Polska a przyszod Unii Europejskiej

Radosaw Sikorski, Minister Spraw Zagranicznych RP Berlin, 28 listopada 2011 r.

Panie Prezydencie, Ministrze - drogi Guido, Szanowni Paostwo, Pozwlcie, e zaczn od anegdoty. 20 lat temu, w 1991 roku, pojechaem jako dziennikarz do Federalnej Republiki Jugosawii. Gdy przeprowadzaem wywiad z prezesem Republikaoskiego Banku Chorwacji, kto do niego zadzwoni z wiadomoci, ktrej znaczenie nie byo do kooca jasne. Ot przekazano mu, i parlament innej republiki Jugosawii, Serbii, chwil wczeniej przegosowa dodruk nieuprawnionej iloci wsplnej waluty - dinarw. Odkadajc suchawk bankier powiedzia: To jest koniec Jugosawii. Mia racj. Jugosawia rozpada si. Rozpada si rwnie strefa dinara. Wiemy, co nastpio potem. Sprawy dotyczce waluty, mog byd sprawami wojny i pokoju, ycia i mierci federacji. Dzisiaj Chorwacja, Serbia i Macedonia maj wasne waluty. Czarnogra i Kosowo posuguj si euro, mimo e nie s w strefie euro. Bonia i Hercegowina ma nawet wymienialn mark, ktrej kurs jest zaleny od euro. Zaskakujca historia. Nie integracji, lecz dezintegracji europejskiej. Dezintegracji, ktra nastpia straszliwym kosztem ycia ludzkiego. Region ten dopiero teraz powoli powraca do europejskiej rodziny. Los Jugosawii pokazuje nam, e pienidz, penic funkcj techniczn jako rodek wymiany, symbolizuje jednod lub jej brak. Dlaczego tak jest? Pienidze istniej, poniewa istniej wsplnoty. Wsplnota, w ktrej ludzie yj i handluj dokonuj swobodnej wymiany tworzy wartod. Ich pienidze s wyrazicielem tej wartoci. Moralne znaczenie pienidza intrygowao Immanuela Kanta, ktry napisa, e caa praktyka poyczania pienidzy zakada z gry uczciw intencj spaty. Gdyby warunek ten zosta

powszechnie zignorowany, wwczas istota udzielania poyczek i dzielenia si bogactwem zostaaby podwaona. Dla Kanta, uczciwod i odpowiedzialnod stanowiy imperatywy kategoryczne: podstaw wszelkiego adu moralnego. Stanowi one rwnie kamienie wgielne Unii Europejskiej. Wskazabym na dwie podstawowe wartoci: Odpowiedzialnod i Solidarnod. Nasza odpowiedzialnod za decyzje i procesy. A solidarnod, gdy przychodzi do ponoszenia ciarw. Dzisiaj, gdy zblia si koniec Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, postawi nastpujce pytania: Jak doszo do tego kryzysu? Dokd zmierzamy? Jak chcemy to osignd? Jaki jest wkad Polski? O co prosimy Niemcy? * * Pierwsze pytanie: jak to si stao, e strefa euro popada w obecne tarapaty? Zaczn od tego, czego ten kryzys nie dotyczy. Nie zosta on wywoany jak niektrzy sugeruj - rozszerzeniem. Rozszerzenie stworzyo rozwj i bogactwo w caej Europie. Eksport krajw UE-15 do krajw UE-10 wzrs prawie dwukrotnie w cigu ostatnich dziesiciu lat. Dane te s jeszcze bardziej zaskakujce, jeeli spojrzymy na poszczeglne kraje. Eksport Wielkiej Brytanii do 10 krajw, ktre przystpiy do UE po 2004 wzrs z 2,2 miliarda euro w 1993 r. do 10 miliardw euro w zeszym roku; Francji z 2,7 miliarda euro do 16,0 miliardw euro, Niemiec - to moe Paostwa zaskoczyd z 15 miliardw euro do 95 miliardw euro. W zeszym roku czne obroty handlowe midzy krajami UE-15 a krajami UE-10 wyniosy 222 miliardw euro, o 51 miliardw euro wicej ni w 1995 roku. Okrga suma. Podejrzewam, e zapewnia ona niejedno miejsce pracy w starej Europie.

Zatem rozszerzenie nie tylko nie spowodowao kryzysu, ale przeciwnie, zapewne daoby si wykazad, e pomogo odroczyd gospodarcze turbulencje. Dziki korzyciom, jakie daje handel na rozszerzonym rynku, paostwa opiekuocze Europy Zachodniej dopiero teraz zostay zmuszone stawid czoo rzeczywistoci. Jeeli nie ma zwizku midzy obecnymi zawirowaniami a rozszerzeniem, to moe mamy do czynienia z kryzysem walutowym? Nie do kooca. Euro ma si dobrze w stosunku do dolara i innych walut. Naturalnie czciowo chodzi o zaduenie, o koniecznod zmniejszenia szaleoczo wysokich dwigni finansowych, spowodowanych nadmiernymi wydatkami budetowymi rzdw posikujcych si instrumentami szarlatanerii ksigowej i nieodpowiedzialn inynieri finansow. Zmniejszanie dwigni finansowych nastpuje poza stref euro: spjrzmy na Wielk Brytani, ktrej zaduenie signo 80% PKB, i Stany Zjednoczone, gdzie osigno ono poziom 100% PKB. Gdyby chodzio tylko o zaduenie, to moglibymy oczekiwad, e ratingi i spready oddziaywayby na kraje proporcjonalnie do stopnia ich zaduenia. Lecz, co wielce znaczce, tak si nie dzieje. Niektre kraje, jak Wielka Brytania i Japonia, ktre s bardzo zaduone w stosunku do swojego PKB, pac niskie stawki kosztw obsugi dugu. Inne kraje o niszym zadueniu jak Hiszpania, ponosz wysokie koszty. Nieuchronny wniosek, jaki si nasuwa, to taki, e ten kryzys nie dotyczy tylko zaduenia, ale przede wszystkim zaufania, a mwic cilej, wiarygodnoci. Dotyczy tego, gdzie zdaniem inwestorw - ich inwestycje bd bezpieczne. Bdmy wobec siebie szczerzy i przyznajmy, e rynki maj pene prawo wtpid w wiarygodnod strefy euro. Przecie Pakt Stabilnoci i Rozwoju zosta naruszony 60 razy! 1 I nie tylko przez mniejsze kraje, ktre maj kopoty, ale rwnie przez samych zaoycieli w jdrze strefy euro. Jeeli problemem jest wiarygodnod, to naley j odbudowad. Potrzebne s instytucje, procedury, sankcje, ktre przekonaj inwestorw, e kraje bd potrafiy yd w granicach swoich moliwoci, a zatem, e obligacje, ktre kupi zostan spacone, najlepiej z uczciwym procentem. Drugie pytanie: Dokd zmierzamy?
1

http://www.monstersandcritics.com/news/europe/news/article_1675056.php/LEAD-Merkel-affirms-demandfor-financial-transaction-tax

Mamy dwie zasadnicze moliwoci. Zanim powiem, na czym one polegaj, pozwlcie, e zwrc uwag na to, e saboci strefy euro nie s wyjtkiem, ale raczej s typowe dla sposobu, w jaki zbudowalimy Uni Europejsk. Mamy w Europie dominujc walut, na stray ktrej nie stoi adne europejskie Ministerstwo Skarbu. Mamy wsplne granice bez wsplnej polityki migracyjnej. Mamy rzekomo wspln polityk zagraniczn, lecz jest ona pozbawiona realnych instrumentw wadzy i czsto osabiana przez paostwa czonkowskie, ktre zaatwiaj wasne interesy. Mgbym jeszcze dugo wymieniad. Wikszod naszych instytucji i procedur zaley od dobrej woli i poczucia przyzwoitoci paostw czonkowskich. Mechanizm ten dziaa w miar sprawnie przy sprzyjajcych okolicznociach. A jeli na granicy unijnej pojawiaj si masowo imigranci, w naszym ssiedztwie wybucha wojna domowa albo rynki finansowe reaguj panik, co wwczas zazwyczaj robimy? Szukamy schronienia w dobrze znanych ramach paostwa narodowego. Kryzys strefy euro jest bardziej dramatycznym przejawem europejskiej niemocy, poniewa jej zaoyciele stworzyli system, ktry moe byd doprowadzony do rozpadu przez kadego z jej czonkw, za co on i cae otoczenie zapaci zatrwaajc cen. Rozpad spowodowaby kryzys apokaliptycznych rozmiarw, wykraczajcy poza nasz system finansowy. Z chwil, gdy zacznie obowizywad logika kady dba o siebie, czy rzeczywicie moemy ufad, e wszyscy bd dziaad w duchu wsplnotowym i odrzuc pokus wyrwnywania rachunkw w innych dziedzinach, na przykad w handlu? Czy naprawd zaoylibycie si o wszystko, e jeeli dojdzie do rozpadu strefy euro, to wsplny rynek, kamieo wgielny Unii Europejskiej, na pewno przetrwa? W koocu wicej maeostw kooczy si burzliwym, a nie polubownym rozwodem. Syszaem o przypadku w Kalifornii, kiedy rozwodzce si maeostwo wydao 100 000 dolarw na ustalenie, ktre z nich przejmie opiek nad ich kotem. Jeeli nie jestemy gotowi zaryzykowad czciowego demontau UE, wwczas staniemy przed najtrudniejszym dla kadej federacji wyborem: gbsza integracja lub rozpad. Nie jestemy jedyn federacj, ktra stoi przed fundamentalnym pytaniem o swoj przyszod z powodu zaduenia. Przed nami drog t przeszy dwie do dzi istniejce federacje. Amerykanie przekroczyli punkt, z ktrego nie ma powrotu, tworzc Stany Zjednoczone, z chwil gdy rzd federalny przej odpowiedzialnod za dugi zacignite przez poszczeglne stany podczas Wojny o Niepodlegod. Wypacalna Wirginia ubia targu z bardziej zaduonym Massachusetts i dlatego stolic ustanowiono nad Potomakiem. Alexander Hamilton doprowadzi do zawarcia umowy, w myl ktrej dugi wszystkich uzyskay wsplne gwarancje, tworzc strumieo dochodw do ich obsugi.

Szwajcaria rwnie przeksztacia si w prawdziw federacj, gdy ustanowia zasady zacigania dugw i dokonywana transferw midzy jej bogatszymi i biedniejszymi kantonami. My te stoimy przed wyborem, czy chcemy byd prawdziw federacj, czy te nie. Jeeli ponowna nacjonalizacja lub rozpad s nie do zaakceptowania, pozostaje nam tylko jedna moliwod: sprawienie, by Europ w koocu mona byo rzdzid, a co za tym idzie, doprowadzenie z czasem do Europy bardziej wiarygodnej. Polityka jest czsto sztuk osigania rwnowagi midzy tym, co pilne, a tym co wane. Piln spraw jest ocalenie strefy euro. Podejmujc ten wysiek, wane jest, abymy zachowali Europ jako demokracj, ktra szanuje autonomi jej paostw czonkowskich. Ten nowy europejski ad bdzie musia znaled rwnowag midzy Odpowiedzialnoci, Solidarnoci i Demokracj, jako podwalinami naszej unii politycznej. Pytanie trzecie: jak chcemy to osignd? Dobrym pocztkiem jest tzw. szeciopak czyli pakiet piciu rozporzdzeo i jednej dyrektywy, wynegocjowany z pomoc polskiej Prezydencji, ktry wnis wiksz przejrzystod i dyscyplin do finansw paostw czonkowskich. Teraz w procesie tworzenia budetw krajowych, ministrowie finansw paostw czonkowskich bd zobowizani przedstawid bardzo wczenie, nawet zanim zostan one przekazane do parlamentw krajowych, wyliczenia budetowe swoim odpowiednikom oraz Komisji. Komisja zaproponuje dziaania korygujce, gdy paostwo czonkowskie znajdzie si w sytuacji nierwnowagi makroekonomicznej. Czonkowie strefy euro, ktrzy narusz Pakt Stabilnoci i Wzrostu, bd poddawani sankcjom prawie niemoliwym do zablokowania przez zastosowanie presji politycznej. Ponadto szeciopak potwierdza, e zasady mona wprowadzad nie w postaci dyrektyw ktre wymagaj wdroenia do prawa krajowego lecz rozporzdzeo, ktre s aktami powszechnie i od razu obowizujcymi. Zostay zaproponowane bardziej ambitne dziaania. W celu wzmocnienia konwergencji ekonomicznej, Komisja i Eurogrupa uzyskayby prawo do szczegowego badania z wyprzedzeniem wszystkich gwnych planw reform gospodarczych, ktrych skutki mogyby byd odczuwalne w strefie euro; nakadayby sankcje na kraje niewdraajce zaleceo politycznych, a grupy krajw uzyskayby zgod na zsynchronizowanie swoich polityk rynku pracy, emerytalnych i spoecznych. Dyscyplina finansowa ulegaby wzmocnieniu dziki temu, e dostp do funduszy ratunkowych mieliby tylko ci czonkowie, ktrzy przestrzegaj regu makrofiskalnych, sankcje

stayby si automatyczne, a Komisja, Rada i Trybuna Sprawiedliwoci uzyskayby uprawnienia do egzekwowania 3% puapu deficytu i 60% puapu zaduenia. Kraje podlegajce procedurze nadmiernego deficytu budetowego musiayby przedstawid swoje budety krajowe Komisji do zaakceptowania. Komisja otrzymaaby uprawnienia do ingerowania w polityki krajw, ktre nie mog spenid swoich zobowizao. Kraje uporczywie amice zasady byyby zawieszone w swoich prawach gosu. Pod warunkiem, e Rada Europejska raz na zawsze ustanowi nowe, surowe zasady, Europejski Bank Centralny powinien stad si bankiem centralnym z prawdziwego zdarzenia, poyczkodawc ostatniej szansy, ktry podtrzymuje wiarygodnod caej strefy euro. EBC musi dziaad szybko, wyprzedzajc nieodwracalne procesy ustawodawcze. To pozwoliby nam uniknd katastrofy, ale potrzeba czego wicej. Polska od samego pocztku wspieraa pomys nowego traktatu, ktry uczyniby Uni bardziej skuteczn. Komisja Europejska powinna zostad wzmocniona. Jeeli ma odgrywad rol nadzorcy gospodarczego, to jej komisarze powinni byd autentycznymi przywdcami z autorytetem, osobowoci i co wicej - charyzm, tak aby byd prawdziwymi rzecznikami wsplnych europejskich interesw. Komisja powinna byd mniejsza, aby byd bardziej efektywna. Kady z nas, kto przewodniczy jakiemu spotkaniu wie, e najbardziej wydajne s te, w ktrych uczestniczy nie wicej ni dwanacie osb. Komisja Europejska skada si obecnie z 27 czonkw. Naley wprowadzid rotacj przy obsadzie stanowisk komisarzy przez paostwa czonkowskie. Im wicej wadzy przekaemy instytucjom europejskim, tym wiksz legitymizacj demokratyczn powinny uzyskad. Drakooskie uprawienia do nadzorowania budetw krajowych powinny byd wykonywane tylko w porozumieniu z Parlamentem Europejskim. Parlament powinien bronid swojej roli i zadao. Eurosceptycy maj racj, gdy mwi, e Europa bdzie dobrze funkcjonowad, jeeli przeksztaci si w ustrj, wsplnot, z ktr ludzie bd si utosamiad i wobec ktrej bd lojalni. Wochy zostay stworzone, musimy jeszcze stworzyd Wochw, powiedzia Massimo dAzeglio na pierwszym posiedzeniu parlamentu po zjednoczeniu Krlestwa Woch w XIX wieku. My w UE mamy atwiejsze zadanie: mamy zjednoczon Europ. Mamy Europejczykw. To, co musimy uczynid, to nadad wyraz polityczny europejskiej opinii publicznej. Aby to urzeczywistnid, niektrzy czonkowie Parlamentu Europejskiego mogliby byd wybierani z oglnoeuropejskiej listy kandydatw. Istnieje potrzeba zwikszenia politische Bildung (edukacji politycznej) obywateli i elit politycznych. Parlament powinien mied swoj siedzib w jednym miejscu.

Moglibymy rwnie poczyd stanowiska Przewodniczcych Rady Europejskiej i Komisji Europejskiej. Kanclerz Angela Merkel sugeruje nawet, aby taka osoba bya wybierana w bezporednich wyborach przez lud europejski. Wane jest, abymy zachowali spjnod miedzy stref euro a ca UE. Instytucje wsplnotowe powinny zachowad swj centralny charakter. Jako Prezydencja stoimy na stray naszej jednoci. A jednod nie moe byd hipotetyczna. Chodzi o to, e stwierdzenie, i kraje mog uczestniczyd z chwil przystpienia do strefy euro, to za mao. Zamiast organizowad odrbne szczyty grupy euro lub spotkania wycznie z udziaem ministrw finansw, moglibymy kontynuowad praktyk stosowan na innych forach unijnych, w ktrych wszyscy mog uczestniczyd, ale gosowad mog tylko czonkowie. Im wicej wadzy i legitymizacji przekaemy instytucjom federalnym, tym paostwa czonkowskie powinny byd bardziej utwierdzane w przekonaniu, e niektre prerogatywy, takie jak szeroko pojte kwestie: tosamoci narodowej, religii, stylu ycia, moralnoci publicznej oraz stawek podatku dochodowego i podatku VAT, powinny na zawsze pozostad w gestii paostw. Nasza jednod nie ucierpi na rnicach w godzinach pracy lub zapisach prawa rodzinnego.

To nasuwa pytanie, czy tak wane paostwo czonkowskie jak Wielka Brytania moe poprzed reform. Dalicie Unii wsplny jzyk. Jednolity Rynek to, w duej mierze, Wasz genialny pomys. Brytyjska komisarz kieruje nasz dyplomacj. Moglibycie przewodzid Europie w sprawach obronnoci. Jestecie niezbdnym cznikiem w stosunkach transatlantyckich. Z drugiej strony, rozpad strefy euro bardzo by zaszkodzi Waszej gospodarce. Ponadto oglne zaduenie Wielkiej Brytanii, uwzgldniajc dug publiczny, dug przedsibiorstw i gospodarstw domowych przekroczy 400% PKB. Czy jestecie pewni, e rynki bd zawsze dla Was przychylne? Wolelibymy widzied Was w strefie euro, ale jeeli nie moecie do niej przystpid, pozwlcie nam id dalej. Prosz Was te o to, ebycie zaczli tumaczyd Brytyjczykom, e decyzje europejskie nie s dyktatami Brukseli, ale wynikaj z porozumieo, w tworzeniu ktrych dobrowolnie bierzecie udzia. Czwarte pytanie: Co Polska wnosi? Dzisiaj Polska nie jest rdem problemw, lecz rozwizao europejskich. Teraz zarwno moemy, jak i chcemy, wnosid swj wkad. Wnosimy nasze niedawne dowiadczenie pomylnej transformacji z dyktatury do demokracji i z chorej gospodarki nakazoworozdzielczej do coraz lepiej rozwijajcej si gospodarki rynkowej. Pomogli nam przyjaciele i sojusznicy: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i, przede wszystkim, Niemcy. Doceniamy due i szczodre wsparcie solidarnod jak Niemcy nam okazay w cigu ostatniego dwudziestolecia. Ich danke Ihnen als Politiker und als Pole.

Mam nadziej, e doceniacie to, i bya to dobra inwestycja. W 2010 roku eksport Niemiec do Polski przekroczy dziewiciokrotnie poziom z 1990 roku i mimo kryzysu - ronie.2 Wymiana handlowa Niemiec z Polsk jest wiksza ni z Federacj Rosyjsk, chocia nie zawsze mona si tego dowiedzied z niemieckiego dyskursu politycznego. Od zeszego roku Polska jest zaliczana do bardzo rozwinitych krajw we Wskaniku Rozwoju Spoecznego. W latach 2007-2011 awansowalimy o dziesid miejsc w rankingu Globalnego Wskanika Konkurencyjnoci3. W tym okresie poprawilimy nasz pozycj o 20 miejsc we Wskaniku Postrzegania Korupcji4, wyprzedzajc niektrych czonkw euro. Na przestrzeni ostatnich czterech lat, skumulowany wzrost PKB w Polsce wynis w sumie 15,4 procent. Jaki kraj ma drugi wynik w Unii Europejskiej ze wzrostem 8 procent? Ot jest to czonek strefy euro Sowacja. Tymczasem rednia unijna to minus 0,4 procent. Dla tych, ktrzy chcieliby dzielid Europ, mam zatem nastpujc propozycj: a moe przeprowadzimy naturalny podzia na Europ cieszc si wzrostem gospodarczym i Europ, gdzie wzrostu gospodarczego nie ma? Ale ostrzegam: ksztaty tych blokw nie odpowiadayby panujcym stereotypom. Nie stao si tak samoistnie. Kolejne rzdy RP podejmoway bolesne decyzje, a Polacy ponosili wiele wyrzeczeo. Prywatyzacja, reforma emerytur, otwarcie Polski na globalizacj niektrzy wyszli z tego obronn rk, podczas gdy inni ucierpieli. Bylimy jednym z pierwszych krajw, ktry wprowadzi konstytucyjn kotwic dugu publicznego. Nie spoczywamy przy tym na laurach. Gdy Premier Donald Tusk dwa tygodnie temu przedstawia w Sejmie nowy rzd, powiedzia: Po to, aby zarwno bezpiecznie przejd przez rok 2012, ale rwnie aby tworzyd reguy stabilnego wzrostu bezpieczeostwa finansowego, dyscypliny finansowej take na kolejne lata i dziesiciolecia, bdziemy musieli podjd dziaania, w tym dziaania niepopularne, dziaania, ktre bd wymagay wyrzeczenia i zrozumienia od wszystkich bez wyjtku. Ju w przyszym roku zamierzamy osignd puap 3 procent deficytu sektora finansw publicznych oraz ograniczyd dug publiczny do 52 procent PKB. Na koniec 2015 roku chcemy doprowadzid do obnienia deficytu do 1 procenta PKB, a dugu publicznego do 47 procent. Wiek przechodzenia na emerytur, zarwno kobiet jak i mczyzn, zostanie podwyszony do 67 roku ycia. Zmniejszone zostan przywileje emerytalne onierzy, policjantw i duchowieostwa. Skadka rentowa bdzie podniesiona o 2 punkty procentowe. wiadczenia rodzinne zostan odebrane bogatszym i przekazane biedniejszym. Na koniec kadencji tego rzdu, Polska bdzie speniaa kryteria czonkostwa w strefie euro. Zaley nam bowiem na przetrwaniu i rozkwicie strefy euro, do ktrej planujemy przystpid.

2 3

rdo: GUS rdo: World Economic Forum: http://www3.weforum.org/docs/WEF_GCR_Report_2011-12.pdf 4 rdo: Transparency International: http://www.transparency.org/policy_research/surveys_indices/cpi/2010/results

Popierajc Traktat Akcesyjny, Polacy upowanili nas do wprowadzenia Polski do strefy euro gdy tylko ona i my bdziemy na to gotowi. Polska wnosi rwnie do Europy gotowod do kompromisu nawet w zakresie wsplnego podejcia do suwerennoci w zamian za uczciw pozycj w silniejszej Europie.

Pytanie pite: O co prosimy Niemcy? Po pierwsze, prosimy Niemcy o to, aby otwarcie przyznay, e s najwikszym beneficjentem obecnych porozumieo i tym samym, e to na nich ciy najwikszy obowizek, aby porozumienia te przetrway. Po drugie, doskonale zdajecie sobie spraw z tego, e nie jestecie niewinn ofiar rozrzutnoci innych. Wy rwnie amalicie Pakt Stabilnoci i Wzrostu, a Wasze banki lekkomylnie kupoway ryzykowne obligacje. Po trzecie, poniewa inwestorzy sprzedaj obligacje paostw najbardziej zagroonych i szukaj bezpiecznych inwestycji, Wasze koszty poyczania pienidzy s nisze ni w przypadku normalnej koniunktury. Po czwarte, jeli gospodarki Waszych ssiadw zwolni lub zaami si, wy take przez to ogromnie ucierpicie. Po pite, mimo zrozumiaej awersji do inflacji, Niemcy powinny przyznad, e zdaj sobie spraw z tego, e ryzyko rozpadu jest obecnie coraz wiksze. Po szste, e z racji rozmiarw i historii Waszego kraju, ponosicie specjaln odpowiedzialnod, aby chronid pokj i demokracj na naszym kontynencie. Jak mdrze stwierdzi Jurgen Habermas, Jeli projekt europejski upadnie, pojawi si pytanie jak wiele trzeba bdzie czasu, aby odzyskad status quo. Przypomnijmy sobie rewolucj niemieck z 1848 r.: po jej klsce potrzeba byo stu lat, aby doprowadzid do tego samego poziomu demokracji. Co, jako minister spraw zagranicznych Polski, uwaam za najwiksze zagroenie dla bezpieczeostwa i dobrobytu Europy dzi, w dniu 28 listopada 2011 roku? Nie jest to terroryzm, nie s to Talibowie, i ju na pewno nie s to niemieckie czogi. Nie s to nawet rosyjskie rakiety, ktrymi grozi Prezydent Miedwiediew, mwic, e rozmieci je na granicy Unii Europejskiej. Najwikszym zagroeniem dla bezpieczeostwa i dobrobytu Polski byby upadek strefy euro. I domagam si od Niemiec tego, abycie dla dobra Waszego i naszego pomogli tej strefie euro przetrwad i prosperowad. Dobrze wiecie, e nikt inny nie jest w stanie tego zrobid. Zapewne jestem pierwszym w historii ministrem spraw zagranicznych Polski, ktry to powie: Mniej zaczynam si obawiad si niemieckiej potgi ni niemieckiej bezczynnoci.

Niemcy stay si niezbdnym narodem Europy. Nie moecie sobie pozwolid na porak przywdztwa. Nie moecie dominowad, lecz macie przewodzid reformom. Jeeli wczycie nas w proces podejmowania decyzji, moecie liczyd na wsparcie ze strony Polski. Niebezpieczeostwa spnionej reformy Rozpoczem to wystpienie od anegdoty o pewnym eksperymencie z uni polityczn w komunistycznej Jugosawii. Pozwlcie Paostwo, e na zakooczenie opowiem Wam jeszcze jedn histori. Chodzi o najmniej znan w dziejach Europy federacj, a konkretnie o wsplne paostwo utworzone przez Polsk i Wielkie Ksistwo Litewskie w 1385 r. Przetrwao ono ponad cztery wieki, czyli jak do tej pory duej ni takie federacje jak Stany Zjednoczone, Zjednoczone Krlestwo czy Republika Federalna Niemiec, nie wspominajc ju o Unii Europejskiej. Stworzona dziki tej unii Rzeczpospolita Obojga Narodw wyprzedzaa wczesne standardy podobnie jak dzi UE. Posiadaa bowiem wsplny parlament oraz obieraln gow paostwa. Grupa dysponujca prawami politycznymi, a wic obywatele uprawnieni do gosowania, stanowili 10% ludnoci. By to zatem ustrj, ktry jak na tamte czasy gwarantowa najwiksz partycypacj polityczn. Co wicej, panujca w Rzeczpospolitej tolerancja religijna oszczdzia jej mieszkaocom okrucieostw wojny trzydziestoletniej. Miasta zakadane byy wedug prawa magdeburskiego, a pocztki wielu spord nich np. mojej rodzinnej Bydgoszczy wi si z niemieckimi osadnikami. ydzi, Ormianie oraz wszelkiego rodzaju dysydenci przybywali tutaj licznie z caej Europy, aby sprbowad swojego szczcia. Swoboda i sia militarna szy rami w rami. W 1410 r. wojska tego paostwa rozgromiy pod Grunwaldem rycerzy zakonu krzyackiego, ktrego symbole heraldyczne do dzi funkcjonuj w armii niemieckiej. W 1683 r. u bram Wiednia powstrzymalimy imperium osmaoskie i jego plany zjednoczenia Europy pod sztandarami islamu. Ale na przeomie XVII i XVIII stulecia co si zmienio. Krlowie elekcyjni, niepowizane ze sob armie i niezalene waluty nie miay szans w wiecie zunifikowanych, merkantylistycznych i autorytarnych paostw narodowych. Najwiksz saboci Rzeczypospolitej sta si jej najbardziej demokratyczny rys moliwod zablokowania procesu legislacyjnego przez jednego posa. Zasada jednomylnoci, ktrej przyjcie w

paostwie federalnym niewtpliwie zasuguje na podziw, otworzya furtk dla korupcji i braku odpowiedzialnoci. Polska zdoaa si w koocu zreformowad. Uchwalona 3 maja 1791 r. konstytucja zniosa zasad jednomylnoci, zunifikowaa paostwo i stworzya stay rzd. Ale reformy zostay wprowadzone zbyt pno. Przegralimy wojn w obronie konstytucji i w wyniku rozbioru z 1795 r. Polska znikna z mapy wiata na ponad sto lat. Jaki jest mora tej historii? Nie wolno stad w miejscu, gdy wiat wok si zmienia i rosn nowi konkurenci. Nie wystarczy polegad na instytucjach i procedurach, ktre sprawdziy si w przeszoci. Stopniowe zmiany to za mao. Nawet zachowanie dotychczasowej pozycji jest uzalenione od podejmowania odpowiednio szybkich decyzji. Uwaam, e mamy obowizek oszczdzid naszej wspaniaej unii losu, jaki spotka Jugosawi oraz dawno minion Rzeczpospolit Obojga Narodw. Zakooczenie Nasz schyek nie jest wcale rzecz przesdzon. Jeeli pokonamy biece trudnoci, wci moemy zadziwid wiat naszymi dokonaniami i si. Jestemy przecie nie tylko najwiksz wiatow gospodark, lecz rwnie najwiksz stref pokoju, demokracji i praw czowieka. Stanowimy rdo inspiracji dla narodw yjcych w naszym ssiedztwie zarwno na Wschodzie, jak i na Poudniu. Jeeli uporzdkujemy nasze sprawy, moemy stad si prawdziwym supermocarstwem. W ramach rwnego partnerstwa ze Stanami Zjednoczonymi bdziemy wwczas mogli utrzymad si, dobrobyt i przywdztwo Zachodu. Ale dzi stoimy na skraju przepaci. To najbardziej przeraajca chwila w mojej ministerialnej karierze, ale przez to jednoczenie najbardziej wzniosa. Przysze pokolenia osdz nas wedug naszych czynw lub ich braku. Wedug tego, czy stworzymy podwaliny pod dziesiciolecia wielkoci, czy te uchylimy si od odpowiedzialnoci i pogodzimy z naszym schykiem. Stojc tu, w Berlinie, jako Polak i Europejczyk, mwi: trzeba dziaad teraz.