Toolkit LOB Jongeren Met Beperking

Wat wil jij later worden?
Toolkit loopbaanoriëntatie en -begeleiding van jongeren

met een beperking in het voortgezet onderwijs
Ambulant begeleiders
Lieke Eijsackers
© 2007, KPC Groep, ’s-Hertogenbosch

Inhoud
1 Inleiding 2
2 Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) voor jongeren met een beperking 3

2.1 Ondersteuning leerling 3
2.2 Ondersteuningsstructuur in beeld 6
2.3 Competenties in beeld 8
3 Werkmateriaal 11
Mijn interesses en passies 12
4 Testmateriaal 23
4,1 Beroepskeuze- en studiekeuzetests 23
4.2 Intelligentie- en capaciteitentests 25
4.3 Overige tests 27
5 Informatie over studie en beroep 29
6 Materiaal over (zelf)reflectie 31
7 Materiaal over coaching 36
8 Methodieken 38
9 Praktische tips 43
10 Overzicht van onderwijsinstellingen 45
1
Inleiding
Doel van de toolkit is het bieden van praktische ondersteuning aan begeleiders van leerlingen
met een beperking in het voortgezet onderwijs in het traject van loopbaanoriëntatie en
-begeleiding. In de toolkit zijn diverse materialen opgenomen die gebruikt kunnen worden in de
loopbaanoriëntatie van leerlingen met een beperking. De vragen ‘Wie ben ik?’, ‘Wat wil ik?’,
‘Wat kan ik?’ en ‘Wat is mijn bijdrage aan de wereld?’ waren uitgangspunt voor de selectie van het
materiaal.
Van de verzamelde materialen wordt telkens een korte beschrijving gegeven en waar mogelijk is
een link opgenomen naar meer (digitale) informatie over het product. Er is gekozen voor een
losbladige vorm om de informatie zonodig te kunnen actualiseren. De toolkit kan tijdens de
scholingsdagen worden gebruikt onder andere als hulpmiddel bij de behandeling van casuïstiek.
In de toolkit zijn verschillende soorten materialen opgenomen. Hoewel het meeste materiaal niet
specifiek voor leerlingen met een beperking is, kunnen deze wel voor deze leerlingen worden
gebruikt. Er is testmateriaal opgenomen dat kan worden gebruikt om de interesses van de leerling,
de vaardigheden, studiekeuze enzovoort te bepalen. Ook is informatie opgenomen over
verschillende beroepen; van een aantal beroepen is tevens online beeldmateriaal beschikbaar.
Uitgaande van de vragen ‘Wie ben ik?’, ‘Wat wil ik?’, ‘Wat kan ik?’ en ‘Wat is mijn bijdrage aan de
wereld?’ is reflectiemateriaal aan de toolkit toegevoegd om de leerling inzicht te kunnen laten
verkrijgen in zijn motieven, mogelijkheden en onmogelijkheden. Naast reflectiemateriaal is ook
informatie over coaching(sgesprekken) opgenomen. Daarnaast is methodiek een onderdeel van de
toolkit en zijn er enkele praktische tips opgenomen voor leerlingen met een beperking.
De toolkit bevat tevens literatuurverwijzingen en materialen die niet digitaal toegankelijk zijn, maar
die kunnen worden aangeschaft. Meer informatie over het opgenomen materiaal is te raadplegen
via de doorlinken die bij de materialen zijn opgenomen.
Tevens zijn de verschillende websites in een apart overzicht bij elkaar gezet.
2
2 Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) voor jongeren met een
beperking
2.1 Ondersteuning leerling
Voor jongeren met een beperking is loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) belangrijk om

uiteindelijk een plaats op de arbeidsmarkt te vinden die bij hem of haar past. Passend in de zin van
aansluitend bij de mogelijkheden en vooral ook passend bij de interesse (of passie) van de leerling.
Voor het maken van een goede keuze is het belangrijk dat de leerling kennis heeft van zichzelf en
van de wereld om hem heen. Wat de zelfkennis betreft zijn de volgende vragen essentieel:
1 Wie ben ik?
2 Wat kan ik?
3 Wat wil ik?
4 Wat is mijn bijdrage aan de wereld om mij heen?
Een goede mate van zelfkennis bevordert het maken van juiste keuzes. Met kennis van de wereld
om je heen wordt in het kader van loopbaanoriëntatie bedoeld kennis van de arbeidsmarkt, de
mogelijkheden, de benodigde kwalificaties voor de beroepen die de leerling aantrekkelijk vindt en
welke opleiding het meest geschikt is.
Voor leerlingen met een beperking geldt dat de ondersteuning van goede kwaliteit is.
Tekortkomingen in die ondersteuning tellen voor deze leerlingen dubbel. Daarnaast geldt dat hun
beperking in een aantal gevallen ook een beperking betreft in de keuzemogelijkheden. De neiging
bestaat om te veel vanuit de beperking te gaan denken en te weinig vanuit de mogelijkheden.
Leren omgaan met je beperkingen én je mogelijkheden geldt voor iedereen en, zij het in iets hogere
mate, ook voor deze jongeren.
De ondersteuning is op te splitsen in een aantal taken.

- Uitdagen van de leerlingen tot zelfreflectie aan de hand van de eerder genoemde vragen
‘Wie ben ik?’, ‘Wat kan ik?’, ‘Wat wil ik?’ en ‘Wat is mijn bijdrage aan de wereld om mij heen?’.
- Helpen ontwikkelen van een perspectief: oriëntatie op de wereld, verkennen en in het
verlengde daarvan ontwikkelen van (haalbare) perspectieven.
- Afstemming van de verschillende opvoedmilieus: school, ouderlijk milieu, peergroup e.d.
- Voor een goede ondersteuning is het belangrijk om zicht te hebben op de ontwikkeling van de
leerling. Tests, toetsen en observaties kunnen zicht geven op de ontwikkeling van de leerling.
- Regelen van condities. Structureel beleid op school is nodig om niet ad hoc te werken.
Bovengenoemde taken worden door de school uitgevoerd en bewaakt. Omdat iedere school haar
eigen identiteit heeft, gekenmerkt door een eigen visie, een eigen organisatie en een eigen cultuur
zal de vormgeving van deze deeltaken dan ook verschillen van school tot school. Het is niet de
bedoeling dat bovengenoemde deeltaken als afzonderlijke, op zich staande activiteiten worden
opgepakt; uitgangspunt is dat ze worden geïntegreerd in het algehele onderwijs- en begeleidings-
aanbod van de school.
In deze toolkit worden enkele bronnen en suggesties aangereikt die ideeën kunnen geven voor de
begeleiding van leerlingen die voor een beroeps- of studiekeuze staan. De opgenomen materialen
zijn voor het grootste deel niet specifiek voor jongeren met een beperking ontwikkeld, maar kunnen,
zij het soms met enige aanpassing, voor deze leerlingen worden gebruikt.
Ten slotte is een aantal praktische tips opgenomen welke handig kunnen zijn bij het studeren en bij
het uitvoeren van maatregelen ter verbetering van de mogelijkheden of bij het regelen en uitvoeren
van aanpassingen en voorzieningen.
3
Intakeformulier LOB
Ingevuld door:
Naam leerling:
Naam contactpersoon school / mentor:
Instapmoment:
(Niet de datum, maar in welke klas van het vo)
Schoolsoort:
Begeleidingsstructuur:
□ 1 De AB-er begeleidt de mentor/zorgcoördinator/decaan
□ 2 De AB-er en de mentor/zorgcoördinator/decaan begeleiden samen de leerling
□ 3 De AB-er begeleidt de leerling (voert de begeleidingsgesprekken in het kader van LOB)
Aandachtspunten bij intake over LOB
Intake
Korte beschrijving van het verloop

Het betreft de intake met de mentor/zorgcoördinator/decaan als het gaat om begeleidingsstructuur 1 en in de
andere gevallen de intake met de leerling.
Geef aan hoe lang het gesprek duurde, wie er bij waren, wanneer het plaatsvond en waar.
Ook iets over de sfeer en de verwachtingen die het gesprek opriepen voor het vervolg.
Wat ben je te weten gekomen over:
- Wie is de leerling?
- Wat kan de leerling?
4
- Wat wil de leerling?
Wat weet je van de perspectieven op het vervolg van de schoolloopbaan voor zover die leven bij:
- De leerling:
- De ouders:
- De mentor/zorgcoördinator:
- Hoe kijk je er zelf tegen aan?
Eventuele opmerkingen / opvallende zaken
5
2.2 Ondersteuningsstructuur in beeld
Als je de ondersteuningsstructuur van de school in beeld wilt krijgen, is het allereerst van belang in
meer algemene zin naar de school te kijken. Dan kijk je bijvoorbeeld naar het type onderwijs, de
omvang van de school, de schoolcultuur en de wijze waarop aan de begeleiding van leerlingen die
extra aandacht behoeven vorm wordt gegeven.
Daarna kijk je meer specifiek naar:
• visie op begeleiding van leerlingen;
• contacten mentor-leerling;
• gebruik van methoden voor mentoraat en LOB.
Visie op begeleiding van leerlingen

Heeft de school in een schoolplan, op de website of in enig ander document aandacht gegeven aan
een van de in onderstaande tabel genoemde items? Is dat ook voldoende bekend binnen de
school? En op welke wijze is de visie zichtbaar? Bijvoorbeeld op de school wordt gewerkt met
portfolio en coachingsgesprekken.
Items Heeft de aandacht in: Is voldoende bekend Is zichtbaar bij/in:

binnen het team
1 Het belang dat gehecht wordt
aan het bevorderen van de
zelfsturing van de leerling
2 De mate waarin de leerling als
vertrekpunt wordt gezien
(leerlinggestuurd onderwijs)
3 De mate waarin leerlingenzorg
geïntegreerd is
4 De mate waarin leerlingenzorg
en LOB geïntegreerd zijn
Contacten mentor-leerling
Geef een korte beschrijving van de wijze waarop de school de onderstaande zaken heeft ingevuld.
Onderdeel Wijze van invulling door de school

1 De tijd die mentoren voor het begeleiden van
individuele leerlingen hebben
2 De tijd die mentoren voor het begeleiden van
de groep hebben
3 De mogelijkheid van individuele
ondersteuning door iemand anders dan de
mentor
4 De continuïteit in de ondersteuning (ieder
jaar een andere mentor/begeleider?)
6
Gebruik van methoden voor mentoraat en LOB
Geef een korte beschrijving van de wijze waarop de school de onderstaande zaken heeft ingevuld.
Onderdeel Wijze van invulling door de school

1 Welke methoden worden
er gebruikt voor het mentoraat
(bijvoorbeeld Leefstijl) en voor
LOB (bijvoorbeeld Optie)?
2 Op welke wijze worden
deze methoden ingezet (vooral
draaien van lessen of leeft het
ook)?
3 Op welke wijze vindt er
afstemming plaats?
7
2.3 Competenties in beeld
Als we zicht willen krijgen op de competenties van de leerling, dan zal deze dat op de een of
andere manier moeten laten zien. Dit kan deels door observatie (van mentor/docenten/ambulant
begeleider), deels kan hij dit in begeleidingsgesprekken aannemelijk maken.
Waar gaat het dan om bij LOB? Het gaat erom dat de leerling heeft laten zien dat hij op
uiteenlopende terreinen keuzes kan maken die passen bij zijn eigen mogelijkheden, wensen en
behoeften. Dat wil zeggen dat de leerling:
• kennis heeft van zijn eigen mogelijkheden, wensen en behoeften;
• in staat is adequate keuzes te maken;
• keuzes kan omzetten in handelen.
De begeleider van de leerling kan met behulp van het instrument op de volgende pagina een
overzicht krijgen van de competenties van de leerling.
Specifiek aandachtspunt is de wijze waarop de leerling met zijn beperking omgaat. Wenselijk is dat
de leerling zichzelf met al zijn mogelijkheden en beperkingen accepteert en van daaruit zoekt naar
wat het beste bij hem past. Als de leerling op een dergelijke wijze heeft leren omgaan met zijn
beperking heeft hij een belangrijke stap voorwaarts gemaakt. Mogelijk meer nog dan de leerling zelf
is het de omgeving van de leerling die hierin ondersteunend kan werken.
8
Instrument overzicht competenties
Vul op basis van wat je weet het schema in. De lege rij laat de mogelijkheid eventuele andere
relevante competenties toe te voegen.
1 Heeft kennis van zijn eigen mogelijkheden, wensen en behoeften
heel weinig - heel veel van toepassing 1 2 3 4 5

gedrag
• Reflecteert op eigen gedrag
• Heeft oog voor de dingen die hij goed doet en die hij minder
goed doet
• Kan een goede inschatting maken van de eigen kwaliteiten op
basis van een intern vergelijk. Dat wil zeggen dat hij zicht
heeft op hoe zijn kwaliteiten zich tot elkaar verhouden (kent
eigen sterke en zwakke kanten)
• Kan een goede inschatting maken van de eigen kwaliteiten op
basis van extern vergelijk. Dat wil zeggen dat hij zicht heeft op
hoe zijn kwaliteiten zich verhouden tot die van anderen
• Aansluitend is hij ook in staat aan te geven welke zinvolle
bijdragen hij kan leveren aan een groepsactiviteit/doelstelling
• Kan aangeven welke waarden voor hem belangrijk zijn
2 Is in staat adequate keuzes te maken

gedrag
• Is in staat los te komen van emoties en kan op een zakelijke
manier situaties en processen beschouwen
• Kan zich verplaatsen in een ander
• Kan, boven de situatie staand, zijn eigen rol bezien in

interacties
• Kan keuzes verantwoorden
• Kan van nieuwe situaties aangeven wat daarin voor hem de

kansen en bedreigingen zijn
• Kan aangeven welke activiteiten hij niet leuk vindt
• Kan aangeven aan welke activiteiten hij plezier beleeft
9
3 Kan keuzes omzetten in handelen

gedrag
• Kan keuzes omzetten in een (SMART-)plan
• Behoudt geloof in keuzes
• Kan zaken praktisch aanpakken
• Kan een plan omzetten in actie
• Kan anticiperen op de gevolgen van zijn gedrag
10
3 Werkmateriaal
Op de volgende pagina’s is materiaal opgenomen waarmee de leerling zijn interesses en passies in

beeld kan brengen.
11
Mijn interesses en passies
Vul dit formulier in samen met je begeleider.
Als je gewerkt hebt met enkele van de werkbladen die hierna komen, ben je beter in staat om
antwoord te geven op onderstaande vragen.
1 Wie ben ik?

2 Wat kan ik?
3 Wat wil ik?
4 Welke bijdrage wil je leveren aan de wereld om je heen?
5 Wat zijn je interesses en passies?
12
Interesses en passies (1)
Wie ben ik?
Schrijf zoveel mogelijk antwoorden op deze vraag op, maar nooit minder dan 20. Je kunt
bijvoorbeeld als antwoord geven dingen die je graag doet, hoe je je voelt, dingen waarin je goed
bent enzovoort.
Denk eerst even na over wie je bent en hoe de dingen die bij je opkomen bij jou passen.
Je mag de antwoorden ook in gedichtvorm opschrijven.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
13
Zelfevaluatie van kwaliteiten
Zet een rondje om de kwaliteiten die het best bij je passen.
Ik ben ...
• iemand die snel reageert • iemand die nieuwe ideeën en dingen

• iemand die goed voor zichzelf kan snel leuk vindt
opkomen • iemand die goed kan organiseren
• iemand die ook op kleine zaken let • veel op stap
(details) • optimistisch
• kalm • speels
• openhartig (praat makkelijk en ben • geduldig
eerlijk) • beleefd
• behulpzaam • iemand die makkelijk wat zegt in de
• dapper groep
• creatief • iemand die doet wat hij zegt
• nieuwsgierig • iemand die steeds op tijd is
• iemand die makkelijk kan beslissen • iemand die snel iets snapt
• diplomatiek (iemand die handig optreedt • betrouwbaar
in lastige situaties tussen mensen) • iemand die respect heeft voor andere
• enthousiast mensen
• gemakkelijk in de omgang • iemand die zichzelf goed onder controle
• actief, doe veel dingen heeft
• grappig • spontaan
• iemand die voor een groep vreemde • oprecht
mensen een verhaal vertelt • tactvol
• iemand die weinig treuzelt • iemand die graag samenwerkt
• uitbundig • keurig, heb alles goed opgeruimd en
• iemand die graag deelt met anderen schoon
• iemand die goed kan luisteren • verdraagzaam, wordt niet gauw boos op
• iemand die graag anderen helpt anderen
• eerlijk • flexibel
• een leider • iemand die goed onder druk kan werken
• trouw
Welke kwaliteiten zou je meer willen hebben?
14
Inventarisatie vaardigheden
1 Geef jezelf bij iedere vaardigheid een cijfer van 1 tot 10 en geef een voorbeeld.
Ik ben goed in organiseren Ik maak mooie, interessante dingen

…………………………….. ………………………………
Ik kan anderen goed motiveren Ik ben goed in toneel of cabaret
……………………………… ………………………………
Ik kan goed bemiddelen Ik kan iemand makkelijk overtuigen
……………………………… ………………………
Ik kan anderen goed iets uitleggen Ik ben een goede verhalenverteller
……………………………… ……………………… .
Ik kan goed leiding geven Ik vind spelen erg leuk
……………………………… ………………………
Ik kan opdrachten goed uitvoeren Ik ben een doorzetter
……………………………… ………………………..
Ik ben goed als aanvoerder Ik heb graag veel verschillende dingen te doen
……………………………… …………………………
Ik kan anderen inspireren Ik ben nauwkeurig
…………………………….. ………………………….
Ik kan anderen goed adviseren Ik ben trouw
……………………………. ……………………………
Ik ben goed in het maken van dingen Ik ben netjes
……………………………. ……………………………
Ik ben goed in het repareren van dingen Ik heb veel zelfdiscipline
…………………………….. ……………………………
Ik kan dingen ontwerpen Ik ben tolerant
……………………………. ……………………………
Ik stel mensen op hun gemak Ik ben vaak blij
…………………………… …………………………….
Ik denk veel na Ik wil graag delen
…………………………… ……………………………
Ik ben goed in het rangschikken van dingen Ik ben in balans
…………………………….. …………………………….
Ik kan veel dingen tegelijkertijd Ik kan me goed concentreren
…………………………………. ……………………………….
Ik vind samenwerken leuk Ik werk soms graag alleen
2 Maak een top10-lijst van de vaardigheden waar je jezelf de hoogste scores voor hebt
gegeven.
1.
2.
3.
15
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
3 Laat deze lijst zien aan mensen die je kent (vrienden, leergroepbegeleider, ouders).
Vraag aan hen om je te vertellen of je lijst klopt. Vraag ze eerlijk te zijn! Vertel hieronder wat je van
hun opmerkingen vond.
16
Kijk, dat vind ik belangrijk!
1 Als jij de baas bent van de hele wereld en je mag 10 dingen veranderen, welke zouden dat
dan zijn?
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
2 Vertel daar eens iets meer over. Waarom vind je het belangrijk?
• Hoe zou je dat doen?
• Wordt iedereen daar beter van? Wie niet en hoe moet dat dan?
• Welke vind je het belangrijkst?
• Zitten er ook dingen bij waar je ook wat aan kan doen als je niet de baas bent van de wereld?
Wat dan? En doe je dat dan ook?
• Zouden je ouders, broertjes/zusjes, vrienden/vriendinnen het met je eens zijn? Licht eens toe.
17
Mijn leven volgens ...
1 Maak je eigen levenslijn en zet daarop de belangrijkste gebeurtenissen uit je leven.
| | | | | | | | | | | |
0 jaar 1 jaar 2 jaar 3 jaar 4 jaar 5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar
Geef een korte toelichting op die gebeurtenissen:

- Waar gaat het over?
- Waarom zijn ze voor jou belangrijk?
Als je nog foto’s of andere dingen hebt van die gebeurtenis kun je die hier natuurlijk aan toevoegen!
2 Ga in gesprek met:
• een van je ouders (of allebei);
• je oma/opa of een van je ooms of tantes;
• een leerkracht van de basisschool bij wie je in de klas hebt gezeten;
• een vriend of vriendin die je al langer dan een jaar goed kent.
Vraag hen of ze je ten minste over 3 en maximaal over 5 belangrijke gebeurtenissen die ze met jou
hebben meegemaakt willen vertellen. (Vertel ze vooraf natuurlijk niet wat jezelf op je eigen
levenslijn hebt staan!)
3 Maak een verslag van deze gesprekken. Je mag zelf kiezen hoe je het gaat presenteren, in
een werkstuk, een PowerPointpresentatie, een film-/fotoverslag enzovoort. Het is de bedoeling dat
je jouw mini-onderzoek ook presenteert aan anderen. In jouw verslag verwerk je de volgende
punten:
- Over welke gebeurtenis hebben ze verteld?
- Waarom zij vinden dat het belangrijke gebeurtenissen zijn.
- Ben jij het eens met wat zij zeggen?
4 Reflectie: kijk eens naar de verschillen en overeenkomsten. Als er nu iemand aan je zou
vragen: ‘Wie ben jij?’, wat zou je dan antwoorden?
18
Een verkenning van alles en nog wat
1 Hobby’s
Maak een lijst met hobby’s die je nu hebt of die je gehad hebt. Ze er een cijfer achter:
1 = dat vind ik ontzettend leuk
2 = dat vind ik leuk
3 = aardig tijdverdrijf
4 = dat vind ik (nu) niet leuk (meer)
5 = dat vind ik (nu) helemaal niet leuk (meer)
Hobby’s van nu
1.
2.
3.
4.
5.
Hobby’s van vroeger
1.
2.
3.
4.
5.
19
2 Beroepen
Maak twee lijstjes van beroepen. Het ene lijstje begint met het beroep dat je, als je nu volwassen
zou zijn, op nummer 1 het liefst zou willen hebben. En geef ook aan waarom.
Het tweede lijstje begint juist met het beroep dat je het minst aantrekkelijk vindt.
Het meest aantrekkelijke beroep Het minst aantrekkelijke beroep
1. 1.
Omdat Omdat
2. 2.
Omdat Omdat
3. 3.
Omdat Omdat
4. 4.
Omdat Omdat
5. 5.
Omdat Omdat
3 Mijn idolen
Wie op deze wereld zijn jouw grote voorbeelden, je idolen? En waarom dan wel?
Mijn idolen zijn:
omdat ...
4 Een bijzondere dag (1)

Stel je voor dat je op een dag helemaal vrij bent om te doen wat je wilt. Alles is mogelijk (want je
hebt een goede fee naast je die alles voor je kan regelen!). Als je later op die dag terugkijkt zeg je
steeds weer dat het de mooiste dag van je leven was. Maak een beschrijving (of een tekening,
een lied, een gedicht, een ...) van die dag.
5 Een bijzondere dag (2)

Ga eens voor jezelf na wat de mooiste dag in je leven was. Wat was dat voor een dag?
Wat maakt die dag voor jou de mooiste dag van je leven?
20
Mijn museum
Stel je voor dat je 100 jaar wordt en dat je een geweldig leven hebt gehad. Het moment is daar dat
de mensen om je heen een museum willen oprichten dat helemaal aan jouw leven is gewijd.
Er is een grote hal waar je binnenkomt en in die hal zijn drie deuren die naar drie zalen gaan.
1 In de eerste zaal wordt verteld over jou en je familie. Het gezin waar je zelf als kind uitkomt,
maar ook het gezin dat je zelf sticht (waar jij de ouder en later de grootouder en nog later de
overgrootouder van bent).
2 In de tweede zaal gaat het over je hobby’s en je vrije tijd.
3 De derde zaal is gewijd aan het werk dat je hebt gedaan, het beroep dat je hebt uitgeoefend.
Hoe gaat dat museum eruit zien?

Maak een tekening, schrijf een verhaal, maak een maquette …
21
Wie ben ik?-project (plattegrond van je verleden)

Een plattegrond van je verleden helpt je met het documenteren van allerlei belangrijke levens-
ervaringen die ervoor hebben gezorgd dat je nu bent wie je bent. Je gaat zover terug in je verleden
als je zelf wilt (zelfs de tijd dat je geboren werd). Met deze plattegrond kom je erachter welke
dingen in je leven een invloed op je hebben gehad en welke van invloed zijn op je interesses en de
manier waarop je wilt leven.
Voorbereidingen
Brainstorm over alle belangrijke mensen, gebeurtenissen en ervaringen in je leven.
Maak hiervan een lijst. Houd daarbij de volgende vragen in gedachten:
• Welke mensen hebben je positief of negatief beïnvloed? (Bijvoorbeeld grootouders, ouders,
broers, zussen, vrienden, vriendinnen, religieuze leiders, leraren, buren.)
• Welke hobby’s, interesses of activiteiten heb je gedurende je leven nagestreefd? Wat vond je
leuk om te doen toen je 5 jaar was? Of toen je 7 / 10 / 12 jaar was?
• Van welke groepen heb je deel uitgemaakt? (Bijvoorbeeld sport, voorzitterschap,
maatschappelijke groepen.)
• Welke baantjes, vrijwilligerswerk- of stage-ervaringen heb je gehad? Hoe hebben ze jou
beïnvloed?
• Welke obstakels ben je in je leven tegengekomen? Hoe heb je die overwonnen?
• Wat waren de gelukkigste momenten in je leven? Wat heeft je gelukkig gemaakt?
• Van alle dingen die je hebt gedaan: waarop ben je het meest trots? Waarop ben je het minst
trots?
• Welke vaardigheden heb je tijdens je leven geleerd?
• Welke onderdelen van je cultuur (of andere culturen) zijn van invloed op je (geweest)?
(Bijvoorbeeld muziek, kunst, dans, boeken, taal, tradities, opvattingen over de maatschappij,
religieuze opvattingen.)
Wat kun je doen?

• Praat met je familie: welke andere gebeurtenissen of ervaringen kunnen ze over je herinneren?
Voeg deze toe aan je lijst.
• Praat me je vrienden: welke ervaringen die je samen hebt gedeeld hebben de meeste indruk
op je gemaakt? Voeg ook deze aan je lijst toe.
• Bepaal hoe je je plattegrond wil presenteren. Is het een geschreven tijdspad? Ga je het
illustreren? Foto’s verzamelen? Een poster of een banner maken? Een video maken?
Welk product wil je tijdens je presentatie laten zien?
Schrijf een kort voorstel waarin je het project en je doelen beschrijft. Maak daarna een tijdspad met
belangrijke stappen en deadlines. Bespreek dit met je leergroepbegeleider. Bewaar kopieën van al
je werk in je werkmap.
Reflectie
Schrijf een dagboekbijdrage over het proces. Wat leer je over jezelf gedurende dit project?
Zijn er ervaringen die je je nu pas voor de eerste keer herinnert?
Welke interesses kwamen door dit project ineens naar boven drijven?
22
4 Testmateriaal
In dit hoofdstuk zijn verschillende soorten testmateriaal opgenomen met betrekking tot studie- en
beroepskeuze, intelligentie, persoonlijkheid en/of capaciteiten en vaardigheden.
Een aantal tests zijn online toegankelijk, andere tests moeten door een daartoe bevoegde
deskundige worden beoordeeld.
De testuitslag is niet absoluut, maar moet meer worden gezien als een ondersteunende werkwijze.
Over de relatieve waarde van beroepskeuzetests is meer informatie te vinden met behulp van de
link onder 4.1.i.
4.1 Beroepskeuze- en studiekeuzetests
a Icares Professional
Icares Professional is een volledig geautomatiseerd diagnostisch platform dat helpt studiekeuzes te
vereenvoudigen. De onderwijsversie bestaat uit twee instrumenten:
1 Beroepentest
2 CAPAZ
Beroepentest
Dit instrument is voor professionals ontwikkeld als efficiënt en doelgericht handvat bij uiteenlopende
(loopbaan)gesprekken. Daarnaast motiveert de test (door de beroepsmogelijkheden op
verschillende niveaus te presenteren) in veel gevallen een leerling/student een studie te starten of
af te maken. De Beroepentest helpt de volgende vragen beantwoorden:
• Welke beroepsmogelijkheden passen bij mijn interesse?
• Welke opleidingen passen bij de beroepen van mijn interesse en waar kan ik deze opleidingen
volgen?
• Welke beroepen zijn met een beperking in welke mate nog uitvoerbaar?
Deze professionele test zet 2.250 beroepen op volgorde van de interesse van de leerling en houdt
rekening met zijn handicap of beperking. De test kan gratis gemaakt worden via de schooldecaan,
trajectbegeleider of studieadviseur. Voor het aanvragen van de test moet een inlogaccount
aangevraagd worden. De Beroepentest wordt door Handicap + Studie gratis aan decanen,
trajectbegeleiders en studieadviseurs uit het vo, mbo, hbo en wo beschikbaar gesteld.
Professionals kunnen een inlogaccount aanvragen via de site (inlogaccount aanvragen).
http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=106
CAPAZ
CAPAZ meet de studiehouding op de aspecten ‘Concentratie’, ‘Aanpak studie’, ‘Prestatiemotivatie’,
‘Angst om te falen’ en ‘Zelfvertrouwen’. Het instrument is specifiek ontwikkeld als tijdbesparend
hulpmiddel bij studieproblemen, een intake of in een (loopbaan)traject.
Icares Professional wordt door het Expertisecentrum handicap + studie

(www.onderwijsenhandicap.nl) gratis aan decanen, trajectbegeleiders en studieadviseurs uit het vo,
mbo, hbo en wo beschikbaar gesteld. Professionals kunnen een inlogaccount aanvragen op de
website http://professional.icares.com/onderwijs.
23
b Beroepen Interessen Test (BIT)
(A. Evers, W. Lucassen & S. Wiegersma)
Deze test wordt gebruikt om leerlingen na het basisonderwijs te helpen bij hun beroepskeuze.
Daarnaast geeft de BIT binnen alle vormen van voortgezet onderwijs waardevolle informatie bij
leerweg- en profielkeuze en het bepalen van de studierichting.
Bij deze test wordt de belangstelling gemeten voor onder andere praktisch-technisch werk,
creatieve en kunstzinnige activiteiten enzovoort.
De test kan worden afgenomen met behulp van testformulieren (alleen te beoordelen met behulp
van de BIT-software van Harcourt Test Publishers). Deze manier is geschikt voor het afnemen van
de test wanneer er geen computer aanwezig is. Daarnaast bestaat er een geautomatiseerde versie.
Gemiddeld neemt de test 30 minuten in beslag (afhankelijk van de snelheid van de leerling).
De test levert een overzichtelijke rapportage op waarbij in een aantal grafieken de verdeling over de
verschillende beroepsschalen wordt gegeven. Tevens wordt aanvullende uitleg gegeven over de
verschillende sectoren en wordt een aantal voorbeeldberoepen ter verduidelijking gegeven.
De BIT kan helpen bij een eerste inventarisatie van het belangstellingspatroon, het bevestigen van
een voorlopige keuze, helpen bij het afwegen van alternatieven en kennismaking met de
verschillende beroepen.
Doel: school- en beroepskeuzeadvisering.
Doelgroep: leerlingen in het voortgezet onderwijs en bve.
http://www.harcourt.nl/downloads/%7bC2922B50-F012-47AF-AFC8-4C4D75CE1690%7d_93-
138%20OWproductinfo.pdf
c Korte Interesse Test voor school- en beroepskeuze (KIT)

(E.L. Compaan & A. Kooreman)
De KIT is ontwikkeld om tegemoet te komen aan de grote vraag naar beroepskeuzetests op vmbo-
niveau en is geschikt voor school-, loopbaan- en beroepskeuze tot en met mbo-niveau. De test is
geschikt voor adolescenten en volwassenen. In de handleiding wordt uitgebreid ingegaan op de
afname van de test en de interpretatie van de testgegevens. Bij de samenstelling van de test werd
gebruik gemaakt van beroepen en beroepswerkzaamheden die kandidaten op voornoemd niveau
aanspreken. De items die in de KIT opgenomen zijn, zijn relevant voor een realistische beroeps-
keuze: de in de test genoemde beroepen en werkzaamheden komen in Nederland veel voor.
De testuitslag wordt direct vertaald naar beroepen op ten hoogste mbo-niveau.
Doelgroep: leerlingen tot en met mbo-niveau.
d Hogere beroepen Interesse Test (HIT)

(E.L. Compaan & A. Kooreman)
De HIT is een instrument waarmee de meest relevante interesserichtingen voor opleidingen
loopbaanoriëntatie op een snelle en eenvoudige wijze vastgesteld kunnen worden. De uitslag van
de test wordt weergegeven in een profiel dat inzicht verschaft in de belangstelling voor bepaalde
beroepssectoren. Bij de samenstelling van de HIT zijn beroepen, functies en werkzaamheden
gebruikt die relevant zijn voor een realistische beroepskeuze en die in Nederland veel voorkomen.
De testuitslag wordt direct vertaald naar voorbeeldberoepen op universitair en hbo-niveau.
Op het uitslagformulier staan 360 beroepen vermeld die voor de verschillende interesserichtingen
kenmerkend zijn.
Doelgroep: studenten vo, bve, hbo en universiteit.
24
e Fontys Interesse Test (FIT)
Een hulpmiddel bij het maken van een studiekeuze. Deze test is ontwikkeld door het Studenten
Loopbaancentrum. Na het invullen van een lijst met vragen over de vaardigheden en interesses
van de leerling/student wordt een overzicht gegeven van alle opleidingen in Nederland. Bij de
eerste 10 opleidingen uit het overzicht zitten zeer waarschijnlijk een aantal studies waar de
interesse van de leerling/student naar uitgaat. Er kan een keuze worden gemaakt voor opleidingen
op mbo-, hbo- en wetenschappelijk niveau.
http://www.fontys.nl/fit/
f Test van de CNV Jongerenorganisatie

Test die bestaat uit 23 vragen (waaronder een aantal vragen) over het maken van keuzes en hoe
naar het toekomstbeeld wordt gekeken. Na het invullen van de test wordt een persoonlijk advies
gegeven. In het advies staat wat je op je drieëndertigste tegen zou kunnen komen op basis van wat
is ingevuld.
http://www.4later.nu/phpQ/test.php
g Wat wil ik? Studiekeuzetest

Bij de Studiekeuzetest wordt aan de hand van een persoonlijk interesse- en mogelijkhedenprofiel
(samengesteld naar aanleiding van het beantwoorden van een aantal vragen) gezocht in de
database met alle 1.500 opleidingen in het hoger onderwijs. Vanuit de Studiekeuzetest kan direct
doorgelinkt worden naar de presentaties van de best passende opleidingen.
De test hoeft niet in één keer te worden gemaakt, maar kan na onderbreking op een later moment
weer worden opgepakt (via de Studiekeuzetest module-ingang).
De Qompas Studiekeuzetest is alleen beschikbaar voor geregistreerde gebruikers van Qompas.
Daarnaast moet je over een OnlineEntryCode beschikken die hoort bij Qompas Studeren 2006-
2007. Men kan zich gratis laten registreren voor een Qompasaccount:
(http://account.qompas.nl/signup.html?service=qst)
Voor meer informatie: http://studeren.qompas.nl/index_test.html.
h Beroepskeuzetest: Iets voor jou?

Informatie over de verschillende beroepskeuzetests (online) en de beperkingen van
deze tests.
http://www.leren.nl/artikelen/2005/beroepskeuzetest-iets-voor-jou.html
4.2 Intelligentie- en capaciteitentests
a DAT A/DAT B voor onderwijs

(Jeroen de Wit & Elzeloes Compaan, NIP Dienstencentrum)
De DAT is een heterogene testserie die eigenschappen meet die variëren van intelligentieaspecten
tot en met schoolvaardigheden. De DAT geeft hierbij een globaal overzicht van de intellectuele
capaciteiten van de kandidaat. Er worden negen belangrijke capaciteiten gemeten:
1 Denken met figuren
2 Woordenlijst
3 Denken met getallen
4 Denken met woorden
5 Ruimtelijk inzicht
6 Taalgebruik
7 Snelheid en nauwkeurigheid
8 Woordbeeld
9 Praktisch inzicht
25
DAT voor Onderwijs meet intellectuele capaciteiten als hulpmiddel bij school- en beroepskeuze.
Er zijn twee versies: Algemeen (havo/vwo) en Beroepsonderwijs (vmbo) aangepast aan het niveau.
Elke versie heeft een eigen handleiding, testboek en antwoordformulier. Er zijn tevens oefentests
ontwikkeld waarmee de kandidaat zich op de werkelijke test kan voorbereiden (de oefentest is voor
beide versies hetzelfde).
http://www.harcourt.nl/default.asp?tekstid=26964
b RAVEN D Standard
Standard Progressive Matrices (SPM)
(J.C. Raven)
RAVEN meet cognitieve capaciteiten waarbij geen gebruik wordt gemaakt van taal en waarbij met
name wordt gekeken naar aanlegfactoren, maar ook naar aangeleerde vaardigheden. Beschikbaar
voor verschillende niveaus. De test is bedoeld voor mensen van 6 tot 60 jaar en kan onder andere
worden ingezet om voorspellingen te doen over de haalbaarheid van een bepaalde opleiding of
functie. De test kan individueel of groepsgewijs worden afgenomen. De afnametijd is ongeveer
veertig minuten. Het is een figurale test met meerkeuzevragen.
http://www.harcourt.nl/default.asp?tekstid=26964
c Leren & Studeren. Vragenlijst en schriftelijke cursus studievaardigheid

(H.C.M. Vorst, Amsterdam: Universiteit van Amsterdam)
Doel van de Vragenlijst is het verkrijgen van inzicht in leer- en studievaardigheden door het
verzamelen van informatie over de wijze waarop leerlingen/studenten leer- en studietaken
uitvoeren op het vo/mbo en het hbo/wo. De Vragenlijst is geschikt voor leerlingen/studenten met
ruime ervaring in het leren en studeren voor zover nodig binnen het betreffende onderwijs.
De Vragenlijst L&S – vo/mbo kan worden gebruikt bij school- en leerlingbegeleiding:
I Informatie opnemen; deze schaal is samengesteld uit drie basisschalen:
1 Effectief lezen
2 Structuur herkennen
3 Argumenten analyseren
II Informatie verwerken; deze schaal is samengesteld uit vier basisschalen:
4 Structuur aanbrengen
5 Verbanden leggen
6 Hoofd leren
7 Kennis controleren
III Organiseren van werken leeromstandigheden; deze schaal is samengesteld uit vier
basisschalen:
8 Plannen en tijd gebruiken
9 Werkomstandigheden inrichten
10 Hulpmiddelen gebruiken
11 Proefwerk maken
IV L&S-totaal; deze schaal geeft een totaalindruk van de wijze waarop de leer- en studietaken
benaderd worden. De schaal wordt gevormd uit de drie hiervoor genoemde samengestelde schalen
en één basisschaal:
12 Zelf beheersen
De verwerking van de tekst kan niet handmatig door de gebruiker worden gedaan, maar de
formulieren moeten optisch worden gelezen. Individuele scores en normscores worden per
klas/groep gerapporteerd. De gebruiker kan daarnaast ook grafische of woordelijke verslagen per
leerling/student bestellen. In een verslag wordt voor een leerling/student eerst schoolcarrière,
prestaties en tijdbesteding besproken en in samenhang daarmee het belang van de uitslag van
L&S. Daarna wordt de kwaliteit van invulling van L&S beoordeeld. De uitslag van L&S wordt in twee
delen besproken: de samengestelde schalen in een algemeen deel en de basisschalen in een
26
specifiek deel. Tot slot wordt een advies gegeven welke aspecten van leer- en studievaardigheid
bijzondere aandacht behoeven.
De schriftelijke cursus Leren & Studeren is een aanvulling op de Vragenlijst en geeft aanwijzingen
voor de wijze waarop leer- en studievaardigheid verbeterd kan worden.
http://www.harcourt.nl/downloads/%7BC2922B50-F012-47AF-AFC8-4C4D75CE1690%7D_93-
4.3 Overige tests
a Persoonlijkheidstests
Een overzicht van persoonlijkheidstesten is te vinden op: http://www.123test.nl/persoonlijkheid/.
b Kerntyperingstest
Deze test geeft inzicht in de sterke kanten en valkuilen, welke kansen en bedreigingen daarbij
horen en hoe persoonlijke effectiviteit kan worden vergroot. De test duurt ongeveer 15 à 20
minuten. De uitslag van deze test is wetenschappelijk onderbouwd en professioneel. De uitslag is
daarom niet gratis. Het uitgebreide en persoonlijke rapport kost € 16,50.
De werkwijze van de test is als volgt. De test legt 27 combinaties van vier woorden voor waaruit
iedere keer twee woorden gekozen moeten worden. Het rapport van de kerntyperingtest geeft een
duidelijke beschrijving van de sterke en minder sterke kanten en geeft aan hoe daar voordeel uit
kan worden gehaald.
Theoretische achtergrond: het concept 'kerntypering' is uniek en ontwikkeld door 123test. Als input
voor het benoemen en herkennen van persoonlijkheidseigenschappen en daarbij horende sterke
en minder sterke kanten, is gebruik gemaakt van een van de meest gebruikte en best gevalideerde
persoonlijkheidstheorieën ter wereld, de Big Five. De kerntyperingtest is begin 2005 genormeerd
onder de Nederlandse beroepsbevolking. Dat betekent dat er een vergelijking plaatsvindt met
Nederlanders op basis van geslacht, leeftijd (16 t/m 65 jaar) en opleidingsniveau (van middelbaar
tot hoger opgeleiden). Bron voor normering: cijfers CBS.
http://www.123test.nl/kerntypering/
c Persoonlijkheidstest
Aan de hand van deze test kan worden gezocht naar de persoonlijkheid van iemand en hoe deze
persoonlijkheid zich verhoudt tot anderen. De test is gebaseerd op de Big Five persoonlijkheids-
theorie. De Big Five zijn vijf woorden (thema’s) waarmee iemands persoonlijkheid kan worden
beschreven. De Big Five-theorie is de meest onderzochte en gebruikte persoonlijkheidstheorie.
De test is niet gratis en kost € 12,50. De test duurt ongeveer 15 minuten.
De persoonlijkheidstest is in 2003 ontwikkeld en genormeerd onder de Nederlandse beroeps-
bevolking op basis van leeftijd (16 tot 65 jaar), geslacht en opleidingsniveau (cijfers: CBS).
Je persoonlijkheid wordt dus vergeleken met die van de Nederlandse beroepsbevolking.
De professionele tests zijn eigendom van 123test en zijn ontwikkeld door psychologen en
testexperts.
http://www.123test.nl/persoonlijkheid/
d Vaardighedentest
Test waarmee vaardigheden kunnen worden geselecteerd en steeds verder worden toegespitst
totdat er uiteindelijk enkele vaardigheden overblijven die het meest belangrijk worden gevonden.
Dit kan een hulpmiddel zijn voor het bepalen van werk en/of studie. De test kan online worden
gedaan en is gratis.
http://www.vaardighedentest.nl/vaardigheden.php
27
e Welk beroep past bij mij?
Online-test om te bepalen naar welke categorie beroepen de voorkeur uitgaat (technisch, creatief,
commercieel, verzorgend, administratief, handenarbeid).
http://www.werk-en-automatisering.nl/asp/persoonlijk/test/perstest.asp?TstNr=11
f Leerstijlentest van Kolb

Een test om de eigen voorkeur voor de manier waarop iemand leert te ontdekken. De indeling van
Kolb maakt onderscheid in leeromgevingen voor de verschillende typen (de doener, de dromer, de
beslisser en de denker).
http://www.123test.nl/leerstijl/
http://www.thesis.nl/kolb/
http://www.thesis.nl/kolb/kolb_vragen.php4
28
5 Informatie over studie en beroep
In dit hoofdstuk is informatie opgenomen over verschillende studie- en beroepsmogelijkheden.

Sommige informatie bevat tevens beeldmateriaal waardoor de inhoud verlevendigd wordt.
Ook bevatten enkele informatiebronnen interviews met beroepsuitoefenaren of studenten en wordt
duidelijk aangegeven over welke capaciteiten je moet beschikken om een keuze te maken voor de
betreffende studie of beroep. Dit kan aanknopingspunten bieden voor de begeleiding van leerlingen
waarvan de wens/keuze niet overeenkomt met de praktische haalbaarheid. Meer informatie is te
vinden met behulp van de link.
a Qompas studeren. De digitale gids voor studiekeuze en loopbaanoriëntatie

In deze digitale gids kan een studie worden gezocht vanuit een (vwo-)profiel en/of in een bepaalde
regio. Tevens biedt deze gids een overzicht van een aantal beroepen met daarbij informatie over
de benodigde vooropleiding, toelatingseisen en een overzicht van persoonskenmerken die van
belang zijn om aan een bepaalde opleiding te kunnen beginnen. Daarnaast wordt ook aandacht
besteed aan de zwaarte en de begeleiding van een geselecteerde studie.
http://studeren.qompas.nl/
b Beroepenbeeldbank
Op deze website zijn verschillende beroepen te bekijken met behulp van korte videofilmpjes.
In deze filmpjes wordt aangegeven wat de mogelijkheden van dat beroep zijn en over welke
capaciteiten en eigenschappen je moet beschikken. Naast beeldmateriaal is er ook aanvullende
informatie over de beroepsopleiding. Deze informatie is niet gericht op wetenschappelijke of hbo-
studies.
http://beroepenbeeldbank.kennisnet.nl/index.jsp#c=2319
c Vakcommunities
Scholieren kunnen vragen stellen aan mensen die na het volgen van hun studie ook werkelijk aan
de slag zijn gegaan. Deze site geeft een overzicht van de inhoud van een beroep.
http://vakcommunities.kennisnet.nl/vo/straks
d Beroepskeuzepagina
Startpagina met alfabetisch beroepenoverzicht, verwijzingen naar tests e.d.
http://beroepskeuze.startpagina.nl/
e Studiekeuzekalender (overzicht van open dagen)

Op datum en regio kunnen open dagen van hbo- en wo-instellingen worden geselecteerd.
http://www.studiekeuzekalender.nl/
f Wat doet een…?

Een 50-tal functiebeschrijvingen met interviews met mensen die het beroep uitoefenen.
Veelal beroepen voor hoogopgeleiden.
http://www.intermediair.nl/functies.jsp?rubriek=79636
g Kies je studie
Overzicht van studies aan universiteiten en hogescholen.
http://www.kiesjestudie.nl/
29
h Wat ga jij doen na school?
Filmclips van beroepen, opleidingen en studies om een indruk te krijgen van een beroep.
Er kan worden geselecteerd op schooltype (vmbo, mbo, havo, vwo).
http://www.scholieren.tv/site2.0/videopresentaties.asp
i Beroep en loopbaan
Alfabetisch overzicht van beroepen met belichting van het beroep vanuit verschillend perspectief.
http://www.leren.nl/rubriek/loopbaan/beroepen/
j Beroepenkrant
Selectie van een beroep via vooropleiding. Deze site bevat tevens een ‘Opendagenkalender’ en
heeft een rubriek ‘Beroep onder de loep’ waarin iemand vertelt over het beroep dat hij/zij uitoefent.
Daarnaast is er de mogelijkheid om een filmpje van een beroep te bekijken.
http://www.beroepenkrant.nl/default.asp?editie_id=1&editieNaam=VMBO/MBO&intro=1
k Studiekeuze voor jongeren met een beperking / M. van Vulpen

Dit artikel geeft antwoord op de vraag: hoe vindt u voor uw kind met een beperking een leuk en
geschikt beroep met bijpassende beroepsopleiding?
http://oudersvo.kennisnet.nl/themas/problemenbijhetleren/studiekeuzebeperking
l Oriëntatie op een beroep(sopleiding) / Onderwijs en handicap

Handig overzicht van tips bij de oriëntatie op een beroep en/of opleiding. Wat wil je? Wat kun je?
j Meepraten / Onderwijs en handicap

Via het forum van de site van Onderwijs en handicap kan een student/leerling meepraten over een
bepaald onderwerp en vragen stellen aan andere studenten/leerlingen.
http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=33&forumGroepid=100
30
6 Materiaal over (zelf)reflectie
(Zelf)reflectie is een goede manier om leerlingen inzicht te laten krijgen in hun wensen, motieven,
mogelijkheden en onmogelijkheden. Niet alle leerlingen zijn getraind in (zelf)reflecteren en kunnen
worden gestimuleerd en getraind met behulp van reflectiemateriaal. In dit hoofdstuk is materiaal
opgenomen dat een handreiking kan bieden voor het reflecteren met leerlingen. Meer informatie is
te vinden met behulp van de doorlink bij het materiaal.
a Werken met kernkwaliteiten

Werken met kernkwaliteiten is een van de middelen om inzicht te verkrijgen in talenten en
ontwikkelingsmogelijkheden. Kernkwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën worden in
kernkwadranten in kaart gebracht. Valkuilen zijn eigenschappen die men zelf meestal als negatief
ervaart; uitdagingen is vaak datgene dat in anderen bewonderd wordt en allergieën zijn
eigenschappen van anderen die je irriteren. Een valkuil is vaak een teveel van de kwaliteit en een
uitdaging is vaak een matige vorm van allergie is. Een allergie is het tegenovergestelde van een
valkuil en de uitdaging is het (schijnbaar) tegenovergestelde van de kwaliteit.
http://www.lerenreflecteren.nl/Files/KernKwaliteitenformulier.doc).
b Online kernkwaliteitenspel
(Atlas Loopbaanbegeleiding)
Met het kernkwaliteitenspel op zoek naar kwaliteiten (talenten). In vier stappen wordt iets geleerd
over kwaliteiten die al van nature worden toegepast en kwaliteiten die nog verder ontwikkeld
kunnen worden.
http://www.atlasloopbaan.nl/kernkwaliteitenspel.html
c Scenarioreflectie
Dit instrument, gebaseerd op de scenariomethode, is een werkvorm van Huib Schwab. De
Scenarioreflectie kan helpen om een beeld te krijgen van de ideale toekomst door het in kaart
brengen van de belangrijkste onzekerheden in het leven en door terug te kijken naar het hier en nu
vanuit het ideale toekomstbeeld. Aan de hand van deze reflectie worden vier mogelijke toekomsts-
cenario’s geschetst op basis waarvan een bewuste (studie)keuze kan worden gemaakt.
Het nadenken over een ideale toekomst leidt tot een verhoogde motivatie om acties te gaan
ondernemen. Deze reflectietool kan zowel individueel als in groepsverband worden gebruikt en kan
worden toegepast in coachingssituaties en bij vragen rond studieloopbaan en begeleiding.
De reflectiesessie duurt ongeveer 90 minuten.
http://www.reflectietools.nl/mz_scenarios_inleiding.html
d Puntreflectie
Puntreflectie is gebaseerd op het werk van Henk Procee (geïnspireerd door Immanuel Kant).
Met Puntreflectie wordt het eigen oordeelsvermogen geoefend door het eigen handelen te
beschrijven vanuit een buitengelegen punt. Door het op afstand naar het eigen handelen te kijken
en doordat er een nieuw perspectief is voorgelegd vindt reflectie op het eigen handelen plaats.
Hierdoor ontstaat inzicht in de drijfveren, kan de situatie vanuit meerdere invalshoeken worden
bezien en kan een nieuwe aanpak worden bedacht van de situatie. Het moet een relatief korte,
maar diepe analyse van het eigen handelen zijn.
De reflectiesessie duurt 60 minuten, afhankelijk van de inbreng en het aantal reflectiepunten.
Puntreflectie is niet geschikt voor uitvoerige discussies over de maatschappelijke context en
gevolgen van het handelen of voor het analyseren van persoonlijke drijfveren. Puntreflectie kan
zowel individueel als in een groep worden toegepast.
31
Werkwijze
De leerling legt zijn/haar probleem uit zonder dat hij/zij daarbij onderbroken wordt. De begeleider
luistert en nodigt de leerling zonodig uit vragen te beantwoorden. (Eventuele andere deelnemers
stellen alleen vragen als er inhoudelijk verheldering nodig is.) Voor de begeleider is het belangrijk
dat hij ervaring heeft met Puntreflectie (deze heeft met Puntreflectie geoefend). Er moet een goed
moment voor de Puntreflectie worden bepaald. De begeleider geeft voorbeelden van reflectie-
punten, zorgt ervoor dat het stappenplan en de spelregels worden gevolgd, bewaakt de tijd en geeft
zonodig toelichting.
http://www.reflectietools.nl/mz_punt_inleiding.html
e Metafoorreflectie
Metafoorreflectie is gebaseerd op het werk van Jeroen Hendriksen.
Metaforen geven vaak vanwege hun beeldende karakter nieuwe en onverwachte invalshoeken van
een situatie en zijn daarom heel bruikbaar als reflectiemateriaal. Deze manier van reflecteren kan
worden gebruikt om door middel van beelden een (werk)ervaring bespreekbaar te maken.
Metafoorreflectie kan duidelijk maken dat er meerdere benaderingen van een (beroeps)vraagstuk
mogelijk zijn. De Metafoorreflectie kan in een groep (8 tot 29 deelnemers) worden toegepast
waarvan de deelnemers een gezamenlijk referentiekader hebben (bijvoorbeeld studie).
De verschillende meningen van de deelnemers kunnen een zinvolle bijdrage leveren voor
verbetering van een situatie. Wanneer er meer dan acht deelnemers zijn, dan worden er meer
subgroepen per metafoor gevormd.
De reflectiesessie duurt 50 tot 60 minuten.
http://www.reflectietools.nl/mz_metafor_inleiding.html
f Kwaliteitenspel
Om inzicht te krijgen in wie je bent, wat je sterke en minder sterke kanten zijn, je kwaliteiten,
hoe anderen je zien. Het spel bestaat uit 140 kaarten waarop karaktereigenschappen van mensen
staan. Op de ene helft staan woorden die kwaliteiten van mensen aanduiden, bijvoorbeeld: flexibel,
betrouwbaar, initiatiefrijk en op de andere helft staan woorden die vervormingen (of valkuilen)
aanduiden, zoals de woorden arrogant, slordig en pietluttig. Toepassingsmogelijkheden: geven van
feedback, coaching, functioneringsgesprekken en coaching.
ISBN 90-74123-015, prijs: € 24,95
http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/kwaliteitenspel.htm
g Kwaliteiten. Een verfrissende kijk op eigen-aardigheden

Voor een optimale benutting van kwaliteiten. Het boek kan worden gebruikt als ondersteuning bij
het werken met het Kwaliteitenspel. Onderwerpen die onder andere aan de orde komen zijn
weerstand, karakterstructuren, latente kwaliteiten opsporen, omgaan met vervormingen.
ISBN: 90-74123-023, prijs: € 21,95
http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/kwaliteitenspel.htm
h Inspiratiespel
Bewustwordingsspel voor bewustwording van ‘Wat wil ik?’ Het spel bestaat uit 140 kleurrijke
kaarten, verdeeld over vier groepen:
- activiteiten: waar ben ik graag mee bezig, waar krijg ik energie van?
- inspiratiebronnen: waar haal ik mijn inspiratie vandaan?
- voorwaarden: wat heb ik nodig om effectief en prettig te kunnen functioneren?
- belemmeringen: welke gedachten belemmeren mij om activiteiten die me inspireren te
verwezenlijken?
32
Toepassingsmogelijkheden: bewustwording van wat iemand inspireert, functioneringsgesprekken,
loopbaanplanning, coaching. Bij de meeste spelvormen zijn vervolgopdrachten opgenomen om
dieper op de materie in te gaan.
ISBN 90-74123-074, prijs: € 29,75
http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/inspiratiespel.htm
i Vaardighedenspel
‘Wat kan ik?‘ Het spel bestaat uit 140 kaarten met daarop sociale en communicatieve vaardig-
heden, bijvoorbeeld: helder formuleren, samenvatten, beslissingen nemen, opbouwende kritiek
geven en duidelijk uitleggen. Beheersing van de vaardigheden wordt in drie kleuren aangegeven:
- groen betekent dat de vaardigheid goed wordt beheerst;
- oranje betekent dat de vaardigheid redelijk wordt beheerst;
- rood betekent dat de vaardigheid onvoldoende wordt beheerst.
Toepassingsmogelijkheden: bewustwording van de eigen manier van communiceren, loopbaan-
planning, competentiegericht leren, coaching.
ISBN 90-74123-04x, prijs: € 29,75
http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/vaardighedenspel.htm
j Gevoelswereldspel
Centrale vraag: ‘Wat voel ik? Met anderen in gesprek komen over de wijze waarop je situaties,
mensen of een organisatie ervaart. Het spel bestaat uit 140 kleurrijke kaarten, verdeeld over drie
groepen:
- prettige gevoelens, bijvoorbeeld: blij, trots, tevreden, veilig en gesteund;
- onprettige gevoelens, bijvoorbeeld: boos, bezorgd, onrustig, schuldig en beledigd;
- levensgebieden: deze kaarten vertegenwoordigen belangrijke aspecten van ons leven, die
tevens een emotionele lading hebben; voorbeelden zijn: vrienden, gezondheid, (on)betaalde
arbeid en uiterlijk.
ISBN: 90-74123-104, prijs: € 24,95
http://www.kwaliteitenspel.nl/spellen/gevoelswereldspel.htm
k Reflectietools
Een werkboek voor begeleiders van reflectieprocessen binnen en buiten het onderwijs. Aan de
hand van praktische, levendige voorbeelden worden in Reflectietools negen verschillende
reflectietools beschreven.
Reflectietools bestaat uit drie delen. In deel 1 kan men na een kennismaking met de theoretische
achtergrond van reflectie vanaf hoofdstuk 3 direct aan de slag met de reflectietools. In deel 2 vindt
men de negen reflectietools in alfabetische volgorde. Deel 3 gaat over de afronding en implemen-
tatie van de reflectietools. Ten slotte zijn een schema voor toolkeuze en de stappenplannen van
elke tool opgenomen. De laatste versie van deze stappenplannen zijn ook te downloaden via de
website www.reflectietools.nl
Karim Benammar, Marieke van Schaik, Irene Sparreboom, Sijmen Vrolijk en Olga Wortman,
Utrecht: Lemma, 2006, ISBN 90 5931 230 9, prijs €19,50 (excl. verzendkosten)
http://www.cop.hva.nl/artefact-6061-nl.html?vis=0
l Leren reflecteren. Zelfreflectie voor sociaal agogisch hulpverleners

Dit boek biedt, aan de hand van praktische voorbeelden, handvatten voor zelfreflectie. Het boek
begint met het definiëren van het begrip 'zelfreflectie': de meerwaarde en het belang staan hierbij
centraal. Vervolgens is de link naar het werkveld gelegd, er is uiteengezet wat belangrijke
elementen zijn in het werk van de hulpverlener. Deze elementen zijn richtinggevend voor
zelfreflectie. Daarna is er aandacht voor de voorwaarden die nodig zijn om zelfreflectie te
33
ontwikkelen en toe te passen. Met bewustzijn en met aandacht je werk doen zijn twee van die
voorwaarden.
Zelfreflectie is een vorm van leren, in dit boek is daarom ook ingegaan op de eigen leerhouding.
Wanneer je je bewust bent van de eigen leerstijl kun je de manier waarop je zelfreflectie vorm geeft
aanpassen aan die voorkeursstijl. De eerste vier hoofdstukken geven op deze manier de
achtergrondinformatie die nodig is om met zelfreflectie aan de slag te gaan. Op basis hiervan is een
werkwijze aangeboden waarmee hulpverleners tot zelfreflectie kunnen komen.
Het boek is vooral bedoeld voor studenten en hulpverleners in het sociaal-agogisch werkveld.
Het biedt een praktisch handvat, de theorie is kort en bondig omschreven, opdat er ruimte is om
uitgebreid stil te staan bij de praktijk. De praktijkvoorbeelden zijn een concretisering van de theorie.
Aan het eind van ieder hoofdstuk zijn suggesties gedaan om de aangeboden theorie, door middel
van oefeningen, eigen te maken.
L. Nijgh, uitgeverij Nelissen, 2006, ISBN 9024417391, prijs: € 14,90
http://www.nelissen.nl/Leren_reflecteren.htm
m Kijk naar jezelf! Zelfreflectie voor psychosociale hulpverleners

Artikel in de Psycho Sociale Courant, nr. 61(2006) p. 8.
n Reflectie-instrumenten en loopbaanoriëntatie en -begeleiding

Het onderzoek was gericht op het gebruik van reflectie-instrumenten bij loopbaanoriëntatie en
-begeleiding (LOB) van leerlingen in het voortgezet onderwijs. Doel van het onderzoek was te
inventariseren welke reflectie-instrumenten worden gehanteerd en hoe deze in de praktijk worden
toegepast. Uit de landelijke inventarisatie en de casestudies blijkt dat in methoden en materialen
die worden gehanteerd in het kader van LOB ruimschoots aandacht is voor reflectie door
leerlingen. Ten aanzien van het gebruik van deze materialen is met name meer aandacht en zorg
nodig voor:
- gehanteerde werkvormen (te veel beperkt tot individueel en schriftelijk; meer variatie
stimuleert reflectie en motivatie);
- begeleiding door mentoren (meer gestructureerd en gestandaardiseerd);
- fasering van het keuzeproces tijdens de tweede fase.
F.J. Leenders, Utrecht: ICO-ISOR, 2002, ISBN 90-6709-054-9
http://www.leerlingbegeleiding.nl/documentatie/adressen&materialen/reflectieinstrumenten.php
o Leerlingbegeleiding met de zelfkonfrontatiemethode (ZKM)

De ZKM is ontwikkeld door professor Hubert Hermans. De methode is gebaseerd op de
Waarderingsmethode welke een persoonlijke onderzoeks- en begeleidingsmethodiek is waarbij de
deelnemer via gestructureerd zelfonderzoek zijn eigen levensverhaal en de voor hem betekenis-
volle gebeurtenissen grondig en systematisch in kaart brengt. De deelnemer krijgt zo beter zicht op
de eigen keuzes en knelpunten in zijn leven. Zo wordt hij gestimuleerd zijn bestaan actief richting te
geven en meer greep te krijgen op het eigen welbevinden. Voor jongeren en volwassenen met
allerlei zingevings- en functioneringsvragen is deze methode succesvol gebleken.
Cursussen om te leren werken met de Zelfkonfrontatiemethode worden verzorgd door de Stichting
Waarderingstheorie en Zelfkonfrontatiemethode en door het Seminarium voor Orthopedagogiek.
Meer informatie: Seminarium voor Orthopedagogiek, telefoon 030 – 2547378 of de Stichting
Waarderingstheorie en Zelfkonfrontatiemethode, telefoon 024 – 3559764.
http://www.leerlingbegeleiding.nl/leden/zelfkonfrontatiemethode.php
p Zelfonderzoek met kinderen en jongeren

Dit boek presenteert nieuwe varianten van de ZelfKonfrontatieMethode (ZKM) die speciaal zijn
ontwikkeld voor toepassing bij kinderen en jongeren. De methodiek van zelfonderzoek nodigt
34
jeugdigen uit om een keer bij zichzelf stil te staan en te reflecteren over personen en zaken die hen
gevoelsmatig raken. In zijn eigen woorden vertelt de jonge zelfonderzoeker zijn zelfverhaal.
Samen met een begeleider met wie hij productief samenwerkt, kent de jonge zelfonderzoeker
daarbij betekenissen toe aan zichzelf en zijn omgeving. Zo brengt hij zijn eigen unieke belevings-
wereld in kaart. Via de dialoog met een daartoe geschoolde volwassene zet de jongere zelf, actief
en doelgericht, veranderingsprocessen in gang om zijn welbevinden te verbeteren.
Op onovertroffen wijze participeert de jeugdige via de ZKM in zijn eigen ontwikkelingsproces.
Het boek is bestemd voor professionals die intensief met kinderen en/of jongeren werken en
geïnteresseerd zijn in persoonlijke betekenisgeving, zoals onder andere schoolpsychologen,
orthopedagogen, leerlingbegeleiders, intern begeleiders / zorgcoördinatoren en ambulant
begeleiders.
Jos Louwe en Jan Nauta (red.), Utrecht: Uitgeverij Agiel, 2005, ISBN 90 77834 20 6
http://www.agiel.nl/webshop25.html
q Websites over reflecteren

http://www.carrieretijger.nl/functioneren/ontwikkelen/jezelf-
ontwikkelen/reflectie?searchterm=reflecteren%2520en%2520zelfreflectie
http://www.lerenreflecteren.nl/Toolkit/Toolkit.htm
35
7 Materialen over coaching
In dit hoofdstuk is materiaal opgenomen dat kan worden gebruikt voor coachingsgesprekken met
leerlingen. Meer informatie is te vinden met behulp van de link.
a Checklist voor coachingsgesprekken

Op de website Leren reflecteren (www.lerenreflecteren.nl) staat een aantal vaardigheden die
bruikbaar zijn bij coachingsgesprekken. Deze zijn weliswaar gericht op onder andere loopbaan-
trajecten, maar zijn met enige aanpassing wellicht ook bruikbaar binnen het LOB in het voortgezet
onderwijs.
Eén model is de Checklist coachingsgesprekken waarin een aantal vragen zijn opgenomen die
structuur kunnen geven aan het coachingsgesprek. Het betreft vragen als ‘Wat is je doel?’, ‘Welke
opties heb je?’, ‘Wat ga je nu doen?’ Enzovoort.
http://www.lerenreflecteren.nl/Files/Algemene%20checklist%20voor%20coachingsgesprekken.doc
Een ander hulpmiddel kan zijn Coaching: verandering en weerstand: voorwaarden voor het doen
slagen van een verandering (mogelijk inzetbaar bij niet-haalbare keuze van de leerling).
http://www.lerenreflecteren.nl/Files/Coachingsvaardigheden_%20Verandering%20en%20weerstan
d.doc
Verder kan aandacht besteed worden aan de Machtsdriehoek: vertrekpunten zijn almacht, onmacht
en machtsstrijd.
http://www.lerenreflecteren.nl/Files/Macht%20en%20onmacht.doc
b Rationeel Emotieve Training (RET)

Stapsgewijs heersende emoties en opvattingen via rationalisering bijstellen en het gedrag daarop
aanpassen.
http://www.lerenreflecteren.nl/Files/RET%20gedachten%20en%20emoties.doc
c Feedback geven
In gesprekken met de leerling is het belangrijk om op een goede manier feedback te geven.
Voorwaarden voor feedback zijn een goede sfeer waarbij vertrouwen en veiligheid belangrijk zijn
voor zowel de leerling als degene die feedback geeft. De waarde van de feedback moet bij beiden
ook worden onderkend. De feedback moet niet persoonsgericht zijn, maar moet betrekking hebben
op aantoonbaar gedrag van de leerling. De feedback moet duidelijk weergeven waar het over gaat
en moet geen veroordelend karakter hebben. De leerling moet ook iets met de feedback kunnen
doen, hij moet bijvoorbeeld iets kunnen veranderen (in gedrag bijvoorbeeld). Feedback moet
stimulerend zijn en moet zo worden verwoord dat de leerling wordt uitgenodigd om erop te
reageren.
http://members.home.nl/de-laak/begeleiden/feedback%20geven.htm
d Standaarden voor decanen

Omdat loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) in het voortgezet weliswaar verplicht is, maar er
geen vastgestelde normering is voor de uitvoering ervan, kan deze publicatie misschien een
handreiking bieden aan decanen.
Annemarie Oomen, APS, 2002
http://www.aps.nl/NR/rdonlyres/19CDE086-D747-49C4-BA55-6767EF123667/0/Standaarden.pdf
e LOB in het VO
Deze bundel bevat een aantal rapporten waarin direct betrokkenen – schoolleiding en decanen –
LOB kritisch beschouwen. Ook leerlingen komen aan het woord door twee onderzoeken naar hun
ervaringen en verwachtingen van LOB.
36
Annemarie Oomen, Mannus Goris, APS, bestelnummer: 400038, prijs: € 17,00
http://www.aps.nl/APSsite/Publicaties/LOB+in+het+vo.htm
f Maatwerk bij coaching

Wat is zelfreflectie en welke vaardigheden zijn er voor nodig? Inleiding op reflectie.
Korthagen, F. & A. Vasalos, in: Handboek Effectief Opleiden 26(167), 11.5 - 3.01 – 11.5.-3.16,
2001
http://www.kernreflectie.nl/bo/editor/fileupload/uploads/documenten/maatwerk_bij_coaching_handb
oek_eff._opl._pdf.pdf
g Eigenwijsjes
52 coachingkaartjes voor kinderen van 6 tot 106
Deze kaartjes kunnen worden gebruikt door kindertherapeuten, basisschoolleerkrachten en
remedial teachers om een gesprek op gang te brengen.
ISBN 90 807593 1-7, uitgever: Scholtens
http://www.dubbelzes.nl/teksten_website/0_tekst_home.html
h Ja-maar dilemmakaarten
Set van 78 kaarten met tekst. Bij een probleem, twijfel of dilemma kunnen deze kaarten worden
gebruikt om een gesprek op gang te brengen over datgene dat moeilijk is voor de leerling.
De tekst van de getrokken kaart is een ‘antwoord’ op de gestelde vraag welke te maken moet
hebben met iets dat de persoon zelf kan doen.
ISBN 9073140641, uitgever: Koppenhol
http://www.starlightnewage.nl/product_info.php?cPath=161&products_id=1199
37
8 Methodieken
In dit hoofdstuk is een aantal methodes opgenomen die zijn ontwikkeld voor loopbaanoriëntatie en
begeleiding. Veel methodes zijn bestemd voor de bovenbouw van havo/vwo, maar er zijn ook
enkele methodes die voor de onderbouw zijn ontwikkeld of voor zowel onderbouw en bovenbouw
(doorlopende lijn) zoals bijvoorbeeld The Real Game.
Meer informatie over de methodes is te vinden met behulp van de link.
a The Real Game

The Real Game is een LOB-methode voor de onderbouw. Deze methode brengt leerlingen uit de
onderbouw van het voortgezet onderwijs in contact met de volwassenenwereld. In het spel kruipen
de leerlingen in een beroep en vanuit die rol leren ze een verband te leggen tussen datgene dat zij
leren op school, de inhoud van het gekozen beroep en de invloed die het beroep op hun inkomen
en manier van leven heeft. Ze leren de waarde kennen van maatschappelijke betrokkenheid,
levenslang leren, tijd en geld.
De leerlingen leren door het spel dat het belangrijk is om werk te hebben dat voldoening geeft en
dat zij zelf invloed kunnen uitoefenen door keuzes te maken die ook werkelijk bij hen passen.
Daarnaast krijgen de leerlingen inzicht in hun capaciteiten waardoor een positief zelfbeeld wordt
bevorderd en worden vaardigheden met betrekking tot samenwerking en besluitvorming
gestimuleerd. Ook ontstaat het besef dat hun eigen leefwereld niet op zichzelf staat, maar
onderdeel uitmaakt van een bredere (internationale) context.
The Real Game bestaat uit verschillende versies, voor het primair onderwijs (The Play Real Life en
The Make it Real Life), het voortgezet onderwijs (The Real Life, The Be Real Life en The Get Real
Life) en voor het volwassenenonderwijs (Real Times, Real Life).
Het spel kan worden aangeboden in mentoruren en in teamverband zodat ook ouders, mede-
leerlingen en vakdocenten een bijdrage aan het spel kunnen leveren.
De duur van het spel is 20 à 25 uur en kan worden uitgebreid in uren.
http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/Wat+biedt+The+
Real+Game.htm
http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/
b The Be Real Game

(14-16 jaar)
In The Be Real Game leren leerlingen uit de hogere klassen van de basisvorming dat een carrière
is opgebouwd uit keuzes en beslissingen die telkens kunnen veranderen. Keuzes die al beginnen
op heel jonge leeftijd en die alle gebieden van het leven omvatten: familie, vrienden, opleiding, vrije
tijd, levensstijl, maatschappij en arbeidsmarkt.
Tijdens dit project verkennen zij het traject van middelbare scholier tot volledig zelfstandige
werknemer in uiteenlopende situaties: met een baan of werkeloos, met of zonder gezin enzovoort.
Op deze manier maken de leerlingen uitgebreid kennis met het belang van overdraagbare
vaardigheden, zelfkennis, permanent leren en loopbaanplanning. Zij moeten kiezen uit tientallen
beroepsmogelijkheden en worden gestimuleerd actief te werken aan hun dromen.
http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/The+Be+Real+Ga
me.htm
c The Get Real Game

(16-18 jaar)
Bij The Get Real Game worden de leerlingen geconfronteerd met een groot aantal beroeps-
mogelijkheden. Bij dit project wordt een vijfjarig traject van school naar werk gesimuleerd, waarbij
de leerlingen proberen de door hun gekozen carrièredoelstelling te verwerkelijken.
38
Bij alle mogelijkheden wordt uitgebreide, feitelijke informatie verstrekt zodat de leerling op een zo
realistisch mogelijke manier kan onderzoeken hoe hij tot zijn doel kan komen, bijvoorbeeld door
vervolgopleidingen, leerwerktrajecten, stages, vrijwilligerswerk, zelfstandig ondernemer of een
eigen bedrijf.
Op weg naar hun doel leren de leerlingen hoe ze om moeten gaan met hun tijd en geld, hoe ze de
verschillende mogelijkheden kunnen onderzoeken, doelen vast kunnen stellen, een plan van
aanpak kunnen maken en hoe ze zichzelf moeten presenteren bij een sollicitatiegesprek.
http://www.socialecompetenties.nl/APSsite/Marktvensters/LOB/The+Real+Game/The+Get+Real+G
ame.htm
d Ken jezelf en ga je omgeving te lijf

(Training PEP-meter, zie ook hoofdstuk 9: Praktische tips)
Deze training is bestemd voor studenten met pijn- en energieproblemen als gevolg van een
handicap of chronische ziekte. Om voorzieningen te kunnen realiseren is het goed om de
mogelijkheden en beperkingen duidelijk te hebben. In de training wordt geleerd hoe je daarover
moet communiceren met (onderwijs)instelling en medestudenten.
De training bestaat uit drie bij elkaar horende workshops. In workshop 1 wordt met behulp van de
PEP-meter inzicht gegeven in de eigen mogelijkheden en beperkingen. In workshop 2 wordt de
verbetermogelijkheden die de PEP-meter aangeeft omgezet in een concreet PEP-plan. Voor de
realisatie daarvan is het goed om de studieadviseur, decaan en docenten te vertellen over de
beperking. Zowel reële als irreële verwachtingen komen aan bod. Tijdens de derde workshop wordt
met gesprekstechnieken geoefend om voorzieningen te regelen en begrip te kweken.
Locatie: kantoor van handicap + studie, Christiaan Krammlaan 2 in Utrecht, duur: drie (gespreide)
workshopdagen van ieder 4,5 uur, kosten: € 25,- voor drie dagen (inclusief lunch en materiaal).
http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=345#Ken_jezelf_en_ga_je_omgeving_te_lijf
e Workshop (Gaan) Studeren

Deze workshop is bestemd voor scholieren met een beperking in de bovenbouw (4/5 havo, 5/6
vwo, 3/4 mbo) die willen gaan studeren en voor ouders. Studeren met een beperking, chronische
ziekte of dyslexie is goed mogelijk en verder studeren in het hoger onderwijs is een reëel
perspectief, maar er verandert wel veel. In deze workshop komen onderwerpen als studiekeuze,
wat kan ik van de onderwijsinstelling verwachten, studiefinanciering en studietips en regelingen en
voorzieningen aan bod.
http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=345#Ken_jezelf_en_ga_je_omgeving_te_lijf
f Optie
Optie is een methode voor vmbo, havo en vwo waarin leren leren, leren kiezen en leven worden
vertaald naar leer-, loopbaan- en sociale competenties. Er is een uitgave voor alle klassen van
voornoemde schooltypen. In de serie Optie vernieuwd zijn voor de verschillende schoolsoorten de
volgende werkboekjes en ouderbrochures beschikbaar:
Vmbo
Durven en doen vmbo-1 bb/kb
Samenwerken, samen leren vmbo-1 kgt
De ouder als beste coach vmbo-1
Kiezen doe je zo vmbo-2 bb/kb
Welke route volg jij? vmbo-2 kgt
De ouder als beste coach vmbo-2
Baas over je loopbaan vmbo-3/4 bb/kb
Loopbaan leren vmbo-3/4 kgt
De ouder als beste coach vmbo-3/4
39
Havo/vwo
Wennen en kennen thv-1
De ouder als beste coach hv-1
Advies aan jezelf th-2
Zelf aan het stuur! hv-2
De ouder als beste coach hv-2
Kies je profiel havo-3
Kennen is kiezen vwo-3
De ouder als beste coach havo/vwo-3
Profielboekje havo havo 3
Profielboekje vwo vwo 3
Kies allemaal raak! tweede fase havo
De ouder als beste coach tweede fase havo
Bij de verschillende werkboekjes is een handleiding voor decanen te downloaden.

http://www.ldc.nl/content/home.asp?menuid=10
g Optie vertrouwd
Optie vertrouwd is een methode die gericht is op loopbaanoriëntatie en -begeleiding. 'Leren kiezen'
is het onderwerp van de vertrouwde methode Optie. Optie legt verbanden tussen de voor de
leerling nog onbekende vervolgopleidingen, arbeidsmarkt, beroepen en hun eigen vaardigheden en
interessegebieden. Door eigen argumenten en de meningen van anderen maakt de leerling allerlei
keuzes. Vervolgens vindt reflectie plaats, zodat de leerling inzicht krijgt in de gemaakte keuze.
Door het 'leren kiezen' en het reflecteren daarop ontwikkelen leerlingen een strategie om keuzes te
maken voor de toekomst. Ook ouders spelen een belangrijke rol bij het keuzeproces van hun zoon
of dochter. Via de Ouderbrochure en de cd-rom Optie Traject betrekt Optie de ouders bij dit proces.
De volgende uitgaven zijn beschikbaar bij deze methode:
Voor de leerlingen
- Basislesbrieven - themalesbrieven - profielboekjes
- Optie Dossier - Optie Traject - Video Kies je afdeling in het vmbo!
Voor de mentor en decaan
- Handleiding - mentorboekje
- Mentorhandleidingen (gratis)
- School Traject met daarbij een netwerkversie Optie Traject
- Trainingen
- Optie Nieuws (nieuwsbrief)
- Voorlichtingsbijeenkomsten
Voor de ouders
- Ouderbrochures
- Cd-rom Optie Traject
http://www.ldc.nl/content/home.asp?menuid=10
h Optie Traject
Optie Traject is een digitale loopbaanplanner op cd-rom en is bedoeld voor leerlingen, ouders,
mentoren en decanen in het vmbo, havo en vwo. Optie Traject is geschikt als aanvulling op de
vernieuwde methodiek Optie. Ook kan de cd-rom los als loopbaanoriëntatie-instrument gebruikt
worden. Er is een thuisversie en een netwerkversie beschikbaar. De gegevens in Optie Traject
worden elk jaar geactualiseerd.
LDC ververst elk jaar de gegevens in Optie Traject om zo de hoogst mogelijke actualiteit te
waarborgen. Voor meer informatie: LDC, telefoon 058 – 2334789, e-mail: info@ldc.nl.
http://www.ldc.nl/content/main.asp?menuid=4
40
i Odysseus
Odysseus is een beeldrijke loopbaanmethode op cd-rom. Odysseus leidt leerlingen, cliënten en
anderstaligen snel naar de juiste opleiding of een passend beroep. De kern van Odysseus wordt
gevormd door videoclips. De talrijke filmpjes en foto’s in deze laagdrempelige methode bieden
minder begaafde leerlingen, cliënten en anderstaligen de mogelijkheid zich eenvoudig te oriënteren
op beroepen en opleidingen.
Voor meer informatie: LDC, telefoon 058 – 2334789, e-mail: info@ldc.nl
http://www.optievoorouders.nl/
j Raak!
(Margriet Bienemann en Rupert Spijkerman)
RAAK! is een werkboek voor jongeren van 16-25 jaar. RAAK! laat jongeren gericht zoeken vanuit
het eigen loopbaankompas. Het is een werkboek: de inzet van de jongere en de begeleidende
coach bepaalt het rendement. RAAK! bestaat uit twee delen:
- Deel 1: Op het goede spoor
In deel 1 legt de jongere het fundament voor zijn toekomstplannen. Vijf hoofdstukken kan hij in
willekeurige volgorde doorlopen: Je eigen weg, Signalement, Volwassen worden, Talent en
inspiratie, Zelfvertrouwen en kennis. Elk hoofdstuk brengt de jongere naar vier leersituaties: Onder
de loep (analyseopdrachten), Droomtuin (fantasievolle opdrachten), Chatroom (filosoferen over de
eigen houding tegenover loopbaanzaken), Vangnet (voorlopige resultaten).
- Deel 2: Grond onder je voeten
Deel 2 laat de jongere actief werken aan concrete toekomstplannen. Het vraagt het neerzetten van
een krachtige visie, positief denken en het stellen van doelen. De kern van de werkelijke loopbaan-
belemmeringen komt in beeld. De nadruk ligt op het Planformulier.
Voor meer informatie: LDC, telefoon 058 – 2334789, e-mail: info@ldc.nl
http://www.optievoorouders.nl/
k Sleutels
Sleutels brengt de drie domeinen van leerlingbegeleiding en alle essentiële vaardigheden in één
leerlingmethode bij elkaar: leren leren (studievaardigheden), leren leven (sociaal-emotionele
vaardigheden) en leren kiezen (keuzevaardigheden). Sleutels gaat in op de ervaringswereld van de
leerling en biedt de kans om door te dringen tot de problemen en uitdagingen waarmee leerlingen
worden geconfronteerd. Sleutels maakt gebruik van speelse, afwisselende werkvormen en is
geschreven in leerlingtaal.
EPN en KPC Groep dragen door middel van trainingen en gebruikersbijeenkomsten zorg voor de
noodzakelijke ondersteuning.
http://www.sleutels.epn.nl/_theme/EPN/index.asp?DocID=3&stsc=yes&
l Multiple Choice
Multiple Choice is een professionele en complete totaalmethode op het gebied van leerlingen
keuzebegeleiding. Multiple Choice biedt voor alle leerjaren én alle niveaus motiverend lesmateriaal
in de vorm van modules voor de thema’s Leren, Leven en Keuzebegeleiding. De methode is
gemakkelijk en flexibel:
- geschikt voor alle leerjaren en alle niveaus;
- totaalpakketten voor geïntegreerde leerlingbegeleiding;
- keuzebegeleiding pakketten voor loopbaanoriëntatie en -begeleiding;
- losse modules zoals bijvoorbeeld Leerklimaat of Meervoudige Intelligentie (te combineren met
uw eigen materiaal);
- alle modules in kleur uitgevoerd met een hippe magazine-uitstraling;
- gevarieerde werkvormen, met als uitgangspunt dat intelligentie meer is dan alleen IQ;
- leuke ICT: testjes en beroepenfilms voor het vmbo.
41
Mutiple Choice is competentiegericht:
- de leerlingen meten zelf hun capaciteiten met de competentieladder;
- op de cd-rom staan meer dan 500 beroepen met de benodigde competenties.
Zowel de cd-rom als de modules Keuzebegeleiding worden elk jaar geactualiseerd.
http://www.multiplechoice.epn.nl/_theme/EPN/index.asp?DocID=3
m LOB-wijzers
De LOB-wijzers omvatten 32 activiteiten in het kader van LOB voor leerlingen uit de bovenbouw
van havo/vwo. De LOBwijzers zijn ontwikkeld vanuit de gedachte dat de leerling zelf verantwoorde-
lijk is voor de eigen loopbaanoriëntatie.
http://www.schoolweb.nl/content/pages/i/lob_wijzers/23137_introductie.asp?menuid=2522
n Studiekeuze Opdrachten
De Studiekeuze Opdrachten zijn bestemd voor het maken van de keuze voor een opleiding en/of
instelling. Er zijn opdrachten voor havo/vwo-leerlingen (1, 2, 4,5) en voor vwo-leerlingen (3).
http://new.schoolweb.nl/content/pages/i/studiekeuze/studie_keuze_opdrachten/23719_studiekeuze
_opdrachten_havo_vwo.asp
o Beroepskeuzedagboek
De methode Beroepskeuzedagboek als totaalpakket biedt leermiddelen, handleidingen voor
mentoren/decanen en aanvullende uitgaven op het gebied van loopbaanoriëntatie en -begeleiding.
Hierbij zijn de volgende uitgangspunten belangrijk:
- centraal stellen van de leerling als persoon;
- stimuleren van de betrokkenheid van de ouders;
- dichter bij elkaar brengen van het onderwijs en arbeid en beroep;
- bevorderen van de competentie van mentoren voor het begeleiden.
http://www.profiel-asl.nl/beroepskeuzedagboek/
p Mindmappen
Mindmappen is een eenvoudige techniek die leerlingen helpt om beter te onthouden, makkelijker te
plannen en sneller te brainstormen. Bij mindmappen wordt de samenwerking tussen de rechter en
de linker hersenhelft gestimuleerd. De techniek is ontwikkeld door Tony Buzan.
Het Draaiboek voor scholen is een handreiking voor scholen die leerlingen aan de hand van het
boekje ‘Mindmappen voor leerlingen’ kennis willen laten maken met de techniek van het
mindmappen.
http://groepsnet/assets/Paragraph/8843/Assets/6530/Downloaden%20Draaiboek%20voor%20schol
en%20(pdf).pdf
q Mindmappen voor leerlingen Deze folder (20 stuks) geeft in het kort uitleg over het hoe en
waarom van mindmappen.
H. Schoots, A. Cox, KPC Groep, 2005, bestelnummer: 251050, prijs: € 14,00
http://groepsnet/kennisOnLine/artikelen/index.asp?ArticleID=2449&SubjectID=124&ThemeID=0&
42
9 Praktische tips
In dit hoofdstuk zijn praktische tips te vinden met betrekking tot studie en het regelen van
voorzieningen. Meer informatie is beschikbaar via de opgenomen link bij de verschillende tips.
a Studietips
De website van Onderwijs en handicap geeft een aantal praktische tips voor (aankomende)
studenten waarmee onnodige studieproblemen voorkomen kunnen worden. De rubriek Studietips is
een zoeksysteem om onderwijsaanpassingen, hulpmiddelen en begeleidingsmogelijkheden te
kiezen. Hiermee kan de leerling/student zelf, of met een studieadviseur/ studentendecaan, tot de
meest geschikte voorzieningen komen.
b Overzicht van handicaps en uitvoering van praktische zaken

Op de website van Onderwijs en handicap is een rubriek Beperkingsgroepen waarin handicaps
kunnen worden herkend: http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=17 en een rubriek
Realiseren: http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=19 waarin de uitvoerbaarheid van
een aantal tips wordt aangegeven.
c Waar studeren
Overzicht van universiteiten en hogescholen + decaan/begeleider
Tevens biedt de site van Onderwijs en handicap een handig overzicht van alle universiteiten en
hogescholen met vermelding van de voorzieningen die de onderwijsinstelling aanbiedt.
De meeste hogescholen en universiteiten hebben een decaan die zich bezighoudt met studenten
met een handicap. De student kan samen met de studentendecaan bespreken of het studie-
programma en lesrooster aangepast kunnen worden aan zijn mogelijkheden.
d www.tijdgebrek.nl
Deze site geeft praktische tips om de studie zo goed mogelijk te laten verlopen. Er is informatie
over hulp bij regelingen en voorzieningen te vinden in de rubriek Je rechten:
http://www.tijdgebrek.nl/tn_rechten.php
Praktische tips voor het studeren staan in de rubriek Studietips:
http://www.tijdgebrek.nl/tn_studietips.php
De rubriek Je decaan geeft verwijzingen naar de juiste studieadviseur of decaan (uitsplitsing naar
hbo of wo: http://www.tijdgebrek.nl/tn_jedecaan.php
Decanen en studieadviseurs vinden uitgebreide informatie over wettelijke regelingen in de rubriek
Voor decanen: http://www.tijdgebrek.nl/tn_voordecanen.php
e PEP-meter (Pijn en Energie Problemen)

Op de site van Onderwijs en Handicap (www.onderwijsenhandicap.nl) is de PEP-meter te vinden:
De PEP-meter is een hulpmiddel om onzichtbare klachten zoals pijn of een tekort aan energie
zichtbaar te maken waardoor meer inzicht wordt verkregen in wat je aankunt en wat je doet.
Als er zicht is op de mogelijkheden en beperkingen kunnen er aanpassingen of veranderingen
worden aangebracht. Tevens kan de uitkomst van de PEP-meter een goed uitgangspunt vormen
voor een gesprek met de decaan of studieadviseur over de voorzieningen en aanpassingen die
nodig zijn.
43
De PEP-meter kan zowel op de computer als op papier worden uitgevoerd. De digitale versie van
de PEP-meter heeft het voordeel dat alle scores worden bijgehouden en dat er grafieken en
overzichten worden gemaakt. De werkwijze is voor beide vormen dezelfde.
Er is een handleiding voor studieadviseurs en studentendecanen.
Een uitgebreide gebruiksaanwijzing voor de PEP-meter is te vinden op
Tevens is er uitleg over pijn en vermoeidheid en worden er enkele praktische tips gegeven om de
problemen zoveel mogelijk te beperken: http://www.onderwijsenhandicap.nl/index.cfm?pid=325
De volledige analysevragenlijst om de PEP-meter te kunnen invullen is zowel op de site als in
Word-bestand te vinden:
http://www.onderwijsenhandicap.nl/upload/pep_tekst/analysevragenlijst%20als%20worddocument
%20om%20in%20te%20vullen.doc
Ten slotte worden op een overzichtelijke manier verbetermogelijkheden aangegeven waarbij
onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende ingangen zoals:
- studie;
- dagindeling;
- studietempo;
- hoe krijg je het voor elkaar.
f Checklist obstakels
Op de site van Onderwijs en handicap is een Checklist obstakels opgenomen.
Met behulp van deze lijst wordt aan de hand van de beperkingen een overzicht gemaakt van zaken
waaraan een gebouw moet voldoen voor de betreffende beperking.
44
10 Overzicht onderwijsinstellingen
Onderstaand een overzicht van universiteiten, hogescholen en particuliere opleidingen.

Nadere informatie is te verkrijgen via de bijbehorende links.
a Overzicht van universiteiten

Overzicht van de websites van alle universiteiten met een doorlink naar mogelijkheden en personen
voor begeleiding van studenten met een beperking.
b Overzicht van hogescholen

Overzicht van de websites van alle hogescholen met een doorlink naar mogelijkheden en personen
voor begeleiding van studenten met een beperking.
c Overzicht van particuliere opleidingen

Overzicht van de websites van alle particuliere opleidingen met een doorlink naar mogelijkheden en
personen voor begeleiding van studenten met een beperking.
45

Toolkit LOB Jongeren Met Beperking

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Toolkit LOB Jongeren Met Beperking

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

Wat wil jij later worden?

Toolkit loopbaanoriëntatie en -begeleiding van jongeren

© 2007, KPC Groep, ’s-Hertogenbosch

2 Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) voor jongeren met een beperking 3

5 Informatie over studie en beroep 29

6 Materiaal over (zelf)reflectie 31

7 Materiaal over coaching 36

10 Overzicht van onderwijsinstellingen 45

2.1 Ondersteuning leerling

Voor jongeren met een beperking is loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) belangrijk om

De ondersteuning is op te splitsen in een aantal taken.

Naam contactpersoon school / mentor:

Aandachtspunten bij intake over LOB

Korte beschrijving van het verloop

Wat ben je te weten gekomen over:

- Wat kan de leerling?

- Hoe kijk je er zelf tegen aan?

Eventuele opmerkingen / opvallende zaken

Visie op begeleiding van leerlingen

Items Heeft de aandacht in: Is voldoende bekend Is zichtbaar bij/in:

Onderdeel Wijze van invulling door de school

Onderdeel Wijze van invulling door de school

1 Heeft kennis van zijn eigen mogelijkheden, wensen en behoeften

heel weinig - heel veel van toepassing 1 2 3 4 5

2 Is in staat adequate keuzes te maken

heel weinig - heel veel van toepassing 1 2 3 4 5

• Kan, boven de situatie staand, zijn eigen rol bezien in

• Kan van nieuwe situaties aangeven wat daarin voor hem de

• Kan aangeven aan welke activiteiten hij plezier beleeft

heel weinig - heel veel van toepassing 1 2 3 4 5

• Behoudt geloof in keuzes

• Kan zaken praktisch aanpakken

• Kan een plan omzetten in actie

• Kan anticiperen op de gevolgen van zijn gedrag

Op de volgende pagina’s is materiaal opgenomen waarmee de leerling zijn interesses en passies in

Vul dit formulier in samen met je begeleider.

1 Wie ben ik?

Wie ben ik?

Zelfevaluatie van kwaliteiten

Zet een rondje om de kwaliteiten die het best bij je passen.

• iemand die snel reageert • iemand die nieuwe ideeën en dingen

Welke kwaliteiten zou je meer willen hebben?

Ik ben goed in organiseren Ik maak mooie, interessante dingen

Kijk, dat vind ik belangrijk!

Mijn leven volgens ...

1 Maak je eigen levenslijn en zet daarop de belangrijkste gebeurtenissen uit je leven.

Geef een korte toelichting op die gebeurtenissen:

Een verkenning van alles en nog wat

Hobby’s van vroeger

Het meest aantrekkelijke beroep Het minst aantrekkelijke beroep

Mijn idolen zijn:

4 Een bijzondere dag (1)

5 Een bijzondere dag (2)

Hoe gaat dat museum eruit zien?

Wie ben ik?-project (plattegrond van je verleden)

Wat kun je doen?

4.1 Beroepskeuze- en studiekeuzetests

Icares Professional wordt door het Expertisecentrum handicap + studie

c Korte Interesse Test voor school- en beroepskeuze (KIT)

d Hogere beroepen Interesse Test (HIT)

f Test van de CNV Jongerenorganisatie

g Wat wil ik? Studiekeuzetest

h Beroepskeuzetest: Iets voor jou?

4.2 Intelligentie- en capaciteitentests