt in conspectu ejus universae patriae gentium.Quo- quippe velut imperitia et stultitia Christianorum,
niam Domini est regnum.etipse dominabitur gentium. qusehumilibus 2 etsanctisejusquediligentcrstudiosis
Haec autem per Christum fuisse complenda, et aliis apparet excelsaetsolaverasapientia ; ipsa,inquam,
pluribus testimoniis.et in eodem ipso psalmo unde velut stultitiaChristianorum eos ad istam paucitatem
hoc commemoravi, satis apparet. Cum enim paulo redegit/iuoniam.sicut dicit Apostolus, Stultam fecit
superius futuram passionem suam per Prophetam Deus sapientiam hujus mundi.Deinde subjungit rem
ipse loqueretur.dicens, Foderurci manus meas et pedes mirabilem, si quis intelligat, et ita sequitur Pfam :

meos,dinumeravcruntomnia ossa mea; ipsi vero consi- quoniam in Deisavientianon cognovit mundus persa-
deraveruntet conspexerunt me, diviserunt sibi vesti- pientiamDeum,placuitDeo per stullitiamprxdicationis
menta mea. et super vestem meam miserunt sortem salvos facere credentes. Quoniam quidem Judasi signa
{Psal. xxi, 28, 29,17,18,19) ; paulopost infert illud petunt,et Graeci sapientiam quaerunt:nos autemprxdi-
quod posui, Commemorabuntur et convertenturadDo- camusChristumcrucifixumJudaeis quidem scandalum,
minum universi fines teme.etc.Quanquam et per il- Gentibus autem stutitiam, ipsis vero vocatis Judaeis et
lud testimonium quod prius adhibui.ubidictumest, Graecis, Christum Dei Virtutem et Dci Sapientiam.
Prxvalebit Dominus adversus eos ,et exterminabit om- Quoniam quod stultum est Dei, sapientius est homini-
nes deos genlium terrae ; in eo quod positum est,Prss- bus, et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus
volebit, eatis ostenditur hoc etiam praenuntiatum,

1
In M88., amoliretur.
1
Sic Mss. At editi, ab ipsis fanaticis flagitandum cst. 2 Edidi, in humilibus. Abeat, %n. a Mss.
591 DE CURA PRO MORTUIS GERENDA, S. AUGUSTINI 592

(I Cor. i, 20-25). Irrideant ergo, quanlum possunt, quoque videmus et gaudemus impleri.Sic enim
re
tanquamimperitiametstultitiamnostram,etjactent nos alloquitur per prophetam Audite me, qui scitis
:

doctrinam et sapientiam suam.Illud scio, quod isti
sunthoc anno,quam fue-
irrisores nostri pauciores
runtpriore anno.Ex quoenim fremueruntgentea,et
populi meditati tunt inania adversus
judicium,populus meus,in quorum corde lexmeaest ;
opprobrium hominum nolite metuere,et detractione eo-
rum ne superemini; nec quod nuncvusspernunt,magni
Dominum et duxcritis.Sicut enim vestimentum, ita per tempus ab-

adversus Christum ejus, quando ab eis fundebatur sumentur, et sicut lana a tinea corredentur justitia :

sanguis sanctorum et vastabatur Ecclesia.usque ad autem mea xternummantt (Isai. li, 7 et 8).L.6gant
in

hoc tempus et deinceps quotidie minuuntur.Nosau- tamen hsc nostra, si dignentur et cum ad nos ;

tem adversuseorumopprobriaetsuperbas irrisionea contradictiones eorum pervenerint,quantum Domi-

fortissimosredduntoracula Dei nostri, quae de hac nus adjuvat, respondebimus.

In librum de Cura pro xMortuis gerenda (a), vid lib. 2 Retractationum, cap. 64, t. 1. col. 655,
verb
rbis, Librum deCura, usque ad verba col. 656, Venerande Pauline. M.
(a) Quo temporelibruui hunc scripserit.conjectare licet ex Retractationutn serie.ubi huuc eumdem librum pro-
ximo loco poDit post Euchiridion ad Laurentium.quod quidem opus non ante anuum 421 perfecit. Vide supra,col
229-230, Admonitiooem eidem operi pra3fixain,necnon Admonitionenjaliam,col. 147-148, adlibrumocto Quaestionuu um
Dulcitii, cui ecilicet libro, queest. 2, inseruit Augustinus initium subsequentis libri sui ad Paulinum.

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE CURA PRO MORTUIS GERENDA AD PAULINUM

LIBER UNUS< a
>.

Interrogatus a Paulino episcopo Nolano, utrum sepultura quae fit in memoriis martyrum, spiritibus mortuorum
etiamsi eorum corporibus omnino negetur s-epultura.
aliquid prosit, ostendit in prim:s Dihil mortuis ipsis obesse,
Locum auteiu BepulturEe non per se prodesse quidquam, sed per occasiouem duntaxat,dum ex illius recordatione
movetur et crescit hffectus precantium pro defuuctis. Curam sepulturae ex liumani cordis ad carnem suam atfectu
venire, eamque merito a sanctis martyribus, cum ad felicitatem aut miseriam nihil intersit, coutemptam fuisse.
Hiuc de mortuis dicit.qui narrantur viveutibus apparuisse.ut suis corporibus sepultura prasberetur.Quomoda visa
illa fiant docet variis exemplis.Ad extremum,
inquirit an mortui curis intersint ac rebus humauis.

CAPUT PRIMU.M. — 1. Paulini quxslio, anmor- desideravit, esse completum, ut scilicet in beatis-

tuoprosil quod apud sancti alicu-jus memoriam sepeli- simi Felicis confessoris basilica poneretur.
Qua oc-
tur.Sententia ipsius est prodesse. Difficultas contra ub casionefactum eosdem perlatores litte-
est, ut per

eodempropositadiscutitur.Exgenerevitxquamquisque rarum tuarum etiam mihi scriberes, ingerens hu-

gesserit,efficiut prosint vel non prosint quse fxuntpro
juscemodi qusestionem.atque ut responderem quid
inde mihi videretur,exposcens,neo tacens ipse quid
dcfunctis. Diu Sanctitati tuae, coepiscope venerande
Pauline, rescriptorum debitor fui, ex quo mihi sentias. Nam dicis videri non esse inanes motua
scripsisti per homines filiae nostrse religiosissimaj animorum religiosorum atque fidelium pro suis ista
Floree.qua^rens a me utrum prositcuique post mor- curar.tium.Adjungis etiam vacare non posse, quod
temquodcorpuHejusapudsanctialicujusmemoriam universa pro defunctis Ecclesia supplicare consue-

sepelitur.Hoc enim abs te vidua memorata petiverat vit : nt hinc et illud conjici possit,homini prodesse

pro defunctoin eispartibus filiosuo.et rescnpseras post mortem, si fide suorum humando
ejus corpo-

consolans eam idque etiam nuntians de cadaverefi-

:
ri talis provideatur locus,in quo appareat opitulatio

delis juvenis Cynegii

l
,
quod materno et pio affectu etiam isto modo queesita sanctorum
ADMONMTIO PP. BENEDICTINORCM

Liber de Cura pro Mortuis gereuda correctus de

novo est collatis Mss. Gallicanis quindecim ; duobus videlicet

Colberiinis Pratellensibua totidem,unoCorl)eieusi aunorum fere 900, et uuo Ecclesia' Henieusis. alio Ecclesire Lau-
abbatla' S. Mauri, Metensi S. Arnnlphi.Divionenai S. tieuigui,
duneneis itein Regio.Bigotiano.Victorino.FossatensI
Uticensi S Ebrulpbi.Micnaelino, et Romnnis
incnper Vaticanee bibliothecee ouatuor necnou variaDtibus lectioni- ;

bus Belaiconim quinque apud Lov. cum prioaariis editionibus Bad., id est. Joannis Badii apud Joaunem Parvum,
Parisiis an 1502 Am. Jounnis Amerbachii, Kr. Erasmi, ac Lov. LovanieDsium Tbeologorum.

Comparavimus prseterea eas omnes editiones initio Ketr. et Confess. totn 1, 77iemoratas. M.

(a) Scriptu8 circiter annum Christi 421.

> Uticensis abbatias codex, Cynegri.
 LIBER UNUS. 594
«93
rum manuB, qui eorum corpora in potestate habe-
Sed oum h»c ita sint, quomodo huic opinioni
2.
occumberent Christiani, nec capillum
contrarium non sit, quod dicit Apo9lolus, Omnes rent, securi

enim astabimus ante tribunal Christi,ut ferat unus- ' capitis eorum asscrat periturum, exhortans ne ti-

quisque secumlum ea qu.v per corpus gcssit,sive bonum, meant eos qui cum corpus occiderint,amplius non
sive malurn (II Cor.v, 10),non te satis videre signi- habcntquid faciant? Unde in primolibro de Civitate
Dci satis.quantum existimo,sum locutus,ut eorum
flcas.Haec quippe apostolica sententia ante mortem
dentemrctunderom,quibarbaricamvastitatem,prae-
admonet (icri quod possit prodes9e post mortem ;

non tunc, quando jam recipiendum est quod quis- cipue quam nuper Iloma perpessa est, christianis
que ges6erit ante mortem. Verum ha:o ita solvitur temporibu9imputando,etiam id objiciunt,quod suis
quaestio, quoniam quodam genere acquiritur,vitae
illicnonsubvoneritChristus.Quibuscumresponsum
fuerit animas fidelium pro fidei suae meritis ab illo
dum in hoc corpore vivitur.ut aliquid adjuventigta
defunctos ac per hoc secundum ea quee per cor-
;
fuisse susceptas, insultant de cadaveribus insepul-

pus gesserunt, eis quee post corpus religiose proil- tis. Totum itaque istum de sepulturalocum verbia

lis facta fuerint, adjuvantur. Sunt enim quos nihil talibus explicavi.

omnino adjuvant ista ; sive pro eis fiant, quorum inquam,strage cadaverum
4. « At enim in tanta,
tam mala sunt merita, ut neque talibus digni sint nimium
nec sepeliri potuerunt? Neque istud pia fides
adjuvari ei9,quorum tam bona,ut talibus
sive pro
reformidat, tenens pmedictum, nec absumentes be-
;

non indigeant adjumentis.Genere igitur vitae, quod corporibusobfuturas.quorumoa-

stias resurrecturis
gessit quisque per corpus, efficitur ut prosint vel
pillus capitis non peribit.Nec ullo modo diceret Ve-
non prosint.quteeumque pro illo pie fiunt,cum re- animam
ritas, Nolite timere eos qui corpus occidunt,
liquerit corpus.Nam meritum per quod ista prosint, occidere; si quidquam obessetvitae
autemnon possunl
Bi nullum comparatum egt in hac vita,frustra quae-
futurae quidquid inimici de corporibus occisorum fa-
ritur pogt hanc vitam.Ita fit ut neque inaniter Ecole-
cere voluissent.Nisi forte quispiam sic absurdus est,
sia vel suorum cura pro defunctis, quod potuerit
ut contendat eos qui corpus occidunt.non debere ti-
religionis s impendat; et tamen ferat unusquigque
meriantemorlem,necorpusoccidant;ettimeridebere
secundum ea quae per corpus gessit, eive bor.um postmortem,necorpu9 0Ccisum sepeliri non sinant.
sive malum.reddente Domino unicuiquesecundum
Falgum quod ait Chrigtus, Qui corpusocci-
egt ergo
opera eju9. Ut enim hoc quod impenditur, pogsit
dunt, et postea non habent quid faciant (Matth. x,
ei prodegge pogt corpus, in ea vita acquigitum est,
28, 30 Luc. xn, 4, 7) si habent tanta quae de cada-
; ;

quam gessit in corpore.

veribus faciant? Absit ut falsum sit quod Veritas
3. Polerat inquisitioni tuae sufficere mea brevis
Dictum estenim aliquid eos facere cum occi-
dixit.
ista regpongio ged quoe alia moveant, quibus i'es-
dunt, quia in corpore sensus est occidendo;postea
;

pondendum existimo,parumper attende. In Macha-

veronihil habere quodfaciant,quianullussensusest
beeorum libris legimus oblatum pro mortuis sacri-
in corpore occi90.Multa itaque corpora Christiano-
ficium (II Machab. xn, 43). Sed et si nusquam in
non sed nullum eorum quisquam a
rum terra texit :

Scripturis veteribusomninolegeretur,non parvaest quam totam implet prassen-

ccelo et terra separavit,
universee Ecclesiae, quae in hac consuetudine claret
tiasui.qui novitlunderesuscitet quod creavit.Dicitur
3
auctoritas ,ubi in precibus sacerdotis quaaDomino
quidem in Pgalmo, Posueruni mortalia servorum tuo-
Deo ad ejus altare funduntur, locum suum habet
volatilibus cozli, carnes sanctorum tuorum
rum escam
etiam commondatio mortuorum. mnguinem eorum tanquam
terrx effuderunt
CAPUT II. — Quid conferat honos sepulturse. Se-
bestiis

aquam
:

in circuitu Jerusalem,etnon erat qui sepeliret

pultura corporum Christianit si fuerit negata, nihil
(Psal. lxxviii, 2, 3) ; sed magis ad exaggerandam
adimit. Sed utrum aliquid prosit anim® mortui lo-
crudelitatem eorum qui ista fecerunt,non adeorum
cus corporis sui, operosius inquirendum est. Ac
infelicitatem qui ista perpessi sunt. Quamvis enim
primum utrum intersit aliquid ad inferendam vel
haec in conspectu hominum dura et diravideanlur,
augendam miseriam posthanc vitam spiritibusho-
sed pretiosa in conspeclu Domini mors sanctorumejus
minum,si eorum corpora sepulta non fuerint, non
(Psal. cxv, 15). Proindeista omnia, id 69t, curatio
secundum opinionem utcumque vulgatam, sed po-
funens, conditio sepulturee, pompa exsequiarum,
tius secundum religionis nostrae sacras Litteras est
magis sunt vivorum solatia.qunm subaidia mortuo-
videndum. Neque enim credendum est, sicut apud
rum. Si aliquid prodest impio sepultura pretiosa,
Maronemlegitur,in8epultos anavigando atquetran-
oberitpiovilisautnulla.Praeclarasexsequiasin con-
eeundo inferno amne prohiberi quia scilicet.
epectu hominumpurpuratoilli diviti turba exhibuit
:

Nec ripas datur horrendas, nec rauca fluenta

Transportare prius, quam sedibus ossa quierunt. famulorum:sed multoclariores inconspectu Domini
(JEneid. lib. 6. vv. 327. 328). ulceroso lli pauperi ministerium pra?buitAngelorum;
i

Quis cor christianum inclinet his poeticis fabulosis-

quieumnonextuleruntinmarmoreumtumulum.sed
19-22).
quefigmentiSjCum Dominus Jesus,ut inter inimico- in Abrahae gremium sustulerunt (Luc. xvi,
1
hoc loco, referat : qui tatneninfra
Sic Mss. At editi
Rident heec illi, contra quos defendendam suscepi-

cum Mss. habent, et tamen ferat. mus Civitatem Dei verumtamen sepulturae curam
:

* Unus e Vatieanis Mss., religiosius.

etiam eorum philosophi contempserunt;et saepeuni-
* Editiones Bad. Aui. et Er., non parva hae consuetu-

dine elaret auctoritas : reluctantibus Mss. et Lot. versi exercitus.dum pro terrenapatria morerentur,
585 DE CURA PRO MOKTUIS GERENDA, S. AUGUSTINI 596

ubi postea jacerent, vel quibus bestiis esca fierent, desunt ea quae curandis funeribus condendisque
non curaverunt ; licuitque poetis de hac re plausibi- corporibus defunctorum adhiberi solent, non effi-

liter dicere, ciunt miseros,in occultis piorum sedibus jam qui-

Coelo tegitur, qui non habet urnam (a). etos? Ac per hoc, quando ista cadaveribus Chris-
quanto minus debent de corporibus insepultisinsul- tianorum in illa magnae urbis, vel etiam aliorum
tare Christianis, quibus et ipsius carnis membro- oppidorum vastatione defuerunt, nec vivorum cul-
rumque omnium reformatio, non solum ex terra, pa est, qui non potuerunt ista praebere nec mor- ;

verum etiam ex aliorum elementorum secretissimo tuorum pcena, qui non potuerunt ista sentire (De
sinu, quo dilapsa cadavera recesserunt, intemporis Cioitate Dei, lib. 1, capp. 12 et 13). » Haec estmea
puncto reddenda et redintegranda promittitur? » de sepulturae causa atque ratione sententia. Quam
CAPUT III. —
5. Funeris et sepulturge cura quare propterea ex alio libro meo in istum transtuli.quia
laudabilis. « Nec ideo tamen contemnenda et abji- facilius hoc a me recenseri potuit, quam idipsum
cienda sunt corpora defunctorum, maximeque jus- alio modo eloquendum fuit.

torum ao fideliuro, quibus tanquam organis et va- CAPUT IV. — 6. Sepulturae locus mortuo non per
sis ad omnia bona opera sancte usus est spiritus '. se, sed per occasionem prodest, dum admonet ut ore-
Si enim paterna vestis et annulus, ao si quid hu- tur pro illo. Quod siverum
est.profecto etiam provi-
jusmodi, tanto charius est posteris.quanto erga pa- bus sepeliendis corporibua apud memorias sancto-
rentes major affectus nullo modo ipsa spernenda
;
rum locus, bonae atfeotionis humanae est erga fu-

sunt corpora, quge utique multo familiarius atque nera suorum : quoniam si nonnulla religio est ut
conjunctius, quam quaelibet indumenta gestamus. sepeliantur, non quando ubi se-
poteat nulla esse
Haec enimnonad ornamentum veladjutorium,quod peliantur attenditur. Sed cum talia vivorum solatia
adhibetur extrinsecus.sed ad ipsam naturam homi- requiruntur,quibus eorumpius in suos animus ap-
nis pertinent.Unde et antiquorum justorum funera pareat.non video quae sunt adjumenta mortuorum,
officiosa pietate curata sunt,et exsequiae celebratae, nisi ad hoc ut dum recolunt ubi sint posita eorum

et sepultura provisa : ipsique cum viverent, de se- quos diligunt corpora,eisdem sanctis illostanquam
peliendis, vel etiam transferendis suis corporibus patronis susceptos apud Dominum adjuvandos
filiis mandaverunt [Gen. xxm, xxv, 9, 10, et xlvu» orando oommendent. Quod quidem facere possent,
30), Et Tobias 2 sepeliendo mortuos Deum prome- etiamsi talibus locis eos humare non possent. Sed
ruisse, teste angelo commendatur (Tob. n, 9, etxu, non ob aliud vel Memoriee vel Monumentadicuntur

12). Ip8e quoque Dominus die tertio resurrecturus ea quae insignita ' flunt sepulcra mortuorum, nisi

religiosae mulieris bonum opua praedicat.praedican- quia eos qui viventium oculismorte subtracti sunt,
dumque commendat, quod unguentum pretiosum ne oblivione etiam cordibus subtrahantur,in memo-
super membra ejus effuderit, atque hoc ad eum se- riam revocant,et admonendo faciunt cogitari: nam
peliendum fecerit (Matth. xxvi, 7-13) : et laudabili- et Memoriae nomen id apertissime ostendit, et Mo-

ter commemorantur in Evangelio, qui corpus ejus numentum eo quod

moneat mentem, id est, ad-
de cruce acceptum, diligenter atque honorifice te- moneat, nuncupatur Propter quod et Graaci
.

gendum sepeliendumque cnrarunt (Joan. xix, 38). (jivr^eTov vocant, quod nos Memoriam seu Monu-

Verum istae auctoritates non hoc admonent, quod mentum appellamus quoniam lingua eorum me-
;

cadaveribus sensus sed ad Dei provi-

insit ullus ;
moriaipsaquameminimus u.vr;[i.r dicitur.Cumitaque l j

dentiam (cui placent etiam talia pietatis oflicia) recolit animus ubi sepultum sit charissimi corpus,et

corpora quoque mortuorum pertinere significant, occurrit locus nomine martyris venerabilis, eidem
propter lidem resurrectionis astruendom.Ubi et illud martyri aniniamdilectam commendatrecordantiset
salubriter discitur, quanta possit esse remuneratio precantis affectus.Quicum defunctis a fidelibuscha-
pro eleemosynis.quas viventibus et sentientibusex- rissimis exhibetur, eum prodesse non dubiumestiis
hibemus.si neque hoc apud Deum perit.quod exani- qui cum in corpore viverent, talia sibi post hanc vi-
mishominum membrisofflciidiligentiasquepersolvi- tam prodesssemeruerunt.Verumetsialiquanecessi-
tur. Suntquidem et alia quae sancti Patriarchae de tas vel humari corpora, vel intalibus locis humari
corporibus suis vel condendis vel transferendis pro- nulla data facultate permittat,non sunt praetermit-
phetico spiritu dicta intelligi voluerunt (Gen. xlvii, tenda? supplicationes pro spiritibus mortuorum :

30, et l, 24) ; non autem hic locus est ut ea pertrac- quas faciendas pro omnibusinchristianaetcatholica
temus, cum
eufflciant ista quas diximus. Sed si ea societate defunctis etiam tacitis nominibus eorum
quae sustentandis viventibus sunt necessaria, sicut sub generali commerr.oratione suscepit Ecclesia; ut
victus et amictus.quamvis cum gravi afllictione de- quibusad istadesunt parentes,aut fllii, autquicum-
sint,non frangunt in bonis perferendi tolerandique que cognati vel amici, ab una eis exhibeantur pia
virtutem, neceradicantexanimopietatem, sed exer- matre communi. Si autem deessent istae supplicatio-
citatam 3 faciunt fecundiorem quanto magis cum ;
nes,quae iiunt recta fide ac pietate pro mortuis, puto
quod nihil prodesset spiritibuseorum quamlibetin
1Sic Mss. At editi, sa?ictus usus est Spiritus.
* 1n antiiini» Mss.. Tobis:
locis sanctis exanima corpora ponerentur.
8 Editi, excitatnm.
Melius Mss., exercitatam ; et 9ic in CAPUT V. — 7. Locus per occasionem quantum
libro priiuo de Civitate Dei.
(a) Lucanus,iu lib.7,v.816,<le occisis Pharsalicapugna. 1
Plerique Mss., insigniter. Alii quidam, insignite.
 — ;:

897 LTBER UNUS. S&8

prosit. Cum ergo fidells mater fidolis filii defuncti fuisso permissum, nisi ut discerent Christiani, in
corpus desideravit in basilica martyris poni, si qui- confitendo Christum.dum contemnunt hanc vitam,
dem credidit ejusanimam meritis martyrisadjuvari; multo magis contemnere sepulturam. Hoc enim
hoc quod ita quaedam fuit,- et
credidit, Bupplicatio quod ingenti saevitiadecorporibus martyrnm factum
haec profuit, si quid profuit. Et quod ad idem sepul- est, si eis quidquam noceret, quo minus beate re- *

crum recurrit animo.et filium precibusmagismagis- quicscerent eornm victoriosissimi spiritus, non uti-
que commendat adjuvat defuncti spiritum, non
; que fieri sincretur. Re ipsa ergo declaratum est,
mortui corporis locus, scd ex loci memoria vivus ma- non idpo dixisse Dominum, Nolite limere eos qui cor-
tris affectue. Simul enim et quis et cui commenda- pus occidunt, et postca non habent quid faciant (Luc.
tus ' sit.non utique infructuosereligiosam mentem xii, i), quod non esset permissurus aliquid eos fa-

precantis attingit. Nam et orantes de membris sui cere de suorum corporibus mortuorum sed quo- 2
:

corporis faciunt quod supplirantibus congruit, cum niam quidquid facere permissi essent, nihil quo
genua figunt, cum extendunt manus, vel etiam pro- minueretur christiana defunctorum felicitas fieret,
sternuntur solo, et si quid aliud visibiliter faciunt nihil inde ad sensum post mortem viventium per-
quamvis eorum invisibilis voluntas et cordis intcntio veniret nihil ad detrimentum saltem ipsorum cor-
;

Deo nota sit,nec ille indigeathis indicii», ut huma- porum, quo ruinus integra resurgerent, pertineret.
nus ei pandatur animus sed hinc magis se ipsum : CAPUT VII. — 9. Cura sepulturx ex naturali af-
excitathomoad orandumgemendumquehumiliusat- fectu ercja corpus. Et humani cordis
tamen ex illo

que ferventius. Et nescio quomodo, cum hi motus affectu,quo nemo unquamcarnem suam odiohabet
corporis fieri nisi motu animi praecedente non pos- (Ephes. v, 29), cognoscant homincs aliquid post
si

sint, eisdem rursus exterius visibiliter factis, ille in- mortem suam suis corporibus defuturum s quod in ,

terior invisibilis qui eos fecit augetur : ac per hoc sua cujusque gente vel patria poscit solemnitas 6e-
cordis afToctup, qui ut fierent ista praecessit, quia pulturae, contristantur ut homines; et quod ad eos
facta sunt crescit. Verumtamen si eo modo quisque post mortem non pertinet, ante mortem suis cor-
teneatur, vel etiam lmembris
;
getur, ut haeo de suis poribus timent : ita ut inventatur in Regnorum li-
facere nequeat, non ideo non orat interior homo, et bris Deus per prophetam minari alteri prophetae,
ante oculos Dei in secretissimocubili, ubi compun- qui ejus transgressus est verbum, quod non infer-
gitur, sternitur. Ita etiam cum plurimum intersit ubi retur cadaver ejus in sepulcrum patrum ejus. Quae
ponat corpus mortui sui, qui pro spiritu ejus Deo Scriptura sic habet : llgcc dicit Dominus, Quoniam
supplicat, quia et praccedens affectus looum elegit tnobediens fuisti ori Domini, et non custodisti manda-

sanctum.et illic corporeposilo recordatus locus san- tum quod Dominus Deus tuus, et rever-
prsecepit tibi
ctus eum qui praecesserat renovat et auget affectum sus es, et comedisti panem, et bibisti aquam in loco in
tamen etiamsi non poscit, ubi religiosus animus 2 quo prascepit tibi ne comederes panem, neque biberes
elegit, humare quem diligit, nullo modo debet aquam, non inferetur cadaver tuum in sepulcrum pa-
a supplicationibus necessariis in ejus commenda- trum tuorum 'III Reg. xm, 21 et 22). Quanti haec
tionecessare.Ubicumqueenim jaceat vel non jaceat pcena pendenda sit,si secundum Evangelium cogite-
defuncti caro, spiritui requies acquirenda est : qui mus, ubi post corpus occisum nihil metuendum esse
cum inde exiret, secum abstulit sersum, quo inter- didicimus ne membraexanima patiantur, nec pcona
esse possit quomodo quisque sit, sive in bonis, sive dicenda est. Si autem humanum erga suam carnem
in malis : nec ab ea carne exspectat adjuvari vitam consideremus affectum, potuit inde te.rreri vel con-
suam, cui praebebat ipse vitam, quam detraxit ex- tristari vivus,quod sensurus non erat mortuus et :

cedens, et redditurus est rediens ;

quoniam non caro haec erat pcena, quoniam dolebat animus id de suo
spiritui, sed spiritus carni etiam ipsius resurrec- corpore futurum, quamvis cum fieret non doleret.
tionis meritum comparat, utrum ad pcenam, an ad Hactenus ©nira voluit Dominus servum suum ple-
gloriam reviviscat. clere, qui non sua contumacia 6preverat preece-
CAPUTVL 8.Corporamartyrum exusta,et cineres ptum ejusimplere,sed aliena decipientefallacia obe-
Rhodano Legimus in Ecclesiastica Historia,
inspersi. dire se credidit, quando non obedivit. Neque enim
quam graece 9cripsit Eusebius, etin latinam linguam putandum est ita fuisse interemptum morsu bestiae,
vertit Ruffinus, martyrum corpora in Gallia canibus ut ad supplicium tartareum ejus deinde anima rape-
s
exposita,canumque reliquiasatqueossamortuorum retur quandoquidem ipsum ejus corpus idem leo
:

usque ad extremam consumptionem ignibus concre- qui occiderat custodivit, jumento etiam quo veheba-
mata eosderaque cineres fluvio Rhodano, ne quid
; tur illa-so, et simul cum illa immani fera intrepida
ad memoriam qualemcumquerelinqueretur, inspcr- praesentiaad sui domini funus aestante. Quo mirabili
sos(a).Quod non ob aliud credendum est divinitus signoapparethominem Deicoercitum potiustempo-

1 Bad. Am. Er., commendandus. continuos sub dio jacuisse narrat Euaebius, lib. 5, cap. 1,
Sic Mss. Editi vero, amicus.
1 posteaque cremata et in Rbodanuui projecta.
3 Unus e Vaticanis Mss., carniumque. Caeteri codices • In quibus.lam Mss., beati.
mani.scripti et excusi, canumque retiquia» id est, reli- ;
s Aliqnot probae notae Mss., martyrum.

ctas a cauibus. 8 Sic Mss. At Lov., suis corpo)*ibus defunctis deesse.

(a) Horuin Lugdunensium martyrum rorpora sex dies Am. et Er., suorumque defunctorum deesse.
599 DE CURA PRO MORTUIS GERENDA, S. AUGUSTINI 600
raliterusque ad mortem, quam punitum esse post here aliquid, sicut eadem testatur historia, crude-
mortem. De qua re Apostolus, cum propter quasdam lium custodum vigiliae permittebant {Euseb. Hist.
offensascommemorassetinfirmitatesmortesquemul- Eccl. lib. 5, cap. 1). Ita cum illos qui occisi fuerant,
torum Si enim nos ipsos, inquit, judicaremus, a Do-
: in dilaceratione membrorum suorum, in conflagra-
mino non judicaremur. Cum judicamur autem, a Do- tione ossium,in dispersione cinerum,miseria nulla
mino corripimur, ne cum mundo damnemur (I Cor. xi, contingeret; istos tamen qui nihil eorum sepelire
31 el 32). Eum sane ipse qui deceperat in monumento poterant, magna misericordia cruciabat; quia in
proprio satis honorifice sepelivit, seque sepeliendum nullo modo sentientibus ipsi quodam modo sen-
'

juxta ossa ejus curavit : ita sperans parci posse quo- tiebant, et ubi jam illorum nulla erat passio, erat
que ossibus suis.cum venirettempus quandosecun- istorum misera compassio.
dum illius hominis Dei prophetiam Josias rexJuda CAPUT IX. — 11. Officium sepulturae cur laudatum
inillaterra multorumeruitossamortuorum.eisdem- in Scripturis. Secundum istam quam dixi miseram
que ossibus sacrilega altaria, quae sculptilibus cons- compassionem laudantur illi, et a rege David benedi-
tituta fuerant, funestavit. Peperoit quippe illi monu- cuntur,quiSaulisetJonathaeossibusaridissepulturae
mentoubi jacebat Propheta, qui ante annos amplius misericordiam praestiterunt (II Reg. n, 5). Quae tan-
qnam trecentosipsapraedixerat;etpropteripsumnec dem misericordia praestatur nihil sentientibus? An
illiusqui eum seduxerat, sepulturaviolaest(III Reg. fortehoc revocandum est ad illam opinionem, quod
xiii, 24-32, et IV Reg. xxm, 16-18). Affectu namque infernum 2 fluvium insepulti non poteranttransmeare
illo, quo nemo unquam carnem suam 'odio habet, (jEneid. lib. 6, vv. 327, 328;? Absit hoc a fide chris-
providerat cadaveri suo,qui occiderat mendacio ani- tiana : alioquin pessime actum est cum tanta mar-
mam suam. Ex hoc igiturquod carnem suam quis- tyrum multitudine, quorum non potuerunt corpora
quenaturaliter diligit,et pcena fuit addiscere non
illi sepeliri, et fallaciter eis Veritas dixit, Nolite timere
eum futurum in sepulcro patrum suorum et huic ; non habent quid fa-
eos qui corpus occidunt, et postea
cura prospicere, ut parceretur ossibus suis, si juxta ciant ; tantamalafacerepotuerunt, quibusim-
sieis
eum jaceret, cujus sepulcrum nemo violaret. pedirenturadlocaexoptatatransire.Sedquiahocsine
CAPUT VIII. — 10. Martyres sepulturx curam con- ulladubitalione falsissimumest, necaliquidobestfi-
tempserunt.Hunc affectum martyres Christi pro veri- delibus negata eorum corporibus sepultura, necali-
tatecertantesvicerunt nec mirum quia contempse-
: quid si exhibeatur infidelibus prodest:curergo illi qui
runt quod non fuerant peracta morte Rensuri, qui Saulem et filium ejus sepelierunt, misericordiam fe-
non potuerunteis, quos viventessentiebant, crucia- cissedicuntur.etob hocaregepiobenedicuntur; nisi
tibus vinoi. Poterat utique Deus, qui leonem Pro- quia bene afficiuntur corda miserantium, quando ea
phetae corpus, quod ipse occiderat, ulterius non per- dolent in mortuorum corporibus alienis, quae illo af-
misit attingere, et fecit de peremptore custodem ;
fectu, quo nemo unquam carnem suam odio habet,
poterat, inquam,a suorum interfeotis corporibus ca- noluntfieripostmortemsuamcorporibussuisjetquod
ne3 quibusfuerantprojecta prohibere poterat ;
et ip- sibi exhiberi volunt quando sensuri non sunt, aliis
Borumhominuminnumerabilibusmodisterreresaevi- non sentientibus curant exhibere dum ipsi sentiunt?
tiam, ne cadavera incendere, ne cineres dispergere —
CAPUT X. 12. Mortui quidam apparent, ut sibi se-
auderent sed hoc quoque experimentum mul-
: pultura prxbeatur : quomodo hsec visa contingant. Nar-
tiplioi varietati tentationum deesse non debuit, ne J
rantur visaquaedam, quae huic disputationi non ne-
fortitudoconfessionis,quaeimmanitatipersecutionis gligendam videantur inferre quaestionem. Feruntur
pro corporis salute non cederet, pro sepulcri ho- quippe mortui nonnulli vel in somnis, vel alio quo-
nore trepidaret postremo, ne fides resurrectionis
; cumquemodoapparuisseviTentibusatquoubieorum
consumptionem corporum formidaret Debuerunt er- corpora jacerent inhumata nescientibus, locisque
go et ista permitti, ut etiam post haec tanti horro- monstratis admonuisse ut sibi sepultura quae defue-
a
ris exemplamartyres in Christi confessioneferven- rat praeberetur. Haec si falsa esse responderimus,
tes, hujus quoque testes fierent veritatis, in qua di- contra quorumdam scripta fidelium, et contra eo-
diccrant, eos a quibus suacorpora interficerentur, rum sensusquitalia sibi accidisse confirmant, impu-
posteanihilhaberequodfacerent:quoniamquidquid denter venire videbimur. Sed respondendum est,
mortuis corporibus facerent, utique nihil facerent, non ideo putandum esse morluos ista sentiro, quia
quando in carne omni vita carcnte, nec aliquid sen- haec dicere vel indicare vel petere videntur in som-
tire posset qui inde migravit, nec aliquid inde per- nis. Nam et viventes apparent same viventibus dor-
dere qui creavit. Sed inter haec quae fiebant de cor- mientibus, dum se ipsi nesciant 3 apparere (a) et ;

poribus occisorum, cum martyres ea non metuentes ab eis haec quae somniaverint audiunt dicentibus,
magnafortitudinepaterenturjtamenapud fratreslu- quod eos in somnis agentes aliquid vel loquentes vi-
ctus ingens erat,quod nulladabaturpotestas sancto- derint. Si ergo me potest aliquis in somnis videre,
rum funeribus justa persolvere, nec occulte subtra- sibi aliquid quod factum est indicantem, vel etiam
1
Editi, miseria cruciabai ; quia nulio modo illis sen-
tientibus, etc. ruinus bene et dissentientibu3 Mss.
;
1
Bad. Am. et.Er., experimentum multiplicium tenta- 2 Sola fere editio Lov., inferni.
tiouum deesse. s Er. Lugd. Veu. Lov., nesciunt. M.
1 Sic
Mss. At editi, honoris. (a) Vid. «era ones 322 et 323.
 601 LIBER UNUS. 002

quod futurum praenuntiantem;cum id ego pror-

est chirographum, quod pater non receperat, quando
8U9 ignorem.et omnino non curem,non solum quid est persoluta pecunia.Hic itaque putatur anima ho-
ille somniel.sed utrum dormiento me vigilet,an vi- minis curam gessisse pro filio, et ad eum venisse
gilante me dormiat.an uno eodemque tempore vigi- dormientem,utdocensquod ignorabat,amagnaeum
lemus ambo sive dormiamus,quando illesomnium molestia liberaret. Sed eodern ipso ferme tempore
videt in quo me videt : quid niirum si nescientes quoid audivimus.itein nobisapud Mediolanum con-
mortui necistasentiontes.tamen aviventibus viden- stitutis, Carthaginis rhetor Eulogius, qui meus in
tur in somnis, et aliquid dicunt, quod evigilantes eadem arte discipulus fuit, sicut mihi ipse,postea-
verum essecognoscant? Angelicisigitur operationi- quam in Africam remeavimus,retulit,cum rhetori-
bus fieri crediderim, sivo permittatur desuper,sive cosCiceronislibrosdiscipuliBSuistraderet.recensens
jubeatur.utaliquiddicere de sepelicndis corporibus Jectionem quam postridie fuerat traditurus.quem-
suis videantur in somnis, cum id penitus nesciant dam locum offendit obsourum quonon intellecto, :

quorum illa sunt corpora.Id autem aliquando utili- vix potuit dormire sollicitus qua nocte somnianti
;

ter fit, vivorum qualecumque solatium, ad

sive ad ego illi quodnonintelligebat exposui imo non ego, :

quospertinentillimortui, quorum apparent imagi-
nes somniantibus; sive ut hisadmonitionibus generi
humano sepulturae commendetur humanitas quae
licet defunctisnon opituletur,culpanda tamen irre-
sedjimago mea,ne9ciento me.et tam longe trans mare
aliquid aliud sive agente, sive somniante, et nihil
: de illius curis omninocurante. Quomodo fiantista,
ne9cio sed quomodolibet fiont, cur non eodem
;

ligiositate negligitur. Aliquando autem fallacibus modo fieri credimus, ut in somnis quisque videat
visis homines • in magnos mittuntur orrores.quos mortuum.quomodo iit ut videatetvivum? ambobus
talia perpeti juatum est. Velut si quisquam videat utique nescientibus, neque curantibus quis vel ubi
in somnis,quod vEneas vidisse apud inferos poetica vel quando eorum imagines somniet.
falsitate narratur et ei cujuspiam non sepulti ap-
: GAPUT XII. — Visum Cur-
14. Visa phrenelicorum.
pareat imago, loquaturque talia, qualia fertur illi mx curialis. Similia sunt autem somniis nonnulla
locutus fuisse Palinurus (sEneid.lib. 6,v. 337-383) ;
etiam visa vigilantium,quiturbatoshabent sensus,
et cum corpus ejus inveniat, ubi
evigilaverit, ibi sicutphrenetici,velquocumquefurentesmodo: nam
jacere inhumatum cum somniaret audivit,admoni- et ipsi loquuntur secum quasivere praesentibus lo-
tus et rogatus utBepeliret inventum et quia id ve- ; quantur,ettamcum absentibusqunm cum praesenti-
rum esse comperlt, credatideo mortuos sepeliri,ut bus, quorum imagines cernunt, sive vivorum^sive
eorum animaeadloca transeant,unde insepultorum mortuorum.Sed quemadmodum ii qui vivunt,ab eis
animas inferna prohiberi lege somniavit nonne : ee videri,etcum eissecolloquinesciunt;nequeenim
ista credens s plurimum a tramite veritatis exor-
, revera ipsi adsunt,autipsi sermocinantur. sed tur-
bitat? batis sensibushominestaliavisaimaginariapatiun-
CAPUT XI. — 13. Visorum in somnis exempla duo. tur : eo modo et ii quiex hacvita migrarunt,sic af-
Pater dcfunctus apparet filio.Augusliniisipse in vivis fectis hominibus videntur quasi prajsentes.cum eint
agens apparet in somnis Eulogio rhetori,et locum Cice- absentes.et utrum aliquis eos imaginaliter videat,
ronis exponit.Sicautem infirmitas humana sese ha- omnino nescientes.
bet.ut cum in somnis quisque viderit mortuum,ip- 15. Huic rei simile est etiam illud,cum homines
eius animam sevidere arbitretur; cumautem vivum altiusquam si dormirent,subtrahunturcorporis sen-
Bimiliter somniaverit,non ejus animam.neque cor- sibus,et occupantur talibus visis.Et hisenim appa-
pus,sed hominis similitudinem sibi apparuissenon rent imagines vivorum atque mortuorum sedcum ;

dubitet quasinon possint et mortuorum hominum

: fuerintsensibus redditi, quoscumquemortuosvidis-
eodem modonescientium.non animaj.sed simililu- se dixerint.verecum eis fuisse creduntur:nec atten-
dines apparere dormientibus. Procerto 3
, cum Me- dunt.qui haec audiunt,similiter ab eis absentium at-
diolaniessemus,audivimus quodcumdebitum repe- que nescientium quorumdam etiam imagines visas
teretur a quodam.defuncti patris cautione prolata, esse vivorum.Homo quidam Curma nomine 2 ,muni-
quod filio jam fuerat persolutum,
nesciente apatre cipiiTulliensis.quod Hipponi proximumest,curialis
constristari homo gravissime ccepit, atque mirari pauper, vixillius loci duumviralitius (a) et simpli-
quod ei pater moriens nondixerit quiddeberet.cum citer rusticanus.cum aegrotaret.ablatus asensibus 3 ,

fecisaet etiam testamentum.Tunc

nimis axio ap- ei

paruit idem paterejus in somnis.etubi esset recau-

tum quo ; illacautiovacuatafuerat.indicavit.Quoin-
ventojuvenis atquemonstrato.non solum falsi debiti
calumniam propulsavit,sed etiampaternum
1
Octo Mss,, Nam el ipsi loquuntur ssepe cum vere prx-
sentibus,loquuntur etiam cum absentibus quasi cum prx-
sentibus qvorum imogines cernunt.
8 Bad. et Lov., de turna Curina nomine.El infra con-
recepit
stanter hnbtni, Uurma. At Mse. ubique fere, Curma qui- :

bus hac iu re con^entiunt Am.et Er.; ied editiones etiam

1
Bad. Am. et Er.. hi homines. istae duae post. Homo quvtam, addunt de turma quod :

* Bad. Am. Er. etVoticani duo Msa. ,nonne ita credens abest a Mks. videturqne irrepsisse e margine, iu qua
3 Duo Mss., Porro certe. Septem alii, Porro ; omisso, forte fuerat annotatum, « De Curma. »
certe. s Sic potiares Mss At editi, ablatis sensibus.
* Bad. Am.
et Lov., repositum </uor/.Melius Er. etMss., (n) D«uwj;'ra/i7jusiderosonatquod duumviralis.hocest
recautum quo id est scripLum quo illa cautio revocata,
; qui daumviratum gessit.Duumviri magistratus munici-
sive ut hic dicitur, vacuata fuerat. pales appellabantur, quod duo essent, ait Brissonius.
603 DE CURA PRO MORTUIS GERENDA, S. AUGUSTINI 604

pene mortuusjacuitaliquot diebus tenuissimus : fla- sensipsenarraret,attestantibushonestiscivibussuis,

tus in naribus,qui manu admota utcumque sentie- et de mirabili ejus aegritudine,utjacuerit pene mor-
batur et erat exiguum viventis indicium ', sepeliri tuus per dies plurimog,et de illo alio Curma fabro
utexanimemnonsinebat.Nullosartusmovebat.nulla ferrario,quod commemoravi superius,et de his om-
sumebat alimenta; nihil oculis.nihilullo alio sensu nibus quae cum
mihi diceret, etiarntunc ab illo se
corporis qualibet impacta molestia sentiebat. Vide- aud"sserecolebant atque firmabant. Quamobrem sic-
bat tamen multavelut in somnis, quae tandem ali- ut vidit baptismum suum, et me
ipsum, et Hippo-
quando post dies plurimosquasi evigilans,visa nar- nem, et basilicam, et baptisterium. non in rebus
ravit. Ac primum, mox ut aperuit oculos : At ali- quibusdam similitudinibus rerum ita
ipsis,sed in ;

quis, inquit, ad domum Curmae fabri ferrarii, et quosdam vivos.eisdem nescientibus vivis
et alios :

videat quid ibi agatur. Quo cum itum esset.inven- CAPUT XIII. —
Mortuorum animx non intersunt
tus est mortuus eo momento, quo iste fuerat sen- rebus viventium. Cur non ergo ita et illos mortuos,
Bibus redditus, et pene a morte revixerat.Tunc in- eisdem nescientibus mortuis ?
tentis qui aderant.illum exhiberijussumesse quan- 16.Cur nonista operationes angelicas credimus 1
,

do ipse dimissus est, indicavit ; seque illic unde per dispensationem providentiae Dei bene utentis et
redierat dixit audisse.quod non Curma curialis,sed bonis et malis,secundum inscrutabilem alitudinem
Curma faber ferrarius ad locailla mortuorum prae- judiciorum suorum ? sive instruantur hinc men-
ceptus fuisset adduci. In illis ergo visis, tan.juam tes mortalium, sive fallantur.sive consolentur,sive
somniis suis, inter eos 2 defunctos, quos videbat terreantur : sicutunicuiquevelpraebendaestmiseri-
pro meritorum diversitate tractari, agnovit etiam cordia.vel irroganda vindicta, ab illo cui misericor-
nonnullos quos noverat vivos. Ipsos autem vere s diam judicium non inaniter cantat Ecclesia
et
forsitan credidissem, si non inter illa quasi som- (Psal. c, i). Ut volet accipiat quisque quod dicam.
nia sua vidisset etiam qui nunc usquequosdam Si rebus viventium interessent animae mortuorum,
adhuc vivunt.elericosvidelicetaliquos regionissuee, et ipsae nos, quando eas videmus, alloquerentur
a quorumibi presbytero audivil.ut apud Hipponem in somnis ut de aliis taceam, me ipsum pia ma-
;

baptizaretur a me.quod et factum esse dicebat.Vi- ter nullanocte dissereret,quffi terra mariqueeecuta
derat itaque in illa visione presbyterum, clericos, est ut mecum viveret. Absit enim ut facta sit vita
me ipsum, nondum scilicet mortuos.in qua postea feliciore crudelis, usque adeo ut quando aliquid
vidit et mortuos. Gur non etiam illos 6icut nos vi- angit cor meum, nec tristem fllium consoletur,
disse credatur, utrosque scilicet absentes atque quem dilexit unice,quem nunquam voluit moestum
nescientes ; ac per hoc non ipsos.sed similitudines videre. Sed profecto quod sacer Psalmus personat
eorum, sicut etiam locorum ? Nam et fundum vidit verum est Quoniam pater meus et matermea dere-
:

ubi erat ille cum clericis presbyter, et Hipponem liquerunt me,Dominus autem assupsit me Psal.^wi,
ubi a me quasibaptizatus est : in quibuslocis pro- 10). Si ergo dereliquerunt nos parentes nostri,quo-
fecto non erat.quandoillicsibiessevidebantur.Nam modo nostris curis et rebus intersunt? Si autem
quid ibiageretureo tempore,nesciebat quod pro- : parentes non intersunt, qui sunt alii mortuorum
cul dubio sciret, si vere ibi esset. Visa sunt igitur qui noverint quid agamus,quidve patiamur ?Isaias
ista,quaenon praesentantur * in ipsis rebus ut sunt propheta dicit : Tu es enim paier noster; quia Abra-
sed in quibus<: irn rerum imaginibus adumbrantur ham nescivit nos, et lsrael non cognovit nos (Isai.

Denique post multa quae vidit, etiam paradisum lxiii, 16). Si tanti Patriarchas quid erga populum
se introductum esse narravit, dictumque sibi esse, ex his procreatum ageretur ignoraverunt, quibus
cum inde dimitteretur rediturusad suos: Vade,ba- Deo credentibus populus ipse de illorumstirpe pro-
ptizare, si via esse in isto loco beatorum.Deindeut missus est quomodo mortui vivorum rebus atque
;

a me baptizaretur admonitus, jam factum esse re- actibus cognoscendis adjuvandisque miscentur?
spondit.Cui rursus illequi cum eoloquebatur:Vade, Qomodo dicimus consultum, qui obie-
eis fuisse
inquit,vere baptizare ; nam illud in visione vidisti. antequam venirent mala quae illorum obitum cou-
Post ista convaluit,perrexit Hipponem. Pascha jam secuta sunt, si et post mortem sentiunt qua^cum-
propinquabat,dedit nomen interaliosCompetentes, queinvita9humana3calamitate'oontingunt? An forte
pariter cum plurimis incognitus nobis ; nec illam nos errando hos putamus quietos,
ista dicimus, et
mihi visionem,nec cuiquamnostrorum indicarecu- quos inqnieta vita vivorum sollicitat ?Quid est ergo
ravit. Baptizatus est,peractis diebus sanctis remea- quod piissimo regi Josiae pro magno beneficio promi-
yit ad propria. Biennio vel amplius transacto, ei-ro sit Deus.quod esset ante moriturus.nevideret mala

cunctahaeccognovi:primoperquemdammeum ejus- quae ventura illi loco et populo minabatur ? Quae Dei
que amicum in convivio meo, dum quaedam talia verba ista sunt : Hsec dicit Dominus Deus Israel :

loquereuur:deinde institi ac feci ut haec mihi prae- Verba mea qux audisti, et veritus es a facie mea cum
audisti,qux locutus sum de isto loco,et qui commoran-
1Lov., indicium quod illum sepeliri.Eipunx\m\is,quod
illutn,i\nod superfluo additum est.nec repentur iu M f s.
* Editi, fuit inter eos. Abest, fuit, a pluribns Mss.
3 lu editis, vere
mortuos. Redundat voi, mortuos, nec 1
Unus e Vaticanis Mss., credimus fieri per dispensa-
est in Mss. tiouem.
* Sic Mss. At editi, prsestantur. 1 Unus e Yaticanis Mes., in vita hamana calamitaies.
 ;

605 LIBEK UNUS. 606

tur ineo, ul descralur et in maledicto sit; ct amscidisti judicatcuicunctasubjectasunt.Nisienim essentAn-
vestimenta tua, et flevisti in conspectu meo, et ego au- gcli qui possent interesse et vivorum et mortuorum
divi, dixit Dominus sabaotk non sic, ecce ego appo-
: locis.nondixisset Dominus iesus:Conti<jit aulemmo-
nam ie adpatres tuos, etapponeris cum pace et non ;
ri inopem illum,rt auferriab Angelis in sinum Abrahx
vidcbunt oculitui omnia mala quae e<jo induco* in locum (Luc. xvi, 22-29). Nunc ergo hic.nunc ibi essepotue-
hunc, el qui commorantur in eo (IV Reg. xxn, 18-20). runt, qui hinc illucquem Deus voluit abstulerunt.
Territus iste Dei comminationibus fleverat, e[ sua Possunt etiam spiritus mortuorum aliqua quae hic
vestimentaeonsciderat et Mtoranium malorumfutu-
;
aguntur quae necessarium est eos nosse,et quos ne-
rorum dc properatura morte securus, quod ita re- cessarium est ea nosse non solum praeterita vel 1
,

quieturus esset in pace, ut iila omnia non vidercl. praescntia, verum etiam futuraSpiritu Dci revelante
Ibiergo sunt spiritus defunctorum, ubi non vident cognoscere sieut non omnes homines.sed Prophetas
:

quaecumque aguntur aut eveniunt in ista vita homi- dum hic viverent cognoscebant, nec ipsi omnia, sed
nibus. Quomodoergo vident tumulos suos,autcor- quae illis esse revelanda Dei providentia judicabat.
pora sua, utrum abjecta jaceant, an sepulta ? Quo- Mitti quoquead vivos aliquos exmortuis,sicut e con-
modo intersunt miseriae vivorum, cura vel sua ij si trario Paulusex vivisin paradisum raptusest.divina
mala patiantur, si talia merita contraxerunt ; vel in Scriptura testatur (II Cor. xn, 2). Nam Samuel pro-
pace requiescant, sicut huic Josiae promissum est, pheta defunctus vivo Saiili etiam regi futura praedi-
ubi mala ulla nec paticndo nec compatiendo susti- xit (I Reg. xxvm, 7-19) : quamvis nonnulli non ip-
neant, liberati ab omnibus malis quae patiendo et sum fuisse qui potuisset magicis artibus evocari,sed
compatiendo, cum hic viverent, sustinebant? aliquern spiritum tam malis operibus congruentem
CAPUT XIV. — 17. Objectio advcrsus superiora. illius existimcnt similitudinem figurasse (a) : cum
Dixerit aliquis : Si nulla est
mortuis cura de vivis, liber Ecclesiasticus, quem Jesus filius Sirach scrip-
quomodoille divesquiapud inferostorquebatur, ro- sisse traditur,et propter eloquii nonnullam simili-
gabatAbrahampatrem.utraitteretLazarumadquin- tudinem Salominis pronuntiatur (b), contineat in
que fratres suos nondum mortuos, et ageret cum eis laude patrum, quod Samuel etiam mortuus prophe-
ne venirentetipsi in eumdem tormentorumlocum? taverit (Eccli. xlvi, 23). Sed si huic libro ex Hebraeo-
Sednumquidquiahocilledivesdixit.ideo quid fra- rum(quiain eorum non est) canone contradicitur
tres agerent vel quid paterentur illo tempore.scivit ? quid de Moyse dicturi suraus, qui certe etin Deu-
Ita fuit curade vivis, quamvisquid agerent omnino teronomio mortuus (Deut. xxxiv,5),et in Evangelio
nesciret: quernadmodum est nobis cura de mortuis, cum Elia, qui mortuus non est, legitur apparuisse
quamvisquidagantutiquenesciamus. Nam si nihil viventibus (Matth xvn, 3)
de mortuis curaremus,non utique pro illis Deo sup-
CAPUT XVI. —
19. Martyres adesse nonnullis ad-
plicaremus. Denique Abraham nec Lazarum misit,et
juvandis.Quomodo martyres adsinl periclitantibus,ne-
Moysen 2 ac Prophetashiceos habererespondit,quos gat se posse definire.Emc etilla solvitur quaestio.quo-
audiredeberent,utadilla8uppIicianonvenirent.Ubi modo martyres dantur oranti-
ipsis beneficiis quae
rursus occurritquomodo quid hicageretur Abrahara
bus,indicant se interesse rebus humanis,sinesciunt
pater ipse nesciebat,ubi sciebat esse Moysen et Pro-
mortui quin agant vivi Non enim solis beneficiorum
phetas, id est, libros eorum, quibus hominesobe- hominum
effectibus, verum etiam ipsis aspectibus
diendo tormenta inferna 3 evitarent: ubi deniqueuo-
confessorera apparuisseFelicem.cujus inquilinatum
verat divitem illura in deliciis, pauperem vero Laxa- pie diligis 2
, cum a Barbaris Nola oppugnarelur,au-
rum in laboribus doloribusque vixisse. Nam et hoc divimus,non incertis rumoribus,sed testibus certis.
illi ait :
Memcnto, fili, quiapercepisti bona in vita tua, Verum ista divinitus exhibentur, longe aliter quam
Lauirus autem mala. Sciebat ergo haec, quae utique
sese habet usitatus ordo singuliocreaturarum gene-
apud vivos.non apud mortuos gesta fuerant. Verum ribus attribulus.Non enim quia in vinum aqua.cum
non cum agerentur in vivis, sed eis mortuis potuit voluit Dominus,repente conversa est (Joan. n, 9), ideo
Lazaro indicante cognoscere, ne falsum sit quod ait non debemus, quid aqua valeat in elementorum or-
propheta, Abraham nescivtt nos. dine proprio, ab istius divini operis raritate vel po-
GAPUT XV. — 18. Mortui quomodo sciantquid hic tius singularitate discernere nec quoniam Lazarus :

apator. Proindefatendumestnescirequidemmortuos resurrexit(W.xi,44),ideo mortuus omnis quandovult

quid hic agatur, sed dum hic agitur postea vero au- :
surgit.aut eo modo exanimis a vivente, quomodo a
dire ab eis qui hinc ad eos moriendo pergunt non ; vigilantedormiensexcitatur.Aliisunthumanarumli-
quidem omnia,sed quaesinuntur indicare,qui sinun- mitesrerum,aliadivinarumsignavirtutum;aliasunt
tur etiam ista meminisse etquae illos, quibus haec
;

indicant, oportet audire. Possunt et ab Angelis,qui

rebus quae aguntur hic, praesto sunt, audire aliquid
Sic praestautiores Mss. At editi, et quse necessarium
1

mortui, quod unumquemque illorum audire debere est eos non nosse.
2 Lov., apparuisse felicem civibus vel inquilinis j/ie a
se dilectis: miuus bene et reluctantibus editis aliis et
1
Sola fere editio Lov., inducam. plerisque Mss.
9 Sicjuxta Bad. Am. Er. et plerosque ruaDuscriptos. [a\ Vid. su|ira, lib. 2 ad SimpMcianum, quaest. 4.
(nec Lazarum misit, sed Moysen.) (b) II Retract. cap. 4 et de Doctriua Chmtiana,
;
lib.
3 Sola editic
Lov., infemt. 3, cap. 9, n. 13.
607 DE CURA PRO MORTUIS GERENDA, S. AUGUSTINl LIBER UNUS. 608

quee naturaliter, alia quae mirabiliter fiuat:quamvis ritum suum vehementer instante, cum ille nollet,
et naturae Deus adsit naturanon
utsit, et miraculis quoniam idnunquam permiserat feminis ; Vade.in-
desit. Non igitur ideo putandum est vivorum re- quit, dic uxori tu33,videbit me nocte proxima.sed in
bus quoslibet interesse posse defunctos, quoniam somnis. Et factum est monuitqueillam quidquid : fi-

quibusdam sanandis vel adjuvandis martyres ad- delem conjugatam monerioportebat.Quae cum evigi-
sunt : sed ideo potius intelligendum est quod per lassct,talemse vidissehominem Dei virosuo,qualem
divinam potentiam martyres vivorum rebus inter- ille eum noverat, et quid ab illo audierit, indicavit.
sunt, quoniam defuncti per naturam propriam vi- Qui hoc ab eis comperit, retulit mihi, vir gravis et
vorum rebus interesse non possunt. dignissimus credi. Sed si illum sanctum
nobilis, et

20.Quanquam ista quaestio vires intelligentiae meae

vincit,quemadmodumopitulentur martyresiis quos
per eos certum est adjuvari utrum ipsi per se ipsos
;
mooachum ipsevidissem, quia, sicut fertur,patien-
tissimeinterrogabaturetsapientissimerespondebat,
quaesissem ab eo quod adistam pertinetquaestionem,

adsint uno tetupore tam diversis locis,et tanta inter utrum ipse ad illam feminam venisset in somnis, id
se longinquitatediscretis.sive ubi sunt eorum memo- est.spiritusejusin effigiecorporissui,sicutnosipsos

riae, sive praeter suas memorias ubicumque adesse in effigie corporis nostri somniamus; an ipso aliud
sentiuntur: an ipsis in loco suis meritis congruo ab agente, vel, si dormiebat, aliud somniante.sive per
omni mortalium conversatione remotis.et tamen ge- angelum, sive quocumque alio modo in mulieris
neraliterorantibusproindigentiissupplicantum(sic- somnio talis facta sit visio;atque id futurum.ut ipse
ut nos oramus pro mortuis, quibus utique non prae- promitteret,prophetiee Spiritu revelantepraesciveril.
sentamur, nec ubi sint vel quid agant scimus), Deus Si enim ipse interfuit somnianti, mirabili gratiauti-
omnipotens qui est ubique praesens, nec concretus que id potuit, non natura:et Dei munere.non propria
nobis, nec remetna a nobis, exaudiens martyrum facultate. Si autem ipso aliud agente, sive dor-
preces,per angelica rainisteria usquequaqun diffusa miente et visis aliis occupato, cum mulier vidit in
praebeat hominibus ista solatia,quibus in hujus vitae somnis ;
profecto tale aliquid factum est,quale illud
miseria judicat esse praebenda ; et suorum merita estquod in Actibus Apostolorum legimus,ubiDomi-
martyrum ubi vult, quando vult, quomado vult,ma- nus JesusloquiturAnaniae de Saulo,etindicateiquod
ximeque per eorum memoria9, quoniam hoc novit Saulus vidit ad se venientem Ananiam.cum hocAna-
expedire nobis ad eedificandum fidemChristi,pro cu- nias ipsenesciret (Act. ix, 10-15). Quodlibet horum
jus illi confessione sunt passi, mirabili atque ineffa- mihi responderet ille homo Dei, et de martyribus ab
bili potestale ac bonitate commendet. Res hsec altior illo pergerem quaerere, utrum ipsi adsintin somnis,
est quam ut a me possit attingi, et abstrusior quam velquocumquealio modo videntibuseosinquafigura
ut a me valeat perscrutari et ideo quid horum duo-
:
voluerint et maxime quando ab eis se torqueri dsB-
;

rum sit, an vero fortassiautrumque sit.ut aliquando monesinhominibusconfitentur.etroganteos utpar-

istafiantperipsamprsesentiammartyrum,aliquando eant sibi an ista fiant Dei nutu per angelicas pote-
:

perAngelos suscipientes personam martyrum.defi- states,in honorem commendationemque sanctorum

nire non audeo; mallem a scientibus ista perquirere.
Neque enim nemoestqui haBc sciat,non quisibiscire
videatur etnesciat:donaenim Dei sunt, hisalia.et
lis alia largieiu.s, secundum Apostolum, qui dicit
unicuique dari manifestationem Spiritus ad utilita-
tem Aliiquidem, inqu it, datur per Spirituum sermo
:
sapientiss; aliisermo scientiae secundum eumdem Spi-
ritum alteri autern fides in eodem Spiritu ; alteri do-
;
nulio curationumin uno Spiritu aliioperationes vir-
;
tulum; alii prophetia; alii dijudicatio spirituum ; alii
genera linguarum ; ulii interpretatio sermonum. Om-
ad utilitatemhominum,illisinsummaquietepositis,
et ad alia longe meliora visa vacantibus seorsum a
il-
nobis, orantibusque pro nobis.Nam Mediolani apud
sanctos Protasium et Gervasium martyres,expreaso
nomine, sicut defunctorum quoseodem modo com-
memorabant.adhucvivumdeamonesepiscopum con-
fitebantur Ambrosium, atque ut sibi pasceret obse-
aliud agente, atque hoc cum ageretur
crabant, illo
omnino nesciente. An vero aliquando per ipsam
praesentiammartyrumfiant,istaaliquando perAnge-
lorum et utrum possint,vel quibus signis possint a
;

nia autem haec operatur unus atque idem Spiritus,divi- nobis duo ista discerni ; au ea sentire ac dijudicare
dempropriaunicuiqueprout vult (l Cor. xu, 7-11). donum per DeiSpiri-
non valeat, nisiquihabetillud
Horum omnium spiritualium donorum.quaa comme- tum dividentem propria unicuique proutvult:disse-
moravit Apostolus, cuicumque data est dijudicatio
reretmihi,utarbitror,ipse Joannes haec omnia, sirut
spirituum, ipse scit ista siout scienda sunt.
vellem ; ut aut eo docente discerem,et ea qu« audi-
CAPUT XVII. — 21. De Joanne monacho. Talem rem vera et certa esse cognoscerem aut ego crede- ;

fuisse credendum est illum Joannem monachum, rem quae nescirem, illo dicente quee sciret. Quod si
quem do belli civilis eventu raajorTheodosiusconsu- mihi forsitan de sanctaScriptura responderet ac dice-
luit imoerator : habebat quippe etiam prophetiam. rel, Altiora te nc quxsieris, et fortiora te ne scrutatus
Neque enim singulos singula munerum istorum.sod fueris ; sed qu& prsecepit tibi Dominus,illa cogitasem-
etiam pluraunum habereposse nonambigo.Joannes per (Eccli. m, 22) ; id etiam gratanter acciperem.
ergoiFtc.quadammulierereligiosissimaimpatientcr Non enim parvus est fructus, si aliqua obscura et in-
eumviderecupiente,atque uthocimpetraretperma- erta,quaccomprehenderenonvalemuB, clarum eal-
609 ADMONITIO IN WBRUM DE PATIENTIA. 610
tem certumque sit nobis non esae quaBrenda et ; non credunt, quanto magis debent faoere qui cre-
quod unusquisque vult discere, putans prodesse si dunt,ut corpori mortuo, sed tumen resurrecturo et
sciat, discat non obesse si nesciat. in aeternitatem mansuro impensum ejusmodi offi-

GAPUT XVIII. — 22. Obsequia solet/inia defuncto- cium, sit etiam quodammodo ejusdem fidei testi-
rum, allaris, orationum et eleemosynarum sacrificia. monium ? Quod vero quisque apud memorias mar-
Sepulturx officium. Quae cum ita sint, non existune- tyrum sepelitur, ho^ tantum mihi videtur prodesse
mus ad mortuos, pro quibuscuram gerimus,perve- defuncto, ut commendans eum etiam martyrum pa-
nire, nisiquod pro ois sive altaris, sive orationum, trocinio, affectus pro illo supplicationis augea-
Biveeleemosynarum sacriliciis solemniter supplica- tur.
mus: quamvisnonproquibusliuntoinnibusprosint,
sed iistantumquibusdumvivuntcomparatur ul pro- 23. Habes ad ea quae a me putasti esse quaerenda,
sint. Sed quia non discernimus qui sint,oportet ea qualem potui reddere responsionem meam quae si :

proregeneratisomnibus facere,utnulluseorum prae- ultra quam satis est prolixaest,da veniam id enim ;

termittatur.ad quos haec benelicia possint et debeant factum estamore diutius loquendi tecum. Hunc ergo
pervenire.Meliusenim supereruntistaeisquibusnec librum quemadmodum acceperit venerabilisUilectio
obsunt nec prosunt, quam eis deerunt quibus pro- tua, peto rescriptis tuis novcrim, quem tibi perlutor
sunt.Uiligentius tamen facit hsec quisquo pro neces- ejus faciet sine dubio gratiorem, frater scilicet et
sariis suis,quo pro illo flant similiter a suis.Gorpori compresbyter noster Gandidianus,quem per tuaslit-
autem humendo quidquid impenditur.non est prae- terascognitum totocordesuscepi.invitusquedimisi.
sidium oalutis.sed humanitatis oflicium, secundum Multum enim nos in charitate Ghristi sua praesentia
alTectum quonemo unquam carnem suamodiohabet consolatus est, et,quod fatendum est, ejus instantia
(Epkes. v, 29). Unde oportet ut quam potest pro carne tibi parui.Nam cor meum tanta distendunt, ut nisi

proximi curam gerat, cum ille inde recesserit qui ipso assidue commonente me non sinerer oblivisci,
gerebat '.Et sihaec faciuntquicarnisresurrectionem profecto interrogationi tuae mea responsio detuisset.
1
Sic Mss. vero, regabat.

ADMONITIO 1N LIBHUM DE PATIENTIA.

Suum Erusmus de opusculi hujus auctore judicium tulit in haec verba ,4ugustini non esse phrasis ar-
:

guit, conyruens cum ea quam habent libellisuperiores. Porro libelli superiores in Erasmiana editione sunt,
de Gontinentia, de Substantia dilectionis, de Fide rerum invisibilium, etc, quos ipse libellos perinde ob
phrasim rejiciendos et Hugoni Victorino tribuendos censuit.Stilus quidem hujus opusculi idem est fatemur,
ac libri de Gontinentia, et sententite ac loca ptissim sunt quam simillima. At certe praBdictum de Gontinen-
tia librum, cui opusculum de Patientia apud Erasmurn proxime subjungitur, Augustini esse demonstra-
tur supra, in admonitione praefixa eidem libro, col. 347-348. Quod ibi observamus, librum de Continentia
sermonem quemdam esse, id etiam juvat annotarede subriequente opusculo, sub cujus initium Augusti-
nus ita loquitur, cap. 1 Nunc itaque humana patientia, quam capere possumtis et habere debemus, cujusmodi
:

sit quantum patitur brevitas praesentis sermonis expedium. Et infra, cap. 3 Intuenmur ergo charissimi,
:

etc. Hinc intelligitur quare ejusmodi opuscula in eos quos habemus Retractationum libros non retule-
rit Augustinus, qui videlicet aliud Retractationum opus ad recensendos Sermones suos et Epistolas me-
ditabatur. Qua de re in epistola 224 ad Quodvultdeum, n. 2, scribit: Duo volumina jam absolveram, re-
tractatis omnibus libris meis, etc. Restabant epislolx, deinde traciatus populares, quas Grgeci homitias vocant.
Verum opusculum utrumque de Continentia et de Patientia memorat Augustinus, suurnque esse agnoscit
in epistola 231, n. 7, ad Darium. Hoc maxime testimonium Augustini ipsius prohibet ne in dubiis opus-
culis numeremus subsequentem librum, in cujus stilo nos revera non parum movebat genus orationis,
quae desinit plerumque ac studiose admodum terminatur simili verborum sono. Exemplo sit illud ex ca-
pite 12, ubi cum Adam Job ita comparatur: Cautior fuit iste in doloribus, quarn ille in nemnribus : ille
victus est in deliciis, iste vicit in pamis ; consensit ille oblectumentis, non cessit iste tormentis.
Gaeterum hic liber doctrinam Augustini germanam refert, nihilque penitus habet aut contrarium aut
minus ei consentanenm. In capite 13, Donatista? sibi ipsis mortem atferentes tacito orum nomine re-
prehenduntur quo loco si quidem non respondetur ad Raziae exemplum, quod ex libro Machabaeorum
:

secundo proferre illi cceperunt anno V20, conjectare hinc licet habitum esse sermonem ante id tempus.
Postea etiam in capite 15, ubi contra divinae gratiae adversarios disputatur, parcitur adhuc Pelagiano-
rum nomini quos quidem ab anno 418 solet Augustinus palam et nominatim arguere.
;

In capite 26, haesitare quosdam intelligimus, quia dicitur laudanda schismatici patientia, qui non ex
charitate, sed ex timore gehennae patitur, ne Chrislum neget, atque ha?c putatur ipsi nonnihil profutura,
ut tolerabilior sit ejus damnatio. Sed hoc profecto nequaquam alienum est ab Augustino, qui de ipso in-
fideli Fabritio in lib. 4 contra Julianum, cap. 3, dicit: Minus emm Fabritius quam Catilina punietur, non
quia iste bonus, sed quia illc magis malus, el minus impius quam Catitina Fabrilius, non veras virtutes ha~
bcnio, sed a veris virtutibus non plurimum deviando. Et lib. de Spiritu et Littera, cap. 2T, explicans locum
Apostoli ad Romanos, cap. 2, f 14 Si autem inquit, hi qui naturaliter qux legissunt faciunt, nondum sunt
:

habendi in numero eorum quos Christi justificat gratia, zed in eorum potius quorum eliam impiorum, nec
Deum verum veraciter justeque colentium, quxdam tamen facUi vel legimus, vel novimus, vel audimus. qux
secundum justitix regulam non solum vituperare non possumus, verum etiam merito recteque laudamus : quan-
(juam si discutiatur quo fine fxant, vix inveniuntur qux justitix debitum laudem defensionemve mereantur, eto.
 S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE PATIENTIA
LIBER UNUS W.

Principio distinguit Augustinus patientiam veram a falsa. Hortatur deinde ad eam qute vera est, per quam pro
aeterna vita et ex Dei amore uiala sufferuntur, patientiam ainplectendam. Docet postremo hanc patientiae virtu-
tem, nou liberi arbitrii viribus, sed diviuae gratiae adjutorio tribuendam esse.

CAPUT PRlMUM. — 1. Patientia Dei qualis. Virius tur *. Bona vero aeterna et magna non
perdunt,dum
animi quoePatientia dicitur.tam magnumDeidonum malis temporalibus brevibusque non cedunt quo- :

est, ut etiam ipsius qui nobis eam largitur,qua ma- niam non sunt condignx passiones hujus temporis,
los ut corrigantur exspectat, palientia praedicetur. sicut Apostolus dicit, ad Juturam gloriam quae re-
Ita quamvis Deus nihil pati possit ', patientia vero velabitur in nobis (Rom. vin. 18). Et iterumait:
a patiendo nomen acceperit, patientem tamen Deum Quod est temporale et leve tribulalionis nostrae, in
non modo fideliter credimus, verum etiam salubri- incredibilem modum seternum glorise pondus operatur
ter confitemur. Sed Dei patientia qualis et quanta nobis *(ll Cor. iv, 17).
sit, quem nihil patientem, nec tamen impatientem, CAPUT III. — 3. Patientia iniquorum quanta. In-
imoetiam patientissimum dicimus, verbis explicare tueamur ergo,charissimi, quanta in laboribus et do-
2
quis possit ? ineffabilis est ergo illa patientia , si- loribus homines dura sustineani, pro rebus quas
si quid hujusmodi
cut zelus ejus, sicut ira ejus, et vitiose diligunt, et quanto se his feliciores fieri pu-
est. Nam
tanquam noetra ista cogitemus, in illo
si tant, tanto infelicius concupiscunt. Quanta pro
nulla sunt. Nihil enim horum nos sine molestia falsis divitiis, quanta pro vanis honoribus, quanta
sentimus absit autem ut impassibilem Dei nalu-
: pro ludicris 3
affectionibus periculosissima et mo-
ram perpeti ullam molestiam suspicernur.Sicut au- lestissima patientissime tolerantur ! Pecuniae, glo-
tem zelat sine aliquo livore, irascitur sine aliqua cupidos videmus, ut ad desiderata
riae, lasciviae

perturbatione, miseretur sine aliquo dolore,poenitet perveniant, adeptisque non careant, soles imbres,
eum sinealicujus suae pravitatis correctione : ita est glacies, fluctus, et procellosissimas tempestates,
patiens sine ulla passione.Nunc itaque humana pa- aspera et incerta bellorum, immanium plagarum
tientia, quam capere possumus,et habere debemus, ictus, et vulnera horrenda, non inevitabili neces-
cujusmodi sit, quantum Dominus quan- tribuit, et sitate, sed culpabili voluntate perferre. Verum ha3
tum patitur brevitas prossentis sermonis expediam, licitas quodam modo videntur insaniae.
GAPUT II. —
2. Patientia recta quaenam et quam CAPUT IV. — Hsec a vanis laudalur. Namque ava-
utilis. Patientia hominis,qua3 recta est atque lauda- ritia, ambitio, luxuria, et variorum oblectamenta
vocabulo digna virtutis, ea perhibetur qua
bilis et ludorum,nisipropterillafacinu8aliquodadmittatur,
aequo animo mala toleramus, ne animo iniquo bona quod legibus prohibetur humanis,pu-
sive flagitium
deseramus 3
per quae ad meliora perveniamus.Qua-
, tanturad innocentiam pertinere imo etiam qui sine :

propter impatientes dum mala pati nolunt, non effi- fraude cujusquam, aut pro habenda vel augenda pe-
ciunt ut a malis eruantur, sed ut raala graviora pa- cunia,autpro adipiscendis vel retinendis honoribus,
tiantur.Patientes autem quimala malunt non com- aut in agone certando seu venando, seu theatricum
mittendo ferre, quam non ferendo committere, et aliquid plausibiliterexhibendo magnoslaboresdolo-
4
leviora faciunt quae per patientiam patiuntur, et resque pertulerit, parum estquod populari vanitate
pejora evadunt quibus perimpatientiam mergeren- nullis reprehensionibuscohibetur,sed insuper extol-

ADMONITIO PP. BENEDICTINOHIJM.

Liber de Patieutia recensitus est iu Mss. Gallieauis quindecim Colbertiuo, Sorbonico, Victorino, Augustinensi
;

Eremitarum majoris couventus Parisicnsis, Cistereiensi, Regio-mouteusi, Floriacensi, Vindociuensi, Pratellensi,

Michaelino, Audoeneusi, Divioueusi S. Benigni, Andegaveusi S. Albiui. MeteQdi S. Arnulphi, et codice abbatiffi
Casalis Benedicti ; in Homauis qualuor bibliothecae Vaticanae, cum quibus etiam collatae suut lectioues variautes
Belgicorum quatuor Mss. quos viderunt Lovauienses, necuon primariae editiones Er. et Lov.

Comparavimus prxterea eas omnes editiones inilio lletr. et Confess. t. I, memoratas. M.

Duodecim Mss., nihil mali pati possit.
1 1
Duo Mss., evadunt quse per irnpatientiam mererentur.
* Hic undecim Mss. adduut, no?i tamen nulla. 1 Editi, in nobis. Abest., in, a Mss., et a graeco teitu
3 Lov. cum uno tantum
Ms., nec animo iniquo bona Apostoli.
de.sideramus : miuus bene. * Vaticaui duo Mss., lubricis.
4 Lov.,
quam qum. Abest, quam, ab editis aliii et Mss.
(a) Scriptus forte ante anuum 418,
613 DE PATIENTIA, S. AUGUSTINI LIBEK UNUS. GIl

litur laudibus :Quoniam laudatur, sicul scriptumest, In veslra palientia possidebitit animas veslra (Luc,
peccator in desideriis animx suve (Psal. ix, 3). Vis xxi, 19): non ait, villas vestras.laudcs vestras,
eniin desideriorum facit tolerantiam laborum etdo- luxurias vestras 9ed, animas vestras. Si ergo lanta
;

lorum : et nemo nisi pro eo quod delectat, sponte suffert animautpossidoat unde pereat,quantadebet
suscipit ferre quod cruciat.Sed istse.ut dixi.cupidi- suflerre ne pereat? Deinde,ut illud dicam quod cul-
tates,propter quas explendas quieis flagrant,multa pabile non est,si tanta suffertpro Balute carnis suce
dura et acerba patientissime sustinent, licitae exis- inter manus socantium sive urentium medicorum,
timantur legibusque concessas. quanta dobet sufferre pro salute ina' interfurores
CAPUT V .—k.lmmanis tolerantia Catilinx ac latro- quorumlibet inimicorum ? Cum medici, ne corpus
muw.Quid quod etiam pro apertissceleribus,non ut moriatur,per pconas corpori conaulant inimici au- ;

eapuniant,sed utperpetrent,multa hominesgravis- tem poenas et mortem corpori comminando, utani-

sirna perferunt? Nonne de quodam nobili9simo pa- ma et oorpus in gehenna occidatur impellant.
triffi parricida saeoularium litterarum loquuntur 7.Quanquam et ipsicorpori tunc providentiuscon-

auctores,quodfamem,sitim,frigu8ferrepoterat,ejus- sulatur,si temporalissalus ejus pro justitia contem-

que erat corpus patiens inediae,algoris, vigiliae, su- natur.et pcenavel mors ejus patientissime projua-
pra quam ouiquam credibile est (Sallust., Catil.cap. titia sufferatur.De corporis quippe redcmptione quae

5)? Quid de latronibus dicarn, quorum omnes'cum in fine futuraest.loquitur Apostolus,ubi ait : Et ipsi

insidiantur viatoribus, noctes perpetiuntur insom- in nobismetipsis ingemiscimus adoptionem ftliorum z ex-

nes, atque ut transeuntesexcipiant innocentes, sub spectantes redemptionem corporisnostri. Deinde sub-
qualibetcoeli asperitate nocentem animum corpus- junxit: Spe enim salvi facti sumus. Spes autem qux
que defigunt?Quidum vero eorum invicem torquere videtur, non est spes : quod enim videt quis, quid et

perhibentur, ita ut oxercitatio contra pconas nihil sperat 3 ? Si autem quod non videmus speramus, per

distet a poanis.Non enim tantum fortassis excruci- patientiam exspectamus (Rom . viii, 23-25).

antur a judice ut a dolontibus veritas inquiratur, CAPUT VIII. — Patientixususin animo et incor-
quantum asuis sociis utapalientibusnonprodatur 2
.
pore. Cum ergo torquent aliqua mala.sed non extor-

Et tamen in his omnibus mirandaest potius quam quentopera mala.non solum anima per patientiara
laudanda patientia imo nec miranda nec laudanda,
:
possidetur ; verum etiam cum per patientiam cor-

quae nulla est ; sed miranda duritia.neganda patien- pus ipsum ad tempusaffligitur velamittitur,in aeter-
tia : autem illic jure laudandum, nihil utiliter
nihil nam stbibilitatem salutemque resumitur, et ei per
imitandum 3 tantoque rectius majore supplicio di-
;
dolorem mortem inviolabilis sanitas et felix im-
et

gnum judicaveris animum,quantomagis vitiis sub- mortalitas comparatur.Unde Dominus Jesus ad pa-
dit instrumenta virtutum.Patientia comes est sapi- tientiam exhortans martyres suos,etiam ipsiuscor-
entiae, non famulaooncupiscentiae patientia amica :
poris integritatem futuram sino cujusquam, non
est bonae conscientira, non inimica innocentiee. dicam membri,sed capilliamissione,promisit./Imm
dico vobis, inquit, capillus capitis vestri non peribit
CAPUT VI. —
Patientiam veram a faba distin-
5.
(Luc. xxi, 18). Ut quoniam nerno unquam,s\cut Apo-
guit causa paliendi.Cum ergo videris quemquampa-
stolus dicit, carnem suam odio habuit (Ephes v,29).
tienter aliquid pati, noli continuo laudare patienti-
magis homo fidelis per patientiam quam per impa-
am, quam non ostendit nisi causa patiendi. Quando
tientiam pro statu suffi carnis invigilet, et futurae
illa bona est,tunc ista veraest quando illa non pol- :

incorruptionis inaestimabili lucro quantalibet ejus

luitur cupiditate, tunc a falsitate ista distinguitur.
prssentia damna compenset.
Cum vero illa tenetur in crimine, tunc hujus mul-
8. Quamvis autem patientia virtus sit animi,par-
tum erratur in riomine. Non enim sicutomnes qui
tim tamen ea utitur animus in se ipso,partim vero
sciunt sunt participes scientiae,ita omnes qui pati-
in corpore suo. In se ipso utitur patientia, quando
untur sunt participes patientiee : sed qui passioue
illaeso etintacto corpore aliquid quod non expediat
recte utuntur, hi patienti9? veritate laudantur, hi
vel non deceat.facere aut dicere quibuslibet adver-
patientiee munere coronantur.
sitatibusautfceditatibusrerumseu verborumstimu-
CAPUT —
Pro xterna salute quanta sufferre
VII. 6.
lis incitatur
4
et patienter mala omnia tolerat, ne
,

debent pii,sitanta pro temporali vita patiunturmali.

ipse mali aliquid opero vel ore committat.
Non animx tantum,sed ipsi quoque corpori consulitur CAPUT IX. — Patientia animi. Per hanc patien-
ferendo mortem et dolores. Verumtamen cumprolibi-
tiam sustinemus, otiam dum corpore sani sumus,
dinibus, vel etiam sceleribus, cum denique pro ista
quod inter hujus saeculi soandala boatitudo nostra
temporali vita ac salutemulta homineshorrenda mi-
differtur: unde dictum estquod paulo antecomme-
rabilitersufferunt ;satis nosadmonent quantasuffe- moravi, Si quod non videmus speramus, per patien-
renda sint pro bona, ut etiam postea possit esse
vita
(iamexspectamus. Ilac patientia sanctus David con-
aeterna,et sine ullo temporis termino, sine utilitatis
ullius detrimento verafelicitate secura.Dominus ait,

i Tres taDtum Mss., qui omnes. '

Editi omittunt, pro salute sua. Restituitur ex Ms.
* Sic Mss. At editi, pro<lantur. 2 in editis, filiotum Uei. Abest, Dei, a Mss.
8 Nonnulli Mss., luudandum ubi nihil utiliter imitan- » Er. Lugd. Ven. Lov., qui<i sperat? M.
dwn. » Mss., seu verborum quasi stimulis incitatur.
 615 DE PATIENTIA, S. AUGUSTINI 616
viciantis opprobria toleravit, et cum facile poseet subtractis rebus quas magni pendere homines so-
ulcisoi, nou solum non fecit, verum et alium pro lent,frangeretur, et adversus Deum loqueretur ali-
se dolentem commotumque compescuit (II Reg. xvi, quid,his amissis propter quas illud colere putabatur,
5-12); et potestatem regiam magis adhibuit prohi- Percussus est etiam omnium subita orbitate filio-
bendo, quam exercendo vindictam l Neque tunc . rum,utquossingillatim susceperat, simul perderet,
ejus corpus aliquo morbo affligebatur aut vulnere, tanquam eorum numerositas, non unde felicitasor-
sed humilitatis tempus agnoscebatur.ac ferebatur 2 naretur exstiterit,sed unde calarnitas augeretur. Ubi
voluntas Dei, propter quam patientissimo animo autem ista perpessus in Deo suo mansit immobilis,
amaritudo contumeliae bibebatur. Hanc patientiam ejus affixus est voluntati, quem non posset amittere
DominuBdocuit.quandocommotis 3 zizaniorum per- nisi propria voluntate ; et pro iis qua? perdidit eum
mixtione servis, et volentibus ea colligere, dixit qui abstulittenuit, in quo inveniret quod nunquam
respondisse patremfamilias, Sinite utraque crescere periret. Neque enim ille abstulerat qui nocendi ha-
usque ad messem xm, 30). Oportet enim pa-
(Matth. buit voluntatem.sed ille qui dederat potestatem.
tienter quod festinanter non oportet aufer-
ferri, GAPUT XII. — Job caulior Adamo. Aggressus est
ri. Hujusetipse patientiae praebuit et demonstravit inimicus et corpus, nec eaquaehomini extrinse-
exemplum, quando ante passionem corporis sui, cus inerant, sed ipsum jam hominem in qua potuit
discipulum 4 Judam priusquam ostenderet tradito- parte percussit. A capite usque ad pedes ardebant
rem,pertulit furem (Joan. xn, 6, et xm, 29) et ante ; dolores,scatebant vermes, sanies defluebat : mane-
experimentum vinculorum etcrucis et mortis,labiis bat in putri corpore animus integer, horrendosque
ejusdolosis nonnegavit osculum pacis (Matth.xxvi, cruciatus carnis contabescentis inviolata pietate et
29).Haec omnia,et si qua aliasunt quae commemo- incorrupta patientia perferebat. Aderat uxor.nec fe-
rare longumest,adeum patientias modum pertinent rebatopem aliquam viro, sed in Deum blasphemiam
quo animus non sua peccata.sed quascumque extrin- suggerebat.Non enim eam diabolus,cum etiam filios
secus mala patienter sustinet in se ipso,suo pror- abstulisset,tanquam nocendi imperitus reliquerat;
sus corporeillaeso. quae quantum esset necessariatentatori,jam in Eva
CAPUTX. — Palientia in externis incommodis. didicerat (Gen. iii, 1-6). Sed modo alterum Adam,
Utraquepalientia in Martxjribus.Patientiae majus cer- quem per mulierem caperet, non invenerat. Cautior
tamendiabolo sxviente. AUasest autempatientiae mo- fuit iste in doloribus, quam ille in nemoribus : ille

dus, quo idem ipse animus quaecumque molesta et victus est in deliciis, iste vicit in pcenis ; consensit
gravia in sui corporis pasBionibus perfert non sicut ;
illeoblectamentis.non cessit iste tormentis.Aderant
stultivel maligni homines.propteradipiscenda vana etamici.non utin malis consolarentur, sed ut ma-
vel scelera perpetranda ; sed sicut a Domino defini- lum suspicarentur. Neque enim eum qui tanta pa-
tum est,propter justitiam(Matth.v, iO).\}ttoque modo tiebatur, innocentem esse credebant, nec tacebat
sanctimartyrescertaverunt.Nametimpiorumoppro- eorum lingua quod illiusconscientia nonhabebat;
priis saturati sunt,ubi .inimus corpore intacto quas- ut inter immanes cruciatus corporis, etiam falsis
dam veluli plagas suas integer sustinet ; et in cor- animus casderetur opprobriis. At ille sustinens in
poribus vincti sunt, inclusi sunt, fame ac siti affecti carnedolores suos,in cordeerrores alienos.conjugis
sunt, torti sunt, secti sunt, dilaniati sunt, incensi corripiebat insipientiam, amicos docebat sapienti-
sunt, trucidati sunt : et pietate immobili 5
subdide- am,servabat ubique patientiam.
runt Deo mentem, cum paterentur in carne quid- CAPUT XIII. — 10. lmpatientia Donatistarum sibi

quid exquirenti crudelitati venit in mentem. manus a/Jerentimn, quando a Catholicis quxruntur.
9. Majus sane certamen est.quandonon
patientiae Hunc intueantur,qui sibi ingerunt mortem.quando
visibilis inimicus persequendo atque sasviendo urget
quffiruntur ad vitam ;etsibi auferendo prassentem,

in nefas,qui palamet aperteanon consentientevin-

abnegant et futuram.Quisiad Christum negandum,
catur ;sedipsediabolus,qui etiam per filios infideli-
velaliquidcontrajustitiamfaciendum.sicutveri mar-

tatis, tanquam pereuavasa, filios lucis insequitur,

tyres,cogerentur,omnia potius patienler ferre,quam

per se ipsum occultus impugnat, saeviendo instans mortem inferre debuerant. Quod si
sibi itnpatienter

ut contra Deum fiat aliquid vel dicatur. fugiendorum malorum causa recte fieri posset, Job
sanctus se ipse porimeret, ut tanta mala in rebus
GAPUT XI. — Patientia sancti Job. Talem illum
suis.in filiis suis.in membris suis, diabolicaecrude-
Jobsanctusexpertus est,utraque tentatione vexatus,
litatis effugeret.Non autem fecit.Absitenim ut inse
sed in utraque stabili patientiae robore et annispie-
committeret ipsevir sapiens.quod nec mulier sug-
tatis invictus. Nam prius illsso corpore cuncta qu89
gessitinsipiens.Quia et si suggessisset,merito et hic
habebatamisitjUtanimusantesuajcarniscruciatum,
illudaudisset,quodaudivitsuggerendoblasphemiam
Locuta es tanquam unaex insipientibus mulieribus.Si
1 Casaliuus Mss., exserendo vindictam. bona suscepimus de manu Domini, rnala non sustinebi-
* Sola editio Lov., referebatttr.
3 Lov., quando commonuus
de. Er. qunndo commotus.
mus (Job. i, ii, etc.) ? Et ipse quippe patientiam '

Castignntur ex Mss. perdidisset, sive blasphemando, sicut illa volucrat,

* Gallicaui septeni Mss., diabolum. VaticaDi tres dia-
bolus.
» Caaalinus Ms, pietate irnmobiiem. i
Novem Ms»., Et ipsam:
 617 LIBER UNUS. 018
sivo se interficiendo,quod nec illa ausa fucratdicoro, meorumnon eyes[Psal. xv, 2); aqnoestomnodalum
moreretur : atque esset inter illos de quibus dictum optimum, et omnc donum pcrfectum (Jacobii, 17);
est, Vx iis qui pcrdiderunt patientiam (Ercli. u, i(j). ad quem clamat ogenus et pauper,qui laudat nomen
et augeret potius quam evaderet pcenas.quis post sui ejus, ot pctendo, quajrendo, pulsando, dicit : Deus
corporis mortem.sive ad blasphemorum, sive ad ho- meus, eripe me de manu peccatoris, et de manu legem
micidarum, vel etiam plus quam parricidurum sup- prxlercuntis iniqui : quoniam tu es patientia mea,
et
pliciarapereLur.Si enim parricida eo scelcralior est Domine, spes mea a juventute mea (Psal. lxx, 4 et o).
quam quilibethomicida, quianon tantum hominem, Istiautem qui abundant.clegereadDeumdedignan-
verumetiam propinquum necat inque ipsis parri- ; tur, ne ab illo accipiant voram patientiam, de sua
cidi9, quanto propinquiorem quisque peremerit, falsa gloriantes.consilium inopis volunt confundere,
tantojudicatur immanior:sine dubio pejor est quise quoniam Dominus spesejus esl (Psal. xm, 6). Nec
occidit; quia nemo est homini se ipso propinquior. attendunt cum homines sunt,et sua),id est, humanae
Quid ergo miseri faciunt,qui cum ethic sibimet in- voluntati tantum tribuunt,in illad se incurrere quod
gestas, et postea non solum impietatis adversus scriptum est Maledictus omnis qui spem suam ponit
:

Deum.sed etiam ipsius quam in se exercuerunt cru- in homine (Jerem.xvu,5). Unde etiamai eis contingat
delitatis luant debitas poenas, insuper quaerunt et ut aliqua dura et aspera, vel ne displiceant homini-
martyrum glorias?cum etiamsi pro vero Christi tes- bus, volnegraviorapatiantur, velsibi placendo et
timonio persecutionem paterentur, ct se interfice- amando praesumptionemsuam.eademipsasuperbis-
rent, ne aliquid a persecutoribus paterentur, recte sima voluntatc sustineant; hoc est de illis dicendum
illis dicerctur,ra,'m qui perdiderunl patientiam! Quo- patientia,quoddcsapientiabeatus Jacobusapostolus
modo enim justum l
prasmium patientisc redditur, dicit : Non est ista sapicntia desursum descendens; sed
impatiens passio coronatur ? Aut quomodo in-
ei et terrena, animaiis, diabolica (Jacobi m, 15). Cur enim
nocens judicabitur, cui diotum est, Diliges proxi- non sitsuperborum falsapatientia.sicut superborum
mum iuum sicut te ipsum (Malth. xix, 19), si homi- • est falsa sapientia («)? A quo est autem vera sapien-
cidium committit in se ipso,quod committere pro- tia,ab illo est et vera patientia. Huic enim cantatille
hibetur in praximo? spiritu pauper Deo subjecta est anima mea, quoniam
:

GAPUT XIV. — 11. Patientia bonorum. Audiant ab ipso est patientia mea (Psal. lxi, 6).
ergo sancti de Scripturis sanctis praecepta patientiee: CAPUT XVI. — 13. Objectio:cur volunlatis vires non
Fili, accedens ad servituiem Dei, sta in justitia et
suffciuat ad patiendum projusiitia,sicutpro injustilia.
timore, et prxpara animam tuam ad tentationem : Sed respondent et loquuntur dicentes Si voluntas :

deprime cor tuum, etsustine; utcrescat in novissimis hominis sine ullo Dei adjutorio viribusliberiarbitrii
vita tua.Omne quod tibi supervenerit accipe,etindolore tam multa gravia et horrenda perfert, sive in animo,
sustine, et in humilitate tua patientiam habe. Quoniam sive in corpore,ut mortalis vitae hujus et peccatorum
in igne probatur anrum et argentum,homines vero re- delectatione perfruatur; cur non eodem modo eadem
ceptibiles in camino humilitaUonis (Eccli.u,i-5). Et in ipsa voluntas hominis eisdem viribus liberi arbitrii,
loco alio legitur Fili, ne deficias in disciplina Domi-
:
non ad hoc expectans se divinitusadjuvari, sed sibi
ni, neque fatigeris cum ab illo increparis.Quem enim naturali possibilitate sufficiens, quidquid laboris
ditigit Dominus, autem omnem fiiium
corripit; flagellat vel doloris ingeritur, projustitia et vita oaterna pa-
quem recipit (Prov.\u,iiet 12).Quod hic positum est, tientissimosustinet? An vero, inquiunt, idonea est
(ilium quem ?-ec>pit;hocinBupr& dicto testimonioest, iniquorum voluntas,Deo non adjuvante, ut se ipsi in
homines Hoc enim justum est, ut qui de
receptibiles. cruciatibus pro inquitale, et antequam ab aliis cru-
pristina felicitate paradisi proptercontumacem deli- cientur, oxerceant idonea est voluntas moras vitae
;

ciarum appetentiam dimissi sumus, per humilem
molestiarum patientiam recipiamur fugaces mala
faciendo, reduces mala paliendo ibi contra justi- ; ne sua facinora confitentes, jubeantur occidi; et non
tiam facientes, hic pro justitia patientes.
CAPUTXV. — 12. Patientianonvenitexliberiarbi-
trii viribus,sedex divino adjutorio.Sed vera patientia
quae hujus est nomine digna virtutis.quaerendum est
unde sumatur. Suntenim qui eam tribuant viribus
voluntatis humanse.non quas habent ex divino adju-
torio, sed quas ex libero arbitrio. Error autem iste
superbus est eorum est enim qui abundant,de qui-
:
bus dicitur in Psalmo Opprobrium eis qui abundant,
:
hujus amantium, ut Deo non adjuvante, inter atro-
:
cissimaetlonga tormentain mendacio perseverent,
est idonea justorum voluntas, nisi eis vircs desuper
suggerantur, quaslibet pcenas, vel ipsius decore ju-
stitiuo, vel oeterna3 vitoa amore porferre?
CAPUT XVII. —
14. Solutioiiniquos duritiem ex
eupiditate, pios \ortitudinem ex charilale habere. Pa-
lientix falsx sufficitvoluntashumana,nonautemverx.
Qui haec dicunt,non intelligunt et queraque iniquo-
rum tanto esse ad quaecumque mala perferenda du-
riorem, quanto in eo major est cupiditas mundi et ;

et despectio superbis (Psal. oxxn, Non ergo

4). est ista quemquejustorum tanto esse ad quoecumque mala
patienlia pauperum, quae non perit in xternum (Psal. perferenda fortiorem.quante ineoestmajorcharitas
ix, 19). lli enim pauperes ab illo eam divite
acci-
piunt, cui dicitur, Deus meus es tu, quoniam bonorum
(«) Cyprianus, in lib. de Bono patientiee « si sapien-
:

« tia illic vera non est, esse non potestet vera patien-
i Ita M88. At editi, justo.
« tia. »

Patrol. XL.
20
619 DE PATIENTIA, S. AUGUSTINl 620
Dei.Sed cupiditas mundi initiuin habet ex arbitrio non per nos, sed per eum qui dilexit nos. Deinde se-
voluntatis,progressum txjucunditate voluptatis.fir- quitur et adjungit, Cerfns sum enim,quia neque mors,
mamentum ex vinculo consuetudinis: Charilas autem neque vita,neque angeli, neque prwcipatus, neque po-
Dei diffusa estincordibusnostrti, non utique ex nobis, testates, ncque prxscntia, neque futura, neque altitudo,
sed per Spiritum sanctum qui Jatus est nobis (Rom. v, neque profundum, neque creatura alia poterit nos
5). Proinde ab illo est patientia justorum, per quem seperure a charitate Dei, quae est in Christo Jesu Do-
diffunditur charitaseorum l . Quam charitatem lau- mino nostro (Rom. vm, 35-39). Hesc est illa charitas
dans atque commendans Apostolus.intercaeteraejus Dei, quaj diffusa est in cordibus nosiris : non ex nobis,
bona dixit eam et cuncta sufferre. Charitas, inquit, sed per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Malo-
magnanima est. Et paulo post ait Omnia tolerat : rum autem concupiscentia, propter quam in eis est
(\Cor. xiii, ietl). Quanto ergo major est in sanctis falsa patientia, 7ion ex Patre, sicut dicit aposlolus
charitas Dei, tanto magis pro eo quod dilligitur, et Joannes, sed ex mundo est.

quanto major est in peccatoribus cupiditas mundi, CAPUT XIX. — 16. Si cupiditas ex mundo, quomodo
tanto magis pro eo quod concupiscitur, omnia tole- exhumana voluntate. Quod quis non sit ex mundo, ncn
rantur.Ac per hoc inde est patientia vera justorum, naturse est, sed gratix. Hic dicet aliquis : Si ex mundo
unde est in eis charitas Dei ; et inde est patientia est concupiscentia malorum, per quam fit ut mala
falsainiquorum, unde est in eis cpiditas mundi. omnia pro eo quod ab illis concupiscitur perferant,
Propter quoddicit JoannesApostolus: Solitediligere quo modo ex eorum dicitur voluntate ? Quasi vero
mundum,nec eaqux inmundo sunt. Si quis dilexerit non et ipsi ex mundo sint, cum ab eis diligitur mun-
mundum, dilectio Patris ncn est in ipso : quiaomne dus, deserto eo ' per quem iactus est mundus. Ser-
quod in mundo est, concupiscentia carnis est, et concu- viunt enim creaturx potius quam Creatori,qui est bene-
piscentia oculorum,et ambitio sxculi; qux non est ex dictus in sxcula (Rom. i, 25). Sive itaque mundi vo-
ratre, sed ex mundo est (Uoan. n, 15 et 16). Haecigi- cabulo Joannes apostolus dilectores significaverit
tur concupiscentia non est ex Patre, sed ex
quae mundi, voluntas quae ex ipsis est, utique ex mundo
mundo,quando fuerit in homine vehementior et ar- est : sive mundi nouiine ccelum
et terram et quae-
dentior, tanto fit quisque pro eo quod concupiscit, cumque universam complexus
in eissunt, hoc est,
omniummolestiarumdolorumquepatientior.Idcirco, sit creaturam, voluntas procul dubio creaturse, quae

sicut supra diximus.non est ista patientiadesursum non est Creatoris.exmuudo est.Propter quod talibus
descendens : patientia vero piorum desursum est, Dominus dicit Yosde Jcorsum estis, ego de sursum
:

descendens a Patre luminum.Itaque illa terrena est, sum : vosdehocmundoestis, ego non sum Je hoc mundo
ista ccelestis ; illa animalis, ista spiritualis; illa dia- (Joan. vni, 23). Apostolis autem dicit Si Je munJo :

bolica,ista deifica.Quoniam concupiscentia, qua fit hoc essetis,mundus quoJ suum esi diligcret. Sedne sibi
ut peccantes omnia peitinaciter patiantur,ex mundo amplius arrogarent,quam eorum mensura poscebat,
est; charitas autem, qua fit ut recte viventes omnia et hoc quod eos non esse disit ex mundo, naturae

fortiter patiantur, exDeo est.Et ideo illi falsac patien- putarent esse, non graiiab:()uui rert),inquit, Je mundo
tiae potest sine adjuturio Dei voluntas humana suffi- non estis,seJ ego elegi vos de mundo, propterea oJit vos
cere; tantadurior, quanto cupidior; et eo tolerabilius munJus (U. xv, 19). Ergo de mundo erant 2 nam :

mala sustinens, quo ipsa fit pejor : huic autem, quae ut de mundo non essent, electi sunt de mundo.
verapatientiaest,ideovoluntashumana,nisidesuper CAPUT XX. — 17. Electio gratix prxvenit cmnia
adjuta et inflammata,non sulficit, quia Spiritus san- mtrila bo)ia. Gratia Jat meiita, non meritis datur.
ctus est ignis ejus; quo nisi accensa diligat impassi- Prxvenit fuiem.lhmc autem electionem non praece-
bile bonum, ferre non potest quod patitur malum. dentium in bonis operibus meritorum, sed electio-
CAPUT XVIII. — 15. Vt charilas ex Dco, ita ex nem gratias demonstrans Apo»tolus,sic inquit Et : in

ipso patientia vera qux manat a charitale. Sicut enim hoc tempore reliqux pcr eUdionem gralix salvae fa-
divina testantur eloquia, Dcus Charitas est, et qui ma- ctx sunt. Siuuicm gratia, jam non cx operibus; alio-
net in chariiatc, in Deo manet, ct Dcus in illo manei qain gi atia jam non cst gratia Mom. xi, 5 et 6 . Haec
(I Joan. iv, 16). Quisquis ergo contendit haberi posse qua per Dei gratiam
est electio gratiai, id est, electio
Dei charitatem sinc Dei adjutorio.quid aliudconteu- homines eliguutur. Haec est, inquam, electio gratiae,
dit, nisi haberi Deum posse sine DeoPQuis autem qua omnid bona meritu pneveniuntur humana. Si
hocdicat Ghristianus, quod nullus dicere audeat in- enim ullis bouis meritis datur.jam non gratis datur,
sanus? Exsultans ergo apud Apostolum vera, pia, sed debita redditur, ac per hoc non vero nomine
fidelisque patientia, dicit ore sanctorum 2 Quis nos : gratia nuncupatur; ubi merccs, sicut idem dicit apo-
scparabita charitate Christi? Tribulalio? an augustia? stolus,7<t)H imputatur secunJumgratiam,scJsccunJum
an persecutio? an fames? an nuditas? an periculum '.'

delntum (Id. iv, Si autem ut vera sit gratia, id

i .

an gladius? sicut scriplum est, Quia propter tc mortifi- est, gratuita, nihil invenit in homine, cui merito de-

camur tota die, depulati sumus sicut ovcs victimie. Sed beatur quod bene intelligitur et in eo quod dictum
;

in his Oinnibus supcrvincimus per eum qui dclexit nos:

i docrentes eum. At M?s., deserto eo : praMe •

Editi,
1 Duo Mss., in cordibus eorum. uuum Metensem codicem, qoi babet, deserente eo.
* Caealinus Ms., patientia sancto-um dicit. *Lov.. hoh erant. Abest, non, ab Er. et a pluribus Mss5
 ; ;

621 LIBFirt UNUR. 622

est, Pro nihilo salvos farics eos (Psal. r.v, profe- jusli omnes, Quod 6um,
8) :
ita sit, quid est homo utens
cto ipsa dat merita,non meritis datur. Praavenitergo in hac vita propria voluntale, antequam eligat ot
etiam fidem, ex qna omnia bona opera incipiunt. diligat Deum.nisi injustuset impius ? Quid est, in-
Ju$tus enim, sicut scriptum est, ex fide vivit (lia- quam, homo aberrans a Creatore creatura, nisi
bac. n, 4). Porro autem gratia non solum adjuvat Creator ejus memor sit ejus (Psal. vm, 5), et eligat
justum,verumetiam justificatimpium.Etideoetiam eum gratis, et diligat gratis ? Quia ipse non potest
eum adjuvat justum, et videtur ejus meritis reddi, eligere vel diligere, nisi
prius electus dilectusque
ne* sicdesinit esse gratia; quoniam id adjuvat quod curetur, qui caecitate eligeoda non cernit, et lan-
ipsa est largita. Propter hanc itaque gratiam, qu<e guore diligenda fastidit. Sed forte quis dicat:Quo-
cuncta bona merita humana praecedit, non solum modo Deus prius eligit et diligit iniquos, ut justi-
Christus abimpiis occisusest, verum etiam pro im- ficet eos, cum scriptum sit, Odisti Domine, omnes
piis moriuus est {liom. v, 6). Et antequam morere- operantes iniquitalem (Psal. v, 7) ? Quomodo puta-
tur, non utique justos, sed justificandos elegit Apo- mus, nisi miro et ineffabili modo? Et tamen etiam
stolos, quibus ait, Eqo vos de mundo clegi. Quibus nos possumus ' cogitare, quod medicus bonus aegro-
enim dixit, De mundo non estis ; et ne putarent se tum et odit et diligit : odit enim, quia aegrotat
nunquam fuissedc mundo, mox addidlt, sed ego vos diligit, ut aegritudinem pellat.
demundo elegi : profecto ut de mundo non essent, CAPUT XXIII. —
20. Quomodo charitas verx pa-
ipsius in eos eiectionecollatum est. Quocirca si per tientix, ita cupiditas fons malse patientix. Haec pro-
suam ju6titiam, non per gratiam ejus eligerentur, pter charitatem dicta sint, sine qua in nobis non
non de mundo electi essent quoniam de mundo : potest esse vera patientia
quia in bonis
: chari-
jam non essent, si jam justi essent. Deinde prop- tas Deiest, quae toleratomnia, sicutin malis mundi
terea sunt electi, quia jam justi erant; ipsi priores cupiditas. Si haec charitas per Spiritum sanctum
jam Dominum elegerant. Quis enim potest esse est in nobis, qui datus est nobis. Unde a quo no-
justus, nisi eligendo justitiam 1 Finis autem legis bis est charitas, ab illo est patientia. Mundiautem
Christus, ad justitiam omni credenti (Id. x, 4). Qui cupiditas, quando patienter sustinet onera cujus-
factus est nobis sapientia a Deo, et justitia, et sancti- libet calamitatis, gloriatur de viribus propria? vo-
ficalio, et redemptio : ut. quemadmodum scriptum est, luntatis, tanquam de stupore morbi, non de robore
Qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. i, 30, 31). sanitatis. Insana 2
estista gloriatio non est patien- ;

Ipse est ergo nostra justitia. tiae, sed dementiae. Voluntas ista tanto videtur pa-

CAPUT XXI. — 18. tientioracerborum malorum, quanto est avidior

Gratise ct fidei dono etiam anti-
qui ante incarnationemjustificatisunt. Sine fxde nidlus
temporalium bonorum, quia inanior aeternorum.
unquamjustus /urt.Undeetantiquijustianteincarna- CAPUT XXIV. —
21- Voluntatem malam esse posse
etiam sine spiritus mali instigatione. Quod eam
tionem Verbi, in hac fide Christi, et in hac vera si
exagitat et inflammat fallacibus visis 3
et suasio-
justitia, quod est nobis Christus, justificati sunt
nibus immundis diabolicus spiritus * et maligna
hoccredentes futurum quod nos credimus factum et :

conspiratione sociatus, efficit hominis voluntatem,

ipsi gratia salvi facti per fidem,non ex se ipsis, sed
Dei dono non ex operibus, ne forte extollerentur
vel errore dementem, vel appetitu cujuslibet mun-
;

danae delectationis ardentem : quae cum videtur 5

(Ephes. u,8, 9).Bonaquippeoperaeorum non praeve-
intolerabilia mirabiliter sustinere, non tamen ideo
nerunt misericordiam Dei, sed subsecutasunt. Ipsi
etiam voluntas mala aine instigatione alterius im-
quippe audieiunt, ipsi scripserunt longe antequam
Christus venisset in carne
mundi spiritus, sicut voluntas bona sine adjutorio
: Miserebor cui misertus
ero, et misericordiam prxstabo cui misericors juero.
sancti Spiritus non potestesse. Nam esse posse vo-
E
luntatem malam etiam sine aliquo spiritu vel se-
quibus Dei verbis, tanto post aposto'.us Paulus dice-
ducente vel incitante, in ipso diabolo satis ostendi-
non volentis neque currenlis, sedmiserentis
ret, Igilur
tur, qui per nullum alium diabolum, sed propria
est Dei (Exod. xxxm, 19, et Rom. ix, 15, 16). Ipso-
voluntate factus diabolus invenitur. Voluntas ita-
rum etiam vox est longe antequam Christus venis-
uue mala sive cupiditate rapiatur, sive timore re-
set in carne Deus tneus, misericordia ejus praeveniet
:

vocetur, sive laetitia diffundatur, sive tristitia con-

me (Psal. lviii, 11). Quomodo autem possent alieni
trabatur, atque in his omnibus perturbationibus
esse a fide Christi, quorum charitate etiam nobis
animi quaecumque sunt aliis vel alio tempore 6
praenuntiatus e^t Christus ; sine cujus fide quis-
quam mortalium graviora contemnat et perferat potest et sine
nec fuit,nec est, nec esse ali- ;

quando poterit juslus? Si ergo jam justi a Christo

eligerentur A.postoli, prius illum ipsi elegissent, ut 1
Ita duo Vaticani Mss. Alii vero plerique cum editis,
justi eligi possent quia sine illo justi esse non
; non possumus.
3 Sic Mss. At editi, Insnnia.
possent. Sed non ita factum est ipse quippe illis :
3 Plures Mss., visibus. In persimili loco libri de Conti-
ait, Non vos me ego vos elegi. Unde di-
elegistis, sed nentia,cap.2. n. 3,legitur: « Quis.juis iucorde o^curren-
cit apostolus Joannes, Non quod dilexerimus Deum, tibus suggestionibus quorumque visorum... consensit. »
-<

sed quia ipse prior dilexit nos (I Joan. iv, 10).

* Aliquot Mss., immundus et diabolicus tpiritus. Et
mox Vaticani duo, et maligna conspintione sociatus.
6 Sic probae notae Mss. At editi, qusecumque videntur.
CAPUT XXII. — 19. Ante gralix electionem in- 6 Plerique Mss., vet
eo tempore.
 ;

623 DE PATIENTIA, S. AUGUSTINI LIBER UNUS. 624

alterius spiritus instinctu se ipsa seducere, et

de- est confitendo sed existimandum estfortasse tole-
;

fectu a superioribus in inferiora lapsando, quanto rabilius futurum judicium, quam si Christum
ei

jucundius «stimaverit, quod adipisci appetit, vel negando cuncta illa vitaret ut illud quod ait Apos-
:

amittere metuit, vel adeptum gaudet, vel amissum tolus, Si trudidero corpus meum ut ardeam, charita-
sibi mi- tem aulem non habeam, nihii mihi prodest (1 Cor. xm,
dolet, tanto tolerabilius pro eo ferre quod
nus est ad patiendum, quam illud ad fruendum. 3) ;
nihil prodesse intelligatur ad regnum ccelorum
Quidquidenim illudest,ex creaturaest.cujus nota obtinendum, non ad extremi judicii tolerabilius
voluptas est Quodam modo enim
1
.
familiari con- supplicium subeundum.
tactu atque connexu ad experiendam ejus suavita- CAPUT XXVII. —
24. An hxc eorum patientia sit

tem adjacet amanti creaturae amata creatura. Deidonum. Sedmerito quasri potest utrum etistapa-
CAPUT XXV. —
22. Bona voluntas non nisi ex tientiadonum Dei sit, an viribustribuendasitvolun-
Deo. Voluptas autem Greatoris.de qua scriptum est, tatishuruana3,quaquisqueabEcclesiaseparatus,non

Et torrmle voluptatis tux potabis eos (Psal. xxxv, 9),

pro errore qui eum separavit,sed pro veritate sacra-

longe alterius generis est neque enim, sicut nos,

:
menti seu verbi quae apud eum remansit, timore
creatura est. Nisi ergo amor ejus deturinde nobis, poenarum aeternarum poenas paliturtemporales. Ca-
non unde esse possit in nobis. Ac per boc volun-
est
vendumestenimne forte.si Deidonumistampatien-
tiarn dixerimus, hi quibus inest, etiam ad regnum
tas bona, qua diligitur Deus, in homine non potest
Dei pertinere credantur si autem illam donumDei
esse, nisi in quo Deus operatur et velle (Philipp. n,
:

-13). Hffic igitur voluntas bona, id est,

voluntasDeo esse negaverimus, cogamur fateri, sine adjutorio et

fideliter subdita, voluntas sanctitate superni ardoris munere Dei in voluntate hominis esse posse aliquid
accensa.voluntas quoe diligit Deum et proximum pro- boni. Neque enim hoc non esl bonum, ut credat

pter Deum ; sive amore, de quo respondet apostolus homo a:terno supplicio se esse puniendum, si nega
verit Christum, et pro ista fide qualecumque sup-
Petrus, Domine, tu scis quia amo te {Joan. xxi, 15)
plicium perferatet contemnat humanum.
sive timore, de quo dicit apostolus Paulus, in timore
25.Proindesicutnegandumnonesthocessedonum
et tremore vestram ipsorum salutem operamini
(Phi-
Spe gaudentes, Dei,itaintelligendum estalia esse Dei dona filiorum
lipp. ii, 12); sivegaudio, de quo dicit,
sivetristitia, illiusJerusalem,qu33 sursumliberaest maternostra.
in tribulatione patientes (Rom. xn, 12) ;

qualem se dicit magnam habuisse pro fratribus suis CAPUT XXVIII. — Dona filiorum hxredum et do-

(Id. ix, 2) quaecumque amara et aspera sufferat,

:
na filiornm exhseredatorum diversa. (Haec sunt enim
quodammodohaereditaria,in quibus sumus hxredes
charitas Dei est, quae omnia tolerat (I Cor. xiu, 7),
Dei, cohwredesautem Christi) alia vero quae possunt
quse non diffunditur in cordibus nostris, nisi per ;

accipereetiam tilii concubinarum, quibusJudaei car-

Spiritum sanctum qui datus est nobis (Rom. v, 5).
CAPUT XXVI. —
Piorum patienlia Dci donum. nalesetschismaticivelhaereticicomparantur.Quam-
vis enim scriptum sit, Ejice ancillam et fitium ejus,
Schismaticorum patientia pro Christo an laudanda.
Unde nequaquam dubitante pietate, sicut charitas neque enim lixrcs erit filius ancitlx cum filio meo
Isaac (Gal. iv, 26, 30, et Gen. xxi, 10) et Abrahae
sancte amantium, ita patientia pie tolerantium Dei
:

Neque enim divina Scriptura fallit aut dixerit Deus, In Isaac vocabitur tibi semen (Gen. xxi,
donum est.

fallitur, quae non solumin veteribus Libris habet hu-

12, et Rom. ix, 7 et 8) : quod sic est Apostolus
interpretatus, ut diceret, ldest,non gui carnis,
jus rei testimonia, cum Deo dicitur, Patientia mea filii

et, Ab ipso est patieniia mea hi filii Dei; scd filii promissionis deputantur in se-
tues(Psal. lxx 5) ;

(Psal. lxi, 6) ubi alius propheta dicit, accipere

; et
mine ut intelligeremus semen Abrahae secundum
Isaac propter Christum ad Dei filios pertinere, qui
nos Spiritum fortitudinis verum etiam in aposto- :

licis Litteris legitur, Quia vobis donatum est pro

sunt corpus Christi el mcmbra, id est, Ecclesia Dei

Christo, non solum ut credatis in eum, sed ui etiam una, vera, germana, catholica, tenens piam fidem ;

paliamini propter eum (Philipp. i, 29). Non ergo non eam quae per elationem vel timorem,sed eam quas
quasi de proprio faciat animum elatum quod sibi per dilectionem operatur (Galat. v, 6) tamen etiam :

iilios concubinarumquando afilio suo Isaacdimisit

1
audit esse donatum.
23. Si quis autem non habens charitatem, quae Abraham.nonnullaeis largitus est munera,ncrelin-
pertinet ad unitatem spiritus et vinculum pacis, quo querentur omni modo inanes.non ut tenerentur hae-
redes. Sic enim legimus :Z)e(n'J autem Abrahamom-
catholica Ecclesia congregata connectitur, in aliquo
schismate constitutus, ne Christum neget, patilur nem censum suum Isaac filio suo ; ctfiliis concubinarum
tribulationes, angustias, famem, nuditatem, perse- suarum dedit Abraham munera, ct dimisit eos ab Isaac
cutionem, pericula, carceres,vincula,tormenta, gla- filio suo (Gen. xxv, 5, 6). Si ergo filii sumus liberaj

dium, vel flammas, vel bestias, vel ipsam crucem Jerusalem, alia dona exha^redatorum, alia iutelliga-
timore gehennarum,et ignis oeterni ; nullo modo ista mus ho3redum.Hi enim haeredes sunt.quibusdicitur:
culpanda sunt, imo vcro et haec laudanda patientia Noncnim acccpistis spiritumservitutis itcrum timo- /';<

est. Non enim dicere poterimus, melius ei fuisse ut

Christumnegandonihileorum pateretur,quae passus 1 Editi boc et proximo loco.rf/rwrt. At Mss. constauter

liabent dimisit : juxta grsecum LXX, (ieues. cap. 25, v, 6,

1
Editi, vo!u?itas est. Veriu9 Mss., vohtptas est. kai exupesteilem autous. Hebrauiu verbum sonat, emisit.
625 ADMONITIO IN SERMONES DE SYMBOLO AD CATECHUMENOS. 626
rem ; sed accepistis spiritum adoptionis fdiorum, in tientium.nondum satiatorum:horum cvgo pauperum
quo clamamus, Abba, Pater (Rom. viii, 14-17). patientianon peribit inxternum (/>A-a/.ix,19):nonquia
CAPUT XXIX. — 2G. Patientige pauperum Christi et illic patientiaerit.ubiquod toleretur non erit; sed
merces xterna. Clamemus ergo spiritu charitatis,et non peribit, dictum est,quia infructuosanon erit.Fru-
donec veniamus ad hoereditatem in quascmper ma- ctum autem habebit fnternum, ideo non peribit in
neamus.liberali amore simus, non servili timorcpa- actcrnum. Qui enim laborat inaniter, cum eum spes
tientes^.Clamemus.quamdiu paupcres sumus.donec fefcllerit,propterquam laborabat,merito dicit,Perdi-
illa hoereditatc ditemur.Magna quippeindc pignora di tantum laborem: quisquisvero ad sui laborispro-
accepimus.quod ad nos ditandos pauper factus est missa pervcnerit, gratulans dicit, Non perdidi labo-
Christus,quoinsupernas divitiasexaltato.missusest rcm meum. Dicitur ergo labor non perisse.non quia
qui sancta desideria nostris cordibus inspiraret Spi- manet perpetuus,sed quia non est inaniter fusus.Sic
ritus sanctus.IIorum pauperum adhuc credentium, et patientiapauperumChristi,sed ditandorum haere-
nondum contemplantium adhuc ; sperantium, non- dum Christi,non peribit in eeternum non quia et il- :

dumtencntium;adhuc desiderio suspirantium,non- lic patienter terre jubebimur, sed qu,ia proiis quae
dum felicitate regnantium; adhuc esuricntium et si- hicpatienterpertulimus,aeternabeatitudineperfrue-
» In omnibus prope Mss., paiientes ,-sed iu quibusdam mur.Non dabit finem sempiternae felicitati, quid do-
sic verba interpuncta sunt non servili liyr.ore. Patieti-
:
nat temporalem patientiam voluntati : quiautrum-
tes clamemus ,etc.In editis autem cum eadem verboruni
ue munus
,
donatae
. , .
„
donatum
„. „ „,
est chantati.
„:i„»;
interpunctione legitur, Patienter, etc. <I

ADMONITIO
IN SERMONES DE SYMBOLO AD CATECHUMENOS.

Quatuor isti sermones conjunctim vulgati alias fuerunt in tomo nono.et apud veteres codices Mss. pe-
rinde atque apud excusos appellantur deSymbolo libriquatuor,tribuunturqueAugustino.Primus quidem
sermo Augustinum omnino refert non ita vero tres alii.Quippe in his tribus dicendi genus incultum et
:

abjectum,non habet satis ingenii et gravitatis,sicuti videre estin sermone secundo,ubi lcgitur, capite2:
Habemus et nos spiritualem nostrum aurigam, sanctum prophetam Eliam,qui quadrigx ignex superimpositus
tantum cucurrit, ut metas prenderet catl i.Scriplur® loca peregrinis verbis citantur interdum et explicantur
eo modo ac sensu, quem Augustino adscribere non audemus, ut in ejusdem sermonis capite 5, nn. 13
et 14.Hunc praoterea sermonem temporc persecutionis Vandalicae.demortuo jam Augustino habitum,cum
Ariani Catholicos modis omnibus tentarent, beneficiis aeque ac injuriis avocantes a fide, suspicamur ex
illisin fine verbis : Hoereticus Arianus non insultet Ecclesix. Lupus est, agnoscite : serpens esl, ejus capita
: multa
conquassate. Blanditur, sed fallit promittit, sed decipit, etc. In sermone tertio et quarto morantur
nos causae dubitandi etiam bene multae, neque leviores. Possidius in Indiculo, cap. 10, recenset de Sym-
bolo tractatus tres sed hos in superiore tomo Sermonum habes, ordine 212, 213, sqq.
:

Sub finem tomi item noni editionis per Lovanienses adornatae referuntur quatuordecim tractatus,quos
paucis exceptis dubios habemus ac subdititios.Horum quidam in Appendicem rejecti sunt, quidam vero
hic suo loco typis minutioribus impressi, ut sermo de quarta Feria, seu de Cultura agri dominici, in cu-
jus capite 3 locus Actuum, i, 18, et in capite item 6 locus Joannis, vi, 51, citantur haud satis accurale :

praeterquam quod in capite 7 persecutio Vandalica notata videtur. Sermo etiam de Cataclysmo, ubi cap.
2 dicitur, Baptismo restauralum corpus ad priorem statum primi hominis ante peccatum. Et Sermo deTem-
pore Barbarico, qui capite preesertim 4 nonnulla continet minus consentanea sacrae Bibliorum histori»,
necnon exhortationem in flne ad roborandos Catholicos contra persecutionem Arianorum. Stilus certe
horum trium ceque rudis ac demissus minimeque Augustinianus. Denique eumdem auctorem sapiunt
tum isti sermones, tum alii supra dc Symbolo tres recensiti, aliquem forte ex discipulis Augustini, cu-
jus sententias interdum, tacito S. Doctoris nomine, profert veluti illam in sermone de Cataclysmo,
:

cap. 3. Tolle verbum, etquid est aqua nhi aqua? Accedit verbum ad etementum, et fit sacramentum quae :

nimirum ducta est ex Tractatu 80 in Joannem, n. 3. Haesimus etiam aliquantum circa sermonem de
Cantico novo, nec sine aliqua cunctatione passi sumus, cum nomine Augustini,quod olim gerit, rursum
excudi. In capite 3 plures habet sententias ex sequenle paulo post sermone de utilitate Jejunii, cap. 3,
desumptas, scilicet, Si.... jumenlo insideres, quod te gesliendo vellet prgecipitare, etc, inque ejus fine con-
cionator ad baptizandos, Merces, inquit, nostra est, ut in iito sancto fonte adjuvetis nos orationibus vestris :

quod sermonis proxime subsequentis auctor non absimiliter exposcit a baptizandis, Pro nosira mercede,
in illo sacratissimo fonte pro nobis orate.
 M. AUMSfELBl AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE SYMBOLO SEKMO AD CATECHUMENOS (

a)
.

SERMONES
DE SYMBOLO. DB CATACLYSMO.
DE DISCIPLINA CHRISTIANA. DE TEMPORE BARBARICO.
DE CANTICO NOVO. DE CTILITATK JEJCNII.
DE QUARTA FERIA. DE URBIS EXCIDIO.

GAPUT PRIMUM. — 1. Symholum regula fidei. visibilia et visibilia : invisibilia, sicut sunt in ccelis
Symbolum ex Scripturis collectum est. Deus omnipo- Sedes. Dominationes, Principatus, Potestates, Ar-
lens. Parvuli exsufflantur et exorcizantur. Accipite, changeli,Angeli,si bene vixerimus,cives nostri.Fecit
filii, regulam fidei, quod Symbolum dicitur.Et cum in ccelo visibilia ; solem, lunam, stellas. Suis ani-
acceperitis,iu corde scribite.et quotidie dicite apud malibus terrestribus ornavit terram, implevit ae-
vos:antequam dormiatis,antequam procedatis,ves- rem volatilibus, terram ambulantibus et serpenti-
tro Symbolo vos munite. Symbolum nemo scribit bus.mare natantibus omnia implevit suis creatu-
:

ut legi possit sed ad recensendum,ne forte deleat

: ris propriis. Fecit et hominem ad imaginem et si-
oblivio quod tradidit diligentia,sit vobis codexves- militudinem suam in mente ibi est enim imago :

tra memoria.Quod audituri estis, hoc credituri et ; Dei ideo mens ipsa non potest comprehendi nec a
;

quod credideritis, hoc etiam lingua reddituri. Ait se ipsa, ubi est imago Dei. Ad hoc facti sumus, ut
enim Apostolus: Corde creditur ad justitiam,ore au- creaturia ceeteris dominemur sed per peccatum :

tem confessio fit ad saluiem (Rom. x, 10,). Hoc est in primo homine lapsi sumus.et in mortis haeredi-
enim Symbolum, quod recensuri estis et reddituri. tatem omnes devenimus.Facti sumus humiles mor-
lsta verba quas audistis.per divinasScripturas spar- tales, impleti sumus timoribus,erroribus hoc me- :

sa sunt : sed inde collecta et ad unum redacta, ne rito peccati cum quo meritoet reatu nasciturom-
;

tardorum hominum memoria laboraret ut omnis
homo possit dicere,possit tenere quod credit.Num-
quid enim modo soiummodo audistis quia Deus
omnipotens est ? Sed incipitis eum habere patrem,
quando nati fueritis per Ecclesiam matrem.
; nis homo (Gen. i-m). Ideo sicut vidistis hodie,sicut
nostis, et parvuli exsufflantur et exorcizantur, ut
pellatur ab eis diabolipotestas inimica.quae decepit
hominem,ut possideret homines.Non ergo creatura
Dei in infantibus exorcizatur aut exsufflatur sed :

2. Inde ergo jam accepistis,meditati estis,et me- ille sub quo sunt omnes qui cum peccato nascun-

ditati teuuistis, ut dicatis Credo in Deum Patrem

: tur est enim princeps peccatorum. Ac per hoc pro-
;

omnipotentem. Deus omnipotens est et cum sit : pter unum qui lapsus est et omnes misit in mortem,
omnipotens, mori non potest, falli non potest, missus est unus sine peccato qui omnes in se creden-
mentiri non potest et, quod ait Apostolus, negare
; tes perducat ad vitam, liberans eos a peccato.
se ipsum non potest (II Tim. n, 13). Quam multa CAPUT II.— 3. FiliumDei Dominum nostrum vere
non potest, et omnipotens est: et ideo omnipotens esse Deum et omnipolentem.Pater etFilius non diiduo,
est, quia ista non potest. Nam si mori posset, non sed unus Deus. Filius omnipotens et xqualis a Patre
esset omnipotens si mentiri, si falli, si fallere, si
; genitus. ldeocredimus et in Filium ejus,id est,Dei
inique agere, non esset omnipotens quia si hoc : Patris omnipotentis, unicum, Dominum nostrum.
in eo esset, non fuisset dignus qui esset omnipo- QuandoaudisunicumDeiFilium,agnosceDeum.Non
tens. Prorsus omnipotens Pater noster peccare non enim Filius Dei unicus posset esse non Deus.Quod
potest.Facit quidquid vult : ipsa est omnipotentia. est, hoc genuit etsi non est quem genuit.Si verus
;

Facit quidquid
bene vull, quidquid juste vult : est autem Filius, hoc est quod Pater hoc non est : s'\

quidquid autem male fit, non vult. Neino resistit quod Pater, nonestverus Filius. Mortaleset terren&s
omnipotenti, ut non quod vult faciat.Ipse fecit coo- creaturas attendite: quod est res quaeque, hoc gene-
lum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, in- rat. Nou generat homo bovem, non generat ovis

ADMOMTIO PP. BENEDICTINOUIM.

De Symbolo ad Catpchumenos Sermones emendati sunt ad Divionensem abbatiaj S. Benigui codiceui annorum
circiter 800, ad Gemmeticensem,ad mauuscriptum Ecclesiffi Laudunensis, ad manuscriptum PP. Fulieusium cce-
ad editioues Er. et Lov. Primus sernio repertus etiam est in Andegavensi ma-
uobii S. Beruardi PariiiensiB, et
nuscripto S. Albini annorum R00 tres vero alii minime.
:

Comparavimus praeterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess., t. \, memoratas. M.

(a) Alias, Lilcv primus, iu aute editis, tom. 9.
629 DE SYMBOLO, S. AUGUSTINI SERMO AD CATECHUMENOS. G30

cancm.nec canis ovem.Quidquid est quod generat, nuit omnipotentcm.non verum filium genuit. Quid
id quod est generat. Tenete ergo fortiter, firmiter, enim dicimus,fratres,si Patermajor minorem filium
fidelitor, quia hoc genuitDeus Pater, quod est ipse gcnuit?Quid enim dixi , gcnuit?IIomo enim raajor
1

omnipotens.Creaturae istoe mortales per corruptio- gcncrat (iliumminorem,verum est:sedquia scnescit

nemgenerant. Numquid sic Deus generat? Mortalis illo,crescit iste,et ad formam patris sui vel cre-
natus quod estgenerat,immortalis quod est generat: scendo pervenit.Filius Doi si 2 non crescit.quia neo
corruptibilis corruptibilem gonerat, incorruptibilis potest Dcus senoscere,perfectus natus est. Perfectus
incorruptibitem; corruptibilis corruptibiliter.incor- quidem natus,si noncrcscit,et minor non remansit;
hoc quod est,
ruptibilis incorruptibiliterrusque adeo oequalis est.Nam ut sciatis omnipotentem de omni-
ut unus unum.ideo unicum.Scitisquoniamcum vo- potente natum, ipsum audite quiVeritas est.De se
bis pronuntiarem Symbolum sic dixi, et sic credere quod dicit Veritas, hoc est verum.Quid ait Veritas ?

debetisrquia credimus in Deum Patrem omnipoten-
tem.et in Jesum Christum Filium ejus unicum.Jara
quandounicum, crede omnipotentem non enim
1
, :
Deus Pater facit quod vult,et Deus Filius non facit
quod vult.Una voluntas est Patris et Filii.quia una
natura.Necenim voluntas Filiipotest a Patris volun-
tatealiquantulumsegregari.DeusetDeus.ambounus
Deu8:omnipoten8 et omnipotens.ambo unus omni-
potens.
4.Non introducimus duos deos,quomodo quidam
introducunt.et dicunt-.DeusPateret Deus Filius,sed
major Deus Pater, minor Deus Filius.Ambo quid ?
Duo dii PErubescis dicere.erubesce credere. Domi-
nus Deus Pater dicis, et Dominus Deus Filius et
dicit ipse Filius, Netno polest duobus dominis servire
(Matth. vi, 24). In familia ipsius sic erimus,ut,quo-
modo in domo magna ubi est paterfamilias et habet
filium, dicamus et nos. Dominus major, Dominus
minor?Aversamini talem cogitationem.Si vobistalia
feceritis in corde,idola ponitis in anima una.Prorsus
repellite.Prius credite, postea intelligite.Cui autem
donatDeus.ut cum crediderit, cito intelligat Dei
donum est,nonhumanafragilitas.Tamen sinondum
intelligitis,eredite: Deus unus Pater.Deus Christus
Filius Dei.Ambo quid?Unus Deus.Et quomodo ambo
unus Deus dicitur? Quomodo ? miraris?ln Actibus
Apostolorum, Eterat, inquit, credentium anima una
et corunum (Act. iv, 32). Multae animaj erant, fides
easdem unam fecerat.Tot milia animarum erant;
amaveruntse.et multae sunt una:amaverunt Deum in
igno charitatis, et ex multitudine ad pulchritudinis
unitatemvenerunt. Sitammultas animas
mam unam charitasjqualischaritas est apud
ubinulla diversitas.sed integraaequalitas?Si inter-
ris et in hominibus potuit esse tanta charitas,ut de
tot animabus faceret unam animam;ubi semper in-
separabilis fuit Pater a Filio, Filius a Patre,potue-
runt ambo esse nisi Deus unusPSed illae
multae animaj dici potuerunt.et anima una
autem,ubi est ineffabilis et summa conjunctio,unus
Deus dici potest,non dii duo.
5.Facit quod vult Pater.facit quod vult Filius.No-
quid ait Filius,quiest Ycrltnsl Quxcumque Pater fa-
cit, hxc et Filius similiter facit (Joan. v, 49).Omni-
potcns cst Filius.omnia faciendo quae voluerit.Nam
si facit aliqua Pater quae non facit Filius.falsum di-
xit Filius: Quxcumque Pater facit,hxc et Filiutfacit
similiter. Sedquia verum dixit Filius:credite, Qu<v-
cumque Pater facit,hsrc et Filius facit similiter;et cre-
didistis in bilium omnipotentem.Quodverbum etsi
in Symbolo nondixi$tis,tamen hoc cst quod exprcs-
sistis.quando inunicuraipsum Deumcredidistis.Ha-
betaliquid Pater quod non habet Filius?Hoo Ariani
baereiici blasphcmi dicunt, non ego. Sed ego quid
dico?Si habet aliquid Pater,quod non habet Filius;
: mentitur Filius, qui dicit, Omnia quns 'Pater, mea,
sunt (/i.,xvi,15.) Multaet innumerabilia sunt testi-
monia quibus probeturquia Filius verus Dei 3 Patris
est Filius,etPater Deus verum genuit Filium Deum,
et Pater et Filius unus est Deus.
CAPUT III.— 6.F>7» Dei nativitas humana ex vir~
gine.Passiosub prxcide Pilato.Nativilas Christi seter-
na de Patre.Crucis supplicium cur electum a Christo.
;
Patientisemerces non tcmporalis in prsesenti,scd ozterna
sperelurin futuro sxculo. Sed iste Filius unicus Dei
Patris^omnipotentis videamus quid fecit propter nos,
quid passus est propter nos.Natus de Spiritu sancto
et virgineMaria.Ille Deus tantus aequalis Patri,natu8
deSpiritu sanctoet virgineMariahumilis,undesana-
retsuperbos.Exaltavit se homo,et cecidit:humiliavit
seDeuserexit.HumilitasChristiquidestlManumDeus
hominijacentiporrexit.Noscecidiraus.illedesoendit
nos jacebamus,ille se inclinavit.Prendamus et sur-
fecit ani- gamus,ut non in pcenam cadamus. Ergo inclinatio
Deum, ipsiushaec est,Natus est de Spiritu sancto et virgine
Maria.Et ipsanativitas humana, humilis et excelsa-
Unde humilis?Quia homo natus est ex. hominibus.
Unde excelsa?Quia de virgine. Virgo concepit,virgo
peperit,et post partum virgo pcrmansit.
animae, et Quid deinde?Passus sub Pontio Pilato. Pra;si-
7.
: Deus datum agebat,et judex erat ipse Pontius Pilatus,
quando passus est Christus.Judici nomine signata
sunt tempora,quando passusest,sub Pontio Pilato;
quando passus est,crucifixus, mortuus 3 et sepul- ,

lite putare ornnipotentem Patrem et non omnipoten-

tem Filium:error est, delete hoc in vobis, non bae-
reat in memoria vestra, non bibatur in fide vestra, 1
In Msb., dicitur.
• Juxta Er. Lugd. Ven. Lov f> Filius Dei non crescit
etsi fortealiquisvestrumbiberit.vomat.Omnipotens
oinisso, si. M.
est Pater, omnipotens Filius.Siomnipotensmon ge- Mss., Deus.
3
Lov., Deus Dei Patris, etc. Abest,
4 Deus, ab editis
aliis et Mss.
1 Sic Mss. Editi vero, Jamque unicum erede. B |Verbum tnortuus, hoc et proximo loco abest a Mss.
631 DE SYMBOLO, S. AUGUSTINI 632
tus. QuisPquid? pro quibus?Quis?Filius Dei unicus, virgine in plenitudinetemporis.Istam navitatem an-
Dominus noster.Quid?Crucifixus,mortuus,et sepul- tecesseramtempora. Opportunitatetemporis quan-
tus.Pro quibus?Pro impiis et peccatoribus. Magna do voluit,quando sciebat,tunc natus est: non enim
dignatio magna gratia
! Quid retribuam Domino,
! nolens natus est.Nemo nostrum quia vult nascitur,
pro omnibus qux retribuit mihi (Psal. cxv, 12;? et nemo nostrum quando vult moritunille quando
8. Natus omnia tempora,natus ante om-
est ante voluit natus est.quando voluitmortuusest;quomodo
nia saecula. Natus ante.Ante quid,ubi non est ante? voluitnatus estde virgine,quomodo voluit mortuus
Prorsus nolite cogitare aliquod tempus ante nativi- est incruce.Quidquid voluit fecit: quia sicerat bo-

tatem Christi,qua natus est de Patre de ipsa nati- : mo,ul lateret Deus,susceptor Deus,susceptus homo,
vitate loquor.quaestFiliusDei omnipotentis unicus unus Christus Deusethomo.
Dominus noster;de ipsaprius loquor.Nolitecogitare 9.De cruce ipsius quid loquar ? quid dicam ? Ex-
in hac nativitate initium temporis"; nolite cogitare tremum genus mortiselegit, nealiquod genusmor-
ullum spatium aeternitatis.quando eratPater et non tis ejus martyres formidarent.Doctrinamostenditin
erat Filius. Ex quo Pater, ex eo Filius.Et quid est, homines, exemplum patientioe demonstravitincru-
ex quo,ubi non est initiumPErgo semper Pater sine ce.Ibi opus,quia crucifixus:exemplum operis,crux;
initio,semper Filiussineinitio.Et quomodo,inquies, praamium operis,resurrectio.Ostenditnobis,in cruce
natusest,si non habet initium ? De a?terno coaeter- quid tolerare,ostenditin resurrectionequid sperare
nus.Nunquam fuitPateret non erat Filius,et tamen debeamus. Prorsus tanquam agonotheta summus
Filius a Patre est genitus.Unde datur qualiscumque dixit: Fac; et tolle ; fac opus,et accipe praemium ;

similitudo?In rebusterrenissumus,in creatura visi-
bili sumus.Det mihi similitudinem terra:non dat.
Det mihi aliquam similitudinem undarum elemen-
tunr.non habet unde. Det mihi similitudinem ali-
quod animal nec hoc potest. Animal quidem ge-
: mors ei ultra non dominabitur (Rom.xi, 9).
nerat,et quod generat,et quod generatunsed prior
est pater,et postea nascitur filius.Inveniamus coae-
vum,et credamuscoaeternum.Sipotuerimusinvenire
patrem coaevum filiosuo,etfiliumcoaevumpatrisuo;
credamus Deum Patrem coaevumFilio suo.et Deum
Filium coa?teruum Patri suo.In terro possumusin-
venire aliquem coaevum, non possumus invenire
aliquem coaeternum. Intendamus coaevum, et cre-
damus coaeternum. Intentos vos faciet forte aliquis
etdicet 1
: Quando potest inveniri pater coeevus filio
suo, autfilius coaevus patri suo? Ut generet pater,
antecedit aetate ;
ut nascatur filius, sequitur aetate
sed hic coaevus pater filio, velfilius patri, quomodo
potestesse ?Occurrat vobis ignis pater,splendor fi-
liusjecce invenimus coaevos. Ex quo ignis esse cce-
pit,continuosplendoremgignit:nec ignisantesplen-
dorem,nec splendor post ignem.Et si interrogemus,
quis quem generat, ignis splendorem,aut splendor
ignem; conlinuo vobis occurrit sensu naturali,pru-
dentiainsita mentibus vestris,omnesclamatis:Ignis
splendorem,non splendor ignem. Ecce pater inci-
piens,ecce filiussimul,necantecedens,nec sequens.
Ecce ergopaterincipiens, ecce filiussimulincipiens.
certa in agone,et coronaberis.Quod est opus? Obe-
dientia.Quod est praemium?Resurrectio sine morte.
Quare adddidi,sine morte?Quia surrexit Lazarus,et
mortuus est:resurrexit Christus, jam non moritur,
10. Scriptura dicit
Patientiam Job audistis, et /i-
nemDominividistis (Jacobiv, 11). Job quantapertu-
lerit.cumlegitur etexhorretur, expavescitur, contre
miscitur^.Et quid recepit?Dupla quam perdiderat.
Ergonehomopropter praemiatemporaliavelithabere
patientiam,et dicat sibi :Tolerem damnum, reddet
mihi Deus filios duplos; Job omnia dupla recepit,et
tot filios genuit,quod extulerat-Non ergo dupla sunt?
Prorsus dupla sunt,quiaet illi vivebant.Ne quis di-
cat,Feranlmala,et reddet mihiDeus quemadmodum
reddiditJob:utjamnonsitpatientia,sedavaritia.Nam
i si patientiamille sanctus non haberet, nec ea quae
contingebant fortiter sustineret; testimonium quod
ei Dominus reddidit,unde haberet? Animadverlisti,
ait Dominus, ad puerum meum Job? Non enimestilli
quisquam in lerris,homo sinequerela,verus Dei
similis
Quale,fratres,testimonium hic sanctusvir a
cultor.
Domino meruit?Et tamen eum sua persuasione male
mulier decipere voluit,habenset haec figuram illius
serpentis^quigsicut in paradisodecepit hominem pri-
mum factum a Deo (Gen. m, -J-6), ita etiam nunc
blaspheniam suggerendo putavitposse decipere pla-
centem hominem Deo.Quanta passus e6t, fratres !

Si ostendi vobis patrem incipientem,et filium simul Quis potest tanta pati in re sua, in domo sua, fi-
incipientem;credite Patrem non incipientem,etcum liis suis, in carne sua,in ipsa qua remanserat ten-
illo Filium nec ipsum incipientem;illum aeternum, tatrice uxore sua? Sedetiam ipsam quae remanserat,
illum C033ternum.Si profitis, intelligitis : date ope- olim auferret, nisi adjutricem sibi servasset : quia
ram proficere.Nasci habetis,sed et crescere debetis, primum hominem perEvamdebellaverat.Evam ser-
quia nemo incipit a perfecto.Dei Filio licuit nasci vaverat.Quanta ergopassus esUPerdidit omniaquoe
perfectum; quia natus est sine tempore, coaeternus habebat.domus ipsius cecidil;utinam sola! oppres-
Patri,antecedens omnia,non aetate, sed aeternitate. sit et filios.Et quiain illo patientia magnumlocum
Iste ergo natus Patri coceternus.dequageneratione
dixit prophela, Gencrationcm ejus quis enarrabif(Isai
liii, 8)?natus~de Patre sinc tempore, natus est ex
1
Sic legendum juxta Er. Lugd. et Ven., Job quanta
pertulerit, legitur et horretur, expavescitur, contreviisci-
tur. Juxta Lov., Job quanta pertuterit cum legitur, ex-
i Mss., Intcntos vos faciet. Forte aliquis dicit. horretur, expavtsciiur, contremisctur. M.
 ,

G33 SERMO AD CATECIIUMENOS. 634

tenuerat,quid rcsponderit \\\^,nud\te:Dominus <le<l /f finem Domini novimus.Quem finem Domini? Dcus,
Dominus abstulit ;sicui Domino placuit,ita (aclutn cst: Deus mcus,ut<iuidmedereUquisti (Psal.xx\,2)? Verba
silnomcn Domini bcnediclum. Abstulit quae dedit, sunt Domini pendentis in ligno.Quasi reliquitillum
numquid penit qui dedit? Abstulit quac dedit.Tun- ad praisentem felicilatem, sed non eum reliquitad

quamdiceret :Abstulitomnia,auf'erat omnia.nudum aeternam immortalitatem. Ibi est finis Domini. Te-
dimittat mc, et servct mihi se. Quid enim mihi nent Judaii,insultant Judaei.ligant Judaoi,spinis co-
deerit,si Deum habuero ?aut quid mihi aliaprosunt, ronant, sputis dehonestant, flagcllant, opprobriis

si Deum non habuero?Accessum est ad carnem,per- obruunt.ligno suspendunt,lancea fodiunt.postremo

vulnere a capite usque ad pedes sanie sepeliunt quasi relictus est. Sed quibus? Illis in-
cussus cst ;
:

vermibus scatebat et se in Deo suo im-

diffluebat, :
sultantibus.Ideoergo habetopatientiam.ut resurgas

mobilem demonstribat atque figebat.Voluit illimu- et non moriaris, id est, nunquam moriaris, sicut
lier,diaboli adjutrix,non mariti consolatrix,persua-
Christus.Sicenim legimus Christus surgensexmor- :

dere blasphemiam Quamdiu, \n(\u\i,isia- et istapa- tuis,jam non moritur (Uom. vi, 9).

IV. — 11.
:

terisl Dic aliquod vcrbum in Dominum, et morere. CaPUT Sedere ad dexteram Patris,quid
sit. Dextera Patris, bcatitudo. Ascendit in cadum :
Ergoquia humiliatus erat, exaltandus erat. Et fecit
creditc. Sedetad dexteram Patris credite. Sedere
hoc Dominus, ut ostenderet hominibus nam ipse
:
:

intelligitehabitare:quomodo dicimus dequocumque

servo suo in ccelo majora servavit.Ergohumiliatum
homine,In illa patriasedit per tres annos.Dicit illud
Job exaltavit, elatum diabolum humiliavit quia :

hunc humiliat, hunc exaltat (Psal. lxxiv, 8). Ne

et
etScriptura, sedisse quemdam in civitate tantum
tempus(lll Reg. n, 38, sec. LXX), Numquid sedit,
quis autem,fratres charissimi,quando aliquasejus-
modi patitur tribulationes.hicexspectet mercedem: et nunquam surrexit? Ideo hominum habitationes
sedcs dicuntur(a). Ubi habentur sedes, numquid
verbi gratia, si damna aliqua patiatur, ne forte eo
semper sedetur?non surgitur.non ambulatur, non
animo d\c&t, Dominus dedit, Dominus abstidit sicut ;

jacetur?et tamen sedes vocantur. Sic ergo credite

Domino placuit,ita factum est : sitnomen Domini bene-
habitare Christum in dextera Dei Patris:ibi est. Nec
dictum, ut duplum accipiat. Patientia Deum laudet,
dicatvobis cor vestrum, Quid agit ? Nolite quaerere
non avaritia.Si ea quae perdidisti,dupla quaeris reci-
quod non licet invenire : ibi e3t ; suf ficit vobis. Bea-
pere,et ideo Deum laudas ; de cupiditate laudas.non
tusest, et a beatudine, quae dexteraPatris vocatur
de charitate. Non tibi occurrat ipsius sancti viri
ipsiusbeatitudinis nomenest,dexteraPatris.Namsi
exemplum;fallis te.Quando Job omniatolerabat,du-
carnaliter acceperimus ;quia sedetad dexteram Pa-
pla non sperabat.Etin primaejus confessionequan-
ad sinistram.Numquid fas est ut sic illos
tris,ille erit
dodamna pertulit etfilios extulit,etin secundacum
componamus, Filium ad dexteraro, Patrem ad si-
jam tormenta vulnerum pateretur in carne, potest
nistram ? Ibi omnis dextera est, quia nulla ibi est
advcrti quod dico.Prioris ejus confessionisbaec ver-
miseria.
ba sunt: Dominus dedit, Dominus abstulit; sicul Do-
12.Indeventurusjudicarevivoset mortuos.Vivos,
mino placuit,ita factum est : sit nomen Domini bene-
quisuperfuerint mortuos,qui praecesserint. Potest
;

dictum. Poterat dicere : Dominus dedit, Dominus et sic intelligi Vivos, justos mortuos, injustos.
: ;

abstulit;potcst iterum dare quiabslulit,potestplura

Utrosquecnim judicat.sua cuique retribuens.Justis
revocare quam tulit.Non hoo dixit, sed, sicut Domi-
dicturus est in judicio: Venilc, bcnedicli Palris mei,
no placiut, \nqu\t, ita factum est : quia ei placet,pla-
percipitercgnum quod vobis paratum est ab initio
ceat mihijquod placuit beno Domino,non displiceat
mundi. Ad hoc vos parate, haec sperate, propterea
subdito servo quod placuit medico,non displiceat
vivite.et sic vivite, proptereacredite, propterea ba-
;

aegroto. Aliam ipsius audi confessionem Locuta es, :

ptizamini,ut possit vobis dici : Venite, benedictiPa-
inquituxori sux, tanquamunaexinsipientibusmulieH-
tris mei, percipite regnum quod vobis paratum est a
bus.Si bona percepimus de manu Domini, malaquare constitutione mundi. S\n\stv\s quid 1\te in ignem seler-
non sustinebimus(Job. i etn)? Non addidit, quod si num,qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth.xxv.
diceret.verum diceret, Potens est Dominus et meam 34, 41). Sic judicabuntur a Christo vivi et mortui.
carnem in pristinum revocare,et quod nobisabstu-
Dicta est prima sine temporenativitasChristi,dicta
lit multiplicare ne ista spe illatolerasse videretur.
est alia in plenitudinetemporis de virgine nativitas
:

Ista non istanon speravit. Sed ut nos docere-

dixit, Christi,dicta est passio Christi,dictum estjudicium
mur,non speranti Dominus pracstitit, quo nos doce- Christi. Totum dictum est, quod dicendumerat de
remur, quia Deus illi adfuit quia si et illa illi non :
Christo, Filio Dei unico, Domino nostro : sed non-
redderet,occultam coronam ejusvidere minimepo- dum perfecta estTrinitas.
teramus.EtideoquidaitScripturadivina,exhortando CAPUT V. — 13. Spiritum sanctum esse Deum. Se-
ad patientiam et spem futurorum, non mercedem quiturin Symbolo.Etin Spiritum sanctum. IstaTri-
praesentium Watientiam Job audistis,ct finem Domini nitas unus Deus, una natura, una substantia, una
vidistis.Qu&ve patientiamJob, etnon,F\nem ipsiusJob potentia, summa aequalitas, nulla divisio, nulla di-
vidistis? Fauces aperires ad dupla; diceres, Deo
gratias,sustineam,duplum recipio sicut Job. Patien-
tiam Job, finem Domini. Patientiam Job novimus, et (a) Confer serm. 2i4, n. 8, tom. 5.
 ;

635 DE SYMBOLO, S. AUGUSTINl SERMO AD CATEGHUMENOS. 636

versitas.perpet.ua charitas. Vultis nosse quod Deus propter levia. Remi3sionem peccatorum. Habetis
est Spiritussanctus ? Baptizamini, et templum ejus Symbolum perfecte in vobis, quando bHptizamini.
eritis. Apostolus dicit, Nescitis quia corpora vestra Nemodicat:Illud feci,forte non mihi dimittitur.Quid
templum in vobis est Spiritu quem habetit
sancti, fecisti ?,quantum fecisti? Dic immane aliquid quod
a Deo(l Cor. vi, 19) ? Templum habet Deus nam : commisisti^grave, horrendum, quod etiam cogitare
et Salomon rex et propheta jussus est aedificare horres quidquid vis feceris, numquid Christum oc-
:

templum Deo.Si aedificaret templum soli,aut lunae, cidisti?Nonestistofactoaliquid pejus,quia etChristo

aut stellae alicui,aut alicui angelo, nonne damnaret nihil est melius. Quantum nefas est occidere Chri-
illum Deus ? Quia ergo templum cedificavit Deo, stum? Judasi tamen eum occiderunt, et multi in
ostendit se colere Deum.Et unde aedificavit ? De li- eum posteacrediderunt.et biberuntejussanguinem:
gnis et lapidibus : quiadignatusestDeus faceresibi dimissum estillis peccatnm quod commiserunt.Cum
per servum suum domum in terra, ubi rogaretur, baptizati fueritis, tenete vitam bonam in praeceptis
ubi memoraretur l
Unde dicit beatus Stephanus
. : Dei, ut Baptismum custodiatis usque in finem. Non
Salomon xdificavit illi domum,sed Altissimus non in vobis dico quia sine peccato hicvivetis : sed sunt ve-
manufactis templis inhabitat (//e/.vn,47
et 48). Si ergo nialia, sine quibus vita ista non est. Propter omnia
corpora nostra templum est Spiritus sancti, qualis peccata Baptismus inventus est propter levia, sine ;

Deus estquiasdificavit templum Spiritui sancto?Sed quibus esse non possumus.oratio inventa.Quid habet
Deus.Si enim templum Spiritus sancti sunt corpora oratio lDimittenobisdebitanostra,sicut et nos dimit-
nostra, ille Spiritui sancto aedificavit templum, qui timus debitoribus nostris (Id. vi, 12). Semel abluimur
et corpora nostra. Attendite Apostolum dicentem, Baptismate, quotidie abluimur oratione. Sed nolite
Deus temperavit corpus, ei cui deerat majorem hono- illa committere,pro quibus necesseest ut a Christi

rem dans (l Cor. xn, 24) cum loqueretur de di- ; corpore separemini : quod absit a vobis. Illi enim
versis membris,ut non essent scissurae in corpore- quos videtis agere pcenitentiam, scelera commise-
Deus creavit corpus nostrum.Herbam Deuscreavit, runt, aut adulteria,aut aliqua facta immania : inde
corpus nostrum quis creavit ? Unde probamusquia agunt pcenitentiam. Nam si levia peccata ipsorum
herbam Deus creat? Quivestit, ipsecreat. Evange- essent.ad haec quotidiana oratio delenda sufficeret.
lium lege Si ergo fenum agri, ait, quod hodic est, et
: CAPUT VIII. —
Peccata tribus tnodis dimit-
16.
cras in clibanum mitfitur, Deus sic vestit (Matth. vi, tuntur. Ergotribusmodis dimittuntur peccatainEc-
30). Ille ergo creat,qui vestit. Et Apostolus : Stulte, clesia;in Baptismate, in oratione, in humilitate ma-
quod seminas non vivifi('atur,nisi moriatur 3
: et quod jore 1
poenitentiae : tamenDeus non dimittit peccata,
seminas,non corpus quodfuturum est seminas,sednu- nisi baptizatis. Ipsa peccata quae primum dimittit,
dum granum,ut forte tritici,aut alicujus cgeterorum non nisi baptizatis dimittit.Quando ?Quandobapti-
Deus autem illi dat corpus quomodo voluerit,et unicui- zantur.Peccata quae postea orantibusdimittuntur.et
que seminum proprium corpus (I Cor. xv. 36-38). Si pcenitentibus, quibus dimittit, baptizatis dimittit.
ergo Deus corpora nostra aedificat, si Deus membra Nam quomodo dicunt,Pa/<?/-n05/<T,qui nondum nati
nostra aedificat,et corporanostra templum suntSpi- sunt? Catechumeni quamdiu sunt, super illos sunt
ritus sancti nolite dubitare Deum esse Spiritum
; omnia peccata eorum.Si catechumeni.quantomagis
sanctum.Etnolite addere quasi tertium Deum ;quia Pagani?quanto magis haeretici ? Sed haereticis Bapti-
Pater etFilius et Spiritus sanctus unus est Deus. Bmum non mutamus. Quare ? Quia sic habent Ba-
Sic credite. ptismum.quomodo desertor habet characterem ita :

CAPUT VI. — 14. Desancta £cc/c«'a.Sequiturpost et isti habent Baptismum;habent,sedunde damnen-

Trinitatiscommendationem,sanctamEcclesiam.De- tur, non unde coronentur. Et tamen si desertor
monstratus est Deus et templum ipsius. Templum ipse correctus incipiat militare, numquid audet
enim Dei sanctum esl, ait Apostolus, quod eslis vos quisquam ei chiracterem mutare ?

(Id. m, 17). Ipsa est Ecclesia sancta, Ecclesia una, CAPUT IX. — 17. De resurrectione carnis in vitam
omnes hae-
Ecclesia vera,Ecclesia catholica, contra geternam. Credimus etiam resurrectionem carnis,
resespugnans pugnarepotest.expugnari tamennon
: quae praecessit in Christo: ut hoc etiam speretcor-
potest. Haereses omnes de illa exierunt, tanquam pus, quod praecessit in capite. Caput Ecclesiae Chri-
sarmenta inutilia de vitepra?cisa :ipsaautemmanet stus Ecclesia corpus Christi (£p/iw.v,23).Caput nos-
in radice sua,in vite sua,in charitate sua. Portae in- truni surrexit,ascendit in coelum : ubi caput,illic et
ferorum non vincent eam (Matth.xvi, 18). membra.Quomodo carnis resurrectionem ? Ne forte
CAPUT VII. —
15. Peccata etiam immania diwit- putet aliquis quomodo Lazari,ut scias non sic esse,
tunturin Baptismo ; etvenialia,in oratione dominica. additum est.In vitam ceternam.Regeneret vos Deus,
Pamitentixpublicxactio propter immania peccata,non conservet et tueatur vos Deus in se,qui est ipsa ;

vita a?terna,perducat vos Deus. Amen.

1
Aliquot Mss., tnoraretur.
* Editi, prius monatur. Abest, ptius, a Ms9. 1
Sic Mss. Editi vero, majoris.
 :

G37 DE SYMBOLO SERMU AD CATECHUMENOS. 038

Sequuntur alii tle Symbolo sermones tres, Augustinum, cui hactenus adscripti in ante editis
fuerunt, haudquaquam nobis reproesentatantes, sed oralorem genere dicendi, eruditione et inge-
nio multo inferiorem.

im SYMISOLO
SEHMO (a) AD CATECIIUMENOS.
—
CAPUT PRIMUM. 1. Sacramentacelebratacirca ejus operibus renuntiatis, vehementius in vos ejus
catechumenos. Crucis signum. Examen et scrutinium. furias provocatis.Scd non metuatmiles Christi in- :

Arma contra diabolum, Symbolumet Crux. Professio
catechumenorum, renunliarc se diubolo et pompis ejus.
Arma diaboli,voluptas et timor.Arma nostra spiritua-
lia,timor Dei castus el fides orationis. Sacramentorum
rationem,sivetransactae noctis, sivepraesentissancti
riymboli exponendam suscepimus Sanctitati vestrae,
donante illo qai dat omnibus affluenler ,et non impro-
perat (Jacobi i, 5). Dives est enim in omnibus qui in-
vocant illum (Rom. x, 12). Ipse quippe potest adju-
vare intentionem nostram, acceptabilem pro nobis
faoiens orationem vestram. Accipite itaque vos qui
fide desideratis verbum Dei.tanquam competentem
cibum, ex quo vobis Dominus oporetur incremen-
tum Nondum quidem adhuc per sacrum Baptis-
mum renati estis, 8ed per crucis signum in utero
sanctae matris Ecclesia? jam concepti eslis. Agat ita-
que hfficmater congruisalimentispriuspascerequos
portat, ut post partum !a?tetur se tales suscepisse
quosspiritualiter nutriat.Quid est,dilectissimi,quod
in vobiscelebratum est?Quid est quod hac noctecir-
ca vos actum est, quod praeteritis noctibus actum
non est ut ex Jocis secretis singuli produceremini
; nisse quos perdiderat?
in conspectu totius Ecclesiae, ibique cervice humi-
liata quaa male fuerat antea exaltata, in humilitate
pedum cilicio substrato in vobis celebraretur exa-
men, alqueexvobisextirpareturdiabolus superbus,
dueminienim ipaum Christum, ut per eum velociter
supeietis adversarium diabolum. Quibus armis pu-
gnat etille? Illecebrosis et subdolis.Duosuntgeuera
armorum ejus valde fortia, contra quaevigilanter ac
fortitcr stare debet omnis miles Christi,qui trium-
phare cupit et superare virtutem diaboli. Quao sunt
ista duo genera armorum. Voluptas et timor. Alios
enim voluptate capit,alios timore frangit.Confirme-
turetnostraacies.proferanturarma spiritualia.Con-
tra timorem diaboli adsit timor Dominicastus,perma-
nens in sseiulum so?.culi (Psal. xvm, 10). Contra
voluptatem turpissimae delectationis,non desit fides
orationis.Et quid metuatchristianus,quando admo-
netur sic orare, sic prassumere, sic fidere,ut dicat
Dominus mihi adjutor est, et ego despiciam inimicos
meos (Psal. cxvn, 7). Plures tamen noveritis, dilec-
tissimi, capere adversarium per voluptatem.quam
per timorem. Nam quare quotidie muscipulam
spectaculorum, insaniam studiorum ac turpium
voluptatum proponit, nisi ut his delectationibus
capiat quos amiserat, ac laetetur denuo se inve-
CAPUT II. —
3. Spectacula circi fugienda : alia
esse qux in Ecclesia cemuutur, spectacula salubria.
Dctcrrat a thcatro Scandalistx. Amphiteatri cruenta
certamina. Venatores cum ursis certantes. Quid nobis 1

dum super vos invocatus est humilis altissimus
Christus?Omnes itaque humileseratis.humiliterque
petebatis, orando, psallendo atque dicendo, Proba
me, Domine, et scito cor meurn (Psal. cxxxvni, 23).
Probavit, examinavit, corda servorum suorum suo
ire permulta? Breviter admonendi estis quid sper-
nere, el, quid diligere debeatis. Fugite, dilectissimi,
spectacula, fugitc caveas turpissimas diaboli,ne vos
vincula tenean tmaligni. Ked si oblectandus est ani-
mus, et spectare delectat exhibet vobis sancta ma-
;

timore tetigit diabolum sua virtute fugavit.atque

; ter Ecclesia veneranda ac salubria spectacula, qme
ab ejus dominio suam familiam liberavit. Non ali- et mentes vestras oblectent sua delectatione, et in
ter hic actus est pauper, alitor dives, aliterdomi-
' vobisnon corrumpant,sed custodiant fidem.Amator
nus, aliter servus quia imus est omnibus introitus
: estquispiam circi ? Quid delectat in circo ? Aurigas
ad vitam (Sap. vn, 7); et si sic ad hanc fragilem 2
videre certantes populos insana furia anhelantes,
,

atque caducam, quantomagis ad illam immortalem quemlibet celerem praecedentem, adversarii sui
atque sempiternam ? equum frangentem.Ista estomnisdelectatio,clama-
2.PurgataitaquelamiliaRcdemptoris,po8teaquam re,quiavicit quem diabolusvicit;exsultare et insul-
cantavitcanticum salutis,accepitSymboii remedium tare,quod adversaparsperdiderit equum.cumisqui
contra serpentis - venenum ut si quando voluerit
: tali spectaculo delectatur, vanum 8 perdiderit ani-
adversarius diabolusdenuo insidiari.noveritredem- mum. Vide contra nostra sancta, sana, suavissima
ptuscumSymboli sacramentoet crucisvexilloei de- spectacula. Intuere in libro Actuum Apostolorum,
bere occurri ut talibus armis indutus facile vincat
; claudum ex utero matris nunquam ambulantem
christianus,decujus oppressione male antea trium- quem Petrus fecit currentem vide subito sanum,
;

phaveratnequissimusdiabolus.Exquarenobisfactus quem anlea intuebaris infirmum (Act. in, 2-8) et :

est adversarius diabolus, nisi ex hac,quia videt libe- si est in te sanitas mentis, si in te fulget ratio
ros quos tenebat ante captivos, quia videt sanos aequitatis ac delectatio salutis, vide quid debeas
quos suis jaculis prostraverat vulneratos,quia videt exspectare,videubidebeas exclamare illicubi equi ;

vestiri denuo immortalitate quos nudaverat propi- sani franguntur, an hic ubi homines fractisalvan-
nando iniquitatem qul&muscipulfe ejus comminutx
; tur ? Sed si te pompa illa, figura ea equorum *,

sunt ,etnos eruf isumus:adjutorium nodrum in nomine compositio curruum, ornatus et aurigae superstan-
Domini(Psal. cxxm, 7, 8)? Si adjutorium nostrumin tis, equos regentis, vincere cupientis si haec te, ut
;

nomine ejus renuntiemus diabolo, pompis et

est ; dixi, pompa delectat nec hanc tibi denegavit, qui
:

angelis ejus.Hoc audislis, hoc et vos professi estis,
renuntiare vos diabolo, pompis et angelis ejus. Vi-
dete, dilectissimi, quia hanc professionem vestram
in curiam profertis angelicam :nomina profitentium
in libro excipiuntur vitae,non a quolibet homine,sed
pompis diaboli renuntiare praccepit. Ilabemus et
nos spiritualem nostrum aurigam sanctum prophe-
tam Eliam, qui quadrigan igneae superimpositus
tantum cucurrit, ut metas prenderet cceli (IV Reg.
ii, 11). Et si adversarios, quos et vera virtus vicit,

a superiore ccelitus potestate. Optimi jam lirones et quos ille volando transiit, atque ex quorum fic-
Dei.fortes militesChristi,dumarmasacramentorum toria palmam supernaa celsitudinis accepit, vider
suscipitis,pugnam adversus diabolum indicitis:dum
1
Hic editi addunt opus ett.
1
Sola editio Lov., exactus est. 1 Editio Lov. an marginem habet « X[ia,eurrentes. »
:

1 Apud Lov. additur,an%ui., 3 Sic Mss. Atediti loco, vanum, habent, Jam.
(a) Aliaa, Libtr secundus, in ant-e editis, tom. 9. * In Mss., figursc equorum.
639
desideras : Currus Pharaonis et omnem
ejus projecit in mare [Exod. xv, 4).
4. Alius fortassis theatri amator admonendus sit,
quid fugiat, et quo delectetur: ac sic voluntatem
spectandi non perdat, sed mutet. In theatris labes
morum,discere turpia,audireinhonesta, videreper-
niciosa. i?ed, adjuvante Domino, ea ex cordibus ve-
stris firmiter repellamus.Singula singulis compare-
mus. Illic intuentur spectatores propositum nescio
quem confictum deum Jovem,etadulterantem,et to-
nantem hic respicimus verum Deum Christum.ca-
: ter credite in
stitatem docentem,immunditiamdestruentem,salu-
bria prcedicantem.Illic fingitur quod idem Jovis Ju-
nonem habeat sororem et conjugem hic prredica- : cumque
mus sanctam Mariam matremsimul et virginem.il-
lic stupor ingeritur visui, ex usu hominem in fune
ambulantem: hic magnum miraculum.Petrum ma-
repedibus transeuntem [Matth. xiv, 29). Iliic per
mimicam turpitudinem castitas violatur hic per
castam Susannam castumque Josephlibidocompri-
mitur [Gen. xxxix, et Dan. xni), mors comtemnitur,
Deus amatur,eastitas exaltatur.Chorus illic ptcantio
pantornimiillicitauditum,sedexpugnatsanumaffec-
tum:et quid tale nostro cantico comparandum sit,in
quo dicit qui amat et ca.nta.t,Narraverunt mihipecca-
tores delectaliones suas, sed non ita utlex tua.Domine;
omniamandatatuaveritas (Psa/.cxviii,85ei86) ? Nam
illicuniversafingitvanitas.Scandalistarumquisillic
forteperitiam admiretur, videre parvulos in area lu-
dentes, diversas historiasexhibentes.Sed videteno-
strorum lusus infantum. In utero Rebeccae duo cer-
tant infantes procedente majore, minoris manu
: pere. Quomodo enim audebit dicere omnipotentem,
emissa ex utero, planta majoris apprehensa est
(Gen. xxv, 22, 25). In quorum certamine magni sa-
cramenti figura monstrataest,ut minor supplantaret
majorem, eique postmodum primatum atque bene-
dictionem auferret. In quibus parvulis quasi ludenti-
bus,et sacramentum.ut dixi,magnum exhibentibus,
et rcprobiin Esau demonstrantur Judaei. et proede-
stinati in Jacob apparent Christiani.Ille enim Jacob
unus parvulus sicgarriens.multos in se praedestina-
tos etiam parvulos demonstrabat infantes,qui ex ute-
romatris suscipiuntur manibus fidelrum,nec eos sic
excutiunt,ut in aere pendeant, sed"ut renati in
ccelo vivant. His igitur oblectamentis roens delec-
tetur, pascatur anima christiana; hanc sobrieta-
tem retinens mentis, fugiat ebrietatem diaboli.
5. Nec amphitheatri certamina seducant aut per-
trahant christianum quo quidem tanto avidius cur-
: ternum cogita: nam vane conturbaris. Si sempiter-
ritur, quando tardius exhibetur. Sed etiam ibi quid
non periculosum ingerituraspeciibus,quid non cru-
entum ? ubi, sicut ait beat issimus Cyprianus, vo-
luntas noxia ad feras homines nullo crimine damnat
(Cypr. in epist. 2 ad Donat.). Non ergo vos,
mi, illud spectaculum crudele invitetintueri,novem
ursis duos altercantes venatores sed delectet videre
: pellatus cst Pater,
unumnostrumDanielem orandosuperantem septem
leones. Discerne spiritualis amator certamina vide
duos noxios voluntate ', vide unum innocentem ac
plenum fide. Vide illos pro praemio terreno suas
animas bestiis obtulisse vide istum in oratione
: est et Filius:quem non praecessit eetate necdignitate.
clamantem, Netradideris bestii* animas confitentes li-
biiPsal. lxxiii, 19. ln illo spectaculo contristatur
editor, si venator evadat illaesus, qui ei pluresbes-
tias interemit in isto nostro sine ferro pugnatur,
: 6). Non rapuit, quianaturaliter habuit.Omnipoten-
nec Daniel laeditur, nec fera occiditur et sic vin- ;
citur, ut rex miretur atque mutetur, et populi per-
timescant, et inimici dispereant [Dan. xiv, 30-42).
Admirabile spectaculum nostrum.plane mirabile.in
quo Deus adjuvat, fides vires impetrat, innocentia
pugnat, sanctitas vincit, pra-mium consoquitur ta-
le, quod et ille qui vicerit accipiet, et qui donaverit
nihil amittet. [sta spiritualia munera \a) concupis-
cite, ad hxc intuenda et cum omni securitate speo-
tanda alacriter ad ecclesiam convenite,abomnicu-
1 Er. et Mss., voluptate.
(o) Id est spactacula.
DE SYMBOLO 640
virtutem piditate carnali propositum cordis revocate, omnem
sollicitudinemvestram DeogubernamJamcommitti-
te ut adversarius revereatu.nihil in vobis inveniens
:
suum; vosqueillumrepudiantes.ejusquepompisre-
nuntiante3,posteaquam ab ejus insidiis vestrafuerit
eruta libertas, ne vos inveniat vacuos ille nefarius,
quem novimus etiam non suos tenere cupientem.
CAPUT III. —
6. Onipotentia Dei probatur ex
crcotionc rerum de nihilo. Trinitas. Filiumquoque esse
Deus omnipotenlem,xternum etxquatem Putri.YideM-
Deum Patrem omnipotentem.Omnipo-
tentem Deum credimus,qui omnia faciens factus non
est et ideo omnipotens est,quia de nihilo fccit quee-
:
fecit. Non enim euro aliqua materies adju-
vit.ex qua demonstraret artis suae potentianr.sed ex
nihilo,ut dixi,cuncta creavit. Hoc est enim esse om-
nipotentem,ut nonsolum fabricaipsa,sed etiamma-
teries ab illo inveniatur esse.qui non habuit initium
: utesset;et isquisempiternusest,crearet,non id quod
ipse esset,sed ut ab illo essent jara accepisse '.Omne
enim quod est, ab illo est ipse autem a seipso est,
:
qui non ab aliquo factus est. Fecit ergo facta non
factus,creavii creaturam non creatus; qui etiamipsi
creatura? convenientibusgradibusperdiversas ordi-
nationes constituit potestates. Potest quippe secun-
dum datampotestatemquilibetangelus velhomodi-
ci potens sednumquid potest dici omnipotens ?Po-
:
test dici rex vel imperator, quod multa quee velit
possit non tamen eum qui sanum sapit,audebit di-
:
cere omnipotentem nam si volueriteum adulando
;
ita laudare,incipit etillum et se ipsum fallendodeci-
quem videt multum velle vivereet vitam succeden-
te morte finire? Si omnipotens est, non moriatur,
a morte excludatur
3
Si autem ei mors terminum
.
dabit,omnipotentem eum non fuisse ipsamors de-
monstrabit. Non ergo quispiam audebit quamlibet
creaturam, sive ccelestem sive terrestrem, dicere
omnipotentem, nisi solam Trinitatem Patrem ;
scilicet, et Filium, et Spiritum sanctum.
7. Non enim, cum dicimus nos credere in Deum
Patremomnipotentem, sicut haeretici Ariani, nega-
mus Filium omnipotentem, aut Spiritum sanctum
negamus omnipotentem. SiFilium negaveris omni-
potentem,negabis etPatremomnipotentem Sed ma-
jor est,inquiunt.Pater,minor est Filius.Hoc in homi-
nibus.hoc in omnibus,ettu in omnibus perturbaris.
Divinam naturam considera, Deum attende, sempi-
nus est Pater, sempiternus est utiqueet Filius. Si
enim fuit Filius quando non fuit Filius, fuit et Pater
quando non fuit Pater quod si fuit aliquando Pater
:
non Pater.non fuil omnipotens minus enim habuit ;
dilectissi- in eo quod posteaeffectus est Pater. Si das initium
Filio, das initium et Patri. Pater enim a Filio ap-
autem semper fuit Pater,
Si
semper Deus est Pater, Deus
fuit et Filius. Et si
: est et Filius: non enim aliud potuit procedere de
Deo quam Deus. Quod si Deus est Pater, Deus est
et Filius : et si sempiternus est Pater, sempiternus
non eum 3 minuita?qualitate.Apostolum audi quid de
DeoFilio dicat Gum in forma Deiesset, inquit,«o?i
:
rapinam arbitratus est esse wqualis Deo [Philipp. n,
tiaitaque Patris in Filio,omnipotentia Filii in Patre;
quia neque aliquando Pater sine Filio, neque ali-
quando Filius sine Patre.Divinam lllam nativitatem
qua Filius processit ex Patre, qua natus est Deus de
Deo, sine initio, sine lempore, sine matre, sine ali-
qua fragilitate. sine ulla sui diminutione, non
possumus explicare : Nativitatem autem ejui, ait
propheta, quis enarrabit J<ai. liii. 8) ? Et revera
Locns uerplexus, iu quo Fuliensiuui codex omittit,
1
icd ut abilio essent, jam acctpitse.
1 Mss., a morte non excludatur.
3 Mss., non enim. Sic editio Er, quffi deinde 6oli
prosequitur, minuit xqual\tatem.

641 SERMO AD CATECHUMENOS.
quis comprehenderc vel dicerc potest quomodo na-
tus sit, qui semper est in Patre, et nunquam recedit
a Putre ? Digne, ut dixi, non possumus ouarrare
seddebeinuscorda nostraipsi Filio praparare util-
luminando et per iidem gubernando perducat nos ad
speciem veritatissme.no romaaeamua in lenebris in-
fidelitatis nostra3,ne aliud aislimando de Filio quam
quod est Pater,ipse Filius, non docendo, sed incre-
pando nosadmoneatsicut Philippum,dieens,P/a/ip-
me,vidit etPatrem. Annon agnoscis quia
pe,(jui vidit ' judicem, Patrem ergo negabis judicem PNoninquis,
ego in Patre,et Pater in me est (Joan xiv, 9, 10) ? Sicut
. nego Patrom judiccin.Quomodo non negus ?QuiuPa-
ergo Deus de Deo natus est,et lux do lutnine, et dies
ex die ; ita et Omnipolcns cx omnipotente. In isla
enim mortali nostra generationc qui est patcr ali-
quando non fuit pater et qui est lilius,non semper
;
est iilius quia et ipse filiua cum accessu temporis
: judicat quemquam,sedomne judicium dedit Filio (Joan.
patremamiserit,conjugem receperit,prolemque sus-
ceperit,non erit tilius, sed ipse vocabitur pater et
quilibet paterantequamsuscipiatfilium,non vocabi-
tur pater.Accedit ergo aliquid tempore, quod praace-
dat tempore. Non ergo «stimemus hoc in illa divini-
tatis esse subslunti.i, in illa generutione sempiterna.
Non enim illic deficiendo moritur Pater, ut Filius
crescendo perveniat ad Patris dignitatem aut sunt
ibi tempora, quia per ipsum factasunt temporu.
CAPUT IV. —
8. Idem contra Arianos confirmatur.
Trinitatem totain esse Dcum omnipot entem.Trinitasju-
dex.Tota Trinilas omnipotcns,immortalis et invisibitis,
Ido'acordium. In quo autem tu.hseretice, audesdice-
re Filium minorem.quem nos confitemur aequalem?
In ajtate ? Non ibi sunt tempora. In divinitate ? Deus
est Pater,Deus est et Filius.In opere ? Omnia per Fi-
lium facta sunt. Dicitquidem Scriptura,quod Deus
feceritmundum,sicutscriptumestinlibroG-eneseos,
ln principio fecit Deus coelum ct tcrram (Gen. l, 1) :sed
nos audientesDeum Patrem, cognoscimus Filium et
Spiritum sanctum.Tu forsitan dicis,Deus Pater fecit
mundum.Sed audi quid Joannes evangelista dicat
In principioerat Verbum, et Verbumerat apud Deum,et
Deus erat Verbum.Omnia per ipsum facta sunt,et sine
ipso factum est nihil (Joan. i, 1, 2). Ecce, sine Filio
dicit nihil esse factum quoniam omnia per ipsum
: videte, inqmt, quoniam ego sum Deus, et non est alius
facta sunt. Si sine Filio factum est nihil, quid fecit
Pater quod uon fecit Filius, de quo dicit Evange-
lista quod sine Filio faclum est nihil ? Si autem, si-
cut vera fides catholica habet, in Filio operante
constituasPatrem.etin Patre operante constituasFi-
lium,quoniam Filius in Patre est et Pater in Filio,
omnipotens invenietur Fili us,si in ipso omnipotens
est Pater:siaufemnon est in illo omnipotensFiliius,
ut pra3dicatha3reticusarianus,non est in illo omnipo-
tensPater,falsumque erit sccundumipsosquod ipse
Ego in Putre,et Pater in me
Filius ait, est.Absit au-
tem ul falsum sit quod Veritas dicit : confundatur
arianus, qui veritati contradicit.
9. Demonslremus tamen exScripturis dictum Fi-
lium omnipotentem sicutet Patrem, nt non solum
ratio vera,sed etiam divina testimonia haereticorum
frontem percutiant impudentem. Dictus est Pater
omnipotens, propheta dicente, Hxc dicit
otvnipotens l Cor. vi, 18). Dictus est et Filius om-
nipotcns, Joanne apostolo in Apocalypsi dicente, Ab
Jesu Christo Domino nostro, qui est, et qui fuit, etqui
venturus est omnipolcns (Apoc. i, 5, 8). Cictus est et
Spiritussanctusomnipotens,Salomoneprophetante,
Spiritus Domini replevit orbem terrarum,et isqui con-
tinet omnia, scientiam habet (Sap. i, 7).
omnipotensquicontinetomniaPDicitenimScriptura
quod Deusjudex sit.dicentc Apostolo, Omnes astabi-
mus antetribunalChristi,ut referat unusquisque secun-
dum ea qux per corpus gessit, sive bonum, sive malum
(II Cor. v, 10). Sed nos quando audimus Deum judi-
cem, totam intelligimus Trinitatcm.Tu autem, hae-
retice, dic quis sitiste Deus judex Pater, an Filius ?
; jam illa inseparabilis Trinitas tcstimoniis divina-
Si dixeris, Pater est ;negas Filium judicem, quem
in Symbolo etiam tu confiteris venturum vivos mor-
1
SicmeliorisnotaeMss.juxlagraecum.Ateditibis. videt.
: :
642
tuosquejudicalurum.ContradicisctiamEvangeliodi
centi, Cum Filiut hominis venerit in claritate sua con-
: gregabuntur ante eum omncs gentes ; et separabil eosab
;
inviccm,sicut sepurat paslor oves ab hxdis. In quo loco
ab Evangehsta expressiUS judexdemonstratusestFi-
lius, ut etiam ejuadem judicis sententiapanderetur,
dicenlis, Ibunt impii in c mbustionem xiernam justi
autem in vitam ivtemum (Matth. xxv, 31, 32, /«0).Quod
si nolens obsistere tantas auctoritati dixeris Filium
ter, inquis, potestatem dedit, Filius accepit. Video
quidem, hoerelice, quo strabis oculis intendas, quo
perversae mentis aciem intentionis dirigas, ltecitatu-
rus enim mihi es exEvangelio etdicturus Paiernon
:
v, 22). In eo,inquis, quod Pater dedit, Filius acce-
; utique qui dat, quam qui accipit ma-
pit inajor est :
jor est Pater,minor est Kilius. Non ex hac sententia
gloricturtua vanitas: quoniamexipsa le nuncdivina
convincit auctoritas.Pai^ inquis,?wi judicat quem-
1
,
quam,scd omne judicium dedit Filio. Gognoscimus :
novitquippesanafidesquomodohocintelligat.Homo
; enim ille susceptus,qui etiam ipse appellatus estDei
Filius, accepit potestatem,sed dante Patre et Filio
quoniam Filius in Patre est, et Paterin Filio.Caete-
;
rum si tu, hosretice, secundum illam perversam ve-
stramdoctrinamillihocvoluerisassignaredivinitati,
qua filiusaequalisestPutri.quoero abstediligentius,
et ut mihi respondeas celenter insistam.quis sit ille
qui in libro Deuteronomii Moysi dicebat, In dicjudi-
ciireddamillis.^on potes dicere_,Pater est quoniam
;
secundum Evangeliisententiam ate prolatam, Pater
non judicat quemquam. Ergo Filius est qui dicebat,to
die judicii reddam ilhs. Filiusest ?Responde,quid du-
bltas ? Filius hoc dixit, annon ? Non est quod dicas
nisi Filium dixisse, In diejudicii reddam illis ; quo-
niam Paternonjudicalquemquam. Sed vide sequentia
libri hujus, quemadmodum te provocet,quemadmo-
dum convincat.Cum enim dixisset, Indie judiciired-
dam illis ; post paululum seculus adjunxit, Videte,
prxter me (Dcut. xxxn, 35, 39). Quid agis, ariane ?
Non est qua exeas. Dic, si audes, Filium solum hoc
dixisse, et negabis Patrem.nec Deum esse,necjudi-
cem. Depone vel nunc convictus animositatem.audi
veritatem, intellige Deum judicem Trinitatem. Audi
quod et Spiritus sanctus judex sit. Ipse Dominus in
Evangelio ait Ciun venerit Paraclelus, ipse arguet
:
mundum de peccato, de juslitia, et de judicio (Joan.
Quid quajrisamplius? ltem demonstrat Scri-
xvi, 8).
ptura divinaquodsimul habitet Pater et FiliusetSpi-
ritus sanctus in homine, tanquam in templo suo. In
Evangelio Filius, Si quis me, inquit, diligit, dilkjetur
a Patre meo ; et venicmus ad eum ego el Pater,et man-
sionem apud iilum faciemus (Id. xiv, 23). Ecce Pater
et Filius quid Spiritus sanctus ? Apcstolum audi
:
Nescilis, inquit, quia tcmplum Deiestis, etSpiritusDei
habitat in vobis (I Cor. m,10) ?Item dcmonstratur quod
Dominus simul deserat impios Pater et Filius et Spiritus san-
ctus. Salomon propheta, Perversx,\nquit, cogitatio-
nes separant a Deo. Ecce Deus Pater deserens perver-
sas cogitationes Quid Deus Filius ? Sequitur Quo- :
niam in malevolam animam non inlroibit sapientia.
ClhristusestenimDeivirtusetDeiSapientia(Ja'. i,24).
Ecce etFiliusdeseritmalevolam animam,inquasunt
Annon est perversa; cogitationes, quas dcseruit Patcr.Reslat de
Spiritu sancto. Audi post paululum quid sequatur :
Sanctus, inquit, Spirilus disciplinx el)ugict fictum, et
auteret seacogitationibus quxsunt sine intellectu(Sap.
i, 3-5). Audi, sine intellecru deserere hominem Spi-
ritum sanctum Quando ista idem ipse Spiritus san-
tus per Prophetam dicebat, vos proevidebat. Ecce
rum Scripturarum demonstratur, quod simul habi-
tet, simul regnet, possideat, simul deserut quum :
vos, Ariuni, sepurando et per diversos gradus Fi-
lio et Spirituisanctoinjuriasirrogando, non in yo-

643
bis habitare sinitis ' quoniam et Deus Pater aufert
: tur, sed ut occideretur ( Yiatth. n) quia mundus per
se a cogitationibus perversis quae sunt in vobis : et
in malevolam aniniam non introibit sapientia
quia per vestrae animee malitiam sicut Filium a Pa-
tre, ita gregem separatis a summo pastore
rilus sanctus effugiet iictum, id est, fictionem per-
versae vestrae doctnnae,inquademonstratumest,nec
Patrem,necFilium,nequemanereSpiritumsanctum.
10. Quoniam
igitur de unitate agilur Trinitatis,
Patris et FiliietSpiritus sancti, quam unitatem non
audemus dicere tres deos,nec tres omnipotentes,nec
tres invisibiles,nec tres immortales,sed unum Deum,
de quo dicit Apostolus, hnmortali, invisibili, incor-
ruptibili soli Deo honor et gloria (I Tim. i, \1) non
ergo nobis ipsis iingamus Patris et Filii et Spiritus
sancti diversas dignitates, separabiles et inaequales
aetates,arnpliores etinfirmaspotestates,ne quodipse
Dominus Salvator noster virtute ac majestate sua
idola eradicavit et templa rursus in cordibus Chri-
stianorum diabolus fabricet idola. Fides itaqueca-
tholica haec est Omnipotentem, immortalem, at-
: da?i atque plangatis filios vestros, non illi moriun-
que invisibilem credereDeum Patrem omnipoten-
tem, immortalem, atque invisibilem credere Deum
Filium, seci.nduin divinam nativitatem visibilem
autem, mortalem, minorcmque angelis factum se-
cundum susceptam humanitatem omnipotentem, : Filio Dei, et vos orbitatis poena nesciens punit tan-
immortalematqueinvisibilemcredereSpiritumsan-
ctum secundum aequalem divinitatem visum autem
in specie columbae propter Filii attestationem( Matth.
m, EthaecTrinitas simplexunitas.inseparabilis,
16).
inenarrabilis, semper manens, semperpraesens,ubi-
que regnans.unus Deus,de quo prophetaDavid dicit
Tu es solus Deus magnus (Psal. lxxxv, 10).
— 11. Nativitas Filii ex virgine. Sigita in
CAPUT V.
Christi nulivitate.lnfanticidium.PuerJesuinmediodo-
clorumiuvenfus.Aquxinvinumcoriversio.&redimusin
Filium ejusJesumChristum,natum deSpiritusancto
ex virgiue Mana. Hanc nativitatem, incredule, quid
expavescis ?Nnlicredere,sitantum homoerat qui na-
tus est si autem Deus homo erat.de qua voluit natus
est, quia sicut voluit natus est.UIud potius mirare,
quia Verbum suscepit carnem nec est mutatum in
: fecisti nobis ? lcce enim solliciti ct anxii quxrebamus
carnem,quia manens Deus suscepit hominem.Caete-
rumquid miraris, quiagenitrix suum genuitgenito-
rem,quia creavit creatura factorem ?Sic voluit nasci
excelsushumilis,utin ipsahumilitateostenderetma-
jestatem.Portabatfilium mater intacta,mirabaturet
ipsa in aspectu sureprolis^quam amplexus non strin-
xerat maritalis Sed, incredule, audi praedictum, co-
gnosce irr.pletum.David propheta dicit, Ma*er Sion,
dicet horno ; et homo factusest in ea, et ipse fundavit
eam Altissimus (Psat. lxxxvi, 5) Ipse qui fundavit
eam Altissimus.ipse in ea factus est homo Altissi-
mus,quia talemmatremcreavit; Altis9imus,quiasic
se in eaformavit.utprocedens exejusutero.et lilium
ejusredderet,et integritatemnon corrumperet. QuaB
estgratia matrishujus etvirj;inis?Quaeestgratia hu-
jusfeminae,qua3virumnesciensfiIiumportat?Quaeest
gratia ? AuditeGabrielem angelumeam salutantem
Ave, inqnit, gratia plena, Dominus lecum (Luc. i, 28).
Quando Angelus istam virginem sic salutavit, tunc
eam Spiritus sanctus fecundavit i tunc illa femina
virumsine viroconcepit.tunc replela est gratia.tunc
Dominum suscepit, ut esset in ea qui fecerateam.
Neque enim, dilectissimi, credendum est,quod illa
jam prapsenteac protegente poteratilli feminredomi-
nari corruptio, in qua non erat ardoris libido.
12. Noverittamen quem portavit Virgo mater.no-
verit.stupor abscedat,fidP8 accedal. Erce quem por-
tat nascitur; nondum loquitur, et totum conrutit
mundnm Clamat ccelum, novi sideris rariians fulgo-
re clamatterra,turbata perHerodem veniuntMagi
:
admoniti.inquiruniJudaei turbati;quaerunt ubi esset
qui ubiquetolus est, quaeriturin mundo fabricator
mundi.Ad hoc autem quoorebatur non ut agnoscere-
1
Mss., non in vobii habitat.
:;
DE SYMBOLO 644
:
eum factus est, et mundus eum non cognovit (Joan. i,
10). munde immunde,venit qui te redimat,et tur-
baris ; et tunc eum vis perdere, quando ille te dis-
: et Spi- posuit liberare Judaeorumterra impia,non congruis
!
coelo.Coelum demonstrat,ut adoretur tu quaeris, ut ;
infans necetur.llle tibi annuntiat Deum hominem
suscepisse pro te, et tu vis perdere eum qui venit
redimere Exspecta paululurn ad hoc quidem
te. ;
venit, ut tuam etiam pessimam impleat volunta-
tem sed sustine, utsuamille colligat haereditatem.
:
ColIige,collige,Redemptor non glorietur dispersor. :
Vindicain eosquiteparvulumpersequuntur,parvuli
: ipsorum pro te moriantur. Si ipsi in te crudeles exis-
tunt.parvuli ipsorum pro te moriantur. Vindica, sic
vindica.Insultent filii parentibus nondumloquentes,
convincant saevientes infantes dicant testimonium
:
de tua innocentia, quia non est in te ulla malitia et ;
ii qui te volunt innocentem occidi, hoc eis proveniat,
ut suos parvulos ab eis facias separari.Lugeatis Ju-
: tur, quia a vita suscipiuntur vobis irrogatur poena :
orbitatis, caeteruna illis gloria offertur immortalita-
;
tis. Nuntiastis Herodi ubi occidendus inveniri po-
test Filius Dei sed ille filios vestros occidens pro
:
quam proditores,et filios vestros Dei fecit haeredes.
; Sic vos irridebat ille, ille qui habitans in ccelo.jace-
batinterra:sicfuriasvestrasvestrisqiieregi9subsan-
nabat, quando mala vestra in vos retorquebat, et
de malis vestris multa ille bona faciebat.
13. Agnovisti, Virgo mater, filii tui infantiam,
agnosce et pueritiam. Evangelium loquitur Perre-
;
xerunt,Si\t,cum pucro Jesu parentes ejus in Jemsalem,
ut pro eo offerrent sacrificium secundum legem. ht fa-
ctum est remeantibus illu,puer Jesus rcmansit in tem-
plo :et erat disputans cumsertioribus etscribis;et mira-
bantur omnes in sapientia qudB erat in eo, et turbabat
multos.Sedcum reversi essent quxrentes illum,invene-
runt iltum sedenlern in medio seniorum,inierrogantem
cl resppndentem iltis.Et ait illi illa mater : Filii, quid
te. Tunc ilte : Quid solticila eras, inquit? nescis quia
oportet me in his qux Pairis mei sunf operari (Luc.
ii, 43-49) ? Quando talia mater a puero filio audivit,
cordeexpavit non enimpatrem nominabatillequem
:
nesciebatinterra,sed illumquifecitccelumetterram.
14. Agnoscat et ejus adolescentiam,videat multa
etrnagnamiracula,convcrsionemaquaruminvinum.
Jn quo primo miraculo tentavit illa femina jubere se
filio posse tanquam materdomina qure seagnosce-
bat ancillam. Fili, ait, defcit illis vinum,fac rursus ut
: aqux convertantur in vinum. Et ille ut distingueret
inter Deum et hominem quia secundum hominem
minor erat, secundum hominem subditus erat, se-
cundum Deum autem supra omnes erat \Joan. n, 5,
i : Quid mihi et tibi, inquit, mutier? nondum venit
hora mea.Tanquam ei diceret Veniethora.quandoid
:
:
quod natum est de te in cruce pendens agnoscat te.et
discipulodilr>cto commendotte iu hocaulem mira- ;
culo quid mihi et tihi ?Non enim hoc processit ex te,
sed ex eo qui fecit te non competit tibi ut jubeas
'
:
Deo,competitautem ut subdita sis Doo.Sed piamater
quaenon asperetulit admonitionemhliidicentis.^uirf
mihi et tibi? videat in caeteris miraculis Deum ope-
rantem,queminluebaturfiliumadolescentem,videat
caecorum illuminationem, leprosorum mundatio-
nem, claudorum cursus. surdorum auditus, daemo-
num fugationes et quod majus his omnibus, mor-
;
tuorum resurrectionem. Sed adhuc agnoscat haec
malcr, et, expavescat lilii sui etiam juventutem.
; CAPUT VI. —
15. De passione et resurrectione
Quid restat juveni, nisi ut proccdat velut
Christi.
sponsus de thalamo suo?Accipiat sponsus sponsam,
1
Sic Fuliensiuua codex. At DiTionensia ted in eo fe-
cit te. Editi vero. sed in eo qui fecit te.

615 SEIIMO AD CATECHUMENOS.
quteratur, inyeniatur quae ei conjungatur. Non est
eolus homo, sed Do.us estet homo quaeratur qu;o ei
: latro conlitebatur, quando Pctrus lurbabatur; tuno
conjungatur. Qualis est de qua natus est, talis ei in-
veniatur, quoe etmatremreddatfecundam, et virgi-
nem servet intactam. Filius pormanentis virginis,
virginem permansurain accipiat. Ecce tempusest:
modo Judffii suam impleant voluntatem, quando di-
gnatur ipso dare potestatem.AgitejJudau^ncscientes
nuptias Agni, datepnpinium pccuni.omalonebuloni
Judffi agite ut ille qui natus est de virgine, a Pontio
: malitia. CoMigantur prasumcntes ', colligantur de-
Pilato suspendatur in cruce. Ascendat sponsus no-
sterthalamisuilignuni.aseendatsponsusnostertha-
larni sui lectum. Dormiat moriendo, aperiatur ejus
latus, et Ecclesia prodeatvirgo: ut quomodoEva fa-
cta est ex lateraAdaedormientis.ita et Ecclesia for-
meturoxlatereChristiincrucependentis.Percussum
estenim ejuslatus,ut Evangeliumloquitur,et statim
manavit sanguiset aqua(«/oan.xix, 34),qusesunt Ec-
clesire geminaSacramenta. Aqua, in qua est sponsa
purificata sanguis, ex quo invenitur esse dotata. In
: pro te, die tortio a mortuis resurgens.super ccclos
istosanguinesancti martyresamicisponsi stolassuas
laverunt, candidas eas fecerunt, an nuptias Agni in-
vitati venerunt, ab sponso calicem acceperunt, bibe-
runt,eiquepropinaverunt.Sanguinemejus biberunt,
sanguinem suum proillo fuderunt. Quidegit vesana
impietas Judamrum, quia invitati non solum venire
noluernnt, sed insuper sponsum occiderunt ? Quid
egit iniquitas Judae qui cum
vendidit, aquoredimi
debuit ? Ecce nec Judas tenuit pretium, nec Judaei
qucm comparavcrant Christum. [lli dico. Ubi est
quod accepisti? Judaeo dico,Ubi est quod emisti? Illi
dico, quando vendidisti, tunc tedecepisti : isti dico,
Quod emisti, possidere non potuisti. Exsulta, Chri-
stiane incommercium inimicorum tuorum tu vici-
; tecum communicavitmortem suam ? Quid retribue-
sti : et Judamsemit, tu acqui-
quod Judas vendidit
sisti.Exsulta,exsulta, sponsa Ecclesia quianisi ista;
in Christo facta essent, tu ab illo formata non esses.
Venditus redemit te, occisus dilexit te: et quia te
plurinum dilexit, mori voluit propter te. magnum
sacramentum hujus conjugii! quam magnum my-
sterium hujussponsi ethujus sponsae! nonexplicabi-
tur dignehumanis verbis. Desponsosponsanascitur,
et ut nascitur.statim illi conjungitur; et tunc sponsa
nubit, quando sponsus mnritur et tunc ille sponsae
; ras suscepi mortem quam noveras,demonstravi re-
conjungitur,quando a mortalibus separatur:quando
illesuper ccelos exaltatur, tunc ista in omni terra
fecundatur. Quid est hoc ? Quid est iste sponsus ab-
senset praesens ? Quisest istesponsus praesens etla-
tens, quem sponsa Ecclesia fide tantum concipit', et
sine ullo amp^exu membra ejus quotidie parit? Quis
est iste qui sic natus est, sic crevit, sic mortuus
est ? Quis est isle qui infans regem terruit, puer Ju-
dneos convicit,juvenisPontiumPiIatumturbavit?Quis
est iste? Vultis nosse? Dominus virtutum,ipse est rex
gloriac ( PAYi/.xxni,10).Si Dominus virtutum ipse est
rex glori»: ergo nec Judaeos timuit quando armati
venerant,necjudicem injuste judicantem,nec milites
irridentes, nec inimicossubsannantes, nec coronam
spineam imponentes.nec sua vestimentadividentes,
nec fel, nec acetum, nec crucem, noc lanream, nec
mortem. Qnando enim ista Judaei Pontiusque Pila-
tus 8 faciebant.Dominusvirtutumnegotium nostrum
agebat; quae nonrapuerat.tunc reddedat.Non rapuit
iniquitatom,et pro iniquis suscepit mortem: ut im-
plereturquod de eoscriptum est. Qux nonrapueram
tune rcddebam (Psal. lxviii. 5). Denique ut noveritis
pronobis reddidissequod T\ondcbebat(Christus enim
pro impiis mortuusest(Rom. v, 6), mox utsacculum
3
carnis suao in crucis ligno solvit et pretium no-
, vid prophetam
strum exactori reddidit; ibi statim illum latronem
fccit confessorem (Luc. xxm, 42), ut per eum impio-
rum restauraret ruinam. Videte redemptum quem
diabolus possederat homicidam : videte
1
In Mss., conspicit.
*Sic Ms9. At editi, petius quam Pilatus.
*Er et Mss., persolvit.
;
610
virtutum ct inipsa morte miracula facientem.Tunc
iste agnovit. quando ille negavit. Scd numquid quia
Dominus acquisivit lalronem,Pelrum perdidit nega-
torem ? Absii, ubsit. Agebat mysterium qui fundebat
pretium, in Petro demonstruns non in se quemquam
justum debere prajsumere in latrone, nullum im- ;
pium conversum posse perirc. Timeat bonus, neper-
eat per superbiam non desperet malus de multa
:
spcrantos. Magnum pretium pro nobis datum esse
cognoscimus,quiasanguineChristi redempti sumus.
Agamus quomodo tali Domino non displiceamus.
Ecce amuvit servos, et quos redemit scrvos, fecit li-
beros. Ecce parum ost, quia donat liberlatem suam ;
exhibet fraternitatem, promittit eliam haereditatem.
Ilabes amplius quod exspectes? Suscepit veniendo
mortemtuam,donavitresurgendovitamsuam.Habcs
ampliusquodexspectes ? llle,ille qui crucifixus est
exaltuvit te; tilium Dei fecit te. Habes amplius quod
exspoctes? Quid retribuemus Domino, proomnibus
quae relribuit nobis (Psal. cxv, 12)? Fecit nos ante-
quum essemus, donavit vitam, donavit aetatem, do-
navit libcram voluntatem, donavitsubstantiam, do-
navitingenium,donavitrationem,donavit scientiam,
donavit omnia sua ut e3sent tua et his bonis omni- ;
busmaleusisumus,superbieffectisumus.Greatorem
tanta bonalargientem,merito praevaricationis offen-
dimus perivimus, quaesivit captivi ducti sumus,
: :
subvenit ad mortem perpetuam ducebamur, libera-
;
vit. Quid tibi minus exhibuit, qui se ipsum pro te
tradidit? Et dubitas qaod tibi donetvitam suam,qui
mus ei ? Si non est quod ei retribuamus, ab ipso ac-
cipiamusquodeiofferamus.Hoc atequasritChristus,
hoc tibi dicit Quod feci pro te, hoc et tu fac pro
:
me animam meam
; posui pro te, et tu pro fratribus
tuis animam tuam
pone. Noli timere mortem, quia
cum vincere non posses, ego sum mortuus, ut tu vin-
ceres vinceres, non per te, sed per me
: quia et ;
ego quod sum mortuus,non est propter me, sed pro-
pter te. Tu enim mori noveras, resurgere non nove-
:
surrectionem quam ignorabas. Oedendo ama resur-
gentem, ut per illum et tu resurgas. Diximus, et,
quantumilledonavit,exposuimushastressententias,
quod natus sitde virgineMaria,crucifixus subPontio
Pilato et sepultus, tertia die a mortuis resurrexit.
Si enim de singnlis, ut dignnm est, loqui posse-
mus, prolixitas sormonis fastidium vobis quam de-
lectationem incuteret.
CAPUT VII. —
16. De ascensione Domini et ses-
sione ad dexteram Patris. Quia ergo diximus, quous-
qne illc altissimus descenderit propter nos nunc -.
dicamus quomodo id quod suscepit ex nobis, in cce-
lum levaverit, ad doxteram Patris collocaverit, ac
fidei nostrae certum pignus dederit, ut secura sint
membradetantooapite,fideliterquesperentadipsum
se posse pervonire, quemjam credunt ad dextoram
P itris sedere. Assumptus in ccelos. Sessionem istam,
diloctissimi, non accipiatis humanis membris posi-
tam,tanquam Pater sedeat in sinistras, ut Filius se-
deataddexleram; sed ipsum dexteram intelligite po-
testat^m, quam accepit homo ille snsceptus a Deo,
ut veniat judicaturus qui prius venerat judicandus.
Ad hoc enim ascenditin coelum, ut (ides suum im-
pleatlocum.Praedictum quippehoc invenitur per Da-
ait enim, Covgrcgatio populorum
:
circumdabit te, et proptcr hanc in altum rcgredere
Dominus judicat populos (Psal. vu, 8, 9). Hoc quippe
ait Quoniam humiliatus es in forma servi usque ad
:
Dominum crucis opprobrium (Philipp. n, 6), et hi qui te vide-
runt crucifixum.aliqui crediderunt, mulli dubitave-
runt resurgens a mortuis in altum regredere,super
;
1
Sic Er. et M9S. At Lov., cellidantur prxsumentes.
647
ccelos dignareascendere ut congregatio populi fide-
: Spiritum sanctummulto inferiorem. Refelluntur adhuc
congregetur in unum per iidem, ut fides deducat
lis
eos ad speciem. lpsa est virtus omnipotentiae tuae.ut
plus possis in ipsis tidelibus,quando absens abeisin
homine illo suscepto sentiris. Caeterum praesentia
tuaemajestatisdecordibustideiiumtuorumnunquam
discedis. Videte autem, dileotissimi, quid donaverit
iste qui ascendit in altum, captivam duxit captivi-
tatem, dedit dona bominibus (Psal. lxvii, 19, et
Ephes. iv, 8) videte quid donaverit. Venit mirabili-
; ait illis Accipite Spiritum sanctum \ld. xx, 22).
ter.crevit mirabiliter,exbibuit multa miracula, quae
superius commemoravimus, salus asterna multis
praestitit salutem. Qui intirmitates nostras suscepit,
multas variasqueiniirmitates curavit. Circumdatus
etiam tuncf'uitmultitudinepopulorum,quosadduxe-
rat non tides, sed curiositas oculorum. Denique visa
miraeulamultilaudabant.aliidetrahebant.Naminde
est illud detractionis verbum dicentium, quod in
Beelzebub principe daemoniorum ejiceret dasmonia
(Luc. xi, 15). Cum tanta tamen miracula faccret,
contemptus est non solum digne habitus non est,
: est Filius, ipse dicit
sed insuper occisus est. Quare non tunc factum est
ut ejus praasentia numerus ille colligeretur,nisi quia
oportebat impleri omnia quae de eo erant scripta ?
Etenim quando illa agebantur, jam illi ab ipso prse-
parabanturjam captivitas eorum capta erat. Exspe-
ctabatur ut ascenderet Salvator, et donaret dona,
Quae dona ? Dona quae acceperunt discipuli quae ac-
cepit Petrus, ut moreretur pro absente, quem de-
sperando ncgaverat praesentem. Videte quid idem
Petrus dicat in Epistola sua, quid effundat ex dono
illo sancti Spiritus : Credentes, inquit, in
non videtis, gaudete incnarrabili gaudio
Gaudeamus nos credendo in eum quem
et
mus ut securi
;
illum videamus, cum ad ipsum
pervenerimus. Veniet autem et ipse, sed non talis
qualis antea venit.
CAPUT —
Christus ad judicium in qua
VIII. 17.
forma vcniet. Venturus est enim vivos et mortuos ju-
dicare. Venietautem ut judicetqui stelit sub judice;
veniet in eaforma iu qua judicatus est, ut videant in
quem pupugerunt. Cognoscant Judaei quem negave-
runt : convincat eos ille homo
crucifixus. Fortasse, dilectissimi, quoniam veritas
evangelica non tacuit eum cum cicatricibus resurre-
xisse, qui posset si vellet de corpore suscitato et cla-
rificatooinnemmaculam cujuslibetcicatricis abster-
gere (sed sciebat quare cicatrices in corpore suo ser-
varet, ut vulnera dubitationis in cordibus discipulo-
rum fortasseer^o.ut dixi,sicutdemonstra-
sanaret) : in hoc
vit Thomae,non credenti nisi tan^eret et videret, ita
etiam inimicis suis vulnerademonstraturus est sua.
Propter quod dictum est per prophetam, Yidcbuntin
quem pupugerunt (Zach. xn, 10) non ut eis dicat,
&\c\ilThomas,Quiavidisti,credidisti(Joan. xx, 25-29);
sed ut convincenseos Veritas dicat,Ecce hominem
quem crucitixistis, ecce Deum et hominem in quem
credere noluistis. Videtis vulnera quoe inflixistis ',
agnoscitislatusquodpupugistis: quoniam et pervos
et propter vos aperlum est, nec tamen intrare vo-
luistis. Qui non estis redempti pretio mei sanguinis,
non estis mei discedite a >ne in ignem xternum,qui
;
paratus cst diabolo et angelis ejus (Malth. xxv, 41).
Sed illorum mors proficiat ad nostram salutem. Si
illi contempserunt, nos timoamus oum qui sic ven-
turus est judicare. Festinet unusquisque cum vivit,
ut vivat currat, ut ejus pretioso sanguine redima-
; cxponore, quare sit dictus agnus Filius Dei expo-
tur ne cum non fueritinventus in numero redem-
: nam tibi et ego columba; speciom Spiritus sancti.Si
ptorum, in numero maneat perditorum. Hic, hic
dum v:\itur, melior eligatur locus. Ilic est tempus
fidei. Caeterum, In inferno, ait propheta, quis confi-
tebitur tibi (Psal. vi,G) ? Qui vult semper vivere, et
non timere mortem, teneat vitam, ut mors supere-
tur a vita. Qui non vult timere justum judicem ju-
dicantem, ipsum nunc sibi adhibeat defensorem.
CAPUT IX. —
18. De Spiritu sancto. Adversus
Arianos dicentes Patrem majorem, Filium minorem,
* Er. et Mss., infixistis.
DE SYMBOLO 648
Ariani.Credimus et in Spiritum sanctum. Spiritum
sanctum DeumcredimusaequalemPatriet Fifio,quia
simul est et in Patre et in Filio. Quomodo est in Pa-
tre ? Filium audi Spiricus, inquit, qui procedit a
:
Patre, ipse introducet vos in omnem veHtatem (Joun.
xv, 26, et xvi, i'3). Quomodo est in Filio ? Ipse Fi-
liuspostresurrectionemmittensdiscipulossuosprae-
dicare Evangelium,insufflavitin faciem ipsorum,et
:
Quomodo est Spiritus Patris? IpseDominusinEvan-
gelio : Non enim
vos estis qui loquimini, sed Spiritus
Patris vestri qui loquitur in vobis (Matth. x, 20).
Quomodo est et Spiritus Filii ? Apostolus dicit Si :
quis Spiritum Christinon habct, hic non esl ejus (Rom.
vm, 9). Quomodo idem ipse Spiritus Patris et Filii
procedens a Patre et Filio attestatur Filium susce-
pisse carnem ? Joannes evangelista dicit Spiritus, :
inquit, nondum erat datus, quia Jesus nondum erat
da/'i/ic«/iis(,/oarc.vii,39).Quomodo autem clarificatus
Aperti sunt, ait, cali, et des-
:
cendit superbaplizatumJesumSpiritussanctus in specie
columbse, voxque facta est dicens: Hic est Fitiusmeus
dilectus, in quo bene complacui (Matth. m, 46 et fT).
19. Hoec tu, hasretice ariane, cum audis vel legis,
Filium clariticatum, Spiritum sanctum in specie co-
lambas de coelis esse transmissum hac auctoritate :
;
carnalis tua cogitatio, et phantasia spiritus mali qui
operaturintiliisdiflidentia3,Patreminducitmajorem,
quia visus non est Filium minurcm,quia visus est
;
in homine;SpiritumsanctumFiliomultoinferiorem,
eumquem quia in specie apparuit columbaa. Dicis enim tibi, et
(I Petr.i,8). perverse raliocinaris Quantumdistat visibilisabin-
:
non vide- visibili, tantum distat Filiusa Patre; et quantum di-
statspecieshominisabspeciecolumba2,tanturndistat
honor Filii ab honore Spiritus sancti. Haec cogitans
illi proximus es praecipitio erroris '. Neque enim de-
fueruntqui hoc sentirent de anima humana, quod tu
visassereredesubstantiadivina.Introduxeruntenim
quidam, pro meritis animas dari corporibus, et esse
revolutiones etcirculos.Propheta David divina voce
disrumpens, In «Vcaifu, inquit, impii ambulant. Qui
susceptus, et ab eis taliacredunt vel prasdicant, impii sunt. Et tanquam
ei Deus diceret, Quid tu de propagine hominum
sentis?secutus adjunxit, Secundum allitudinem tuam
multiplicasti filios hominum (Psal. xi, 9). Sed ha:c
alia quasstio est, in qua nunc non opus estdiutius
immorari. Verumtamen quia de specie hominis et
columbae nostra tecum, haaretice, est disceptatio :
enim Filium ampliorom esse Spiritu sancto
dicis, quia pro dignitale gradus sui, sicut multum
distat inter naturam hominis et columbae, tantam
distantiam vis esse Filii et Spiritus sancti possem :
: quidem tibirespondere,quiainnocentiam quam ha-
bet columba, non habet homo sed non dico de : ;
illo enim homine agimus qui venit sine peccato. Sed
si hoc te movet, quia Filius hominem suscepit, Spi-
ritus in columba apparuit movore te et hoc debet,
;
quia et ipse homo a Filio Dei susceptus a Scriptura
divina dictus estagnus.Nam et Joannos Baptista di-
cit Ecce Agnus Dei, ecce qux tollit peccatum mundi
:
(Joan. i, 29). Et Isaias propheta dicit Sicut ovis ad :
immolandum ductusest, et sicut agnus coram tondente
se, sic non aperuit os suum (lsai. liii, 7). Et Joannos
apostolus in Apocalypsi dicit Vidi Agnum stantem
:
qttasi occisum [Apoc. v, 6). Dic mihi. si valueris tu
:
mihi dixeris. Agnus Filius Dei propter innocentiam:
hoc et ego tibi de Spiritu sancto referam, Ideo co-
lumba Spiritus sanctus propter innocentiam. Si
Christus agnus propter innocenliam, et Spiritus
sanctus columba propter innocentiam custodi et :
tu innoccntiam, et vidc sequitatem (Psal. xxxvi, 37).
Vides oequitatem, si Patris et Filii et Spiritus san-
cti intelligis unitatem.
20. Sed adhuc vanas tuas machinas diversasque
1
Mss., Bxc cogitans ille,maxitnus est przcipitio erroris.
 6 50 SERMO AD CATECHUMENOS. 650
comparationesdePatrisetFilii etSpiritussanctisub- Fili, inquit, confide, qnoniam rcmissa sunt tibi pec-
stantia, catholicu doctrina suU'odiat;ul aedificium cata tua. Magna salus non est contemnenda. Ilanc
tuur-i,quodsuper arenam non superpetram aedilicas appetere debet, quisquis interius et exterius salvua
flatu ventorum, divinorum scilicet eloqniorum, et esse desiderat. Mundate, uit ipse Dominus. qux in-
pluvia gratia? descendente subvertat.subversumque tus sunt ; et qux foris sunt,munda crunl (Malth.xxv,
atruina magna.Quumvisnos invisibilem totamTri- 26). Verum amen intentio illu perversa Judaeorum,
nitatein noverimus,credamu3,teneamuB dictu no- : qua? non fideliter sequcbutur Christum, sed ad hoc
bis,ha!retice,quissit ille qui apparuit Moysi in flam- eum frequentabant.quiuei dolosi doloseinsidias prae-
ma ignis in monle Sina.cujus posteriora vidit Moy- purabunt,quando uudierunt Dominum purulyticodi-
sesipsoce Domino demonstrante.Nam cum illequae- centem,/)z'm;jfti sunt tibi peccatu tua ; continuo su-
reret faciem Dei videre,dicens,St invcni grutiam ante surratio illa cogiiationis pessimae, ubi eosuudiebat
te,ostende rniki faelem tuam hoc ei Dominus res- ; auicordainspiciebat,Qwi5e5/is^,inquiunt,gMj';;em(/a
pondit Ascende in Horeb,et sta super petram,et tran-
: aimittit? lilasjihemat :nemo enim potest dimittere pec-
sietclaritas mea ante te,et posteriora mea videbis,fa- cata, nisi solus Deus. Illeuutemut eis demonstraret
cies autem meanon videbitur tibi(Exod.xxxm 13-23). se esseDeum, eorumque nequitium ostenderet, ao
Quis est iste qui ducatum praebuit (iliis lsrael suam demonstruret potentiam,aitillis Quid cogitatis:

exeuntibus de .^Egypto ? Deus, ait liber Exodi, prae- nequam 'm cordibus vestris ? Quid est amptius dicere,
ibat illos, die quidem in columna nubis,nocte aulemin Dimissa sunt tua tibi peccata ; aut dicere, Surge et
columna ignis(ld. xm, 21), Quis est iste? Pater e»t, ambuUi?Ut noveritis autemquia hubet potestatem Filius
anFiliusPSi dixeris, Pater est visus est ergo et : hominis in terra dimiltendi peccata (ait paralytico) :
Pater in aliqua specie.Non autem audes dicere, Fi- Surge, tolle grabatum luum, et vade in domum tuam.
lius est ne rursusipsiustestimonio Moysiobruaris,
: Et statim surrexit, et tulit grabatum suum, et abiit
Ta es Deus solus, et alium non novimus absque te (Id. ix, 2-7). quam melius illi esset, si post acce-
(Deut. xxxii, 39). Ergo Deo Patri assignabis quod ptam remissionem peccatorum,non delectoad pec-
apparuit in columna ignis vel nubis. Si Deo Patri candum iterum surgeret, sed desepulcro ad veram
hoc assignabis, redi modo ad illam ratiocinationem vitam liber securusque surgeretl Non enim vacat,
tuam et dic mihi quae sit melior natura,ignis, nu-
; dilectissimi, quod ei dictum est, Tolle grabatum
bis, aut hominis. Et si dixeris, ignis, vel, nubis, tuum,et vade indomum tuam.S\c enim Dominuseum
irrideris non solum ab hominibus,qui certaratione curari interius volebat,utjam ulteriusnonlaboraret*.
sunt praediti, non qui vestra vana seductione dece- ro/teautem grabatum tuum, quid est, nisi, porta
pti sed etiam abipsispecoribus.quibus etsi nonest
; rursus sarcinam delictorum tuorurn ?Non eruntsca-
rationalis intellectus, inest tamen naturalis sensus, pulae tuae liberae, portubis quod te premat, curvus
qui non est attributus igni vel nubibus.Si autem di- eris subonere,caput jam liberum iterumgravabitur
xeris, Hominis esl melior Filiusate derronstratur
: servitute. Omnis enim,&\t Dominus, qui facit pecca-
Patre major quia Filius apparuit in homine,Pater
;
tum, servus est peccati (Joan.vm, 34). Si post remis-
apparuit in igne. Hoc, Ariani,secundum vosdiclum sionem peccatorum illeparalyticusexhacvitamigra-
sit secundum rectam autem veramque doctrinam,
: ret, plenam acciperet libertatem. Quod autem hic
quemadmodum non est Filius Patre major,quia Fi- vivere postea pprmissus est,etsi non peccavit, quod
lius apparuit in homine, Paterin igne sic non est ; credere difficile est multum periclitatus est quia
; :

Spiritus sanctusminor Filio.quia in specieapparuit
columbae.Divina illasubstantiaTrinitatis manens in
se ipsasioutiest.ut innovaret perdita,nostramque re-
stauraret ruinam.pro captu hominum, et pro con-
gruentia cujuslibet rei se visibiliter demonstravit
totahaec vita tentatio est (Job vn, \). Quisquis ita-
que, dilectissimi (ideliter credit, et hanc professio-
nem fidei suae, in qua remittuntur omnia peccata,
indubitantertenetatqueamplectitur,praeparetvolun-
1
;
tatem suam voluntati Dei utsieum post Baptismum
:

unitatem,aequalitatemque suam non amisit.In igne dignatusfueritinhacvituuliquuntulumdetinere,iste

Deus,sed non est ignis in homine Filius, sed non
: non quiescat orare uc dicere, Adjutor meus esto, ne
hoc solum quod videbatur erat,erat et quod latebat. derelinquasme(Psal. xxvi, 9, 10). Si autem dignatus
Nam si totum quod videbaturerat.quid est quod di- fueritliberum atqueabomni faoce peccatimundutum
cebat discipulissuis Qui mediligit,diligeluraPatre
: ad se evocare,incunctanter ac sine tristitia pergat ad
meo ; et ego diligam eum,et manifeslabo me ipsum illi eum, cum quo et per quem incipiat et ipse regnare ;

Quid manifestaturus erat, si totum

(Joan. xiv, i!l)?
quod videbatur erat? Ergo erat et quod latebat. Ita
et Spiritus in columba apparuit, sed non columba
erat Spiritus.
21. Totum hoc, homo, factum
est propter te.Noli
injuriam facere qui fecit te, ut consequaris ab
illi
illo,quod in isto sancto Symbolo sequitur
CAPUT X. —
De remissione peccatorum. Remissi-
onemomnium peccatorum. Noliminorempraedicare
eum qui te perducit ad regnum ccelorum in remis-
sionepeccatorum.Sine ista fidesi
accedit, ipse contra se januam
indulgentiae claudit.
Nec propter aliud,dilectissimi,factum est ut et Pater
mitteret Filium,et ipse Filius susciperet hominem
sanandum,et Spiritus sanctus hoc effunderet do-
num, nisi ut nostrae animae eruerentur a sarcinis
peccatorum. Totum quidem hominem suscepit ille
curandum;sed amplioremcuramdemonstravitadhi-
bendamesseanimaequam corpori.Namque cumipse
Salvator inter caetera miracula quae praesens faciebat,
parulyticum antiqua valetudine oppressum videret,
prius ejus animam censuit esse sanandam,tnnc de-
mum etiam ejuscorporidignatusestdonare salutem.
1
InMss., etpro :ongruentia sui cujusgue rei se invisibi-
: nisresurrectionem. Resurrecturam esseomnem car-
quisad Baptismum
nec vehiculum mortis timeat.in quo prior ascendit
ipse qui vocal.Sicut enim ipsum resurgendo perdu-
xit ad Pulrem,ita et te illi per resurrectionem reprae-
sentavit. Quia ut te invitaret ad ccelum, ad terram
descendit, sed non deseruit ccelum.
CAPUT XI. —
22. De carnis resurrectione. In car-
nem, rationalcm scilicet creaturam, fideliter tenea-
mus. Haec est summa fidei nostrae, quae separat ab
infidelibus.Neque enim de pecudibus vel caeterisani-
mantibus.quibus non estattributa imago Creatoris,
fas est nobis disputare.Ista enim omnia adusus no-
stros creata esse cognoscimus.Legat quis quid Deus
dixit homini.quandoeum formavit atquebenedixit,
etinveniet ita scriptum in libro Geneseos .FecitDeus
hominem, ad imaginem suam fecit illum;masculum et
feminam feciteos, et benediait eis diccvs : Crescite et
multip licamini ,et reptele terram,et dominamini ejus;et
habete poteslatem piscium maris.pecorum terrae.volati-
lium caeli (Gen. i, 27, 28). Ista ergo omnia propter
usus nostrae infirmitatis, ut dixi, creata sunt. Sed
quemadmodum "on nobiscum resurgitnostracorru-
ptio.neque infirmitas ; ita nec ea qna? snntnecessa-
1 At editi Quid cogitatis malum ?
Ita Mss. :

demonstravit. Erasiuiana quoque editio habet invi- 2 Sic Mss. Editi vero, curari exterius voicOat, ut
littr jam
tibiliter demonstravit. interius non laborabat.

Patroi. XL. 21

651
rianuno nostraeinfirmitati.Qualia futura sint nostra
corpora.Paulus dicit apostolus Seminatur,in(\u\t,in
: de his rebus positusin hac mortali carne quas aggra-
corruptione, resurget in incorruptione ; seminatur in
infirmitate,surgtt invirtute ;seminatur iti contumelia,
surget in gloria seminalur corpus auimale,surget cor~
;
pus spirituale Cor. xv,42 44).Incorruptio haec, yir-
(I
tus, et gloria, etspiritus vivificans,faciet nos, sicut
ipseDominus promittere dignatus est,aequales An-
gelis Dei (Matth. xxn, 30) ut vivamus cum ipsisin
;
aaterna vita,in una immortalitate ac sempiternapa.
tria. In quapatria vita nostra aaterna ipse Christus
erit:lpseenimestverus Deusetvita xtenia{\Joan.v,2Q).
CAPUT XII. —
23. De vita asterna. Hoc sequitur
etiam in sanctoSyinbolo.quod postresurrectio-
isto
nem carnis credamus.Et in vitam aeternam.Non no-
strijam dominabitur corruptio,immortaliter viventi-
bus,et cum ipsaaeternavitamanentibus.Nequeenim
indigebimusillicvestimento.ubierimusimmortalita-
tevestiti: nec cibus nobis deerit.quando ipsepanis
vivus, qui propter nos de coelo ad terras usque de-
Bcendit, sui praesentianostras animas satiabit nec
polus nobis deerit, praesente fonte vitae. Saturabit
enim nos ab ubertate domussuae.et torrente delicia-
rum suarum corda nostrarigabit.yEstus illic non pa-
tiemur illic est enim refrigerium nostrum.qui nos
: matris vestraa, exserite ejus amplissimam dignita-
sub umbra alarum suarum protexit et protegit(Psa/
xxxv, 8-10). Frigus illic non patiemur est enimibi
sol justitiae qui suoamorecalefaciens corda nostra,
;
radiis divinitatis suae illuminat oculos nostros.utyi-
deant divinitatem aequalitatemque Palris et Filiiet
Spiritus sancti.Nonibi fatigabimur nobiscumenim
eritvirtus nostra.cui nunc dicimus, Diligamte, Do-
mine, virtusmea (Psal. xvu. 2). Non ibi dormiemus
nonenirnsuntibitenebr33,quaeexcluderepossintper-
manentemdiem.Nullaibi erit negoliatio.nullaservi-
tus,nullum opus.Et quid illic acturisumus ?Fortas-
se illudquod Scriptum est Vacate, et videte, quo-
: Ergone,haBretice,ad hoc vestis nudum, utexspolies
niam ego sum Deus (Psal. xlv, 11). Vacuitas ista
contemplationis.erit opus nostraa actionis ut con-
templantes delectemus, et delectabiliter contemple-
mur videre. Quid videre ? Bona Domini (Psal. xxvi,
13). Quaebona?Possumusexprimere illud quod nec
oculus vidit ,nec auris audivit ,nec incor hominis ascen-
dit (I Cor. h,9)? Possumus explicare quomodo erit
Deusomnia mommbas/Tossumusexplicare quomodo
ipse Filius cuni trartidcrit regnum Deo et Patri Id.xv,
28, 24), id est.sauclam congregationem fidelium.ita
illum nominem ausceptumampliusque clarificatum
non dimittat.ut tameo claritafem quam habetcum
Patreantequammundusfieret,ipsis jamfidelibusde
monstrarenondifferat?Possumusexplicarequemad-
modum sponsa Ecclesia,f|uae exvirisetfeminiscon-
stat, omnis convertatur in virum perfectum, atque
ita dignitatem virilem accipiat,ut tamensponsaeno-
mennonperdat?Possumusexplicaresanctorum cor-
pora resuscitata.exquagloriainquam gloriamtrans-
eant ? Possumus explicare quo Christum sequantur
virgines.quocum soquinequeant non virgines.atque
illas nescio quo ubique manens secum ducat, nec '
1
In Mss., ubi manens.
AD CATEGIIUMENOS SERMO ALIUS
CAPUT PRIMUM. — 1. Pompx diaboli,quibus
nuntiantbaptivmdi. Sacramentum Symboli quod ac-
cepistis, memoriaequi; mandatum pro vestra salute
retinetis.noveritishocessefideicatholica? fundamen-
tum, super quod ardilicium surrexit Ecclesiae, con-
structum manibus Apostolorum et Prophctarum.
^Edificium enim domusDei, lapides sunt viviquod
(a) In ante oditis, tom. 9 : libev alius, aeu
:
DE SYMBOLO 652
tamen easqusenon sunt virgines deserat?Quis audet
vatanimam (Sap. ix. 15), aliquid dicere : cum Pau-
lus apostolus hoc non
valuit explicare, qui in isto
posilus corpore usque in tertiumcuelum gratia ope-
rante valuitascendere (II Cor. xn) ?Nonsimuscurio-
si ad investigandum quod Apostoli exprimere mi-
nirne potuerunt. Certe ex me nemo scire quaeiat
quod me nescire scio, nisi forte ut nescire discat
quod sciri non posse sciendum est. Sed per fidem
etpatientiam et sanctam matrem Ecclesiam spere-
mus nos aceipere, quidquid magnis et pusillis di-
gnatus fuerit ille donare.
CAPUT XIII. —
24 Ecclesia; calholicse filios jubet
cai>e?'ea/>.4n'aH£s.SanctaEcclesia,in quaomnis hujus
sacramentiterminaturauctoritas,mater etvirgo,cor-
pore casta, prole fecunda, sponsa Christi superius
declarata,pie nutrit filios quos Deo Patri dignos assi-
gnare contendit.Filiiboni amate tantam matrem,Q-
lii boni nolite desererequotidie vos requirentem:re-
: pendite vicem, amate amantem.Tanta est, talis est,
nobilis est,regia prole fecunda est.Non eam patiami-
ni aut filiorum malorum, aut pessimorum ser-
vorum injuriis atqueinsidiis macerari agite causas
:
:
tem. Servus malus non insultetdominae hasreticus ;
: arianus non insultet Ecclesiffi. Lupus est.agnoscite
serpens est, ejus capita conquassate.Blanditur, sed
fallit multa promittit, sed decipit. Venite, inquit,
:
defendam si necessitas est,pasoam; si nuditas.ve-
:
: stiam dabo pecuniam, statuam quid per singulos
:
dies quisque accipiat.O lupe male o serpens inique!
!
: o servenequissime Idominamcalcas.veram matrem
impugnas, Christum exsulflas, catholicum rebapti-
zas;etquodestpessimumartis tua3,aliospotentiapre-
mis ut perdas.alios pecunia comparas quos occidas.
intusChristo vestitum? Ahoc pascis esurientem,ut
; animae auferas cibum cudestem ? Ad hoc das pecu-
niam, ut sic tibi isti vendant Christum rebaptizan-
dum,quemadmodum JudasJudaeisChristumcrucifi-
gendum ? Pecuniatua tecum sit in perdiiionem \Act.
viii, 20). Pejora, hasretice, facis quam qus fecit Ju-
daeus. Ecce enim Judaeus etsi praemio comparavit
Christum occidendum,semel latus in cruce penden-
(
tispupugit,sed totum ejus corpusintegrum reserva-
vit :tuvero ad hoceum quotidiecomparas pecunia,
ut sedentis in coelo diversa laceres membra.Vosau-
tem.dilectissimi, qui ab initio uberibus sanctas ma-
tris Ecclesiaa nutriti, usque ad solidum cibum estis
ab ea perducti,manete in ea.Si qui ejus vel discipli-
nam vel quamlibet admonitionemaspere tulit,et ira-
tus abscessit.agnoscat matrem.redeatad eam liben-
ter ethiecsuscipit qu;e requirit gaudebitquefilium
: ;
perditum fuisse conversum. Sed licet multum gau-
deat lilium perditum fuisse conversum, stabilitatis
dignilatem non quiescit pradicare secum perma-
nentium filiorum.
B6E
(a).
re- estis vos. Itaenim credentibus scribit Apostolus :
Nescitis, inquit,gui'a temptum Dci estis,elSptritu$san*
ctus habitat in vobis(\ Cor. iu, 16)?Sed etapostolus
Petrus alloquens lideles, Vos,inqu\t, tanquam laj/ides
vivi xdificamini i» domum spirilualem J Pctr. n,5).
Quisquis huic sedificio conjungi desiderat.renuntiet
diabolo,pompis et angelisejus.Pompffi diabolisunt
qii83que illicita dcsideria.qua? turpant, non qua; ex-
tcrtius. ornantanimam ; ut sunt dcsideria carnis,desideria
653
oculorum, ambitiones sajculi. Ad concupiscontiam
carnis pertinent illecebr.-c voluptatum ad concupi-
seentiam oculorum, nugacitas spectaculorum ad
ambitionem s-cculi, insana superbia ul)i est fumus
mllatus, ut homo positus in uliquu poteetate, homi-
nemseesae non agnoscat,cum de homiue judicat.
Qui ergo vult mundum vincere, tria ista vincat quee
sunt in mundo et per hoec illum vincit etiam, qui
:
3uadendo per superbiam decepit mundum.
—
CAPUT II. 2. Cultus idolorum reprehenditur. Post-
quam autem homo renuntiando diabolo excludit pes-
simuminvasorem.introducat optimumpossessorem;
credat in Deum Patrein omnipotentem, etc. Magnum
donum gratiaa.credere et intelligere Deum.Sed quid
propheta dicit? Nisi credideritis,non intelligetis (Isai.
vn, 9).Credamus ergo, ut intelligamus, sed oremus,
ut mereamur videre quod credimus. Peccata enim,
et auctor peccati diabolus separavit animam a Deo
et dum creatura secuta est seductorem, suum dese-
ruit salvatorem facta est ruina magna et erravit
; :
anima, ut pro vero Deo coleret idola, et adoraret
ipsa quee fecit, deserendo illum a quo facta est. Ado-
rando enim lapidem nullam habentem vitam, ipsa
perit, deserendo Deum qui est ejus vera et ffiterna
vita. Hinc error omnis, et descrtio bonorum hinc
cultus Paganorum, Et
et perversitas haereticorum.
erraverunt animae per diversas voluptates et perver-
sas, ut alii colerent solem, alii lunam et stellas, alii
montes, alii lapides et quaeque virgulta, ut sibi quis-
quecredidit invenisse.non adjutorem Deum, sed de-
ceptorem diabolum atque ita per diversa anima er-
:
ravit a Creatore suo, ut omne quod ei dederat Deus
ad servitium.hoc illa coleret utDeum.Nonne omnia
propter hominemcreata sunt? LegatquisScripturas
sanctas, et inveniet Deum dixisse homini, quem de
limo terraa formavit Cresc.it e, et multiplicamini, et
:
dominamini ejus; et habete potestatem
repletc terram, et
piscium maris, et avium cceli, et pecorum terrge. Et
paulo post Ecce, inquit, dedi vobis omnia in usum et
:
ad escam (Gen. i, 28, 29). Eos autem qui Scripturas
sanctas legere nolunt, ipsa rerum natura, ipseque
mundus operibus famulatus sui incredulos sua qua-
dam voce convincit, et animam perversam increpans
dicit :Quid est, misera, quod erras in me, et dege-
ner factaoblitaes aquoquantacreata sis,cui ccelum
et terratam pulchradomus nullis meritis praaceden-
tibus constructa est? Respondent et singula quaeque
elementa clamantia,et ipsis suis operibus suum de-
monstrantiaartificem.Clamatccelum:Nonsumi)eus:
nam si Deus essem, nulla me nubilatio obumbrare
potuisset, nec tenebrae succederent luci meae sed
luxintegra,incorrupta,inviolataquemansisset,sicut
manet lux illa vera quae istam lucem temporale.m
creavit in me propter te. Clamat et sol Quid me,
homo, colis ut Deum, quem vides ortu occasuque
concludi ? Deus nec ortum habet, nec occasum sed
tu illum deserendo magnum incurristi casum. Sed
consideras magnum atque mirabilem esse me ego
autem agnosco habere super me, qui et mecreavit et
te. Cum autem opera et splendoris et caloris mei tibi
deserv ant, quomodo me pro Deo colendum ducis,
;
nisi quia verum Deum colere nescis? Ita luna et stellae
istam similem proferuntvocem:Non vides, inquiunt,
o homo,spatium nosagere nocturnum.excludi luce,
necterminostransgrediconstitutos.quosadsolatium
quietis tuas omnipotens artifex terminavit? Non su-
mus Deus convincimus falsitatem tuam serviendo
:
tibi ad pcenam tuam. Clamat mare,et omnia quae in
eo sunt Non sumus Deug. Praebeo enim, ut mihi
:
jnssum est, famulatum, pervium itercarinae susci-
piens, motus congruos, flatus ventorum dirigens
gressus, ut ad portum desideratum etium rapicnte
te avaritia,nullainterpo?i f a tnrditate
perducam. Ani-
malia vero quae gignuntur ex me, tibi in escam do-
nata esse cognoscis. Cum ergo per omnia agnoscam
modulum meum, tu quare deseris ordinern tuum,
deserendo omnium creatorem Deum? Clamat terra:
SERMO AD CATECHUMENOS. 654
Ergone, homo, deitatis mihi nomen adscribis' Ideo
: non agnoscis quid siro, quia oblitus es qui sis. Non
: agnoscis materiam tuam nou agnoscis quia limum
;
; meum es, ex me quidem formatum, sed, quod non
sum ego, animatum. Non agnoscis quia inter omnia
animalia quaj ex me procreata sunt, tu eolus sub
Dco pene mundi dominus constitutus es. Mcrito
non mtelligis, quia cum csses in honore, non in-
tellixisti comparatus es jumentis insipientibuB,
:
et similatus es illis (Psal. xlviii, 13).
CAPUT III. —
3. Verus Deus abjcctis diis falsis co-
lendus. Nos aulem, dilectissirni, quibus donatum
credamus Deum vel regtm
est credere, nec solein
cceli ; quem regem ejus Ne-
nec mare, aut nescio
ptunum, quem fingit vanitas, non veritas nec ter- ;
ram et Plutonem sed credamus in Deum Patrem
:
omnipotentem, universorum creatorem, regem cce-
: lorum. Qui enim cuncta quia voluit de nihilo fccit,
ipse regit quae fecit. Immortales isti qui a nobis su-
perius commemorati sunt, ideo dii non sunt, quia
et comprehendi et videri hic oculis possunt: caete-
teros autem, quos vane colunt, Jovem, Saturnum,
Martein, Junonem, Minervam, Venerem, et caetera
portenta, non numina bona, sed nomina mala ', ho-
:
mines mortales fuisse, etiam eorum litterae clamaiit,
qui talibus erroribus delectantur. Nostrae autem sa-
cree Litterae qualem Deum praedicent, Paulum audite
apostolum: lmmortali, inquit, invisibili, incorrupti-
bili,ioti Deo honor et gloria (1 Tim.i, l7).Non videtur
Deus noster oculis carnis,sed videtur oculis cordis;
non videtur ad tempus,sed videtur in aeternum.Sed
dicit paganus Ostende mihi quem colis. Respondeo:
:
Ego quidem habeo etiam modo quem tibi ostendam,
sed tu non habes oculos unde videas. Beali enim, ait
Salvator noster, mundo corde ; quoniam ipsi Deum
videbunt (Matth. v, 8). Cor immundum et tenebris
peccatorum obvolutum, Deum quaerit videre ? Lux
lucet in tenebris,sed tenebrxeam non comprehenderunt
(Joan. i, 5). Numquid quia caecus non videt, ideo
lux non lucet? Si nosses, o infidelis, dicere Deo
vero, Illumina oculos meos (Psal. xn, 4) videres no- ;
biscum nunc per speculum in «nigmate, ut possis
videre facie ad faciem (I Cor. xiii, 12). Si ex operi-
bus intelligeres arlificem, ex creatura conjiceros
Creatorem. Si expavesceres in te, quia non totum
capis te agnosceres Deum qui fecit te. Non enim
;
vides animam tuam, cum omnia videat anima tua
per carnem tuam. Aut si vides aniinam tuam, dic
mihi qualis vel quanta sit utrum quadra, an ro-
:
tunda; utrurnlenis, an aspera; utrum calida.an fri-
; gida utrum alicujus coloris, an omni colore carens.
;
Video, deficis; ostendere animam tuam qualis sit,
non potes. Ecce immortalis est anirna tua, et vivifi-
:
cat mortalem carnem tuam. Immortalem dico ani-
mam tuam ad utrumque. Si credit, immortalis est
:
ad vitam si non credit, immortalis est ad pcenam.
:
Credimus ergo Deumimmortalem et invisibilem ;
:
non illum quem vos infideles deurn fingitis, simul
et adulterantem et tonantem sed Deum verum, :
totius fabricatorem atque rectorem.
iiindi
CAPUT IV. —
4. Nativilas Christi ex virgine secun-
dum prophetiam Isaix. Signa in Christinativitate. In-
fantesjussu Herodis occisi fiunt martyres Christi. llomo
iisdem quibus periemt gradibus reparatus. Et Filium
ejus Jesum Christum olim promissum per Prophe-
:
tas. Tcnemus quod jam implctum esse cognosciinus.
Sed ideo etiam hoc credere jubemur, quia quando
factum est, prffisentes non fuimus. Aderant tunc Ju-
daei, ex quorum gente ipse Salvator Apostolos elegit,
per quos ad nos fides ista pervenit. In ipsa autem
; gente in qua et ex qua nasci dignatus est, longe an-
tea Isaias propheta praedixerat Ecce virgo in utero :
accipiet et partet Filinm,et vocabilis nomen ejus Emma-
nuel,quod interpretalur ,Nobiscum Deum(Isai. vn, 14).
1
Juxta Er., non nomina bona, sed nomina mala. Juxta
Lugd.etVen.,?iO/j numina bona,sednumina ma/a.inB.addi-
turadmarginem: «Pro,rcomjfla,fortelegendum,omi'na.>> M,

655
Et alio in loco, Exiet virga de radice Jesse, et flos de
radice ejus ascendel {hai. xi, i) : virgam significans
virginem Mariam, et florem virgae, tilium virginis
Dominum JesumChristum. Judasi antequam istafie-
rent,legebant,etnonintelligebant:coeperuntimpleri
quae promissa sunt, et non gaudebant, sed potius in-
videbant. Nascitur Christus ex virgine sicut flos ex
virga, sine ullo composito semine. Nascitur inlans
parvus, rex magnus. Procedunt certa indicia, et si-
gna magni regis pastoribus nuntiant Angeli, per
: sancta Ecclesia quae illi integro integra conjuncta
stellam velut per novam linguam clamant cceli. Ad-
ducunturdelonginquo Majn; veuiunt, utadoreut ad-
hucin pr33sepijacentem,sed jam in coelo et in terra
regnantem..\nnuntiantibu?Magisregemnatum,tur-
batur Herodes, et ne regnum perdat vult eum occi-
dere, in quem si crederet, et hic securus, et in illa
vita sine fine regnaret. Herudes a Judaeis ubi Christus
nascaturinquirit.Quaerunt simul.nonsicutMagiado-
randum, sed inventum necandum. Quid times, He-
rodes, quia audis regem natum ? Non venit ille ut le
excludat, sed ut diabolum vincat. Sed tu haec non in-
telligens turbaris et saevis et ut perdas unum quem
;
quaeris, per tot infantum mortes magis efficeris
crudelis^.Nonteullapietaspiangentiummatrum.aut
lugentium patrum funera filiorum, non mugitus
8
etgemitusrevocatinfantum.Necasparvuloscorpore,
quia te necat timor in corde et putas si hoc quod
;
cupis impleveris, diu te posse vivere, cum ipsam
vitam quaeras occidere. Ille autem fons gratiae.parvus
et magnus, qui in praesepi jacet, thronum tuum ter-
ret agit per te nescientem causas suas, et a capti-
:
vitate diaboli animas liberat. Suscepit filios inimico-
rum in numerum adoptatorum, Moriuntur parvuli
pro Christo nescientes, parentes plangunt m ^rtyros
morientes:illenondum loquentesidoneos suosefiir.it
testes. Ecce quomodo regnat, qui sic regnare vene-
rat. Ecce jam hberat liberator, et salutem praestat
salvator. Sed tu, Herodes, nesciens hoc, turbaris et
s;evis ; et dum contra parvulum saevis,
quium praebes, et nescis. Ille enim rex magnus qui
ad hoc venit, ut per te et per alios suos hinc congre-
get, tu illi prior ad regnum coelorum tot millia can-
didatorum infanlum innumerabilem praemittisexer-
citum.Hanc turbam Apocalypsis illa beati Jcannis
apostoli demonstrabat, dicens: Vidi turbam multam,
quam dinumerare vevio poterat, exomnitribu, stantes
in conspectu Dii ; et induti erant alba vesle, et palmae
fuerunt in munibus eorum (Apoc.vu, 9). magnum
donum gratiae! Quibus eorum meritis praestitum est
utsicvincerentinfantes?Necdumloquuntur,etChri-
stum confitentur.Necdum motibus membrorum va-
lent suscipere pugnam, et victoriaa jam
mam. Quomodo regnas, Herodes, qui sic vinceris?
Parvus ille nontearmatorum virorum fortium supe-
ravitmanu,sedinnumerabilivicitturbamorientium
parvulorum. Vis nosse quid infantibus quos trucida-
Ideo accelerasti ad eorum vitam, ne
sti, praestiteris?
cum suis parentibus occiderent veram Vitam hoc
illo per te agente, qui novit bene uti etiam malis
tuis.Illorum animasliberavitaparcnuim interi.ecio-
nis suae societate,et te solum inanem reliquitin sce-
lere. Egit et agit gratia causas suas, et per inimicos
suos, et per ipsos, et in ipsis nam et ipsi qui mo-
:
riebantur,naturafiliiiraeerant,sicutetca>teri (£/>/(£.<;.
n, 3) sed quid eis praestitit gratia, nisi ut erueret
;
eos de potestate tenebrarum (Coloss. i, 13^? Praesti-
tit eis Christus ut pro Christo morerentur, praestitit
utsuosanguineaboriginalipeccatodiluerentur.Nati
sunt ad mortPin, c ed continuo eos mors reddidit vitae.
lisdem gradibus, dilectissimi, quibus perierat hu-
mana natura, a Domino Jesu Christo reparata est.
A.damsuperbus, humilisChristus: pcrfeminam mors,
per feminam vita per Evam interitus, perMariam
;
* iuxUiEv. Lnz,. elX en., magnus
ef/iceris crudelis. inK.uo-
taturadtuargiuem:«Pro,w^M.sfortelegendum,wfl^w. M.
* Suspicantur GG. forte bic legendum, vagitus, quae
tox reipsa puerulis melius congruit. M.
:
DE SYMBOLO 656
salus.Illa corrupta secutaest seductorem; haecinte"
gra peperit Salvatorem. Hla poculum a serpente pro-
pinatum libenter accepit, et viro tradidit, ex quo
simul mererentur occidi haec gratia coelesli desuper
:
infusa vitam protulit, per quam caro mortua possit
ressuseitari.Quisest qui heecoperatusest, nisi virgi-
nis filius et virginum sponsus ? qui attulit matri te-
cunditatem.scd non abstulitintegritatem.Quod con-
tulit matri suae, hoc donavit et sponsae suae. Denique
est, quotidie parit membra ejus, et virgo est.
CAPUT V. —
5. De Christi passione. Antidolum ex
Christi sanguine. Crucihxum sub Pontio Pilato,et se-
pultum. Et hoc credimus, et ita credimus, ut inde
gloriemur. Mihi enim, ait doctor Gentium, apostolus
Paulus, absit glortari, nisi in cruce Domini nostri Jesu
Christi, per quem mihi mundus cruciftxus est, et ego
mundo (Galat. vi, 14). Et nos in hoc gloriemur, in
hunc sperenius,illi haereamus.Szmu/enim vetushomo
noster cum illo crucifixus est cruci [Rom. vi, 6). Nisi
enim cruciligeretur ille, mundns non redimeretur.
Poena illa, salus est nostra. Quod Judaeus et Gentilis
detestatur, Christianus inde salvatur. Sed quare Ju-
daeus detestatur? Quia, sicut Apostolus dicit, illorum
delicto satus cst Gentibus (Id. xi, 11). Quod delictum
comniiserunt Judaei? christum tenuerunt, vinctum
Pilato tradiderunt, clamaverunt: Cruci(ige,crucifige.
Quare? quara ob causam ? Quoniam suscitavit mor-
tuum. Andit Pilatus,invenitinnocentem,videt popu-
Jum ssvientem, excusat et dicit Ego in isto non in-
:
venio causam ; accipite eum vos, et crucifigile. Quando
dicebat Pilatus. Ego in isto non invenio causam, acci-
pite eum vos; quidaliud dicebat, quam hoc Ad judi- :
cem quasi cum reo venistis, sed innocentem legibus
tradidistis,in quemnullumcrimen probarevaluistis.
Non ero justus, si secundum desiderium vestrum,in-
nocentem occidero ero ab hoc facto, a vestra sedi-
;
tione alienus, si vobis eum tradidero. Accipite eum,
jam illi obse- inquit, vos, et secundum legem vestramcrucifigite. Et
illi: Nos scimus, inquiunt, quia reus est mortis. Quid
scit caecus corde, non corpore ? Clamat quod nescit,
et ut impleat quod saevit, dicit se scire quod nescit.
Iterum Pilatusaudit Jesum; etresponsis ejus in me-
tum missus,consilium invenit quomodo eum dimit-
teret. Egressus ad Judaaos dixit Est consuetudo ut
:
dimiitam vobis unum in pascha; vultis ergodimittam vo-
bis regem Jud&orum? Clamaverunt et dixerunt Soli :
ipsum dimittere, sed Barabbam (Joan. xvm, 30, xix,
15). Fuit autem Barabbas, ut Evangelista narrat, in-
signis latro. caecitas Judaeorum o furia phreneti- !
corum Noli ipsum dimittere, sed Barabbam : quid
!
efferunt pal- fuit aliud dicere,quam, Occidatur Christus salvator,
quia suscitavit mortuum dimittatur latro. ut iterum
;
perpetret homicidium ? Sed clamate quid clamatis :
nescientes? Occidatur a vobis Christus, et rediman-
tur gentes. Medicus autem illp animarum, qui vos vi-
debat phrenesi laborare, somnum salutis ingerebat
: et ideo etiam ipse pro nobisdoimire volebat. Tan-
qimm diceret: Medicus sum, infirmiestis; intirmitas
vestr.i refugii somnum salutis. Ecce dormio
magna
ego proptervos; ut meviso.dormiredelectet et vos.et
a pcenali morte liberem vos.Sed illis et de illis boc di-
cebat,quos credituros in se postmodum noverat et ;
pro quibus pendens Patrem rogabat, dicens Pater, :
ignosce illis,quia nesciunt guid facittnt(Luc.xiin,34).
Intereoserat etillephrenoticu?, priusSaulus.postea
Paulus;prius superfius, postea humilis: et ipsephre-
nesi laborabat,somnum salutis repudiabat.Sed quid
ei fecit medicus ? Prostravit saevientem. erexit cre-
dentem ;
prostravit prrsecutorem, erexit pra?dicato-
rem (Act. ix . Prostratus ad terram dormivit phrene-
ticus surrcxit, et factusest medicus. Coepit in aliis
:
curaro morbum quo ipse laborabat.ct cffectus disci-
pulus ccelestis archiatri, antidotum bibit confectum
exsarguinemedici:prioripsebibit,etbibendumama-
toribus propinavit. Hoc antidotum ex sanguine cru-
oifixi confectum, etiam ipsi reges terraj biberunt et ;
687 SERMO AD CATECHTJMENOS.
qui erant Ecclesiae persecutores, ejus facti sunt de
iensores.
CAPUT VI. —
De seputtura ejus. Resurreetio quo-
modo terlia (/ie.SepulLurutn vero hujus crucifixisan-
ctum indicat Evangelium:quod susceptus sil a Jo-
»eph, obvolutusque linteaininibus.ctim aromatibus
positus sit in mooumento novo. Homo enim novus
sine ullacorruptioneexvirgiue procreatus,in nionu-
mento novo positus est,in quo nondum posittiserat
mortuus:ut sanctitas virginalis uteri inomnibusor-
naietur ex convenientia inviulabilis sepulcri (Joan.
xix, 38-42).
_ Patrem.totus in coclo,totus in terra, totus in utero
6. Tertia die a mortuis resurrexit.Quamvis multi
sancti multa hinc scnserint atquedixerint.Nam qui-
dam volentes tres dies et tres noctes usque in diem
dominicum exprimere,a nocte praicedente sexLae fe-
ri;e,et ipsam sextam feriam concluserunt in unum
diem,et noctem sabbati et sabbatum,et noctom do-
minici diei et ipsum diem resurrectionis.Alii autem
ab ipsa sexta feria.et nocte qure mediadie factaest,
voluerunt tres dies et trea nodes usque in diem do-
minicium exponere.propter illamsententiamDomni
in Exangelio po?it&m:Sicut enim Jonas fuil inventrc
ceti tribus diebus et tribus noctibus,ita oportet esse Fi-
liurn hominis in corde terrse tribus diebusct iribus no-
ctibus (Maltk. xn, 40).Sed nos neutram eorurn va-
cuantes sententiam, melius tamen, si placet.in his
spiritualem requiramusintel)ectum,quomodoFilius
hominis fuerit in corde terrae tribus diebus et tribus
noctibusrtres dies triatemporasaeculi ponentes,ante
Legem.sub Lege, sub Gratia: et tres noctes tres
mortes.id est.tres mortuos quos suscitavit Dominus
praesens in earne,filiam archisynagogi in domo(/</.
ix, -18-25), lilium viduae foris portam (Luc.vu, 12-
'
15), et Lazarum quadriduanom de sepu\cro(Joan.xi,
14-44). Unde enim mors, nisi per peceatum?et quid
suntpeccatanisimagnaetenebraequsefaciuntgravem
noctem?Ita ergo sibi convoniunt, ut unus dies sit
ante Legem,quando peccatum latebat,et huic acce-
dit nox illa,quod puella mortua in doino jaoebat,
tanquam peccatum intra conscientiam latebat.Secun
dus dies sit sub Lege,quando dictum est homini,
Non concupisccs (Exod. xx,17) et peccatum proces-
:
sit ad publicumjet huic accedit nox illa,quod filius
viduaeforisportam.tanquam pecccatum animae quod
intus latebat,processit ad publicum.Tertius dies sit
sub Gratia,quandojam plus peccatanima, quia scit
voluntatem Domini sui.et facit digna plagis(Z,?<c.xn,
47) et sub tanta plenitudine gratiae, merito pecca-
torum jam fetet: et huic accedit nox illa mortis La-
zari in sepulcro jacentis,tanquam animae peccatis
obrutae et fetentis.In his tribus diebus et noctibus
fuit Ghristus in corde terrae; hoc est, jacuit fides
Christi in cordibus eorum qui habitant in terra.Ha-
bent ergo animaB in his diebus et noctibus et priece-
pta legis etvoces poenitentiae, ut resurgere possint
cum Christo.Ad diem et noctem latentis peccati,lex
illa est ge neralis.Q uod libi fieri nonvis; alii ne fece-
ris(Tob. iv, 16j.Et vox poentitentiae ejus est,Delicta
juventutis et ignorantix mese ne nemor (ueris (Psal.
xxiv,7).Ad sequentem diem manifestati peccati,lex
illa est, Non concupisces (Exod. xx, 17). Et vox pce-
nitentiaa ejus est,Tibi soli peccavi,et malum coram te
feci (Psal. L,6).Ad tertium diem et noctem jam se-
pultoe animae consuetudine peccati,lex illa esl,Ecce
sanus factus es,jam noli peccare (Joan. v, 14). Et vox
pcenitentipe ejus esi.Domine libera animam meam de
morte (Psal. cxiv, 4);et, Eduxisti ab inferis animam
meam (Psat.xxix,i). Per tria ista tempora veluti per
tres dies resurgunt animaecum Christo.quibus dioi-
tur per prophet&m Jiesurgmt mortui,et,excitabuntur
qui in monumentis sunt.et exultabunt omnes qui sunt
super terram (Isai. xxvi, 19). Et quibus per Aposto-
lum dicitur, Surge qui dormis et exsurt/e a mortws,
et illuminabit le Christus (Ephes.v, i\).Et jam resur-
1
Juxta Er. Lugd. V«n, Lov., foris inporla. M Non vacatquod omniscreaturasubjectasitGreatori;
6K8
genlibus,hoc est,a peccatis liberatis dici, Si surrcc-
xislis cum
Christo,qu;c sursum sunt qu;vrite,ubiChri-
slus est ad dexteram Dei sedens (Coloss. m, 1) quia:
Domintis Jesus resurgons a mortuis.assumptus est
in ccelos et sedet ud doxteram Dei Patris.
—
CAPUT VII. .7 Christus ut ho/no, sedet ad dex-
terum Patrit; ut Deus ubique est.^ms esl qui sedet
ail dezteram Patris Elomo UhnstuB.Nam in quanLum
Deus.sempcr cuin PaLre oL cx Patre cL quando ad
;
nos processit,a Patre non recessit.IIoc cst enim esse
Dcuin, ubique essc totum.Totus ergo Filius apud
virginis.totus in cruco,toLus in inferno.totus in pa-
radiso quo latronemintroduxit.Nonperdiversa tem-
pora vel looa dicimus ubique csse totum,utmodoibi
totus sit.et aliotempore alibi totus: sed ut semper
ubique^sittotus.Sienim Deus hoc praestitit huic luci
qua) videtur nostrisaspectibus,ut simultota ubique
sit:noquc cuini quaudo hic est, in Oriente vel in
aliis partibus terrarum non est:sed ubique tota est,
et in omnibus tota est,et omnium oculos satiat, et
ipsa integra perseverat si hoc potest creatura.
:
quanto amplius ipse Ureator?Sed hoc quod 1'ilius
dicitur sedere ad dexteram Patris, demonslratur
quod ipse homo quem suscepit Ghristus,potestatem
acceperif judicanlis.
CAPUT Wlil.— 8. Advenlus Christi adjudicium qua-
lis. Inde enim venturus est judicare vivos et mor-
tuos.Adventum ejus liber indicat Actuum Apostolo-
rum.Postea enim quam a mortuis resurrexit, con-
versatus est cum discipulis suis quadragintadiebus
et quadraginta noctibus, intrans et exiens,mandu-
cans et bibens.non quod haberet infirmitatem, sed
utdoceretveritatem.Quadragesimo die,ipsis viden-
tibus et quodain modo in ccelum oculisdeducenti-
bus, astiteruntillisduo viriin veste alba,quidixerunt
eis Viri Galitosi quid statis intuentes in crlum'?Iste
:
Jesus qui assumptus est in caelum a vobis, sic veniet
quemadmodum vidistis eum euntem in coelum (Act. i,
4-11). Veniet ergo,lratres mei, veniet:ille quiprius
venit occultus, veniet in potestate manifestus; ille
qui judicatus est, veniet judicaturusjille qui stetit
ante hominem, judicalurns est omnem hominem.
Deus manifestus vcniet. Quid est,Deus manifestus ve-
niet. Non sicul prius.homo humilis; sed sicut Deus
homo.majestato sublnnis. Et judicabit .(Psat. xlix,
3).Quomodo judicabiL?Non enim ut judex terrenus
qu-Esiturus est testos ut te convincat,aut veritatem
per torm^nta requisiturus utconfessum puniat:cum
judex sedeat ipsa justitia,et testis sibi ipsa mala
conscientia.llle judex, dilectissimi, nec gratia pree-
venitur,nec misericordia jam flectitur:nec pecunia
corrumpitur,nec satisfactione mitigatur. Hic, hic,
dum tempus est,quidquid potestanima agat pro se,
ubi locus est misericordiae : nam quid pro se agat
animapoenitentiam,utillepossitmutaresententiam:
hicdet panem, ut accipiat postmodum salutemjhic
faciat misericordiam.ut ibi inveniat indulgentiam.
—
CAPUT IX. 9. Tres personas esse unum Deum.
Credirnus in Spiritum sanctum.Spiritum sanctum
Deum dieimus.nec tamen dicimus Patrem et Filium
et Spiritum sanclum tres deos.sed unum; quia una
est *Lernitas,una majestas,una potestas.Pater non
est Filius, sed Pater est Filii; Filius non est Pater,
sed Filiusest Patris;Spiritus sanctus nec Paterest,
nec Filius.scd Spirifus est Pntris et Filii tresper-
:
sonae,sed unus Deus. Quomodo, inquis, trea nomi-
nas,et ununi dicis ?Oslende hoc aut ratione,aut ali-
qua simibtndine.per quam intelligi possit quidnam
illud sit.Qtiae ratio,aut qu;e similitudoilli rei invisi-
bili tompkrari pottst?Det tamen veniam ejus ma-
jestas quia aliqnam siniilitudinem quae occurrit ex
ejus<;reatura poniLnostra inlirmilas.per quam intcl-
ligere possit vestra Charilas.Nisi enim iilepermitlo-
ret.qnis nosfrnm do ojns divinitatc loqui auderot?
659 DE SYMBOLO
in nulla tamen alia specie voluit apparerc Dens no-
ster quam in igne.Nam et sancto Moysi in rubo in
flamma apparuit (Exod. m, 2),et filiis Israel duca-
tum in columna ignis praebuit (/d.xin,21),et super
discipulos congregatos douum Spiritus sancti in lin-
guis igneis effudit (Act. n, 3) .Habet enim boo
eleinentum magnum sacramentum, per quod exer-
ceat quaerentis ingenium.Ecce in igne quaedam tria
conspicimus; igem,splendorem et calorem :et cum
sint tria, unumlumen est.Simul exurgunt, simul-
que consistunt: nec ignis praecedit splendorem,nec
splendor calorem.Et haec non confuse unum sunt,
nec disjuncte tria-,sed cum unum sint, tria sunt.Si-
mul operantur, et cum inseparabiliter operan-
tur, aliud igni tribuitur, aliud splendori.allud ca-
lori.Nam cum
ad ignem refers ustionem, ibi ope-
ratur et splendor et calor: et cum ad splendorem
refers illuminationem,simul operatur et ignis et ca-
lor:et cum ad calorem refers calefactionem, simul
operatur ignis et calor et splendor.Ita cum dicitur
quod Deus fecerit mundum,intelligitur Pater cum
Filio, et per Filium,et cum Spiritu sancto. Et cum
dicimus Filium pro nobis passum,intelligimus pas-
sionem Filii operatum fuisse et Patrem et Filium et
Spiritum sanctum.Etcum remissio peccatorum tri-
buitur Spiritui sancto, intelligirous totam Trinita-
tem etiam hoc donum inseparabiliter operari.Haec
propter haereticos Arianos vel alios qui aliter de Deo
sentiunt quam dignum est, dicta sunt vestree Gha-
ritati. Gaeterum illud quod est ineffabile et incom-
prehensible nec verbis angelicis explicari potest,
1
, est fames nulla sitis, nullus aestus, nulla corru-
quanto magis huraanis?
CAPUT X. —
40. Baptisma peccata omnia delet.
Remissionem peccatorum.Omniaprorsusdelictade-
letsanctum Baptisma,et originalia et propria:dicta,
facta.cogitata, cognita, incognita.omnia dimittun-
tur. Innovat hominem,qui fecit hominem;donatde-
licta.qui non quaerit merita:praevenit gratiam etiam
ipsam infantiam ,ut sint liberi per Christumliberati.
qui in Adam a diaholo tenebantur ante captivi.
—
CAPUT XI. 11. Resurrectionis fides similitudine
seminissuadetur.C&mhresnrrectionem. Omnis spes
fidei nostrae haec est,quoniam resuscitabimur. Om-
nes qwdem resurgtmus,&\i Apo9tolus,serf non omnes
immutabimur (I Cor. xv, 51).Resurgent boni, resur-
gentmali:sed boni,ut sempiterna beatudine fruan-
tur raali, ut perpetuo igne puniantur. Ibi discer-
: quiaipsa est mater fecunda.integra et ca9ta,ubique
netur fidelis ab infideli, ut accipiat fides praemium
etperfidia suppliciiobtineat locum. Nec sibi frustra
blandiantur increduli,quiaudiunt in Psalmo, /Vonre-
surgunt impii in judicio (Psa/.i,5)./n judicio dictum
est id est,non ut judicentur resurgent,quia per in-
fidelitatem olim damnati sunt, secundum illam sen-
tiam dominicam, Qui voncredit, jam judicatus est
(Joan iii, 18).Apostolus autem ut tolleret de cordi-
bn8infideliumomnemdubitationem,seminantispro-
posuit similitudinem, et ait Stulte,tu quod seminas
: rantes filios revocat.mortuos graviter dolet, secum
non vivificatur,nisi moriatnr (I Cor. xv, 36). Quid
autem fiat in semine,puto neminem vestrum igno-
* In B., quod est,ineffab'de est,inscomprehensibile est.
Er. Lugd. Ven. Lov. secuti sumus. M.
DE SYMBOLO
AD CATFXHUMENOS SERMO ALIUS
CAPUT PRIMUM. — 1. Catechumcni signo crucis
et sacramentis variis ad Baptismum pr&parantur. Be-
nuvtiationis professio Dum per sacratissimum crucis
signum vos suscepit in utero sanctamater Ecclesia.
quae sicut etfratresvestroscum summa lactitiaspiri-
tualiter pariet, nova proles futura tantae matris,
quousque per lavacrum sanctum regeneratos verae
(a) In ante editis Liber alius, seu quartus.
660
rare,quemadmodumgrana triturata,purgata,recon-
dita, proferanlur,projiciantur,obruantur.Nisi enim
esset messis fertilitas nota,ista crederetur insania.
Attamen cum obruuntur et ab oculis dimittuntur
Hub terra,mortua jacent.Jam si curiositas exigatea
videreantequampluviadescendat:videtputrefactum
atquecorruptumquoddemiseratintegrum.At sispes
messis desit,dolor cor uritjperdidisse se credit quod
reconditum habuit. Cum autem pluvia advenerit,
quomodo delectat respicere herbam virentem,cala-
mum surgentem.ad nodos pervenientem, culmum
producentem.spicas proferentem ? Delectatne vi-
dere quod mortuum jacebat, sic revixisse?Sed non
sibi asbignetterrafertilitatem quoniam Dominus dat
suavilatem (Psal. lxxxiv, 13). Si enim pluvia desu-
per non descendat,etiamterra bona non spicas,8ed
profeit spinas quae igni traduntur,non quae horreo
recondantur.Similiter et terra nostra, hoc est caro
nostra,sive hic.sive ibi.non sibi assignet merita :sed
agnoscatetiam illicaccepturamsegratiam progratia
CAPUT XH. —42. Vitx xternae felicitas verbis
explicari non potest. Ecclesite Deiinhxrendum.lnxitdL
aeterna. Bonum omne illud, quod resuscitabimur,
quod a peccatis liberabimur.sempilernum erit, et
ideo bonum sempiternum erit,quiain aeterna vita
manebit.Quod sit autemillud bonumquod promittit
Deus sanctis suis,quisexplicet verbis suisPFacilius
tamen possumus dicere in illa vita seterna quidibi
non sit,quam quid ibi sit.Non est ibi mors.non est
ibiluctus,none3tibilassitudo,nonestinfirmitas,non
;
ptio, nulla indigentia,nullamoestitia,nullH tristitia,
Ecce diximus quid non sit,quid autem ibi sitvul-
tis nosse ? est, Nec ocutus vidit, nec auris audi-
vit, nec in cor hominiascendit, quse praeparavit Deus
diligentibus se (I Cor. n, 9).Si in cor hominis non
ascendit,corhominis illucascendat.Mundeturcor ab
omni immunditia,ut possit portare Deum, qui est
vera sempiternaque justitia.Manet enim Ueus in
corde credentis,et se diligentis:et manethomo in
Deo, id est.in asterna vita,quod est praemium Deum
amantis.
13. Nec amare,nec dili^ere quis potest,qui in Ec-
clesia ejus non est;quoniamomnisqui prasterillam
est, nec cum Deo est.qui vita aeterna est. Ideo sa-
cramenti hujusconclusio per Ecclesiam terminatur,
diffusa,quae filios Deo spiritualiter parit, quae par-
vulos lacte verborum ejus spiritualiter nutrit.quae
pueros sapientiam docet,quGeadolescentesaluxuria
atque impudicitia sua sancta castitate custodit,quae
juvenes robore virlutis contra diabolum armat,quae
senes prudentiara docet, quae seniores aetate prove-
ctos venerabiles facit.Perhanc juvenes etvirgines,se-
niores cum junioribus.aetas omnis et uterque sexus
laudant nomen Domini (Psal. cxlviii, 12). Haec er-
perseverantesindeficienterpascit.Hanc,dilectissimi,
amenus omnes tali matri sic amanti, sic prospi-
:
cienti.sic consulenti inseparabiliter inhaereamus:ut
simul cum illa et per illam Deo Patri perpetuo
conjungi mereamur.
(a).
congruis aliraentis eos quos portat
luci restituat,
pascat et ad diem partus sui Lrtos lasta
in utero,
perducat:quoniam non tenetur hac sententia EvaB,
quae in tristitia et gemitu parit filios ^Gen. m, 16 .
nec ipsos gaudentes, sed potius fientes. Haec solvit
quod illa liiraverat, ut prolem quam inobedientiam
sui morti donavit, ha^c per obedientiam restituat
vitae. Omnia sacramenta quae acta sunt et agun-
tur in vobis per ministerium servorum Dei, ex-
 661 SEHMO AD CATECHUMENOS.
exorcismis,orationibus,canticis 8piritualibus,insiif-
flaLionibus,cilicio,inclinalione cervicum, hu m ili i.U>>
pedum,pavor ipse omni Becuritate appetandus; hao
omnia, ut dixi.escro BUnt,qu»V08 reliciunt in utero,
ut renutos ex Baptismo bilarea vos mater exhibeat
Christo.Accepisiis et Symbolum, proteetionem par-
turicntiscontraveiicnascrpciitis.ln Apocalypsi Joan-
nis apostoli scriptum est hoc, quod Btaret draco in
conspectu mulieris quae paritura erat, ut cum pepe-
risset, natum ejus comedcret [Apoc. xn,'i).Draconem
diaboium csso, nullus vestrum igoorat. Mulierem
illam virgincm Muriam signilicasse.qua; caput nos-
trum intcgra integrum peperit, quae ctiam ipsa figu-
ram in sesancte2Ecclesia>demonstravit: utquomodo
filium pariens virgo permans^t, iLa et hrcc omni tem-
pore membra ejus pariat, virginitatem non amittat.
Ipsas sententias sacratissimi Symboli adjuvante Do-
mino exponendas suscepimus, ut quid singulae con-
tineant,veslrisssnsibusintimemus.Paratasuntcorda
vestra,quia exclususestinimicusdecordibus vestris.
Mundata est domus, non remaneat inanis; ne cum
vacuam desertor invenerit, adducat secum alios se-
ptem nequiores se,ut efficiantur homini.sillius poste-
riora, ut Evangelium loquitur, pejora prioribus \Luc.
xi, 26). Mox ut cxclusus fuerit pessimus invasor, in-
troducatur optimus possessor.Quis est invasorVDia-
bolus. Quid invasit?Hominem quem non fecit,insu-
per decepit.Promisit ei immortalitatem,et propi-
et
navit iniquitatem.Huic vos renuntiare professiestis:
in quaprol'essione,nonhominibus,sed Deo etAngelis
ejus conscribentibus, dixistis.Renuntio. Renuntiate
non solum vooibus, sed etiam moribus; non tantum
sono linguae, sed et actu vitae; nectantum labiis so-
nantibus, sed operibus pronuntiantibus. Scitote vos
cum callido, antiquoet veternoso inimicosuscepisse
certamen:non in vobis post renuntiationem inveniat
opera sua, ne jure vos attrahat in servitutem. De-
prehenderis enim et detegeris, christiane, quando
aliud agis et aliud profiteris fidelis in nomine.alind
: cepit
demonstrans in opere, non tenens promissionis tuae
fidem;modoingrediensEcclesiam orationes fundere,
post modicum in spectaculis histrionibus impudice
clamare. Qnid tibi cum pompis diaboli, quibus re-
nuntiasti? Utquid claudicatis ambobus mguinibus?
Si Oeusest, ite pnst illum si mundus est, ite post
: poenitendo corrigendum,aut ultimo judicio punien-
illum.Si Deus eligitur,serviaturillisecundum ipsius
voluntatem si mundus eligitur, utquid fictum cor
: reris, quoniam omnes mali snmus. Si, utvis, Deus
quasiDeoaccommodatur?QuisquiscontemploDeose-
queris mundum, et ipse te deserit mundus. Non vis
bonus impler-' voluntatem Dei, et de te malo imple-
tur voluntas Dei. Sequere adhuc quantumpotesfu-
gitivum, et si potes apprehende eum, tene eum sed
video, non potes, fallis te. Ille enim labiles motus
suos torrentis ictu percurrens, dum te videt inhae-
rentem sibi et tenentem se, ad hoc te rapit, non ut
salvet, sed ut perdat te. Quid tibi cum pompis dia-
boli, amator Christi? Noli te fallere : odit
tales, nec inter suos deputat professores,quos cernit
vitae suee desertores. Ecce ruinosus est mundus, ecce
tantis calamitatibus replevit Deus mundum, ecce a-
marus est mundus, et sic amatur Quid faceremus, !
si dulcis esset? munde immunde, teneri vis per-
iens quid faceres si maneres ? Quem non deciperes
; vidit, nec viderc his oculis potest (I
dulcis, si amarus alimenta mentiris? Vultis.deleclis-
simi.non inhaerere mundo ? EligiteamareCreatorem
mundi; et renuntiate pompis mundanis, quibus
princeps est diabolus cum angelis suis.
—
CAPUT II. 2. Fides praecedat, ut visionis merces
sequatur. Omnes mali sumus. Credite. Sic crede, ut
desideres videre quod credis. Dicit aliquis Ecce
credo et desidero videre nuod credo utinam mihi ; illi.FA suhjunxit Scriptura quae supra diximus:Quo-
ostenderetur, ut fides mea ipsa visione laetarelur! Si
nunc videres, non crederes ideo credis, quia non
: loquitur ad amicum suam.S\ os ad os loquebatur cum
vides; sed ita crede.ut videas. Fides, opus est visio
Dei, merces est. Praepostere vis accipere mercedem,
* Editi, cum histrionibut. Abest, cum a Mss.
662
qui non laborasti in opere. Nonne omni operanti pe-
nes te, reote a te morccs non datur, nisi opus peili-
oiatur? Qund agia oum scrvo tuo ', hoc pete a Do-
mino tuo.Tibi conlert, quod per fidem te exercet :
dilI'erendovisionem8uam,commendatdonumsuum,
non nogat; ut amplius desidercs dilatum.nc vilescat
cito dutum. Nec tamcn tc deserit, qui utiliter nunc
visioncm suam subtrahit:oculi tuieum non capiunt.
Cffiterum ipseteomni tempore attendit.Aiihibe ocu-
los lidei.Nonne laciem ejua respicis.cuminejus uni-
genito Kilio credis? Nonne manus ejus vides, cum
universam creaturam attendis? Nonneos ejus audis,
quando praecepta ejus recitari advertis?Orationem
tuamquomodo lundis, nisi scias te ad illum perve-
nire, de quo dicit propheta Kcce oculi Domini super:
justos,et aurcs ejus ad preces eorum (Psa/.xxxni,IG)?
Si autem et pedcs cjus quaeris nosse, audi quos vo-
luit esse pedes suos Quam pretiosi pedes, inquit,
:
eorum qui annunliantpacem,'quiannuntiant bona (Isai.
lii,7)? Conscripsimus membra: sed non in hismem-
bris humanis continetur Deus, quoniam non est in
loco,sed ubiquetotusest.Diximussecundummodum
intelligentipehuman8P,nonsccundumineffabilem vir-
tutem majestatis divinae. Vis nosse qualis sit? Vide
facturam, et intelliges lactoremjperscrutare quae fe-
cit, et intelliges cum qui omnia creavit. Ecce ait Deo
propheta Cadi ccclorumnon te capiunt (II Par. vi,
:
18).Etquem noncapiunt spatia cceli, capiunt angu-
stiae cordis humani,ipso dicente: lnambulabo in itlis,
et inhabilabo (II Cor. vi, 46). Et Dominus Jesus Qui :
me diliyit,diligetur a Palre meo; etego diligameurn,
et mamfestabo ei me ipsum : et veniemus ad eum, et
mcnsionem a}>ud cum faciemus (Joan. xiv, 21 et 23).
Ecce qualem te fecit Omnipotens qui te creavit
Agnosce te prius qui sis, et cognosces qui te fecit
quisit. Rex terrenus, ideo mortalis, quia visibilis :
Rex ccelestis immortalis,et invisibilis. Rex terrenus
cum omnia tamen in potestate ac-
nihil creaverit,
:non credis Regem qui omnia creavit,
et
quod cuncta gubernet et regat? quomodo inquis,
cuncta gubernat et regit? Ecce tanta mala fiunt in
' mundo,et non vindicat! homo.ideo negas ejus po-
tentiam,quia magnam ille exhibet patientiam ? Pec-
cantem quidem impunitnm non dimittit; servat, aut
dum. Crede mihi,o tu quisquis es qui de malis que-
malis stutim retribueret mala,nullus remaneretqui
de alio murmuraret. Sed ideo ille Rex magnus, qui
novit quomodo regat quod creavit,nonimpletvolun-
tates perversas, sed suam perficit rectam, ut te do-
: ceat,patientiam suam.Nontu Deum velis convertere
ad furias tuas regat te qui fecit te; nam si volueris
:
regi a te, statim eades per te. Tamdiu primus homo
illestetit,quamdiu Deo adhaesit:dimisit, et dimissus
est. Voluit probare vires suas, et invenit miserias et
enim Deus nostras et suas.Quam bonum illi esset.si hoc faceret
quod Psalmus admonet: JactainDomino curamtuam,
etipsete enutriet (Psal. liv, 23). Si tunc ille homo
noluit esso cautus. nuno homo caveat vetexpertus.
3. Confiteamur, intelligamus habere nos Regern
immortalem ct invisibilem quem : nemo hominum
Tim. vi, 16).
Apostoli baec verba sunt.
CAPUT III. —DevisioneDei. Moyses quomodo vi-
debat Deum. Si nemo hominum vidit, quomodo locu-
tus est cum Moyse os ad os, sicut quis loquitur ad
amicum euum? Irruil qusestio non parva. Ait enim
Dominus !\'on quomodo cum aliis per wnigmata, ita
:
: loquar ad Moysen famulum meum.-srd os ad os, toquar
niam loqwbatur Moyses cnmDeo os ad os, sicut quis
: eo,et videbat eum.quomodo verum est illud aposto-
licum, quod Deum nemo vidit unquam, nec videre po-
i Pluree Mss., cum conserro tuo.

663
<ei/?Siautem videbateumMoyses,quidestquodidem
ipse post paululum pro magnopetit,et d\c\\,Siinveni
yralium antete,ostende mihi [uciem tuam;e\ Dominus
\\\\,Facies quidem mea non videbitur tibi:non enim vi-
debit quis faciemmeam et vivet? Ubi est illud quod vi-
debat?Etsi videbat.curdesiderabatviderequodvide-
bat? At quomodo illi negabatur id quod jam demon-
strabatur?Exercet ngenium quaerentis. Videbat Moy-
i illi aliter, isti aliter illi, ut inventus adoretur
ses Deum non oculis corporeis, sed oculis mentis. Et
quia lux illa perpetua,quse Deus est,plus eum quam
ceeteros illustraverat, ideo dicturn est, 0$ ad os lo-
quebatur z'//i;acsidiceretur, Plusomnibusmanitesta-
tus est illi. In eo autem quod dictum est, Non enim
quis polerit videre faciem meam et vivere; ostensnm
est neminem his oculis corporeisDeum possevidere.
Quid autem concessum sit fidelissimo famulo Dei
Moysi, ne tam magnum ejus desiderium in omnibus
frustraretur, debet nosse Gharitas vestra. Dictum est
illi a Domino, sicuteadem Scriptura narrat: Vade,
ascende super petram in Horeb, et sta ibi et transiet
; praecepit occidi. Saevit Herodes, ut inter multos per-
claritas meaantete,etposte>ioramea videbis:fucies au-
temmeanon videbitur tibi (Num. xn,8, et Exod xxxm,
43-23). Ne forte subrepat perversus intellectus, aut
haereticussensus, etputetquis Deumessecorporeurn,
vigilet pia fides et catholica doctrina. Mysticis enim
figuris loquitur divina Scriptura,eervans rebus tem-
pora, quibus recognitis manifesta exerceat veritate
quoniam nec hoc vacat a mysterio, quod in monte
Horeb super petram jussus est ascendere Moyses, et
stare.Ipsaestilla petra.quaepercussaproduxitaquas
populo sitienti (Exod. xvn, 6) de qua dicit sanctus
: guum,ipsi supplicares,ut ab illo acciperes sempiter-
DdLv\<\,Disrupitpetram,etfluxeruntuquae(Psal.LXxvn,
20). Apostolus autem exponens hoc ait Patres nostri
: cipiat credentes, irrideat persequentes, faciat cer-
escam spiritualem manducaverunt, el eumdum potum
spiritualem biberunt.Bibebantenimdespiritualiconse-
quente eos petra : petra autem erat Chriitos (1 Cor. x,
ieto) Ipsa sunt illa posterioraDei, ChristusDei. Hoc
vidit Moyses prophetando, quod Paulus exponit di-
cendo : Cum venit, inquit, plenitudo temporis, misit
Deus Filium suutn factum ex muliere (Galat. iv, 4).
Mulieremhicponit.consuetudinemservanslocutionis
hebraeaa.quae omnes feminas mulieres appellat. Nam
scriptum es\,Servate mulieres qux nondum cognove-
runt virum(Num. xxxi, 18i:etde ipsa Eva dictum
est, Formavit eam in mulierem (Gen.u. 22); antequam
illam viro conjungeret, eam mulierem appellavit.
CAPUT IV. —
4. Christi natavitas. Fides autem et
veritas hoc praedicat,quod Christus sit natus ex vir-
gine. Sic accepistis, sic vos credere dixistis, Credo.
Haec nativitas Deiethominis factaestcausahominis:
ut sublimis illa Majestas procedens ex corde Patris,
infunderet se in utero matris, causa exegit pietatis
uthomo inveniretur perditus, et Deo Patri per Me-
diatorem restitueretur inventus.Mira tamen haec na-
tivitas secunda, fratres dilectissimi. Caeterum illam
primam qua de Patre natus est sine aliqua matre,
quis enarrabit? Si hanc non possumus explicare, il-
lam quando valemus velinchoare ? Si haec ita nos
exercet.ut fidei det locum;illam quandoattingimus,
quam neccordapotueruntcomprehenderePropheta-
rum? I)e hac tamen secunda mira et ineffabili dica-
mus aliquid, qnod factum est pro nobis, ut Verbum
caro habitaret in nobis (Joan. i, 14). Quis
fieret, et
enim non expavescat, cum audit Deum natum ? Au-
dis nascentem. vide in ipso ortu miraculafacientem.
Alvustumesritvirginis.claustrumpudorispermanet:
impletur uterus matris sine ullo complexus patris,
senti prolem qua; se ignorabat conjugem.Angelusad
virgiuem loquitur,avirgine cor praeparatur,Christus
fide concipitur. Miraris ha?c? Adhuc mirare. Parit
mater et virgo.feta et intacta: nascitur filins sine ho-
mine patre, qui fecit et ipsam matrem. Factor om-
nium fit intoromnia:portaturmanibusmalrisrector
totius orbis lnmbit ubera. regens sidera tacet, et
:
: istam lucenv, Christus dicebat, Es^o quifeci et istam,
Varbum epl.Nocdum per linguam se demonstrabnt
quis esspt.et universa rreaturn snum natum indient
Creatorem. Angeli pastoribus annuntiant, stella Ma-
. ;
DE SYMBOLO 664
go9invitat:rusticitaspastorumadmonitionemexigit
Angelorum, curiositasMagorum instructa est lingua
ccelorum. Magi Judaeorum regem praedicant. Judeei
abnegant illi quaerunt adorare, isti quaeruut occi-
:
dere. Dicunt Magi Herodi regi quem quaerunt natum
Regem :dicunt Judaei exqua civitateChristus surgat
regnare. Utrique praedicant,utrique contitentur: 6ed
; isti,
;
ut captus necetur.O Judaei,ad hoc ferentes in mani-
bus lucernam Legis, ut aliis viam demonstretis, et
vobistenebrasingeratis: ecce.MagiprimitiaeGentium
Christo offerunt munera, non solum aurum, thus et
myrrham,verum etiam animas suas; et vos repudiat
iniquitas propria, ut illum qui vos venitobligatosli-
berare, dementes effeAi eum quaeratis occidere! Quid
vobis profuit, quod prodidistis Herodit, ubi Christus
nasceretur?Nonue vos laesistis quam Christoaliquid
nocuistis? Audiens enim illeavobis ubi Christus na-
tus possit inveniri, vestrae gentis intantes continuo
dat unum et plurimos necando se efficit reum, nec
:
occidit quem quaerit hominern Deum Herodes,
magna tua iniquitas et infantes necas, et tuae ne-
!
quitiae testes cumulas et Christus a te non inveni-
;
tur,quia nondum venit ejus horaut patiatur.Teneris
quidem persecutor Christi et reus mortis ejus, nihil
: agendo in ipso sed dum multa agis contra ipsum,
:
perdidisti te ipsum. Quid metuis talem Regem, qui
sic venit regnare, utte nolit excludere? Quem quaeris,
Rex regum est si velles securus obtinere tuum re-
:
num. Regnet Christus quomodo venit regnare sus- :
tantes, adjuvet laborantes,coronet vincentes: donet
sanctitatem, amet castitatem, remuneret virginita-
tem. Gandete, virgines sanetae, virgo peperit Chri-
sturo. Non vos contristet sterilitas,quarumfidesma-
gna est fecuuditas;nec doleatis non vos esse matres,
quaespiritualitergeneratis.virginespermanetis.filios
suscipitis, integritatem non amittitis. Accepistis ab
illo nomen maternum, ut decus castitatis in vos per-
maneat sempiternum.Amatequode?tis,servatequod
accepistis. Imitamini fideles matrem capitis vestri,
sponsi vestri non vobis denegavit pignora, qui natus
:
est de virgine Maria. Quod tantae matri contulit, et in
suacarneservavit.hocetiam vobis donavit virgo ma-
ter, sancta caro Christi, ab omni contagione integra.
Sed nec ipsa caro ejus sterilis fuit,dum peream prae-
dicando spirituales filios regeneravit ad vitam, et
post passionem per totum mundum fructilicavit
occisa.
CAPUT V. —
5. Passio. Crucifixi. Ex hoc omni
libertate assumpta, fiduciam sui anima capiat chri-
stiana. Non enim erubescere debet in crucilixum se
credidisse Christum. Crux illa fidelibus non est op-
probium.sed triumphus. Crux illa vexdlum nostrum
est contra adversarium nostrum diabolum pugnavit :
enim Rex noster pro nobis contra adversarium no-
strum.Adversariusdiabolusnostermortem minando
terrebat, ?ed Chrislus aeternam vitam promittebat.
Adversarius diabolus carnem perempturum se esse
dicebat Rex autem noster ut doreret quomodo ejus
:
exercitus vinceret, in se demonstravit mortem cor-
poris non esse timendam,dum prior ipse pro omni-
bus dignatus est mori.ne ejus exercitus a diabolo in
anima posset occidi.Hoc agebat in illo praelio diabo-
lus,si sibi consentiretur animas perdere cupiebat,
:
ot salntem corporibus promittebat. Christu? mori
docebat ad tempus, et animam et corpns vivere in
«eternum. Illedicebat. Si mihi consenseritis, dabo
vobis vitam istam temporalem; Chnstus dicebat, Si
a me non discesseritis, nec temporalem perditis, et
fl?ternalemaccipietis.Diabolusdicebat.N(iliteperdere
dabo meliorem. Quod ille promittit. ait Christus
noster. >n pntpptatp dare non habet. et hapc lux mea
est, et heec vita a me creata est sed illa propter
;

665
quam doccndam vcni, multo exccllentior
eat.Transite a bono ud melius, ne diabolo oonaen-
tiendo renutnealis in pejus. In hoe lain niagno cer-
tamine duin diabolus captivat, Christus liberat
diabolus docipit, Christus redimit diabolusoccidit,
Christus restituit. Inter hsec omnia ipsum nostrum
Regen. adversanus diabolua existimavit carne peri-
mendum,tauquamcapite prostrato o»lerasibimem-
brufacilius8ubjugaret:falsusquein hocquod videbat
Deum laterein carne minime rogitabat:insciustanti
sacramenti, quod ille Mediator esset, et ita tempe-
raret Deum homine, ut hominem cunjungeret
'
in
Deo occidit quasi potentem hominem delendentem
; diebus ct tribus noctibus (Matih. xn, dQetiO). Ipsam
homines, et sensit Deum liberantem omnes quos
creaverat homines. Denique fn ipsa passione videte
spectaculum tanti certaminis.Armatur Judasutpre-
tio vendat magistrum,etqui eiat in numero discipu-
loruni, lit particeps consilii Judaeorum.dat osculuin
falsum, in quo erat nequiliae signtun fingit pacem
plenus malitia in corde. Excitantur Judaei, veniunt
cum facibus,laterniset armisiqnaerunt multi unum,
et veniunt lilii tenebrarum, ferenies in manibus
lucem, per quam illam veram aliis demoustrarent,
quam ipsi c;ecati corde non poterant retinere. Do-
minus autem Jesus sciens omnia qux ventura erant
suprr se (non enim aliquid ignorabat qui ad hoc ve-
nerati, egressus est ad eos, et ait illis Quem quxritis ?
At illi : Jesum Nazarenum. Ait illis: Ego sum. Quando
autem illis dixit,Ego sum. abicrunt retro,et ceciderunt
in terram \.lonn. xvm, 4-6). Ecce radius verae lucis
latensadhucsub nube carnis, rexpexit tenebras, et
prostravitad terram.Quomodolunc Judaei audebunt
illam respicere claritatem, quando istam infinnita-
tem tolerare minime potuerunt? Sed ut impleret
propter quod venerat,exsurgunt rursus tenebrae:dat
eis potestatem, capiunt tenebrae lucem.non sequen-
dam,sed occidendam permittit se lux ab eis teneri-
;
duci, suspendi, occidi, ut exspoliatus nube carnis,
fulgorem redderet majestatis. Queatandem actasunt
in illo certamine?Quam fortiores sibi esse videban-
tur ministri diaboli, dum fremerent dentibus, dum
irriderent, dumcaput agitarent, dum spineam co-
ronam imponerent. dum vestimenta ejus conscin-
derent, dum viderent pendentem illum quem vide-
rant miracula facientem, dum fel et acetum darent,
dum lancea perfoderent? Qualis vox veluti victoriae
eorum fuit dicentium, Si Filius Dei est, descendat de
cruce (Matth. xxvn, 40) ? Sed hoc ille per eos clama-
bat, qui patientiam Christo auferrecupiebat. utex-
citaius insultanonibus Judaeorum.demonstraret po-
tentiam, sed perderet patientiam. Ille autem Rex
fortis, etsingulare consilium perquod nascitur et
regitur omne sanum consilium, utramque aciem
respiciebat, utramque aciem servabat, et paticntiae,
et potentise et quod servavit, exhibuit. Nam et pa-
: potestatem, non
tienti&m servavit, quia de eruce non descendit et
potentiam demonstravit, cum de sepulcro surrexit.
Dum in cruce pependit, falsa victoria Judaeorum
dum desepulcro surrexit, vera confusio Judaeorum,
et sempiterna victoria Christianorum. Dum in cruce
pependit, mcesti, contristati, dispersique discipuli:
dnm de sepulcro surrexit, gaudentes, unain domo
sunt congregati. Dum in cruce pependit, diffidentia
discipulorum: dum de sepulcrosurrexit,congregatio
Gentium. Dum in cruce pependit, timore negavit
Petrus:dum desepulcro surrexit.amoretotuscredit
mundus. Non solum tuncactum est hoccertamen,
sed nuncagitur: pugnatur,laborant membraChristi
urgente adversario, resistitur illi
nostrum jam sedet in pugnare
ccclo. Ad hoc
voluit, ut te doceret quomodo vinceres. Sed si vires
tuae parvae sunt, ipsum invoca salvatorem, ipsum
invoca adjutorem. Cum te perspexerit fideliter in-
vocantem, qui pro te pependit in ligno, et hic vic-
toriam. t»t coronam vietoriac praeparabit in ccelo.
CAPUT VI. —6. Resurrectio. Tertiadie. Triduana
1 Editi tentare Deum. Emendatur ex Mm.
; —
SERMO AD CATECHUMENOS. 666
et tuelior mors Domini pcr Prophetas et prcdictaest, et prb-
missa, ct iinplota. Nam Osce prophetu ait, l'ostbi-
duum suscitabit >ios, die tcriia veniemus, et quasi anie
lucemparntumillnm invcnirmus (0seevi,3):ostcndrns
; nos in illoresurgere,quoniam dignalusestcarnem in
qua morereturanobia accipere.Quid jam dicam de
figura illa Jonae propbetae, quem ipse Dominusex-
pressius denionslruns.ait ad Ju(\<B08.Generalio kxc,
generatio nequam cst signum quxrit, et signumnon
;
dabitur ei, nisi signum ionj> prophetic. Sicut enim
Jonas fuit in venlreceti tribus diebus ettribus noctibus,
ita oportel esse et Filium homini* in corde terrse tribus
figuram propheticatn comparando, breviter percur-
ramus.Missus est Jonas ad civitatem Ninive, utejus
finem praedicaret missus est Christus a Patre, ut
:
finetn mundiomnibus demonstraret. Fugit Jonas in
Tharsis a facie. Domini: fuga Jonae.velox transitus
: Christi de quo dicit Propheta, Exsultuvit utgigasad
;
currendam viam (Psal. xvm,6).Ascendit navem Pro-
pheta fugiens lignum Christus ascendit, per mare
:
hujus saeculi transiens Irruit tempestas magna in
mari perturbatio maris, perlidia Judaeorum. Dala
:
est sors, ut propheta fugitivus in mare mitteretur :
sors dataest superChristi vestimenta.utunitasomni
mundo pradicaretur. Projcctus est e navi in mare
: Jonas mors Christi in cordibus Gentium collocata
:
est. Susceptus ost a bestia Propheta, custodiendus,
non comedendus audi hicipsius vocemChristi per
:
sanctumDavid, Non derelinques animam meamapud
inferos, necdabis sanctum tuum videre corruptionem
(Psal. xv, 10). In ventre bestiae marinae positus Jo-
nas sanctus oravit in inferno Christus descen-
:
dens mortuos suscitavit. Tertiodie Propheta littori
incolumis est redditus die tertio Christus de se- :
pulcro surgens, super ccelos est exaltatus Ad prae-
dicationem Jonae per pcenitentiam salvata est civi-
tas per Christi praedicationem sancta Jerusalem
:
redempta est civitas.
CAPUT VII. — 7. Ascensio. Assumptus in coc-
lum. Qui descendit, ait Apostolus, ipse est et qui
ascendit super omnes crelos, ut adimpleret omnia
(Ephes. iv, 10). Quis est qui descendit? Deus
homo. Quis est qui ascendit? Idem ipse Deus ho-
mo. Agnoscat se omnis homo, quomam propter ho-
minem Deus factus esthomo. Quod prote suscepit,
levavit in ccelum terrenumque corpus fecitcceleste.
;
Si credis et tu quod possis resurgere, et in ccelum
ascendere quia certus es de tanto pignore, secu-
;
rus eris de tanto munere. Regnat homo jam sus-
ceptu^ a Christo, ad dexteram Patris sedens etut ;
sui ab illo regnum accipiant, vocat, invitat, horta-
tur. Festinet ad eum omnis anima quae avida est
gloriae, pergat ad talem regem, a quo ut accipiat
ei pretium pecuniae dabit ;
sed
; plenam perfectamque fidem cum ad eum attulerit,
etiam angelos judicabit.
:
CAPUTVIII. S.Secundus adventus adjudicandum.
Inde venturus.Quisest iste quiexspectaturventurus
mortuos vivosque judicare, nisi ille homo qui pro
nobisdignatusest in cruce pendere?Homo susceptus
exspectatur ut veniat. Caeterum secundum id quod
Deus est, et Patri aequalis est, semper judicat, et
semper praesens est. Venietautem Redemptor noster
in ea forma in qua assumptus est,utimpleatur illud
quod de eo ait propheta Zacharias, Videbunt in qucm
pupugerunt (Zach. xn, 10 Joan. xix, 37). Videbunt ;
ergoJudaeiDeum hominemsemperregnantem.quem
;
quoniair. caput negando desperaverantmorientem. Judicabit eos in
ille animis mortuo3, qui venturus est resuscitare mor-
tuos. Duobus enim modis haec sententia accipitur:
Vivietmortuiinanima;item vivietmortuiincorpore.
Secundum priorem, judicabit vivos in anima, cre-
dentes ; et mortuos in anima, fidem nullam haben-
tes secundum posterioremjudicabitvivosincarne,
:
quos praesentes inveneritejus adventus judicabit et ;
mortuos in carne, quos resuscitaturus estDeusex-
667 DE SYMBOLO SERMO AD CATECHUMENOS. 668
celsus. Eligamus.dilectissimi, ut vivos nos inveniat solvitur: non est enim praesto illa domina, qua? cu-
ejus adventus in anima ; ne peccando simul ab illo ram gerat luteae domus,atque ejus restauret ruinas.
damneturcaro etanima. Finismundiinproximoest; Vadit enim, ut magno praemio regnum comparet
et 8i, ut quidam putant, in proximo non est, dies sempiternum. Quid ergo metuis, o anima? Christo
ultimus uniuscujusque nostrum incertus est. Quid Domino dicata es atque ipso donante bene vivis, et
;

differimus, si ad beatam vitam tendimus ?Gorriga- ad regnum Dei pervenirecontendis.Utquid formidas

mur, dum tempus est emendemur bonas causas ; vehiculum mortis? Proficisceris quidem etinjuriam
habeamus, ut futuram diem judicii non timea- patietur ad tempus caro tua: reverteriscum summo
mus. Rege. regnans,et talis tibi reddetur quaenequeat cor-
CAPUTIX. —
9.DeSpintusancto. Credo in Spi- rumpi, et totum maneat sempiterna. Si ad hoc per-
ritum sanctum. Spiritussanctus Deus est, Patre Fi- gis ut melior efficiaris, non credis quoniam meliori
lioque non minor sed una majestas, una potestas,
; et in regno ccelorum quodam modo administranti
'

inseparabilis Trinitas, indivisibilis sanctitas, simul melius tibi praeparabitur hospitium? Sic terrena,
ubique tota Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus
: lutea, fragilis, tantam tibi exhibuit pulchritudi-
sanclus, non tres dii, sed Trinitas unus Deus. Nec nem restaurata et ccelestis effecta qualem tibi ex-
;

temporeseparatur Filius a Patre, quoniam aeternum hibebit decorem ? Si hano tantum diligis, quae pau-
Verbum Patris est: nec major est FilioPater, quo- lulum manet et transit in tempore; illam quan-
niam aequalem genuit Deus Deum sine tempore, per tum amabis, quae decore suo nunquam in aeter-
quem fecit tempora. Nec Spiritus sanctus minor est num vita manebit ?
Patre et Filio cum sit charitas atque concordia Pa-
; CAPUT XII. — 12.
De vita seterna. Hoc sequitur in
tris et Filii. Quomodoenim Filius minor est Patre.ut sancto Symbolo, quod omnia quae credimus et spe-
Arianushaereticuspraedicat,cumApostoluseumdicat ramus, in vita aeterna percipiamus. Vitaaeterna, di-
Dei Virtutem et Dei Sapientiam (I Cor. i, 24) ? Si lectissimi, nunquamvilescat, semperque dulcescat.
Virtus et Sapientia Patris Filius est, qui eum mino- Si amatur vita, quare non quaeritur vera? Si ama-
rem dicil, Deo Patri contumeliam facit quoniam ;
tur vita, talis quaeratur quai nunquam finiatur. Et
eum et minorem sapientiamet infirmam virtutemin si amatur, quare non quaeritur? aut si quaeritur,
ee haberecontendit.Autquomodo Spiritumsanctum quia hic non est, ad eum locum ubi est quare non
minorem praedicatetiam Filio, cum membraChristi festinatur ? Quid,quod etiam ultro se nobis ipsa vita
templum Apostolus ponat Spiritus sancti? Vos, in- ingessit?Christusestenim Deus veruset vita sterna.
quit, estiscorpus Christi et membra (]d. xn, 27) et : Venit ad nos perditos et redemit inventos venit huc :

alioloco,iV<?sct^'s,inquit,g?/m membra vestra templum ad regionem mortalium ipsa vera vita:deditgustum

in vobis est Spiritus sancti (II. vi, 19)? Quomodo saporis sui;gustavimus,vidimus quoniam suavisest.
Deus non est, qui templum habet: aut quomodo mi- Praecessit nos. invitavit ut sequamur; etad tam ma-
nor est Cbristo,cujus membra templum babet? Non gnum illud donum,cujustalem suscepimusgustum,
sunt diversi gradus,ubiest una Trinitas ettrinaa;ter- sequi formidamus? Venit ad te vita rependevicem, ;

nitas. Qui enim diversos gradus componit, ipse se veni et tu ad illam.Suscepit vehiculum mortis, ut
ab unitate praecidit.Quomodo exsultas,ariane, quod transiens liberaret te: suscipe et tu mortem, ut
teneas veritatem, cum te malus error a catholica cum ad illam veneris, ita ab illa suscipiaris, ut
doctrina separans,haereticumque protestans a com- nunquam moriaris.
munionetotiu8orbissecernensinuno angulodamna- CAPUT XIII. — 13. De sancta Ecclesia. Sanctam
verit ? Cavete, fratres, doctrinas haereticorum, tan- Ecclesiam.Propterea hujus conclusio sacramenti per
quam insidias luporum. Oves Chrisli, audite vocem sanctam Ecclesiamterminatur.quoniam si quisabs-
pastoris vestri. Qui intrat per ostium in ovile ovium, que ea inventus fuerit, alienus erit a numero filio-
illepastor est, ait qui autem ascendit per aliam par-
: rum nec habebit Deum Patrem,qui ii,cclesiam no-
:

tem, fur est et latro (Joan. x, 1, 2). Cavete fures, luerit habere matrem nihilqueei valebit quod cre-
;

cavete latrones non quiescit pastor clamore, non

: didit vel fecit tanta fine summi boni.
bona sine
sinit etiam suos canes tacere. Non se sequestret Ecclesia, mater est spirilalis: Ecclesia, sponsa
avis a summo pastore, ne ipsa se in depraedatio- Christi est gratia ejus dealbata, pretioso sanguine
;

nem neqnissimi offerrat lupi raptoris. dotata. Totum possidet quod a viro suo accepit in
CAPUTX. —
10 De remissione peccatorum. In re- dote.Lepo tabulas inatrimoniales ejus, recitabo.Au-
missionem peccatorum. Fortiter tenete, fideliter dite,haeretici, quid scriptum sit Oportebat Christum
:

sperate,patienterexspectate reddeturvobis novitas

: patiet resurqere a mortuis,et prxdicariin nomine ejus
per Baptismum, vetustatediscedente deonerabitur : poenitentiam et remissionem peccatorum per omnes
anima sarcinis peccatorum, ut libertate novae vitae gentes (Lnc. xx v, 47). Omnesgentes totus mundus
induta, adversus diabolum cum adjutorio divino est. Ecclesia totum possidet,quod a viro suo accepit
valeat fortiter dimicare, eumque a quo superata in dote. Quaecumque congregatio cujuslibet haeresis
est ita superet, ut in regno Dei translata, de ho- in angulis sedet concubinaest, non matrona.O hae-
:

ste devicto secura, regnet cum auo capite Chri- resis ariana, quid insultas, quid exsufflas, quid
sto. etiam ad tempus multa usurpa3 ? Injuriam a te pa-
CAPUT XI. —
\i. De resurrectione carnis. Carnis titur domina ab ancilla multas ei ingeris contu-
;

resurrectionem.Magna fidcs estnecessaria.quoniam melias: licet haec doleat, non te magno metuit
magnum praemium promittitur.Nec attendatis quid sponsa Christi sancta Catholica. Cum enim respe-
nunc fit, sed quid tnnc fit quod enim nunc fit,
' : xerit ille sponsus, ejicieris tu ut ancilla cum filiis
multos movct. Quem enim non movet, cum videt tuis quoniam non erunt haeredes filii ancillae cum
;

tantam speciem,tantam pulchritudinem,tantumque filiis liberae (Gen. xxi, 10). Cognoscatur una sancta
decorem, hominem formatum resolvi in pulveres, et vera regina Catholica, cui regnum Christus tale
ossa dispergi, terram terrae mandari ? Non te ista, dedit quod eam per totum mundum diffundens.ab
christiane, deterreant. Seminatus est homo, non omni macula et ruga mundans, totem pulchram
perditus.Animaquidemdiscedentehabitaculumejus 8uo adventu praeparavit.

1
In ims. guii nunc sat, sed nunc quid fit.
1
Gemmeticensis Ms., in regna ccelorum.
 S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONHNSIS EPISCOPl
SERMO
1

DE DISGIPLINA GHRISTIANA .

CAPUT PRIMUM. — 1. Sermonis argamentum. QuaB voluit tamen Deus, propter eosqui se possent
Locutua est ad nos sermo Dei, et depromptus excusare, vel quia eis non vacat legere, vel quia
est ad exhortationem nostram, dicente Scriptura, non norunt legere, vel quia non possunt facile in-

Accipite disriplinam in domo disciplinie (Eccli.hi, 31, excusationem nemohabeat in diejudi-

telligere, ut

36).Disciplina, a discendo dicta est : disciplinae do- cii, scriptum est, consummare et bre-
voluit, sicut

mus, Quid ergo hic discitur

est Ecclesia Christi. viare verbum super terram, sicut de illo propheta
?

vel quare discitur? Quisunt quidiscunt.et a quodi- praedixerat Verbum enim consummans et brevians
:

scuntPDisciturbenevivere.Propter hocdiscitur bene faciet Dominus super terram (Isai. x, 23). Hocipsum
vivere, ut perveniatur ad semper vivere. Discunt verbum consummatumetbreviatum, nec obscurum
Cliristiani.docet Christus. Primoergo, quid si bene esse Deus voluit.Ideo breve.ne non vacaret legere :

vivere deinde, quaesit merces bonffi vitae tertio,

; ;
ideo apertum, ne dicat, Mihi non licuit intelligere.

qui sint veri Christiani ;

quarto,quis sit verus magi- Thesaurus ergo est magnus divinarum Scriptura-
ster,panca loquentibus nobis.sicut donat Dominus, rum.habensinsemirabiliapraeceptamulta.tanquam
audire dignemini.Omnes in domo disciplinaesumus, mullas gemmas,et pretiosa monilia, et vasa ingen-
eed multi nolunthabere disciplinam;et quodestper- tia etmagni metalli. Sed quis potest scrutari tbe-
versius,nec in domo disciplinaevolunt habere disci- saurum istum, et uti co,et pervenire ad omniaquae
plinam. Cum proptereadebeant in domo disciplinae ibi sunt? Quando hanc similitudinem Dominus de-
accipere disciplinam.ut servent illam et indomibus dit in Evangelio suo,et dixit, Simile est regnum cae-

»uis;ipsi contra,indisciplinationem nonsolum in do- lorumthesauro inventoinagro; ne quis se minusido-

mibus suis habere volunt,sed ferre illam secum et ad neum diceret ad perscrutandum thesaurum, conti-
domum disciplinae.Ideoapudquos non vacatverbum nuo dedit aliam similitudinem,S*>u7e es*,inquiens,
Dei, qui cor auri conjungunt ;
qui non sunt via, ubi regnum cozlorum homini negotiatori quserenti bonas
eemen cum ceciderit ab avibus colligitur ;
qui non margaritas,qui invenit unam pretiosam margaritam,
sunt petrosaloca, ubi semen altam radicem habere etvendidit omnia quaehabuit,etemitillam(Matth.xiu,
non potest.et ad horamexit, et in aestu arescit:qui 44-46): ut si piger eras ad perscrutandum thesau-
non suntagerspinosus^ubi semen cum germinaverit rum, non sis piger unam margaritam sub lingua
et in auras surgere cceperit,spinarum densitate suffo- terre, et quo vis securus ambulare '.
catur sed qui sunt terra bona parata semen accipe-
: CAPUT III. — 3. Mandatum diligendi Deumet pro-
re,et fructum reddere velcentenum.vel sexagenum, ximum.Proximusquis.Quodest ergo verbumconsum-
vel tricenum (recordamini,qui non sine causa intra- mans et brevians?D;7/g!6s Dominum Deum tuum ex toto
tisdisciplinae scholam.has mesimilitudinesexEvan- corde tuo,et ex tota anima tua,et ex totamente tuo ; et
gelio commemorasse [Matth. xm, 3-24]) : qui ergo diliges proximum tuum sicut te ipsum. In his duobus
quod per me Dominus dicere
tales sunt, accipiant prxceptis tota Lex pendet et Prophetx (ld. xxn, 37-
dignatur.Ego enim,quoniam illeseminat.quid sum? 40\Ecce quod discitur in domo disciplinae :Diligere
Vix cophinus seminantis. Ipse in me ponere digna- Deum, diligere proximum Deum tanquam Deum, ;

tur 2
quod vobis spargat.Noliteergo attenderead vi- proximum tanquam te.Non enim invenis paremDeo,
litatem cophini.sed ad charitatem seminis et ad po- ut possit tibi dici.Dilige Doumsicutdiligisillum.De
testatem seininatoris. proximo inventa est tibi regula, quia inventus es
CAPUT II. —
Dicendum quid sit bene vivere.
2. proximo tuo par tu quomodo diligas
ipse. Quaeri6
Prgeceptabene vivendi uno brecietapertomandatocom- proximum PAttende te ipsumjet quomodo te diligis,
prehensa. Quidest ergo bene vivere, quod hicdisci- sic dilige proximum. Non est ubi erres. Volo jam
tur ? Praecepta multa sunt in Lege,quibus ipsa bona ergo et tibi committere proximum tuum.utdiligas
vita discitur.Multaomnino
continetur.imperatur et eum tanquam te ipsum volo,sedadhuctimeo.Volo
:

praeceptasunt,innumerabilia.Praeceptorum ipsorum tibi dicere, Dilige proximum tuum sicut diligis te

paginas vix quisquamenumerat,quanto magisipsa? ipsum ;et timeo:adhuc enim discutere voloquomodo
ADMONITIO pp. BENBDICTINORUM.
Sermo de Disciplina Chriitiana castigatus est ad Corbeiensem codicem ante anDOS circiter 800 scriptum, ad Ger-
manensem, Gemmeticensem, Bigotianum, ad Fossatensem abbatiee S. Mauri, ad Cistercienses duos, et ad editioues
Er. et Lov.

Comparavimus prseterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess., t. 1, memoratas M.

1
In Msb. plerisque appellatur Liber, aut Libellus Augu- » Plerique Mss., et quo vis, seeurus ambula,
stini de Disciplina Christiana, sive de Disciplina Christia-
norum.la editis Er.et Lov. additur.tW de Dono Disciplina.
8 Aliquot Msb., dignetur.
671 S. ATJGUSTINI EPISCOPI 672
diligasteipsum.Noliergoflegreferre.Non es tu ipse manus homo, imo belluinus, amando talia qualia
facile dimittendus,cui est proximuscommittendus: belluae.Belluas enim Deus prostratasinfaciem fecit,
non transitorie tecum agendum est. Tu unushomo pastum qusrentes deterra: te in duos pedeserexit
es,proximi tuimultisunt.Non enim primo sic debes de terra.Tuam faciem sursum attendere voluit.Non
intelligere proximum.vel fratrem,vel cognatum,vel discordet cortuum a facie tua. Non habeas faciem
affinem.Proximusenimestomnihominisomnihomo sursum,et cor deorsum imo verum audi etverum :

Proximi sibi dicuntur pster et filius,socer et gener. fac. Sursum cor ne mentiaris in domo disciplinae.
;

Nihil tam proximum.quam homoethomo.Sed sipu- Quando enim audis, responde sed sitverum quod :

tamus non esse proximos,nisi qui de iisdem paren- respondes.Sictedilige,etdiligesproximumtanquam

tibus nascuntur Adam et Evam attendamus et
; ; teipsum.Quidestenim sursum haberecor,nisiquod
omnes fratres sumus. Et quidemfratres secundum dictumest prius, Diliges Dominum Deum tuum ex toto
quod homines sumus.quanto magis secundum quod corde tuo, et ex tota animatua, et ex totamente tua f
christiani sumus?At id quod homo es, unus pater Quia ergo duo praacepta sunt.si unum diceret, non
fuit Adam, una mater Eva; ad id quod christianus sufficeret ? Sufficit etunum.si intelligatur.Nam ali-
es,unus pater est Deus, una mater Ecclesia. quandosicloquiturScriptura,sicutPaulus apostolus:
Nonadulierabis, non hominidium facies, nonconcupi-
CAPUTIV. —
Quomodo diligere se debeat, cui
4.
sces : et si quod est aliud mandaturn,in hoc sermonere-
jubelur diligere proximum tanquam se. Videte ergo
capitulatur ,Diligesproximum tuumtanquam te ipsum.
quantosproximoshabeatunushomo.Omneshomines
Ditectio proximimalum nonoperatur.Plenitudo autem
in quos incurrerit, quibus jungi potuerit, proximi
Legis estcharitas (Rom. xm, 9, 10). Quid est chari-
ejus sunt.Quomodo ergo disoutiendusest utrum di-
tas ? Dilectio. Nihil videtur dixisse de dilectione Dei,
ligat se,cuicommittendi sunt tot pro\imi,ut sic eos
sed solam proximi dilectionem dixit sufficere ad im-
diligat tanquam se?Nonergoirascaturunusquisque,
plendam legem. Quidquid est aliud mandatum, in
si discutio quomodo se diligat. Certe ego discutio,
hoc sermone recapitulatur, in hoc sermone imple-
ipse se inveniat.Utquid enim discutio ? qnia ego in-
tur.In quo ? Diliges proximum tuum tanquam te ip-
venturus sum ?Ideo discutio,ut ipse se interroget,
surn Ecce unum.Gerte duo praecepta sunt.in quibus
ipse sibi appareat,ipse eenon lateat.ipse sibi se non
tota Lex pendet et Prophetse.
abscondat, ipse sibi se ante oculos suos, non post
dorsum ponat.Me loquente faciat hoc, menesciente GAPUT VI. — Deus homini,ut beatus sit,diligendus.
faciat hoc.Quomodo te diligis? Quisquis me audis, Pecunia non sic amanda, ut non sis paratus dividere
imo quisquis Deum per me audis.in hac domo disci- curn proximo .Videte quomodo plus breviatum est,et
plinae.attende te, quomodu te diligis.Profecto enim adhuc pigri sumus.Ecce quse duo erant,unum fac-
si teinterrogem utrumdiligas te.respondes quia di- tum proximum dilige.et sufficit.Sed
est.Prorsus di-
ligis. Quis enim se odit? Hoc dicluruses: Quis lige quomodo te ipsum diligis.non quomodo te ip-
enim se odit ? Ergo non diligis iniquitatem, si sum odisti. Dilige proximum tuum tanquam te ip-
te diligis. Nam si diligis iniquitatem, non ego dico, sum : sed prius est ut diligas te ipsum.
Psalmum audi. Qui diligit iniquitatem, odit animam
suam(Psal. x, 6).Ergo si 6. Quoerere habes quomodo diligas
ipsum et te ;
diligis iniquitatem, audi
veritatem veritatem non audire habes, Diliges Dominum Deum tuum ex toto
; te palpantcm, sed aperte
tibidicentem.Odis te.Quanto inagis dicis quiaamas corde tuo, et extota anima tua, et ex tota menletua.

te,odis te Qui e:iim diligit iniquitatem,odit animam

:
suam. Quid dicam de carne,quae pars vilior est homi-
nis?Sianimam odit,carnem quomodo diligit ?Deni-
Homo enim quomodo a se fieri non potuit, sic nec
beatus fieri a se potest. Alia res eum fecithominem,
quod non est ipse homo alia res eum factura est be-
:

quequiamantiniquitatem,etoderuntanimamsuam, atum, quod non est ipse homo. Denique errans videt
omnem turpitudinem exercent de carne sua. Jam ipse,quia perse non potest beatusesse, et amataliud

ergo, qui diligis iniquitatem, quoniodo tibi volebas undesitbeatus.Undese fieri putatbeatum.hoc amat.
committi proximum,ut diligeres eum tanquam te ? Quid, putamus, amat, unde putat se fieri beatum ?
Homo, quid Pecuniam,aurum,argentum, possessiones breviter :
perdis te ? Si enim tu ipse si te diligis
ut perdas te;sic profecto perdituruses dico.pecuniam.Totumenim quidquid hominespossi-
eteumquem
dent in terra,omnia quorum domini sunt, pecunia
diligis sicut te. Nolo ergo quemquam diligas: vel
solus peri. Aut corrige dilectionem, aut respue so- vocatur.Servus sit.vas, ager,arbor,pecus quidquid ;

cietatem. horum est,pecunia dicitur. Et unde est priraum vo-

cata pecunia.Ideo pecunia,quia antiqui totum quod
CAPUT V. — 5. Quis pemiciose diligatproximum. habebant,in pecoribus habebant.At pecore pecunia
Belluinus /tomo. Dicturus mihi es : Diligo proximum vocatur.Legimus antiquos patres fuisse divites pa-
tanquamme ipsum.Audio plane.audio.lnebriari vis stores.Ergo pecuniam diligis, o homo unde putas :

cum illo,quem diligis tanquam te ipsum.Bene nobis
faciamus hodie, quantum possumus bibamus. Vide
quia sic te diligis, et illum ad te trahis,et ad quod
amas vocas. Necesseest ut quem diligis tanquam te
ipsum,illuc illum trahas ad quod et tu te amas.IJu-
te fieri beatum.pecuniaest, et multum eamdiligis.
Volebas diligere proximum tanquam te ipsum,divide
cum illo pecuniam tuam.Quid essesdiscutiebam:in-
ventus est ; apparuisti tibi.vidisti te,considerasti te
Nonesparatusdividerecum proximopecuniamtuam
673 SEHMO DE DISCIPLINA CHRISTIANA. 674
Sed quid mihi respondetbenignaHvaritia?Quid mihi meisfecistis,\mihi fecistis.Non legisti.non advertisti ?
respondet ? Si divisero cum illo, minus erit et mihi Cum uni ex minimis meis non /ecistis,nec mihi fecislis
et minueturquod amo,nec totum habebit ille,
illi : (Matth. xxv, 40, 45). Non legisti, non tirnuisti ? Ecce
me ipsum.opto illi ul tantum habeat; ut nec meum quis eget,et lilios tuos numeras? Postremo numera
nec totumhabebo ego.Sed quiadiligoeum tanquam filios tuos, adde unum
illos,Dominum tuum. inter
niinuatur, et ipse mihi coaequetur. Unum hubes, sit ille secundus duoB habes, sit ille ;

CAPUT VII. —7 . Invidentia vititun diabolicum ve- tertius tres habes, sit ille quartus nihil horum
; :

niens ex superbia. Bene optantes egenti, nec tamen ali- vis. Ecce quomodo diligis proximum tuum, quem

guiddantes. Optusunde nihil perdas : atque utinam tibi facias socium ad istam perditionein.

hoo verum dicas, vel optes. Timeo enim ne invideas. 9.Quid tibi dicturus sum.diligisproximum tuuin?
Quomodoenim sociali» erit felicitas tua, quam tor- Quid illi in aures insu8urrabis,homoavare;nisi,Fili,
quet felicitas aliena?Nonne cum cceperit ditescere vi. aut frater,aut pater.bonum est nobis ut cum hic vi-
cinustuus,et incipere quasi surgere,et ire post te,ti- vimus, bene sit nobis ? Quantum habebis, tantus
mes ne sequatur te,times ne transeat te?Certe diligis eris.Frange lunam,et fac fortunam.Ista susurrabis
proximum tanquam te ipsum.Sed non loquor de in- proximo tuo, quae non didiciati in domo discipli-
vidis '. Avertat enim Deus hanc pestem ab animis nae, nec audisti hic.
omnium hominuni, nedum Christianorum ;
vitium CAPUT IX. — Avarorum perniciosa colloquia ca~
diabolicum, quo solus diabolus reus est, et inexpia- venda.Nolo sicdiligas proximum tuum. si possem

biliter reus. Non enim dicitur diabolo ut damnetur, facere, ut nulli jungereris Corrumpunt enim mores 1

Adulterium commisisti, furtumfecisti, villamalie- bonos colloquia mala Cor.w, 33). Sed non possum
(l

nam rapuisti:sed,Hoinini stantilapsusinvidisti.Invi-
dentia diabolicum vitium est
suam. Superbia vocatur mater
invidos facit.Suffocamatrem.etuon eritfilia.Ideohu-
militatem docuitChristus.Non ergo loquor invidis,
beneoptantibus loquor.Ulis loquor qui optant bene
amicis,ut habeant tantum quantum habent et ipsi.
Optantbene egentibus,ut habeant quantum etipsi
lacere ut nemini jungaris.cui mala ista quae non vis
: sed habet matrem dediscere insusurres ;et non solum nolis dedoceri,
invidentiae. Superbia sed affectes etiam docere. Nolo, imo volo, sed non
possum,disjungere te ab auribus aliorum.Alios ad-
moneam.ad quorum aures ambis.quorum aures pe-
netrare moliris,ad quorum corda per aures intrare
disponis.Oqui accipis verbum sanum in domo disci-
: plinae, Sepi aures luas spinis (Eccli, xxvm, 28). Cor-

sed nolunt illisdareex eo quod habent.Indetejaotas, rumpunt bonos mores colloquia mala : sepi aures tuas
homo christiane,quia optas bene ?Melior te est men- spinis.Sep\,et spinis sepi importune in- ; utille qui
dicus, qui plura tibi optat, et nihil habet. Bene vis trare ausus fuerit,non solum repellatur, sed etiam
optare nihil a te accipienti: da aliquid bene optanti. compungatur. Repelle illum a te, Dic Christianus :

Si bonum est bene optare, redde mercedem. Optat es, Christianus sum non hoc accepimus in domo
:

tibi bene pauper, quid trepidas ? Addo aliquid In : disciplinae, non hoc didicimus in illa schola quam
domo disciplir.ee es. Addo aliquid his quae dixi 2
, Da gratis intravimus non hoc didicimus sub illo ma-
;

bene optanti: Christus est.Ipse a te petit qui tibi de- gistro cujus cathedra in ccelo est. Noli mihi ista
dit. Erubesce. Ille dives pauper esse voluit, ut habe- dicere, aut noli ad ine accedere. Hoc est enim,
res pauperes quibus dares.Da aliquid fratri tuo, da Sepi aures tuas spinis.
aliquid proximo tuo,da aliquid comiti tuo.Tu dives 10.Couvertam me ad illum.Avarus es, pecuniam
68,ille pauper est.Vita ista via est,simul ambulalis. ainas beatus esse vis? Deum tuum ama.Pecunia te
:

CAPUT VIII.— S.Sarcina divitiarumminuendajar- non facit beatum tu eam facis ornatam,non illa te
:

giendo pauperi. Excusatio crudelis avarorum pietalis beatum.Sed quia multum amas pecuniam, et video
nomine velata.Sed fortedicis: Ego dives.ille pauper quia pergis quo jusserit cupiditas ;piger,perge quo
est. Simul ambulatis, annon ? Quid est quod dicis, jubetcharitas :respice,etvide quantum intersitinler
Ego dives, ille pauper ;nisi,Ego oneratus,ille levis? pecuniam tuam et Deum tuum.Pulchrior est iste sol
Ego dives.ille pauper.Sarcinam tuam commemoras, quam pecunia tua, et tamen sol iste non est Deus
pondus tuum laudas.Et quod graviua est, constrin- tuus.Porro pulchriorestluxistaquam pecunia tua,
si

xisti nd te sarcinam tuam :ideo non potes porrigere quantum fecit hanc lucem ? An
est pulchrior qui
manum.Onerate,ligate,quid te jactas?quid te lau- fortecomparare vispecuniam tuamluci PEcoeoccidit
das ? Solve vincula tua, minue de sarcina tua. Da sol ;osteude mihi pecuniam tuam.Nitet,etnocte sub-
comiti.et illum adjuvas.et te relevas. Inter has vo- traho lucernam ; ecce dives es,ostende mihi divitias
ces tuas laudantes sarcinam tuam, adhuc Christus tuas.Jam si lumine priveris, jam si non habeaa
petit,et non accipit : et obtendis nomen pietatis cru- unde quod habes videas, ubi sunt divitise tuae?
delibus vocibus, et dicis, Et quid servo filiis meis? CAPUT X. —
Acute in csecos quosdam avaros.Quo-
Christum illi oppono, filios suos mihi reponit. Ista modo prsecipitur Deus amari tanquam pecunia. Tun-
vero magna justitia.ut habeat uude luxurietur filius densyectus,nec se corrigens,solidat peccatanon tollit.

tuus,egeat Dominus tuus 'iCumenim uni ex minimis Et sic tamen horrenda profundilas avaritiae non pa-
tet oculis,et scatet animis'.Vidimus et caecosavaros.
1
Juxla Er.Lugd.Ven. : Sed non loquar de invidis. M.
Juxta Er. Lugd. Ven. Addo aliud quod dixi.
:
M. » Mss., non patet oculus et scatet animus.
 :

675 S. AUGUSTINI EPISCOPl SERMO DE DISClPLINA CHKISTIA.NA. 676

dicatur mihi unde avari sunt caeci, qui non vident. dices dominicos. Nec ipsi Ghristiani filiis suis hoc
Quod habet nec habet, el tamen avarus est caecus. dicunt. Sed quid ? Discite litteras. Quare? Ut sis
Quare?Quia credit se habere, avarusest.Fides cum homo.Quid enim? modo pecus sum ? Quod dico,ut
facit divitem credendo dives est, non videndo.
: sis homo, hoc est, ut sis eminens inter homines.

Quanto melius fidem convertit ad Deum'?Non vides Unde et illud proverbium Quantum habebis, tan- :

quod possides,et Deum tibi sic praedico.Nondum vi. tus eris. Ut habeas quantum caeteri, aut quantum
des ama,et videbis.Amas pecuniam,o caece, quam
:
pauci ; aut plus quam caeteri,aut plus quam pauci
nunquam videbis.Caecus possides,ca3Cus monturus habeas inde honorem, habeas inde dignitatem. Et
es, quod possides hic relicturus es. Non tenebas ubi erunt ista omnia, cum mors venerit PQuomodo
et quando vivebas a ;quia non videbas quod habebas, stimulat,quomodo metus iste interpellat? Quomodo
11. De Deo quid tibi dicitur ? Ecce hoc tibi dicit nomen ipsum a me commemoratum omnium eorda
ipsa Sapientia: Ama illum tanquam pecuniam{Prov. percussit?Quomodo timorem vestrum teste gemitu
ii,4).Indignum est,injuriosum est,ut sapientia pe- declarastis ? Audivi, audivi gemuistis,mortem ti- :

cuniae comparetur sed amor amori comparatur. : metis. Si timetis, quare non cavetis ? Mortem ti-
Video enim hic vos sic amare pecuniam,ut jubente metis quid timetis ? Ventura est timeam, non ti-
: :

amore pecuniae labores su6cipiatis,jejunia toleretis, meam, venire habet ; sero, cito, ventura est. Si

mare transeatis,ventis et fluctibus vos committatis. timeas, non efficies ut non sit quod times.
Habeo unde eligam quod ametis, sed non habeo CAPUT XII. — 13. Mors bona, si vita bona prse-
quod addam ad amorem quo amatis.Sicme amate, cessit. lllud potius time, quia si nolis, non erit.

plus nolo me amari.ait Deus.Improbis loquor.ava- Quid ? Peccare.Peccare time,quia si amaveris pec-
risloquor: Pecuniam diligitis.tantum me diligite. cata, in aliam mortem irrues quo posses non ve- ;

Gerte melior sum incomparabiliter nolo a vobis : nire,si non amares peccata. Modo autem perversus
ampliorem amorem quantum diligitis pecuniam ;
plus amas mortem quam vitam. Absit,inquis.Quis
tantum me amate. Erubescamus saltem, confitea- est qui plus amet mortem quam vitam?
hominum
mur, et pectora tundamus, non ut super peccata Forte convinco te, quia plus amas mortem quam
nostra pavimentum solidemus.Nam qui tundit pe- vitam.Ecce unde Amas tunicam tuam,
te convinco.

ctus et non corrigitur, solidat peccata, non tollit. bonam eam vis :amas villam tuam,bonam eam vis :

Tundamus pectus, et caedamus nos, et corrigamur amas filium tuum,bonum cum vis amas amicum :

a nobis, ne ille postea nos caedat, qui magisterest. tuum.bonum cum vis amas domum tuam,bonum :

Diximus enim quid hic discatur : jam quare disca- eam vis. Quid est quod etiam bonam vis habere
tur 3
.
mortem ? Quotidie enim rogas, ut quoniam mors
CAPUT XI. — 12. Discere litteras commodi
spe ventura est,bonam mortem tibi Deus det et dicis, ;

temporalis quarn solemne est et quam vanum. Metus Deus avertat a me malam mortem.Plus ergo amas
mortis. Quare ivisti in scholam,quare vapulasti,et a mortem tuam,quam vitam tuam.Mori male times,
parentibus ductus,et fugitans quassitus.et inventus male vivere non times. Corrige male vivere, time
attractus es, et adductus extensus es ? Quare va- male mori.Sed noli timere non potest male mori, :

pulasti? quare tanta mala in pueritia pertulisti ?Ut qui bene vixerit. Prorsus confirmo, audeo dicere,
disceres.Quid disceres ? Litteras. Quare? Ut habe- Credidi, propter quod locutus sum : non potest male

retur pecunia, aut ut compararetur honor, et te- mori, qui bene vixerit. Jam tu dicis tibi Non l :

neretur sublimitas dignitatis. Vide quia periturua, multi justi naufragio perierunt? Certe non potest
propter perituram rem, perituram rem cum tanto male mori, qui bene vixerit. Non multos justos
labore didicisti in tantis pcenis,et amabat te qui te gladius peremit hostilis?Certe non potest male mo-
ad poenas trahebat ipse qui te amabat, ipse te ad
:
ri, qui bene vixerit.Non multos justos latrones oc-
pcenas trahebat ; ut vapulares,amando faciebat ; ut ciderunt?Non multos justos bestiae laniaverunt?
disceres,quid ? Litteras. Bonae sunt litterae ? Bonae. Certe non potest male mori, qui bene vixerit. Et
Novi, dicturus es mihi : quare et vos, episcopi, lit- ego respondeo Haec tibi enim videtur mala mors?
:

teras legistis ;quare nunc divinas Scripturas in ipsa naufragio perire, gladio percuti, a bestiis laniari,
4
litteratura tractatis .Ita vero sed non ad hoc didi- :
mors mala tibividetur?Nonneistas mortes martyres
cimus litteras. Non enim parentes nostri, quando subierunt, quorum natalitia celebramus? Quod ge-
nos in scholam mittebant, hoc nobis dicebant: Di- nus mortis non subierunt? Et tamen si christiani
scite litteras, ut habeatis unde legere possitis co-
B sumus,si in domo disciplinae nos esse meminimus,
vel cum hic sumus.vel cum hic audimus,si exeun-
1 Cisterciensis Ms. : Quanto melius fides cenvertit ad teshinc nonobliviscimur,simeminimu8quodhicau-
Deum ?
dimus, nonne martyres beatificamus ? Qusere mor-
3 Hic editi addunt, quanto magis perdis
; quod abe9t a
M8S. tos Martyrum ;oculos carnis interroga :male mortui
3 Er. L']gd. Ven. Diximus enim jam quid hic disca-
:
sunt. Oculos fidei interroga : Pretiosa in conspectu
tur, quare discatur. Apud Lov. desuut ultima verba,
quare discatur. M. Domini, mors sanctorum ejus (Psal. cxv, 10, 15).
4 Juxta Er.Lugd.et Ven.,non legistis ?non traclasiis?M.

B Sic juxta Er. Lugd. ven. Lov. PP. Benedictiui non

buljeiit iu textu vocem, possitis ; uota vero inarginalis 1
Er. Lugd. Ven. Lov.hic et iuferius legunt ter, num,
indicat eani supplendam es«e. M. pro, ?ion. M.
677 DE CANTICO NOVO, ETC, S. AUGUSTINI SERMO AD CATECHUMENOS. 678
Quidquid ergo est quod exhorres in morte, omnino rimus, nihil habemus semir.are, et in messehabe-
non exhorreas,si eos imitaris.Id age, ut bonam vi- musesurire. Ergo veniat semen ad terram bonam.
tam habeas; et quaecumque occasio fuerit ut exeas Scio quiaqui audit et bene audit, deficit, et profi-
de hoc corpore, exis ad requiem, exis ad beatitudi- cit : deficit iniquitati.proficit veritati : deficit saecu-
nem,quae non habet timorem nec finem. Nam quasi lo, proficit Deo.
bona mors divitis in purpura et bysso sed mala : CAPUT XIV. — 15. Quis sit verus magisler. Quis
mors sitientis etintertormentaguttamuquoe deside. est enim magister qui docet? Non qualiscumque ho
rantis. Quasi mala mors jacentis pauperis ante ja- mo, sed Apostolus. Plane apostolus, et tamen non
nuam divitis, inter linguas canum, in fame et siti apostolus. An vultis, inquit, experimentum ejus ac-
micas de mensa desiderantis mala mors, aversan-: cipere, qui in me toquitur Christns (II Cor. xin, 3) ?

da mors. Finem respice christianus es, fidei ocu-

: Christus est qui docet ; cathedram in ccelo habet,ut
lum intende. Contigil mori inopem iltum, et e/Jerri paulo ante dixi. Schola ipsius in terra est,et schola
ab Angelis in sinum Abrahx.Qmd proderat diviti se- ipsius corpus ipsius est. Caput docet sua, membra
pulcrum marmoreum sitienti apud inferos ? Quid lingua loquitur pedibus suis.Christusestquidocet:
oberantpauperi panni cum sanie ulcerum ejus, re- audiamus,timeamus,faciamus. Et ne contemnas et
quiescenti in sinu Abrahae ?Longe vidit eum requie- ipsum Ghristum, qui propter te in carne natus est,
scentem, quem contempserat jacentem (Luc. xvi, pannis mortalitatisciroumdatus ;propter teesurivit
19-24). Modo elige mortem : dic mihi, quis bene et sitivit, propter telassatus ad puteum seditjpro-
mortuus est, quis male ? Puto quia melius ille pau- pter te fatigatus in navi dormivit,propter te contu-
per, quam ille dives. An
aromatibus sepeliri,
vis melias indignas audivit ;propter te a faciesuasputa
et apud inferos sitire ? Respondes : Absit a me. hominum non abegit ;
propter te alapas in faciem
Puto quod hoc dices. Disces ergo benemori, si di- accepit jpropter te in ligno pependit;propter te ani-
dicerisbene vivere. Merces enim bonae vitee, aeterna mam effudit jpropter te insepulcro positus eat.Haec
est. omnia contemnis in Christo? Vis nossequis
forte
CAPUT XIII. — 14. Audilores verbi alii discentes, sit ? Recole Evangelium quod audisti Ego et Pater :

alii male excipientes. Qui discunt, christiani sunt: unum sumus (Joan. x, 30).
qui audiunlet non discunt, quid ad seminantem ? 16. Conversi ad Dominum,ipsum deprecemurpro

Seminantis manum non terret via,non terrentlapi- nobis, et pro omni plebe aua astante nobiscum in
des, non spinae jactat ille quod suum est. Qui ti-
:
atriis domua suee quam custodire protegereque
:

muerit ne cadat in terram malam, non pervenit ad dignetur per Jesum Ghristum Filium suum.Domi-
;

terram bonam. Et nos dicimus, jactamus semina, num nostrum,qui cum eo vivit et regnat in saecula
spargimus semina. Sunt qui contemnunt, sunt qui sasculorum. Amen.
reprehendunt, sunt qui irrident. Istos si nos timue-

S. AURELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE CANTICO NOVO
ET DE REDITU AD COELESTEM PATRIAM AG VLE PERICULIS,

SEHMO AD CATECHUMENOS.
CAPUT PRIMUM. — 1. Transitus a vetustate ad rnabo super domum Juda testamentum novum (Jerem.
novitatem. Omnis qui baptismum Christi desiderat, xxxi, 31). David quoque propheta, Deus, canticum
vitam novam concupiscit.Transeat ergo a vetustate, novum cantabo tibi (Psal. cxliii, 9) et iterum, Can- :

ut perveniat adnovitatem.Prius enim fuittestamen- tale Domino canticum novum(Psal. xcv,l).Apostolua

tum vetus,canticum vetus,homovetus nunc autem
testamentumnovum,canticumnovum,propterhomi-
nem novum.Demonstremus hoc quoddicimustesti-
moniissanctarum Scripturarum.Jeremias propheta,
Ecce, inquit, dies veniunt, dicit Dominus, et consum-
: etiam Paulus, Exspoliantes, xnquit, vos veterem homi-
nem, induite novum (Coloss. ni, 9, 10) : et alibi, Ve-
tera transierunt, ecce factasunt nova (IlCor. v, 17).
Quae vetera transierunt?quae facta suntnova?Si adsit
spiritualisauditor,non solum intelligit,verumetiam

ADMONITIO PP. BENEDICTINORUM.

Sermones de Cantico Novo, de Quarta Feria, de Cataclysmo, et de Tempore Barbarico, in iisdem codicibus,
quibus Sermones quatuor deSymbolo ad CatechumeDot» continentur,inventi sunt ac recoguiti
Comparavimus praetereaeas omnes editiones initio Retr. et Confess., t. i.memoratas. M,
 679 DE CANTIGO NOVO, ETC, S. AUGUSTINI 680
videt quae facta sunt nova.Si autem carnalis adsit.qui nendo saeculi nos apprehendat ruina. Praeparemus
totum per oculos carnis.nihil per anciem mentis in- sitarciam, apprehendumus et ascendamus navem fi-
telligit, irridens respondet : Rogo te, dic quae facta dem simul et crucem ,nec desit aachora spes nos-
l

suntnova ?Numquid aliud ccelum respicioquaman- trae salutis; extendamus funesdiversas virtutes,vela

tea,aut sidera in novum splpndorem micantia?Nonne charitatis colligamus 2 invocemus ventum prospe-
,

iisdem cursibus solperagitdiem,eisdemquecurricu- rum verbum Dei exhauriamus sentinam a pecca-

;

lis luna peragit noctem? Numquid mare terminos tis,per eleemosynas mundetur conscientia.Non im-
suos finesque transgressum est,aut terrae facies im- pediatur hujus nostri cursus navigii, operetur ma-
mutata alia insolitagermina procreavit?Nonnesicut nibus ut possumus .Munibus suis sentinam exhau-
J

ex initio horis duodecim peragitur dies,eisdemque riebat qui dicebat: Manibus meis coram eo nocte, et
crementisaB3tatistempus,quibus detrimentis hiems non sum deceptus (Psal. lxxvi, 3). Non negligamus
peragitur?Progenies quoque ipsamortalium aliisde- nostra peccata minuta sunt,sed multa sunt. Fluc-
:

cedentibus, aliis succedentibua terminatos finiunt tus unus validus irruens obruit navem,minaturque
dies.Gum ergoomnia,sicutexinitio constitutasunt, naufnigium humor autem per rimas influens et
:

itaconcurrunt.suos motus flnesque servantia quid ;

in sentinam veniens,nisi subinde siccetur.hoc idem

est quod nobis praedicatur, Vetera transierunt ecce , facit.Ergo exhauriatur sentina, non negligatur mi-
factasunt nova? Responde, o Paule, talia de nobis sericordia ;
quia eleemosyna a morte linerat.etipsa
requirenti;etquia minus valeo ad respondendum,te purgat peccata (Tob. iv, 11). Adsit nostra tutela
obsecro, responde pro me. Ecce audi Apostolum : Christi gratia.celeuma nostrum dulce cantemus Al-
Quid quaeris, carnalis auditor, per oculos carnis re- leluia, ut laeti ac securi ingrediamur sempiternam
spicere? Srige mentis aciem, ut quod dicitur possis ac felicissimam patriam. Non metuat anima mare
intelligere, Vetera transierunt, ecce facta sunt nova. hoc magnum,saeculum scilicet,cujus fluctus ac tur-
Quae vetera transiernnt? quas facta sunt nova ?Pri- bines sentimus inimicas saculi potestates. In Deo
mus homo, inquit.de terra,terrenus ; secundus homo de sperantes multi jara sancti hos fluctus spreverunt,
cazio, coeles'is (I Cor.xv, 47). Transiit Adam, homo ve- mulii calcaverunt, multi super ejus aquas ambulan-
tus factus ex limo : venit Ghristus, Deus homo mis- tes securi ad patriam pervenerunt.Sed exsurgitven-
sus e ccelo.Transiit vetustas mentium,accessit novi- tus validus et magna tempestas,suacujusquecupidi-
tas credentium : transiitvita carnalis,successit spi- tas.Titubat fidesin mari,clamet in tePetrus,Domine,
An parva est novitas haec, ita demonstrata
ritualis. pereo:dabit manum mergenti,necsinit perire illequi
perhominemDeum,ut moriendo susciperet vetusta- propter nos super aquas dignatus est ambulare
tem tuam, resurgendo ostenderet novitatem tuam, (Mattti. xiv, 25-32). Vide apostolum Paulum.hoc navi-

ascendendo tirmaret claritatem tuam?Vetera trans- gium nonsolum demonstranlem,verumetiamascea-

ierunt : quae vetera transierunt ? Quod eratis filii dentem,et quam plurimos invitantem. Quandodice-
Adam, filii carnales. Nova accessernnt : quae nova? bat, Habentes victum et tegumentum,his contenlisimus
Quodefficimini (ilii Dei.filii spirituales.Veteratrans- (I Tim. vi,8), quid aliud quam competentem sitar-
ierunt ; terra eratis : ecce facta sunt nova ; cceli jam ciam imponendamesse monstrabatPQuandodicebat,
pene effecti estis. Cazli enim enarrant gloriam Dei flfiTii autem ahsit gloriari, nisi in cruce Domini nostri

(Psal. xvin, l).Non vobis impossibile videatur,quod Jesu Chtisti per quem inihi mundus crucifixus est, et
cum sitis terrestres, efticiamini ccelestes. De terra egomundo (G«/a*.vi,14),navem ascendebat. Quando
non facit ccelum.qui denihilo fecitterram et coelum? dicebat, /«'/ui/e vos sicut elecli Dei,benignitate, humi-
Vetera transierunt ;lapides colebatis :nova accesse- litate, longanimitate, mansueludine (Coloss. m, 12),
runt ; Deum verum adoratis. Vetera transierunt : quid aliud quam funesextendebat?Quando dicebat,
transiit mortalitas : nova accesserunt promissa est
;
Manet fxdes, spes, charitas ; major horum charitas
immortalitas.Vetera transierunt jperierat omnisca- (I Cor. xin, 13), vela colligebat. Quando dicebat,
ro permulierem simul cum viro peccante nova : Verbum Dei habitet in vobisabundanter ^Coloss iii,16),
accesserunt reparataest caro,sine viro virgine pa-
j ventum prosperum invocabat.Quando dicebat,/»/a-
riente.Vetera transierunt transiit regio vetustatis ; : tigabites itaque,dum lempus hubemus.operemur bonum
nova accesserunt;succedit Jerusalem civitasccelestis ad omnes (Galat. vi, 10), et, Operanles propriis mani-
novitatis.Ad hanc civitatem novam pervcnire cupi- bus vestris (I Ihess. iv, lli, quid aliud quam scnti-
tis,qui nomina vestra conscribenda dedistis. nam exhauriri pra^cipiebat? Quando dicebat, Gra/ta
CAPUT II. — 2. Festinemus ad patriam. Vavigii in- salvi facli e.^tis (E])hes.u,S),\.ule\&m exorabat. Quan-
mei,ardenter desideremus pro-
structio.Eia., fratres do dicebat, In psalmis ethymnis cantantes in cordibus
priam patriam;peregrinationem istam, qu.-e nos ab vestris Domino Jd. v,19), celeuma sanctum docebat.
ea adhuc detinet, toleremus, non amemus festine- : Quando dicebat,ty<r salvi facti sumus (Rom. vm,24),
mus tamen.Non est quare hic stare. nec invenis in ; anchoramin cordibuscredentium ligebat.Quandodi-
sasculo.quod jam possis amare.Ipse enim amorpa-
' Sic Mss.At Er.,ft<1e simul et cruce. Lov., fidei simul
rentem,conjugum,filiorum,l'acultatum,aut magnuui
et cruxxm.
quibusdam incusserunt laborem,ant magnumpari- * DivioueiiM> Ms.. collocemns ; et aliquanto post, ve-
unt timorem non est quare hic stare.Melius enim
:
la collocabat. Gemmeticeosis, coltmus ; et iDfra vela co-
labat
festinando appetimus sempiterna, quam hicrcma- 3 Iu Mss., ut hoc possimus.
684 SEHMO AD CATECHUMENOS. 682
cebat, Jerusalem qux aureum est, libera est, qux est ingredi, currite nobiscum : unum est ad quod omnes
mater nostra (Galat. iv, 26) in ipsam patriam de- ;
festinamus.etqui tardius et quiceleriusambularnus.
monstrabat. Qutindo dicebat, Ubi cst, mors, conten- Qui sunt et retro rcdeuntes ? Qui ex coutinentia re-
tio tua / Gratias Deo, qui dedit nobis victoriam per vertuntur in immunditiam.qui exsanctoet singulari
Dominum nostrum Jesum Chnstum (I Cor. xv; 57) ;
bono proposito virginitatis divertunturin turpitudi-
non adhuc mari periclitabatur, eed jam in pro-
in nes voluptatis, et corrupta mente corrumpuntsimul
pria patria laetabatur. optime gubernator, o pul- et carnem. Hos increpat apostolus Petrus, dicens :

cherrime magister et doctor,docuisti,fecisti etideo ; lilelius illiseratnon cognoscere viam salulis,quam co-
celeriter pervenisti, quae docuisti, prioripse fecisti. gnoscentes retro respicere (II Petr. n, 21). malum,
GAPUT III. — 3 De via terreslri ad patriam,et de retro respicere Uxor enim Loth, quae liberata a
!

jumento opportuno. Si quis forte, ut assolet, refugit
navigium, et insolitos fluctus inaris horrescit, desi-
deratque iter conficere.quo, etsi tardius.ad patriam
valeat pervenire ; demonstrabo viam, imo ipsa se
demonstrat via. Ecce in Evangelio clamat Salvator,
Sodomitis, contra preeceptum retro respexit, quod
evaserat perdidit.Nec immerito in statuam salis re-
pente conversa est (Gen. nx, 26), nisi ut fatuos suo
etiam exemplo condiret. Qui sunt et aberrantes ?
Omnes haeretici, qui relicta veritatis via, errando

Ego sumvia(Joam. xiv, 6). Habes viam, ambula,6ol- per desertum latrocinantur, et animas captant in
licitustamen dona jumentum tuum,carnem tuam ;
peccatis, praepediuntque nequis ad patriam valeat
ipsi enim insidet anima tua. Quomodo si in hacvia pervenire : effecti lupi semitarii induti ovina pelle,
mortali jumento insideres, quod tege?tiendo vellet cum sint intus lupi rapaces ;
praedicantes Christum
praecipitare nonne ut sccurus iter ageres, cibaria
;
viam, et qui eos sequuntur duccntes ad mortem.
ferocienti subtraheres, et fame domares quod freno CAPUT V. — 5. Quo discerni possit falsa prxdica-
non posses?Caro nostra jumentumnostrumest: iter tio a vera. Hic si aliquis dicat. Quid ego faciam non
agimus in Jerusalem plerumque nos rapitcaro, et
;
invenio : ecce homo Christum praedicat,viam praedi-
de viaconaturexcludere '.Tale ergojumentum cohi- cat, Christi se dicit esse discipulum, veritatem se
beamusjejuniis.Vide illum gubernatorem eumdem- dicitannuntiare, quare non sequar talia praedican-
que viatorem apostolum Paulum, vide illum jumen- tem ? respondeo, Quia aliud ejus habet lingua,
tumsuumdonantem./w/ame,inquit,ei siti etjejuniis aliud conscientia. Unde novi, inquis ? numquid ego
ssepius (11 Cor. xi, 27), castigo corpus meum,et in ser- conscientias discutere Christum ab eo possum ?
vitutem redigo (I Cor. ix, 27). Ita ergo et tu, qui am- audio: quod audio, hoc credo, hec teneo. Non te
bulare desideras, doma carnem tuam, et ambula. seducat filius falsitatis, si filius es veritatis. Disce
Ambulas enim, si amas. Non enim ad Deum pas- jam, christiane, qui christum desideras et audire
sibus, sed affectibus currimus. et videre. Si quis tibi Christum praedicat, altende
CAPUT IV. — 4 De ambulantium multiplici genere. et considera qualem praedicet, ubi preedicet. Chri-
Via ergo ista nostra ambulantes quaerit. Tria sunt stus enim veritas est (Joan. xiv, 6), per Scripturas
hominum genera quae odit: remanentem, retro re- sanctas preedicatur ; non in angulis, non occulte,
deuntem,aberrantem.Ab histribusgeneribusmalis, sed palam, publice. In sole enim posuit tabernaculum
Domino adjuvante.vindicetur et defendatur gressus suum xvm,6) hoc est, in manifesto colloca-
(Psal. ;

noster. Jam ?ero cum ambulantes sumus, alius tar- vit Ecclesiam suam. Jam hic respice illum qui tibi
dius ambulat,alius celerius ambulat, taraen ambu- Christura praedicat,dicat qualem Christum praedicet.
lant.Excitandi suntergo remanentes, retro redeun- CAPUT VI. —
6. Manichaeorum error. Ecce haere-

te3 revocandi.errantes inviam ducendi,tardi exhor- ticus manichaeus, qui per suam doctrinam pro-
tandi.celeres imitandi.Qui non proficit, remansitin mittit introducere te in veritatem, ipsum Ghristum
via qui fortea meliore propositodeclinatad id quod
: dicit esse fallacem. Non habuit, inquit, verum
deterius reliquerat, reversus est retro qui fidem : corpus : phantasma fuit, spiritus fuit. Et hoc in
deserit, a via erravit.Cum tardis sit nobis et cum ce- illo fuisse negat nequissimus manichaeus. O pessi-
lerioribus ratio, cum ambulantibus tamen.
Quis est me haeretice manichaee, si credere non vis Verita-
qui non proficit?Qui se putaverit esse sapientem ; tem dicentem discipulis suis, Palpate, et videte,
qui dixerit.Sufficitmihi quod sum ;
qui non attende- quia spiritus ossa et carnem non habet, sicut me vi-
riteumqui dicit.Qua? retrooblitus, ineaquseantesunt detis habenlem (Luc. xxiv, 39). Si credere non vis,
extentus, secundum inlentionem sequor adpalmam vo- ut dixi, Veritati, Judaeo crede crucifigenti. Nam
cationis Deiin Christo Jesu (Philipp. m, 13,14). cum tu dicis, Christus non homo; Ju- Deus fuit
Currentem sedixit, sequentem sedixit non reman- ;
daeus dicit, Non fuit Deus, sed homo. Catholica
sit.non retro respexit : absit ut erraverit, quia viam utrosque convincens, Ego, ait, verum teneo, quod
ipse docebat, qui et tenebat et ostendebat. Celerita- Christus et Deus est et homo. Tu autem, mani-
tem autem ejus ut imitaremur, ait mei : Imitatores chaee, unde probas Christum spiritum fuis8e?Spi-
estote, sicut et ego Christi Arbitramur
(I Cor. xi, i). ritus alapas accepit ? spiritus spineam coronam
ego nos, dilectisaimi, in via vobiscum ambulare si :
portavit ? spiritus sibi crucem bajulavit? Si spiri-
tardi sumus.praevenite nos non invidemus, quaeri- tus fuit, cujus veslimenta milites diviserunt
;
? Si
mus quos sequamur.Si autem nos putatis celeriter spiritus fuit, quomodo cum traderet apiritum, cor-
1
Forte, excutere. pus ejus prope dimidium diem exanime pependit iu
Patrol. XL. 22
 : : ; '

683 DE CANTICO NOVO, ETC, S. AUQUSTINI SERMO AD CATECHUMENOS. 684

cruce? imodo latus ejus perfora-
Si spiritue fuit, q Deus erat Verbum (Joan. i, 3, 1) fuit aliquot tem- ;

tum est lancea quomodr susceptu? est a Joseph se-

? pus quando Pater fuit sine Verbo, aut fuit aJiquod
peliendus, quomodo sep !cro est conditus ? Omnia principium ante ipsum principium,quoniam ipse Fi-
ista spiritus pati non potest. Sicut de eo antea per liusdixitseesseprincipium? Jnterrogantibusquippe
Prophetas praedictum est, ita et factum. Erras tu Judaeis, Tu quis es ? respondit, Principium (Id. viii,
nimis, falsitas ; in omnibus te superatveritas. Ergo- 25). Ergo et illud quod in Genesi scriptum est. /n
ne, haeretice, ut doces, Veritas mentita est, et tu principio fecit Deus ccelum et terram (Gen. i, 1), in-
verum praedicas ? Et ubi hoc preedicas ? In absconso, telligitur in Filio, qui est principium. Sic ergo sem-

in occulto. 8i veritate fulcitur praedicatio tua, pu- per Deus Pater, semper Deus Filius quia nec ille ;

blica sit doctrina tua. Demonstra mihi Ecclesiam
tuam. Sed novimus quid agatis decepti et decepto-
res. Apostolus Paulus vos prodiiit dicene Qux
enim occulie fiunt ab eis, turpe est etiam dicere (Ephes.
v, 42). Nobis turpe est dicere, sed vos non quiesci-
tisagere. Manifestaest ignominiavestra, nudataest
turpitudo vestra ; ex confessione simul et scriptura
aliquando non Pater, nec iste aliquandonon Filiua.
NonenimutPatergeneraretFilium,minuitseipsum:
: sedita genuit de se alterum qualem se, ut totus ma-
neret in se. Spiritus autem sanctus non praecedit
unde procedit, sed integer de integro, nec minuit
eum procedendo, nec auget haerendo. Et baec tria
unus Deus, de quo propheta dicit Tu es Deus solus :

vestra, omnibus palam facta estturpis doctrina ves- magnus (Psal. lxxxv, 10). Tu autem, haeretice,com-
tra utinam aliquando corrigantur corda vestra
:
I pone gradus, separa Trinitatem fac patrem ma- ;

CAPUT
VII. —
7. Error Arianorum. Alii haeretici jorem,Filium minorem, Spiritum sanctum sequen-
Ariani ipsam viam Christum, per quam itur ad tem. Sed jam de Filio, quod aequalis sit Patri,aliqua
Patrem, secundum divinitatem nolunt esse aequa- dixiinus.et quod occurrit, diximus audi et de Spiri- :

Jem Patri. Et cum ipse dicat, Ego et Pater unum tu sancto, quem minorem vis esse Patre et Filio.
sumus (Joan. x, 30) illi dicunt, Si missus est Chri-
; Nempe Spiritus sanctus ipse Spiritus est Dei. Audi
stus, major est utique qui mittit, illo
minor est : et ipse quod simul sit cum Patre et Filio, t-t ubique
qui mittitur. Haec argumentatio est humana, non sit totus. Deus, inquit Joannes Apostolus, Spiritus
auctoritas divina. Alia est operatio Trinitatis/quara est (Joan. iv, 24). Et ipse Filius per prophetam ait,

tu, haeretice, non assequeris, qui carnaliter sapis. Spiritus Dominus super me (Isai. lxi, 1) : non ait,

Mundum enim cor non habes, ad Deum. Christus post me, ut sequentem eum minorem
faceret, vel ;

enim in quantumhominemsuscepit.missusdicitur eed ait, superme. Unde et angelus Gabriel ad Ma-

inquantum Deus est.aequalisest Patri.Nam quoeum riam : Spiritus sunctus, inquit, superveniet in te (Luc.
Pater mitteret, ubi ipse cum Filio non esset ? Aut i, 35). David quoque propheta : Quo ibo a Spiritu tuo,

quo Filius venisset, ubi non simul cum Patre esset et a facie tua quo fugiam ? Si ascendero in cxlum,tu
ilie qui dicit, Ego in Patre, et Pater in me est ; et, ibies, si descendero tn abyssum,tu ades (Psal. cxxxviu,
Philippe, qui vidit me, vidit et Patrem (Id. xiv, 10, 7 et 8).Ergo si Spiritus Dei et in ccelo et in terra et

9) et qui per prophetam dicit, Coslum et terram ego

; in inferno adest cum illo qui dicit, Caelum et terram

impleo (Jercm. xxin, 24) et de quo Salomon ait, ; ego impleo (Jerem. xxm, 24) ; ergo Trinitas unus est
Altingit a fine usque ad finem forfiter,et disponit omnia Deus. Sed audi adhuc, haeretice, unde convincaris,
suaviter. Atlingit ubique propter suam mundiliam quod Trinitas unus sit Deus.In ipso principio libri
(Sap. vin, 1, et vn, 24)? Sed tu, heeretice, ideo di- Geneseos, quod diximus, scriptum est, In principio
cismajorem esse qui mittit, minorem qui mittitur, fecit Deus cazlum el terram. Ecce Deus Pater, et prin-

quia temporum spatia cogitas. Sed multum erras, cipium Filius, secundum quod sedixitesse princi-
illi quem facta sunttempora.
assignare tempore per pium.SiautemetSpiritumsanctumquaeris:Spi>27i<s,
Si Patrem contiteris Deum. Deum filium, aeternum- inquit, Dei superferebatur super aquas. Cum ergo in
que credis et Patrem et Filium noli miuorem face- ; consequentibus legitur, Dixit Deus, Fiat lux ; et, Fin-
re Filium in eo quod fecit te, quia ideo minor fa- ; et, Fecit Deus : hoc demonstratur
xil Deu% de terra
ctus est, ut redimeret te. Sed ipse, inquis, dixit, quod inseparabilia sunt opera Trinitatis. Evidentius
Pater major me est (Joan. xiv, 28j. Intellige secun- hoc in consequentibus demonstratur.Nam cum ven-
dum eusceptum hominem, el deponis errorem. Se- tum esset ad id ut homo formaretur, ait Scriptura :

oundum hocdicit, Patermajor me est,secundum quod Et di.vit hominem ad imaginem et si-

Deus, Faciamus
de eo ait prophela, Minorasti cum paulo trtinus ab militudinem noslram.Non dixit, faciara ad imaginem
angelis (Psal. vm, 6). Tu autem dic, secundum et similitudinem meam.utsolusPaterintelligeretur
quideumminoremasserisvSisecundumpotestatem nec dixit, Fiat, ut Filio veluti juberet facere, per
Pater non judicat quemquam, sed Filius (Joan. v,22). quem facta sunt omnia ; nec dictum est Fecerunt,
Si secundum opera Omnia per Filium /acta sunt.
: ut singuli singula in eo conferrent opera sua : sed
Si secundum tempus hoc credis de beo tuo, quia cum diceretur, Faciamus hominem ad imaginem el

sicut tu major es filio tuo, ita ille filio suo avcrtat : simiUtuiiinem nostram,ut Trinitasunus Deus intelli-
hoc Deus abauribus fidelium indignasuntista ore- ; geretur ; statim subjunctum est, Et fecit Deus homi-
dere deDeo. Si enim Filius secundum deitatem t)ei nem, ad imagincm suam fecit illum (Gen. i). Ecce
Verbum est, sicut evangelista Joannes narrat, In 1
Iu Divioneusi Ms. substituUun est a secuuda mauu,
principio erat Verbum, et Vcrbum erat apud Deum, et divisit. Forte leg., prscidit.
 :

G85 SERMO DE QUARTA FERIA. G8G

per Scripturas sanotas Trinitas unus Dcus praedica- ipsius verae viao convincunlur atque confunduntur

tur; arianus convictu9 aliquando confundatur. Sed dicentis: Multi mihi dicent in illo die, Domine, Do-
audi adhuc,haereticc,apo9tolum Paulum convincen- mine, nonne nomine propketavimus, el in tuo
in tuo

tem te et docentem me, audi quid de Deo Filio dicat: nomine daemonia ejecimus, et in luo nomine virtutes
Cum, \nqu\t, in forma Deirsset.non rapinamarbitratus multas fecimus? Et tunc dicam eu, Non novi vos
est esse xqualis Deo (Philipp. n, 0). llle eum praedi- recedite a me, omnes qui operati estis iniquitatem

cat aequalem, tu eum asseris minorem. Cui creden- [Matlh. 22*/ 23). Ideo operati estis iniquitatem,
vil,

dum est, Apostolo, an tibi ? tibi quem totus orbis quia Ecclesiae meae perturbastis unitatem.
abjecit, an illi quem totus mundus suscepit ? Gedat CAPUT X. — 10 Exhortatur bapti%andos ut recta
igitur vel sero convicta perversitas tua, quia jam tendant ad patriam. Vos autem, fidelia germina san.
totum mundum possedit evangelica et apostolica ctffl matris Ecclesiae catholicae per universum mun-
doctrina. dum diffusae, fugite omnes haereses. Si quis aliud
CAPUT VIII. —
8. Pelagianorum hxresis. Alia quo- evangelizaverit vobis, anathema sit (Galat. i, 9). Re-
que spelunca latronum non bonorum, haereticorum ctos oursus facite pedibus vestris : non declinetis
Pelagianorum, et demonstranda est et cavenda: haec nec ad dexteram prassumendo, nec ad sinistram de-
eBt enim eorum perversa doctrina. Cum Scriptura sperando. Currite velociter rectam viam ipsaenim :

dicat, Maledictus homo qui spem suam ponit in ho- vos perducit ad patriam ; ad illam patriam cujus
mine (Jerem. xvn, 5); et, Qui gloriatur, in Domino cives Angeli sunt, cujus templum Deus, oujus splen-
glorietur (I Cor. i, 31): isti contra, hoo maledictum dor Filius, cujus charitas Spiritus sanctus ; civitaB
hominem non de se prae-
incurrere promittunt, si Bancta, civitas beata; civitas ubi nullus perit amicus,
sump9erit, vel in se ipso gloriatus fuerit. Sed quid quo nullus admittitur inimicus; ubi nullus moritur,
contra nos multa dicamus? Hoc promisit et pater quia nullus oritur ; nullus infirmatur, quia incor-
illorum diabolus illi primo homini: Non morte, in- ruptasalute leetatur. Cum illuc venerimus, non ibi
quit, morieris, eritis sicut dii. Deum contempsit, ser- esuriemus aut sitiemus visio ipsa satietas nostra
:

penti credidit, et quod acceperal perdidit. Si tuno erit. Non ibi dormiemus, quia non ibi laborabimus.

ille homo non fuit cautus, nunc homo caveat vel Nulla cujuslibet rei necessaria eritrefectio,ubi nulla
expertus. Odit Deus praesumptores de viribus suis. Vivemus, regnabimus, laetabimur.
erit defectio. Si
Quid enim valeat liberum arbitrium non adjutum, tantum delectat cum de ea loquimur, quid erit et
in ipso Adam demonstratum est. Ad malum sufficit videre? Videre Deum, vivere cum Deo, vivere de
sibi; ad bonum non, nisi adjuvetur a Deo. Priinus Deo. Vita euim nostra erit laudare Deum, et sine
enim ille homo accepit liberum arbitrium rectum, defectu amare. Beati enim, ait propheta, qui habi-
et posuitante eumDeus, sicut Scripturadicit, ignem tant in domo tua, Domine ; in sxcula sxculorum lau-
et aquam : ad quod volueris, inquit, porrige manum dabunt te (Psal. lxxxiii, 5). Fratres dilectissimi, ai
tuam (Eccli. xv, 17). Elegit ignem; reliquit aquam. cum navigantibus laboravimus, et vialoribus duca-
Videtejustum judicem. Quod elegit homo liber, acce- tum praebuimus, si devias fauces latronum, hocest
pit: malum voluit, hoc illum secutum est. Videte haereticorum, sollicite demonstravimus, si ipsam
rursumillum justum judicem misericordiam facien- patriam ccclestem declaratam atque demonstratam
tem. Cum videret quod homo totam stirpem suam, jam cernitis oculis cordia vestri reddile nobis fru- ;

male usus libero voluntatis arbitrio, in setanquam
in radice damnasset; ipse non rogatus de ccelo des-
cendit, et hominem superbia pereuntem l sua hu-
militate sanavit: errantes perduxit ad viam, pere-
grinos perducitad patriam.
mana natura de se, sed in eo glorietur qui fecit se.
CAPUT IX. — 9. Hseretici una voce confunduntur.
Jam vero caeterae sectae haereticorum Christum viam
praedicantium, sed longe a via errantium, unavoco
, vobis exigimus, ut nec nos pudeat petere, nec vos
Non ergo glorieturhu-
ctum laboris nostri. Reddite, fratres, reddite, exigi-
mus a vobis. Talis est enim merces nostra, quam a
pigeat erogare. Hoc quod exigimus, erogando cu-
mulabitis magis, quam detrimentum patiemini, si
non erogaveritis. Quae est ergo merces nostra? Non
quaerimus aurum vestrum, non argentum vestrum,
non nummum vestrum, nec quidquam de rebus
vestris sed merces nostra eat, ut in illo sancto
:

1
Mss. ,humanumgenussuperbiapereuntem,&\il,pereunte. fonte adjuvetis nos orationibus vestris.

Sequentes Sermones de Quarta Feria, de Cataclysmo, et de Tempore Barbarico, dubii nobis

sunt, et videntur subdititii (a).

DE QUARTA FERIA (»)

SIVE DE CULTURA AGRI DOMINICI,

SERMO.
CAPUT PRIMUM. — 1. De cultura agri Dominici. et spirituali pluviae praeparandus est ager Ecclesiae
Juga boum quinque quid signifwent. Ccelesti gratiae quia imber divinus in proximo est. Operemur dile-
(n) De bis- supra, col. 625-626, Aduionit. in serm. de (b) Sic appellaDt etiaru veleres libri, qui temen in
Symbolo. fine subjiciunt, Explicit de ultima quarta feria.

687 SERMO DE QUARTA FERIA.
cti6simi, in isto agro quod nobis creditum est.Nobis
enim datum est plantare, rigare, arare, novellare
sed Dei est, incrementun. dare. Apostolus Paulus
doctor Gentium in fide el /eritate, per se ipsum et
operando et monendo hanc nos docuit dominicam
exercere culturam, dicens Ego vtantavi, Apollo ri-
:
gavit; sed Deus incrementum dedit ; et paulo post,
Dei enim sumus cooperarii, Dei agricultura, Dei xdi-
ficatio eslis (I Cor. m, 6, 9) et alibi, Cooperatores
;
mei estote, fratres, et intendite eos qui sic ambulant
sicut kabetisformamno$tram(Philipp. m, 17). in ista
itaque, fratres, dominica agricultura, in qua nos
Dominus operari praecepit, sic operemur, ut mer-
cedem promissam dono gratiae accipere mereamur.
Tempu» operemur, laboremus.
est,
2. Quinque illa juga boum, quae ille iuvitatus in
Evangelio dum ad coenam venire nollet, probare se
velle propterea a coena se excusavit (Luc.
dixit, et
xiv, 19),quoniam sibiea.non agriculturee dominicae
oomparavit; nos ea ipsaquinque juga in agro domi-
nico jungamus,terram durissimam sulcis spirituali-
bus exaremus, semen verbi Dei projicientes, quas-
cumque spinas malarum cupiditatum invenerimus,
evellamus, eradicemus, divino igne succendamus: ut
in tali opere laborantes, Domino Deo nostro fiducia-
literdicamus-.Dominepaterfamilias, quoniamtead-
juvanle fecimus opus quod jus&isti, redde mercedem
quam promisisti.Quae sunt quinque ille juga boum?
Quinque juga boum, quinque sensus corporis sunt
visus in oculis, auditus in auribus, olfactus in nari-
bus, gustus in faucibus, tactus in manibus. Et ista
juga sunt: duo sunt oculi, duae aures, geminse na-
res, duae manus; etin ipso gustu geminum quiddam
invenitur, quando sapor ipse faucibus atque palato
judicante discernitur. Ista ergo quinque juga ter-
ram versant, quando suis officiis deservientes ani-
mum carnemque parant autad uberes fruges,si ros
1
,
coelestis infuderit, aut ad aridas spinas, si sicca terra
remanserit, et eorum opus in posterum subsequetur.
CAPUT II. —
3. Dominici agri seminatio, exaratio
et rigatio. Sed quoniam nos Dominus atque pater-
familias noster passim et sine ulladiscretione cujus-
libetglebae semen verbi sui jacere praecepit (inducit
enim in Evangelio hujus ministri similitudinem, et
dicit: Ecce cxiit seminans seminare : et dum seminat,
aliudceciditintcrspinas,aliudinviam,aliudinpelrosa,
aliud in terram bonam. Et cum demonstraret quae
essetspinosa terra, homines videlicetqui verbum Dei
spiniscupiditatum praefocanttantum semen, et non
reddunt fructus justitiae similiterde alia terra pe-
;
trosa atque conculcata via, suae similitudinis propo-
sitae redderet rationem.ad terram bonam pervenit,
1 Christi et nequitiaJudaeac Judreorum inillisduobus
et ait :Quod autem cecidit in terram bonam, hi sunt
qui cumacceperint verbum Dei, custodiunt illud et
faciunt[Matlh. xm, 3, 23]; quia non audi/ores legis
justisunt apud Deum, sedfactores legis justificabuntur
[Rom. ii, 13]): non ergo nos, dilectissimi, aut timor
spinarum.aut saxa petrarum.aut durissima via per-
terreat;dumtameriscminantesverbumDei.adterram
bonamtandemaliquandopervenirepossimus.Accipe
verbum omnis ager, omnis homo, sive sterilis,
Dei,
Bive fecundus: ego spargam, tu vide quomodo acci-
pias; ego erogem, tu vide quales fruclus reddas.
Melius est enim ut de accepto tu pro te rationem
reddas, quam nobis non erogantibus- juste dicatur,
Serve nequam et pigcr, tu erogares, cgo veniens cum
usuris exigerem (Matth. xxv, 26,27). Si vero te ter-
ram infecundam aut spinosam ve) siccam sentis.re-
curre ad Creatorem tuum.Hoc enim nunc agitur, ut
innoveris, ut fecunderis, ut irrigeris ab illo qui posuit
descrtum in stagna aquanim, et /erram sine aqua in
exitus aquarum, ct habitare fecit illic esurientes ; et
constituerunt civitatem habilationis, et seminaverunt
1
Sic Fuliensium codex. At Er. et plures Mss loco
,
parant, habent, pemctnm. Deinde cum Lov. proseqtuin-
tur sic aut uberes, etc, aut nridas, etc; omisao, ad.
:
* Juxta Er. Lugd. Ven. Lov., reddens. M.
:
G88
ugros, et plantaverunt vineas et fecerunt frucium fru-
: menii (Psal. cvi, 35-37). Ex qua terra ? Ex illa ste-
rili,spinosa, et inaquosa. Et tu, unaquaeque anima
quae accedis ad Christum, terra es spinosa et arida.
Unde probamus quia talis es? Recole illam senten-
tiam.quamin priuiisparentibusaccepisti,etinvenies
quid inde tv&xisli. Spinas,'\nqmt,ettribulos pariet libi
(Gen. iii, 18). An respondebis non te esse terram
spinosam ? Si spinas non liaberes, capiti Creatoris
tuicoronam spineam non imponeres.<juia ergo et tu
talis es, spinarum multitudiue, id est peccatorum,
prasgravata es ideo tibi talis cultura impenditur,
:
propterea crucis ligno exararis, propterea ccelesli
pluvi33 praepararis; utcumfecundaeifectafueris,non
gratuleris de tuis, quae nulla sunt, meritis, sed red-
dens bonos fructus, Christi praedices gratiam. Vis
nossequalis tibi adhibealur cultura, qualis te desu-
per perfundat gratia? Ecce agnosce, Christi cruce
exararis, quando ejus signo in fronte signaris; ejus
sanguinerigaris, quando in morte ipsius baptizaris.
Quotquot enim, ait Apostolus, in Christo baptizati
sumus, in morte ipsius bapti%ati sumus (Rotn. vi, 3).
CAPUT III. —
4. Quod sanguine Christi rigamur.
Quiit sitAmen, quod respondcnt qui sanguinem Christi
accipiunt. Multumestquoddictum est,ejuseanguine
rigaris. Videnmus quomodo per aliquam similitudi-
nem hocquod diximus probare possimus.Non enim
nostris sermonibus, sed documentis divinis fides ac-
commodanda est.Ecce, intendite, dilectissimi,Judas
ille malus
et falsus discipulus, venalis et venditor.
fur et traditor, emptus a Judaeis, ut cum eis manci-
pium esset diaboli, pretium accipiens de illo qui
non babet pretium, venditor sanguinis Christi, ex
ipso pretio, ut Scriptura narrat, emit sibi agrum
figuli ut is qui haereditatem integram Ghristum
:
non habebat in coelo, partem aliquam habere vellet
in saeculo. Quam nec ipsam possedit, quia sceleris
tanti facti sibimet conscius, collum sibialligavit, et
prostratus in faciem disruptus est medius. Ager
tamen illequi ab eocomparatusest.vocatus est Ager
sanguinis (Act. i, 10-19), quoniam ex pretio compa-
ratus est tanti sanguinis. Vendidit discipulus san-
guinem magistri, et emit exinde agrum liguli: quid
est hoc? Putamus, dilectissimi, vacare hanc actio-
nemin illa venditione vel emptione, vel in ipsa Chri-
sti mystica Passione? Comparavit, ait Scriptura,Ju-
dasagrum figuli, et vocatus estagerille, Agersan-
guinis. Glamat haec terra quali vel quo pretio fuerit
comparata; imo pretium ipsumclamat.sanguis ipse
clamat;Abelillejustusabinipiofratreoccisusclamat.
Namque, dilectissimi,cum haec similitudo passionis
primis monslraretur fratnbus, Cain et Abel; postea-
quam a majore fratre niinor occisus est, ab invido
innocens peremptus est, a scelerato pius intei fcctus
est, interrogat Deus Cain, quasi nescius, quasi igna-
rus, et dicit Ubi est Abet frater tuus f Quae vox non
:
est ignorantis, sed peccatum ante oculos scelerati
ponentis ut inexcusabilis sit omnis homo qui et
;
admonitus pcenitere non vult in malo. Ubi est Abel
frnler tuus ? hoc fuit dicere ei Agnosce, Gain, non
:
ine potuisse latere id quod me putasti posselatere;
agnosce quid leceris, de proximo age poenitentiam,
ut possis accipere indulgontiam. Verum ille sensu
durior, in scelere pertinacior, moribus perversis in
anima percussus, respondet Deo dicenti, Ubi est fra-
ter tuus? et dicit, Nescio. Numquid ego custes sum
fralris mei? Quid dicis, Cain?cui dicis, AVvcM/Cum
illo loquerisquiomniavidet oculissuis.Quidcstquod
liicis, Numquid ego custos (ratris mei sum ? Talia per-
potrando repulisti a te in omnibus timorem Dei. Et
Dominus illi Quid fecistt ? Vox sanguinis frafristui
:
ctamat adme terra.Si enim esse? fratris tui custos,
<lc
ejus non esses lnterfector. Si agnosceres IVaterni-
tatem, tantam non committeres immanitatem. Si
t''meresmeumjudicium,in fratrem non committeres
parricidium. Vox sanguinis fratris tui clamat ad me
689 SERMO DE QUARTA FERIA.
de terra. Et nunc, ait Dominus, maledictus tu a lcrra :
linii,maledicta terra, sed, maledictus tu a terra, quas
uccepit songuinem fratrie tui de manu lua (Gen. iv,
1-11). Agnosee jam, terra quoniam Banguine rigata
es innocentis, convince vocera negautis, susoipe
sanguinem confitentis. Interrogontur et nunc Judas
et Judaei, imo in Juda omnes J udffii. Interroget Do-
minus Judam et dicat ei Juda, ubi est Christus
: tus exclamat, alque circumstantes interrogans dicit:
frattsr tuus? An forte dicturus es, o male frater,
quod Chrislus tuus nun Fuit frater? Convincat le
prius ipse Doininus quod tuus fuerit frater. Dic no-
bis, Domine Jesu Christe, utrum Judas fuerit frator
tuus. Respondet, Et si fuit, fuit non enim est quod :
fuit, et si fuit, fuit ego enim generaliter de omni-
: vocem dicentis, Quxnam est hxc qux ascendit deal~
bus Patri meo dixi, Annunliabo notncn tuiitn fratri-
bus meis (Psal. xxi, 23). Ecoe, Juda, convictus os
quod Christus fuerit frater tuus. Ubi est frater tuusf
Responde, dic, sequere, dic quod dixit et ille, Nescio.
Numquid cgu sum custos fratris mei ? Non enim et tu
fuisti custos, qui et proditor factus es et venditor.
Dic, Numquid sum custos fratris mei? ut respondea-
tur et tibi, Vo.v sanguinis fratris tui clamat ad tne de
terra. Quid enim dicit omnis homo terra ? Primus
enim homo de lerra, terrenus ; et, Qualis terrenus,
tales et terrcni (I Cor. xv, M
et 48). Quid dicit omnis
homo terra, quando accipit sanguinem Christi ?
Amen dicit. Quid est, Amon? Verum
Quid ost est.
verum ? sanguis Christi. Quo fa-
Quia fusus est
ciente? l)iscipulo Juda tradente. Amen dicendo,
verum clamando dicit hocomnis homo terra. Ecce,
Juda, vox sanguinis fratris tui clamat ad mede terra.
Probaviinns quia ejus sanguine rigaris.
—
CAPUT IV. 5. Sanguis Christi quomodo accipien-
dus. Stephanus, Cyprianus, Laurentius, Perpetua el Fe-
licitas Vide, terra, quomodo accipias hunc sangui-
ncm quia qui eum bene accipit, accipit benediclio-
: 7. Hanc tamen amissionem decoris hujus timuit
nem, qui vero eum male accipit, judicium sibi
bibendo acquirit. Hoe tiguratum est et in illo agro
Judae, de quo dictum est quod esset ager sangui-
nis secutum est enim ut diceretur, Fiat villa ejus
: Apostolum diabolum vocavit dicens: Redt retro,sata-
deserta (Act. i, 20). Si enim ad Judam pertines, si
facta ejus imitaris, si sanguinein Christi non cum
timore et tremore accipis eris villa deserta, male-
; totam illam divinitatis pulchriludinem absorberi po-
dicta, reproba et spinosa. Si autem sanguinem Chri-
sti tota cum reverentia percipis, cognosces per illum
tua tibi dimitti peccata, quoniam ager ille quem
comparavit Judas, figuli dictus est Habet potestafem : sibi conjungere dignabatur sponsam Ecclesiam,
fic/ulus luti, ex eadem consparsione aliud quidem vas
facere in lionorem, aliud in contumeliam (liotn. ix, 21).
terra tanto rigata sanguine, responde tanto san-
guini, non siout Cain et Judas verba excusationis,
sed sicut sancti martyres verba confessionis. Res-
ponde sicut respondit beatus Stephanus, qui in isto
agro dominico ut bonus colonus plurimum labo-
rando gcnu (ixit, alque de. terra petrosa vulneratus,
ex ea lapides in suo corpore tanquam in sinu suo
collegit ; et sudando in opere, terram sancto san-
guine rigando centenum fructum ex martyrio Domi-
no praasentavit. Responde sicut respondit Cyprianus,
Laurentius, caeterique sancti pueri et puell.-e, setas
omnis et uterque sexus,qui percipientes sanguinem
Christi, testimonium dicenles, et non negantes no-
menChristi.prosanpruinequem biberunt.sanguinem
suum fundere non dubitaverunt, simulque cum Per-
petua et Felicitate in aeternum regnare meruerunt.
Hoc in Apocalypsi revelante angelo, Joannes vidit
turbam multam quam ilinumerarenemo poterat. Hanc
reqnirens quamam essot. responsum
tale accepit :
//;' sunt, dictum est, qui laverunt stolas
suas, ct can-
didas eas fecerunt in sanguine Agni (Apoc. vn, 9, 14).
CAPUT V. —
G. Anima sanguine Christi dealbatur
et decoratur. Christus in passione a Petro negatus.
Jam agnoscis, anima ohristiana, quemadmodum et
tn ex illo sanguine efficiaris candida, ut omnis et
corpore et corde pulohra ascendas de fonte C.hHsti
consecrata in sanguine. Quid enim manavit ex illo
latere crucifixi ? Sanguis et aqua ex sanguine rubor, : amaritudo suscppta est cbaritas, et deleta est ini-
690
ex aqua 6plondor. In istis duobus sacramentia deco-
rantur singulffi animrc, ex quibus una illa pulchra
eflioitur sponsa Ecclesia, cui dicitur in Cantico can-
ticorum : Quam apeciosa es, soror mea, dilecta msa,
quatn speciosse sunt genai tux (Cant. iv, 1, 3) Et !
cuni ipsoeam talem fecerit, ipsamque pulchritudi-
nem ei ipse donaverit, videnseam talein quasi mira-
QucCnam est hn>c qux ascendit dealbata? Et illi :
^quitas dilexit te (Id. vm, 5). Ipsa est regina qua?
astilit a dextris tuisin vestitu deaurato, circumamicta
varietate (Psal, xliv, 10), linguarum diversarum
gentium varietate decorata. Audiens hajc sponsi sui
bata? verecunde otiam ipsa respondere cogitur, et
dicitsuosponso: De me interrogasquamam sim quaa
ascondi dealbata. Ego sum quam foedam invenisti,
pulchramque fecisti ego sum cujus preces audi»ti,
:
quando me in Psalmo cantare fecisti, Lavabis me,
et super nivem dealbabor (Psal. l, 9). Quid ergo mi-
raris pulcbritudinem meam, cum scias hanc esse
opcra tua ? Quid intorrogas quod ipse fecisti ? Vide»
me dcalbutam, tu lotam super nivem fecisti candi-
dam. Ut videas me ascendentem, te cognovi de cobIo
descendentem, te amavi in cruce pendentem. Humi-
litas tua facta est exaltatio mea, foeditas tua facta est
pulohritudo mea. Nisi enim tu de cruce vulneratus
descenderes.ego dealbata de fonte non ascenderem.
Vere dictum est quia valida est sicut mors dilectio
(Cant. viii, 6). Quo usque se sponsus hic inclinavit,
qui tantum amando fccdam ut faceret pulcbram.us-
que ad mortis exitum venit ? Et Domini, inquit,
mortis exitus (Psal. lxvii, 21). Vidimus pnim eum,
ait propheta, et non habebat speciem, neque decorem
(Isai. liii, 2). Quid miraris ? amando talis factus est.
Petrus, quando prsenuntianti Domino passionem
suam, dixit Absit a te, Domine ; propitius tibi esto,
:
ne fxat isiud. Sed ille talia sapientem increpavit, et
nas ; non enim sapis qux Dei sunt, sed qux, %unt homi-
nutn (Mallh. xvi, 22, 23). ^Estimavit enim Petrus
tuisse in corporis humani specie, et nesciebat agi
illudmagnumsacramentum.quod proptereaseillam
pulchritudinem quodam modo exspoliaret,ut quam
eamdem ipsam pulchriuidinem ipse vestiret. Non
enim dando perdebat illud quod erogando crescebat.
Ille dedit, ha^c accepit; et ista quod non habuit in-
venit, et ille dando quod dedit non amisit, quia
cum ipsa pulchritudine a mortuis resurrexit. Quid
expavescis, Petre, quasi perdiderit Christus illam
pulchramvestem,quandoeum nudum intendebas in
ligno pendentem ? Noli expavescere, noli timere,
noli negare tunicam illam divinitatis atque immor-
:
talitatis Christus non perdidit in cruce, quia spons»
sua3 eam oonsignavit in dote. Vidisti eum, o Petre,
non habentem speciem neque decorem.et continuo
negasti illum.quem omnibus relictis tuis amasti: et
non solum semel, sed stans in atrio sacerdotis ab
una ancilla tprtio interrogaris, et negas. At ubi te
gallooanenteconvicit prcesumptorem,qui praedixerat
antea nogatorem respexit te intus in corde, et ut
;
amare fleres (hl. xxvi, 69-75), intus quodam modo
tecum tacite loquebatur illa ipsa ejus divinitas, et
dicebat tibi Ubi est, Petre. Si possides amicum, in
:
tmtatione posside eum (Eccli. vi, 7) ? ubi est, /n
tempore tribulationis illius permane itli fxdelis, ut et in
hrrreditale illius coh.rres sis (Id. xxn.^29) ? ubi est,
Petre, Animum mcam pro te ponatn (Joan. xm, 38) ?
et, lecum usque ad mortem (Luc. xxn, 33)? Quam
celoriter negasti quasi hominem irortuum,quem an-
tea cnnfessns fueras vivi Dei Filium H»c dum ille !
tecnm in oorde sermocinarptur, rpspexit divinitas,
et flevit humanitas agnita est dulcedo, ct periit
:
;

691
quitns rediit amor, et fugatus est timor. Ecce subito
; jam discipuli, sed haeretici remanserunt qui persti-
quem negaverat, quia non habebat speciem neque
decorem, agnqscit resurgentem speciosum forma
prae tiliis hominum, conjunctamque
videt spon-
sam, tunicam Ulam immortalitatis, quam antea Pe-
trus timuerat perituram. indutam videt cognoscit
quod tali sit circumamicta veste, et alloquitur illam
ipsam sponsam Petrus, utservet hujus tunicaedigni-
tatem, et dicit animaa humana?, Christus pro vobis
passus est, relinquen* vobis exemplum, ut sequamini
vestigia ejus (I Peir. n, 21). Sequere, sponsa, se-
quere vestigia sponsi tui nullus te metus revocet a
: heeretice ariane,unam animam tuam simul habitat
consortio dilecti tui. Ama amantem,
quia prius ille
amavit non amantem require requirentem, quia
: Quoniam et Spiritus sanctus habitat in nobis: Nesci-
prius ille quaesivit non quaerentem. Require, et dic
sponso tuo, Ubi pascis, ubi cubas in meridie? Ne forle
fiam sicul operta super greges sodalium tuurum (Cant.
., 6). Quam sic dilexisti, pro qua sanguinem fudisti,
cujus tabernaculum in sole posuisti {Psal. xvm,
6) ;
non fiam sicut opertu super greges sodalium tuo-
rum.
CAPUT VI. —
8. De cavendis hxreticis, prxsertim
Arianis. Ecce dum te quaero ubi pascas, ubi cubes in
meridie, meridies Africa est, quse in solis occasu
est, et tamen quia ab ortu solis usque ad occasum
laudatur nomen tuum (Psal. cxn, 3), et sunt qui te
praedicant non caste, qua?rentes quae sua sunt, non
quae tua sunt, dum te quaero in meridie, id est in
Africa ecce greges sodalium tuorum, scholae pes-
; linquetur vobis domus vestra deserta (Maith. xxin, 38).
simae heereticorum, fraus Manichaeorum, nequitiae
Pelagianorum, superba congregatio Arianorum,
insultant velut opertae, id est, velut incognitae, et
dicunt mihi,Quem quaens? Ghristum quaeris? Ecce
hic est, ecce illic est. Tu autem quia me admonuisti
dicens, St autem dixerint, Ecce hic est, ecce illic est,
ne abieris post eos (Matih. xxiv, 23) cum te novurim ; tatis magnum sacramentum. De quo templo dicebat
ubique totum esse, non partes defendere, sed unita-
temdiligere,factasumillisincognitaetveIutoperta:
et derident me, quia nesciunt te. Et quid magnum,
quia ego ab eis sustineo tale opprobrium, cum tu
eorumnuncusquecontumeliosumsustineasverbum?
qui te cum Patre nolunt esse unum,
interPatrem et Filium, inter sponsam et sponsum,
magnumincurruntsacrilegium,magnumsuaeanimae
inferunt morbum quia nec te unius unicum spon-
:
sum, nec fidelem atque integrum habere desiderant
medicum. Tu autem, anima christiana, quae ascen-
sura es ex sacrntissimo fonte, rubore atque decore
perfusa, speciosa nimis et candida, serva deuorem
tuum agnosce quid fueris et quid erig, vide ne de-
:
seras mensam sponsi tui. Ut pulchra permaneas,
carnes f-jus quotidie manducabis; ut vitam aeternam
habeas, sanguinem ejus potabis vide ne deseras
: CAPUT VII.
hanc mensam. Plurimos apparatus haereticorum
fuge: et si plurimaillic pravis disputationibus appo-
nuntur, aut fceda sunt.aut semesa sunt.Non est enim
illic quidquam integrum, ubi Pater et Filius et Spiri-
tus sanctus non est unum. Mensa sponsi tui panem
habet integrum. et calicem sanctum quem panem
etsi cnnfractum comminutumque vidimus in pas-
sione,integertamen mansitin illasua cumPatre in-
dividua unitate. De isto pane et de isto calice dicebat
ipse Dominus, Panis quem ego dedero,caro mea est pro
sseculi vita : et calix quem sanctificavero, sanguis incus
est, quipro vobis fundetur in remissionem peccatorum.
Superius enim dixerat Nisi manducaveritis carnem
:
Filii hominis.et biberitis sanguinem ejus, non habebi-
tis vitam in vobis.Quod verbum audientes, nec intel-
ligentes discipuli, dixerunt Durus est hic sermo; quis
:
eum potest audire? Et multi ex hoc verbo scandali-
zati disresserunt. Cum videret autem Jesus, ait reli-
quiB :Numquid et vos vultis ire? Tunc Petrus, qui
sanctae figuram portabat Ecclesiae, respondit pro
omnibus F.t adquem ituri sumus? Verbum vitx habes,
:
et dimittimus te (Joan. vi.
52-69) ? Videtis, dilectis-
8 ni, quid sit exirc, quid sit permanere. Qui exie-
runt, quia verbum Christi non intellexerunt, non
;
SERMO DE QUARTA FERIA. 692
:
terunt, verbum vit<e tenuerunt. Agnoscite, hseretici,
exitum vestrum, quia minorem praedicads Christuia
illi noslrum. Et vos cum eo stare noluistis, quia Cbri-
stum unum esse cum Patre non intellexistis ideo :
: foras existis, quia verbum vitae reliquistis. Non in
vobis manet, qui cum Patre asqualis manet. Audi
ipsurjD,quia simul cum Patre manet. Si quis, inquit,
me diligit, diligetur a Patre meo, et ego ddigam eum,
et veniemus ad eum ego et Pater, et mansionem apud
eum faciemus (Joan. xiv, 21, 23). Dic mihi, ob6ecro,
haec Trinitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus?
tis, inquit Apcstolus, quta templum Dei estis, el Spi-
ritus sanctus habitat in vobis (I Cor. vi, <I9| ? An di-
versas mansiones in corde tuo praeparasTrinitati, ut
majorem partem teneat Pater major, minorem Fi-
lius minor, inferiorem Spiritus sanctus inferior?
Jam ergo non habes unum cor, sed duplum, aut
triplum. Non ergo illic habitatTrinitas. Quare ? Quia
dictum est, Vie duplici corde (Eccli. n, 14) In»en- I
sate, inepte, fatue ignis, splendor, et calor simul
:
atque inseparabiliter, nec distincte, sed aequaliter
habitant unam lucernam.et unaTrinitasDeussimul
non potest inhabitare animam humanam? Si apud
te aequalis unitatis individuae Trinitatis non fuerit
digna mansio inventa, respondebitur tibi, Ecce re-
Non enim de lapidibus vivis construis templum Deo,
quos rebaptizando praefocas. exhonoras, reprobas,
vastas, damnas, exterminas. Nec fundamenta Apo-
stolorum sequeris, cum sint ipsi columnae Dei vivi,
super quas fabricavit ?apientia domum suam ut ;
construereturverum illud templum.in quoerat pie-
Judaeis Solvite tcmphim hoc, et in triduo resuscitabo
:
illud (Joan. u, 19). In patribus (a) tuis non babes
lapidem angularem, quem secundum divinitatem
Patri aequalem non credis nec tecum ex duabus
:
pennis charitatis dilectionem Dei et proximi te ha-
sed dividendo bere demonstras quia nec Deum diligis sicut dili-
;
gendus est, nec proximum sicut te ipsum. Diliges
enim Dominum Deum iuum, dictum est, ex toto corde
tuo, et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua (Matth.
xxn, 37). Da cor tuum Patri, animam Filio, virtu-
tem Spiritui sancto. Eoce tria Trinitati, ex tribus
unum hominem uni Trinitati sacrificium obtulisti,
haeresim arianam vicisti quoniam Dominus Deus
;
tuus non tres dii, sed Dominus unus est. Ha?c est
fabrica sancta, ha?c est aula vera, in qua sunt
'
oves Christi, non lupi diaboli.
—
9. Hortatur ut ament Ecclesiam et
orent pro paceac liberationepalrise. Cavete, dilectissi-
mi, fraudes haereticorum oves Christi,timete insi-
;
dias luporum videtequia nihil subtractum estutili-
:
tati vestrae, in quantum ipse Dominus donavit de
annuntiatione verbi Dei. Quid Christus sit et quid
: Eeelesia,audistis,approbastis,clamastis sed quare :
tantn mala patiamur,vel quibus meritis peccatorum
in manustribulantiumnostraditifuerimus.cumante
paurissimos dies loqueremur, simul agnovimus,si-
mul hVvimus(61.Nunc etiam quid accepturi estis, vel
quid eritis.adhucin auribus vestrisinsonat strepitus
nostrae vocis:admonemus vos ut fratres.obsecramus
ut patres, hortamur ut filios. Nolite pordere tantum
bonum. AmorChristi in cordibus vestris non refri-
gescat amor matris hujus circa vos non torpescat
:
quae vos parturit, quae curam magnam pro salute ve-
6traeanimae gerit,qua?spem vestram dirigit.quaeqno-
tidieredeuntesmaterno sinu excipit,qu<s vobisspiri-
tualos cibos pra?parat. qua1 ad a?tornam saturitatem
Deo Patri
perducere desiderat. Immaculatos filios
1
Forte, cnuia.
censet hic
Mor. 1. Eleni. Critic,
(a) pagg. iJ9i, 292,
fortp legpudnui, pnrtibus. M.
(b) Forte eermone de Tempore Barbarico.
 .

693 DE CATACLYSMO SERMO AD CATECHUMENOS. »94

vultassignare.quostanfacuraacsollicitudinedigna-
tur nutrire. Hanc toto oorde amate hunc amando,
conservos vestros,fratres vefltros.Dei mini9tro9puro
amorediligite: atque pro no9tra mercedo in illo sacra-
tissimo fonte, pro nobis orate. Orate pro pace, orate
pro liberatione hnjii9 terrao; orate ut mispreatur qui
juste indignatur. Novelli filii, dum in vestra sancta
nativiiate pater exultat, vestris orutionibus et fleti
; bua mitigate iraFoentem, quem sensimus fortitc
vindicantrm.ln summa autem rci,Apostolorum san-
ctorum verbia ulentes, cominendumus vos Deo iu
verbo gratiae ejus.qui potens est custodire in vobia
quod ipse donavit (Act. xx, 32). Ipsi gloria cum
Spiritu sancto in saocula saeoulorum. Amen.

DE CATACLYSMO
SERMO AD CATECllUMENOS.

CAPUT PRIMUM.— 1. Baptimtissuperest laboret
bellum contra vtltrt.Quoniam in proximo est dies re-
demptionis vestree,percipite,dilectissimi,ea quae vos
erudiant, atque corda vesta enutriant, erigant, cor-
roborent ad timorem Dei fervor iste tanti amoris
: mittat tibi Dominus atixilium de sancto, et de Sion
non pigrescat in cordibus vestria. Nec putot quis
tantum esse christianum,quod his imbutus myste-
riis renascitur ex aquaet spiritu.et postmodum di-
mittat se voluptatibus variis securusque effectus;
quod sacramento Baptismatis munierit animam
bono opero. Vis vincere ? Fige pedes, non nutent
vestigia tua frequentando spectacula et deserondo
ecolesiam. Sed ut hanc etiam in tam magno agone
et tam grandi luotamine poesis implere victoriam,
tueatur te [Psj.t. xix, 3).
CAPUT III. 3. Aqux virtus in Baplismo.Effectus
Baptismi adumbratus, ubi Chrislus ambulavit supcr
aquas. Alia Baptismi figura in liberatione populi per
mare /?t/^/ «m.Kccedilectissimi, venturiestis ad fon-
,

suam, non eam custodiat contra versutias inimici. tem aquffi non dicatis in cordibus vestris Hoc est
; :

Imo et ipse.quantum potest, custodiat,et custodien- totumquodpromagnodesiderabamus?Fons istevisi-

dam petat, ne tempestatibus hujus mundi procellis-
que depereat. Baptizatus est quis,navis est inetau-
rata,subuncta, velificata.missa in mare indiget gu-
bernaculo, quousquead portum desideratum perve-
niat.Mare, hoc saeculum scilicet, non solum tempes-
tatibus scopulisque periculosum e9t, verum etiam
bestiis cupiditatum insidiantibus abundans. Omni
sollicitudine.omni cura, omni industria excitati jam
vigilonl nautae frequenter etiam Chnstus invocetur
: davit nos, quia super aquas ambulavit. Ut autem a
gubernator, ut navem tantis periculis ereptam, ad
portum securltatis ipse perducat. Baptizatus es, si-
gnatusesregiocharactere,ccepisticonsequiannonam
de mensa Regis tui. Noli esse desertor.nec ut deli-
catus miles diffluas per voluplales,et te hostis dia-
bolus inermem diffluentemque inveniat sed ut
fortis miles.quidquid potesage in hoc bello.ut virtus
bilissimilitudo ett aeterni fontis. Renascemini ex
aqua et Spiritu. Aqua illa non solum corporis sordes
;
mundat,sed animam a peccatis liberat. Debetis au-
tem nosse cur virtus illi us aquae et animae prosit et
corpori.Non enim omnis aqua mundat:sanctificatur
haec per consecrationem verbi.Tolle verbum.et quid
eet aqua.nisi aqua ? Arcedit verbum ad elementum,
el fitSacramentumlfl). Virtus Verbi per aquammun-
tempe9tate hujus s*culi liberaret vos, videte poten-
tiam Verbi Dei, quemadmodum dominetur cunctae
creaturae suae.Quod dioturussum nostis.In Evange-
liolegitur:Cumquarta noctisvigiliaveniretDominus
Jesusaddiscipulossuos^ambulanssuperaquasmaris,
: et inveniret eos piscanlesquosjamfecerat hominum
piscatores, porterriti discipuli putaverunt se phan •

tua Ghristus non solum te tueatur, verum etiam alii tasma videre. Aocessit autem Jesus,et ait illis No- :

proficiant ad salutem.Postula a Rege tuo arma spi- lite timere, ego sum. Tunc unus illorum Petrus ille
ritualia.Bellum tibi,inquit,indicitur, in quo eniles- praesumptor et postea negator,post vero confessor et
cas pugnando, ut ad plenam pacem triumphando amator Si tu es,\nqu\i,Domine, jube me venireadte
:

pervenias.Non contra unum dimicabis multi enim ; super aquas.El Dominus Veni,mqu\t. Descendit Pe-
:

contra te exient adversarii pugnabis enim cum

: trus, et ccepit ambular« super mare plenus fiducia.
vitiis, et,ut beatus martyr Cyprianus ait,si depres- Dumambulat,trepidavitinfirmitas,sed statimsubvo-
seris avaritiam, exsurget libido quod et si libidi-; nit divinitas. Ccepit mergi et exclamavit, Domine,
;

nem superabis, succedet ambitio et si ambitio a ; per<?o.Porrexit manum Dominus,erexit mergentem,

te fuerit devicta, ira, zelus, aeinulatio, invidentia, confirmavitdiffidentem.et ait illi Modicge (idei,quare
:

superbia, ebriositas cum caeteris guis pestiferis so- dubitasti (Matth. xiv, 25-31) ? Videtis, dilectissimi,
ciis in unum contra te dimicantium constituent quantum adjuvet fides.etquantumdeprimat infideli-
castra (Cyp. in lib. de ortalitate) M tas. Si quis enim veniens ad aquas Baptismi, fide
CAPUT II. — 2. De adjutoriis christiani militis.Sed plenu^ est, 8iiblevatur si quis infidelis est.mergi-
:

non metuas,habes quod agas.Invoca Dominurnvir- tur.Sed porrigat manum Dominusetiam infidclibus
tutum,induat te ex alto virtute,ut illam proferas vo- mergentibus.et plenam fidera opereturin cordibus.
cem Si consistanl adversus me castra,non timebitcor
: 4.Audite adhuc,aquae Sacramentum quid in vobis
meum et siexsurgat in me prselium, in illo ego spe-
: operabitur.Proponom figuram.ut px ea vobisveritas
rabo (Psal.xx\i,3).In illo, in quo, nisi in Domino vir- elucescat.Cum^gyptii duris operibus populum pre-
tutum.qui militem suum itaexspectat dimicantem, merent Uebramm.clamorfactusestpopuli inauribus
ut adjuvet laborantem? Baptizatus es, mundatus, Dei ot dcprecati sunt ut eos liberaret a dominutu
;

unctus oleo.restauratum estcorpus tuumadpriorem
statum primi illiushominisante peccafumjnoli post-
modum male securus esse.Ad agonem produceris,
contra diabolum vitiorum principem dimioabis in
arena hujus mundi: ulra:que partes,Christi scilicet
et diaboli,infinita populi multitudo te exspectat lu-
gentis possiman.Missus est Moysos,qui eos cx ^Egv-
pti eduoeret sorvitute. Apud Pharaonom princippm
iEgyptiorum fidelissimusDoifamulugallegatlmpera-
toris sui jussionem, et quid Rex omnium gentium
praeccperit.auribusduriasimiregisinsinuat.Obdurat
Phaaoo oor suum, nec scire se dioit Deum atque :

ctantem et quisnam vincat,vide omnem turbam ni-

; ojii9 ministros repudians, gravioribus poenis affligit
mia intentione pendentem.Non dete triumpbetpars populum. Ex ma.jori angustia populi major clamor
di&boli. Si vis vinoero, noli de te praesumere sed : surgit. Snpoipitoertamen famulus Dei IWoyses, con-
illi assigna victoriae gloriam, qui tibi donat ul victo- greditnrcum Pharaone,nullotelo,nullogladio:nulla
riae perferas palmam. Vis vincere ? Caput prius con- visibiliaindutusarma,sed munitus poteslatedivina:
tere inimici, excludendo de corde tuo suggestiones
diaboli.Vis vincere?Manus tuee forte6 inveniantur in (a) Ex Tract. 80 in Joannem, n. 3.
 .:

695 DE CATACLYSMO 696

inferuntur decem plagae in .Egypto.et vindex ira in me aceto (Psal. lxviii, 22) ; inclinato capite tradidi*
populum contumacem surgit,utexminutissimis ani- spiritum.Venerunt milites,fregerunt crura latroni-
mantibus, vermiculis, ranis et locustis cervix cade- bus in cruce pendentibus ad Jesum autem cuui ve-
:

retsuperborum in quibusplagisultimamorsprimo-
: nissent.non fregerunt ejus crura ut impleretur, ait ;

genitorum .Egyptiorum omnium facta est, ut suos
juste perderent.qui alienos injuste detinebant. Di-
mittit populum Pharao.non voluntate.sed nimia ne-
cessitate constrictus.Pergit populuserutus ad mare
Rubrum festinans. ut per aquas salvarentur qui a
pessimo hoste libeiabantur.Sequuntur .Egyptii, im-
minent populo fugienti.Vident supra se Israelitae ho-
stes, et inimicorum suorum exspectant gladium.
Mors in oculis,timor ettremor in manibussingulo-
rum.ne in fauces caderent persequentium.Exsurgit
Moyses famulus Dei portans virgam quam a Domino
acceperat,et per quam jam multa signa fecerat per-
cussit mare,et divisum est.Ubi est illa potentia, non
numinum.sed daemoniorum?Ubi est vanasuperstitio
Paganorum ? Numquid ut mare divideretor, ille Ne-
ptunus est invocatus,quem regem maris essevolunt,
qui regem verum Deum suum agnoscere nolunt?
Virga extensa manu aquas percutit Moyses, et statim
cogitur fluctusincumulum.et unda in semetipsare-
pressa curvatur: soliditatem recipit liquor.etsolum
marisarescitin pulverem.Ingressi suntaliisalvandi,
aliidamnandi.Unumelementum aquarumauctoreto-
tius creaturae jubente judicavit utrosque separavit
piosabimpiis illosabluit.istos obruit; illosmunda-
; effectus.Celebrasti enim paschacum populo vetere,
vit, istosoccidit (Exod. i-xiv). Moysea figuram habuit
Domini Christi, quoniam dux fuit populi. In virga
agnoscitecrucem.MareRubrumagnoscitebaptismum
Christi sanguine purpuratum regem /Egyptiorum
: inquit. veteri.neque in fermento maiitise et nequitigp,
populumque ejus, auctorem peccatorum diabolum
cum omnibus ministris ejus.Saevit diabolus. quando
nos videtper aquam Baptismi a sua oppressione li-
berari.Exclamate ad Moysen vestrumDominumChri-
stum,et virga crucis percutiat mare Baptismi,rever-
tatur aqua et operiat .Egyptios ul quemadmodum
; o Christe sancte pro nobis crucifixe, qui ut lapsa
nullus remansit /Egyptiorum, nihil remaneat etiam
Evangelista, quod scriptum est, Os non commi-
nuctis ex eo (Joan. xix. 28, 36). Sed unus e militibus
latus ejus aperuit, et conlinuo exivit sanguis etaqua,
quae sunt matris Ecclesiae gemina Sacramenta.Per-
cussit latus lancea persecutor, et fudit pretium
Redemptor. llic sanguis inebriat mentem,ut amo-
rem obiiviscatur mundi.Haec aquamundatanimarn,
ut corpus sordes careat diaboli '. ffec relinquetis
quidquam cx eo usque in mane.Woc nunc agitur:co-
meditur enim agnus per noctcm hujus saeculi, ut
cum mane illud venerit quod vesperum nonhabebit,
: nonjamofferatur sacrificium imaginis agni, sed ip-
sum Agnum quem quotidiecomedimus*,etcuju8san-
guinem bibimus, inveniamus illic eum sacerdotem
perfectum. quem hic pro nostra salute constat occi-
eum.Quae sunt hae picridiae, olera amaritudinis, quae
comedit Israel spiritualis;nisi vox illa amara ad lem-
pus sanctorum martyrumemissapersanctumDavid,
ac dicentium. Cibabis nos pane lacrymarum, et potum
dabis7iobisinlacrymis,inmensura(Psal.LXxix3y.ei^er
apostolumPaulum,/» omnibus tribulationempatimur,
sed non angustiamur (II Cor. iv, 8)? Demonstra et
: azyma, sancte Paule, ex Israelita caroali spiritualis
et quemadmodumnovuspopulusfigurasinveritatem
converteret, tu docuisti, tu demonstrasti. Ostende
ergo azyma consparsionem novam..Y(w in fermento,
sed in azymis sincerifatis et veritalis (J Cor. v, 8).
CAPUT V. —
6. Yirga Moysi devorans magorum
serpentes, fxgura crucis Chrisii cujus virtute hxreses
conterunfur. Donatistae expugnati, Maximianistae,Ma-
nichxi. Pelagiani, Ariani rcfutaniur. agne occise,
reparares in cruce pependisti ipsa est illa virga :

vestrorumpeccatorum.Totum mundet,qui totum fe- regni tui.crux ipsa,inquam,qua virtus in infirmitate

cit reparet perdita, qui creavit omnia integra ex-
; : perficitur ipsa illa virga crux, ipsa illa virpa quaa
;

stinguat Pharaonem diabolum mortis auctorem, et
suum populum liberet per aquam salutarem.
CAPUT IV. — 5. De mysteriis agni Paschalis. Au-
distis,dilectissimi, fi^urae illae quomodo transierunt
ad speciem veritatis illud superest, ut noveritis
: fratres. in quo multa miracula faciebat Moysesper
quemadmodumcelehraveritpaschaliberatuspopulus
ex iEgypto, baptizatus, ut ait Apostolus, in nubeet
in mari Rubro (I Cor. x, 1). Acceperunt praeceptum
Domini per Moysen, ut in occisione asmi celebrarent
pascha.ex cujus sanguine postes domus sua? unus-
quisque liniret, nec timerent angelum vastatorem,
qui signum sanguinis agni occisi fnsuaefrontednmus
haberent. Os, inquit, non comminueiis ex eo,nec re-
linquetis quidjguam in mane. Cum picridiis et azymis
comedetis agnutn (Exod. xn). Feceruntquod praecep-
tum est filii Israel. Demonstraet tu, Israel spiritua-
floruit ex radice Jesse; ipsa illa virga quam portabat
Moyses,qua?conversa in serpentem glutiit magorum
serpentes: doctrina Christi diffusa per omnesgentes,
haereticos superans dementes. In illo enim populo,
virgam.exsurrexerunt magi Pharaonis, facientes et
ipsi prodigia contra famulum Dei Moysen. Sed ad
hoc quffldam mirafacere permissisunt.utmirabilius
vincerentur.MagiPharaonisquidaliud significabant,
nisiomneshaereticosministrosdiaboli, quisubnomi-
ne nisi omneshsereticosministrosdiaboli^quisubno-
mine Christi devorare cupiunt populum Christi?Sca-
tent nunc haeresesin hanc terram,tanquam serpentes
maeorum. quos devoravit et devorat ille serpens
exaltatus in ligno. Sed quoniam non est lemporis
ire per multos, singulorum capita conterantur :

lis, filii Abrahae secundum fidem, non secunrium quomodo exsurpunt, sic devorentur. Fuit hic, ut
carnem,demonstra et tu quomodo celebres pascha nostis. dilectissimi, viperea doctrina Donatistarum
habes agnum orcisum, demonstra. Ecce Agnus Dei, contrita est, consumpta est. Mox Maximianistarum
ecce quitollit peccatum mundi [Joan. i, 29). Lini san- serpentina fraus pullulavit :contrita est.consumpta
guine ejuspostes domus tuae demonstra et dic.Ecce
: est. Manichaeorum venenum aspidis subrepserat :

cruxsanguinisChristi in frontibusest pudorisnoslri. contritum est, consumptum

Pelagianorum no-
est ;

Dic cum Panlo, Mihi abrit g loriari ,nisi in cruce Do- vum dogma, a ministris diaboli tanquam a magis
mini nnstrijesu Christi [Galat. vi, 14i. Osnoncommi- Pharaonis excitatum, illi nostro serpenti certamen
nuetis ex eo, dictum est impletum est hoc in ipsa
: indixit conteritur, consumitur.
:

Domini passione, ipsius sancti Agni immolatione, 7. Cum tot serpentum capita catholica dootrina
quando crucifixus cum duobus latronibus in medio contriwrit, dissipaverit, ronsumpserit, ecce nobis
pendebat ipsa summa juptitia liberans onnm cnnfi- unus onguis AHanus olim mortuus insultat caput :

tentem, aliura puniens blasphemantem {Luc. xxm, erigit. veluti vivum se demonstrare conatur, quem
39-43). Ita factae sunt tres cruces, tres causa?. Unus jam olim constat occisum. Redi, Moy?e? noster ;

latronum Christoin?ultabat,alter sua merita confps- rpdi, viraa r^di. serpens Christe sancte, aequalem
:

Bii8 Christi se miserieorriin? commendabat crux : potestatem cum Patre habens redi. contere capita
:

Cl risti in medio.non fuit suppliciura.sed tribunal. draconum super aquas confringe caput draconis
:

M iz ut peretrit omnia quse de se erant scripta, acce- magni.vivum sese profitentis, sed veram vitam non
to felle et acelo, propter illud quod prasdictumerat 1
Sio M?8. At editi. tordibus careat riiaboli.
ederuni in escam meam fel,et in siti mea potaverunt 1 Hic sola editio Lov. addit. immolamvs.
697
habentis. Dic tu quid es, quoniam ille aliud docet
quum Dic,dic,audiamus unde h.Treticos convin-
69.
cainus.Audite quid dicat Ego sumvia,el veritas.et
: audi quomodo eum ^enucrit, /rucuwit, inquil, cor
vila, I\erno verut ad Patrem niii pcr me(Joan. xiv,6).
Secundum humanitatcm via,secundum divinitatom
veritas.et vita.Tu autcm.haeretice ariane.qui mino-
reOD vis essein divinitutevitametveritatem.sequitur
ut non per eum venias ad Patrem.Sed adhuc,Domine
Jesu,eont<:recaputdraconis,dicquid siscuinPatre:te
audiamns docentem, non h;creticum blaspheman-
temjdicquid sis cum ?r\tvQ.E{io,\nqu\t,et Pater unum
surnus (Id. x, 30).t)ic adhuo./tyo in Patre,ct Pater in
me e*/.Adhucdic.(hu mevidit,vidii et Patrem (ld,xix,
10, 9). Credis jam, ha^retice, tanta: auctoritati ? An
ipsius testimonium de se ipso nonadmitlis,sed alios
de eo testes requiris? Ecce introducuntur,adversum
te dicunt,convinceris,refutaris,et legis laqueisirre-
tiris. Dic.testis Dei Paule.qui usque ad sanguinem
pro isto testimonio accessisti.etne falsa: doctrinae
succumberes,animam posuisti.Dic: audiat qui con-
vinci formidat; convincaturqui nec convictus muta-
tur. Singuli quique,&\t, hoc sentite in vobis quod etin
Christo Jesu,qui cum in forma Dei es$et,non rapinam
arbilratus esl esse xqualis Deo (Philipp.n,5, 6). Aud'\s
aequalem,audis formam Dei:ettu audes dicere mino-
rern Filium Dei Veniat et alius testis,ut in duobus
! habet, hic non estejus (liom.\m,9).
vcl tribus confirmetur aequitas veritatis. Dic et tu,
sancte Petre.quid tibi revelaverit:etnon caro et san-
guis,6ed Pater cojlestis.7'u es,\nqu\t,Christus Filius
Dei vivi (Matth. xvi, 14,7). Etin Epistola sua ad Gentes
secunda : Notam facimus vobis, \i\qu\t, Domini nostri
Jesus Christi virtutem, et pratscientiam, et magnitudi-
nem. Audis virtutem, audia magnitudinem, audis
pracscientiam. In quo,ha3retice,Christum dicis esse
minorem ? Sed audi adhuc quid adversum te hic
testis et de Filio et de Spiritu sancto dicai.Mm vo-
luntate humana allata est,\nqu\t,prophetia
ritu sancto acti,loculi sunt homines Dei.
et pseudoprophetx in populo, sicut et in vobis erunt
magistri mendaces, qui subinducent sectas perditionis
et qui emit eos dominatorem abnegantes (II Petr.i,\6,
21, et ii, 1). Fides te validis testimoniis et demons-
trari et convinci. Negantes, inquit, dominatorem esse
qui emil eo.s.Quem nega9 dominatorem, nisi Filium
quem dicis esse minorem ? Et quis est qui nos emit
nisi qui nos suo sanguine redemit ? sed ingrediatur
et tertius testis, ut tres unum verum testimonium
dicant uni Trinitati et trinae divinitati.Pic tu,sancte
Joannes.qui super pectus Salvatoris discumbebas,
et videbas superccelestia mirabilia verbum Domi-
ni (a) dic et tu, inquam,quid noveris Filum Dei.
: ubi ipse angularis pependit lapis,et scalas cceli pcr
In principio, inquit, erat Verbam, et Verbum erat
apud Deum, Deus erat Verbum (Joan. i, -I) et in
ct
epistola sua, Scimus, inquit, quoniam Filius Dei ve-
nit, et dedit nobis intellectum, ut sciamus quid verum
sit, et simus in vero Fiho ejus : hic est enirn verus
Deus et vita xterna (I Joan. v, 29) Tu autem mino-
rem dicendo Filium, qui est Deus verus, non ha-
bes vitam aeternam.Sed ad confutandam contuma-
ciam perversam haeresis ad deglutiendum te,
, architectus sic confirmavit,ut in ejus ligno manus
serpens magice factus, non a veritate susceptus,
ipse Pater testimonium dicat de Filio ut nihil
amplius quasras, nihil amplius credas.Per Prophe-
tam Tecum, inquit principium in die virtuiis luae.
: tem, et quam plurimos invitantem Flecto, inquit,:
Principium Pater, principium Filius ergo Pater et
Filius principium sine ullo principio. Tecum princi-
pium in dic virtutis liuc, in splendoribus sanctorum
ex utero generavit te (Psal.cw.S) tanquam diceret :
ut sancti illuminarentur, processisti ex me. Nec
fuit, dilectis9imi, alia causa cur vel ipsa nomina
Patris et Filii et Spiritus sanctisejuncta viderentur,
nisi ut sancti homines instruerentur. Ca?terum
quod dictum estMoysi ab ipsa substantiaTrinitatis,
Ego sum qui sum: et, Sic dices, Qui est, misit me
(Exod. ii, 14). Ergo ex utero in splendoribu9 sanc-
(a) Vid. lib. de sancta Virginitate, cap.
SERMO AD CATECHUMENOS. 698
torura generatus est Filius. Sed ne hanc genora-
tionem carnalitcr vel temporalitor acciperes ractani,
meum Verburn (Psat.XLiv,2). Joanncs tcstis dicil:/vi
principio crat Vcrbum. Dous Pater dicit Eructavit :
cor meum Verbum. Habacuc dicit Ambulavit
: Vcr-
bum [Ualac. III, 5,sec. I.XX.) Audis Deum Verbum,
et hoc essein principio apud Deum, et Deum esse
Verbum, Tcstimoniorum vox, et ipsius Trinitatis
unitas per tolum mundum conlra tc olamat et tu :
velut earnis rabidus contra totum mundum latras.
Sed audiadhuc undepleniusconvincaris.quodTrini-
tasunusDeussit.Patrisvox est per Prophetam ad Fi-
lium:/n splendoribus sunctomm ex utero genui te. Pa-
tris vox est ad Isaiam prophetam de Spiritu Sancto :
Spiritus sanctus, inquit, a me exiet.Et Filii vox est in
Evangolio ostendens in se Patrem esse.ot se in ipso,
ubi ait Pater in me manens, ipse facit opera (Joan.
:
xiv, 10). Filii vox est de Spiritu sancto, ostendens
quia quomodo procedit ex Patre, ita ex se ipso.ubl
ait discipulis suispost rcsurrectionem Accipile Spi- :
ritum sanctum. Et \nsufflavit in eis, ait Evangelista,
Spiritum sanctum dans eis,ac dicens Sicuiremise- :
rilis peccata, remittentur illi (Id.xx, 22,23). Undeest
et illud apostoli Pauli Si quis Spiritum Chrislinon
;
Si ergo Filius in
Patre et ex Patre, Spiritus sanctus simsl ost et in
Filio et Patre non est sejuncta Trinitas. ubi est
;
perfecta unitas. Discedat Arianus confusus reus,
quia Trinitas unu9 est Deus.
CAPUT VI. —
8. Virgx et cruds Christi mysteria
proseguilur.Sanctornm exemplaomnihominum generi
proposita. Sed quando tibi, perversa hajresis.verba
mea proficiunt,cum Bis aspi9 surda.obturans aures
ne audiasvocem incantantium ? Noveris tetamen a
serpente essc comedendam, dum oves quas tenes
: sed Spi- captivas, ad suum ovile ille paator adduxerit.ut sit
Fuerunt vero unusgrexetunus pastor.llle pastor no9ter, dilectis-
simi.qui in virga ferrea pascitet regit.confringit et
restituit.ipse pastor e8t,ipse,rector, ipse fabricator,
ipse architectus te pastorem video,
noster.Magnum
Domine Jesu.oves pascentem.errantos requirentem,
inventa9 cum gaudio ad gregem tuis humeris re-
portantem magnum te architoctum vidco.virgam
:
portantem,invirgapendentem,et deistavirgamulta
miraculafaciontom.Multumexpavoscoexpositionem
virga3huju8,dilectissimi,dum locadivinarum Scri-
pturarum considero. Virga Maria sancta.virga ipse
Christug, virga crux.Et de ista virga quam magna et
mira fecit hic architectuB et arborem fecit crucis
!
quas hominemlapsum ad Patrem levavit.Quale mi-
: raculnm, fratros, hujus archilecti, ut de virga sua
faceret scalas.et talesquarum caput in ccelum pone-
ret, etper eas ipse et ascenderel et descenderet, et
propter confirmalionem ipse supereas incumberet!
Ascende securus,quis desideras ccelum nonteter- :
reat earum nec angustia, nec longitndo, nec alti-
tudo nihiltimeas
; non nutant gradus ejus.quos ille
suas clavis afflgi voluerit.Vide has scalas hujusar-
: chitecti discipulum apostolum Paulum et demon-
strantem.et pradus quasi numorantem et nsconden-
: genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, ut
det vobis comprehendere cum omnibus sanctisqu.r sit
altitudoet lalitudo, lonqitudo etprofundum (hpfies.m,
14 et 18).Quatuor gradue posuit cruois.Non ergo la-
boriosae sunt hae soalae quatuor gradus habent.et
:
perducunt ad ccelum.In altitudine crucis caputpo-
situm est crucifixi; sursumcorhaboatcliristianus ad
Dominum.quod interrogatus quotidie respondot et ;
aseendit unum gradum.In latitudine crucis manus
affixeo sunt crueifixi perpoverent manus christiani
:
inoperihus bonis:et socundum gradumascendit.In
longitudine rrucis corpuspependitcrucifixixastiget
27, quiscorpus suum observationibusjejuniisillud sus-

699 SERMO DE TEMPORE BARBARICO.
pendat, ut servituti animse subjiciat et tertium ; mente quem castitas sic poBsederat, ut irruentes
gradum ascendit. In profundo cruci6 occultum est
quod non vides, sed inde exsurgit hoc totum quod
vides adsit iides christiana,quod non potest com-
:
prehendere, credat corde, altiora se non quaerat,
spes eum nutriat; ettuncquartum gradumascendit
9. Per hosgradus ascenderunt sancti omnes,con-
tinentes,eonjugati fideles revaserunt ruinas mundi,
migraveruntad locatutissima.ubi jam nec barbaros
timent.nec fraciles casus humanos exhorrent, nec
corruptionesmetuunt,necaegritudinespatiuntur,nec
tribulationibus alfliguntur,nec ipsam jam mortem
timent, sed cum Deo de Deo vivunt. Hanc vitam,
dilectissimi, amenus,appetamus, desideremus : ad
quam omnis qui currit,non graditur viapedum.sed
via morum. Boni ergo mores requirantur, ipsi in
omnibus inveniantur. Uterque sexus et omnis aetas
habetin hoc sanctorum hominum imitationis exem-
plum.Imitentur senes mores Tobiae.qui cum caecus
esset corpore.viam vitae filio demonstrabatin corde.
Ille cum manu ducebat in terra.et pater monendo
eum perducebat ad coelum. Imitentur adolescentes
Joseph sanctum, pulchrum corpore, pulchriorem
SERMO
DE TEMPORE BARBARICO.
CAPUT PRIMUM. —
1. Pcenitentiam amplecten-
dam esse, cum Deus
propter peccata flagellat. Fa-
gello Dei omnes merito conteri. Admonet Dominus
Deus noster, non nos debere negligere nostra pec-
cata, quando talem demonstrat iram suam. Ipse
quippe juste punit nocentem, quia nullum invenit
pcenitentem.Quoties,dilectissimi,intonuerunt atque
intonant tubae divinaB Agile pcenitentiam ;appropin-
:
t
quttvit enim ad vos regnum calorum (Matth. iv, -17)?
Et clausis auribus cordis, magis operamur mala,et
petimusutveniantbona.Sedtaliumjudiciumjustum
dicit esse Apostolus.In eo enim ipso quod taliasa-
piunt qui talessunt,ex malisoperibus possese bona
suscipcre, obdurati sunt,poenitentiae locum non re-
quirunt.Merito juste judicati,qui a semetipsis inve-
niuntur esse damnati. Licet non omnes tangat hic
noster sermo,omnes tamen astringit sermodivinus,
dicens Omnesdeclinaverunt,simulinutilesfacti sunt
: 2.
non est qui jticiat bonum, non est usque ad unum
Quomodo omnes, et quomodo non
(Psal. xiii, 3).
omnes ? Quomodo non omnes ? Quia sunt multi qui
gemunt et dolunt ob iniquitates quae fiunt in mo-
dio eorum, volentes resistere: sed timore seecula-
rium rerum non audentes.quas adhuc vel adipisci
desiderat humana fragilitas, vel amittere formidat
infirmitas. Secundum id quod dolent, non omnes:
secundumquod rem non timendamtiment,or??n^? de-
clinaverunt,simul inutiles facti sunt ;
quia plusaesti-
matur timor hominis, quam timor Dei, et praefe-
runt homines res quas acceperunt a Deo ipsi Deo,
Ne eas tollat malus homo, oontemnitur Deus per
quem factusest homo.Vellem vosquidemqui adhuo
tales estis,et amore rerum saecularium obligati pec-
cantibus aut parcitis.aut faveti» vellem vos quidem
; Unusquisqueenim,dilectissimi,proprium onus por-
aliiiuibus exhortationibus admonere, quid cui rei
praeponere debeatis nisi : nos fluvius lacrymarum
compelleret plangerePosquipeccant,et nolunt agere
poenitentiam. Si esset in nobis humanus affectus,
siessetcompassionis sensus.uniushominis mortem
flere, dolere ac plangeredeberemus quibuslacry-
: es,
mis, quo gemitu, quibus planctibus exagitnmur,
quando aut maximam partem.nutpene totam plan-
gimus civitatem? .ftger est charus.etvenaejus ma-
lumrmuntiat omnesquieumdiligunt.aegrotant si-
;
mul animo. Si eum et ln ipsa vicina morte ridero
:
700
:
minae dorninae mulieris iuipudicae non possent eum
violare, nec mente ', nec corpore, cujus jam Deus
possederat mentem. Imitenturvirgines sanctaesan-
ctam Uomini sui matrem Mariam. Imitentur viduaa
religiosam viduamAnnam imiteniur et conjugatae
:
castam Susannam.Virgo mater quod vovit,implevit
Anna vidua inorationibus etjejuniisusque in finem
perseverantiam tenuit Susannacasta propudicitia
:
conjugali usque ad pericul um mortisaccessit.Inten-
dite, conjugatae.qualis vobis hujusa Scripturasan-
cta imitatio proponatur. Non enim eam praedicat,
quod fuerit auro.monilibus vel ve6te pretiosa forin-
secus compta, cum fuerit intrinsecuspudore casti-
tatisornata.Omnibusvitam donavit.qui bonosmores
instituit. Propterea namque ipse vir de femina est
nasci dignatus,quia ab ipsouterque sexusestlibera-
tus. Multa diximus,intentis8ime audistis,epulas do-
minicas libentissime comedistis rependite vicem :
ministratori vestro, ut si non verbo, saltem vestris
orationibus pascar.
1 Abest, nec mente, ab Er. et a Msb.
viderint.quemadmodum ab eo omnem spem salutis
ablatam eentiunt, eumque adhuc vivum tanquam
mortuummeritoplangunt? Intertant&sangustiaset
in ipso fine rerum posita est universa provincia,et
quotidiefrequentanturspectacula:sanguishominum
quotidie funditur in mundo.et insanientium voces
crepitant incirco.Oplanctusomniiristitiaacceptior!
o planctus omni mcestitia affligens cor Libet flere. !
Plangimus enim, dilectissimi,et illos et nos.quiaet
nos digni sumus qui cum talibusmeritoflagellemur.
Nos enim.cum aliosacousamus(a); omnes declinavi-
mu8, eimul nutiles facti sumus, prorsus omnes,
Nullue est excusatus quia talisestjudex,ut omnis
;
homo ab illo inveniatur reus. Cum enim Rex justus
sederitin throno,quis gloriabitur castum se habere cor?
aut quis gloriabitur mundum se esse a peccato(Prov.x%,
8 et 9) ?
Advenit tempusillud quod praedixit Dominus ;
Putas, cum venerit Filius hominis, inveniet fidem in
terra (Luc. xvm,8)? Qui9 habet fidem ? quis credit
verbis?Audebitaliquisnostrumassignaresibi fidem,
quando auditDominum dicentem discipulis S/ ha- :
beretis fidem sicutgranum sinapis,diceretisarbori huic,
Eradicare, et plantare in mari ; et obaudisset vobis
(Id. xvii, 6) ? Qui9 sibi audebit assignare quod faciat
omnia quae prascepit Deus ? Nemo. prorsus nemo.
Prafdicamus.et non facimus auditis,et facere non :
curatis. Merito omnes sub flagello, et doctor et fa-
ctor,et auditoretcontemptor. Studemus invicem re-
prehendere,etnon studemusoperanostra diseutere.
Detrahitproximus proximo.detrabit clericu6clprico,
dptrahitlaicus laico.VidPO quidem se invicem accu-
santes. sed neminem video juste se excusantem.
tat. Nolitc dctraherealterulrum.frati-es.RW apostolue
Jacobus.Ot/i enim cietrahit fratriaul judicat fratrem,
deirahit legi et judicat legem.Si autem judicas legem,
non es facior legis,sed juiier.Vnus est enim legislator
et judex, qui potest perdere et liberare.Tu autem quis
gui judicas proximum [Jacobiw. 11-13)?
CAPtlT II. — 3. Panritentia agenda.antequam suc-
tamen voces detrahentium silen-
cidatur arbor.Nec
tium possunt imponere verbo Dei. Clamat ille per
(a) Forte addendum, nos exeusamus.
701 SERMO DE TEMPORE BARBARICO.
bonoi per malos Agitc pamitentiam,
:
appropin-
quavit ud vos regnum Dei. Nolite esse uuditorcs legis
tuidum,scd jactores (Jacobi iJ22).Facite dignoa fructui
pomiteniix. Ecce enwn.ait Evangelista.iMnrw adru-
dices arborwn positaest,Omnisenun arbornon
fnciens
fruclum bonum,excidetui\et in ignem mittetur(Matth.
m, 2,8 ct 10).Video,inquit,omnc8 homines diversas
arbores, fructus etiam (iiversos hubentes:sed bonus
fructus quaeriturqui pascat.non qui pungat. Sunt
enim et arbores spinosao, igni depulatoj,mirito in-
cendenda;,quia ineis nullusfructusestanimae.Puta-
tisne,dilectissimi,nos omnestalessumus,qui in istis
mahs pro peccatis nostris dimissi sumus ? Uxacuit
ajjricolaferrum, amputat inutile lignum.abscisum
servat incendio concreinnnduui. IIoc nunc agitura
veroagricola.Videnturquidemsibimaliadhucstare,
adhuc florere.Quisquis talis es, quisquis maluses,
quisquis corrigi non vis,non te consoletur altitudo
tuajquia major to exspectat ruina.ampliorque susti-
net flamma. Quia securis haec ad te nondum venit,
ideo putas te posse semperstare?cum videas vel au-
diasalias arboresteampliores cecidisse.Quod tehic
agncoladiffert.ejusestpatientiae.neforte intercedat
apud eum locuspcenitentiae. Colonus enim ille in
Evangelio,qui intercedebat pro arbore.quam domi-
nus eradicarevolebat, quod fructum pertriennium
non haberet,videte quid ait: Domine,dimitte illamet
hoc unno;faciam ei fossam,adhibeam cophinum sterco-
ris : si fecerit fructum,bene sin
autem, abscides eam
; alienigena nonpotuit sustinere,dicens:Si'^uis dixe-
(Luc. xiii, 8,9). Arbor haec sterilis, genus hominum
est non labens fructum poBnitentiae. Dominus
ejus.
conditorejusest.Intercessorhujusarboris.apostolue
Paulus est.Unde probamus?Audi in quadam Episto-
la suaquemadmodumintercedebatprotalibus.Ftec-
cto,\nqu\t,genua mea ad Patrem Domini nostn Jesu
Chrtsti,ut det vobisvirtutem(Ephes. m,14,16).Hocergo
eispetebat.utacciperentquod nonhabebant. Faciam,
mquit,^' fossam adhibeam cophinumstercoris. Fossa
locus est humilitatis cophinus stercoris.lacrymae
:
sunt pcenitentis.Quem locum si quis contempserit,
amphussustinebit tormentum,quando illius agri-
colae acutissimum senserit ferramentum.Agite.mali,
pcenitentiam corrigimini, mali,qnia vobiscum fla-
;
gellantur et boni.
CAPDT.IIL—4. Quare boni cum malis puniantur.
Dicet aliquis mali merito flagellantur, boni
: Si
quare taliacum malis et a malis patiuntur?Quare?
Quia secundum quemdam modum dicuntur boni;
secundum autem rectum verumque bonum, JSemo
bonus nisi solus Deus( Luc. x\ m, i9). Ergo et ipsi boni,
quicumquesunt boni.non tales sunt.quales debent
esseboni:nonenimsuntperfectumbonum:proficiunt
enim db die in diem.Siproficiunt.utiqueexercitatio-
nibus proficiunt.Nemo se justificet.tanquam jamsit
perfectus.Recedat de medio male justificator pela-
gianu9 confundatur haereticus &r\anus\Nemo enim
:
bonus, nisisolus Deus. Quid ergo ? Christus non
ee.t
Deus? Plane Ueus. De ipso quippe dicit Scriptura
divina Hic est verus Deus, et vita vetcrna (I
:
Joan.v,
20).Quid Spiritus sanctus.non est Deus?Plane Deus.
llnde probamus.quoniam et ip6e Deu<=?Audi in Acti-
bus Apostolorum Petrum Ananiae fraudatori impro-
perantem Anania, inquit, cur implevit satanas cnr
:
tuum, menliri teapud SpiritumjanclumlNon es men-
tilus homimbus,sed Deo(Act.v,3 et 4).Ecce
etSpiritus
sanctus Deus.ErgoTrinitas unusestDeus: etverum
est quia nemo bonus,nisi unus Dews.Patientes
estote,
boni.ut sitis vere boni: patientes estote usque ad
adventum Domini.Tolerate mala quae patimini a
malis cum malis;quia ista tentatio.vestra est exa-
minatio.Si aurum es.quid times paleam.quid times
ignem?Simul quidem eritis in fornace.sed ignis pa-
leas in cineres vertit.tibi sordes tollit.Si frumentum
es.quid times tribulam?Non apparebis qualis antea
eras inspira.nisi tribula conterendo a te separaverit
paleas.Si oleum es, quid times pressuram preli ?
Non declarabiturspeciestua,nisietiampondu8lapi-
702
dis a teseparaveritamurcam.Verum tamen interro-
gctse unaquaeque anima,et videatsi injuste patilur.
Prolerutur sluterujustitiyj.uppendatur amor niundi
cum amure Dei, vide queuiadmodum praepondcret
amor mundi.Profcratur sj>cculum Scriptursdivinu).
Spcculum boc ncminem pulpul: qualis es.talemte
tibi demonstrat. Intendeet vide, et si est aliquid
quod olfendai,abi confusus.et redi correctus.Annon
confunderis,et in malis tuia gloriaberis? Eris enim
perfectum mulum.non quaelecumque bonum.Talis
non vis flagellari cum mundo, aut flagellatus mur-
murassub flagello?Serve male.fecistiquod Uominus
jussit?Ne vapulares.ista flagella tibi ante praedixit,
Quis jussit?l)ominus jussit,Greator tuusjussit.Quid
juss\l'l Quiamat,lnquil,patremautmatrem ptusquam
me, non est me diynus.Vlcce qui jussit.Aut, Qui amat
hlium aut filiam plus quamme,nonestme dignus(Matth.
x.37).Ecce quid jussit.Et quis est, inquit, qui odit
patrem aut matrem aut filios?Nec ille illosodire prae-
cepit: sed yel quantum illos, tantum se diligi jus-
sit.Plus quidem debueras diligereCreatorem.quam
creaturam,- sed si non vales preeferre, saltem vel
aequaredignare.Verefilio8tuosdiligeres,siChri8tum
filiispraeferres,ip6osque filios ipsi committeres.Vero
filios tuos diligeres.Bi in ipso illos diligeres,qui eos
tibidedit utdiligas.An ideoeos videris diligere.quia
eorum voluptatibus faves? Audis blasphemantes.et
patienter fers,Christiane,quod rex Nabuchodonosor
rit blasphemiam in Deum Sidrach,Misac et Abdenago,
in interitum erit (Dan. m, 96). Vides frequentare
spectacula.et non revocas.Vides luxuriantes,et non
verberas. Nec potes te talem exhibere patrem, qui
paratussis indisciplinatos filios vel exhaaredare vel
abjicere,cum paratus essedebueras sicut Abraham
etiam filiiimimmolare.Omnis enim qui filiorum tru-
cidat voluptates, sacrificium tale quale Abraham
offert Deo.Sed dum ista non fiunt.et hismoribusde-
pravatis male nutriuntur,qui isto mundo utuntur la-
betit mundus, nec immerito ait propheta: Defluxit
terra, et omnes inhubitantes in ea (Isai. xxiv, 4).Non
quiescunt usque nunc murmurare bomines,laudare
tempora praeterita, accusare tempora christiana.
Magna erant tempora patrum nostrorum,dicunt :o
quam bonatempora habuerunt patres nostri
— !
CAPUT IV. o.Vitia quisquein suis castigelet pu-
nial exemplo veterum.Sed videte quae fecerint patres
nostri. Pbinees sacrificantem virum idolis manu
propriu peremit,ut placaret iram Dei (Num. xxv, 8).
Moyses populum oberrantem, vitulumque fusilem
adoruntem.ita certa emendatione coercuit.ut unam
tribum e duodecim ad se vocans, quae sequi voluit
Deum, praeceptum eis daret, ut acceptis gladiis in
manibus suis filii percuterent parentes, et parentes
occiderent filios (Exod. xxxn, 26-28). Nullus eos re-
vocavitaffectus.nullushumanitatireservatus estlo-
cusjquia timoret amorDei prae omni dosidcriorum
carnaliumamore ferebatur.Jephte ut hostes diisac
daemonibus immolantes superaret,unicam filiam in
sacrificio dedit {Judic. xi).Samson cum gentes dae-
monicolas,virtute quam a Deo in capite acceperat,
diutius belliscontereretatquefatigaret.seductusque
postea per mulierem.oculos simulqne virtutem ca-
pitis perdidisset,posteaquam cognovitin opprobrium
suum omnes illos convenisse ad templum idolorum
suorum,eosque magnificare deos suos quod eistra-
diderant acerrimum inimicum suum.cum crescento
coma capitis ejus ei crevisset et virtus, a puero qui
sibi ducatum praebebat,utsibi manum porrigeret pe-
tiit.seque ad illudtemplum duci poposcit. Ad quod
cum pervenisset, columnasduas.supra quas totum
illud aedificium fcrebutur,singulis manibus singulas
apprehendens.ruina se simul et illosvoluitopprimi,
ne laudes daemonum in rontumeliam Dei sui a quo-
quam libenter pateretur audiri (ld. xvi).Daniel ne a
regehomine petitionemaliquamposceret,sed a Deo
vivo,qui praastat omniabona suis.leonibus jejunan-

703 SERMO DE TEMPORE BARBARICO.
tihus in escam datus est periret:sed Pomintis fi-
delemservum suumnon dcserens,etipsi:mintactum
reservarit.et perHabacucprophetam simuletipsum
et Jeones pavit [Dan. xvi, 38-40). Quid dicam detri-
bus pueris,quicum nollent imaginem regiam adorare
ignes riserunt ? In quibus pueris micans gratia ita
enituit,ulligatiin fornacemmitterentur,deambuIan-
tesqupviderentur,os aperientes Deumquelaudantes,
flammas ad se non admitterent,sed fugarent,:ut
secum Filium Dei habere meruissent, antequam
mundoin homineapparuisset;ut esset eorum vindex
flamma, Chald&orumque ministro fornax devorans
consumeret:producti quoque de fornaceincolumes,
populosinsemiserabilesredderent.regemquemuta-
rent.eumque facerent Dei sui adoratorem, quem
senserant ante persecutorem /tf.in).Sed haec omnia
faciebat fides, timor et amorDei, Oderunt isti non
solum omnia qune habebant propter Deum verum ; stantiamipse quodam modo diabolus expavit.Merito
etiam animas suas et Deus eos hic claros fecit et
: sic sunt exaltatae,merito viris velcoaequata? vel prae-
ffiternas vitae remuneratione ditavit.Quid tale, dile-
tissimi, fecimus, imo e contrario quae mala non fe-
cimus?Illi nec minisnectormentis conventis daemo-
niis sacrificaverunt. Annon sacrificavit,quiimagine3
idolorum per noctem ludentes, quod Nocturnum vo-
cant, libentissime spectavit?Sacrificavit,prorsns sa-
crificavit;quod est pejus, non tauri vel cujuslibet
pecoris aliquam victiman sed ipsam animam homi-
nispretiosam. Inhoctamnefandosacrificiononunus
vel pauci accusantur: tota hoc civitas fecit,qua? tota
consensit. Nec ab hostibus, nec a barbaris,sed a se
ipso omriishomo in anima se intus occidit videndo,
consentiendohomoinanimaseintusoccidit videndo,
copsentiendo,non prohibendo omnes remansimus,
: ratquia sibieam necessariamessenoverat.Non enim
rei:et dum nolumus pacem civitatis turbari perver-
8am.pacem quam desideramus non accipimus re-
ctam.Contemninuspacemservarebonorummorum.,
et periit pax temporum nostrorum. Discite vel nunc,
dijectissimi,quid cui rei praeponere debeatis. Nolite
diligere vitia in filiis.in amicis,in servis,in omnibus
notis.Prasponatursingularis potestasomni potestati,
honorem exhibeamus Caesari tanquam Cassari,timo-
rem autem Deo. Praeferatur Creator creaturae: dili-
gamus Deum.quia diligit nos;et in hoc quod sic nos
flagellat, diligit.Quis est enim filius, cui non det
disciplinam paterejus (Hebr. xn, 6, 7)? Qui sanam
considerationem habet,qui credit Dei verbis, plus
metuitignem sternum.quam cujuslibet, truculenti
barhari ferrum :plus metuit mortem perpetuam,
morte qualibet hic pessima.Irrideant haec infideles,
irrideant stulti, nolint creriere nec rebus expertis.
EcceconterL: im .ecceomniapereunt.eccecum ipsis
non potest stare mundusquem amaverunt,i;cce ad
Deumtrahuntur cujus praecepta contempserunt:non
enimbonavoluntate pergit,quiblasphemando mori-
tur.Ecce itur:cum illuc ventum fuerit, quid agitur?
Quo itur?perquem abitur?Quis iterum huc redire
rogitur? Finitum est et quod male fecerat, emendare
finitum est.Redite.filii. redite; redite, pra?varicato-
res, ad cor (lsai. xlvi.8): facite gaudium ex conver-
sione vestra, corrigantur corda vestra displiceant
vobis opera vestra. Estote fortes, tribulatio mundi
non vos frangat; Dominus in proximo esl;nihil sol-
liciti sitis [Phitipp. iv, 5 et 6).
CAPUT V. — 6. Martyrum fortitudo. Perpctuse
nominatimet Felicitatis.Uabctis virorumfortium ma-
gna exempla. Vicerunt rnartyres mundum inter : currit,
quos martyres maribusetiam feminae reperta? sunt
fortiores. Ante paucos dies natalitia celebravimus
martyrum Perpetuae et Felicitatis, et comitum. Et
cum tot ibi sint viri, quare istae duae pra? omnibus
nomii.antur;nisi quia infirmior sexus aut aequavit,
autBuperavitvirorum fortitudinem?Una earum erat
prne gnans.alia lactans Felicitas paturiebat, P< rpe-
tua lactabat. Sed tandiu hrec Perpetua lactavit,
quamdiu acciperet abillopastoresimul et patre buc-
cellam lactis:qua accepta dulcedo felicitatis perpc-
tuaj cam fecit contemnere filium,spernere patrem,
,
704
non haerere mundo, perdere animam pro Christo,
Felicilas vero.quas sociamhabebatPerpetuam.par-
turiebat et dolebat,objecta bestiis gaudebat potius
quam timebat. Quae virtus in feminis Qualis est !
gratia, quae cum se infundit.nullum indignum ju-
dicat sexum! Gratias gratiae,reparavit enim sexum
muliebrem.In opprobrium magnum mulier reman-
serat; quiaab initio permulierem peccatum,et pro-
pter hanc omnes morin.ur. Diabolus unam Evam
dejecit:sed Christus natus ex virgine.multas femi-
nas exaltavit. Perpetua et Felicitas caput calcave-
runt serpentis,quod Eva ad cor suum intus admisit.
Iliam seduxit falsa promittendo;illas non valuit su-
perare saeviendo:illam decepitin paradisi felicitate:
has non potuit adire, nec sub tantorum positas
potestate '. Illius inter paradisi delicias ruinam
gavisus est ; harum inter pcenas fortudinis con-
latap.Quamvis enim in Christo Jesu non sit servus
neque liber non sit masculus neque femina (Galat.
m, 28),sed omnes sint unum occurentes in virum
perfectum (Ephes. rv, 13): descendit tamen hoc do-
numex magna gratia. Perpetua enim et Felicitas
nomina istarum sanctarum feminarum, merces et
sanctorum omnium martyrum.
GAPUT VI. — 7. Palientia Job. Vicit mundum
etiam Job ille omnibus notissimus, toties tentatus,
sed minime superatus. Implevit dominicum praece-
ptum :contempsit filios,ne blasphemaret,qui dede-
rat filios.Repulit a se uxorem, quae et blaspheniam
persuadebat.quamdiaboluspropterea solam dimise-
dimiseratmarito consolatricem, sed suae tentationis
adjutricem fecerateamEvam novam, sed ille non
:
erat vetus Adam.Existimavitetiam istum sicut illum
permulierem possedecipere: sedistespernendouxo-
rem pessima suggerentem.divinitus adjutus, etiam
ipsum diabolum in illa valuit superare.Fortior fuit
Job in doloribus,qi,am ille Adam in nemoribus: iste
non cessittormentis,ille superatusest indelicii?
Videtis, dilectissimi,quid agat tentatio.quam utiles
sint hujusmundi prgessurae,et quemadmodum cor-
rumpant terrena? deliciae. Contempsit Job uxorem,
filios.omnia sua.postea et carnem suam.Plus ama-
vit eum qui dederat.quam id quod dederat.Usus est
quod ecceperat, tanquam bonus viator possedit :
non possessus est. At ubi ea placuit auferre qui
dederat. beuedixit. non blaphemavit : Dommus, in-
quit, dedit et Dominus abstulit;sicut Domino placuit,
ita factumest: sit nomen Domini bencdicium Job i,
et n). Imitamini talem virum, imitamini lales filii
esse etiam flagellati. ut mereamini recipi.FIagellat
enim omnem filium quem recipit. Disciplinam ejus
6ustinete sicut filios, ita vos aggreditur Deus.
:
CAPUT XU.—S.Parabola fihi prodigi. LatusChri-
sti apcrlum, ut omnes pcr illud i)itrent, Quod probat
ille filius junior in Evangelio positus.qui discipli-
nam paternam contempsit, substantiam suam in
meretricibus erogavit. porcos pavit.fame contritus
est, siliquis porcorum ventrem suum implere non
potuit tandem aliquando reversus est ad se.et in-
:
venit se qui perdiderat se.In mentem ei venitquod
multi mercenariipatrissui abundarent panibus.ipse
vero fame periret. Statim surrexit, ad patrem re-
non se filium.sed tainuam unum ex sei vis
computari rogavit. Inclinatur humilitas. excitalur
misericordia.voces filii poenitentis conculiunt pa-
terna viscera. Dicit se filius indignum. ut illeeum
judicet dignum;rogatut in numero servorum jubea-
tur suscipi et pater et primamillam stolam jubet
:
affcrri, mactat vitulum saginatum.chorum congre-
gat, advocat amicos.lacit epulum magnum.Quare ?
1
Si<" nonnulli Mss. At Er, nec substantiarum depo-
sitn pottstete. Lov., nec sub substantiarutn depostta po-
testate.
(n) Ex lib. de Patientia, cap. S3.
705 SEHMU DE TEMPOHE BAHBAHICO.
Quiu hic (ilins meus, inquit, mortuus fuerul, et revi-
similitudinem Do-
xil; perierut,et inventtts est. llanc
minus in Evangelio proposuit, quain ipse exposuit,
dicens tale gaudium tieri in coelo super peccatore
pcomtentiam agente.Nunc vero quoniam tempus
cxhortari omesad poonitentiam, ut lilii orrantes re-
vertantur, eisque convivium a patre saginati vituli
prseparetur,etiamnos,dileotis3imi,parati simus huic
convivio tanquam amiciacdomestici interesse: ma-
xime quia cum iato patrefamilias ad mensam ejus
quotidie accedentes, non nos jam dignatur vocare
servos, sed amicos. Percurramus, si placet, ipsam
parabolam a Domino in evangelio propositam, in
qua nobisetaffeetum patris demonstravit pium,etti-
lii perditi indicavit reditum, tiliique majoris qui de
paterna domo non discesserat, commotum retulit
animuin. Hoc quippe habet textus ipsius lectionis.
Veniens, ait, filius ejtts primogenitus de agro, cum au-
diret symphonium, interroguvit servos quidnam iLlud
esset : eique dexerunt, Frutcr tuus reversus est,et occi-
dit illi puter tuns vitulum saginatum, eo quod salvum
illum susceperit.El indignatus noluit introire.Egres-
aus estautem ad illum pater suus, ut eum introdu-
ceret. Improperavitqueilli patri suo.quod laborasset
semper cum illo, et nunquam illi talia exhibuisset
at ubi venisset filius ille, qui omnem substantiam
paternam male consumpserat,occidissetilli vitulum
saginatum. Et reddit pater rationem facti sui, con-
solaturqueliliumsuumsecumpermanentem,dedomo
non discedentem, et dicit illi, Fili, tu meus es, et
mecum es sempcr,et omniu mea tua sunt: vcrumtamen
oporluit nos ista facere, quoniam frater tuus mortuus
fuerut, et rerixit ; perierat, et inventus est (Luc.
xt,
11-32). Non vacathaec talis a Domino propositio.
Donet itaque nobis qui ista proposuit, ut demonstre-
musabipsofuisseimpletum hoc,quod perquamdam
eimilitudinem nos quodam modoexcitavitadaliquid
inquirendum. Affectum paternum exhibuisse suis
Dominum nostru.m Jesum Christum,nullus ambigit
christianus.Ulud magi3 requiramus.qui sit filiusju-
nior, qui prodige vivens substantiam paternam dis-
sipavit, et qui sit lilius primogenitus qui indignatus
quod filio perdito redeunt.i vitulus saginatus occisus
sit, intraro noluerit. Quis est iste filius perditus, qui
omnemsubstantiampaternaminmeretricibuseroga-
vit, nisi ille latro qui substantiam animae a Deo sibi
datam per sceleradilfiuendoetiamincruce pependit?
Porcos pavit, quando dsemonum voluptates suis fa-
ctis implevit. Fortasse illos porcos pavit,quos petie-
rat diabolus a Domino, dicens Jube nos intrure in
: quia nesciunt quid faciunt (Id. xxm,34). Per has ergo,
gregem porcorum \Matth. vin, 31). Fame contritus
est, quia panem verbi Dei non inveniebat. Siliquis
cupiebat saturare ventrem suum, quando tortuosis
cogitationibus replebat animam suam. Sed rever-
tatur ad se,videat se latro in ciuce pendentem, con-
currat ad patrem, dicat pendens in crnce Domine
memento mei dum veneris in regnum tuum. Domine,
memento mei ; non sum dignus vocari
suscipe me tanquam unum ex servis. Domine, me-
mento mei. Latro enim sua attendens merita de se
ipso diffidebat sed Dominus, tanquam pius pater,
: regnantem
latroni quasi filio quod desperaverat offerebat. Pro-
ferat huic pater stolam illam primam, induat filium
immortalitate. quem secum videt in cruce pendcn-
tem, introdncat eum in domum dicat Christu.s la- : vate unitatematqueintegritatemuniustunicae.quam
troni, Amea dico libi, hodie mecum eris in paradiso
(Luc. xxm, 42. 43).Mactet vitulum saginatum, ho-
minem lllum susceptum.etiam pro latronibuscruci-
tixum advocet amicos suos discipulos quibus dice-
: smum
bat, Si feceritis quse mando vobis,jam vos non dicam
servos, sed atnicos (Joun. xv, 14 et 15). Praeparetur
illud convivium cceleste, astet ille chorus Angelo-
rum, suaviter declamans Cloria in excelsis Deo, et
: ad ejus vocem cecidit et surrexit.Aliter cecidit,aliter
interra pax hominibus bome votuntatis (Luc. n, 14).
Veniatetprimogenitusfiliusille, etnolitintrare.Quis
est iste filius primogenitus qui noluit intrare, nisi ille
primu8 Apoatolorum Petrug,qui adinterrogationem
706
unius ancillae in atrio sacerdotis ter Dominum ausus
est negare? Dixisti quidem, o Petre, tanquam patri
tuo Christo, EgO tecum laboravi quando dicebaa :
Salvatori, Tecum sum usque admortem (Malth. xxvi,
est 69, 7 4, 35) animam meam pro te ponarn (Joan. mii,
;
37;.Ubi est quod promisisti ? Interrogaris semel, et
negas secundo interrogaris, et negas; tertio, et ne-
:
gas. Non vis ad oonvivium intrare, ideo ausus es ter
Dominum neg&re.Ubiesl, Animummcampro te ponum?
Ter negantem non terruit ungula, sed una oppressit
mulicrcula. Certe, Tecum sum usque ud mortem. Vide,
vide igitur, Petre, quantum de te antea praesumpse-
ris ecce nunc ter negando, gallo teste convinceris.
:
Sed egrediatur pater ad primogenitum tilium nolen-
tem intrare dicat Christus Petro, Intra ingaudium
:
Domini lui (Malth. xxv, 21). Respiciat negantem, et
faciat confessorem compungatflentem, facialama-
:
torem. Exhortetur eum paterna voce Fili, inquit, :
tu meus es:Tu es Petrus; etsi me oegasti, meus es.
Tu es Pelrus, et super hunc petrum sedificabo EccLsiam
meam.Tu meus es.et omnia meatuasunt Tibi dubo :
ctuves regni ccelorum (Id. xvi, 18, 19). Apud te, Pe-
tre, sunt claves dignare jam ad convivium in-
:
trare. Oportebat haec fieri, quoniam frater tuus latro
: mortuus erat, et revixit perierat, et inventus est. ;
Si Petrus antequam Christus pro omnibus crucifige-
retur, regni coelorum claves accepit; qua illuc in-
troivit latro ille jam non reus, nisi per latus quod
aperuit Judasus?
9. Et nunc veniant omnes quicumque amant para-
disum, locum quietis, locum securitatis, locum per-
pelu33 felicitatis.locum in quonon pertimescas bar-
barum.in quo nullum patiaris adversarium,nullum
habeas inimicum: venite omnes, intrate omnes est ;
qua intrare possitis l patet latus. Ostendit enim ille
,
latro quo debant omnes intrare, neminem suo
exemplo docuit desperare.
CAPUT VIII. — De cavenda ariana hgeresi. — Conten-
dite, aitDominus, intrare per angustam portam (Luc.
xin, 24). Quid angustius illo foramine, quod unus e
militibuspercutiendolatuscrucifixiaperuit?ettamen
per has angustias penejam totus mundus intravit.
Venite, et vos Judaei, vocat vos qucm crucifixistis
Filius De\.Contendite intrare pcr angustam portam :
per hanc enim introierunt patres vestri. Illi qui ut
crucifigeretur clamaverunt, qui in ligno suspensum
viderunt, qui irriserunt, qui caput agitavcrunt, per
istas tamen angustias introierunt.Nonenim inaniter
clamabat ille pendens in cruce Pater, ignosce illis, :
utdixi,angustias,perangustamportamlaterisChristi
ingressus est latro mulatus, pcenitens Judyeus, con-
versus omnis paganus, et ab eo exiit foras malua
hsereticus arianus.Kxiit, quoniam non erat de nu-
mero permanentium. De illis enim erat, de quibua
: Joannes Ex nobis exierunl, sed non erant ex
dicit :
nobis enim ex nobis essent, mansissent utique no-
: si
filius tuus, biscum (Uoan. n, 19). haeretice ariane, a^noscit
latro in cruce pendentem, ipsi inimici Judosi expa-
verunt resurgentem, et vos male tractatis in ccelo
!
10. Cavete, dilectissimi, arianam pestem;non vos
separent a Christo terrena promittendo.propter tu-
nicam non vos exspolient fide.Membra Chrisli,ser-
nec persecutores Christi ausi sunt scindere. Nolite
injurias irrog.ire capiti vestro: provobisillemortuua
est, ne vos moreremini. Quem Christus per Dapti-
vivificavit, quare eum arianus rebaptizando
orcidit ? Erubesce, erubesce, h.-pretice. Negavit Pe-
trus, et reversus est, et flendo delevit quod timore
negavit.Chrislum in suis persecutus est Paulus.sed
< Sic juxta Er. Lugd. Ven. Lov. PP. Benedictini non
habent in textu vocem, possitis; nota vero marginalia
indicat eam supplendam esse. M.
107 S. AUGUSTLNI EPlSflOPl 708
surrexit cecidit, persecutor, erectus est praedicator.
: descendere (IVaMi.iii, 16).Redemit Christus animas,
In Christianis Christum persecuti sunt reges 8ed : oustodite quod illeredemit.IntegroChristointegrum
multura eis praestiterunt, qnando membra ad caput assignate praedium. Nemo invadat, nemo invasori
suum velocitertran8ierunt.Nemotaliadamna,qualia consentiat characterem dominicum nullus abster-
:

tu, ingfrit Christo animas enim multorum cupis

: gat,titulos Christi nemo deponat. Reddituri estisra-
intPrficere,pro quibus Christusincarne venit occidi. tionem Dominoregi,boniservi,dataest vobisoccasio
Erubesce, erubesce, haeretice. Quid iteras quod se- btnc operandi. Abundant peregrini, captivi, exspo-
mel datur? In membris suisjam intus est Christus, liati. Facite vobis amicos ex mammona inquitalis, ut
noli in istis ipsum velle rebaptizare ? Semel enim et ipsi recipiant vos in tabernacula scterna (Luc.xvi,9).
pro omnibus cum Joannein aquamdiirnatusestipse

S. AUltELII AUGUSTIKI
HIPPONENSI8 EPISCOPI

DE UTILITATE JEJIJNII
SERMO (a
).

CAPUT PRIMUM. — i.Jejunium Deo exhibere ho- sed gratia Dei quod sum; et gratia ejus in me
sum id

minum est,non Angelorum.De utilitate jejunii admo- vacua non fuit, sed plus omnibus illis laboravi : non
nemur aliquid loqui;et Deus admonet.et tempus nos ego autem, sed gratia Vei viecum (1 Cor. xv, 8-10).
admonet. Haec enim observatio, haec virtus animi, HaEC audiens tu.tanquam plenum et perfectum tibi
haec fraudatio carnisetlucrummentisab Angelisnon videris audire.Audisti quid ructet,audi et quid esu-
exhibetur Deo.lbienimomnisestcopiaetsempiterna riat. Non quiajam acceperim, aut jam perfectus sim,
securitas : et ideo nullus defectus, quia in Deum H\t.Fratres, ego non arbilror me apprehendisse : unum
plenus affectus.Ibi panis Angelorum quem panem : autem quse retro oblitus,in ea quge anlesunt extentus,
Angelorum ut manducaret homo, factus est homo. secundum intentionemsequoradpalmamsupernxvoca-
Hic omnes animae terrenam carnem portantes, de lionis Dei in Christo Jesu (Philipp. iii, 12-14). Dicit
terra implent ventres:ibi spiritus rationales ccelesti- 9e nondum esse perfectum,quod nondum acceperit,
bus corporibus proesidentes, deDeo implent mentes. nondum apprehenderit dicit se extendi, dicit se:

Et hic cibus est, et ibi cibus : sed cibus iste cum re- sequi ad palmam supernae vocationis.In via est;esu-
ficit, deficit, et sic implet alvum, ut ipse uiinuatur; rit, impleri vult, satagit ,
pervenire desiderat,
illeautemetimplet, etintegerpermanet.Hunccibum aestuat nihil illi tam magnae morae est, quam dis-
nobis esuriendum Christus indixit, dicens : Beati qui solvi et esse cum Christo (Id. i, 23).
eseriunt et sitiunt justitiam,quoniam ipsi saturabuntur CAPUT II. — 2. Jejunium hominum est medium lo-

(Matth. v, 6). Pertinet ergo ad homines hanc vitam cum tenentium cornales inter et -tngelos. Ergo, cha-
mortalem gerentes, esurire ao sitire justitiam im- : rissimi.quia est terrenus cibus,quo carnis infirmitas
pleri autem justitia, ad aliam vitam pertinet. Hoc pascitur; est autem et coelestis cibus, quo pietas
pane, hoc cibo pleni sunt Angeli homines autem : mentis impletur; et habet cibus iste terrenus vitam
dum esuriunt extendunt se; dum se extendunt, dila- suam, habet et ille suam:hujus cibivita hominum
tantur; dum dilatantur, capaces fiunt; capaces facti, est, illius cibi vita Angelorum est. Fideles homines,
suo tempore replebuntur. Quid ergo ? hic nihil inde discretijam corde a turba infidelium, suspensi in
oapiunt qui esuriuntet sitiunt justitiam? Capiunt Deum, quibus dicitur, Sursum cor, aliam spem ge-
plane:sed aliud est.cum quaerimus de refectione iter rentes.et scientes se peregrinari in hoc mundo, me-
agentium et aliud, cum quaerimus de perfectione
; diumquemdamlocumtenent:necilliscomparandisunt
beatorum. Apostolum andi esurientemet sitientem, qui nihil aliud putant bonum.quam deliciis terrenis
et utique justitiam, quanta in hac vita capi potest, perfrui,necillisadhucsupernishabitoribuscceli,qui-
quanta geri justitia. Quis enim nostrum se illi vel bus solae deliciaesunt pania ipseaquo creati sunt.Illi
conferre audeat, nedum praeferre? Sed quid ait, Non homines proni ad terram, pastum atque laetitiam de
quiajam acceperim, autjam perfectus sim. Videte quia sola carne requirentes,pecoribus comparantur:longe
loquatur:Vaselectionis, etextremum quodam modo ab Angelis distant et conditione et moribus; condi-
fimbriarum vestimenti Domini; sed tamen quod ad tione, quia mortales sunt; moribus, quia luxuriosi.
fluxum sanguinis sanat tangentem, quia credentem: Inter illum populum cceli et populum terrae, mediua
novissimus enim Apostolorumetminimus.sicutipse quodam modo pendebat Apostolus:illuc ibat,hincse
ait l.go sum novissimus Apostolorum; et, Ego sum
; attollebat. Neo cum illis tamen erat adhuc; nam di-
minimut Apostolorum : et iterum, Non swn dignus ceret, Jam perfectus sum : nec cum istis erat, pigria,

vorari apostolus, quia pcrsecutns sum Ecclesiam Dei : torpidis, marcidis, somnolentis, nihil aliud esse pu-
(a) Recensetur a Possidio iu indiculi cap. 8. Non re-
tantibus, nisi quod vident, et quod transit, et quod
pertus est nisi in Editis. n&ti sunt, et quod morituri sunt; nam si cum eis es-
 ::

709 SERMO DE UTILITATE JEJUNII. 710

set, non diceret, Sequor ad palman supernx vocatio- versus spiritum, etspiritus adversus carnem(Galat. v,
nis. Gubernaro itaquedebetnus nostra jejunia. Non 17). Hoc verum est; sed quare etaliud non attendis

est hoo, ut dixi, oflicium angelicum nec taraen et ;

Nemo enim unquam carnem suamodio habet; sednu-
illorum hominum oflicium eet qui ventri serviunt: eam, sicut elChrislxisEcclesiam(Ephes.v
trit et fovet
y

medietatis nostra; resest, qua vivimus secreti ab in-
fldelibus, conjungi Angelis
pervenimus, sed jam imus nondum ibi laeta-
mur, sed jam hic suspiramus. Quid ergo nobis
prodest abstinere aliquantum a pastu et
nnli? Garo in terram cogit; mens sursumtendit ra-
pituramore, sed tardatur pondere. De hac re Scri-
pitura ita loquitur: Corpus enim quod corrumpitur,
aggravat animan, et deprimit terrena inhabitatio sen-
sum multa cogitantem (Sap. ix, 15). Si ergo caro in
terram vergens onus est animoe, et sarcina prae-
gravans prffivolantem quantuin quisque delecta-
;
tur superiore vita sua, tantum deponit de terrena
sarcina sua. Ecce quod agimus jejunantes.
GAPUT III. — 3.Jejunium necessarium
domandam. Non vobis ergo videatur levis res autsu-
perflua, ne quisquam forte hoc faciens Ecclesiae con-
prima sententia quam commemoravi,
29) V In illa
inhiantes. Nondum quasi quoedam lucta duorum inimicorum videtur,
; carnisetspiritus; quia caro concupiscit adversus spiri-
tum, et spiritus adversus carnem. In hac autem tan-
leetitia car- quam copulutioconjugalis -.Nomoenim unquam car-
: nem suam odio habet; sed nulril et fovet eam, sicut et
Christus Ecclesiam. Quid ergo facimus inter has duas
eententias ? Si contrariae sunt, quam respuemus,
quamtenebimus?Sednon sunt contrariee. Intendat
enim Gharitas vestra :interim ego ambasaccipio, et
ambas concordes, quantum potuero, demonstrabo.
Tu autemquisquisaliumauctoremcarnisconstituis,
alium spiritus.deillaquidagia^iVemo enim unquam
carnem suam odiohabet, sednutrit et fooet eam, sicut
ad carnem Christus Ecclesiam.Ve\ aimilitudo non te terret? quia
nutrit, inquit, et fovet eam,sicutetChristus Ecclesiam.
Compedera putas carnem quis amat compedem
:

suetudine, cogitet apud ae, etdicat sibi, aut sugge-
rentem intrinsecus audiat tentatorem Quid facis,
quiajejunas? Defrandas animan tuam, non ei das
quod eam delectat; tibi ipsi ingeris pcenam, tuus
ipse tortoret crucialor existis. Deo ergoplacet quia
te crucias? Ergo crudelis est, qui delectatur poenis
tuis. Responde hujusmodi tentatori. Excrucio me
plane,ut ille parcat do de me poenas, et ille sub-
; alium Christo quod qui sapit, desipit. Diligit ergo
suam? Carcerem putas carnem: quisamal carcerem
: suum? Nemo enim unquam carnem suam odio habet.
Quis non oderit vinculum suum?quis non oderitpoe-
nam suam? Et tamen, Nemo unquam carnem suam
odio habet;sed nutrit et fovet eam,sicut et Chrislus Ec-
clesiam.Tu ergo qui alium auctorem ponis carni,
alium auctorem spiritui,alium posituruses Ecclesias
:

veniat, ut placeam oculis ejus, ut delectem suavi- uniisquisque carnem suam, Apostolus dicit, etprae-
tatem ejus. Nam et victima excruciatur, ut in ter Apostoli dictum unusquisque in se probat.
aram imponatur. Minus premet mentem meam Quantnmlibel enim sis domator carnis, quantalibet
caro mea. Et tali dissuasori malo, servo ventris, in eam severitate accendaris, nescio utrum non
responde per hanc eimilitudinem, et dic Si ju- : claudes oculum, si aliquis ictus immineat.
mento forte insideres,equo utereris, qui te ges-
si 5. Est ergoquasi quoddam conjugium spiritus et
tiendo posset pra*cipitare nonne ut securus iter ; carnis. Unde ergo caro concupiscit adversus spiritum,
ageres, cibaria ferocienti subtraheres, et fame et spiritus adversus cameml unde ista pcena, quae du-
domares quem freno non posses ? Caro mea jumen- cta est de mortia propagine Unde dictum est.
?
tum meum est iter ago in Jerusalem, plerumque
: Omnes in Adam moriuntur (I Cor. xv, 22) ? et unde
me rapit, et de via conatur excludere via autem J
: dicit Apostolus, Fuimus aliquando etnos natura fitlii

mea Christus est ita exsultantem non cohibebo

: irx enim ille
sicut etcojleri (Ephes. n. 3) ? Accepit
jejunio?Si qui^ hoc sapit, etiam ipso experimento vindictam mortis, de quo nati sumus, et trahimus
probat quam utiliter jejunetur. Numquid enim quod vincamus:et ideo concupiscimusadversus car-
caro ista, quae nunc domatur, semper domabitur? nem, ut nobis domitara carnemsubjiciamus, et eam
Dum temporaliter dum mortalitatis condi-
fluitat, ad obediendum attrahamus.Numquid ergo odimus,
tione preegravatur, habet exsultationes suas mani- quain nobiscupimuy obedire? Dat unusquisqueetin
feslas et periculosas menti nostrae. Caro est
enim domo sua plerumque disciplinam conjugi suae et
adhuc corruptibilis, nondum resurrexit nam non ;
eamsubjugatrenitentem, non persequiturinimican-
semper sic erit nondum habet statum proprium
: tem. Filium tuum domas, ut tibiobediat numquid :

ccelestis habitudinis ; nondum enira facti eumus odisti ? numquiddeputas inimicun ?Servumpostre-
aBquales Angelis Dei. motuumdiligisetcastigas.et in castigandoobedien-
CAPUT IV. —
Manichosorum error dc pugna
4. tem facis. Habes de hac re ipsius Apostoli manife-
carnis et pugna peccati. Ne ergo
spiritus. Carnis stam plenamque sententiam Non siccurro, inquit,
:

arbitretur Dilectio vestra, quod inimicasitcarospiri- lanquaminincertun ; non sicpugillor, quasi aerem cos-
tui, quasi alterauctor carnis, alter sitauctor spi-
sit dens: sed castigo corpusmeumrtinservitutem redigo
ritus. Multi enim hoc putantes vere rapti ab ipsa nc forte alis prasdicans, ipse rcprobus inveniar (I Cor.
carne deviarunt, etalterum auctorera carni, alterum ix, 26 et 27). Habet ergo caro ex conditione mortali

spiritui posuerunt. Utuntur autem quasi testimonio quasiquesdam terronosappetitussuos:in hos tibijus
apostolico,quod non intelligunt: Caro concupiscit ad- freniconcessum est. Regatte praepositus, utpossita
1
Forte, excutere. te regi subjectus. Infra te est caro tua supra te est
 ;

7H S. AUGUSTINl EPISGOPI 712

Deus tuus:cura vis ut serviat tibi caro tua, admo- periorem, ut tibi recte cedat iuferior.
neria quomodote oporteatservire Deo tuo. Attendis C \PUT VI. — Concordia membrorum corporis ad
quod sub te est,attende et quodsupra teest. Leges unitatem eos revocat. Quid, si caro tua obedit tibi,et
ininferiorem non habes, nisia superiore.Servuses, tunonobedis Deo tuo?nonneab ipsa damnaris,cum
servum habes: sedDominus duos servos habet.Ser- tibi obtemperat? Nonne obtemperando tibi, contra

vus tuus plus estiu potestate Domini tui, quam in te dicit testimonium?

tua. ltaque vis tibi obediri a carne ;

numquid in 8. Et cui, inquit, majori obtemperem ? Ecce Chri-
omnibuspotestPlnomnibusobtemperatDominotuo stus loquitur,justitice amatorem
te dixeras: Manda-
non in omnibus obtemperat tibi. Quomodo.inquis? tumnovumdovobis, ut vosinvicemdiligalis(Joan. xm,
Ambulas,pede3 moves.sequitur: sednumquidquan- 34). Audi ergoDominum tuum mandatum dantem ut

tum visibittecum? Animaturate,numquidquamdiu nos invicem diligamua. Cum ex nobis omnibus tan-
vis? numquid quando vis, doles? quandovis, sanus quam membris corpus sibi faciat, quod corpus ha-
es ? Exercetenim te plerumque Dominus tuus per beatunum capul ipsumDominumet Salvatorem tu ;

servum tuum; ut quia fuiati Domini contemptor, contradivellis te a membri9 Christi, non amasuni-
merearis emendari per servum. tatem. Non hoc expavesceres in membri3 tuis? Si
distortum digitum haberes, non ad correctoremdi-
CAPUT V. — 6. Delectutio carnis uliquantum et a
giti tui medicum curreres PCerte tunc sehabet bene
licitis refrenanda. Jejunium nostrum fine diversum a
corpus tuum, quando sibi concordantmembra tua
jejunio Paganorum, Judxorum et lisereticorum. H;rre- ;

tunc diceris sanus, tunc bene vales.Si autem aliquid

ticis ut jejunium prosit redeundum ad Ecclesiam. Sed
in tuo corpore dissentiat ab aliis partibus, quaeris
ad te quid pertinet ? Delectationem carnis non re-
qui emendet. Cur ergo non qu«ris emendari, ut
laxare usque ad iilicita, aliquantum et a licitis re-
compagini membrorum Christi revoceris, et con-
franare. Qui enim a nullis refraenat licitis, vici-
gruas in ipso corpore et tuo ? Certe viliores sunt
nus est et illicitis. Proinde, fratres, licitum est con-
caateris membris capilli tui ? quid viliua in corpore
jugium, illicitum estadulterium; ettamen tempe-
tuo capillis tuis? quid comtemptius?quid abjectius?
rantes viri, ut longe sint ab illicito adulterio, refre
Et tamen si male te tondeat, irasceris tonsori,
nant se aliquantum et alicito conjugio. Licita est
quia in capilliis tuis non servat aequalitatem et tu :

9atietas, illicita est ebriositas : tamen modesti ho-

in membris Christi non tenes unitatem? Quid sunt
mines, ut longe se faciant a turpitudine ebrietatis,
ergo, aut cui rei prosunt jejunia tua ? Indignum
castigant se aliquantum et a libertate satietatis. Ita
Deum putas, cui ab omnibus qui in eum credunt,
ergo agamus, fratres, temperemus quod faci- ; et
in unitate serviatur : et tamen vis in membris tuis,
muB, sciamusquare faciamus. Cessando a laetitia
in corpore tuo, in capillis tuis unitatem 6ervari.
carnis, acquiritnr lretitia mentis.
Loquuntur viscera tua,membratuacontrate dicunt
7. Proinde finis nobis jejuniorum, nostrorum, ad verum testimonium, et tu falsum contra membra
iter nostrum quid sitipsum iter, et quo tendamus,
: Christi ?

hoc considerandum est.Namqueet Pagani jejunant 9. Discrevisti te a jejunio Paganorum? Hoc putas,
aliquando,necregionemquotendimu9 norunt:et Ju- et ideo securus tibi videris. Ego enim, inquig,
daei jejunant aliquando, et viana in qua ambulamus, Christojejuno, autem idolis etdasmoniis.Accipio
illi

nonapprehenderunt.Taleesthoc,ac si aliquisequum quod dicis, et revera, non nego, discretum est. Sed
domet, in quo erret. Jejunant haeretici video quales : ecce quemadmodumcontratepauloantemecomme-
eant interrogoquo eant? Jejunatis,utcui placeatis?
; morante, dicebant testimoniummembratua, ul ad-
Deo,inquiunt.Munus,putatis,accipit ?Sed prius vide monerem tequalis esse debeas cum membrisChristi
quid dicit t\elinquemunus,ei vade, prius reconciluire
: Dei tui et ipsi Pagani, a quibus separas jejunium
;

fratri tuo (Math. v. 24). Numquid membra tua recte tuum, admoneantte aliquid de unitate Christi tui.
domas,qui Christi membradilanias?.-lMtfi/u>',inquit, CAPUT VII. —
Paganorum ipsorum concordia in
in clamore vox veslra;eteosqui subjugo vestrosunt,sti- cultu liliganliumdeorum. Ecce illi multos deosfalsog
mulatis et cceditispugnis. No?i tale jejunium elegi, dicit nondivisi colunt numquidnosuuum verumideoin-
:

Dotninus(lsai. lviii,4 etb). Improbaretur ergo jeju- venimus, ut sub uno in unitate non simus ? Multos
niumtuum,siimmoderatius severus existeresinser- illi et falsos, no? unum et verura :et illi sub multis

vum tuum: approbabitur jejunium tuum, cun non 1'alsis non habent divi9ionem, nos sub uno vero noa

agnoscis fratrem tuum? Non ergo quaero a quocibo tenemus unitatem. Non doles.non gemis, non eru-
abstineas,sed quem cibum diligas.Dic mibi quem ci- bescis? Aliud addo non solum multos deos falsos
:

bum diligas,ut approbem quod ab isto cibo te absti- Pagani colunt, sed plerosquesibi contrarios et ini-
neaa. Diligis justitiam ? Forte.inquis, diligo. Appa- micos.Verbigratia,commemoremusaliqua ipsorum,
reat ergo justitia tua.Putoenim justum esse ut ma- si cuncta non possumus Hercules et Juno inimici
:

jori servias, quo tibi minor obtemperet. De carne fuerunt, hominesenim fuerunt; privignusille, no-
enim loquebamur.quae minor est quara spiritus, et verca utriqueeorum Pagani templafecerunt.et
illa:

quecdomanda acmoderanda subjecta est. Agiscum Junoni Adoranl illum, adorant illam pa-
et Herculi. :

ea ut obtemperet tibi, et subtrahis ei cibum, quod riter eunt ad Junonem, paritcr ad Herculem illis :

amcs suijectam tibi agnosce majorem,agnoscesu-

: sibi irutis,concordessunt. VulcanusetMars inimici
713 SERMO DE UTILITATE JEJUNII. 714
sunt, justam rausani habet Vulcanus sed daju-
cl : seminantc : si Doum nostrum agnoscamus, sicon-
dicemquiaudiat.Oditenim miseruxori^adulterium; cordiler teneamus, si Qdera servemus, securi su-
nec tamcn audet cultoressuos aMartistcmplo prohi- mus. Fratres frumentum de arca aut non recedit
bero. Simul adorant illum et illum. Si imitantur aut redit aliquid palearum aufert ventus tenta-
:

deos, litiganl et ipsi. Eunt de tcmplo Martis ad tcm- tionis, unde nobis faciat non viam perditionis, sed
plum Vulcani magna indignitas nec tamen timent
: ! opus exercitationis. Quantam vero paleam non tol-
ne sibi irascalur maritus, quod ad eum venilur de lit foras, et ipsa tamen in ultimo ventilanda est :

templo Martis adulleri. Habent cor, sciunt lapidem et non it tota palca nisi in ignem. Satagere ergo
sentire non posse. Eccc colentes multos, falsos, di- debcmus, fratres mei, cum tcmpus est, quantis
versos, adversos, tenent tamen ir. eis colendisqua- possumus viribus, quanta possumus intentione, ut
lemcumquo unitatem : ecce dicunt contra te testi- si lieri potest, et palea redeat, dum frumenta non

monium et ipsi Pagani, a quibus tua jcjunia sepa- pcrcant. Dilectio nostra hic prohatur, magnum opus
rasti. Veni ego ad unilatem, frater. Unum Dcum vita; nostraa proponitur. Non nos inveniremus, quan-
colimus: nunquam PatremetFilium vidimuslitigan- tum fratres diligamus, si nemo periclitaretur non :

tes. Nec mihi Pagani succenseant, quod haec dixi appareret quanta essetdilectioinquisitionis, si nihil
de diiseorum.Quareenim irascantur verbis meis, et teneret ahyssus perditionis.
non cotius lilteris suis? lllas prius, si possunt, imo, GAPUT IX. — 11 . Agendum otnnibusmodis ut ad uni-
si volunt, deleant non eis docendis grammatici vela
:
talem redeant hxretici. Piscatorum et venatorum officia
suspendant. Irascitur mihi quia ego dico, qui dat diversa. Laboremus,fratres.noncessemus,omniope-
mercedem ut iilius ipsius discat. re, omni sudore, affectu pio ad Deum, ad illos, inter

CAPUT VIII. — 10. Pagani Chrislianorum discordia nos, ne illorum veterem litem sopire volentes, inter
avocari a chrisiiana religione non debent. Charitas, nos novas rixas faciamus : et ante omnia cauti si-
vita ; dissensio, mors. Ergo, charissimi, illi quidem mus inter nos ipsos tenere firmissimam dilectionem.
tales deos habent, vel potius habuerunt. Quia enim Illi gelaverunt in iniquitatibus suis : quomodo in eis

ipsi eos deserere noluerunt, ab eis deserti sunt.Et tu solves non ardeas flamma
glaciem iniquitatis, si

multi deseruerunt eos, et adhuc deserunt, dejiciunt charitatis? Nec curemus quod
videmur eis molcsti
templa eorum in cordibus suis sed gaudeamus de : compellcndo attendamus quo; in eo securi simus
: :

veniuntad unitatem,non ad divisionem.

illis,quia numquid enim ad mortem, et non potius a morte?
Non inveniat paganus occasionem qua nolit esse Omnino quibuscumque modis possumus, sed mo-
christianus. Concordemus, fratres, colentes unum deste,vetusta vulnera pertractemus et cauti simus, :

Deum, ut et illos deserere multos deos exhortcmur ne inter manus medici deficiat qui curatur. Quid
quodam modo pacem et
nostra concordia, ut ad itaque curandum nobis estquia plorat puer qui ad
ad unitatem veniant colendi unum Deum. Et si scholamducitur?Cogitandumnobis est quia repellit
forte fastidiunt, et hinc nobis calumniantur, quod manus medici qui secatur ? Piscatores fuerunt Apo-
unitatem internos Christiani non habemus, et inde stoli, et Dominus dixit eis, Faciam vos piscatores

sunttardi et pigri ne veniant ad salutem; alloquaret hominum (Matth. iv, 19). Per prophetam autem di-
ipsos paululum, et dicam, quod eis dicatis. Non prae- citur quod Deus primo piscatores er.it missurus,
ferantnobis quasi concordiam suam, non sibi tan- postea venatores (Jerem. xvi, 16). Primo piseatores
quam de unitate sua placeant. Hostem quippe quem misit, postea venatores mittit. Quare piscatores,
patimur, illi non patiuntur : illos et non ista agentes quare venatores ? De abysso et profundo maris su-
ipse possidet. Videteos adoratores falsorum deorum; perstitionis idololatriaecredentespiscatisuntretibus
videl eos servos, et servosdaemoniorum quid illi lucri lidei. Venatores autem quo missi sunt ? Cum illi va-
est quia litigant, aut quid damni est quia non liti- garentur per montes et colles,id est.per superbias
gant?Et unumquamvis falsum et vanum sentientes, hominum, per tumores ierrarum. Mons unus Dona-
sibique consentientes, sic eos possidet. At vero cum tus, et alius mons Arius alter mons Photinus,alter
;

deseretur, et multi ad unum Deum concurrerent, mons Novatus per istos montes errabant vena-
: ;

ejus sacrilega sacramenta deserent, templa everte- toribus indigebat error ipsorum. Ideo et distributa
rent, idola frangerent, sacrificia prohiberent; vidit sunt piscatorum et vcnatorum, ne forte isti
officia

se perdidisse quos tenebat, vidit a sua familia re- dicant nobis Quare Apostoli nemincm coegerunt,
:

cessisse, verum Deum cognovisse : quid faceret ? neminem impulerunt ? Quia piscalor est, retia mit-
quomodo insidiaretur ? Concordesnos scit quod pos- tit in mare, quod incurrerit trahit. Venator autem

sidere non possit, unum Deum nobis dividere non silvas cingit, scntes exculit, terroribus undique
potest, falsos deos nobis supponere non potest ; . multiplicatis cogit in retia.Ne hac eat, ne illac eat:
sentit esse vitam nostram charitatem, mortem no- inde occurre, in caede, inde terre ; non exeat, non
stramdissensionem:lites immi.«it inter Christianos, effugiat. Sed retia nostra vita est, tantum dilectio
quia multos deos non potnit fabricare Christianis ;
conservetur. Nec attendas quam illi sis molestus,
sectas multiplicavit, errores seminavit, haereses in- sed quam tibi ille sit dilcctus. Qualis pietas, si

stituit. Sed quidquid fecit. de palea dominica fccit. parcis et moritur ?

Ecco securitas nobis est, licet illo saeviente, licct illo CAPUT X. — \Z. Similitudo docens pietatis esse,cum
insidiante, et dissensiones varias inter Ghristianos hxreticis obstinalis non parcitur, ne pereatit. Fratres,

Patkol. XL. 23
715 S. AUGUSTINI EPISCOPI 716

hanc etiam considerate comparationem et similitu- cum in hareditategaudeat unitalis? Prorsusfaciam;

dinem una enim res multas similitudines babere
:
si vigilo, faciam : si non facio, et ego dormio.
potest. Ea conditione nascuntur homines, ut velit CAPUT XI. — 13. Contra haereiicos Ecclesiam di-
sibiomnis homo a filiis suissuccedi; et nemoest qui videnles. Dominus interpellatus est a
Charissimi,
non hunc ordinemin domosuaveloptet velsperet,ut quodam, cum turbis loqueretur, et ait illi Domine, :

generatores filiorum cedant et generati succedant. die fratri meo ut dividat mecum hsereditatem. Et Do-

Tamen si pater senex segrotet : non dico, si filius, minus Dic,homo,quis me constituit divisorem liseredi-
:

cui adsitpater, quem quaerit haeredem, quem cupit tatisintervos(Luc. xn, 13,14) ?Non,utique dedigna-
successorem,quem proptereagenuit, ut illo mortuo batur compescere cupiditatem,sed nolebat fieriju-
ipse vivat non hoc dico ;si pater aegrotet senex, : dex ad divisionem. Nos autem,charissimi, non eum
iturus, jam vicinus rnorti, jam naturae ordinem pe- rerum talium judicem requiramus, quia nec talis
tens, jam ultra quod speret non habens ; tamen si est hapreditas nostra ;
purafronte,bona conscientia
aegrotet, et adsit illi pie filius ejus, et videat eum interpellemus Dominum nostrum,et
unus- dicat ei
medicus lethali et noxio somno premi, patiens est in quisque nostrum Domine, die fratri meo, non ut
:

senem moriturum propteripsos paucos dies quibus dividat, sed ut teneat mecum haereditatem. Quid

hic potest vivere ; stat filius, et adest patri sollicitus: enim vis dividere, frater ? Quod enim dimisit nobis
et cum audieritmedicumdicentem,Istehomolethar- Dominus non potest dividi. Aurum est enim, ut
gicus potestesse, etindemori, si permittatur dormi- stateram divisionis proferat? Argentum est, pecu-
re; si vultiseum vivere,non dormiat illum somnus : nia est, mancipia sunt, pecora sunt, arbores sunt,
ille noxius premit,qui et noxius est.et dulcis est. Fi- agri sunt ? Omnia enim ista dividi possunt, Non
lius autem ejus admonitus a medico, stat sollicitus, potest dividi, Pacem meam do vobis,pacem meamdi-
patri molestus, pulsat ; et si pulsatioejus vincitur, mitto vobis (Joan. xiv, 27). Postremo in ipsis etiam
vellicat; et si vellicatio nihil agil, pungit. Certe mo- terrenis haereditatibus divisio minorem facit : con
lestus est patri : el esset impius, nisi molestus es- stitue duos fratres sub uno patre quidquid possi- ;

set. At ille quem delectat mori, molestum sibi tilium det pater, amborum est, totum illius, totum et il-
tristiaspectu et voce reverberat Quiesce mihi quid :
;
lius. Proinde si de rebus suis interrogetur, sic res-

mihi molestuses?Sed medicus ait quiasidormieris, pondet Cujus est, verbi gratia, equus ille ? Et si
:

morieris. Et ille Dimitte me mori volo Senex di-

: •. uni eorum dixeris Noster est. Cujus ille fund-js,
:

cit, Mori volo et puer impius est, si non dicat,

: ille servus ? In omnibus respondet : Noster est. Si

Ego nolo. Et vita utique temporalis est, nec ille autem dividant, jam aliud respondetur. Cujus equus
in ea perpetuus erit, cui filius est molestus ut exci- ille? iVfeus. Cujusiste?Fratris mei. Eccequid tibi fe-

tet ; nec ille qui abeunti patri et decedenti succedit. cit divisio. Non unum acquisisti, sed unum perdidi-
Ambo per eam transeunt, ambo per illam temporali- sti. Si ergo et talem haereditatem haberemus, quae
ter transolvant : et tamen impii sunt, nisi ad ipsam dividi posset tamen non deberemus, ne no-
; dividere
sibi temporalem, etiam cum invicem molesti sunt stras divitiasminueremus. Etcertenihil tam impor-
consulant. Ergone video fratrem meum somno no- tunum filiis quam vivo patre velle dividere. Denique
xiae consuetudinis premi, et non excito, dum timeo si hoc facere moliantur,
si litibus et contentionibus

molestusessedormienti atquepereunti ? Absit a me studeant ad vindicandas sibi quisque partes suas,

ut hoc f'acerem,Hec si illo vivo nostra angustaretur exclamat senex : Quid facitis ? Adhuc vivo. Exspe-
haereditas. Nunc vero cum illud qnod accepturi su- ctatepaululum mortem meam, tunc secate domum
mus dividinon possit, cum,possessore multiplicato meam. Nos autem Deum patrem habemus quid :

angustari non possit; non eum erigam vel molestus imus in divisionem ? quid imus in lites ? Certe ex-
ut vigilet, et carens somno vetustissimi errorisme- spoctemus si mori potuerit, dividamus.
:

S. AUBELII AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE URBIS EXCIDIO
SERMO^.
CAPUTPRIMUM. — 1. Daniclis exemplo confitentis rant contra Deum. Noe, Daniel et Job, quos signifi-
peccatasua, redarguiteos qui de Urbit excidio murmu- cent. Intueamur primam lectionem sancti Danielis
ADMONITIO PP. HENEDICTOHUM.

Sermo de Utilitate Jejunii nou repertus est nisi in editis. Sermo de Urbis excidio reoognitus est ad veterem
codicem abbatiae S. Michaelis in Periculo maris, et ad editiones. Kr. et Lov.

Comparavimus prseterea eas omnes cdiliones initio Retr. ct Confess., /. 1, memoraias. M.

(a) Citutur a Beda in 1 Cor. x.
 .

717 SERMO DE UHBIS EXCIDIO. 71S

propheta1 ubi cum audivimus orantem, ct mirati
, oeant quadraginta quinque, similiter pareat. lie-
sumus, non solum poccata populi sui, sed et sua spondit Deus, parccre se et propter quadraginta
propria confitentem. Nam post ipsam orationem, quinque. Quid multa? Paulatim interrogando, et ex
cujus quidem verba indicabant eum non solum illo numero delrahendo pervenit ad decem, et quae-
dcprecatorem, sed etiam confessorem ;
post ipsam sivit a Domino, utrum si decem justos in civitate
ergo oralionem, Cum orarem, inquit, ct confitercr compercrit.perdateoscum reliquisinnumerabilibus
peccata mea et pcccuta populi mci Domino Deo mco malis, an propter decem justos parcat potius civitati
(Dan. ix, 20). Quis ergo est qui se aine pe^eato esse Respondit Dcus, etiam propter dccem justos non se
profiteatur, cum Danicl peccata propria confitetur? pcrdere civitatom (Gen. xvui, 23-32). Quid ergo dici-
Nam superbo cuidam dictum est per Ezechielem mus, fratres ? Occurit enim nobis quaestio valida et
prophetam Numquid tu sapientior quam Danicl
: vehemens, praesertim ab hominibus qui Scripturis
[E%eck. xxvm, 3)? In tribus item quibusdam san- nostris impietate insidiantur, non qui eas pietate
ctis viris, per quos tria genera hominum significat perquirunt ;et dicunt, maxime de recenti excidio
Deus quas liberaturus est, quando magna tribulatio tanta? urbis: Non erantRomae quinquagintajusti? In
superventura est generi humano, etiam hunc Da- tanto numcro fidclium, tanto numero sanctimonia-
nielem posuit et dixit quod nemo inde liberabi-
: lium,continentium,tantonumeroservorumetaneil-
tur, nisi Noe, Daniel et Job (Id. xiv, 14). Et quidem larum Dei,nccquinquagintajusti inveniri potuerunt,
manifestum est quod in his tribus nominibus tria necquadraginta,nectriginta,necviginti,necdecem?
quadam, ut dixi, genera hominum significat Deus. Si autem incredibile est, quare non Deus propter

Jam enim tres illi viri dormierunt, et apud Deum quinquaginta, vel etiam propterdecem justos peper-
sunt spiritus corum, et corpora eorum in terra fiu- cit illi civitati ? Scriptura non fallit, si se homo non

xerunt : exspcctant resurrectionem et ad dexteram fallat. Cum de justitia quaeritur, et Deus de justitia

collocationem, nec aliquam in hoc mundo tribula- respondet; justos quaerit ad regulam divinam, non
tioncm timent, unde se cupiant liberari. Quomodo ad regulam humanam.Cito ergo respondeo Aut in- :

ergo de illa tribulatione liberabuntur Noe, Daniel venit ibi tot justos, et pepercit civhati aut si non ;

et Job? Quando diccbat ista Ezechiel, solus forsitan pepercit civitati,nec justos invenit.Sed respondetur
Daniel in corpore fuit. Nam Noe et Job jam olim mihi, manifestum esse quod Deus non pepercit civi-
dormierant, et somno mortis patribus appositi fue- tati. Respondeo ego Imo mihi non est manifestum.
:

rant. Quomodo ergo poterant de imminente tribu- Perditio enim civitatis ibi facta non est, sicut in So-
latione liberari, jam olim de carne liberati ? Sed in domis facta est. De Sodomis enim quaestio erat,
Noe significantur boni praepositi, qui regunt et gu- quando Deum Abraham interrogavit. Deus autem
bernant Ecclesiam, quomodo Noe in diluvio guber- dixit, Non perdam civitatem : non dixit, Non flagello
navit arcam. In Daniele significantur omnes sancti civitatem. Sodumis non pepercit, Sodomam perdi-
continentes in Job omnes conjugati juste et bene
: dit Sodomam penitus igne consumpsit, quam ad
:

viventes. Haec enim tria genera hominum de illa judicium non distulit, sed in eam exercuit quod aliis
Tamen quantum sit com-
tribulatione liberat Deus. malis ad judicium reservavit. Prorsus nullus de So-
mendalus Daniel, ex hoc apparet, quod unus ex illis domis evasit nihil hominis relictum est, nihil peco-
;

tribus meruit nominari et tamen confitetur pec- : domorum cuncta omnino ignis absorbuit.
ria, nihil :

cata sua. Daniele ergo confitente peccata sua, cujus Ecce quomodo Deus perdidit civitatem. Ab urbe au-
superbia non contremiscat, cujus inflatio non resi- tem Roma quam multi exierunt et redituri sunt,
dat, cujus tumor et elatio non cohibeatur ? Quis quam multi manseruntet evaserunt, quam multi in
glorietur castum se habere cor, aut quis glorietur locis sanctis nec tangi potuerunt ! Sed captivi, in-
mundum se esse a peccato (Prov. xx, 9) ? quiunt, multi ducti sunt. Hoc et Daniel, non ad
GAPUT II. — Cur Deus non pepercit Urbi propter supplicium suum, sed ad solatium caeterorum. Sed
duobus modis. Et mirantur homines, et
justos. Justi multi, inquiunt, occisi sunt. Hoc et tot justi Pro-
utinam tantum mirarentur, et non etiam blasphe- phetae a sanguine Abel usque ad sanguinem Zacha-
marent, quando corripit Deus genus humanum, et riae (Matth. xxm, 35) hoc etiam tot Apostoli, hoc
:

flagellis piae ciistigationis exagitat, exercens ante ipse Dominus Prophetarum et Apostolorum. Sed
judicium disciplinam, et plerumque non eligens multi, inquiunt, tormentis variis excruciati sunt.
quem flagellet, nolens invenire quem damnet. Fla- Putamusne quisquam tantum quantum Job ?

gellat enim simul justos et injustos : quanquam 3. Horrenda nobis nuntiata sunt ; strages facta,
quis justus, si Daniel peccata propria confitetur ? incendia, rapinas, interfectiones, excruciationes ho-
2. Lecta est ante dies lectio libri Geneseos, quae minum. Verura multa audivimus, omnia ge-
est,

nos, nisi fallor, multum fecit intentos, ubi Abraham muimus,saepe Hevimus, vix consolati sumus non ;

dicit Domino, utrum si inveniat in civitate quinqua- abnuo, non nego multa nos audisse, multa in illa
ginta justos, parcat civitati propter eos, an cum ipsis urbe esse commissa.
perdat civitatem. Et respondit ei Dominus, quod si CAPUT III. —
In vastatione Urbis nihil yravius ac-
inveniat in civitate quinquaginta justos, parcat civi- ciditcalamilateJob.Ye.rumVamenJra.lrcs mei (inten-
tati. Deinde Abraham adjecit ad interrogationem, et dat Cbaritas vestra quod dico), audivimus librum
quaesivitutrum si minus fuerint quinque, et rema- sancti Job, quod perditis rebus, perditi? filiis, nec
719 S. AUGfJSTlNI EPISGOPI 720

ipsam carnern quae illi sola rcmanserat, salvam po- torquet et qui torquetur. Numquid adhuc patiun-
tuitobtinere ; sed percussus gravi vulnere a capite tur, qui illotempore passi sunt, quo Roma vastata
usque ad pedes, sedebat in stercore, putrescens est? Dives autem ille adhuc apud inferos patitur
ulcere, sanie fluens, vermibus scatens, tormentis (Luc. xvi, 19-26). Arsit, ardet, ardebit vivel usque ;

acerbissimis dolorum cruciatus Si nobis sic nuntia- ad judicium recipiet carnem, non ad beneficium,
:

retur universa civitas sedere, sedere, inquam, civi- sed ad supplicium. Illas poenas timeamus, si Deum
tas universa, nullo ibi sano, in gravissimo vulnere, timemus. Quidquid hic passus fuerit homo, si cor-
et sic putrescere vermibus vivos, quomodo mortui rigatur, emendatio est si nec sic corrigatur, du- :

pulruerunt: quod erat gravius ? hocne, an illud bel- plex damnatio est. Et hic enim luit pcenas tempo-
lum? Puto quod mitius in carnem humanam ferrum rales, et ibi experietur aeternas. Dico Charitati ve-
saeviret, quam vermes tolerabilius de vulneribus
; stra?, fratres : martyres certe sanctos laudamus,
sanguis erumpcret, quam de putredine sanies distil- glorificamuH, dies eorum pia solem-
admiramur;
laret.Gadaver corrumpi respicis, et horrescis sed : nitate celebramus, merita eorum veneramur, et, si
ideo minor pcena, quod absens anima. At vero in possumus, imitamur. Est profecto, est magna mar-
Job prsesens anima qua? sentiret, ligata ne fugeret, tyrum gloria sed nescio utrum minor gloria fuit
;

subjecta ut doleret, compuncta ut blasphemaret '. sancti Job nec tamen ei dicebatur, Thus pone ido-
:

Sustinuit autem - tribulationem Job, et deputatum lis, nega Christum dicebatur

sacrificia diis alienis, ;

est illi ad magnam justitiam. Non ergo quisquam tamen, Blasphema Deum. Nec dicebatur, ut intelli-
attendatquid patiatur, sed quid facial. Homo, in eo geretur, Si blasphemaveris, putredo otnnis absces-
quod pateris, potestas tua non est : in eo quod facis, sura sanitasque reditura est : sed, Si blasphemave-
voluntas tua vel nocens vel innocens est. Patiebatur ris, dicebat inepta et insulsa mulier, morieris, et
Job, stabat mulier relicta sola, non ad consolatio- moriendo tormentis carebis. Quasi vero morienti
nem, sed ad tentationem non quae afferret medici- ; blasphemo non aeternus dolor succederet. Mulier fa-
nam, sed quae moneret blasphemiam Dic aliquid, :
tua praesentis putredinis horrebat molestiam, aeter-
inquit, in Deum, et morere. Videte quemadmodum nam flamrnam minime cogitabat. Ferebat ille pra-
illimori beneficium fuit, et tale beneficium nemo sens malum, ne incideret in futurum. Tenebat cor a
dabat. Sed in his omnibus quae sancta anima susti- mala cogitatione,linguam a maledicto ; servabat ani-
nebat, patientia exercebatur, fides probabatur, mu- mae integritatem in putredine corporis. Videbit quid
iier confutabatur, diabolus vincebatur. Spectaculum in futurum evadebat ideo quod patiebatur, ferebat. ;

magnum, et in illa fceditate putredinis pra?clara Sic, sic unusquisque christianus quando aliquam af-
pulcbritudo virtutis ! Vastat latenter inimicus : flictionem corporis patitur, gehennas cogitet, et vi-
aperte malum suadet inimica; adjutorium diaboli, deat quam quod patitur. Non murmuret
leve est '

non mariti ; non vetus Adam Dic

Eva nova, sed ille : adversum Deum, non dicat Deus, quid tibi feci, :

aliquid in Deum,et morere. Blasphemando extorque, quare ista patior? Imo dicat quod dixit ipse Job
quod precando non potes impetrare. Locuta es, in- quamvis sanctus Exquisisli omnia peccata mea et
:

quit, tanquam una ex insipienlibus mulieribus Atten- . ea lanquam in sacculo signasti (Job.xix, 16, 17). Non
dite verba fortis fidelis ;
attendite verba foris putre- se ausus est dicere sine peccato, qui patiebatur,
scentis, intus integri: Locutaes, inquit, tanquam una non ut puniretur, sed ut probaretur. Hoc dicat
ex insipientibus muhcribus. Si bona percepimus de unusquisque cum patitur.
manu Domini, mala non susiinebimus (Job i, et n) ? CAPUT V. — 5. JustiRomx an non exstiterint, ut
Pater est numquid amandus blandiens, et respuen-
; propfer ipsos Urbi parcerctur. Peccata quse non ficte

dus corripiens? Nonne pater est, et promittens vi- confleantur omnes habent. FueruntRomaa quinqua-
tam, etimponens disciplinam? Exciditne tibi Fili, : gintajusti,imosimodumhumanumconsideres,millia
accedens ad servitutem Dei, sta in justiiia et timore, justorum si regulam perfectionis, nemo justorum
:

et prxpara animam tuam ad tentationem ? Omne existit. Quicumque Romffi qui se audeat justtim dice-
quod tibi applicitum fuerit, accipe ; et in dolore re, a me nonNumquid iu sapientior quam
audit 2
:

sustine, ct in humilitate tua*patientiam habe : quo- Daniel (E<ech. xxvm,3)? Audi ergo illum confiten-
niam in igne probatur aurum et argentum, homines tem peceata sua (Dan. ix, 20). An fortc cum confite-
vero acceptabiles in camino humiliationis (Eccli. n, batur, mentiebatur? Hinc ergo habebat peccatum,
1-5)? Exciditne tibi Quem enim diligit Domiuus,
: quia de suis peccatis Deo mentiebatur.Sed aliquando
corripif ; flageltat autcm omnem Fitium quem recipit argumentatur homines, et dicunt, Debet et homo
(Prov. iii, 13, et liebr. xn, 6)? justus Deo dicere quia peccator est quamvis sciat :

CAPUT IV. — 4. Cruciatus temporales cum gehcnna nullum se habere peccatum, tamen dicat Deo,Habeo
comparati quam leves. Cogita quoslibet cruciatus, peccatum.Mirorsiistaconsilii sanitasappelandaest.
extende animum in quaslibet in hac vila pccnas hu- Quis te facit non habere peccatum? nonne Deus qui
manas compara ad gehcnnam, et leve est omne
quod
;

cogitas. Hic temporalis, ibi eeternus est, et qui

._.._„„,
t. ete.
est,
s
1 u eodem Ms., ncmo justorum. Existat quicvmque
I

> Nonnulla liic restituuutur ex Michaeliuo Mss. Rumx

a? qui
q se audcat fustum diccre. A mc audiet, Num-
* Er. Luyd. Ven. Lov., sustmuit iameu. M. quid iii. ctc
tu, p.t.fi.
 721 SERMO DE UfiBIS EXCIDIO. 7i2
sanat animam tamen non hahes peccatum.
tuain ?Si percerat civitati, quia civitas migravcrat, et perni-
Nam considera et invcnies, non pecoatum,scd pec-
; ciera illius igni^ evaserat?
cata. Tamen s: prorsus non habes pcccatum, nonne 7. Nonnc anto paucos annos, Arcadio imperalore
illins heneficium esl, cuidixisti: Ego dixi, Domine, Constantinopoli (quod dico, audiunl nonnulli forsi-
miserere mei animqm meam, quoniam peccavi
; sana tan qui novcrunt, ct sunt in hoc populo qui et illic

tibi (Psal. VL, 5)?Si orgo sine peccato est anima tua prajsentos fuerunt), volens Dous terrcrc civilatem,
sanata cst omni moilo anima tua si sanata est om- : et tcrrendo emondare,terrondo oonvertere, tcrrendo
ni modo animatua, quare ingratus os mcdico tuo, inuiidare, terrcndo mutare, servo cuirluin suo fideli,
ut dicas vulnus csse adhuc, ubi omnem sanitatem viro, ut dicitur,militari, venit in revelatione,et di.vit
ille jam fecit? Si corpus luiim languidum aut vul- ei civitatem venturo dc ccclo igne perituram ; cum-
neratum medico ostenderes, et rogaros uttihi adhi- quc admonuit ut episcopo diceret. Dictum est ; non
beret curandi diligentiam.atque ille raocret,sanum -
contempsit episcopus, populum
et allocutus est ;

que et adhuc diceres. Non

incolumem redderet.et
sum sanus;nonne essos medico"ingratus? nonne es-
ses in roedicumcontumeliosus?Siet Deus sanavit te,
audes dicere, Adhuc vulnus haboo?nec times ne tibi
respondeat, Ergo ego nihil egi, aut totum quod egi
elfudijnon accipiomercedem,nonmereorvellaudem
Avertat Deus hancamentiam.et hancargumentatio-
nern vanam.Dicat homo,Poccator sum,quia peccalor
est:dioat,Peccatum habeo,quia pcccatum habet.Non
enim si non habet,sapientiorest quam Daniel. Ergo,
fratres inei, illam quaestionem aliquando determi-
nein.Si justi sic appellandi sunt.sicul
humano justi apuellantur,secundum quamdam con-
verstionem qua inter homines vivunt sine querela:
multi tales Romaejetpropter hos pepercit Deus,mul-
lu conversa est civitas in luotum pocnitentiae, quemad-
modum quondam illa antiqua Ninive (Jonx m, 5).
Tamen ne putarent homines illum qui dixeratvel
falsitate deceptum vel fallacia decepisse, venit dies
quem Deus fucrat comminatus: intentis omnihus et
exitum cum timore magno cxpectantibus,noctis ini-
tio tenebrante i'am mundo, visa est ignea nubes ab
orientc, primo parva, deinde paulatim ut acccdebat
super civitatem ila crescebat, donec toti urbi ignis 1
terribiliter immineret. Videbatur horrenda flamma
pondore, nec odor sulphuris decrat. Omnes ad eccle-
modo quodam siam confugiebant,non capiobat multitudinem locus
Baptismum cxtorquebat quisque aquo polerat. Non
solum in ecclesia, sed etiam per domos per vicos ac
plateas salus Sacramenti exigebatur ut iugerctur ;

ti ovaserunt : sed et eis qui mortui sunt, pepercit ira,non praesens utique.sed futura.Tamen post ma-
Deus. Mortui enim in bona vita et vera justitia, in gnam illam tribulationem, ubi exhibuit Deus fidem
bona tide,nonne asrumnisrerumhumanarum carue- verbis suis,et revelationi servi sui,ccepit,ut creverat,
runt,etad divinum refrigerium pervenerunt?Alortui minui nubes, paulatimque consumpta est. Populus
sunt post tribulationes, quomodo pauper me ante securus paupulum factus, iterum audivit omnino
januam divitis.Sed passi sunt famem? passus est et essemigrandum, quod civitas esset proximo sabba-
ille. Passi suntvulnera? passus est et ille: forte Migravitcum Imperatore tota civitas
to peritura. ;

minus eos canes linxerunt. Mortui sunt? mortuus nemo in domo ramansit,nemo domum clausit:longe
estetllle: sed quo line audi: Contigit, mqu'\t,mori rocedcns a mconibus,et dulcia tecta rcspiciens,relic-
inopcm illum,et auferri ab Angelis in sinum 4brahx. tis charissimis sedibus voce miserabili valefecit. Et

(Luc. xvi, -10-22). aliquot millibus lanta illa multiludo progressa, uno
CAPUTVI. — Q.Quomodo Urbi Deuspepercit propter tamen loco fundendisad Deum orationibus congre-
justos.Constantinopolisterroreimminentissibiincendii gata, magnum fumum subito vidit, ot vocem mag-
emendata divinitusetservata.Utmamvidereposzemus nam emisit ad Deum: tandemquetranquillitate con-
oculis anima sanctorum qui in illo bello mortui specla, missis qui renuntiarent,sollicta qua3 prasdi-
suut;tuncvideretisquomodoDcuspeperceritcivitati. cta fuerat hora transacta, et rcnuntiantibus quod
Millia enim sanctorum in refrigerio sunt, laetantium salva universa mocnia et tecta consisterent, omnes
etdicentium Deo Gratia tibi, quia nos a carnis mo-
: cum ingenti gratulatione redierunt.Nemo de domo
tormentis eruisti. Gratia tibi.quia jam nec
lestiis et sua quidquam perdidit,patcntem omnis honio sicut
barbaros,necdiabolum formidamusjnontimemusin dimisit invenit (a).

terrafamem, nontimemus grandinem,non timemus CAPUT VII. — 8. Ut Constantinopolisitael Roma

hostem,non timemus lictorern.non timemus oppres- a Deocorrepla potius quam perdita. Quid dicemus ?

sorem:sed sumus in terra mortui.apud te,Deus, non Utrum ista ira Dei.an potius misericordia fuit ?Quis
morituri,in regno tuo salvi.dono tuo,non merito no- dubitet misericordissimumpatrem corrigere voluis-
stro. Qualis civitas est humilium l
quae ista dicit ? non pardendo punire, quando nihil
se,et ferrendo,
An pulatis civitatem in parietibus
deputandam ? Ci- hominum,nihil domorum, nihil mcenium tanta im-
vitasin civihus non in parietibus. Denique si
est, pendens prsesens calamitas s haesit? Prorsus sicut so-
diceretDeusSodomitis,Fugite,quiainecensurussum lent manus erigi ad ferien-Uun, et consternato illo
locum istum nonne magnum meritum eos habere
:

diceremus, si fugerent, et flamma de ccelo descen-

dens mcenia parietesque vasiaret? Nonnc Deuspe-
1
ingens MilxuB Ms. ignis.
Editi, ,

' iuom Ms. At editi, prxsentia calomitatis.

Sic
(a) MineniutMaixellius et Prosper iuChrou.et 1'aulus
' Er. et Mss. Mich,, millium. diaconus, lib, 13, Refert Baronius ad aunum 3H6,
723 APPENDIX. 724
qui feriendus erat, miseretionerevocari, ita factum pcenas justissimas lueret.sivehic remanseritubida-
est illi civitati. Verumtamen si eo tempore, quo illa mnabilius bla sphemaret.aut certe pro ineffabili cle-
derelicta populus universus abscessit,irrueret vasti- mentia sua Deus, quos novit salvandos, pcenitenticE
tas loco,totamque urbem sicut Sodomam,nullis sal- reservaref.Non ergo nosmoveatlabor piorum;exer-
tem ruinis remanentibus, perdidisset; quietiam sic citatio est, non damnatio. Nisi forte horremus cum
dubitaret quod Deus pepenvsset illi civitati, qua videmus indigna etgraviain hac terra perpetiali-
pra?monita et territa, et discedenteatquc niigrante, quemjustum, etobliviscimurquae pertulerit justus
locus consumeretur? Sic minime dubitandum
ille justorum sanclusque sanctorum. Quod passa est
est perpccisse Deum Romanae etiam civitati, quae universaillacivitas,passus estunus. Sedvidete quis
ante hosLile incendium in multis ex multa parte unus Bexrcgum etDominusdominantium(Apoc. xix,
migraverat. Migrarunt qui fugerunt quidecorpore 16), comprehensus,vinctus, flagellatus,contumel:is
exierunt: multi praesentesutcunquelatuorunt, mul- omnibus agitatus, lignosuspensus et fixus, occisus.
tiin locis sanctis vivi salvique servati sunt. Manu Appende cum GhristoRomam,appende cum Christo
ergo emendantis Dei correpta est potius civitas illa, totam terram, appende cum Christoccelum etter-
quam perdita: tanquam servus sciens voluntatem ram: creatum cum Creatore pensatur, nul
nihil
domini sui, et 'aciens digna plagis, vapulabit mul- lura opus artifici comparatur. Omniaper ipsum facta
tis (Luc. xii, 47). factum est nihil(Joan. i, 3);et tamen a
sunt,et sine ipso
CAPUT VIII.— 9.Tribulationistemporalisutilitas. persequentibus deputatus et nihil. Feramus ergo
Atque utinam valeat ad exemplum timoris,et mala quod nos Deus ferre voluerit qui nobie curandis at-
;

concupiscentia sitiens mundum,et appetens perfrui que sanandis.quis etiam dolor situtilis.sicut medi-
perniciossimis voluptatibus, deraonstrante Domino cus novit.Gertescriptumest,Pah'ew< 'ao^u5^er/ec/M?n (

quamsintinstabilesetcaducaeomnessaeculivanitates habet (Jacobi 4):quod autem erit opus patientiae,si

i,

etinsania:mendaces,potiusrcfrenetur,quamsubfla- nihil adversi patiamur? Curergo mala temporalia

gellis dignissimis adversus Dominum murmuretur. perpetirecusamus ? An forte perfici formidamus?
Sed unam tribulam sentil areut, utstipula concida- Sed planeoremuset ingemiscamus et ploremus ad
tur,granum mundetur unum ignem patitur fornax
; Dominum.ut servetur erga nos quod Apostolus dicit
aurificis.ut palea in cinerem pergat.aurum sordibus Fidelis Deus, qui non vos sinet tentari supra id quod
careat: sic et unam tribulationem Roma pertulit,in potestis ; secl faciet cum tcntafione etiam exitum, ut
qua emendatus vel libpratus est pius;impius au-
vel sustinere possitis (Cor. x, 13).
tcmdamnatusest.siveabhacvitaraptussitubimagis 1
Hic uounulla in editisoiuissa restituDtar ex Ms. Mich.

APPENDIX
TOMI SEXTI
OPERUM SANGTI AUGUSTINI CONTINBNS

SUBDITITIA QU^DAM OPUSCULA,

SCILICET :

LIBRUM XXI SBNTENTIARUM. DE 8ALUTARIBUS DOCUMENTIS.

DIALOGUM LXV QU^STIONUM.
LIBRUM DE FIDE AD PETRUM.
DB SPIRITU ET ANIMA.
DE AMICITIA.
DE 8UBSTANTIA DILECTIONIS.
DE DILIGBNDO DEO.
SOLILOQUIA.
MEDITATIONES.
DE CONTRITIONE CORDIS.
MANUALE.
SPECULUM.
SPECULUM ALIUD QUOD OICITUR PECCATOR19.
DE TRIPLICI IIABITACULO.
DE SCALA PARADISI.
DE COGNITIONE VER/i:
DE VITA CHRISTIANA.
DE DUODECIM ABUSIONUM GRADIBUS.
DE SEPTEM VITIIS, ET SEPTEM DONIS SPIRITUS
SANCTI.
DE CONFLICTU VITIORUM ET VIRTUTUM.
DE SOBRIETATE ET CASTITATE.
DE VERA ET FALSA POENITENTIA.
DE ANTICHRISTO.
P9ALTERIUM QUOD AUGUSTINUS MATRI EU.E
COMPOSUISSE FERTUR.
EXPOSITIONEM CANTICI MAGNIKICAT.
TRACTATUM DK ASSUMPTIONE U. MARI.E.
DE VISITATIONE INFIRMORUM.
SEHMONE3 DE CONBOLATIONE MORTUOUUM.
SERMONES ALIOS QUOSDAM AD POPULUM.
VIT^E. SEIIMONES DEMUM AD FRATRES IN EREMO.
 ADMONITIO
IN SUBSEQUENTKM LIBKUM.
Sententias hic habes alias ex Augustino,alias collectas ex aliia auctoribus,et eas lemere nullaquecerta
ratione ad viginti unitis sentenliarum sive quaestionum Dumerum revoratas:quo iit ubsubcodem litulo res
non raro diversaa et minime ad propositum facientes rcperiantur. Nonnulla etiam bis referuntur in
tam
exiguo libello:nec absunt soloccismi rerum delinitiones ac distinctiones.uti LovaniensesTheologi
et indoct.-e
pobt Erasmum observarunt. Uuicum habuimus libri hujus manuscriptum exemplar in Michaelino cceno-
bio repertum.

VIGINTI UNIUS SENTENTIARUM

SIVE QU^STIONUM
LIBEH UNUS.

Sententia pmma. — Beatus qui.Omms qui beate num praelia invictus,id est.sublimis et erectus as-
vult vivere,si vivit ut vult,beatus cst; omnis autem sistat.Nam quod succinctis lumbis, evangelicae si-
homo beate vult vivere:omnis igitur homo qui vivit gnum estcontinentiee.dumlocusseminum coercetur
utvult,beatus est.Ex quo conficitur nemincm vivere et constringintur:additisbaculis,Spiritu sancto,quo
ut vult, qui vult turpiter vivere quia nemo beatus
;
quis nititur:pedibus calccatis,id est,lubrico erroris
est qui turpiter vivit. ideo autem non vivit ut vult, ejecto.dum provectione ad lidem coelestium quasi
1

quia multa secundum voluntatem suam faciat,

etsi ferratis preesidiis in Evangelio cunctasunt fixa,Iir-
consequuntur tamen plura contra ipsius volunta- missirna veritate solidata.Fesinantesetiam:ferven-
tem. tes enim fide probantur,tepidi et negligentes respu-
Sent. II. — De Judxis. Cum
Apostolus dicat, unturetevomuntur.Cum azymis sumuntur:Christus
omnia in figura contigisse Judaeis(1 Cor .x,ll),um- enim cuin omni simplicis animi pura simplicitate
bras praeterea fuisse cuncla praeterita nam corpus ; sumitur.Cum picridiis(a):etcnim hoc pascha in Ju-
Christum esse:possum contendere,pascha non nisi daeorum damnationem acerbissimas amaritudines
semel gestum essc,quando figuratum corpus fuit oc- cessit.Non nisi circumrisis dabatur (Exod.xn):pur-
cisus Christus.Nam et si ovis.qualem lex ad pascha gatis enim solis et lavacro indulgentiae ccelestis ex-
describit, non potestinveniri, ut sit ex ovibus ethae- piatis percipiendi Christi corporis sacrati cibi 2 facul-
dis:discordat enim horum animaliumadconjunctio- tas porrigitur.lta quaefigurata in lsraelitis fuerant,
nem communis fetus ipsa natura potuit
: quomodo in nobis corroborata sunt;et qua; illis imagines,in
pascha verum geri,cum defuerit agnus talis ille qui nobis ipsse sunt veritates.Imitabanturilli facerepas-
paseba est? At si Christus talis ex justis,id est ovi- cha,dum in similitudinibus exercerentur,solis dis-
bus.et ex peccatoribus,id est haedis,secundum car- cipulis Ghristi verum pascba facturis.
nem nascitur.hic est solus agnusillequi quaeritur,
quippe dum non amplius quam semel occiditur, non Non ii qni pecudum pertractant corque jecurque,

Sed quorum emundat prudens praecordia virtus,

amplius secundum veritatem quam semel celebra- Excludens positnm ?ubter lahem vitiorum.
tum illud per tectum pascha monstratur. Figurae igi- Rpmigio poterunt coelnm penetrare secundo,
tur,ut diximus,tunctemporisfuerunt:namagnuseli- jEtbera jam vacuum laelis transcurrere peunis.
gilur,utsimplicitasetinnocentiadesignetur;masou-
lus quaeritur,ut virtus comprobetur;immaculatus,ut Sent. III. — De
quxsiione fati et fortunx. Quia
sinecrimine;anniculus,ut exacto praedicationis tem- tuum animum non leviter moveri,et cum praesens
pore ;perfectus,ut instructus omni virtutum genere; essem adverti,et nunc tuis litteris gratius certius-
mense primo.uttotusannusaprimordio proprio con- que cognovi,rescriptum tibi non parvi voluminis de-
secretur quartadecima die mensis,ut luminc veri-
;
beo,elc Ero tamen alacrior si et saepecommemorare
tatis impleto,erroris nox operiatur;ad vesperam,ut me litteris tuam,non pigeat Charitatem,et quid de
saeculi oocasus imminensapprobetur;ejecto fermen- hac epistola sentias.rescripto edocueris (b).
to,ut a corde perversae mentis malitiae corruptio tol- Sent. IV. —
De miraculis magicis. Non oportet
latur;oblitis sanguine liminibusdomorum,ut figura moveri.cuni magicis artibus miracula fiunt plerum-
dominicae passionis fronte signetur ;igne assus, est que similia miraculis quae fiunt per sanctos Uei ser-
enim Evangelium et sermo Christi robustus cibus; vos; sicut scriptum est in Exodo, quod magi Pha-
nec inaqua madidus,non est enim delicatae interpre- raonis fecerunt nonnulia s militersicut fecit Moyses
;

tationishumidolanguoresolvendus.Nihil praetermit- (Exod.vn el viu).Non ergo ha'coportet mirari:quia

titur,nihil enim in Christo omnino reprobatur.Ossa omnia quffl visibiliter fiunt,etiam pcr inferiores po-
non conteruntur,quia nec comminui,id est,vinci in testates aeris hujus non abaurde
fieri posse credun-
quoquam Christus potest.Quidquid superest, divinis tur.Scd hoc interest,quod cum sancti talia faciant,
ignibus imponitur;id est, qu;e quis capere non po- in nomine Dei Domini omnium rerum de sublimio-
test, Christi divinae scientiae remittit.eorum tantum ribusapparatibusjubeturinferioricreaturae;cumau-
quae manifesta sunt.pro viribus epulator intentus. 1
tem mali homines magicisartibusoperantursimilia,
Nam et quod stantes edunt.forma est,ne quis cadat; in munussuas dantur,cum exaudiuntura daemoni-
aut ne quis se in Evangelio ad necessitatem proster-
nat; sed vigentis 2 animi rohore contra persecutio- 1
Ms. et Er probntioue.
,

2 Christi corporis sacramenti cibi.

iMs. et Er.,
1 Editi alii, epulaiur. a Picridife sunt olera amara, lactucae agrestes.
* Editi alii, ingentis. b Epist. 246 Augustiui ad Lampadium,

727
bus.Digm sunt enim qui tali exauditione decipian-
tur,ut pcena illis fiat quod videntur impetrare be-
neficium,cum eis exhibent quasi privatim aerias po-
testates quaedam miracula,ut eos habeant subjuga-
tos,permissu tamendivinae providentia3',ut prome-
ritis animarum sua cuique tribuantur.
Sent. V. —
De piscibus centum quinquaginta tri-
bus. Potest etiam si numerus iste consideretur, oc-
currere ad Ecclesiae sanctitatem, etc ubi pec-
catores qui ad sinistram pertinent, non inveniun-
tur (a).
Sent. VI. —
\n quo melior sit homo belluis. Ho-
minem ex animaet corpore constare nulli dubium
eat,ita utanima sit vis qusedam quacorpus
tur:et sint duo.ita ut unum aitero sit prasstantius;
illuddominetur,hoc serviat.Sedrursusineadem ani-
ma duo qucedam videntur:unum quod amans
na,intelligitetparticipatrationi,acdicaturrationale;
alterum quod sensibilibus fruens,belluis communi-
cat,acsitirrationale.Quodrursusin duobusanimad-
vertendum est,quoriun unum est quo resistere ap-
petit obsistentibus 2 ;alterum,quo adipisci congruen-
tia,quod et belluas facere manifestum est. Quibus
collectis,apparebit hominem conslare ex anima qui-
dem el corpore, sed officiis hac partiLione diversis.
Hisautem omnibus praesidet illa
vicina pars,qua3 cum sese suaque vi ac potentia fa-
brieartoris,non per se, quia ipsa ex se nihil est,sed
per benignitatem Dei perquam anima est.fuerit de-
leotata.naturae inferiorem in se partem frenando,at-
quearebustemporalibusabducendo,liberatdolorum
egestate, indigentire difficultate, morborum moles-
tiis,atque in sua bona benelicalargitione reducit,ut
justitice in ea flrmitas maneat,regnando secundum
suam naturum et servienti praesiando cujus ser-
vientis si vita fuerit delectata,et haec temporalia di-
lexerit.non dominaus,sed serviens,et non prastans
inferiori,sed etobsequens,judicabitur,ad extremum
graviores pcenas expertura,deserta iisomnibus quae
udversum Dei praeceptadilexit/recurrendo autem ad
superna,ac se totam Dei beneticiis resumendo, erit
similis ei a quo facta est.et erit beata, habensejus
similitudinem ad quam facta est.Sic enim scriptum
est:FJfecil Deus hominem ad imaginem Dei (Gen .1, 27).
Qnam nos ipsos intuitu recepturos esse sic dicilur
per Joannemaposlolum Charis.iimi (ilii Deisumus,
:
et nondum apparuit quid erimus;scimus quia cumap-
parueris.similes ei erimus,quoniam viaebimus eum si-
cuti est (Uoan. m, 2.) De distributione autem ani-
maedictum est:Diliges Dominum Deum tuum extoto
corde tuo,el cx anima tua,etex iota mente tua(Deut.
vi, 5, et Matth. xxu. 37). Et apostolus Paulus sicait:
Salvum far.iat Dominus spiritum vestrum, animam et
corpus(\ Thess. v,23).Quapropter nihil belluis homo
praestat,nisi quod intellectualis anima
tem hominibuscaeteris pra3stat,cum intelligit Deum,
necque temporaliabona pwversus vanitate servatur.
Nam et illud verissime dictum est, Nolite esse sicut
equus et mulus,non />at)entesintellectum(Psal.xx\i,9).
EtU\u(],Qui gloriaiur,in Domino glorielur(\ C«\i,3i)."
'
sic intelligit,Quia ergo sum Dominus.Et illud, Vani-
tasvanitatum,et omniavanitas.Qux abundantiahomini
in omni labore suo, nnem ipse laboral sub sole (Eccl.
i, 2, 3).
Sent. VII. —
De corporis resurrcctione. Excepto
co quod omni fide dignum e s t n h Deum non pos-
, i i 1
se,tali etiam ratiocinatione colligi potest.non esse
contra naturam ut resurgat hoc corpus.Universum
eorpus,quod etiam hujus mundi sensibilis ccoli et
terrae nomine significatur.est aliquo modo. Omne
autem quod est aliquo mndo, neque tamen sunimo
modo, ejus speciei participatione est, in
cumquepst,qurG summomodo est:qua,cum tenctur,
ordinatas quasque commutationes pati potest.Non
1
Ms., divino; omissa voce, providentite.
2 Lov., subsislentibus.
a Ex quasst. 57, inter (Juaest. 83.
:
APPENDIX. 728
autem esse omnino corpus non potest.Si enim om-
nino corpus non erit,aut nihil erit, aut aliquid me-
lius sed nihil esse non sinitur, obtinente specie
:
quae semper manet et veresumraeque est melius :
autem aliquid esse quam corpusnon potest:quia et
corporis universi certus est modus, et eorum quae
incorporea facta sunt,numerus augeri non indiget;
et non est opus aliquam novam naturam fieri.quasi
aut non omnia facta fuerint, aut in locum alicujus
quae perierit alia substituenda sit cum et perfecte
;
facta sint ornnia,et ea gulbernentur providentia se-
cundum speciem sempermanentem,ut ordinataemu-
tabilitati,et perhoc in mutantis quamdam manen-
vivitica- tiani cedat natura sensibilis,atque itain suogenere
teneatur,modumque proprium custodiat.Ex quo fit
ut corpus omne aliter atque aliter sit,corpus tamen
divi- esse nondesinat:ita universae naturae salva suntom-
nia,quae sensibus nostris discedunt et interirepeni-
tus existimantur.Unde non mirum est si hoc corpus
modum istum suum,quo nunc est, in quantum est,
recipiat.aul meliorem aliquem sorliatur;cum is qui
vocatur interitus.discessio in alios modos sit, non
omnino peremptio.
Sen-t VIII De fide, spe et charitate. Fides sine
spe et charitate est,si dicas:Credo vera esse ad qua?,
prima et rationi me vocas;sed ego ea capere non possum,nec volo.
Fides sine spe cum charitate est, si dicas Credo :
vera esse ad quae me vocas.et volo ea consequi;sed
non possum.Fides cum spe sine charitate est,si di-
cas:Crcdo vera esse ad qua3 mevocas,et eapossum
assequi si velim sed nolo.Charitas sine spe et fide
est si quis dicat,vehementer se velle sine illecebris
corporis sui vivere in aeternum sed neque credere
;
essevitam aeternam,nec,si sit,eam se posse assequi.
: Cum fide sine spe charitas est, si et desiderare se
vitam 33ternam,et credere esse quis dicat sed se ;
posse assequi neget.Spes autem sine fide quomodo
esse possit,non invenio.Nemo enim sperat se posse
assequi quod esse non credit. Oportet ergo inesse
animo omnia tria, fidem,spem et charitatem ; ut et
credat vera esse ad quae vocatur,et speret se posse
assequi, et omnino ea diligat.
Sent. IX.— Quod philosophia in tres partes di-
i»2cija t r.Philosophia in tres partes dividitur mora- ;
lem, naturalem, rationalem, Moralis in duas,scien-
,
tiam et administrationem.Scientia in duat-.hortatio-
nem et tractationem bonorum et malorum.Admini-
stratio in duas, ofticium et finem officium quod
:
faceredebemus, finemadquodreferimusomnia qu®
recte faciamus,ipsum autem ad nihilaliud refertur.
Naturalis distribuitur in duas partes,corporea et in-
corporea.Corporeorum divisio quinque partita est :
in causam,qii83 aliquid facit materiam.unde facit
;
motum, per quod facit; causationem quare facit ;
est:ipsis au- effectum,quod faeit. Incorporeorum quadripartita
est: in locum locus enim non esl corpus,sed spatium
quod obtinetur a corpore:in tempus inextremita-
:
tes; cxtremitates enim corporum non sunt corpora,
quia non habent crassitudinem in riicibilia dici-
: ;
bilia enim qua? concipimus animo ut enuntiemus
verbis.non sunt corpora.Sane tunc dicuntur dicibi-
lia,si ex rebus verbis animo impressa sunt. Ratio-
nalis distribuitur in tres partes:dirigentiam,qua3esl
in perccptionc sensuum, vel esse dicitur definien- ;
tiam,qua definimus quidquid sit: differentiam,qua
ratiocinnmur argumentumque concludimus.
Sent. X. — In quod statu eraf Adam anfequam
pcccaret. Antequam peccasset Adam.auima erat ra-
tionalis.perfecta et beata:corptis habens,non quale
nunc habemus fragile atque mortale.seri qualecon-
grucbat tali anima3,quae nonrinm in se Dei similitu-
quantum- dinera prava voluntatecorriiperat;qualesnosquoque
post resurrectionem habiluri sumus, cum eariem
animaeamdem simililuriinem Deipcrfcctasanctitate
perceperit.Postcaveroquampeccavit.factaestanima
rationalis cupiditate corrupta, corpus habcns qualc
in nobis nunc cernimus.

729
Sent. XI. —
Dc casu peccantis. Casum peccan-
tis exarbitrio libero vementem, qiiem nulla inopia,
neque eupiditas perurgebat, quterimus. Suspioari
autem videor qualitute matenae factura. Sed occur-
rit Dei opus, Dei porfectio, a quo talis ac tantus
lieri meruit et omnesnobisrationesconfundit, ne
;
Deus meliore consilio de illa desperans materia,
ideo liberum arbitrium dederit, ut si peccatum
obreperet, recte alieous a culpa et^et.
Sent. XII. — Cavendum ne putetur quiiquam esse
verius quam omne quod esl ex eo quod per sc ipsum
esl. Et quod summe cmn ipso et de ipso est
1
, :
quod autem non summe est, ab eo qui summeest,
de nihilo acci pit ut sit. In hac ergo natura non po-
test recto Deo tribui, nisi quod in se habet esse.id
est, omne ejus bonum. Quod autem ad peccata
mortcmque pertinet, sine dubio vergit ad non es-
hoc uudecumque sit, non est certe ab eo quod
se :
summe est, nec ab eo quod aliquo modo est. Non
est igitur nec a Deo nec ab aliquo opere Dei. Erit
ergo ab eo quod est ei contranum quod summe
est. Quod ergo quaeris unde sit, non est unde sit.
Sent. XIII. —
Quid sit homini commune. Primu
animalia mortalia, insensualia, irrationabilia, ut
arbores, et caetera, cum quibus est homini commu-
ne crescere. generare, ali, mon. Secunda mortalia,
irrationabilia, sensualia, ut pecora, cum quibus
est commune crescere, gencrare, ali, mori, senti-
re, appetere, fugere. Tertiasensualia, rationabilia,
mortalia, ut homines. Quarta immortalia, sensua-
lia, rationabilia, ut Angeli, cum quibus est com-
mune audire, sentire, intelligere.
Sent. XIV. —
Voluntas quid. Voluntas est animi
motus cogente nullo ad aliquid vel non amitten-
dum, vel adipiscendum
Sent. XV. —
Tria genera virtutum. Primas civiles
politicorum purgatoriae, quibus exuitnr anima a
:
vitiis exemplares, qu83 jam contemplanti menti
;
imprimuntur a Deo, ubi totum vivit, ubi totum
semper vivit, ubi totum semper beate vivit. Intel-
ligibilia, quae intelliguntur. Deus intelligibilis di-
citur, quia intelligitur intclleclus, quia per se in-
: Statisque manentia 8 densis rara, magua parvis
telligit : anima intelligibilis,
tellectualis, quia et ipsa intelligit.
Sent. XVI. — be pulchritudine mundi.
Modo, placct, auribus requis atque nieute pura
si
Operutu accipe prima Dei quae tu negas boaa esse, :
Et clamas haec fieri uon dehuissc cuncta
Quoniam ut Deusomnia,suminussuix)ma,factanon6unt.
Elementa boui bona mundi prima quatuor suot.
Levis ignis, acutus, et est(|iii mobilis superue.
Gravis huic obtusaque coutra est atque pigra tellus.
Inimica igitur tria summis suot tribusquoque ima *.
Duo quae medio veniuut, aer, unda, uectunt
Extremis rursus amica quantum et ipsa secum
Levitatem et mobilitatem cum igne jungit aer,
Obtusum pondus et infra jungit unda terris,
Hcbes est et mobile vinclum,quo aura et uuda inhaerent.
Sed hebes quod loquitur alte, debet aura terris :
Quod mobilis influit imum 3 debet unda flammis.
Media extremis sibi sumtiDt bina 4 de propinquis,
Et de longe positis haec singula occuparunt sibi.
Sic variia elementis quadratur iste mundus
Sic est discordia concors, sic remota juncta.
Ita motibus onmibus haec sunt rite temperata, ut
Imparibus numeris si pulchritudo compar.
Quid quaeque ferant elementa, et quid sibi aptagignant,
Heferam, ut valeo, numeris 5 tu beoiguus audi
l t in his quoque fcadere mundi firma lege veri
Ubi videris, ordine credas ista facta certo.
Id quatuor his elementis, aura. aqua, igne, terra,
Animalia certa creantur, propriee apta sedi, et
Quae habeant alios alia usus congruosque motus.
(Jradienlia fixaque. duplex
1 Er., Est quod summe. M.
2 Ms9., quori i?na.
3 Rditi alii. unum.
* Editi alii, bona.
^Editi alii, numeros.
[a) Ex lib. de Duabus Animabus, cap. 10.
: :
LIBER VIGINTI UNIUS SENTRNTIARUM. 730
Atiimalia sunt elementis ultimis duobus.
Age jam ulliuia despiue lerne, t confcr iina summis< :
Fixum radicibua li.cret arbuatnm omne terrie :
Fixa ut suhlimc rotantor tddcra alto ' co lo lirma.
Hic - vestigia fert quod repil omue terris:
Globua est ut cuique ita Brmant greeaum et astra seplem
Natat unihs, et volat, auraa ainoiente motu.
bursmii deorsumque animantum quod petit vicissim
Medio medium beoe librana hinc et inde nisu.
Aliiiil quoque convenines his quatuor vicieaim
Coutrarium inesse elemeutis qualitate duplez,
Paucis advertc, doscbo namque parva iion suut.
:
Ita pninuii) tertio habelur, quartum ut est secundo:
Contraria in his volo eernas, vimque singulorum.
Calet iguis el aridus est, quod possidet superua:
l r;i>lis;iila el humida serpit tertia unda.
J
Contravenit iuter utrumque locatus, mixtus ex ulroque,
Quarto coulrarius aer, ultimo secundus,
Ambobus partim parilis, atque totus impar.
Nam liumore liquescit aquarum d fervtt ignis aestu. ,
Capit undis terra rigorem, fitque sicca ccelo.
Vicibua variis ita totua quatuor sihimet
Per niotiva tempora nexus temperatur annus.
Pluvialis hiems rigat undis, aqua frigore * arctat.
Maturat et omnia torret sicca et iguea aestas.
Ver temperiem sibi sumitde 5 hoc utroque gratam:
Tepidam igne et aqua teuet auram molliter lluentem.
Autumuus frigore torpet. siccitatc hiulcat.
Sic corpora qualuor ex his nostra copulantur.
Spatiuni haecquoque noctis, et horns temperantdierum.
Medium igne quod ardet et arcttempus hinc dici est.
Medium uudis frigidum el humidum est tempus inde noc-
[tis].
Sunt extrema humida prima jam calet lux.
noctis,
Ilinc atque illiuc tihi blandum maue temperatur:
Sunt ultima sicca diei, prima frijzet umbra
Ex utroque accipe legem, et temperare vesper °.
Et tot res iuvide tales. Fulgida astra cceli,
Ccelum ccelique figuram perpetesque motus,
(o). Fixum in medio, quod et imum est pondus omne terraa.
Glaucum oceanum mare, etamues nngulae orbis almi,
Auras 7 liquidas, modo densas, inde mox *erenas :
Tot corpo a pennipoleutum, picta, grata, blanda,
Varium decus atque nitores adde tot natantum,
Tot ferrigenis decoratum multiforme pulchrum :
Et tot res invide tales t.e esse nolle clama.
Rapidum tardo.et rata rota uurrpns, hac et bau vaganti ;
: :
quia intelligitur, in- Obscuris flauimiferata 9 nigra luminosie , :
Intercidentia natis, nata nascituris :
Medium extremis, medio illa, et ima summis,
Coucordaut 10 lege superna: Iege dico veri
Unum carmen modulautur concinuntque in unum :
Uunm quoddam appetil.omne quidquid ambit esse.
Et tot res invide, si audes, te esse uolle elama.
;
Sent. XVII. — Quod
notitia evidenlior boni, mali
est experimentnm. Item non esse bona dulcia.si non
paterentur adver?a. Item bonum quod oblempe-
rando minus diligebat, ardentius diligit compa-
rando. Non erit magnus, magnum putans si cadunt
ligna, lapides, et monuntur mortales (a).Quodsi ar-
tifex de tali matcria faciat aliquid quod melius illo
pst, nonne melius seipso aliquid fabricavit ? Nullo
modo quia non solum melior,sed nc par quidem
:
arti potest esse matcria.Si enim materia est subjecta
artifici si subjecta est, inferior sit necesse est.
:
Se\t. XVIII. — Quid est quod omnia mensura et
:
numero et pondere disposuisse r/icit propheta Domi-
uum. De Filio. De semper nato. De Vniqcnito. De
Verbo. Mensura unum potest intelligi.Numeri enim
ab eo mensuranlur: ut mensura possit Pater intel-
ligi et numerusipse Filius,pondusSpiritussanctus ;
, :
amor est enim. Nam qui emat dicitur. Pendet ab
amore et qui pendet, ad aliquid venturus est.Erit
;
i
Ms , altn.
8 Editi alii, his.
3 Ms., liquesrit quid aquarum.
quod genus videmus, * Lov., frigora.
8 Editi alii, ex.
6 Ms., et temperari vespere.
"
Ms., orbi nima, Aura.
8 Ms., sestuiisque moventia.
''
.\la..ftammicerata.
10 Ais., atque intus aitu summU concordat.
(a) Possit., in Vita Aug., cap. 28.
 :

731 APPENDIX. 732

namque numerus de mensura, et inde ipse ordo se- neas, id est, perquasdam transitus mediosfit,quo-
quitur. A pondere dicitur pendet.At ordinem nisus modo ipsa de nihilo facta est. Homo si verum 6ciat,
pertinet. Ordo enim potest etiam et pondus accipi pene Deus est Deus si verum nescit, non pene, sed
:

pondus conatus esse potest ad locum, conatus vel
conati ad locum appetitus occurrit ponrlus ergo ad
ordinem pertinet. Lucem istaui solis substantiam
esse, non qualitatem,manifestum est.Qualitas enim
in corpore consistensest, et ubi est corpus, ibi quali-
tas.Gorpus solis in coelo, qualitas ergo ibi. Qualitas
enim ut figura,ut color, ut duritia.ut mollities. Lux
autem ista usque ad terras distehditur, et manifes-
tum quia corpus:de loco locum enim in transit Et
ista sunt duo infinita,luxsolisetterra.Qualitasenim
cum eo movetur.cujus est qualilas. Lucis ergo solis
et aeris substantia naturas suas habentes, invicem
sine aliquaaugustia,vel sine expulsione alteriusma-
nentes,itasibi commiscentur, ut una alteram non
mutet et corpora sunt.Refers nunc ad incorporea
: disputatione. Praevidendum ne quis mentiatur.Om-
coaeva,ut luxet ignis aequalia,ut homo de homine:
: nis
melius coaeva, quam non coaeva melius aequalia,
quam non aequalia. In illa ergo divinitalis natura et
coaeva etcoaequalia. Tecum principium in die virtulis
tuse.insplendoribus sanctoram ; ex utero ante lucife-
rum genuite(P.',al.ci\, 3). bonum non est Summum
infecundum et sterile. Quod autem de illo genitum
est,a?quale illi est, in hoc maxime, ut unum de uno
sit. Et est summus modus generatione unum, de
unde unigenitum ut magis approbetur aequale.Mo-
bene lapis Mens autem hominis quam optimo
est.
: motu ferri debet. Quo igitur circuitu movendaest?
Est autem optimus mentis circuitus rationalis cogi-
tatio,quae ab eo quod queeritur profecta, per succe-
dentium argumentorum circulutn certior redit inlo-
oum. Ideoque etiamsimilitudines intellectui idoneae
sunt,quod per ipsum motum quem naturadesiderat,
animo exhibeantur.Natn quasi auferuntanimosabeo
quod agitur, et illo iterurn referunt : sed quod effe-
runt contra pigritiem fiUquod referunt.contra erro-
rem. Unde placuit etiam priscis sapientibus quas-
dam res imaginibus signare fabularum, utcum ad
eas fertur intentio, referturque ad id quod signifi -
cant, motu suo rnens etiam cum ludit,exerceatur in
anima affectibus mutatur:nam et in officiis mu-
; tabilis est.Deus est enim immutabilis, et Angelher-
go semperirnmutabiles sunt,cumofficiaimpendunt.
Vermis de morte natus, et mortem consumens: de
putredine natus, putredinem consumens. Omnia
mutabilia etiam puncto temporis mutantur, et ma-
xime corpora quas penitus non manent.sed aetatibus
sine intermissione moventur.Nam omnis res aetates
suas habet,ut ad brevem aetatem aetas omnis major
quasi aeternitas sit cum etiam adhuc viventes
:

dus,finiscujusquerei.Sed necuiquam videatur,quia mortes quasdam patiantur ipsarum 3etutum,et ulti-

etFiiius debuit generare si ita esset,nullus esset
; ma mors major quodam modo mors sit,ut ipsa cre-
generandi flnis. Moderatum autem immoderalo me- menta aetatum mortes patiantur. Et montes cum
lius est:propteraequalitatem magis finis estmodera- ruunt.etinsulae cum ruunt et nascuntur,quasi mor-
tus.Unum duo infinita esse possunt,et hasc corpora, tes fiunt in universitate, ut ultima mors sit ctiam
nt aer et lux,quae per locos disteuduntur, et non se mundoquaediciturconflagratio.Namtriasunt:unum
angustant Si ita ergo in corporalibus,quanto magis semper immutabile, ut Deus semper mutabile, ut;

in spiritualibusVIn Domino nihil debet esse mutabi- corpus medium quoddam, ut anima, ut rnutabilis
;

le.Si ex tempore genuit, mutabilis est qualitas in

'
: esse possit.possit, et immutabilis.Sed postcommu-
substantia est mutabili.In SapientiaSalomonis:0//i- tationem corpus non mutatur. Ea demum vera et
nis sapicntia a Domino Deo est,et cum illo fuit sempcr, sincera libertas est,qua fit ut ubicumque sis, bene
et estante gevum (Eccli. i, 1). Item in Salomone; Va- sit tibi. Dous autem estsolus, nusquam absens ab
por est enim virtutis Dei, el manatio qunedam omnipo- eis quibus solus 4 voluptas est. Paterautem mise-
tcntisDei sincera (Sap. vn. 25). lterum : Fons sapien^ ricors mortalia illis vincula faciebat (a). Descensus
tixtverbum Dei in excelsis (Eccli. i, 5). Ratio proce- animae cum putat se aliquid appetere
talis est, ut
dens,recte dioiturverbum.Vox aliquidest,silentium quod ad alia buic rei necessaria traha-
sibi prosit,
nihil est. Unum
si solum esset, in se esset, sterile tur ac si id quod volebat 2 in multis implicetur,
:

esset et nihil praestaret; sed quia benignum est, et dicat, Prseveni nolens quud volebam 3 reditau- ;

procedens ad aliquid faciendum, processit in alte- tem per gratiam Dei. Tria sunt genera virtutum :

rum se ipsa est generatio Unici, quia qui facit est.et primae civiles politicorum. etc.
per quem facit est,et effecerunt duo.Unum enim an- Sent. XX. —
De malo. Notitia enim evidentior
tecedit duo et his duobus est aliquis ordo,et fiunt
: boni, mali est experimentum iis quibus potentiain-
tria, quae Trinitas dicitur. Cardo dicitur omnium terior est,ut perdisoiplinam malum anteexperimen-
rerum, qui accipitur Pater. Cardo enim quanquam tum sciant. Non essent bona dulcia, si non pateren-
sit immobilis, tamen motum qui estipse Filius in- tnr adversa. Item bonum quod observando minu9
tellectus, unus esse dicitur, quem omnes digni diligebat. ardentius diligi, comparando. Non erit
fruuntur, sed non omnes uniter. Nam homo sus- magnus, magnum putans si cadunt ligna, lapides, .

ceptus a divina Sapientia, quanto divine suscoptus et moriuntur mortales. Utrurn secundum tempus.
est, tanto divinius intelligit.Nam quanquam u.nnm an seoundum excellentiam Deus ante tcmpora.Non
sit corpus,tamen non eamdom habpnt omnia mem- enim secundum tempus ante temporn alioquin :

bra sanitatem.Aliter dicitursanitas oculi, aliter ca- incipit tempore prascedere tempora, et non jami
pitis, aliter creteri corporis.llomo enim a peooato praecedit tempora, et non jam pra?cedit tempora
evadens conatur intelligere ille autem snsceptus ; qui tempore illa praecedit.
ab eodem inlolloctu. Nunquam autem erit manus Sent. XXI. —
Dc libero arbitrio. Nos autem Deo
pes,aut pes oculus sic et homo nunquam erit quod
: jubente ea quae volumus agirnus. quoniam qu,T pos-
ille qui susceptus est a Sapientia Dei. Deus dioi- sumus volumus,bona duntaxat. Nam mala in pole-. :

tur finitus forinsccus nsque ad animam, intrinso- statesunt qua? in voluntate esse non debent.Idque
cus usque ad se omnia enim in se continet. Ani-
: est ot plnrimum et solum in liboro arbitrio. plenis-
ma autem finita est usque ad corpus, et usque ad sime velle omne quod recte agere possis ; si quod ;

Deum. Corpus etiam foris finitum est usque ad ni- recto vis agerenon potos, fac velis agore quod roote
hil. intrinsecus autem infinitum est dividendo : potes. Manifestum est in Spiritum Sanctum p?ccan- {
enimnunquam finitur. Inn, voniam haborenon pop«e;nam vinriioatur Cum
Sent. XIX. De ideis. Omnis transitus dp looo in enim affligilur, in ipsa paMiitontia punit factum,ftlj|
c

locum per lineam fit ; quoniam omne latum linea solvit vindiotam.Non ergo dimittitur. quia punitur
sibi oonjuncitur.el omne oorpus linea sibi eonjungi- 1
Lov., .Wfl.
tur. qn.T liura utiqne corpus non est ot omnis : - Ms.. acsi i(t quo vole/mt.
3
transitus in anima.id est, mutatio vel affectio, qua i\ls., tjuod nolebam.

modo stulta, mod sapiens, per quasdam utique li-

* In Ms. ad ruargiueui addit n, et nihil nolle quod
vitare non possis.
1
Editi ftlii, ex parte. (a) Plotini dictuin, ex. lib. de Civit. Dei, cap. 10.
 ADMONITIO
IN SUBSEQUENTUM LHUIUM
Rxstat iste liber in vetustissimis exemplaribus sub titulo Orosii percontantis et Augustini responden-
tis. Verumtamen, ut prsfationis ot interrogationum stilus dissidct ab Orosiana phrasi ita rcliquus ;

sermo non convonit Augustino, nisi cum ipsius verba recituntur.Congestao huc sunt qutnsliones ex variis
Joris. Nam duodecim priorea Bunt in opusculo do Trinitate et unitate Dei. quod inter Bubdititioi libros
tomi 8 cxhibetur. A ex subsequentibus plures pertinent ad Commentarios in Gcnesim, Eucherii no-
1 i .13

mino vulgatos.Non paucas etiam ex Auguslini libris de Gcnesi ad Liltcram decerptae sunt.Ad extremum,
dialogus olauditur scntentia Augustini oitati in haec verba : Nam de eo qui prseesse festinat, quidarn Pa-
trum eleganter expressit dicens, Sciat se non esse episcopum, qui praeesse cupit, non prodesse. Locus est libri
19 de Civilate Dei, cap. 19 Intellujut non se esse episcopum, qui pr;vesse dilexerit, non prodesse. Opus re-
:

COgnovimus ad Corbeiensem codiccm ante annos fere octingentos scriptum, ad Vindocinensem et Mi-
chaelinum annos habentes ad minus sexcentos, ad Romanos bibliothecae Vaticanae quatuor et ad edi- ;

tioncs antiquiores. In Corbmensi et Michaelino praenotatur sic, Quvestiones Orosii et responsiones sancti
Auguslim episcopi ; in uno e Uomanis, Liber Dialogorum beati Auguslini episcopi, percontante Orosio pres-
bytero ; nec multo aliter aliis in libris inscribitur.

Itl.tLOGUS QIJjKSTIONUM LXV

9UB TITULO

GROSII PERCONTANTIS ET AUGUSTINI KESPONDF.NTIS.

Licet multi et probatissimi viri diverso quidem monianonattendant.Ipsinamqueasseruntunam^es-

stilo,sed non diversa fide innumerabilia opuscula se personam, id est, ipsum sibi Filium csse qui
ediderint,ila ut difficile sit eorum omnia legere; ea Pater est, et ipsum Spiritum sanctum.Sed nos cae-
tamen qoae )eguutur,propter eloquii venustatem et cUatem ipsorum relinquentes,tres personas secun-
difficillimasquaestionum perplexitates.minime in- dum Scripturas sanctas intelligamus id est.alium ;

telliguntur. Revera enim,dum coguntur propteral- esse Patrem qui genuit,alium Filium qui genitusest
titudinem Scripturaedivinaeoccultam viam carpere, a Patre, alium Spiritum sanctum non aliud,quia:

parvitati nostrae ambiguitatem non minimam reli- substantia unum sunt. Dersonas distinguimus.non
querunt. Sunt etiam plane spirituales viri,qui eo- deitatem separamus.lgitur Filius Dei naturaestFi-
rumassequuntiireloquium,etpenetr.tntintellectum. lius, non adoptione. Sic enim scriptum est Ex :

Quorum nosdum concupiscentiis satisfacimus,prae-
clarae eorum scientias non aequamur,ut eas sicutilli
intelligere valeamus. Quapropter quaeso te ut per-
contanti mihi respondeas, et quae obscuritatem fa-
ciunt, elucidare digneris.
utero, inquit, ante luciferum genui te (Psal. cix, 3).
Non quod Deus Pater uterum habeat sicut nos.aul
corporeus esse crcdendus sit;sed per uterum sub-
stantiam intelligi voluit, de qua natus est Filius.
Quod est Pater, hoc genuit Deus Deum, lux lu-
:

Qu.estio PRiMA.In primisquaero a te,utrumDeus cem.Igitur, sicut homo hominem, et canis canem
Trinitas sit et quibus testimoniis approbes,nosse
; gignit nunquum autem visum est ut homo ge-
:

desidero. nuerit canem. Ac per hoc non de nihilo, neque

RESP.Principium Geneseosevidenter ostendit.Ait dealiquaaliasubstantia,9eddeseipsoFiliumgenuit.
enim In principio fecit Deus ccelum et terram.
: Qu/est. II. De personarum distinctione.vel de ge-
Quem alium principium inlelligendum putabimus, niti Filii persona satisfactuin mihi esse arbitror :

nisi Filium ? Ipse enim de se ipso interrogantibus nunc quaero quid credas de Spiritu sancto utrum et ;

Juda3isquisesset,re9pondit:P/mc//n'»m,gMiV«ei/oc/wor ipse ingenitus sit, an genitus.

vobis (Joan. vm, 25). Ergo principium Filius. Per Resp. Spiritum sanctum neque ingenitum.neque
Filiuin fecit Deus ccelum et terram Omnia per : genitum fides certa declarat.Quia si dixerimusinge-
ipsum fncta sunt, sicut evangelista Joannes narrat, nitum, duos patres alfirmare videbimur si autem :

et sine ipso factum est niful (Id. 1, 3). Procul dubio genilum, tunc duos filios credere culpabimur. Sed
in Dei nomine Pater, in principii nomine Filiusin- quod certa fides tenet, nec ingonitus est, nec gcni-
telligendus est. Profecto cum dixisset, In principio tus sed ab utroque procedens,id est, et a Patreet
;

fecit Deus catlum et temrm/subsecutus adjunxit,E£ a Filio.Et ut haec tcstimoniis approbem, ipsum Do-
spiritus Dei ferebaiur super aquas (Gen. 1, 1, 2) qui : minumnostrumJesiimChristumdiscipulossuosaudi
tertia est in Trinitate persona.Igitursi Trinitasnon docentem Cum autem vcmrit, inquit, Paraclclus
:

esset.nunquam Dominus noster Jesus Chri«tusdi- qucm e<io miilam vobis a Patre,Spiritumveritatisqui
ceret discipulis suis, Ile, baptimte omnes gentes in a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me
nomine Patris et Filii et Spiritu» sancti [Matth. xx\ 111, (Joan. xv, 26). Et rursum ipse Dorninus noster Josus
19) : nec baptizato Domino in Jordane a Joanne, Christii3, post regurrectionem suam, ut ostenderet
vox de coelo diceret, Hic est Filius meus dilectus, in a se procedere Spiritum sanctum sicut a Patre.in
quo mihi bene C0m/,/«c»t:necSpiritus sanctus in co- sufflans in disripulos suos a\i,Arcipite Spirilumsan-
lnmbae specie deseendisse super eum, et mansisse cttnn (Id. xx, 22) item, Ego mittam promissum Pa-
:

dioeretur \Id. m, 17, 16). Miror infolicem Sabollia- tns mei in vos (Luc. xxiv, 49). Unus ergo Spiritus
nam haeresim,hoc est, Patripassianorum, quod sic
creci eunt mente,ut tam praeclara,tam aperta testi- 1
Mss. duo Vaticani, unam tantum.
735
est Palris et unus amborum Spiritus. Igitur
Filii,
quod Patris Spiritus, ipse Dominus- et Salvator
sit
noster discipulis suis ait Non enim vos estis qui lo-
: ille inobediens mandato Dei,atque elaius superbia,
quimini,sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur invo-
bis (Multh. x,20). Et quod idem et Filii sit Spiritus,
Paulus apostolus testis est Si quis aulem, inquit,
Syiritum Ckristi non habet, hic non est ejus (Rom.
viii, 9).
Qu.est. III. De singuls personis, quod alius sit
Pater, alius Filius,alius Spiritus sanctus velquod
Filius sit genitus,et Spiritus sanctus pFOcedens,se-
cundum Scripturas sanctas advertimus nuncvero
illud scire cupio, si Deus sit Filiusaut Spiritus san-
ctus,vel utrum una sit substantia vel essentia,quam
Grasci ojjioujiav vocant.
Resp. Intento animo adverte quse te movent li-
bentius demonstrabo.Beatus Paulusaposlolus,quod
Filius sit Deus,ad Romanos scribens de Israelitis
Quorum patres, inquit, ex quibus est Christus secun-
dum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in
ssecula (Id. ix, 5). Et iterum in Evangelio secun-
durn Joannem Ut cognoscant, inquit, te solum ve-
: tum nt non desisteret esso quod erat, sed coeperit
rum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan.
xvii, 3). Ordo est verborum Ut cognoscant te, et
quein misisti Jesum Christum solumverum Deum.
Et rursus alia Scriptura dicit: llt simus in veroejus
Filio Jesu Christo ; ipse est verus Deus et vita geterna
(I Joan. v, 20). Et ut asqualitatem suam ostendat,
ait ipse Dominus Ego et Pater unum sumus (Joan.
: et anima vivilicaretur. Ergo. ut supra diximus, se-
x, 30). Unum sunt, scilicet natura, non persona.Et
iterum Propterea, inquit, quxrebant Judxi Jesum
: termajor me est.
interficere, quia non solum solvebat sabbatum, sed et
Patrem suum dicebat Deum, gequatem se faciens Deo
(/</. v, 18). Etrursum beatus apostolus Paulus: Qui
cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus
esse se xqualem Dco (Philipp. n, 6). Non enim pote-
rat esse rapina, ubi apquahs erat natura , quae non
erat usurpala, sed nata.
etmulta innumerabilia,quse ad momentumnon oc-
currunt.Spiritum voro sanctum verum Deum Actus
Apostolorum aperti^sime edccent Anania, inquit
Petrus, cur tentavit satanas cor tuum menliri te Spi-
ritui sancto ? et infra, Non es hominibus mentitus,sed
Deo (Act. v, 3, 4). Et in Evangelio secundum Joan-
nem Dominus, inquit, Spiritus est (Joan. iv, 24).
: contentus loco. Per id quod homo,et passus, et mor-
Paulus apostolus ad Corinthios scribens Nescitis,
inquit, quia corpora vestra tcmplum est Spiritus san-
cti, qui in vobis est, quem habetis a Deo, et non estis
vestri ? Empti enim estis pretio magno : glorificate et
porfate Deum in corporc vestro (l Cor. vi, 19, 20).
Pator, inquam, Deus, Filius Deus, Spiritus sanrtus
Deus non tres dii,sed unus Deus est.Nam siPator
;
major,Filius minor,Spiritus sanctus plus quam mi-
nor, quod hc-eretica pravitas asserit, jam non erit
unus Deus, sed tres dii quod nefas est credere. Et
; sed sola Filii persona suscepit carnem. Et ut hoc in-
valde redarguit illos Scriptura divina Awli Israel,
inquit, Dominus Deus tuus, Dcus unus est (Deut. vi,
4).Ac per hoc sicut non dicimus tres deos, ncc tres
essentias ita nec tres sapientias,nec tres spiritus.
;
Nam interrogati dfi singulis personis.si Pater sitsa-
pientia vel Spiritus sanctus respondemus.Pater sa-
pientia, et Filius sapientia, et Spiritus sanctus sa-
pientia non tres sapientiae, nec tres spiritus, scd
: Qu.est. Vlf.Voluntate genuit Pater Filium.an ne-
una sapientia est et unus spiritus ;sicut est unasub-
stantia,aut una essentia: quia hoc est illi essequod
sapientem ppso vel spiritum esse.
Qu.est. IV. Et si aequales sunt Pater et Filius,
quomodo ipse Filius dicil. Patcr major tne est(Joan.
xiv, 28) et, Non veni voluntatem meam facere, scd
;
voluntatem ejus qui me misit (/./. vi, 38) et, Pater,
si fieri pofest, transeat a mc calix isie (Matth. xxvi,
39) ;et, Mea doctrina non est mea, scd ejus qui me
misit (Joan. vn, 16) ?
R.ESP Ista omnia et alia qua? a te non suntdicta,
secundum formam servi, quam assumpsit, dicta
sunt. Tgilur cum primus homo conditusessetaDco,
et libero arbitrio muneratus,proeceptumque ei posi-
APPENDIX. 736
tum esset si custodisset' qua? ei Deus prapceperat»
;
nmrte non corporis, neque animae multaretur. Sed
suasioni serpentis obediens, Dei pracepta contem-
psit. Et hasc causa exstitit ut mortis penculum in-
: curreret,et ab illo uno homine omnis humana natu-
ra vitiosa atque peccatoobnoxia mortalis existeret.
Apostolus Paulus, Per unum hominem. inquit, pec-
cutum intravit in mundum, et per peccalum mors, ct
; ita in omnes homines mors pertransiil, in quo omnes
peccaverunt Quia sicut per unum hominem omnes ho-
.
: mines in condemnaHonem ; ita et per unius justitiam
omnes homines in justificalionem vitse (Hom. v. 12,
18). Et iterum Primus liomo de terra, ttrrcnus;
: se-
cundus homo de cazlo, cwlestis xv, 47). Hic,
(I Cor.
: inquam, homo ccelestis est. Coelestem itaque dico,
quia non ex humanu conceptus est semine, sed de
: Maria virgine pro nostra salute assumptus a Filio
Dei,sicut evangelista Joannes testatur Et verbum, :
inquit, caro factum est, et habiluvit in nobis (Joan.i,
14). Verbum caro factum est,non in carnem muta-
;
esse quod non erat.Assumpsit enim carnem, non se
: convertit in carnem. Carriem istam a parte totum
hominem intelligimus,id estcarnem et animamra-
tionalem. Et sicut primus homo et carne et anima
mortuus fuerat.itaetiam oportuitut per mediatorem
Dei et hominum hominem Jesum Christum et carne
cundum assumpti hominis formam dictum est,.Pa-
Qu/Est. V. Video le, dum de uno Filio Dei inqui-
reres, duos introducere voluisse, ut dicas Filium
Dei, et fi.lium hominis.
est Resp. Non sunt duo filii, sed unus. Quia ille qui
erat Doi Filius,factusestfiliushominisin unitateper-
sonse. Quia sicut anima et caro unus est homo. ita
Non rapuit, quia habuit : Verbum et homo unus est Christus.Duassubstantias
accipimus in uno Filio Dei, unam deitatis, alteram
humanitatis,non duas personas.Igitur,si dixerimus
: duas esse personas,introducemus duos filios;et jam
non erit Trinitas,?ed qnaternitas. Profecto enim per
id quod Deus est,a?qualis semperPatri, ubique pree-
sens est.et in ccelo totus, et in terra totus, et nullo
: tuus, et resurrexit, et ascendit in ccelum, sedetque
ad dexteram Patris et sic vniet ad judicandum vi-
:
vos et mortuos,quemadmodum visus est ire in coe-
lum, in eadem forma carnis alque substantia cui ;
profectoimmortalilatemdedit,naturamnonabstulit.
QujEST. VI. Si una substantia est Patris ot Filii
et Spiritus sancti.quomodo Filius sine Patre et Spi-
ritu sancto suscepit carnerr. ?
RESP.Neque persona Patris,neque ^piritus sancli,
: telligas.comparationibus ular.ut ex creatura intelli-
gas Creatorem. Certe in anima est ratio, et cum
unum sint.aliud anima agit, aliud ratio. Animavi-
vimus.ratione sapimus.Ita Pater ot Filius et Spiri-
tus Banctus oum sint una substantia J ,tota Trinitas
;
operata est hominem, quem non tota Trinitas as-
sumpsit, sed sola Filii persona.
cessitate ?
Resp. Nec voluntatc.neo necessitate quianecos- :
sitasin Deonon est praeire autem voluntas sapien-
:
tiam non potest,quod est Filius igiturprius est ra- :
tionabiliter sapere, quam rationabiliter velle. Nam
quidam nostrum,cum euminterrogasset haereticus,
; utrum volens,an nolens genuerit Pater Filium ;lau-
dabilitor respondisse fertur Dic,inquit,ct lu, h»re-
:
tice, Deus Pater neccssitate cst Deus,an voluntatc?
1
In B., ut si custodisset. Er. Lugd. Veu. Lov. secuti
BUDIUB. M.
Iu B., cum sil una substantia. Er. Lugd. Ven. Lov.
secuti sumus. M.
 !

731 DIALOGUS QUiESTIthNUM LXV. 738

Quodsi dixisset,Nooessite; sequebatur illum grun- 9). Semper omnia in prssentia Dei iunt antequam
dis absurditas. Si autcm, Voluntale respondeba-
;

; uant,pra38entia sunt futurajam facta sunt quo-

; et
tur illi, Ergo voluntate est Deus, non natura et : modo nunc dicimur oognitiaDeo, uiai faoiente Deo
:

ita m laqueum quem volebat ponerc, ipse inoidit ui congnoBcamua Ueum?8icet hio
et videna s eonv.ctum, obmutuit.
•
ecribitur Spiri-
* ua hi ""' 111 * ge
pronobis,id esl, gementes nos
Qvjest. VIII. Quomodo illud intelligendum est, tacere. Inlumlit enim nobis charitatem
quod lcgitur, Sicul Pater vitam habet in semetipso,sic in Dcum et
proximum. Siout dicitur lastus dies, quod lsetos
dedit el Filio habere vitam in semetipso (Joan. \. 26 .'

raoit:aut tristis, quod Iristes facit; aut J;eta epis-

Resp. Soimus Filium Dei a sernetipso non essc, tola, quod Istos faoit : ita et hic gemere dicitur
Bed a Patre genitum essc Patrem vero a nullo ge- ;
Spintus sanctus, eo quod nos gementes facit.
nitum esse, a nullo vitam accepisse. Dedit Pater Qu.kst. XIII. (Jum Judei Bignum peterent
Filio vitam gignendo nou quod prius fuerit Filius a Do-
:
mmo Salvatorc nostro, respondit illis : Generatio
iie vita, et postea aoceperit vitam
sicut nos qui hsec adultera signum
per peccatum amisimus vitam, et per gratiam ^al-
;
signum non dabitur
quserit, et
ei,ntsi signum Jonae propheue.Sicut enim Jonas fuit in
vatoris recipimus: sed ideo dicitur, Accepit vitam,
ventreceti tribus diebuset tribus noctibus, itaerit
quia non est a se ipso genitus non enim existen- et Fi-
j Uus honums in corde terrae tribus diebus el tribus
do dedit, seJ gigncndo. noc-
libus (Motth. xn, 3 , 40). Approba
Qu/Est. IX.Quoniam et mtione et testimoniis per- ego quomodo in
lnfcrno fuerit tnbus diebus, et tribus
suasisti mihi de subjectione Filii, quod non sit se- noctibus cum
die scxta sabbati quae est parasceve,
cundum substantiam minor, sed secundum tormam hora 'nona
emisent spintum, et prima sabbati ante lucem qu»
servi quam assumpsit; ideo qmvro quid de missio-
est Domimca, resurrexerit. Ecce non sunt tres dies
ne Spiritus sancti sentias numquid et ipse homi- :
pleni, nec trss noctes.
nem assumpsit, ut missus esse dicatur? Antiqui patres nostri hoc senserunt ut
R.E8P.
Resp. Sicut nec secundum substantiam dicitur, pnma dies quac ost parasceve a parte ultima,
seu missus.seu minor Filius ita nec Spiritus sano- et'u"I-
;
tima quae est Dominica a parte prima,
tus. Postremo sicut ille propter hominem minor
.

tota cum
roctibus suis debeat computari: et ita denominan-
aut missus ita iste propter columbam vel ignem
;
do a parte totum, tres dies fuerunt; ultima
missus dicitur (Matth. m, pars
16, et Act. n, 2) : scilicet. iena? sexta?, totum sabbatum et prima
quianon in ea suhstantia qua est aequalis Patri, ap- pars Domi-
nicaj cum suis noctibus.
p;<ruit; sed,ut diclum est.per subjectam creaturam, Qu^st. XIV. Cum repromittat Dominus noster
Non enim hominem assumpsit, ut sic in
sicut Filius JesusChristus sanctis quod in resurrectione fulge-
«Bternum permaneat,aic Spiritus sanctus columbam bunt sicut sol (Id. xm, 43), quare ipse Dominus
vel ignem
sed factaB illae visiones de creatura in- in
:
resurrectione sua sic non fulsit?
feriore, ad manifestandum Spiritum sanctum, es- Resp. Clarilicata carne utique resurrexit sed
se postea destiterunt. Numquam enim illa incom- no- ;
Juitin eaclariticationediscipulissuisapparere
prchensibilis immutabilisque divinitas, quaB est quia
non posseut oculis suis talem claritatem perspicere.
Trinitas Deus, ab oculis carnalibus videri potest, Si enim antequam moreretur pro nobis
el resurge-
nisi, ut dictum est, per subjectam creaturam.
ret,quando transfiguratus est in monte.discipuli
QUiEST. X. Filius autem Dei quomodo sit de Patre sui
eum videre non potuerunt, sed pra? timore in terram
natus, Spiritusvero sanctus ab utroque procedens,
ceciderunt;quantomagis, clarificata carne Domini
declarasti. Idsoque quaero quid distat inter nativi- ; eam videre non potucrunt ! '

tatem Filii, et processionem Spiritus sancti. Qu^st. XV. Marcus evangelista narrat Dominum
Resp. iiliusautem solius est Patris, non Spirilus horo tertia crucifixum (Marc. xv, 25), Joannes
sanctus amborum spiritus. id est, Patris et Filii. au-
;
tem sexta (Joan. xix, 14-18) ; cui potius credendum
Quod siSpiritussiinctus filius esse diceretur nullus : est ex his duobus ?
aulem filius est nisi duorum, patris et matris,quod Resp. Et ille verum dixit, et ille similiter.
absit utinter Deum Patrem et Filium tale aliquid Nam
hora tertia clamaverunt PiJam Judasi Crucifige cru-
suspicemur quia nec filius hominis simul ex patre
:
cifige eum (Luc. xxm, 21). Milites autem hora
:

procedit, et ex matre quia cum procedit ex patre sexta

j crucifixcrunt eum. Igitur quod illi lingim, hoc isti
non tunc procedit e\ matre, et cum procedit ex manibua effacerunt. Ne autem videretur Judaainon
malre in hac luce, non tunc procedit ex patrc.Spi- crucilixisse Dominum, ideo evangelista
ritus vero sanctus nonde Palre proccdit in Filium, posuit hora
tertia crucifixum Dominum,quianontantumilHcru-
et de Filio procedit ad sanctificandam creaturam,
cifixeruntqui ministeriutb impleverunt, sed et illi
se simul de utroque procedit.
1
clamvarnnt. In
(|ui enim completum est quod ait
eis
Qu^st. XI. Quomodo intelMgcndum est illud quod Psalmographus Filii hominum, dentes eorumarma
:

Joannes evangelista de Spiritu sancto dicit, quod
non loquetur a semetipso. Sic enim ait Non enim
toquetur a semetipso? sed quxcumque audict, loque-
tur [Joan. xvi, 13).
Resp. Non loquetur a semetipso, quia non est a
semetipso. Pater enim a nullo est natus Filius a
Patre est genitus Spiritus sanclusa Patre et Filio
;
procedens. Ideo non loquitur a semctipso sed qure-
cumque audit, loquitur. Andire illi esse est esse
autem a se non est, sed a Patre ideo quaecumque
audit, loquitur.
Qu.est. XII. Quid est
quod dicit apostolus Paulus
r
ad Romanosscribens:A Mnc7MiV/om?iM5,inquit,.«'cui
et sagitUe, et lingua eorum machxra
acuta [Psal lvi,
:
5). Vides qualem gladium habuerunt, unde
hora
tertiaDominum occiderunt.
Qutest. XVI. Cura Dcus omnia bona creaverit ni-
hilquesitquodnonabilIoconditumsit,undemalum?
; Hi sivMalum naturs noo cst; sed privatio boni
hoc
nomen accepit.Denique bonum potestesse sine ma-
; lo, malum non potcst csse sine bono, noc po-
sed
; test essemalum ubi non fuerit bonum. Ac per hoc
:
dicimus et angelum bonum et angelum malum, et
homincm bonum et hominem malum sed bonum :
quod angelus, malum quod vitiosus bonum quod
homo, malum quod vitiosus. Ideoque quando dici-
;

aportet,nescimus ; sed ipse Spiritus postulat pro nobis mus bonum, naturam Iaudamus quando dicimus
gemitibus inenarrabilibus. Qui autem scrutatur corda, malum, non naturam,
;

sed vitium, quod est bona?

scit quid desideret Spiriius ; quia sccundum Deumpo-
naturae contrarium, rcprehendimus.
stulat pro sanctis (Rom. viu, 26, 27) ?
Qivest. XVII. Omnes Angeli aoquales an intejua-
Resp. Modusistelocutionis frequenterin Scriptu- les creati sunt ? Et si asquales, cur non
rissanctisinvenitur,6i3utdicitDominusadAbraham omnes fir-
mi et stabiles fuerunt? Si vero inaequales, quo me-
Nunc cognovi quod timeas Deum (Gen.xxx, 12); hoc rito alii pracscientiae suas stabilitatem
est, cognosoere te feci accipere me-
sicut dicit Apostolus, Nunc
:
ruerunt, et alii futurum suae ruinae casum
cognoscentes Deum, imo nunc cognili a Deo (Galat, iv, minime
preevidere potuerunt ?

739
RbSP. Omnes quide.m Angeli aequales creati sunt
sed cadentibus illis per superbiam, caeteri Doniino
accipientes certam
pia obedientia cohaeserunt ,
scientiam suae stabilitatis, quam illi nunquam ha-
buerunt.Etsicsuntgratia Dei momnibus circumda-
ti, ut nunquam possint cadere a
beata vita, qua
fruuntur Domino cohaerentes.
Qu.est. XVIII. Quomodo intelligendum est quod
Faciamus hominem adimagi-
dicit Deus in Genesi :
nem et similitudinem nostram [Gen i, 26) ?
Resp. In mente est ratio et intelligentia. Ipsa ita-
que meus quando cogitat ea quae sunt seterna, tunc
vere imagu Dei dicenda est. Et cogitando aetcrna.vir
sicut aitPaulus apostolus, Virnondebet velare
est :
cuput saum, curn imago glorix Dei (l Cor. xi, 7).
sit
Quantoque se magis extenderit in id quod aeternum
est, tanto magis inde lormatur ad imaginem Dei
et ideo non est cohibenda, ut inde se contineat ac
temperet. Quando vero ea agit et cogitat quae sunt
temporalia, mulier appellatur tunc est dicenda :
imago Dei, et propterea debet velare caput suum,
ne nimia sit ejus ad inferiora progressio, et cum
licita agit, illicila concupiscat (a).
Resp. Et mortalis secundum aliam et immortalis
secundum aliam causam.Tale itaque corpus habebat
primus homo, quale et nos sed sine peccato. Non
enim habebat legem in membris
legimentis suae sed utique promeruit post praevari-
;
cationem. Igitur animale corpus habuit Adam sed
ut nonsenesceret nec deliceret per illius ligni virtu-
tem,quasustentabatur,quod inparadiso vitae nomen
acceperat. Quapropter si Uei praecepta servasset,
obedientiae merito in lllud corpus spirituale, quale
sanctis in resurrectione promittitur, esset postmo-
dum commutandum.Acperhoc poterat non mori.si
Dei praeceptis pia obedientia cohteisset. Non enim
et sic tactus fuerat.ut non possetmori,sicutcaeteres na-
turoequae omnino mori non possunt: seditautobe-
dientiaimmortalem,inobedientia mortalem faceret.
Qu.est. XX. Quid est quod dicit apostolus Paulus,
Caro et sanguis regnum Dei non possidetunt ?
Rbsp.Ex hoc testimonio multi minus intelligentes,
ac perhoc haeretice asserunt hominem non posse in
eadem,qua defunctus est,carne resurgere sed tol-
lentes veram carnem, nescio quale corpus aerium
quod nunqnam habuit, houiini post resurrectionem
attribuunt. Quod valde absurdum considerantihus
ipsamsentenUam,approbatur.Cciroi?/sa/^H?'s,inquit,
regnum Dei non possidebunt Et idem apostolus Pau-.
Jus exponens <juodam modo, subsecutus, adjunxit
Nequecorruptioincorruptionempossidebit. Quibusscri-
bebat Apostolus ? Nempejiis qui dicebant Mandu-
cemus ct bibamus ; cras enim moriemur (Id. xv, 50,32).
Hos redarguitbeatus Paulus apostolus,dicens, car-
nem etsanguinem.hoc estopera carnis et sanguinis,
non posse adipisci regnum Dei. Nam si propria hio
substantia carnis accipienda est, quid dicent de his
quibns scribit idem apostnlus, Vos autem in carne non
£$/!s,W?Nx/j?Wi7<?NuniquidnamRomanicarnemnon
habebant.quihus Apostr.lus sc-ribebat? Sed,?N carne,
inquit,«on estis; id est.non estis carnales.non facitis
opera carnis, quae, inimica sunt Deo, quoe legi Dei
non subjiciuntur. Qui autem tn cime sunt, inquit,
Deo placere non possunt (Rom. vm, 9, 8). Ecce qualis
caro regnnm Dei non possidebit. Nam quod homo in
eadam qua moriturcarne resurgat, Dominus noster
JesusChristuspost resurreetionem suam dubitanti-
busdscipulis.et putantibus se spiritum videre, res-
pondit Palpateetvidete. quia spirituscarnemet ossa
:
non habet.sicut me videtis habere (Lttc. xxiv, 39). Ac per
hoccredimus hominem non tantum cum carneetos-
sibus,se etiam cum sanguine.vel quidquid ad uatu-
' enim Verbum genuit coaeternum et consnbstantia-
ram ejus pertinet resurgere;sed sine ullla corrup-
tione erit illi semper aeterna vita et aeterna fellici-
(a) Vide lib. de Spiritu et Anima, cap.
;
APPENDIX. 740
tas, contemplando Trinitaleni Ueum. Igitur sicut
justi cum sua carne ad aeternam felicitatem, ita im-
pii ad aeternam resurgent miseriam.
XXI. Genesis pnncipium est In principio
Qi.^est. :
fecit Deus casium et terram (Gen. i, l).Angeli postmo-
dum facti sunt, an non ? Si enim ante Angeh facti
sunt,non primoomnium fecitDeus co?lum etterram.
Resp. Quando facta sunt simul sidera,a.\t Scriptura,
laudaverunt me omnes Angeli mei voce magna yJob.
xxxvni, 7, sec. LXX Quartoenim die factasunt si-
.
dera,et jam Angeli erant.Xeque enim die tertio, ne-
quesecundofacti sunt.In his enim apparet quae facta
sunt. Turtio enim die arida, sciTuet terra ab aquis
discretaest.Se.cundoenim factum est firmamentum,
ubi sol et luna discurrunt et sidera. Porro primus
dies ipse est l angelica natura,quae primo cceli nomi-
: ne nuncupata est. Unde evidenter ostenditur primo
die spiritualem factam, id est, angelicara naturam,
et sic hoc ccelum quod oculis cernimus. Nam quod
ait, In principio fecit Deus coslum et terram ; non est
primo omnium, sicut ais : sed, /n principio, idest,in
Filio.imo per Filium fecit Deus omnem spiritualem
corporalemque creaturam, quae et cceli et terrae no-
mineappellata est.Nam quod ipse sit principium.de
se interrogantibus Judaeis quis esset, respondit :
Priniipium.quia et loquor vobis (Joan. vm, 25). Primo
suis repugnantem igiturvoluit ccelum et terram velut quamdam spiri-
tualem corporalemque materiam dicere, etsic que-
;
madmodum singillatim facta sunl, ordine texere.
Quod enim dixit ccelum, hoc mihi videtur dixisse
aquarum abyssumtenebrosam,atque quodam modo
fluitantem vltam, nisi convertatur ad Creatorem.et
fi.<t lux, et contempletur Trinitatem Deum esse in
Deo.Nequeitadicimu?,utista materiespraecedatfor-
mam suam, sicut praecedit lignum arcam sed sicut ;
praece lit vox verbum:nonenim tempore.sedorigine.
Igitur primacreaturalux non est ista quae quarta die
facta est sed spiritualis, id est, angelica natura.
;
Qu.est. XXXII. Spirilus Deiferebatur super aquas
(Gen. i, 2) localiter ferebatur, sicut sol et luna et
:
alia sidera, an aliter?
Resp. Spiritus sanctus Deus est. Quare non con-
tinetur loco aut distenditur, neque temporum mo-
;
tionibus subjacet, sed est abique pr;es ns totus.
Cum modo sane nominavit creaturam,cui supcrfer-
ri diceretur Spiritus sanctus. non localiter, sed po-
Non ex indigentia Deus fecii ope-
tentialiter dicitur.
ra 5ua, sed ex beneficentia neque horum indiget
;
quae feeit. Indigus quippe atque egenus amor.sub-
: jacet rpbus quasdiligit. Idco dictum est superferri
creaturae Spiritum sanctum, quia non ex indigen-
:
tia operatus est ipsam creaturam.
Qu.est. XXIII. Dixit Dcus. Fiat lux Jbid., 3) In !
die dixit, an ante omnemdiem ?Si in die dixit.tem-
poraliter dixit si temporaliter dixit, per aliquam
:
creaturam dixit. Igiturnon est prima creatura lux.
Resp. Nec in die dixit, nec temporaliter dixit ;
quiaanteoninem profecto creaturam Verbum suum
genuit, et per Verbum omnem creaturam creavit.
Pictio itaque Dei, verbum Dei est. Sed divina Scri-
ptura parvulis congruens, et quodam modo eos
lactans, ut proficiant et cibum spiritualem capiant,
voluit creaturae formationem
semper pcr oranera
dictionem Dei nuncupare. Ut verbi gratia. si re-
quiras. Quomodo facto est lux? audias, In \ erbo
Dei erat. ut fieret. Quomodo factum coelum ? In
Verbo Dei erat, ut fieret. Et caetera per ordinem si
reqniras quomodo facta sint, in verbo Dei erant,ut
fierent. Hoc est enim Di.vit Deus, Fiat lu.r.
Neque
enim corporalibusmodisloquilurdivina natura nec ;
quoties dicitur. Dixit, totiesverba formavit. Lnum
le sibi, in quo omnia ineffabilitcr et
intemporaliter
dixit.
34. Mss. Vaticani duo hic addunt, in quo facta est.
lil DIALUGUS QUjESTIONUM LXV.
iJi.ist. XXIV. Si subito Deus vidit lucem, quod
esset bonu (Gcn. i, 4), an ante nescivit, et visio ei
contulit Bcientiam ? reperimus, prasertim in morte Doinini simpla, et in
Resp. Omne opusprseedit voluntas nostra, duin
cogitamus quid operari debeamua. Nemo enim
ignorans aliquid facit, dum cogitat qualiter liant
quffl facienda cogilando disposuit. Et cum hoc in
hominom cadere non possit, ut aliquid ignorana
faciat; quanto magis in Doum, qui omnia ffllerno
et stabili suo consilio, quffl voluit, fecit, nec aliter
facta et aliter facienda csse vidrt ? Eo itaque modo
vidit facta, quo viderat faoienda.
QUiEST. XXV. Etdivisit, inquit Scriptura, lurem a
tenebris (Ibid.).Omnc enimquod dividitur,etiam osse
potest.Sicut ergo essentia lucis.ita est et essentia te-
nebrarum. Et cur non dixit Scriptura, Vidit Deus te-
nebras quod essent bonae, sicut de luce dictum est ?
ItKSP.Deus bonaet incommutabili voluntate crea-
vit omnes Angelos bonos. Et quia ex his quosdam
per superbiain prasciebat casuros per incommuta-
bilitatem prfflscientiffl suffi, divisit inter bonos ct
malos. Malos igitur appellans tenebras, bonos ap-
pellans lucem de bonis dicens, Vidit Deus quia
: bis sunt;et tria bis secundum quod supra diximus,
boni sunt; de malis nullatenus hoc dixit, ne peccata,
quffl sunt tenebroj, approbare videretur.
Qu.est. XXVI. Primum diem spiritualem astruis
esse creaturam, el quomodo habuit vespere et
mane (Ibic/., 5) ?
Resp. Omniscreatura antequam tempore suo fie-
ret, in ipao Dei Verbo prius erat ab Angtdis cogno-
scenda, et sic suo tempore facienda.Quapropter ipsa
creaturffl cognitio in semetipsa vospera.in Deo erat
mane : (]uia plus videtur ipsa creatura in Deo, quam
in se ipsa videatur. (Jreutura plus s^ilicet videtur in
arte qua facta est.quam ipsa in se ipsa quae factaest.
Propterea enim ait evangelista Jo&nncs,Quoil factum
est,in ipso vila erat (Joan. i, 3, 4). Omnia ergo quffl
facto suunt,et vitam non habent,in ipso Verbo Dei
vita sunt, in se ipsis vila non sunt. Ccelum, terra,
lapis, vitam non habent.et tamen in Deo vita sunt.
Vjyunt igiturin Deo sineinitio,atqueincommutabili-
ter onnes rationes crcaturarum. Ac per hoc plus vi-
dentur ab Angelis sanctis in Verbo Dei ubi sunt vita.
quarn inse ipsis:quia scientia Angelorum in compa-
ratione Dei quodam modo vesperascit. Sic ergo in
cognitinne spirituum,dies primus;in cognitionefir-
'
mamenti, secundus; in cognitione discretionis terroe
ac maris,lertius;in cognitione snlis ac lunffl etstella-
rum quartus; in cognitione reptilium et volatilium,
quintus; in cognitione jumentorum et ferarum vel
hominis,sc\*ais Xeque enim diei unius, quem intel-
ligimus naturam spirilualium creaturarum, id cst,
angelicarum, sexics facta cognitio, sex dies fecit,
propter senarii numeri perfectionem.Sed de numeri
senarii porfectione aliquid tibiex Scripturis sanctis
colligam. Libens adesto, et te totum ad audiendum
praepara.Unum in numeris dividi non potest:ab ipso
enim surgitomnisnumerus.Ergoduodividi possunt:
sed parseorum unumest.Igiturdivisioduoruminbis
unum est:divisio trium in ter unum est.Quod autem
aliud hic numerus ostendit,nisi Trinitatem quae Deus
est?quia quamvis tres sint personae,unumcreduntur
in unilate naturse. Quaternarius duas partes habet:
narn qu;irta ejus, unum media ejus, duo. Unum vi-
; quinque et quadrans. Quinque autem dies scxies,
dilicet et duo tria sunt. Ecce partes suas nec ultra ;
excrescit, nec completur; et ideo imperfcctus est nu
merus. Quinarius non habet nisi unum, quod est
quinta oju^. Scnarius ergo numerus perfeetus est,
quia partibus suis completur habct enim unum,
: reddidi rationem.
quod est sexta pars ejus; duo, quffl sunt tertia; tria,
quffl sunt media.Unum orgo,duo,et tria,sex faciunt.
Ideoque propter hujus numeri pcrfectionem.sex die-
bus operatus est Deus omnem creaturam. Tres ergo
haepartes senarii numeri demonstrant nobis Trinita-
tem Deum,in trinitate numeri,mensurffl,et ponderis,
i Mss. Vaticani duo, hic addunt, hccis,
742
fecisse omncm crealurum.Plurimum valere scnari
numcri perfectionein.inScriptuiisBunctisfrequenter
resurrectione ejus simpla, ct in morle nostra dupla,
et in resurreclione nostra duplaLMorsitaqueDomini
noslri Jcsu Ghristi non luit in anima, sed in carne
sola. Mors vero nostra non in carnc solum, sed et in
amma in anima propter peccalum,in carne [tropter
:
pccnam pcccati. Illc vcro quia peceatum non habuit,
in anima non cst inortuus, nisi tantum in carne et ;
hoc propter simiiitudinem carnis peccatLquam de
Adam traxerat.lgilur simplaejusmorspro!'uil duplffi
nostr;e, ct simj)la ejus resurn^ctio (luplffl nostrs re-
surrectioni prufuit. Est etcnim mors carnis ejus et
resurrcctio ejus, mors carnis nostra; et resurrectio
cjus.ct mors anima; nostrie et resurrectio cjus.Mors
autein carnis ejus et resurrcctio cjus, duas inortes
nostrasetduasresurrectionesnnstrassigificat. Unde
si addas ad unam mortem Domini et unam resurre-
ctionem ejus,quffl dun faciunt,quatuor, hoc est,duas
morteset duas resurrcctionesnostias,sexfiunt.Ideo-
que simplum Domini bis.ctduplum nostrum bis, tria
partes sunt unde senarius numerus est. Nam et tri-
giutascx hora quibus Dominus fuit in inferno, huic
6implo ct duplo congruunt.Duodecim ergo horffl fue-
runt diurna3,ctviginti quatuornocturn-p.Item viginti
qualuor ad duplam mortem nostram concinunt, et
illae duodecim hora ad mortem Dominisimplam.Re-
i
veraenim et nativitasejussenariumnumerumhabet.
Quadraginta enim et scx annis aedificatum csse tcm-
plum asscrunt Judaci in Evangelio, quod intelligitur
de corpore Domini (Joan. n, 20, 21). Quadraginta et
sex anni pro diebus positi sunt. Quadraginta et sex
diebus dicunt inlantcm formari in utero, et subinde
in diem parturitionis augmentari. Quadragies sexies
quippeseni,fiuntducentiseptuagintasex,qui faciunt
menses novemetdies sex 2 Lomputa ergo ab octavo
.
calendas aprilis quando passusestDominus(namet
tuncctiamcreditur fuisseconceptus), usque in diem
octavum calcndas junuarii,et rcperies dics ducentos
septuagintasex,quiconstantpersenariumnumerum.
Quid de illa muliere in Evangclio, quam dccem et
octo annis curvaveral satanas.quam sanavit Domi-
nus, dicemus (Luc. xm, 11-13)? quia et ipsi anni se-
narium numcrutn habent. Ter cnim scni octodecim
sunt. Illa itaqtie mulier intelligitur figurare genus
humanum,quod sexta state steculi a captivitate dia-
boli Redemptor noster Dominus Jesus liberavit. Pri-
ma ffltas cst ab Adamad Noc. Sccunda aetas
usi|iie
est a Tertia, ab Abraham
Noe usque ad Abraham,
usque ad David. Quarta, a David usque ad transmi-
grationem Babylonis. Quinta. a transmigratione Ba-
Bylonis usque ad advenlum Domininostri JesuChri-
Bti.Sexta quae nunc agitur,donec Excelsus veniat ad
judicium.Sexta igitur eetale sfficulireformaturgenus
humanum ad imaginem Dei. Profecto enim anni de-
cem et octo, non solum sex aetates, sed etiam tria
tempora evidenter demonstrant unum scilicet ante
:
Legem, alterum sub Lege, tertium sub gratia. Igitur
et ipseannussenario numerocontinetur.Habetenim
dies trerentns si'xagintaquinque.Scxies autem sexa-
geni,sunt trpcenti sexaginta.Remar.entprofectodies
sunt mensis.Tamen eliamsi illum quadrantem pro
•
die ponas. a parte totum, scx fcciunt. Ecco quantum
me Dominus adjuvit,de senarii numeri perfectione,
etsi non qnantum volui, tamon quantum potui,
Cu.f.st. XXVII. Ordo clcmcntarum et pondus non
sinit ut sit aquarum substantia siqira c c^os. Aqua
enim cedit terrae, ct aer cedit aquffl, ct iunis cedit
acri. Nullo modo enim potest fieri ut secunduin ele-
Hic versus, nempe a verbis, et in morte, usque ad
1
verba, resurrectione nostra dupla desunt in Mss,
* Mss., decem.
743
mentum, quod est aqua, sit supra quartum, quod
est ignis. Et quomodo dictum est, Fiat firmamen-
ium in medio aquarum, et dividat aquas ab aquis
(Gen. i, 6)?
Resp. Quomodo et qualeslibet sint aquae illae quas
Scriptura docet supra coelos esse, eas esse ibidem
minime dubitemus.Sicuteiiimnubesistaequceutique
aquo3 sunt, feruntur supra aera, quod est tertium
elementum; ita fieri posse arbitror, ulaquce tenues
atque subtiles ferantur supra ccelum. Nam ex hoc
pondere eleuientorum multi philosophi resurreclio-
nem carnis illudentes non posse fieri, inquiunt, ut
homo qui utique ex terra factus est.sitin cielo.Sed
hos veritas convincit,quae facit multa animalia ter-
rena in aere volitare, et aquam esse supra aerem,
et ignem quodestutiquequarlumelementum,essein
terra. Ergo Dei potentia quae heec facere approbatur,
facit ut et homo et aqua sint supra ccelum.
Qu.est. XXVIII. Nonne totam terram aqua tege-
bat? Et quomodo Scriptura dicit, Congrcgentur aqux
quae sub ccelo sunt, in locum unum, et appareat arida
{Ibid.,9j?
Resp. Totam terram aqua tegebat sicut rarissima
nebula, quae postea in unum redacta atque collecta
est,ut posset etiam terne species apparere.Quamvis
terra longe lateque subsidens, potuit concavas par-
tes praebere, quae confluentes aquas susciperent,
ut arida appareret.
Qu.est. XXIX. Cum Deus omnia bona creaverit»
dicente Soriptura, Et ecce omnia quse fecit Deus, boua
valde (Ibid., 31) cur rursus Dominus in Evangelio
;
dicit, Nemo bonus, nisi solus Deus (Marc. x, 18)?
Resp. Quod homo sit bonus, idem ipse Dominus
in Evangelio dicit Donus homo de bono thesauro cor-
:
dis sui profert bona (Matlh. xn, 35). Sed ut hoc di-
ceret, Nemo bonus, nisi solus Deus; ilh scilicet respon-
debat qui vitam aeternam ab eo quaerebat, illi qui
tanlum hominem
arbitrabatur,dicens,Mfl</?'ster bone.
Ideoque
sic respondit, dicens, Quid me dicis bonuml
Nemo bonus, nisi solus Deus : id est, Forma ista as-
sumpta, quam cernis, quam videbunt boni et mali,
pii et impii,non erit eis in bonum qui mala agunt.
Ergo non me dicas secundum hanc formam bonum,
quam non
videbunt impii,quam non videbunt
justi ; secundum hanc formam bonus sum
digni fuerint me
videre.
Qu.est. XXX..F0?is,inquit sancta Scriptura, ascen-
debat dc terra, irngans umversam fadem terrx (Gen.
n, 6). Si universam terram irrigabat, ergo et montes
irrigabat quiaetmontes utique terrasunt. Si vero
;
et montes irrigabat,diluvium erat Et quomodo terra
germinaverat herbam virentem et
aut quomodo habitabat homo in terra, si univer-
sam terrarn aqua tegebat?
RESp.Fons ibi ponitur singularis pro plurali nu-
mero.Hoc enim si sollicite requiramus,in Scripturis
sanctis frequenter reperimus. Habes nempe in Pral-
mo, Misit ineosmuscam caninam,etcomedit cos;et ra-
nam,et exterminavit cos (Psal. lxxvii, 'i5) cum utique
nec una musca,nec una ranafuerii.Etalibi in Psalmo
dixit, Et venit locusta (Psal. civ, 34) nuii ait, locu- :
st33; sed. locusta. En habcs singularem numcrum pro
plurali.Secundum id quod ait nobilissimus quidam
poetarum. Uterumque armato milite complent »
«
Porroautem propter
(Virgil., /Encid. lib. 2, vers. 20).
unitatem natura^ dictum est unus lonsjut Oinnes in-
telligamus qui sunt in terra:quia quodam modoom-
nes ex unius abyssi natura manant.Nam quod ait,
non totam terram
Irrigabat universam faciem lerr.v,
rigabat.sed partem.A totoenim partem significavit;
qucmadmodum dicimus.Christus mortunscst.Chri-
stus resiirrfxit rum non mortuus fuerit, neque
:
resurrexerit nisi secundum carnem.
Qu.est. XXXI. Tulit ergo Dominus Detts homincm,
ait Scriptura, et posuit cum inparadiso voluptatis, ut
operaretur et custodiret illum(Gen, n, 15).Quid, rogo,
AI PENDIX
J
744
operaretur et custodiret; paradissum, an aliud?
RESP.Ista sententia duphcem intelligentiam parit.
Sive enim cperaretur homo paradisum, id est in
paradiso aliquid operaretur, non necessitate victus,
sed ad delectationem operabatur adhuc enim non
'
:
peccaverat,nec ei terra spinas et tribulos germinave-
rat, ut in sudore faciei suae ederet panem suum. Hoc
nempe meruit post peccatum. Ante peccatum igitur
non indigentia.non necessilate.sed sola,ut diximus,
voluptate 2 operabatur paradisum per agriculturam,
et custodiebat per disciplinam. Non contra bestias
neque contra animalia aliqua paradisum custodie-
bat, sed sibi, scilicet ne amitteret peccando, quem
custodire poteratobediendo.Siveinsumhominempo-
suit Deus in paradiso utoperrireturetcustodiret:ope-
raretur scilicet ut bonus esset, et custodiret ut tutus
esset. Quodilibet horum dicatur, sive homo para-
disum operaretur per agriculturam, .et custodiret
per disciplinam tive ipsum hominem Deus opera-
;
retur ut bonus esset, et custodiret ut tutus esset :
quodvis horuni intelligas, rationi uterque intellec-
tus congruit.
Quest. XXXII. Cum Deus minetur homini mortem
die quo cibum vetitum tetigerit,cur eo die mortuus
non tuit? Sic enirn Scriptuva dicit, In quacumque
die comederis ex eo, morte morieris (Gen. n, 17).
Resp. Quatuor esse mortes Sciiptura sancta evi-
denter ostendit. Prima mors est animae, quae suum
deserit Creatorem : cum enim deserit, peccat. Sine,
inquit Dominusin Evangelio, mortuos sepelire mor-
tuossuos (Matlh. vm,22). Ecce habes mortuos secun-
dum animam, scilicet sepelientesmoctuos; etquos
sepeliunt, secundum carnem mortuos. Haec itaque
sententia duas mortes manifestissime docet, unam
animarum,alteram corporum.Tprtiaautemsoliusest
anim.e, quam, dum ex hec corpore exierit, patitur;
secundum illud quod in Evangelio de divitelegimus,
Pater Abraham, inquit dives, mitte Lazarum, ut digilo
suorefrigerel linguam meam;quia crucior in hacflam-
ma (Luc. xvi, 24). Quarta est mors, cum anima re-
ceperit corpus, ut in ignem mittatur aeternum ; se-
cundum quod Dominus in Evangelio de futuro
illud
judirio Uein ignemxternum, qui paratus est dia-
ait,
bolo et angelis ejus (Matth. xxv, 41). Die itaque quo
nisi
peccavit Adam, in anima mortuus est. Sicut enim
eis qui
corpus vivit exanima, ita anima ut beatins vivat, vi-
vit ex Deo. Ergo deserta anima Adae a Deo. jure dici-
tur mortua prima morte, ex qua tres postea secutae
sunt mortes. Ut enim hae subsequerentur. primo
praecessit desertio Dei, secundum quod eo die quo
peccavit Adam mortuus esl.
Qu.elt. XXXIII Quomodo poterat timere mor-
facientemsemen? tem Adam, quam nullatenus sciebat?
RESP.Sicutenim nosscimus resurrectionem,quam
nunquam experti sumus,nec vidimus; ita ille scie-
bat mortem. Scimus quoque quod exiens anima a
corpore faciat mortem,et dum reversa fuerit ad cor-
pus suum,faciet resurrectionem.Ecce scimus resur-
rectionem, quam nunquam expcrti sumus. Sic et ille
sciebat utique mortem,non adliuc per experientiam,
:
sed pcr scientiam. Scicbat quippe quid esset vivere,
et per privationem vitae soieliat utique mortcm Sic-
ut ^ciuntur tenelirae per privalionem lucis, et sicut
scitur silentium per privationem vocis. et sicut
scitur vacuum per privationem corporis ita ;
scie-
bat mortem per privationem vitee.
Qu.F.sT.XXXlV.Adduxit Dominus cunctaad Adam
animalia et volatilia,vidensque ea, nomina imposuit
f.'.'». ii, 19). Et de muliere paulo post dicitur Vi- :
dens ergo mulier quod bonum cssrt Ugnum ad rescen-
dum.etc.Ecce manifestissime Scriptura ostendit am-
bnrum orulos apertos fuissi\ Nec enim fas est dicere
primos homines caecos facto?. Et curposf paululum
* Mss. duo Vaticani, deleclatione. Corb., diledatione.
8 M6S., quatuor, voluntate.
 745 DIALOQUS QILESTIONUM LXV.
post ligni vetiti tactum,eadem Scritura dicit: Aperti
sunt oculi amborum [Id. m, 6,7) ? Nisi eniin oculos
haberent aperto9, nec ille uniinalibus noinina impo-
neret, nec illa videret ligni pulchritudinem.
Hesp. Hoc quippe verum est, quia apertos oculos
hahebant; ettamen nisi ad aliquid clausi essent,nul-
latenusScriptura diceret: Aperlisunt oculiamborum.
Aperti aunt, scilicet, non ob aliud nisi ad invicem
concupiscendum,ut esset lex in membris repugnans
legi mentis (liotn. vii,23) ut etiam in ipsis membris
: cubi vidit, ut, sicut homines. memoria retineat quae
esset non voluntarius motus, justa scilicet Dei vin-
dicta.ut homo qui noluitesse subjectus Deo,non ha-
beret subditum corpus. Ergo in eo aperti sunt oculi
amborum.utmoverenturconcupiscentialitermembra.
Qu.est. XXXV. Cum audissent vocem Adamet Eva.
ait Scriptura, Domini Dei deambulantis in paradiso,
absconderunt se (Gen. ui, 8) : rogo, quae est ista
deambulatio ? pondere disposuit id est, omnia quae fecit, nume-
Hesp. Absit ut Deus, qui est Trinitas,ex hoc quod
ejus dicitur deambulatio,corporeus aut localisesse
credatur.Omne quidem corpuslocaleest.ctomne lo-
cale utique corpus est. Deus vero incorporea res est,
nec temporaliter moveturnecloco continetur.neque
de loco ad locum transfertur. Ejus namque deam-
bulatiointelligendaestper aliquamcreaturam facta,
quarn creaturam hominem fuisse ex ipsius circum-
J
stantia Scriptur.e intellectum a majoribus recolo.
Qu;est. XXXVI. Cum Deus unus sit, dicente Scri-
ptura, Audi Israel ; Dominus Deus tuus, Deus unus
est (Deut. vi, 5);
quomodo ipse dixil, Ecce Adam
quasi unus ex nobis factus est (Gen. m, 22) ? Nobis
enim pluralitatem insinuat.
Resp. Deus quamvis unus sit, tamen Trinitas est
Pator scilicet, et Filius, et Spiritns sa.nctus.Unusex
notns dictum est,non propter pluralitatem deorum,
sed proptor pluralitatem personarum.
Qu.est. XXXVII. Multa utique videmus animalia
excorruptionecorporum.maxime mortuorum nasci:
numquid tunc creata 9unt, quando ipsa corpora?
Resp. Absit uttunc creata dicantur,quando ipsa
corpora sed corporibus insita suntquodam modo,
: sine tempore et loeo Igitur spiritu9 rationalis, qui
quse sunt suo tempore exortura. Sicut enim semen
cujuslibetarboris habetquamdam vim.utcum obru-
tum fuerit in terra oriatur.et virgultum producatur,
deinde ramis nihilominus constipata 2 dilatetur, et
frondibus deinde floribus decorata fructiflcet ita
; :
estet in corpore,utitadicam,quoddam seminarium,
unde suo tempere. curante providentia Dei, aliqua
genera animalium oriantur,
Qu.est. XXXIII. Cum Deus dixerit, Germinet
terra herbam virentem, et afferentem semen el linga
fruetifera (Id. i, 11); ligna infructuosa,vel spinas vel
tribulos quando fecit ?
Resp. Simul omnia Deus fecit, dicente Scriptura,
Qui vivit in aeternum, creavit omnia simul (Eccli.
xviii, l).Nullatenus igitur dicenda sunt infructuosa
ligna, quaa aliquo modo hominibus afferunt adju-
menta quia et revera, si non invenimusin eis ali-
: pora, nihil in eo est prseteritum et futurum, nul-
quid ad edendum, invenimus certe ad medicamen-
tum, invenimus adjutorium. Nam quantae utilitates
inveniantur in eis.tu ipse considera.Proinde quia a
fruendo dicitur fructus,et ab omni ligno possumus
habere aliquod adjutoriumjure nullum lignum dis-
cimus infructuosum. Spinae autem et tribuli quam-
vis poet peccatum homini nascantur ad laborem di-
cente Scriptura, Terra spinas et tribulos pariet tibi
(Gen. iii, -18) tamen non est dicendum tunc ea ori-
; charitatem tamen quiaex tempore in inferioribua
ri ex terra; quia jam erant utique ad pastus peco-
rum vel volatilium facta, non ad augendam homi-
nis poenara producta.
XXXlX.Si omnia in numero, et mensura,
Qc.est.
et pondereDeus disposuit.sicutsanctaSccriplura te-
1
Unus ex Vaticatis Mss., ange&m. Alii, hominem.
1 M». Gorbeienais, conspicata. Vaticani tres, consfis-
sala.
Patrol. XL.
74(i
statur (Sap.x\, 21) ipsum : numerum, et mensuram,
et pondus ubi posuit ?
Numerus et mensura et pondus ipse Deus
Ri-sp.
68l.Ipse est numerus sine numero, a quo est omnis
numerus. Ipse est mcnsura sine mensura, a quo 68t
omnis mensura.Ipse est pondus sine pondere,a quo
estomnepondus.Omniaergo in numero,et mensura,
et ponderedisposuit.tanquam si dicoret,Omnia in se
disposuit.Non enim oreaturam eam extra se,aut ali-
faceret. Omnis igitur causa creaturae, voluntas est
Creatoris. lloc ibi cstvolunta?, quod natura.Sic ta-
men ajterna estilli natura,sic est «eterna voluntas.
Non enim accidit Deo nova aliqua cogitatio ad for-
mandaa crcaturas. Froinde omnia in se Trinitas
Dcus disposuit,quia in se cuncta habuit quaa fecit.ln-
tolligitur et aliter omnia in numero, et mensura,et
:
;
rum, et mensuram.et pondus habent.
Qu^st. XL. Tumquidnam sic adduxit Deus ad
Adam cuncta animantia terrae, etuniversa volatilia
cceli (Gen. 19),quomodo adducunt aucupantes
n, vel
venantes ad retia ? An forsitan vox de nube facta est
jussionis, quam intelligerent tanquam rationales
animae, et ea audita illi omnes obedirent l ?
Resp. Non hoc acceperunt animantia vel volatilla
cceli,ut sint rationis capacia, per quam obedire pos-
sint Creatori suo in suo tamen genere obtemperant
:
Deo, non rationali voluntatis arbitrio,sed sicut mo-
vet ille omnia temporibus opportunis,non ipse tem-
poraliter motus.Movet itaque se ipsum sine tempore
et loco,movet creatum spiritum sine loco tempora-
: liter.movet creaturam corpoream temporaliter et lo-
caliter. Praacedit igitur substantia quae temporaliter
tantum movetur,illam quae temporaliter et locahter
movetur.Praacedit itaque substantia quaa nec tempo-
raliter nec localiter movetur,illam quae tantum tem-
poraliter movetur. Ipse spiritus conditus movet se
ipsum per tempua sine loco, movet corpus per tem-
pus et locum. Spiritu vero creator movet se ipsum
est in hominibus,sive irrationalis,qui est in brutis,
etiam ejus.jussis movetur. Sed rationalis habet in-
telligentiam,per quam judicare possit utrumjussis
consentiat,aut non consentiat. Animalia vero rep-
tilia ac volatilia non acceperunt hocjudicium pro ;
suo tamen genere atque natura jussu aliquo acta
propelluntur. Unde angelica natura jussa Dei per-
ficiens, movet jus9is omne genus animantium,do-
cens id quod nescit. Si etenim homines possunt
nonnulla animalium genera mansueta facere,ita ut
quasdam voluntates hominum facere videantur,
quanto magis hoc Angeli possunt?
Qu.est. XLI.Qu33 causa fecit ut Deus quem astruis
movere.non moveatur in tempore; aut spiritus crea-
tus qui movetur in tempore, non mevealur et loco?
Resp. Deus qui instituit tempora,etest ante tem-
lum consilium novum,nullaque novacogitatio; quia
scilicet si nova, et accidens. Si vero aliquid accidit
Deo, jam non immutabilis. l^itur immutabilia
Deus est nihil illi accidit, nulla nova cogitatio,
:
nullum novum consilium ideo non movetur in
;
tempore. Igitur immutabilis Deua est. Spiritus vero
conditus, sicut est Angelorum, quanquam sine tem-
pore contemplentur Dei aeternitatem, veritatem,
;
jussa Dei perficiunt, jure creduntur moveri in tem-
pore.Gorpora vero sua in loco movent, dum descen-
dunt de ccelo,et ascendunt in ccelum,Spiritus itaque
hominum moveturin tempore.reminiscendopraeter-
ita,futura expectando, aliquid novi discendo. Ne-
que enim.cum recordor aliquam lectionem autali-
quam civitatem, sicut motus est spiritus meus cogi-
1
Sic Er. Lug<i. Vpi, Lov. In B., et ea audita nihih-
minus obedirent. M.
24
 :

APPENDIX. 748
747
lta motus hitur ut conjux efficiatur, ita et Christo morienti de
tando, ut haec recordaretur ex tempore,
moveretur, aut in ccelo aut latere sansjuis effunditur, ut Ecclesia construatur.
est et loco. Quod si loco
moveretur qui sine ccelo et terra nullus Communieando nempe corpori et sanguini Christi,
in terra i

est locus. Ubi enim fuit ipse

;

spiritus, in ccelo, an m efticitur Ecclesia Christi conjux.

quod
ipsam lectionem vel ipsam civita- Qu.est. XLVI. Quomodo intelligendum est
terra, ut videret
dicit Ad&m, Quamobrem relinquet homo patrem etma-
tem?'Ergo si in nullo loco vidit ut recordaretur, in et erunt duo in carne
trem, et adhxrebit uxori sux
se ipso vidit. Et quia, initium habet
cogitatio, et ;

quod initium habet, tempus habet igilur una (Gen. n, 24)?

omne et ;

creatus Resp. Reatus apostolus Paulus hoc capitulum sibi

secundum supra dictam rationem, spiritus
ponens exposuit, dicens Sacramentum hoc magnum
per tempus moveri potest, non per locum :Spiri- :

corpus autem, est, ego autem dico in Christo et Ecclesia {Ephes v,

tus creator, sine tempore et loco :
Patrem,cum
32). Sed quomodo Christus reliquerit,
et loco et tempore.
una substantia sit cum Patre? Aut ubi esse poterit
. .

labo-
Qu^est. XLII. Cum requies non sit nisi post
requiescere dicitur ? An et ipse opere PatersineFilio,cum deipso Filio qui est sapientia,
rem, cur Deus
dicatur quod attingat a tine usque adfinem fortiter,
fatigatus est, ut requiescere dicatur ?
et disponat omnia suaviter (Sap. vm, 1)? Ergo
si
Resp. Non in aliqua creatura tanquam ejus
bono
ubi etPater, non potest esse Pater sine
indigensrequievitDeus, sedinse ipso.Denique non ibi est Filius
diei opera requiesce- Filio,nec Filius sine Patre quia scilicet sicut insepa-
:

in aliquodierum,sed post sexti rabilessuntinnatura,itaetinseparabilesinpersonis.

re legitur. Unde liquido apparet, nullam
creaturam
sola bonitate fecissse. Sic enim ipse Filius de Patre dicit Evangelio m :

Deum per indigentiam, sed Qui tne misit, mecum est (Joan. vm, 29). Quomodo
Quodsiinaliquacreaturarequiesceret.aliquamcrea-
ergo dereliquit Patrem ut adhajreret uxori suae, ld
turam indigens fecisset. Ergo quia nullam creatu-
est.Ecclesiee suaB,nisi illo modo quo Apostolus dicit
ram per indigentiam fecit,proinde in nulla creatura
requievisse Qui cum in forma Dei esset,non rapinam arbitratus est
requievit. Nam quod dicit Scriptura,
essesexqualem Deo ;sedsemetipsumexinanivitformam
Deum in die septimo ab omnibus openbus suis quae servi accipiens (Philipp. n, 6, 7) ? Ipsa ergo formaa
fecit (Gen. n,2) ; hoc intelligi posse
arbitror, quod non
sitbea- servilis acceplio est exinanitio, et ipsa exinanitio
in ipso die, tanquam ejus bono indigens.quo
sed ipsum diem septimum,id est, quanquam non sit divinitatis abolitio aut naturae
tior, requieverit
amissio, tamen propter formam servi in qua dignos-
;

angelicam naturam adduxisse ad requiem suam ut :

formandam crea- citurapparuisse.juredicitApostolusPatremreliquis-

viderentscilicetinDeosicutomnem
se. Reliquitetmatrem, scilicet Synagogam,
Veteri
turam Sitaetillum viderent quod nullam creatu-
Testamento carnaliter inha3rentem et adhaesit uxo- :

ram per indigentiam, sed sola bonitate fecisset.Hoo ut per pacem

enimarbitrorposseintelligirequiemDei.Intelhgitur ri sua?, id est, Ecclesiae suae sanctae,
Novi Testamenti essent duo in carne una.
et aliter requies Dei, id est, cum
nos post bona opera
secundum illum modum quo dixit Qu/Est. XLVII. Cur Cain ex terrae fructibus mune-
requiescere facit ;
4
gregis sui
Abraham, Nunc cognovi quod timcas Denm ra reprobantur, et Abel de adipibus
Deus ad 3-5)?
feci lta munera suscipiuntur (Gen. iv,
(Id. xxn, 12) quod intelligitur,cognoscere :

Resp. Cain typum gerebat Judaeorum, qui llla cor-

;

sanctis suis
et hic intelligitur requiescereDeus,cum secundum Vetus Testamentum
Item aliter requiescere dicitur poralia sacramenta
requiem praestat.
exercebant.HorumenimsacrificiasupervenienteTes-
Deus a condendis novis creaturis quia post editio-
tamentiNovi fide, contempta et evacuata sunt et
;

nem sex dierum operum, nullam deinceps condidit

;

Christianoruiisacrificia.quaeexinnocentiaC.hnstiin-
creaturam. Nam quod ait, Pater meus usque modo
non novam nocentis agni constant, laudantur, qua? significabant
operatur, et ego operor (Joan v, 17)
ipsius Abelexovibusmunera.MuneraigiturCain non
;

creaturam condendo intelligitur, sed quam condi-

accipiuntur.Undeetiam dicitur in Psaimo :J)blatio-
dit administrando.
Quest. XLIIl Quomodo loqui serpens poterat
m nesetholocausta noluisti, etc. (Psal. xxxix, 7).
Qu.est. XLVIII. Quid significat quod Cain fra-
paradiso (Gm. m, l),cum aliquod appareat irratio-
trem suum Abe.l in agro interfecit (Gen. iv. 8) ?
nale esse atnmal ?
non Resp. Jam superius diximus Cain significare Ju-
Resp Serpens per ee loqui non poterat, quia itaque
hocaCreatoreacceperat.Assumpsiteniminministe- daeos, qui Christum occiderunt. Occiditur
quod Abel minor natu occiditur Christus caput popuh
rium illum diaholus,utens eo velut organo,per
;

emitteret.Penllurn nempe verba minoris natu a populo Juda^orum majore natu :

articulatum sonum
Natura ille in agro iste in Calvariae loco.
et tamen hoc ctiam ille nesciebat.
yu^sT. XLIX. Quomodo intelligendum est quod
faciebat,
sed
ergo rationis exspers subditurrationah naturae
sanguis Abel legitur de terra ad Deum clomasse
;

tamen non tantum, quantum vult, exea vel m ea

(Ibid., 10)?
facit sed quantum o Creatore accepent.
Etsi non intelligunt serpentes.quo- Resp. Sanguis Abel significat sanguinem Chnsti,
XLI.
quo universa Ecclesia accepto dicit, Amen. Nam
Qu.-est.
incantatio-
modo audiunt verba Marsorum, ut ad qualemclamoremfaciatuniversaEcclesiadumpota-
nem eorum exeant de speluncis suis? tursanguine Christi et dicit, Amen, tu ipsesipotes,
Resp Licet intellectum non habeant, tamen
sensu
carent. Habent enim etvisum considera. Judai ergo qui intelligunlur in persona
corporis nullatenus
odoratum, et gustum, et tactum.Et Cain. quoniam non credentes in Christo.non potan-
et auditum, et
Marsorum.nequaquam lur sanguine Christi, maledicti sunt super terram.
ideo quamvis audiant vcrba
Super illam scilicet terram, qiu-e aporuit os snum
tamen intelligunt. Non cnim obediunt intelligendo, per Christi sui. Quem quia Jud;ei non bibunt, id«o
exeant, permit-
sed ut de antris ad verba Marsorum
diabolo. Unde datur testimo- maledicti sunt.
Deo coguntura
.

tente
hominem Qubst. L. Quid significat quod Enoch septimu? aD
nium de illo primo facto, quod primum Adam cum Deoambulavit.et nonapparuit /r/.v,J i) ?
diabolus per serpentem decepit in paradiso.
Resp. Enoch septimas ab Adam transfertur
ad
Adffi ut ei
Qu.est. XLV. Numquid quia opus erat requies promittitur sanctis quia
fien, msi ut dor- Deum, et septimo ;

coniux fieret, aliter non poterat Dei,

ex qua con]ux 83dilica- in sexta a;tate sseculi reformanturin agnitionem
mienti costa detraherotur,
ut transferantur ad requiem.
n, 20-22)?
Qu.est. LI. Quid signilicat quod Nec per aquam
retur (/rf.
ldeo
Rf.sp Poterat Dous etiam ahter facerc, sed vi-vinj
congruentibusjudicavitutsicfaceret.undeahqmdsi et lignum liberatur (Id. ?

dctra-
gnificaretur. Sicut enim dormienti Adas cosla

creaturam.
i
Mss. duo, de ovibus.
• Mss, duo vaticaui, formam et

749 DIALOGUS QILESTIONUM LXV.
Resp. Aqua Baptismum, et lignum si-
significat
gnificat crucem.Siout Noo per aquam et lignum li-
beratur,ita et Eoclesia Haptismo et paaaionis Chri-
stieignaculo liberatur.
Qu.est. LII. Quid signilicat quod arca de lignis
quadratis constructa.intrinsecus et extrinsecus bi-
tumine linitur (Gen. vi, 14)?
ItK.sp.Sicut arcade lignis quadratis a}di(icatur,ita
et Ecelesia de sanctis construitur.Quadratum enim
in quacumque parte posueris.fortiter stat
in quibuslibet tentationibus stauiles
permanent;non
adversitatibus,non prosperitatibus cedunt. Bitumen
enim signiticat charitatemjper quam sancti nec illis
acandalis fiuntab his qui intussunt,cedunt,nec
qu,-e
illis ijuaj fiunt ab his qui foris sunt: et servant
uuitatem spiritus in vinculo pacis, tolerantes et
malos christianos qui sunt in Ecciesia.et heareticos
qui sunt foris Ecclesiam.
Qu.est. LIII. Quid signidcat quod arca in longitu-
dine habuit trecentos cubitos.etin latitudine quin-
quaginta, et in altitudine triginta (Ibid., 13)?
Resp. Saneta Ecclesia,ut faciat mandata Oei, ad-
jovatur Spiritu Dei, dioente Psalmographo Viam
mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cormeum
(Psal. cxviii, 32). Nisi dilatatum cor habuisset, viam
Domini minime cucurrisset. Et unde dilatatur cor,
nisi per charitatem spiritualem ?Hinc et beatus Pau-
lus apostolus simili Fsalmographo voce consentit
Os nostrum patet ad vos, o Corinthii ;cor noslrum di-
lutafum est (11 Cor. vi.U). Unde, quaeso, dilatatum?
Gralia, inquit, Dei diftusa est in cordibus nottris per
Spiritum sanctum quidatus est nobis {Rom. v, 5). Ergo
accepto Spiritu sanctooperatur Ecclesia cum dilata-
tione prfficepta Dei,qure sine gratia Spiritus sancti
'
nequaquam poteritoperari.Huncenim Spiritum se-
ptiformem Scriptura sancta commemorat et com-
mendat (Isai. xi,2,3). Septies ergo septem fiunt qua-
dragintanovem.etaddito uno ut compleatur nume-
rus,liunt quinquaginta. Unde et Dominus ascendens
in coelum, quinquagesimo die misit Spiritum sanc-
tam(Act.i,9,et n,l-4),utcorda credentium dilataret.
Triginta vero cubiti significant decem prsecepta Le-
gis. Decies autem triginta, fiunt trecenta. Sed ha?c
pracoptanonpossuntimpleri nisi charitate faciente,
ld est Spiritu sancto, qui signifioatur in latitudine
quinquaginta cubitorum.Jdcirco arca utrum(|ue nu-
merum habet.Nam etipsa opera bona propter super-
num finem facitEcclesia.quod significanttrigintacu-
biti altitudinis.Reenim vera spiritusest altitudo no-
slra, ipse scilicet tricenarius* doctrinam Evangeli-
cam consccravit. Ipse est et supernus finis, atque
omni bono opore indubitanter Ecclesiam replet.
Qu.csT.LlV.Quid significat quod post dies septem
ex quo ingressus est Noe in arcam, pluit Dominus
super terram quadraginta diebus et quadraginta
noctibus (Gen. vn, 10-12)?
Resp.Quod post dies septem Dominus pluit super
terram.hoc sign:ficat,quod omnes qui baptizantur,
inspe futurae quietis.quseseptimo die signiticataest,
baptizantur.Et omnis reatus peccatorum,qui in de-
cemLegispraeceptisadmittiturperuniversumorbem
terrarum.qui quatuor partibus continetur.unde de-
cem per quatuor ducta quadraginta fiunt sive ille
reatus qui ad dies pertinet ex rerum prosperitate,
sive qui ad noctes ex rerum adversitate contractus
sit sacramento ccelestis Baptismi abluitur.
;
Qu.est. LV. Quid significat quod Noe sexcento-
rum erat annorum, quando diluvii aquae inunda-
verunt super terram (Ibid. 11) ?
RESP.Sexcenti anni significant sex aetates seeculi.
Prima ?etas est ab Adam usijue ad Noe.Secunda, a
Noeusquead Abraham.Tertia,ab Abraham usi|ue ad
David.Quarta, a David usque ad transmigrationem
Babylonis. Quinta, a transmir*rationeBahylonis us-
Unus e VaticaDis Mss., dileciione. Corbeieusis delec-
1
tatione.
* M»9. duo Vaticani, tricenario numero.
: ?
750
quo ad adventum Domini.Sexta, quae nune agilur.
Sexccntesimo anuo vitaa Noe factum est diluvium
:
ltasexta aetate srcouli rcformatur homo in
agnitio-
nom Dei per Haptismum.
Qu.kst. LVl.Quid significat quod de omnigenere
animahum atque volatilium, immunda binaindu-
cuntur in arcam, et munda septena [Gm.
vn, 2, 3)
Resp. Immunda illos homines significant
qu'i ad
schisma sunt faciles :munda vero.homines sanctos,
:et sancti qui Spiritum septiformem accipientes
ex fide vi-
vunt. Hinc etiam quidam poeta ait :
Numero Deus iuipare gaudet.
Virg. Ectog.
( viii, vers. 15)
Qu/est. LVII. Quid significat quod omnes mon-
tes excelsos supercreverat aqua quindecim
cubitis
(Gcn. vii, 20)?
Resp. Octo
et septem quindecim faciunt.
Octo
nempe signiticant resurrectionem, et septem quie-
tem.Hoc itaque mysterium resurrectionis etquietis
eupergressum est omnem scientiam superborum
sapientium.et nullatenus potuerunt indagare scien-
tiam resurrectionis et quietis.
:
QujjST.LVIII.Quare cum ingrederetur Noe in ar-
cam, dicitur ad eum, Ingrcdere, tu et fitii tui,
uxor
tua,et uxores jitiorum tuorum tccum (lbid.,i)l
Seor-
sum ergo ponunturviri et seorsum feminae.Et cum
egrederctur de arca, dicitur ad eum, Egredere,tuet
uxor tua, fihi tui, et uxores filiorum tuorum
(Id
In ingressione nempe separati,
viii, 16).
in eeres-
sione conjuncti dicuntur.
REsp.Eorum quippe ingressio istam vitam signifi-
cat,ubi caro concupiscit adversus spiritum,et
spiri-
tus adversus carnem.ut non qmecumque volumus
illafaciamus (Galat.v,il). Egressio autem iliam vi-
tam signiflcat,ubi caro jam nullam habebit
concu-
piscentiam adversus spiritum, nihilque erit ex no-
bis «juod repugnet in nobis.
Qu^st. LIX.Quod significatquodemissus corvus
de arca, non est reversus (Gen.
vm, 7) ?
RESP.Gorvus ut non reverteretur,'aut aquis inter-
ceptus est,aut alicui cadaveri illoctus insedit et si-
:
gnificatilloshomines,quicarna]ibusrleditirobus Dei
prascepta contemnunt,ot nullatenus pcenitendo
Ec-
clesiae satisfaciunt,unde et per mala
opera recesse-
runt Vel certe si aquis ille corvus interceptus
est,
illossignificatquidoKcclesiaexount,Ptha3reticorum
Baptismopolluuntur.QuamvisenimunumBaptisma
ha3reticorum,eorum scilicet qui in nomine Pa-
sit et
tnset Filu et Spiritus sancti baptizant.et Ecclesia?
.
catholic* ;tamen quia foris Ecclesiam
baptizantur
nonsumuntBaptismum ad salutem, sed ad perni-
ciem \Habentes nimirum speciem j)ietatis,virtutem
au-
tem ejus abne(jantes([\ 77m.iii,5); et rursum, Anima-
les,mqmt,Spmtum non habentFS [JudxW). Ei\&c\rco
eos Ecclesia non rebaptizat.quia in nomine
Trinita-
tis baptizati sunt. Ipsa est profecto
forma Sacra-
menti ldeo dum reversi fuerint, accipiunt
:
virtu-
tem Spintus S ancti, quem ii qu foris Ecclesiam
i
baptizantur, nondum habent.
Qu.est. LX. Quid significat quod Noe vir
justus
plantavit vmeam, bibensque vinum inebriatiis
est,
et nudatus in tabernaculo suo (Gcn. ix,
20, 21)?
:
RESP.Deusquodammodo plantavil gentem Judajo-
rum,segregandoeamaounctisgentibus.Undee.tcir-
cumcisionis signum indidit, Legem dedit, sacrificia
instituit,se ipsum in carne venturum in
Lege prae-
dixif. sed cui non crodentes >, vineae suas
vino, id
est, mahtia populi sui passus est 2
, crucifixus est,
sputis llhnitus.et illusus.Sed hoc passus
est in ta-
bernaculo suo. id est, in gente sua.
Qu^-st. LXI. Quid significat,
quod Chara pater
Lhanaan.videns verenda patris sui, exivit foras et
nuntiavit fratribus suis (Ibid., 22).
Resp.Iu duobus filiis maximo et minimo,duo
po-
ens ls hic claudicat aliquid deesse
?.1 A ; vHetur M
Ms.
* Corbeiensis, vinum, id est malitiam
passus.Vuo
vaticani, vtno, id est malitia potatus.
 751 APPENDIX. ADMONITIO
puli figurati sunt, unam vestem a tergo portantes,
sacramentumscilicet jam praeleritaeatquetransactae
dominicaepassionis nuciiateiiipatris tegentes, ne-
: illa quee oculis cernunt.Postremo corporalisvisio si-
que intuentes,qui in Chri: necem non consentiunt,
',i
et eum honorant velamento.tanquam scientes unde
sintnati.Mediusfilius,id est popuius Judeeorum(ideo
medius,quia nec primatum Apostolorum tenuit,nec
ultimus in gentihuscredidit),viditnuditatem patris,
quia consensit in necem Christi. Et nuntiavit fratri-
bus suis. Pereum quippe manifestatum est et quo-
dam modo publicatum, quod erat prophetiee secre-
tum. Ideoque fit fratrum suorum servus. Quid est
enim aliud hodie gens ipsa.nisi scriniaria Christia-
norum portans Legem et Prophetas adtestimonium
assertionis Ecclesia?, ut nos honoremus per sacra-
mentum, quod nuntiant illi per litteram ?
QujEST. LXII. Quid significat quod dixit Deus ad
Abraham, Egredere de terra tua,et dc cognatione tua,
et de domo patris tui (Gen. xn, 1) ?
Resp. Abraham personam Christi portabat. Sicut
enim Abraham terram et cognationem suam dimisit,
et domum patris sui,et venit in terram quam igno-
rabat ita et Christus dimisit gentem suam,scilicet
: quale nomen sit Apostolus, volo cognoscere.
JudrPorum,et venit ad populum Gentiura. Hic tem-
poralis explanatio hochabet: moraliter autem exi-
IN SUBSEQUENTEM LIBRUM. 752
et pecora prassepia recognoscunt, et aves ad nidos
suos redeunt:sed necse ipsa intelligunt quae sint.nec
ne spirituali esse non potest. Statim ergo ut averti-
mus oculos abeis quaevidemus,imagineseorumquae
vidimus,in memoria retinemus.Spiritualis vero visio
sine corporali esse potesl ;unde et absentes homines
recordamur,et in tenebris eaquae vidimus.imagina-
liter cernimus. Intellectualis nempe nec corporali
indiget nec spirituali. Per intellectum nec corpus
videmus.nec imaginem corporis.Per hancquippevi-
detur justitia,charitas,ipseDeus,ipsa menshominis,
quae nullum corpus habet,nullamsimilitudinemcor-
poris. Ob id et raptus fuerat apostolus Paulus in ter-
tium ccelum (II Cor. xn, 2), id est ad intellectualem
visionem,ut Deum non per corpus,non per simili-
tudinem corporis,sed sicut est ipsa veritas cerneret.
Tres ergo cceli,tria sunt visionum de quibus loqui-
mur,genera. Ad hoc profecto pervenerat Paulus, ut
Deum sic in ista vita videret, sicut sancti poat
hanc vitam videbunt.
Qu.est. LXIV. Quot genera sunt Apostolatus. vel
RESP.ApostolusinterpretaturMissus.Apostolorum
sunt genera quatuor a Deo, non per hominem a
:
;

mus de terra nostra l quando divitias et mundi

,
Deo.sed per hominem ;per hominem tantum et ex ;

hujus facultates contemnimus et de cognatione ;

nostra.id est,de vitiis prioribus,quae nobis a nativi-
tate nostra cohaerentia, velut affinitate quadam et
consanguinitate conjuncta sunt et de domo patris ; dotium subrogati sunt.Ex se autem, sicut sunt ip-
nostri, id est, de omni memoria mundi hujus,quae
oculorum ocourrit obtutibus.
Qu^st. LXlIl. Quot sunt genera visionum ?
Resp. Tria. Prima visio est corporalis secunda,
spiritualis ;tertia,intellectualis.Corporalisergo visio
est quae fit percorpus.Spiritualis,cum imagines eo-
rumquaevidemus,inmemoriacondimus.Intellectua-
se. A Deo etenim missus est Moyses. A Deo et per
hominem,sicut JesusNave.Per hominem tantum,si-
cutnostris temporibus multi favore vulgi in sacer-
si pseudoprophetae.
Qu.est. LXV. Quomodo possumus scire qui mit-
tatur a Deo ?
;
Resp. Ulum cognosce missum a Deo, quem non
paucorum hominum laudatio vel potius adulatio eli-
git;sed illum quem et vita et mores optimi exornant,
et apostolicorum exagio sacerdotum, vel etiam qui
'

lisnempe,cum eaquaecorporalitervidemuset imagi- universorum populorum judicio comprobatur qui :

memoria retinemus, intellectu discerni-

naliterin non appetit praeesse,qui non pecuniam datut episco-
mus;quod illud sit corpus,ilIud similitudo corporis. patus honorem acquirat.Nam de eo qui praeesse fes-
Hunc autem intellectum bestiae et pecora atque vola- tinat, quidam patrum eleganter expressit dicens :

nullatenus habent.Vident ipsa per corpus;eteo-

tilia Sciat se nonesseepiscopum,quiprseesse desiderat,non
rum quae vident imaginaliter species formatur, unde prodesse (Augustinus, de Civit. Dei, lib. 19, cap. 19).

1
Er. Lugd.et Ven.sic legunt hunc locum Hic et : alia 1
Editi, actio commendat. At Ms. Corbeiensis, exagio:
explanatio hoc hnbet : eximus de terra nostra. M. id est, examine ; et caret verbo, commendat.

ADMONITIO
IN SUBSEQUENTEM LIBRUM.
Liber de Fide ad Petrum inter Augustini opera olim impressus est veterum aliquot manuscriptorum au-
ctoritate.qui ei assignant.Verum non esse Augustini probe monstravit Erasmus ex ipsaphrasi aliisque ar-
gumentis.quae hic referre superfluum putamus.Nam indubitatus ejus auctora nemine jax ignoraturFulgen-
tius.Huic certeasseritscriptura antiquissima codicis Corbeiensis ante mille annos exarati.qua? ad operis cal-
cem exhibetur in haec vevba.:Fidgentii episcopi sanctxEcclesiae catholicx liuspensisde Regula versefideiliber cx-
plicit.Neque contemnendus, quanquam altera et posteriore manu ibidem additus in fronte operis titulus :

Epislola Fulgentii episcopi de Fide catholica. PraHerea sub Fulgentii nomiaecitatur a Ratramno, in libro de
CorporeetSanguine Domini.Isidorus etiam in C.atalogo,et HonoriusAugustodunensis in Chronicistestantur
Fulgentium scripsisse Re^uUun verae fidci:et eam Regulam ab eodem Fulgentio petit Ferrandus diaconus,in
epistola inter Fulgentianas nova editionis decima tertia. Dc Fide ad Petrum diacomun.
Inscribebatur olim :

Sed Petrum hunc alium a Petro diacono cui scriptus est Fulgcntii de Incarnatione liber, facile credimus, ob

rationes allutas in novaFulgentii editione.quaeParisiis ex officina Guillelmi Desprez jam nuncprodit,studio

et labore eruditi viri Luca> Mangeant Clerici Pansiensis recognita,aucta et castigata.Nec injuria expunctum
e titulo est diaconi nomen ;quaudo hunc in exordio Fulgentius Petrum filium vocat,non,uti diaconos com-
pellare solet.fratrem aut condiaconum. Recognovimus hoc opus ad Mss. Romanos bibliothecs VaticanaB
quatuor,ad Anglicanos duos.ad vetustissimum Corbeiensem.ad Sorbonicum, Victorinum, Beccensom, et
alioB quosdam. In Corbeiensi et aliis melioris notae Mss. dcsinit in fine capitis 44 ; neque caput 45,quod
diverso stilo et ad virum militarem scriptum esi, in eia usquam reperitur.

DE FIDE AD PETRUM
DE REGULA YERM FIDEI
Pkologus. —
1. Epistolam, fili Pctre, tuae Charita-
tis accepi in qua te tignilicasli velle Jerosolymam
; lamnostri Salvatoris imperio promulgatam, nosti
pergere,et poposcisli le litterisnostris inslrui, quam
debeas in illis partibus verae lidei regulum tenere,ut
nullus tibi possilsensus baereticae subrepere falsita-
tis.Gaudeo quidem,quod pro lide vera sine ullo per-
fidiae vitio custodiendasollieiludinem geris, sine qua
nulla polest prodesse.imo nec esse eonversio. Apos-
lolica quippe dicit auctoritas, quiasme fide impossi-
libile estplacere Deo (tlebr.x\ 6).Fidesest namque bo-
norum omnium fundamentum:fidesesl bumanae sa-
lulis inilium. Sine hac nemo ad lilioruin Dei potest
numerum perlincre :quiasineipsa nec in hoc saecu-
1
lo quisquam justiiicationis consequitur graliam,nec
in futuro vitampossidebilaeternam;etsi quis bicnon
ambulaverit per fidem.non perveniet adspeciem.Si-
ne fide omnis labor hominis vacuus est. Talequippe
est,ul sine vera lide quisque velit Deo per conlemp-
tum saeeuli placere,quale si quisquam tendens ad pa-
triam, in qua se scil beate esse victurum, relinquat
itineris rectitudinem, etimprovidus sectetur erro-
rem; quonon ad beaiam civitalem perveniat, sed in
praecipitium cadat; ubi non gaudium pervenienli
detur sed cadentis interitus interalur.
2. Verumtamen ut de tlde sufficiens sermo proma-
tur, nec temporis suffratur spalium, quia celeriter
nostrum cupishabere responsum
est opusdispulationis hujus, ut
impleri*. Neque enim poposcisti sic te debere de fide
instrui,ul unam quamlibethoeresim designares.con-
tra quam specialiter nostrae disputationis vigilaret
intentio sed cumindefinitedefinitionemfidei petis,
: sanctum. Scd Trinitas vera nonesset, siuna eadem-
eamque cupis etiam sub brevitate concludi vides
proculdubioquam sit nobisimpossibile.ulrem tan-
tamin brevi plene comprehendamuscui sufficientes
essenon possumus,etiamsi tantum spatium tempo-
rie et tale nobis essetnon ingenium, ut multa volu-
mina de hoc quod a nobis expetis.faoerevaleremus*.
Sed quia Deus prope est omnibus invocantibus eum in
veritate (Psal. cxliv, 18), qui verbum consummans et
brevians fecit super terram (/tom.ix,28);spero,quia si-
cut tibi dedit hujus fidei sanctam solliciludinem, sic
etiam mihi, ut tuo tam bono tamque laudabili ser-
viam desiderio, sufficientem tribuet facullatem ut
etsi non potuerocunctadicere,exquibusomniserror
haereticuspossit agnosci,etagnitus vel convinci va-
leat vel vitari tamen in nomine atque adjutorio
; tre etSpiritu sancto est, totusque Spiritus sanctus
sanctee Trinitatis.quae unus solus verus et bonus est
Deus, ea dicam in quibus saltem magnaex parte
rationem catholicae fidei constet sine aliquaerroris
caligine contineri.Quibus retentis, poterisetiam illa
deprehenderealquefugere, qusetsiinhocoperenon
videntur speciali disputatione convinci,tamen ex iis
quae hic generaliter atque absolute ponentur, appa-
reant illa quoe intideles homines auribus voluntMn-
susurarre iidelium, non regula divinae veritatis tra-
dita, sed nequitia humani errorisinventa.
CAPUT PRIMUM. 3. TrinilasunusDeus. yuocum-
1
Lov., pervenire.
Unus e Vaticami3 Mss.,ut magnis vix possit impleri
1 1
sermonibus.
* Mss., valeamus.
* Editi alii ; tolent.
1
I II II.
SIVB
LIBER UNUS.
que igiturlocofueri8constitus,quiasecundumregu-
tein uno Patris et Filii et Spiritus sancti nomine
baptizatum principaliter atque indubitanter totn
;
corde retinc.Patrem Deum,et Filium Deum.et Spiri-
tumsanctumUeum,idest,sanctamatqueineffabilem
Trinitatem unumesse naturaliter Deum, dequo in
Deuteronomio dicitur : Audi Israel; Dominus Dcus
tuus, Deus unusest; et Dominum Deum tuum adora-
1
bis, et illi soli servies (l)eut. vi, 4 13). Verumtamen
quia istum unum Deum,qui
solus est verus natura-
literDeus, non Patrem soium, nequesolum Tilium,
neque solum Spirilum sanctum, sed simu!P»trem
et Filiumet Spiritum sanctum esse diximus; caven-
dum est.ne sicut Patrem et Filium etSpiritumsanc-
tum unum Deutn esse, quantum ad naturalem atti-
net unitateui 2 veraciler dicimus sic eum qui Pater
, ;
est, eumdem Spiritum sanctum aut
vel Filium, vel ;
eum qui Filius est, sive Patrem sive Spiritum sanc-
tum; auteum qui Spiritus sanctus proprie in con-
fessione hujus Trinitatis dicitur, vel Patrem vel Fi-
lium personaliter dicere sive credere,quod omnino
nefas est, audeamus.
4. Fides enim quam sancti Patriarchae atque Pro-
phetae ante incarnationem FiliiDei divinitus accepe-
runt,quam etiam sancti Apostoli ab ipso Domino in
;et tam magnum carne posito audierunt,et Spiritus sancti magisterio
amagnis vix possit instructi,non solum sermone praedicaverunt, verum
etiam ad instructionem saluberrimam posterorum
scriptis suis inditam reliquerunt,unum Deum praedi-
cat Trinitatem, id est, Patrem et Filium et Spiritum
; que persona dicerelur Pater et Filius et Spiritus
sanctus.SienimsicutestPatrisel Fiiiel Spiritussan-
ctiunasubstantia,sic essetunapersona,nihilomnino
esset, in quo veraciter Trinitas diceretur. Rursus
Trinitas quidem vera esset, sed unus Deus Trini-
tas ipsa non esset, si quemadmodum Pater et Fi-
lius et Spiritus sanctuspersonarum suntad invicem
proprietate distincti,sic fuissent naturarum quoque
diversitate discrettfSed quiain illouno Deo veroTri-
nitate, non solum quod unus Deus est, sed etiam
quod Trinitas e-t, naturaliter verum est; proplerea
: ipseverus Peusin personis Trinitasest,et in unana-
tura unusest,Per hancunilatem naturalem totus Pa-
ter in Filio et Spiritu sancto est, totus Filius in Pa-
in Patre el in Filio est. Nullus horum extra quemli-
bet ipsorum est : quia nemo alium aut praecedit
atanrnitate, aut excedit magnitudine, aut supe-
rat potestate. Quia nec Filio nec Spiritu sancto,
quantam ad naturm divinae unitatem pertinet, aut
anterior aut major Paler est; nec Filii aeternitas
atque immensitas. velut anterior aut major, Spiri-
tus sancti aeternitatem immensitatemque aut
praecedere aut excedere naluraliter potest. Sicut
ergo nec Filius posterior aut minor est Patre,
itanec Spiritus sanctus posterior autminor et Filio
iEternumquippe etsine initio est, quod Filius de
3
Patris natura natusexstitit :etaeternum ac sine in-
Mss., Dominus.
* Corbeiensis Mss., veritatem.
» Sic Mss sex. et Magister Sententiarum, 6entent. 1,
dist 19. At editi, existit.
755
itioest.quod Spiritus sanctus de natura Patris Filii-
que procedit. Ob hcc ergo tres, unuui recteerorti-
nms etdicimus Deum, quiauna prorsus acternitas,
una immensitas, una naturaliter trium est divini-
tas personarum.
5. Tenamus igitur Patrem et Filium et Spiritum
sanctum unum esse naturaliter Deum:neque tamen
ipsum Pater essequi Filius est.neque Filium ipsum
esse qui Pater est,ncc Spiritum sanctum ipsum esse
qui Pater aut Filius est. Unaest enim Patris etFilii
et Spiritussanctietsentia,quamGraeci oualav vocant,
in qua non est aliud Pater, et aliud Filius, et aliud
Spiritussanctus;quamvis personalitersitalius Pater
alius Filius, alius Spiritus sanctus. Quod nobis rna-
ximein ipso sanctarum Sciplurarum demonstratur
initio.ubi Deus d\clt:Facia?nus hominem ad imaginem
el nmihtudincm nostram. Cum enim singulari nu-
mero dicit, imagiriem, ostendit unam naturam esse,
ad cujus imaginem homo tieret.Cum vero dicit plu-
raliter, nostram, ostendit eumdem Deum, ad cujus
imaginem homo fiebat, non unam essepersonam. Si
enim in illa una natura^Patris etFilii etSpiritussan-
cti unaesset persona, non diceretur, adimaginemnos-
tram; sed, ad imaginem meam: nec dixisset, Facia-
mus; sed faciam. Si vero in illis tribus personis tres
essentintelligendae vel credendae substantiae, uon
diceretur, ad imaginem nostram ; sed, ad imagines
nostras;una enim imago trium naturarum inaequa-
lium esse non posset. Sed dum ad unam imaginem
unius Dei honio factus dicitur.una sanctae Trinitatis
essentialiterdivinilasinlimatur.Deinde 2 etpaulopost
pro eo quod Deus superius dixerat, Faciamus homi-
nem ad imaginem et similitudinem nostram; sic ho-
minem factum Scripturanarravit. ut diceret,£f fecit
Deusho?ninem;adimaginemDeifeciteum(Gen.\,1(S,21\.
6. Hanc Trinitatem personarum atque unitatem
naturae propheta Isaias revelatam sibi non tacuit,
cumsedicitSeraphimviQisseclamantia:.Sa??t'/(t5,5(m-
ctus,sanctus Do?ninusDeus sabaoth\lsai.\i,3).\Jb\ pror-
susin eo quod dicitur tertio,S«Hrtwsper?onarumTri-
nitatem;in eo vero quod dicitursemel,DominM5 Deus
.<;a6aor/i,divinaenaturaecognoscimusunitatem.lnilla
igitur sancta Trinitate (quod ideo a nobis repetitur,
ut vestro cordi 3 tenacius infigaturi, unus est Pater
qui solusessentialiter deseipsounumFiliumgenuit,
et unus Filius qui de uno Patre solus est essentiali-
ter natus*, et unus Spiritus sanctus qui solus essen-
tialiter de Patre Filioque procedit.Hoc autem totnm
una persona non posset, id est, gignere se. et nasci
de se et procedere de se.Quia igitur aliud estgenuis-
se quam natum esse, aliudque est procedere quam
genuisse vel natum esse; manifestum est quoniam
alius est Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus.
Trinitas itaque ad personas Patris et Filii st Spiritus
sancti refertur, unitas ad naturam.
CAPUTII. 7. Humanitas Christi.Exinanitio Filii Dei
quxjucrit. Sicut ergo secundum illam divinitatem,
qua unum sunt Pater et Filius et Spiriius sanctus,
neque Patrem natum credimus.neque Spiritum san-
ctum.sed solum Filium;sic etiam secundum carnem
solum Filium natum catholica fides etcredit et pr;e-
dicat. Neque enim in illa Trinitate proprium ossel
solius Patris quod non est natus ipse, sed unum Fi-
liumgenuit; neque proprium solius Filii quod non
genuit ipse.sed 5 de Patris essentia natus est neque ;
proprium Spiritussancti quodnec natusestipse.nec
genuit.sed solus de Patre Filioque proeedit 6 si se-
cundura divinam quidem naturam Deus Pater de
nullo nasceretnr Deo,secundum carnem tamen ipse
nascereturde virgine.SienimPaterde virgine nasce-
1
Corbeiensis Mss., in una illo essentia.
* Lov., denique.
3
Lov., qus ideo anobis reretiiurtoties, utnostroco-di,
etc.
4 Lo\., genitus.
h Editi, Abest, solus, a Mss.
• Corbeiensis Mss., immutabili ceternitate procedit,
APPENDIX. 756
retur,una personaessetPater et Filius ipsa autem :
una persona, pro eo quod non de Deo,sed tantuin de
virgiue nasceretur, non DeiFilius,sed tantumhomi-
nis filius veraciter diceretur.Ipseautem Dei Filius di-
cit 1 : SicDeus dilexitmundum,ut,Filiu?nsuumunigeni-
tumdaret.Y.t\teruxn:Xon enim misit Deus Filiumsuum
inmundumut judicel mundum,sed ut salveturmundus
peripsum \Joan. m, 16,17). Nec beatus dixissetJoan-
nes: Qui dilljit Genilorem ,diligit et eum qui natus est
exeo (Joan.\,l). Necipse Filius dixisset Pater meus :
usque modo operatur, ego operor (Joan. v. 17). Ipse
et
enim qui Filius dicitur, si idem esset et Pater, noo
veraciterDeii-ilius diceretur,quia nondeDeo,sed de
sola virgine nasceretur.Ad extremum nec ipse Pater
de ccelc testaretur, et suum corporali voce Filium
demonstraret, dicens Hic est Filius meus dilectus,
:
in quo mihi complacui* (Matlh. m, 17). Apostolus
quoque Paulusnondixisset deDeo P&ive.Quiproprio
Fitio 3 non pepercxt, sed pro nolis omnibus tradidit
illum (Hom. vm, 32).
8. Sed quoniam ista omnia et divinitus ad nostram
doctrinam dicta sunt, etquia divina dicta sunt, uti-
que vera sunt verum est quod fides catholica prae-
;
dicat, et secunduin divinitatem de Patre natum esse
solum Filium.aeternum cum Patre,immortalem,im-
passibilem,at'|ue incommutabilem Deum; etsecun-
dum carnemnonPatrem, sed unigenitum ejus Fi-
lium.salva aeternitate sua temporaliter natum,salva
impassibilitate suapassum,salva immortalitatesua
mortuum,salva incommutabilitate^qua 4 Deus verus
et vita wterna est, veraciter suscitatum. Qui totum
habet commune cumPatrequod aeternusnaturaliter
sine initio habuit; et nihil habet commune cum Pa-
tre eorum quae in suam personam temporaliter
atque humiliterilleaeternus atque excelsus accepit.
9. Rursus si non ille qui proprius atque unigeni-
tus Dei Patris Filius est, sed Spiritus sanctus nasce-
retur ex virgine.non ipsum Filium qui fartus est ex
muliere,factu8 sub Lcge.natum de Spiritu sancto ex
Maria virgine,in symbolo acceptum.etcorde ad jus-
titiam crederet, et ore ad salutem sancta confitere-
tur Ecclesia.Sed et si ip&e Spiritus sanctus, qui Pa-
tris et Filii Spiritus est, formam servi acciperet,
non ipse Spiritus sanctus super seipsum hominem
factum columbaa specie coelitus advcniret.
in
Deus de nullo genitus Deo, se-
10. Paterigitur
mel de sua natura sine initio genuit Filium Deum
sibi aequalem, et eadem qua ipse naturaliter aeter-
nus est divinitate cceternum. Sed idem Dei Filius
cum sit Deus sternus et verus, et cum Patre se-
cundum divinitatem naturafiter unus Deus, secun-
dum hoc quod dicit, Ego et Pater unum sumus
(Joan. x, 30); idem pro nobisest homo factus verus
et plenus in eo verus,quia veram habet Deus ille
:
humanam naturam in eo vero plenus, quta et
;
carnem humanam suscepit, et animam rationa-
lem. Idem tamen Unigenitus Deus secundo 5 natus
est.semel ex Patre.semel ex matre:natus est enim
de Patre Deus Verbum,natus esl de matre Verbum
caro factum.
11. Unus igitur estatque iem DeusDei Filius na-
i
tusanto saecula.et natus in saaculo: et utraquenati-
vilasunius est Filii Dei; divina.secudumquam crea-
torin lorma Dei ccetp.rnus Patri Deus est; humana,
secundum quam semelipsum exinaniens et formam
serviaccipiens.non solumin conceptu materni uteri
; semetipsum. dum homo fieret, eadem servilis for-
m.Tsnpcoptione formavit-,verum etiamdeeodem ma-
tris utero idemDeus homo factusexivit, etincruce
1
Unue e Vaticanis Mps.: Nec ipse Dei Filius diceret
caeteris libris disseutientibus.
1 Editi, bene complacui Abest, bene, a Mss.
3 Editi, Filio suo. At potiores omittunt, Mss. suo.
* Lov., immutabiHtate sun. quia, etc.
5 Apud Lov. oirissuni erat, secn>ido.
757 LIBF.R
idem Deushomofactus pependit,et insepulcroidcm
Deus homo factusjacuit,etab inferit idem Deus ho-
mo faclus tertio die resurrexit: sed in sepulcrose-
cundum solam carnem idcm Deus jucuil.d in infer-
num secundum solam animam descendit. Qua de
inferis ad carnem die tertia r te, idem eua
secundum carnem quaMn seputoro jaouit,de sepul-
cro resurrexit;et quadragesimo posiresurrectionem
die,idem Dcus liomo factus in ccolum ascendens, in
dexlera Deiscdit-, indein lincsajculi ad judicandos
yivos mortuosque vcnturus.
12. Verbum ergo caro factnm unus estFiliusDei
DominusJesus Christus.mediator Dei ethominum.
Idcirco autem mediator, quia idem Deus atque
homo verus, habens cum Patre unam divinitatis
naturam.et humanitaiis unam cum rnatrc substan-
tiam habens ex nobisus(jue ad mortem iniquitatis
: est, et
nostrse pomam, habens lncommutabilem de Deo
Patre justitium 8 propter iniquitatcm noslram tem-
;
poraliter mortuus, propler justitiam suam, et ipse
semper vivus, et immortalilalem mortalibus largi-
turus.Qui perfectam quidem humanitatem suam in
ipsa divinitatis sure perfectione servavit veritatcm : suascarnis 'conceptione conccptus ? Istam vero 033-
vero mortalitatis Buaa * per susceptionem mortis,
veritate atqueincommutabilitate suse immortalita-
tis absorbuit.
13. Hoc est quod testatur beatus Petrus, quia
Christui deglutivit mortem, ut vitx xternx hxredes
efftceremur Pt>rr.in,22).Beatus quoque Paulusdo-
(I
cet quod Christus mortem deglutierit,illuminaverit
autem vilam et incorruptionem (II Tim.i, 10). Chri-
stus ergo morlem gustavil, quiaverus homo est ;
idemque mortem deglutivit, quia verus Deus est.
Idem quippe, sicut dicit Apostolus, cruciftxus est ex
inftrmitate,sed vivit exvirtute Dei (II Co/\xiii,4i:unus
atque idem,qui aecundum prophetiam beati David,
et homo faclus est in Sion.d ipse fundavit eam Altis-
simus (Psal. lxxxvi, 5).
14. Itaque nec divinitas Christi alienaest anatura
Patris, secundum id quod in principio erut Verbum,
et Verbum erai apud Deum, et Deus erat Verbum hoc
erat in principio apud Deum ; omniaper ipsuvi facta
sunt, et sine ipso factum est nihil : nec humanitas
ejus aliena est a natura matris secundum id quod
Verbum caro factum est,et habitavit innobis (Joan.i,
1, 2, 3, 14). Illaenim naturaquaesemper genitama-
natex Patre,naturam noslram sine peccatosuscepit,
ut nasceretur ex virgine.Neqne enim natura aeterna
alque divina temporaliter concipi et temporaliter
nasci ex naturahumanaullatenus posset,nisi secun-
dum susceptionem verilatis human33,veram tempo-
raliterconceptionem atque navitatem ineffabilis in
se divinitas accepisset.SicestDeus aeternus acverus
veraciter secundum tempuset conceptus et natusex
virnine.Dum enim veni pienitudo temporis,misit Deus
Filium suum factum'6 ex muliere, factum sut> Lege, ut
eosquisubLege erantredimeret, ut adoptionem ftliorum
reciperemus (Galat. iv, 4, 5) : illo scilicet
naturaliter filio bominis.qui unus est naturaliter Fi-
lius Dei Patris.Hoc utique Joannes evangelistacon-
firmans,postquam dixit, El Verbum caro jactum est,
et hzbitavit in nobis /subsequenter &it, Et vidimus glo-
riam ejus, gloriam gvasi Unigenitia Patre, plenum
gratix et veritatis. Sic ille omnium spirituum, om-
niumque corporum.id est.omnium natnrarum Crea-
toretDominus,creavit virginem creandus ex virgine;
et cujus ipse factorest.matrem sibi fecit.quando de
ejus carne concipiendus atque pariendus veram ma-
teriam carnis Deus immensus ac sempiternus acce-
pit:ut et secundum veritatem formae servilis, Deus
homo misericorditer fieret;etaecundum formamDei,
1 Lov., qux.
* Quatuor Mss., sedet.
1 Corbeiensis Mss., substantiam.
4 Sic Ms. Corbeiensis et alii plures. At Lov., nostrz.
5 Lov., natum.
DE FIDE AD PETRUM. 758
naturali veritate, idem Deus homo permancns non
oareret.
15. Sic ergo Christtim Dei Filium.id est,unam ex
Trinitate personam Deumverurn orede,ut divinita-
tem ejus dc natura Patris natamesse noudubites:
1 et sic eum verum homincm crede, ut ojus carnem
non ccelcstis,non aeriae,non alterius cujus(|uam pu-
tescsse naturic;sedejus cujusestomnium bominum
caro,id cst.quamipseDeusbominipriuiodc tcrrapla-
smavit,et Cirtcris hominibus plasmat, quos per pro-
pagalionem ex hominibuscreat. Sed licetcaroChri-
sti, et omnium hominum unius ejusdemquenaturffl
sit ; hacctamen quam Deus VerbumexlVIariavirgine
sibi unire dignatus est.sine peccato concepta, sine
peccato nataest :utpote secundum quam Deusaeter-
nus et justus misericorditer et conceptus et nalus
Dominus glori.-e crucifixus est.
l(').Quibus autem verbis expbcabitur carnis illius
excellentia singularis, cujus divina estex ipsa sui
conceptione persona.cujusorigonativitatis insolita,
qua sic Verbum caro factum est,utuna personaessel
cum carnc sua Unigenitus acsempiternus Deus.ipsa
terorum hominum carnem per humanumcertumeat
nasci concubitum, viro semiuante,teminavero con-
cipienleatqucpariente.Et quia dum sibi invicemvir
mulierqne miscentur ut filios generent,sine libidine
non est parcntum concubitus ob hoc tiliorum ex eo-
:
rum carne nascentium non potest sine peccato esse
conceptus,ubi peccatum inparvulos non transmittit
propagatio,secl libido: nec fecunditasnaturahuma-
naa facit homines cum peccato nasci,sed fccditas libi-
dinis,quam homines habent ex illius primi justissi-
macondemnationepeccati.IdeobeatusDavid,quam-
quo
vis delegitimo nasceretur justoque conjugio in
scilicet nec infidelitatia culpa, nec fornicationis ma-
cula poterat inveniri propter originale tamenpec-
;
catum, quo naturaliter obstricti filii sunt ira?, non
solum impiorum fllii, sed omnes etiam qui de jus-
torumsanctiflcatacarnenascuntur,exclamatetdicit:
: Ecceenim in iniquilalibus conceplus sum,et indeliclis
peperit me mater mea
2
(Psal.h,!) Sanctus etiamJob
dicitmundumasordenonessehominem.necsiunius
diei sit vitaejus super terram (Job xiv, 4, sec. LXX).
17. Dei ergo Filius unigenitus qui est in sinu Pa-
tris.utcarnemhominis animamque mundaret,susce-
ptionecarnis atque animas ratioualis incarnatusest;
et qui est Peus verus, homo verus factus est non ;
ut alter Deus esset,alter homo,sed idem Deus.idem
homo.Qui ut illud peccatum quodinconcubitumor-
talis carnis gencratio humana contraxit, auferret,
conceptus est novo more.Deus incarnatus in matre
virgine.sine coitu viri,sine libirline concipientis yir-
ginis ut per Deum hominem, quem absque libi-
:
dine conceptum inviolatus edidit virginisuterus,ab-
lueretur peccatum quod nascentes trahunt omnes
homines, quibus in corpore mortis hujus talis est
Deo
facto nascendi conditio,utmatreseorum fecunditatis opus
implere non possint, nisi prius virginitatem carnis
amiserint. Solus igitur abstulit peccatum conceptio-
nis atque nativitatis humanas Deus Unigenitus, qui
dum conciperetur, veritatem carnis acoepit exvir-
gine et cum nascerctur, integritatem virginitatia
;
servavit in matrc.Ista causa est,qua Deus factus est
filius virginis Marias, et Maria virgo mater factaest
Unigeniti Dei ut quem Pater genuit ex reternitate,
;
ipsum virgo conceptum proferret in tempore dla :
utique virgo, quam Deus, qui de ea fnerat nascitu-
rus, ita singulari gratia praevenit atque replevit, ut
ipsum haberet ventris sui fructum, quem ex initio
habel univcrsitas Dominum et ipsum sibi videret
;
nascendi solemnitate subditum, quem in unitatePa-
ternaesubstantia3nonsolumhumana,sed etiamange-
i
Post, suse carnis, ad Corbeiensis libri oram additur,
quam in prima naticitate non habuit.
1 Lov., concepit me.
 759
lica creatura cognoscit et adorat Altissimum.
18. Sic ergopeccatum et poena peccati, quse per
scelus corruptae mulieris intravit in mundum, per
inviolatae virginis partum aufertur a mundo.Et quia
in conditione generis humani per mulierem.quae de
solo viro lacta est,contigit ut mortis vinculo tenere-
mur obslricti hoc in redemptione humani generis
; accepimus. Ex eo igitur quod nobis de plenitudine
divina bonitas egit.ut pervirum.qui de solamuliere
natus est,vitahominibus redderetur.Illic humanam
naturam nequissima deceptionesibi diabolus in pec-
cati similitudinem sociavit hicDeus humanam na-
: posset.Formamergo serviaccepit neque enim aliud:
turam in unitatem personse suscepit.lbi feminade-
cepta est, ut fieret filia diaboli hic virgo gratia : id est naturae humanae acceptio.
repleta est,ut fieret matersummiatque incommuta-
bilisUnigeniti Dei. Ibi angelus dejectus per super-
biam,seducta3 muUeris animum obtinuit hicDeus
humilians soper nriscricordiamjneorruptae virginis
uterum ex ea nasciturus implevit. Dei enim Filius
Jesus Christus qui in forma Dei erat quodmisi ex
naturaPatris natus esset, esse non posset ipse,se-
cundum apostolicam doctrinam, semetipsumexinani-
vit formamservi accipiens. Formam ergo servi,id est,
naluram suam accipit Deus ille personam,
servi in
atque ita hominum factor in similitudine hominum
factus, habitu est inventus ut homo ipse humiliavit
semetipsumjactus obediens usque ad mortem,mortem
autem crucis (Phitipp n, 6-8). . servi homoverus, ejusdem naturae cujusest ancilla
19.1ntente igilurnanc Apostolisententiam cogita,
quomodo Dominum Jesum Chri-
ut in eacognosces
stum eumdem Deum atque hominem credas nec
tamen in eo veritatem utriusquenaturae in
sona,aut confundas,aut dividas. Cum ergo primum
audis de Domino Jesu Christo,quia in forma Dei erat;
oportet te agnoscere, firmissimeque tenere, in illo
formaenominenaturalempleniludinem debereintel-
ligi.In forma igiturDeiDominus Jesus Christuserat;
quia in naturaDei Patris semper erat.de quo natus
erat. Unius ergo naturae cum Patre est, aequaliter-
que cum eosempiternus atque immensus,aequaliter
immortalis et incommutabilis.sequaliter invisibilis
etinenarrabilis aequaliter bonus etjustus,aequaliter
miseratoret misericors,patiens et multum miseri-
corset verax, aequaliter fortis et suavis aequaliter
sapiens atque omnipotens.
20.Proindrehaec omnia quae diximus deFilioDei,
firmissima fide retinens 2 (quia haec utique omnia in
unitate naturae habenscum Patre.sine dubio aequa-
lis est Patri propter quod et Apostolus continuo
: in odorem suavitatis (Ephes. v, 5). Ipse verus Deus
adj ungens ait : Non rapinam arbitratus est
sequalem Deo ; non enim rapinae 3 fuit illa Filii cum
Patre divinitatis aequalitas, sed naturae), etiam illa
quae consequenlersubjungit Apostolus dicens, quia
semetipsum exinanivit formamservi accipiens, in simi-
litudine hominum factus.et habitu inventus ut
et quia humiliavit semetipstim,, factus obediens usque
ad mortem, mortem autem crucis omnia haec de illo : sacerdos et sacrificium, idemDeus ettemplum: sa-
unigenito Deo Dei Filio, de illo Verbo Deo, de quo
dicit evangelista, In principio erat Verbum, et Ver-
bum erat apud Deum, et Deus erat Verbum ; de illa
Dei Virtute, Deique Sapientia, de qua Deo dicitur,
Gmnia in Sapientia fecisti (Psal. cm, 24) de illo
Principio cumquo unum estPater ipse principium,
et in quo sibi coapterno fecit ccelum et terram, id
est omnemspiritualem corporalemquenaturam ;de
Deo unigenito, qui est in sinu Patris,ut dixi,omnia
ba?c personaliter acripe; salva tamen a?ternitate,
immensitate,immortalitate,incommutabilitate,invi-
sibilitatc divinitatisejus.Quaeitanattiraliteret aequa-
hter communia cum Deo Patre habet Deus Filius
ut licet homo pro nobis fuerit veraciter factus.per-
manserittamen Deo 5 Patri,de quo na-
aequalis vero
p5'- Lov "' awa Kmendatur ad Corbeiensem Ms.
-
l
• hditi, retine. CastiRantur et veteres,
libros
Lov., rnpinn. Et paulo post, sed
4
natura.
Editi alii, Dei FiUus.
* Abest, vero Deo, a Ms. Corbeiensi
nullis.
APPENDIX. 760
tus est verus et Veritas Deus. Semetipsum igilur
exinanivit, scd de pleniludine eius nos omnes accevi-
mus : quam plenitudinem si exinanitus amitteret,
quod de ea nobisdaret utique non haberet. Eodem
autera non habente, nos procul dubio nihil posse-
mus accipere. De plenitudine autem ejus nos omnes
sua dedit, ostendit etiam,cum se exinanivit, pleni-
tudinem non amisisse quam habuit quiasipleni- :
tudinem suam amitteret, dare de illa nullatenus
fuit illa Dei sumini exinanitio, nisi formae servilis,
21. Utraqueest igiturin Christo forma,quiautra-
que et vera et plena est in Christo substantia. Ideo
: sanctus evangelista plenum eum gratiae et veritatis
praedicat (Joan. i, 1, 16, 44) quia et in divina
:
natura, in qua Deus Veritas est, plenus est et in ;
;
humanajn qua homo verus Gratialactus est.plenus
; est. In illa plenitudine Deus est, in forma Dei aequa-
lis Deo in ista plenitudine servus, in forma servi,
;
quia in simililudine hominum factus,habitu est inven-
tus ut homo. Exinaniens ergo semetipsum, formam
servi accepit, ut fieret servus sed formaeDei pleni-
;
; tudinem non amisitjn qua semper estaeternusatque
incommutabilis Dominus: factussecundum formam
mater et manens in forma Dei Deus verus, ejus-
;
dem naturaecujusestetiam Dominus Pater.In forma
;
Dei cum Patre et Spiritu sancto unus et solus forma-
unaper- tor omnium Deus;secundum formamservisolusipse
sua et Patris et Spiritus sancti operationeformatus ;
quod creator est,commune habens naturaliter cum
Patre et Spiritu sancto quod autem creatus est ',
;
solus habens personaliter in se ipso.Cujuset nativi-
tatem futuram secundum carnem,et mortem.etre-
surrectionem, atque in coelos ascensionem Lex et
Prophetae prsnuntiare nunquam destiterunt.prout
ipse prscipiebat, obedientes 2 et verbis et factis.
22. Nam et in sacrificiis carnalium victimarum,
quoe sibi ipsa sancta Trinitas, quae unus est Deus
Novi et Veteris Testamenti,apatribusnoslris praeci-
;
piebat offerri,illius sacrificii significabatur gratissi-
mum munus, quo pro nobis se ipsum solus Deus
Filius secundum carnem esset misericorditer obla-
turus.Ipse enim,secundum apostolicam dcctrinnm,
obtulit semetipsumpronobis oblationemet hostiamDeo
esse se et verus Pontifex,quipronobisnon in sanguine tau-
rorum et hircorum,sed insan?uine suo semel intro-
ivit in sancta (ffe6r. ix, 12). Quod tunc pontifexille
significabat,qui cum sanguinein sancta sanctorum
per annos singulos intrabat.Iste igitur est,qui in se
homo ; uno totum exhibuit, quod esse necessarium ad re-
demptionis nostrae sciebat effectum idem scilicet :
cerdos, per quem sumus reconciliati sacrificium, ;
quo reconciliati templum,inquoreconciliati Deus,
: :
cui recnnciliati.Solus tamen sacerdos, sacrificium,
et templum :quia haec omnia Dcus secundum for-
;
mam servi non autem solus Deus quia hoc cum
:
;
Patre ct Spiritu sancto secundum formam Dei.
23. Reconciliati sumus igitur per solura Filium
secundum carnem, sed non soli Filio secundum di-
vinitatem. Trinitas enim nos sibi rcconciliavit per
hoc quod solum Verbum carncm ipsaTrinitas fecit.
In quo sic veritas incommutabilis permanet huma-
nae divinaeque naturae.ut sicutvera semper estejus
1
divinitas.quam dePatre incoramutabilem habet, ita
,
vcra semper atque incommutabilis ejus humanitas
sit.quam sibiunitam summa divinitas gerit.
24. Hsec pauca de fide sancta1 Trinitatis.quae so-
1
Hic editi addunt, formam servisecundum quamcreatus
est fjloasema.quod abest a Mss.
:
et aliis non- 8
Apud Lov. omissum emt,obedientes quod Ms«. ha- ;
bent.

761
his et verus est naturaliterDeus, quantum brevitas
Leniporia et sermonia permisit, inscrui. Ntinc fle
creatura quid absque dubitatione credere debeas,/^
intimabo. ){\
GAPUT III. 25. Creatx rcs a
creatx proficiant et deficiant. Deus ubique. Deua nutu-
raliter vita. Origo vitst malut. Peccatum in Spiritum
sanctum. Principaliter ilaque tene, omnem naturam
quaa non est Trinitas Deus, ab ipsa sancta Trinitalo
quae solus verus et aeternus Deus est, creatam ex ni-
hilo ; ac Bic universa in cuelis et in tcrra, visibilia
et invisibilia, sive Thronos siveDominaliones, sive
Principatus, sive Potestates, opus atque creaturam
esse sanctae Trinitatis (Coloss. i, 1G) quae estunus
Deus rerutn omnium Creator et Dominus, aeternus,
omnipotens ', et bonus, htibens naturaliter ut sem-
per sit, et ut mutari aliquando non possit. Hic Deus
qui sine initio semper est, quia summe est, dedit
rebus a se creatis ut sint: non tamen sine initio,quia
nullacreaturaejusdemnaturaest, cujusestTrinilas
unus verus et bonus Deus, aquo creata sunt omnia.
Et quia summe bonus est, dedit onanibus naturis
quas fecit ut bona? sint non tamen tantum bonae,
: non dedit, ineffabiliter ubique totus Dominus Deus
quantum Creator omnium bonorum, qui non so-
lum pumme bonus, sed etiam summum atque in-
commutabile bonum est quia aeternum bonum est,
;
nullum habens defectumquianon ex nihilo factum
nullum habens profectum, quianon habet initium.
Ideo quippe naturae a Deo factaj proficere possunt,
quia esse cceperunt ideo deficere. quia ex nihilo
; porearum creator immensus, eo primum
facttE sunt. Ad defectum eas conditio ducit ori^i-
nis, ad profectum vero provchit operatio Creatoris.
In eo igitur primum Trinitatis, quae Deus verus
est, aeternitas sine initio naturalis agnoscitur, quia
quaedam ita fecit, ut cum esse quidem cceperint,
tamen non esse aliquando non possint in eo vero
eju9 omnipotentia intelligitur, quia omnem creatu-
ram visibilem atque invisibilem, id est corporalem
atque spiritualem de nihilo lecit in quibus ipsa
rerum diversitas multo magis commenclat bonita-
tem atque omnipotentiam Creatoris. Nisi enim om-
nipot«nsesset,non unaeademque facilitate 2 summa
atque itna fecisset et nisi summe bonus esset, non
; gnoscatur inseruisse corporibus ipsis tamen spi-
se gubernandis rebus quoque infimis praestitisset.
26. Igitur tam in magnis quam in parvis quibus-
que rebus conditis magna est bonitas atque orr.ni-
potentia Gonditoris. Omnia enim sapienter fecit
summa veraque Sapientia cui naturaliter hoc est ; sphemo spiritu et caeco corde, ejugdem naturae cu-
esse, quod sapientem esse hoc facere, quod sa- ; jus est Deu9,vel putare, vel dicere cum Deus uti-
pienter faeere. Simplicitasitaque multiplicis sapien-
tiaeDei rnagnitudinem celsitudinis suae, non solum
in magnitudine sublimium creaturarum, verum
etiam in inlimarum parvitate commendat dum
bona omnia quae creavit, non solum multo inferius
dissimiliusque suo Creatore 6unt utpotenon prola-
tadeipso, sed facta prorsus ex nihilo verum etiam
inter senon aequaliter sunt, sed unaqunequeres ita
permanet, sicut a Deo ut esset s accepit, alia qui-
dem sic, alia autem sic. Neque enim
corporibus ut sint, sicut spiritus acceperunt cum
ipsa quoque corpora non aequaliter sint, et in ipsis
coelestibus atque terrestribus inveniatur nonnulla
rl ivereitaa : cum tamen ccelestia quam
solum impari distent quantitate molis,verum etiam
dissimili splendeantclaritate./1/ia namqueest.sicut
Apostolus d icit, c/«n'/as ccelestium corporum,aliater-
restrium.ln \ps\squoque cmlest[bus,aliaclaritassolis,
alia claritas lunx\et alia claritas stellarum : stella enim
a stella differt in claritate ( I Cor.xv, 40,41 ).Corporal u
igitur naturarum diversitas ostendit unamquamque
earum non hoc esse.quod ex se semper habere potue-
ris,sed quod ex dispositione atque opereomnipoten-
tissimi atque incommutabilis et sapientissimi Crea-
toris accepit.
1
Hic apud Lov. additur, justus.
* Mss. Corbeiensis, facultate.
3
Sic M». Corbeiensis. At Lov., cum non esset.
:
LIBER DE FIDE AD PETRUM. 762
27. Quod si unius ejusdemque nalurae esset qtiae-
libet creatura corporalis, cujus est sancta Trhni.i .
qua3 unus est Deus nec localiterin loeo esset, neo
;
temporis inutationem aliquando sentiret, nec de
Dco. Umle nuturxS loco ad locum transiret, nec circumscriberetur
quantitate molis suae. Quae omniaostendunt hujus-
cemorli nalurarum illum essc opificem, cui nullus
latus aut angustus locutus eet, quia non minus in
angustis quam in latis totus est ncc mutatur tem-
;
pore, quia solus potest volumina teinporum, non
temporali volubilitate l , sed aeterna stabilitate mi-
rabiliter ordinare. Neque enim in tempore cogitat,
quemadmodum temporum series rerum decessione
; ac successione transcurrat nec aliqua molis quan-
:
titate terminatur, quia nulla s concluditur neque :
per mundi partes partibus suis est ipse diffusus,ut
majores mundi partessuis majoribus impleat.etmi-
nores minoribus implendo nusquam tamen totus se
infundat.Ipse enimest Deusqui ail :Cailum et terram
ego impleo (Jerem. xxm,24). Omnia igitur quae fecit,
id est, spiritus et corpora, summaet ima, ccelestia
atqueterrestria,viventiaetquibusfacultatemvivendi
et implet et continet nec in iis quae dividuntur ipse
;
dividitur.necin iisquae mutanturulla mutatione va-
riatur. Nisienimnaluraliter incommutabilis ipsees-
;
set.nunquaminrebus mutabilibusordoquidam con-
siliiacdepositioniseju8incommutabilispermaneret.
28. Deus igitur rerum corporearum atque incor-
se nul-
lum esse corpus ostendit, quia quibustiam corpori-
bus vitam non dedit, cu n corpora omnia ipse crea-
verit. Ipse autem naturaliter vita est, quia si vita
non esset, non viventia corpora non fecisset. Neque
enim facit rem non viventem. nisi res vivens. Non
: igitur unius naturaa cum Deo sunt corpora,quae orn-
nino vivere non possunt. Ac sic neque illa corpora
uniusnaturee cum Deo sunt, quibus singulis singu-
; los brutos atque irrationabiles spiritus, quibusea-
dem corpora vtvificarentur ac sensificarentur, inse-
ruit. Sed neo ipsi bruti spiritus unius naturae cum
Deosunt, quos licet vivificandis sensificandisqueco-
;
ritibus nullum intelligendi largitus est lumen, quo
suum possentautcognoscereautdiligereCreatorem.
29. Ipsos quoque spiritus, quos rationales atque
intellectuales es9e non dubium est.quis audeat bla-
;
que naturaliter incommutabilis omnino sit et im-
mensus? Qui cum in se diversitatem ullam habere
non possit, in eigdem tamen gpiritibus, quos ralio-
: nales atque intellectuales fecit, diversitatem suae
operationis ostendit. In quibusdam enim, id est,
qui terrenis ac mortalibus suntinserti corporibus,
; etsi nullus est localis molus, quia per locorum
corporalium partes, cum ipsi in corporibus sint,
non particulatim sunt, sed sicut in totis corporibus
sic datum est toti, sic in eorumdem corporum partibus loti sunt
: tamen cogitationum varietas diversitatem in eis cu-
jusdam temporalis motionis ac mutationis osten-
dit;dum modoaliquidnesciunt,modosciunt modo ;
terrestria.non volunt,modonolunt ;modo sapiunt,mododesipiunt;
modo iniqui ex justis, modo justi sunt ex iniquis ;
modo pietatis illustrantur lumine, modo depravan-
tur tenebroso impietatis errore.
30. Illos quoque quos terrenorum corporum nulla
gravat lutulenta meteries,id est,angelicos spiritus,
i m quis non videat non unius naturae esse cum Deo,9ed
factos ex nihilo ?Quorum naturalis mutabilitas ineo
cognoscitur.quiaejufldem nsturae parsestindeterius
permutata. Deinde quia ii qui depravati non sunt
(licet illiu9 dono a quo, cum non essent, facti sunt,
1
Ms. Corbeiensis, voluntate.
* Lov., nullo fine. At potiores Ms9.,72«//a ; supple mole.
 ;

763 APPENDIX. 764

indefessa, et in quantum creaturae angelicap gr.-itis etiam ignem ei a?ternum pararet ; in quo illi oranes
datum est pcrfecta diiectione, coiiteoipiatioue.utque. proivariciitorcsangeli ncc :i;ala voluntate possintun-
exsultatione multitudinemdulcedinis Dominiinccs- quam carere, nec pcena sed permanente in eisin-
;

sabililer sumant l nec ab eo naturali conditione

; justae aversionis malo,permaneat etiam justae retri-
deflciant), etsi inha?rentibus Deo nihil inest de va- butionis apternadamnatio.Horum malorum princeps
rietate temporis quia collato sibi aeternae incorru-
; diabolus primos homines, quos ad peccati partici-
ptionis atque incommutabilitatis munere, nihil in pium invidus duxit,non eis tantum,sed et universae
'

sesentiunt mutationis : inest tamen singulis ter- propagini eorum cum vitio peccati meritum mortis
minus naturalis, quo a se invicem discernuntur ; inseruit.Deus autem misericors et ju9tus, sicut dia-
quia nullus eorum est in alio et cum uni eorum ; bolo et angelis ejus propria cadentibus voluntate,
opus quodlibet injungitur alius quoque alteri operi ; caeteros Angelos in suae dilectionis aeternitate firma-
implendo divina? potestatis deputatur arbitrio.Haec vit sic etiamhumani generis massam non totam ia
;

autem omnia ostendunt etiam sanctos Angelos sempiternum perire permisit,sed quos s voluitejus
creaturam esse sancta? Trinitatis cujus per singu- : gratuita bonitas, repulsis tenebris, in quibus omnis
las res, quas utique sicut voluit fecit, apparet mi- humana nativitas peccati originaliscondemnatione
rabilis et sapientia in dispositione.et virtus in opere. versatur, reducendos praedestinavit ad Jucem in eo:

31. Quosdam igitur spiritus sic Deus creavit, ut praecipue demonstrans quod istos originalis peccati
semper essent quosdam vero,ut esse spiritus quan-
; vinculis indebita gratia Liberatoris absolveret cum ;

doquedesinerent.Illos itaque desituros quosdam ex
aqua, quosdam, quia sic voiuit Omnipotens, produ-
xitexterra.Superioresvero spiritus nullum cum cor-
poreis elementis habere fecit uaturale consortium
quos et aeternos cr^avit.et eis facultatem atque intel-
ligentiam cogitanda?,cognoseendae,diIigenda?que di-
vinitatisinseruit.Quostamenitacreavit.utetiam prae
se ipsisillum diligerent, cujus se tales creatosopere
cognovissent cum eorum, ut tales fierent, nulla
; detrusi caliginem, bonam potuit aut poterit resu-
merita praecessissent. Ut autem haec dilectio haberet
us tam et congruam laudem, voluntatis quoque ei9
ftribuit libertatem ut esset eis possibile, sive ad
; voluntatis, ex seipsa rursus eam habere potuisset
eum qui supraeos est intentionem sanctae dilectio-
nis erigere. sive ad se vel ad eaquae infra eos sunt
prava? cupiditatis spmetipsos pondere declinare.
32. Non est igitur natura.qua? in a?ternum possit,
sive misere,sive beate 8 vivendo subsistere, nisi quae
potest de Deo,ipsius Dei munere, cogitare. Ha?c au-
tem naturaintellectualis in animabusest hominum,
etspiritibusAngelorum.Deusqmppecognoscendiac
diligendi se non nisi Angelis et hominibus indidit
facultatem. Quibus propter arbitrii libertatem.quae
maximedebuitintellectuali creaturaeCreatorisbeni-
gnitateconferri.itacognoscendiacdiligendisefacul-
tatem voluptatemquedonavit,uteamunusquisqueet
habere posset.et perdere si quis tamen sponte eam ;
perderet,suo eam deinceps arbitrioresumert-non va-
leret: ut illiusesset sanctae cogitationisinitiagratui-
alios, et quam maxime parvulos, quibus nulla pos-
sunt vel bona vel mala inesse propriae merita 3 vo-
luntatis, insolubili nexu asterna damnatio retineret.
;
34. Bonaa quoque voluntatis et cogitationis ini-
tium,non homini ex se ipso nasci, sed divinitus et
praeparari et tribui, in eo Deus evidenter ostendit,
quod neque diabolus,neque aliquis angelorum ejus,
ex quo ruinae illius merito in hanc sunt inferiorem
mere voluntatem.Quod si possibile esset ut humana
natura, postquam a Deo aversa bonitatem perdidit
multo possibilius hoc naturahaberet angelica, quae
quanto minus gravatur terreni corporis pondere
tanto magis hac esset praedita facultate. Sed os-
tendit Deus unde bona voluntas hominibus detur,
quam sic amiserunt angeli cum haberent, ut amis-
sam deinceps habere non possint.
25.Quoniam igiturdigna est eadem voluntas bona
per Dei gratiam aeterna? beatitudinis praemio, et ini-
quitas angelica atque humana esse non debet im-
punita; propterea secundum catholica? fidei regu-
lam, venturum esse Filium Dei ad puniendos om-
nes peccatores angelos, et ad judicandos homines
vivos et mortuos (ideliter exspectamus. Testatur
enim beatus Petrus quia Deusangelis peccantibusnon
pepercit .sed carceribus caligine inferni detrudem.tr a-
didit in judicio puniendosreservari II Petr. n. 4 )>e .

tas dono bonitatisdenuo renovandisquibus vellet in- hominibus quoque vivis ac mortuis judicandis bea-
fundere, cujus fuit in ipso creationis exordio nullis tus Paulus hoc ait lestificor co ram Deo. et Christo
:

praecedentibus meritis spiritus etcorporalocis atque Jesu. qui jwiicaturus est vivoset mortuos, et peradven-
affectionibus.nrout ipse sapiens voluit.congruis mi- tum iprius*, et regnum ejus (II Tim. iv, 1). In cujus
rabiliter 3 ordinare. Angeli ergo atque homines pro adventu ab illo primi hominis corpore, quod Deus
eo quod rationales facti sunt/aeternitatis ac beatitu- de terra plasmavit, usque ab omnium hominum
dinis donum in ipsa natura? spiritualis creatione corpora, qua? animata quandoque vivere cceperunt,
divinitus acreperunt ita scilicet, ut si dilectioni
: ab illo resuscitabuntur, a quooperanlecreata sunt.
Creatoris sui jugiterinhassissent.simul aeterni bea- Singula vero corpora i'lis singulis suis animabu3
tique mansissenl si vero propria? libertatis * arbi-
; in resurrectione reddentur, quas in maternis, ut
Irio contra summi 5 Creatoris imperium suam nile- vivere inciperent, ventribus habere cceperunt ut :

rentur facere voluntatem, protinus a contumacibus
beatitudo discederet, et ad supplicium eis relinque-
retur aeternitas misera, erroribus deinceps dolori-
busque crucianda. Et de Angelisquidem hoc dispo-
Biiit et implevit,ut si quis eorum bonitatem volunta-
tisperderet, nunquam eam divino munererepararet.
33. Pars itaque Angelorum, qua? a suo creatore
Deo, quo solo bono beata fuit, voluntaria prorsus
aversione discessit, aequitatis supernae judicio ini-
tium suaedamnationisin ipsaaversionevoluntatisin-
yenit ut nonaliud eiessetinciperejam puniri.quam
;
scilicet anima? in illo examine jnsti judicis in eis-
dem singulis corporibus suis accipiant retributio-
nem,sive regni.sive supplicii.in quibus sive bonam,
sive malam qualitatem vitae praesentis habuerunt.
36. Qualitas autem malae vitae ab infidelitate inci-
pit.qua? ab originalis peccati reatu initium sumit. In
quo quisquis incipit ita vivere, ul ante finiat vitam,
quam ab ejus obligatione soivatur, si unius diei.vel
uniushora? spatio anima iilavixitin corpore, neresse
est eam cum eodemcorpore interminabiliagehennae

illiusbeatificiboni dilectionedestitui : quam Deusin

aeterno sic totam pra?cepit remanere supplicio, ut
1
Sic optima? nota? Corbeiensis liber. At Lov., prceci-
pitium
* Corbeiensis Ms., sed si guis : a secunda manu cor-
1
Lot., sentiamt. rectus, sed si guos.
1
Lov., bene 8 Sic tres Mss. Vaticani. At Corbeiensis omittit, pro-
3 Ita Corbeiensis et alii quinque Mss. At Lov., eon- prix. Lov. habet, propria me^ita. Inus e Vaticanis Mss.,
grue et mirabilitcr. propris meriro.
* Lov., proprise voluntatis. 4 Lov. et Mss., etadvenum ejus
; omiiso, per quod in
5 Lov., summum. Alias, sui. uno e vaticanis Mss. reperitur.
761 LTBER DE FIDE AD PETRUM.
suppliciasnstinero :ubi diaboluscum angolis suis in
fflternum arsurus est.qui et primuspeccavit.et pec-
catum primisborninibuaperBuasit; ubi eumcoeliam
fornicarii,idolia servientes, adulteri, molles, m;iscu-
lorum concubitores,fuores, avari, ebriosi, maledici,
rapaces, et omnes qui opera carnis agnnt |do quibus
bealus dicit Apostolus, quia reqnum Dci non conse-
quenlur [I Cor. vi, 9, 10, el Gatat. v, 19-21 ]), si ante
hujus vitae terminum a viis suis malis conversi non
fuerint.eeternisignibusexurentur.Omniaenimhomo,
qui in hoc saeculo usque ad linem in iniquitatum de-
loctatione et cordis obdurationo pernmn?erit,sicut
'
hiceum nnxia criminum delectatio tenuit,sic eum
sine lino scmpiterna cruciatio rctinobit.
37. Krit onim etiam iniquorum rosurrectio, sed
sine immutationo,quam aolis lidolilms et ex (ide ju-
ste viventibus daturua est Deus.Hor ost enim quod
ait Omnes quidem resurgemus,sed non
beatus Paulus : remissioconcedenda. Sed etiam poenitentiapeccatori
omnes immulubimur.OslendenB autemjustos divino
munerc commutandos,ait Etnos immutalrimur.Ua.-
: Deus in persona boati Petri ligandi solvendique tri-
bebunt ergoiniquicum justis resurroctionem carnis
communcm,immutationis tamen gratiam non habe-
bunt.quae dabiturjustis quoniam a corporibus im-
: que igitur homo aclate veram peccatorum suorum
piorum nonauferelurcorruptioetignobilitaset infir-
mitasinquibus seminantur: quoeobhocmorteetiam
non exstinguentur, utilludjuge tormontum corpori
atque animae sit mortis reternae supplicium. Justae
vero animae, quas hic Redemptor Deus gratis ex fide
justificavit,etjustificatisbene vivendi usqueinfinem
perseverantiam tribuit,inipsiscorporibus,inquibus
hicjustificationis gratiam divinitusacceperunt.et in
quibus justificata? per fidem, in charitate Dei proxi-
miquc vixerunt, regni ccelestis se'erna beatitudine
potiontur: glorificatisetiamcorporibussuis, quaesi-
ne dubio carnis natura, quam Deus creavit,veraciter
permanente, non sicuthic animalia, sed spiritualia
tunchabebunt Sanctorum onim seminatur corpus ani-
male,surget corpus spirituale.ln his per illam immu-
tationem, quae solis dabitur justis, implebitur quod
oportere dicit Apostolus, ut corruptibile hoc induat
incorruptionem, et mortale hoc induat immortalitatem
(I Cor. xv, 51, 52, 45, 53). In quibus sexus masculi-
nus, vel femineus, sicut eadem corpora creata sunt,
permanebit: quorum gloriaeritpro factorum bono-
rum diversitate diversa. Omnia tamen corpora,sive
masculorum.sive feminarum, quaecumque in regno
illo erunt, gloriosa erunt ille autem judex novit
: retur quis ex vobis fallacia peccati (Hebr. m, 12 et 13).
quantam uniruique sitdaturus gloriam ;qu;a in hac
vita per misericordiam gratis justificando praevenit,
quos illic per justitiam glorificare disponit.
38.Tempus vero acquirendi vitam acternam in ista
tantum vita Deus hominibus dedit, ubi voluit esse
etiam poenitontiam fructuosam. Ideo autem hic pce-
nitentia fructuosa est, quia potest hic homo depo-
sita malitia bene vivere, et mutata voluntate injus-
ta ', merita simul operaque mutare, et in timore
Dei ea g^rere quea placeant Deo. Quod qui in hac
vita non fecerit, habebit quidem pcenitentiam in fu-
turo saeculo de malis suis.sed indulgontiam in cons-
pectu Dei non inveniet quia etsi erit ibi stimulus poe-
: punietobduratos. Hi sunt quipeccantes in Spiritum
nitudinis, nulla tamen ibi erit amplius correctio vo-
luntatis.A talibus enim itaculpabitur iniquitas sua,
ut nullatenus ab eis possit vel desiderari justitia.Vo-
luntas enim eorum talis erit,ut habeat in se semper
malignitatis suae supplicum, nunquam tamen reci-
pere possit bonitatis affectum.Quiasicut illi qui cum
Christo regnabunt nullas in se malee voluntatis reli-
quias habebunt ita illi qui erunt in supplicio ignis
; missionom peccatorum suorum do divina misericor-
aeterni cum diabolo et ejus angelis deputati, sicut
nullam ulterius habebunt requiem, sic bonam nul-
latenus habere poterunt voluntatem. Et sicut cohae-
redibus Christi dabitur perfectio gratiae ad aeternam
gloriam sic consortibus diaboli cumulabit ipsa ma-
;
1
Corboiensis et alii quatuor Mss., dilectione, Et
post, dilectio tenuit.
* Abeat, injusta, a Corbeiensi et aliis quatuor Mbb.
766
lignitas pcenam.quando exterioribus dcputati tono-
bria nullo illuetrabuntur interiore lumine verita-
tis.
39. 1'roindc omni homini in hac vita esse potc^l
utilis pcenitontia, quam quocumqae tcmpore homo
egcrit,(]uamlibot iniquu8,quamlibet annosus.si toto
conlo ronuntiaverit peccatis praBteritis, et pro eia in
conspectu Dei non solum corporis,sod otiam cordis
lacrymas fudcrit.etmalorum operum maculae bonis
operibusdiluerecuraverit,omnium |)occatorum suo-
rum indulgentiam mox habebit. Hoc cnim nobisDo-
minus prophetico promiltit eloquio, dicens :Si con-
versus fueris,et imjemueris, salvuseris {Isai. xxx, 15,
sec LXX). Et alio loco dicitur Fili, peccasti, ne ad-
:
jicins iterum, sed cl dc prxteritis deprecare, ut tibi di-
mittanlur (Kccli. xxi, 1). Nunnquam peccanti esset
indictapropcccatisdeprecatio,sideprecantinonesset
tunc prodesl, si eam in Ecclesia catholica gerat cui :
buit noteztatem ,(i\cens,Qux al ligaveris super lerram,
e)-unt soluta et in ccelis (Matth. xvi, 19). In quacum-
pcenitentiam egerit, et vitam suam Deo illuminanto
correxerit,non privabiiur indulgentise munere:quia
Deus, sicut per prophetam dicit, non vult mortem
morientis; quantum ut revertatur a via sua mala,
'
et vivat anima ejus (Ezech. xxxm, 11).
40. Verumtamen nulllus hominum debet sub spe
misericordiac Dei, in suis diutius remanere peccatis;
cum etiam in ipso corpore nemo velit sub spe futurae
salutis diutius aegrotare. Tale enim qui ab iniquita-
tibus suis recedore negligunt, et sibi de Deo indul-
gentiam repromittunt, nonnunquam ita prevoniun-
tur repentinoDeifurore,utnecconversionis tompus,
nec beneficium remissionis inveniant. Ideo unum-
quemque nostrum sacra Soriptura benigne praemo-
net, dicens Ne tardaveris converti ad Deum^et ne dif-
;
feras de die in diem. Subito enim veniet ira ejus et in
tempore vindictx disperdet te (Ecr/t.v,8,9).Dicit etiam
beatus David Hodie si vocem ejus audieritis, nolite
:
obdurare corda vestra (Psal. xcv, 8). Cui beatus quo-
que Paulus concordat his verbis Videle, frates, ne
;
fortesitin aliquo vestrum cor malum incredulitalis dis-
cedendi a Deo viro sed adhorlamini vosmetipsos per
:
singulos dies, donec Hodie cognominatur, ul non obdu-
Obduratio isritur corde vivit *, sive qui non convor-
titur desperans de indulgentia peccatorum suo-
rum, sive qui sic miseiicordiam Dei sperat, ut us-
que in finem vitae prssentis in suorum criminum
perversitatc remaneat 3 .
41.Proinde diligentes misericordiam Dei.metuen-
tesque justitiam, nec de remissione peccatorum de-
speremus,necremaneamusinpeccatis:scientesquia
illaomnium hominumdebitasitexacturaaequitasju-
stissimijudicis, quae nondimiserit misencordia cle-
mentissimi Redemptoris. Sicut enim misericordia
suscepit absolvitque conversos, itajustitia repellet et
sanctum.neque in hoc saeculo,neque in luturo remis-
sionem accipient peccatorum {Matlh.x\\,3i, 32).Ideo
autem hominis anima intellectualis spiritus est, ut
quaerat,agnoscat.atque discernat et tempus oporum
suorum.pro quibus recepturaest in judicio quod or-
dinavit divinajustitia.et ejusdem retributionis tom-
pus, quo non etiam licebit aut opera mutare,aut re-
dia utiliter postulare. Caeteri vero spiritus omnium
animalium, quibus non est intellectus, quia quidam
eorum de terra, quidam de aquis originem duount
(de aquisenim sunt reptilia et volatilia, deterravero
i
Ita sex Mss. At Lot., mortem peccatoris sive morien-
paulo tis, sed mngis ut, etc.
> Sio probae notae Mss. At Lov., Obduratus igitur vivit.
a Lov., permanett.
 ;
767 APPENDIX.
quaedam quae repunt,qu<Bdam vero quae gradiuntur,
exurta sunt) lamdiu spiritus sunt,quamdiu in cor-
; dam nunquam esse potest idoneus, qui cum sacra-
poribus vivunt. Anima quippe quae rationis capax
divinitus facta non est,cum carne sua et incipit et
desinit vivere quia quando corpori vitam non tri-
; nomine Christi etiam sanguinem lundat, pro eo
buit, et ipsa non vivit atque ita miro modo cum
:
omni carni anima ' vivendi causa sit spiritus ta- ;
men irrationalis tamdiu vivit, quamdiu in carne
manere potuerit, et dum a carne sua separatur, ex-
stinguitur. Ita tit ut cum ipse vita carnis suse sit,
vivere tamen nequeat,quando vitam carni Bubminis-
trare destiterit et si non sit caro cui vitam dare va-
; unicuique prodesse, et perceptio Baptismatis,et ope-
leat, ipse quoque eam protinus non habebit.Ideo nec
aeternitas irrationalibus spiritibus data est, nec ali-
quod eisjudicium praeparatur, in quo eis vel beati-
tudo pro bonis.vel damnatio pro malis reddatur ope-
ribus.Ideoautemin eis nullaoperum discretiorequi-
retur, quia nullum intelJigendi facultatem divinitus
acceperunt.Propterea ergo eorum corpora resurrec-
tura non sunt,quia nec in ipsis animabus eorum aut
iniquitas fuit, pro qua eis aeterna vel beatitudo sit
retribuenda, vel poena.
42. Illa igitur animalia praesentis saeculi cursum
atque ornatum secundnm Creatoris incomprehensi-
bilem peragunt voluntatem, quae de suis factis nul-
lam rationem redditura sunt, quia rationalia non
sunt. Numquid hnim de bobus cura est Deo (I Cor.ix,9)?
Homines vero quia rationales facti sunt, et de se et
de omnibus rebus quos in usum vit« praesentis acce-
perunt, rationem reddituri sunt Deo, et pro suorum
actuum qualitate recipient aut pcenam aut gloriam.
Omnes enim nos?nanifcstari oportet ante tribunal Chri-
sti, utrecipiat unusquisque propria corporis.prout ges-
sit, sive bonum, sive malum (II Cor. v, 10) tunc
: mi noxia occupatione servire, conjugia omnino non
scilicet,cum secundum ipsiusnostriCreatoris acRe-
demptoris e\oqu\um, 0??ines qui in monumentis sunt,
audie?d vocem ejus, et procedent qui bona fecerunt,in
resurrectionem vitoe ; qui vero mala ege?'unt, in resur-
rectionem judicii [Joan. v, 28 et 29). Ut scilicet qui
male egerunt,eantin combustionem aeternam, sem-
per arsuri cum diabolo principe omnium malorum ; verbu?n Dei,et oratio?ie?n (I Tim.iv, ket 5).Conjugium
qui vero bona fecerunt,eant in vitam aeternam, re-
gnaturi sine fine cum Christo rege omnium saecu-
lorum.Illi autem cum Christo regnabuunt,quosDeu9
gratuitabonitate sua praedestinavit ad regnum.Quia
enim eos tales praedestinando praeparavit, ut regno
digni essent praeparavit utique secundum proposi-
; refugiunt, sed mundioris vitae instituta sectantur
tum vocandos,ut obediant praeparavit justifieandos,
; quod conjugia non habent, non nuptiarum
ut accepta gratia recte credant, et bene vivant
praeparavit etiam glorificandos, ut Christi cohae-
redes effecti, regnum CGelorum sinefine possideant,
43. Ad quod regnum diversis temporibus per Sa-
cramenla, quae ad finem incarnationis sua? Christus
instituit, illi pervenerunt.quos Deus gratis nullo bo-
nae voluntatis,vel boni operis merito praecedente sal-
vavit. Quemadmodum et ex illo tempore quo Salva-
tor noster dixit, Si quis renatus non fuerit ex aqua
et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei
(Id. m, 5), absque sacramento Baptismatis, praeter
eos qui in Ecclesia catholica sine Baptismate, pro
Christo sanguinem fundunt, nec regnum coelorum
potest quisqnam accipere, nec vitam aeternam.Quia
sive in Catholica 2 sive in tuT-resi quacumque vel
, talibus etsi fuerit aliquis conjugalis excossus, qui
schismate quisquam in nomine Patris et Filii etSpi-
ritus sancti Baptismi sacramentum acceperit, inte-
grum Sacramentum accipit sed salutem, quae vir-
; 46. Sed ha?c illorum sunt, qui nullam voverunt
tus est Sacramenti. non habebit,si extra catholicam
Ecclesiam ipsum Sacramentum habuerit. Ergo ideo
debet ad Erclesinm redire, non ut sacramentum Ba-
ptismati9 iterum accipiat, quod nemo debetin quo-
libet homine baptizato repetere sed utin societate
;
Unus e Vaticanis Msp., cum omnis anima i?i carne.
1
Lov., i?i catholica fiite. Abest, fide a melioribus Mss.,
* 1
cujus verbi loco, in uno e Vaticanis Mss. esl, Ecclcsia
sed superfluo additum, cum ipsa nomine CatholicaB sa-
tis apud vetere» designelur.
768
catholica vitam aeternam accipiat,ad quam obtinen-
mento Baptismatis ab Ecclesia catholica remanse-
rit alienus. Qui si eleemosynas largas faciat,et pro-
quod in hac vita non tenuit Ecclesiae catholicae uni-
tatem, non habebit aeternam salutem. Ubi enim cui-
que prodesse potest Baptismus, ibi potest et elee-
mosynaprodesse. Baptismus autem extraEcclesiam
prodesse non potest.
34. In Ecclesia igitur tantummodo catholicapotest
ra misericordiae, et nominis Christi gloriosa contes-
sio si tamen in Ecclesia catholica bene vivatur. Sic-
:
ut enim sine Ecclesiae cathalica? societate nec Ba-
ptismus alicui potest prodesse,nec opera misericor-
diae nisi forte ut mitius torqueatur, non tamen ut
;
inter Dei filios deputetur sic infra Ecclesiam ca-
:
tholieam per solum Baptismum vita aeterna non
acquiritur, si post Baptismum malevivatur. Nam et
illi qui bene vivunt, debent operibus misericordiae
indesinenter insistere:scientes se licetlevia,nonnul-
la tamen quotidie contrahere peccata, pro quibus
etiam sancti et justi semper in hac vita Deo dicere
debeant, Dimitte nobis debilu nostra, sicut el nos di-
mittimus debitoribus nostris (Matth. vi, 12).
55. Quae peccata quoniam ' etiam in rebus licitis et
aDeo concessis frequenter hominibus subrepunt, et
quanto magis fortioribus cibis corpus impletur, et
carnalibuscorhominisactibusatqueaffectibusimpli-
catur, tanto frequentior culpa in hac mortalitate
contrahitur propterea hurniles servi Christi, qui
:
cupiuntDominosuosineimpedimentoetabsque ani-
appetunt, et a carnibus ac vino abstinent,in quan-
tum corpori? valetudo permittit.Non quia peccatum
est aut conjugem habere,aut vinum carnesve perci-
pere. Nam et beatus Apostolus dicit, Quia om?ns
creatura Dei bona est, et nihil rejiciendu?n quod cum
gratiarum actione pe?ripitur : sanciificatur enim per
quoque in primis hominibus Deus et instituit. et be-
nedixit (Gen. n, 22-24) propter quod Apostolusait,
:
Honorabile connubium i?i om?vibus,et tliorus im?nacula-
tus (Hebr. xm, 4). Igitur servi Dei in eo quod a car-
nibus et vino abstinent,non tanquam res immundas
:
et in eo
bonum crimen esse existimant, sed continentiam
jugem bonis nuptiis meliorem esse non dubitant ;
isto quam maxime tempore quando dicitur de conti-
nentia. Qui potest capere, capiat (Matth. xix, 12) ;
de nuptiis vero dicitur, Qui se non conti?iet, nubat,
2
(I Cor. vii, 9). In un© enim hortatione virtus erigi-
tur, in altero infirmitas remedio sublevatur. Unde
quia aegritudini semper est consulendum.propterea
si cui primo contigerit privari conjugio, sivoluerit
9ecunda9, vel etiam tertiag inire nuptias nullum de
illis peccatum habebit, si eas caste servaverit id ;
est, si unus et una legitime duntaxat conjuncli fi-
dem servant, ut nec ille mulieri praeter uxorem.nec
illa viro praeter maritum ullatenus misceatur. In
tamen legitimum non violet thorum, habebit non-
nullum, sed veniale peccatum.
continentiam Deo. Caeterum quisquis se ipsum ca-
straverit propter regnum ccelorum, et in corde suo
continentiam Deo voverit, non eolum si fornicatio-
nis mortifero crimine * maculetur, verum etiam si
Ita Corbeiensis Mg. At. Lov., quando.
;
3 Editio Lov., in una enim rationc. Emendatur ad Cor-
beiensem Ms.
3 Alias, vubtere.
769 LIBEH DE FIDE AD PETHUM.
aut vir uxorem accipere,aut muliernubero voluere,
secundum Apostoli sententiam damnationem habe-
bit, quia primam lidem irritam fecit(17Y»i. v, 12).
Sicutergo aecundum Apostoli sententiam, dignum
est ut uxori vir debitum reddat, similitor et uxor
viro, quiasi quis accepcrit uxorem non peccat, et si
virgo nupserit non peccat ita secumlum ejusdem
apostoli dietum, qui statuerit iu cordo suo iirmus
non habens nocessitatein, potestatcmautein habens
suae voluntati3, et vovorit conlinenliam Deo (I Cor.
27, 37), debet oam usque in (inem tota men-
vii, 3,
tis sollicitudinecustodire.ne damnationem haboat,
si primam lidem irritam lecerit. Similiteret conju.
gati vin, vel conjugata3 mulieres, si ex consensu pe-
rennem Deo vovennt continentiam, noverint sevoti
sui obnoxios detineri ncc jam sibi debere com-
'
;
mixlionemcarnis,quam licitam primitushabuerunt;
sedDeosedeberecontinentiam,quamvoverunt.Tunc
enim unusquisque regnum coolorum, quod sanctis
promittitiir,possi'lebit,si obliviscens quasretrosunt,
et in anteriora extendens se ipsum (Philipp. m, 12),
secundumquod inPsalmis dicitur, Vovete,et reddite
DominoDeo vestro (Psal. lxxv, 12); quod scit esse
licitum, etad profectum melioris vitae pertinere co-
gnoscit, et libenter voveat, et celeriter 2 reddat, et
in hoc quod votum reddit, meliore semper co-
natu proficiat. Omni enim voventi Deo et reddenti
quod vovit. ipsequoque Deus reddet coolestis regni
prsemia quae promisit.
CaPUT IV, seu Regula prima. 47. Natura divi-
na(a). Firmissime itaque tene,etnullatenusdubites,
Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum esse
naturaliter Deum, in cujus nomine baptizati sumus.
Cum enim aliud nomen sit Pater, aliud Filius, aliud
Spiritus sanctus hoc est utique unum naturae no-
; baptizatus estUnigenitus Deus, quicarnem solusac-
men horum trium, quod dicitur Deus: quidicit in
Deuteronomio, Videle, videte* quoniam ego sumDeus,
et non est aliu.s prailerme (Deut. xxxn, 39) et de
quo dicitur, Audi Israel: Dominus Deus tuus, Domi-
nus unus est : et, Dominum Deum tuum
illi soli servies(ld. vi, 4, 13;.
GAPUT V, seu Reg. ii. 48.
Unus Deus. Firmis-
sime tene,et nullalenus dubites.Patrem et Filium et
Spiritum sanctum, id est, sanctam Trinitatem esse
solum naturaliter verum Deum. Quia cum tros deos
nobis colere non liceat, nisi unum solum verum
Denm tamen sicutPaterDeus verusdicitur testante
: replevit, opera esse totius sanctae Trinitatis, id est,
Apostolo. qui ait, Conversiestisad Deumasimulacris,
servire Deo vivo et vero, et exspectare Filium ejus de
ccelis, quem suscitavit a mortuis Jesum (I Thess. I, 9,
10) ; ita quoque Filium verum Deum Joannescom-
mendat apoptolus dicens, Scimusquia Filius Dei ve-
nit, el dedit nobis intellectum, ut coqnoscamus verum
Deum, et simus in vero Filio ejus Jesu Christo. Hic
est Deus verus, etvita astema(l Joan. v, 20). Qui
utique quoniam verus Deus est, etiam Veritas est,
sicut ipse nos edocet, dicens Ego sumvia, vcritaset : tum ait. Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium
vita (Jcan. xiv, 6). De Spiritu quoque sancto Joan-
nes apostolus ait, Quia Spiritus est veritas(\Joan.v,
6). Et utique non potest naturaliter Deus verus non
esse,qui Veritas est.Quem etiam Deum Paulus apo-
stolus confitetur.dicens Membra vestra templum sunt:
Spiritus sancti, qui in vobis est, quem hahHisa Deo,
et non estis vcstri. Empli enim estis prelio
glorificale et portale Deum in corpore vestro
vi, 19, 20).
CAPUTVI, seu Reg. iii. 49. Deus xternus. Fir-
missime tone, et nullatenus dubites, Patrcm et Fi-
lium et Spiritum sanctum, idest, sanctam Trinita-
temunumverumDeumsineiniticsempiternumesse,
Propter quod scriptum est In principio erat Verbum : 26). Ubisuum Spiritumessedocuit, quiaipseestVe-
1
Unus e vaticanis Mss., se sui voti nexu
* Unus vaticanus Ms., fideiiter.
8 Sic plerique Mss. At Lov. semel tantum, videle.
(a) HincincipiuntRegulsefidei, numero40,in Corbeien-
si lihto aiisque nonnullis Mss. per notas numericas de-
signatae.
770
et Verbum erat apud Denm,ct Deus erat Verbum: hoc
erat in principio apttd Deum (Joan. i, 1, 2), Ilaic de-
nuo sempitcrnitas intiiuatur in Psalmo.ubi dicitur,
Deus autem Re.r notier anicsurula(Psat. lxxiii, 12);
ot alio loco, Sempilerna utioquc ejus virlus el divinitas
(Rom. i, 20).
CAPUT VII, 50. Deus incommuta-
seu Reg. iv.
lulis. Firmissimo tone,
nullatenus dubites, san-
ot
ctam Trinilatemsolumverum Deum,sicut aeternum,
itasolumnaturaliterincommutabilemesse.Hocenim
Blgniflcat, cum dicit servo suo Moysi: Ego sum qui
sum (F.xod. iii, 14). Ilinc 1 et in Psalmis dicilur:
In principio,Domine ,terram fundasti, et opera manum
tuarum sunt cccli Apsi perihunt,tu uulempermanes et :
omnes sicut vestimentum veterascent, et sicut oper-
torium mutahis eos,et mutabuntur lu autem idem ipse ;
es (Psal. ci, 26-28).
CAPUT VIII, seu Reg. v. 51. Deus omnium crea-
tor. Firmissime tene, et nullatenus dubites, san-
ctam Trinitatem solum esse verum Deum, rerum
omniumvisibiliumatqueinvisibiliumcreatorem de :
quo in Psalmis (\'\c\lur,Iieatus cujus DeusJacob adju-
tor ejus,spes ejus in Domino Deo ipsius,qui fecit caelum
et terram,mare et omniaquw in eis sunt (Psal. ,cxlv 5,
6). De quo etiam Apostolus dicit Quoniutn ex ipso, :
per ipsum, et in ipso sunt omnia ; ipsi gtoria in sxcula
(Rom. xi, 30).
CAPUT IX, seu Reg. vi. 52. Trinitas in unitate.
Firmissime tene.et nullatenusdubites,Patris etFilii
etSpiritus sancti unam quidem esse naturam, tres
vero esse personas Patremquesoliirnessequi dixit,
:
Hic est Filiusmeus dilectus, inquomihi complacui 6 :
et Filium solum esse super quem illa vox solius Pa-
tris insonuit, quando inJordane secundum carnem
cepit: el Spiritum sanctum Patris etFilii solum esse,
qui in speciecolumbsesuper Christum baptizatumet
, ascendentem ab aqua descendit(l/aW/i. xi, 17, 16),
etquinquagesimo die post resurrectionem Christi fl-
adorabis, et deles in uno loco positosin linguarum ignearum di-
visione a adveniens replevit (Act.u, 3, 4). Illam vero
vocemquasoluslocutus est Deus Pater, etillamcar-
nem qua solus homo factus est Unigenitus Deus, et
illam columbam in cujusspecieSpiritus sanctus su-
per Christum descendit.illasque linguas igneas in
quarum divisione fideles 4 in uno loco consiitutos
unius Dei, qui fecit omnia in coelo etinterra, visi-
bilia et invisibilia.
CAPUT X, seu Reg. vii. 53. Dislinctio personarum.
Firmissime tene, nullatenusdubites,solumDeum
et
Filium, id est, unam
ex Trinitate personam, solius
DeiPatrisesseFilium Spiritumverosanctum,ipsum
:
quoque unam ex Trinitate personam, non soliusPa-
tris, sed simul Patris et Filii esse Spiritum. Osten-
dens enim Deus Filius se solum esse dePatre geni-
suum nnigenitum daret et paulo post, Qui autcmnon
:
crcdit jam judicatus est quia non credidit in nomine
;
umgeniti Filii Dei (Joan. in, 16, 18). Spiritumautem
sanctum et PatrisetFiliiesscSpirilum Apostolusdo-
cet, qui ait. Vos autem non estis in carne, sed in spi-
ritu ; si tamen Spiritus Deihabitat in vobis ; et secutus
magno : ail Siquis autem Spiritum Cliristi non hahet, hic non
:
(I Cor. est ejus (Rom. vm, 9).
CAPUTXI, seu Reg. viii. 54. Spiritus sanctus,
Firmissinetene, et nullatenus dubites, eumdem Spi-
ritum sanctum, qui Patris et Filii unus Spiritusest,
de Patre ot Filio procodere. Dicit enim Fiiius :Cum
venerit Spiritus veritaus quia Patre procedil(Joan xv,
detineri.
iMss. Corbeiensis, huic.
2Lov., bene complacui. Abest, bene, a melioriLus
Mss.
» Sic Ms Corbeiensis. At Lov., visione.
* Lov., fideles Apostolos. Abest, Apostolos, a Mss.
771
De Filio quoque procedere Spiritum
ritas (Joan.xwfi)
sanotum, prophetica atque apostoliea nobis doctrina
commendat. Isaias enim dicit de Filio: Percutiet ter-
ram virga oris sui, et Spiritu labiorum suorum inter-
ficiet impium (Isai. xi. 4). De quo et Apostolus ait:
Quem interfcietDominus Jesus Spi?'itu oris sui (II
Thess. ii, Quein etiam ipse unicus Dei Filiusbpi-
8i.
ritum oris sui esse significans, post resurrectionem
euam insulflans in discipulos ait : Accipite Spiritum
sanctum (Joan. xx. 22). De ore vero ipsius Domini
Jesu ait Jo.innes in Apocalysi quia gladius utraque
parle acutus procedebat (Apoc. i, 16;. Ipse ergo Spi-
ritus oris ejus, ipse est gladius qui de ore ejus pro-
cedit.
CAPUT XII, seu Reg. ix. 55. Trinitas nulli termi-
nis circumscripta. Firraissime tene, etnullatenusdu-
bites, TrinitatemDeum immensumesse virtute, non
mole ;et omnem creaturamspiritualem atquecorpo-
ralem virtute ejuset praesentia contineri. Dicit enim
DeusPater : Cazlumet terramego impleo (Jerem xxni,
24). Dicitur etiarn de Sapientia Dei, quss Filius ejus
est, quia attingit a fine usque ad finem fortiter, et dis-
ponitomnia suaviter (Sap. vm,
1). DeSpiritu quoque
sancto legimus, quia Spiritus Domini replevit orbem
terrarum (Id. i, 7). Et David Propbetadicit Quo ibo
a Spiritu tuo ? et a facie tua nuo fugiam Si ascendero '!
in coelum, tu illces; et si descendero in
ades (Psal. cxxxvm, 7 8).
CAPUT XIII, seu Reg. x. 50. Persona
missime Lene, et nullatenus dubilcs,unam exTrini-
tate personam, id est Deum Filium, qui de natura
Dei Patris solus natus est, et uniu? ejusdemque na-
tune cum Patreest, ipsum in plenitudine temporis
secundumsusceptionemformaeservilis voluntarie in
virgine conceptum.et devirgine nalum, Verbum car-
nem factum ipsum quoqueessequiessentialiter na-
:
tus est de Patre, et essentialiter conceptus est na-
tusque devirgine ipsumque unum esse, et unius
:
natura? cum Patre', et unius naturae cum virgine,
qui aitde Deo Patre, Ante sxcula fundavitmc, etante
omnes colles genuit me(Prov. vm, 22, 25); de quo
etiam dixit Apostolus, quianm venit plenitudotem-
poris, misit Deus Filiumsuum, factum cx muliere ,fac-
tum sub lege (Galat. iv. 4).
CAPUT XIV, seu Reg. xi. 57. Humamtas
Firmissime tene, et nullatenus dubites, Christum
Dei Filiumsicut de Deo Patre plenum perfectumque
Deum.ita de virgine matreplenum perfectumque ho-
minem 2 genitum, id est, Verbum Deum, habentem
scilicet sinepeccato veram nostri generis carnem et
animam rationalom. Quod ipse Dei Filius ovidenter
ostendit, dicens decarnesua Palpate. etvidete, quia:
spiritus carnem et ossa non hnbet, sicut me vtdetis ha-
bere (Luc. xxiv, 39). Animam quoque se habere his
verbis ostendit, dicens Propterea me Pater diligit,
:
quia ego pono animam meam, et iterum sumam eam
(Joan. x, 17). Intellectum quoque animae se habere
ostenditineo quod ait Discite a me quia mitissum et
:
humilis corde (Matth. xi, 29). Et de ipso Deus per
prophetam dicit Ecce intelliget puer meus, eiexal-
:
tabitur, et sublimis erit valde (Isai. lii, 13 Xam el
beatus Petrus secundum sancti David prophetiam.
in Christo carnem et animam confitetur. De ipso
enim beato David loquens ait Propheta igitur cum :
esset, e! sciret quia jurejurando jurasset illi Deus dt
fruclu lumbi ejus scdere super scdrm ejus, providens
tocutus est de resurrectione Christi, quia neque dere-
licta est anima ejus in inferne, neque caro ejus vidit
corruptionem n, 30, 31).
(.4ct.
CaPUT XV, seu Reg. xii. 58. Divinitas Christi.
Firmissime tene, et nullatenus dubitos, unum atque
' ApudLov. deerat, et unius naturx cum Patre ; resti-
tuitur ex Corbeiensi Ma.
* Corbeiensis Ms., de Maria virgine plenum perfectum-
que Deum et hominem.
APPENDIX. 772
ipsum esse Deum Verbum ', qui cum Patre Deo et
Spiritu sancto Deofecil omnia tempora, et in monte
Sinai legem Moysi dedit ordinatam per Angelos
(Exod. xx, etGalat. m, 19); et ipsum Verbum Deum
carnem factum, qui venienteplenitudine temporis.
missus a Patre etSpiritu sancto, solus factusest ex
mufiere quam fecit, solus factus estsub Jege quam
dedit Galat. w, 4).
C PUT XVI, seu Reg. xm. 59. De duabus in Chri-
sfo natwis. Firmissime tene, et nullatenus dubites,
Dei Verbi quod caro factum est duas naturas mcon-
fusibiliter atque inseparabiliter permanere unam :
veram divinam quam habet cum Patre communem,
secundum quaai dicit, Ego et Pater unum sumus
(Joan. x, 30 ; et. Quime vidit, vidit, etPatrem s et,
1 ,-
Egoin Patre, elPater in me est (Id. xiv, 9-11); se-
cundum quam eum dicit Apostolus splendorem glo-
rise et figuram substantia? Dei (Hebr. i, 3) alteram
:
veram humanam, secundum quam ipseDeusincar-
.
natus dicit, Pater tnajor me est (Joan. xiv, 28).
CAPUTXVII, seu Reg xiv. 60. Vnitas personx in
C/!n's£o.Firmissimetene,etnullatenusdubites,Deum
Verbumcarnemfactum.unam haberedivinitatissua?
carnisque personam. Deus in Verbum plenam na-
:
turamhuinanaru ita sibi veraciter uniredignatusest,
et permanente divinitatesuaitaVerbumcaro factum
infemum- est, ut quamvis naturaliler non hoc sil Verbumquod
caro, quia duarum naturarumveritas manetinChri-
Filii. Fir- sto,-secundumunam tamen personam.idem Verbum
caro abipso fieret maternee conceptionisinitio.Deus-
enim Verbum non accepit personam homiDis, sed na-
turam etin aeternam personam divinitatis accepil
:
temporalem substantiamcarnis.Unusestergo Cbri-
stus Verbum caro factum (Id. i, 14), qui et ex putri-
bussecundnm carnem, et super omnia Deus benedictus
in ssecula (Rom. ix. 5 Unus Jesus, cui et Paterdicit,
.
Ex utero ante luciferum genui te (Psal. cix, 3): ubi
significatur ante omne tempus sine initio aeterna na-
tivitas. 2 Dequo et evangelistadicit, qm&vocatum est
nomen ejus Jesus, quod dictum est ab angelo prius-
quam in utero conciperetur Luc. n, 21). K
CAPUT XVIII, seu Reg. xv. 61. Verbi et carnis
unio. Firmi3sime tene,etnullatenus dubites,carnem
Christi non sine divinitate conceptam in utero virgi-
Christi. nis.priusquam suscipereturaVerbo; sed ipsum Ver-
bum Deum suae carnisacceptioneconceptum.ipsam-
que carnem Verbi incarnatione conceptam.
CATUTXIX,5«i Regr.xvi.62. Sagrifcia. Sacrifcium
paniset vini. Firmissimetene, et nullatenusdubites,
ipsum unigenitum Deum Verbum carnem factum,
se pro nobis obtulisse sacrificium et hostiam Deo in
odorem suavitatis Ephes v, 2) : cui cum Patre et
.
Spiritu sancto a Palriarchis et Prophetis et sacerdo-
tibus. tempore VeterisTestamenti, animalia sacriti-
cabantur: et cui nunc, id est tempore Novi Testa-
menti. cum Patre et Spiritu sancto, cum quibus illi
est una divinitas, sacrificium panis et vini in fide et
cbaritate sanctacatholica Ecclesia per universum
orbem terraa cffere non cessat. In illis enim carnali-
bus victimis significatio 4 luit carnis Christi, quam
.
propeccatisnostrisipsesinepeccatofueratoblaturus
et sangninis quem erat effusurus in remissionem
peccatorum nostrorum in isto autem sacrificio gra-
:
tiarum aclio atque commemoratioest carnisChristi,
quam pronobis obtulit. etsaneuinis quem pro nobis
idern Deus effudit. De quobeatus Paulus dicit in Ac-
tibus Apostoiorum AttendiU vobis ct universo gregi,
:
in quo vos SpiHlus sanctus posuit episcopos regere
Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguinc suo (Act. xx,
' Slo Mss. At Lov., unum Filium atque ipsum esse Deum
verum.
* Sic Ms. Corbeiensis. At Lov. bis, videt.
3 Hic apud Lot, repetitur, Unus Jcsus.
4 Lov., figuratio.
773 LIBER DE FIDE AD PETRUM.
28). In ergo sacrificiis quid nobis esset donan-
illis
dum figurate signilicabutur in hoc autem sacrifi-
: nec animas pecorum in homines ', ncc animas ho-
cio quid nobis jam donatum sit ovidenter ostendi-
tur. In iilis sacnticiis presnuntiabutur Filius Dei pro
impiis occidendus in hoc autem pro impiis annun-
: Ailx. Firmissime tene, et nullatenus dubites, pri-
tiatur occisus, testante Apostolo quia Chri.stus cum
adhuc infirmi essemus secundum tempus, pro impiis
mortuus est ; et quia cum inimici essemus, reconci-
liali sumus Deo per mortem Ftlii eju$ (Hom. v, 6, 10).
CaPUT XX, seu Reg. xvn. 63. Humanitas Christi.
Firmissime tene, et nullutenus dubites,Verbumcar-
nem factum.eamdem humanam carnem semper ve-
ram habere, qua de virgine Verbum Deus natus est,
qua crucilixus et mortuus est, qua resurrexit
coelum ascendit, et in dextera Dei scdit ', qua etiam
venturus est judicare vivoset mortuos. Propter quod
ab Angelis Apostoli audierunt, Sic veniet, quemad-
modum vidistis eum euntem incaslum [Act. i, 11) et
beatus Joannes ait, Ecce veniet cum nubibus, et vide-
bit eum omnis oculus, et qui eum confixerunt
2
et
videbunt eum omnes tribus lerrx talem (Apoc. i, 7).
CAPUT XXI, seu Reg. xviii. 64. Natura nihil non
bonum. Malum quid. Firmissime tene, et nullatenus
dubites, Trinitatem Deum, id est, Patrem et Filium
et Spiritum sanctum esse naturaliter summum
atque incommutabile bonum et ab ipso creatas esse ;
omnes naturas, bonas quidem, quia a summo bono
factae sunt; sed mutabiles,quiade nihilo factee sunt:
nullamque esse mali 3 naturam.quia omnis natura
in quantum natura est, bona est. Sed quia in ea bo-
num et minui et augeri potest, in tantum mala dici-
tur, in quantum bonum ejus minuitur, malum enim
nihil est aliud, nisi privatio boni. Unde constat ge-
minum esse creaturae rationalis malum unum,quo : rum poena qux. Firmissime tene, et nullatenus du-
voluntarie • ipsa defecit a summo bono Creatore
suo alterum, quo invita punietur ignis aeterni sup-
; rurn etium parvulos, qui sive in uteris matrum vivere
plicio illud passsura juste, quia hoc admisit in-
: incipiunt et ibi moriuntur,sive jam de matribus nati
juste ; et quae 5
ordinem in se non servavit divinae
iustitutionis, ordinem divinae non effugiet ultionia.
CAPUT XXII, seu Reg. xix. 65. Nulla creatura est
eadem cum Deo. Firmissime tene, et nullatenus du-
bites, neque Angelos, neque quamlibet aliam crea-
turam ejusdem naturae esse, cujus est secundum
naturalem divinitatem 9iiam summa Trinitas, quae
est unus naturaliter Deus Pater et Filius et Spiri-
tus aanctus. Neque enim unius naturae esse potue-
runt 6
ille qni fecit, et ea quae fecit.
CAPUT XXII I, seu Reg. xx. 66. Angeli facti sta-
biles. Firmissimetene.et nullatenus dubites, omnem
creaturam naturaliter mutabilem a Deo incommuta-
bili factam nec tamen jam posse quemlibet san-
: glorificet,secundum promissionem suam aequales
ctorum Angeiorum in deterius commutari quia sic ;
acceperuntaeternam beatitudinem ,qua Deo stabiliter
perfruuntur, uteacarerenon possint.Sed hocipsum
quod ab illo statu beatitudinis in quo sunt, mutari
in deterius nullatenus possunt, non est eis naturali-
ter insitum, sed postquam creati sunt,gratiae divinae
largitate collatum. Si enim Angeli naturaliter in-
commutabiles fierent, nunquam de eorum consor-
tio diabolus et ejus angeli cecidissent.
CAPUT XXrV, seu Reg. xxi. 67. Creaturx ratio-
nales. Firmissime tene, et nullatenus dubites, in
omni creatura, quam spiritualem atque corpoream
summa Trinitas fecit.solos spiritus angelicos et hu-
manos intelligendi facultatem divinitus accepisse
caeteros vero spiritus brutorum animalium rationem
et intelligentiam non accepisse, et etiam hoc 7
omnino habere non posse. Propter quod dicitur ho-
minibus, Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non
est intellectus (Psal. xxxi, 9) et ideo animas homi-
: nemverojustitiaeDeiessebonismalisquedissimilem:
* Lov., sedet.
* Lov., crucifixerunt.
1 Lov., malam. At plerique Mps., mali.
* Mss., quod voluntarie ; et puulo post, quod invita.
5 Lov., et quia.
6 Ms8., poterant.
17
Corbeinsis Ms., et ob hoc.
774
nurn, et animas pecorum unius naturae non esse
minum in pecora posse aliquundo transire.
CAPUT XXV, seu Reg. xiii. 68. Libera tolunlus
mos homines, id est, Adam et mulierem ejus.bonos,
rectos, et sine peccato crcatos esse, cum libero ar-
bitrio, quo possent, si vellent, Deo seinper * humili
et bonu voluntate servire atque obedire quo arbi- :
trio etium possent, si vellent, propria voluntuto pec-
care eosque non necessitate, sed propria voluntate
:
peccasse illoque peccato sic in deterius mutatam
;
humanam naturam, ut non solurn in ipsis primis
et io. hominibus per peccatum morB obtineret regnum,
sed etiain in omnes homines transiret peccati mor-
tisque dominium.
CAPUT XXVI, seu Reg. xxiii. 69. Peccatum ori-
: ginale. Firmissime tene, et nullutenus dubites, om-
nem hominern qui per concubitum viri et mulieris
; concipitur, cum originali peccato nasci, impietati
subditum mortique subjectum, et ob hoc natura irae
filium nasci de qua dicit Apostolus, Eramus enim
:
et nos natura filii irx, sicut ct cvteri (Ephes. n, 3). A
quairanullusliberator.nisipertidem Mediatoris Dei
et hominum, hominis Jesu Christi, qui sine pec-
cato conceptus, sine peccato natus, sine peccato
mortuus, peccatum pro nobis factus est (II Cor. v,
21), id est, saorificium factus est pro peccatis nostris.
In Veteri quippe Testamento peccata dicebantur sa-
crificia quae pro peccatis offerebantur in quibus :
omnibus fuit significatio Ghristi.quia ipse nstAgnus
Dei qui peccatum 3 mundi (Joan. i, 29).
tollit
CAPUT
XXVII, seu Reg. xxiv. 70. Non baptizato-
bites, non solum homines jam ratione utentes, ve-
sine sacramento sancti Baptismatis, quod datur in
nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, de hoc sae-
culotranseunt,ignis aeterni supplicio sempiterno pu-
niendos.Quiaetsi peccatum propriw actionisnullum
habuerunt, originalis tamen peccati damnationem
carnali conceptione et nativitate traxerunt.
CAPUT XXVIII, seu Reg. xxv. 71. Judicium. Fir-
missime tene, et nullateuus dubites, ideo Christum
Filium Dei ad judicandos vivos mortuosque ventu-
rum, ut homines, quos hic dono suse gratiae gratis
per fidem justiiicat, eisdemque justificatis in fide et
charitate sanctas matris Ecclesiae usque in finem
perseverantiam donat, in suo adventu resuscitet,
sanctis Anpelis faciat (Matth. xxn, 30), et ad eum sta-
tum perducat, in quo perfecte, in quantum unicui-
quedonatDeus.boni sint.etab ipsaperfectionedein-
ceps mutari non possint ubi di versa erit sanctorum
:
gloria, sed una erit omnium vita aeterna. Diabolum
vero el angelos ejus in ignem aeternum a Christo
esse mittendoa, ubi nunquam carebunt pcena quam
eis prsaparavit divina justilia cum ipso autem dia- :
bolo impios et iniquos homines.de quibus Scriptura
dicit, imitanlur autem eum qui sunt ex parte illius
(Sap. ii, 25), pro eo quod eum in malis operibus
imitati sunt, et ante finem praesentis vitae con-
gruam pcenitenliam non egeriint, resumptis cor-
;
poribus supplicio aeternae combustionis arsuroa.
CAPUT XXIX seu Reg. xxvi. 72. Resurrectio carnis.
Firmissime tene, et nullatenus dubites, omnibus ho-
minibus et bonis et malis resurrectionem carnis in
adventu Dominifuturamessecommunem,retributio-
secundumquod Aposto\usa.\{, Quiaomnesre.surgemus,
sednon omncs immutabimur. Mutabuntur autem justi
qui ibunt in vitam eeternam. Quod Apostolus ostendit
' Lov., in animas hommum : et infra, in animas peco~
rum.
* Apud Lov. omittitur, Deo semper.
3 Sic Ms. Corbeiensis. At Lov., peccata.

775
dicens: Et mortui resurgentincorrupti,et nos immuta-
fomur.Etostendensquaeerit ipsa immutatio adjecit:
Oportet enim corruplibile hoc induere incorruptionem,
et mortale hocinduere immortulitalem.ln eorum(a)cor-
poribus fiet quod ipse Apostolus ait Seminutur in
corruplione, surget in incorruptione : seminatur in
ignobihtute ,suryet in gloria: seminatur in infirmitate,
surget in virtute : seminatur corpus animale, surget
corpus spirituale (1 Cor. xv, 51-53, 42-44). Quod pro-
pterea spirituale dixit, non quia ipsum corpus spiri-
tus erit, sed quia viviticante spiritu immortale
atque incorruptibile permanebit. Sic autem tunc
dicetur spirituale corpus, cum non spiritus sit, sed
permaneat corpus sicut nunc animale dicitur,
; sed extra Ecclesiam catholicam prodesse non posse
cum tamen inveniatur non anima esse, sed corpus.
CAPUT XXX, seu Reg. xxvii. 75. Fidet et Bapti-
smus. Firmissime tene, et nullalenus dubites, exce-
ptis illis qui pro nomine Ghristi suo sanguine bapti-
zantur,nullumhominemaccepturumvitamaeternam,
quinonhicamalissuisfueritper poenitentiamfidem-
que conversus, et per Sacramentum fidei et pceni-
tentiae, id eat, per Baptismum liberatus. Et majori-
bus quidem necessarium esse et poenitentiam de
malissuisagere,etfidemcatholicam secundumregu-
lam veritatis tenere, et sacramentum Baptismatis ac-
cipere:parvulisvero,qui necpropriavoluntatecrede-
re,necpcenitentium propeccatoquodoriginalitertra-
hunt, agere possunt, Sacramentum fidei et pceniten-
estsanctumBaptismH,quamdiu rationisae-
tia3,quod
taseorum capaxesse non potest,sufficoread salutem.
CAPUT XXXI, seu Reg. xxvin. 74. Gruna. Fir-
missime tene, et nullatenus dubites, neminem hic
hominum posse poenitentiam agere, nisi quem Deus
illuminaverit, et gratuita miseratione converterit.
Apostolus enim dicit Ne forte det illis Deus pceni-
: tus atque incorporatus Ecclesiae. Quia si habcam,
tentiarn ad cognosceniam veritatem, et resipiscant a
diaboli laqueis (II Tim. n, 25, 26).
CAPUT XXXII, seu Reg. xxix. 75. Nihil agi sine gra-
<t«.Firmissime tene, et nullatenus dubites,posse qui-
dem hominem,quem nec ignorantia litterarum, nec
aliquaprohibet imbecillitas vel adversitas,verba san-
ctae legis et Evangelii, sive legere, sive ex ore cujus-
quam praedicatorisaudire: seddivinismandatisobe-
direneminemposse.nisiquemDeusgratiasuapraeve-
nerit,utqm)dauditcorpore,etiamcorde percipiat 2 ,et
accepta divinitus bonavoluntateatque virtute, man-
dataDei facereet velit et possil. Neque eium qui plan-
tat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrcmentum dat
Deus (I Cor. m, 7) Qui etiam operalur in nobis et velle
: haereticum sive schismaticum, in nomine Patris et
bena voluntate (Philipp. u, 13).
et pcrftcere, pro
CAPUT XXXIII, seu Reg. xxx. 76. Deum nihil
latere. Firmissime tene, et nullatenus dubites, Deo
incommutabili non solum praeterita et praesentia,
sed etiam futura omnia incommutabiliter esse no-
tissima, cui dicitur Deus qui occultorum es cogni-
: tatem, neque Baptismus, neque eleemosyna quam-
tor, qui scis omnia antequam fiant (Dan. xm, 42).
CAPUT XXXIV, seu Reg. xxxi. 77. Prxdestinatio.
Firmissime tene, et nullatonus dubites, Trinitatem
Deum, incommutabilem, rerum omnium atque ope-
rum tam suorum quam humanorum certissimum
cognitorem, ante omnia saeculu scire quibus esset
per fidem s gratiam largiturus sine qua nemo po- : non omnes qui intru Ecclesiam catholicam bapti-
tuit 4 ab initio mundi usque in finem, a reati pec-
cati tam originalis quam actualis absolvi. Quos enim
Deus pr.rscivit, et prxdeslinavitconformes ficri ima-
ginis Filii sui 8
(Iiom. vm, 29).
CAPUTXXXV ,seuREG.xxxu.78.Beati e.v pnnlestina-
Firmissime tene.et nullatenus dubites, omnes
tione.
quosvasa miscricordiae gratuitabonitateDeus facit 8
1
Apud Lov., ouiissum erat, et pamitentice ; quod habe-
tur in Ms8.
8 Corbeiensis
Ms., recipiat.
3 A'i oram lihri Corbeiensis
ndditur, ab illo inspiratam.
Potptt, juxta Er. Lugd. Ven. Lov.
* M.
8 Mss., ejus.
6 Corheiensis Ms., gratuite Deus fecit.
(a) Iatellige, justorum.
:
APPENDIX. 776
ante constitutionem mundi in adoptionem filiorum
Dei praedestinatos a Deo neque perire posse ali-
:
quem eorum quos Deus praedestinavit ad regnum,
nec quemquam eorum quos Deus non praedestinavit
: ad vitam ulla posse ratmne salvari. Praedestinatio
enim illa gratuitae donationis est praeparatio, qua
nos Apostolus ait prsdestinatos in adoptionem filio-
rum pcr Jesum Chris/um in ipsum (Ephes. i, 5j.
CAPUT XXX VI, seu Reg. xxxiii. 79. Baplismus.
Firmissime tene, et nullatenus dubites, sacramen-
tum Baptismatis.non solum intra Ecclesiam catholi-
cam, sed etiam apud haereticos, qui in nomine Pa-
tris et Filii et Spintus sancti baptizant, esse posse ;
imo sicut intra Ecclesiam recte credentibus per sa-
cramentum Baptismi conferri salutem, sic extra
Ecclesiam baptizatis, si ad Ecclesiam non redierint,
eodem Baptismo cumulari perniciem. Tantum enim
valet ecclesiasticae societatis unitas ad salutem, ut
Baptismo non salvetur, cui non ibi datur, ubi opor-
tet ut detur. Inesse tamen homini Baptismum etiam
extra Ecclesiam baptizato, sed ad judicium inesse
ab Ecclesia separato. Et quia manitestum est, ubi-
cumque datum fuerit hoc Baptisma, semel esse
dandum ideo etsi ab haareticis in nomine Patris
;
et Filii et Spiritus sancti fuerit datum, venerabili-
ter agnoscendum, et ob hoc nullatenus iterandum.
Salvator enim ait Qui semel lotus est, non indiget '
:
nisi ut pedes lavet (Joan. xm, 10).
CAPUT XXXVII,
seu Reg. xxxiv. 80. Extra Eccle-
siam salus nulla. frirmissime tene, et nullatenus
dubites, onmem extra Ecclesiam catholicam bapti-
zatum, participem fieri non posse vitse aeternae, si
ante linem vitas hujus, catholicae non fuerit reddi-
inquit Apostolus, omnem fidem, et noverim omnia
sacramenta, charitatem autem non habeam, nihil sum
(I Cor. xni, 2). Nam et in diebus diluvii, neminem
legimus extra arcam potuisse salvari.
CAPUT XXXVIII, seu Reg. xxxv. 81. Damnandi.
Firmissime tene, et nullatenus dubites, non solum
omnes Paganos, sed et omnes Judaeos, et omnes
bsereticos atque schismatieos, qui extra Ecclesiam
catholicam pra^sentem finiunt vitam, in ignem
aeternum ituros, qui paratus est diabolo et angelis
ejus (Matth. xxv, 41).
CAPUT XXXIX, seu Reg. xxxvi. 82. Hxretici.
Firmissime tene, et nullatenus dubites, quemlibet
Filii et Spirilus sancti baptizatum, si Ecclesiae ca-
tholicae non fuerit aggregatus, quantascumque elee-
mosynas fecerit, etsi pro Cbristi nomine etiam san-
guinem fuderit, nullatenus posse salvari. Omni
enim homini qui Ecclesiae catholicae non tenet uni-
libet copiosa, neque mors pro nomine Christi su-
scepta proficere poterit ud salntem, quando 2 in
eo vel hftretica vel schismatica pravitas perseverat,
quaa ducit ad mortem.
CAPUT XL, seu Reg. xxxvii. 83. Christiani male
vivcntcs. Firmissime tene, et nullatenus dubites,
zantur, accepturos esse vitam aeternam : sed eos
qui percepto Baptismate recte vivunt, id est, qui
ee abstinuerint a vitiis et concupiscentiis carnis.
Regnum enim coelorum sicut infideles, haeretici,
atque schismatici non habebunt sic catholici cri-
;
minosi possidere non poternnt.
,
CAPUT XLI, seu Reg. xxxvm. —
84. Sine pecca-
tisnemincm r/mr.Firmissime tene.et nullatenusdu-
bites, etiam justos atque sanctos homines, exceptis
iis qui baptizati parvuli sunt, sine peccato hic nemi-
nem vivere posse semperqur omni homini esse ne-
:
ccssarium, et peccata sua usque in tinem vitae prae-
1 Ilic Corheiensis Ms. addit, lavari.
8 Lov., quamdiu.
 777
senti9 eleemosynis diluere, et remissionem a Deo
l
bumiliter ac veraciter postulare.
GaPUT XLII, seu Reg. xxxix. 85. Cibus et potus.
Conjugium. Secundx nuptice licitse. Firmiasime tene,
et nullatenus dubites, omnem creaturam Dei bo-
nam esse, et nihil rejiciendum quod cuin gratia-
rum actione percipitur (I Tim. iv,4) et Dei servos :
qui acarnibus aut vino abstinent,non taoquam im-
munda,quae a Deofactasuntrespuere sed a fortiori
cibo et potu, pro sola castigatione corporis absti-
nere. Nuptias quoque divinitus institutas et bene-
dictas etmelius quidem esse siquisquamsine con-
: meo quod certum recepit,fideliter perseveret.Quod
jugio sit,ut liberius atque plenius cogitet quae sunt
Dei.quomodo placeat Deojtamun illisqui continen-
tiam nonvoverunt,nullum esse peccatumsi vel mu-
lier nubat.vel vir uxorem ducat (I Cor.wi. 34,28).
Nec solas primasnuptias a Deoinstitutas,sed etiam
secundas et tertias.pro eorum qui secontinere non
possunt infirmitale.concessas.Eis vero qui sive con-
jugati.sive a conjugio liberi continentiam Deo vove-
rint, admodum esse damnabile si vel illi conjugale
opus voluerint appetere,quo se non accessuros, vel
illi repetere,a quo se recessuros,illi libera,illi com-
muni professi sunt voluntate.
CAPUT XLIII, seu Reg. xl. 86. Malos misceri bo-
nis in Ecclesia. Firmissime tene, et nullatenus du-
bites,aream Dei esse catholicam Ecclesiam.et intra
eam usquein finem saeculi frumento mixtas paleas
continfeti,boc est,bonis malos Sacramentorum com-
munione misceri et in omniprofessione.sive cleri-
: dem naturae esse cujus sunt animae omnium homi-
corum, sive monachorum,sive laicorum.esse bonos
simul et malos.Nec pro malis bonos deserendos,sed
probonis malos.in quantum exigit fidei etcharitatis
ratio, tolerandos id est, si vel in Ecclesia nullius
; vinitateejusdemqueesaeriaturae:quiasecundumhu-
perfidiae seminaspargunt.vel fratresad aliquod ma-
lumopusmortiferaimitatione non ducunt.Nec posse
aliquem intra Eeclesiam catholicam recte credentem
beneque viventem,alieno unquam maculari peccato,
si cuiquampeccanti necconsensionempraebeat, neo
favorem utiliterque malos abonis intra Ecclesiam
: se, et a peccati
tolerari,sihoccumeisbenevivendoet bene monendo
agatur, ut et videnteset audientes quae bona sunt,
mala sua respuant, et judicandosse a Deo pro suis
malisoperibus contremiscantjatque ita praeveniente
dono gratiae,de suis iniquitatibus confundantur, et
ab bonam vitam per Dei misericordiam con vertantur.
Bonos veroa malis intra Ecclesiam duntaxat catho-
licam constitutis nunc debere 2 operum dissimilitu-
dine separari ut cum quibus divina communicant
; Dominus omnibus invocantibus eum in veritate.Volun-
Sacramenta, non habeant mala opera, quibus illi
suntcriminosi, communia.In fine verosaeculibonos
a malis etiam corpore separandos quando veniet :
Christus habens ventilabrum in manusua,et permun-
dabit aream, suam,etcongregabit iriticum suumin hor-
reum 8 paleas autem comburet igni inexstinguibili
,
(Matth.m,i2) quando per judiciumjustum segre-
;
gabit justos ab injustis,bonos amalis,rectos a per-
versis :bonos constitueta dextris.malosa sinistris
etexejusorejustiaeterniquejudiciisempiterna atque
incommutabili prolata sententia,iniqui omnes ibunl
in combustionem aeternamjusti autem in vitam xter-
nam (Id. iniqui semper arsuri cum dia-
xxv, 45) : omnis de corde nostro timor abscedat. 1 111 animas
autem regnaturi sine fine cum Christo.
bolo, justi
CAPUT XLIV. 87. Persixtendum in fide. Haec in-
terim quadraginta capitula ad regulam verae fidei
firmissime pertinentia fideliter crede, fortiter tene,
veraciter patienterque defende.Etsi quem contraria
hisdogmatizarecognoveris,tanquampestemfuge,et
tanquamhaereticum abjice.Ita enim ista quae posui-
mus fidei catholicae congruunt, ut si quis non solum
omnibus.sed etiam singulis voluerit contraire in eo
quod singulis horum contumaciter repugnat,et his
contraria docere non dubitat.hffiretieus et fidei chri-
1 Ad oram lib. Corb. additur Ms., fejuniis, oralione,
vel lacrymis.
* bic Ms3. At editi, non debere nisi:
* Sic Ms. Corb. At Lov., triticum in horreum tuum.
Patrol. XL.
LIBER DE FIDE AD PETRUM. 778
stitanro lnimicus,
atque ex hoc omnibus Catholicis
anathemandus appareat.Quamvis igituret anguslia
'
temporis,et festinatio portitoris compuleritnos ali-
qua.quaa pro diversis haeresibus agnoscendis atque
vitandis fucrant inserenda, prajterire silentio;
tamen
sioinnia qua3 in hoc opusculocontinenturrecensere,
etnotissimaprorsus babere non negligas.ex his po-
tenscautadiscretioneetiamdecaeterisspecialiterju-
; dicare. Apostolus enim dicit quia
spiritualisjudicat
omnia (I Cor. u, 15) quo donec unusquisque nos-
;
trum perveniat, in eo quo pervenit ambulet.id est,
si quid ahtsr sapit, hoc quoque illi
Deus revelabit
(Philipp. iii, 15). Arnen (a).
CaPUT XLV. 1. Alterius regula Vere firmnm fi-
deiest fundamentum,principaliter credere Patrem
et Filium et Spiritum sanctum,unum
esse natura-
hter Deum ila utde natura Patris verenatum
:
uni-
genitum Fihum.et simul de Patre et Filio vere at-
que naturahter procedentem credamus Spiritum
sanctum:ipsamquesanctam Trinitatem esse unum
eolum, verum, aeternum, atque incommutabilem
Deum. Credere etiam congruit ad salutem, unam
ex Tnmtate personam, id est, Unigenitum Deum,
pro nostra salute solum hominem factum
eum- ;
demque unum esse Deum verum, et hominem ve-
rum.seeundum divinitatem unam nuturam haben-
tem cum Patre et Spiritu sancto ? secundum hu-
manitatcm vero, animam Christi rationalem ejus-
num,et carnem Christi illius esse naturae cujusest
universorum qui deprimohomineoriginemducunt.
Ergo nec animamChristi.neccarnem unius cum di-
manitatemvere ipse creatus est.Ped sicut divinitati
ejus cum Patre et Spiritu sancto est divina natura
communis sic animae ejus etcorpori naturalis est
;
communio cum anibabus etcorporibus nostris.Qui
divinitate sua carnem atque animam credentium
in
dominio, et ab aeternae mortis sup-
plicio gratis eripuit auferendo peccatum.
2.Hac enim credulitate munitus,non oblivisceris
divinam misericordiamdienoctuquesupplicare; ob-
secrans beatamspemomnium credentium in se,qui
est ChristusDominus,uthujusfidei veritatem firmi-
ter teneas, inviolatamque custodias quiaSpiritus
:
sanctus fidelibussedeprecantibuscopiosum submi-
nistrat adjutorium, sicut propheta dicit, Prope est
tatem timentium se faciet,et preres eorum exaudiet,et
salvos faciet eos.Custodit Dominus omnes diligentesse
et omnes peccatores disperdet (Psal. cxliv,
18-28). Et
iterumipsi Deo dicit,Ecce omnes qut se elongantate,
peribunt-.perdidisti omnes qui fornicanturabs te; de se
autem a.\t,Mihi autem adhxrere Deo bonumest,ponere
in Domino spem meam (Psal. lxxii, 27, 28).
3. Adhaere igitur Deo, fili charissime, et in ipso
;
spem tuam toto corde,fide et charitate constitue.In
mihtia saeculi exhibe regi terreno fidele servitium:
quiahocdiligitDeus,hocmandatApostolus.In causa
vero fidei,quaChristusnosredemit in sanguine suo
oostras debemus,cujus sanguine redempti sumus.
Ulum debemuspraeomnibusdiligere.quemnovimus
nostrarum animarum clementissimum Hedempto-
rem.Illiusdebemus timere prae omnibusaeternam et
veram potestatem,quem venturum speramus aequis-
simumjudicem.Illiusdebemuspromissatotoaffectu
cordis appetere.qui potestanimaa etcorpori donare
vitam aeternam.Illius debemus timere iracundiam,
qui potest animam et corpus mittere in gehennam:
» Ita Corb. et antiquiores Mss. At Lov., anathemati-
zanaus.
(a) Hic opus desinit in Mss. Quae
subse.iunntur, non
sunt Fulgentn ; et a melioris notae manuerriptis imo
ab omnibus quos vidimus veteribus libris, absunt.
25
 :

779 APPENDIX. 780

in oujus judicio sine acceptione personarum, sine ptismain seiterarepermittit,quodad salutem semel
ambitu potestatum aequaliter judicabuntur domini et ad sacramentum sanctae regenerationis accepit?
servi, reges et milites, divites etpauperes,bumiles Et siillum credimus perennibus sutdendum esse
et sublimes,UbiservusquisquishicfidemDeiinveri- tormentis.quiChristum insuis minimisperegrinum
tate tenuerit,regno potietur aeterno : dominus autem hospitio negligit charitatesuscipere;quid passurum
intidelissempiternoexureturincendio.Ubi servorum se putaverit, qui Dominum Christum de domo sui
dominorumque lidelium nec vita terminabitur,nec cordis excludens^etdinbolum in secaeca prorsus in-
infidelivm vero sive servorum sive
laetitia finietur : fidelitate recipiens.de sancta Ecclesia, quae est co-
dominorum,secundumsermonis prophetici verita- lumna et firmamentum veritntis (1 Tim.m, 15), hae-
tem, lqni* eorum non exstinguetur, et vermii eorum reticacircumventusfalsitatediscesserit?Etsiille qui
nonmorietur(Isai lxvi, 24). Ibunteniminiquiin ignem infirmosatquein carcerepositosfamulosChristi non
aeternum, quiparatus est diabolo et angelis ejus. visitat, lgnideputatur sempiterno quid illis retri-
.

4. Attendamus autem quos illuc Salvator ituros
esse praedixerit nempe illos.quibus dicturus est
: persequuntur fidei veritatem.autsqualorecarcerum
Esurivi,et non dcdistis mihi manducare : sitivi,et non
dedistis mihi bibere : nudus fui, et non vestistis me :
hospes, et non suscepistis me : infxrmus, el in carcere,
et non venistis ad me (Matth.xw, 41-43) Quod si in
ignem seternum digne mittetur,qui Christo in suis
minimisesurientipanemnon dederit;quid passurus
est qui ipsum panem.qui de eoelo descendit.sibi per
infidelitatis vitium adimit?Etsi in flammis perenni-
bus exuretur, qui Christo in suis minimis sitiendi
calicem aquaefrigidse nontribuit, quid illepatietur
qui renatus ex aqua et Spiritu sancto.sanctum Ba-
buendum dicemus,quiDei famulos.inquibus so^asa
aut exsiliorum deportatione violenter affligunt ? Sed
in his omaibus licet infideles saeviant. Deustamen
suisauxiliumsubministrat.Etduminimici fidei aut
callidaquemquaseductione,autviolentacompulsio-
necupiunt depravare,Christus qui est VirtusetSa-
pientia Dei.rirtutem tribuit, ut mortiferae suasionis
promissa despiciant, et terroribus humanis robore
divini timoris obsistant :tantumest utvoluntas non
avertatur a Deo, et fidei praemio potiatur. Ipsa est
enim cui aut pro infidelitateinfligitur aeterna pcena,
aut servata? fidei merces erit sempiterna laetitia.

ADMONITIO
IN LIBRUM DE SPIRITU ET ANLMA.
Opus hoc quemadmodum Erasmus probe judicavit, hominisest variae multaeque lectionis, in quo non
aliquid artis videas aut ingenii,sed quasi arenam sine calce, dicta tantum et collectanea ex diversis locis
exscripta : ex Augustino scilicet, ex Gennadio, Boethio, Cassiodoro,
Isidoro Kispalensi, Beda, Alcuino,
Hugone Victorino, Bernardo, Isaaco Stellensi abbate, Joannes
etc. Trithemius abbas recenset hunc li-
brum in catalogo lucubrationum Hugonis a sancto Victore. Sub ejusdem nomine citat Vincentius Bello-
vacensis in Speculo Naturali, lib. 23 et 25 passim, ac lib. 24, cap. 1, lib. 27, cap. 75. Praeterea in Spe-
lib. 18, cap. 55, ubi opusculum istud atilum Augustini, cui a nonnullis tribuebatur, mi-
culo Historiali,
nime sapere observavit, viderit sibi ait ex ejusdem libris excerptum, auctore, uti ferebatur, magistro
Hugone Victorino. Inter opuscula demum Hugonis vulgata exhibetur, estque ibi liber de Anima secun-
dus, ipsius nomine in Victorino Ms. prsenotatus. Attamen excerpta quae in eo plurima ex ipsius Hugonis
libris occurrunt cum insigni sententiarum mutatione, auctorem operis quasrere alium cogunt. Thomas
Aquinas in qurest. unica de Anima, art. 12, ad 1, anonymo cuidam Cisterciensis ordinis illud adscribit.
Hunc nos Alcherum esse suspicamur,cui familiari suo Isaac abbas Stellensis e Cisterciensi familia epis-
tolam de Anima scripsit, rogatus nimirum ab Alchero, qui ipsum de hoc argumento disputantem in
collatione audierat, ut se aliquid amplius de animse essentia, et viribus edoceret. Enimvero in biblio-
thecae Cisterciensis tomo 6, post praedictam epistolam proxime subjungitur liber iste de Spiritu et Ani-
ma cum hac inscriptione excusus « Ejusdem B. lsaac abbatis de Stella, seu ut ipsi inscribere pla-
:

cuit, Alcheri de Anima liber. » Hujus nempe inscriptionis pars posterior vera, prior falsa merito vide-
bitur praesertim quia Epistola abbatis Isaac maximam partem libro huic a collectore inserta est. Al-
:

oherus porro Clarevallensis monachusapud Possevinum, in Isaac, fuisse legitur vir discendi studiosus
;

et in physica eminens, teste Isaaco in praedicta ad Alcherum epistola. Opus contulimus cum Mss. Ro-
manis bibliothecae Vaticanaa quatuor, cura uno ex abbatia S. Medardi Sueessionensi, cum Victorino,
Sorbonico et aliis.

DE SPIRITU ET ANIMA
LIBER UNUS.
Quoniam dictum estmihiut meip-
PmEFATio.(a)
sum cognoscam,sustinere non possum ut me habeam
incognitum.Magna namque est negligentia nescire
quidillud sit,quoccelestia tamprotundeeogitamus,
quo naluralia tam subtili indagatione investigamu.et
de ipso quoque Creatore nostro tam sublimia scire
dcsideramus. Non est res peregrina,nec longequae-
renda animus est quo ista sapimus.Sed semper no-
:

(a) De Quantitate Animoe. capp. 14, 2S.Hic et in eequentibus capitibus ante ipsa capitula indicavinius libros ex
quibus hauriuutur loca quoe totam aliquando capituli eerieua conticiunt, aliquando vero propriis auctoris senten-
tiis intermiscentur. M
 781
biscura adest, tractat, loquitur, et intus versatur '.
Datum est illi lam ingentium rerum secreta scire,
et se ipsum cognoscere non potest paucis siqui-
dem licet ipso iinimo animum cernere, id est, ut
ipseanimus se videat. Fieri autem non potestqua-
dam divina providentia, ut inveniendi lacultas de-
sit reli^iosis animis se ipsos et Deum suum pie,
caste ac diligenter quarentibus idcirco reddam : odimus, jam doiemu8,sive dolendum metuimus et
me mihi, imo Deo meo, cui maxime me debeo, et
videl)0 quid sit animus, et quae patria ejus.
CAPUT PRIMUM. Animua quul sii. llutio. liatioci-
natio. (a) Animus eat substantia qusedam rationis
particeps, regendo corpori accomodata. Animus sa-
pientia illustratus, et suum principium respicit, et
se ipsum cognoscit, et quam sit indecorum ut extra
se quaerat quod in se ipso possit invenire, intelligit.
Corporeis vero passionibus consopitus, et per sen-
sibiies formas extra semetipsum abductus, oblitus
cst quid fuit. Kt quia nihil aliud se Cuisse meminit,
nihil praeter quod videtur esse credit. Solo sensu
circa corpora, etimaginatione circa corporum simi-
litudines et locorum versatur, et in eis sive vigi-
lando, sive dormiendo distrahitur 2 Gum vero ab
hac distractione per puram intelligentiam ascendens
inunum se colligit, rationalis dicitur.;Ratio siqui-
dem est animi aspectus, quo per se lpsum verum in-
tuetur. Ratiocinatio veroest rationis inquisitio.Qua-
re illa opus esl ad videndum, ista ad inquirendum.
CAPUT II. Animus se ipsum intelligit. (b) Animus
invisibilis est. Neque enim aliter invisibilia cernere
valeret. Visibilia per corpus videt, invisibilia per se,
et in eo se videt, quod invisibilem se esse videt. Vi-
detur tamen in corpore per corpus, sicut sensus in
littera manet.et perlitteram videtur. Animus corpo-
ris dominator, rector, habitator videt se per se per
se ipsum semetipsum auxilium
videt. Non
corporalium oculorum, imo vero ab omnibus corpo-
ris sensibns tanquam impedientibus et perstrepen-
tibus abstrahit se ad se, ut videat se in se, ut noverit
se apud se. Et cum vult Deum
cognoscere, elevat se
super se mentis acie. Non enim
aliquid tale est Deus,
qualis est animus : non tamen videri nisi animo po-
test, nec ita videri ut animus potest.
siquidem est veritas sine defectu substantiae. Non
talis estanimus: sed delicit et proficit, novit et igno-
rat. meminit et obliviscilur modo vult, modo non ;
vult. cogitationibus atque consiliis, huc
Diffusis
atque illuc vagatur considerat, spectat omnia. Vi-
: quatenus novem istis progressionibus in semetipsa
det absentia transmarina visu ambit, et percurrit
; proficiens anima, sensu et alTectu, quaternis qui-
aspectu, abdita scrutatur et uno momento sensus:
suos per totius orbis Gnes et mundi secreta circum-
fert. Descendit ad inferna, ascendit inde, versatur
in ccelo, adhaeret Christo, conjungitur Deo. Ipse si-
qnidem est ejus patria et habitatio, ad cujus simi-
iitudinem factus est. Quisquis er«o se talem reddi
desiderat, qualis a Deo factus est, id est similem
Deo, redeat ad se, et stet in se, et sic intra semet-
ipsum quaerat, et videat unde constet homo, et ex
qua sui parte factus sit ad imaginem Dei.
CAPUT III. Homo quibus constet. (c) Ex duahus
substantiis constat homo, anima et carne anima
cum ralione, carne cum
sensibus suis quos tamen
sensus non movet caro absque animae societate
anima vero rationale euum tenet sine carne.
CAPUT IV. Vircsanimce. Affeclus quatuor Viriutcs
quatuo>\Aii)7niviresquiiique.(d)Ests\qu\<]om rationa-
lis, concupiscibilis et irascibilis. Per rationalitatem
habilisestilluminariad aliquid cognoscendum infra
se et supra se, in se et juxta se. Cognoscit siquidem
Deum suprase, etin se, etangelum juxta se.etquid-
1
Duo e Vatic. Mss , et inter ista nesciiur.
1 Ms. Medardeoais, vagatur.
De Quantitate Animae, capp. 13, 27, et
(a)
lib. 1 Erudit. diilnsc. rap. 2
(b) August. in Psal. 41, n. 7.
(c) Ex Gennadio, lib. de Dogmat. Eccles.
(d) Ex Isaac Stellensi, epiet. ad Aicherum.
LIBER DE SPIRITU ET ANIMA. 7X2
quid cceli ambitu euuliiietur infra se. Perconcup isci
bilitafcemetirascibilitatemhabilisestafliciadaliquid
: appetendum vel lugiendum, amandum vel obedien-
dum:etideode rationalilaleomnissensus oritur ani-
ma:,dealiis omnis alfectus. Alfectus vero quadripar-
titusessedignoscitur: ilum deeoquod amamusjam
gaudemus, vel gaudendum spcramus; et de eo quod
;
ob hoc de concupiscibilitate gaudium et spes,de ira-
scibilitate dolor et inetus onunlur.Qui quidem qua-
tuor alfectus animae omnium sunt vitiorum et virtu-
lum quasi quaedam principia.et communis materia.
Affectussiquidem operi nomen imponit.Et quoniam
virtus est habitus mentis bene compositae, compo-
nendi et institueudi atque ordinandi sunt animi affe-
ctus ad id quod debenl, et quomodo debent, ut in vir-
tutes prolicere possint; alioquin in vitia facile defi-
cient.Gum igilur prudenter, rnodeste, fortiter etjuste
amor et odium instituuntur, in virtutes exsurgunt,
prudentiam scilicet,temperanliam,fortitudinemat-
quejustitiam,quaequasioriginesetcardines8untom-
nium yirtutum. Et haec omnia cum affectuose et vir-
. tuose in anima constituuntur l , per odium mundi et
sui, proficit in amorem Dei et proximi per contem- :
ptum temporalium et inferiorum, crescit in deside-
riumaeternorum etsuperiorum.Sensusvero unusest
inanima,etquod ipsa: etcurn corpus non sit.corpo-
reusdicitur,quiacorpusnontranseendit,velquiacor-
poreis exercetur instrumentis unde et ob numerum
;
instrumentorum quinquepartitus dicitur,cum intus
nonsitnisiunus.Verumtamenproptervariaexercitia
variaturetvarienuncupatur.DicPurnamquesensus,
imaginatio,ratio,intellectus,intelligentia.Et haec om-
nia in anima nihil aliud sunt.quam ipsa.aliaeet aliae
: inter se proprietates propter varia exercitia, sed una
quaerit essentia rationis et una anima proprietatesquidem
:
diversae.sed essentia una: secundum exercitia, multa
sunt; secundum essentiamvero.unum suntin anima
et idem quod ipsa.Et sicut mundus iste visibilis quin-
quepartita quadam distinctione est ordinatus terra ;
scilicet,aquaaere, etaethere, sive firmamento, ipso-
que supremo ccelo, quod empyreum vocant sic :
Incommutabilis anirnae in mundo sui corporis peregrinanti
quinque
progressus sunt ad sapientiam sensus Bcilicet,
;
imaginatio, ratio, intellcctus. et intelligentia. Quin-
que enim progressionibus rationalitas exercetur ad
sapientiam, et quatuor affectibus ad charitatem :
busdam pedibus, quae spiritu vivit, spiritu ambulet
usque ad Gherubim et Seraphim, id est, usque ad
plenitudinem scientiee, et regnum 2 charitatis. ha-
beatque anima per exercitium virtutes, quarum fa-
cultates habet per naturam.
CAPUT V. Collatio virtutum animse cum choris
angetorum. (a) Et hos progressus nominibus et or-
dinibus Angelorum comparare prudenti lectori re-
linquo.Facile siquidem erit ei, si sciat aptare sensum
qui primusanimae nuntiusest, Angelisqui nuntii vo-
cantur; imaginationem Archangelis.quae pluraquam
; sensus percipit; timorem Virtutibus, dolorem Pote-
: statibus.Qui enim metu suppliciorum perterritus.et
;
dolorepeccatorum comnunctus,contemnit mundum
et sc ipsum,cum Virtutibus facit miracula.cum Po-
. testatibus fugat daemonia. Majus namque est conte-
mnerese ipsum,quam mundum,quemmulti propter
vanilatem contempserunt. Rationem assignamus
Principatibus nam sicutilli praesunt et principan-
:
tur subjectis spiritibus, sic ratio sensibus atque af-
fectibus Amorem proximi sive gaudium Dominatio-
nibus recte namque aliis dominantur qui omnes
:
amant, et de profectu omnium gaudent. Intellectum
Thronis Throni sedes dicuntur, quia in eis Deus
:
Hugo Vict.
1 Mss., instituuntur.
1 Apud Isaac, et rogum.
(a) Ex Isaac Stell., epist. ad Alcherum.
783
sedet. Intelligere etiam debes, quoniam in cordibus
nostris Deus habitat per fidem (Ephes. m, 17), per
sanctificationem, per pacem, per dilectionem quo-
niam Deus est pacis et dilectionis JI Cor. xm, 11).
Intelligentiam aptamus Cherubim. Ille namque spi-
ritus tanto pertectiore scientia pleni sunt, quanto
divinitatem Dei in intimis coutemplantur. Intelli-
gentia namque animae vis est, quae immediate Deo
supponitur : siqmdem ipsum et quae in ipso
cernit
sunt. Spem sive amorem Dei, Sera-
desiderium sive
phim : Deus namque est spes omnium iinium terrae
(Psal. lxiv, 3), cujus vultum tota terra desiderat et
in quem Seraphim prospicere desiderant, tota spes
nostra et desiderium nostrum est. Odium mundi Vir-
tutibus odium sui Potestatibus rationem Frincipa-
:
: omnium anima, quia per rationalitatem ad cogni-
tibus: amorem proximi Dominatiohibus: inteliectum
Thronis intelligentiam Cherubim amorem Dei Se-
: :
raphim. Timor namque de suppliciis et dolor de
peccatis faciunt contemptum mundi et sui, ut cum
Virtutibus faciant miracula, et cum Potestatibus
expellant daemonia. Spes de promissis, et gaudium
de praemiis faciunt amorem proximi et Dei.
CAPUT VI. Vestigia Trinitatis in anima a quo.
(a)Anima ad similitudinem totius sapientias facta,
omnium in se gerit similitudinem unde et a philo- : Deo mens rationalis, sicut ejus imaginem suscepit,
sopho definita est omnium similitudo. Habet siqui-
dem in se vires, quibus onrnia apprehendit sive m-
vestigat, et omnibus similis existit, cum una sit.
Similis est terrae persensum, aquae perimaginatio-
nem.aeri perrationem, Qrmamento per intpllectum,
ccelorum ccelo per intelligentiam. Similis est lapidi-
bus per essentiam, arboribus per vitam, animalibus
persensumet imaginationem, hominibus per ratio-
nem, Angelis per intellectum,Deo per intelligentiam.
Et sicut Deus est ab omnibus capabilis et participa-
bilis sic anima omnium est capax. Capabilis et par-
:
ticipabilis omnibus est Deus quia naturali suo mu- ;
nere scilicet Spiritu sancto, et usu ex munere gra-
tiae.participaturabomnibusperessentiamquasunt,
et secundum illam ad idoneam speciem qua ab aliis
differunt, et secundum utrumque ad congruum
l
usumquo proficiunt.Triahaecomni hominiexistenti
insunt, quasi quaedam vestigia summae essentiae,
imaginis, et muneris, id est, Trinitatis Patris et Filii
et Spiritus sancti. .Eternitas quippe est in Patre,
species in imagine, usus in munere
s
(b} /Eterni-
tas 3 est in Patre; quia Pater non habet patrem de
quo sit Filius de Patre est ut sit, atque ut illi co-
:
eeternus sit. Imago enim si perfecte implet illud
cujus est imago, coaequalis est illi. Species est in
imagine, id est. pulchritudo, congruentia, aequali-
tas, prima et summa similitudo, prima et summa
vita. primus et summus intellectus.
nere. Munus Patris et Filii Usus
Spiritus sanctus est.
ergo in munere est, id est, delectatio, gaudium, lae-
titia, felicitas, suavitas. Ille namque ineffabilis com-
plexus Patris et imaginis, non est sine perfeetione,
sine charitate, sine gaudio sic in illa Trinitate
:
omnium perfectissima pul-
summa est origo rerum,
beatissima dilectio*, nobis autem omnis
chritudo, et
usus deitatis est ex munere. Quodam modo nam-
que quasi proprior 6 videtur nobis esse Spiritus san-
ctus, utpote P.itris et Filii munus. Ex ipso nimirum
est omnis usus gratiae cum Patre et Filio. Ipse enim
regit et erudit, consolatur et perducit Ecclesiam ad
Christum, quam ipse simul sine macula et ruga
(Ephes. v, 27) tradet regnum Deo et Patn (I Cor. xv,
2 i). Sic a Patre per Filium Spiritum sanctum vel et
potius in Spiritu divina ad nos descenderunt. Pa-
'
Ms. Medardensis, communem.
» Editi omittunt hunc veraum, nempe
nitas. usque ad verbum, ynunere.
* Lov., Entitas.
* Nonnulli Mss., delectatio.
Aliquot M*s.. propior.
(fl)Exl8aacStell.,enist.adAlcherum;etexManuali,c.£6.
de Trinit., n.
(6)Ex Augustino, lib. 6
APPENDIX. 784
ter siquidem tradidit Filium suum, quo redimeret
servos misit Spiritum sanctum, quo servos ado-
;
: ptaret in filios Filium dedit in pretium redemptio-
:
nis, Spiritum sanctum in privilegium adoptionis,
se denique totum servat in h«reditatem adoptaiis.
Nemoergo deDei pietate diffidat, quoniam major est
ejus misericordia,quam nostra miseria; et quisquis
ad eum toto corde clamaverit, exaudiet illum, quo-
niam misericors est. Tardius siquidem ei videtur
pe^catori veniam dare. quam ipsi peccatori acci-
pere. Sic enim festinat absolvere reum a tormento
:
conscientiae suae, quasi plus eum cruciet compas-
sio miseri, quam ipsum miserum compassio sui.
CAPUT VII. Animu capax omnium. \a Capax est
tionem, et per concupiscibilitalem ad dileclionem
universitatis capax invenitur. Sunt enim duo in ani-
ma, sunt id quod anima, scilicet naturalis sensus
et
cognoscens omnia et dijudicans inter omnia : et na-
turalis affectus,quo suo ordine etgradu anima dili-
gat omnia. Verumtamen facultates et quasi instru-
menta cognoscendi et diiigendi habet ex natura ;
cognitionem tamen veritatis et ordinem dilectionis
nequaquam habet nisi ex gratia. Facti siquidem a
itacognitionem et amorem. Vasa namque qua? crea-
:
trix Sapientia format ut sint, adjutrix gratia replet
ne vacua strenuum operarium invenerit.
sint, si
CaPUT Anima rursum quid. Anima est sub-
VIII.
stantia rationalis, intellectualis, a Deo facta spiri-
tualis, non ex Dei natura, sed potius crealura ex ni-
hilo facta, m bonum malumque convertibilis. Et
ideo aliquatenus est mortalis in quantum in dete-
rius mutari, et a voluntate Dei cujus participatione
bona fit, alienari potest et aliquatenus immortalis,
;
quoniam sensum, quo ei post hanc vitam vel bene
vel male sit, amittere non potest non quod pro actis :
ante carnemgestis meruerit ut in carne includere-
tur, ut quidam voluerunt sed nec ideo potest esse
;
in hominesinesorde peccati,nisia Christofueritlibe-
rata. Dei enim nutu ad corpus anima venit, ut si
secundum ejus prasceptum agere vellet, mercedem
acciperet vitae teternae atque societatis Angelorum si :
autem contemneret, pcenas justissimas et amarissi-
mas lueret. sive doloris continui, sive ignis asterni.
. CAPUT IX. Sensus hominis duplex. (b) Anima
vero ex eo dicta est quod animet corpus ad viven-
dum, hoc est, vivificet. Spiritus est ipsa anima
pro spirituali natura, vel pro eo quod spiret in
corpore appellatus est spiritus. Anima et spiritus
idem sunt in homine, quamvis aliud notet spiri-
tus, et aliud anima. Spiritus namque ad substan-
Usus est in mu- tiam dicitur, et anima ad vivificationem. Eadem
est essentia, sed proprietas diversa. Nam unus et
idem spiritus ad se ipsum dicitur spiritus, et ad
corpus anima. Spiritus est in quantum est ratione
pradita substantia rationalis anima in quantum
:
est vita corporis, de qua dictum est, Qui perdide-
rit animam suam propter mc, salvam faciet eam
(Luc. ix. 2 id est. Quisquis propter Deum vitam
i
;
hanc quae nunc corporis viviticatione ex anima
temporaliter mortalis constat, libenter despexerit,
m futuro eamdem corporis, non solum anima?,
vitam .Tternam et immortalitatom recipiet. Hu- '
mana quidem anima, quia in corporehabet esse et
extra corpus, anima pariter et spiritus vocari po-
test non dua? animre, sensualis et rationalis, altera
:
qua homo vivat, et altera qua ut quidam putant, sa-
piat; sed una atque eadem anima in semetipsa vivit
per intellectum,etcorpori vitam pra?het persensum.
Humanumnamquecorpus necviverenecnasci potest
a verbo, .Eter- sine anima rationali; vegetatur tamen et moveturet
M*s., et immortalem.
1
Isaac Steil.
(a)
(b) Ex Gennadio, de Eccles. Dogmat. cap. 19 ex Hug. ;
11. Vict. in cap. 1 Luc. v. 47 et ex Manuali, cap. 26.
;
783 LIBER DE SPIRITU ET ANIMA.
ethumanam formam in utero recipit,prius-
crescit
goam animam rationalem recipiat. Sicnt etiam vir-
anima moveri
Kulta et herbas sine ' ct
habere videmus.Duplex cst quidem vita
qua vivit in carne, et alia qua vivit in Deo. Duo siqui-
dom in homine sensus sunt, unus interior, et unus
exterior.et uterque bonum suum habet in quo relici-
tur.Sensus interior reliritur in contcmplatione divi-
nitatis.sensus exteriorin contemplutione bumanita-
tis. Propterea enim Deus homo lactus est,ut totum
hominem in se beatificaret,et tota conversio hominis
esset ad ipsum,et tota dilectio hominisesset in ipso,
cum a sensu carnis videretur per carnern,et a sensu
mentis videretur per divinitatis contemplationem.
Hoc autem erat totum bonum hominis,ut sive ingre-
deretur sive egrederelur, pascua in factore suo inve-
niret (Joan. x, 9) pascuaforis in carne Salvatoris,et
;
pascua intus in divinitateCreatoris. lloc bonumma-
gnum secutum est malum quoniam perdito bono ;
quod intus erat, egressa est anima ad bonaaliena,
quae foris erant jetpactum fccit cum delectationibus
soeculi,requiescens superillas,non attendens absen-
tiam boni sui interions,eo quod consolationes suas
cerneret in bonis alienis. Nam cum exterior sensus
carnalis bono suo utitur interior sensus men-
tis quasi obdormit. Non enim cognoscit bona iu-
teriorissensus,qui jucunditate bonorum exteriorum
capitur.Namqui incarnevivit.incarne sentit.etdolo-
res carnis lugit in quantum potest, vulnera autem
animaeprorsus ignorat,nec medicinamqm-erit in eis.
Cum autem mortuus fuerit sensus animae quo vivit
in carne, tunc vivificari incipiet sensus ille,quo sen-
tit semetipsum.et tunc sciet dolores suos, et sentire
incipiet vulnera sua tanto gravius quanto propius.
Magis enim obest malum quod est magis vicinum
et magis prodest bonum quod magis est intimum.
CAPUT X. Spiritns. (a) Spiritus dicitur multis
modis.Dicitur namque Spiritus Deus, et aer iste, et
flatus aeris qui a corde receptus est inde per totum
corpus emissus mortalfum vitam flatu necessario
continet.Istetamenspiritus jure 2 anima dici non po-
test.quia aeris varietate dissolvitur. Dicitur spiritus
anima, sive hominis sive pecoris. Dicitur spiritus
mens rationalis, ubi est queedam scintilla tanquam
oculus animae, ad quem pertinet imago s et cognitio
Dei. Oculus animae est mens ab omni corporis labe
)ura,mentis aspectus est ratio,intellectus visio. Tria
laecomni animae necessaria sunt: ut sanos oculos
3abeat,ut aspiciat,ut videat.Sanos oculos habet,cum
amortalium cupiditatibusest purgata atqueremota.
Aspicit.cumin Dei lumine contemplationis oculos
figit. Videt, cum contemplatione conspicit
in illa
quanta sint gaudia.quanta laetitia quanta securitas,
quanta serenitas.et quanta jucunditas. Sanitas facit
illam securam.aspectus rectam, visio beatam. Cum
enim fuerit ab omni faece liberamaculisque diluta,
tunc se denique in se ipsa libentissime tenet \ et
nihil sibi metuit, aut ulla sua culpa quidquam angi-
tur et tunc ingenti quadam et incredibili fiducia
: imaginatio,postea ratio.intellectus etintelligentia.et
pergit in Deum, id est, in ipsam contemplationem
verUatis aspectum siquidem rectum sequituripsa
; ipse Deus est.Sapientiahominisestpietas.id est,cul-
visio Dei,qui est finis aspectus.Sic anima prius sa-
natur,sanata introducitur,introducta reficitur 5 .Spi-
ritus etiam est quaedam vis animae.mente inferior,
ubi corporalium rerum similitudines exprimuntur.
Nec ipse spiritus corpus est.sed corpori similis.Quae
enim spiritu videntur, non sunt corporalia.sed cor-
• Mss. Medardensis, scilicet rationati.
» Aliquol Mss., vitm.
3 Editi, imaginatio.
* Editi, liberalissime tenet.
fi
Mss. Medardsnsis addit, scilicet per sapientiam.
(a) Ex lib. 12 de Gen. ad Litt., cc. 7, 25 ex lib. 1 So- ;
liloq., c. 6, nn. 12, 13, et ex Hug., lib. de Sacramento
fidei p. 6, cap. 2.
786
poralibus similia.Facies siquidem hominis etnobis
rorineecuB nota est, et io memoria nostra habet ima-
inerementum ginem suam, incorporalem quidem, sed corpori si-
aninnr ;alia milem.Mundi quoque istius mirabilis pulchritudo,
et nobis foris pra»sto est, et in memoria nostra ha-
bet imaginem suam, incorporalem quidem, sed
corpori aimilem, ad quam recurrimus cum clausis
oculis eam cogitamus. Quod enim est ad corporis
sensum uliquod cor]>us in loco, hoc cst ad animi
aciem similitudo corporis in memoria et quod est :
intentio voluntatis ad corpus visum visionemquo
copulandam, hoc est eadem intentio voluntatis ad
copulandam imuginem corporis,quae est in memoria
et visione cogitantis. Ille spiritus dicitur factus ad
imaginem et similitudinem Dei.in quo est cognitio
veritatis et amor virtulis.Imago siquidem est in co-
gnitione, et similitudo in dilectione. Imago.quia ra-
tionalis et simililudo.quia spiritualis.Haeret siqui-
;
dem veritati nulla interposita substantia. Rationale
nostrum \quo ratiocinamur, intelligimus, et sapi-
mus, spiritum dicinius hunc autem spiritum
!
Apostolus mentem vocat, cum dicit, lienovamini
spiritu mentis vestrx (Ephes. iv, 23) id est, mente,
;
nihil enim aliud est spiritus mentis, quam mens :
sicutcorpus carnis, nihil aliud estquam caro.
CAPUT XI. Mens unde dicta. Differunt sensus et
imaginatio. Dimensio animx. Sapientia. Prudentia.
(a) Mens autemdicitura (j^vt). M^vTjautem Grsece,la-
tine dicitur luna.Et sicut luna crescit et decrescit,et
varia vicissitudine mutatur, in id tamen quod fuit
quadam perfectanovitate se restituit: sic mensnunc
caputsummisinserit,nuncdeciditin infima.nuncse-
se referens sibi-, veris falsa redarguit modo ad cor-
;
poralia regenda deflectitur,modo aeternis rationibus
;
inspiciendis vel consulendis adhaerescit.Ratio siqui-
demestmentisaspectus quobonumetmalumdiscer-
Deumque diligit. Mens universo-
nit,virtutes eligit,
rum etomnium rerumsimilitudineinsignita,
capax,
omniaessedicitur naturali quadam potentia etnatu-
rali dignitate. Idcirco invisibiles rerum causas per
intelligentiam comprehendit, et visibiles actualium
formas per sensuum passiones colligit. Et sive per
sensus ad sensibilia exeat, sive per intelligen-
tiam ad invisibilia ascendat, rerum similitudines
ad se ipsam trahit,pra3sentia cognoscit.absentia in-
telligit,ignota inquirit,et in inventis versatur.Ratio-
nale et intellectuale lumen, quo ratiocinamur,intel-
ligimus et sapimus.mentem dicimus, quae ita facta
est ad imaginem Dei, ut nulla interposita naturaab
ipsa veritate formetur. Mens enim ex eo dicta est
quod emineat in anima praestantior siquidem vis
:
animae est, a qua procedit intelligentia. Per intel-
ligentiam utique ipsom veritatem intelligit,per sa-
pientiamdiligit.Sapientianamqueestamorbonisive
sapor boni.asaporesiquidemdicitur.Mentisvisioest
intelligentia;gustus,sapientiaest.Illacontemplatur,
istadelectatur. Cum ab inferioribus ad superioravo-
lumus ascendere,priusoccurrit nobissensus,deinde
in summo est sapientia. Summa namque sapientia
tusDei.Sensus eavis animae est.quse rerum corporea-
rum corporeas percipit 3 formas prsesentes.Imagina-
tio est ea vis anima3,quae rerum corporearum corpo-
reas percipit formas, sed abscntes. Sensus namque
formas in materia percipit, imaginatio extra mate-
riam et ea vis quae exterius formata.sensus dicitur,
!
eadem usque ad intimum traducta,imaginatio voca-
tur.Imaginatio namque de sensu oritur.et secundum
ejus diveraitates ipsius quoque est variatio.Multa vi-
1
Nonnulli Mss., Raiionale vero notirum.
* Editi, inferens.
3 Editi hic et mox, recipit.
(a) Ex Cassiodoro, de Anima, capp. 1, 7 : Isaac ex
Stell. ;ex Hugone de Unione corporis et spiritus, et
Micellan. lib. 1, tit. 159.

787
detanimacarnalibusoculis,multaetiamphantastica
imaginatione concipit et ubiquequasi difTunditur
:
movt)tur,erigitur,et fluctuare videtur non ase egre-
dien6, sed in semetipsa tanquam in mogno percur-
rens spatio pervagatur et non exit ad illa,sed tracta-
; nisi in lumine solis
tibus suis sibi illa reprsesentat.Habet siquidem in se
quas; quamdam latitudinem.longitudinem et altitu-
dinem.Nam per charitatemDeum et omnes sibi fide-
les complectitur per meditationem universa quae a
;
principio mundi usque ad flnem Deus propter salu-
tem nostramoperatus est meditatur;percontempla-
tionem ruae sursumsuntccelestiacontemplatur. Ra-
tioesteavisanimae.quaererumcorporearum naturas,
formas, differentias, propria et accidentia percipit
omnia incorporea.sed non extra corpora,nisi ratione
subsistentia.Abstrahit enim a corporibus, quae tun-
dantur in corporibus, non actione, sed consideratio-
ne. Natura namque ipsius corporis secundum quod
omne corpus corpus est, nullum utique corpus est.
Intellectus ea vis animae est,quae invisibilia percipit,
sicut Angelos,daemones,animas,et omnem spiritum
creatum. Jntelligentia ea vis animae est.quae imme-
diate supponitur Deo cernit siquidem ipsum sum-
: rumcomprehensionesetcontemplationes.Sensusve-
mum verum et vere incommutabilem.Sic igitur ani-
ma Bensu percipit corpora, imaginatione corporum
similitudines, ratione corporum naturas, intellectu
spiritum creatum.intelligentia spiritum increalum.
Et quidquid sensus percipit,imaginatio repraesentat,
cogitatio format.ingenium investigat, ratio judicat,
memoria servat, intellectus separat, intelligentia
comprehendit,etadmeditationemsivecontemplatio-
nemadducit.Ingeniumestviseaanimae.siveintentio,
qua anima se extendit et exercet - incognitorum co-
gnitionem. Ingenium siquidem exquirit incognita,
ratiodiscernitinventa.memoria recondit,judicata,et
offert adhuc judicanda.Sic fit ascensus abinferiori-
bus ad superiora, et ima a summis dependent.Intel-
lectus namque quaedam imago et similitudo intelli-
gentiae est, ratio intellectus, rationis phantasticum
spiritus.cui eliam supremum corporis corpus,'d est,
ignisquadamsimilitudinejungitur,etigniaer,etaeri
aqua,et aquae terra.Sensus informat imaginationem.
imaginatio rationem, facitque ratio scientiam sive
prudentiam. Rursum rationi occurrens divina pru-
dentia,informat eam. et facit intelligentiam sivesa-
pientiam.Estitaqueinrationequiddam adsupernaet
ccelestia intendens.et id dicitur sapientiaet estquid-
dam ad transitoria et caduca recipiens,et id vocatur
prudentia.Ha?c duoex rationesunt,pt in rationecon-
sistunt.Et dividit seratioinduo.scilicet inseorsumet
deorsum :sursum,insapientiam ;deorsum,inpruden-
tiam -,quasi in virum et mulierem.ut vir sit superior
et regat.mulier inferior et regatur.Unde dictum est
Meiior est iniquitasviri.quam benefaciensmuiierEccii.
xlii, 14).Melior siquidem est qui per cceleste deside-
rium accensus, carnem necessaria etiam ei subtra-
hendo affligit.quam quiper carnalem affectum reso-
lutus.per omnia quae commoda sunt ei satisfacere
contendit.
CAPUT XII. Sensus et ejus opus. (a)Spnsus juva-
tur exterius j
quia oculus carnis,quamvis ex natura
facultatem videndi habeat, nunquam tamen per se
consequitur visionem,nec auris auditum nisi ex be-
neficio exterioris lucia et soni. Imaginatio jovatur
exterius 3 quia ex sensibilibus concipitur.Ratio ju-
; discernit,ratio ;dum recordatur.mcmoria :dum con-
vatur interius quia etsi spiritus rationalis ex dono
: sensit,voluntas.Ista tamen non differuntin substan-
Creatoris habilis est ad cognoscendum verum et dili-
gendum bonum,tamennisi interiorislueis radio fue-
r perfususet caloresuceensns.nunquam conseqni-
:
t
tur sapientiaecoemitionem vel eharitatis affectum.ln-
tellectuset intelligentiajuvantursuperius;quiaDeue
ignis et lux est (I Joan. i, 5). Lux ergo splendorem
Mfs., rfistenditur.
' moria. consilio. voluntate substitit ; quibus capax tst nw-
* Alias.
exterit ; vel txnitat,
* In B. hnnginntio juvatur inferius. Er. Lngd. Ven.
:
et Lov. secuti lumnB. M.
(n) Ex Isaac Stcllensi, et Hugone in cap. 1 Luc, y. 1"?.
: :
APPENDIX. 788
emittens ex se, quem retinet in se, illuminat inteh
1
,
ligentiam ad cognitionemveritatis.Ignisverocalorem
: de seemittens,sed non amittens,inflammat affecium
ad amorem virtutis.Et sicut solem non videt oculus
sic verum ac divinum lumeu
:
non poterit intelligentia videre nisi in ipsius lumine.
Domine,m(\mt propheta, in lumine iuo videbimus lu-
men Psal. xxxv, lOj.Cum enim mortale hoc induerit
immortalitatem. et corruptibile hoc induerit incor-
ruptibilitatem (I Cor. xv. 54 tunc mente pariter et
.
corpore spirituales effecti, secundnm modulum no-
strum per mentisilluminationemomnia sciemus, et
per corporisinciTruptibilislevitatem ubique esse po-
terimus.Volabimus mente per contemplationem,vo-
labimusetcorporeperincorruptionem.Discernemus
mente, discernemus et corpore, cum sensus nostri
corporei vertentur in rationem, ratio in intellectum,
intellectus'.Sensuvisibiliapercipiuntur,inimagina-
tione continentur visibilium imagines et similitudi -
nes,ad rationem pertinentvisibiliumrationesetdefi-
nitiones et invisibilium investigationes, ad intellec-
tumetintelligentiam spectant spiritualium et divino-
roet imaginatioadrationemnonascendunt.sedinfra
remanentes eam aliquatenus deducere possunt, et
quasialongequa?dam ostendere,adquwnonpossunt
pervenire.Simiii quadam proportioneintellectum et
intelligentiam ratio juvnre potest.sed ad statum eo-
rum nonvalet ascendere quoniammetassuaset pro-
prios fines habet.quos transcendere non potet.Sen-
sum et imaginationem cum csteris animalibus com-
munem habemus :vident siquidem visibilia,et viso-
rum recordantur. In quibusdam etiam sensibus nos
superant quoniam justum fuit ut brutis animali-
:
bus, quibus nil dandum erat in intellectu, aliquid
amplius daretur in sensu,Et e contrario tanto major
necessitasindiciturhominiexercendaerationis.quan-
to majorpm defectum patitur sensualitatis.Ratio au-
tem inde incipit,unde aliquid occurril, quod nobis
cumanimalibusnon sitcommune.Qua^damergosunt
intra rationem,qucedamjuxtarationem,qu3edam su-
pra rationem.Infra rationem sunt quae sensu perci-
pimus,sicut dura et mollia,calida et fr gida,candida ;
et nigra,dulcia et amara.Juxta rationemsunt et per-
via ratiooi,quae ratione percipimus, sicut commoda
et incommoda.veraet falsa.justa et injusta.Ratio si-
; quidem est quidam animi motus visum 3 mentis
acuens.veraque a falsis distinguens.Supra rationem
sunt quae nec sensus docet, nec ratio persuadet, sed
aut divina revelatione comprehenduntur.aut divina-
rum Scripturarum auctoritate creduntur.sicutDeum
in una substantia trinum.et in tribus personis sub-
stantialiter unum. Deus siquidem est rerum univer-
sitas.ita quod nulla singularum et ideo motibus ra- ; J
tionis non subjacet, qui ratio non est nisi de re
aliqua.
CAPUT XIII. Animx deftnitio.Actiones.Simplicitas.
Potenti&. Vires(a. Anima est epiritus intellectualis,
rationalis, semper vivens, semper in motu, bonae
mal3eque voluntatis capax secundum benignitatem
:
Creatoris atque secundum sui operis officium variis
nuncupatur nominibus.Dicitur namque anima,dum
vegetat spiritus, dum contemplatur sensus, dum
; ;
sentit :animus,dum sapit ;dumintelligit,mens ;dum
tia, quemadmodum in nominibus quoniam omnia
;
Hic .M?s. Medardensis habet interjecta isthaec verba :
1
Clavrfinmts super illud. Su >*ero, pondere et mensura.
Mensura inest nnimx secunrfum suom eai acitaiem nu- ;
merus autem ,secundum virium aut virtutum numerosita-
tem pondus, secunrfum appetitum in irfqurrfintenrf.it.
:
Et omnis animn rntionalis tribus potentiis. sciltcet. me-
meri tnensurx et ponrferts.
1 Aliquot Use., senstnn.
(a^ Alcuimijt. de Ratione anima? ; Hugo Erudit didasc.
lib. 2, cap. 5, et Isaac Stell.

789
ista una anima est: proprietates quidem diversae,
sed cssentia una. In spintu tamea et anima potest
esse ditlerentia quia omnis animaest spiritus.sed
;
non oinnis spiritus esl aDima.Animffi duplices aunt
actiones. Alio namque consilio erigitur ad Deum,
atquealio inclinatur ad carncm. Inclinatur autem
sic.Cum sit subtiliset invi»ibilis, videri non potest,
sed per potentias suas se extendit etostendit. Per
concupiscibditatem nauique appetil, per irascibili-
tatem contemnit.per rationalilatcm inter iitrumque
discernit. Tota atiimae esscntia in his gnTentlJte suis
consistit, nec per partes dividitur, cum simplcx sit
et individua et si aliquando partes haoere dicitur
: sensum ingrediens imaginatio.Tertius.perimagina-
ratione potius similitudinis, quam veritate compo-
sitionis intelligendum est. Simplex Bubstantia est
anima, ncc aliud, nec minusest ratio in substantia
quam anima nec aliud, nec minus est irascibilitas
;
vel concupiscibilitas quam nnima sed una eadem-
que substantia secundum diversas potcntias diver-
sa sortitur vocabula.Has potentias habet antequam
corpori misceatur. Naturales siquidem sunt ei, nec
aliud suntquam ipsa.Tolanamqueanimae substan-
tia in his tribus plena et perfecta cor>sistit,id est,in
rationalitate,concupiscibilitateetirascibiIitate,quasi
quadam sua trinitate et tota haec Irinitas est quae-
;
damanimae unitas,et ipsa anima. Deus est omnia
sua,et animaquaedamsua. Habetsiquidem naturalia,
et ipsa omnia cst. Pote ntiae namque ejus et vircs
idem sunt quod ipsa.tTabetaccideutalia,et ipsa non
est.Smr vires est.suae virtutes non est.Non enim est
sua prudentia, sua temperantia, sua fortitudo, sua
justitia.Potentiae anima? sunt,ralionalitas,concupis-
cibilhas,et irascibilitas.Yires sunt,sensus,imagina-
tio,ratio,memoria,intellcctup,inteIligentia. Potentiae
tamen possuntdici vires,et vires potentiae.
CAPUT XIV. Anunx el corporis amicitia. Con-
juncliones tres mirge. Quod corporis bonum, quod
animx. (a) yuibusdamaffeclibusetquadamamicitia
anima corpori conjungitur.secundum quam amici-
tiam nemo carnemsuam odiohabet.Sociatanainque
ejus societate praegravetur, ineffahilitamen
illi,licet
conditione diligitillud amatcarcerem suum,etideo
;
libera esse non potest. Doloribus ejus vehcmenter
afficitur Kormidat interitum, quae mori non potest.
.
Timetdefectum quae per naturam non potest defice-
re.Oculorum depascitur specuiatione, sonorisdele-
ctatur auditibus, suavissimis jucundatur odoribus,
larga epulatione reficitur.Et licet his rebus nullate-
nus ipsa utatur, gravi tamen mcerore affligitur, si
subtrabantur.Hincetiam nonnunquamsubrepuntvi-
tia contraria rationi, dum anima
dulgentius remittendo,locum noscitur praebere pec-
cato. Per sensus quoque progreditur anima ad cor-
pusmovendum et viviticandum.Novem namquesunt
foramina in humano corpore.quihus secundum na-
turalem contemperantiam influiteteffluit omne quo
idem corpus vegetatur et regitur.Sunt etiam utrius-
que qusdaru similia,corporis scilicet supremum.et
spiritus infirmum,in quibussine naturarum confu-
sione, personali tamen unione facile connccti pos-
Bunt.Similia enim similibus gaudcnt.Itaque anima
quae vere spiritus est, et caro quae vere corpus est,
in 6uis extremitatibus faeile et convenienter uniun-
tur, id est, in phantastico animae, quod corpus non
est, sed similecorpori et sensualitate carnis quae
;
fere spiritus est '. quia sine anima fieri non potest.
Sicut enim supremum aninw, id est, intelligentia
sive mens imaginem etsimilitudinemgeritsui supe-
rioris.id est Dei.unde et ejus susceptiva esse potuit,
et ad unionem personalem etiam, quando ipse vo-
luit,absque ulla demutatione naturae fuit assumpta:
4
Duo Msa., qux spirints corporeus est.
(n) Cassiod.de Aniina, eapp.4,5 laaacStell.ad Alche-
:
rum Hugo.lib. 2 Erudit. didasc. cap. 5. Id. lib.de Sa-
;
cram., p. 6, capp. 3, 5, 6 Miscellan.lib. 1, tit. 122.120 ;
Id. de Vanitate mundi, lib. 2 et de Substanlia dilect.
;
cap. 6.
:
LIBER. BE SPIRITU ET ANIMA. 790
sicsuprcmum carnis, id ost.Bensualitas animaege-
renssimilitudinemadIpereonalem uninnem ejus es-
sentiam suscipire potcst.Nec istud miium est,cum
ctiam in sensu et mcmuria pccudis sit qua>dam imi-
tatio rationalitatis,et inappetitu voluntatis.et in iis
quffi rofugit.reprdbationis. Spiiitus namquc corpo-
reus,qui uti(|uc vere est corpus ', ctsensu naturali
intcr multa discernit,et vi concupiscibilitatis eligit,
et naturairascibilitatisreprobat.Habet siquidemcor-
porea vita quoadam gradua incrementorum, quibus
ad imaginem Bummn vitae prolicit.Primus enimgra-
dus corporeae vitae est sensificatio. Secundus, per
tionem conceptorum memoria. Quartus, secundum
sensuum passioncs quaedam sine discretione intel-
ligentiae providentia, in quaquidem quasi rationis
imago est, et nuila ratioest. In his omnibus corpo-
: reavitaspiritualem vitamimitatur.Primo,ineoquod
sentitjsecundo, in eo quod sensum concipit ; tertio,
in eo quod concepta retinet quarto,in eo quod eive ;
in imaginatis,sive in sensibussecundum quamdam
rationis similitudinem,sive ad appetendum, sive ad
fugiendum se inflectit.Convenientissima autem me-
dia sunt carnisetanimae,sensualitascarnis,quae ma-
ximeignis est et phanlasticum spiritus.qui igneus
;
vigor dicitur. Unde et quidam loquens de anima-
bus ait
Igueus est ollis Vigor et poelestis origo.
(Virgilius JEneid. lib. 6, vers. 730.)
Mira societas carnisetanimae,spiritus vitae et limi
terrae. Sic enim scriptum est, Fecit Deus hominem de
limo lerrx; etinspiravitin [aciem ejusspiraculumvitie.
(Gen.n,7):dansei sensum et intellectum,ut persen-
sum lutum sibi sociatum vivificaret,et per intellec-
tum regeret et ut per intellectum intus ingredere-
;
tur et contemplareturDei sapientiamet persensum
forisegrederetur,et contemplareturoperasapientiae,
intelleclu intus illustravit.eensu foris decoravit, ut
in utroquerefectioneminvcniret.intusadfelicitatem,
foris ad jucunditatem. Sed quia bona exteriora diu
stare non possunt, jussus est homo ab exterioribus
ad interiora redire, et ab interioribus ad superiora
ascendere. Tantae siquidem dignitatis est bumana
conditio, ut nullum bonum praeter summum ei suf-
ficere pos6it.Plenum fuit miraculo.quod tam diver-
sa et tam diversa ab invicem,ad invicem potuerunt
conjungi.Nec minus mirabile fuit quod limo nostro
Deus se ipsum conjunxit, ut sibi invicem unirentur
dilecto corpori in- Deuset limus,tanta sublimitas, tanta vilitas. Nihil
enim est Deo sublimius.et nihil limo vilius.Mirabi-
lis fuit conjunctio prima, mirabili? et secunda, nec
minus mirabilis erit tertia,cum homo et angelus et
Deus.unus erit spiritus.Eodem namque bono bonus
est homo, quo bonus est angelus, eodemque bono
uterque est beatus, si tamen ambo idipsum eadem
voluntate eodemque spiritu cupiunt. Si enim tam
disparem carnis et animae naturam ad unam con-
fcederationem atque amicitiam Deus conjungere
potuit, nequaquam erit ei impossibile rationalem
spiritum, quiusque ad consortium terreni corporis
humiliatus est, cum eodem corpore glorificuto, ut
sit ei gloriae quod fuit ei sarcinae, ad consortium
beatorum spirituum, qui in sua puritate perstite-
runt, exaltare et usque ad suae gloria? participatio-
nem sublimare. Ad hoc siquidem illum sola chari-
tate, nulla necessitate creavit Allissimus, ut suaB
beatitudinis participem faceret. Si ergo tantum
gaudium et tanta laetitia est in vita ista tcmporali,
quac constat ex praesentia spiritus in corpore cor-
ruptibili quanta laetitia et quantum gaudium erit
;
in vita aeterna, qnae constabit ex praesentia Deitatis
in spiritu rationali ? Subjiciatur ergo corpus animo,
animus Deo et ui us spiritu erit cum co ita ta-
;
:
1
Duo Ms3., qui utique non est vita corporee.
791 APPENDIX.
men* si in humilitate permanserit, et gratiam sui
Creatori?,per quam exaltandus et glorificandus est
agnoverit.
Ex carne et animo constat homo, et utrumque bo-
num suum habet,in quo gaudet et exsultat. Bonum
animae est Deus,cum affluentia dulcedinis suee. Bo-
numcarnisestmundus.cumabundantiajucunditatis
suae.Sed mundusiste est exterior.Deus autem inte-
rior. Nihil enim eo interius, et nihil eo praesentiu3.
Interior est omni re.quia in ipso sunt omnia exte- : tia. (a) Habet anima quamdam propriam naturam,
rior est omni re,quia ipse estsuper omnia. Ab hoc
ergo mundo ad Deum revertentes, et quasi ab imo
8ursum ascendentes per nosmetipsos transire debe-
mus.Ascendereenim ad Deum,est intrare ad se ip-
sum etnon solum ad se intrare.sed ineffabili quo-
: Intelligi potest, sentiri
dam modoin intimis.seipsum transire.Qui enimin-
teriusintransetintrinsecus penetransse ipsumtran-
scendit, ille veraciter ad Deum ascendit. Ab hujus
ergomundi distractionibuscor nostrum colligamus,
et ad interioragaudia revocemus.Et si cor nostrum
semper tenere non possumus, saltem ab illicitis et
vanis cogitationibusrestringamus, utaliquando in
divinse contemplationis lumine figere valeamus.Haec
est enimrequiescordis nostri.cumin Dei amoreper
desiderium figitur. Haee est vita cordis nostri, cum
Deum suum contemplatur, et ipsa sua contempla-
tione suaviter reficitur. Et dulce est illi semper ad
considerandum, quod ad amandum et laudandum
semperest suave.Nihil enim ad beatam vitam prae-
stantius videtur,quam velut clausis carnalibus sen-
sibusextracarnemmundumqueeffectumquempiam
intrasemetipsum converti, alienumque effectum a
mortalium cupiditatibussibi soli et Deo oqlui.
GAPUT XV. Corpus qui ab anima regatur. Corpo-
ris composilio. Ex
ejus temperie vel confusione qnid
sequatur. (a) Gum anima
sit incorporca, per subti-
liorem naturam corporis sui,id est.per ignemetae-
rem quae in isto quoque mundo preecellentia sunt
corpora.et ideo magis spiritui similiora, corpus ad-
ministrat.Ista siquidem prioraexcipiunt nutus ani-
maevivificantis,eoquodincorporeaenaturae suntpro-
pinquiora quam humor et terra,ut adeorum proxi-
mum ministerium tota moles administretur.Nullus
sine his duobus vel in corpore sensus est, vel ab
anima spontaneus corporismotus.Ignis enim etaer,
quffi levia sunt.moyent aquam etterram quaegravia
eunt. Quapropter corpora etiam post anima? absces-
sum moveri videmus quia ignis et aer,quae duoper
;
animaepraesentiamtenentur in corpore terrenoethu-
mido,ut omnium quatuor flat temperatio.post ejus-
dem animae abscessum ad superna evadunt acsese
expediunt.Gorporis autem compositio sic fit Corpus
constatexofficialibus membris,officialia ex consimi-
hbus, consimiliaex humoribus, humores ex cibis,
cibi ex elementis et nihil horum est
; anima, sed in
lstis tanquamin organis agit, et per haec consulit
corpori, et huic vitae in qua factus est homo in ani-
mam viventem.Quae cumtemperata et ordinatafue-
nnt,congruunt vivificationi,etnunquam receditani-
ma. Si verodistemperata et confusa fuerint, invita
recedit anima,secum trabens omnia sensum scili-
;
cet, imaginationem, rationem,
intellectum, intelli-
gentiam, concupiscibilitatem,et irascibilitatem et : cecidi.erexit me quando steti, tenuit me quando
ex his secundum merita afficiturad delectationem,
sive addolorem.Corpusautem quod prius integrum
tanquam organum contemperatum et dispositum
erat, ut melos musicum in se contineret
et tactum
resonaret,tunc confractum etinutilee regionejacet.
Anima verorecurrentibus adregiones suas elemen-
torum partibus, non habens ubi vires suas exer-
ceat requiescitabhistantummotibus,quibuscorpus
jier tempus et locum
movebat, ipsa per tempus il-
Jocahtermota: quoniam etsi organum periit, sed
non melos,neoquodorganummovebat.Anima inter
(a) Ex lib 7 dc Genesi
ad Litteram, cap.15, 20; ex
io. de Quantit. Ammee.cap. 31, n.
62, et ex Isaac Stell.
792
Deum et corpus posita per tempus movetur,vel re-
miniscendo quod oblita fuerat, vel discendo quod
ignorabat,vel volendo quod nolebat per Jocum ve- :
ro non movetur,quiaperloci spatia non distenditur.
Deus autem corpore non eget ut sit nec loco, ut ' ;
alicubi nec tempore, ut aliquando nec causa, ut
; ;
alicunde nec forma,ut aliquid sil nec aliquo ge-
; ;
nere subjecti in quo subsistat,vel cui assistat.
CAPUT XVI. Animas charitate ornatx prxstan-
omnibus his mundanae molis elementis excellentio-
rem, quae veraciter non possit in aliqua phantasia
corporalium imaginum,quas persensus carnis per-
cipimuscogitari sedmenteintelligi,vitaquesentiri.
;
non potest. Non enim est
corpus, nec Deus, nec vita sine sensu, qualis est in
arboribus nec vita sine rationali mente,qualis est
;
in animalibus sed vita et vita perpetua. Nunc qui-
;
dem minor quam Angelorum est, et futura qualis
Angelorum.si ex prsecepto 2 sui Creatoris vixerit.
Prseceptum autem ejusest.utin dilectione ejusma-
neamus Manete, inquit, in dilectione mea (Joan.xv,
:
9). Perdilectionem namque sibi rationalem creatu-
ram copulavit, ul eum semper haberet, et in ipso
maneret,de eo et in eo delectans, gaudens et exsul-
tans.Per dilectionem Creatorisuoet sibiinvicem ra-
tionalis creatura copulata est. Solum namque dile-
ctionisvinculum est,quod ligatutrosquein idipsum.
Per amoremDei omnes ei adhaeremus peramorem ;
proximi omnes ad invicem unum sumus ut bonum ;
commune omnium fiat singulorum,et quod quisque
in ee non habet in altero possideat. Charitas est via
Dei ad homines,et via hominum ad Deum. Per cha-
ritatem enim venit Deusad homines,venit in homi-
nes,factus est homo. Per charitatem homines dili-
gunt Deum, eligunt Deum, ad Deum currunt, ad
Deum perveniuut.Sicetiam familiarisest Deo chari-
tas, ut ipse mansionem habere nolit, ubi charitas
non fuerit.Si ergo charitatem habemus.Deum habe-
mus quia Deus charitas est.
;
CAPUT
XVII. —
Ad amorem Dei excitatio. (fr)Miser
ego,quantum deberem diligere Deummeum.quime
fecit cum non eram, redemit cum perieram Non !
eram,et de nihilo me
non lapidem,nonarbo- fecit ;
rem,non avem vel aliquod de animalibus aliis, sed
hominem me voluit esse dedit mihi vivere,sentire, :
discernere.Perieram.et ad mortalem descendit,mor-
tali.tatem suscepit, passionem sustinuit, mortem
vicit et sic me restauravit. Perieram,et abieram
;
;
quoniam in peccatis meis eram venumdatus: venit
ille post me ut redimeret me et tantum dilexit me, ;
ut sanguinis sui pretium appenderet prome.talique
pacto et reduxit me de exsilio.et redemit de servitio.
Nomine etiam suo vocavit me, ut memoriale suum
semper esset, apud me. Unxit me oleo laetitiae quo
ipse erat unctus,ut abunctoessem unctus.etaChri-
stodicererchristianus.Sicgratiaejus etmisericordia
semper praeveneruntme.Demultis namque periculis
saepe liberavit me liberator meus: quandoerrabam,
reduxit me ;quando ignorabam,docuit me quando ;
peccabam,corripuitme;quandotristabar,consolatus
est me; quando desperabam.confortavii me;quando
;
;
ivi,duxit; quando veni, suscepit. Haec et multa alia
fecitmihiDeu8meus,dequibusdulceeritmihisemper
loqui, semper cogitare.semper gratias agere, ut pro
omnibus beneficiis suis possim semper eum laudare
et amare.Cum enim cunctis sit preesidens, singulos
implens,ubique pra3sens,cunctorumcuram agens.et
1
Ms. Medardensis hic addit, sicut anima.
InMs.Medardensi et apud Hugonem, Nec minor qui-
*
dem quam Angelorum (ndii\lar apuiiUngcincm.est futura),
ti ex prxcepto, etc. Vida Alcuinum de Rationes Animae.
(a) Manuale, cap. 21, et Hugo, Vict. de Laude chari-
tatis.
(b) Anselmi Medit,cap. 7, n. 2, et nugo de Arrhaani-
mae.
793 LIBER DE SPIRITU ET ANIMA.
tam singulisquam omnibu8providen3,itaeumtotum
ad custodiam mei occupatum video, acsi ego euper
custodiam mci starem ;
quasiomniumoblitussit, et
mihi soli intendere velit.Semper enimsepriesentem
exhibet, semperseparatumollert, si me paratum in-
venerit.Quocumqueme vertero, non me deserit, nisi
ego prioreum deserum. Ubicumque fucro, non rece-
dit,quoniam ubique est,ut quocumque ieroinveniam
eumcumquopossim esse. Quidquid fecero, pariter
assistit, utpote perpetuusinspector omniumcogita-
tionum, et intentionum etactionum mearum. Cum
baec dilligenter consnlero, timore poriter et ingenti
rubore confundor; quod illum ubique mihi praesen-
tem et omniu occulta mea videntem intueor. Multa
enim sunt in me, de quibus coram oculis ejus eru-
besco, et pro quibus ei valde displicere timeo. Nec
pro his omnibus quid illi rependamhabeo, nisi tan-
tum ut eum diligam.Non enim melius nec decentius
quam per dilectionemrependi potest.quod perdilec-
tionem datum est.Haec praeter remdixice videor,sed
fortenon praeter utilitatem mihi, et iis qui mecum
Bentiuntquod ego sentio.
CAPUT XVIII. Anima vita corporis. Quomodo ani-
ma immortalis et mortalis, incorporea et corporea.
Qui anima in corpore.ia) Animapraesentia suacorpus
colligata est ei, ut nec cum velit, se
vivilicat, et sic
inde segregare possit,nec retinere,cum sui Creatoris
jussionem audierit.In vita siquidem animae consistit
vitacorporis, etde morte corporis descendit mors
animae.Sicut enim anima vitasua facitcarnem viven-
tem, et de fonte naturae suae irrigat animanda sic ; approbal et reprobat. Calida vero vel frigidasummo
caro per corruptelam materiae suae animam, sicupi-
ditatibus illicitis llligaverit, occidit. Et cum altera
naturavincatur.alteranaturavincat',transitunaquae-
que in victricis naturam; id est ut aut carnem spiri-
tualem anima virtutibus suis praestet, aut ani-
mam carnalem carovictrixejus efficiat.Animatamen
nihil de morte Uabere potest nisi per vitia ei propi-
natum fuerit nec caroaliquidde vitaretinerepolest-
: corpori. Vis animse naturalis. Habet anima affectio-
nisi ab anima fuerit irrigata: nec in alterius natu-
ram altera transire potest, nisi aut illa vitiisinfecta,
aut haecvirtutibus deserta fuerit 2 Ratione insigni-
. missis, gaudiurndepraemiisquffidam exercitia sunt
ta est anima, qua artibus docetur egregiis et disci-
plinisinstruitur eximiis.ut divina sapiat.et humana
tractet atque sic caetera animalia decenter excellat,
; debeat facere lemperantiam habet contra prospe-
utpote substantiarationalis. Hoc enim proprie est
anima,substantia scilicet rationalis, id est,«piritus
rationalis. Immortalis estanima, neaCreatoris sui
similitudine discrepare videatur. Non enim poterat
esse imago et similitudo Dei, si mortis termino clau-
deretur. Secmidum quemdam itaque modum vit»,
quem nullo modo potest amittere, immortalis est.
Secundum veroquamdam mutabilitatem,qua potest
meliorvel deterior fieri,mortalis est.Et sicutmorta-
lisest cum beate vivere perdit, licet misere vivere
amittere non possit, sic respectu incorporei Dei
corporea etincorporeum natura
est. Nihil invisibile
credendum est praeter solum Deum.id est,Patrem et
Filium et Spiritum sanctum. Qui ex eo incorporeus
et invisibilis dicitur, quia infinitus et incircums-
criptus, simplexet sibi omnibus modis sufficiens,
Beipsum sustinet et idipsum. Et cumubiquesit
insemetipso invisibilisincorporeuse6sedignoscitur.
Omnis verc rationalis creatura corporea est, Angeli
et omnes virtutes corporeae sunt, licet non carne
subsistant. Ex eo enim intellectuales naturas cor-
poreas esse dicimus. quia loco circumscribuntur,
sicutetanima humana quae carne clauditur, quae
idcirco etesseinloco et localis dici potest in loco, : perfectusomnia tenet,omniaimplet,omniasustinet,
quia hic aut alicubi praesensest localis,quia quod
; omniasuperexcedit,omniacircumplectitur:sicanima
alicubi praesens est et totum,alibi non est.Non habet
tamen corporalem dimensionem,neccorporalem cir-
1 Sic Ms. Medardensi9. Alii, naturx alterius videatur,
transit, etc,
a
Mss. quator, detersa fuerit.
Cassiod.de Anima.cap 6-8;exGennad.deEccles.Do-
(a)
gmat. capp. 11, 12, et Hug. lib.l deSacram. p,3, cap. 18,
794
cumscriptionem ;quoniam corporalis quantitatis ex-
fiers ost. Scd quiu por praesentium et operationeui
in
oco concluditur, locahs etipsa dicitur; verumtamen
non sicut corpus, cui secundum locum principium,
mediumet linis assignatur. Uespcctu vero naturae
incorporeae.quesumme incoinniutabilis ubique est,
corporeaest anima quiatale ali(|uid non est ipsa
;
:
nec tamen per loci spatium ita sistitur vel movetur,
ut mnjorisui parte majorem locum occupet, et bre-
viore breviorem.minorque sit in parte quam in toto.
Per omnes siquidem particulas corporis tota simul
adest, nec minor in minoribus, nec in majoribus
major.Sed alicubi intensius, alicubi remissius.et in
omnibus tota et in singulis tota est.Sicut enim Deus
ubique est totus in toto mundo, et in omni creatura
sua: sic anima ubique tota in toto corpore suo,tan-
quam inquodam mundosuo,intensius tamen in cor-
de et in cerebro, quemadmodum Deus praecipue di-
citur esse in coelo.
CAPUT XIX. Tota agitquodag.il. Invisibilis et in-
corporea est anima: si enim visibilis esset, corporea
esset. Et sicorporeaesset, partibilis esset, et partes
haberet, neque tota simul in uno loco eise posset.
Nullum enim corpus aut simultangi totum potest,
aut simul tangere totum potest. Anima veroin qui-
buscumquesuismotibusvelactibustotasimuladest.
Tota videt, ettota visorum meminit: tota audit, et
totasonorumreminiscitur:totaodorat.ettota odorea
recolit: totaper linguam et palatum sapores sentit
et discernit tota tangit dura vel mollia tota simul
: :
tantum digitotota discernit Tota est visus.tota est
auditus.tota meminit,et cum tota meminit,tota est
memoria;cumtotavult,totaestvoluntas;cumtotaco-
gitat.totaestcogitatio; cum tota diligit,tota dilectio.
Potest namqueexpartecogitare.etexpartediligere.
CAPUT XX. Animsevires ad virtutes etcontra vitia.
Virtutes sacramentales. Quibus Deo inhxreat, quibus
nes, quibus exercetur ad virtutes. Dolor namque
de peccatis, timordesuppliciis,dessiderium de pro- -
virtutum. Habeteliam virtutes, quibusinstruituret
armatur contra vitia. A prudentiu namquescitquid
:
ra, fortitudinem contra adversajustitiam qua scit
quid cuique debeat reddere.Prudentia est scire quid
possit;fortitudo,facerequodpossit;temperantia,non
praesumere quod non possit justitia.non velle plus
;
quampossit.Prudentiaestin eligendis;temperantia,
in utendis; fortitudo,in tolerandis justitia,in dis-
;
tribuendis. Prudentiae est nihil ptenitendum appe-
tere.etnihilpraeterjustumvelle facere.Temperantiae
est nihilnisi turpia timere, et quidquid agimusvel
cogitamus ad rationis normam dirigere.Fortitudinis
estterrenascupiditatesnon solumreprimere,sed pe-
nitus oblivisci. Justitia? est omnem animi cogitatio-
nem ad solumDeumdirigere,eumquetanquam nihil
aliud sitsola mentis acieintueri. Habet autemanima
sacramentalesvirtutes i)uibusinitiatur,id est, fidem,
spem,sacramentum Baptismi, inunctionem, Confir-
mationem, etcaetera quibus Deoconsecratur. Habet
etiam virtutes, quibus proficit, et quibus Deo con-
jungitur,ut est humilitas,puritas,charitas.Humilita3
eam Deosubjicit, puritas jungit, charitas unit.
Habett[uoqueanimaviresquibuscorporicommis-
cetur:quarumprimaestnaturalis; secunda, vitalis;
tertia,animalis.Et sicutDeustrinuset unus.veruset
histribusviribuspertotum corpusdiffunditur,nonlo
cali distensione.sed vitali intensione.Naturalisnam-
quevirtus operatur in hepate sanguinem et alios
quosque humores.quos pervenas ad omniacorporis
membratransmittit,utindeaugeanturetnutriantur.
Visistaquadrifariaest. Dividitur namque in appeti-
tivam,retentivam, expulsivametdistributivam. Ap-
795
petitivaquae sunt necessaria corpori appetit.Retenti-
va sumpta retinet, donec ex iliis digestin utilis
fiat. Expulsiva nociva et superflua expellit. Distri-
butiva bonos bonorum ciborum humores omnibus
membris distribuit, prout cuique expedit. Istas vi-
res babant omnia animalia ; et ideo corporis esse
videntur, non animae.
CAPUT XXI. Vis vitalis. Vis vitalia est in corde,
quae ad temperandum fervorem
cordis aerem hau-
riendo atque reddendo, vitam et salutem toti cor-
pori tribuit.Aere namque purosanguinem
tum per totum corpus impellitper venas pulsatiles,
quae arteriae vocantur. Exquarum motu temperan-
tiam veldistemperantiamcordisphysicicognoscnnt.
CAPUT XXII. Vis anwialis. Vis
(a) Vis animalis est in cerebro, et inde vigere iacit
quinque sensus corporis. Jubet etiam voces edere,
membra movere.Tres namque sunt ventriculi cere-
bri. Unus anterior, a quo omnis sensus alter pos-
terior, a quo omnis motus
; tertius inter
medius, Corporis sensus sic fiunt.
id est, rationalis.
Quod est in corpore subtilissimum et ob hoc animse
similius etvicinius 1 quam caetera, id est, lux,pri-
mum per oculos ipsos dilfundilur,emicatque in ra-
diis oculorum ad visibilia intuenda deinde mixtu-
ra quadam primo curn aere puro,secundo cum aere
caliginoso atque nebuloso, tertio cum corpulentio-
re humore, quarto cum terrena crassitudine,quin-
que sensus cum ipso sensu oculorum perficit, ubi
ipsa t-ola excellit.Isti sensus quia in sola facieprae-
locati sunt, ideo
scriptum arbitror quod Deus in
faciem insufflavit homini spiraculum vitx,et factus est
in animam vioentem (Gen. n, 7). Anterior quippe
pars posteriori merito praeponitur quia ista ducit,
illa sequitur
ab ista sensus, ab illa motus sicut
; ;
consilium praecedit actionem. Istae vires tam ani-
mae quam corporis dici possunt quia ab anima in
corpore fiunt, nec sine utroque fieri possunt. In
;
prima parte cerebri vis animalis vocatur phantasti-
ca,id est imaginaria quia in ea corporalium rerum
;
similitudines et imagines continentur, unde et
phantasticum dicitur. In media parte cerebri voca-
tur rationalis quia ibi examinot et judicat ea quae
;
per imaginationem repraesentantur. In ultima par-
te vocatur niemorialis quia ibi commerjdat me-
moriae quae a ratione sunt judicata.
;
CAPUT XXIII. Percipiendi in anima quot vires.
Somnialasciva.{b) Aliud utique est in nobis,quocor-
pora sentimus.quod quinque corporissensibus faci-
mus.Aliud quo non corpora.sed corporibus similia
cernimus, ubi et nos ipsos non aliter quam similes
corporibus intuemur.Aliud quo nec corpora nec cor-
porum similitudines conspicimus.sed illas res quae
non habent imagines sui similes.sicut est Deus, et
ipsa mens rationalis,vel intelligentia,vel ratio :sicut
etiam virtutes.prudentia, justitia,castitas.charitas,
pietas.etquaeeumquealia? sunt.quasintelligendo vel
cogitando enumeramus, diBcernimus et definimus.
Porro anima non est corpus 2 ,quia non omnis simi-
litudo corporis corpus est. Dormienti enim tibi in
somnis velut corpus 3 apparebit, neque id corpus
tuum,scd anima tua nec verum corpus.sed simili-
;
tudo corporis tui.Jacebit enim corpus tuum, ambu-
labit illa.Tacebit lingua corporis tui, loquetur illa.
Clansi erunt oculi tui,videbit illa.Et ita in ea tota et
integracernetursimilitudocarnis tuae.In hac simili-
tudine quasi per loca cognita vel incognita discurrit,
et sentit laetavel tristia.Anima etiam mortui, sieut
djrmientis.in ipsa similitudine corporis sui sentit,
* Ms. Medardensis, intimius.
s Mss., corporea.
* Mss. duo, corporeus. Duo al i, corporea. i
(a) De Gen. ad Litt, lib, 7, cap. 18; et lib.
16.
(b) Ibid., lib. 12, capp. 20, 32, 23, 12, 15.
APPENDIX. 796
seu bona seu mala non sunt tamen corporalia,sed
:
corporalibus similia, quibus animae corporibus
exutae af(iciuntur,seu bene seu male, cum et ipsae
suis corporibus similes sibimet appareant sunt ta- ;
men et vera laetitia et vera molestia, tacta de sub-
stantia spirituali in substantia spirituah. Certum
nempe est quamdam spiritualem naturam esse in
nobis.ubi corporalium rerum similitudines aut for-
mantur, aut formatae ingeruntur,sive cum praesen-
tia aliquo sensu corporis tangimus,et continuo eo-
purifica- rum «imilitudo in spiritu forrnatur, et in memoria
reconditur sive cum absentia jam nota vel quae non
;
novimus cogitamus, ut inde formetur quidam spi-
ritualis intellectus. Innumerabilia etiam pro arbi-
trio et opinatione fingimus, quae vel non sunt, vel
animalis triplex.
esse nesciuntur.Innumerabiles quoque et variae for-
maB rerum in animo nostro versantur.vel cum ali-
quid facimus,vel facturi sumus aliquo etiam spi-
:
riturapientetollituranimainhujusmodividendaseu
;
bonaseu mala.Nimia quoque intentione cogitationis
utrumque vel aliqua vi morbi,ut pbreneticis per febrem acci-
dere solet,seu commixtione alterius cujusdam spi-
ritus seu boni seu mali,ita corporalium rerum ima-
gines in spiritu exprimuntur, tanquam corporaip-
Bius corporis sensibus praesententur,ut absentiavi-
;
deantur adesse tanquam praesentia,et quae non sunt
tanquam prae oculis adsint. A dormientibus etiam
multa videntur, vel nihil vel aliquid significantia.
Unde saepe imagines rerum corporalium tanta illis
expressione praesentantur in somnis, quanta ipsa
corpora praesentantur vigilantibus,ut inter visionem
dormientium et veram commhtionem vigilantium
non discernatur sed continuo eis caro moveatur.et
;
contra propositum suum vel licitos moresconcum-
:
bere videantur, et quod naturaliter collectum est,
per genitales vias emittatur.Hunc motum casti vi-
gilantes cohibent et refrenant dormientes autem
:
ideo non possunt.quia in potestate non h^bentinia-
giniscorporalis expressionem *,qua caro naturaliter
movetur et sequitur quod eum motum sequi so-
;
let,et quod sine peccato a vigilantibus fieri non po-
test. Sic in spiritu et corporalium rerum imagines
apparent,et multa pro arbitrio finguntur.vel praeter
arbitrium demonstrantur.Ipsa namque anima quae
motu proprio semper in motu est.quia per corpus
non sinitur, vel non plene sinitur corporalia senti-
re,vel s»d corporalia vim suae intentionis dirigere,
corpore sopito, spiritu corporalium similitudines
aut ipsa agit, sicut et imagines corporum cogitan-
do ex 6e ipsa versare assolet aut objectas intue-
;
tur, cum in eas videnHas aliquo spiritu assumitur.
CAPUT XXIV. —
Anima quid sit, et quid non sit.
Visionum tria genera. Falsitati qux obnoxix. De ec-
stasi. Visionum alia genera (a).Animaest substanlia
spiritualis, simplex et indissolubilis, invisibilis et
incorporea, passibilis atque mutabilis, carens pon-
dere, figura et colore. Non est credenda pars, sed
creatura Dei, nec etiam de substantia Dei, vel de
qualibet elementorum materia.sed ex nihilo creata.
Si enim ex semetipso eam Deus fecisset, nequaquam
vitiosa aut mutabilis aut misera esset.Si autem ex
elementis faclafuisset.esuet corporea.Cum itaquesit
incorporea,ignotam habensoriginem ;initium habet,
finem non habet Et cum sit spiritualis natura?, nihil
habet mixtum concretumque terrenum,nihil humi-
dum, aereum vel igneum nullum habet colorem,
;
nullo loco continetur.nullis membris circumscribi-
tur.nullo spatio finitur sed ita est eogilanda et in-
:
telligenda,sicut sapientia,justitia,et caeterae virtutes
abOmnipotente creatas.Natura animae invisibilis est,
ideo invisibiliter in corpore manet.et de corpore in-
visibiliter egreditur.Per corpus corpora videt.sicut
ccolum et terram,et quae in eis conspicua sunt oculis
12, cap. 1
Mss. duo, repressionem.
juxta Aug.
(a) Isidorus lib 2 Different. Spirit. 26, 23 :
lib. 12 de Genesi ad Litter. capp. 11, 14 18-26; 30.
797 LIBER DE SPIRITU ET ANIMA.
nostris. Spiritu autem corporum similitndines in-
tuetur. (Juidijuid enim eorpaa non est, et tamen
aliquid est, rectejam spiriius dicitur. idciroo qua-
dam vi occulta et spirituab rapitur anima. ut vice
corporuni expressas corporulium rerum similitudi-
nes in spiritu videat. 8ed intellectu eaquae nec cor-
pora nec corporum tormas habent conspicit, sicut
est juetitia et sapienlia, vel ipsa mcns et omnis ani-
mae atrectio bona. Ista tria genera visionum mani-
festa sunt. Primum corporale, quo per corporis
sensus corpora scntiuntur. Secundum spirituale,
quo corporum similitudines spiritu, non mente
cernuntur.Tertium iutelleotuale,quoillffi resquaenec
corporanec corporum formaa habentconspiciuntUF.
In intellectuali visionenunquam f'allituranima:aut
enim intelligit, et verum cst; aut si verum non est,
non intelligit. In visione autem corporali saepe falli-
tur anima,cum in ipsiscorporibustieri putat.quod fit
in corporis sensibus. Sicut navigantibus vidcntur
terra moveri,quajstant; etintuentibus coelum,sidera
stare, quae movenlur et divaricatis oculorum radiis
: dum vel devitandum denuntiat. Visio est, cum id
res una duas lormas habere vidctur, et unushomo
duo capita,et in aqua remus infractus, et multa hu-
jusmodi. In visione etiam spirituali anima fallitur
et illuditur, quoniam ea qua; viriet,aliquando vera,
aliquando falsa, aliquando perturbata, aliquando
tranquilla sunt. Ipsa autem vera aliquando futuris
omnino similia; vel aperte dicta,aliquando obscuris
significationibusvelquasifiguratislocutionibusprae-
nuntiata. Inecstasi veroquando abomnibuscorporis
sensibusalienaturet avertitur anima,amplius quam
in somno solet, sed minus quam in morte, non falli-
tur. Sed ipsa mente divinitus adjuta, vel aliquo ipsa
visaexponente,sicut in Apocalypsi Joanni exponeba-
tur magna revelatio est. Gum enim bono spiritu as-
sumitur anima, falli non potest; quia sancti Angeli
miris modis, visa sua facili quadam ac praspotenti
unitione vel commixtione nostra esse faciunt, et vi-
sionem suam quodam ineffabili modo in spiritu no-
stro informant.lpsi siquidemhis corporalibus judi-
candis atqueministrandispraesunt.et eorum signifi-
cativas similitudines in spiritu itadiscernunt,ettan-
ta potentia quodam modo tractant,ut etiam eas pos-
sint hominum spiritibusrevelando miscere. Indeest
q uod angelus Domini appuruit in somnis Joseph
dicens, Noli timcre accipere Mariam conjugem luam ;
et iterum Tolle puerum et matrem ejus, et fug* in
: et jumenta, et quaeque necessaria portare *, et post
/Egyptum (Matth. i, 20, et n, 13). Deus etiam per
prophetam dicit Effundam de spiritu meo superom-
: mentem bestialem, sed rationem humanamque ser-
nem carnem ; et juvencs vesiri visa videbunt, et senes
vestH somnia Svmniabunt (Joel- n, 28).
Sunt et aba visa usitata et humana, quae vel ex
ipso spiritu nostro multipliciter existunt vel ex cor-
; vel potestate animus, sed nec corpus quidem aliqua
pore spiritui quodam modo suggeruntur,sicut fueri-
mus affecti a carne vel animo.Nonenim solum vigi-
lantes hominescurassuascogitando versantinsimi-
litudinibus corporum.verum etiam dormientes hoc
saepe somniant quo indigent. Nam et negotia suage-
runt ex animi cupiditate, et epulis et poculis inhiant
instanter,si forteesurientessitientesquedormierint.
Vigilantibusetiamoccultoquodaminslinctuingestas
esse cogitationes, quas divinarent, novimus
sicut : bijaceant, viventia quidem, sed multo gravius at-
Caiphas pontifexprophetavit (Joan. xi,51),cum ejus
intentio prophetandi voluntatem non haberet.Multa
videt anima,et eadem natura est omnium visionum,
sive in vigilantibus, sive in dormientibus, sive in
eegrotantibus quoniam non ex alio genere sunt quae
: videriposset insomnis,et portare onera. Qme onera
videntur, quam ex natura spiritus, de quo vel in quo
fiunt simililudines corporum.Visa siquidem phrene-
ticorum similiasunt visis somniantium obturatas :
namquevias sentiendi habent,ut videant quod som-
niantes vident.Visa etia somnmiantium similia sunt
cogitationibus vigilantium. Dormientibus quippe in
cerebro consopiturviasentiendi.quae intentionem ad
oculos ducit. Ideoque ipsa intentio in aliud aversa
1
Ms. Medardsnsiu, spiritu vel mente.
798
cernit visa somniorum tanquam Rpecies corporales
adsint, ul sibi dormientee vigilare videantur, et non
Bimiliacorporibu8,86d iptacorporaintuerifleputent.
Ego auteta multo amplius admlroret vehementius
stupeo, quanta celentatc ac facilitate in se anima
labricet imagines corporum.quae percorporis oculos
viderit, quam phreneticorum vel somniantium, vel
etiam in ecstasi visiones quaecumque tamen illa
nutura visorum est, procul dubio corpus non
est. Nonenim corpora visa illas imaginesin spiritu
faciint, nec eam vim babent ut aliquid spirituale
l
forment, aed ipse spirilus in se ipso celeritate ini-
rabili, utpote spiritus intcllectualis et rationalis.
CAPUT XXV. Somniorum quinque genera. Som-
nia undediversa. Omnium quae sibi videre videntur
dormientes, quinque sunt genera videlicet, ora- ;
culum,vi8io,somnium,insomnium,etphantasma.(a)
Oraculum est, cum in somnis parens vel aliqua san-
in cta gravisque persona,seu sacerdos,vel etiam Deus
eventurum aliquid aperte vel non eventurum.facien-
quis videt quod eodem modo quo apparuerat, eve-
niet. Somnium est liguris tectum, et sine interpre-
tatione intelligi non potest. Insomnium est, quando
id quod fatigaverat vigilantem,ingerit se dormienti;
sicut est cibi cura vel potus, vel aliqua studia, vel
artes, vel infirmitates. Secundum namque studia
quae quisque exercuit, somniat et solitarum artium
;
simulacra in praesentia mentis impressa apparent
in somnis. Juxta etiam infirmitatum diversitates
diversaaccidunt somnia. Etiam secundum morum
et humorum varietates v"ariantur somnia. Alia nam-
que vident sanguinei, alia cholerici, alia phlegma-
tici, alia melancholici. flli vident rubea et varia ;
isti, nigra el alba. Phantasma est, quando qui vix
dormire ccepit, et adhuc se vigilare aestimat, aspi-
cere videtur irruentes in se, vel passim vagantes
formas discrepantes et varias, laetas vel turbulentas.
In hoc genere est ephialtes, quem publica persuasio
quicscentes opinatur invadere, et pondere suo pres-
sos ac sentientes gravare. Quod non est aliud nisi
quaedam fumositas a stomacho vel acorde ad cere-
brum ascendens,et ibi vim animalem oomprimens.
CAPUT XXVI. Spcctrornm ralio. Dicit etiam hu-
: mana opinio, quod quadam arte mulierum et po-
testate daemonum hominesconverti possint in lupos
peracta opera iterum ad se redire, nec fieri in eis
vari. Hoc sic intelligendum est, quoniam daemones
naturas non creant, sed aliquid tale facere possunt,
ut videantur esse quod non sunt. Nulla enim arte
ratione in membra et lineamenta bestialia veraciter
converti potest. Sed phanta&ticum hominis (quod
etiam cogitando eive somniando per rerum innu-
merabilium genera variatur, et cum corpus non
sit, corporum similes formas mira celeritate capit),
sopitis aut oppressis corporeis hominis sensihus,
ad aliorum sensuum figura corporeas perduci po-
test ita tamen quod corpora ipsa hominum alicu-
:
que oppressius quam somno suis sensibus obsera-
a
tis; phantasticum autem illud veluti formatum
in alicujus animalis imaginem. alienis sensibus
appareat, talisque homo sibi videatur, qualis sibi
si vera sunt corpora, portantur a daemonibus, ut
illudatur hominibus, partim vero hominum
3
cor-
pora, partim falsa iumentorum cernentibus.
CAPUT XXVII. Spiritus angehci quid possint in
* Ms. Medardensis, quxrlam onera portare.
* Apud Hu». corporatum.
(
s Aliaa, onerum.
(a) Juxta Macrob., lib. 1 in Somn. Scip., cap. 3.

799
humanum. (a)Humanum spiritum aliquando bonus
aliquandomalusassumitspiritus;neefacilediscerni
polest a quo spiritu assumatur, nisi quia bonusin-
struit,et malus fallit.Fallit autem ssepe in manifestis
bonis, ut cum creditum fuerit, ad sua se-
sibi in eis
ducau Sic plerumque bumanum spiritum rapit, ut
quadam occultamixtura quasi idem spiritus esse vi-
de:*tur, etspiritus patientiset spiritus
vexantis,utin
daemoniacis videmus.Aniniam tamen borninis.id est
mentem, nulla creaturajuxla substantiam implere
potest.nisi solaTrinitas.Implereautem dicitur sata-
nas mentem alicujus et principale cordis,non ingre-
diens quidem in eum et in sensum ejus sed fraude
et miquitate, atque omni malitia illum alliciens, at-
que seducensaffectu malitiae^trabit percogitationes 1
el incentiva vitiorum.quibus ipse plenusest,utpote
fallax.nequam et fraudulentus deceptor animarum.
Non enim participatione naturee seu substantiae, ut
quidam putant,quemquamimpletdiabolus,autejus
habilalor efficitur sed per fraudulentiam,deceptio-
; longa exercitationeet successu temporum crescunt.
nem atque malitiam, in eo habitare dicitur quem
implet. Solius enim Trinitatis est intrare et im-
plere naturam sive substantiam quam creavit.
CAPUT XX VI II. Dxmonum in illudendo expe-
ricntia et artes. (b) Dasmones etacrimonia sensus,et
celcritate motus aerii corporis, terrenorum corpo-
rum sensuum facile praecedunt, et quatdam cogitata
praenuntiant,quae homines mirantur proptertardita-
tem terreni corporis. Accessit autem daemonibusper
tam longumtempus,quo eorum vita protenditur, re-
rum longemajorexperientia.quam hominibuspotest
evenirepropter brevitatemvitee. Idcircoquaedam fu-
tuia prsdicunt et quaedam mira faciunt,quibus ho-
mines alliciunt et seducunt. Unde quaedam mulier-
satanam conversae,daemonum iilusionibus
culae post
etphantasmatibus seductae,credunt se etprofitentur
nocturnis boris cum Diana Paganorum dea,vel cum
Herodiadeet Minerva.et innumera mulierum multi.
tudineequitare,earumquejussionibusobtemperare.
Ipse namque satanas, qui transfigurat se in angelum
lucis (II Cor. xi, 14), cum mentem cujusquemulier-
culaecceperit, et hancsibi per infidelitatem subjuga-
verit,illicotransformat seindiversarum personarum
species ac similitudines et mentem quam captivam
: in eisdem imaginibus tormenta patiuntur. Propterea
tenet in somnis deludens, modo laeta modo tristia,
modo cognitas,modo incognitaspersonasostendens,
per devia quaeque deducit. Et cum solus hoc patitur
spiritus infidelis, non in animo, sed in corpore eve-
nire opinatur idcirco nimis stultus et hebes est,
; in eisdemlocis.in quibus culpam commiserunt, pu-
qui haec omnia quae in spiritu fiunt, etiam in cor-
pore accidere arbitratur : cum Ezechiel et alii Pro-
phetae, Joannes etiam evangelista et alii Apostoli
in spiritu, non in corpore visiones viderint.
CAPUT XXIX. Mortuorum apparitwnes. Eos ne-
srire quid hic agatur.Unde discant. (c)Cum homines
mortui, sive vivi, hominibus dormientibus vel vigi-
lantibusapparent,noninipsisrebusutsuntvidentur,
sed in quibnsdam similitudinibus rerum. Istum au-
tem angelieis operationibus fieri credimus, per dis-
pensationem providentia? Dei, bene utentisbonis vel
malis secundum inscrutabilem altitudinem judicio-
rum suorum:sive binc instruantur mentesmorta-
liuum, sive fallantur sive consolentur, sive ter-
; esse parati, ut
reantur sicut unicuique vel praebenda est mise-
; qua sumptum est, spiritus redeat ad eum qui dedit
ricordia, vel irroganda justitia, ab eo cui mise-
ricordiam et judicium non inaniter cantat Eccle-
sia (Psal. c, 1). Ibi siquidem sunt spiritus de-
functorum, ubi non vident, neque audiunt quoe
aguntur, aut eveniunt in ista vita hominibus. Ita
tamen est eis rura de vivis quanquam quid
agant omnino nesciant quemadmodum cura est
; progressus animre usque ad mortalia lapsus est sic
1
Tres Vaticani Mss., trajicit.
(a)De Gen. ad Litt., lib. 12, capp. 13, 14, et Beda in
cap. 5 Act. Apost.
(b) Ex lih. de Divin. Daemonum, cap. 3, etex Append.
concilii Ancyrani.
(c) Ex lib. de Cura pro Mortuis gerenda, cap. 12-16.
:
APPENDIX. 800
nobis de mortuis, quamvisquid agantutique nescia-
mus. Nesciunt quidem mortui quid hic agatur;sed
dum hicagitur.Postea audirepossuntabeis qui binc
moriendo ad eos pergunt non quidem omnino, sed
:
quantum sinitur eis indicare et eos oportet audire.
Scire etiam possunt ab Angelis qui hic nobis praesto
sunt, et animas nostras ad illos deferunt. Spiritu
etiam Dei revelante cognoscere possunt quae hic
aguntur.et quae necessarium esteos noscere.Quidam
etiam ex mortuis ad vivos rapi possunt non per pro-
;
priam naturam,sed per divinam potentiam. Utrum
tamen ista fiant per eorum preesentiam, aut per an-
; gelos suscipientes eorum personam, atfirmare non
audeo. Deus enim omnipotens, qui est ubiqueprae-
sens, per angelica ministeria usquequaque diffusa
potest praebere ista hominibus solatia, quibus in
hnjus vitae miseria judicat esse praebenda.
CAPUT XXX. Anima non crescit. Exutacarne ubi
sit aut quidagat. (a) Potentiae animae atque virtutes
Ipsa vero anima nec crescil nec decrescit, sed aut
imparilitatemembrorum,authumorumcrassitudine
eteorum corruptione praepedita,vires suas exercere
non potest. Anima carne exuta vivit, videt, audit, et
omnes sensus atque ingenia vivaciter tenet, utpote
pura, subtilis, cita, et perpetua. Et sicut Deus ubi-
que in semetipsc est, sic anima ubique quodam
modo in semetipsa ac per hoc ibi est anima post
:
corpus,ubi erat agens in corpore. Ibi Deus est modo,
ubi erat priusquam mundus fieret.ubi etiam foret si
mundusdesineretesse. Sicut saepe dictum est.incor-
poreaest anima potesttamen haberesimilitudinem
:
corporis, non corporalem, sed corpori similem, et
corporalium omnino membrorum, cum de corpore
egreditur. Sic enim aut ad spiritualia pro meritis
fertur,aut ad loca poenalia similia corporibus qualia
:
saepe demonstrata sunt iis qui rupti sunt a corporis
sensibus.et mortuis similes jacuerunt;cumetipsiin
se ipsis gererent quamdam similitudinem corporis
sui, per quam possent ad illa ferri, et talia similibus
sensibus experiri. Animae siquidem quse in corpori-
bus viventesperdilectionemrerumvisibiliumcorpo-
ralibusimaginibusafficiuntur.acorporibusexeuntes
enim corporalibus passionibus ibi teneri possunt,
quiaacorruptionecorporaliumaffectionum hicmun-
datae non fuerunt, quam per corpulentiam de corpo-
ris delectatione ' traxerunt. Quaedam autem anima3
niuntur quaedam vero abditis receptaculis usque
:
ad ultimam resurrectionem continentur, sicut una-
quaeque digna est requie vel miseria.
CAPUT XXXI. Homo ntortalis. Sensus impediunt
ne se noscat. (b) Multa de anima dixi, sed nondum
dixi quando facta est, vel quando de corpore egre-
dietur. Quod primum posui,posteadicam quod ul- ;
timum, dicere non possum quoniam nescio finem
;
meum. Hocplane scio, quod mortales sumus; et ve-
limus nolimus, omnes moriemur. Nihil enim morte
certius,et nihilhora mortis incertius.Nam nescimus
quando, aut quomodo, aut ubi moriemur; quoniam
morsubiquenos exspectat. Idcirco semperdebemus
corpus revertetur ad terram de
cum
illum. lllud siquidem nos maxime movere debet,
quod a veteribus sapientibus ita homo definitus est
Homo est animal rationale, mortale. Hoc genere po-
sito, quod animal dictum est. additas duas differcn-
tias vidrmus.quibus admonenduserat homo, et quo
sibiessetredeundum,etundefugiendum.Sicutenim
;
regressusejusinrationemessedebet.quaimpugnan-
* Umis e Vaticanis Ms«., dilectione.
(a) Isaac Stell. epist. de Anima, et de Gen. ad Litt.,
lib. 12, cap. 33, 32.
(6)SicAn8elin.MediU;Aug.lib.2daOrdine,cap,ll,n.31.

801 LIBER DE SPIRITU ET ANIMA.
tibus vitiis resistcre valeat, ut secundum nsturam
suam vivat, et ordinari appetat sub illo a quo regi
debet, et supra ea quae regere debet. Uno verbo,
quod rationale dicitur, scparatur a bestiis alio, ;
quod morlale, adivinis. lllud nisi relinuerit, besliu
erit; hinc nisi se averterit.ad divina non perveniet.
Idcirco ut homo sibi incognitus cognoscat se,ma-
gna opus habet consuetudinerecedendi a sensibus,
ut animum ad se colli-mt, et in se ipso retineat.
His siquidem sensibus impeditur anima, necerne-
re semetipsam valcat et Creatorem suum, qucm
Bola et simplex sine istis oculis intueri debet.
GAPUT XXXII. Menti niliil se ipsa magis nolum.
Animx conjunctio cum corpore. Quomodo anima ad
corpus descendat. Qiwmodo ab eo ascendat.Meditatio.
Contemplatio (a) Animanamque rationalis inter eas
res quye sunt a Dco conditaj, superat omnia; et Deo
proxima est, quando est pura, eique in quantum
charitate cohaaserit, in tantum abeo lumine illo
telligibiliperfusa quodam modo et illustrata, non
per corporeos oculos, sed persui ipsius principale,
ld est, per intolligentiam Deum cernit, in quo est
perfectissima pulchritudo et beatissima visio, qua
visione fit beata. Removeat ergo a consideratione
suaomnes notiliasquae per corporissensusextrinse-
cus capiuntur. Quajque namque corporalia.eorum-
que similitudines, sensus quoque et imaginationes
in memoriainfixae, cum recordando reminiscuntur,
ad exteriorem hominem pertinent, quanquam istis
quasi nuntiis anima exteriora percipiat. Mensergo
cui nihil se ipsa praesentius est, quadam interiori,
non simulata, sed vera praesentia, videt se in se.
Nihil enimtamnovitmens,quam idquod sibipraesto
est nec menti quidquam magis praesto est, quam
:
ipsa sibi. Nam cognoscit se vivere, se meminisse,
se intelligere, se velle, cogitare, scire, judicare.HffiC
omnia novit in se, nec imaginatur, quasi extra se
illa aliquo sensu corporis tetigerit, sicut corpora-
lia qureque tanguntur. Exquorum
cogitationibussi
nihil sibi aifingat, ut talia aliquid se esse putet
quidquid ei de se remanet, hoc solum ipsa est.Nihil
enim tam in mente esl, quam ipsa mens nec quid- ;
quam sicmentem cognoscit, quemadmodum mens.
Cum enim quaerit mensquid sit mens.profecto novit
quod se ipsam quaerat et quod ipsa sit mens, quae
; vatur. Sedes ignis estin corde; etideo inferius est
seipsam quaerit.Nequeenim aliunde sequaerit quam
se ipsa. Cum ergo quaerentem se novit, se utique
novit. Et omne quod novit, tota novit; atque ita
totam se novit. Et si parte inventa non se totam
quaerat, tamen quia setota quaerit, tota sibi praesto
est. Nihil enim sibi se ipsa praescntius esse potest.
Quod autem de se quaerit quid antea fuerit, vel
;
quid futura, sit, vel qualis modo sit quaerit, id est,
quam similis est vel quam dissimilis Deo, quam
humilis et devota,quam pura,quam sancta.Sed quia
in istis est corporalibus, quae cum amore cogitat,
etcum quibus amore assuefacta est, non valet sine
imaginibu3 eorum videre semetipsam, vel esse in
semetipsa. Nam tanto glutino amoris ei cohaeserunt
ha?c qune foris sunt corporalia, ut etiam cum absint
ista, praesto sint imagines eorum cogitanti. Quapro-
pter secernere eas a se non potest, ut 86 solam in •
spiciat et videat. Redeat ergo ad se, et stet in se,
nec sicut absentem se quaerat, sed velut praesentem
se curet cernpre et discernere,et intentionem volun-
tatis, qua peralia vagabatur, statuat in se ipsa, et
se cogitet,ut se ip3am cognoscat et diligat. Itavide-
bit quod nunqunm se non amaverit,nunquam nescie-
rit sed alia secum amando cum eis se confudit
: bus autem purior fit, usque ad rationalem et in-
ita ut sine magno labore ab eis separari non possit-
quibus cum amoreinhaesit.Proptereaphantasiiscor-,
poralium imaginum deformatur.eisdemquealte im-
pressis etiam soluta a corpore non exuitur. Si enira
(a) De Trinitate.lib. 10,cap.8-10 ; de Genesi ad Litte-
raia, lib. 7, capp. 21, 14: de Quantitate Animae, cap 33.
un. 70,71, et Hugo Vict.,de Unione corporis et spiritus.
;
802
a corporalium affectionum corruptione hio non
mundatur, corpore exuta corporalinus tenetur
passionibus. Studeat ergo in hac vita se mundare
ab hujustnodi feculentia, quatenus cum hincexte-
rit, nihil corporeum secum trahat, ct a corporali
paasione immunis existat.
Vivilicatione el sensilicatione descenditanima ad
corpus. Pivosentia namque sua illud vivilicat,colli-
git in unum, atque muno tenet defluere atque;
contabescere non sinit, congruenliameiua modum-
quc conservat, non tantum in pulchritudine, sed
etiatn in crescendo atque gignendo. intendit se
etiam anima in tactum, et eo calida et frigida, as-
pera et lenia, dura et rnollia, gravia et levia sentit
atque discernit. Deinde innumerabiles differentias
saporum, odorum, sonorum, atque formarum.gus-
tando, olfaciendo, audienlo, videndoque dijudicat;
atque in his omnibus ea quae secundum naluram
in- sui corporis sunt appetit, fugitque contraria. Re-
movet so ad his sensibus certo intervallo tempo-
rum, et eorum motus quasi per quasdam ferias re-
parans, rerum imagines quas per eos hausit,secum
catervatim et multipliciter versat. Curn ergo vult
intelligere, vel divina, vel Deum,vel se ipsam, suas-
que considerare virtutes, abstrahit se ab omnibus
corporis sensibus, quibus non adjuvatur nisi ad
corporeas formas coloresque sentiendos et spiritu ;
ac ratione se conspicit, meditatione atque contem-
platione ad Deum ascendit. Deus vero revelatione
atque divina inspiratione ad eam descendit. Medi-
talio siquidem est occultae veritatis studiosa inves-
tigatio. Contemplatio perspicuae verilatis jucunda
admiratio. Illam namque divina illuminat revela-
tio,ut veritatem cognoscat istam vero divina ins-
;
piratio inflammat, ut eam diligat. Corpus autem
sensu imaginatione ad spiritum ascendit.
et
CAPUT XXXIII. Corporis materia. Quomodo sen-
sus formenlur et imaginatio. Imaginatio quid nt.
Spiritus corporeus. (a)Humanum siquidem corpus ex
;
quatuor elementis compositum est sed in carne et ;
ossibus terra maxime apparet propter terrenam so-
liditatem.Aquain humoribus,aer continetur in pul-
mone; idcirco semper est in motu,quia ventilabrum
cordis est,ne nimio calore cor consumatur etdissol-
latum, et superius acutum quoniam forraam ignis
;
retinet. Quaedam vis ignea aere temperata a corde
adcerebrum ascendit, tanquam in coelum corporis
nostri ibique purificata et colata peroculos,aures,
:
nares; caeleraque instrumenta sensuum,foras pro-
greditur,et ex contactu exteriorum formata quinque
sensus corporis facit ; visum videlicet, auditum,
gustum. odoratum et tactum. Qui tangendi sensus
ab anteriori parte cerobri ad posteriorem transiens,
et inde per cervicem et medullam spinae descendens
per totum eorpus diffunditur. Porro ipsa vis ignea,
quasexterius formatasensus dicitur.eademformata 1
peripsa scnsuum instrumenta,per quae egredituret
in quibus formatur, natura operante introrsum ad
cellam phantasticam usque retrahituret reducitur,
atqueimaginatio efficitur. Postea eadem imaginatio
abanteriori partecapitis ad medium transiens.ipsam
anim.82 rationalis suhstantiam contingit et excitat
discretionem in tantum jam purilicata et subtilis
:
effecta.ut ipsi spiritui immediate conjungatur,vera-
citer tamen naturam corporis retinens et proprieta-
tem. Quae quidem imaginatio in brutis animalibus
phantasticam cellam non l^anscendit in rationali- :
corpoream animae substanti.imoontingendam dofer-
tur et progreditur.Est itaque imaginatio similitudo
corporis, per sensusquidem corporeos,ex corporum
contactu concepta extrinsecus, atque per eosdem
» Alia3, formu.
-
(a) De Gen. ad Litteram, lib. 7, cap. 13 , et Hugo, d«
Unione corporis et Spiritu:
803
sensus introrsus ad partem puriorem corporeispi-
tus reducta,eique impressa,insuinmo scilicet cor-
pjralis spiritus, et in imo rationalis, corporalem
informans.et rationalem contingens. Spiritum cor-
poreum voco aerem, vel potius ignem, qui prae sui
subtilitate videri non potest, et corpora interius
vegetando viviticat.Quaedam autem vegetat tantum
et non sensificat, sicut arbores, herbas et universa
in terra germinantia. Quaedam vegetat et sensilicat,
sicut omnia bruta animalia.In quibus quaedam tan-
tum sensum habent,et imaginationem non habent;
qusedam sensum et imaginationem habent.Cum ita-
que magis sit sensilicari, quam vegetari tantum;
' ret se talem,qualis sub Deo s upra corpus creata est,
constat profecto hanc vim subtihorem esse, et ubi
magissubtilisest,magisspiritusest.Magissiquidem
incorporeae naturfe appropinquat,cum imaginatio-
nem format.quam cum sensum praestat.Nihil enim
in corpore altius,vel spirituali naturas viciniusesse
potest, quam id ubi post sensum vel supra sensum
vis imaginandi concipitur, quod quidem intantum
sublime est.ut quidquid supra illud est, aliud non
sit quam ratio 3 .
CAPUT XXXIV. Sensus. Memoria. Mens Spi-
ritus.Animus idem cum anima.llatto. Qui animo se
ad Deum eriyat Mira divisio animse, Mens imago Dei.
(a)Anima noininatur totus homointerior.qua vivifi-
catur,regituret continetur lutea illa massa.humec-
tata succis,ne arsfacta dissolvatur.Dum ergo vivifi-
catcorpus,animaest:dum vult,aniinusest;dum scit,
mens est dum recolit.memoria est durn judicat, ;
;
ratioest; dum spirat vel contemplatur,spiritus est;
dumsentit, sensus est. Nam inde sensus animadi-
citur, pro iis quae sentit unde et sententia nomen
:
accepit.Habet etiam corpus quinque sensus, quiex
eo dicti,sunt,quia per eos anima totum corpus sub-
tilissime agitat vigore sentiendi.Ita autem haec om-
nia adjuncta sunt animae, ut una res sit pro efti-
cientiis tamen causarum, diversa nomina anima
sortitaest.Inessentianamque estsimplex.in officiis
multiplex.Memoria etiam mensest; unde etimme-
mores amentes dicimus.Omnium rerum thesaurus
tam
et custos est memoria, nec enarrari potest,
grandis est ejus perplexitas et animus ipsa ;
significoquamanimam,cummentem
Nec aliud
sed propter aliud animam,et propter aliudmentem.
Nam totum quod vivit, hominis anima
autem anima in se agit se, ex se et per
mens Sensus vero ad sua ministeria im-
dici solet.
plendaconsuetius anima dicitur.Spiritumidemesse
quod animam,evanjielista pronuntiat dicens Pote-
stalem habeo ponendi animam meam,et rursum pote-
Joan. x, 18). De hac
statem habeo sumendi eam
quoque ipsa Dimini anima passionis tempore.me-
moratus evangelista ita protulit dicens:
capite emisit spiriium \ld. xix, 30). Quid
emittere spiritum, nisi quodanimam ponere? Sed
anirnadicta est proeo quod vivit: spiritusautem vel
pro spirituali natura.vel pro eo quod spirat in cor-
pore.Itemanimumidem dicimusessequod animam:
sed anima vitae est,animusconsilii.Unde aiunt phi-
losophi.et sine animo vitam manere et sine mente
animam durare.sicut in amentibus (6).Ad menlem
enim pertinere videtur ut sciat ad animum. ut
;
velit. Pueri etiam in genitricis utero sine scientia et
voluntate vivunt. Mens autem vocata est, quod emi-
neat in anima, vel quod meminerit. Quapropter non
anima, sed quod excellit in anima, mens vocatur,
1 Alias, majus.
Vatic. Ms. Iu Medard. au-
uno
1 llic desinit liber in
toiii \ii\bt'lur:E"iiticit secunitum qi(OSila>n.T\im:Aliusli/>er
secumlun quosdant,
s
Id B. Cum uutew
: anima in se oyit se ex,se et per
se Er. Ljtfd. Ven. et Lov. secuti buujiis M.
(n) Ambros.de Dignitate conditiouis huiuan;e, Isidor.
Orig. lib. Il,cap. 1 Id Different. Spirit. lib. 2, cap.19;
,
Aug. de Triuitate cap. 9.
lib. 10,
(t>) Lactantio test«,de Opificio Dei, cap. 18.
APPENDIX. 804
tanqur.m caput vel oculus.Unde etipse homo secun-
dum mentera imago Dei dicitur.Manens namqueex
eo edicta est,quod emineatin aniiiia,prtestantior si-
tmidem vis animae est,aqua procedit intelligentia
Ratio si^uidem est animi motu3, visum mentis
acuens, veraque afalsis distinguens.
Redeat ergo ad se mens rationaiis.et colligat se in
se:ut sine imaginibus corporeis se ipsam, et omni-
potentis Dei invisibilem naturam considerare valeat,
terrenarum phantasmatatmaginurn,etquidquid ter-
renumcogitationi ejusoccurrerit,respuat:ettalem se
intus quaerat et videat,qualis est sine istis;Conside-
Deinde supra semetipsam surgat et se ipsam dese-
rat,atque quodam modo in oblivionem 6ui'veniat, et
se contemplationi sui Creatoris humiliter et devote
subjiciat.Cum enim cceperit mens per puram intel-
ligentiam semetipsam excedere 2 ,et illam incorporeaj
lucis claritatem tota intrare 3 ,et ex iisqus intrinse-
cus videtquemdam intimae suavitatis saporem tra-
here,et ex eo intelligentiam suam condire,et in sa-
pientam vertere;in tanto hoc mentis excessu,paxilla
quae exuperat oranem sensum,invenitur atque ob-
tinetur,ut fiat silentium in coelo quasi hora dimidia;
ita ut contemplantis animus nulla altercaatium co-
gitationum tumultuationeturbetur.nihil omnino in-
veniens quod vel per desiderium petat.vel per fasti-
dium arguat,velperodium accuset:sedintracontem-
plationistranquillitatemtotuscolligilur.etiatromit-
titur in quemdam affectum multum inusitatum in-
trorsus ac nescio quam dulcedinem.<|uae sic semper
sic sentiretur, profecto magna felicitas esset. Nihil
sensualitas,nihil agit imaginalio:sed omnis inferior
vis animae proprio interim viduatur olficio. Purior
autem animaapars in illud intimaequietissecretum,
et summae tranquillitatis arcanum felici jucunditate
introducitur.»Vtf?<s quidem est sermo Dei et efftcax,
:
elpcnetrabilior omni gladio ancipiti.et pertingens us-
que ad divisionem aninvr et spintus Hcbr. iv,12).Et
ideo nihil in creaturis hac divisione mirabilius cer-
nitur,ubi id quod essenlialiter unum est atque in-
dividuum,in se ipsum scinditur;et quod simplex in
se et sine partibus constat.quasi quadarapartitione
est.
dico: dividitur.Neque enim in homine uno alia essentia
est ejus spintus, atque alia est ejus anima sed
:
Cum prorsus una eademque naturae simplicis substan-
est.
3
sola tia.Non enim in hoc gemino vocabulo gernina subs-
se ,
tantiaintelligitur:sed cumaddistinctionem ponitur
geminavis ejusdem essentia?,una superior perspiri-
tum.aliainferior per animam designatur.In hac uti-
:
quedivisioneanimaetquodanimaleest,inimo rema-
net spiritusautem et quod spirituale est.ad summa
evolat. Ab infimisdividitur.utadsummasublimetur
Quoniam
Et inclinato ab anima scinditur, ut Domino uniatur :
t]ui adhseret Deo. unus sjnritus est (I Cor. v, 17) Felix
est enim
mirabilisseparatio.ubi quod corpulentum
divitfio et
et laeculentum est, deorsum remanet quod spiri-
;
tuale et subtile est, usque ad speculationem di-
vin.e gloria> sublimatur, et in eamdem imaginem
transioriiiatur. Pars inferior componitur ad sum-
mam pacein et tranquillitatem:pars autem superior
sublimatur ad gloriam et jucunditatem. Licet enim
mens humana non sit ejus naturae,cujus est Deus;
imago tamen illius naturae. qua natura nulla me-
lior est.ibi qua^rendaet invcnienda est in nobis.quo
etiam natura nostra nihil habet melins.Sod prius
mens ipsain se ipsa consideranda est. et ineare-
perienda est imago Dei. Mens igitur quando cogi-
tatione se respicit, intelligit se et cognoscit quan- ;
do contemplatione ad Deum ascendit ut eum intel-
ligat et diligat, imago Dei dicenda est cogitando
:
a?terna, vir est Bicut dicit Apostnlus, Vir non
;
debet relare capul suuin. cum, sit imago Dci et glo-
ria [ld. xi, 7), id quanto magis se extendit in id
1 Alias, sibi.
1 Ita unus e Vatic. Ms». AUi libri, exercere.
8 Editi, intueri.

805
quod aeternum e3t, tanto magis inde formatur ad
imaginem Uei ; et ideo non est cohibenda, ut inde
se contineat ac temperet. Quando vero ea agit vel
cogilat qua3 sunt temporalia, mulier appellalur ; et
tunc non est dicemiu imago Uei, et propterea debet
velare caput suum, ne niinia siL ejus progressio ad
inferiora; ne cum licita agit, illicita concupiscat.
CAPUT XXXV. Dignitas humarue conditionU.Eomo
quatenus ad imagmem Dei. ftursus quomodo imago
Dei in anima. Quatenus aninw gerai similitudinem
Dei. (a) Tanta dignitas humana" condit onis esse
cognoscitur, ut non solum jubcntis sermone, sicut
alia sex dierum opora,sed consiliosancto^TrinitaLis,
etopera divinse inajestatis creatus sit homo ut ex
primae conditionis honore intelligeret, quantumde-
beret suo Conditori, dum tantum in conditione mox
dignitatis privilegium praestitit ei Conditor; et tanto
amplius Conditorem diligeret, quanto mirabilius se
ab eo condiluin intelligeret. Nec ob hoc solum qui-
dem, quod consilio sanctae Trinitatis sic excellcnter
a Conditore conditus est, sed etiam quod ad imagi-
nem et similitudinem suam Creator
creavit, quod nulli alteri ex creaturis donavit. Quae
imago diiligentius in interioris hominis dignitate et
nobilitate est consideranda.Primo quidem.quod sic-
uti Deus unus semper ubique totus est,omnia viviti-
cans.movens et gubernans.sicut Apostolus ait, quod
in eo vivimus, movemur, et sumus (Act. xvm, 28) sic
anima in suo corpore ubiquetotaviget, vivificans il-
lud, movena et gubernans. Nec enim in majoribus
corporis aui membris major estet in minoribus mi-
nor sed in minimis tota est, et in maximis tota.
: ipso habet, tanto propior est Deo, et majorem sui
[Sic infusa est corpori, ut non per membrorum par-
tes partibus sitdivisa.Nam in quolibet loco pars cor-
poris percutitur, tota dolet. Miro autem modo una
eademque vivificationemembrispra3sidens,cumipsa
per naturam non sit diversa, per corpus tamen agit
diversa. Ipsa quippe est, quae per oculos videt, audit
per aures, per nares odoratur, per os gustat, per
membra omnia tangit, et tangendo lene ab aspero
discernit; et cum non sit diversa, per sensus tamen
operatur diversa. Ex qua re intelligitur, quod ita est
anima secundum suum modum in suo corpore.sicut
Ueusestinsuomundo. Interius siquidemetexterius,
superius et inferius est regendo superior, portando
: quam ut hoc similitudinisgloriasuiConditorisamis-
inferior, replendo interior,circumdando exterior.Sic
ent intus, utextra sit sic portat ut praesideat. Et
; rumquesimilitudinemdilabatr.r?Qnapropterquisque
sicut Deus nee crescentibus creaturis crescit, nec
decrescentibus decrescit sic anima nec minutis : tiam,et venerandam sanctae Trinitatisin se ipso ima-
membris minuitur, nec adauctis augetur.) Haec
est imago sive similitudo omnipotentis Dei, quam
anima habet ia se.
Quamdam etiam sanctae Trinitatis habet imagi-
nem primo in eo, quod sicut Deus est, vivit et sa-
: qni mirabiliter eum ad similitudinem suain in primo
anima secundum suum modum est, vivit et
pit; ita
quoque et alia trinitas in ea; quia ad ima-
sapit. Est
ginem perfectae quidemetsummae Trinitatis,quaeest
m Patre et Filio et Spiritu sancto, condita est. Et
licetunius sit naturae anima, tres tamen in se vires
habet, id est intellectum, voluntatem et mcmoriam
quod idem, licet aliis verbis, in Evangelio designa-
tur.cum dicitur, Diliges Dominum Deum tuum ex toto
corde tuo, el ex tota anima lua, et ex tota mente tua
(Matth. xxn, 37) id esl, ex toto intellectu tuo, et ex
, ille haec omnia Pst;dispar,quoniam ille creatorest.et
tota voluntate tua, et ex tota memoria tua. Nam sicut
ex Patre generatur Filius, et ex Patre Filioque pro-
cedit Spiritus sanctus ita ex intellectu generatur
; rali vita, etiam si spirituali non vivat, sed talis vita
1
Ambrosius, Alcuinus, et Tractatus alias 13. t.
et iufra habent, dignitates.
(a) lpse estTraetalus alias 13 in Appendice tonii
inter Ambrosii quoqueet Alcuini opera cernitur:et cujus
pluriraa continet ipse Hugoois qui iu Bernardi etiam Ap-
pendice editus e3t. liber 3 de Anima cap. 46 et 47. Confer
libriim de salutnribus documentis hic posteaexhibituui.
Quae uncinulis clauduntnr, non suut Apud Ambrosium,
nec apud Alcuinum, nec in Tractatu alias 13 tomi 9,
' r
LIBEK DE SPIRITU ET ANIMA. 806
voluntas, et ex his ambobus procedit memoria, 6icut
facile a sapiente quolibet potest inlelligi.Nec cnim
anima perfecta potest esse sinehis tribus.nechorum
tiium nliquod sine aliis duobus integrum constat,
quanliim ad BUam pcitinet habitudinem *, Et sicut
Deus Pater, Deus Filius, Deus Spirituasanctus; non
tamen tres dii,sed unus Deus et tres personae ita :
anima inlellectua, anima voluntas, anima memoria;
non tamen trea animac in uno corpore, sed anima
una et tres virtis. Atque in his tribus divinam imagi-
nem e t mirabiliter in sua nalura noster intenor
l- i
homo.et ex his quasi excellentioribusanim.e viribus
jubemur diligere Conditorem, ut in quantum intelli-
; gitur, diligatur ; et in quantum diligitur, semper in
memoria habeatur. Nec solum sufticit de eo intelle-
ctus, nisi (iatin amore ejus voluntas. Imo nec haec
duo suf liciunt.nisi memoria addatur.qua semper iu
mente intelligcntis et diligentis maneat Ueus: ut sic-
ut nullum potest esse momentum, quo homo non
utatur vel fruatur Dei bonitate et misericordia ita ;
nullum sit momentium.quo praesentem non habeat
omnium eum eum in memoria. Et ideo mihi jusle videtur dictum,
nostrum inteiiorem hominem esse imaginem Dei.
(/ONuncverodesimillitudincaliquadicamus.Nam
sicut Deus creator,qui hominem ad imaginem suam
creavit (Gen. i, 27), est charitas, bonus et justus,
patiens et mitis, mundus et misericors, et caetera
: sanctarum virtutum insignia quae de eo leguntur :
ita homo creatus est, ut charitatem haberet, ut bo-
nus esset et justus, patiens atque mitis, munduset
misericors. Qui virtutes quanto plus quisque in se
Creatoris gerit similitudinem. Si vero, quod absit,
aliquis per devia vitiorum etdiverticula malorumab
hac nobilissimasui Conditoris similitudine degener
aberrat, tunc flet de eo quod scriptum est, Homo cum
in honore esset, non inteltexit (Psal. xlviii, 13), etc.
Quis major honor esse potuit homini, quam ut ad si-
militudinem sui Conditoris conderetur,eteisdem vir-
tutum vestimentis ornaretur, quibus et Conditor,
de quo legitur, Dorninus regnavit, decorem indutus est
[Psat. xcn, 1); id est, omnium virtutum splendore
et totius bonitatis decore ornatus? Vel quod majus
homini potest esse dedecus aut infelicior miseria,
sa, ad inform^m et irrationalem hrutortim jumpnto-
diligentius attondat primae conditionis suas excellen-
ginem agnoscat, honoremque divinae similitudinis,
ad quam creatus est,nobilitate morum.exercitatione
virtutum,dignitate meritorum haberecontendat ut :
quando apparehit qualis sit,tunc similiseiappareat,
homine condidit. mirabiliusque in secundo, id est,
in se ipso reformavit.
CAPUT XXXVI. Comparatio animse cum Deo. (6)
Magna convenientia est inter Deum etanimam.Deus
namque vita est, spiritus est, sapientia et amor.Vita
: etiam anima est,spiritus est, in quo spiritu sapientia
est et amor. Vita Deus est, vita et anima est, similis,
sed dispar similis, quod vita, quod se ipsa vivens,
:
quod non tantum vivens.sed etiam vivificans,sicutet
ista creatura.Nisi enim abillo creataessef.non esset;
et nisi ab illovivificata.non viveret.Vivit animanatu-
morsestpotiusquamvita:quoniammorspeccatorum
pessima(Psa£.xxxin,22). Animaquidemquaesecundum
9, hic carnem vivit, vivens mortua est et ideo bonum erat
;
illi non vivere,quam sicvivere.Vita anina^st.vivens
0, qui quidem,sed non aliundequam se ipsa-,et ob hoc non
1 In plerisque libris, beatitudinem.
(a) Plura hic apud Ambrosium inserta.
(fj) Bernard. Serm. 80-82 in Cant.,et Confess. lib. 10,
cap. 6.

807
quam vita est.Inde est quod infusa
tam vivens,
corpus de vilae praesentia,
pori viviticat illud, ut sit
sed vivens. Creata est anima a Deo, vita a
non vita,
vita,simplex a simplici,immortalis ab immortali ut
non'sit longe a Creatore suo, cui appropiare videtur
simplicitate essentiee et perpetuitate vitae.Licet
spiritualiter immortaliter tamen necesse
non vivat,
anima magna a magno, recta
est ut vivat. Creata est
a recto eo magna, quo capax aeternorum eo recta,
: ;
quo appetenssupernorumjeo beata^quo Deo unita,
Anima namque quar Dei pietas respicit, humilitas
subjicit, poenitentia reducit, justitia deducit, obe-
dientia conducit, perseverantia perducit, devotio
introducit, puritas jungit, charitas unit.
Uabet anima in se amorem, quo semper potest
stare cum Deo, aut redire, si mota cum suis affecti-
bus, imo defectibus, ab eo fuerit. Solus est amor ex
ornnibas animae affectibus atque sensibus, in quo
potestanima, etsi non ex aequo, suo respondere au-
ctori, vel de simili mutuam rependere vicem
minus amat, quoniam minor est; tamen si ex tota
se diligat, nihil deest ubi totum est.Renuntiansergo
cunctis affectionibus aliis,tota soli incumbat amori,
effundens se totam in amorem illius.cui respondere
habet in redhibendo amore. Amat siquidem Deus ut
ametur, et cum amat, nil aliud vult quam amari,
sciens ipso amore beatos qui se amayerint.Per amo-
rem venitad homines, venit in homines, factus est
homo.et deliciae illius esse cum filiis hominum (Prov.
ad cum
vm, 31). Nostrae vero deliciae erunt
veniemus,el videbimus eum
sicuti est, atque similes
ei erimus (I Joan. m, 2). Tunc erit manifesta visio,
plena cognitio, veru dilectio, firma conjunctio, so-
cietas individua, similitudo perfecta, et vila beata,
in aeternum et ultra in perpetuas aeternitates.Sicut
enim corpus in resurrectione sua vitam et sensum
recipiet; sic anima in resurrectione sua vitam et
sensum recipiet, id est, cognitionem et
Dei. Quod autem cognitio sit vita aeterna, ipsa Veri-
tas affirmat dicens Hxc est vita xterna, ut cogno-
:
scant le verum Deum, et quem misisti Jesum Christum
(Joan. xvn, 3). Amor etiam sensus est. Nam
exterior homo temporalia quiquepartito
circa ista
sensu afficitur, id est, visu, auditu, gustu.odoratu et
tactu sic interior homo in beata vita circa quinque
:
ineffabilia Dei ineffabili amore afficietur.Cum enim
Deum suum amabit, quamdam lucem.quamdam vo-
cem,quemdam odorem, quemdam cibum,
dam amplexum interiorem amabit. Ibi enim fulget
quod non capit locus. lbi sonat quod non rapit tem-
pus. Ibi oletquod non spargit flatus. Ibi sapit quod
non minuitedacitas. Ibi haeret quod non divellit sa-
sequidem videtur Deussineintermissione,
tictas.Ibi
cognoscitur sine errore, amatur sine offensione,
laudatur sine fatigatione.
CAPUT XXXVII. Anima civitas Dei. Illius ciues,
Consiliarii. Milites. Pleheii. Tres vires animse, secundum
Platonem et medicos. Ratio.lntelligcntia. Mcmoria.Ap-
petitus.{a)Nob\\\s creaturaest anima.Civitasnamque
Dei est,de qua tam gloriosa dicta sunt (Psat. lxxxvi,
3),quod adima^inem et similitudinem Dei facta est.
Haec civitas Jerusalem merito appellanda est; quia
ad fruendum visione illius summae pacis, quae fecit
utraque unum (Ephes. n, 14), creata est. Mens ejus
paradisus est, in qua cum coclestia meditatu, quasi
inparadisovoluptatisdalectatur.Domusetiamsummi
Patrisfamilias pst anima, propter unitatem morum;
sponsa Christi, per dilectionem templum Spiritus ;
sancti, per sanctificationem civitas Regis aeterni,
;
propter pacem et roneordiam civium. Etquia nulla
cst civitas absque populo, disposuit in ea Conditor
noster popnlum triplicis gradus, id est, sapientes ad
consulendum,militcs ad propugnandum,artificesad
ministrandum. Cives hujus civitatis, sunt naturales
i Ms. Medardensis, bona.
(a) Bemard. 6«rni. 5 in Dedicat, n. 9.
;
APPENDIX. 808
cor- et ingenitianimae vigores, tanquam indigenae quo-
:
rum suntgradus; quia alii superiores, alii
distincti
inferiores, alii medii. Superiores quidem sunt, in-
;
tellectuales sensus medii, rationales infimi, ani-
; ;
males.Quorum differentia haec est.Animalis sive sen-
enim sualis appetit visibilia. Rationalis discernit, et dis-
cretionisoculoaspernatur ea.Intellectuaiisperlrahit
ad divina. Intellectuales igitur sensus sunt tanquam
animae consiliarii, dicentesei Deum time, et man-
:
data ejus observa. Propter hoc enim est omnis homo
(Eccle. xn, 13). Rationales sunt tanquam milites,
qui hostes, puta concupiscentias, impugnant per ar-
ma justitiae.AnimBlesseusensualessunttanquamru-
qui corporalibus rudimentis insi-
stici et artifices,
stunt.et corpori necessaria ministrant.Hanc tripli-
cemvimanimae,idest,sensualem,rationalem,etintel'
lectualem, philosophi partes vocaverunt, non inte-
grales, sed virtuales quia potentiae ejus sunt. Sen-
:
sualitas ea vis animae est, qua corpus vegetat, et per
: et si corporis sensus ista exteriora sentitetdiscernit.Om-
nes enim sensus, tam exteriores quam interiores,
ad animam referuntur ,upote ab illa procedentes :
ut enim sentiant, omnes ab anima habent. Ratio vis
est animre supra corporalia, et infra spiritualia col-
locata scernit enim vera a falsis, quod est Logicae
:
virtutes a vitiis,quod est Ethicae; et per experimenta
rerum investigat naturas, quod est Physic<«. In his
vero tribus tota Philosophia consistit. Totam igitur
Philosophiamratio comprehendit.Intellectussivein-
eum lelligentia,ea vis animae est,qua de divinis,quantum
homini possibile est, cognoscitur. Ad ccelestia enim
arcana penetranda ratio per se non sufficit, nisi a
Deo adjuta fuerit.Tunc finis ejus, si bene viget.cum
ad notitiam secretorum, quae diu investigando quae-
sivit. pervenerit, intellectus seu intelligentia nuncu-
.
patur.Boethius tamen dicit intelligentiam solius Dei k
esseetadmodum paucorum hominum:sedhorumal-
amorem terum pro altero saepe ponitur Memoria etiam con-
sors et cooperatrix est rationis; quoniam sine ea ra-
tio nec ad incognita procedere,nec cognitorum scien-
tiam retinere potest. Memoria est vis animae accepta
sicut retinens, praeterita repetens, elapsa recolligens. Hu-
manus appetitus inter summa et ima positus, cum
plerumque in ulraque divisus sibimetipsi sit con-
trarius, in quamcumque partem totus transierit,
nomen ejus merito sortitur. Si carnis voluptalibus
pascitur, carnalis sive animalis nominatur. Si spi-
et quem- ritualibus desideriis delectatur, spiritualis nuncu-
patur Appetitus siquidem est naturalis vis in ani-
mante movendis avide sensibus attributa.
CAPUT XXXVIII. Virium animx definitiones. (a)
Quoniam de viribus animae saepe mentionem feci,
definire eas debeo; quatsnus quae de anima dicta vel
dicenda sunt, evidentius intelligi possint.Sensuali-
tas, sensus, imaginatio tam corporis quam animae
dici possunt. Sensualitas corporis est quaedam vis
ignea. Sensualitas sive animalitas aniinae, est infe-
riorvisejus, quae secum trahens sensualitatem car-
nis, velut famulam et obedientem, sensus et imagi-
nationes facit, easque in arca memoriae reponit. In
sensu instrumentum est sensualitatis et origo ima-
'
ginationis. Ipsa namque vis ignea, quae extrinsecus
formata sensus dicitur, eadem forma usque ad inti-
mum traducta, imaginatio vocatur. Sensus itaquei
parit imaginationem. imaginatio cogitationem, cogi-
taiio moditationem. Meditatio acuit injrenium. inge-
nium rationem ratio conducit ad intellectum,intel-
:
lectus ad intelligentiam,intplligentiaper contempla-
tionem ipsam vertatem admiratur,et per charitatem
in ea delectatur. Sensus est passio anima? in corpore
ex qualitatibus o.xtra accidentibus. Imaginatio est
vis animae,quae figuram corporearumrerumabsente
1
Alias, sensualitas.
(a) Hu^o Vict de Unione corp. et spir. id. Erudit,
,
didasc. lib. 2,cap. 6, et lib. 3, capp. 11, 8.
809 LIBER DE SPIRITU ET ANIMA.
corpore sine exteriori sensudignoscit. Cogitatio est
cirea quaelibet animi ocsupatio. Considoratio ost in-
tenta cogitatio.Meditatio cst frequens oogitatio mo-
dum.ef causam, ct rationein uniuscujusque rei in-
vestigans.lngenium estvis quacdam naturaliterani-
mis insita, persevalens. llatiocst qua dam vis ani-
ma\quaeomnia discernitet judicat:sed maxime cu n
inhiatspiritualibus, et ima^inem Dei in se conser-
vat. Intellectus est rerumvere existentium pcrcep-
tio. Intelligentia est de eolis rerum principiis,id est,
de Deo, ideis, hvle, et de incor,ioreis substantiis
pura et certa cognitio. Contemplatio est perspicuao
veritatis jucunda admiratio. Charitas est concor-
dia mentium, et societas electorum, vitabeatarum
animarum et Angelorum, quia nec animaa nec
Angeli nisi per chanlatem vivunt.
CAPUT XXXIX. Ad quid anima ad imaginem et
similitudinem Df2*.(a)Anima rationaliset intellectua-
lis facta est ad imaginem et similitudinem Dei, ut
factorem sunm pro imaginecognoscat.et pro simili-
tudine diligat. Ex imagine namque Dei habet ratio-
nem,et ex similitudine charitatem. Charitas vero in
se ipsa repraesentat Trinitatem. Hanc ratio sentit,et
pacata requirit: hanc chantas invenit, et videndo
beata quiescit. llanc in praesenti fides sequitur,
spes in ccelum usque comitatur, charitas perenni-
ter amplexatur. Mcns itaque spiritualis, seu intel-
ligentia rationalis, primo Creatorem suum aspiciat;
deinde creaturain ipsiua videat et mediante arbi-
; nova de nihilo creatione, non nova institutione.
trii libertate ad eum, qui condidit omnia, se et cae-
tera referat. Sic in homine Trinitas appareat.quam
charitas manifestat, ut charitatem semper homo
exhibeat, semperque conspiciat is, quem Trinitatis
imago perornat. Stc homo ejus servabit similitudi-
nem, cujus in se naturaliter portat imaginem.Appa-
reat ergo imago Dei in intelligentia rationali, in
mente spirituali, in honore liberi arbitrii.
similitudo Dei in moribus pro natura, in operibus
pro justitia, in virtutibus pro gratia ut moribus : et simul factac reputantur, et non simul cditae judi-
natura perornetur.utjustitia operibus comprobetur,
utgratiavirtutibuscompleatur,et3icsemperDomino
praesontetur.Animatotum corpushominis tota pari-
teranimat. Est quidem inspirata a Deo hominivi-
ta, non de prsejacenti matena.sed de nihilo facta ab
eo. De caeteris animantibus Scriptura dicit Produ-
canl aquee, etc. Producat terra animam viventem
(Gen. i, 20 et 24). Animam vero non aqua, non ter-
ra produxit, sed Deus inspiravit non tamen vivam ;
vel viventem, sed spiraculum vitae (/(/. n, 7), ratio-
nale ex Dei imagine, factum ex Dei similitudine.
CAPUT XL. Miseria animse a Deo recedentis. Re-
cedit a similitudine, non ab imagine Dei. Animxnon
generanlur. Anima nonest pars Dei. Probathocmu-
tabilitas quam incurrit. Deus enim immutabilisest:
haBC eaepe mutata, pro culpa quandoque damnala,
pro pcena quoque fit misera. Nihil ei tamen nocere
posset nisi aDeo recessisset.Recessit autem quando
peccavit. Proinde torquetur misera,a Deo refuga. Ab
uno disjuncta spargitur ad multa, et pro sua intem-
perantia fit morbida, fit molesta. Ea proptersensus
corporeiturbatamemoriaturbati hebetesfiunt.mar-
cidi et stupidi.Inde caro patitur.languores oriuntur,
etmors violenta pervagatur. Homo quidem a Deo
aversus, peccando perversua, quia a Doo dissentit,
dissidet et sibi, partatque in se ipso poenam de se
ipso. Anima non lormaturex materiainformi.sed in
eua creatione formam aceepit, qua facta est ad ima-
ginem et similitudinem Dei. A quo si avertitur, re-
manetinformis quia rea. quia dissimilis l nec ideo
;
tamen efficitur irrationalis quia gestat imaginem
; tos cum Sacramontis opera fidei comitcntur. His
Dei, inde et potest reformari. Sed nec etiamsi tota
peccato concludatur,et licet proinsipientia jumento
comparetur, ideo fit anima pecoris vel alteriuscor-
poris. Ipsum enim corpus et nunc et in fine semper
est habitura,cum quo facta est una persona.Sed nec
1 Alias,remanet infonms c/uia Deo dissimilis.
(a) Hugo, lib. 1 de sacramento Fidei, p. 6, cap.
Patrol. XL.
810
ideo lit, corpus, ctiamsi penitus hebctetur. Non
enim distrabitur partibus,neoloco concluditur.Non
ost majjor in majoribus, nec est minor in minoii-
bus sui corporis parlious vitic idoneis. Spiritus
namque es( anima rationalis, quantislibet obruta
%
malis et ubicumque est tota est.
;
Non traducitur a patre in lilium, ne una sit ani-
ma amborum. Sicut, inquit Dominus, anima patris,
sicanimu filii mca est (Ezech. xvm, 4j. Nec pars
anima) patris dum gcnerat, se translun-
in lilium,
dit. Partiri namque
seu dividi, augeri vel mintri,
pro suhstantia sua spiritusnescit. Non enim potest
esse major, sed melior. Si enim particulariter
translunileretur, corporeus esse probaretur. Quod
si, ut delirant aliqui, semen animaQ cum semine
carnis haberet gcnerando transfundi, multa qui-
dem inhonesta ct impossibilia possint cxinde re-
clamari, quaa de spiritu rationali nec dici debent
nec opinari. Indecens enim est obsccena retexcre,
et male fusa carnis semina denudare.
CAPUT XLI. —
Sed in dics creuntur. Materix a
prima creatione nulla f\t nova creatio. Peccatum ori-
ginale per carnem contraliitur. Baptismi necessitas.
Dicirnus autera rationales animas proessentia fieri
quotidie de nihilo novas, sed pro consimili natura
ex institutione divina, non utique novas. Quales
enim in exordio Deus die sexto masculo et feminae
ded\[(Gcn. i, 27), tales qnotidie inspirat singulis,
Pater, inquit, meus usque modo operatur, etego ope-
ror (Joan. v, 17). Operatur usque modo Pater et
Filius operatione siquidem nova, sed institutione
;
non nova pro illaagens, cum ista quiescens. Res
;
vero corporeaa post priraam sui creationem novae
nullae creantur, sed simul in exordio condito3 tem-
porali formatione propagantur. Animaa autem non
Appareat simul essentialiter factaesunt.sed pro natura consi-
mili, qua ad imaginem et simililudinem Dei fiunt,
cantur non simul edita3 pro essentia, sed simul
:
factae pro compari forma ad imaginem et similitu-
dinem Dei prosrogata. Caro de carnegenerando tra-
ducitur, sed spiritus de spiritu minime propagatur.
Certum tenemus quia caro contracta de carne per
: legem concupi9centia),quam citovivificatur,origina-
lisculpaevinculo prcmitur.ejusqucaffectionibus ani-
ma, quae carnem vivificat, aggravalur. Sub hoc pec-
cati vinculo demerguntur parvuli, qui sineremcdio
baptismi moriuntur. Ilabent enim originale pecca-
tum, non per animam, sed pcr oarnem utiquecon-
tractum,animaeque refusum. Carni namque ita uni-
tur anima,nt cum carne sit una persona. Fit enim
auctore Deo anima et caro unum individuum, unus
homo unde salva naturae utriusque proprietate ad-
:
jicitur carni quod animai est,et animaa quod carnis
e$t :pro unitate personae,non pro diversitate naturaa.
Quod igituribidem singulis cst proprium.commune
fit amborum proprium pro natura, commune pro
;
persona. Exinde fit anima.originali culpae obnoxia,
quam caro contrahit, et animae refundit, cum qua
unita est in persona, licet divisa sit in natura. Ea
propter necesse est parvulum, dum vivit, Christi
Sacramento renovari, ne obsit ejus animae societas
carnis peccati,qua gravatur etiam corpore cxuta,ni-
sidumin corpore vivit, salutari fuerit remedio ex-
piata. Currant igitur adulti, curranl pro se ipsis ;
impendant etiam parvulis Sacramenta fidei.susci-
piantChristi fidem cum Saeramentis, ut parvulos
: in Christo renatos fides Ecclesiae tueatur, et adul-
etiam per gratiam renovatis, tandem complebi-
'
tur in resurrectione generali, ut caro ipsa resurgat
in gloria, animae suae restituta, viva et aeterna felix
et beata.
CAPUT XLII. Non bapthatis cur animu data. Na-
tura quid sit.Spiraculum vitae. Si quaeratur cur
3. 1 Ms. Medardensis, per gratiam fidei renovatis.
26
 :

A.PPENDIX. 812
8U
quos absque remedio saluta- quodvivificaverat hoc dimittit,et quantum inseest,
Deus donet animas illis
respondemus, quod divina insti- mortem alterius facit, quam ipsa non recipit. Facit,
ri mori contingit ;

nec pec- inquam,non vivificando quod deserit,non amittendo

tutio, qua res et rerum natnrae conduntur,
cato tollitur, nec violentia praepeditu-.Inde est quod
carnalis copulae, nec etiam in malis jure suo
lex
privatur. Geuerant aduiteri, fornicatores, profani
tamen mstitutio nec in talibus deperit.Na-
naturalis
turan rqr.e, prout Deus instituit, quod suum est
operatur. Natura siquidem est quaedam vis et po-
quod vivit.ltaque mors homini3 nihilest aliud quam
carnis occ isus, a qua cum vis potentiae viviticantis
abscesserit,in terram de qua sumpta est redit,amis-
sis sensibus quos non per se ipsam habuit. Anima
nonaliter,quam sol lucem diei, vitam tribuit carni,
cum veneril mortem efficit, cum recedit. Mors ta-
;

tentia divinitus rebus creandis insita, quaa unicui-

men non consumit conjuncta, sed dividit.dum ori-
utrumquereddit.Et ne quis putetanimam
que rei suum esse tribuit, qua bona quisquis male gini 8U33
corporis morte consumi, audiat quid Dominus in
utitur, malus esse judicatur.Juste enim puniuntur,
Evangelio dicat Nolite, inquit, eostimere qui ocei-
qui licitisabutuntur. Juste vero puniuntur, qui ra-
:

pereinconceasa conantur. Sic satanas coelum, sic
protoplastus perdidit paradisum. Abutuntur licitis,
qui bonaDei maculant usibus inconcessis.Maculant
dunt corpus, anitnam autem non possunt occidere
Malth. x, 28). Fatigatur corpus cogitationibus meu-
afticitur in coVpore mens doloribus corporia.
tis:

bona Del, sicut ii qui cum ardore iibinis exercent CAPUT XLIV. Anima invisibilis est. Iiatio specu-
opera copulae carnalis. Ex his filii generantur, quo-
lum est in quo Deum videat.{a) Corpus ex quatuor ele-
mentis constat. Anima nec elementum est, nec ex
rum corpora serviente Creatori creatura formantur,
elementis, sed de nihilo est facta.et soli Creatori suo
et Deo inspirante spiraculum vitaj animantur. Spi-
cognita. Ex his ergo omnibus quae in se,hoc est, in
raculum vitae humanam animam intellige, quam
corpore suo visibilia videt, nihil se esse vel posse
non producit terra vel aqua, sed Deus inspirat:quo
essevidet. Secernatergo etdividat se per se ab eo
sensus corporei animantur unde homo factus in
;

toto,quod visibile videt in se; et invisibilemomnino

animam viventem memoratur. In his et in aliis
se esse videt in eo quod videt se, et tamen videri se
Omnipotens agit, prout instituit, quem nullius ad-
iuvant bona, necimpediunt mala. Bonos quidem
non posse videt. Deinde elevet se supra S! j et in eo ,

provehit sua gratia malos terret sua justitia.Nos

: '
quod primum etprineipale speculum est speculandi
Dei, illiusque imagini ac similitu lini p-oximum et
equidem servi, dum Domini bonis abutimur,rei et cognatummagisfactum,invisibilemDeuminspiciat.
miseri pariter invenimur. Ipse vero Dominus, qui
Hoc autem est ipsa ratio,et mens ratione utens.quae
servorum suorum malis bene ulitur,sanctus etomni-
ad primam similitudinem Dei factacst.ut per se in-
potens adoratur.Ipse corpori terreno de peccati tra-
venirepossit eum a quo facta est, et in ejus amore
duce 2 propagato, pro institutione sua inspirat ani-
atque contemplatione dulciter requiescere.ta nam-
mam, bene utens inolita preevaricatione nostra;quae
Sed que perfectiussuumfactoremmanifestant,quaeillius
si esset naturalis, Creatori poterat imputari.
similitudini vicinius appropinquant.Haecautem est
Creatorpramaratomni temporeSacramenta, etobe-
ipsarationaliscreatura, quae et excellenter et pro-
dientise pia proponitedicta, ut contra peccatum
Sa-
remedium,ettemporalium observa- prie ad illius similitudinem facta est et tunc cilius
;

cramentasint in
pramia dono- Creatorem suum, quem non videt, agnoscit et dili-
tio mandatorum aeternorum afferat
sub peeeatogenitiobeunt par- git, cum se ad illius ima.-inem factam intelligil '.
rum. Unde si aliquid
justitiam Mens rationalis est, quae se cogitando intelligit,et
vuli absque remedio salutari, pertimesce
qui nihil debet alicui, sed damnat in singulis imaginem suam ex se natam habet, qua? imago ejus
Dei
autem parvulos re- verbum est.Verbum enim rei est ipsacognitio ad si-
malum quod non fecit in eis. Si
militudinem ejua ex memoria formata. Hoc modo li-
novat Sacramentis, admirare misericordiam
Dei.
nesciunt culpam, cum quaex carne quidoapparetsummam Sapientiam,cum sedicendo
Ipsi enim sicut
gignere consubstantialem sibi similitudi-
nascuntur sic nesciunt gratiam, qua per Chnstum
intelligit,
;
ncm suam.id Verbum suum. Mens tamen ratio-
renovantur, Non excusat parvulos a culpa.quia eam
est,
nalis,quoniam non se semper cogitat.sicut sui sem-
non norunt nec excludit gratiam ab eis, quia eam
per meminit.liquet quia cum se cogiUt.verbumejus
;

nesciunt. Quaeris in eis culpam ? lnvenis ex

carne
nasciturde memoria. Unde apparet qua si semper
traductam.Quaeris in eis gratiam ? Invenis a Dei col-
latam.Hladebitedamnatur,haecindebitepraarogatur. se co»itaret.semperverbumejusde memoria nasce-
retur. De summavero Sap entia,qua; semper se di-
;

Illaiudicium praedicat, haec misericordiam reprae-

misencordia cit sic, sicut sui semper memor est, liquet quia de
sentat. In utroque Deus agnoscitur.cui
judiciumperpetualaudecantatur {Psal. c, l).Sed aeterna memoria coaHernum ejus Verbum nascitur.
et
Sicut enim summa Sapientia aeterna est,ita aeterne
ab his intuendis mens nostra, mens lnfirma, quia
sui memorest, et aeterne se intelligit,et aaterne se
peccatis obruta, citius ad se ipsam redeat, sibique cum
remedium quaerat, ut quse in Adam cecident, m dicit, cuin sit illi dicere quod intelligere et :

ajterne se dicat, aeterne Verbum ejus apud ipsam.

Christo rcsurgat.
nnlura. Mors homvns.
animx
... Mens ergo rationalis quae inter omnes creaturas ad
CAPUT XLIII. De .

investigationem summa- sapientia; sola assurgere

Pluravcteros de natura animas dixissoinveniun-
(a)
restare videatur Ego valet, et nihilominus ad cjusdem inventionem sola
tur sed nihil ita ut non aliquid
quanto diligentius potui, proficere, sempcr studeat illius reminisci. illam
autem ex eorum dictis,
colligere.atquemunum studui intclligere et amare : ad hoc facta est ut semper vi-
breveistud etcertum summam
nam- vat, 6i semper amct summam
vitam. sa-
redigere, quod memoriae commendetur.Hebes
pienliam. summam essentiam, cui debet hoc ip-
que est memoria hominis, et brevitategaudet; et si
in multa dividitur, fit minor in
singulis. Excorpore sum quod est. Amare autem nequit, nisi c.jus rc-
eam studuerit intelligere. Faciat ergo
minisci, et
et anima constat homo:et quidquid ocuhs corporeis quod facta est, ut bene vivat.
hoc ad
videtur propter corpus factum est, corpus propter
animam. anima autem propter Deum.Vila corpons
CAPUT XLV. Rationalium status triplcx. Visani-
m;v triplex. Amorquidsil [b). Deus omnipotens cu-
anima est, vita animaa Deus est.Immortalis cst am-
jua beatitudo nec augeri potest, quia perfecta est;
ma,quia carne carct; nec habet quo cadat, ut resur-
ceciderit. Et
rectione egeat post ruinam,nisi peccato »In Mss. non snnt qua' sequuntur usquen \ oaput 45,
ideo inmorte vita nostra non pent,scd corpusdcsti- sed eorum loco in M». .Medardensi Ideo ckaritax dei
:

tuit,dum discedens anima vim suam non perdit.sed est causa efficiens creatur.r rationafis ; et participatio

qvi<tem prxvcnit etpos- divinse bonttatis cnusa finalis.

» Ms. Medard>n8ia: Bonos si ;
(a^ Ex Hu£. lib. 1 de Sacram.. p. 3, cap. 6 et
7
tea, tnalos tenet. b tiuao Victor.,lib. 1 de Sacram. fidei, p. 6 cap.
1.
» Ms. Medardensis, iramite. Id. d« Unione corp. et spirit., et de substantia dilect.,
Hugo Yictor lib. 2 Erudit, didasc, cap. 11, et
(a) Ita
cap. 2.
lib. 4, cap. 12.

813 LIBER DE RPIRITU ET ANIMA.
nec minui, quiafloterna est sola charitute, nulla sui
necessitate rationaleaipirituscreavit,ufco38UG bea-
titudinis participes faccrot.Alius vero insua puritute
in ccclo conlirmavit alios autem propter supcrbiam
: dia,ilIoa formidare dolores, quum hujus vitae vilare
in infernum pnecipitavit :atqueulios ad probundam
humiliuitem et obedientiam in terrena babitatione
terrenis corporibus sociavit, ut ad vit;esensum lu-
team materiam vcgetarent.IIabcnt namque in natu-
ra sua quamilam tnutabilitutem, secundum quam
corporibus viviticandis appropinquunt.in qua qui-
dem nonnihil suai puritatis deponunt.Cum enim dc-
lectalione corporis afficiuntur,quaai quamdam cor-
pulentium inde trahunt quae puriorem naturam
;
eorum corrumpit.Ethocvitium quanto altius eis in
corporibus manentibus inhsesent, tanto difficilius
eos acorporibus discedentes deserit quonium non :
tollitur pussio, etiam cum tollitur causa passionis,
nisi abejusmodi faBCulentia se in hac vita mundare
studerint.Nos ergo qui in medio bonorum et malo-
rum positi sumus, considorare srepe debemus et
gaudium illorum.et istorum supplicium.atque nosj^_
tram miserium.Rationulis siquidem est animanos"^"
bonum et malum. Est
tra, ut sciat discernere inter
etiam concupiscibilis atque irascibilis, ut possit
amare bonumet odire malum.De concupiscibilitate'
nascitur amor,et deamore desiderium etgaudium.
Amor est delcctatio cordis alicujus adaliquid prop-
ter aliquid.per desiderium currens, atque per gau-
dium requiescens; per de^iderium in appetendo.et
per guudium in perfruendo.Nec aliunde bonumest,
si bonum est, cor humanum, nisiquod bcne amat
quod bonum est.Nec aliunde malum est, si malum
est,nisiquod male amatquod bonumest.Omne enim
quod est, bonum est sed in eo quod male amatur
: dam modo divisus dissipabitur.Si vero ab huc inti-
tanlum vitium est.De irascibilitate nasciturodium.
Ira enim generat odium et de odio dolor et timor.
: infima deserens atque paulatim in unum se colli-
Cum enim contra peccata nostra irascimur, et ea
odire incipimus.dolemus quiapeccavimus,et pcenas
pro peccatis timemus.
CAPUT XLVI. Rationalis creaturse sors diversa.
Animx quatuorajjeclusadquid dati.Adquid ratio.Sic
creator omnium Deus intcr caetera el super caetera
quae creavit, rationalem dignatus estamplius illus-
trare naturam.quam et sua similitudine fecit insi-
gnem, et suee beatitudinis voluit esse parlieipem.
Cujus tamenralionaliscreaturae licct similis videa-
tur origo, factacst diversa conditio dum parsejus
; Nec per coitum cum corporibus seminantur, sicut
est in aeterna felicitate firmata pars rudentibus
;
inferni detracla, etin tartarum tradita in judicium
orucianda servatur (II Petr. n, 4) pars etiam tertia
;
terrenis unitaeorporibus locum mcdium sortitaco-
gnoscitur. Et prius quidem eadem media summis
vicinior in deliciis erat posita paradisi nunc jam ; jamcorpore,nnimamcrearietinfundi:utvivatinute-
jropinquior infimis, pro reatu inobedientiae humi-
iata estin loco afQictionis.Summus igitur omnium
lorum locus plenam habet lsetitiam,infimus solam
tristitiam.Ibi enim plenafelicitas illic solaet sum-
: bunt, unam animalem qua animetur corpus, et quae
ma miseria est.In medio sanesumma speranda,sed
nihilominus infimasunt timenda et ideo nobisjam
: rationemministret.Sed dicimus unam eamdemque
amplior timoris causa quamspei.quo viciniores eis-
dem infimis.dejectiin ipsa degimus umbramortis.
Quia tamen et illius beatitudinis,et illius nihilo-
minus damnationisaeternne humanumDeusanimam
pro suorum qualitate meritorum parlicipem fieri
posse cognovit,naturales affectu3ei quatuor indidit;
ut haberet unde bona illa posset optare, et in ois
quandoque laetari et rursum unde mala illamotu-
; electionem,nenon essetsuum,quod emendaret pec-
ere,vel in eis ctiam dolore perpetuo contristari. In-
terim sane eo gravior est moderna conditio, quod
non modo exhibet tristitiarn et modernam moles-
tiam sed et timor habet pcenam, et spes ipsa quae
;
differtur affligit animam. Piissimus enim pater et
terribilis judex.qui vera illa et perpetua gaudiafi-
liis, dolores aeque perpctuos reis in fine paravit,
nonnulla tamen etiam in praesenti experimenta
capere voluit gaudii vel doloris, unde illa non
modo certius credi, sed affectuosius quoque optari
valeant et timeri. Gaeterum nec praesentia gaudia
iu illorum comparatione sunt gaudia, nec tristitia
;
;
814
praesengin illiua csmparatione esttristitia.Necdesi-
pietsi quis interitn omnem oporam dare maluerit,
quemaamodum illu putiusvaleat concupisceregau-
molestias.captarolaetitiam.Verumtameninvenireesl
ctiam in prosenti unde utiliter gaudeat quis.vel sa-
lubriter contristetur. Si hetetur de beneficiis suis
gratias Deo agens,et devotione ejus exsuitet.etpro-
priu sen etiam proximorum delicta deploret. Unde
etiam divina dispositione mediainter eosdem allec-
tus constituta est rutio in corde hominis,per quum
nimirum discernere et dijudicare possitunde gau-
deat seu doleat,imo etiam quid cupiat vel quid ti-
meut.Sane quitriplicem esse vimanimae docuerunt,
rationalem illam,irasc bilem etconcupiscibilemas-
;
serentcs.affectus quidem diversos,sed quadam sibi
cognatione junctos,sub irascibili metum et tristi-
tiam, sub concupiscibili desiderium et laetitiam
comprehendisso videntur.
CAPUT XLVII. Ilomo inter mundum et Beum. (a)
Interim ergo inter affectus vurios humuna fluctuans
anima.necesse est ut certam demum vel in imisvel
\
in summis accipiens stationem.in solo deincepa vel
\
gaudio veldolore persistut.Deusest insuiumo,mun-
dus inimo.Deusin eodem stutu aeternitatis suaesem-
per consistit Mundus cursu mutabilitatis suce sem-
per inslabilis fluit.Humanus animusqua6i in medio
collocatus quadam conditionis suae excellentia, et
huic mutabilitati qure deorsum est superemine't,et
ad illam quae est apud Deum.veram immutabilita-
tem necdum pertingit. Si vero in iis quae deorsum
transeunt.se per cupiditatem immerserit.statim per
infinitas distractiones rapietur,et a semetipso quo-
nita distractionequ83 deorsumest,se erexerit,eth83c
gens, secum esse didicerit, tanto amplius in unum
colligetur, quanto magis cogitatione et desiderio
sursum elevabitur donec tandem omnino immu-
:
tabilis sit, et ad illam veram el unicam, quae est
apud Deum, immmutabilitatem perveniat, ubi per-
petuo siue omni mutabilitatis vicissitudine requi-
escat.
CAPUT XLVIII. Animarumorigo. Arbitrium, Ele-
ctio. (6) Credimus animas non esse ab initio cum
Angelis, noc simul creatas, sicut Origenes fingit.
Luciferiani 8 et Cyrillus, ut aliqui Latinorum pre-
sumptoresaffirmant.Seddicimusearumcreationem
solum omnium Creatoremnosse:oorpus tantumper
conjugii copulam seminari Dei vero judicio coagu-
;
lariin vulva, etcompingi atque formari ac formato ;
ro homo ex anima constans et corpore, et egrediatur
vivusexutero plenus humana substantia. Nec duas
animasessecredimusinunohomine,sicutmultiscri-
immixta sit sanguini et alteram spiritualem, quee
;
esse animam in homine.quaeet corpussuasocietate
yivilicet.et semetipsamsua rationedisponat.habens
in selibertatem arbitrii,ut in suaesubstantioe eligat
cogitatione quod vult. Libertati siquidem arbitrii
Bui commissus esthomo.Postquam vero seductione
serpcntis per Evam cecidit (Gea. m, 6), natur3e bo-
num perdidit.pariter et vigoremarbitrii;non lamen
catum. Manetitaque ad quaerendam salutem arbi-
triilibertas.id est,rationis voluntas;sed admonente
prius Deo et inspirantead salutem.Ut ergo acquies-
camus salutari inspirationi, nostrae potestatis est
ut adipiscamur quod adipisci desideramus, divini
est muneris 2 .Utnonlabumuradeptosalutis munere,
nostruj solicitudinis est et coelestis pariter adjutorii
T re3, Vaticani Msa., Lucifer alii, Luaferianus.
;
i ,
> Ms. Medardensis addit,^ partim sollicitudinis nostrs
{a) Hugo, hb. 2, de Vanitate mundi.
(AjGennad., lib. de Dogmat. Ecclesiast. cap. 14, 15
16,
17. 18.

815
ut labamur, potestatis nostrae est etignaviae.Soluin
hominem credimus habere animam substanti\
quaa exuta corpore vivit,et sensussuos atque iuge-
nia vivaciter tenet. Neque cum corpore moritur, ut
Aratus asserit neque postmodum interitura,sicut
' ;
Zenon dicit: quia subsianliuliter vivit. Animalium
vero animee non sunt substantivae, sed cum came
ipsa carnisvivacitatenascuntur,etcum carnismorte
finiuntur et ideo nec ratione reguntur sicut Plato
: ethoramortis incerta. Cogitemus quantis amaritu-
et Alexanier putant sed ad omnia naturae incita-
; dinibus
menta ducuntur. Anima liumana non cum carne
moritur.quia nec cum carne, ut diximus superius,
seminatur sed formato in utero matris corpore,
: est quidquid hujus mundi amor parturit,quidquid
Dei judicio creari et infundi eam diximus, ut vivat
homo intus in utero, et sic procedat nativitate in
mundum.Anima a Creatore pnncipium habens, ex
quo est,perfecta estin generesuo unde ex quo est,
sciret omnia quae ab homine sciri possunt, nisi
gravitas carnis esset. Quod per primum hominem,
qui ante corruptionem humanitatis,exquo fuit.per-
fecte habuitscientiamhumanam,probari potest.Sed
modo corrupta humanitate,ex quo conjungitur cor-
ruptioni, corrumpitur. Nec proprietates suas potest
exercere,donec usuetexperientiaetalicujus doctrina
incitata incipit discernere veluti si quis cum sub-
tili licet acie ocuiorum in tenebrosa detrudatur,vi-
dere tamen non potest ibi, nisi prius assuescat te-
nebris,vel lumen accendatur. Unde Virgilius
Quantum uon noxia eorpora tardant.
(Mneid. lib. 6, vers. 731.]
Et licet actiones corporis, et aliae animae
aliae sint
actiones tamen corporis vilia vel virtutes possunt
;
esse animae. Gum enim ad hoc sit anima data, ut
illicitos carnismotuscorrigat, ignorantia illiuscon-
tingunt vel negligentia.Sicut si vel discipulus 2 vel
servus negligcntia doctorisvel domini peccat.magi-
ster vel dominus-extra culpam non
illiscontingentibus extra culpam non est,cum ista
debeat imperare,et illa obedire.
CAPUT XLIX. Sensuset in interiori homine. Me-
ditationi incumbere. (a) Duabus substantiis tantum
constat homo, anima et carne anima cum ratione
Bua,et carne cum sensibus suis.Quos tamen sensus
absque animae societatenon movetcaro, anima vero
et sine carnerationalesuumtenet.Notandum tamen
quod iidem ipsi s<msus,qui inexteriori hominedes-
cribuntur.simili modo secundum modum suum in
interiori esse manifestantur
non corporalibus sensibus.sed spiritualibus riman-
dae sunt. Unde divina vox in Deuteronouio ait
Videte quoniam ego sum Deus, etnon est alius prxter
me (Deut. xxxn, 39). Et in Apocalypsi Qui habel
aures audiendi, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis
(Apoc. n,29). Et in Psalterio Gustate.ct videtequo-
niam suavis est Dominus (Psnl. xxxm,9). Et Aposto-
lus Christi bonus odor sumus,et in iis qui pereunt,
: Praeposuit enim scientiam scientiae,id est, scire se
et in iisquisalvi fiunt (II Cor. n, 15). Ltin Evange-
lio Dominus mulierem fide se tetigisse
corpore ostendit, dicens Tetigit me aliguis ; namet
: do suientiam,apposuit et dolorem, dolorem scilicet
ego sensi virtutem de meexisse(Luc. vni,iG).Sic ergo
cum omni caulela observamium est quid ad corpo-
ris sensus, et quid ad animae peitini ;it dignitatem
ne forte confusus ordo et irrationabilis aestimatio
alicubi repugnare videatur veritati. iNon est tertius
in hominis substantia spiritus.ut Didymus conten-
dit sed spiritus ipsa est anima quae vel pro spi-
; :
riluali natura, vel pro eo quod spiret in corpore,
spiritus appellatur. Anima vero cx eo vocalr.r.quod
ad vivendum velvivificandum animet corpus. Ter-
tium vero, qui ab Apostolo cum anima ct corpore
inducitur, spiritum (I Thess. v, 23), gratiam sancti
Spiritus intelligamus quam orat Apostolus, ut in-
:
tegra perseveret in nobis. ne nostro vitio aut mi-
nuatur, aut fugetur a nobis quia Spiritus sanctus
1
Mss. duo, Arabs. Alius, Arabas.
- Er. Lugd, Ven. et Lov. sicul cum : di
(«)Ei Genuad., de Dogmat. Ecelesiast. capp. 19, 30
Hugo, de Modo orandi. cap. l,Haec etiam iu Anselmi
Medit. 1 qua in meditatione suut quffidam quee opud
;
Hugonem, lib. de Arrha auimaj.
.
APPENDIX. 816
cijuniet lictum , et auferet se a cogitalionibus qusesunt
sine tntcllectu (Sap. i, 5).
Jugi ergo meditatione animum nostrum exerce-
amus.et consideremusmiserias et necessitates nos-
tras, labores et doiores. Lugentes enim in hanc vi-
tam intravimus,cum labore vivimus.cum dolore et
timoreexiturisumus.Cogitemus ergo quam sit bre-
vis vita no3tra,quam via lubrica,quam mors certa,
admixtum sit, si quid dulce aut jucundum
in viahujus vitee occursu suo nobis alludit quara ;
fallax et suspectum.quaminstabile et transitorium
species aut pulchritudo temporalis promittit. Con-
sideremus etiam quaa sit patriaa coelestis pulchri-
tudo.suavitas atquedulcedo.Attendamus et perpen-
: damus unde cecidimus, et ubi jacemus quid per- ;
didimus, et quid invenimus ut ex utroque intelli- :
gamus quantum nobis inhocexsilio lugendum sit.
Hinc enim Salomon ait Qui apponit scientiam,ap-:
ponit et dolorem (Eccle i,18). Quia quanto magis ho-
mo sua mala intelligit, tanto amplius suspirat et
geniit.
CAPUT L. Meditatio quid.Scientia. Compunctio. De-
; votio.Qratio.Affectus. (a)Scientia sui aliis pr^eponenda.
Meditatio siquidem parit scientiam, scientia com-
punctionem,compunctio devotionem.devotio perficit
: orationem.Meditatio est frequens cogitatio.curiosa
ot sagax obscura investigare,et occulta ad notitiam
trahere. Scientia est quando hoino ad cognitionem
sui assiduameditatione illuminatur.Compunctio est
quando exconsideratione malorum suorum cor in-
terno dolore tangitur. Devotio est pius et humilis
alfectus in Deum humilis ex conscientia infirmita-
;
tispropriae,piusex consideratione divinasclementia 1
.
Oratio est mentis devoliojd est,conversio in Deum
est ; sic anima per pium et humilem affectum. Affectus est spon-
lanea quaedam ac dulcis ipsius animi ad Deum in-
clinatio. Nil enim ita Deum inclinat ad pietatem et
misericordiaui, quemadmodum purus mentisaffec-
tus.
: Scientiam coelestium et terrestrium rerum lau-
dare atque amare solent homines sed multo me- ;
liores sunt,qui huic scientia? proponunt noscere se-
mctipsos.Laudabiliorsiquidem animus est,cui nota
est miseria sua.quam qui ea non respecta, vias si-
derumet naturas rerum scrutatur.Qui vero jam in
;
quia spirituales res Deum evigilavit Spiritus sancti calorc excitatus,at-
que amore coram se viluit. ad eumquein-
in ejus
: trare volens nec valens, eoque sibi lucente «ttend it
in se,et invenit sp,suamquca3gritudinem illiusmun-
: ditia3contemperari non posse cognoscit dulce lia- ;
bet flere.euinque precari,ut sni misereatur, totam-
: que ejus miseriam exuat. Ilunc itaque egentem et
dolentem scientia non inflat, quia charitas a"dificat.
ipsum etinfirmitatemsuam.magis quam scire vires
magis quam herbarum,et naluras animalium et banc apponen- :
peregrinationis siue ex desiderio patriae sua\ et
'
visionis Dci.quem cernere linis e cui estgloria in :
;
secula saeculorum.Amen s .Dolet qui tenetur exsilio,
quin differtura regno.DoIet dum rccordatur qua?et
quanta mala ierit, et quam intolerabiles pconas pro
illis passurus sit.
C\1'UT Ll. -ittenlio ac discussio sui.Consideratio-
nes vitiosiB \b .Gura nullascientia melior sit illa qua
Er. Luj^d. Ven
1
Lov. sic legunt liunc locum Et :
hunc ojiponendo scientiam. opposuit dolorem, id cst de-
fectum i
ni< su.r. M.
2 ilic clauditurliber in omnibua nostrisMss.,apudHu-
go .ciu et Alcherum. Qu83 tamen supersuut uou alium
innuunt auctorem.
3
Er.et Ven.omittunt.oue»! cernere finis ,• cui est gloria
; in saculorum. Atnen. Apud Lugd. haec verba
ssecula
unris concluduntur, cum adnotatione margiDali: « His
. M. « verbU finiebant hic vetera exemplaria. » M
;
(a) Haec et iu Appeudiee Beruardi.de Conscieutia,cap.
29.
[b\ Vid. lib. eit. de Conscientia, cap. 43; vid. etiam
capp. 6, 3 ; ctHug., de Iustit. Novit,, cap. 0,
817
cognoscithomo semetipsum, discutiamus cogitatio-
nes,locutionesatqueoperanostra.Quid enim prodest
nobis, si rerum omnium naturas subtillter investi-
gemus, efficaoiter oomprebendamus,et nosmetipsos
non intelligamus ? Examinemus ergo qu* feoimu:
nos, si secundum quod debuimus, ea fecerimus
oonsideremus ea quae factori Bumus, si sint Be-
cundum Deum. Valde siquidemest necessaria nobis
circumspectio examinationis quatenus per expe-
rientiam eorum quse fecimus, ad ea quse agenda
sunt cautiores reddamur. Sffipe namque 0|iusquod
bonainlentione inohoaricredimus,tan'o oitius inde-
ceptionis laqueum nospraecipitat,quanto de inten-
tionis noetraeprincipio securi finem actionisnon ob-
servamus et imprudentesquasi viaplana ad 1'oveam
: gnationem Dei,qui tam mirabiliter rationalem spiri-
currimus;quia videmusquidfacimus,sedquid finem
nostrum sequi debeat,nonattendimus.Ita enimam-
biguus est animi affectus, ut nisiex fineoperisquali-
tatem intcntionis ejusdiscernerenon valeamus.Prae-
tereanecesse cst ut per singulos dies vitam nostram
ad judicium vocemus, etquid egimus per noctetn et
diem.cxaininemus etquanto ad bonafaciecdasolito
; aliquando divina revelatione seu inspiratione. Non-
alacriores.et quanlo ad malavincendasolitoconstan-
tiores si in aliquoopere nostro insidiisinimici sup-
;
plantati simus qualiterdemum perindicium/trans-
;
actoa deceptionis futuram illius fraudem cavere
valeamus :quatenus nec supervcniens tentatio nos
improvisos ad malum opus dejiciat.necindiscrotos
in opere bono proesens negligcntia fallat. Quisquis
scihcetoorsuum in hujusmodi studioexercet, audiat
quid quidain sapiens dicat «Scito to ipsum. » Scito :
unde venisti, aut quo vadis quomodo vivis, quan-
tum prolicis vel delicis, quam longe es a Deo, vel
quamprope.non intervallislocorum.sedsiinililudino
vel dissimilitudine morurn. Scilo q omodohomo es,
cujus conce[)tio culpa, nasci miseria, vivere pcena,
mori necesse.Certum estquia morieris sed incer-
tum quomodo, vel quando
ubique sapiens fueris, ubique
te exspectat, et tu si
earn exspectabis. Attendeergo sollicite quid agasvel
quid agerc debeas; si quod faciendum est facias;si
bono operi malum aliquod non admisceas si bonum
quod agis, quanta oportet devotione adimpleas 'si
alterius,ut tuum,bonum diligas; situum.ut alterius,
malum reprehendas ;'si sic declinasa malo, utfacias
bonum.Suntenim quidam tantum attendentes mala
quae non faciunt istos pusillanimitasa bono opere
: inspiciunt, cum amiserint, diligenter quaarunt et
revocat, nemalum subripiat. Sunt aliqui attenden-
tes tantum bona quae faciunt: llli sic sibi a bono
operecomplacent etblandiuntur.ut depravitatis ad-
mixtioneminimeterreantur.Suntalii sapientesut
ciant mala, bina autem facere nesciunt: isti pessi-
mi omnium loitantur cum male fccerint, et exsul-
tant in rebus pessirnis. Sunt alii quaerentes Deum
fier exteriora,
deserentes interiora sua,quibus Deus
nterior est.
CAPUT LII. Ctognitionis tresgradus. Mentis dilata-
tio. Mentis sublevatio. Mentis atienatio. Mens hominis
spcculum, sedpeccato obscuratum. Quomoda terqcn-
dum. (a) Redeamus ergo ad nos, ut possimus ascen-
dere ad nos.Tres siquidem ascensus sunt.In primo
ascendimus ab istis exterioribus et inferioribus ad
nos. In secundo ascendimus ad cor altum (Psal.
lxiii, 7) quanto namque amplius proficimus, tanto
: xxii, 6), quae me prigat. Invalidi sumus ad bonum,
ampliusascendimus.Qui enim non ascendit,desccn-
dit;et qui non proficit,deficit.Intertioascensuascen-
dimus ad Deum. Primusascensus (it consideratione
mundi, et contemptu. Considerando namqup quam
caducaet transitoriasint ista terrena, contcmnimus
ea, et redimns ad nos. Secundus ascensus fit cogni-
tione et contemptu nostri. Cum enim cognosoimus
quam proni simus ad malum, et quam invalidi ad
bonum contemnimus, et ascendimus supra no3.
;
Tertius ascensus fit cognitione et amore Dei. Iste
* Apud Hugonem, factum.
* Alias, iudicium.
(a) Ex Hug. Vict., de Arca Morali,
LIBP.R DE SPIRITU ET ANIMA. 818
terlius ascensus fit mentis dilatione, et mcntis su-
blevationc.et mentia alienatione.Mentisdilatatio est,
cuin sub iino mentis aspectu plura conspioimus, vei
deDei Bapientia, vel de ejus potentia, vel docuncta
bonitate.Intueri debemusquam potenterDeui cuncta
oreavitde nibilo, quam sapienter gubernat, quam
benigneounctadispensat. Totura istum mundumsic
ornatum fecit propter oorpora, corpora proptcr ani-
;
rnas, animas proptcr se. Et ideodiligcntercustodire
debemus animas noslras, quatenua eaa mundae et
sanctas Deo reddere valcainus a (juo tantabonaac-
cepimus pro eis. Mentis subblcvatio est, cum de vi-
sublevamurad invisibilia.Quando namque
sibilibus
consideramus humanain dignitatem,admiramur di-
l
tum ad imaginem et similitudinem auam creavit.
Mentis alienatio est, quandomenssuper se rapitur.
De boc mentis excessu, homo doceri non potest;
quia nihil ibi babot sui. Dementisautemdilatatione
et sublevatione instrui potest quia ibi aliquid hubet
;
sui. Instruitur autem aliquando humana industria-
nunquamvero inspeculo cordissui, id est,in ratio-
nali raentese ipsum ct Dcum inspicit. Ita namque
conditum est corhominis, ut in eo quasi in templo
Dominus inhabitaret.et tanrjuam in quodam speculo
suo rcluceret ut qui in se videri non poterat,in sua
:
imaginc visibilis appareret. Magnaprorsus dignitas
hominis est, portare imaginem Dei, ct illius in seju-
gitcrvultum aspicere.atque eum semper percontem-
plationem pnesentem habere. Sedpost quam delec-
;
tationem nostram in terram peccando sparsimus,
peccati pulvis superjectus cst cordi nostro et ideo :
ab internae contemplationis speculo corruentes
illo '
in has miseras proosenti? vitae tencbraslabimur, ubi
Deo digne ministrare non valemus, quia sorde ini-
; quitatis.caligine ignorantiae obvoluti.quid agcndum
vcl ubi. Quoniam mors vel vitandum nobis sit, ex magna parte jam non vi-
demus.Tergamus ergo speculum nostrum ab amore
vanitatis, et ab amore iniquitatis, id est, a pulvere
et a sorde ut in eo inspicere valeamus et nos, et
:
; Creatoremnostrum,quempeccandoposttergum nos-
; trum posuimus. Aversi siquidem a Deo sumus pec- :
cata nostra separant nos ab eo. Et ideo cum prophe-
ta dicamus Convertenos, Deus salutaris noster (Psal.
:
lxxxiv,5). Si mulieres speculum suum, in quo facies
curiose tergunt a pulvere et a sorde multo amplius :
speculum interioris hominis debemus et invenire et
tergere etinspicere; ut in eo totam turpitudinem no-
fa- stram valeamusdeprehendere,etitapercognitionem
nostram ad cognitionem Dei pervenire.
CAPDT LTII. Ad notitiam sui duo necessaria. Homo
pulris et cinis. Gratige Deiquanta debeamus.Hxc noti-
tia parit humilitatem charitatem, etc. («) Duo nobis
necesfaria suntut nos cognoscamus, videlicet qua-
simusad ma!um,etqualesadbonum.Proni sumus
les
admalum, et si misericordiaDei non teneret nos, in
omne vitium possemus cadere,nec inde surgere,nisi
rnisericordia Dei subsoquerRtur,qu?e nos sublevaret.
Hoc benecognoscebat prophetacumdicebat.Oomtne
misericordia tua ante oculos meos (Psal,xxv, 3), quaa
me custodiat;e t,Misericordiatuasuhse<i uatur me(Psal.
nec sine Dei gratia bonum facere, vel in aliquo bono
perseverarepossumus.IstudetiamApostolus sciebat,
cum dicebat, GrcUia Dei sum, id quod sum et quia gra- ;
mevucuanon fu>t (I Cor.xv,10),gratia ejus
tia ejus in
in mc manet. Ilancgeminamcognitionem sui habuit
Abraham cum diceret Loquar ad Dominum meum,
:
cum sim pulvis et cinis (Gcn. xvm, 27). Revera pulvis
esthonio.Sicutenim pulvisexquacumqueparteventi
impellitur,etinaliamaream dejicitur,et ibi remanet:
1 Apnd Hugonem, illa..: specuia.
(a) Vide Aug. Coufess. lib. 2, cap 7 ! vide et Manuale
lib 3, cap, 6, cap. 25.

849
sic homo in omnevitium cadere potest, necadjiciet
ut resurgat, nisi misericordia Dei ei subveniat.Cinis
etiam est homo quia sicut cinis nec profert germen
; meliusratio suadet inDeo.Deusnamque cum sit ori-
ex se,nec susceptum semen germinat, sic homo nec
bonum facere, nec in aliquo bono perseverare sine
gratia Dei potest.Idcirco maximasgratesDeo referre
debemus, quia et multa bona nobis concessit l et
muJta mala quae fecimus,nobis condonavit,et a uiul-
tis malis servavit, quae facere potuimus, sicut alia
multa quae fecimus.Quidquid enim mali non fecimus,
eo miserante non fecimus. Nam siipse permisisset,
ea utique fecissemus.aut opereautvoluntute.Et ideo
nescioutrum eumampliusdiligeredebeamusprohis
quae nobisdimisit. anpro his aquibus nos immunes
servavit. Licet enim ea non fecimus, nos quaai fe-
cisse, et eum
quasi dimisisse,existimare debemus
quandoquidem ea vel voluntateutique fecissemus.sl
ipse permisisset. Quisquis in veritate seitacognos-
cit,humilis estcoramDeoet hominibus;diligitDeum
proptcr Deum, et omnes homines propter Deum et
si perfectam charitatem habet, nullum judicat.nul-
lum accusat, nullum condemmat; non servat iram,
non movetrixas, non seminat discordias, non fovet
nocentes, non persequitur innocentes, non odit ar-
guentes se non facit furtum, non falsum testimo-
; quisque est, quam quod alter est ideo est necesse
nium, non perjurium nulli detrahit, nulli nocet,
; ut quisque amet se ipsum, et ad invicem quisque
nullum odit, sed omnes diligit. Scriptum est, Ne-
minl quidquam debeaiis,nist ntinvicem diligatis (Rom.
xni, 8). Sic enim Deo familiaris est charitas, ut in
eo habitare nolit, in quo charitas non fuerit. Qui
ergo charitatem habet,Deum habet quia Deus cha- ;
ritas est Joan.iv, 16). Et qui unum hominem ha-
(I
bet odio, Deum perdit, et bonum quod facit. Qua-
propter unusquisque provideat, ne propter unius
hominis odium Deum perdat, et omne bonum.
CAPUT LIV. Hominis duplex bontun. Sensus du-
plex.Actionum ejus intentio. Trinitatis notitiaducera-
iione. (a) Nunc revertamur ad speculum nostrum, et
videamuB quomodo per cognitionem nostri possimus
ascenderead cognitionem ipsius Dei.Duplex estna-
tura hominis. Unainterior,quae est ipse homo,quo-
niam mens unius cujusqueestipse: altpra exterior.
idest, corpus.Exduplicinaturacompactusesthomo,
et ideo ut totus beatificuretur, duo illi bona Deus a
principio pr pparavit : unum visibile,alterum
bile;unumcorporale,alterumincorporale utin uno
sensus carnis ad jucunditatem lbveretur in altero
sensusmentisad felicitatemrepleretur.Idcircodupli-
ci sensu rutionalis animainstructaest,utvisibiliaca-
peret per sensum carnis.invisibilia per sensum men-
tis;quatenusvisibilia et invisibiliaad cognitionemet
dilectionemCreatorisillamexcitarent.Omniumnam-
quehumanarum actionum adhunc finem currerede-
betintentio, ut vel divinae imaginis in nobis simili-
tudo instauretur, vel hujusvitae necessitati consula-
tur.Quae vero in nobis divinam similitudinem repa-
rant,duo sunt, id est, speculatio veritatis, et exerci-
tium virtutunr.quiain hochomo similisest Deo.quod
sapiens et justus est.Ea siquidem perfectius aucto-
rem suum manifestant.quae illius similitudini vici-
nius appropinquant.Hoc autem est mens rationalis,
qua; excellenter et proprie ad similitudinem illius
facta est:et tunc citiusCreatorem suum, quem non
videt,agnoscit,cum seipsam ad illius similitudinem
factam intelligit.In hoc ergo primum Trinitatis ves-
tigiuminventum est,cum agnoscerecoepit ipsa quod
eratinse,etexeoconsideruvitquodcrat supra se.Vidit
enimquod ex seipsa nascitur sapiontiaquae in ipsa
est,et diligit ipsa suam sapientiam; et procedil amor
ex ipsa et sapientiasua, quo amat ipsam genitam de
se, et in se manentem non dividit a se. Etapparent
tria quaedam in uno.mens, sapientia etamor. Et est
sapientia de mento,et de mente et sapientia procedit
s Sic Er. Lugd. ctVen. In B., concessa. M.
(fl)Ex Hug, Vict., [fe Sacram. fidei, lih. I, p, 6, capp.
5, C, et p. 3, cap. 21. Vide eunideiu Sunmi.sent. tract,
1, cap. 6; uecnou Erud. didasc. lib. 7, cap. 21, 23, et
Manuale, cap. 26.
:
APPENDIX. 820
amor:et surgit trinitas, et non recedit unitas:et sunt
simultrinitasetunitas.Haecsic in nobis.Verum longe
go omnis sapientiae,el semper sapientiam habuit, et
semper eam dilexit, et quia semper dilexit, semper
amorem habuit.Sapientiamquam habet,ipsegenuit,
, et semper cumillo fuit,quiagenila sea gignente non
dividit semper gignitur, qui aeterna:semper genita
:
est, quiapftrfecta neccum gignitur inchoans, nec
;
cum genitaest cessans. Qui genuit, Pater est; quige-
nitus est,Filius est; et qui ab utroque procedit, Spi-
ritus sanctus est. Pater a nullo est, Filiusasolo Pa-
tre est. Spiritus sanctus simul a Patre eta Filio est
et haec tria una 1 in Deo esse substantialiteroportet
fateamur.Sedquia ille quigenitusest.nonpotestesse
;
ille a quo genitus est; neque qui a gignente et ge-
nito procedit, potest esse ille ei qui est gignens, et
qui est genitus: inexpugnabili ratione veritatis co-
gnoscere cogimur in deitatepersonarum trinitatem,
: et substantiae unitatem, ei majestatis aequalitatem.
Pater ergo et Filius et amor Patris et Filii unus Deus
sunt, et uno amore se diligunt, quia unum sunt;
necaliudest quod quisqueamatin altero,quamquod
quisque amat in semetipso. Nec aliud 2 est quod
;
alium. Hanccharitatem et hanc trinitatem Deus Pa-
ter nobis manifestavit, cum propter nimiam chari-
tatem suam quanos dilexit (Ephes. n, 4), misit Fi-
lium suum in similitudinem carnis peccati (Rom.
viii, 3), ut nos salvaret; misit etiam Spiritum
sanctum, quo nos adoptaret in filios. Filium de-
dit in pretium redem ptionis, Spiritum sanctum
in privilegium amoris, se denique servat haeredita-
tem adoptatis.
CAPUT LV. Trinitatis nomina sunt pietatis. Yitie
geternse felicitas.(a) Pater,et Filius.etSpiritus sanctus
nominasuntpietatis,nominadulcedinis,nomina sua-
amoris. Quid enim dulcius Patre, ot tanto
vitatis et
patre,tam dulcissimoatquemisericordissimo Quid *?
suaviusJesuChristo'?Salvatornostertotusest unclus,
totusestpius,totusestdulcisatquesuavis.Quidama-
biliusetquid suaviuset quid sanctiusSpiritusancto?
AmorPatris et Filii ipse est, per quem omnes sunt
invisi- sanctiquicumque suntsaneti.Considerate ergo quan-
: tasit ilia gloria,quamineffabilis laetitiacumadDeum
; Patrem veniemus,et ille ponet nos in suo regno tan-
quam filios et haeredes;Jesus Christus,tanquam fra-
tres et cohaeredes Spiritus sanctus unum nos spiri-
;
tum esse f«ciet cum illis ipse siquidem est indis-
:
solubilevinculum Trinitatis et amoris. Tunc introi-
bimus in potentias Domini (Psal.Lxx, 16), et videbi-
mus civitatem illam dequatam gloriosa dicta sunt
(P*a/.Lxxxvi,3).Vitasiquidemillius civitatis estquie-
ta,paxtranquilla,felieitas perpetua, pulchritudo ad-
mirabilis,species laudabilis, jucunditas concupisci-
bilis.gloria desiderabilis.gaudium perenne, festivi-
tas continua, cantica dulcissima. Ibi sunt qus
corda omnium in quamdam ineffabilem dulcedinem
atque jucunditatem convertunt. Sunt ibi gaudia
aeterna, quao suavitatem infundunt, et corruptio-
nem non inducunt semper ; reficiunt, et nunquam
deficiunt, pascunt, et perseverant integra ad :
fruendum se exhibent, et permanent incorrupta.
Dulcedo illius civitatis infundit se ad suavitatem,
species ad jucundiiatem, visio ad delectationem.
Omnis pulchritudo ibi est. ubi summa pulchri-
tudo esi.Quanta namque pulchritudo ibi est,ubi re-
rum omniumspocies sine dofectu vigent, sine trans-
itu pennanent.sinecorruptione consistunt.sinemu-
tabilitate 3?ternae sunt?Si tam pulchrumestquodvere
pulchrum non est,quid est quod pulchrum est? ci
vitas sancta, civitas speciosa, quiquid in te est,to-
1
Apud Hugonem, unum.
* Apnd llugonem, Quia non aliud.
(a) Ita lib. de dilig. Deo, c. 10, ex Huprone de Arrha
amm&B ; ita etMedit. Hern. seu Hug.lih. de Anima^cap.
i
4; et lib. 7 Erudit. didasc, cap 21.
 ;
:
821 LIBER DE SPIRITU ET ANIMA.
tum pulohrum estsuavoeBtJucundum eat,unuuibo-
num boniim in ipso est. Quidquid enim
est,et ornne
nominare boni possum, totuin ibi cst quia oinnia :
bona in uno sunt.et omnia unum sunt.llujus tanti
boni amor et dcsidcriuiii cuin mo aliquando langit,
veheinontor atqae suaviterafficit,et noscioquo.quo-
daminodoa memetipso abstrahit. Subito eniminno-
vorettotusimmulor, rapioraffeotu, trahordesiderio,
etbene mihiesseinoipit ultra quam diceresufliciam.
Exhilaratur conscientia, in oblivioneni vcnitnmnis
proeteritorum dolorum memoria, exsultat animus,
clarescit intellectus, acceoditur aifecfus.corillumi-
natur, desideria jncundantur. Jamque alibi.nescio
ubi,me esse video.Video uamque, sed quasiadhuc de
longe,choros Angelorum ct Archangelorum psallen-
tiumetlaudantiumDeum.Uuumeai euimibiomnium
opus,conteni[)laii mirabilia Dei,eumque laudare in
operibus suis.Omnes conteiiiplantur,omnes hetan-
tur,omncs delectantur in Deo cujus aspeclus pius,
: mus,aut recla quae proecepta sunt non agamus ut
facies decora, eloquium dulee DelecUbilis est ad
vivcndum.suavis ad habcndum,dulcis adfrucndum.
Semper libet illum aspicere,semper habere.semper
illo frui,et in illo delectari. Ipse per se placet ct pro-
pter se : sufficit ad meritum, sufticit ad pra?mium.
Nec aliquid est quod extra illum quneratur,quia to-
tuin in illo invenitur quod desideratur,et iu illo to-
tum amatur. Unum namque bonum est, et omne
bonum in illo est.Hoc bonum soli boni habentetvi-
dent amant et laudant laude perpetua.
: at:et reprehendat se in minimis, qui meminit se de-
CAPUT LVI. Spiritus intclleciualis. Animx vita
et mors. Pcenarum eeternarwn gravitas. Pamaprxci-
pua (a\ Cumconsidero qualis animaj naturasit, quae
carnein vivificarepotest,8odsemelipsamstringerein
bonis cogitationibus.sicut desiderat.non potest ;in-
venioquemdamintellectualemspiritumperCreatoris
potentiam viventem.et corpus quod sustinet vivili-
cantem, sed tamen vanitati subditum, mutahilitati
subjectum, quem saepe laetitia ex tollit, timor afficit,
iniquitas mortificat.justitia vivificat.Vita siquidem
animae Deus est.morsanima? peccatum.Animanam-
que quae peccaverit ipsa morietur (Ezech. xvm, 20)
quaeautemjudiciumfeceritetjustitiam, vivet et non
morietur. Ita immortalis est anima,ut mori possit
ita mortalis.ut mori non possit. Immortalitate mor-
talis est, et mortalitate immortalis est. Quapropter
miseris mors estsinemorte.finis sine fine,defectus
sinedefectu :quia et mors semper vivet.et finissem-
per incipiet.et defectus deficere nesciet. Mors peri-
met,et non exstinguet dolor cruciabit, et pavorem
; A turba ergo terrenorum desideriorum secessum
non fugabit; flamma comburet.sed tcucbras non dis-
cutiet. Erit enim in igne obscuritas, in obscuritate
pavor.in combustione dolor. Ita reprobi ignibus in-
ferni tradiii.in suppliciis dolorem sentient,et in do-
lorisangustiapavoreferientur;etsemper tolerabunt,
et semper timebunt, quia sine fine semper cruciati
vircnt sine spe veniae et misericordiae,quod est mi-
seria super miseriam. Si enim posttot milliaanno-
rum.quotcapillos habuerunt omnesquicumquefue-
runt et erunt, poenas suas finire sperarent, multo
leviuseas sustinerent.Sed quia spemnonhabentnec
habebunt.desperatione deficient,et ad tormenta non
8ufficient.De his per Isaiam scriptum est, Vermis co-
rum non morietur,et ign is eorum non exsiinguetur(hai.
lxvi, 24) quia nec ipsi consumentur. Vermi» con-
; illa
scientiam corrodet.ignis carnem comburet quate- : ad contemplandum invenio,quam intimi amorisaf-
nus qui auctori suo corde et corpore deliquerunt,
corde simul etcorporepuniantur.Cumanimaabeata
yita separata erit, et corpus aetcrnis suppliciis sub-
jacebit, ibi metus et mocror, luctus et dolor. Tunc
vere nihil lugere erit nisi flere, quia pccnitere tunc
nulli poterit valere Ibi erit tortor csedens, vermis
corrodens, ignis consumens. Peccata detegentur,
reipunientur.et hoc tolum perenne.Quisquis enim
ad tormenla ibit, jam non amplius exibit. Dolor
combustionis eos foris oruciabit, pccna caacitatis
(a) Ex lib. Medit. cap. 27. Ita Hugo Vict.lib. 2 de Sa-
crara. fldei, p. 18, cap. 4 et Medit, Bern. cap. 3.
; (a)
821
intus obscurabit. Yidebunt autem illa tcterrima
monstra dacmoniorum, et larvales facies eorum.
Videbunt eliam tormc.nla inferni, et in tormentis
sequaces suos quos inordinalo amorc conlra Dei
pra?cc|)la amaverunt; (juatonus illorum intcritus
eos in augmento damnationis suoe aflligant. Deum
aiitiim non videbuut, quod cst omnium miseria-
rum miserius.Quis enirn dicere poteat quanla pcena
erit non videre Creatorem ot plasmatorem om-
nium rerum, rcdemptorem et salvatorem Filium,
llegem cceli et terrae, et Dominum universitatis,
per quem sumus, vivimus et sapimus (Act. xvn,
28)?
CAPUT LVII. De prudentia in scctandis bonis, et
malis cavendis.Gaudiaaslernameditari.Beatorumgau-
dium muluum. Felicitas perfecta. Negotia ac dotes.
(a) Idcirco necesse est ut nos undique circum^- pi-
ciamu» et ubique custodiamus, ne aut prava aga-
;
bonisactibus expletis, cogitationibus non intumes-
camus. Multi namquc ex virtutibus in infernum per
elationem corruerunt. Bona desiderabiliter appeta-
mus,mala solerter caveamus:nesub speciebonorum
ea faciamus.quoniam plerumque vitia se esse virtu-
tes montiuntur. Quisquis crgo meminit illicita ae
commisisse,studeat a licitis abstinere et qui prohi-
;
bita commisit, sibimet abscidat concessa. Qui vero
adhuc peccatum suum plangit,perpetrare vitiatime-
liquisse in maximis. Quantalibet namque virtute
mens polleat, quantalibet gravitate vigeat, carnales
tamen puerile quiddam cxterius extrepunt, et nisi
l
juvoniliquodamfervoreinfrenentur,ad fiuxaqusaque
et levia mentem enervem trahunt ubi si longacon-
:
suetudine observata fuerit, cum exsurgere voluerit,
non poterit, mole malac consuetudinis pressa.Quis-
quis ergo stat, videat ne cadat (I Cor. x, 12) et si ;
ceciderit, velociter resurgat cordis compunctione,
oris confessione, et operis sanctificatione. Sit hu-
milior intra propriam conscientiam, sit ferventior
atque promptior ad agendum poenitentiam,sit cau-
tior ad custodiam.
Qui cnim solo beatitudinis supernse desiderio
temporalia ista contemnit,et nihil hujus mundi di-
li^rit, solamque aeternam patriam appetit, magna
mentis tranquillitate fovetur, in qua tanto Deum
purius cernit homo, cum se solo solum invenit.
Nihil enim Deo praesentius, et nihil eo secretius.
mentis petamus, et inde a secreto cordis illicita-
rum cogitationum tumultus expellentes.intentione
supernaspatriaeinamoremintimaequietisanhelemus,
et in alta Dei contemplatione nos sublevemus. Con-
templemur qui sint ipsi Angelorum chori.quae ipsa
societas beatorum spirituum,quee majestas visionis
Dei.et quomodo Deus aaternae visionis suae dulcedine
sanctossuosreficiet.Nemoeniminhacvitadignepen-
sare potest quanta sit illa felicitas, Deum facie ad fa-
ciem videre; quanta suavitas.illud melosangelicum
audire quanta jucunditas.omnium sanctorum so-
;
cietatem habere. Tantum enim unusquisque gaude-
bitdebeatitudinealtcrius,quantumdesuogaudioin-
effabili;et quod socios habebit,tot gaudia habebit.In
gloria nihil libentiusintueor,nihil delectabilius
fectum.quod unusquisque tantum amabit alterum,
quantum se ipsum et Deum plus quam se.et omnes
;
alios secum ;et Deus plus lllos.quam illi semetipsos,
et hoc gaudio perpetuo.Nihil enim ibi extraneum vi-
debimus, nihil incompetens amabimus, nihil quod
auresnostrasoffendntaudiemus.Omnianamquesunt
ibi consona, omnia laeta.omnia pacifica. Unde con-
sona, secura sunt omnia ccclica jur.i. Ibi est omnis
felicitas.omnis suavitas, omnis jacunditas, et om-
nis amoenitas,nmnis pulchritudo,et omnisdulcedo.
» Forte hic addendum, sensus.
De Quantitate Animae,cap.34 ;et ex Medit.cap.27.
 ;
823 APPENDIX.
Quidquid expedit et quiJquid delectat,ibi est ;om-
nesvidelicet divitiseet deliciae, omnis requieset om-
ne soldtium.Ibi est jugis tranquillitas, amcena sere-
nitas,aeterna jucunditas.jucunda et decora laudatio,
et plena omnium bonorum cognitio. Quid ibi enim
deesse potest, ubi Deus est, cui nihil deest ? Quot-
quot ibi sunt,dii sunt nec necesse est ut alter dicat
: Mens etenim caeca et vaga est, qualitate earum re-
alteri, Cognosce Domvnun (Jerem. xxxi, 34). Omnes
enim cognoscunt eum, et vident omneslaudant et : cogitatio illius sensusque mutatur
amant.Cognoscunt sine errore,vident sine fine, lau-
dant t-ine fatigatione,amant sine fastidio.Sempervi-
dent.et sempervidere desiderant; tam desiderabilis
est ad videndum. Semper amant, et semper amare
desiderant;tam dulcis est ad amandum.Et quanto
amplius amant, tanto magis amare volunt tam ; sita non requiescit. Ad Deum quippe solum sus-
deleclabilis est ad fruendum.In hac delectatione re-
quiescunt pleni Deo, pleni omni benedictione et
sanctificatione.Adheerentes semper beatitudini,sunt
beati;contemplantes semper a?ternitatem,sunt aeter-
ni:juncti vero lumini.facti sunt lux;aspicienles sem-
per incornmutabilitatem.mutatisunt inincommuta-
bilitatem. Tanto libentius, quanto dulcius, illum
aspiciunt, cujus aspectus pius, facies decora, elo-
quium dulce. beata visio videre Regem Angelo-
rum in decore suo 'Isai. xxxm,l7),videre Sanctum
sanclorum, per quem omnes sunt sancti Illum ! cessitas. Aspiratio in id negotii.Cwli gloria .Calestium
videre summa felicitas est.summa iucunditas, vita
ffiterna, et vita beata.
CAPUT LVIII. Gratuiatur piis Deo frucntibus.
Gaudium suum ine.rpertis ncqueunt enarrare. Gaudete
et exsultale, justi quia videtis quem amastis, ha-
;
betis quem desiderastis diu,tenetisquem nunquam
amittere timetis. Propterea cantate et exsultate ei,
quoniam ipse est Dominus Deus vester gloriosuset
spcciosus,ipse est salus et vita, honor et gloria, pax
etomnia bona.Qnanta pax ibi est,ubi nulli vestrum
quidquam repugnatvel ab alio vel a se ipso.sed ip6e
Dominus regit vos, et nihil vobis deerit (Psal. xxn,
i) ?Ipse disposuit vobis regnum.ut edatis et bibatis
super mensam suam in regno suo(Luc.xxn,29,e/ 30).
Gustate ergo,et videtequoniam suavis est Dominus
(Psal. xxxm, 9). Suavis est ad videndum, suavis
est Dominus (Psal. xxxni, 9). Suavis est ad viven-
dum, suavis est ad gustandum. Nec dici potest
quantam habeat in gustu voluptatem, quantam in
sapore jucunditatem,quantamin odore suavitatem.
Tantae suavitatis magnitudinem,vos qui experlies-
tis.nobis qui nunquam tale quid gustavimus, inti-
mare non potestis. Tanquam si quis mellis dulce-
dinem et qui nunquam dulce gustaverit,verbis in-
dicare velit, profecto nec ille saporis illius suavita-
tem, quam nunquam ore pereepit.auribus capiet
nec ille dulcedinem.quam justus voluptate cogno-
vit, verbis poterit indicare.
GAPUT LIX. Miserias suas deplorat. Invocat san-
ctos. Mentis mutabilitas unde, et quid nos docet (a).
Vffi mihi misero.qui nunquam sentio quodsentitis,
nec ibi sum ubi vosestis In loco refrigerii.luciset
! mini omnibus diebus vitae meee (Psat. xxvi, 4) Si
pacis vos eBtis, ubi esse vestrum non hahebitmor-
tem.nosso vestrum non habebit errorem,amare ves-
trumnonhabebit offensionem,gaudium vestrum non
habebit moerorem ego vero in regione umbrae mnr-
: optavi jam teneo Quando veniam et apparebo ante
tis nesein finem menm,nescio si dignus sim amore
vel odio (h.ccie. ix, 1), nescin quando de corpore
egrediar. Egrediar, sed nescio quando et fortassis
dies iste supremus est proptereatremens et pavons
: 5)? Quandovidebocivitatemillamdequadictumest.
quotidiemorternexppectn.qua^ubiquemihi ininatur;
diabolum suspectum habeo.qui ubique mihi insidia-
tur timeoet pavesco ultimam discussionem etiram
; universis ^ficetur alleluia (Tob. xiu, 22).
districi judicis, ne prn peroatis meis mittat mr in
gehennam ignis. Et sicut indicare nnn potestis mihi
gaudinm et. laelitiam vestram de visione Dei sic ogo ; te.et requiesecre in te sed non sinor carne retentus.
Bufficienternon possum vobis exponere necessitates
et infirmitates quas patior,iniquitates et peceataqua?.
feci,culpas et infinitas negligentias quas egi,et cuio-
(a) lliifjo, lib. 2 de Sacrain. fidei, p. 18, cap. 2t.Sic et
Medit.Bern.,quiliberest apudHug.lib.l do Auiuia,cap.lO.
824
tidie indesinenter ago corde, ore, opere,et fere om-
nibus modisquibushumanafragilitasDeumoffende-
re potest.Vos igitur qui meruistis consoites fierisu-
pernorum civium, et perfruiaeternaeclaritatisgloria,
orate pro me ad Dominum,ut educat me de isto car-
cere,in quo teneor captivus et ligatus (Gen.xh, 14).
rum quas respicit, variatur et juxta quod aspicit,
;
cumque stare :
in semetipsanititur,asemetipsa aliquomodo etiam
nesciendo derivatur et ab unaquaque re cui in-
;
tendit, fastidio impellente removetur. Dum enim
inhianter cogitanda appetit, et repente cogitata
fastidit, docetur quod aliunde pcndet, ibique po-
pensa est, a quo formata est. Sed quia omne quod
infra appetit, minus est, jure ei non sufficit quid-
quid Deus non est. Hinc est quod huc illuc disper-
gitur, et per infinita distrahitur, quserens requiem
ubi non est. Deleclationis videlicet amoena quserit,
quo pauset. Sed quia unum Deum, quem sufficien-
ter habere poterat, dereliquit, nunc per multa du-
citur ut quia qualitate rerum satiari non potest,
;
saltem varietate satietur.
CAPUT LX. Mentis ad ccelestia rcvocandx ne-
civium (?flW(fia.Propterea necesse est ut mentem no-
stram perdiversasparsamcolligamus.etinunoaster-
nitatis desiderio componamus. In contemplatione
namqueCreatorishocadepturisumus semperutuna
mentis stabilitate perfruamur hoc est, cum labore;
nunc conantes imitemur, quod post in munere gau-
dentes aecipiemus.Annos itaque nostrosterrenissu-
bducere curis studeamus.subduceresrumnis, ut in
civitate Dornini virtutum liceathoraunaveldimidia,
cogitatione et avidilate versari. Consideremus, et
quantum possumus a?stimemus,qualis sit illa gloria,
quanta laetitia, quae solemnitas, quae veneratio, quod
tripudium civium supernorum,qui assidueDomina-
torilaudemperferunt,honoremdeferunt,devotionem
offerunt.depromunt canticum novum,canticum lae-
titiee,ina?stimabili quodam clamore, quia ferventis-
simo amore,ineffabili cantu,mirabili afi'ectu,coele?ti
jubilatione.spirituali modulatione.Ipsesiquidem est
eorum verus cibus, plena satietas, aeterna mansio,
summa beatitudo aeternae laatitiae, salus 3eterna, in-
deficiens virtus, et vita immortalis.
Scepius ha?c uieditor, illuc ascendere uitor.
Suspiro, frendo, precibus, votis ibi tendo
:
Atque modo miro quae sint ibi quantaque gyro.
Mens hteret Christo, cor delectatur in isto.
Illuc versatur, gaudet, stupet, et veneratur.
jam tanto dulcius,quanto sa?pius;aviditatequidem
multa,sed satietate nulla tam rara est bora, etbre-
:
vis mora.O si unquam in pace in idipsum dormiam
et requiescam (Psat. iv. 9),ul inhabitem domo Do-
!
unquam vidore potero illum tam desiderabilem, in
quem Angeli prospicere desiderant ^I Pctr. i, 12), ut
possim dicerc Ecce quem concupivi viden, quem
:
!
faciem Domini (Psal. xli, 3), ad videndum eum in
bonitate electorum suorum,ad hrtandum in la?titia
gentis sme.ut laudetur cum ha3reditate sua (Psal.c\,
Platcr tuse,Jerusalem,sternentur auro mundo,et in te
cantabitur canticum Krtiti.v.ct peromnesvicos tuosab
civitas sancta.civitas speciosa de longinquo te !
saluto,ad te clamo,te requiro.Desidero enim videre
:
civitas desiderabilis muri tui lapis unus.custos
1
tuus ipse Deus, civestui semper laeti semperenim ;
gratulantur in visione Dei.Non est in te corruptela,
nec dcfectus.nec sonectus.necira sed paxperennis, :
gloria solemnis,la?titia sempiterna,solemnitas conti-
 825 LIBER DE SPIHITU ET ANIMA.
nua;vere tantum gaudiurn et exsultatio,flos etdecua
juventutis et porfecta? salutis. Non est in te heri nec
hesternum, sed est idem hodiernum. Ilori siquidem
vestrum crus, et pridom sempiternum et idem. Tibi
salus, libi vita, tibi pax est inliuita, tibi Deus oinnia.
Gloriosa dicta sunt do le, civitas Dci. Sicut enim lffi-
tantium omniiun habitatio estin te (Psal. i.xxxvi, 5 et
7).Nullus intetimor,tristitia nulla,desideriuin omne
transitingaudi iini.d ii in prseBtoestquidquid oplulur,
et quidquid desideratur abundat. Omnea eiv^-s tui
supereffluentem mensuram gaudiorum accipient, ut
palam omnes in commune gaudeant, gaudeant iu
immensum.Ladabuntur omnesin unum.cum habita-
unum, cum occurrerint omnes in
verint fratres in
unum.Denique omnes (ient uiuun.sicutoraredlgna-
tus est pro familia sua, qui pro revcrenlia dignus est
obtinere Sicul tu, Pater, in me, et ego in te, et ipsi in
: summum bonum pervcniemus.lmplendisergo man-
nobis unutn sint (Joan. xvn, 21).L;etabitur itaque uni-
versitas illius civitatis, lrctabitur unitaa, lactahitur
civitas, cujus participatio in idipsum. Laetabitur
sponsa in osculis et amplexibus sponsi, lsetabitur
et exultabit gratulabunda, et laudans eum in
eaecula saeculorum. Sic et gaudebit sponsus super
om-
Bponsam (Isai. lxii, 5), et laatabitur Dominus in
nibus operibus suis (Psal. cm, 31), videns ea quae
fecit, ot quidem valde bona [Gen. i, 31). Lcetabit ur
et Pater, et per Unigenitum multoa adoptionis filios
ohtinebit.Lfotabiluretiam Filius,ut primogenitus in
mullis fratribos(ftom. vm, 29), quos in communio-
nem paternae hrereditatis dignanter asciverit. Nec
minus in illis Spiritiu sancto,per quem
adoptati fue-
rint,complacebit.Novie etiam gaudiisetineflabilibus
votisabillis quoque vicinis potestatibus Angelorum,
Bummo Pastori et summe bono gratulantibus.super
Inventa et mirabiiiter reportata centesima ove cane-
tur (Luc. xv, 5 et 6). In his paterna gloria, in his vo-
luntas Spiritus.exultat in his Filius, ccclum repletur
guudiis (a).Quod veroipsiredemptifuerintaDomino,
quam devote confitebunturetdicent:()tf0rtzam bonus,
quoniam in txculum misericordia ejus (Psal. cvi, i)
Loetitia aiquidem sempiterna erit in eis (Isai. lxi,7),
et exultationes Dei in guttureeorum in aeternum
(Psal. cxlix, 6), et in Baeculum ssculi, in perpetuas
eeternitates (Dan. xii, 3). Beati omnes qui habitant
iu domo tua, Domine;in saecula saecolorum lauda-
buntte (Psal. lxxxiii, 5). Inebriabuntur ab ubertate
domu» tuae, et torrente voluptatis tune potabis eo».
Quoniam apud te est fons vitae, et in lumine tuo
videbimus lumen (Psal. xxxv, 9, 10) : cum videbi-
mus te in te, et nos in te, et te in nobis, visione
continua perpetua.
et felicitate
CAPUT LXi. Septem actionis gradus in anima. Ve-
ritalis contemplatio .Religio cerfi.(/))Animainessentia
est simplex, in officiis est multiplex. Habet enim
septem actionis gradus, quibuj vires suas atque
potentiam ostendit.Primus est vivificatio;secundus,
sensus tertius, ars quartus, correctio quintue,
; ;
;
tranquillitas seu puritas;sextus,contemplatio;septi-
mus.quies.In primo gradu siveactu animapraese^tia
sua corpus vivificat, colligit in unum, atquein unum
tenet.Insecundoper sensus ad ista exteriora dispo-
nendaseextendit.Intertiodiversasartescomprehen-
dit.rnquarto,exquobonitasincipil atque omnis vera
laudatio.se inquinatam mundat,atque ad puritatem
pra^parat.Inde.cum jam fueritab omni labe mundata
maculisquediluta.puritatemtenet.Aliudestenimpu-
ritatemefficere,aliudtenere.Tuncveroingentiquadam
Deum.id est, in ipsam
et incredibili fiducia pergit in
contemplationem veritatis.et ille est gradus sextuB,
Jamvero in illa visione seu contemplatione,quffi est
septimu8 gradus,qui est quies vel potius queedam
mansio.manet anima,gaudetetlaetaturetdelectatar.
Aliud est enim mentisoculum in id quod videndum est
(&) Ex Ilymno de Apost.
(b) De QuaDtitate animss, cap. 33, n. 70-76, et cap.
3fi, nn. 80, 81:
826
dirigere, aliud est infixum tenere. Primum gradum
cammunciii habemus cum arbustis; secundum,cum
bestiis; lcrtium cum doctis et indoctis. In hoc tertio
jgradu Dous animam innectit,id est.ducere incipit,
purgat inquarloconiirmatin(|uinto,introducitinsox-
to,pascit inseptimo. Incontemplanda autem veritate
qua'sitvolupfas,qua3solomnilas3ine(inevisionisDei,
qua> lsetitia sine defectu amoris, ardor non cruciana,
sed delectans,(iuantnm dcsiderium visionis cum 8a-
tietate, et quanta satietaa cum desiderio, qui fructua
veriet summiboni.qua^oronitas^qufBamcenitas.quae
jucunditas,quidegodicam?Dixeruntmagnaequa;dam
et sanctae animae, quas ista vidisse ac videre credi-
mu«. Nos vero si cursum vitae, quem nobis Deus
proposuil, quem tenendum suscipimus, constantis-
simc tonuerimus, per Dei gratiam ad illud verum et
datis Dei religiosissime atqueconstantissimcacvigi-
lantissime operam demus,quoniam nonest alia fuga
detantis malis ad tantum bonum. Religio siquidem
veraest, qua se anima reconciliatione Deo religat, a
quo se velut peccato abruperat.
Vis animae nostrae septem sibi viudicat actus
:
Viviflcat, sentit, varias nmplectitur artes,
Corrigit excessus, virtutibut instat, iu ipsam
Dirifiit iQtuitum deitatem, gaudet in illa.
Seminibus quoquc primus inest, auimalia bruta
duo nostrae proprietatis,
Participant alium,
Tres sunt etsuperum superi tamen anteferuntur.
:
Ex actu primo vegetantur corpora, crescunt;
Provehit lnde vigor, nexus, complexio, motus,
Et status, et species, et conveniontia quaedam.
Ex alio taDgit, videt, audit, gustat, odorat;
Odit, amat; petit apta sibi, contraria vital:
Sotvitur in sommos, in somnia mente vagatur;
meminit, venturis instat, agitque
Praeteriti
Plurima quaa seDsu oon et ratione geruntur.
Tertius iDgenuas variasque perambnlat artes ;
Quodque vel inKoinm vel disciplioa ministrat,
vario profectu mpntibus haeret.
Colligit, et
Quartus ab illicitis revocat, meutisque reatus
Abjurare docet; et tunc agnoscere aese
Incipit, inque novum di?cit transire decorem.
Discimus ex quinto naturae lege teneri,
Res inconcessas virtutis amore cavere,
Conces»ia aliquot etiam sine teste carere.
Sextus ia aspectum solis lucisque supernaB
PeDe parem superis animam repit immaculatam.
Septimus astringit stabilique suharrhat (a) amore,
Collateratque Deo, quam dotem jam speculatur.
Qui thalami, quis cultus ea, quae festa serenent?
Quis dicat, Mea spousa veni ? Dixere beatae,
Majoresque animae nec eis tamen aut ea virtus,
:
Aut ea lingua fuit, quibus baec aperire liceret,
Excedit «ensns merimmque recondita merce9.
CAPUT LXII. Qualis anima esse debeat. (b) Ecce au-
disti,anima mca,quid sis et quid possis modo audi :
qualis sis,et qualis esse debeas. Onerata es peccatis,
irretita vitiis.capta illecebris,exsilio captiva,corpore
carcer&ta, haerens luto, infixa limo, atfixa membris,
confixa curis, distenta negotiis.contracta timoribus,
afflicta doloribus, erroribus vaga, suspicionibus in-
quieta.sollicitudinibus anxia.advena in terra inimi-
corum,coinquinatacummorfuis,dcputatacumiisqui
in infernosunt.Si sic damnata et desperata vis respi-
rare in spem venice et misericordiae, et cum Rege
Angelorum ducere suave jugum amoris oportet te ;
esse pudicam, verccundam. veridicam, pavidam,cir-
cumspectam,nihil penitusadmittonlcm quodevacuet
gloriam conscientiae luae. In nullo tibi conscientia
sit quo erubusca? prapsentiam veritatis, quo cogaris
avertere faciem tuam a lurnine Dei. Et ut hic decor
divinos oblecfet aspectus,prodeat foras, et diffundat
se per membra et sensus corporis,quatenus inde re-
luceat omnis actio,sermo. aspectus, incessus, risus.
(a) Vocabulum infimae latinitatis quod significat, dare
arrham. II.
* Ex Bernard, serm. 83 in Cant., n, 1; ex ejusdem
serm. 85, nn. 10, 11, 12, 1. Vid. cum i. i Medit. cap. 8.

827 APPENDIX.
mixtus gravitate.et plenus honesti
1
Sit tatnen risus
Motus, actus 2 etusus totiuscorporis cum apparuerit,
sit actus purus, modestus, totius expers insolentiae
et lascivi;E,levilalis et ignavise.Sit sermo iarior,vul-
tus hiiarior, aspeclus verecundior, incessus mode-
slior. Talis anima» pulchritudo et me.otis ingenuitas
sic sollicita est cum bona conscientia famae integri-
tatem servare, ut juxta Apostolum provideat bona,
non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus
(11 Cor. vin, 21 1.Talia utique decor reiictis omnibus
volii inhaeret Deo,vivit Deo, nihil amat prseter Deum
et quod arnandum est propter Deum.Soliicite studet
providere Dominum in conspectu suo semper (Psal.
xv, 8), cui consentiatad correptionem,quo illumine-
tur ad cognitionem eui innitatur ad virtutem. quo
: erit?Certe quidquid volet erit.et quidquid nolet non
refcrmetur ad sapienliam; cui conformetur ad deco-
rem, quo fruatur ad jucunditatem. Beata anima cui
datum est desuper ut bonum velit et noverit et pos-
sit, quatenus et volunta9 adsit,nec facultas desit.Vse
mihi misero, qui ista servo in memoria, et scribo in
charla, nec habeo in vita non quod talis sim, qui
! flcit. Desidera simplex bonum, quod est omne bo-
ista scripsi, sed quod talis esse vellem, et talem
non este non pudet.
GAPUT LXIII. Quserere Deum. Deus quid sit. Dei
in mente nostra imago. (a) Audisti, anima mea, qua-
lem te ease oporteat.Fuge ergo paululum occupatio-
nes tuas.etabscondere modicum atumultuosis cogi-
tationibus tuis. Intra cubiculum mentis tuse, et ex-
clude omnia praeter Ueum, et qui adjuvent te ad
quaerendum eum quem cum inveneris, requiesce
: lectat longa et salubris vita; ibi est sana asternitas, et
aliquantulum in eo. Dic ergo, anima mea, Deo dic, ; aeterna sanitas; quia jusli in perpetuum vivent Sap.x,
Quis es, Domine. et quem te intelligam? Cei te tu so-
lus es quod es, et tu es qui es id es quo nihil majus
: satietas; satiabuntur cum apparuerit gloria Domini
cogitari potest, nec melius, nec jucundins. Vita es,
sapientia, lux, veritas, bonitas, aeternitas, eummum
bonum; tu tibi omnia sufficiens, nullo indigens, quo
omnia indigent ut sint, et ut bere sint. Invenisti,
anima mea, quod quaerebas quaerebas enim Deum,
: (Psal. xxxv, 9). Si sapientia Omnes erunt docibiles
et invenistieum esse quiddam summum omnium,
quo nihil majus cogitari potest et hoc esse vitam
; eis se ipsam.Si amicitia;diligent Deum plus quam se
sapicntiam, lucem, veritatem, bonitatem, aeternam
beatitatem, et beatam aeternitatem, et omne verum
bonum.Hoc bonum es tu.Deus Pater.Hoc bonum est
Verbum tuum,id est,Filius tuus:sices tu simplex.ut
detenon possit aliud nasci, quam quod tu es. Hoc
ipsum estamor unus et communis tibiet Filio tuo.id
est,Spiritus sanctus ab utroque procedens.Non enim
a summa simplicitate procedere potest aliud, quam
quod est a quo procedit. Gratias tibi ago, Domine
Deus meus.qui hanc gratiam mihi dedisti,ut te pos-
sem quaerere, teinvenire. In mente siquidem mea,
qnam ad imaginem et similitudinem tuam bonitate
tua creasti, tria invenio, id est, memoriam, intelli-
gentiam,et amorem, quibus tui poseim reminisci, te
intclligereetamare.Inmemorianamque mea manes,
ex quo cognovi te et in ea te reperio, cum remini-
: autem Christi Jiom. vm, 17). Si vera securitas;
scor tui, et delector in te. Mane ergo in ea, piissime
Deug. ut ibi possim te invenire. et requiescere etiam
in te.Heec enim est mea gloria, hae sunt deliciae meae.
haec est laetitia cordis mei,cum possum vacare tibi et
videre quid sis.Tu es enim summa essentia, snmma
vita, summa sapientia, summa salus, summa lux,
suinma veritas, summa bonitas, summa acternitas,
Bummamagnitudo,summa pulchritudo,summn l,ea-
titudo,summa immortalitas, surnma immutabilitas,
summa unitas, summum bonum, in quo est omne
bonum, imo quod e9t omne et unum et totum et
solnm bonum.
GAPUT LXIV. Excitatio ad cogitationem summi bo-
ni. \n eo otnnia bona. (b) Excita nunc, anima mea, et
erige totum intellectum, et cogita quantum potes,
1
Er. Luprd Ven. Lov. sic lejmnt hunc locum : et ple-
nus Jutmesti motus. Actus ei usus, etc M.
J Alins
gestus.
(«) Ex proslocio Anselui. cnp. 1, 22, 14, 23:
(l>) Proslogii ejusdeu. capp. 24, 25. Appendix Bernardi.de
consclentia, cap.!4;et de Civitate Dei,lib. 22, capp. 29,30.
,
828
et quantum sit Dei bonum. Si enim singula
. quale
bona delectabilia sunt, cogita intente quam delecta-
bile sit illud bonum,quodcontinetjucanditatem om-
nium bonorum,etnon qualem inrebuscreatissumus
experti.sed tanto differentem, quanto differt Creator
acreatura.Sienim bonavitaestcreata;quambonaest
Vita creatrixPSi ita jucunda est salus facta;quam ju-
cunda est Salus quae fecit omnem salutem ? Si ama-
bilis estsapientia in cognitionererurn conditarum;
quam amabilis est.Sapientia, quae omnia creavit ex
nihilo? Denique, si rnultae et magnae delectationes
sunt in rebus delectabilibus; qualis et quanta dele-
ctatio in illo qui fecit ipsa delectabilia?
qui hoc bono fruetur, quid erit, et quid illi non
erit. Ibi quippe erunt bona corporis et anima?. qualia
oculus non vidit.nec auris audivit, nec cor hominis
cogitavit (Jsal. ix.iv, 4). Cur ergo per multa vagaris,
homuncio.quaerendo bonaanimastuaeetcorporistui?
Ama unum bonum, in quo sunt omnia bona; el suf-
num et satis est. Quin enim amas, caro mea? quid
;
desideras, animamea? lbi est quidquid amalis, ibi
est quidquiddesideratis.Sidelectaipulchritudo;FiW-
gebunt justi sicnt sol [Matlh. xm, 43). Si velocitas,
aut fortudo, aut libertas corporis, cui nihil obsistere
possit Erunt simites Angelis Bei Id. xxn, 39) quia
: :
seminatur curpus animale, et surget corpus spirituale
(lCor. xv, 44), potestate utique, non natura. Si de-
16) et salus justoruma Domino (Psal. xxxvi. 39). Si
;
(Psal. xvi, 15;. Si ebrietas Inebriabuntur ab uberlate
:
domusDe\. Si melodia; ibi Angelorum chori conci-
nunt sine fine Deo. Si quaelibet munda voluptas; tor-
rente voluptatis deitatis sua? potabit eos Dominus
:
Dei (Joan.wjib) quomodo ipsa sapientia ostendet
:
ipsos, et invicem tanquam se ipsos; et Deus illos
plus quam illi se ipsos quia illi illum et se et invi-
;
cem per illum, et ille illos per se ipsum. Si concor-
dia omnibus illis erit una voluntas quia illis non
; :
erit nisi sola voluntas Dei. Si potestas introibunt ;
in potentias Domini \Psal. l<x, 16', et omnipoten-
tes erunt sua? voluntatis, ul Deus suse. Nam sicut
poterit Deus quod volet per se ipsum.ita poteruntilli
quod volent per illum.Quia sicut illi non aliud volent
quam quod ille, ita quidquid llli volent, ille volet ; et
quod non poterit non esse. Si honor et di-
ille volet,
vitiae; Deus suos servos bonos et fideles super multa
constituet (Matih. xxv. 23 '; imo filii Dei et dii voca-
buntur, et erunt et ubi erit Filius ejus. ibi erunt et
:
illi(Joan. xvn. 2 i\ haredes quidem Dei, cohaeredes
certe ita certi erunt, nunquam ista vel potiusistud
bonum sibi defuturum, sicul certi erunt nec se <=ua
sponto illud amissuros, nec dilectorem Deum illud
delectoribus suis invitis ablaturum '.Gaudium vero
quale aut quantum,ubi tale ac tantum bonum inve-
nitur? Cor humanum, cor indigens. cor expertura
a^rumnas.imoobrutumaerumnis.quantumgauderes,
si his omnibus abundares? Interroga inlima tua, si
capere possint gaudium Buum detanta beatitudine
sua. Sed certesi quis alius, quem omnino sicut te
ipsum diligeres.eamdem beatitudinem haberet.du-
plicaretur gaudium tuum:quia non minus gaudores
proeo, quam prote ipso Si vero duo vel tres vel
multo plurea haberent idipsum.tantumdempro sin-
gulis.quantum proteipsogaoderes, si singulos sicut
te ipsum amare? Ergo in illa perfecta charitate in-
numerabiliumbeatorumAngelorumelhominum.ubi
nullus minus diliget alium quarn se ipsum,erit gau-
1
Adde ex Anselmo : nec aliquid Deo potentius invitos
Deum et itlos separaturum.
829 LIBER DE SPIRITU ET ANIMA
dium innumorabile *. Si ergo cor hoininis de tanto
suo bono vix capietgaudium suum; quoinodo capax
erit totettantorumgaudiorum in illaperfectafelicita-
tate?ubi sicut unusquisque plus amabit sine compa-
ratione Deum, quam sc ipsum, et omnes alios se-
cum ita magisgaudebit absque aeatimationa de Dei
;
felicitate, quam de sua et omnium aliorum secum.
Sic Deum niligent loto corde, tota mente, tota ani-
ma, nttotum cor non snfficiat dilectioni et sic : oupisoel; et ex omnibus bis magis appetet quod ma-
gaudebunt toto corde, ut totiim co
plenitudini gaudii tantum estgaudium.Deu: infi-
: nbatro justitjam attribuimus,ex quo nimirum justi
nita; misericordiae, fons totius bonitatiset pietatis,
fac nos pariicipes tanti gaudii.Tu es enim gaudium
plenum, beatitudosumma tu es id quoniliil nelius
: nobistranquillitas.et insummam laetitiam atqueju-
desiderari potest.nibil beatius vel utilius possidcri.
CAPUT LXV. Inbeatis tripUx fruitio Dei. In beutis
vxs animst triplex impletur.Corporis gloriosi quatuor
dotes.fmmortalitas.Impassibilitas.Agilitas.Pulchritu-
doAn illa.eterna beatitudine et perfecta,Deo triplici-
ter fruemur,videntes eum in omnibus creaturis, et
habenteseuininnobisipsisjetquodhisomnibusinef-
fabiliter jucundius erit atque beatius.ipsam quoque
cognoscentes in se-metipsa Trinitatem.et gloriosam
illam sine ullo aenigmate mundo cordis oculo contem-
plantes. In boc enim est vita aetorna et perfecta, ut
cognoscamus Patrem et Filium (loan. xvn, 3) cum
Bancto Spiritu.et videamus Deum sicuti est (l Joan.
m, 2) id est, non eo modo sicuti inest nobis aut
; quatuor suntquaerenda.quemconstatexquatuor ele-
creaturis,sed sicutestinsemetipso.Verumquam ma-
gna est heati tudo illu.et quam absconditaab orulis
nostris! Oculus non vidit. auris non audivit, et in
cor hominis non ascendit, quanta charitas, quanta
suavitas, quanta jucunditas maneat nos in illa co-
gnitione.Pax Dei est in illa quae exsuperat omnem
sensum et intellectum [Philipp. iv, 7), et quanto
magis omnem sermonem nostrum? Quod ergo nulli
donatum est experiri,nullus conetur effari. Mensu-
ram, ait Dominus, bonamdabit in sinus vestros,con-
ferlam in interiore homine, coagitatam inexteriore,
supereffluentem in Deo ipso (Luc.vi, 38).Ibicumulus
felicitatis est.ibi supereminensgloria ibisuperefflu-
ens beatitudo. Nam quomodo videndus sitin crea-
turis, quomodo in nobis habendus, possumus vel
ex parte conjicere, in ipsis nimirum quos accepi-
mus jam primitiis spirilus (Rom. vm, 23). Cognitio
autem in Deo ipso illa adhuc nobis incognita est,
mirabilis facta est, confortala est, ut non possimus
ad eam (Psal. cxxxxm, 61. At vero quemadmodum
in creaturis videndus sit, aliquatenus possumus
intelligere, nimirum cum et modo videatur in ip-
sis. Unde Paulo teste, Per ea qxxx fucta
et apostolo
sxtnt, Dei invisilnlia conspiciuntur(Rom. i, 20). Unde
quantumcumque proiiciatquis intelligendo conspi-
cere quam
potentissime, quam benignissime,quam
prudentissime majestas aeterna omnia fecerit,cunc-
ta regat, ordinet universa prorsus modicum est
;
ab eo quod comprehendat. Veniet autem quando
jam visioneet contemplatione atque gaudio ineffa-
biliconsequemur Agnum quocumque ierit et in : scientia, perfecta justitia, perfecta lsetitia sic re-
omnibus consequemur creaturis (Apoc. xiv, 4), ut
in omnibu? gaudeamus sane in omnibus, sed non
: ritcorpus immortalc, impassibile, agile, configura-
aliunde quam de ipso, sicut et ipse aliis non frui-
tur, sed se ipso. Jamvero et in nobis quemadmo-
dum habendus sit, in parte possumus cogitare.
Gonstat enim animarum esse triplicem naturam.
Unde et sapientes mundihujus animam humanam
rationalem,concupiscibilem, et irascibilem esse tra-
diderunt quam triplicem vim animavpsa quoque
: spicuus,utvideatur spiritu asingulisnobis.videatur
natura et quotidiana experimenta nos docent.Porro
quemadmodum circa rationalenostrum etscientiaet
ignorantia constant.tanquam habitusetprivatio: sic
et circa concupiscibile,desiderium et contemptus;et
circa id quod dicitur irascibile, laelitia pariter et ira
versantur.Implebitergo Dominus rationalenostrum
luce sapientiae; itaut penitus nobis nihil desitinulla
scientia(16?w. i,7).lmplebit concupiscibile nostrum
'Anselmus,pro, erit gnudium innumerabile, h&b»t,non
aliter gaudebit guisque pro singulis aliis quam pro seipso.
mo
fonte justiti»; ut omninodesideremuseam.et eape-
nitus repleamur, sicut seriptum est: Bealiquiesu-
riuni ei sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur
(Matth. v,6).Nulla enimaliarea implcre potest desi-
deriumanimae.niillaalia preter juatitiam bcatificare
poti Bt animam. Cum ergo repleverit Deus concupi-
Boibile nostrum ju8titia,qu8ecumque reepueredebet
anima,respuet;et quidquid debet coocupiscere.oon-
gij ueritappetendum Mcritodeniqueconcnpiscibili
Kutiniusti reputamur.Jamveroquod dicitur in nobis
irascibile,cum reploverit illud Dcus.profccto eril in
cuniitatem rcplcbimur pace divina.Et vide si non in
histribuspcrfectasane,quantumadanimamspectat,
beatitudo consistit,quando scicntia jam non inflabit
proptcr justitiamjam non contristabit propter laeti-
tiam ut cesset jam proverbium illud, Qui apponit
;
scieniiam, apponil dolorem (Eccle.i, 18) quandoju-
:
•titia nec indiscretaerit propter scientiam,nec one-
rosa propter lffilitiam quando lsetitia nec suspecta
;
eritproj ter scientiamjec impura propterjustitiam.
Sed in his omnibus nibil homo noster exterior ac-
cepit.Ipsi ergo, ut inhabitet gloria etiam interranos-
tra (Psal. lxxxiy.IO ,et juxta alium prophetam ', re-
(
pleatur majestateDomini omnisterra(P*a/.LXXi,l .)),
mentis compactum esse. Nec mireris quod pluribus
videtur indigere,cui nunc indigentiae locus est.Unde
propheta in Psalmo Sitivit in te anima mea;quam
:
mullipliciter tibi caromea (Psal. lxii,2). Habebit er-
goterranostraimmortalitatem,nejamtimeat denuo
se in pulverem redigendam.Resurgens enim corpus
nostrum.jam non moritur. morsilli ultra jam non
dominabitur (Rom.vi, 9). Sed prodirlerit s si forte
,
contingat vivere cum miseriie et aerumnis passibili-
tatis hujus.qua nimirum incessanter incorruptibile
hoc corpus affligitur etsi non semel.utique semper
:
moritur.Habebit certe omni modo a Deo impassibi-
litatem.Abhumoribus eniminordinatiscausas aiunt
procedere passionum.Sedjamdesiderat corpus nos-
trum levitatem, secundum eam nimirum quam ha-
bet ex aere porlionem, ne ipso onere sit molestum.
Tanta itaque futura est credenda corporum levitaB
«t agilitas bonorum, ut possint si velimus,absque
omni mora seu difficultate.ipsam quoquecogitatio-
num nostrarum sequi ad omnia velocitatem. Quid
ultra deest ad perfectam corporis beatitudinem ?
Sola utique pulchritudo. Hanc perfectissimam ha-
bituri, non immerito possumus attribuere ei parti
quam habemus ab igne. Salvatorem enim exspecta-
mus, ut ait Apostolus, qui reformabit corpus Ixumi-
lilalis nostrgc, confxguratum denique corpori clarita-
tis suse, exhibens quod pollicitus est (Philipp. m, 20
^2i):quoniam fulgebunt justi sicut sol in regno
Patris eorum (Matth. xm, 43). Sicut ergo replebit
animas nostras Deue, cum fuerit in eis perfecta
:
plebitur majestate ejus omnisterra nostra.cum fue-
tum denique corpori claritatis suae. Et tunc veraciter
dici poteritquod quidam poetadixit,«0 lerque qua-
terquebeati» Virgil., Mneid. l.\,vers. 981 Nemo di-
!
gne pensare valft quanta erit illa laetitia,quanta glo-
ria,quando Deum videbimus ubique praesentem, et
universagubernantem.Itaeritnobisnotusatquecon-
ab altero in altero, videaturin sc ipso, videatur in
ccelo novo, et in terra nova (Apoc. xxi, 1), atquein
omni quae nunc fuerit creatura.Ab omni malo libe-
rati, et omni bono perfecte impleti,vacabimusetvi-
drbimus, quia ipse est Deus (Psal. xlv, 11), quo
plnni erimus quandoerit omniain omnibns (I Cor.
xv, 28).Ipse nimirum eritfinis desideriorum nostrp-
rum, quem sine fine vidernus, sine fastidio amabi-
1
Forte, psatmum.
'Forte, Quid proderit.
 :

831 APPENDIX. 832

mus.sine fatigatione laudabimus.Sed et ad haec quis mino suo (Matth. xxv, 21).Sciat ergoservus Christi
idoneus?Sinedubioquifidelisinvenietursuperpauca vassuum possidere in sanctificatione et honore (I
quce accepit militiae suae tempore id est,super sen-
; Thess. iv, 4) etglorificet et portet Deum in corpore
;

8us, superactus, et super appetitus suos, quos sus-

suo (I Cor. vi, 20) : sectetur pacem (Hebr. xn, 14).
cepit regendos,ut in his probetur quam fidelissit Uo- Amen.

ADMONITIO
1N SUBSEQUENTEM LlBliUM DE AMICITIA.

Opusculum est Aelredi Bhievallensis in Anglia Abbatis, dialogi foima conscriptum,et tres in li-
bros ab ipso digestum quod quidem inter alia ejus opera prelo edita sincerum exhibetur et in-
;

tegrum, hic vero in epitomen contractum eslab homine otio.so, qui non mudo stilum auctoris ac
methodum non servavit, sed ejus quoque sententias mutavit passim et insigniter vitiavit. Nam ea
mterdum quae Aelredus ex inteiloculoris persona quaerendo proponit,mox a se vel explicanda vel
refellenda proferuntur hic absoiute, et conlra ipsius mentem asseruntur. Sic, exempli oausa, in
;

fine capitisprimi, quod citata Tullii sententia subjicitur, « Quis huic gentili fortem charitatis af-
feclum benevolentieeque operum expressit? » apud Aelredum eo pacto positum est, ut interlocu-
tor dicat, « Charitatis vel benevolentiae nomine quid ethnicus ille significare vo!uit,« non video; »
tum Aelredus ipse respondeat, « Forte nomine charitatis, mentis afiectum benevolenlise vero, ;

« operis expressit efiectum. » Et in capite quarto illud, « Sed multi abuntur sapientia, » adeo
alienum est ab Aelredi doctrina, utipse contra, nullum sapientia abuti, diserte ac praeclare pro-
bet. Melius Aelredo usus est ipsius prope aequalis Petrus Blesensis, in suo deAmicitia christiana
tractatu,quiCassiodoro adscriptus aliquando fuit.In hunc illetractatum transtulit ex Aelredilibris
non pauca,tacitoquidem ipsius nomine,sed tamen luculenta inPrologoadmonitione consiliumfac-
tumque suum professus his verbis « De diversis, inquit, scriptoribus quasi flores excipiens, ut
:

« mellificarem mihi,plurium tam veterum.quam modernorum sententias deamicitia et dilectione

« Dei ac proximi in unum compendiosee lectionis involucrum coarctavi. » Neque sitentio praete-
reundum est, locum a Petro Blesensi laudato nominatim Augustino citatum in cap. 8, non subsc-
quentis libri de Amicitia, uti ad oram libri in Petri Blesensis postrema editione male notatur, sed
esse libri quarli Confessionum, cap. 8. Contulimus singulaverba cum genuinis ac sinceris Aclredi
libris^et ubi aliquid mutalum aut depravatum, annotare sategimus.

DE AMICITJA
LIBER UNUS.
CAPUT PRIMUM. Libri hujus scribendi occasio.
Cum essem adhucpuer in echolis.et sociorum meo-
riim me gratia plurimum delectaret,inter mores et
mihi,Tulliumverae amicitioe ignorassevirtutem,cum
ejusprincipiumfinemque Christum penitus ignora-
verit qui est alpha et omega, principium et tinis
:

vitia quibus illa fetas periclitari soJet, tota se mens omnium bonorum. Quid est amicitia ? Tullius ait
mea dedit affectui, et devovit amori : ita ut nihil Amicitia eslrerum humanarumet divxnarumcum bene-
mihidulcius, nihil jucundius, nihil utilius, quam volentiaetckaritateconsensus.Qma huicgentili fortem
amari etamare videretur.Itaque inter diversos amo- charitatis affectum benevolentiaeque operum expres-
res et amicUias fluctuens, rapiebatur animus huc sit ? Sed haec vera amicitia non potest esse inter eos
atque illuc et verae amicitiae legem ignorans.ejus
; qui sine Christo sunt. Ab amore, ut mihi videtur,
saepo similitudine fallebatur.Tandem vcnit mihi in amicus dicitur abamico,amicitia.Est amorquidem
:

manus liberquem de Amicitia Tullius scripsit.qui animaerationalisalTectus.perquem ipta aliquidcum

statim mihi et sententiarum gravitate utilis, et elo- desiderio quaerit et appetit ad fruendum: per quem
qucntiae suavitate dulcis apparebat.Et licet nec ad et fruitureocumquadam suavitate interiori,amp!e-
illud amicitiae genus me videbam idoneum.gratula- ctitur et conservat adeptum. Porro amicus quasi
bar tamen quamdam me amicitiaj formulam repe- amorisvel ipsiua animi custos dicitur: quoniam ami-
risse, ad quam animi mei et affectionum valerem
» cum meumamoris mutui.velipsiusanimi mei opor-
revocare discursus. Cum veroplacuit bono Domino tet essc custodem,utomnia ejus secreta fideli silen-
meo corrigere devium, elisum erigore.salubri con- tioscrvct quidquid in eo vitiosum viderit. pro vi-
:

tactu mundare leprosum,relicta spe soeculi, ingres- ribus caveat et deleat cui etgaudenti congaudeat,
1

bus sum monasterium et slatim legendis sacrisLit-

: et dolenti condolcat,et omniasua consentiant, qui
s

tcris operam dedi, ubi mellifluum Christi nomen amici 6unt. Amicitia igitur ipsa virtus est.quae talis
meum sibi totum vindicavit affeetum (o) : ita quod didcedinisacdileclioniskvdereipsiamico copulatur,
nihil aliud potest mihi sapidum esse vel lucidum. ut unum fiat de pluribus s Unde ipsam amicitiam .

CAPUT II. huer quos sit amicitia vera. Constat

Apud Aelredum, curet et toleret.
1

1
Apud Aebredum amorum meorum. Apud Aelredum, et omnia sua esse sentiat qust.
*
(n) Huc usquc ex prologo Aelrcdi deincepsusque ad 3 Apud Aelredum, gua ipsi animi eopulantur tt
; effi-
cap, 5, ex primo ejus libro.4 ciuntur unum de plurious.
 839 LIBER DE AMICITIA.
834
non inter fortuita velcaduca,6cd interipsas virtutea tur, eadem levitatfl rosolvitur, qua oontrahilur
< aeternn sunt,etiam mundihujus philosophi
1 1 .
i
•
Amicitia mundialia, quea reium vel booorum
1
tem-
locurunt. Unde Salomon in Proverbia, Orhni lem- poralium cupulmo partoritur, semper est
plena
pore diligil qui amicus cst (Prov. xvu, 17) manifeate : fraudia atque fallaciaj nihiJ in ea certum,nihil
con-
;

declarans eain &etemam,Bi vera est.Si autemdesie- stans,nihil sccurum semper cum fortuna
mutatur
:

rit, nunquam vera fuit.Hoc volo te Bcire,uunquam et aequitur maraupium. Undc

Salomoo dicit Fst •

fuissc amicum, qui laesit eum quem in amicitiam amirus secundum U mpus,et non permanebit
in tcninore
semel reccpit nec eum veru2 amioitiae gustasso deli-
: tnbulationn [ISccli. vi, 8). Tolle apem
quajstua et
cias.qui vel laesus dcsiit diligerequem scmel ainavit. statim dcsinet essi! amicUB. Undo quidam :

Sed si arguatur,si tradatur Qammis.ai cruci afflga- Non est iiersouic, sed i>rosuentiitis uinieua
tur,omni tempore diligit qui amicus est.Unde dicit Quem fortuna tenet dolcis, acerba fugat.
Uicronymus Amiciiia qxue desinere potest,nunquam
:
Amicitia apiritualia,
quam veram dicimua, non
vera fuit, cum amicilix deberent csse immortatet utilitatia cujusque mundialia intuitu, non qualibet
(Epist. 4< ,ad Au//in.).Gum taota aitio amicitiavera extra nascento causa.scd ex propriae naturaa
digni-
perfectio, non est mirum quod rari fucrintbi.quos tate, et humani pecloris scnsu
deaideratur; ita ut
veros amicos antiquitas commendavit. « Yix enun,ut lructus ejus pr.umiumque uon sit aliudquam
ipsa
ait Tulliusjtria velquatuor amicorum paria in totreiro Unde Dominus in Evangelo. Posui oos, inquit,
ut
sxculis fama amcelebrut » [Lib.dc Amic. n. 15). » Ma- eatis, et fructum afferatts (Joan. xv,
16) id esti ut ;

gna res est,axt quidam, el etiam tpse conalus magnus mvicem diligatis.Iu ipsanamque veraamicitia itur
est. » Unde virtuosaj mentis est sublimia semperet prohciendo, et fructus oapitur perfectionis
illius
ardua meditari, ut adipiscatur optata, vel lucirlius dulcedinem sentiendo. Vera chantas amicitia
nun-
intelligat et cognoscat optanda cum non parum cupatur, ut omne vitium excludatur. Cum
:
bonevo-
credendus sit profecisse,qui virtutis cognitione di- lentia dicitur, ipsc consensus amandi. qui cum >

dicit quam
longe sit a virtute.NonnePylades etOres- quadam dulcedine movetur, interius exprimitur
tesparatifuerunt pro invicem mori ?Scd majori vir- Ubi talis est amicitia ibi idem velle.et idem
nolle
tutis amore pollcbantde quibus legitur Multitudi- tanto dulcius, quanto sincerius; tanto
:
suavius'
nis credentium eratcor unxim, etanima tma (Act. iv, quanto sacratius ubi sic amantes nihil possunt
;

32). Kt sancti martyres pro fratribus animasposue- vclle quod dedeceat, nihil quod expediat nolle
runt, non pepercerunt laboribus.non corporis cru- Hanc amicitiam prudentia dirigit, justitia regit'
ciatibus.Sed mirum non est quod multo pluresgre- fortitudo custodit,temperantia moderatur.
mio charitatis quam amicitiae amplexibus recipien- CAPUT IV. Amicitix oricjo et progressus. Amicitia3
dos divina sanxit auctoritas.quae non solumamicos, primum, ut mihr videtur, ipsa natura humanis
sed etiam inimicos charitatis lege complectitur mentibus impressit affectum.deinde experientia au-
(Matth. v.441 .Amicos solosillos dicimus,quibus cor xit, postremo legis auctoritas ordinavit.Deus enim
nostrum, et quidquid in illo est, committere non sumne potens, et sumne bonus, sibi eat ipsi suffi-
formidamus,illis vicissim nobis eadem lidei lege et ciens, qui bonorum nostrorum non eget ; voluit ut
securitale constrictis.Falso ergo praeciarum nomen omnes creaturas suas pax componeret, et uniret
amicitiae assumunt, inter quos est convenientia vi- societas. Ita natura mentibus humauis ab ipso
ex-
tiorum quoniam qui non amat, amicus non est.
: ordioamiciti83etcharitatisimpressitaffectum,quem
Non autem amat hominem,qui diligit iniquitatem :
intenorum morum sensus * amandi
r|uodam'gustu
et hic odit animam suam,
et alterius amare non suavitati^ adauxit.Manifeatum est amioitiam
natu-
poterit. Cum
amicitia, quam vel libido
vero in tali ralem esse sicut virtutem, sicut sapientiam et cae-
commaculat, vel avaritia fo3fiat,vel mcestat luxuria, teras virtutes. Sed multi abutuntur sapientia,
qui
tanta et talis experiatur dulcedo libet conjicere ;
pro ea aliquid inde suscipiunt, vel qui eam ven-
quantum habeat suavitatis illa,quae quanto hones- dunt_: sic aliqui male utuntur amicitia, qui
pro ea
tior est.tanto est et securior quanto castior, tanto ;
aliquid appetunt, vel cum ea.
jucundior; quanto liberior, tanto et felicior. CAPUTV. De amirit i,x fructibus.(a) Quid utilitatia
CAPUT III. Amicilia triplex : carnalis, mundialis, habeat, cum in rebushumanis nihilsanctius appeta-
spiritualis et vera. Amicitia itaque alia carnalis.alia tur, nihil quaeratur utilius, nihil diffioilius
invenia-
mundialis, alia spiritualis.Garnalem erat vitiorum tur, nihil experiatur dulcius, nihil frucluosius
te-
consensus,mundialem spcs quaestus ascendit spi- :
neatur Habet enim fructum vitao prassentis et fu-
?
ritualem inter Lonos vitae,morum,studiorumque si- turre : enim omnes virtutes sua condit suavi-
ipsa
militudo conglutinat. Kxordium carnalis amicitiae tate, vitia sua virtute confodit; adversa
temperat,
ab affectione procedit.quae instar meretricis divari- componit prospera ita ut sine amico inter morta-
:

cat pedes suos omni transeunti, sequens aures et les nihil fere possit esse jucundum ; et homo bes-
oculos suos per varia fornicantes per quorum adi- :
tiaecomparetur, non habens qni secum collaetetur
tus usque ad ipsam mentem pulchorum corporum in rebus secundis,in tristibus contristetur
cui eva- ;

vel rerum voluptuosarum infertur imago,quibus ad poret, si rjnid molestum mens conceperit ;cui com-
libitum frui,putat esse beatum sed sine socio.mi- ;
municet,si quid pneter solitum sublime vellivosum 3
nus existimat esse jucundum.Tunc motu,nutu,ver- acceaaerit. Vx soli,quia cxim ceciderit, non habetsu-
bis.obsequiis animus ab animo captivatur et as- ;
blevantem se (Eccle. iv, 10). Solus omnino est, qui
cenditur unus ab altero, et oonterminantur a in sine amico est. Atque felicitas, quaj securitas/quae
unum,ut inito fcedere miserabili.quidquid sceleris, jucunditas est, habere cum quo asque audeas Toqui
quidquid sacrilegii est, alter agat et patiatur pro ut tibi cui conliteri, non timeas, si quid delique-
;

altero nihilque hac amicitia dulcius arbitrantur,

:
ris cui non erubescas revelaro, in spiritualibus
;

vel judicant justiua, idem velle et idem nolle sibi si quid profeceris cui cordis tui omnia secreta
;

pxistimantes amicitiae legibus imperari.llac amici- cornmittas, et commendes consilia ? Quid igitur ju-
tia neo deliberatione suscipitur, nec judicio proba- cundius.quam ita unire animum ; alterius,et unum
tur, nec regilur ratione sed secundum impetum ;
efficere de duobus.ut nulla jactantia timc'atur,nul-
affectionis per diversa raptatur non modum ser- :
la formidetur suspicio nec correptus alter ab alte-
;

vans, non bonosta procurans, non commoda in- ro"tioleat nec laudantem alteralterum adulationis
;

commodave prospiciens sed ad omnia inconside- ;

rate, indiscrete,leviter immoderateque progrediens.

' Aelredu?, sertsu.
Idcirco quibus agitata furiis a semetipsa consumi- 2 Apud Aelredum, inierior mox sensus.
* Aelredus, luminosum.
1
Aelredus : Mnqnnrum rerum, ait quidum, etiam. * Apud Aelredum, animo.
8 Aelredus, conflantur. (a) Ex Aereldi libro secundo.
 835
notet vel arguat? Amicus, ait Sapiens, medicamen-
tem est vitae (tccli. vi, 16). Non enim validior vel
efficacior est vulneribus nostris medicina, quam
habere qui omnicornmodo occurrat compatiens.om-
ni commodo occurrat congratulans utjunctis suis ;
humeris,onera sua invicem tolerent,et quod unus-
quisque propriam levius, quam amici portet in-
juriam.Amicitia ergo secundas res facit splendidio-
res,adversasparliens communicansque reddit levio-
res.Nam et philosophis etiam placuit.Non aqua,non
sole,non igne pluribus locis utimur,quam amico in
omni actu,in omni
studio.in certis,in dubiis.in quo-
libet eventu,in fortuna qualibet,in secreto.in publi-
co,in omniconsultatione.domi forisque,ubiquearni-
citiagrata.amieusnecessarius.utilisgratiareperitur.
« Quocirca amici,aitTuilius,etabsentes adsunt sibi,
et egentes abundant, et imbecilles valent: et,quod
difliciIiusestdictu,mortuivivunt»(6'2ceroic4?JuVi7ifl,
n. 23).lgitur amicitia est divitibus pro
eleemosyna',
exsulibus pro patria.pauperibus procensu, segrotis
pro medicina,mortuis pro vita,sanis pro gratia,im-
becillibus pro virtute, robustis pro praBmio.Tantus
enim amicos honor, memoria.laus, desideriumque
prosequitur,ut eteorum vita laudabilis,et mors pre-
tiosajudicetur et quod his omnibus excelsius,qui-
: JonadabquoqueamicusAmmonsalubriusprohibuis-
dain gradus est amicitia vicinus perlectioni qux in
Dei dilectione et cogitatione 8 consislit, ut homo ex
amico hominis Dei efficiatur amicus.In Evangelio
Jam non diccun vos servos, sed amicos meos (Joun. xv,
15). In amicitia quippe nihil inhonestum est,nihil fi-
ctum,nihilsimulatum :etquidquidest,idsanctumet
voluntarium et verum est et hoc ipsum charitutis
; da. Quidam dicunt cavendam esse amicitiam, rem
proprium est. In amicitia conjunguntur honestas et
suavitas,veritas et jucunditas, dulcedo et voluntas,
affectus 4 et actus. Quae omnia a Christo inchoantur,
per Christum promoventur,in Christo perficiuntur.
ltaque amicus in spirituChristi adhaerensamico,effi-
citur cum eo cor unum et anima una: et sic per
amoris cantica gradu 3 ad Christi conscendens ami-
citiain, unus cum eo spiritus eflicitur in osculo
uno. Osculetur me, inquit, osculo orissui (Cant. i, 1).
CAPUT VI. Osculum corporale quando adkibendum.
Osculum spirituale. Estosculum corporale.quod im-
pressione fit labiorum, quod non esl ostendendum,
nisi certis et hone9tis causis ut in signum reconci-
; tiam detestari,ut sollicitudinem caveas,curis careas,
liationis.quando (iunt amici qui fuerunt inimici in
signum pacis, sicut communicaturi in ecclesia inte-
riorem pacem exteriori osculo demonbtrant. In si-
gnumdilectionis inter sponsumetspnnsam fieriper-
mittitur,vel sicut ab amicis post diuturnam absen-
tiam et porrigitur et suscipitur.In signum catholicse
unitatis, sicut cum
hospes suscipilur. Sed sicut
fit
plerique aqua, igno,ferro, cibo et aere/iuse natura-
liter bona sunt, in sua? crudelitatis vel voluptatis
satellitium abutuntur ita perversi et turpes.et hoc
; scandalizatis urebatur
bono sua quodam modo flagitia condire nituntur,
ipsum osculum tanta turpitudine fcedantes, ut sic
osculari nihil sit aliud quam adulterari. Porro os-
culum spirituale proprie ami^orum est.qui sub una
lege amicitia? tpnentur. Non enim fit oris attaetu,
sed mentis affectu non conjunctione labiorum,sed
; alterius bono concipiant.nihil amaritudinissuaaliis
commixtione spirituum,castlficante omnia Dei spi-
ritu.et ex sui participatione coelestem immittente
saporem. Nam ipse hunc sacratissimum inspirat
affectum,ut videatur alteri quasi unam animam ha-
bere in diversis corporibus.Psalmifeta Ecce quam bo-
num et quam jucundum hahilare fratres in unwn
(Psal. cxxxu, 1). Anima sic affecta ad OBCulum in-
tellectuale suspirat, et curn maximo desiderio cla-
mans, Osculetur me osculo oris sui : ut jam terrenis
affectibus miligatis.et omnibus quee de mundo sunt
Apud Aelredum, onerasua invicem toHerent,nisi quod
1
unusquisque propriam levius, quam amici portai.
*Apud Aclreiluuj, gioria.
s Apud Aelredum, cognitione.
* ExAclredo additffl voces, veritas, et affectus.
» Aelredui, amorit gradus ad.
APPENDIX. 836
cogitationibus desideriisque sopitis,in golius Chri-
tidelectelur osculo, et quiescat amplexu, exsul-
tans et dicens. Lxva ejus sub capite meo Cant. n, 6).
CAPUT VII. Amicitia quid. Ego amicitiam nihil
aliud credo (a),quam inter duo.- tantam voluntatum
societatem,ut nihil velit unus,quod alter nolit sed ;
' tanta sit inter utrosque in bonis malisque conscnsio,
utnonspecies,noncensus,nonhonor,nonquidquam,
quod alterius sit,alteri denegetur ad fruendum pro
voluntate,et adutendum :utunusquisquesicuterga
1
; seipsum.sic afficiturerga proximum,in omni oflicio
et obsequio quod rependaDt vicem,et fugiantur ho-
nores.Inter bonos oriri potest amicitia,inter melio-
res proficere, consummari autem inter perfectos.
Quamdiu enim quemquam in 3 studio malum delec-
tat.et inhonesta honestis prsponit, et ei voluplas
gratior est puritate.temeritas moderatione,adulatio
correptione ;
quomodo ad amicitiam eum fas est
aspirare,cumortusejusexvirtutisopinioneprocedit?
Foedus est amor, nec amicitiae nomine dignus, quo
turpe aliquid ab amico exigitur quod necesse est
:
eum facere,qui necdum vitiis aut sopiti? aut deprea-
sis, ad quaelibet illicita vel illicitur.vel compellitur.
Nulla peccati est excusatio,si amici causa peccaveris.
setincestum,quam quod 3 potiretur optato,pra;buis-
setconsilium (]lReg. xm, 5).Nos bonum hominem
: dicimus, qui sobrie et juste et pie vivit in hoc sae-
culo.nihil a quolibet inhonestum petit.nec rogatui
pra3stat:intertalesoriripotestetconservariamicitia.
CaPUTVIII. Amicitise sunt et nxvi.An ideo abnuen-
plenam sollicitudinisatque curarum.nectimoiis va-
cuam,et multisobnoxiam doloribus,nihilquediffici-
lius quam custodire usque ad extremum diem.Sic *
judicant cum Tullio amare, ut possint odire eum
velint : sic placet amare hodie, ut cras oderint sic :
amicus esse, ut nulli sit fidus.nunc laudans, nunc
vituperans,nuncblandiens,nuncmordens;hodie pa-
ratus ad oscula.cras ad opprobria. Amor talium le-
vi.-sima recedit offensa.De his Tulliua « Solem,in-:
quit.e mundo lollere videntur.qui amicitiam de vita
toliunt ;quanihila Deomeliushabemus,nihil jucun-
dius » (De Amicitia. n. 17 .Qualissapientia est amici-
; exuaris timore ?quando virtusnulla sine sollicitudi-
ne.autprudentiacontraerrores.vel tempcrantiacon-
tra libidines,veljustitiacontramalitiam,autfortiudo
contra iirnaviam pugnat. Quisergo hominum,maxi-
meadolescentium,sinedoloreauttimore tueripudici-
tiam,vel lascivientem red enare potest affectum?Stul-
tus fuil Paulus,qui noluit sine 3 cura et sollicitudine
viverc, sed intuitu charitatis, quam virlutem maxi-
mam credidit, infirmabatur cum infirmis, et cum
(II Cor. 28 et 20) ?Sed et
xi,
tristitia illi erat, et continuus dolor cordi ejus pro
fratribussuissecundum carnem (Rom. ix,2).Ego eos
non tam homines quam bestias dixerim.qui sicdi-
cunt csse vivendum.ut nulli consolationi sint nulli
etiam oneri vel dolori : qui nihil delectationis ex
perversitate inferant, aniare nullum, amari a nullo
curantes.
CAPUT IX. Amicitia puerilit.Etl amicitia puerilis,
quam vagus et lascivicus creat affectus.sine ratione,
sine pondere, sine mensura, sinealicujus commodi
vel incommodi consideratione.Haeo adtempus vehe-
menter afficit et strincit.blandiusallicit. Sedaffectus
sine ratione,motus bestialis est, ad qna?que illicita
pronus.Et licet amicitiam promoveat 6 affectus,non
1
Aelredus, abutendum.
J Aelredus, ex.
1 Aelredua qno.
Aelredua addit, tutius ; nec habet, cum Tuliio.
:
Adde ex Aelredo, aliorum.
• Aelredus. prsvtntat.
(a) Aliter sentit ac credit Aelredus.

837
estscquendus.nisi cumratio ducat.cthonestas tem-
peret, et regat justitia. ln pueris magis regnat talis
alTectus. Affectus infidus et instabilis ot impuris
'
mixtus semper amoribus, ab iis quos Bpiritualie
amor delectat oaveatur aam venenum eet.
;
GAPUT X. Amicitia spiritualis. Vera,Amicitix fotis.
Amoris ori^o.Primordiramicitiaa spiritualis primum
intentionishabeantpuritatem,rationismagislerium,
temperantis frenum: ot sicsuavissimusaccedensaf-
feclus.ita profecto aentietur dulcis,utesse nunquam
desinatordinatus.Quid sitvera amicilia.nondum no-
vit, quialiarn valtesse mercedem quam ipsam.Nam
cum multas et magnas utihtatespariatamicitia flda
bonorum, non illam tamen ab istis, sed ab illa istas
procederenonambigimus.Cum inbonissempcr pros-
cedat amicitia, sequatur utilitas profecto non tam' :
parta per amicum, quam amici amor ipsc delectat.
Nihil est negandum amico omniapro eo sustinen-
;
da sunt et vita corporis ponenda est pro amico,
; amicus
ut sanxit divina auctoritas [Joan. xv, 13).
_
(a) Fons et origo amiciti;e arnor est: nam amor
sineamicitiaesse potest, amicitia sine amore nun-
quam. Amorveroexnatura,aut exofficio, velratione
sola, vel solo affcctu, nonnunquam ex ulroque simul
procdlit. Exnatura.sicutmaterdiligitfilium.Exofti-
cio,quandoexrationedatietaccepti,quodamspeciali
afTeetuconjunguntur.Exsola ratione, sicut inimicos,
non ex spontanea mentis inclinatione, sed ex proe-
ccpti necessitate diligimus (Matlk. v, 44). Ex solo
affectu, quando aliquis ob ea sola, quae corporis
sunt, verbi gratia, pulchritudinem, fortitudinem,
facundiam, sibi quorumdam inclinat alfectum. Ex
ratione simul et alfectu, quando is quem ob virtu-
tis meritum suadet amandum, morum suavi-
ratio
laudandae dulcedine in alterius influit
tate. et vitae
animum et sic ratio jungitur affectui, ut amorex
; denudal arcana amici, perdit fidcm* Quid eniminfe-
ratione castus sit, dulcis ex affectu.
GAPUT W.Amicitix fitndamentum.Fund&mentum
amicitiae. Dei arnor ost, ad quem omnia,
amor suggerit vel affectus, omnia
qure vel occulte
aliquis spiritus, vel palam quislibet suadet aini-
cus, referenda sunt. Diligenter inspiciendum, ut
quidquid astruitur, fundamento conveniat ei quid-
quid illud excedere deprehenditur, ad ejus formam
revocandum, et secundum ejus qualitatem omni-
modam convertendum non dubites.
CAPUT XU.Delectus amici.Nec omnes tamen quos
diligimus, in amiritiam sunt recipiendi
omnes sunt ad hoc idonei.Nam cum amicus tui con-
sors eit animi, oujus spiritui tuum conjunsras et ap-
plices.etita misceas, ut unum fleri velis ex duobus,
cui te tanquam tibi alteri committas.cuinihil occul-
tes, a quo nihil timeas; primnm certe eligendus est
quiadhaecaptus putetur.deinde probandus,etsicde-
mum admittendus.Stabilis"enimdebetesseamicitia,
et quamdam aaternitatia speciem
perseverans in affectu;non puerili modo amicos mu-
tare autlaedere.Nemo autem detestabilior.quam qui
amicum laeserit nihilque magis animum torquet,
; CAPUT XIV. Qui minus idonei ad amicitiam. Ca-
quam vel deseri ab amico ve! impugnari 3 sed eli-
gendus est,et probandus.et tolerandus.Quatuorsunt
gradus.quibus ad amicitias perfectionem conscendi-
turquorum primusest electio secundus.probatio; ; terit esse securitas, qni omni circumfertur vento,
tertius, admissio ;quartus, rerum divinarum et hu-
manarum cum quadam charitate et benevolentia
snmmaconsensio.Suntvitiaquaedam, quibussiquie
fuorit involutus, non diu leges amicitiae vel jura aer-
vabit. Non enim ad amicitiam sunt idonei nimis ira-
cuiidi,instabiles.suspiciosi,verbosi quae quatuor in
electioneamici notanda sunt. Difficile est eum quem
saepe iracundiae furor exagitat, non aliquando insur-
gore in amicum. Unde Ecclesiasticus: Estamicus qui
odinm ct rixam et convicia denudabit (Eccli. vi, 9).
1
Adde ex Aelredo, iatis ut.
8 Adde hic cum
Aelredo, utililas.
8 Alias, vel se ab amico impugnari.
(a) Reliqua decerpta sunt ex Aelredi libro tertio.
t
LIBER DE AMICITIA. 838
V >li amicus homini iracundo, neque amlulcs cum
esse
viro furioso:nesumas scandatumanimse tuse(Prov. sxiit
24, 25), Sunt quidam ex naturali conspertione ira-
cundi, qui tamen hano ita comprimcreettemperare
solliciti sunt passionem,ut in quinque,quibUa,toste
'
Scriptura, amicitia dissolvitur atque oorrumpitur,
nunquam prosiliant;qnamvifl noonunquam amicum
8ermone,vel actu, voi zelonimiooffendaat.Tales to-
lerandi sunt:et cum nobis constet de aflsctu certi-
tudo,siquis fuerit vel sermonib vcl aotionis excossus,
amico indulgendum est;vel cefte sine uliquodolore,
jucunde insuper, in quo excesserrl commonendus.
CAPUT XI If. De causisdissolvendseamicitiSB. Qui —
conviciatur autemamico, dissolvit amicitiam. Ad ami-
cum si produxcril - gladium, nondesperes; si profulerit
os tristc, non timcas. Est enim reversio ad amicum.
E.vcepto convicio, et impropcrio.et supcrbia, et mxjste-
rii revelationc, etplagadolosa in kis omnibusejfugiet
;
xxn, 25-27). Gonviciuin quippe laedi
(Eccli.
famam, charitatem exstinguit.Tanla est enimhomi-
num malitia, ut quidquid ira mstigante ab amico
jaculatum fuerit in amicum,quaBiasecretorum suo-
rum 3
conscio, si non credatur, verumtamen esse
elametur multi enim sicut propriig laudibus,ita in
:
aliorumvituperationibusdelectantur.Quidscelestius
improperio ? quod etiam falsa objectioneinnocentis
faciem miserando ruboreperfundit.Atsupsrbia quid
minusferendum?quae solum id quodfractae 4 amici-
tiae subveniondum iuerat.humilitatis etconfessionis
excludit rcmedium, reddens hominem audacemad
injuriam, tumidum ad correptionem.Secretorum re-
velatio, qua nihil e9t turpius, nihil exsecrabiliuB,
nihil amoris vel gratiae relinquens inter amicos, sed
omnia replens amaritudine, et indignationis, etodii
atque doloris felle cuncta aspergens.Salomon Qui :
.
liciusilloqui perdit fidem, etdesperatione langues-
cit ?Unde denudarc amici arcana,dcsperatio est animge
qua3 vel infclicis (hl. xxvn, 17. 24). Plaga dolosa cstocculta
detractio plaga serpentis est et aspidis mortifera.
;
Salomon Si mordeat serpens in silentio, nihileo mi-
:
mus habet qui occulte delrahit (Eccle. x, 11). Quem-
; cumque in his vitiis assiduum inveneris, cavendus
tibi est ille, nec, donec san^tur, eligendus egt. Ab-
juremus convicia, quorum ultor est Deus. Semei
David conviciis impotens, a Salomone occisus est
(III Reg. i, 44-46). Infelix Nabalcarmelus David ser-
;
quia nec vitutem et fugam improperans, a Domino percuti
meruit et occidi (1 Reij. xxv, 38). Vitemus et super-
biam.et amici gratiam humilitatis bencficio praeve-
niamus 6 Ob hanc causam populum
. et urbes filio-
rum Ammon gladius David et ignis consumpsit (II
Reg. x). Amicorum revelare secrela,9acrilegiumest,
quo fides amittitur et animae captivatae desporatio
importatur: ut patet in Achitophel proditore (M.xvi,
preeferre, semper 23). Detrahere amico, venonum amicitiae putemus,
quod Mariae sororis Moysi corpus lepra fcedavit, et
ejecta est extra castra sex diebus (Num. xn).
: vendi sunt etiam instabiles et suspiciosi quia cum ;
fructus amiciti.t! sit securitas.quomodo 7 te crediset
commitfis amico.quomodo in ejus amorealiqua po-
omni acquioscit consilio. enjns affcclus molli luto
comparatus, divcrsas et contrarias tota die proarbi-
trio imprimentis suscipit et format imagines?Quid
magis competit amicilia?, quampaxet tranquillitas
cordis, cujus sempor expers est suspiciosus? Nun-
: quam enim requiescit.Sempereum curiositas comi-
tatur, quae continuos stimulos acuens,inquietudinis
1 Alias, soliti.
1 Aelredus, etinmsi produ.rerit.
1 Supple ex Aelredo, prolatum.
* Aelredu8, quo iaclse.
* Addenda hic et rnutanda quaedam ex Aelredo.
6 Alias, repetamus.
1 Aliaa, qua.
 839
et perturbationis materias subministrat. Si viderit
auncum secretius loquentem cum aliquo, proditio-
nem putabit.Sisebenevolum alteripraebueritvel ju-
cundum,ille se minus diligi proclamabit. Si eumcor-
ripuerit,odiuminterpretabitur.Sednecverbosumar-
bitror eligendum; quia vir linguosus non justiflcabi-
tur. Salomon Vides Kominem promptum ad loquca-
:
dum, magis illo spcm habet stultus (Prov. xxiv, 20).
CAPUT XV. Quid idonei. Amicitia dissuenda non
rumpenda. Hic ergo tibi eligendus esl in amicum,
quemnon iracundiae furorinquietel,non instabilitas
dividat, non conterat suspicio, non verbositas a de-
bita gravitatedissolvat.Praecipue utileestuteumeli-
gas, qui tuis conveniat moribus,tu33 congruat quali-
tati. Naminterdispares mores tirmanon potestesse
amicitia («): et ideo sibi convenire debet utriusque
moventur.sed
gratia. Multi sunt qui his passionibus
superiores inveniuntur: quia iracundiam patientia
comprimunt, levitatem servata gravitate cohibent,
suspiciones dilectionis contemplatione compellunt.
Quos inamicitiam quasi extractos 1 asssumendosdi-
xerim,quiviiiavirtute vincentes,tantosecuriuspossi-
dentur,quanto fortius etiam tentantibus vitiisresis-
tere consuerunt. Cavendum est in ipsa electione vel
dilectione,nenimiscitodiligamus,[iiaximeindignos.
Digni suntamicitia,quibusinestcausacurdiligantur.
Sed in hisqui probati dignique putantur, erum-
punt saepe vitia, tam in ipses amicos,quam in alie-
nos quorum cum ad amicos redundat infamia.ta-
;
libus est adhibenda diligentia, ut sanentur. Et si
impossibile est, non statim rumpenda estamicitia,
sed dissuenda, ut ait quidam, » Dissuendfe sunt
amicitiae, non rumpendae omnino » (Cicero de Ami-
citia, n. 7G). Amicitia aeterna est unde, Omni tcm- : exemplar, ubi facile deprehenditur vis ejus qualis
pore diligit, qui amicus est (Prov. xvn, 17). Si te lae-
serit ille quem diligis, tu tamen dilige. Sitalis fue-
rit ut amicitia retrahatur, nunquam tamen
hatur dilectio. Consule quantum potes saluti, 2
prospice famae : nec unquam amicitiae ejus prodas
eecreta, quamvis ipse tua prodiderit.
CAPUT
XVi. De Isesione eorum qui diligendi sunt.
Quinque illa quae antescripsimus,convicium,impro-
perium,superbiam, revelationem secretorum.et oc-
cultos morsus detractionum 3 hissextum addimus, ;
sieos quidiligendi suntlaeserit.etscandali materiam
pramuerit, ubi vitiorumipsorum te tangit infauiia.
Non enim amor praeponderare debet religioni, non
fidei, non charitati multorum,nec saluti.Hoc
inter perfeotos 9apienter electos et caute probatos,
quos vera et spirituaiis amicitia copulavit.nonposse
venire dissidium. Cum enim amicitiade duobus
oerit sicut id quod unum est,non potest divi-
unum,
di, sic et amicitia a se non potest separari.Sed vir-
tus in hoc probatur.quod diligitaquo non diligitur;
honorat a quo spernitur: benedicit a quo maledi-
citur benefacit ei qui sibi malum maehinatur.
; cum servantes, ubi;non tempus,quando;non perso-
CAPUT XVII. Ad amicitiam quatuor requiruntur.
Ad amicitiam quatuor pertinere specialitervidonlur:
scilicetdilectioetaffectio.securitasetjucunditas.
dilectionem spectat,cum benevolentiabeneficiorum
exhibitio. Ad afTectionem, interior quaedam proce-
dens delcctatio. Ad seruritatem, sine timore et sus-
picione omnium consiliorum et secretorum revela-
tio. Ad jucunditatem, de omnibus quae contingunt,
sive lffita sint, sive tristia de omnibus quae cogi- ;
tantur, sive nociva sint, sive utilia de omnibus ; ex industria durius tieri oportet, ut sic ejus pro-
quae docentur vel discuntur, quaedam dulcis et ami-
ca collatio. Ista perdit qui solvitamieitiam.
CAPUT XVII. ln amico probandn quatuor. Quatuor
probanda sunt in amico fides, intentio, discretio,:
1
Apud Aelredum, exercitatiores
1 Adde, ejus.
3 Apud Aelredum interlocutor Qux sunt, rogo, illn
vitiapro quibus arrticitiam paulatim dicis essc solvenilam?
:
Cui A.eheiiw.Quinque illaqwe ante descripsimus, maxime
autem revelatio secretorum, et occu/ti morsus, etc.
(a) Ambros. lib. 3 de 011., cap. 21.
APPENDIX. 840
patientia. Fides, ut ei te secure committas.Intentio,
ut nihil ex amicitia nisi Deum et naturale ejus bo-
num exspectes. Discretio,utquid prasstanduin ami-
co,quid ab eo petendum, in quibus contristandum
pro eo, in quibus amico congratulandum, pro qui-
bus eum corripiendum, modum, tempus et locum
non ignores. Patieatia vero, ne correptus doleat.ne
corripientem contemnat vel odiat, ul eum proami-
f
co quaelibet adversa sustinere non pigeat.
CaPUT XIX. Fides amicitize. Nihil in amicitia fide
prastantius.queeipsius nutrixvideturetcustos. Ipsa
sein omnibusadversiset prosperis, laetisettristibus,
jucundis etamaris praebetaequalem eodem intuens :
oculo humilem et sublimem, pauperem et divitem,
fortem et debilem. Fidelis proprie amicus nihil in
amico, quod extra ejus animum,intuetur virtulem :
in propria sede complectens,caeteraomnia quasi ex-
tra eum posita, nec multum probans si adsint, nec
cumabsintrequirens. Ipsa tamenfides in prosperis
latet,sed eminetin adversis. In necessitateprobatur
amicus. -Imici divitismulti (P)'ov. xiv,20j:sedutrum
veriamici sint, interveniensadversitas probat. Salo-
mon Omni tempore diliyit qui amicus est,et fraier in
:
angustiis comprobutur (Id. xvn, 17). Et arguens inti-
delem dicit Dcus putridus, et pes lapsus, qui spe-
:
rat super infideli in die angustiae (Id. xxv, 19).
CAPUT XX. Inteniio. Diximus etiam intentionem
esseprobandam.Sunt plerique,quiinrebus humanis
nihilnorunt bonum,nisiquod temporaliter tructuo-
sum sit.Hi amicos sicut bovessuos diligunt, ex qui-
bus aliquid boni se sperant capturos qui profecto :
germana et spirituali carentamicitia, propter Deum
et se expetenda nec in se ipsis naturale contuentur
;
sit et quanta, secundum formam quam sermo di-
vinus praescripsit, Diliges, inquit, proxitnum tuum
subtra- sicut te ipsum (Matth. xxn,39).Tunc erit ipse quem
diiigis alter tu, si tuam in ipsum transfuderischa-
ritatem. «Xonenim, ut ait Ambrosius,vcctigalis est
amicitia,sed plena decoris, plena gratias» (DcOfftc.
lib. 3, cap. 21). Virtus est, non qua?stus: quia pecu-
nia non parturitur,sed gratia nec lieitatione pre-
;
tiorum, sed concertatione benevtilenti*. Non debet
esse mercenaria, sed gratuita. Certiores sunt ami-
citiae inopum, quam divitum, cum spem lucri sic
tollit paupertas, ut augeat charitatem. Divitibus
plerique asscntatorie gratificantur erga pauperem;
scitote nemo simulator est verum est quidquid defertur
:
pauperi ejus amicitia invidia caret.
;
CAPUT XXI. Discrelio. Quidam perverse et in-
fe- discrete talem amicum habere volunt, quales ipsi
esse non possunt.Hi sunl qui levesamicorum trans-
gressiones impatienter ferunt,austorecorripiunt, et
carentesdiscretionemagna negligunt, contra quae-
que minimase erigunt, confundu.nt omnia, non lo-
nas, quibus quaelibet vel publicare conveniat.vel ce-
lare.t^irca illum quem cligis.probanda est discretio,
Ad ne improvidum velimprudentem tibi sumas, et lites
quotidianas etjurgia ipse perquiras.Si quis sine
tibi
discretione fuerit, sicut navis, absque gubernaculo
pro impetu suo instabili motu semper feretur.
CAPUT XXII. Palientia. Quid in amico seligendo
curandum. Patientia probanda est. cum necesse
erit argucre quem diligis quod aliquando quasi
:
betur vel exerceatur tolerantia.
Nonquandoque in amicis eligendistaedeatessesol-
licitum, cum hujuslaboris fructus sit vitae medica-
men, et immortalitatisfundamentum. Cavendus est
quidam impetns amoris, quipracurrit judicium, et
probandi adimit potestatem.Est proinde viri pruden-
tis.suscitatumhunc refrenareimpetum, ponere mo-
dum benevolentia? paulatimprocederein atTectum,
;
donec jam probato setotum detetcommittat amico.
Haeceat magnafelicilas,quamexspeotamus.Deoope*
ranteet infundente,interse etcreaturamsuam, inter
841
ipsos gradus et ordines quos elegit, essc tantam
amicitiamet charitatem.ut sicquisque diligat alium
sicut se ipsum et sicut nunsquisquode propria, sic
; nas oculos sed eerena facie, hilari vullu, sermone
de alteriustelicitateleetetur etitasingulorumbeati-
; jucundo intercide verba petenlis occurre benevo-:
tudo.sit omnium,et omnium beatitudinum univer-
sitas singulorum.lbi nulla cogitationum occultatio,
nulla atfectionum dissimulatio. Haec est vera ami-
citia,quae hic inchoatur, ibi perficitur; quae hic est
paucorum.ibi omnium, ubi omnes boni.Hic est ne-
ces9aria probalio, ubi est sapientium et stultorum
commixtio.
CAPUT XXII. i\on pariter admiltendi omnes. Ple-
rosque omni atfectu amplectimur, quos tamen ad
amicitiao secretanon admittimus,necad consiliorum
revelationem. In Evangelio Ghristus dediscipulis
suis.quos de servis amicos fecit, ait Jam nondicam
vos servos, sed amicos (Joan. xv, 15). Ambrosius
Dedit formam amicitix quam sequamur, ut amici fa-
ciamus voluntatem, et aperiamus secreta nostra itti
quxcumque in pectore Itabemus, et illius arcana non
ignoremus (De Offic. lib.3, cap. 21). Nihil enim occul-
tatamicus :si verusest.effundit animum suum,sicut
effundebat mystcriaPatrissui Dominusnoster Jesus
Christus.
CAPUT XXtV. De cultu amicitix.
amicitia sit colenda videamus. Firmamentum
stabilitatis et constantiae in amicitiaeslfides: mhil
enim est stabile quod infidumest.Non fidumpotest
esse multiplex ingenium et tortuosum nequequi
non eisdem rebus moventur.nec eisdem consentiunt,
stabilis essepossuntamicitiae aut fidei.Pr® omnibus
cavenda est suspicio, quse e3t amicitise venenum.
Non unquamdeamico malasentiamus,nec maladi-
oenti credamus.Accedat hincin sermonejucunditas,
hilaritas invultu,suavitas in moribus, in oculorum
etiam nutu serenitas.Tristitianamqueetseveriorfa-
cies habet quamdam honestamgravitatem:sedami-
citiaquasiremissioraliquandodebetesse.etliberior,
et dulcior,ad comitatemfacilitatemquesine levitate
et dissolutione proclivior. Est praeterajus amicitiae.
parem esse inferiori superiorem. Saepe quidam infe-
riori8 gradus et ordinis, dignitatis et scientiae, ab
excellentioribus assumuntur in amicitiam ita ut
sublimis descendat, humilis ascendat, dives egeat,
pauper ditescat, etita unusquisque alteri suam con-
ditionem communicet, ut fiat aequalitas. Unde qui
multum habuit non abundavit ;et qui modicum, non
minoravit (II Cor. vm, 15). Nunquam tuo te praefera9
amico sed si forte in iis quae diximus superior in-
: tatem aspernatur, et obsequiis atque blanditiis in
veniris, tunc te magis amico submitte. Non cuncte-
ris praestare confidentiam.extollere verecundum, et
tanto plus ei conferre honoris quanto minus confe-
rendum conditio vel pauperias prescribit. Jonathas
enim fcedus iniit cum David, et servulum in amici-
tiam adaequans domino, fugatum a patre, sic adju-
dicatum morti, neci destinatum, sibi praetulit se
humilians, et illum exaltans Tu inquit, eris rex,:
et ego ero secundus post te (I Reg. xxm, 17). Si non ut
dominum tibi videtur praeferre 2
eum quem
vel parem facere eum tibi non negligas. Non enim
amicitia recte colitur, a quibus aequalitas non ser-
vatur.Defer amico ut a?quali,nec te pudeat ut prae-
venia9 eum officio (a). Amicitia enim nescit super-
biam.Fidelisquippeamicusmedicamentumestvitae.
CAPUT XXV. Amicitix lex in petendis et dandis.
Haec est igitur lex in amicitia.ut ab amicis honesta
petamus,et pro eis honesta faciamus,nec exspecte-
mus ut rogemur cunctatio semper absit,studium
: cum suun (Id.u. 9).
eemper adsit. Perde, inquit Salomon, pecuniam pro-
pter amicum (Eccli. xxix, 13). Si enim pecunia per-
denda est propter amicum,multo magis amici utili-
latibu9 vel necessitatibus conferenda.Sic igitur des
i Apud Aelredum : De his verhis, ut
brosius, dedit, etc.
1 Legendum Si : durum tibi videtur
prxferre.
(a) Vid. Ambros. lib. 3 de Offic, cap.
Patrol. XL.
LIBER DE AMIGITIA. 842
amico.ut non improperes,nonmercedem exspectes,
non frontem obducas,non vultum avortas,non depo-
:
lentia, ut non rogatus videaris praestare quod peti-
tur. Ingenuug animus nihil magis erubeecendum
ajstimat, quam rogare. Cum igitur tibi cum amico
tuo esse debeat corunumetanima una, injuriosum
est,si non pecunia una.Sic se sibi suaque im-
sit et
pendant.ut qui dat.servet hilaritatem qui aocipit, ;
non perdat socuritatem.
CAPUT XXVI. Quid sibi impendere debeant amici.
Sunt inamicitiaaliquain quibuggibi adesse posgunt
amici.Primum ut solliciti sintproinvicem,orent pro
invicem, erubescant alter pro altero, alter gaudeat
: pro altero.alterius lapsum ut suum doleat.(a) [Suo
' : dilectosuusillequi diligitur.Intervariabiles fortunae
casus et in varietate mutabilium,nihil utique a sa-
pientibus potius, benignius, suavius ac honestius
aestimatur, quam veram amicitiam invenire. Quod
tenere diligimus,id videndi desiderio aestuamug.Ea
namque estvis amoris,utoculusmenti3ofFeral,quod
ardentius mens desiderat.Occurruntenim notaa tuaa,
vcrba tua melle condita. Occurrit felicium noctium
Quemadmodum jucunditas,quae me mihi furantur.et studio,etlabori.
ergo In media namque lectionetegomnio,in somnig am-
plector te, in amplexibus te amitto, et te et somnio
cum sua fallacia discedente.Medere ergo desideriis,
: medere absentise diligentem te dilige,sitquereme-
;
dium id nostri furoris.ut sciant qui te diligunt me
amare.Minus enim amor habet amoris,ubi sesentit
qui diligit non amari.Amicorum enim est, invicem
sua negotia agnoscere,et suis opportunitatibusmu-
tuam vicissitudinem impendere.Non est amicus,qui
amico non subvenit nec etiam bonus socius, qui
;
socii adversum parum lugeat.alterius profectum non
suum Quibus modisimpendi poteBt.eri-
aestimet.] J
gat pusillanimem, suscipiat infirmum, consoletur
tristem,iratum sustineat.Sic oculog vereaturamici,
ut nihil quod inhonestura sit agere, nihil quod de-
deceatloqui praesumat.Nam quidquid ipse delique-
rit, in amicum redundat.
; CAPUT XXVU.Correptio amici. Quidquid suaden-
dum est,ab amico facilius recipitur.et facilius reti-
netur oujus magna debet esse in suadendo aucto-
:
ritas,cum nec fides ejus dubia, nec adulatio sit eu-
specta.Non solum arguendi 2 suntamici.sed si opus
fucrit,objurgandi. Oltjurgandus egt amicus,si veri-
crimen appellatur.Sed monitio acerbitate,objurgatio
contumelia careat. Ambrosius « Si quid vilii in
:
amico deprehenderis,corripe occulte si te non au- ;
dierit,corripe palam » (De Off. lib. 3, cap. 21).Sunt
enim bonae correptiones, et plerumque meliores
quam tacita amicitia et si laedi se putet amicus,tu
:
tamen corripe.Tolerabiliora enim sunt amici vulne-
ra, quam adulantium oscula (Prov. xxvn, 6). Debet
amicus amico compatiet condescendere,vitium ejus
diligis, suum putare.corripere humiliter.compatienter.Cor-
ripiat eum vultus tristior,et sermo dejectior. Inter-
cipiant verba lacrymae,ut non solum videat, sed et
sentiat correptionem ex amore, et non ex rancore
procedere. Amicus amico se ita conformet, ut ejue
congruat 3 qualitati et cui in exteriori adversitate
:
debet ndesse.multo magisspiritui occurrere.Moneri
et monere non repugnant (/;), non adulatorie, non
simulatorie,sedvere.Nam simulator ore decipitami-
CAPUTXXVIII. E/?«7ogu5.Praestemus amico quid-
quid amoris est.quidquid gratiae.quidquid dulcedi-
nis,quidquid charitatis.Subtiles honores 4 etonera
1 Abundat verbum, impendi, nec est in Aelredo.
sandus ait Am- 2 Aelr., monendi.
3 Aelr:, congruit.
ut dominum * Aelr., futiles.
(a) Additamentum collectoris.
21. (b) Locus corruptus,
27
 :

843 APPENDIX. 844

illisquos praescripserit ratio,imponamus scieotes : nestas et patientia. Accedat amicorum consiliorum

quia nunquam vere diligit,cui amicus ipse non suffi-
cit,nisi haecvilia et contemptibilia abjecerit Caven-
1
dum est ne tenerioraffectus majores utilitates impe-
diat.dum eosquosamplioricbaritatecomplectimur,
communio, assiduitas parium studiorum, et qu33-
dam conformatio vultuum. Ita electus et probatus
nihil velit quod dedeceat, vel petere ab amico, vel
praestare rogatus.Amicitiam virtutem putare 1 non ,

8i magna spes fructus uberioris elucet, necabsen- quaestum adulationem fugere, detestari assenta-
;

tare,volumus, nec onerare. Haec est enim amicitia tionem 2 liber in discretione,patiens incorreptione,
;

ordinata,ut ratio regat affectum,nec tam quid illo- firmus et stabilis in dilectione utile tunc dolere :

rum suavitas, quam quid multorum petat utilitas, pro invicem,laborare,onera sua portare, pro altero
attendamus.Qui semetipsum non amat.alium amare semetipsum negligere,alteriusvoluntatem suae prae-
non potest. Se autem non diligit, qui turpe aliquid ferre, illius necessitati magis quam suae occurrere,
vel inhonestum,vel a 8eexigit,vel sibi impertit.Pri- adversis semetipsum opponere et exponere dulce 3 ;

mum ergo est, ut semetipsum quisque castificet, ad invicem conferre, studia sua mutuo patefacere.
nihil sibimetindulgens quod indecens sit,nihil sub- Accedit pro invicem oratio, quae in amici memoria
trahens quod utile sit. Sed quia hic amor multos tanto efficacius,quanto affectuosius admittitur.pro-
diligit s ,ex ipsiseligat quemadamicitiae secretalege fluentibus lacrymis,quas vel timorexcutit,vel affec-
familiari admittat,in quem copiose suum infundat tus elicit vel doloreducit.Itapro amico orans Cbri-
affectum, denudans pectus suum usque ad inspec- stum, ipsum desideranter et diligenter intendit
tionem viscerum,medullarum,cogitatuum etinten- cum subito transiens affectus in affectum,et ipsius
tionum Non eligatur secundum affectionis,
cordis. Christi dulcedinem tangens, incipit gustare quam
lasciviam, sedsecundum perspicaciam rationis si- dulcis est, et sentire quam suavis. Ita a sancto illo
militudinem morum,et contemplationem virtutum. amore,quo amplectitur amicum, ad illum conscen-
Sic se impendatamico,utlevitasomnisabsit,jucun- dens quo amplectitur Cbristum,spiritualem amici-
ditas adsit,nec ordinata desint benevolentiae et cha- tiae fructum capit.
ritatis obsequia vel officia.Probetur fides ejus, ho-
1
Leg., cum constiierit amicitiam eum virtutem putare.
2 Adde, inventusque.
1 Aelredus. adjecerit.
* Alias, colligit.
8 Aelr., quam dulce habent.

ADMONITIO
IN LIBRUM DE SUBSTANTIA DILECTIONIS.

Constat iste libellus opusculis in unum confusis duobus, quae in scriptis iibris non sic loco jun-
guntur, quin a se invicem suo saltem prasfixo quique titulo separentur. Opusculum primum, cui
titulus est,« De Substantia Dilectionis, « desinit ad ultima verba capitis quarti, et Augustini raro
admodum, Hugonis autem plerumque nomen in Mss. exeraplaribus praefert et sane exstat inter :

opera nomine Hugonis vulgata, libro scilicet assutum, qui appellatur, Institutiones catholicae in
Decalogum. Alterum opusculum ab illis verbis capitis quinti incipiens. « Vita cordis araor est, »
etc, titulum sine auctoris nomine hunc vel similem habet « Quod vita cordis sit amor. » Hoc :

etiam cum operibus Hugonis editum est in lib. i Misceilaneorum, tit. 170 vel 171 eruditionura
theologicarum. Nonnulla in hoc libello carpit Bernardus Vindingus in Critico Augustiniano.sed
quse sane haud aliena sunt ab Hugone Victorino. Illud, exempli gratia, quod censura dignum pu-
tat,quia dicitur « Deus operatus opera restaurationis humanae partim per homines,partim peran-
gelos,partim semetipsum,aliquoties repetit Hugo in libro 4 de Arca morali.capp. 3, 5,9,et in lib.2
de Vanitate mundi,etc.Postremo Trithemius abbas interllugonis opera censet librum de Substan-
tia Dilectionis.

DE SUBSTANTIA DILECTIONIS
LIBER UNUS.

CAPUT PRIMUM. Amoris duo rivi, charitas et cu- emanant, cupiditas et charitas et omnium malo- :

piditas.Inde omne bonum vel matum. Amormotus esl rum radix cupiditas,et omnium bonorum radix cha-
unus et MM/^'/>/f.r.Quotidianum dedilectionesermo- ritas. Ex eo igitur totum est, quod bonum est et ;

nem serimus,ne forte^scintillet in cordihus nostris totum quod malum est,ex eo est.Quidquid ergo il-
etexardescat ignis flammam faciens,aut totum con- lud est, magnum est quod in nobis est et "ex eo ;

sumen.aut purgans totum.Ex eo namque totum est, totum est,quod ex nobis est hoc autem estamor. ' :

quod bonum est et totum quod mulum est, ex eo

:
Quid amor, et quantum est amor, aut unde est
est
est. Unusfons dilectionis intus saliens. duos rivcs amor? Et sermo Dei de amore loquitur. Numquid
effundit dter pst amor mundi, cupiditas alter est
:
hoc negotium non potius illorum est, qui pudici-
amor Dei.charitas.Medium quippe est corhominis, tiam prostituere consueverunt ? Ecce quam multi
undc fons amoris erumpit et cum per appetitum
: qui cjus ministeria 2 volentes suscipiunt et :

ad exteriora decurrit, cupiditas dicitur cum vero : quam pauci qui verba ejus in medium proferrenon
desiderium suum ad interiora dirigit, charitas no- erubescunt Quid ergo nos facimus ? Forsitan
!

minatur.Ergo duo sunt rivi,qui de fonte dilectionis multa improbitate frontem fractam habemus, qui
1
Apud Hug., quod inesi nobis.
1 Ms. Victoiinu». etHugo, mysteria:
1
Apud Hug. additur, non animadvetientibus nobis.

845 LIBEH DE SUBSTANTIA DILECTIONIS.
nonverecundamuramoremindictatumsonare^quem
et impudici aliquando non possunt sine verecundia
verbis exprimere. Sed aliudestinvestigarevitium, ut
eradicetur aliud exhortari ad vitium.ut virtus et ve-
;
ritas non ametur. Nos igitur investigamus et quari-
mus, ut sciamus, et scientes caveamus, quod illi in-
yestigant, ut sciant, sed sciant ut faciant, quid illud
in nobissit,quod desiderianostra sicmultifariam di-
vidit, et cor unum in divcrsa deducit. Invenimus au-
tem hoc aliud non esse praeter amorein qui cum sit
motus cordis secundum naturam singularis et uni-
cus, secundumactionemautem divisus.cum seinor-
dinate movet, id est, ad ea quae non debet, cupiditas
dicitur;cum voro ordinatus est, charitas appellatur.
Ipsum igitur hunccordis motum,quem amorem ap-
pellamus,qua delinitione significare poterimus'7 Ex-
peditnobis propius intueri eum.nelateat aliquate-
nus, et non sciatur; proptereaque nec caveatur cum
malus est, nec appetatur aut inveniatur cum bonus
de quo et cum malus est tanta mala veniunt, et cum
bonus est tanta bona procedunt.
CAPUT II. Amor quid sit. Malum
turquomodo definimus ? Investigemus, considere-
mus quia occultum est quod quaeritur, quantoque
; bcne currat si requiescit, bene requiescat. Deside-
interius collocatum est, tanto magis in utraque
parte cordi dominatur. lllud igitur videtur esse
amor. Et amor est delectatio * cordis alicujus ad vicissitudinevariari potest:desiderium autem motus
aliquid propter aliquid, desiderium in appetendo, mutabilitatem suscipit, et idcirco non se continet in
et in pcrfruendo gaudium, per desiderium currens, ** uno, sed varias
requiescensper gaudium. Hinc bonum est, et hino 3 cursusautdeilloest, autcum illo, aut in ilload quod
malum est cor humanum quia nec aliunde bonum est.Quomodoergocurreredebetdesideriumnostrum?
;
es, si^ bonum es, nec aliunde malum
es, nisi quod
bene vel male amas quod bonum
vel
est. Nam omne quod est, bonum est scd cum id
quod bonum est male amatur, illud bonum non 4
est, et hoc malum est. Igitur nec qui amat, malum
est nec quod amat, malum est
; nec amor quo
amat, malum est sed quod male amat, malum
:
est, et hoc omne malum est. Ordinate ergo chari-
tatem, et jam malum nullum est.
GAPUT IU. Beatitudinis capaces ex Dei gratia.
Per amorem fiunt
participes. Magnam rem commen-
darevolumus.sitamenvalemusquodvolumus.Omni-
potens Deus.qui nullo indiget.quia ipsesummum et
verum bonum est; qui nec de alieno accipere potest
quocrescat.quoniamexipso suntomnia; nec de suo
amitterequodecidat,quoniamin ipsoi ;mutabiliter
consistunt universa:ipserationalemspiritum creavit
sola charitate, nulla necessitate, ut eum suee beati-
tudinisparticipem faceret. Porrout idem aptusesset
tanta beatitudine perfrui.fecit in eo dilectionem spi-
ritualem, pala'um cordis quodam modo per hanc
sensificans ad gustum dulcedinis internas quate-
nus per ipsam videlicet dilectionem, sua? felicitatis
.jucunditatem saperet, eique infatigabili desiderio
inhaereret. Per dilectionem ergo copulavit sibi Deus
creaturam rationalem, ut ei semper inhaerendo ip-
sum quo beatificanda erat bonum, et ex ipso quo-
dam modo per affectum sugeret, et de ipso per de-
siderium biberet, et in ipso per gaudium possideret.
Suge, o apicula, suge suge et bibe, dulcoris tui
;
inenarrabilem suavitatem. Immergere, et replere
quia ille deficere nescit.si tu non incipias fastidire.
Adhajre ergo et inhaere, sume et fruere si sempi-
ternus gustus fuerit, sempiterna quoque beatitudo
erit. Non jam pudeat nos neque poeniteat de
fecisse verbum non pceniteat
: ubi tanta utilitas,
non pudeat ubi talis bonestas.
CAPUT IV. De gemino charitatis funicuto. Igitur per
amorem sociata est factori suo creatura rationalis
solumqueest dilectionis vinculum quod
queinidipsum,ettantofelicius,quantofortius.Prop-
' Me. Vict., formare. Apud Hug., dictatum formare.
* Apud Hug. bic et infra, dilectio.
8 Alias, hic bonum est hic.
4
Apud Hug. deest, non.
;
84G
quod etiam ubi indivisa societasct concordia utro-
bique perfecla habcrclur, geminatus est nexus, m
chantate Dei et prcximi ut per charitatem Dei
:
omnee uni cohaererent, percharitatem proximi om-
nes ad invicem unum lierent ut quod de illo uno,
;
cui omnes inlKerebant.quisque in temetipso non
ca-
peret, plenius atque perfectius per charitatem pro-
ximi in altero possideret, et bonum omnium fieret
totum singulorum. Ordinate ergo charitatem. Quid
est, ordinate charitatem ? Si desiderium est
:
amor,
bene currat; si gaudium est,bene requiescat. Estenim +
amor, sicut dictum est dclectatio cordis alicujus
ad aliquid propter aliquid, desiderium in appe-
tendo,et in pcrfruendo gaudium.perdesiderium cur-
rens, et requiescens pcr gaudium, currens ad illud,
et requiescens in illo. At quid aut in quo ?
CAPUT V. Ordinata charitas : respectu Dei, res-
pectu proxitni,respectu mundi. Audite, si forte expli-
care possimus quocurrere debeat amor noster, aut
inquorequiescerc.Triaqufledamsuntquaaamaribene
autmalepossunt; id est, Deus,proximus,etmundus.
quid. Ipsum igi- Deus supranosest, proximus juxtanos est, mundus
subtus nos est. Ordinate ergo charitatem. Si currit,
;
rium currit,gaudiurn requiescit. Propter quod gau-
dium uniforme est, quia semper in uno est, nec
species repraesentat. Omnis namque
es, si malum Tria sunt, Deus, proximus, mundus. Tria Deus, duo
proximus, unum mundus habeatin cursu desiderii
nostri et est in
:
; desidcrio ordinata charitas. Amor
namque per desiderium et de Deo, et cum Deo, et in
Deumordinatecurrerepotest. DeDeo currit,quando
; de ipso accipit unde eum diligit. Cum Deo currit,
quando ejus voluntati in nullo contradicit. In Deum
currit, quando in ipso requiescere appetit. IJjec sunt
triaquaeadDeumpertinent.Duoautemsuntproximi.
Potest enim desiderium de proximo et cum proximo
currere, sed in proximum non potest. De proximo,
ut de ejus salute gaudeat et profcctu. Cum proximo,
uteumin viaDei comitemitinerisetsocium perven-
tionishabereconcupiscat.Sed in proximum non po-
test, ut scilicet in homine spem et fiduciam suam
!
constituat. Haec sunt duo quee ad proximum perti-
nent; id est, de ipso.et cum ipso,et non in ipsum.
Unura est mundi, de ipso currere ; non cum ipso,
aut in ipsum. De mundo enim desiderium currit,
quando inspecto foris Dei opere, per admirationera
et laudem ardentius ad ipsum se convertit. Cum
: mundocurrerel, si se pro mutabilitate tempora-
lium, sive dejicicndo in adversis, sive elevando in
prosperis, huic conformaret. In mundum curreret,
si in ejusdelectationibussemper requiescerevellet!
Ordinate ergo charitatem, ut per 2 desiderium cur-
rat de Deo,cum Deo, et in Deum:de proximo, cum
proximo, et non in proximum de mundo, nec cum:
mundo, nec in mundum, ut in solo Deo requiescat
per gaudium. Hasc est ordinata charitas, et praeter
ipsam omne quod agitur, non ordinata charilas
;
est, sed inordinata cupiditas.
CAPUT VI. Amor nunquam
:
vacat. Cordis vera re-
quies.Anhic perfccta. Vita cordis amor est, et idcirco
amore omnino impossibile est ut sine amore sit cor quod
vivere cupit. Quid hinc sequatur.considera. Si enim
humana mens sine amore esse non potest, aut se
ipsam,aut certe alind aliquid a se diligat necesse est.
Quia vero in se ipsa perfectum bonum non invenit,
ligat utros- si se solam diligeret, felix amor non es3et.
Oportet
ergo,si feliciter amaredesiderat, aliud aliquid praeter
sequodametinquirat.Siautemimperfectumaliquid
extraseamarecoeperit.amoremquidemsuumirritat,
1
Abest, scilicet, a Ms. Vict. et ab Hug.
1
Apud Hug. non est, per.
 847 APPENDIX, 848

sed miseriam non excludit. Feliciter ergo non diligit,
donec ad verum et summum bonum per amoris de-
siderium se convertit. Quia vero summum et verum
bonum Deus est solus, ille feliciter amat, qui Deum
amat,ettantofelicius quanto amplius.Haec igiturest
vera cordis nostri requies, cum in amore Dei per de-
huncquasi sinenavilaborantemin fluctibus,impetus
aquae decurrentissecum trahit. Qui vero aeterna cre-
dens.transitoria diligit,hic juxta navem naufragium
facit. Qui autem aeterna bona et credit, et diligit, hic
in navi positus,fluctuantis maris undas securus per-
transit et quia per desiderium fidei navem non
:

siderium figitur, nec ultra quidquam appetit,sed in
eo quod tenet, quadam felici securitate delectatur.
Quia enim illud nec appetitua ultra protrahit,nec ti-
mor repellit, quodam modo in idipsum jucunditatis
transgreditur, jam quodam modo in fluctibus terrae
stabilitatem imitatur.Primum ergo.si hoc mare ma-
gnum illaesipertransirevolumus,fabricemus navem,
utfidem integramhabeamus deindenavem fidei in-
;

«-.sine vexatione requiescit. Sed quia humanae mentis habitemus per charitatem, ut et credamus quod di-
infirmitas, ut non dicam semper, sed vix aliquando ligere debemus,etdiligamus quod credimus sicque :

in illam divinae contemplationis dulcedinem figi et lex Dei in corde nostro sit per rectae fidei cognitio-
potest, quodam interim studio ad illam, ad quam nem, et cor nostrum in lege Dei sit per dilectionem.
necdum pertingere sufficit, stabilitatem assuefacien- Sed ut facilius cognoscas quomodo vel unde hanc,
da est id est,si Deum sempercogitare non possu-
: quam dixi, navem vel arcam in corde tuo aedificare
mus, saltem cor nostrum ab illicitis et vanis cogi- debeas,per quamhujus diluvii naufragio eductus.ad
tationibus restringendo, in consideratione operum portum quietis pervenias duo opera Dei considera,
;

Dei et mirabilium ejus illud teneamus ut dum ;

videlicet opus conditionis, et opus restaurationis.
semper minus instabiles esse satagimus, tandem Opus autem conditionis est creatio cceli etterrae, et
aliquando donante Deo vere stabiles fieri valeamus. omnium quaeineis continentur,quaesex diebusfacta
GAPUT Quomodocomparanda. Fides navis in
Vtl. sunt.Opus vero restaurationis, incarnatio Verbi, et
hujus mundi fluctibus. Unde xdificanda. Ut autem omnia quaea principio mundi usque ad finem.vel ad
promotionis hujusaliquodtibi exemplumsubjiciam, eam pragnuntiandampraecesserunt,veladipsam con-
universus iste mundus quasi quoddam diluvium est, firmandam secuturasunt quaeomnia sex aetatibus
:

eo quod omnia quae in hoc mundo sunt, ad similitu-
dinem aquaeincertiseventibusfluctuandodecurrant,
Vera autem fides, quae non transitoria, aed aeterna
Eromittit, quasi a quibusdam fluctibus, sic a mundi
ujus cupiditate in superna animum attollit et por-
fiunt. Sed opera restaurationis magis pertinent ad
fidem catholicam, quae idcirco sancti amplius dili-
gunt, quiain eis suae salutis remedia agnoscunt.Haec
autem partim per homines,partim per Angelos, par-
: tim per semetipsum operatus est Deus ut in arca :

tari quidem ab aquis potest, sed mergi omnino non spirituali prima sit mansio opera hominum.secun-
potest quia ad necessitatem hoc mundo utitur, sed
;
da opera Angelorum, tertia opera Dei, supremus
ejusdesideriisperaffectumnonimplicatur.Quisquis cubitus, auctor universorum Deus.
ergoaeterna non credens, sola qua? transeunt appetit,

ADMONITIO
IN SUBSEQUENTEM LIBRUM.

Liber de Diligendo Deo pius est,judicioErasrniacTheologorumLovaniensium,necineruditus:sed

subdititius tamen,vel ipsa ex phrasiplurimumdiscrepanteabAugustinian,meritoiisdem visus.Auc-
tor certe se ipse aetatis recentioris esse satis eo prodit, quod Hieronymi dictum ex lib.3 in Matth.
xviii citat in hunc modum « Unde quidam sanctus ait, Magna dignitas animarum, etc. Contulit
:

huc sententias ad inflammandam dilectionem Dei, variis ex iibris, Hugonis Victorini in primis,
Bernardi et Anselmi. Et quidem a capite 4 adli,nihil nobis legendum aliud praebet, quam quod
verbis iisdem ac fere totidem scripsit Hugo in Soliloquio de Arrha animae. Alia itidem sunt ex
aliis Hugonis opusculis excerpta loca, plura etiam ex diversis Bernardi Concionibus, et queedam
ex Meditatione apud Anselmum postremee editionis dedma sexta, quae nos passim positis, notise
regione monstramus (a). Ad extremum,capite 18 exhibetur insignis locus Anselmi ex ipsius Pros-
logio. Sapit hocopus eumdem auctorem ac liber de Ppiritu et Anima. Nec forte alteri melius
adscripseris Manuale, et alia qusedam opuscula quae hic postea reproesentantur, itemque libros
apud Hugonem de Anima primum et tertium, qui apud Bernadum Meditationesei de Conscientia
nuncupantur. Caeterum Vincentius Bellovacensis, lib. 23 Speculi naturalis, cap. 1, nonnihil quod
legere est cap. 3 hujus libri, citat nomine Petri Comestoris. Librum contulimus cum Mss. Regiis
duobus in quibus Augustini nomine falso prsenotatur.
(a) Ante ipsa capitula notis alphabeticisindicavimuslibrosex quibusvaria locapassim excerpuntur. M.

DE DILIGENDO DEO
LIBER UNUS.

CAPUT PRIMUM. Via ad vitam charitas. Modus vitandum, et illud acquirendum. Audiamus ergo li-
diligendi Deum et proximum. Vigili cura, mente sol- bentius, inspiciamus diligentiusverba Apostoli.qui-
licita,summoconatu,etso!licitudine continua decet bus pse duo ostendit.scilicet quod ccelestis gloriee vita
i

nosinquirereetaddiscere quomodo et quavia possi- ineffabilis est,et quas sit via quae ducit ad vitam: ait
mus infernule supplicium vitare, et ccelestegaudium enim, Ncc oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor
acquirere; cum nec illud supplicium vitari,nec illud hominis asccndit, qusB prxparavitDeus diligentibus se
gaudium acquiri possit, nisi via oognita qua est illud (I Cor. ii, 9). Ecce per hoc quod dicit Deum prae-
849 LIBER DE DILIGENDO DEO.
parasse bona diligentibu8 se,ostendit quia dilectio
via est qua ad illa bona pervenitur.Sed dilectio Uei
sine dilectione proximi haberi non potest, testante
bealo Joanne, qui ait Qui non dUigii frulrcm situm
: ipseerat beatus.sola bonitate, non necessitate aliis
quem videLDeum quem non videt, quomodu ditigere
potest? Et hoc mundatum habcmus u Deo, ut qui dili-
git Dcum, diligat et proximum suum (1 Joun.iv, 20,
21).Ecce in hac gemina dilectione consistit, vera
charitas.de qua Apostolus loquens &\t:E.vccllentio-
rcmvitam vobis adhuc demonslro (I Cor. xin.21).Eecc
charitas excellentissima via est qu;e ducit ad coole-
stem patriam,et sine qua illuc nemo pervenire po-
test. Sed quis in hac via est ? quis novit eam ? Qui
Ueum et proximum.
diligit
Quomodo diligendus estUeus,et quomodo proxi-
mus?Ueum debemus diligere plus quam nos ,sed
proximum sicut nos.Ueum diligimus plus quam
nos, si praecepta ?jus voluntati nostrae in omnibus
praeponimus.-proximum autem nonjubemur diligere
quantum nos sed eicut nos, id est, velle et optare
; tus est igitur homo vel ' angelua propter boni-
omne bonum.quod debemus velle et oplare nobis,
et maximo aeternam beatitudinem :etad illam obti-
nendam ei succurere.et in corporalibus bonis,et in
spiritualibus, prout ratio exigit, et facultas permit-
tit.Unde Dominus in Evangelio a\t,Qua?cumque vul-
tisut faciant vobis ltomines,et vos eadem facite illis
(Mattk. vn, 12);et Joannes apostolus &\t,Nondiligamus
verbo neque lingua,sed opere et verilale (I Joan. iii.
18).Sed qui sunt proximi.quos debemussic diligere?
Certe omnes homines, Christiani, Judasi, Pagani
amici et inimici.
GAPUT II. Qu&re et qualiter diligendus,Deus.Amor
Dei excitatur ex intuitu creationis.Creatura rationatis
duptex. Ad quid facta, (a) Cum ergo tota salus no-
stra in dilectione consistat.quare et qualiter Do-
minus noster a nobis diligendus sit,diligenter con-
siderandum est.Ad Uei igitur dilectionem in nobis
excitandam,nutriendam et augendam nihil itavalet,
sicut beneliciorumejus frequensetdiligens conside-
ratio.Tanta enim nobis tribuit, tantaque retribuit,
quod deficitanima nostra,de(icit prorsus in conside-
ratione tantorum beneficiorum ejus.Et licet non pos-
simus ei tantum et tantas, ut decet.amorem et obse-
quium et gratiarum actiones persolvere, tamen
quantum et quantas possumus rependere debemus.
Ecce quare.id est,pro beneficiis suis,quaesua magna
pietate.sua gratuita bonitate, nullis nostris meritis
exigentibua nobis contulit Dominus.a nobis quoque
multum diligendus est.Qualiter autem a nobisdili-
gendus est Ueus, illud ejus mandatum manifestat,
quod nimis mandavit,et nimis custodiri voluit(Psa/.
cxvm, 4). Audi igitur, o homo,illud omnium man-
datorum et maximum et primum mandatum,audi,
inquam.illud diligenter.retine memoriter,meditare
jugiter.et oro viribustuisimpleinstanter,assidueet
perseveranter.Hoc autem estillud mandatum,i)i7iais
Dominum Deum tuum ex toto corde tuo,\d est,ex toto
intellectu; et ex tota anima tua,\d est,ex tota volun-
tatetua:e£ ex tota mente(Deut .vi,5,et Matth.xxn, 37),
id est,ex tota memoria;ut omnes cogitationes tuaa,
omnemquevitam tuam,et omncm intellectum tuum
in illum conserves.Sed quia parum te forle a Deo
diligi «stirras,illum quoque parum diligere non ve-
reris. Scrutare ergo etrevolve in animo tuo quae tibi
contulit dona et beneficia,quaeve promisit et te ;
vehementer illum debere diligere convinceris.
Ut autem amor Dei in te ampliu9 excitetur et cre-
scat.considera diligenter,a quo, quare, vel ad quid
creatus sit homo,qua?ve Ueuspropterhominescrea-
vit.Sciendum est ergorerum creatarum, ccelestium
et terrestrium,visibilium etinvisibilium causamnon
esse nisi bonitatem Creatoris,qui est Ueus unus et
verus: cujua est tanta bonitas.quod • aliossua? bea-
1
Alias ut.
Ex Hug. Vict. lib. 1 de Sacramentis,
(a) p. 2, cap.4,et
ex eod.Summa? Sentent. tract. 2, cap. 1.
850
titudinis quac aiternaliter beatua est,velitesseparti-
cipes.quam vidit communicari posse.minui omnino
non possc.Illud igitur bonum,quod ipse erat et quod
communicare voluit:quia summi boni erat prodesso
omoipotentisBimi nocere non posse.Et quia
velle,et
nonvaletojusbeatitudinisparticipesexisterealiquis,
nisi pcrintclligentiam, quse nuantomagis intelligi-
tur,tanto pleniushabctur,fecit Deus rationalem cre-
aturam,quiesummumbonumintelligerel,intelligen-
doamarct,amando possideret.et possidendo fruere-
tur:eamque hoc modo distinxit, ut pars in sui puri-
tate permaneret, nec corpori uniretur, scilicet
angclus pars corpori jungeretur, scilicet ani-
;
ma.Distincta est igitur rationalis creatura in in-
corpoream ct corpoream. Incorporea, angelus ;
corporea vero, homo vocatur, ex anima rationali
et carne subsistens. Conditio igitur rationalis crea-
tura? primam causam habuit, Dei bonitatem. Crea-
tatem Dei. Nam quiabonusest Deua, sumus et in ;
quantum sumus, boni sumus. Ad quid autemcrc-
ata e3t rationalis creatura?Ad laudandum Deum,ad
eerviendum ei, ad fruendum eo:in quibus ipsapro-
ficit, non Deus.Deus enim perfectuset summaboni-
tate plenus,nec augeri potest nec minui.Quod ergo
creatura rationalis facta est a Deo, referendum est
ad Creatoris bonitatem, et ad creaturae utilitatem.
Cum igitur quaeritur, quare vel ad quid facta sit
rationalis creatura;respondendum est, Propter Dei
bonitatem, et creaturae utilitatem:utile nempe est ei
servire Deo et frui eo.
CAPUT III. Hominis sunt omnia. (a) Factua ergo
angelus, sive homo Deum dicitur esse non
propter
quia Deus creator et summe beatus alterutrius in-
digeret officio,quiabonorum nostrorum non eget;sed
ut serviret ei et frueretur eo,cui servire regnare est.
Inhocenim prolicit serviens, non ille cui servitur.
Et sicut factus est homo propter Deum, id est.ut
ei serviret:sic factus est mundus propter hominem,
scilicet ut ei serviret.Positus est ergo homo in me-
dio.utei servi^etur, et ut ipseserviret ut acciperet :
utrumque.et reflueret totum ad bonum hominis.et
quod accepitobsequium.etquod impendit.Ita enim
voluit Deus sibi ab homine serviri ,ut ea servitute
non Deus,sed homo s juvaretur:sed voluit ut mun-
dusserviret homini, ut exinde similiter juvaretur
homo.Totum igitur bonum hominis erat,et quod fa-
ctum est propter ipsum, et propterquod factus est
ipse. Omnia enim, ait Apostolus, nostra sunt (I Cor.
m, 22) superiora
; scilicet, aequalia et inferiora.Su-
periora quidemnostrasunt ad perfruendum,ut Deus
creator Trinitas.^Equalia nostra sunt ad conviven-
dum.scilicet Angeli,qui etsi modo sunt superiorea
nobis.in futuro, erunt aequales (Matth.^ xxn 30). Et
inferiora nostra sunt,quae ad usum nobis sunt.sicut
res dominorum dicuntur esse famulorum, non
dominio 3 ,sed quia sunt ad usum eorum.Ipsique An
-
geliinquibusdam Scripturaelocis nobis servire di-
cuntur,dum propter nos in ministerium mittuntur:
unde Apostolus ait, Quoniam omnes adminislratorii
spiritus sunt, missi in ministerium propter eos
qui hxredilatem capiunt $alutis(Hebr. i,U).Nequeid
lpse
incredibile cuiquam videatur-.quandoquidem et
Creator et Rex Angelorum venit.non ministran,sed
ministrare.et dare animam suam pro mu\l\B(Matth.
xx,28).DicunturenimAngeliorationeset votanostra
offerre Deo: non quiaDeum doceant,qui
omnia an-
lequamfiant,sicutetposteafactasuntnovit*,sedquia
1
Alias, ut. ,
a Comestoris excerptuca et Hup;.,hic addunt, serviens.
8 Editi, non privatione a Domino.
* Ms. Regins, et plus quam fiant novit.
Vincent.
(a) Verba baic Comestoris nomine citantura
23 Spect. nat., cap. 1 Hug. Vict.lib. 1 de-
Bellov., lib. ;
Sacram. p. 2, cap. 1 et Bernard., Serm 1, de S. Mi-
chaele.
 :
831 APPENDIX.
ejusvoluntatem superhisconsulunt,etquod jubente
completumessecognoverint,hoc nobis evidentervel
latenter reportent. Unde angelus hominibus ait
Cum orastis,orationem vestram obtuliDeo(Tob.xn,ii).
Similiter et nos cum oramus, non Ueum docemus,
quasi nesciat quid velimus.et quo indigeamus: sed
necesse habet rationalis creatura temporales causas
ad aeternam veritatem ref erre,sive petendo quid erga
se flat, sive consulendo quid faciat. De excelso
igitur ccalorum habitaculo ad consolandos.ad visi-
tandos et ad adjuvandos nosattrahit supereminens
charitas Angelos,propter Deum,propter nos,propter
se ipsos.Propter Deum utique,cujus tantaerga nos
pietatis viscera ipsi quoque.ut dignum est.imitan-
tunpropter nos,quihus nimirum propter propriam
similitudinem miserantur:propter se ipsos,quorum
ordines instaurandos ex nobis toto desiderio praes-
tolantur.
GAPUT IV. Animse dignitas.Ea Dei in eam amo-
re dignoscitur .Cui ex Dei dono cuncta famulanlur .Crea-
ta quomodo diligenda, quomodo Creator.(a) Primum
ergo necesse est ut quisque se ipsum consideret,et
cum cognoverit dignitatem suam,ne injuriam faciat
Creatori suo, abjectiora se nonamet.Nam et ea quae
per se considerata pulchra sunt,pulchrioribus com-
parata vilescunt: etsicut ineptum est deformia pul-
chris conjungere.sic omnino indecens est ea quae
non habent nisi infimam quamdam
imaginariam
et
pulchritudinem pulcherrimis coaequare.Tuam ergo,
anima,attende pulchritudinem et intellige qualem
; busdam.vel singulariter tibi soli tribuit,Cum iis rur-
pulchritudinem debeas diligere.Quod si forte interna
visio tua per negligentiam tuam obscurata est,et te-
metipsam,ut decet et expedit, contemplari non suf-
ficis;cur saltem quod de te existimare debeas, ex
judicio alieno non perpendis?Sponsum habes ;sed
nescis.Pulcherrimus est omnium;etfaciemejus non
vidisti.Ille te vidit:quia hisi te vidisset.non te dili-
geret.Noluit adhuc se ipsum praesentare tibi; sed
munera misit, arrham dedit pignus amoris, signum
dilectionis. Si cognoscere illum posses,sispeciem
ejus videres,non ampliusde tuapulchritudineambi-
geres:scires enim quodtam pulcher,tam formosus,
tam,elegans,tam unicusintuoaspectucaptusnones-
set,sinoneumsingularisdecoretulirac33terosadmi-
randus traheret.Quid igitur ages?Nunc videre illum
non potes,quia absens est:et ideo non times nec eru-
bescisilli injuriam facere.quiasingularem ejusamo-
rem contemnis,teque alienae libidini turpiter et im-
pudice prostituis.Noli sic facere.Si adhuc scire non
pote9 qualis ille sit quis te diligit, considerasaltem
arrhamquam dedit libi:fortassis in ipsomunere ejus
quod penes te est, poteris agnoscere quo affectu il-
lum diligere, quo studio et diligentia te illi debeas
conscrvare. Insignis est arrha ejus,nobile donum:
quianec magnum decuitutparvadaret,nec pro parvo
magna sapiens dedisset.Magnum ergo est quodtibi
deditrsed majusest quod in te diligit.Magnum est
ergo quod tibi dedit.
Quid tibi dedit, o anima, sponsus tuus ? Respice
univer8um mundum istum.et considera si in eo ali-
quid sit quod tibi non serviat.Omnis natura'ad hunc
finem cursum suum diligit,utobsequiis tuis famule-
tur,et utilitati deserviat, tuisque oblectamentis pari-
ter et necessitatibus secundum affluentiam indefi-
cientem occurrat: hoc coelum.hoc terra.hoc aer.hcc
maria cum eis quoe in ipsis sunt universis, explere
non cessant;hoc circuitus temporum annuis innova-
tionibusetredivivis partubusantiquainnovans,dila-
psareformans,consumptainstauranspastu perpetuo
subministrat. Quis ergo.putas, hoc instituit ? Quis
istud naturae praecepit.utsineuno consensu 2 tibi ser-
viat?Benpficium accipis,et auctorem ejus non agno-
scis ; donum in manifesto est,largitor occultus j et
tamen ipsa ratio tua te dubitare non sinit,hoc tuum
1
Alias, creatura.
2 Alias, ut uno censu
; vel, sensu.
(a) Verba Hugonis Vict. de Arrba animoe.
852
non esse debitum,sed beneficium alienum. Quicum-
que ergo illeest, multum nobis contulit:et qui tan-
tum dare voluit, multum dilexit. Tantum ergo dili-
gens,et tam diligendus dono suo demonstratur.
*
Et quam stultum est amorem tam potentis non ul-
tro concupiscere! quam impium, quam perversum
est tam diligentem non amare !
Si autem ista diligis,ut subjecta dilige, ut famu-
lantia dilige,ut arrham sponsi, ut munera umici,et
beneficia domini : sic tamen.ut memiueris semper
quid illi debeas ; nec ista propter illum, et perista
propterse,sedista proillo.nec ista cum illo.sed ista
propter illum et supra ista illum diligas (o).
GAPUT W.Beneficia Dei recensentur. Cave.o anima-
ne, quod absit, meretrix dicaris si muneradantis ;
plusquamamantisaffectumdiligis.Majoremcharitati
ejus injuriam facis,si et donailliusaccipis,ettamen
vicissitudinem dileclionis non impendis.Aut dona
illius,sipotes,respue;vel si dona illius respuerenon
potes,vicissitudinem dilectionis repende. Diligeil-
lum propter se.dilige te propter illum:dilige illum,
2
ut fruaris illo.dilige te, ut diligaris ab illo Dilige .
in donis illius quae datasunt ab illo.Illum tibi.et te
illi dilige. Haec pura et casta dilectio est.nihil ha-
bens sordidum, nihil amarurn, nihil transitorium.
Considera ergo anima mea, quae communia cum
omnibus,quae specialia cum aliquibus,quae singula-
ria sola acceperis.In omnibus his te dilexit,quae vel
communitertecum omnibus.velspecialitercum qui-
sumomnibustedilexit,quibuste participationedoni
sui sociavit.Prae omnibus iis te dilexit.quibus tesin-
gularis dono gratiae pra?tulit 3 In omni creatura di-
.
lecta, es.cum omnibus bonis dilecta es.prae omnibus
malis dilecta es:et ne parum hoc tibi videatur,quod
prae omnibus m*lis dilecta es:quanti boni sunt qui
minus te acceperunt ?
GAPUT VI. Beneficium creationis. Beneficium repa-
rationis. Hominis valor. Primum cogita, o anima,
quod aliquando non fueris.et ut esse inciperes,hoc
Dei dono acceperis. Donum ergo ejus erat ut fieres-
quod tibi hoc ab eo redderetur ut fieres! Nihil pror-
sus,nil tu dederas.nil tu dedisse poteras priusquam
fieres.Qui utique si nil amplius dedisset.pro eo ipso
tamen semper a nobis laudanduset diligendus esset.
Nuncautemampliusdedit.quiadeditnonsolumesse,
sed et pulchrum esse,et formosum esse.Sed nechic
terminari potuit munificentia largitons optimkad-
huc aliquid plus dedit.et magis* nos ad similitudi-
nem suam traxit.Voluit ad se irahere per similitu-
dinem.quosad setrahebatperdilectionem.Deditergo
nobisesse,etpulchros esse.deditet vivere:ut praecel-
lamus his quae non suntper essentiam,et his quae
inordinata sunt,aut incompleta aut incomposita per
formam,autinaminatapervitam.Magno debito obli-
gata es,anima mea.Multum accepisti.et nihil ate ha-
buisti;et pro omnibus hic non habes quid retri-
buas,nisi tantum ut diligas.Nam quod per dilectio-
nem datum est.nec melius nec decentius quam per
dilectionem rependi potest;accepisti autem hoc per
dilectionem.
Jam nunc tibi narrare incipiam quantum iste
6ponsustuus,qui tam excellens apparuitcumtecon-
derethumiliaridignatusestcumterepararet.Illictam
sublimis, hic tam humilis non tamen hic, quam il-
;
lic,minus amabilis quia nec his quam illic minus
;
admirabilis.Illic potcnter magna tibi contulit, hic
misericorditer pro te dira sustinuit.Ut enimreleva-
ret teilluc undececideras.ipse descendere dignttus
1 Alias, tontum.
*Apud Hug., quia diligeris ab illo.
* Locus restittitus ex Hug. et ex M«. Regio.
* Ms. Regius et magis dedil ; nos.
* Hsec verba, amabilis,quia nec hic quam illic mmus
ex Hug. supplemui. . .
(o) Ita et Petrus Bles.,de Charitate Dei et
proximi.cap.
21.
 !
833 LIBER DE DILIGENDO DEO.
est hucubi jacebas:etut tibi juste redderetur quod
perdideras,ipse dignatuse9t piepati quod tolerabas.
Descendit ergo,suscepit, sustinuit,vicit,restauravit.
Descendit ad mortalem,suscepitmortalitaiem,susti-
nuit passionem,vicit mortein.restauravithominem.
Ecce, anima mea, obstupegce tanta mirabilia,tanta
beneficia propter te exhibita.Cogita quantum te dili-
gal,qui tanta dignatus e9t facere propter te.Pulchra
factRfuerasejusmunere; fcedafactaestuainiquitate:
sed rursum mur.dataeg etformosa factaes ejugpie-
tate, operante tamen utrobiqueejus chantate.Olim
cum non esses, dilexit te ut conderet; postea cum
fceda es9es, dilexitutpulchram facerel :et utogten-
deret tibi quantum te diligeret.non nisi moriendoa
morte liberare te voluit; ut non impendcret tantum
pietatisbeneficium.verum etiamehdritatis mongtra-
ret atfectum.Grandi itaque dignationeprimo homini
spiraculum vitae desuper piug formatorinfudit ged : qui ista tecum receperunt,sed amissaiterum tecum
mullo majori charitate pro eodem homine nonjam
sua dedit.ged ge ipgum impenditatque tradidit.Ma-
gnum quidem egt de Deo,quod egse me gentioopus
ejug sed multo plus est,quo trangisge ipsum video
: gratia bene operandi ipso largiente negata est. Si
in pretiummeumjquoniam tam copiosomunere ipsa
rederaptio agitur,ut homo Deum valere videatur.O
felix culpa mea ad quam diluendam dum ille chari-
tatetrahituripsaquoqueejuscharitasmihieamdesi-
deranti eteam totis praecordiis concupiscenti aperi-
turlNunquamtambenedilectionemejusagnoscerem
nisi in tantispericulisexpertuseam fuissem. quam
teliciter cecidi, qui post lapsum felicius resurrexi
Nulla dilectio major, nullusamor sincerior, nulla
charitas sanctior,nullus affectus ardentior.Mortuus
est pro me innocens,nihil in me quod amaret inve-
niens. Quid ergo dilexisti,Domine,in me,et tantum
dilexisti,ut morereris prome ? Quid taleinme inve-
nisti,pro quo tanta et tam dura sustinere voluisti ?
CAPUT VII. De beneficio vocationis ad fxdem. Et
quid,si cogitare cceperis.o anima mea,quot et qua-
les in comparatione tui abjecti sint, qui hanc quae
tibi data est gratiam consequi non poterunt ? Gerte
audistiab initiousque adhancdiem,quammultae ge-
nerationes pertransierunt, quae omnes sine cogni-
tione Dei et pretio suae redemptionis in interitum
sempiternum sunt.OmnibusillisRedemptor
dilapsse
tuus te praetulit.quando tibi hanc gratiam largitus
est, quam nullus eorum percipere meruit.Tu sola
prae omnibus illisassumptaes etquare hocin tefa-
: agno9cam,et prae caeteris multis de tuis secretis re-
clum sit, nullampraetersolam Salvatoris tui charita-
tem,invenire poteris causam.Elegitergoetpraeelegit
te spongug tuus,amator tuus,Deus tuus,Redemptor
tuus elegit te in omnibus,etassumpsit teex omni-
: cem,intellectum facilem,memoriam tenacem,effica-
bus,etamavittepraeomnibus.Nomine suo vocavitte,
ut memoriale ejus semperesset apud te. Voluit te par-
ticipem esseinnomine,participeminnominis verita-
te: quoniamunxitteillo.quo etipse unctus erat,oleo
laetitia3(P5.xLiv,8),utabunctosisunctus,quiaaChrig-
to dicitur christianus.Sed nunquid tu fortior,num-
quid eapientior, numquid nobilior, numquid omni-
busillisditior fuisti quihancprae omnibusillisspe-
cialem gratiamsortirimeruisti PQuot fortes,quot sa-
pientes.quotnobiles.quotdivitesibi fuerunt;ettamen
universirelicti et abjecti perierunt? Multum,fateor,
collatum est tibi nam cum foeda prius fuisses.et
: cedo vitaBmeae,lumen doculorum meorum,quid retri-
polluta,etdeformis,etsqualida,discissaetdissipata,
et omni horrore et etenormitate plena sic Deus Do-
; diligam te.Etquomodo diligam te?quantum diligam
minustuusdilexitte, utte tantisgratiaesuaemuneri-
bus ditaret.Nisi ergo priugmulta cura,studio vehe-
menti exculta et ornata decenter fueris,in coelestis
sponsi thalamumintroducidignanoneris.Nuncergo
dum tempus est,o animamea.formam tuam excole,
faciem orna, habitum compone, mnculas terge,
munditiam repara, mores corrige, diciplinam ser-
va, et omnibus tandem in melius commutaris, di-
gnam sponsam digno sponso omni nisu te redde.
Praepara ergo tesicut decetsponsam sponsi immor-
talis, sponsam regni coelestis.
CAPUT VIII. De virtutummunere. Dei ordinationi
854
inomnibus acquiescere. Hocetiam addiloctionem per-
tinere scias,quod habes unde te ornare possig quod :
utiquc ex te non haberes, nisi ab illo reciperes. Ab
illo autem accepisli,ut vestimenta bonorumoperuin
indui,et Iructu eleemosynarum cuinjrjuniis etora-
tionibuSjCumsacrisvigiliisaliisqueoperibuspietatis,
quasi (]uodamvarioornatu possisornarivel decorari
et quidquid ad sanitatem.quidquid ad refectionem,
quidquidadspeciem reparandam.quidquidad deco-
rem augendum valere dignoscitur, copiose tribuit.
Yidequam copiosadispensationetibi ubiqueoccurri-
tur. Non habuisti, et datum est tibi perdidisti, et ;
restauratum egt tibi : nunquam
derclinqueris, ut
scias quantum ille te diligat a quo amaris. Non vult
perdere et ideo tanta patientia te exspectat et
;
:
conccdit pie toties negligenter amissa iterum atque
iterum si volueris reparare. quot jam perierunt,
accipere non meruerunt! Plusomnibus illis dilecta
es,quiatibi tam benigne amissum redditur,quodillis
perditum tam districte negatur. Nunquam tibi
magna opera facis,misericorditer sublimaris si non :
facis magna opera, salubriter humiliaris '. Melius
enim novit ille quid tibi expediat, quam tu et ob ;
hoc si vis de eo bene sentire, totum quod ab illo
tibi fit, bene fieri intellige. Talis est enim amor
Dei in nobis,nec quidquam omnino humana infir-
mitas tolerat, quod ipse quantum in sua bonitate
est,ad bonum nostrumnon disponat.Forte gratiam
virtutum non habes sed dum vitiorum impulsus
:
concuteris, melius in humilitate solidaris. Suavius
enim redolet Deo humilitas infirma, quam virtus
elata.Nihil omnino dispositioni divinae praejudicare
audeas sed semper cum timore et reverentia ora
:
Ueum, ut quemadmodum ipse novit, tibi subve-
niat :si quaahuctamen inte mala remanserint,pie
diluat; si qua inchoata sunt bona,benigne perficiat,
et ea te. quavoluerit, ad 9e via perducat.
CAPUT IX. De illustratione aliis beneficiis.O ani-
ma, quid faciemus Domino Deo, a quot tot bona
accepimus? Nequeenim contentus fuit eadem,qu33
caeteris, nobis bona tribuere sed in malis quoque ;
nostris ejus singularem dilectionem cognoscimus.ut
eum tam de bonisquam de malis nostris omnibus
singulariterdiligamus.Tudedistimihi,Domine,utte
velata intelligam.Alios coaetaneog meog in tenebris
ignorantiae dereliquisti,et mihi prae illis sapientiae 2
tune lumen infudisti. Tu dedisti mihi sensum capa-
ciam opere,gratiam in conversatione,provectum
in
effectum in eceptis 3 solamen in adversis,
in studiis. ,
cautelam in prosperi9 etquocumque vertebam me,
:
ubique gratia etmisericordia tua praecessit.Et saepe
mihicum comsumptus videbar,subito liberasti me;
quando errabam,reduxisti me quandoignorabam, :
docuisti me; quando peccavi,corripuisti me quandq ;
tristabar, consolatuses me quando cecidi,erexisti;
me; quando steti.tenuisti me.Tu dedisti mihi verius
cognoscere te, purius diligere te,sincerius credere
in te,ardentius sequi te.O Domine Deus meu9,dul-
buam tibi,pro omnibus quaeretribuisti mihi ? Visut
te ? quis sum ogo,ut diligam te ? Et tamen diligam
te, Domine.fortitudo mea,firmamentum meum,re-
fugium meum et liberator mens,Deus meus,adjutor
meus,protectormeu9,cornusaluti8mea3,etsusceptor
meus, Et quantum adhuc dicam? Tu es, Domine,
Deus meus.
CAPUT X. —
De Deicirca nos sollicitudine. Prx-
sentia ejus quid in auctore efficiatMulta. et innumera-
1
Locua re3titutus ex Hugone et ex Ms. Regio.
2 Alias, grntix.
8 Alias. profectum in conceptit.
855 APPENDIX. 856

biliabona fecisti mihi,Domine Deus meus,de quibus ad vivendum, aures ad audiendam, nares ad od-
mihidulceeritsempercogitare,6emperloqui,semper orandum,manus ad contrectandum,palatum ad gu-
gratiasagere, uttelaudem etamem pro omnibusbe- standum,pedes ad ambulandum.salutemquc ipsam
neficiis tuis. Ecce habes, anima mea.arrham tuam ;
corporis, Magnum fuil et hoc, quod ad eorumdem
et in arrhatua cognoscis sponsum tuum.Serva ergo sensuum meorum obleclamenta singula sensibus
teilli intaetam,serva impollutam,serva incontami- singulis conveuientia creavit Deus, multa pulchre
natam, serva integram.Si olim meretrix fuistijam convenientia et lucentia, canore mulcentia, suave
virgo iacta es quemadmodum amor illius consuevit
: olentia,dulcesapientia,tactuiplacentia. Obhocenim
corruptis integritatem reddere, 'etintegris castita- providentia Creatoristam diversas qualitatcsrebus
tem servare. Sempercogitu quantam tecummiseri- indidit,ut omnes sensus hominis sua oblectamenta
cordiam fecit et in hoc perpende quantum ab ipso
: inveniant.Aliud enim percipitvisus, aiiud odoratus,
diligeris,quod ejusbeneliciumnunquam tibidefuis- aliud auditus, aliud ollactus, aliud gustus, aliud
se cognosois.Sic certe mihi videtur,cum ejus misera- tactus. Visum pascit pulchritudo colorum.euavitas
tiones circa me attendo,quod si fas est dicere,nihil cantilenae demulcet auditum,fragrantia odoris olfa-
aliud agat Deus,nisi ut meee saluti provideat: et ita ctum, ducendo saporis gustum.Et quis omnes deli-
totum ad custodiam mei occupatum video, quasi cias sensuum enumerare queat?quaatam multiplices
omnium oblitus sit, et mihisoli vacare velit. Sem- sint in singulis,ut si quis quemlibet per se conside-
per praesentem mihi se exhibet Deus, semper pa- ret, quemlibet per se singulariter dilatum putet.
ratum se offert quocumque me vertero, me non
: Quot oblectamentaoculorum in diversitate colorum
deserit ;ubicumque fuero, non recedit quidquid ;
monstramus,totoblectamenta auriumin diversitate
egero.pariter assistit,etquod tandem cunctis actio- sonorum audimus; inter quaeprimasunt dulciaser-
nibus meis perpetuus inspector.et quantum ad bo- monum commercia,quibus hominesadinvicem suas
nitatem suam pertinet,quasi individuus cooperator voluntates communicant,pra3terita narrant.praesen-
assistat.ipsooperis sui effectu patenter ostendit.Ex tia indicant,futura nuntiant.occulta revelant adeo :

quo constatquod licet facies ejusa nobis adhuc vi- utsicareathis vita humana.bestiiis comparabilis vi-
deri non possit.nunquam tamen possitejus praesen- deatur.Quid autem concentus avium.quid humanea
tia evitari. Sed quid est illud dulce, quod in ejus vocis melos jucundum,quid dulces modos 6onorum
recordatione me tangere solet, et tam vehementer omnium commemorem ? quia tam multa sunthar-
atque suaviter afficere ut jam totaquodam modo a
: moniae genera, ut ea nec cogitatus percurrere, nec
memetipso abalienari, et nescio quo.abstrahi inci- sermo facile explicare possit qu«3 tamen cuncta:

piam ? Subitotota innovor et tota immutor, etbene auditui serviunt, et in ejus delicias creata sunt.Sic
mihi esse incipit ultraquam dicere sufficiam.Exhi- est de olfactu habent thymiamata odorem suum,
:

laratureonscientia,in oblivionem venit omnis prae- et cuncta quae suavem preestant odorem, et dulces
teritorum dolorum miseria, exsultat animus, clares- spirant odores, olfactui serviunt.et in ejus delicias
citintellectus,corilluminatur,desideriajucundantur creata sunt.Eodem modo gustus et tactus varia ha-
jamque alibi, nescio ubi, me esse video, et quasi bentoblectamenta.quaeexsimilitudinepriorumsatis
quiddam amplexibus amoris intusteneo, et nescio perpendi possunt. Magnum est certe et hoc. quod
quid illud sit et tamen illud retinere semper et nun-
: sana et integra membra creavit mihi Deus; neessem
quam perdere toto nisu laboro. Luctantur quodam meis dolor, opprobrium alienis. Accepi etiam am-
modo delectabiliter anima ne recedat ab eo quod plius, mentem scilicet, quae possit intelligere, quaa
semper amplecti desiderat et quasiin illoomnium
: possitcapereveritatem.quaepossitjustumabinjusto
desideriorum finem invenerit. sume et ineff abiliter discernere, quae possit indagare,desiderare Greato-
exsultat,nihilampliusquaerens,nihil ultraappetens, rem.laudareet inhaerereilli.Magnum etiam aestimo
semprr sic esse volens. Numquid ille est dilectus? beneficium,quod eotempore et intertales me nasci
Vere illeest Dominusmeus qui visitatme sed venit : voluit Deus,per quos ad finem suam et sacramenta
invisibiliB,venit occultus.venit imcomprehensibilis. pervenirem.Video innumerabilibus hominibus hoc
Venit ut tangat me.non ut videatur a me venit ut ; negatum,quod mihigratulor esse concessum cum ;

admoneatme.non utcomprehendatur ame; venit ut quibus tamennobisesset ' unaconditio.Illi derelicti

nontotuminfundat se.sed utgustandum praebeat se; sunt per justitiam.et ego vocatus sum per gratiam
non ut impleat desiderium, non ut plenitudinem Procedam adhuc, etiam intuens munusejus fuisse
exhibeat suas perfecta? satietatis. Et hoc est quod quod educatus fui aparentibus quod meflammanon;

maxime pertinet ad arrham desponsationis ejus
quod ille qui in futuro se tibi videndum et perpetuo
possidendum dabit,nuno aliquo modo utquamdul-
cis sit agnoscas, se tihi ad gustandum praebet (a).
CAPUT XI. De muuere vitae in ortu servatx.De in-
dultis sensibilibus obleclalionibus. Dealiis piwrogati-
vis. (b) Mullum igitur Deus luus diligendus est tibi
cui tanta beneficia contulit. Ut autem amoris ejus
flamma amplius accendaris considera diligenter,o :
anima.si praeterillaquae supradicta sunt,aliquatibi
contulerit beneficia. Gum ergo quae hic memorata
: laesit,quod aqua non absorbuit,quod non vexatus a
daemone, quod a bestiis non percussus, quod non
praecipitionecatu8,quod usque ad congruam ajtatem
in fide ejus et bona voluntate sum nutritus.
GAPUT XII. De lonqanimitate Dei.Tribus modis
a peccando servamur. De Angelo custode. Peccator
omncm in se creaturam commovet. Quam llberaliter
ignoscat Dcus. (a) Magnam igitur, Domine Deus,
erga me ostendisti pietatem.Cum autem in cunctis
operibus tuissismirabilis,mirabiliortamen crederis
esse in visceribus pietatis nullum enim spernis,
:

auntbonatibi vides collata,multum ei a quo tibi haec nullum nbjicis,neminem perhorrescis.nisi qui forte
collata sunt dobes gratiosus et devotus existere, et to amens exhorruerit.Dona tuasunt haec,Do-
igitur
gratiasagensdicere Valdemihidiligendus estDeus
: mine, mihi a te misericorditer indulta,quod mein
meus.qui bene utens inalo parentum meorum.crea- periculis saepe constitutum clementer eripuisti.neo
vit me de carne illorum.et inspiravitin mespiracu- unquam pro peccatis meis quominus miserereris,
lum vilae discernensmeabillisquivel abortivi pro-
; vinci potuisti;oblitum tui de te admonuisti,adver8um
jectisuntabnterOjVelintramaternaviscerasuffocati, a terevocasti, venientem ad te benigne suscepisti,
poenae videntur concepti, non vitaa. Accepi ergo ut pcenitenti indulsisti non solum ea quae commisi pec-
6im, accepi ut homo sim, accepi intellectum, quo cata, sed etiam quae te protegente non commisi.
intersit inter me et peeus.Acoepi corporis formam, Quodcumque enim mali protegente te non commisi
accepi in corpore distinctionem sensuum oculos ; totum a tedimissum deputandum est.Nam sicutin
1
Adde, ita. 1
Apud Anselnmm, est.
(a) Hactenus Hugonis verba de Arrha
aninia*. (a) Ex
Medit., cap. 2 ex Hug. Vict., lib. 3 de Modo
:

(6) Ex Anselmi Medit. 16 Hug. Vict., lib. 7 Erudit.

; orandi, cap. 1 Bernard. serm. 3, in Dom. 6 post Pen-
;

didagce., cap. 3. tec. n. 1-4 ; et ex Ansehui Medit. 16.


857 LIBER DE DILIGENDO DEO.
multa peccata cecidi sic et in multo plura, nisi me
; suos a peccatis meis, quasi nolons advertere quan-
servasses, cecidissem. Tribus uutem niodis memini
me a peccatis conscrvatum, scilicet occasionis sub-
tractione, resistendi dala virtute, affoctionis sani-
tate. xMulta enim in peccata cecidissem, si data esset
occasio sed Dei miseiatione non me talis opportu-
: illud ut adverteret suorum vulncra peccutorum, et
nilas apprehendit. In niulta quoque paulo minus ce-
cidissem graviler impulsus violentia tentationis sed
virtutem dedisti mihi, Domine, ut sub me esset ap-
petitus meus, et ei quam sentiebam concupiscentiae
minimeconsentirem. Sed a quibuedam peccatis tam
longe me fecit tua miseratio, Domine, ut penitus abo-
minarer ea, et ne ulla quidem eorum tentatio mole-
staret. Magnae quidem bonitatis est indicium. Do-
mine Deus, et hoc quod ego inlelix te irritavi, ego
malum coram te feci,furorem tuum provocavi, iram
promerui peccavi,et passus es deliqui, et adhuc su-
; ;
stiues. Si pceniteo, parcis; si revertor, me suscipis;
insuper dum dilfero, pruistolaris. Revocaserrantem,
invitas repugnantem, exspectas torpentem, ample-
1
cteris redeuntem,doces ignorantem, mulces moeren-
tem a ruina suscitas, post lapsum reparas, petenti
; rum,sedpoenitentium,ubisuperabundavitdelijtum,
largiris.quaerenti inveniris, pulsanti aperis;ostendis
mihi bene vivendi viam, das gradiendi scientiam.
Magnumest etiam et hoc, Domine,quod multa mihi
antequam petere possem, vellem aut nossem, bona
contulisti. Non solum autem, Domine, sed et post-
quam scivi et potui te petere, te quacrere, te deside-
rare,tibi inhasrere,gratuita bonitatetuanon petenti,
non qusrenti, non desideranti, imo etiam parvipen-
denti vel etiam contemnenti tua mihi bona largitus
es.Maximumaestimoetillud fuissebeneficium,quod
Angelum pacis ab ortu nativitatis meae ad me custo-
diendum,usque ad finem meum mihi dedisti unde
quidam sanctus ait, Magna est dignitas animarum,
ut una quseque liabeat ab ortu nativitatis ad custo-
diam sui Angelum delegatum (Hieron in Mattli. xvm).
Magnse pietatis fuit et hoc, Domine, quod mira
patientia tua meas sustinuit iniquitates. Cui gratias
referre debeo, quod non secundum iniquitates meas
retribuisti mihi, quod me terra non absorbuit, non
me ccelum fulminavit, non me fulgur combussit, non
flumina submerserunt,nec alia pcena vel morte prout
dignus eram, multasti. Cum enim peccando ate rece-
derem, non solum iram tuam promerui, sed et om-
nem creaturam adversum me excitavi. Nam si servus
cujusquam a domino suo recederet, non solum do-
minum ipsum exacerbaret, sed et lotam ejus fami-
liam justissime irritaret. Cum ergo te Deum omnium
creatorem offendi,omnem creaturarr,quantum spe-
ctat ad meritum meum, in iram commovi ita ut ;
merito pro te pugnaret adversum me totus orbis ter-
rarum. Posset enim terra dicere mihi Non debeo te:
sustinere, sed potius absorbere quoniam a Creatore
;
meo non timuisti peccando recedere.et inimico, sci-
licet diabolo, adhaerere. Posset quoque sol dicere
Non debeo tibi ad salutem lucere; sed potius ad vin-
dictam Domini mei, qui est lux lucis et fons lumi-
nis, penitus tibi radios meos abscondere. Sic etiam
cuncta quaeque creatura serviret ad ulciscendam
tantam injuriam sui Creatoris, nisi impetum ejus
cohiberet ipse qui eam condidit, qui non vult mor-
tem peccatoris, sed ut convertatur et vivat. Opor-
tel ergo me, Domine, tanto magis sub potenti
manu tua humiliari, tanto magis tibi gratiosum et
devotum et ad serviendum promptiorem existere,
quanto me de tantis beneficiis tuis obligatiorem
conspicio in reddenda ratione ne diu dilata vin-
: deducit omnes tributantes nos.Ipse est qui non modo
dicta tanto acrius adveniendo mala mea puniat,
quanto diutius toleravit quod puniri poterat.
Tamdiu igitur exspectata cogita, o anima mea, Dei
longanimitatem quam exhibuit,electionem pradesti-
nationissuaequamimplerivoluit,nimiamcharitatem
qua nos dilexit. Propter hoc enim exspectans exspe-
ctavit Dominus et intendit mihi sed avertit oculos
: s
1
Sie Mss. At editi, vincis.
;
858
tum delinquerem. Propter hoc, inquam, dissimula-
bat; ut commendaret paticntiam suam.impleretelc-
ctionem suam,confirmaietcharitatemsuum.Propter
hoc, ut benc memini, concussit cor meum, excitans
vulnerum sentiretdoloremjetiamel terruitdeducens
: ad portas infcri,et praeparala iniquis suppliciamon-
strans et ut nil jam noxiae remaneret deleclationis 1
: ,
meliorem mihiconsolationem inspirans,spem indul-
gentia;dedit, deindeet ipsam indulgentiam contulit.
Sicautem ex toto iadulsit, et tam liberaliter omnem
donavitinjuriam, utjam non damnet ulciscendo,nec
confundat improperando, nec minus eliligat impu-
tando. Sunt enim aliqui sic donantes injuriam, ut
non ulciscantur, saepiustamen improperenl: sunt et
manet tamen aliquid alta
aliqui, qui licet sileant,
menterepositum,rancoremquetenentinanimo;quo-
rum utiquc neutra plena est indulgentia. Longe ab
his benignissima divinitatis natura.liberaliter agit,
ignoscit plenarie ila ut 2 propter fiduciam peccato-
:
soleat et gratia superabundare.Testis est Petrus, cui
post trinam negationem totius Ecclesiae pastoralis
cura est commissa testis est Paulus, qui de Eccle-
:
siae persecutore eflectus est vas electionis et doctor
Gentium testis est Matthaeus, qui de telonio ele-
:
ctus est Apostolum, cui etiam et Novi Testamenti
priraum scriptorem esse donatum est.
CAPUT XIII. De dono continentise. Cujus hostis tri-
plex. (fi)Post haecdeditmihiDominusDeus continen-
tiam. Continentiam autem dico, non a sola luxuria,
sed a caeteris quoque, sicut necesse est, vitiis et pec-
: catis. Qui et aliquando vix per triduum continebam,
postea Dei auxiliante gratia, per longum tempus po-
tui continere.Ex hoc invenio unde merito exclamare
possim Quia fecit mihi magna qui potens est (Luc. i,
:
49,). Forte p;irum quid reputat aliquis continentiam :
sedegononita.Scio enimquoshabeatoppugnatores,
etquantae illam necesse sit esse virtutis, ut possit
talibus resistere. Primus hostis continentiae nostrae
caro nostra est concupiscens adversus spiritum.
Quam domesticus hostis, quam periculosa lucta,
quam intestinum bellum Hostem hunc crudelissi-
!
mum nec fugere possumus,o anima mea, nec fugare:
sed circumferre illum necesse est, quoniam alligatus
est nobis. Quid autem periculosius et miserabilius
est.quam quod hostem nostrum cogimur sustentare,
perimereeum non licet? Vides 3 ergo quam sollicite
tecustodirenecessesitabea,quaedormit in sinu tuo.
Verumtamen non est hic solus adversarius mihi
alium adhuc habeo, qui circumcinxit me et obsedit
undique. Hostis iste est praesens saeculum nequam,
qui per quinqueporta8,quinquevidelicetsensus cor-
poris, jaculis suis vulnerat me, et mors intrat per
: fenestras meas. Tertius hostis est antiquus humani
generis inimicus, antiquus serpens callidior cunctis
animantibus iate est hostis quem nec possumus vi-
:
dere, quanto minus cavere? Hic hostis nunc quidem
aperte et violenter, nunc occulte et fraudulenter,
semper autem malitiose et crudeliter nos impugnat
et persequitur. Et ad haec toleranda, ne dicam super-
anda, quis idoneus? Hsc ideo dixi, ut innotesceret
continentiffi difficultas, ut sciamus quae a Deo data
suntnobis(ICo/\ n, 12):acperhoc ampliusdiligamus
eum qui hanc nobis virtutem tribuit. Omnino enim
in Domino facimus hanc virtutem, et ipse ad nihilum
carnem nostram cum vitiis vel concupiscentiis suis,
et prseeens saeculum nequam cum curiositatibus suis
* Uuus e Mas. Reg., cogitationis. Editi, rationis.
J Ms. Regiii9 hic addit, non.
Aliag, vide.
(a) Bernard. 6erm. 3 in Dominic. 6 poat Pent., n. 5,
et id. Medit. cap. 15.

859
et vanitatibus suis, sed etiam ipsum cum tentatio-
nibus suis conterit Satanam sub ped'bus nostris.
Numquid non merito dixeram, in^eniendum in con-
tinentia unde clamarem, Quia fecit mihi magna qui
potens est?
CAPUT XIV. Spes xternge vitse stat in tribus. (a)
Post haec dedit mihi Dominus Deus gratiam prome-
rendi bona vitae aeternae, quam gratiam in tribus
maxime stare arbitror in odio scilicet prcfteritorum
: inquam, agat qui se credit vei cupit esse amatorem
malorum, in cootemptu bonorum praesentiura, in
de=iderio futnrorum.Deindededit mihi spem eadem
obtinendi, quae in tribus consistit tribus, inquam,
; considerantis animumab omni penitus abstractum
quge sic roborant et confirraant cor meura, ut nulla
me penuria meritorum, nulla consideratio propriae
vilitatis, nulla eestimatio ca;lestis beatitudinis de
celsitudine spei dejicere possit in ea firmiter radi-
catum. Uesideras, o anima mea, scire quae sint illa?
Tria considero in quibus spes mea tota consistit
scilicet charitatem adoptionis, veritatem promissio-
nis, potestatem redditionis. Murmnret jam quan-
tum voluerit insipiens cogitatio mea, diceus Quia
enim es tu, aut quanta est illa gloria, quihusve me-
ritis hanc obtinere speras? Et ego fiducialiter re-
spondebo, Scio cui credidi, et certus sum, quia in
charitate nimia adoptavit me Deus, quia verax est
in promissione, quia potens est in exhibitione
licet ei facere quodcumque voluerit. Pro his ergo
Deus meus tnerito diligendus est.
CAPUT XV. De beneficiis impertitis. Confitendum
Deo et in bonis et in malis. Magnae autem gratiae fuit,
quod meDeus a se fugientem persecutus est,timenti
blanditus; quod erexitmein spemtotiesdesperatum,
quod suis obruit beneficiis ingratum, quod gustu in-
teriorisdulcedinis immundisassuetum
delectationi-
bus attraxit et illexit, quod indissolubilia malae con-
suetudinis vincula dissolvit, et abstractum saeculo
benigne suscepit. Adhuc, anima mea, illa in quibus
tibi sola conscia es, divinae bonitatis inspice mu-
nera quam jucunda facie abrenuntianti saeeulo tibi
: dit, o bone Jesu, ignominiosissima et amara mors
Christus occurrit, quibus esurientem deliciis pavit,
quas miserationum suarum divitias ostendit, quos
inspiravit affectus, quo te charitatis poculo inebria-
vit.Magnum fuit et me fugientem servum
hoc, quod
suum etrebellem,solasua miseratione vocatum,spi-
ritualium consolationum non reliquit expertem. Si
enim tentabar, ille me sustentabat si periclitabar,
; hoc opere laboravit auctor mundi, nec in omni fabri-
ille me erigebat si contristabar, ille me confortabat
; ca mundi tantam fatigationem sustinuit. De mundo
sifluctuabam.ille solidabat.Quoties pree timoreare-
scebam, ille pius consolator astabat quoties ae=tua- :
bam prae timore. ille meis se visceribus infundebat.
Perpendoetiam quoties psallentem vel legentem spi-
ritualium me sensuum lumine illustrabat, quoties
orantem in quoddam inelTabiledesiderium sui rapie-
bat, quoties mentem meam a terrenis subtractam,
ad ccelestesdelicias et paradisiaraaenitatestranspor-
tabat.Taceo multa et magna misericordiae suae circa
me opera ne aliquid gloriae, qune tota ejus est, ad
; semetipsum impendere.Et cum magnae charitatis sit
me videatur transire.Ita enim secundum hominum
aestimationem sibi cohaerent gratia dantis et felici-
tas recipientis. ut non laudetur solum qui solus lau-
dandus esset, scilicet ille qui dedit, sed etiam ille
qui recepit. Quid enim habet aliquis quod non ac-
cepit ? aut qui gratis accepit, quare laudatur quas;
promeruerit? Tibi ergo laus. Deus meus, et gloria
mea, tibi gratiarum actio mihi autem confusio
: quamineffabilispietas.quamineffabilisdulcedocha-
faciei meae, qui tot mala feci, et tot bona recepi.
Vide ergo, o anima mea, quia multum comraendat
bonitatem Dei, non solum largitas sua, sed et iniqui-
tas nostra.Si enim magnum est nihil promerentibus
impendere multa, quale quantumve erit relribuere
bona promerentibus mala? quanta pietas,
nulla potest superare impietas! Alia sunt quae mise-
ricorditer Deus ignoscit, alia quaa affluenter tribuit.
Ignoscit malanostra, largiturbonasua: semper prae-
Bernard., Medit., cap. 15, n.
(a) 6,
Medit. (6.
;
APPENDIX. 860
sto ad ignoscendum, paratus semper ad largien-
dum hinc pius, hinc largus utrobique benignus,
: ;
ubique bonus. Confiteamur ergo illi mala nostra,
confiteamur et bona nostra. Confiteamur a nobis
mala nostra esse, ut pie ignoscat confiteamur ab
:
ipso bona nostra esse, ut conservet et augeat. Hoc
igitur incessanter agamus, ne ingrati appareamus,
vel de indulta venia, vel de concessa gratia. Haec,
Dei. Verus enim amor semper confitetur. Quid ergo
haec omnia faciunt diligenter considerata, nisi ut
amore, ad Deum diligendum qui haec contulit, mira-
biliter rapiant, vehementer afficiant? Si quis autem
non haec omnia bona a Deo sibi videt collata, et ideo
illum parum diligere non veretur sciat pro certo
;
quod nemo est qui non facile, si qusrit, inveniat
;
unde plurimum sit obnoxius Deo, unde totis viri-
bus, totis cordis medullis diligere, unde etiam et
continuas gratias referre debeat. Ille ergo cui aliqua
: bona 1 saluti necessaria desunt, nec si contra Deum
murmuret, nec eum accuset quia omnia certissi-
:
ma et justissima ratione facit Deus, qui cui vult
miseretur, et quem vult indurat (Rom. ix, 18), qui
et potens est dona sua cum voluerit
2
conferre, et
: collata cura voluerit auferre. Doleat ergo qui haec
non habet, et laboret et oret ut habeat pro acce-:
ptis vero bonis Deo gratus existat.
CAPUT XVI. De beneficio redemptionis. Bona ter-
rena et cwlestia. (a) Magna igitur et multa, irao certe
innumerabilia sunt, qua? mihi, Domine Deus, contu-
lisli beneficia; pro quibus merito mihi diligendus et
sempereslaudandus.Quidenimbonihabeovelhabui,
vel habiturus sum, quod a tesummo bono non est,
a quo omne quod bonum est, et dicitur, et etiam
procedit? Unum autem est quod me plus his omnibus
accendit, urget, movet, et promovet ad te diligen-
dum super omnia, inquam, amabilem te mihi red-
:
quam sustinuisti, opus nostrae redemptionis. Hoc
solum omnino totam vitam nostram.tolum laborem
nostrum, totum obsequium nostrum, amorom deni-
que nostrum facile sibivindicat totum hoc,inquam,
:
est quod devotionem nostram et excitat melius, et
nutrit suavius, et auget amplius. Multum quippe in
enim et de his quae in mundi sunt, dixit, et facta
sant; mandavit, et creata sunt (Psal. xxxn, 9) at :
vero pro redemptione generis humani magnos et
multos et diuturnos labores sustinuit, et dolores.
Ecce quomodo nos dilex.it, qui nulla sui necessitate,
sed sola nostra charitate tam dura et indigna susti-
nuit. Merito ergo dixerim hoc unum omnibus aliis
praestarebeneficiis.Quippecummagnumsitaliquem
sua gratis alicui conferre, multo majuB certe est
animam pro amicis dare, multo majoris charitatis
indiciumestaniraamproinimicisponere.quodFilius
Dei pro nobis fecit. Nam cum inimici essemus Deo,
reconciliati sumus per mortem Filii ejus. Vix autem
pro justo quis moritur, ipse autem pro impiis est
raortuus, justus pro injustis, ut nos offerret Deo :
exsul a ccelis factus, ut nos reportaret ad ccelos.
ritatis, quam stupenda dignatio charitatis fuit.Deum
prohominehominemfieri.Deum pro hominecarnem
mdui, mori, tentatum per omnia pro similitudine
absque peccato Ecce cum quanto pretio quantove
!
labore redimebaturhomo, qui diabolo jure debeba-
quam tur qui si non redimeretur, sine dubio aeternaliter
:
cum diabolo damnaretur. Haec ideo dixi.ut intelligat
homo quantum debeat diligere Deum quantum pa-;
1
Unus e Ms§. Reg., tanta bona.
et ex Anselmi 8 Unus Ms., cui vult.
(a) Imitatur Bernard. serm. 20 in Cant., n. 2.
 861 [LIBEH
tienter, imo libenter, non solum autem hoc, sed
etiam ardenter pro illo sustinere labores et dolores,
qui pro se tanta ac talia sustinuit. P*r multas enim
intrare in regnum cadorum
tribulationes oportet nos
IAct. xiv, Amplectalur
21). igitur te anima mea,
)omine Jesu, crucilixum.sumat tui dulcissimi san-
guinis haustum occupct memoriam meam brec
: rium.in quo omne bonum
Buavis meditatio, ne ex toto eam oblivio obscuret.
Judicem me nihi) scire,nisi JesumChristum.et bunc
crucilixum ne scientiam meam a soliditate fldei va-
; bile, sit illud bonum, quod continet jucunditutctn
nus error abducat vindicet sibi totUm amorem
: omnium bonorum, et non qualem in rebus creatis
meum haec tua mira dilectio nc illum cupiditas ;
mundialis absorbeat.Mentem enim quam tuae, Do-
mine.dulcedo charitatis compleverit, non timor an-
gustat.non libido commaculat,non ira dilaniat, non
superbia elevat, non cenodoxiae inanis fumus even-
tilat, non exagitat furor, non stimulus ambitionis
eviscerat.non avaritia contrahit,nondejicit tristitia,
non invidia tabefacit nullum denique vitium eam
: ctationes sunt in rebus delectabilibus qualis et
corrumpit,dum in eadem dulcedine immobilisper-
sistit.Qui ergosuistantapraestat in praesenti, quanta
illis servat in futuro?Quae dat in praesenti, tempo-
ralia sunt quae autem in futuro saeculo se promittit
: nolet non erit. Ibi quippc crunt bona corporis et
Deus suis daturum.acterna sunt,et bonis temporali-
busincomparabilitermeliora.Temporaliaenim bona
acquiruntur,et acquisita facile dilabuntur:
difficile
et quaeetiam habita sunt, cum gravi sollicitudine
custodiuntur, et cum dolore amittuntur, et amissa
cum gravi labore recuperantur.Futuri autemsaeculi
bona nunquam amittuntur, nunquam minuuntur,
cum gaudio et quiete possidentur, semper haben-
tur, semper desiderantur, et nunquam fastidiun-
tur.Qua? cum semel quis acceperit, ita securus erit
ea se nunquam amissurum, sicut certus est vel
erit illa se nunquam velle amittere.
CAPUT XVII. Promissa Dei. Ea nimium deside-
rari non possunt. Valde igitur diligendus est Deus
in promissi» suis:<|ui magna nobis dedit.sed majora
promisii.Promisit nobis a labore requiem, aservi-
tute libertatem, a timore securitatem, a mcerore
consolationem,a morte resurrectionem,et in resur-
rectione plenum gaudium, summum, gaudium
indeficiens.Denique promisit nobis se ipsum.sicut
juravit patribus nostris daturum se nobis {Luc.i, 73).
Magnap sunt igitur promissiones Dei,etineffabiles;
et pro his, et in his vult amari a nobis aliquo modo.
Si modum quaeras,vehemens desiderium promissio-
nis,modus est amoris.Promissio Dei quantumcum-
que desideretur, minus desideratur quam debet.
Nam quantumcumque profecerit, plus debet.Vehe-
mens itaque desiderium aliquo modn nonhabetmo-
dum, cumnon possit esse nimium. Cum in caeteris
rebus impatientia soleat culpari, in exspectatione
tantae promissionis laudabilis est vehemens impa-
tientia dilationis. Cum eum qui plus amat, et qui
plus desiderat,dilationis impatientiamagis cruciat,
spes quae differtur affligit animam,haec autem om-
nia bona in coelesti habentur patria. De illo
bono, quod omnium bonorum summum est, quid
vei quale sit, primum dicendum eBt.
CAPUT XVIII. Quale et quantum etectorum gau-
dium. Bealorum mentes invicem patebunt. Corpora
erunl integra(a). Excitemus ipituret erigamustotum
intellectum nostrum,in quantum Deusdonaverit, et
cogitemus qualeet quantumelectorumsitunicumet
singnlare gaudium istud.scilicet unum et summum
bonum, quod est vita, lux, beatitudo, sapientia,
aeternitas et multa hujusmodi bona et tamen non ; et invicem sibi adhacrebunt receptis cum incorru-
est nisi unicum et summum bonum, omnino sibi
sufficien8, nullo indigens, quo omnia indigent ut
«int, et bene sint. Hoc bonum est Deus Pater, hoc
est Verbum, id est, Filius Patris hoc ipsum est ; rabittantalaetitia.tantaccelHstiumgratiagaudiorum,
amor unus et communis Patri et Filio.scilicet Spiri-
tus sanctus ab utroque procedens. Quod autem est
(a) Ex Anselmi Proslog. cap. 22-25 ; ex lib.
tapp. 17, 22.
DE DILIGKNDO DEO. 802
singulus quisque,hoc est tola Trinitas simul,Patrr
et Filius etSpiritussanclus:quoniam singulusquis-
que non est aliud quam summe simplex unitas.et
summe una simplicitas, quaj nec multiplicari, nec
aliud et aliud esse potest.Porro unum est necessa-
rium (Lit( .2,42), Porro hoc est illud unum necessa-
imo quod est omne,<;t
:
unum, et totum, et solum bonum.Si enim singula
bona dclectabilia sunt.cogita attente quarn delecta-
sumus experti,sed tanto difi'erentem,quanto diflert
Creator a creatura. Si enim est bona vita creata ;
quam bona est Vita creatrix ? Sijucunda est salus
facta quam jucunda est Salus quae fecit salutem ?
;
Si amabilis est sapientiacum cognitionererum con-
ditarum; quam amabilis est Sapientiaquee condidit
omnia ex nihilo ? Denique si multae et magnae dele-
;
quanta est deleclatio in illo qui fecit omnia delecta-
bilia ? qui hoc bono fruetur.quid illi erit,et quid
illi non erit?Certe quidquid volet,erit et quidquid :
;
animae, qualia nec oculus vidit, nec auris audivit,
nec in cor hominis ascendit (I Cor. n,9). Cur ergo
'
permultavagamurquaerendobonacorporisetanimae
no8tree ? Amemus unum bonum,in quo sunt omnia
bona et sufficit.Desideremus simplex bonum,quod
;
est omne bonum et satis est. Quid enim amas, o
:
caro?quid desideras, o anima?Ibi est quidquid
amas,quidquid desideras.Bona ergo regni ccelestis
dicere vel cogitare vel intelligere, ut sunt, nullus
potest carne vestitus multo enim majora sunt et
:
meliora,quam quae cogitamus aut intelligimus.Be-
gnum namque Dei omni fama majus est,omni laude
melius, omni scientia innumerabilius, omni gloria
quae putatur excellentius.Begnum,inquam,Dei ple-
num est lucis ac pacis,charitalis et sapientia3,hone-
statis et gloriae, dulcedinis et dilectionis, lactitiae et
beatitudinis perennis,et omnisboni ineffabilis,quod
nec dici nec cogitari potest. Nec ideo tamen debeo
et tacere.sed dicere quantum valeo.quia dicere quan-
tum volo non valeo.Neque enim quia Deum inefla-
bilem credimus, fari de illo quod possumus non
deberous.Ita sane et pluscredatur de illa vita.quam
scribitur quia non potest tantum inde proferri ser-
;
mone, quantum potest mente complecti et minus ;
concipitmentishumanaequantumlibetprofundacom-
plexio, quam se habeat ipsius rei magnitudo. Ergo
futura vita credatur beatesempiternaetsempiterne
beata ubi est certa securitas,secura tranquillitas,
:
tranquilla jucunditas, felix aeternitas,aeterna felici-
tas ubi amor est perfectus,timor nullus,diesaeter-
;
nus, alacer motus, et unus omnium spiritus, de
contemplatione Dei sui, ac de sua cum illo perman-
sione securus ubi ipsa civitas,quae est Angelorum
;
omniumatquesanctorumrongregationebeata.meri-
igitur tis fulgentibus micat ubi aeterna salus exuberat,
;
veritas regnat; ubi nec fallit quisquam,nec fallitur ;
ubi debeatis nullusejicitur; ubinullus miseradmit
-
titur.Haec est contemplativa vita beata, ad quam qui
bonorum operum consummationepervenerint,beatis
simileserunt.et sin ulcum Deo sine fine regnabunt.
Quod autem hic crediderunt,ibi videbunt: sui Crea-
torissubstantiammundissimiscordibuscontemplan-
tes,aeterna exsultationegaudebunt,divinae charitatis
etmutuaedilectionispossessioneDeosuoinaeternum,
:
ptioneatqueimmortalitatecorporibus.municipatum 2
patriaecoelestisaccipient,atqueejusin aeternumcives
effecti praemia promissa reportabunt.Ibi eis exube-
ut et remuneratori suo pro tantis mnneribus gratias
agant,etnullum faslidiumexipsaaffluentigratiarum
Medit. 1 Apud Anselmum, nec cor hominit cogitavit.
3 Ms. Regiue, manus indeficiens.
 :

863 APPENDIX. 864

bonorumqueperceptionesustineant.lbiita patebunt
singulorum singulis mentes,sicutcorporalibusocu-
lissubjacent facies corporalesjquia humanorumpe-
ctorum tanta erit ibi et tam perfecta munditia,utha-
beant unde mundatori suo gratias agant,non unde
offensi aliquibus sordibus peccatorum erubescant:
1
quia ibi nec ulla peccata, nec peccatores erunt ; et
ibi qui fuerint,jam peccare non poterunt. Nec late-
bitjam perfecte be;<tos aliquid secretorum,qui,quod
dinum genera diversadecerpserint,authumanacru-
delitas amputaverit, aut ignis, aut quaelibet alia res
aliquid debilitatis intulerit, aut ipsa senectus etiam
sanis onerosa negaveritjhfficatquehissimilia corpo-
rum damna una ibi resurrectio reparabit, atque ea
corpora membris omnibus instaurata, incorruptibi-
lis sanitas obtinebit.Propterea quicumque eruntibi,
etsi differentibus meritis ab invicem distabunt, (a)
omnes tamen una perfectionebeati erunt quia sin-
;

est prffistantius longe,ipsu m

visuri sunt mundis cor- gulis praemia sua sufhcientiaerunt.Sicut enim cor-
dibus Deum quandoquidem humana creatura ita
: poralis satietas omnes saturatos aequaliter habet,
perfecta erit.ut in melius aut in deterius ultra mu- quamvis singuli cibum non aequaliter,sed pro pos-
tari non possit.Gujus humanae substantia? ad Con- sibilitate coeperint : ita omnes sancti, etsi fuerint
ditorissuisimilitudinemsublimatae.omniabonaquae aliqua graduum suorum diversitate distincti, una
naturaliter accepta corruperat peccando,reparabun- beatitudine perfecti erunt quia et una perfectione
;

tur in melius,id est.intellectus sine errore,memoria beati futuri sunt.Casterum in illa tantae beatitudinis
sine oblivione, cogitatio sine pervagatione,charitas regione nec majoris meriti sibi aliquid arrogabunt,
sinesimulatione.sensus sine offensione,incolumitas quia arrogantia ibi nulla erit nec superioribus in-
;

sine debilitate, salus sine dolore, vita sine morte, ferioresinvidebunt,quiaibiinvidusessenonpoterit

facilitas sine impedimento,saturilas sine fastidio,et et ideo etsi erit ibi distantia mansionum.summain
tota sanitas sine morbo. Quoniam quidquid hichu- illis erit unius perfectionis squalitas, quibus erit
manis corporibus aut ferarum morsus, aut
vitiatis regni ccelestis una felicitas.
improvisi casus abstulerint, aut malarum valetudi-
(a) Quee supersunt, ex uno e Mss. Reg. primum da-
i Sic M89. At editi, antiquis. mus.

ADMONITIO
IN SUBSEQUENTEM LIBRUM.

Soliloquia ab Augustino composita memorat Possidius in Indiculo; cap. 6 et ea recenset Au- ;

gustinus ipse, lib. i Retract., cap. 4, sed quae scribendi methodo et argumenti ratione satis intel-
liguntur longediver^a esse ab operesubsequente, atque eadem plane ac illa quae in primo tomo
exstant inter primas ipsius lucubrationes. Iis enim duos in libros distributis, et dialogi forma
conscriptis, cur Soliloquiis nomen fecerit Augustinus, sic in eodem.Retractationum capite docet:
c Scripti, » ait, duo voluraina... de his rebus, quas maxime scire cupiebam, me interrogans rai-
hique respondens, tanquam duoessemus, Ratio et ego, cum solus essem unde hoc opus Solilo- ;

quia nominavi. Tum inde, quas in primo libro, quas in secundo quaestiones moverit,quaeve in iis
dicta repererit minus probanda, disertis verbis declarat: eaque omnia in Soliloqui praedictis pri-
mi tomi deprehenduntur, atque iis solis coveniunt. ARerum exiisdem Soliloquiorum libris citat
Florus seu Beda vulgatus I Cor. xm. Ceeterum libri subsequentis, cui si non inepte, minine ta-
men eamdem ob causam inditum Soliloquiorum nomen, nullus veterum ante annos forte quin-
gentos, nedum ipse Augustinus, meminisse usquam potuit. Quippe recentius ab incerto auctore
collectus est, non modo ex Augustino, libris praesertim Confessionum ipsius, sed etiam exHugone
Victorino, libro de Arrha anim.Ee, habetquein trigesimo secundo capite insertum caput primura
Concilii Lateranensis quarti, circiter an. 4 198 habiti, paucis praetermissis verbis (a). Magnam
porro consensionem et affinitatem in eo reperies cum plerisque collectaneis opusculis hujusce
Appendicis scilicetcum libris de Spiritu et Anima, et de Diligendo Deo, cum Manuali, etc. Prae
;

caeteris vero ad excitandum Dei amorem comparatus, ac piis erga ipsum affectibus refertus est.
Castigatior hic demum exhibetur iste liber subsidio veterum codicum bibliothecae Regiae, Colber-
tinae, coenobii S. Medardi apud Suessiones, et S. Petri de Culturaapud Cenomanos.

(a) Loca ex S. Doctore vel ex aliis auctoribus desumpta indicavimus notis alphabeticis parenthesi in-
clusis, ac sub initio loci excerpti positis. M.

SOLILOQUIORUM
ANIM^E AD DEUM
LIBER UNUS.

CAPUT PRIMUM. Aspiratio ad cognitionem et videam te.lumen oculorum meorum.Veni,gaudium

amorety Dei. Visionis Dei desiderium. Amoris Dei spiritup mei videam te,la?titia cordis mei diligam
; ;

defectus caus;v.llominis a Deo discrepantiae. Agnosc&m te, vita anima? mes. Appare mihi ; delectatio mea
te, Domine cognitor meus cognoscam te, virtus
; magna, solatiura nieum dulce,Domine Deus meus,
anim.-w mese. Ostende te mihi, consolator meus vita et gloria tota animae meaa.Inveniam te.deside-
;
 ;

865 LIBER SOLILOQUIORUM ANIMiE AD DEUM. 866

rium cordis mei teneam te, amor animae mea. ; [Jacobi cxpelle tenebras desuper faciem
iv, 4],
Amplectar te, sponse ccelestis, ex9ultatio mea abyssi mentis me;e
ut vidcat tc intelligendo, ut
;

summa intuset extra.Possideam te.beatitudo sem- cognoscatte comprehendendo, ut diligat te cogno-

piterna possideam te in medio cordis mei, vita
;
scendo.Quisquis enim cognoscit te, diligit te obli- ;

beata.duicedo summa anirnae meae. Diligam te, Do- viscitur se, amat te plus quam se rclinquit ee, et ;

mine fortitudo meajDomiuus iirmamentum meum et venit ad te,ut gaudeat de te.Hinc est ergo, Domine,
refugium meum, et liberator meus (Psul. xvn, 2, quod non tantumdiligo quantum dcbeo, quia non
3). Amem te, Deus meus, adjutor meus, turris plene cognosco te.Sed quiaparum cognosco.parum
fortitudinis mihi.et spes meadulcisin omni tribua- diligo, et quia parum diligo, parum in te guudeo ;

tione mea. Amplectar te, bonum, sine quo nihil sed a te verogaudio interioriper exteriora recedens,
bonum fruar te,optime *,sine quo nihil opt'num.
: dum te solo careo.adulterinasamicitias in hisexte-
Aperi penetraliaaurium mearum,Verbumpenetrabi- rioribus quaero. Etsicmiser ego cor meum, quod
lius omni gladio ancipiti [Hebr. iv, 12), ut audiam tibi soli debui toto amore totoque aifectus impcn-
vocem tuam. Intona, Domine, desuper voce grandi dere, vanis dedi et vanus alfectus sum.dum vani-
;

et forti.Tonet mare et plenitudo ejus,commoveatur tatem dilexi.

terra et omnia quae in eis sunt (Psal. xcv, 11, 12). CAIMIT II. Dei ad hominem variae habitudines.
Illustra oculos meos,luxincomprehensibilis,fulgura Ilinc c.iam est, Dominc, quod in te non gaudeo, et
coruscationem, et dissipa eos (Psal. cxliii, 0) ut tibi non adhaereo quia ego in exterioribus, tu in
:

non videant vanitatem.Fulmina multiplica, et con- interioribus egoin carnalibus.tu in spiritualibus;

;

turbaeos,ut appareant fontes aquarum et revelentur ego in transitoriis animo diffundor,cogitatione ver-
fundamenta orbis terrarum (Psal. xvn, 16). Tribue sor, locutione implicor, et tu, Domine, in scternis
visum, lux invisibilis, qui te videat. Grea novum habitas aeternitatem. Tu in ccelo, ego in terra tu ;

olfactum, odor vitae, qui post te currat in odorem diligis alta, ego infima tu ccelestia, ego terrestria. ;

unguentorum tuorum (Cant. i, 3). Gustum sana, EtquandopeterunthaBC contraria convenirc? Miser
qui sapiat, etcognoseat, et discernat quam magna ego quando poterit obliquitasmeatuae rectitudini
!

multitudodulcedinis tuae,Domine,quamabscondisti adaequari ? Tu, Domine, diligis solitudinem, ego

his qui pleni sunt charitatis tuae (Psal. xxx, 20). Da multitudinem tu silentium,ego clarnorem tuveri-
; ;

corquod te cogitet,animum qui te diligat, mentem tatem,ego vanitatem tu munditiam.ego immundi- ;

quae te recolat, intellectum qui te intelligat, ratio- tiam sequor. Quid plura, Domine? Tu vere bonus,
nem quae tibi semper, summum dulce, fortiter ego malus tu pius, ego impius; tu sanctus, ego
;

adhaereat te sapienter, amor sapiens, diligat.

; miser tujustus, ego injustus tu lux, ego caecus
; ;
;

vita,cui omnia vivunt; vita, qusa das mihi tu vita, ego mortuus tu medicina, ego aeger tu ; ;

vitam vita, quae es mea vita vita, per quam vivo,

; : gaudium, ego tristitia tu summa veritas.ego uni- ;

sine qua morior vita, per quam resuscitor, sine

; versa vanitas, ut omnis homo vivens (Psal. xxxvm,
qua pereo vita per quam gaudeo, sine qua tribu-
; 6).
lor (a) vita vitalis, dulcis et amabilis, semperque
: Heu Quid igitur, o Creator, dicam ? Audi, o
!

ir,emorialis.Ubi,qu83so, est? ubi te inveniam,ut in Creator. Creatura tua sum, jam perii creatura tua ;

me deficiam et in te eubsistam ?Prope estomihiin sum, jam morior factura tua sum, jam ad nihi- ;

animo, prope in corde, prope in ore 2 prope in ,

lum redigor.Plasir.atuum sum: manustu33,Domine,
auxilio quia amore langueo, quia sine te morior,
: fecerunt me et plasmaverunt me (Psal. cxvm, 73)
;

quia te recolens suscitor. Odor tuusmerecreat,me- manus,inquam,illae quae clavis affixae suntprome;
moria tua me sanat sed satiabor cum apparuerit : opus manuum tuarum,Domine, ne despicias vul- ;

gloria tua, vita animae meae. Concupiscit et deficit nera manuum tuarum precor ut aspicias. Ecce in
animamea de memoriatua,quando veniam etappa- manibustuis descripsisti mejlegeipsam scripturam,
rebo mea ? Quare faciem tnam avertis,
tibi, laetitia et salva me. En ad te suspiro creatura tua Creator ;

gaudium per quod gaudeo ?Ubies absconditus.pul- es,recrea me. En ad te clamo factura tua vita es, ;

cher quem desidero ? Odorem tuum haurio vivo et ; refice me.En ad terespicio tuum plasma ;plasmator
gaudeo te autem non video.Vocem tuam audio,et
: es, restaura me. Parce mihi, Domine, nihil enim
revivisco. Sed cur faciem tuam abscondis? Forte sunt dies mei (Job vn, 16). Quid est homo, ut
dicis, Non videbit me homo, et vivet (Exod. xxxm, possit alloquiDeum factorem suum ?Parce mihi col-
20). Eia, Domine, moriar ut te videam videam, ut ; loquenti tibi.ignosce servo qui prassumit loqui Do-
hic moriar. Nolo vivere, volo mori dissolvi cupio, ; mino.Legem nonhabet necessitas.Dolor me compel-
et esse cum Christo (Pliilipp. l, 23). Mori desidero, lit dicere, et calamitas quam patior, cojiit me
ut videam Christnm vivere renuo, ut vivam cum ; exclamare.^grotus sum,ad medicum clamo;caecus
Christo. DomineJesu,accipe spiritum meum.Vita sum, ad lucem propero mortuus sum, ad vitam ;

mea,suscipeanimammeam.Gaudiummeum,attrahe suspiro.Tu es medicus, tu lux, tu vita. Jesu Naza-

cormeum dulcis cibus meus, comedam te. Caput
; rene,mi3erere mei ;fili David, miserere mei (Matth.
meum, dirige me lumen oculorum meorum, illu- : xx, 30): fons misericordiea, audi qui ad te clamat
mina me melos meum, tempera me odor meus,
: : infirmum. Lux quae transis, exspecta caecum ' :

vivifica me
verbum Dei.recrea me. Laus mea,
: praebe manum, ut ad te veniat, et in lumine tuo
laetifica animam servi tui.Intra in eam.verum gau- lumen videat (Psal. xxxv, 10). Vitavivens, revoca
dium, ut in te gaudeat : intra in eam, dulcedo mortuum.
summa,ut dulcia sapiat lumen seternum, illustra : Quid sum ego.qui loquor tecum ?Vaemihi,Domi-
super eam.ut te intellign.l,cognoscat et diligat. ne,parc^ mihi:egocadaver pulridum,esca vermium,
Ob hoc enim non te diligit,Domine,si non diligit, vas fetidum,cibus ignium.Quid sum ego qui loquor
quia non te cognoscit et ideo non cognoscit, quia : tecum?Va3 mihi, Domine, parce mihi infelix ego :

non intelligit et idcirco non intelligit, quia lumen

: homo homo, inquam. natus de muliere, brevi vi-
;

tuum non comprehendit et lux intenebris : lucet,et vens tempore.repletus multis miseriis (Jobxiv. 1) ;
tenebrae eam non comprehenderunt (Joan. i, 5). homo,inquam,vanitati similis factus (Pja/.cxun,4),
lux mentis, o lucens veritas, o vera claritas, quae comparatusjumentisinsipientibus, etjam similisil-
illuminas omnemhominemvenienteminhunc mun- lis factus(Psa/.XLvm,13). Quid iterum ego ? Abyssus
dum (venientem quidem, sed non diligentem quia ;
tenebrosa,terra miseria3,filius irae,vas aptum ad con-
qui diligit mundura, inimicus Dei constituitur tumeliam, genitusperimmunditiam,vivens inmise-
ria,moriturus in angustia.Heu miser quid sum?heu
1
Alias, optimum. quid futurus sum? Et quid sum?Vas sterquilinii,
1 Editi hic addunt, prope in auribus.
(a) Ex Speculo cap. SO. 1
M89., ^WJ.
867 APPENDIX. 868
concha putredinis, plenus fetore et horrore caecus, : (Joan. i, 3) ;
vaemihi misero toties obcaecato,quiatu
pauper, nudus, plurimis necessitatibus subditus, lux,et ego sine te toties vulnerato.quia tu salus, et
;

ignorans introitum etexitum meum.Miseretmorta- ego sine te toties infatuato, quia tu es veritas, et
;

lis,cujus dies sicut umbra praetereunt,cujus vita si- ego sine te toties oberrato.quia tu via,et ego sine
;

cut umbra lunaria evanescit sicut flos in arbore ; te toties mortuo,quia tu vita,et ego sine te toties
; ;

crescit, etstatim marcescit nunc fioret, et stattm ; annihilato, quia tu Verbum perquod factasuntom-
aret (P.saLci,12).Vita,inquam,mea, vita fragilis, vita nia,et ego sinete,sinequo factumest nihil.ODomine
caduca, vita quae quanto magis crescit, tanto magis Verbum,o DeusVerbum, qui es lux per quamfacta
decrescit quanto magis procedit, tanto magis ad
; est lux qui es via, veritas et vita {Id. xiv, 6) ; in
;

mortem accedit vita fallax et umbratica, plena la-

: quonon sunt tenebrae, error, vanitas, neque mors ;

queis mortis.Nunc gaudeo, statim contristor nunc ; lux sine qua tenebrae,via sine qua error.veritas sine
vigeo jam infirmor ; nunc vivo,statim morior nunc ; qua vanitas,vita sine qua mors dic verbum, dic, ;

felix appareo,et semper miser; nunc rideo,et statim Domine, Fiat lux, ut videam lucem, et vitem tene-
fleo sicque omnia mutabilitati subjacent, ut mihi
: bras videam viara,et vitem invium videam verita-
; ;

vix una horain uno statu permaneat. Hinc timor, tem, et vitem vanitatem videam vitam, et vitem ;

hinc tremor, hinc fames, hinc sitis, hinc calor, hinc mortem. Illuminare, Domine lux mea, illuminatio
frigus,hinc languor,inde dolor exuberat.Subsequi- mea,etsalusmea,quemtimebo,Dominusmeusquem
turhis importuna mors,qua3 mille modis quotidie laudabo,Deus meus quem honorificabo,pater meus
miseros homines rapit.Hunc namque febribus,illum quem amabo,sponsus meuscuime servabo.Illumi-
doloribus opprimit hunc consumit fames.illum si-
; nare,inquam, illuminare, lux, huic caecotuo qui in
tis exstinguit illum vero suffocat aquis, hunc inte-
: tenebris et in umbra mortis sedet, et dirige pedes
rimit laqueo,illum perimit flammis,alium dentibus ejus in viam pacis,perquam ingrediar in locumta-
bestiarum ferocium vorat,hunc trucidat ferrc, illum bernaculi admirabilis usquead domum Dei in voce
veneno corrumpit,alterum tanlum repentino terrore exsultationis et confessionis. Vere conlessio est via
miseram vitam finire compellit. Et nunc super haec per quam ingrediarad te.via perquam egrediar ab
omnia magna miseria, quia cum nihil sit certius invio, et redeam ad te viam, quia tu es vera via
morte, ignorat tamen homo finem suum et cum ; vitae '.

stare pulat,tollitur et perit spes ejus.Nescit enim ho- CAPUT V. Miseria nostra a peccato. Quod -pecca-
mo quando vel ubi vel quomodo morietur et tamen : tum Quod peccans nihil /iaf.Confitear ergo,
nihilsit.
eum mori oportet. Ecce, Domine,
certus est quod confitear tibi,Domine Pater,rex cceli et terrae.mise-
quam magna miseria hominis in qua sum, nec ti- riam meam, ut me venire liceat ad misericordiam
meo quam grandis calamitas quam patior,nec do-
;
tuam.Miser quippe factus sum,et ad nihilum reda-
non clamo.Clamabo,Domine, antequam
leo.et ad te ctus sum,et nescivi quia tu es veritas, etego non;

transeam forte non transeam,sed in te maneam.

: si eram tecum.Vulneraverunt me iniquitates meae, et
Dicam ergo, dicam miseriam meam confitear, nec : non dolui quia tu es vita, etego non eram tecum,
;

erubescam ante te,vilitatem meam. Adjuva me,forti- Ad nihilum deduxerunt me quia tu es Verbum, et ;

tudo mea per quam sublevor succurre, virtus per ; ego non eramtecum,per quem factasuntomnia,sine
quam sustentor veni,lux perquam vidoo appare,
; ; quo factumestnihil :etideo sine tefactussum nihil,
gloria per quam gaudeo.Appare, inquam, et vivam. quiaest nihil quod ad nihilum ducit.Omnia per Ver-
CAPUT 111. Hominis miseria et fragilitas. (a) lux bum facta sunt, quaecumque facta sunt Et qualia
quam videbatTobias,quando oculis clausis docebat facta sunt? ViditDeuscuncta quse fecerat,eteranl val-
filium viam vitae (Tob. iv, 2-20) lux quam videbat ; de bona (Gen. i, 31). Omnia quaecumque sunt, per
Isaac interius, quando caligantibus oculis exterius Verbum factasunt et quaecumqueper Verbum facta
:

filio futura narrabat (Gen. xxvn, 28) lux, inquam, ; Bunt, valde bona sunt. Quare bona sunt? Quia per
invisibilis,cui omnis abyssushumanicordisestvisi- Verbum facta sunt.Ei sine ipso factum est nihil (Joan.
bilis lux quam Jacob videbat,quando,sicuttu intus
; 1,3) ;
quianihilbonumsine summo bono.sedmalum
docebas, filiis exlerius venturapradicebat (Id.xux, est ubi non est bonum,quod*utique nihil est quia ;

1-28) ecce tenebrae sunt super faciem abyssi mentis

; nihil aliud est malum,quamprivatioboni;sicut nihil
meae,tu es lumen':ecce caligo tenebrosa super aquas
cordis mei, tu es veritas. Verbum per quod facta
suntomnia,sine quo factum estnihil Verbum quod
esanteomnia,antequod nihil;Verbumcreansomnia,
sine quo nihil omnia (Joan. i, 3) Verbum regens
omnia,sine quonon suntomnia Verbum quod dixi-
sti in principio, Fiat lnx, et facta est lux (Gen. i, 3),
dic etiam nunc, Fiat lux, et facta sit lux et videam
lumen,et cognoscam quidquid non est lumen quia
sine te mihi tenebrae lumen, et lumen tenebrae po-
nuntur.Et sic sine tua luce non est veritas, adest er-
ror ; adestvamtas,non estveritas non est discretio,
aliud est ca?citas,quam privatio luminis.Malum igi-
tur nihil est;quia utique sine Verbo factum est,sine
; quo factum est nihil.Illud autem malum est, quod
privat s illo bono per quod facta sunt omnia bona,
; scilicet Verbo perquod factasuntomniaquaecumque
; sunt.At quae non sunt, per ipsum facta non sunt, et
ideonihil sunt.Etideo malasunt.qua? factanonsunt;
: quiaomniaqua^cumque sunt,perVerbum factasunt,
;
et omnia per Verhum bona facta sunt. Cum igitur
omnia per Verbum facta sunt,mala per ipsum non
sunt: restatigitur,quod omniaquaecumquefactanon
; sunt.bona non sunt quia omnia quae factasunt.bo- ;

adest confusio ; adest ignorantia, non est scientia ; na sunt.Etideo mala non sunt,quia tactanon sunt 4 ;

adest caecitas, non est visio adest invium, non est

; et ideo nihil sunl.quia sine Verbo factum estnihil.
via adest mors,non est vita.
;
Malum igitur nihil est;quiafactum non est.Sedqua-
CAPUT IV. Luminis Dei necessitas et imploratio. liter malum est,si factum non est ? Quia malum pri-
Ecce, Domine, quia non est lux.est mors imo non : vatio Verbi est.perquod bonum factumest.Esse ergo
est mors.quia nihil est mors nam per ipsam ad ni- ; sine Verbo malum est quod esse nonest,quia sine ;

hilum tendimus,dum nos nihil facere per peccatum ipso nihil est.Sed quid est separari a Verbo ?Si hoo
non formidamus.Kt juste quidem hoc,Domine ;nam velis scire.audi quid sit Verbum. Verbum Dei dicit,
digna dum ad nihilum devenimus
factis recipimus, Ego sum via,veritas etvita (Id. xiv, 6). Separari ergo
sicut aqua decurrens quia sine te factum est nihil,
: a Verbo.est esse sine via, sine veritate. sine vita et ;

etnos faciendo nihil.facti sumusnihil quiasine te ; ideo sine ipso nihil.et ideo malum ; quia separari a
sumus ', per quem facta sunt omnia et sine quo fa-
ctum est nihil. Domine Verbum, oDeusVerbum, 1
Has voces, auia tu es vera vitavitse, non habent
Mss.
per quod factasunt omnia,sinequofactum estnihit s Ms. Regius, quia.
JEditi et Regius Ms., privatur.
1
In solis editis hic additur, nihil. *Sic duo Mss. At Regius Imo mala sunt quse facta :

(n) Ex lib. 10 Contessionutn, cap. 34. non sunt. Et editi Et ideo mala sunt, quje, etc.
:
869 LIBER SOLILOQUIOKUM ANIMiE AD DEUM.
bono i, per quod facta sunt omnia bona valde.Sepa-
rariautemaVerbo,per quod omnia facta sunt,nihil
aliud est quam delicere,et a facto transire in defe-
ctum quiasineipso estnihil.Quotiesergoa bonode-
: rem cordis mei: doce me et salva me, etcollaudabo
vias, a Verbo te separas.quia ipsum est bonum et
ideo nihil efticeris, quiasine Verbo es, sine quo fa-
ctum est nihil.
Nunc, Domine.illuminasti me,ut viderem te: vidi
te, et cognovi me, quia toties nihil factus sum,qi"j-
ties a te separatus sum quia bonum quod ti: es,
;
oblitus sum, et ideo malus effectus sum.Vo; ruihi
misero ul quid hoc non cognoscebam, quia te de-
! aperi mihiostiumluministui,utingrediar,etvideum,
serens nihil iiebam?Sed quid hoc quajro? Si nihil
eram, quomodo cognoscere volebam PScimus quia
nihil nihil est et quod nihil est, non est et quod
; ;
non est, bonum non est, quia nihil est. Si ergo ni-
hil fui, cum sine te fui, quasi nihil fui,et velutido-
lum quod nihil est quod quidem aures habet, et
: ejus,aut filius hominis quoniam visitas eum (Psal.
non audit nares habet, et non odorat; oculos ha-
; viii, 2,5) ?Dominespes sanctorum,et turris fortitu-
bet,et non videt os habet,et non loquitur
; manus
habet, et non ambulat; et omnia lineamenta mem-
brorum sine sensu eorum.
GAPUT VI. Peccatoris miseria.Sine Verbo nihil est,
nihil conservatur. Cum igitur fui sine te, non fui
quia nihil fui.Et ideo caecus erara,surdus et insensi-
bilis quia nec bonum discernebam.nec malum fu-
;
giebam,necdolorem vulnerum meorum sentiebam,
nec tenebras meas videbam quia eram sine te vera ;
luce.quae illuminas omnem hominem venientem in
hunc mundum (Joan. i,9). Vae mihi ! vulneraverunt
me, non dolui ; traxerunt me, et non sensi quia
et
nihil eram.quia sine vita eram,quae est Verbum per
quod facia sunt omnia.Ideo.Domine lux mea,inimici
meideme fecerunt quascumquevoluerunt,percusse-
runt, nudaverunt,polluerunt,corruperunt, vulnera-
verunt st occiderunt me quia recessi a te, et factus
: adhuc terram non feceras,nec montes fundaveras,
sum nihil sinete. Heu.Domine, vita*mea qui fecisti
me,lux mea qui direxisti 2 me.Defensor vitae meae,
miserere mei et resuscita me 3 .Domine Deu» meus,
spes mea, virtus inea,fortitudo mea.consolatio mea
in die tribulationis meae,respice inimicos meos, et
eripe nie: fugiant a facie tua qui oderunt te, et ego
vivam in te per te. Ipsi enim,Domine, considerave-
runt me,et videntes me sine te,dexpexerunt me.Di-
viserunt sibi vestimenta virtutum quibus ornaveras
me(Psal. xxi, 18, 19), fecerunt sibi viam per me,
subpedibussuisconculcaveruntme:faecibuspeccato-
rum polluerunttemplum sanctumtuum, posuerunt
me desolatum et moerore confectum. Ibam post eos
caecus etnudus,et illaqueatus funibus peccatorum.
Trahebant me post sein circuitu de vitio in vitium,
et delutoin lutum etibamabsque fortitudine ante
: crescere; non exeorum genere, quae tantumesseet
faciem subsequentis. Servuseram,servitutemama-
bam. Caecus eram.caecitatem desiderabam. Vinctus
eram,vincula non horrebam.Amarumdulce,et dulce
amarum credebam.Miser eram, non cognoscebam;
et hoc quia sineteVerbo eram.sine qua factumest
nihil, per quod omniaconservantur, sine quo omnia
annihilantur.Sicutenim omnia peripsum factasunt,
et sine ipso factum est nihil sic per ipsum omnia j
conseryantur quaecumque sunt.sive in ccelo, sive in
terra,sive in mari.et in omnibus abyssis. Nec pars
parti in lapideadhaeret,nec in aliquandocreatorum:
nisi quia per Verbum conservantur.per quod omnia
facta sunt.Adhaeream ergo tibi.Verbum,ut conser-
ves me:quia ubi a te recessi.perii in me: nisi quia
tu qui feceras, refecisti me.Ego peccavi,tu me visi-
tasti;ego cecidi, tu me crexisti;ego ignoravi, tu me
docuisti ego non vidi, tu me illuminasti.
; prohibebitnos non esse minorespaulo minus ab An-
CAPUT VII Amor Dei beneficiorum intuitu exeita-
tur.Creationis beneficium.Homo quatenus angelis infe-
n'or.Miserego,Deus meus, quantumteneor diligere
Sic Mss., nisi quod in Reg., separans a bono. At
J
editi, separatur a Verbo.
* Mss., dilexisti.
8
Ms. Reg. hic addit, et retribuam me.
870
ostendemihi;quantum debeo laudare te.domonstra
mihi; quantumdcbcoplaccre tibi,innotesce mihi.ln-
tona,Domine,voce grandi et forti in interiorem au-
; te; qui creasti me,cum nihil essom qui illuminasti
;
me.cum essem; qui ressuscitasti me,cum
in teuebris
mortuus essem;qui pavisti me ajuventute mea om-
nibusbonis tuis. llunc inutilem vcrmem,lcetentem
Eeccatis,nutrisomnibusoptimisdonisfuis.Aperi mi-
i, o clavis David,qui aperis, et nemo claudit illi cui
tu aperis; claudis.et nemo aperit illi cui tu claudis :
et cognoscam,et confiteartibi in toto cordemeo,quia
mis.iicordiatuamagna est super me,et eruisti ani-
mam n.eam ex infernoinferiori. Domine Deus meus,
quam ;M!mirabile, quam laudabile est noraen tuum
in universaterra! Et quid est homo quod memores
;
dinis eorum; vitaanimae meae, per quam vivo, sine
qua morior; lumen oculorum meorum,per quod vi-
deo, sine quo orbor gaudium cordis mei, et lactitia
;
spiritus mei.diligam te toto corde meo,tota anima
;
mea.totis medullis et visceribus meis,quia tu prior
dilexisti me (I Joan. iv, 10). Etundehoc mihi,ocrea-
tor cceli et terrae et abyssi, qui bonorum meorum
non indiges unde hoc mihi, quia dilexisti rae ?
;
sapientiaquae aperis os mutorum, o Verbum per
quod factasunt omnia, aperi os meum.damihi vo-
cem laudis.ut enarrem omnia beneficia tua, quae
: mihi,Domine, a principio contulisti.Ecceenim sum,
quia tu creasti me: et quod me creares,etin numero
creaturarum tuarum numerares,ab aeterno tu prae-
ordinasti.Antequam quidquam faceres a principio,
antequam extenderes ccelos; necdum erant abyssi,
necdum fontes eruperant (Prov. vm, 22-27), ante-
quam haec omnia quae fecisti, per Verbum faceres,
me creaturam tuam fore,certissima veritatis tuae
providentia praevidisti, et esse me creaturam tuam
voluisti Et hoc unde mihi, Domine benignissime,
Deus altissime, patermisericordissime, creator po-
tentissime et semper mitisbime ? Quaa mea merita,
quae mea gratia, ut complaceret ante conspectum
tuae magnificae majestatis creare me? (a) Non eram,
et creasti me nihil fueram, et de nihilo iue ali-
;
quid essefecisti? Qualeautem aliquid ? Non stellam,
non ignem,non avem vel piscem,non serpentem vel
aliquid ex brutis animalibus, non lapidem vel li-
gnum non exeorum genere quae tantum habent
; ;
esse: vel ex eorum, quae tantum esse possunt et
crescere et sentire possunt sed super omnia haec
:
voluistime esseex his quae habent esse,quia sum ;
et ex his quae habent esse et crescere, quia sum et
cresco et ex his quae habent esse, crescere et sen-
;
tire, quia sum, cresco et sentio.
CAPUTVIII. Quando xqualis. Quatenus creatura
dignissima. Quale benefcium posse (ilium Dei jxeri.
Hxc nobis cupacitas ex mera gratia. Et paulo minus
me parem creasti Angelis, quia rationem te cogno-
scendi cum ipsis a tecommunem accepi. Sed paulo
minus utique dixi nam illi tuam felicem notitiam
;
jam habent perspeciem, ego vcro per spem; illi fa-
cie ad faciem, ego per speculum in «nigmate; illi
plene, ego autem ex parte. Sed cum venerit quod
perfectum est,evacuabitur quod exparte est.quando
jam revelata facie tuam fadem videbimus.Quidjam
gelis, quos tu Domine, corona spei, quae ornata est
gloria, gloria et honore coronaveris quos tu nimis
;
quasi amicos tuos honorificaveris. imo per omnia
pares et aaquales Angelis feceris? Nempe et hoc
veritas tua dicit aequales enim sunt Angelis,et filii
:
Dei sunt(Luc. xx, 36). Quidni filii Dei sunt,si pares
erunt Angelis? Vere quidem erunt filiiDei, quia fi-
(a) Vid. librum de Spiritu et Anima, cap. 17.

871
liua hominis factusest FiliusDei.Hoc itaqueconsi-
deranti mihi fiducia est dicere, Non homo minor
paulo minus estab Angelis,non utiquetantumaequa-
lis Angelis; sed superior Angelis : quia
et Deus homo, non angelus Et dicam propter hoc
hominemessecreaturamdignissimam,quiaVerbum
quod erat in principio Deus apud Deum Verbum
per quod Deus dixit, Fiut lux, et facta est lux[Gen.
i, 3), angelica scilicet natura Verbum per quod
; vel serpentem vel belluam aliquam creare, et sci-
Deuscreavit omnia in principio, idetn Verbum caro
factum vidimus gloriam
est, et habitavit in nobis, et
ejus (Joan. i, \, 14). Ecce gloria per quam glorior,
quando sanum glorior. Ecce gaudium per quod
gaudeo, quando p.anum gaudeo, Domine Ueus
meus, vita et gloria tota animae meae.
Confiteor ergo, Uomine Deus meus, cum me
creasti rationis capacem, Angelisquodam modo pa-
remcreasthquiaperfici 1 possum per Verbumtuum,
ut veniam ad aepualitatem Angelorum, ut haheam
adoptionem filiorum perunigenitumVerbum tuum,
Domine.per Filium tuum dilectum,in quo tibi bene
complacuit.per virum cohaerentem 2 et consubstan-
tialem tibi et coaeternum Jesum Christum, unicum
Uominum et redemptorem nostrum,illuminatorem
et consolatorem nostrum.advocatum nostrum apud
te, et lumen oculorum nostrorum, qui est vita et
salvator noster, et spes unica nostra; qui nos dile-
xit magis quam se, per quem habemus fiduciam
reposita m et firmam spem apud te, et accessum ve-
niendiad te quoniam Aed.il potestatem filios Dei
;
fieri his qui credunl in nomine ejus (Ibid., 12). Lau-
dem tribuam nomini tuo, Domine, qui me ad ima-
ginem et similitudinem tuam creando (Gen. i, 27),
me fore susceptibilem, ut pos-
tantaa gloriae fecisti
sim Dei fieri.Hoc utique non possunt arbo-
filius
res, non possunt lapides, non generaliter omnia
quae moventur, vel crescunt in aere, vel in mari,
vel interra quia non dedit eis potestatem Verbum
: quaerimus laudem,toties tuam amittimus laudem
tuum filios Dei fieri, quia rationem non habent
nara et haecpotestasin ratione consistit, per quam
cognoscimus Ueum. Uedit autem hanc hominibus,
quos creavit rationabiles ad imaginem etsimilitudi-
nem suam. Et ego ulique, Domine, per tuam gra-
tiam.homo surn: et filius tuus esse possum per gra-
tiam, quod illi non possunt.
Unde hoc mihi, Domine, veritas summa,veraque
summitas,etprincipiumomniumcreaturarum;unde
hocmihi,Domine,utpossimfilius tuus fieri,quod illi
non possunt? Tu enim manens in aeternum omnia
creasti simul.Simul creasti homines et jumenta, la-
pidesetvirentia terrae.Non praecesseruntmerita,nul-
laeorum antecessitgratia-.quiaomniatuatantumbo-
nitate creasti.et pares omnes creaturae fuere in me-
ritis,quia oninium nulla fuere merita.Et undeergo
magis tua bonitas in hac tua creatura, quam fecisti
rationalem,quam in omnibus aliisquae suntsine ra-
tione,apparuit? Quare non ego sicut omnes illae.aut
curnon omnes illae sicut ego,aut ego solus sicut et
illae ?Quae merita, quae meagratia, ut me fi-
mea
lium 3
susceptibilem creares.quod il-
Dei posse fieri
lis omnibus denegares? Absit, Domine,ut hoc sen-
tiam.Tua tantum gratia, tua tantum bonitas hoc
fecit,ut essem particeps dulcedinis ejus. Illa igitur
gratia qua me de nihilo rreasti, illam, quaeso, Do-
mine.da mihi gratiam.uttibi de hoc referam gratias.
CAPUT IX. De omnipoteniia Dei.Cur nos non la-
pis, arbor,elc, facti.Omnipolens manus tuasemper
una et eadem,creavit in coelo Angelos, in terra ver-
miculos non superiorin illis.non inferior in istis.
: creaturam tuam,quam creavit benignitas tua non
Sicut enim nulla manus Angelum, ita nulla posset
creare vermiculum sicut nulla coelum, ita nulla
: non pereat in miseria mea, quod fecil summa cle-
possetcreare minimum arboris fnlium sicut nulla
corpus, ita nulla unum capillum album posset facere
aut nigrum; sed omnipotens manustua, cui omnia
pari modosunt poesibilia. Nec enim possibilius
1 Ms. Reg., perficere.
8 Ita Mss. At editi, per unicum cohxredem.
s Ms. Reg., filii.
;
APPENDIX, 872
ei creare vermiculum,quam angelum; nec impossi-
bilius extendere ccelum, quam folium ; nec levius
formare capillum.quam corpus nec difticilius fun- ;
homo Ueus, dare terram super aquas,quam aquas fundare super
terram sed omnia quaecumque voluit fecit,in ccelo
1
:
et in omnibus abyssis, et me
et in terra,in rnari
; inter omnia, sicut voluit, potuit et scivit. Potuit
quidem manus tua,Domine, me lapidem, vel avem,
vit sed noluit propter suam bonitatem. Quare
:
ego non lapis, vel arbor, vel aliqua bellua? Quia
sic ordinavit bonitas tua. Et ut hoc ordinaret, non
praecesserunt merita mea.
CAPUT X. Homo insufficiens ad laudand'im Deum.
Quis Deum laudet. Laus hominis vera. Rursumdcin-
sufficientia ad laudem Dei. Unde suppleatur. Unde
hoc mihi, Domine ?unde mihi laudes ad laudandum
te? Sicut fecisti me sine me, sicut placuitante te ;
ita laus tibi est sine me, sicut complacet ante te.
Laus tua, Domine, tu ipse es.Laudent te opera tua
secundum multitudinem magnitudinis tuae. Laus
tua,Uomine,incomprehensibilisest;corde non com-
prehenditur.ore non mensuratur,aure non percipi-
tur: quia ista transeunt, et laus tua manet in aeter-
num.Cogitatio incipit.cogitatio finitur; vox sonatet
transit; auris audit, et auditus desinit 2 laus vero ;
tua in aeternum stat.Quisergo estqui telaudet?Quis
homo annuntiet laudem tuam ? Laus tua perpetua
est, transitorianon est. Hic te laudat, qui te ipsum
laudem tuam credit.Hic te laudat, qui se ipsum nos-
citin tuam laudem non posse pertingere.Laus per-
petua,quae nunquam transia,in te est laus nostra,in
te laudabitur anima mea.Non nos laudamus te: sed
tu te, et per te, et in te; etnobis etiam laus est in te.
Tuncveram habemuslaudem,quandoa te habemus
laudem, quando lux approbat lucem quia tu vera ;
lausveram tribuislaudem.Quoties ab alio quam ate
;
quia transitoria est, sed tuaaeterna.Si transito-
illa
riam quaerimus,aeternam amittimus.Si ffiternam vo-
lumus.transitoriam non amemus.Laus aeterna, Do-
mine Deus meus,aquo omnis laus, sine quo nulla
est laus,non valeo laudare te sine te habeam te, :
laudabo te.Quis enim ego sum,Domine,per me qui
laudem te? Pulvis etcinis ego sum,canis mortuus et
fetens ego sum.vermis et putredo ego sum.Quis ego
sum, utlaudem te, Domine Deus,tortissime spiri-
tuum universae carnis, qui habitas aeternitatem ?
Numquid tpnebraelaudabuntlucem.autmors vitam ?
Tu lux,egotenebrae tu vita. ego mors.Numquid va-
;
nitas veritatem laudabit? Tu es veritas, ego homo
vanitati similis factus.Quid ergo, Domine, laudabit
te?Numquid miseria mealaudabitte?Numquid fetor
laudabit odorem? Numquid mortalitas hominis,quee
hodie est et cras tollitur,laudabit te? Numquid lau-
dabit te putredo.et filius hominis vermis? Numquid
laudabit te, Domine, qui in peccatis gcnitusest et
natus? Laudet te, Domine Ueus meus, omnipotens
potentia tua,incircur.iscriptibilis sapientia tua.inef-
fabilis bonitas tua.Laudes te superminens clemen-
tia tua.snperabundans misericordia tua,sempiterna
quoque virtus etdivinitastua.Laudet te omnipoten-
tissima fortitudo tua,summa quoque benignitas et
charitas tua.propterquam creasti nos,Domine Deus
vita animas meas.
CAPUT XI. Spes salutis nititur bonitate qux crea-
vit.Ego autem creatura tua.sub umbra alarum tua-
rum sperabo in bonitate tua.qua creasti me.Adjuva
:
pereat in malitia mea.quod operata est bonitas tua;
: mentia tua.Quae est enim utilitas in creatione tua,
sidescendam in corruptionem meam?Numquid enim
est 1 Er. Lugd. Ven. et Lov. sic exbibent hunc locum :
Nec difficiiius fundare terram super aquas,quam aquas
superterram. M.
1 M8s. transit.
873 LIBEH SOLILOQUIOHUM ANIMyK AD DEUM.
vane constiLuisti omnes lilios hominum ?Creasti rne,
Domine, regequod crcusti.Operu niauuum tuarum
ne despicius, Deus. Mc fecisti de nihilo si me non
regis,Domine,iteruin revertarudnihiium.Sicutenim,
Domine, non erum, et de nihilo uliquid mefeciati;
sic si ine non regis, adhuc in nihiluin redigar in me.
Adjuva ine, Domine vita mea.ne pereum in mulitia
mea. Si non creures me, Domine, non essem quia
creasti me,jam sum si non regisjam non sum.Non
; Deo bene
mea merita, non meu grutiu, te coegerunt ul creares
me, sed benignissimu bonitus tua et cfementia. llla
charitas, Domine Deus meus,qu;ele ud creationcm
coegit, ipsu, qu.i so, et modo cogal te ad regendum.
Quid enim prodestquodcompulitcharitastua.siper-
eam in miseriu ineu, et non me regat dextera lua?
Ueec te cogat, Domine Dcus meus, clementia ad sal-
vunduin, quod oreatum est, qua? te compulit creare,
quandocreulumnon est.Ipsatevincatcharitasadsal-
vandum quae le vicit ud creandum quia nec nunc
minor est, quia ipsa charitus lu ipse es, qui semper
idem cs.Non est abbreviata manus tua.ut salvare ne-
qucat ; neque aggravataeatauris
tua, ut non audiat
sed peccata mea diviserunt inter me et
(Isai. lix, I);
te, inter tenebras et lucem.inter imagincm mortis et
vitum, inter vanitatcm et veritatem, inter lunaticam
hanc vitam meam et sempiternam tuam.
CAPUT XII. Conlra concupiscentiarum laqueos
oralio. Hos laqueos quis effugiat. H;e sunt umbrse,
quibusoperiorin hac abysso caliginosacarceris hu-
jus, in quo prostratusjaceo donec aspiretdies, etin-
clinentur umbra;, fiatquevoxin flrmamento virtutis
tuae, vox Domini in virtute, vox Domini in magnifi-
centia dicatque, Fiatlux, el efiugenturtenebrae, et
: cecidi,
uppareat arida, germinetque lerra herbam virenlem
el facientein semen etfrucLum bonum justitiae regni
tui. Domine Pater et Deus, vita per quuni omniavi-
vunt.et sine qua omnia mortua computantur, ne de-
relinquasmeincogitaLumaligno.elexlollenliamocu-
lorum meorum ne dederis mihi. Aufer a me concu-
piscentias.et animoirreverentieL infrunito nelradas
me (Eccli. xxm, 4-0) sed posside cor meum, ut Le
: satiaturtotum desiderium meum Heu miseriamag-
cogilel semper. lllumina oculos meos, ut Le videanL,
et non exlollanlur anLe Le, gloria sempiternu sed
humiliLer sentiant, non in mirabilibus super se et
quae a dextris suntvideant,non quaeasinistrisabste.
El palpebrae meae praecedant greasus meos nam et
palpebra? tuas interrogant filios hominum (/'.syi/.x, 6).
Allide concupiscentiam meam dulcedine tua, quam
abscondisti timentibus te, ut concupiscam concupi-
scerelcconcupiscentiissempiternis: nevanisillectus
et deceplus interior gustus ponat amarum dulce, et
dulceamarum,tenebraslucem,et lucem tenebras in
medio totdecipularum passim ab inimico super fa-
ciem viae hujusad capiendasanimas paratarum.qui-
bus plenusesttotus mundus, ut isqui vidiL, sub si-
lenLio non LransiviL, inquiens Quidquid enim est in
: disli ut ego viverem, tu mortem susccpisti, mortem
mundo, aut est concupiscentia carnis, aut concupiscen-
tia oculorum, aut superbia vitse (I Joan. n, 16). Ecce,
Domine Deus meus, mundus Lotus plenusesLconcu-
piscenLiarum laqueis,quosparaverunLpedibus meis.
Et quis effugiet hoslaqueos ? Profecto a quo Lu abs-
tuleris extollentiam oculorum suorum, ut non eum
capiat concupiscenti.t oculorum ; et a quo tu abslu-
leris carnisconcupiscentiam, ne cum capiatcarnis
concupiscentia:etaquotuabstuleri8animumirreve-
rentemet infrunitum, ne eum callide decipiatsupcr-
biavitoe.Oquam felix cuihaec facies quippepertran-
sibit immunis. Nuncdeprecor te pcr te, adjuva me
ne corruam in conspectu ad versasiorum meorum ca-
ptuslaqueis eorum,quos paraverunt pedibus meis,
utincurventanimam meam. Sed erue me, virtus sa-
lutis mete ne sibi risum exhibeant de me inimici tui
: de multis namque periculis saepe liberasti me, libe-
quioderunt te. Exsurge, Domine Deusmeus, fortis
meus etdissipentur inimici tui, et fugiantqui ode-
;
runt te a facietua (Psa/. lxvii, 1) sicuL fluil cera a:
facie ignis, sic pereanL peccatores a facie Dei. Etego
abscondar in abscondito faciei tuas, et gaudeam cum
Patrol. XL.
H7A
Qliia tuis, Batiatuaomnibus bonis luis. El tu, l)o-
mine Deua, pater orpbanorum, el tu, mater pupil-
; lorum tuorum, un<ii ejulatum lilioium tuorum et ;
extende ulus tuas, ut lugiamus sub eis u lacie ini-
mici, turria forLiludinis larael, q u dod dormilasi
ne(|ue ilormis custudious lsruel, quia non durmilut
IkisIis qui impugaat larael.
: CAPUT Mll. Dc mirabili luce Dei, Quod in solo
hotnini. De vuriis Dei beneficiis. l.ux
stl
quum non videt aliu lux,luineu quud non videt uliud
lumen ; lux quae obtenebras omnem luccm, etlumen
quod cxcsccas omne extraneum lumon ; lux a qua
oinnis lux.lumen a quoomnc lumen luincn ad quod ;
omne lumen est tenebras, ad quod omnis lux obscu-
rilas lux cui omnes tenebrae lumen, cui omnis ob-
;
scuritas lux; luxsupremaquam caicitusnonobnubi-
lut.quam culigo non hebefal, quam lenebrse non obfu-
scant, quain nullu obsLuntia claudunl, quum nun-
'
;
quam separat aliquuumbru lux quae illuminas om-
:
nia tota simul et semel et semper,absorbe me in cla-
rilalis Lua; abyssum, uL videam undique le in le, et
me in to, et cuncta sub le. Ne derelinquas me ne ;
accrescantumbrtfMgnorantia' meae,etmultiplicentur
delicta mea. Sine Le enim omnia mihi sunl tenebrae,
omniu mulu quia nihil bonum sine te vero, solo et
;
summo bono. Hoc confiteor, (u) hoc scio, Domine
Deus meus, quia ubicumque sum sine te, male est
mihi praeter te, non solum extra me, sed etiam in me;
quia omnis copia quse non esL Deus meus, mihi est
egestas. SaLiabor LanLum cum apparueril gloria tua
(Psal. xvi, 15). Etenim, Domine vila mea beata, ut
miseriam meam confitear tibi,ex quo ab unitatetua
summum etunumbonum ; temporalium re-
rum multiformitas lapsum me per carnales sensus
disverberavit, el ab uno Lein mulLa divisil eL facta :
est mihi abundantia laboriosa, et egestas copiosa,
dum aliud et aliud sequebar, et a nullo implebar;
dum in te non inveniebur,incommutabile et singu-
lare ct indivisum unuin bonum, quod secutns non
erro, quod consecutus non dolco, quud uossidens
na! heume!Domine,miseraanimumeaterelugit,cum
: quo semperabundatetgaudet elsequiturmundum,
;
; cuin quo semper egetetdolet. Mundus clamat, De-
ficio et tu clamas, Heficio
;
et misera aniina meu
:
: magis sequiturdeficientem,quain reficientem.Plane
infirmitasmea h&cest.Medicespirituum.sana illam,
ut confitear tibi, salus animae meaa, toto corde meo
super omnibus beneficiis tuis, quibus pascis me u
juventute mea et usquein senectam et senium. Te
deprecor per le ipsum, ne derelinquas me.
(b) Fecisti me cum non cssem, redemisli me cum
periissem. Perieram,mortuus fueram ad mortuum ;
descendisti, mortalitatem suscepisti, ad servum rex
descendisti. Ut servum redimeres, ie ipsum tradi-
;
vicisti me restaurasti,cum te humiliasti. Perieram,
;
abieram, in peccatis venumdatus eram venisti pro ;
me, ut redimeresme et tantum me dilexisti.utsan-
:
guinem Luum in pretium darcs pro me. Dilexisti me
plus quam te, quia mori voluisti pro me.Tali pacto,
tamcaro pretio reduxisti me de exsilio.redemisti me
de servitio, retraxisti me de supplicio. Vocasti me
nomine tuo, signasti tneeanguinetuo, ut memoriale
tuum semper esset apud me,et nunquam recederet
a corde meo, qui pro me nunquam recessisti acruca
! Unxisti meoleo tuo quo tu unctus fuisti ut ate Chri-
; sto dicerer christiunus. Et in manibus tuis descri-
psislime uL semper sit memoria meaapud te, si ta-
;
men memoria tua jugiter fuerit apud me. Sicigitur
gralia tua et misericordia semper praBvenerunt me :
i Ms. Colbertinus, ostia.
(o) lib. 13 Confessionum, cap. 8.
Ex
Vide librum de Spiritu cl Anima, cap. 17; libruin
(A)
de Diligendo Deo, capp. 6 et 7 el apud Anselm. Medit. 7,
;
28

875
rator meus quando crravi, ad viam rcduxisti me
;
quando ignoravi, docuisti me quando peccavi, cor-
ripuisti me quando rui tristis, consolatus es me
;
quando desperavi, confortasti me quando cecidi,
erexisti me quando steti, tenuisti me: quando ivi,
;
duxisti me quando veni, suscepisti me quando
;
dormivi, custodisti me quando clamavi, exaudisti
me.
GAPUT XIV. Quod Deus jugiter inspiciat opera
et intentiones hominum. (c) Haec et multa alia bene-
ficia fecisti mihi, Domine Deus meus, vita animse
meae de quibusdulce essetmihi semper loqui,sem-
:
per cogitare.semperquetibigratias agere ut possim
te pro omnibus bonis tuis laudare, et amare te toto
corde meo, et tota anima mea, et tota mente mea, et
tota fortitudine mea, simul et ex omnibus medullis
omnium compagum mearum,
intimis cordis mei, et
beatadulcedo, DomineDeus meus.omnium qui de-
lectantur in Sed imperfectum meum viderunt
te.
oculi tui cxxxvm, 16) oculi, inquam, tui
(Psal.
multolueidiores supersolem, circumspicientesom-
nes vias hominum et profundum abyssi, quiinomni
loco semper contemplantur bonos et malos {Prov.
xv, 3). Gum enimcunctis praesideassingula implens,
totus semper ubique prasens, cunctorumquecuram
agensquaecreasti,quianihilodistieorumquo2fecisti;
sic gressus meos semitasque consideras, et die no-
ctuquesupercustodiammeamvigilas,omnessemitas
meas diligenternotans, speculatorperpetuus,
sitotius creaturae tuae cceli et terrae oblitus, tantum
me solum oonsideres,et nihil sit tibi cura de aliis.
Nequeenim crescitluxincommutabilis visionistuae,
si tantum unum aspicias neque minuitur, ;
mera videas et diversa quia sicut unum toturn si-
mul perfecte consideras, sic singula quaelibet, licet
diversa, perfecte simul totaque totus conspicit visus
tuus. Sed omnia sicut unum ', et sicut unum omnia,
sic singula totus simul sine divisione, vel commuta-
tione, vel diminutione consideras. Itaque totus tu in
toto tempore sine tempore, totum me simu semper-
que consideras, ac si nihil aliud considerare habeas.
Sic igitur super custodiam meam stas 2 sicut si om-
nium oblitus sis,etmihi soli intendere velis.Semper
quippeteubique praesentemexhibes,semper tepara-
tumoffers,simeparatuminveneris.Quocumqueiero,
tu me,Domine, non deseris, nisi prior ego te dese-
ram. Ubicumque fuero non recedis, quoniam ubique
es ut quocumque iero, inveniam te, per quem pos-
;
simessene peream sinete, cum sinetecsse non pos-
sim. Fateorcquidem,quia quidquid facio, quaecum-
que facio, ante te facio et illud quidquid est quod
facio, mclius tu vides quamegdqui facio. Quidquid
enim semper operor, tu pariter semper praasens as-
sistis utpote perpetuus inspector omnium eogita-
:
tionum,intentionum,deIectalionum,etoperationum
mearum. Dominc, ante te est semperomne deside-
rium meum.antetetotacogitatiomea. Tuvidesunde
veniat spiritus,ubi sit.etquo vadat quia tu esspi-
ritus omnium spirituum pondcrator.Etutrum radix
sit dulcis, an amara, de qua foris pulchra folia emit-
tuntur.tu judexinternusmcliusipse(/>) me nosti,et
medullas etiam radicum subtilius pcrscrutaris et
nonsolumintentionem.sedetiamradicisejusmedul-
lamintimamdiscrctissimatuaslucisveritatocolligis,
intueriset signas ut reddas uuicuique non tantum-
;
modo secundum opera vel intentionem, sed ctiam
Mocundumipsaminteriorcm absconditam medullam
radicis, de qua procedit iatentio opcrantis. Ad quid
tendo cum operor, quidquid cogito, et in quocumque
delector, 1u vidcs, aures tuoe audiunt, oculi tui con-
» Ita e Mss. Regiis. At ediiti
unua
sic sicut unum, sic singula.
unUm ; Domine, et confiteor doceate te, quoniam soli illi
Mss. Sic ergo cfjo... stabo, etc
:
(a) Et hoc capiit cbnfer cuui libris
ma, cap. 19 ; de Diligendo Deo, cap. 10 ; et ,cum Hug.
Victorini lib. de Arrha auiuioe.
[b) Id est, quam ego,
;;
APPENDIX. 876
siderant, signas attente, notas et scribis in libro tuo,
;
sive bonum fuerit sive malum ut reddas postea pro :
bono praemia, et pro malo supplicia, quando aperien-
'. tur libri et judicabimur secundum haec qua? fuerunt
,
scripta in libris tuis (Apoc. xx, 12). Hoc est forte
• quod jam dixisti nobis, Considerabo novissima eorum
;
(Deut. xxxii, 20) et quod de te, Domine, dicitur,
;
Universorutn finem ipse considerat (Job. xxvni, 3) :
quoniam tu quidemin omnibus quaa agimus.finem
intentionis, magis quam actum operationis attendis.
Gumque hasc diligenter considero, Domine Deus
meus, terribilis et fortis, timore pariter et ingenti
: rubore confundor quoniam magna nobis est indita
:
necessitas juste recteque vivendi, cui cuncta faci-
mus ante oculos judicis cuncta cernentis.
CAPUT XV. Quod homo per se nihil possit.
Quod non habeat unde glorietur. Qui gratix divitias
promereatar. Quid homo per se. Gratix est quod in
peccata nonlabamur. (a)Fortissime,magnipotens,Deus
:
spirituum universa carnis, cujus oculi super omnes
vias filiorum Adam, a die nativitatis eorum usque ad
diem exitus eorum, ut reddas unicuique secundum
opera suabona velmala ostendemihi, utconfitear ;
tibi, paupertatem meam:quoniam dixi quod dives
essem, et nullius egerem etnesciebam quia pauper ;
eram csecus, nudus, miser et misenabilis (Apoc. m,
17). Credebam me fore aliquid, cum nihil essem.
Dixi, Sapiensefficiar et stultus factus sum. Cogita-
;
veluti bam essecontinens sed deceptussum.Et video nunc
;
quia donum tuum est, sine quo nihil possumus fa-
cere quia nisi tu, Domine, custodieris civilatem,
;
frustra vigilat qui custodit eam (Psal. cxxvi, 1). Sic
si innu- docuisli me, ut cognoscerem me quia dereliquisti :
:
me, et probasti me non propter te ut cognosceres
;
me, sed propter me ut cognoscerem me. Nam, ut
dixi, Domine, credebam me aliquid fore ex me,
existimabam mesufficere per me, nec percipiebam
quoniam tu regebas me,donec aliquantulum te elon-
gasti a me, et cecidi statim in me et vidi et cognovi :
1
quoniam tu regebas me ; et quod cecidi, fuit ex me,
et quod surrexi, fuit ex te. Aperuisti mihi oculos,
,
lux, et excitasti et illuminasti me et vidi quoniam :
tentatio est hominis vita super terram, et quod glo-
riari non valeat ante te omnis caro, nec justificetur
omnis vivens quoniam si quid boni est parvum vel
:
magnum, donum tuum est, et nostrum nonestnisi
malum.Undeigiturgloriabituromniscaro?Numquid
de malo ? Haac non est gloria, sed miseria. Sed num-
quid gloriabiturdebono?numquiddealieno?Tuum,
Domine, est bonum, tua est gloria. Qui enim de
:
bono tuo gloriam sibi quaerit, et non tibi quaerit hic ;
fur est et latro, et similis est diabolo, qui voluit fu-
rari gloriam tuam. Qui laudari vult de tuo dono, et
non quaerit in illo gloriam tuam, sed suam hic licet :
proptertuum donum laudeturab hominibus, a te ta-
men vituperatur quia de dono tuo non tuam, sed
;
suamgloriamquaesivit. (b) Qui autem ab hominibus
laudatur vituperante te,non defendetur ab homini-
;
bus judicantc te, nec liberabitur condemnante te. At
tu, Domine formator meus ex utero matris moae,
non mesinas cadere in illam exprobrationem, utex-
:
probretur mihifurari voluissegloriam tuam.Tibi sit
gloria.cujusest omnebonum nobis autem confusio ;
laciei et miseria, quorum est omnc malum, nisi tu
volueris misereri. Miscreris quippe. Domine, mise-
reris omninm qua? fecisti, et nihilodisti eorum quae
fecisti, et das nobis de bonis tuis, ot ditas nos inopes.
dcoptimis donis tuis : quoniam diligis pauperes, et
divites facies oos divitiis tuis. Ecce nunc, Domine,
paupercs nos filii tui sumus, ct pusillus grex tuus :
npori nobis januas tuas, et edent pauperes, et satia-
Sed sictit omnia, buntur, et laudabunt te qui requirunt te. Scio etiam,
de Spiritu et Ani-
(o) Boetius de Cousolat. lib. 5, prosa 6, Vide libr. Me-
dit. Uer nard. cap. 2, n. 19.
(6) Aug. lib. 10 Confeseionum, cap. 36.
817 LIBER S0L1L0QUI0RUM ANIMjE AD DEUM.
qui cognoscunt se paupereai, et confitentur tibi pau-
pertatcm suam, ditabuntur a te quoniam qui se di- : natus contra nos dirigcns, ut intorficiat animas no-
vites existimant cum sint pauperes.a tuis divitiis in-
venientur exciusi. iU ego igitur coniiteor tibi, l)o-
mine Deus meus, paupertatem meam et sit tibi tua : ore aperto paratum ad devorandum, nihilominus
gloria tota\quoniam tuum eat omne bonum.Perme
enim, Domine, fateor, ut docuisti me, nihil aliud
sum quam universa vanitasetumbra mortis.etabys-
su8 quaedam tenebrosa.et terra inanis et vacua,quae
sine tuabenedictionenihilgerminat.fructumquoque
non facit,nisi confusionem, peccatum et mortem. Si
quid boni unquam habui, a te recipi, quidquid boni
habeo, tuum habeo ». Si quando steti, per te steti,
sed quando cecidi, per me cecidi. Sempcr in luto ja-
cuissem, nisi tu me crexisses semper ca?cus fuis- :
sem, nisi tu me illuminasses. Quando cecidi, nun-
quam surrexissem.nisi tu mihi manum porrexisses.
Postquam |me erexisti, semper cecidissem, nisi tu
me sustinuisses saepius periesem, nisi me guber-
; minus,qui non deditnos in caplionem denlibus eorum.
nasses.
Sic semper, Domine, sic semper gratiaet miseri-
cordia tua prasvenit me, liberans me ab omnibus
malis, salvans a pr?eteritis,suscitans a praesentibus,
et muniens a futuris, praecidens etiam ante me la-
queos peccatorum, tollens occasiones et causas; quia
nisitu hoc mihi fecisses, ego omnia peccata mundi
fecissem quoniam scio Domine, quod nullum pec-
: Quis enim evadet laqueos istos multos, nisi videat
catum est quod unquam fecit homo,quod non pos-
sit facere alter homo, si desit Creator a quo factus
est homo. Sed quod non facerem, tu fecisti quod ;
abstinerem, tu jussisti; et quod tibi crederem, tu
gratiam indisti. Tu namque, Domine, regebas me
tibi, servabas, me tibi et mihi, ut adulterium et
omne aliud peccatum non committerem.
CAPUT XYLDe diabolo tentationibus ejus.Diaboli
et
ubique laquei. Tentditor defuitjet ut deesset,tu fecisti.
Locus et tempus defuitjet ut haec deessent,tu fecisti,
Adfuit tentator, non defuit locus.non defuit tempus;
sed ut non consentirem.tumetenuistl.Venittentator
tenebrosus,utest;etuteumdespicerem,tumeconfor-
tasti.Venittentatorfortisarmatus; et ut me non vin-
ceret.eum refrenaati, et me roborasti. Venit tentator
transfiguratus in angelum lucis;etutme non decipe-
ret, tu eum increpasti, et ut eum cognoscerem, tu
me illuminasti. Ipse enim est, Domine, draco ille
magnus, rufus, serpens antiquus, vocatus diabolus
et satanas, habens capita septem et cornua decem
(Apoc. xti, 3), quem creasti ad illudendum huic mari
magno et spatioso manibus,inquosuntreptiliaquo-
rum non est numerus, et animalia pusilla et rnagna
(Psal. ciii, 25, 26); ld est, diversa daemoniorum
genera, quae nihil aliud die noctuque operantur, nisi
quod circumeunt qusBrentes quem devorent, nisi tu
eripias. Ipse enim est draco antiquus ille, qui ortus
estin paradiso voluptatis.qui cauda sua Irahit ter-
tiam partem stellarum coeli, et eas mittit in terram
(Apoc. xn, 4), qui veneno suo corrumpit aquas terrae,
utbibentes homines moriantur, qui sternit sibi au-
rum quasi lutum (Job. xli, 2i(, et habet fiduciam
quod infiuat Jordania in os ejus (Id. xli, 18), qui fa-
ctus est ut nullum timeat. Et quis defendet a morsi-
bua ejus, quis eruet ab ore ejus, nisi tu, Domine,
conlregisti capita draconis magni ? Praetende,
Sui
omine, super nos alas tuas, ut fugiamus sub eis a
facie draconis hujus, qui nos persequitur, et scuto
tuo libera nos a cornibus 3 ejus. Hoc enim est conti-
nuum studiumsuum,hocunicum desideriumsuum,
ut animas devoret quas creasti. Et ideo ad te clama-
mus libera nos ab adversario nostro quotidiano,
; te latet cogitatio. Sed ante pedes tuae majestatis de
qui, sive dormiamus, sive vigilemus, sive comeda-
mus, sive bibamus, sive quodcumque opus opere-
mur, omnibus modis instat die ac nocte, fraudibus
1
Ms. Colbertinus, t«ta glorin mea.
• Ms. Regius, a ie habeo. In editis est utraque lectio.
» Ms. Regius, a moribut.
878
et artibus,nunc palam, nunc occulte,sagittas vene-
stras. Et tamen. Domine, pessima insania nostra,
quia cum continuo vidcamus contra nos draconem
dormimus et laBcivimus in pigritiis nostris, tan-
quam securi anteeum.quinihilaliuddesideratquam
ut nosperdat.Inimicusutoccidat.sempervigilatsine
sommo et nos ut custodiamus nos, nolumus evigi-
:
lare asomno. Ecce tetendit ante pedes nostros la-
queos infinitos, et omnes vias nostras implevit deci-
pulis ad capiendas animas nostras. Et quis effugiet?
Laqueosposuit in divitis,laqueos in paupertate, la-
queos totendit in cibo, in potu, in voluptate, in
somno, in vigiliis laqueos posuit in verbo et in
:
opere.et in omni via nostra. Sed tu, Domine, libera
nos de laqueo venantium. et a verbo aspero (Psal.
xc, 3) ut confiteamur tibi dicentes, Denedictus Do-
:
Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo venan-
tium : laqueus contritus est, et nos liberati sumus
(Psal. cxxm, 6, 7).
CAPUT XVII. Lucis Dei ad eos cavendos neccssi-
tas. Diaboli verstdia. Et quidem, Domine lux mea,
revela oculos meos, ut videam lumen, et ambulem
in lumine tuo, et non impingam in laqueos ejus.
eos? Et quis videbit, nisi quem tu illuminaveris
lumine tuo? Ipse enim pater tenebrarum laqueos
suos abscondit in tenebris suis, ut capiantur in eis
omnes qui suntin tenebris suis, qui sunt filii tene-
brarum harum.non videntes lumen tuum,in quo qui
ambulat, non timebit. Qui enim ambulat in die, non
offendit qui autem in nocte ambulat, offendit, quia
:
lux non est in eo (Joan. xi,9 et 10). Tu lux,Domine,tu
lux filiorum lucis.tu dies qui nescis occasum.in quo
ambulant filii tui sine offensione et sine quo omnes
qui ambulant.in tenebris sunt,quia te lucem mundi
non habent. Ecce quotidie cernimus, quia quo magis
a te verolumine quis elongatur, eo magis peccato-
rum involvitur tenebris;et quo magis estin tenebris,
eo minus videt laqueos in via sua; et ideo minus co-
gnoscit, et ideirco saepius capitur, et cadit in eis et ;
quod est horribilius, etiam se cecidisse ignorat. Qui
vero suum casum ignorat, eo minus curat surgere,
quanto se exislimat adhuc stare. Tu vero, lux men-
tis, Domine Deus meus, nunc illumina oculos meos,
ut videam et cognoscam, ne corruam in conspectu
adversariorum meorum. Etenim in exterminium *
nostrum laborat inimicus noster, quempetimus ut
facias liquefieri a facie nostra, sicut cera liquescit a
facie ignis (Psal. lxvii, 3). Quoniam, Domine, ipse
est latro primus et ultimus,qui consilium fecitutra-
peret gloriamtuam, quando inflatus et elatus cre-
puit et cecidit in foveam suam, etejecisti eum de
monte sancto tuo,et de medio lapidum ignitorum,in
quorum medio ambulavit. Et nunc, vita mea, Deus
meus,ex quo cecidit,non cessat persequi filiostuos.
Et in odium tuum, o rex magne, cupit perdere hanc
creaturam tuam, quam creavit omnipotens bonitas
tua ad imaginem tuam;ut non 2 possideat gloriam
tuam, quam ipse pcrdidit per superbiam suam.Sed
contereeum, fortis noster, ante nos agnos tuos et
:
illumina nos ut videamus laqueos quos ipse paravit,
et evadamus ad te, laetitia Israel.
Et haec omnia tu, Domine, melius nosti, qui nosti
contentionem ejus,etcervicem ejus durissimam.Nec
boc dico ut ostendam tibi, qui omnia vides, et nulla
inimico meo querimoniam facio, judex aeterne, ut et
ipsum damnes.et nos filios tuos salves, quorum for-
titudo tu es.Versutus est,Domine, iste hostis et tor-
1
Mss. duo, Regius et Colbertinus : Hoc enim in odi-
um. Medardensis Etenim in exitum. Forte, in exitium.
:
* Sic Ms. Regius. Abest, non, ab aliis libris.
879 APPENDIX.
nec facile deprehendi possunt circuitus viae
tuosus :
eius.nec cognosci species vultus ejus, nisi tu llluim-
nes. nunc hic, nunc illic nunc agnum, nunc
Nam ;
lupum; nunc tenebras, nunc lucem se ostendit; sed
singulisquibublibetqualitatibus,locisettcmporibu8,
secundum varias rerum mutationes, varias exhibet
tentationes. Nain ut tristes decipiat,tristatur etipse;
ut gaudentes illudat, fingit se et lpse gaudere ; ut
spirituales defraudet, in angelum lucis se transfigu-
rat; ut iortes comprimat, apparet ut agnus; ut mites
devoret, apparet ut lupus. H;ec quidem omnia se :
cundumsimilitudinem variarumtentationum »
effici
habent,sicut alios a timore nocturno, alios a sagitta
volante in die, alios a negotio perambulante in tene-
bris, alios ab incursu, alios a daemonio mendiano
(Psal. xc, 5 et 6). El ad haac quis idoneus ut cogno-
scat?Quisrevelabitspeciemindumentiejus,etgyrum
dentiumejusquisagnovit?Enabsconditsagittassuas
in pharetra, et laqueos eliam abscondit sub specie
lucis, et hoc difficilius pcrpenditur, nisi a te, Domine
spes 2 nostra,lumen assumamus,utvideamus. Nam
nonsolumincarnisoperibusquaedefaciliagnoscun-
tur, non tantum in ipsis vitiis, sed in lpsis quoque
spiritualibusexercitiislaqueos abscondit subtiles;
et sub virtutum colore ipsa vitia induit, et transmu-
tatseinangelumlucis. Haec et multa alia ninitur
contra nos filius Belial, iste Satan, Domine Deus nos-
ter. Et nunc ut leo, nunc ut draco, manifeste et oc-
culte, intus et extra, die ac nocte insidiatur,ut rapiat
animas nostras. Et tu eripe nos, Domine, qui salvas
sperantes in te ut ipse de nobis doleat, et tu
:
lauderis in nobis, Domine Deus noster
3
. resuscitata est in miserieordia tua,quies Deusmise-
CAPUT XVIII. Ingratitudinis mala. Beneficiorim
Deidescriptio. De iisdem gratiarum actio. Deam sem-
per diligere tenemur, nec valemus nisi dederU.Ego au-
tem filius ancillae tuae, quse me commendavit manui
tuae, jam his pauperculis confessionibus meis confi-
tear tibi, liberator meus, toto corde meo, et recolam
ad meutem meam bona quae fecisti mihi a juventute
mea, in omni vita mea. Scio namque quod ingrati-
tudo tibi displiceat, quae radix est totius mali spiri-
tualis,et ventus quidam desiccans et urens omne bo-
num, obstruens fontem divinae misericordiae super
hominem quaet mala mortuajam oriuntur,et viva
:
jam opera moriuntur, et uitra non adipiscuntur. Et
ego,Dominc, gratias tibi agam, ne simingratus tibi,
liberator meus.quoniam me.Quotiesmejam
liberasti
absorbuerat ille draco, et tu, Domine, ab ore ejus
extraxisti me? Quando vel quoties peccavi, et ipse
paratus fuit deglutire me:sed tu defendistim e? Cum
contrateinique agebam, cum tua mandatafrange-
bam.stabat paratus ipse ut me raperet ad infernum;
sed tu prohibebas. Ego to offendebam, et tu me de-
fendebas; ego te non timebam, et tu me custodiebas.
A te recedebam, et inimico meo me exhibebam,- tu
ipsum ne me acciperet, deterrebas. Haec mihi tu,
Deus meus, beneficia conferebas, et ergo non cog-
noscebam. Sic me multotics a faucibus diaboli libe-
rasti, deorcleonis eripuisti, et ab inferno licet me
nescientcm multis vicibus reduxisli.Descendi enim
usquead portasinferni, et ne illuc intrarem, tu me
tenuisti; appropinquavi usque ad portas mortis, et
ne me ipsa caperet.tu fecisti. Dc morte etiam corpo-
ris me saepius eripuisti, salvator mcus, cum me
gravesmorbi tenerent, cum fui in periculis multis,
pcr mare, per terras; ab igne ct gladio, et ab omni
periculo Jiberans, semper mihi astans, et misencor-
ditersalvans.Sciebas quidem, Domine,quia si tunc
mors me prrcoccupasset, infernus animam meam
suscepisset.etperpctuo damnatus fuissem sod tua : Diligara te, Domine, quoniam tu prior dilexisti me
misericordia et tua gratia prrevenerunt me, eripiens
mc de morte corporis et de morte animae.Domine
Deus meus. Haec ct multa alia mihi tua beneficia
• In uno e Mss. Regii&,similitudines; omisso, secundum.
s M8. Regius, species.
9 Ms. Regius hic addil, amen.
880
exhibuisti,etego eram caecus, et non cognovi, do-
nec iiluminasti me.
Nunc igitur, lux animae meee, Domine Deus meus,
vitamea per quam vivo, lumen occulorum meorum
per quod video, en illuminasti me, et cognosco, le,
quia vivo per te, et gratias ago tibi, licet viles et
exileset impares beneficiis tuis, quales habet mea
fragilitasoffero.QuoniamtuessolusDeus meus,crea-
tor meus benignus, qui amas animas, et nihil odisti
eorurn quae fecisti (Sap. xi, 25). En ego primus inter
peccatores quos salvasti.utexemplum aliis tribuam
benignissjmaspietatistuae.confitearbeneficiatuama-
gna,quoniameripuistimedeinfernosemeletsecundo
et tertio et centies et millies, et ego semper ad in-
fernum tendebam, et tu me semper reducebas et :
cummejustemilliesdamnasses,sivoluisses,noluisti,
quia amas animas,etdissimulaspeccatameapropter
pcenitentiam,Domine Deus meus,quiamultaemiseri-
cordiae in omnibus viis tuis. Nunc ergo video ha?c,
Domine Deus meus, et cognosco per lumen tuum, et
delicit anima mea in misericordia tua magna super
me; quoniam eripuisti animam meamex infermo in-
feriori,et me reduxisti ad vitam.Totus eram in mor-
te,1otum me resuscitasti;et tuum igitur sit totum id
quod vivo. Totustotum me tibi offero : totus spiri-
tus.totum cor,totum corpus, tota vita mea vivat tibi,
vita mea; quoniam totum me totum me
liberasti, ut
possideres; totum me totum me rehabe-
refecisti, ut
res.Diligam te igitur;Domine virtus mea,diligam te,
ineffabilis exultatio mea, ct vivat jam non mihi, sed
tibi tota vita mea, quae perierat in miseria mea, quae
ricors et miserator et multae misericordiaa in millia
his qui diligunt nomen tuum.Ideirco, Domine Deus
meus, sanctificator meus, jussisti mihi lege tua, ut
diligam te toto corde meo, tota anima mea, tota
mente mea, tota fortitudine mea (Deut. vi, 5; Matth.
xxi , 37), et ex omnibus viribus meis, et etiam ex
intimismedulliscordismei,omnibushorisetmomen-
tis quibus fruor bonis misericordiae tuae quoniam
;
semper perirem. nisi quia semper me regis; semper
morerer, nisi quia semper me vivificas, et omni mo-
mento me tibi obligas, dum omni momento mihi tua
magna beneficia praestas.(fl)Sicutergonullaesthora
vel punctum in omni vitamea.quo tuo beneficionon
utar sic nullum debet esse momentum, quo te non
;
habeam ante occulos in mea memoria, ettenon dili-
gam ex omni fortitudine mea.Sed nec hoc valeo, nisi
tu dederis mihi, cujus est omne donum bonum, et
omne datumoptimumdescendensa Patre luminum;
apud quem non est transmutatio, necvicissitudinis
obumbratio [Jacubi i, 17). Non enim est volentis ne-
que currentis, sed tui miserentis (Bom. ix, 16), ut
diligamus te. Tuum est, Domine,hoc donum. cujus
est omne bonum.Jubes te diligi.(i) da quod jubes, et
jube quod vis.
CAPUT XIX. Amoris fervens desiderium. Bene-
ficiorum Dci recapitulatio. (c) Amo te, Deus meus,
magisque semper amare cupio, quia tu es revera
omni melle dulcior, omni lacte nutribilior, et omni
luce clarior.Idcirco super omnc aurum et argontum
et lapidcm pretiosum es mihi charior. Displicebat
enim rnihi quidquid agebaminsaeculopraedulcedine
tua, et decorc domus tu», quam dilexi. (d) ignis
qui semper ardes et nunquam cxtingueris, o amor
qui semper ferves et nunquam lepeseis, char.tas
Dcus meus, aecende me. Accende. inquam, totum
me, uttotus diligam solum te. Minus enim te amat,
qui tecum aliquid amat quod non propter tcamat.
(I Joan. iv, 10). Et unde mihi verbum, ut explicem
(a) Vid. librum de Spiritu el Auima, cap. 35; et Ma-
Duale, oap. 39.
(b) Ex lib. 10 Confcssion. capp. 29 et 37.
(c) Hoec uou habeut Mss. \'id. Mauuale cap. 20,
(d) Ex lib. 10 Confession. cap. 29.
 881 LIBER SOLILOQUIORUM ANIM^E AD DEUM.
signa dilectionis tuse, maximc erga me, propter in-
numnra benclicia tna, quibus a principio cducasti
me? Post bencficium nempe creationis, quando in
principio do nihilo ud imaginem tuam creasti me,
honorilieans et ezaltana me intcr cas creaturas
quas fecisti, et nobilitans lumine vultus tui, quo
signasti superliminare cordis moi, quo ab insensi-
bilibus paritor et sensibilibus brutis discrevisti me,
et paulo minus ab angeiis minuisti (Psal. viii, 6).
Parum hoc fuit antecouspectura bonitatis tu»,quo-
niam quotidianis et singularibus raaximisque dona-
riis tuorum benoliciorum m^ sinc intermissione
nutrivisti, et quasi lilium tuum parvulum tenel-
lum uberibus tuffi consolationis lactasti cL confor-
tasti me. Ut enim tibi totus servircm, omnia quao-
curnque fccisti, in meum sorvitium tradidisti.
CAPUT XX. Quodomnia serviunt homini ut homo
serviat Creatori.Omnia subpcdibus hominum subje-
cisti (Psal. viii, 8)ut solus homo, totus tibi subji-
; tu.T, nec est linis, nec numerus, nec mensura retri-
ceretur etut tuusessettolus homo;supcr omniatua
; butionis tuaj
dominatus est homo. Exteriora nempe pro corpore
cuncta creasti,ipsum verocorpusproanima,animam
vero pro te; ut tibi soli vacaret, ct te solum amaret,
possidens te ad solatium, inferiora vero omnia ad
servitium, Quidquid enim cceli ambitu continetur,
inferius ab anima humana est, quae facta est ut
summum bonum supcrius possidoret, cujus pos-
sessione beata fieret cui si adbaeserit, eunctarum
; ctns es spcs dcsperatorum.consolatio dosolatorum:
mutabilitatum inferiornm neccssitudincs supergre-
diens, illius summae majestatis, cujus aemulatur
speciem, ajternitate immnrtalitatis cum sorenitate
gaudehit. Tunc vero illis bonis optimis fruetur in
domo Domini, quorum coraparatione cuncta quae
hic cernimus, velutnihilum computantur. Illa sunt
quae oculus non vidit, nec auris audivit.nec in cor
'
hominis ascenderunt.quaj praeparavit Deus diligen-
tibus se (Isai. lxiv, 4 I Cor. n, 9). Et haec quidem,
; enim potest in utroque sajculo consolari,nec potest
Domine, daturus es animae. His etiani quotidie lae-
animas scrvorum tuorum. qni amas animas.
tificas
Quid miror haec, Domine Deus meus ? Imaginem
quippe tuam honorificas,et similituiinem tuam ad
quam creataj sunt. Nam ef corpori nostro, licet ad-
huc corruptibili et ignobili, utvideret,dedisticlari-
tatemcceli per manum ministrorumtuorum indefes-
sornm,solis et lunae, qui praeceptotuo jugiter dieac
nocte deserviunt filiis tuis ut spiraret, largitus es
; solari quam in te
aeris puritatem ut audiret, sonorum varictates: ut
; cant.ut tu solus dulcis appareas animae meae,qui es
odoraret, odorum suavitates ut gustaret,saporum , dulcedo inaestimabilis, per quam cuncta amara dul-
qualitates ; ut contrectaret, dedisti corpulenlorum
omnium grossitates. Adjumenta suis necessitatibus
dedisti jumenta; volucres quoque cceli et pisces ma-
ris, et fructus terrae ad reficiendum impendisti.Me*
dicinas de terra propter singulas quasque suas
corruptelas creasti, singula solatia singulis rv.alis
obviantia prasparasti quoniam es misericors et
;
miserator, et novisti figmentum nostrum figulus
noster. et nos omnes quasi lutum in manu tua.
CAPUT XXL Ex bonis temporalibus colligitur ma-
gnitudo ccelestium. En aperitur mihi misericordia
tua magna; lumine tuo illustra,quapso,magisadhuo,
ut mihi magis aperiatur. Nam ex his minimis tua
magna,et ex his visibilibus tua invisibilia compre-
bendimus, Domine Deus sancte, et bone creator no-
ster. Si enim,mi Domine, prohoc corpore ignobiliet
corruptibili tam magna et innumera henciieia prae-
st:is a ccelo etaere, a tcrra et mari.luce et tcnebris,
calore et umbra.rorc et imbre, venlis et pluviis, vo-
lucribus et piscibus,bestiis etarboribus.et multipli-
citate herbarum et gorminum terrae, ot eunctirum
creaturarum tuarum ministerio nobis succcssive
per sua tempora ministrantium, ut alleves fasti-
dium qualia, quaeso.et quam ma?na et innnmera-
; gustavprat virgo (a), de qua legimus,quod laetissime
bilia erunt illa bona, quae pramarasitdiligentibuste,
in illa cccli patria, ubi te viilebimusfaeiead faciem ?
Si tantafacis nobis in carcere,quid ages in palatio ?
1
Mss., illa scilicet quoa..
,*i
Magna et innumcrabilia suntopera tua.Dornincrex
ccelorum.Cumsinl hsscomniavafdebonaetdeleotabi-
Iia,qu paritermaliaque communiatradidisti:
quolia futurasunl illa^qusa Bolis bonisreoondisti?Si
tam innumera et varia dona tua, quas nunc amicis
paritertribuiset inimicis;quam magna et innumera-
bilia,quam duloiael delectabilia, quas solia tuises
largiturus amicis? Si tanta aolatia in hao die lacry-
marum;quanta.oonferes in die nuptiarum? Si tanta
delectabilia continet carcer; quauta, qu.rso.continet
patria? Oculus uon vidit,Deus,absque te, qux praspa-
rasti diligentibus te (Isai. i.xrv, 5 . Sncundum enim
magnam multitudinem magnificcntiro ttjffi est etiam
multitudo magna dulcedinis tuffi.quam abscondisti
timentibus te (Psal. l, 3; Psal. xxx, 20). Magnus
enim tu es, Dominc Deus meus,et immensus.nec est
finis magnitudinis tune (Psal. gxliv, 3), nec est nu-
merus sapientiffi tuffl, nec est mcnsurabenignitatis
: sed sicut magnus es tu ita magna
sunt donaria tua, quoniam tu ipse prajmiurn et do-
num omnium legitimorum tuorum pugnatorum.
CAPUT XXII. Consolatio xterna non est speranda
cum prxsenti. Dulcedo Dei demulcet amat itudinem
munai.Hso sunt beneficia magnatna,DomincDeus,
sanctifrcatorsanctorumtuorum.quibusrepleturuses
inopiam csuricntium filiorum tuorumrquoniam fa-
tu corona spei, quaj ornata est gloria.proDparata vin-
cpntibus; tu famolicorum satietas ffiterna, danda
esurientibus tu consolatio sempiterna, qui solis
;
illis te tribuis ', qui consolationem hujus rnundipro
tua consolatione contemnunt. Nam qui hic conso-
lantur, indigni tua consolatione habentur. Sed qui
hic cruciantur, a te consolantur et qni participant :
passionibus, participant et consolationibus. Nemo
quis hic et in futuro gaudere sed unum necesse ;
est ut perdat, qui alterum voluerit possidere. Haec
ubi considero, Domine consolator meus.renuo con-
srdari animam meam, ut digna habeatur tuis con-
solationibus ajternis:quia justum est ut amittatte,
quicumque in aliquo alio magis consolari eligit
quam in te. Et obsccro, summa Veritas, te per te,
non pcrmittas me in aliqua consolatione vana con-
sed omnia mihi peto utamares-
;
corantur tua enim dulcedo Stephano lapides tor-
;
rentisdulcoravit (.lc/.vn, 58):tua dulcedooraticulam
Laurentio dulcem fecit. Pro tua dulcedine ibant
Apostoli gaudentos a conspectu concilii,quoniam di-
gni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati
(Id. v, 41) ibat Andrajas securus ad crucem etgau-
;
dens,quoniam ad tuam dulcedinem properabat: hsec
tuadulcedo ipsos Apostolorumprincipes sicreplevit
ut pro ipsa crucis patibulumunuseligeret,altprquo-
que caput ferienti gladio supponcre non timeret;pro
hac emenda Bartholomaeus propriam pellem dedit;
pro hac quoque gnstanda veneni poculum intrepi-
dus Jnannes potavit. Ilanc ut gustavit Petrus, om-
nium inferiorum oblitus clamavit qnasi ebrius,di-
cens, Domine. bonum estnoshicesse, faciamus hictria
tabernacula (Matth. xvn, 4): hic moremur, te con-
templemur,quianullo alio indigemus;sufficit nobis,
Domine,vidprcto.sufficit, nquit,1anta dulcedine sa-
J
tiari.Unam enim stillim dulcedinia iste gustavit, et
omnem aliam fastidivit dulcedincm; quid putas di-
xisset,si magnam illam multitndinem dulcedinisdi-
vinitatis tu,r gustassct.qnim abscondisti diligenti-
bus te? Hanc tuam duleedinem ineffabilem et illa
etglorianter ibat ad carcerem, et quasi ad epulas
invitata. Ilanc, ut reor, et ipse gustaverat, qui
1
Mss. duo, tribues.
(a) Agatha.

883
dicebat, Quam magna multiludo dulcedinis tuse, Do-
mine, quam abscondisti timentibus te(Psal. xxx. 20)
quique monebat, Gnstate et videte,quoniam suavis est
Dominus (Psal. xxxm, 9). Haec est illa beatitudo,
Domine Deus noster, quam exspectamus daturum
tenobis proquatibi, Domine, continue militamus,
;
pro qua morlificamur tota die, ut in tua vita vi-
vamus.
CAPUT XXIII. Aspiratio ad fruitionem Dei. Non
obtinetur nisi ex dono Dei. Tu autem exspectatio
Israel (Jerem. xiv, 8), Domine, desiderium ad quod
suspirat quotidie cor nostrum,festina,netardaveris.
Surge, propera et veni, ut educaa nos de isto car-
cere ad confitendum nomini tuo, ut gloriemur in
luminetuo.Aperiaures tuasclamoribusiacrymarum
pupillorumtuorum.qui clamant ad le: Paternoster,
da nobis hodie panem nostrum quotidianum (Mattk.
vi, 9 et 11), in cnjus fortitudine ambulemus die ac
nocte, usquequo perveniamus ad montem tuum
Oreb. Et ego parvulus inter parvulos familiae
Deus pater et virtus mea, quando veniam, et
rebo ante faciem tuam ut qui nunc tibi confiteor
; fessus sum, laus vitae meae.Deus meua.virtussalutis
ad tempus, ex tunc confitear tibi inaeternum?Bea-
tus ero si fuero admissus ad videndum claritatem
tuam.Quis mihi hoc tribuat.ut ad hoc venire permit-
tas me? Scio,Domine,scio et confiteor me indignum
ut intrem sub tectum tuum:sed fac propter honorem
tuum.ct neconfundas in tesperantemservumtuum.
Et quis intrabit in sanctuarium tuum ad conside-
randas potentias tuas, nisi tu aperias ? Quis autem
aperiet, si tu clauseris ? Si enim dextruxeris,nemo
*
est qui aedificet ; et si incluseris hominem 2 nemo
,
est qui aperiat. Si continueris aquas, omnia sicca-
buntur; et ai emiseris eas, subvertent terram. Si
omnia quaecumque fecisti, ad nihilum redigas,quis
contradicet tibi (Job. xi, IO)?Porro sempiterna bo-
nitas misericordiae tuae, qua voluisti et fecisti om-
nia quaecumque voluisti. Tu nos fecisti, fabricator
muudi, rege nos tu nos creasti, ne spernas nos,
; scire quod velit et possit
quia opera tua sumus. Et quidem, Domine Deus
noster, nos lutum et vermiculi non valemus in tuas
eeternitates intrare, nisi tu induxcris qui de nihilo
cuncti creasti.
CAPUT XXIV. Quod nihil sine Dei gratia possi-
mus.Ego autem opus manuum tuarum confiteortibi
in timore tuo,quia non in arcu mes sperabo, et gla-
dius meusnon salvabit me(Pja/.XLin,7),sed dcxtera
tua et brachium tuum et illuminatio vultus tui.Alio-
quin desperarem,nisi quia spes mea es tu qui creasti
me,et non derelinques me,quoniam non derelinquis
sperantes in te. Tu quippees, Domine Deus noster,
suavis et mittis,patienset in misericordiadisponens
omnia (Sap. xi, 21). Et nos si peccaverimus, tui su-
mus s :etsinon peccaverimus,scimus quoniam apud
te sumus computati. Nos folium universi,et vanitas
omnis homo vivens ventus est
(Psal. xxxvm 6), et
vita nostra super terram (Job. vn, 7) ne irascaris : quodego per successus dierum ettemporumhinc ad
si cadimus pupillitui.quoniam tu nosti figraentum
nostrum (Psal. cn, 14), Domine Deus noster. Num,
Deus inaestimabilisfortitudinis, contra folium quod
ventorapiturostendere vis potentiam tuam.elstipu-
lam siccam persequi (Job. xm, 25) ? num damnabis,
rex Israel aeterne *, num damnabis pulicem unum
(F Reg. xxiv, 15)? Audivimus de misericordia
tua,
Domine, quoniam tu mortem non facis, nec laetaris
in perditione morientium (Sap. i, 13). Propter te
ornmus te, ne permittas dominari quod non feciati
huic creaturae tuae quam fecisti. Si doles de perdi-
tinno quid tc prohibet Domine, qui omnia potes,
; tuarum, qua? apud
ne somper loeteris de nostra salvatione?Si vis.potes
mc salvare ego autem etei velim non possum 6 :tum
:
magna est multitudo miseriarum mearum mecum.
Velle quippe mihi adjacet, perficere autem non
1
Mss-, incluseris.
• Mss. Regins, homini.
3
Sic Mss. At editi, tui nontumus eluiox, tui sumus.
;
* llic addunt oditi, <anem mortuum.
" Ita Mss. atffditi, elsi vellem, non posstm.
;
APPENDIX. 884
invenio (Rom. vn, 18). Velle autem quod bonum est
! non possum, nisi tu velis nec quod ^volo possum,
;
nisi tua potentia me confortet; et quod possum,ali-
quando nolo,nisi tua voluntas
fiat sicutin ccelo et in
terra; et quod voloet possum, ignoro, nisi tua sa-
pientia me illustret.Etsi sciam,quandoque nolens 1 ,
quandoque non valens, imperfecla et vacuatransit
sapientia mea, nisi adjuver a vera sapientia tua. In
tua autem voluntate cuncta sunt posita, et non est
qui possit resisterevoluntati tuae,Domine universo-
rum, principatum tenens omnis carnis et quaecum- :
que vis, facis in ccelo et in terra, in mari etin omni-
bus abyssis. In nobis igitur fiat voluntas tua,super
quibus invocatum est nomen tuum ne pereat hoc ;
nobile plasma tuum, quod creasti propter honorem
tuum. Kt quis est homo natus de muliere, qui vi-
vat et non videat mortem.et eripiat animam suam
de manu inferi, nisi tu solus eripias, vita vitalis
omnis vitae, per quem omnia vivunt?
tuse, CAPUT XXV. Quod voluntas humana sine gratia
appa- inef/icax sit ad bona opera. Ut enim jam tibi con-
meae.sperabam aliquando in virtutemea.qusetamen
non erat virtus. Et cum sic volui currere;ubi magis
stare credebam, ibi raagis cecidi factusque sum
;
magis retro, et non ante etquod credebam con-
;
sequi, longius elongavit a me. Sic per multa simi-
lia vires meas probanscognosco nunc, quiaillumi-
nasti me, quoniam ubi magis credidi posse per me,
minus semper ibi potui. Dicebam enim,Hoc faciam
illud perficiam fiebatque post nec hoc, nec illud-
;
Aderat voluntas ? non erat facultas. Aderat facul-
tas ? non aderat voluntas quoniam de meis viri-
;
bus confidebam. Nunc autem confiteor tibi, Domi-
ne Deus, pater coeli et terrae, quia non in fortitudi-
ne sua roborabitur vir fl Reg. n, 9), ut s glorietur
ante te stulta praesumptio omnis carnis. Nec est
hominis velle quod possit, aut posse quod velit.vel
sed potius a te gressus
;
hominis diriguntur, illorum, inquam, qui non a se,
sed a te dirigi se confitentur. Obsecramus itaque
viscera misericordiae tuae, velis, Domine, salvare
quod creasti: quoniam si vis, potes nos salvare; et
in lua voluntate virtus est nostrae salutis.
CAPUT XXVI. Spem sublevant jam prxstita Dei
beneficia. Recordare misericordiae tuae antiquae, qua
nosaprincipioinbenedictionibustuaedulcedinisprse-
venisti.Antequam enim nascerer ego filius ancillas
tuee, Domine spes mea ab uberibus matris meae
(Psal. xxi, 10), tu me praevenisti praeparans mihi se-
mitas, quibusincederemet venirem adj gloriam do- ;
mus tuae.Priusquam me formaresin utero.novisti me;
et antequamexirem de vulva, quidquid tibi placuit,
prseordinasti de me. Quae qualia sunt in libro tuo de
me scripta 5 in secreto consistorii tui, ego quidem
,
ignoro, unde et valdetimeo,tu vero nosti ; quoniam
mille annos hujuB temporalitatis exspecto, in oon-
spectu aeternitatis tuae jam factum est et quod futu- ;
rum est, jam factum est. Ego autem stans in hac
nocte tenebrosa haec ignorans.timor et tremor vene-
runt super me, dum video mihi undiqueimminere
multa pericula, a multis quoquo hostibus venari,
multitudinineque innumerarum miseriarum in hac
vitacicircumdatum.Et nisi in tantis his malisad foret
mihitutumadminiculum \desperarem.Sed spesmi-
hi magna subest de te, mitissime princeps Deus
meus et consideratio multitudinis miserationum
;
te sunt, sublevat mentem meam;
et praecedentia signa misericordine tuae, quaa ante-
quam nascerer praevenerunt me, et nunc speciali-
1
Mss. Regius et Colbertinushic. valens. Alter Regius,
quanctoque volent,quandoque nolens. Atediti, quandoque
volens,qunndoque valens. Ms. Medardensem sequimur.
1 Ms. Regius, ne.
3 Ms. Medarciensi8 hic addit, sunt.
4 Mss: Et nisi in tantis malit aliquid foret mihi
tutum adminiculum.
 885 LIBER SOLILOQUIORUM ANIMiE AD DEUM.
ter in me effulserunt.de futuris bcnignitatistuae me-
lioribuset perfectioribus munoribus, qusetuisami-
cis re3ervas,spem moam H(linonent,ut in te betetur,
DomineDeusmeus,leetitiasanctaetviva,qua3 semper
laetiticas juventutem meam.Dilex.isti enim me,unice
amor meus, antequam diligerera te, et ad imaginem
tuam creasti me, omnibus ereaturis tuis praepo-
suisti me:quam dignitatem tunc quidem servo cum
noverim te, propler quod feeisti me.
CAPUT XXVII. Quutiia Deus prxstel homini per
Angelos cusiodes. Unde Dei cum homine delicix. Insu-
per facis Angelos tuos spiritus propler me, quibus
mandasti ut custodiant me in omnibus viis meis,ne
forte offendam ab lapidem pedem meum (Psal. xc,
II, 12). Hi sunt custodus super muros tuos novae
Jerusalem (Isai. lxii, 6), et montes in circultu ejus
vigilantesetcustodientesvigiliasnoctissupergregem
tuum (Luc. ii, 8), ne quando rapiat ut leo animas
nostras, dum non est qui redimat, illo antiquusad-
versarius noster.qui quasi leo rugiens semper circuit
quaarens quem devoret (IPetr. v, 8). Ili sunt civos
beatae civitatis supernae Jerusalem, quee sursum est
mater nostra (Galat. iv, 26), in ministerium missi
proptereosqui haereditatem capiunt salutis (Hebr. i,
14) ut eos liberent ab inimicis suis,etcustodiant in
; plum tam mundum, utte suscipiat,qui regis mun-
omnibus viis suis; confortent quoque et moneant, et
orationes filiorum tuorumofferant inconspectu gloriee
majestatis tuae. Diligunt nempe concives suos, per
quos suo3 ruinae scissuras instaurari exspectant
ideoque magna cura et vigilanti studio adsunt nobis
omnibus horis et locis, suceurrentes et providentes
necessitatibus nostris, et solliciti discurrentcs inter
noset Domine, gemitus nostros atque suspiria
te,
referentes ad te, utimpetrent nobis facilem tuae be-
nignitatispropitiationem,etreferantadnosdesidera-
tam benedictionem.Ambulant nobiscum
tuae gratiae
in omnibusviis nostris.intrant et exeunt nobiscum,
attente considerantes quam pie, quamque honeste in
mediopravaenationisconversemur,quantoquestudio
et desiderio queeramus regnum tuum et justitiam
ejus, quantoque timore ettremore serviamuset ex-
sultemus tibi, lsetitia cordis nostri. Adjuvant labo-
rantes, proteguntquiescentes,hortanturpugnantes,
coronant vinccntes; congaudent gaudentibus, de te,
inquam,gaudentibus;compatiunturpatientibus,pro
te, inquum, paiientibus.Grandis est eis curadeno-
bis, magnusatfectus dilectionis eorum erganos; et
boc totum propter honorem tuae inaestimabilis chari-
tatis, quadilexisti nos.Diligunt enimquostu diligis
custodiuntquos tu custodis ; etdeseruntquos tu de-
seris.Necdiliguntoperantesiniquitatem, quoniamet
tu odisti omnesquioperanturiniquitatem,et perdes
omnes qui loquuntur mendacium (Psal. v, 7).
Quoties bene agimus, gaudent Angeli, et tristantur
deemones quotiesvero a bono deviamus, diabolum
;
laetificamus, et Angelos suo gaudio defraudamus
gaudium est enim eis superuno peccatore pceniten-
tiam agente (Lae. xv, 7), sed diabolo super uno ju-
sto ' poenitentiam descerente. Da igitur.da, pater, eis
semper gaudere de nobis, ut et tu per eos semper
lauderisin nobis, etnoscum eis in unum ovile tuum
adducamur;ut confiteamur simulnominisancto tuo,
creator hominum et Angelorum. Haec ipse comme-
morans coramte, confiteor laudans te.quoniam be-
neficiatua magna8unthe3c,quibusnosnonorificasti,
dans nobis angelostuos spiritus inministerium no-
strum.Dederas enim quidquid cceli ambitu contine-
tur; et quasi parva haec qu» sub coelo sunt, nisi
adderes et ea quae sunt super ccelos. Laudent tede
hoc omnes Angelitui,confiteamurtibi dehocomnia
operatna, et ipsi sancti tui benedctant tibi. hono-
rificentia nostra, quos nimis honorificans et ditans
multis muneribus decorasti? Admirabile est nomen
unum, Domine, in universaterra(Psa/. vm,2).Quid
est enim homo, quia magnificas eum, et honorificas
eum, el apponis erga eum cor tuum (Job vu, 17) ?
GAPUT XXVIII. De prosdestinationis} [ac prae-
1
Mbb., sed quid super unojam jutto, etc.
8RG
scientise Dei mysterio. Dixieti enim. Veritas antiqua
Delicice mece, e$se eum filiis hominum (Prov.vm. 31).
Nonne bomo putredo, etfilius hominis \cvm\s(Job
xxv, 6) ? Nonne univerea vanitas omnis homo vivens
(Psal. xxxvin, 6)? Et dignum ducis supor hujusce-
modi aperire oculos luos, el adducere cum tecum in
judioium ! Doce mo^abyssusprofundissima.creatrix
sapientia.Qui librastiin pondero montes.ct colles in
statera, et appendisti molem terrao tribus digilis,
suspende molem corporalitatis hujus, quam gero,
tribus invisis digilis tuis ad te,ut videam et cogno-
scam, quam admirabilis es in univorsa terra. Lux
antiquissima, quae lucebas ante omnem lucom in
montibus sanctis eeternitatis antiqua), cui nuda et
aperla erant omnia (llcbr. iv, 13) autequam fie-
rent ; lux, quea odio habes omnem maculam,utpote
mundissimactimmaculatissima,qusetibideliciaecum
homine ? qune conventio lucis ad tenebras (11 Cor. vi,
14)?Ubisuntinbominedeliciaetuae?ubipr33parastiti-
biin medignumsanctuariummajestatis tu;e,in quod
introiens hobeas delicias dilectionia 4 tuae? Mundum
enim cccnaculum decet te,mundans virtus,quae non-
nisi amundis cordibus videri potes (Matlh. v, 8),
multo magisnec haberi. In homine autemubi tem-
dum ? Quis potestfacere mundum de immundo con-
ceptum semine ?nonne tu quisolus es mundus (Job
xiv, 4)? ab immundo enimquis mundabitur (Eccli.
: xxxiy, 4)? Nam et secundum legem, quam dedisti
patribus nostris in ignecomburente montem et in ;
nubo tegente aquam tenebrosam, quiquid tetigerit
immundus, immundum erit (Num. xix, 22). Omnes
autem nos quasi pannus menstruatae (Isai. lxiv, 6)
de massa corruptaetimmunda venicntes, maculam
immunditiae nostrae,quam celare saltem tibiquiom-
nia vides, non possumus, in frontibus portamus ;
quaremundiessenonpossumus,nisitu mundaveris,
qui solus es mundus. Mundas autem de nobis filiis
uominumeosinquibustibicompIacuithabitare;quos
ab in accessibilibus profundis secretis judiciorurn
incomprehensibilium sapientiae tuae, semper justo-
rum, licet occultorum, sine eorum meritis praedes-
tinasti ante mundum, vocasli de mundo, justificasti
in mundo, et magnificas eos post mundum.Non au-
tem omnibus hocfacis, quodadmirantur tabescen-
tes omnes sapientes terra3. Et ego, Domine, hoc
considerans expavesco, et obstupesco de altitudine
divitiarum sapientia; et scientiae tuae, ad quam ego
; non pertingo, et incomprehensibilia judicia justitiae
tuae (Rom. xi, 33) quoniam ex eodem luto aliaqui-
:
dem facis vasain honorem,
alia in contumeliam
sempiternam (Id. ix, 61). Quos igitur tibi elegisti
de multis in templum, ipsosmundas, effundens su-
per eos aquam mundam, quorum nomina nume-
rumque tu nosti, qui solusnumeras multitudinem
: etellarum, et omnibus eis nomina vocas (Psal.
cxlvi, 4) ;
qui etiam scripti sunt in libro vitae, qui
nequaquam perire possunt, quibus omnia coope-
rantur in bonum, etiam ipsa peccata. Cum enim
cadunt, non colliduntur, quia tu supponis manum
tuam (P5a/.xxxvi,24);custodiens omnia ossa eorum,
ut unum exeis non conteratur.Attamcn mors pecca-
torum pessima (Psal. xxxm, 22) illorum, inquam, ;
quos antequam faceresccelumet terram, secundum
abyssum multam judiciorum tuorum occultorum,
sempor autem justorum, praescivisti ad mortem
aeternam ;
quorum dinumeratio nominum et meri-
torum pravorum apud te est, qui numerum arenaa
maris dinumerasti, et dimensus es profundum
abyssi, quos reliquisti in immunditiis suis, quibus
omnia cooperatur in malum, et ipsa etiam oratio
vertitur in peccatum ut ei etiam usque ad coelos
;
ascenderint, et caput corum nubes tetigerit.et inter
sidera cceli collocaverinl nidum suum, quasi stcr-
quilinium in perdantnr (Abdinp 4).
fine
CAPUT XXIW De aUitudine judiciorum Dei
Magna sunt haec judiciatua, Domine Dcus, judex
1
Alia», delectationis.

887
juste et fortis, qui judicas aequitatem et inscrutabi-
lia et prufunrta quae cum considero, contremis-
: erravi sicut ovis quae periit, quaeiens te exterius,
cunt omnia ossa mea, quoniam non securatur homo
vivens super terram ut serviamus tibi pie ot caste
: tra me, et tu babitas in me, si tamen ego desiderem
cunctis diebus vitrenostrae in timore, et exsuitemus
tilii rum tremor^ ut non sit servitium sine tiniore,
; quaerens te et non inveni. quia male quaerebam
nequegaudium sine tremore, et non glorietur ac-
cintus aequeut discinctus (111 Fiag. xx. 11), neque
'
glorietur ante te omnis caro, sed pavescat et con-
tremisc.it a facie tua, cum ignoret bomo utrum
amore au cdio dignua sit sed in futurum omnia
; quia tu es intus, et tamen ipsi unde intraveris nes-
reservantur incerta. Vidimus emm multos, Domi-
ne, et aurtivimus a patribus nostris quod utique
sine magno tremore non recolo, sine multo timore
non confiteor), ascendisse primitus quidem usque
art ccelos, et inter sidera nidum suum coliocasse;
postraodum autem cecidisse usque ad abyssos, et
animas eorum in malis obstupuisse. Yidimus stel-
las de coelo cecidisse ab impetu ferientis caudae
draconis, et eos qui jacebant in pulvere terrae, a
facie sublevantis manus tua?, Dornine, mirabiliter
a^cendisse. Vidimus vivos morientes, et mortuos
a morte surgentes et eos qui inter tilios Dei ambu-
; gustui dellectabilia, nonca?tera quaeque ad langen-
labant.in medio lapirtum ignitorum quasi lutum
ad nihilum defluxisse. Vidimus lucem obtene-
brass?, et de tenebris lucem processisse, quia pu-
blicani et meretrices praecedunt incolas in regno
ccelorum: filii autem regni ejicientur in tenebras
exteriores. Quare autem ista omnia,
montem illum ascenrterunt, in quemprimus asceu-
dit angelus, et descendit diabolus Quos autem
praedestinasti, ipsos et vocasti. et sanctiticasti, et
mundastf, ut rtignum habiLaculum sint tuae majes-
tatis cum quibus et in quibus sunt tibi deheiee
; pit gustus
sancta? et mundae.in quibus tu delectaris,etla3tiiicas
juventutem eorun.habitans cum eisin medio eorum,
ut ipsi templum sane ura tuum siut, quod magnae
< ignitatis commenrtatio est humanitatis nostra?.
CAPUT XXX. Anima humanu ande, quid stt
quo beata. Am.ma emm quam creasti non de
rt
1e,sed per Verbum tuum; non ex qualibet elemen-
torum materia, sed ex nihilo qua? quidem ra- ;
tionalis, intellectualis, spiritualis, semper vivens,
semper in motu, quam signasti lumine vultus tui,
et consecrasti virtnte lavacri tui ita facta est :
capax majestatis quod a te solo, et a nullo alio
tua?.
possit impleri. Cum autem te habet, plenum est
desiderium ejus, et jam nihil aliud quod deside-
retur exterius, restat. Dum autem aliquid exterius
desiderat, manilestum est quod te non habet inte-
rius quo habito, nihil est quod desideretur. Cum
;
enim sis summum et omne bonum non habet quod ; confessa sunt,interrogavi mare etabysssos, etrepti-
desideret amplius, si possidet omne bonum. Quod
si non desiderat omne bonum, rpstat ut desideret
aliquid quod non cst omne bonum ergo nec sum-
: les auras et inquit universus aer cum omnibus
mum bonum, ergo nec Deum, sed potius creatu-
turam. Cum autemcreaturam desiderat, continuam
famem habet quia licet quod desiderat de creatu-
;
ris. artipiscatur, vacua tamen remanet, quia nihil
est quort eam impleatnisi tu, ad cujus imaginem
est creata. Imples autem tueos qui nihil aliud de-
siderant praster te et facis eos dignos te, sanctos,
; voce grandi, Ipse fecit nos. Interrogavi proinde
beatos, immacula*os etamicos Dei qui omnia re- ;
putant ut stercora, utlucrifaciant te solum Philipp.
m. 8). II.tc est beatitudo quam homini contulisti
hic honor quo eum inter omnes creaturas, sert et
suier omnes honorificanti. ut sit admirabile nome-n
um in nniversa terrs [Psal. vm. 2
GAPUT XXX.\VbiDeus habitet.Quodper sensus non
inveniaturDeus. Quid Deumquxrendoquxrarnus.Crea-
turarum deDeo trstimonium.Qui at> hominead Deinoti-
tiam ascen latur.Deus sibi soii notus Quatenus homini-
innotesvat.Ecce Domine Deus meus summe, omnipo-
lentissirae,inveni locumubituhabitasrquiainanima
quim creasti ad imaginem et similiturtineui tuam
!'( n. i,
27), qu e te solum quaerit et desiderat quia
' Mss. Hegius ut Culbertiuius, nisi ut disdnctus.
dardensis. neque discinctus.
:
APPENDIX. 888
non in illa qua? te non quaerit nec desiderat. Ego
qui es interius: etmultum laboravi quserens te ex-
te. Circuivi vicos et plateas civitatis hujus mundi
;
foris, quod erat intus. Misi nuntios meos omnes
sensus exteriores, ut quaererem te et non inveni ;
quia male quaerebam. Virteo enira,lux mea Deus qui
illuminasti me. quia male te per illos quaerebam ;
civerunt. a Nam oculi dicunt. Si coloratus non
i
v
fuit, per nos non intratit aures dicunt, Si sonitum ;
non fecit, por nos non transivit nasus dicit. Si non ;
oluit, per me non venit gustus dicit, Si non sapuit,
;
per me non introivit; tactus etiam addit, Si corpu-
lentus non est, nihil me de hac re interroges. Non
ista sunt in te, Deus meus. [b) Non enim speciem
corporis, nec decus temporis, nec candorem iucis
vp.1 colorem, oon dulces melodiarum cantus et
quajcumque dulcesonantia, non tlorum et unguen-
torum vel aromatum odores, non mella vel manna
dum vel amplexandum amabilia, nec omnia alia
sensibus his subjecta qua^ro, cum Deum meum
quaero. Absit ut ista crediderim Deum meum quaa
etiam a brut^lium sensibus comprehenduntur. Et
tamen cum Deummeum quaero.quaero nihilominus
nisi quia in quamrtam lucem super omnem lucem, quam non
capitoculus quamdam vocem superomnem vocem,
:
'!
quam non capit auris quemdam odorem super ;
omnem odorem quem non capitnaris; quemdam
rtulcorem super omnem duleorem, quem non sa-
quemdam amplexum super omnem
;
ample\um, quem non tangit tactus exterioris bo-
minis mei. Ista lux tulget.ubi locus noncapit; ista
vox sonat. ubi tempus non rapit odor iste redolet, ;
ubi flatus non spargit sapor iste sapit.ubi non est
;
edacitas ; amplexus iste tangitur, ubi non divelli-
tur. Hic est Deus meus, et non aestimabitur alius
ad illum hoc quaero cum Deum meum quaero, is-
;
tud amocum Deum meum amo. (c) Sero te ama\i,
pulchritudo tam antiqua et tam novn sero te ama- ;
vi et tu intus eras, et ego foris
; et ibi te quaere- ;
bam. et in ista formosa qu» fecisti deformis irrue-
bam. Mecum eras, et ego tecum non eram. Ea me
tenebant longe a te, quae esse non poterant nisi in
te. Circumibam enim omnia quasrens te, et prop-
ter omnia derelinquens me.
(d) Interrogavilterram si essetDeus meus, etdixit
mihi quod non et omnia quae in ea sunt, hoc idem
;
lia quaein eis sunt et responderunt Non sumus
; :
Deus tuus quasre supernos eum. Interrogavi fiabi-
;
;
incolissuis: Fallitnr Anaximenes non sum e^ro ;
Deus tuus. Interrogavi ca?lum, solem, lunam. et
stellas Neque nos sumus Deus ttius, inquiunt. Et
:
dixi oranibus quae circumstant fores carnis mea?
Dixistis mihi de Deo meo quort vos non estis di- ;
cite mihi de illoaliquid. Et ex^lamaverunt omnes
mundi molem, Dic mihi si es Deus raeus. annon :
et respnndit voce forti, Non sum, inquit, ego ;
;
sed per ipsum sum ego quem quasrisin me. ipse ;
fecit me super rae qua?re qui regit me, qui fecit et
:
te. lnterrogatio creaturarnm, profunda consideratio
. ipsarum responsio earum. attestatio ipsarum de
:
Deo. quoniam omniaclamant. Deusnos fecit quo- :
niam, ut ait Apostolus Invisibitia Deiperea qu# faela
sunt, acreatura mundi, intelleeta conspiciuntur (Rom.
I. 20).
Et redii ad me, et intravi in me : et aio ad me,
Tu quis es ? Et respondi mihi, Homo rationalii.
('') Yi.l. lib. 10 confessiou. cup. 10.
; (//)Ex lib, 10 Confession. cap. 6, nonuullis uiutatis.
.Me- (c) ICx capite 27 libri lOConfessionum.
(d) Ex cap. 6 ejusdem libri 10 Confessionum.
889 LIBER SOULOQUIORUM ANIM^E AD DKUM.
rnortalis. Et quid hoc csset et
incocpi discutere
dixi, Unde hoc animal, Dcus meus ? Unde nisi
talc
abs te ? fecisti me, et non ego ipse me. Quid tu ?
Tu per qucm vivo ego, tu per quem vivunt omnia.
Qnid tu ? Tu, Domiue,Deua vcrus.et solus.omnipo-
tenseta;ternus,incomprehensibiliset immensus,qui
sempcr vivis et nihil mnritur in te, immortalis.hahi-
tanBsternitatem,mirabilisooulisAngelorum,iaeDar-
rabilis.inperscrutabih? etinnominabilis ;l)eus unus
et verus, terribilis et fortis; nesciena principram
nequo finem.principium omnium atque finis,qui es
ante primordias,cculorum,etantcomnessa?culorum
origines. (a) Tn os Deus et Uominus omnium quaj
crcasti.et apud to omnium stabilium stant causao,et
omnium mutabiliurn apud tc immutabilea mancnt
origines,et omnium rationabiliumet irralionabilium
atque tcmporalium sempiterna? vivunt rationes. Dic
mihi supplici servo tuo,Dcus mcus, dic misericors
misero tuo,dic,qua2so per miserationes tuas unde
hoc lale anim d.nisi abs te,Deus ? An quisquam sese
faciendi erit artifex ? An aliunde quam atetrahitur
esse et vivere ? Nonne tu es summum esse, a quo est
omne esse ? Quidquid enim est,a te est, quia sine te
nihil est. Nonne tu es fons vitae, quo fluit omnis
vita? Quidquid eriim vivit, per te vivit,quia sine te
nihil vivit.Tu ergo, Domine, omnia fecisti. Qua^ro,
quis fecit me ? Tu, Domine fecisti me, sine quo fa-
ctum est nihil.Tu factor meus,ego opus tuum.Gra-
tias tibi ago,Doinine Deus meus.per quem vivo ego,
et per quem omnia vivunt,quoniam fecisti me ; gra-
tias tibi,plasmator meus,quia manus tua; fecerunt
me ct plasmaverunt me Job. x, 8) gratias tibi,lux
mea, quoniam illuminasti me,ct invcni me.Ubiin-
veni me, ibi cognovi me ubi inveni te.ibi cogno-
'
; veni te et cognovi te, quoniam illumina3ti me.
vi te ubi autem cognovi te, ibi illuminasti me.
; Sed qualiter cognovi te ?Gognovi te in te.Cognovi
Gratias tibi, lux mea, qnoniam illuminasti rae.
Quid cst quod dixi,cognovi te ? Nonne lu es Deus
incomprehensibilis et immensus,R.ex regum et Do-
minusdominantium,quisolushabe8immortalitatem
et lucem habitas inaccessibilem,quem nullushomi-
num nec videre potest (1 Tim. vi, 16)?
vidit, sed
Nonne tu es Deus absconditus (Isai. xlv, J5) etim-
perscrutabilis majestatis, solus tui ipsius maximus
cognitoretmirabiliscontomplator ?Quis ergo cogno-
vit quod nunquam cnim Vcritas tua,Mm
vidit ?Dixit
videbil me homo,et
vivet(Exod. xxxin, 20) dixit et
pra)co tuusper veritatcm luam,Deumnemo vidit un-
quam (Joan. i, 18]. Quis ergo cognovit quod nun-
quam vidit ? Dixit etiam Veritas tua, Nemo novit
Filinm nisi Pater,ncquc Patrem quis novit nisi Filius
[Matth. xi, 27). Sola Trinitas tua soli sibi integre
nota est, quap exsuperat omnem sensura. Quid est
ergo quod dixi, homo vanitati similis,quia cognovi
te?Quisenim cognovit te, nisi tu te?Tuquippe
solus Deusomnipotens.superlaudabilis.etsuperglo-
riosus, et superexaltatus (Dan. m, 52), et superal-
tissimus, et superessentialis in sanctissimis et divi-
nissimis eloquiis nominaris quoniam super om- ; bam
nem essentiam intelligibilem sive intcllectualom
atque sensibilem, et super omne nomen quod no-
minatur, non solum in hoc sacculo, sed etiam in
futuro, superessentialiter et superintelligibiliter
esse dignosceris quoniam superessentiali et oc-
; sent in te. Illuminasti me, lux ; et vidi te, et amavi
culta divinitatc, super omnem rationem, intellec-
tum et essentiam inaccessibiliter et imperscruta-
biliter habitas in tc ipso, ubi lux inaccessibilis,
et lumen imperscrutabile, et incomprehensibile,
ct inenarrabile, ad quod non attingit aliquod lu-
men.quoniam incontemplabile, et invisibilo, et su-
perrationale, et supcrintelligibile, ct superinacces-
sibile, et et suporincommu-
superincommutabile,
quod nullus unquam Angolorum
nicabile creditur,
ve! hominnm vidit, sed nec videre potest. Hoc est
ccolum tuum, Domine, coelura celanssuperarcanum,
et superintclligibile, et superrationale, et supcres-
i
Mss., hic et infra, pro, ihi, h&benl ubi..
(a) Confesaion. lib. 1, cap. 6.
890
: scntiale lumen, dc quo dicitur, Cadum cali Domino
(Psal. cxui, 16). (o) Ccclum cuili.cui terra est omne
ccelum,quia supermirabilter supcrexaltatum cst su-
per omne ccelum,ad quod torra est ctiam ipsum
ompyrcum crelum hoc est coolum cceli Domino, :
quia nulli nisi Domino.Ad quod ncmo ascendit nisi
qui do ccolo dcscendit,quia neino novit 1'atiem nisi
Filiua et eorum apiritua ct nemo novit Filium nisi :
Pater ot corum Spiritus (Mattfl. xi, 27). (/)) So!i qui-
dem libi soli, Trinitas, integre nota es, Trinitas
8ancta,Trinitas supermirabilis, et superinenarrabi-
lis,etsuperin8crutal»ilis,(>t superinacccssibilis.etsu-
pcrincomprehensibilis, ot superintelligibilis, ct su-
peressentialis,superessentialitcrexsuperansomnem
sonsum.omncm rationcra,omnem intellcctum, om-
nem intelligentiam, omnem essentiam supeiccelc-
stium animorum quam ncque dicere,neque cogi- :
tare, neque intelligere, neque cognoscere possibile
; est, etiain oculis Angelorum.Unde ergo cognovite,
DominoDcus altissimus super omnem terrani,super
omne coclum, quem neque Gherubim perfecte co-
gnoscunt ncque Scraphim sed alis contemplatio- ;
num suarum vclatur facies sedcntis super solium
excelsumotelevatum.clamantes etdicentos, Sanctus,
sanctus, sanctus Dominus Dens excrciluum, plena est
omnis tcrra gloria ejus; et expavit Propheta,et dixit,
Vx mihi qiiiu tociti, quia vir pollutus labiis ego sum
(Isai. vi, 1-5) ct expavit cor meum, et dixi, Vce
:
mihi quia non tacui, quia vir pollutus labiis ego
sum sed dixi, Cognovi te.Verumtamen.Domine,
'
:
(c) va3tacentibus de te,quoniam loquaces muti fiunt
;
sine te. Et ego non tacebo, qnoniam fecisti me, et
illuminasti me et inveni me, et cognovi me,et in-
;
te non sicut tibi es, sed cognovi te sicut mihi es ;
et hoc non sine te, sed in te, quia tu es lux quaj il-
Juminasti me.Sicut libi es.soli tibi cognitus es :sicut
mihi es secundum gratiamtuamelmihicognitus es.
Sed quid mihi es ? Dic mihi misericors misero tuo,
dic mihi por miserationes tuas, quid mihi es ? Dic
animffi meoe, Salus tua ego sum (Psal. xxxiv, 3).Noli
abscondere a me faciem tuam.ne moriar -. Sine me
loqui apud misericordiam tuam.me terram etcine-
rem.sine me loqui apud misericordiain tuam,quo-
; niam misericordia tua magna est super me Loquar
ad Deum meum,cum sim pulvis et cinis (Gen. xvin,
27). Dic mihi supplici tuo, dic raisericors misero
tuo,dic per misorationes tuas,quid mihi es ? Et into-
nastidesupervocegrandiininterioremaurem cordis
mei, et rupisti surditatem meam, ct audivi_ vocem
tuam.et illuminasti caecitatem meam,et vidi lucem
tuam, et cognovi quoniam Deus meus es. Propterea
dixi quod cognovi te ;cognovite,quoniamDeus meus
es cognovi te solum verum Deum,etquom misisti
;
Jesum Christum.Erat enira tempus quando non co-
gnoscebam te. Va? tempori illi quando non cognos-
le ! va? caecitati illi quando non videbam te !
vp9 surditati illi quando non audiobam te Caecus !
et surdus, (d) pcr formosa quas fecisti deformis ir-
ruebam et eras, et tecum non eram
: mecum et ;
ea me tcnebant longe a te, quae non essent nisi es-
te ; nemo quippe te amat, nisi qui te videt et ;
nemo te videt,nisi qui te amat. Sero te amavi, pul-
chritudo tam antiqua ; sero te amavi. Vae tempori
illi quando non amavi te !
CAPUT XXX! Confessio fidei de summa Trinitatc.
1.
De Dei F7I10. Dc incarnalionis mysterio. De judicio et
resurreclione.De Spiritu sancto Aterum de sanctaTri-
IT.ec non habent Mss., nernpe a verbis, et expavit,
1
usque ad verba, ego sum.
2Hic adduntduos Mss., ut enm videam.
(a) Confession. lib. 12, cap. 2.
(b) Vid.lib. Medit. cap 20.
(c) Sic lib. Medit. cap. 35.
(d) Ex lib. 10 Confession. cap 27.
891 APPENDIX.
nitate. Gratias tibi,lux mea, quae illuminasti me, et
cognovi te.Qualiter cognovi te ? Gognovi te solum
Deum vivum et verum creatorem meum jcognovite
creatorem coeli et terrae,visibilium omnium et invi-
eibilium, deumverum, omnipotentem immortalem
invisibilem, incircumscriptibilem, interminabilem,
aeternum et inaccessibilem, incomprehensibilem et
imperscrutabilem, incommutabilem, immensum et
infinitum.principium omniumvisibiliumetinvisibi-
lium creaturarum, per quem omnia facta sunt,per
quem cuncta subsistunt elementa cujus majestas ; ctum
sicut principium nunquam habuit,sic nec desinitin
aeternum.Cognovite unumsolum verum Deumaeter-
num (a) Patrem et Filium et Spiritum sanctum.tres
quidem personas.sed unam essentiam omnino sim-
plicem,indivisamque naturam et Patrem a nullo, ;
Filium a Patre solo,et Spiritum sanctum pariter ab
utroque, absque initio, semper et sine fine Deum
trinum et unum solum verum Deum omnipoten-
tem,unum universorum principium, creatorem om-
nium visibilium et invisibilium, spiritualium et
corporalium, qui tua omnipotenti virtute simul ab
initio temporis utramque de nihilo condidisti crea-
turam spiritualem et corporalem, angelicam vide-
licet et mundanam,ac deinde humanam quasi com-
munem ex corpore et spirituconstitutam. Gognovi
te, et (b) contiteor te Deum Patrem ingenitum, te
Filium unigenitum, te Spiritum sanctum paracle-
tum, neque genitum neque ingenitum, sanctam et
individuam Trinitatem in tribus coaequalibus per-
sonis consubstantialibus et coaeternis, Trinitatem
in unitate, et unitatem in Trinitate, corde credens
ad justitiam,et ore confitensad salutem {Rom. x,10).
CognoyiteDeum et Dominum Jesum ChristumFi-
lium Dei unigenitum, creatorem,salvatorem etred-
emptorem meum, et totius humani generis, quem
confiteor ex Patre genitum ante saecula, Deum de
Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero,
non factum sed genitum, consubstantialem et coae-
ternum PatrietSpirituisancto,perquemomniafacta
sunta principio firmiter credens,etveraciter confi-
; omnia subsistunt, per quem omnia gubernantur,
tens te (e) Deum unigenitum JesumChristum.propter
salutemhominumatotaTrinitatecommuniterincar-
natum,et ex Maria perpetua virgine Spiritus sancti
cooperatione conceptum, verum hominem factum,
exanimarationaliethumanacarnesubsistentem.Qui
cum secundum divinitatem.Unigenite Dei.impassi-
bilissis pariter et immortali6,propter nimiam dile-
ctionem tuam qua dilexisti nos.idem ipse Dei Filius
Becundum humanitatem factuses passibiliset morta-
lis. Qui propter salutem humani generis, unice Fili
Dei, in ligno crucis pati dignatus es passionem et
mortem,ut nos a morte perpetualiberares atque ad : minum,
inferos.ubisedebantin tenebris patresnostri,auctor
luminis descendisti, et die tertia gloriosus victor ab
inferisad superosresurrexisti,resumenssacrum cor-
pus, quod pro peccatis nostris mortuum jacueratin
sepulcro, et vivificans secundum Scripturas die ter-
tia, ut ipsum in Patris dextera collocares. Assum-
pta namque tecum ex inferis captivitate, quam ca-
ptiyaverat antiquus humani generis inimious.verus
Dei Filius cum nostrae carnis substantia, id est.cum
anima et carnehumana ex virgine a9sumpta,super
omnescoelos ascendisti.transcendensomnesordines
Angelorum ubi sedes ad dexteram Dei Patris, ubi
; dabilis et faciens mirabilia ? Sero te cognovi, lumen
est fonsvitae^et lumen inacccssibile, etpaxDeiquaa
exsuperat omnem sensum.Ibi te Deum verum et ho-
minem JesumChristum adoramus et credimus.con-
fitentes te Patrem habere Deum jindeque venturum
judicem in tine seeculi exspectamus, ut judices vivos
etmortuos, et reddas omnibus, bonis et malis, se-
cundum opera sua.quae operati sunt in hac vita.vel
praemium vel supplicium,proutunusquisquedignus
(o) Ex concilio Lateran. 4, cap. 1.
(b) Ex fin. libri de Speculo.
(c) Ex concilio Laterau, 4, cap. 1.
892
fuerit requie vel serumma. Resurgent enim in illa
die a voce virtutis tuae omnes homines, quotquot
humanam animam acceperunt, in carne sua quam
hic habuerunt, ut totus homo pro meritis, vel glo-
riam suscipiat vel gehennam. Tu es ipse vita et
resurrectio nostra, quem Salvatorem exspectamus
Dominum Jesum Christum, qui reformabit corpus
humilitatis nostrae configuratum corpori claritatis
suae (Philipp. m, 20 et 21).
Cognovi te Deum verum
et vivum Spiritum san-
Patris et ab utroque pariter proceden-
Filii,
tem, consubstantialem et coaaternum Patri et Filio,
paracletum et advocatum nostrum.qui super eum-
dem Deum et Dominum nostrura,Jesum Christum
in columbae specie descendisti (Malth. in 16), et su-
per Apostolos in linguis igneis apparuisti (Act. n,
3) qui et omnes sanctos et electos Dei a princi-
:
pio tuae gratiae munere docuisti, et ora propheta-
rum, ut enarrent mirabilia regni Dei apparuisti,
quem cum Patre et Filio simul adorari et glorificari
oportet ab omnibus sanclis Dei. Inter quos et ego
filiu8 ancillae tuae toto corde meo glorifico nomen
tuum,quoniam illuminasti me.Tu esenim veralux,
lumen veridicum, ignis Dei etmagister spirituum,
qui unctione tua doces nos omnem veritatem, spi-
ritus veritatiB,sine quo impossibile est placere Deo,
quoniam tu ipse Deus es ex Deo, et lux de luce,
procedens a Patre luminum.et a suo Filio Domino
nostro Jesu Christo.quibus consubstantialisetcoae-
qualis et coaeternus existens.in unius Trinitatis es-
sentiasuperessentialiter ^congloriarisetconregnas,
Cognovi te unum Deum vivum etverum Patrem.
et Filium, et Spiritum sanctum, trinum quidem in
personis, sed unum in essentia : quem confiteor,
adoro elglorifico totocordemeoverum Deum.solum
sanctum, immortalem, invisibilem, incommutabi-
lem,inacces8ibilem,imperscrutabilem,unum lumen
unum solem,unum panem.unam vitam, unumbo-
num, unum principium.unum finem,unum creato-
rem coeli etterrae perquem omnia vivunt,perquem
;
reguntur et vivificantur, quae in coelis sunt, el quae
in terris, et quae subtus terram ; praeter quem non
est Deus in ccelo et in terra. Sic cognovi te, cogni-
tor meus, sic cogDovi te.Cognovi te per fidem tuam
quam inspirasti mihi, lux mea, lumen oculorum
meorum, Domine Deus meus, spes omnium finium
terrae, gaudium laetificans juventutem meam, et
bonum sustentans senectutem meam.In te.Domine,
jubilant omnia ossa mea dicentia, Domine, quis si-
milis tui (Psal. xxxiv, 10)? Quis simili3 tui in diis,
Domine (Psal. lxxxv, 8),non quem fecit manusho-
sed qui fecisti manus hominum ? Sitmtla-
cra gentium argentum et aurum.opera manuum homi-
num (Psal. cxin, 4) non sic opera hominum.OmHW
:
dii gentium daemonia ; Dominus autem cxlos feeit
(Psal. xcv, 5), Dominus ipse est Deus. Dii qui non
fecerunt cadum et terram, pereant decoelo et de terra
(Jerem. x, 11) Deus qui creavit ccelum et terram,
:
bcnedicant eum coeli el terra.
CAPUT XXXIII. Quod tenebnv a nobis, a Deo tux
nostra. Gratiarum actio ob fugalas tenebraset imperti-
tamlucem.Qms similistibiindiis,Domine?quissimi-
lis tibi,magnificus in sanctitate.terribilis atque lau-
verum sero te cognovi :erat autem nubes magna ct
;
tenebrosa ante oculos vanitatis meae, it ut videre
non possem solem justitiae et lumen veritatis.Invol-
vebar in tonebris filius tenebrarum, tenebras meas
amabam.quialumennoncognoscebam ;caecuseram,
cascitatem amabam, el ad tenebras per tenebras am-
bulabam. Quisindeme eduxit, ubi,eram homo cae-
cusin tenebriset umbramortis?quisaccepitmanum
meam, ut inde me educeret? quis est illuminator
meus?NT onquaerebam eum,ipsequae8ivitme ;nonin-
1
Ms. Rfgius, supersubsiantialiter.
 ! ,

893 LIBER SOLILOQUIORUM ANIM.E AD DEUM. 894

vocabam eum.et ipse vocavit me.Quis e9t ille? Tu, lux beatissima,qu8e non nisi a purgatissimisoculis
Domine Deus mcus, miscricors et miserator, pater vidoii potes BeaU mundo corde,<juonium ipsi Deum
1

misericordiarumetDeustotiusconsolationis; tu,san- videbunl (Mutlh. v, 8). Munda me, munduns virtus,

cte Deus meus, quem conliteor toto corde meo, gra-
tias agens nomini tuo.Non tc qiuerebam.tu me quffi-
sivisti te invocabam.tu me vocasti. Vocasti me
; non
nomine tuo, intonasti desuper vocc grandi in inte-
riorem aurem cordis mei,Fiat lux et factu est lux
(Gen. i, 3), et descendit lux magna, et liquefacta
est nubes tenebrosa,qua; operuerat oculos meos.Et
sana oculos meos, ut sania te contempler oculis,
quem non nisi suni oculi inluentur ;aufcr squamas
caliginis anliqua) radiis tuff illuminationis.splendor
inacccesibilie.ut te videre valeam irreverberatis ob-
;
tutibus.et in lumine tuo videam lumen.Gratiae tibi
ago,lux mea,ecce video.Dilatctur, obsecro, Domine,
visus nieus ex te revela oculos meos,ut considerem
;

Jevavi oculos meos \ et vidi lucem tuam,ct cognovi mirabilia de lege tua (Psal. cxvni, 18), qui es Deus
vocem tuam et dixi, Vere, Domine, tu es Deus
: mirabilis in sanctis tuis. Gratias tibi ago, lumen
meus, et eduxisti me dc tenebriset umbra mortis, meum, eccc vidco, video, sed per speculum in aeni-
et vocasti me in admirabile lumen tuum et ecce ;
gmatc sed quando facie ad faciem (I Cor. xiii, 12) ?
;

video. Gratias tibi, Deus meus, ecce video gratias ;

tibi,illuminator meus.Et conversus sum,et vidi te-
nebras measin quibus fueram,et abjssum tenebro-
sam in qua jacueram et contremui, et expavi et ; :
dixi, V«8 voe tencbris mcis in quibus jacui
! vae
v«e csecitati illi in qua vidore non poteram lumen
cceli vae praeteritoj ignorantiae,quando non cogno-
! triam. Quemadmodum desiderat cervus ad fontes
scebam te.Domine.Gratias tibi,illuminator et libe-
rator meus,quoniam illuminasti me et cognovi te.
Sero cognovi te, veritas antiqua soro te cognovi,
veritas aeterna.Et tu eras in lumine l et ego in te-
nebris,et non cognoscebam te; quia illuminari non
poteram sine te, et non
GAPUT XXXIV. Lucis am-
Dei
plioris postulatio. Sancte sanctorum,Deus inaestima-
Quando venictdies laititia? ctexsultationis,in qua in-
grediar in locum tabernaculi admirabilis usque ad
domum Dei (Psal. xli, 5), ut videam vidcntem me
facie ad faciem, ct satietur desiderium meum ?
; GAPUT XXXV. Dei ardens desiderium. Bcatorum
quanta[clicitas.MisenaexsUiinostri,etaspiratioadpa-
aquarum,itadesideratanimamea ad te.Deus. Sitivit
anima mea ad Deum fontem vivum (Psal. lxii, 2),
; quando veniam et apparebo ante faciem Dei mei ?
. fons vitae,vena aquarum vivcntium, quando veniam
ad aquas dulcedinistuaedeterradeserta, invia et in-
est lux extra te. aquosa.ut videam virtutem tuametgloriam tuam.et
summa majestus. satiem ex aquis misericordiae tuae sitim mcam?Sitio,
Dominc fons vitae, satia me
; sitio, Domine, sitio
:

bilismajestatis.DeusdeorumetDominusdominorum, Deum vivum.O quando veniam et apparebo,Domine,

mirabilis, inenarrabilis, inexcogitabilis, quem ire- ante faciem tuam Putasne videbo diem illam,diem
!

muntin cceloangelicae Potestates, quemadorant Do- inquam.jucunditatis et laetitiae diem quam fecit Do-
;

minationes etThroni,et omncsVirtutespaventacon- minus.ut exsultemus et laetemurin ea?0 diesprae-

spectu tuo.cujus potentice et sapientiae non est nu-
mcrus,qui fundasti mundumsuper nihilum.etmare
colligasti in aere quasi in utre omnipotentissime,
8anctissime,fortissime,Deusspirituumuniversaecar-
nis.a cuju8 conspectu fugitccelum et terra,ad cujus
nutum omnia se subjiciunt elementa:te adorentet
glorificent omnes creaturae tuae. Et ego filius ancillae
tuae per fidem tuam flecto cervicem cordis mei sub
clasa, nesciens vesperum, non habens occasum,in
qua audiam vocem laudis, vocem exsultationis et
; confessionis, lntra in gaudium Domini tui (Matth.
xxv,2l),intra in gaudium sempiternum, in domum
Domini Dei tui, ubi sunt magna et inscrutabilia et
mirabilia,quorumnonestnumerus;intraingaudium
sinetristitia,quod continet aeternam laetitiam,ubi erit
omne bonum,et non erit aliquod malum ubi erit;

pedibusmajestatistuee.graliasagensquoniamdigna- quidquidvoles.etnoneritquidquidnoles ubierit(o) ;

tusespertuammisericordiamilluminareme.Luraen vita vitalis.dulcis et amabilis.semperque memoria-

verum,lumensanctum,lumcndelectabile, lumenad-
mirabile.lumen superlaudabile,quod illuminas om-
nemhominemvenienteminhuncmundum(Joan.i,9),
et etiam oculos Angelorum.ecce vidco gratias ago,
Ecce video lumen coeli.interlucet oculis mentis mea*
radius desuper a facie luminis tui.et laetiDcat omnia
ossa mea.O si perficeretur in me Auge, quaeso,lu-
minis auctor, auge, quaeso, quod interlucet in me;
dilatetur, obsecro, dilatetur ex te. Quid e3t hoc
quod sentio?quis est ignis quicalefacit cormeum?
Jisjubi non erit hostis impugnans,nec ulla illecebra,
sed summa et certa securitas.et securatranquillitas,
et tranquilla jucunditas,et jucunda felicitas.et felix
;
aeternitaa, et sterna beatitudo, et beata Trinitas,et
Trinitatis unitas.et unitatis deitas,et deilatis beata
visio.quaeestgaudiumDomini mei!Ogaudium super
! gaudium,vincens omne gaudium.extra quod non est
gaudium,quando intrabo in te,ut videam Dominum
meum qui habitat in te?Ibo etvidebo visionemhanc
grandem.Quid est quod me deiinet? Heu me quia !

Quae est lux quae irradiat cor meum ? ignis qui incolatus meus prolongatus est {Psal. cxix, 5) heu :

semper ardes, et nunquam exstingueris, accende me quamdiu dicetur mihi,Ubi est Deus tuus (Psal.
!

me! o lux quae semper lnces et nunquam offuscaris 2 ,

xli, 11)? quamdiu dicitur mihi, Exspecta, reexpe-
illumina me utinam arderem ex te Ignissancte,
! ! cta ? Et nunc quae est exspectatio meaPNonne tu,Do-
quam dulciter ardes,quam secrete luces.quam desi- mine ' (Psal. xxxvm, 8)? Salvatorem exspectamus
deranter aduris Vae his qui non ardent ex te, vae il-
! DominumJesumChristum.qui reformabitcorpushu-
lis qui non illuminantur ex te,o lumen veridicum, militatis nostra^ configuratum corpori claritatissu»
illuminans omnem mundum,cujus lux impletmun- (Pliilipp. n,21). ExspectamusDominum quando re-
dum Vae caecis oculis qui tc non vident, sol illumi-
! vertatur a nuptiis, ut inducat nos adsuas nuptias.
nans ccelum et terram vae caligantibus oculisqui te
; Veni, Domine, et noli tardare.(t)Veni,Domine Jesu,
videre non possunt va^ avertentibus oculos.utnon
; veni visitare nos in pace.veni et educ vinctumhunc
videant ventatem ; et non avertentibus.ut non 3 vi- de carcere,ut laetemur coram tecorde perfecto.Veni,
deani vanitatem INequeunt enim oculi tenebrisas- Salvator noster, veni.desideratus cunctis gentibus,
sueti summae veritatis radios intueri.nec sciunt de ostende faciem tuam.et salvi erimus.Veni.luxmpa,
lumine aliquid ae8timare,quorumestin tenebrisha- Redemptor meus.educ de carcere animam meam ad
bitatio.Tenebras vident, tenebras diligunt.tenebras confitendumnominisanctotuo (P5a/.cxLi,8). Quam-
approbant de tenebris euntesin tenebras,nesoiunt
; diu miser jactaborin fluctibus morlalitatismeae.cla-
ubi corruant miseri,nesciunt quid amittunt mise- , mans ad te,Domine,et non exaudis ? Audi claman-
riores utique qui et sciunt quid amittunt,qui cadunt
apertis oculis.et descenduntininfernum viventes.O
« Er. Ludg. Ven. eic exhibent hunc lpsum Nonne, :

Domine Deus meus ?Apud Lov.: Nonne tu, Domine Dtus

1Er.Lugd.Ven.Lov.: Tu eras in lumine ; omisso.ef.M. meus ? In B : Nonne tu, Dominus. M.
1Msb., exstingueris. (a) Ex lib. de Speculo cap. 30.
»Abe8t, non, a Ms. Regio. (6) Ex Offic. EccleB. Sabb. i in Adventu.
895
tem,Domine,de hoc mari magno, et educ me ad
tum felicitatis aeternae.
Felices qui de periculo maris hujus educti ad te
Deum portum tutissimum pervenire meruerunt!
vere felices, qui de pelago ad littus,de exsilio ad pa-
triam, de carcere ad palatium pervenerunt, optata
jamquiete beati;quiabraviumilludperpetua?gloriae,
quod hic per multas tribulationes quaesierunt.jam
felici jucunditate adepti.laetantur in perpetuum
vere beati,o terquequaterquobeati,quijam omnium
malorum exuti,securijam de suaimmarcescibiliglo-
riaad regnumdecorisperveniremerueruntlOregnum
aeternum,regnumomnium saeculorum.ubilumenin-
deflciens, et pax Dei quaeexsuperat omnem sensum
(Philipp.iv,!), in quasanctorum animaerequiescunt,
et laetitiasempiterna supercapitaeorura:gaudiumet
exsultationem obtinebunt,et fugietdolor etgemitus!
O quam gloriosum est regnum in quo tecum, Do-
mine, regnant omnes sancti, amicti lumine sicut
vestimento.babentesin capitesuocoronam delapide
pretioso (Psal.xx, 4) regnumbeatitudinissempi-
! 12 ? Cognoscere Trinitatem tuam, hoc est videre fa-
terna?,ubi tu, Domine, spes sanctorum et diadema
gloria?, facie ad faciem videris a sanctis, laetificans
eos unrlique in pace tua qua? exsuperatomnem sen-
sum Ibigaudiuminfinitumjaetitiasinetristitia.sa-
! faciem Dei vivi. Hoc est summum bonum, gaudium
lus sine dolore, vita sine labore, lux sine tenebris,
vita sine morte, omne bonum sine omni malo. Ibi
juventus nunquam senescit,ibi vita terminum nes-
cit.ubi decor nunquam pallescit,ubi amornunquam
tepescit, ubi sanitas nunquam marcescit, ubi gau-
dium nunquam decrescit,ubi dolor nunquam sen-
titur,ubi gemitus nunquam auditur,ubi tristenihil
videtur,ubi laetitia semper habetur.ubi malum nul-
lum timetur quoniam ibisummum bonum possi-
;
detur,quod estsemper videre faciem Domini virtu-
tum.Felices igitur qui de naufragavita praesenti ad
tanta gaudia jam pervenire meruerunt.
(a) Infelices heu nos et miseri,qui per hujusma-
ris magni fluctus procellosasque voragines navem
trahimus,ignorantes an ad portum salutis pervenire
valeamus.Infelices,inquam.quorum est vita in exsi-
lio,via in periculo, finis in dubio nescientes finem
;
nostrum.quia omniain futurum reservantur incerta,
etadhucin petagi fluctihus versamur,suspirantes ad
portum.O patria nostra,patria secura,a longe tevi-
demus.Ab hoc mari tesalutamiiB.ab hac valle ad te
suspiramusjet nitimurcum lacrymis siquo modcad
te perveniamus.Spes humani generis Christe,Deus
de Deo,refugium nostrum et virtus, cujus lumen a
longeintercalitrinosasnebulassupermarisprocellas,
quasi stellae maris radius oculos nostros irradiat,ut
dirigamur ad portum,guberna,Domine, navem no-
stram tua dextera,clavo crucis tuae.ne pereamusin
fluctibus,nenosderaergattempestasaquae,neque ab-
sorbeat nos profundum;sed virtute^crucistuKtrahe
nos ab hoc pelagoad te.solamen unicum nostrum,
quem a longe quasi stellara matutinam et solemju-
ftitiae vix lacrymantibus oculisin littore ccelestispa-
triae nos exspectantem videmus.En ad te claraamus
redempti tui,sed et nunc exsules tui,quos pretioso
sanguineredemisti.Exaudi nos beussalutarisnoster,
spes omnium finium terr;«, et in mari longe (Psal.
lxiv,(V in mari turbulento versamur tu in littore
; ;
stans aspicis pericula nostra,salvosnos fac propter
nomen tuum.|/>) Da nobis.Domine, inter Scyllam ct
Charybdim ita tencre medium.ut salvanavj et mer-
cibus securi perveniamua ad portum.
CAPLT XXXVI. Dc glorix lumine. Deum videre
facie ad faciem quid.Visiokssctota beatitudo.lnterim
Deum unum intcn lere.Cum ergo pervenerimus ad te
sapienti* fontem,ad te lumen indeficiens.ad telu-
cem inexstinguibilem.uttenonjam per spcculum in
aenigmate.sed facie ad faciem vidcamus (l Cor. xni,
1
Regius Ms., unctione. Bfedardensis. uncino.
(a) Vid. lib. de Speculo, cnp. 29.
(*) Ibid., cap. 30.
APPENDIX. 896
por- 12) tunc satiabitur in bonis desiderii:m,nostrum,
;
quianihil erit exteriusquod desideretur.Tu, Domine
summum bonum.eris praemium beatorum, et dia-
dema decoris eorum,et laetitia sempiterna super ca-
pita eorum,pacificans eos intus et extra in pace tua
quae exsuperat omnem sensum (Philipp. iv, 7). Ibi
videbimus, amabimus et laudabimus.Videbimus in
lumine tuo lumen tuum.Quoniam apud te est fons
! vitae,et in lumine tuo videbimus lumen (Psa/.xxxv,
10) Quale autemlumen ? Lumen immensum.lumen
incorporeum,incomprehensibile,lumen indeficiens,
inexstinguibileetinaccessibile.lumen increatum.lu-
men veridicum, quod illuminat oculos Angelorum,
quodlaetificatjuventutemsanctorum.quodestlumen
luminum et fons vitae, quod tu es, Domine, Deus
meus.Tuesquippelumen,incujuslnminevidebimus
lumen te scilicet in te,in splendore vultus tui.quo-
:
niam te videbimus facie ad faciem.
Quid est videre facie ad faciem,nisi quod ait Apo-
stolus,cognoscere sicut et cognitus sum (I Cor.xjx,
cie ad faciem. Cognoscere Patris potentiam, Filii
sapientiam, Spirilussancti clementiam, ipsiussum-
maeTrinitatisunametindivisamessentiim.eslvidere
Angelorum 8tqueomniumsanctorum,pra?raiumvita?
aeternae.gloria spirituum,la?titia sempiterna,corona
decoris, bravium felicitatis, requies opulenta, pul-
chritudo pacis.intimum et aeternum gaudium.parii-
disus Dei, Jerusalem ccelestis,vita beata,plenitudo
beatitudinis,gaudiumffternitatis,pax Dei quae exsu-
perat omnem sensum (Philipp. iv,7t. Ha?c est plena
beatitudoettotaglorificatiohominiSjViderefaciemDei
sui.videre eum qui fecit eum.qui salvavit eum.qui
glorificaviteum.Videbiteumcognoscendo,amabitdi-
ligendo,laudabitpossidendo.Ipseenimeritba?reditas
populi sui, populi sanctorum, populi quera redemit.
Ipsepossessiofelicitatiseorum.ipsepraemiumetmer-
cesexspectationis.EroJnquit.me/vf^/U'; magnanimis
(Gen.xv,l).Vere. Dominus Deus meus, magnus es tu
nimis super omnes deos.et merces tua magna nimis.
Magnum enim magna decent.Nequeenim magnuses
tu. et parva merces tua sed ut magnuses tu, magna
:
estmercestua quoniamnonaliudtu,et aliudmerces
;
tua sed tu ipse magnus nimis,tu ipse mercesmagna
:
nimis, tu ipse coronator es et corona. tu ipse pro-
missor esctpromissio.tu rfcmuneratores et munus,
tu praemiator et praemium felicitatis aaternae.Tu ergo
coronator es et eorona. Deus meus, diadema spei
meae quae ornata est gloria.luraen laetificans.lux re-
novans,decoradornans,spesmeamagna,desiderium
cordis sanctorum.et desideratus eorum.Visio ereo
tuatotamerces est.totum pra?mium,totum gaudium
quod exspectamus. Haec est vita aeterna. ILcc est.
inquitSapientiatua .ILvc est vita tfternj.utcognoscant
te solum verum Deum,et quem mUisti Jcsum Chrisfum
(Joan. xvn,:V'.Cum igitnr videbimus te solum Deum,
Deum verum,Deum vivum.omnipotentem.invisibi-
lem, incircumscriptibilem, incomprehensibilem. et
Filiura tuum unigenitum. consubstantialera et coa?-
ternumtibi Deum. Dominum nostrum Jesum Chris-
tum. quem pro salute nostra misisti in mundum. in
unitate Spiritussanctitrinuminpersonis.etunumin
essentia, Deum sanctum solum, extra quem non est
Deus tunc habebimusquod qua?rimus, vitam seter-
nam.gloriamsempiternam^quampra^parastidiligon-
tibuste, quamabscondistitimentibuste.quamdatu-
rusesqua?rentibuste,qua?rentibusfaciem tuara sem-
per.
Et lu, Domine Deus meus.formator meus ex utero
matrismese, quaF>morecommendavitmanuitua\ non
me permittasampfiu^oxunodistrahi inmulta sed '
:
collige me de oxtorioribus ad me, de mo ad te, ut di-
cat tibi semper cor rv\eiim,E.vquisiii1 tc fariesmea;
facicm tuam.Domine.rcquiram Psal. xw 8), faciom.
Domini virtutum, m
qua sola consistit tota glo-
1
Ms. Medardensis, disverberari. Alii, dissutstantiari.
8117 ADMONITIO IN SUBSEQUE.Yl ES MEDITATlONES. H«)8

ria beatorum,quum videre vita ujtcrna est,et locti tia vobis \Mutth. vn, 7). Pulaant ad ostium tuum.pater
sempiterna sanetorum. Lajtetur ergo cor meuui ut misericordissimo, deaideria rugientium precordio-
timeatnomcm tuum ',laeteturcor qiuurentiuin Domi- rum meorum, et claraores lacrymai •um oculorum
num,scd multo magis cor invenientium.Sienim l«- meorum.Anto teestomnedcsidcrium meum.etgemi-
titia est in qurerendo.qualis latitiaeritin inveniendo? uis mo.us a te non est absconditus l'.utl. xxxvn.lO).

Qiueramergosernperardenteretindesinenterfaciem Et tu,Domine,nonavertasiacii:in tuaniainpliusuine,

tuam, si quomodo tandem uperiutur mihi oatiuiu 8t
porlajustiti.e.utinlrem ingaudium Domini mei. Ilaic
porta Doinini jusli intrabuntiu eam i'sal.c\\ii,20).
CAPUT XXXVII. Omtio adsanctam Irinilatem.
tres coajquules et coajterna; persona), Deus unus et
nec declines m
ira u servo tuo (Psal.xxvi, yj.Puler
misericordiarum, uudi ejulutum pupilli tui.etpor-
rigo manum tuum optimam adjutrioem, ut trahut
me de profundis aquarum,et de lacu misoriaa.el de
luto f;ecis ne percum vidente misericordia oculo-
:

verus, Pater et Piiiua et Spiritns sanctus, qui solus
habitas eeternitatem el luccm inaccessibilem qui
fundatti terram in potentiatua,et regis orbem pru-
dentia sunctus,sanctus,sanctus Dominus Deus sa-
;
baoth,terribiIis et tortisjjustus elmisericors.udmi-
rubilig.luudabilis.umabilis; unus ueus.trespersonae
in unaessentia;potentiu,sapientia,bouitas,una et in-
divisa Trinitus: aperite -mihiclaiuanti portasjusti-
rum tuorum^aspiciento clementia viscerum tuorum
;
(Psal. xxxix, 31; sed evadum ad te Dominum Deum
meum, ut videum divitias rcgni tui, et intuear fa-
ciem tuam semper, et laudem dicam nomini tuo
sancto, Domine, qui facis mirabilia.qui cor meum
loaturalacis memoria tuu.qui illuminas juventutem
meara, et non dcspicis senectutem ineam, sedju-
bilare facis omniu ossa mea, et rejuvenescerc fa- '

ti et ingressus in eas coniitebor Domino. En ad

,
cis utaquilae canos meos («). Omnisgloria, omnis
ostium tuum,summe Paterfamilias,mendicuspulso. laus, omnis rirlas, omnis polentiu, ornnis magnifi-
Jube aperiri pulsanti,qui dixisti, Pulsate et aperietur centia, omnis beatitudo, omnis cJemcntia sit Deo
Patri et Filio et Spiritui sancto. Amen.
1
Ha?c verba Lxtetur ergo cormeum ut timeat nomen
.

tuum, desunt ra Mss. 1

Sic Ms. Colbertinus. At alii libri, reviviscere.
8 Er. Lug. Yen. Lov., aperi. M. {a) Hic clauditur liberin Mss.

ADMONITIO
IN SUBSEQUENTES MEDJTATIONES.

Librum hunc Meditationum inter germanos Augustini fetus in tomo nono reliquerunt Lova-
nienses, neque de eo pronuntiarunt aliud, quam id quod antea dubitans incertusque Erasmus
iisdem fere verbis dixerat, « Auctorem » viJelicet « esse vel Augustinum, vel qui ejus libros non
indiligenter legit. «Bernardus Vindingus suspicatus est ab Anselmo Cantuariensi profectum, Au-
gustini autem non esse his argumentis demonstravit. Nam cap.31, dicit Meditationum scriptor
« fidem suam ab ipsis enutritam cunabulis, et illuminatam semper per inteligentiam gratiee di-
vinse» Tum cap. 39 et 41, ubi sua peccata deflet, multis quidem et gravibus post Baptismum,
sed tamen ante Baptismum solo se originali peccato obligatum fuisse significat. Ileec vero minime
convenire in Augustinum, nemo est qui Gonfessionum ipsius cognitis libris ignoret. Auctor prse-
terea passim excerpit sententias Augustini, easque interdum non sinceras, adhibet, nec germano
earum sensu. xempli gratia, dixit Augustinus libri 1 Confess. capile 1, « Lauriare te vult homo
I

aliqua portio creaturae tuoe: » hic autem in Meditationum capite 33, « Landet homo magna por-
tio creaturse tuse. Et illud libri 12 Confess. cap. 15, « domus luminosa et speciosa, » etc, quod
ab Augustino de ccelesti opificio dictum est, transfert ille in capite Meditalionum 20 ad donum
Dei spiratualem, beatorum scilicet societatem, a qua pro se cupit Deum orati, Mutuatur etiam
in cap. 22 qusedam a Gregorio ex homilia 37 in Evangelium, et praeterea ex ecclesiastico Officio
verba quamplura in capp. 14, 15, 17, 27, 33, 35,39, etc. Hymnum pro capite 26, inseritde gloria
paradisi, qui Petro Damiani vulgo assignatur. Denique styio et dictionibus utitur alienis prorstrs
ab Augustino, veluti « reciprocare » p o repetere proles, soboles » et « progenies»poetico more,
r
;

pro« Filio Dei » item « gladius materialis, tumidare, morbidare, » etc. Atque hgec plus satis
;

erant ut istseMeditationes abjudicarentur Augustino'

Quod Anselmum spectat, ex Orationibus ac Meditalionibusipsius nomine vulgatis conlinentur
hoc libro non pauca3,scilicetin quatuor capitibus prioribus Qralio decima in aliis qualuor proxime ;

sequentibus, id est in 5, 6, 7 et 8, Oratio secunda quarta decima in capite nono in dccimo vi-
; :

ge-ima prima. Nonnihil postea Meditationis 18 in capite 18 occurrit, et plura Meditationis 14 in

capp. 22, 2^, 29 et 30. Itursum in capite 34 Uratio Anselrai quinta, decima septima in 35, de-
cima sexta in 3(3, decima octava et decima nona in 37. ac tandem in capite 41 vigcsima illius
oratio exhihetnr, mittimus sententias, quas reperire est hic capite 39 inspersas ex ejusdemPros-
logio, ex Meditationibus 2, 3, et 1 1, ex Oratione 4, et ex Orationa 62.
Caelerum nihil obstamus, quominus earum, quas modo recensuimus, Orationum Anselmi sive
Meditationum, habeantur dubise qusedam et incertee, praesertim verosi quoesnntex variorumauc-
torum laciniis consarcinatce. Quinetiam considerato veteri coiicequodam ex S. /'mulphi abbatia
Mettensi, de quo in Veterum Analectorum tomo 1, pag. 161, facile arbitramur islha^c subsequen-
tislibri capita viginti quatuor, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23. 24. 25, 27, 28 29,
30, 31, 32,33, 35, 36, et 37, Joannis esse, abbatis uti creditur Fiscamnensis qui anno 1178 diem
obiit, Anselmo abbate tunc temporis Beccensi. Nam Mettensisilla codex, cujus sriptura ejusdem
Joannis aetatem redolet, iibellum repraesentat capitibus viginti quatuor supra dictis comprehensum,
899 APPENDIX. 900
praefixa proxime ante, prologi ad Imperatricem viduam Henrici Imperatoris (Henri-
vice, epistola
cum hunc tertium, illam vero Agnetem
monstravit D. Joannes Mabillon in praedictis Ana-
esse,
lectis, ubi epistolam eamdem pag. J 33 publicavit), cum hacce in fine subscriptione: « Ego Joan-
nes ultimus servorum Christi, et qui mecum sunt fratres, Bealitudinem tuamsalutamus inChristo,
etc. quanimirum epistola post commemoratas alias quasdam scriptioms pias et non ullas quas
;

ex opusculisPatrum sententias se « deQorasse » dicit Joannes, libellus ille commendatur in haec

verba « Quia relatione amicorum didici, te desiderare et poscere, ut ipse quoque, quem de
:

contemplatione divinaChristique amore.et de illa superna Jerusalem omnium fidelium matreedi-

tum habeo, tibi scribatur libellus... ecce ego libens atqueovans, pro scire quod mihi dedit Deus,
paratus sum, mater veneranda, tua in omnibus obsequi voluntati... Accipe, quaeso, pervigili
mente illud quod expetis, mese per Christi gratiam deflorationis opusculum, in quo vidilicet repe-
ries magna ex parte coelestis theori dulcia verba, quae reverenter iegenda sunt, et cum timore
debito meditanda, ne forte de temeritate judicetur, qui tepidus et indevotus accesserit, » etc.
Epistolae continuo subjungitur libellus diversis partibus et titulis hunc in modum distinctus :

« Incipit libellus deScripturis et verbis Patrum collectus, ad eorum praesertim utilitatem qui con-
templativae vitae sunt amatores. Psal. « Deus misereatur nostri ». Summa
trinitas, virtus una, et
indiscreta majistas, Deus noster Deus omnipotens, confiteor tibi, » etc. Pars est libelli
prima, incipiens a capit.e 12 Meditationum sequentium, et desinens ad finem capitis 17.Tum sub-
jicitur « Explicit de contemplatione divina pars prima. Incipit pars secunda de Christi amore,
simul et de illasuperna Jerusalem matre nostra. » Psal. Eructavit. » Spes mea, Christe Deus,
hominum tu dulcis amator. » etc. Desinit haec secunda pars ad finem capitis 25. Postea legitur;
« Explicit parssecunda theoreticsespeculationis. Incipitparstertia, ubi mens devota Deo adaltiorem
contemplalionis gradum ascendit.Psal, « Te Deum laudamus. » Psal. « Benedicite omnia. » Psal.
«Laudate Dominum. Benedic, animamea, Domino, etomniaquaeintramesuntnominisanctoejus,»
etc. Pars itaque tertia praetermissocapite 26, incipit a 27. Desinit autem ad finem capitis. 33. Deinde
relicto capite 34 subsequitur titulus « Incipiunt preces ardentis desiderii, ut anima solum Chris-
:

tum possit amare, quia bonus et malus amor non se simul in uno capiunt pectore, sicut scrip-
tum est, « Nemopotest duobus dominis servire. » Psal. « Jubilate Deo, omnisterra». Moxque ad-
ditur totum caput 35, « Jesu nostra redemptio, » etc. Suscepit caput 36, cum hoc titulo « Hic :

peccatrix anima gemit nimiset dolet, videns terram sine aqua, et idcircoprae desiderio lacryma-
rum devotas preces fundit ad Dominum. Psal. « Quemadmodum. » Christe Domine, Verbum Pa-
tris etc. Postea sequitur prima pars capitis 37, cum inscriptione « Hic optat ardore nimio
:

mens» pia, etdatorem omnium bonorum Deum humiliter rogat, ut divinae gratiae fulta praesidio,
hoc constanter agere possit, quod Apostolus praecipit dicens, « Si consurrexistis cum Christo quae
sursum aunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens quae sursum sunt sapite, non quae
;

super terram.»Psal. «Quamdilecta. » Jesu Domine,Jesupie, »etc.usque adisthaecverba Dormiat, :

obsecro, Deus meus, dormiat, memoria mea ab omnibus, (jam varia est lectio, sic pro conclu-
sione habens) « quaesub coelo sunt, vigilans in te, sicut scriptum est, « Ego dormio et cor meum
vigilat. » Sit tuta, sit semper secura sub pennis protectionistuae anima mea, Deus meus, » etc.
Extremo loco ponitur reliqua pars capitis ejusdem 37, adjunctum habens exordium et titulum,
hoc modo « Virdesideriorum et ccelestium contemplator, praesentia fastidiens, futura deside-
:

rans, gemit ex fundo cordis, et implorat quotidie, dolens se ibi non esse ubi dilectum suum
revelata facie mereatur videre, sicut scriptum est, « Gupio dissolvi et esse cum Christo. »
Psal. « Jubilate Domino. » Christe Domine, virtus et sapientia Patris, » etc. quod exordium ver- ;

sibus fere quindecim constans annectitur ad verbailla capitis 31 « Quid enim pulchrius, quidve
:

duloius, » etc, desinitqueibi libellus : « Ipsum laudo, benedico atque adoro, qui vivit et regnat
Deus in saecula sceculorum. Amen.

Regius codex ante annos ducentos descriptus libellum eumdem acapilel2 sic exorditur, ut in ti-
tulo praemittat caput 11. Atque ipsiuslibellinon septem partes,quotattulimus supraex codiceMet-
tensi, sed tantum sex facit, capite videlicet 37, in quo pariter desinit, minime diviso. Juvat exhi-
bere titulos acinitia partium singularum ex eodem Regio codice, tametsi nomen Augustini falso
praeferat libellus, hac ibi ratione praenotatus et digestus: « Liber supputationum seu supplicatio-
num beati Augustini episcopi, de divinis Scripturis collectus, ad eorum praesertim utilitatem,
qui contemplativae vilae sunt amatores. Et ante omnia dicatur psalmus, « Deus misereatur nostri
et benedicat nobis, » etc, qui in primis dicendus est, quia in eo de summa Trinitate et unitate
satis expresse locutus est Propheta. Quo finitoaddaturet hoc, TeDeum Patrem ingenitum, » etc,
scilicet caput 11, quod hoc loco totum scribitur et additur » Deinde cretera quae sequuntur,
; :

mente devota, et corde puro, utpote laudes Dei, Deo dicturus flebilis et supplex-in modum ora-
tionis seu canonis perora Summa Trinitas, virtus una et indiscreta Majestas, » etc lhidem
:

finito capite 16, « Incipit secunda pars, ubi agitur de Christi amore et de illa superna civitate
Jerusalem, quae est mater nostra. Et primo dicendus est iste psalmus, «Eructavit cor meum ver-
bum, » in quo de Christoet Ecclesia per Prophetam Spiritus sanctus satis expresse loquitur.
Quo finito, adde et hsec quae sequuntur Spes mca, Christe Deus, » etc Ibidem post finem capitis
:

25 Incipit tertia pars.ubi mens devota ad altiorem contemplationis gradum ascendit.Et in primis
:

cantetur hymnus, Te Deum laudamus. » ltem alius hymnus, « Benedicite, omnia opera Domini,
Domino. » Item psalmus. a Laudate Dominum de coelis. » Et deinde cretera qure sequuntur, in-
tcnta et morosa meditalionc dicantur « Benedic, anima mea, Domino, »etc Ibidem completoca-
:

pite 33subditur «Incipitquartapars, sclicet preces ardentis desiderii, utfidelis animasolumChris-

:
 :

!)01 LIBER MEDITATIONUM. 002

tum possit arnarc. Et in primis dicendus est iste psalmus, « Confitemini Domino, quoniam bonus,
quoniam in sceculum misericordia ejus. » Deinde devote dicantur sequenlia: Jesu noslra redemp-
tio, elc. » Caput est35, quo finito ibidem legitur: Incipit quinta pars, ubi vir desideriorum et
ccelestium contemplator gemit quolidie dicens se ibi non esse, ubi dilectum suum mereatur videre,
sicut Apostolus aiebat, « Gnpio dissolvi et esse cum Cbristo. » In primis autem dicendus est iste
psalmus, « Jubilate Deo, omnis terra, psalmum dicite, » etc. « Deinde qua: sequunlur Christe :

Domine, Verbum Patris, » etc. Denique postcaput istud 36, postrema pars ad caput 37 sic inscri-
bitur Incipit sexta pars. Hic optat ardore nimio anima sive mens pia, et datorem omnium do-
:

norum Deum humiliter rogat, ut divinre gratire fulta praesidio, hoc constanter valeat agere, quod
Apostolus ait, « Si consurexistis cum Christo, quoe sursum sunt qua^rite. » Jesu Domine, Jesu pie,
Jesu bone, etc. Finitoque hoc capite 37, clausula apponitur « Explicit liber supputationum beati
:

Augustini episcopi,et tinitus in anno Domini 1471.

Additum opinamur Augustini nomen, quia liber ex Augustini maxime dictis compositus vide-
batur; vel certe referendum id in librariorum errorem et incuriam quam in eojam libro exper-;

tus forte fuerat Joannes, qui ejusdem libri prologo seu epistola ad Imperatricem scribit: » Ilogo
Dilectionem tuam, ut si quoslibet invcneris, qui libellum hunc velint habere, moneas eos et
diligenter transcribere, etscriptum frequenter relegere, usque adeo ut aliquid addi, vel subtrahi
aut immutari non patiantur in eo.Hoc aulem dicimus propter incuriam librariorum, qui non solum
veritatem corrumpunt, sed etiam mendacia mendaciis jungunt. » Joannem porro non ea tantum
sapiunt, qure libellus, uti vidimus, in Mettensi et Regio codice comprehendit subsequentium
Meditationum capita viginli quatuor, sed capila quoque ordine 38 et 40, quse plurimis ex Al-
cuino, quem etiam exscribere solet Joannes, sententiis contexta sunt. Alcuini loca indicabuntur
singula, notato e regione libro et folio editionis Parisiensis anni 1617 (a).
Ad exlremum nonnihil refert observare hic rem, comperta Joannis et codicis ipsius Mettensis
antiquitate, certam dein«eps et exploratam, senlentias scilicet quae libri de Spiritu et Anima, de
Di ligendo Deo, Soliloquia, Manuale, (libri utique omnes Bernardo posteriores), sive plane eas-
dem babent cum subsequente Meditationum opuscnlo, non exillis libris a Joanne decerptas esse,
imo potius ex libro Joannis in eos libros recentius conditos transiise.
(a) Locaox Alcuino aut ex ipso S. Doctore, aut ex aliis quibuslibet auctoribus decerpta notis alphabeti
cis initio cujusque loci desumpti praefixis indicabimus. M.

MEDITATIONUM
LIBER UNUS.

CAPUTPRIMUM.Oraf^o pro viliisresecandis,et vir- lentiam, innocentum calumniam, subditorum ne-

ru/jftu5.;6h»endt5.(a)DomineDeusmeus,dacordimeo
te desiderare,desiderando quaerere,quaerendo inve-
nire, inveniendo amare.amando mala mea redimere
redempta non iterare.Da, Domine Deus meuscordi
meo poenitentiam, spiritui contritionem, oculie la-
crymarum fontem,manibus eleemosynaslargitatem
Rex meus, exstingue in me desideriacarnis, etac-
cendeignem tui amoris.Redemptor meus.expelle
'
ame spiritum superbiae.etconcede propilius thesau-
rum humilitatis tuae.Salvator meus.amove a me
rorem indulge mihi benignus serenum 2 pa-
irae. et
tientiaj.Creator meus, evelle a mc animi rancorem,
et largire mihi mitis mentis dulcedinem. Da, cle-
mentissime Pater, solidam mihi fidem, spem con-
gruam, charitatem continuam. Rector meus,averte
a me vanitatem, mentis inconstantiam, cordisva-
gationem, oris scurrilitatem, oculorum elationem,
ventrisingluviem,opprobriaproximorum,scelerade-
gligentiam,circa domesticos severitatem, adversus
familiares impietatem, erga proximos duritiam.
Deus meus misericordia mea,oro per dilectum Fi-
lium tuum, da mihi misericordiaB opera, pietatis
studia,compati af'flictis,subvenire egenis,succurrere
miseris, consulere erroneis, consolari mrjestos, re-
levare oppressos, pauperes recreare.flebiles refove-
re, dimittere debitoribus, parcere in me peccanti-
bus. odientes mn diligere.Pro malis bona reddere,
fu- neminem despiccre, sed honorare; bonoB imitari,
malos cavere, virtutes amplecti.vitia rejicer, in ad-
versis patientiam, in prosperis continentiam, cus-
todiam oris, et ostiurn circumstantiaj labiis meis,
terrena calcare, coelestia sitire.
G\PUT Misericordix Dei commendatio. Quid
II.
Dens egerit, quid superesl ut bene vivamus.Ecce
et
plasmator meus, multa rogavi.cum nec paucapro-
merui. Fateor, heum fateor non solum quae po-
;

tractionum curiositatispruriginem,divitiarumcupi- stulonon debenturdona.sed multa mihiet exquisita

ditatem,potentatuum rapinam,inanisgloriae appeti-
tuum hypocrisis malum, adulationis naevum 3 ,con-
temptum inopum.oppressionem debilium, avaritiae
ardorem,invidiae rubiginem, blasphemiae mortem.
Reseca in me,factor meus,temeritatem,iniquam per-
linaciam,inquietudinem,otiositatem,somnolentiam
pigritiam, mentis hebetudinem, cordis ceecitatem,
sensus obstinationem, morum truculentiam, boni
inobedientiam, consilii repugnationem. linguae ef-
frenationem, paupcrum praedam, impotentum vio-
1
Ms. Mettensis, vim.
5 Alias, sculum (vel, sensum).
3 Sic
Ms. Mettensis. Alias, venenum.
(a) Anselmi Oratio 10.
supplicia. Animant vero mc publicani,mcretriceset
latrones.qui afaucibushostismomentaneeeruti 4
,si-
nil)iissuscipiunturpastoris.Tuenim,factoromnium
Deus.licetincunctis operibus tuis sis mirabilis,mi-
rabilior tamen crederis esse in visceribus pietatis.
Unde de temetipso per quemdam dixisti servum.,Wt-
serationcs cjus super omnia opera ejus (Psal. cxliv,
9).Et quasi de singulo loquentem, do universopo-
pulo tuo te dixisse confidimus, Misericordiam autem
meam non dispergam ab eo (Psal. Lxxxvin, 34).
Nullum enim spernis,nullum abjici8,neminem per-
' Apud An»elnium, momentane* panitudinis humili-
tate eruti.

903
horrescis, nisi qui forte amens te exhorruerit.Ergo
non modo iratus non percutis, sed te irritantibus
dona, si quieverint ^lribuis.Deus meus, cornu sa-
lutis meee, et susceptor meus,ego infelix, ego te ir-
ritavi,ego malum coram te teci,turorem tuum pro-
vocavi,iram promerui.Peccavi,et passus es deliqui,
et adhuc sustines. Si poeniteo, parcis si revertor, ;
suscipis; insuperdumdiffero, prajstolaris. Revocas
erranlem,invitas repugnantem, excitas lorpentem,
amplecteris redeuntem, doces ignorantem, mcoren-
tem mulces,a ruina suscitas, post lapsum reparas,
petentiktrgiriP^iiuerentiinveniris.eLpulsanliaperis.
Ecce, Domine Deus salutis meas, quid opponam
nescio,quid respondeam ignoro nullum confugium,
; sti
nullum abs te patet mihi latibulum.Ostendistimihi
bene vivendi viam,dedisti gradiendiscientiam mi-
natus es mihi gehennam,et pollicitusesmihi para-
disi gloriam. Nunc, pater misericordiarum et Deus
totius consolationis,configetimore tuo carnes meas
(Psal.cx\m,i20) quatenus quse minaris,metuendo
;
evadam et redde mihi propitiuslffititiamsalutaris
: lida, cum advocaveris ccelum desursum et terram
lui (Psal. t, 1.4), ut quu) spondes, diligendo perci-
piam 2 .Fortitudomea.Domine,firmamentum meum,
Deus meus,ref'ugium meum,et liberator meus,sug-
gere quid dete cogitem,doce quibus te sermonibus
invocem,da quibusoperibus placeam. Scionamque,
scio unum quo placaris.et aliud quod non spernis.
Est utique tibi spiritus contribulatussacrificium,et
acceptas cor contritum et humiliatum (Psat. l,19).
His me, Deus meus,adjutor meus, dita muneribus,
his contra inimicum muni protectionibus, hoc de
flammis vitiorum praesta refrigerium,hoc a deside-
riorum passionibus pande, pius, refugium.Fac.Do-
mine virtus salutis meae,ne sim de numero eorum
qui ad tempus credunt,etintemporetentationis re-
cedunt (Luc. vm, 13i. Obumbra caput meum in die
belli (Psal. cxxxix, 8).esto spes mea in die afflictio-
nis, et salus in tempore tribulationis.
CAPUT lll.Quod orantis fuluciam reprimat prava-
cortS£iL'?^ia.En,Doniineiiluminatiomea,etsalusmea,
rugavi quibus egeo,intimavi qua; timeo; sed remor-
det conscientia, reprehendunt me cordis secreU,et
quod amor ministrat, timor dissipat, zelus incitat,
metusincrepat.Actavita formidinem,sedtua ingerit
pietas fiduciam;tua hortaturbenignitas,mea retar-
dat malignitas. Et, ut verius fatear, occurrunt me-
moriae phantasmata vitiorum, quse reverberant au-
daciam prffisumentium animorum. Cum enim odio
quis dignus sit, qua fronte gratiam roquirit ? cum
poena debetur,qua temeritate gloria poscitur 3 ? La-
cessit judicem, qui postposita satisfactione delicti,
quaerit praemiis honorari.Regiinsulta obnoxius sup-
plicio,qui flagitat donari indebito bravio; et dulcem
patris affectumstultus exacerbat filius.qui post illa-
tascontumelia9,aritepoenitudinem,ha?reditatisusur-
pat celsitudinem. Quid,mi pater.egisse me recolo?
Merui mortem,ctpcto vitam.Commovi regem meum,
cujus impudcns nunc invoco pra?sidium.Contempsi
judicem, quem tenere postulo adjutorem, Insolens
renui audire patrem,quem demum pra?sumo habcre
tutorem.Heu mihiquam serovcnio heuquamtarde ! meus qui misit mc.ira.vcrit eum (Joan. 6, 44). Enim,
festino heu mequia curro post vulncra.dodignans
1
incolumispracavere jacula! Neglexi prospicere tela,
modo vero sollicitor demortevicina.Vulnera vulne-
ribusinfixi:quia sceleraadderesceleribusnon timui.
Recenti cicatrices taberespersi quiaprisca flagitia
: invoco Paraclcto, trahe me, quatenus post te cur-
modcrnis inquinutionibus reciprocavi,et quae divina
solidavcrat medicina,mea resolvit prurigo phrene-
tica.Cutis qua> suporductavulneribusmnrbum cela-
vprat,sanieerumpenteputruit; quiaiteratainiquitas
conressam misericordiam exinanivit. Novi quippe
scriptum, Inxquacumque die justus peccavcrit, omnes
1
Apud Anselmum, qmesicrint.
8 Alias, participem.
'>
Er. Lugil. Ven. Lov. sic exliibent hunc locuui: Cui
pama debetur, quu temcritute gloriam desposcit ?
;
APPENDIX. 9,4
justitise cjus obliviscentur (Ezch. xvm,24). Si justi-
tia aboletur justi ruentis, quanto mahis peccatoris
poenitentia in idipsum revertentis ? Quoties ut canis
redii ad vomitum,et quasi sus repetii volutabrum
(II. Petr. ii, 22). Fateri mihi
2
quia et recordari,
,
;
impossibile est, quot mortalium peccare ignorantes
docui.nolentibus derelinquere persuasi,resistentes
coegi, volentibus consensi. Quot sane gradientibus
laqueum induxi,viamqu32rentibus fovearn retexi,ut
patrare nonhorrui,oblivisci non metui sed tujuste :
judex, signasti quasi in sacculo pecuniam obser- :
vasti omnes semitas meas.et cunctos gressus meos
dinumerasti. Tacuisli, semper siluisti,patiens fui-
V32 mihi,demum loquerisquasi parturiens (Isai.
:
xlii, 14).
;
CAPUT Judicium novissimum timetur.Timcndi
IV.
Deusdeorum domine, pragstabi-
ratio. Iiatio /idendi.
lis supermalitiam,novi quia manifestusvenies,novi
quia nonsemper silebis.cum inconspectu tuo ignis
exardescet,etincircuitu tuo tempestas ingruerit va-
discernere popuium tuum (Psal. xlix,3 el 4). Ecce tot
millibus populorum nudabuntur omnes iniquitates
meas, tot agminibus Angelorum patebunt universa
scelera mea, non solum actuum, sed etiam cogita-
tionum, simulque locutionum. Tot judicibus inops
astabo, quot me praecesserunt in opere bono ; tot
arguentibus confundar,quot mihi praebuerunt bene
vivendi exempla tot convincar testibus, quot me
;
monuerunt proticuis sermonibus, seque imitando9
justisdederuntactionibus. Domine meus,nonsuppe-
tit quid dicam, non occurrit quid respondeam. Et
ceujam illiintersimdiscrimini,torquetme conscien-
tia,cruciant cordis arcana, coarctat avaritia,accu-
sat superbia,consumit invidia, inflammat concupi-
scentia, infestat luxuria,dehonestat gula, confutat
ebrieta?,detractio lacerat,ambitio supplantat.rapa-
citasobjurgat,discordiadissipat,iraperturbat, levi-
tasdejicit,torporopprimit, hypocrisisfallit,adulatio
frangit, favor attullit,calumnia pungit.Ecce.libera-
tormeus degcnlibusiracundis.eccecum quibusvixi
a die nativitatis mea3,quibus studui, quibus fidem
servavi. Ipsa me, quee dilixeram, studia damnant
quaelaudaveram.vituperant.Hisuntquibusacquievi,
amici quibus parui, magistri quibus servivi, do-
; ;
mini; consules.quibus credidi cives, quibuscoha-
;
'
bitavi domestici, quibus consenui 2 .11cu mihijex
;
meus et Deus meus. quia incolatus meus prolongatus
est. Vss mihi.illuminatio mea.quia habttavi cnm ha-
bitantibus Cedar (Psal. cxix,5).Et cum sanctus dixe-
rit, viullum ; quanfomagisdicere infelixpossum ni-
misincola fuit aninta mca [Ibid ,6)? Firmamentum
meum Deus,non justificabitur in conspectutuo om-
nis vivens.Spesmea,nonoet in filiishominum.quem
si remota pietate judicaveris, justum invenias et ;
nisi praoveneris miserendo impium, non erit quem
glorifices pium. Credo namtiue, salus mea, quod
audivi.quoniambenignitas tua ad pcenitentiam me
adducit {Rom. n,i).Turris fortitudin s, sonnuerunt ;
nectarea labia, !Semo potat vcnirc adme, nisi Pater
veroquiame instruxisti.tantaque propitius institu-
tione formasti, totis medullia cordis, toto adnisu
mentis te, omnipotens Pater,cum dilectissimo Filio
tuo 3 teque, dulcissima proles, cum serenissimo
;
rerc in odorem tuorum delccter unguentorum (d).
CAPUT y.lnvoeatioPatria per Filiumquam ef
Invoco te, Deus meus,invoco to, quia prope esom-
nibus invocantibus te, sed invocantibus in veritate
' Apud Anselmuni, Fateri mihi itaque difficilc est,
qvia et recordari.
2 Alias, eonsensi.
8 Mettensis M*. puero tcque, etc.
(a) Ilicplura apud Anselniuni etin codice Mettenil
M. BUDjiciuntur,
 . :
90ft LIBER MEDITATIONUM.
tuenim veritagcs. Doce mo, quaeso, clementiam
tuam, sanota Veritas, to invocaro in tei; qnia hoc
fieri quomodo oporteat nescio, seda te dooeri, beata
Veritag, humiliter impioro. Ahs te enim sapcre, de-
sipcre est; te vero noSae, perfeetum aeire est. Erudi
mo, divina gapiontia, ct doce me legem tuam. Grc-
do sane, quia (juem tu crudicris heatus, et de lege
tuadocueris eum. Desidero invocare to, quoquaeso
utin veritate fiat. Quid est in vcritatc invocare veri-
tatem, nisiin Filio Patrem? Ergo. sanctc Pater, ser-
mo tuus veritas est, principium verborum tuorum
rigas me ventateet doceas.Quid enim duleiu8,quam
Genitorem in nomine Unigeniti exorare, Patrcm in
recqrdatione ad pietatem inflectere.rogem cha-
Filii
rissimae sobolis denotatione^mitigare? Sic roi solent
carcerihuseripi, aic mancipati vinculisliberari, sic
tristem capitisexcepti'sentcntiam,non solumvitam,
sed insuper nancisci insolitam gratiam, dummodo
iratiaprincipibusdilectaeprolisintimaverintcbarita-
tem sic delinquentes servuli evadunt suppliciado-
;
minorum, dum pro eis intervenit dulcedo filiorum.
Sic te, omnipotens Pater, per omnipotentis Filii tui
charitatem postulo.educ de carcere ad confitondum
nomini tuo animam meam (Psal. cxli, Sj libera me
a vinculis peccatorum, per coaeternum flagito uni-
:
cumtibi Natum meque, cui propria merita letha-
; livor, tui cruciatus labor. Ego tuas mortis meritum
lemminantur sententiam, pretiossimae ad dexteram
tuam conaedentisprolis interpellationerestaurapla-
catusad vitam.Quem enim aliumdirigamintercesso-
remtibi nescio.nisihunc quiestpropritiatiopro pcc-
catisno8tris[I/oa«. n, 2), qui sedet ad dcxteram
tuam,qui etiam interpellat pro nobis 2 (liom. vm, 34).
Ecce advqcatus meus apud te Deum et Patrem.
Ecce pontifex summus, quinonalieno egetexpiari
sanguine, quiaproprio fulgetperfusus cruore. Ecce
hostia aancta, bene placens et perfecta, in odorem
auavitatis et oblata et accopta.Ecce agnus sine ina-
cula.qui corumsetondentibus obmutuit(/sai.Lin,7),
quialapis caesus, sputis illitus, opprobiis affectus,
os suum non aperuit. Ecce qui peccatum non fecit,
peccata mea pertulit, et languores meos suo livore
sanavit (I Pctr. n, 22, 24).
GAPUT VI. PassioFilii repraesentatur Patri. Aspi-
ce, Pater pie, piissimum Filium pro me tam impia
passum.Rescpice, clemcntissime Rex, qui patitur,
et reminiscere benignus pro quo patitur. Nonne hic
est,mi Domine.innocens ille, quem.ut servum redi-
meres, Filium tradidisti? Numquid auctor vitae hic
est,qui ut ovis ad occisionem ductug (Isai. liii,7), ti-
bique obediens usque ad mortem flictus (Philipp. n,
8),atrocissimae nontimuit necissuhire genus? Reco-
le, totius salutis dispositor, quia hic ipse est, quem
etsitua 3 exvirtutegenuisti, meae (amen infirmitatis
participem fieri voluisti. Vere haec est tua deitas,
quaemeamindutanaturam,crucisascenditpatibulum
quaeinassumptacarnetristetulitsupplicium.Reduc,
Domine Deus meus,oculos majestatis tuaesuperopua
ineffabilis piotalis. Intuero dulccm natum toto cor-
poreextensum, cernemanusinnoxias pio manentes
sanguine et remitte placatus scelera quae patrave-
; (Galat. v, 24): et si hoc a te conceditur, quasijamti-
runt manusmeae.Considera inerme latus crudeli per-
fossumcuspido;otrenovamesacro sancto fonte illo,
quem in defluxisse credo. Videimmaculatavestigia,
quae non steterunt in via peccatorum (Psal. i, l),sed
semperambulaveruntin legetua.diris confixaclavia;
et perfice gressusmeosin semitistuis, facque odio
habere benignus omnem viam iniquitatis. Viam ini-
quitatis,misericor3, amovea me, facque me propi-
1
denominatione
Alias,
•Additur in Ms. Mettensi, unde gloria sibi
et; omisso,
ecce
' Alias, una.
Patroi. XL.
906
tius viam verltatis eligerc.Oro te.rcx sanctorum',per
uuncBanotum sanctoram, per liunc Redemptorem
meum, fac mo ourrere viam mendatorum tuorum
ut eivaleamspirilus uniri, qui mea non
horruitcar-
nevestin. Numquid non altentis, pie Pater, adolos-
ceuti8Filiichari8simicaput,niveacervioedeflexapre-
tiosam reao lutum in mortum7Aspice,mitisgime
Con-
ditor, dilectffiBObolie humanitatom
: et miserere su-
per mflrmi plasmatisdebilitatem. Gandet nudatum
pectus,ruhet cruentum latus,tensa arentviscera.de-
cora languentlumina, regia pallent ora, procera' ri-
hominispcenam;elrelevaconditi hominis n
yidcredemptoris supplicium et remitte redempti ;
dclictum. Hic est, Doinine mi,quem propter peccata
popuh tui percussisti, licetipsesit dilectus in quo
tihi bene compiacuisti (Matlh. m,
17). Hic est ille in-
nocens, in quo dolus inventus non est et tamen ;
cum miquis deputatus est (Isai. liii, 9, 12).
GAPUT VII. Deiin passione chnsti mira disposi-
tio.UndeJiinc homo gratiam rependere queat. Quid
commisisti^dulcissimepuer, ut sic judicareris?Quid
cqmrnisisti, amantissime juvenis,ut adeo 2 tractare-
ris?Quod scelustuum.quaenoxatua: quo; causa mor-
tis, (|uaj ocoasio tuae damnationis?Ego enim
sum tui
plaga doloris,tuae culpa occiaionis.Ego tuae passicnis
tuaa vindictae flagilium. U mirabilis censuree
condi^
tio,et inefTabilis mysteriidispositio Peccatiniquus, !
et punitur justus delinquit reus, et vapulat inno-
;
cens oflendit impius, et damnatur pius quod me-
; :
returmalus, patiturbonus quod perpetratservus,
;
exsolvitdominus quodcommittithomo,sustinetDeus
;
Quo, Nate Dei, quo tua descendit humilitas? quo
tua flagravit charitas? quo processitpietas? quo ex-
crevit benignitas? quo tuuB attigit amor? quo per-
venitcqmpassio?Ego iniqucegi, tu pcena multaris;
ego facinus admisi,in ultione plecteris; e?o crimen
edidi.tu lorturae subjiceris: ego supebivi,tu humi-
liaris;ego tumui.tu attenuaris;ego inobediens exsti-
ti.tu obediene scelus inobedientiae luis; ego gula? pa-
rui.tu inedia afficeris;mead illicita rapuitconcupis-
centia arboris\te perfecta charitas ducit adcrucem;
ego praesumpsi vetitum, te subsiti equuleum; ego
delector cibo,tu laboras patibulo;ego fruor deliciis,
tu laniaris clavis ego pomi dulcedienm, tu fellia
;
gustas amaritudinem mihi ridenscongaudet Eva,
;
tibi plorans compatitur Maria.Eoce.Rex gloriae,ecce
meaimpietas,et tua claret pietas. En mea injustia,
et tua liquet justitia.
Quid.Rex meus et Deus meus.quid retribuamtibi
proomnibus qune tribuisti mihi? Non eniminveniri
in corde potest horninis,quod condigne talibusrefe-
raturpraemiis. Numquid sagacitasmachinari potest
humana, cui comparetur miseratio divina ? Nec cst
creaturae moliri otficium,quo justeCreatoris recom-
penset prresidium. Est autem, Nate Dei, in hac tua
admirabili diapositione,e8t cui fragilitas mea in ali-
quo suppeditet, si tua visitatione compuncta mens
carnem suam crucifigatcum vitiis et concupiscontiia
bi incipit compati, quia et tu pro peccato dignatus
esmori. Sicque per interiorcm victoriam * te duce
armatur ad exteriorem palmam: quatenus devicta
persecutionc spirituali.non vereatur pro amoretuo
1
Alias, rex sxculorum per tucnc Redempiorem.
' Adud Anselmuni additur, dure.
\ Sic Ms. Mett. Apud Anselmum, ad illicitam con-
cupiscentia rapuit arborem. yel, ad illicitum rnpuit
con-
cupiscentia ardorem. At editi, ad illicitam concupiscen-
tiam rapuit arbor.
* Sic Ms. Mtt. At edili, per interioris
hominis.
29
 407
subjici gladio rnateriali. Ita exiguitas conditionis, si
tuaecomplacetpietati, magnitudini valebit proviri-
bus respondere Conditoris.EthaBcccelestismedicina,
bone Jesu,boc tui'antidotum amoris. Oro te peran-
tiquaa misericordias tuas.infunde vulneribus 2 meis,
quod rejecta vipereae contagionis bile, redintegret
rne incolumitati pristinae:quo gustatum turo nectar
suavitatis faciatme illecebroramundi prospera toto
affectu despicere.et nulla ejusprote adversaformi-
darejmemorque perpetuaenobilitatis, semper fasti-
diam ventos hujus transitorii tumoris.Nihil, quaeso,
sine te mihi dulcescat, nihilcomplaceat,nil pretio-
sum, nil praeter te mihi arrideat speciosum: viles-
cant,obsero, abs te mihi omnia,sordeant universa.
Quod tibi adversum, sit mihi molestum; sic et bene-
placitum,indeficiensdesiderium.Ta3deatmegaudere
sine te,et delectet tristari pro te.Sit mihi nomen tu-
um refocillatio,et memoria tuaconsolatio -,fiant mi-
hilacrymae mea3 panes(Psal. xli, 4), tuas die acno-
cte investigando justificationes;sit mihi bonum lex
oris tui super millia auri et argenti (Psal. cxvm,
72).Sit obedire tibi amabilejet resistere, exsecrabi-
le. Rogo te, spes mea,per omnes potestates tuas, ut
propitieris impietatibus meis. Adaperi aures meas
mandatis tuis.et ne declines, flagito per nomensan-
ctum tuum,in verba militiaecor meum,ad excusan-
das excusationes in peccatis.Petoetiamperadmira-
bilem humilitatem tuam, ne veniat mihi pes super-
biae, et manus peccatoris non moveat me.
CAPUTVIII. Per passionis Christi meritum quanta
orantis fniucia. Ecce, omnipotens Deus,Pater Dotni-
ni mei,disponebenignus quomodo mihimiserearis;
quoniam quidquid pretiosius inveni, devote obtuli,
quidquid carius reperi,suppliciter praesentavi.Nihil
mihi reliqui, quin tuas exposuerim majestati; nihil
jam superestquod,adjiciam,quia totamtibidelcgavi
spem meam.Direxi tibiadvocatum meum dilectum
Filium tuum,misi gloriosam progeniem inter meet
te mediatorem; misi, inquam, intercessorem, per
quem confido veniam.Misi verbis, quodpro me dixi
missum factis 3 :et numeravi sanctissima^ tibi sobolis
mortem,quam pro me credofuisseperpessam.Credo
missamatedeitatem,meamsuscepissehumanitatem
in qua dignum duxi vincula,alapas,sputa irrisiones-
que perferre,necnon crucem, clavos telumque sus-
cipere. Hanc olim infantiae vagitibus demolitam,
puerittae pannisadstrictam,juventae sudoribusvexa-
tam, jejuniismaceratam,vigiliis afflictam,itineribus
fessamjpostea affectam flagris,laceratamsuppliciis,
deputatam cum mortuis,ditatam vero gloria resur-
rectionis ccelorum gaudiis induxit.et in dextera tuae
celsitudinis collocavit. En placatio mea, et propi-
tiatio tua.
Hic intende piusquem genueris Filium, etquem
redemeris servum.Hic aspisce factorem.et ne despi-
cias facturam. Amplectere serenus pastorern, et reci-
pemisericorsallatampropriishumerisovem Hicipse
est fidelissimuspastor ille, qui dudum errabundam
per abrupta montium,per praecipitia vallium multis
quaesierat variisquelaboribns;riuiquejam morienti,
jam pcrlonga exilia deficienti, tamen inventaa gau-
dens se supposuit,et miro sibi adnisucharitalis in-
nixam de confusionis abysso levavit,piisque astric-
tamcomplexibus ad nonagintanovem unam quas pe-
rieratreporlavit (Z,H<\x\y'j-7).Ecce, Domine mi rex,
Deus omnipotens, ecce pastor bonusrefert libi quod
commisisti ei.Suscopit,te disponente,ad salvandum
hominem, quem tibi rcstituit omni labe immunem.
Ecce tuum tibi charissimus Natus plasma reconci-
liat,quod a te procul deviarat. En gregi tuo pastor
rnitisreformat.quod praedo violentus abogerat. Rcd-
dit tuisconspectibus scrvum,quem sua faceratcon-
* Abest, tui, a Mss. Mett.
s Alins, visceribus.
3 Editi, Miti verbis Verbum quod pro meis dixi
factis. Mss. sequiiuur.
APPENDIX. 908
scientia fugitivum: ut qui per se meruit paenam,per
fautorem hujusmodi mereaturveniam cuique pro
1
;
culpis supereratgehenna 2 , tantoducejam confidat
revocari ad patriam.
Potui per mete, sancte Pater, offendere sed non ;
valui per me placere. Factus est adjutor meus,Deus
meus.tuus dilectus Filius, meam participanshuma-
nitatem, ut curaret infirmitatem : quatenus unde
culpa 3 emerserat offensionis,iude tibi immolaret sa-
crificium laudis; meque per hoc redderettuae pietati
placabilem, qui sedens ad dexteram tuam semper
meae substantiae se ostenderet esse consortem.Ecce
spesmea, ecce tota fiduciamea. Si me pro mea, ut
dignum est, despicis iniquitate; respice me saltem
miserans pro dilectae sobolis charitate.Altende in Fi-
lio,quo propitieris servo: vide carnis sacramentum,
et remitte carnis reatum. Quoties beatae prolis tibi
patent vulnera, delitescant, obsecro, sceiera mea.
Quotiesrubetpretiosuspiodelateresanguis,diluatur
obsecro,labes mea3 pollutionis.Etquia te caro laces-
sivit ad iram,caro te flectat, imploro, ad misericor-
diam ut, sime caro seduxit ad culpam, caro de-
;
ducat ad veniam. Multum quippe est quod mea me-
retur impietas;longe autem majus, quod Redempto-
rismei reposcit jurepietas. Magna enim est mea in-
justitia;' s.itis vero 4 major Redemptoris justitia.
Quanto namque est superior Deus homine,mea ma-
litia est inferior ejus bonitate, ut qualitate, etiam
quantitate.Quid enim delinquere posset homo,quod
non redimeret Filius Dei factus homo? Quas tantum
superbia tumeret,quamnon tantahumilitas slerne-
ret? Quodnam esset mortis imperium, quod Nati Dei
non destrueret crucis supplicium ? Nimirum, Deus
rneus.siiequa lancedelicta peccantis hominis, etre-
dimentis gratialibrenturauctoris;nontantum oriens
ab occidente, seu inferior separatur 5 infernus asum-
rno crelis cardine.Jam.lucisoptimecreator, jam cul-
pis ignosce meis, prodilecti Filii laboribus immen-
sis.Jam ejus,qua3So,pietati mea impietas, ejus mo-
desti<e mea perversitas et mansuetudini donetur fe-
rocitas.Jam suameam humilitassuperbiam,patien-
tia impatientiam,benignitasduritiam,obedientia in-
obedentiam, tranquillitas inquietudinem, dulcedo
amaritudinem, suavitas iram, charitas lucrifaGiat
crudelitatem.
CAPUT IX.Spiritussanctiinvocatio. (a) Jam,dtvini
amor numinis,Patris omnipotentis prolisque beatis-
simae sancta communicatto, omnipotens paraclete 4
Spiritus, mcerentium clementissime consolator,
jamcordis mei penetralibus potenti illabere virtu-
te, et tenebrosa quaeque laris neglecti latibula co-
rusci luminis tulfiore piushabitator laitifica, tuique
roris abundantialongoarididatismarcescentiasqua-
lore visitando fecunda. Saucia interioris hominis
arcanatui amoris jaculo,ettepentis medullas jecoris
flammissalutaribuspenetrandosuccende.sanctique
intima mentis ac corporis
fervoris igne illustrando
universa depasce.Pota me torrente voluptatistu.v.ut
nil jam nmndanorum degustarelibeat venenata^dul-
ccdinis.Judicame,Domine,etdiscernecausam mcam
de gentenon sancta (Psal. xlu, i): doce me facere
voluntatem tuam,qnia Deus tneuses tu (Psal.cxui,
10).Credo ergo quia quemcumque inhabitaveris,Pa-
tris ac pariter domicilium condis.Reatus qui te
Filii
merebitur hospitem,quoniam per te Pater et Filius
apud cum facicnt mansionem (Joan. xiv, 23). Veni
jam^veni^benignissimedolcntisanimaTonsolator^in
opportunitatibus et tribulatione adjutor.Veni,mun-
1
Apud Anselmum, per Factorem mundi. Editi, per
factiunem hujus mereatur, etc corrupte.
;
4 ln Wls.Mel\.ensi,qui<jue pro culpis sperabat gehennam.
3Alias, causa.
4Sic Ms: Metiensis. At editi, fateor ;
verum. Apud
Auselmum, multo vero.
B Ms. Mett.. suprratur.
missum c Ms. Mett. constaoter, paraclite.
(«) Uratio apiui Anseltnuui 14.
909
dator scelerum, curator vulnerum. Veni, fortitudo
l'ragilium,relevator labentium. Veni,humilium do-
ctor.superborum destructor.Veni,orphanorum pius
pater,viduarum dulcis judex.Vcni.spes pauperum,
refocillator deficientium. Veni, naviganlium sidus,
naufragantium portus.Veni,omnium viventium sin-
gularo decus,morientium unica salus.Veni.sanctis-
sime spirituum,veni,et miserere mei, apta me tibi,
et condescende propitius inihi :utmea tuae magnitu-
dini exiguitas.roborique tuo mea imbecilitassecun-
dum multitudinem tuarum complaceat miseratio-
num, per Jesum Christum Salvatorem nieum, qui
cum Patre in tua unitate vivit et regnat Deus per
omnia saecula Sieculorum. Amen.
CAPUT X. Oralio liumiliter de se sentientis. (a)
Scio, Domine, scio et fateor, quia non sum dignus
quem tu diligas sodcerte tu non es indignusquem
: coram
ego diligam.lndignus quidem sum tibi servire, sed
tu non es indignus servitio creaturae tuoe. Da ergo
mihi,Domine,undetu es dignus et ego ero dignus ;
unde sum indignus.Fac me.quomodo vis,a peccatis
cessare ut, quomodo debeo, possim tibi servire.
; advenit,cumde beata
Concede mihi sic custodire, regere et finire vitam
meam, ut in pace dormiam, et in te requiescam.
Praesta mihi in finem ut mc excipiat somnus cum
' in mundo erat, et mundus per ipsum factus est (Joan.
requie,requies cum securitate, securitas in aeterni-
tate. Amen.
CAPUT XI. Trinitatis confessio (6)
Patrem ingenitum,teFiliumunigenitum,teSpirilum
sanctum paracletum,sanctam ei individuam Trini-
tatem toto corde etore confitemur,laudamus atque
benedicimus tibi gloria in saecula saeculorum.
: pro nobis impiis tradidisti illum ?Subditus ille tibi
Amen.
CAPUT XII. Pcrfectionum Dei contcmplatio. (c)
Summa Trinitas,virtus una,et indiscreta majestas,
Deus noster,Deusomnipotens,confiteortibi ego ulti-
musservorumtuorum.etexiguum membrum Eccle-
Confiteor tibi, et honorifico te debito
siae tuaa. (d)
sacrificiolaudis,proscire et possequodmihitantillo
donare dignatus es.Et quia exteriora mihi munera
desunt,quae possim offerre, ea quae in me sunt vota
laudationis ex dono misericordiae tuac, ecce libens
'
atque ovansoffero tibi de fide non ficta et conscien-
tia pura.Credo igitur te toto corde,Rexcceliet terrae
Domine, et ore te confiteor Patrem et Filium et Spi-
ritum sanctum,in personis trinum, et in substantia
unum.verum Deum omnipotentem,unius simplicis,
incorporeae,invisibiliset incircumscriptte naturae,ni-
hilin te (e)majusaut inferius babentem.sedperom-
nemmodumsinedeformitate perfectum,sinequanti-
tatemagnum, sinequalitate bonum, sine tempore
sempiternum, sine mortevitam, sineinfirmitatefor-
tem,sine mendacio verum,sinelocoubiquelotum,si-
ne8i'tu ubiquepraesentem, sine extensioneomniaim-
plentem.sine contractione ubique occurrentem, sine
motu omnia transcendentem,sine statu intraomnia
manentem, sine indigentia omnia creantem, sine
labore omnia regentem,sine tui initio omnibusini-
tium dantem,sine tui mutationeomniamutabilia fa-
cientem in magnitudineinfinitum.in virtuteomni-
; prsestitis (r).Desperare utique potuissem propterni-
potentem.in bonitate summum, in sapientiainaesti-
mabilem,inconsiliis terribilem,injudiciisjustum,in
cogitationibus secretissimum, in verbisveracem, in
operibus sanctum, in misericordiis copiosum erga
delinquentespatientissimum,ergapcenitentespiissi-
mum sempereumdem 9 ipsum aeternum ac sempi-
; quespes ettotius fiduciae certitudomihi est inpreti-
ternum,immortalem atque incommutabilem quem
nec spatia dilatant, nec brevitas locorum angustat,
nec receptacula ulla coarctant, nec voluntas variat,
nec necessitudo corrumpit, nec mcesta perturbant,
1
Alias, ut in fine me.
* CodexMett. et Alcuinus, idem.
(a) Anselm. Oratio 21.
(b) Ex de Speculo.
fine lib.
(c) Joannis Fiscamnensis pars prima.
(d) Verba Alcuini, pag. 135.
(e) Haec et lib. de Speculo, cap. 24.
LlBtiR MEDITATIONUM. 910
noc laeta demulcent
oui necoblivio tollit.nec rnemo-
:
ria ivddit, ncc prsterita tianseunt, nec futurasuc-
oedunt cui nec urigo initium, nec tcmpora incre-
:
mentum, nec casus tinem dabit: sedantesaeculaet
in Sieculis et per saccula in aeternum vivis, et est
tibi perennislaus etaderna gloria, suinmapotestag
ac singularishonor, porpetuum regnum etsinefine
imperium, per infinila et indefessa el immortalia
BtBOllla saiculorum. Amen.
CAPUT XIII. De hicarmdionis mysterio. In hoc
mijslerio valiJa nobis spes. (a) Hucusque, omnipo-
tens Trinitas, Deus unus, cordis mei inspector et
scrutator.confessus sumomnipotcntiam majestatis
majestatem omnipotentiae tuae nunc autem
tuaa.et :
qualiterhumanogenerisubvenire dignatusesin fine
sasculorum, sicut corde credo adjustitiam, ita ore
te confiteor ad salutem.Tu quidem,Deus Pa-
ter,solus nusquara legeris missus de Filio autem tuo ;
ita scribit Apostolus Cumautem venit plenitudo tem-
:
poris, rnisit, Deus Filium suum(Galut. iv, 4).Cum di-
cit,mt'.«7,satisostendU,quiain hunc mundummissus
Maria semper virginenatua,
l
verus et perlectus homo in carne apparuit.Sed quid
est,quod de illo ille Evangelistarum praecipuus ait,
i, 10). Illucergo missus est per humanitatem, ubi
semper fuit et est per divinitatem. Quam videlicet
Te Deum missionem opus esse totius sanctae Trinitatis toto
cordecredo,etore confiteor.(fc)Quomodo nosamasti,
Pater sancte et bone, quantum nos dilexisti, pie
Gonditor,qui etiam proprio Filio non pepercisti, sed
usque ad mortem,mortem autem crucis (Philipp.u,
8),tollens scilicet chirographum peccatorum nostro-
rum, et affigensillud cruci (Coloss.u, 14), crucifixit
peccatum,et occidit mortem.Unusille inter mortuos
liber (Psal. lxxxvii, 6), potestatem habensponendi
animam suam,et iterum sumendi eam (Joan.x, 18),
pro nobis tibi victor et victima, et ideo victor, quia
victima pro nobis tibi sacerdos et sacrificium, et
;
ideo sacerdos,quia sacrificium.
Merito mihi spes valida in illo est, quia sanabia
omncs languores meos per eum qui sedet ad dexte-
ram tuam, et interpellat pro nobia (Rom. vm, 34).
Languores quippe mei,Domine,magnisunt etmulti,
multisuntetmagni.Habetenimmultainmeprinceps
mundi hujus, scio et fateor sed rogo le, libera me;
per sedentem ad dexteram tuam Redemptorem no-
strum.in quo nihil suum 2 potuitinvenire.Peripsum
mejustificaqui peccatum non fecit.necinventus est
dolus in ore ejus (I Petr. n, 22). Per ipsum caput
nostrum,in quo nulla est macula,libera membrum
pjus,licet exiguum et infirmum. Libera, quaeso, me
a peccatis, vitiis, culpis et negligentiis meis. Reple
me tuis sanctis virtutibus, et fac me bonis pollere
moribus fac mein sanctisoperibustuis propter no-
:
men sauctum tuum perseverare usque in finem se-
cundum voluntatem tuam.
CAPUT XIV. Gratiarum actio pro beneficiis inde
mia peccata mea et infinitas neligentias meas, nisi
Verbum tuum,Deus,caro fieretet habitaret in nobis.
Sed desperare jam nonaudeo;quiacum inimiciesse-
; mus,reconciliati sumusper mortem Filii tui,quanto
magis nunc salvi facti ab ira per eum ? Omnis nam-
: ososanguine ejus, qui effusus est propter nos et
propter nostram salutem. In ipso respiro, et in ipso
confisus.ad te pervenire desidero non habensme- :
am justitiam.sed eam quae est in Filio tuo Domino
nostro Jesu Christo.
1
Codex Mett. non habet, beala.
* Sic codex Mett. Alias, sui mali.
(a) Ex parte 2 Confess. Alcuini, nn. 1 et 5.
(b) Et haec lib. 10 Confess. Aug,, cap. 43, n. 69.
(c) Vide partem 2 Confess Alcuini, n, 5.
 911
Unde, (a) clementissime et benignissime amator
hominumDeus.quiperJesumChristumFiliumtuum
Dominum nostrum,cum non essemus, potenter fe-
cisti nos etcum perditi fuissemus culpanostra, mi-
;
rabiliter recuperasti nos.gratias ago pietati tuae, et
multas tibi gratias refero ex totis praecordiis meis,
quiproptertuaminenarrabilemdilectionem.quanos
miseros etindignosmirabilibonitateamaredignatus
es.misisti eumdem Cnigenitum tuum (b)de sinu tuo
ad publicum,nostrum,salvare nospeccatorestunc fi-
lios irae.filios perditionis. Gratias ago tibi prosancta
incarnatione et nativitate ejus, et pro gloriosaGeni-
trice ejus,de qua ipsecarnemassumere dignatusest
propter nos et propter nostram salutem utsicutve- : Haec nempe est mihi tota spes omnisque tiducia.Est
rusDeus ex Deo,ita verus homo exhomineesset.Gra-
tias tibi ago pro passione et cruce ejus, pro morte et
resurrectione ejus,pro ascensione ejus in coelum.et
sede majestatis ejus ad dexteram tuam. Ipse enim
quadragesimo die (c) post resurrectionem suam vi-
dentibus discipulis ascendens super omnes ccelos
(Act. i, 9), sedensque ad dexteram tuam, Spiritum
sanctumsecundumpromissionem suam in filiosad-
optionis effudit Jd n, 4). (d) Gratias tibi agopro sa-
cratissima illa effusionepretiosi sanguinis ejus,quo
sumu8 rederapti rsimul et pro sacro-sanctoetvivi-
fico mysterio corporis et sanguinis ejus,quo quoti-
die inEcclesia tua pascimur et polamur, abluimur
et sanctificamur.et unius summaedivinitatis parti-
cipes efficimur. Gratias tibi ago pro hac tua mira et
inenarrabili charitate, qua nos indignos sic amasti
et salvasti per unicum et dilectum Filium tuum.
Sic enim dilexisti mundum, ut Unigenitum tuum
dares ut omnis qui credit in eum.non pereat, sed
: vam
habeat vitam aeternam (Joan.ui, f6\Ha?cest autem
vita aeterna, ut cognoscamus te verum Deum,
quem misisti Jesum Christum (Id. xvn, 3), per
dem rectam et condigna
fidei opera.
CAPUT XV. Immensa Dei in hominis rcparatione
charitas.Quod gratix rependendx impares simus.Qu-
anta nobis ob hominem a Deo assumptum fiducia.
immensa pietas, o inaeslimabilis charitas Ut libe- ! CAPUT XVT. Gratix inde aguntur. Quod duplex
rares servum,tradidisti Filium.Deus factus est ho-
mo,ut perditus homo de potestate daemonum erue-
retur.Quam benignissimus amator hominum Filius
tuus Deus nostor, cujus piis visceribus non satis
visum est, ut se inclinaret factus homo de vera vir-
gine Maria, nisi etiam subiret crucis supplicium
effuso sanguine propter nos et nostram salutem.
Venit pius Deus, venit pro pietate et bonitate sua,
venit quaerere et salvum facere quod perierat.Quae-
sivit ovem perditam ;
quaesivit,et invenit.etin
meris suis reportavit ad caulas gregis (Luc.xv, 4, 5),
pius Dominus,et vere multum mitis pastor.O chari-
tas, o pietas Quis audivit talia?Quis super tanta
!
misericordiae viscera non obstupescat ? Quis non
miretur,quis non collaetetur ? Propter nimiam chari-
tatem tuam, qua nos dilexisti, misisti Filium tuum
in similitudinem carnispeccati.ut de pecoato dam-
naret peccatum utnos efficeremur justitia tua in
: gua conliteatur quia Dominus Jesus in gloriaest tua
ipso (Rom. vin, Ipseenim verusest agnus,
3, 4). (e)
agnus immaculatus, qui abstulit peccata mundi
qui mortem nostram moriendo destruxit, etvitam
resurgendo reparavit.
Sed quid tibi relribuere possumus, Deus noster,
pro tantis beneliciis misoricordia? tuae ? quas laudes,
quasve gratiarum actiones? Etiamsi illa beatorum
Angelorum scientia et potentia nobi? foret, nihil
tamen dignum tantae pietati et bonitati tuae recom-
pensare valeremus.Si certe omniamembra corporis
nostri verterentur in linguas, ad rependendum tibi
debitas laudes nequaquam sufficeret exiguitasnos-
(a) Ex Confess. Alcuini, parte k, n. 1 1.
(b) Vid. Alcuin. pag. 133; et lib. de Speculo, cap. 15.
(e) Ex Prafat. Peutecostes.
(d) Ex Confess. Alcuini, parte 4,n.ll.
(e) Ex Preefat. Pasehatia.
APPENDIX. 912
tra. Supereminet enim omnem scientiam tuainaas-
timabilis charitas, quam ostendisti nobis indignis
pro sola bonitate et pietate tua. Filius namque tuus
Dominus noster,non Angelos,sed semen Abrahae ap-
prehendit (Hebr. n, 16;, assimilatus nobis per om-
nia.absque peccato.
Humanam itaque.nonangelicamsuscipiensnatu-
ram,et eam stolasanctae resurrectioniset immorta-
litatis glorificans, vexit super omnes coelos, super
omnes choros Angelorum, super Cherubim et Sera-
phim, collocans ad dexteram tuam. Hanc autem
laudant angeli,adorant Dominationes.et emnes Vir-
tutes ccelorum tremunt super se hominem Deum.
enimin ipso JesuChristo Dominonostro uniuscujus-
que ncstrurn portio, caro et sanguis. Ubi ergo portio
mea regnat, ibi me regnare credo. Ubi caro mea
glorificatur, ibi gloriosum me esse cognosco. Ubi
sanguis meus dominatur, ibi dominari me sentio.
Quamvis peccator sim, de hac communione gratiae
non diftido.Et sipeccata mea 1 prohibent,substantia
mea requirit.Et si delicta mea meexcludunt,naturae
communio non repellit. Non enim tamimmitis est
Dominus.ut obliviscatur bominis.et non meminerit
ipsius quem ipse gestat:ut quem mei causasuscepe-
rit,ejus non me causa requirat. Mitis certe et valde
benignus est DominusDeus noster,et diligit carnem
suam, membra sua, viscera sua, in ipso Deo et Do-
mino nostro Jesu Christo dulcissimo, benignissimo
atqueclementissimo inquejam resurreximus, jam
:
cceloseonscendimusjam in ccelestibus consedemus.
Caro nostra nosdiligit :habemus autem praerogati-
sanguinis nostri in ipso. Sumus vero membra
ejus etcaroejus. Ipse denique est caput nostrum,
et ex quo totum corpus, sicut scriptum est, 0$ ex ossi-
fi- bus meis,el caro-de carne mea ; et,Erunt duoin carne
una (Gen. u,23, 2i);et,Nemounquam carnem suam
odio habet, sed fovet ct diligit eam. Mysterium hoc
magnum est ego dico,in Christo etin Ecclesia 'Ephes.
:
v, 29, 32), aitApostolus.
in Christo natura et unapersona.Postulatio ex intuitu
/tujus mystcrii. [a] Gratias itaque tibi ago labiis et
corde et omniquavaleo virtute, infinitae misericor-
diaeDomineDeusnoster,proomnibusmiserationibus
tuis, quibus mirabiliter nobis perditis subvenire
dignatus espereuradem Filiumtuum.Salvatorem et
recuperatorem nostrum. qui mortuus est propter
peccata nostra,et resurrexit propter justificationem
nostram (Rom. iv, 25] et nunc vivens sine Gne sedet
:
hu- ad dexteram tuam, et interpellat pro nobis (Id. vm,
34), et simul tecum miseretur y quia Deus est ex te
Patre. coaeternus tibi et consubstantialis per omnia,
unde potest nes in perpetuum sahare sed secun- :
dum quod homo est, exqua parte minor te est,
id
data ei ateomnis potestas in cceloet in terra IMatth.
xxvni. 18) ut in nomine Jesu omne gcnu flectatur,
:
ccelestium. terre?trium et infernorum.et omnis lin-
(Philipp. ii, 10, II Deua Pater omnipotens. Ipse
.
;
quidemconstitutusest ate judex vivorumetmortuo-
rum tu vero non judicas quemquam, sed omne ju-
:
dicium tuum dedisti Filio tuo (Joan. v, 22\ in cujus
pectore reconditi sunt omnes thesauri sapientiae et
scientia? Co!o<<. n, 3\ Ipse autera testis esl etju-
dex:judex et testis (Jerem. xxix. 23), quem nulla
peccatrix conscientia effugere poterit omnia enim :
nuda et aperta sunt oculis ejus [Bebr. iv, 13i. Ipse
sane qui injustejudicatusest, judicabitorbem terrae
in a?quitate, et populos in justitia ^Psal. xcv, 13).
Benedico ergo noraem sanctum tuum,et gloritico ex
tote corde meo, omnipotens et misericors Domine,
pro illamirabili et inenarrabili conjunctionedivini-
1
Mettensis Ms. hic et mox, r;i«;pro, mea.
(a) Ex Confess. Alcuini, parte 2, nn. 11, 12.
 913 LIBEIt MEDITATIONUM. 914

tatis et humanitatis in unitate porsonae ut non alter

; sancto tuo Spiritu omnibus benodioere et glori-
to in
Deus, alter homo esset, sed unus idemque Deus et ficare, cum multa cordis contritione et lacrymarum
homo, homo Deus. Sed licet mirabili dignalione
et fonte, cum multa revorentia ct tremore quia quo- :

Verbum caro lactum sit, neutra tamen ex duabus rum una est substantia, unum osl et datum. Sed
naturis in aliam mutata est substantiam. Trinitatis quoniam corpu» quod corrumpitur agyravul animam
mysterioquartanoncst addita persona.Unitaquippe (Sap. ix, L5), oxcitu. quicso, torporem meum tuia
est, non confusa Verbi Doi hominisque subslantia : stimulis, et fac mestrenueperseverare in prroceptis
ut in Deum quod ex nobis susccptum limrat perve- ot laudibua tuis dio ac nocte. Tribue ut concaleat
niret, et illud quod nunquam non liiorat, idemquod cor meumintra mc,ctin meditationemeaexardescat
semper fueratpermanerct.O admirabilemysterium! ignis [Psal. zxxvill, 4). (a) Et quia ipse tuus unice
oinenarrabilecommercium o mira semperque mi-
! natus dixit, Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit
randadivinae propitiationis benignitas Servi digni ! me, traxerit eum ; et, Nemo venit ad Patrem nisiper
non iuimus, et «ccc filii Dei factl sumus bajredes ; me (Joan. vi, 44 ; xiv, 6) : obsecro et suppliciter
quidcm Dei,coha;redes autem Christi)/?o///.viii, 17). rogo, trahc me tu semper ad ipsum, et ipse me tan-
Unrfe hoc nobis, et quid nos ad hajc? dem perducat ad te illuc, ubi ille est in dextera tua
Sed rogo te, clementissime Patcr Deus, per hanc sedens ; ubi sempiterna est vita et sempiterne bea-
inacstimabilem pietatem, bonitatcm et charitatem ta ubi cst amor perfectus, et nullus timor ubi
;
;

tuam, ut dignos nos facias multis ct magnis promis- est diesajternus, et unus omnium spiritus ubi est ;

sionibusojusdemFilii tui Domini nostri Jesu Christi. summa et certa securitas, et secura tranquillitas,
Manda virtuti tuae, et conlirma hoc quod operatus es et tranquilla jucunditas, et jucunda felicitas, et fe-
in nobis (Psal. lxvii, 29). Perfice quod ccepisti, ut lix aeternitas,'et aeterna beatitudo, et beata tui sine
ad plenamtuajpietatisgratiammereamurpervenire. fine visio atque laudatio ubi tu cum illo, et illo :

Fac nos per Spiritum sanctum intelligere, et mere-
ri, et debito semper honore venerari hoc magnum
pietatis mysterium, quod manifestatum est
ne, justificatum est in spiritu, apparuit Angelis,
praedicalum est Gentibus, creditum est in mundo,
assumptum
est in gloria (1 Tim. m, 16).
CAPUT XVII. Qunnta Deo debeamus. Quod de
ipso ei serviamus. Ex vi collatorum munerum petitio
aliorum. quantum tibi sumus debitores, Domine
Deus noster, tanto redempti pretio, tanto salvati
dono, et tam glorioso adjuti beneficio Quantum a
nobis miseristimendus est et amandus, benedicen-
dus et laudandus, honorandus et glorificandus, qui
tecum in communione sancti Spiritus aeternaliter
ac sempiternaliter vivis et regnas Deus per omnia
in car- soecula saeculorum. Amen.
CAPUT XVIII. Precatio ad Chrislum. Quid ipse sit
nobis. Necessitas ei per amorem adhx*-endi. Amor
Christi domus Dei recordatione accenditur.
(b) Spes mea Christe Deus, hominum tu dulcis amator,
Lux, via, vita. salus, pax et decus omne tuorum,
Omnia pro quorum voluisti ferre salute,
!
Carnem.vincla.crucem, vulnus, mortemque, sepulcrum,
Post tres inde dies devicta morte resurgeus,
Discipulis visus, nutautia corda reformans,
Luce quater dena ccelorum summa petisti :

nos sic amasti,sic salvasti.sic sanctificasti,sic subli- Vivis in aeternum, nunc et per saecula regnans.
masti Tibi nempe debcmusomne quod possumus,
!

omne quod sapimus, omne quod vivimus. Et quis Tu Deus meusvivus etverus, pater meus san-
(c)

habetquidquam nontuum?Tu,Domine Deus noster, ctus,Dominusmeuspius, rexmeus magnus, pastor

a quo bona cuncta procedunt, propter te et nomen meusbonus, magistermeusunus, adjutor meusop-
sanctum tuum da nobis de bonis tuis, ut de donis portunus, dilectus meus pulcherrimus, panis meus
ac datis tuis serviamus tibi, et in veritate placea- vivus sacerdosmeus in aeternum, duxmeusad pa-
;

mus, atque debitas quotidie laudes rependamus tibi triam, lux mea vera, dulcedo mea sancta, via mea
pro tantis beneficiis misericordiae tuae non enim :
recta, sapientia mea preeclara, simplicitas mea pura,
aliunde possumus tibi servire neque placere, nisi concordia mea pacifica, custodia mea tuta, portio
de tuo munere. Omne datum optimum, el omne do- mea bona, salus mea sempiterna, misericordia mea
num perfectum desursum est, descendens a te Patre magna,patientiamearobustissiraa,victimameaim-
maculata, redemptio mea sancta, spes mea futura
1
luminum, apud quem non est transmutatio,nec oicis-
situdims obumbralio (Jacobi l, 17). charitas mea perfecta, resurrectio mea sancta, vita

Domine Deus noster, Deus pie, Deus bone, Deus mea aeterna, exsultatioet visiomea beatissima sine
omnipotens, (a) Deus ineffabilis et incircumscriptae fine mansura. Te deprecor, supplico et rogo, ut per
naturae,inslitutor omnium rerum,et Domini nostri te ambulem, ad te perveniam, in te requiescam, qui
Jesu Christi Pater, qui eumdem dilectum Filium es via, veritas et vita (Joan. xiv, 6), sine quanemo
venit ad Patrem te enim desidero dulcissimum et
tuumDominumnostrumdulcissimummisistidesinu :

tuo ad publicum nostrum suscipere vitam nostram, pulcherrimum Dominum.

ut nobis donaret suam, essetque perfectus Deus ex
te Patre, et perfectus homo ex matre, totus Deus et
totus homo.unus idemque Christus.aeternus et tem-
poralis, immortalis et moriturus, creator et creatus,
splendor paternae gloriae, qui sedes super Che-
rubim.etintueris abyssum.lumen veridicum.lumen
illuminans,lumenindeficiens,inquoddesiderantAn-
geli prospicere (I Petr. i, 12) ecce cor meum coram ;

fortis etinfirmus, victor et victus 1 nutritor et nutri- te, discute tenebras ejus, ut amoris tui claritate ple-
nius perfundatur. (d) Da raihi te, Deus meus, redde
,

tus, pastor ct ovis, temporaliter mortuus et tecum

vivens in eeternum suis dilectoribus vitae municipa- mihi te : en amo te, et si parum est, amem validius.
metiri ut sciam quantu m desit mihi amo-
:

tum promittens dedit, et nobis dixit, Quodcumque Non possum

petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. ristuiadid quod satis est, ut currat vita mea in am-
xv, 16). Per ipsum summum
sacerdotem et verum plexus tuos,nec avertatur donec abscondatur in abs-
conditovultus tui. Hoctantum scio, quia mala mihi
pontificem et bonumpastorem,qui setibi obtulit in
sacrificium, ponensanimam suara pro grege suo, te est praeter te, Domine, non solum extra me, sed in
rogo per ipsum qui sedet ad dcxteram tuam et
:
me ipso.et omnis copia quae Dous meus non est,ege-
interpellat pro nobis. Redemptorem et advocatum stas mihi est.Bonum namque,quod neque in melius,
nostrum, pietati et bonitati tuae supplico, clementis - nequein deteriuscommutari potest.tu solus es quia ;

sime et amantissimeetbenignissime amatorhomi- solus simpliciter es cui non est aliud vivere, et aliud
:

num Deus, (b) ut des mihi cum eodem Filio tuo et

1 Alias, firma.
1
Nec M«. Mett. nec Alcuinus habent, victor ei victus. (a) Alcuinus, pag. 134, d. et Confess. part. ; 2, n, 10.
(a) Verba Confess. Alcuiu. part. 2, n. 6 et part. 4, ; (b) Joannis Fiscamn, pars 2.
D. 12 ;necnon Alcuini pag. 133, e. (c) Alcuinus, pag. 293, b. 138, d. ;

16) Ex Alcuin. Confess. parte i, n. 7. (d) Augu6tiu. lib. 13 Confess., capp. 8, 3, 9.

915
beate vivere, quia tua beatitudotu es. Creaturave-
ro tua, cui est aliud vivere, et alind beate vivere,
omne quod vivit, et quod beate vivit, non debetnisi
gratiae tuae. Et ideo nos egemus te, non tu nobis
quia si omnino non essemus, nihil tibi deesset ad
bonum quodtu es.Tibi itaque Domino noslrosem-
per adhaerere necesse habemus, ut per continuum
auxilium gratiae tuae sancte et pie et recte vivere
valeamus. Pondere siquidem fragilitatis nostrae de-
orsum irahimur; dono autem tuo ascendimur, et
eursum ferimur; inardescimus; ascendimus ascen-
siones in corde, et cantamus canticum graduum.
Igne tuo,igne tuo bono inardescimus, et imus. Quo
jam sursum imus ? Ad pacem Jerusalem quoniarn
4
: manet, te indesinenter videndo, te indeficienter
jucundatus sum in his qux dicta sunt mihi, in do-
mum Domini ihimus (Psal. cxxi, 1). Hic collocavit
nos voluntas bona, ut nihil velimus aliud quam
permanere «ternum.
illic in
Sed quia dum sumus in corpore,peregrinamur a
te (II Cor. v, 6), Domine non habemus hic manen-
; pellandum existimem,ccelum coeli Domino,quam do-
tem civitatem, sed futuram inquirimus [Hebr. xin,
14), noster autem municipatus in ccelis est ideo
duce gratia tua ingredior in cubile cordis mei, et
(a)
canto tibi amatoria.rex meus et Deus meus, gemens
inenarrabiles gemitus in loco peregrinationis meae
(Psal. cxvin, 54), ubi cantabiles factae sunt mihi ju-
stiticationestuae. Etrecordans Jerusalem, extento in
eam sursum corde, Jerusalem patriam meam, Jeru-
8a!emmatrem meam.teque supeream regnatorem,
illustratorem, patrem,tutorem,patronum, rectorem,
pastorem,castasetfortesdelicias,solidum gaudium,
et omniabona ineffabilia, simul omnia, quia unum
summum et verum bonum et non avertar, donec in
: tempora sis eeternus, quando domus tua, quae pe-
pacemmatris charissimae,ubi suntprimitias spi-
ejui-.
ritus mei, colligastotum quod sum a dispersione et
deformitate hac, et conformes atque confirmes in
aeternum, Deus meus misericordia mea.
CAPUT XIX. Domus Dei creata sapientia. Ejus ab
increata distinctio. ln ea quomodo non tempus. lpsa
quomodo caztum cwti.Dei &'ternitas.(b)Ueec est domus
tua, Deus, non terrena, neque ulla coelesti mole cor-
porea, sed spiritualis et particeps eeternitatis tuae,
quia sine labe manet in aeternum. Statuisti eam in
seeculum seeculi.praeceptum posuisti, et non prseter-
ibit (Psal. cxlviii, 6). Nun tamen tibi Deo coaeterna,
quia non sine initio factaest enim. Priorquippe om-
; fabricatoris et possessoris tui. Tibisuspiret peregri-
nium creataest sapientia (Eccli. i, 4); non ntique tu
illa Sapientia Patri Deo plane coeeterna et eetjualis,
per quam creata sunt omnia, et in quo Principio fa-
ctum est ccelum et te.rra (Gen. i, I) sed profecto sa-
: te, ut possideat me in te, quia ipse fecit et me.
pientia quaecreata est.spiritualis naturascilicet,quae
pontemplatione luminis lumen est dicitur enim et ; tione gloriae tuae. Sanctam enim societatem tuam,
ipsa,quamvis creata, eapientia. Sed quantum distat
interlumen illuminans, et lumen quod illuminatur,
tantum differt inter te summam sapientiamquaecre-
as,etistamqua^creataest;sicutinterjustitiamjustifi-
cantem.quae tu, Deus noster,es, et justitiam quaeju-
stificationefactaest.Nam et nos siimus dictijustitia
Dei Patris in te Filio ejus Domino nostro (II Cor. v,
21),1estante Apostolo.Ergo quia prior omnium crea-
ta est quaedam sapientia quaa creata est (Eccli. i, 4),
mens rationalis et intellectualis, castae civitatis tnae,
matris nostran, quaesursum est,et libera est [Galat.
iv, 26) et neterna in ccclis (quibus ccelis, nisiqui te
laudant cneli ccelorum ? quia hoc est et coelum cceli
Domino [Psal. cxm,non invenimus tempus
10]. etsi
ante illam, quae creaturam temporis antecedit, quia
prioromnium creata est; anteillam tamenestu Deus
aeternus, creator omnium, a quo fact;i sumpsit exor-
dium, quamvisnontemporis,quianondumerat tem-
pns, ipsiustamon conditionis suae. Unde ita estabsto
Deo nostro.ut aliud sit plane quam tu. Licetnecante
Sic Mss. Forte, ut npud Aug., quoniam sursum.
[a) Augustiu. lib. 12 Coufess.. cap. 16.
(b) Ibid. cap. 15, nu. 19-21.
APPENDIX. 916
illam,necin illa inveniamustempus(estenimidonea
faciem tuam semper videre, nec uspiam deflectitur
ab ea;quo fit ut nullamutatione varietur) :inestta-
: men ei ipsa mutabilitas, qua tenebresceret et frige-
sceret,nisiamoregrandicohaerenstibi tanquam sem-
per meridies luceret et ferveret ex to. Denique tam
'
casto amore cohaeret tibi Deo vero et vere eeterno,
ut quamvis tibi non sit coaeterna, in nullius tamen
temporis varietates et vicissitudines a te se res-olvat
etdefluat, sed in tui solius verissima contempb tione
requiescat. Quoniam tu, Deus, diligenti te qua.itum
praecipis, ostendis te, et sufficit ei. Unde noa de-
clinat a te, nec a se : sed semper in eodem statu
amando, verum lumen et castum amorem.
Obeata ista sublimis creatura creaturarum maxi-
ma, (a) beatainhaerendo semperbeatitudini tuae Fe- !
lix heec et nimium sempiterno inhabitatore
felix te
atque illustratoresuo.Nec invenioquid libentius ap-
mumtuamcontemplantem delectationemtuam,sine
: defectu 2
egrediendi in aliud mentem puram, con-
;
cordissime unam, stabilimentum pacis beatorum
spirituum, in ccelestibus super ista ccelestia.
Undeintelligatanimacujusperegrinatiolonginqua
facta est, si jam sitit tibi, si jam factae sunt ei la-
crymee suae panis (Psal. xli, 4), si jam petit unam,
et hanc requirit, ut inhabitet in domo tua per omnes
dies vitae suae (Psal. xxvi, 4). (Et quee vita ejus nisi
tu ? et qui diestui, nisi aeternitas tua, sicut anni tui
qui non deficiunt? [Psal. ci, 28')?? hinc ergointel-
ligat anima quae potest quam longe super omnia
regrinata non est, quamvis tibi non sit coaeterna,
indesinenter tamen et indeficienter cohaerendo tibi,
nullam temporum patitur varietatem tequesemper :
perseverantissima castitate hauriens, mutabilita-
tem 3
suam nusquam nunquam exserit, et te si-
et
bi praesente, ad quem toto affectu se tenet, non ha-
bens futurum quod exspectet, nec in praeteritum
trajiciens quod meminerit, per nullas vices varia-
tur, et in nulla tempora extenditur.
CAPUT XX. Aspiratio ad domum Dei : tl ut ipsa oret
pronobis. (b)O domusluminosaetspeciosa.dilexide-
corem tuum,etlocumhabitationisgloria9 Dominimei
natio mea, nocte ac die tibi inhiet cor meum, tibi
intendat mens mea, ad societatem beatitudinis tuae
pervenire de«ideret anima mea. Dico ei qui fecit
Jmo tu dic, tu roga utdignum me faciat participa-
et mirabilem pulchritudinem tuam non per meri-
tum requiro, sed per sanguinem ejus quo redem-
tus sum, adipisci non despero tantum adjuvent :
me merita tua, subvenient pravitati meae sanctae et
piissimae et purissimee orationes tuae, quae ineffica-
ces apud Deum nullatenus esse possunt. Erravi,
fateor, sicut ovis perdita [Psal. cxvm, 176), et inco-
latus meus prolongatus est (Psal. cxix, 5) atque :
procul projectus sum a facie Domini Dei mei in
hanc exsilii caecitatem.Ubi expulsus a paradis gau-
diis deploro quotidie mecum super miserias captivi-
tatis meae lugubre carmen ingentesque lamentatio-
nes.dum recordortui,materJerusalem.dumstatui pe-
des meos in atriis tuis.sancta et decora Sion.necdum
in interinra tua conspicere in propatulo valens : sed
in humeris pastoris mei, structoris tui, spero me re-
portari tibi, uttrepudiem in te cum illo inenarrabili
gaudio, quo laetantur illi qui tecum sunt coram ipso
1
Sic August. et Ms. Mett. At editi, super meri-
diem.
1 In editis irrepserat glossema, et absque aflectu.
3 Alias, immutabilitntem. Et niox, exierit ex te.
(a) AugustiD. lib. 12 Coufess., eap. H, nn. 12, 13.
(b) Ex cod. lib. 12, cap. 15, n. 2J.
917 LIBER MEDITATIONUM,
Deo etSalvatore nostro.quisolvitinimicitiasir. carne
sua, et pacilicavit omnia quffi in ccclia sunt, et qu<£
in terra, sanguine suo. Ipso enim est pax nostra, qui
fecit utraque unum [Ephes. n, 'i)I qui duos ex ad-
: cessationc canticum dc canlicis Sion,
verso venientes conjungens in se, beatitudinis tuae
permanentem felicitatcni pari modoeteadem men-
sura se nobis daturam proruisit, d\cons, Erunt ;vqua-
les Angelis Dci in coelis(Matth xxn,30).O Jeruaalemdo-
musDcia3tema,postChristidilectioncm'lu estol.xditia
ct consolatio nostra: dulcis memoria tui beali nomi-
nis sit relevatio mcororis taediorumque nostrorum.
CAPUT XXLPtte Inijus miseriasetfastidium. To-
det enim me, Domine, valde vitffi hujus, et istius
aerumnosre peregrinationis.Vita haecvitamisora.vita
caduca, vita incerta, vita loboriosa, vita immunda,
vita domina malorum, reginasuperborum,plenami-
seriis et erroribus, quae non est vita, dicenda, sed
mors, in qua momentissingulis morimur,pcr varios
mutabilitatis defectus diversisgcneribus mortium.
Numquid quod vivimus in hoc mundo,dicere possu-
mus vitam?(«) quam humores tumidant, dolores ex-
tenuant, ardores exsiccant, aera morbidant, esca? in-
flant.jejunia macerantjoci dissolvunt, tristitiae con-
sumunt,sollicitudocoarctat,securitashebetat,divitiae
inflant, paupertas dejicit, juventus extollit, senectus
incurvat, inlirmitas frangit, mceror deprimit. Et his
malis omnibus mors furibunda succedit, simulque
cunctis gaudiisistiusmiserrimcevita^itafinemimpo-
nit, ut cum esse desierint, non fuisse putcntur. Mors
ista vitalis, et vita mortalis, licet his aliisque sit re-
spersa amaritudinibus, proh dolor, quamplurimos
suis capit illecebris,et quantos suis falsis promissio-
nibus decepit! Et cum ita per se sit falsa et amara,ut
etiam suos ceecos amatores latere non valeat taraen
: currit, 2 cum dilectum suum sibi dicentem attonitis
infinitam stultorum multitudinem aurco calice,
quemin manuhabet,potat etprorsusinebriat.Felices
illi, et ipsi rari, qui familiaritatem ejus refugiunt,
perfunctoria gaudia spernunt,societatem abjiciunt,
ne cum pereunte deceptrice quandoque perire co-
gantur.
CAPUT XXII. Vitoe xtennv felicitas ejusque deside-
rium. tu, vita quam praeparavit Deus his qui dili-
gunt eum, vita vitalis, vita beata, vita secura, vita
tranquilla, vita pulchra,vita munda,vita casta, vita
sancta,vita ignara mortis, nescia tristitiae,vita sine
labe, sine corruptione, sine dolore, sine anxietate,
sine perturbatione, sine varietate et mutatione, vita
totius eleganticB et dignitatis plenissima,ubi nonest
adversarius et impugnans, ubi nulla peccati illece-
bra, (6) ubiestamor perfectus, et nullus timor,ubi
est dies aeternus, et unus omnium spiritus, ubi Deus
facie ad faciem cernitur, et hoc vitae cibo mens sine
defectu satiatur Libet mihi tuae intendere claritati,
! litatis pelagus,et pervenire meruistis ad portum per-
delectat me bona tua avido corde, quantum plus va-
leo mecum considerare. Tuo enim amore langueo,
tuo vehementer desiderio flagro, tuaque dulci me-
moria admodum delector. Libet itaque, libet cordis
in te oculos attollere,statum mentiserigere,affectum
animi conformare. Libet sane de te loqui, de te au-
dire, de te scriberre,de te conferre, de tua beatitu-
dine, et gloria quotidie legere, et lecta saepius sub
corde revolvere ut vel sic possim ab hujus mortalis
: estis, de cujus beatissima visione semper gaudetis,
et periturae vitae ardoribus,periculisetsudoribussub
tuae vitalis aurae duleerefrigeriumtransire, et trans-
iens in sinu tuo fessum caput dormiturus vel paulu-
lum reclinare.Hujus rei gratia Seripturarum sancta-
rum amoena prata ingredior,viridissimas sententia-
rum herbas exarando carpo, legendo comedo, fre-
quentandorumino.atquecongregandotandeminalta
memoriae sede repono ut tali modo tua dulcedine
: orateconstanteratqueindesincnterpronobismiseris
degustata,minusistiu8miserrima3 vitaeamaritudines
sentiam. tu, vita felicissima, o regnum vere bea-
tum (c), carens morte,vacans fine, cui nulla tempora
1
Haec, post Christi dilectionem, desunt in Mss.
(a) Ex lib. de speculo, cap. 30.
(b) Alcuinus, pag. 134, d.
(c) Ex lib. de Speculo, cap. 30.
918
Buccedunt per ffivum;ubi continuus sinc noctedies
nescit habcrc tempu8,ubi viclor miles illis hymni-
dicis Angelorum sociatus choris, cantat Deo sine
Nobile perpetua caput amplectente corona.
Utinam concessamihipeccatorum venia,mo.\r|iiehac
carnissarcinadeposita,utinani,ulinam in lua gaudia
veram requiem habiturusintrarem.etin tuscivitatis
pracelara atriue spatiosa mcenia, coronam vita) de
manu Domini accepturus ingrcderer:ut («) illis san-
ctissimis choris intcressem, ut cum beatissimisspi-
ritibus gloriae Conditoris assisterem, ut praesentem
Chrisli vultumcernerem,ut illud summum et inefla-
bile etincircumscriptum lumen semper aspicerem,
sicque nuljo metu mortis af(ici,scd de incorruptionis
perpetus munere laetari possem sine fine!
'
CAPUT XXIII. Sanctorum hinc migrantium fclicitas.
Felix anima quae terreno resoluta carcere libera cce-
lum petit?Secura est el tranquilla.non timet hostem
noque mortem; habet enim semper praesentem, cer-
nitqueindesinenterpulcherrimum Dominum cuiser-
vivit,quem dilexit, et ad quem tandem laeta et glo-
riosa pervenit.Hanc vero tantae beatitudinis gloriam
nulla dies minuet,nullus improbus poterit auferre.
Vidcrunt eam filix, et bealissimam prxdicaverunt : re-
ginx et concubinx laudaverunt eam (Cant. vi, 8), di-
centes, (h/<a? est ista qux ascendit de deserto,deliciis
affluens, inixa super dilectum suum (Id. vm, 5)?
Qux est ista, qux progrcdilur sicut aurora consurgens,
pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum
acies ordinata (Id. vi, 9)? Quam laeta exit, festina
auribus audit Surge, amica mea 3 speciosa mea, et
: ,
veni : jam enim hiems transiit.imber abiit et recessit,
flores apparuerunt lempus putationis advenit.Vox tur-
y
turis audita est in terra nostra, ficus protulit grossos
suos, florentes vinex dederunt odorem. Surge, yrope-
ra, amica mea, formosa mea, columba mea in forami-
nibus pelrse, in cavema macerix, ostende mihi faciem
tuam, sonet vox lua in auribus meis. Vox enim tua
dulcis, ct facies tua decora (Id. n, 10-14). Veni, electa
mea, speciosa mea,columba mea,immaculata mea,
sponsa mea:veni,et ponam in te thronum meum,
quia concupivi spcciem tuam. Veni ut laeteris in
conspectu meo cum Angelis meis, quorum societas
tibi a me repromissa est. Veni post multa pericula
et labores, intra in gaudium Domini tui, quod
nemo tollet a te.
CAPUT XXIV. Sanctorum invocatio. (b) Felices
sancti Dei omnes,quijam pertransistishujusmorta-
petuas quietis, securitatis et pacis securi et tran- :
quilli, semperque alque gaudentes estis.
festivi
Obsecro vos per matrem charitatem, securi estis
de vobis, solliciti estote de nobis securi estis de ve-
:
stra immarccscibili gloria,solliciti estote de nostra
multiplici miseria. Per ipsum vos rogo, qui vos ele-
git, qui vos tales fecit, decujus pulchritudine jam
satiamini, de cujus immortalitate immortales facti
estote jugiter memores nostri; subvenite nobis mi-
seris.qui adhuc in salo hujus vitat circumstantibus
agitamur procellis.Vos portae pulcherrimae, quae in
magnamsurrexistisaltitudinem,adjuvatenosvilepa-
vimentum,longeinferiu5]'acens.I)atemanum,eteri-
gite jacentes super pedes ut convalescentes de in-
:
firmitate,fortes efficiamurinbello.Intercedite atque
multumquenegligentibuspeccatoribus,utpervestras
i
Mb. Mett., de incorruptione perpetu/e glorix Ixtari.
* Er. Lugd. Ven. et Lov., festinnt,currit. M.
3Er. Lupd. Ven. et Lov., surge, propera, amica mea. M.
(a) Ex Gregorii hom. 37 in Evangelium.
(b) Ex lib. de Speculo, cap. 29.
919 APPENDIX.
orationes vestro eancto consortio conjungamur: quia
aliter salviessenon possumus.Sumusnamquevalde
fragiles et nullius virtutis homunciones; animalia
ventris et carnis mancipia.in quibus vix aliquod pro-
bitatis vestigium apparet.Et tamen sub Christi con-
teseione positi, ligno crucis ferimur, navigantes per
hoc maremagnumetspatiosumubisuntreptiliaquo-
rurn non est numerus.ubi sunt animalia pusillacum
magnis (Psal. cv,25),ubi est draco saevissimus, sem-
per paratusad devorandum,ubi sunt loca periculosa
Scylla et Gbaribdis, et alia innumerabilia, in quibus
naufragantur incauti, et in fide dubii. Orate Deum,
orate plissimi, orate, omnia agmina sanctorum et
universi cretus beatorum,utvestrisprecibusmeritis-
que adjuti, |«) salva nave et integris rnercibus per-
venire mereamur ad portum perpetuae quetis, conti-
nuse pacis, et nunquam finiendae securitatis.
QAPUT XXV. Ca-li ardens desiderium. Cceli g'oria
el gaudia. Mater Jerusalem,civitas sancta Dei,cha-
rissima sponsa Christi, te amat cor meum. pulchri-
tudinem tuam nimium desideral mens mea. Quam
decora, quam gloriosa, quam generosa tu es Tota ! dicens, Pater, volo ut quos dedisti mihi, sint mecnm;
pulchra es, et macula non est in te. Exsulta et lae-
tare, formosa principis filia.quia concupivitrex spe-
ciem tuam.et amavit decorem tuum speciosus forma
prae filiis hominum.Sed qualisestdilectustuusexdi-
lecto, o pulcherrima? Dilectus tuus candidus et ru-
' git me, diligetur a Palre meo, et ego diligam eum, et
bicundus, electus ex millibus (Cant. v, 9, 10). Sicut
malus inter ligna sylvarum.sic dilectus tuus inter fi-
lios. Sub umbra illius quem desideravi, ecce laetus
sedeo et fructus ejus dnlcis gutturi meo (Id. n, 3).
:
Dilectus tuus misit manum per foramen, et venter
meus intremuit a tactu ejus (M.v, 4). In lectulo meo
per noctem quaesivi dilectum luum 2 quaesivi, et in-
, Dum pressuris ac aerumnis se gemit obnoxiam,
veni eum \ld. m, 1) teneo, nec dimittam eum, do-
:
nec introducat me in domum tuam, et in cubiculum
tuum 3 gloriosa geni'rix mea. lbi enim dabis mihi
,
dulcissima ubera tua (Id.xn, 12) abund-mtius et per-
fectius, et saturabis me satietate mirifica, ita ut nec
esuriam,neque sitiam in aeternum.Felix animamea,
semperquein saeeulafelix,si intuerimeruerogloriam
tuam.beatitudinem tuam.pulchritudinemtuam.por-
tas et muros tuos,plateas tuas, mansiones tuas mul-
tas, nobilissimos cives tuos, et fortissimum regem
tuum Dominum nostrum in decore suo.
Muri namque tui ex lapidibus pretiosis.portae tu«
ex margaritis optimis.plateae tuaeex auro purissimo,
in quibus jucundum alleluia sine intermissionecon-
cinitur.Mansiones tuae multae quadrislapidibusfun-
datae,sapphyris constructae,laterculis aureis cooper-
tae;in quas nullusingrediturimmundus.nullushabi-
tat.inquinatus. Speciosa facta es et suavis in deliciis
tuis.mater Jerusalem.Nibil in te tale,quale hic pati-
mur, qualia in hac misera vita cernimus. Non sunt
tenebrae in te, neque nox, aut quaelibet diversitas
temporum.Non lucet in te iux lucernae, aut splendor
lunae, vel jubar stellarum sed Deusde Deo, lux de
; Hinc vitalem vivi fontis bauriunt dulcedinem.
luce.sol justilife semperilluminatte.-Agnuscandidus
et immaculatus, lucidus et pulcherrimus, est lumen
tuum Sol tuus, ebiritas tua et omne bonum tuum,
*.
hujus pulcherrimi Regis indeficiens contemplatio.
Ipse Rex regum in medio tui, et pueri ejus in cir-
cuitu ejus (/O.Ibi hymnidici Angelorum chori.ibi so-
cietas supernorum civium.Ibi dulcis solemnitasom-
nium ab hac tristi peregrinafione ad tua gaudia re-
deuntium. Ibi Prophptarum providus chorus, ibi ju-
dex s Apostolorum numeru6, ibi innumerabilium
1
Er. Lugd.Ven. Lov.,hicet paulo post,Di7 ctus meusM.
' Er. Lugd. Ven. Lov., qtuesivi </ue/n (tilligit anima
»<ea. M.
3 Er.
Lugd. Ven. Lov., in domum suam et in cabicu-
lum suum. M.
4 Er.
Lugd. VeD. Lov. sic eiibent hunc locum Agnus :
candidus et imtnaculatus, lucidum et pulcherrimum est
tvmm tuum. M.
8 Alias,
duodenua judex.
[a) Vid. lib. de Speculo caput 30.
(6) Ita lib. de Speculo, cap. 36, post Gregorium.
920
martyrum vlctor exercitus, ibi sanctorum Confes-
eorum sacer conventus, ibi veri et perfecti mona-
chi, ibi sanctae mulieres, quae voluptates saculi et
sexum iniirmitatis vicerunt: ibi pueri et pueliee, quae
annos suos moribus transcenderunt.Ibi sunl omnes
oves et agni.qui jam hujus voluptatis laqueo? evase-
runt.Exultantomnesinpropriismansionibus.Dispar
gloria singulorum, sed communis est laeti ia om-
nium.Plena et perfecta ibi regnat charitasjqiia Deus
est omnia in omnibus (I Cor. xv, 28), quem s ne flne
vident,etsempervidendoinejusardentamcre.Amant
et laudant, laudant et amant. Omne opus iorurn,
laus Dei, sine defectione, sine labore.
Felix ego, et vere in perpetuum felix, si :'Ost re-
solutionem hujus corpusculi audire meruero illa
cantica ccelestis melodiae, quae cantatur ad laudem
Regis aeterni ab illis supernae patriae civibus, bea-
torumque spirituum agminibus. Fortunatus egoni-
mumque beatus, si et ego ipse meruero cantare ea,
et assistere regi meo,Deo meo,duci meo ',et cernere
cum in gloria sua, sicut ipse polliceri dignatus est
ut videant claritatem meam quam habui apud te ante
constitutionem mandi fjoan. xvn, 24); et alibi, Qui
mihi ministrat, me sequatur, el ubi sum ego, illic et
minister meus erit (Id. xn, 26; et iterum, Qui dili-;
manifestabo ei me ipsum Jd. xiv, 21).
CAPUT XXVI. Rhytmus de gloria paradisi.
(a) Ad perenDis vita? fontem mens sitivit arida,
Claustra caruis praesto frangi clausa quaerit anima,
Gliscit, ambit, eluctatur exsul frui patria,
Quam amisit, cum deliquit, contemplatur gloriam
Praesens malum auget boni perditi memoriam.
Nam quis promat, summae pacis quanta sit laetitia?
Ubi vivis margaritis surgunt aediticia,
Auro celsa micant tecta, radiaut triclinia,
Solis gemmis pretiosis haec structura uectitur,
Auro muudo, tanquam vitro urbis via steruitur.
Abest limus, deest fimus, lues nulla cernitur.
Hiems horrens, aestas torrens illic nunquam saeviunt.
Flos purpureus * rosarum ver agit perpetuum,
Candent lilio, rubescit crocus, sudat balsamum,
VireDt prata, vernaDt sata, rivi mellis influunt,
Pigmeutorum spirat odor, liquor et aromatum.
Pendent poma floridorum non lapsura nemorum.
Non alternat luna vices, sol, vel cursus siderum :
Agnus est felicis urbis lumen inocciduum.
Nox et tempus desunt ei, diem fert coDtinuum :
Nam saDcti quique, velut sol praeclarus, rutilant,
et
Post triumphum coronati mutuo conjubilant,
Et prostrati pugnas bostis jam securi numerant.
Omni labe defaecati, carnis bella nesciunt.
Caro facta spiritalis et mens unum sentiuut.
Pace multa perfruentes, scandala non perferunt.
Mutabilibus exuti. repetunt origiuem,
Et praesentem verilalis contemplantur speciem :
Inde statum semper iidem existendi * capiunt,
Clari, vividi, jucundi, nullis patent casibus.
Absuut morbi semper sauis. seuectus juvenibus.
Hinc perenne tenent esse; nam transire trausiit.
Inde vireut, vigent, florent corruptela corruit,
;
Immortalitatis vigor mortis jus absorbuit.
Qai sneptem cuncta sciunt, quid nescire nequeuDt*.
Nam et pectoris arcana i>enetraDt alterutrum,
Uuum volunt, nnum nolunt, unitas est mentium.
Lieet cnique sit diversum pro labore meritum ;
Charitas haec suum facit, quod amat in altero *.
Proprium sic siDgulorum, commune fit omnium.
Obi corpus, illuc jure congregantur aquilae.
i
Ms. Vett., dulci.
* In B., p rpetuus. Correximus ex auctoritate Pelri
Damiani, cui hicce debetur hymnus. M.
* Alias, exeuntes ;et mox, peccant casibus.
* Apud omnes editos, excepta GG. editione, versus
illeinterrogatiouis puncto concluditur; corrupte. M.
* amat atlerum.
Alias, <tu/n
(a) Hic hymnus desideratur in Mss. Mel. et Regio.
E»t Petri Damiani, tom. 4, pag. 126.

92i LIRER MEDITATIONUM.
Quo cum Angelis et sancta: recreeatur animae
Uuo paue vivunt civea utriusque patrice.
Aviiii, et semper pleni, quod b&bent, desideraut.
Non satietas rastiait, Qeque famea cruciat;
iDbiautes semper ednnt, et edeutes iuhiaut.
Novas semper harroonias, toi meloda concrepat.
Et in jiihiluin prolata mulcent aures organa,
Diguu, per quem suut victores, regidant prncodia.
Felix cosli quee prsaentera regemcernii auima,
Et sub sede speetut alla orbia volvi machinam
Solem, lunain et globosa cinn planetie Bidera.
Christe, palnm bellatorum, boc in muoicipium
Introduc me, post Bolutum militare cingnlum
Fac consortein donativi heatoruui civuin,
Praebe vires inexhaiuto laboranti prcelio :
Ut quietem poet prneinctum debeaa emerito,
Teque uierear potiri siue liue promio. Auieu.
CAPUT XXVII. Laudes Dci cum beatis ccle'>rare.
Beatontm gloria nobU incomprekensibilis.Animae siu-
por et perspicacia. Avolarc a rebus creatis in Dcxun.
Lux increala. (a) Benedic, anima mea, Domino, et
omnia quae intrame sunt,nomini sancto ejus.Bene-
dic,anima mea, Domino, et noli ohlivisci omnes re-
tributiones ejus. Benedicite Domino, omnia opera
ejus;in omni loco dominationis ejus bcnedic, ani-
mamea,Domino.LaudemusDominum,quemlaudant
Ange)i,adorant Dominationes,tremunt Potestates
cui Cherubim et Seraphim incessabili voce procla-
mant, Sanctus, sanctus, sanctus. Jungamus voces
nostrasvocibus sanctorum Angelorum, et commu-
nem Dominum laudemus pro modulo nostro. Illi
cnim iaudant Dominum purissime et incessanter 2 ,
quia semper inha?rent contemplationi divinae, non
per speculum et in aenigmate, sed facie ad faciem.
Sed quis dicerc vel cogitare sufficiat,(6) qualissit
inconspectuomnipotentisDomini illa beatorumspi-
rituum ccelestiumqueVirtutum innumerabilismulti-
tudo, quae sit in eis sine fine feslivitas visionis Dei,
qua? laetitiasinedefectu,quis amoris ardor,non cru-
cians.seddelectans, quodsitineisdesiderium visio-
nisDeicumsatietate,etsatietascumdesiderio,inqui-
bus nec desiderium pcenam generat, nec satietas
fastidium parit quomodo inhaerendo summa; bea-
;
titudini sint beati quomodo conjuncti vero lumi-
;
ni facti sunt lux quomodo semper aspicientes in-
;
commutabilein Trinitatem, mutati sunt in incom-
mutabilitatem ?
Sedquandoillamangelicaedignitatis celsitudinem
comprehendere poterimus, qui nec ipsius animae
nostrae naturam inveHtipare valemus?(a) Qualisest
ista,quaecarnem vivificare potestjseautem in sanctis
cogitationibus, ut volet, constringere non potest?
Qualis est ista.tam fortis,tam infirma tam parva,
;
tam magna,quae rimatur secreta 3 , et ccelestia con-
templatur, atque humaniscommodis multarum ar-
tium pcritiam perspicaci ingenio ad invenisse proba-
tur? Qualis ergo isla est,quse tam multa de caete-
ris novjt,et se qualiter facta sit.prorsusignoral? Li-
cet enim nonnulla ambigua a quibusdam super
ejus origine proferantur,invenimus tamen eam esse
,
quemdam intellectualem spiritum per Creatoris po-
tentiam factum, immortaliter juxta modum suura
viventem, mortale corpus quod sustinet vivifican-
tem, mutabilitati subjectum, oblivioni deditum,
quem timorsaepe afficit,laetitia extollit.
res mira
omniquestuporedignissima
? DeDeo quidem
tore omnium,qui est incomprehensibilis et
bilis,excelsa et mirabilia nimis omni remota am-
biguitate legimus.loquimur et scribimus de ange-
:
lis autem etanimabus quidquid dicimus,non tam
evidenter approbare possumus.
1
In B., Quo cum Angelis et sanctis recreentur animx
Er. Lugd. Ven. et Lov. secutieumus. m.
s Ms. Mett., inculpabiliter. Begius, ineessabiliter:
* Editi, secreta Dei.
(a) Joannis Fiscamn., pars 3.
(6) Ex Gregorii Magni homilia 8 in Ezechiel.
(c) Ex citato Gregorii loco.Vid. lib. de Spiritu et Ani-
ma, cap. 56.
. : :
982
*, Sed transeat ab h ia nnimus,et transcendat omne
quod creatum cst,currat et ascendat, volitet et per-
transeat, ct in eum qui croavit omnia, quantum
potest, oculoslidci dirigat Faciam gradus ascensio-
nis in corde meo.et per ipsam animam meam, as-
cendam ad Deum meum l
, qui capiti meodesuper
menet. Quidquid visibiliter ccrniiur, quidquid spi-
ritualiter iinaginalur.lurli manu ab intuitu menlis
; procul removeatur: solus intcllectus purus et sim-
plex, incedens rapiclo volatu.ad ipsum perveniat
Conditoremangelorum et animarum.etomnium re-
;
rurn.Mcns beata,quee ima deserit.summa petit
illa
qu;e ponit in arduis sedem habitationis suoe, et de
summis rupibus contemplatur solem justitiae aqui-
linis obtutibus. Nihil enim tam pulchrum atiiuo
jucundum.quam ipsumsolum mcntis intuitu ctcor-
dis aviditate contemplari Deum,et miro modo invi-
sibilitcr cernere invisibilcm; sicque aliam, non is-
tam gusturc dulcedinem, ct inspicere aliam.non
lstam lucem. Lux enim ista quee loco clauditur,
tempore finitur, iiim interruptione variatur, et
i;
quam communcm cui iculis et pecoribus ha-
bemus, in comparatione illius summae lucis non
est lux diccnda, sed nox.
:
CAPUT XXVIII. llic a rtemine conspici valet, et
quonammodocernatur. Excitalio ad laudandum Deum.
Quanquamautem illasummaet incor.imutabilis es-
sentia,luxvera,luxindeficiens,lux Angelorum a ne-
mineconspici valeat in hac vita, quod solum prae-
mium sanctis reservatur in ccelesti gloria illud ta- ;
men credere et intelligere,et sentire et desideranter
inhiare,quodammodoillam cernere est atquetenere.
Sonet itaque vox super Angelos,et homo intenta
mentecontempleturDeum,verbis quibuspotest suas
illidicatlaudes.Justumnamque est ut creaturalau-
detCreatorem ;ipseenimnosfecit ad laudendum se,
quamvis nostris non indigeat laudibus.Est autem
virtus incomprebensibi)is,nulliusindigens,ipse sibi
sufficiens.Magnus Dominus noster, et magna virtus
ejus,et sapientiae ejusnon estnumerus (PsaLcxwi.
5) : magnusDominuSjetlaudabilisvaldel/^a/.xcv^),
Hunc itaque mens diligat,lingua canat, manus scri-
bat, atque in his sanctis studiis lidelis animus se
totum exerceat. Hujus videlioet ccelestis theoriae
suavissimusdapibusvirdesideriorum, et coelestium
contemplator assidue reficiatur ut hoc ccelesti :
pabulo saginatus clamet clamore magno, clamet
totis medullis cordis, clametin jubilo, et ardentis-
simo mentisdesiderio dicat
CAPUT XXIX. Oratio explicans plurimas Dei per-
fectiones. (a) Summe, omnipotentissime,misericor-
dissimeetjustissime.secretissime et praesentissime,
pulcherrirne et fortissime, stabilis es et incompre-
hensibilis,invisibilis, videns omnia (b) immutabilis,
mutans omnia, immortalis, illocalis, interminus,
incircumscriptus, nusquam finitus, inrestimabilis,
ineffabilis, inscrutabilis, immotus, tangens omnia,
investigabilis,indicibilis,metuendusatqueterribilis,
honorandus atque horrendus,vcnerandus atque re-
verendus,nunquam novus,nunquam vetus,innovans
omnia.et in vetustatem perducens superbos et ne-
sciunt.semper agens,semper quietus, colligens et
non egens,omniaportanssine onere.omniaimplens
eine inclusione,omniacreans et protegens,nutriens
crea-
et perficiens,queerenscum nihil desittibi. Amas nec
ineffa-
33stuas, zelas et scurus es, pcenitette et non doles,
irascerisettranquillus ea, opera mutas, sed non mu-
tas consilium. Recipis quod invenis, et nunquam
amisisti; nunquam inops.et gaudeslucris;nunquam
avarus,et u8urasexigis;supcrerogaturtibi ut debeas,
et quis habet quidquam non tuum ? Reddis debita
nulli debens, donas debitanihil perdens. Qui solus
* Sic Mss. At editi, per ipsos ascendam ad animam
meam, et per ipsam mentem tneam ascendam ad Domi-
num meum.
(a) Ex libro de Speculo, capp. 3, 5-9.
(b) Id., cap. 4.
923
vivificasomnia,qui creasti omnia, qui ubique es,
et ubique totus,qui sentiri potes,videri non potes
qui nusquam dees,ettamenab iniquorum cogitatio-
nibus longe es; qui nec ibi dees,ubi longe es; quia
ubi non es per gratiam, ades per vindictam. Quia
omnia tangis, nec tamen omnia asqualiter tangis.
Qnaedam enim tangis ut sint,nec tamen ut vivant et
sentiant qu;edam vero tangis ut sint et vivant,nec
; sonarum unitate
tamen ut sentiant et discernant quaedam vero tan- : unitas deitatis, personarum pluralitate multiplex,
gis ut sint,vivant,sentiant,non tamen ut discernant;
quaedamvero tangis utsint,vivant,sentiantetdiscer-
nant.Etcum tibimetipsinunquam dissimilis sis,dis-
similitertamen tangis dissimilia.Quia ubique prae-
senses,etinvenirivixpotes;quem stantemsequimur,
etapprehenderenonvalemus;quitenesomnia,imples
omnia, circumplecteris omnia.superexcedis omnia,
sustinesomnia.Nequeenim exalia partesustines,at-
quecx alia parte superexcedis nequeex aliaparte 1
, quam dum imprimis quasi sigillum rebus singulis,
imples,atque ex alia circumplecteris sed circum- ; eas sine tui augraenti aut tui detrimenti mutabili-
plectando imples,et implendo circumplecteris sus-
tinendo superexcedis, et superexcedendo sustines.
Qui doces corda fidelium sine strepitu verborum.
Qui attingis afine usque ad finem fortiter,et dispo-
nis omnia suaviter (Sap. vm, -I). Qui locis non dis-
tenderis,nec temporibusvariaris.Nequehabesacces-
sus et recessus, sed habitas lucem inaccessibilem,
quam nullus hominum nec videre potest
vidit, sed
(I Tim.xi, 16). In te manens
quietus, ubique circuis
tolum 2 Non enim scindi vel dividi poteris,quiavere
. minus,cum sis potius ipse in omnibus.sive omnia
unus es: nec in partes efficeris,quia totus totum te-
nes,totum imples.totumillustras et possides. Hujus
videlicet mysterii immensam profunditatem mens
humana concipere non potest, nec oratoria lingua
enarrare, neque diffusi sermonis 3 bibliothecarum
volumina queunt explicare.Si totum mundum libri
repleant,tua scientia inenarrabilis non potest enar-
rari.Quoniam vere indicibilis cs,nullo modo scribi
poteris,neque concludi, qui es fons lucis divinae et
solclaritatisaeternae.Magnusenim essinequantitate,
et ideo iuimensus bonus es sine qualitate, et ideo
; sum. (b). Et ideointerior es, ut omnia contineas
vere et summe bonns; et nemo bonus nisi tu solus,
cujusvoluntasopus est,cuivelle posse est:quiomnia
quaeex nihilo creasti,sola voluntate fecisti;qui om-
nem creaturam tuam absque indigentia aliqua pos-
sides,et sine laboregubernas,et absque taedio regis,
et nihil est quod perturbet ordinem imperii tui,vel
in summis,vel in imis;qui in omnibus locis sine lo-
co haberis,etomnia contines sine ambitu.et ubique
praesens es sine situ et motu qui nec mali auctor
;
es,quodque facere non potes, qui nihil non potes.
Neque unquam te quidquid fecisse poenituit, nec
ullius commotionis animi tempestate turbaris.nec
totius terrae particula regnum tuum est 4 .Nulb fla-
gitia vel sceleraprobasaut lmperas.Nunquammen-
tiris,quia aeterna veritas es. Cujus unius bonitate
facti sumus,et justitia poenas luimus,et clementia
libcramur. Nam nihil cccleste, nihil igneum, nihil
terrenum, nihilque quod corporis sensus attingit,
pro te colendumest.Qui vere esquod es.et non mu-
taris.Cui maximeac specialiter convenit illud quod
Craeci dicunt wv, Latini Est quia semper idem ip-
: vero nomina, quae substantiam, vel potentiam 8 vel
se es, et anni tui non deficient (Psal. ci, 28).
(«) Haec etalia muUa docuit me sancta materEc-
clesia,cujusfactussum membrum pergratiamtuam.
Docuit sane te solum et vivum et verum Deum non
essecorporeum vcl paseibilem aul palpabilem: nihil
que dc substantia tua vel natura ullo modo esse vio-
lnbile aut commutabile,aut compositum vcl fictum 5
Et ideo certum est corporeis oculis te non posse scn-
1 Editi, superaris.
* Er. Lugd.Ven. Lov. B.diiciuTit, ubique prorsuus.totus.it.
s
BiCjM8.Mett.et lib.de 8peculo.Aliap,ierr?io»(?.9nec,etc.
* Sic Msa. e1 lilier deSpeculo. At cditi, pericula dam-
num tuum esl.
5 Editi, (actum.
(a) Ex lib. de Speculo capp. 23, 21.
APPENDIX. 924
tiri sed nec ab ullo mortalium in propria essentia
:
;
aliquando potuisse videri.Hinc etenim patenter datur
intelligi,quod unde Angeli te intuentur.inde et nos
post hanc vitam videbimus. Sed nec ipsi perfecte
videre possunfsicuti es nulli denique alii tota,
:
nisi tibi soli,nota es omnipotens Trinitas.
CAPUT XXX. Dei proprietatem prosecutio. De per-
pluraliiate in Deo. (a) Tu vero,
et
numerabiliteretinnumerabilis; ac idcirco mensura-
biliterimmensurabilis.etponderabiliterimpondera-
bilis.Non enim suromae bonitatis, quae tu ipse es,
profitemur originem,exquaomnia,per quam omnia
in qua omnia: sed ejus participatione dicimus bona
omnia.Nam tua divina substantia semper caruit ac
caret materia,licet non careat forma, forma scilicet
informata,forma formarum, forma formosissima ;
; tateprocul dubio a te facis differri.Quidquid autem
in natura creaturarum est,creatura tua est, o una
Trinitas et trina unitas Deus cujus omnipotentia
:
omnia possidet.regit at implet quae creavit. Nec
ideote implere om iadicimus, ut te contineant,sed
ut ipsa potius a te contineantur. Nec particulatim
imples omnia,nec ullatenus ita putandum est, ut
unaquaeque creatura pro magnitudine portionis
suae capiat te, id est, maxima majus, et minima
in te. Cujus omnipotentia concludit universa, nec
evadendi potentiam tuam quis aditum invenire
poterit.Qui enim te non habet placatum,nequa-
quam evadet iratum, sicut scriptum est: Neque ab
Orxenle, neque ab Occidente ,neque a desertis monti-
bus, quoniam Deus judex cst (Psal. lxxxiv, 7, 8);
et alibi, Quo ibo a spiritu tuo, ot quo a facie tua fu-
giam (Psal. cxxxvm,7)?Immensitas divinae magni-
tudinis tuae ista est, ut intelligamus te intra om-
nia sed non inclusum-, extra omnia,sed non exclu-
;
et ideo exterior es,ut incircumscriptae magnitudinis
tua? immensitate omnia concludas.Per idergo quod
exterior es, ostenderis esse creator per id vero ;
quod interiores 1 gubernare omnia demonstraris.
,
Ac ne ea quae creata suntsine te essent,tu intra
omnia es: verum ne sine te essent, tu exterior es: ut
omniaconcludanturate,nonlocalimagnitudine,sed
potentiali praesentia,qui ubiquepraesens es.etomnia
tibi praesentia quamvis quidam hoc intelligant,
:
quidam vero non intelligant.
Inseparabilis ergo naturae tuae unitas separabiles
nonpotesthaberepersonas :quia sicut trinitases in
unitate,et unitas in trinitate, sic separationem non
potest habere personarum.Nominantur quidem illffl
pcrsonacaliquando singulac:sed ita te voluisti, Deus
Trinitas,inseparabilem ostenderein personis,ut nul-
lum ibi nomen sit in qualibet persona, quod aliam
secundum relationis regulam non referatur sicut :
Pater ad Filium, et Filius ad Patrem, vel Spiritus
sanctus ad Patrem et Filium verissime refertur. Ea
,
essentiam tuam significant.vel quidquid propriedi-
citur Deus.omnibuspersonis aequaliter conveniunt:
ut Deus, magnus, omnipotens, asternus, et omnia
quae naturaliter dete Deodicuntur.Non est ergo ali-
quod naturae nomen.quod sic tibi Deo Patri conve-
nire valeat.ut aut Filio tuo aut Spiritui sancto con-
. venire nequeat Dicimus te Patrem naturaliler essc
Deum.sed naturaliter est Filius Deus.naturaliterest
et Spiritus sanctus Deus non tamen tres dii, sed
:
unusnaturaliterDeus,PateretFilius et Spiritus san-
* Ita Mss. et lib. de Speculo. At editi Per id ergo
:
quod interior es, ostenderis esse creator: per id vero quod
exterior es, etc.
2 Editi addunt, vel persona>?i.
(a) Ex lib. de speculo, cap. 20-22.
(b) Ex eodem lib., cap. 23.
925
ctus.Idcirco inseparabilia os,sancta Trinitas Deus,
in personis sensu intelligenda, quaravis voce se-
parabiliahabeas QOmina,quia plurulem
naturanominibus nullaLenusrecipis;in hocenim os-
tendilur personas non posse dividi in sanctaTrini-
iate,quoe unus verus Deus est, quia cujuslibct per-
sona; nomen scmper ad ulteram respicit personam.
Si Putrem dioo.Filium ostendo si Filium nomino,
PatWtn praedico si Spiritum sanctum appello,ali-
: tus,nerao de pcriculis liberatus.Tu cs l)eus,et non
cujus esse spiritum necesse estintelligi.id est,Patris
et Filii.H;ec eslenimlides veraveniens desanado-
ctrina haec certe est tides catholica et orthodoxa,
: scrutibilia.quorum non est numerus.
quam me docuit.in sinu mutris Ecclesiae,Deus,gra-
tia tua.
CAPUT XXXI. Invocatio ad sanctam Trinilatem.
(a)Invocat itaque le.Doinine.fides mea.quam dedisti
mihi propter bonitatem tuam ad salvationem meam.
Fidelis autem animaex lide vivit, lenet in spe quod
videbit in re. Invocat te.Deus meus casta conscien-
tia.et suavis amor fidei meos.quam discussis tene-
bris ad veritatis intelligentiam pcrduxisti, et quam
tulta saeculi amaritudine ',atqueadhibita tmvdulce-
dinis charitate jucundam mihi etmellinuam reddi-
disti.Invocat te, Trinitas beata, vox clara, et since-
rus amor fidei meae;quam ab ipsis mihi enutriens
cunabulis illuminasli semper per illustrationem gra-
tiae tuae.et quam adaugens confirmasti in me per
documenta matris Ecclesiae. Te invoco o beata et
benedicta et g.oriosa una Trinitas (^).Pater et Filius
et Spirilus sanctus,Deus, Dominus.Paracletus, cha-
ritas,gratia, communicatio genitor,genitus, rege-
;
nerans;verum lumen, verum lumen ex lumine.vera
illuminatio; fons, flumen, irrigatio; ab uno omnia,
per unum omnia,in uno omnia;a quo omnia, per
quem omnia, in quo omnia vivens vita, vita a vi- ; obsecro,os meum ab omni inquinamenlo.Sanctifica
vente,vivi(icatorviventium,unus a se, unus ab uno,
unus ab ambobus;wva se,wv ab altero, wv ab utro-
que verax Pater, veritas Filius, veritas Spiritus
; ceptabiliter de manu cordis,de mentis amore sus-
sanctus.Una ergo Pater, AcJyocParacletus essentia,
una virtus, una bonitas.
GAPUT XXXII. Dei cum
lande invocatio. Quod
Deum laudare deceat.(c) Deus summa et vera beati-
tudo.a quo, per quem,el in quo beala sunt omnia
quaecumque beata sunt.Deus veraet summavita, a,
quo per quem,etin quo vivunt omnia quaecumque
vere et beate vivunt; Deus bonum et pulchrum, a
quo per quem,et in quo bona et pulchra sunt omnia,
quaecumque bona et pulchra sunt Deus cujus nos
fideB excitat,spes erigit,charitas juugit Deus qui
peti te jubes.et inveniri l'acis,et pulsantibus aperis:
Deus a quo averti cadere est.ad quem converti con-
surgere est,in quo manere consistere est;Deus quem
nemo amittit nisi deceptus,nemo quaerit nisi admo-
nitus.nemo invenit nisi purgatus; Deus quem nosse
vivere est,cui servire regnare est.quem laudaresa-
lus et gaudium animae est te labiis et corde omni-
: et confessionis soni festivitatem celebrantis;et ad-
que quavaleo virtute laudo,benedico atque adoro,
tuaeque clementiae et bonitati pro universis benefi-
ciis tuis gratias refero.et hynnum glcriae tuaecano.
Sanctus, sanctus, sanctus.Te invoco,o beata Trini-
tas.ut venias in me,et templum ne facias dignum
gloriae tuae,(d). Rogo Patrem per Filium, rogo Fi-
lium per Patrem, rego Spiritum sanctum per Pa-
trem et Filium.ut et omnia vitia elongentur ame,et
omnessanctae virtutes plantentur in me. Deus im-
mense, a quo omnia, per quem omnia, in quo
omnia facta sunt,visibiliaet invisibilia;(tf)qui opera
1
Sic codex Mettensis et liber de Speculo, ubi
tulta a tolio, pro, ablala. —
Er.Lugd. Ven.Lov.,e/
a stulta sxculi amaritudine truisti,atque, etc.
(/«) Ex lib. de Speculo, cap. 1.
(b) Ex lib. citato, cap. 30, post Alcuin.in Invocatione
S. Trinitatis.
(c) Ita et lib. de Speculo, cap. 32, post Augustin.
I Soliloquiorum cap. 1.
(d) Sic lib. de Speculo. cap. 1.
(e) Ex Confess, Alcuini, parte 3, n. 16.
LIBER MEDITATTONUM. 92G
tua extra circumdas.et intra reples,supra tegis, et
infra for, custodi me opus manuum tuaruin in te
numerum in speranlern,in luasolummodo misericordiaconliden-
tem custodi mo,qu;eso.hic et ubique.nunc et sem-
per.intus et foris.antocl n:lro,supra et infra,el cir-
OUmciroa, ita ut nullus io ine pateat locus insidiis
inimicorum.Tu esDeusomnipotens,custos ctprotec-
: loromnium in to spcrantium,sine quonemo esttu-
est alius praeter te.neque in coelosursum.neque in
terra deorsum, qui facis magna et mirabilia et in-
CAPUT XXXIII. Landanli cupidus petit unde dujne
laudet.lnDeum avolat.Angeli quam prmtent nobis in
Deo laudando. Precatio ardem in juqcm Dei laudem.
To dccet laus, te decet hymnus,tibi oinnes Angeli,
tibi coeli et universae potestates hymnos dicunt, et
laudes indesinenler concinunt,utpote creatori crea-
tur;e,Domino servi.regi militos: te sanctam etindi-
viduamTrinitatemomniscreaturamagnificat,omnis
spiritus l&ndat.Tibi sancti et humilcs corde tibi spi- ;
ritusel animae justorum,tibi omnessuperni cives et
cuncti beatorum spiritum onlines,gloriam et hono-
rem suppliciter adorantes concinunt sinefine. Lau-
dantle,Domine,illi supernicivesmagnificcetmirabi-
liter:(a) laudet te homo magna portiocreaiuraetuae.
1
Sed et ego peccator homuncio, desiderio magno
laudare tecupio, amare te opto amore praecipuo.
Deus meus.vita mea,fortitudo et laudatio mea, di-
gnare me laudare te.Da mihi lumen in corde, ver-
bum in ore:ut cor meum meditetur gloriam tuam,
et lingua mea tota die cantel laudes tuas.Sed quia
non est pulcbra laus inore peccatoris(£crh'.xv,9),et
quiavir pollutus labiis ego sum (/sru'.vi,5);munda,
me, sanctiflcator omnipotens.interius et exterius,et
fac me dignum laudibu3 tuis.Succipe benigae el ac-
cipe sacrificium labiorum meorum.tiat acceptabile
in conspectu tuo.et escendat ad te in odoremsua-
Memoriatua sancta.et dulcedo tuabeatissi-
vitatis.
mapossideat totam animam meam.atque in inyisi-
biliumamorem rapiat eam.Transeat de visibilibus
adinvisibilia, deterrenis ad coolestia, de tempora-
libus ad aeterna pertranseat, et videat visionem
:
mirabilem.
(b) aeterna veritas.et veracharitas.etcharaaeler-
: nitas,tu es Deus meus-.tibi suspiro nocte ac die,tibi
; inh;o,tibi intendo.ad te pervenire desidero. Quino-
vitte,novit veritatem,novit actcrnitatem.Tu yeritas,
super omnia praesides:quem videbimussicuti es(Uo-
an.ni,2),cumpertransierithaec vitacaeca et mortalis,
inqua dicitur nobis.Ubi est Deus tuus? Et egodico,
Deus meus ubi es 2 ?Respiroin te paululum,cum ef-
fundosuper me animam meam in voccexultationis
huc tristis est,quia relabitur et fit abyssus,vel quin
potius sentil se adhuc esse abyssum. Dicit ei fides
mea.quam accendisti in nocte ante pedes meos,
Quare tristis es,anima mea,et quare conturbasme?
Spera in Domino,lucerna pedibus meis verbum ejus:
spera,et persevera,donec transeat nox mater iniquo-
rum,donec transeat ira Domini, cujus fuimus ali-
quando enim aliquando tenebrac:donec
filii;fuimus
transeant penitus 3 quarum residua adhuc
ista3 ,
trahimus in corpore propter peccatum mortuo.do-
4
nec aspiret dies, et removeantur umbrae, spera
in Domino.Mane astabo, et contemplabor, semper-
vox, que confitebor ei. Mane astabo, et videbo (Psal.
quam v, 5) salutare vultus mei, Deum meum,
M.
1
Sic Ms. Mett. Atediti, Inude.at.
* Mss. Mett. addit :Ecce ubi es, ecce ubi es, ecce ubies.
3 Sic Ms. Mettensis. kW&s.pertronseat inimpetus nqua-
lib. rum.
* Alias, inclinentur.
(a) Vid. AugustiD. lib. 1 Confess., cap. 1.
(b) Aug. lib. 7 Confess., cap. 10 lib. 13, capp. 14,15.
;
927
qui vivificablt mortalia corpora nostra propter »ei-
ritum qui habitatin nobis (Bom. vm,ll):ut jam si-
raus lux, dum adhuc spe salvi facti sumus, et filii
lucis.ei fiJii diei,non noctis aliquando tenebrarum
(1 Tliess. v, 5). Fuimus enim aliquando tenebrae,
nunc autem lux in te.Deus noster (Ephes. v, 8) et
tamen adhuc par fidem, necdum per speciem.Spes
quaa videtur,non est spes (Bom vni,24|.
Laudent le,Domine,illi populi Angelorum tuorum
iramortales et glorificent nomen tuum supercceles-
tes Yirtutes.quaenon babent opus legerehanc scrip-
turam nostram,et cognoscere te sanctam et indivi-
nuam Trinitatem.Vident enim faciem tuamsemper,
et ibilegunt sine syllabis temporum quid velit.-eterna
voluntas tua.Legunt,eligunt,et diligunt.Semper le-
gunt,et nunquam preeterit quod legunt.Eligendo et
diiigendoleguntipsam incommutabilitatem consilii
tui.Non clauditur codex eorum.nec plicabitur liber
eorum;quia tu ipse hoc es,et eris in ffiternum.
illic
O beatae nimiumillascoelorum Virtutes,quae laudare
te possunt sancte et purissime cum nimia dulcedine
etineffabiliexsultatione! Indelaudant.undegaudent,
quia semper vident unde gaudere valeantet laudare.
Nos vero mole carnis pressi,et procul a vultu tuo in
hac peregrinatione positi,atque per mnndanas va-
rietates distenti,digne laudare nequimus: per fidem
enim ambulamus,necdum per speciem illi vero
* :
angelici spiritus per speciem, non per fidem. Haec
enim causa^facit.ut multo aliterlaudemus quam illi.
Sed licet diversis modis laudes dicamus tu tamen : puritateetmentis jubilatione:utperfecte lediligens,
unuses Deus creator omnium,cui sacrificium laudis
in ccelo etinterra oifertur.Perventuri tamen suraus
misericordia lua ad eorum consortium.cum quibus
te semper videbimus.et sine fine laudabimus.
Tribue, Domiue.ut donec in hoc fragili corpore
positus sum, laudet te cor meum,laudet te lingua
mea:el omnia ossa mea dicant,Domine. quis similis
tui?Tu es Deus omnipotens,quem trinum in perso-
nis.et unum in suhstantia deitatiscolimus et adora-
mus,Patremingenitum,FiliumdePatreunigenitum,
de utroque procedentem et in utroque permancntem
Spiritum sanctum.sanctam et individuam Trinita-
tem,unum Deum omnipotentem:(ft) qui,cum nones-
semus.potenterfecisti nos:et cumperditi fuissemus
culpa nostra.pietate et bonitate tua mirabiliter re-
cuperasti nos. Ne sinas nos esse, obsecro, ingratos
tantis beneliciis,et indignos tam multis miseratio-
nibus.Te deprecor, supplicoetrogo,augefidem,auge
epem, auge charitatem.Fac nos per gratiam tuam
semperet in fidestabiles,et in opere efficaces;utper
fidem rectam et condigna fidei opera ad vitam te mi-
serante perveniamus aeternam:ut ibi videntes glo-
riam tuam siculiest.adoremus maje*tatem tuam, et
dicamus pariter quos dignos feceris videre immen-
arn pulchritudinem tuam, (b) Gloria Patri qui fecit
nos,gloria Filioquiredemituo?,gloriaSpiritui sancto
qui sanctificavit nos, gloria summaB et individuse
Trinitati.cujus opera inseparabilia sunt,cujus im-
perium sine fine manet.Te decet laus,te decet hy-
mnus,tibi debetur omnis gloria. Tibi benidictio et
claritas, tibi gratiarum actio.tibi bonor.virtusetfor-
titudo Deo nostro in saecula sfficulorum. Amen.
CAPUT XXXIV. Humilis confessio peccatoris et
indigni lawlato}?s.(c)lgnosce, Domine, ignosce pie,
ignosce et miserere:parce ignorantiae meae,etmultae
imperfectioni meae.Noli me tanquam temerarium re-
proliare.quod audeo servus.utinam vel bonus,et non
etiam inutilis etmalus,et ideo malus et valde malus,
quia te omnipntentem Deum nostrum.terribilem et
nimis metuendum sine cordis contritione,et lacry-
marum fonte,sine debitaraverentia ettremorelaudo,
1
E(\it\, Inufiamus tamen per fic/em n»n per speciem.
8 Editi, hoc enim caro.
(a) Kx Alcuini Conf., p. 4, n. il-13.
0») Sic Apud
Anselrn. Or. 1.
(c) Caput istud abest a Ms. Reg., nec est in hoc or-
dine in cod. Mett.: est vero Anselmi Oratio5.
APPENDIX. 928
benedico, atque adoro.Si enimAngelite adorantes
et laudantes.mira exsultatione repletitremunt;ergo
peccator,dumtibi assisto,laudes dico,sacrificium of-
f'ero,cur non corde paveo,vultu palleo,labiis tremo,
toto corpore inhorresco,sicqueobortis lacrymis co-
: ramte indesinenter lugeo?Volo,sed non valeo:etquia
nequeo quod desidero,rr.ecum vehementer admiror,
dum te minis terribilem oculis fidei cerno, Sed quis
hoc sine opegratiae tuae?Universa enimsalusnostra,
magnamisericordia tua.Miserum me quomodo
! sic
insensata faclaest anima mea.ut non terreatur ter-
rore nimio.dum stat ante Deum.et suas illi laudes
decantat? Miserum me quomodo sic induruit cor
!
meum,ul oculi mei indesinenlernon producant flu-
mina lacrymarum,dum servussermocinatur coram
Domino suo.homo cum Deo, creatura cum creatore,
qui factus est ex limo (Gen. n, 7 oum eo qui omnia
fecit ex nihilo? Ecee, Domine, pono me ante te,
et quid in secretis de me sentio,paternis ' auribus
non taceo. Tu dives in misericordia, et largus in
praemiis, da mihi de bonis tuis.ut ex eis serviam
tibi;nonenim aliunde possumus tibi servire neque
placere.nisi de tuo munere.Confige, quaeso, timore
tuocarnesmeas laetetureor meum,uttimeatnomen
:
tuum.Utinam sic te timeret peccatrix anima mea,
quomodo ille vir sanctus, qui dixit Semper enim
:
me fluctus timui Deum (Job.xxxi.
quasi tumentes super
25). Dator omnium bonorum Deus.da mihi inter
laudes tuas fontem lacrymarum simul cum cordis
et digne te laudans.ipso cordis palato sentiam, gu-
stem,et sapiam quam dulcis es, Domine,sicut scri-
ptum est, Gustate et videte quoniam suavis est Domi-
nus, beatus vir qui sperat in eo (Psal. xxxm, 9).
Beatus populus qui scit jubilationem (Psal, lxxxviii,
\ 6). Bcatus vir cujusestauxilium abste, ascensiones in
corde suodisposuit in valle lacrymarumjn loco quem
posuit (Psal,Lxxxm, 6. l\.Beati mundo corde, quo-
niamipsiDeum videbunt (Matth.v,8). Beati qui habi-
tant in domotua,Domine,in sweula sseculorum lauda-
bunt te (Psal. lxxxiii, 5).
CAPUT XXXV. Preres amore Jesu ferventes.
Amorum duorum indoles (a) Jesu nostra redemptio,
amor desiderium.Deus deDeo,adestomihi famulo
et
tuo.Te invoco ad te clamo clamore magno in toto
cordemeo. Teinvoco, inanimammeamjintraineam
et coapta eam tibi,ut possideas eam sine macula et
sine ruga.Mundissimo namque Domino mundade-
betur habitatio.Sanctitate ergo me vas tuum quod
fecisti,de malitiaevacua,imple degratia, et plenum
conserva.-ilautdignissimum habitationistuaeefficiar
templum hic et in perpetuum.Dulcissime, benigni-
sime,amantissime,charissime,pretiosissime,deside-
ratissime, amabilissime 2 pulcherrime tu melle
,
:
dulcior,lacte et nivecandidior.nectare suavior,gem-
mis et auro pretiosior cunctisque terrarum divitiis et
honoribus mibi charior.Quid dico.Deus meus, una
spes mea,pra?grandis misericordia mea? Quid dico,
dulcedo meanon fallax, dulcedo fclix et secura?Quid
dico dum talia dico?Dico quod valeo, sed non dico
quod debeo(/>).Utinam possem talia,qualia illi hym-
nidici Angelorum chori!Oquam libenter me in tuis
laudibus totum effunderemlO quam devotissimeilla
ccelestis melodiffl cantica ad laudem et gloriamno-
minis tui in medio Ecclesiae infatigabilis perorarem!
Sed quia talia non possum, numquid taceboIVaa ta-
centibus de te qui ora mutorum resolvis.et linguas
infantiumfacisdisertas!Vffitacentibusdete,quoniam
ipsi loquaces muti sunt,cum tuas dicunt laudes!
Quis digne te laudare potest.ineffabilis virtus et
sapientia PalrisPEt quoniam nulla invenio verba,
quibus te sufficienter valeam explicare.cunctipotens
1
Ms. Mett., fraternis
1 Ms. Mett. hic et infra amabillime.
to) Joau. Fiscamn., pars 4, et apud Ansehn. Or. 17.
(6) Ex lib de Speculo, cap. 33.

929
et omniscium Vcrbum; dicam interim quod
donecjubeas me venire adte, ubi possim dicerequod
te decet, et me oportct. Et ideo suppliciter rogo, ne
respicius tantum ad idquod raodo dico, quantumad
id quod dicere opto. Cupio enim desiderio magno de
te eloqui quod oportet ot decet: quia tedecet laus,
et hymnus, tibiquedebetur oranis honor. Scis ergo,
occultorura cognitor Deus, quod nonsolura terra ct
omnibusquffl ineasunt tumihi charioresjsed eliam
ipso coelo et omnibus qute in eo sunt tu mihi acce-
ptior, tu mihi amabilior es diligo enim te supra cco-
: cionibus et perturbatioaibua variisque timoribus
lum et terram, et cceteraomnia quaB in eis sunt, imo
nisi amore nominis tui quae transitoria sunt procul
l
dubio amanda non sunt. Amote.Deus meus, amore
magno, magisque teamarecupio. Da mihi ut amem
tesemperquantum volo, quantumdebeo: ut tusolus
sis tota intentio et omnismeditatio mea; te mcditer
per dies sine cessationc, tc sentiam persoporein in
nocte, te alloquatur spiritusmeus, tecum confabule-
tur mens mea,luminesancta3 visionis 2 tuaeilIustretur
cor meum ut te rectore, teduceambulem devirlute
: Dulcis Christe, bone Jesu, reple, quaeso, semper
in virtutom, tandemque videam te Deum deorum in
Sion (Psal. lxxxiii, 8), nunc quidem per speculum
et in aenigmalc, tunc autem fsoic ad faciem, ubi co-
gnoscam te sicut et cognitus sum (1 Cor xm, 12).
Beati mundo corde, quoniara ipsi Deura videbunt
()lutth.v,S). Beatiqui habitantin domo tua,Domine.
in saecula soeculorum laudabuntte^Psa/. lxxxiii, 5).
Rogo itaque te, Domine, per omnes miserationes
tuas,quibus de morleaeterna liberatisumus(a),mol-
lifica cor meum durum etlapideum, saxeum et fer-
reum,tuasacratissimaet potenti unctione et facme
per ignem compunctionis coram teomni hora hos-
tiam vivam fieri. Fac me in tuo conspectu corcon-
tritum ethumiliatum semper habere,cum lacryma-
rum abundantia (b). Fac me ex tuo desiderio huic
mundo funditus exstingui, et transeuntium rerum
oblivisci praemagnitudine timoris etamoris tui: us-
que adeo ut (c) de temporalibus nec lugeam, nec
gaudeam nec metuam aliquid temporale, nec dili-
;
gam nec blandis corrumpar, nec adversis concu-
: cende metotum igne tuo, amore tuo, suavitate et
tiar. Etquia tua plena valida est ut mors dilectio,
absorbeat, quaeso, mentem meam ab omnibus quae
sub ccelo sunt, ignita et melliflua vis
ut inhaeream, solaque tuoe suavitatis me-
tibi soli
moria pascar. Descendat, Domine, descendat, pre-
cor.descendat in cor raeum odor tuus suavissimus:
ingrediatur amor tuus mellifluus. Veniat mihi tni
saporis mira etineffabilis fragrantia, qus sempi-
ternas in me suscitet concupiicentias, et ex corde
me producat venas salientis aquae in vitara aeter-
-3
nam. Irnmensus es, Domine et sine mensura de- ;
bes amariet laudari ab his quos tuo pretioso san-
guine redemisti, amator hominura benignissime
Clementissime Domine, et aequissime judex, cui
omne judicium deditPater (Joan. v, 22),sapientissi-
moaequitatis tuoe decernis imperio 2 hoc rectum et
justum esse,utfilii hujus saeculi,noctis scilicet et te-
nebrarum,pra3slantioridesiderio,virtuteatquestudio
diligantet quserant periturasdiviHaset fugitivos ho-
nores.quam nns sorvi tui diligamus te,Deus noster,
per quem facti et reilempti sumus.Si enim homo ho-
minem tanta diligit dilectione, ut alter alterumvix,
patiatur abesse si sponsa sponso tanto mentis c<>n-
; rc,rogr> le per indulgcntissima misericordi.ie tuaevi-
glutinatur ardore, ut pras magnitudine amoris nulla
perfrui valeat requie, chari sui absentiam non sine
magnomoerore ferens;qua ergo dilectione.quo stu-
dio,quofervoroanima quam desponsastitibi injusti-
tiaet fide, in misericordiaet miserationibus, debet
diligere te Deum verum et pulcherrimum sponsum,
1
Abest vox, nisi, a Mss.
* Ms. Mettensis, visitationis,
' Alias, judicio discernis.
(a) Alcuin. Conf., part. 2, n: 4.-
(6) Alcuin. col, 133, b.
(c) Ibid., 181, c, et Conf., vart, 2, n. 7
: ;;
LIBEH MEDITATIONUM. 930
valoo, qui noa 8ic amasti ct salvasti,qui pro nobis tantaet
talia fecisti ?
Quanquam autem beeo inlirnahabeant suas delec-
tationes, suosqueamores non tamen tali modo do- ;
lectant, sicut tu, Deua noater. In tcenim delectatur
justus, quia amor tuus Buavia est et quietus nam ;
pectora qme possidet.dulcedine et suavitate et tran-
quillitate replet. Boontraamereaeouliet carnis an-
xius est et perturbatu«,animafl certc quas ingredi-
tur, quietas esse non patitur seraper eniin suspi- ;
'
sollicitateas.Tu itaque esdelectatio rcctorurn,et me-
rito quies enim valida est apud te et imperturba-
;
bilis yita. Qui intret in te,bone Domine, intrat in
gaudium Domini sui : etnon timebit amplius, sed
habebit sc optimc in optimo 2 dicens Hiec requies
, :
mea sxculum s3Sculi;hic hahitabo, quomam elegi
in
eam (Psal. cxxxi, 14) et illud, Dominus reyil me, et
:
mihil mihi decrit in loco puscux ibi me collocavit
;
(Psul. xxn, 1,2).
cormeumtuainexstinguibilidilectione,tuacontinua
recordatione adeo ut sicut flammaurens totus ar-
:
deam in tui amorisdulcedine, quemetaqum multae
in rne nunquam poaaint exstingcre. Fac me, dulcis-
sime Dorainc, amare te 3 etdesiderio tuo deponere ,
pondusomniumcarnaliumdesideriorum,et terrena-
rum concupiscentiaruragravissimam sarcinarn,quae
impugnant etaggravant miseram animam meara ; :
ut post le expeditus in odore unguentorum tuorum
currens.usquead tuae pulchritudinis visionem effica-
: citer satiandus, quantocius te quoque ducemerear
pervenire.Duoenimamorcs,alterbonus,altermalus,
alterdulcis,alteramarus,non sesimul capiuntinuno
pectore. Et ideo si quis prretcr te diligit aliud, non
estcharitas tua,Deus,ineo.Amor dulcedinis, et dul-
cedo amoris amor non crucians.sed delectans,amor
;
sincere et caste, permanens in sa^culum saccuh
(a)amor qui semper ardes et nunquam extingueris,
duleis Christe, bone Jesu, charitas Deua meus, ac-
delectatione tuajucunditate et exsultationo tua, vo-
luptate et concupiscentia tua, quae est et bona,
amoris tui casta est et munda,tranquilla est et secura uttotus :
dulcedine araoris tui plenus. totus flammacharitatis
tua3 succensus, diligam te Dominum meum ex toto
corde meo, totis medullis prrecordiorum meorum
habenste incorde et in ore,etprae oculis meis sem-
per et ubique, ita ut nullus in meadullerinis amo-
ribus pateat locus. Audi, Deus meus, audi, lumen
oculorum meorum,audi quae ct peto, et da quae pe-
tam ut audias.Pie et exorabilis Doraine, neefficiaris
mihi inexorabilis proptcr peccata mea sed propter ;
bonitatem tuam suscipe preces servi tui, et da mihi
effcctum petitionis et desiderii mei. intercedente et
orante et impetrante gloriosa genitrice tua, domina
mea, cum omnibus sanctis. Amen.
CAPUT XXXVI. Preces ad Christum prse desi-
dericcharitatisetlacrymarum.Lacrymneamorisindices.
Ad lacrjimas anima quxrens Deum excitatur exemplo
Annx.Excitaturet cxemplo Magdalenae,Lacrymarum ju-
gisgratiaexoratur.(b)Chrisle DomineVerbumPatris,
qui venisti in hunc mundum peccatores salvos face-
scera (c), emendavitara meam, melinra actus.com-
pone mores, tolle de mc quod mihi nocet et tibi
displicet da quod nosti tibi placere, et mihi pro-
:
desse.Quis potest facere mundum de immundo con-
ceptum semine, nisi tu solus ?Tu es Deusomnipo-
tensinfinitaepietatis^qui justificas impios,etvivificas
1Ms. Mett., vatiisque.
2 optimo loco.
Editi,
s M9. Mett., amaiu tuo.
* Idem Ms., impediunl miseras animas.
(a) Ex lib. 10 Confess. August., cap. 26.
(b) Joannis Fiscamn., p. 5, et a ud AQgelm. Or. 46.
(c) Ex Alcuin. Conf. part. 2, n. 4.
931
mortuoa, quia mutas peccatores et non sunt. Tolle
ergo de me quidquid tibi displicet in me imper-
fectaenimmea plurimavidentoculi tui.Mitte,quaeso,
manum pietatis tuae, et tolle de mequidquid offen-
dit oculosbonitatis tuae in me(a).Goram te,Domine,
estsanitas et infirmitas mea : lllam, precor,serva,is-
tam sana. Sana me, Domine,et sanabor, salvum me
fac,etsalvusero tu quiiutirma sanas.et sanatacon-
: perseveravit mulierquaeviventemcum mortuis quae-
servas, qui solo nutu tuo rostaurasdirutaetcollap-
sa.Si enimdignaris in agro tuo sererebonum semen,
necesse est ut manu pietatis tuee prius evellas spi-
nas vitiorum meorum.
Dulcissime,benignissime,amantis sime,charissi-
me, pretiosissime, desiderantissime. amabilissime,
pulcberrime, infunde,obsecro, multitudinem dulce-
dinis etcharitatistuce pectorimeo,utnihil terrenum,
nihil carnale desiderem vel cogitem sed te solum ;
amem, te solum habeam in corde et in ore. Scribe
digito tuo in pectore meo dulcem memoriam
mellifluinominis,nullaunquamoblivione delendam.
Scribeintabuliscordismeivoluntatemtuam etjusti-
ficationes tuas: ut te immensae dulcedinis Dominum.
etpraeceptatua semper etubique habeam prae oculis
meis, Succende mentem meam igne illo tuo quem
misisti in terram, et voluisli vehementer accendi
{Luc. xn, 49): ut sacrificium spiritus contribulati et
cordis contritiobortislacrymisquotidieofferam tibi.
Dulcis Christe, bone Jesu, sicut desidero, sicut tola
mente mea peto,da mihi amorem tuum sanctum et
castum, qui me repleat, teneat, totumque posside-
at. Et da mihi evidens signumamoris tui,irriguum
lacrymarumfontem jugiter mauantem.ut ipsae quo-
que^lacrymae tuum in me testentur amorem: ipsae
prodant, ipsae loquantur quantum te diligit anima
mea, dum pr;e nimia dulcedine amoris tui nequit
se a lacrymis continere.
Reminiscor, pie Domine, illius bonae mulieris l
qusead tabernaculumrogaturapro tilio venit, dequa
Scripturarelert, quod vultus ejus post lacrymas et
preces non suntarnplius indiversa mutati (I Reg. i,
18). Sed memor tantae virtutistantaeque constantiae,
dolore torqueor, et verecundia confundor quiame
miserum nimis deorsum jacere intueor.Si enim ita
flevit; et infletu perseveravit mulier quae quaerebat
filium quomodo plangere et in planctu persislere
;
debet anima qu;e quaeril et amat Deum, et ad eum
pervenire desiderat? quomodo gemere acflere debet
talis animanocte ac dic, quae prater Ghristum nil
velit amare? Mirum quippe est, si jam non
sunt ei lacrynae suffi panesdie ac nocte.Respice ergo
et miscrere mei, quia dolores cordis mei multipli-
cati sunt.Da mihi consolationem tuam ccelestem, et
noli spernere peccatricem animam, pro qua etiam
mortuus es (b). Da mihi, quaeso, lacrymas ex tuo
affectu internas quae peccatorum meorum possint
solvere vincula, etcojlesti jucunditate semperreple-
ant animam meam: ut si non cum veris et perfec-
tis monachis *, quorum vestigia nequeo imitari,sal-
tem cum devotis mulieribus quantulamcumque
portionem in regno tuo merear adipisci.
Venit quoque mihiin mentom alterius mulieris
mira devotio.quae te in sepulcro jacentem pio amore
quaerebat, quae reeedentibus dispulisa sepulcronon
recedebat.quaesedebattristis et mffirens.et din mul-
tumqueflebat:etsurgenscum multislacrymisiterum
iterumqueantrasepulerivigilantibusoculisoxplora-
bal. si fortc alicubi te vidcre posset, quem
desiderioquaerebat.Jamcertesemeletiterum ingres-
saviderat sepulcrum, sed ninium amanti non satis
erat(c): virtusenim boni operis persevcrantia est.
Et quia prae caeteris dilexit, et diligendo flevit, et
' Kditi hic addunt, Annx.
* In Ms. Mett. legilur, scrvistuis, pro monachls.
(n) Ex lib. dfi Speculo, cap. 1 post Aug.
(b) Alcuiu.. lib. de Sacraru., cnp. 1.
(cj Gregorii hoiuil. 25 iu Evang.
APPENDIX. 932
flendo quaesivit.et quaerendo perseveravit ideo pri-
:
; ma omnium te invenire, te videre, te alloqui me-
ruit(/t>a??. xx, 11-17). Et non solum haec,sed etiam
ipsisdisciputisgloriosaeresurrectionistuaepraenuntia
exstitit, te praecipiente et clementer monente, Vade,
dic fratribus meis, ut eanlin Galilaeam; ibime vide-
bunt (Matth. xxvm, 10). Si igitur ita flevit, et in fletu
rebat, quaete manu fidei non tangebat l ;
quomodo
plangereet inplanctu persisteredebetanima, quaete
redemptorem suum jamccelopraesidentem,et ubique
regnantem corde credit, ore confitetur? Quomodo
ergo gemereetflere debettalisanima,quaetetotocor-
de diligit, teque toto desiderio videre concupiscit?
Solum confugium et unica spes miserorum, cui
nunquam sine spe misericordiee supplicatur, prassta
mihihanc gratiampropter te et nomen sanctum tu-
um,ut quoties de te cogito,de te loquor,de te scribo,
tui de te lego, de te confero, quoties tui reminiscor,tibi
assisto, laudes, preces, et sacrificium offero, toties
obortis lacrymisin conspectutuo copiose et dulciter
fleam.ita ut efticiantur mihilacrymaa meaepanes die
ac nocte. Tu quidem, Rex gloriae et omnium virtu-
tum magister,docuisti nos verbo etexemplo gemere
et flere,dicens,Bea{i qui lugent, quoniamipsi conso-
labuntur (Id. v, 5). Tu flevisti defunctum amicum,
etlacrymatus es superperituram civitatem(Joaa. xi,
35 ;Luc. xix, 41) rogo te, bone Jesu, per illas tuas
:
beatissimaslacrymas,etperomnesmiserationestuas,
quibus mirabiliter nobis perditis subvenire dignatus
es, da mihi gratiam lacrymarum,quam multum de-
siderat, et a te petit anima mea: quia sine dono tuo
non possumhabereeam.PerSpiritumsanctum tuum,
qui dura corda peccatorum mollit, et ad fletum com-
pungit, da mihi gratiam lacrymarum, sicut dedisti
patribus meis, quorum vestigia debeo imitari ut :
,
plangam me in omni vita mea, sicut ipsi se planxe-
runt nocte acdic.Propter merita etoraliones eorum,
quitibi placuerunt et devotissime servierunt,(a) mi-
screre mei miserrimi et indigni servi tui,et da mihi
gratiam lacrymarum.Da mihi irriguum inferius, et
; irriguumsuperius; utsintmihi lacrymae mea panes
die ar nocte. Efficiarin conspectu tuo, Deus meus,
perignem compunctionisholocaustumpingueet me-
dullatum macter totus in ara cordis mei, et tan-
:
quam pinguissimum holocaustum assumart bi in ;
odorem suavitatis. Da mihi fontem irriguum, fon-
temque perspicnum, in quo lavetur assidue istud
factae inquinatum bolocaustum.Licet enim me tibi totum
obtulerim opitulantc gratiatua; in multis tamen
'-
quotidieolfendopropter nimiam fragilitatem meam.
Da mihi ergo gratiam lacrymarum, benedicte et
ainabilis Deus, praecipue ex multa dulcedine amo-
ris tui, et commemoratione misericordiarum tua-
rum. Praepara h.anc mensam famulo tuo in cons-
pectu servi tui, et da mihi eam in potestatem, ut
quotiesvolo satier ex ea.Tribue pro pietateet boni-
tate tua, ut iste calix tuus inebrians et praclarus
satiet sitim meam ut inhiet tibi spiritus meus,
:
et ardeat meus mea in amore tuo, oblita vanita-
tisct miseriae. Audi, Deus meus, audi, lumen ocu-
lorum meorum, audi quae peto, et da qua; petam ut
audias. Pie et exorabilis Domine, ne efliciaris mihi
inexorabilis propter peccatamea, sed propter boni-
tatem tuam suscipe servi tui preces.et damihieffe-
ctum petitionis et desiderii mei.precibus et meri-
ferventi tis gloriosae virginis Maria; dominaa meae et 8 om-
nium sanctorum. Amen.
CAPUT XXXVII. Vrecalio ad Ckristum Dei desi-
derio {htgrans. llonw eget duplici cibo. Gemiiits
animse sittenlis Deum.ContempIationis pennas intcrim
pctit, ct ut silcatsibi quidquid cereatum est. Prccatur
1 Addimu?. non, ex Ms. Melt.
* Ms. Mett., operante.
' Hsbc verba, gloriosx virgmit Marix dotninx mete et,
non babet Ms. Mett.
(a) lta Confesi. Alcuiu. part. 4, n. 16.

933
cfiaritatis vulnus.Omncm hic respuit consolationem.(a)
Jesu Domine,Jesu pie.Jesu bone,qui mori dignatus
es propter peccata nostra,et resurrexisti propter ju-
stilicationem nostram.rogo te per gloriosam resur-
rectionem tuam, resuscita mede sepulcro vitiorum
et peccatorum omnium,et da milii quotidie partem
in resurrectione prima,ut in resurrectiono tua me-
rear veraciter percipere portionem. Dulcissime,be-
nignissime, amantissimc, charissime, pretiosissi-
me, desiderantissime, amabilissime, pulcherrime,
ascendisti in ccDlum cum triumpho gloriae.sedes ad
dexteram Patrisllexpotentissime,trahe mesursum
ad te curram post te in odore unguentorum tuo-
; tis excessu, et cantet laudcs tuas in jubilalione. Et
rum, currametnon deliciam,te trahente, te ducen-
te, me currente '. Trahe os sitientis te animue in
superna fluenta aeternae satietatis imo trahe ad te
; ubi non est arcus, scutum, gladius et bellum sed
fontem vivum, ut inde pro captu meo bibum, inde
semper vivam.Deus meus vita mea. Tu enim dixis-
ti ore tuo sancto et benedicto,Si' 71«'.? sitit,veniat ad
me, et bibat (Joan. vn, 37). Fons vitoe, da sitienti
animae semper bibere ex te,ut secundum sanctam
et veridicam promissionem tuam de ventre meo
fluant aquae vivae (tbid., 38). Pons vitae,reple men-
tem meam torrente voluptatis tuae, et inebria cor
meum sobria ebrietate amoris tui obliviscar quae : alas virtutum, quibus evectus aeterna et coolestia
vana sunt et terrena,et te solum jugiterhabeam in
memoria mea, sicut scriptum est Memor fui Dei, : post te, et suscipiat me dextera tua. Sustollat me
et delectatus sum (Psal. lxxvi, 4). Da mihi Spiritum
sanctum tuum 2 ,quem signilicabant illae aquae,quas
Bitientibus daturum te promiseras da, quaeso,toto : Et quia moribunda mombra vigorem animae he-
desiderio et omni studio tendere,quo te ascendisse
post resurrectionem de quadragesimo credimus
(b) ut in praesenti quidem miseria solo tenear cor-
porc, tecum autom sim cogitatione semper et avi-
ditate ut ibi sit cor meum, ubi tu es, thesaurus
;
meus desiderabilis et imcomparabilis multumque
amabilis. In hoc enim magno hujus vitae diluvio,
uhi circumflantibus agitamur procellis, non inve-
nitur fida statio et locus eminentior, ubi pes co-
lumbae aliquatenus valeat requiescere. Nusquam
tuta pax, nusquam secura quies ubique bella et;
lites, ubique hostes 3 foris pugnae, intus timores.
,
(c) Et quia altera pars sumus cceli, altera terrae,
corpus quod corrumpitur aggravat animam.ldcirco
animus meus socius et amicus meus, fatigatus ve-
niensdevia,languetetjacet,etdiscissusatquelacera-
tus ab ipsis quas transierat vanitatibus,esurit etsitit
valde non habeo quod ponam ante illum, pauper
;
sum etmendicus: tu, Domine Deus meus, dives om-
nium bonorum,etdapium supernaesatietatisopulen-
tissime largitor,da lasso cibum, collige dispersum,
redintegra scissum.En stat ad ostium etpulsat ob-
secro per viscera misericordiaa, quibus visitasti nos
oriens ex alto, aperi pulsanti misero manu pietatis
tuae 4 etjube propitiabili dignatione ut ingrediatur
,
ad te, requiescat in te, reiiciatur de te vivo coolesti-
que pane.qno satiatusresumptisviribusad superiora
conscendat.et de hac valle lacrymarum penna sancti
desidcrii raptus, ad coelestia gaudia volitet. Assu-
mat, Domine, assumat, rogo spiritus meus pennas
ut aquilae. volet et non deficiat, volet et perveniat
usque ad decorem domus tuae,et locum habitationis
glori;e tuae ut ihi super mensam refectionis civium
: in ca haac peccatrix anima mea. Domine, dilexi de-
supernorum pascatur de oculis tuis in loco pascuae
tme.juxta fluenta plenissima. Requiescat in te,Deus
meus, cormeum,cor mare magnum tumens
bus. Tu qui imperasti ventis et mari, et facta est
tranquillitas magna (Matth. vm,26),veni et gradere
super fluctus cordis mei,ut tranquilla etserenafiant
omniamea:quatenusunumbonummeumamplectar
1
M3. Mett., non habet, me currente.
* Ms. Mett., da per sanctum tuum.
3 Ms. Mett., undique hostes.
* Editi, misevo manum pictatis tuse porrige.
(a) Joannis, p. 6, et ap. Anselm. Or, 18.
(b) Ex lib. de speculo, cap. 18.
(c) Ibid. cap. 3.
:
LIBER MEDITATIONUM. 1)34
te, et dulce lumon oculorum mcorum contempler to
sine tumultuantium cogitationuin cieoa
caligine.
Gonf'ugiat,Domine,mens measub umbraalarum tua-
rum ab ajslibus cogitationum hujus saeculi ut in tui :
refngerii temperamento absconsa.laetabunda cantet
etdicat: Inpace in idjpsum donniam et requiescam
[Psfil. iv, v). Doriniat, obsecro, Deus meus,
dor-
miat memoria mea ab omnibus qure sub coolo sunt,
vigilans ip te.sicut seriptum est, Ego dormio,
et cor
meum vigitat. Sit sempersecura sub pennis
luta, sit
protectionis ture anima mea, Deus mcus.Maneat in
te, et foveatur semper a te. Contempletur te
in men-
haec dulcia dona tua sint inter hos tiirbines conso-
latio mea interim,doneo veniam ad te pacem
veram,
;
cst summa et ccrla secuntas,et jucunda felicitas,et
fehx seternitaa, ot aeterna bcatitudo, et beata tui
viaio et laudatio in s;ecula sajoulorum. Amen.
(a) Ghriste Dominc, virlus et sapientia
Patris.qui
ponis nubem ascensum tuum, qui ambulas super
pennas ventorum, qui facis angolos tuos spiritus,
et ministros tuos ignem urentem, obsecro et
sup- ;
phciter rogo, da praepetes pennas fidei, da celeres
valeam contemplari. Adhasreat, quaeso, anima mea
super altitudine terrae, et cibet me illa coelesti haa-
reditate, cui suspirat percgrinatio meadie ac nocte,
betant,
(b) Disjice terren;e
nebulas et poudera molis.
Sistevagam mentem per devia multa rueuteoi,
Et da coelestem menti couscendere sedem
;
ut superno lumine irradiata, terram despiciat,cce-
luraaspiciat.peccataodiat '], justitiam diligat.Quid
enim pulchriiTs^quidve dulcius.quam inter tenebras
hujusvitaemultasqueamaritiidiiies, divinaadulcedi-
niinhiare,etaeterna3beatitudinisuspirare,illicquete-
nerimentera,ubiverahaberigaudiacertissimumest?
Dulcissime. benignissime, amantissime, charissi-
me, pretiosissime, desiderantissime, amabilissime,
pulcherrime, quando te videbo ? quando apparebo
ante faciem tuam ?quando satiabor de pulchritudi-
ne tua ? quando educes me de hoc carcere tenebro-
so,ut confitear nomini tuo, ita ut deinceps non
compungar?quando transibo ir« illam admirabilera
et pulcherrimam domum tuam, ubi personat vox
Iaetitiaee_t exsultationis in tabernaculis justorum ?
Beati qui habitantin domo tua, in saeculum sreculi
:
laudabunt te (Psal. lxxxiii, 5). Beati et vere heati,
quos elegisti jam et assumpsisti in illam ccelestem
haereditatem. Ecce sancti tui, Domine, florent ante
te sicut lilium. Replcntur enim ab ubertate domus
tuae.et torrente voluptatis tuae potas eos (Psal. xxxv,
9) quoniam tu es fons vilae, et in lumine tuo vi-
;
dent lumcn, usque adeo ut ipsi, videlicet lumen
illuminatum per te Deum lumen illuminans, si-
cut sol offulgeant in conspectu tuo. Quam mira,
quam pulchra, quam acceptabilia sunt^domus tuae
habilacula Domine virtutum, concupiseit intrare
!
corem domus ture,Pt locum habitationis gloriastuae
(Psal. xxv, 8).Unam petii a te, hanc requiram, ut
flucti- mhabitatem in domo lua omnibus diebus vitre
mere (Psul. xxvi, 4). Quemadmodum desiderat
cervus ad fontes aquarura, ita desiderat anima
mea ad te, Deus. Quando veniam, quando parebo,
quando videbo Deum meum,quem sitit anima mea
(Psal. xli, 2)?Quando videbo eum in terra viven-
tium?Inista enira terra morientium mortalibus
1
Editi, omissis quae intra
duos uncinos includuntur,
qureque restitnimus ex Mettensi Ms. habent, dormiai
memoria men ab omnibus malis, iniquitatem odiat.
(a) Joan. Fiscamn. p. 7, el apud Auselm. Or, 19.
(6) Ex lib. de speculo, cap. 3.

935
non potest.Quid faciam miserego gra-
oculis videri
vatuscompendemorlalitatismea3,quidfaciam?Dum
sumus in corpore, peregrinamur a Domino (II Cor.
v, 6). Non habemus hic luanentem civitatem, sed
futuram inquirimus Hebr. xiii, 14 noster autem
K
municipatus in coelis est. Hei mihi quia incolatus
meus prolongatus est, habitavi
Cedar multum incola
;
tuit anima mea
5, 6). Quis dabit mihi pennas sicut columbse.et vo-
labo, et requiescam (Psal. liv, 7. ? Nihil mihi tam
dulce, quam cum Domino meo esse.Mihi autem ad-
haerere Deo bonum est fPsal. lxmi, 28).
Da mihi, Domine, donec his fragilibus subsisto
membris, tibi adhaerere sicut scriptum est. Qui:
adh&ret Donnno, unus spiritus est (I Cor. vi, 17).
Praebe mihi, rogo, contemplationis pennas, quibus
indulus ad te volitem sursum. Et quia omne sinis-
trum deorsum jacet.lene mentem meam.ne ad ima
tenebrosae vallis corruat ne interveniente umbra ; omnia judicia tua justa
terrae, a te vero justitiae Sole separetur, et obducta
tenebris nebulae prohibeatur alta respicere. Idcirco
sursumtendo ad pacis.gaudii lucisque delectabilem
etserenissimum statum.Tene cor meum manu tuaj
quia sine te ad altiora non rapitur, Illuc festino.ubi
summa pax regnat,et jugis tranquilitas rutilat. Tene
et rege spiritum meum,et assume illum secundum
voluntatc'm tuam ut teduce ascendat in illam re-
;
gionem ubertatis,ubi pascis Israel in aeternum pa-
bulo verit.itis ut ibi vel rapida cogitatione attin-
;
gat te suminam sapientiam super omnia manen-
tem, cuncta scienLem l , et omnia pubernantem.
Sedvolitantiadadteanimaemultasuntquaeobstre-
punt jussu tuo, Dotnine.conticescant mihi omnia
: ricordiam tuam, quae superat etiam peccata totius
ipsa mihi sileat anima tran-eat omnia quae creata
; mundi. Tu, Domine, qui exterius flagella irrogas,
sunt transeat et se, et perveniat ad te,alque in te
; da semper interius indeficientem patientiam ita
solo Creatore omuium oculos fidei figat tibi inhiet,
tibi intendat. te meditetur, te contempletur, te sibi
ante oculos ponat,te sub corde revolvat sumraum et
verum bonum, et gandium sine fine mansurum.
(a) Multae denique sunt contemplationes, quibus
anima tibi devota mirabiliter pascitur sed in nulla
earum ita requiescit et delectatur anima mea.sicut
quando se soiutn cogitatet contemplaiur.Quam ma-
gna multitudo dulcedinis tuae. Domine Psal. \xx,
20), quam mirabiliter inspiras cordibus amatorum
tuorum Quam mira suavitas amoris tui, quo per-
!
fruuntur illi qui nihil praeter te diligunt,nihil quae-
runt, nihil etiam cogitare concupiscunt Felices illi
quibus tu solus spes es, et omneopus oratio. Bea-
tus qui sedet solitarius et tacet, et stat super cu-
stodiam suam jugiter nocte ac die ut adhuc in hoc
fragili ccrpusculo positus, praelibare valeat aliqua-
tenus dulccdinem tuam.
Rogo te per illa salutifera vulnera tua, quae pas-
bus es in cruce pro salute nostra.ex quihus emanavit
ille pretiosus sanguis quo sumus redempti, vulnera
hancanimampeccatricem,proquaetiammoridigna
tus es vulnera eam igneo et potentissimo telo tuae
;
nimioe charitatis. Vivus es. sermo Dei,et efficax et
penelrabilinr omni gladio ancipiti (Hebr. iv, l2).Tu
sagittaelecta,etgladiusacutissimu?,quidurum scu-
tumhumani cordis penetrare toapotentiavales,con-
figecnrmeumjaculo tui amoris:
mea.Charitatctua vulneratasum
nere amoris lui uberrimae fluant lacrymae nocte ac
die.Percute,Domine,percutc.obs 'cro,hanc durissi-
mam mentem meam prsvalida cuspide dileetionis
tuae, et altius ad intima penetra polenti yirtute, et
sicdacapitimeoaquam Lmmensam.etoculis meisin-
fundeverumfontcmlacrymarum jugiter manantem,
ex nimio affectu etdesid^erio visionis pulchritudinis
ture, utlugeam nocte ac die.nullam in praesenti vita
recipiensconsolationem,donec te in ccelesti thalamo
merear videre dilectum et pulcherrimum sponsum
meum Deum etDominum meum,ut ibi vidcns glorio-
1 Alias. transeuntem.
(a) Ex lib. de epeculo, cap. 33.
; ;
APPENDIX. 936
sam et admirabilem et pulcherrimamfaciem tuam,
omni duleedine plenam,curn his quos elegisti.maje-
statem tuam supplex adorem, et illic tandem cce-
lesti et inetfabili repletus jubtlo 3eternae exsultatio-
: nis,exclamem cum diligentibus te dicens Ecce :
! quod concupivi jam viueo.quod speravi jam teneo,
cum habitantibus quod desideravi jam habeo Illi jam in ccelis junc-
:
[Psal. cxix, tus sum, quem in terris positns tota virtute dilexi,
tota charitate amplexus sum. Cui toto amore in-
haesi, ipsum laudo, benedico atque adoro, qui vivit
et regnat Deus in sa?cula saeculorum. Amen.
GAPUT XXXVIII. Precatio in ajflictione. (a) Mi-
serere, Domine, miserere,pie,miserere mihi miser-
rimo peccatori indigna agenti, et digna patienti
assidue peccanti, et tua flagella quotidie sustinenti.
Si penso malum quod feci, non est tantum quod
'
patior gravius est quod commisi, levius quod to-
;
Justus es.Uomine
lero. •, et rectum judicium tuum :
vera sunt. Justus et rec-
et
tus e? tu, Domine Deus noster,et non est ulla ini-
quitas in te. Non enim injuste neque crudeliter af-
fligis nos peccatores,omnipolens et misericors Do-
mine b) qui cum non essemus, potenter fecisti
:
nos, et cum perditi iuissemus culpanostra, pietate
et bonitaletua mirabiliter recuperasti nos 3 Scioet .
certus sum, quod vita nostra non temerariis moti-
bus agitur, sed a te Domino Deo disponitur et gu-
bernatur. Uodetibi cura est de omnibus, praecipue
de servis tuis, qui totam spem suam posuerunt in
sola misericordiatua. Idcirco obsecro et suppliciler
rogo.utnon facias mihi secundum peccatamea.qui-
bus iram tuara merui sed secundum magnam mise-
;
:
; ut laus tua non recedat ex ore meo. Miserere mei,
Domine, miserere mei, et adjuva me sicut tu nosti
quod mihi necesse est in corpore et in anima scis :
omnia. potes omnia. qui vivis in saecula.
CAPLT XXXIX. Precatio ad Drum mixta limore
: et ftducia. Confessio iniquitatum. Conversio ad Pa-
trem uiide indulgeat. Humilis a Filio venix postula-
tio. Judicii korror. Ad misericordiam Dei confwjit.
Jesu nonun fvluciam prxbet. Domine Jesu Christe,
Ftli Dei vivi, qui expansis in cruce manibus propter
mortalium omnium redemptionera hausisti calicem
passionis, mihi bodie praebere digneris auxilium.
! Ecce pauper venio ad te divitem,miser ad mi-
sericordem, ne recedam vacuus vel contemptus.
Esuriens incipio te quaerere, ne deserar a te jeju
; nus famelicus accedo, ne recedam impastus. Et
:
si antequam comedam suspiro,da vel post suspiria
ut comedam'. In primis, dulcissime Jesu, coram
magnificentia tuae suavitatis confiteor adversum
me injustiliam meam. Ecce, Domine, in peccatis
fui conceptus et nalus, et tu meabluisti et sancti-
ficasti, et ego postea me majoribus sordidavi pec-
catis. (ci) Fui enira in necessariis natus, postea in
spontaneis volutatus sed tuaa, Domine. miseratio-
;
nis non immemor, tulisti me de domo patris mei
carnalis, et de tahernaculis peceatorum,et inspira-
sti mihi ut soquerer te cum gencratione quaeren-
ut dicat tihi anima tium faciem tuam. ambulantium seraitam rectam,
; ita utexipsovul- commorantiuminterliliacas;itatis;et terumdiscum-
bentium in ccenaculo altissiraa» paupertatis el ego ;
3
( tot beneficiorum ingratus.pnst religionis ingressam
multa commisiillicita.multa perpetravi nefanda et :
ubi peccata emendare debui.peccata peccatis addidi.
Haec sunt mala mea.Domine, quibus exhonoravi te,
et maculavime.quem adimaginem etsimilitudinem
• Ms. liett., sed.
1 Alias. reparasti nos.
1 Sic Am. At. Er. et Lot., post acceptum Baptismum.
(a\ Joancis Fiscaoiu. Orat. 8.
(/-) Ex Confess. Alcnin. p. 4, n. 11.
(c) Ei Anselm. Proelogio, cap. 1.
(J, Ita in Anselmi Orat. 62.
937
tuam creasti (Gen. 1, 27), superbia,vana gloria, (a) et
eaitera raulta alia quibus vexatur el alflgitur.lacera-
turet destruitur infelix annna mea. Ecce, Domine,
iniquitates meae supergressae sunt caputmeum,
sicutonusgravegravataesuntsuperme(Psa/. xxxviii,
5);etnisi tu.cui proprium estmisereri semperet pur-
ccre, dexteram tu;e mujestatis supponas, mergi
cogor miserabiliter in profundum.
Attende, Domine Deus, et vide, quoniam sanctus
et ecce insultat adversum me inimicus meus, dicens
Deus dereliquit eum, persequar et coinprehendam
eum, quia non cst qui eripiat [Psal. lxx, 11). Et tu,
Domine, usquequo ? Convertere et eripe animam
meam, salvum me fac propter miaericordiam tuam
(Psal. vi, 5). Miserere lilio tuo,quem dolore non mo-
dico peperisti ht noli attendere maluin meum, ut
: tatis tua? adversus creaturam tuam. Ne memineris
obliviscaris bonuin tuum. Quis est pater, qui tilium
non liberet? Aut quis (ilius.quem pater pictatis ba-
culo non corripiat ? Ergo,Pater et doraine, licet pec-
catorsim, non possutn non esse filius tuus, quia tu
me fecisti et refecisti. Sicut peccavi, emenda mo, et
priusflagellomeemendatumtrademeFiliotuo.Nun-
quid oblivisci potest mater infantem uteri sui? Et
certe si illa oblita fuerit, tu, Pater promisisti te non
oblivisci (Isai. xux, 15).Ecce clarao, et non exaudis
me dolore crucior,et nonconsolaris me.Quid dicam
; Domine,quijubespetere,fac accipere; consulisqua;-
vei quid faciam miserriraus? Ego tanto destitutus
solatio,projectussum afacie oculorumtuorum(PsaL
xxx, 23). Heu me de quanto bono in quantum ma-
! me mortuum et omnes sensus meos, cogitatus et
lum cecidi Quo tendebam, et quo deveni ? Ubi
! actus dirigere et gubernare digneris in beneplacito
sum, et ubi non sum ? Ad quem aspiravi, et nunc
in quibus suspiro? Qusesivi bona, et ecce turbatio.
Ecce jam morior, et Jesus non est mecum. Et cer-
te melius est mihi non esse, quam sine Jesu esse
melius est non vivere, quam vivere sine vita.
Et tu, Domine Jesu, ubi sunt misericordiae tuee
antiquae(P$a/. Lxxxvm,50)?Numquid irasceris mihi
in finem (Psal. lxxxiv,6)? Placare, obsecro, et mi-
serere mei, et non avertas faciem tuam a me (Psat.
xxvi, 9), qui pro me redimendo non avertisti faciem
tuam ab increpantibus etconspuentibus in te.(b) Fa-
teor quia peccavi etconscientia mearaeretur damna-
tionem,etpoenitentianon sufficit ad satislactionem
sed creditum est quod misericordia tua superat
*
omnem offensionem. Noli.quaeso, piissime Domine,
scribere adversum me amaritudines meas (Job. xn,
26), ut intresin judicium cum servo tuo (Psal. clxii,
2) sed secundum multitudinem miserationum tua-
: et tactum, omnes cogitationes meas, afflictiones,
rum dele iniquitatem meam {Psal. l, 3). Vae mihi
misero cum venerit dies judicii, et aperti fuerint
libri conscicntiarum cum dicetur de me, Ecce ho-
: credulitatem maam, et pcrseverantiam meam, in
mo et opera ejus. Quid faciam tunc, Domine Deus
meus, cum coeli revelabunt iniquitatem meam, et
adversum me terra consurget? Ecce nihil respon-
dere potero sed demisso capite prae confusione
; omni malo, ab oinni scandalo, et ab omni mortali
coram te stabo trepidus et confusus. Heu me mi-
serum quid dicam? Clamabo ad te, Doraine Deus
! num, et inimicorum visibilium et invisibilium, per
meus. Quare tacens consumor ? Verumlamen si lo-
culus fuero, non requiescit dolor meus et si ta-
cuero, amarissima amaritudine crucior interius.
Plange, anima mea, sicut vidua super virum pu-
bertatis tuae ulula, misera. et plora quoniam di-
:
;
misit te sponsus tuus, id est, Christus.
(c) Ira Omnipotentis, ne irruas super, me, quia
nunquam capi possesin me.Cerle non est in toto me,
quod posset tolerare te. Miserere, ne desperem.sed
sperando respirem.(rf) Et si ego commisi unde me
damnare potes, tu non amisisti unde salvare soles.
Tu, Domine, non vis mortem peccatorum (Ezech.
xxxin,ll),necla;tarisin perditione morientium: imo
ut mortui viverent,tu mortuus es,et mors tua pecca-
1
Apud Anselmum, certum est.
(a) Ex Anselm. orat. *.
(6) Adselm. Medit. 3.
(c) Ex ejusdem Med. 2.
(d) Ex ejuadem Med.
Patrol. XL.
LlBEIt MRDITATIONUM. «)38
torum mortem occidit. fclt si ipsi fe moriente vixe-
iinit,obseero, Domine, ut ego to vivente non mo-
riar. Mitte manutn tuam de alto, et libera me de
et manu iniinicorura ineorura no supergaudeant mihi :
etdicant, Devoravimus eurn (Psal. xxxiv, 25). Quis
unquam, booe Jesu, de tua inisericordia diffidat ?
qui cum inimici tui essemus, redeinesti nos in
sanguinc luo, et reconciliasti nos Deo (liom. v. 10).
: Ecce sub tuae misericordia; umbra protectus ad
thronum glori.E veniain postulans curro, clamans
et pulsans donec miscrearis mihi. Si enim ad ve-
niam nos vooasti, veniam non quaerentes quanto ;
magis veniam inpelrabimus posiulantes?
(a) No memineris, dulcissime Jesu, tuae justitiae
adversus pcccatorem tuum sed estomemorbenigni-
;
iracadverdus reuin sed memoresto miserationis tuoe
;
adversus iniserum. (b) Obliviscere superbum provo-
cantem.et respice miserum invocantem. Quid enim
estJesus, nisi Salvalor ? Ergo,Jesu,per teraetipsum
exsurge in adjutorium mihi et dic animae mea;,Sa- :
lua tua ego sum (Psal. xxxiv, 3). Multum, Domine,
de tua bonitate praesumo, ijuoniam tu ipse doces pe-
tere, quaerere et pulsare (Matth. v i, 7) et ideo tua :
oratione admonitus (c) peto, quaero et pulso.Et tu,
rere, da et invenire doces pulsare, aperi pulsanti.
;
Confirmameinfirmum restaurameperditum,suscita
:
tuo, ut de ca;tcro tibi serviam,tibi vivam,tibique me
tradam. Scio,Domine mi, quia ex hoc quod me fecie
sti,debeo tibi me ipsum et quia me redemisti,et pro
;
;
me homo factus es, deberem tibi plus quara me, si
haberem, quanto tu major es, pro quo dedisti te
ipsum. Ecce nec plus habeo, nec quod habeo, dare
tibi possum sine te sed accipe me tu,et trahe me ad
;
te, ut tuus sim imitatione et dilectione, sicut tuus
sum conditione, qui vivis et regnas in saecnla.
CAPUT XL. Deo omnia sua commendut. Orat avo-
cari vitia, virtutes concedi. Sanctos interpellat. Pro
universis supplicat. Rursum pro se aliisgue precatur.
: Domine Deus omnipotens, qui es trinus et unus,qui
ea semper in omnibus, et eras ante omnia, et eris
seraperin omnibus Deus benedictus in saecula tibi :
commendo hodie et omni tempore aninaam meam,
corpus meum, visum, auditum, gustum, odoratum
locutiones, actiones, omnia exteriora et interiora,
sensum et intellectum, memoriam meam, fidem et
manus potentios tuae ut custodias eas diebus ot
;
noctibus, horis atque momentis.
Exaudi me, Trinitas sancta, et conserva me ab
peccato,abomnibusinsidiisetinfestationibus daemo-
orationes Patriarcharum, per merita Prophelarum,
: per sulfragia Apostolorum, per constantiam marty-
rum,perfidemconfessorum,percastitatemvirginum_,
et per intercessionem omnium sanctorum qui tibi
placueruntabinitio mundi.Expelle a me jactantiam
mentis, et fluge compunctioncm cordis minuesu- ;
perbiam meam,et perficein me humilitat^m veram,
suscita in me fletum, (d) mollitica cor meum durum
et lapideum. Libera me, Domine, et animam meam
ab omnibus insidiis inimici, et conserva mc in tua
voluntate. Doce me, Domine, voluntatem tuam face-
re, quia Dcus meus es tu (Psal. cxlii, 10). (e) Da
mihi, Doraine, sensum perfectum et intellectum, ut
susciperevaleamprofundambenignitatemtuam.Illud
(a) Anselmu» in fine Med.
(6) Jam ex fine Med. 2.
\c) Ex Anselmo,in fine Medit. 11.
(d) Vid. supra, cap. 35.
(e) Ex Alcuino, lib. de Sacrament., cap.l.
30

939
da mihi petere.quod te audire delectet et mihi expe-
diat. uamihi lacrymasei toto affectu, quae percato-
rum meorum possint dissolvere vincula. Audi, Do-
mine meus et Deus meus, audi quae peto, et da quae
petam ut audias.Si despicis, pereo; si respicis,vivo;
si jii3titiam meam requiris, mortuus feteo ; si cum
misencordia respexeris, fetentem, resuscitas dese-
pulcro.Quod odis in me,longe fac a me l ,et castitatis
accontinentiaespiriturninseieinmejutquodcumque
petiero.in ipsa petitione te non offendam.Toile a me
quod nocet, et praebe quod juvet. Praesta mihi,Do-
mine, medicinam.unde mea possint curari vulnera.
Da mihi,Domine,timorem tuum,cordis compunctio-
nem, mentis humilitatem, et conscientiam puram.
(o) Praesta mihi, Domine, ut fraternam semper te-
nere valeam charitatem et mala mea non obliviscar,
: dex contra malignum accusatorem diabolum, et sis
aliena non requiram. (b) Parce animse meas, parce
malis meis, parce peccatis meis, parce criminibus
meis. Visita me infirmum.cura me aegrum.sana me
languentem, et suscita me mortuum. (c) Da mihi,
Domine, cor quod te timeat, mentem quae te diligat,
sensum qui audiant.oculos
te intelligat,aures quae te
qui tevideant. Miserere mei, Deus, miserere mei,et
respice me de sede sancta majestatis tuae,et tenebras
cordismei radio splendoris tuiillumina.Da mihi.Do
mine,discretionem dicernendi inter bonum et ma-
lum, et concede ut sensum habeam vigilem. Peto a
te, Domine, remissionem omnium peccatorum meo-
rum,a quo et per quem mihi fiat propitiatio in tem-
pore necessitatis et angustiae meae.
Sancta et immaculatavirgo Dei genitrix Maria, et
mater Domini nostri Jesu Christi,intervenire pro me
digneris apud illumcujus meruisti effici templum.
Sancte Michael,sancte Gabriel,saucte Raphael,san-
cti chori Angelorum atque Archangelorum, Patriar-
charum atque Prophetarum, Aposlolorum, Kvange-
listarum, martyrum.confessorum, sacerdotum,levi-
tarum, monachorum, virginum, omniumquejusto-
rum, per illum qui vos elegit,et de cujus contempla-
tione gaudetis.vos rogare prae-sumo, ut pro me cul-
pabili ipsi Deo supplirare dignemini, quatenus de
faucibus diaboli, et de morte perpetua merear li-
berari. Largiri mihi digneris, Domine, perpeluam
vitam, secundum clementiam ac benignissimam
misericordium tuam.
Da, Domine Jesu Christe, sacerdotibus concor-
diam, regibus, episcopis, et principibus juste judi-
cantibus tranquillitatem et pacem. Oro.Domine.pro
universa sancta Ecclesia catholica, pro viris etfemi-
nis.pro religiosis et saecularibus.pro omnibus recto-
ribus Christianorum. cunctisque in te credentibus
qui pro tuo amore sancto laborant, ut perseveran-
tiam boni operisobtineant.Praesla.Domine rex aeter-
ne, virginibus castitatem, Deo dicatis continentiam,
conjugatis sanctimoniam pcenitentibus indulgen-
tiam,viduis et orphanis sustentationem, pauperibus
protectionem, peregrinantihus reditum, lugentibus
consolationem, defunctis fidelibus requiem sempi-
ternam, navigantibus in portum venire salutis (d)
optimis, ut in bonitate semper consistant bonis ; adjutor meus. Te sitio, te csurio, te desidero.ad te
et mediocrilms, ut meliores fiant, prave agentibus
et delinquentibus, ut cito se corrijiant.
dulcissime et misericordissime Domine Jesu
Christe.Fili Dei vivi.Redemptor uvmdi.inter omnes
et per omnia memiserum peccatorem contiteor
tu,clementissimePateretsumme,qui omnium mise-
reris. non me patiaris a tua misericordia fieri alie-
num.Ettu,Domine Kex regnum.qui induciasvivendi
praestas, corrigendi mihi devotionem tribue: excita
in mementem
quaete requirat.to dosiderot.et te.qui
es ubique totus trinus et unus, semper prae omnibus
amet, te timeat, tuamque voluntatem faciat.Praeoi-
1
Ailde cx Alcnino, liostem libidinis repe/fe n me.
ffl)Alcnin. col. 2ns. e, nomine Hie~on.
\b) Alcuin. col. -2S0. I), nomine Auguslkli.
(c) lterum col. SS2, a.
(</) Sic Insclmi Oral I.
;
APPENDIX. 940
pue ergo te, Domine sancte
Pater, deprecor,qui es
benedictus per omnia saecula,ut omnes
et gloriosus
quimei memoriamfaciunt insuis orationibus,et qui
indiguis orationibusmeissecommendaverunt,etqui
mihi aliquod charitatis officium et pietatis studium
impenderunt.seu et illos qui consanguinitate ac co-
gnationis affectu sunt mihi propinqui, tam et illos
qui nunc consistunt in corpore, quam et illos qui
teguntur funere, misericorditer gubernare digneris
ne peieant. Omnibus etiam Christianis vivis adju-
torium praestare digneris, et defunctis fidelibus ab-
solutionem et requlem sempiternam peraeterna sae-
cula. Nec non et illud magnopere supplico, Oomine,
qui es a et a>, ut cum extrema dies mea finisque
vitce meae advenerit.tu ipse mihi sis misericors ju-
mihi perpetuus defensor adversus insidias hostis
antiqui, et in societatem Angelorum omniumque
sanctorumin sancto paradisotuo perseverarefacias,
qui es benedictus in saecula sa?culorum. Amen.
CAPTJTXLI. Gratiarum aclio et amoris desiderium.
Beneficia Dei ad hoc recolit, ut amoremexcitet.Passio-
nis et rewectionis Christi meditatio.Ardens Dei sitis.
(a)DomineJesuChriste,redemptiomea,misericordia
mea, salus mea, te laudo, tibi gratias ago.Quamvis
valde impares tuis beneficiis, quam multum ex-
pertes digna? devotionis,quamvis nimis macras ade-
siderata pinguedine dulcissimi tui a:;ectus, tamen
qualescumque laudes, qualescumque gratias, non
quales scio me debere, sed sicut potest conari, tibi
persolvit anima mea. Spes sordis mei,
virtus animae
meaj.auxiliuminfirmitatis meae,compleattua poten-
tissima benignitas. quod conatur mea tepidissima
imbecillitas.Vitainea,finis intentionisrae«,etsi non-
dum merui te tantum quantum debitor sum.amare :
utique saltem desidero te tantum quantum debeo,
amare.Illuminatiomea.tuvidesconscientiammeam,
quia,Domine,ante te omne desiderium meum Psal.
xxxvn, 10), ettu donas si quid bene vult conscientia
mea.Si bonum est, Domine.quod inspiras, imo quia
bonum est utte velim amare;daquod me facis velle,
da ut quantum jubes,tantum te merear amare. Lau-
des et gratias tibi ago pro desiderio quod inspirasti.
Laudes et preces offero,ne sit mihi donum tuum in-
fructuosum, quod tua sponte dedisti. Perfice quod
incepisti, dona quod me benigne praeveniendo desi-
derare fecisti. Con\erte, misericordissime, meum
teporem in ferventissimum tui amorem.
Ad hoc.clementissime.tendit haec oratio mea,ha?c
memoria et beneficiorium tuorum meditatio, ut ac-
cendam in me tuumamorem. Tua me. Domine.bo-
nitas creavit, tua misericordiacreatum ab originali
peccato mundavit, tua patientia post illam emun-
dationem Baptismi in aliis peccatorum sordibus vo-
lutaium hactenu^ toleravit, nutrivit. exspectavit.Ex-
spectas tu, bone Domine, correctionem expectat
;
anima mca ad sufficienter poenitendum, ad bene
vivendum, tuae gratise inspirationem. Deus meus,
; creator meus, tolerator meus et nutritor meus.esto
suspiro. te concuspisco et sicut pupillus benignis-
:
simi patris orbatus praesentia.flens et ejulans inces-
santer ejus dilectam faciem toto corde amplectitur
sic et ego. non o,uantum debeo, sed quantum queo,
: sed memor passionistuae.memor alaparum tuarum,me-
mor flagellorum, memor crucis memor vulnerum
tuorum, memor qualiter pro me occisus es. qualiter
conditus, qualiter sepultus, simul memor gloriosae
tua resurrectionis et admirabilis ascensionis, ha?c
indubitata fide teneo. exsilii mei a?rumnas defleo,
spero tui advenlus solam consolationem, ardenter
desidero tui vultus gloriosam contemplationem.
'
Heu mihi, qui videre non potui Dominum Angelo-
rum. humiliatum ad convcrsationem hominum, ut
1
M?5.. consolationem ardeo tui, etc.
(a) Anselmi Orat. 20.
 ! .

941 ADMONITIO IN LIDRUM DE CONTIUTIONE CORDIS. 942

homines exaltaret ad conversationem Angelornm, consolator vitae mca?, nec vale dixistimihi fngre- !

cum Dcus ottensus moricbatur, ut peccatorviveret dicns vias tuas boneduiati tuis, nec adfui elevatis ;

Heu qui tam admirabili, tam inffistimabili pieiate niiiii ibus a nube susccptus esin coi\um(Luc. x.xiv,

praisens obstupcscero non merui Cur,o anima inea,

! 50 et 51), nec vidi Angeli promiscrunt te reditu-
;

tc praesentem non transiixit gladius acutissimi dolo- rum.nec audivi.

ris, cuin ferre non posses vulnerari lancea latus tui Quid dicam ? quid faciam? quo vadam? ubi eum
Salvatoris,cum videre nequiresviol.iri clavis manus quearam ? ubi vel quando invcniain ? Quem rogabo ?
et pedes tui Plasinatoris.cum'horrcres eiruudi san -
Quis nuntiabit dilecto, quia amorc langueo ? Defecit
guinem tui Itedemptoris .'Curnonesinebriatalacry- gaudiumcordis mei.versusestin luclum risusmeus:
nuirum amaritudine.cum illc polareturamaritudine defccit caro mea et cormeum, Deus cordis mei et
fellis?Cur non es compassa castissimac V'irgini, parsmeaDeus Renuit consolari anima
in aelernuin.
dignissimae matri cjus.benignissinne dominaetua;? mea.nisi de dulcedo mea. Quid enim mihi est in
te,
Domina mea misericordissima, quos fontes dicam ccelo, et atequid volui super terram ? Te volo, te
erupisse de pudieissimis oculis,cum attenderes uni- spero, te quaero : tibi dixit cor meum, Quaesivi vul-
cum filium tuum innocentemcoram te ligari,flagel- tum tuum vultum tuum,Domine,requiram,neaver-
;

lari.mactari ?Quos fietus 2 credam pcrfudisse piissi- tas, faciem tuam a me. Amator hominum benignis-
mum vultum, cum suspiccrcs eumdem et Dcum et sirae, tibi dcrelictus est pauper ; orphano tu eris
Dominum tuum in cruce sine culpaextendi, et car- adjutor. Mi advocate tutissime, miserere orphani
nem decarne tuaabimpiis crudeliter dissecari?Qui- derelicti pupillus factus sum absque patre anima
: ;

bus singultibus aestimabo purissimum pectusvexa- meaquasi vidua.Itespice orbitatis et viduitatis meae
tum esse,cum tuaudires Mulier,ecce fuius tuus ;et
: lacrymas, quas tibi offero doncc rcdeas. Age jam,
discipulus, Ecce maler tua (Joan.xix,2C> et 27) cum : Domine ', appare rnihi, et consolatus ero ostende ;

acciperes discipulum pro Magistro, servum pro Do- faciem tuam,etsalvusero;exhibe praesentiam tuam,
mino ? Utinam cum fclice Joseph Dominum meum et consecutus ero desiderium meum ;revclagloriam
de cruce deposuissem, aromatibus condiissem, in tuam, cterit perfectum gaudium meum. Sitivit in
sepulcro collocassem,autsaltem prosecutus vel con- te anima mea quam multipliciter tibi caro mea
secutus essem, ut tanto funeri non deesset aliijuid (Psal. lxii, 2). Sitivit anima mea ad Deum fontem
mei obsequii Utinam cum beatis mulieribus corus-
! vivum, quando veniam et apparebo antefacicm Dei
ca visione Angelorum essem perterrilus,etaudissem mei (Psal. xli, 3) ? Quando venies, consolator raeus,
nuntium dominicae resurrcctionis, nuntium meae quem exspecto ? si <|uando videbo gandium meum
consolationis, nuntium tam exspectatum, nuntium quod dcsidero ! o si satiabor cum apparuerit gloria
tam desideratum Utinam,inquam,audisscm exore
! tua [Psal. xvi, 15), quamesurio!0 si inebriaborab
Angeli, Nolite timerevos .-Jesumquxritiscrucifixuin; ubertate domustuae,adquamsuspiro si potabis me ;

surrexit, non est kic (Marc. xvi 6) Benignissime,

! torrcnte voluptatis tuae (Psal. xxxv, 9), quam sitio !

suavissime, serenissime, quando restaurabis mihi, Sint mihi Domine interim lacrymae meae pane die
quia non vidi illam beatam tuae carnis incorruptio- ac nocte, donec dicatur mihi, Ecce Deus tuus
nem,quianon fui deosculatus loca vulnerum, fixu- (Psal. xli, i) donec audiam, Anima, ecce sponsus
;

ras clavorum.quia non respersi lacrymis gaudii ci- tuus.Pasce me interim singultibus meis.pota me in-
catrices tesles veri corporis ? Admirabilis,inaestima- terim fletibus meis,refocilla me doloribusmeis ve- :

bilis, incomparabilis, quando consolaberis me et niet interea fortasso Redemptor meus, quia bonus
compesces a dolore meo?Non enimcapit in me do- est; nectardabit,quia pius est.Ipsi gloria in saecula
lor meus quamdiu peregrinus sum a Domino meo. saeculorum. Amen.
Ileu mihi, Domine, heu animae meae recessisti,;

1
Ms. Mettensis, cur.
J Ms. Mettensis, fluctus. 1
Alias : Eia jam, Domine, eia.

ADMONITIO
IN LIBRUM DE CONTRITIONE CORDIS,

Exploratis codicibus manuscriptis, invenimus loco hujus

libelli opus aliquanto prolixius, quod
quidem,Meditationes beati AugustiniMncipens in haec verba,« Eia,homun-
in iilis inscribitur, falso
cio.fuge paululum occnpationes terrenas;»et continens triginta novem capitula,omnia ex Auselmi
sive certis, sive dubiis opusculis decerpta.In eo Meditationum opere libellus iste, quem Editiones
Augustini priores appellant de Contritione cordis,sicincluditur,utincipiat acapitulo Meditationum
earumdem octavo.et in vigesimo nono desinat.prsetermissis videlicet septem primis ac postremis
decem capitulis. Excerpta capitula heec ex Anselmi opusculis sive certis dicimus,sive dubiis.Nam
illudquidem opusculum,undesumptum comperimus praedictum Meditationum capitulum octavum,
id est Meditatio Auselmi nunc ordine septima,quam sub ipsius nomine primus vulgavit Theophi-
lus Raynaudus, haudquaquam Anselmo satis veterum codicum auctoritate asseritur, et continet
dicta Hugonis Victorini quoedam ex libris de Modo orandi et de Arrha animae.Gaetera autem ex An-
selmi Proslogio, atque ex illis deprompta suut ejus opusculis, in quibus emicat character ille
praecipuus, unde scriptaAnselmi commendantur a Durando Casse-Dei abbate,in epistola inter
Anselmianas, lib. 1, 61, quod nimirum sint « de Contrito spiritu et de pietate contriti cordis edi-
ta,» sive profecta.His vero ipsis Durandi verbis,aptius Contriti cordis,quam de Contritione cordis
appellaveris libcllum subsequentem :quem hic a mendis innumeris purgatum habes subsidio ma-
nuscriptorum bibliothecae Regiae, Victorinae, et collegii Bernardinorum Parisiensium.
 : ;

DE GONTRITIONE GORDIS
LIBEft UNUS.

CAPUT PRIMUM. Quodex consideratione compun- bat, et inimici mei daemones, ut me aliis peccatis
clio.Beneficiorum Dei consideratio. De vocatione ad damnabiliorem facerent,vehementerinsistebant.Sic
christianam fidem. ^a)Nihilmorte certius,nihil incer- omni auxilio destituto illuxisti mihi, Deus meus ;

tius hora mortis.Cogitemusergo quambrevissitvita ostendisti plumbum trahens et onus gravans,etho-

nostra, quam via lubrica, quam mors certa et hora stes impellentes rejecisti quiapeccatum,inquo na-
:

mortis incerta. Cogitemus quantis amaritudinibus tus et conceptus eram,et damnationem ' amovisti
admixtum sit,si quid dulceautjucundum in viahu- et malignos spiritus, ne vim animae meae facerent,
jusvitae occursu suo nobis alludit ; quam fallax et prohibuisti.Christianum raevocari fecisti de nomine
suspectum,quam instabile ettransitorium est,quid- tuo, per quod et ego conliteor, et tu me cognoscis
quid hujus mundi amor parturit, quidquid species inter redemptos tuos. Erexisti et levasti me ad no-
aut pulchritudo temporalispromittit.Consideremus titiam et amorem tuum fecisti me confidere de sa-
;

etiam quae sit patriae coelestis suavitasautdulcedo ;

lute animae meae, pro qua dedisti animam tuam, et
et attendamus et perpendamus unde cecidimus, et mihi,si te sequerer,promisisti gloriam tuam.Et ecce
ubijacemus, quid perdidimus, et quid invenimus cum nondum te sequar,sicut consuluisti,sed insu-
ut ex utroque intelligamus quantum nobis in hoc per multa peccata fecerim quae prohibuisti adhuc ;

exsilio lugendum sit. Hinc enim Salomon ait, Qui exspectas ut sequar,et dones quod promisisti.
apponil scientiam, apponit et dolorem (Eccle. i, 18) : CAPUT.II Quod nos Deo totos etamplius debeamus.
quia quanto magis homo intelligit mala sua, tanto Amoris petitio. (a) Considera, anima mea,intendite,
amplius suspirat etgemit.Meditatio siquidem parit omnia intimamea.quantum illi debeattota substan-
scientiam,scientia compunctionem,compunctio de- tia mea.Certp,Domine, quia me fecisti,debeo amori
votionem,devotiocommendat orationem. Meditatio- tuo me ipsum totum imo debeo amori tuo plus
:

ne assidua homo ad cognitionem sui illuminatur, quam me,quantum tu es majorme,pro quo dedisti
in compunctione ex consideratione malorum suo- te ipsum, promisisti te ipsum. Fac me, precor te,
rum,cor internodoloretangitur. Dominc,gustar per amorem, quod gusto per agni-
(b) Miser ego quantum deberem diligere Deum tionem sentiam peraffectum,quod sentio per intel-
;

meum,qui me 1'ecit cum noneram, redemitcumpe- lectum.Plus tibi debeo quamme ipsum totum sed ;

rieramPNon eram,et de nihilomefecit,oon arborem, nec plus habeo, nec hoc ipsum quod habeo, per me
nonavem,nonali]uod de animalibus sed hominem ; totum reddere possum.Trahe me, Domine, in amo-
me voluit esse,dedit mihi vivere,sentire,discernere. rem tuum et hoc ipsum ;otum quod sum,tuum est
:

Perieram,etad mortalemdescendit immortalis; sus- conditione, fac t..um dilectione. Ecce, Domine, co-
cepit passionem,suscepit mortem et vicit,et sicme ram te est cor meum,conatur accedere ad te *, sed
restauravit sic gratia ejus, et misericordia ejus
: per se non potest fac tu quod ipsum non potest.
;

semper praevenerunt me. Deinultis etiam periculis Admitte meintracubiculum amoris tui,peto,quaero,
saepe liberavit me liberatormeus.Quando errabam, pulso. Qui me facis petere, fac accipere das quae- ;

reduxit me quandoignorabam,docuit me quando

; ;
rere,da invenire doces pulsare,aperi pulsanti. Cui
;

peecabam.corripuit me;quandocontristabar,conso- das,si negas petenti ? Quis invenit. si quaerens, fru-

latus est me quando desperabam,confortavit me;
;
stratur ?Cui aperis,si pulsanti claudis ?Quid dasnon
quando cecidi, erexit me quando
;
steti, tenuit me ; oranti,si amoremtuum negasoranti? A tehabeoim-
quando ivi, duxit me ;
quando veni, suscepit me. petrare, adhasrere animam meam volo ad te. Bone
Haec et multa alia fecit mihi Deus meus, de quibus Domine,fame amoris tui languetanima mea, refo-
dulce mihi erit semper loqui.sempere cogitare sem- cilla illam sanet eam dilectio tua impinguet eam
:

per gratias agere ut pro omnibus beneficiciis suis

: affectus tuus.impleat eam amortuus,occupet meto-
possim eum laudare et amare. Pro his enimomni- tum et possideat totum. (b) Scio,Domine, scio et fa-
bus quae illi rependam non habeo, nisi tantum ut teor, quod non sum dignus ut me diligas sed certe :

diligam non enim melius nec decentius, quam per

: nonesindignusservitiocreaturaetuae.Da igitur mihi,
dilectionem, rependi potest, quod per dilectionem Domine.unde tu es dignus et esro ero dignus unde ;

datum est. sum indignus. Pac me quomodo vis,a peccatis ces-

(c) Considera, o homo, quid tibi erat,et quid tibi sare,ut quomoilo debeo 3 possimtibi servire. Con-
,

factum sit :et pensa qui tibi haec fecit,quantoamore cede mihi sic custodire, et regere et finire vitam
dignus sit.Intuere necessitatem tuam, et bonitatem meam.ut in pacedormiam.et requiescam inte.Prse-
ejus :et vide quas gratias reddas.etquantum deheas sta mihi in fine,ut me accipiat somnus cum requie,
honori ^ejus.In tenebris,in lubrico,in descensusu- requies cum securitate, securitas * cum adernitate.
per irremeabile chaos inferni, immensum et quasi Amen.
plumbeum pondus pendens acollotuo deorsum te CAPUT III. Dcsiderium Dei. (c) Domine JesuChri-
trahcbat, et onusimportabile desuperte premebat. ste.redemptor meus.misericordia mea.salus mea.te
Hostesinvisibiles totoconatu te impellebant.Siceras laudo, tibi gratias ago. Tua me, Domine, bonilas
sine omni auxilio et nrsciebas qniasic cnnceptus et
; creavil, tua misericordia ab originali peccatome
nat'is eras. In tenebris eram quia nihil, nec me ;
mundavit.tua pationtia postillam emundationem in
ipsum sciebam;in lubrico,quiaimbecillisadlapsum aliis pcccatorum sordibus volutatumhactenus tole-
peceati eram. In descensu eram quia super chaos ;

mferni pondusoriginalispeccatideorsummepreme- Anselmus addit, ejus.

1

In editis deest, conatur : a Mss. vero et ab Auselmo

*
1
Alias, amori. abest, accedere ad te.
(a)Ex Medit. apud Anselem.7,n. lib. de Spirituet 1 ;
3 Mss., volo.

Anima.cap. 50 post Hugon. Vict. lib. de Modo orandi,

;
* An^elmus, saturitate satwitat.
cap. 1. (a) Ex Au^ehni Medit. 11.
(Ii) Sic cit. Anselni.Medit.n, 2 ; lib. de Spiritu et Ani- C> .lam ex Orat. 21, et lib. Medit. n. 10.
ma, cap. 17 post Huj;. ; lib. de Arrha Animae. (c) Auselm. Orat. 2, quae esl eadem ac Orat. 20 ; ib.
(c) Ex Anselmi Medit. 11. Medit. n. 41, sed compendiosior.
945 APPBNDIX. LIBKR DE CONTRITIONE CORDIS.
ravit, nutrivit, et exspectavit Domine Dcus meus,
creator meus, adjutor meus, te sitio, te esurio, te
desidero.ad te suspiro, teconcupisco. Benignissime,
suavissime, serenissime, te volo.te quaero,te spero.
Renuit consolari anima meu.nisi de te.dulcedo mea.
Age jam, Domine, appare mihi, et consolatus ero
ostende mihifaciem tuam,et salvusero exhibe prae-
sentiam tuam, et implebitur desiderium ineum re-
velagloriam tnain,el perrectumeritgaudium meum.
Sitivit in te anima mea,quam multiplicitrr tibi caro
mea (Psal. LXU, 2). Quando venies.consolator meus,
quem ego exspecto? si quando videbo gaudium
ineum.quod desidero si satiabor cum apparuerit
! tia,inimica Dcoet omnibus sanctis odiosa discordia,
gloriaejus (Psal. xvi, 15), quam esurin si inehria-
bor ab ubertate domus tuae. ad quam supiro (>si
potabis me torrente voluptatis tua; (Psal xxxv, 9),
quam sitio Da mihi, Domine, in hoc exsilio panem
! quibus vexaturetafficiturjaceraluretdiscerpiturin-
doloris et lacrymarum, quem esurio super omnem
copiam deliciarum.Sintmihi,Domine,interimlacry-
mae meae panes die ac nocte, donec dicatur mihi,
Ecce Deus tuus (Psal. xli, 3] donec audiam, Ecce
sponsus tuus.pasce me, Domine,interim singultibus
meis. relbcilla me doloribus meis.
CAPUT IV .Conscientiw pravse miseria.Confessio hu-
milis.Peccati fmditas et fntctus. (a) Deus meus, qua-
lem me feci ? Qualis eram ? Deus, qualem me fecisti,
et qualem iterum me feci ? In peccatis enim conce-
ptus et natus sum, el abluisti mc sanctificasti me,
et ego pejoribus sordidavi me peccatis.In necessariis
eram tunc natus,nunc sum in spontaneis volutatus.
Heu me misernm etnimis miserum nimis enimmi-
serum, quem torquet conscientia sua.quam fugere
non potest nimis enim miserum, quem exspectat
! lores salvares, quorum maximus ergo sum.
damnatio sua, quam vitare non potest Nimis est
infelix, qui sibi ipsi est horribilis nimis infelicior,
cui mors aeterna erit sensibilis. Nimis aerumnosus,
quemterrentcontinui de sua infelicitate horrores
nimis serumnosior,qucm torqurbuntacterni pro sua
iniquitate dolores. Malum hoc, et malum hoc sed
nimis hoc, et nimis hoc 2 Peccare quam amara res .
est et mala ! Peccata,qnam faciles
ficilesexitus habetis !Dum suadetis,inungitis post-
quam persuaseritis,usque ad mortem animae pungi-
tis peccatores quos inducitis, in quos quasi utres
: esto mihi salvator benignus. Noli, Domine, noli at-
usque includitis 3 ?Intelligite,xquia malum etamarum
est relinquere Deum,qui peccatis redite, et peccare
nolite ; nolite, inquam.nolite. Vere malumetama-
rum est ; expertus sum, in hoc ipso sum.Aut enim
continui dolores cruciabunt pcenitentem vitam
meam, aut aeterni cruciatus vexabunt puniendam
animam meam. Utique malum et amarum est
utrumque; libera me ab utroque.
Anima mea,ante omnia et sicut matrem virtutum
moneo 4 ,caveas, ne in recordationibusmalorum tuo-
rum alicujus diaboli laqueos incurras, quos multi
incauti incurrunt, qui dum mala sua quasi pro eis
plorantes ante mentis oculum reducunt.per easdem
recordationes in ipsas malorum delectationes insi-
pienter incidunt (b) Saepius etiam cum sine B causa
alicujus utilitatis cum aliquo loqui incipio,statim in
detractionem incurro,vel pro aliqua re imprudenter
juro, vel vitio curiositatis ineptae succumbo.vel ma
larum cogitationum turpitudines, motus illicitos et
impudicos in ipsis interioribus meis sustineo. Heu
1 Anselmus, fozditate.
1 Alias, nrinm hoc et mnfus hoc.
3 An9elmii3 Peccatores, quo vos inducilis ? Intra quos
:
vectes vos includitis —
Er. Lngd. Ven. Lov. sic legnnt
hunc lrcum
946
tantra infelicilati, tantae perditioni ! Dum enim quaj
retrosunt obliviscens.ad eaquaeante suntme exten-
dere volo, subila oescio qua miscria mc relabi ad
inania et noxia conspicio ct tanquam mors Bubita:
intervenicns.vel quemarlmodum carnis rabidus,qui
;
nec percussus a laceratione hominis se temperat,
: carnalis deleclatio perforat mentcm meam et pro :
; suavi odorc virtuluin si'iitio intolerabilcm ac lcterri-
mum fetorem interiorum vitiorum.Katcor, dulcissi-
mo Domine Jesu.et expando coram te omnes iniqui-
tates meae quasintus sustineo in anima mea sunt ;
autemhajc mala mea undecim.scilicet ira,impatien-
! indignatio, rancor animi, taedium mentis, voracitas
! gula3,murmuratio,desiderium voluptatis, deJectatio
carnis, tempestas libidinis et multa his similia,
;
felix anima mea. (a) Oquam tolerabilius canis putn-
dus l'etethominibus,quam anima peccatrixDeo!quam
inleliciusistaDeo,quamillehominibus !Animamea,
: arbor infructuosa, ubi sunt fructus tui ?Talis autcm
arbor digna est securi et igne, digna succidi etin-
cendi (Matth. iii, 10). Qui sunt fructus tui ? Utique
spina? pungentes et amara peccata qu83 utinam sic :
le pcenitendo pungerent, ut confoderent ' sic ama- ;
rescerent, ut evanescerent. Forsitan parvum quid
putas aliquod peccatum.Sed heu nonne omne pec- !
; catum per praevarirationem Dcum exhonorat ?Quod
ergo Deum exhonorat, quam pravum est ? Audebit
ergo peccator aliquod peccatnm parvum aestimare?
! Jesu bone Domine, cur de coelo venisti ?quid mundo
fecisli ? ad quid te morti dedisti ? nisi ut pecca-
! GAPUT V. Visericordise divintr imphratio. Inimi-
; ci hominis. (b) Respira ergo, o peccator, respira,ne
desperes spera in eo quem times,affuge ad eum a
:
'
;
quo aufugisti,invoca importune quem superbe pro-
vocasti. Jesu, propter nomen tuum fac mihi secun-
; dum nomen tuum.Jesu, obliviscere superhum pro-
vocantem,respice miserum invocantem nomen dul-
aditus.quam dif- ce, nomen delectabile, nomen confortans peccato-
;
rem, et nomen beatae spei. Quid est enim Jesu,nisi
Salvator ?Ergo propter temetipsum esto mihi Jesu,
tendere sic malum meum, ut obliviscaris bonum
; tunm, o bone Domine et si ego admisi unde me
:
damnare potcs, tunc amisisti unde salvare soles?Si
enim castitatem meam mihi ademi, numquid mise-
ricordiam tuam peremi?Vrirum est,conscientia mea
meretur damnationem, et pcenitentia meanon suffi-
cit ad satisfactionem sed certum est quod miseri-
;
cordia tua superat omnem offensionem. Parce ergo
tu, Domine, qui es salus et qui non vis mortem
;
peccatoris, rniserere peccatricis animae meae, solve
vincula ejus, sana vulnera ejus. Ecce, misericors
Domine, coram te exhibeo animam meam, virtu-
tum nervis dissolutam, catenis vitiorum ligatam,
pondere peccatorum gravatam, delictorum sordi-
dus fcedatam, discissam vulneribus daemonum,pu-
tridam et fetidam ulceribus criminnm his et aliis :
gravibus malis, quaa melius me vides. obrutam,op-
pressam, circumdatam, obvolutam, bonorum om-
niumrelevaminedestitutam.Eccequantacoarctatme
miseria subveni fuccurre.ouniversamisericordia!
:
(c) Meu miser.heu miser,semper et ubique miser,
quanta captivitas miseri hominis Si malat vivit !
homo, aperta est damnatio si recte(]uidem vivere ;
videtur, sed incaute se custodiens indc gloriatur,
iterum est misero certa mors et aetcrna damnatio.