Margrit Kennedy Polish - Interest and Inflation Free Money

Pienidz wolny od odsetek i inflacji
Jak stworzy rodek wymiany sucy nam wszystkim i chronicy Ziemi?
Margrit Kennedy we wsppracy z Declanem Kennedym ilustracje Helmut Creutz

tumaczenie: Anna Stasiak, Micha Sobczyk, Agnieszka Gawe, Marcin Harembski, Witold Falkowski, Krzysztof Kaczyski, Jdrzej Sulmowski, Piotr Jurczak
Wydawnictwo Zielone Brygady Krakw 2007
Spis treci
Wydawnictwo Zielone Brygady Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych Eldonejo Verdaj Brigadoj Green Brigades Publishing House Sawkowska 12 (III p.), PL-1-014 Krakw tel./fax 48/12/4222264, 4222147 tel. 0/60/6-721 zb@eco.pl http://zb.eco.pl gg 210891 konto: BOS S.A. O/Krakw nr 15401115-105428-27005-00 FWIE swift: code ebos pl pw Margrit Kennedy Pienidz wolny od odsetek i inflacji Jak stworzy rodek wymiany sucy nam wszystkim i chronicy Ziemi? red. serii: Andrzej wawa ilustracje: Helmut Creutz tumaczenie: Anna Stasiak, Micha Sobczyk, Agnieszka Gawe, Marcin Harembski, Witold Falkowski, Krzysztof Kaczyski, Jdrzej Sulmowski, Piotr Jurczak skad: Mateusz Janusz (hussars.pl) Dane o oryginale: Margrit Kennedy, Interest and Inflation Free Money. Creating an exchange medium that works for everybody and protects the earth, SEVA International, Okemos, Michigan 1995, ISBN 0-964025-0-0, 14 s. Margrit Kennedy, Geld Ohne Zinsen und Inflation. Ein Tauschmittel das Jedem Dient, Goldmann Verlag, Mnchen 1991, ISBN -442-1241-0, 254 s. ISBN 978-8-871-81-8 Od wydawcy wersji anglojzycznej Podzikowania autorki Wstp Rozdzia: 1 Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza Nieporozumienie nr 1: jest tylko jeden rodzaj wzrostu Nieporozumienie nr 2: odsetki pacimy tylko wtedy, gdy zacigamy poyczk pienin Nieporozumienie nr 3: obecny system monetarny suy wszystkim w tym samym stopniu Nieporozumienie nr 4: inflacja jest integraln czci kadego systemu monetarnego Rozdzia: 2 Tworzenie pienidzawolnego od odseteki inflacji Zastpienie oprocentowania opat cyrkulacyjn Pierwsze eksperymenty modelowe Potrzeba reformy wasnoci ziemskiej Potrzeba reformy systemu podatkowego Rozdzia: 3 Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym? Korzyci oglnie Luki systemu monetarnego Zalety dla regionu lub kraju, ktry wprowadziby te zmiany jako pierwszy Bogaci Biedni Kocioy i grupy wyznaniowe Handel i przemys Rolnicy Ekolodzy i artyci Kobiety 7 9 11 13 14 18 20 24 27 28 29 32 35 37 38 39 45 46 49 53 55 58 58 61
Projekt jest wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach programu rodki Przejciowe 2004. Za tre publikacji odpowiada Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, pogldy w niej wyraone nie odzwierciedlaj w adnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.
Rozdzia: 4 Lekcje, ktrych dostarcza historia Pienidz brakteatowy w europie redniowiecznej Republika weimarska i standard zota Rozdzia: 5 Reforma monetarna w kontekcie oglnowiatowych przemian: przykad moliwej zmiany Ewolucja zamiast rewolucji Rozwizania moliwe w niedalekiej przyszoci Opata postojowa tworzy system pienidza neutralnego Rozdzia: 6 Co mona zrobi w okresie przejciowym? Pogbianie wiedzy, upowszechnianie zagadnienia Sponsorowane modele eksperymentalne Zapocztkowanie systemu lokalnej wymiany handlowej Wspieranie etycznego inwestowania Rozdzia: 7 Wspczesne przykady praktyczne: zalki nowej ekonomii LETS Umowa czonkowska w lets w courtney, kanada (padziernik 1984) Sie wir i jej podobne stowarzyszenia Bank spdzielczy J.A.K. Zalety i wady systemu alternatywnego pienidza i poyczek Literatura: Organizacje Czasopisma Polskie kontakty O ksice Recenzje
63 64 64 Podstawowe typy wzorcw wzrostu 67 68 70 70 73 73 74 75 76 77 78 78 81 83 84 91 93 97 99 103 105 Stay wzrost krzywych
Spis rysunkw
15 16 19 21 24 25 33 40 43 44 50 52 53 54 57 60 65 71 85 86
Przykady udziaw odsetek w normalnych cenach i opatach Porwnanie odsetek zapaconych i uzyskanych Rozwj rnych wskanikw gospodarczych Z powodu inflacji jedna marka warta jest tylko 28 fenigw. By zapaci za dziak budowlan w RFN w latach 80-tych XX w. ludzie musieli pracowa trzy razy tyle co w 50-tych Dlaczego tryby gospodarki blokuj si? Wzrost PNB w byej RFN pomidzy 1950 a 1989 r. Czy kiedykolwiek widzielicie, eby pienidze pracoway? Dystrybucja bogactwa pieninego w byej RFN Stopa procentowa a liczba bezrobotnych i liczba bankructw Pomoc rozwojowa Ju teraz yjemy w czasach Trzeciej Wojny wiatowej Koszty pracy s wysze ni same pensje Hurra! Znowu 2,5% wzrost! Bezrobocie jest przyczyn ubstwa Gwarancja cyrkulacji Porwnanie poyczek w systemie J.A.K. oraz w tradycyjnym banku. Przykad 1 Porwnanie poyczek w systemie J.A.K. oraz w tradycyjnym banku. Przykad 2
Od wydawcy wersji anglojzycznej
odczas mojej podry do Australii w r. 1992 byem podekscytowany odkryciem ksiki dr Margrit Kennedy Pienidz wolny od inflacji i odsetek.
Od lat poszukiwaem lekarstwa na finansowe bolczki wiata oraz rozwizania problemu zbytniej koncentracji bogactwa. Ta wyjtkowa ksika daje nam rewolucyjn drog wyjcia z tego baaganu gospodarczego w jakim znalaz si cay wiat. Licz na Wasz pomoc w tym, aby pozycja ta moga nie tylko sta si bestsellerem na wiatowym rynku ksiek o tematyce ekonomicznej, ale take by idee w niej zawarte przeoone zostay na jzyk praktyki. Troszczmy si wsplnie o nasze rodowisko oraz o to, aby na wiecie panowa pokj, harmonia i sprawiedliwo. Shrikumar Poddar Lansing, Michigan, USA, stycze 1995 tum. z angielskiego Piotr Jurczak
Podzikowania autorki
powstania tej ksiki przyczynio si wielu ludzi z rnych stron wiata, dla ktrych poznanie gboko ukrytego bdu tkwicego w obecnie funkcjonujcym systemie monetarnym byo rwnie zaskakujce jak dla mnie, kiedy odkryam to po raz pierwszy. Ich entuzjazm i zainteresowanie analiz oraz rozwizaniem tego problemu doprowadziy mnie do przekonania, e zagadnienie to powinno zosta przedstawione w sposb, ktry byby zrozumiay dla kadego. Szczeglnie podzikowa chc trzem nauczycielom: Helmutowi Creutzowi, prof. dr Dieterowi Suhrowi oraz Gesimie Vogel. Dalsze podzikowania kieruj do wszystkich osb odpowiedzialnych za ten projekt w Seva International oraz do mojego nowego wydawcy Shrikumara Poddara z Lansing (Michigan, USA). Pragn rwnie podzikowa mojemu mowi oraz wspautorowi, prof. Declanowi Kennedyemu, ktrego stae wsparcie moralne, redakcyjne i praktyczne pozwolio mi pokona trudnoci na drodze do ukoczenia tej pracy. Ilustracje zawarte w tej ksice oparte zostay na wykresach opracowanych i sporzdzonych przez Helmuta Creutza. Wszystkie dane statystyczne, za wyjtkiem rysunkw odnoszcych si do odsetek, zaczerpnite zostay z publikacji Banku Centralnego RFN, Federalnego Biura Statystycznego oraz innych oficjalnych dokumentw z okresu przed zjednoczeniem Niemiec. Z tych danych wyprowadzone zostay kalkulacje dotyczce odsetek. prof. dr Margrit Kennedy Steyerberg, Niemcy, stycze 1995 tum. z angielskiego Piotr Jurczak
Do
10
11
Wstp
ienidz jest miar, przy pomocy ktrej formuowana jest wikszo koncepcji gospodarczych. Ekonomici posuguj si ni tak, jak kupcy kilogramem, a architekci metrem. Lecz rzadko poddaj w wtpliwo sposb, w jaki miara ta funkcjonuje i rwnie rzadko badaj powd, dla ktrego w przeciwiestwie do metra czy kilograma nie jest to staa jednostka miary, lecz jak to si dzieje obecnie zmieniajca swoj warto prawie z dnia na dzie. Ksika niniejsza traktuje o sposobie, w jaki funkcjonuje pienidz. Przedstawia ona przyczyny permanentnej fluktuacji jednej z najwaniejszych dla nas wszystkich jednostek miary i objania, dlaczego pienidz nie tylko utrzymuje wiat w ruchu, lecz jednoczenie wywouje niszczycielskie kryzysy. Stara si ona wykaza, e ogromne zaduenie krajw trzeciego wiata, podobnie jak i zjawisko bezrobocia i degradacja rodowiska naturalnego, produkcja broni i budowa elektrowni atomowych zwizane s z owym mechanizmem, ktry utrzymuje pienidz w obiegu: to jest z mechanizmem powstawania odsetek (procentw) i ich pochodnej, czyli odsetek skadanych (odsetek od odsetek). Odsetki, czyli tzw. procenty, to wedug amerykaskiego historyka ekonomii, Johna L. Kinga niewidzialna machina niszczca dziaajca w tzw. gospodarkach wolnorynkowych. Nie jest rzecz tak trudn, jak by si mogo wydawa, zastpienie tego utrzymujcego pienidz w cigym obiegu mechanizmu innym, lepszym. Jakkolwiek proponowane w niniejszej ksice rozwizanie znane byo niektrym ludziom od pocztku XX w., to zastosowanie tego rozwizania w praktyce zdaje si by wanie obecnie bardziej naglce ni kiedykolwiek dotd, ze wzgldu na tempo, w jakim problemy wynikajce z istniejcego systemu monetarnego przybray na sile w ostatnich latach na caym wiecie. Tak wic kady dzisiaj zdaje sobie spraw z tego, e dugi krajw trzeciego wiata nie mog praktycznie zosta spacone, e pooenie najbiedniejszej
12
1
czci spoeczestw wysoko uprzemysowionych ulega staemu pogorszeniu, a prby zaleczenia symptomw chorobowych sytuacj t tylko komplikuj. Wybitni znawcy bankowoci domagaj si fundamentalnych przemian i wanie ten problem sta si przedmiotem niniejszej ksiki. Nie stawia ona sobie jednak za zadanie wytkn komukolwiek bdy, lecz pragnie postawi pewien problem we waciwym dla niego wymiarze, ukazujc jednoczenie moliwo dokonania zmiany znan jedynie nielicznym z ekspertw z zakresu ekonomii, o szeroko rozumianej opinii publicznej nawet nie wspominajc. Problem to jednak zbyt istotny, by pozostawi jedynie ekspertom do uznania kwesti, czy powinien by on poddany pod publiczn debat i przez wszystkich rozumiany. Tak wic tym, co ksik niniejsz szczeglnie wyrnia, jest sposb najprostszego z moliwych przedstawienia tego zoonego problemu tak, by kady, kto posuguje si pienidzem, mg zrozumie, na czym polega istota gry, do ktrej on suy. Dwie kolejne cechy szczeglne tej ksiki polegaj na tym, e w przeciwiestwie do innych, ktre w przeszoci ju zajmoway si tym zagadnieniem, przedstawia ona wizj tego, w jaki sposb proponowane przejcie do nowego systemu pieninego oznacza by mogo w tym szczeglnym czasie, w jakim przyszo nam y, zysk dla wszystkich, oraz odpowiada na pytanie, jakie rodki kady moe przedsiwzi sam w celu spowodowania koniecznych przewartociowa.
ROZDZIA 1
CZTERY ZASADNICZE NIEPOROZUMIENIA DOTYCZCE FUNKCJI PIENIDZA

zie w dzie prawie kady czowiek na naszej planecie posuguje si pienidzmi. Mimo to, bardzo niewielu ludzi rozumie dokadnie istot funkcjonowania pienidza, jak i sposb, w jaki wpywa on bezporednio lub porednio na ich ycie. Przyjrzyjmy si wic bliej temu, czym pienidz jest i co dziaoby si, gdyby go nie byo. Na pocztek dobra wiadomo: Pienidz jest jednym z najgenialniejszych wynalazkw ludzkoci, jako e ogromnie uatwia wymian dbr i usug, a tym samym pozwala przezwyciy ograniczenia wynikajce z bezporedniej wymiany tyche dbr i usug w spoeczestwie o ustalonym podziale pracy. Gdyby wic, szanowny Czytelniku, y na przykad w wiosce, w ktrej istniaby tylko handel wymienny i yjc tam wytwarza dziea sztuki, ktre mogyby zainteresowa jedynie waciciela zakadu pogrzebowego, to byby w stanie za nie naby jedynie trumny, a wic zostaby w krtkim czasie zmuszony do porzucenia swojego artystycznego rzemiosa lub do wyjazdu. Tak wic pienidz stwarza moliwo specjalizacji, a tym samym stanowi podstaw rozwoju wszelkiej cywilizacji. Dlaczego wic mamy problem z pienidzem?
14
Rozdzia 1: Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza
15
Oto za wiadomo: pienidz nie tylko wspomaga wymian dbr i usug, lecz w rwnym stopniu potrafi j znacznie utrudnia, gdy przetrzymywany jest w rkach tych, ktrzy maj go wicej ni potrzebuj. Powstaje w ten sposb rodzaj prywatnej bariery celnej, zmuszajcej tych, ktrzy posiadaj mniej pienidzy ni potrzebuj, do pacenia odstpnego tym, ktrzy maj ich wicej ni wynikaoby z ich potrzeb. Czy jest to uczciwy interes? W adnym wypadku. De facto, jak wyka to w dalszej czci wywodu, w wikszoci krajw demokratycznych obecny system pieniny mgby zosta uznany za niekonstytucyjny. Zanim przejd do szczegw, chc zaznaczy, e bdnych poj dotyczcych pienidza jest prawdopodobnie wicej ni tylko cztery. Nasze wyobraenia o pienidzu dosy dokadnie odzwierciedlaj nasz sposb postrzegania wiata i s tak rnorodne, jak rnorodni s ludzie zamieszkujcy nasz planet. Jednak owe wybrane tutaj cztery mylne wyobraenia o pienidzu s najczstsz przeszkod na drodze do tego, by zrozumie dlaczego obecny system monetarny wymaga zmiany i jakich potrzebujemy mechanizmw aby go zastpi.
Podstawowe typy wzorcw wzrostu
Nieporozumienie nr 1: JEST TYLKO JEDEN RODZAJ WZROSTU

Jestemy skonni sdzi, e istnieje tylko jeden rodzaj wzrostu, ten mianowicie, ktrego dowiadczamy sami na sobie. Tymczasem istniej jeszcze inne jego rodzaje, mniej nam znane. Na Rys. 1 krzywa a pokazuje w formie uproszczonej sposb, w jaki przebiega wzrost w przyrodzie, czyli prawo, ktremu posuszny jest nasz ludzki organizm, jak i organizmy wszystkich rolin i zwierzt. Roniemy stosunkowo szybko we wczesnych fazach naszego ycia, pniej coraz wolniej, a do momentu ustania wzrostu fizycznego po ukoczeniu 21. roku ycia. Poczwszy od tego momentu, podlegamy zmianom jakociowym w miejsce ilociowych, tote okrelam t krzyw jako krzyw wzrostu jakociowego. Krzywa b przedstawia wzrost mechaniczny, czy te inaczej linearny, oznaczajcy, e na przykad wiksza ilo uytych maszyn produkuje wicej dbr, wiksza ilo wgla wytwarza wicej energii, itd. Krzywa c przedstawia model wzrostu wykadniczego. Stanowi ona jakby dokadne przeciwiestwo krzywej a w pocztkowej fazie ronie ona bardzo powoli, potem stopniowo coraz szybciej, by w kocu wznosi si niemal pionowo. W wiecie fizycznym wzrost tego rodzaju wystpuje zazwyczaj tam, gdzie mamy do czynienia z postpujc chorob lub mierci. Na przykad rak rozwija si wedug wykadniczego wzorca wzrostu. Najpierw rozwija si powoli, stale jednak przyspieszajc, a kiedy wreszcie choroba
A. Krzywa wzrostu naturalnego (jakociowego) B. Krzywa wzrostu mechanicznego (liniowego, linearnego) C. Krzywa wzrostu wykadniczego
Rysunek 1.
16
17
zostaje odkryta, osigna ju faz wzrostu, w ktrej najczciej nie mona jej ju powstrzyma. Wzrost wykadniczy w sferze fizycznej koczy si zwykle mierci biologiczn ywiciela oraz organizmu od niego zalenego.
Stay wzrost krzywych
Dlatego te niezrozumienie istoty tego rodzaju wzrostu to najbardziej brzemienne w skutki spord wszystkich naszych bdnych wyobrae na temat funkcji pienidza. Poprzez narastajce procenty czyli odsetki oraz odsetki od tyche odsetek (czyli tzw. odsetki skadane), majtki pienine ulegaj podwojeniu (zwielokrotnieniu) w regularnych odstpach czasu, tj. funkcjonuj zgodnie z zasad wzrostu wykadniczego, a to tumaczy z kolei, dlaczego zarwno w przeszoci jak i obecnie popadalimy i wci popadamy w regularnych odstpach czasu w trudnoci i kryzysy, bdce nastpstwem obowizujcego systemu monetarnego. Faktycznie wic odsetki zachowuj si i rozwijaj w organizmie naszych spoeczestw jak rak. Rys. 2 pokazuje okresy czasu potrzebne do tego, by ulokowane pienidze ulegy podwojeniu dziki narastajcym odsetkom. I tak przy oprocentowaniu wynoszcym 3% potrzebujemy 30 lat na to, by ilo pienidzy ulega podwojeniu poprzez narastajce procenty i procenty od procentw. Przy stopie oprocentowania wynoszcej 5% okres ten wynosi 18 lat, przy 12% tylko 6 lat. Nawet przy oprocentowaniu wynoszcym tylko 1%, odsetki skadane daj krzyw wzrostu wykadniczego, dla ktrej okres potrzebny do podwojenia nominalnej wartoci pocztkowej pienidzy wynosi okoo 70 lat. Poprzez pryzmat naszego wasnego rozwoju fizycznego dane nam jest pozna tylko ten jeden rodzaj wzrostu, ktry istnieje w przyrodzie i ktry ustaje z chwil osignicia optymalnej wielkoci (krzywa a). Dlatego te wikszoci ludzi trudno jest poj, co naprawd oznacza wzrost wykadniczy w sferze materialnej. Mamy po prostu inne biologiczne dowiadczenie mwice nam, na czym polega wzrost. Tak wic musimy dopiero nauczy si wiadomie rozumie pojcie wzrostu wykadniczego. Trudno w jego rozumieniu pozwala uzmysowi znana historia cesarza perskiego, ktry zachwycony nowowynalezion gr w szachy gotw by speni kade yczenie twrcy. Tene bystry matematyk postanowi przykadnie ukara pyszakowatego i skpego wadc. Poprosi wic, by ten pooy jedno ziarnko zboa na pierwszym kwadracie pola szachowego, a potem podwaja t ilo ziarna na kadym kolejnym kwadracie szachownicy. Cesarz, pocztkowo zadowolony z takiej skromnoci wynalazcy, musia wkrtce stwierdzi, e w caym jego krlestwie nie bdzie do zboa by mg speni to skromne yczenie. Przy pomocy komputera mona obliczy potrzebn ilo zboa: odpowiadaaby ona 440 wiatowym zbiorom z 1985 r.1 Niemoliwo racji bytu dla staego wzrostu dokonujcego si wg wzoru funkcji wykadniczej uwydatnia nam rwnie wyranie nastpujca analogia: gdyby kto w roku narodzenia Chrystusa ulokowa w banku jednego tylko feniga na 4%, to w r. 1750 mgby
Rysunek 2.
18
19
za kupi kul zota o wadze Ziemi. W 1990 r. uzyskaby za swoje pienidze rwnowarto 980 takich kul. Przy odsetku wynoszcym 5% monaby t kul kupi ju w 1403 r., za w r. 1990 sia nabywcza zainwestowanych tak pienidzy odpowiadaaby 2200 miliardom zotych kul o wadze rwnej ciarowi kuli ziemskiej2. Przykad ten ukazuje rnic wartoci, jak powoduj narastajce cigle odsetki (choby to by 1%) w cigu duszego okresu czasu. Udowadnia nam on wic, e cige i dugoterminowe spacanie odsetek i odsetek od tyche odsetek jest jak mona tego matematycznie dowie rzecz niewykonaln. A wic konieczno ekonomiczna i niemoliwo w rozumieniu matematycznym stoj we wzajemnej sprzecznoci, ktrej rozwiza nie sposb. To, w jaki sposb mechanizm ten prowadzi do akumulacji kapitau w rkach coraz mniejszej liczby ludzi (a tym samym doprowadza w przeszoci do niezliczonych zatargw, wojen i rewolucji) postaram si wyjani w podrozdziale pt. Nieporozumienie 3. W dobie dzisiejszej mechanizm odsetkowy (procentw od ulokowanych w banku pienidzy) stanowi gwn przyczyn patologicznego przymusu wzrostu gospodarczego, wraz z jego wszystkimi opakanymi nastpstwami, ktrych uoglnion postaci jest powszechna degradacja rodowiska naturalnego. Rozwizanie problemw spowodowanych wzrostem iloci pienidza wskutek cigego narastania odsetek zgodnie z wzorcem funkcji wykadniczej musiaoby polega na stworzeniu systemu monetarnego opartego na wzorze funkcji wzrostu jakociowego, a wic krzywej a. Wymagaoby to zastpienia odsetek innym mechanizmem, ktry zapewniaby utrzymanie pienidzy w obiegu. Wice si z tym przewartociowania przedstawiam w Rozdziale 2 niniejszej ksiki.
Przykady udziaw odsetek w normalnych cenach i opatach

1. Opaty za wywz mieci na przykadzie Akwizgranu (Aachen), 1983 A. Amortyzacja, koszty stae, koszty pracy i inne 88% B. Koszt odsetek od kapitau 12% Opata za pojemnik 110 litrowy: 194 DM 2. Koszty wody pitnej na przykadzie dostaw wody w pnocnych Niemczech, 1981 A. Koszty energii 7% B. Koszty utrzymania zakadu 6% C. Koszt uzdatniania wody 1% D. Koszty stae i koszty pracy 18% E. Amortyzacja 30% F. Koszt odsetek od kapitau 38% Cena za m3: 136 DM 3. Koszt korzystania z systemu kanalizacji miejskiej na przykadzie Akwizgranu, 1983 A. Koszty stae 19% B. Koszty pracy 7% C. Amortyzacja 27% D. Koszt odsetek od kapitau 47% Cena za m3: 1,87 DM 4. Koszt czynszu w budownictwie komunalnym obliczenia Federalnego Biura Statystycznego, 1979 A. Ryzyko oraz zysk 1% B. Koszty biece i administracyjne 6% C. Koszty utrzymania budynku 5% D. Amortyzacja 11% E. Koszt odsetek od kapitau 77% Czynsz za m2: 13,40 DM
Nieporozumienie nr 2: ODSETKI PACIMY TYLKO WTEDY, GDY ZACIGAMY POYCZK PIENIN

Kolejny powd trudnoci w zrozumieniu sposobu funkcjonowania mechanizmu odsetkowego w ramach naszego systemu pieninego ley w tym, i mechanizm ten jest czciowo ukryty. Wikszo ludzi sdzi wic, e paci odsetki tylko wwczas, gdy zaciga poyczk bankow, oraz e wystarczy unika poyczania pienidzy, by nie musie paci odsetek. Rys. 3 wykazuje nam, e rzecz ma si jednak inaczej, gdy w kadej cenie, ktr pacimy, zawarte s ju odsetki. Udzia procentowy odsetek w cenach dbr i usug, ktre nabywamy i z ktrych korzystamy, jest rny, zalenie od wysokoci wkadu kapitaowego. Oto kilka przykadw z dziedziny usug komunalnych dla objanienia tego zrnico-
Rysunek 3.
20
21
wania. Udzia kosztw odsetkowych (a wic kapitaowych) w opatach za wywz mieci wynosi mniej ni 12%. W tym konkretnym przypadku udzia odsetek jest stosunkowo niski, gdy na wysoko cen za te usugi w decydujcym stopniu wpywaj jedynie koszty pac robotniczych. Lecz sprawa wyglda ju inaczej w przypadku ceny wody pitnej lub cen za wywz fekaliw, w ktrych to cenach udzia kosztw odsetkowych wynosi odpowiednio a 38 i 47%. Tene udzia w wysokoci opat czynszowych obowizujcych w sektorze tzw. budownictwa socjalnego siga nawet 77%. Tak wic rednio spacamy 30-50% kosztw kapitaowych, czyli odsetek w cenach dbr i usug potrzebnych w codziennym yciu. Gdybymy zatem potrafili zlikwidowa zjawisko odsetek i zastpi jakim innym, lepszym i skutecznym mechanizmem pozwalajcym utrzyma obieg pienidza, wwczas teoretycznie wikszo z nas staaby si o poow bogatsza lub te musiaaby pracowa najwyej przez dwie trzecie obecnego czasu pracy, by utrzyma swj aktualny standard ycia.
Porwnanie odsetek zapaconych i uzyskanych
w podziale na dziesi grup gospodarstw domowych (2,5 mln w kadej grupie) odsetki zapacone lub uzyskane = DM 270 mld (1982) (= transfer odsetek pomidzy funduszami prywatnymi) oprocentowanie kredytu = 5,5%
Nieporozumienie nr 3: OBECNY SYSTEM MONETARNY SUY WSZYSTKIM W TYM SAMYM STOPNIU

Trzecie bdne wyobraenie na temat naszego systemu pieninego monaby sformuowa nastpujco: poniewa kady musi spaca odsetki od zacignitych poyczek bankowych, za ktre naby potrzebne mu dobra lub usugi, oraz poniewa kady otrzymuje odsetki, gdy oszczdza pienidze lokujc je w banku, wobec tego wszystkim nam wiedzie si rwnie dobrze (lub rwnie le) przy istniejcym obecnie systemie pieninym. I to te nie jest prawd. W gruncie rzeczy jest ogromna rnica pomidzy tymi, ktrzy w systemie tym cign profity, a tymi, ktrzy za wady tego systemu pac. Rys. 4 przedstawia porwnanie spat odsetkowych z dochodami z odsetek w odniesieniu do 10 jednakowych pod wzgldem liczebnoci a zrnicowanych dochodowo grup spoecznych w RFN. Widoczne jest, e pierwsze 80% spoeczestwa spaca wicej pienidzy w formie odsetek ni ich otrzymuje; dalsze 10% otrzymuje ich nieco wicej ni zmuszone jest spaca, a ostatnie 10% otrzymuje o poow wicej odsetek ni ich spaca. Rnica ta stanowi, dokadnie rzecz biorc, t cz pienidzy, ktr traci owe 80% spoeczestwa. To obrazowo najprociej tumaczy mechanizm by moe najwaniejszy ktry bogatszych czyni cigle i nieustannie bogatszymi, a biednych stale zubaa. Jeeli dokadnie przyjrzymy si grnej, 10-procentowej czci spoeczestwa niemieckiego pod ktem jej dochodw czerpanych z odsetek, stwierdzimy, i znowu zachodzi tu zjawisko wzrostu wykadniczego. Dla ostatniego, najwyej na tej skali plasujcego si 1% spoeczestwa, supek wyznaczajcy w tej funkcji dochody z odsetek musiaby by dziesiciokrotnie wyszy, a dla ostatniego 0,1% ponad stukrotnie wyszy.
odsetki: - pacone - uzyskane bilans
2,3 0,5 -1,8
4,1 0,7 -3,4
5,9 1,1 -4,8
6,5 1,5 -5,0
7,6 2,3 -5,3
9,1 3,2 -5,9
10,5 5,5 -5,0
13,5 8,8 -4,7
16,3 18,0 +1,7
32,3 66,5 +34,2
Wszystkie wartoci w tysicach DM na gospodarstwo domowe rocznie
Rysunek 4.
22
2
Tak wic z powodu odsetek, bdcych mechanizmem zabezpieczajcym obieg pienidza w naszym obecnym systemie monetarnym, otrzymujemy w efekcie ukryt redystrybucj pienidza opart nie na efektach pracy, lecz wynikajc z faktu, e kady jest w stanie zakci funkcjonowanie wolnego rynku (tj. wymian towarw i usug) a tym samym caej gospodarki powstrzymujc obieg rodka wymiany i bdc na dodatek nagradzanym za spowodowanie tego zakcenia. W ten sposb o ironio pienidz jest nieustannie przemieszczany od tych, ktrzy maj go mniej ni potrzebuj, w stron tych, ktrzy maj o wiele wicej pienidzy ni wymagaoby tego zaspokojenie ich potrzeb. Tak wic mamy do czynienia z inn, lecz daleko bardziej wyrafinowan i efektywniejsz form wyzysku od tej, ktr prbowa pokona Marks. Bez wtpienia mia on racj, gdy wskazywa na sfer produkcyjn jako rdo wartoci dodanej. Jest to w dosownym rozumieniu jedyna sfera, w ktrej w ogle mona wytworzy, a wic i wytworzy wicej, czyli ow warto dodan. Jednak rozdzia wartoci dodanej w coraz wikszym stopniu dokonuje si w sferze cyrkulacji, obiegu pienidza i towarw; coraz czciej wrcz wycznie w sferze monetarnej. Obecnie, u schyku dugiej fazy wzrostu gospodarczego i uwolnienia pienidza od parytetu zota (koniecznoci pokrycia w zocie) jest to widoczne o wiele wyraniej ni za czasw Marksa. Schykowo tej fazy rozwojowej cechuje si tym, e coraz wiksze iloci pienidzy koncentrowane s w rkach coraz mniejszej liczby jednostek lub firm. Od r. 1980 oglnowiatowy zysk ze spekulacji pieninych wzrs ponad dwukrotnie. W samym Nowym Jorku codzienna wymiana jednych walut na drugie wzrosa w okresie od 1980 do 1986 r. z 18 miliardw dolarw do 50 miliardw3. Wedug szacunkw Banku wiatowego, transakcje finansowe osigaj dzisiaj w skali globu warto mniej wicej 15-20 razy wiksz ni warto tego, co faktycznie wynika z regu handlu wiatowego, czyli prostej wymiany towarw4. Mechanizm powstawania oprocentowania i w dalszej kolejnoci procentw od procentw nie tylko stanowi si napdow patologicznego wzrostu gospodarczego i iloci pienidza, lecz rwnie pracuje, jak wykaza Dieter Suhr, przeciwko konstytucyjnym prawom jednostek w wikszoci krajw5. Jeeli bowiem konstytucja gwarantuje poszczeglnym obywatelom jednakowy dostp do wszystkich usug wiadczonych przez rzd danego kraju a system monetarny mona za tak usug uzna to nielegalnym jest stan, gdy w ramach tego systemu 10% spoeczestwa nieustannie czerpie wiksze zyski z tej usugi ni za ni paci i dzieje si to na dodatek kosztem pozostaych 80% spoeczestwa, ktre stosownie do powyszego otrzymuje z tej usugi mniej ni za ni pac. Mogoby wic wyglda na to, e zmiana obecnego systemu monetarnego suyaby tylko owym poszkodowanym 80% spoeczestwa, a wic tym, ktrzy obecnie pac znacznie ponad warto swojego otrzymywanego faktycznie udziau w zyskach pyn-
cych z narastania odsetek. A jednak jak sprbuj udowodni w Rozdziale 3 kady bez wyjtku czonek spoeczestwa odniesie korzy z proponowanego rozwizania; na dusz met nawet ci, ktrzy czerpi profity z tego chorego systemu, jaki mamy obecnie.
Nieporozumienie nr 4: INFLACJA JEST INTEGRALN CZCI KADEGO SYSTEMU MONETARNEGO

Czwarte z kolei bdne zao enie dotyczy roli inflacji w naszym systemie gospodarczym. Dla wikszoci ludzi inflacja wydaje si by czym wrcz naturalnym, poniewa nie ma na wiecie kraju kapitalistycznego o gospodarce wolnorynkowej, w ktrej nie wystpowaaby inflacja. Rys. 5, ilustrujcy rozwj rnych wskanikw gospodarczych w RFN, pozwala dostrzec pewien czynnik pozostajcy w cisym zwizku z inflacj. Podczas gdy wpywy pastwa federalnego, produkt narodowy brutto jak i wynagrodzenia i pace wzrosy w okresie od 1968 do 1989 r. mniej wicej o 400%, to obcienia pastwa z tytuu narosych odsetek urosy w tym samym czasie o 1160%. Wyranie zaznacza si wic nastpujca tendencja: rzdowe dugi i odsetki od nich rosn szybciej ni dochody, co wczeniej czy pniej musi prowadzi do zapaci nawet w spoeczestwach krajw wysoko uprzemysowionych. Jeeli dziecko, ktrego wzrost pomidzy pierwszym a dziesitym rokiem ycia ronie trzykrotnie, miaoby stopy, ktre w tym samym okresie urosy jedenastokrotnie, kady uznaby to za oznak choroby. Problem jednak w tym, e tylko bardzo niewielka cz ludzi dostrzega symptomy choroby tkwice w obowizujcym systemie monetarnym, a jeszcze mniej ludzi potrafi znale antidotum na t chorob. Dotychczas bowiem nikt nie by w stanie stworzy zdrowego i przy tym trwaego systemu monetarnego. Inflacja dziaa w rzeczywistoci jak druga, dodatkowa forma opodatkowania, suca rzdom krajw jako rodek zaradczy do pokonania najgroniejszych skutkw rosncych zadue. Dlatego staje si wic ewidentne, e tzw. niezbdna inflacja musi by tym wiksza, im wiksza jest przepa midzy dochodem narodowym i dugami. Rzdy krajw mog zredukowa swoje zaduenie przez wydanie bankom emisyjnym zezwolenia na dodruk pienidzy. Rys. 6 ilustruje spadek wartoci marki niemieckiej (DM) w okresie od 1950 do 1985 r. Dewaluacja ta najdotkliwiej trafia w ludzi, ktrzy nie mogli swojego majtku ulokowa w odpornych na inflacj posiadociach ziemskich czy te innych inwestycjach tak, jak moga to uczyni owa niewielka grupa spoeczestwa o najwyszych dochodach. Historyk ekonomii, John L. King, dopatruje si cisego zwizku pomidzy inflacj a spatami odsetek z amerykaskiego balonu kredytowego. W licie z 8.1.1988 napisa
24
25
Rozwj rnych wskanikw gospodarczych
Z powodu inflacji jedna marka warta jest tylko 28 fenigw.
Jakie s przyczyny tego chronicznego oszustwa? Kto zyskuje, a kto traci? Dlaczego nie mamy stabilnego pienidza?
Rysunek 6.
rdo: Helmut Creutz na podstawie Raportw Banku Federalnego, etc.
Rysunek 5.
26
27
do mnie: Dotychczas wystarczajco wiele napisaem na temat mechanizmu odsetek jako najwyszej przyczyny wzrostu cen, gdy jest on przecie ukryty w cenie kadego towaru, jaki kupujemy; jednak myl ta, chocia prawdziwa, dotd nie znalaza prawdziwej akceptacji. Dziewi bilionw dolarw USA dugw wewntrznych tego kraju daje przy 10%-owych odsetkach 900 miliardw dolarw, ktre spacane s rosncymi cenami na towary i usugi, co dokadnie odpowiada 4%-owemu wzrostowi cen, okrelanemu przez ekspertw jako inflacja. Ja zawsze uwaaem zjawisko odsetek (prostych i tzw. skadanych) za niewidzialn maszyn zniszczenia, ktra wanie w obecnej dobie pracuje szczeglnie wydajnie. Musimy prbowa uwolni si od tego bezsensownego finansowego optania. Na przestrzeni ostatnich 33 lat prywatne i publiczne dugi wzrosy w USA o 1000%, z czego najwiksza cz przypada na budety domowe osb prywatnych. Uyto wszystkich rodkw rzdowych, by wzrost ten nadal pobudza. S to wic: gwarancje przy rozdziale oprocentowania, subwencjonowanie rat hipotecznych, wymg niskich udziaw wasnego kapitau przy zakupie domw i dbr konsumpcyjnych, uproszczone warunki udzielania kredytw, redukcje podatkowe, stworzenie rynkw wtrnych, ubezpieczenia spat itp. Wytumaczeniem tej polityki pastwowej jest to, jedynie w ten sposb mona byo konsekwencje systemu podatkowego uczyni dla znacznej czci spoeczestwa znoniejszymi. Poprzez powodowanie szybkiego wzrostu gospodarczego, nadajcego za wzrostem pienidza wedug funkcji wykadniczej, spoeczne skutki dziaania tego systemu pozostaj jaki czas niezauwaone. Jednak ten diabelski myn zaczyna si coraz szybciej krci, zataczajc coraz wiksze koo. Tak wic inflacja to wiksza nierwno spoeczna i coraz groniejsze i powszechniejsze zniszczenie naszego rodowiska naturalnego. Wiele argumentw przemawia wic za tym, by ten niszczycielski mechanizm finansowy odsetek zastpi innym zabezpieczeniem obiegu pienidza. Odsetki nie zawsze i w kadych okolicznociach stanowi jedyn przyczyn powstawania inflacji. Uszczuplenia zasobw surowcw (jak np. w okresie kryzysu naftowego), nadmierne wydatki na zbrojenie lub wojna (jak w krajach Bliskiego Wschodu) mog oczywicie w rwnej mierze powodowa tendencje inflacjogenne. Jednake w normalnych warunkach i przy rozsdnej polityce monetarnej bankw emisyjnych istotny powd powstawania cigej inflacji zostaby opanowany przez likwidacj mechanizmu odsetkowego jako zabezpieczenia obiegu pienidza. tum. z niemieckiego Anna Stasiak
ROZDZIA 2
TWORZENIE PIENIDZA WOLNEGO OD ODSETEK I INFLACJI
od koniec XIX wieku Silvio Gesell, odnoszcy due sukcesy handlowe w Niemczech i Argentynie, zwrci uwag, e jego towary nieraz sprzedaj si szybciej i osigaj wysze ceny, podczas gdy kiedy indziej ich sprzeda idzie wolno i nie przynosi a takich zyskw. Zacz docieka, dlaczego tak si dzieje. Wkrtce zrozumia, e te naprzemienne okresy pomylnoci i kopotw w interesach wykazuj saby zwizek z tym, jakie ludzie maj akurat zapotrzebowanie na sprzedawane przez niego dobra, oraz z ich jakoci, a zale niemal wycznie od ceny pienidza na rynku pieninym. Zacz obserwowa te zmiany i odkry, e kiedy stopy procentowe byy niskie, ludzie duo kupowali, a kiedy byy wysokie mao. Przyczyna, dla ktrego na rynku byo czasem wicej, a czasem mniej pienidza, wynikaa z gotowoci posiadaczy pienidzy do tego, eby poycza je innym ludziom. Jeli ich pienidze miay im przynie mniej ni 2,5% zysku, mieli tendencje do ich przetrzymywania, co powodowao zastj w inwestycjach, z wynikajcymi z tego bankructwami i spadkiem zatrudnienia. Nastpnie, po upywie pewnego czasu, kiedy ludzie byli gotowi zapaci wicej za pienidz, stawa si on znw dostpny na rynku, zatem mg si zacz nowy cykl ekonomiczny. Z pocztku charakteryzowa si on wysokimi stopami procentowymi i wysokimi cenami dbr, lecz stopniowo wiksze iloci pienidzy zasilay rynek, co powodowao spadek stp procentowych, co koczyo si ponownym strajkiem posiadaczy kapitau.
28
Rozdzia 2: Tworzenie pienidza wolnego od odsetek i inflacji
29
Silvio Gesell tumaczy ten fenomen tym, e pienidze, w odrnieniu od wszystkich innych dbr i usug, mona przechowywa bez ponoszenia kosztw. Jeli kto ma kosz jabek, a kto inny pienidze, za ktre mgby je naby, posiadacz jabek jest zmuszony sprzeda je w stosunkowo krtkim okresie czasu, by unikn straty swojego kapitau. Posiadacze pienidzy mog sobie natomiast pozwoli na to, by czeka a cena bdzie dla nich waciwa. Ich pienidze nie musz przysparza im kosztw przetrzymywania. Gesell wywnioskowa, e gdybymy potrafili stworzy system, ktry sprowadziby pienidz na ten sam poziom co wszystkie inne dobra i usugi (obciajcy go, przecitnie 5%-owym rocznym kosztem utrzymania, co dokadnie odpowiadaoby temu, co byo pacone w formie odsetek na przestrzeni wiekw), mielibymy gospodark woln od okresw oywienia gospodarczego i recesji spowodowanych spekulacj kapitaem. Zasugerowa, e pienidze powinny rdzewie, to znaczy podlega opacie za uywanie.
w systemie dbr i usug. Opata byaby rdem wpyww do budetu, ograniczajc wielko podatkw, jakie trzeba pobiera dla pokrycia wszystkich wydatkw publicznych. Techniczna strona tej reformy monetarnej bdzie wyjaniona w nastpnych dwch podrozdziaach.
PIERWSZE EKSPERYMENTY MODELOWE

W latach trzydziestych dwudziestego wieku, zwolennicy teorii Gesella, zajmujcy si Freiwirtschaft (woln gospodark) uzyskali szans na zainicjowanie projektw zwizanych z pienidzem wolnym od odsetek w celu walki z bezrobociem i udowodnienia susznoci swoich idei. Do wprowadzenia wolnych pienidzy dono w Austrii, Francji, Niemczech, Hiszpanii, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych. Jednym z miejsc, gdzie odniesiono najwiksze sukcesy w tej dziedzinie, byo miasto Wrgl w Austrii7. Pomidzy 1932 a 1933 r. to austriackie miasteczko rozpoczo eksperyment, ktry po dzi dzie stanowi inspiracj dla wszystkich, ktrzy angauj si w dziaania na rzecz reformy monetarnej. Burmistrz Wrgl przekona lokalnych przedsibiorcw i wadze, e maj wiele do zyskania, a nic do stracenia, jeli wprowadz eksperyment pieniny w sposb zasugerowany w ksice Silvio Gesella Naturalny porzdek gospodarczy. Ludzie zgodzili si na to, wic rada miejska wyemitowaa 32 tysice wiadectw pracy czyli Wolnych szylingw, majcych pokrycie w tej samej liczbie zwykych austriackich szylingw zdeponowanych na koncie bankowym. Za wolne pienidze, akceptowane przez rzenika, szewca czy piekarza, zbudowali mosty, zainwestowali w rozwj infrastruktury komunalnej i pacili pensje oraz kupowali materiay. Opata za uytkowania pienidzy wynosia 1% miesicznie, wzgldnie 12% rocznie. Musiaa by zapacona przez osob, ktra bya w posiadaniu banknotu na koniec miesica, w formie znaczka o wartoci 1% banknotu, przyklejanego na jego odwrocie. W przeciwnym wypadku banknot by niewany. Ta niewielka opata sprawiaa, e wszyscy, ktrzy dokonywali patnoci w Wolnych szylingach, starali si je wydawa szybciej, ni wydawali swoje normalne pienidze. Nawet podatki pacono z wyprzedzeniem, aby tylko unikn pacenia za przetrzymywanie pienidza. W cigu jednego roku 32 tysice Wolnych szylingw obiegy miasto 463 razy, kreujc produkty i usugi warte ponad 14 816 tysicy szylingw. Dla porwnania: kady zwyky szyling obieg miasto rednio jedynie 21 razy8. W czasie, kiedy wikszo pastw europejskich borykaa si z powanymi problemami zwizanymi ze spadkiem iloci miejsc pracy, Wrgl podczas tego jednego roku zmniejszyo stop bezrobocia o 25%. Cakowity przychd z pobieranej przez wadze miasta opaty (ktra sprawia, e pienidze tak szybko przechodziy z rk do rk), osig-
ZASTPIENIE OPROCENTOWANIA OPAT CYRKULACYJN

W r. 1890 Silvio Gesell sformuowa teori pienidza i naturalnego porzdku gospodarczego6, ktre tak maj si do kapitalizmu i komunizmu jak wiat Kopernika do wiata Ptolemeusza. W rzeczywistoci Soce nie krci si wok Ziemi to Ziemia krci si wok Soca, chocia nasze zmysy cigle ignoruj t naukow prawd. Gesell zasugerowa zabezpieczenie przepywu pienidza poprzez uczynienie go usug publiczn, wiadczon spoeczestwu przez rzd (government service; uyte tu znaczenie sowa service nie ma idealnego polskiego odpowiednika przyp. tum.), podlegajc opacie za uytkowanie. To wanie jest centralnym przesaniem jego ksiki. Zamiast paci procent tym, ktrzy maj wicej pienidzy ni im potrzeba, a take po to by utrzyma pienidz w obiegu, ludzie powinni paci niewielk opat, kiedy utrzymuj go poza nim. Aby lepiej zrozumie t ide, dobrze jest porwna pienidze do TIRw (bardzo wolne tumaczenie, ale chyba lepiej zrozumiae w polskich realiach przyp. tum), ktre rwnie uatwiaj wymian dbr i usug. Tyle e firmy przewozowe, w przeciwiestwie do rzdw, ktre emituj pienidze, nie pac uytkownikom premii za wyadowanie ciarwki i przez to powtrne wprowadzenie jej do obiegu to uytkownik paci opat za kady dzie zwoki, jeli jej nie rozaduje. Tylko tyle musielibymy zrobi z pienidzmi. Spoeczno lub nard, ktry emituje nowe pienidze w celu wspomoenia wymiany dbr i usug, pobiera niewielk opat postojow od uytkownika, ktry przetrzymuje nowe pienidze duej ni potrzeba na ich wymian na towary i usugi. Taka zmiana, tak prosta jak to si wydaje na pierwszy rzut oka, rozwizaaby wiele problemw spoecznych, jakie w cigu caej historii powodoway odsetki i odsetki skadane. Podczas gdy odsetki s wspczenie rdem prywatnych zarobkw, opata za uytkowanie pienidzy stanowiaby przychd publiczny. Ta opata musiaaby wrci do obiegu w celu utrzymania rwnowagi pomidzy iloci pienidza, a iloci wytwarzanych
0
1
n 3 840 szylingw, co stanowio 12% od wyemitowanych 32 tysicy Wolnych szylingw. Wykorzystano je na potrzeby publiczne. Kiedy ponad 300 spoecznoci zaczo wykazywa zainteresowanie wprowadzeniem tego eksperymentu, Narodowy Bank Austrii poczu si zagroony w swojej monopolistycznej pozycji i dokona interwencji, zakazujc radzie miejskiej drukowania lokalnych pienidzy. Pomimo dugotrwaej walki przeciwko tej decyzji, ktra dotara a do Austriackiego Sdu Najwyszego, do dzi ani w Wrgl, ani w jakiejkolwiek innej spoecznoci w Europie nie udao si powtrzy tego eksperymentu. W swojej ksice Kapitalizm w swojej szczytowej formie (Capitalism at its Best9), Dieter Suhr dokadnie opisuje amerykaski ruch zwolennikw naklejania znaczkw na banknoty (stamp scrip movement), zapocztkowany przez Hansa R. L. Cohrssena, ktry rwnie w 1933 r. wsplnie z ekonomist Irvingiem Fisherem usiowa wprowadzi w Stanach Zjednoczonych koncepcj Gesella. W tamtym czasie ponad 100 spoecznoci, w tym kilka wielkich miast, zamierzao wprowadzi pienidze z naklejanymi znaczkami. Sprawa dotara a do Sekretarza Pracy, Sekretarza Spraw Wewntrznych i Sekretarza Skarbu w Waszyngtonie i aden z nich nie by pomysowi przeciwny, jednak aden nie mia uprawnie, by pozwoli na jego wprowadzanie. W kocu Dean Acheson (pniejszy Sekretarz Stanu) postanowi przed podjciem decyzji zapyta o opini doradc ekonomicznego rzdu, profesora Harvardu, Russella Spraguea. Cohrssen wspomina to spotkanie jako niezwykle serdeczne: Profesor Sprague powiedzia mi (...), e w zasadzie idei opat w postaci znaczkw naklejanych na banknoty nie da si nic zarzuci, jeli chodzi o tworzenie miejsc pracy. Tym niemniej, nasz projekt szed duo dalej: mia by prb restrukturyzacji amerykaskiego systemu pieninego, a on nie mia odpowiednio duo wadzy by zaaprobowa tak propozycj. To zakoczyo nie tylko nasz ruch, ale i cay modelowy projekt, ktry naprawd mg doprowadzi do reformy pieninej10. 4.3.1933 prezydent Roosevelt zarzdzi tymczasowe zamknicie bankw i zakaza jakichkolwiek dalszych prb z wprowadzaniem jakichkolwiek pienidzy majcych przeciwdziaa kryzysowi (emergency currency). Cohrssen konkluduje: Podsumowujc, mona stwierdzi, e techniczne trudnoci zwizane z osiganiem stabilnoci pienidza wydaj si by mniejszym problemem ni oglny brak zrozumienia problemu jako takiego. Tak dugo, jak Iluzja pienina (...) nie zostanie przezwyciona, bdzie praktycznie niemoliwe znalezienie odpowiedniej iloci woli politycznej dla osignicia tej stabilnoci11. Wedug Otaniego12 techniczna strona reformy pienidza i wprowadzenie opaty za uytkowanie w oparciu o wspczesne metody patnicze byaby duo prostsz kwe-
sti ni dawniej. 90% z tego, co nazywamy pienidzmi, to liczby w komputerach. Tak wic kady miaby dwa konta/rachunki: biecy (w Europie zwany current account, w Australii access account) i oszczdnociowy. Pienidze na rachunku rozliczeniowym, w kadej chwili dostpne dla jego waciciela, traktowane byyby jako gotwka i traciyby on jedynie 0,5% wartoci miesicznie, wzgldnie 6% rocznie. Kady, kto posiadaby wicej nowych pienidzy na rachunku rozliczeniowym, ni potrzebne jest na opacenie wszelkich wydatkw w danym miesicu, byby skaniany niewielk opat do przelania tej dodatkowej sumy na konto oszczdnociowe. Stamtd bank mgby poycza na pewien okres czasu pienidze potrzebujcym ich ludziom nie pobierajc za to odsetek, dlatego te rachunki oszczdnociowe nie byyby obcione opat (patrz Rozdzia 6). Z tego samego powodu nie otrzymywalibymy adnych odsetek od pienidzy znajdujcych si na rachunku oszczdnociowym, jednake pienidze nie traciyby na wartoci. Kiedy tylko oprocentowanie zostanie zlikwidowane, inflacja przestanie by koniecznoci (patrz Rozdzia 1). Osoba otrzymujca kredyt nie paciaby odsetek, ale jedynie premi za ryzyko i opaty bankowe w wysokoci zblionej do tych, jakie s zawarte w kadej poyczce bankowej. Wspczenie w Niemczech s to kwoty wynoszce okoo 2,5% cakowitego kosztu kredytu. Tak wic w praktyce zmienioby si bardzo niewiele. Banki funkcjonowayby jak zazwyczaj, oprcz tego, e byyby bardziej zainteresowane w udzielaniu poyczek, poniewa rwnie podlegayby takiej samej opacie za uytkowanie pienidzy jak wszyscy inni. W celu zrwnowaenia sumy udzielonych kredytw i zdeponowanych w danej chwili oszczdnoci, banki mogyby paci lub otrzymywa niewielki procent w zalenoci od tego, czy maj na rachunkach oszczdnociowych wicej nowych pienidzy ni im potrzeba, czy maj problemy z pynnoci finansow. W takim przypadku procent suyby jedynie jako mechanizm regulacyjny, a nie jako mechanizm redystrybucji dobrobytu, jak ma to miejsce obecnie. Podstaw tej reformy byoby do dokadne dostosowanie iloci pienidza w obiegu do sumy pienidzy niezbdnej do przeprowadzenia wszystkich transakcji. Kiedy wystarczajca dla tego celu ilo nowych pienidzy zostaaby stworzona, nie trzeba by tworzy ich wicej. Oznacza to, e nowe pienidze podlegayby odtd naturalnemu typowi fizycznego wzrostu (Rys. 1, krzywa A), a nigdy wicej wzrostowi wykadniczemu. Innym technicznym aspektem wprowadzenia takiej reformy pieninej jest zapobieganie potajemnemu gromadzeniu gotwki. Bardziej finezyjnym rozwizaniem ni naklejanie znaczkw na odwrocie banknotw byoby drukowanie banknotw o rnych kolorach, tak e rne ich serie mogyby by wycofywane raz lub dwa razy do roku, bez wczeniejszego podawania tego do publicznej wiadomoci. Nie byoby to dla budetw pastw bardziej kosztowne ni wymiana starych, podniszczonych banknotw na nowe, jak ma to miejsce obecnie.
2

Jak pokazuje przykad Austriakw i Amerykanw, strona polityczna przedsiwzicia jest bardziej decydujca ni techniczna. Zostanie to bliej omwione w Rozdziale 3. Jeli opisana powyej reforma monetarna miaaby by wprowadzana na wielk skal, niezbdna jest towarzyszca jej reforma wasnoci ziemskiej. Bez niej istniaaby skonno ludzi do inwestowania nadwyek pienidzy w spekulacj ziemi. Ponadto, bez reformy podatkowej, boom ekonomiczny ktry rozpocznie si po wprowadzeniu pienidzy wolnych od oprocentowania moe mie powane konsekwencje rodowiskowe (podkrelenie wydawcy).
By zapaci za dziak budowlan w RFN w latach 80-tych XX w. ludzie musieli pracowa trzy razy tyle co w 50-tych
POTRZEBA REFORMY WASNOCI ZIEMSKIEJ

Pienidze i ziemia s dwiema rzeczami, ktrych kady potrzebuje do ycia. Czy jemy, pimy czy pracujemy, nie da si y bez ziemi. Dlatego ziemia, jak powietrze i woda, powinny nalee do kadego. Pnocnoamerykascy Indianie mawiaj: Ziemia jest nasz Matk. Jak moglibymy j dzieli na czci i sprzedawa? Ziemia powinna nalee do spoecznoci i by wynajmowana przez nie tym, ktrzy z niej korzystaj. Taka panowaa idea i taki by zwyczaj w wielu pastwach europejskich a do wprowadzenia w redniowieczu prawa rzymskiego, w ktrym nacisk kadziony jest na wasno prywatn. Wspczenie, wiat jest podzielony pomidzy dwa systemy: system wasnoci prywatnej i prywatnego uytkowania ziemi w krajach kapitalistycznych system wasnoci spoecznej i wsplnego uytkowania ziemi w krajach komunistycznych
W krajach kapitalistycznych, wikszo spoeczestwa paci na ogromne zyski ze spekulacji prywatn ziemi (Rys. 7), a coraz wicej ziemi koncentruje si w rkach coraz mniejszej liczby ludzi. W krajach komunistycznych gwnym problemem jest nieekonomiczne wykorzystywanie gruntw komunalnych. W byych Niemczech Zachodnich okoo 70% gruntw naleao do 20% obywateli. W Brazylii i innych krajach Trzeciego wiata, posiadajca ziemi mniejszo stanowi nieraz zaledwie 2-3% populacji. To dlatego problemy krajw kapitalistycznych zwizane s z prywatn wasnoci ziemi. W krajach komunistycznych, na przykad w byym Zwizku Radzieckim, gdzie ziemia bya uspoeczniona i wsplnie wykorzystywana, okoo 60% ywnoci byo produkowane na gruntach, ktre stanowiy wasno prywatn. Oznaczao to, e tamtejszym problemem bya pastwowa wasno i wykorzystywanie ziemi.
Nie liczc wkadu wacicieli, warto dziaek budowlanych wzrosa o bilion marek od r. 1950.
Dlaczego ziemia staje si coraz drosza? Kto jest beneficjantem obecnej polityki? Co musiaoby si zmieni, by stworzy bardziej sprawiedliw sytuacj?
Rysunek 7.
4
5
Kombinacja prywatnego uytkowania i spoecznej wasnoci byaby najbardziej korzystnym rozwizaniem z punktu widzenia osigania sprawiedliwoci spoecznej i indywidualnego rozwoju. Wanie takie rozwizanie proponowa Henry George w r. 187913, Silvio Gesell w r. 190414 i Yoshito Otani15 w 1981 r. Przekadajc to na wspczesne realia, oznaczaoby to, e spoecznoci wykupiyby wszystkie swoje grunty i wydzierawiy je swoim czonkom. Kraje o nowoczesnych, postpowych konstytucjach nie miayby ideologicznych problemw z wprowadzeniem takich zmian. Konstytucja byej RFN okrelaa ziemi jako kapita (asset), ktrego posiadanie niesie za sob spoeczn odpowiedzialno. Do dzi jednak nie osignito tej spoecznej odpowiedzialnoci. Rys. 7 pokazuje, e przecitnie rzecz biorc, ludzie musieli pracowa trzy razy duej ni w r. 1950 by zarobi na t sam jednostk gruntu. Po katastrofalnych skutkach wywaszcze w krajach o ustroju komunistycznym, w adnym z zachodnich spoeczestw nie moe by nawet mowy o pozbawianiu ludzi ziemi przez pastwo bez wypacenia odszkodowa. Chocia prawo rzymskie, ktre wprowadzio do zachodniej cywilizacji prywatn wasno ziemi (dziao si to okoo 500 lat temu), zostao narzucone ludziom przez tych, ktrzy podbili ich ziemie, to beneficjanci nale ju do historii, a obecni waciciele w sposb cakowicie zgodny z prawem kupili lub odziedziczyli ziemi, ktr zajmuj. Dlatego te jaka rekompensata musi by im zapacona jeeli spoeczestwo chce stworzy bardziej sprawiedliw sytuacj. Jedn z dugoterminowych moliwoci rozwizania tej kwestii jest naoenie niewielkiej opaty wynoszcej okoo 3% wartoci kadej dziaki rocznie. Opata ta byaby pacona na rzecz spoecznoci, a nastpnie wykorzystywana do kupowania gruntw pojawiajcych si na rynku. Tak wic spoeczestwo zyskaoby prawa wasnoci do swojej ziemi w niewiele ponad 33 lata. Innym rozwizaniem byoby, gdyby waciciele ziemscy zostaliby powiadomieni, e maj moliwo niepacenia wspomnianej opaty, ale bd musieli sprzeda swoje grunty lokalnej spoecznoci. Przykadowo: 3% opata od wartoci ziemi nie musiaaby by pacona przez 33 lata nie nastpowaaby aden transfer pienidzy. Podczas tego czasu waciciele zachowywaliby prawo do wykorzystywania gruntw, jednake po 33 latach musieliby zacz paci spoecznoci roczn opat dzierawn wynoszc 3% wartoci gruntu. Natychmiastowym efektem tego przepisu byoby przerwanie spekulacji ziemi. Wikszo ziemi, ktra obecnie nie jest wykorzystywana przez wacicieli, zostaaby wystawiona na sprzeda aby unikn cigych strat jej wartoci. W miar, jak coraz wicej ziemi stawaoby si dostpne, jej cena zmniejszaaby si i coraz wicej
ludzi zyskaoby szans by wykorzysta j do celw produkcyjnych. Mogoby mie to znaczny wpyw na produkcj ywnoci, zwaszcza w krajach rozwijajcych si, jako e zmniejszajcy si stosunek iloci ywnoci do liczby ludzi, ktrych trzeba ni wyywi, nie jest kwesti technik uprawy roli, ale dostpnoci ziemi dla niewielkich gospodarstw rolnych. Czy to w krajach rozwinitych, czy rozwijajcych si, nowy system dawaby dzierawcom wszystkie te korzyci, jakie obecnie zwizane s z dziedziczn dzieraw. Mogliby oni uywa swojej wasnoci w obrbie ogranicze wynikajcych z lokalnych planw zagospodarowania przestrzennego. Mogliby wznosi na swoich gruntach budynki. Mogliby sprzedawa swoje domy lub zapisywa je swoim potomkom. Mogliby wynajmowa je osobom trzecim bez angaowania w to spoecznoci tak dugo, jak dugo dzierawcy paciliby opat za dzieraw. Poprzez okrelanie dokadnej wysokoci dzierawy drog publicznych licytacji, przetargw lub zblionych procedur, mona by unikn niewydolnoci charakterystycznej dla gospodarki planowej czy nadmiernej biurokracji. Ta zmiana mogaby zdj wreszcie ogromny ciar z ramion ludzi pracy, ktrzy w kocowym rozrachunku zawsze pac za kady zysk oparty na spekulacji. Do tego celu ziemia wykorzystywana bya od zawsze. Kada rozsdna zmiana w kierunku rozwiza bardziej sprawiedliwych spoecznie musi przewidywa sposoby eliminacji spekulacji ziemi i kapitaem. Take w tym przypadku zaproponowane rozwizania nie s wymierzone w tych, ktrzy s beneficjantami obecnego systemu i nie maj na celu ich ukaranie, ale powolne lecz nieuchronne pooenie kresu warunkom wstpnym, ktre pozwalaj czerpa gigantyczne zyski niewielkiej liczbie osb, wymagajc jednoczenie, eby wszyscy pozostali za nie pacili. tum. z angielskiego Micha Sobczyk
POTRZEBA REFORMY SYSTEMU PODATKOWEGO

Reformie systemu monetarnego musi towarzyszy reforma podatkowa, w przeciwnym wypadku problemy ekologiczne mog si jeszcze nasili. Reforma monetarna i reforma gruntw zniosyby dotychczasowe bariery ekonomiczne, zachcajc do wikszej produkcji i wikszego zatrudnienia. Poniewa znaczna cz tego, co si obecnie produkuje, posiada wtpliw warto ekologiczn, nie potrzebujemy wikszej iloci takich produktw. Wedug szacowa 1/2 do 2/3 PNB (Produktu Narodowego Brutto) niektrych krajw uprzemysowionych jest wtpliwa pod wzgldem ekologicznym16. Konieczne s dwie zmiany w systemie podatkowym: zastpienie podatku dochodowego podatkiem od produktu uwzgldnienie w podatku od produktu szacowanych kosztw ekologicznych
6
7
Hermann Laistner17 w swojej ksice Die kologische Wirtschaft (Ekologiczna gospodarka) dokadnie omawia t koncepcj. Laistner zwraca uwag na fakt, e wskutek pobierania podatku dochodowego sia robocza droeje, co prowadzi do coraz wikszej mechanizacji. Produkty stale taniej, zachcajc do konsumpcji ograniczonych dbr naturalnych. Gdyby zastpi podatek dochodowy podatkiem od produktu, uwzgldniajcym koszty ekologiczne, cena produktw stosunkowo by wzrosa, ale ludzie mieliby te wicej pienidzy, aby je kupi. Ze wzgldu na to, e sia robocza staaby si tasza a produkty drosze, naprawa starych produktw znw byaby opacalna ekonomicznie. W zwizku ze spadkiem zapotrzebowania na nowe produkty, zmniejszyoby si zuycie energii i potrzeba automatyzacji. Jednoczenie wiksza ilo osb mogaby znale satysfakcjonujce zatrudnienie. Teraz spoeczestwo paci podwjnie, kiedy robotnik jest zastpowany maszyn. Traci podatek dochodowy od zatrudnionego pracownika jako e dochody maszyn nie s opodatkowane i jednoczenie paci zasiki dla zwolnionych pracownikw. Poza tym istnieje do spory obszar czarnego rynku, gdzie praca jest wykonywana nielegalnie, aby unikn pacenia podatku dochodowego. Gdyby zastpi podatek dochodowy podatkiem od produktu ta strefa czarnego rynku zostaaby zalegalizowana i wczona do oficjalnej gospodarki. Zastpienie podatku dochodowego podatkiem od produktu nie obniyoby standardw yciowych, natomiast stanowioby zacht do prowadzenia bardziej ekologicznego trybu ycia. Ceny produktw by wzrosy, ale wzrosyby rwnie wolne od podatkw dochody. Drosze i trwalsze produkty przyczyniyby si do powstania zupenie odmiennych, bardziej ekologicznych, zachowa konsumenckich, zapewniajc wiksz jako ycia przy mniejszej konsumpcji. Kady dobrze by si zastanowi nad zakupem nowego roweru czy samochodu, gdyby kosztowao to wicej ni naprawienie starego. Ekologiczna reforma podatkowa mogaby by wprowadzana stopniowo i miaaby sens rwnie gdyby nie zostay wprowadzone pozostae reformy: reforma monetarna i reforma gruntw. Efektywnie wspiera wiele propozycji ekologw. W poczeniu z pozostaymi dwoma reformami reforma podatkowa sprawiaby, e wiele kampanii ekologicznych i rodkw podejmowanych w celu ochrony przyrody nie byoby ju potrzebnych, a jednoczenie pomogaby rozwiza problem bezrobocia. tum. z angielskiego Agnieszka Gawe
ROZDZIA 3
KTO ZYSKIWABY NA NOWYM SYSTEMIE MONETARNYM?
ydaje si, e zmiany dotyczce jednostki czy spoeczestwa zachodz z trzech zasadniczo rnych powodw:
1. Poniewa ju wystpio jakie zaamanie spowodowane szczeglnym modelem zachowania, tzn. w celu uniknicia wystpienia kolejnego zaamania. 2. Poniewa moe wystpi jakie zaamanie spowodowane szczeglnym modelem zachowania, tzn. majcym na celu uniknicie danego zaamania. 3. Poniewa inny model zachowania wydaje si bardziej odpowiedni do osignicia podanego efektu. Zmiana w systemie monetarnym zaproponowana w poprzednim rozdziale moe si zdarzy z ktregokolwiek z tych powodw, jakiejkolwiek ich kombinacji, bd ze wszystkich powyszych: 1. Przypominajca rozwj nowotworu akumulacja bogactwa bya w przeszoci regularnie rozadowywana przez rewolucje spoeczne, wojny i zaamania gospo-
8
Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?
9
darcze. Dzisiejsza bezprecedensowa wzajemna zaleno gospodarcza wszystkich krajw i wieloraki potencja globalnego zniszczenia czyni ten rodzaj mechanizmu rozwizywania konfliktw nie do zaakceptowania. 2. Wedug wielu specjalistw z dziedziny ekonomii i bankowoci, krach giedowy z 1987 r., w ktrym 1,5 biliona dolarw rozpyno si w cigu kilku dni, by jedynie drobn fal w porwnaniu do grocego niebezpieczestwa drugiego oglnowiatowego Wielkiego Kryzysu, ktry prawdopodobnie si zici, jeli nie wprowadzimy fundamentalnych zmian w cigu nastpnych kilku lat18. Zmienienie systemu monetarnego teraz daje moliwo uniknicia ogromnych kosztw ludzkich i materialnych takiej katastrofy. 3. Niezalenie, czy moemy dostrzec, czy te nie, to kada krzywa wzrostu wykadniczego ostatecznie prowadzi do jej wasnego zniszczenia zalety zmiany w kierunku nowego systemu monetarnego s tak oczywiste w kategoriach spoecznej i rodowiskowej rwnoci, e ten kierunek powinien by obrany po prostu dlatego, e jest lepszy od stanu, ktry mamy obecnie. Jednake gwnym problemem w jakimkolwiek procesie przeobrae jest nie tyle to, e chcemy pozosta tam, gdzie jestemy lub e nie widzimy zalet stanu, w jakim chcemy by. Polega on na czym wicej: jak mamy dotrze std tam, z tego trapezu na tamten, bez naraania naszego ycia? Aby atwiej byo zobaczy, jak ta transformacja mogaby wesprze osignicie celw wielu rnych grup spoecznych, przyjrzyjmy si bliej najpierw wadom obecnego systemu monetarnego, a nastpnie zaletom nowego systemu monetarnego dla bogatych i biednych, rzdw i jednostek, mniejszoci i wikszoci, przemysowcw i obrocw rodowiska, materialistw i osb o nastawieniu duchowym. Interesujcym faktem, ktry si pojawia, jest to, e w tym oto szczeglnym momencie, w tej sytuacji kryzysowej, ktr sobie sami stworzylimy, w nowym systemie monetarnym kady byby zamoniejszy. Wszyscy znajdziemy si w sytuacji winwin, tj. kady wygrywa, jeli zrealizujemy konieczne zmiany. Lecz musimy tego dokona ju wkrtce.
Powstaje wic pytanie: dlaczego jakikolwiek region lub kraj miaby opowiedzie si za wyprbowaniem nowego systemu monetarnego, suc za poligon dowiadczalny? Jeli nasza analiza jest do tej pory prawidowa, to proponowane rozwizanie oferuje midzy innymi nastpujce gwne korzyci: 1) 2) 3) 4) 5) 6) eliminacj inflacji; zwikszenie rwnoci spoecznej; zmniejszenie bezrobocia; obnienie cen o 30 do 50%; oywienie gospodarcze na pocztku, a nastpnie: stabiln gospodark.
LUKI SYSTEMU MONETARNEGO

W wikszoci krajw monopol drukowania pienidzy spoczywa w rkach rzdu centralnego. Dlatego jakiekolwiek prbne uruchomienie nowego systemu monetarnego, musiaoby nawet na ma regionaln skal mie wsparcie rzdu. Oczywicie wprowadzenie pienidza wolnego od odsetek byoby spraw wielce polityczn. Odwagi wymagaoby od jakiegokolwiek rzdu przyznanie, e tolerowany by dotd system takich nierwnoci spoecznych. Z drugiej strony wyranie bardzo trudnym jest dla wikszoci ludzi zobaczy, dlaczego opata za pienidz jest lepszym rozwizaniem ni procenty za ich posiadanie. Obecnie przywdcy rzdw, politycy, bankierzy i ekonomici prbuj reagowa na problemy powodowane przez podstawowe defekty w systemie monetarnym przez leczenie objaww i przykadanie plastra. Kampanie wyborcze zawieraj regularne obietnice zwalczania inflacji, usprawniania usug publicznych i wsparcia dla spraw ochrony rodowiska i przyrody. Prawd jest jednak to, e prowadz oni walk przyparci do muru i e sytuacja nie poprawia si, a raczej pogarsza, podczas gdy my zbliamy si do fazy przyspieszenia krzywej wzrostu wykadniczego systemu monetarnego. Zamiast usprawnie w sektorach spoecznym i rodowiskowym, cicia budetowe wymuszaj pogorszenie sytuacji. Obojtnie czy politycy nale do konserwatywnej czy postpowej opcji, miejsce na rzeczywist zmian w obecnym systemie jest faktycznie mae. Rys. 8 pokazuje, dlaczego tak si dzieje. W silnie zrnicowanej gospodarce jeden sektor jest blisko powizany z innymi. Jeli odbierzemy z jednego sektora wicej ni nalena mu czstka, spowodujemy na pewno kopoty nie tylko tam lecz rwnie w innych. Jeli dugi rzdowe i stopy procentowe rosn, wicej pienidzy wpywa do
KORZYCI OGLNIE
Do tego momentu naszej analizy mielimy do czynienia z faktami i liczbami, ktre kady moe zweryfikowa. Od tej pory bdziemy mieli do czynienia z prbami naukowego zgadywania w oparciu o dowiadczenia z przeszoci. Dokadno tych przewidywa bdzie musiaa by potwierdzona poprzez wprowadzenie rozwiza w rzeczywisto.
40
41
Dlaczego tryby gospodarki blokuj si?
posiadaczy bogactwa monetarnego. Rwnoczenie ci, ktrzy pracuj, maj mniej pienidzy do konsumpcji. To z kolei powoduje wahania rynku wpywajc na moliwoci zatrudnienia. Rzdy, ktre zwikszaj dugi w celu wypenienia luk w swoich przychodach, niezmiennie wyduaj acuch problemw. Nowy system pieniny pomgby zmniejszy nieproporcjonalny wzrost dugw, jak rwnie koncentracji majtku pieninego i zabezpieczyby trwa wymian dbr i usug na wolnym rynku. Jeli mylimy, e sytuacja wydaje si trudna w krajach uprzemysowionych, powinnimy przyjrze si krajom Trzeciego wiata, ktre ponosz najgorsze konsekwencje obecnego systemu. Podczas gdy wielkie banki amerykaskie i niemieckie zwikszaj swoje rezerwy, aby przygotowa si do zaama finansowych swoich dunikw w krajach rozwijajcych si przemysowo, kraje uprzemysowione kontynuuj import kapitau z krajw rozwijajcych si. Poprzez eksport nowych poyczek, majcych na celu pomoc w spaceniu starych, przeduaj i powikszaj midzynarodowy kryzys zadueniowy. To, e trend ten musi si zmieni, wyranie pokazano w raporcie wiatowej Komisji ds. rodowiska i Rozwoju ONZ zatytuowanym Nasza wsplna przyszo. Udowadnia on rwnie, e pozornie oddzielne kryzysy wiatowej gospodarki i ekologii tej Planety s w rzeczywistoci jednym. Ekologia i gospodarka przenikaj si bardziej ni kiedykolwiek na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym stajc si spjn sieci przyczyn i skutkw Dugi, ktrych kraje afrykaskie, zalene od sprzeday towarw (produktw rolnych i surowcw naturalnych przyp. tum.), nie mog spaci, zmuszaj te kraje do nadmiernego uytkowania swoich wraliwych gleb, przemieniajc w ten sposb ziemi w pustyni Baza produkcyjna innych obszarw wiata rozwijajcego si cierpi zarwno z powodu lokalnych klsk nieurodzaju, jak i dziaania midzynarodowych mechanizmw ekonomicznych. W konsekwencji kryzysu zaduenia Ameryki aciskiej, zasoby naturalne tego regionu s teraz uywane nie dla rozwoju, lecz dla wypenienia zobowiza finansowych wobec zagranicznych kredytodawcw. To podejcie do problemu zadueniowego jest krtkowzroczne z kilku punktw widzenia, mianowicie: ekonomicznego, politycznego i rodowiskowego. Wymaga, aby stosunkowo biedne kraje rwnoczenie akceptoway rosnce ubstwo i eksport rosncej iloci rzadkich zasobw.
Jak mona przerwa ten cig oddziaywa? Kto musiaby interweniowa? Co musiaoby by zmienione w mechanizmie obiegu?
Nierwno jest gwnym problemem rodowiskowym tej planety; jest to rwnie jej gwny problem zwizany z rozwojem20. Wedug pana Herrhausa, dyrektora najwikszego banku niemieckiego (Deutsche Bank), jak dotd: Struktura i wymiar zagadnienia rzuca wyzwanie tradycyjnym technikom rozwizywania problemw21.
Rysunek 8.
42
4
Ci, ktrzy steruj obecnym systemem pieninym, wiedz, e nie moe on przetrwa, lecz bd nie znaj, bd nie chc zna praktycznej alternatywy. Rys. 9 podaje przynajmniej jedno wyjanienie. W porwnaniu z Produktem Narodowym Brutto i wzrostem dugu, banki zarobiy nieproporcjonaln cz bogactwa narodowego. Jest to czciowo zwizane z niszymi stawkami procentowymi, co daje bankom lepsze zyski, lecz rwnie ze zwikszon spekulacj pienidzmi, prowadzc do wzrostu opat brokerskich. Bankierzy, z ktrymi dyskutowaam o tym zagadnieniu, nie znali alternatywy. Po tym, jak j przedstawiam, czsto stwierdzali, e nie mogliby przekaza tej wiedzy dalej, bez naraania swoich miejsc pracy. Banki nie s zainteresowane otwart dyskusj o tym, jak dziaa system odsetkowy, dopki nie spojrz z dugookresowej perspektywy. Obecnie zachowuj si raczej wprost przeciwnie. Rys. 10 pokazuje kilka zwodniczych nagwkw, ktre mona znale w czasopismach i gazetach na caym wiecie. Pienidze twierdz banki powinny rosn, wzrasta, mnoy si. Najczciej staraj si wywrze na ludziach wraenie ide, e pienidze powinny dla nich pracowa. Jednake nikt nigdy nie widzia, jak pienidze pracuj. Praca zawsze bya i jest wykonywana przez ludzi przy pomocy maszyn lub bez niej. Wedug mojego dowiadczenia, ci, ktrzy powinni by wiadomi problemu i rozwiza poprzez swoje wyksztacenie, tj. ekonomici boj si przylepienia im atki radykalnych. W samej rzeczy, poprzez popieranie pienidza bezodsetkowego, prbowaliby dotrze do korzeni (po acinie radix) jednego z najbardziej palcych problemw ekonomicznych na wiecie. Dwie wielkie osobistoci tego stulecia, Albert Einstein i John Maynard Keynes, jasno widzieli znaczenie idei reform monetarnych Gesella. Keynes stwierdzi wrcz w 1936 r., e przyszo nauczyaby si wicej z ducha Gesella ni Marksa22. Przyszo ta jednake nie rozpocza si jeszcze; chocia bankierzy i ekonomici nie musz by przesadnie dalekowzroczni, aby rozpozna, e nowy system monetarny pozwoliby im rozwiza gwny dylemat, z ktrym zmagali si przez dziesiciolecia. Zamiast tego, jak stwierdza historyk ekonomii, John L. King, w swojej ksice On the Brink of the Great Depression II (Na krawdzi Drugiego Wielkiego Kryzysu): Ich skomputeryzowane wzory obliczeniowe okazay si szalenie nieadekwatne i dlatego ich przewidywania stay si sawnymi pomykami. Jest tak, jakby ludzie ci otrzymali wyksztacenie, lecz nie wykorzystywali swoich zdolnoci do mylenia23. Z mojej obserwacji wynika, e w przeciwiestwie do wikszoci inynierw, ekonomici faktycznie nie rozumiej niebezpieczestwa, jakie niesie ze sob wzrost wykadniczy. Mog zauway jego niebezpieczestwo w postaci rozprzestrzeniania si AIDS lub
Wzrost PNB w byej RFN pomidzy 1950 a 1989 r.
PNB urs 22 razy
Dug narodowy urs 75 razy
Transakcje bankowe urosy 88 razy
Skd si bierze przerost w sektorze monetarnym? Jakie s tego konsekwencje dla spoeczestwa? Co mona by zrobi dla zmniejszenia nierwnowagi?
Rysunek 9.
44
45
Czy kiedykolwiek widzielicie, eby pienidze pracoway?
eksplozji demograficznej. W ich wasnej dziedzinie jednake wydaj si niemal lepi i naiwnie ufni, e leczenie objawowe tu i wdzie okae si wystarczajce, aby opni niebezpieczestwo. Wprowadzajc rycho reform monetarn rzdy walnie przyczyniyby si do zabezpieczenia spoecznej rwnoci, ekologicznego przetrwania, wyleczenia chorb pieninych, ktre nawiedzaj tak zwane gospodarki wolnorynkowe od dziesicioleci.
ZALETY DLA REGIONU LUB KRAJU, KTRY WPROWADZIBY TE ZMIANY JAKO PIERWSZY
Moliwo inwestowania i produkowania bez koniecznoci pacenia odsetek nie tylko obniyaby ceny dla tych dbr i usug w regionach lub krajach, ktre wprowadziyby nowy system pieniny, lecz rwnie stworzyaby ogromn korzy dla sektorw przemysu i produktw konkurujcych na krajowym lub wiatowym rynku. Produkty i usugi mogyby by sprzedawane o tyle taniej, o ile wynosiyby w danym momencie stawki procentowe. Przyniosoby to w rezultacie szybkie oywienie gospodarcze w regionach wprowadzajcych jako pierwsze pienidz bezodsetkowy. Za wad tej zmiany monaby uzna zagroenie dla rodowiska. Jednake prcz moliwoci stworzenia lepszego systemu opodatkowania (opisanego powyej), moglibymy przyjrze si nastpujcej kwestii. Wiele produktw i usug, ktre obecnie nie mog konkurowa z pienidzotwrcz si pienidza na rynkach finansowych, stayby si nagle ekonomicznie realne. Wrd nich znalazoby si wiele produktw ekologicznych, projektw spoecznych, przedsiwzi artystycznych, ktre byyby realizowane, jeli tylko mogyby przekroczy prg rentownoci. W efekcie daoby to bardziej zrnicowan i stabiln baz gospodarcz, ktra jest wszystkim tylko nie zagroeniem dla rodowiska. Wskaniki bezrobocia znacznie obniyyby si, dziaalno gospodarcza rozkwitaaby, zmniejszajc potrzeb pacenia skadek ubezpieczeniowych przez spoeczestwo, potrzeb coraz wikszej biurokracji i wyszych podatkw. Gdyby wprowadzono system w konkretnym regionie, musiaby automatycznie zaistnie niskokosztowy kurs wymiany dla uatwienia handlu midzy danym regionem a innymi regionami w kraju. Dopki cay kraj nie przyjby nowego systemu pieninego, mogaby zaj konieczno ustanowienia pewnych regulacji dla zapobieenia spekulacyjnym transakcjom wymiany. Gdyby wprowadzono system w caym kraju, handel zagraniczny trwaby dalej, jak to si dzieje dzisiaj. Nadal istniaby zwyky kurs wymiany. Mwic porwnawczo, stabilny
Jak moliwe jest wydobycie z pienidzy jeszcze wicej pienidzy? Kto przyczynia si do produktywnoci? Kto dostaje korzyci, kiedy pienidze pracuj?
Rysunek 10.
46
47
pienidz spowodowaby na przestrzeni kilku lat wysze kursy wymiany w porwnaniu z innymi walutami, poniewa nie podlegaby dewaluacji przez inflacj. Dlatego inwestycje w ten pienidz mogyby by cakiem korzystne w porwnaniu z walutami podlegajcymi fluktuacjom tak, jak obecnie dzieje si to z dolarem. Tak, jak w przypadku Wrgl opisanym wczeniej (patrz Rozdzia 2), dwa systemy monetarne mogyby nawet istnie obok siebie. Moglibymy zachowa ten, ktry mamy obecnie i wprowadzi nowy pienidz, chociaby w maym regionie lub miecie. Zgodnie z prawem Greshama, zy pienidz wypiera pienidz dobry. To, co tworzymy w naszym przypadku jako nowe, to w jego rozumieniu zy pienidz pienidz, ktry podlega opacie za korzystanie, w przeciwiestwie do obecnego pienidza. Gdziekolwiek ludzie mog paci zym pienidzem, bd go przekazywali dalej, a trzyma bd dobry pienidz. W ten sposb nowy pienidz bdzie uywany gdziekolwiek to moliwe, co jest dokadnie tym, czego chcemy. Stary pienidz bdzie zachowany i uywany w koniecznym zakresie. Dlatego proponowany system pieniny wprowadzony w konkretnym regionie, na pocztek jako eksperyment, mgby rwnie koegzystowa z naszym obecnym systemem, dopki nie udowodni swojej uytecznoci. Kto inny jeszcze skorzystaby z nowego systemu monetarnego?
agodna droga oznacza koniec pienidza umoliwiajcego zarabianie na odsetkach, zamiast niego stabiln walut, niskie ceny i prawdopodobnie niskie podatki. Cika droga oznacza rosnce niebezpieczestwo osobiste, niestabilno, wysz inflacj, wysze ceny i wysze podatki. Jak dotd moje dowiadczenie z ludmi w przedziale najbogatszych 10% jest takie, e nie s ani w peni wiadomi, jak system odsetkowy dziaa naprawd, ani e istniej jakiekolwiek praktyczne alternatywy. Poza kilkoma wyjtkami, byliby skonni do wyboru poczucia bezpieczestwa ni wikszej iloci pienidzy, gdy w przewaajcej czci maj ich wystarczajco dla siebie i czasami dla wielu kolejnych pokole. Drugie pytanie brzmi: co si stanie, jeli bogaci wytransferuj swoje pienidze do innych krajw, gdzie dostan odsetki, zamiast zoy je na swoje konta oszczdnociowe, gdzie zachowuj swoj warto, lecz nie gromadz odsetek? Odpowiedzi jest taka, e w bardzo krtkim okresie po wprowadzeniu reformy, moe si zdarzy, e postpi wrcz odwrotnie, poniewa rozpito zysku pomidzy tym, co ludzie zarabiaj w innych krajach z odsetek, a stop inflacji, wynosiaby najprawdopodobniej mniej wicej tyle samo co wzrost wartoci nowego, niepodlegajcego inflacji pienidza w ich wasnym kraju. W rzeczywistoci, niebezpieczestwo moe nadej dokadnie z drugiej strony. Tym, co moemy stworzy, to Superszwajcaria ze stabiln walut i prosperujc gospodark. Przez szereg lat w Szwajcarii inwestorzy nawet musieli paci odsetki, aby mogli zostawi swoje pienidze na koncie bankowym. Dla kontrastu USA we wczesnej erze Reagana oferoway najwysze stawki procentowe, przycigny nadwyk pienidza z caego wiata i wkrtce musiay drastycznie zdewaluowa dolara, aby speni swoje zobowizania wobec kredytodawcw za granic. Przy 15% stopie USA musiayby spaci okoo dwukrotno kwoty zainwestowanej przez zagranicznych poyczkodawcw po 5 latach. Nie byo sposobu osignicia tego, jeli dolar byby utrzymany przy swojej pierwotnej wartoci. Jeszcze jedn konsekwencj tej polityki byo to, e USA z najwikszego kredytodawcy zmieniy si w najwikszego dunika na wiecie w przecigu okresu zaledwie omiu lat. Wielka ilo pienidza spekulacyjnego, szacowana na a 50 miliardw dolarw, krca po wiecie od jednego centrum bankowego do drugiego w poszukiwaniu zyskownej inwestycji, pokazuje, e istnieje niedobr sposobnoci rozsdnych inwestycji, a nie niedobr pienidzy. To zmienioby si w dowolnym regionie lub kraju, ktry poprzez wprowadzenie bezodsetkowego pienidza stworzyby prosperujc, a ostatecznie stabiln i zrnicowan gospodark. S szanse, e raczej nadwykowy pienidz z zewntrz byby inwestowany tutaj, ni e nadwykowy pienidz z wewntrz opuciby region.
BOGACI
Jednym z zasadniczych pyta, ktre zawsze zadaj ludzie, ktrzy zaczynaj rozumie efektywno ukrytego mechanizmu redystrybucji w naszym obecnym systemie pieninym, jest: Czy te 10% ludnoci, ktra czerpie zyski z tego mechanizmu obecnie, pozwoli na jakkolwiek zmian, ktra wyeliminowaaby ich szanse czerpania dochodu niepochodzcego z pracy, kosztem wikszoci spoeczestwa? Historyczna odpowied brzmi: oczywicie nie, chyba e zmuszeni zostan przez tych, ktrzy pac. Nowa odpowied brzmi: oczywicie, e tak, jeli uwiadomi oni sobie fakt, e ga, na ktrej siedz, ronie na chorym drzewie i e istnieje alternatywne, zdrowe drzewo, ktre nie zaamie si wczeniej czy pniej. Oznacza to spoeczn ewolucj, agodn drog. Natomiast pierwsza odpowied oznacza spoeczn rewolucj, cik drog. agodna droga oferuje bogatym szans zatrzymania pienidzy, ktre zarobili dziki odsetkom. Cika droga w sposb nieunikniony doprowadzi do duych strat. agodna droga oznacza zaniechanie oskare o czerpanie zysku z odsetek, dopki wprowadzimy nowy system pieniny, poniewa ich postpowanie miecio si cakowicie w zakresie ich ustawowych praw. Cika droga spoecznej rewolucji moe by bardziej bolesna.
48
49
Na wiele sposobw bardziej opacalna dla bogatych byaby pomoc w urzeczywistnieniu reformy monetarnej i wspieranie stabilnego systemu ni wspieranie rosncej niestabilnoci i ryzyka nieuniknionej katastrofy. Trzecie pytanie dotyczce najbogatszych 10% populacji odnosi si do tych, ktrzy yj ze swojego kapitau i s zbyt starzy, aby pracowa. Co si z nimi stanie, jeli zniesione zostan odsetki? Przykad wzity z Niemiec (w kategoriach redniej stopy procentowej i inflacji) pokazuje, e ci, ktrzy mog obecnie y ze swoich odsetek, mog te y ze swojego kapitau przynajmniej przez jedno pokolenie, jeli nie przez dwa lub wicej. Jeli wemiemy pod uwag majtek o wartoci 1 mln marek niemieckich, zaoymy redni stop oprocentowania na wysokoci 7% i redni stop inflacji na poziomie 3%, przychd brutto wyniesie 40 tysicy DM rocznie bez naruszania kapitau. W nowym systemie znosimy odsetki i inflacj, obniajc w ten sposb poziom cen wszystkich dbr i usug, jak rwnie podatkw o okoo 40%. Oznacza to, e osoba ta potrzebuje przychodu brutto w wysokoci 24 tysicy DM rocznie, aby utrzyma taki sam standard ycia jak w obecnym systemie. Jeli podzielimy 1 mln przez 24 tysicy, zobaczymy, e osoba ta mogaby y przez 40 lat ze swojego kapitau. Sednem tego przykadu jest to, e prawie kady, kto obecnie moe y, czerpic z wasnego kapitau, rwnie bdzie mg z niego y, jeli zmienimy system monetarny. Pord najbogatszych pod wzgldem zgromadzonego bogactwa (10% populacji), s posiadacze majtku przekraczajcego 1 mln DM. Lecz s te tacy, ktrzy zarabiaj ze swoich odsetek wicej ni milion marek kadego dnia. Wedug oficjalnych rde24, dzienny przychd krlowej Anglii, najbogatszej kobiety wiata, wynosi 700 tysicy funtw (z grubsza 2 mln. DM) w 1982 r. Chocia ani krlowa, ani firmy takie jak Siemens, Daimler-Benz i General Motors oficjalnie nie maj wielkiej wadzy, posiadanie pienidza jest dla nich w rzeczywistoci nieoficjaln wadz. Skandale dotyczce firm z wiodcych sektorw przemysu finansujcych partie polityczne w Niemczech, USA i innych krajach zachodnich pokazay, e wszystkie demokracje s zagroone tam, gdzie pozwala si na rozpowszechnianie si omawianego mechanizmu redystrybucji monetarnej. W miar upywu czasu, ci, ktrzy myl, e yj w demokracjach, bd y w najlepszym wypadku w ustroju oligarchicznym, lub w najgorszym przypadku w faszystowskim. W czasach redniowiecza ludzie myleli, e s ubodzy, gdy pacili dziesicin, dziesit cz ich przychodu lub produktw, swojemu feudaowi. Pod tym wzgldem byli oni jednak bogatsi ni jestemy w dzisiejszych czasach. Dzi wicej ni jedna trzecia z kadej marki lub dolara idzie na obsug kapitau. Ci, ktrzy zarabiaj najwicej, to super-bogacze, korporacje transnarodowe, wielkie firmy ubezpieczeniowe i banki.
Pytanie brzmi, czy jestemy ostatecznie skonni zrozumie spoeczn niesprawiedliwo, ktr powoduje obecny system pieniny i zmieni go, czy czekamy na wielkie wiatowe zaamanie gospodarcze lub ekologiczne, wojn lub rewolucj spoeczn. Poniewa nie ma sposobu, w jaki pojedyncze osoby lub mae grupy same mog zmieni system monetarny, musimy sprbowa zbliy tych, ktrzy rozumiej, jak moe by zmieniony, z tymi, ktrzy maj wadz umoliwiajc t zmian. Powinno by wyranym, e: 1. Nie mona rzuca oskare na tych, ktrzy obecnie czerpi zyski z systemu odsetkowego, gdy dzieje si to cakowicie w ramach ich ustawowych praw. 2. Co mona jednake zatrzyma, to ustawiczne wyciganie bez pracy pienidzy z danej gospodarki. 3. Nie powinno by adnych regulacji w odniesieniu do tego, gdzie lub jak pienidze mog by inwestowane w przyszoci przez tych, ktrzy maj wicej, ni potrzebuj. Jeli bd inteligentni, zatrzymaj je tak czy inaczej w kraju, co stworzy nowy bum gospodarczy powstay w wyniku zniesienia systemu opartego na pobieraniu odsetek.
BIEDNI
Czy biedni rwnie skorzystaj z nowego systemu pieninego? Jeliby obliczy redni warto zasobw, kade niemieckie gospodarstwo domowe w 1986 r. miaoby prywatn fortun o wartoci 90 tysicy DM. Byby to wspaniay dowd naszej dobrej koniunktury gospodarczej, gdyby bya ona rwnomiernie rozoona. Niemia rzeczywisto polega na tym, e jedna poowa ludnoci posiadaa 4% z tego bogactwa, a druga poowa 96% (Rys. 11). Dokadniej, bogactwo 10% ludnoci ronie nieprzerwanie kosztem pozostaej czci. To wyjania, dlaczego na przykad rodziny z niszej klasy redniej w Niemczech coraz bardziej poszukuj wsparcia finansowego w urzdach opieki spoecznej. Bezrobocie i ubstwo rosn, pomimo sporego systemu opieki spoecznej ustanowionego dla przezwycienia obu tych problemw. Najbardziej znaczcym czynnikiem w redystrybucji bogactwa jest oprocentowanie, ktre transferuje dziennie miliony od tych, ktrzy pracuj do tych, ktrzy posiadaj kapita. Chocia wikszo rzdw powsta std nierwnowag prbuje korygowa poprzez opodatkowanie, rezultat nigdzie nie jest bliski rwnowagi. W dodatku koszty rosncej biurokracji wpywaj na kadego poprzez zwikszone podatki. Ludzkie koszty w postaci traconego czasu i energii oraz ponienie zwizane z przejciami z biurokracj s rzadko, jeli kiedykolwiek, brane pod uwag.
50
51
Dystrybucja bogactwa pieninego w byej RFN
Absurdalno systemu monetarnego, ktry najpierw rabuje ludzi ze susznego udziau przypadajcego im w gospodarce wolnorynkowej, a pniej poprzez najbardziej nieskuteczne procedury, jakie mona sobie wyobrazi tym samym ludziom zwraca cz z tych pienidzy w formie patnoci w ramach opieki spoecznej, rzadko jest demaskowana przez ekspertw lub dyskutowana publicznie. Dopki te 80% ludzi, ktrzy pac, nie rozumiej, jak pac, czy moe by inaczej? Praktyczne porwnanie rosncych wartoci stp procentowych z liczb bankructw w handlu i przemyle oraz zwikszajcymi si wartociami stopy bezrobocia, ktre nastpuj z dwuletnim opnieniem (Rys. 12), dostarcza jeszcze jednego nieodpartego argumentu za wprowadzeniem systemu monetarnego wolnego od odsetek. Rwnie koszty spoeczne, jak alkoholizm, rozbicie rodzin i nasilenie zachowa kryminalnych, stanowi dodatkowe koszty, ktrych nie bierze si pod uwag w powyszych statystykach, lecz ktre mog by skutecznie ograniczone dziki reformom monetarnym. Jeli przyjrzymy si dylematowi krajw Trzeciego wiata (Rys. 13), zobaczymy nasz wasn sytuacj przez szko powikszajce. Przypomina to karykatur tego, co dzieje si w krajach rozwinitych, z powodu tej samej wady strukturalnej w systemie monetarnym. Jednake rnica polega na tym, e to kraje rozwinite przemysowo jako cao czerpi zyski, podczas gdy kraje rozwijajce si pac. Kadego dnia otrzymujemy 300 mln dolarw odsetek spacanych z krajw Trzeciego wiata, tj. kwot dwukrotnie wiksz od pomocy na rozwj, ktr im przekazujemy. Z cakowitego dugu krajw Trzeciego wiata w wysokoci jednego biliona dolarw w 1986 r., okoo jedna trzecia zostaa poyczona w celu spaty odsetek za poprzednie poyczki. Nie ma adnej nadziei, e te kraje bd kiedykolwiek w stanie wyrwa si z tej sytuacji bez powanego kryzysu lub fundamentalnej zmiany polityki. Jeli wojna oznacza niedobory ywnociowe, klsk godu i mier, spoeczn i ludzk ndz, to yjemy dokadnie w czasie Trzeciej Wojny wiatowej (Rys. 14). Jest to niewypowiedziana wojna. Jest to wojna toczona przy pomocy lichwiarskich stp procentowych, manipulowanych cen i niesprawiedliwych warunkw handlu. Jest to wojna, ktra narzuca ludziom bezrobocie, wpdza w choroby i wymusza na nich zachowania kryminalne. Czy musimy to tolerowa w nieskoczono? Nie ma wtpliwoci, e ci, ktrzy obecnie s biedniejsi w systemie monetarnym, ktry stworzylimy, stanowi ponad poow wiatowej populacji. Sytuacja w Trzecim wiecie zmieniaby si natychmiast, gdyby kraje-poyczkodawcy i banki umorzyy czciowo lub cakowicie ich dugi. Zwolennikami takiego postpowania s czsto postpowi ekonomici i w rzeczywistoci ju si tak zdarza. Jednake dopki podstawowy defekt w systemie pieninym nie bdzie zniesiony, nastpny kryzys jest ju zaprogramowany. Dlatego jednym z wanych krokw w kierunku bardziej stabilnego systemu gospodarczego na skal wiatow jest uczynienie wiadomym wrd tych, ktrzy niewtpliwie skorzystaj najbardziej biednych i krajw rozwijajcych si e mona wybra system alternatywny.
Do ktrej poowy naleysz ty? Jak powstaje taki rozziew? Jakie s konsekwencje tej koncentracji?
Rysunek 11.
52
5
Stopa procentowa a liczba bezrobotnych i liczba bankructw

Skpa poda pienidza powoduje podwyszanie stp procentowych przynoszc zwikszanie si bezrobocia i liczby bankructw
Pomoc rozwojowa
Kadego dnia Trzeci wiat paci krajom wiata uprzemysowionego 300 mln dolarw odsetek!
Dlaczego tracimy miejsca pracy, gdy stopy procentowe s wysokie? Co powoduje te wspzalenoci? Jak sytuacja ta moe by naprawiona?
Nasza pomoc na rozwj wynosi tylko poow tej kwoty! Jak dugo bdzie to moliwe? Jak ta eksploatacja moe by ograniczona?
Rysunek 12.
Rysunek 13.
54
55
KOCIOY I GRUPY WYZNANIOWE
Ju teraz yjemy w czasach Trzeciej Wojny wiatowej

wojny gospodarczej. Jest to niewypowiedziana wojna; wojna przy pomocy lichwiarskich stp procentowych, rujnujcych cen i znieksztaconych warunkw wymiany Zdalnie sterowane stopy procentowe i terms of trade (jest to w duym uproszczeniu stosunek zmian cen towarw eksportowanych do zmian cen towarw importowanych przez dany kraj . przyp. tum.) zabiy dotd miliony ludzi na tej rabowanej planecie. Zabijani s przez gd, choroby, bezrobocie i przestpczo.
Wielu wielkich politycznych i religijnych przywdcw, tacy jak Mojesz, Jezus Chrystus, Mahomet, Luter, Zwingli czy Gandhi prbowali ograniczy spoeczn nierwno poprzez zakazanie pobierania odsetek. Rozumieli oni przyczyn problemu. Jednak nie wpadli na jakie praktyczne jego rozwizanie, a zatem podstawowa nieprawidowo systemu pozostaa niezmieniona. Na przykad zakaz pobierania odsetek w wiecie chrzecijaskim ogaszany w redniowieczu przez papiey w Europie jedynie przerzuci problem na ydw, ktrzy stali si w tym czasie wiodcymi bankierami Europy. Podczas gdy ydom nie byo wolno pobiera odsetek od siebie nawzajem, mogli je pobiera od gojw. W islamie ludzie nie spacaj odsetek od poyczki, lecz banki lub osoby fizyczne jej udzielajce staj si udziaowcami w ich przedsiwziciu i bior udzia w zyskach z niego wynikajcych. W pewnych przypadkach moe to by lepsze od pacenia odsetek a w innych gorsze. W dzisiejszych czasach kocioy chrzecijaskie i organizacje charytatywne mcz swoich wyznawcw nawoywaniami o datki suce agodzeniu najgorszych problemw spoecznych w krajach rozwinitych i rozwijajcych si. Jest to jedynie leczenie objawowe, dopki w naszym systemie monetarnym trwa wada systemowa. Tym, czego trzeba w zamian, to rozpowszechnianie informacji i otwarta dyskusja o efektach obecnego systemu monetarnego i rozwizaniu polegajcym na reformie monetarnej. W Ameryce aciskiej, na przykad, koci katolicki jest podzielony midzy konserwatywnymi grnymi warstwami hierarchii dcymi w kierunku zachodniego modelu kapitalizmu i postpowymi warstwami niszymi, ktre s zorientowane na model komunistyczny. Historyczna sposobno w tym momencie polega na przedstawieniu gospodarki wolnej od odsetek jako trzeciego typu rozwizania, ktrego nie znajdujemy ani w komunizmie, ani w kapitalizmie, lecz ktry przewysza oba systemy. Sposobno ta szaby dalej w zapewnieniu spoecznej sprawiedliwoci ni jakikolwiek program pomocowy. Stworzyaby stabiln gospodark i zaoferowaa kocioom znaczne wsparcie w ich wysikach zaprowadzenia pokoju na tym wiecie. W kategoriach duchowych wszystko, co znajdujemy w wiecie zewntrznym, jest odbiciem naszych wasnych jani, naszych systemw wiary, naszych ycze i naszych myli. Dlatego przeobraenie wiata zewntrznego wymaga przeobraenia wiata wewntrznego. Jedno bez drugiego nie jest moliwe.
Jak dugo musimy znosi tej warunki? Czy rewolucje stanowi rozwizania zdolne do funkcjonowania? Jakie s prawdziwe powody wojny?
Rysunek 14.
56
57
Rozpowszechnianie wiedzy i umiejtnoci ezoterycznych w wielu czciach wiata wskazuje na gbok zmian w wiadomoci coraz wikszej liczby ludzi. Ich praca nad wewntrzn przemian dostarcza fundamentu pod zmian na zewntrz. Bez tej pracy pokojowa przemiana systemu monetarnego moe by niemoliwa. Dlatego wielka odpowiedzialno spoczywa na tych, ktrzy su celom humanitarnym i s wiadomi praktycznych moliwoci reformy monetarnej jako jednego z aspektw globalnej transformacji.
Koszty pracy s wysze ni same pensje
HANDEL I PRZEMYS
W gospodarce pozbawionej odsetek i inflacji ceny dbr i usug byyby ustalane, jak w dzisiejszych spoeczestwach kapitalistycznych, przez poda i popyt. Zmiana dotyczyaby znieksztacenia wolnego rynku istniejcego z powodu mechanizmu odsetkowego. rednio kade miejsce pracy w niemieckim przemyle jest obcione dugiem w wysokoci 70 do 80 tysicy DM (powyej 35 do 40 tysicy dolarw). Samo oprocentowanie stanowi 23% redniego kosztu pracy (patrz Rys. 15). Do odsetek od poyczonego kapitau trzeba doda odsetki z kapitau wasnego firmy. Drugi rodzaj kapitau ksztatuje si zgodnie z t sam wysokoci stopy procentowej co pierwszy. Oto dlaczego dugi rosn okoo dwch do trzech razy szybciej ni wydajno produkcyjna gospodarki kraju (patrz Rys. 5). Proporcja ta nieustannie pogarsza si dla tych, ktrzy pracuj i dla tych, ktrzy chc rozpocz wasn dziaalno gospodarcz. Jestemy wiadkami coraz wikszej koncentracji w sektorze przemysowym. Mae przedsibiorstwa i firmy przemysowe s wykupywane przez wiksze, a wiksze s wykupywane przez jeszcze wiksze, a wreszcie pewnego dnia moe si okaza, e kady w tak zwanych gospodarkach wolnorynkowych pracuje dla jakiej wielonarodowej korporacji. Ten rodzaj rozwoju otrzymuje swj bodziec ze strony tzw. efektw skali i automatyzacji w wikszych firmach przemysowych, lecz rwnie z nadwykowych pienidzy uzyskiwanych przez te przedsibiorstwa na rynku pieninym. Na przykad Siemens i Daimler-Benz w Niemczech zarabiaj wicej poprzez inwestycje na rynku kapitaowym ni w sektorze produkcji. Zostay one okrelone w prasie niemieckiej jako faktycznie banki z fasad produkcyjn. Dla kontrastu mniejsze i rednie firmy w celu rozwijania si musz zwykle zaciga poyczki i dlatego wpadaj w puapk systemu procentu zwykego i procentu skadanego. Nie mog czerpa korzyci z efektu skali ani z zyskw od kapitau. Jak dotd nasza gospodarka jest zalena od kapitau. Przedstawiciel niemieckiego przemysu, pan Schleyer, powiedzia kiedy trafnie: Kapita musi by obsugiwany! Lecz w nowym systemie monetarnym kapita byby zaprojektowany dla obsugiwania potrzeb gospodarki. Musiaby zaoferowa siebie w celu uniknicia kary, tzn. on musi suy nam! Skd pochodz te dodatkowe koszty? Jakie s tego konsekwencje? Czy moemy zmieni ten model dystrybucji?
Rysunek 15.
58
59
ROLNICY
Z powodu niszczcych wpyww oprocentowania na nasz system rolniczy, gospodarka rolna szczeglnie nadaje si do zastosowania nowego systemu pieninego. Rolnictwo jest przemysem opierajcym si na ekologii. Oglnie procesy ekologiczne podaj wedug krzywej wzrostu naturalnego (Rys. 1, krzywa A). Procesy przemysowe musz obecnie rozwija si wedug krzywej wzrostu wykadniczego odsetek zwykych i odsetek skadanych (Rys. 1, krzywa C). Poniewa nie mona spowodowa, aby natura wzrastaa jak kapita, uprzemysowienie rolnictwa stworzyo problemy zagraajce naszemu przetrwaniu. W pierwszym etapie uprzemysowienia rolnicy kupowali coraz wiksze maszyny. Nastpnie wielkoobszarowi rolnicy dziki subwencjom rzdowym i bodcom podatkowym wykupili mniejsze gospodarstwa rolne, aby sta si jeszcze wikszymi. Wtedy oznaki choroby zaczy si objawia i nasila: wyczerpywanie i zanieczyszczenie zasobw wody; upodobnienie si yznych ziem do wysuszonych i ubitych pusty; utrata ponad 50% wszystkich gatunkw; nadprodukcja niektrych artykuw, ktre mona byo sprzedawa jedynie przy pomocy wikszych subsydiw rzdowych; hybrydowe pody rolne, pozbawione smaku i trujce; cakowita zaleno od ropy w transporcie, od sztucznych nawozw, rodkw owadobjczych, pestycydw; znikanie lasw deszczowych sucych do produkcji materiaw opakowaniowych dla dugich przewozw pomidzy miejscami produkcji, do magazynowania, przetwarzania, sprzedawania i konsumpcji. Chocia oprocentowanie jest tylko jednym z czynnikw sprzyjajcych takiemu rozwojowi, wprowadzenie systemu pienidza wolnego od odsetek byoby szczeglnie wane dla tego sektora spoecznego, zabezpieczajcego nasze przetrwanie. Bezodsetkowe poyczki, poczone z reformami ziemskimi i podatkowymi (patrz Rozdzia 2) pozwoliyby na powrt na rol wikszej liczbie ludzi ni oczekuje si obecnie. Razem z nowymi metodami zrwnowaonego rolnictwa moemy by wiadkami ewolucji innego stylu ycia, czcego prac i wypoczynek, prac fizyczn i umysow, wysok i nisk technologi sprzyjajcemu bardziej holistycznemu podejciu do rozwoju osobistego, rolniczego i spoecznego.
redystrybucja bogactwa od pracy do kapitau staje si ostrzejsza. Oznacza to zwikszajce si problemy spoeczne i ekologiczne oraz ekonomiczne i polityczne napicia. Cigy wzrost ekonomiczny skutkuje jednake wyczerpywaniem si zasobw naturalnych. Oznacza to w obecnym systemie monetarnym, e mamy wybr pomidzy ekologicznym a ekonomicznym zaamaniem. W dodatku koncentracja pienidzy w rkach coraz mniejszej liczby ludzi i wielkich korporacji transnarodowych stwarza cigy nacisk na inwestycje na wielk skal, np. elektrownie jdrowe, wielkie tamy budowane do produkcji energii hydroelektrycznej oraz sprzt zbrojeniowy. Z czysto ekonomicznej perspektywy, USA i Europa przejawiaj politycznie sprzeczne zachowanie. Instalowanie wikszego i lepszego uzbrojenia przeciwko Rosji z jednej strony i wysyanie do Rosji masa, pszenicy i technologicznego know-how miao doskonay sens gospodarczy: produkcja militarna jest jedynym obszarem, gdzie punkt nasycenia mona odsuwa w nieskoczono, jak dugo wrg jest w rwnym stopniu zdolny do rozwijania szybszych i lepszych broni. Zyski w sektorze zbrojeniowym s o wiele wiksze ni jakiekolwiek zyski w sektorach cywilnych naszej gospodarki. Dopki kada inwestycja musi konkurowa z si reprodukowania si pienidza na rynku pieninym, wikszo inwestycji ekologicznych majcych na celu tworzenie systemw zrwnowaonych (tj. zatrzymujcych ilociowy wzrost na optymalnym poziomie) bdzie trudnych do realizacji na wiksz skal. Dzi ludzie, ktrzy musz zaciga poyczki na inwestycje ekologiczne, zwykle przegrywaj ekonomicznie. Gdyby pobieranie odsetek zostao zniesione, mogliby przynajmniej utrzyma si na granicy rentownoci, chocia rnica w porwnaniu z innymi inwestycjami (np. handel i produkcja broni) pozostaaby nadal taka sama. Wemy na przykad inwestycj w kolektory soneczne. Jeli z naszych pienidzy moemy spodziewa si tylko 2% zwrotu, byoby ekonomicznie niemdre inwestowa w t, skdind rozsdn, ekologiczn technologi do produkcji ciepej wody, poniewa nasze pienidze umieszczone w banku osignyby zwrot w wysokoci 7%. Zmiana w systemie monetarnym daaby ludziom szans przynajmniej do utrzymania si na progu rentownoci, jeli zainwestowaliby w utrzymanie i ulepszenie biologicznych podstaw ycia. Nadaoby to jednostkom i grupom cakiem innego rodzaju rozpdu do podjcia dziaa ochronnych i ekologicznie rozsdnych technologii. Nawet ilo dziaa gospodarczych byaby atwiej dopasowana do rzeczywistych potrzeb. Poniewa wysokie zwroty kapitau (w celu spaty odsetek od zacignitych poyczek) nie byyby ju wicej potrzebne, presja na nadprodukcj i nadkonsumpcj byaby znaczco ograniczona. Ceny mogyby by obnione o 30 do 50%, co opaca si w przypadku wysoce kapitaochonnej technologii. Teoretycznie ludzie musieliby pracowa jedynie poow tego czasu co obecnie, aby utrzyma ten sam standard ycia.
EKOLODZY I ARTYCI
Kiedy mwimy o wzrocie gospodarczym, mierzonym w przyrocie procentowym PNB (Produktu Narodowego Brutto przyp. tum.) i porwnywanym do poprzednich lat, zwykle zapominamy, e ten przyrost odnosi si do coraz wikszej kadego roku iloci. Tak wic 2,5% wzrost dzisiaj jest w rzeczywistoci czterokrotnie wikszy od 2,5% wzrostu w latach 50-tych XX wieku. atwo wytumaczy, dlaczego politycy, przemysowcy i przywdcy zwizkowi nadal wzywaj do podejmowania rodkw dla pobudzania wzrostu gospodarczego: w okresach spadajcych stp wzrostu rozbieno midzy przychodem z kapitau i pracy lub
60
61
Hurra! Znowu 2,5% wzrost!
W ramach nowego systemu monetarnego, ilociowy wzrost najprawdopodobniej zostaby zamieniony na wzrost jakociowy. Ludzie mieliby wybr zostawienia swoich nowych pienidzy na kontach oszczdnociowych, gdzie zachowayby one swoj warto, lub zainwestowania ich w szko, porcelan, meble, dziea sztuki lub solidnie budowany dom, ktre zachowywayby swoje odpowiednie wartoci. Mogliby rwnie wybiera te inwestycje, ktre wzbogaciyby ich codzienne ycie. Jednake im wikszej wymagano by jakoci, tym wicej by jej tworzono. W ten sposb moglibymy si spodziewa cakowitej rewolucji wartoci, co prawie na pewno wpynoby na sprawy kulturowe i rodowiskowe. Wiele inwestycji w sztuk i technologie ekologiczne byoby konkurencyjne pod warunkiem stabilnego pienidza i zrwnowaonego stylu ycia i mogoby opaca si bez osigania wielkich zyskw. W ten sposb sztuka i ekologia stayby si szybko ekonomicznie opacalne.
KOBIETY
Dlaczego tak mao kobiet dziaa w sferze pieninej? Czy to na rynku papierw wartociowych, czy to w wiecie bankowoci, jest to nadal domen mczyzn, a wyjtki zdaj si jedynie potwierdza regu. Stwierdziam na podstawie cakiem dugo trwajcego dowiadczenia w sprawach rwnouprawnienia kobiet i z projektami ich dotyczcymi, e wikszo z nich intuicyjnie czuje, e co jest nie tak w tym systemie pieninym, chocia, podobnie jak mczyni, nie wiedz jasno co. Zagorzaa walka kobiet o rwnouprawnienie, ktra jest rwnie w duym stopniu spraw ekonomiczn, sprawia, e czuj si oburzone procesami stwarzajcymi nierwno, takimi jak gry finansowe. Wikszo kobiet rozumie dowiadczalnie, e cokolwiek kto zarobi bez pracy, tj. dziki odsetkom i odsetkom skadanym, kto inny musi na to pracowa. Tym innym (w wielu przypadkach) bdzie kobieta. Z poowy populacji, ktra posiada tylko 4% cakowitego bogactwa (Rys. 11), wikszo stanowi kobiety. W przewaajcej mierze to kobiety nosz ciar gospodarczego chaosu i spoecznej ndzy powodowanej przez obecny system pieniny na caym wiecie. Wprowadzenie nowego systemu pieninego, ktry dziaaby jako technicznie ulepszony system barterowy, zdecydowanie moe zmieni ich dol. Z tego powodu spodziewam si, e wysoki odsetek kobiet bdzie pord gwnych inicjatorw tego sprawiedliwszego rodka wymiany. Wiedz one, co znaczy by eksploatowanym. W nastpstwie przemiany mog zaangaowa si w bankowo i inwestowanie w o wiele wikszym zakresie. Staoby si tak, poniewa rozumiayby, e system, w ktrym by dziaay, wzmacniaby ycie, a nie niszczy je. I na kocu, lecz nie najmniej wanym jest to, e ten system pieniny o wiele lepiej odpowiada ich koncepcji mocy i wadzy. Mczyni s przyzwyczajeni do hierarchicznego modelu wadzy z wszechmocnym szczytem i bezsilnymi doami. Ktokolwiek dostaje kawaek z tortu, zostawia mniej dla innych. To sytuacja win-lose kto musi przegra, eby kto inny mg wygra.
Skd si bierze ten obkaczy nacisk na wzrost? Jak moemy si uwolni z tego nacisku? Dlaczego stabilne gospodarki s niemoliwe do urzeczywistnienia w obecnym systemie?
RySUNEK 16.
62
6
Kobiety czciej dowiadczaj wadz jako nieskoczenie rozszerzaln koncepcj. Za kadym razem, gdy kto dodaje mocy grupie wnoszc swoje umiejtnoci, caa grupa staje si mocniejsza. To sytuacja win-win, czyli kady wygrywa. System monetarny, ktry rozszerza si z rosncymi potrzebami, lecz zatrzymuje si, gdy potrzeby te zostaj zaspokojone, prawie automatycznie stwarza w dugim okresie sytuacj win-win dla kadego. Nawet w krtkim czasie, w sytuacji kryzysu, w ktrym teraz wanie jestemy. Tym, czego kobiety bd najbardziej chciay dla siebie i swoich dzieci, bdzie to, eby zamiast kolejnych cikich, rewolucyjnych przemian, ktre spowodoway tak bezkresn niedol ludzk w przeszoci, ta zmiana jeli mogaby zaj przed krachem zapewnia agodn, ewolucyjn transformacj. tum. z angielskiego Marcin Harembski tum. z angielskiego Piotr Jurczak
ROZDZIA 4
LEKCJE, KTRYCH DOSTARCZA HISTORIA
dziedziczony przez nas system monetarny liczy sobie ponad 2000 lat. Niemiecka nazwa pienidza, Geld, wskazuje do precyzyjnie na jego historyczny zwizek ze zotem (ang. gold przyp. red.). Zoto, ktre poza jubilerstwem i sztuk zdobnicz nie ma wielu zastosowa, stao si uprzywilejowanym rodkiem wymiany w Cesarstwie Rzymskim okoo r. 700 przed Chrystusem. Pienidz oznacza zawsze monet. W tym znaczeniu pojcie pienidza zostao uyte w konstytucji Stanw Zjednoczonych. Zote i srebrne monety (lub potwierdzenia przyjcia ich w depozyt) byy jedynym w peni legalnym rodkiem patniczym w USA do r. 1934. Do tej pory wielu ludzi przede wszystkim ci, ktrzy dostrzegaj niebezpieczestwa zwizane z nieograniczonymi praktycznie moliwociami kreowania pienidza papierowego opowiada si za przywrceniem standardu zota dla pienidza. Silvio Gesell powici temu zagadnieniu mniej wicej trzy czwarte swojej ksiki Die Natrliche Wirtschaftsordnung (Naturalny porzdek ekonomiczny) opublikowanej w r. 190426. Wbrew opiniom goszonym przez wszystkich uznanych w owym czasie ekonomistw, Gesell prbowa udowodni teoretycznie i poprze praktycznymi przykadami tez, e standard zota by nie tylko zbdny, ale szkodliwy dla poprawnego dziaania systemu monetarnego opierajcego si na pienidzu bezodsetkowym. Obecnie wiemy ju, e standard zota nie jest koniecznoci. Nie istnieje w dzisiejszym wiecie aden system pieniny, ktry byby oparty na standardzie zota. W wyeliminowaniu tej przeszkody stojcej na drodze prawidowego rozwoju gospodarki lat
64
Rozdzia 4: Lekcje, ktrych dostarcza historia
65
trzydziestych XX wieku pomg John Maynard Keynes, ktry dobrze zna dziea Silvio Gesella. Keynes zapomnia jednak o drugim istotnym aspekcie, jakim powinno by zastpienie oprocentowania opat cyrkulacyjn (circulation fee). W duej mierze stanowi to przyczyn naszych obecnych problemw i, o ile nie wycigniemy waciwych wnioskw, bdzie powodowao regularne kryzysy w przyszoci. eby pokaza, jak trudno jest dogbnie zrozumie problemy zwizane z systemem monetarnym, pozwol sobie przedstawi kilka przykadw z historii, ktre nawietl to zagadnienie.
Bezrobocie jest przyczyn ubstwa, ubstwo prowadzi do radykalizacji nastrojw
PIENIDZ BRAKTEATOWY W EUROPIE REDNIOWIECZNEJ

Midzy XII a XV wiekiem w Europie uywano systemu monetarnego zwanego brakteatem (brakteat z aciskiego bractea blaszka, byskotka przyp. tum.). Pienidz emitowany przez miasta, biskupw i wadcw suy nie tylko do obsugi wymiany towarw i usug, lecz take do cigania podatkw. Kadego roku cienkie monety zote i srebrne byy wycofywane i dwu- lub trzykrotnie przetapiane, przy czym kadorazowo dewaluowano je o okoo 25%. Poniewa nikt nie chcia przetrzymywa tych pienidzy, inwestowano je w meble, solidnie wybudowane domy, dziea sztuki i we wszystko, czego warto nie spadaa lub nawet rosa. Najpikniejsze dziea sztuki i architektury sakralnej i wieckiej powstay w tym czasie. Bo gdy bogactwa nie mona byo gromadzi w pienidzu, powstawao prawdziwe bogactwo27. Do tej pory uwaamy ten okres za czas szczytowych osigni kultury w historii Europy. Rzemielnicy pracowali pi dni w tygodniu, wprowadzono wolny poniedziaek przed Wielkim Postem (the blue Monday), a poziom ycia by wysoki. Pomidzy poszczeglnymi orodkami wadzy nie istniay prawie w ogle spory i nie toczyy si wojny. Jednake ludzie nie lubili oczywicie pienidzy, ktre w regularnych odstpach czasu traciy tak duo na wartoci. Ostatecznie, pod koniec XV wieku wprowadzono wiecznego pensa, a wraz z nim pojawio si oprocentowanie i gromadzenie kapitau w rkach coraz wszej grupy ludzi. Towarzyszyo temu pojawienie si problemw spoecznych i gospodarczych. Pynie std nastpujca nauka: podatki powinny by pobierane osobno i nie powinny by powizane z opat cyrkulacyjn naoon na pienidz.
REPUBLIKA WEIMARSKA I STANDARD ZOTA

W okresie Republiki Weimarskiej (1924-1933) prezes banku centralnego Hjalmat Schacht chcia stworzy w Niemczech uczciw walut, ktra w jego rozumieniu oznaczaa powrt do standardu zota. Poniewa nie mg zakupi na wiatowym rynku takiej iloci zota, ktra odpowiadaaby sumie pienidzy bdcych w obiegu, to zacz reduko-
Czy grozi nam nowy radykalizm? Co jest przyczyn nowego ubstwa? Czy moemy zapobiega takiemu rozwojowi wypadkw?
Rysunek 17.
66
67
wa ilo pienidza. Zmniejszenie poday pienidza spowodowao wzrost stp procentowych i zwizan z tym mniejsz skonno do inwestowania oraz mniejsze po temu moliwoci. Doprowadzio to do licznych bankructw i do wzrostu bezrobocia, czego rezultatem byo nasilenie si radykalizmu. Pomogo to Hitlerowi w zdobywaniu coraz wikszego zakresu wadzy. Rys. 17 przedstawia zwizek pomidzy wzrostem ubstwa i nasilaniem si radykalizmu w Republice Weimarskiej. Taki obrt rzeczy przewidzia Silvio Gesell chocia przyczyn dopatrywa si gdzie indziej. Ju w r. 1918, zaraz po pierwszej wojnie wiatowej, gdy wszyscy mwili o pokoju i gdy powstay liczne organizacje, ktre miay ten pokj zapewni, Gesell opublikowa list do redakcji na amach berliskiej Zeitung am Mittag, w ktrym pisa: Mimo e wszyscy wicie przyrzekaj raz na zawsze zaprzesta wojen, mimo e miliony ludzi woaj: Nigdy wicej wojny!, pomimo wielkich nadziei na przyszo, zmuszony jestem powiedzie co nastpuje: Jeli nadal bdzie si utrzymywa panujcy obecnie system monetarny oparty na oprocentowaniu i procencie skadanym, to obawiam si, e nie pniej ni za 25 lat bdziemy mieli now, jeszcze straszniejsz wojn. Bez trudu mog przewidzie rozwj wypadkw. Dziki obecnemu stopniowi zaawansowania technologicznego przemys zanotuje wkrtce rekordowe wyniki. Przyrost kapitau, pomimo olbrzymich strat wojennych, bdzie postpowa w byskawicznym tempie. Jego nadmierna poda spowoduje spadek stp procentowych. Wtedy ludzie zaczn gromadzi pienidze. Zmaleje aktywno gospodarcza, a coraz wiksza liczba bezrobotnych bdzie si wczy po ulicach (...). W gowach niezadowolonych mas wylgn si szalone, rewolucyjne idee. Rozprzestrzeni si take trujca rolina o nazwie supernacjonalizm. Nie bdzie porozumienia midzy pastwami i w kocu nieunikniona bdzie kolejna wojna28. Z historycznego punktu widzenia, opisujc sytuacj po fakcie, bank centralny zapewnia ma poda pienidza, ktry by tezauryzowany przez zwykych obywateli. Skutki byy katastrofalne. Jednake wydaje si, e a do dnia dzisiejszego przedstawiciele bankw centralnych nie uwiadomili sobie, jak mona by w sposb zasadniczy rozwiza problemy, z ktrymi maj do czynienia na co dzie. tum. z angielskiego Witold Falkowski
ROZDZIA 5
REFORMA MONETARNA W KONTEKCIE OGLNOWIATOWYCH PRZEMIAN: PRZYKAD MOLIWEJ ZMIANY

hocia ksika ta koncentruje si na zagadnieniu reformy monetarnej jako wanym aspekcie gruntownych przemian globalnych, ktrych niedugo bdziemy wiadkami, nie oznacza to, e ten aspekt jest waniejszy ni inne. Przemiana potrzebna jest wszdzie: od instytucji po jednostki, od technologii po sfer duchow. Pienidz, jego sposb funkcjonowania, jego wpyw na spoeczestwo to tematy nagminnie lekcewaone, mimo e wydaje si, i stanowi one centralny element ukadanki. Zagadnieniem tym nie przejmuj si zbytnio ani eksperci, ani ci, ktrzy poszukuj alternatyw dla obecnego systemu gospodarczego. By moe nie jest ono waniejsze od innych problemw, ale z pewnoci nie jest mniej od nich wane. Dotyczy po prostu kadego.
68
Rozdzia 5: Reforma monetarna w kontekcie oglnowiatowych przemian: przykad moliwej zmiany 69
EWOLUCJA ZAMIAST REWOLUCJI

Trzy reformy, o ktrych traktuje ta ksika reforma pienidza, wasnoci ziemi i systemu podatkowego stanowi wprawdzie tylko niewielk cz zmian niezbdnych do przetrwania na naszej planecie, ale wpisuj si w liczne prby stworzenia nowych relacji pomidzy czowiekiem i natur oraz nowych stosunkw midzy samymi ludmi. Gdy pozwolimy na rozwj struktur spoecznych, ktre ze swej natury bd przeszkadza w osigniciu tych celw, zagroone bd: sprawiedliwo spoeczna, przetrwanie rodowiska naturalnego (ecological survival) i wolno. Proponowane tu reformy w przejrzystej formie cz zalety kapitalizmu i komunizmu. Unikaj wad obu tych systemw i wyznaczaj trzeci drog. Zapewniayby wolno osobist i umoliwiayby wzrost w warunkach wolnego rynku i znacznie wikszej rwnoci spoecznej. Jednoczenie pooyyby kres wyzyskowi znacznej wikszoci przez niewielk mniejszo, bez uciekania si do powanych regulacji, gospodarki planowej oraz wszechpotnej biurokracji. Denie komunizmu do uwolnienia spoeczestwa od wyzysku nie zostao zrealizowane, poniewa komunizm, w celu zapewnienia kademu minimum egzystencjalnego, wyeliminowa wolno osobist. Z drugiej strony kapitalizm, pozwalajc na czerpanie korzyci z ziemi i kapitau w ramach nieograniczonej wolnoci osobistej, doprowadzi do zagroenia minimum egzystencjalnego wikszoci ludzi. Obydwa systemy zaszy zbyt daleko w realizacji swoich zaoe. Jeden hodowa zasadzie prymatu wolnoci od godu nad wolnoci wyboru wasnego sposobu ycia. Drugi dawa najwyszy priorytet wolnoci osobistej, ktra przy obecnym systemie monetarnym dostpna jest tylko dla nielicznych. Obydwa systemy maj do pewnego stopnia racj, ale aden nie potrafi stworzy niezbdnych warunkw, ktre umoliwiayby prawdziwie ludzk egzystencj, wcznie z prawdziw wolnoci. Reformy, ktre tu proponujemy, mog ograniczy rozmiary interwencji rzdu i stworzy gospodark ekologiczn, w ktrej towary i usugi byyby produkowane i oferowane w optymalnej iloci i na optymalnym poziomie zoonoci, poniewa zapewniaoby im to najnisze ceny, a wic najwiksz konkurencyjno w wolnym systemie. Ludzie w krajach wysoko uprzemysowionych w niewielkim stopniu zdaj sobie spraw z rozmiarw redystrybucji bogactwa poprzez system monetarny i system wasnoci ziemi. Dzieje si tak dlatego, e wyzyskowi poddane s kraje rozwijajce si i to w nich robotnicy pac cen za systemy monetarne funkcjonujce w wiecie uprzemysowionym. Mimo, e oni cierpi w najwikszym stopniu, to nie ma zbyt wielkiej szansy, by idee, o ktrych mowa, wprowadzono w ycie najpierw w krajach Trzeciego wiata. W sferze pienidza, wasnoci ziemi i w polityce dominuj w tych krajach wskie elity.
Istniaaby jednak moliwo wprowadzenia zmian w niewielkich krajach demokratycznych w Europie. Na przykad Skandynawia, zamieszkaa przez narody w wikszoci bogate i wyksztacone, mogaby si okaza otwarta na spoeczn zmian. A o to wanie chodzi w reformie monetarnej. W swoim wystpieniu przed Komisj wiatow Narodw Zjednoczonych (U.N. World Commissions Public Hearing) 11.12.1986 w Moskwie A. S. Cimoszenko z Instytutu Pastwa i Prawa Akademii Nauk ZSRR zaproponowa: Nie moemy dzi zapewni bezpieczestwa tylko jednemu krajowi kosztem innych. Bezpieczestwo moe by tylko wiatowe. Nie moe ono jednak dotyczy wycznie sfery politycznej lub wojskowej. Musi te obejmowa sfer ekologii, gospodarki i problemw spoecznych. Musi zapewni spenienie aspiracji ludzkoci jako caoci32. Walka ludzkoci o sprawiedliwo spoeczn i gospodarcz jest duga i zacita. Doprowadzia ona do ostrych podziaw politycznych i religijnych. Wielu oddao w tej walce ycie. Musimy pilnie zrozumie, e nikt nie moe zapewni sobie bezpieczestwa kosztem innych albo kosztem rodowiska, od ktrego jestemy zaleni. eby byo to wykonalne, musimy wprowadzi gbokie i praktyczne zmiany w podstawowej strukturze naszego spoeczestwa. Mam nadziej, e zmiany sugerowane w tej ksice przyczyni si do zapewnienia bezpieczestwa i sprawiedliwoci ludziom i rodowisku naturalnemu w skali globalnej i e wreszcie zaczn wypiera rewolucj na rzecz ewolucji.
ROZWIZANIA MOLIWE W NIEDALEKIEJ PRZYSZOCI

Zanim moliwe bdzie przeprowadzenie reformy systemu pieninego, znaczna cz spoeczestwa musi zda sobie spraw, e konieczne jest ograniczenie roli pienidza do jego funkcji jako rodka wymiany, miernika cen oraz staego standardu wartoci. Gdy wnioski te przeoone zostan na dziaania polityczne, to bank centralny, na polecenie rzdu, wprowadzi w miejsce oprocentowania opat postojow w celu zapewnienia obiegu pienidza.
OPATA POSTOJOWA TWORZY SYSTEM PIENIDZA NEUTRALNEGO

Opata postojowa, zapewniajc obieg pienidza, umoliwiaaby jednoczenie wszystkie niezbdne transakcje. Jeli dostpna jest wystarczajca ilo pienidzy do obsugi niezbdnych transakcji, to nie ma potrzeby wprowadzania do obiegu wikszej ich iloci. Tym samym wzrost iloci pienidza jest wynikiem wzrostu gospodarczego, a ten nastpuje wedug krzywej wzrostu naturalnego (Rys. 1, krzywa A).
70
Rozdzia 5: Reforma monetarna w kontekcie oglnowiatowych przemian: przykad moliwej zmiany 71
Gdy kto ma wicej gotwki ni potrzebuje, wpaca j do banku. W zalenoci od tego na jak dugi okres deponowane byyby pienidze, bank zmniejszaby opat postojow lub odstpowa od niej. Rys. 18 przedstawia w jaki sposb obecne stopy procentowe byyby zastpione przez stopnie opaty postojowej. W przypadku depozytw dugoterminowych opaty by nie pobierano; najwyszej opacie podlegaaby gotwka. W nowym systemie mona by przeciwdziaa tezauryzacji gotwki znacznie atwiej ni za pomoc naklejania znaczkw na odwrocie banknotu, jak czyniono to w Wrgl. A oto niektre propozycje. Mona by stosowa system loterii. Zapewniaby on obieg gotwki poprzez wycofywanie konkretnego nominau w taki sam sposb, w jaki dokonuje si cignienia w loterii. Opierajc si na przykad na dzisiejszym systemie omiu nominaw (w przypadku marki niemieckiej: 5/10/50/100/200/500/1000 DM), mieszano by osiem kolorowych kul reprezentujcych poszczeglne nominay banknotw z kulami biaymi, ktre oznaczayby pozostawienie nominau bez zmiany. Proporcje midzy kulami ustalano by zgodnie z reguami statystyki w taki sposb, eby zapewni zmian kadego nominau rednio raz lub dwa razy do roku. Cignienia mogyby si odbywa na przykad w kad pierwsz sobot miesica. Od momentu wylosowania nominau rozpoczynaby si okres zmiany, ktry trwaby do koca miesica. Wylosowane banknoty pozostawayby prawnym rodkiem patniczym i mona by ich uywa do pacenia w sklepach. Jednake przy kadej transakcji dokonywanej przy uyciu tych banknotw pobierano by odpowiedni opat. Inn moliwoci jest wymiana uniewanionych banknotw po dokonaniu opaty za wymian w banku lub na poczcie. Poniewa nikt nie lubi paci, to kady staraby si uywa jak najmniej gotwki, wpacajc kad nadwyk na konto bankowe. Wymian uatwiaoby nadanie nowym banknotom innego koloru i wielkoci. Nowy ty banknot stumarkowy zastpowaby stary niebieski, ktry wycofywano by z obiegu. Ukrywanie starych banknotw mona by uniemoliwi przez nadawanie nowym banknotom nieco wikszej dugoci lub szerokoci tak, by kady faszywy banknot wystawa z pliku, bez wzgldu na jego grubo. W przeciwiestwie do naklejek lub stemplowania pienidzy, losowanie nominaw ma t zalet, e nie wymaga drukowania nowych pienidzy. Mona by zachowa te same banknoty, ktrych uywamy obecnie, a koszty systemu nie przekroczyyby kosztw zwizanych z wycofywaniem zuytych banknotw. W tym nowym systemie pienidza neutralnego banki miayby taki sam obowizek jak wszyscy inni przekazywa pienidze tym, ktrzy ich potrzebuj. Jeli zaksigowayby
Gwarancja cyrkulacji
oraz redni roczny koszt kredytu
Rysunek 18.
72
7
bezodsetkowe depozyty i nie poyczay tych pienidzy, ani nie przekazyway do banku centralnego lub regionalnego, to rwnie musiayby wnosi opat postojow. Osoby korzystajce z kredytu nie paciyby odsetek, tylko uiszczayby opat bankow i premi od ryzyka w wysokoci porwnywalnej do opat zwizanych z kadym kredytem bankowym. Te dwie opaty wynosz przecitnie okoo 2,5% (w 1991 r. w Niemczech) kadego kredytu (zob. Rys. 18). W Szwajcarii wynosz one tylko 1,5% przecitnego kredytu. W krajach rozwijajcych si byy one nawet dwu- lub trzykrotnie wysze. tum. z angielskiego Witold Falkowski
ROZDZIA 6
CO MONA ZROBI W OKRESIE PRZEJCIOWYM?
wn uomnoci powszechnego, wiatowego systemu monetarnego jest to, e jest bardzo niewielu ludzi, ktrzy zdaj sobie spraw z konsekwencji jego niedoskonaoci. Jeszcze mniej osb potrafi wskaza dziaania mogce poprawi t sytuacj. Tym niemniej, odkd w padzierniku 1987 r. na Wall Street rozpyno si 1,5 bln dolarw, zaczyna dostrzega si braki obecnego systemu i jest wiksze otwarcie na potrzeb zmian. Pierwszym krokiem do tego celu jest uwiadomienie sobie, czym s i w jaki sposb oddziauj na system gospodarczy odsetki i odsetki skadane. Nastpnie naley pozyska wiadomoci i usystematyzowa je tak, aby stanowiy materia do dyskusji nad reform, jej zakresem i przewidywanymi skutkami.
POGBIANIE WIEDZY, UPOWSZECHNIANIE ZAGADNIENIA

Dyskusje wrd przyjaci i rodziny pomog Ci ustali jak dalece jeste w stanie przedstawi tematyk tego zagadnienia. Nastpnie moesz si zwrci do osb, z ktrymi jeste mniej zwizany: swojego bankiera, porednika ubezpieczeniowego, lokalnych politykw, dziennikarzy i innych przedstawicieli mediw. Moje niezliczone rozmowy osobiste z profesjonalistami w dziedzinie bankowoci i ekonomii przekonay mnie osta-
74
Rozdzia 6: Co mona zrobi w okresie przejciowym?
75
tecznie, e nie ma jakiej organicznej przeszkody, poza istniejcymi w naszych umysach blokadami mylowymi powstaymi w procesie naszej edukacji. Du rol odgrywaj tu te nasze niepene, ograniczone i w duej mierze bdce swoist tajemnic poliszynela wiadomoci na temat tego, czym jest pienidz i jak powinien funkcjonowa. Przypomnijmy tu, e pienidz jest centraln rzecz, wok ktrej skupia si ycie wielu ludzi. Oznacza to, e zwizany jest on bardzo cile z ludzkim sposobem postrzegania siebie i reszty wiata. Hojno lub chciwo, otwarcie lub izolacja, ciepo lub ozibo ludzkie zachowania, sposoby rozwizywania problemw i patrzenia na wiat odzwierciedlaj stosunek poszczeglnych osb do pienidzy i to jak rozumiej to pojcie. Zwykle trudno traktowa je jako odrbny skadnik ludzkiej egzystencji. Musisz jednak wyjania sposb w jaki odsetki prowadz do akumulacji bogactwa, zanim zaczniesz zajmowa si objawami, jakie si pojawiaj, np. na polu spoecznym i politycznym. Z drugiej strony caociowa dyskusja moe sta si zbyt skomplikowane. Wiadomo te, e cho reforma monetarna wpynie na wiele innych nagromadzonych problemw, to nie naley oczekiwa, e rozwie je automatycznie. Samodzielnie nie jest mechanizmem, ktry jest w stanie upora si z problemami ludzi biednych, starych, chorych i innymi sprawami spoecznymi. To samo dotyczy ekologii, ochrony rodowiska i innych spraw. Czerpic wiadomoci pod ktem tego problemu z mediw, codziennie bdziesz powiksza swj profesjonalizm, zrozumienie palcej potrzeby zmian i drogi do tego prowadzcej. Pogbi to take, u kadego, kto zna warianty zmian, odpowiedzialno za dalsze upowszechnienie i szersz edukacj dotyczc omawianego problemu.
Inne perspektywy stoj przed rejonami pogronymi w kryzysie zwykle z powodu zbyt maego zrnicowania ekonomicznego dla ktrych nowy system monetarny przyniesie bardziej rnorodn i stabiln gospodark. Taka sytuacja moe okaza si potencjalnie atrakcyjna. Powodem tego moe by to, e zazwyczaj tam gdzie sytuacja jest wystarczajco za ludzie s bardziej otwarci na zmiany, szczeglnie, gdy widz tak jak w przypadku Wrgl (opisanym w Rozdziale 2) e w zasadzie nie maj nic do stracenia, a wszystko do zyskania. Z drugiej strony jednak relatywnie aktywne, wszechstronnie rozbudowane i ekonomicznie zdrowe obszary mog take wycign korzyci z wprowadzenia nowego systemu monetarnego w sposb nie budzcy wtpliwoci i tu sukces, bdcy skutkiem tej zmiany, jest moliwy do osignicia znacznie szybciej. Uzasadnione jest, aby nie ogranicza podobnych dziaa do pojedynczych eksperymentw, ktre maj na celu jedynie pozyskanie wiedzy na temat jak dziaaj wolne od odsetek pienidze w rnych warunkach spoecznych.
ZAPOCZTKOWANIE SYSTEMU LOKALNEJ WYMIANY HANDLOWEJ

Wrd wszystkich prb wymiany towarw i usug poza obecnym systemem wyrnia si ten, ktry zapocztkowa Michael Linton na wyspie Vancouver w Kanadzie. Jest on najatwiejszy do przyjcia dla wikszoci lokalnych wsplnot i dlatego najbardziej znany w skali wiatowej. Konstrukcja LET System (Local Exchange Trading System System Lokalnej Wymiany Handlowej) jest stosunkowo prosta i opiera si na systemie kont z zielonymi dolarami, bez opat w pienidzach, przy czym od kadej transakcji naliczana jest maa opata wanie w tych zielonych dolarach. Ustalone jest ile zielonych i zwykych dolarw kosztuje kady produkt, ktry uczestnicy sprzedaj lub kupuj. Stany rachunkw (kredyty i debety) przekazywane s do komputerowego centrum rozliczeniowego. Limity debetowe ustalane s wstpnie i zmieniane w razie potrzeby pniej, w celu zminimalizowania ryzyka wszystkich zainteresowanych stron. Oczywiste jest, e im wicej osb uczestniczy w systemie tym jest on bardziej wydajny. W ramach tego systemu maa spoeczno niedaleko Vancouver pomoga modemu dentycie, ktry nie mia pienidzy na rozpoczcie dziaalnoci. Spoeczno zbudowaa dom i wyposaya gabinet w wikszoci z zielonych dolarw. Dentysta nastpnie leczy ludzi oddajc im w odpowiedniej czci owe pienidze. LETS dziaa wydajnie na pocztku, ale w pewnych przypadkach pojawiaj si problemy lub system ten rozpada si29, gdy pojawi si znaczne nadwyki lub deficyty. Czciowo przyczynia si do tego brak bodcw wspomagajcych obrt pienidza.
SPONSOROWANE MODELE EKSPERYMENTALNE

Najbardziej istotnym warunkiem wstpnym dla zaistnienia bezodsetkowego systemu monetarnego jest stworzenie struktur, bdcych ywym przykadem, dajcym nam wyobraenie o efektach, jakie moe przynie tego rodzaju zmiana w wikszej skali. Najbardziej korzystn opcj dla krajw lub regionw zainteresowanych wdroeniem omawianego systemu byaby wsppraca i koordynacja dziaa, co prowadzioby do uzyskania bardziej wymownych efektw w rnych warunkach spoecznych, kulturowych i ekonomicznych. Wybrany zakres dziaa powinien by na tyle obszerny, aby uzyskane rezultaty dotyczyy caej wprowadzajcej go jednostki, np. pastwa. Dla przedsiwzicia tego podane byoby zapewnienie wysokiego stopnia autonomii. Oznaczaoby to ju na wstpie konieczno zapewnienia okrelonych produktw i usug na obszarze objtym eksperymentem.
76
77
Niezalenie od tych wynikw, nadal ma sens wspieranie eksperymentw nad innymi systemami wymiany pieninej, ni ten, ktry mamy w chwili obecnej, w celu lepszego zrozumienia funkcji i zada pienidzy. Przykady praktyczne dostarczaj bardziej uytecznej wiedzy ni jakakolwiek ksika, czy wykad.
WSPIERANIE ETYCZNEGO INWESTOWANIA

Dziaaniem, ktre kady moe natychmiast podj w kierunku transformacji jest dopilnowanie, aby nasze wasne zaoszczdzone pienidze byy inwestowane w sposb etyczny. W miar jak coraz wicej i wicej osb zdao sobie spraw ze spoecznych i moralnych konsekwencji swojego postpowania, etyczne inwestowanie stao si w USA ruchem gromadzcym wielomiliardowe rodki. Hazel Henderson okreli to sowami: rosnca armia zwykych ludzi, stajc u drzwi swych domw poczua zapach zgnilizny i przestaa pozwala, na takie zarzdzanie ich pienidzmi, aby odbijao si to na yciu zwykych ludzi w ten sposb, w jaki to si dziao dotychczas30. Etyczni inwestorzy poszukuj swoich inwestycji bior pod uwag kryteria ekonomiczne i spoeczne. Ludzie tacy jak Robert Schwartz jeden z pierwszych pionierw ruchu spoecznie odpowiedzialnego inwestowania zacz od skrelenia z listy swoich potencjalnych inwestycji firm bdcych dostawcami przemysu zbrojeniowego, prowadzcych niesprawiedliw polityk spoeczn, wydzielajcych trujce substancje do rodowiska (w tym z sektora jdrowego), dewastujce rodowisko i majce kontrakty z represyjnymi rzdami31. Troska o rodowisko naturalne jest nie tylko zdrowym punktem widzenia, lecz w wielu przypadkach idzie w parze z rozsdkiem ekonomicznym. Jest to szczeglnie widoczne tam, gdzie sytuacja jest szczeglnie za z powodu wczeniejszej bezwzgldnej, rabunkowej eksploatacji zasobw. Energetyka jdrowa, po tym jak doszo do awarii i doliczono koszty unieszkodliwiania odpadw, okazaa si przykr niespodziank dla inwestorw w USA, podczas gdy dobrodziejstwa pynce z alternatywnych rde energii zauwaono stosunkowo pno. Najwiksz zalet etycznego inwestowania jest to, e moe by zastosowane w praktyce ju w obecnych warunkach. Niezalenie od tego jak zmienimy system monetarny, wczeniej czy pniej etyczne inwestowanie bdzie ide uszlachetniajc kady system monetarny. tum. z angielskiego Krzysztof Kaczyski
ROZDZIA 7
WSPCZESNE PRZYKADY PRAKTYCZNE: ZALKI NOWEJ EKONOMII
rzeksztaceniu pienidza obarczonego odsetkami w rodek wymiany, ktry suy wszystkim, stoj na drodze dwie trudnoci: po pierwsze niewiele ludzi rozumie, gdzie tkwi problem w obecnym systemie finansowym, a po drugie liczba skutecznie wyprbowanych alternatyw jest znikomo maa w porwnaniu do normalnego obrotu pienidzem. Razem wzite, alternatywy te stanowi jednak bogactwo sposobw pokazujcych, jak to przeksztacenie moe si odby od podstaw. Dowiadczenia tych przedsiwzi dowodz rwnie, e kady jeden czowiek moe pomc i e, gdy wystarczajco duo ludzi dostrzega problem i wsplnie podejm si jego rozwizania, to dokona si mog ogromne przemiany i nie potrzeba to tego rzdu z ca jego administracj.
Nastpujce przykady rni si od siebie zarwno funkcj (oszczdzanie i poyczanie pienidza w jednym przypadku, wymiana i rozliczanie wiadcze w bezgotwkowym systemie w innym przypadku), jak rwnie zakresem i rozmiarem od skali lokalnej do narodowej. Pochodzcy z Kanady LETS (Local Exchange Trading System System Lokalnej Wymiany Handlowej), to lokalny bezodsetkowy system pieniny dla rnorodnych grup, wsplnot, gmin wiejskich lub osiedli o wielkoci od 20 do 5000 czonkw.
78
Rozdzia 7: Wspczesne przykady praktyczne: zalki nowej ekonomii
79
Szwajcarski WIR (WIRtschaftsring-Genossenschaft), to przykad praktycznie bezodsetkowego systemu rozliczeniowego, z ktrego korzyci czerpi mae i rednie przedsibiorstwa w caym kraju. Trzecim przedstawianym tu alternatywnym rozwizaniem jest duski i szwedzki Bank Spdzielczy J.A.K., ktry oferuje bezodsetkowe lokaty i kredyty na warunkach duo korzystniejszych ni w tradycyjnych bankach. Te rnorodne przykady dowodz, e systemy pienine wolne od odsetek mog skutecznie funkcjonowa rwnie w dzisiejszym globalnym tyglu ekonomicznym, przynoszc znaczne korzyci dla uczestnikw tych wikszych i mniejszych inicjatyw.
2. Czonkowie stowarzyszenia musz wykazywa ch prowadzenia swej dziaalnoci handlowej w zielonych dolarach. 3. Przelewu z jednego konta na drugie dokonuje penomocnik wycznie na polecenie czonka, ktry chce uregulowa zapat za otrzymane wiadczenie. 4. Organizator moe odmwi zaksigowania wynagrodzenia, jeli uzna on jego wysoko za nieodpowiednia. 5. Jeden zielony dolar ma warto jednego dolara. 6. Kady czonek stowarzyszenia ma prawo wgldu w stan konta i wysoko obrotu innych czonkw. 7. a) LETS nie jest odpowiedzialny za wiadczenia podatkowe swoich czonkw wobec urzdu skarbowego. Odpowiedzialno za zobowizania podatkowe wynikajce z uczestnictwa w LETS, ponosz czonkowie prowadzcy dziaalno gospodarcz podlegajc opodatkowaniu, b) mimo, e poprzez LETS dochodzi do powiza handlowych midzy czonkami, stowarzyszenie nie rczy za warto, stan oraz jako dbr i usug, bdcych przedmiotem wymiany, c) mimo, e wszystkie informacje na temat kont (oprcz wycigw z kont i obrotu) traktowane s jako osobiste i tajne, stowarzyszenie nie moe zagwarantowa tej tajnoci, tudzie nie moe by z tego wzgldu pocignite do odpowiedzialnoci prawnej. 8. Organizatorowi zleca si, obciy konta czonkowskie opat za ich prowadzenie. Wysoko opaty ustala organizator wsplnie z rad stowarzyszenia. Od strony prawnej LETS nie wykracza przeciwko monopolowi pieninemu Kanady, Stanw Zjednoczonych, czy innych pastw, gdy jest on jedynie scentralizowanym systemem ksigowym, poprzez ktry rozliczane s przerne wiadczenia. Tam, gdzie LETS zosta wprowadzony, wypenia on luki pozostawione przez zglobalizowany system gospodarczy, ktry poszukuje zawsze najtaszych moliwoci produkcji, czym kruszy dobrze funkcjonujce lokalne, autonomiczne struktury ekonomiczne. Prawd jest, e wiatowy wolny rynek oferuje pewne korzyci oraz e przyczyni si do dobrobytu w wielu czciach wiata. Jednak prawd jest rwnie to, e odbyo si to
LETS
W kadej wsi, w kadym miecie czy regionie mieszkaj ludzie, dysponujcy umiejtnociami bd dobrami, ktrych z rnych przyczyn nie oferuj w ramach tradycyjnego rynku. Tego typu usugi i dobra znalazyby zbyt, gdyby osoby ich potrzebujce wiedziay o ich istnieniu. Takie oferty mona by ogasza np. na tablicach informacyjnych, w czasopismach, internecie czy radiu, dziki czemu oferujcy i poszukujcy znaleliby drog do siebie. Naleaoby jeszcze ustali sposb rozliczania si i ycie w skali lokalnej wzbogacioby si niepomiernie, w najprawdziwszym tego sowa znaczeniu. W ten sposb funkcjonuje LETS najbardziej rozpowszechniony ze wszystkich modeli bezodsetkowej wymiany dbr i usug. Setki inicjatyw LETS umoliwiaj dzi wymian usug na skal lokaln w Ameryce Pnocnej, Europie, Australii, Nowej Zelandii i wielu innych krajach. Wszystko zaczo si w styczniu 1983 r. w Comox Valley na wyspie Vancouver w Kanadzie z inicjatywy Michaela Lintona. W 1990 r. stowarzyszenie posiadao 600 czonkw, a obrt wynis 325 tysicy zielonych dolarw. Owe zielone dolary stanowi jednostk patnicz w systemie LETS, o wartoci rwnej zwykemu dolarowi kanadyjskiemu. Istnieje ona tylko jako pienidz ksigowy bd wirtualny. Celem LETS jest mobilizacja i aktywizacja wymiany i uytkowania lokalnych zasobw. Poniej przedstawiana jest przykadowa umowa czonkowska z Courtney w Kanadzie.
UMOWA CZONKOWSKA W LETS W COURTNEY, KANADA (PADZIERNIK 1984)

1. LETS jest stowarzyszeniem uytecznoci publicznej, nad ktrego prawami i obowizkami piecz sprawuje penomocnik/organizator, reprezentujcy jego czonkw. LETS umoliwia wszystkim uytkownikom wymian informacji, dbr i usug i ksiguje te zdarzenia na ich yczenie.
80
81
i odbywa na koszt ludzi w tak zwanych krajach taniej siy roboczej, na drodze rabunku nieodnawialnych rde energii oraz zaburzenia stabilnoci regionalnych struktur gospodarczych regionw w tych krajach. Z tych wzgldw wanie oywienie lokalnej ekonomii jest tak istotne. Jedynie przy udziale silnej gospodarki wewntrznej regionw bd innych lokalnych jednostek terytorialnych, stanowicej stabilny system uzupeniajcy i rwnowacy globaln wymian dbr, moliwe jest przeciwdziaanie zachwianiom rynku wiatowego. Dobrze rozwinite regionalne struktury ekonomiczne s warunkiem trwaego i stabilnego funkcjonowania globalnej ekonomii. Im stabilniejszy jest cay system gospodarczy, tym silniejsze mog by jego poszczeglne elementy. LETS jest zatem pierwsz odpowiedzi na samowol potnych koncernw i obarczonych odsetkami pastwowych systemw pieninych, ktre coraz rzadziej licz si z mniejszymi strukturami politycznymi i ekonomicznymi, wykorzystujc swoj pozycj monopolisty. LETS jest odporny na narodowe i midzynarodowe recesje, odsetki od zaduenia, kradzie czy te niedobr pienidza. Cay wiatowy system walutowy moe si zaama, dolar lub zoty w naszych portfelach zdewaluowa, a bezrobocie jeszcze silniej si rozpleni, ale nowa waluta bdzie trwaa, bo ma ona stuprocentowe pokrycie w usugach oraz dobrach i funkcjonuje tylko wraz z zaistnieniem ekonomicznych powiza midzy ludmi. Jej mocn stron jest to, e suy ona wzajemnej i sprawiedliwej wymianie, a nie spekulacji czy jednostronnemu bogaceniu si nielicznych. W tym tkwi sia tego alternatywnego pienidza. Z powstaniem pierwszych nalenoci powstaj pierwsze dugi. Sum, ktr jeden jest gotw zapaci za jakie wiadczenie zapisuje si na dobro tego, ktry je dostarczy, a odejmuje temu pierwszemu, zapisujc jako dug. Pienidz powstaje zatem poprzez wymian, ale ani dla dugu ani dla posiadanego na koncie wynagrodzenia nie liczone s odsetki. Jednak kto dugo pozwala swym lee pienidzom, traci rwnolegle z inflacj, bo zielone dolary sprzone s z oficjaln walut. Ten niewielki uszczerbek na wartoci pienidza, w tym wypadku inflacja, jest wic gwarantem obiegu pienidza. Poniewa wszyscy uytkownicy systemu trac, gdy jeden z nich nie nada ze spat dugw, byoby wskazane, aby uczestnicy znali si i darzyli wzajemnie zaufaniem. Rozsdnie jest ograniczy obszar funkcjonowania systemu do czasu, gdy jego uytkownicy naucz si obchodzi z t wszystkich wic odpowiedzialnoci. Rozliczanie si z urzdem skarbowym nie jest dotychczas moliwe. Gdyby do tego doszo, wwczas gminy lub powiaty mogyby uczestniczy w LETS, finansujc inwestycje publiczne walut lokaln. Korzyci z tego pynce s widoczne goym okiem: wypacalno wszystkich uczestnikw wzrosaby, a gmina bd pastwo dysponowayby niezwykle tanim programem walki z bezrobociem.
Zalet LETS jest to, e ogranicza go jedynie ilo czasu i energii, ktre uczestnicy s gotowi zainwestowa. To kryterium moe okaza si decydujcym dla wprowadzenia LETS, przy niskiej poday pienidza i wysokich stopach procentowych. Analizujc dziaanie LETS wydaje si, e wanie ci ludzie, ktrzy w oficjalnym yciu gospodarczym nie znaleli miejsca, rozwijaj w LETS nadzwyczajne talenta. Najwikszym popytem ciesz si przede wszystkim niepenoetatowe zajcia: od opieki nad dziemi, przez przycinanie drzew i krzeww, do pomocy przy pisaniu listw miosnych, mycia okien, porzdkach wiosennych czy przy konserwowaniu owocw. W swych pocztkach LETS napotka szeroki opr zarwno ze strony prawicy jak i lewicy. Niektrzy biznesmeni wszyli w LETS podstp, obawiajc si o swj majtek. Podczas gdy wikszo mczyzn ustosunkowana bya nieufnie wobec lokalnej waluty, kobiety okazay si duo bardziej pragmatyczne, postpujc wedug motta: zobaczymy, jak to funkcjonuje i jeli zadziaa, to dlaczego nie? Wikszo uytkownikw fascynuje prostota i przejrzysto tego systemu, ktry w istocie nie trudno zrozumie i uywa. Reguluje on si sam: ronie lub maleje wraz z transakcjami, do ktrych dochodzi. Mona go bez problemu poczy z istniejcym oficjalnym systemem pieninym. Zielonych dolarw nie mona sfaszowa, zdewaluowa, ukra, zgubi czy tezauryzowa (uywa do oszczdzania przyp. red.), poniewa istniej one jedynie w ksigach. S wic niematerialne. Nikt nie moe ich gromadzi i poycza, liczc na odsetki. Oznacza to, e pienidz ten nie staje si samodzielny i nie jest podatny na spekulacje. Powstaje on w sposb zdecentralizowany, czyli w miejscu powstania wiadczenia i jest przez to bezporednio zwizany ze swym rdem prac i kreatywnoci czowieka. Zielony dolar nie moe opuci lokalnej przestrzeni gospodarczej, aby suy zakupowi samochodw z Japonii lub ubra z Hongkongu, dlatego kada transakcja zawarta w tej walucie wspomaga rozwj regionalnych zasobw. Pewna bezrobotna matka w Courtney wyrazia to w ten sposb: [LETS] daje mi poczucie czynienia czego dla naszej wsplnoty, poniewa ilekro kupuj co za zielone dolary, wiem, e przyczyniam si do poprawy sytuacji materialnej innych osb.
Sie WIR i jej podobne stowarzyszenia

Od 1934 r. istnieje w Szwajcarii oglnokrajowa sie wymiany gospodarczej, udostpniajca maym i rednim przedsibiorstwom korzystne kredyty i dziki temu umoliwiajca osignicie wikszych obrotw i dochodw. WIRtschaftsring-Genossenschaft zostaa powoana do ycia przez zwolennikw wolnego (od odsetek i inflacji) pienidza w czasie wiatowego kryzysu gospodarczego lat 30-tych i kierowaa si celami tzw. Gesel-
82
8
lianw czy te wolnych ekonomistw dcych do reformy pienidza. WIR funkcjonuje na identycznych zasadach, jak LETS i wszystkie kluby barterowe: uczestnicy rozliczaj si midzy sob bezgotwkowo poprzez centraln komrk prowadzc konta; pobranie gotwki z konta jest niemoliwe, dziki czemu kredyty udostpnione s bez odsetek lub s bardzo nisko oprocentowane. W 1990 r. do stowarzyszenia naleao 53 730 czonkw. Organizacja prowadzia 16 788 oficjalnych kont i do poowy r. 1990 osigna obrt 800 milionw WIRw, waluty sprzonej z frankiem szwajcarskim. Do sprawnej wymiany pomidzy uczestnikami moe doj tylko wwczas, gdy popyt prdko znajdzie poda i na odwrt. W tym celu wydawane jest miesicznie czasopismo zawierajce potrzebne informacje oraz trzy katalogi obejmujce brane, miejscowoci i hotele przynalece do WIR. Stowarzyszenie definiuje si jako organizacja wspierajca mae i rednie przedsibiorstwa w konkurencji z duymi korporacjami i w uniezalenieniu si od wadczego i interweniujcego pastwa. WIR zorganizowany jest podobnie jak bank. Posiada gwn siedzib w Bazylei i sze oddziaw regionalnych ze 110 pracownikami. W systemie paci si zleceniami ksigowymi, ktre s niczym innym, jak czekami bankowymi. Mona te paci kartami kredytowymi lub poprzez odpowiednie formularze, a w bliskiej przyszoci bezporednio przelewem, gdy tylko wprowadzone zostan terminale do rozlicze. Wszelkie operacje s zapisywane w centrali na dobro konta lub obciaj je. Kapita zapisany na koncie nie podlega oprocentowaniu a dugi, w zalenoci od rozmiaru, s obarczone niewielkimi opatami. Wraz z transakcj powstaje pienidz, tak jak w LETS, tyle, e tu uczestnikami s przedsibiorstwa, a system nie ogranicza si do regionu, lecz obejmuje cay kraj. WIR finansuje si ze skadek czonkowskich oraz z opat za transakcje, wynoszce 0,6-0,8% przelewanej sumy. Kady uczestnik moe bez ogranicze dysponowa swym kontem. Mimo 60-sicioletniej skutecznej dziaalnoci w Szwajcarii, ten spdzielczy system nie doczeka si dotychczas ani jednego wydania na tak skal w innych krajach. Stan ten ma wiele przyczyn. W Niemczech na przykad powstay w latach 30-tych XX w. liczne izby rozrachunkowe, towarzystwa rozliczeniowe, banki wymiany, komrki dokonujce rozlicze wszystkich transakcji wymiany dbr i usug, ktre funkcjonoway na zasadach podobnych do WIRu i byy odpowiedzi na kryzys gospodarczy tamtych czasw. W 1933 r. komisja dochodzeniowa pod przewodnictwem prezesa banku Rzeszy Niemieckiej Schachta przygotowaa projekt Ustawy przeciw naduyciu bezgotwkowego systemu patniczego. Paragraf 3 tej ustawy zakazuje istnienie systemu rozliczeniowego, w ktrym pobieranie gotwki jest utrudnione bd niemoliwe. W konsekwencji sieci wymiany barterowej zawiesiy dziaalno.
W obliczu tej niekorzystnej sytuacji prawnej, niespodziank byo powstanie pierwszego klubu barterowego wanie we Frankfurcie nad Menem gwnym centrum finansw w Republice Federalnej Niemiec. Tak jak WIR rwnie BCI (Barter Information and Clearing) oferuje korzyci wynikajce z bezgotwkowej wymiany i tanie kredyty, ale wycenia swe usugi duo wyej jak WIR. Zamiast 32 frankw, czyli ok. 18 dolarw, BCI pobieraj ok. 300 dolarw w pierwszym roku czonkostwa. Opaty za transakcje wynosz nie 0,6-0,8, ale 1-2%. Mimo to system ten odnosi sukcesy. Kluby barterowe nie s postrzegane jako banki przez niemieck wadz nadzorcz, poniewa obracaj one jedynie towarami i usugami uywajc pienidza tylko do okrelenia wartoci transakcji. W 1990 r. obrt BCI wynis 102 miliony marek, z czego 30 milionw przypado na opaty barterowe. W przeciwiestwie do WIR, kluby barterowe zapewniaj doradztwo klientom i sprawuj piecz nad ich saldami, ktre nie powinny przez dugi czas pozostawa na minusie. Z kocem roku ujemne salda musz by wyrwnane w markach. Ta procedura umoliwia wypacenie w oficjalnej walucie tym, ktrzy na koniec roku wykazuj wysokie nadwyki na koncie i zamierzaj wystpi z BCI. W ten sposb zosta pokonany problem utrudnionej zamiany jednostek rozliczeniowych na oficjaln walut, dziki czemu BCI nie jest sprzeczne z prawem, a w szczeglnoci z wyej wspomnianym paragrafem 3.
BANK SPDZIELCZY J.A.K.

Litery J.A.K. znacz Jord, Arbete, Kapital ze szwedzkiego: ziemia, praca, kapita (rozumiany jako budynki, maszyny, itp.). Za tymi inicjaami kryje si rwnie ruch, jaki rozwin si w latach 30-tych XX w. w Danii. Wikszo rolnikw, mimo wysokiej produktywnoci, bya w tych czasach zaduona i tracia z dnia na dzie swj majtek. Rolnicy ci poczyli siy z producentami i handlowcami i utworzyli wasn bezodsetkow walut oraz system rozlicze. Po krtkim czasie uniezalenili si od wyzyskujcej ich gospodarki narodowej, a ich praca znw zacza przynosi zarobek. System ten zosta jednak zakazany przez rzd w latach 1934-38. Mimo trudnoci ruch ten udao si odbudowa i w latach 50-tych w Danii i w 60-tych w Szwecji powstay nowe banki spdzielcze J.A.K. Organizacje te s w obu krajach podobne, oferujc poyczki na niezwykle korzystnych warunkach; jednak rni si one form. W Danii s to mae banki spdzielcze oferujce standardowe usugi, podczas gdy w Szwecji cay obrt patniczy odbywa si na zasadzie obrotu wekslowego. Dugofalowym celem szwedzkiego banku jest zniesienie odsetek od kredytu i tym sposobem przeksztacenie obecnej gospodarki w tak, ktra nie zna inflacji ani bezrobocia i funkcjonuje w harmonii z natur.
84
85
J.A.K.-bank nie jest systemem lokalnym. Jego czonkowie rozproszeni s po caym kraju. Ich liczba wynosia na pocztku 1991 r. 3,9 tysicy, a obrt osign 34 miliony koron szwedzkich (ok. 15 milionw dolarw). Ju w r. 1993 dane te wzrosy odpowiednio do 38 tysicy czonkw i 600 milionw koron obrotu. Rys. 19 i 20 pokazuj przykady dwch rnych lokat: w banku J.A.K. i w zwyczajnym banku. Jak wida goym okiem, oszczdzanie i poyczanie bez odsetek wychodzi wszystkim na dobre33. Udzia w systemie tego banku spdzielczego na zasadzie zgromadzenia oszczdnoci wyszych lub rwnych poyczanej kwocie bez wtpienia ma sens. Niektrzy dobrowolnie oszczdzaj ponad wymagan sum, umoliwiajc poyczk tym, ktrzy jej potrzebuj zanim sami zaoszczdz. Jak pokazuj obydwa przykady, najmniej korzystne s niskie i krtkoterminowe poyczki (przykad 1: 17 364 korony na 36 miesicy). Mimo to, s one tasze (3,4% koszt poyczki w J.A.K.) od poyczek bankowych o tej samej wysokoci i identycznym czasie spaty (16,1% koszt poyczki bankowej). Koszty wysokiej poyczki (przykad 2: 399 640 koron) na dwadziecia lub wicej lat wynosz w tym systemie 1,7%, natomiast 13,1% w normalnym banku. Rnica wynika z tego, e nakad pracy (sprawdzenie wypacalnoci, utworzenie specjalnego konta itd.) przy duych, dugoterminowych poyczkach stanowi znikomy procent poyczonej sumy. W obydwu przypadkach kredytobiorcy w J.A.K. otrzymuj poyczk nie tylko na dogodniejszych warunkach, ale po penej spacie kredytu posiadaj dodatkowo pokane oszczdnoci w wysokoci ok. 60% pobranej poyczki (wliczajc oszczdnoci popoyczkowe). W styczniu 1990 r. Ministerstwo ds. Islamu w Kuwejcie potwierdzio, e system J.A.K. zgodny jest z ekonomicznymi zasadami islamu, w nastpstwie czego bank pozyska znaczn liczb czonkw pochodzenia arabskiego. Od strony prawnej bank funkcjonuje legalnie, poniewa jako zarejestrowany zwizek uytecznoci publicznej jest uprawniony do rozliczania transakcji. W ten sposb ominito monopol bankw na gospodarowanie oszczdnociami.
Porwnanie poyczek w systemie J.A.K. oraz w tradycyjnym banku. Przykad 1

JAK
Oszczdnoci miesiczne w SEK Okres oszczdzania w miesicach Suma oszczdnoci w SEK Uzyskane odsetki (10% w przypadku banku) w SEK Pomniejszenie o podatek w SEK Fundusze dostpne w SEK Wysoko poyczki w SEK Koszty poyczki odliczone przy wypacie Kwota dostpna w SEK Odsetki (14% w przypadku banku) w SEK Koszty netto po odliczeniach w SEK Koszty usugi, organizacji w SEK Koszty cakowite w SEK Efektywna stopa procentowa (w % rocznie) Raty kwartalne w SEK Oszczdnoci w czasie spaty w SEK Wpaty kwartalne w SEK (611,33 SEK miesicznie w przypadku J.A.K.) Wpaty kwartalne po odliczeniu podatku (rednio) Okres spaty w miesicach Wypata do kredytobiorcy 39 miesicy po wypaceniu po-yczki w SEK (12x834 SEK w przypadku J.A.K.) 500 12 6000 0 0 6000 12000 -636 17364 0 445 0 445 3,4 1000 834 1834 1818 36
Bank
500 12 6000 325 -97 6228 11336 -200 17364 2741 1191 380 2299 16,1 776-1133* 0 1188 1120 36
ZALETY I WADY SYSTEMU ALTERNATYWNEGO PIENIDZA I POYCZEK

Sieci wymiany, kluby barterowe, towarzystwa poyczek i oszczdnoci stanowi podstaw nowej ekonomii, poniewa maj one bezcenne zalety (mimo kosztw wynikajcych z prowadzenia sieci informacyjnej, ktre s wysze ni w normalnym systemie pieninym). Kadego roku w USA barterowane s dobra i usugi o wartoci 2 miliardw dolarw. Jeli spojrzy si na rozwj poredniej lub bezporedniej wymiany barterowej midzy
10008
* Wysoko kolejnych wpat ulega zmianie w trakcie spaty kredytu ratalnego. rdo: Per Almgren, J.A.K. An interest-Free Savings and Loan Association in Sweden, Tumba, 1990.
Rysunek 19.
86
87
Porwnanie poyczek w systemie J.A.K. oraz w tradycyjnym banku. Przykad 2

JAK Oszczdnoci miesiczne w SEK Okres oszczdzania w miesicach Suma oszczdnoci w SEK Uzyskane odsetki (10% w przypadku banku) w SEK Pomniejszenie o podatek w SEK Fundusze dostpne w SEK Wysoko poyczki w SEK Koszty poyczki odliczone przy wypacie Kwota dostpna w SEK Odsetki (13% w przypadku banku) w SEK Koszty netto po odliczeniach w SEK Koszty usugi, organizacji w SEK Koszty cakowite w SEK Efektywna stopa procentowa (w % rocznie) Raty kwartalne w SEK Oszczdnoci w czasie spaty w SEK Wpaty kwartalne w SEK (2139,33 SEK miesicznie w przypadku J.A.K.) Wpaty kwartalne po odliczeniu podatku (rednio) Okres spaty w miesicach Wypata do kredytobiorcy 273 miesice po wypaceniu poyczki w SEK (90x2995 SEK w przypadku J.A.K.) 2000 72 144000 0 0 144000 308000 -52360 399640 0 36652 0 36652 1,7 3423 2995 6418 6011 270 Bank 2000 72 144000 48840 -14651 178189 221651 -200 399640 465319 327273 1550 327273 13,1 429-7133* 0 7648 6114 270
Wschodem i Zachodem, Pnoc a Poudniem, ktrej udzia w midzynarodowym handlu szacuje si na 10-30%, mona dostrzec, e barter umoliwia dodatkow wymian, ktra w oficjalnym systemie monetarnym nie doszaby do skutku. Podstawowe cechy kadego systemu wymiany barterowej s podobne: wszyscy uytkownicy posiadaj w centrali konto rozliczeniowe rozliczenia prowadzone s w fikcyjnej walucie (zielone dolary, WIR, jednostki barterowe itd.), ktrych warto rwna jest oficjalnej walucie kraju debet jest dozwolony do okrelonej wysokoci; uczestnicy z saldem dodatnim s de facto kredytodawcami uczestnikw z saldem ujemnym lokaty nie s oprocentowane; kredyty udzielane s przy zerowym lub bardzo niskim oprocentowaniu (w porwnaniu ze stop rynkow) wpata gotwki jest w niektrych systemach dozwolona, natomiast pobranie gotwki jest w zasadzie niedozwolone lub podlega ograniczeniom centrala dokonuje rozlicze po otrzymaniu telefonicznej, pisemnej lub elektronicznej wiadomoci o zaistniaej transakcji centrala opacana jest przez roczne wkady uczestnikw bd przez opaty za transakcje uczestnicy sami okrelaj cen jednostki rozliczeniowej centrala moe utworzy fundusz rezerw dla zabezpieczenia niespaconych kredytw, dla wypacenia kapitau pieninego w razie rezygnacji jednego z czonkw lub jako ochrona przed naduyciami; moe te ubezpieczy si poza systemem zadaniem centrali jest, oprcz prowadzenia kont, informowanie uczestnikw o popycie i poday. Systemy barterowe i inne organizacje, ktre za cel postawiy sobie poredniczenie w skali lokalnej, narodowej czy midzynarodowej, bardzo korzystaj z rozwoju nowych technologii informacyjnych. Pomys wolnej wymiany towarw i usug, tak jak opisa go Gesell czy Proudhon, nie jest w dzisiejszych czasach adn utopi ekonomiczn, ale najzwyczajniejsz rzeczywistoci. Broeckers przedstawia opini: Zasada dziaania klubw barterowych jest odwrotna do zasady dziaania bankw: wynagradza tych, ktrzy inwestuj (poprzez bezgotwkowy kredyt), a karze tych, ktrzy chomikuj; pozostawienie swych przychodw na koncie barterowym jest nieopacalne odsetek si tu nie nalicza. Jeli udzia w wymianie barterowej jest reprezentatywny w skali caego rynku, to jego funkcjonowanie mona sobie wyobrazi na zasadzie mikrokosmosu stanowicego cz wikszego systemu. Gospodarka skadajca si z setek autonomicznie prowadzonych klubw barterowych ponosiaby jedynie koszty za usugi informacyjne i rozliczeniowe tych klubw, zamiast kosztw potnego balastu odsetek. Dowiadczenia wykazuj, e nadmierne udzielanie kredytw moe by rwnie niebezpieczne, jak nadmierna ilo kapitau, ktrego nie mona upynni. Dlatego niezbdne jest ustalenie terminw wyrwnania ekstremalnych pozytywnych i negatywnych sald
269550
* Wysoko kolejnych wpat ulega zmianie w trakcie spaty kredytu ratalnego. Podsumowanie: finansowanie w systemie J.A.K. daje nisze koszty, czsto nisze lub rwne wpaty miesiczne, wicej te zostaje po spacie kredytu.
Rysunek 20.
88
89
i spaty dugw, ewentualnie wypaty dobra w walucie oficjalnej, w celu zachowania rwnowagi w systemie. Zamiast tego systemy alternatywnego pienidza mona poczy z bankiem. Aby uatwi posiadaczom wikszego kapitau zbyt na ten kapita, monaby utworzy bank, funkcjonujcy jak kady inny, z t rnic, e obracaoby si tam zielonymi dolarami lub inn, podobn walut. Wiksze, ryzykowne poyczki naleaoby odpowiednio oceni i pokry ubezpieczeniem i premiami za ryzyko oraz wyrwna w odpowiednim stosunku z kapitaem na kontach. Aby waciciele pienidzy nie trzymali ich za dugo na koncie, naleaoby wprowadzi opat postojow. Poniewa dotychczas jej nie stosowano, wikszo sieci wymiany ma tendencje do stagnacji z powodu za duej iloci uczestnikw z duym kapitaem. LETS w Comox Valley i innych miejscach rosy do pewnego momentu i popaday nagle w stagnacj, kiedy brakuje moliwoci sensownego ulokowania lub wydania uzbieranego kapitau. Poprzez gwarancj obiegu, jak daje opata postojowa, mona by si pozby tego problemu. Gdy istnieje moliwo podjcia kredytw, ktre prowadz do nowych czynnoci ekonomicznych, cay system oywa. To znaczy, e wynagrodzeniem dla poszczeglnych wacicieli kapitau pieninego nie s odsetki z tytuu jego posiadania, ale bezkryzysowa ekonomia i harmonijnie yjce i gospodarujce otoczenie (wsplnota ludzka). W ten sposb zachta do wprowadzania pienidza w obieg wystpujca w formie opaty postojowej utrzymuje koniunktur, podobnie jak odsetki, ale bez ich dwch efektw ubocznych: wielokrotnej spaty poyczonej sumy i przez to chorego wzrostu gospodarczego oraz moliwoci jednostronnych korzyci, ktrych posiadaczom kapitau dostarczaj odsetki w tradycyjnym systemie pieninym. Dotychczas nie istnieje jeszcze kombinacja sieci wymiany z towarzystwem poyczkowo-oszczdnociowym na bazie waluty rozliczeniowej objtej gwarancj obiegow. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby te systemy uzupeniy si nawzajem. Eksperymenty z alternatywnym pienidzem maj dlatego sens, e moemy dziki nim zrozumie, jak funkcjonuje pienidz i jakim celom powinien suy. Dowiadczenia przy tym powstae dodaj odwagi do wprowadzenia zmian na wiksz skal, co jest niezbdne. aden z tych maych eksperymentw nie zwalcza jednak wielkich problemw wiata, wywoanych przez dzisiejszy system monetarny. Dlatego nie powinnimy nigdy straci z oczu obszerniejszego celu, jakim jest wprowadzenie zmian w skali narodowej i midzynarodowej. Naley wspomnie jeszcze dwa problemy, jakie wi si z wprowadzeniem alternatywnego pienidza. Pierwszy dotyczy malwersacji podatkowych. Szczeglnie w USA w komercyjnych klubach barterowych nabray one znacznych rozmiarw, do tego stopnia, e ustawodawca uprawni urzdy skarbowe do wgldu w konta wszystkich czonkw klubw. I tu powstaje drugi problem, mianowicie, e wraz z precyzyjnie szczelnym
narodowym systemem rozliczeniowym (ktry od strony technicznej jest jak najbardziej moliwy do skonstruowania) powsta moe nie tylko idealne narzdzie rachunku dla ekonomii narodowej, ale rwnie perfekcyjny system kontroli dla totalitarnego pastwa. Taka sie scalajca informacje ilociowe i jakociowe interesowaa urzdnikw zarwno na Wschodzie jak i Zachodzie. Ju w 1897 r. niejaki Solvay proponowa wprowadzenie bezgotwkowego narodowego systemu rozliczeniowego, podkrelajc przy tym prawdziw funkcj takiej ksigowoci, ktra miaaby rejestrowa stan sytuacji socjalnej kadej osoby, ukazywaaby wykres aktywnego ycia obywateli, ich prawdziwych zalenoci i stosunkw34. W tamtych czasach system nie mgby istnie z przyczyn technicznych, ale dzi sytuacja wyglda inaczej. Dlatego prbujc wprowadzi system alternatywnego pienidza bez odsetek i inflacji musimy by wiadomi niebezpieczestwa utworzenia pastwa totalitarnego (szczeglnie ze wzgldu na wywoan odsetkami asymetri pienidza i wadzy, ktre znajduj si w rkach maej grupki). Przemoc Hitlera lub Stalina nie byaby dzisiaj potrzebna. Taki reim daoby si wprowadzi upowszechniajc karty kredytowe, poprzez ktre wszelkie transakcje mogyby by zapisywane na odpowiednim koncie, ukazujc wykres aktywnego ycia obywateli i umoliwiajc jego kontrol. Dlatego monopol pieniny w poczeniu z czysto bezgotwkowym obrotem pienidza kryje ogromne niebezpieczestwo dla wolnoci osobistej kadego czowieka. Z tego naley zdawa sobie spraw. tum. z niemieckiego Jdrzej Sulmowski, padziernik 2003
90
91
Literatura:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Eckhard Eilers (niepublikowany rkopis), Rastede, 1985. Eilers, ibid. Ich sehe die Risiken ganz ganau wywiad mwicy o niebezpieczestwie kryzysu finansowego i kredytowego, Spiegel, nr 25, Rudolf Augstein Co., Hamburg, 1987, s. 59. Helmut Creutz, Wachstum bis zur Krise, Basis Verlag, Berlin, 1986, s. 8. Dieter Suhr, Geld ohne Merwert, Knapp Verlag, Frankfurt/Main, 1983. Silvio Gesell, Die Natrliche Wirtschaftsordnung, Rudolf Zitzmann Verlag, Nuremberg, 1904 (IXth Edition, 1949). Werner Onken, Ein vernessenes Kapital der Wirtschaftsgeschichte. Schwanenkirchen, Wrgl und andere Freigeldexperimente, Zeitschrift fr Sozialkonomie, nr 58/59, maj 1983, ss. 3-20. Fritz Schwarz, Das Experiment, von Wrgl, Genossenschaft Verlag, Bern, 1952. Dieter Suhr, Capitalism at ist Best (niepublikowany rkopis), 1988, s. 122. Hans R. L. Cohrssen, The Stamp Script Movement in the U.S.A. [w:] ibid., s. 118. Ibid., s. 122. Yoshito Otani, Ursprung und Lsung des Geldproblems, Arrow Verlag Gesima Vogel, Hamburg, 1981. Henry George, Progress and Poverty, San Francisco, 1879. Gesell, op. cit., s. 74. Yoshito Otani, Die Bodenfrage und ihre Lsung, Arrow Verlag Gesima Vogel, Hamburg, 1981. Pierre Fornallaz, Die kologische Wirtschaft, AT Verlag, Stuttgart, 1986. Hermann Laistner, Die kologische Wirtschaft, Verlag Max Huber, Ismanning near Munich, 1986. John L. King, On The Brink of Great Depresion II, Future Economic Trends, Goleta, CA, 1987, s. 36.
92
9
19. Fritjof Capra, Punkt zwrotny (The Turning Point), tum. Ewa Woydyo, Pastwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 576. 20. UN World Commission on Environment and Development, Our Common Future, Oxford University Press, Oxford and New York, 1987, s. 294. 21. Wywiad Spiegela, op. cit., s. 59. 22. John Maynard Keynes, Oglna teoria zatrudnienia, procentu i pienidza (The general Theory of Employment, Interest and Money), tum. Micha Kalecki, Stanisaw Rczkowski, wyd. 3, WN PWN, Warszawa 2003, s. 366. 23. John. L. King, op. cit., s. 162. 24. Aachener Nachrichten, 29.5.85. 25. Weltwirtschaftswoche, nr 4, 1984, s. 23. 26. Gesell, op. cit. 27. Hans R. L. Cohrssen, Fragile Money [w:] The New Outlook, wrzesie 1933, s. 40. 28. Zeitung am Mittag, Berlin, 1918. 29. Letter from Hendric de Ilde, Vancouver Island, Canada to David Weston, Oxford, UK, January 20, 1988. 30. Hazel Henderson, cytowane [w:] Jennifer Fletcher, Ethical Investment [w:] International Permaculture Journal, Permaculture International Ltd., Sydney, Australia, 1988, s. 38. 31. Robert Schwarz, cytowane [w:] ibid., s. 39. 32. A. S. Timoschenko, cytowane [w:] UN World Commission on Environment and Development, op. cit., s. 294. 33. Per Almgren, J.A.K. An Interest-free Savings and Loan Associations in Sweden, Tumba, 1990. 34. E. Solvay, Gesellschftlicher Compatibilismus, Brussel 1987, s. 18.
ORGANIZACJE
Australia LET System 1 Ross Road Channon via Lismore NSW 2480 Austria Intl Assn for a Natural Economic Order Wallseerstrasse 45 A4020 Linz Dania Folkesparekassen (JAK Bank) Herningvej 37 DK 8600 Silkeborg JAK Natl Assn for Land, Work & Capital Drejegaardavej 4 DK 8600 Silkeborg Indie Self Transformation Network for a Just World 35 CCI Chambers Bombay 400 020
94
95
Kanada Landsman Community Services, Ltd. 1600 Embleton Crescent Courtenay, B.C. V9N 6N8 Meksyk Intl Assn for a Natural Economic Order 902 Esquina Ruben Dario Colina, Col. 28010 Niemcy Hamburger Geld und Bodenrechtsschule e.V. Ringheide 24c D 21149 Hamburg Trion Institute Gerberstr 9 D 22767 Hamburg Nowa Zelandia New Zealand Social Credit Institute P.O. Box 910 Hamilton 2015 Sri Lanka Center for Society and Religion 281 Deans Road Maradana, Colombo 10 Szwajcaria Intl Assn for a Natural Economic Order Postfach 3359 CH 5001 Aarau Talent-Experiment Postfach 3062 CH 5001 Aarau WIR Auberg 1 CH 4002 Basel
Szwecja JAK Interest Free Economy Vasagatan 14 S 54150 Skovde USA E. F. Schumacher Society Box 76, RD 3 Great Barrington, Massachusetts 01230 Ithaca Money P.O. Box 6578 Ithaca, New York 14851 Self Transformation Network for a Just World 2601 Cochise Lane Okemos, Mitchigan 48864 Time Dollars P.O. Box 19405 Washington, DC 20036 Wielka Brytania Intl Assn for a Natural Economic Order Exeleigh South Starcross Devon EXP 8PD LETS LINK 61 Woodcock Road Warminster, Wiltshire New Economics Foundation Universal House, 2nd Floor 88-94 Wentworth St. London
96
97
CZASOPISMA
Der dritte Weg Zeitschrift fr die Natrliche Wirtschaftsordnung Erftstrasse 57 D 45219 Essen Germany Dollars & Sense One Summer St. Sommerville, Massachusetts 02143 USA Evolution P.O. Box 3062 CH 5001 Aarau Switzerland Fragen der Freiheit Badstrasse 35 D 73087 Boll Germany Permaculture Magazine P.O. Box 1 Buckfastleigh, Devon TQ1 0LH England
98
99
POLSKIE KONTAKTY
www.bartersystem.pl strona firmy BCI Poland Sp. z o.o. z Gliwic www.bci-barter.pl strona firmy BCI Poland Sp. z o.o. z Gliwic www.barter.org.pl strona informacyjna o nowoczesnym barterze sponsorowana przez BCI Poland krakow.lets.pl aktualna strona LETS Krakw www.lets.most.org.pl/krakow historyczna strona LETS-Krakw, m.in. z linkami do licznych artykuw w Zielonych Brygadach i do materiaw rnych polskich grup LETS www.zb.eco.pl/bzb/19 Janusz Reichel, Rzecz o pienidzu dla lokalnych spoecznoci, czyli mae jest najpikniejsze www.ithacahours.com/polska.html art. Janusza Reichela z pisma Ma Pariadka nt. Ithaca Hours www.jawsieci.pl/fachowo/lets art. m.in. o LETS i Bankach czasu (Ma Pariadka nr 83) www.bankiczasu.eco.pl strona o Bankach Czasu www.bankczasu.org strona o Bankach Czasu www.bankczasu.gsi.pl Opolski Bank Czasu www.bankiczasu.eco.pl/wroclaw/wr_index.html Wrocawski Bank Czasu www.bankczasu.prv.pl Warszawski Bank Czasu www.bankczasu.waw.pl Bank Czasu przy CPB Monar-Markot Warszawa, ul. Marywilska 44a www.cilwrzeciono.free.ngo.pl/bankczasu.html Bank Czasu w Centrum Inicjatyw Lokalnych Wrzeciono, ul. Wrzeciono 41, 01-963 Warszawa www.fundacjamama.pl Bank Czasu Matek, Fundacja Mama, ul. Grjecka 103/71, 02-101 Warszawa
100
101
www.czasnawzajem.pl Spoeczne Banku Czasu w rnych miastach polski www.lodzkibankczasu.pl - dzki Bank Czasu equal.plineu.org Bank Godzin (projekt Kompromis na rynku pracy innowacyjny model aktywizacji zawodowej kobiet stowarzyszenia PlInEu z Krakowa) www.most.org.pl/cgi-bin/mailman/listinfo/neoeconomicus lista dyskusyjna nt. alternatywnej ekonomii www.alter.most.org.pl/antyszczyt/artykuly.htm artykuy nt. alternatyw ekonomicznych (LETS itp.) przygotowane przez organizatorw Antyszczytu podczas Europejskiego Forum Ekonomicznego w Warszawie www.allternet.most.org.pl strona Fundacji Allternet, take z dziaem alternatywnej ekonomii www.swietoradosci.most.org.pl/php/ekonomia.php liczne art. Krzysztofa Lewandowskiego forumekonomiczne.evot.org liczne artykuy nt alternatywnej ekonomii (autorzy m.in. Jacek Andrzej Rossakiewicz i Stanisaw Szopa) www.demokracja-finansowa.pl Jacek Andrzej Rossakiewicz, Demokracja finansowa (ksika do nabycia: Wydawnictwo MEDIA VIA, ul. Jana Pawa II 33 m.5, Stara Miosna 05-077 Warszawa-Wesoa, fax 0-22/773 33 65, media.via@rossakiewicz.pl) www.rodzinapolska.pl/dok.php?art=globalizm/archiwum/vii2002/122_1.htm art. nt Kredytu spoecznego z pisma Michael www.ipdirect.home.pl/kmp/ekonomia, www.ipdirect.home.pl/dinar - Europejski Instytut Gospodarki Bezodsetkowej przy Zwizku Muzumanw Polskich www.planetaislam.com/islam/bankibezodsetek.html Banki bez odsetek czy jest to moliwe? Elementarz Dra Umara Chapry o zgubnym wpywie odsetek i alternatywach www.planetaislam.com/islam/zakazodsetek.html Zakaz stosowania odsetek czy jest to suszne? Elementarz Dra Umara Chapry o zgubnym wpywie odsetek i alternatywach republika.pl/storytel/money.html art. nt. problemu odsetek www.relfe.com/plus_5_polish.html Chc mie Ziemi plus 5%. Prawda na temat pienidzy, kredytu i deficytu (historyjka obrazkowa)
Seria wydawnicza Wok doktryny Kredytu spoecznego oraz pismo Michael: Wydawnictwo MICHAEL Polska Komuny Paryskiej 45/3A 50-452 Wrocaw tel. 071 3436750 jale6@hotmail.com michaelpolska@hotmail.com dr Szczsny Grski Mielckiego 7/2 61-494 Pozna tel. pryw. 061 8522339 renoam@ewan.com.pl Inne adresy, pod ktrymi pojawiaj si materiay na powysze tematy: www.bialegawrony.org Centrum Kultury ywej www.attac.org.pl ATTAC Obywatelska Inicjatywa Opodatkowania Obrotu Kapitaowego www.nexus.media.pl dwumiesicznik Nexus www.obywatel.org.pl Magazyn Obywatel pl.indymedia.org Indymedia www.lepszyswiat.home.pl niezaleny portal antywojenny i alterglobalistyczny z dziaem o alternatywnej ekonomii
102
10
O KSICE
ienidz wolny od odsetek i inflacji Margrit Kennedy jest zwieczeniem dziesiciu lat bada. Autorka odkrya, e niemal niemoliwe jest wdroenie susznych koncepcji ekologicznych bez fundamentalnej zmiany obecnego systemu monetarnego opartego na odsetkach.
W swojej ksice pokazuje ona, jak moemy skutecznie eliminowa odsetki, zachowujc jednoczenie stay rozwj gospodarczy, prowadzcy do pokoju na wiecie, co zapewnia rwno spoeczn zarwno w krajach uprzemysowionych jaki i w rozwijajcych si. Autorka omawia liczne eksperymenty, ktre dowiody susznoci cakowitej rezygnacji z odsetek. Jej prosty i klarowny styl pisania sprawia, e trudne koncepcje zwizane z pienidzem staj si atwo zrozumiae. Kady, komu nie jest obojtne dokd zmierza nasz wiat, powinien przeczyta t ksik. Ksika porusza kwestie spoeczno-ekonomiczne, rysujc alternatywn wizj stosunkw finansowo-gospodarczych, ktra odpowiadaaby na takie bolczki naszych spoeczestw jak nierwnoci spoeczne, bezrobocie, inflacja, degradacja rodowiska etc. Margrit Kennedy prosto i zrozumiale przedstawia w jaki sposb dzi przej do nowego systemu pieninego, tak by przynosi on zysk wszystkim, chronic zarazem przed zniszczeniem rodowisko naturalne. Ksika ta jest cichym bestsellerem w krgach alternatywnej (i nie tylko) ekonomii. Jest moliwe stworzenie prawdziwie trwaego systemu gospodarczego, ktry moe ustrzec miliardy ludzi na caym wiecie przed globaln katastrof gospodarcz oraz chaosem spoecznym, jeeli wybierzemy agodn, ewolucyjn ciek zmian monetarnych. autorka
104
105
RECENZJE
sika Interest and Inflation Free Money Margrit Kennedy siga gboko do rde naszych obecnych problemw ekologicznych: nadmiernej eksploatacji zasobw naturalnych, zanieczyszczenia rodowiska przyrodniczego, zagroenia dla biornorodnoci, postpujcych zmian klimatycznych. Te niezmiernie wane dla przetrwania gatunku ludzkiego na Ziemi problemy, chocia przycigny do siebie wiele uwagi, traktowane s najczciej powierzchownie, objawowo: prbuje si neutralizowa skutki nie sigajc do przyczyn. M. Kennedy dokonuje wnikliwej analizy w jaki sposb czynniki ekonomiczne, a w szczeglnoci system finansowy, wpywaj na powikszajce si zagroenia ekologiczne. W szczeglnoci ukazuje, e jestemy obecnie skazani na wybr pomidzy katastrof ekologiczn a ekonomiczn. Pokazuje rwnie kierunki reform niezbdnych do wyprowadzenia nas z tego tragicznego dylematu. Uwaam, e ksika ta powinna sta si obowizkow lektur dla wszystkich ekologw: naukowcw i dziaaczy, politykw podejmujcych decyzje w tej dziedzinie oraz ekonomistw. Napisana jest w sposb prosty i przejrzysty, dziki czemu bdzie moga dotrze do szerokiego krgu odbiorcw. Uwaam, e ksika ta zdecydowanie powinna zosta udostpniona polskiemu czytelnikowi. dr in. Piotr Magnuszewski Politechnika Wrocawska
nam ksik Interest and Inflation Free Money autorstwa Margrit Kennedy, powicon wyjanianiu skomplikowanych zjawisk ekonomicznych prowadzcych do bezrobocia, jzykiem prostym i zrozumiaym nawet dla ludzi bez wyksztacenia ekonomicznego. Polecam t ksik do wydania przez Wydawnictwo Zielone Brygady, gdy naley do klasyki gatunku literatury ekonomicznej poruszajcej si w krgu ekologii i jest cytowana w wikszoci ksiek popularnonaukowych powiconych zrwnowaonemu rozwojowi. Uwaam, e ksika powinna by lektur uzupeniajc dla szk rednich. Autorka ksiki jest profesorem i prowadzi aktywn dziaalno edukacyjn na caym wiecie. Krzysztof Lewandowski ekolog, publicysta
Czytaj publikacje Wydawnictwa Zielone Brygady!
Wydawnictwo Zielone Brygady Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych Sawkowska 12 (III p.), PL-31-014 Krakw tel./fax 48/12/4222264, 4222147, tel. 0/603/363-721 zb@eco.pl, http://zb.eco.pl, gg 210891
Zapraszamy do odwiedzenia interaktywnego portalu informacyjno-edukacyjnego
Wydawnictwo Zielone Brygady - Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych z Krakowa przedstawia oglnopolski projekt
zb.eco.pl
a w nim m.in. Ekosownik, Ekowykady, Wydarzenia, Czytelnia, Ksigarnia, Multimedia oraz wiele narzdzi przeznaczonych do samodzielnego budowania portalu przez internautw.
Zielone Brygady. Program aktywizacji spoecznej lokalnych grup modzieowych
Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych Wydawnictwo Zielone Brygady ul. Sawkowska 12 III p., 1-014 Krakw tel./fax: 48 12 4222264, 4222147, tel. 606721 zb.eco.pl, zb@eco.pl, gg 210891
Zadanie wspfinansowane jest ze rodkw otrzymanych od Ministra Pracy i Polityki Spoecznej w ramach Rzdowego Programu - Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.
Projekt jest wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach programu rodki Przejciowe 2004. Za tre publikacji odpowiada Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, pogldy w niej wyraone nie odzwierciedlaj w adnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.
Interaktywna Agencja Reklamowa & Studio DTP
www.hussars.pl
Nasza oferta obejmuje:
Usugi e-marketingowe / e-reklamowe:
Budowanie stron internetowych (systemy zarzdzania stron CMS sam zarzdzaj swoj stron!) Pozycjonowanie stron internetowych Strategie marketingowe i reklamowe w Internecie Budowa sklepw internetowych Zarzdzanie sklepami internetowymi
Tradycyjne usugi marketingowe / reklamowe:
Projekty i skad publikacji do druku studio DTP (czasopisma, ulotki, plakaty, kalendarze, wizytwki, ksiki itp.) Strategie z zakresu identyfikacji wizualnej Doradztwo i przygotowywanie strategii marketingowych Gadety reklamowe (podkadki pod mysz, podstawki pod kubki, pady biurowe i restauracyjne, kalendarze, dugopisy, gadety niekonwencjonalne itp.)
Ceny dopasowane do tych rednich i najmniejszych! Jak sprawi aby Twoja strona WWW zarabiaa i pozyskiwaa nowych klientw darmowy kurs e-mailowy
Dziki temu kursowi ZA DARMO nabdziesz wiedz, ktra umoliwi Ci zmieni lub stworzy swoj stron WWW aby zarabiaa, automatyzowaa biznes, odpowiadaa za Ciebie na powtarzajce si pytania, bya reklamwk Twojej firmy i pozyskiwaa lojalnych klientw! Zapisz si teraz! www.hussars.pl

Margrit Kennedy Polish - Interest and Inflation Free Money

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Margrit Kennedy Polish - Interest and Inflation Free Money

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Jak stworzy rodek wymiany sucy nam wszystkim i chronicy Ziemi?

Margrit Kennedy we wsppracy z Declanem Kennedym ilustracje Helmut Creutz

Wydawnictwo Zielone Brygady Krakw 2007

63 64 64 Podstawowe typy wzorcw wzrostu 67 68 70 70 73 73 74 75 76 77 78 78 81 83 84 91 93 97 99 103 105 Stay wzrost krzywych

Od wydawcy wersji anglojzycznej

CZTERY ZASADNICZE NIEPOROZUMIENIA DOTYCZCE FUNKCJI PIENIDZA

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 1: Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza

Podstawowe typy wzorcw wzrostu

Nieporozumienie nr 1: JEST TYLKO JEDEN RODZAJ WZROSTU

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 1: Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza

Stay wzrost krzywych

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 1: Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza

Przykady udziaw odsetek w normalnych cenach i opatach

Nieporozumienie nr 2: ODSETKI PACIMY TYLKO WTEDY, GDY ZACIGAMY POYCZK PIENIN

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 1: Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza

Porwnanie odsetek zapaconych i uzyskanych

Nieporozumienie nr 3: OBECNY SYSTEM MONETARNY SUY WSZYSTKIM W TYM SAMYM STOPNIU

odsetki: - pacone - uzyskane bilans

2,3 0,5 -1,8

4,1 0,7 -3,4

5,9 1,1 -4,8

6,5 1,5 -5,0

7,6 2,3 -5,3

9,1 3,2 -5,9

10,5 5,5 -5,0

13,5 8,8 -4,7

16,3 18,0 +1,7

32,3 66,5 +34,2

Wszystkie wartoci w tysicach DM na gospodarstwo domowe rocznie

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 1: Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza

Nieporozumienie nr 4: INFLACJA JEST INTEGRALN CZCI KADEGO SYSTEMU MONETARNEGO

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 1: Cztery zasadnicze nieporozumienia dotyczce funkcji pienidza

Rozwj rnych wskanikw gospodarczych

Z powodu inflacji jedna marka warta jest tylko 28 fenigw.

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

TWORZENIE PIENIDZA WOLNEGO OD ODSETEK I INFLACJI

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 2: Tworzenie pienidza wolnego od odsetek i inflacji

PIERWSZE EKSPERYMENTY MODELOWE

ZASTPIENIE OPROCENTOWANIA OPAT CYRKULACYJN

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 2: Tworzenie pienidza wolnego od odsetek i inflacji

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 2: Tworzenie pienidza wolnego od odsetek i inflacji

POTRZEBA REFORMY WASNOCI ZIEMSKIEJ

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia 2: Tworzenie pienidza wolnego od odsetek i inflacji

POTRZEBA REFORMY SYSTEMU PODATKOWEGO

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

KTO ZYSKIWABY NA NOWYM SYSTEMIE MONETARNYM?

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

LUKI SYSTEMU MONETARNEGO

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Dlaczego tryby gospodarki blokuj si?

Pienidz wolny od odsetek i inflacji

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?

Rozdzia : Kto zyskiwaby na nowym systemie monetarnym?