ERNEST HEMINGWAY YAYINLARI SLAHLARA VEDA ROMAN SLAHLARA VEDA ISBN 975-385-084-0 Bask: Doyuran Ofset / stanbul 6.

Basm Ocak 1995 Oda Yaynlar San. ve Tic. Ltd. ti. Tnel, Kumbarac Yokuu 119 Beyolu - stanbul Telefon: 252 07 63 - 252 87 53 O Fax: 249 79 62 ERNEST HEMINGWAY Trkesi: Nevin Trkn SLAHLARA VEDA BRNC BLM O yln yaz sonlarnda bir ky evinde kalyorduk. Irmakla ovann arasnda dalara bakan bir kyd. Gneten kurumu beyaz akl talar vard rman yatanda. Grl grl akan su duru ve masmaviydi. Evin yanndan taburlar geerdi; askerlerin havaya kaldrdklar toz aalarn yapraklarn un gibi beyaz yapard. O yl yapraklar erken dklmt. Yoldan geen askerleri ve rzgrn dkt yapraklar seyrederdik. Yapraklar saymazsak askerler getikten sonra yol plak bir duruma dnrd. Ova rn ynnden olduka zengindi; ortalk yemi baheleriyle kaplyd. Ama ovann ardndaki dalar plakt ve toprak rengindeydi. Arada srada dalarda arpmalar oluyordu; geceleri ise top atelerinin parltlarn gryorduk. Karanlkta imek gibi akarlard. Ama geceler serindi, frtna kopaca da yoktu. Arasra karanlkta pencerelerin altnda top arabalaryla geen askerleri duyardk. Youn bir gidigeli vard geceleri. Heybeleri cephaneyle dolu katrlarn, insan tayan kamyonlarn sonu gelmezdi; stleri yelken beziyle rtl kamyonlar ise daha yava giderdi. Ayrca byk toplar vard; traktrlere taklm bir durumda, zellikle gndzleri grrdk bunlar. Uzun namlular yeil dal ve yapraklarla kaplanm bu top arabalarnn zerleri asmalarla kaplyd. Kuzeyde, vadinin tesinde bir kestane ormannn arkasndan rman bu yakasnda bir da grrdk. O dada kimi zaman arpmalar olurdu ama pek baar elde edilemezdi. Sonbahar gelince yamurlar balar, aalarn yapraklar dklrd. Dallar rlplak ^alnca aalarn gvdeleri yamur sularndan kararrd. Sonbaharla birlikte balarn da verimi dt, asmalar kurudu. Irman zerinde sis, dan zerinde ise bulutlar vard. Geen kamyonlar amur sratyor; askerlerin pelerinleri kirleniyordu. Artk tfekleri de slanmt. Pelerinlerinin altnda, palaskalarnn nne tutturulmu 6,5'luk iki fiek kutusu vard. Askerlerin karnlarndaki ikinlik, alt aylk gebe kadn havas veriyordu onlara. Hzla geen kk gri renkli otomobiller de vard; genellikle nde ofrn yannda bir subay, arkada ise yine grevli subaylar bulunuyordu. Kamyonlardan daha ok amur sratrd bu arabalar. Arkada oturan iki generalin arasndaki ufak tefek subayn yz pek gzkmezdi; yalnz kasketini ve srtn grebilirdiniz. Belki de bu Kral idi. Udine'de oturan Kral ileri denetlemek zere her gn bu yoldan geerdi; nedense iler de hep kt giderdi. Kn balangcnda srekli yamurlarla birlikte kolera da bagsterdi. Yedi bin askerin lmnden sonra salgn glkle nlenebildi. KNC BLM V Ertesi yl birok zaferkazanld. Vadinin arkasndaki da kestane orman ve yama da ele geirildi; gneydeki ovann tesindeki yaylada da zaferler kazanld. Aus-tos'ta rman kar yakasna geerek Gorizia'da bir eve yerletik. Bu evin duvarlarla evrili bahesinde bir adrvan vard, evin yann ise mor sarmaklar kaplamt. imdi arpmalar bizden bir mil kadar tedeki dalarda balamt. Kaldmz evin bulunduu kasaba ok gzeldi. Irmak yanmzdan akyordu; kasaba kolayca ele

geirilmiti ama dalar bir trl alnamyordu. Avusturyallarn sava bitince yeniden kasabaya dnmek fikrinde olmalarna seviniyordum. Aslnda gsteriten baka bir ey deildi bu yakp ykma. Halk eskisi gibi yaayp gidiyordu; kenar mahallelerde hastaneler, kahveler ve top arabalar vard. Ayrca, biri erler, br subaylar iin iki genelev de bulunuyordu. Yazn sonunda serin gecelerle birlikte kasabann arkasndaki dada balayan sava, demiryolu kprsnn mermilerle yamulmu demirleri, km tnel, aalar... Kzlar da vard kasabada. Sonra kei sakall Kral'n arabasyla geii, bombardmandan yklm bir evin duvar. Carso kesiminde savan iyi gitmesi geirdiimiz sonbahar daha deiik bir biime dntryordu. Sava da deimiti artk. Kasabann arkasndaki mee orman yok olmutu. Yazn buraya geldiimizde ortalk yemyeildi. Oysa imdi devrilmi aa ktkleri ve altst olmu topraktan baka bir ey yok. Sonbaharn bitimine doru bir zamanlar mee ormannn bulunduu yere gittiimde dan zerine doru bir bulutun geldiini grdm. ok hzl geliyordu; gne donuk bir sarla brnd, her ey karard, gkyz kapand ve kar yamaya balad. Rzgrn uuturduu kar tanecikleri ksa bir zamanda toplarn zerini beyaz bir rtyle sarp sarmalad. Kasabaya inince subaylara ait genelevlere giderek, oradan karn yan seyrettim. Bir arkadamla birlikte Asti ikimizi yudumlayarak lapa lapa yaan kara baktka, o ylki k mevsiminin de bitmekte olduuna karar verdik. Irman kar yakasndaki dalar ele gemediine gre btn i gelecek yla kalyordu. Arkadam darda yryen birliin papazn grd. Papaz karlar zerine sramasn diye byk bir zen gstererek yryordu. Yavaa pencereyi ald; papaz ban evirip bize bakt. Hafife glmsedi. Arkadam eliyle onu yanmza ard. Papaz ban hayr der gibilerden sallad ve yoluna devam etti. O akam yemekte makarna vard, iimizden kimileri henz makarna yemesini bilmiyorlard. Arasra galonluk araptan yudumluyor-duk. Kan krmzs gzel bir arapt. Yemekten sonra yzba papazla akalamaya balad. Gen papazn yz hemen kzarverdi. Geri bizden pek bir fark yoktu. niformasnn sol gsnde krmz kadifeden bir ha vard, o kadar. Yzba sanki ben an-layaym diye bozuk bir talyanca ile konuuyordu. nce papaza sonra bana bakarak: Papaz bugn kzlarla, dedi. Papaz nce glmsedi sonra ban iki yana sallad. Nedense bu yzba papaza taklmadan edemezdi. Doru deil mi? diye sordu yzba. Bugn seni genelevde kzlarla grdm. Papaz; Yalan! diye bard. Bu taklmadan teki subaylar da pek honut gibiydiler. Yzba bu kez bana doru dnerek, bardam ikiyle doldurduktan sonra: Canm bizim papaz hi kzlarla olur mu? dedi. Papaz her gece bire kar be. Masadakilerin hepsi kahkahay bast. Artk papaz da bu akaya almt. Papa sava Avusturyallarn kazanmasn istiyor, dedi binba. nk Papa Franz Joseph'i seviyor. Eee ne de olsa para o taraftan geliyor. Ben aslnda dinsizim. Kara Domuz'u okudunuz mu? diye sordu temen. sterseniz size o kitaptan bir tane bulaym. nk benim inanlarm da o kitap deitirdi. Aalk ve ahlak bozucu bir kitaptr, dedi papaz. Aslnda siz de pek beenmediniz ama laf olsun diye konuuyorsunuz. Temen: Kim demi? ok deerli bir kitap, dedi. Papazlar anlatyor. Bana dnerek: ok seveceinizi sanyorum, dedi. Papaza bakarak glmsedim. Sakn okumayn, dedi. Temen: Size bir tane bulabilirim, dedi. Dnen btn insanlar dinsizdir, dedi binba. Ama ben Farmasonlara da inanmyorum. Ben Farmasonlardan yanaym, dedi Temen. Soylu bir rgt. eri o srada birisi girince darda yaan kar grdm. Kar balaynca ate kesilir artk, dedim. Kesilir tabii, dedi Binba. zin alp bir yerlere git-sene. rnein Roma'ya, Napoli'ye, Sicilya'ya...

Amalfi'ye gitsin, dedi Temen. Eve bir kart yazarm. Seni kendi ocuklar gibi karlarlar. Palermo'ya gitmeli. En iyisi Capri'ye gitsin. Papaz ise: Abruzzi'ye gitsin daha iyi, dedi. Cap-racotta'ta bizimkileri de ziyaret eder. Abruzzi buradan daha m iyi sanki? Orada daha fazla kar var. Kylleri de grmek istemez o. Biraz da kltr ve uygarlk merkezlerini grr. Gzel kzlarla tanr. Napoli'deki zel yerlerin adreslerini vereyim. Kzlar analaryla birlikte, anlarsn ya... Ha Hah Hah!.. Papaza bakarak: Papaz her gece bire kar be, diye bard. Herkes gld yine. zin alp, bir an nce gitmeye bak, dedi Binba. Temen: Ben de seninle gelip, ilgin yerleri gstermek isterdim, dedi. Dnte bir de gramafon getir. . Gzel opera plaklar da getir. Caruso'nun pln getir. Caruso'yu getirme. Anrmaktan baka bir ey yapmyor. Sen de anrmasn bir renebilseydin ya... Baksana anryor ya. Abruzzi'ye gitmeni isterdim, dedi papaz. tekiler hl baryorlard. Avclk iin ideal bir yer. nsanlar da iyidir. Geri biraz hava souk ve kurudur ama bizim evde kalabilirsin. Babam nl bir avcdr. Haydi, dedi Binba, Kapanmadan geneleve gidelim. yi geceler, dedim Papaz'a, yi geceler, diye karlk verdi. NC BLM Cepheye dndmzde hl o kasabadaydk. Baharn geliiyle ayrlarda top arabalar grebiliyorduk. Asmalar yejl filizler vermi, tarlalar bereketlenmiti. Yol boyundaki aalarn yeil yapraklar denizden gelen esintinin etkisiyle sallanyordu. Gzlerimi kasabaya diktim, toprak rengi dalarn yamalarndaki yeillikler tepenin zerindeki eski ato ve arkasnda aalar... imdi kasabada daha ok top vard, bu arada yeni hastaneler de kurulmutu. Bazen sokaklarda ngiliz kadnlara da rastlayabilirdiniz. O sralarda kimi evlere de bomba atlmt. Ilk bir bahar gn aalkl yoldan yryordum. Duvarlara vuran gneten yol snmt. Eski evimiz braktm gibiydi. Kap akt, darda gnelenen bir asker vard. Yan kapda ise bir cankurtaran arabas bekliyordu.. eriye hastane kokusu sinmiti. Her ey braktm gibiydi, ama imdi bahard. Byk odann kapsndan ieri baknca Binba'y grdm, masa banda oturuyordu, ieri girdiimin farknda deildi. Ben de sessizce odadan kp kendi odama girmeye karar verdim. Temen Rinaldi ile paylatm oda avluya bakyordu. Pencere akt, yatam dzeltilmi, battaniyeleri rtlmt. Eyalarm duvara aslyd. Gaz maskesi ince uzun bir tenekenin iindeydi, elik mifer her zamanki iviye aslyd. Yatan ayak ucunda yass antam vard. Klk izmelerim de antann zerinde duruyordu. Avusturya yaps avc tfeim ise -mavilemi sekiz ke namlulu, yanaa iyi uyan koyu cevizden gzel dipikli- iki yatan zerine aslmt. Tfeimin drbn antann iindeydi. Temen Rinaldi uyuyordu. Ayak sesimi iitince uyand ve, Giaou! dedi. Elenebildin mi bari? Beni kucaklayarak yanaklarmdan pt. Sonra, Kirlisin, ykanman gerek, dedi. Nereye gittin? Neler yaptn? Hemen anlat bana. 10 ' ' . Her yere gittim. Milano, Floransa, Roma, Napoli, Villa San Giovanni, Messina, Taormina... Yava kuzum, tren tarifesi gibi konuuyorsun. Heyecanl servenler geti mi bandan? Evet. Nerede? Milano, Floransa, Roma, Napoli...

Neyse en gzelini anlat. Milano'daki... Onunla Cenova'da m tantn? Sabaha kadar birlikte mi kaldn? Elbette birlikte kaldk. Asl buradaki kadnlar grecektin. Cepheye hi gitmemi kadnlar. Olabilir. Demek bana inanmyorsun? Pekala, gider grrz. Kasabada ekici ngiliz kzlar var. Ben de Barkley adnda gzel bir kzla tantm. Ksa zamanda da onu sevdiimi anladm. stersen seni tantraym. Ykanmam gerek. Sonra da geldiimi birlie resmen bildirmeliyim. Bugnlerde pek i yok galiba? Sen gittikten sonra souktan, sarlktan, belsouk-luundan baka bir ey olmad. Her hafta bir askerin yaralandn iitiyoruz. nmzdeki hafta arpma yeniden balayacakm, yle diyorlar. Sava bittikten sonra Miss Barkley ile evlenmeyi dnyorum. Sen ne dersin? Evlenmen iyi olur, dedim leene su doldururken. En iyisi biraz uyuyaym. Miss Barkley ile karlatmda canl ve gzel gzkeyim. Leendeki souk suyla ykanrken Rinaldi ise gzlerini kapatm yatyordu. Yakkl bir genti Rinaldi. Bir ara gzlerini aarak: Paran var m? diye sordu. Var. Elli liret dn verebilir misin? Elimi kuruladktan sonra, duvara asl ceketimden czdanm kardm, Rinaldi'ye istedii paray verdim. Ri11 naidi yataktan kalkmadan paray alp, pantalonun cebine koydu. Glmseyerek: Miss Barkley beni zengin sanyor, dedi. Sen olmasaydn kzlarla kacak paray ben nereden bulurdum? Yacl brak. O gece yemekte papazla birlikteydim. Abruzzi'ye gitmediimi syleyince enikonu zld ve alndn da belirtti. Babasna benim geleceimi yazm. Onlarda hazrlk yapmlar. Aslnda ben de zldm, ama neden oraya gitmediimi anlamyordum. Sonunda papaz ikna edebildim. ok arap imitim arkasndan da kahve; sarho kafayla kendimi zmlemeye altm. Papaza Abruzzi'ye gitmek istediim talde gidemeyiimin nedeni olarak havann soukluunu ne srdm. Karlarn arasnda tavan izleri bulunan, kylleri apkalarn karp size Lord diyen bir yere gitmek istememitim ama dumanl kahvelere gitmitim. Dnyann zerimde dnd birok geceler geirmitim. Karanlkta dnya insana zaten masal gelir, geceleri hi bir eye aldrmazsnz; sabahleyin ise kayglarnz yok olup, gitmitir. Bazen her ey ok gzeldir, sevgi doludur. Sokaa ktnzda bir gn daha balar ve arkasndan bir gece daha. Geceyle gndz arasndaki fark anlatmaya altm. Gece iyidir ama gndz de temizdir. Anlatamayacam galiba... Ama insan yaadysa bilir bunlar. Papaz neden Abruzzi'ye gitmek istemediimi anlamamt. imdilik hisse-tiklerimin farknda deildi. Bu arada yemekteydik. Yemek bitince tartma balad.' Biz susunca Yzba Papaz mutlu deil, dedi. nk onunla arkadalk edecek kz bulamad. Papaz: Mutluyum, dedi. Papaz'n mutlu, olduunu sanmyorum, dedi Yzba. Aslnda o da Avusturyallarn kazanmasn istiyor. tekiler dinHyordu. Papaz ban sallad: Hayr, dedi. Papaz saldrmamz istemiyor, yle deil mi? 12 Onu demek istemedim. Savata olduumuz srece saldrmamz doaldr. SaldrmalyzISaldracaz! Papaz ban sallad. Rahat brakn adam, dedi Binba. Kimseye zarar dokunmuyor. Yzba: Yok canm, zaten bir ey yapamaz ki, dedi.

Sonra hepimiz kalkarak, sofradan ayrldk. DRDNC BLM Sabahleyin yandaki baheden gelen batarya sesiyle uyandm; pencereden ieri gn vuruyordu, yataktan frladm, pencereye gittim, dar baktm. akll yol slakt, otlar ise iden nemlenmiti. ki kez ate etti batarya, ikisinde de pencereler sarsld, pijamamn n uutu. Toplar gremiyordum ama, stmzden ate ettiklerine emindim. stmzde olmalar can skcyd ama, bereket versin daha byk deildi. Baheye bakarken hareket eden bir kamyon grdm yolda. Giyinip, aaya indim, mutfakta bir kahve iip garaja gittim. Uzun sundurmann altna on araba dizilmiti. Kt burunlu, kocaman cankurtaran arabalaryd bunlar, kuruni renkteydiler; Avlunun teki ucunda teknisyenler alyordu. tane daha cankurtaran ise dalarda bakm servi-sindeydi. Makinistlerden birine, Bu bataryay topa tutuyorlar m hi? diye sordum. Hayr, Signor Tenente. Bataryay kk tepe koruyor. ler nasl? Fena deil. Bu makinede i yok ama tekiler alyor. ini brakp, glmsedi. zinde miydiniz? Evet. Ellerini nlne silip, alayla glmsedi: yi vakit 13 geirebildiniz mi bari? tekiler de byk altndan glm-syordu. Elbette dedim. Bu makinenin nesi var? Klstr bir ey. Her gn bir yeri bozuluyor. Yeni gmlek ister. ileriyle ba baa braktm onlar; araba pek zavall grnyordu. Motor alm, paralar yere dklmt. Sundurmann altna giderek, makineleri incelemeye baladm. Kimisi toz iindeydi birka da yeni ykanmt; pek temiz saylmazlard. Lastiklere iyice baktm, kesik var m, ezik var m diye. Hepsi alabilir grnyordu. Anlald kadaryla benim orada bulunup bulunmamam hibir eyi deitirmiyordu. Arabalarn durumu, yarallar hasta bakm merkezinden alma, ktlarn hastanelere datlma ilerinin hep bana bal olduunu sanyordum. Benim orada bulunup bulunmamamn hibir eyi deitirmedii aka ortadayd. Yedek para bulmakta zorluk ektiniz mi? diye sordum makinist avua. Hayr, Signor Tenente. . Benzin istasyonu nerede imdi? Eski yerinde. Gzel, dedim. Eve dndm, yemek masasnda bir fincan kahve daha itim, iindeki st tozundan kahve soluk kuruni renkte ve olduka tatlyd. Darda gzel bir bahar sabah vard. nsan burnunda bir kuruluk duydu mu o gnn scak olacan anlar. Ogn dalardaki bakm merkezlerini dolatm, kasabaya leden sonra ge saatte dndm. Galiba ben yokken iler daha iyi gidiyordu. Yeniden saldrya geeceklerini iittim. Bizim tmen rman yuka-rsndaki bir yere saldracakm; binba atma srasnda cankurtaran arabalaryla grevli olacam syledi. Birlik, rman dar boazndan geerek yamaca yaylac akm. Arabalar ise rtl olarak rmaa yakn bir yerde kalacakm. Saklanacamz yeri piyadeler seecekmi ama, gerisi bize kalyordu. nsanda, yalancktan askerlik 14 yapyormu gibi bir izlenim uyandran eylerden biri de buydu ite. Her tarafm kirlendii iin yukarya odama ykanmak iin ktm. Rinaldi yatakta Victor Hugo'nun ngilizce gramer kitabn inceliyordu. Ayaklarna siyah izmeleri geirmiti, salar briyantinliydi. Muhteem bir ey, dedi beni grnce. Miss Barkley'i grmeye gidiyorum, sen de gelsene. Gelemem. Hadi gel, hi olmazsa onun zerinde iyi bir etki yaratmama yardmc olursun. Olur. Ykandktan sonra gideriz. ap up ykanver yeter. Yzm elimi ykayp, salarm taradm.

Kapdan karken, Bir dakika, dedi. Biraz iki. ielim. Bavulunu ap bir ie kard. Strega ise istemem dedim. Deil Grappa. Oldu. Bardaklar doldurduktan sonra iaret parmaklarmz uzatarak kadehleri tokuturduk. Grappa gerekten ok sertti. Bir tane daha ister misin? Tabii, dedim. kinci kadehi de devirdik; Rinaldi ieyi ald yere koydu sonra aaya indik. O scakta kasabada yrmek kolay deildi ama, nerdeyse gne batacakt. Hava da olduka gzeldi. Savatan nce Almanlar'n yaptrd villa ngiliz hastanesi olarak kullanlyordu. Miss Barkley bahedeydi, yannda bir baka hemire daha vard. A-alarn arasnda beyaz nlklerini grnce onlara doru yrdk. Rinaldi selam verdi, ben de selamladm ama pek resmi deildi selamm. Naslsnz? dedi Miss Barkley. talyan deilsiniz galiba? Hayr, deilim. Orduda saylmam. Yarallara bakyorum. Olsun, yine de garip. Neden bu ie girdiniz? 15 Bilmem, dedim. Zaten her eyin bir nedeni yoktur ki... Yok mudur? Ama her eyin bir nedeni olduunu sylerler. Bravo. Hep byle mi konuacaz? Yoo, dedim. Oldu yleyse. Bu baston ne? diye sordum. Miss Barkley'in boyu olduka uzundu. stnde hemire nlne benzer bir giysi vard. Sarnd, teni bronzlamt, gzlen griydi. Bana kalrsa ok gzeldi. Oyuncak kamya benzeyen, mein sarl bir baston vard elinde. Geen yl len bir delikanlnn bastonu. zr dilerim. ok iyi bir insand. Benimle evlenecekti; Some'daki arpmada ld. Korkun bir arpmayd. Yoksa siz de orada mydnz? Hayr. arpmay bana sonra anlattlar, dedi. Ve bu kk bastonu annesi yollad. Eyalarnn arasndan km. Ne kadar nianl kaldnz? Sekiz yl. Birlikte bydk. Neden evlenmediniz? Bilmem, dedi. Aptallk ettim. Onunla evlenebilirdim ama belki de daha kt sonular doabilirdi. Anlyorum. Hi kimseyi sevdiniz mi? Hayr, dedim. Bir sraya oturduk. Ona bakarak: Ne gzel salarnz var, dedim. Beendiniz demek. ok. Nianlm lnce az kalsn salarm kknden kesecektim. Sahi mi? 16 Onun iin bir zveride bulunmak istiyordum, isteseydi kendimi bile onun iin adayabilirdim. Ama savaa gitmek istedi. ikimiz de birka saniye konumadk. O zaman hibir eyden haberim yoktu. Onun iin kt olur sandm. Belki dayanamaz diyordum ama, ld ite. Her ey bitti. Sanmam. Evet, dedi. Her ey bitti. teki hemireyle konuan Rinaldi'ye baktk.

Arkadanzn ad ne? Ferguson. Helen Ferguson. Arkadanz doktor, deil mi? Evet, ok iyi bir insandr. Bu gzel ite. nk cephenin yaknlarnda iyi bir doktora pek rastlanmaz. Cepheye yaknz, deil mi? Olduka. Garip bir cephe, dedi. Ama gzel bir yer. Yeniden saldrya geecekler mi dersiniz? Sanrm. yleyse bize de i der. Burada isizlikten can-mzsklyor. .Uzun zamandan beri mi hemirelik yapyorsunuz? 1915'in sonundan beri. Bu ie onunla birlikte baladm. Anmsyorum da; sama bir dnce vard kafamda: belki bulunduum hastaneye gelir diyordum. Bir kl yarasyla; ba sarglar iinde. Ya da omuzundan yaralanm olarak. ok airane bir ey. Buras zaten airane bir cephe dedim. Evet, dedi. Fransa'nn ne durumda olduunu kfmse bilmiyor. Bilselerdi byle olmazd. Aslnda nianlm klla yaralanmad, parampara etmiler. Sesimi karmadm. Hep byle mi srecek dersiniz? Hayr. Peki nasl? Silhlara Veda / F. 2 17 Bir yerden patlama verecek elbet. O patlamay biz Fransa'da vereceiz. Sava Som-me'daki gibi srerse bizde de patlama olabilir. Burada olmaz, dedim. Emin misiniz? Evet, geen yaz bal gibi de direnebildiler. Hi sanmyorum. dedi. Miss Ferguson ile konuan Rinaldi'nin yanna gittik. Rinaldi, ingilizce olarak Miss Ferguson'a italya'y seviyor musun? diye soruyordu. Olduka. Rinaldi ban sallayarak, Anlamad ben, dedi. Bastante bene (olduka), diyerek italyancaya evirdim. Yine ban sallad: Kt. Demek ingiltere'yi hl seviyorsunuz? Pek sevmem. nk ben bir para iskoyal saylrm. Rinaldi aknlkla bana bakyordu. talyanca, skoyalym, dedim. Onun iin sko-ya'y ingiltere'den ok seviyor. yi ama skoya, ingiltere saylmaz m? Szlerini ngilizceye evirdim. Miss Ferguson Franszca, Fas encore (henz deil) dedi. Yok canm? Elbette. ngilizleri pek sevmeyiz biz. O baka. Hem skoyalym. i bytmeyelim. Bir sre sonra iyi geceler deyip ayrldk. Eve dnerken Rinaldi, Miss Barkley benden ok senden holand, dedi. Her ey apak ortada. Ama o iskoyal kz da ok tatl. Olabilir, dedim. Demek kz sevdin? Hayr, dedi Rinaldi. 18 BENC foC" C' Ertesi gn leden sonra Miss Barkley'i grmevt gittim yine. Bahede yoktu; villann yan kapsna, cankurtaran arabalarnn yanat blme geldim, ieride bahemireyi grdm. Miss Barkley'in grevde olduunu syledi. Biliyorsunuz ki savatayz. Bildiimi syledim.

Sanrm talyan ordusundaki Amerikal sizsiniz? diye sordu. Evet, madam. Neden bizim orduya katlmadnz? Bilmem, dedim. imdi sizin orduya katlabilir miyim? Artk ok ge. Syleyin bakaym: Neden italyan or-dusunakatldnz? talya'daydm, dedim, Zaten italyanca da biliyordum. Ah, dedi. Ben de reniyorum. ok tatl bir dil. nsan iki hafta da renebilirmi diyorlar. Yoo, iki haftada renemem ben. Aylardr alyorum. Bakn, isterseniz saat yediden sonra gelip Miss Barkley'i grebilirsiniz. Ama beraberinizde talyanlar getirmeyin. italyanlara pek merakl deilim. stelik niformalarn da pek sevmem. yi akamlar, dedim. Arivederci, Tenente (Tekrar grmek zere, temen.) A rivederla (Hoa kaln), diye selam verip yanndan ayrldm. Yabanclar italyanlar gibi selamlamak pek kolay bir ey deildi. nk bu ii en gzel ekilde yalnz italyanlar yerine getirebiliyorlar. Scak bir gn geirmitik. Irman yukarlarna Pla-va'daki kpr bana kadar uzanmtm. Saldr oradan balayacakt. Bir yl nce kar kyda bir trl ilerleyeme19 mistik; nk geitten dubalar stne kurulmu kprye bir tek yol iniyordu. O yol da bir mil boyunca makineli tfek ve top atei altndayd. stelik bir saldr durumunda . geit verebilecek genilikte de deildi. Avusturyallar mezbahaya evirirlerdi orasn, italyanlar kar kyya geip yaylmlar, Avusturyallarn elindeki rmak yakasndan bir buuk mil kadar toprak almlard. Kt bir yerdi, Avusturyallarn italyanlara brakmamas gerekirdi. Kanmca, karlkl bir hogryd bu, nk Avusturyallar da rman alt bana doru bir kprban hl ellerinde tutuyorlard. Avusturyallarn siperleri yamata, italyan cephe hatlarndan topu topu birka metre yukardayd. Eskiden orada ufak bir kasaba varm, imdi batan baa ta ve toprakt. Kala kala kk bir tren istasyonunun ykntlar kalmt geriye. Bir de ne onarlabilen ne de kullanlabilen ykk bir kpr... Dar yoldan rmaa doru indim, arabay tepenin altndaki bakm merkezine braktm, dubalar stne kurulmu kprden getim-da bu kprye siper oluyordu. Siperler boyunca yryp yamac ve yerle bir olmu.kasabay dolatm. Herkes snaklarndayd. Topulardan yardm istemek ya da telefon telleri kesilince iaret vermek iin dizi dizi havai fiekleri hazr bekliyordu. Ortalk sessiz, scak ve pisti. Tel rglerin arasndan Avusturya hatlarna baktm. Kimsecikler grnmyordu, tandm bir yzbayla snaklardan birinde iki itim, sonra kpry getim. Yeni bir yol bitmek zereydi; da ap, kprye inecekti. Bu yol bitince de saldr balayabilirdi. Ormandan aa keskin dnemeler vard. Plana gre, her ey bu yeni yoldan indirilecek, arabalar, yarallar tayan cankurtaranlar dar yoldan dnecekti. Bakm merkezi rman Avusturya yakasnda tepenin altndayd; sedye tayanlar yarallaFi kprden geereceklerdi. Ayn dzen saldr baladktan sonra da srecekti. Kanmca, yeni yolun akta kalan son milini Avusturyallar bombardman edebilirlerdi. Byk bir karklk olacaa benziyordu. Araba20 larn snabilecei bir yer buldum; kprden tanacak yarallar orada beklenebilirdi. Arabayla yeni yola kadar gitmek isterdim ama henz bitmemiti. Geni bir yoldu bu; iyi yaplmt; tatl bir inii vard. Dnemeler yamataki ormann aklk yerlerinden ok gzel grnyordu. Ambulanslar trenleriyle aaya rahata inebilirdi. Yeniden dar yola ktm. iki jandarma arabay durdurdu. Bir mermi dmt, biz beklerken mermi daha dt yola. Yetmi yedilik mermilerdi bunlar, havay vzltlarla yararak geliyorlard. Sonra keskin, gz kamatrc bir alev, arkasndan siyah bir duman sard ortal. Jandarmalar, gidebilirsiniz diye iaret ettiler bize. Mermilerin dt yerden geerken ukurlara dikkat ettim. Barut, paralanm kaya ve

akmak ta kokusu geliyordu burnuma. Gorizia'ya; bizim eve dndm. Sonra da dediim gibi, gidip Miss Barkley'i aradm; iteymi. Yemei ok abuk bitirip, ngilizlerin hastane olarak kullandklar villaya gittim. Gerekten ok byk ve gzel bir yerdi, bahesinde de gzel aalar vard. Miss Bark-ley bahede bir srann zerinde oturuyordu. Miss Ferguson da yanndayd. Beni grdklerine sevindiklerini sanyorum. Bir sre sonra Miss Ferguson zr dileyip ayrld. ikinizi yalnz brakaym, dedi. Ben olmasam da olur. Gitme, Helen, dedi Miss Barkley. Gitmem gerek. nk yazlacak baz mektuplarm .var. yi geceler, dedim. yi geceler, Bay Henry. Sansrn cann skacak eyler yazmayn, ltfen. Merak etmeyin. Gzel bir yerde kaldmz, italyanlarn ise gerekten ok yiit insanlar olduunu yazarm. Belki size madalya da verirler. Neden olmasn? yi geceler, Catherine. Sonra grrz, dedi Miss Barkley. Arkada ise karanla dalp uzaklat. 21 Hayr bun g&nullu hemireyim. ok almamza karn kimse bize gvenmez. Neden? i olmaynca kimse gvenmez. Ama iler oalnca o zaman gvenirler. Hemirelerle sizin aranzdaki fark nedir? Hemirelik de doktorluk gibi uzmanlk ve zaman isteyen bir uratr. Oysa gnll hemirelik iin btn bunlara gerek yoktur. Anlyorum. italyanlar cephenin bu kadar yaknna kadnlarn girmesini istememiler pek. Onun iin gzmz drt amamz gerekiyor. Zaten dar hi kmayz. Ama ben buraya girebildim. Elbette. Buras manastr deil ki. Brakalm u sava konusunu. . ~v ok zor. Nereye brakabiliriz? Olsun, brakalm. yle olsun. Karanlkta birbirimize baktk. Bana pek gzel geldi, elini tuttum. Kar koymad. Sonra kolumu beline dola-dm. Yapmayn, dedi. Kolumu ekmedim. ' Ama niye? Olmaz da ondan. Olur, dedim. Ltfen, beni krma. Karanlkla onu pmek iin eildim. Anszn bir imek akt. Var gcyle yaptrvermiti tokad suratma. Burnuma, gzlerime gelmiti eli. Birden gzlerim yaard. zr dilerim, dedi. Haklsnz. ok zr dilerim, dedi. zin gecesini bo geir-22 mekten sklan bir hemire havasna girmek istemem. Sizi incitmek istememitim. Ama olan oldu bir kere. Karanlkta bana bakyordu. fkeliydim ama yine de neler olacan tahmin ediyordum. Tpk satran oynarken srecei ta hesaplayan bir oyuncu gibi... ' Haklsnz, dedim. Hikzmadm. Zavall adam. Bakn, ben imdiye dek ok garip bir yaam srdm. ngilizceyi bile nerdeyse unutacam. Siz de yle gzelsiniz ki... Yzne baktm. Samasapan eyler sylemek zorunda deilsiniz, dedi. zr diledim. Bartk ite. Evet, dedim. Sonra, savatan da sz etmiyoruz artk...

Gld, ilk kez gryordum gldn. Yzne baktm. Pek tatlsn, dedim. Yoo, deilim. Evet ok tatlsn, izin ver de seni peyim. Biraz nceki gibi yeniden gzlerinin iine baktm. Kollarm beline doladm ve dudaklarndan ptm. Skca onu kendime ekerek btn gcmle ptm. fkeliydim hl. Kollarmda anszn titremeye balad. Yreinin tprtlarn duyuyordum. Dudaklar araland, ba arkaya gitti. Bir de baktm ki, omuzuma yaslanm alyor. Sevgilim, dedi. Bana kar iyi davranacaksn, deil mi? Yandk, dedim iimden. San, omuzunu okadm. Alyordu. iyi davranacaksn, deil mi? Ban kaldrp bana bakt: Garip bir yaantmz olacak nk. Bir sre sonra villann kapsna dek gtrdm onu. O ieri girince ben de eve dndm. Odama ktm. Rinaldi yatana uzanmt. Bana bakt. Demek Miss Barkley ile ii piirdin? 23 Arkadaz. Scaktan maym bir kpek kadar neelisin. Anlayamadm. Ne kadar neeliyim? Biraz nce syledii sz yineledi. Sen de, dedim. yle bir kpein... Kes sesini, dedi. Yoksa bu gidile ikimiz de azmz bozacaz. Gld. yi geceler, dedim. '. iyi geceler, yavru kuu kuu. Yatan ucundaki amdan sndrdm. Karanlkta yataa girdim. . Rinaldi amdan alp, yakt. Okumaya koyuldu yine. ALTINCI BLM ki gnlne bakm merkezlerini dolamaya kmtm. Eve dndmde saat epeyce ilerlemiti. Miss Bark-ley'i ancak ertesi akam grebildim. Bahede deildi. O gelinceye dek hastanenin yazhanesinde beklemek zorunda kaldm. Yazhane olarak kullandklar odann duvarlar boyunca, boyal tahta stunlar zerinde bir sr mermer heykeller vard. Tm heykeller birbirine benziyordu. teden beri heykelleri pek sevmezdim. nk onlara baknca kendimi bir mezarlkta sanrdm. Yalnz gzel bir mezarlk vard: Pisa'da. En kt mermerler ise Cenova'day-d. Buras eskiden ok zengin bir Almann villasym. Belli ki dnyann parasn harcamt bu heykellere. A-caba kim yapmt bunlar? Ka para almt? Ailenin bireylerinin bstleri miydi acaba? Hepsi birbirine benziyordu. Bir sandalyeye oturup apkam elime aldm. Gorizi-a'da bile elik mifer giymemiz isteniyordu. Ama ok ra24 hatsz edici bir eydi. stelik halkn boaltlmad bir kasabada elik mifer giymek ok garip kayordu. Aslnda elik miferleri bakm merkezlerine gittiimde giyiyordum. Yanmda bir de ingiliz gaz maskesi vard. Verilen maskeler ok gzeldi. Bir de tabanca tamamz gerekiyordu, ite, sandalyenin arkalna dokunuyordu. Tabancanz olmaza sizi tutuklayabilirler. Rinaldi bo bir tabanca klf tayordu. Klfn iine tuvalet kd doldurulmutu. Bende gerek bir tabanca vard, ate etmeyi dene-yinceye dek kendimi hep attn vuran biri gibi gryordum. Ksa namlulu, 7.65'lik bir Astra idi bu; tetii ektiinizde ylesine geri tepiyordu ki, hibir eyi vuramazdnz. Hedefin altna nian alyor, namlunun sarsmasn nleyerek at yapjyordum. Yirmi adm uzaklktan hedefe bir metre kadar yaklaabiliyordum. Sonra tabanca tamak gln gelmeye balad, ta-masam da olurda; Yalnz, ngilizce konuanlara rastlaynca utanyordum. imdi sandalyede oturuyordum, Miss Barkley'i beklerken hizmet ilerine bakan bir er de bana ters ters bakyordu. Birden Catherine Barkley'in salona indiini grdm. Bana doru gelirken pek uzun boylu grnmyordu ama ok tatlyd.

Selam Bay Henry, dedi. Naslsn? diye sordum. Emireri masadan bizi dinliyordu. Baheye kalm m? Tabii. Oras daha serin. O nde ben arkada, baheye ktk. Emireri hl bakyordu arkamzdan. akll yola knca: Nerelerdeydin? diye sordu. Grevliydim. Bana bir pusula olsun gnderemez miydin? Gnderemezdim, dedim. Nasl olsa gelecektim. Aalarn altnda yryorduk. Elini tuttum sonra onu ptm. 25 Baka bir yere gidemez miyiz? Hayr. dedi. En iyisi burada dolamak. Uzun zaman grnmedin. Bugn nc gn. Ama geldim artk. Yzme bakt:. Beni seviyorsun, deil mi? Evet. Daha nce beni sevdiini sylemitin, deil mi? Evet, diye yalan attm. Seni seviyorum. . Bana artk Catherine diyeceksin, deil mi? Catherine. Biraz yrdkten sonra bir aacn altnda durduk. imdi, sylediimi yinele: Catherine'in yanma geceleyin geldim. Catherine'nin yanna geceleyin geldim. Geldin sevgilim, deil mi? Elbette. Seni ok seviyorum. Ne korkun bir ey bu. Beni brakmayacaksn, deil mi? Hayr, hep yannda olacam. Seni ok seviyorum. Elini hep oraya koy. ekmedim ki zaten. Yzn pmek iin kendime doru evirdim. Gzlerini kapamt. Kapal gzlerini ptm: Bu kz kafadan terelelli biraz diye dndm. Hibir eye aldrmyordum. Her akam subaylarn mdavimi olduu geneleve gitmektense byle bir kzla olmak daha iyiydi. Orada karlar insan zvanadan karyorlard. nk sevgilerini gstermek iin apkalarmz ters yz ediyorlard. Catherine Barkley'i sevmediimi biliyordum. Sevmeyi dndm de yoktu. Bri gibi bir oyundu bu. iskambil oynamaktansa laflamak gibi bir ey... Bir yere gitsek iyi olur, dedim. Ayakta sevimenin erkekler iin ne kadar g olduunu imdi adayabiliyordum. istediimiz gibi bir yer yok burada. urada oturabiliriz. 26 1 Tatan bir sraya oturduk. Elini tuttum. Kolumu boynuna dolamama izin vermedi. Hayr. Yerdeki otlara bakt. Tehlikeli bir oyun oynuyoruz. Ne oyunu? Aptalln gerei yok. aka yaptm. yi bir ocuksun, dedi. Oyunun kurallarn bal gibi biliyorsun ama bu tehlikeli bir oyundur. Sahi sen insann zihninden geenleri okuyabiliyor musun? Bir blmn okuyabiliyorum. Beni sevmiyor ama seviyormu gibi gzkyorsun. Baka sylemek istediin bir ey var m? iyi ama gerekten seviyorum seni. Ltfen, yalan syleme. Gryorsun aptal deilim. Yalnz kimi zaman... Elini sktm: Sevgili Catherine.

Ne matrak, deil mi? Catherine. Pek iten sylemiyorsun. Her eye karn iyi bir insansn. Papaz da yle diyor. Yine geleceksin, deil mi? Elbette. Ayrca beni sevdiini sylemek zorunda da deilsin. Bir sre unutalm bu konuyu. yi geceler, dedi elini uzatarak. Onu pmek istedim. Hayr, dedi. ok yorgunum. ' Olsun, p beni. Ama yorgunum dedim sana. Ltfen p beni. ille de istiyor musun? Evet. ptk. Birden ekti kendini. Hayr, olmaz. Gle gle. ' 27 Kapya geldik, hole ininceye dek onu seyrettim. Sonra ben de eve doru yrmeye baladm. Scak bir geceydi. Dalarda arpmalar oluyordu. San Gabriele'deki parltlara baktm. Villa Rossa'nn nnde durdum. Panjurlar kapalyd ama ierden hl ark sesi geliyordu. Eve geldiimde Rinaldi yoktu. Tam stm karyordum ki, ieri girdi. Bakyorum da, ilerin pek yolunda deil, dedi. Neredeydin? Villa Rossa'da. iyi elendik. Durmadan arklar syledik. Ya sen nerdeydin? ngilizlere gittim. Neyse ki ingilizlerle pek iim yok. YEDNC BLM Ertesi gn leden sonra dadaki bakm merkezinden dndm, arabay Smistamento da durdurdum. O-rada yarallar, hasta ktlarna gre ayrlrd. Arabay ben kullanmyordum. ofr, ktlar ieri gtrd. Scak bir gnd; gk parlakt, maviydi; yol bembeyazd, tozluydu. Fiat'n o yksek koltuuna oturmu, bir eyler dnyordum. Bir alay geti yoldan, onlarn geiine baktm. Askerler ter iinde kalmlard. Kimilerinin banda elik miferler vard, ama ou miferlerini srtlarna asmlard. Subaylarn hepsi mifer giymiti; iyice oturmutu miferler balarna. Basilica Tugaynn yarsyd bu alay.. Yakalarmdaki krmz beyaz eritlerden anladm. Alay oktan geip gitmiti. Bir blm de arkadan geliyordu. Terlemilerdi, toz-toprak iindeydiler, yorgundular. En sonuncu asker topallayarak yryordu. Durdu, yolunkysna oturdu. Ya-, nna gittim. Neyin var? 28 Ban kaldrp bana bakt, sonra ayaa kalkt. Gidiyorum. ' Derdin ne? ; Sava. " ' Ayana ne oldu? Ayamda bir ey yok. Ftm var. Neden arabaya binmiyorsun peki? diye sordum. Hastaneye gitsene. Hastaneye almyorlar. Temen ftk bam bile bile drdm sylyor. Bir bakaym. Kt durumda. ' .;...''.,.'. " Nerende? ' ; ; ''. ' ,: Burada. v , ' '':':' .. / Yokladm. ksr, dedim. ksrrsem daha kt oluyor. Otur yle, dedim. Ktlar tamamladktan sonra seni hastaneye gtreyim.

Bilerek yaptn diyecekler. Merak etme, dedim. Daha nce de hastalk vard deil mi? Ama ftk bam yitirdim. Hastaneye yollarlar seni. Burada kalamaz mym, Temen? Hayr. Ktlarn yok bende. ofr kapda grnd. Elinde yarallarn ktlar vard. Drt kii 105'e. ki kii de 132'ye. Bu dedii hastaneler rman kar kysndayd. Sen sr arabay, dedim. Ftkl askeri de arabaya aldk. ngilizce biliyor musunuz? diye sordu. Evet. Bu Allahn bels savaa ne diyorsunuz? Berbat bir ey. Bana kalrsa bombok bir ey. 29 Amerika'ya gittin mi? Evet. Pittsburgh gittim. Sizin Amerikal olduunuzu anlamtm. talyancay iyi konuamyor muyum yoksa? Zaten anlamtm Amerikal olduunuzu. ofr, ftkl adama bakarak italyanca Bir Amerikal daha, dedi. Temenim, beni mutlaka o alaya gtrmek zorunda msnz? Evet. ' Doktor yzba her eyi biliyor. Cepheye gitmeye-yim diye ftk ban attm bile. Anlyorum. Baka bir yere gtremez misiniz beni? Cepheye biraz daha yakn olsaydk. Bu dediin olurdu. Oraya gidersem beni ameliyat edip, sonra da cepheye yollarlar. Dndm. Temenim, siz hep cephede kalmak istemezdiniz, deil mi? Elbette istemem. Allah belasn versin bu savan. Bak, dedim. Arabadan atlayp, yolun kysna dersin. Banda bir ilik belirir. O zaman seni hastaneye gtrebilirim. Burada dur, Aldo. Yol kysnda durduk. Ftkl askeri aa indirdim. Burada bekleyeceim, Temenim, dedi. Grmek zere, dedim. Yola devam ettik. Bir mil sonra alaya yetiebildik. Kar suyuyla ykanm kprden getik. Yarallar hastanelere braktk. Dnte ftkl askere yetiebilmek iin arabay ben sryordum. nce alaya rastladk yine. Daha terli, daha bitkindiler. Sonra atlarn ektii bir imdat arabasn grdk yolun kysnda, iki kii o ftkl askeri arabaya koymaya alyorlard. Demek onu almak iin geri dnmlerdi. 30 Ban bana doru sallad. Miferi dmt, aln ise kanyordu. Salarnda ve yarada tozlar vard. Grdn m, Temenim? diye seslendi. Sonunda beni almaya geldiler. Villaya dndmzde saat beti. Arabalar ykadmz yerde elimi yzm ykadm. Sonra zerimde pantolon ve atletle ak pencerenin nne oturup, raporumu yazdm. Birka gne kadar saldr balarsa arabalarla birlikte Plava'ya gidecektim. Epeydir Amerika'ya mektup yazmamtm. imdi yazmam gerektii halde yazamyordum. Yazacak bir ey bulamyordum nk. Ordunun Zona di Guerra (Sava Blgesi) isimli kartpostallarndan iki tane aldm. Ben iyiyim den baka her eyi yazdm. Bu kartpostallarn Amerika'daki dostlara ilgin geleceini sanyorum. nk garip ve anlalmaz eylerdi. Geri buras da garip ve anlalmaz bir sava blgesiydi ama Avusturyallarn sava blgelerinden daha iyiydi. Avusturya ordusu bir eit Napoleon'a zafer armaan

etmek iin yaratlmt sanki. Keke bizim de bir Napoleon'umuz olsayd. Onun yerine koca gbek il Generale Cardone ile sska, kei sakall Vittorio Emmanuele'miz vard. Sa tarafta ise belki byk bir komutan olamayacak kadar yakkl Aosta Dk bulunuyordu. Kral filan deildi ama bir kral kadar gsteriliydi. O da nc orduya komuta ediyordu. Biz ikinci ordudaydk. Milano'da onlardan iki topu tanmtm. ok canayakn insanlard. Nefis bir gece geirmitik, utanga adamlard. u anda ingilizlerle olmay ok isterdim, iler o zaman daha kolaylard. Belki bir serseri kurunla lebilirdim. Bu yaral tama iinde lm yoktu. Hayr bazen lm bile vard. nk cankurtaranlarn ofrleri de lyordu. Ama biliyordum ben lmeyeceimi. Hayr, bu savata lmeyecektim. Benimle ilgisi yoktu bu savan. Ama yine de savan bitmesi iin dua ediyordum. Belki bu yaz sona erer belki de Avusturyallar bir fiyasko verirlerdi. Garip bir savat bu. Herkes Franszlarn tkendii31 ni sylyordu. Rinaldi Fransz birliklerinin Paris'e doru ilerlediikansndayd. Savan olmad bir Avusturya'ya gitmek istiyordum. Kara Ormanlar'da Hartz Dalar'nda olmay ok isterdim. Aslnda Hartz Dalan'nn bile nerede olduunu doru drst bilmiyordum. Sava olmasayd imdi ispanya'da olabilirdim. Gne nerdeyse batmak zereydi. Gidip, Catherine Barkley'i grecektim. Onunla birlikte Milano'da olmak isterdim. Ne ho olurdu Cova'da yemek yemek, sonra serin akamlarda Via Banzoni'de tur atmak ve Catherine Barkley ile bir otele gitmek. Belki o da isterdi bunu. Belki de len sevgilisi yerine koyard beni; kapdan girerdik; kapc apkasn karrd; ben anahtar isterken o da asansrn nnde durup beni beklerdi; sonra asansre binerdik; nedense asansrler de pek yava kar. Koridoru geer, anahtarla kapy aardm; telefonu alr, buz dolu bir kova iinde bir ie capri bianco gndermelerini sylerdim. Biraz sonra garson kapy vururdu; Kapnn dna brakmalarn sylerdim. nk plak olurduk. Hem hava da pek scakt. Pencere ak olurdu, damlarn stnde sereler uard; hava kararnca pencereye gider, evlere aalara dokunurcasna geen yarasalar grrdk. Btn gece scak havada capri bianco'yu yudumlardk. Ve btn gece seviirdik. Yemei abuk yiyip, Catherine Barkley'i grmeye gidecektim. Yemekte hem gevezelik edip hem de araplarmz iiyorduk. Papazla, Bapiskopos ireland hakknda konutum. Anlalan bapiskopos pek soylu bir adamca-zm; urad hakszl biliyormu gibi davrandm. Meselenin bu kadar gzel bir aklamasn dinledikten sonra bunlardan habersiz olmak gerekten papaza kar saygszca bir davran olurdu. Gzel bir ad vard Bapiskoposun; Minnesotalym, ikisi birleince gzel ad kyor ortaya; Minnesotal reland, Wisconsin'li reland, Miiganl reland. 32 Evet, peder, doru rahip efendi, haklsnz papaz efendi. Papaz iyiydi ama biraz aptalcayd. Subaylarsa iyi insanlar deildi. Fakat aptaldlar. Kral iyi adamd ama budalayd. arap ktyd ama tatsz deildi. Dilerinizin minesini skp dalanza yaptryordu. Sonra papaz kodese tktlar, diyordu Rocca. izerinde yzde lk tahvillerden bulmular. Tabii Fransa'da. Burada olsa dnyada yakalayamazlar. Bu tahviller konusunda hibir ey bilmediini belirtmi. Bezires'de bu olaylar olurken ben de oradaydm. Gazeteleri okuyunca papaz grmek zere hapishaneye gittim. Tahvilleri alann papaz olduunu hemen anladm. Sylediklerine inanmyorum, dedi Rinaldi. nanmak zorunda deilsin dedi Rocca. Btn bunlar bizim papaz rensin diye anlatyorum. Papazlar bu tr olaylar daha iyi yorumlar. Papaz glmseyerek: Anlat, seni dinliyorum, dedi. Tahvillerin bir blmn hesaba katmadlar ama yzde lk tahvillerin hepsi papazn stnde kmt. Her neyse, hapishaneye gittim. Ltfen, buray can kulayla dinleyin: Hcresinin nnde durdum; sanki gnah kartacakrn gibi Kutsayn beni, rahip efendi dedim. nk gnah ilediniz. Peki o ne dedi? diye sordu papaz.

Rocca bu soruya aldrmadan yapt espriyi aklamaya koyuldu: Pf noktasn kavradnz, deil mi? Papazn fikrine gre pf noktasn kavraynca bu espri ok yerindeymi. Biraz daha arap alnca duun altna tutulan ngiliz askerlerinin yksn anlattm. Arkasndan binba on bir ekoslovakla bir Macar onbann bandan geenleri anlatt. arap kadehini tazeleyince bu kez de onluu bulan Jokeyin esprisini anlattm. Binba dedi ki bu tr bir talSilhlara Veda / F. 3 33 yan yks de varm, geceleri gzne uyku girmeyen desin yaants... Bu sz zerine papaz kalkp gitti; ben de sabahn beinde, lodos eserken Marsilya'ya gelen satcy anlattm. O ara Binba ikiye dayankl olduumu renmi olacak ki bana taklmaya balad. Yalan, dedim. Yalan deil, dedi. Baks'n zerine yemin etmemi istediler. Sylediimin doru olup olmadn bylelikle anlayacaklard. Olmaz, dedim. Baks'n zerine yemin olmaz. Olur, dedi. Bassi Fillipo Vincenza ile kadeh kadeh arap ie-cekmiim. Bassi Byle bir yarma olamaz, dedi. Zaten benim itiimin iki kat kadar imi ite bu kuyruklu yalan, dedim. Baks denilen arap tanrsn ben tanmam. Filipo Vincenza Bassi akamdan beri azna bir tek damla arap koymamtr. Ayn laf o da bana syleyince dayanamadm: arap tanrsn brak da oturup yarrcasna iki ielim, dedim. Binba bardaklarmza krmz arab doldurdu. arap ancak yarlanmt ki artk iemeyeceimi anladm. Nereye gideceimi birden anmsamtm nk. Yar Bassi kazand, dedim. O benden daha dayankl. Artk gitmek zorundaym. Evet, gitmesi gerekiyor, dedi Rinaldi. Randevusu var. Gitmem gerekiyor. Bir baka gece, dedi Bassi. Ne zaman istersen o zaman gel. Omuzuma vurdu. Masada mumlar yanyordu. Subaylarn hepsi neeliydiler. yi akamlar, dedim. Rinaldi arkamdan geldi. Yolda durduk. Oraya sarho gitmesen daha iyi olur, dedi. 34 -il! 'l di. Sarho deilim, Rinin. nan ki sarho deilim. Biraz kahve inesen iyi edersin. Samalama. Bir dakika evlt, hemen sana kahve getiririm, Biraz sonra bir avu kahveyle geri dnd. ine unlar. Tanr yardmcn olsun. Baks yardmcm olsun, dedim. stersen seninle geleyim. Bir eyim yok artk. ingiliz villasnn nne gelince iyi geceler dedi Rinallyi geceler. Rinaldi, sen de benimle gelsene. Ban iki yana sallayarak: Olmaz, dedi. Ben daha sade elencelerden holanrm. Kahve iin teekkrler. Bir ey deil, evlat. Yoldan aa inmeye baladm. Kenardaki selvilerin karaltlar keskin ve pek belirliydi. Arkamdan baknca Ri* naldi'yi grdm. Bana bakyordu. El salladm.

Villann bekleme odasnda oturup Catherine Bark-ley'in aa inmesini beklemeye baladm. Koridordan biri bana doru geliyordu. Ayaa kalktm; Catherine deilmi, Miss Ferguson'mu. Selm, dedi. Catherine bu akam sizi gremeyecei iin ok zgn. Hasta m yoksa? Pek hasta deil ama... zldm syler misiniz? Tabii. Yarn onu grmeye geleyim mi? Olur. Teekkr ederim, dedim. yi geceler. Kapdan knca bir yalnzlk, bir boluk duydum iimde. Catherine ile grmek iin biraz daha steleye-bilirdim. Sarhotum. Nerdeyse buraya gelmeyi bile unutacaktm. Ama onu gremeyince bir yalnzlk ve boluk duydum iimde. ; 35 SEKZNC BOLUM Ertesi gn leden sonra duyduk ki, o gece rman yukarsnda saldrya geilecekmi, biz de oraya drt araba gtrecekmiiz. Kimsenin bir ey bildii yoktu ama herkes bilgilik taslyor, stratejik bilgiyle konuuyordu. Ben ilk arabadaydm; ngiliz hastanesinin nnden geerken ofre Dur, dedim. teki arabalar da durdular. Aa indim: Siz gidin dedim ofrlere. Cormons'a giden yolun kavana kadar size yetierhezsek orada bizi bekleyin. Bahe yolunu hzla geip, bekleme odasna gittim. Miss Barkley'i grmek istediimi bildirdim. Grevde. Bir saniye grebilir miyim? Bir emireri gnderdiler. Catherine, onunla birlikte geldi. Hatrn sormak iin uradm. Grevde olduunu sylediler. Ben de bir saniye olsun seni greyim dedim. yiyim, dedi. Dn gne arpt sanrm. Gitmek zorundaym. Bir dakika, kapnn dna kadar geleyim. Dar knca iyisin ya? diye sordum. iyiyim, gzelim. Bu gece geliyor musun? Hayr, Plava'ya elenceye gidiyorum. Elence mi? nemli deil, canm. Dnecek misin? Evet, yarn. Boynundan bir ey zyordu. Avucuma koydu. Saint Antoin ha dedi. Yarn gece gel. Katolik misin? Deilim ama Saint Antoin hann uur getireceine inanrm. Senin hatrn iin takarm. Hoa kal. Hayr, dedi. Hoa kal, deme. 36 Olur, dedim. Arkama baktm, merdivende duruyordu. El sallad, elimle pck yolladm. Bir daha el sallad. Yolun soluna geldiimde hasta arabasna bindim, yola koyulduk. Saint Antoin ha byk beyaz madeni bir kutu iin-, deydi. Kutuyu ap, ha avucuma aldm. ofr: . Saint Antoin mi? diye sordu. Evet. . Bende de var. Sol eliyle direksiyonu tutarken sa eliyle de gmleinin altndan bir ha kard. Grdnz m? Ha kutusuna yerletirdim, altn zincirini ise katlayarak mendil cebime koydum. Takmyor musunuz?

Hayr. Taksanz daha iyi olur. Peki, dedim. Altn zinciri ap boynuma taktm. Saint Antoin niformann stnden sarkyordu, ceketimin yakasn atm, ha gmleimin altndan sallandrdm. Yolda madeni kutunun gsme deiini duyuyordum. Sonra unuttum onu. Yaralandktan sonra da bir daha bulamadm. Herhalde bakm merkezinden biri alm olacak. Kpry hzla getik, biraz sonra yolun aalarnda nmzdeki arabalarn tozunu grdk. Yol kvrld; o araba kck grnyordu. Tekerleklerden toz kalkyor, aalarn arasna dalyordu. Onlara yetiip, ne getik, tepelere trmanan bir yola saptk. lk araba siz olursanz, kafile halinde gitmek hi de fena bir ey deildir. Arkama yaslanp evreye gz gezdirmeye koyuldum. Irman bu yakasndaki yamalarn eteklerindeydik. Kuzeydeki yksek dalarn karl tepelerini gryorduk. Arkaya baktm, arabalarn de yolu trmanyordu. 37 Aralarn toz bulutlar kaplamt. Upuzun sralanm katr kafilesini getik; srcleri yanlarndangidiyordu krmz kepleri vard. talyan avc (Bersaglieri) mfrezeleriydi bunlar. Katr kafilesinin nnde bombo uzanyordu yol; tepelerin arasndan trmandk, sonra uzun bir tepenin srtndan bir rmak yatana indik. Yolun iki yannda da aajar vard; sadaki aalarn arasndan rma grdk. Hzla akyordu. Irmak sd; kumlar, akllar uzanyordu yatanda; su darack bir boazdan akyor, kimi yerde de akll yatan zerine cila gibi yaylyordu. Kyya yakn yerlerde derin glckler grdm, sular gk gibi masmaviydi. Kemerli ta kprler grdm rmakta, oralarda tekerlek izleri yoldan ayrlyordu. Tatan yaplm iftlik evlerinin gneye bakan duvarlarnn nnde budanm armut aalar bulunan iftlik evlerini getik. Tarlalarda da alak ta duvarlar vard. Vadide epeyce gittikten sonra yana sapp tepeleri yeniden trmanmaya baladk. Yol dimdik kyordu. Kestane korularnn arasndan kyor, kemeri dnyor, ileri gidiyordu; sonunda dorua ulatk. Aaya baknca, uzaklarda, korular arasndan rma, iki orduyu ayran, stnde gnein batt rma grebiliyordum. Uurumlarn kenarlar boyunca uzanan tal askeri yofda ilerledik; kuzeydeki o iki sradalara baktm; kar izgisine dek yemyeil grnen ve sonra gnete beyaz-laveren gzel dalara... Yol uurum boyunca ykselirken nc bir srada daha grdm. Daha yksek karl dalar; kire gibi bembeyaz yol krklklar, garip dzlkler. Sonra, btn bunlarn arkasnda uzaklarda daha baka dalar da vard ama pek grnmyorlard. Avusturya dalaryd bunlar, bizim dalara hi benzemiyordu, ileride yol saa doru kvrlyordu. Aa baktm: Yol aalarn arasndan iniyordu. Bu yolda tabur ta38 bur askerler vard; kamyonlar, makinelitfek yklenmi katrlar... Aa indike, rman yansra uzanan traversleri, raylar, eski kpry, bir tepenin altnda yitip giden demiryolunu ve kk kasabann ykk evlerini grdm. Anayola saptmzda hava olduka kararmt. DOKUZUNCU BLM Kalabalk yolun iki yannda, msr saplarndan, stleri hasrla rtl paravanalar vard. Buraya girince kendini sirkte ya da bir yerli kynde sanyordu insan. Hasrlarla kapl bu tnelden ktktan sonra, eski bir istasyona geldik. Buradaki yol rmaktan daha aadayd; onun iinde yol boyunca hendekler vard ve ilerine piyadeler yerletirilmiti. Gne batya doru ilerliyordu. Irmak kys boyunca arabayla ilerlerken, kardaki dalara baktm:

tepelerde Avusturyallarn gzetleme balonlar vard, gn batarken bunlar kapkara grnyordu. Arabalar tula harmannn yanna braktk. Hendekler ve ocaklar bakm merkezi olarak kullanlyordu. Binbayla konutum; arpmalar srasnda, hasrl yoldan geri dnecek ve ana yola kacaktk. Orada yarallar tayan bir ilkyardm arabas bulunacak ve gezici dispanser hazr olacakt. Binba, hasrl yolun bozulmasndan korkuyordu. Irman kar yakasndan grlmesin diye yolu hasrlarla kaplamlard. Irman zerinde, ykk dkk bir kpr vard. arpma balaynca buraya baka bir kpr kurulacakt. Baz taburlar da rman s yerlerinden kar yakaya geeceklerdi. Ufak tefek, byklar yukar kvrk bir adamd binba. Trablus savandan kalma iki tane gazi madalyas tayordu. Binbann anlattna gre, bu ii kvrabi-lirsek bana madalya vereceklermi. Bu ii baaracaz, ama birtakm glkler nmze kacak elbet, dedim. Sonra ofrlerin kalabilecei byk bir snak olup 39 olmadn sordum. Bir askerle arayp bulduk sna. ofrler buna ok sevindiler. Onlar oraya yerletirdikten sonra, geri dndm. Binba, beni ard, birlikte bir eyler imemizi istedi. Yanmzda iki subay daha vard. Arkadaa romlarmz itik. Hava iyice kararmt. Saldrya ne zaman geilecek? diye sordum. Ka- . ranlk biraz daha fazlalanca, dediler. Sonra ofrlerin yanna gittim. Snakta oturmu konuuyorlard. Ben ieriye girer girmez birden sustular. Hepsine birer paket sigara ikram ettim. Bunlar Makedonya sigarasyd. Gevek sarlmlard, ttnleri dklyordu, imeden nce ularn bkmeleri gerekti. Manera, kibritini yakt. Tek kibritle herkesin sigarasn yakt. Duyduklarm syledim. Gelirken dispanseri niye grmedik? diye sordu Pansini. Dnemecin az tesindeydi. Manera: Yol cehenneme dnecek dedi. Canmz karacaklar. Olabilir. Yemek yesek iyi ederiz, temenim. Bu i baladktan sonra yemek yemee pek frsat bulamayz. Gidip bir bakaym dedim. Biz burada m kalalm yoksa ortala bir gz m atalm? Burada kaln daha iyi. Binbann snana gittim. Karavanann hazr olduunu ve ofrlerin gelip yemeklerini alabileceklerini syledi. Yanlarnda yemek kab olmayanlara da verebilir-lermi. Yemek hazr olur olmaz, dnp sizi aracam dedim ofrlere. Manera: nallah, bombardman balamadan yemeklerimizi yiyebiliriz dedi. 40 Ben darya kncaya dek hi konumadlar. Hepsi makinistti ve savatan nefret ediyorlard. Arabalara bakmaya gittim. Dndkten sonra drt ofrle birlikte snakta oturdum. Karanlk basmak zereydi. Srtmz duvara vermi, ayaklarmz uzatmtk. Rahata sigaralarmz iiyorduk. Snan topra lk ve kuruydu. Srtm iyice duvara yasladm. Bacaklarm da uzatarak oturduum yere yerletim. Kimler saldrya geecek? diye sordu Guvuzzi. Avclar. Hepsi mi? Sanrm. Saldrya yetecek kadar tabur yok ki burada. Belki de asl baka yerden saldracaklardr da, artmaca veriyorlard r. Askerler kimlerin saldracan biliyorlar m? Bilmiyorlar herhalde. Manera: Elbette bilmiyorlardr dedi. Bilseler saldrmazlar sanrm.

Passini: Saldrrlar, dedi. talyan avclarnn hepsi delidir. Onlar, cesur, yiit ve disiplinlidirler, dedim. Omuzlar genitir kuvvetlidirler. Ama yine de salaktr hepsi. Manera: zellikle bombaclar uzun boyludur, dedi. aka yapyordu. Hepsi gld. Temenim, saldrmadklar iin adamlarn onda birini vurmular. O zaman siz de orada mydnz? Deildim. Gerekten yle olmu. Hepsini sraya sokmular, jandarmalar onuncular gtrp, kuruna dizmi. Passini yere tkrerek: Jandarmalar, dedi. Ama u bombaclar yok mu. Hepsi de bir seksenin stnde. Saldrmamlar. Manera: 41 Kimseye saldrmasalard sava biterdi, dedi: Bombaclarnki yle deil, onlar korkuyorlard. Hepsi de iyi ailelerden gelme. Subaylarn bazs da yalnz gitmiler. avuun biri de bir trl darya kamayan iki subay vurmu. Askerlerin kimileri de km. Onar onar sayarken o kanlar sraya dizmiler. Passini: Jandarmalarn kuruna dizdiklerinden biri bizim oralyd, dedi. Bombaclarn arasnda en iriyars, en boylu boslusu ve en akllsyd. Hep Roma'dayd. Kzlarla, jandarmalarla. Gld. imdi de evin kapsnda sngl bir nbeti bekliyor: kimse onun anne ve babasn, kardelerini grmeye gidemiyor! Babas btn yurttalk haklarn yitirdi, oy bile veremiyordu. Kendilerini koruyacak bir yasa bile yok. Her isteyen mallarna el koyabiliyordu. Geride kalanlara bunu yapmasalard kimse saldr-mazd. Saldrrd. Alpini saldrrd. Kendileri saldrmasa bile gnlleri saldrrd. Avclarn bazlar saldrrd. Avclardan da kaanlar oldu. Bunu imdi unutmaya alyorlar. Passini alayl alayl: Temenim, dedi, bizim konumamza pek ses karmyorsunuz. Dinleyin beni, aslnda sava kadar kt bir ey yoktur u dnyada. Biz yaral otomobilindekiler bunun ne kadar kt bir ey olduunu anlayamayz. Kt bir ey olduunu anlaynca da ok ge olur ve insann elinden hibir ey gelmez. nk insan deliye dner. Kimisi de dnyada anlamaz. Subaylarndan korkan askerler de var. Tabii, bu askerlerle yrtlyor sava. Biliyorum, kt bir ey ama, bu ii bitirmeliyiz. Bitmez ki. Savan sonu yoktur. Hayr, vardr. 42 Passini ban sallad: Sava zaferle kazanlmaz. San Gabriele'yi alsak ne olacak sanki? Ne geecek elimize? Carso'yu. Monfalcone'yi, Trieste'yi alsak ne olacak? Sonu ne olacak bunun? Uzaklardaki dalar grdnz m? Bugn hepsini alabilir miyiz sanyorsunuz? Avusturyallar arpmay durdururlarsa alrz ancak, iki taraftan biri kesinlikle brakmal. Biz neden brakmyoruz arpmay? talya'ya inerler, yorulur, gsz kalrlar ve ekip giderler. Onlarn da kendi lkeleri var. Ama yok, yine de savaacaz. Hatipsin sen. Dnyor ve okuyabiliyoruz. Kyl deiliz. Makinistiz. Kyller bile savan hibir yarar olmadn biliyor. Herkes nefret ediyor savatan. lkeyi yneten bir snf var, aklsz bir snf. Hibirinin bir boktan anlad yok. Bu sava bu yzden kt ite. Para da kazanyorlar savatan. Passini: ou kazanmyor, dedi. Hepsi aptal ve aptallklarndan savayorlar. Manera:

Susalm artk, dedi. Bu kadar konumamzdan Tenente bile holanmaz. Holanyor, dedi Passini. Hem kendi fikirlerimizi ona da alarz. Ama ne olursa olsun susalm artk, dedi Manera. Guvuzzi: Yemek yiyelim artk, dedi. Gidip bakaym, dedim. Gordini de kalkp benimle birlikte dar kt. Yapabileceim bir ey var m, Tenente? diye sordu Guvuzzi. Acaba bir yardmm dokunabilir mi? stersen sen de benimle gel, dedim. Gidip bir bakalm. Dars ok karanlkt; projektrlerin upuzun klar dalar taryordu. O cephede de kamyonlarn zerine 43 yerletirilmi projektrler vard. Kamyonlar geceleyin, hatlarn hemen arkasndaki yolun azck kysna ekilirlerdi. Kimi zaman o kamyonlarn yanndan geerken, bir subay n hemen yneltir, askerlerde hemen korkuya kaplrlard. Tula harmanndan geerek, ana pansuman merkezine gittik. Kapnn st yeil dallarla rtlerek siper yaplmt. Gndzleri gnein kuruttuu yapraklar geceleyin rzgrda hrdyordu. Binba, bir sandn zerine oturmu, telefonla konuuyordu. Doktor olan yzbalardan biri, saldrnn bir saat nceye alnm olduunu syledi. Bir bardak konyak ikram etti bana. Tahta masalara, kta parlayan aletlere, leenlere, tpal ielere baktm. Binba telefonu yerine koyarak ayaa kalkt. imdi balyormu, dedi. Yine geriye almlar. Darya baktm, hava karanlkt! Avusturyallarn projektrleri arkamzdaki dalar taryordu. Bir anlk bir sessizlik oldu. Sonra arkamzdaki btn toplar bombardmana balad. Binba: Savoia, dedi. orbay soracaktm, binbam, dedim. Ama beni iitmedi. Yineledim. Henz kmad. Tam o srada byk bir glle gelip darda, tula harmannda patlad. Arkasndan bir glle daha geldi! Grltler arasnda, karanlkta havadan yaan tulalarn ve tozun-topran, havaya frlayan talarn grltlerini iitebiliyorduk. Yiyecek ne var? Biraz pasta asciutta var, dedi binba. Bana ne verebilecekseniz verin de gtreyim. Binba bir emirerine bir eyler syledi yavaa. E-mireri kovua ekildi ve biraz sonra bir kalp beyaz peynirle ieri geldi. ok teekkr ederim, dedim. 44 Bana kalrsa, dar kmayn. Darya, giri kapsna bir ey braktlar. Onu iki kii getirmiti, biri ieriye bakt. Aln ieri, dedi Binba. Ne duruyorsunuz hl, yoksa bizim gelip almamz m bekliyorsunuz? iki sedyeci, adam kollarndan ve bacaklarndan tutup ieri tadlar. Binba: An ceketini, dedi. Ucunda gazl bez bulunan bir pens ald eline. ki yzba da ceketlerini karttlar. Binba sedyecilere sert bir sesle ekin arabalarnz dedi. Ben de Gordini'ye: Hadi, dedim. Binba, omuzunun stnden bakarak: Bombardman kesilinceye dek beklerseniz daha iyi olur, dedi. Binbaya dnerek: Yemek yemek istiyorlar, dedim. Siz bilirsiniz, diye karlk verdi.

Darya ktk ve tula harmanndan koarak getik. Irmak kysnn hemen yaknnda bir glle daha patlad. Hemen arkasndan bir glle daha patlad. Sesini iitince ye kadar gllenin farkna bile varmadk. Hemen yere yattk. Patlamann grlts ve aleviyie, kan kokuyla birlikte arapnellerin vzltsn, den tulalarn tkrtlarn iitiyorduk. Gordini ayaa kalkp snaa kotu. Ben de arkasndan kouyordum. Elimdeki peynirin st tula tozlaryla rtlmt. Snakta o ofr, duvarn dibine oturmu sigara iiyorlard. Aln bakalm, yurtseverler, dedim. Manera: Arabalar ne durumda? diye sordu. Bir ey yok, iyi, diye yant verdim. Sizi korkuttular m yoksa Tenente? Hem de nasl! dedim. akm karp atm, azn sildim. Sonra da peyni45 rin stndeki tozlar kazdm. Guvuzzi, makarna tencere?1 sini elime tututurdu. Buyurun, balayn Tenente. Hayr, olmaz, dedim. Yere koy, hep birlikte yiyelim. atal yok ki. Bover atal! dedim ngilizce. Peyniri para para doradm, makarnann stne serptim. Yumulun bakalm, dedim. Oturup beklemeye baladlar. Parmaklarm makarnann iine daldrdm, bir tutam makarna aldm. Makarnalar zlmeye balad. Biraz daha makarna kaldrn temenim. Kaldrabildiim kadar kaldrdm. Bir blm dkld. Sonra da kalanlar azma attm. Ularndan emerek azma ektim ve inedim; araptan da bir yudum itim. arap pas kokuyordu. Mataray yine Passini'ye uzattm. Bu arap bozulmu, dedim. oktandr arabada duruyordu. Hepsi enelerini iyice tencereye yaklatrmlar, balarn arkaya atm, itahla, makarnalar ularndan emerek yiyorlard. Azm yine doldurdum. Biraz daha peynir ve arap aldm. Tam o srada darya bir ey dt ve yer sarsld. Guvuzzi: Drtyz yirmilik olabilir veya da minnerwerferdir. Dalarda drtyz yirmilik yok ki hi, dedim. Onlarda byk byk Skoda toplar var. ukurlarn grdm. yz belikler... Yemee devam ettik. Sanki bir lokomotifin homurtusu ya da bir ksrk sesi gibi bir ses iitildi, derken yine bir patlama oldu. Yine yer salland. Passini: Derin bir snak deil buras, dedi. Byk bir havan topuydu, dedim. 46 ,. ... Evet. Peynirimi yedim, stne de bir yudum arap itim. Birok ses arasnda ksre benzer bir ses iitim yine. Sonra uf-uf-uf-uf; frn kapa alnca nasl ate grnrse, tpk ona benzer bir k akt. Rzgrla ba\ layp, birdenbire kzllaveren bir grlt doldu ieriye. Soluk almaya altm, ama alamadm. Gvdem ' j kendimden dar frlayarak rzgra karp gidecek sandm. Hemen darya ktm, btn varlmla... l olduumu biliyordum ama ldm dnmemin de yanl olduunu biliyordum. Havada yzmeye baladm, ileri gideceime hep geri geri kayyordum. Biraz soluk alnca kendime geldim. Yer parampara olmutu. Bamn nnde de krlm bir kalas duruyordu. Tam o srada, beynimin uultusu arasnda birinin bardn duydum. Haykryordu. Kmldamak istedim ama kmldayamadm. Irmak boyundan ve rman tesinden silah sesleri geliyordu. Byk bir aprt oldu, iaret mermilerinin frladn, patlayarak havada bembeyaz yayldn, fieklerin ykseldiini grdm, bombalarn sesini duydum. Daha sonra yanmda birinin, Mamma mia! Ah

mamma mia! dediini iittim. Kendimi ektim, kv-':: ranmaya baladm, en sonunda bacaklarm kurtardm. Sonra da dnp yanmdakine dokundum. Anneciim! Ah, Anneciim! Passini'ydi bu. Dokunur dokunmaz barmaya balad. Bacaklar bana doruydu. Karanlkta da, aydnlkta da grdm, dizlerinin yukars olduu gibi paralanmt, Bacann biri gitmiti, tekinin de damarlarla pantolonun 'i bir paras tutuyordu; sanki vcudunun bir paras deilmi gibi etler kaslyor ve titriyordu. Passini, kolunu srarak: Ah, mamma mia, mamma mia! diye inledi, sonra da Dio ti salvi Maria. Dio ti salvi, Maria. Ah Tanrm ldr beni. Bitsin bu, bitsin bu ac bitsin. Ah Tanrm, gzel Mer> yem, bitsin bu. Aah, ah, ah! Daha sonra boulurcasna: Mamma mia, mamma mia! diye inledi. 47 Kolunu yine srd, imdi bacaklar titriyordu. Ellerimi azma dayayarak: Sedyeciler, sedyeci-ler! diye bardm. Bacaklarm biraz skarak Paskini'ye yaklamak istedim ama kmldyamadm. Bir kez daha denemeye karar verdim. Bacaklarm azck oynatabildim. Kollarma ve dirseklerime dayanarak geri geri ktm. Passini sesini kesmiti. Yanna giderek oturdum, ceketimi kardm. Gmleimin eteini yrtmaya altm ama beceremedim. Isararak yrtmaya altm. Tam o srada Passini'nin dolaklar aklma geldi. Ben yn orap giyiyordum. Ama Passini dolak sarard. Tm ofrler dolak kullanrlard. Gelgelelim, Passini'nin bir tek baca vard. Dola zdm. zerken bunun bir ie yaramayacan anladm. Passini oktan lmt nk. Gerekten lm m diye dikkatle baktm. Evet lmt. Geri kalan n bulmam gerekiyordu. Dorulup oturdum. Dorulup otururken bamn iinde bir ey, ta bebeklerin gzlerinin iindeki arlklar gibi oynad, gz ukurlarmn arkasna arpt. Bacaklarm sanki slak ve scakm gibi geldi. Ayakkablarmn ii gerekten slak ve scakt. Yaralandm anladm. Uzanp elimi dizime koydum. Ne var ki dizim yerinde deildi! Elim aa doru gitti, gitti. Dizim aada, ayak bilemin zerindeydi. Elimi gmleime sildim. Havadan szlen k yine gelip yavalad. Iktan yararlanarak ayama baktm. Fena halde korktum. Kurtar beni tanrm, kurtar beni buradan, diye inledim. Yalnz, ok iyi anmsyordum ki, kii daha olmas gerekti. ofrler drt kiiydi. Passini lmt. Geriye kii kalyordu. Birisi beni koltuklarmn altndan yakalad. Baka biri de bacaklarmdan kaldrd. kii daha var, dedim. Biri ld. 48 Ben Manera'ym, dedi. Sedye bulmaya gittik, ama sedye yoktu. Naslsnz, Tenente? Gordini'yle, Guvuzzi neredeler? V Gordini merkezde. Yarasn saryorlar. Guvuzzi de bacaklarnzdan tutuyor. Boynuma tutunun ltfen. Yaranz ok ar m, Tenente? Yalnzca bacamda. Gordini nerede, nasl? ; yi. Byk bir havan topu bombasyd. r Passini ld. Evet ld. Yakna bir bomba dt. kisi de yere yattlar. Beni de orada brakverdiler. Kusura bakmayn, Tenente, dedi Manera. Boynuma tutunun. Ya beni yeniden brakverirseniz... ok korktuk da ondan... dedi Manera. Siz yaral deir misiniz. ikimiz de ok hafif yaralyz. Gordini araba kullanabilir mi? Pek sanmyorum. Pansuman merkezine giderken bir kez daha drdler beni. Hergeleler! dedim. Manera: zr dileriz, Tenente, dedi. Bir daha drmemeye dikkat ederiz. Pansuman merkezinin nnde, bizimkilerden bir sr insan yatyordu. Hepsi yerdeydi. Yarallarn bir kan ieri tayor, sonra yine dar

karyorlard. Perde alnca, pansuman merkezinden gelen gryordum, yarallardan birini ya ieri ya da dar tayorlard. lleri bir yana ymlard. Doktorlar, kollarn omuzlarna dek svamlar, habire alyorlard. Kasaplar gibi kana bulanmlard. Yeterince sedye yoktu. Yarallardan kimileri ortal velveleye veriyordu, ama ounun azn bak amyordu. Rzgr, pansuman merkezinin kaps stndeki yapraklar hrdatyordu. Manera, pansuman merkezine bir salk avuu getirdi. SylendiSilhiara Veda / F. 4 49 epeyue opraK dolmutu. ok kan yitirmitim. Beni hemen gtreceklermi. Manera ieri girdi: Gordini araba kullanamaz, dedi. Omuzu krlm, ba yarlm. Balangta ok kt hissediyormu. Omuzu kaskat kesilmi. Manera'yla Gu-vuzzi yarallardan bir blmn gtrdler. Araba kullanabileceklerdi. ngilizler cankurtaran arabasyla gelmilerdi. Her arabada iki kii vard. Bembeyaz kesilmi, hasta grnen Gordini, srclerden birini yanma getirdi. ngiliz, stme doru eildi: Yaranz ar m? diye sordu. . Gznde metal ereveli bir gzlk vard. Uzun boylu bir adamd. Yalnzca bacaklarm, dedim. Umarm ar deildir. Sigara ister misiniz? Teekkrler. ittiime gre iki ofr yitirmisiniz. Evet. Biri ld, biri de sizi buraya getiren arkada. Kt bir ans. sterseniz biz gtrelim arabalar? Ben de bunu rica edecektim. Arabalara iyi bakarz, sonra da Villa 206'ya getirin, orada kalyorsunuz deil mi? Evet. Ben de ngilizim. Demeyin! Evet, ngilizim. talyan m sanmtnz yoksa? Bizim birliklerden birinde birka talyan vard. Arabalar siz kullansanz iyi olacak, dedim. ok iyi bakarz, dedi. Ayaa kalkt. u sizin ahbap var ya bir kere sizinle konumam istedi. Gordini'rin omuzuna vurdu. Gordini acyla yzn buruturdu. Sonra da glmsedi. Akc, kusursuz bir ital-yancayla konumaya balad ngiliz: Her eyi yoluna koyduk saylr. Senin Temeni grdm. Arabalardan ikisini biz zerimize alyoruz. Hadi, sen de zlme artk, sizi buradan kurtarmak iin bir ey50 ler yapmalym. Ben gideyim ve salk memurlarn greyim. Sizi de birlikte gtrrz. Yarallarn stlerine basmamaya dikkat ederek pansuman merkezine doru yrd. Battaniye ald, k grnd, ingiliz ieri girdi. Gordini: Size bakacak, Temenim, dedi. Naslsn Franco? diye sordum. yiyim, dedi. Gelip yanma oturdu. Bir sre sonra pansuman merkezinin nndeki battaniye yine ald, iki sedyeci dar kt. Arkalarnda uzun boylu ingiliz vard. Sedyecileri yanma getirdi. talyanca: ite Amerikal Tenente, dedi. Ben beklerim, dedi. Benden daha arlar da var. Ben iyiyim. Hadi hadi, dedi. imdi brak kahramanlk taslamay. Sonra iialyanca: Kaldrrken bacaklarna dikkat edin, dedi. ok acyor bacaklar. Bakan Wilson'in z oludur. Beni kaldrp ieriye gtrdler. erde hemen hemen tm masalarda alyorlard. Ufak tefek binba bize fkeyle bakt. Beni hemen tand. Elindeki pensi sallad. a va bien? (*)

a va. (**) Uzun boylu ingiliz: Getirdim onu, dedi. Amerikan elisinin biricik oludur. Siz ona bakn-caya dek burada kalsn. Sonra alr, ilk arabayla gtrrm onu. stme eildi. Ben gideyim de br yardmclarn bulaym, sizin de ktlarnz hazrlasnlar, bir an nce bitirelim bu ii. Kapdan gemek iin eildi, dar kt, Binba elindeki pensi leene brakt. Gzlerimi dik(*) Franszca, (**) iyiyim. yi misin? 51 mi, ellerinin hareketini izliyordum. imdi de sarg saryordu. Sonra da sedyeciler adam masadan indirdiler. Yzbalardan biri; Amerikal Temeni alyorum, dedi. Beni de brleri gibi masaya kardlar. Masa ok sert ve kaygand. Keskin ecza kokusu ve kann tatl kokusu vard. Pantolonumu kardlar. Doktor Yzba, yaralarma bakarken bir yandan da shhiye avuuna not aldryordu: Sol ve sa kalalarda, sol ve sa dizkapakta, sa ayakta birok hafif yara... Sol dizkapakta ve sa ayakta derin yaralar. Kafa derisinde syrklar... Eliyle iyice yoklad: Acyor mu? Evet! Kafatasnda zedelenme olabilir. Grev bandayken olmu. Yani kendi kendinizi bile bile yaraladnz diye harp divanna veremezler sizi... Bir kadeh konyak ier miydiniz? Nereden attnz bu belaya? Amacnz neydi? ntihar etmek mi? Tatanoz as ltfen, iki bacaa da birer iaret koy. Teekkr ederim. Biraz temiz-, leyelim imdi bunu, ykayp saraym. Kannz ok gzel phtllayor. Yardmc, ban kttan kaldrarak: Yaralar neden ileri gelmi? . Salk yzbas sordu: Neydi size arpan? Gzlerim kapalyken: Havan topu mermisi. Yzba, canm actarak derimi keserken: Emin misiniz? diye sordu. Kmldamadan yatmaya alarak, midemin titremesini duyarak: yle sanyorum. Doktor Yzba, elindeki bir eyle ilgilenerek: ite, dman havan topu mermisi paralar, isterseniz bunlar imdi temizleyeyim, ama imdilik bu gereksiz. Hepsine 52 ila sreyim. Ayor mu? iyi. Sonradan yle acyacak ki. imdikinin laf bile olmaz. Asl ac henz balamad. Temene bir konyak getir. Yaranz soumad iin ac duymaya balamadnz. Ama merak etmeyin, eer iltihaplanmazsa tabii. Yaralar yle kolayca mikrop kapmyor artk. Banz nasl? ok kt, dedim. ok konyak imeyin yleyse. atlak varsa iltihap yapmasn. Acyor mu uras? Birden kanter iinde kaldm. Ahhh! dedim. Evet sanrm atlak var. Saraym. Banz bir yere arpmamaya bakn. abucak ve smsk sard bam. Tamam, bitti ite. yi anslar, Vive la France! teki yzbalardan biri: Amerikaldr, dedi. Fransz dediniz sandm ben. Franszca konuuyor da, dedi yzba. Eskiden beri tanrm onu. Hep Fransz sanrm. Yarm bardak konyak iti. Doru drst bir eyler getirip, u tetanoz asndan, biraz daha verin. Elini sallayarak beni gsterdi. Gelip kaldrdlar. Darya karken, o battaniyeden perde yzme doland. Yardmc avu yattm yere geldi, yan bama diz kt.

Alak sesle: Soyadnz ne? diye sordu. Adnz, rtbeniz, doum yeriniz? Snfnz? Birliiniz? filn. Banza ok zldm, Tenente. Umarm en ksa zamanda iyileirsiniz. Sizi bir ngiliz arabasyla gndereceim. iyiyim, dedim. ok teekkr ederim. Binbann dedii sanc balamt. Olup bitenlerle il-gilenemiyordum. Biraz sonra ingiliz yaral arabas geldi. Yanat. Beni sedyeye koydular. Sonra da kaldrp sedyeyi arabann iine yerletirdiler. Yanmda bir sedye daha vard. stn53 deki adamn burnunu gryordum. Sarglar arasndan kmt. Balmumu rengindeydi. Ar ar soluk alyordu. Baka sedyeler de kaldrlp, stmzdeki asklara srld. Uzun boylu ingiliz gelip ieriye bakt. Sarsmadan gtreceim, dedi. Rahat edeceksiniz. Motorun grltsn iittim. ngiliz, yerine geti. El frenini brakt. Vitese geti ve yola koyuldu. Araba yokuu trmanrken, yoldaki kalabalk yznden ar ar ilerliyordu. Kimi zaman da durup dnemeci almak iin geri geri gidiyor sonra yine devam ediyordu. Sonunda hzland. stme bir eyin damladn farkettim bir ara. Dzenli bir biimde p p damlyordu. Sonra enikonu akmaya balad. ofre seslendim. Arabay durdurdu, koltuunun arkasndaki delikten bakt. Ne var? stmdeki sedyede yatan adamn yaras kanama yapt. Tepeye az kald. Sedyeyi tek bama indiremem ki. Arabay altrd. Kan durmadan akyordu. Tepem-deki adr bezinin neresinden aktn gremiyordum. A-rabann ii epeyce karanlkt. stme akmasn diye kyya ekilmeye altm. Gmleimin iine kadar ilemiti kan. lkt, yap yapt. yordum. Bacam da ok aryordu. Dayanamyordum. Bir sre sonra yukardan akan kan azalmaya balad. imdi yine p p damlyordu. adr bezi kmldad. stmdeki yaral yerleti. Dnerek imdi nasl? diye sordu ngiliz. Geldik saylr. ld m ne! dedim. Damlalar seyreklemiti artk. Gne battktan sonra saaklardan sarkan buz damlalar gibiydi. Yolu trmanrken, geceleyin, arabann ii souktu. Tepedeki gezici dispanserde sedyeyi aldlar, yerine bir bakasn koydular. Yeniden yola koyulduk. 54 ONUNCU BLM Gezici hastanenin kouunda leden sonra birinin beni grmeye geleceini bildirdiler. Scak bir gnd, ierde sinekler uuuyordu vzr vzr. Emireri bir sopann ucuna balad ktlarla tavandaki sinekleri kovmaya alyordu. Sonunda bu iten sklan emireri, uyuyunca sinekler de tavandan aa indiler. Ben de fleyerek onlar kardm. Sonra uykuya daldm. Hava ok scakt. Uyandmda bacaklarmn kandn duydum. Emirerini uyandrdm; sarglarn zerine maden suyu dkt. Yatak bylece biraz serinlemi oldu.Uyumayanlar kouta kardan karya ene alyorlard. leden sonralar pek sessiz olurdu nedense. Sabahlar srayla . hastabakcyla bir doktor hastalara bakmaya kard; yaralar sarlrken yataklar yaplabilsin diye hastay pansuman odasna gtrrlerdi. Bu yer deitirme hi de ho olmazd. Yataklarn iinde yatlrken de dzeltilebileceini sonradan rendim. Yataa su dklnce enikonu serinlemitim. O srada doktorlardan biri Rinaldi'yi getirdi. Yataa eilip, yanaklarmdan pt. Ellerinde eldiven vard. Naslsn evlat? diye sordu. Bak sana ne getirdim. Bir ie konyak getirmiti. Emireri bir sandalye buldu; Rinaldi oturdu. Sana iyi haberlerim var: Medaglia d'argento'yu (Gm madalya) alacaksn ama belki de bronz madalya verirler. O niye?

Ar yaralandn diye. Bir kahramanlk yaptn ka-ntlayabilirsen gm madalya alabilirmisin. Nasl oldu bu i? Ne gibi bir kahramanlk yaptn? Kahramanlk filan yapmadm. Yaralandmda peynir yiyorduk. 55 Hadi hadi! Mutlaka bir kahramanlk yapmsndr. yi dn? Yapmadm. Hi kimseyi srtnda tamadn m? Gordini birka kiiyi srtnda tadn sylyor. Ama bakm merkezindeki doktor binba bunu kabul etmiyor. Ayrca madalya alabilmen iin binbann da imzasn alman gerek. Kimseyi srtmda tamadm. Zaten yerimden kmldayacak durumda deilim. nemi yok, dedi Rinaldi. Eldivenlerini kard. Sana gm madalya verdireceiz galiba. teki yarallardan nce sana bakmalarn istemediin doru mu? Pek ayak diremedim. Olsun. imdi yaralsn ya ona bak! Harekt da baarl geti. Irma getiler mi? Elbette! Bin kadar tutsak almlar. Bildiriyi okuma-drvm? Hayr. Ben sana getireyim de oku. ok baarl bir saldr. ler nasl? ok iyi. Keyfimiz yerinde. Seninle gurur duyuyoruz. Nasl oldu, anlatsana? Mutlaka gm madalya verirler sana, anlatsana... Sustu ve dnd: Belki de ngilizler madalya verirler. Tandm bir ingiliz var. Gidip onunla konuacam. Bakarsn o bir eyler yapabilir. ok mu ac ekiyorsun? Bir iki yuvarla. Asker, bir ie aaca getir. Ah, grmeliydin, tam metre ince barsak kardm The Lancet Dergisi iin bir yaz serisi olur. evirisini de sen yaparsn. Zavall evlat, nasl hissediyorsun kendini? Nerede kald u kahrolas ie aaca? ok yrekli ve sessizsin. Sana baktka ac ektiimi bile unutuyorum. 56 Eldivenlerini yatan ucuna vurdu. Buyrun Signor Tenente, dedi, emireri. ieyi a, bir de bardak getir, i unu. Kafatasnda bir ey yok ya? Raporuna baktm. Krk mrk yokmu. Merkezdeki doktor binba kasabn teki. Bu ii ben zerime alsaydm, hi cann acmazd. Nasl yaplacan reniyorum. Gn getike daha iyi reniyorum. Bu kadar ok konutuum iin bala beni, evlat. Seni byle ar yaral grdke iim szlyor. u konya. On be lirete aldm. Be yldzl. Yani iyi olsa gerek... Buradan knca gidip u ngilizi greyim de sana bir madalya versinler. Kolay kolay madalya vermezler adama. ok alak gnllsn. rtibat subayn gnderirim: o ngilizi yola getirmesini bilir. Miss Barkley'i grdn m? Merak etme, hemen onu buraya getiririm. Yoo... istemez, dedim. Gorizia'dan sz et bana. Kzlar nasl? Kz-mz kalmad. ki haftadr ayn terane. Artk gitmiyorum. Utan verici bir ey. Kz deil onlar, eski silah arkadalar... Hi gitmiyor musun? Arasra yeni bir ey var m diye bakmaya gidiyorum. Hepsi seni soruyor. yle uzun sre kaldlar ki, arkada olup ktk. Kzlar belki de cepheye gitmek istiyorlardr. stemez olurlar m! Elde bir sr kz var. Bu ii ekip eviremiyorlar. Arkada snaklarda gizlenenler iin tutuyorlar onlar. Zavall Rinaldi, dedim. Yapayalnz kaldk savata. Yeni kz da yok. Rinaldi kendine bir bardak daha konyak doldurdu. Evlat, konyan sana zarar dokunacan sanmam. Biraz daha i. Konya itim, boazmdan kayarken scakln duyuyordum. Bir bardak daha doldurdu Rinaldi. Yatmt artk. Barda kaldrarak: 57

Kahramanlkyaralarnn erefine, dedi. Gm madalyann erefine. Bu scakta yatarken kendini kt hissediyor musun? Arasra. Senin byle yorgan dek yatabileceini dmde grseydim inanmazdm. Ben olsam ldrrdm. Sen zaten lgnsn. Ne kadar isterdim aramzda olman. Geceleyin gelip servenlerini anlatacak adam yok. Grgr geeceimiz kimse yok. Bor para isteyeceimiz kimse yok. Kankardei, oda arkada yok. Niye yaralandn sanki? Papazla grgr geersin. Papazla m? Papazla grgr getiimi gren var m? Papaz severim, iyi insandr. O da gelecek seni grmeye. Ben de severim onu. Bilmez miyim? Kimi zaman ikiniz iin ey diyorum... Azn topla! Brigata Ancona (Ancona Tugay)'nn birinci alayn-dakiler iin de o biim diyorlar. Defol git, uradan. Ayaa kalkp eldivenlerini giydi. Senin damarna basmaya baylyorum evlat. Hem papaz sevgilin hem de ingiliz kzn var. Biraz bana benzi-yorsun. Yok canm! Sen de talyan saylrsn. in bombo. Dn ate ve duman kapl. Senin Amerikan olduun palavra. Biz ikimiz kardeiz; birbirimizi de ok seviyoruz. Ben gidince uslu dur, dedim. Miss Barkley'i yollarm. Yalnz kalsanz daha iyi olur. O zaman daha canayakn oluyorsun. Defolsana sen! ngiliz tanran hemen yollayacam. Byle kadnlara olsa olsa taplr. Cahil ve aptalsn. 58 Neyim neyim? <Cahil ve aptal! <Senden iyi aptal m olur! Kendini beenmi hergele.Cahilsin, salaksn. Bu sze bozulduunu grnce devam ettim: Elifi grse mertek sanan su katlmam salan tekisin! yle mi? O sizin tanralarnz hakknda bir ey syleyeyim mi? Bir kzla bir kadn arasndaki tek fark: kzla yatmak daha zordur. Benim bildiim budur. Eldiveniyle yataa vurarak: Sonra, dedi. Kzn bu iten holanp holanmayacan da bilemezsin. Kzmacanm. Niye kzaym? Senin iyiliin iin konuuyorum. Kzla yatmak zahmetine girimeni istemiyorum. Demek tek fark bu? Evet ama senin gibi binlerce budala bilmezler bunu. iyi ki syledin, bilmiyordum bak. Biz kavga etmeyiz, evlat. Seni de severim. Yalnz bir aptallk edeyim deme sakn. Etmem. Senin gibi akll davranacam. Kzma, evlat. Hadi glmse. Bir de iki i... Benim gitmem gerek. yi arkadasn. Hele kr iyi arkada olabildiimi anladn. Sava arkadalaryz biz. Haydi p beni de gideyim. Pekylksn. Yoo, biraz fazla sevecenim, hepsi bu. Soluunu duydum. Hoakal, yine grrz. Soluu uzaklat. stemiyorsan pmeyeyim seni. ngiliz kzn yollarm. Hoakal evlat. Konyak yatan altnda, gemi olsun.

Gitti. 59 ONBRNC BLM Papaz geldiinde hava kararmt. orbay getirmiler, sonra da tabaklar gtrmlerdi. Yattm yerde sra sra yataklara, pencereden darya ve akam esintisinde kprdayan aa tepelerine bakyordum. Rzgr pencereden ieri giriyordu; akam olunca hava da biraz serinle-miti. imdi sinekler tavana ve tellere asl ampullere konmutu. Iklar ya biri getirilince ya da bir ey yaplaca zaman yaklrd. Akamn karanl bana pek kkmm hissini veriyordu. Erkenden yenen akam yemeinden sonra yatrlmaya benziyordu bu. Hastabakc er, yataklarn arasndan bana doru geldi ve durdu. Yannda biri vard. Papazd bu. Ufak tefek, esmer ve olduka sklgan. Naslsnz? diye sordu. Yere, yatan yanna birtakm paketler brakt. iyiyim, rahip efendi. Rinaldi iin getirilmi sandalyeye oturup pencereden darya bakt. Hayli sklgand. Yz pek yorgun grnyordu. Yalnz bir dakika kalacam, dedi. Ge oldu. Ge deil ki. Bizimkiler nasl? Glmsedi: Yine benimle grgr geip duruyorlar. Sesinde bir yorgunluk vard. Tanrya krler olsun, hepsi iyi. yi olduunuza sevindim, dedi. Umarm artk ac ekmiyorsunuz. Artkac ekmiyorum. Yokluunuzu ekiyoruz. Keke aranzda olabilseydim. Konumalarmz pek houma giderdi. Size bir eyler getirdim, dedi. Kda sarl eyleri yerden ald. Bu cibinlik. Bu da bir ie vermut. Seversiniz, deil mi? Bunlarda ngiliz gazeteleri. 60 An, ltfen. Paketleri sevinle at. Cibinlii iki elimde tutturuyordum. Vermutu bana gstermek iin kaldrd, sonra yere, yatan yanna koydu. ingilizce gazetelerden birini aldm. Pencereden gelen hafif a tutarak sadece balklarn okuyabiliyordum. Dnya haberleri idi bu. tekiler resimli, dedi. Bunlar okumak byk bir mutluluk. Nereden buldunuz? Mestre'den aldrttm. Daha da aldrtacam. Saolun, peder. Bir kadeh vermut ier miydiniz? Saolun, siz iersiniz sonra. Zaten sizin iin getirtmitim. Canm bir bardakk, ne olacak? Peki, Yine getiririm yleyse. Emireri bardaklar getirdi, ieyi at. Aarken mantar paralad. ienin iine itmek zorunda kald. Papaz pek holanmamt bundan. Ne nemi var? dedi. erefinize peder. Salnza. Barda kaldrd; gz gze geldik. Eskiden daha iten davranrdk ama bu kez pek havasna giremi-yorduk. Hasta msnz, peder? ok yorgun grnyorsunuz. Yorgunum ama aslnda yorgun olmamam gerekir. Scaktandr. Sanmam. Henz bahar. Kendimi yorgun hissediyorum. Sava bezginliidir belki de. Sanmam ama sava da pek sevmem. Ben de sevmem, dedim. Ban sallad, pencereden dar bakt. Pek aldrmyorsunuz. Grmyorsunuz. Balayn beni, yaral olduunuzu biliyorum. Bir kaza oldu.

61 Yaral olduunuz halde grmyorsunuz. Aslnda ben de grmyorum ama hissedebiliyorum. Yaralandmda da bunu konuuyorduk. Passihi sylyordu. Papaz kadehi brakt. Baka bir ey dnyordu. Bilirim onlar, nk ben de onlar gibiydim, dedi. Ama yine de bakasnz. Aslnda onlar gibiyim. Subaylar ok ey gremezler. Kimileri grr. Kimisi de ok duyguludur. Bizlerden daha ok zlrler. Onlar baka. Ne eitimden ne de paradandr bu. Temelinde baka bir ey vardr. Passini gibileri okumu, paral kimseler olsalar bile subaylk etmek istemezler. Ben de istemezdim. Rtbeniz subay. Gerekten subay deilim ki, siz talyan bile deilsiniz. Yabancsnz. Ama erlerden ok subaylara yaknsnz. Ne fark var? Kolayca anlatamam. Kimi insan vardr, isteyerek arpr, bu lkede ok var bylesi. Kimi insan da var, savamay hi istemez. Ama demin syledikleriniz onlar arpmaya zorlar. Evet. Ben de onlara yardm ediyorum. Siz yabancsnz. stelik yurtseversiniz de. Peki, ya arpmak istemeyenler? Durdurabilirler mi sava? Bilmiyorum. Yine pencereden dar bakt. Yzne baktm. imdiye dek hi durdurabilmiler mi? Hibir eyi durdurabilecek bir dzene girmi deiller. Dzene girdikleri zaman da nderleri onlar satyor zaten. 62 Demek umut yok? Umut hi kesilmez. Ama kimi zaman ben de umudumu kesiyorum. Umutlanmak istiyorum ama umutlanamyorum. Belki sava biter. Dilerim yle olsun. Ne yapacaksnz bitince? Abruzzi'ye dnerim, dnebilirsem... Birdenbire esmer yzn bir sevin kaplamt. Abruzzi'yi ok mu seviyorsunuz? Evet, ok seviyorum. yleyse oraya gitmelisiniz ok mutlu olurdum. Orada yaasam, kendimi Tan-r'ya ve O'nun sevgisine adasam. Size de sayg gsterseler, dedim. Evet, bana da sayg gsterseler. Neden olmasn? Hi. Sayg duyulacak bir insansnz. nemi yok. Bizim lkede insan isterse Tanr'y sevebilir. Hi de ayp bir ey deildir bu. Anlyorum. Yzme bakp glmsedi. Anlyorsunuz ama Tanr'y sevmiyorsunuz. Sevmiyorum. Hi mi sevmiyorsunuz? diye sordu. Baz geceler iime bir korku der de ondan. Sevmelisiniz. Pek sevgi duymam ben.^> Hayr, dedi. Seviyorsunuz. Bazen geceleri anlatrdnz. Sevgi deildir bu. Tutkudur, lgnlktr. Seven biri sevdii uruna bir eyler yapmak ister. Kendini adamak ister. Hizmet etmek ister. Ben sevmiyorum. Seveceksiniz. Biliyorum seveceinizi. O zaman mutlu olacaksnz.

Mutluyum. Oldum bittim mutluyumdur. Baka bir ey bu. Tatmadka bilinmez. Peki, dedim. Tadarsam size bildiririm. 63 ok kaldm, ok konutum. Gerekten ok kalm, ok konumucasna zntlyd. Yo. Gitmeyin. Kadnlar sevmeye ne dersiniz? Bir kadn gerekten seversem yle olur mu? Bunu bilemem. imdiye dek hibir kadn sevmedim. Peki ya annenizi? Evet, annemi sevmi olmalym. Hep tanr'y m sevdiniz? Kklmden beri. ey... dedim. Ne diyeceimi bilemiyordum. ok ho ocuksunuz. ocuum, dedi. Ama siz bana peder diyorsunuz. Nezaket gerei. Glmsedi. Gideyim artk, dedi. Sonra umutla sordu: Benden istediiniz bir ey var m? Hayr. Sizinle konumak istiyorum yalnzca. Arkadalara selamlarnz gtrrm. Gzel armaanlar iin ok teekkrler. Bir ey deil. Yine beklerim. Gelirim. Elime vurdu. Hoa kaln. Halk azyla Hoa kaln, dedim. Ciaou! diye yineledi. Odann ii karanlkt. Yatan ayak ucunda oturmakta olan emireri de kalkt ve papazla dar kt. ok holanyordum bu adamdan, gnn birinde Abruzzi'ye dnebilsin istiyordum. Bizim aramzda pek kt bir yaam sryordu. Pek aldrd yoktu buna ama kendi kyndeki yaantsn getiriyordum gzlerimin nne. Anlattna gre, Capracotta'da kasabann aasn-daki derede alabalk varm. Geceleri flt almak yasakm. Delikanllar, serenat yapabilirlermi ama flt ala-mazlarm. 64 Neden? diye sormutum. Kzlarn geceleri flt sesi iitmeleri fenaym da ondan. Kyller insana Don derlermi. Karlatklarnda da apkalarn karrlarm. Her gn ava gidermi babas. Yemei kyllerin evlerinde yermi. Yabanclarn avlanabilmeleri iin sabka-sz olduunu gsterir bir belgeleri olmalym. Gran Sa?so d'italia'da aylar varm ama ok uzak-m oras. Aguila gzel bir kasabaym. Yazn geceleri serin olurmu, italya'da bahar en gzel olan yer Abruz-zi'ymi. Ama en gzeli sonbaharda kestane korularndan geip ava kmakm. Btn kularn eti yenirmi; nk hepsi zmle beslenirmi. Hi yiyecek gtrmezmisiniz yannzda, nk yemei kyllerin evlerinde yediiniz zaman onlar gurur duyarm. Bir sre sonra uyudum. ONKNC BLM Oda upuzundu. Sada pencereler, ta dipte bir kap vard. Bu kapdan sarg odasna geiliyordu. Yatamn bulunduu sra pencerelere, pencerelerin altndaki yataklar da duvara bakyordu. Solunuza yatarsanz bakm odasna alan kapy grrdnz. Uta bir kap daha vard, kimi zaman oradan da giriyorlard. Biri lmek zereyse yatan evresine perde geriyorlard, -lrken kimse grmesin diye... Yalnz doktorlarla hastabakclarn ayakkablar, postallar grnyordu paravanann altndan, bazen de fsltlar iitiliyordu. Derken, papaz perdenin arkasndan kyordu. Hastabakclar st battaniye ile rtl ly alyorlar, yataklarn arasndan geirerek, koridorun ucuna gtryorlard. O zaman biri de paravanay katlayp, gtryordu. Koua bakan binba: Yarn yola kacak msnz? diye sordu bana.

kabilirim, dedim. Silhlara Veda / F. 5 65 Sabah erkenden beni yollayacaklarn syledi. Bu yolculuu imdi havalar snmadan yapmam benim iin iyi olurmu. Pansuman odasna gtrmek zere yataktan kaldrdklar zaman insan dardaki bahede bulunan yeni mezarlar grebiliyordu. Baheye alan kapda bir asker oturuyordu. Ha yapar, stlerine de baheye gmlenlerin adlarn, rtbelerini ve birliklerini yazard. Bu asker, koutakilere dardan malzeme de alrd; bir keresinde bo bir Avusturya mermi kovanndan akmak yapmt bana. Doktorlar ok iyi insanlard, ok da usta grnyorlard. Daha iyi rntgen aralarnn bulunduu, ameliyattan sonra da daha iyi tedavi grebileceim Milano'ya gndermek istiyorlard beni. Ama ben Milano'ya gitmek istemiyordum. Hepimizi buradan atmak gerilere yollamak istiyorlard. nk sava balaynca yatak gerekecekti. Hastaneden kmadan bir gece nce Rinaldi beni grmeye geldi, yannda bizim binba da vard. Milano'da yeni kurulmu bir Amerikan hastanesine beni yollayacaklarn sylediler. Baz Amerikan salk birlikleri gnde-riliyormu, bu hastane onlara ve talay'daki br Amerikallara bakacakm Kzlha'ta bir hayli Amerikal varm. Amerika, Almanya ile savaa girmi ama Avusturya ile girmemi. Amerika'nn Avusturya ile savaa gireceinden italyanlarn kukusu yoktu. Kzlha bile olsa Amerikallarn geldiini grdke seviniyorlard. Bakan Wilson Avusturya ile savaa tutuacak m? diye sordular bana. Ha bugn ha yarn, diye yantladm. Avusturya ile ne alp veremediimiz vard, dorusu bilmiyordum ama Almanya ile savaa girdiklerine gre Avusturya ile de savaabilirlerdi kanmca. Trkiye'yle savaa girecek misiniz? diye sordular. 66 Sanmyorum dedim. Turkey (*) bizim ulusal kuu muzdur. Ama bu szck oyunu italyanca'ya yle kt evrildi ki, ardlar, kukulandlar. Ben de, evet, Trkiye ile de savaa gireceimizi sanrm demek zorunda kaldm. Ya Bulgaristan'la? Birka kadeh konyak imitik; evet, dedim. Bulgaristan ve Japonya ile de savaa gireceiz. Ama, dediler, Japonya ngiltere'nin dostu. Kalle ingilizlere gven olmaz. Japonlar Hawai'yi istiyorlar, dedim. Hawai nerede? Byk okyanus'ta. Poki Japonlar niye istiyorlar Hawai'yi? Aslnda istedikleri yok, dedim. Japonlar ok tatl insanlardr; ufack tefeciktirler, danstan ve beyaz araptan holanrlar. Franszlar gibi, dedi binba. Rinaldi ise, Nice'i, Savia'y, Korsika'y ve btn Adriyatik kylarn Franszlardan alacaz, dedi. italya, Roma'nn yceliine yeniden kavuacak, dedi Binba. Roma'y sevmiyorum, dedim. ok scak, pire dolu. Roma'y sevmiyor musunuz? Seviyorum, Roma uluslarn anasdr. Tiber'in emzirdii Romulus' hi unutmam. Bir ey mi dediniz? Hayr. Var msnz, hepimiz bu gece Roma'ya gidelim? Bir daha da dnmeyelim. Roma gzel bir kent, dedi Binba. Uluslarn hem anas hem de babasdr. Rinaldi ise Roma diidir, dedi, Babas mabas olamaz. (*) Turkey ngilizcede hem Trkiye, hem de hindi anlamna gelir. 67 Babas kim yleyse? Yoksa kutsal ruh, mu? Gnaha girme. Sen sarhosun, evlat. Kim sarho etti beni? Ben ettim, dedi Binba. Severim seni. Rinaldi:

Sabahleyin Milano'ya gidiyorsun, evlat, dedi. Milano'ya deil, Roma'ya, diye karlk verdim. Binba: Milano'ya dedi. Grkemli Saray'a. Grand talia'ya, dedim. Orada George'den bor alabilirim. Scla'ya gidersin, dedi Rinaldi. Her gece, dedim. Binba: Biletler ate pahas, dedi. Ben de bykbabamn hesabndan ek veririm, dedim. Ne yaparsn? ek veririm. Ya paray der ya da kodesi boylarm. Bankada Bay Cunningham var ne de olsa. Bir bykbaba, talya yaasn diye kendini harcayan yurtsever torununu kodese tktrr m hi? Yaasn Amerikan Garibaldi'si! dedi Rinaldi. Gerekten yarn gidiyor musun, Federico? diye sordu Binba. Amerikan hastanesine gidecek dedim ya sana! diye yant verdi Rinaldi. Gzel hemirelerin erefine. Hastanenin sakall hastabakclarna benzemez onlar. Sakallarna aldrdm yok, dedim. Can isteyen brakabilir. Signor Magiore, siz niye brakmyorsunuz? Gaz maskesinin iine girmez ki. Girer. Her ey girebilir gaz maskesinin iine. Bir gn gaz maskesinin iine ksmtm ben. O kadar yksekten atma, evlat, dedi Rinaldi. Hepimiz biliyoruz ki, cephedeydin. Binba: Kalk gidelim, dedi. Nerdeyse alayaca68 z. Sana bir srprizim var. Senin ngiliz kz Milano'daki Amerikan hastanesine gidiyormu. Nasl, houna gitti mi? Byk bir kentte ngiliz sevgilinle kucak kucaa yaayacaksn artk. Keke ben de senin gibi yaral olsaydm. Haydi, artk gidelim. Gitmeyin, dedim. Gidelim, dedi Binba, iki iip, rahatn karyoruz. . Gitmeyin. Gitmemiz gerek. Gemi olsun. Ciaou. Ciaou. Ciaou. Yaknda bekleriz, evlat, dedi Rinaldi. pt beni. Binba da omuzumu okad. Ayaklarnn ucuna basarak gittiler. Baktm ki adamakll sarho olmuum. Hemen uyuyuverdim. Ertesi sabah Milano'ya doru yola ktk. Krk sekiz saat sonra oradaydk. Yolculuk kt geti. Mestre'nin bu yannda makas banda epeyce bekledik. ocuklar gelip ieriyi gzetlediler. Kk bir ocuu bir ie konyak almaya yolladm, dndnde yalnzca grappa bulabildiini syledi. Grappa aldrdm, parann stn ocua verdim. Yanmdaki adamla birlikte iyt'k sarho olduk. Vicenza'y geinceye dek uyanamadm. Kendime geldiimde yere kustum. Yanmdaki d-j biiKa kez ksmt. Sonra susurluktan yanmaya baladm. Verona aklarndaki depolarda irenin yannda yryen bir askere seslendim. Biraz su getirdi. Yanmda sarho olan Geor: getti'yi uyandrp ona da su verdim. Omuzuma dk, dedi. Sonra uykuya dald yine. Verdiim paray almad asker. stelik bir tane de portakal getirdi. Portakal emip posasn attm. Askerin dardaki yk vagonunun yannda bir aa bir yukar yrmesini seyrettim. Bir sre sonra tren sarsld, yola koyuldu. 69 ONNC BLM Sabahleyin erkenden Milano'ya vardk. Yk istasyonunda indirdiler bizi. Bir cankurtaran arabas beni amerikan hastanesine gtrd.

Sedyede yatarken kentin neresinden getiimizi bilemiyordum ama bir pazar yerihdeydik. arap dkknn spren bir kz grdm. Soka suluyorlard, ortalkta sabah kokusu vard. Sedyeyi yere braktlar, ieri girdiler. Sonra kapc da onlarla birlikte kt. Byklar aarm bir adamd kapc; banda bir kasket, zerinde kapc nl vard. Sedye asansre smad. Asansrle mi yoksa sedye ile mi beni yukarya kartacaklarna karar vermek iin bir sre tarttlar. Sonunda, asansrde karar kldlar. Sedyeden kaldrdlar beni. Dikkat edin, dedim. Daha yava. Asansre zor sdk, bacaklarm kvrlnca fena halde canm yand. Bacaklarm dz tutun, dedim. Dzeltemeyiz, Signor Tenente. Yer yok. Bunu syleyen adam kolunu belime dolamt, ben de kolumu onun boynuna atmtm. arap kokuyordu soluu adamn. teki adam Dikkat et, dedi. Dikkat etmeyen orospu ocuudur. Bacaklarm tutan adam bir kez daha: Dikkat et diyorum sana! diye uyard. Asansrn kaplar kapand. Kapc drdnc kat dmesine bast. Asansr ar ar ykselmeye balad. Sarmsak ve arap kokan adama, Ar mym? diye sordum. Yok canm, dedi. Homurdand. Biraz sonra da asansr durdu. Bir adam ayaklarmdan tutarak asansrden kard beni. Pirin tokmakl birka kap vard. Ayaklarmdan tutan adam bir kapnn zilini ald. Ayak sesi iittik, ama kapy aan olmad. Sonunda merdivenlerde kapc grnd. 70 Sedyeciler: Neredeler? diye sordu. Bilmem, dedi kapc. Belki aada uyuyorlar. ar birini. Kapc dndnde yannda gzlkl ve yal bir kadn vard. Belli ki hastabakcyd, sa ba darmadankt. talyanca konuamam, dedi. Ben ngilizce biliyorum, dedim. Odalar hazrlayamadk. nk hasta beklemiyorduk. Beni brakabilecekleri bir oda gsterin. Sizi hangi odaya yerletireceimi bilemiyorum. Hangi oda olursa olsun. dedim. Sonra kapcya italyanca: ' Bana bo bir oda bul, dedim. Kapc: Odalarn hepsi bo, diye yant verdi. Ne olur beni bir bo odaya yatrn, dedim. Acm imdi dayanlamayacak kadar artmt. :; Kapc: Gelin benimle, dedi. . Uzun bir koridordan geirip panjurlar kapal bir -odaya gtrdler beni. ieride bir yatak ile byk bir aynal gardrop vard. araf olmad iin seremeyeceim, dedi kadn. Sesimi karmadm. Kapcya Cebimde para var, dedim. Be liret ver onlara. Sen de al. Ktlarm da hemireye ver. Sedye tayclar teekkr ettikten sonra kp gittiler. Hemireye Bu ktlarda hastalma ilikin gerekli eyler yazl, dedim. Kadn ktlar incelemeye balad. Sonra: italyanca okuyamam, dedi. Hem doktor olmaynca elimden bir ey gelmez. Gzleri yaarmt: Amerikal msnz? diye sordu. Evet. 71 ' Oda bo ve serindi. Yatakta yatarken, kardaki byk aynay grebiliyordum. Kapc yatan yanndayd. Kibar bir insana benziyordu. Kapcya: Gidebilirsin, dedim. Siz de gidebilirsiniz, hemirehannr dedim kadna.

Adnz neydi? Bayan Walker. Gidebilirsiniz, Bayan Walker. Uyumak istiyorum. Odada yalnzdm. Soluk bile almadan yattm. Arlarm birazck azalmt imdi. Su istemek iin zile bastm. Kimse gelmeyince uyudum. Uyannca evreme gz gezdirdim panjurlar arasndan gn giriyordu ieri. Kirli sarg bezleri iindeki bacaklarm yataktan kmt. Oynatmaya altm. Susuzluumu yeniden hissettim. Zili aldm, ieri gen ve gzel bir hemire girdi. Gnaydn. dedim. Gnaydn, dedi. Doktor henz gelmedi. Como glne gitmi. Hastalnz nedir? Yaralandm. Bacaklarmdan, ayaklarmdan, bir de bamdan yaralandm. Adnz ne? Henry. Frederic Henry. Doktor gelmeden yaralarnza dokunanlayz. Miss Barkley adnda bir hemire var m burada? Hayr. Peki, ieri girdiimde alayan kadn kimdi? Hemire glmsedi: O hemire Bayan Walker idi. Hem konuuyor hem de zerimdeki sarglar zyordu. Yaralarn temizlenmesiyle rahatlamtm. Basmdaki sargy zmedi. Nerede yaralandnz? Isonzo'da. Plava'nn kuzeyinde. Nerede bu yer? Gorizia'nn kuzeyinde... Bu yerlerin onun iin pek nemi yoktu. 72 Acnz biraz hafifledi mi? Evet, biraz hafifledi. Bir derece koydu azma. talyanlar dereceyi koltuk altna koyuyorlar, dedim. Konumayn. Dereceyi aldktan sonra sallad. Ateim ka? Syleyemem. Rica ediyorum, syleyin. Pek ateiniz yok. Bacaklarmn ii demirlerle dolu. Anlayamadm? Havan topu paralar, eski vidalar, karyola yaylar ne ararsanz var bacaklarmda. Ban sallad, glmsedi. Bacaklarnzda yabanc bir madde bulunsayd ateiniz ykselirdi. Siz bilirsiniz, dedim. Odadan kt, sabahki yal hemireyle geri dnd. Beni sarsmadan yata dzelttiler. Bu odayla hangi hemire ilgileniyor? Miss Van Campen. Ka hemire var? Yalnzca ikimiz. Baka gelmeyecek mi? Birka kii daha gelecek. Ne zaman? Bilmiyorum. Ayrca hastalarn bu kadar ok soru sormas iyi bir ey deil. Ben hasta deilim, dedim. Yaralym. Dzelttikleri yatamn zerine tl bir araf serdiler. Bayan Walker bir pijama st giydirdi bana. ok iyi bir insansnz, dedim. Miss Gage adndaki hemire gld.

Biraz su iebilir miyim? diye sordum. Elbette. sterseniz kahvalt bile yapabilirsiniz. 73 Kahvalt istemem. Panjurlar biraz aar msnz? Panjurlar alnca kardaki kiremitli damlar ve masmavi gkyzn grdm. teki hemireler ne zaman gelecekler? Niye sordunuz? Bizden honut deil misiniz yoksa? Hayr, onu demek istemedim. Oturak ister miydiniz? Bir denesem fena olmaz. . Oturaa oturttular beni, ama hareket etmem, ok gt. Ak kaplardan balkona baktm. Doktor ne zaman dnecek? Como glne telefon ettik. Baka doktor yok mu? Ama o hastanenin doktorudur. Miss Gage su getirdi. bardak,su itim. leden sonra Bahemire Miss Van Campen beni grmeye geldi. -Benden holanma benzemiyordu pek. Kukuyla szd beni. Birtakm sorular sordu. Yanlmyorsam talyanlarla birlikte savatm iin beni knyordu. Yemeklerle arap iebilir miyim? diye sordum. Doktorun iznine bal. Hi olmazsa doktor gelinceye dek ieyim? Olmaz. yleyse arn u doktoru da gelsin. Como glne telefon ettik. Odadan ktktan sonra ieri Miss Gage girdi: Bahemireye biraz kabalk etmisiniz, dedi, Kabalk etmek istemezdim ama burnundan kl alchr-myor. O da ayn eyleri sizin iin dnyor. Doktorsuz hastaneden baka ne beklenir ki?> Canm syledim ya; doktor gelecek diye! Como glnde ne yapyor? Yzyor mu? Hayr. zel klinii var. yleyse baka bir doktor bulsunlar buraya. Yava konuun, duyan muyan olur belki. 74 Kapcy artp bir ie Cinzano, bir chianti bir de akam gazetesi almasn syledim. Alp geldi, getirdii eyler bir gazete kdna sarlyd. ieleri atrdktan sonra arapla cinzanoyu yatan altna koymasn syledim. Yatakta cephe haberlerini ve len subaylarn listesini okudum. Sonra vermutu yudumlamaya baladm. Damlarn zerinde krlanglar uuuyordu. Miss Gage yumurtal bir iki getirdi. Bahemire bu ilacn iine biraz ispanyol arab koydu, dedi. Umarm ona kaba davranmazsnz artk. Esiz bir insan, dedim. Benim adma teekkr edin ona. Yemeinizi de az sonra getireceim. Henz ackmadm. Yemei getirip masann zerine koyunca teekkr ederek, biraz attrdm. imdi darda hava kararmt. Gkte projektr klar vard. Bir sre sonra uyuyakaldm. Ter ve korku iinde uyandm. Bir karabasan grmtm. Yeniden uyudum. Horoz sesiyle yeniden uyandm. Ama yle yorgundum ki gzlerim yine kapand. ONDRDNCBLM Gzlerimi atmda gn ieriyi aydnlatyordu. Bir an iin kendimi cephede sandm. Ama bacaklarm-daki ar ve uyuukluk hastanede olduumu anmsatt. Zile bastm. Bir sre sonra Miss Gage kageldi: Gnaydn, dedi. Rahat uyuyabildiniz mi? Evet, saolun, dedim. Bir berber bulabilir misiniz? Bir ara geldiimde vermut iesiyle uyuyordunuz? Keke benden bardak isteseydiniz? Bilmem, dedim. Belki izin vermezsiniz.

Ben de sizinle ierdim. 75 ok iyi insansnz. Tek bana iki imek iyi deildir. Biliyor musunuz, arkadanz Miss Barkley geldi. Doru mu sylyorsunuz? Evet ama pek holanmadm ondan. yi bir insandr. Ilk suyla yaral yerlerimi silerken: Omuzunuzu dik tutun, dedi. Berberi kahvaltdan nce gnderebilir misiniz? Kapcyla yollarm onu. Biraz sonra berber kapcyla geldi. Yukar kvrk byklar olan bu adam elli yalarnda vard. Yzm tra ederken pek arbal bir havaya brnmt. Haberiniz var m? diye sordum. Neden? Her eyden. Kentte durum nasl? imdi sava zaman, dedi. Dmann kula deliktir. Ona yle bir baktm. Yznz kmldatmayn, dedi. Hasta msnz? diye sordum. Ben talyanm, dedi. Dmanla ibirlii yapmam. Fazla ilgilenmedim onunla. nk bana kznca yzm kesebilirdi. Tra bitirdikten sonra parasn verdim. Verdiim bahii uzatarak: Alamam, dedi. Ben talyanm. Bir an nce buradan ksan ok iyi olur. zninizle, dedi. Tra takmlarn toplayarak odadan kt. Zili aldm. Miss Gage geldi. Kapcy arr msnz? Elbette. Kapc geldiinde srtyordu. Bu berber kak m? diye sordum. Hayr, efendim. Sizin Avusturyal bir subay olduunuzu sanm. 76 Bak sen! Hah, hah, ha! diye gld.kapc. Ben hl glerek: Eer Avusturyal olduuma gerekten inansayd belki de hi bakmaz boazm kesiverirdi, dedim. Kapc gittikten sonra kapda bir kadn belirdi. Gzlerime inanamyordum. Bu Catherine Barkley idi. Yatamn yanna geldi. Selam, sevgilim, dedi. Onu imdiye dek bu kadar gzel grmemitim. Selam, dedim. imdeki her ey allak bullak olmutu. Yatan kysna gelip dudaklarmdan pt. Onu kendime doru ektiimde yreinin atlarn duyuyordum. Sevgilim, dedi. Buraya geldiine yle sevindim ki... Varl ldrtyordu beni. Hl d grdm sanyordum. Smsk gsme bastrdm onu. imdi olmaz, dedi. Hastasn. Hasta mata deilim. Yorgunsun. Yorgun da deilim. Glym. Beni seviyor musun? Evet hem de deli gibi, hadi ltfen... Kalplerimizin atn duyuyor musun? Evet, seni u anda btn kalbimle istiyorum. Gerekten seviyor musun beni? Ayn eyi yineleme, hadi Catherine. Olur ama yalnz bir dakikack. Peki, dedim. Kapat kapy.

Yapmamalsn bunu. Konuma. Catherine yatan yanndaki sandalyeye oturdu. Kap akt. erden dars grnyordu. imdi lgnlm gemiti. Kendimi daha iyi hissediyordum. imdi seni gerekten sevdiime inandn m? diye sordu. 77 Evet, ok tatlsn, dedim. Biraz daha kal. Seni seviyorum. Bu yaptmz ocuka bir ey. Ya grrlerse. Geceleri gelirsin. Kimse renmemeli. Elbette. Beni seviyorsan dikkatli davranman gerek. Benildrtyorsun. Hadi, artk seni yormak istemiyorum. imdi gitmem gerek. Hemen gel. Gelebilirsem.-. Gle gle sevgilim. Gitti. Ona k olmak istemiyordum. Ama olan olmutu. Milano'daki hastanenin odasnda neler geiyordu aklmdan. Sonunda Miss Gage geldi. Doktor biraz sonra gelecek, dedi. Como glnden telefon etti. Ne zaman gelir? leden sonra burada olacak. ONBENC BLM leden sonraya kadar bir ey olmad. Doktor, savatan bezmi, zayf, ufak tefek bir insand. Kalamdaki elik paralarn karrken tiksintiyle bana bakyordu. Lokal anestezi yapt iin hasta kolaylkla neresinin uyutuunu anlayabiliyordu. Rntgen ektirirsem iyi olacan belirtti. Rntgen Ospedale Maggiore'de (Maggiore Hastanesi) alnd; filmi eken doktor heyecanl, alkan ama neesiz bir insand. Gvdesindeki yabanc maddeleri rntgende grebilsin diye, hastay omuzlarndan kaldryorlard. Filmler sonradan gnderilecekti. Doktor not defterine adm, birliimi ve izlenimlerimi yazmam istedi. Sy78 lediine gre, yabancr maddeler irkinmi, pimi, insaf-szm. Avusturyallar orospu ocuklarym. Ka kii ldrmtm? Kimseyi ldrmemitim ama onu memnun etmek iin bir sr insan ldrdm syledim. Miss Gage yanmdayd. Doktor kolunu omuzuna att onun. Kleopatra'dan da gzel olduunu syledi. Acaba Miss Gage anlam myd bunu? Kleopatra, eski Msr kraliesi. Evet, yleydi. Kk hastaneye cankurtaranla dndk; bir sre sonra kendimi yukarda yatakta buldum yeniden. Filmler o gn leden sonra geldi; doktor leden sonra gndereceine sz vermiti ve szn tuttu. Catherine Barkley filmleri gsterdi bana. Krmz zarflar iindeydiler. Zarflardan karp a tuttu, ikimiz, de baktk. Bu sa bacan, dedi. Bu da sol bacan. Kaldr onlar, dedim. Yatan ucuna gel. Gelemem, dedi. Yalnzca filmleri gstermek iin geldim buraya. kp, gitti; yatyordum. O gn hava ok scakt, ben de yatmaktan sklmtm. Kapcy gazete almak iin gnderdim. Ne kadar gazete bulursan al, dedim. Kapcdan nce doktor geldi odaya. Dikkat ettim: bu ii pek beceremeyen doktorlar birbirlerinin grlerini almak birbirlerinin yardmlarna snmak istiyorlar. Apandisitinizi alamayacak bir doktor size baka bir doktoru salk verir ve o da bademcikleri bile doru drst alamaz. te bu doktor da yleydi. O nazik elli doktor: te delikanl bu, dedi. Uzun boylu, sakall doktor ise:

Naslsnz? diye sordu. Krmz zarflar iindeki rntgen filmlerini tutan nc doktor hi sesini karmad. Sakall doktor: Sarglar zelim mi? diye sordu. 79 Hastanenin doktoru Elbette, dedi. Sonra Miss Ga-ge'e dnerek: Hemire hanm sarglar zer misiniz? dedi. Miss Gage sarglar zd. Bacaklarma baktm. Gezici hastanedeyken kokmu kfteye benziyorlard. imdi zerleri kabuk balamt. Dizim imi; bembeyaz kesilmiti. Baldr da kmt ama iinde iltihap yoktu. ok temiz, dedi hastanenin doktoru. Hmm, dedi sakall doktor. nc doktor ise hastane doktorunun omuzu zerinden bakyordu. Dizinizi kmldatn, dedi sakall doktor. Kmldatamyorum. Sakall doktor: Bir deneyin bakalm, dedi. Kolundaki yldzn yannda bir erit daha vard. Demek ki, nyzbayd. Hastanenin doktoru: Elbette, dedi. kisi sa bacam yavaa tutup bktler. Acyor, dedim. Evet, biraz daha doktor. Yeter, dedim. Daha fazla olmuyor. nyzba: Biraz oynuyor, dedi. Doruldu. Filmlere bir kez daha bakabilir miyim, doktor? nc doktor filmlerden birini uzatt. Hayr, sol baca ltfen. Sol bacak bu, doktor. Haklsnz. Baka bir adan bakmm. Filmi evirdi. teki filmi de uzun uzun gzden geirdi. Gryor musunuz, doktor? diyerek o yabanc maddelerden birini gsterdi. Ikta yusyuvarlak, apak grnen maddelerin bulunduu filmi gzelce incelediler. Sakall doktor: Sylenecek bir tek ey var, dedi. Zamana brakacaz. ay bilemedin alt ay. 80 saiyibiu yenmen vu^hk gerek kukusuz. Zaman sorunu. Merminin evresi almadan bu yaray amak olanaksz. Ben de sizinle ayn kandaym, doktor Ne iin alt ay? diye sordum. Dizin korkusuzca alabilmesi iin alt ay ister. Aklm yatmad pek, dedim. Dizini kurtarmak istiyor musun delikanl? stemiyorum, dedim. Ha? Kesilsin istiyorum, dedim. Kesilsin de zerine kancataklsn. Ne demek istiyorsun? Ne kancas? aka yapyor, dedi hastanenin doktoru. Yavaa omuzuma vurdu. Dizini kurtarmak ister elbet. ok yiit delikanldr. Gm liyakat madalyas verilmesi iin neride bulunmular. ok teekkr ederim, dedim. Fikrinize saygm var. i nyzba saatine bakt: Gidelim, dedi. Gemi olsun. Saolun, dedim. Teekkr ederim. v. El sktk; de odadan ktktan sonra: Miss Gage! diye seslendim/Geldi. Bizim doktoru bir dakikalna arr msnz? diye ricada bulundum. Doktor, kasketi elinde, geldi, yatan yannda durdu: Beni mi grmek istediniz? Hep yatakta kalacak deilsiniz ya. Yaralarnzn gnelenmesi gerekiyor. Ondan sonra koltuk deneiyle yryebilirsiniz. Alt ay sonra m ameliyat olacam?

En tehlikesiz yol bu. Yabanc maddelerin evresi sarlmal, eklem salgs yeniden olumal. O zaman dizi amak kolaylar. Sizce bu kadar zaman beklemem gerekiyor mu? En salam bu. O nyzba kimdi? Silhlara Veda / F. 6 81 Milanolu ok usta bir operatr. nyzba deil mi? Evet ama usta bir cerrahtr. Bir nyzbann ayamla oynamasn istemiyorum. Doru drst biri olsayd binba yaparlard. nyzba nedir bilirim ben, doktor. Usta bir operatrdr. br doktorlardan ok onun grne gvenirim. Baka bir operatr ayam gremez mi? sterseniz elbette. Ama ben Dr. Barella'nn fikrini sorardm. Baka bir operatr aralm, yaram gremez mi o? Valentini'yi araym. Kim o? Ospedale Maggiore'nin operatrlerinden. yi. Teekkr ederim. Anlyorsunuz ya doktor, alt ay yataa ivilenip kalamam. Hep yatakta yatacak deilsiniz ki. nce gne tedavisi yapacaksnz. Sonra hafif egzersizler. Merminin evresi kistle evrilince de ameliyat... Ama alt ay bekleyemem. Doktor nazik parmaklarn apkasnn zerinde gezdirdi. Glmseyerek: Cepheye dnmek iin neden iki ayanz bir pabuca sokuyorsunuz? diye sordu. Neden olmasn? Gzel ey, dedi. Yiit bir delikanlsn. Eilip usulca alnmdan pt: Valentini'yi araym. Merak etme. Uslu dur. Bir iki ier misiniz? diye sordum. Teekkr ederim, alkol kullanmam. Bir bardak. Kapc bardak getirsin diye zili aldm. Teekkr ederim. Gitmem gerek. Gle gle, dedim. Hoa kal, dedi. 82 ki saat sonra Dr. Valentini ieri girdi. ok telalyd, byklarnn ucu dimdik havaya kalkmt. Binbayd yz gneten yanmt, durmadan kahkahalarla glyordu. Bu belay nasl atn bana? diye sordu. Filmlere bakaym. Evet... Evet. Tamam. Baya salamsnz. ..., Kim bu gzel kz? Yoksa sevgilin mi? Ne pis bir sava, deil mi? Acyor mu? Sk delikanlsn. Doktorlar insana .ac ektirmeye baylrlar kimi zaman... O kz talyanca bilmiyor mu? Gzel bir kz. isterse r ben ona talyanca retebilirim. Keke ben de burada hasta olarak kalsaydm. Ondan ocuun olursa doum giderlerini detmem. Bu kz seni yola getirir. Tatl bir sarn. Acaba benimle bir akam yemee kar m? Yoo, onu senin elinden almam. Teekkr ederim, bayan. Tamam. Omuzumu okad: reneceimin hepsi bu kadar. Sarglar ak kalsn. Bir kadeh iki imez miydiniz, Dr. Valentini? Neden olmasn? On kadeh bile ierim, ikiler nerede? Dolapta. Miss Barkley ieyi getirir. erefe, erefinize hanmefendi. Ne gzel bir kz. Ben sana daha gzel konyak getiririm. Byklarn sildi. Ameliyata ne zaman balarlar? Yarn sabah. Daha nce olmaz. Miden boaltlacak. Bir gzel de ykanmalsn. Gidip aadaki ihtiyar kadna yaplmas gerekenleri syleyeyim. Hoa kal. Yarn grrz. Daha iyi konyak getiririm sana. Rahatn iyi burada. Hoa kal. Yarn grrz. Uyumana bak.

Kapdan elini sallad. Byklar yukarya dikildi, yank yz glmsyordu. Kolundaki erevenin iinde bir yldz vard, binbayd. 83 ONALTINCI BLM O gece bir yarasa girdi odaya. Kentin damlar zerinden geceyi seyrediyorduk. Balkonun kaps akt. Kenti saran gecenin soluk ndan baka bir k yoktu odada. Yarasa korkmamt; sanki dardaym gibi odann iinde utu. Kprdamadan yattmz iin yarasa bizi grmedi. kp gittikten sonra bir projektrn yandn grdk. Gkyzn tarayn seyrettik. Sonra kesildi.. Ortalk yeniden karanla brnd. Serin bir gece esintisi balad. Bitiik damdaki uak-savarlardaki adamlarn konumalarn iitiyorduk. Hava serinlemiti, kaputlarn giyiyorlard. Geceleyin belki bir gelen olur diye korkuyordum ama Catherine herkesin uyuduunu syledi. Bir ara uykuya daldk. Uyandmda Catherine yoktu. Sesini iittim, talktan geliyordu. Kap ald. Yataa geldi, her eyin yolunda olduunu, aaya indiini herkesin uyuduunu syledi. Miss Van Campen'in kapsna kulak vermi, kadn horul horul uyuyormu. Biskvi getirmiti, onlar yedik, biraz da vermut itik. ok ackmtm ama sabahleyin yediklerimin hepsinin karnmdan kartlacan syledi Catherine. Sabahleyin hava aydnlanrken uykuya daldm yine. Uyanp baktmda Catherine yoktu. Sonra geldi. ok g-zelffl,bataa oturdu. ' Derece azmdayd. Gne douyordu. Damlarn zerindeki kra kokusunu ve topularn itii kahvenin kokusun!!) duyduk. . Seninle gezintiye kabilmeyi ne kadar isterdim. dedi Catherine. Tekerlekli koltuk olsayd seni ite ite gtrrdm, Nasl otururdum koltua? Bir aresini bulurduk. Aalarn altnda kahvaltmz ederdik, dedim. Ak kapdan dar baktm. .....84.......Yapacamz tek ey, dedi Catherine. Sevgili dostun Dr. Valentini'ye seni hazrlamak. Yaman adam. Ben pek holanmadm ondan. Ama iyi bir insan. Catherine, ne olur, yataa gel, dedim. Hayr. Gzel bir gece geirmedik mi? Bu gece nbeti kalabilir misin? Belki. Ama istemezsin beni. sterim. stemezsin. Ameliyat geirmediin iin ilerde nasl ^davranacan bilemezsin. Bir ey olmaz bana. Halsiz dtn an beni istemeyeceini biliyorum. yleyse imdi gel. Olmaz, dedi. Cetveli hazrlamam gerekiyor sevgilim. Sonra da seni hazrlayacam. Demek beni sevmiyorsun. Sevseydin gelirdin. Ne lgn ocuksun sen. pt beni. Atein hi dmedi. Atein ok gzel. Senin her eyin gzel. Atein gerekten gzel. Ateinle gurur duyuyorum. Belki ocuklarmzn da atei gzel olur. inanyorum buna. Beni Valentini'ye teslim etmek iin ne gibi hazrlklar yapacaksn? nemli bir ey yapmayacam. Bu ii senin yapmaman isterdim. Baka kimsenin sana dokunmasn istemediimden hazrlklar benim yapmam gerek. ocukluk ite. Sana birisi dokundu mu fkemden ne yapacam bilemiyorum. Ferguson dokununca da m? zellikle o. Bir de Gage... tekinin ad neydi? Walker mi? Tamam. Aslnda burada ok hemire var. Hastalar

85 oalrsa bizi de baka yere yollarlar. imdilik drt hemire var. Belki yeni hastalar gelir. Hemireye gereksinimleri var. Hayli byk bir hastane. Umarm hasta gelir. Eer hasta gelmezse beni buradan alrlar. Ben de buradan ayrlrm. Samalama. Bir yere gidemezsin. abuk iyileir-sen birlikte gideriz. Sonra? Belki de sava biter. Boyuna srp gidecek deil ya! yileirim, dedim. Valentini iyi edecek beni. O byklaryla gzel tedavi eder. Bak sevgilim, eterle baylrken gzel eyler dnmeye al. Ne dneyim? Ne istersen. Yalnz ikimizi dnme. Kendi yurttalarn dn. Ya da baka bir sevgilini dn. Hayr. yleyse dua et. ok iyi bir etki yaratr. Belki de hi konumam. Haklsn. nsan o durumda hi konuamaz. Konumayacam. Kendinden o kadar emin olma. yle tatlsn ki... Tek laf bile sylemeyeceim. Ama kendinden eminsin. Sana derin soluk al dedikleri zaman dua etmeye, iir okumaya ya da baka eyler mrldanmaya al. Yrekli davranrsan ben de gurur duyarm. ok gzel atein var. Hele ocuk gibi yasta sarlp uyumana baylyorum. Yoksa baka bir kz m dnyorsun? talyan olmasn sakn? Senden baka kimseyi dnmyorum. Seni ok seviyorum. Valentini ayan iyiletirecek.. Bereket versin ameliyatta olmak zorunda deilim. Ama bu gece nbetisin., iyi ama sen beni istemeyeceksin ki. Grrz. 86 te sevgilim, imdi iin de dn da tertemiz. Syle bakaym: ka kiiyi sevdin imdiye dek? Hi kimseyi sevmedim. Beni sevmedin mi? Evet, seni sevdim. Bakalarn? Hayr. Peki ka kiiden holandn? Hi kimseden. Hayr, gerei sylyorum. nemi yok. Birlikte olduun kadnlar gzel miydiler bari? Kimseyle birlikte olmadm ki. Peki, ekici miydiler? Bu konuda hibir ey bilmiyorum. Sen benimsin. Benden baka kimsenin olmadn . biliyorum. Ayrca olsaydn bile benim iin nemi yok, Bir erkek bir kzla birlikte olunca ka para istediini ne zaman syler? Bilmem. Bilmezsin elbet. Hi seni seviyorum, der mi? Bunu syle bana. Evet. Erkek kzn yle demesini ister. , Erkek seni seviyorum der mi? Onu syle. Seviyorsa der elbet. Ama sen hi kimseye sylemedin deil mi? Sylemedim. Doru syle. Yalan syledim: Kimseyi sevdiimi sylemedim. Byle davranacana inanyordum zaten.

Darda gne damlarn zerine ykselmiti. Katedralin gn nda parldayan sivri kulelerini grebiliyordum. Temizlenmitim, doktoru bekliyordum. Demek byle? dedi Catherine. Erkein istediini kz sylyor. Her zaman deil. 87 Ama ben hep yle yapacam. Senin istediklerini yerine getirmeye alacam. Tabii. Hazrsan balayabiliriz. imdi ne yapmam istiyorsun? Yataa gelmeni. Oldu. Ah sevgilim, sevgilim, dedim. Gryorsun ya, dedi. Her istediini yapyorum ite. ok tatlsn. imdi ne istersen onu yapyorum. Artk ben yokum. Senin istediklerin var. Gzelsin. Baka bir kz istemiyorsun, deil mi? istemiyorum. ite bak istediin her eyi yapmaya hazrm. ONYEDNC BLM Ameliyattan sonra gzm atm; lmemi olduumu farkettim. nsan lmyor. Kendinden geiyor yalnzca. lala uyuturduklar iin hibir ey duymuyorsunuz. Sarho olduunuzu sanyorsunuz. Ama kusmak istediinizde safradan baka bir ey kmyor. Yatan ayak ucunda kum torbalarn grdm. Torbalar al kalbndan dar uzanan demir ubuklara balyd. Bir sre sonra Miss Gage'i grdm. Naslsnz?dedi. Daha iyiceyim, dedim. Dizinizi gzel ameliyat ettiler. Ameliyat ne kadar srd? iki buuk saat. Abuk subuk laflar ettim mi? 88 Yo, tek laf etmediniz: Hi konumayn imdi. Bitkindim. Catherine'nin hakk varm. O gece nbeti hemirenin kim olduuna aldrmyordum bile. imdi hastanede hasta daha vard: Kzlha'tan stmas olan Georgial zayf bir gen; yine stmadan yatan New Yorklu tatl bir ocuk; bir de an olarak saklamak iin arapnelli bir merminin tpasn karmaya kalkm yakkl bir delikanl. Avusturyallarn dalarda kullandklar ift patlamal mermilerden biriymi bu. Hastabakclar Catherine Barkley'i ok seviyorlard. Vrt zrt gece nbetine kalyordu. nk stmalarn onu pek uratrd yoktu; mermi tpasn karmaya kalkan delikanl dostumuzdu, gereksiz yere zile basmazd. Catherine ile i arasnda birlikte oluyorduk. ok seviyordum onu, o da beni. Gndz uyuyordum. Gndzleri uyuyamadm zamanlar birbirimize pusula yazp Ferguson ile gnderiyorduk. yi bir kzcazd Ferguson. Hakknda pek bir ey renememitim. Yalnz 52'nci Tmen'de bir kardei varm. teki kardei ise Mezopotamya'daym. Catheri-ne'e kar ok iyi davranyordu. Sordum bir gn: Dnmze gelir misin, Fergy? Evlenmeyeceksiniz ki. Evleneceiz. Yo, evlenmeyeceksiniz. Neden? Kavga edersiniz. Henz kavga ettiimiz yok. imdiden belli olmaz. Dedim ya kavga etmeyiz. lrsnz yleyse. Ya kavga eder ya da lrsnz. Millet onun iin evlenmiyor. Uzanp elini tutmak istedim.

Dokunma bana, dedi. Alamyorum. Belki de sizlere bir ey olmaz. Bak Catherine'nin ban belaya sokaym deme sakn. O zaman seni ldrrm! 89 Belaya sokmam. Dikkatli ol. O zaman mutlu olursun. Mutluyuz. yleyse kavga da etmeyin. Olur. Sakn bir sava ocuu da dnyaya getirmesin. ok iyi bir insansn, Fergy. Ya ekme bana. Ayan nasl. iyi. Ban? Parmaklaryla bama dokundu. Sanki uyumu bir ayaa dokunan elin verdii bir duygu uyand. Hi rahatsz etmiyor beni. Byle bir i insan deli eder. Demek hi bir rahatszlk duymuyorsun? yle. Talihli gensin. Yazdn pusula hazr m? Aa iniyorum da... Evet, burada, dedim. Gece nbetlerine ara vermesini de ekle. Olur. Miss Van Campen leden sonralar hep uyuduunu sylyor. . Syler. Brak da bir sre gece nbeti almasn. Aslnda ben de istemiyorum. Bal gibi de istiyorsun. Gece nbetini braktrrsan sevinirim bak: Peki. Dediin gibi olsun, Pek aklm yatmyor ya neyse... Yazdm pusulay alp gitti. Zili aldm, az sonra Miss Gage geldi. Ne oldu? Size bir ey syleyeceim. Miss Barkley'in bir sre iin gece nbetlerini brakmasna ne dersiniz? Pek bitkin grnyor. Bunun bir nedeni olmal. Miss Gage bana bakt. 90 Ben arkadanzm, dedi. Benimle daha ak konuabilirdiniz. Ne demek istiyorsunuz? Samal brakn. Bu muydu btn istediiniz? Bir vermut ier miydiniz? .' Pekala. Gidip getireyim. Dolaptan bir ie kard ve bir bardak getirdi. 1 Barda siz aln, dedim. Ben ieden ieceim. '- Buyrun, dedi Miss Gage. Sabahlar ge vakte kadar uyumam konusunda Van Campen ne syledi? Laf olsun diye syledi. Sizin iin ayrcalkl hastamz diyor. Can cehenneme. Ktlkten deil, dedi Miss Gage. Ne de olsa yal, biraz da huysuz. Sizden de hi holanmad. Evet. Ama ben sizden holanyorum. Unutmayn arkadanzm sizin. ok iyisiniz. Hayr. Kimi iyi ve tatl bulduunuzu biliyorum. Ben yalnzca iyi bir arkadanzm. Ayanz nasl? yi. zerine dkmek iin biraz maden suyu getireyim. Alnn iinde kanyor olmal. Dars ok scak. ok iyisiniz. ok kanyor mu? Yo. imdi biraz daha iyi. Bu kum torbalarn dzelteyim. Eildi. Arkadanzm. Biliyorum. Hayr, bilmiyorsunuz. Ama gnn birinde renirsiniz.

Catherine Barkley gece nbetlerine gn ara verdi. Sonra yine geldi. Sanki uzun bir yolculuktan sonra karlaan iki sevgili gibiydik. 91 ON SEKZNC BLM O yaz iyi vakit geirdik. Dar kabildiim zamanlar parkta faytonla gezinti yapyorduk. Yava giden at, parlak silindir apkal arabacy ve yanmda oturan Catherine Barkley'i anmsyorum. Ellerimiz birbirine dokunur dokunmaz iimiz bir ho olurdu. Koltuk denekleriyle yrmeye baladktan sonra Biffi'ye ya da Gran d'italia'ya gitmeye baladk. Yemei darda yerdik. Gidip gelen garsonlar, yoldan geen insanlarla Gran d'italia'y ok sevdiimizi anladk. ef garson George bize en gzel masay ayrrd. Hafif kta biz gz gze gelirken yemek seimini ona brakrdk. araplardan birounun, rnein fresa, barbera ve tatl beyaz arabn tadna bakmtk. Ama buz kovasnda duran beyaz kapri arabna baylyorduk. Sava nedeniyle srf ikiyle uraan zel bir garson yoktu. F-resa gibi araplardan istediimde ef garson George utanga utanga glmsemi ve: Dnebiliyor musunuz, yle bir lke ki, araplar ilek tadnda, demiti. Neden olmasn? diye sormutu Catherine. Bundan iyisi can sal. Bir kez deneyin, demiti George. Ama teme-. nime ufak bir ie margaux getireyim. Ben de bir deneyeyim George. Size tavsiye etmem. stelik ilek gibi de kokmuyor. Belki kokar, demiti Catherine. ayet ilek gibi kokuyorsa ok iyi. Getireyim yleyse, demiti George. Hanmefendi beenmezse alp gtrrm. Pek arap gibi deildi. Syledii gibi ilek de kokmuyordu. Yeniden capri'yi denedik. Bir akam paraszdm. George yz liret bor para verdi bana. 92 nemi yok, Tenente, dedi. Paraszln ne demek olduunu bilirim. Eer size ya da bayana para gerekirse ekinmeyin, her zaman vermeye hazr olduuma inann. v Yemekten sonra galleria'da yrr, br lokantalarn nnden geer, sandvi satlan o kk dkknn nnde dururduk. Kzarm ekmeklerin arasna konulmu jambonlu, anezli ve marullu sandvilerden alrdk geceleyin acktmzda yemek iin. Sonra galleria'dan kp katedralin nndeki faytonlardan birine biner, hastaneye dnerdik. Kapc bizi kapda karlard, koltuk deneklerimi tutard. Arabacnn parasn verdikten sonra asansrle yukarya kardk. Catherine ise hemirelerin bulunduu alt kata inerdi. Ben de kimi zaman odama girerdim; kimi zaman da balkonda oturur, ayam bir sandalyeye atar, damlardaki krlanglara bakarak Catherine'i beklerdim. Catherine ile karlatmzda sanki uzun bir yolculuk sonras kavuan sevgililer gibiydik. Koltuk deneime dayanarak ben de onunla birlikte hastalar ziyaret ederdim. ini bitirdikten sonra Catherine'le benim odann balkonuna gelir, birlikte otururduk. Ben yattktan sonra Catherine usulca odama gelirdi. Salarn okamaya baylrdm. Yatan kysnda oturur, hi kmldamazd. Sonra birden eilir ve beni perdi. pek gibi salar vard. Gn madan nce sular nasl parlarsa onun salar da yle parlard geceleri. Catherine'nin yz, vcudu ve teni ok ama ok gzeldi. Yan yana yatardk; yanaklarna, alnna, gzlerinin altna, enesine, boazna dokunurdum parmaklarmn ucuyla. Piyano tular gibi przsz, derdim. O da parmayla enemi okar: Zmpara kd gibi przl, piyano tularn actyor, derdi. Pek mi sert? 93 Yo; bitanem. aka ediyorum.

Geceler ok gzeldi, birbirimize dokunabildiimiz zaman mutlu oluyorduk. O zamanlarn dnda birok sevime yollarmz vard, ayr odalarda yatarken bile birbirimizin aklna birtakm dnceler sokmaya alrdk. Bazen baarrdk da, ayn eyi dndmz iindi belki de. Hastaneye ilk geldii gn birbirimize evlendiimizi sylyorduk. Ve bir bir sayyorduk geen gnleri. Ben gerekten evlenmek istiyordum ama o evlendiimiz zaman bizi birbirimizden ayracaklarn sylyordu. Evlenme ilemlerine balasak bile onu gz hapsine alrlarm. talyan yasalarna gre evlenecektik. Evlenme ilemleri de korkuntu. Bazen ocuumuz olur dncesiyle kayglanyordum. Ama uzun sredir evliymiiz gibi davranyorduk birbirimize. Bir gece bu konuyu grtk. Catherine: Ama^ sevgilim beni buradan baka bir yere gnderirler, dedi. Bakarsn gndermezler. Mutlaka gnderirler. Sava bitinceye dek ayrrlar, kendi lkeme gnderirler beni. zin alp gelirim. skoya'ya izinli gelmen olanaksz. Hem gelsen bile seni geri yollamam. Evli gibiyiz. imdi evlenmenin bir yarar yok. Seni dndm iin byle syledim. Ben en diye bir ey olamaz. Seninim ben. Beni ayr biriymiim gibi sayma. Kadnlarn evlenmeye can attklarn sanrdm. Oras yle. Ama ben seninle evliyim. Yoksa karlk yapamyor muyum? Kim demi, her eyin en gzelini yapyorsun. Biliyor musun, sevgilim, daha nce bir evlenme hazrl daha geirmitim. Kapat bu konuyu. 94 Yalnz seni sevdiimi biliyorsun. Beni baka birisi daha sevdi diye zlmemelisin. zlyorum. Her eyimi sana adadktan sonra l birisini kskanmamalsn. Kskanmyorum ama onun lafn da iitmek istemiyorum. Sevgilim, ben de senin her trl kadnla dp kalktn biliyorum, ama yine de aldrmyorum. Gizlice evlenemez miyiz? diye sordum. Ya bama bir i gelirse? Ya da bir ocuumuz olursa?.. Ya kilisede ya da belediyede evlenilir. Baka yolu yok. Aslnda biz gizlice evlendik. Dindar biri olsaydm seninle aramdaki bu ilikiye asla yanamazdm. Anmsyor musun, bana Saint Antuan vermitin? Uur getirsin diye. Bana da baka birisi vermiti. Hibir eye aldrmyor musun yani? Tek korkum benden ayrlman. Benim dinim sensin. Her eyimsin. . istediin an evlenebilirim seninle. Namusumu kurtarmak istiyormusun gibi konuma. Aslnda namusluyum ben. nsan mutluluk duyduu bir eyden niye utansn? Sen mutlu deil misin yani? Ama beni brakmayacaksn, bakasna gitmeyeceksin, deil mi? Hayr, sevgilim. Seni brakp gidemem. Yalnz, bamza kt bir ey gelecekmi gibi bir duygu var iimde. Ama seni brakmayacam, hi zlme. zlmyorum. Seni ok seviyorum. Ama sen benden nce baka birini sevmisin. Ne oldu ona? ld. Evet lmeseydi seni tanyamayacaktm. Geri birtakm hatalarm oluyor, ama hibir zaman sadakatsizlik edemem. Sana yle sadk kalacam ki belki de gnn birinde benden bkacaksn. Yaknda cepheye dnmek zorundaym, dedim. 95 Gidinceye dek dnmeyelim bunu, dedi. Gryorsun ki mutluluktan uuyorum sevgilim. Hem ok gzel eleniyoruz. Seninle ilk tantm an az kalsn mutluluktan kalbim duracakt. imdi mutluyuz ve birbirimizi seviyoruz. Seni mutlu etmek iin ne istersen onu yapaym, istersen salarm oka. Benimle oynamak ister misin?

Evet, yataa gel. Olur, ama nce gidip hastalara bir bakaym. ONDOKUZUNCU BLM Yaz byle geip gitti. Geen gnler pek kalmam aklmda. Yalnz, havalar ok scak gidiyordu. Gazetelerde de bir sr zafer haberleri vard. Sapasalamdm, bacaklarm abucak iyileti. Artk koltuk deneklerini brakm, bastonla yrmeye balamtm. Sonra Ospedale Maggiore'da dizleri oynatma jimnastii, masajlar, banyolar, n tedavileri balad. Hastaneye leden sonralar gidiyordum. im bitince bir kadeh iki yuvarlyor ve gazetemi okuyordum. Kentte pek dolamyordum. Hastaneye gideceim zaman iple ekiyordum. nk tek isteim Catherine'! grmekti. Bunun dnda zaman ldrmek istiyordum. Kimi zaman bol. bol uyuyor, yarlara ve tedaviye gidiyordum. Kimi zaman da ngiliz-Amerikan Kulb'ne uru yordu m. Maroken koltuklara gmlp dergilere gz atyordum. Koltuk deneklerini braktktan sonra Catherine ile dolamamza izin vermiyorlard. nk yardm gerekmeyen bir hastayla hastabakcnn babaa dolamalar yakksz bir durum saylyordu. Bu yzden leden sonralar birlikte olamyorduk. Yalnz Ferguson da gelirse, ara-sra gidebiliyorduk yemee. 96 Catherine'nin ilerini zerine alan Miss Van Cam-pen bizi iten iki dost olarak kabul etmiti. Soylu bir aileden geldiini sand iin Catherine'i hogryordu. Aslnda kendisi de soylu bir ailedenmi. Hastanede yle ok i vard ki, ban kayacak zaman yoktu Van Cam-pen'in. O yaz pek scak geiyordu. Geri Milano'da bir ok e dost vard, ama akam olur olmaz hemen hastaneye dnyordum. Sava, Carso'ya doru sryordu. Plava'nn karsndaki Kuk' almlard, imdi de Bainsizza Ovas'n almaya alyorlard. Bat cephesinden gelen haberler pek i ac deildi. Sava bir sre daha srecekti belli ki. Geri savan iindeydik ama asker toplayp onlar savaa hazrlamak en azndan bir yl srerdi. Bu yl belki de iyi bir yl olurdu. talyanlar epeyce zayiat vermilerdi. Bu gidie bir anlam veremiyordum. Bainsizza ile Monte San Gabrieie ele gese bile Avusturyallarn elinde ynla da vard daha. Grdm o yksek dalarn hepsi uzaklardayd. Carso'da denize uzanan bataklklar olmasna karn hl ilerleniyordu. Napoleon olsa Avusturyallar oktan yenerdi. Ovada arpmaktansa dalarda arpmay ye tutard. Aaya inmelerine izin verir, sonra da Ve- -rona yaknlarnda onlar darmadan ederdi. Bat cephesinde kimsenin kimseyi yendii yoktu. Belki de artk savalarda yenmekten ok sava srdrme eilimi balamt. Bir tr Yzyl Sava'yd bu. Gazeteyi aldm yere koyduktan sonra kulpten ktm. Merdivenlerden aa yavaa indim. Grand Hotel'in nnde bizim ihtiyar Meyers ve karsyla karlatm. A-rabadan iniyorlard. At yarlarndan dnen Bayan Meyers siyah giysiler iindeydi. Kocaman memeleri vard. Kocas ise krlam byklar ve elindeki bastonuyla yakkl denebilecek biriydi. Yry bir garipti. Kars: Naslsnz? diyerek tokalat benimle. Silhlara Veda / F. 7 97 Meyers ise: Merhaba, dedi, Yarlar nasl gitti? ok iyi. Oynadm atlardan kazand. Ya sizinki nasl gitti? diye sordum Meyers'e. iyi. Ben de bir tane tutturdum. Bu ii nasl kazanyor, dedi Bayan Meyers. Bana hi sylemez. Bir eyler yapyorum, dedi Meyers. Siz de kendinizi gstersenize. Konuurken size bakmtyormu ya da sizi bakas sanyormu gibi bir havas vard. , Gstereceim, dedim. Sizleri grmeye geliyordum hastaneye, dedi Bayan Meyers. ocuklarm iin bir eyler hazrladm. Hepiniz yavrularmsnz benim. Sevinecekler sizi grnce.

Hepsi ocuklarm. Siz de ocuklarmdan birisiniz. Ben gideyim, dedim. Sevgili ocuklarmn hepsine benden selam gtrn, dedi. Size ok ey getireceim. Marsala ve rek. Hoa kaln, dedim. Sizi grnce ok sevinecekler. Gle gle, dedi Meyers. Galleria'ya geldiinizde masamz biliyorsunuz. Her gn leden sonra oradayz. . Caddede yrmeye baladm. Cova'dan Catherine iin bir eyler alaym dedim. eri girip bir kutu ikolata aldm. Kz kutuyu sararken ben de bara doru uzandm. Birka ngilizle birka havac vard. Bir tek martini yuvarladm. Sonra ikolata kutusunu aldm, hastanenin yolunu tuttum. Scala'ya inen caddenin bandaki kk birahanede baz tandklar vard. Bir viskonsl, an dersleri alan iki gen, bir de Ettore Moretti. San Fransiskolu bir italyand, imdi italyan ordusundayd. 98 . Bir kadeh iki itim onlarla. Tenorlardan birinin ad Ralphe Simmons idi. Enrico del Credo adyla ark sylyordu. Sesinin gzel olup olmadn bilmiyorum ama hep byk havalarda grnyordu. Souktan kzarm burunlu, iman bir adamd. Pivenza'dan geliyormu. Tosa operasnda byk bir baar kazanm. Sesimi dinlemediinizi sanyorum, dedi. Burada ne zaman oynayacaksnz? Sonbaharda La Scala'da kacam. Kalbm basarm sandalye frlatacaklardr, dedi Ettore. Duydunuz mu, Modena'da sahneye nasl sandalye yadrmlar?.. nanmayn ona. Doru sylyorum, dedi Ettore. Ben de orday-dm. Yalnz ben alt sandalye attm. Babozuun tekisin sen. talyancas bozuk, dedi Ettore. Nereye giderse suratna sandalye frlatyorlar. Piacenza Kuzey italya'da konser verilecek en zor yerdir, dedi br tenor. Orada ark sylemek her babayiidin harc deildir. Bu tenorun ad Edgar Saunders idi. Edouardo Giovanni takma adn kullanyordu. Keke oraya gelip de sana nasl sandalye attklarn grebilseydim, dedi Ettore. nce italyanca ren. Bu adam kak anlalan, dedi Edgar Saunders. Sandalye frlatmak lafndan baka bir ey bildii yok. Siz ikiniz aznz bir atnz m tamamdr, seyirciler ister istemez sandalyeleri frlatverirler, dedi Ettore. A-merika'ya dndnzde La Scala'da kazandnz zaferleri anlatrsnz. Yahu daha ilk notay iitmeleriyle sizleri La Scala'dan atmalar bir olur be! Ekimde Scala'da Tosa operasnda ark syleyeceim, dedi Simmons. Ettore, Viskonsle: Biz de gideriz, deil mi Mac? diye sordu. Onlar sandalye bombardmanndan koruyacak birileri gerek. 99 Canm Amerikan ordusu bal gibi yapabilir bu grevi, dedi viskonsl. Simmons, bir iki daha ier misin? Ya sen, Saunders? ierim, dedi Saunders. Ettore: Gm madalya vereceklermi diye duydum, dedi bana. Niye verecekler? Bilmiyorum. Daha dorusu vereceklerini sanmyorum. Neden vermesinler? Cova'daki kzlar seni batac ederler o zaman, iki yz Avusturyal ldrdn, sonra koca bir siperi tek bana ele geirdin, inan bana bu madalyalar alana dek akla karay setim ben. Ka madalya aldn, Ettore? diye sordu viskonsl. Tm madalyalar o ald, dedi Simmons. Zaten bu sava da b gen iin srdryorlar. ki bronz, tane de gm madalya aldm, dedi Ettore. Ama yalnz birinin ktlar geldi. tekiler ne oldu? diye sordu Simmons. arpma baaryla sonulanmazsa madalya filan vermiyorlar adama! Ka kez yaralandn, Ettore?

 kez ar yaralandm. Sonra tane de yaral nianm var. Nah ite... Ceketinin kolunu aaya ekti. Omuzunun aasna dikilmi siyah zemin zerinde tane paralel gm erit vard. Ettore: , Senin de olmal, dedi bana. insann byle bir erit almas inann gzel bir ey. Madalya almaktan daha iyi. nan bana olum, nian almak byk bir onurdur. U ay hastanede yattn m, bir nian alyorsun. <Nerenden yaralandn, Ettore? diye sordu viskonsl. Ettore kolunu svad: Buramdan. Derin krmz yara izini gsterdi: Bacamdan. Ayamda l bir kemik paras var. 100 imdi bile kokuyor. Her sabah kck kck paralar karmama karn kokunun nn alamadm. Neyle yaralandn? diye sordu Simmons. c El bombasyla. Hani u patates ezeceklerinden biriyle. Ayamn bir parasn koparp att. : Bana dnd: Hani u bizim patates ezeceklerini bilirsin canm... ,v Evet. Bombay atarken grdm orospu ocuunu, dedi Ettore. Yere serdi beni. nce ldm sandm. Orospu ocuunu tfeimle ldrdm. Subay olduumu kimse anlamasn diye yanmda tfek tarm. Ka yldr subaysn, Ettore? diye sordum. ki yldr. Akama sabaha yzba oluyorum. Peki sen ka yldr temensin? . talyancay iyi bilmediin iin yzba olamazsn, dedi Ettore. Konuuyorsun ama yazamyorsun. Yzba olmak iin okumak gerek. Neden Amerikan ordusunakatlmyorsun? Belki katlrm. Keke ben de katlabilseydim. Mac, ne alr bir yzba? Pek iyi bilmiyorum. Sanrm iki yz elli dolar kadar bir ey. iyi para. Tezelden Amerikan ordusuna gir. Sonra beni de oraya aldrmaya bak. Elimden geleni yapmaya alrm. italyancayla bir bl ynetebilirim. Komuta terimlerinin ngilizcesini de kolaylkla renirim. General olursun sen, dedi Simmons. O kadar uzun boylu dil bilgim yok. Generalin ok ey bilmesi gerek. Sava ocuk oyunca m sandn! Aslnda onba olacak kafa bile yok sizlerde. Neyse ki, onba olmak zorunda deilim, dedi Simmons. Sizin gibi babolar toplarlarsa grrsnz. Siz ikiniz benim takma dseniz. Mac de. Seni kendime emireri yapardm, Mac. yi bir insansn, Ettore, dedi Mac. Ne yazk ki savan aleyhinde deilsin. Sava bitmeden albay olacam. ldrmezlerse. Kimse ldremez beni. Baparma ve iaret parmayla yakasndaki yldzlara dokundu. Ne yaptm grdn herhalde. Ayaa kalkarak: Hadi gidelim, Slim, dedi Saun-ders. Gidelim. Hoa kaln, dedim. Benim de gitmem gerek. Saat altya eyrek vard. Ciaou, Ettore. Ciaou, Fred, dedi Ettore. Gm madalya alacana sevindim dorusu. Belki de alamam. Mutlaka alacaksn, Fred. Emin bir yerden duydum. imdilik hoa kaln, dedim. Ban belaya sokma, Ettore. zlme. Kendimi koruyacak gteyim. Ne sarhoum ne de kazanova. Tehlikenin nereden geleceini iyi bilirim ben. Hoa kal, dedim. Yaknda yzba olacana sevindim. Sava nedeniyle yzba yapacaklar beni. Bilirsin: yldz. aprazlama iki kl ve stnde bir ta. Yzba Ettore. ansn ak olsun.

Senin de. Ne zaman dnyorsun cepheye. Pek yaknda. Grrz yleyse. Hoa kal. Gle gle. Serseri kurunlara hedef olmamak iin gzn drt a! 102 Hastaneye kestirmeden inen bir arka sokak vard, o-raya saptm. Ettore yirmi ndeydi. San Fransisko'da amcas varm; onun yannda bym. Annesiyle babaS sini grmek zere Torino'ya geldii zaman sava patlak vermi. Kz kardeini ise Amerika'daki amcasnn yanna . yollamlar. O yl retmen okulunu bitirmek zereymi. Herkesin cann skan gerek bir kahramand Ettore. Catherine onu hi ekemiyordu. Bizde de kahramanlar var, dedi. Ama bizim kahramanlar hi deilse sessizler, sevgilim. Benim pek umursadm yok. Doru ama kendini beenmiin biri. kimizi de ok skyor. Haklsn. ' Hem .biliyor musun, sevgilim? Belki de cephede ok yararlklar gstermitir, ama n'olursa olsun yine de ben ona snamadm. szde yaknda yzba olacakm. Baya sevindim, dedi Catherine. Keyfine diyecek yoktur. Benim de yksek rtbeli bir subay olmam ister miydin? Hayr, sevgilim. Beni bir lokantaya gtrecek rtben varsa bu benim iin yeter. ite benim de rtbem bu. Fazlasn istemem. Belki de ban dner. Hi de kendini beenmi deilsin sevgilim. yle olsaydn bile yine de seninle evlenirdim. Balkondaydk. Alak sesle konuuyorduk. Ay henz domamt. Fakat kentin zerine sis kmt. Biraz sonra ieri girdik. imdi yamur yayordu. atya vuran damlalarn tprtlarn iitiyorduk, ieri yamurun girip girmediini anlamak iin dar bir gz attm. Catherine: Baka kimleri grdn? diye sordu. Mayers'leri. 103 Garip bir kar koca. Memlekette hapishanedeymi. Meyers lecek diye dar yollamlar. imdi de Milano'da rahatna bakyor. Rahat bir yaam srdn pek sanmam. Ne de olsa hapishaneden daha iyidir. Kars bir eyler getirecekmi buraya. Gzel eyler getiriyor. Seni de sevgili olu olarak gryor. Evet. Aslnda sizler onun sevgili oullarsnz. dedi Catherine. Yamurun sesini dinle. Birden hzland. Beni hep sevecek misin? Elbette. Yamur yamasa bile, deil mi? Elbette. Sevindim buna. nk yamurdan korkarm ben. Neden? Uykum gelmiti. Darda ise yamur durmadan yayordu. Bilmem. ocukluumdan beri korkarm yamurdan. Ben severim ama. Aslnda ben de yamurda yrmeyi severim ama birisini sevince iime hzn kyor. Ama ben seni hep seveceim. Ben de seni yamurda, krda, rzgrda, her eyde seveceim. Uyku bastrd. :<Uyu, sevgilim. Her eye karn seni yine seveceim..

Aslnda yamurdan korkmuyorsun, deil mi?> Birlikte olunca korkmuyorum. Niye korkuyorsun? Bilmiyorum. Sylesene. 104 Syleyemem. . ' . Ne olur, syle. . Pekala. Yamurdan korkuyorum. nk yamur yanca kendimi lm sanyorum. Sama. Bazen sen de lm oluyorsun. Bu olabilir ite. Sen lmeyeceksin. nk seni koruyacak gteyim ben. Ltfen konuma, bu geceyi ldrmeyelim. stelik de ok az zamanmz var. Haklsn. Zaten konutuklarmz samasapan eylerdi hep. Evet. Korkmuyorum yamurdan. Korkmuyorum yamurdan. Ah, tanrm, keke korkmasaydm. Alyordu. Yattrmaya altm. Sustu, ama darda yamur hl yayordu. YRMNC BLM Bir gn leden sonra at yarlarna gittik. Ferguson ile Crowell Rodgers de bizimle geldiler. Rodgers, mermi tpasnn patlamasyla gzlerinden yaralanan arkadat. le yemeinden sonra kzlar giysilerini deitirmeye gittiler. Biz de Crowell'inm odasnda oturup at yarlar ile ilgili haberleri okuduk. Crowell'in ba sarglar iindeydi. Yarlardan pek holanmazd ama laf olsun diye okurdu. Atlarn korkun eyler olduunu ama elimizde baka at olmadn sylyordu. htiyar Meyers Crowell'i severdi. Bu iin inceliklerinden sz ederdi ona. Neredeyse her yar kazanrd Meyers, ama kazan oran dt iin bu iin pf noktalarn bakalarna anlatmazd. At yarlarnda trl trl hileler yaplyordu. Baka 105 yerlerden kovulmu insanlar italya'da yaryordu. Geri Meyers'in tahminleri doru kyordu. Ama ona bir ey sormak gelmiyordu iimden. Sorularm geitirirdi kimi zaman. Yant vermek zorunda kalsa bile can sklm gibi bir havaya brnrd. Ama Crowelli kazandrmak iin elinden gelen her eyi yapard. Crowell'in iki gz de yaralyd. Ama bir tanesi aka ktyd. Meyers'in de gzleri rahatszd, belki de Cro-well'i bu yzden kolluyordu. Oynayaca at karsna bile sylemezdi Meyers. Kars arada srada kazanr, yitirince de fkelenirdi. Drdmz bir faytona atladk, San Siro'ya gittik. Hava ok gzeldi. Tramvay yolunu izleyerek kent dndaki tozlu yola ktk. Demir parmaklkl vidalar, aal baheler ve iinde su akan hendekler vard. Kuzeyde de dalar... Yar yerine giden birok araba vard. Kapdaki adamlar bize bilet filan sormadlar, nk srtmzda subay niformas vard. Arabadan indik, liste aldk, alann dnda yrdk. Sonra yar alannn o yumuak, kaba toprandan karya, atlarn bulunduu yere getik. Oturulacak tahta sralar eskiydi, ahrlarn yanna sralanmlard. Birok tandkla karlatk. alandaki it boyunca bir sr asker duruyordu. Atlarn bulunduu yer tklm tklmd. Sralarn arkasndaki aalarn altnda atlar dolatryorlard. Ferguson'la, Catherine'e birer iskemle bulup oturttuk. Atlardan biri mora alan siyah renkteydi. Crowell kalbm basarm bu at boyamadr diye tutturdu. Ata alc gzyle yle bir baktk. Boyama olabilirdi. Atlara bin zili almak zereyken ortaya kmt bu at. Binicisinin kolundaki numaraya bakarak, bu at listeden aradk, Listede bu atn ad Japalac't. Kara bir iditi. imdiye dek en azndan bin metrelik bir kouyu kazanamam atlar arasndayd bu yar. Boyanm olduundan Catherine'in de kukusu yoktu. Ferguson, ekimser kalmt. Bana kalrsa grn kuku uyandr106 cyd. Aramzda yz liret topladk. Listeye gre bu at bire otuz be veriyordu. Crowell, biletleri almaya gitti. Biz de binicilerin bir kez daha atlarla

geilerini izledik. Sonra aalarn altna gittiler, oradan geip, ar ar piste klarna baktk. Yar seyretmek iin sralara ktk. San Siro'da o zamanlarda lastik ubuk falan yoktu. Balama iaretini verecek olan adam atlar sraya koydu. Atlar yolun banda, uzaktan ufack grnyorlard. Adam uzun kamsn aklatarak yar balatt. nmzden getikleri srada siyah at ndeydi. Dnemeci aldklarnda siyah at tekilerden on be boy ilerdeydi. Yar bitirdikten sonra o hzla dnemeci bir kez daha dnd. Nefis bir ey deil mi? diye bard Catherine; bin liretten fazla kazandk. Mthi bir at olmal. Paramz almadan nce, dedi Crowell, umarm boyas akmaz. Nefis bir atm, dedi Catherine. Bakalm Bay Meyers ona m oynad... Bay Meyers'e: Tutturdunuz mu? diye bardm. Ban sallad: Ben tutturamadm, dedi. Siz hangisine oynadnz ocuklar? Japalac'a. Yok yahu? Bire otuz be verdi! Rengini beendiimiz iin ona oynadk. Ben beenmemitim. Tohuma kam gibi geldi bana. Ona oynama dediler. Listeye gre bire otuz be veriyor, dedim. Pek para vermez, dedi Meyers. Son anda epey para yatrdlar ona. Kimleryatrd? Kempton'la adamlar. Sylediydi dersiniz, bire iki bile vermeyecek. O da para m? Ben bin liret alrz sanmtm, dedi Catherine. Bu hileli yartan hi holanmadm. 107 Ferguson: Hileli ve berbat bir ey bu, dedi. Tabii, dedi Catherine, iin iinde hile olmasayd biz de ona oynamayacaktk. Ama olsun, bin liret fena para deildi aslnda. Gidip birer iki ielim, bakalm ne kadar veriyorlar, dedi Crowell. Rakamlarn asld yere gittik, para datma zili ald, Japalac adnn yanna 18.50 ganyan astlar. Bu demekti ki, on liretlik bahislerden bile daha az veriyordu. Sralarn altndaki bara gittik. Birer viski-soda itik. Tandk birka kalyanla, viskonsl Mc Adams'a rastladk, kzlarn yanna giderken peimize takldlar, italyanlar inceliklerinden nerdeyse krlacaklard. Biz aaya, yeniden oynamaya giderken Me Adams, Catherine ile konuuyordu. Bay Meyers kasalarn yanndayd. Sor bakalm hangisine oynam? dedim Crowell'e. Hangisine oynuyorsunuz Bay Meyers? dedi Crowell. Meyers elindeki listeyi ald. 5 numaray iaretledi. Crowell: zin verir misiniz, biz de ona oynayalm? dedi. Oynayn oynayn, dedi Bay Meyers. Ama sakn karma tlatmayn, dedi. Bir ey ier misiniz? diye sordum. Hayr, saolun. Ben iki kullanmam. 5 numaraya yz liret ganyan oynadk, yz liret de please. Sonra birer viski soda itik. Olduka neeliydim. ki italyan'a daha rastladk. Bizimle birer kadeh iti ikisi de. Sonra kzlarn yanna geldiler bizimle. Bu italyanlar da ok naziktiler. Daha nce getirdiimiz italyanlarla nezaket yarna girdiler. Biraz sonra herkes ayaktayd. Biletleri Catherine'e verdim. Hangi ata oynadnz? Bilmem, Bay Meyers seti. Adn bile bilmiyor musun? 108 Hayr, listeden bulabilirsin. 5 numara sanrm. Sendeki bu gven insan duygulandryor, dedi. Be numara kazand ama para vermedi. Bay Meyers kzd. Yirmi liret almak iin iki yz liret yatrmak gerekiyor, dedi. On liret verip iki bilet alyorsun. Demez. Karm yirmi liret yitirdi. Catherine: Ben de geleyim seninle, dedi bana.

talyanlar ayaa kalktlar. Aa inerek atlarn bulunduu yere gittik. Holanyor musun bundan? diye sordu Catherine: Evet, sanrm houma gidiyor. yi yleyse, dedi. Ama sevgilim, bu kadar insan bir arada grmek sinirime dokunuyor benim. ok insan grmedik ki. yle ama, u Meyers'ler, o bankac, kars, kzlar... Benim ekleri o paraya eviriyor, dedim. O evirmezse bakas evirir. u drt ocuk da korkuntu. Burada kalp yar itin arkasndan izleyebiliriz. Ne gzel olur! Hem adn hi duymadmz, Me-yers'in oynamayaca bir ata oynayalm sevgilim. Peki. Im benim adl ata oynadk, be at arasndan drdnc geldi. ite yaslanp atlarn geiine baktk. Geip giderlerken nallarndan tok sesler kyordu. Uzaklarda dalar, aalarn tarlalarn tesinde Milano'yu grdk. Tertemiz oldum sanki, dedi Catherine. Atlar dnyordu. Kapdan girdiler. Islak ve terliydiler. Jokeyler onlar yattryor, inmek iin aalarn altna gidiyorlard. Bir ey ier misin? Burada birer iki ier,,atlara bakardk. Alp getireyim, dedim. ocuk getirir, dedi Catherine. 109 Elini kaldrd. Ahrlarn yanndaki Pagoda bardan bir ocuk geldi. Yuvarlak, demir bir masann bana oturduk. Yalnzken daha iyi, deil mi? Evet, dedim. Orada, btn tekiler varken kendimi ok yalnz hissettim. Buras ok gzel, dedim. Evet, gerekten ok gzel bir kou alan. ok ho. Cann skmak istemem sevgilim, dedim. Ne zaman istersen dneriz. Hayr, dedim, burada kalp ikilerimizi ieriz, sonra da inip engelliyi seyrederiz. Bana ok iyi davranyorsun, dedi. Bir sre yalnz kaldktan sonra, tekilerin yanna gittiimize sevindik. yi elenmitik. . YRMBRNC BLM Eyllde serin geceler balamt artk, sonra gndzler de serinledi. Aalarn yapraklan sararmaya balad. Yaz geride braktmz anladk. Cephede arpmalar ok kt gidiyordu. San Gab-riele'yi bir trl atamyorlard. Bainsizza yaylasndaki arpmalar sona ermiti. Alamamlard. Ettore cepheye gitmiti. Atlar Roma'ya gitmiti. Artk at yarlar yaplmyordu. Crowell de Roma'ya gitmiti, o-radan Amerika'ya yollayacaklard onu. Sava aleyhtar iki gsteri dzenlenmiti kentte. Torino da bundan daha kt bir karklk patlak verdi. Bir ngiliz binbas kulpte bana italyanlarn Bainsizza yaylasnda ve San Gabriele'de yz elli bin kii yitirdiklerini anlatt. Ayrca Carso'da da krk bin kii yitirmiler. kilerimizi ierken o anlatmaya devam ediyordu. Sava bu yl iin sona ermi burada, italyanlar beceremeyecekleri kadar byk ie kalkmlar. Felemenk'110 deki saldrnn da baarlamayacan syledi. Eer bu sonbahardaki kadar adam ldrlrse, mttefikler bir yl iinde hap yutarm. Aslnda oktan hap yutmuuz, ama keyfimiz yerindeymi. nk hi bir eyin farknda deilmiiz. Hepimiz hap yutmuuz. Btn i bunu kabul etmemekteymi. Hangi lke hap yuttuunu, en son anlarsa sava o kazanacakm. Birer tane daha itik. Kimsenin yannda mymm? Hayr. O yanndaym. Kulpte bir biz vardk, byk mein kanepelerden birine oturmutuk. Binbann izmeleri ok gzel cilalanm, mat bir deridendi. izmeler gcr gcrd. Her ey ok kt dedi. Tmenlerden, insan gcnden baka bir ey dnen yokmu. Tmenlere komuta edebilmek iin birbirini yiyormu herkes. Komutay ele geirince de askerleri ldrmekten baka bir ey yapm-yorlarm. Hepsi de dzenbazm. Zaferleri Almanlar kazanyormu. Asker diye onlara denirmi, Eski Hunlar da asker bir ulusmu. Ama onlar da hap yutmular. Hepimiz hap yutmuuz.

Rusya'y sordum. Onlarn da oktan hap yuttuklarn syledi. Nasl hap yuttuklarn ok gemeden grrmm. Sonra da Avusturyallar hap yutacaklarm. Ellerinde birka Hun tmeni olursa ancak sava kazanabilirlermi. Bu sonbaharda saldrrlar m dersiniz? diye sordum. Elbette saldrrlarm. italyanlar da hap yutmu. Bilmeyen yokmu hap yuttuklarn. Eski Hunlar olsaym, inip Trentino'dan geer, Vicenza'da demiryollarn keserlermi, italyanlar nereye tyermi o zaman?.. On altda denediler bunu, dedim. Almanlarla deil, dedi. Evet, dedim. Belki de yle yapmazlar, dedi. Daha kark bir ie kalkarlar ve daha basit bir i, sonra da erefleriyle hap yutarlar. 111 Ben gitmek zorundaym, dedim. Hastaneye dnecektim. Gle gle, dedi. Sonra pek neeli bir havaya brnd: Her bakmdan ansnz ak olsun. Karamsar dnya gryle kiisel neesi arasnda keskin bir ztlk vard. Berbere girip tra oldum, hastaneye gittim. Bacam iyileecei kadar iyilemiti. Daha gn nce muayeneye gelmitim. Ospedale Maggiore'de yaplacak tedaviler vard daha. Topallamamaya alarak yan sokaklarda yrdm. Kemerli stunlarn altnda bir ihtiyar isteyenin ktla siluetini kesiyordu. Durup baktm. ki kz model duruyordu, ihtiyar da, ba yana eik, onlara baka baka, kd makasla abuk abuk oyuyordu. Kzlar kkr kkr glyorlard. kisinin yz biimleri bir arada kyordu. Siluetleri beyaz bir kda yaptrd, bana gsterdikten sonra kzlara verdi. Gzel oldu, dedi. Sizinkini de kartaym m, Te-nente? Kzlar siluetlerine bakarak gle gle uzaklatlar. aka maka gzel kzlard. Biri hastanenin karsndaki arapda alyordu. Peki, dedim. apkanz kartn. Hayr, apkal olsun, dedim. O kadar gzel olmaz, dedi ihtiyar. Gzleri parlad. Ama daha askerce olur, dedi. Siyah kd kesti, sonra iki kat ayrp profilleri bir kartonun stne yaptrd, bana verdi. Borcum ne? stemez. Elini sallad: Benden olsun. Ltfen. Biraz bozukluk karttm: 112 Alrsanz memnun olurum. Olmaz. Zevk iin yaptm. Sevgilinize verirsiniz. ok teekkrler. Yine grrz. . Umarm. Hastaneye gittim. Birka mektup vard. Mektuplardan biri resmi idi. Dinlenip kendimi toparlamam iin hafta izin veriyorlar. Sonra yeniden cepheye dnecekmi-im. Dikkatle bir kez daha okudum. Tedavim bittii gn iznim de bitiyordu. hafta yirmi bir gnd. Beni yemee beklemeyin, dedim hastanedekilere. Hastanenin bulunduu sokan st banda bir lokanta vard. Yemee oraya gittim, masada mektuplar okudum. Corriere della Sera'y okudum. Mektuplardan biri bykbabamdan geliyordu. Aile haberleri, yreklendirici szler, iki yz dolarlk bir ek, birka tane de gazete kesii vard. Bizim alaydaki papazdan canskc bir mektup: Franszlarn yannda pilotluk ediyormu, ok belal bir eteye atm, onu anlatyordu. Bir de Rinaldi'den bir mektup.

Milano'da ne kadar kala-cakmm, ne var ne yokmu? Gelirken benden gramofon pla istiyordu, bir liste yapmt. Yemekte kk bir ie chianti, sonra da bir kadeh konyakla, kahve itim. Gazeteyi okuyup bitirdim, mektuplar cebime koydum, gazeteyi bahile birlikte masaya brakp ktm. Hastanedeki odama gelince, soyundum, pijamam giydim. zerime de hrkam alp, balkon kapsnn perdesini ektim, yatakta oturdum, Boston gazetelerini okumaya baladm. Bayan Meyers'in hastanedeki ocuklarna brakt bir yn gazetenin iinden almtm bunlar. ikago'nun Beyaz orapllar Amerika lig bayran kazanmak zereymi, New York Giants da ulusal ligde bata gidiyordu. Babe Ruth Boston'da oynuyordu o zamanlar. Gazeteler pek i ac deildi, haberler nemsizdi, ilgin eyler yoktu, sava haberlerinin tm eskiydi. Silhlara Veda / F. 8 113 Amerika haberlerinin hepsi eitim kamplarna ilikindi. E-itim kampnda olmadm iin sevindim. Beyzbol haberlerini yalnzca okuyordum, bu konuyla da bir tek ilgim yoktu. Birok gazete olunca insan stn-kr okuyor. Pek sras deildi ama beyzbol haberlerini okudum bir sre. Amerika'nn savaa girip girmeyeceini dndm. Ligleri erteleyecekler miydi acaba? Sanrm ertelemezlerdi. Milano'da at yarlar sryordu, stelik sava bundan beter olamazd. Fransa'da at yarlarn durdurmulard. Oynadmz at, Japalac da oradan gelmiti zaten. Catherine saat dokuzda iba edecekti. e balad zaman ayak seslerini iittim, bir kez da koridordan getiini grdm. Birka oday dolatktan sonra benim odaya geldi. Ge kaldm sevgilim, dedi. Yapacak ynla i vard. Naslsn? Evraklarmdan ve izinden sz atm. Ne kadar gzel, dedi. Nereye gitmek istiyorsun? Hibir yere. Burada kalmak istiyorum. Delilik bu. Git bir yere ben de gelirim. Nasl becereceksin bu ii? Bilmiyorum ama beceririm. Sen esiz bir insansn. Hi bile deil. Yitirecek bir eyin olmaynca yaam ekip evirmek g deil. Ne demek istiyorsun? Hi. Eskiden bana kocaman geldiini sandm engellerin imdi gzme ne denli kk grndn dnyorum da. Bana kalrsa pek de kolay bir i deil bu. Kolay, sevgilim. Baktm olmuyor, eker giderim, ama iin bu kadar zora bineceini sanmyorum. Nereye gidelim? . Benim iin farketmez. Sen nereye istersen. Kimseyi tanmadmz bir yere... 114 Senin iin farketmez, ha? Evet, etmez. zgn ve kaygl grnyordu. Neyin var, Catherine? Yok bir ey. Yok bir eyim. Yo yo, var bir ey. Hayr yok. Doru sylyorum, yok bir ey. Biliyorum, var bir ey. Bana syle sevgilim, benden gizlemen iin hibir neden yok. Sylemek istemiyorum. zlrsn, cann sklr diye korkuyorum. Sen zlmezsen, ben de zlmem. Sylemek istemiyorum. Syle dedim! Mutlaka sylememi istiyor musun? Evet, istiyorum. Bir ocuum olacak sevgilim. Aa yukar aylk. zlmedin deil mi? N'olursun, yalvarrm zlme. zl-memelisin. zlmedim. Sahi mi? Tabii.

Elimden geleni yaptm. Her ilac aldm. Ama kr etmedi. zlmedim. Elimde deildi sevgilim. Ben zlmyorum. Sen de zlme, krlma bana. Ben yalnzca senin iin zlyorum. Bak ben de sana bunu syleyecektim. Benim iin zlme. nsanlar-eskiden beri ocuk doururlar. Herkesin ocuu olabilir. Doal bir ey bu. Sen esiz bir insansn, Catherine. Hayr, deilim. Ama sakn aldrma. Bana dert amamaya alrm. Aacam kadar atm zaten. Bugne dek uslu bir kz gibi durmadm m? Farkna bile varmamtn deil mi? Ruhum bile duymad. 115 Hep byle olacak. Hi mi hi zlmemelisin. Biliyorum, zlyorsun ama brak zlmeyi. u anda brak. Bir iki almaz miydin sevgilim? Bilirim, bir kadeh iki neelendirir seni. stemem. Neeliyim. Sen de esiz bir insansn. Hayr, deilim. Gideceimiz yeri kararlatralm, birlikte olabilmemiz iin her eyi ayarlarm. Ekimde ok gzeldir herhalde. Ne gzel eleniriz; sonra da, sana, cepheye her gn mektup yazarm sevgilim. Sen nerede olacaksn? Henz bilmiyorum. Ama, gzel bir yerde herhalde. Ben bunlarn hepsini dzene koyarm. Bir sre sustuk. Konumadk. Catherine yatakta oturuyordu, ona bakyordum, ama birbirimize dokunmuyorduk bile. Sanki ieriye biri girmi de, sklmz gibi. Elini uzatp, benim elimi tuttu. Kzmadn ya sevgilim? Yo. Kendini tuzaa drlm saymyorsun, deil mi? Biraz. Ama senin kurduun tuzaa deil. Benim tuzama demedim zaten, aptall brak. Tuzaa drlm dedim yalnzca. Bedensel istekler bakmndan hep tuzaa dm gibi gelir insana. Elini ekmeden uzun sre ylece durdu. u hep laf houma gitmedi. zr dilerim. Bo ver. Ama anlyorsun ya, hi ocuum olmad imdiye dek, hi kimseyi sevmedim. Senin istediin gibi davranmaya altm, sen de kalkm hep diyorsun. Dilimi koparaym istersen, dedim. Sevgilim benim. Dalgnl geti: Aldrma sen benim szlerime. Yine birlikteydik. Aramzda sklganlk mklganlk kalmamt. 116 Catherine: Aslnda ikimiz ayn kiiyiz, hi yoktan tartmamalyz. Tartmayz. Bakalar tartyor ama. Hem seviiyorlar, hem bile bile ters anlyorlar birbirlerini, kavga ediyorlar, sonra birde bakyorlar ki, ayn kiiler olmaktan kmlar artk. Biz kavga etmeyiz. Etmemeliyiz, nk yalnzca ikimiz varz, dnyadaki btn insanlar karmzda. Aramza bir ey girerse sonumuz geldi demektir, onlar da bizi ellerine geirirler. Bizi kimse ele geiremez, nk sen ok yreklisin. dedim. Yreklilere hibir ey olmaz. Ama lrler. Topu topu bir kez lrler. Bilmem ki. Kim karm bunu? Korkak bin kez lr, yrekli bir kez, diye mi? Evet. Kim sylemi?

Bilmem. Herhalde korkan biriymi, dedi. Korkaklara ilikin ok ey biliyormu ama yrekliler konusunda ok ey bilmiyormu. Yrekli insan, eer akllysa, iki bin kez lr. Ama ldm bittim demez. Bilmem. Yrekli insanlarn kafalarnn ilerini grmek zordur. Evet. Onun iin yrekli kalrlar ya zaten. Bu konularda bilgi bakmndan ok iyisin. Doru syledin, sevgilim. stme yoktur. Yreklisin. Deilim, dedi. Ama olmak isterdim bak. Ben de deilim, dedim. Ne olduumu bal gibi biliyorum. Kendimi snamak iin saysz frsat geti elime. ki yz otuz vuru yapan, bu sayy da aamayacan iyi bilen bir oyuncudan farkszm. Az mdr iki yz otuz vuru yapmak? Kocaman bir say gibi grnyor. 117 Deil. Beyzbolda orta derecede bir oyuncu bu kadar vuru yapabilir ancak. Ama yine de vurucudur, diye steledi. kimiz de kendimizi beenmi kimseleriz galiba, dedim. Sen yreklisin ama, diye ekledim. Deilim. Ama olmak istiyorum, dedi. kimiz de yrekliyiz, dedim. Hele ben bir kadeh itim mi daha da yrekli olurum. Catherine: Harika insanlarz biz, dedi. Dolaba doru gitti, konyak ve bir bardak getirdi. biraz sevgilim, dedi. Bana ok ama ok iyi davrandn. Aslnda imek istemiyorum pek. Azck. Peki. Bardan te birini konyakla doldurdum bir dikleyi-le itim. Ne yudumdu ya, dedi. Biliyorum, yrekliler ve kahramanlar konyak ierler ama fazla gsterie kalkmamalsn. Savatan sonra nerede oturacaz? Eski bir evde, iki ihtiyar olarak sanrm, dedi. yldr bu sava noelde biter diyordum, ocuklar gibi... Ama imdi dnyorum da olumuz yzba olunca ancak biter. Bakarsn general olur. Sava yzyl srerse yzba da olur, general de. Bir iki imez miydin? Hayr, sevgilim. ki seni neelendiriyor, benimse bam dndrmekten baka bir ie yaramyor. Hi konyak imedin mi? Hayr, sevgilim. Eski kafal bir kadnm ben. Uzanp yerden ieyi aldm ve bir iki daha koydum. . Gidip yurttalarna bir gz atsam iyi olacak, dedi, 118 Catherine. Ben gelinceye dek biraz gazete okursun belki. Mutlaka gitmen mi gerekiyor? Evet. imdi gitmezsem, daha sonra gitmek zorunda olacam. Peki. imdi. Birazdan gelirim. Ben de gazeteleri bitireyim o zamana dek. YRMKNC BLM Bir gn sarlktan yatyordum. Miss Van Campen odama geldi. Dolabn kapsn anca bo ieleri grd, Bir sr ieyi kapcyla aa yollamtm, onlar grm olmalyd ki baka ie var m diye bakmaya geldi. ou vermut iesiydi, marsala ieleri, capri ieleri, chianti ieleri, birka tane de konyak iesi vard. Kapc byk ieleri vermut ieleriyle, hasr rgl chi-antiyi gtrm, konyak ielerini sona brakmt. Miss Van Campen, ielen kartrrken bu konyak ieleriyle, ay biimli ieyi grnce kplere bindi. Eline ald ve uzun uzun inceledi. Ay, kalalarnn zerine oturmu, penelerini havaya kaldrmt. Camdan banda bir mantar, poposunda da yaptrlm billur taneleri vard. Gldm:

inde kmmel vard. dedim. En iyi kmmel, bu ay biimli ielerle, Rusya'dan gelir. Miss Van Campen: unlarn hepsi konyak iesi, deil mi? Hepsini buradan gremiyorum ama konyak iesi olsa gerek. Ne zamandan beri srp gidiyor bu? Ben kendim alp getirdim, dedim. talyan subaylar sk sk ziyaretime geliyorlard. Onlara ikram etmek iin bulunduruyordum. Siz imiyor muydunuz? 119 Ben de iiyordum. Konyak! dedi. On be tane konyak iesi, bir de ayl iki! Kmmel. Birini gnderip bunlar aldrtacam. Btn bo ieler bunlar m? imdilik. Ben de sarlk oldunuz diye zlyordum. Sizin iin zlmek bounaym meer. Teekkr ederim. Cepheye dnmek istemiyorsunuz diye kimse sizi knamaz herhalde. Ama, bence sarholua sarlp sarlk olmaktansa daha akla yakn bir yola bavurabilirdiniz. Neye? kiyle, ne dediimi bal gibi anladnz. Ben hi sesimi kartmadm. Baka bir yol bulamazsanz, sanlnz geer gemez soluu cephede almak zorunda kalacaksnz, dedi. Bile bile sarlk olduunuza gre, dinlenme iznini hak etmediniz sanrm. Demek dinlenme iznine hakkm yok. Evet, yok. Siz hi sarlk oldunuz mu, Miss Van Campen? Yo olmadm, ama sarlk olmu ynla insan grdm. Hastalarn buna ok sevindiklerini de grdnz m? Cephede bulunmaktan daha iyi olsa gerek. Miss Van Campen, dedim, Kiiliini hie sayarak kendini mahvetmeye alan bir insan da grdnz m? Miss Van Campen iitmezlikten geldi bu soruyu. Zaten ya anlamazlktan gelecek ya da ekip gidecekti odadan. ekip gitmek istemiyordu, nk epeydir nefret ediyordu benden, nefretini de bugn iyice belli etti. Kendi kendini sakatlayarak cepheden kamak isteyen ok insan grdm, dedi. 120 ben onu sormuyorum. dedim. Kendi kendilerini sakatlayanlari ben de grdm. Benim size sorduum helada kendi kendini tekmeleyerek kendini ie yaramaz hale getirmeye kalkan bir adam grdnz m hi? nk sarla en yakn ac budur, bu acy da sanrm ok az kadn ekmitir. Sarlk olup olmadnz bu yzden sordum. Miss Van Campen, nk... Miss Van Campen odadan kt. Biraz sonra Miss Gage geldi. Ne sylediniz Miss Van Campen'e? Akln karm gibi bir hali vard. Duygularmz karlatryorduk. Hi doum sancs ekmediini sylemek zereydim ki... Delirmisiniz, dedi Miss Gage, Yaatmayacak sizi. Yapacan yapt zaten, dedim. znimin iine etti, belki de beni divan harbe bile verir. ok alak bir kadn. Hi holanmad sizden, dedi Miss Gage, Neden kavga ettiniz? Cepheye dnmeyeyim diye bile bile sarlk olmak iin iki itiimi iddia ediyor. Miss Gage: Ph, dedi. Bir yudum bile iki imediinize yemin edebilirim. Herkes de yemin edebilir iki imediinize. ieleri buldu. u ieleri atn diye yz kez uyardm sizi. ieler nerde imdi? Dolapta. Bavulunuz var m? Hayr yok ama u srt antasna koyabilirsiniz. Miss Gage, ieleri srt antasna doldurdu. Kapcya vereyim bunlar, dedi.

Tarh kapdan kyordu ki Miss Van Campen ieri girdi. Bir dakika, dedi. O ieleri ben alyorum. Kapc da yanndayd. 121 Raporumu verirken doktora gstereceim. Tala doru yrd. Kapc da antay alp gtrd. inde ne olduunu biliyordu. Geri bundan bir ey kmad ya iznimden oldum. YRMNC BLM Bu gece cepheye dneceim, Torino'dan gelecek trende yer ayrmas iin kapcy gnderdim. Tren, gece-yars yola kacakt. Torino'dan kalkyor, gece on buuk sralarnda Milano'ya geliyor, hareket saatine kadar da istasyonda kalyordu. Yer bulabilmek iin, tren gelmezden nce orada bulunmak zorundaydnz. Kapc yanna bir de arkadan ald. Eskiden terzi dkknnda alrm, imdi de makineli tfeki olmu, izinli gelmi. Yer ayrmcaya dek akla karay semi ikisi de. Trenin yanat yere girebilmeleri iin para verdim. Eyalarm da onlara, verdim: Byk bir srt antasyla iki de ufak anta. Saat be sularnda hastanedekilere veda ettim. Kapc, teberilerimi kendi odasna koymutu. Gece yarsndan az nce istasyondaym, dedim. Kars beni Signorino diye ard. Alad, gzlerini sildi, yine alad, sonra el sktk. Srtn svazladm, yine alamaya balad. Yrtm skm dikerdi, ok ksack boylu, iman, beyaz sal, gle yzl bir kadnd. Alarken yz allak bullak olurdu. Kedeki arapya gittim, vitrinin nnde oturarak darsn seyrettim. Catherine'yi grdm, cam tklattm. Bakt, beni grd, glmsedi. Yanna gitmek iin darya ktm. Dars karanlk, souk ve sisliydi. Arkasnda lcivert bir pelerin, banda yumuak keeden yaplm bir apka vard. Kaldrm boyunca yan yana yrdk. arap dkknlarnn nnden getik, sonra pazar yerinden geip yokuu ktk kemerlerin al122 tndan geerek kilisenin nne geldik. nmzde tramvay yolu vard, karda da kilise. Siste bembeyaz bir slakt. Raylar getik. Solda l l vitrinleriyle dkknlar ve galleria'nn girii vard. Alan sisle kaplyd. Kilisenin ' nne gelince, gzmze kocaman grnd, talar slakt. eriye girmek ister misin? Hayr, dedi Catherine. 0 Yine yrmeye baladk. Askerin biri sevgilisiyle birlikte karmzdaki ta kemerin boluunda duruyordu. 1 Kaputunu kzn arkasna koymutu. Yanlarndan getik. Taa sk sk yaslanm duruyorlard. Onlarda bizim gibi, dedim. Kimse bizim gibi deildir, dedi Catherine. Bunu hi de neeli bir havayla sylememiti. Gidecek bir yerleri olsayd keke. Belki de ilerine yaramazd hi. Onu bunu bilmem, ama herkesin gidecek bir yeri olmal. Kiliseler var, dedi Catherine. Kiliseyi arkada brakmtk. Alann bir baka ucundan karya getik; dnp arkaya, kiliseye baktk. Siste pek grkemli bir grnm vard. Deri eyalar satan bir dkknn nnde durduk. Vitrinde binici izmeleri, bir asker antas, kayak ayakkablar vard. Eyalar birbirlerinden ayr ayr yerletirilmilerdi. Srt antas ortada, izmeler bir yanda, kayak botlar da br yandayd. Deriler koyu renkliydi. Kullanlm eerleri andryordu, yalyd. Elektrik nda yal ve dzgn deriler prl prl parlyordu. Kayaa gidelim bir gn. Kayak mevsimi iki ay sonra balayacak, dedi Catherine. Oraya gidelim. Peki, dedim. teki vitrinleri de geip, yandaki sokaklardan birine sapmtk. 123

Dar bir sokakt, sadan gidiyorduk. Sisin iinde yanmzdan geenler vard. Bu sokakta vitrinleri l l dkknlar vard. Bir vitrindeki peynir ynna baktk. Bir silah dkknnn nnde durdum. Gel ieri bir dakika, ben bir silah almak istiyorum. Nasl bir silah? Tabanca. eriye girdik, palaskam zp klfyla birlikte masann zerine koydum. Birka tane tabanca karttlar. Klf atm: Buna uymal, dedim. Bu klf mein ve boz renkliydi, kentte takaym diye elden dme almtm. Tabancalar iyi mi? diye sordu Catherine. Aa yukar hepsi ayn, dedi. Kadna dnerek: unu bir deneyebilir miyim? diye sordum. . At yerim yok, dedi. Ama ok iyidir, yanltmaz sizi. Tetii drerek, srgsn ektim. Yay olduka sertti, ama iyi alyordu. Nian alp yine ektim tetii, Kullanlmtr, dedi kadn. Bir subaya aitti. ok keskin bir niancyd. Siz mi satmtnz ona? Evet. Nasl geri aldnz? Emirerinden aldk. Belki de benim tabancam da sizdedir, dedim. Fiyat ne kadar bunun? Elli liret. Sudan ucuz. Tamam. Ayrca iki arjrle, bir kutu da kurun istiyorum. Tezghn altndan kard. Kl ister miydiniz? diye sordu. Elden dme kllarm var, ok ucuz. Cepheye gidiyorum, dedim. Ya. yleyse kri gerekmez, dedi. 124 Kurunlarla tabancann parasn verdim, arjr doldurup yerine taktm, tabancay da bo klfa yerletirdim. Sonra palaskam taktm. Palaskada tabanca ar duruyordu. Olsun dedim iimden, insann kurallara uygun bir tabancas olmas iyi bir ey. Hem insan istedii zaman kurun bulabilir. Tepeden trnaa silahlyz imdi, dedim. Unutmamam gereken tek ey buydu. Benim teki tabancam hastaneye gelirken biri alm. Umarm iyi tabancadr, dedi Catherine. Sanmam. Kadn: Tabancann kordonu da var, dedi. Grdm. Kadn bize daha baka eylerde satmak istiyordu. Ddk istemez misiniz? Hayr. stemem. Kadn gle gle dedi, dkkndan ktk. Catherine vitrine doru bakt. Kadn da bakyordu. Bize selm verdi. Tahtalara akl u kk aynalar ne ie yarar? Kular ekmeye. Krlarda onu dndrrler, ayr kular grp gelirler, talyanlar da vururlar. Catherine. ok yaman adamlar, dedi. Siz Amerika'da tarla kuu vurmazsnz deil mi, sevgilim? Pek vurmayz. Karya geip br kaldrm boyunca yrmeye baladk. imdi daha-iyiyim, dedi Catherine. Yrmeye ilk baladmzda ok ktydm. Birlikte olunca hep iyi oluyoruz zaten. Her zaman birlikte olacaz. Evet, ama bu gece gidiyorum. Dnme bunu, sevgilim. Sokakta yryorduk. Sisten klar sar sar grnyordu. Yorulmadn m? diye sordu Catherine. 125

Ya,sen? Yorulmadm. Yrmek gzel ey. Ama ok fazla da yrmeyelim. Iksz bir yan sokaa sapp yrdk. Durup Cathe-rine'i ptm. perken elini omzumda duydum. Peleriniy-le ikimizi de rtmt. lerde, sokan alt ucunda bir tramvay grdm, kprden geiyordu. Kprde bir araba bulabiliriz, dedim. Sisin iinde, kprde durduk, araba bekledik. Bir ok tramvay geti ama hepsi de evine dnen insanlarla doluydu. Bir araba daha grnd, iinde bir iki kii vard. Sis yamura evirmeye balad. Catherine: Ya yryelim, ya da tramvay bekleyelim, dedi. imdi bir araba daha geer, dedim. Arabalarn hepsi buradan geer. te bir araba geliyor, dedi. Arabac atn durdurdu, saatinin zerindeki metal iareti indirdi. Arabann st yksekti. Arabacnn ceketi zerinde su damlacklar vard. Parlak apkas srlsklamd, l l parlyordu. Yan yana oturduk. Arabann ierisi karanlkt. Bizi nereye gtrmesini syledin? stasyona. stasyonun karsnda bir otel var oraya gidebiliriz. Ama byle, eyasz gidebilir miyiz oraya? Evet, dedim. Arabann yamurda, yan sokaklardan istasyona gitmesi uzun srd. Catherine: Yemek yemeyecek miyiz? Ackrz sonra. Odamzda yeriz. Giyecek bir eyim yok yanmda, geceliim bile yok. Alrz, dedim. Arabacya seslendim: Manzoni Caddesi'nden yukar kalm. 126 Peki anlamnda ban sallad, ilk yol azndan sola sapt. O byk caddede dkkn arad Catherine. urada bir tane var, dedi. Arabacy durdurdum. Catherine indi, karya geti, dkkna girdi. Arabada arkama yaslanp onu beklemeye koyuldum. Islak caddenin ve azndan burnundan buharlar fkran atn kokusu geliyordu burnuma. Catherine elinde bir paketle geldi, ieriye girdi, yeniden yola koyulduk. Ate pahasyd sevgilim, ama ok cici bir gecelik. Otelin nne gelince Catherine'e: Sen arabada bekle, ben imdi gelirim, dedim. Otelden ieri girdim, mdrle konutum. Bo oda okmu. Darya ktm, arabacya parasn dedim. Catherine'le ieri girdik. Parlak dmeli kk ocuk paketi ald. Mdr eilerek bizi asansre buyur etti. Ortalk krmz kadifeler ve parlak sar pirinler iindeydi. Bayla bayan yemeklerini odada m yemek isterler acaba? Evet. Listeyi gnderiverin, dedim. zel bir ey ister miydiniz? Av eti ya da sufle?.. Asansr her katta grlt kartarak nc kata kt. Son bir grltyle durdu. Av eti olarak ne var? Sln ya da bldrcn gndertebilirim. Bldrcn, dedim. Koridorda yrdk. Hal eskimiti. Bir sr kap vard. Mdr durdu, kaplardan birini at. Buyrun. Gzel bir odadr. niformal kk komi paketi sandalyenin zerine brakt. Mdr perdeleri at. Dars sisli, dedi.

Oda krmz kadifeyle denmiti. Bir sr ayna, iki koltuk, bir de ipekli bir rt serili kocaman bir yatak vard. Banyoya bir kap alyordu. Yemeinizi gnderirim, dedi mdr. 127 Eilip selm verdi, odadan kt. Pencereye gidip, darya baktm. Kaln kadife perdeleri kaplayan kordonu ektim. Catherine yataa oturmu, kesme camdan yaplm avizeye bakyordu. apkasn kartmt, salar n altnda parlyordu. Aynalarn birinde kendini grd, elini salarna gtrd. U aynada daha grdm onu. Neeli deildi. Pelerinini yataa brakmt. Ne var, sevgilim? Kendimi hi orospu gibi grmemitim daha nce, dedi. Pencereye gittim, perdeyi aralayp darya baktm, iin buna varaca hi aklma gelmemiti. Sen orospu deilsin ki! Biliyorum sevgilim, ama insann kendini orospu gibi grmesi gzel bir ey deil. Sesi kuru ve tekdzeydi. Bulabildiimiz en gzel otel bu, dedim. Pencereden dar baktm. Alann karsnda, istasyonun klar grnyordu. Sokaktan arabalar geiyordu, parktaki aalar grdm. Otelin klar kaldrmda parlyordu. Allah kahretsin diye dndm. Kavgann sras m imdi. N'olursun gel buraya, dedi Catherine. Sesindeki tekdzelik iyice silinmiti. Gel n'olursun, iyi bir kz oldum yine. Yataa doru baktm, glmsyordu. Yataa yanna gittim, onu ptm. Sen benim iyi kzmsn, dedim. Elbette seninim, dedi. Yemek yedikten sonra ve daha sonra da mutlu hissettik kendimizi. ok gemeden bu oda kendi evimizmi gibi gelmeye balad bize. Hastanedeki odam nasl evimiz olmusa bu oda da anszn evimiz oluvermiti. Yemek yerken Catherine benim ceketimi omuzlarna ald. Karnmz ok ackmt, yemekler de ok iyiydi. Bir ie capri itik, bir ie de St. Estephe itik. ounu ben itim, ama Catherine de iti, neesi yerine geldi. 128 Gnah bambaka bir ey, iedi. Gnah ileyenler daha ince beenili oluyor. Krmz kadifeler nefis; aynalar desen, ok arpc. Sevimli bir kzsn sen. Sabahleyin byle bir odada uyanmak nasl olur, bilmem. Ama gzel bir oda. Bir bardak St. Estephe daha koydum. Gerekten gnah olacak bir ey yapabilseydik, dedi Catherine. Yaptmz ey yle temiz, o kadar masumca bir ey ki gnah ilediimize ve yanl bir ey yaptmza aklm yatmyor bir trl. ok tatl bir kzsn. Yalnz karnm ackr. Korkun ackrm. Olduundan baka trl grnmek istemeyen ok tatl bir kzsn, dedim. Evet. Olduu gibi grnmek isteyen bir kzm ama bunu senden baka kimse anlamad. Seninle ilk karlatmda, yle bir d kurmutum: Birlikte Cavour Oteli'ne gitmiiz, orada btn bir leden sonra sevimiiz... Kstahlk derler ama bu yaptna! Buras Cavour deil, yle deil mi? Deil. Cavour'a gitsek bizi kabul etmezlerdi. Gnn birinde ederler, ite ayrldmz, bir nokta daha, sevgilim: Ben hibir d filan kurmadm. Hi mi kurmadn? Birazck. Ah, ne tatl kzsn! Bir bardak arap daha koydum. Ben olduu gibi grnen bir kzmdr.

nceleri seni yanl anlamm, delinin biri sanmtm seni. Evet azck deliydim. Ama yle anlalmaz bir delilik deildi bu. Seni hi artmadm, deil mi sevgilim? u arap harika bir ey, dedim. nsana tm kt eyleri unutturuyor. Silhlara Veda/ F. 9 129 Gzel ey, dedi Catherine. Ama babamda korkun bir damla hastalna yol at. Baban var m senin? < Var, dedi Catherine. Onunla hi tanmak zorunda kalmayacaksn, nk onda damla hastal var. Senin baban yok mu? Yok, dedim. vey babam var. Holanacak mym ondan acaba? Hi tanmak zorunda kalmayacaksn onunla. Catherine: Ne gzel eleniyoruz, dedi. Artk hibir ey umurumda deil. Seninle evliyim, mutluluktan uuyorum. Garson geldi, tabaklar kaldrd, ikimiz de suskunla-mtk, ylece duruyorduk. Yamurun tprts geliyordu kulamza. Aada, caddede bir araba korna ald. Hep duyarm arkamdan zaman denen kanatl arabann hzla yaklatn. Catherine: Bilirim ben bu iiri, dedi. Man/elin. Ama, bir erkekle yaamaya bir trl yanamayan bir kza ait bir iirdir o. Her eyi aka konumak gerei duydum birden: Nerede douracaksn ocuu? Bilmem. Bulabileceim en gzel yerde. Nasl dzene koyacaksn? Elimden geldiince iyi bir biimde. zlme sen sevgilim. Sava bitinceye dek bizim daha ok ocuumuz olur. Gitme zaman geliyor.Biliyorum, istersen geldi diyebilirsin." Hayr. Bo ver yleyse, sevgilim. imdiye dek iyiydin, ama imdi zlyorsun. zlmeyeceim. Ne zaman mektup yazacaksn? Her gn, dedi. Mektuplar okuyorlar m? Okuyorlar arr.a iyi ingilizce bilmedikleri iin bir ey anlamazlar. 130 iyi o zaman, ben de anialmaz bir ingilizceyle yazarm. dim. Ama fazla etrefilli yazaym deme sakn. Yava yava toparlansak iyi olur, dedim. Olur, sevgilim. u gzel evimizden ayrlmak bana zor geliyor. deAl benden de o kadar. Ama gitmek zorundayz. Gidelim ama evimize yerleeli ok az olmutu. Yerleiriz. Sen savatan dnp geldiinde, ben sana gzel bir ev hazrlam olacam. Belki de hemen dnp gelirim. Belki ayandan birazck yaralanrsn. Ya da kulak mememden. Yo, ben senin kulaklarn byle kalsn istiyorum. Ayaklarm istemiyor musun? Ayaklarn daha nce de yaralanm. Haydi sevgilim, gidelim artk. Olur, sen nce k. YIRMDRDNC BLM Asansre bineceimize merdivenlerden indik. Mer-divenlerdeki hallar eskimiti. Gelen yemein parasn demitim. Garson kapnn yanndaki sandalyede oturuyordu. Ayaa kalkp selam verdi. Yan odaya getik, hesab ona dedim. Arkada olduumuzdan hesab pein almamt mdr; ama hesab demeden ekip gitmeyeyim diye garsonu kapya dikmekten de geri kalmamt. Sanrm daha nce az yanm olmalyd, ahbaplarndan bile. Savata insann sryle ei dostu oluyordu.

Garsona bir araba bulmasn syledim. Elimden Cat131 herine'nin paketini alp emsiyesini aarak sokaa kt. Camn arkasndan yamurun altnda karya geiine baktk. Yan odada durarak camdan dar bakmaya baladk. Naslsn, Cat? Uyku bastrd. imde bir boluk, bir alk var benim. Sende yiyecek bir ey var m? antamda var. Arabann geldiini grdm. Durdu. At, yamur yznden ban yere emiti. Garson arabadan indi, emsiyesini ap otele geldi. Onu kapda karladk. emsiyesinin altnda slak kaldrmdan arabaya kadar yrdk. Garson: Paketiniz ieride, dedi. Biz arabaya binip de bahiini verinceye dek emsiyeyle bekledi. Saolun, yolunuz ak olsun, dedi. Arabac dizginlere asld, at yola koyuldu. Garson emsiyesinin altnda otele dnd. Caddeden aa indik, sola dndk, sonra saa saparak istasyona geldik. In altnda, yamurdan korunmaya alan iki jandarma dikiliyordu. apkalar kta prl prld. Yamur istasyondan gelen n iinde dupduru, billur gibiydi. Yaan yamur altnda istasyondan, omuzlarn kaldrarak bir hamal geldi. Saol, tatacak teberim yok, dedim. Snd kemeraltna dnd yine. Catherine'e dndm. Arabann kr yzne glge dryordu. Vedalaalm artk. Seninle gelemez miyim? Hayr. Gle gle, Cat. Hastaneye ekmesini syler misin? Olur. Arabacya adresi verdim. Olur anlamnda ban sallad. 132. . Glegle, kendine ve minik Catherine'e iyi bak, dedim. Hoa kal sevgilim. Glegle, dedim. Yamura ktm, Catherine yola koyulan arabadan dar uzanarak el sallad. Yz aydnland, glmsyor-du. Araba yoldan yukar doru trmanmaya balad. Catherine yamurdan kap snmam iin, iki jandarmann durduu kemeri gsteriyordu eliyle. Gidip kemerin altnda durdum. Keyi dnnceye dek arabann arkasndan baktm. Sonra istasyona girdim, trene yneldim. Kapc trenin yanat yerdeydi. Bana bakmadan trene bindi, ben de arkasndan. Kalabal yara yara darack yol boyunca ilerledik, tklm tklm dolu bir kompartmana girdik. Bizim makineli tfek eri, antalarmn bulunduu rafn altnda oturuyordu. Darda ine atlsa yere dmezdi. eri girince kompartmandakiler bize bakt. Trende ok az yer vard. Bu yzden herkes yiyecekmi gibi bakyordu birbirine. Makineli tfek eri ben oturaym diye ayaa kalkmt ki biri omzuma dokundu. Dnp baktm: Uzun boylu, sska, enesinde kpkrmz bir yara izi bulunan bir topu yzbasyd. Camdan bakm sonra ieri girmiti. Ne var? diye sordum. Dnd. Gs gseydik. Benden uzundu. apkasnn siperinin glgesinde yaral yz olduka zayf grnyordu. Yara izi yeniydi, parlyordu. Herkesin gz zerimdeydi. Kendiniz iin bir askere yer ayrttramazsnz. dedi. Ayrttm bile. Yutkununca grtla kalkp indi. Makineli tfek eri yerin nnde ayakta duruyordu. Dardakiler de ieri bakyordu. erdekilerden t kmyordu. Hakknz yok buna. Ben sizden iki saat nce geldim. 133

Ne istiyorsunuz? " . O yeri! Ben de istiyorum oray. Yzne dik dik baktm. Btn kompartman karyd bana. Dmanca bakmalarndan belli oluyordu. Haklyd adam. Ama o yeri ben de istiyordum. Yine kimse bir ey sylemiyordu. Allah kahretsin dedim iimden. Buyrun oturun, Signor Capitona, dedi. Makineli tfek eri ekilerek yer verdi, uzun boylu yzba oturdu. Bana bakt. Arna gitmi gibiydi. Ama o yeri elde etmiti ya, ona bak. Makineli tfek erine: Eyalarm alver, dedim. Dar ktk. Tren doluydu. Biliyordum, yer bulmak olanakszd. Makineli tfek eriyle kapcya onar liret verdim. Pencerelerden baka baka koridordan geip aa indiler, ama bo yer yoktu. Kapc Brescia'da inen olabileceini syledi. Makineli tfek eri: Brescia'da daha binenler olur, dedi. Hoa kaln diyerek el skp ayrldk, ikisi de zgn gibiydi. Tren kalkt, koridorda dikiliyorduk hl. Tren ilerlerken istasyonun klarn, demiryolu makaslarn seyrettim. Habire yamur yayordu. Pencereler pslakt, dary grmemizi engelliyordu. Daha sonra yere uzanp uyudum. Uyumadan nce czdanm gmleimin altna, pantalonun iine gelecek biimde yerletirdim. Czdanda param ve ktlarm vard. Sabah olup da tren Brescia'ya varana dek uyudum. Trene bakalar biniyordu, ama yine uykuya daldm. antalardan birini bamn altna koymu, brn de salama almak iin kollarmn altna destek yapmtm. Basmadan geebilmek iin zerimden atlyorlard hep. Koridorda benim gibi daha bakalar da yere uzanm uyuyordu. Kimisi de pencere demirlerine tutunarak, kaplara yaslanarak ayakta durmaya alyordu. Bu tren oldum bittim hep byle tklm tklm olurdu. 134 . YRMBENC BLM Sonbaharda aalar rlplak, yollar vck vck amurdu. Udine'den Gorizia'ya kamyonla gittim. Yolumuza daha baka kamyonlar geerek devam ediyorduk. K dar seyrediyordum. Dut aalar plakt. Tarlalar toprak rengiydi. Dizi dizi olak aalardan slak l yapraklarn dk'd yolda, alanlar vard: Yoldaki ukurlar, yoi kysndaki aalarn arasndaki birikintilerde bulunan ufak talarla dolduruyorlard. Dalar kaplayan sisin altnda kenti grebildik. Irma getiimizde sularn kabarm olduunu grdm. Yamur yamt dalara. Srasyla fabrikalar, evleri ve kkleri geip kente girdik. Birok evin daha yandn, yerle bir olduunu or-dm. Dar bir sokakta bir ingiliz Kzlha arabasn getik. Zayfack yz gneten yanm ofrn banda bir kasket vard. Onu tanmyordum. . Vali konann nndeki byk alanda kamyondan indim. ofrn uzatt antam srtma taktm, br ikisini de elime aldm, bizim kkn yolunu tuttum. Yuvaya donan bin o'dujrr:;3 yz tank isterdi. Aalarn arasnda kalan kke bakarak, akll ve slak yoidan aa yrdm. Pencereler smsk kapa', ama kap akt, ieri girdiimde duvarlar haritalarla, daktiloda yazlm ktlarla donanm bir odada oturmakta olan binbay grdm. Merhaba, dedi. Naslsn9 Daha yal ve daha sert grnyordu. yiyim,.: dedim, iler nasl gidiyor? mi kalmad artk. stn kar da otur. Srt antam ve iki kk antay yere, kasketimi de onlarn zerine koydum. Duvarn yanndaki teki iskemleyi masann yanna getirerek zerine oturdum. tBinba:: ok borbat bir yaz geirdik, dedi. Kendini topar ladin m ban? 135 Evet.

Nianlar aldn m? Elbette aldm. ok teekkr ederim. Gster bakalm. iki eriti grmesi iin kaputumu atm. Kutular aldn m? Madalyalar onlarn iinde gndermitim. . Hayr yalnzca ktlar geldi. Yaknda kutular da gelir. Gecikmitir biraz. imdi ne i vereceksiniz bana? Arabalarn hepsi baka yerde. Alts kuzeyde, Ca-peretto'da. Caperetto'yu bilirsin herhalde? Bilirim, dedim. an kuleli kk, beyaz bir kasaba olarak anmsyordum oray. Vadide, ufack ve temiz bir kasabayd;.alannda irin mi irin bir eme vard. Arabalar orada alyor Bir sr hasta var imdi. arpmalar kesildi. tekiler nerede? ikisi dalarda, drd de h' Bainsizza'da. teki iki shhiye bl de nc orduy' birlikte Carso'da. Ne yapmam istiyorsunuz?istersen gidip Bamsizza'da^ o dt arabay getir. Gino da epeydir orada Orada cLp bitenleri biliyor nu-sun? Hayr. ok ktyd. araba yitirdik. Kulama alnmt. . yle ya, Rinaldi yazmt. Rinaldi nerede? Burada, hastanede. Btn yaz ve sonbahar hastanede geirdi. Dorudur. Kt oldu, dedi Binba. yle kt geti ki bildiin gibi deil. Hani dnyorum da sen de tam zamannda yaralandn dorusu. Evet, biliyorum. 136 nmzdeki yl daha da beter olacak, dedi Binba. Bakarsn bugnlerde saldrya geerler. yle sylyorlar, saldracakiarm. Ama benim hi aklm yatmyor buna. Zaman geti artk. Irma grdn m,? Grdm. Kabarm bile. Yamurlarda balad, saldracaklarn sanmyorum hi. Yaknda kar da balar. Seninkilerden ne haber? Senden baka Amerikal gelecek mi? On milyonluk bir ordu hazrlyorlar. Dilerim biraz da bizi katlr. Ama Franszlar hepsini kapar. Adam brakmazlar bize. Her neyse... Sen bu gece burada kal, yarn da kk arabayla gidip Gino'yu geri yollarsn. Olup bitenleri Gino anlatr sana. Hl ufak tefek bombardmanlar oluyor ama bitti saylr artk. Bainsizza'yt grmekten holanacaksn. Greceime seviniyorum. Size yeniden kavutuum iin de sevinliyim, Signor Maggiore. Glmsedi. Saol. Ta burama geldi artk bu sava. Senin gibi uzakta olsaydm bir daha dnmezdim sanrm. O kadar kt m? Evet. Hem de nasl, ktnn kts. Hadi git ykan, arkadan Rinaldi'yi bul. Dar ktm, antalarm yukar tadm. Rinaldi odada yoktu, ama teberisi oradayd. Yataa oturdum, dolaklarm zdm, sa ayakkabm kardm. Sonra srtst uzandm yataa. Yorgundum, sa ayam sancyordu. Tek ayakkabyla yatmak sama geldi bana, kalkp br tekini de kardm, yere attm ve battaniyenin stne uzandm yine. Pencere kapalyd, ierdeki hava bunaltyordu insan. Ama kalkp pencereyi aamayacak kadar yorgundum. Eyalarm gryordum: odann bir kesinde ylece duruyordu. Darda hava kararyordu. Yatan zerine ylece uzanm. Catherines dnyor, Rinaldi'yi bekliyordum. Catherine! yalnzca geceleri, uykuya dalmadan nce dnecektim szmona, ama yorgundum imdi, onu d137

nmekten baka yaplacak baka bir i de yoktu Onu dnrken Rinaldi kageldi. Hi deimemiti Azck zayflam gibiydi. Vay, evlat! dedi. Dorulup yataa oturdum. Gelip o da oturdu, sarld bana. Aslan evladm benim. Srtma vurdu. Kollarn tuttum. Aslan evladm, dedi. A da greyim u c'izini.> Pantolonumu karmam gerek. kar be olum. Biz bize deil miyiz burada': Bakaym ne yapmlar. . Ayaa kalktm, pantalonumu kardm, dizliim' syrdm. Rinadi yere oturdu, dizimi ileri geri bkt usu! usul. Parmaklarn yarnn stnde gezdirdi. Baparmakla ryla dizkapama bastrd, dizimi yavaa oynatt. Bu kadarck m oynuyor? Evet. Seni geri yollamalar dpedz cinayet yf u! Do'.ru drst oynatacak duruma gelmeni beklemeliye- er. Bu kadarna da kr. Eskiden daha bete'di, kaz '< gibiydi. Biraz daha bkt dizimi Rinaldi. Ellerine baktm. Becerikli bir operatrn elleriydi bunlar. Bana baktm, sa lan prl prl parlyordu, dzgn bir biimde yana ayrlmt. Dizimi daha ok kvrd. Ah! diye bardm. Biraz daha fizik tedavisi grmen gerekir. dedi Rinaldi. Eskisinden daha iyi. Orasn anladk olum. Senden daha iyi bilirim bu ileri. Kalkt, yataa oturdu: Dizin hi de fena saylmaz. Dizimle olan ii bitmiti artk. Eh ne var ne yok, her eyi anlat bakalm. Anlatacak bir ey yok, dedim. Durgun bir yaantm oldu. 138 Evli bir adam gibi konuuyorsun, dedi. N'oldu sana byle? Hi, dedim. Ya sana n'oldu? Bu sava ldryor beni, dedi Rinaldi. Pek bunaldm. Ellerini dizinde kenetledi. Bak sen! dedim. Ne demek yani? insanca duygulardan da m uzak olaydm? Yo. Bakyorum da gnn gn etmisin. Anlat-sana. Btn yaz ve sonbahar boyunca ameliyatlarla uratm. Bam kayacak zamanm olmad almaktan. Herkesin iini ben yapyorum. Btn zor ileri bana ykyorlar. Emin ol olum yaman bir operatr olup ktm. Bak bu gzel ite. Hibir ey dndm yok. Evet, inan bana dnme diye bir ey kalmad bende. im gcm habire ameliyat etmek. Dorudur. Ama imdi her ey bitti artk, olum. Ameliyat ma-meliyat etmiyorum artk, sfr tkettim. Korkun bir sava bu, olum. Kalbm basarm byle. Hadi imdi sevindir beni bakalm. Gramofon plaklarn getirdin mi? Getirdim. Plaklar kda sarm, srt antamn iine, mukavva bir kutuya yerletirmitim. Onlar antadan karamayacak kadar yorgundum. Sen de mi kendini iyi hissetmiyorsun, evlat? Hem de nasl, bombokum. Korkun bir sava bu. dedi Rinaldi. Kafay big-zel ekelim de keyiflenelim. Tm kurtlarmz dker, ak gibi oluruz. Sarlk geirdim, dedim. Kafay ekemem. Vah olum vah! u ise bak, ne halde kyorsun karma. aka maka, dpedz adama dnp de gelmi139 sin, karacierli bir adarri... Dedim ya, kt bir ey u sava. Niin savayoruz, anlayan beri gelsin!

Hadi birer kadeh yuvarlayalm bakalm. Sarho olmak istemem ama birer kadeh ielim. Rinaldi odann kesindeki lavaboya gitti, dolaptan iki kadehle bir ie konyak alp getirdi. Avusturya konya, dedi. Yedi yldzl. San Gab-riele'de ele geirebildikleri tek ey bu. Orada miydin.sen de? Yo. Ben bir yere kprdamadm. Hep buradaydm, habire ameliyat yaptm durdum. Bak evlat, bu bardak var ya u senin eski di fran koyduun bardak. Seni anmsatsn diye saklamtm. Dilerini fralaman anmsatsn diye desene una. Hayr. Benim kendi bardam var. Sabahlar aznda aspirin ineyerek homurdanman, orospulara az dolusu svp sayarak dilerindeki Villa Rossa'y fralayp syrn anmsatsn diye sakladm bu barda. Bu barda ne zaman grsem vicdann di frasyla temizlemeye kalkn anmsyorum. . Yataa yaklat: Hadi p beni de ciddi olmadn syle. Seni peceim ha? Maymunun birisin sen be. Bilmez miyim, sen de mkemmel Anglosakson'un tekisin. Biliyorum, vicdan azabyla kvranan bir ocuksun sen, biliyorum. Bu Anglosakson'un, orospularla dp kalknn kirini di frasyla temizlediini grene dek bekleyeceim. Biraz konyak koy u bardaa. Bardaklar tokuturduk, itik. Rinaldi gld. Seni zom edeyim de gr, karacierini skp karacam senin, yerine de doru drst bir talyan cieri koyacam, yeniden adam edeceim seni. Biraz daha konyak koysun diye barda uzattm. Dars iyice kararmt artk. Elimde konyak barda, gittim pencereyi atm. Yamur dinmiti. Hava daha da soumutu. Aalarn st sisle kaplyd. 140 Konya pencereden dkeyim deme sakn, dedi Rinaldi. emeyeceksen bana ver. de patla, dedim. Rinaldi'yi yeniden grdme seviniyordum iki yldr damarma basar, taklr dururdu bana, houma giderdi onun bu huyu. ok iyi anlyorduk birbirimizi. Evlendin mi? diye sordu. O yataktayd. Bense pencerenin yannda, duvara yaslanmtm. Evlenmedim henz. k msn? Evet. O ngiliz kza m? Evet. Vah zavall olum benim. Peki, iyi davranyor mu bari sana? Elbette. Yani i verirken iyi davranyor mu demek istemitim? Kapa eneni! Olur. Ne kibar bir herif olduumu greceksin bak. u kz ey mi?.. Rinin, dedim, Gzn seveyim kapa u gagan. Arkadam olmak istiyorsan kes artk! Arkadan olmak isteyen kim evladm. Ben zaten arkadan deil miyim senin? yleyse sus! Peki. Yataa gittim, Rinaldi'nin yanna oturdum. Elinde bardak, yere bakyordu. Beni anlyorsun deil mi, Rinin? Anlamaz olur muyum hi. mrm boyunca nice kutsal konu zerinde tartmmdr. Gelgelelim, ikimiz arasnda pek yle gizli sakl konular yoktu. imdi imdi anlyorum ki demek senin de dokunulmaz saydn konular varm. Yere bakyordu. 141 Senin yok mu? Yok. Hi mi yok? Hi yok.

Anann, kz kardeinin de mi yok? Senin kz kardeinin yok mu? diye atld hemen Rinaldi. kimiz de makaralar koyverdik. Suyu km stn-insan bozuntusu! dedim. Belki de kskancm, dedi Rinaldi. Hi bile deilsin. O bakmdan demek istemedim. Baka bakmdan. Evli arkadan var m hi senin? Var. dedim. Benim yok, dedi Rinaldi. Birbirlerine tutkunsalar bana pek yz vermiyorlar. Neden? Holanmyorlar benden. Niye peki? : Ylanm ben. Akl ylan. Kartryorsun, dedim. Elmayd akl. Hayr, yland. Zevkten drt ke olmutu. Byle derinlere dalmadan zamanlar daha ekilir oluyorsun. Seni severim, olum, dedi. Tam byk bir italyan dnr kesildiim anda ineliyorsun beni. ok ey biliyorum ama anlatmam. Senden daha ok ey biliyorum. Evet. Bilirsin. Gel gr ki sen daha iyi elenirsin. Vicdan azab eksen bile daha iyi elenirsin. Ben ayn kanda deilim. yle yle. Bal gibi de yle. Oysa ben, yalnz ve yalnz altm zamanlar mutluyum. Yine yere dikmiti gzlerini." Dzelirsin. .142 : t Hayr. Topu topu iki eyden holanyorum. Bunlardan biri iime zarar veriyor; bryse yarm saatte, bilemedin on be dakikada bitiyor. Kimi zaman daha da ksa sryor. Kimi zaman ok daha ksa. Belki biraz ileri gittim, olum. Bildiin gibi deil. Ama yalnzca bu iki ey var, bir de iim. Daha baka eyler de bulursun. Hayr. Bizler yeni hibir ey bulamayz. Olduumuz gibi doarz, hibir ey renemeyiz. Baka hibir eyimiz olmaz. Eksiksiz bir btn olarak balarz yaamaya. Latin olmadn iin sevinmen gerek. Latin diye bir ey yok, dedim. Senin bu dediin Latin dn olsa gerek. Kusurlarnzla gsnz kabaryor. Rinaldi ban kaldrp gld. yisi mi kapatalm bu konuyu olum. Bu kadar ok dnmekten yoruldum. Yemek zaman yaklat. Dndne sevindim. En iyi arkadamsn sen benim. Kardeim, silah arkadamsn. Bu silah arkadalar ne zaman yemek yiyecek peki? diye sordum. Hemen imdi. Yalnz, birer kadeh daha ielim, karacierinin salna. Aziz Paul gibi desene. Yanlyorsun. Onunki arapt, derdi de midesinden-di. arap i biraz, midene bire bir gelir. iede ne varsa ierim, dedim. Neyin salna dersen ona ielim. Sevgilinin salna, dedi Rinaldi. . Bardan kaldrd. yle olsun. Ona dil uzatmayacam artk. Canm o kadar da skma kendini. Konyan iti. Tertemizim, dedi. Senin gibi tertemizim, olum. Ben de bir ingiliz kz ayarlayacam. Dorusunu istersen 143

senin kz ben daha nce tanmtm ama bana gre boyu biraz uzuncayd. Kzn uzun boylusundan da olsa olsa karde olur. Gzel, tertemiz bir kafan var senin, dedim. Ya, ne demezsin! Onun iin bana Rinaldo Puris-simo derler ya. Rinaldo Sporchissimo. Yr olum, kafalarmz tertemizken gidip yemek yiyelim. Elimi yzm ykadm, salarm taradm. Merdivenlerden indik. Rinatdi kafay bulmutu hafiften. Yemek yediimiz odaya girdik, yemek hazr deildi henz. Gidip ieyi getireyim, dedi Rinaldi. O yukar kt. Ben de masann bana oturdum. Rinaldi ie elinde, dnd, yarmar bardak konyak koydu. Barda kaldrdm, masadaki lambaya yaklatrarak baktm: ok oldu, dedim. Bo bir mide iin ok saylmaz. Korkun gzel bir ey bu. Mideyi batan aa kasp kavurur. Senin iin bundan daha zararl bir ey olamaz. yle olsun. Gnden gne canna okur adamn, dedi Rinaldi. Mide yava yava hap yutar, elini tir tir fitredir insann. Tam operatrlere gre bir ey. Salk verir misin yani? O da laf m! Baka ey kullanmam ben zaten. Dikle unu olum, gr bak nasl hasta olacaksn. Yarya dek itim. Emirerinin sesi ykseldi koridordan: orba! orba hazr! Binba geldi, bayla selamlad bizi, oturdu. Masadayken ufak tefek grnyordu. Bu kadar myz? diye sordu. Emireri orba tasn getirdi, Binba bir kepe orba koydu tabana. Rinaldi: t 144 Bu kadarz, dedi. Papaz saymyorum yalnz. Fe-derico'nun burada olduunu bilseydi o da gelirdi. Nerede o? diye sordum, Binba: 307'de, dedi. orbasn iiyordu. Azn sildi, yukar kvrk krl byklarn titizlikle sildi: Gelir sanrm. Telefon ettim oraya, senin geldiini bildirsinler diye haber braktm. O eski grltl patrtl yemek masasn zledim dorusu, dedim. yle, dedi Binba, soframz pek sessiz sedasz. Merak etmeyin, patrt karrm ben, dedi Rinaldi. Biraz arap i, Enrico, dedi Binba. Bardam doldurdu. Derken, makarna geldi sofraya. Hepimiz yemee daldk. Papaz geldiinde makarnalarmz bitirmek zereydik. Yine eskisi gibiydi: ufak tefek, kara kuru ve ekingen. Ayaa kalktm. El sktk. Elini omzuma koydu: itir iitmez geldim, dedi. Otur bakalm, dedi Binba. Geciktin. yi akamlar; papaz, dedi Rinaldi. Papaz szcn ngilizce olarak sylemiti. at pat ngilizce bilen ve habire papaza taklp duran Yzba-'dan renmiti bunu. yi akamlar, dedi Papaz. Emireri ona da orba getirdi, ama o makarnadan balayacan syledi. Naslsn? diye sordu bana. yiyim, dedim, iler nasl? Biraz arap yuvarla, Papaz, dedi Rinaldi. biraz, miden iin i. Aziz Paul gibi, anlyorsun ya. Papaz, incelikle: Evet, anlyorum, dedi. Rinaldi onun bardan da doldurdu. Silhlara Veda / F. 10

145 Ah u Aziz Paul! Btn bu naneler onun bann al-tndankyor. Papaz bana bakp glmsedi. Grdm kadaryla bu tr alaylara aldr etmiyordu artk. Ne anasnn gz u Aziz Paul, dedi Rinaldi. insan batan karan ayyan tekiymi dpedz. Ama sonradan ununu eleyip de elei duvara asnca, byle eyler iin gnah deyip km iin iinden. Kendisi sfr tketince bizim iin birtakm kurallar koymu, oysa bizim ' atlacak barutumuz var daha. yle deil mi, Fede-rico? Binba glmsedi. Halama et yiyorduk o srada. Karanlk bastktan sonra azizler konusunda tartmaya girmem ben, dedim. Papaz et yemeinden ban kaldrp bana bakt, glmsedi. Hoppala, dedi Rinaldi, bu da Papaz'dan yana kyor. Yahu nerede bizim Papaz'n damarna basan o eski arkadalar? Nerede Cavalcanti? Nerede Brundi? Cesare nerede? Kimsenin yardm olmakszn ben bu Pa-paz'la nasl baa karm yahu? yi bir papazdr, dedi Binba. yi bir papazdr, diye yineledi Rinaldi. Ama ne de olsa papaz. Soframz eski gnlerdeki gibi otsun istiyorum. Federico'yu neelendirmek istiyorum, yoksa Papaz-'n can cehenneme! Binba'nn ona yle bir gz attn grdm. Rinal-di'nin sarho olduunu anlamt. Yz bembeyaz olmutu. Salarnn bitim yeri alnnn beyazl zerinde kapkara grnyordu. Olsun varsn, Rinaldi, dedi Papaz. Olsun varsn. Cann cehenneme, dedi Rinaldi. Topunun can cehenneme! Sandalyesine yasland. ok ekti, yorgun dt, dedi Binba bana. Yemeini bitirdi, salasn ekmeiyle syrd. v 146 Rinaldi masaya doru bakarak: Vz gelir bana! dedi. Btn bu ilerin can cehenneme. Baklar donuklam, yz solmutu, meydan okurcasna bakyordu. yle olsun, dedim. Btn bu ilerin can cehenneme. Yo, yo, dedi Rinaldi. Sen sylemezsin bunu, yapamazsn. Yapamazsn diyorum. Kupkurusun, bombosun. Baka bir bok yok diyorum sana. Bir ey yok. Bunu ben bilirim, almay braknca da... Papaz ban sallad. Emireri et tabaklarn kaldrd. Rinaldi, Papaz'a dnd: Ne diye et yiyorsun ki sen? Bilmiyor musun, bugn cuma. Bugn perembe, dedi Papaz. Yalan! Cuma bugn. sa'nn etini yiyorsun. Tanrnn etini. Biliyorum^ l bir Avusturyalnn eti. Bunu yiyorsun ite sen. Subaylarn eti beyazdr, dedim o eski akay tamamlayarak. Rinladi gld. Bardan doldurdu. Aldrmayn siz bana, dedi. Kafadanterelelliyimdir ben biraz. zne kmalsn sen, dedi Papaz. Binba ona bakarak ban sallad. Rinaldi, Papaz'a bakt: Demek, sence izne kmam gerek yle mi? Binba bayla Papaz'a iaret etti. Rinaldi hl Papaz'a bakyordu. Keyfin bilir, dedi Papaz, istemiyorsan kmazsn. Cann cehenneme, dedi Rinaldi. Balarndan savmaya bakyorlar beni. Her gece ekmeye alyorlar beni. Ama ayak diriyorum. Bende ondan varsa n'olmu yani. Herkeste var. Dnyann adam var byle... nce... Sylev verircesine bir havaya brnd. ... kck bir sivilce balyor. Sonra bir bakyor147 sun srtta bir kzart. Sonra hibir ey grmezsin. Btn umudunu cvaya balarsn. Ya da salvarsan'a, diye usulca szn kesti Binba.

O da cval bir ilatr, dedi Rinaldi. Bbrlene bbrlene konumaya balamt artk: Bunlarn ikisini de iyi bilirim, Papaz. Ama sen bu hastala dnyada yakalanmazsn. Ama, u evlat, ite o yakalanr bak. kazasdr bu. Sradan bir i kazas... Emireri tatl ve kahve getirdi. stne erbet dklm kara ekmek tatls gibi bir eydi bu. Lamba ttyordu. Kapkara is lambay yalayarak yukar ykseliyordu. ki mum getir, u lambay da alver, dedi Binba. Emireri birer tabak iine tutturulmu yanar durumda iki mum getirdi, lambay fleyerek sndrdkten sonra gtrd. Rinaldi sesini kesmiti artk. Kendini toparlam gibi grnyordu. ene alarak kahvelerimizi itikten sonra hepimiz koridora ktk. Sen papazla konumak istersin, dedi Rinaldi. Benim kente gitmem gerekiyor. yi geceler, Papaz. yi geceler, Rinaldi, dedi Papaz. i Rinaldi bana dnd: Grrz, Fredi. Evet, dedim. Erken gel. Suratn buruturarak kapdan dar kt. Binba yanbamzda, ayakta duruyordu: ok yorgun, dedi. almaktan bitkin dt. stelik, firengiye yakalandn da sanyor. Benim buna pek aklm yatmyor ya, olmayacak ey de deil hani. Firengiye yakalanm gibi kendi kendini tedavi ediyor. yi geceler. Gn domadan gidiyorsun, deil mi Enrico? Evet. Gle gle o zaman. Bol anslar. Peduzzi seni uyandrr, birlikte gidersiniz. Hoa kaln, Signor Maggiore. Gle gle. Bugnlerde bir Avusturya saldrsndan 148 sz ediliyor ya sanmam. Umarm saldrmazlar. Ho, buraya saldrmazlar ya neyse. Gino her eyi anlatacaktr sana. Telefonlar iyi alyor artk. Sk sk telefon ederim. Bak bu iyi ite. iyi geceler. Rinaldi'nin ikiyi fazla karmasna gz yumma emi? Oluralrm. yi geceler, Signor Maggiore. Binba kendi odasna ekildi. YRMALTINCI BLM Kapya gittim, dar baktm. Yamur dinmiti ama hl sis vard. Yukar kalm m? diye sordum Papaz'a. Pek fazla oturamam. Gel bakalm. Merdivenleri trmandk, odaya girdik. Ben Rinaldi'nin yatana uzandm. Papaz da emirerinin hazrlam olduu benim yatama oturdu. Oda karanlkt. Eee, dedi, daha ne var ne yok bakalm? yilik salk. Ama yorgunum bu gece. Ben de yorgunum ama nedeni belirsiz bir yorgunluk bu. Sava ne durumda? Sanrm yaknda sona erer. Neden bilmem ama iimde yle bir duygu var. Nasl bir duygu yani? Sizin Binba nasl bir adam olup kt gryorsun ya? Sngs nasl da dt? imdilerde biroklar byle. Bana kalrsa da yle, dedim. Korkun bir yaz geirdik, dedi Papaz. Benim yaralanp gidiimden bu yana kendine olan gveni daha bir artmt. 149 nanlr gibi deil. Savan iinde bulunup da gzyle gren bilir ancak. Biroklar savan ne demek olduunu bu yaz anlad. Dahas, hi anlamayacaklarn sandm subaylarn bile kafalarna dank etti artk. Battaniyeyi svazlayarak: Ne olacak peki? diye sordum. Orasn bilmem ama sanrm fazla srmez.

Ne olacak ya? arpmay brakacaklar. Kimler? ki taraf da. Nerde o gnler! dedim. nanmyor musun? ki tarafn da ayn zamanda sava brakacana inanmyorum. Oras yle. Bunu beklemek fazla olur. Yalnz, insanlardaki deiiklie yle bir bakyorum da bu iin byle srp gideceini hi mi hi aklm kesmiyor. Bu yazki arpmalar kim kazand? Hi kimse. Ama Avusturyallar kazand ya ite, dedim. San Gabriele'yi ellerinde tuttular. Onlar kazand. Onun iindir ki savaa son vermezler. Onlar da bizim duyduklarmz duyuyorlarsa son verebilirler. Ayn yolun yolcusu onlar da. Kazanr durumdayken kimse brakmaz sava. Umudumu kryorsun. Dndklerimi sylyorum yalnzca. Yani sence bu i byle srp gidecek ha? Hibir ey olmayacak yle mi? Orasn bilmem/Yalnz, byle bir zafer kazanmken sanmam ki Avusturyallar sava braksnlar. Yenilince Hristiyan olunur. Bosnallar hesaba katmazsak Avusturyallar da H-ristiyandr. Hristiyan derken o anlamda kullanmadm. sa'nnki gibi demek istedim. 150 Papaz sesini karmad. imdi hepimiz uysallatk, neden dersen, yeniliyoruz da ondan. Eer Peter, Bahe'den kurtarm olsayd isa'mz nasl olurdu acaba? Ne ise yine o olurdu. Hi sanmam, dedim. Umudumu kryorsun, dedi. Bir eyler olacak, biliyorum, olsun diye de dua ediyorum. ime douyor bu. Bir eyler olabilir, dedim. Ama ne olursa bize olur. Onlar da bizim duyduklarmz duysalar o zaman anlardm. Gelgelelim, yenilgiye urattlar bizi. Baka trl duygular besliyorlar imdi. Askerlerin ou teden beri hep bu duyguyu tamlardr yreklerinde. Yenilgiye yoramayz bunu. Onlar daha balangta yenilmilerdi zaten. Tarlalarndan koparlp orduya alndklar gn yenilmilerdi, ite bu nedenledir ki kyller bilge kiilerdir, bilgedirler nk iin banda yenilmilerdir. Kylye kuvvet ver, sonra yaptklarna bak, o zaman anlarsn ne den bilge olduklarn. Bir ey sylemedi. Dnyordu. Kendi kendime karamsarla kaphyorum, dedim. te bu yzdendir ki byle konular zerinde kafa yormuyorum hi. Dndm filan yok. Gel gr ki konumaya baladm m hi kafa yormakszn buluverdiim eyler dklyor azmdan. Bir eyler umuyordum ben. Bozgun mu? Hayr. Daha fazla bir ey. Daha fazla ne olabilir ki! Zaferden gayr bir ey yok. Bu da olsa olsa kt olur. Uzun sre zafer ummutum. Ben de. imdi hangisi olur bilmiyorum? Ya biri olur ya br. Zafere inanmyorum artk. Ben de. Gelgelelim, daha iyi olsa bile yenilgiye de inanmyorum. 151 Neye inanyorsun peki? Uykuya, dedim. Papaz ayaa kalkt: Kusura bakma ok oturdum. Ama seninle konumak houma gidiyor. Yeniden grebilmemiz gerekten de ok ho.

Ben de ayaa kalktm, karanlkta el sktk. Yarn erkenden greve kyorum. Dnnce grrz. Birlikte yrye kp konuuruz. Kapya kadar uurladm onu. Aa inme, dedi. Seni yeniden burada grdme sevindim. Ho, senin iin hi de sevindirici bir ey deil ya neyse. Elini omuzuma koydu. Benim iin farketmez, dedim. yi geceler. yi geceler, Ciaou! Ciaoui dedim. Geberiyordum uykusuzluktan. YRMYE DNC BLM Rinaldi ieri girince uyandm. Ama benimle konumad, ben de yeniden uykuya daldm. Sabahleyin gn madan uyanp giyindim ve yola ktm. Ben karken Rinaldi hl uyuyordu. Bainsizza'y daha nce grmemitim. Irman kysnda yaralandm yerin tesinde, eskiden Avusturyallarn bulunduu yamac trmanmak tuhafma gidiyordu. Dimdik kan yeni bir yol vard, bir sr de kamyon. Tepede yol dzleti. Karda sisli ormanlar, dik yamalar grnyordu. arabuk ele geirildii iin zarar grmemi koruluklar vard. lerde, yamalarla korunmad yerlerde, yolun yanlar ve st dallar ve otlarla rtlmt. 152 Yol yanp yklm bir kyde son buldu. Ate hatt daha tede kalyordu. Bu yrede birok topu birlii vard. ler tutar yan kalmamt evlerin, ama ortalk yine de derli topluydu, her yerde iaret levhalar gze arpyordu. Gino'yu bulduk. Kahve getirdi bize. Sonra onunla gidip birok kimseyle tantm mevzileri grdm. Gino'nun dediine gre ngiliz arabalar Bainsizza'nn epey aasnda, Ravne'de alyordu, ingilizlere baylyordu Gino. Yine dediine gre tek tk bombardmanlar oluyormu ya yaralanan yokmu pek. Yamurlar bastrdktan sonra hastalk grla gidecekmi. Sylentilere baklrsa Avusturyallar saldrya geeceklermi ama o buna inanmyormu. Bizim de saldracamz syleniyormu ya yeni birlikler gelmediine gre bu da akla yatkn deilmi pek. Burada yiyecek ktm. Gorizia'ya gidip de karnn yle tkabasa bir doyurabilse keyfine diyecek olmayacakm dorusu. Acaba akam yemeinde ben ne yemiim? Syledim. Az suland. En ok da dolce'ye baylmt. Aslnda dol-ce'nin ne biim bir ey olduunu uzun uzadya anlatmamtm ona, dlce deyip gemitim. Ama sanrm o bunun ekmek tatlsndan ok daha deiik bir ey olduunu sanmt. Nereye gnderileceini biliyor muydum acaba? Bilmediimi, ama arabalardan bir blmnn Caporetto'da bulunduunu syledim. Can atyordu oraya gitmeye. Kck, ipirin bir yermi oras. Kasabann ardnda ykselen dalar ok houna gidiyormu. Ho bir ocuktu Gino. Herkes de holanyordu ondan. Dediine gre asl kzlca kyamet San Gabriele'de kopmu Lom'un tesindeki saldr ok kt gidiyormu. lerimizde ve tepemizde, Ternova tepeleri boyunca uzanan ormanlarda Avusturyallarn sryle topu birlii varm, geceleyin yollar fena halde bombardman ediyorlarm. Hele deniz toplarndan oluan bir batarya varm ki korkun sinirine dokunuyormu artk. Keskin seslerine bakarak onlar ppadak tanyabilirmiim. Mermiler ok alaktan gidiyormu nk. nce bir grleme iitilirmi, sonra hemen ardn153 dan bir vzlt balarm. ou zaman iki topu ayn anda ateliyorlarm. Biri bitmeden br grlyormu. arapnel paralar da yle bolmu ki deme gitsin. Gino bunlardan birini gsterdi bana. Otuz-otuz be santim boyunda, di di kntlar olan dzgn bir maden parasyd. Babit madenine benziyordu. Pek etkili olduklarn sanmyorum ama, dedi Gino, yine de yreimi azma getiriyorlar. Dorudan doruya adamn stne geliyormu gibi grnyorlar. nce bir alev, sonra vzlt ve bir patlama sesi. Korkudan geber-dikten sonra ha yaralanm ha yaralanmamsn, ne kar!

Sylediine gre kar hatlarda Hrvatlar vard. Ve biraz da Macar... Bizim birlikler hl ileri hatlardaym. E-er Avusturyallar saldrya geecek olursa, ne telefon varm konuacak ne de geri ekilecek bir yer... Ovann tesindeki yaylalarda ok elverili savunma yerleri varm ama gerektiinde kullanlmak zere nedense hibir hazrlk yapilmamm. Her neyse, Bainsizza konusunda ben ne dnyormuum? Ben burann daha dz, o-vams bir yer olduunu sanyordum. Bylesine kambur kambur, bylesine engebeli bir yer olabileceini aklma getirmemitim hi. lk bakta yksek bir.yayla, dedi Gino. Ama yine de yayla mayla deil. Kald evin bodrumuna indik yine. zeri dzlk, e-imi ise az olan bir tepeyi elde tutmann kk kk tepeler dizisini elde tutmaktan daha kolay olduunu syledim. Dan yukarsna saldrmak hi de dzlktekinden daha zor deildir diye de bir fikir attm ortaya. Da var, dack var, dedi Gino. u Can Gabrie-le'ye bak hele. Oras yle ama, dedim, tepeyi ap da dzl gelince ekmiler asl gl. Tepeye kadar kolayca trmanmlar yoksa. O kadar da kolay deil, bakma sen, dedi Gino. Evet, dedim. Deiik bir durumu var bunun. 154 Dadan ok bir kale gibiydi oras. Avusturyallar yllar yl ynak yapmlard oraya. Oynak bir sava gz nne alarak taktik adan konuuyordum ben. Sradalarda uzun boylu tutunmak ok gt, arkalarndan dolanmak kolay olduundan elden ele gemesi iten bile deildi. Oysa hareket etme yetenei ok nemliydi, dada saplanr kalrdnz. stelik dadan at yaplrken hedef doru drst ayarlanamaz-d, artma atlar yapmak zorunda kalnrd. Sonra, yamalar dman eline getiinde en seme adamlarn dan doruunda eli kolu bal kalma olasl da vard. Ksacas dalardaki arpmalara ben bel balamyordum pek. Sen bir da alrdn, onlar bir da. Ama i kozlarn gerekten paylalmasna gelip dayand myd iki taraf da aa inmek zorundayd. Peki dada n cephede olsaydn, ne yapacaktn? diye sordu Gino. Orasn dnmedim henz, dedim. Gltk. Ama bak, dedim Eskiden Avusturyallar Verona dolaylarndaki drtke alan iinde pskrtlmlerdi. O-vaya inmelerine gz yumdular. Sonra da oracakta ilerini bitiriverdiler. Evet, dedi Gino. Ama onlar Franszd. Bir bakasnn lkesinde arprken askeri sorunlar zmlemek kolayna gelir insann. Doru, dedim. zyurdunda savarken o denli bilimsel davranmyor insan. Ruslar yaptlar bu ii, NapolyorVu tuzaa drmek iin yaptlar. Evet ama onlarn lkesi usuz bucaksz. Eer sen Napolyon'u kapana kstracam diye talya'da geri ekilmeye kalksaydn soluu Brindis'ide alrdn. Korkun bir yerdir oras, dedi Gino. Oraya gittin mi hi? yle bir getim, kalmadm. Geri yurtseverimdir ben, dedi Gino, gel gr ki ne Brindisi'yi sevebildim, ne de Toronto'yu. 155 Bainsizza'y seviyor musun peki? diye sordum. Topra kutsaldr, dedi. Ama ben daha fazla patates yetimesini yelerdim bu toprakta. Biliyor musun, buraya geldiimizde Avusturyallarca ekilmi patates tarlalar bulduk. Yiyecek o kadar ok mu kt sahi? Dorusunu istersen kendi payma ben karnmn doru drst doyduunu bilmiyorum. u da var ki oburun biriyim ben. Yine de alktan lmedim ite. Bizim yemekhane tamtakr. Cephedeki birlikler yiyecekten yana iyiler, ama gerideki birliklerin hali harap. in iinde bir bit yenii var. Bol bol yiyecek olmal. Baka bir yerde okutuyorlard eolu eekler. Olmayacak ey deil. Ellerinden geldiince ok veriyorlar cephedeki birliklere. Geridekiler de avularn yalyorlar. Avusturyallardan kalma patatesleri, ormanlardaki kestaneleri yiyerek nefis krletiyorlar. Onu bunu bilmem, asker adam iyi besleyeceksin, boazna dkn bir ulusuz biz. Kalbm basarm ki bol

bol yiyecek var. Askerlerin yiyecek sknts ekmesi hi de iyi deildir. Yiyecek, insan dncesinde nasl deimelere yol aar, dikkat ettin mi hi? Etmez olur muyum, dedim. Sava kazandrmaz ama yitirilmesine yol aabilir. Yitirmekten sz etmeyelim aman. Yeterince ediliyor zaten. Bu yaz yaplanlar bouna m yapld! Sesimi karmadm. Bouna, kutsal, anl, zveri gibi szckler karsnda oldum olas sklmmdr. Bunlar yamur altnda dikilip, birka adm tede konuma yapan birinden iitmiizdir, ya da duvarlara yaptrlan bildirilerde okumuuzdur. imdiyse, epey zaman var ki kutsal denilebilecek bir ey grm deildim. Anl anl denilen eyler de lafta kalyordu hep. Ve zveri de, ikago mezbahalarnda bir kyya atlacak kokmu etlerden farkszd. Nice szckler vard ki insan iitmek bile istemiyordu. Yer adlar daha onurlu geliyordu bana. Kimi saylar tarihler de byleydi. Yer adlar insann syleyip de bir ey an156 latabilecei belli bal szcklerdendi. an, eref, yreklilik, kutsallk, gibi soyut szckler, ky adlar, yol numaralar, rmak adlar, birlik saylar ve tarihler gibi somut szcklerin yannda pek kof kalyordu. Gino bir yurtseverdi. Kimi zaman yle laflar ediyordu ki bunlar bizi birbirimizden ayryordu. Ama yine de iyi bir ocuktu. Yurtse-. verliini anlyordum. Byle domutu o. Gorizia'ya dnmek iin Peduzzi'yle arabaya binip gitti. Gn boyunca yamur yad. Rzgrla birlikte yamur geldi hep. Her yerde su birikintileri olutu, ortalk amur deryasna dnd. Ykk evlerin svalar boz bulank bir amur halinde akp gidiyordu. Akama doru yamur kesildi. ki numaral mevzimizden sonbaharn slak, plak krlarn gryordum; dalarn doruklar dumanlyd; yollarn stndeki hasr rtler srlsklamd, p p sular damlyordu. Batmadan nce gne yle bir grnd, dalarn ardndaki plak ormanlar aydnlatt. Bu ormanlarda Avusturyallarn birok topu vard, ama pek az ate ediyordu. Cepheye yakn bir yerde, ykk dkk bir iftlik evinin stnde gkyzne doru halka halka ykselen arapnel dumanlarna bakyordum. Ortasnda sarl beyazl parltlar olan yumuack grnml dumanlard bunlar. nce bir parlt beliriyor, sonra bir patlama sesi iitiliyor, hemen ardndan da havada bir an iin duran ve rzgrla birlikte dalveren dumanlar gzkyordu. Evlerin yknt-larr arasnda, mevziin bulunduu ykk evin yanndaki yolda birok demir ve arapnel paras vard. Ama o gn bizim oralar bombalamadlar hi. ki arabay doldurduk, slak hasrlarla rtl yoldan aaf srdk. rtnn aralklarndan gnein son klar szyordu. Tepenin ardndaki ak yola kmaya kalmadan gne batt. Ak yoldan aa indik. Yol, akla kp da drt ke kemerli hasr tnele girerken yamur yeniden balad. Gece rzgr kt; sabahn nde bardaktan boa-nrcasna yamur yaarken dman bombardman ba157 lad. Hrvatlar dalarn dibindeki ayrlklar atlar, ormanlk blgeleri getikten sonra ileri hatlarmza dayandlar. Karanlkta yamur altnda sryordu arpmalar. -kinci hattaki askerlerin kar saldrsyla geri pskrtldler. Yamur altnda bombalar, roketler atyorlard. Mitral-yzler tm hat boyunca ate kusuyordu. Bir daha gelmediler. Ortalk biraz yatr gibi oldu. Rzgrla yamurun uultusu arasnda kuzeyden doru byk bir bombardmann yanklar geliyordu kulamza. Yarallar gelmeye balad. Kimi sedyelerde, kimisi arkadalarnn srtnda tanyordu, kimisi de yrye y-rye geliyordu. Hepsi de iliklerine dek slanmlard. Yzlerinde korku okunuyordu. Merkezin bodrumundan kardmz sedyelerle iki araba doldurduk. Yzme den yamurun kara dntn farkettim. Yamurla kark iri iri kar taneleri dyordu yava yava. Gn rken frtna hl sryordu, ama kar durmutu. Islak topraa deer demez erimiti karlar. imdi yine yamur yayordu. Gn doduktan hemen sonra bir saldr daha oldu ama baarsz kald. Gn boyunca yeni bir saldr daha bekledik ya, ta gne batarken balad. Bombardman, Avusturya toplarnn yl olduu o uzun ormanlk srtn gneyine doru yaplyordu. Bulunduumuz yerin de topa tutulacan sandk ama dndmz gibi kmad. Ortalk kararyordu.

Toplar kyn ardndaki dzlkten doru ate kusuyorlard. stmzden ap giden mermilerin insana rahatlk veren bir sesi vard. Gneye yaplan saldrnn baarszlkla sonulandn iittik. O gece bir daha saldrmadlar, ne var ki kuzeyde hatlarmz yardklar haberi alnd kulamza. Geri ekilmek zere hazrlk yapmamz bildiren bir haber aldk geceleyin. Merkezdeki Yzba syledi bunu bana. Ona da tmenden bildirmilerdi. ok gemeden telefon bandan gelip ekilme emrinin aslsz olduunu syledi. Tmen, Bainsizza hattnn her ne pahasna olursa olsun elde tutulmas buyruunu almt. Yarma hareketinin 158 doru olup olmadn sordum. Yzba, tugaydan rendii kadaryla Avusturyallarn Caporetto'ya doru Yirmi Yedinci Kolorduyu yardklarn syledi... Kuzeyde gn boyunca kanl savalar olmutu. O hergeleler eer onlar tutazamazlarsa hap yuttuumuzun resmidir, dedi. Salk subaylarndan biri: Saldranlar Almanlar, dedi. Almanlar szc kayglandryordu insan. Almanlarla kar karjya gelmek istemiyorduk. Almanlarn on be tmeni var, dedi salk subay. Hatlar yarmlar, cephedeki birliklerle balantmz kesilecek. Tmenden dediklerine gre bu hat ne olursa olsun tutulacakm. Hem cephe pek de sylenildii kadar kt yarlmam. Monte Maggiore'den bu yana uzanan hatt tutacakmz. Nereden duymular bunu? Tmenden. iyi ama geri ekilme haberi de tmenden gelmi. Biz kolorduya balyz, dedim. Ama burada size balym. Git derseniz giderim elbet. Yalnz, alacaksanz doru drst aln u emirleri. Emre gre burada kalyoruz. Siz yarallar buradan alp bakm merkezine gtreceksiniz. Kimi zaman da bakm merkezlerinden alp sahra hastanelerine gtrrz, dedim. Sylesenize sahi, ben hi geri ekilme grmedim. Geri ekilme durumunda yarallar nasl tanr? Hepsi tanmaz. Alnabildii kadar alnr, gerisi braklr. Arabalara ne alacam peki? Hastane donatmn. Peki, dedim. Geri ekilme ertesi gece balad, iittiimize gre Almanlarla Avusturyallar kuzeyde cepheyi yarmlard, imdi de vadilerden ilerleyerek Cividale ve Udine'ye 159 doru iniyorlard. Geri ekilme derli topluydu ya yamur altnda ve binbir zahmetle yaplyordu. Geceleyin kalabalk yollarda yava yava ilerlerken yamur altnda cepheden uzaklaan birliklerin yanndan getik; toplar, arabalar eken atlar, katrlar, kamyonlar vard. Bu kadarck bir karklk yalnzca geri ekilmede deil ilerlemede bile olurdu artk. O gece yaylann en az yaklp yklm kylerinde kurulmu olan sahra hastanelerinin boaltlp, yarallarn rmak yatandaki Plava'ya tanmasna yardm ettik. Ertesi gn de, sabahtan akama dek yamur altnda didinip durduk, Plava'daki hastaneleri ve bakm merkezini boalttk. Yamur dinmek bilmiyordu. Bainsizza'daki ordu, bu berbat ekim yamuru altnda yayladan aa inerek rma geiyor, ayn yln baharnda byk zaferlerin kazanld yerlere doru geri ekiliyordu. Gorizia'ya ertesi gn le zeri vardk. Yamur dinmiti. Kentte ner-deyse in cin top oynuyordu. Caddeye geldiimizde erlerin genelevindeki kzlarn bir kamyona bindirildiklerini grdm. Yedi kz vard; apkalarn, mantolarn giymilerdi, ellerine kk antalar almlard. kisi alyordu. tekilerden biri bize glmsedi, dilini kard, aa yukar oynatt. Dolgun, etli dudaklar, kara kara gzleri vard. Arabay durdurdum, gidip genelevi ileten kadnla konutum. Dediine gre subaylarn genelevinde alan kzlar sabahleyin erkenden gitmilerdi. Nereye gitmilerdi ki? Conegliano'ya dedi. Kamyon yola kt. Kaln dudakl kz yine

dilini kard bize. Mamalar el sallad. br iki kz ise hl alyordu. tekiler merakla pencereden dar bakyorlard. Arabaya dndm. Bon.ello: Onlarla gitseydik keke, dedi. Amma elenceli bir yolculuk yapardk ha! Elenceli bir yolculuk yapacaz zaten, dedim. Ne de elenceli ya! Berbat bir yolculuk olacak. Ben de onu demek istemitim. 160 Villaya giden yola saptk. u anasnn gz bebeklerden birka eve girdiinde ben de yanlarnda olmak isterdim. Girerler mi dersin? Hem de nasl, ikinci orduda herkes tanr bu genelev patronunu. Kkn nne gelmitik. Byk Ana derler o karya, dedi Bonello. Kzlar yeni, ama onu tanmayan yoktur. Geri ekilme balamadan nce ekip gitmeleri gerekti. Dinlenirler biraz. Evet, soluk alrlar biraz. Bedavadan yle bir gz banyosu yapmak isterdim. O evde dnyann parasn alyorlard bizden. Hkmet dpedz yoluyor bizi. Arabay dar al da makinistler bir gz atsnlar, dedim. Yan deitir, diferansiyele bak. Benzin doldur, sonra da gidip uyu biraz. Bastne SignorTenente. Villa bombotu. Rinaldi hastaneyle birlikte gitmiti. Binba da hastane personelini arabasna alp gtrmt. Adma yazlm bir pusula vard pencerenin kysnda. Koridorda yl duran teberiyi arabaya doldurup Perdenne'ye doru yola kmam isteniyordu. Makinistler gi-deli epey olmutu. Garaja dndm. Ben garajdayken br iki araba da kageldi. Srcleri indi. Yamur yine balamt. yle uyku bastrd ki, dedi Piani, Plava'dan buraya gelene dek kez uyuyup kaldm. Ne yapyoruz imdi, Tenente? Ya deitireceiz, arabalar yalayacaz, benzin dolduracaz, burada braklan teberiyi ykleyeceiz. Hemen ie balayalm yleyse. Yo, nce saat kadar kestirelim. Uyuyacaz ha, sevincimden uacam nerdeyse, dedi Bonello. Arabay kullanrken boyuna iim geiyordu. Senin araba nasl, Aymo? diye sordum. Silhlara Veda / F.11 161 , ok iyi. Bana da bir tulum bulun da ya deitirmenize yardm edeyim. Yo siz zahmet etmeyin, Tenente, dedi Aymo. Yapacak pek bir ey yok zaten. Siz gidin eyanz toplayn. Eyam toplamtm, dedim. Bari gidip koridora braktklar teberiyi dar tayaym. Hazr olur olmaz arabalar getirirsiniz. Arabalar villann nne ektiler, koridordaki hastane ara-gerelerini ykledik. Hepsi yklenince araba da yol kysndaki aalarn altna dizildi. Yamur yayordu, ieri girdik. Mutfakta ate yakp stnz banz kurutun, dedim. Giysilerimin slak oluu vz gelir bana, dedi Piani. Uyumak istiyorum ben. Bonello: Ben Binba'nn yatanda yatacam, dedi. Piani: Nerede uyursam uyuyaym, umurumda deil, dedi. Kapy aarak: Burada iki yatak var, dedim. Bonello: Bu odada ne olduunu renememitim bir trl, dedi. Piani: O balk suratl moruundu bu oda, dedi. Siz ikiniz burada uyursunuz, dedim. Ben sizi uyandrrm. Aman, Tenente," dedi Bonello, eer uyuyakalr-sanz bizi Avusturyallar uyandrr sonra.

Merak etme uyuyakalmam, dedim. Aymo nerede? Mutfaa gitti. iyi hadi uyuyun, dedim. 162 Piani: Uyuyacam, dedi. Btn gn ayakta uyudum zaten. Beynimin st gzlerime kecek gibi oluyor. Bonello: izmelerini karda yat, dedi, balk suratl moruun yata seninki. Balk suratl vz gelir bana. Piani ylece uzand yataa. amurlu izmelerini uzatmt. Kollarn bann altnda kavuturmutu. Mutfaa gittim. Aymo sobay yakm, stne de su dolu bir aydanlk koymutu. Pasta asciutta yaparsak iyi olur diye dndm, dedi, uyannca ackacaz. Senin uykun yok mu, Bartolomeo? O kadar yok. Su kaynasn, brakacam. Ate kendiliinden sner. Biraz uyusan daha iyi yaparsn, dedim. Peynirle maymun eti yesek de olur. Bu daha iyi, dedi, o iki anaristin kursana y-/ le scack bir eylerin girmesi iyi olur. Siz gidip yatn, Tenente. Binba'nn odasnda bir yatak var. Siz yatn orada. Yo ben yukar, eski odaya kacam. Bir ey imek ister miydin, Bortolomeo? Giderken, Tenente. imdilik hibir iime yaramaz. Eer saat sonra uyandmda, ben hl yatakta olursam seslenip uyandrn emi? Saatim yok benim, Tenente. Binba'nn odasnda duvar saati var. Bastne. Yemek odasndan ktm, koridordan geerek mermer merdivenleri trmandm, Rinaldi'yle birlikte kaldmz odaya geldim. Darda yamur yayordu. araba aalarn altnda dizili duruyordu. Aalarn dallarndan yamur sular szlyor, daln ucunda asl kaldktan 163 sonra damla damla yere dyordu. Hava souktu. Ri-naldi'nin yatana dndm, uzandm, uykuya braktm kendimi. Yola kmadan nce mutfakta yemek yedik. Aymo, -zerine konserve et doranm bir tencere soanl makarna piirmiti. Masann bana oturduk. Villann mahzeninde braklm iki ie arab atk. Dars karanlkt ve hl yamur yayordu. Piani oturduu yerde uyukluyordu. Geri ekilme, ilerlemeden daha ok houma gidiyor benim, dedi Bonollo. Geri ekilirken Barbera iiyoruz nk. Aymo: mesine iiyoruz imdi, dedi, ama yarn yamur suyu imek de var. Yarn Udine'de olacaz. ampanya ieceiz. Tembeller gnlerini gn ediyor orada. Uyan Piani! Yarn Udine'de ampanya ieceiz. Uyanm, dedi Piani. Tabana et ve makarna doldurdu: Domates salas bulamadn m, Borto? Aymo: Hi yoktu, dedi. Bonello: Udine'de ampanya ieceiz, dedi. Bardan kpkrmz Barbera arabyla doldurdu. Aymo: Doydunuz mu, Tenente? diye sordu. Doymak da laf m! Ver bakalm u ieyi, Bartolo-meo. Aymo: Arabalarda imek zere adam bana birer ie arap var, dedi. Sen uyudun mu bari? Uykusuz saylmam pek. Biraz kestirdim yle. Yarn kraln yatanda yatacaz, dedi Bonello. Keyfine diyecek yoktu:

Kralieyle yatacam, dedi. 164 Yapa akay nasl karlayacam anlamak iin bana bir gz att. Kapa eneni, dedim. Azck arap itin mi hemen cvtyorsun! akr akr yamur yayordu darda. Saatime baktm: dokuz buuktu. Yola kma zaman geldi, dedim. Ayaa kalktm. Bonello sordu: Kimin arabasna bineceksiniz, Tenente? Aymo'nunkine. Sen arkamzdan gel. Piani de seni izler. Cormons yolundan gideceiz. Piani: Uyur kalrm diye dm kopuyor, dedi. Peki. Ben seninle gelirim yleyse. Bizim arkamzdan Bonello, onun ardndan da Aymo gelir. Bakn bu ok iyi ite, dedi Piani, uykusuzluktan lyorum nk. Arabay ben kullanrm. Sen de kestirirsin biraz. Yo. Uyuyacak olduumda birinin beni uyandracan bilirsem rahata kullanrm arabay. Ben uyandrrm seni. Kapat klar, Barto. Yank kalsa da olur, dedi Bonello. Nasl olsa iimize yaramaz buras artk. Benim odada kk bir sandk var, dedim, yardm et de aa indirelim, Piani. Biz indiririz, dedi Piani. Gel, Aldo. Bonello ile birlikte koridora ktlar. Merdivenleri trmandklarn iittim. Dorusu gzel bir yerdi buras, dedi Bartolomoe Aymo. Srt antasna iki ie arapla yarm kalp peynir koydu: Byle bir yer bulamayz bir daha. Nereye ekiliyorlar Tenente? Dediklerine gre, Tagliamento'nun gerisine. Hastaneyle Blge Bakanl Pordenone'de olacakm. 165 Pordenone'den daha iyi bir yer buras. Pordenone'yi hi bilmem ben, dedim, sinde yle bir uramtm. . Matah bir yer deildir pek, dedi Aym. <Bir kereYRMSEKZNC BLM Yamur altnda ve karanlkta kentten ayrlrken anayoldan giden birliklerin ve toplarn dnda kent bombo saylrd. Sryle kamyon vard, yan sokaklardan geen at arabalar tekilerle birlemek zere anayola kyordu. Tabakhaneyi geip anayola knca askerler, kamyonlar, at arabalar, toplar ar ar giden tek bir katar gibi grnd. Yamur altnda ar ar ama hi durmakszn gidiyorduk. Bizim arabann radyatr kapa nmz sra gitmekte olan tepeleme ykl, zeri slak adr beziyle rtl kamyonun arkasna deiyordu neredeyse. Derken, kamyon bir ara duruverdi. Tm kafile durdu. Yeniden hareket etti; azck daha gittikten sonra yine durduk. Arabadan indim; kamyonlarn, arabalarn arasndan, atlarn slak boyunlar altndan geerek ileri doru yrdm. Kafilenin ba ok daha telere uzanyordu. Yoldan ayrldm, zerine tahta uzatlm bir hendei geerek hendein hemen yannda uzanan tarla boyunca yrmeye baladm. Tarlada ilerlerken yamur altndaki aalar arasnda taklp kalm olan kafileyi grebiliyordum. Bylece bir mil kadar yol aldm. Kafile olduu yerde duruyordu. Geri arabalar yerlerinde sayyordu ya askeri birlikler onlarn arka taraflarndan dolanarak yollarna devam ediyorlard. , Arabalarn yanna dndm. Kafile yle uzundu ki belki de br ucu ta Udine'ye dayanyordu. Piani direksiyon banda uyuyakalmt. Yanna ktm, ben de uykuya daldm. Bir ka saat sonra nmzdeki kamyonun gacr gucur eden vites sesiyle uyandm. Hemen Piani'yi uyandrdm. Yola koyulduk. Bir iki metre ilerliyor, duruyor, sonra yeniden yola koyuluyorduk. Yamur hl yayordu. 166 Geceleyin kafile yine durdu, ylece kalakald. Aa indim, Aymo'yla birlikte Bonello'ya bakmak zere gerilere gittik. Bonello'nun yannda iki makinist avu oturmaktayd. Beni grnce derlenip toparlandlar.

Kprye bir eyler yapsnlar diye geride braklmlar, dedi Bonello. Sonra da birliklerini bulamamlar. . Ben de yanma aldm. lerinden biri: Temen bey izin verirse... zin verildi, dedim. Temer) Amerikaldr, dedi Bonello. Herkese izin verir. avulardan biri glmsedi. teki de, Kuzey Amerikal bir talyan m, yoksa Gney Amerikal bir talyan m olduumu sordu Bonello'ya. talyan deil, dedi Bonello, Kuzey Amerikal bir ngiliz. avular buna pek inanmamlard ama bozuntuya vermediler hi. Onlar brakp yine Aymo'nun yanna geldim. O da iki kz almt arabaya. Kendisi de bir keye oturmu sigara iiyordu. Barto, Barto! dedim. Gld: Onlarla konuuverin, Tenente, dedi, dillerini anlayamyorum ben. Hey! Elini kzlardan birinin kalasna atp dosta okad. Kz atksna smsk sarnd, Bartolomeo'nun elini itti. Hey, dedi Bartolomeo, adnz ve burada ne aradnz syleyin Tenenteye. Kz fkeli bir bak frlatt bana. teki kz gzlerini yere emiti. Bana bakan kz tek szcn bile ske-mediim bir leheyle bir eyler syledi. Etli butlu, esmer, on alt yalarnda bir eydi. teki kz gstererek: Sorella? diye sordum. (*) Ban sallad, glmsedi. (*) Kzkarde? 167 Peki yleyse, dedim. Dizini okadm. Elim deer demez kendini geri ekti. Kzkardei ban hi kaldrmyordu. tekinden bir ya kk gsteriyordu. Aymo byk kzn kalasna att elini, kz yine itti. Aymo gld. Kendini gstererek: iyi adam, dedi. Sonra beni gsterdi: yi adam, dedi. korkma. Kzlar sert sert baktlar, ikisi de yrtc kulara benziyordu. Madem benden holanmad, peki neden arabaya bindi yleyse? diye sordu Aymo. El sallar sallamaz hemen ieri atladlar. Kza dnd: Korkma, dedi. Ddklenme tehlikesi yok. En baya szc kullanmt. Ddklenme tehlikesi yok. Ddklenmek iin burada yer bile yok. Bu szc anlamt kz. Korkuyla bakyordu Ay-mo'ya. Atksna daha sk sarnd. Araba dolu, dedi Aymo. Ddklenme tehlikesi yok, hem yer de yok zaten. Bu baya szc her kullannda kz daha da rperiyor, biraz daha ezilip bzlyordu. Sonra dimdik oturdu. Aymo'ya korkuyla bakarken alamaya balad. Dudaklarnn titrediini tombul yanaklarndan gzyalarnn szldn grdm. Kardei bann kaldrmakszn onun elini tuttu. Orackta, yan yana oturdular ylece. Sert ve hrn tavrla abla hkrmaya balad. Kzcaz korkuttum galiba, dedi Bartolomeo. Korkutmak istememitim ki! Srt antasn at, iki dilim peynir kesti: Aln bakalm, dedi. Alamayn artk. Byk kz ban sallad. Hl alyordu. Kk kz peyniri ald, yemeye balad. Az sonra br dilimi de ablasna verdi. Birlikte yemeye koyuldular. Byk kz ara-sra hkryordu hl. 168 Birazdan hibir eycii kalmaz, dedi Aymo. 1 Birdenbire aklna bir ey geldi. Yannda oturan kza s sordu: Bakire misin? Kz evet anlamnda serte sallad ban. Aymo bu kez teki kz gsterdi: O da m?

kisi de balarn sallad. Byk kz yine o anlamadm leheyle bir eyler syledi. Peki, dedi Bartolomeo, peki. Kzlarn neesi yerine geldi. Onlar orada Aymo'yla birlikte brakarak Piani'nin yanna dndm yine. Araba kafilesi kmldamyordu ama yanmzdan akn akn asker geiyordu. Hl serpitiriyordu yamur. Kafilenin duraklamasna telsizi slanm bir iki araba ya da atlar, daha akla yakn uyuyakalan srcler yol am olmalyd. Kentlerde herkes uyankken de tkanabilirdi trafik. Atl ve motorlu arabalardan oluan bir kafileydi bu. Kimsenin birbirine yardm dokunmuyordu. Kyl arabalarnn da iler tutar yan kalmamt zaten. Barto'nun yanndakiler gzel kzlard. Geri ekilen bir ordunun yannda bakirelere hi de yer yoktu aslnda. Gerek bakirelere gre bir yer deildi buras. ok dindar olmalydlar. Savata olmasaydk u anda hepimiz scack yataklarmzda olacaktk ne gzel. Yatakta yastksz yatardm ben. Yatak ve tahta. Tahta gibi kaskat bir yatak. Catherine biri altnda biri stnde olmak zere iki arafn arasnda yatyordu imdi. Uyurken hangi yanna yatmt acaba? Belki de uyumuyordur ama. Uzanm beni dnyordur belki de. Es bat rzgr es. Evet, esiyordu; pek de yle ipincecik deildi getirdii yamur: Bardaktan boanrcasna iri taneli bir yamurdu... Btn gece yad. Hay allah, u ie bak! Sevgilimi kollarmn arasna almm, yatamdaym. te, akm benim, Catherine! Benim tatl akm, Catherine'im, yamur gibi ya-sa stme... Kavutur onu bana rzgr. Evet, rzgrn 169 iinde, birlikteyiz imdi. Herkes yamur altnda. Usul usul serpitiren yamur dindiremiyor rzgr. yi geceler, Catherine, dedim yksek sesle. Dilerim, iyi uyursun. Eer rahat deilsen br yanna dn sevgilim. Gidip souk su getireyim sana. Birazdan sabah olacak. Her ey dzelir o zaman. Seni rahatsz ettiime zldm. Uyumana bak, canm benim. Ben zaten uyuyordum, dedi Catherine. Uykuda sayklyordun. Bir eyin yok ya? Gerekten orada msn? Buradaym elbette. Bir yere uzaklamam. yle bile olsa bu bir eyi deitirmez ki. yle sevimli, yle tatlsn ki! Gece de gitmezsin, deil mi? Gitmem elbette. Hep buradaym. Ne zaman istersen gelirim. ....;........... dedi Piani, Yine hareket ettiler. Uyuyup kalmm, dedim. Saatime baktm: Sabahn yd. Arabann arkasndaki Barbera iesine uzandm. Sayklyordunuz, dedi Piani. ngilizce d gryordum, dedim. Yamur altnda yol alyorduk. Ortalk aarmadan yine.durduk. Gn dnda ykseke bir yere vardmz, geldiimiz yolun ardmzda gz alabildiine uzanp gittiini grdm. Piyadelerin dnda her ey olduu yerde kalakalmt. Yalnz piyadeler ilerliyordu. Yeniden yola koyulduk. Ama gndz gzyle yle bir bakp da ne kadar hz yaptmz hesaplaynca, Udine'ye ulamak iin anayoldan ayrlp krlardan kestirme olarak gitmek gerektiini anladm. Geceleyin ky yollarndan birok kyl katld kafileye. imdi ev eyas ykl arabalar da vard kafilede. iltelerin arasnda parlayan aynalar, arabann arkasna balanm tavuklar ve rdekler vard. nmzdeki arabann stnde duran diki makinesi yamur altnda slanyordu. En deerli eyalarn almlard yanlarna kyl170 ler. Baz arabalardaki kadnlar, yamurdan korunmak iin birbirlerine sokulup tortop olmulard. tekiler de ellerinden geldiince hzl yryerek arabalarn yansra ilerliyorlard. Kafilede kpeklerde vard imdi, arabalarn altndan gidiyorlard. Yol amur iindeydi, yandaki hendekler su doluydu. Yol boyunca uzanan aalarn ardndaki tarlalar geilemeyecek kadar vck vck amurluydu. Arabadan inip yol boyunca yrdm, tarlalar arasnda kestirmeden gidebileceim bir yol aryordum. Aslnda anayoldan ayrlan bir ok yan yolun bulunduunu biliyordum, gelgelelim bizi kmaza srkleyecek bir yola da sapmak niyetinde

deildim. Yollar birbirinden ayrt edemiyordum pek. nk daha nce hzla geip gitmitik buradan, ayrca btn yollarda birbirine benziyordu. Ama kurtulmak istiyorsak, ne olursa olsun bu yollardan birine dalmak zorundaydk. Avusturyallarn nerede bulunduunu ve ilerin nasl gittiini hi-kimse bilmiyordu. Ama yamur kesilip de uaklar stmzden uarak kafileyi taramaya balarsa iimiz bitikti o zaman. Bir iki kii kamyonlarn brakp kat m, ya da birka at ld m, her ey yatard. Yol bsbtn tkand gitti demekti o zaman. Yamur eski hzn yitirmiti, bana kalrsa hava aacakt belki de. Yol kysndan ilerledim. Yanlar aalkl iki tarlann arasndan kuzeye doru uzanan bir yol arpt gzme. En iyisi bu yoldan gitmekti. abucak dndm arabalarn yanna. Arabay evirmesini syledim Piani'ye. Ayn eyi Bonello'yla Aymo'ya da syledim. Baktk yol bir yere kmyor, dnp yine buraya geliriz, dedim. Bonello sordu: . Bunlar n'olacak peki? O iki avu yanndayd hl. Bir kar sakallarna .karn sabahn ilk klar altnda yine de askerce bir grnmleri vard. Arabalar iterken yardmc olurlar, dedim. Aymo'nun yanna gittim, tarlalara doru sapacamz syledim. 171 u benim bakireler ne olacak? diye sordu. Kzlarn ikisi de uyuyordu. Pek iimize yaramazlar, dedim. Arabalar itecek birileri gerek bize. Aymo: Arabann arkasnda kalabilirler, arkada yer var, dedi. Madem istiyorsun yle olsun, dedim. Ama sen yine de arabay itecek srt salam birini bulmaya bak. Aymo glmsedi: Bersaglieri, dedi. Gl srt onlarda bulunur ancak. Naslsnz, Tenente? ok iyi. Sen naslsn? Ben de ok iyiyim. Ama karnm ok a. Yolun yukarsnda bir eyler olmal. Orada durup yeriz. Bacanz nasl, Tenente? yi, dedim. Basamakta durmu, ileri bakyordum. Piani'nin arabasnn yandaki kk yola saptn grdm. ki yannda plak aalar bulunan yola doru srd. Bonello da dnd, onun arkasndan gitti. Derken, Piani gazlad gitti. Biz de itler arasndaki o dar yola saparak iki ambulansn ardna takldk. Gele gele bir iftlik evine geldik. Piani'yle Bonello'nun avluda durduklarn grdk. Bask, uzun bir evdi bu. Kapsnn stnde bir asma arda vard. Piani arabasnn radyatrne doldurmak zere avludaki kuyudan su ekti. Srekli ikinci vitesle gitmek arabann su kaynatmasna yol amt. Kimsecikler yoktu evde. Geride braktmz yola doru baktm: ev, ovadan biraz yksekte kalyordu; tm ova, itler, tarlalar, kafilenin getii anayol grlebiliyordu. ki avu evi aratrmak zere ieri girdi. Kzlar uyanmt; avluya, kuyuya, evin nnde duran iki ambulansa ve kuyu bandaki ofre bakyorlard. avulardan biri az sonra elinde bir saatle dnd. 172 Git yerine koy onu! dedim. Yzme yle bir bakt, dnp eve girdi, saati brakp geldi. Arkadan nerede? diye sordum. Helada, dedi. Arabaya atlayp, oturdu. Onu orada brakp gitmemizden korkuyordu. Bonello sordu: Kahvalt edelim mi, Tenente? Bir iki lokma attrr-cfk. Uzun srmez. Ne dersin, sence bu yol aada bir yerlere kar m? Elbette. Peki yleyse, Yiyelim bakalm. Piani ile Bonello eve girdiler. Aymo, kzlara dnd:

Hadi siz de gelin, dedi. nmelerine yardmc olmak zere elini uzatt, Abla olan hayr gibilerden ban sallad. Byle bombo bir eve girmek istemiyordu. Arkamzdan baktlar. Bu haspalar da pek aksi eyler, dedi Aymo. Evden ieri girdik. erisi geni ve karanlkt, ortalkta bir braklmlk, bir baboluk seziliyordu. Bonello'yla Piani mutfaktaydlar. Yiyecek pek bir ey yok, dedi Piani. Her eyi silip sprmler. Bonello byk mutfak masasnn zerinde kocaman bir peynir kalbn kesiyordu. Nerde buldun peyniri? Kilerde. Piani de arapla elma buldu. Dorusu tam bir len olacak bu. Piani hasr kapl byk bir arap iesinin tahta tpasn karmaya urayordu. Tpay kardktan sonra bakr bir marabay azna dek arapla doldurdu: Ne de gzel kokuyor, dedi. Bir iki bardak bulmaya bak, Barto. O srada avular ieri girdi. 173 nello. Buyrun ahbapavular, biraz peynir aln, dedi Boavulardan biri peynirini yiyip arabn itikten sonra: Gitsek iyi olur, dedi. Bonello: Gideriz, merak etme, dedi. Bir ordu midesiyle yrr, dedim. avu: Ne? diye sordu. Yemene bak diyorum. Evet ama zaman da ok deerli. Bu Hergelelerin karnlar tok deilse ben de ne olaym, dedi Piani. avular dik dik baktlar ona. Nefret ediyorlard bizden. Yolu biliyor musunuz? diye sordu biri. Hayr, dedim. Baktlar. Bir an nce yola ksak daha iyi olur, dedi ilki. karz, dedim. Bir bardak daha yuvarladm krmz araptan. Elmayla peynirin zerine iyi gidiyordu dorusu. Peyniri getirin,.dedim ve dar ktm. arap iesini alan Boneilo da ardmsra geldi. Bu ie ok byk, dedim. Bonello, zgn zgn ieye bakt: Sanrm haklsnz, dedi. Mataralar verin de dolduraym bari. Matararar doldufflj. Avlunun talar zerine biraz arap dkld. Bonello ieyi ald, kapnn arkasna brakt. Avusturyallar kapy krmadan bulabilirler onu, dedi. Hadi bakalm yola kyoruz, dedim. Piani'yle ben nden gidiyoruz. ki makinist avu Bonello'nun yanndaki yerlerine oktan reklenmilerdi. Kziar peynirle elma yiyorlard. 174 Aymo sigara imekteydi. Dar yoldan aa inmeye baladk. Arkamzdan gelen iki arabaya ve iftlik evine baktm. Alak, salam, gzel bir ta yapyd. Kuyunun demir kr da ok ho yaplmt. ki yanda da yksek itler vard, iki araba ksa bir arayla bizi ok yakndan izliyordu. YRMDOKUZUNCU BLM le zeri, tahminimize gre Udine'ye on kilometre kala amurlu bir yolda saplanp kaldk. Yamur leden nce kesilmiti. Tam kez uaklarn geldiini iitmi, tepemizden getiklerini grm, sola doru gidilerine bakm, anayolu bombardman ettiklerini duymutuk. Bir sr darack yola girmi, kmaz yollara sapm, ama her seferinde ne yapp yapp geri dnm ve Udine'ye biraz daha yaklamtk. te yine byle kmaz bir yoldan geri dnerken Aymo'nun arabas yandaki bala saplanp kalmt. Tekerlekler patinaj yaptka araba daha da

derine batm, amura oturup kalmt. imdi yaplacak tek i tekerleklerin nndeki amurlar kazmak, zincirlerin taklabilmesi iin al rp demek ve sonra da ite ite yola karmakt. Hepimiz inip, arabann bana toplandk. O iki avu da arabaya yle birbaktlar. Tekerlekleri gzden geirdiler. Sonra da tek laf etmeksizin yoldan aa doru yrmeye baladlar. Arkalarndan gittim. Gelin de biraz al rp kesin, dedim. Bir an nce gitmemiz gerek, dedi bir tanesi. Hadi i bana, dedim, al toplayacaksnz. Gitmemiz gerek, dedi yine. -" ~ br avu sesini karmyordu hi. Yola koyulmak iin acele ediyorlard. Bana bakmyorlard hi. Emrediyorum size, dedim, arabann yanna dnn ve al kesin! avulardan biri arkasna dnerek: Gitmek zorundayz, dedi. ok gemeden keser175 ler yolunuzu. Hem siz bizde emir veremezsiniz.' Bizim subaymz deilsiniz ki. Size al kesmenizi emrediyorum, dedim. Dnp yollarna devam ettiler. Durun! dedim. ki yan itle evrili amurlu yolda yrmeye devam ettiler. Durmanz emrediyorum size! diye seslendim. Ama daha da hzlandlar. Tabancam klfndan kardm, en ok konuanna nian aldm, ate ettim. Vura-mamtm. ikisi birden komaya baladlar. kez ate ettim. Birini devirdim. br itin arasndan atlayp gzden yok oldu. te tarafta tarlann ortasnda yeniden belirince itlerin arasndan bir daha ate ettim. Tabanca tk etti, boalmt. arjr kardm. Ama ikinci avu ate menzilinin dna kmt artk. Ban ne emiti, tarlann br tarafna doru kouyordu. Boalan arjr dol-duruyordum, Bonello yanma geldi: zin verin de u herifin hesabn ben greyim, dedi. Tabancay verdim. Makinist avuun yzkoyun yatmakta olduu yere gitti. Eildi, namluyu adamn bana dayad, tetie asld. Ama tabanca ate almad. Horozu ek, dedim. Horozu ekti. ki kez ate etti. Sonra avuun bacaklarndan tuttu, srye srye yol kysna gtrd, itin yanna brakt. Geldi, tabancay verdi. Orospu ocuu! dedi. avua doru bakt. Ona ate ederken beni grdnz deil mi, Tenente? Hemen al rp toplamalyz, dedim. tekini vurabildim mi acaba? Aymo: Hi sanmyorum, dedi. Bu kadar uzaklktan vurulmaz. Piani: 176 Bok herif, dedi. Hep birlikte al rp kesiyorduk. Arabadaki teberiyi boaltmtk. Bonello arabann nndeki amurlar temizliyordu. Her ey hazr olunca Aymo motoru altrp vitese takt. Tekerlekler boa dnd, her iki yana amur ve al rp frlatyordu. Bonello'yla ikimiz eklem yerlerimiz atrdayncaya dek vargcmzle ittik. Ama bir trl yerinden kprdamyordu araba. Arabay ne arkaya hareket ettirmeye al, Bar-to, dedim. Aymo nce ileri sonra geri vitese takt. Gelgelelim tekerlekler daha ok gmlyordu amura. Yine oturmu kalmt. Alan ukurun iinde rahata dnyordu tekerlekler. Doruldum. Bir de iple deneyelim bakalm, dedim. e yarayacan sanmam, Tenente. Dz ekeme-yiz. Bir deneyelim hele, dedim. Baka yolu yok kurtulmann. Piani'yle Bonello'nun arabalar darack yolda ancak ileri doru hareket edebiliyordu. ki arabay birbirine balayarak ektik. Tekerlekler atklar ukura yanlamasna saplandlar. Olmayacak, dedim. Brakn. Piani ile Bonello arabalarndan inip geri geldiler. Aymo da aa indi. Kzlar krk metre kadar tedeki bir ta duvarn stne oturmulard.

imdi ne yapyoruz, Tenente? diye sordu Bonello. amurlar kazp bir kez daha al rpyla deneyeceiz, dedim. Yoldan aa baktm. Benim yzmden olmutu. Ben srklemitim onlar buraya. Gne bulutlarn arasndan syrlmak zereydi. avuun cesedi itin yannda boylu boyunca uzanyordu, u herifin ceketiyle kaputunu tekerleklerin altna koyalm, dedim. Bonello gidip cesedin stndeki giysileri kard. AySilhlara Veda / F. 12 177 mo ile Piani n tekerleklerin arasndaki yeri kazarken ben de al rp topladm. Kaputu ikiye ayrdm, tekerleklerin altna doru amurun stne yaydm, sonra da tekerleklerin tutunabilmesi iin al ydm, e balayabilirdik artk. Aymo direksiyon bana geti, arabay altrd. Tekerlekler dnd. Vargcmzle ittik, iyice dayandk. Ama bounayd. Elden bir ey gelmez artk, dedim. Arabadan almak istediin bir ey var m, Barto? Aymo, Bonello ile birlikte arabaya kt, peynir topa-yla iki ie arap ve bir de kendi kaputunu almt. Bonello arka tekerlee dayanmt, avuun ceketindeki cepleri kartryordu. u ceketi atsan iyi edersin, dedim. Barto'nun bakireleri ne olacak? Piani: Arkaya binebilirler, dedi. Zaten pek uzaa gidebileceimizi sanmyorum. Ambulansn arka kapsn atm. Gelin binin bakalm, dedim. ki kz ieri girip bir keye bzldler. avuun ldrlmesinden habersizdiler sanki. Arkamzdaki yola baktm. avu pis uzun kollu i gmleiyle yol kysnda yatyordu. Piani'yle arabaya bindim. Yola koyulduk. Tarladan gemeyi deneyecektik. Yol tarlaya girerken ben aa indin, nden yrdm. Tarlay geersek br uta bir yol vard. Ama geemedik, arabayla geilemeyecek kadar vck vck amurluydu. Sonunda olanlar oldu ve arabalarn ikisi de amura saplanp kald, iki arabay da tarlada braktk, Udine'ye doru yayan yola koyulduk. Anayola kan yola geldiimizde elimle iaret ettim kzlara: uradan aa gidin, dedim. Orada insanlara rastlarsnz. Yzme bakakaldlar. Czdanm kardm, herbirine onar liretlik iki banknot verdim. u yana gidin, diye gsterdim. Arkadalar! Aileler var orada! 178 Ne dediimi anlamadlar ama ellerindeki paray smsk tutarak yoldan aa yrmeye baladlar. Sanki paralar geri almamdan korkuyormuasma arada bir durup geri bakyorlard. Yoldan aa gidilerine baktm. Smsk sarnmlard atklarna, dnp rkek gzlerle bize doru bakyorlard. ofrde glmeye balad. Bonello sordu: Ben de o yana gidersem bana ka para verirsiniz, Tenente? Yakalanacak olurlarsa, yalnz balarna deil kalabalk iinde bulunsunlar, bylesi daha iyi, dedim. Siz bana iki yz liret verin, gerisin geri Avusturya'ya doru yryeyim, dedi Bonello. Piani: Merak etme paray elinden alrlar, dedi. Aymo gld: Belli olmaz, sava bitiverir bakarsnz. Yoku yukar olabildiince hzl admlarla yryorduk. Gne bulutlarn arasndan kurtulmaya alyordu. Yol kysnda dut aalar vard. Tarlaya saplanp kalm olan iki arabay grebiliyordum aalarn arasndan. Piani dnp geri bakt: Onlar oradan karabilmeleri iin bir yol yapmalar gerek, dedi. Ah imdi birer bisikletimiz olacakt ki! dedi Bonello. Aymo sordu: Amerika'da bisiklete binerler mi?

Binerler. . Gzel eydir bisiklet, dedi Aymo, yamandr yaman. Bisikletimiz olsayd keke, dedi Bonello. Byle taban tepmeye hi gelemem ben. Ate mi ediyorlar? diye sordum. Uzaktan uzaa patlama sesleri gelmiti kulama. Bilmem, dedi Aymo. Durup kulak kabartt. 179 yle olmal, dedim. Piani: lk greceimiz ey atllar olacak, dedi. Onlarda svari olduunu hi sanmam, dedim. Bonello: Dilerim yledir, dedi. Bir svarinin mzrayla ilenmek istemem dorusu. avuu amma da nalladnz ha, Tenente, dedi Piani. Hzl hzl yryorduk. Onun iini ben bitirdim, dedi Bonello. Bu savata kimsenin burnunu kanatmamtm. O hergele avulardan birini gebertmek iin yanp tutuuyordum zaten. Durduu yerde vurdun, dedi. Hareket halindeyken ldrmedin. Bo ver orasn. mrmde unutamam bunu. avu ldrdm ya ona bak sen. Gnah kartrken ne diyeceksin peki? diye sordu Aymo. Ne mi diyeceim: Bala beni peder, bir avuu gebertiverdim. Herkes gld. Piani: Anaristin biridir, dedi, kiliseye miliseye admn atmaz. Piani de anaristtir, dedi Bonello. Sahi anarist misiniz? diye sordum. Hayr, Tenente. Sosyalistiz biz. molalyz. Orada bulundunuz mu hi? Hayr. ipirin bir yerdir, Tenente. Savatan sonra gelirseniz size birok ey gsteririz. Siz hepiniz sosyalist misiniz? Evet, hepimiz sosyalistiz. Nasl, gzel bir kent midir bari? Gzel de laf m... yle bir yeri hi grmemisiniz-dir. 180 Nasl sosyalist oldunuz peki? Hepimiz sosyalistizdir ite. Herkes sosyalisttir. Taa eskiden beri yleyizdir-. Siz hele bir gelin, Tenente. Sizi de sosyalist yapveririz. lerde yol sola sapyordu; kk bir tepenin ardnda ta bir duvar, onun arkasnda da bir elma bahesi vard. Tepeye trmanmaya balaynca suskunlatlar. Zamanla yarrcasna hzl hzl yryorduk. OTUZUNCU BLM Gele gele rmaa varan bir yola geldik. Kprye uzanan yolda terkedilmi kamyon ve at arabalarndan oluan bir katar vard. Grnrlerde kimsecikler yoktu. Irmak kabarkt. Kpr tam ortadan havaya uurulmutu. Ta kemer suyun iine dmt, boz bulank sular ykk kemerin stnden akyordu. Kar yakaya geebilecek slk bir yer bulmak iin ky boyunca ilerledik. Bildiim kadaryla tede bir yerde tren kprs olacakt. Oradan geebiliriz diye dnyordum. Yol slak ve amurluydu. Grnrde asker masker yoktu; yzst braklm kamyonlar ve ara gere vard yalnzca. Irmak kys boyunca slak allardan ve vck vck amurdan baka bir ey yoktu, in cin top oynuyordu ortalkta. Irman st blmne doru yrdk, en sonunda tren kprsn grdk. Aymo: Ne gzel kpr! dedi. ou zaman kuru olan rmak yata zerine kurulmu uzun, yaln grnl bir kpryd bu. *Bu kpr de havaya uurulmadan kar yakaya gesek iyi olur, dedim.

Kpry kim havaya uuracak ki, dedi Piani. Herkes ekip gitmi. Bonello: 181 Belki de maynldr, dedi. nce siz gein, Tenente. u anariste bak hele! dedi Aymo. nce onu geirin de grsn. Ben geerim, dedim. Mayn demi olsalar bile tek bir adamn gemesiyle patlamaz. Grdn m bak! dedi Piani. Buna kafa derler kafa! Sen de niye kafa yok, anarist? Bonello: Kafam olsayd imdi burada m olurdum, dedi. Bak ite bu lafa diyecek yok, Tenente, dedi Aymo. Diyecek yok, dedim. Kprye yaklamtk artk. Gkyz yine bulutla kaplanmt, hafiften yamur attryordu. Kpr uzun ve sapasalamd. Setin stne trmandk. Tek tek gelin, dedim. Kprye doru yrdm. Deli kablo telleri ve patlayc madde var m diye raylara ve demir kirilere baktm ama bir ey gremedim. Kirilerin arasndan hzl hzl akan rman boz bulank sular grnyordu. Ta ilerde, siak krlarn tesinde, yamur altndaki Udine'yi grebiliyordum. Kprnn orta yerinde geriye baktm. Irman azck yukarsnda bir kpr daha vard. O yne bakarken amur renkli bir otomobil geti kprden. Kprnn korkuluklar yksekti, otomobil kprye girer girmez grnmez oldu. Ama srcnn, onun yannda oturan baka birinin ve arkada oturan iki adamn balarn grebiliyordum. Hepsi de Alman miferi takmlard. Araba kprden kt aalarn ve yzst braklm arabalarn ardnda gzden yitip gitti. Kprde ilerlemekte olan Aymo'yla tekilere iaret ederek gelmelerini syledim. Sonra aa indim, demiryolu setinin yanna ktm. Aymo yanma geldi. Otomobili grdn m? diye sordum.' Yoo. Size bakyorduk biz. Yukardaki kprden bir Alman kurmay arabas geti. 182 . Kurmay arabas m? Evet. Vay canna! ; tekiler de geldi. Hep birlikte setin arkasndaki a-{ mura melerek kpr boyunca uzanan raylara, kar-' daki aa dizisine, hendee ve yola gz gezdirdik. Yolumuz kesildi mi dersiniz, Tenente? Bilmiyorum. Btn bildiim ey, o yoldan bir Alman kurmay arabasnn getii. Bir gariplik hissetmiyor musunuz, Tenente? Kafanzda birtakm garip duygular yok mu? Grgr brak, Bonello. Piani: Birer kadeh yuvarlasak m? diye sordu. Yolumuz kesildiyse bile yine de iki iebiliriz. Matarasn karp tpasn at. O srada aymo eliyle yolu gstererek: Bakn! Bakn! diye bard. Ta kprnn zerinde hareket eden Alman miferleri grdk. ne doru eilmi, dzgn bir hzla ilerliyorlard. Bisiklet birlikleriydi bunlar. lerinden ikisinin yzn grdm. Kanl canl, salkl grnyorlard. Miferlerini alnlarna ykmlard. Tfekleri bisikletlerin demirlerine tutturulmutu. Saplar aa bakacak biimde ubuk elbombalar sarkyordu kemerlerinden. Miferleri ve gri giysileri slanmt. leriye ve yolun iki yanna bakarak rahat rahat ilerliyorlard. n srada iki kii vard, sonra drt kii sonra iki, sonra bir dzine, derken bir dzine daha, sonra da bir tek kii. Konumuyorlard, zaten konusalar bile rman altsndan bir ey iitemezdik. Yolun yukarsna doru gzden yok oldular. Aymo:

Aman tanrm! dedi. Almanlar, dedi Piani, Avusturyal deil bunlar. yi ama niye onlar durduracak kimse yok burada? diye sordum. Niin uurmamlar kpry? u set boyunca nederv makineli tfek yerletirilmemi? 183 Bunu siz syleyin, Tenente, dedi Bonello. ok kzmtm. Dpedz samalk bu yaptklar. Az aadaki kk kpry uurmular. Ama anayol zerindeki kpry brakmlar. Nerede bu herifler? Bunlar durdurmaya almayacaklar m? Bonello: Bunu siz syleyin, Tenente, dedi. Sustum. Bu i bana dmezdi. Benim grevim o ambulansla birlikte Pordenone'ye gitmekti. Bu ii becere-memitim. imdi Pordenone'ye gitmem gerekiyordu. Ama Udine'ye bile varamayacaktm belki de. Hay allan, ya varamazsam... Yaplacak ey telaa kaplmamak, vurulmamak ya da tutsak dmemekti. Mataray amam miydin sen? diye sordum Pia-ni'ye. Piani mataray uzatt. Byk bir yudum aldm. yisi mi yola koyulalm bari, dedim. Ama acelemiz yok. Bir eyler yemek ister misiniz? Bonello: Durulacak yer deil buras, dedi. Peki yleyse. Gidelim. Bu ynden, gze arpmadan m gitsek dersiniz? Yukardan gitsek daha iyi olur. Bu kprden de gelebilirler. Biz onlar grmeye kalmadan tepemize biniver-meleri hi de ho olmaz hani. Demiryolu boyunca yrmeye baladk. ki yanmzda slak ova uzanyordu, ilerde, ovann tesinde Udine srtlar grnyordu. Tepedeki kalenin dam ykk dkkt. Kilisenin an ve saat kulelerini grebiliyorduk. Tarlalarda birok dut aac vard, ilerde demiryolunun kesildiini grdm. Raylar yamulmu, balantlar sklm, setten aa atlmt. Yatn! Yere yatn! diye fsldad Aymo. Setin yanna uzandk hemen. Yoldan baka bir bisikletli birlik daha geiyordu. Setin iinden baktm, geip gittiklerini grdm. 184 Aymo: Bizi grdler ama aldr etmediler, dedi. Yukarda hi yolu yok ldrrler bizi, Tenente, dedi Bonello. Onlarn umurlarnda bile deiliz biz, dedim. Baka bir eyin peindeler onlar. Birdenbire burun buruna gelseydik asl o zaman iimiz bitikti. Ben burada gze arpmadan yoluma gitmeyi ye tutarm, dedi Bonello. Peki. Demiryolu boyunca ilerleriz yleyse. lerleyebilir miyiz dersiniz? diye sordu Aymo. Elbette. Henz kalabalk deiller. Karanlkta syrlr gideriz. Ne aryordu acaba o kurmay arabas burada? Kimbilir, dedim. Demiryolu boyunca yrdk. Setin amurlar arasnda taban tepmekte oian Bonello bir sre sonra yoruldu ve bizim yanmzda yrmeye balad. Demiryolu imdi osedan ayrlyor, gneye doru kvrlyordu. Yoldan gelip geenleri grmemiz olanakszd artk. Bir kanaln stndeki ksa kpr havaya uurulmutu. Ama ykntlarna trmanarak kar yakaya getik. lerden tfek patlamalar geliyordu. Kanaln tesinde yine demiryoluna ktk. Raylar alakta kalan tarlalar arasndan dosdoru kente uzanyordu. nmzde baka bir demiryolu hattn grebiliyorduk. Kuzeyde bisikletlileri grdmz anayol, gneyde ise iki yan kaln gvdeli aalarla kapl kk bir yan yol vard. Gneye doru gidip kentin evresinden dolanmamzn, sonra da Campoformio zerinden krlardan ilerleyerek Tagliamento'ya kan asl anayola ulamamzn daha iyi olacan dndm. Udine'nin ardndaki yan yollardan gitmekle, geri ekilme hattndaki kafileden kanm olurduk. Ovada saysz yan yol olduunu biliyordum. Setten aa doru yrdm.

Gelin, dedim. Yana ayrlan yola sapp kentin gneyine doru gide185 ektik. Hep birlikte setten aa indik. Birden, yandaki yoldan stmze ate edildi. Kurun setin amuruna sapland. Geri dnn! diye bardm. Setin stne atldm, de kalka trmanmaya baladm. ofrler benim nm sra gidiyorlard. Elimden geldiince abuk trmanmaya altm setin stne. Arkadaki sk allklardan iki el daha ate edildi... Demiryolunun kar yanna gemek zere olan Aymo sendeledi, salland ve yzst kapakland. Setin br yanna ektik onu, vcudunu evirdik. Ba yukarda tutmal, dedim. Piani, Aymo'nun ban kaldrd. amurlu yolda srtst uzanmt Aymo. Ayaklar aa doruydu. Kesik kesik soluyor, her soluyuunda da kan kusuyordu. Yamurun altnda mz de stne eilmitik. Ense kknden vurulmutu. Kurun yukar doru gelmi sa gzn altndan kmt. Ben bu iki delikten akan kanlar durdurmaya alrken ld. Piani, Aymo'nun ban yere brakt. Yzn bir para gazl bezle sildi, sonra kendi haline brakt. Ah ulan orospu ocuklar! dedi. Almanlar deildi, dedim. Oralarda Almanlar olamaz. Piani: talyanlar! dedi. Piani kfreder gibi sylemiti bu szc: italiani! Bonello hi sesini karmad. Aymo'nun yannda oturuyor ama ona bakmyordu hi. Aymo'nun kasketi yolun kysna, amurun iine yuvarlanmt. Piani onu oradan alp cesedin yzne koydu. Sonra matarasn kard, Bonello'ya uzatt: ki ister misin? Hayr, dedi Bonello. Sonra bana dnd. Demiryolundan giderken her an hepimizin bana gelebilir bu. Yok, dedim, tarla yoluna saptmz iin oldu. Bonello ban sallayarak: 186 , Aymo ld, dedi. Bundan sonra kim lecek, Tenente? Nereye gidiyoruz imdi? Vuranlar talyand, dedim. Alman deildi. Almanlar olsayd hepimizi ldrrlerdi, dedi Bonello. talyanlar Almanlardan daha tehlikeli bizim iin, dedim. nk artlar her eyden korkarlar. Almanlar ne istediklerini biliyorlar. Bonello: iyi akl ettiniz bunu, Tenente, dedi. Piani sordu: Nereye gidiyoruz imdi? Karanlk basana dek bir yere gizlenip yatsak iyi olur. Ondan sonra gneye gidersek kurtuluruz. Bonello: Birimizi hakl olarak ldrdklerini kantlamak iin hepimizi ldrmeye kalkarlar, dedi. Byle bir tehlikeyi gze almak istemem dorusu. Udine yaknlarnda gizlenecek bir yer buluruz, hava kararr kararmaz da geip gideriz. Gidelim yleyse, dedi Bonello. Setin kuzey kysndan aa yrmeye baladk, dnp arkama baktm. Aymo setin dibinde amurlar iinde yatyordu. Ufak tefek grnyordu. Kollar iki yanna yapmt; dolakl bacaklar ve amurlu izmeleri birbirine bitiik duruyordu. Kasketi yzn rtyordu. lm gitmiti ite. Yamur yayordu. ok sevdiim dostlardan biri sayyordum onu. Ktlar cebimdeydi. Mektupla bildirecektim ailesine. lerde, tarlalar arasnda bir iftlik evi vard. Yannda yresinde aalar vard. Eve bitiik eklenti yaplar bulunuyordu. kinci katta direkler zerine kurulmu bir balkon gze arpyordu. Aralkl yrsek fena olmaz, dedim. Ben nden gidiyorum.

iftlik evine yneldim. Tarlann ortasndan geen bir yol vard. Bu yolda ilerlerken nedense evin iinden ya da 187 iftliin yanndaki aalarn ardndan stme ate edilecekmi sansna kapldm. Eve doru yaklatka daha ak seik gryordum. kinci kattaki balkon samanln zerine doru uzanyordu. Direklerin arasndan dar taacak kadar saman ylyd. Avlunun ta deli zeminine aalardan yamur damlalar dyordu. ki tekerlekli kocaman, bo bir araba vard, oklar yamur altnda yukar doru kalkkt. Avluya girdim, boydan boya getim. Balkonun altnda durdum. Evin kaps akt, ieri girdim. Bonello ile Pi-ani de ardmdan geldiler. erisi karanlkt. Arkaya, mutfaa getim. Kocaman ak bir ocan ii kl doluydu. O-can stnde tencereler duruyordu, ileri botu. teye beriye baktm ama yiyecek bir ey bulamadm. , iyisi mi samanlkta yatalm, dedim. Sen Piani, yiyecek bir eyler bulabilir misin? Bulursan oraya getir. Piani: Bir bakaym, dedi. Bonello: Ben de bakaym, dedi. Peki, dedim. Ben de gidip samanla bakaym. Samanlktan ta bir merdivenle yukar klyordu. Yamurda kuru ho bir havas vard samanln. Ahrda hayvan mayvan yoktu, ev sahiplerince gtrlm olmalydlar. Ahr yar yarya saman doluydu. Tavanda iki pencere vard. Biri tahta bir kapakla rtlmt, br kuzeye bakan darack bir at penceresiydi. Zeminde aadaki hayvanlara yem atmaya yarayan bir de kk delik vard. Saman kokusu arasnda yamurun damdaki tprtlarn iittim. Aadan kuru gbre kokusu arpt burnuma. Tahtalarndan birini skp gneye bakan pencereden avluyu gzleyebilirdik. teki pencere kuzeydeki tarlalara bakyordu. Bu pencerelerden dama kabilir, ya da merdiveni kullanmayacak olursak saman atlan delikten aa inebilirdik. Byk bir samanlkt buras, birinin geldiini iitirsek samanlarn arasna da saklanabilirdik. Ksacas iyi bir yere benziyordu. Hi kukum yoktu, eer 188 i stmze ate edilmeseydi imdi soluu oktan gneyde almtk bile. Orada Almanlarn bulunmas olanakszd. Kuzeyden Cividale yolundan geliyorlard onlar. Gneyden gelemezlerdi. Bizim iin talyanlar ok daha tehlikeliydi. Panie kapldklar iin ne grrlerse anlamadan dinlemeden ate ediyorlard. Geceleyin geri ekilenlerden iitmitik: Cephelerde talyan niformas giymi birok Almann bulunduu ve kuzeydeki kafilenin arasna szdklar sylentisi dolayordu. nanmamtm ,. buna. Savata oldum bittim bu tr sylentiler kard. Dman bu tr sylentiler yayard hep. Alman niformas giyip de Almanlara artmaca veren kim vard ki? Aslnda olmayacak ey de deildi hani. Ama yine de akla yakn deildi pek Almanlarn byle bir ey yapacaklarn aklm kesmiyordu. Ne diye gerek duyacaklard ki byle bir eye? Geri ekilmemizi neden allak bullak etmek isteyeceklerdi, ordunun geni bir alana dalmas ve yollarn karmakl bu ii yeterince yapyordu zaten. Kimsenin emir verdii de yoktu, hi ileri kalmad da Almanlar m verecekti? Her eye karn bizi Alman sanp stmze ate amalar iten deildi. Aymo'yu bal gibi vurmulard ite. Samanlar pek ho kokuyordu. Samanlarn arasna uzanm yatarken aradaki btn yllar gzmden silindi. Kuru otlar iine yatm, ene alm, sonra da samanlk duvarnn tepesindeki gen biimi delie konan sereleri sapanla vurmutuk. Ambar filan yoktu artk. Biryl iinde baldran aalarn kesmiler, yerlerinde kala kala ktkler, kuru aa tepeleri, dallar ve al rp kalmt. Geriye dnemezdiniz. leriye de gidemezsen ne olur? Milano'ya hibir zaman dnemezsin. Milano'ya dnsen ne olur? Kuzeyden, Udine'den doru silah sesleri geliyordu. Makineli tfek tarakalaryd bunlar. Top atei yoktu. Bu da bir eydi. Yoldaki birliklerin birkan pusuya drm olmalydlar. Samanln alacakaranlnda delikten dar baktm. Piani'yi grdm. Otlarn atld yerde dikili-

189 yordu. Elinde uzun bir sucuk, bir kavanoz, koltuunun altnda da iki ie arap vard. Gel yukar, dedim. Merdiven orada.... Derken, ona yardm etmem gerektiini akl ederek aa indim. Samanlarn iinde yatmaktan sersemlemi gibiydim. Ayakta uyuyordum nerdeyse. Bonello nerede? diye sordum. Piani: Anlatrm, dedi. Merdivenden yukar ktk. Samanlarn stne gelince elimizdekileri oraya braktk. Piani, burgulu aksn kard, araplardan birini at. ienin azn balmumuyla mhrlemiler, dedi. yi arap olmal. Bonello nerede? diye sordum. Yzme bakt: Gitti, Tenente, dedi, tutsak dmek istiyormu. Hibir ey sylemedim.. ldrleceimizden korkuyormu. Sesimi karmadan arap iesini aldm. Gryorsunuz ya, Tenente, savaa mavaa inandmz yok bizim. Sen niin gitmedin? diye sordum. Sizi yalnz brakmak istemedim. Nereye gitti? Bilmiyorum, Tenente. Ald ban gitti ite. Pekala, dedim. Sucuu keser misin? Piani alacakaranlkta bana bakt: Laf arasnda kesmitim, dedi. Otlarn stne oturduk, sucuu yedik. arab itik. Bu arap olsa olsa dn iin saklanm olmalyd. ylesine yllanmt ki rengini yitirmek zereydi. Sen pencereden dary gzle, Luigi, dedim, ben de gidip br pencereden bakaym. kimiz de ayr ayr ielerden iiyorduk. Kalkarken de kendi iemi yanma aldm. Samanlarn stne yzkoyun uzandm, darack pencereden dar bakmaya 190 baladm. Neyi grmeyi umduumu bilmiyordum ama tarlalardan, plak dut aalarndan ve yaan yamurdan baka bir ey gremedim. arab iip bitirdim, yine de neem yerine gelmedi. Fazla bekletildii iin tortulanm, rengi ve tad bozulmutu. Ortaln kararmasn seyrettim. Karanlk pek abuk kt. Yamurlu, karanlk m karanlk bir gece olacakt anlalan. Gz gz grmedikten sonra ortal gzetlemek neye yarard ki? Piani'nin yanna dndm. Yatm uyuyordu. Uyandrmadan bir sre yannda oturdum onun. riyar bir adamd, uykusu da pek ard. Neden sonra uyandrdm onu, yola koyulduk. ok tuhaf bir geceydi. Ne umuyordum bilmiyorum... lmeyi belki de, karanlkta vurulmay, kamay filan belki de... Ama hibir ey olmad. Anayoldan bir Alman birlii geerken kydaki hendein iine atladk, tam siper yatp bekledik, onlar geip gidince yolun karsna getik, kuzeye doru yola koyulduk. Yamurda tam iki kez Almanlarla burun buruna geldik, neyse ki bizi grmediler. Hibir talyana rastlamakszn kentin kuzeyinden getik. ok gemeden, geri ekilmekte olan ana kafileye rastladk. Btn gece boyunca Tagliamento'ya doru ilerledik. Geri ekilmenin bylesine byk bir ey olabilecei krk yl dnsem aklma gelmezdi. Tm lke orduyla birlikte yollara dklmt. Btn gece taban teptik. Arabalardan daha hzl yol alyorduk. Bacam aryordu, yorulmutum, ama neem yerindeydi. Bonello'nun tutsak dmek istemesi sama geliyordu bana. Tehlike yoktu. ki ordunun arasndan burnumuz kanamakszn gemitik ite. Eer Aymo durup dururken ldrlm olmasayd, bunca kayglanmamza gerek kalmayacakt hi. Bonello imdi nerelerdeydi acaba? Piani: Naslsnz, Tenente? diye sordu. yiyim. Bu yry canma yetti artk.

Ne yapalm ki yrmekten baka bir ey gelmez elimizden. Eh, kayglanacak bir ey de yok hani. 191 :<Bonello aptallk etti. yle. Onun iin ne rapor vereceksiniz, Tenente? Bilmiyorum. Tutsak alnd diyemez misiniz? Bilmiyorum. Eer sava srerse ailesinin bana i aarlar sonra. Askerin biri: Nah srer bu sava! dedi. Evlerimize dnyoruz. Sava bitti. Herkes evine gidiyor. Piani: Gelin, Tenente," dedi. Askerlerden uzaklamak istiyordu. Tenente mi? Tenente de kim oluyor! A basso gli uf-ficali! Kahrolsun subaylar! Piani kolumdan ekti: Sizi asl adnzla arsam fena olmayacak, dedi. Hr karmaya kalkabilirler. Sryle subay vurmular. Erleri getik. Konumamz kaldmz yerden srdrdm: Ailesinin bana bela aacak bir rapor yazmam. Piani: Sava biterse raporun hibir nemi kalmaz, dedi. Ama bana kalrsa bitmez bu sava. Bitse ne gzel olur ah! Yaknda reniriz, dedim. imdi bittiine de inanmyorum. Bunlarn hepsi bittiini sanyor ama ben inanmyorum buna. Erlerden biri bard: Evviva la Pace! {*) Evimize dnyoruz. Piani: Hepimiz evlerimize gitsek ne iyi olur, dedi. Siz de dnmek ister miydiniz evinize? Evet. (*) Yaasn bar! 192 Ne yazk ki dneceimiz filan yok. Bittiini sanmyorum. Erlerden biri bard: Andiamo a casa! (*) Tfeklerini atyorlar, dedi Piani. Tfeklerini karp yol kysna brakyorlar. Sonra da haykryorlar. Tfeklerini atmamallar. Tfekleri atarlarsa kendilerini bir daha savaa sremeyeceklerini sanyorlar. Karanlkta, yamur altnda yrrken erlerden birounun tfeklerini hl tadklarn grebiliyordum. Kasketlerinin stnden ykseliyordu tfeklerin namlular. Subayn biri yksek sesle sordu: Hangi birliktensiniz siz? Brigata di Pace! diye bard biri, Bar birliinden! Subay bir ey sylemedi. Ne dedi o herif? Ne dedi u subay? Kahrolsun subaylar! Evviva la Pacei Gelin, dedi Piani. ki ngiliz ambulansnn arasndan getik. Yzst braklm araba konvoyunun arasnda skp kalmt bu iki araba. Piani: Gorizia'dan bunlar, dedi, tandm arabalar. Bizden daha hzl yol almlar demek. Bizden daha erken kmlard yola. ofrleri nerede acaba? ilerde bir yerlerdedir.

Almanlar Udine dnda durmular, dedim. Btn bu millet rman kar yakasna geecek imdi. Piani: Evet, dedi. te onun iin diyorum ya bu sava daha ok srer diye... Almanlar bizi kovalayabilirlerdi, dedim. Niin gelmediklerine ayorum dorusu. (*) Eve dnelim! Silhlara Veda/ F. 13 193 Belki de motorlu aralarn gelmesini bekliyorlardr. Piani: Bilmiyorum, dedi. Tek bana kalnca ok daha kibar biri olup kmt Piani. Oysa bakalarnn yanndayken pek kaba saba konuurdu. Evli misin, Luigi? Biliyorsunuz evli olduumu. Onun iin mi tutsak dmek istemedin? Nedenlerden biri bu... Siz evli misiniz, Tenente? Deilim. Bonello da bekrd. Bir erkek evli olmu ya da olmam ne farkeder, dedi. Ama evli bir erkek yle sanyorum ki karsnn yanna dnmek iin can atar. Karlar zerine konumak houma gitmiti. Ayaklarnz nasl? Epey Ciyr. Gn domadan Tagliamento kysna ulatk. Kabarm rmak boyunca, tm kafilenin zerinden getii biricik kprye doru yrdk. Piani: Bu rmakta iyi tutunmalar gerek, dedi. Karanlkta rmak epey kabark grnyordu. Sular rmak yatan am, dne dne akyordu. Tahta kprnn uzunluu yarm kilometreye yaknd. Geni akll yatanda darack kollar halinde akan rmak kprnn kalaslarna dek ykselmiti imdi. Bir sre kydan gittikten sonra kpry gemekte olan kalabaln arasna kartk. Yamur altnda, kabarm sulardan bir iki adm yukarda, sk tk kalabaln arasnda kpry gemeye alrken yandaki korkuluklar stnden rmaa bakyordum. nmz sra bir cephane arabas ilerliyordu. Admlarmz iyi ayarlayamadmz iin yorulmutum. Kpry gemenin hi de ho bir yan yoktu. Gpegndz bir uak gelse de bombalasayd kprnn hali nasl olurdu acaba? 1S-: Piani, diye seslendim. Buradaym, Tenente. Kalabaln tesinde kalmt biraz. Kimsenin azn bak amyordu. Herkes olabildiince abuk gemeye alyordu karya. Kimsenin baka bir ey dnd yoktu. Kprnn br ucuna neredeyse yaklamtk. O uta subaylar ve jandarmalar vard; gkyznn clz altnda karartlarn gryordum. Yanlarna yaklatmzda, subaylardan biri bizim kafileden birini gsterdi. Jandarmalardan biri adamn arkasna takld. Kolundan yakalayp yol kysna ekti. Tam onlarn nnden gemek zereydik. Subaylar kafiledeki herkesi teker teker gzden geiriyorlard. Arasra birbirleriyle fsr fsr bir eyler konuuyor, kimi zaman da elfenerlerini adamlardan birinin suratna tutuyorlard. Tam nlerinden gemek zereyken birinin daha yakasna yaptlar. Yakaladklar adam grdm. Bir yarbayd bu. zerine k tuttuklarnda kolundaki ereveli yldzlar grmtm. Ufak tefek, iman, krl sal bir adamd. Subaylarn tam nndeydik imdi, ilerinden bir ikisinin bana baktklarn farkettim. Biri beni gstererek jandarmalardan birine bir eyler syledi. Jandarma kalabal yararak stme doru geldi. Ne oluyor demeye kalmadan yakama yapt. N'oluyorsun ulan? dedim ve suratna bir yumruk attm. Kasketinin altndan suratn, yukar kvrk byklarn ve kanlar akan yanan gryordum. Derken biri daha atld bize doru. Ne oluyorsunuz yahu? dedim.

Yant vermedi. Beni kskvrak yakalamak iin frsat kolluyordu. Tabancama aslmak zere elimi belime attm. Bir subaya dokunulmayacan bilmiyor musun? dedim. teki jandarma arkadan saldrd ve kolumu yle bir, bkt ki eklemlerim atr utur krlacakt nerdeyse. Kolumun bkld yne doru dndrdm vcudumu. Bu 195 ' kez de teki sarld grtlama. Bacana bir tekme yaptrdm, sol dizimi de kasklarna oturttum. Kar geliyorsa vurun! dediini iittim teden birinin. Yahu ne demek oluyor bu! diye barmaya altm ama sesim bouldu gitti. Beni yol kysna getirmilerdi artk. Kar geliyorsa vur! dedi subayn biri. Al gtr arkaya. Sen kimsin? imdi gsteririm sana kim olduumu! Neci oluyorsun? Subaylardan biri: Askeri polis, dedi. Ne diye gzellikle sylemiyorsunuz da byle yaka paa tutup getiriyorsunuz? Seslerini karmadlar. Karlk vermek zorunda deillerdi. Askeri polisti onlar! Bunu da tekilerin yanna gtr, dedi birinci subay. talyancay nasl da deiik bir aksanla konuuyor, gryorsunuz ya! Sen de yle konuuyorsun eolu eek! dedim. Onu da tekilerin yanna gtrn, dedi subay. Yolun aasnda bir dizi subay duruyordu, onlarn arkasnda da rmak kysnda bir tarlada bir insan topluluu vard, beni oraya doru gtrdler. Biz onlara doru yrrken tfek paftlamalar ykseldi. Namlular alev kustu. Birtakm sesler iittim. Kalabaln yanna geldik. Drt subay yan yana duruyordu. Onlarn nnde de iki yannda birer jandarma dikilen bir adam vard. Daha arkada jandarmalarn gzetiminde bekleyen bir insan kalabal vard. Soru soran subaylarn yannda drt jandarma tfeklerine abanm, dikiliyorlard. Jandarmalarn balarnda geni kenarl apkalar vard. Jandarmalar sorguya ekilmek zere bekleyen kalabaln arasna ittiler beni. Subaylarn sorguya ektii adama baktm. Kpry ge196 en kafilenin iinden aldklar ufak tefek, iman, krl sal yarbayn ta kendisiydi bu. Sorguya eken subaylarda, ate eden ama zerlerine ate edilmeyen talyanlara zg o souk, buyurucu ve kibirli hava vard. Birliin! Syledi. . Alayn? Syledi. Niin alaynda deilsin? Syledi. Bir subayn, askerlerinin banda bulunmas gerektiini bilmiyor musun sen? Biliyordu. Sorgu sual sona ermiti. Baka bir subay konutu: Yurdumuzun kutsal topraklarnn barbarlarca ayak altna alnmasna sen ve senin gibiler yol at! yle mi dersiniz? dedi Yarbay. Senin gibi alaklar yzndendir ki zaferin meyvelerini toplamak ksmet olmad. Geri ekilme hareketinde bulundunuz mu siz hi? diye sordu Yarbay. talya asla geri ekilmeyecektir! Yamur altnda durmu bunlar dinliyorduk. Subaylarla yz yzeydik. Tutuklu yarbay nmzde, azck yan tarafta dikiliyordu. Nasl olsa vuracaksnz beni, dedi Yarbay, iyisi mi daha fazla uzatmayn da bir an nce vurun ltfen. Bu soruturma aptalca bir ey nk. stavroz kard. Subaylar kendi aralarnda bir eyler konutular. Biri nndeki kda bir eyler karalad. Birliinden ayrld iin kuruna dizilmesine karar verildi, dedi.

ki jandarma, yarbay rmak kysna gtrdler. Ba ak yal adam iki yannda birer jandarmayla yamur altnda yrd. Kuruna dizerlerken bakmadm. Tfek seslerini iittim yalnzca. imdi baka birini sorguya ekiyorlard. Bu subay da 197 askerlerinin bandan ayrlmt. Kendini savunmasna bile izin vermediler. Kt parasndan idam karar okunduu zaman alad. Onu kuruna dizdikleri srada baka birini sorguya ekmeye baladlar. Biri daha kuruna dizilmeden brnn sorgusuna balyor, bylelikle ellerinden baka bir ey gelmediini gstermi oluyorlard. Sorguyu beklese miydim, yoksa bir punduna getirip kasa mydm, karar veremiyordum bir trl. Hi lam cimi yok, onlara gre talyan niformas giymi bir Alman-dm ben! Kafalarnn ileyi biimini biliyordum, kafalar varsa ve bu kafalar alyorsa tabii... iei burnunda delikanlyd hepsi de, yurtlarn kurtaryorlard szmona. ikinci ordu Tagliamento'nun gerisinde yeniden derlenip toplanyordu. Birliklerinden kopmu binba ya da daha yksek rtbeli subaylar kuruna diziyorlard. Bu arada, -talyan niformasna brnm bozguncularn iini de bi-tiriveriyorlard. elik miferler vard balarnda. Jandarmalardan kimileri de mifer giymiti. teki jandarma/arda geni kenarl apkalar vard. Uak diyorduk onlara. Yamur altnda durmu bekliyorduk. Teker teker alp sorgudan geiriyor sonra da kuruna diziyorlard. imdiye dek kimi sorguya ektilerse kuruna dizmilerdi. Sorguya ekenlerde, kendileri iin lm tehlikesi szkonusu olmakszn idam hkm verenlere zg, tipik bir aldrmazlk ve amansz bir adalet ball vard. Bir albay sorguya ekiyorlard imdi. Az nce subay daha getirmilerdi. Alay neredeydi? Jandarmalara baktm. Yeni gelenlere bakyorlard. tekiler de albaya dikmilerdi gzlerini. Birden iki bklm eildim ve iki adamn arasndan ileri frladm. Bam ne eerek rmaa doru var gcmle komaya baladm. Kyya gelince suya atladm. Buz gibi souktu su. Dayanabildiim kadar kaldm suyun altnda. Akntda frl frl dnyordum. Yzeye kar kmaz derin bir soluk alp yeniden daldm. zerimdeki giysi ve izmelerle suyun iinde kalmak hi de kolay deildi. Yzeye ikinci kez k198 tmda az temde bir ktk paras grdm. Ona doru atlp bir elimle ttndm. Bam ktn arkasnda tutuyordum. Geriye bakmaya kalkmadm hi. Kyy grmek istemiyordum. Kaarken ate etmilerdi, su yzeyine ilk kmda da ate edilmiti. Ate eden yoktu imdi. Ktk paras akntda srkleniyordu, bir elimle sk sk tutunmutum. Kyya bir gz attm. Grne baklrsa ok hzl gidiyorduk. Su yzeyinde bir yn ktk paras vard. ok souktu su. Irman ortasnda kk bir adacn zerindeki allklarn yanndan getim. Kte iki elimle sarldm, kendimi akntya braktm. Ky grnmez olmutu artk. OTUZBRNC BLM Aknt hzlysa insan suda ne kadar kaldn bilemiyor. ok uzun bir zaman gemi gibi geliyor ama aslnda pek ksa bir sre kalmsnzdr. Su ok souktu; rman tasmasyla kydan keden akntya kaplan bir sr ey yzyordu iinde. Talihim varm ki tutunacak byle bir ktk paras bulmutum. enemi ktn stne dayayp suyun iinde yatyor, iki elimle kte hafife sarlyordum. Kaslarma kramp girecek diye korkuyor, kyya srklenmek iin dua ediyordum. Upuzun bir eri izerek rmaktan aa doru gidiyorduk. Ortalk aydnlanmaya balamt, kydaki allar grebiliyordum. lerde sazlarla kapl bir adack vard, burada aknt kyya doru gidiyordu. Bir ara giysilerimi ve izmelerimi karp kyya yzmek geldi aklma ama bundan vazgetim. Eninde sonunda kyya varacaktm nasl olsa, ite o zaman plak ayakla grnmek benim iin hi de iyi olmazd. Ne olursa olsun bir yolunu" bulup soluu Mestre'de almalydm. Kynn yaknlatn, sonra uzaklatn, derken yine yaknlatn farkettim. imdi daha yava srkleniyorduk. Kynn ok yaknndaydk artk. St aalarnn dallarn grebiliyordum. Ktk ar ar dnd, ky ar199

kamda kald, bir anaforda olduumuzu anladm. Olduumuz yerde ar ar dnyorduk. Kyy daha da yaknda grnce kte tek elle tutunup teki elimle kyya doru itmeye, yzdrmeye altm ama biraz olsun yaklatra-madm. Anafordan kurtulup aa atlmaktan korkuyordum, bir elimle kt tutarak ayaklarm sudan ektim, ktn yanna dayadm, kyya doru var gcmle teptim. allar gryordum ama btn hzma ve yar gcmle yzmeme karn yine de aknt beni uzaa srkleniyordu. izmelerim yznden boulabileceimi anladm. Suyun iinde rpnmaya, tepinmeye devam ettim; bam kaldrp baktmda kynn yaklatn grdm. Tela iinde var gcmle rpnmaya devam ettim, sonunda st daln yakaladm. Kendimi yukar ekemeye-cek kadar bitkindim ama boulmaktan kurtulduumu da biliyordum artk. Ktn stndeyken boulmak hi aklma gelmemiti. Harcadm onca abadan sonra karnmda ve gsmde bir boluk, bir tkenmilik hissediyordum. St dallarna tutunarak bekledim. Kendimi bir para toparlaynca dallar kendime doru ektim, kollarmla sarlarak ylece durdum. Sonra vcudumu yukar ekerek kyya trmandm, st dallarnn arasndan syrldm, kendimi hemen oraca braktm. Ortalk hemen hemen aydnlanmt. Grnrde kimsecikler yoktu. Setin zerine yzkoyun uzanarak rman altsn, rzgrn uultusunu dinledim. Az sonra kalkp rmak kys boyunca yrmeye baladm. Irman stnde, ta Latisana'ya dek kpr filan olmadn biliyordum. Tahminime gre San Vito'nun kar-sndaydm. Ne yapacam dnmeye baladm. lerde kk bir kanal vard, sular rmaa dklyordu. Oraya doru yrdm. O zamana dek hi kimseyle karlamamtm. Hendein kysndaki allarn yanna oturdum. izmelerimi karp sularn boalttm. Sonra ceketimi kardm, i cebimden srlsklam olmu kt paralarm ve ktlarm aldm. Sonra ceketi bigzel sktm. Pantalo-numu kardm, onu da sktm. Sonra gmleimi ve i a200 marlarm sktm. Oram buram ovuturarak pat pat vurdum. Vcudumu kurulayp giyindim. apkam yitirmitim. Ceketimi giymeden nce kollarndaki kuma yldzlar sktm; paralarla birlikte i cebime yerletirdim. Paralar slanmt ama bozulmamt. Saydm: bin ksur liretim vard. Giysilerim slak ve yv yvt. Kan dolamn hzlandrmak iin kollarm tokatladm. amarm ynlyd, durmakszn kmldarsam souk alacam sanmyordum. Tabancama yolda el koymulard. Bo klf ceketin altna yerletirdim. apkam olmadndan yamurda bam yordu. Kanal boyunca yrmeye baladm. Ortalk aydnlanmt. Krlar slak, plak ve hznl bir grnm iindeydi. Ta tede, ovann ortasnda bir an kulesi ykseliyordu. Gele gele bir yola geldim. lerden askerler geliyordu, yol kysndan seke-topallaya gidiyordum. Yanmdan getiler, bana aldr bile etmediler. Irmaa doru giden bir makineli tfek mfrezesiydi bu. Aa doru yola koyuldum yine. O gn Venedik Ovas'n getim. Alak bir yreydi buras, yamurda daha da dz grnyordu. Denize doru tuzlu bataklklar vard, yollar tektkt. Btn yollar rmak az boyunca denize doru gidiyordu. Bu blgeyi gemek iin kanallarn yannda uzanan patika boyunca yrmek gerekiyordu. Kuzeyden gneye doru ilerleyerek birok yoldan ve iki de demiryolu hattndan getim. Bir patikann sonunda bataklk boyunca uzanan bir demiryoluna ktm. Venedik'ten Trieste'ye uzananan ana demiryolu hattyd bu. Yksek, salam bir seti, yan yana uzanan ifte hatt vard. Yolun tesinde, aada bir yerde bir ara istasyon bulunuyordu. Askerler burada nbet tutuyordu. Demiryolunun yukarlarnda bir kpr vard, kprnn altndan geen dere batakla akyordu. Bu kprde de bir nbetinin durduunu grdm. Kuzeye doru tarlalar geen gee gelirken bu demiryolu zerinden bir trenin getiini grmtm; ova dmdz olduu iin ta uzaktan ak seik grebilmitim; 201 Portogruaro'dan geliyor olabilirdi. Demiryolu hattnn iki ucunu grebilecek biimde setin kysna uzanarak nbetileri gzlemeye koyuldum. Kprdeki nbeti, demiryolu hatt boyunca benim yattm yere doru yrd, sonra yeniden kprye gitti. Orackta uzanm, ylece yatyordum; karnm zil alyordu. Trenin gelmesini bekledim. Yar yolda grdm katar yle uzundu ki lokomotif ancak ar ar ekebiliyordu, vagonlardan birine atlayabileceimden emindim. Artk

tren miren gelmez dediim srada bir de baktm, grnd. zerime zerime gelen lokomotif gitgide byd. Kprdeki nbetiye bir gz attm. Kprnn benden yana olan ucunda geziniyordu ya demiryolunun br tarafndayd. Tren geerken beni gremezdi. Gittike yaklaan lokomotife baktm. Ar aksak gidiyordu. Arkasnda sryle vagon vard. Hi kukusuz trende de nbetiler olmalyd, bunu biliyordum, nerede olduklarn grmeye alrken gzlerine arpabilirdim. Lokomotif neredeyse yattm yere gelmiti imdi. Oflaya puflaya dumanlar saarak tam nme geldi. Makinistin getiini grdm. Ayaa kalktm, vagonlara yaklatm. E-er ortal gzleyen nbetiler varsa, beni demiryolunun kysnda ayakta grnce pek o kadar kukulanmazlard. Kaplar kapal bir sr yk vagonu geti. Sonunda gondol ad verilen st yelken beziyle rtl alak vagonlarn getiini grdm. Epeyce bekledim ve tam nmden geip gitmek zereyken sradm, arkadaki demir tutamaklar yakaladm, kendimi yukar ektim. Gon-dolla arkadaki yksek yk vagonunun arasna bzldm. Grldm hi sanmyordum. Ayaklarm iki vagonun balant yerinde, ellerimle demire smsk sarlm bir durumda melmitim. imdi kprnn zerinden gemek zereydik. Birden nbeti geldi aklma. Geerken bana bakt. Genten bir ocuktu, miferi bile bana bol geliyordu. Alayl alayl baktm. Ban evirdi. Trendekilerden biri sanmt beni. Gemitik. Nbetinin hl rkek gzlerle baktn, vagonlarn geiini seyrettiini grdm. Yelkenbezi gondola nasl tutturulmu diye eilip 202 baktm. Delikleri vard. Bu deliklerden geirilmi iplerle balanmt. akm kardm, ipleri kestim, elimi yelken-bezinin altna sokup yokladm. erde yamurun slatp katlatrd vr zvrlar vard. Bam kaldrp ileri baktm. ndeki yk vagonunda bir nbeti vard, ama gzlerini baka yana dikmiti. Tutunduum demirleri braktm gibi yelkenbezinin altna daldm. Alnm bir yere arpt, yzmden kan akyordu. Srnerek daha da sokuldum, yzkoyun yattm. Sonra dndm ve yelkenbezini baladm. Yelkenbezinin altnda sahra toplaryla bir aradaydm. Ya ve benzin kokuyordu. Yattm yerden yelkenbezinin stnde tprdayan yamuru ve vagonun raylar zerinde sekerken kard grlty dinledim. eri szan belli belirsiz kta toplara baktm. zerlerine brandadan klflar geirilmiti. nc ordunun gnderdii toplar olmalyd. Alnmdaki ilik bymt. Hi kmldamadan yattm, bir sre sonra kanama durdu. Sonra, yarann evresindeki kurumu kanlar temizledim. nemli bir ey deildi pek. Mendilim yoktu; ellerimle yoklaya yoklaya, kanlarn bulunduu yerleri yelkenbezinden damlayan sularla temizledim. Ceketimin koluyla da kuruladm. Byle kanl bir suratla kuku ekmek istemiyordum... Tren Mestre'ye varmadan nce atlamam gerektiini biliyordum. Toplar almaya geleceklerdi nk. Yitirilecek ya da unutulacak toplar yoktu onlarn. Korkun ackmtm. OTUZKNC BLM Yelkenbezinin altnda toplarn yannda yatarken slanmtm, mtm, alktan midem kaznyordu. Sonunda dndm, kollarm bamn altna koyarak yzkoyun yattm. Dizim kazk kesilmiti ama bundan iyisi de can salyd. Valentini btn ustaln gstermiti do203 rusu. Geri ekilirken yolun yansm yayan yrm, Tag-liamento'nun bir blmn de onun diziyle yzerek gemitim. Evet, bal gibi de onun diziydi bu. Ama br benim dizimdi. Doktorlar vcudunuzu kesip biiyorlard. Ondan sonra vcudunuzun o paras sizin olmaktan kyordu. Kafa benimdi, karnmn ii de benimdi. Ve midem alktan kaznyordu. Allak bullak olduunu hissediyordum. Kafa benim olmasna benimdi, ama kullanmak iin, dnmek iin deil, anmsamak iindi yalnzca. Pek bir ey anmsamyordum oysa. Catherine'i anmsyordum, ama ona kavuacamdan kesinlikle emin olmadan dnecek olursam ldrabilirdim. Onun iin fazla dnmeyecektim Catherine'i. Vagon ar ar, tkrtlar kararak giderken Catherine'in de benimle birlikte olduunu, vagonun sert tahtalar zerinde yattmz dnecektim yalnzca. Vagonun sert demesi zerinde, dnmeden ama duyarak yatmak... Catherine'den ok uzaklarda, giysilerimin slakln, demenin her seferinde belli belirsiz

kprdayn, yreimdeki yalnzl ve bir kadna gre ok sert olan tahtalar duyarak yatmak... Geri yelkenbezinin altnda, toplarn arasnda yatmak ho bir eymi gibi grnebilir, ama stlerine brandadan klflar geirilmi toplarn yal maden kokusunu koklayarak yamur szan yelkenbezi altnda, sert tahtalar zerinde a karnna yatmak hi de sevilecek bir ey deil. Birini seviyordunuz, ama u anda yanbamdadr diye kendi kendinizi avutamayacanz da biliyordunuz; ak ak gryordunuz bunu, souk souk, dahas ak seik ve bombo olarak gryordunuz. Midenizin stne iki bklm kvrlm yatarken, biri ekilmekte br ilerlemekte olan iki ordu bulunduunu biliyorsunuz, siz de oradasnz nk. Arabalarnz yitirmisiniz, adamlarnz yitirmisiniz... Maazada alan bir grevlinin kendi blmndeki mallar yitirii gibi tpk. Yalnz, sigorta migorta yoktu bunda. in iinden kmtnz artk. zerinizde hibir yk kalmamt bundan byle. Maazada bir yan204 gn ktktan sonra, bozuk bir dille konuuyorlar diye oradaki grevlileri kuruna dizmeye kalkarlarsa, maaza yeniden aldnda bylelerinin yeniden iba etmeleri beklenemezdi elbet. Onlar baka i ararlard artk, tabii bulabilir ve polis yakalarna yapmazsa... zerimdeki ykle birlikte fke de rmakta ykanp gitmiti. Bu ykmllk daha jandarma yakama yapt anda zerimden kalkmt aslnda. Kla kyafete pek nem vermeme karn stmdeki giysileri karp atmak istiyordum. Kolumdaki yldzlar sokmutum, nk zorunluydum byle yapmaya. Bundan byle benim iin birer onur belirtisi olmaktan uzak eylerdi bunlar. Onlara kar deildim. Bu i bitmiti benim iin. tekilere ans diliyordum. yileri vard ilerinde, yiitleri vard, sakinleri vard, ok duygulu olanlar vard. Onlarn haklaryd bu. Bana gelince, benim iin bu i bitmiti artk. imdi u kahrolas trenin bir an nce Mestre'ye varmasn istiyordum. Karnm bigzel doyuracak, byle her eyi kafama takmaktan vazgeecektim. Baka arem de yoktu zaten. Piani kuruna dizildiimi syleyecekti herkese. Kuruna dizilenlerin ceplerini kartrp ktlarn alyorlard. Benim ktlarm kmayacakt. Bouldu deyip kacaklard iin iinden belki de. Merak ediyordum: Amerika'ya ne haber gndereceklerdi acaba? Ald yaralardan, falan filan nedenlerden tr lmtr, derlerdi... Hay al-lah! Nasl da ackmtm! Yemekhanedeki papaz ne yapyordu acaba imdi? Ya Rinaldi?.. Pordenone'de olsa gerekti. Daha gerilere ekilmedilerse yle olmalyd. Bir daha gremeyecektim onu. Hibirini gremeyecektim. O yaant kapanp gitmiti artk. Rinaldi'nin frengiye yakalandn sanmyordum. Her zaman tehlikeli bir hastalk deildir diyorlard. Ama Rinaldi'nin ii iini kemiriyordu. Ben de olsa kayglanrdm. Yemek yemeye can atyordum u anda. Hay allah, byleydi ite. Yemek, imek ve Catherine'le yatmak. Belki bu gece... Yo yo, olanakszd bu. Ama bak yarn akam tamamd, gzel bir yemek kar gibi araflar... Bir yere adm atmak, ayrlmak yok artk. 205 Gitsek bile birlikte gidecektik. abucak gidecektik. O da gelecekti, emindim bundan. Ne zaman giderdik? Dnlecek ey buydu ite. Hava kararyordu. Uzanp yattm yerde nereye gidebileceimizi dndm. Gidilecek saysz yer vard." ' OTUZNC BLM Ertesi sabah daha gn madan Milano istasyonuna yava yava girerken trenden atladm. Demiryolundan getim, birtakm binalarn arasndan geerek caddeden aa yrdm. Ak bir arap dkkn vard, kahve imek iin oraya girdim. Yeni sprlp havaya kaldrlm tozlarla tam bir sabah havas kokuyordu ierde; kahve bardaklarnn iinde kaklar; masalarda, arap kadehlerinin brakt halka biiminde lekeler vard. Dkkn sahibi tezghn arkasndayd. Masalardan birinde iki asker oturuyordu. Tezgha gittim, bir fincan kahve itim, bir para da ekmek yedim. indeki st kahvenin rengini amt, stteki kayma ekmek parasyla syrdm. Dkkn sahibi szp duruyordu beni: Bir baxdak grappa ister misiniz? Hayr, saolun. Benden olsun canm, dedi. Kk bir kadehe arap doldurdu, nme srd:

Cephede ne var ne yok? Ne bileyim ben! Eliyle iki eri gstererek: ; Bunlara bakma, sarho onlar, dedi. Doru sylyordu. Grne baklrsa ikisi de kafay bulmutu. Sylesenize, dedi, neler oluyor cephede? Nerden bileyim cephede ne olduunu? Duvardan atlarken grdm sizi. Trenden indiniz. Byk bir geri ekilme hareketi var. 206 Gazeteden okudum. Ne oluyor? Bitti mi? Pek sanmyorum. Ksa bir ieden grappa doldurdu bardaa: Ban dertteyse saklayabilirim seni, dedi. ' Bam dertte filan deil. Ban dertteyse burada benim yanmda kalabilirsin. Burada nerede kalacam ki? Bu binada. ok adam kalyor burada. Ba dertte olanlar kapa buraya atarlar. Ba derde giren o kadar ok mu? Eh ite, derdine gre deiir. Sen Gney Amerikal msn? Hayr. spanyolca bilir misin? at pat. Tezghn stn sildi. Bugnlerde lkeden dar kmak ok zor ama olanaksz da deil. 1 Hibir yere gitmek niyetinde deilim. istediin kadar kalabilirsin burada. Ne biim bir adam olduumu o zaman daha iyi anlarsn. Hemen sabahtan gitmem gerek. Ama dnecek olursam unutmam urarm buraya. Ban sallad: Desene ki bir daha admn atmayacaksn. Ben de ; ban gerekten dertte sanmtm. Bam dertte filan deil. Ama ei dostu da kolay ; kolay unutmam. Kahvenin parasn demek zere on liret koydum tezghn stne. Bir grappa da sen i, dedim, benden. Gerei yoktu. i bir tane. <; ki barda da doldurdu. Unutma emi, dedi, buraya gel. Bakalarnn eline \ dmemeye bak. Buras gvenilir bir yerdir senin iin. .1 207 Bundan kukum yok. Kukun yok ha? Yok. Ciddileti: Sana bir ey syleyeyim yleyse. Sen sen ol, bu ceketle boy gsterme ortalkta. Neden? Kollarndan sklen yldzlarn yeri ak seik belli. Orada kuman rengi daha koyu. Sesimi karmadm. Ktlarn filan yoksa ben ayarlarm. Ne kd? Canm izin kd filan ite... Kt mat gerekli deil bana. Her eyim tamam benim. Peki yleyse, dedi. Ama bakarsn gerekebilir, ben ayarlarm o zaman. Kaa patlar bu tr ktlar? Kdna gre deiir. Ama tuzluya mal olmaz pek. imdilik gerekli deil bana. Omuzlarn silkti. lerim yolunda, dedim.

Dar karken seslendi: Dostun olduumu unutma. Unutmam. Yine grrz, dedi. Umarm, dedim. Dar knca birok askeri polisin kaynat istasyonun uzandan dolaarak kk parkn yanndan bir taksiye atladm. Hastanenin adresini verdim ofre. Hastaneye gelince de doruca kapcnn odasna gittim. Kars kucaklad beni. Kocas elimi skt. Geri dndnz ha! Sapasalamsnz. yle. Kahvalt ettiniz mi? Evet. 208 Naslsnz, Tenente?Naslsnz? diye sordu kars. .,. yiyim. Kahvalt etmez misiniz bizimle? Hayr, saolun. Syleyin bana, Miss Barkley burada hastanede mi imdi? ; Miss Barkley mi? u ngiliz hemire... Sevgilisi, diye lafa kart kars. Kolumu okayarak glmsedi. Yo, dedi kapc, burada yok, gitti. Yreim cz etti: Emin misin bundan? Uzun boyfu, sarn ngiliz hemire vard ya, ondan sz ediyorum. Eminim. Stresa'ya gitti. Ne zaman gitti? ki gn oldu, teki ngiliz bayanla birlikte gitti. Peki, dedim. Sizden bir ricam var: Beni grdnz kimseye sylemeyin emi? ok nemli. Hi kimseye sylemem, dedi kapc. Bir on liretlik uzattm. Elimi itti: Sz veriyorum kimseye sylemem, dedi, para mara da istemem. Kars: Sizin iin ne yapabiliriz, Signor Tenente? diye sordu. Bunu yapn yeter, dedim. Azmz skdr,dedi kapc, baka bir yardmmz olabilirse syleyin. Olur, dedim. Hoa kaln. Yine grrz. Kapda durup arkamdan baktlar. Taksiye atladm, Simmons'un adresini verdim ofre. Simmons an dersi alan dostlardan biriydi. Kentin dnda, Porta Magenta taraflarnda oturuyordu. Gittiimde yataktayd, uyku sersemiydi. Bakyorum da ok erkencisin, Henry, dedi. lk trenle geldim. Silhlara Veda / F. 14 209 Nedir u geri ekilme hikyesi kuzum? Cephede miydin? Sigara ier misin? Masann stndeki kutuda... Byk bir odayd. Duvarn yannda bir yatak, kede bir piyano, gardrop ve bir yaz masas vard. Yatan ya-nbandaki sandalyeye ilitim. Simmons yastklara dayanm, sigara tttryordu. Bam dertte, Sim, dedim. Al benden de o kadar, dedi. Benim bam hep derttedir zaten. Sigara imeyecek misin? Hayr, dedim. svire'ye kapa atmak iin ne yapmak gerek? Sen mi gideceksin? talyanlar yurt dna brakmaz lar seni. Evet. Orasn biliyorum. Ya svireliler? Onlar ne yaparlar? Ne yapacaklar, enterne ederler. Biliyorum. Peki sonu nereye varr? Hi. ok basit, istediin yere gidersin, yalnz gittiin yeri vrt zrt bildirmen gerekir. Neden sordun? Polisten mi kayorsun?

Daha bir ey belli deil. stemiyorsan anlatma. Ama dinlemesi ilgin olurdu. Burada hibir ey olduu yok. Piacenza'da baar kazanamadm. Vah vah. Ya evet... ok kt oldu. yi de sylemitim. Burada, Lyrico'da bir daha deneyeceim. Bulunmak isterdim. ok naziksin. Durumun iyice sarpa sarmad ya? Henz bilmiyorum. istemiyorsan anlatma. Nasl oldu da o kahrolas cepheden uzaklaabildin? O defteri kapattm artk. Akolsun dorusu. Akll ocuksundur, bilirim zaten. Bir yardmm dokunabilir mi? in gcn vardr senin. 210 Hi bile deil, sevgili Henry. im misim yok. Yardmm dokunursa sevinirim. llerimiz aa yukar ayn, dedim. kp bana giyecek sivil bir ey alr msn? stm bam vard ya hepsi Roma'da kald. Senin evin orada, yle ya. Boktan bir yer Roma. Nasl yaayabildin orada bilmem? Mimar olmak istiyordum. Bula bula tam yerini bulmusun. Giysi filan alma. Ne istiyorsan ben veririm sana. Seni yle iki dirhem bir ekirdek giydirip kuataym da gr bak. Gir u odaya Orda bir dolap olacak. stediini al. stba satn almak da ne demekmi sevgili dostum! Alsam daha iyi olur, Sim. Bak sevgili dostum, kendi giysilerimi vermek dar kp satn almaktan daha kolay benim iin. Pasaportun var m? Pasaportsuz pek uzaa gidemezsin. Evet, pasaportum yanmda. Git giyin yleyse sevgili dostum. Sonra da ver elini Helvetia. O kadar kolay deil. nce Stresa'ya gitmek zorundaym. ok iyi, dostum. Kaykla geersin karya. ark almalarm olmasayd ben de seninle gelirdim. Ama derslere balayacam. Trol arklarna alabilirsin. Onlara da balayacam, sevgili dostum. ark sylemeyi becerebiliyorum gerekten. in garip yan da bu. Gzel sylediine eminim. Elinde sigara, arkasna yasland: O kadar emin olma. Ama bal gibi de ark syleyebiliyorum ite. alacak ey ama enikonu becerebiliyorum. ark sylemeyi seviyorum. Dinle bak. Africanay sylemeye balad. Boynu iiyor, damarlar dara frlyordu. 211 ster beensinler ister beenmesinler, dedi, syleyebiliyorum ya ona bak! Pencereden baktm: nip taksiyi yollayaym, dedim. abuk gel de kahvalt edelim, sevgili dostum. Yataktan kt, dimdik durdu, derin bir soluk ald beden eitimi hareketleri yapmaya balad. Aa indim. ofrn parasn verdim. OTUZDRDNC BLM Sivil giysiler iinde soytar gibi gryordum kendimi. Uzun sredir niforma giyiyordum, o giysilerin insann bedenini kskvrak sarn enikonu aryordum. Pantolonum bol dkmd. Milano'dan Stresa'ya bilet almtm. Bir de yeni apka aldm. Sim'in apkasn giyemezdim, ama giysilerine diyecek yoktu. Yalnz, ttn kokusu sinmiti zerjerine. Kompartmanda oturmu pencereden dar bakarken, yeni apkamn altndaki giysilerin pek eski olduklar sansna kapldm. Pencerenin dnda uzanan slak Lombardiya krlar gibi hznlydm. Kompartmanda birka hava subay vard, varlmn farknda bile deillermi gibi davranyorlard. Yzme bakmaktan kanyorlard. Benim yamda birinin byle sivil giysiler iinde dolamasna ierlemitiler. Bu aalayc tavra aldr etmedim hi. Eskiden olsa azlarnn payn verir, hr karrdm.

Gallarate.'de indiler, yalnz kalma ok sevindim. Yanmda gazete vard ama okumak gelmedi iimden. Sava haberle/ini okumak hi de ho deildi. Sava unutacaktm artk. Barlan etmitim kendi kendime. Korkun yalnz hissediyordum kendimi. Tren Stresa'ya gelince sevincimden uacaktm nerdeyse. stasyonda otel hamallarn bulurum diyordum ya bir tane bile yoktu. Mevsim oktan kapandndan treni karlamaya kimsecikler gelmemiti. Valizimi alp trenden indim. Sim'in valiziydi bu. inde topu topu iki gmlek ol212 duu iin pek hafifti. Yamurda, istasyon binasnn saa altnda dikildim; tren, yoluna devam etti. Karma kan bir adama hangi otellerin ak olduunu bilip bilmediini sordum. Grand Hotel des lies Borromees ackm. Ayrca kk oteller de varm, btn yl ak olurmu bu oteller. Elimde valiz, yamur altnda lies Borromees'e doru yola koyuldum. Yolun alt bandan gelmekte olan bir araba grdm, srcye el salladm. Otelin kapsnda arabadan inmek daha iyi olurdu. Byk otelin araba kapsna geldik. Kapc elinde bir emsiyeyle kp karlad beni. ok nazik bir adamd. yi bir oda tuttum. Olduka geni ve aydnlkt. Gle bakyordu. Bulutlar gl zerine inmiti, gne altnda ok nefis bir grnm olmalyd. Karm bekliyorum, demitim. Byk, iki kiilik bir yatak hazrlanmt. Bir let-to matrimoniale. (*) stne setenden bir rt seriliydi, iyi bir oteldi buras. Upuzun koridorlardan geerek geni merdivenlerden indim, salondan geip bara geldim. Barmeni tanyordum. Ykseke bir taburenin stne tne-dim, tuzlu bademle patates kzartmas yedim. Martini souk ve berrakt. kinci martiniyi doldurduktan sonra barmen: Byle iki dirhem bir ekirdek, hangi rzgr att sizi buraya? diye sordu. zinliyim. Hava deiimi. Kimsecikler yok burada. Oteli ne diye ak tutuyorlar aklm ermiyor dorusu. Bala kyor musun yine? Gzel paralar yakalyorum. Yln bu mevsiminde olta balna ktnz m gzel paralar yakalarsnz. Yolladm ttn aldn m? Almaz olur muyum! Ya siz benim gnderdiim kart aldnz m? Gldm. Ttn bulamamtm. Amerikan pipo ttn istemiti benden. Ama Amerika'daki akrabalarm nedense bana ttn yollamaktan vazgemilerdi. Ya da yollu Gerdek yata. 213 yorlard da yolda el koyuyorlard. Her neyse, ttn mtn gelmiyordu ite. Baka yerden ayarlayp yollarm biraz, dedim. Sylesene sahi, kasabada iki ingiliz kz grdn m? nceki gn gelmilerdi buraya. Otelde deiller. kisi de hemire. ki hemire grmtm. Durun bir dakika, imdi renirim nerede olduklarn. Biri benim karmdr, dedim. Onunla bulumaya geldim buraya. br de benim karm. aka etmiyorum ama ben! Aptalca bir akayd, dedi, kusura bakmayn. Anlayamadm da... Gitti. Epeyce bir zaman gelmedi. Zeytin, tuzlu badem, patates kzartmas yiyor, tezghn ardndaki aynada sivil giysiler iindeki grntme bakyordum. Derken, barmen kageldi. v stasyonun yanndaki kk otelde kalyorlarm, dedi. Biraz sandviin var m? Hazrlataym. Otelde pek kimse olmad iin byle eyler yapmyoruz. Hi kimse yok mu gerekten. Var ama tek tk. Sandviler geldi, tane yedm, iki martini daha yuvarladm. Bylesine serin, bylesine duru bir ikiyi mrmde imemitim hi. Uygarln keyfini kartyordum. Pek ok krmz arap, zehir zkkm kahve ve grappa imi, peynir ekmekle karn doyurmutum. imdiyse gzel, maun kapl, pirin sslemelerle bezenmi tezghn ve aynalarn nnde, taburenin stnde hibir ey dnmeksizin oturuyordum.

Barmen savaa ilikin birtakm sorular sormaya kalkt. Kapa u sava konusunu, dedim. 214 Sava ok uzaklarda kalmt benim iin. Sava filan yoktu belki de. En azndan burada yoktu sava. Sava benim iin bitmiti artk, anlyordum bunu. Ne var ki gerekten bitmi gibi duygular uyanmyordu iimde. Tpk bir okul kaa gibiydim: imdi orada ne yapyorlar acaba diye okulda olup bitenleri kestirmeye alyordum. Otellerine gittiimde Catherine ile Helen Ferguson akam yemeindeydiler. Koridorda durup, oturduklar masaya doru baktm. Catherine'nin yz br yana dnkt. Salarn, yanan, o gzelim boyunu ve omuzlarn gryordum. Ferguson bir eyler anlatyordu. Ben ieri girince laf aznda kald. Aman tanrm, dedi. Selam, dedim. Ah, sen ha! dedi Catherine. Yz aydnlanmt. ylesine mutluydu ki gzlerine inanamyordu. ptm. Kzarp bozard. Masaya oturdum. Az deilsin ha, dedi Ferguson. Ne aryorsun burada? Yemek yedin mi? Hayr. Masaya bakan kz geldi, bana da bir tabak getirmesini syledim. Catherine mutluluk okunan gzlerini dikmi, durmadan bana bakyordu. Ferguson: Bu sivil klkla ne yapyorsun byle? diye sordu. Bakanlar Kurulu'na girdim de... Bam belaya girdi desen daha doru olur. zme tatl cann, Fergy. Neelen biraz canm! Seni grnce nee mi kalyor insanda! Bu kzn bana ne belalar atn iyi biliyorum ben. Nee mee brakmyorsun insanda. Catherine glmseyerek masann altndan ayayla dokundu bana. Kimse bam belaya sokmu deil, Fergy. Ben kendim soktum bam belaya. Bu adam grnce bir ho oluyorum, dedi Fergu215 son. O sinsi italyan oyunlaryla allem etti kallem etti, ne iler at bana. Amerikallar talyanlardan da betermi. iskolar ahlaka pek dkndr, dedi Catherine. Onu kastetmedim. talyanlara zg sinsiliinden sz etmek istedim ben. Ne yani, ben sinsi miyim, Fergy? Sinsisin ya! Sinsiden de betersin. Ylan gibisin. Hem de talyan niformas giymi bir ylan. Srtnda da kaput. u anda talyan niformas yok srtmda. te bu da sinsiliinin baka bir rnei. Btn yaz dp kalktn, gnl elendirdin. Kz gebe braktn. Sanrm imdi de kap gideceksin. Catherine'e bakp glmsedim. O da bana glmsedi. kimiz birlikte gideceiz, dedi. Zaten al birinizi vur tekine, ayn soydansnz, dedi Ferguson. Utanyorum senden, Catherine Barkley. Sende utanma arlanma, onur monur hak getire! Sen de onun gibi sinsinin birisin. Catherine onun elini okayarak: N'olur yapma, Fergy, dedi. Krma beni. Biliyorsun ki birbirimizi seviyoruz: Ferguson: ek elini! dedi. Yz kpkrmz kesilmiti. Sende azck utanma olsayd her ey bambaka olurdu. Allah bilir, ocuun ka aylk oldu, ama sen ii hl akaya vuruyorsun. Seni batan karan herif geldi diye azn kulaklarna varyor. Sende ne duygu kalm, ne utanma. Ferguson alamaya balad. Catherine yanna gidip boynuna sarld. Ferguson'u yattrmaya alrken dikkat ettim ona, vcudu eskiden naslsa yine yleydi. Vz gelir, bana ne! diye hkrd Ferguson. Ama yine de korkun bir ey bu. Catherine avutmaya urayordu onu: 216

Hadi hadi, Fergy. Utanyorum bak ama. Alama artk, Fergy. Alama sevgili Fergy Ferguson, hkrarak: Alamyorum ki, dedi. Alamyorum. Bana ne belalar sarldn gryorum da... Bana bakt: Nefret ediyorum senden! dedi. Ne olursa olsun Catherine senden nefret etmemi nleyemez. Seni pis, sinsi Amerikan talyan! Gzleri ve burnu alamaktan kpkrmz kesilmiti. Catherine bana glmsedi. Kollarn benim boynuma dolanmken glmseme u herife! Samalyorsun, Fergy. Ferguson: Biliyorum, diye hkrd. Siz bana bakmayn. Ne dediimi ne yaptm bilmiyorum. Samalyorum. Farkndaym. Ama ikinizin de mutlu olmanz istiyorum. Mutluyuz biz, dedi Catherine. ok hosun, Fergy Ferguson yine mzldanmaya balad: Byle mutlu olman istemiyorum. Ne diye evlenmiyorsunuz? Baka bir karn yok deil mi senin? Yok, dedim. Catherine gld. Ferguson: Hi de gln deil, dedi, Byle ba bal olan dnya kadar herif var. Catherine: Evleniriz, Fergy, dedi. Senin gnln olsun diye evleniriz. Benim gnlm olsun diye deil! Sen istemelisin, can atmalsn evlenmeye. Bamz kayacak zamanmz yoktu. Evet. Bilmez miyim hi! ocuk yapacak zamannz vard ama! Yeniden alamaya balayacan sandm ama, ney217 se ki alamad, onun yerine yine o acmasz havaya brnd: Artk bu gece onunla gidersin, deil mi? Evet, dedi Catherine, beni isterse. Ya ben ne olacam? Korkuyor musun yoksa burada yalnz kalmaktan? Evte, korkuyorum. yleyse seninle kalrm. Hayr. Onunla git. Hemen git. eytan grsn ikinizin de yzn. Yemeimizi bitirsek iyi olur. Hayr. Hemen ekip gidin. Fergy, samalyorsun ama. Hemen k git diyorum sana. kiniz de basn gidin! Yr hadi gidelim bari, dedim. Fergy kabak tad vermeye balamt artk. Gitmeye can atyorsunuz zaten. Beni yemein banda byle dmdzlak brakp gitmeye can atyorsunuz! Ben de talya gllerini greceim gnleri iple eker dururdum. Ama burnumdan geldi. Ah! Ah! Hkrmaya balad. Sonra Catherine'e bakt, boulacak gibiydi. Yemein sonuna dek kalrz, dedi Catherine. Kalmam o kadar istiyorsan seni yalnz brakmam. Tek bana brakmam seni, Fergy. Hayr hayr. Gitmeni istiyorum. Gitmenizi istiyorum. Gzlerini sildi: Abuk subuk laflar ediyorum. Kusuruma bakmayn, ltfen. Masaya bakan kz btn bu alayp szlamalara pek zlmt. kinci yemei getirip de ortaln yatm olduunu grnce derin bir oh ekti. O gece otelde, odamzdaydk... Darda bo, uzun bir koridor; kapnn dnda ayakkablarmz, odann demesi zerinde kaln bir hal, pencerelerde tprdayan yamur; oda aydnlk, ho, nee dolu; sonra k sndrl218

yor, rahat bir yatak, yumuack araflar... couyor insan. Evimize dnmz gibi bir duyguya kaplyoruz. Yalnz deiliz artk. Geceyars uyanp da birbirimizi yan-bamzda bulmamz, onun ya da benim bir yere gitmediimizi anlamamz... Bunlarn dnda her ey gerek dyd, dt. Yorulunca uykuya dalyorduk. Birimiz uyandnda brn uyandryordu, yalnz brakmyorduk birbirimizi bylece. Bir erkek ou zaman yalnz kalmak ister, kz da yalnz kalmak ister. Birbirlerini seviyorlarsa bu duygu karlkl kskanla yol aar. Ama szcn tam anlamyla bu tr duygulara hi kaplmadk biz. Birlikteyken yalnz hissediyorduk kendimizi. Bakalarna kar yalnzdk. lk kez geliyordu bama byle bir ey. Nice kzla birlikte olmu ve kendimi yalnz hissetmitim. nsann kendini yapayalnz hissettii bir durumdu bu. Oysa biz ikimiz birlikteyken aslayalnz deildik ve hibir eyden korkmu-yorduk. Gecenin gndze benzemediini bilirim. Her ey bambakadr, gece olan eyler gndz aklanamaz. O eyler gndz yok olur nk. Ve gece, yalnz kimseler iin korkuntur, geceyle birlikte yalnzlklar balar nk. Oysa Catherine'le birlikteyken gece ile gndz arasnda bir bakalk yoktu, dahas gece ok iyi bir zaman paras olup kyordu onun yannda. Eer insanlar dnyaya bylesine bir yreklilik getire-biliyorsa, dnya eitip yola getirmek iin ldrmek zorunda kalr onlar, ldrr de. Dnya herkesin kolunu kanadn krar. Daha sonralar, kolu kanad krlan kimseler, krk yanlaryla daha da gl olmasn bilirler. Ama dnya,, kolunu kanadn kramadklarn ldrverir. ok iyileri, ok anlayllar ve ok yrekli olanlar hi bakmadan ldrr. Bunlardan hibiri deilseniz, hi kukunuz olmasn sizi de ldrecektir. Ama imdilik acelesi yoktur, zaman deildir henz. Bugnm gibi anmsyorum sabahleyin uyanmz. Catherine uyuyordu. Gnein klar pencereden ieri szlyordu. Yamur durmutu. Yataktan kalktm, pen219 cereye gittim. Aadaki bahe plak ama alabildiine derli toplu ve bakmlyd. aklta deli yollar, aalar, gl kysndaki ta duvar, ardnda dalar ykselen gnlk gnelik gl... Pencerenin nnde durmu, dar bakyordum. Arkam dnp baktm: Catherine uyanm, beni. seyrediyordu. Naslsn, sevgilim? dedi. Ne gzel bir gn deil mi? Sen naslsn? ok iyi. Nefis bir gece geirdik. Kahvalt ister misin? , stiyordu. Ben de istiyordum. Pencereden szlen kasm gneinin klar altnda, kucama koyduum tepsiden birlikte yaptk kahvaltmz. Gazete istemiyor musun? Hastanedeyken gazetesiz yapamazdn. Hayr, dedim, gazete mazete istemiyorum artk. Haberleri bile okumay istemeyecek kadar kt m gitti sava? Savaa ilikin hibir ey okumak istemiyorum. Senin yannda olmak, bandan geenleri birlikte yaamak isterdim. Kafam toplaynca anlatrm sana. yi ama seni byle niformasz grrlerse tutukla-mazlarm? Bakarsn kuruna bile dizerler. . yleyse burada kalmayalm. kp gidelim bu lkeden. Ben de yle diyordum. Gitmeliyiz. Anlamsz rastlantlara bel balamamalsn sevgilim. Anlatsana bana, Mestre'den Milano'ya nasl geldin? Trenle. O zaman subay niformam vard srtmda. Tehlikede deil miydin o srada? Pek saylmaz. Eski bir yol kd vard elimde. Mestre'deyken stndeki tarihi dzelttim. Burada her an tutuklanabilirsin sevgilim. Dayana220 . mam buna. Samalk olur bu. Seni tutuklayp gtrrler-se ben ne olurum sonra? yisi mi dnmeyelim. Dne dne yoruldum. Tutuklamaya gelirlerse ne yapacaksn? Kurun yamuruna tutarm onlar.

Ne kadar lgnsn gryorsun ya? Buradan ayrlncaya dek otelden dar adm attrmayacam sana. Nereye gideceiz ki? N/olur umutsuz olma sevgilim. Nereye istersen oraya gideriz. Ama yeter ki bir an nce gidebileceimiz bir yer bul ne olur. svire bu gln tesinde kalyor. Oraya gidebiliriz. ok gzel olur. Darda gkyz bulutlanyor, gl kararyordu. Byle sulular gibi uzun sre kaak yaamak zorunda kalmak istemem, dedim. yle syleme sevgilim. Sulular gibi yaadn unun urasnda daha ne kadar oldu ki. Hem biz asla sulu yaam srmeyeceiz. ok mutlu bir mr sreceiz. Kendimi sulu buluyorum. Ordudan katm. Ltfen byle sama konuma sevgilim. Ordudan kamak denmez ki buna. Hem ordu dediin de talyan ordusu. Gldm. ok tatl bir kzsn. Gel yatalm hadi. Yatak iyi geliyor bana. Az sonra Catherine: imdi kendini sulu bulmuyorsun, deil mi? diye sordu. Hayr, dedim. Seninle birlikteyken bulmuyorum. yle lgn bir ocuksun ki, dedi. Ama ben sana gz kulak olmasn bilirim. Sabahlar kendimi hi de rahatsz hissetmiyorum, ne iyi deil mi sevgilim? 221 Harikulade. Esiz bir karn var da sen farknda deilsin. Ama umurumda deil... Tutuklayamayacaklar bir yere gtreceim seni, gl gibi yaayp gideceiz orada. Hemen gidelim oraya. Gidelim sevgilim. stediin zaman istediin yere gitmeye hazrm. Hibir ey dnmeyelim artk. Peki canm. OTUZBENC BLM Catherine, gl boyunca yryerek kk otele, Fer-guson'u grmeye gitti; ben de barda oturup gazeteleri okudum. ki salonunda rahat deri koltuklar vard, bunlardan birine oturdum, barmen gelinceye dek gazetelere gz gezdirdim. Ordu Tagliamento'da tutunamam, Pia-ve'ye doru geri ekiliyordu. Piave'yi anmsyordum. Cepheye giden demiryolu San Dona yaknlarnda Piave'-den geerdi. Derin ve darack bir boazd buras. Aalara doru sivrisineklerin cirit att bataklklar ve kanallar bulunuyordu. Bir iki de villa vard. Bir keresinde, sava ncesinde, Cortina D'Ampezzo'ya giderken bu yamalarda saatlerce taban tepmitim. Yukardan bakldnda kayalarn glgeledii s glckler ve dzlklerle, grl grl akan bir alabalk deresini andrrd. Irman tesinde yol Cadore'ye sapard. Tepede bulunan ordunun buradan aa nasl ineceini merak ediyordum. Barmen ieri girdi. Kont Greffi sizi soruyordu, dedi. Kim? Kont Greffi. Hani ilk geliinizde burada yal bir adam vard ya, o ite. O burada m? Evet. Yeeniyle birlikteler. Burada olduunuzu sy- ledim. Sizinle bilardo oynamak istiyormu. 222 imdi nerede? Yrye kt. Nasl, iyi mi bari? Eskisinden daha din. Dn akam yemekten nce kadeh ampanya kokteyli yuvarlad. Bilardoda nasl? ok usta. Beni yendi. Sizin burada bulunduunuzu syleyince pek sevindi. Burada bilardo oynayacak kimse bulamyor.

Doksan drt yandayd Kont Greffi. Metternich'in adayd. Ak sal, beyaz bykl, babacan bir ihtiyarck-t. Avusturya ve talya'da diplomatik grevlerde bulunmutu. Onun doum gn partileri Milano'da byk bir toplumsal olay saylrd. Bu gidile yz yana dek yaayacaa benzerdi. Doksan drt yllk yana gre pek ustaca, rahat ve kvrak bir bilardo oynay vard. Yine byle bir mevsim sonu Stresa'da bulunduum srada, onunla bilardo oynam, bir yandan da ampanya imitik. Hem iip hem bilardo oynamak pek elenceli gelmiti bana. Bana on be say avans vermesine karn yz sayyla oyunu kazanmt. Burada olduunu daha nce neden sylemedin? Unuttum. Baka kimler var? Tandnz kimse yok. Zaten topu topu alt kii var. Yapacak bir iin var m imdi? Yok. Hadi yleyse bala kalm. Yalnzca bir saatliine gelebilirim. Oldu. Oltalar getir bakalm. Barmen srtna bir ceket geirdi. ktk. Aa indik, bir kaya bindik. Ben kreklere aslrken barmen kayn aynalna oturdu; ucunda arlk bulunan kabaral oltay gl alabal yakalamak zere suya sald. Ky boyunca gidiyorduk. Barmen oltay elinde tuttuyor, arasra ekip brakyordu. Glden bakldnda ssz bir kenti andryordu Stresa. Sra sra uzanan plak aalar, byk oteller 223 ve kapal villalar gze arpyordu. sola Bella'ya doru kreklere asldm, duvarlara yaklatm, burada sular birdenbire derinleiyordu. Su iindeki duvarn krlarak inii grlebiliyordu. Sonra yukarlara, balk adasna yneldim. Gne imdi bir bulut kmesinin ardnda kalmt; su karanlk, przsz ve ok souktu. Balklar yukar doru geldike durgun su yzeyinde halkalar beliriyrdu. Ne var ki oltaya balk malk vurmad hi. Balk adasna, sandallarn ekili olduu ve balklarn alarn yamadklar yere yanatm. Bir eyler ielim mi? ielim. Kay ta iskeleye ektim, barmen oltay ekti, topladktan sonra kayn iine brakt, makaray da bir kyya takt. Dar atladm, kay baladm. Kk bir kahveye girdik, plak tahta masann bana oturduk. Vermut syledik. Kreklere aslmaktan yoruldunuz mu? Hayr. Dnerken ben ekerim, dedi. , Oltay siz tutun, bakarsnz ksmetimiz alverir. Oldu. Sylesenize, nasl gidiyor u sava? Berbat. Beni askere alacaklarn sanmam. Kont Greffi gibi yalym ben. Belki de alrlar. Gelecek yl aracaklarm bizim kuray. Ama ben gitmeyeceim. Gitmeyip de ne yapacaksn? Alp bam gideceim bu lkeden. Savaa gitmem. lk askerliimde Habeistan'da, Nix'de savatm. Siz niin katldnz savaa? Bilmiyorum. Aptallk etmiim ite. Bir vermut daha iin. Peki. Dnte krekleri barmen ekti. Stresa'nn arkasndan gln st ucuna doru ilerledik, sonra ky boyunu iz224 leyerek aa indik. Gergin olta benim elimdeydi, uzaktaki ssz kumsala ve kasm aynn durgun sularna bakarken, makarann bir adardamar gibi zonk zonk yaparak dnn duyuyordum. Barmen geni aralarla alakrek gidiyordu. Kayn her ne atlnda olta sarslyordu. Bir ara titredi, gerildi, hemen ektim.

Alabaln canl arln duyuyordum. Derken olta geveyiverdi, boald. Karmtm bal. Byk bir ey miydi? Koskocaman hem de. Bir gn tek bama bala kmtm, oltay dilerimin arasna kstrmtm. Derken balk bir vuru vurdu ki, az kalsn tm dilerim nme dklecekti. En iyisi bacana balayacaksn, dedim. Hem baln vurduunu duyarsn hem de dilerinden olmazsn. Elimi suya daldrdm. Buz gibiydi. Otelin karsna gelmitik nerdeyse. ba etsem iyi olur, dedi barmen. Saat on birde orada bulunmalym. L'heure du cocktail. (*) Peki. Oltay ektim. ki ucu entikli bir ubua sardm. Barmen kay ta duvardaki kk bir iskeleye aborda etti. Zincirini takarak kilitledi. stediiniz zaman anahtar size veririm, dedi. Saol. Otele gittik, iki salonuna girdik. Sabah sabah daha fazla iki imek istemedim, odama ktm. Hizmeti kadn oday daha yeni derleyip toparlamt. Catherine henz gelmemiti. Yataa uzandm, hibir ey dnmemeye altm. Catherine gelince ortalk yine gllk glistanlk grnmeye balad gzme. Dediine gre Ferguson aadayd. le yemeine gelmimi. Catherine: Kzmayacan biliyordum, dedi. Ya ne demezsin, dedim. (*) Kokteyl saati. Silhlara Veda / F. 15 225 Nen var sevgilim? Bilmiyorum. Ben biliyorum. Yapacak bir eyin yok. Bir ben varm yannda, ben de brakp gittim. Doru. Kusura bakma, sevgilim. Biliyorum, insann byle birdenbire isiz gsz kalmas korkun bir ey. Oldum olas yaamm dopdolu geerdi benim, dedim. Oysa imdi sen de yanmda olmaynca dnyada hibir eyim kalmyor. Ama hep seninle olacam. Topu topu iki saatliine gitmitim. Yapabilecein hibir ey yok mu? Barmenle balk avna ktk. Elendin mi bari? Eh ite. Ben burada yokken beni dnme. Cephedeyken yle yapmtm zaten. Ama o zaman yaplacak iler vard. Catherine: Othello'nun yaplacak ii kalmaynca, diye alay etti. Otello zenciydi, dedim. Hem sonra kskan filan deilim ben. yle m ki sana, baka hibir ey yok benim iin. Uslu bir ocuk ol, Ferguson'a iyi davran emi? Bana svp saymad srece Ferguson'a iyi dav-ranmmdrhep. N'olur nazik ol ona kar. Dnsene, bizim ne ok eyimiz var, oysa onun hibir eyi yok. Hi sanmam ki bizde olan eyleri istesin. Akll bir ocuksun ama yine de bilmediin ok ey var. yi davranacam ona kar. Biliyorum bunu. ok eker eysin. Yemekten sonra ok kalmaz, deil mi? Yo. Onu atlatmasn bilirim ben. Sonra kar yine buraya geliriz. Elbette. Baka ne yapmak niyetindeyim sanyorsun? 226 Ferguson'ula yemek yemek zere aa indik. Ferguson otelin ve yemek salonunun grkemli grnne baylmt. ki ie beyaz capri arabyla gzel bir le

yemei yedik. Derken Kont Greffi girdi yemek salonuna, kibarca selamlad bizi. Benim bykannemi andran yeeni de yanndayd. Catherine ile Ferguson'a Kont Gref-fi'den sz ettim. Ferguson'un pek ilgisini ekti bu konu. Otel olduka byk, geni ve botu. Ama yemeklerin tadna diyecek yoktu, arab ise nefisti. arap hepimizi ne-elendirmiti. Catherine'in kendini daha neeli hissetmesine gerek yoktu. Zaten ok mutluydu. Ferguson zevkten drt ke olmutu nerdeyse. Benim de keyfim yerindeydi dorusu. Yemekten sonra Ferguson oteline dnd, yemek sonrasnda azck yatp uzanmak gibi bir alkanl olduunu syledi. leden sonra kap alnd. Kim o? Kont Greffi kendisiyle bilardo oynayp oynamayacanz renmek istiyor da... Saatime baktm. karp yastn altna koymutum. Catherine: Gitmesen olmaz m, sevgilim? diye fsldad. Sanrm, gitsem daha iyi olur, dedim. Saat drd eyrek geiyordu. Yksek sesle: Kont Greffi'ye syle, saat bete bilardo salonunda olacam, dedim. Bee eyrek kala Catherine'i perek hoa kal dedim. Giyinmek zere banyo dairesine girdim. Kravatm balarken sivil giysiler iindeki grnm pek acaip buluyordum. Unutmayaym da birka orapla bir iki gmlek alaym dedim kendi kendime. ok kalacak msn? diye sordu Catherine. Yataktayken pek sevimli bir grn vard. Sa fram uzatr msn? Salarn tarayna baktm. Ban yan tutuyor, tm salar hep o yana dklyordu. Dars karanlkt, yatan baucundaki lamba salarn, boynunu ve omuzlarn aydnlatyordu. Yanna gidip ptm onu, fray tutan elini 227 yakaladm, ba yasta gmld yeniden. Boynuna ve omuzlarna pckler yadrdm. Onu ylesine seviyordum ki elim ayam kesiliyordu. Gitmek gelmiyor iimden. Gitmeni ben de istemiyorum. Gitmem yleyse. Yo yo, git. Biraz kalr, yine geri gelirsin. Yemei burada yeriz. abuk git ve hemen dn. Kont Greffi'yi bilardo salonunda buldum. Beni beklerken el altrmalar yapyordu. Bilardo masasna dklen n altnda bir deri bir kemik grnyordu. Az tedeki iskambil masasnn stnde gm bir buz kovas vard; buzlarn iinde iki ampanya iesinin boyunlaryla mantarlar grlyordu. Masaya yneldim. Kont Greffi doruldu ve bana doru yrd. Elini uzatt: Sizi burada grmek ne byk bir zevk, dedi. Ltfedip benimle bilardo oynamaya gelmeniz byk nezaket. Asl sizin beni armanz byk.nezaket. iyiletiniz mi? Isonoza'da yaralanmsnz, yle sylediler. Umarm iyisinizdir? yiyim. Siz naslsnz? Oh, ben oldum bittim iyiyimdir. Yalnz, yalanyorum. Yallk yava yava kendini gstermeye balad artk. nanmam. Evet yle. Bu belirtilerden birini syleyeyim mi? rnein italyanca konumak daha kolayma geliyor imdi. Kendimi skyorum ama bir para yorulunca bir de bakyorum ki talyanca konumak daha kolayma geliyor. te o zaman anlyorum yalandm. talyanca konuabiliriz. Aslnda ben de yorgunum. Yo, yorgun olduunuz zaman ngilizce konumak size daha kolay gelecektir. Amerikanca. Evet, Amerikanca. Ltfen Amerikanca konuun. ok ho bir dil. 228 Amerikal yz grdm yok hemen hemen.

Onlar zlyor olmalsnz. Yurttalarn zlyor insan, en ok da lkesinin kadnlarn... Bamdan gemitir, iyi bilirim. Oynayacak myz? Yoksa ok mu yorgunsunuz? Pek o kadar yorgun saylmam. aka olsun diye syledim. Ne kadar avans veriyorsunuz bana? Grmeyeli epey oynadnz m bari, Yo, hi oynamadm. ok iyi oynuyorsunuz. Yze on, ne dersiniz? Koltuklarm kabartyorsunuz. On be? Bu iyi ama ne olursa olsun yeneceksiniz beni. Bir eyine mi oynayalm? Siz hep bir eyine oynamak isterdiniz. Bence iyi olur. Hay hay. Aktan on sekiz say veriyorum size. Her say bir frank. Kont ok ustaca oynuyordu bilardoyu. Avansla birlikte ben elli drtteyken o elli say yapmt. Kont Greffi duvardaki zile basarak barmeni ard. ienin birini an, ltfen, dedi. Sonra bana dnd: Birer kadeh yuvarlayalm bakalm. arap buz gibiydi, gzeldi. talyanca konualm m? Kusura bakmazsanz tabii? imdi benim en byk kusurum bu. Bir yandan oynuyor, bir yandan da arabmz yudumlayarak italyanca konuuyorduk. Pek az konuuyorduk ama. Kendimizi oyuna vermitik. Kont Greffi yznc sayy yapt. Aktan onca saym olmasna karn ben topu topu doksan drt say yapabilmitim. Glmseyerek omuzuma pat pat vurdu. imdi br ieyi de devirelim. Siz bana savatan sz edersiniz. Oturmam bekledi. Baka bir konuda konusak daha iyi, dedim. Savatan sz etmek istemiyor musunuz? Hay hay. Peki, neler okuyorsunuz? 229 Hi, dedim. Korkarm hobe edilecek bir arkada deilim. Hi bile deil. Ama kitap okumalydnz. Sava dneminde neler yazld ki? Barbusse adl bir Franszn Le Feu's (*) var. Sonra, Mr. Britling sees through it var. .(**) Mr. Britling'in bir ey grd filan yok. Ne? Her eyi gremez diyorum. Bu kitaplar hastanede vard. Okudunuz demek? Okudum ama die dokunur bir ey deil. Bence Mr. Britling orta snf ngiliz halknn ruhunu iyi yanstyor. Ruha aklm ermez pek. Zavall delikanl. Ruhun ne olduunu hibirimiz bilmiyoruz zaten, inancnz var m bari? Geceleri. Kont Greffi glmsedi, bardan parmaklar arasnda dndrd. Yam bam aldka daha dindar olacam sanyordum ama olmadm ite, dedi. ok yazk. ldkten sonra yaamak ister miydiniz? diye sordum. O anda dank etti kafama: lmden sz amakla aptallk edip am devirmitim. Ne var ki Kont Greffi aldr etmedi buna. Sreceim yaantya bal, dedi. Gzel eydir bu dnyada yaamak. Sonsuza dek yaamak isterdim. Glmsedi: Neredeyse o kadar yaadm desem yeridir hani. Rahat deri koltuklara gmlm, oturuyorduk. Buz kovasnn iinde ampanya ieleri, bardaklarmz da ikimizin arasndaki masada duruyordu. Eer siz de benim yaadm kadar yaayacak olursanz birok ey size de garip gelir. 1 (*) Ate

(**) H. G. Wells'in yapt. 230 Hi gstermiyorsunuz aslnda. Yalanan bedendir. Kimi zaman parmam bir tebeir paras gibi krlverecek diye dm kopuyor. Ama ruh, o ne yalanyor ne de uslanyor. Akllsnz. Yo yo, yallar akll olur derler ya bakmayn siz, kocaman bir yalandr o. Yalanmakla akllanmaz insan. Olsa olsa ayaklarn daha denk alp nlemi elden brakmazlar, o kadar. Belki de aklllk dediimiz eyin ta kendisidir bu. Hi de ekici yan olmayan bir aklllk bu. En ok neye deer verirsiniz? Sevdiim insana. Ben de ayn grteyim. Ama aklllk deildir bu. Yaama deer verir misiniz? Evet. Ben de. Ondan gayr hibir eyim yok nk. Doum gn partilerim de yle. Gld: Sanrm siz benden daha akllsnz. Doum,gn partileri vermiyorsunuz. araplarmz itik. Sava konusunda ne dnyorsunuz? diye sordum. Aptalln daniskas. Kim kazanacak? talya. Neden? Daha gen bir ulus da ondan. Sava gen uluslar m kazanr hep? Bir sre iin kazanabilirler. Sonra ne olurlar? Sonra onlar da yal bir ulus olup karlar. Birde akll olmadnz sylyorsunuz. Bu aklllk deildir, sevgili delikanl. Alayn ta kendisidir. Bana pek akllca geldi. Pek deil... in br yanndan da rnekler verebi231 lirim size. Ama feria bir ey deil. ampanyay bitirdik mi? Hemen hemen. Biraz daha ielim mi? Sonra gidip giyinmeliyim. Artk imesek daha iyi olur. mek istemediinizden emin misiniz? Evet. Ayaa kalkt: Dilerim ok talihli, ok mutlu, ok ama ok salkl olursunuz. Teekkrler. Ben de sonsuz mrler dilerim. Teekkr ederim. Yaadm kadar yaadm. Eer bir gn dindar biri olup karsanz ve ben de lmsem, dua edin benim iin. Birok e dosttan bunu yapmalarn istiyorum hep. Kendim dindar olurum diyordum ya olmad gitti ite. Bana yle geliyordu ki bunu sylerken ac ac g-lmsemiti, ama yine de pek emin deilim. ylesine yal, yz ylesine buruuktu ki glerken tm krklklar birbirine karyor, izgilerin anlam belirsizlei-yordu. Dindar oluveririm bakarsnz, dedim. Her neyse, o zaman sizin iin dua ederim. Her zaman dindar olmay ummuumdur. Bizim ai-ledekiler hep dindar kiiler olarak ldler. Ben olamyorum nedense. Daha ok erken. Belki de ok ge. Belki de dinsel duygularm krelttim. Byle duygulara yalnz geceleyin kaplrm. yleyse ksnz siz. Unutmayn ki bu da dinsel bir duygudur. yle mi dersiniz? Hi kukunuz olmasn. Masaya doru bir adm att: Bilardo oynamakla gsterdiiniz incelikten tr teekkr ederim. Bu benim iin byk bir zevkti.

Yukar birlikte kalm. 232 OTUZALTINCI BLM O gece frtna patlak verdi, yamurun pencere camlarn kamlayn iiterek uyandm. Ak pencereden yamur sular doluyordu ieri. Derken biri kapy ald. Catherine'i uyandrmamak iin usul usul gidip kapy atm. Barmen duruyordu karmda. Srtna bir pards geirmiti, srlsklam apkasn eline almt. Konuabilir miyiz, Tenente? Ne oldu? ok nemli bir sorun kt da... Ortala yle bir gz gezdirdim. Oda karanlkt. Pencereden ieri szan sular demeyi slatmt. eri gel, dedim. Koluna girerek barmeni banyo dairesine gtrdm. Kapy kilitleyip yaktm. Kvetin kysna ilitim. Ne var, Emilio? Ban derde mi girdi yoksa? diye sordum. Hayr, Tenente, ba dertte olan ben deil sizsiniz. Bak sen! Sabahleyin sizi tutuklayacaklar. yle mi? Size sylemeye geldim. Kente inmitim, kahvede konuurlarken kulama alnd. Anlyorum. Islak pardess ve elindeki apkayla orackta ylece durmu, hibir ey sylemiyordu. Ne diye tutuklayacaklarm beni? Savaa ilikin bir eyden tr. Neymi biliyor musun? Hayr. Yalnz, burada daha nce subay olarak bulunduunuzu ve imdi sivil klkla gezdiinizi biliyorlar. u geri ekilme olayndan sonra nlerine geleni tutukluyor-lar. Bir an dnp tandm. Ne zaman gelirler beni tutuklamaya? Sabahleyin. Ama saatini bilmiyorum. Ne yapaym dersin? 233 apkasn lavaboya brakt, ylesine slakt ki yere pr pr su damlyordu. Korkacak bir eyiniz yoksa tutuklanmak mesele deildir. Ama ne de olsa kt bir eydir. Hele hele byle bir zamanda... Tutuklanmak istemiyorum. svire'ye gidin yleyse. Nasl? Benim sandalla. yi ama frtna var, dedim. Frtna geer. Hava bozuk ama bo verin. Peki ne zaman gidebiliriz? Hemen imdi. Bakarsnz sabahn krnde kp geliverirler. Bavullarmz ne olacak? Toplayn. Bayana da syleyin hazrlansn. Bavullara ben bakarm. Nerede olacaksn sen? Burada beklerim. Koridorda kimsenin gzne arpmak istemem. Kapy atm, arkamdan kapadm, yatak odasna getim. Catherine uyanmt. Ne oldu, sevgilim? Bir ey yok, Cat, dedim, hemen imdi hazrlanp sandalla svire'ye gitmek ister miydin? Sen ister misin? Hayr, dedim. Aslnda yeniden yataa girmek isterdim. Ne var n'olmu kuzum? Barmen sabahleyin beni tutuklayacaklarn sylyor. Deli mi bu adam? Hayr.

yleyse elini abuk tut sevgilim. Bir an nce giyinip yola kalm. Yatan kysna oturdu: Barmen banyoda m imdi? Ykanmayaym yleyse. Ltfen arkan dn sevgilim, imdi giyinirim. 234 Geceliini karrken bembeyaz srtn grdm. Sonra bam baka yana evirdim, yle istemiti nk. Karn bymeye balamt. Grmemi istemiyordu. Yamurun pencerelerdeki tprtsna kulak vererek giyindim. antama koyacak pek fazla teberim yoktu. Sana gerekiyorsa antam bo yer var, Cat, dedim. Her eyimi topladm saylr, dedi. Kusura bakma sevgilim ok aptalm, ama u barmen ne diye banyoda pinekliyor yle? Hit... Bavullarmz alp gtrmek iin bekliyor. ok iyi bir insan desene. Eski bir dosttur, dedim. Bir ara ona pipo ttn gnderecek olmutum da... Ak pencereden gecenin karanlna bir gz attm. Gl gremiyordum. Karanlk ve yamurdan baka bir ey grnmyordu. Rzgr imdi biraz daha hafiflemiti. Ben hazrm, sevgilim, dedi Catherine. Peki. Banyonun kpsna gittim: antalar tamam, Emilio, diye seslendim. Barmen iki antay da ald. Yardmnz iin ok teekkr ederiz, dedi Catherine. Bir ey deil, hamfendi, dedi barmen. Kendi bam belaya sokmadan size seve seve yardmc olurum. Bana dnd: Dinleyin, dedi, ben antalar alp arka merdivenden indiririm, kaya yerletiririm. Siz de sanki gezintiye kyormusunuz gibi yapar oraya gelirsiniz. Bu gece de tam gezintiye klacak bir hava var ya, dedi Catherine. Gerekten de berbat bir hava. yi ki emsiyem var, dedi Catherine. Koridoru geip hal deli merdivenlerden indik. Kapc merdivenin alt bandaki masada oturuyordu. Bizi grnce afallar gibi oldu. Dar m kyorsunuz, efendim? 235 Evet, dedim. Frtnada gl seyredeceiz. Byle emsiyesiz mi efendim? Evet, dedim. Bu pards su geirmez. Pardsme yle bir bakt, gz tutmamt hi. yisi mi.ben size bir emsiye getireyim, efendim, dedi. Gitti, bycek bir emsiyeyle geri dnd. Biraz byk ama efendim, dedi. On liretlik bir banknot uzattm. Ah, pek cmertsiniz efendim. ok teekkr ederim, dedi. Kapy at, dar, yamura ktk. Kapc Catherh ne'e glmsedi, o da ona glmsedi. Frtnal havada fazla kalmayn, dedi kapc, srlsklam olursunuz. Otelin ikinci kapcsyd, ngilizcenin kafasn gzn yararak konuuyordu. Hemen dneriz, dedim. Dev emsiyenin altnda yoldan aa yrdk, karanlk, slak bahelerden geip yola ktk. Rzgr sahilden gle doru esiyordu. Yamurla kark souk bir kasm rzgryd bu. Dalara kar yamt belli ki. Rhtm boyundaki iskelelere zincirle balanm sandallar getik. Barmenin sandalnn bulunduu yere geldik. Ta rhtm yalayan sular kapkara grnyordu. Barmen aalarn arasndan kt. Bavullarnz kaykta, dedi. Kayn parasn vereyim, dedim. Ne kadar paranz var ki? ok saylmaz. Paray sonra yollasanz da olur. Zarar yok. Ne kadar?

Ne kadar isterseniz o kadar gnderin. Syle de ona gre. svire'ye kazasz belasz geebilirseniz be yz frank gnderin. Kurtulduunuzda ar gelmez bu para size. Peki. 236 Bunlarda sandvi. Bir paket uzatt. Bulup buluturabildiim bu kadar. Hepsi bu pakette. Bu da bir ie konyak, u da bir ie arap. Verdiklerini kendi antama koydum. Bunlarn parasn vereyim bari. Peki, elli liret verin bakalm. Verdim. Konyak nefisdir, dedi, ekinmeden verebilirsiniz hanmnza. Bayan sandala binse iyi olur. Ta rhtmn yannda inip kalkan kay tuttu, ben de Catherine'in binmesine yardm ettim. Arka tarafa oturdu, pejerinine sarnd. Nereye gideceinizi biliyor musunuz? Gln yukar tarafna. Ne kadar gideceinizi de biliyor musunuz? Luino'yu geeceim. Luino'yu, Cannero'yu, Cannobio'yu, Tranzano'yu geeceksiniz. Ne zaman ki Brissago'ya geldiniz, anlayn ki svire'desiniz. Monte Tamara'y da geeceksiniz. Saat ka? diye sordu Catherine. Daha on bir, dedim. Durmadan krek ekerseniz sabahn yedisinde oradasnz. O kadar uzak m? Otuz be kilometre. Nasl gideceiz? Bu yamurda pusula gerek. Hayr. sola Bella'ya doru krek ekin. Sonra isola Madre'nin arkasndan rzgr dorultusunu tutturun. Rzgr sizi Pallanza'ya gtrecektir. Iklarn grrsnz. Ondan sonra da ky boyunca ilerlersiniz. Ya rzgrn yn deiirse? Deimez, dedi Barmen. Bu rzgr gn eser byle. Neden derseniz, dorudan doruya Mattarone'-den geliyor. Su boaltmak iin teneke var. Brak da kayn parasn imdi deyeyim. Hayr, imdi olmaz. Ne karsa bahtma arlk. O237 raya salcakla varrsanz istediiniz paray gnderirsiniz. yle olsun. Boulacanz sanmam. Bak bu iyi ite. Glden uykar doru rzgr arkanza alarak gidin. Kaya atladm. Otel parasn brakm mydnz? Braktm. Odamda, bir zarfn iinde. Peki. Bol ans, Tenente. Sana da. ok, ok teekkr ederiz. Boulursanz bu teekkrler boa gider ama. Catherine sordu: Ne diyor? Yolunuz ak olsun diyor. Size de bol ans, dedi Catherine. ok'teekkr ederiz. Hazrmsnz? Evet. Barmen eilerek sandal itti. Krekleri suya birka kez daldrp kardm. Sonra elimle bir veda iareti yaptm. Ona el sallayarak aktan aa veda ediim barmenin cann skmt ya kendisi de el sallamaktan geri durmad. Otelin

klarna baktm. Kreklere sarldm, klar gzden silininceye dek dosdoru ilerledim. Gl rpntlyd, rzgr arkamza alm gidiyorduk. OTUZYEDNC BLM Yzmz hep rzgra vererek ala krek gidiyorduk karanlkta. Yamur dinmiti, arada srada tek tk damlacklar halinde serpitiriyordu. Ortalk kapkaranlkt. Rzgr souktu. Arkada oturan Catherine'i grebiliyordum ama kreklerin suya dalan ularn gremiyordum. Krekler uzundu, kaymalarn nleyecek skarmoz kaylar yoktu. Durmadan ekiyordum, kalkp ne doru eili238 yor, suyu buluyor, krekleri daldryor, elverdiince dzgn ekmeye alyordum. Krekleri dzlemeye kalkmyordum, nk rzgr bizden yanayd. Avularmn kabaracan biliyordum, elimden geldiince geciktirmeye bakyordum bunu. Kayk hafifti, kolayca kayp gidiyordu. Karanlk sularda krek ekmeyi srdrdm. Gz gz grmyordu, yine de Pallanza'nn karsna geldiimizi sanyordum. Pallanza'y gremedik. Rzgr gln yukarsna doru esiyordu. Pallanza'y arkada brakan burnu karanlkta gemi olmalydk, klarn grememitik nk. Ta uzakta, kyya yakn bir yerde bir iki k arpt gzmze, anlalan ntra'yd buras. Uzun sre ne k grdk ne kara. Karanlk dalgalar zerinde kayarcasna habire krek ektim. Kimi zaman bir dalga gelip de kay kaldrnca krekleri suya doru drst daldramyordum. Su epey alkalantlyd, yine de kreklere aslmaktan geri durmadm. Birden yanbamzda ykselen sivri bir kayayla burun buruna geldik. Kyya ok yaklamtk. Dalgalar kayaya arpyor, kpre aldaya yukar trmanyor, sonra gerisin geri dyorlard. Sa kree var gcmle asldm, sol krekle sular tersine iterek yeniden gln ana ktm. Kayalk burun gzden silinmiti artk, imdi yine glden yukar doru ilerliyorduk. Gl ayoruz, dedim Catherine'e. Hani Pallanza'y grecektik? dedi. Gremedik ite. Sen naslsn sevgliim? ok iyi. Biraz da ben ekebilirim krekleri. Yo yo, iyiyim ben. Catherine: Zavall Ferguson, dedi, sabahleyin otele gelecek, bir de bakacak ki ekip gitmiiz. Onu dert edindiim yok benim, dedim. imdi aklm fikrim gn madan ve gmrk muhafzlarna grnmeden kapa svire sularna atabilmekte. Daha ok var m? Otuz kilometre filan uzakta. Btn gece krek ektim. Ellerim imi ve acmaya 239 balamt, krekleri zor tutuyordum. Birka kez az kalsn karaya bindiriyorduk. Glde yolumuzu armaktan ve bo yere zaman yitirmekten korktuum iin kyy ok yakndan izliyordum. Kimi zaman sahile ylesine yaklayorduk ki aa dizilerini ve ardnda dalarn ykseldii ky yollarn grebiliyordum. Yamur kesildi, rzgr bulutlar silip sprd, ay dodu. Arkama dnp baktmda uzun, karanlk Castagnola Burnu'nu, gln bembeyaz kpkl sularn ve doruklar karla kapl dalarn ardnda ldayan ay grdm. Sonra bulutlar ayn nn yeniden kapatt. Dalar ve gl gzden silindi. Ama ortalk imdi daha aydnlkt, kylar grebiliyorduk. Ak seik gryordum; Pallanza yolunda belki gmrk kolcular vardr diye yine aktan gitmeye baladm, bizi grebilirlerdi nk. Ay yeniden belirince da yamalarndaki, ky boylarndaki beyaz kkleri, bir yan aalkl beyaz yolu grdk. Durmadan krek ektim. Gl geniledi. Kar yakada, kydaki dalarn eteklerinde bir iki k arpt gzme, Luino olmalyd. Kar kydaki dalarn arasnda kama biimi bir yark grnce olsa olsa Luino'dur buras dedim. Eer gerekten yleyse azbuz yol almadk demekti. Krekleri ieri aldm, srtst uzandm. Kreklere aslmaktan ok ama pek ok yorulmutum. Kollarm kopmutu, srtm ve omuzlarm aryor, ellerim acyordu. emsiyeyi tutaym, dedi Catherine. Rzgrda yelken am gibi srkleniriz.

Dmen kullanabilir misin? Sanrm kullanabilirim. yleyse u krei al, koltuk altna sktrp kayn yannda ylece tut. Ben de emsiyeyi tutarm. Arkaya getim, krei nasl tutacan gsterdim ona. Sonra kapcnn verdii kocaman emsiyeyi aldm, yzm sandaln burnuna doru dnp oturdum, emsiyeyi atm. Kvrk sapn kayn oturulacak yerine takarak emsiyenin iki yanndan skca tuttum. Rzgr emsiyenin iine doldu. Sandaln ileri atldn hissettim. Daha sk sarldm emsiyeye. Sandal ok gibi gidiyordu. Gzel gidiyoruz, dedi Catherine. 240 emsiyenin tellerinden baka bir ey grdm yoktu. Geriliyor, ekiliyordu, ona taklm gidiyorduk. A-yaklarm sk skya doladm, emsiyeye asldm. Derken birdenbire ters dnd. Kopan elik tellerden biri alnma arpt. Rzgrn etkisiyle bklen tepesini yakalamaya altm, ama bsbtn ters evrilip ii dna kt. Daha demin gergin bir emsiye tutarken, imdi yrtlarak ters yz olmu, telleri frlam bir sap kalmt elimde. Ata bi-nercesine oturup kalmtm emsiyenin sap stnde. Kvrk sap oturak tahtasnn altndan kardm, krk emsiyeyi ba tarafa koydum. Krei almak zere Catherine-'e dndm. Glyordu. Elimi tuttu, kkr kkr glmeye devam etti. Krei aldm. Ne oluyorsun? emsiyeyi tutarken yle gln bir halin vard ki. nanrm. Kzma sevgilim. nan ki ok glnt. emsiyeyi kucaklamken alt metre geniliinde grnyordun. stelik yle ateli ateli sarma dola olmutun ki... Glmekten krlyordu. Krek ekeyim. Dinlen biraz, bir ey i... Nefis bir gece, epey de yol aldk. Sandaln dalgalara kaplmasna engel olmalym. Ben iecek bir ey veririm sana. Sonra da biraz dinlen sevgilim. Krekleri yukar kaldrdm, onlar yelken gibi kullanyordum imdi. Catherine antay ayordu. Konyak iesini uzatt. Mantarn akmn ucuyla kardm, uzun bir yudum aldm. Tad ho ve yakcyd. ime bir scaklk yayld. Isnm, neem yerine gelmiti. Gzel konyakm, dedim. Ay yine bulutlarn ardnda kalmt ama kyy grebiliyordum. Taa ilerde, gle doru uzanm kayalk bir bu-runolmalyd. myorsun ya, Cat? Yo, ok iyiyim. Yalnz, otura otura her yanm kaskat kesildi. Silhlara Veda / F. 16 241 Tenekeyle su boalt biraz. Ayaklarn uzatabilirsin o zaman. Yine krek ekmeye koyuldum. Iskarmozlarn gcrtsn, arkadaki suyun boaltlmas srasnda teneke kutunun kard tkrty dinliyordum. u tenekeyi verir misin bana? dedim. Su imek istiyorum. ok kirli ama. Olsun varsn. alkalarm. Catherine'in kutuyu kayn dnda alkaladn duydum. Sonra suyla doldurarak bana uzatt. Konyak su-satmt beni. Su buz gibiydi, dilerimi szlatmt. Kyya doru gz gezdirdim. Uzun, kayalk burna biraz daha yaklamtk. lerdeki koyda klar vard. Kutuyu geri verirken: Teekkr ederim, dedim. Bir ey deil, dedi Catherine. Daha var istersen. Bir eyler yemek ister misn? Hayr. Birazdan ackrm. tahmz o zamana saklayalm. Peki. lerde burun gibi grnen ey uzun bir kayayd. Yanndan dolanmak iin epey aldm. Gl imdi epey daralmt. Ay domutu yine. Eer Guardie di Finanza (*) ortalfgzluyorsa, bizim kay glde kara bir leke gibi grrlerdi.

Naslsn, Cat? diye sordum. yiyim. Nerdeyiz? Sanrm topu topu sekiz mil kadar yolumuz kald. Az buz deil, epey krek ekeceksin demek. Zavall sevgilim. lmedin mi daha? Hayr. Bir eyim yok. Biraz ellerim acyor, o kadar. Glden yukar doru uzandk. Sa yakadaki dalarn arasnda bir girinti vard. Kara burada dzleiyor, s bir sahil oluturuyordu. Olsa olsa Cannobio olmal buras dedim. ok aktan gemeye altm, nk bu blgede her an bir guardia'y\a burun buruna gelme tehlikesi vard. (*) Gmrk Muhafzlar. 242 br yakada, taa telerde bir yerde, tepesi kubbeye benzeyen bir da grnyordu. Yorulmutum. Geri pek yle fazla bir yol saylmazd ama krek ekmekten kollarm kopmutu, bu yzden oradaki uzaklk iyice byyor-du gzmde. svire sularna girmeden nce bu da gemem ve en azndan be mil daha yol almam gerektiini biliyordum. Ay batmak zereydi artk. Ama batmadan nce n yine bulutlarla kapland, ortalk karard. Gln hayli aklarnda kalmaya alyordum. Bir sre daha krek ektikten sonra durup dinlendim, krekleri havaya kaldrp bekledim. Brak da biraz ben ekeyim, dedi Catherine. . Olmaz yle ey, krek ekmek dokunur sana. Sama. Tam tersine yarar dokunur. Kaslarmn kazk kesilmesine engel olur. Doru yapmyorsun, Cat. Hi bile deil. Yorulmamak kouluyla krek ekmek gebe bir kadna bire birdir. yi ya. Yava yava ek bakalm. Ben arkaya gee-. yim, sen buraya gel. Kpeteye tutun da yle gel. Sandaln arkasna oturdum, ceketimi giyip yakalarn kaldrdm. Catherine'in krek ekiini izlemeye baladm. ok iyi ekiyordu. Ama krekler ona gre ok uzun olduundan zorlanyordu. antay atm, bir iki sandvi attrp biraz da konyak itim. imdi her ey daha gzel grnyordu gzme. Bir iki yudum daha aldm konyaktan. Yorulduun zaman syle emi? dedim. , Az sonra da ekledim: Dikkat et de krek karnna arpmasn. Catherine krek ekerken: Eer arparsa, dedi, yaam... daha da kolaylar. Bir yudum daha itim: Naslsn? yiyim. Brakmak isteyince syle. Olur. 243 Yeniden konyak itim, sonra kpeteye tutuna tutuna ne getim. Yo brak, bal gibi de ekebiliyorum ite. Sen ge arkaya. Yeterince dinlendim ben. Konyan etkisiyle bir sre kolayca ve hi zorlanmadan krek ektim. Sonra kollarm tutmaz oldu, ok gemeden de konyan zerine bylesine sk krek ektiim iin dilim damam kurudu, safram kabard. Krekleri geliigzel bir o yana bir bu yana savurup duruyordum. Bana biraz su verebilir misin? dedim. stediin su olsun, dedi Catherine. Gn madan yamur serpitirmeye balad. Rzgr kesilmi olmalyd ya da gln girintisi boyunca uzanan dalar siper olduu iin rzgr hissetmiyorduk. Gnn domak zere olduunu grnce kreklere daha gl asldm. Nerede olduumuzu bilmiyor, bir an nce svire sularna girmek istiyordum. Gn maya baladnda karaya ok yakndk. Kayalk kyy ve aalar grebiliyordum. O da nesi? dedi Catherine. Krekleri tutup kulak kabarttm. Glden bir motor patrts geliyordu. Kyya yanatm, sessizse durup bekledim. Motor patrts daha da yaklamt imdi. Sonra hemen arkamzda, yamur altnda giden motoru grdm. K tarafnda drt tane guardia di finanza duruyordu; al-pinitipi apkalarn kalarna ykmlar, kaputlarnn yakalarn kaldrmlard. Karabinalar omuzlarna aslyd. Sabah sabah, hepsi de uykulu grnyordu. apkalar ndaki ve kaputlarnn

yakalarndaki sar iaretleri grebiliyordum. Motor patr patr sesler kararak uzaklat. Yamurun altnda gzden silindi. Yine gle doru aldm. Hedefe bu kadar yaklamken yoldaki bir nbetinin hevesimizi kursamzda brakmasn istemiyordum. Sahili gzden karmakszn yamur altnda krk be dakika kadar krek ektim. Derken, yine bir motor patrts iittik. Ses gln yukarsnda yitip gidene dek ylece bekledik. Sanrm svire'deyiz, Cat, dedim. Gerekten mi? 244 svire askerlerini grmeden doru drst bilemeyiz. Ya da svire bahriyelilerini. svire bahriyelilerinin akaya gelir yanlar yoktur. Demin sesini iittiimiz motor svire bahriyesine aitti belki de. svire'deysek oturup yle bigzel kahvalt edelim. Nefis francalalar, tereyalar ve reelleri yardr. Ortalk iyiden iyiye aydnlanmt artk, inceden inceye yamur iseliyordu. Rzgr ilerde, gln yukarlarna doru esmeye devam ediyordu. Ta telerde doruklar karla kapl dalar grebiliyorduk. svire'de olduumuza aklm yatmt artk. Kydaki aalarn ardnda birok ev vard. Sahilin st kesiminde, tatan yaplma evleriyle bir ky gze arpyordu. Yamalarda birka villayla bir de kilise vard. Ky boyunca anlamaya altm. Grnrde muhafz filan yoktu. Yol az ilerde gle ok yaklayordu. Derken, yol stndeki bir kahveden kan bir asker arpt gzme. Haki bir niforma geirmiti srtna, banda da Almanlarnkine benzeyen bir mifer vard. Salkl bir grnm olan yznde kk, di frasn andran byklar vard. Bize bakyordu. El salla una, dedim Catherines. Catherine el sallad. Asker skla skla glmsedi, o da el sallad. Kreklere gevek gevek aslyordum artk. Ky rhtmnn nnden geiyorduk. Snr epeyce gemi olmalyz, dedim. Emin olmalyz, sevgilim. Bizi gerisin geri yollamalarn istemezsin herhalde. Snr oktan geride kald. Bana kalrsa buras bir gmrk kasabas. Hi kukum yok, Brissago buras. talyanlar yok mudur burada? Gmrk kasabalarnda her iki taraftan da grevliler bulunur. Sava dnemlerinde deil ama. Hi sanmyorum ki talyanlarn snrdan gemelerine gz yumsunlar. irin bir kasabayd. Rhtmda sryle balk teknesi vard. Tahtalarn zerine balk alar serilmiti. Durmakszn attran kasm yamuruna karn tertemiz, neeli bir grnm vard. 245 Karaya kp kahvalt edelim mi? Peki. Sol krei kuvvetle ekerek yaklamaya baladm. Rhtma yaklanca yan dndm, krekleri ieri aldm, demir halkay yakaladm. Islak tan stne atladm. svire'deydim. Kay baladktan sonra elimi Catherine'e, aa doru uzattm. Gel, Cat. u anda iim iime smyor. antalar ne olacak? Brak sandalda kalsn. Catherine de kt rhtma. kimiz de svire'deydik artk. Ne ho lke, dedi Catherine. Mkemmel, yle deil mi? Hadi gidip kahvalt edelim. Esiz bir lke deil mi? Yere bastka ayakkablarm bile bayram ediyor. Bacaklarm yle uyutu ki bastm yeri farketmiyor bile. Dorusu ya olaanst gzel bir lkeye benziyor. Anlyorsun deil mi sevgilim, buradayz artk, o kanl yerden uzaklatk? v Evet, anlyorum. Gerekten anlyorum. imdiye dek hibir eyi bylesine anlamamtm. u evlere bak! Ya u alan, ne kadar irin deil mi? talya'da hi byle bir yamur yad olmamtr. Neeli bir yamur bu.

te en sonunda buradayz sevgilim. Farkndasn deil mi burada olduumuzun? Kahveye girdik, temiz tahta bir masann bana oturduk, Sevincimizden uacaktk nerdeyse. nlkl, temiz grnl bir kadn geldi, ne istediimizi sordu. Catherine: Francala, reel ve kahve, dedi. Kusura bakmayn, sava zaman francala kmyor, Ekmek olsun yleyse. Ekmei kzartabilirim size. Peki. Yada yumurta da istiyorum. 246 Ka yumurta kraym, efendim? . Drt olsun, sevgilim. Drt olsun. Kadn gitti. Catherine'i ptm, elini tuttum. Baktk, sonra kahveye gz gezdirdik. Sevgilim, sevgilim! Ne gzel deil mi? Hem de nasl! dedim. Francala olmazsa olmasn, aldr etmiyorum, dedi Catherine. Btn gece francalay dndm durdum ama imdi umurumda bile deil artk. Olsun varsn, ne yapalm. ok gemeden tutuklayacaklar bizi galiba. Aldrma sevgilim. nce kahvalt edelim. Kahvaltdan sonra tutuklanmak pek o kadar cann skmaz insann. Hem sonra ne yapacaklar ki? Bizler kendi halinde ngiliz veiAmerikan yurttalaryz. Pasaportun var deil mi? Olmaz olur mu... Of, byle eylerden konumayalm artk. Mutlu olmaya bakalm. Bundan daha ok mutlu olamam, dedim. Tyl kuyruunu havaya kaldrm tombul bir tekir kedi yerinden kalkp masamza geldi, bacama sokuldu, mrl mrl mrldanarak srtnmeye balad. Eilip okadm. Catherine son derece mutlu bir tavrla glmsedi. te kahve geliyor, dedi. Kahvaltdan sonra tutukladlar bizi. Kasabada biraz dolatktan sonra antalar almak iin rhtma gitmitik. Kayn banda bir asker bizi bekliyordu. Sizin mi bu kayk? Evet. Nereden geldiniz? Gln yukarsndan. yleyse beni izleyin. antalar ne olacak peki? Yannza alabilirsiniz. antalar ben aldm. Catherine benim yanbamda 247 yryordu. Asker ardmz sra geliyordu. Eski bir gmrk binasna geldik. Karakolda elimsiz, ama asker tavrl bir temen sorguya ekti bizi. Hangi ulustansnz? Amerikan ve ingiliz. Pasaportlarnz greyim. Benimkini verdim. Catherine de kendininkini antasndan kard. Temen pasaportlar inceden inceye gzden geirdi.Niin svire'ye kaykla girdiniz? Sporcuyum ben, dedim, krek ekmek en sevdiim spordur. Frsat bulduka krek ekerim. Niin geldiniz? K sporlar iin. Turistiz biz, k sporlar yapalm -dedik de... K sporu yapacak bir yer deil ki buras? Biliyoruz. K sporu yaplabilecek bir yere gitmek jstiyoruz. italya'da ne yapyordunuz? Ben mimarlk renimi gryordum. Kuzenim de gzel sanatlara alyordu. Niye ayrldnz oradan?

K sporu yapmak istiyoruz. Sava srdke mimarlk renimi grlmyor. Burada biraz bekleyin ltfen, dedi temen. Pasaportlarmz alp baka bir odaya gitti. Dorusu ya, mrsn sevgilim, dedi Catherine. Ayn azla konumaya bak hep: K sporu yapmak istiyorsun. Sanat konusunda bir eyler biliyor musun? Rubens, dedi Catherine. iriyar, iko, dedim. Titian, dedi Catherine. Titian saldr, dedim. Ya Mantegna'ya ne dersin? Zor sorular sorma yle, dedi Catherine, ama onu da biliyorum, izgiler ok serttir. Hem de nasl, dedim, ok keskindir. Gryorsun ya sana nasl karlk ediyorum, dedi 248 Catherine. Senin u gmrklerinle sanat konusunda rahat rahat ene alabilirim. te geliyor, dedim. nce yapl temen elinde bizim pasaportlarla birlikte dnd. Sizi Locarno'ya gndermek zorundaym, dedi. Bir arabaya binebilirsiniz, sizinle birlikte bir de asker gelecek. Peki, dedim. Ya kayk ne olacak? Kaya elkonulmutur. Bu antalarda ne var? ki antay da altst etti, ancak eyrei dolu olan konyak iesini kard. Benimle ier miydiniz? diye sordum. Hayr, saolun, dedi. yle bir doruldu: Ne kadar paranz var? iki bin be yz liret. Yeterli bulduunu belirtircesine bir tavr taknd. Kuzeninizde ne kadar var? Catherine'nin paras da bin iki yz liretten biraz fazlayd. Bu duruma sevinmiti temen. Eskisi gibi tepeden bakmyordu bize artk. K sporu yapmaya gidecekseniz Wengen tarn aradnz yerdir, dedi. Babamn gzel bir oteli vardr Wengen'de. Her zaman aktr. Bakn bu ok iyi ite, dedim. Ad nedir? Durun bir kda yazaym. Pek kibar bir tavrla kd uzatt bana. Asker sizi Locarno'ya gtrr. Yalnz pasaportlarnz onda kalacak. zgnm ama byle olmas gerek. Lo-camo'a vize ya da oturma izni vereceklerinden eminim. Pasaportlar askere verdi; valizleri elimize alarak bir arabaya binmek zere kasabann iine doru yrdk. Temen, Hey! diye seslendi askere. Alman lehesiyle bir eyler tembih etti. Asker tfeini omzuna ast, elimdeki valizleri yklendi. Harika bir lke buras, dedim Catherine'e. Nasl da pratik insanlar. Teekkr ederiz, dedim. 249 Temen: Grevimiz, dedi elini sallayarak. Askerin eliinde kasabaya doru yrdk. Bir arabaya binip Locamo'ya doru yola ktk; asker n tarafa, ofrn yanna oturmutu. Locarno'da da zorluk ekmedik hi. Bizi sorguya ektiler ama pek nazik davrandlar. nk hem pasaportumuz vard hem de paramz. Anlattm yknn tek szcne bile inandklarn sanmyordum ve sama buluyordum bunu. Mahkemede gibiydik sanki. Mantkl bir aklamada bulunmaya kalkmak akntya krek ekmekten baka bir ey deildi. Bir ey tutturup sonuna dek diretecektiniz. Pasaportlarmz vard ite, stelik harcayacak paramz da vard. Bu nedenle geici vize verdiler. Bu vize her an geri alnabilirdi. Nereye gidersek polise bildirmek zorundaydk. Nereye istersek gidebilir miydik? Evet... Nereye gitmek istiyorduk?..

Nereye gitmek istiyorsun, Cat? Montr'ye. ok gzel yerdir, dedi memur. Sanrm seveceksiniz oray. Buras da, Locarno da ok gzel bir yerdir, dedi baka bir memur. Buradan holanacanza eminim. ok irin bir yerdir Locarno. Biz k sporu yaplan bir yere gidelim diyoruz. Montr'de k sporu yoktur ki. Kim demi onu, dedi br memur, Ben Montr'-lym. Montr Oberland Bernois yresinde buz gibi k sporu yaplr ite. Bunu bilmezlikten gelmen ayp dorusu. Bilmezlikten geldiim filan yok. Ben yalnzca, Montr'de k sporu yoktur dedim. Bence ok su gtrr bu, dedi teki memur. Ben bu noktada kukuluyum dorusu. Sen ne dersen de, yle diyorsam yledir. Sen yle bil. Ben az m Luge kaydm Montr sokaklarnda. Hem de yle bir kez filan deil, saysz kez! Luge kaymak da bir k sporudur. teki memur bana dnd: 250 Sizce Luge kaymak k sporu mudur beyfendi? Dedim ya, burada Locarno'da rahatnza diyecek olmaz. Havas salnza bire birdir. Bu evreyi ok ilgin bulacaksnz. Eminim ki holanacaksnz. Beyfendi Montr'ye gitmek istediini syledi sana. Luge dediiniz ey nedir? diye sordum. teki memura gn dodu. Pek sevinmiti: Grdn m bak, adn bile iitmemi daha! Luge, dedi beriki, Toboggan demektir. kinci memur ban sallayarak: Kusura bakma ama arada dalar kadar fark olduunu sylemek zorundaym, dedi. Toboggan dediin Luge'den ok deiiktir. Toboggan Kanada'da yaplan uzun dz tahtalardr. Luge ise iine bindiimiz u kzaklar gibidir. Bir eyi anlatacaksan doru drst anlat bari. Biz Toboggan yapamaz myz, dedim. Elbette yaparsnz, dedi birinci memur. Bal gibi de yapabilirsiniz. En gzel Kanada tobogganlar Montr'de satlr. Toboggan satn alacaksanz Och Kardeler'e gideceksiniz. zel olarak ithal ederler. kinci memur bize dnd: Toboggan kaymak iin zel pist gerekir. Montr sokaklarnda toboggan kayamazsnz. Locarno'da nerede kalacaksnz? Bilmiyorum, dedim. Brissago'dan daha demin geldik. Araba darda bekliyor. Motr'ye gidin, piman olmazsnz, dedi birinci memur. Havasna diyecek yoktur, ok gzeldir. K sporu iin uzaklara gitmek zorunda da kalmazsnz. Eer gerekten k sporu yapalm diyorsanz, dedi ikinci memur, Engadine'ye ya da Mrren'e gitmeniz gerek. K sporu yapmak iin Montr'nn salk verilmesine gnlm raz olmaz dorusu. Montr'y savunan memur arkadana dik dik bakt: Montr'nn hemen azck yukarsndaki Les Avants'da her trl k sporu yaplr. Baylar, dedim, bizim gitmemiz gerekiyor. Kuzenim ok yorgun. Montr'ye uzanp yle bir deneriz bakalm. 251 Birinci memur elimi skarak: Kutlarm sizi, dedi. Locarno'dan ayrldnza piman olacaksnz, dedi ikinci memur, her neyse, Montr'de polise haber yermeyi unutmayn. Birinci memur gvence verdi: Polisle aranzda hibir tatsz durum olmayacaktr. Tm Montr halk dost ve iyi insanlardr. kinize de ok teekkr ederiz, dedim. lginize teekkrler.

Eilip selam vere vere kapya dek uurladlar bizi. Yalnz Locarno'nun savunuculuunu yapan memur biraz souka davranyordu. Merdivenlerden indik, arabaya bindik. Hey tanrm hey, dedi Catherine. Amma da lafa tuttular, daha nce kurtulamaz mydk enelerinden? Memurlardan birinin salk verdii otelin adn syledim arabacya. Arabac dizginleri ekti. Askeri unuttun, dedi Catherine. Asker arabann yannda duruyordu. Ona on liret verdim: Henz svire paras yok yanmzda, dedim. Teekkr etti, selam verip uzaklat. Araba otele doru yola kt. Montr de nerden esti aklna? diye sordum Cat-herine'e. Sahi gitmek istiyor musun oraya? Aklma ilk gelen yer oras oldu, dedi. Fena yer deildir. Dalarda bir yer bulabiliriz. Uykun geldi mi? imdiden uyukluyorum. Gzel bir uyku ekeriz. Zavall Cat, kt bir gece geirdin. ok iyi elendim, dedi Catherine. Hele sen o emsiyeyle yelken amaya altn zaman... svire'deyiz, dnebiliyor musun? Hayr. Uyanp da bunun bir d olduunu greceim diye korkuyorum. Ben de. Btn bunlar gerek, yle deil mi sevgilim? imdi 252 seni uurlamak iin Milano'da stazione'ye (*) gitmiyorum, deil mi? Kimbilir. Byle syleme. Bu szlerin korkutuyor beni. Belki de oraya gidiyoruz. yle bitkinim ki hibir ey bilmiyorum, dedim. Bakaym ellerine. Uzattm. kisi de kabarm, su toplamt. ok yorgundum. Bam kazan gibiydi. Heyecanm yatmt. A-raba yol boyunca ilerliyordu. Zavall eller! dedi Catherine. Dokunma, dedim. Hay allah, nereye gidiyoruz yahu byle? Nereye gidiyoruz, arabac? Arabac at durdurdu. Metropol Oteli'ne. Oraya gitmek istememi miydiniz? Evet, dedim, iler yolunda, Cat. Elbette yolunda olacak, sevgilim. zme kendini. imdi gzelce bir uyku ekeriz, yarna hibir eyciin kalmaz. ok bitkinim, dedim. Bugn olup bitenler tpk bir operakomik gibiydi... Sanrm karnm da ackt. , Yorgunsun sevgilim. Ama dzeleceksin. Araba otelin nnde durdu. Biri bavullarmz almaya geldi. yiyim, dedim. Arabadan inmi, otele doru yryorduk. yileeceini biliyorum. ok yorgunsun, ne zamandr uyku girmedi gzne. Neyse artk, geldik ya ona bak. Evet, gerekten geldik. antalarmz tayan ocuun ardsra otele girdik. OTUZSEKNCl BLM O sonbahar kar ok ge yad. Dan yamacndaki amlklar arasnda kahverengi ahap bir evde oturuyor(*) stasyon. 253 duk. Geceleri yle dondurucu bir souk oluyordu ki komi-dinin zerindeki iki testideki suyun yzeyi incecik bir buz tabakasyla kaplanyordu. Bayan Guttingen her sabah erkenden gelip pencereleri kapar, yksek ini sobay yakard. am odunu atrdar, kvlcmlar saar, derken soba grl grl yanmaya balard. Odaya ikinci giriinde kocaman odunlarla bir testi de scak su getirirdi Bayan Guttingen. Oda snnca kahvalty hazrlard. Yatakta oturup kahvalt ederken

gle ve Fransa yakasndaki dalara bakardk. Dalarn doruklarnda karlar vard, gln rengi ise elik mavisine alyordu. Darda, da evinin nnden tepeye doru kan bir yol vard. zerinde dondan iyice kaskat kesilmi tekerlek izleri ve tmsekler bulunan bu yol, ormann iinden geerek ta yukarlara kar, tepeyi dolanr, otlaklara, vadinin tesine, iinde kk iftlik evleriyle ambarlarn bulunduu ayrla kadar uzanrd. Vadi derindi, dibinde sularn gle dken bir dere vard. Vadiden doru rzgr estii zaman derenin kayalardaki altsn iitir-diniz. Kimi zaman yolu brakr, am ormanndan geen bir patikaya sapardk. Ormann zemini yumuackt; don, yolu sertletirdii gibi buray sertletirmemiti. Aslnda yolun sertliine aldrdmz yoktu. nk ayakkablarmzn tabanlarnda ve kelerinde iviler vard. kelerimizdeki iviler donmu tekerlek izlerine geiyordu. ivili pabularla yrmek ok rahatt, stelik bu yry insan canlandryordu da... Ama en ho olan orman yryleriydi. Dan yamac oturduumuz evin nnden gl kysndaki ovaya doru dimdik iniyordu. Gneli havalarda sundurmada oturur, yamatan aa doru kvrla kvrla inen yolu, setlerle ayrlm balar, k geirmek zere lm bulunan zm ktklerini seyrederdik. Balarn daha altnda, gl kys boyunca uzanan dar ovadaki kentin evleri grnrd. zerinde topu topu iki aa olan bir ada vard glde. Bir balk teknesinin ifte yelkenine benzerdi bu aalar. Gln kar yakasndaki dalar dikti. Gln ta tesinde iki da sras arasnda 254 dmdz Rhone Ovas uzanyordu. Vadinin yukarsnda, vadinin dalarla kesitii blmde Dent du Midi vard. Yksek mi yksek, karl bir dad bu. Vadiye ta tepeden bakyordu, ama uzakta kaldndan glge yapmyordu. Gneli havalarda yemeimizi evin nndeki sundurmada yiyiyorduk. Baka zamanlarda ise, st kattaki kk odamzda yerdik. Duvarlar plak tahtalarla kapl, kesinde ise kocaman bir sobas olan kutu gibi bir odayd bu. Kentten kitaplar, dergiler ve Hoyle'nin son saysn alm, iki kiiyle oynanan bir sr iskambil oyunu renmitik. Sobal kk oda, oturma odamzd, ki rahat koltukla kitaplar ve dergiler iin bir de masamz vard; yemeimizi yedikten sonra iskambil oyununu bu yemek masasnda oynardk. Bay ve Bayan Guttingen alt katta oturuyorlard; kimi akamlar konumalarn iitirdik, birlikte ok mutluydular. Bay Guttingen eskiden bir otelde ef garsonmu. Bayan Guttingen de ayn otelde hizmetilik yapyormu. Para biriktirip bu evi satn almlar. Bir oullar varm, efgar-son olmak iin renim gryormu. Zrih'te bir odel-deymi. Alt katta Guttingen'lerin arap ve bira sat yaptklar bir salon vard. Kimi akamlar, darda arabalarn durduunu, adamlarn arap imek iin basamaklar kp ieri girilerini iitirdik. Oturma odamzn dnda bir odun sand vard; buradan aldm odunlarla atei beslerdim. Geceleri pek yle ge saatlere dek oturmazdk. Byk yatak odasna geip, karanlkta yatardk. Ben soyununca pencereleri aardm. Gecenin karanln, donuk yldzlar, pencerenin hemen altndaki am aalarn grrdm. Sonra da abucak yataa atardm kendimi. Pencerenin dndaki gece karanln seyrederek souk ve tertemiz havada yatmak ok hotu. MhI ml uyurduk. Gece uyanacak olsam, bilirdim ki bir tek nedenden tr uyanmtm; Catherine'i uyandrmaya alarak kuty yast kabartp, kaln yorgann scakl altnda yeniden uykuya dalardm. 255 Sava ok uzaklarda kalm gibiydi. Gazetelerden okuduum kadaryla dalarda hl arpmalar oluyordu, nk kar bastrmamt hl. Kimi zaman dadan aa yrye yrye Montr'ye inerdik. Dadan aa inen bir keiyolu vard. Ama pek dik bir yoldu bu. Bu yzden ou zaman asl yoldan gitmeyi yelerdik. Tarlalar arasndaki o geni ve buzlu yoldan gider, balarn ta duvarlar arasndan, yol boyundaki ky evleri arasndan geerdik. ky vard: Cernex, Fontanivant ve adn imdi unuttuum bir baka ky daha... Sonra yol boyunda, yamataki bir kntnn stne kurulmu, tatan yaplma eski bir atonun nnden geerdik. atonun yannda zm balar vard. Her asma fidan yere srnmesin diye srklara balanmt. Asma ktkleri kurumu, kararmt. Toprak tavmdayd, kar bekliyordu. Aada gl hal gibiydi, elik rengindeydi.

Yol, atonun evresinden dolanarak dik bir eimle alalr, sonra saa dnerek dosdoru Montr'ye uzanrd. Montr'de kimseyi tanmyorduk. Gl kysnda dolar, kuular, martlar, yanlarna yaklanca uuveren, suya bakarak lk la baran krlanglar seyrederdik. Gln aklarnda sr sr karabataklar vard; kk kk, kapkaraydlar, yzerken suda iz brakrlard. Kente girince maaza vitrinlerine baka baka anacad-dede yrrdk. Birok byk otel vard ama kapalyd; maazalarn ou akt. Dkkn sahipleri bizi grnce pek memnun olurlard. Catherine'nin salarn yaptrd gzel bir berber dkkn vard; dkkan ileten kadn en akrak biriydi, Montr'de bir onu tanyorduk. Catherine berberdeyken ben birahaneye gidip siyah Mnih biras ier, gazeteleri okurdum. Corriere della Sera ve Paris'ten gelen ngiliz, Amerikan gazeteleriydi bunlar. Dmanla haberlemenin nne gemek iin olsa gerek, tm duyurular yasaklanmt. Gazetelerdeki haberler hi de ia deildi. 'Her yerde, her ey kt gidiyordu. Gidip bir keye oturdum. nmde kocaman bir bardak siyah bira vard. Yal ktlara sarl rekleri karp yemeye ko256 yuldum. reklerin tuzlu oluu birann tadn arttryordu. Bir yandan da gazetelerdeki felket haberlerini okuyordum. Catherine'nin geleceini sanyordum ya gelmedi. Bunun zerine gazeteleri masada braktm, birann parasn dedim, Catherine'e bakmak zere sokaa ktm. Hava souk ve kapalyd, tam k havas. Ta duvarlarn bile souk bir grn vard. Catherine hl berberdeydi. Kadn san kvryordu. Kk bir blmeye oturup seyretmeye koyuldum, iim bir ho oluyordu onu seyrederken. Benimle konutu. Sesim heyecandan atal atal kyordu. Sa maas alp kapandka ho tkrtlar karyordu. Catherine'i aynadan birden grebiliyordum. Blmenin ii de pek hotu, scackt. Derken, Catherine'nin salarn yukar toplad berber kadn. Catherine aynaya bakt, sann tesini berisini dzeltti, firketeleri karp takt, sonra ayaa kalkt: Kusura bakma, beklettim seni, dedi. Berber kadn glmsedi: Msy beendi ama. Deil mi, Msy? Evet, dedim. Dar ktk, caddeden yukar doru yrmeye baladk. Hava souktu, k havas vard. Rzgr esiyordu. Ah sevgilim, yle seviyorum ki seni, dedim. Catherine: Ne gzel eleniyoruz, deil mi? dedi. dur bak ne yapalm, bir yere girelim, ay yerine bira ielim. Minik Catherine'e ok iyi gelir. Bymesini nler. Minik Catherine ha1 dedim. Brak u haspay! Ama hep uslu duruyor, dedi Catherine. Gere biraz zyor ya o kadar olur artk. Doktor birann bana iyi geleceini syledi, bebei fazla bytmezmi. Eer ufak tefek bir olan dourursan, bakarsn jokey olur. Bu ocuk doarsa o zaman gerekten evlenmemiz gerekir diyorum. Bir birahaneye, kedeki masaya oturmutuk. DSilhlara Veda / F. 17 257 arda hava kararyordu. Aslnda daha erkendi, ama hava kapalyd ite, erkenden akam oluyordu. Gel imdi evlenelim, dedim. Yo, dedi Catherine, imdi evlenmek pek garip olur. Karnm burnumda. Bu durumda milletin karsna kp da evlenemem. Keke daha nce evlenseydik. Bence de yle. Ama ne zaman evlenebilirdik ki, sevgilim? Bilmiyorum. imdi bildiim bir tek ey var benim: Byle kocaman bir gbekle dnyada evlenemem ben. Canm o kadar da kocaman deil. Amma yaptn! Berber kadn, ilk ocuunuz mu diye sordu. Yalan syledim, ikisi olan ikisi kz drt ocuumuz daha var dedim. Peki ne zaman evleneceiz?

Yeniden inceldikten sonra sen ne zaman istersen, yle gzel bir dn yapalm. Herkes birbirlerine ne kadar yakyorlar desin bizim iin. zlmyor musun? Niin zlecekmiim, sevgilim? Milano'da kendimi bir fahie gibi hissettiim zaman kt olmutum, ama bu da topu topu yedi dakika srd. stelik byle bir duyguya kaplmamda odann deniinin de byk pay vard. yi karlk edemiyor muyum sana? Esiz bir kadnsn sen. yleyse zme tatl cann, sevgilim. Yeniden incelir inceimez evlenirim seninle. Peki yleyse. Bir bira daha isem mi acaba? Doktor kalalarmn bir hayli dar olduunu, minik Catherine'i ne denli ufak tutmaya alrsam o denli iyi olacan syledi. Baka ne dedi? Kayglanmtm. Hi. Tansiyonum ok iyiymi, sevgilim. Normal buldu tansiyonumu. 258 Kalalarnn darl konusunda ne dedi? Hi. Hibir ey. Ski yapma dedi. Doru sylemi. Daha nce hi ski yapmamsam, bundan sonra balamak iin ge kaldm syledi. Dmeden kaymamda bir saknca yokmu. Pek akac bir adamm. Gerekten de ok ho biri. Doum iin ona gideriz. Evlenmemizin gerekli olup olmadn sordun mu ona? Hayr. Drt yldr evliyiz dedim. Bak sevgilim, seninle evlenince Amerikal saylacam. Amerikan yasalarna , gre ocuumuz meru saylr. Nerden rendin bunu? Ktphanedeki New York Dnya Yll'ndan. Harikulade bir kzsn sen. Amerikal olmak houma gidecek. Amerika'ya gideriz, deil mi sevgilim? Can atyorum' Niagara alayanlarn grmek iin. Bitanem benim. Grmek istediim bir ey daha var ama adn karamyorum imdi. Hayvan iftliklerini mi? Hayr. Aklma gelmiyor. Wollworth binas? Hayr. Grand Canyon? Hayr ama oray da grmek isterim bak. Neresi acaba? Golden Gate! Grmek istediim yer oras ite. Ner-dedir bu Golden Gate? an Fransisko'da. yleyse oraya gidelim, ^an Fransisko'yu da oldum bittim grmek isterdim zaten. Olur canm. Oraya da gideriz. Hadi imdi gel de daa kalm. kalm m? M.O.B.'ye yetiebilir miyiz? 259 Bei birka dakika gee bir tren var. Ona bineriz yleyse. ' Olur. Dur da nce bir bira daha ieyim. Dar kp cadde boyunca yrdk, istasyonun merdivenlerini trmanrken havann souduunu hissettim. Rhone Ovas'ndan doru buz gibi bir rzgr esiyordu. Dkknlarn vitrinleri l td. st sokaa kan dik bir merdiveni trmandk, oradan da istasyona alan bir merdiven daha ktk. Elektrikli tren orada duruyordu, tm klarn yakmt. Kalk zamann gsteren bir saat vard. Baktm; bei on geiyordu. Biz trene binerken kondktrle makinistin istasyondaki arapdan ktklarn grdm. Oturduk, pencereleri atk, Tren elektrikle stlyordu. erde boucu bir hava vard, ak pencereden tertemiz bir hava doldu ieri. Yoruldun mu, Cat? diye sordum., Yo. Kendimi ok iyi hissediyorum.

Yolumuz uzun saylmaz. Tren yolculuunu ok severim, dedi. Beni dnme sen sevgilim. ok iyiyim ben. Kar, Noel'e gn kala yad ancak. Bir sabah uyanp baktk ki kar yam. Soba grl grl yanarken yattmz yerden karn yan seyrettik. Bayan Guttingen kahvalt tepsisini gtrd. Sobaya biraz daha odun att. Korkun bir tipi vard. Bayan Guttingen'in dediine gre kar geceya.rsryamaya balamt. Pencereye gidip dar bir gz attm, ama yolun karsn bile gremedim. iddetli rzgrda karlar savrulup duruyordu. Gidip yataa girdim yine. Yattmz yerde konumaya baladk. Kayak yapmak isterdim, dedi Catherine. Kaya-mamak ok kt. ki kiilik bir kzak bulup yoldan aa kayabiliriz, dedim. Senin iin arabaya binmek gibi bir ey bu, zarar dokunmaz hi. Yerler sert deil midir? Bakp anlarz. 260 nallah sert deildir. Biraz sonra karda yrye karz. le yemeinden nce kalm ki itahmz alsn, dedi Catherine. Ben hep am zaten. Ben de. Dar, karlarn arasna ktk. Ama yle bir rzgr esiyordu ki fazla uzaa gidemedik. Ben nden gittim, istasyona doru iz atm. Oraya geldiimizde daha fazla yol alamayacamz anladk. Rzgr karla kararak yle bir esiyordu ki nmz zor gryorduk, istasyonun yanndaki kk hana girdik. Birbirimizin stndeki karlar sprdk. Sonra bir masaya oturup vermut itik. Garson: Korkun bir tipi, dedi. Evet. Bu yl gecikti kar ya. yle. Bir ikolata yiyebilir miyim? diye sordu Catherine. Yoksa le yemei ok mu yakn? abucack karnm ackveriyor. Yemene bak, dedim. Fndkl ikolata istiyorum, dedi Catherine. Garson kz: ok nefisdir, dedi. Ben de en ok fndklsna baylrm. Ben bir vermut daha ieceim, dedim. Geri dnmek zere dar ktmzda ayaklarmzn karda brakt izlerin kapanm olduunu grdk. Deliklerin bulunduu yerde imdi belli belirsiz girintiler vard. Kar tanecikleri yzmze arpyor, nmz g bela grebiliyorduk. stmz bamz iyice sprdkten sonra le yemei iin ieri girdik. Yemei Bay Guttingen getirdi. Yarn kayak balar, dedi. Kayak yapmasn bilir misiniz, Bay Henry? Hayr ama renmek isterim. 261 Kolayca renirsiniz. Olum Noel nedeniyle buraya geliyor. O retir size. Gzel. Ne zaman geliyor? Yarn gece. Yemekten sonra sobal kk odada oturup pencereden karn yan seyrederken, Catherine: Tek bana bir yerlere gitmek, erkeklerle birlikte olmak, kayak yapmak istemez misin sevgilim? dedi. Yo. Niye isteyeyim? Kimi zaman benden baka insanlar da grmek istersin diye dnyorum da... Sen istiyor musun bakalarn grmeyi? Hayr. Ben de yle. Biliyorum. Ama sen baka ben baka. Benim ocuum olacak, bu yzden de birtakm eyleri yapmam ister istemez kstlanyor. Ama yine de yaammdan honudum.

imdi aptallk ettiimi, ok konutuumu biliyorum. Benden bkmayasm diye gidip biraz gezip tozman gerektiini dnyorum. Gitmemi mi istiyorsun? Yo. Kalman istiyorum. v Ben de kalacam zaten. Buraya gel, dedi Catherine. Bandaki u ilie bir bakaym. Kocaman bir i. Parmaklaryla basmdaki ilii yoklad. Sakal brakmaya ne dersin, sevgilim? Brakmam ister miydim? Deiiklik olur... Seni sakall grmek istiyorum. Peki yleyse. Brakyorum. u dakikadan balayarak sakal brakm bulunuyorum. yi fikir. Hi deilse yapacak bir i kt bana. Yapacak iin yok diye zlyor musun? Hayr. Houma gidiyor. Gl gibi yaayp gidiyorum ite. Ya sen? Gzel bir yaantm var. Ama imdi karnm yle byd ki beni beenmeyeceinden korkuyorum. 262 Ah, Cat! Senin iin nasl, deli oluyorum bilemezsin. Bu halimle mi? Ne halde olursan ol seviyorun seni. Mutlu bir yaantmz var. Sence iyi bir yaantmz yok mu yani? Benim amdan oras yle de, sen pek o kadar rahat deilmisin gibi geliyor bana. Bal gibi de rahatm. Geri arasra cepheyi ve tandm dostlar dnmyor deilim, ama o kadar da kayglandm filan yok. Hibir eyi takmyorum kafama, yle uzun uzadya dnmyorum. Kimleri merak ediyorsun? Rinaldi'yi, papaz, daha bir sr e dostu. Ama pek kafa patlattm yok. Sava dnmek istemiyorum. Benim iin sava bitti artk. imdi ne dnyorsun peki? Hibir ey. Yo yo, dnyorsun ite. Hadi syle bana. Rinaldi frengiye gerekten yakaland m diye dnyordum. Hepsi bu kadar m? Evet. Frengiye yakalanm mdr acaba? Bilmiyorum. yi ki sende yok byle bir hastalk. Hi buna benzer bir hastalk kapm miydin daha nce? ' Belsoukluu olmutum. Bunu iitmek bile istemiyor insan. Peki ok ac ektin mi, sevgilim? ok. Keke ben de olsaydm. Azndan yel alsn! Ben de olmak isterdim. Sana benzemek isterdim. Dp kalktn kzlarla kalmak, sonra da karna geip onlarla alay etmek isterdim. Aman ne iyi! Belsoukluuna tutulman hi de iyi deil ama. 263 Biliyorum. Onu brak da kar nasl yayor ona bak imdi. Ben sana bakmak istiyorum. Salarn niye uzatmyorsun, sevgilim? Nasl yani? Biraz daha uzat. Yeterince uzun zaten. Yo, azck daha uzat. Ben de benimkileri biraz keserim. kimizinki bir olur. Yalnz, birimiz sarn, birimiz esmer... Salarn kesmene dnyada gz yumamam. Ne ho olurdu ama. Beni skyor bu salar. Geceleri yatakta bama dert oluyor. Ben baylyorum ama. Ksa olunca holanmaz msn? Holanmasna holanrm da bylesi daha ok houma gidiyor.

Ksa da ho olurdu belki. Birbirimize benzerdik o zaman. Ah sevgilim, ylesine tutuldum ki sana, sen olaym istiyorum. ylesin zaten. Biz ikimiz, tek bir insanz. Biliyorum. Geceleri tek vcuduz. Geceler harika. Birbirimize karmamz, kaynamamz istiyorum. Gitmeni istemiyorum. Laf olsun diye sylemitim demin. Ama istersen git. abuk dn yalnz.'Senden ayr olduum zamanlar yaamyormuum gibi geliyor bana, sevgilim. Hi ayrlmayacam senden, dedim, sensiz yaamn tad tuzu yok benim iin. Senden ayn kaldm m yaamyorum sanki. Yaaman istiyorum. Mutlu bir yaamn olsun istiyorum. Ama o yaam birlikte yaayacaz, deil mi? imdi syle bakalm, sakalm keseyim mi uzataym m? Uzatmaya bak. ok ho olacak. Ylbana kadar uzar belki. 264 Satran oynamaya var msn? Yokum. Ama seninle oynamaya varm bak. Hayr. imdi satran oynayalm. Ama sonra birbirimizle oynayacak myz? Evet. Oldu yleyse. Satran tahtasn kardm, talar dizdim. Darda hl lapa lapa kar yayordu. . Geceleyin bir ara uyandm. Baktm, Catherine uyank. Ay pencereye vuruyor, penceredeki parmaklklarn glgesi yatan zerine dyordu. Uyank msn sevgilim? Evet. Sen uyuyamadn m? Uyannca ne dndm biliyor musun, seninle ilk tantmzda nasl da deli doluydum, anmsyorsun deil mi? Birazck deli doluydun. Oysa imdi hi de yle deilim. Harikuladeyim imdi. Sen harikulade szcn yle tatl sylersin ki! Harikulade de bakaym. Harikulade. Ah, ne tatlsn!.. Deli dolu deilim artk. imdi ok, ok, ok mutluyum. Hadi uyu artk, dedim. Peki. Hadi ikimiz de ayn anda uyuyalm. Peki. Ama hi de kararlatrdmz gibi olmad. Uzun sre gzme uyku girmedi, bir alay ey dndm durdum. Catherine'in uyuyuunu, ay yla aydnlanan yzn seyrettim. Sonra ben de uyuyakalmm. OTUZDOKUZUNCU BLM Ocak aynn ortalarna doru sakalm uzamt. K da srp gidiyordu; gndzler gneli ve serin, geceler ise alabildiine souktu. Zaman zaman yine yollarda gezintiye kabiliyorduk. Karlar, saman ve odun tayan k265 zaklarla, dadan aa ekilen ktklerle baslm, dmdz olmutu. Neredeyse Montr'ye kadar her yer karla kaplyd. Gln te yakasndaki dalar bembeyazd. R-hone Ovas da karlar altnda kalmt. Dan tesindeki Bains d'Alliez'e doru uzun yrylere kyorduk. Catherine ayaklarna alt kabaral potinlerini giyiyor, pelerinine brnyor, eline de sivri elik ulu bir baston alyordu. Pelerin giyince gebelii gze batmyordu pek. yle ok hzl yrmyorduk. Yorulduu zaman duruyor, yol kysndaki ktk ynlarnn stne oturup dinleniyorduk. Bains d'Alliez'de aalarn arasnda bir han vard, oduncular buraya urayp iki ierlerdi. Biz de bu hana giriyor, sobann banda snyor, iine baharat ve limon konulmu scak krmz arap iiyorduk. Gluhwein diyorlard bu araba. nsan stmak ve neelendirmeye bire birdi. Han karanlk ve dumanlyd. Buradan dar ktmzda souk ve temiz hava insann iine iliyordu, soluk alrken burnumuzun direi szlyordu. Dnp hana baktmzda, hann pencerelerinden k szdn, oduncularn atlarnn snmak iin darda eindiklerini, balarn saa sola salladklarn

gryorduk. Azlarnn stndeki kllar buz tutmutu, her soluk alp verilerinde burunlarndan ty gibi incecik buhar bulutlar fkryordu. Eve doru yukar karken yolun bir blm dmdz ve kaygand. Bir sre sonra, odun ykl atlardan dklen er p yznden yolun rengi deiir, turuncu bir renk alrd. Derken yine tertemiz karlarla kapl olarak koruluk boyunca uzanrd. Akamlar eve dnerken burada iki kez tilkilere rastlamtk. Gzel, ipirin bir lkeydi buras. Dar kp dolamaktan byk bir mutluluk duyuyorduk. Catherine: Sakaln ok gzel oldu, dedi. Tpk oduncularn sakal gibi. u, kulaklarna kck altn kpeler takm adam grdn, deil mi? 266 Dakeisi avcs, dedim. Bu avclarn dediklerine gre kpe taknca ok daha iyi iitirlermi. Sahi mi? inanlacak ey deil dorusu. Bana kalrsa dakeisi avcs olduklarn gstermek iin takyorlar-dr. Dakeisi var mym buralarda? Evet, Dent de Jaman'n arkalarnda. Tilkileri grmemiz ne iyi oldu. Tilkiler uyurken, vcutlarn scak tutmak iin kuyruklarna sarnrlarm. Ne hotur kimbilir. Tilkilerinki gibi bir kuyruum olmasn ister dururdum. Tilki gibi kuyruklarmz olsayd amma da matrak olurdu deil mi? Ama giyinirken akla karay seerdin sonra. Giysileri ona gre diktirirdik. Ya da giyim kuamn nemli olmad yerlerde otururduk. imdi de kimsenin kimseye aldr etmedii bir lkede yaamyor muyuz zaten? Ne iyi deil mi kimseyi grmeyiimiz? Hi kimseyle grmek istemiyorsun deil mi sevgilim? stemiyorum. Azck oturalm urada ha? Biraz yoruldum da... Yan yana oturduk ktklerin stne. Yol ta ilerde ormandan aa kvrlyordu. Aramza girmeyecek deil mi? u kk velet yani? Hayr. Gz yummayz buna. Para durumumuz nasl? Paramz bol. Son eki de bozdular. svire'de bulunduunu renince ailen bir eyler yapmaya kalkmaz m acaba? Bakarsn arrlar filan. Bir iki satr bir ey yazaym bari. Daha yazmadn m? Yo. ek gnderin dedim, o kadar. yi ki senin ailenden biri deilim ben. Olmazsa bir tel ekerim. 267 Seninkileri zlemez misin hi? zlerim. Severdim de, ama yle ok hrgr kt ki aramzda, artk sevgi mevgi hak getire. Onlar seveceimi sanrm. Hi kukusuz ok seveceim. Her neyse, brakalm onlardan z etmeyi. Yoksa onlar dnp meraklanmaya balamam iten bile deil. Ksa bir sessizlikten sonra: Dinlendinse gidelim artk, dedim. Dinlendim. Aa doru yine yola koyulduk. Hava kararmt artk. Kar ayakkablarmzn altnda gcr gcr ediyordu. Gece kuru, souk ve dupduruydu. Baylyorum u sakalna, dedi Catherine. Ne de gzel oldu ama. Sert ve yabanl bir grnm var ama yle yumuack, yle ho ki!.. Sakall oiuumu daha m ok beeniyorsun? Sanrm yle. Biliyor musun sevgilim, minik Catherine douncaya dek salarm kesmeyeceim. Pek iriyar, pek hantal grnyorum imdi. Ama o cimcime doduktan sonra yine ipince olurum, o zaman salarm.keserim. Yepyeni bir kz olurum senin iin. Gider birlikte kestiririz, ya da en iyisi ben kendim gider kestiririm, srpriz yaparm sana.

Sesimi karmadm. Kar kmazsn buna, deil mi? Hayr, kmam. Bakarsn daha ho olur belki de. Ah! yle tatl eysin ki! Belki de yle gzel, yle incecik olurum ki, yeni batan abay yakarsn bana. yi vatla, dedim, yeterince yanp tutuuyorum senin iin zaten. Niyetin ne? Beni yakp kl etmek mi? Evet. Yakp kl etmek istiyorum seni. yi, dedim. Benim de istediim o. 268 KIRKINCI BLM Mutlu bir yaantmz vard. Oca, ubat geirdik; k gzel gidiyordu; bizse ok mutluyduk. Rzgr lk lk esmeye balaynca buzlar zlp karlar erimeye yz tutmu, ortal bahar havas sarmt. Ama hemen ardndan hep kuru souk bagstermi, kara k geri dnmt... Martta havalar yumuar gibi oldu. Gece yamur yamaya balad. Ta ertesi sabaha dek akr akr yad, karlar amurla kart. Dalarn etekleri sevimsiz bir grne brnd. Gln ve vadinin st bulutlarla kapland. Dalarn doruklarna yamur yayordu. Catherine ayana kaln botlarn, ben de Bay Guttingen'in lastik izmelerini giydim; emsiye altnda, amurlu buzlarla dolu yollar ykayan yamur sular arasndan yryerek istasyona gittik; le yemeinden nce birer vermut imek zere birahaneye uradk. Yamurun akrts geliyordu dardan. kp kente insek mi ha? Sen ne dersin? diye sordu Catherine. K bittiyse, yamur da hep byle dur durak bilmeden yaacaksa, burann tad tuzu kalmad artk demektir. Minik Catherine'nin doumuna ne kadar var? Hemen hemen bir ay. Belki de biraz daha fazla. nip Montr'de kalrz. Niye Lozan'a gitmiyoruz? Hastane orada. Olur elbet. Yalnz, ben orann ok byk bir kent olduunu dnmtm de... Daha byk bir kentte de yine byle ba baa yaayabiliriz bal gibi. Lozan ok irin bir yer. Ne zaman gidelim? Ne zaman olursa. Sen ne zaman istersen, sevgilim. Eer sen buradan ayrlmak istemiyorsan ben de kalalm derim. Bakalm artk, havaya gre ayarlarz... Yamur gn srd. stasyonun stndeki dan yamalarnda bulunan karlar imdi tmyle eriyip gitmi269 ti. Cvk amurdan geilmez hale gelmiti yol. Dar klamayacak kadar slak ve amurluydu her yer. nc gnn sabah kente gitmeye karar verdik. Guttingen: Hay hay, nasl isterseniz, Bay Henry, dedi. nceden haber vermenize gerek yok. Zaten ben de havalar bozduu iin fazla kalacanz sanmyordum. Hanmn doumu nedeniyle hastaneye yakn bir yerde kalmak zorundayz da, dedim. Bay Guttingen: Anlyorum, dedi. lerde bir gn sizin ufaklkla birlikte gelip kaln emi? Geliriz elbet, dedim. Odanz olursa tabii. lkbaharda havalar dzelince gelebilirsiniz. Gnnz gn edersiniz. ocukla dady imdi kapal olan o odaya veririz, siz de madamla birlikte gle bakan eski odanza yerleirsiniz. Geleceimiz zaman size bildiririz, dedim. teberilerimizi topladm. le yemeinden sonra kalkan trene yetimek zere istasyona gittik. Karkoca Guttingenler de bizimle birlikte istasyona geldiler. Bay Guttingen eyalarmz amurlu yoldan aa bir kzakla indirmiti. Yamurun altnda, istasyonda durup bize el salladlar. ok iyi insanlard, dedi Catherine. Bize byk iyilikleri dokundu. Montr'den Lozan'a giden trene binmitik. Onca zamandr yaadmz yerlere bakyorduk pencereden, ama koyu bulutlarla kapl yamalar gremedik bir trl

Tren Vevey'de durdu, sonra yine yola koyuldu. Gl kys boyunca gidiyorduk, gln br yakasnda slak, kapkara tarlalar, plak ormanlar, slak evler vard. Lozan'a geldik. Orta snf bir otele, yerletik. Sokaklardan geerken de, otelin araba kapsna girdiimiz srada da, durmadan yamur yamt. Yakasnda pirinten nianlar tayan otel kapcs, asansr, yere serili hallar, musluklar prl prl parlayan bembeyaz lavabolar, 270 pirin karyola, byk ve rahat yatak odas, Guttingenlerin evinden sonra pek lks geliyordu bize. Odann pencereleri, demirparmaklkl bir duvarla evrili slak bir baheye bakyordu. Sokak yokutu, yolun yukarsnda bahesi ve duvar tpk bizimkine benzeyen bir baka otel daha vard. Bahedeki havuza dklen yamura baktm. Catherine tm lambalar yakt, bavullar amaya koyuldu. Ben viski-soda getirttim, yataa uzandm, istasyondan aldm gazetelere gz gezdirmeye baladm. 1918 Martyd. Almanlar Fransa'ya saldrya gemilerdi. Viski-sodam iip gazeteleri okurken Catherine de eyalar yerletiriyor, odann iinde oraya buraya gidip geliyordu. Ne almam gerek, biliyor musun sevgilim? Ne? Bebek amarlar. Yumurta kapya geldii halde hl bebek teberisi almam kadnlar parmakla gsterilecek kadar azdr. Alrsn. Biliyorum. Yarn ilk iim o olsun: Neler gerekir, renirim. Bilmem gerekir. Hemire deil misin? Ama hastanede yatan askerlerin pek az ocuk douruyordu. Benim ocuum oldu ya ite. Yast tuttuu gibi frlatt. Viski-soda devrildi. Syleyeyim de yenisini getirsinler, dedi. zr dilerim, dktm. Pek kalmamt zaten. Hadi yataa gel. Yo olmaz. Urap, bu oday bir eye benzetmem gerek. Neye benzeteceksin? Kendi yuvamz gibi olmal. yleyse mttefiklerin bayraklarn aver. Ayy, sus! Bir daha syle. Sus. 271 yle korka ekine sylyorsun ki, dedim, sanki kimseyi incitmek istemiyormusun gibi... Elbette istemiyorum ya. stemiyorsan yataa gelirsin. Peki, dedi. Gelip yatan stne oturdu: Biliyorum sevgilim, senin iin pek iac deilim. Kocaman bir un uvalndan farkm yok. Yo, hi bile deil. Gnden gne daha da gzellei-yorsun. Evlendiin kz giderek hantallat. Yo, hantallamad. ok gzelsin, tatlsn. Ama yine inceleceim, sevgilim. imdi de incesin. Dpedz sarhosun sen. Azck viski-soda itim. Bir tane daha geliyor, dedi. Sonra da yemeimizi buraya getirmelerini syleyeyim mi? iyi olur. Hem dar da kmayz deil mi? Geceyi hep burada geiririz. Ve oynarz, dedim. Ben de biraz arap ieyim, dedi Catherine. Dokunmaz. Belki de bizim u eski beyaz Capri arabndan bulabiliriz. Sanrm bulabiliriz, dedim. Bu cins bir otelde talyan arab bulunur.

Garson kapy tklatt. Viski bardana buz koymutu, tepside bir de kk soda iesi vard. Teekkr ederim, dedim. uraya brakn. Ltfen iki kiilik yemek getirir misiniz, ha bir de iki ie beyaz Gapri arab, buzlu olsun. Yemeinize orbayla m balamak isterdiniz? orba ister misin, Cat? Ltfen. O zaman siz bir kiilik orba getirin. Garson: 272 Teekkr ederim, efendim, dedi ve kt. Kapy kapatt. Yine gazetelerdeki sava haberlerine dndm. Soday viskinin iindeki buzun stne yava yava boalttm. Viskiye buz koymamalarn tembih etmem gerekirdi. Buzu ayr getirseydiler daha iyi olacakt. nk o zaman bardakta ne kadar viski olduu anlalr, soday koyunca viskinin sertlii bir anda yumuamazd. En iyisi bir ie viski almak ve onlardan yalnzca soda ile buz istemekti. yi viski ok ho eydi. Yaamn tatl yanlarndan biriydi iyi viski. Ne dnyorsun yle, sevgilim? Viskiye ilikin bir eyler ite... Viskinin nesini dnyordun ki? Hi ite, ok ho bir ey de... . Catherine yzn ekitti: Peki yleyse, dedi. O otelde hafta kaldk. Fena yer deildi. Yemek salonu ounlukla tenha oluyordu, akam yemeklerini sk sk odamzda yiyorduk. Kimi zaman kentte gezintiye kyorduk. Trenle Ouchy'ye iniyor, gl kysnda dolayorduk. Hava iyiden iyiye snm, ilkbahar kendini belli etmiti. Yeniden dalara dnmeye can atyorduk. Ama ilkbahar havas ancak birka gn srd, sonra yine k sonunun o sert souklar balad. Catherine bebee gerekli olan amarlar kentten ald. Ben de kemerlerin ordaki bir jimnastikhaneye gidip boks almaya baladm. Catherine ge vakte kadar yatt iin genellikle sabahlar gidiyordum. Bu yalanc ilkbahar gnlerinde boks almasndan sonra du almak, bahar havas esen sokaklarda yrmek, bir kahvede oturarak gelip geenleri seyretmek ya da gazete okuyup bir vermut imek ok ho oluyordu. Daha sonra otele dnyor, Catherine ile le yemei yiyordum. Jimnastikhanedeki boks retmeni bykl bir adamd, titiz ve dediim dedik biriydi. Jimnastikhane iyi bir yerdi; havadar ve aydnlkt. Canla bala alyordum. p atlyor, glge boksu yapyor, ak pencereden ieri szlen Silhtara Veda / F. 18 273 gne nn altna yatarak karn egzersizleri yapyordum. Boks alrken kimi zaman antrenr korkutuyordum. nceleri boy aynasnn nnde glge boksu yapmak g geliyordu bana, nk sakall bir adamn boks yaptn grnce eni konu yadrgyordum. Ama sonralar elenceli bulmaya baladm. Aslnda boksa balar balamaz sakalm kesmek istemitim ya Catherine kesmemden yana deildi. Kimi zaman Catherine ile birlikte arabayla krlara gezintiye kyorduk. Gzel havalarda araba gezintisine kmann tadna doyum olmuyordu. Byle gezintiye ktmz gnlerde yemek yiyebileceimiz iki yer kefetmitik. Catherine fazla yol yrmeye gelemiyordu artk. Kr yollarnda onunla araba gezintisine kmak ok houma gidiyordu. Gzel havalarda gnmz gn ediyorduk. Doumun yakn olduunu biliyorduk. Bu yzden ikimiz de birtakm duygulara kaplmtk: sanki bizi acele ettiren bir ey vard, birlikte geireceimiz btn dakikalardan yararlanmaya bakmalydk. KIRKBRNC BLM Bir sabah saat sularnda Catherine'in yatakta kvrandn duyarak uyandm: N'oldu, Cat? Sanclanyorum, sevgilim. Sanclar dzenli mi geliyor? Yo, pek dzenli saylmaz. Eer sk ve dzenli gelmeye balarsa hemen hastaneye gideriz. Gzlerimden uyku akyordu. Hemen uyuyup gitmiim. Az sonra yine uyandm. Catherine:

Doktora bir telefon etsen iyi olur, dedi. Sanclar sklat. Telefona gittim, doktoru buldum. 274 Sanclar ne kadar arayla geliyor? diye sordu doktor. Sanclar ne kadar arayla geliyor, Cat? Sanrm on be dakikada bir... yleyse hemen hastaneye gitmeniz gerek, dedi doktor. Ben de giyinip imdi gelirim oraya. Telefonu kapadm. Sonra yine atm, istasyonun yanndaki garajdan bir araba gndermelerini isteyecektim. Uzun sre telefona kan olmad. En sonunda birini buldum, adam hemen bir araba yollayacana sz verdi. Catherine giyiniyordu. Hastanede kendisine ve bebee gerekli olacak teberileri antaya yerletirdi. Dar ktk, 'asansrn ziline bastm. Ama gelen melen olmad. Bunun zerine aa indim. Aada gece bekisinden baka kimsecikler yoktu. Asansr kendim kardm yukar. Catherine'in antasn asansre koydum, o da bindi, a-a indik. Gece bekisi kapy at, dar ktk, merdiven basamaklarnn yanndaki talara oturduk, taksiyi beklemeye koyulduk. Gkyz prl prrid, yldzlar kmt. Catherine ok heyecanlyd: Sanclarn balamasna yle seviniyorum ki sorma, dedi. Biraz sonra her ey sona erecek. yi ve yrekli bir kzsn sen. Hi korkmuyorum. Yalnz u taksi bir gelseydi... Yolun st bandan doru arabann homurtusunu iittik, klarn grdk. Otelin giri yerine sapt. Catherine'in binmesine yardm ettim. ofr antay ne, kendi yanna ald. Hastaneye, dedim. Giri yolundan ktk, yokuu trmanmaya baladk. Hastaneye gelince antay aldm, ieri girdik. Masann banda bir kadn oturuyordu. Catherine'nin adn, yan, adresini, akrabalarn, dinini, bir deftere kaydetti. Catherine dini olmadn syledi. Kadn bu szcn karsna bir izgi ekti. Adn da Catherine Henry diye yazdrd. Odanza karaym sizi, dedi kadn. 275 Asansre bindik, st kata ktk. Kadn asansr durdurdu. Dar ktk. O nde biz arkada koridor boyunca ilerledik. Catherine koluma smsk yapmt. te bu oda, dedi kadn. Ltfen soyunup yataa girin. u da geceliiniz. Benim kendi geceliim var ama, dedi Catherine. Kadn: Bunu giyseniz daha doru olur, dedi. Dar ktm, koridordaki sandalyeye oturdum. Kadn, kapnn azndan: Artk girebilirsiniz, dedi. Catherine srtnda kaba kumatan yaplm kareli bir gecelikle kk bir yatakta yatyordu. Beni grnce glmsedi. imdi daha dzgn geliyor sanclar, dedi. Kadn Catherine'in nabzn tutmutu, elindeki saate bakarak sanclarn ne kadar zamanda bir geldiini anlamaya alyordu. Catherine: ite iddetli bir sanc geliyor, dedi. Sancnn ne denli iddetli olduunu yzne baknca anladm. Catherine'nin yz burutu. Kadna sordum: Doktor nerede? Aada uyuyor. Gerektiinde gelecek, dedi. Benim imdi madama bir ilem uygulamam gerekiyor. Ltfen yine dar kar msnz? Koridora ktm. ki tane penceresi ve boydan boya upuzun kapal kaplar olan bir koridordu bu. Ortala hastane kokusu sinmiti. Sandalyeye oturdum, gzlerimi yere dikip Catherine iin dua etmeye koyuldum.

Hemire: Girebilirsiniz, dedi. eri girdim. Catherine: Merhaba, sevgilim, dedi. Naslsn? 276 Sanclar sklat artk. Yz yine kasld. Sonra glmsedi: Bu seferki ok iddetliydi, dedi. Elinizi yine srtma koyar msnz hemire? yi geliyorsa, hayhay, dedi hemire. Hadi sen git, sevgilim, dedi Catherine, dar k da bir eyler ye. Hemirenin dediine gre epey srebi-lirmi. lk doumda sanclar uzun srer genellikle, dedi hemire. Catherine: N'olursun git de bir eyler ye, dedi. Ben iyiyim, gerekten iyiyim. Biraz daha kalaym, dedim. Sanclar dzenli aralarla sryordu. Derken hafifledi. Catherine ok heyecanlyd. Sanclar sklanca iyi olduunu sylyordu. Seyrekletii zamanlar ise d krklna urayp utanyordu. Hadi sen git, sevgilim, dedi. Sen yanmdayken kendimi kasyorum. Yz yine burutu: te. Bu seferki iyiydi. Sana iyi bir e olmak ve bu ocuu ortal velveleye vermeden dourmak.istiyorum. N'olur git. Kahvalt et, sevgilim. Sonra yine gel. Yokluunu hissetmem. Hemire ok iyi bakyor bana. Kahvalt iin bol bol zamannz var, dedi hemire. Peki yleyse, gideyim... Hoa kal sevgilim. Gle gle, dedi Catherine. Benim iin de gzel bir kahvalt et emi? Hemireye sordum: Nerede kahvalt edebilirim? Aadaki meydanda bir kahve var, dedi Aktr imdi. Darda hava aydnlanmak zereydi. Bo sokak boyunca kahveye doru yrdm. Penceresinde k vard. eri girdim, inko kapl tezghn nnde durdum. Yal bir adam, bir bardak beyaz arapla bir rek getirdi 277 nme. rek bayatt. araba batra batra yedim. stne de bir fincan kahve itim. Yal adam: Bu saatte ne iiniz var buralarda? diye sordu. Karm hastanede, doum iin... Ya! Bol ans yleyse... Bir bardak daha arap verir misiniz bana? ieyi dik tutarak boaltt iin bardaktan taan arap inko tezghn stne yayld. O barda da itim. Parasn dedim ve dar ktm. Darda yol boyunca p tenekeleri dizilmiti, pnn gelmesini bekliyorlard. Bir kpek tenekelerden birine burnunu sokmu koklu-yordu. Ne aryorsun ha? dedim. p tenekesinin iine baktm, yiyebilecei bir ey varsa alp verecektim. Tenekenin stnde kahve telvesinden, tozdan ve solmu ieklerden baka bir ey yoktu. Hibir ey yok, kpek, dedim. Kpek kar kaldrma doru kotu. Hastaneye gelince merdivenlerden yukar ktm. Cathertne'nin kald kata geldim. Koridordan getim, o-dasna geldim. Kapy tklattm. Ses soluk kmad hi. Kapy atm. Oda botu. Catherine'in antas sandalyenin stnde duruyordu, gecelii de duvardaki iviye aslmt. Dar ktm, yetkili birini bulmak zere koridor boyunca yrdm. Bir hemireyle karlatm. Bayan Henry nerede acaba? diye sordum. Az nce doum odasna bir hanm gtrdler. Doum odas nerede?

Gstereyim. Koridorun br ucuna gtrd beni. Oda kaps aralkt. Catherine'i gryordum; bir masada yatyordu, stne bir araf rtlyd. Masann bir yannda hemire, br yannda doktor duruyordu. Yanlarnda birka tp gze arpyordu. Doktor lastik bir boruyla bu tplere bal bir maske tutuyordu elinde. 278 Hemire: Bir gmlek vereyim de siz de girin ieri, dedi. yle buyrun ltfen. Srtma beyaz bir gmlek geirdi, arkadan engelli ineyle tutturdu. imdi girebilirsiniz, dedi. Odaya girdim. Catherine bitkin bir sesle: Merhaba, sevgilim, diye fsldad. Hl olduum yerde sayyorum. Doktor: Siz Bay Henry'siniz, deil mi? diye sordu. Evet. Durum nasl, doktor? yi, dedi doktor. Buraya geldik, sanclara kar gaz vermek daha kolay olar diye. imdi verin, dedi Catherine. Doktor lastik maskeyi Catherine'in yzne koydu, bir dmeyi evirdi. Catherine'e baktm: derin derin, hzl hzl soluk alyordu. Derken itti maskeyi. Doktor dmeyi kapad. Bu seferki o kadar iddetli deildi. Demin ok iddetli gelmiti. Ama doktor uyuturdu beni, yle deil mi doktor? Sesi bir garip kyordu. Doktor derken sesi daha yksek perdeden kyordu. Doktor glmsedi. Catherine: Yine gaz verin, dedi. Lastik maskeyi elleriyle yzne bastrarak hzl hzl soluk ald. Bir ara inlediini iittim. Sonra maskeyi ekti, glmsedi. Bu seferki korkuntu, dedi. Korkuntu... zlme sevgilim. Hadi git sen... Git de yine kahvalt et. Kalacam, dedim. Hastaneye sabahn ne doru gelmitik. leye doru Catherine hl doum odasndayd. Sanclar yine 279 hafiflemiti. Catherine ok bitkin grnmesine karn neesini yitirmemiti. Yzme gzme bulatrdm, sevgilim, dedi. ok zgnm. Oysaki kolayca doururum diyordum, ite... yine geliyor... Elini maskeye uzatt, alp takt. Doktor dmeyi evirdi, Catherine'in yzne bakt. Az sonra bu sanc da gemiti. Catherine: Pek iddetli deildi, dedi. Glmsedi: Baylyorum bu gaza. Harikulade bir ey. Evimize de alrz bir tane, dedim. Catherine, birdenbire: ite yine balad! dedi. Doktor dmeyi dndrd, saatine bakt. imdi ne kadarda bir geliyor? diye sordum, Aa yukar dakika ba. Yemee gitmeyecek misiniz? Birazdan yerim, dedi. Catherine: Bir eyler yemelisiniz, doktor, dedi. Byle uzun srd iin zr dilerim. Gaz kocam veremez mi? sterseniz elbette, dedi doktor. Dmeyi iki numaraya evireceksiniz. Anladm, dedim. Aygtn ayar dmesi stnde numaralar belirten bir gsterge vard. imdi yine istiyorum, dedi Catherine.

Maskeyi smsk kapatt yzne. Dmeyi evirip iki numaraya getirdim. Catherine maskeyi braknca yeniden kapadm. Doktorun bana yapacak bir i vermesi iyi olmutu dorusu. Bunu sen mi yaptn, sevgilim? diye sordu Catherine. Bileimi okad. 280 Elbette. ok ekersin, dedi. Gazn etkisiyle biraz sarho olmutu. Doktor: Yemeimi bitiik odada, tepside yiyeceim, dedi. stediiniz an artabilirsiniz beni. Dakikalar birbiri ardndan akp gidiyordu. Bulunduum yerden doktorun yemek yiyiini izliyordum. Sonra uzanp sigara itiini grdm. Catherine gittike bitkirtle-iyordu. Ne dersin, bu ocuu dourabilecek miyim? diye sordu. Elbette douracaksn. Elimden geleni yapyorum. Iknp itiyorum aa, ama yine yukar kayyor... te yine balyor... Maskeyi ver bana. Saat ikide le yemeine ktm. Kahvede bir iki kii vard. nlerinde kahve, kirsch ve marc bardaklar vard. Bir masaya oturdum. Garsona sordum: Yemek yiyebilir miyim? Yemek zaman geti. Bu saatte attrabilecek hibir ey yok mu? Lahana yiyebilirsiniz. Lahanayla bira ver yleyse. Ufak m byk m? Ufak olsun, beyazndan... Garson zerinde bir dilim salam bulunan bir tabak lahana ile scak araba batrlm sosis getirdi. Yemeimi yedim, biray itim. ok ackmtm. br masalarda oturanlara baktm. Masalardan birinde iskambil oynuyorlard. Yanmdaki masada ise iki kii vard, sigara iip ene alyorlard. Kahvenin ii dumanla doluydu. Sabahleyin kahvalt ettiim inko kapl tezghn nnde imdi kii vard: Yal adam, yksek bir taburede oturarak masalara datlan teberiyi kayda geiren siyah entarili tombul bir kadn ve bir de nlkl bir delikanl... Merak edi281 yordum: Bu kadnn ka ocuu vard acaba ve onlar nasl dourmutu? Yemeimi bitirince hastaneye dndm. Cadde tertemizdi imdi. tede beride p tenekeleri de yoktu. Gkyz bulutluydu ama gne bulutlarn arasndan syrlmaya alyordu. Asansrle yukar ktm, Catherine'in odasna yrdm. Beyaz nlm orada brakmtm. nl giydim, ensemden ineyle tutturdum. Aynaya baktm, sakall bir doktor bozuntusundan farkszdm. Koridora ktm, doum odasna gittim. Kap kapalyd, birka kez tklattm. Ses gelmeyince tokma evirip ieri girdim. Doktor, Catherine'in yannda oturuyordu. Hemire ise odann te yannda bir eylerle urayordu. Doktor: Hah ite, dedi, kocanz geldi. Catherine garip bir sesle: Ah sevgilim, dedi. Benim doktorum dnyann en harikulade doktoru. Dnyann en gzel yklerini anlatt bana. Sancm gelir gelmez de p diye kesiveriyor. Harika... Harikasnz doktor. Sarhosun sen, dedim. Biliyorum, dedi. Ama yzme vurma bunu... Sonra birden: Verin, verin! dedi. Maskeyi kapt. Ksa ve derin soluklar almaya balad. Soluk solua kalmt. Solurken aleti takrdatyordu. Sonra derin bir oh ekti. Doktor sol elini uzatt, maskeyi ekti. Catherine: ok iddetli bir sancyd, dedi.

Sesi pek ama pek garip kyordu: lmem artk sevgilim. l noktay atm artk. Sevinmedin mi buna? O noktaya gitme bir daha. , Gitmem. Ama korkmuyorum artk. lmeyeceim, sevgilim. Doktor: 282 yle bir aptallk yapmak yok, dedi. lp de kocanz yalnz brakacak deilsiniz. Ah, hayr! lmeyeceim. lmem. lmek ok anlamsz... te yine geliyor. Verin unu. Doktor, az sonra: Bir sre iin dar ^n, Bay Henry, dedi. Karnz bir daha gzden geireyim. Catherine: Durumuma yle bir bakacak, dedi. Sonra yine gelebilirsin sevgilim. Deil mi doktor? Elbette, dedi Doktor. Ben haber veririm. Dar ktm. Koridor boyunca yrdm. Doumdan sonra Catherine'in getirilecei odaya girdim. Orackta bir sandalyeye ilitim. Ortala yle bir baktm. le yemeine ktm zaman aldm gazete cebimdeydi. Ap okumaya baladm. Darda hava kararmak zereydi. Okuyabilmek iin kalkp lambay yaktm. Az sonra okumay braktm, sndrdm. Darda karanln kn izlemeye baladm. Merak ediyordum, doktor niye haber yollamyordu acaba? Yanlarnda olmaym belki de daha iyiydi. Bir an iin de uzakta kalmam istiyorlard. Saatime baktm. On dakikaya kadar haber yollamazsa gidecektim. Zavall, zavall sevgili Cat... Birlikte yatmann dl buydu demek. Tuzan sonu buydu ite. Birbirini sevenlerin bana gelen ey buydu ite. Bereket versin gaz vard. Uyuturucu ilalar yokken nasl oluyordu bu iler acaba? Sanclar balamayagrsn, dile kolay... Gebelik dnemi iyi gemiti Catherine'in. Hastalk mastalk ekmemiti. u son zamanlara dek hibir rahatszl olmamt. Ama ite en sonunda o da kskvrak yakalanmt. Kanlmaz bir eydi bu, yle ha deyince kurtulunmazd. Allah kahretsin!.. Elli kez evlenseydik, durum yine de deimeyecekti. Ya lrse n'olacak? lmeyecek. Gnmzde ocuk doururken kimse lmyor artk... Kocalar byle avutur ite kendilerini... yi ama ya lrse? lmeyecek... Azck 283 zorluk ekiyor, o kadar... lk doum zaten hep uzun ve ok sancl olur. Zorluk ekiyor yalnzca... Daha sonra ne denli zorlu anlar yaadmz anlatacaz birbirimize. Yok canm pek o kadar da kt deildi diyecek Catherine. Peki ama ya lrse ne olacak? lemez. Evet ama ya lrse?.. lemez diyorum sana. Aptallk etme. Alt taraf azck zorluk ekiyor. Doa ac ektiriyor ona. Ne de olsa ilk doumu, azck skntl geecek elbette. Evet ama ya lrse? lemez, lecek ne var? lmesi iin bir neden mi var yani? Doacak bir ocuk var ortada... Milano'da geirdiimiz o gzel gecelerin rn... Ac verecek, ama doacak, bakar bytrsn, seversin... yi ama ya Catherine lrse? lmeyecek. Ama ya lrse? lmez. Hibir eyi yok. Ama ya lrse? lmeyecek. Ne yaparm lrse? Ya lrse? Ne olur lrse? Ya lrse? eri doktor girdi. Nasl gidiyor, doktor? yi gitmiyor pek, dedi. Ne demek istiyorsunuz? Ne diyorsam onu... Muayene ettim... Uzun uzadya anlatt muayenenin sonucunu. Epey bekledim durdum. Ama olacak gibi deil. Ne yapalm dersiniz? Yaplacak iki ey var: Ya forsepsle alrz, ki bu hem yrtlmaya yol aabilir hem de ocuk iin tehlikeli olabilir, ya da sezaryene bavururuz. Sezaryenin tehlikesi nedir? (Ya lrse?) Olaan bir doumdan daha tehlikeli deildir. Siz yapabilir misiniz?

Evet. Gerekli ara gereci hazrlamak ve yardmc olacak kimseleri bulabilmem iin bir saat ister. Belki biraz daha az... Siz hangi yola bavuralm dersiniz? Ben sezaryen yapalm derim. Benim karm olsayd sezaryen yapardm. 284 Sonradan ne gibi etkileri olur? Hibir etkisi olmaz. Yalnzca izi kalr. Mikrop kapma filan?.. Forsepsle yaplan doumdan fazla deil. Peki, oluruna brakr da hi dokunmazsanz n'o-lur? Eninde sonunda bir ey yapmak gerekecek. Bayan Henry daha imdiden epeyce bitkin dt. Ameliyata ne denli erken balarsak o denli iyi olur. Bir an nce balayn yleyse, dedim. Gidip talimat vereyim. Doum odasna gittim. Hemire Catherine'in yanndayd. Catherine yatt masann zerindeki rtnn altnda kocaman grnyordu, yz bitkin ve solgundu. Ameliyat yapabileceini syledin mi doktora? diye sordu. Evet. Ne iyi... Bir saate kadar her ey sona erecek. Bittim tkendim sevgilim. Dklyorum. Ltfen verin unu. lemiyor. Ah, ie yaramyor! Derin soluk al. Alyorum. Ah, ie yaramyor artk! Yaramyor! Deitirin u tb, dedim hemireye. Yeni bu tp. Aptaln biriyim ben, sevgilim, dedi Catherine. Ama ie yaramyor artk. Alamaya balad: Ah! Bu bebein domasn yle istiyordum ki! Kimseye sknt vermeden olup bitiversin istiyordum. Mahvoldum. Bittim artk... ie yaramyor. Ah sevgilim, ie yaramyor artk... u sanclar kesilsin, lsem bile umurumda deil. Ah sevgilim, n'olur dindir u sanclar. te yine geliyor. Ah, ah, ah!.. Maskenin altnda hkra hkra soluk alyordu. ie yaramyor. Yaramyor. Yaramyor. Sen bana bakma sevgilim. Yalvarrm alama. Kusuruma bakma. Ben mahvoldum artk. Bitanem benim! yle seviyorum ki seni. yi bir kz olacam yine. yi olacam artk. Bir ey veremezler mi bana? Bir ey verebilseler... 285 i Bir de ben altraym bakalm unu. Sonuna dek dndreyim. imdi ver. Dmeyi sonuna dek evirdim. Catherine derin derin soluk alrken maskenin zerindeki ellerinin gevediini farkettim. Gaz kesip maskeyi kaldrdm. Bir dten uyanrcasna yava yava kendine geldi. ok iyi geldi, sevgilim. Ah, yle iyi davranyorsun ki bana! Dayanmaya al, nk her zaman yineleyemem bunu. Sen ldrebilir... Dayanamyorum artk, sevgilim. Bittim tkendim. Sanclar yedi bitirdi beni. Anlyorum artk. Ayn ey herkesin bana geliyor. Ama korkun bir ey. Ta insan yiyip bitirinceye dek sryor, bitmek bilmiyor. Bir saate kalmadan her ey bitecek. Ne gzel, deil mi? lmeyeceim, deil mi sevgilim? Elbette lmeyeceksin, inan bana. lmek istemiyorum nk. lp de seni yapayalnz brakmak istemiyorum. Ama yle bitkinim ki lecek-miim gibi geliyor bana. Samalama. Herkese yle gelir. Kimi zaman lp lp dinliyorum. lmeyeceksin. lmezsin. yle ya, niye lecekmiim ki? lmene izin veremem. abuk ver unu! Maskeyi ver abuk. Sanc geince sayklar gibi mrldand: lmeyeceim. lme pabu brakmayacam...

lmeyeceksin dedim ya. Benimle kalacak msn? Ameliyat seyredemem. Yo, burada, yanmda bulun, yeter. Elbette. Hep yannda olacam. yle iyisin ki... te yine... Ver unu... Biraz daha ver... Yaran yok! 286 Dmeyi e, sonra drde evirdim. Doktorun gelmesini iple ekiyordum, ikinin stndeki numaralara kmak korkutuyordu beni. En sonunda yeni bir doktor girdi ieri. Yannda iki hemire vard. Catherine'i tekerlekli bir sedyeye yatrp koridora kardlar. Sedye koridordan aa doru hzla gidiyordu. Derken asansre koydular. Sedyeye yer amak iin herkes asansrn duvarlarna yapt. Asansr ykseldi. Kap ald. Dar ktk. Lastik tekerlekler koridordan aa, ameliyat odasna doru kayd. Bir balk ye maske takm olan Doktor'u ilk bakta tanyamadm. erde bir baka doktor ile birka tane de hemire vard. Catherine: Bana bir ey vermeliler, dedi. Bir ey vermeliler. Ah, n'olur doktor, ie yarayacak bir ey verin bana! Doktorlardan biri Catherine'in yzne bir maske koydu. Ameliyathanenin seyircilere ait amfisine baktm kapnn aralndan. Hemirelerden biri: br kapdan girip orada oturabilirsiniz, dedi. Bir parmakln arkasnda l l aydnlatlm beyaz ameliyat masasna tepeden bakan sralar vard... Cathe-rine'e baktm. Maske yzndeydi. imdi yatmt. Sedyeyi ileri srdler. Dndm ve koridora ktm. ki hemire amfinin kapsna doru hzl hzl yryordu. Biri: Sezaryen, diyordu. Sezaryen yapacaklarm. br gld: Tam zamannda geldik. Talihimiz varm, deil mi? Kapdan ieri girdiler. Derken bir hemire daha grnd. O da acele ediyordu. uradan girin hadi, dedi. . Darda bekleyeceim. Hemire aceleyle ieri girdi. Koridorda bir aa bir yukar mekik dokumaya baladm. eri girmeye korkuyordum. Pencereden dar baktm. Ortalk karanlkt, ama dar vuran kta yamur yadn grebiliyordum. Koridorun br ucunda bir odaya girdim, cameknl bir 287 dolabn iinde birtakm ieler vard, ielerin zerindeki etiketlere baktm. Sonra yine dar kp, bombo koridorda durdum. Gzm dikmi, ameliyathanenin kapsna bakyordum. Bir doktor kt dar, arkasndan da bir hemire. Derisi yeni yzlm tavana benzer bir ey tutuyordu elinde. Hzl hzl yryerek bir kapdan ieri girdiler. Ben de doktorun girdii kapya yneldim. Yeni domu bir bebee uygulanmas gereken ilemleri yaparken buldum onlar. Doktor bebei havaya kaldrp bana gsterdi. Ayaklarndan tutuyordu. Pat pat tokatlad. yi mi? Nur topu gibi. Hemen hemen be kilo! Bebee kar hibir ey duymuyordum. Benimle hibir ilgisi yoktu sanki. Babalk duygusu filan da uyanma-mt iimde. Hemire sordu. Olunuzla gsnz kabarmyor mu? Bebei ykyorlard. Sonra bir eye sardlar. Ufack esmer yzn ve esmer ellerini grdm. Ama ne kmldyor ne de alyordu. Doktor bebee yine bir eyler yapmaya balad. Bir gariplik kmt doktorun stne. Gsm kabarmyor, dedim. Az kalsn ldryordu annesini. Yavrucan ne suu var ki? Olan m olsun istiyordunuz? Hayr, dedim. Doktor bebekle urayordu hl. Ayaklarndan tutup kaldrd. Tokatlad. Daha fazla durup bakmadm. Koridora ktm. Ameliyathaneye gidip Catherine'i grebilirdim artk. Amfinin aasndaki kapdan girdim, biraz yrdm. Orada oturmakta olan hemireler yanlarna gelmem iin el ettiler. Hayr anlamna bam salladm. Bulunduum yerden yeterince grebiliyordum.

Catherine lm gibi geldi bana. l gibi grnyordu. Grebildiim kadaryla kuruni bir renge brnmt yz. Aada, klarn altnda duran doktor, byk, kocaman, yayvanlam yaray dikiyordu. 288 Yz maskeli bir baka doktor da uyuturucu veriyordu. Maskeli iki hemire gerekli ara gereci uzatyordu. Bir engizisyon tablosundan farkszd grdklerim. Onlara bakarken, ameliyat batan sona izleyebileceimi biliyor ama iyi ki izlememiim diye dnyordum. Keserlerken bakabileceimi hi sanmyordum. Ama yarann, sanki ustaca biz kullanan bir kundurac tarafndan ilmiklerle dikiliini, abuk hareketlerle kapatlp kabark bir knt haline getiriliini izledim. Yara kapannca yeniden koridora ktm, koridoru arnlamaya baladm. Az sonra Doktor dar kt. Durumu nasl? yi. zlediniz mi? Yorgun grnyordu. Dikii izledim... Yara pek uzun grnyordu. yle mi dersiniz? Evet. iz sonradan silinir mi acaba? Hmmm, elbette. Az sonra tekerlekli sedyeyi dar kardlar, koridor boyunca hzla srp asansre doru gtrdler. Sedyenin yansra yrdm. Catherine inliyordu. Ayaya indirip, yatana yatrdlar. Yatan ayak ucundaki bir sandalyeye ilitim. Odada bir hemire vard. Ayaa kalkp yatan yannda dikildim. Oda karanlkt. Catherine elini uzatt: Selam, sevgilim, dedi. Sesi pek zayf ve yorgundu. Selam, bitanem. Nasl bir ey u bebek? Hit... Konumayn, dedi hemire. Bir olan. Boylu boslu, tombul, esmer... yi mi? Evet, dedim. Nurtopu gibi. Hemirenin beni garip baklarla szmesi gzmden kamad. Catherine: Korkun bitkin dtm, dedi. Her yerim szrm szm szlyor. Sen iyi misin, sevgilim? Silhlara Veda / F. 19 289 ok iyiyim. Konuma artk. ok iyi davrandn bana. Ah sevgilim, neler ektim neler!.. Bebek neye benziyor? Derisi yzlm tavana. Surat da koca herifler gibi bumburuuk... Dar kmanz gerek, dedi hemire. Bayan Henry konumamal. Darda bekleyeceim, dedim. Git de bir eyler ye. Yo, darda duracam. Catherine'i ptm. Solgundu, bitkin dmt. Sordum hemireye: Sizinle grebilir miyim? Benimle birlikte dar geldi. Koridor boyunca biraz yrdm. Bebee ne oldu? diye sordum. Bilmiyor muydunuz? .Yoo. Canl deildi. l m dodu? Soluk aldramadlar. Boyununa kordon mu ne dolanm. ld ha? Evet. Yazk oldu. ok da gzel, kocaman bir oland. Ben siz biliyorsunuz sanyordum. Bilmiyordum, dedim. Bayann yanna dnseniz iyi olur.

Yanndaki tahtaya hemire raporlarnn tutturulduu bir masann nndeki sandalyeye oturdum; pencereden dar baktm. Karanlktan ve pencereden vuran kta yap duran yamurdan baka bir ey grnmyordu. Demek byle. Bebek lmt. Demek bunun iin ylesine yorgun grnyordu doktor, iyi ama odada o ilemlere niye bavurmulard yleyse? Belki de kendine gelir de soluk almaya balar diye olsa gerek. Ben dinsizdim, ama bebei vaftiz ettirmek gerektiini biliyordum. Ya hi soluk almamsa? Almamt ite. Hi canl olma290 mt. Yalnzca Catherine'in karnndayken yaamt. radayken tekme attn sk sk duymutum. Ama bir haftadr hi duymamtm. Belki de bir haftadr yaamyordu. Zavall bebecik! Keke ben boulaydm onun yerine. Ama yo, byle bir ey dilemeye hakkm yoktu. u lmler sona erseydi. imdi de Catherine lecekti. Yaptnz i buydu ite dnyada! lyordunuz... lmn ne olduunu bilmiyordunuz. renmeye zamannz olmuyordu ki. Sizi yaama atarken dnya kurallarn sylyorlard, ama pundunu bulur bulmaz ldryorlard. Ya Aymo'ya olduu gibi durup dururken ldryordunuz, ya da Rinal-di'ye olduu gibi banza frengi musallat ediyorlard. Ama n'olursa olsun eninde sonunda ldrlyordunuz. Kanlmaz bir eydi bu. Erge ldrlyordunuz. Bir gn kampta atein zerine bir ktk paras koymutum. stnde karncalar fink atyordu. Odun tutuunca karncalar kpr kpr kaynamaya baladlar. lk nce atein bulunduu uca gittiler. Sonra gerisin geri dnp br uca katlar. Odunun ucuna ylp kaldlar, kaacak bir yer yoktu artk. Atein iine dmeye baladlar. Kimileri kurtuldu ama vcutlar yanm, yamyass olmutu, nereye gittiklerini bilmeden teye beriye srndler. Ama birou atee doru gitti, sonra dnp yine br uca geldi, serin olan bu ksmda toplanp st ste yldlar, sonunda atee yuvarlandlar. Anmsyorum, o zaman unlar dnmtm: Dnyann sonu gelmiti ve bir kurtarc rol oynamann gzelliini tadabilirdim. Odunu atein zerinden kaldrp karncalarn kurtulabilecei bir yere atabilirdim. Ama yapmadm. Yalnzca ktn stne bir maraba su dktm. Bu ii de maraba boalsn da iine viski koyabileyim diye yapmtm. Bu bir maraba su kzgn ktn stndeki karnclaar halamaktn baka bir ie yaramad sanrm. imdiyse koridorda oturmu, Catherine'in salk durumuna ilikin bir haber vermelerini bekliyordum. Hemire dar kmad. Az sonra kalktm, kapya gittim, usul291 ca ap ieri baktm. nce hibir ey gremedim, nk koridordaki parlak a oranla odann ii epeyce karanlkt. Gzlerim alnca grdm: Hemire yatan yanba-nda oturuyordu; Catherine'in bana bir yastk,dayalyd, arafn altnda yamyass yatyordu. Hemire parman dudaklarna gtrd, ayaa kalkt ve kapya geldi. Nasl? diye sordum. yi, dedi. Siz gidin yemeinizi yiyin, sonra yine gelin. Koridoru getim, sonra merdivenlerden indim. Hastanenin kapsndan ktm, karanlk sokak boyunca yamur altnda yryerek kahveye gittim, ierisi aydnlkt, masalar kalabalkt. Oturacak bir yer gremedim. Bir garson geldi yanma. Islak pardsmle apkam ald; bir yandan bira iip bir yandan da akam gazetesini okuyan yal bir adamn karsnda yer gsterdi. Oturdum. Plat du jour (gnn yemei) nedir diye sordum garsona. Yahni vard ama bitti... Ne yiyebilirim? Salaml yumurta, peynirli yumurta ya da lahana. Lahanay daha bugn lende yedim, dedim. Doru, dedi. yle ya. len lahana yemitiniz. Salar tepeden seyrelmeye balam orta yal bir adamd. Yanlardaki salarn ak olan tepeye doru taram, smsk yaptrmt. Temiz bir yz vard. Ne istersiniz? Salaml yumurta m peynirli mi? Salaml yumurta, dedim, birada. Ufak beyaz deil mi? Evet, dedim. Anmsadm, dedi. leyin de ufak beyaz imitiniz.

Salaml yumurtay yedim, biray itim. Salaml yumurta yuvarlak bir anan iindeydi. Salamlar altta, yumurtalar stte. ok scakt. lk lokmada azm yannca biradan bir frt ektim. ok atm, bir tabak salaml yumurta daha smarladm. Birka bardak bira daha itim. Hibir 292 ey dnmyordum, karmdaki adamn gazetesine arada bir gz atyordum yalnzca ingiliz cephesinin yanlndan sz ediyordu. Adam gazetesinin arka sayfasn okuduumu anlaynca gazeteyi katlad. Garsondan gazete isteyeyim dedim ama kendimi hibir eye verecek durumda deildim. Kahvenin ii scak, havas ktyd. Masalarda oturanlarn ou birbirini tanyordu. Birou iskambil oyun-yordu. Garsonlar masalara bardan habire iki tayp duruyorlard. eri iki adam girdi ama oturacak yer bulamadlar. Benim bulunduum masann yannda ayakta durdular. Bir bira daha syledim. Kalkacak durumda deildim henz. Hastaneye dnmek iin erken saylrd. Kafam hibir eye takmaya, serinkanl olmaya alyordum. Adamlar hl ayakta dikiliyorlard, hi kimse yerinden kalkmad ifn sonunda ekip gitmek zorunda kaldlar. "Bir bira daha itim. Masann stnde imdi bir yn tabak ve bardak birikmiti. Karmdaki adam gzlklerini karp klfna koymu, gazetesini katlam, cebine koymutu. imdi kadeh elinde, evresine gz gezdiriyordu. Artk dnmem gerektiine karar verdim birden. Garsonu arp hesab dedikten sonra pardsm ve apkam giydim, dar ktm. Yamur altnda hastaneye kadar yrdm. Yukarda hemireye rastladm, koridordan aa doru geliyordu. Ben de imdi telefon edip otelinizden sizi aradm, dedi. Yreim czz etti. N'oldu? Bayan Henry'da kanama oldu da... eri girebilir miyim? Hayr, imdilik giremezsiniz. Doktor yannda. Tehlikeli mi? ok tehlikeli. Odaya girdi, kapya kapad. Koridordaki sandalyeye oturdum. im allak bullakt. Dnmyordum. Dnemiyordum. Biliyordum, lecekti. lmesin diye dua ettim. 293 Onu ldrme... Ah tanrm, n'olur ldrme onu. zin verme lmesine. ldrmezsen senin iin her eyi yaparm... N-'olur, n'olur, n'olur lmesin. ldrme onu sevgili tanrm. N'olur, n'olur, yalvarrm ldrme onu. Tanrm, onu ldrme... Senin iin her eyi yaparm, elverir ki ldrme onu. Bebei aldn, hi deilse onu ldrme. Bebei aldn, olsun varsn, ama onu ldrme. N'olur, n'olur sevgili tanrm, ldrme onu... Hemire kapy at. Eliyle gel diye iaret etti. Arkasndan odaya girdim. eri girdim ama Catherine bana bakmad. Yatan yanna gittim. Doktor yatan br yannda duruyordu. Catherine bana yle bir bakt ve glmsedi. Yatan zerine kapandm, alamaya baladm. Catherine belli belirsiz bir sesle: Zavall sevgilim, dedi. ok solgun grnyordu. ok iyisin, Cat, dedim. Yaknda iyileeceksin. leceim, dedi. * Bir an duralad; ekledi sonra: Nefret ediyorum lmekten. Elini tuttum. Dokunma bana, dedi. Elini braktm. Glmsedi: Zavall sevgilim. stediin kadar dokunabilirsin bana. yileeceksin Cat. yileeceini biliyorum. Ne olur ne olmaz, bir ey olursa diye sana mektup yazmak istedim ama yazmadm. Gelip seni grmesi iin papaz ya da daha baka birini bulmam ister misin? Yalnzca seni grmek istiyorum, dedi. Bir an sonra ekledi: Korkmuyorum. Ama, nefret ediyorum lmden. ok konumamalsnz, dedi Doktor.

Peki, dedi Catherine. Bir ey istiyor musun benden, Cat? istediin bir ey varsa getireyim? "294 Glmsedi: Yok, dedi. Bir an sonra ekledi: Bizim yaptklarmz baka bir kzla yapmayacaksn, ayn szleri sylemeyeceksin, deil mi? Asla. Ama baka kzlarla ilgilenmeni isterim bak. Ben istemiyorum. Doktor: ok konuuyorsunuz, dedi. Konumamalsnz. Bay Henry dar kmal. Sonra yine gelir. lecek deilsiniz. Samalamay brakn. Catherine: Peki, dedi. Geceleri gelir seninle kalrm. G bela konuuyordu. Ltfen odadan kn, dedi Doktor. Catherine bana gz krpt. Yz kl gibiydi. Darda bekliyorum, dedim. Catherine: zlme sevgilim, dedi. Hi korkmuyorum. Kt bir oyundan baka bir ey deil bu. Sevgili, yiit kzm benim. Darda bekledim. Epeyce bekledim. Derken, hem-,..ire kapya geldi, bana doru sokuldu: Korkarm Bayan Henry ok hasta, dedi. Hayr ama, kendinde deil. Birbiri ardndan kanama oluyordu anlalan. Kanamalar durduramyorlard bir trl. eri girdim. lnceye dek yanbanda bekledim Catherine'in. Kendine gelemedi bir daha, ok gemeden de ld... Koridorda doktorla konutum. Benim yapabileceim bir ey var m bu gece? Hayr. Yaplacak hibir ey yok. Otelinize gtre-yim mi sizi? Hayr, saol. Biraz daha kalacam burada Ne desem bo, biliyorum ama, size... Evet, dedim. Ne desek bo... yi geceler, dedi. sterseniz gtreyim otelinize?.. 295 Hayr, saol. Yaplabilecek tek ey oydu, dedi. Ameliyat unu gsterdi ki... Kapatn bu konuyu, dedim, konumak istemiyorum... Otelinize brakmak isterdim sizi. Hayr, saol. Koridordan aa yrd. Odann kapsna gittim. Artk giremezsiniz ieri, dedi hemirelerden biri. Bal gibi de girerim, dedim. Henz giremezsiniz. Bas git karmdan, dedim. O da defolsun! Onlar dar kardm, kapy kapattm, sndrdm; ama anladm ki yarar yoktu artk. Bir heykelle vedalamak gibi bir eydi bu. Az sonra ktm odadan. Hastaneden ayrldm, yamurun altnda otele doru yrdm. SON 296 ERNEST HEMINGWAY SLAHLARA VEDA YAYINLARI Hemingway, I. Dnya Sava yllarnda italyan ordusu saflarnda arpt. O gnlerdeki ve Trk-Yunan savandaki izlenimlerinden yararlanarak birbuuk ay kadar ksa bir zamanda SLAHLARA VEDA'y yazd. zerinde yaklak alt ay kadar alt. Roman, hakl olarak ksa zamanda byk bir n kazand. Savan insanlar zerindeki yozlatrc etkisi, ordunun zl, umut ve umutsuzluk, ac ve sevin, hibir yaptta bylesine yaln bir sarschkla anlatlmamtr.