Entdecken Sie eBooks
Kategorien
Entdecken Sie Hörbücher
Kategorien
Entdecken Sie Zeitschriften
Kategorien
Entdecken Sie Dokumente
Kategorien
http://www.archive.org/details/analectahymnicam05drev
ANALECTA HYMNIK
MEDII AEYI
v.
HISTORIAE RHYTHMICAE.
Liturgische Reimofftcien.
Erste Folge.
Herausgegeben
von
Leipzig.
Liturgische Reimofficien
dv>
Mittelalters,
Erste Folge.
Aus
herausgegeben
von
—<$>>-
Leipzig.
eine Ansicht, die noch in neuerer und neuester Zeit von Kayser
vertreten War die
ist
2
). Frage verfrüht, so war es die Antwort
ungleich mehr. Man verglich Sachen, die man nicht kannte,
zählte Dinge, die man nicht übersah. Dafs man den hymno-
logischen Bestand der griechischen Kirche nicht ahnte, liegt zu
Tage, seit durch Pitras Untersuchungen das Vierteldutzend litur-
gischer Hymnen der Griechen auf mehr
denn ein Dutzend
Folianten angeschwollen, so dafs derselbe ohne Gefahr der Über-
treibung ausrufen kann : Nulle part la poßsie n'a recu de l'6glise
im plus grand honneur que dans la patrie d'Homere 3 ). Aber
man kannte auch den andern Gegenstand der Vergleichung nur
höchst mangelhaft; man kannte von dem poetischen Besitze der
lateinischen Kirche nur einen Teil, ob die Hälfte, ein Drittel,
ob nur ein Zehntel, wird die Zukunft lehren müssen. Vor allem
übersah man eine ganze Klasse liturgischer Poesieen, in gewisser
x
) nehmen nämlich die gereimten Antiphonen, ihrer ursprüng-
Vielfach
lichen Einrichtung getreu, Bezug auf den Psalm, dem sie als Antiphon zu-
geteilt sind. Im Vorbeigehen sei bemerkt, dafs, wenn auch die Antiphonen
geschichtlichen Inhaltes sind, oft ein doppelter Faden der Erzählung neben-
einander herläuft, indem der eine durch die Antiphonen, der andere durch
die Responsorien weitergeführt wird. Die Folge ist, dafs beide Erzählungen
sich unterbrechen und ablösen und von einer historischen Aufeinanderfolge
keine Rede sein kann.
— 7 —
ignorieren dieselben vollständig. Daniels Thesaurus, noch immer
das Standard -book des Hymnologen, bietet nicht eines. Mone
ist der Begriff des Reimofficiums von einem so , wie es sich
gründlichen Kenner mittelalterlicher Poesie erwarten läl'st, nicht
fremd. Er giebt ihn I. S. 264 kurz und gut wieder und be-
merkt: „Solche durchaus verifizierte oder gereimte Offieien des
Chors giebt es mehrere und einige sind in dieses Werk auf-
genommen, weil sie zugleich ein Seitenstück zu den verifizierten
Messen sind, die schon im 4. Jahrhundert vorkommen." Es
macht aber ganz den Eindruck, als ob Mone derartige veri-
fizierte Offieien häufig nicht als solche erkannt habe. Vollständige
oder fast vollständige Offieien finden sich bei ihm im 1. Bande
nur eines No. 201 , ein Officium de corpore Christi *) ; im 2.
Bande ebenfalls nur ein ganzes Officium de coneeptione B. M.
2
V. (326), noch dazu
-
So w eit Morel.
r
Unter den Tisch fällt:
V. Ut audivit Elisabeth
Salutes niox de Nazareth,
Exclamat mirative.
Es ist kaum glaublich, dafs dem Schreiber des Einsiedler
Codex 82 (nach Morel ein Brevier) die sämtlichen Verse sollten
in der Feder geblieben sein. Das zweite ist das Officium Karls
des Grofsen (444), das dritte das gewöhnliche Katharinenofficium
(458), ersteres mit geringen, letzteres mit bedeutenderen Lücken.
Die erste Hymnensammlung, die eine beträchtliche Anzahl
2
von Reimofficien ) in unverstümmelter und durchweg in korrekter
x
) Vgl. Die Hymnen Johanns von Prag 1886. S. 29 ff.
Jenstein.
2
) Übergangen sind in dieser Aufzählung Sammlungen, die Keinen hymno-
logischen Zweck verfolgen, z. B. Analecta Bollandiana, Langebecks Scriptt.
rer. Danicarum u. a., sowie vereinzelt edierte Officien; zu nennen wäre
l
) Vgl. No. 21 dieser Sammlung. Bei Klemming fehlt die 1. Vesper und
sind die Antiphonen der Laudes in einen Hymnus verwandelt.
"}
— 10 —
unpoetischen Materials, das gerne anderen Officien auf dasselbe
Fest entlehnt wurde. Wird ein solches Officium aus einem
monastischen Breviere ohne weiteres abgedruckt, so hat man einen
mit Schlacken durchsetzten und in Unordnung geratenen Text
geliefert. Als ein Beispiel kann Mones Xo. 320 dienen. Um
ein Officium aus der monastischen in die gewöhnliche Form um-
zusetzen, wird man in der Regel das Richtige treffen, wenn man
die 6 Antiphonen der ersten und die drei ersten Antiphonen
der dritten Nokturn zu je drei auf die drei Nokturnen der Matutin
verteilt; die Responsorien sind entweder der Reihe nach in die
Nokturnen einzutragen unter Fortfall der drei letzten, oder es
ist in jeder Nokturn die vierte zu unterdrücken. Welches von
beiden Verfahren im einzelnen Falle das richtige, kann nur durch
innere Gründe, mit Sicherheit meist nur dann entschieden werden,
wenn es möglich wird, das Officium in nicht-monastischen Hand-
schriften wiederzufinden. Umgekehrt kann aber ein Officium auch
ursprünglich für eine monastische Gemeinde gefertigt sein; ein
solches Officium aus einem nicht-monastischen Breviere wieder-
geben, heifst einen lückenhaften und unvollständigen Text bieten.
Neben diesen grofsen Hauptunterschieden laufen einige
kleinere, die indes der Beachtung sehr wert sind. So unter-
scheidet sich das monastische Brevier der Cistercienser von dem
gleichfalls monastischen der Benediktiner, abgesehen von der
Verschiedenheit des Hymnars dadurch, dafs die Vesper der
Cistercienser vier Antiphonen hat, wo die der Benediktiner fünf
aufweist; dafs die Cistercienser die fünf Psalmen der Laudes
stets sub una Antiphona sangen und daher mit den überzähligen
vier Antiphonen die vier sog. kleinen Hören ausstatten konnten.
Sind solche Antiphonen legendarischen Inhaltes, so läfst sich
Das weist aber mit Händen auf den zweiten Psalm der
Landes. Zur Herstellung der ursprünglichen Form fehlt jetzt
nur noch eine Antiphon, die fünfte der ersten Vesper. Zu be-
achten ist in ähnlicher Weise, dafs die Officien des Dominikaner-
breviers die Psalmen der ersten Vesper stets sab una antiphona
bieten, wo die des Franziskanerbreviers fünf Antiphonen haben,
wogegen letzteres frühzeitig in der dritten Xokturn nur zwei
Responsorien hat; dafs in vielen Diöcesen die Officien der ganzen
österlichen Zeit nur eine Nokturn, in anderen zwar drei Nokturnen,
aber nur eine Antiphon für jede derselben kannten.
Über die Wichtigkeit der Reimofficien für die Geschichte
der liturgischen Dichtung des Mittelalters ein Wort sagen, hiefse
es verlieren, da die Sache selbstredend Dagegen ist es
ist.
f
) Vgl. Huemer, Untersuchungen über die ältesten lateinisch-christlichen
Rhythmen, Wien 1879, S. 23 ff.; W. Meyer, Der Ludus de Antichristo und
Bemerkungen über die lateinischen Rhythmen des 12. Jahrhunderts, München
1882, S. 56.
— 12 —
tonung? — das Ihrige beizutragen; ebenso die zahlreichen in
leoninischen Hexametern aller Art abgefaßten Stücke
Unter den formvollendetsten Officien zeigt sich rücksichtlich
2. Caudatus.
Nicolae,
Prius trahe
Xos, confessor Domini,
Te sequamur
Et donamur
Christo summo homini.
3. Pyramidalis.
Dorothea
Virgo bea
Martyr et egregia,
Dele rea,
Nova crea
"Vitae priyilegia.
4. Cony o 1 utu s.
Margaretha,
Tu coelorum angelorum
Xosti secreta
Per passionem,
Quam pateris justis stateris
Per confessionem.
5. Collateralis.
digna Christi nuntia,
Sis solamen peccatori,
Felix sancta Barbara,
Cui pacem nuntia,
Hunc junge creatori,
Ne plebs laedat, Barbara;
Tua sed oratio
Ad gratiam
Prosit miserentis,
Hunc coeli det palatio,
Sagaciam
Gustet redimentis.
— 14 —
Hierzu die Bemerkung: Secunda cautela, quod talis rhyth-
mus ad minus conservare debet tros consonantias et ad majus
quatuor; tres propter differentiam ab aliis, sed quatuor propter
regulas' praedictas , nämlich die Wirkungssphäre des Reims. Es
kommen aber auch Beispiele mit fünf Keimen vor, so z. B. die
Antiphona ad Benedictes in No. 43 dieser Sammlung.
6. Laqueatus.
Nobis ostende
Summum coeli jubilum,
Virgo Katherina,
Nos ad montem Sina
Duc post vitae nubilum,
Plebem defende.
7. Cathenatus.
Maria
Magdalena,
Mater poenitentiae,
Unda plena,
Föns clementiae,
Tu conversionis via.
8. Triangularis.
Elisabeth progenie
Nata de regali,
Nos in aula veniae
Fac ali,
In vita nos terrena
Carnalia despicere
Atque post haec amoena
Inspicere.
9. Excellens 1 ).
a) Omnes sancti et electi,
Precamur, nos defendite
Ut possimus via recti
Fore totique perfecti,
Juvamen ostendite.
11. Cruciatus.
Si fueris abs vitio,
Places Deo,
Fini et initio,
Gaudens de converso reo
Supplicio
1
Solvens hunc a ferreo ).
Y ehern ens.
12.
Justum dum perficias,
Abjicias divitias,
Delicias
Utriusque vitae,
Cum justis tunc salvaris,
Laetaris, fruaris
Praeclaris,
Cum dicitur: Yenite.
13. Interstitialis.
Quod amavit Christus dona,
Sis solamen flentibus,
Panem esurientibus,
Da potum sitientibus,
A Christo refers summa bona.
14. Laboriosus.
Esto patiens turbatus,
Maesto faciens solatus,
Haec fidelis claret vita
Nee in caelis aret ita.
Mit Rücksicht auf den Raum mufs ich es leider bei diesem
Wenigen bewenden lassen. Über die Art der Wiedergabe der
Texte ist früher das Nötige bemerkt worden. Bezüglich der
x
) Abs fuero Hs.; in allen Beispielen ist aber sonst der männliche Reim
zweisilbig.
— 10 —
Varianten brauche ich wohl kaum beizufügen, dafees bei Offieien,
die Büchern vorkommen, geradezu un-
in zahllosen liturgischen
möglich, glücklicherweise aber auch nicht nötig ist, sämtliche
vorkommenden Abweichungen aufzuführen. Offenbare Fehler ver-
dienen einen Platz unter den Varianten, solange ein Text auf
einer Handschrift ruht; wo aufserdem solche unterlaufen, ge-
schieht es mit Rücksicht auf solche, denen nur die trübe Quelle
vorliegt; denn auch hier gilt: Timeo virum unius libri. Es gilt
In 2. Nocturno. I n 3. Nocturno.
Antiphonae.
Antiphonae.
1. Excelso regi gloriae
1. A coeli, terrae termino
Psallamus sapienter,
Laus judici venturo,
Concordet vox memoriae
Levetur trino Domino
Notitiae gaudenter.
Vox, manus corde puro.
2. paucis quondam Trinitas
2. Supernae lucis radius
Sion nota colonis,
In nube fulguravit
Quam laudat grandis civitas
Et ignis regi praevius
Ad fines aquilonis.
Contraria purgavit.
3. Descendit Dei filius
3. Cor cantet, vox et opera,
Ad pauperis honorem
Concordet psalmo lyra,
Manavit coeli fluvius
Amoris rigans florem. Nam brachio cum dextera
Rex coeli fecit mira.
Responsoria.
Responsoria.
1. Quod Abraham ad ostium
Per trium contubernium 1. Candor lucis, perpurum spe-
Yirorum speculatur, culum,
Dum trium differentium Patris splendor perlustrans
Indifferens dominium saeculum,
Adorans protestatur ;
Nubis levis intrans umbraculum
V. In his vidit indicium In Aegypti venit ergastulum.
Trium, quorum fastigium V. Virgo circumdedit virum
In nullo separatur. Mel mandentem et butyrum.
21 —
2. A veterani facie 4. Tres in fornacis medio
Manavit ardens fluvius, Cum quarto quasi filio
Antiquus est ingenitus Coelestis geniturae
Et faeies est tilius, Trino rerum prineipio
Ardoris fluxus Spiritus, Psallerunt in vestigio
Duorum amor medius; Totius creaturae.
V. Sic olim multifarie "
5. „Laudet factura Dominum
Prophetis luxit Trinitas,
Imponit laudi termimum
Quam post pandit ecclesiae
In copia sermonum
In carne fulgens veritas. ;
In te sit carminum.
rinis
3. Sequamur testimonium,
Per natum, pater luminum.
Quod patri super filium Et par utrisque donum.
Complacuit effari,
Cui spiritus solatium
Ad Benedictus.
Columbae per prodigium
Ostendit immorari : A. Quam felix coeli civitas,
V. Hoc probat turba testium, Cui splendet trina claritas.
Qui signis lucent clari, Quamque jueunda visio.
Nee haeresis mendacium Lustrari trino radio
His potest refragari. Mulcebris ardoris!
Illustra, Deus oriens,
Ad Laude s.
His, qui sedent in tenebris,
Antiphonae.
Ne tendat grex caecutiens
1. Quam clara testimonia Circumdatus illecebris
Nimisqne credibilia In viam erroris.
Praecelsae Trinitatis
Oracula, miracula,
Imagines et specula.
In 2. Vesperis.
Quae lucent in creatis. Ad Magnifieat.
2. Cum laudibus et jubilis A. Aeterna mens, dum flectitur
Colatur increabilis In se, par proles nascitur
Patronus populorum, Notitiae mentalis,
Quo generata veritas Simplicitatis ratio
Donataque suavitas Concludit, ut distinetio
Sunt pascua coelorum. Personae sit aequalis.
3. In te, fons vitae, sitiunt Jucundaque germanitas
Te trinum panem cupiunt Requirit, ut par Caritas
In invio vexati ;
Sit duum medialis;
Dum benedici supplicant, Hie sanetus exstat spiritus,
Ter nomen Dei replicant Quem donet nobis coelitus
Intenti Trinitati. Cum nato principalis.
Brev. ms. Francisc. saec. 15. Cod. Musaei Czartoryski O 1211. A. —
Brev. ms. Francisc. saec. 14. Cod. bibl. Rossianae s. sign. B. Cod. S. Petri —
ßalisburgens. a VI 52. saec. 15. in forma monastica. C. Brev. ms. Francisc. —
anni 1464. Cod. Admontens. 851. D. —
Brev. ms. S. Odiliae Bapoltivillan. saec.
15. Clm. Monacens. 10929. E. —
Mannale sec. ritnin et ord. sacrosanetae
ecclesiae Romanae imp Venetiia 1507. F.
22
In 1. Vesperis. Ad Magnificat
Panis
Ens caro sincera,
3. ille virtuosus
verbum patris, hostia vera,
Sumptus non consumitur,
Nosmet inhaerere
Semper manet gloriosus,
tibi fac, Deus et homo, vere
A quocunque manditur.
Atque tui, Jesu,
4. Christus omni tit sumenti pie nos ale corporis esu.
Sed mercede differenti:
Mors est malis, vita bonis
Ad Matutinum.
Sacris sub eisdem donis.
Invitatorium.
5. Hoc qui vesci desiclerat,
Omnes ad cenam
Cunctos errores deserat
properent dulcedine plenam
Et fide crescat nimium,
Pervigiles gentes
Cibus enim est grandium.
Christum gustare volentes.
R. coena magnifica,
Qua carne vivifica In 1. Noctunio,
Hora vespertina,
Antiphonae.
Christe, tibi credulos
Cibasti discipulos, 1. Fructum salutiferum
Sic nobis propina Dedit eis in prandium,
Tua sacra munera, Dum verbum caro fieret,
Jesum lauda,
Ovium pastor et ostium.
1. ecclesia,
Erue nos a cunctis malis,
Pro torrente nectaris,
Sanctorum merces et gloria.
Fluentis a dementia
Corporis, quo cibaris,
Qui factus est hostia Ad Completoriu m.
Mundi salutaris.
Super Psalmos.
2. In via poenitentiae
A. panis vitae, Jesu, rex optime,
Est corpus Jesu praesidium,
Delens culpam sol gratiae,
Nos ciba clementer cibo gratiae,
Nos tecum suscipe, hostes re-
Spes et solamen tristium.
prime,
3. Ave dulce poculum
Etnosperducadregnumgloriae.
Animae sitientis,
Sanguis Christi, fons exsulum, Ad Nunc dimittis.
Venia delinquentis.
A. Jesu clementissime,
4. Se ipsum timentibus
Sana palatum animae.
Dat Clemens miserator,
Ut tui sacri corporis
Qui solis puris mentibus
Dulcedinem sentiamus
Fit dulcis vegetator.
Et igne tui amoris
5. testamentum nobile, Succensi in te vivamus.
Quod in coena Christus fecit
Est cunctis memorabile,
Quos dignanter se refecit.
Ad Matutinum.
Ad Magnificat. Invitatorium.
Responsoria.
V. Nee plus in multis locis datur,
Quam si minima pars sumatur.
1. Omnes fideles, agite
Diem piae memoriae, 2. Venerandum sacramentum
Divinae eucharistiae
In qua nobis auetor vitae
Est justorum nutrimentum,
Se dedit sub panis specie
Fax et salus ecclesiae,
In eibum omnis gratiae.
Debilium firmamentum
V. Grates Deo et laudes reddite
Et donum indulgentiae.
Et corde hunc toto diligite.
V. Contra hostes munimentum
2. Christus panem aeeipiens:
Est et sanitatis augmentum.
Hoc corpus meum
est, ait, ;
3. Vultu tuae clementiae
Calicem dedit inquiens:
meum. Nos jugiter aspice,
Bibite sanguinem
Rex Christe, sol justitiae,
Y. Haec vitam dant animae,
Scelera nostra abjice
Quam satiant suavissime.
Et pleno omnis gratiae
3. benedieta dextera
Nos te pane vitae refice.
Benigni salvatoris,
V. Te esurientes satia,
Quae nobis confert munera
sacra eucharistia.
Suavissimi saporis,
Haec pandunt justis aethera
Et dant praemia honoris.
In 3. Nocturno.
V. Carnis Christi et corporis Antiphonae.
Dona sunt magni honoris.
1. Cum tremore et amore,
Homo ridelis, accede,
In 2. Nocturne Discumbens cum Creatore
Antiphonae. Cibum divinum commede.
1. benedieta dextera 2. Sint proeul euneta vitia,
Christi,de qua profluxerunt Sit munda conscientia,
Mundo divina munera, Sumentis sit rides vera,
Quae nobis vitam contulerunt. Adsint virtutis opera.
— 27 —
3. Sit fides, spes et Caritas, 2. Caro cibus, sanguis potus
Sit incorde et puritas, Sunt dona veri mcdici,
Tunc Christi corpus sumatur Quibus curat ur aegrotus,
Et sanguis ejus bibatur. Si digne studet refici.
Memoriae commendavit.
V. Inde boni vivunt, mali
Responsoria.
Moriuntur graviter.
1. Virtus Dei multa mira
3. Talis differentia
In hoc sacramento construit,
Est omnium sacramentorum,
Quae natura non delira Quaerit eucharistia
Facere non potuit; Accessum prius mundatorum,
V. Christiane, haec regira,
V. Sed emundant alia
Fides ea docuit.
Repertas sordes peccatorum.
2. Solis verbis adaptatis
4. Jam pascha vetus transiit
Fit transsubstantiatio,
Et novum Christus adiit,
Non corruptis, non mutatis
Itaque epulemur
Panis et vini versio,
Non in fermento veteri
V. Nulla rebus in creatis
Sed in azymo sinceri
Est similis mutatio.
Et vero delectemur.
3. Conservatur hie in esse
V. Qui se non probaverit
Sine subjeeto aeeidens,
Et indignus ederit,
Neque ei est necesse
Iudicio reus erit.
Subsistere quid sueeidens;
V. Qualiter id possit esse, Ad Laude s.
31 -
All Magnificat. 3. Verbum vitae carni conjungitur,
A. Transit Christus ad patris In quam panis natura ver-
solium. titur,
Antiphonae.
(arnem assumendo
Nullit gregeni ovium
1. Laetus introibo
Carne nos pascendo.
Ad altare Dei,
3. Scala coeli ponitur
In quo vescar cibo,
Christus, quam tenendo
Quo sanantur rei.
Grex fiddis pascitar
2. Cibavit ex adipe Ad coelum tendendo.
Christus nos frumenti,
4. Linguae laudant, Domine,
Illud ergo suscipe
Te nostrum pastorem,
Cum corde ferventi.
Qui carne cum sanguine
3. Turtur est ecclesia, Pascis viatorem.
Pulli plebs fidelis,
5. Fulget mater ecclesia
Quibus dant altaria
In supernis choris
Pabulum de caelis. Cibata carne propria
Kesponsoria. Nostri salvatoris.
35 —
2. Ecce salus quanta Sindone non propria
per te, Veronica sancta, facies fuit ecce relicta,
Accessit mundo Sic pauper fuerat,
lapso, misero, gemebundo ! qui saecula cuncta ditabat.
facies Christi.
jubar ecclesiae,
populo fer gaudia tristi.
praelucens lumine solis,
V. Ad te clamamus,
facies sacra, teque rogamus,
A tenebris vellr
gravidatos crimine molis.
Unica spes nostra,
nos dinge, fer super astra. facies sancta.
3. Evulsit costam te laude coh<>r> colit ista,
sopor ingens missus in Adam. Laudantcm Dominum
Quam mondi matrem austolle tua prece servum.
Deus aedificavit in Evam;
Sic pater in prolem
Ad Benedictus.
misit crucis ipse soporein,
Sub costis et aquam, Ad laudes Domini
sacrum fundendo cruorem, populi concurrite cuncti,
Y. Ex quibus ecclesiam Formam verbigenae
mox aedificavit amoenam, nobiscum glorificate.
Atque suum vultum
sacrum dimisit in aevum.
In 2. Vesperis.
Ad Lau des.
Antiphonae. Ad Magnificat.
7. In festo s. Lanceae.
In 1. Vesperis.
R. Surge, sponsa ecclesia, Per quod ruit
Sponso redde munia, Gehennalis Sisara ;
1. Principes et populi
Convenerunt temere,
In 2. Vesperis.
Gentiles et increduli,
Christum crucifigere. Ad Magnificat.
aus der Zeit Karl IV. Hymnen: In 1. Vesp. Pange lingua; ad Complet:
:
supernum.
37 —
8. De Corona spinea.
In 1 . V e s pe r i s. Responsoria.
Ad Magnitk-at. 1. Salvatorem hominum
A. Ave rex dulcissime, Praeses apprehendit,
Jesu Nazarene, Diris terrae Dominum
Pro nobis amarissimae Flagellis offendit.
Datus mortis poenae, V. Plange cruentatum
Ut simus digni colere fiagris de virgine natum.
Sacrae festa coronae, 2. Terrain flore vestiens
Dignare cor cumpungere Ut scurro denudatur,
Feiice passione. Nodos mortis destruens
Columnae alligatur ;
A d Ma t u t i nu in.
V. Quas Sathan involvit,
Invitatoriuni. animarum vincla resolvit.
Adoremus Dominum 3. Vis amoris vulnerat
Spinis coronatum, Viscera Mariae,
Pro peccatis hominum Fletus unda maculat
Clavis perforatum. Genas tota die ;
V. Milleque puneturis
Sentibus texentes
vertex rubet undique duris.
Capiti sacrilegis
4. Sputa, flagella, minae,
Palmis imprimentes,
crux, clavi, lancea, spinae
V. Opprobriis lassant,
Felici tine
caput ejus arundine quassant.
nostrae sint meta ruinae,
3. Dei et hominis
V. Rex pie, sentinae
Fili, Jesu bone,
ne tradamur barathrinae.
Quid fecisti criminis
Dignum confusione '?
Ad L a u d e s.
Super Psalmos.
V. Cur caput offen sum
spinarum cuspide densum? A. Sumpto diademate
Dominus regnavit,
4. Peccator ego perditus
Quem spinarum schemate
Tibi, mitis agne,
Judaea coronavit.
Fui causa penitus
Ad ßenedictus.
Confusionis magnae
A. Cornu salutiferae
;
V. Tu persolvisti
Crucis rex erexit,
pro me, quae non rapuisti.
Umbraculo spiniferae
Corona e caput texit,
In 3. Nocturne quem desidero,
Illius,
Ad Gantica. Sub umbra repausabo,
A. Regis .egredimini, Devotius ut potero,
Sponsae delicatae, in ipso respirabo.
Instrumenta dnlcia
A. Sceptrum arandineum
sint redemptionis,
Manibus gestabat,
Crueem, coronain, spineam
Tortor quo virgineum
devoti veneramur,
Caput vulnerabat.
Immersam cordi lanceam
Ad Nonam. cum clavia osculamur;
A. In terram flexis genibus Tuae fac participes
Ut regem adorant, Gloriticationis,
Colaphizant manibus, Quos praestas esse memores
Sputis exhonorant. Crucitixionis.
excellentiae Dignitatis regalis 8ub iimbra Legis veteris Praesignata per cy-
|
—
| |
Duc ad illa festa felicia Supernae civitatis Uhi rera sunt gaudia. BCD.
| |
j
—
In 1. Noct. R 1, 4 sq: Victor Christus arma victoriac Suae uobis transmisit |
hodie. BCD. —
R 3, 4 sq: O quam felices sunt istae Spinae Vernantee agni
roseo sanguine. BCD. —
In 2. Noct. A 3, 3 sq: Pace coronaberis In coelesti
gloria ABC. —
In 8. Noct. R 3, 4 sq: Cor fidel e gaudeas Et virtutum stu-
deas. BCD. —
In Land. A 1 Spina pungens acumine Dum carnem Christi
|
—
|
perforat Ejus nos rigat sanguine Eique nos incorporat. BCD. Ad B< Q.
—
| |
In 1. Vesperis. Ad Magnificat.
— 45 —
Qui dat nobis munera Spina mortis spinis retuuditur,
Ad sananda vulnera Dum vita moritur.
Sertum et cruorem. V. Per hoc ludibrium
4. Donis praeclaris praediti Hostis deluditur,
Thesauri nobis credit Mortis dominium
Veneremur auctorem, Per mortem tollitur.
A d Matutinum. In 2. Nocturno.
Invitatorium. Antiphonae.
Adsunt dominici 1. Beati, quorum oculi
Serti solemnia Praesentes contemplantur,
Laude multiplici Quae tot terrarum populi
Plaudat ecclesia. Absentes venerantur.
In 1. Nocturno. 2. Coronae, qua gens impia
Antiphonae. Derisit salvatorem,
1. Christum sub serto spineo Devotum cum laetitia
Deridet plebs perfidiae, Impendamus honorem.
Cujus cruore roseo 3. In tua, Jesu, requie
Sertum confertur gloriae. Nos tecum gaudeamus,
2. Reges ut vasa figuli Cujus coronam spineam
In fine confringentur, In terris honoramus.
Qui summi regis aemuli
Responsoria.
Sertum non venerentur.
1. In Phase quod praecipitur
3. Ad versus Dei filium
Moysi immolare,
Multi insurrexerunt,
Sub agni typo creditur
Et nocentes imioxium
Lex Christum designare,
Cruorem effuderunt.
Cujus sanguis effunditur
Responsoria. In Phase salutare.
1. Spina carensflos spina pungitur. V. Hoc aspersus non laeditur,
Per quam culpae spina con- Nam ad eum non sinitur
fringitur, Percussor penetrare.
46
In 3. Noctorno. Ad Laudes.
Antiphonae.
Antiphonae.
1. Nos tecum, judex saeculi, Adest dies laetitiae.
1.
Fac demum gloriari, Quo diadema spineum
De serti parte spinei
Commen datur memoriae,
Quos modo das laetari.
Christi cruore roseum.
2. Videte regem gloriae,
2. Summum regem gloriae
Sanguine cruentatum
Spinis coronatum
Cum suo diademate
Ridet plebs perfidiae
De spinis coronatum.
Morti condemnatum.
3. Digne chorus fidelium
3. quam felix punctio,
Coronam veneratur,
Qua redemptorem omnium
Quam beata spina,
Coronatum testatur.
De qua fluit unctio,
Mundi mediana.
Responsoria. 4. Pungens spina vulnerat
1. Dum leonis immanitas, Christum patientein
Latet sub agni vellere, Et a morte liberat
In insontem iniquitas Populum cr^dentem.
Insanit prolis viperae, 5. Spinae rubent sanguine
Justi caput atrocitas Christum cruentantes,
Spinarum stringit vulnere. Mundum lavant crimine
Y. quanta humilitas, Coelum reserantes.
Quae monstratur hoc opere,
Cui connexa Caritas Ad Benedictus.
Satisfecit pro scelere. A. Ave spina, poenae remedium,
2. Aeterni tabernaculi Servi decus, regis opprobrium ;
A. decus ecclesiae,
Gloriosa spina,
Sertum regis gloriae,
Mundi medicina,
Praesentis augustiae
Dulcor et resina,
Te laudantes hodie
Serva a ruina.
liehen Zeit wegen, in die das Fest fiel, üblich war. Sie beginnen in 1. Vesp.
mit der Antiphon ad Magnificat, haben nur eine Nocturn, deren Psalmen sub
una antiphona (der ersten] Btehen. In dieser kurzen Form Bteht das Officium
bei Milchsack, Hvmni et Sequentiae I. S. 48, nur fehlt ihm die Antiphon zum
Magnificat in der 1. Vesper. A giebt das voll-tändige, beziehungsweise er-
rte Officium, wie es für andere Diocesen hergestellt werden mufste.
Hymnen hierzu: In 1. Vesp.: Aeterno regi gloriae: ad Landes: Lauda fidelis
concio.
48 —
In 1 . Nocturno. 2. Virga Aaron fruetifera
Antiphonae. Mariae typurn gesserat,
Quae nobis fruetum attulit,
1 Gaude, fidelis concio,
Nostram qui famem dispulit.
Adcst ejus conceptio,
3. Isaias ille divos,
Quae dclet Evae maculaiii,
Secretorum Dei rivus,
Vitae redonat infulam,
Virgae movens mentionem
2. Cui Eva obedivit,
Pandit hanc coneeptionem.
Haec serpentis caput trivit,
Jugum spernens nuptiarum Responsoria.
Deo vovit coelibatum. Sicut rosa inter spinas
1.
3. A prophetis praecinitur illis addit speciem,
Et figuris ostenditur, Sic venustat suam virgo
Quod mulier procederet, Maria progeniem,
Quae Deum virgo pareret. Germinavit enim florem,
Responsoria. Qui vitalem dat odorem;
1. Fulget dies hodierna, V. Cujus eunetorum
Digna laude sempiterna. laus promitur ore piorum.
Qua concepta est Maria, 2. Virga Jesse de radice
Per quam patet vitae via; genus duxit inclitum,
V. Germine regali Oraculis prophetarum
nee non et pontificali. quod fuerat proditum,
2. Abrahae stirpe generosa Inde virgam egressuram
Virgo prodit gloriosa, Florem Christum parituram;
Quae nullius per exemplum V. Voce prophetiae
Se sacravit Deo templum; Signatur origo Mariae.
V. Haec admiranda 3. Prophetalis nubem levem
eunetis est et imitanda. vox dicit ascendere
3. Ecce novum per prophetas Salvatorem Aegyptique
super terram facere tenebras invisere,
Se promittit auetor, virum Ut in mortis caligine
feminam circumdare; Sedentes lustret lumine ;
Baec. 14. C. Brer. ms. s. Floriani XI 478 saeo. 15. 1). Brev. m S. .
j)lena gratia Qui in crucis nos pressura convivantes debriat DU, wofür A
| |
4 fehlt.
Ad Complet. hat B folgende A :
In 1 . V e s p eri s. In 1. Nocturno.
Antiphons«.
Antipbonae.
1. Deus ante luciferum
In sinu sui patris 1. Matri suae oinnia
Praevidit salutiferum Deus tunc jubjecit.
Conceptum suae matris. Cum super coeli agmina
2. Qui de matre steril] Eam sedere fecit.
Mariam fecit nasci, 2. Non sunt loquelae habitae,
Hunc laudate, pueri, .Maria, nee sermones,
Nam volens nos renasci. Quiuus te laudem debite,
3. Beatus desiderium Nam vincis rationes.
vir suuni adiniplebit,
3. Portam Ezechielis
Quia eoeleste gaudium
Rex gloriae intravit,
Per Mariam habebit.
Dum voce Gabrielis
4. Fiat pax, omnipotens, Mariam salutavit.
Tua in virtute,
Nam mater tua praepotens Responsoria.
Pro nostra stat salute.
Sion et Jerusalem
1. Hodie coneepta est
5.
Yirgo generosa,
Deum laudaverunt,
Dum Nazareth Bethlehem
Quae coeli regis mater est
et
Mariam Et summe gratiosa.
obtulerunt.
Mater haec et filia,
R. Gaudia qui vitae
Hie filius et pater;
cupitis, laudare venite
Quis audivit talia,
Virginis eximiae
Quod virgo est mater?
praesentia festa Mariae,
V. Haec pia mens credit,
In quis concipitur,
omnis ratio quia cedit.
quis nostra salus aperitur ;
Brev. ms. Trebonense saec. 15. Cod. Prägens. VI F 20. A. — Antiph. ms.
Brev. ms. Griesense 43 saec. 15. D. — Brev. ms. Cellae Principum saec. 14.
Clm. Monac. 7213 add. saec. E. — Brev. ms.
15. Emmerami saec. 15. Clm.
S.
Monac. 14 790. F. — Brev. ms. Dominicaniim saec. Clm. Monacens. 23 154. 14.
G. — Brev. ms. Lubicense saec. Cod. 62. H. — Brev. Havel-
15. bibl. civ. ol.
bergense imp. Lipsiae 1518. I.
Forma monastica und infolgedessen mit Teilen aus anderen Officien ver-
setzt DEF. —
In 1. Vesp. A 1 4 fehlen D; A — 2 5 fehlen G. Invit.— —
Eja pervigiles etc. AHI. —
In 1. Noct. R 1, 10 ratioque credit A; quia credit
BC. —R 3, 6 miseros AB. —
In 2. Noct. R 1 und 2 verstellt BDF. In 1. —
Vesp. hymnus: In tanti festi gloria A; O sancta mtmdi Domina D.
In 1. Vesp e r . In 1. Nocturno.
Antiphonae. Antiphonae.
Nescia peccati
Absque solo vellus,
genitrix et filia nati ;
maduit sine vellere tellus;
V. Sana peccantes
V. In te monstratur,
et protege te celebrantes.
virgo, quod utroque notatur.
Ad Magnificat.
In 2. Nocturno.
A. Gloria reginae
Antiphonae.
coelorum sit sine fine,
Quae jubar ingessit, 1. Partu felix illibato
quo nox aeterna recessit. Stat regina coram nato
In vestitu deaurato.
Ad Matutinum.
2. Sicut psalmus hoc testatur,
Invitatorium. Dei vultu adjuvatur,
In jubilo dici Quem in regno contemplatur.
debet laus Dei genetrici, 3. Digne cunctis praeferenda,
Quae parit absque viro De te, virgo, reverenda,
verbum patris ordine miro. Gloriosa sunt dicenda.
58
2. Signatum umbraculum
1. Plenitudo deitatis
Edidit infantulum
Intrat sinum castitatis,
Ut manna vermiculum;
In quo Deo mediante
V. Plasma creatorem
Homo über fit ut ante.
genuit, genitrix genitorem.
2. In hac carne, qua velatur,
3. Triste caput colubri
Trina unus operatur,
veteris jam calce salubri
Coeli civem in se munit,
Femina calcavit,
quae vita nos reparavit*,
Lapsum levat, hostem punit.
V. Quam vetus impegit, 3. Haec est ille fons signatus,
nova mortem mater abegit. Hortus clausus et perflatus
A supernis austro flante,
I n 3. Nocturne-.
Quo coneepit obumbrante.
Antiphonae.
4. Fac a patre benedici
1 . Eja, mater, gratulare, Nos, qui tuae genitrici.
Digna Deum generare, Laudes, Christe, personamus
Plaudant astra, solum, mare. Et in illa te laudamus.
2. Haec est illa coeli porta,
5. Vere partum salutarera,
Per quam justis lux est orta,
In quo mater matrem parem
Umbris illis non retorta.
Nullam habet praecedentem
3. Dum haec virgo gravidatur, Nee habebit subsequentem.
Salutare revelatur,
Per quod mundo salus datur. Ad Benedictus.
R. inexcogitabilis, Ad Matutinum.
Dei ineffabilis Invitatorium.
Virtus bumilitatis ! Ad honorem hodic
Non scio, quis blanditiis Sponso praesentatae
Aut quibus violentiis Jubilemus Domino
Puella castitatis, Virginis beatae.
- 60 —
In 1. Nocturno. 3. Omncs coelofl transcendendi
Antiphonae. Tunc fundamenta posuit,
1. Sponsam hanc in juventute Mentem eunetis descendendi
Tibi, Christe, attraxisti, Dum humilis proposuit.
Cum nos nostra pro salute Responsoria.
Visitare decrevisti.
1. Virgo saneta, non miraris,
2. Nee loquelis nee sermone Ex voto casta permanens
Plene potest recitari, Ut sis mater et vocaris
Quanta benedictione A voto non resiliensV
Hanc contingat praedotari. V. Castus natus est donatus
3. Montem scandens tarn festiva Tibi non laedens integra.
Vota complens, ut decebat, 2. En in sinu Sunanitis
Agitatur repentina Senex David incaluit,
Hoc amore, quo languebat. Philistaeo corde mitis
Responsoria. Postquam funda praevaluit ;
— 61 —
V. Ore sponsi osculata 3. Mortis lege liberata,
Virgo manens conserata. Non levata, praeservata
Es, crimen ne attingeres.
2. Ubera tu meliora
Super vinum decrevisti, 4. Ratio accelerata
Dum per dona dulciora Cogit, Deo te oblata,
Fecundari appetisti ;
In templum ut ascenderes.
V. Vitam eligens activam 5. Hero vero desponsata
Non speniis contemplativam. Servivisti Deo grata,
Rectrix coeli quo fieres.
3. Maria, nescivisti,
Esse mater debuisti Ad Benedictus.
Ex Gabrielis neumate, A. Yirgo tibi servientes,
Castitatem quae vovisti, Acta tua recolentes
Contra legem non fecisti, Infantes, mater, attrahe,
Fecundaris pneumate; Carnis mota passione
V. Verbum Dei concepisti Tu a desperatiope
Angelo annunciante, Nos pia manu retrahe.
Quod et casta genuisti
Virgo semper, post et ante.
In 2. Vesperis.
Ad Magnificat.
Cod. Lubicensis: saec. 15. bibl. civit. ol. Fol. 22. Im Vorderdeckel —
liestman: „Magister Johannes Haue, hujus ecclesiae canonicus lector, hunc
librum dedit ad pulmentum [sie] Domini decani pro cantanda praesenti historia
ad laudem praesentationis virginis gloriosae. Qui et ipse ad jussionem ve-
nerabilis capituli Hamborgensis praesentem historiam compilavit."
Zu diesem Officium gehören die Hymnen: Fac diem festum (in Vesp.)
und: Aeterni patris filium (ad Complet.); ebenso die Sequenzen: Salve regina
pia und Ave lucis fimdamentum als deren Verfasser somit Mgr. Johannes
,
Antiphonae.
Dominum laudate,
Universi populi,
Pueri cum senibus
Mariam collaudate.
Dominum laudate
Et inclinatis genibus 3. Yirgo saneta cogitavit,
Mariam adorate. Templum tuum intravero,
- 62
Ad templum immolavit.
Et sacrarium Ad Tertiam.
Spiritus paracliti.
A. virgo sancta,
mater Domini veneranda,
Ad L a u d e s. Nos rege, ncs serva,
Brev. ms. Secoviense anni 1380. Cod. Graecens. 1424. add. saec. 15. A.
Brev. ms. Lubicense saec. 15. Cod. bibl. civ. ol. 72. B.
— 67
68
Invitatorium.
In 2. Nocturno.
Templum Dei cum Maria,
Autiplionae.
Yenite, subintremus,
Jubilemus summo regi 1. Adducentur regi
Laetantes cum Maria. Yirgines post eam,
Per amorem Dei
In 1. Nocturno. Imitantes eam,
Autiplionae. Per florem deitatis
1. Lunam plenam illustravit
Ad templum claritatis.
Sol, qui mundum visitavit 2. Vivus fons civitatem Dei
Apparens hominibus, Laetificavit coelitus,
In 1. Vesperis. Ad Matutinum.
Antiphonae. Invitatorium.
1. Adest desponsatio
Jubilemus omnium
Dei genitricis,
Deo creatori.
Fugit qua damnatio
Laudant hoc conjugium
Evae peccatricis.
Angelorum chori.
2. Celsi secretaria
Joseph desponsatur In 1. Nocturno.
Nos ubique gratia
Antiphonae.
Ejus consolatur.
1. Quando nos coinquinat
3. Isaias credidit
Scelus vel peccatum.
Virginem futuram
Maria nos ordinat
Et, ut clare cecinit,
Gratiae in statum.
Deum genituram.
2. De ejus virtutibus
4. lila virgo virginum
Multa possem fari,
Caput serpentinum
Vacat totis nisibus
Primo per auxilium
Verbo salutari.
Lacerat divinum.
3. Virgo novi, veteris
5. Omnibus compatitur
Et favet tentatis,
Tuba testamenti,
In qua vox prae caeteris
Quae totius dicitur
Sonat documenti.
Mater veritatis.
Ad Magnificat. Responsoria.
A d Laudes. Ad BenedictuB.
Antiphonae. A. Laudibus aeternis
1. Virgo nobilissima, tua, virgo, festa canamus
Spes immensi poli, Ne nos in terris
Fac nos tuae, optima, vitiis aut morte ruamus.
Adhaerere proli.
In 1. Vesperis. Ad Magnificat.
Antiphonae.
A. fons hortorum,
1. Stella,Maria, maris, flos florum, gemma polorum,
paris expers, nos tuearis. Gloria sanctorum,
2. Nescia, virgo, maris vas morum, spes miserorum,
paris, hinc merito dominaris. Splendor coelorum,
3. Sis lumen mentis nos duc ad culmen eorum.
gentis solamen egentis.
Ligno vitae
1. Margarita fulgida,
3. refice
Tibi servientes,
Rosa sine spina,
Virgo, virga arida,
Fönte dignas effice
Florens vi divina,
Mentes sitientes.
Ex te crevit sapida
Respönsoria.
Nux amygdalina,
1. Mystice prophetica
V. Infirmis placida
Te signarunt ora,
quae nobis sit medicina.
non erratica
Stella
Jacob praefulgora, 2. Pulchra es ut Cinthia,
De stirpe Davidica Ut Venus scintillans,