A ΦIEPΩMA

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

2-32 AΦIEPΩMA
O γοητευτικς κσμος
των Mυκηνών.
Tης Πέγκυ Kουνενάκη
 H ακρπολη και
τα κυκλώπεια τείχη.
H κατοικία του βασιλιά, το νε-
κροταφείο, η υπγεια δεξαμενή.
Tης Pεγγίνας Mουστεράκη
 H Πύλη των Λεντων.
 Mνημεία έξω απ
την ακρπολη.
Kτίρια και θολωτοί τάφοι.
Tου B. K. Λαμπρινουδάκη
 Tο ανάκτορο των βασιλέων.
Tο μνημειώδες συγκρτημα.
Tης Eλισάβετ Σπαθάρη
Γενική άποψη της ακρπολης των «πολύχρυσων» Mυκηνών. Kτισμένη πάνω σε ένα ύψωμα – φυσικ οχυρ, μπροστά
Tο θρησκευτικ Kέντρο.
στον αργολικ κάμπο, με τα κυκλώπεια τείχη να περικλείουν και να προστατεύουν τα βασιλικά ανάκτορα και τις κα-
Oι Mυκηναίοι και τα άλλα ελλη- τοικίες των Aχαιών.
νικά φύλα είχαν κοινή θρησκεία,
γλώσσα, ήθη και έθιμα.
Tου Xρήστου Mπουλώτη
Tα πολύτιμα ευρήματα.
Eκτίθενται στο Eθνικ Aρχαιο-
O γοητευτικ
ς μυκηναϊκ
ς κ
σμος
λογικ Mουσείο.
EPEIΠIA αθάνατα στο χρνο σημα- H πλη οχυρώνεται με τα λεγμενα προκλήθηκαν απ γειτονικούς και
Tης Kαίτης Δημακοπούλου δεμένα με αίμα: στα παλάτια των «κυκλώπεια» τείχη, μέρος των οποί- άλλοι απ μακρινούς επιδρομείς· άλ-
 Oι ανασκαφές Mυκηνών τα φαντάσματα του Aγα- ων υπάρχει μέχρι σήμερα. H είσοδος λοι αποδίδουν την κατάρρευση σε ε-
του Eρρίκου Σλίμαν. μέμνονα, της Kλυταιμήστρας και του στην ακρπολη, γνωστή ως Πύλη σωτερικές διαμάχες. H μακροχρνια
O ταφικς περίβολος A, τα μο- Aίγισθου –πρσωπα του μύθου και των Λεντων, παραμένει πάντα σύμ- απουσία του ηγεμνα Aγαμέμνονα
ναδικά ευρήματα και τα πολύτι- της τραγωδίας βουτηγμένα στα αν- βολο εξουσίας και δύναμης. O δρ- στην Tροία, η μετέπειτα δολοφονία
μα κτερίσματα. θρώπινα πάθη– μοιάζουν να τριγυρί- μος απ την πύλη οδηγεί στην κορυ- του απ την Kλυταιμήστρα και τον
Tου Γεωργίου Στυλ. Kορρέ ζουν ακμη αναζητώντας τη δικαίω- φή του λφου, που ανάμεσα στα ε- Aίγισθο, πως και ο θάνατς τους α-
 H τραγωδία των Aτρειδών.
ση, πως έταξαν οι τραγικοί ποιητές. ξαιρετικής αρχιτεκτονικής οικήματα π τον Oρέστη, είναι γεγοντα που
O μύθος της βασιλικής οικογέ- Tις Mυκήνες, πρωτεύουσα της Eλλά- υπάρχει το περίφημο ανακτορικ μέ- δημιουργούν χι μνο κρίση διαδο-
νειας στους αρχαίους κλασικούς δας κατά τους προϊστορικούς χρ- γαρο. Στο ανακτορικ συγκρτημα χής, αλλά και πολλές συγκρούσεις
συγγραφείς. νος και θρησκευτικ κέντρο του μυ- εντάσσεται και η περίφημη δεξαμενή που οδηγούν στην παρακμή.
κηναϊκού κσμου, πρώτος ο Oμηρος που υπολογίζεται τι κατασκευάστη- O Παυσανίας επισκέπτεται τις Mυ-
Tου Kώστα Γεωργουσπουλου τις ύμνησε και τις αποκάλεσε Πολύ- κήνες τον 2ο π.X. αι. και αναφέρει -
 H παρακμή χρυσες. Oι μετέπειτα έρευνες επιβε- τι σώζονται ακμη η αρχαία ακρπο-
Eπιμέλεια αφιερώματος:
του μυκηναϊκού κσμου.
Oι θεωρίες για την κατάρρευση.
Tης δρος Eιρήνης Λαιμού
 H γειτονική Tίρυνθα.
H ακμή της στη Mυκηναϊκή επο-
χή.
Tης δρος Aλκηστης Παπαδημητρίου
βαίωσαν τον χαρακτηρισμ του και
άνοιξαν ένα καινούργιο κεφάλαιο
στην Iστορία του Eυρωπαϊκού Πολι-
τισμού, ο οποίος, μάλιστα, δανείστη-
κε το νομά τους και ονομάστηκε
μυκηναϊκς. Aπ ττε έως σήμερα
είναι ο τπος που τροφοδτησε τη
φιλολογία, το θέατρο, την αρχαιολο-
ΠEΓKY KOYNENAKH
κε στα τέλη του 13ου αιώνα π.X. για
να εξασφαλίσει στους Mυκηναίους
νερ σε περίπτωση πολιορκίας. Eργο
μοναδικ, που προκαλεί τον θαυμα-
σμ ακμη και σήμερα.
λη, τμήματα απ το τείχος, η πύλη
των λεντων, η Περσεία κρήνη, τα υ-
πγεια διαμερίσματα που ο Aτρέας
και οι γιοι του έκρυβαν τους θησαυ-
ρούς τους, οι τάφοι τους. H πλη ε-
ξακολουθεί να υπάρχει σε παρακμή
κατά τη βυζαντινή εποχή και τον με-
σαίωνα. Tον 18ο και 19ο αι. μ. X. ξέ-
 Tο μυκηναϊκ Aργος.
Oι αρχαιολογικές ανασκαφές α-
ποκαλύπτουν.
Tου Xρήστου Πιτερού
 Σύγχρονες ανασκαφές
και αναστηλώσεις.
H διάσωση και η ανάδειξη του
κέντρου του μυκηναϊκού κ-
σμου.
Tης Eλισάβετ Σπαθάρη
 Mύθος και ιστορία.
H πορεία των Mυκηνών μέσα
στο χρνο.
Eξώφυλλο: H είσοδος της ακροπλεως των
Mυκηνών με τα κυκλώπεια τείχη και η Πύλη
των Λεντων (φωτ.: Studio KONTOS).
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»
EΛEYΘEPIA TPAΪOY
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
γία και την έρευνα με ένα πλούσιο υ-
λικ, μοναδικ σε ολκληρο τον κ-
σμο. H παράδοση θεωρεί ιδρυτή και
πρώτο βασιλιά των Mυκηνών το μυ-
θικ Περσέα που υπολογίζεται τι
βασίλεψε το πρώτο μισ του 14ου
π.X. αιώνα, γύρω στο 1400 με 1350
π.X. Oι ιστορικές πηγές αποδεικνύ-
ουν τι ο λφος των Mυκηνών είχε
κατοικηθεί έναν αιώνα πριν και άρχι-
σε να ακμάζει απ τον 17ο αι. π.X.
Aπ τα μέσα του 15ου αι. π.X. οι ε-
μπορικές δραστηριτητες των Mυ-
κηναίων φτάνουν μέχρι τα ανατολι-
κά και δυτικά παράλια της Mεσογεί-
ου, δημιουργούν δικούς τους εμπο-
ρικούς σταθμούς και εκτοπίζουν σι-
γά σιγά τους Mινωίτες, τους οποίους
αργτερα θα κατακτήσουν.
Tον 14ο και 13ο αι. π.X. οι Mυκη-
ναίοι ευημερούν και επεκτείνονται.
Oι Mυκηναίοι, ικανοί πολεμιστές,
έμποροι, ναυτικοί, αλλά ταυτχρονα
γεωργοί και κτηνοτρφοι, καλλιερ-
γούν αμπέλια και δημητριακά. Mετα-
φέρουν τα προϊντα τους στα διάφο-
ρα λιμάνια της Mεσογείου και τα α-
νταλλάσσουν με χαλκ, χρυσ και ε-
λεφαντδοντο. Πρώτες ύλες τις ο-
ποίες χρησιμοποιούν για να δημι-
ουργήσουν περίτεχνα έργα που θα
αποκαλυφθούν αργτερα και θα α-
ποτελέσουν τον πυρήνα του περίφη-
μου θησαυρού του Aτρέα.
O «άναξ», ανώτατος άρχων της
πολιτείας, περιστοιχίζεται απ τους
αξιωματούχους του. Ωστσο, το
δεύτερο μισ του 13ου αιώνα κατα-
στροφές πλήττουν την ακρπολη
των Mυκηνών. Tα ανάκτορα κατα-
στρέφονται απ φωτιά. Oι ερμηνείες
είναι πολλές: άλλοι πιστεύουν τι
νοι περιηγητές που επισκέπτονται
την Eλλάδα περνούν απ τις Mυκή-
νες, ενώ στα χρνια της Tουρκοκρα-
τίας πολλοί Eυρωπαίοι προσπαθούν
να λεηλατήσουν τους θησαυρούς
τους. Tο 1836 η Eλληνική Aρχαιολο-
γική Eταιρεία θέτει υπ τον έλεγχ
της τις Mυκήνες, ενώ το 1876 O
Eρρίκος Σλήμαν κάνει τις πρώτες α-
νασκαφές που οδηγούν στην αποκά-
λυψη των μυθικών ανακτρων, αλλά
και των θησαυρών του Aτρέα.
Tο Aφιέρωμα των «Eπτά Hμερών»
επιδιώκει να φωτίσει λες τις φάσεις
του μυκηναϊκού πολιτισμού, ενώ, πα-
ράλληλα, αναφέρεται στη σημερινή
κατάσταση του μνημείου με λες τις
αναστηλωτικές εργασίες που γίνο-
νται σ’ αυτ. Eνα μνημείο πολύ ση-
μαντικ, που έως πρσφατα ήταν ε-
γκαταλειμμένο στην τύχη του...
H ακρπολη και τα κυκλώπεια τείχη
H κατοικία του βασιλιά, το νεκροταφείο και η υπγεια δεξαμενή που υδροδοτούσε την περιοχή
Tης Pεγγίνας Mουστεράκη
Aρχαιολγου

H AKPOΠOΛH των Mυκηνών, κέντρο

του μυκηναϊκού κσμου, καταλαμ-
βάνει την κορυφή ψηλού λφου.
Eχει σχήμα σχεδν τριγωνικ και
περιβάλλεται απ δυνατά τείχη που
η έκτασή τους φτάνει τα 30.000 τ.μ.
Eχουν πάχος 5,50 μ. και το συνολικ
τους ύψος πρέπει να ήταν 12 μ. πε-
ρίπου – το σημεριν τους ύψος είναι
περίπου 8 μ.
Eίναι κατασκευασμένα απ ακαν-
νιστους, ακατέργαστους ογκλι-
θους και τα κενά ανάμεσά τους έ-
χουν καλυφθεί απ μικρές πέτρες
και πηλ. Oι πέτρες που χρησιμοποι-
ήθηκαν για το χτίσιμο του τείχους
είναι τσο μεγάλες που οι άνθρωποι
το ονμασαν «κυκλώπειο» και πί-
στευαν τι μνο γιγαντσωμα ντα,
πως οι Kύκλωπες, μπορούσαν να
το φτιάξουν. Γεγονς είναι τι για
την κατασκευή του οι Mυκηναίοι δεν
πρέπει να χρησιμοποίησαν ανυψωτι-
κές μηχανές, πως τροχαλίες και
βαρούλκα, αλλά πρέπει να ακολού-
θησαν την ίδια μέθοδο με τους Aιγυ-
πτίους ταν οι τελευταίοι έχτιζαν τις Tοπογραφικ σχεδιάγραμμα της Aκρπολης των Mυκηνών, κατά τον αρχαιολγο Γ. E. Mυλωνά. 1: H Πύλη των Λε-
ντων. 4: O ταφικς κύκλος A. 10–13: Tο θρησκευτικ κέντρο. 18–19: Tο μέγαρο και η μεγάλη αυλή. 22–25: Eργαστήρια
πυραμίδες. Δηλαδή κατασκεύαζαν
και αποθήκες. 30: H βρεια πύλη.
πλαγιαστά επίπεδα απ χώμα. Eκεί
πάνω κυλούσαν τις πέτρες και ταν
κηναίων, το ονομαζμενο Tαφικς συμπεριλάβει αυτ το τμήμα του δες (μια απ αυτές εσφαλμένα έχει
το έργο τελείωνε, οι προσχώσεις κα-
Kύκλος A, που ανασκάφηκε απ τον νεκροταφείου. Στον Tαφικ Kύκλο αποδοθεί στον Aγαμέμνονα), χρυ-
ταστρέφονταν.
Σλήμαν το 1876. O Tαφικς Kύκλος A βρέθηκαν έξι οικογενειακοί βασι- σές πλάκες, χρυσά κοσμήματα, ρυ-
H οχύρωση της μυκηναϊκής ακρ-
A είναι μέρος ενς μεγαλύτερου λικοί τάφοι, κάθετοι λακκοειδείς. τά απ χρυσ και ασήμι. Tο συνολι-
πολης φτιάχτηκε σε τρεις φάσεις.
νεκροταφείου, που απλωνταν και Πάνω τους είχαν στηθεί στήλες απ κ βάρος των χρυσών αντικειμένων
Tα παλαιτερα κυκλώπεια τείχη χτί-
στα δυτικά, έξω απ τον περίβολο. πωρλιθο. φτάνει τα 14 κιλά περίπου.
στηκαν το 1360/1340 π.X. και περιέ-
Tο ένα τμήμα του έμεινε έξω απ Πολλές απ τις στήλες έχουν α- Oι τάφοι του Tαφικού Kύκλου A
βαλαν μικρτερη έκταση. Tο 1250
την ακρπολη, ταν στα μέσα του νάγλυφες παραστάσεις ανδρών πά- αποδθηκαν απ τον Σλήμαν –που
π.X. επεκτάθηκαν και περιέκλεισαν
13ου αιώνα π.X. χτίστηκε το δυτικ νω σε άρματα και άλλες διακσμη- ακολουθούσε τις αφηγήσεις του
τον Tαφικ Kύκλο A. Στα τέλη του
κυκλώπειο τείχος. ση με γεωμετρικά σχήματα. Στους Παυσανία– στον Aγαμέμνονα και
13ου αι. π.X. η ακρπολη πήρε την
O Tαφικς Kύκλος A είναι ένας τάφους βρέθηκαν δεκαεννέα σκε- την ακολουθία του, που δολοφονή-
τελική μορφή της με μικρή επέκτα-
κυκλικς χώρος διαμέτρου 28 μ. λετοί και πολλά κτερίσματα* που εί- θηκαν απ την Kλυταιμνήστρα. Oι
ση στα βορειοανατολικά που περιέ-
περίπου που περικλείεται απ περί- ναι εκτεθειμένα στο Eθνικ Aρχαιο- μελέτες μως των ερευνητών που
λαβε υπγεια δεξαμενή. H κεντρική
βολο ο οποίος σχηματίζεται απ δι- λογικ Mουσείο στην Aθήνα. ασχολήθηκαν μετά το Σλήμαν με τα
είσοδος, η Πύλη των Λεντων, σχη-
πλή σειρά ρθιων πλακών με μια Aνάμεσα στα κτερίσματα ξεχωρί- ευρήματα των Mυκηνών απέδειξαν
ματίζει στην εξωτερική της πλευρά
τρίτη τοποθετημένη κάθετα πάνω ζουν πλα απ χαλκ, πως ξίφη τι οι τάφοι του Tαφικού Kύκλου A
μικρή αυλή. Στην ανατολική πλευρά
στις άλλες δύο. Tο τείχος έγινε κα- και εγχειρίδιο, κύπελλα απ χρυσ είναι παλιτεροι και ανήκουν στον
αυτής της στενμακρης αυλής υψώ-
μπύλο σ’ εκείνο το σημείο για να και ασήμι, πέντε χρυσές προσωπί- 16ο αι. π.X. (δηλαδή περίπου απ το
νεται το τείχος και στη δυτική της ι-
1600 – 1510 π.X.). O καθηγητής Γ.
σχυρς πύργος. Oι λγοι που επέβα-
λαν αυτή τη διαμρφωση ήταν στρα- Mυλωνάς, διευθυντής των ανασκα-
τηγικοί, για να μειωθεί η δύναμη των φών απ το 1963, υποστήριξε τι οι
εκάστοτε επιτιθεμένων, αφού λίγοι τάφοι αυτοί πρέπει να ανήκαν στη
μνο στρατιώτες μπορούσαν να βασιλική οικογένεια που βασίλευε
πλησιάσουν την πύλη. στις Mυκήνες εκείνη τη χρονική πε-
H είσοδος στο εσωτερικ της σχη- ρίοδο. Στα ντια του ταφικού περι-
ματίζει τετράγωνη αυλή, 4 μ. μήκους βλου έχουν έλθει στο φως τα θε-
και 4 μ. πλάτους, αρχικά στεγασμέ- μέλια σπιτιών της μυκηναϊκής επο-
νη. Aπ εδώ οι φρουροί μπορούσαν χής, γνωστά με διάφορα ονματα,
εύκολα να ανέβουν στα τείχη. Στα πως Oικία του Kρατήρα των Πολε-
δεξιά της εισδου έχουν σωθεί τα ε- μιστών, γιατί εκεί βρέθηκε κρατή-
ρείπια διώροφου κτιρίου, του οποί- ρας με την παράσταση πολεμιστών
ου ο δυτικς τοίχος ακουμπά στον σε πορεία, Oικία της Eπικλινούς
περίβολο της ακρπολης. Tο κτίριο Aναβάσεως, Δυτική Oικία, Kτίριο
αυτ ονομάστηκε απ τον αρχαιο- Wace, Oικία Tσούντα. Aνατολικά
λγο και ερευνητή Wace «σιταποθή- της Oικίας Tσούντα ανασκάφηκε α-
κη», γιατί στο υπγει του βρέθηκαν π τον καθηγητή Γ. Mυλωνά νας
πιθάρια με καμένους σπρους στα- με βωμ και «Λίθο Θυσιών» και νο-
ριού. τιοανατολικά των παραπάνω κτι-
ρίων βρέθηκε το θρησκευτικ κέ-
ντρο των Mυκηναίων με τις κατοι-
Tο νεκροταφείο κίες των ιερέων και ανάμεσά τους
Mπροστά στη «σιταποθήκη» ε- O ταφικς περίβολος A στην ακρπολη των Mυκηνών, που βρίσκεται στο ε- κτίσμα που ίσως ήταν η κατοικία
κτείνεται το νεκροταφείο των Mυ- σωτερικ των τειχών, πίσω απ την Πύλη των Λεντων. Συνέχεια στην 4η σελίδα

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

 του άνακτα. Nτια του μικρού δια-
H Πύλη δρμου σώζονται τα θεμέλια σχε-
των Λεντων δν τετραγώνου δωματίου με μικρή
που ανοίγε- αυλή στη ντια πλευρά του. Aυτς
ται στο βά- ο χώρος πρέπει να χρησίμευε ως
θος της οχυ- ξενώνας. Nτια του ξενώνα σώζεται
ρής εσοχής μέρος της μεγάλης κλίμακας της
του τείχους νοτιοδυτικής γωνίας του ανακτ-
στη δυτική ρου. Aνατολικά του Mεγάρου α-
πλευρά της πλώνονται το εργαστήριο των καλ-
ακρπολης
λιτεχνών και των τεχνικών που
των Mυκη-
δούλευαν για το βασιλιά και η οικία
νών. Tο επι-
βλητικ ανά- των Kινων, που αποτελούσε το κύ-
γλυφο με τα ριο τμήμα της ανατολικής πτέρυ-
δύο λιοντά- γας του ανακτρου. Oφείλει το -
ρια συμβολί- νομά της στις κιονοστοιχίες που
ζει πιθαντα- περιέβαλλαν την κεντρική αυλή
τα την ισχύ της. Aνατολικά της οικίας των Kι-
του βασιλι- νων έχει ανασκαφεί κτίριο που έχει
κού οίκου ονομαστεί κτίριο Δ και στα βρειά
των Mυκη- του άλλο οικοδμημα που έχει χα-
νών. (φωτ.: ρακτηριστεί κτίριο Γ. Kαι τα δύο αυ-
«Eνωσις»). τά κτίσματα πρέπει να χρησιμοποι-
ούνταν ως χώροι για την αποθήκευ-
ση τροφίμων.
H βορειοανατολική προέκταση
της ακρπολης, που έγινε στην τε-
λευταία φάση ανέγερσης του οχυ-
ρωτικού περιβλου, περιλαμβάνει
δύο ακμη κτίρια, τα A και B. Στο
κτίριο B πρέπει να έμενε η φρουρά

H Πύλη των Λεντων που είχε αναλάβει τη φύλαξη της υ-

πγειας δεξαμενής που βρίσκεται
στα βρεια του κτιρίου. H δεξαμενή
αυτή χτίστηκε στα τέλη του 13ου αι.
Oι πλευρές του λφου που έχτισε την πλη ο Περσέ- που 3 μ. και πλάτους 1,70 μ., οι οποίοι στηρίζουν το υ- π.X. για να εξασφαλίσει νερ στους
ας είναι απτομες, με μνη πρσβαση στα βορειοδυ- πέρθυρο που πάνω του ακουμπά «ανακουφιστικ τρί- Mυκηναίους σε περίπτωση πολιορ-
τικά. Eδώ κατασκευάστηκε η κεντρική πύλη της ακρ- γωνο» με ανάγλυφη παράσταση δύο λιονταριών στην κίας της ακρπολης. Tο σημαντικ
πολης. H είσοδος αυτή είναι γνωστή ως η Πύλη των εξωτερική πλευρά του. Tα κεφάλια των λιονταριών αυτ για την ακρπολη έργο προ-
Λεντων απ το ανάγλυφο που τη στολίζει και σώζεται δεν έχουν σωθεί. Πρέπει να ήταν κατασκευασμένο α- καλεί και σήμερα το θαυμασμ.
μέχρι σήμερα σε καλή κατάσταση. Eκτς απ την κε- π μαλακτερη πέτρα, ίσως στεατίτη και είχαν προ-
ντρική πύλη υπάρχει και μια δεύτερη μικρτερη στη σαρμοστεί πάνω στην πλάκα με χάλκινους συνδέ- Yπγεια δεξαμενή
βρεια πλευρά του περιβλου. H Πύλη των Λεντων σμους. H πύλη έκλεινε με δίφυλλη ξύλινη πρτα που
χτίστηκε το 1250 π.X. Eχει ύψος 3,10 μ. Στο κατώφλι έ- θα ήταν επενδυμένη με χαλκ. Tο κάθε φύλλο στηρι- Στη δεξαμενή οδηγεί υψικρυφη
χει πλάτος 2,95 μ. και στενεύει στο υπέρθυρο (2,85μ.). ζταν σε δοκάρι που περιστρεφταν. Mε την περι- καμάρα και κλίμακα με 93 σκαλοπά-
Aποτελείται απ τέσσερις τεράστιους επεξεργασμέ- στροφή το φύλλο γύριζε και έτσι ανοιγκλεινε η πρ- τια και δύο πλατύσκαλα. Περνά κά-
νους ογκλιθους. Eχει δύο παραστάδες ύψους περί- τα, που ασφάλιζε με εσωτερική μπάρα. τω απ το τείχος και συνεχίζει και
πέρα απ’ αυτ. H κάθοδος καταλή-
γει σε υπγεια δεξαμενή σε σχήμα
κολνα που στήριζε την οροφή. διο σημείο δεύτερος μεγαλύτερος πηγαδιού στην οποία έφταναν με υ-
Συνέχεια απ την 3η σελίδα
νας του οποίου σώζεται το κρηπί- πγειους αγωγούς και αποθηκεύο-
του αρχιερέα. Σ’ αυτ το οικοδμη- Aπ το πρπυλο μεγάλος διά- νταν τα νερά απ τις πηγές που α-
μα (οι τοίχοι του ήταν τοιχογραφη- δρομος οδηγούσε στη δυτική είσο- δωμα. Στην ανατολική πλευρά της
μεγάλης αυλής υψωνταν το Mέ- νάβλυζαν έξω απ την ακρπολη.
μένοι) ανήκουν οι τοιχογραφίες της δο που ήταν η κυρία είσοδος του α- Στο βρειο και στο ντιο τείχος της
«Mυκηναίας» και των «οκτώσχημων νακτρου. Aπ αυτή σήμερα σώζε- γαρο που είχε μήκος 23 μ. και μέσο
πλάτος 11,50 μ. H δυτική πλευρά προέκτασης του περιβλου υπάρ-
ασπίδων». ται το κατώφλι απ κροκαλοπαγή χουν δύο ανοίγματα που πρέπει να
ογκλιθο. Στα βρειά της έχουν α- του ήταν ανοικτή προς το μέρος
Aπ την Πύλη των Λεντων προς χρησίμευαν ως έξοδοι σε περίπτω-
νασκαφεί τα θεμέλια δωματίου που της αυλής, και σχημάτιζε στοά, που
την κορυφή του λφου που βρί- ση αιφνιδιασμού. H κυκλική δεξαμε-
πρέπει να χρησίμευε ως φυλάκιο. ο Oμηρος ονομάζει «αίθουσα».
σκονταν τα ανάκτορα, οδηγούσε α- νή που σώζεται στα βορειοανατολι-
Στον ανατολικ τοίχο της «αίθου-
νηφορικς δρμος (Great Ramp) α- Στη συνέχεια ανοίγεται ο ντιος κά του βρειου ανοίγματος είναι
σας» μονφυλλη πρτα οδηγούσε
π τον οποίο σήμερα σώζεται ένα διάδρομος, ενώ παράλληλα με αυ- των ελληνιστικών χρνων. Στη β-
στον πρδρομο του Mεγάρου.
μέρος. τν, άλλος μικρτερος οδηγεί στη ρεια πλευρά του περιβλου βρίσκε-
Aπ εκεί πλατιά πρτα που έκλει-
H δεξιά πλευρά του στηρίζεται σε μεγάλη αυλή του ανακτρου που ται η δεύτερη πύλη της ακρπολης,
νε μνο με παραπέτασμα έφερνε
κυκλώπειο αναλημματικ τοίχο. ήταν στρωμένη με κονίαμα και είχε η Bρεια Πύλη, μικρτερη μεν απ
στο δμο, δηλαδή στο κύριο δωμά-
πολύχρωμη διακσμηση. O ντιος την Πύλη των Λεντων, χτισμένη -
τιο του Mεγάρου. Aκμη και σήμε-
H κατοικία του άνακτα διάδρομος έφερνε στα διαμερί-
ρα διακρίνεται το κατώφλι της πρ-
μως την ίδια χρονική περίοδο και με
σματα που βρίσκονταν στο ψηλ- την ίδια τεχνική.
Tα σκαλοπάτια που φέρνουν τας απ κροκαλοπαγή ογκλιθο.
τερο επίπεδο του λφου. Aπ αυτά Δυτικά της Bρειας Πύλης, μέσα
στην ανάβαση είναι μεταγενέστε- σήμερα έχει ανασκαφεί μακρστε- στο πάχος του τείχους, έχουν απο-
ρη κατασκευή για να διευκολυνθεί νο δωμάτιο, ο προθάλαμος, με χα- O ξενώνας καλυφθεί τα θεμέλια αποθηκών
η προσπέλαση των επισκεπτών στο μηλά έδρανα στο μήκος των τοίχων Oι διαστάσεις του δμου είναι τροφίμων και πλων που κατασκευ-
ανάκτορο. Σε ένα σημείο ο δρμος του και μια τετράπλευρη εστία. O 12,95 μ. μήκος και 11,50 μ. μέσο άστηκαν στα τέλη του 12ου αι. π.X.
διακπτεται απ κτίριο των ελληνι- καθηγητής Γ. Mυλωνάς ονμασε πλάτος. Στο μέσο του υπήρχε κυ- Στα νοτιοδυτικά τους έχουν έλθει
στικών χρνων που πρέπει να ήταν αυτ το δωμάτιο, απ τις τοιχογρα- κλική εστία, που μέρος της σώζεται στο φως ερείπια κτίσματος των μυ-
ελαιοτριβείο. φίες που βρέθηκαν, «προθάλαμο και σήμερα και γύρω της τέσσερις κηναϊκών χρνων, του κτιρίου M. Σ’
Στην κορυφή της ακρπολης δέ- των παραπετασμάτων». ξύλινες κολνες, απ τις οποίες έ- αυτ πρέπει να έμενε ο υπεύθυνος
σποζε επιβλητική η κατοικία του Aπ τα διαμερίσματα που βρί- χουν απομείνει οι βάσεις των δύο για την ασφάλεια του τείχους. Δυτι-
«άνακτα» και των μελών της οικο- σκονταν βρεια του ντιου διαδρ- και τα θεμέλια της τρίτης. κά του παραπάνω κτιρίου και στα
γένειάς του. μου σώζονται μνο κάποια ίχνη. Oι κολνες στήριζαν την οροφή. βορειοανατολικά της κεντρικής πύ-
Στα ανάκτορα έμπαιναν απ πρ- Eδώ στην κορυφή χτίστηκε στον 7ο H στέγη πάνω απ το σημείο που λης έχουν ανασκαφεί τα θεμέλια οι-
πυλο που βρισκταν στη βορειοδυ- αι. π.X. νας αφιερωμένος στην βρισκταν η εστία είχε άνοιγμα για κοδομήματος, των αρχών του 12ου
τική γωνία του λφου. Tο πρπυλο Aθηνά, απ τον οποίο είναι ορατά να φεύγει ο καπνς. Oι τοίχοι του αι. π.X. που ίσως χρησιμοποιούνταν
είχε δύο στοές, μια εξωτερική και μνο λίγα θεμέλια. Aργτερα, στην δμου ήταν τοιχογραφημένοι. Στη απ τους άνδρες της φρουράς της
μια εσωτερική. Kάθε στοά είχε μια ελληνιστική εποχή χτίστηκε στο ί- ντια πλευρά βρισκταν ο θρνος μυκηναϊκής ακρπολης.

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Mνημεία έξω απ την ακρπολη
Tα σημαντικά κτίρια και οι περίφημοι θολωτοί τάφοι της οικογένειας των Aτρειδών
Tου B.K. Λαμπρινουδάκη
Kαθηγητή Aρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο
Aθηνών
TO MEΓAΛYTEPO μέρος των κατοί-
κων των Mυκηνών είχε τα σπίτια του
έξω απ την ακρπολη. Aλλά και
πολλές απ τις εμπορικές δραστη-
ριτητες των ανακτρων, ιδίως σε
παρατεταμένα διαστήματα ειρήνης,
στεγάζονταν εκτς των τειχών. Oι ι-
διωτικές αυτές κατοικίες στην πε-
ριοχή δεν έχουν ακμη ερευνηθεί
συστηματικά. Tρία κτίρια στην περιο-
χή του τάφου των Λεντων (στα BΔ
της Πύλης των Λεντων) και εγκατα-
στάσεις πάνω σε άνδηρα στην απ-
τομη βρεια πλαγιά της Aκρπολης
(στη θέση του Mουσείου), ένα συ-
γκρτημα τεσσάρων κτιρίων στα ν-
τια του τάφου «της Kλυταιμήστρας»
και μια συστάδα σπιτιών κοντά στο
πάρκινγκ μπροστά απ τον «Θησαυ-
ρ του Aτρέως» είναι τα κυριτερα
σημεία στα οποία έχει γίνει τέτοια έ-
ρευνα. Πάντως πιστεύεται τι οι Mυ-
κηναίοι ήταν εγκατεστημένοι στην
περιοχή «κατά κώμας», σε μικρές
δηλ. ανεξάρτητες συστάδες σπιτιών
οικογενειακών ομάδων με τα αντί-
στοιχα νεκροταφεία κοντά τους. Tην
επικοινωνία μεταξύ αυτών των εγκα-
ταστάσεων και της ακρπολης αλλά
και με τα άλλα μεγάλα κέντρα της
περιοχής εξασφάλιζε ένα πολύ ανε-
πτυγμένο οδικ δίκτυο, απ τις βασι-
κές αρτηρίες του οποίου έχουν σω-
θεί αρκετά λείψανα. Σε ένα δρμο
που οδηγούσε προς την Πρσυμνα,
το Aργος και την Tίρυνθα ανήκουν
τα ερείπια γέφυρας κοντά στο νε-
κροταφείο του σημερινού χωριού,
που διατηρείται σε μήκος 18,30 μ. και
κατασκευάστηκε απ μικρούς σχετι-
κά λίθους γύρω στα μέσα του 12ου
π.X. αι. Aπ έναν άλλο δρμο, που
ξεκινούσε απ την Πύλη των Λε-
ντων, έτρεχε παράλληλα προς το β-
ρειο τείχος και στρεφταν κατπιν
προς τα βρεια σώζονται ακμη κά-
τω απ τη Bρεια Πύλη οι αυλακώ-
σεις απ τους τροχούς των αρμάτων
πάνω στον βράχο και πολλά άλλα
τμήματα της διαδρομής του. Tο μέσο
πλάτος του ήταν 4 μ. και η κατα-
σκευή του είναι ισχυρή με κυκλώ-
πεια αναλήμματα και μεγάλα τοξωτά
ανοίγματα πάνω απ τα ρέματα.
Tαφικς περίβολος B
Oταν βγει ο επισκέπτης απ την
Aκρπολη βλέπει στα αριστερά του
καθώς κατεβαίνει τον δρμο προς
την έξοδο ένα μακρστενο ελληνι-
στικ οοικοδμημα που ίσως ανήκει
στην Περσεία κρήνη που είδε ο
Παυσανίας ανάμεσα στα ερείπια
των Mυκηνών. Στην περίπτωση αυ-
τή το νερ θα ερχταν απ την ίδια
πηγή που εκμεταλλεύτηκαν και οι
προϊστορικοί κάτοικοι για την υπ-
γεια δεξαμενή του τείχους (βρίσκε-
ται 300 περ. μ. ανατολικά της ακρ-
πολης). Στα ντια αυτού του κτί-
σματος, ανάμεσα στο σύγχρονο
H κάτοψη της περιοχής έξω απ την ακρπολη. Oι αριθμοί δείχνουν ακριβώς τους χώρους των μνημείων. 1. Tάφος
των Λεντων. 2. Περσεία κρήνη. 3. Tάφος του Aιγίσθου. 4. Tάφος της Kλυταιμήστρας. 5. Tαφικς Kύκλος B. 6. Oικία
των Aσπίδων. 7. Oικία του Λαδέμπορου. 8. Oικία των Σφιγγών. 9. Mυκηναϊκαί οικίαι. 10. Θησαυρς του Aτρέως. 11. Tά-
φος κυκλώπειος. 12. Tάφος Πάνω – Φούρνος. 13. Tάφος Kάτω – Φούρνος. 14. Tάφος της Παναγίτσας. 15. Tάφος των
Δαιμνων ή του Oρέστη.
δρμο και την ακρπολη, εκτειν-
ταν το Mεσοελλαδικ νεκροταφείο
των Mυκηνών. Στο δυτικ του άκρο
οι ανασκαφές ανέδειξαν έναν ακ-
μη κυκλικ ταφικ περίβολο, τον
Tαφικ Περίβολο B, που περιέχει
τάφους λίγο παλιτερους ή σύγ-
χρονους με τους τάφους του περι-
βλου A.
Eδώ δεν έγιναν μετατροπές σε
μεταγενέστερους χρνους. Σώθη-
καν τμήματα απ τον περίβολο, που
ήταν φτιαγμένος με μικρτερες α-
δούλευτες πέτρες και είχε διάμε-
τρο 28 μ. Στο εσωτερικ του υπήρ-
χαν 14 βασιλικοί τάφοι ανάλογοι σε
μορφή και σε περιεχμενο –οπωσ-
δήποτε λιγτερο πλούσιο– με τους
τάφους του περιβλου A και 10 α-
πλές ταφές ανθρώπων που είχαν
πιθαντατα σχέση με το ανάκτορο.
Kαι εδώ βρέθηκαν στήλες –οι πε-
ρισστερες στην αρχική τους θέση
πάνω απ τους τάφους, καθώς και
μέσα στους τάφους κτερίσματα
(προσωπεία, πλα, σφραγίδες,
σκεύη) απ πολύτιμα υλικά. Eνας α-
π τους μεγαλύτερους τάφους, στο
ντιο τμήμα του κύκλου, ο τάφος Λ,
συλήθηκε ήδη στους πρώιμους μυ-
κηναϊκούς χρνους, ταν ανοίχθη-
κε δίπλα του ένας μικρς νεώτερος
τάφος, και ο τάφος P, στο ανατολι-
κ τμήμα ανακατασκευάσθηκε το
15ο αι., παίρνοντας τη μορφή ενς
θαλάμου με οξυκρυφη τοξωτή ο-
ροφή απ πλάκες πώρου, που αντι-
γράφει συριακά πρτυπα και είναι
άγνωστη στην κυρίως Eλλάδα.
Oι μυκηναϊκοί τάφοι απ τον 15ο
αι. π.X. και μετά παίρνουν τη μορφή
μεγάλων κτιστών θολωτών θαλά-
μων με μνημειώδη δρμο προσπε-
λάσεως, που χτίζονται μέσα στο δά-
σος για τα βασιλικά γένη, ή λαξευ-
τών στο βράχο θαλάμων με δρμο
για τα υπλοιπα γένη. Στους λ-
φους των Mυκηνών έχουν ερευνη-
θεί πάρα πολλοί λαξευτοί τάφοι.
Aλλά και οι θολωτοί αντιπροσωπεύ-
ονται με 9 παραδείγματα, που είναι
γνωστά με συμβατικά ονματα απ
διάφορα χαρακτηριστικά τους ή α-
π τη μυκηναϊκή παράδοση. Mια
αρχαιτερη ομάδα έχει θλους χτι-
σμένους με ακατέργαστες πέτρες
και δρμους συνήθως χωρίς λίθινη
επένδυση, μια άλλη ενδιάμεση χα-
ρακτηρίζεται απ κατεργασμένες
πέτρες στη θλο και επένδυση με
ακατέργαστες ενς μακρύτερου
δρμου, ενώ μια τρίτη, νεώτερη ο-
μάδα είναι η μνημειωδέστερη, χτι-
σμένη με μεγάλους κροκαλοπαγείς
λίθους κατά το ισδομο σύστημα.
Kαι οι τάφοι αυτοί ήταν οικογενεια-
κοί, σκάβονταν μέχρι το ανώφλι της
εισδου στο έδαφος και σκεπάζο-
νταν μετά απ κάθε ταφή με χώμα
που δημιουργούσε στο έδαφος ένα
είδος τύμβου.
O Tάφος
της Kλυταιμήστρας
O επισκέπτης φεύγοντας απ τον
Tαφικ Περίβολο B μπορεί να δει
εύκολα τρία αντιπροσωπευτικά
δείγματα των σταδίων εξέλιξης του
θολωτού τάφου. Στα ανατολικά του
περιβλου είναι ο Tάφος που είναι
γνωστς ως «της Kλυταιμνή-
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH
στρας», ωραίο παράδειγμα της τε-
λευταίας, ώριμης περιδου (γύρω
στο 1220 π.X.) με δρμο μήκους 37
μ. και θλο 13,50 μ. διαμέτρου. Tο
ανώτερο τμήμα της θλου του έχει
αναστηλωθεί. Iδιαίτερα ενδιαφέ-
ρουσα είναι η πρσοψη του μνημεί-
ου, που παρουσιάζει επιμελημένο ι-
σοδομικ χτίσιμο με διπλή εσοχή
γύρω απ τη θύρα και κουφιστικ
τρίγωνο άνοιγμα πάνω απ το τρι-
πλ ανώφλι. Δεξιά και αριστερά απ
τη θύρα υπήρχαν ραβδωτοί ημικίο-
νες απ γυψλιθο και το τρίγωνο ά-
νοιγμα πάνω απ το ανώφλι φραζ-
ταν με πλάκες διακοσμημένες με
τρπο ανάλογο μ’ αυτν που απο-
καθίσταται στον «θησαυρ του
Aτρέως». Στα ανατολικά του Tάφου
της Kλυταιμήστρας είναι προσιτς
ο Tάφος «του Aιγίσθου» που ανήκει
στα πρώτα δείγματα του είδους
(πριν απ τα μέσα του 15ου αι.). Eί-
ναι χτισμένος με ακατέργαστες πέ-
τρες και μνο η πρσοψή του καλύ-
φθηκε αργτερα με ισοδομικά χτι-
σμένους κροκαλοπαγείς λίθους.
Aνεβαίνοντας απ τον τάφο του Aι-
γίσθου ξανά προς τα βρεια, μπο-
ρεί ο επισκέπτης να δει στην πλαγιά
στα δεξιά του δρμου προς την έ-
ξοδο ένα παράδειγμα θολωτού τά-
φου απ την ενδιάμεση περίοδο,
τον Tάφο των Λεντων (γύρω στο
1350 π.X.). O τάφος αυτς έχει ήδη
πολλά απ τα στοιχεία της τελευ-
ταίας περιδου, είναι μως χαρα-
κτηριστικ το χτίσιμο της θλου α-
π κανονικτερα τοποθετημένες α-
δρές πέτρες και ισοδομικά τμήματα
Συνέχεια στην 6η σελίδα
5
O μνημειωδέστερος θολωτς τάφος στην περιοχή των Mυκηνών, γνωστς ως θησαυρς του Aτρέως α-
π την εποχή του Παυσανία. H κατασκευή του υπολογίζεται γύρω στα 1250 π.X. Δεξιά: Aναπαράσταση
της πρσοψης του θησαυρού του Aτρέως.
Συνέχεια απ την 5η σελίδα
στη βάση της και την είσοδο.
Γύρω στα 50 μ. προς τα ντια του
ταφικού Περιβλου B και δίπλα
στον αυτοκινητδρομο είναι εύκο-
λα προσιτά τα λείψανα ενς συ-
γκροτήματος απ τέσσερα κτίρια
που χρονολογούνται στον 13ο π.X.
αι. Tα τρία απ’ αυτά, που ονομάσθη-
καν Oικία των Aσπίδων, Oικία του
Λαδεμπρου και Oικία των Σφιγγών
απ αντικείμενα που βρέθηκαν μέ-
σα τους εκτείνονται σε μια γραμμή
απ τα βρεια στα ντια και διατη-
ρούν μνο τα υπγεια. Tο τέταρτο
κτίριο, η Δυτική Oικία, βρίσκεται
στα ανατολικά του μεσαίου κτιρίου
και διατηρείται στο επίπεδο του ι-
σογείου, με πλακστρωτη αυλή και
Aναπαράσταση
του Kυκλικού
Tαφικού Περι-
βλου B
των Mυκηνών,
που περιέχει
τάφους λίγο
παλιτερους
ή σύγχρονους
με τους τά-
φους του περι-
βλου A.
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
ένα μεγαλσχημο χώρο. Aγγεία που
βρέθηκαν στην Oικία του Λαδεμπ-
ρου και που περιείχαν λάδι, εγκατα-
στάσεις που διαπιστώθηκε τι υ-
πήρχαν για τη θέρμανση του λαδι-
ού, καθώς και πολλές πήλινες πινα-
κίδες γραμμένες στη γραμμική γρα-
φή B που αναφέρουν λάδι και αρω-
ματικά βτανα καθώς και προσωπι-
κ (μερικές φορές τα ίδια ονματα
σε διαφορετικά κτίρια) οδηγούν
στην υπθεση τι εδώ ήταν εγκατε-
στημένα εργαστήρια παραγωγής α-
ρωματισμένων λαδιών, ένα είδος
μυροποιείου.
O τάφος του Aτρέως
Mε την επίσκεψη του θολωτού τά-
φου «του Aτρέως» (στην πλαγιά στα
δεξιά του αυτοκινητδρομου προς
το σύγχρονο χωρι, γύρω στα 400 μ.
απ το πάρκινγκ) ολοκληρώνεται η
γνωριμία των μνημείων των Mυκη-
νών. Tον τάφο αυτ, που κατασκευά-
στηκε γύρω στο 1250 π.X. και αποτε-
λεί ένα απ τα ωριμτερα και μνη-
μειωδέστερα παραδείγματα του εί-
δους, οι κάτοικοι της εποχής του
Παυσανία τον ήξεραν και τον εξη-
γούσαν ως «θησαυρ», δηλ. θησαυ-
ροφυλάκιο του ιδρυτή της τειχισμέ-
νης μυκηναϊκής ακρπολης, του
Aτρέως. Kαι σήμερα το νομα Θη-
σαυρς του Aτρέως είναι πολύ δια-
δεδομένο. Tο μνημείο έχει δρμο
μήκους 36 μ. με τοιχώματα ψευδοϊ-
σοδομικά που σε μερικά τους τμήμα-
τα περιέχουν τεράστιους λίθους και
καταλήγουν σε καλά σωζμενη πρ-
σοψη. Eδώ το ισοδομικ σύστημα εί-
ναι πολύ κανονικ και σχηματίζει, -
πως και στον Tάφο της Kλυταιμή-
στρας, διπλή ταινία που εισέχει γύρω
απ τη θυσία. Δεξιά και αριστερά υ-
πήρχαν κι εδώ ημικίονες διακοσμη-
μένοι με οριζντιες τεθλασμένες αυ-
λακώσεις και ανάγλυφες σπείρες,
που κομμάτια τους σώζονται σήμερα
στα Mουσεία της Aθήνας και του
Λονδίνου. Tο κουφιστικ τρίγωνο
σκεπαζταν με μαρμάρινες πλάκες
διακοσμημένες με ταινίες γραμμι-
κών θεμάτων και πλαισιωμένες απ
ημικίονες με σπειροειδή αυλάκωση
στον άξονα των ημικινων της θύ-
ρας. Eτσι, η πρσοψη έφθανε το ύ-
ψος των 11 περ. μ. H είσοδος στον
θολωτ θάλαμο, έχει πλάτος 2,70 μ.
και στενεύει ελαφρά προς τα επάνω,
που κλείνεται με ένα μονολιθικ α-
νώφλι (ορατ στο εσωτερικ) 8 μ.
μήκους, που καλύπτει τα 5 απ τα
5,50 μ. βάθους του στομίου.
H θλος έχει τοιχώματα με πολύ ε-
πιμελημένο ισοδομικ χτίσιμο, που
ήταν εφοδιασμένα με πρσθετα με-
ταλλικά κοσμήματα, απ τα οποία έ-
χουν μείνει οι οπές στερεώσεως. H
διάμετρς της είναι 14,60 μ. και το ύ-
ψος της στο κέντρο 13,40 μ. Στη β-
ρεια πλευρά της θλου ανοίγεται έ-
να τετράγωνο δωμάτιο πλευράς 6 μ.
που η οροφή του στηριζταν ίσως α-
π ένα κεντρικ υποστύλωμα.
Σύμφωνα με τις τελευταίες απ-
ψεις τα τοιχώματα του δωματίου αυ-
τού ήταν διακοσμημένα με πλάκες
γυψολίθου με ανάγλυφα θέματα, α-
π τις οποίες προέρχονται δυο τεμά-
χια με ταύρους που έφθασαν με τη
συλλογή του Eλγιν στο Bρετανικ
Mουσείο.
Σημείωση: Aπ το βιβλίο του B.K. Λαμπρι-
νουδάκη «Aργολίδα Aρχαιολογικοί χώ-
ροι και Mουσεία. Mυκήνες – Hραίο –
Aργος – Tίρυνς – Nαύπλιο – Eπίδαυρος».
Eκδσεις «Aπλλων».
Mυκήνες: αναπαράσταση του μυκηναϊκού μεγάρου. Aξονομετρικ σχέδιο του E. Oλύμπιου. Διακρίνονται τα μέρη του μεγάρου: η αίθουσα, ο πρδομος και
ο δμος με την εστία και τον θρνο του άνακτα.
Tο ανάκτορο των βασιλέων
Tο μνημειώδες συγκρτημα αποτελούσε αυτνομη μονάδα και έμοιαζε με πραγματική πολιτεία...
Tης Eλισάβετ Σπαθάρη
Aρχαιολγου/Προϊσταμένης της Δ΄ Eφορείας
Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων
«Ω βασιλικά ανάκτορα, αγαπημένες
στέγες, τιμημένοι θρνοι
κι αγάλματα θεών προσήλεια»
(Aισχύλος, Oρέστεια,
Aγαμέμνων, στ. 518–520)
ΠPΩTOΣ ο Oμηρος περιέγραψε τα α-
νάκτορα των βασιλέων του μυκηναϊ-
κού κσμου, είκοσι οκτώ αιώνες
πριν...
Πρώτος ο Aισχύλος στο απγειο
της ακμής του ελληνικού πνεύματος
και μετά ο Σοφοκλής και ο Eυριπίδης
ξαναζωντάνεψαν τη μοίρα της γε-
νιάς των Aτρειδών μιλώντας για το
«αιματοράντιστο» παλάτι των Mυκη-
ναίων ηγεμνων.
Kι είναι παραπάνω απ ένας αιώ-
νας που πρώτος ο H. Schliemann ξε-
κίνησε την αποκάλυψη της «Πολύ-
χρυσης Mυκήνης» φέρνοντας στο
φως τους βασιλικούς τάφους του
κυκλικού περιβλου A μέσα στην
Aκρπολη των Mυκηνών.
Πρώτος μως ο Xρήστος Tσού-
ντας, ο δάσκαλος της σύγχρονης ελ-
ληνικής αρχαιολογίας, αποκάλυψε
το 1885–87 το ανάκτορο του Aτρέα
και του Aγαμέμνονα, στην κορυφή
του λφου της μυκηναϊκής Aκρπο-
λης. Tο έργο του συνέχισαν στον 20
αιώνα ο Alan J. B. Wace, ο Γ. Mυλω-
νάς, ο T. L. Shear και ο Σπύρος Iακω-
βίδης που ερευνώντας το ανάκτορο
αποκατέστησαν την τελική μορφή
του.
Tραγική παράδοση
Aπλυτα συνταιριασμένο με το
φυσικ τοπίο, αλλά και την τραγική
παράδοσή του, το ανάκτορο των βα-
σιλέων στις Mυκήνες κατέχει την κο-
ρυφαία θέση μέσα στην Aκρπολη,
πάνω στην απληξη του τειχισμένου
λφου της, ψηλτερα απ κάθε άλλη
ανθρώπινη δημιουργία.
Σύμβολο της δύναμης των βασιλέ-
ων και του πολιτειακού συστήματος
με τη θέση του και την αρχιτεκτονι-
κή του μορφή εκφράζει μια ιδεολο-
γία που διαμορφώθηκέ γύρω απ το
πρσωπο του wanaka (άνακτα) των
ενεπίγραφων πινακίδων της Γραμμι-
κής γραφής B.
Πίσω απ τα κυκλώπεια τείχη της
Aκρπολης, που κι αυτά αποτελούν
μαρτυρία της δύναμης των ηγεμ-
νων κατχων τους, το μέγαρο –ένα
κεντρικ κτίριο, που βρίσκεται η ε-
στία του κράτους και ο θρνος του
βασιλέως – έχοντας γύρω του ένα ο-
λκληρο σύστημα κτισμάτων διαφο-
ρετικών λειτουργιών που αναπτύσ-
σονται κάτω απ τον έλεγχο του μο-
νάρχη, γίνεται το πολιτικ, διοικητι-
κ, στρατιωτικ αλλά κυρίως το οι-
κονομικ κέντρο του κράτους, απο-
δεικνύοντας τις μονοπωλιακές τά-
σεις ενς ηγεμονικού συστήματος.
Eίναι η εποχή της μυκηναϊκής ακ-
μής (1400–1200 π.X.), ττε που η μυ-
κηναϊκή Eλλάδα ακτινοβολεί και α-
πλώνεται σε ολκληρη την Mεσ-
γειο. Tτε, αρχίζουν οι μεγάλες οικο-
δομικές δραστηριτητες στα μυκη-
ναϊκά κέντρα. Aνεγείρονται οι πρώ-
τες κυκλώπειες οχυρώσεις στις
Aκροπλεις της Tίρυνθας, των Mυ-
κηνών και του Γλα και παράλληλα
συγκροτούνται τα ανάκτορα με τη
μνημειακή πλέον μορφή τους [YE
IIIA2 φάση].
Λαμπρή εποχή
Tο ανάκτορο που δεσπζει στην
κορυφή της Aκρπολης των Mυκη-
νών οικοδομήθηκε σ’ αυτήν τη λα-
μπρή εποχή, στα μέσα του 13ου π.X.
αιώνα (YE IIIB1 φάση) ταν μεσουρα-
νούσε ακμα η Mυκηναϊκή Kοινή.
Στον ίδιο χώρο μως, προϋπήρχε έ-
να αιώνα πριν ένα άλλο ανάκτορο
(YE IIIA2 φάση, 1350 π.X.) πως απο-
δεικνύεται απ τα ελάχιστα κατάλοι-
πα που έχουν απομείνει. Tα μεγάλα
έργα που έγιναν με ισοπεδώσεις, ε-
πιχωματώσεις, αντιστηρίξεις και τε-
χνικά άνδηρα, καθώς και η οικοδ-
μηση των μνημειακών ανακτρων
της επμενης YE IIIB1 φάσης, εξα-
φάνισαν τα περισστερα στοιχεία ώ-
στε να μην είναι δυνατή η αποκατά-
σταση της συνολικής μορφής του.
Tμήματα θεμελίων, κομμάτια απ
τοιχογραφίες ξαναχρησιμοποιημένοι
λίθοι, οδήγησαν στο συμπέρασμα τι
στην κορυφή του λφου υπήρχε ένα
μέγαρο με κατεύθυνση απο Bορρά
προς Nτο, προσανατολισμ που α-
κολούθησε ο μετέπειτα αρχαϊκς να-
ς, που ιδρύθηκε στην ίδια θέση.
Tο ανακτορικ
συγκρτημα
Tο μνημειώδες ανακτορικ συ-
γκρτημα, που θεμελιώθηκε ένα αι-
ώνα μετά, πάνω στα τεχνητά άνδη-
ρα, παίρνοντας την τελική μορφή
του που επικράτησε σε λα τα ανα-
κτορικά κέντρα, θα αποτελέσει μια
αυτνομη λειτουργική μονάδα, μια
πραγματική πολιτεία, περιλαμβάνο-
ντας λες τις απαραίτητες λειτουρ-
γίες στο κτιριακ του σύνολο.
Tο κυρίως ανακτορικ συγκρτη-
μα που περιλαμβάνει τον κεντρικ
πυρήνα –το μέγαρο– θεμελιώθηκε
πάνω σε τρία επάλληλα επίπεδα δια-
φορετικής στάθμης που διαδέχονται
το ένα το άλλο απ Bορρά προς N-
το έχοντας τον άξονά τους απ τα
δυτικά προς τα ανατολικά. Στο ψηλ-
τερο και βορειτερο στο οποίο υ-
πήρχαν τα βασιλικά διαμερίσματα
κατοίκησης έχουν απομείνει ελάχι-
στα ίχνη με τη συνεχή χρήση του χώ-
ρου και κυρίως μετά τη θεμελίωση
του αρχαϊκού ναού στους ιστορικούς
χρνους. Στο αμέσως επμενο προς
ντο κεντρικ μεσαίο επίπεδο, σήμε-
ρα πολύ κατεστραμμένο και αυτ, ε-
κτείνονται απ Δ–A οι δύο επιμήκεις
μεγάλοι διάδρομοι, ο βρειος και ο
Συνέχεια στην 8η σελίδα
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 7
Συνέχεια απ την 7η σελίδα
ντιος, που συνέδεαν οργανικά το α-
νάκτορο στο σύνολ του. Eνώνο-
ντας τη δυτική πλευρά του λου συ-
γκροτήματος, στην οποία υπάρχουν
(έχουν αναπτυχθεί) οι χώροι πρ-
σβασης και εισδου στο ανάκτορο, ο
μεν βρειος οδηγούσε προς το ανώ-
τερο επίπεδο, ο δε ντιος προς το
ντιο και κατώτερο, ενώ παράλληλα
εκτείνονταν προς τα ανατολικά άν-
δηρα που τα κτιριακά συγκροτήμα-
τα στα οποία αναπτύσσονται άλλες
λειτουργίες του ανακτορικού συστή-
ματος (χώροι εργαστηριακοί και α-
ποθήκευσης).
Aνάμεσα σ’ αυτούς τους δύο δια-
δρμους σχηματιζταν ένα πλάτωμα
που έβλεπε στα ντια πάνω απ το
τρίτο και χαμηλτερο επίπεδο. Σ’ αυ-
τ το τελευταίο προς Nτο άνδηρο
υπάρχει ο κεντρικς πυρήνας του α-
νακτρου –το μέγαρο– που διατηρεί
την εσωτερική του διαίρεση, καθώς
και τις αρχιτεκτονικές κατασκευα-
στικές του λεπτομέρειες παρ’ λες
τις καταστροφές που υπέστη στη
ροή του χρνου και τις μετέπειτα α-
ναστηλωτικές σύγχρονες επεμβά-
σεις.
Δύο πυρκαγιές
Tο μνημειακ ανακτορικ συγκρ-
τημα της YE IIIB1, παρ’ λες τις με-
τέπειτα προσθήκες, τις επισκευές,
τις δύο πυρκαγιές που υπέστη στους
ύστερους χρνους της ζωής του
(1200 π.X.), δίνει καθαρά στον επι-
σκέπτη την εικνα του απλού, αρμο-
νικού, αλλά και μεγαλοπρεπούς ανα-
κτρου που ο σχεδιασμς του ανήκει
καθαρά στη σύλληψη των Aχαιών
Eλλήνων η οποία διαφέρει τελείως
απ τη μινωική αντίληψη για μια πο-
λυδαίδαλη διαμρφωση του χώρου.
Δεν μας είναι γνωστς ο ιδρυτής
του, μως σύμφωνα με τη χρονολ-
γησή του, μπορούμε να πούμε τι σ’
αυτ έζησε ο πολυθρύλητος οίκος
των Aτρειδών, ο Aτρέας, ο Aγαμέ-
μνων και ο Oρέστης, καθώς και ο
γιος του Tισαμενς, ο τελευταίος
βασιλιάς στις Mυκήνες.
Eίναι εύλογο αντίστοιχα κάποιος
να αναζητήσει τα ανακτορικά οική-
ματα των πρώτων βασιλικών γενών
των Mυκηνών ταν μάλιστα αντικρί-
σει τα πλούσια κτερίσματα των τά-
φων τους στους κυκλικούς περιβ-
λους A και B, που αποδεικνύουν αφ’
ενς τη δύναμη μιας άρχουσας τά-
ξης και αφ’ ετέρου μια υψηλή στάθ-
μη πολιτισμού ήδη απ την Πρώιμη
Mυκηναϊκή Eποχή (16ος π.X. αιώ-
νας).
Tα ελάχιστα ίχνη που έχουν απο-
μείνει απ αυτή την πρώιμη περίοδο
στις Mυκήνες μπορούν μνο να μας
πληροφορήσουν για την ύπαρξη και
τη θέση των πρώιμων ανακτορικών
κτιρίων των πρώτων ηγεμνων των
Mυκηνών. Ως προς τον σχεδιασμ
τους μως και τη μορφή τους απαι-
τείται να στραφούμε στα αρχιτεκτο-
νικά κατάλοιπα των άλλων μυκηναϊ-
κών κέντρων και σε αντίστοιχα κτι-
ριακά συγκροτήματα ή ανάλογες κα-
τασκευές ώστε συγκριτικά μνο να
καταλήξουμε σε ορισμένα συμπερά-
σματα.
Kρητικές επιρροές
Tα πρωιμτερα ανακτορικά κτίρια
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
στην ηπειρωτική Eλλάδα εμφανίζο-
νται κυρίως κατά τον 15ο π.X. αι. (YE
II A φάση). Στην εποχή των Tαφικών
Kύκλων ιδρύεται στην Πύλο ένα ανά-
κτορο με κρητικές επιρροές και ταυ-
τχρονα οικοδομούνται οι πρώτοι
θολωτοί τάφοι, και αυτοί σύμφωνα
με τα κρητικά πρτυπα. Στην Aκρ-
πολη της Tίρυνθας υπάρχουν τα κα-
τάλοιπα ενς κατεστραμμένου απ
πυρκαγιά ανακτρου αυτής της πε-
ριδου. Σε άλλες θέσεις της Πελο-
ποννήσου πως στον Aγιο Στέφανο
Λακωνίας, στο Mενελάειο της Σπάρ-
της, στο Nιχώρι της Mεσσηνίας, στου
Kοράκου και στην Tσούγκιζα Kοριν-
θίας υπάρχουν κατάλοιπα κτιρίων
και κεραμικής της YE II A περιδου,
αλλά οι συνεχείς χρήσεις του ίδιου
χώρου και οι μετέπειτα συνεχείς οι-
κοδομικές δραστηριτητες δεν αφή-
νουν παρά ελάχιστα στοιχεία ώστε
να γίνει δυνατή η σύνθεση ενς συ-
γκεκριμένου σχεδιαγράμματος. Θα
μπορούσε κανείς να θεωρήσει τι ο
τύπος των κτισμάτων του πρώτου
Mενελάειου βρίσκεται στην αρχή
της εξέλιξης των μετέπειτα ανακτ-
ρων και στην αρχή των οικιών του
τύπου με διάδρομο που υιοθετείται
αργτερα, επαναληπτικά, στις διά-
φορες λειτουργικές εντητες των
πολυσύνθετων ανακτρων με την
παρουσία περισστερων διαδρμων.
Στις Mυκήνες τα ελάχιστα ίχνη αυ-
τής της περιδου στην κορυφή της
ατείχιστης ττε ακρπολης, κυρίως
μως τα θραύσματα τοιχογραφιών
με φυσικά θέματα που βρέθηκαν κά-
τω απ το δάπεδο του Aνατολικού
προθαλάμου του μετέπειτα μνημεια-
κού ανακτρου επαληθεύουν την ύ-
παρξη και προσδιορίζουν τη θέση
του αρχικού ανακτρου των πρώτων
ηγεμνων των Mυκηνών. Xωρίς να
μπορούμε να μιλήσουμε για τη δια-
μρφωση του χώρου του ανακτρου
και τη συγκρτησή του, αντλώντας
απ τα άλλα παραδείγματα και επι-
στρατεύοντας τη γνώση με συνεπί-
κουρο τη φαντασία, θα μπορούσαμε
να μιλήσουμε για την ύπαρξη ενς
μεγαροειδούς κτίσματος για το ο-
ποίο έχει διατυπωθεί η άποψη τι α-
ποτελούσε την πρδρομη μορφή
των μετέπειτα μνημειακών ανακτ-
ρων. Δυστυχώς η μετέπειτα συνεχής
χρήση και οι οικοδομικές δραστηρι-
τητες στον ίδιο χώρο εξαφάνισαν το
ανάκτορο των πρώτων βασιλικών γε-
νών των Mυκηνών, αυτών που χάρι-
σαν σ’ αυτές την ονομασία Πολύχρυ-
σες, επίθετο που 750 χρνια αργτε-
ρα στην ποίηση του Oμήρου θα απο-
τελέσει την πιο παλιά ανάμνηση του
ελληνικού έθνους.
[Tο μοναδικ απ τα ανάκτορα των
βασιλέων των Mυκηνών που ιδρύθη-
καν κατά τις διάφορες χρονολογικές
περιδους που είναι δυνατ να περι-
γραφεί είναι το μνημειώδες ανακτο-
ρικ συγκρτημα της YE III B1 φάσης
που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης
στην κορυφή της μυκηναϊκής Aκρ-
πολης.]
H άνοδος προς το ανάκτορο των
Mυκηναίων ηγεμνων γίνεται μέσα
απ μια πορεία εντυπωσιασμού και
Mυκήνες,
η μεγάλη
ανηφορική
οδς.
Mετά
την είσοδο
στην ακρπο-
λη απ
την Πύλη
των Λεντων,
ο επισκέπτης
ακολουθούσε,
μέσω
της μεγάλης
ανηφορικής
οδού
την πορεία
προς
το ανακτορικ
συγκρτημα
στο υψηλτε-
ρο σημείο
του λφου.
επίδειξης της δύναμής τους. H προε-
τοιμασία του επισκέπτη αρχίζει ήδη
με το αντίκρισμα των ισχυρών κυ-
κλώπειων τειχών που περιβάλλουν
την Aκρπολη, δείγματα και αυτά
της ισχύος των ηγεμνων. Συνεχίζε-
ται με την προσπέλασή του απ τη
μεγαλοπρεπή, επίσημη, Πύλη των
Λεντων που φέρει στην απληξή
της, το επιβλητικ, βασιλικ οικση-
μο, έμβλημα της δύναμής τους.
H αρχή της ανδου μέσα απ τα
τείχη ξεκινάει απ τη μεγάλη αναβά-
θρα που βρίσκεται στον άξονα της
Πύλης. Kτισμένη κατά τον κυκλώ-
πειο τρπο η τεχνητή αυτή ανωφερι-
κή λιθστρωτη κατασκευή δημιουρ-
γήθηκε μνο για τους πεζούς. Στη
μια πλευρά της ακουμπά στον βράχο
της πλαγιάς του λφου, ενώ στην
άλλη, μετά την τελευταία διαπλάτυν-
σή της (1200 π.X.), πατάει πάνω στον
περίβολο του ταφικού κύκλου A.
Eίναι στα μέσα του 13ου π.X. αιώ-
να, στην περίοδο της μεγάλης ακμής
των Mυκηνών, που ένας ισχυρς η-
γεμνας στον οποίο ανήκει, καθώς
φαίνεται, και ο Θησαυρς του Aτρέ-
ως δημιούργησε μια σειρά απ μνη-
μειώδη έργα. Tτε ανεγείρεται η Πύ-
λη των Λεντων με τον προμαχώνα
της, ξανακτίζεται λο σχεδν το ν-
τιο τείχος και συμπεριλαμβάνει τους
τάφους των προγνων, τον Tαφικ
Kύκλο A, οικοδομείται ο νοτιοανατο-
λικς προμαχώνας, η βρεια πύλη,
καλύπτεται το βρειο μέρος του δυ-
τικού τείχους με ισδομη τοιχοδομία
και διαμορφώνεται η μεγάλη αναβά-
Mυκήνες, γενική άποψη του ανακτρου απ βορειο-ανατολικά. Διακρίνεται στο υψηλτερο σημείο του λφου και ο ταφικς κύκλος A και το θρησκευτικ κέ-
ντρο, σε δεύτερο επίπεδο.
θρα που οδηγεί στο ανάκτορο, δηλα-
δή λα σα χαράζουν μια πορεία ε-
ντυπωσιασμού και επίδειξης.
H κλίμακα και
η πομπική οδς
Eχοντας στα δεξιά του, καθώς δια-
νύει την αναβάθρα, τον Tαφικ Kύ-
κλο A –το κλέος των προγνων, την
παράδοση των ηγεμονικών γενών– ο
επισκέπτης φθάνει στην κορυφή της
ανάβαθρας απ’ που το βλέμμα του
απλώνεται προς τα οικοδομήματα
που βρίσκονται στην κατωφέρεια
του υψώματος κατά μήκος του ντι-
ου τείχους και μακριά ώς την χθη
του Xάβου. Λίγο μακρύτερα βρίσκο-
νται συγκεντρωμένα τα Iερά του
θρησκευτικού κέντρου των Mυκη-
νών. Mια κλίμακα και μια μεγάλη πο-
μπική οδς που ανεβαίνει προς το α-
νάκτορο, ξεκινώντας απ τα Iερά, α-
ποδεικνύει τη σχέση που υπήρχε α-
νάμεσα στο κέντρο της κοσμικής ε-
ξουσίας (στο ανάκτορο) και στο κέ-
ντρο λατρείας, αφού το κοσμικ και
το ιερατικ αξίωμα συνυπάρχουν
στο πρσωπο του άνακτα.
Aμέσως μετά τη μεγάλη αναβά-
θρα, προσαρμοσμένη στη μορφολο-
γία της πλαγιάς μια ανηφορική οδς,
που οδηγεί προς την κορυφή, συνε-
χίζεται ακολουθώντας εξωτερικά τη
δυτική πλευρά του ανακτρου και
τέλος διακλαδίζεται για να καταλήξει
στις δύο εισδους του ανακτρου.
H πρσβαση στο κυρίως ανακτορι-
κ συγκρτημα γίνεται απ δύο ει-
σδους, τη βορειοδυτική και παλαι-
τερη και τη ντια, την νεώτερη επί-
σημη είσοδο, που βρίσκεται στο με-
γάλο κλιμακοστάσιο και οδηγεί κα-
τευθείαν στα επίσημα διαμερίσματά
του. Eίναι η δυτική πλευρά του ανα-
κτορικού συγκροτήματος, η οποία α-
ναπτύσσεται κατά μήκος του μεγά-
λου αναλημματικού εξωτερικού τοί-
χου που υποβαστάζει το δυτικ άκρο
του, που συγκεντρώνει τους χώρους
πρσβασης και εισδου στα κύρια
διαμερίσματά του, τα οποία εκτείνο-
νται πάνω σε τρία βασικά άνδηρα.
Στην ουσία, η δυτική πλευρά ενώνει
τον εξωτερικ κσμο με τον εσωτε-
ρικ του ανακτρου. Στο βρειο ά-
κρο της ήταν διαρρυθμισμένη σε
πρπυλο, ένα δίχωρο κτίσμα με κε-
ντρικ πέρασμα και δύο κίονες στον
άξονά του, σύμφωνα με τα μινωικά
πρτυπα.
Xώροι
της καθημερινής ζωής
Διανύοντας το βρειο πρπυλο,
μέσα απ ένα πλατύ δρμο ανηφορι-
κ, διαμορφωμένο σε ανοικτή αυλή
και πλατώματα, φθάνει ο επισκέπτης
σε δύο βασικές προσβάσεις – την εί-
σοδο του βρειου διαδρμου, καθώς
και τον δυτικ πυλώνα ανοιγμένο
στο ξεκίνημα του ντιου διαδρμου.
Oι δύο αυτοί επιμήκεις διάδρομοι, ο
βρειος και ο ντιος, αποτελούν τη
ραχοκοκαλιά του λου συγκροτήμα-
τος απ’ που ξεκινούν οι προσβάσεις
είτε προς το βρειο και ψηλτερο
άνδηρο, που τοποθετούνται τα ι-
διωτικά διαμερίσματα, θάλαμοι της
καθημερινής ζωής του βασιλικού οί-
κου κλειστοί και απροσπέλαστοι, εί-
τε προς Nτο, προς το χαμηλτερο
άνδηρο που βρίσκονται τα επίσημα
διαμερίσματα διεξαγωγής της κρατι-
κής λειτουργίας, χώροι εξωτερικοί,
ανοικτοί στους επισκέπτες.
Oι διάδρομοι αυτοί ενώνουν το α-
νακτορικ συγκρτημα στο σύνολ
του μέσα απ ορισμένα βοηθητικά
περάσματα, αλλά παράλληλα διαχω-
ρίζουν τις λειτουργίες του σχηματί-
ζοντας με τους εξωτερικούς τους
τοίχους έναν προστατευτικ κλοι
γύρω του. O ντιος διάδρομος που
ξεκινά απ τον μεγάλο δυτικ πυλώ-
να και ακολουθεί τον βασικ άξονα
απ δυτικά προς τα ανατολικά του -
λου συγκροτήματος έκλεινε τη βασι-
κτερη οικιστική μονάδα του συν-
λου που δημιουργήθηκε στο ντιο
κατώτερο άνδηρο. Στο ανατολικ
του άκρο υπήρχε ένας στενς θάλα-
μος με κτιστά έδρανα και με κλιμα-
κοστάσιο που οδηγούσε στα ψηλτε-
ρα διαμερίσματα. Eκεί, στα προσωπι-
κά κλειστά διαμερίσματα των βασι-
λέων, τα κατάλοιπα ενς δωματίου
που διατηρούσε ελάχιστα ίχνη απ
το κκκινο δάπεδ του έκαναν τη
φαντασία των περιηγητών να τα ταυ-
τίσει με το λουτρ που βάφτηκε με
το αίμα του Aγαμέμνονα.
Tα βασιλικά
διαμερίσματα
Tρεις είναι οι προσβάσεις προς τα
επίσημα διαμερίσματα που βρίσκο-
νται στο νοτιτερο και χαμηλτερο
άνδηρο. H πρώτη γίνεται απ το
«διαμέρισμα των παραπετασμάτων»
στο ανατολικ άκρο του νοτίου δια-
δρμου και οδηγεί κατευθείαν στη
στοά του Mεγάρου. H δεύτερη απ
τον δυτικ διάδρομο, απ’ που ένα
στεντερο μικρ πέρασμα αμέσως
στα ντια του δυτικού πυλώνα βγά-
ζει στην αυλή του ανακτρου και η
τρίτη, η επίσημη νοτιοδυτική είσο-
δος απ το μεγαλοπρεπές ντιο κλι-
μακοστάσιο.
Tα επίσημα διαμερίσματα αποτε-
λούνται απ το μέγαρο, τον πυρήνα
λου του ανακτορικού συγκροτήμα-
τος, τη μεγάλη αυλή και τον ξενώνα.
H μεγάλη αυλή (διαστάσεων
11,50μ.X15μ.) στο κέντρο της εντη-
τας αυτής συνδεδεμένη άμεσα στις
Συνέχεια στην 10η σελίδα
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 9
Tοιχογραφία του ανακτρου των Mυκηνών με παράσταση ιππέων και πολεμιστών. H ενασχληση των Mυκηναίων ηγεμνων με τις αρματοδρομίες και τους έ-
φιππους αγώνες ήταν προσφιλές θέμα στη διακσμηση των χώρων του ανακτρου.
Συνέχεια απ την 9η σελίδα
τρεις πλευρές της με τους χώρους
που αναπτύσσονται γύρω της είναι
διαμορφωμένη ανάλογα. Στα βρειά
της κλείνει απ τον ψηλ τοίχο του
ντιου διαδρμου κτισμένο με κυβ-
λιθους δεμένους με ξυλοδεσιά και ε-
πιχρισμένο με επιζωγραφισμένο κο-
νίαμα, πως ήταν και το δάπεδο της
αυλής. Στα ανατολικά της ενοποιεί-
ται με το Mέγαρο μέσω της στοάς
του που ανοίγεται προς αυτή, ενώ
στα δυτικά της επικοινωνεί με το σύ-
μπλεγμα των δωματίων του ξενώνα.
H μνη ελεύθερη πλευρά της είναι η
ντια. Σ’ αυτήν υπήρχε ένα χαμηλ
στηθαίο που επέτρεπε τη θέα προς
την αργολική πεδιάδα.
H μεγάλη αυλή
Tο δάπεδο της αυλής σκεπαζταν
απ παχύ κονίαμα διακοσμημένο με
πολύχρωμα τετράγωνα που περιεί-
χαν γραμμικά σχέδια.
Στα ανατολικά της αυλής ανοίγε-
ται το Mέγαρο, το πιο επίσημο απ -
λα τα διαμερίσματα με τη γνωστή α-
π τις περιγραφές του Oμήρου διά-
ταξή του, παρμοιο με τα μέγαρα
των άλλων μυκηναϊκών κέντρων, κυ-
ρίως με αυτ της Πύλου. Aποτελεί-
ται απ τρία μέρη: την αίθουσα, τον
πρδομο και τον δμο, ενώ λο μαζί
σχηματίζει ένα καθαρ απλ ορθο-
γώνιο οικοδμημα διαστάσεων
23X11,50 μ., την πρδρομη μορφή
των μεταγενέστερων ναών των αρ-
χαίων Eλλήνων. H Aίθουσα είναι η
«λάμπουσα» του ομηρικού έπους και
βλέπει προς την αυλή. Eχει τη μορφή
στενής στοάς (3,85μ.x11,50μ.), φέρει
δύο κίονες «εν παραστάσει» στην
πρσοψη και το δάπεδ της καλύ-
πτεται απ πλάκες γυψολίθου. Eπι-
κοινωνεί με το υπλοιπο ανάκτορο
με μια μικρή θύρα στη στενή βρεια
πλευρά, ενώ μια μεγάλη δίφυλλη θύ-
ρα οδηγεί απ’ αυτήν στον πρδομο.
O πρδομος (4,30μ.x11,50μ.) με δά-
πεδο απ επιζωγραφισμένο κονίαμα
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
πλαισιωμένο με γυψλιθους είχε μια
θύρα προς τον δμο παρμοια με
την προηγούμενη, η οποία μως δεν
έκλεινε με θυρφυλλα. O δμος
(12,95μ.x11,50μ.) είναι ο πυρήνας
του συνλου του ανακτρου, το κέ-
ντρο εξουσίας, που βρισκταν η ε-
στία του κράτους και ο θρνος του
Aνακτα. Στο κέντρο του υπήρχε η
μεγάλη χαμηλή κυκλική εστία (δια-
μέτρου 3,70μ.) με την επιφάνειά της
απ ζωγραφισμένο κονίαμα διακο-
σμημένο με φλογσχημα και σπειρο-
ειδή μοτίβα. Γύρω της υπήρχαν οι
τέσσερις ξύλινοι κίονες με χάλκινη
επένδυση πάνω σε λίθινες βάσεις
που υποβάσταζαν την οροφή του
Mεγάρου που ήταν υπερυψωμένη
σχηματίζοντας άνοιγμα για τον κα-
πν και τον φωτισμ. O θρνος του
άνακτα, πως στα ανάκτορα της Πύ-
λου και της Tίρυνθας, πρέπει να βρι-
σκταν στον ντιο τοίχο του δμου,
απέναντι απ την εστία. Tο τμήμα
αυτ του μεγάρου κρημνίστηκε στο
Xάβο, αλλά είναι σήμερα αναστηλω-
μένο.
Σχέδια και
τοιχογραφίες
Tο δάπεδο του δμου πλαισιούμε-
νο απ γυψλιθους ήταν επιχρισμέ-
νο με κονίμα ζωγραφισμένο με πολύ-
χρωμα σχέδια, ενώ στους τοίχους υ-
πήρχαν τοιχογραφίες που απεικνι-
ζαν πολεμιστές, ίππους, άρματα και
τα ανακτορικά κτίρια. Mέσα στο Mέ-
γαρο, ποιος έχει διαβάσει την περι-
γραφή του παλατιού του Aλκίνοου,
μπορεί να ξαναζωντανέψει την εικ-
να που αντίκρισε ο Oδυσσέας ταν
το επισκέφθηκε (Oδύσσεια, η, στ.
82–102). Mπορεί να φανταστεί τον ά-
νακτα των Mυκηνών καθισμένο στο
θρνο του και τους γέροντες ολγυ-
ρα στους τοίχους σε καθίσματα στε-
ρεωμένα στους γυψλιθους. Γύρω
του μπορεί να δει τους νέους ακ-
λουθους, καθώς «σε στέριους στυ-
λοβάτες στέκαν κρατώντας μες τα
χέρια τους δαυλιά φλογαναμμένα,
νάχουν να φέγγουν στους συντρά-
πεζους τις νύχτες στο παλάτι» (Oδ.
η, 100–102, μτφρ. Kαζαντζάκη–Kα-
κριδή).
Aπέναντι απ την είσοδο του με-
γάρου, στη δυτική πλευρά της αυ-
λής, ένα τετράγωνο δωμάτιο με ε-
στία στο κέντρο χρησίμευε ως ξενώ-
νας του ανακτρου. Στα ντιά του υ-
πήρχε το προαύλι του που επικοι-
νωνούσε με τη μεγάλη αυλή και το
ντιο μνημειακ κλιμακοστάσιο του
ανακτρου. Kάτω απ το προαύλιο
του ξενώνα βρίσκεται το λεγμενο
«υπγειο του πεσσού» που παραμέ-
νει εκεί για να θυμίζει το παλαιτερο
ανάκτορο της YE IIIA φάσης.
Παραγωγή
και αποθήκευση
Για να ολοκληρωθεί η «τοπογρα-
φία» του ανακτρου πρέπει να ανα-
φερθούμε και στις πτέρυγες για την
παραγωγή και την αποθήκευση, τμή-
ματα αναπσπαστα απ τη φυσιο-
γνωμία και τη λειτουργικτητά του.
Oι εγκαταστάσεις αυτές είχαν ανα-
πτυχθεί στην ανατολική πλευρά του
κυρίως ανακτρου, που και αυτή εί-
χε διαμορφωθεί σε τρία άνδηρα.
Στον χώρο αυτ διακρίνονται τέσσε-
ρα συγκροτήματα στο χαμηλτερο
επίπεδο. Πλησιέστερα προς το κυ-
ρίως ανάκτορο βρίσκεται το «εργα-
στήριο των καλλιτεχνών», πως απο-
δεικνύεται απ τα κατάλοιπα των πο-
λύτιμων υλικών που βρέθηκαν στον
χώρο του. Mέσα στο ανάκτορο επο-
μένως υπήρχαν τα βασιλικά εργα-
στήρια με καλλιτέχνες που εργάζο-
νταν για τον Mυκηναίο άνακτα. Στις
δύο πλευρές μιας μακρστενης αυ-
λής υπήρχαν δύο σειρές δωματίων
και διατηρούσε και άνω ροφο. Σε ε-
πικοινωνία με το εργαστήριο βρισκ-
ταν ένα άλλο οικοδμημα με κεντρι-
κή περίστυλη αυλή, το λεγμενο
«κτίριο των κινων». Aπ το σημα-
ντικ αυτ κτίριο διατηρούνται τα υ-
πγεια με τις πλούσιες αποθήκες
τους, αλλά και το θεμέλιο του μεγά-
ρου του στο ισγειο. Tο «κτίριο των
κινων» ήταν το μεγαλύτερο κτίριο
της πτέρυγας αυτής και θεωρείται
ως παράρτημα του ανακτρου που
ανήκε σε κάποιο σημαντικ αξιωμα-
τούχο. Δύο άλλα κτίρια βρίσκονται
στην πλευρά της ακρπολης, το κτί-
ριο Δ και το κτίριο Γ που πρέπει να α-
ποτελούσαν συγκρτημα αποθηκών.
Tα αιματοβαμμένα
ερείπια
Tο ανάκτορο και τα παραρτήματά
του καταστράφηκαν απ σεισμ ή
πυρκαγιά στο τέλος της YE IIIB πε-
ριδου γύρω στα 1200 π.X. Mπορεί
να μην έπαψαν στη συνέχεια να κα-
τοικούνται, μως τίποτα δεν θύμιζε
τη λάμψη του παρελθντος τους. H
κραυγή του Aγαμέμνονα, ο θρήνος
της Hλέκτρας, το μένος της Kλυται-
μνήστρας και οι Eρινύες του Oρέστη
σώπασαν πια. Σταμάτησε η αιμάτινη
βροχή που τράνταζε τον οίκο των
Aτρειδών. Mνο ο λγος μένει στη
μνήμη για τη μοίρα του.
Kαι «έχασε ο νους μου την ευκίνη-
τή του σκέψη και πού να στραφώ δεν
ξέρω τώρα που το σπίτι πέφτει. Φο-
βάμαι της αιμάτινης βροχής τον χτύ-
πο που τραντάζει το σπίτι. Kι η ψιχά-
λα του αίματος ποτέ τελειώνει;» (Aι-
σχύλου, Oρέστεια, Aγαμέμνων, στ.
1530–1535).
Bιβλιογραφία
G.E. Mylonas, Mykenae Rich in Gold, 1983.
R. Hope–Simpson, Mycenaen Greece, 1981
Sp. Marinatos & K. Hirmer, Kreta, Thera
und das mykenische Hellas, 1973
Sp. Iakovidis, A Hundred Years of
Mycenaean Arcaeology. AntJ 58,1978,
13–30
A. Mountjoy, Mycenaean Pottery, An
Introduction, 1993.
G. Hiesel, Spδthelladische Hausarchitektur,
1990.
 Tο θρησκευτικ κέντρο
O μυκηναϊκς κσμος μοιραζταν κοινή θρησκεία, γλώσσα, ήθη και έθιμα με τα άλλα ελληνικά φύλα
Tου Xρήστου Mπουλώτη
Aρχαιολγου στο Kέντρον Eρεύνης
της Aρχαιτητος της Aκαδημίας Aθηνών

O AΓPYΠNOΣ φύλακας που, στο ά-

νοιγμα της Oρέστειας του Aισχύλου,
τον βρίσκουμε να καραδοκεί δίκην
κυνός πάνω απ’ τις στέγες των
Aτρειδών στις Mυκήνες, μήπως και
πιάσει «της φλγας το σημάδι, τη
λάμψη της φωτιάς, την είδηση να
φέρει πως πάτησαν την Tροία» (Aγα-
μέμνων, στ. 1–39), ο ταλαίπωρος αυ-
τς λες κι αγναντεύει την άλλη, την
αντίπερα ακτή του Aιγαίου, ολισια
πίσω στον Oμηρο. Mε τη σειρά του ο
μέγας ραψωδς στέλνει το βλέμμα
του ακμη πιο βαθιά, στους μεστούς
χρνους του μυκηναϊκού κσμου,
για να γίνει ποιητικς καθρέφτης
του, θαμπά έστω και διαθλασμένα.
Στην Iλιάδα, με την αφήγηση ανελισ-
σμενη απ’ τα ανδροφνα πεδία της
Tροίας, ο μακρινς τπος είναι τώρα
οι Mυκήνες, το εϋκτίμενον πτολίε-
θρον (B, 569), η πολύχρυσος Mυκή-
νη (H, 180. Λ, 46), η ευρυάγυια (Δ,
52).
Oμηρος και Aισχύλος, κι απ κοντά
σοι ομτεχνοί τους άντλησαν απ
την πολυτάλαινα δυναστεία των
Aτρειδών, είχαν κιλας εξασφαλίσει
στις Mυκήνες κραταιά φήμη εις το
διηνεκές. Συνάμα μως τα τείχη..., α-
νά τους αιώνες ορατά. Kυκλώπεια, ε-
πιβλητικά, υψώνονταν μάρτυρες α- Eλλειψοειδής σφενδνη χρυσού δακτυλιδιού, με σκηνή βλαστικής τελετουργίας σε υπαίθριο ιερ. Aπ την ακρπολη
ψευδείς αλλοτινού μεγαλείου, δίνο- των Mυκηνών, 15ος αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).
ντας τροφή στο θρύλο, που είθισται
να ευδοκιμεί πάνω στα ερείπια. Kι -
λα αυτά ώσπου η σκαπάνη του ερα-
σιτέχνη Σλήμαν εγκαινίασε, το 1876,
ένα νέο κύκλο κοσμολάλητης ακτι-
νοβολίας, συνεχώς διευρυνμενο α-
π ττε με τις συστηματικές ανασκα-
φές, προπαντς του Tσούντα και του
Σταματάκη αρχικά, του Wace ύστερα
και του Mυλωνά – σε συνεργασία ο
τελευταίος με τον Iακωβίδη που έχει
επωμισθεί τις τύχες των Mυκηνών
στις μέρες μας. Kαθώς αναδυταν
βαθμιαία απ’ την αχλύ του χρνου
και του μύθου μια λαμπρή πραγματι-
κτητα, γινταν πλέον πεποίθηση -
τι εκεί χτυπούσε πρώτιστα η καρδιά
του μυκηναϊκού κσμου. Kαι δεν θα
ήταν καθλου υπερβολή, αν λέγαμε
πως οι δικές μας γνώσεις για τις Mυ-
κήνες και τον μυκηναϊκ γενικτερα
πολιτισμ ξεπερνούν κατά πολύ ε-
κείνες του Oμήρου και του Aισχύ-
λου. Στην πολυφωνία των αρχαιολο-
γικών ευρημάτων ήρθε μάλιστα να
μπολιαστεί ευεργετικά απ το 1952
–χρονιά που ο Michael Ventris απο-
κρυπτογράφησε τη Γραμμική B– ο
μυκηναϊκς λγος, άμεσος, συχνά α-
ποκαλυπτικς, επιμηκύνοντας κατά
έξι ολκληρους αιώνες τη γραπτή
παράδοση της ελληνικής λαλιάς.

Oικονομικς ρυθμιστής
Πσα γνωρίζουμε, μως, για την
έκφραση θρησκευτικτητας στις H περίφημη «Mυκηναία»: απσπασμα πομπικής τοιχογραφίας που παριστάνει πιθανν θετητα, η οποία δέχεται προ-
Συνέχεια στην 12η σελίδα σφορές απ λάτρισσες. Aπ το Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών, 13ος αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 11

Συνέχεια απ την 11η σελίδα
Mυκήνες; Eίμαστε, αλήθεια, σε θέση
να διεισδύσουμε στις πίστεις και τις
δοξασίες, τους συμβολισμούς και τις
λατρευτικές πρακτικές που, συνυ-
φαίνοντας πραγματικ με υπερβατι-
κ, συνείχαν τα μέλη της κοιντη-
τας; Mε ποιους τρπους και πσο
φανερώνονται σε μας οι εκεί λα-
τρευμενες θετητες; Σε τι λογής
χώρους στεγάστηκε η λατρεία; Kαι
βέβαια, ανάμεσα σε άλλα, το καίριο
ερώτημα: αν η θρησκεία αναδείχθη-
κε παραδοσιακά σε αποτελεσματικ
δίαυλο για την άσκηση εξουσίας, σε
τι βαθμ ο άνακτας των Mυκηνών –ο
wa–na–ka των πινακίδων–, μαζί και οι
ομλογοί του των άλλων ανακτρων,
μετείχαν ενεργά και σε τούτο το «ε-
ξουσιαστικ παιχνίδι»;
Πριν προσεγγίσουμε κάποια απ
τα παραπάνω ερωτήματα, ανάγκη να
θυμίσω εδώ πσο επισφαλής είναι εν
γένει ο χώρος της θρησκείας για
τους μελετητές του προϊστορικού
Aιγαίου. Περιπέτεια συχνά αβέβαιη
σε κινούμενη άμμο, καθώς τα υλικά
κατάλοιπα που έφθασαν τυχαία έως
εμάς δεν αντιπροσωπεύουν, στην α-
ποσπασματικτητά τους, παρά ένα
μέρος μνον της αλλοτινής πραγμα-
τικτητας, ενώ οι θρησκευτικές δο-
ξασίες και ο τελετουργικς λγος
που έδιναν περιεχμενο στη λατρευ-
τική πράξη συνοδεύοντάς την, ντύ-
νοντάς την, έχουν αμετάκλητα χα-
θεί. Eτσι, κάθε ερμηνευτική διαδικα-
σία ξεκινά απ μια βάση εξ ορισμού
ελλιπή, φέροντας αναπδραστα και Aεροφωτογραφία του Θρησκευτικού Kέντρου των Mυκηνών που δείχνει την πομπική οδ, το Nα Γ1, την «Oικία
το στίγμα της υποκειμενικτητας, - Tσούντα» και την περιοχή του κυκλικού βωμού (φωτ.: Wittlesey Fountation).
πως φάνηκε απ καιρ με την πρώτη
έκδοση της συνθετικής μονογρα- –έξω απ’ την ακρπολη ως επί το κοινωνία των ζώντων. Kι ανάμεσά κτερίσματα του Tαφικού Περιβλου
φίας του M. Nilsson, The Min- πλείστον– μας διέσωσαν μια μνη τους, πρώτες σε πληροφορική εμβέ- A, απ’ τα λοιπά ευρήματα των παλαι-
oan–Mycenaean Religion and its θετητα, την πτνια του σίτου λεια οι αφηγηματικές σκηνές πάνω τερων ανασκαφών μες στην ακρ-
Survival in Greek Religion (1927), κι (si–to–po–ti–ni–ja). στη σφενδνη χρυσών σφραγιστικών πολη που, με τον έναν ή τον άλλο
ύστερα με τα ανάλογα μελετήματα δαχτυλιδιών και σε σφραγιδλιθους τρπο, καταθέτουν για το εκεί θρη-
του A. Persson, του Ch. Picard, του Iερά κτίρια που φορινταν απ σημαίνοντες Mυ- σκευτικ πολύπτυχο, αξίζουν ιδιαί-
Γ. Mυλωνά και άλλων. κηναίους ως διάσημα εξουσίας ή ι- τερης μνείας τέσσερα: το ένα είναι
Mέχρι πριν απ δύο δεκαετίες πε- διτητας ισοδυναμώντας, στη σφρα- το καλλίεργο ελεφαντοστέινο σύ-
ρίπου, ταν η μακροχρνια ανασκα-
Kοινή θρησκεία φή στη νοτιοδυτική κλιτύ της ακρ-
γιστική τους χρήση, με την υπογρα- μπλεγμα της «ιερής τριάδας», που
φή του κατχου τους. Στη σιωπηρή βρέθηκε το 1939 απ’ τον Wace στην
Mε αυτά στο νου, η ανίχνευση της πολης των Mυκηνών αποκάλυψε ο- τους ευγλωττία τέτοιου είδους πα- περιοχή του ανακτρου. Tο δεύτερο,
θρησκευτικής ζωής στις Mυκήνες, λοκληρωτικά ένα κλειστ συγκρτη- ραστάσεις εικονογραφούν καλά ε- ένα χρυσ δαχτυλίδι, με τη λαλίστε-
για να αποφέρει κατά το δυνατν ω- μα ιερών κτιρίων που αναζωπύρωσε μπεδωμένες δοξασίες και στιγμιτυ- ρη έως τώρα λατρευτική σκηνή ολ-
ριμτερους καρπούς, θα πρέπει να δραστικά την προβληματική και πέ- πα τελετουργικά, μεταφέροντάς μας κληρης της μυκηναϊκής εικονογρα-
συναξιολογήσει τα δεδομένα κι απ ρασε στη βιβλιογραφία ως «Θρη- άλλοτε σε μια σφαίρα υπερβατική, - φίας, εύρημα του Δροσινού το 1877,
τους άλλους μυκηναϊκούς τπους, σκευτικ Kέντρο», οι γνώσεις μας που ενδημούν θετητες και φυλα- κοντά στον Tαφικ Περίβολο A. Kαι,
και βέβαια τις σχετικές μαρτυρίες για την έκφραση της εκεί θρησκευτι- κτήρια δαιμονικά ντα (σφίγγα, γρύ- τέλος, δύο μικρής κλίμακας νωπο-
της Γραμμικής B, μια κι λα στη σύ- κτητας εδράζονταν σε σποραδικά πας), κι άλλοτε σε δρώμενα που ε- γραφικές παραστάσεις, ζωγραφισμέ-
γκλισή τους καταδείχνουν τούτο: τι ευρήματα απ την ίδια την ακρπολη κτυλίσσονται σε υπαίθρια ιερά ή τε- νες πάνω σε φορητ πίνακα η μια,
δηλαδή, παρά τα τυχν τοπικά ιδιώ- και απ τάφους extra muros. μένη, με θαλερ συνήθως μέσα τους στην επιφάνεια τοίχου η άλλη – κι οι
ματα και τις αποκλίσεις, ολκληρος Στην ουσία, είμασταν επαρκέστε- το «ιερ δέντρο». Aιματηρή θυσία κι δυο τους ευρήματα του εκπνέοντος
ο μυκηναϊκς κσμος μοιραζταν μια ρα πληροφορημένοι για εκείνο το αναίμακτη προσφορά –διασταυρω- 19ου αι. απ’ τις ανασκαφές του
κοινή θρησκεία, που μαζί με την κοι- κομμάτι της θρησκευτικής ζωής που μένες και μέσα απ υλικά κατάλοιπα Tσούντα στον ευρύτερο χώρο που ο-
νή γλώσσα, τα κοινά ήθη, έθιμα και αφορούσε τα ταφικά έθιμα και τις σο και την Γραμμική B–, εκστατικς ρίζεται πια σήμερα ως «Θρησκευτικ
θεσμούς, σύσφιγγε έτι περαιτέρω μεταθανάτιες δοξασίες, και μάλιστα χορς, πομπές σεβιζουσών μορφών Kέντρο».
τους δεσμούς ανάμεσα στα διάφορα στις διαδοχικές τροπές και σταθερές μπροστά σε κτίσματα ιερά κ.ά., μας Στα έργα αυτά αιχμαλωτίσθηκαν
ελληνικά φύλα, σφυρηλατώντας συ- τους επί πέντε ολκληρους αιώνες, προϊδεάζουν για το καλειδοσκοπικ και πάλι σε εικνα θετητες και δαί-
νάμα τη συνείδηση της κοινής κατα- απ τον εκπνέοντα 17ο αι. π.X., την φάσμα ενς περίπλοκου τελετουργι- μονες, ιερά σύμβολα, πράξεις λα-
γωγής. H μαρτυρημένη στις πινακί- περίοδο δηλαδή των αρχαιτερων κού, γνωστού στην εικονογραφική τρευτικές. Δύο θεϊκές τροφούς που
δες Γραμμικής B λατρεία των ίδιων ταφών στους βασιλικούς Περιβ- του ποικιλία και απ μια πληθώρα άλ- επιβλέπουν το θείο βρέφος ανασύ-
βασικών θεοτήτων στην Πύλο, τη λους A και B, έως και τον 12ο αι. π.X. λων παραστάσεων απ την Kρήτη, ρει απ’ το μυκηναϊκ πάνθεο το ελε-
Θήβα και τις αχαιοκρατούμενες μετά Eίναι αλήθεια μως πως η ταφική τις Kυκλάδες και την υπλοιπη μυκη- φαντοστέινο σύμπλεγμα, θυμίζοντας
το 1450 π.X. Kνωσ και Kυδωνία (Xα- πρακτική ρίχνει πλάγιο φως και σε ναϊκή Eλλάδα. Kι λες μαζί οι παρα- ευθύγραμμα την κατοπινή ιερή τριά-
νιά) –θετητες του ολυμπιακού παν- πτυχές της επίγειας λατρείας, κα- στάσεις, απ κοινού με τα λογής αρ- δα των Eλευσινίων Mυστηρίων, τη
θέου οι περισστερες, πως αυτ θώς πολλά απ’ τα κτερίσματα που χαιολογικά κατάλοιπα που στήριζαν Δήμητρα, την Περσεφνη και τον μι-
ήρθε και καταστάλαξε στα ομηρικά συνδεψαν τους νεκρούς στο μετα- ή πλαισίωναν τη λατρεία, συνθέτουν κρ Iακχο. Mε αφηγηματική αυταρέ-
έπη– μας διαβεβαιώνει πλέον ρητά θανάτιο ταξίδι τους –είτε πρκειται ένα ογκώδες βιβλίο, πως εύστοχα σκεια, αντίθετα, και πυκντητα συμ-
για το ενιαίο του θρησκευτικού τοπί- για τελετουργικά σκεύη και προσω- έχει χαρακτηρισθεί η θρησκεία της βολιστική, η παράσταση του χρυσού
ου. Aναμφίβολα, το ίδιο λίγο πολύ πικά αντικείμενα κσμησης με θρη- εποχής, βιβλίο του οποίου μως το δαχτυλιδιού αντλεί απ μια ανοιξιά-
πάνθεον έσκεπε και τις Mυκήνες, σκευτικές παραστάσεις, είτε για ιερά χαμένο κείμενο απομένει να το γρά- τικη γυναικεία γιορτή σε υπαίθριο ιε-
μολοντι το εκεί ανακτορικ αρχείο σύμβολα, είτε, τέλος, για τα τυπικά ψουμε εμείς, εκμαιεύοντας απ’ τις ρ, πως δηλώνει το δέντρο, με τη
χάθηκε αμετάκλητα κι οι λίγες μνο απ τον 14ο αι. π.X. πήλινα ειδώλια εικνες λγο. θετητα της βλάστησης καθιστή στη
πινακίδες που βρέθηκαν σποραδικές (Φ, Ψ, T)– είχαν φωνή και ρλο στην Aν εξαιρέσουμε τώρα τα βασιλικά ρίζα του να δέχεται απ ώριμες γυ-

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

 Aριστερά: πήλινο ειδώλιο αποτροπαϊκής μορφής
απ το «δωμάτιο των ειδώλων» στο Θρησκευτικ
Kέντρο των Mυκηνών, 13ος αι. π.X. (Aρχαιολογι-
κ Mουσείο Nαυπλίου). Πάνω: ομοίωμα τριμε-
ρούς ιερού απ έκτυπο φύλλο χρυσού. Aπ τον
ταφικ περίβολο A των Mυκηνών, 1600–1500 π.X.
(Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο). Δεξιά:
Pυτ σε σχήμα κεφαλής ταύρου απ ασήμι και
χρυσ. Aπ τον τάφο IV του ταφικού περιβλου
A των Mυκηνών (16ος αι. π.X.). Eθνικ Aρχαιολο-
γικ Mουσείο, Aθήνα (φωτ.: Eκδοτική Aθηνών).

ναίκες και παιδίσκες προσφορές αν- αφού βαθμιαία προσαρμστηκαν τα θίξουμε. Θα μας πήγαιναν πολύ απλώθηκε με το χρνο σε ευρύτερα
θέων –ίριδες, κρίνα, μήκωνες. Oι στις αιγαιακές εικονιστικές αντιλή- μακριά. Συνοπτικά μνο να θυμίσω κοινωνικά στρώματα για να τονωθεί
θρησκευτικές μως αναφορές δεν ψεις, πέρασαν αργτερα και στη μυ- πως η επίδραση πρωτογίνεται αισθη- πλέον, να φιλτραρισθεί και να κατα-
τελειώνουν εδώ. Θες απ επιθυμία κηναϊκή Eλλάδα ως δάνειο δεύτερου τή προπάντων στις Mυκήνες, στα σταλάξει σε ένα κρητομυκηναϊκ
να ιστορήσει το μέγιστον δυνατν εν βαθμού. κτερίσματα των βασιλικών Tαφικών θρησκευτικ αμάλγαμα απ τα μέσα
σμικρώ, θες απ horror vacui, επιμε- Περιβλων (κυρίως του A), και πιο του 15ου αι. π.X. και εφεξής, ταν οι
λήθηκε ο καλλιτέχνης της παράστα- Mινωική καταγωγή συγκεκριμένα μέσα απ ιερές εικ- Mυκηναίοι εγκαταστάθηκαν στην
σης να γεμίσει και την παραμικρή Mε τούτες τις δαιμονικές μορφές νες, σύμβολα και παραφερνάλια λα- Kρήτη. Πάντως, οι πινακίδες Γραμμι-
γωνιά, αφήνοντας σε μας να ξεμπερ- κι ένα σωρ ακμη στοιχεία της μυ- τρείας, πως λγου χάρη τα τριμερή κής B απ’ τα ανακτορικά κέντρα της
δέψουμε έλλογα το ερμηνευτικ κηναϊκής ιερής εικονογραφίας, της ιερά με επιφάνεια πτηνμορφης θε- ηπειρωτικής Eλλάδας φαίνεται να
κουβάρι: ήλιος και μισοφέγγαρο συμβολιστικής και της λατρευτικής τητας, τα κέρατα καθοσίωσης, ο δι- μαρτυρούν για το αμιγώς μυκηναϊκ
στον ουραν, στον αέρα διπλς πέ- σκευής να βοούν μινωική καταγωγή, πλς πέλεκυς, ο ιερς κμβος, τα του εκεί πανθέου, γεγονς που οδη-
λεκυς και μια μικρή θεϊκή μορφή α- αναφύονται τα εύλογα ερωτήματα ρυτά σε σχήμα ταυροκεφαλής, οι αμ- γεί στη σκέψη τι η μινωική επίδρα-
καθριστου φύλου με οκτώσχημη α- ως προς την αληθινή φυσιογνωμία φίκοιλοι βωμοί κ.ά. Kαι ,τι μινωικ ση στη θρησκεία του ηπειρωτικού
σπίδα, κι επιπλέον, έξι σπονδικά ρυ- της μυκηναϊκής θρησκείας, τις κρη- υιοθετήθηκε αναφομοίωτο στους τουλάχιστον χώρου είχε ως επί το
τά σε σχήμα λεοντοκεφαλής, στρι- τικές οφειλές της, τους τρπους και κλπους κατ’ αρχήν της άρχουσας πλείστον το χαρακτήρα εικονογρα-
μωγμένα αυτά στη μια απ’ τις παρυ- το βάθος της έξωθεν επίδρασης, ε- τάξης, που μη έχοντας δική της ιερή φικών δανείων και λατρευτικών τύ-
φές της σφενδνης. Tη θεϊκή μορφή ρωτήματα που δεν έπαψαν να ταλα- εικονογραφική παράδοση απ την πων. Eτσι μως, πως μπολιάστηκε
με την οκτώσχημη ασπίδα την ξανα- νίζουν την έρευνα έως τις μέρες Mεσοελλαδική εποχή ακούμπησε μι- στενά το μινωικ στο μυκηναϊκ, χά-
βρίσκουμε ζωγραφισμένη στον μι- μας. Δεν είναι μως εδώ της ώρας να μητικά στο λαμπρ μινωικ πρτυπο, Συνέχεια στην 14η σελίδα
κρ φορητ πίνακα, εδώ μως σίγου-
ρα γυναικεία, και μάλιστα στο επίκε-
ντρο της τελετουργικής πράξης, α-
νάμεσα σε δυο σεβίζουσες λατρεύ-
τριες. Ως διακριτικ σύμβολο, ως έ-
βλημα, εμφαίνει η ασπίδα δίχως άλ-
λο την πολεμική υπσταση της θεάς,
που δικαιολογημένα της επιφύλαξαν
ομγνωμα οι μελετητές περίοπτη
θέση στο μυκηναϊκ πάνθεο, καθώς
εκφράζει απλυτα το πνεύμα και τα
ιδεώδη της στρατιωτικής αριστοκρα-
τίας της εποχής. Θεωρήθηκε μάλι-
στα ομλογη της Aθηνάς, προδρομι-
κή μορφή της, ομοούσια, κι ίσως η ί-
δια η Aθηνά, μια και στην πολεμική
της ιδιτητα κι ακμη ως προστάτρια
του βασιλικού οίκου πιστεύεται τι
ριζοβολεί βαθιά στους μυκηναϊκούς
χρνους. Mε την τέταρτη, τέλος, πα-
ράσταση, σπάραγμα αυτή μιας τοιχο-
γραφικής ζωφρου, τεκμηριώνεται
και μέσα στην ακρπολη ο κσμος
των δαιμνων, λεοντοκέφαλων εδώ,
που ομάδι γυρνούν απ’ το κυνήγι
κουβαλώντας τα νεκρά θηράματα
στις άκρες επωμισμένου ανάφορου.
Aπτοκοι της αιγυπτιακής ιπποποτά-
μιας θεάςTawrt, οι δαίμονες αυτού
του τύπου υιοθετήθηκαν απ τους Aποσπασματική τοιχογραφία απ το Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών με παράσταση θετητας που κρατάει θυσά-
Mινωίτες ήδη κατά τον 18ο αι. π.X., κι νους δημητριακών, 13ος αι. π.X. (Aρχαιολογικ Mουσείο Nαυπλίου).

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 13

Συνέχεια απ την 13η σελίδα
θηκαν μέσα στη λατρευτική πρακτι-
κή αιώνων το πώς, το πτε, το γιατί.
Kαι κανένας ίσως Mυκηναίος να μη
γνώριζε τον 13ο αι. π.X. τι το κατ’ ε-
ξοχήν έμβλημα της ακρπολής τους,
το λιθανάγλυφο που επέστεφε συμ-
βολικά την πύλη των λεντων, με
τον ιερ κίονα πάνω σε αμφίκοιλους
βωμούς, ήταν μινωική εικνα ιερή,
βγαλμένη απ’ τους μακρινούς Παλαι-
ονακτορικούς χρνους.
Λεοντοκέφαλοι
δαίμονες
Για τους ιερούς χώρους, υπαίθρι-
ους και στεγοσκεπείς, που φιλοξέ-
νησαν την επίσημη λατρεία στις Mυ-
κήνες απ την εποχή των βασιλικών
Tαφικών Περιβλων έως και τον εκ-
πνέοντα 14ο αι. π.X., δεν μας απο-
μένουν παρά υποθέσεις και οι έμμε-
σες μαρτυρίες των σφραγιστικών
εικνων. Tο κεν αυτ ήρθε να ανα-
πληρώσει –και με το παραπάνω μά-
λιστα– η βαθμιαία αποκάλυψη του ε-
κτεταμένου συγκροτήματος των ιε-
ρών στη νοτιοδυτική κλιτύ της α-
κρπολης, με τη σκαπάνη του Tσού-
ντα αρχικά, κι ύστερα, απ το 1950
και εξής, μέσα απ τις συστηματι-
κές έρευνες των Wace, Taylour και
Mυλωνά. Mε την ολοκλήρωση των
ανασκαφών έγινε πια πεποίθηση τι
εκεί εστιάστηκε, διαρκούντος του
13ου αι. π.X., η θρησκευτική ζωή
των Mυκηνών, πολύπτυχη, οργανω-
μένη, ρυθμολογημένη, δικαιολογώ-
ντας πέρα για πέρα το χαρακτηρι-
σμ «Θρησκευτικ Kέντρο». Στην
περιπλοκτητά του, το κλιμακωτά
αρθρωμένο αυτ συγκρτημα ιερών
–με βοηθητικούς και αύλειους χώ-
ρους, ποικιλσχημους βωμούς, λο-
γής κτιστές κατασκευές και μια πο-
λύμετρη πομπική οδ που κατηφ-
ριζε απ’ τα υψώματα της ακρπολης
σφαλιζμενη με θύρα για τον έλεγ-
χο της πρσβασης– δεν βρίσκει ισ-
τιμο παράλληλο στη μυκηναϊκή
Eλλάδα. Tα δημσια ιερά που ανα-
κάλυψε ο Kilian στην κάτω ακρπο-
λη της Tίρυνθας ή τα οικιακά ιερά
στο Mπερμπάτι και την Aσίνη φα-
ντάζουν δίπλα του μετριφρονες
εκδοχές και μνο το διπλ ιερ της
μυκηναϊκής φάσης στη Φυλακωπή
της Mήλου προσφέρεται –έστω απ του Θρησκευτικού Kέντρου. Στα
μακριά– για συγκρίσεις.
Στην αρχιτεκτονική σημασία του
Θρησκευτικού Kέντρου προστίθε-
νται επιτατικά τα απομεινάρια, οι
ενδείξεις για το είδος και τους τρ-
πους της εκεί ασκούμενης λατρεί-
ας. Παρά την ενδιάμεση καταστρο-
φή κατά τον προχωρημένο 13ο αι.
π.X., τις πολλαπλές επισκευές και
μετασκευές μέχρι την οριστική ε-
γκατάλειψη των ιερών, κατπιν
πυρκαγιάς, γύρω στο 1200 π.X., έ-
φθασαν έως εμάς, μεταξύ άλλων,
αποσπασματικά τοιχογραφήματα,
λατρευτικά και αναθηματικά ειδώ-
λια, ικανά να στοιχειοθετήσουν μια
κάποια εικνα για θετητες του μυ-
κηναϊκού πανθέου που αξιώθηκαν
εκεί λατρείας ως ομοτεμένεις, συ-
νίεροι, ακμη κι ως σύνναοι κι ομο-
βώμιοι. H περίοπτη στις Mυκήνες
θέση της πολεμικής ασπιδοφρας
θεάς, απ καιρ εικαζμενη με βά-
ση τον μικρ φορητ πίνακα απ’ τις
14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
H «Iερή Tριάδα»: ελεφάντινο σύμπλεγμα δύο γυναικείων θεοτήτων που επι-
βλέπουν νεαρ θε. Aπ την ακρπολη των Mυκηνών (περιοχή ανακτρου),
14ος–13ος αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).
ανασκαφές του Tσούντα και το
χρυσ δαχτυλίδι, που τα είδαμε πιο
πάνω, ενισχύθηκε τώρα πρσθετα
χάρη σε δυο τοιχογραφίες οπλοφ-
ρων γυναικείων θεοτήτων –με ξί-
φος η μια, η άλλη κρανοφρος–, κα-
θώς και με την τοιχογραφική παρά-
σταση οκτώσχημων ασπίδων απ’ τη
λεγμενη Oικία του Aρχιερέα. Για
τον κύκλο της βλάστησης, την ευ-
φορία της γης, αρμδια προφανώς
η γυναικεία πάλι θετητα που εικο-
νίζεται σε ένα άλλο τοιχογράφημα,
καβάλα ίσως σε τετράποδο, με δυο
δέσμες στάχυα στα χέρια της, ανα-
καλώντας έτσι δικαιολογημένα την
πτνια του σίτου (si–to–po–ni–ja)
της πινακίδας Γραμμικής B, η οποία
σημειωτέον βρέθηκε στις παρυφές
πήλινα γυναικεία ειδώλια, με τα χέ-
ρια υψωμένα, σε τυπική στάση επι-
φάνειας κι ευλογίας συνάμα, ή α-
κουμπισμένα στους μαστούς με
νημα, αναγνωρίζονται λατρευτι-
κές εικνες δημοφιλών θεοτήτων
της εποχής, ενώ την άσκηση της
χθνιας λατρείας υποδηλώνουν τα
μεγάλα πήλινα ομοιώματα κουλου-
ριασμένων φιδιών –αποδέκτες κι
αυτά προσφορών, αν κρίνουμε απ’
τη σχετική μνεία ερπετών
(e–pe–to–i=ερπετοίς) σε πινακίδα
απ’ τις πρσφατες ανασκαφές στη
Θήβα. Πλάι μως στις ανθρωπ-
μορφες θετητες που επενεργού-
σαν ευεργετικά στα πράγματα της
ειρήνης και του πολέμου τα πράγ-
ματα, βρήκαν επίσης θέση και ντα
φανταστικά σαν τους γρύπες ή
τους λεοντοκέφαλους δαίμονες
στο τοιχογραφικ απσπασμα απ’
τις ανασκαφές του Tσούντα. Kαι
βέβαια δεν έλειπαν οι αποτροπαϊ-
κές στη δυσμορφία τους θετητες,
μαρτυρημένες με πήλινα ειδώλια κι
αυτές, συγκρίσιμης ίσως υπστα-
σης με την Eρινύα (E–ri–nu) που
μας παραδίδεται σε δύο πινακίδες
της Kνωσού.
Eίναι αλήθεια τι τα αρχαιολογι-
κά δεδομένα της εποχής δεν μας έ-
χουν συνηθίσει σε μια παρμοια
συλλατρεία τσων διαφορετικών
θεοτήτων στον ίδιο ιερ τπο –αν
βέβαια διαβάζουμε ορθά το εικονι-
στικ υλικ αυτ καθεαυτ σο και
στις αρχιτεκτονικές του συναρτή-
σεις. Tην έλλειψη αντισταθμίζει η
φωνή των πινακίδων Γραμμικής B,
και προπαντς της Πύλου. Eξω απ’
το ανάκτορο –μαθαίνουμε απ’ τις
πινακίδες–, σε μια τοποθεσία ον-
ματι Σφαγιάνα (Pa–ki–ja–na), ήταν
συγκεντρωμένα πολυάριθμα, σημα-
ντικά ιερά για τη λατρεία θεοτήτων
πως της Πτνιας (Po–ti–ni–ja), του
Ποσειδώνα (Po–se–da–o), του Δία
(Di–wo) και της Hρας (E–ra), του Δε-
σπτη (Do–po–ta), της Iφιμέδειας
(I–pe–me–de–ja) κ.ά., μερικές απ’ τις
οποίες συνοικούσαν μάλιστα στενά
στον ίδιο χώρο.
Σε ,τι αφορά μως την μορφή
των ιερών της Σφαγιάνας, τη χωρο-
ταξική τους συνάρθωση και την α-
πστασή τους απ’ το ανάκτορο, κι
ακμη την εικονογραφία των εκεί
θεοτήτων, μετεωριζμαστε, μια και
το Θρησκευτικ αυτ Kέντρο της
Πύλου δεν έχει ακμη εντοπισθεί
ανασκαφικά. Λαβή, ωστσο, για
σκέψεις κι υποθέσεις, πως έδειξα
αλλού υποστηρίζοντας το διαφωτι-
στικ σχήμα μιας παραπληρωματι-
κής αμοιβαιτητας, δίνει το αρχαιο-
λογικ του πάρισο στις Mυκήνες,
για το οποίο λείπουν, αντίθετα, οι
ρητές μαρτυρίες της Γραμμικής B.
Σαν πολυθεϊκά κελύφη και πάλ-
λοντες λατρευτικοί πυρήνες, τα
δύο αυτά Θρησκευτικά Kέντρα ή-
ταν ασφαλώς τποι πολυσύχναστοι,
με συρροή πιστών κι απ’ τις ευρύτε-
ρες ίσως περιοχές. Oι αφορμές για
πάνδημες γιορτές, ποικίλες λα-
τρευτικές πράξεις, προσφορές και
αναθήματα, θα αφθονούσαν. Mε
μια τέτοια γιορταστική αφορμή
–μας πληροφορεί πινακίδα της Πύ-
λου (PY Tn 316)– στάλθηκαν απ’ το
ανάκτορο εν πομπή βαρύτιμα χρυ-
σά αγγεία στις θετητες της Σφα-
γιάνας. Kαι δεν χωρά αμφιβολία
πως η πομπική οδς που οδηγεί στο
Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών
θα πατήθηκε πλειστάκις απ παρ-
μοιες πομπές, κάποιες απ’ τις οποί-
ες μάλιστα αποτυπώθηκαν στο εκεί
τοιχογραφικ πργραμμα: η περί-
φημη «Mυκηναία», για παράδειγμα,
με περιδέραιο στο χέρι, ή η ένθρο-
νη γυναικεία μορφή που κρατά ει-
δώλιο –κι οι δυο αποσπασματικά
τοιχογραφήματα της «Oικίας του
Aρχιερέα»– φαίνεται να εικονίζουν
θεϊκές αποδέκτες προσφορών.
Για την οργάνωση και την εύρυθ-
μη λειτουργία των Θρησκευτικών
Kέντρων αρμδιο το ιερατείο, -
πως εμφανίζεται στις πινακίδες πά-
λι Γραμμικής B, πολυμελές, ιεραρ-
χημένο, με πρωθιέρειες, κλειδού-
χους, και με συμμετοχή στα οικο-
νομικά πράγματα –έστω περιορι-
σμένη. Aυτονομήθηκε μως ντως
η θρησκεία απ’ την πολιτική εξου-
σία, και σε τι βαθμ; Σε τούτο το
πολυσυζητημένο, φλέγον θέμα ήρ-
θε να ρίξει εκ νέου μπλικο λάδι το
Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκη-
νών, χωρίζοντας τους μελετητές σ’
εκείνους που επιμένουν στον θε-
σμ του «βασιλέα–ιερέα» και σ’ -
σους περιορίζουν τον άνακτα στην
κοσμική του αποκλειστικά εξουσία.
Kλίνοντας προς την πρώτη εκδοχή,
να πω εδώ μονάχα τι η ύπαρξη ορ-
γανωμένων κέντρων λατρείας έξω
απ’ το ανάκτορο δεν συνεπάγεται
αυτοδίκαια και βαθιά τομή ανάμε-
σα στις δύο εξουσίες. Eνδείξεις,
άλλωστε για άσκηση λατρείας στα
ίδια τα ανάκτορα δεν λείπουν, ενώ
οι πινακίδες, έμμεσα, θέλουν τον
άνακτα να εμπλέκεται και σ’ αυτή
την σφαίρα. Παραδοσιακά σε -
λους τους μεγάλους πολιτισμούς
της Aνατολής, στις παρυφές των ο-
ποίων άνθησαν ο μινωικς και ο μυ-
κηναϊκς, η θρησκεία αποτέλεσε
το πιο στιβαρ έρεισμα της μοναρ-
χίας προσδίδοντάς της κύρος και
συνάμα την δέουσα νομιμοποίηση
και καταξίωση στη λαϊκή συνείδη-
ση. Για πρώτη φορά, στα καθ’ ημάς,
το σχίσμα πολιτικής απ θρησκευ-
τική εξουσία συντελείται σαφώς
στους κλπους του μορφώματος
της πλης–κράτους, μετά δηλαδή
την κατάρρευση του μυκηναϊκού
κσμου, χωρίς μως να αποσβε-
σθεί ολτελα η ανάμνηση του αρ-
χαιτερου πολιτικο–θρησκευτικού
σχήματος. Oι διογενείς βασιλήες
του Oμήρου λογουχάρη, με το σκή-
πτρο τους θεοπαράδοτο, ή το θρη-
σκευτικ αξίωμα του άρχοντος βα-
σιλέως στην Aθήνα των ιστορικών
χρνων τι άλλο θα μπορούσαν να
απηχούν παρά τον θρησκευτικ
ρλο του μυκηναίου άνακτα;
 Tα πολύτιμα ευρήματα
Λαμπρά έργα τέχνης, τα περισστερα εκτίθενται στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο
Tης Kατερίνας Δημακοπούλου
Διευθύντριας του Eθνικού
Aρχαιολογικού Mουσείου ε.τ.

OI ANAΣKAΦEΣ στις Mυκήνες, που

άρχισαν τον περασμένο αιώνα και
συνεχίζονται έως τις ημέρες μας, έ-
φεραν στο φως μεγάλο αριθμ πολύ-
τιμων αντικειμένων, αντιπροσωπευ-
τικών έργων της τέχνης του λα-
μπρού Mυκηναϊκού Πολιτισμού, που
άνθησε στον Eλλαδικ χώρο και την
ευρύτερη περιοχή του Aιγαίου απ
τον 16ο έως τον 11ο αιώνα π.X. Tα
περισστερα απ αυτά εκτίθενται
στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο,
που μεταφέρθηκαν αμέσως μετά
την ανεύρεσή τους, επειδή κρίθηκε
τι, λγω της σημασίας τους, η θέση
τους ήταν στο πρώτο Mουσείο της
Xώρας.
Tα πολυτιμτερα και γνωσττερα
ευρήματα απ τις Mυκήνες προέρ-
χονται απ τους βασιλικούς τάφους
των δύο Tαφικών Kύκλων, του Kύ-
κλου A, μέσα στην Aκρπολη, και του
Kύκλου B, που αποκαλύφθηκε έξω
απ τα τείχη της Aκρπολης. Oι πέ-
ντε απ τους τάφους του Kύκλου A,
που ήταν μεγάλα ορθογώνια κάθετα
ορύγματα στο φυσικ βράχο, ήλθαν
στο φως το 1876 απ τον Heinrich
Schliemann, ο οποίος με την ανα-
σκαφή του στις Mυκήνες άνοιξε το
δρμο για τη μελέτη του άγνωστου Aγγείο απ λευκ μάρμαρο με τρεις περίτεχνες λαβές απ τον τάφο IV του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών. Πιθαν-
έως ττε Mυκηναϊκού Πολιτισμού. O τατα έργο μινωικ, των μέσων του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).
έκτος τάφος, παρμοιος με τους άλ-
λους, αποκαλύφτηκε ένα χρνο αρ- της οποίας οφείλεται, σε μεγάλο και τον πλούτο της τυπολογίας της λεπίδας κυνήγι λιονταριών απ
γτερα απ τον Παναγιώτη Σταματά- βαθμ, η διαμρφωση του Mυκηναϊ- τους. Iδιαίτερη κατηγορία αποτε- πάνοπλους Mυκηναίους και στην άλ-
κη, τον εκπρσωπο της Aρχαιολογι- κού Πολιτισμού. λούν τα περίτεχνα αγγεία απ χρυ- λη λιοντάρια να κυνηγούν αντιλ-
κής Eταιρείας και του Kράτους κατά Aνάμεσα στα πολύτιμα αντικείμε- σ και ασήμι σε διάφορα σχήματα, α- πες. Oι παραστάσεις αυτές συμβολί-
την ανασκαφή του Σλήμαν. Oι τάφοι να και τα σύμβολα κύρους και εξου- π τα οποία ξεχωρίζουν τα βαρύτιμα ζουν την ανδρεία των Mυκηναίων,
αυτοί αποτελούν το πλουσιτερο και σίας των τάφων ξεχωρίζουν πέντε κύπελλα και τα δύο περίφημα ζω- που τολμούν να αναμετρηθούν με τα
σημαντικτερο ταφικ σύνολο της χρυσές σφυρήλατες προσωπίδες, μορφα ρυτά, ένα χρυσ σε σχήμα δυναττερα ζώα της φύσης.
Eλληνικής Προϊστορίας. τρεις απ τον τάφο IV και δύο απ κεφαλής λιονταριού και ένα ασημέ-
τον τάφο V, που κάλυπταν τα πρσω- νιο με χρυσά συμπληρώματα σε Διαδήματα
Xρυσές, σφυρήλατες πα των νεκρών ηγεμνων. H ωραι- σχήμα κεφαλής ταύρου.
τερη απ τις προσωπίδες αυτές, που Tο τελευταίο και αρκετά απ τα και στέμματα
προσωπίδες παρουσιάζει την επιβλητική φυσιο- χρυσά σκεύη θεωρούνται ως εκφρα- Tα κοσμήματα που στλιζαν τους
Tα εκπληκτικά σε ποστητα και α- γνωμία ενς γενειοφρου ανδρς με στικά έργα Mινωικής τέχνης. Tα λίθι- νεκρούς ήταν επίσης άφθονα και ε-
ξία κτερίσματά τους μαρτυρούν την ωραία χαρακτηριστικά σε ώριμη ηλι- να σκεύη, απ μάρμαρο ή αλάβα- ντυπωσιακά: χρυσά διαδήματα και
υψηλή κοινωνική θέση των νεκρών, κία, είναι γνωστή ως «προσωπίδα στρο, έχουν κομψά σχήματα και πα- στέμματα με έκτυπη διακσμηση,
που πρέπει να ήταν μέλη βασιλικών του Aγαμέμνονα», αν και ο Σλήμαν ραπέμπουν σε κρητικά και αιγυπτια- χρυσά περίτμητα κοσμήματα ενδυ-
οικογενειών των Mυκηνών, κατά την δεν απέδωσε αυτή ακριβώς την προ- κά πρτυπα. Eντυπωσιακά είναι και μασίας σε διάφορα σχήματα, ζώνες
περίοδο του 16ου και την αρχή του σωπίδα στον Aγαμέμνονα, που ο ί- τα μεγάλα σφυρήλατα χάλκινα και περιβραχινια απ σφυρηλατη-
15ου αιώνα π.X. Eπί πλέον, τα πολυά- διος λανθασμένα πίστευε τι, μαζί με σκεύη, κυρίως λέβητες, κρατήρες μένα φύλλα χρυσού, χάλκινες περί-
ριθμα χρυσά έργα που βρέθηκαν τα μέλη της ακολουθίας του, είχε τα- και υδρίες, που θα εξυπηρετούσαν τεχνες περνες με κεφαλή απ ο-
στους τάφους δικαίωσαν το ομηρικ φεί στους τάφους που ανακάλυψε. ασφαλώς τις ανάγκες των Mυκηναϊ- ρεία κρύσταλλο και περιδέραια με
επίθετο «πολύχρυσες» για τις Mυκή- Στην πραγματικτητα, οι τάφοι του κών ανακτρων. χάντρες χρυσές, απ ημιπολύτιμους
νες. Yπάρχουν μως και πολλά άλλα Kύκλου A χρονολογούνται τρεις O μεγάλος αριθμς των πλων λίθους και απ ήλεκτρο (κεχριμπά-
πολύτιμα αντικείμενα απ τους ίδι- τουλάχιστον αιώνες πριν απ την ε- που βρέθηκε στους τάφους δείχνει ρι). Tα χρυσά δαχτυλίδια–σφραγίδες
ους τάφους, που συμβολίζουν πλού- ποχή, που τοποθετείται παραδοσια- τι οι νεκροί υπήρξαν, εκτς των άλ- με έγγλυφες παραστάσεις και τα
το και δύναμη. Eίναι αξιοσημείωτο - κά ο «Tρωικς Πλεμος». λων, ικανοί πολεμιστές. Πρκειται χρυσά σκήπτρα, που βρέθηκαν
τι ο Mυκηναϊκς Πολιτισμς ήλθε για για χάλκινα μεγάλα ξίφη με περίτε- στους τάφους, αποτελούν τα κατ’ε-
πρώτη φορά στο φως με τα μοναδικά Σκεύη, πλα χνες λαβές απ άλλες ύλες – χρυσ, ξοχήν σύμβολα εξουσίας των νε-
αυτά αντικείμενα, τα οποία αντανα- ελεφαντδοντο, κκκαλο, λίθο – εγ- κρών ηγεμνων.
κλούν την άνοδο του οικονομικού και κοσμήματα χειρίδια, λγχες και μαχαιροπελέ- Περίφημες είναι και οι επιτύμβιες
και πολιτιστικού επιπέδου της Hπει- Πλήθος σκευών, πλων και κο- κεις. Περίφημα είναι τα χάλκινα εγ- λίθινες στήλες, που ήταν στημένες
ρωτικής Eλλάδας στην αρχή της σμημάτων συνδευε επίσης τους χειρίδια, που φέρουν εμπίεστη δια- επάνω στους τάφους. Oι στήλες αυ-
Yστερης Eποχής του Xαλκού. βασιλικούς νεκρούς των τάφων του κσμηση στη λεπίδα απ χρυσ, α- τές φέρουν ανάγλυφες παραστάσεις
Eξάλλου, η ύπαρξη πολλών μινωι- Kύκλου A στις Mυκήνες. Διακρίνο- σήμι και νιέλλο με εικονιστικές πα- με σκηνές μάχης και κυνηγιού και εί-
κών έργων τέχνης στους τάφους, νται για την ποικιλία της τεχνοτρο- ραστάσεις. Tο ωραιτερο και γνω- ναι τα πρωιμτερα έργα γλυπτικής
δείχνει τις στενές σχέσεις των Mυ- πίας τους, με ωραία, λεπτή ή αδρή σττερο είναι το εγχειρίδιο απ τον της Mυκηναϊκής τέχνης.
κηνών με την Kρήτη, στην επίδραση κατεργασία, το πολύτιμο υλικ τους τάφο IV, που παριστάνει στη μία ψη Συνέχεια στην 16η σελίδα

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 15

Φιάλη σε σχήμα πάπιας απ ορεία κρύσταλλο απ τον τάφο O του ταφικού κύ-
κλου B΄ των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιο-
λογικ Mουσείο).
Συνέχεια απ την 15η σελίδα
Oι τάφοι του Tαφικού Kύκλου B
των Mυκηνών, που ανασκάφτηκε α-
π τον Iωάννη Παπαδημητρίου και
τον Γεώργιο Mυλωνά στις αρχές
της δεκαετίας του 1950, χρονολο-
γούνται λίγο ενωρίτερα απ τους
τάφους του Kύκλου A, στο 17ο και
16ο αιώνα π.X., αλλά έχουν την ίδια
μορφή και περιέχουν ανάλογα πο-
λύτιμα αντικείμενα, πως βαρύτιμα
σκεύη και κοσμήματα, προσωπίδα
απ ήλεκτρο, πλα και σφραγίδες.
Περίφημα είναι μερικά απ αυτά, -
πως η φιάλη σε σχήμα πάπιας απ B΄ Γραφής
ορεία κρύσταλλο, που συγκαταλέ-
γεται ανάμεσα στα ωραιτερα έργα
της Mινωικής λιθοτεχνίας, η σφρα-
γίδα απ αμέθυστο με έγγλυφη α-
πεικνιση Mυκηναίου ηγεμνα και
ένα περιδέραιο με χάντρες απ ή-
λεκτρο, παρμοιο με άλλα απ τη
Bορειοδυτική Eυρώπη, προφανώς
εισηγμένο απ εκεί. Tο τελευταίο
δείχνει τις σχέσεις των Mυκηναίων
με μακρινές περιοχές της Eυρώπης
κατά την πρώιμη αυτή εποχή (τέλος
17ου – αρχές 16ου αιώνα π.X.).
Διάδοχος του Σλήμαν στις Mυκή-
νες υπήρξε ο μεγάλος Eλληνας αρ-
χαιολγος Xρήστος Tσούντας, ο ο-
ποίος άρχισε τις καρποφρες ανα-
σκαφές του στην Aκρπολη και στη
γύρω περιοχή το 1886. O Tσούντας
αποκάλυψε το ανάκτορο και πολλά
απ τα κτήρια της Aκρπολης, κα-
θώς και τα εκτεταμένα νεκροτα-
φεία απ θαλαμωτούς τάφους
στους γειτονικούς λφους. Tα ευ-
ρήματά του, που πλουτίζουν σήμε-
ρα τη Mυκηναϊκή Συλλογή του
Eθνικού Aρχαιολογικού Mουσείου,
περιλαμβάνουν πολύτιμα έργα απ νεαρ θε. Πρκειται για αριστουρ-
την Aκρπολη των Mυκηνών, πως
είναι η κεφαλή σφίγγας ή θεάς απ ναϊκής ελεφαντουργίας του 13ου αι-
ασβεστοκονίαμα του 13ου αιώνα
π.X., ένα απ τα ελάχιστα έργα με-
γάλου μεγέθους της Mυκηναϊκής
πλαστικής. Bρέθηκε προς Nτον
του Tαφικού Kύκλου A, κοντά στο
χώρο απ’ που προέρχεται ένα άλ-
λο πασίγνωστο έργο των Mυκηνών,
ο περίφημος «κρατήρας των πολε-
μιστών», του 12ου αιώνα π.X., που
είχε έλθει στο φως κατά την ανα-
σκαφή του Σλήμαν. Tα ευρήματα
του Tσούντα απ τους θαλαμωτούς
τάφους περιλαμβάνουν πλήθος και
16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
άλλων σημαντικών έργων, χαρα- Xάλκινο εγ
κτηριστικών της τέχνης του Mυκη- 16ου αι. π.X
ναϊκού Πολιτισμού κατά τους
15ο–13ο αιώνες π.X., πως λίθινα,
μετάλλινα και πήλινα αγγεία, πήλι-
να ειδώλια, ανάμεσα στα οποία και
η ονομαστή «Kουροτρφος», ελε-
φάντινα έργα, σφραγίδες και κο-
σμήματα απ χρυσ, ημιπολύτιμους
λίθους, υαλμαζα και φαγεντιανή.
Eπιγραφές
Xρυσ κύπελλο με δύο λαβές που επιστέφονται απ περιστέρια, γνωστ ως
της Γραμμικής «Kύπελλο του Nέστορος», απ τον τάφο IV του ταφικού κύκλου A των Mυκη-
νών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).
Mετά τον Tσούντα, τις ιστορικές
ανασκαφές των Mυκηνών συνέχισε
ο περίφημος Bρετανς αρχαιολγος
Alan Wace, που εργάστηκε με διακο-
πές στις Mυκήνες απ το 1920 έως
το 1957. Πολλά απ τα πολύτιμα ευ-
ρήματα των ανασκαφών του βρίσκο-
νται επίσης στο Eθνικ Aρχαιολογι-
κ Mουσείο: κοσμήματα, σφραγίδες
και περίτεχνες ελεφάντινες λαβές
κατπτρων απ θολωτούς και θαλα-
μωτούς τάφους, ελεφάντινα έργα,
πήλινα και λίθινα αγγεία, καθώς και
πήλινες πινακίδες, πήλινα σφραγί-
σματα και πήλινα αγγεία με επιγρα-
φές της Γραμμικής B γραφής απ
τις οικίες έξω απ την Aκρπολη
των Mυκηνών, καθώς και το Προϊ-
στορικ Nεκροταφείο, και άλλα πο-
λύ σημαντικά έργα τέχνης απ την ί-
δια την Aκρπολη των Mυκηνών.
Aνάμεσα στα τελευταία ξεχωρίζει
το ελεφάντινο σύμπλεγμα δύο καθι-
σμένων γυναικείων μορφών με πο-
λυτελή ενδύματα, προφανώς θεοτή-
των, που έχουν ανάμεσά τους ένα
γηματικ ολγλυφο έργο της Mυκη-
ώνα π.X.
Oικία της Aκρπολης
Σε πιο πρσφατη εποχή οι ανασκα-
φές στις Mυκήνες συνεχίστηκαν απ
τον Aγγλο αρχαιολγο William
Taylour, συνεργάτη του Wace, με
την αποκάλυψη κτηριακών συγκρο-
τημάτων στο ντιο τμήμα της Aκρ-
πολης, που οι Bρετανοί αρχαιολγοι Kεφαλή σφίγγας ή θεάς απ ασβεστοκονίαμα, τα χαρακτηριστικά της οποίας
ονμασαν «Oικία της Aκρπολης». τονίζονται με χρώμα. Aπ την ακρπολη των Mυκηνών 13ος αι. π.X. (Aθήνα, Xρυσ τελε
Oνομαστά είναι τα ευρήματα του Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο). κού κύκλου
γχειρίδιο με εμπίεστη διακσμηση απ χρυσ, ασήμι και νίελλο και παράσταση κυνηγιού λιονταριών απ τον τάφο IV του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του
.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Περιδέραιο με χάντρες απ ήλεκτρο σε τρεις σειρές, που συγκρατούνται στη

θέση τους απ τρία ορθογώνια διάτρητα πλακίδια (διαχωριστές). Aπ τον τά-
φο O του ταφικού κύκλου B των Mυκηνών. Mέσα 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ
Aρχαιολογικ Mουσείο).

Taylour απ ένα ιερ της περιοχής παράσταση γυναικείας θετητας,

αυτής, πως οι τοιχογραφίες και κυ-
ρίως τα περίφημα πήλινα τροχήλατα
ειδώλια, που απεικονίζουν γυναικεί-
ες θετητες, ανδρικές αποτροπαϊ-
κές μορφές και φίδια. Tα έργα αυτά
εκτίθενται σήμερα στο Aρχαιολογικ
Mουσείο Nαυπλίου.
O Γεώργιος Mυλωνάς διηύθυνε τις
ανασκαφές της Aρχαιολογικής Eται-
ρείας στην Aκρπολη των Mυκηνών
κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970, με
συνεργάτη τον σημεριν Διευθυντή
των ανασκαφών Kαθηγητή και Aκα-
δημαϊκ κ. Σπ. Iακωβίδη. O Mυλωνάς
συνέχισε τις ανασκαφές των Bρετα-
νών στο ντιο χώρο της Aκρπολης
κάτω απ το ανάκτορο και έφερε στο
φως το «Θρησκευτικ Kέντρο» των
Mυκηνών. Eξαιρετικά σημαντικές εί-
ναι οι τοιχογραφίες απ κτήρια του
«Θρησκευτικού Kέντρου» των Mυ-
κηνών, που αποκάλυψε ο Mυλωνάς
και είναι εκτεθειμένες στο Eθνικ πληθώρα των πολύτιμων έργων τέ-
Aρχαιολογικ Mουσείο. Ξεχωρίζει η
περίφημη «Mυκηναία», πως ονομά-
ετουργικ αγγείο για σπουδές (ρυτ) σε σχήμα λεοντοκεφαλής απ τον τάφο IV του ταφι- στηκε απ τον ανασκαφέα. Πρκει-
υ A των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο). ται για ένα τμήμα τοιχογραφίας με
που αποτελούσε την κεντρική μορ-
φή μιας θρησκευτικής σκηνής. H θεά
φέρει πλούσια ενδύματα και κοσμή-
ματα και κρατά στο χέρι της περιδέ-
ραια απ πολύχρωμες χάντρες.
Mυκηναϊκή
Mητρπολη
Oι Mυκήνες υπήρξαν ασφαλώς το
μεγαλύτερο και σπουδαιτερο κέ-
ντρο κατά τη Mυκηναϊκή Eποχή και η
Mητρπολη του Mυκηναϊκού Πολιτι-
σμού. Aυτ αποδεικνύεται απ τη
θρυλική Aκρπολη με την κυκλώπεια
οχύρωση και τα επιβλητικά κτήρια
στο εσωτερικ της, καθώς και τους
μνημειώδεις θολωτούς τάφους και
τα απέραντα νεκροταφεία των θαλα-
μωτών τάφων.
Tην εικνα αυτή που δίνουν τα αρ-
χιτεκτονικά μνημεία, ολοκληρώνει η
χνης και άλλων σημαντικών αντικει-
μένων, που ήλθαν στο φως κατά τις
μεγάλες ιστορικές ανασκαφές των
Mυκηνών.

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 17

Tο Πανραμα. Φωτογραφική λήψη κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών το 1876 απ τον Eρρίκο Σλήμαν. H σύζυγς του Σο-
φία έχει τοποθετηθεί σε πρώτο πλάνο.
Oι ανασκαφές του Eρρίκου Σλήμαν
Aποκάλυψαν τον ταφικ κύκλο A και έφεραν στο φως μοναδικά ευρήματα και πολύτιμα κτερίσματα
Tου Γεωργίου Στυλ. Kορρέ
Kαθηγητή της Προϊστορικής Aρχαιολογίας στο
Πανεπιστήμιο Aθηνών
TON AΠEKAΛEΣAN «Πατέρα της
Mυκηναϊκής Aρχαιολογίας» (1956,
Michael Ventris – John Chadwick),
σε ένδειξη αναγνώρισης για τη συμ-
βολή του στην ανακάλυψη δύο με-
γάλων πολιτισμών: του Tρωικού και
του Mυκηναϊκού. O Eρρίκος Σλήμαν,
ως νέος Oδυσσέας, με τον Oμηρο
στα χέρια του και με θερμή την απ#
την παιδική του ηλικία πίστη προς
αυτ#ν, αλλά και περιηγούμενος συ-
στηματικά #λους τους χώρους #πως
και ο Παυσανίας το 2ο μ.X. αιώνα,
πρωτοτύπησε ως προς αυτ#: εφάρ-
μοσε ιδανική μέθοδο για να αντιλη-
φθεί τις ανάγκες της τοπογραφικής
έρευνας που αμφισβητούσε ακ#μα
στα χρ#νια του και την ύπαρξη του
Oμήρου, και να ανασκάψει τα εδάφη
των Mυκηναίων. H επίσκεψή του
στην επιβλητική ακρ#πολη των
Aτρειδών τον οδήγησε σε προβλη-
ματισμ# που είχε ως αποτέλεσμα
την άμεση απ#φασή του να φέρει
στο φως τους νεκρικούς θαλάμους
του Aγαμέμνονα και των μελών της
ακολουθίας του.
H επίσκεψή του ακολούθως στην
Tρωάδα, του επέτρεψε, χάρη στις
πολύτιμες πληροφορίες και υποδεί-
ξεις των Eρνέστου Tσίλλερ και
Φρανκ Kαλβέρτ, να ανασκάψει την
τειχι#εσσα Tροία και να ανακαλύψει
το θησαυρ# A, που απέδωσε στον
Πρίαμο. Tο πρ#βλημα της ορθής
χρονολ#γησης των ευρημάτων ορ-
θώθηκε μπροστά του έντονο, κι αυ-
τ# γιατί αντιλήφθηκε #τι #φειλε να
πείσει με το νέο του επάγγελμα, κα-
θώς ήταν αυτοδίδακτος, τον επιστη-
μονικ# κ#σμο της πατρίδας του που
18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
τον έβλεπε με δυσπιστία να δίνει
σάρκα και οστά στα ομηρικά έπη.
Oι ταυτίσεις
του Σλήμαν
Aυτ# ήταν η μεγάλη ευφυία αλλά
και η προσφορά του. Πολύ γρήγορα
αντιλήφθηκε την αναγκαι#τητα να
παρουσιάσει σύγχρονα μνημεία και
ευρήματα τ#σο απ# την Tροία των
παιδικών του αναμνήσεων #σο και
απ# το πτολίεθρο (π#λη) των Mυκη-
νών. Πίστευε #τι σύγχρονα προς ε-
κείνα του Xισαρλίκ ευρήματα θα α-
νακάλυπτε μ#νο στην ακρ#πολη των
Mυκηνών. Eτσι, η μυθική διαμάχη θα
έπαιρνε σάρκα και οστά: H ακρ#πο-
λη, #που δυνάστευε ο ποιμήν λαών
Aγαμέμνων, ο αντίπαλος για μια δε-
καετία του Πριάμου, έπρεπε να είχε
συνυπάρξει με την Tροία. Για την α-
νασκαφή του στις Mυκήνες και #χι
μ#νο, ο αείμνηστος Mανώλης
Aνδρ#νικος χαρακτήρισε τον Σλή-
μαν ως τη μεγαλοφυία της Aρχαιο-
λογίας και δεν είχε άδικο.
Για να το διαπιστώσει ο σύγχρο-
νος ερευνητής, δεν έχει παρά να
σκύψει στις εκατοντάδες χιλιάδες
σελίδες που έγραψε και δημοσίευ-
σε, στα μέσα που μετήλθε και εφάρ-
μοσε, προκειμένου να πετύχει #σα
με λύσσα, κυριολεκτικά, επεδίωξε
διά βίου, για να αντιληφθεί #τι αντε-
πεξήλθε ηρωικά και με απ#λυτη επι-
τυχία σε #λες τις αντιξο#τητες, τις
οποίες, ο ίδιος -αυτ# είναι το τραγι-
κ# της #λης υπ#θεσης- προκάλεσε,
εμφορούμενος απ# το πνεύμα που
διέπει τους B#ρειους: #τι αυτοί δι-
καιούνται να ορίζουν τις τύχες #λων
των μνημείων της αρχαι#τητας.
Πάντως, #πως έγραψε ο Σλήμαν
στον πάστορα πατέρα του (12 Aυ-
γούστου 1868), ύστερα δηλαδή απ#
την επίσκεψή του στις Mυκήνες, πί-
στευε #τι οι θησαυροί του Aγαμέ-
μνονα ήταν οι θολωτοί τάφοι της
Kλυταιμνήστρας και του Aτρέως.
Aρα, δεν είχε σκεφτεί ακ#μη (1868)
#τι οι θησαυροί του Aγαμέμνονα
βρίσκονταν στο εσωτερικ# της α-
κρ#πολης των Mυκηνών.
Συνεννοήσεις με
το υπουργείο
Mε αυτή την πρ#θεση έσπευσε
να πραγματοποιήσει την ανασκαφή
στις Mυκήνες, συνεννοούμενος
σχετικά με τον τ#τε γενικ# έφορο
Aρχαιοτήτων του υπουργείου Eκκ-
λησιαστικών και Δημοσίας Eκπαι-
δεύσεως Παν. Eυστρατιάδη, ο οποί-
ος σημείωσε τα ακ#λουθα στο ημε-
ρολ#γιο της υπηρεσίας του (Aρχείο
της Aρχαιολογικής Eταιρείας): «O
Eρρίκος Σχλιέμαν, πολίτης Aμερι-
καν#ς, νυμφευθείς εν Aθήναις, ζη-
τεί να ανασκάψη εν Mυκήναις- ανε-
βλήθη». H απλή αναβολή του γεν.
εφ#ρου, «αναβολή» ύστερα απ#
συνενν#ηση με τον Σλήμαν να επι-
σκεφθούν μαζί τις Mυκήνες, οφεί-
λεται #πως προκύπτει απ# διάφο-
ρες επιστολές του Σλήμαν προς το
διευθυντή του Tαχυδρομείου του
Aργους, τον αστυν#μο Λεονάρδο
(Nαύπλιο), τον πρ#εδρο του Iνστι-
τούτου της Γαλλίας, οφείλεται στο
γεγον#ς της δολοφονίας αλλοδα-
πών περιηγητών στο δρ#μο προς
τον Mαραθώνα απ# ληστές, γεγο-
ν#ς που τάραξε την Eυρώπη και #χι
μ#νο.
Πάντως, δεν θέλησε να χάσει την
ευκαιρία της λαθροανασκαφής και
την επ#μενη εβδομάδα είχε προχω-
ρήσει στην ανασκαφή του Xισαρλίκ,
το λ#φο της Tροίας, χωρίς να περι-
μένει τη σχετική άδεια των τουρκι-
κών αρχών, χωρίς ταυτ#χρονα να
χάσει την ευκαιρία να προβάλει και
τα ευρήματά του.
Στις 23 Iανουαρίου 1871, εννέα
μήνες αργ#τερα, υποβάλλει και-
νούργια αίτηση προς το υπουργείο
και «ζητεί την άδειαν παρά του υ-
πουργείου ίνα ανασκάψει (εν Mυκή-
ναις- στο ημερολ#γιο διαγραμμένο)
εις διάφορα μέρη της Eλλάδος (ου-
δέν κατονομάζει) υπ# τον #ρον να
κρατήση τα αρχαία εν τη οικία του».
Στις 17 Iουνίου 1871 ζητεί, #πως
σημειώνει ο γεν. έφορος στο ημερο-
λ#γιο της υπηρεσίας, την άδεια του
Yπουργικού Συμβουλίου, #πως διευ-
θύνει την αναφορά και στο υπουρ-
γείο.
Διαβουλεύσεις
Tο 1873 κατατέθηκαν απ# τον
Eρρίκο Σλήμαν οι σχετικές αιτήσεις
και προς τη Γενική Eφορεία Aρχαιο-
τήτων και προς τη Bουλή των Eλλή-
νων (πριν απ# την ανεύρεση του με-
γάλου θησαυρού A του επονομαζ#-
μενου του Πριάμου- τέλη Mαΐου
1873 στο Xισαρλίκ) για την πραγμα-
τοποίηση ανασκαφών στην Oλυμπία
και στις Mυκήνες. Στην Aθήνα, ακ#-
μη, ήθελε να ιδρύσει και το Σλημάν-
νειο Mουσείο, στο οποίο σκ#πευε να
εκθέτει μέχρι το θάνατ# του- υπ# τη
διεύθυνσή του- τα ευρήματα των α-
νασκαφών του. Συγχρ#νως, #πως εί-
ναι γνωστ#, είχε υποβληθεί αίτηση
απ# την πρωσική κυβέρνηση για την
παροχή άδειας ανασκαφής στην Iε-
ρά Aλτη και το #λο θέμα περιπλέ-
χθηκε και λ#γω της αντίδρασης του
αθηναϊκού Tύπου εξαιτίας των απαι-
τήσεων των Γερμανών για τους επι-
διωκ#μενους #ρους της συμφωνίας.
 O επί της Δημοσίας Eκπαιδεύσεως
Yπουργ#ς ενδιαφέρθηκε με παρέμ-
βασή του στο υπουργείο Eξωτερι-
κών για να υπάρξει απ#φαση της
Bουλής και για τις δύο αιτήσεις: αυ-
τήν του Σλήμαν για ανασκαφές στις
Mυκήνες και εκείνη της πρωσικής
κυβέρνησης για την ανασκαφή στην
Oλυμπία. Tελικά, ανεξάρτητα απ# το
υπέρ του Σλήμαν κλίματος που είχε
δημιουργηθεί μεταξύ των βουλευ-
τών, δεν έγινε αποδεκτή η πρ#τασή
του να αναλάβει την ίδρυση με δικά
του έξοδα του «Σλημάνειου Mουσεί-
ου», #που θα παρουσίαζε μέχρι το
θάνατ# του τα ευρήματα απ# την
Tροία, την Oλυμπία και τις Mυκήνες,
#πως δεν έγινε αποδεκτή και η πρ#-
τασή του να αναλάβει με δικά του έ-
ξοδα την ανασκαφή της Oλυμπίας.
Tελικά, επικυρώθηκε απ# τη Bου-
λή η συμφωνία με την πρωσική κυ-
βέρνηση για την ανασκαφή της Oλυ-
μπίας και στον Σλήμαν δ#θηκαν ελ-
πίδες #τι θα μπορέσει να ανασκάψει
τις Mυκήνες. Στους επιστήμονες και
ανά την Eυρώπη αρχαιολ#γους φί-
λους του εξέφραζε την απ#λυτη ικα-
νοποίησή του για την πραγματοποί-
ηση - με την ανασκαφή της Tροίας-
«της μεγάλης ιδέας ολοκλήρου της
ζωής του», #πως και την επιθυμία
του να ανεγείρει ένα μέγαρο #που
θα εξέθετε τα ανά την Eλλάδα ευρή-
ματά του, με την προϋπ#θεση #τι θα
διατηρούσε το μουσείο αυτ# το #νο-
μά του.

Διεκδικήσεις
Aρχική λεπτομέρεια του Πανοράματος με ιδιχειρη επεξήγηση του Eρρίκου Σλήμαν· στο μέσον εικονίζεται η Σοφία Tο θρίλερ βρισκ#ταν σε εξέλιξη,
Σλήμαν (η λεπτομέρεια αυτή υπήρχε πριν απ το ρετουσάρισμα της φωτογραφίας). ειδικ#τερα ως προς τις επιδιώξεις
του Σλήμαν που προετοίμαζε το κλί-
μα με κατάλληλες ενέργειες, επα-
φές και διαβουλεύσεις με διάφορες
προσωπικ#τητες της αθηναϊκής κοι-
νωνίας και του πολιτικού βίου της
χώρας, κατά την πάγια τακτική του.
Mάλιστα, τα πράγματα γίνονταν πιο
έντονα #ταν η κατάσταση - και αυτ#
συνέβαινε συχνά- δεν ήταν υπέρ
αυτού, λ#γω των παραβάσεων εκ
μέρους του των διαφ#ρων συμφω-
νιών που είχε υπογράψει και δεν ε-
φάρμοζε.
Tο πραγματικ# σκάνδαλο #μως ξέ-
σπασε μετά τη δημοσίευση εν#ς ε-
κτενούς άρθρου για το θησαυρ# του
Πριάμου, στις 5 Aυγούστου 1873,
στην εφημερίδα «Augsburger Allge-
meine Zeitung». Aυτ# που γνώριζαν
μ#νο οι Eλληνες αρχαιολ#γοι (Παν.
Eυστρατιάδης, Στεφ. A. Kουμανού-
δης κ.ά.) δημιούργησε κύματα επι-
σκεπτών στο σπίτι του (επί της ση-
μερινής Kαραγιώργη Σερβίας), αλλά
και την άμεση αντίδραση της οθω-
μανικής κυβέρνησης. Παρ’ #λα αυ-
τά, ο Σλήμαν δεν εγκαταλείπει τα
σχέδιά του, αυτά που αφορούσαν
την ανασκαφή των Mυκηνών. Mε α-
ναφορά του της 11ης Φεβρουαρίου
του 1874 «ζητεί (σύμφωνα με τον
Παν. Eυστρατιάδη στο ημερολ#γι#
του) άδειαν πάλιν να ανασκάψη εν
Mυκήναις, θεωρεί δε δίκαιον να του
δοθώσι τα ήμιση των αποκαλυφθη-
σομένων διά τας δαπάνας (που) ήδη
έχει καταβάλει» (1874). O Eυστρα-
τιάδης συνεχίζει: «H αναφορά εδ#-
Λεπτομέρεια απ το αριστερ τμήμα του Πανοράματος απ ξυλογραφία που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Σλήμαν θη εις το Tμήμα την 23 Φεβρουαρί-
«Mυκήναι». Σε πρώτο πλάνο έχει τοποθετηθεί η Σοφία Σλήμαν, ενώ στο βάθος, κεντρικά, ο Παν. Σταματάκης έχει α- ου, #ταν ο Σλήμαν εθεάθη εν Aθή-
ντικατασταθεί με μορφή χωρικού. H αντικατάσταση της εικνας του Eλληνα εκπροσώπου της Aρχαιολογικής Eταιρεί- ναις, επιστρέψας εκ Mυκηνών. Π#τε
ας οφείλεται στη διαμάχη που είχε ξεσπάσει ανάμεσα σε αυτν και τον Σλήμαν. Συνέχεια στην 20η σελίδα

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 19

Συνέχεια απ την 19η σελίδα
εδ#θη εις το υπουργείον, αγνοώ.
Aλλ’ είναι γεγραμμένον καθ’ ην ημέ-
ραν το ατμ#πλοιον μεταβαίνει εις
Nαύπλιον, ώστε ο Σλήμαν έγραψε
την αναφοράν και αυθημερ#ν μετέ-
βη εις Nαύπλιον και εις Mυκήνας,
ήρχισε να ανασκάπτη άνευ αδείας
και κατηγγέλθη την 16ην υπ# του
νομάρχου, ερωτώντος αν έχη άδει-
αν».
Πανούργος ανήρ
Tην 25η Φεβρουαρίου ο Eυστρα-
τιάδης προβαίνει σε νέα εγγραφή
και προσθέτει επί λέξη: «Παρατηρή-
σεις εις την αίτησιν ταύτην, #τι πα-
νούργος ο ανήρ και διά πανουργίας
αποκοιμίζει και ζητεί να εξαπατήση
τας αρχάς». H κατηγορία ήταν βαρύ-
τατη και, μάλιστα, ακριβώς κατά την
εποχή που είχε έρθει ο διευθυντής
του Oθωμανικού Aρχαιολογικού
Mουσείου για να ξεκινήσει τις ν#μι-
μες διαδικασίες ενώπιον της Eλληνι-
κής Δικαιοσύνης, με την απαίτηση
μάλιστα να επιστραφούν στην Oθω-
μανική Aυτοκρατορία τα ευρήματα
του Σλήμαν, τα οποία είχαν εξαχθεί
λάθρα και παρά τη συμφωνία του με
την οθωμανική κυβέρνηση.
Aνυπ#μονος και πείσμων ο Σλή-
μαν, έσπευσε στις Mυκήνες για τις
χωρίς άδεια ανασκαφές του, που άρ-
χισαν, σύμφωνα με το προσωπικ#
του ημερολ#γιο, στις 24 Φεβρουαρί-
ου (Iουλιαν# Hμερολ#γιο) του 1874.
Kαταρχάς, ενδιαφέρθηκε για την πι-
θανή ύπαρξη πρώτης υποθεμελίω-
σης κάτω απ# τον τοίχο (ποιον τοί-
χο;) του τάφου του Aγαμέμνονα (θη-
σαυρ#ς του Aτρέως), αλλά συνάντη-
σε παρθένο έδαφος (sic), χωρίς να
αντιληφθεί, #μως, #τι ο τύμβος γύ-
ρω απ# το άριστα στο σύνολ# του
σωζ#μενο ταφικ# μνημείο ήταν τε-
χνητ#ς. Στο πλευρικ# δωμάτιο του
τάφου ανέσκαψε μέχρι βάθους εν#ς
μέτρου #λη τη δημιουργημένη ανά
τους αιώνες επίχωση με απορρίμμα-
τα πάσης φύσεως, ανακατωμένα #-
λα με λίθους και κοπριά προβάτων.
Aυτ# μας επιτρέπει να δούμε την
πραγματική χρήση των θολωτών τά-
φων κατά τους μεταγενέστερους
χρ#νους (ιστορική περίοδος αλλά
και σύγχρονοι αιώνες) και να αντιλη-
φθούμε πως δεν επιτελούνταν οποι-
αδήποτε ταφική προς τιμήν των η-
ρώων νεκρών λατρεία. H ανεύρεση
#μως σωρού λίθων τού έδωσε ελπί-
δες #τι θα ανέσκαπτε τον τάφο του
Aγαμέμνονα.
Tα πρώτα ευρήματα
Oι 34 τομές που άνοιξε σε διάφο-
ρα ύψη στο εσωτερικ# της ακρ#πο-
λης των Aτρειδών έφεραν στο φως
πολλά ευρήματα μεταξύ των οποίων
λίθινα εργαλεία, μικρά πήλινα γυ-
ναικεία ειδώλια (σχήματος Ψ και Φ)
που ταύτισε με τη θεά Hρα, πήλινα
ζώδια, #πως και μεγάλο αριθμ# ο-
στράκων αγγείων («λευκές» κύλι-
κες) και άλλα της ύστερης μυκηναϊ-
κής εποχής, απ# τη διακ#σμηση των
οποίων ενθουσιάστηκε. O Σλήμαν
αντιλήφθηκε #τι τα αγγεία κατα-
σκευάζονταν με (ταχείας περιστρο-
φής) κεραμικ# τροχ# και ν#μισε #τι
τα παλαι#τερα των οστράκων αυ-
τών ήταν σύγχρονα με την Πύλη
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
O μεγάλος πρωτοπρος Γερμανς αρχαιολγος Eρρίκος Σλήμαν, ο οποίος θε-
ωρείται ο πρώτος ανασκαφέας των Mυκηνών. Hταν ο άνθρωπος –παρά τα προ-
βλήματα που δημιούργησαν οι ανασκαφές του στους μετέπειτα ερευνητές–
που πρώτος έκανε γνωστ στον κσμο τον περίφημο μυκηναϊκ πολιτισμ...
των Λε#ντων και με τα κυκλώπεια
τείχη της ακρ#πολης. Προφανώς ε-
πισήμανε και το θολωτ# τάφο της
Kλυταιμνήστρας και υποσχέθηκε
στον εαυτ# του να τον ανασκάψει,
έχοντας στο μέλλον κανονική ά-
δεια. Tου υπέδειξαν επίσης και το
θολωτ# τάφο των Λε#ντων, #πως
και άλλους τρεις θολωτούς τάφους
στα πέριξ, αποκαλούσε δε #λους,
συλλήβδην, κυκλώπειους.
Eνθουσιασμένος με #λα αυτά τα
ευρήματα, δεν δίστασε να προχω-
ρήσει σε ταυτίσεις που απέρρεαν α-
π# τη μυθολογία και την ιστορία του
τ#που. Tα ευρήματά του #μως ανα-
γκάστηκε να τα παραδώσει στον α-
στυν#μο του Nαυπλίου, Λεωνίδα
Λεονάρδο, έπειτα απ# τηλεγράφη-
μα του υπουργού Δημοσίας Eκπαι-
δεύσεως προς τον έπαρχο Aργους.
Φθάνοντας δε στην Aθήνα, δώρησε
ελάχιστα αντικείμενα στην Aρχαιο-
λογική Eταιρεία και κράτησε τα πε-
ρισσ#τερα για τον εαυτ# του.
Tην ίδια εποχή ο γενικ#ς έφορος
Aρχαιοτήτων Παν. Eυστρατιάδης
στο ημερολ#γιο της υπηρεσίας ση-
μειώνει: «O Σχλιέμαν ζητεί παρά
του υπουργού άδειαν να ανασκάψη
εν Mυκήναις, #πως διαλευκάνη, λέ-
γει, την εις το Oμηρικ#ν Iλιον εκ-
στρατείαν των Eλλήνων. Θέλει δε
να επιφυλαχθή εις αυτ#ν μ#νον το
προν#μιον της δημοσιεύσεως. Tα
ευρεθησ#μενα αρχαία θέλει να α-
ποδώσει εις τον επιτηρούντα την α-
νασκαφήν. Θησαυρ#ν δε ευρεθέντα
αφήνει εις την κυβέρνησιν να πράξη
#,τι θέλει κατά ν#μον». Nέα εγγρα-
φή του Π. Eυστρατιάδου: 22 Mαρτί-
ου 1874: «Zητείται η γνώμη του αρ-
χαιολογικού συμβουλίου της Eται-
ρείας (υφ’ ου δεν εγένετο απάντη-
σις).
Tην 29ην Mαρτίου 1874 ο υπουρ-
γ#ς Δημοσίας Eκπαιδεύσεως I. Bα-
λασ#πουλος τού απευθύνει έγγρα-
φον με το οποίο του παρείχε την ά-
δεια ανασκαφής εντ#ς της ακροπ#-
λεως υπ# τον #ρον να δημοσιεύσει
πρώτος τις ανακαλύψεις του, αλλά
#χι άδεια ανασκαφής του τάφου εί-
τε του θησαυρού του εκτ#ς ακρο-
π#λεως.
Kυβερνητικές
απαιτήσεις
Διαπιστώνουμε, λοιπ#ν, την υπο-
χώρηση του Σλήμαν ως προς τα αρ-
χικά δικαιώματα που προέβαλλε και
παραδέχεται, πλέον, #τι οφείλει να
παραδώσει τα ευρήματα στον εκ-
πρ#σωπο της κυβερνήσεως.
Nέες εγγραφές περιλαμβάνονται
τον επ#μενο μήνα (Aπρίλιο) στο ημε-
ρολ#γιο του Παν. Eυστρατιάδου: 8
Aπριλίου 1874 «υποβάλλονται οι #-
ροι και ο Σχλιέμαν μέλλει να ανασκά-
ψη εις Mυκήνας» και υπ# τον τίτλον
«Aνασκαφαί εν Mυκήναις: προπαρα-
σκευάσθησαν τα πάντα, αλλ’ ο υ-
πουργ#ς αίφνης μεταβάλλει γνώμην,
δι#τι παληέπεσεν η της Tουρκίας α-
παίτησις κατά του Σχλιέμαν διά τας
εν Tροία ανασκαφάς αυτού. Tελευ-
ταίον εστάλη αυτώ τω Σχλιέμαν έγ-
γραφον του Yπουργείου αρνητικ#ν»
(3/7/1874).
Σε #λα τα #στρακα ο Σλήμαν έγρα-
φε με μολύβι το βάθος που τα βρή-
κε. Tο π#σο εκτίμησε αυτά τα #-
στρακα αγγεία προκύπτει απ# έκθε-
ση με σχέδιά τους, τα οποία απέ-
στειλε στο Institut de France με προ-
τροπή του διευθυντή της Γαλλικής
Σχολής Aθηνών Aιμ. Mπυρνούφ, κα-
θώς και απ# επιστολές που απέστει-
λε στους καθηγητές Max Müller, A.
Conze και ύστερα απ# δέκα έξι μή-
νες στον Oμηριστή Γ. Γλάδστωνα,
πρώην πρωθυπουργ# της Mεγάλης
Bρετανίας.
H Oδύσσεια #μως επρ#κειτο να
συνεχιστεί. O υπουργ#ς Δημοσίας
Eκπαιδεύσεως με έγγραφ# του αρ-
νείται να παραχωρήσει στον Σλήμαν
άδεια ανασκαφής εκτ#ς της ακρ#πο-
λης, ανεξάρτητα απ# την αρχική συ-
γκατάθεση. O Σλήμαν τροποποιεί και
πάλι τις επιδιώξεις του, μετά το εν-
δεχ#μενο να χάσει και το θησαυρ#
της Tροίας, ύστερα απ# διεκδικήσεις
της οθωμανικής κυβέρνησης. Yστε-
ρα απ# αλλεπάλληλες δίκες εξασφα-
λίζει την κυρι#τητα των τρωϊκών αρ-
χαιοτήτων και ξανακάνει αίτηση στο
υπουργείο για να ανασκάψει τις Mυ-
κήνες, μέσω της Aρχαιολογικής
Eταιρείας αυτή τη φορά, την οποία
και λαμβάνει.
Eναρξη
της ανασκαφής
O Παν. Eυστρατιάδης γράφει στις
σημειώσεις του: «H Aρχαιολογική
Eταιρεία επιχειρεί να ανασκάψη την
ακρ#πολιν των Mυκηνών διά δαπά-
νης του κ. Σλήμαν, #στις αντί πάσης
άλλης αμοιβής λαμβάνει το δικαίωμα
του δημοσιεύσαι πρώτος τα ανευρε-
θέντα» και #τι «η ανασκαφή ήρχισε
παρ#ντων τριών συμβούλων και του
εφ#ρου των ανασκαφών τούτων Π.
Σταματάκη», αλλά, βεβαίως, έναρξη
της ανασκαφής παρ#ντων των τριών
αξιωματούχων της Eταιρείας (Kα-
στ#ρχης, Φιντικλής, Παπαδάκης) έγι-
νε επί μία εβδομάδα στην Tίρυνθα,
ενώ στις Mυκήνες άρχισε στις 4 Aυ-
γούστου.
O καθηγητής Στεφ. A. Kουμανού-
δης είχε προνοήσει να παραδώσει ε-
γκαίρως στο φίλα διακείμενον προς
αυτ#ν Σλήμαν αντίγραφο του Nέου
Oργανισμού της Eταιρείας (Bασιλ.
Διάτ. 18ης Aπριλίου 1862), αλλά τα
προβλήματα δεν παραμερίστηκαν ε-
ξαιτίας των κακών σχέσεων που ανα-
πτύχθηκαν ευθύς μεταξύ του Σλή-
μαν και του Σταματάκη, για τις οποί-
ες ειδοποιήθηκε αμέσως μέσω του
υπουργείου και ο έπαρχος Aργους.
O επ#πτης Σταματάκης υπέβαλλε
τακτικά διά της Γενικής Eφορείας
Aρχαιοτήτων στον πρ#εδρο της
Aρχαιολογικής Eταιρείας αντίγραφο
του ημερολογίου της ανασκαφής,
της Tίρυνθας κατ’ αρχήν και αργ#τε-
ρα των Mυκηνών. Eίχε επίσης πλήρη
κάλυψη εκ μέρους του υπουργείου
και την «εξουσιοδ#τηση να διατάσ-
σει παν #,τι συντελεί εις την ακριβή
και επιστημονικήν σύνταξιν του ημε-
ρολογίου ανασκαφών».
H προσέλευση της Σοφίας Σλήμαν
στην ανασκαφή δεν βελτίωσε το κλί-
μα ανάμεσα στους δύο άνδρες. Aνέ-
λαβε την εποπτείαν της ανασκαφής
του θολωτού τάφου της Kλυταιμνή-
στρας, πλησίον της Πύλης των Λε#-
ντων. Πάντως, με #λες τις πρωτο-
βουλίες και τη στάση που τήρησε ο
Σταματάκης απέναντι στο ζεύγος
Σλήμαν, διαπιστώνεται, #τι, κυρίως,
ενδιαφερ#ταν για τα μνημεία και
προσπαθούσε συνειδητά να συμβά-
λει ουσιαστικά στην απρ#σκοπτη
διεξαγωγή της ανασκαφής. Στα μέ-
σα Σεπτεμβρίου οι δύο άντρες συ-
νεννοούνταν πλέον μέσω των επι-
στατών.
Oι πρώτοι τάφοι
H κύρια ανασκαφή του Σλήμαν
στράφηκε προς τον εσωτερικ# χώρο
της Πύλης των Λε#ντων, στην ευρι-
σκ#μενη δεξιά σιταποθήκη, το λεγ#-
μενο ταφικ# κύκλο A’ (με τους βασι-
λικούς τάφους που ανακάλυψε), τις
προς ν#τον του ταφικού κύκλου A’
οικίες, μία απ# τις οποίες πήρε μετα-
γενέστερα το #νομα «Oικία του κρα-
τήρος των πολεμιστών» εξαιτίας του
αντίστοιχου ευμεγέθους ομώνυμου
αγγείου – κρατήρος, που βρέθηκε σ’
αυτήν, επίσης, στο μεταξύ του ανα-
λήμματος του ταφικού κύκλου A’ και
του προς δυσμάς τμήματος του τεί-
χους.
Oι εργασίες προχωρούσαν ταχύ-
τατα χάρις στο μεγάλο αριθμ# των
εργατών και την κατ’ αποκοπήν απο-
μάκρυνση των #γκων χωμάτων, που
είχαν αναλάβει ιδιοκτήτες κάρων, ε-
νώ άλλες ποσ#τητες ρίπτονταν αδια-
κρίτως εκτ#ς ακροπ#λεως, πάνω στο
NΔ τμήμα του τείχους. Aπ# την ανα-
σκαφή της Tροίας ο Σλήμαν δημοσί-
ευσε συνολικά 218 φωτογραφίες και
σχέδια στον Aτλαντα των Tρωϊκών
Aρχαιοτήτων (1874), γεγον#ς που
τον καταξίωσε διεθνώς. Γι’ αυτ# το
σκοπ# είχε προσκαλέσει στις Mυκή-
νες τους Pωμαίδες, που απαθανάτι-
σαν τον ίδιο και τη σύζυγ# του εν μέ-
σω των εργατών, χωρίς #μως να
τους ζητήσει να παραμείνουν για να
φωτογραφήσουν τις διαφορετικές
φάσεις της ανασκαφής. Kατ’ αυτ#ν
τον τρ#πο χάθηκαν πολύτιμα στοι-
χεία και ιδιαίτερα η εικ#να απ# το ε-
σωτερικ# των τάφων, με την ακριβή
θέση των κτερισμάτων, τη θέση των
επιτύμβιων στηλών κ.ά. Συνολικά #-
μως, η ανασκαφή του 1876 υπήρξε,
λ#γω αδυναμιών και παραλείψεων
κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη α-
πώλεια της Mυκηναιολογίας (και λ#-
γω της πρώϊμης εποχής που διεξή-
χθη), επειδή δεν παρίσταντο φωτο-
γράφος, σχεδιαστής, ειδικ#ς ανθρω-
πολ#γος και ειδικ#ς συντηρητής.
O τάφος
της Kλυταιμνήστρας
Aρχικά, το ενδιαφέρον του Σλή-
μαν προσέλκυσαν οι επιτύμβιες
στήλες που υπήρχαν σε διάφορα
σημεία, αφού είχαν μετακινηθεί λ#-
γω υποχώρησης της οροφής των υ-
ποκάτω ευρισκ#μενων λακκοειδών
τάφων. H ανασκαφή συνεχίζεται και
μετά την 7η Oκτωβρίου, ενώ ταυτ#-
χρονα επιχειρείται ο καθαρισμ#ς
του δρ#μου μπροστά απ# το θολω-
τ# τάφο της Kλυταιμνήστρας, που
αποδίδει πολλά ευρήματα. O Σλή-
μαν #μως αναγκάζεται να διακ#ψει
για λίγες μέρες, προσκαλεσμένος
απ# την οθωμανική κυβέρνηση, για
να συνοδεύσει τον αυτοκράτορα
της Bραζιλίας Nτον Πέντρο II κατά
την περιήγησή του στην Tροία. Aνα-
χώρησε την 9η Oκτωβρίου και επέ-
στρεψε την 23η του ίδιου μήνα.
Στις 29 Oκτωβρίου επισκέφθηκε
την ανασκαφή ο αυτοκράτορας της
Bραζιλίας, στον οποίο ο Σλήμαν πα-
ρέθεσε γεύμα στο εντυπωσιακ# ε-
σωτερικ# του θησαυρού του Aτρέ-
ως, ενώ την επομένη τον ξενάγησε
στην αποθήκη με τα ευρήματά του
στο Xαρβάτι. Στις 5 Nοεμβρίου κα-
τέφθασαν ο υπολοχαγ#ς και μηχα-
νικ#ς Nαυπλίου Bασίλειος Δροσιν#ς
και ο έπαρχος Aργους Iωάννης Kο-
ντάκης, για να γίνουν τοπογραφικές
αποτυπώσεις των ακροπ#λεων και
των Mυκηνών και της Tίρυνθας, ως
και αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις
του θησαυρού της Kλυταιμνήστρας.
Tην 8η Nοεμβρίου ανευρέθηκαν
οι χρυσοί ρ#δακες και την 11η απο-
καλύφθηκαν πολύτιμα αντικείμενα
στο εσωτερικ# του τρίτου τάφου
του ταφικού κύκλου. Tις επ#μενες
ημέρες με λιγ#τερους εργάτες, το
ενδιαφέρον επικεντρώνεται στους
αλληλοδιαδ#χως εμφανιζ#μενους
λακκοειδείς τάφους, #που τα ευρή-
ματα -πολύτιμα κτερίσματα- παρου-
σιάζονται το ένα μετά το άλλο.
Πλούσια κτερίσματα
Στις 15 Nοεμβρίου βρέθηκαν τα
πλουσι#τατα κτερίσματα των γυναι-
κείων ταφών του πρώτου τάφου με
τις ακ#σμητες επιτύμβιες πλάκες
και αποκαλύπτεται ο δεύτερος λακ-
Tοπογραφική αποτύπωση του ταφικού κύκλου A, εντς της ακρπολης των κοειδής τάφος. O Σλήμαν, στο ημε-
Mυκηνών, με τους τάφους που ανέσκαψαν οι Eρ. Σλήμαν και Παν. Σταματά- ρολ#γι# του, περιελάμβανε πλέον
κης. Antike Denkmaeler II, 1908. λιτά #λη την εργασία και επιχειρού-
σε μιαν απλή αναγραφή των πολυά-
ριθμων χρυσών, αργυρών και χαλ-
κών αντικειμένων που αποκαλύπτο-
νταν συνεχώς. Oι κακές καιρικές
συνθήκες και οι δυσκολίες στην α-
νασκαφή, σιγά σιγά τον οδήγησαν
στη διακοπή τηρήσεως ημερολογί-
ου ελλείψει χρ#νου.
H φήμη #μως των πλούσιων ευρη-
μάτων προέτρεχε, οι απεσταλμένοι
ελληνικών και ξένων εφημερίδων έ-
σπευδαν να συλλέξουν πληροφο-
ρίες, τη στιγμή που έρχονταν στο
φως οι χρυσές νεκρικές προσωπί-
δες, τα χρυσά επιστήθια, τα πολυά-
ριθμα χάλκινα μακρά ξίφη, άλλοι
χρυσοί ρ#δακες, ένα χρυσ# στέμμα·
ο Σλήμαν δεν μπ#ρεσε και απέστει-
λε τηλεγράφημα στο βασιλέα Γεώρ-
γιο τον A’ αναγγέλλοντας τη μεγάλη
του ανακάλυψη.
Ως επιστέγασμα ήρθε η «μούμια»
του πέμπτου τάφου, με χρυσή νε-
κρική προσωπίδα και χρυσ# επιστή-
θιο, κατά τη μαρτυρία του Σλήμαν,
που ορισμένοι λένε #τι ταύτισε με
τον Aγαμέμνονα. Tο ταριχευμένο
λείψανο διατηρήθηκε απ# το φαρ-
μακοποι# Σπύρο Nικολάου.
H θρυλική ανασκαφή των Mυκη-
νών είχε συμπληρωθεί κατά την
ταύτιση του Σλήμαν, που είχε οδηγ#
τον Παυσανία και προφήτη τον Oμη-
ρο για τις πολύχρυσες Mυκήνες του
έπους...
Γελοιογραφία του Θέμου Aννινου με θέμα την Πύλη των Λεντων. Oι κεφα- Σ.Σ.: Θερμές ευχαριστίες εκφράζονται στην
λές των λεντων έχουν αντικατασταθεί απ τα κεφάλια των Eρρίκου και Σο- Aρχαιολογική Eταιρεία, στη Γεννάδειο
φίας Σλήμαν. Bιβλιοθήκη και στην κ. Aνδρομάχη Mελά.
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 21
 H τραγωδία των Aτρειδών
H διαφορετική χρήση του μύθου της οικογένειας του Aτρέα απ τους αρχαίους κλασικούς συγγραφείς
Tου Kώστα Γεωργουσ
πουλου
Kριτικού Θεάτρου

OI ΠEΛOΠIΔEΣ μαζί με τους Λαβδα-

κίδες είναι οι δύο μεγάλες πηγές της
τραγικής ποίησης. Kαι οι δύο αυτές
καταραμένες οικογένειες έχουν το
στίγμα του προπατορικού αμαρτήμα-
τος, ενς συνδρμου που δεν πρέπει
να μονοπωλείται απ την «εβραϊκή»
μυθολογία. Eίναι, φαίνεται, μεσογει-
ακή μυθολογική παράδοση.
Oι Aτρείδες φέρουν το στίγμα απ
τον Tάνταλο, εκείνος το μετέδωσε
στον Πέλοπα και εκείνος πάλι στα
δύο τέκνα του, τον Θυέστη και τον
Aτρέα, και εκείνοι στα τέκνα τους α-
ντίστοιχα, τον Aίγισθο απ τη μια και
τον Aγαμέμνονα και τον Mενέλαο α-
π την άλλη. O Oρέστης, η Hλέκτρα
και η Iφιγένεια κλείνουν τον αιματη-
ρ κύκλο και οι σύζυγοι των Aτρει-
δών, οι δύο αδελφές Kλυταιμνήστρα
και Eλένη, καθώς και η κρη της τε-
λευταίας και του Mενέλαου Eρμινη.
Tο θέμα των Aτρειδών ως τραγική
διάθεση πρωτοεμφανίζεται στην
«Oρέστεια» του Aισχύλου. Aναφέρο-
μαι, βέβαια, στα σωζμενα δράματα,
ο Aισχύλος είχε γράψει και μια «Iφι-
γένεια» που χάθηκε. H «Oρέστεια»
παίχτηκε το 458 π.X. δύο χρνια πριν
απ τον θάνατο του ποιητή. O Aισχύ-
λος δεν μας άφησε άλλη τραγωδία
με θέμα τον Aργολικ Mύθο, αν εξαι-
ρέσουμε τις «Iκέτιδες» που διαπραγ-
ματεύονται τον μύθο της Iούς και Iστορική φωτογραφία με τον Kάρολο Kουν και τη Mελίνα Mερκούρη, ενδεδυμένη τον χρυσοποίκιλτο μανδύα της Kλυ-
των απογνων της, αλλά που δεν ταιμνήστρας, στην «Oρέστεια» του Aισχύλου (φωτ.: Aργυρ πουλος).
σχετίζεται με τους Aτρείδες.
O Σοφοκλής εγκιβωτίζει τους δούλοι αιχμάλωτοι, πάνοπλος με τον φονήσει τους Aτρείδες, επειδή τον συμπαθητικς Aγαμέμνων, δίκαιος
Aτρείδες στον «Aίαντα» και μνο αέρα του στρατηλάτη εκπολιορκητή αδίκησαν και αντί εκείνου έδωσαν και τολμηρς ηγεμνας.
στην «Hλέκτρα» αντλεί απ το κέ- της Tροίας. Eπαίρεται για τη νίκη του ως βραβείο στον Oδυσσέα τα πλα
ντρο του ατρειδικού πυρήνα. την οποία υβριστικτατα αποδίδει του Aχιλλέως. H Kλυταιμνήστρα
στους θεούς, ενώ την περιγράφει ως
ανελέητη λεηλασία, ως πλήρη εξου- O Aγαμέμνων H Kλυταιμνήστρα της «Oρέστειας»
O μύθος απ θένωση του αντιπάλου. Eπαίρεται είναι ο συμπαντικτερος και πλέον
τον Eυριπίδη πως απ την Tροία το μνο που έχει Στην «Hλέκτρα» του Σοφοκλή, ο πολυσύνθετος ρλος γυναικείας
απομείνει είναι η μυρωδιά της τρωι- Aγαμέμνων δεν εμφανίζεται στη προσωπικτητας στο αρχαίο δράμα,
O Eυριπίδης με τις δέκα εννέα σω- κής χλιδής που ταξιδεύει με τον άνε- σκηνή αλλά είναι η κυριαρχούσα διτι διαθέτει μέγεθος χωρίς ψυχο-
ζμενες τραγωδίες του έχει αντιμε- μο και τον καπν της πυρκαγιάς. μορφή που καθοδηγεί με την αιμάσ- λογικές και ρεαλιστικές αναδιπλώ-
τωπίσει τον αργολικ μύθο πρισματι- Oταν η Kλυταιμνήστρα τον καλεί σουσα μνήμη τον Oρέστη και την σεις. Eίναι πλασμένη ποιητικά με υλι-
κά και στην παραδοσιακά κοινχρη- να μπει στο παλάτι πατώντας πάνω Hλέκτρα, αλλά κατοικεί και στους ε- κά του Mεγάλου Mύθου και του πα-
στη αφήγησή του και στην παρά- στο πορφυρ χαλί δέχεται, αφού α- φιάλτες της Kλυταιμνήστρας. νάρχαιου Mητρικού Δικαίου. Yπερα-
πλευρα αιρετική και περιθωριακή. φήσει σε εκείνη να εξηγήσει τα επι- Στην «Iφιγένεια εν Aυλίδι» του Eυ- σπίζεται το δίκαιο της Mητρτητας
Eτσι, εκτς απ την «Hλέκτρα» α- χειρήματα που θεμελιώνουν τους ριπίδη, ο Aγαμέμνων είναι ένας αμ- και εκδικείται τον σπορέα που πρ-
ντλεί τον «Oρέστη» και τις δύο «Iφι- λγους για τους οποίους πρέπει να φιταλαντευμενος πατέρας και δωσε το φύτρο του. Eχει μεγαλείο
γένειες», την εν Aυλίδι και την εν δεχτεί. Eνα απ αυτά είναι πως κάτι στρατηλάτης κάτω απ την καταλυ- στο μίσος της και μεγαλείο στην
Tαύροις, οι Aτρείδες κυριαρχούν τέτοιο θα έκανε, αν νικούσε, ο Πρία- τική προτροπή του χρησμού που επι- πτώση της. Eχει μεγαλείο και στο πα-
στην «Aνδρομάχη», στην «Eλένη», μος!!! τάσσει την θυσία της κρης του. Xω- ράπον της, ταν εμφανίζεται στα -
στην «Eκάβη», στις «Tρωάδες». Eτσι αλαζών και υβριστής, αφού ρίς να στερείται τραγικτητας, στο νειρα των Eρινύων.
Θα αποπειραθώ μια κάθετη ή ανά χωρίς δισταγμ προτρέπει την Kλυ- έργο περιγράφεται και απ τον Mε- H Kλυταιμνήστρα στην «Hλέκτρα»
ήρωα περιγραφή του τρπου με τον ταιμνήστρα να δεχτεί στο παλάτι την νέλαο και απ την Kλυταιμνήστρα του Σοφοκλή είναι σκληρή σαν ατσά-
οποίο είδαν οι τραγικοί τους καταρα- Kασσάνδρα που έχει φέρει ως λάφυ- ως φιλδοξος, καιροσκπος, άστορ- λι, κυνική και αμετανητη. Kεντρικ
μένους Aτρείδες. ρο μαζί του, εισέρχεται για να δολο- γος, άφιλος και αναποφάσιστος. Mα- επιχείρημα (διτι αυτή η Kλυταιμνή-
φονηθεί στο λουτρ. ζί με τα άλλα πρσωπα της ειρωνικής στρα αντλεί ρητορικά σχήματα απ
Tα πρσωπα Στον «Aίαντα» του Σοφοκλή, ο αυτής τραγωδίας συγκροτεί μιαν τη Σοφιστική) η ανδρική προδοσία
Aγαμέμνων εμφανίζεται στο δεύτε- τοιχογραφία φαύλων προσώπων. και η άδικη θυσία της Iφιγένειας.
του δράματος ρο μέρος, μετά την αυτοκτονία του Στην «Eκάβη» του Eυριπίδη εμφα- Oταν ακούει τον «πλαστ» θάνατο
O Aγαμέμνων στην «Oρέστεια» κε- ήρωα και γεμάτος χολή, οργή και μί- νίζεται στο δεύτερο μέρος της τρα- του Oρέστη σχεδν κορυβαντιά απ
ντρικ πρσωπο στην ομώνυμη τρα- σος ζητεί να εκτεθεί χωρίς ταφή το γωδίας, κατανοεί το τραγικ πρ- χαρά.
γωδία εμφανίζεται απ τον Aισχύλο νεκρ σώμα του Aίαντος στη διάθε- βλημα της «Eκάβης», καλύπτει την H Kλυταιμνήστρα της «Hλέκτρας»
ως μια αλαζονική και επηρμένη προ- ση των ορνέων σαν τιμωρία, επειδή ο αποτρπαιη πράξη της να σκεπάσει του Eυριπίδη είναι πιο ανθρώπινη·
σωπικτητα. Eισέρχεται στη σκηνή θυμώδης Σαλαμίνιος παλικαράς είχε τον Πολυμήστορα και παίρνει τη θέ- πέφτει στην παγίδα και επισκέπτεται
πάνω σε άρμα που πιθανν έσερναν εν φαντασία αποπειραθεί να δολο- ση της μετά την πράξη. Eίναι ο πλέον την «τάχα» λεχώνα Hλέκτρα, γιατί ε-

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

πιζητεί μια γέφυρα επικοινωνίας και
έναν τρπο συνεννησης.
H Kλυταιμνήστρα της «Iφιγένειας
της εν Aυλίδι» είναι μια στοργική μη-
τέρα που καμαρώνει για την προκο-
πή του παιδιού της και γίνεται ανελέ-
ητη ταν μαθαίνει την παγίδα του
πλαστού γάμου. Aπορρίπτει την σε-
μνή προσωπίδα και τον καθωσπρεπι-
σμ και μέσα σ’ ένα βάναυσο στρα-
τπεδο πολεμοκάπηλων ξεσπάει τη
χολή της εναντίον ενς αμήχανου
και δειλού Aγαμέμνονα.

H Hλέκτρα
H Hλέκτρα της «Oρέστειας» είναι
ένα άβουλο στην αρχή κορίτσι που
ζητάει απ το χορ συμβουλές για
τον τρπο που πρέπει να συμπερι-
φερθεί στον τάφο του Aγαμέμνονα,
που έχει σταλεί απ την Kλυταιμνή-
στρα για χοές για να εξευμενίσει τα
νυχτερινά εφιαλτικά της νειρα. Eν
συνεχεία συνειδητοποιείται με τη
συνδρομή των χοϊκών θρήνων του
χορού και μετά την αναγνώριση με
τον Oρέστη γίνεται μια μαινάδα στον
επιτύμβιο κομμ. Φεύγει μως γρή-
γορα απ τη δράση και δεν μετέχει
στη δολοφονία της μητέρας της.
H Hλέκτρα στην ομώνυμη τραγω-
δία του Σοφοκλή είναι μια τεντωμέ-
νη, θυμωμένη, άτεγκτη και απαρηγ-
ρητη εκδικητική συνείδηση. O πιο α-
νελέητος ρλος του τραγικού δρα-
ματολογίου.
H Hλέκτρα του Eυριπίδη, παντρε-
μένη με έναν χωρικ, είναι πιο αν-
θρώπινη, ταπεινωμένη, αλλά πα-
νούργα και πολυμήχανη.
H Hλέκτρα του «Oρέστη» του Eυ-
ριπίδη είναι μια μητρική, στοργική
παρουσία, στήριγμα και λογική συ-
νείδηση του αλλοπαρμένου άρρω-
στου ψυχικά Oρέστη, σχεδιάζει εν
ψυχρώ το σχέδιο σωτηρίας του.
O Oρέστης
O Oρέστης της «Oρέστειας» είναι
ένας νεανίας που υπακούει τυφλά
στις εντολές του Aπλλωνα, σχεδιά-
ζει με ψυχραιμία το φνο της μητέ-
ρας του, αλλά στην συγκλονιστική
σκηνή της μοιραίας συνάντησής
τους αμηχανεί, διστάζει και μνο με
την υπμνηση της απολλώνιας εντο-
λής, προχωρεί στο έγκλημα. Kυνηγη-
μένος, μαινμενος τρελς, απ τις
Eρινύες καταφεύγει στους Δελφούς,
απ εκεί στην Aθήνα, που έντρομος
αντιμετωπίζει την πρώτη δίκη στην ι-
στορία της ανθρωπτητας, που δι-
καστές κι χι πλέον θεοί αποδίδουν
δικαιοσύνη. Aθωώνεται με το νομικ
πλαίσιο της διπλής ισχύος της ψή-
φου της προέδρου– Aθηνάς.
O Oρέστης του Σοφοκλή, καθοδη-
γημένος απ τον Παιδαγωγ του, ε-
κτελεί λεπτομερειακ σχέδιο το ο-
ποίο αποκλείει απ την εκτέλεση την
Hλέκτρα. Στην συνταρακτική τους α-
ναγνώριση, αφού εκείνη έχει θρηνή-
σει την πλαστή του στάχτη, η Hλέ-
κτρα παρακινεί στη δράση αλλά μέ-
νει εκτς σχεδίου, έρμη και μνη.
O Oρέστης της «Hλέκτρας» του
Eυριπίδη είναι ένας αγενής νέος που
εκδικείται το φνο του πατέρα του
απ αγάπη στην παράδοση της αυτο-
δικίας.
O Oρέστης στην ομώνυμη τραγω-
δία του Eυριπίδη είναι μια θλιβερά
άρρωστη συνείδηση που χρειάζεται
H Λήδα Tασσοπούλου και ο Δημήτρης Λιγνάδης στην «Iφιγένεια εν Tαύροις» του Eυριπίδη που παίχτηκε στην Eπί-
δαυρο το καλοκαίρι του 1997 σε σκηνοθεσία Σπύρου Eυαγγελάτου.
τη νηφαλιτητα της Hλέκτρας και τη
συνδρομή του παλατιού για να δρά-
σει. Kαι ταν δρα, δρα βίαια και υπ μέσα στο να των Δελφών.
την επήρρεια της εγκληματικής βίαι-
ας έξης.
O Oρέστης και η Iφιγένεια στην εν
Tαύροις είναι εκείνος ένας άρρω-
στος επιληπτικς ένοχος, απογοη-
τευμένος απ την συμπεριφορά των
θεών, προδομένος και αμφίθυμος.
Eπαφίεται στα ευφυή τεχνάσματα
της Iφιγένειας και του Πυλάδη.
O Oρέστης στην «Aνδρομάχη» του
Eυριπίδη είναι ένας φαύλος, δλιος,
κρυψίνους και εκδικητικς άντρας. άτρου. Aθώα και αμέριμνη αλλά ερε-
Σχεδιάζει το φνο του Nεοπτλεμου θισμένη με την προοπτική ενς γά-
μου με τον πιο φημισμένο Eλληνα.
Ως τη στιγμή που αποκαλύπτεται
O Oρέστης εμφανίζεται ως βωβ
πρσωπο στην Iφιγένεια την εν Aυλί- μπροστά της ένας φαύλος κσμος
σκοπιμοτήτων, δειλίας, κεροσκοπι-
δι, συγκινησιακ επιχείρημα στην ι-
κεσία της αδελφής του για να καμ- κών και πλαστών πατριωτικών εξάρ-
σεων. Oδηγείται στη θυσία ως πρ-
φθεί ο άστοργος Aγαμέμνονας.
βατον επί σφαγήν με την ωριμτητα
μιας γυναίκας πλέον που έχει χάσει
H Iφιγένεια κάθε εκτίμηση για την κοινωνία των
H Iφιγένεια στην Aυλίδα του Eυρι- ανδρών.
πίδη είναι ένα τρυφερ βλασταράκι, H Iφιγένεια στην Tιφλίδα είναι μια
η γοητευτική ενζενύ του αρχαίου θε- απελπισμένη εξριστη νοσταλγς
που φτάνει μέχρι την διακωμώδηση
των θείων για να εξασφαλίσει την ε-
πιστροφή στην πατρίδα και να σώσει
τον αδελφ της απ τη σφαγή.
Tα άλλα πρσωπα
O Mενέλαος και στον «Aίαντα» και
στην «Iφιγένεια στην Aυλίδα» και
στον «Oρέστη» και στην «Aνδρομά-
χη» είναι ένας επιπλαιος, δηλαδή,
καταφερτζής, δλιος και παλιανθρω-
πάκος. Στην «Eλένη» είναι πιο προ-
νοητικς αλλά το ίδιο άβουλος και α-
διάφορος.
H Eλένη στις «Tρωάδες» και στον
«Oρέστη» είναι η γνωστή μοιραία, ω-
ραία, επιπλαιη και εύγλωττη της
παράδοσης, αλλά στην ομώνυμη
τραγωδία του Eυριπίδη μια κατεργά-
ρα, βέβαια, γυναίκα, ωραία και φιλά-
ρεσκη αλλά θετική, στοργική και πι-
στή στο γάμο της.
H Kάτια Γέρου H Eρμινη και στην «Aνδρομάχη»
στην «Iφιγένεια
και στον «Oρέστη» είναι ένα πανο-
εν Aυλίδι» του
μοιτυπο της μητέρας της Eλένης,
Eυριπίδη που
φιλάρεσκη, επιπλαιη και ελαφρά.
παρουσίασε
στην Eπίδαυρο O Aίγισθος στην «Oρέστεια», αλλά
το Θέατρο και στην «Hλέκτρα» του Σοφοκλή, εί-
Tέχνης, το 1990, ναι ένας τυραννίσκος που περιγρά-
σε σκηνοθεσία φεται έξοχα απ το χορ του «Aγα-
Γιώργου μέμνονα»: κκκορας δίπλα στην κ-
Λαζάνη. τα του.

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH 23

 H παρακμή του μυκηναϊκού κσμου
Πολλές θεωρίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν την κατάρρευση χωρίς μως να δίνονται βέβαιες απαντήσεις
Tης Δρος Eιρήνης Σ. Λαιμού
Kαθηγήτριας της Kλασικής Aρχαιολογίας
στο Πανεπιστήμιο του Eδιμβούργου

TO TEΛOΣ του ανακτορικού πολιτι-

σμού στο Aιγαίο συνδέεται άμεσα με
τις καταστροφές των μυκηναϊκών α-
νακτρων γύρω στα 1200 π.X. Aν και
η αιτία των καταστροφών παραμένει
ένα απ τα πιο επίμαχα θέματα της
προϊστορικής αρχαιολογίας, είναι
βέβαιο τι το ανακτορικ σύστημα
θα αποτύχει να επιβιώσει μετά τις
καταστροφές των μυκηναϊκών ανα-
κτρων και οικισμών στο τέλος του
13ου αιώνα π.X. Eίναι, επίσης, σημα-
ντικ τι παρμοιες καταστροφές, οι
οποίες χρονολογούνται περίπου στα
ίδια χρνια, μαρτυρούνται και στα α-
νάκτορα της παντοδύναμης χετιτι-
κής αυτοκρατορίας και στα κοσμο-
πολίτικα κέντρα της Συρίας, της Πα-
λαιστίνης και της Kύπρου, ενώ οι αι-
γυπτιακές πηγές αναφέρουν τι ο
Pαμσής III κατάφερε να αναχαιτίσει
τις επιδρομές των Λαών της Θάλασ-
σας και να τους αναγκάσει να εγκα-
τασταθούν έξω απ τα σύνορα της
Aιγύπτου, στη Nτια Παλαιστίνη.
Eξάλλου, είναι αξιοσημείωτο τι
πριν απ τις καταστροφές, τα αρχαι-
ολογικά δεδομένα στα ίδια τα μυκη-
ναϊκά ανάκτορα δείχνουν τι είχαν
ληφθεί μια σειρά απ μέτρα για την
καλύτερη άμυνα και προφύλαξή
τους. Στις Mυκήνες, στην Tίρυνθα
και στην Aθήνα τα τείχη των ακροπ-
λεων ενισχύονται και προεκτείνο-
νται. Aν και μερικοί αρχαιολγοι ι-
σχυρίζονται τι το πργραμμα ενί-
σχυσης των οχυρώσεων πρέπει να
συνδεθεί με επίδειξη ισχύος των
Mυκηναίων ανάκτων και χι με προε-
τοιμασίες για την αντιμετώπιση κά-
ποιου κινδύνου, το γεγονς τι συν-
δυάζονται με κάποια πρνοια για την
εξασφάλιση πσιμου νερού μέσα
στις ακροπλεις δείχνει μάλλον το
αντίθετο, δηλαδή τι οι Mυκηναίοι
προετοίμαζαν την άμυνα των ακρο-
πλεών τους απ κάποιο κίνδυνο. H
προσπάθεια, για παράδειγμα, εξα-
σφάλισης πσιμου νερού στην Aκρ-
πολη των Aθηνών με το άνοιγμα μιας
υπγειας διάβασης που έφθανε στην
πηγή, δεν μπορεί να ερμηνευθεί πα-
ρά μνο ως μέτρο αντιμετώπισης πι-
θανής πολιορκίας. Για τον ίδιο λγο
πρέπει να κτίσθηκε ένα τείχος στον
Iσθμ της Kορίνθου, ώστε να προ-
στατευθούν απ πιθανή επιδρομή α-
π τα βρεια τα μυκηναϊκά κέντρα
της Πελοποννήσου.
Eρήμωση αιώνων
Oμως, παρ’ λες τις προετοιμα-
σίες τα μυκηναϊκά ανάκτορα δεν θα
μπορέσουν να αποτρέψουν τον κίν-
δυνο. Tο ένα μετά το άλλο κατα-
στρέφονται, ενώ οικισμοί καταστρέ-
φονται ή εγκαταλείπονται και ολ-
κληρες περιοχές ερημώνουν. H Λα-
κωνία και η Mεσσηνία, δύο πυκνοκα-
τοικημένες περιοχές στη Mυκηναϊκή
εποχή, θα ερημώσουν για αιώνες.
Kρατήρας με την παράσταση των πολεμιστών απ τις Mυκήνες. Tο θέμα της εικονογραφικής παράστασης αντικατο-
πτρίζει το κλίμα της αναταραχής που επικρατούσε στον μυκηναϊκ κσμο κατά τον 12ο π.X. αιώνα (Aθήνα, Eθνικ
Aρχαιολογικ Mουσείο).
Πρώτο φαίνεται τι καταστρέφε-
ται το ανάκτορο των Θηβών, αν και η
ακριβής χρονολγηση της κατα-
στροφής του δεν είναι ασφαλής,
μιας και δεν έχουμε ακμη την τελι-
κή δημοσίευση των αρχαιολογικών
ευρημάτων. Tο ίδιο δυστυχώς συμ-
βαίνει και με άλλα ανάκτορα και θέ-
σεις. H έλλειψη τελικών δημοσιεύσε-
ων δεν μας επιτρέπει να χρονολογή-
σουμε με ακρίβεια τις καταστροφές
τους ή την εγκατάλειψή τους. Eπο-
μένως, δεν είναι ακμη βέβαιο αν οι
καταστροφές είναι λες σύγχρονες
ή αν κάποιες προηγούνται ή ακολου-
θούν.
Bέβαιη είναι η καταστροφή του α-
νακτρου της Πύλου, η οποία χρονο-
λογείται στην αρχή του 13ου αι. π.X.,
ενώ λίγο αργτερα καταστρέφονται
σημαντικά σπίτια έξω απ τα τείχη
των Mυκηνών και εγκαταλείπονται οι
γειτονικοί οικισμοί στο Mπερμπάτι
και στις Zυγουριές. Παρμοιες κατα-
στροφές παρατηρούνται στην Tίρυν-
θα, στη Mιδέα και στα Iρια της Aργο-
λίδας. Eνώ ακροπλεις, οικισμοί και
περιοχές καταστρέφονται ή εγκατα-
λείπονται, φαίνεται τι σε άλλες πε-
ριοχές ο πληθυσμς αυξάνεται.
Παρατηρείται, δηλαδή, μια μετακί-
νηση του πληθυσμού σε περιοχές, οι
οποίες ήταν ίσως πιο ασφαλείς. H
μετακίνηση αυτή είναι ιδιαίτερα αι-
σθητή σε θέσεις κοντά στις ακτές ή
στα νησιά. Eτσι η περίοδος που ακο-
λουθεί χαρακτηρίζεται αφενς απ σε να οφείλεται σε εσωτερικούς λ-
εγκατάλειψη περιοχών και αφετέρου
απ αύξηση του αριθμού νεκροτα-
φείων και θέσεων ή και ίδρυση νέων
στα παράλια της Aχαΐας, της Aνατο-
λικής Aττικής και σε μερικά νησιά
των Kυκλάδων και της Δωδεκανή-
σου. Tην ίδια εποχή Mυκηναίοι φτά-
νουν στην Kύπρο, την Tαρσ και
στην Παλαιστίνη φέρνοντας μαζί
τους τη χαρακτηριστική κεραμική
τους και στην περίπτωση της Kύ-
πρου τα ταφικά τους έθιμα.
Oικονομική
εξασθένηση
H εποχή που ακολουθεί μπορεί να
χαρακτηρισθεί μια απ τις πιο ανα-
σφαλείς και δύσκολες της ελληνικής
Προϊστορίας. Ποιοι, μως, να ήταν οι
λγοι που οδήγησαν το μυκηναϊκ α-
νακτορικ σύστημα σε κατάρρευση;
Aν και οι ειδικοί δεν συμφωνούν για
την αιτία ή τις αιτίες που έφεραν το
τέλος του μυκηναϊκού κσμου, είναι
ενδιαφέρον να αναφερθούμε στις
πιο σημαντικές θεωρίες.
H θεωρία που κερδίζει οπαδούς τα
τελευταία χρνια σχετίζεται με πολι-
τικοοικονομικούς λγους. Σύμφωνα
με αυτήν, η καταστροφή οφείλεται
σε οικονομική εξασθένηση του ανα-
κτορικού συστήματος, το οποίο λ-
γω του συγκεντρωτικού χαρακτήρα
του δεν μπρεσε να αντιδράσει με
ευελιξία και να αντιμετωπίσει αποτε-
λεσματικά την οικονομική κρίση. Mια
τέτοια οικονομική κρίση θα μπορού-
γους. Mια περίοδος κακής σοδειάς
γεωργικών προϊντων θα μπορούσε,
για παράδειγμα, να δημιουργήσει
πιέσεις στην άρχουσα τάξη και να ο-
δηγήσει σε πιθανή εξέγερση του
πληθυσμού. H διακοπή των εμπορι-
κών σχέσεων μεταξύ των Mυκηναί-
ων και των κατοίκων της Aνατολικής
Mεσογείου θα μπορούσε επίσης να
δημιουργήσει οικονομικά προβλήμα-
τα. Oι πρώτες ύλες –ιδιαίτερα ο κασ-
σίτερος και ο χαλκς για την κατα-
σκευή πλων και εργαλείων– προέρ-
χονταν απ την Aνατολή. Eπομένως,
οποιαδήποτε διακοπή εμπορικών
σχέσεων με την Aνατολική Mεσγειο
θα είχε σοβαρές οικονομικές επι-
πτώσεις. Aν βέβαια λες οι κατα-
στροφές στην Kύπρο και στις ακτές
της Συρίας και της Παλαιστίνης
προηγούνταν αυτών του μυκηναϊκού
κσμου, ίσως μια τέτοια θεωρία να ή-
ταν ελκυστική. Aλλά αυτ δεν είναι
βέβαιο και μάλλον για τις καταστρο-
φές τουλάχιστον της Kύπρου θεω-
ρούνται υπεύθυνοι και οι Mυκηναίοι.
Eξάλλου, φαίνεται τι η διακοπή
των σχέσεων μεταξύ του Aιγαίου και
της Aνατολικής Mεσογείου κράτησε
πολύ λίγο. H θεωρία που θέλει σαν
αιτία μια εσωτερική κρίση, η οποία ί-
σως οδήγησε σε επανάσταση του α-
γροτικού πληθυσμού, δεν μπορεί να
ερμηνεύσει το γεγονς τι λα τα α-
νάκτορα απ τη Θήβα έως την Πύλο
καταστράφηκαν, που σημαίνει τι -
λος ο πληθυσμς θα πρέπει να επα-
ναστάτησε την ίδια περίπου περίοδο,
γεγονς μάλλον απίθανο. Mια τέτοια
ερμηνεία δεν εξηγεί, επίσης, γιατί οι
εύφορες περιοχές της Λακωνίας και

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Mυκηναϊκές θέσεις στο τέλος του 13ου και στον 12ο αιώνα π.X. Aπ τη σύγκριση γίνεται φανερή η μείωση των θέσεων μετά την περίοδο των καταστροφών.
(Oι χάρτες προέρχονται απ το άρθρο του Popham. The Collapse of Aegean Civilization at the end of the Late Bronze Age. The Oxford Illustrated Prehistory
of Europe, ed. B. Cunliffe, Oxford 1994.)
της Mεσσηνίας εγκαταλείφθηκαν α-
π τον αγροτικ τους πληθυσμ για
τσους αιώνες.
Διαφορετικές θεωρίες
Πρσφατα, οι ανασκαφείς της Tί-
ρυνθας, των Mυκηνών και της Mιδέ-
ας αποδίδουν τις καταστροφές των
ανακτρων σε σεισμούς. Mολοντι,
μως, οι σεισμοί μπορεί να λειτούρ-
γησαν σαν καταλύτες και να επί-
σπευσαν την παρακμή των ανακτορι-
κών κέντρων και των οικισμών στην
Aργολίδα, δεν μπορεί με κανένα
τρπο να θεωρηθούν η μοναδική αι-
τία κατάρρευσης ενς ολκληρου
πολιτισμού.
Tέλος, υπάρχει και η παλαιτερη
θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο μυ-
κηναϊκς πολιτισμς κατέρρευσε ε-
ξαιτίας εισβολής λαών. H θεωρία αυ-
τή στηρίζεται στην παράδοση των
αρχαίων συγγραφέων για την κάθο-
δο των Δωριέων, την οποία και οι
σύγχρονοι ιστορικοί δέχονται, για να
εξηγήσουν το γεγονς τι μεγάλο
τμήμα της Πελοποννήσου έγινε αρ-
γτερα δωρικ, πως βέβαια και
πολλά νησιά περιλαμβανομένων της
Kρήτης και της Δωδεκανήσου. Oμως
και αυτή η θεωρία είναι προβληματι-
κή, γιατί πως αναφέραμε προηγου-
μένως, η σπουδαιτερη περιοχή του
Δωρικού κσμου, η Λακωνία, σύμφω-
να με τα μέχρι τώρα αρχαιολογικά
δεδομένα, παρέμεινε ακατοίκητη για
πολλούς αιώνες μετά την εισβολή.
Eπομένως, η παράδοση πρέπει να α-
ναφέρεται σε γεγοντα μεταγενέ-
στερα της μυκηναϊκής εποχής.
Πρωτγνωρη τέχνη
και τεχνολογία
Παρ’ λα αυτά δεν είναι αδύνατον
μια απ τις αιτίες του τέλους του μυ-
κηναϊκού πολιτισμού να σχετίζεται
με κάποιου είδους εισβολή. Λίγο
πριν απ την καταστροφή εμφανίζο-
Xάλκινο ξίφος του τύπου Naue II. Tο εύρημα αυτ θεωρείται πλο Δυτικοευρωπαίων στρατιωτών που ήρθε στην Eλλά-
δα τον 12ο π.X. αιώνα Aθήνα, (Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).
νται στα μυκηναϊκά κέντρα αντικεί-
μενα που είναι ξένα ή νέα για τους
Mυκηναίους. Mεταξύ αυτών συγκα-
ταλέγονται και μερικοί τύποι πλων.
Tο σπουδαιτερο είναι ένας τύπος
ξίφους (Naue II), ο οποίος προέρχε-
ται απ την Kεντρική Eυρώπη και θα
αποτελέσει το κατ’ εξοχήν πλο των
πολεμιστών του Aιγαίου για πολλούς
αιώνες, αφού θα συνεχίσει να παρά-
γεται και στην πρώιμη εποχή του Σι-
δήρου, κατασκευασμένο φυσικά απ ξάνεται και παραμένει σε χρήση μέ-
σίδηρο. Mια τελείως διαφορετική ο-
μάδα αποτελούν τα χειροποίητα αγ-
γεία, τα οποία εμφανίζονται σε πολύ
μικρ αριθμ πριν απ τον ορίζοντα
καταστροφών στις Mυκήνες, στην
Tίρυνθα, στο Mενελάιον της Λακω-
νίας και στην Aίγειρα. H τεχνολογία
και τα σχήματα των χειροποίητων
αγγείων διαφέρουν εντελώς απ τα
μυκηναϊκά. O τπος προέλευσης αυ-
τής της κεραμικής δεν είναι βέβαιος,
αφού αυτά εντοπίζονται τσο στην
Iταλία σο και στην Kεντρική Eυρώ-
πη και τον βαλκανικ χώρο. Πώς
βρέθηκαν μως αυτά τα αντικείμενα
στα μυκηναϊκά κέντρα; Mια εξήγηση
θα ήταν τι πρκειται για προϊντα
εμπορίου, τα οποία εισήγαγαν οι Mυ-
κηναίοι, πως άλλωστε τσα άλλα α-
γαθά. Aυτή η ερμηνεία, μως, ταιριά-
ζει καλύτερα στην παρουσία των νέ-
ων πλων, τα οποία ήταν χωρίς αμφι-
βολία καλύτερης τεχνολογίας απ μυκηναϊκά κέντρα και άλλοι στα ρια
αυτά των Mυκηναίων και γρήγορα
ενσωματώθηκαν στον οπλισμ τους.
Mπορεί, μάλιστα, οι Mυκηναίοι να
χρησιμοποίησαν αρχικά μισθοφ-
ρους απ τις περιοχές κατασκευής
τους, οι οποίοι θα είχαν μεγαλύτερη
εμπειρία στη χρήση της νέας πολεμι-
κής τεχνολογίας. Oμως, πώς μπορεί
να ερμηνευθεί με παρμοιο τρπο η
παρουσία της χειροποίητης κεραμι-
κής; Δεν είναι, φυσικά, δυνατν να
υποστηρίξουμε τι και αυτή ήταν α-
ποτέλεσμα κάποιας εμπορικής συ-
ναλλαγής. H κεραμική αυτή μαρτυ-
ρεί την παρουσία κάποιας εθνικής ο-
μάδας στα μυκηναϊκά κέντρα λίγο
πριν απ την καταστροφή τους, με
την ιδιτητα είτε των μισθοφρων
είτε των σκλάβων. Mπορούν μως οι
χρήστες της χειροποίητης κεραμι-
κής να θεωρηθούν υπεύθυνοι για
την κατάρρευση του μυκηναϊκού πο-
λιτισμού; Oχι απαραίτητα, αλλά η πα-
ρουσία τους γίνεται εντοντερη στα
χρνια μετά τις καταστροφές.
H χειροποίητη κεραμική τους αυ-
χρι τα Γεωμετρικά χρνια. Tα χειρο-
ποίητα αγγεία στα χρνια αυτά είναι
κυρίως χρηστικά, δηλαδή χρησιμο-
ποιούνται για αποθήκευση και για
μαγείρεμα. Iσως, λοιπν, οι Mυκηναί-
οι που επέζησαν των καταστροφών,
να άρχισαν να ακολουθούν κάποιες
απ τις συνήθειες των εισβολέων με
ή χωρίς τη θέλησή τους.
Ξένοι εισβολείς;
H υπθεση της εισβολής δεν είναι
απίθανη, αλλά θα πρέπει ίσως να
συνδυαστεί με αυτή της οικονομικής
και πολιτικής εξασθένησης ή και με
αυτή της φυσικής καταστροφής απ 12ου αιώνα π.X., που οι συνθήκες
σεισμούς για τις θέσεις της Aργολί-
δας. Oι εισβολείς δεν πρέπει να θεω-
ρηθούν ούτε βάρβαροι ούτε ξένοι
στον Mυκηναϊκ κσμο. Tο αντίθετο,
μερικοί, πως είδαμε, ζούσαν στα
του μυκηναϊκού κσμου. Eπομένως
είχαν επαφή με τους Mυκηναίους και
ίσως είχαν αρχίσει να αντιγράφουν
τον μυκηναϊκ τρπο ζωής και να θε-
ωρούν αρκετά ελκυστική τη ζωή στα
ανάκτορα και στους οικισμούς των
Mυκηναίων. Oι Mυκηναίοι ίσως είχαν
καταλάβει τον κίνδυνο και γι’ αυτ σκολα χρνια που ακολουθούν.
προσπάθησαν να ενισχύσουν τις α-
κροπλεις τους και ίσως να χρησιμο-
ποίησαν κάποιους απ αυτούς ως μι-
σθοφρους. Oι προσπάθειές τους -
μως δεν έφεραν αποτέλεσμα.
Παρμοια προβλήματα θα αντιμε-
τωπίσουν και άλλοι λαοί στην Aνατο-
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH
λική Mεσγειο· εκεί οι εισβολείς θα
ονομαστούν απ τους Aιγυπτίους
«Λαοί της θάλασσας». Δεν είναι βέ-
βαιο αν οι Λαοί της θάλασσας, που έ-
δρασαν στην Aνατολή, ευθύνονται
και για τις καταστροφές στο Aιγαίο,
δεν υπάρχει μως αμφιβολία τι στο
τέλος του 13ου αιώνα αρχίζει μια
κρίσιμη περίοδος, η οποία θα διαρκέ-
σει τουλάχιστον 150 χρνια και θα
διαμορφώσει την πολιτική και κοινω-
νικοοικονομική κατάσταση σε ολ-
κληρη την Aνατολική Mεσγειο και
στο Aιγαίο.
Aνακατατάξεις
Στα χρνια αυτά παρατηρούνται
περισστερες μετακινήσεις και ανα-
κατατάξεις μέσα και έξω απ το Aι-
γαίο. O μυκηναϊκς τρπος ζωής και
θανάτου –μιας και τα περισστερα
αρχαιολογικά δεδομένα προέρχο-
νται απ τα νεκροταφεία– θα συνεχί-
σει, προσαρμοσμένος μως στις νέ-
ες συνθήκες, μέχρι περίπου το πρώ-
το μισ του 11ου αι. π.X. Eκτς απ
μια σύντομη περίοδο, στα μέσα του
βελτιώνονται σε μερικές κοιντητες
του κεντρικού Aιγαίου και της Δωδε-
κανήσου, η αρχαιολογική εικνα δεν
έχει να επιδείξει τίποτα απ τη μυκη-
ναϊκή λάμψη. Tο ανακτορικ σύστη-
μα θα αποτύχει να ανακτήσει τις δυ-
νάμεις του και λες οι εκφράσεις
του, πως η μνημειώδης αρχιτεκτο-
νική, τα χαρακτηριστικά ταφικά έθι-
μα και η ανακτορική τέχνη, θα χα-
θούν. Xωρίς την προστασία των ανα-
κτρων, πολλές κοιντητες δεν θα
κατορθώσουν να επιβιώσουν στα δύ-
Aυτές μως που θα καταφέρουν
να περάσουν τελικά στην Πρώιμη ε-
ποχή του Σιδήρου θα αποτελέσουν
τον πυρήνα για τις σημαντικές ανα-
κατατάξεις, που θα οδηγήσουν τελι-
κά στις περισστερο ευέλικτες για
τον αιγαιακ χώρο πλεις–κράτη.
Bιβλιογραφία
Popham. The Collapse of Aegean Civilization
at the end of the Late Bronze Age. The
Oxford Illustrated Prehistory of Europe,
ed. B. Cunliffe, Oxford 1994.
W. A. Ward and M. S. Joukowsky ed., The
Crisis Years: the 12th century BC, Iowa
1992.
25
 H γειτονική Tίρυνθα
H ακμή της συνδέεται με τη Mυκηναϊκή εποχή και διαρκεί μέχρι την κατάκτησή της απ τους Aργείους
Tης Δρος Aλκηστης Παπαδημητρίου
Aρχαιολγου του YΠ.ΠO.

TA «KYKΛΩΠEIA» τείχη της Tίρυν-

θας σηματοδοτούν μεγαλπρεπα έ-
να χώρο που κατοικήθηκε αδιάλει-
πτα για πολλούς αιώνες στην αρχαι-
τητα. Eίκοσι περίπου χιλιμετρα
νοτιοανατολικά των Mυκηνών, σ’ έ-
να χαμηλ λφο με δύο εξάρματα,
μλις 26 μ. πάνω απ την επιφάνεια
της θάλασσας, η αρχαία Tίρυνθα εί-
ναι μία φυσικά οχυρή θέση και ελέγ-
χει μια μεγάλη έκταση της πεδιάδας
καθώς και σημαντικές διαβάσεις
προς το Aργος και τις Mυκήνες, το
Nαύπλιο και την Eπίδαυρο. Tα τείχη
της, που κατασκευάστηκαν απ με-
γάλους ασβεστολιθικούς ογκλι-
θους, προκάλεσαν ήδη στην αρχαι-
τητα το θαυμασμ και την απορία.
Eτσι δημιουργήθηκε ο μύθος πως τα
έκτισαν οι Kύκλωπες, γίγαντες απ
τη Λυκία, για χάρη του ιδρυτή της Tί-
ρυνθας, Aργείου πρίγκιπα Προίτου.
Oι έρευνες του Γερμανικού Aρχαι-
ολογικού Iνστιτούτου και της Eλλη-
νικής Aρχαιολογικής Yπηρεσίας στα
τελευταία 100 χρνια (1876–1986) έ-
φεραν στο φως μια απ τις σημαντι-
κτερες μυκηναϊκές ακροπλεις και
ιχνηλάτησαν τα στάδια του πολιτι- Aεροφωτογραφία της Aρχαίας Tίρυνθας, στην οποία διακρίνεται η οχύρωση και τα οικοδομικά συγκροτήματα της Aνω
σμού των προϊστορικών και ιστορι- και της Kάτω Aκρπολης (φωτ.: Γερμανικ Aρχαιολογικ Iνστιτούτο – Myers).
κών περιδων της Aργολίδας. Mετά
τους πρωτεργάτες Heinrich Schlie- λφου και οργανώνονται γύρω απ του λφου, τη λεγμενη Aνω Aκρ- που οδηγούν σε τετράγωνα δωμάτια
mann και Wilhelm Dörpfeld (1884 ένα τεράστιο κυκλικ οικοδμημα πολη, και περιβάλλεται στη συνέχεια του τείχους.
–1885), το χώρο ερεύνησαν στο πρώ- (διαμέτρου 27–28 μ.) στην κορυφή απ την πρώτη οχύρωση που έχει μια Tην περίοδο αυτή οικοδομείται το
το μισ του εικοστού αιώνα οι Georg του ντιου εξάρματς του, την Aνω πύλη στα ανατολικά. H οχύρωση ε- μεγάλο ανακτορικ συγκρτημα που
Karo και Kurt Müller. Στα τέλη της Aκρπολη. πεκτείνεται σταδιακά στις αρχές του ανασκάφηκε απ τον H. Schliemann
δεκαετίας του 1950, ο Eφορος Παρά τις διαφορετικές απψεις 13ου αι. π.X. (YE III B1), ενώ την ίδια και τον W. Dörpfeld και αποτελεί την
Aρχαιοτήτων Aργολίδος Nικλαος σχετικά με τη χρήση του (οχυρωμέ- περίοδο οχυρώνεται για πρώτη φορά κορύφωση της οικοδομικής δραστη-
Bερδελής ανέλαβε το έργο της απο- νο ανάκτορο, μνημειώδες ταφικ το βρειο, χαμηλτερο έξαρμα του ριτητας στην Aκρπολη. Tην καρ-
κατάστασης της δυτικής πλευράς κτίσμα ή ιερ), το κυκλικ οικοδμη- λφου, η λεγμενη Kάτω Aκρπολη, διά του συγκροτήματος αποτελεί το
της οχύρωσης που είχε καταρρεύσει μα είναι δυνατν να ερμηνευθεί στο και επισκευάζεται το ανάκτορο στην μεγάλο Mέγαρο και η μεγάλη περί-
και σκεπαστεί απ τα μπάζα των πα- πλαίσιο της οργάνωσης του πρώτου Aνω Aκρπολη. Στο τέλος αυτής της στυλη Aυλή. Tο Mέγαρο είναι ένα τε-
λαιών ανασκαφών. Mετά το 1967 οι αστικού συστήματος ως ένας χώρος περιδου καταστρέφονται τα κτί- τράπλευρο επίμηκες οικοδμημα
ανασκαφές ανατίθενται και πάλι στο που λειτουργούσε ως διοικητικ κέ- σματα της Kάτω Aκρπολης απ σει- που αποτελείται απ τρεις χώρους,
Γερμανικ Aρχαιολογικ Iνστιτούτο, ντρο και είχε προσαρμοσθεί μορφο- σμ και το ανάκτορο απ πυρκαγιά. απ τους οποίους ο εσωτερικς ή-
το οποίο υπ τη Διεύθυνση των Ulf λογικά στο συγκεκριμένο γεωλογικ Στον ύστερο 13ο αι. π.X. (YE III B2) η ταν ο μεγαλύτερος. Tην πρσοψή
Jantzen, Jörg Schäfer και Klaus Kilian υπβαθρο. οχύρωση παίρνει την τελική της του κοσμούσαν δύο κίονες, ενώ τέσ-
ολοκληρώνει τις έρευνες, συμπερι- Kατά τη Mέση εποχή του Xαλκού μορφή, αυτή που βλέπει σήμερα ο ε- σερις άλλοι εσωτερικοί κίονες στήρι-
λαμβάνοντας και το χώρο της Kάτω (1900–1600 π.X.) πραγματοποιούνται πισκέπτης. Tα τείχη περιβάλλουν ο- ζαν την υπερυψωμένη στέγη της ε-
Aκρπολης. Tα συμπεράσματα των επιχωματώσεις και κατασκευές αν- λκληρο το λφο και δημιουργούν σωτερικής μεγάλης αίθουσας. Στο
ανασκαφών αυτών αφήνουν να δια- δήρων στην Aνω Aκρπολη, με στ- μια ενιαία οχύρωση που ακολουθεί χώρο αυτ υπήρχε ο θρνος του η-
γραφεί μια σαφής εικνα της εξέλι- χο τη διαμρφωση επίπεδων επιφα- το φυσικ ανάγλυφο του εδάφους. H γεμνα στην ανατολική πλευρά και
ξης της αρχαίας Tίρυνθας. νειών για τη θεμελίωση των κτιρίων. τειχισμένη έκταση ανέρχεται σε μια μεγάλη εστία στο κέντρο ανάμε-
Παρά τις δυσκολίες στη διερεύνηση 20.000 τ.μ., το εύρος του τείχους σα στους κίονες. Eδώ ο άναξ, ο ανώ-
H Aκρπολη των λειψάνων αυτής της εποχής λ- φθάνει σε ορισμένα σημεία τα 8 μ. ε- τατος άρχων στη μυκηναϊκή ιεραρ-
γω της μεταγενέστερης οικοδομικής νώ το ύψος του υπολογίζεται σε 13 χία, δεχταν τους υπηκους του και
της Tύρινθας δραστηριτητας, η κατοίκηση του μ. Στην Kάτω Aκρπολη κατασκευά- τους επίσημους ξένους. Tα δάπεδα
H Tίρυνθα κατοικήθηκε για πρώτη χώρου θεωρείται βέβαια. ζονται δωμάτια στο εσωτερικ του και τους τοίχους κοσμούσαν τοιχο-
φορά στη Nεολιθική εποχή (5η–4η χι- τείχους, ενώ στη βορειοδυτική γραφίες με εικονιστικά θέματα απ
λιετία π.X.), πως μαρτυρούν τα λι- Aκμή στη Mυκηναϊκή πλευρά της κτίζονται δύο γαλαρίες τη ζωή των ανακτρων καθώς και το
γοστά κεραμικά ευρήματα που που οδηγούν στις υπγειες πηγές ζωικ και φυτικ βασίλειο. Tο Mέγα-
προήλθαν απ τα βαθύτερα αρχαιο-
εποχή νερού έξω απ την Aκρπολη. Στα ρο και η μεγάλη Aυλή, που ανοιγταν
λογικά στρώματα, και παρέμεινε α- H μεγάλη ακμή ωστσο της Tίρυν- δυτικά της Aνω Aκρπολης κατα- στην πλευρά της εισδου του, απο-
διάλειπτα σε χρήση μέχρι την εποχή θας συνδέεται με την Mυκηναϊκή ε- σκευάζεται μια καμπύλη προέκταση τελούσε το χώρο που διαδραματί-
που ιδρύθηκε η επιβλητική της οχύ- ποχή (1600–1050 π.X). Tον 14ο αι. του τείχους, η οποία προφυλάσσει ζονταν οι σημαντικτερες δραστη-
ρωση. π.X., κατά την αρχαιτερη ανακτορι- το λεγμενο δυτικ κλιμακοστάσιο ριτητες του Mυκηναίου ηγεμνα
Tα αρχαιτερα αρχιτεκτονικά λεί- κή περίοδο (YE III A1), πριν απ την και την έξοδο προς την πλευρά αυτή. (wanaka). Eκτς απ χώρος επίση-
ψανα χρονολογούνται στην Πρώιμη κατασκευή της οχύρωσης, ένα πρώ- Στα ντια και ανατολικά της Aνω μης υποδοχής, μετατρεπταν και σε
εποχή του Xαλκού (3η χιλιετία π.X.). το ανακτορικ συγκρτημα, που α- Aκρπολης ανεγείρονται οι λεγμε- χώρο λατρευτικών λειτουργιών, -
Mεγάλα συγκροτήματα οικιών προ- ποτελείται απ δύο κεντρικά κτίρια νες «Σύριγγες», μακρστενοι διά- πως μαρτυρεί ο Bωμς που βρίσκε-
σαρμζονται πάνω στις πλαγιές του και οικίες, ιδρύεται στο ντιο τμήμα δρομοι με τοξωτή οξυκρυφη στέγη ται στη ντια πλευρά της Aυλής, α-

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

κριβώς στον άξονα του Mεγάρου.
Δύο πτέρυγες πλαισίωναν το Mέγα-
ρο ανατολικά και δυτικά. Aνάμεσα
στα οικοδομήματα (που πρέπει να
χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες)
διακρίνονται το Λουτρ στη δυτική
και το λεγμενο μικρ Mέγαρο στην
ανατολική πτέρυγα. H είσοδος στην
Aνω Aκρπολη βρισκταν στην ανα-
τολική πλευρά του τείχους και σ’ αυ-
τήν οδηγούσε μια μεγάλη ράμπα μή-
κους 47 μ. και πλάτους 4.70 μ. Στο
διάδρομο, που πλαισιωνταν απ τις
δύο πλευρές του τείχους, είχε κατα-
σκευασθεί η κεντρική πύλη. H πύλη
αυτή έχει περίπου τις ίδιες διαστά-
σεις με τη γνωστή Πύλη των Λε-
ντων στις Mυκήνες και έχει κατα-
σκευασθεί απ το ίδιο με αυτήν πέ-
τρωμα, ένα κροκαλοπαγή λίθο. Δυ-
στυχώς, εδώ σώζεται μνο το μονο-
λιθικ κατώφλι και τμήματα των πα-
ραστάδων της εισδου. Tο υπέρθυ-
ρο και το πιθανά ανάγλυφο ανακου-
φιστικ τρίγωνο έχουν χαθεί για πά-
ντα. Περνώντας απ ένα διάδρομο
και μία μικρή αυλή με στοά στα ανα-
τολικά έφθανε κανείς στο μεγάλο
πρπυλο, μια πομπώδη είσοδο στο ε-
σωτερικ του ανακτρου. Tο τετρά-
γωνο στεγασμένο οικοδμημα είχε
μήκος πλευράς 13,50 μ. και ανά δύο
κίονες σε κάθε πλευρά. Διασχίζο-
ντας το μνημειώδες πρπυλο ο επι-
σκέπτης βρισκταν σε μία εσωτερική
αυλή και περνώντας ένα δεύτερο μι-
κρτερο πρπυλο κατέληγε στην κε-
ντρική αυλή του ανακτρου.
Σεισμς και μετοίκηση
Γύρω στα 1200 π.X. ένας σεισμς
προκαλεί σοβαρές καταστροφές
στα τείχη και το ανακτορικ συγκρ-
τημα. Tην ύστερη Mυκηναϊκή περίο-
δο, το 12ο αι. π.X., (YE III Γ) αναμορ-
φώνεται η περιοχή της Aκρπολης,
ενώ στην πεδιάδα έξω απ τα τείχη
οργανώνεται ένας οικισμς με πολε-
οδομικ ιστ έκτασης 25 εκταρίων.
H χρήση της Mέσης Aκρπολης,
του χώρου βρεια και χαμηλτερα
του ανδήρου του ανακτρου, δεν εί-
ναι βέβαιη λγω της μικρής έκτασης
των ανασκαφών που έγιναν σ’ αυτν.
H ύπαρξη ενς κεραμικού κλιβάνου
μπορεί να δηλώνει τι εδώ ήταν συ-
γκεντρωμένοι εργαστηριακοί χώροι,
οι οποίοι, πως και στις Mυκήνες,
βρίσκονταν μέσα στην οχύρωση και
τελούσαν υπ την άμεση επίβλεψη
του άνακτα και της άρχουσας τάξης.
H Kάτω Aκρπολη, ένας χώρος
που θεωρήθηκε αρχικά ως καταφύ-
γιο σε περίπτωση επιδρομής, είχε
την τύχη να ερευνηθεί με σύγχρονη
διεπιστημονική ανασκαφική μέθοδο
απ τον κορυφαίο προϊστορικ αρ-
χαιολγο Klaus Kilian, ο οποίος στη
διάρκεια των ετών 1976 έως 1985 α-
νέσκαψε το σύνολο του χώρου αυ-
τού και συνέβαλε αποφασιστικά
στην έρευνα των περιδων της επο-
χής του Xαλκού στην Aργολίδα. Mε
την ανασκαφή της Kάτω Aκρπολης
διαπιστώθηκε μια συνεχής οικιστική
ακολουθία κατά τη Mυκηναϊκή επο-
χή και καθιερώθηκε μια δεσμευτική
ακριβής χρονολγηση τσο της
Πρωτοελλαδικής σο και της Mυκη-
ναϊκής κεραμικής. Σημαντική ήταν
επίσης η συμβολή των ερευνών του
στη διαπίστωση τι η καταστροφή
των ανακτρων στα τέλη του 13ου
H Aνατολική Σύριγγα. Kτιστή γαλαρία με οξυκρυφη στέγη. Xρησιμοποιήθη-
κε ως αποθηκευτικς χώρος.
αι. π.X. δεν προήλθε απ ανθρώπινη
επέμβαση αλλά σχετιζταν με τις
καταστροφικές επιπτώσεις της αυ-
ξημένης σεισμικής δραστηριτητας
στο 12ο αι. π.X. Στο χώρο της Kάτω
Aκρπολης εντοπίσθηκαν οικοδομι-
κά συγκροτήματα που χρησιμοποιή-
θηκαν ως κατοικίες αλλά και χώροι
που λειτούργησαν ως εργαστήρια,
αποθήκες ή ιερά. H οργάνωση του
οικισμού της Kάτω Aκρπολης πα-
ρουσιάζει έντονη διαφοροποίηση
πριν και μετά το μεγάλο σεισμ. Tη
θέση των οργανωμένων κατά μήκος
μονοπατιών πυκνοδομημένων συ-
γκροτημάτων της YE III B, μερικά α-
π τα οποία ήταν διώροφα, καταλαμ-
Eιδώλιο της YE III Γ περιδου. Aπ το
ιερ με τα ειδώλια στην Kάτω Aκρ-
πολη της Tίρυνθας.
βάνουν στην YE III Γ ισγεια σπίτια
χωρίς κανονική διάταξη, που εμφα-
νίζονται μεμονωμένα σε μεγάλους
ανοικτούς χώρους. Tην ίδια εποχή
παρατηρείται μια διεύρυνση του οι-
κισμού έξω απ τα τείχη, γεγονς
που σε συνδυασμ με την εγκατάλει-
ψη μικρτερων θέσεων γύρω απ
την Tίρυνθα μπορεί να ερμηνευθεί
ως κάποια διάθεση «συνοικισμού»
στο άμεσο περιβάλλον των ισχυρών
ακροπλεων.
Δημσια κτίρια
και εργαστήρια
Mέσα στα «κυκλώπεια» τείχη, ε-
κτς απ τα μεγαλπρεπα κτίρια υ-
ποδοχής υπήρχαν κτιριακά συγκρο-
τήματα που χρησίμευαν για διοικητι-
κές και τελετουργικές λειτουργίες,
για αποθήκευση αγαθών και εργα-
στήρια, ενώ ένας περιορισμένος α-
ριθμς κτιρίων χρησιμοποιούνταν
ως κατοικίες των μελών της άρχου-
σας τάξης. Tο κοινωνικ, πολιτικ
και οικονομικ σύστημα που αντικα-
τοπτρίζουν τα αρχαιολογικά ευρήμα-
τα είναι εύκολα αναγνώσιμο. Mια α-
στική κοινωνία διαρθρώνεται γύρω
απ την έδρα του ηγεμνα που ελέγ-
χει μια μεγάλη έκταση με πλούσια
γεωργική και κτηνοτροφική παραγω-
γή και ρυθμίζει τη διακίνηση των α-
γαθών και την παραγωγή αντικειμέ-
νων που προορίζονται για λατρευτι-
κή χρήση, εξαγωγή ή ανταλλαγή σε
επίπεδο επισήμων. Aπ τις πινακίδες
της Γραμμικής B΄ γραφής, στις οποί-
ες καταγράφονταν αρχειακά στοι-
χεία σχετικά με τη διακίνηση των α-
γαθών, μαθαίνουμε τι λη η παρα-
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH
γωγή της περιοχής δικαιοδοσίας του
εκάστοτε ηγεμνα συνέρρεε στο α-
νάκτορο, που γινταν απογραφή
και στη συνέχεια ένα μέρος της μοι-
ραζταν στους δικαιούχους παραγω-
γούς κατά την κρίση του ηγεμνα, ε-
νώ το υπλοιπο αποτελούσε αντικεί-
μενο διαχείρισης της ανώτερης α-
στικής τάξης. Tο σύστημα αυτ της
ανακατανομής των αγαθών είναι χα-
ρακτηριστικ για τη μυκηναϊκή κοι-
νωνία και αλληλένδετο με την εξω-
τερική μορφή των οικοδομικών συ-
γκροτημάτων. Oι μυκηναϊκές οχυρώ-
σεις και τα ανάκτορα είναι εργαλεία
εντυπωσιασμού και επίδειξης δύνα-
μης ενς ισχυρού πλουραλιστικού
συστήματος.
Mε την έναρξη της Πρώιμης επο-
χής του Σιδήρου (αρχές της πρώτης
χιλιετίας π.X.) ο οικισμς αστικού χα-
ρακτήρα της μυκηναϊκής εποχής
παίρνει τη μορφή νέων οικιστικών
μονάδων που καταλαμβάνουν σε α-
ραιή διάταξη το χώρο που κατείχε
πριν η πλη και περιβάλλονται απ
τα νεκροταφεία τους. Mια αργή πο-
ρεία απ τον «Oίκο» στην «Πλη»
διαδέχεται την εποχή της μυκηναϊ-
κής παντοδυναμίας. Στα χρνια αυτά
η Tίρυνθα δεν εγκαταλείπεται, αλλά
δεν αποκτά ποτέ ξανά την παλαιά
της αίγλη.
Kατάκτηση
απ τους Aργείους
Eνα αμφιλεγμενης χρήσης και
χρονολγησης οικοδμημα (γεωμε-
τρικς νας ή μέγαρο της YE III Γ)
καταλαμβάνει το ανατολικ ήμισυ
του μεγάλου μεγάρου της YE III B και
δεκάδες αφιερωμάτων απ τελε-
τουργίες λατρευτικού χαρακτήρα
που διεξάγονται στο χώρο αυτ απο-
τίθενται σε ένα λάκκο–αποθέτη, το
λεγμενο βθρο. Tον 5ο αι. π.X. οι
Tιρύνθιοι χάνουν την πολιτική τους
αυτονομία και εξορίζονται απ τους
κατακτητές Aργείους.
H αποκάλυψη με τις ανασκαφές ε-
νς μνημείου που έμεινε για πολ-
λούς αιώνες προστατευμένο μέσα
στο χώμα της εγκατάλειψης και η
μακροχρνια έκθεσή του, χωρίς
φροντίδα συντήρησης στις καιρικές
συνθήκες και στη φθορά των επισκε-
πτών, έχουν προκαλέσει σημαντικά
προβλήματα στατικής επάρκειας κυ-
ρίως στα τείχη και τις Σύριγγες.
Mε ενέργειες της Δ΄ Eφορείας
Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιο-
τήτων, αρμδιας περιφερειακής υ-
πηρεσίας του υπουργείου Πολιτι-
σμού και την άμεση υποστήριξη της
Περιφέρειας Πελοποννήσου, το μνη-
μείο εντάχθηκε στα έργα που χρημα-
τοδοτούνται απ το 2ο Kοινοτικ
Πλαίσιο Στήριξης. H έναρξη των έρ-
γων στο τρέχον έτος αφήνει μια ελ-
πίδα για τη διάσωση ενς ιδιαίτερα
σημαντικού μνημείου στην πλούσια
σε αρχαιτητες γη της Aργολίδας.
Bιβλιογραφία
F``hrer durch Tiryns, εκδ. Ulf Jantzen, 1975
K. Kilian, Tίρυνς, Kατάλογος έκθεσης
«Tροία, Mυκήνες, Tίρυνς, Oρχομενς»,
1992, 122–129.
Kyrieleis, Nachruf Klaus Kilian, Beiträge zur
allgemeinen und vergleichenden Archäolo-
gie, 11 (1991), 1–8.
E. Jakovidis, Das Werk Klaus Kilians, AM
108 (1993), 9–27.
27
 Tο μυκηναϊκ Aργος
Oι ανασκαφές αποκάλυψαν χι μνο τον οικισμ αλλά και πολλούς μυκηναϊκούς τάφους
Στη μνήμη Aναστασίας Oικονμου
Tου Xρήστου I. Πιτερού
Aρχαιολγου της Δ΄ EΠKA
«Aργος άειδε θεά πολυδίψιον ένθεν άνακτες»
ΣTA ΔYTIKA της αργολικής πεδιάδας
κτισμένο στις παρυφές της Λάρισας
και της Δειράδας (Προφήτη Hλία) σε
απσταση μλις δέκα (10) χιλιομέ-
τρων NΔ απ τις Mυκήνες βρίσκεται
το σύγχρονο, το αρχαίο και δοξασμέ-
νο Aργος της ηρωικής εποχής με τα
πολλά επίθετα: ιππβοτον, πολυδί-
ψιον, κοίλον, πολύπυρον, ούθαρ α-
ρούρης, Iάσον, η Iναχία χώρα, η
«φιλτάτη» πλη της Hρας, το κλυτν
Aργος, το νομα του οποίου στην
Iλιάδα και την Oδύσσεια του Oμήρου
έχει υποκαταστήσει ολκληρη την
Eλλάδα και τα ένδοξα ονματα
Aργείος και Δανας είναι συνώνυμα
και υποκαθιστούν το εθνικ νομα
Eλληνας.
Mυθολογική παράδοση και ιστορι-
κή πραγματικτητα συνυπάρχουν α-
διάσπαστα στο απώτερο παρελθν
του Aργους απ την εποχή που ο
Iναχος, γιος του Ωκεανού και της Tη-
θύος, βασίλεψε στο Aργος, έδωσε το
νομά του στον ομώνυμο ποταμ
του Aργους, ο οποίος αρχικά ονομα-
ζταν Aλιάκμων, ενώ μαζί με δύο άλ-
λους μυθικούς ποταμούς συνδικα-
στές τον Kηφισ και τον Aστερίωνα
αποφάσισαν να μην ανήκει η χώρα
στον Ποσειδώνα αλλά στην Hρα.
O γιος του Iνάχου Φορωνέας, σύμ-
φωνα με τη μυθολογική παράδοση,
υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος αλλά και
βασιλιάς του Aργους που κατέβασε
τη φωτιά απ τον ουραν στους αν-
θρώπους και χι ο Προμηθέας, εξη-
μέρωσε τους ανθρώπους απ τον
πρωτγονο άγριο τρπο διαβίωσής
τους, τους συγκέντρωσε να κατοική-
σουν για πρώτη φορά σε πλη, στο
Aργος, το «φορωνικν άστυ», συνέ-
ταξε νμους, ενώ οι απγονοί του
δημιούργησαν τη γενεά των ημιθέων
και ο εγγονς του Aργος έδωσε το -
νομα στην πλη.
Nέα δυναστεία
H κρη του Iνάχου Iώ, ιέρεια της
Hρας, την οποία ερωτεύθηκε ο Δίας
και κατεδίωξε απ το Aργος η Hρα,
μεταμορφώνοντάς την σε αγελάδα
έφθασε και βρήκε καταφύγιο στην
Aίγυπτο. Aπγονς της υπήρξε ο Δα-
νας «ο πεντήκοντα θυγατέρων πα-
τήρ», ο οποίος ξαναγύρισε στο
Aργος, «ελθών ες Aργος ώκισε Iνά-
χου πλιν» και ανέλαβε τη βασιλεία
μετά απ «διοσημία», δίδαξε τους
Aργείους τη διάνοιξη φρεάτων και α-
π «άνυδρον» κατέστησε το Aργος
«ένυδρον» εγκαινιάζοντας μια νέα
δυναστεία.
Tον Δανα ακολούθησε ο εξάδελ-
φς του Aίγυπτος με τους πενήντα
γιους που παντρεύτηκαν τις ισάριθ-
μες Δαναΐδες, οι οποίες δολοφνη-
28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
Mυκηναϊκά αγγεία απ το νεκροταφείο της Δειράδας στο Aργος. H πρχους μι-
μείται μεταλλικά πρτυπα, ενώ στον αμφορίσκο υπάρχει η παράσταση πουλιών.
σαν τους άνδρες τους την πρώτη νύ-
χτα του γάμου και καταδικάστηκαν
στον Aδη να γεμίζουν τον «Πίθο των
Δαναΐδων» εκτς απ την Yπερμνή-
στρα που αγάπησε το Λυγκέα, ο ο-
ποίος διαδέχθηκε στο θρνο τον Δα-
να. Aκολούθησε ο βασιλιάς Aβα-
ντας και οι δίδυμοι γιοι του Προίτος
και Aκρίσιος έπειτα απ ισπαλη μο-
νομαχία, αφού μοίρασαν τη χώρα,
βασίλεψαν αντίστοιχα στην Tίρυνθα
και το Aργος. Tην κρη του Aκρίσιου
Δανάη ερωτεύθηκε ο «πανπτης»
Δίας και με τη «χρυσή βροχή» θεϊκς
καρπς υπήρξε ο Περσέας, ο θεμε-
λιωτής των Mυκηνών. Στη συνέχεια
στο Aργος βασίλεψε ο Aδραστος, με
την αρχηγία του οποίου η μεγάλη η-
ρωική μυκηναϊκή γενιά του Aργους,
«ο πάνοπλος Aργείων στρατς», ε-
ξεστράτευσε και συγκρούστηκε με
το μεγάλο αντίπαλο μυκηναϊκ κέ-
ντρο των Θηβών στην ηπειρωτική
Eλλάδα μαζί με τους άλλους ήρωες
και αρχηγούς Πολυνείκη, Tυδέα,
Aμφιάραο, Kαπανέα, Iππομέδοντα,
Παρθενοπαίο, οι οποίοι ήταν περισ-
στεροι και ενίοτε διαφορετικοί αλ-
λά για ποιητικούς λγους είναι γνω-
στοί ως «Eπτά επί Θήβας», πως
τους ξαναζωντάνεψε ο Aισχύλος
στην ομώνυμη τραγωδία με τη ρωμα-
λέα γλώσσα, οι οποίοι έπεσαν μπρο-
στά στην επτάπυλο Θήβα, εκτς απ
τον Aδραστο.
H εκστρατεία
των Eπιγνων
Mετά δέκα χρνια ακολούθησε η
νέα εκστρατεία των Eπιγνων (απο-
γνων των ηρώων) κατά της Θήβας
με αρχηγ πάλι τον γέροντα Aδρα-
στο, στην οποία έλαβαν μέρος η νέα
γενιά των ηρώων, Aιγιαλέας, Σθένε-
λος, Πολύδωρος, Πρμαχος, Mέδων,
Διομήδης, Aλκμαίων και Aμφίλοχος,
οι οποίοι κούρσεψαν τη Θήβα. Tέ-
λος, δέκα χρνια αργτερα, οι Aργεί-
οι ήρωες έλαβαν μέρος στην τρωική
εκστρατεία λων των Aχαιών με αρ-
χηγ τον Aγαμέμνονα. Aρχηγς των
Aργείων και λης της ανατολικής
Aργολίδας ήταν ο «μεγάθυμος» και
«κρατερς» Διομήδης μαζί με το
Σθένελο της Tίρυνθας και τον Eυ-
ρύαλο με ογδντα πλοία, ο οποίος
δεν ήταν μνο ο πιο ανδρείος ήρωας
στην Tροία αλλά ήταν διατεθειμένος
να συνεχίσει τον Tρωικ πλεμο έ-
στω και μονάχος του μαζί με το Σθέ-
νελο, ενώ για την άλωση του Iλίου
καθοριστική ήταν η κλοπή απ τον
Διομήδη του Παλλαδίου απ το να
της Aθηνάς στην Tροία.
Aλλά οι συνεχείς πλεμοι και τα
δεινά που ακολούθησαν μετά την ά-
λωση της Tροίας έφθειραν τα ηρωι-
κά γένη και έδωσαν τέλος στην μυ-
κηναϊκή εποχή, ενώ ο Oμηρος με την
Iλιάδα και την Oδύσσεια τρεις και
πλέον αιώνες αργτερα με την ποιη-
τική του Mούσα διατήρησε ολοζώ-
ντανα στους αιώνες τα ηρωικά κα-
τορθώματα των Δαναών, τα έκανε
κτήμα εσαεί λης της ανθρωπτητας
και γονιμοποίησε τη φαντασία των
μεγάλων τραγικών και μεταγενέστε-
ρων ποιητών.
Tοπογραφία
Tο Aργος είναι κτισμένο στις BA
παρυφές της Λυκώνης, κάτω απ την
ισχυρή Aκρπολη της Λάρισας (ύψος
286 μ.), η οποία σαν πυραμιδένιο έμ-
βολο εκτινάσσεται κατακρυφα και
διαφεντεύει το αργολικ πεδίο και
τον χαμηλ κυκλικ λφο της Δειρά-
δας (Προφήτη Hλία), η οποία εσφαλ-
μένα ονομάστηκε Aσπίδα.
O χείμαρρος Xάραδρος (Ξεριάς)
παραπταμος αλλά ισοδύναμος με
τον Iναχο περιζώνει και σφιχταγκα-
λιάζει το Aργος απ τη βρεια και α-
νατολική πλευρά, αποτελεί φυσικ
καθοριστικ παράγοντα σε λες τις
εποχές για την πλη και με τις ξαφνι-
κές καταστροφικές του πλημμύρες
μια μνιμη απειλή.
Aλλά ο Xάραδρος με τις περιοδι-
κές και μεγάλης έκτασης προσχώ-
σεις είναι συνδημιουργς μαζί με
τον μεγάλο αδελφ του Iναχο της
αργολικής πεδιάδας και κύριος δημι-
ουργς του κατάλληλου επίπεδου
χώρου, πάνω στον οποίο κτίστηκε το
προϊστορικ (μεσοελλαδικ – μυκη-
ναϊκ), ιστορικ και σύγχρονο
Aργος. H διαμρφωση αυτή, πως έ-
γινε φανερ κυρίως απ τις σχετικά
πρσφατες αρχαιολογικές έρευνες,
έγινε κατά την πρωτοελλαδική επο-
χή (2800 – 2350 π.X.), ταν ο ποταμς
αλλάζοντας πορεία διερχταν B–N
στις ανατολικές παρυφές της Λάρι-
σας και του Προφήτη Hλία (Δειρά-
δας), προσχώνοντας σταδιακά με
ποταμίσιο χαλίκι και ανυψώνοντας
την πρωταρχική επιφάνεια σε μέσο
ύψος 1,5–3 μ., το οποίο αρκετές φο-
ρές φθάνει στα 4–5 μ. O Xάραδρος
δηλαδή με τις περιοδικές προσχώ-
σεις και τη σταδιακή μετατπιση της
κοίτης του ανατολικτερα «πολεο-
δμησε» με την πρωταρχική έννοια
τον οικιστικ, τριγωνικ χώρο του
Aργους απ την προϊστορική εποχή
μέχρι σήμερα.
Ωστσο, στην εποχή μας, η βάναυ-
ση και ανελέητη κακοποίηση της κοί-
της του ποταμού σ’ λο το μήκος με
τη ληστρική και παράνομη αμμολη-
ψία, τις καταπατήσεις, τις προσχώ-
σεις και τη μλυνσή του με τα πάσης
φύσεως αστικά, βιομηχανικά λύματα
και απορρίμματα, που γίνονται με
την ανοχή και τις ευλογίες της τοπι-
κής και κεντρικής εξουσίας, αποτε-
λούν τις κύριες αιτίες των συχνών
καταστροφών απ τις πλημμύρες
του ποταμού και σο η ανθρώπινη
«ύβρις» θα συνεχίζεται, ο Ποσειδώ-
νας, ο θες των ποταμών και των θα-
λασσών, θα παίρνει αμείλικτα εκδί-
κηση και μέχρις του ο ίδιος ο ποτα-
μς με το «πάθος–μάθος» σωφρονί-
σει την σύγχρονη πλεονεξία και πα-
ραλογισμ και επιβάλλει το σεβασμ
στη θεία φύση, το σύγχρονο πολυδί-
ψιον Aργος θα παραμένει ευάλωτο
και αιχμάλωτο του Xαράδρου (Ξε-
ριά).
Aρχαιολογική έρευνα
και μνημεία
Στο Aργος συμπληρώνεται ένας
αιώνας αρχαιολογικής έρευνας. Oι
πρωταρχικές και καθοριστικές έ-
ρευνες έγιναν στις αρχές του αιώ-
να (1902–1928) απ τον Oλλανδ
αρχαιολγο W. Vollgraf, ενώ κατά
την μεταπολεμική περίοδο, 1952
και εξής, συνεχίζονται αδιάκοπα α-
π τη Γαλλική Aρχαιολογική Σχολή
και κυρίως την Eλληνική Aρχαιολο-
γική Yπηρεσία (Δ΄ EΠKA). H πρω-
ταρχική αραιή κατοίκηση του
Aργους χρονολογείται στην ύστερη
νεολιθική εποχή (4000–3000 π.X.
περίπου), στο λφο του Προφήτη
Hλία (Δειράδα) και τις ανατολικές
παρυφές της Λάρισας. Στην πρωτο-
ελλαδική εποχή (ΠE II 2800–2350
π.X.), η κύρια εγκατάσταση του οικι-
σμού βρισκταν δυτικά του Aργους
στο χαμηλ στενμακρο λφο Mα-
κροβούνι, δίπλα στο Xάραδρο αλλά
αραιή κατοίκηση έχει επισημανθεί
στον Προφήτη Hλία, στους ανατολι-
κούς πρποδες της Λάρισας και NA
του Aργους. Στη συνέχεια κατά τη
μεσοελλαδική εποχή (α΄ μισ της
δεύτερης π.X. χιλιετηρίδας), στις
αρχές της οποίας έγινε η κάθοδος
των Iνδοευρωπαίων Eλλήνων, η
πρώτη εγκατάσταση στο Aργος έγι-
νε στις ανατολικές παρυφές της
Λάρισας και στη συνέχεια στο λφο
του Προφήτη Hλία (Δειράδα) (ανα-
σκαφικές έρευνες W. Vollgrar–G.
Touchais), που αποκαλύφθηκαν
μεγάλης έκτασης θεμέλια μεγάλων
ορθογώνιων και αψιδωτών κτιρίων
σε κυκλική διάταξη. H οχύρωση του
λφου, αν και δεν επιβεβαιώθηκε
πρσφατα, δεν μπορεί πλήρως να
αποκλεισθεί. Tην εποχή αυτή θα
πρέπει να έλαβε η πλη το νομα
Aργος, το οποίο δεν προέρχεται α-
π το αγρς αλλά απ το θέμα
αργ–(=λευκς, φωτεινς), αν και το
νομα δεν έχει πλήρως ερμηνευθεί
και διευκρινισθεί.
Oργανωμένος οικισμς
Ωστσο, η κύρια μεσοελλαδική ε-
γκατάσταση της μέσης και ύστερης
μεσοελλαδικής εποχής (ME II – III),
μετεξέλιξη και συνέχεια της οποί-
ας αποτελεί η μυκηναϊκή εποχή, α-
ποκαλύφθηκε στον επίπεδο χώρο
ανατολικά και ντια της Δειράδας
(Προφήτη Hλία) στο βρειο Aργος,
η οποία είναι μία απ τις μεγαλύτε-
ρες του ελλαδικού χώρου κατά μή-
κος της οδού Hρακλέους (ανασκα-
φές Eφρου Aρχαιοτήτων Eυαγγε-
λίας Πρωτονοταρίου–Δεϊλάκη). O
οικισμς αυτς δεν είναι οχυρωμέ-
νος.
Στον ίδιο χώρο και σε άμεση συ-
νέχεια αποκαλύφθηκε ο μυκηναϊ-
κς οικισμς του Aργους (YEI –
YEΠIB 1550–1200 π.X.) οργανωμέ-
νος σε οικιστικ σύνολο, πλατείες,
δρμους, πλάτους 2,5 μ. αλλά έχει
αποκαλυφθεί και δρμος πέντε μέ-
τρων (!) που μας φέρνει στο νου
την «ευρυάγυια Mυκήνη». H ανά-
πτυξη του οικισμού στη θέση αυτή
οφείλεται στην ασφαλή θέση κάτω
απ τους πρποδες του Προφήτη
Hλία (Δειράδα) και προφανώς στην
κατασκευή αντιπλημμυρικών προ-
στατευτικών έργων (μεσοελλαδι-
κής – μυκηναϊκής εποχής), τα ο-
ποία το πιθαντερο δεν σώζονται.
Στα βρεια του Aργους έχει αποκα-
λυφθεί μεγάλος αναλημματικς
τοίχος κλασικής εποχής κατά μή-
κος της αρχαίας ντιας χθης του
Xαράδρου, ύψους 2,5 μ., πλάτους
0,70 μ. και μήκους 2.350 μ., σο εί-
ναι το μήκος του φράγματος του
Aσουάν της Aιγύπτου.
Στην οδ Nιβης, ανατολικά της
οδού Hρακλέους, αποκαλύφθηκε
μυκηναϊκ κτίριο με σημαντικές
τοιχογραφίες της YE II–IIIA εποχής.
Kατά την YE II–IIIΓ εποχή
(1200–1050 π.X.), ο μηκυναϊκς κ-
σμος διαλύεται, ο οικισμς εγκατα-
λείπεται, ο πληθυσμς μειώνεται
και οι άνθρωποι κατοικούν σε διά-
σπαρτες αραιές κατοικίες και στα-
διακά το κέντρο μετατοπίζεται στα
ντια, στο χώρο της αρχαίας Aγο-
H παράσταση της τύφλωσης του Πολύφημου απ τον Oδυσσέα σε θραύσμα
κρατήρα της πρώιμης αρχαϊκής εποχής, 7ος αιώνας π.X. (Aργος, Aρχαιολογι-
κ Mουσείο).
ράς. Στην ακρπολη της Λάρισας
(νομα προελληνικ – πελασγικ)
κατά την εξαντλητική – ληστρική α-
νασκαφική έρευνα του W. Vollgraf
(1928), με αποτέλεσμα τα μεταγε-
νέστερα τείχη να απειληθούν με
κατάρρευση, εκτς απ το ιερ του
Λαρισαίου Δία και της Πολιάδος
Aθηνάς ανακαλύφθηκε κεραμεική
μεσοελλαδικής και μυκηναϊκής ε-
ποχής και το ανατολικ κατώτερο
τμήμα τείχους κυκλώπειας οχύρω-
σης της μυκηναϊκής ακρπολης,
κυκλικού σχήματος (διαστάσεων
50x50 μ.) συνολικής έκτασης 2,5
στρεμμάτων περίπου, η οποία είναι
ενσωματωμένη στις οχυρώσεις
των ιστορικών χρνων και των βυ-
ζαντινών τειχών της Λάρισας.
H κυρία είσοδος βρισκταν στη
ντια πλευρά που υπάρχει εντοι-
χισμένο στο μεταγενέστερο τείχος
το ανώφλι της μυκηναϊκής πύλης
απ αμυγδαλίτη λίθο (breccia),
πλάτους 0,85 μ., πάχους 0,85 μ. και
σωζμενου μήκους 3,90 μ. H μυκη-
ναϊκή ακρπολη πιθαντατα κτί-
σθηκε απ τον Aκρίσιο και ήταν η
έδρα του εκάστοτε Aργείου άνα-
κτα.
Mυκηναϊκά
νεκροταφεία
H αρχαιολογική έρευνα έχει απο-
καλύψει σε άμεση επαφή με τον μυ-
κηναϊκ οικισμ του Aργους μεγά-
λο αριθμ μυκηναϊκών τάφων κο-
ντά στις κατοικίες ή κατά ομάδες
σε κυκλική διάταξη των γνωστών
μεσοελλαδικών και μυκηναϊκών
τύμβων, χαρακτηριστικς τρπος
ταφής των Iνδοευρωπαίων, εντς
των οποίων έχουν αποκαλυφθεί και
χαρακτηριστικοί λακκοειδείς μυκη-
ναϊκοί τάφοι (shaft graves) με σημα-
ντικά ταφικά κτερίσματα. Σημαντι-
κς αριθμς τύμβων έχει αποκαλυ-
φθεί κατά μήκος της οδού Hρακλέ-
ους (ανασκαφές εφρου Eυαγγε-
λίας Πρωτοναταρίου – Δεϊλάκη).
Στους ντιους πρποδες της Δει-
ράδας έχουν αποκαλυφθεί σαράντα
περίπου μυκηναϊκοί θαλαμοειδείς
τάφοι με σημαντικά ευρήματα, κυ-
ρίως αγγεία της μυκηναϊκής εποχής
που χρονολογούνται στην YE II –
IIIB εποχή, ενώ ορισμένοι έχουν
χρησιμοποιηθεί και κατά την YE III Γ
εποχή (ανασκαφές W. Vollgraf–J.
Deshayes). Eίναι αξιοσημείωτο τι
έχει βρεθεί μοναδικς μυκηναϊκς
τάφος με κτιστ δρμο μήκους 20
μ., πλάτους 1,50 μ., τοιχογραφίες
και σημαντικά κτερίσματα.
Στην περιοχή Kκλα, 5 χιλιμετρα
NΔ του Aργους, αποκαλύφθηκε
(1981–82) μεγάλος πρώιμος θολω-
τς μυκηναϊκς τάφος της YE
II–IIIA1 εποχής με μήκος δρμου 23
μ. και πλάτος 2 μ. με σημαντικά κτε-
ρίσματα, 4 αργυρές κύλικες, 4 αργυ-
ρά κύπελλα και άλλα κτερίσματα. O
τάφος δεν περιείχε ταφές. Aνασκά-
φηκαν επίσης και εννέα θαλαμοει-
δείς τάφοι (ανασκαφές εφρου Aικ.
Δημακοπούλου).
Στα ντια του Aργους (οδς Tρι-
πλεως) αποκαλύφθηκε τύμβος της
YE IIIΓ εποχής με πολύ σημαντικά
κτερίσματα. O τύμβος περιείχε με-
γάλο αριθμ ταφών σε υδρίες με
καμένα οστά και επιβεβαιώνει πλή-
ρως την σημαντική κατοίκηση του
Aργους την εποχή αυτή.
Σ’ λη τη δυτική Aργολίδα, Σχοι-
νοχώρι, Aκοβα, Λέρνα, Kιβέρι, έ-
χουν αποκαλυφθεί μυκηναϊκά νε-
κροταφεία θαλαμοειδών τάφων που
δηλώνουν την μεγάλη ανάπτυξη
του Aργους στην μυκηναϊκή εποχή.
Συμπεράσματα
Παρά τη μεγάλη ανάπτυξη του οι-
κισμού του Aργους κατά τη μυκηναϊ-
κή εποχή αλλά και της ευρύτερης
περιοχής, στο Aργος δεν βρέθηκαν
μυκηναϊκά ανάκτορα, πως στην Tί-
ρυνθα και τις Mυκήνες, ούτε πινακί-
δες Γραμμικής B΄ και σφραγίσματα,
εκτς απ λίγες σφραγίδες. H μυκη-
ναϊκή ακρπολη της Λάρισας έχει έ-
κταση μλις 2,5 στρεμμάτων έναντι
των είκοσι (20) και των τριάντα (30)
της Tίρυνθας και των Mυκηνών αντί-
στοιχα. Kατά τη μυκηναϊκή εποχή
βρισκταν υπ την επικυριαρχία των
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH
Mυκηνών, η οποία ήταν πολύ περισ-
στερο ανεπτυγμένη έναντι του
Aργους, που βρισκταν κοντά σε ε-
λώδεις περιοχές, ενώ αντίστροφα
στους ιστορικούς χρνους, λγω
των προσχώσεων, το Aργος αναπτύ-
χθηκε περισστερο και κυριάρχησε
των Mυκηνών και της Tίρυνθας.
Tο Aργος βρίσκεται στον εσωτερι-
κ χώρο της Aργολίδας έναντι της
παραθαλάσσιας Tίρυνθας, η οποία
λγω του λιμένος του Nαυπλίου υπε-
ρίσχυσε του Aργους και ενώ αρχικά
ανήκε στη χώρα του Aργους, με τη
διανομή – διαχωρισμ των ηρωικών
γενών, οι Mυκήνες και η Tίρυνθα α-
ναπτύχθηκαν πολύ περισστερο του
Aργους λγω γεωγραφικών και πολι-
τικών συνθηκών. Tα έπη του Oμήρου
απηχούν τους πρώιμους ιστορικούς
χρνους, ταν το Aργος βρισκταν
σε μεγάλη ακμή και ήταν έντονη η η-
ρωική παράδοση, πως άλλωστε φα-
νερώνει ο πρωτοαργειακς κρατή-
ρας με την παράσταση της τύφλω-
σης του Πολύφημου απ τον Oδυσ-
σέα και του συντρφους του.
Hρωικές λατρείες
του Aργους
O Παυσανίας στην περιήγησή του
(Kορινθιακά II, 18–25,7) στην περιοχή
της Aγοράς του Aργους αναφέρει
πλήθος απ ηρωικές λατρείες, πως
τον τάφο του Δαναού, τον τάφο του
Φορωνέα που εντοπίσθηκε πρσφα-
τα στην οδ Γούναρη, τον τάφο της
Kερδούς, συζύγου του Φορωνέα, τη
λατρεία του Aμφιάραου, τον τάφο
του Aργου, του Σθένελου, του Kυλά-
ραβη, της Yπερμνήστρας, της Eρι-
φύλης και των γιων του Aιγύπτου, τα
μνημεία των «Eπτά επί Θήβας» τμή-
μα του περιβλου αυτού αποκαλύ-
φθηκε σε δεύτερη χρήση και επιβε-
βαιώθηκε επιγραφικά, το μνημείο
των Eπιγνων αλλά και κενοτάφιο
των Aργείων που έπεσαν στον Tρωι-
κ πλεμο, κ.λπ.
Aναθήματα μως των Mυκηναίων
ηρώων οι Aργείοι είχαν στήσει και
στο Iερ του Aπλλωνα στους Δελ-
φούς με αγάλματα των «Eπτά επί
Θήβας» (466 π.X.), των «Eπιγνων»
(β΄ τέταρτο 5ου π.X. αι.), τους δέκα ή-
ρωες και βασιλείς του Aργους (369
π.X.), τον Δούρειο Iππο (414 π.X.).
Tα αναθήματα αυτά στο μεγάλο ιε-
ρ των Δελφών, πως και των άλλων
πλεων, είχαν μεγάλη θρησκευτική
αλλά και πολιτική σημασία. Aξιοση-
μείωτο είναι τι ένα απ τα δύο κλα-
σικά αγάλματα του Riace φαίνεται
πολύ πιθανν τι προέρχεται απ α-
νάθημα των Aργείων.
Tο Aργος κατοικείται συνεχώς εδώ
και έξι χιλιάδες χρνια (6.000) και μα-
ζί με την Aθήνα και τη Θήβα είναι μια
αιώνια πλη με το ηρωικ της παρελ-
θν να κυριαρχεί στο στερέωμα της
ιστορίας των εθνών.
Bιβλιογραφία
J. Deshayes, Argos, Les Fouilles de la Deiras.
Paris 1966
M. Pierart – G. Touchais, Argos une ville
grecque de 6000 ans. Paris 1996
E. Πρωτονοταρίου – Δεϊλάκη, Oι τύμβοι του
Aργους. Aθήνα 1980
W. Vollgraf, BCH 1903 κ.ε. 1952 κ.ε.
X. Πιτερς, Συμβολή στην αργειακή τοπο-
γραφία, χώρος, οχυρώσεις, τοπογραφία
και προβλήματα. Πρακτικά συνεδρίου
Aργος και Aργολίδα (1990) (υπ εκτύπω-
ση).
29
 Σύγχρονες ανασκαφές και αναστηλώσεις
Eπιχειρούνται εργασίες στον αρχαιολογικ χώρο για τη διάσωση του μυκηναϊκού κέντρου
Tης Eλισάβετ Σπαθάρη
Aρχαιολγου – Προϊσταμένης της Δ΄ Eφορείας
Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων
ENAΣ και πλέον αιώνας έχει περά-
σει απ ττε που ο Eρρίκος Σλήμαν,
ο θρυλικς πατέρας της μυκηναϊκής
αρχαιολογίας, τράβηξε με θάρρος
την αυλαία για το ξεκίνημα της απο-
κάλυψης των Mυκηνών. Παράλληλα
ξεκίνησε η νεώτερη ιστορία του ση-
μαντικτερου κέντρου του μυκη-
ναϊκού πολιτισμού. Aρχισε απ ένα
πάθος. Tο πάθος του Σλήμαν για
τον Oμηρο, για να γνωρίσει τις θέ-
σεις του Oμηρικού κσμου, το πά-
θος της αναζήτησης και της αποκά-
λυψής τους.
Για τις Mυκήνες η αναζήτηση ήταν
περιττή. H θέση τους είχε μείνει
γνωστή μετά το τέλος μιας μακρ-
χρονης ζωής. Tο τραχύ τοπίο με την
οχυρωμένη Aκρπολη, της οποίας η
μεγαλιθική πύλη ήταν πάντα ορατή,
απεικονίζεται στα σχέδια των περιη-
γητών του 18ου και 19ου αιώνα, κα-
θώς η γη που επισωρεύει ο χρνος
προστατευτικά πάνω απ το διάβα
των διαφρων πολιτισμών δεν μπ-
ρεσε να σκεπάσει την κυκλώπεια δο-
μή της.
O Σλήμαν για πρώτη φορά αντι-
κρύζει τα περίφημα τείχη της Aκρ-
πολης των Mυκηνών το 1868. Θα πε-
ράσουν έξι χρνια για να ξεκινήσει
μια ολιγοήμερη έρευνα που δεν απέ-
δωσε ,τι περίμενε. Tο 1840 είχε
προηγηθεί μια πρώτη ανασκαφική
προσπάθεια, ταν η Aρχαιολογική
Eταιρεία των Aθηνών με τον K. Πιτά-
κη αποκάλυψε την εξωτερική αυλή
της Πύλης των Λεντων. Tο πάθος
του Σλήμαν θα δικαιωθεί το 1876. H
ταχύτατη έρευνά του μέσα απ τα
τείχη της Aκρπολης θα φέρει στο
φως τους θησαυρούς του Tαφικού
Kύκλου A και η ανακάλυψη αυτή, μια
απ τις σπουδαιτερες στα χρονικά
της ανασκαφικής έρευνας έδωσε
σάρκα και οστά στη φήμη της «Πολυ-
χρύσου Mυκήνης», άνοιξε μια νέα
περίοδο έρευνας, έβαλε τα θεμέλια
για τη μελέτη του μυκηναϊκού κ-
σμου και οδήγησε στα πρώτα επιστη-
μονικά συμπεράσματα.
Συνεχείς ανασκαφές
H πορεία της ανασκαφικής έρευ-
νας και παράλληλα της αποκάλυψης
των αρχιτεκτονικών καταλοίπων των
Mυκηνών είναι μακρχρονη και ση-
μαντικτατη για τα αποτελέσματά
της. Mετά τη σύντομη έρευνα του
Σλήμαν και την αιφνιδιαστική διακο-
πή της θα συνεχίσει ο Π. Σταματάκης
και δέκα χρνια μετά απ’ αυτν έρ-
χεται η σειρά του μεγάλου Eλληνα
αρχαιολγου Xρήστου Tσούντα που
θα αφιερώσει 18 χρνια στην έρευνα
και μελέτη της περιοχής. Tο ανάκτο-
ρο στην κορυφή του λφου και πολ-
λά απ τα κτίρια της Aκρπολης θα
έρθουν στο φως καθώς και τρεις απ
τους θολωτούς τάφους και τα νε-
κροταφεία των θαλαμωτών τάφων έ-
ξω απ την Aκρπολη.
30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
Aναστηλωτικές εργασίες στο εσωτερικ του τάφου του
Aιγίσθου στις Mυκήνες. H μελέτη και η επίβλεψη του έρ-
γου γίνεται απ την αρχιτέκτονα κ. Παλυβού με την επο-
πτεία της Δ΄ EΠKA Nαυπλίου.
Για είκοσι ολκληρα χρνια μετά
τον Tσούντα, οι Mυκήνες θα μείνουν
στο περιθώριο. Tα ερείπιά τους ε-
κτεθειμένα στις άγριες καιρικές συν-
θήκες θα περιμένουν στη σιωπή
τους. Oι σπουδαίες ανακαλύψεις του
Sir Arthur Evans στην Kνωσ θα τρα-
βήξουν την προσοχή, ώσπου ο A. J.
B. Wace θα πάρει τη σκυτάλη το 1919
και ώς το 1923 θα καθαρίσει και θα ε-
ρευνήσει τα ερείπια στην Aκρπολη,
πολλούς θαλαμωτούς τάφους και θα
αποκαλύψει λους τους γνωστούς
θολωτούς τάφους των Mυκηνών. Θα
επιστρέψει στις Mυκήνες το 1939 αλ-
λά πολύ σύντομα θα ξεκινήσει ο δεύ-
τερος Παγκσμιος Πλεμος και τα
μνημεία σιωπηλά, αφημένα στη μοί-
ρα τους θα περιμένουν ώς το 1950
που θα επαναλάβει την ανασκαφή
του έξω απ την Aκρπολη. Θα συ-
νεχίσει ώς το θάνατ του το 1957, ο-
πτε θα συμπληρώσουν τις ανασκα-
φές οι κυρίες A. J. B. Wace και E.
Wace–French καθώς και ο Sir William
Taylour που θα εργαστεί στις Mυκή-
νες ώς το 1966.
H έρευνα
του Γ. Mυλωνά
Παράλληλα με τους ερευνητές
της Bρετανικής Aρχαιολογικής Σχο-
λής η Aρχαιολογική Eταιρεία των
Aθηνών θα ξαναρχίσει τις έρευνές
της και η ανασκαφή του Tαφικού
Kύκλου B απ τον I. Παπαδημητρίου
και τον Γ. E. Mυλωνά θα επαναφέρει
τις λαμπρές μέρες των πρώτων α-
νακαλύψεων του Σλήμαν και θα α-
O τάφος της Kλυταιμήστρας στις Mυκήνες. Mετά την ο-
λοκλήρωση των αναστηλωτικών εργασιών στον τάφο του
Aιγίσθου, σειρά έχει ο τάφος της βασίλισσας.
ναζωπυρώσει το ενδιαφέρον του
κσμου για τις Mυκήνες. O Γ. E. Mυ-
λωνάς θα συνεχίσει την έρευνα και
αποκάλυψη ώς τις μέρες μας. Mετά
το θάνατ του τη διεύθυνση των α-
νασκαφικών ερευνών στο χώρο θα
αναλάβει ο ακαδημαϊκς Σπ. E. Iα-
κωβίδης.
Mέσα απ τη λεπτομερή αυτή α-
ναφορά των ερευνητών των Mυκη-
νών διαφαίνεται η πορεία της απο-
κάλυψης των ερειπίων της Mυκηναϊ-
κής Aκρπολης και του ευρύτερου
αρχαιολογικού χώρου απ τη στιγμή
της πρώτης της ανασκαφικής τους
προσέγγισης μέχρι σήμερα.
«Πιστεύω τι ανακάλυψα ένα και-
νούριο κσμο για την Aρχαιολογία»
θα γράψει ο Σλήμαν στον C. T.
Newton, διευθυντή ττε του Bρετα-
νικού Mουσείου. Πραγματικά τον α-
νακάλυψε. Tι γίνεται μως μετά την
αποκάλυψη αυτού του κσμου; Tι
γίνεται, ταν μετά την ανασκαφική
έρευνα δεν ακολουθεί η συντήρηση
που είναι απαραίτητη, για να διατη-
ρηθούν τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα
και τα μνημεία αυτού του κσμου
που παραμένουν εκτεθειμένα στη
φθορά του ανελέητου χρνου;
Oι ανασκαφές των Mυκηνών συ-
νεχίστηκαν περισστερο απ εκατ
χρνια με ορισμένες διακοπές. Tα
αποτελέσματά τους, πλούσια και
διαφωτιστικά, χάρισαν στην ανθρω-
πτητα και την επιστήμη τη γνώση
για έναν ολκληρο πολιτισμ που έ-
λαμψε 3.500 χρνια πριν απ τις μέ-
ρες μας. Tι κάνουμε μως για τη
διαφύλαξη και την προστασία του
πολιτισμού που απέδειξε τις ρίζες
των Eλλήνων των ιστορικών χρ-
νων;
Φθορά απ το χρνο
Eίναι γνωστ το πάθος του κάθε ε-
ρευνητή για τη συγκέντρωση επι-
στημονικών στοιχείων. Ως σήμερα,
μως, ελάχιστοι είναι αυτοί που μετά
την αποκάλυψη κυρίως οικοδομικών
λειψάνων φροντίζουν για τη διατή-
ρησή τους. Oι περισστεροι περι-
συλλέγουν τα κινητά ευρήματα, φω-
τογραφίζουν, σχεδιάζουν, αποτυπώ-
νουν, οι πιο ευσυνείδητοι προχω-
ρούν σε πρχειρα μέτρα συντήρη-
σης που εξασφαλίζουν τη διατήρηση
των αρχιτεκτονικών καταλοίπων για
το χρνο της δικής τους ζωής χωρίς
μακροπρθεσμα μέτρα προστασίας.
Eδώ και εκατ χρνια, απ τα τέλη
του περασμένου αιώνα, οι ανασκαφι-
κές έρευνες στην Eλλάδα δημιούρ-
γησαν τους αρχαιολογικούς χώρους
που είναι ενταγμένοι είτε σε περι-
φραγμένες νησίδες μέσα στον πολε-
οδομικ ιστ των σύγχρονων πλε-
ων, είτε ανεξάρτητοι στην ύπαιθρο.
Tα μνημεία και τα οικιστικά σύνολά
τους δέχονται μέσα στο χρνο τις
καταστροφικές συνέπειές του. O ή-
λιος, η βροχή, οι εναλλαγές της θερ-
μοκρασίας, η ατμοσφαιρική ρύπανση
αλλά και οι θεομηνίες (σεισ-
μοί–πλημμύρες) αποτελούν τα φυσι-
κά αίτια της φθοράς τους. H ανάπτυ-
ξη του τουρισμού και οι χιλιάδες επι-
σκέπτες που τους διασχίζουν κάθε
χρνο αποτελούν ένα επιπλέον αίτιο
φθοράς, αφού οι περισστεροι αρ-
χαιολογικοί χώροι παραμένουν αδια-
μρφωτοι χωρίς προκαθορισμένη
πορεία των επισκεπτών, οι οποίοι
χωρίς καθοδήγηση επιδίδονται σε α-
νεξέλεγκτη «σάρωση» των αρχαίων
λειψάνων αδιαφορώντας οι περισσ-
τεροι για την τύχη τους.
Στις Mυκήνες συνυπάρχουν λα
τα αίτια της φθοράς. H αποκάλυψη
μέχρι θεμελίων των περισστερων
κτιριακών συγκροτημάτων, ταν μά-
λιστα αυτά έχουν δομηθεί με ευπαθή
υλικά χωρίς να έχουν μετά την ανα-
σκαφή στερεωθεί και συντηρηθεί, έ-
χει δημιουργήσει έναν ερειπιώνα
που κινδυνεύει να πάψει εντελώς να
υφίσταται ως αρχαιολογικς χώρος.
Oι ισχυροί άνεμοι που δέρνουν την
Aκρπολη το χειμώνα, οι εναλλαγές
του καιρού, πάγος το χειμώνα και α-
φρητη ζέστη το καλοκαίρι, οι έντο-
νες βροχοπτώσεις που διαβρώνουν
το υπέδαφος και προκαλούν την
πτώση και τη διάλυση των καταλοί-
πων οδηγούν στην οριστική απώλεια.
Aν συνυπολογίσουμε το γεγονς τι
τον αρχαιολογικ χώρο των Mυκη-
νών επισκέπτονται κάθε χρνο πε-
ρισστεροι απ 450.000 επισκέπτες,
κυρίως κατά τους θερινούς μήνες,
δεν θα πρέπει να αμφιβάλουμε για
τη μελλοντική «τύχη» αυτού του μο-
ναδικού χώρου.
Πργραμμα
αναστήλωσης
Tο σύνθετο αυτ πρβλημα της
συντήρησης, προστασίας και ανάδει-
ξης του αρχαιολογικού χώρου των
Mυκηνών, πως και τσων άλλων με
παρμοια προβλήματα, καλείται τώ-
ρα να αντιμετωπίσει η Aρχαιολογική
Yπηρεσία μνη της. Tα έργα αναστή-
λωσης και συντήρησης απαιτούν την
ύπαρξη ενς ικανού αριθμού εξειδι-
κευμένου προσωπικού απ αρχαιο-
λγους, μηχανικούς, συντηρητές και
τεχνίτες. Aπαιτούνται επίσης μεγάλα
κονδύλια που πως είναι γνωστ δεν
είναι διαθέσιμα ούτε κατ’ ελάχιστη
αναλογία με τα μνημεία της ελληνι-
κής γης. Aπαιτείται, επίσης, συναί-
σθημα ευθύνης, σύνεση και διάθεση
συνεργασίας λων, σοι έχουν επω-
μισθεί το έργο της προστασίας της
πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Σήμερα που έχει ξεκινήσει επιτέ-
λους ένα πργραμμα στερέωσης και
αναστήλωσης των μνημείων των Mυ-
κηνών σε συνδυασμ με τη διαμρ-
φωση και ανάδειξη του ευρύτερου
αρχαιολογικού χώρου και τη λει-
τουργία του νέου αρχαιολογικού
Mουσείου, ας αντιμετωπίσουμε με
σοβαρτητα την προσπάθεια αυτή κι
ας σταματήσουμε να εξαντλούμε
την ενέργειά μας στην αναζήτηση
του φταίχτη και στην άσκηση αρνητι-
κής κριτικής. H κατάσταση στο χώρο
της μυκηναϊκής πολιτείας απαιτεί
δράση. Kαι η δράση για τις Mυκήνες
έχει αρχίσει εδώ και χρνια.
Tο πρβλημα της στερέωσης, ανα-
στήλωσης και συντήρησης των επι-
μέρους μνημείων του αρχαιολογικού
χώρου των Mυκηνών επισημάνθηκε
απ την αρμδια Eφορεία Aρχαιοτή-
των (Δ΄ EΠKA) προς τη Διεύθυνση
Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιο-
τήτων αλλά και τη Διεύθυνση Aνα-
στήλωσης Aρχαίων Mνημείων του
Yπουργείου Πολιτισμού το 1993. Kα-
τά τα έτη 1994 και 1995 έγιναν ενέρ-
H ακρπολη των Mυκηνών και ο ταφικς κύκλος B΄. Oι αναστηλωτικές εργασίες, πως και οι εργασίες διαμρφωσης
του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου βρίσκονται σε εξέλιξη. Tο ολοκληρωμένο πργραμμα προστασίας και ανάδειξης
των Mυκηνών θα συμβάλει αποφασιστικά στη σωτηρία του μοναδικού μνημείου.
γειες για την ανάθεση και σύνταξη
της μελέτης στερέωσης–αναστήλω-
σης τεσσάρων ετοιμρροπων τοίχων
σημαντικών μνημείων μέσα στην
Aκρπολη, της ντιας οικίας καθώς
και του τάφου του Aιγίσθου. Oι μελέ-
τες εκπονήθηκαν απ την ειδική αρ-
χιτέκτονα κ. Kλαίρη Παλυβού και ε-
γκρίθηκαν απ το Kεντρικ Aρχαιο-
λογικ Συμβούλιο. Tο 1997 το έργο
εντάχθηκε στο B΄ Kοινοτικ Πλαίσιο
Στήριξης και η χρηματοδτησή του
εγκρίθηκε απ τη Γενική Γραμματεία
της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Ξε-
κίνησε η αναστήλωση του τάφου του
Aιγίσθου, η οποία θα έχει περατωθεί
ώς τον Iούνιο του 1998. Tο Mάϊο
(1998) θα ξεκινήσει η στερέωση των
τοίχων μέσα στην Aκρπολη.
Στερέωση
των θολωτών τάφων
Παράλληλα συντάχθηκε απ την
Aποψη του νέου αρχαιολογικού Mουσείου των Mυκηνών. Tο μουσείο θα ε-
νταχθεί οργανικά στον αρχαιολογικ χώρο και αναμένεται να λειτουργήσει
σύντομα.
ίδια ειδική επιστήμονα και εγκρίθη-
κε η μελέτη της «οικίας του Λαδε-
μπρου» που βρίσκεται στο χώρο
μεταξύ των τριών μεγάλων θολω-
τών τάφων (του Aιγίσθου, της Kλυ-
ταιμνήστρας και του Aτρέα). Oι ερ-
γασίες θα επεκταθούν και στον τά-
φο της Kλυταιμνήστρας, που πα-
ρουσιάζει επίσης έντονες φθορές.
Παράλληλα θα διαμορφωθεί ο ευ-
ρύτερος αυτς χώρος, ώστε να γί-
νει προσπελάσιμος στους επισκέ-
πτες. Eξάλλου το έργο, για την τα-
χύτερη προώθησή του, εντάχθηκε
στις δραστηριτητες της Oμάδας
Eργασίας για τη Συντήρηση των
Mνημείων του Aσκληπιείου Eπιδαύ-
ρου με την προσθήκη τριών νέων
μελών, ειδικών για τη Mυκηναϊκή
Aρχαιολογία, στην επιτροπή.
Παράλληλα εντάχθηκε στα έργα
που υποστηρίζει διαχειριστικά το
Tαμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για
την Eκτέλεση Aρχαιολογικών
KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH
Eργων του Yπουργείου Πολιτισμού.
Mια άλλη μελέτη ξεκίνησε επίσης
το 1997. H αρμδια Eφορεία Aρχαιο-
τήτων και το Tαμείο Aρχαιολογικών
Πρων συνέταξαν τις προδιαγρα-
φές για την ανάδειξη του περιβάλ-
λοντος χώρου που προβλέπει την ε-
νοποίηση του νέου αρχαιολογικού
Mουσείου με τον επισκέψιμο αρχαι-
ολογικ χώρο. Eπίσης, η Eφορεία
Aρχαιοτήτων ανέλαβε τη διαμρ-
φωση της εισδου του αρχαιολογι-
κού χώρου δίνοντας προτεραιτητα
σ’ αυτ το έργο στο πργραμμα
δράσης της για το 1998. Oι ενέργει-
ες που έχουν ήδη ξεκινήσει προδια-
γράφουν ευοίωνες προοπτικές για
την προστασία και την ανάδειξη του
σημαντικτερου κέντρου του μυκη-
ναϊκού κσμου. Παράλληλα, αυτ το
χρνο θα πραγματοποιηθεί η μετα-
φορά των ευρημάτων των Mυκηνών
απ το Mουσείο Nαυπλίου στο νέο
Mουσείο των Mυκηνών και θα ξεκι-
νήσει η επιλογή των αντικειμένων
που θα εκτεθούν. Στχος μας είναι
το νέο Mουσείο να λειτουργήσει ά-
μεσα, αφού θα είναι σημαντικ να ε-
νταχθεί στην Πολιτιστική Oλυμπιά-
δα αποδεικνύοντας με το εκθεσιακ
του υλικ τις ρίζες χι μνο των
Eλλήνων, αλλά και την απαρχή της
μετέπειτα Oλυμπιακής Iδέας.
Aς ελπίσουμε τι λοι σοι συμ-
μετέχουν και στηρίζουν αυτ το με-
γαλπνοο πργραμμα θα συνεχί-
σουν με την ίδια ορμητική διάθεση
και θα έχουν την ηθική ικανοποίηση
να δουν το έργο τους να ολοκληρώ-
νεται και το μνημείο να παραδίδεται
στις επμενες γενιές σε μια κατά-
σταση που αρμζει στην παγκσμια
σημασία του.
Eυχαριστίες για τη συμβολή τους στο
αφιέρωμα Mυκήνες στους εκδοτικούς
οίκους «AΔAM» και «Eκδοτική Aθη-
νών».
31
 Mύθος και ιστορία
H περιπετειώδης πορεία της πλης των Mυκηνών μέσα στο χρνο
ΣTIΣ MYKHNEΣ η ιστορία συμπο-
ρεύεται με το μύθο. H δομή της
πλης πείθει, τι υπήρξε το σπου-
δαιτερο κέντρο πολιτισμού της
προϊστορικής εποχής. Mερικοί ε-
πιστήμονες πιστεύουν τι οι Mυ-
κήνες ήταν πρωτεύουσα μεγάλης
αυτοκρατορίας που ήταν γνωστή
στους Xετταίους με το νομα Aχι-
γιάβα. H πλη, κτισμένη στη βο-
ρειοανατολική γωνιά της Aργολι-
κής πεδιάδας, ανάμεσα σε δύο
βουνά, δεσπζει στην πεδιάδα και
στις οδικές αρτηρίες προς το
βορρά, το ντο, την ανατολή και
τη δύση. Eξουσίαζε την ανοικτή
παραθαλάσσια λεωφρο του ρ-
μου του Nαυπλίου, ενώ, η γειτονι-
κή Tύρινθα, απ τις αρχές του
13ου αιώνα υπήρξε υποτελής των
Mυκηνών, οι οποίες, εξαιτίας της
θέσης τους ρύθμιζαν το εμπριο
της νοτιοανατολικής Eλλάδας. Σ’
αυτ, άλλωστε, οφείλεται ο πλού-
τος αλλά και η πολιτιστική ακμή
της πλης.
H παράδοση θέλει τον Περσεά
–γιο του Δία και της Δανάης– ι-
δρυτή των Mυκηνών. O Παυσα-
νίας γράφει τι ο Περσεύς ονμα-
σε τη νέα πλη «Mυκήνες» είτε
γιατί εκεί έπεσε ο «μύκης» του ξί-
φους του –κι αυτ το θεώρησε
καλ οιων– είτε γιατί εκεί ανα-
καλύφθηκε πηγή με άφθονο και
καλ νερ, η Περσεία πηγή, κάτω
απ’ τη ρίζα ενς μανιταριού (μύ-
κητος) που εκείνος ξερίζωσε για
να ξεδιψάσει. Oι απγονοι του
Περσέα βασίλεψαν στις Mυκήνες
για τρεις τουλάχιστον γενιές. Tε-
λευταίος εκπρσωπος της δυνα-
στείας ήταν ο EυρYσθεύς, αυτς
που επέβαλε στον Hρακλή τους
περίφημους άθλους. O Eυρυ-
σθεύς –πάντοτε σύμφωνα με την
παράδοση– σκοτώθηκε στην Aττι-
κή, στη διάρκεια εκστρατείας ε-
ναντίον των γιων του Hρακλή και
των Aθηναίων. H έλλειψη διαδ-
χου οδήγησε τον λα των Mυκη- Xρυσή προσωπίδα απ τον τάφο V του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. Aθήνα, Aρχαι-
νών στην επιλογή του Aτρέα, γιου
του Πέλοπα.
Θυέστειο δείπνο
O Aτρέας και ο αδελφς του
Θυέστης είχαν καταφύγει στην
αυλή του Eυρυσθέα, που είχε πα-
ντρευτεί την αδελφή τους Aερώ-
πη, για να αποφύγουν την οργή
του πατέρα τους. H αντιζηλία α-
νάμεσα στα αδέλφια για το θρνο
των Mυκηνών και οι αθέμιτες ε-
ρωτικές σχέσεις του Θυέστη με
τη γυναίκα του Aτρέα κατέληξαν
στο «Θυέστειον δείπνον» και
στην κατάρα του Θυέστη, που έ-
πληξε χι μνο τον Aτρέα αλλά
και τους απογνους του. O Aγα-
μέμνων, διάδοχος του Aτρέα, ε-
κλέχτηκε αρχιστράτηγος της κοι-
νής εκστρατείας των Eλλήνων ε-
ναντίον της Tροίας, γιατί, πως
γράφει ο Θουκιδίδης, ήταν ο ι-
32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998
ολογικ Mουσείο (φωτ.: «Eκδοτική Aθηνών»).
σχυρτερος άρχοντας της ηπει-
ρωτικής Eλλάδας. Aπ εκεί και
πέρα είναι γνωστά τα γεγοντα
του Tρωϊκού πολέμου και ,τι α-
κολούθησε. Oι βίαιοι θάνατοι των
μελών της βασιλικής οικογένειας
λέγεται τι εξασθένησαν το κρά-
τος. Στα χρνια του Tισαμενού,
γιου του Oρέστη ή λίγο αργτερα,
οι Mυκήνες κατεστράφησαν, τελι-
κά, απ τους Δωριείς.
O Θουκιδίδης αναφέρει τι η
καταστροφή έγινε ογδντα χρ-
νια μετά την πτώση της Tροίας
και ήταν τσο συντριπτική που
τερμάτισε τον ηγετικ ρλο των
Mυκηνών.
H πτώση
H καταστροφή των Mυκηνών
στο τέλος του 12ου αιώνα δεν ή-
ταν η τελειωτική. Aρκετοί απ
τους κατοίκους διασώθηκαν και
συνέχισαν να ζουν εκεί, μως η
μεγάλη πλη είχε καταντήσει ένα
μικρ χωρι. Tο 468 π.X., περίπου,
οι Aργείοι κατέλαβαν τις Mυκή-
νες και κατέστρεψαν ακμη μια
φορά την περίφημη ακρπολη.
Διακσια χρνια αργτερα,
στην ελληνιστική περίοδο, οι
Aργείοι θα ξαναχτίσουν τα κατε-
στραμμένα κυκλώπεια τείχη, θα
εγκαταστήσουν νέους κατοίκους
και θα μετατρέψουν τις ερειπω-
μένες Mυκήνες σε οχυρωμένη
«κώμη». H πολίχνη αυτή θα διατη-
ρηθεί μέχρι τα χριστιανικά χρ-
νια, ενώ κατά τον μεσαίωνα και
τους βυζαντινούς χρνους θα πα-
ραμείνει μικρή και άσημη.
Eπανεμφανίζεται στα βιβλία
των περιηγητών τους 18ου και
των αρχών του 19ου αιώνα, δηλα-
δή μετά το τέλος της Tουρκοκρα-
τίας. Mερικοί Eυρωπαίοι δεν δι-
στάζουν να λεηλατήσουν τα λεί-
ψανα των Mυκηνών, επωφελού-
μενοι απ την αδιαφορία και τη
φιλαργυρία των Tούρκων.
O λρδος Sligo, ο Elgin αλλά
και ο Bελή πασάς του Nαυπλίου
αναδεικνύονται ως οι μεγαλύτε-
ροι άρπαγες. Mετά την απελευθέ-
ρωση του Eλληνικού κράτους κι
απ το 1836 και μετά, οι Mυκήνες
πέρασαν στην δικαιοδοσία της
Aρχαιολογικής Eταιρείας των
Aθηνών, η οποία, απ ττε μέχρι
σήμερα συνεχίζει τις έρευνες και
τις ανασκαφές.
Bιβλιογραφία: Γεώργιος E. Mυλωνάς: Mυ-
κήναι – Tα μνημεία και η ιστορία τους.
Eκδοτική Aθηνών, 1987.