PREDMET: ESTETIKA SEMINARSKI RAD

TEMA: ESTETIKA ITALIJANSKE RENESANSNE ARHITEKTURE

SADR AJ: 1. Uvod 2. Karakteristike renesansne arhitekture 3. Estetika renesansne arhitekture 4. Zaklju ak 5. Literatura

1. Uvod
Prvi u nizu stilskih pravaca kojim po inje epoha novog doba nosi naziv renesansa, to zna i obnova ili ponovno ra anje. Za razliku od srednjeg veka, koji nije dovoljno vrednovao antiku, renesansa je u i u svog interesovanja postavila oveka, ne samo u duhovnom ve i u fizi kom smislu. Koncepcija renesanse1 je bila li ena sholasti kog mi ljenja i bila je poistove ena sa anti kim stavovima po kojima je ovek mera svih stvari. Pod tim pojmom podrazumeva se period i u arhitekturi, kao i u svim granama umetnosti, koji po inje u XV veku i koji koristi repertoar formi nastalih u klasi no doba antike. Zna enje ove arhitekture mo e se tuma iti na vi e na ina, ali najjednostavnije se mo e definisati kao istorijski period u arhitekturi tokom kojeg su prihva ene i primenjene jedinstvene forme potekle iz pro losti, a koje su se smatrale konstantomu arhitektonskom stvarala tvu toga doba. Za ovu pojavu bila su se stekla dva preduslova koja su delovala kombinovano - Izbor klasi nog (anti kog) repertoara arhitektonskih elemenata, delova i celina i istorijski okvir arhitekture, odnosno novi kulturni sistem u kojem je ona razvijana. Renesansa se kao stilski oblik formirala u Firenci, sredi njem gradu Toskane2 na Apeninskom poluostrvu. U tom gradu bio se, krajem XIV i po etkom XV veka, stekao niz povoljnih okolnosti koje su omogu ile razumevanje novih arhitektonskih ideja kao i novog arhitektonskog re nika. Firenca3 imala je upravu koju su inili predstavnici mo nih trgova kih porodica kao to su Medi i, Piti, Ru elaj, Stroci i drugi, koji su pre svih drugih u Italiji shvatili zna aj novina u raznim oblastima ivota. Nije, me utim, bogatstvo i dru tveni okvir bilo jedino to je omogu avalo ra anje renesanse. U Evropi je tada postojao jo itav niz bogatijih gradova, sa dominantnim gra anskim stale om, kao to su to bili gradovi u Flandriji ili London u Engleskoj. Ali u njima je po etkom XV veka jo uvek vladala cvetna gotika. Rimska pro lost, elementi umetnosti i fragmenti umetni kih dela nisu nikada bili zaboravljeni na ovom tlu, ali njihov kult je po eo da se izrazito neguje tek tokom XIV veka. U Toskani se bila uobli ila nova koncepcija umetnika i po tovanja prema njima. Time je obele en i novi period u istoriji arhitekture to se ti e dru tvenog statusa autora. Jedna od bitnih karakteristika renesanse postala je univerzalnost li nosti koje stvaraju arhitekturu. Op te odu evljenje antikom imalo je estetski i dru tveni aspect. Estetski zato to su se
1

Misao se, za razliku od srednjovekovne, koja je bila prepuna mistike i simbolike, usmerila ka prirodi i tu je prona ena njena bliskost sa anti kim idejama.
2

Toskana je sa svojom tradicijom, nacionalnim karakteristikama, Etrurskim nasle em I trgova kim duhom stamovnika, koje je bilo okrenuto svetovnim idealima, bila pogodan teren za uklapanje svega to je bilo transcedentalno i misti no u Srednjem veku. 3 u to vreme grad-dr ava

rimska arhitektura, a naro ito njeni ukrasi silno dopadali umetnicima i naru iocima. Dru tveni zato to je istra ivanje rimske pro losti bilo omogu eno samo visokoobrazovanom delu stanovni tva. Vi e se nije u io zanat kod porodica zidara, ve su se istra ivala, slikala, opisivala anti ka zdanja ili njihovi ostaci. Ovaj sna ni poriv za antikom veoma je impresionirao nau nike u kasnijim epohama tako da su oni ceo ovaj period nazvali obnova, rinascita, rinascimento, renaissance. Ovaj naziv je, naro ito tokom XIX veka, ozna avao arhitekturu koja se zasnivala na imitaciji rimskih formi i motiva.

2. Karakteristike renesansne arhitekture

Naj e e se sre u dve vremenske podele renesansne arhitekture. Prva deli renesansu na period kada se ona razvijala samo u Italiji, odnosno od po etka XV stole a do 1550 godine i na period kada se renesansni duh u arhitektonskom stvarala tvu pro irio po celoj Evropi, od 1550. do 1700. godine. Druga podela graditeljsko stvarala tvo deli na ranu renesansu, od 1420. -1500. godine, visoku ili zrelu renesansu, od 1500. Do 1550. godine i prelazni period ka baroku, kasnu renesansu, u sklopu koje se izdvaja manierizam, do 1600. godine. Uobi ajeni nazivi u italijanskoj ali i u drugoj, starijoj literaturi su: trecento XIV vek, koji se smatra periodom obnove anti ke umetnosti; quattrocento XV vek, koji se smatra periodom razvoja i pripreme za vrhunac stvarala tva; cinquecento XVI vek, tokom kojeg je dostignuto najuzvi enije savr enstvo u umetnosti.

Renesansna arhitektura mo e se prou avati prema dva sistema, kriti kom i istorijskom. Najbolje rezultate daje povezivanje ova dva sistema. Kriti ki sistem, zanemaruju i u izvesnoj meri hronologiju, pojedina ne autore i monografske opise, arhitektonske spomenike analizira na osnovu etiri kategorije - prostorna kompozicija, primena (upotreba) povr ina i zidova, primena svetlosti, boje i drugih opti kih efekata i odnos objekta prema dru tvenim funkcijama. Ova podela je prevashodno zasnovana na tri kategorije koje su bile negovane i u rimskoj arhitekturi, a o kojima je pisao jo Vitruvije. To su: commoditas, atis-prikladnost, prava mera; podrazumeva prilago avanje projekta funkciji, firmitas, atisili firmitudo (inis)-tvrdo a, vrsto a, jakost, trajnost; podrazumeva odgovaraju u upotrebu materijala i konstrukcija venustas, atis-dra est, lepota; podrazumeva estetiku i simboli ko zna enje projekta.

Organizacija elemenata, odnosno koncept prostora i odnos spolja-unutra zasnivao se na nekoliko elementarnih principa, koji su sledili tri glavne odlike stare rimske arhitekture. To su bili:

ordinatio, onis-u zna enju ure enosti, sre enosti; eyrithmi a- u zna enju povezanosti i harmoni nosti ritma symetria - u zna enju ravnopravnosti delova s obe strane neke osovine.

Verovatno najzna ajniji princip bila je simetri nost objekta. Otuda izvesna kompoziciona strogost u postavljanju urbanih ambijenata i samih gra evina. Odmah nakon simetr nosti objekata, uo ava se te nja ka centralizaciji prostora oko jednog sto era, oko kojeg se oblikuje bilo urbani bilo gra evinski korpus. Problem proporcija i sklopova ponovo je, nakon srednjovekovne pauze, bio re avan na bazi merenja koja su proizlazila iz antropomorfne tematike. Te nja ka zlatnom preseku je bila o igledna. Jo je Vitruvije pisao, a renesansni graditelji su svesrdno prihvatili da "simetrija nastaje iz proporcije koja se na gr kom zove analogija", a ozna ava podudaranje delova gra evine sa celinom. Svojim proporcijama gra evine sugeriraju antropomorfnost, odnosno imitiraju ljudske proporcije. Glavni element renesansne arhitekture bili su stilski redovi. Oni su bili presudni u esnici u strukturisanju fasadnog sistema, a prenosno su ozna avali prisustvo oveka. Stubovi, imaju odre enu simboliku i analogni su ljudskim figurama (dorski mu ki red; korintski - enski red i jonski - izme u ova dva reda). Geometrizacija elemenata iskazala se kroz koncepciju svo enja objekata na osnovne geometrijske figure. Postojala je veoma izra ena hijerarhija elemenata i odnosa delova na gra evinama. Arhitektura gra evine i njen prostor bili su shva eni vrlo zatvoreno u organizacionom i funkcionalnom smislu, to se manifestovalo strogom organizacijom delova. Plasti nost gra evina i arhitektonskih delova i elemenata u Renesansi je bila pove ana u odnosu na prethodne epohe. S obzirom da su se stubovi intenzivno koristili, skulpturalnost objekata je bila zna ajno nagla ena, ali se nikada nije prelazilo preko mere dobrog ukusa. Problem perspektive predstavlja posebno polje istra ivanja skoro svih stvaralaca u renesansi. To je bilo gledanje sveta iz novog polo aja, odnosno pozicije. Ve u XIII veku majstor Vitelo sa severa do ao je do radova jednog enciklopediste, arapina Al-Hasena, koji je iveo oko 1.000. godine i koji je preveo gr ka dela o perspektivi. Vitelo ih je zatim objavio uz bogat komentar i nakon toga je nastala prava eksplozija prou avanja vezanih za optiku. Renesansa je jedan od onih stilskih pravaca kod kojih je uobi ajen dvojni arhitektonski jezik. Jedan na in izra avanja je konstruktivno-strukturalan, a drugi je plasti an. To zna i da tehni ka struktura zgrade ne mora odgovarati arhitektonskoj artikulaciji. To je bila revolucionarna ideja u arhitekturi, jer je dekoracija, odnosno ukra avanje zgrade, bila odvojena od konstrukcije i nije joj morala u potpunosti odgovarati. Tokom renesanse postojali su autori koji nisu uop te zalazili u re avanje prostorne funkcije, ve je investitor davao skicu kako eli da mu unutra njost zgrade bude organizovana. Jedan od vrhunskih stvaralaca i teoreti ara u doba renesanse, Alberti,

ubraja se u one autore koji su vi e dali u plasti noj obradi, zato to je naj e e radio obradu spolja njih oblika ve postoje ih gra evina. Renesansni jezik - kod, bio je znatno pro iren. Postao je kompleksan, znatno je bio pove an broj elemenata pomo u kojih arhitektura komunicira s ljudima. Sistem komunikacija ina e je slo en i sastoji se iz unutra njeg odnosa i elemenata koji ine odre eni sistem, a taj sistem predstavlja sistem arhitektonskih asocijacija. Kultni ili apsolutni znak kojim se u arhitekturi komunicira je stub, koji ima vi estruku sliku u arhitekturi. Njegov polo aj mnogo uti e na arhitektonsko oblikovanje ne samo unutra njosti ve i fasade. Fasada mo e biti potpuno plasti na, ukoliko je stub postavljen uz nju kao potpuno nezavisan i samostalan. Plasti nost opada kako se stub pribli ava ravni zida, a kada se ve im delom uvu e u zid postaje uspomena na stub, njegova metafora i naziva se pilastar. Obrada zida mo e, tako e, biti razli ito plasti na. Gruba obrada kamene fasade predstavlja metaforu prirode koja okru uje ljude i u arhitekturi se naziva opera di naturaili rustika. Fina obrada zida ukazuje na to da je ljudska svest preradila i profinila grubu obradu i takva obrada naziva se opera di mano. Fantasti an je potencijal dekorativnih elemenata koji su se u renesansnoj arhitekturi primenjivali. To su, na primer, venci, sokle, timpanoni, terase, balkoni, girlande, akroterije, festoni, volovska oka, grbovi, poprsja, cele figure i sve to zajedno dovodilo se u vezu sa tektonikom objekta. Upotreba boje bila je specifi na i proistekla je iz srednjovekovne tradicije u italiji, naro ito u njenim severnim krajevima. Potenciranje odnosa svetlo-tamno (chiarooscurro) i primena kondenzovane svetlosti, koja daje dramatiku i akcentuje pojedine elemente ili delove objekta. Plasti nost gra evina isticana je tamnim kamenom - pietra serena, koji je elemente nagla avao kao crte .

3. Estetika renesansne arhitekture

U renesansnom periodu ne postoji jedinstveno definisanje esteti kog fenomena i same estetike kao grane filozofije umetnosti. Karakteristika je uspostavljanje tzv. nove umetnosti i sa time u vezi, pojava nove estetike. U ovom periodu se, jo uvek, posebno ne razdvajaju estetika i umetnost, odnosno filozofija, formiraju se samo zna ajne teorije arhitekture koje su nastale u poznoj Gotici. Renesansu delimo na ranu, razvijenu ili zrelu i poznu Renesansu, kao 3 bitna razdoblja. Svaka za sebe, nema posebne esteti ke teorije, ve se uop teno mo e govoriti o njenom razvoju kroz vekove trajanja Renesanse4. Koncept razvoja renesasnih teorija arhitekture je bio promenljiv i bez univerzalnosti i nije mogu e utvrditi jedinstvenu teoriju u ovom istorijskom razdoblju. U istoriji umetnosti i teorijama arhitekture ovog perioda vidi se raznovsrsnost u razmi ljanju i po ednako je va an element subjektivizma, t.j. individualno mi ljenje, kao i objektivizam, koji je u srednjovekovnoj estetici bio klju teorije, odnosno teologija koja
4

Ali, zavisno od dela Evrope, i uticaja podneblja imamo Renesansu u Severnoj Italiji i ostalim delovima Italije, u paniji, u Nema koj itd.

je definisala i propisivala esteti ko prosu ivanje, kako umetnosti, tako i arhitekture, kao njene grane. Te i se, da se na racionalniji na in opi e sve to se u prirodi mo e spoznati, kao to su mno tvo formi i procesa, koje su nastale pomo u univerzalnog Bo anskog duha, ali je razvijen i proces individualnog tuma enja, koji se tako e korisiti i u kulturi i umetnosti ovog perioda. Slobodni gra anski duh koji je formiran jo u poznogoti kom periodu i tra enje druga ije politi ke i ekonomske afirmacije uti e i na estetiku i formiranje slobodnih udru enja i za umetnost, pa i arhitkekturu kao stvarala tvo renesansnih majstora. Formira se nova filozofija nazvana humanizam, koja posmatra umetnika i kao individualca, mada se ne zanemaruje religioznost. U esteti kom smislu, obnavlja se anti ki period i ugledanje na prirodu i njeno prou avanje, bez postojanja egzegeze i anagogije, ve svaki odnos u prirodi je upravo ono to pokazuje. Ovo se naro ito vidi u delima italijanskih majstora iz Severne Italije, a kasnije prenosi na celu Italiju, kao uticaj u zreloj fazi razvoja Renesanse. Umetni ko delo je i edukativnog karaktera, ono je proizvod druge svesti tj. stvarala kog procesa, kao poseban svet iskazivanja oveka. U ovom periodu ispituje se ljudska genijalnost, kao i kreacije raznih ideja, pogleda na prirodu i svet. Oblast filozofije humanizma se prebacuje iz oblasti teolo kog poimanja sveta, sada, kao vi e individualni na in sagledavanja objektivne realnosti, ali i uz po tovanje teologije kao nauke o Bo anskom ure enju, sagledava isto tako, i subjektivni proces stvarala tva, deluju i na prostorima Evrope. Svako ko je umetnik mo e dati svoje tuma enje. I u arhitekturi se tako javljaju novi teoreti ari, po uzoru na anti ku tradiciju. Postoje odre ene zakonitosti u estetskom smislu, koje se po tuju, i nijedan individualizam kao ni onaj u estetici nije oslobo en odgovornosti. Period rane renesanse je vezan za XV vek i Italiju, i ime Leona Batista Albertija kao autora, i karakteristike da je procesno vezan, jo uvek, za srednjovekovna tuma enja, i u vezi sa tim, na ine razmi ljanja. Va an aspekt u esteti kom kontekstu je ideja o kontinuitetu i razvoju umetnosti, dok u arhitekturi nema jo ideja o stilovima, ali zato postoji ideja o starima i modernima. Moderno doba je, tako, renesansni period u razvoju kulture i ljudskog dru tva. Alberti preuzima mnoge ideje od Vitruvija, kao jasno u proporcije i geometrije, funkcionalnosti i ljupkost arhitekture.Tako se pojavljuje termin dobre arhitekture, kao nove renesansne sa aspektima i elementima, i naro ito se ovi aspekti razvijaju u periodu zrele renesanse. Vladao je otvoren odnos prema tome ta je dobro a ta lo e, ali nema stilskih definicija propisane arhitekture, objekat tako odgovara funkciji, ima definisanu formu i proporcije ali je dozvoljena komunikacija i sa arhitekturom pro losti tj. anti kim periodom arhitekture. Sli no, kao i u periodu gotike, koriste se elementi op te arhitekture u kategorizaciji i to elementi pozno rimske, romani ke i goti ke arhitekture. U rano-renesansnoj arhitekturi se najvi e ose a uticaj pozno-rimske arhitekture, dok kod Albertija arhitektura ima elemente goti kih i romani kih katedrala, linearno se posmatraju stvari i tako linija prikaza daju duh objektima, a sve drugo se uzima iz prirode, po ugledu na goti ko razmi ljanje. Jo uvek se ne defini u trodimenzionalni objekti i ose anje prostora posmatra a je tek sekundarno i po nekim teorijama na e oko ne sagledava perspektivu, ve je to dvodimenzionalno. Crte je veoma bitna komponenta prikaza arhitekture, u dve

dimenzije se do ivljava i tre a pomo u sklopova; arhitektura se defini e pomo u okvira i istih povr ina, koje su tako, odraz i tre e dimenzije, kod Bruneleskija i Albertija. Preko ovih planova se odvija i esteti ka percepcija prostora i svega to on sa injava. U Renesansi se prihvata rimska arhitektura, kao kontinuitet graditeljstva, i preko toga stvara nova ideja o transformacijama i gra enjima novog kao renesansnog, sa elementima anti kog uticaja. Postoji raznovrsnost umetni kih tvorevina, kao i raznovrsnost i otvorenost u prosu ivanju tih principa. Arhitektura se poistove uje sa ljudskom figurom i proporcijama, i kao Vitruvijeva ideja se prenosi, i na renesansnu delatnost i stvarala ko, prera uje se i ini materijal za stvaranje nove arhitekture. Rana renesansa nije definisala proporcije, kao to su ih dali Vinjola, a kasnije i Andrea Paladio. Strogo i strikno definisani proporcijski sistemi su bili odraz kvaliteta i vrednosti gra evina i nekog vida univerzalnosti i u esteti kom smislu. Kasnije u arhitekturi e se neprestano ponavljati primena Paladijevih proporcija i njihovih odnosa na delovima gra evine kao univerzalni metod u nekim delovima Evrope. Tako e, ideje o ku i kao organizmu i pore enju sa ljudskim telom postaju u XVII i XIII veku uticajne na esteti ka tumacenja. to se ti e Paladijevih proporcija dodaje im se tre a dimenzija u odnosu na Albertija i tako predstavljaju univerzalan sistem za primenu, dolazi do organskog pristupa u proporcionisanju umetni kih gra evina, kao va noj komponenti arhitekture. Va ne su i esteti ke teorije o sadr aju forme, vezane za arhitekturu i gra evinarstvo, koje se razlikuju u odnosu na anti ka i srednjovekovna shvatanja. Najva nije da se sadr aj ne odbacuje od forme, ve se formi daje novi sadr aj. U renesansi se me a individualno sa kolektivnim, priroda poti e od duha, ali se ne tuma i simboli ki, ve putem prirode. Tuma enja arhitekture odvijaju se preko autora i preko poetike. Svaki autor daje svoj traktat o arhitektonskim delima ili slikarstvu. Tako e prou ava se i dalje crkvena arhitektura, ali i gra anska po ednako zastupljena u tuma enjima. Kod tuma enja crkvene arhitekture se koriste srednjovekovni uticaji u tuma enjima i simbolika uticaja kao i veza sa ovekovim organizmom i telom gra evina. Tako, u renesansi, postoje rasprave vezane za strukturu tela, analogno strukturi gra evina. Antropomorfne mere koriste se i primenjuju i u graditeljstvu. Posmatraju se aritmeti ki i proporcijski odnosi brojeva i kombinuje osnovna i antropomorfna geometrija. Renesansa, tako e, daje mogu nosti subjektivnog tuma enja simbola i stilskih elemenata tj. figura kod gra evina. Umetni ke tvorevine su vezane za pripadnost odre enim filozofskim kolama i gradovima npr. poznata je Firenca sa uvenim akademijama, Leonardo da Vin i je tako podr avao aristotelovske teorije, a Mikelan elo Buonaroti platonisti ke ideje, to se i vidi u njegovim likovnim i graditeljskim kompozicijama. Arhitektura je slu ila i kao poetika, ali i kao osnov romana. Tako e, renesansni arhitekti su esto bili i knji evnici. Tuma enje arhitekture se odvija preko metafora, alegorija i stilskih figura, ali i impresija tj. utisaka, tako da simboli vi e nemaju primarnu funkciju u tuma enju tekstova, kao to su imali u srednjovekovnom kontekstu stvarala tva. Opisuju se ne samo gra evine, ve i karakteri, i vr e se pore enja sa enterijerima, gde svetlo npr. ima primarnu funkciju, ali ne kao duhovnost, ve kao priroda i njena manifestacija. Etika i estetika se ovde susre u, u elementima stvarala tva i sve posmatrano kroz

funkcionalnost objekata i neobi an kontekst u kome nastaju objekti. esto sve podse a na scenu, pa se prostoru daje dodatno element poeti nosti, teatralnosti, metafori nosti, ali i psiholo ki se posmatra kontekst, naro ito, u kasnoj renesansi, sto vodi ka baroknom vi enju estetike. Arhitektura, tako, ako je crkvena, budi ose aje straha, a kao gra anska budi ose anja prijatnosti. Uticaji renesanse na arhitekte Ledua i Bulea su vise nego o iti. Eksperimenti e se i sa perceptivnim svojstvima arhitekture, estetika se ne formira samo u okviru traktata o arhitekturi i traktata o slikarstvu, ve i kroz ozbiljna dela autora, gde ve postoji jezik upotrebe arhitekture. Autori poput Albertija i Paladija, preuzimanjem elemenata od anti kog Vitruvija, osloba aju novu arhitekturu i usmeravaju ka individualnom izrazu, to se vidi iz njihovih teorija o arhitekturi.

4. Zakljucak
Prvi u nizu stilskih pravaca kojim po inje epoha novog doba nosi naziv renesansa, to zna i obnova ili ponovno ra anje. Pod tim pojmom podrazumeva se period i u arhitekturi, kao i u svim granama umetnosti, koji po inje u XV veku i koji koristi repertoar formi nastalih u klasi no doba antike. Renesansa se kao stilski oblik formirala u Firenci, gde bio se, krajem XIV i po etkom XV veka, stekao niz povoljnih okolnosti. U renesansnoj arhitekturi oganizacija elemenata, odnosno koncept prostora i odnos spolja-unutra zasniva se na nekoliko elementarnih principa, koji su sledili glavne odlike stare rimske arhitekture - ure enost, povezanost i harmoni nost ritma i simetrija. Uo ava se te nja ka centralizaciji prostora oko jednog sto era, problem proporcija i sklopova re avan je na bazi merenja koja proizlaze iz antropomorfne tematike, a te nja ka zlatnom preseku je o igledna. Ne postoji jedinstveno definisanje esteti kog fenomena i same estetike kao grane filozofije umetnosti u renesansnom periodu. Karakteristika je uspostavljanje tzv. nove umetnosti i sa time u vezi, pojava nove estetike. U ovom periodu se, jos uvek, posebno ne razdvajaju estetika i umetnost, odnosno filozofija, formiraju se samo zna ajne teorije arhitekture koje su nastale u poznoj Gotici. U esteti kom smislu, obnavlja se anti ki period i ugledanje na prirodu i njeno prou avanje, bez postojanja egzegeze i anagogije. Postoje odre ene zakonitosti u estetskom smislu, koje se po tuju, i nijedan individualizam kao ni onaj u estetici nije oslobo en odgovornosti. Va an aspekt u esteti kom kontekstu je ideja o kontinuitetu i razvoju umetnosti, dok u arhitekturi nema jo ideja o stilovima, ali zato postoji ideja o starima i modernima.

Alberti preuzima mnoge ideje od Vitruvija, kao jasno u proporcije i geometrije, funkcionalnosti i ljupkost arhitekture. Pojavljuje se termin dobre arhitekture, kao nove renesansne sa aspektima i elementima. Strogo i strikno definisani proporcijski sistemi odraz su kvaliteta i vrednosti gra evina i nekog vida univerzalnosti i u esteti kom smislu. Eksperimenti e se i sa perceptivnim svojstvima arhitekture, estetika se formira i kroz ozbiljna dela autora, gde ve postoji jezik upotrebe arhitekture. Etika i estetika se susre u, u elementima stvarala tva i sve posmatrano kroz funkcionalnost objekata i neobi an kontekst u kome nastaju objekti. Esteti ke teorije o sadr aju forme, vezane za arhitekturu i gra evinarstvo, razlikuju se u odnosu na anti ka i srednjovekovna shvatanja. Najva nije da se sadr aj ne odbacuje od forme, ve se formi daje novi sadr aj.