Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

1 Inleiding
Wie ooit op de basisschool het rijtje Sint Jacobiparochie, Sint Annaparchie en Vrouwenparochie uit het hoofd heeft moeten leren weet het wellicht nog: Sint Annaparochie ligt zo'n 15 kilometer ten noord-westen van Leeuwarden, in het hart van de gemeente het Bildt. Het dorp telt op dit moment 37061 inwoners. Sint Annaparochie ligt op de grens van voor veeteelt en voor akkerbouw gebruikte gronden, in de regio Leeuwarden-Franeker-Waddenzeekust en valt onder de provincie Friesland. De inwoners van omliggende dorpen komen naar Sint Annaparochie om te winkelen, of gebruik te maken van de sportfacaliteiten. Ook wonen veel mensen die in Leeuwarden werken in n van de nieuwbouwbuurten van de kern. Deze laatste functie heeft er toe bijgedragen dat Sint Annaparochie, als n van de weinige dorpen in de omgeving, de laatste jaren sterk is gegroeid. De provincie Friesland heeft St. Annaparochie in het streekplan 1994 aangewezen als een regionaal centrum. Dit houdt in dat het provinciaal beleid ten opzichte van de kern zich richt op het "bij voorrang scheppen van gunstige ruimtelijke voorwaarden voor goede werk- en winkelvoorzieningen en woonmilieus in deze kern". De perspectieven als woonmilieu zijn door de verbeterde verbinding met Leeuwarden gunstiger geworden. Verder dringt de provincie er bij de gemeente op aan om de achteruitgang van de werkgelegenheid in de landbouw op te vangen. Het beleid van de gemeente volgt de lijn van de provincie. Nieuwe woningen, winkels en bedrijven in de gemeente wil men zoveel mogelijk naar St. Annaparochie halen. De ontwikkelingen die de kern de laatste jaren heeft doorgemaakt en de actuele ontwikkelingen zoals de komst van een AZC hebben mij ertoe gebracht om de opdracht van SBT 23 aan dit dorp te wijden. Deze opdracht bestaat uit het maken van verschillende analyses. Naar aanleiding van de uitkomsten van deze analyses wordt er een beschouwing van de huidige en gewenste situatie gegeven. Het doel van dit rapport is als volgt: Aangeven wat de huidige en gewenste ruimtelijke situatie in de kern Sint Annaparochie is. De probleemstelling die hierbij hoort is als volgt: De verschilende analyse-methoden zullen op dorp moeten worden toegepast, en daaruit zal vervolgens de gewenste situatie moeten worden 'gedestilleerd'. Na het formuleren van bovenstaande doel- en probleemstelling is een plan van aanpak opgesteld: Allereerst moeten de analyses worden uitgevoerd. Met de resultaten van deze analyses kan vervolgens een knelpuntenkaart gemaakt worden. Uit deze kaart vloeien daarna enkele conclusies en aanbevelingen voort, om een gewenste situatie te creren. Het plan van aanpak zoals dat hierboven kort beschreven staat zal in hoofdstuk 2 worden behandeld. In hoofdstuk 3 staan de gebruikte analyses beschreven, en in hoofdstuk 4 worden daarna de conclusies daarvan beschreven. Ook worden er enkele aanbevelingen gedaan om een gewenste situatie te kunnen creren.
1

Op 1-1-99, bron: gemeente Het Bildt.

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

2 Plan van aanpak

In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op het plan van aanpak wat bij het onderzoek is gehanteerd. De verschillende onderdelen van het plan van aanpak, zoals die in het vorige hoofdstuk al kort genoemd zijn, zullen hieronder uitgebreid worden behandeld en toegelicht. Na het formuleren van de doel- en probleemstelling zal er naar informatie gezocht worden. De bronnen waaruit informatie gehaald zal worden zijn de gemeente Het Bildt, de openbare bibliotheek van Sint Annaparochie, de NHTV-Bibliotheek en natuurlijk het veldwerk. Bij de gemeente zal informatie verzameld worden over het inwonertal van de kern en ook zal er bij de gemeente gevraagd worden naar (historisch) kaartmatreaal van het dorp. Bovendien kan de gemeente informatie geven over het beleid dat ten aanzien van Sint Annaparochie wordt gevoerd. In de openbare bibliotheek van het dorp kan informatie verkregen worden over de cultuurhistorische achtergrond van het dorp. In de NHTV-bibliotheek kan informatie worden gevonden over het provinciaal beleid ten opzichte van de kern. Uit het veldwerk zullen enkele kaarten zoals een structuurkaart moeten voortvloeien. Ook kunnen foto's die tijdens het veldwerk gemaakt worden de teksten in dit rapport verduidelijken. Daarnaast zullen de randen van het dorp, en de functionele indeling van het dorp geanaliseerd worden. Na het vinden van de informatie zal deze verwerkt worden. Naar aanleiding hiervan zal een knelpuntenkaart gemaakt worden. Hierop worden de (on)mogelijkheden aangegeven die de kern heeft ten opzichte van in- en uitbreiding. Ook wordt hierop aangegeven waar de ruimtelijke structuur verbeteringen zou moeten ondergaan. Deze conclusies en aanbevelingen zullen ook in tekst uitgedragen worden. Nadat alle hierboven beschreven stappen voltooid zijn, kan worden begonnen met het maken van het rapport. De kaartjes zullen gemaakt worden met behulp van de computer en/of transparantpapier. Deze zullen, net als de foto's, worden ingescant en met de te typen teksten in het rapport worden verwerkt.

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

3 Inventarisatie en analyse
3.1 Historische analyse Rond 1400 werd het stukje van de Zuiderzee waar nu St. Annaparochie ligt ingepolderd. Bij een kruispunt werd een kerk gesticht met daar omheen enkele huizen, en zo ontstond toen het dorpje 'Altoenea'. Pas later zou de naam veranderen in Sint Annaparochie. Doordat het dorp steeds verder groeide onstond lintbebouwing langs de kruisende wegen (Van Harenstraat en Warmoestraat). Pas later werden er meer straten aangelegd, zodat de vierkante vorm, zoals het dorp die nu heeft, ontstond. Op onderstaande kaarten is te zien dat het water tot 1960 een barrire vormde. Op de kaart van 1998 is daarvan al niet veel meer te merken. Ook is te zien dat er de laatste decennia een sterke groei heeft plaatsgevonden

Sint Annaparochie in 1880

Sint Annaparochie in 1960

Het openbare toilet uit vroeger tijden(t.o. Van Harenskerk) word nog steeds gebruikt. Sint Annaparochie in 1998

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

3.2 Functionele analyse Het grootste deel van Sint Annaparochie heeft wonen als functie. Daarnaast is er in het dorp een vrij groot (winkel)centrumgebied te vinden. De winkelfunctie van de kern geldt niet alleen voor de eigen inwoners. Ook veel mensen uit omliggende dorpen komen hier om te winkelen. Het winkelbestand bestaat o.a. uit drie supermarkten, een bouwmarkt, een meubelzaak, twee electronica/computerzaken, twee kiosken, een juwelier, een bloemist, enkele bakkers, kappers en slagers. Dit is slechts een greep uit het winkelbestand, om de diversiteit van de winkels aan te geven. In het gebied met als functie sport zijn voetbalvelden, een zwembad, een sporthal met fitnesscentrum en squasbanen en tennisbanen te vinden. De groenelementen hebben het zijn van hondenuitlaatplaats als belangrijkste functie. Daarnaast worden de paden veel gebruikt door wandelaars. Op het zuidelijke bedrijventerrein is de wat zwaardere industrie te vinden. Werken en wonen is een project dat op het oostelijke bedrijventerrein 'Nij Toerenburg' in praktijk wordt gebracht. Ondernemers kunnen daar een bedrijf met daarbij een huis (laten) bouwen. Op dit bedrijventerrein zijn o.a. een autobedrijf en een taxicentrale gevestigd. Op onderstaande kaart zijn de functies van Sint Annaparochie ingetekent.

De functies van Sint Annaparochie

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

3.3 Visueel ruimtelijke analyse In deze paragraaf zullen de structuur van, en de beelden in het dorp aan de orde komen. Hieronder is allereerst een kaart van de structuur van de kern te vinden.

Structuurkaart van Sint Annaparochie Op bovenstaande structuurkaart is te zien dat de hoofdonstluitingen van de kern gelijk lopen met wegen die al sinds het ontstaan van het dorp Altoenea aanwezig zijn. Ook in het water zijn nog de oude structuren terug te vinden. De bedrijventerreinen zijn te vinden aan de invalswegen vanuit Leeuwarden. Dit is opvallend omdat dit de meest gebruikte entree's van het dorp zijn en bedrijventerreinen in het algemeen niet als mooi worden beschouwd. Dit word overigens voor een deel opgelost door groenelementen en bebouwingsvoorschriften voor de bedrijven die in het zicht liggen. De attractiepunten in het dorp liggen met name aan de hoofdwegen. In de woonbuurten zijn weinig herkenningspunten te vinden. De districten zijn meestal uitbreidingsplannen die de laatste tijd zijn uitgevoerd. In de rest van het dorp is veel verschillende bebouwing door elkaar te vinden. Op de volgende pagina zijn enkele atractiepunten op foto weergegeven.

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

Drie attractiepunten: de gereformeerde kerk(linksboven), de nederlands hervormde kerk (rechtsboven) en de grote villa (hiernaast) die aan de westkant van het dorp te vinden is.

Karakteristiek voor Sint Annaparochie is vooral de Van Harenskerk (de nederlands hervormde kerk). Deze is al van ver buiten het dorp waarneembaar, en onderscheid Sint Annaparochie daarmee van andere dorpen in de omgeving. Ook herkenbaar zijn de bomenrijen en straatverlichting in de Van Harenstraat. Overigens is dit positieve beeld nog maar kort aan de orde. De Van Harenstraat heeft namelijk eind 1998 een gedaanteverwisseling ondergaan waarbij de ruimtelijke kwaliteit met sprongen vooruit is gegaan. De onderstaande foto's zijn voorbeelden van een 'positief dorpsbeeld'

De karakteristieke bomenrijen en straatverlichting in de Van Harenstraat(links) en de Saskiastraat(rechts)

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

Er zijn ook enkele voorbeelden te noemen van een negatieve beelden. Deze zijn echter wel wat moeilijker te vinden. De negatieve beelden zijn vooral te vinden aan de 'achterkant van de winkelstraat, daar waar het bevoorradingsverkeer en parkerende bezoekers de ruimte opeisen. Ook kan nog worden opgemerkt dat de nieuwbouwwijken minder vrij eentonig zijn, en er bij de bouw weinig rekening is gehouden met de omliggende bebouwing. Hiernaast is n van de parkeerplaatsen achter de winkelstraat te zien. Op de achtergrond enkele verouderde 'schuurtjes' aan de Cingel.

Ook in de winkelstraat zelf zijn echter enkele mindere plekken te vinden, zoals de snackbar.

De zuidelijke rand van het dorp

De randen van het dorp zijn aan de noordelijke en zuidelijke(foto linksboven) kant zacht. De overgang van land naar bebouwing geschiedt hier geleidelijk. De westelijke rand (linksonder) van het dorp is een duidelijk voorbeeld van een harde rand. Vanuit de verte lijkt het dorp hier een soort muur in het landschap. De oostkant(rechtsonder) is moeilijker te definieren. Volgens de gemeente is er sprake van een scherpe(harde) rand, maar uit het veldwerk blijkt dat dit zeer twijfelachtig is door de uitbreiding van het industrieterrein, en enkele groenelementen.

De westelijke rand van het dorp

De oostelijke rand van het dorp

10

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

3.4 Sociale analyse Sint Annaparochie is geen standaard dorp. Binnen de grenzen zoals die in 1960 waren wonen over het algemeen veel 'echte' Sint Annabuursters. In de woningen die daarna gebouwd zijn is veel 'import' te vinden. Met name mensen vanuit de randstad of Leeuwarden. Er zijn dus relatief weinig dorpelingen die een echte binding met het dorp hebben. Voor de verenigingen zijn de scholen daardoor erg belangrijk. Dit is vaak de enige binding die kinderen met elkaar hebben, en daardoor komt het ook dat de plaatselijke volleybal vereniging geheel bestaat uit spelers van de christelijke school, en het handbalteam alleen spelers heeft die naar de openbare school gaan. Mensen die niet al van kinds af aan bij een (sport)vereniging zitten sluiten zich daar over het algemeen ook niet meer bij aan. Mensen die niet bij een verening zitten hebben meestal weinig binding met dorpsgenoten. Er is wel een cafe, maar ook daar komen, op enkele jongeren uitgezonderd, al sinds jaar en dag dezelfde bezoekers. Uit bovenstaande kan worden geconcludeerd dat er een tweedeling bestaat in de omgang van de Sint Annabuursters. De mensen die in het dorp zijn grootgebracht en bij een vereniging zitten gaan veel met elkaar om. Aan de andere kant heeft de 'import' vrijwel geen binding met het dorp. Momenteel is het dorp erg verdeeld over de vraag of er een AZC met 400 asielzoekers in het dorp moet komen. Dit is door de gemeente echter al goedgekeurd. Half september werd er een keuze gemaakt voor een locatie(zie kaart hieronder), en daarover is ophef ontstaan bij de omwonenden. Hieronder is een citaat opgenomen uit de folder die deze bewoners hebben verspreid: "Het hoeft niet onder stoelen of banken te worden gestoken, dat wij als directe omwonenden om diverse redenen niet gelukkig zijn met deze situatie. Met name de angst voor onveiligheid op straat en rond het huis, vuiloverlast, extra diefstal en huisontwaarding enz. baart ons grote zorgen."

Een foto van de beoogde locatie De beoogde locatie voor het AZC

11

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

3.5 Leefbaarheidsaspecten In de VINEX is voor het noordwestelijke deel van Friesland een regionaal ontwikkelingsplan opgesteld. Dit plan bevat een aantal projecten die gericht zijn op het verbeteren van de leefbaarheid van het platteland. Het feit dat hierin geen plannen voor Sint Annaparochie zijn opgenomen impliceert dat de leefbaarheid van het dorp voldoende op peil is. Dat dit inderdaad het geval is is te zien aan het feit dat het winkelbestand op het dorp ruim voldoende is voor de gehele regio, en daar profiteren de inwoners van Sint Annaparochie natuurlijk extra van mee. Ook de werkgelegenheid is voldoende gewaarborgd door de projecten 'de Wissel' en 'Wonen en Werken' op Nij Toerenburg. Sint Annaparochie biedt ook voldoende onderwijsmogelijkheden. Er zijn twee basisscholen(een openbare en een christelijke) en twee scholen voor voortgezet onderwijs. Op deze scholen kan VBO en Mavo volledig worden afgemaakt, en kunnen de klassen Havo 1 t/m 3 en VWO 1 t/m 3 worden gevolgd. Slechts voor Gymnasium moeten kinderen al op hun twaalfde naar Leeuwarden naar school. Er is een kinderdagverblijf voor werkende ouders, er zijn voldoende verenigingen voor jonge en oudere kinderen, en in het op 4 kilometer afstand van het dorp liggende Berlikum is een groot uitgaanscentrum te vinden. Tot slot zijn er voor jongeren die het ouderlijk huis willen verlaten voldoende woningen in het dorp te vinden(ook in de sociale sector). Er kan dus geconcludeerd worden dat de leefbaarheid in Sint Annaparochie goed is. De oorzaak hiervan ligt natuurlijk vooral in het feit dat het door de provincie is aangewezen als regionaal centrum. De inwoners profiteren mee van de voorzieningen die Sint Annaparochie mede daardoor rijk is. Een deel van de Ulbe van Houten scholengemeenschap

12

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

4 Conclusies en aanbevelingen
In dit hoofdstuk worden de conclusies en aanbevelingen met betrekking tot beeldkwaliteitaspecten en uitbreiding beschreven.

4.1 Beeldkwaliteitaspecten Op onderstaande kaart zijn de knelpunten met betrekking tot de beeldkwaliteit aangegeven. Deze worden hieronder uitgelegd.

In het gebied bij A is recentelijk de oude sporthal gesloopt, en vervangen door een nieuw sportcomplex aan de overzijde van de straat. Op de vrijgekomen ruimte zal inbreiding plaatsvinden. Het is van belang dat de groenelementen die rond de sporthal zijn verdwenen in voldoende mate terugkomen om de ruimtelijke kwaliteit te waarborgen. Bij de Industrieterreinen aan de invalswegen van het dorp zal er voor gewaakt moeten worden dat de zichtbare delen van deze terreinen een zekere kwaliteit in zich hebben. Dit kan onder andere door groenelementen.

13

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

F G

De harde rand van het dorp kan hier worden verzacht om de entree van het dorp een vriendelijkere uitstraling te geven. Dit zou kunnen worden opgenomen in eventuele uitbreidingsplannnen aan deze zijde van de kern. In het gebied rond D zijn op dit moment o.a. gemeentewerken, de brandweer en een voormalige gasfabriek te vinden. De ruimtelijke kwaliteit van dit gebied is zeer laag. Herstructurering is daarom aan te bevelen. Hier is een voormalig tankstation te vinden, waar nu een juwelier en een shoarmazaak te vinden zijn. De uiterlijke verschijningsvorm lijkt echter nog altijd op een tankstation. De bebouwing zou zoveel mogelijk aangepast moeten worden aan de overige bebouwing om een positiever beeld te creren. Ook de huisvesting van de snackbar zoals die in hoofdstuk 3 al werd genoemd zou meer kunnen worden aangepast aan de omliggende bebouwing. De parkeergebieden tussen de Albert Heijn en de EDAH zijn op dit moment zeer lelijk te noemen. Groenelementen en het meer verspreiden van parkeerplaatsen kunnen een oplossing zijn. Ook een deel van de bebouwing aan de Cingel voldoet niet aan de ruimtelijke kwaliteiteisen. Hier kan waarschijnlijk alleen sloop een goede oplossing bieden. Bij de planning van nieuwbouwbuurten had en zal men meer rekening moeten houden met de karakteristieken van het dorp. Het plannen van een buurt met weinig karakteristieke cataloguswoningen, waarnaar de laatste uitbreiding 'Het Bosch' neigt, doet het beeld van de kern geen goed. Ook de eentonigheid binnen deze buurten is een punt waarover nagedacht zou moeten worden. De cultuurlijke groenelementen in het dorp lijken zo sterk op elkaar dat onderscheid vrijwel niet mogelijk is. De groenelementen zouden meer van elkaar moeten verschillen, en daarnaast een natuurlijker uiterlijk krijgen om de waarde van deze gebieden te verhogen. De natuurlijke en cultuurhistorische omgeving van de kade is van grote waarde voor de ruimtelijke kwaliteit en zal daarom zeker behouden moeten blijven. Het plannen van bebouwing op de locatie van de ijsbaan is dan ook af te raden.

4.2 Mogelijke locaties voor uitbreiding Naast de beeldkwaliteitaspecten hebben ook andere zaken invloed op de keuze voor uitbreidingslokaties. Op pagina 15 zijn op kaart in rood alle lokaties aangegegeven waar, rekeninghoudend met hinderzones2, eventueel uitbreiding zou kunnen plaatsvinden. Aan de noordkant van Sint Annaparochie word nog gebouwd. Hoe lang de naam van deze straat (Noordeand) nog actueel zal blijven is de vraag.

Het betreft hier bodemverontreiniging, stank- en geluidshinder

14

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

Op de kaart is te zien dat de mogelijke uitbreidingslokaties vooral aan de noord- een westzijde van het dorp liggen. Al deze locaties vallen buiten de hinderzones. Mogelijke uitbreidingslocaties.

Vanwege de aansluiting op de laatste uitbreidingen van het dorp kiest de gemeente op dit moment voor de locaties 2 en 3. Nadeel van deze locaties is echter dat de noordrand van het dorp hierdoor harder wordt en daardoor, net als de westzijde, een muur in het landschap kan gaan vormen. Hier moet dus terdege rekening mee worden gehouden. Voor locatie 1 liggen er iden om hier op termijn woningbouw gecombineerd met bos te realiseren. Deze locatie is echter niet eerste keus voor uitbreiding. Mede vanwege het aantal huizen dat, zeker wanneer dit in combinatie met bos zou gaan, er maximaal te realiseren is. Lokatie 6 is geen goede optie. Deze uitbreiding zou afbreuk doen aan de entree van het dorp. Lokatie 4 en 5 kunnen de westkant van het dorp verfraaien. Voor het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit kan dan ook het best voor n van deze lokaties worden gekozen. Lokatie 4 komt daarbij het eerst in aanmerking, omdat deze lokatie aansluit op de uitbreiding 'Het Bosch'. De doelgroepen die met de bouw van woningen vooral bedient zouden kunnen worden zijn mensen met jonge kinderen uit de steden (met name Leeuwarden), families uit de oudere buurten van de kern die aan een grotere woning toe zijn en jongeren die het ouderlijk huis gaan verlaten. Gewenste uitbreidingslocaties

15

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

Literatuurlijst
Bij het maken van dit rapport is van onderstaande literatuur gebruik gemaakt. Inrichting Stedelijk gebied 1, Breda, juli 1995 Streekplan Friesland 1994, Leeuwarden, maart 1994 Structuurvisie St. Annaparochie, St. Annaparochie, november 1997 Beknopte Bildtse Geskidenis, Oosterend, 1990

Ing. L.J.J. v/d Luytgaarden

Provinciale Staten van Friesland

Gemeente Het Bildt

S.H. Buwalda

16

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

Bijlage 1: Uitklapbare dorpsplattegrond

17

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

Bijlage 2: Standpunten van de foto's

18

Sint Annaparochie onder de loep

Ritske Dankert

Bijlage 3: Oppervlakte-, afmetingen en dichtheidsanalyse

Uit informatie van de gemeente blijkt dat de oppervlakte van Sint Annaparochie ongeveer 1,35 vierkante kilometer bedraagt, en dat daarop zo'n 1500 woningen staan. Zoals al eerder vermeld heeft het dorp de vorm van een rechthoek. Van noord naar zuid is de doorsnede ongeveer 1 kilometer lang, en van oost naar west 1,35 kilometer.Het aantal inwoners bedraag 3706.

19