B i b l i o t e k a SLUBE BOJE

BAZILIJE

VELIKI

Knjiga 7

D U H SVETI
PREVEO, N A P I S A O U V O D I BILJEKE

U r e d n i k : imun ipi

MARIJAN

MANDAC

SLUBA Naslovnu stranu izradio: A n t e B r a n k o Peria

BOJA

Makarska 1978.

N a s l o v i z v o r n i k a : Tou en hagiois patros hemon Basileiou Arkhiepiskopou tou hagiou Amphilkhion le Saint-Esprit, Kaisareias Pneumatos episkopon Sources Kappadokias pros t o n Ikoniou. en Tekst Perl hagiois se

n a l a z i u B. P R U C H E , Basile de Cesaree. Sur Chretiennes, 17 b i s , Pari, 250531. PREDGOVOR Zacijelo nije posebice potrebno opravdavati ovaj na po sao. Bazilije i njegovo djelo odve su slavni da bismo morali dugo tumaiti zato smo preveli knjigu Duh Sveti. Ako ipak treba naznaiti razloge ovome radu, upozoravamo na dvije injenice. Mlade kransko pokoljenje sve to manje pozna jezik kojim je pisao Bazilije. Prijevod je jedina mogunost da taj narataj doe u dodir s misiju drevnog teologa. Drugi Vatikan ski sabor preporua kranima marljivo itanje ranih kran skih pisaca. Malo se gdje nade tako sona i zdrava duhovna hrana kao u tih prvih Crkvenih autora, neposrednih svjedoka Predaje i vrsnih tumaa pisane Boje rijei. Sam je Sabor u tome najbolji primjer. Za svoje je dokumente nauk crpio veli kim dijelom iz nepresunih Otakih vrela. Ti nas razlozi potakoe na tegobni prevodilaki rad. Htjedosmo dananjim vjernicima omoguiti pristup Bazilijevu teo lokom nauku. Znamo da je gotovo nemogue prevesti tue djelo. Isto tako nam je poznat ideal prevoenja: tui spis do te mjere dobro prevesti da postane izvornom knjigom u narodu za koji je preveden. Iako smo bili svjesni tekoa i zahtjeva to stoje pred prevodiocem, usudili smo se prevesti Bazilijevu ras pravu. Nadamo se da e prijevod posluiti svrsi. U njemu e jo jednom odjeknuti Bazilijev glas. Vjerujemo da u naoj Crkvi ima ljudi koji jo uvijek ele uti taj glas. Ugodno mi je to mogu javno zahvaliti trojici prijatelja koji su mi pomogli u ovom radu. Tu mislim na prof. O. J Bubalo i O. P. Dr. mire koji su pomno ispravljali nedostatke

Izdaje: Sluba B o j a , M a k a r s k a , r t a v a faizma 1 S dozvolom N a d b i s k u p s k o g o r d i n a r i j a t a o d 19. X I I . 1977. Odgovara: imun ipi, M a k a r s k a , rtava faizma 1 Tisak: tamparsko poduzee F r a n j o Kluz Omi Split, br. 2878/77,

u prijevodu. O. J. Dr. Fuak mnogo je pridonio da uvodne stranice budu uglaenije, Svoj trojici od srca zahvaljujem. Du an sam se zahvaliti i upravi svoje redovnike zajednice. Omo guila mi je da se nesmetano bavim teolokim radom. Sa za hvalnou spominjem i bibliotekare u Sankt Georgen nedaleko Frankfurta. Svesrdno su mi izlazili u susret, dok sam za ljetnih mjeseci radio u tiini njihove bogate biblioteke. Jo bih morao mnoge napomenuti. Imena, bi bilo mnogo. Zato ih zasebice ne spominjem. Prijatelji znaju koliko sam im zahvalan. Siguran sam da e itatelj znati to je u ovoj knjizi vano, to sporednije. Nek nadasve ita Bazilijev tekst. Ostalo samo pomae boljem i korisnijem razumijevanju Bazilijeve poruke. U Zagrebu, M. 8. prosinca, Mandac 1977.

U V O D

PRVO POGLAVLJE BAZILIJEVO D O B A G l a v n i j e c i l j o v o g a u v o d a d a itatelju p r e d s t a v i m o p r e v e deno B a z i l i j e v o d j e l o i n a u k k o j i s e u n j e m u n a l a z i . N o m i s e prevodei u v j e r i s m o d a j e B a z i l i j e v spis v e i m d i j e l o m n e r a z u m l j i v dananjem itaocu, ako ga ne o s v i j e t l i m o p r i l i k a m a u k o j i m a je nastao. B a z i l i j e v spis Duh Sveti k a o c j e l i n a i u s v i m d i j e l o v i m a posve j e u r o n j e n u v r i j e m e k a d j e p i s a n . N e m a t a k o rei reenice k o j a n e b i b i l a v e z a n a u z n e p o s r e d n u s r e d i n u u k o j o j je nastala*. To nas je p o n u k a l o da prikaemo r a z d o b l j e u k o m e je pisac Duha Svetoga ivio, d j e l o v a o i sastavio s v o j u knjigu. 1. CRKVENO-POLITIKI O K V I R B A Z I L I J E V A IVOTA P r i j e nego p o d r o b n i j e iznesemo t i j e k B a z i l i j e v a ivota i r a d a , v r i j e d n o j e u k r a t k o istai u k a k v i m j e v r e m e n i m a ivio. U stoljeu k o j e m B a z i l i je p r i p a d a , odluan je d a t u m u c r k v e n o m ivotu S a b o r , odran u N i c e j i 19. l i p n j a 325. T a d j e C r k v a j a v n o o s u d i l a z a b l u d u a l e k s a n d r i j s k o g sveenika A r i j a k o j i j e netono p r o p o v i j e d a o o I s u s o v u b o g o s i n o v s t v u . N a s u p r o t A r i j a k o j i j e drao d a Isus K r i s t n i j e u B o j e m o t a j s t v u j e d n e t e iste b i t i k a o O t a c , v e d a g a j e B o g u v r e m e n u s t v o r i o , t a j j e v e l i k i i glasoviti Sabor na temelju Svetog pisma i Predaje p r o glasio da je Isus i s t o b i t a n s O c e m . M o g l o se p o v j e r o v a t i da je N i c e j s k i m s a b o r o m r a s p r a v a o K r i s t o v u boanskom b i t k u d o vrena. Trebae, n a alost, jo-nekoliko desetljea d a t a o s n o v n a i t e m e l j n a z a s a d a v j e r e postane o d i s t a ivo i ivotno u v j e r e n j e kranskih z a j e d n i c a . R a z d o b l j e to see od s m r t i K o n s t a n t i n a V e l i k o g (g. 337) k o j i j e sazvao p r v i opi S a b o r i u v e l i k e p r i d o n i o d a n a n j e m u
I I . D O R R I E S (De piritu, 177178) istie to svojstvo B a z i l i j e v a d j e l a , Na k r a j u s p i s a u Bibliografiji d o n o s i m o cjelovite naslove k n j i g a i lanaka to ih upo t r e b l j a v a m o u ovome r a d u .
1

pobijedi pravovjerje, pa do Teodozijeva stupanja na vlast g. 379. n o s i peat t r a j n o g i estokog o s p o r a v a n j a v j e r e , p r o g l a ene u N i c e j i . V r i j e m e j e t o v e l i k i h crkveno-politikih n e m i r a i d u b o k i h d o g m a t s k i h k r i z a . A r i j e v i uenici preotee m a h a i z a vladae gotovo s v i m C r k v a m a Istonog kranstva z a v l a d a n j a c a r a V a l e n t a (364378) k a d d j e l u j e b i s k u p B a z i l i j e . V a l e n t , p o d r i j e t l o m i z I l i r i k a , n e u k , bijae osvjedoeni a r i j e v a c . K r s t i o g a j e Eudocije^, c a r i g r a d s k i b i s k u p , v o a a r i j e v s k e sljedbe. V a l e n t htjede a r i j e v s t v o uiniti slubenom c r k v e n o m v j e r o m . S t o ga je p r o t j e r a o u p r o g o n s t v o ondanje v e l i k e b i s k u p e j e r se usprotivie n j e g o v u n a u m u . Prognaniku s u d b i n u doivjee, i z m e u o s t a l i h , M e l e c i j e A n t i o h i j s k i , iril J e r u z a l e m s k i , G r g u r N i s e n s k i i A m f i l o h i j e . A r i j e v s t v o vladae p o s v u d a . O s t a l a j e samo aica l j u d i v j e r n i h N i c e j s k o m v j e r o v a n j u . B a z i l i j e i m a p r e d oima t a k v o stanje u C r k v i k a d s t u g o m pie: C r k v e z a i s t a z a s t i r e c r n a i tuna t a m n a no j e r s u lui s v i j e t a to i h B o g p o s t a v i d a r a s v j e t l j u j u due n a r o d a p o s l a n e u progonstvo.
3 4 5 G 7 8

B a z i l i j e o d o l i i V a l e n t o v u o s o b n o m n a g o v a r a n j u . tavie,. s a m j e c a r p r i s u s t v o v a o bogosluju k o j e j e p r e d v o d i o B a z i l i j e . T a k o j e d i n o kapadoka c r k v e n a p o k r a j i n a , zahvaljujui B a z i l i j u , ouva n e t a k n u t o m N i c e j s k u v j e r u . Crkveno-politike s e p r i l i k e izmijenie t e k k a d V a l e n t p o g i n u k o d A n d r i a n o p o l i s a g . 378. G r a c i j a n , n j e g o v n a s l j e d n i k , i z n o v a u s p o s t a v l j a v j e r s k u s l o b o d u . V a l e n t o v o m smru nestaje i a r i j e v s t v o , konano i p o t p u n o n a d v l a d a n o n a C a r i g r a d s k o m s a b o r u g . 381. B a z i l i j e ivi u t o m tekom v r e m e n u ' . P o d n i o j e s v u m u k u a r i j e v s k i h n a p a d a i najvie p r i d o n i o da se r a z b i j e arijevski raskol, t a stranka k o j a j e n e p r i j a t e l j s k a B o j o j C r k v i "
1

2. B A Z I L I J E V IVOT I D J E L O V A N J E Bazilijeva porodica B a z i l i j e v a o b i t e l j p o o c u potjee s P o n t a . M a j k a m u j e p r a v a kapadoanka . O B a z i l i j e v o j o e v o j o b i t e l j i z n a m o vie nego m a j i n o j . D j e d m u i b a k a M a k r i n a b i j a h u b o g a t i . P o s j e dovali su v e l i k a imanja i pripadali visokom i utjecajnom g r a anskom s l o j u . Moda j e B a z i l i j e v d j e d obnaao v i s o k e dravne slube j e r p o s t o j i mogunost d a j e p r i p a d a o s e n a t o r s k o m r o d u . S v a k a k o j e s i g u r n o d a s u M a k r i n a i n j e z i n mu b i l i r e v n i i osvjedoeni krani. To su p o k a z a l i i d j e l o m . U v r i j e m e D i o k l e c i j a n o v a p r o g o n s t v a r a d i j e dopustie d a im. s e o d u z m u posjedi nego d a s e o d r e k n u v j e r e . D a b i o s t a l i privreni Evanelju, ive s e d a m g o d i n a tekim ivotom u p o n t s k i m umama. T e k s e n a k o n p r o g o n s t v a , oko g. 313, vraaju na s v o j a d o b r a . B a z i l i j e v otac, takoer B a z i l i j e , b i o je uen o v j e k i g o r l j i v kranin. K a o p o z n a t i g o v o r n i k i o d v j e t n i k t e v e l i k l j u b i t e l j l i j e p e rijei, predavae govornitvo u N e o c e z a r e j i i Cezareji K a p a d o k o j . B a z i l i j e v a s e m a j k a z v a l a E m i l i j a . Otac joj j e v j e r o j a t n o bio kranski muenik. P o z n a t n a m je i B a z i l i j e v stric G r g u r , b i s k u p u n e k o m kapadokom gradu.
1 1 12 1 3 14 15

Meu r i j e t k i m a k o j i . se oduprijee . Valentu n a l a z i o se i B a z i l i j e . C a r je ak p r e k o z a p o v j e d n i k a Modesta. na-sve naine nastojao da i B a z i l i ja uvue-.-u; a r i j e v s t v o , Modest je sve .uinio da B azili ja navede da p r i h v a t i arijevsku vjeroispovijed. K a d j e B a z i l i j e odbio s v a n a g o v a r a n j a , M o d e s t m u j e z a p r i j e t i o p r o gonstvom. B a z i l i j e n i tad nije popustio. P r e d t a k v o m nepokolebivou M o d e s t j e u s t u k n u o i i z j a v i o d a jo n i k a d n i j e naiao n a ovjeka k o j i b i k a o B a z i l i j e t a k o neustraivo i o d l u no o t k l a n j a o c a r s k e n a r e d b e . G l a s o v i t j e o d g o v o r to g a t o m z g o d o m B a z i l i j e u p u t i M o d e s t u . Ree m u d a s e udi t a k v u g o v o r u j e r jo n i k a d n i j e sreo n i g o v o r i o s p r a v i m b i s k u p o m .
.pudoclje (g. 300370) naslijeu je na c a r i g r a d s k o j b i s k u p s k o j s t o l i c i g. . 360 Maceonija. B i o je s poetka a n o m e j a c , a l i p r e l a z i h o m o j u s i j c i m a i ostaje do s m r t i n j i h o v i m v o o m . V a l e n t a je k r s t i o g. 366367.
2

M e l e c i j e se u C r k v i s l a v i k a o bla/.enik. U m r o je kao p r e d s j e d n i k C a r i g r a d s k o g s a b o r a u s v i b n j u 381. J e d a n je od t r o j i c e a n t i o h i j s k i h b i s k u p a za v r i j e m e a n t i o h i j skog raskola. Rije je o p i s c u g l a s o v i t i h Kateheza. iril je u m r o g. .386. . . G r g u r je B a z i l i j e v b r a t . ivio je od g. 335394. N a z v a n je n i s e n s k i i l i n i s k i po gradiu N v s s a . " " " ' Amfilohije bijae veliki Bazilijev prijatelj. Na njegov je poticaj B a z i l i j e n a p i sao svoj s p i s . B i o je v e o m a naobraen. Uio je k o d slavnog L i b a n i j a u A n t i o h i j i . N a k o n odvjetnitva postaje m o n a h i p o t o m b i s k u p u c i l i c i j s k o m I k o n i j u . A m f i l o h i j e je neak G r g u r a N a z i a n s k o g . U m r o je g. 394. B a z i l i j e h v a l i svog p r i j a t e l j a u. Buhu Svetom: I, 1; I, 3; X X X , 79. O A m f i l o f i j u je napisao v r i j e d n o djelo K. H O L I . Usp. takoer I. O. de U R B I N A , Nicee, 188189; A. A N G E L I , Basilio, 93100; B. P R U C H E , Basile, 50. " ' " N i c e j s k o j e vjerovanje j e d n o o d n a j s l a v n i j i h meu d e f i n i c i j a m a vjere. Osnov je buduih obrazaca vjere k o j i su n a s t a l i na s a b o r i m a u C a r i g r a d u i ' K a l c e d o n u . Preuzeto u n i c e j s k o - c a r i g r a d s k o v j e r o v a n j e i danas je s a s t a v n i - d i o euharistijskosf bogosluja. K r o z s v u j e c r k v e n u povijest" s m a t r a n o z a m j e r i l o p r a v o v j e r j a , s D u h S v e t i , X X X , ' " 79, ' /
3 4 5 6 ;

O crkveno-politikim p r i l i k a m a u B a z i lijevo v r i j e m e moe se p o d r o b n i j e itati u J . D A N I f i L O U , L e IVeme sieele, 13. 49; B . P R U C H E , B a s i l e , 6869; P . A L L A R D , Basile, 441-455; Y . C O U R T O N N E , Temoin, 111112. m P u h Sveti, X X X , 79. P o n t j e p r e d i o u z junu o b a l u Crnoga M o r a . K a p a d o c i j a j e istoni d i o M a l e A z i j e . Z a p r e m a p r o s t o r izmeu A r m e n i j e , C i licije. Likaonije i Ponta. Nagaa se da bi B a z i l i j e v a obitelj o i i a s e n a l o r s k a a l i je ro malo v j e r o j a t n o . O tome v i d i S , G J E T , B a s i l e , 429444; J . B E R N A R D E Predication, 17; J . D A N I
s 11 12

fhOV, gffse, 148.

r

' V e o c e z a r c j a , m a l o a z i j s k i g r a d , danas <c ~/<>\e Niiksnr. ' V d a v n i n i se C e / a i C M zvala Viazaka Dana*- od nic postoje K s k H f h r jugozapadno od m r s k o g izrada Tvakerj

VHIIIO

ruevine

10

l i

B a z i l i j e v i s u r o d i t e l j i i m a l i desetero djece, pet s i n o v a i pet keri. Meu d j e c o m , o s i m B a z i l i j a , p o z n a j e m o : G r g u r a , g l a s o v i t o g b i s k u p a u N i s i , P e t r a , sebatskog b i s k u p a , M a k r i n u , d j e v i c u i starjeicu u s a m o s t a n u A n i z i na o b a l a m a I r i s a te m o n a h a N e k r a c i j a . T a k v a bijae o b i t e l j u k o j o j j e n i k n u o B a zilije. M l a d o s t i g o d i n e uenja Tonu g o d i n u B a z i l i j e v a roenja ne znamo. O k l i j e v a se izmeu g. 329. i 331. Rodite mu je C e z a r e j a K a p a d o k a . K a k o je tu i b i s k u p o v a o , B a z i l i je se, o s i m n a d i m k o m V e l i k i , esto n a z i v a B a z i l i j e C e z a r e j s k i . N a j r a n i j e d j e t i n j s t v o i djeatvo B a zilije provodi kod bake M a k r i n e . Ona mu bi p r v o m odgojitelji c o m . B a z i l i j e u s v o j i m d j e l i m a s p o n o s o m istie d a g a j e b a k a p r v a poduavala u v j e r i . K a d s u n a p a l i n j e g o v o p r a v o v j e r j e j e r da uvodi novotarstvo , Bazilije se pozivom na M a k r i n u koja ga j e u p u t i l a u v j e r u to j u j e p r i m i l a o d uenika G r g u r a u d o t v o r c a b r a n i od n a p a d a j a . I u Duhu Svetom s v e l i k i m z a n o s o m pie o t o m G r g u r u , k a p a d o k o m a p o s t o l u .
16 1 7 18

n j e g o v i m n a s t a v n i c i m a p o z n a t i s u kranin P r o e r e z i j e , ija s e d j e l a izgubie, i p o g a n i n H i m e r i j e k o m e s u s p i s i sauvani. B a z i l i j e pohaae p r e d a v a n j a i z g r a m a t i k e (grki j e z i k , pjesnika p r a v i l a , povijest, govornitvo), m u d r o s l o v l j a ( m e t a f i z i k a i d i j a lektika), astronomije i matematike. Z n a n j e to g a d o b i bijae dosta opirno, a l i poneto povrno. S v a j e n a s t a v a b i l a u s m j e r n a n a t o d a uenik naui p r a v i l n o i dobro g o v o r i t i . B a z i l i j a j e i p a k i z p r e d a v a n j a i z v u k a o v e l i k u korist. Stekao je d u b l j u svjetovnu k u l t u r u , oplemenio d u h i postao o d g o j e n i naobraen o v j e k . B a z i l i j e u A t e n i jo j e d n o m srete G r g u r a . Postadoe p r i j a t e l j i z a c i j e l i ivot. U t o m p r i j a t e l j s t v u naoe u z a j a m n o oslonca z a teku ivotnu b o r b u . J e d a n d r u g o g p o t i c a h u n a b o l j i i k r e p o s n i j i ivot. Meusobno su se p o m a g a l i u s v i m p r i l i k a m a . T o p r i j a t e l j s t v o , r i j e t k o k a d p o m u e n o , ostade n a g l a s u k r o z stoljea. G r g u r i B a z i l i j e , i a k o jo nekrteni, z a v r i j e m e a t e n s k i h s t u d i j a o k u p l j a j u o k o sebe vei b r o j s t u d e n a t a d a b i zajedniki savrenije i estiti je ivjeli. B a z i l i j e u A t e n i takoer d r u g u j e s J u l i j a n o m k o j i k a s n i j e postaje c a r (361363) i o d m e t n i k o d kranstva.
20

B a z i l i j e v a je mladost ispunjena r e v n i m i predanim ue n j e m . P r v i n a u k stjee u kolama N e o c e z a r e j e i C a z e r e j e g d j e m u pouavae otac. T u s e u p o z n a j e s G r g u r o m , k a s n i j i m n a z i a n s k i m b i s k u p o m . V e s e u t i m kolama p o k a z a l a B a z i l i j e v a i z n i m n a nadarenost. O t u d mu v e l i k i ugled u n a s t a v n i k a i m e u uenicima. R a z u m l j i v o j e to C e z a r e j a n i j e m o g l a b i t i k r a j B a z i l i j e v a uenja. N a d a r e n , a m b i c i o z a n , s i n imune i k u l t u r n e p o r o d i c e , B a z i l i j e morae poi d a l j e d a o s v o j i v r h u n c e ondanje n a o b r a z b e . K r a t k o v r i j e m e b o r a v i u C a r i g r a d u g d j e susree i u p o z n a j e g l a s o v i t o g uitelja u g o v o r n i t v u L i b a n i j a . A l i c i l j B a z i l i j e v a o b r a z o v n o g p u t a bijae A t e n a .
1 0

N a k o n studija B a z i l i j e se vraa u zaviaj oko g o d . 355. N e k o v r i j e m e p r e daje govornitvo u C e z a r e j i . U r a d u je i m a o m n o g o u s p j e h a . S v e j e oduevio. T o j e r a z d o b l j e n j e g o v a s v j e t o v n o g ivota. B i o j e p o n o s a n n a svoj b o r a v a k u A t e n i . U t o m p e r i o d u n a n j izvri v e l i k u t j e c a j n j e g o v a s e s t r a M a k r i n a i E u s t a t i j e , budui voa pneumatomaha i b i s k u p u Sebasti. M a k r i n a j e starjeica n e d a v n o u t e m e l j e n a s a m o s t a n a u A n i z i , n e d a l e k o od N e o c e z a r e j e . S B a z i l i j e m se dopisivae, d o k je on jo b i o u A t e n i . U i s t o m se s a m o s t a n u n a l a z i n j i h o v a m a j k a E m i l i j a . Videi d a j e B a z i l i j e k r e n u o p u t e m s v j e t o v n e slave, M a k r i n a n a s t o j i d a g a obrati. T o joj p o l a z i z a r u k o m . S a m B a z i l i j e p r i z n a j e d a j e studirajui iao z a ispraznou. V r i j e m e s t u d i j a nazivae v r e m e n o m s n a . P o o b r a e n j u j e p l a k a o n a d v r e m e n o m to g a j e i z g u b i o u t r a g a n j u z a m u d rosti k o j u je B o g proglasio ludou .
21

Grki g l a v n i g r a d u e t v r t o m v i j e k u n i j e vie o n a k o z n a m e n i t n a z n a n s t v e n o m p o l j u k a k o j e t o b i o u stoljeima s v o j i h v e l i k i h m u d r a c a . U z a sve to, u z A l e k s a n d r i j u , A n t i o h i j u i R i m , A t e n a ostaje s i j e l o sveuilinog ivota. o v j e k m o e b i t i v i s o k o naobraen j e d i n o a k o j e b i o n a u e n j u u A t e n i . B a z i l i j e t a m o stie izmeu g. 350. i 352. i ostaje etiri do p e t g o d i n a . Meu
13 Duh Sveti, V I , 13; X X I X , 73. 75. U s p . A . A N G E L I , 19. G r g u r udotvorac, b i s k u p Neocezareje, Origenov uenik, v e l i k i iritelj kranstva u o n i m k r a j e v i m a , u m i r e g. 270. G r g u r u udotvorcu p r i p a d a povlateno m j e s t o u B a z i l i j e v u p o g l a v l j u o otac, k i m svjedoanstvima u svezi s n a p a d n u t i m t r o j s t v e n i m s l a v o s p j e v o m . V i d i Duh S v e t i , X X I X , 74, S m a t r a se da je Li b a n i je j e d n a od najuenijih linosti ondanjeg p o g a n s t v a . G l a s o v i t je kao n a s t a v n i k govora i tva u A n t i o h i j i gdje je i u m r o g. 393. Bijae p r i j a t e l j s c a r e m J u l i j a n o m O d m e t n i k o m . U s p . J . I ) A N I E L Q U , L e IVeme sifecle, 10.
17 18 19

S p o r je meu B a z i l i j e m i G r g u r o m nastao k a d je B a z i l i j e gotovo p r i s i l i o G r g u r a da se p r i h v a t i b i s k u p s t v a u gradiu S a z i m . G r g u r se u p o r n o o p i r a o i n i k a d a nije poao u S a z i m . U m r o je g. 390. O mimoilaenju G r g u r a i B a z i l i j a v i d i S. G I E T , Sasimes. 21 Tekstove d o n o s i Y. C O U R T O N N E , Temom, 5254.
20

12

13

B a z i l i j e u s k o r o naputa nastavniku slubu. G . 356. p r i s t u p a krtenju. K r s t i o g a j e c e z a r e j s k i b i s k u p D i j a n e j . P o s l i j e krtenja d i j e l i - d o b r a s i r o m a s i m a i povlai se u z a b i t n e d a l e k o s a m o s t a n a g d j e m u ive m a j k a i sestra. T u o s n i v a muki s a m o s t a n . U n j e m u b o r a v i pet g o d i n a posveenih m o l i t v i , r a z m a t r a n j u i prouavanju. V j e r o j a t n o se u to v r i j e m e b a v i p o m n i j i m Istraivanjem S v e t o g p i s m a . B a z i l i j e , p o p u t ondanjih O t a c a , B i b l i j u smatrae j e d i n i m i z v o r o m i s t i n s k e spoznaje. S t o g a j u je s t a l n o itao i prouavao. S v a je n j e g o v a m i s a o proeta b i b l i j skim znanjem U z B i b l i j u B a z i l i j e u o s a m i izblieg prouava monaki ivot k o j i je t a d a snanije u h v a t i o k o r i j e n a u C r k v i , i on osobno u v e l i k e p r i d o n o s i irenju monakog p o k r e t a t i m e to o s n i v a samostane i pie monaka p r a v i l a . Z a t o s p r a v o m B a z i l i j a s m a t r a m o o c e m Istonog monatva . O n o do danas ivi od z a s a d a to i h j e B a z i l i j e p o s t a v i o . B a z i l i j e odlino poznavae ondanje monatvo j e r je g o d i n e 357. i 358. o b i l a z i o g l a v n i je samostane u Aleksandriji, Egiptu i Palestini.
2 2 23 24

j a k a , B a z i l i j e i p a k postade b i s k u p o m , a l i najvie z a s l u g o m b i s k u p a G r g u r a , oca G r g u r a N a z i a n s k o g . O n j e i z b o r n i c i m a n a j p r i j e p i s m e n o svj-etovao d a i z a b e r u B a z i l i j a , R a d i v e l i k e s t a r o s t i n i j e mogao p r i s u s t v o v a t i i z b o r u . A l i B a z i l i j e v ! s u p r o t i v n i c i jo u v i j e k b i l i b r o j n i j i . T a d j e G r g u r n a n o s i l j c i donesen u i z b o r n u d v o r a n u te je n j e g o v i m g l a s o m B a z i l i j e postao g. 370. c e z a r e j s k i m biskupom. Isti je G r g u r s Euzebijem Samosatskim B a z i l i j a posvetio z a b i s k u p a . B a z i l i j e u m i r e 1. sijenja 379. Od m l a d o s t i je b i o s l a b a i k r h k a z d r a v l j a . I z n i m n o j e m n o g o r a d i o i postio. P o d n i o j e teke b o r b e z a v j e r u . S v e j e t o p r i d o n i j e l o d a j e p r e m i n u o v e u pedesetim godinama. Povijest Bazilija naziva V e l i k i m . P o d t i m je nazivom po z n a t i j i nego k a o B a z i l i j e C e z a r e j s k i . I z a i s t a j e b i o v e l i k a l i nost. U r a z d o b l j u od n i c e j s k o g do C a r i g r a d s k o g opeg sabora nema mu ravna. B a z i l i j e je uz A t a n a z i j a A l e k s a n d r i j s k o g zaista v e l i k i b i s k u p i otac Istonog kranstva
26

Linost U svojoj b i t i B a z i l i j e je bio .isposnik, m o n a h i k o n t e m p l a t i v a c . A s k e z a je ozraje u k o j e m die i r a d i . K a o i s p o s n i k v e d a r je i uravnoteen. M o n a h je k o l i k o se moe b i t i da o v j e k ne izie iz c r k v e n e z a j e d n i c e . B a z i l i j e je i teolog. U to e se s v a t k o u v j e r i t i t k o proita k n j i g u Duh Sveti. A l i k a k o j e osjeao d a b r a t s k a l j u b a v s i l i n a praktian posao , B a z i l i j e r a d o prihvaa slubu sveenika i b i s k u p a . Stavie, p u n i m se z a l a g a n j e m zauze i z a m a t e r i j a l n o dobro s v o j i h blinjih. K a d n a s t a g l a d u o n i m p r e d j e l i m a , d i j e l i i m a n j a to m u i h o s t a v i m a j k a . O t v a r a puku k u h i n j u u k o j u s u i m a l i p r i s t u p n e samo krani, nego p o g a n i i idovi. G o d . 374. podie gostinjac, k a s n i j e n a z v a n B a z i l i d a , k o j i j e sluio k a o b o l n i c a i skrovite s i r o t i n j e . T a k o B a z i l i j a m o e m o s m a t r a t i osnivaem kranskog k a r i t a s a .
27 2 8

U crkvenim slubama M a k a r j e B a z i l i j e n a d a s v e v o l i o m i r i samou, p o t r e b e s u n j e g o v e m j e s n e C r k v e traile da se i z r a v n i je ukljui u n j e z i n ivot. S t o g a o s t a v l j a s a m o s t a n i vraa se u C e z a r e j u gdje ga D i a n e j p o s t a v l j a z a itaa . D i a n e j e v n a s l j e d n i k , E u z e b i j e , B a z i l i j a r e d i g . 364. sveenikom u j e k u J u l i j a n o v a p r o g o n s t v a . N a alost iste g o d i n e nastade spor izmeu B a z i l i j a i n j e g o v a b i s k u p a . K a k o n i j e h t i o prouzroiti r a s k o l n i t i ivjeti u s u k o b u s E u z e b i j e m , jo se j e d n o m povlai u samou. N a s t o j a n j e m G r g u r a N a z i a n s k o g n e s u g l a s i c a j e izmeu B a z i l i j a i E u z e b i j a u s k o r o izglaena t e B a z i l i j e p u n i h pet g o d i n a pomae s v o m b i s k u p u u p a s t o r a l n o m r a d u . K r o z t o s e v r i j e m e posebice b a v i l i t u r g i j s k o m o b n o v o m k o j u prihvaaju i o s t a l i Istoni b i s k u p i .
25

G o d i n e 370. u m i r e b i s k u p E u z e b i j e . Z a n j e g o v a n a s l j e d n i k a n a vanoj cezarejskoj b i s k u p s k o j s t o l i c i bijae vie k a n d i d a t a . Meu n j i m a je i B a z i l i j e . S t r u j a p r o t i v n a B a z i l i j u b i l a je veoma

D i j a n e j j e neobian ovjek. N i j e b i o n i j u n a k n i d v o r s k i ankoliz. N i t i j e arijevac n i t i p r a v o v j e r n i b i s k u p . N a s i n o d a m a glasa z a a r i j e v s k u s t r a n k u I A t a i i a z i j a j e o s u d i o . K a d j e p o t p i s a o a r i j e v s k u v j e r o i s p o v i j e d i z R i m i n a g . 360, B a z i l i j e se od njega u d a l j u j e . P r i j e s m r t i D i a n e j opoziva p o t p i s p r o t i v N i c e j e te se B a z i l i j e vraa u zajednitvo s n j i m e . U Buhu Svetom, X X I X , 71 i m a l i j e p a B a z i l i j e v a n j e c z a D i a n e j a . O n j e m u v i d i A . A N G E L I , Basilio, 65. . , , 23 B a z i l i j e v o poznavanje B i b l i j e istrauje J. G R I B O M O N T , Pauhmsme, 481490. M O B a z i l i j e v o j u l o z i za monatvo v i d i J. G R I B O M O N T , Eustathe !e Philosophe, 115124; Renoncement, 282307. 450475; B. P R U C H E , Basile, ^960; L. L E B E O. R O U S S E A U , Basile, 11. ^ Duh Sveti, X X I X , 71.
22 Q 1 n n

B a z i l i j e bijae i z v a n r e d n a linost. Svetou i genijalnou v l a d a o j e u s v o j e m m u n o m r a z d o b l j u . S a m i l i gotovo s a m stajae n a s u p r o t a r i j e v s k e z a b l u d e k o j a zadade v e l i k i h j a d a C r k v i . .Rat . j e . . v o d i o : s v e g a ivota. S u d b i n a m u . - j e d o d i j e l i l a

2 8

B a z i l i j e v L i veliinu rado istiu njegovi n a j b o l j i poznavaoci: J . D A N I f i L O U 1 > I V e m e s i e c i e , 1 ; H . D 5 R R I E S v . D e piritu, 6.: 175176; Y . C O U R E T O N N E , Temoin, 359, i t d . Duh Sveti, X V I I , 41; X X X , 79. O B a z i l i j e v u k a r i t a t i v n o m d j e l o v a n j u u s p . S. G I E T , Idees, 400423- J D A N I S P F ' in? y ^ t l i i A . l i J ? x V v ^ Basile, 6 8 - 6 9 ; H . v o n C A M P E N H A U S E N , P a d r i , 107126; Y. C O U R E T O N N E , Temoin, 371. 423 17 ? S ^ ^ ^ l K ? ^ ^ , * - A L L A R D , Basile, 441-455; A . A N G E L I , Basilio, T T ^?LJ^P y P ' ' 4 7 - 5 4 ; J . B E R N A R D I , Predication, 1 7 - 2 ! ; J . G R I B O M O N T , Basile, 9 9 - 1 1 3 ; H . R A H N E R , Basileios, 3 3 - 3 5
26 : 27 28 L J m S c e 9 P R U C H E M 1 1 7 1 T R 0 N N E T e o i n 4 5

14

15

b o r b u , a l i n e i p o b j e d u , B a z i l i j e tek nazirae k o n a c a r i j e v s k o g silnitva. B o j to ga je bio za s l o b o d u p r a v o v j e r j a zavren je pobjedom koja je B a z i l i j e v posmrtni trijumf. Zbilo se t o n a C a r i g r a d s k o m s a b o r u god, 381, U B a z i l i j a ne c i j e n i m o samo neustraiva b r a n i t e l j a v j e r e , i m a o je on i knjievnog d a r a . B i o j e u z t o portvovan sveenik, u v i j e k n a r a s p o l a g a n j u v j e r n i c i m a . Odlian je z a k o n o d a v a c monakog i c r k v e n o g ivota. D o b r o t v o r n i m d j e l i m a p o s t a v l j a t e m e l j e k a s n i j i m slinim p o t hvatima u C r k v i .
3 0

3. S T A N J E U C R K V I B a z i l i j e k r o z k r a t k o v r i j e m e s v o g b i s k u p o v a n j a nastojae n e samo i s k o r i j e n i t i s v a k i o b l i k k r i v o v j e r j a i z ondanjih k r anskih z a j e d n i c a , ve se t r u d i o da u v e d e r e d i s k l a d meu c r k v e n a podruja. Naroito m u j e b i l o stalo d a s e dokraji r a s k o l a n t i o h i j s k e C r k v e . T a j j e r a s k o l najdue i n a j b o l n i j e r a z d i r a o tadanje Istono kranstvo. U A n t i o h i j i s u b i l a i s t o vremeno t r i biskupa: Melecije, izabran na carigradskoj sinodi g. 360, a l i p o s l a n u p r o g o n s t v o zato to se o d u p i r a o a r i j e v s t v u ; a r i j e v a c E u z o j k o g j e ve k a o akona osudio z b o g k r i v o v j e r j a A l e k s a n d a r A l e k s a n d r i j s k i te P a u l i n , voa strogih p o b o r n i k a N i c e j s k o g s a b o r a . B a z i l i j a j e t a k v o stanje titilo. S t o g a o t o m vie p u t a pie p a p i D a m a z u (366384). N a s t o j i g a s k l o n i t i d a p o m o g n e rijeiti n e z a v i d n i poloaj a n t i o h i j s k e C r k v e . B a z i l i j e v a n a s t o j a n j a n i s u u r o d i l a v e l i k i m p l o d o m . R a s k o l j e prestao t e k g . 415, a l i zasluuje d a i s t a k n e m o k a k o j e C e z a r e j s k i b i s k u p vodio b r i g u i o zajednicama koje mu n i s u i z r a v n o povjerene.
3 1 3 2

postao h e r e t i k nijeui d a K r i s t i m a r a z u m n u l j u d s k u duu. Z a p a d n i teolozi n i s u d o b r i m okom gledali ni B a z i l i j e v nauk o t r i m boanskim h i p o s t a z a m a . N a Z a p a d u se. kao i n a N i c e j s k o m s a b o r u , poistovjeivala rije h i p o s t a z a i b i t (ousia) te je B a z i l i j e v n a u k o t r i m h i p o s t a z a m a shvaen k a o g o v o r o t r i m z a s e b n i m b i t i m a i l i trobotvu. V i d i s e d a Z a p a d i Istok vie n e g o v o r e i s t i m j e z i k o m . Praktini i pravniki Z a p a d n e r a z u m i j e u v i j e k sve tanine teoloke m i s l i Istonih teologa. T a k o j e i na t o m podruju B a z i l i j e doivio n e u s p j e h i razoaranje. N j e g o v a v e l i k a m i s a o s j e d i n j e n j a I s t o k a i Z a p a d a p a l a je n v o d u . N i j e teko n a z r e t i o g r o m n e posljedice t o g n e u s p j e h a . I p a k j e v r i j e d n o naznaiti t u elju j e d n o g Istonog oca d a o b a kranska d i j e l a b u d u to ue p o v e z a n a .
31

B a z i l i j e isto t a k o sve poduzimae d a u j e d i n i p r a v o v j e r n e Istone C r k v e . U t o m e j e u g l a v n o m uspio. P o s l i j e A t a n a z i j e v e s m r t i (g. 373) gotovo je s a m bio u s t u k o m a r i j e v s k i h n a p a d a . M o g a o j e raunati n a p o m o samo n e k o l i c i n e p r i j a t e l j a . Stoga s t r p l j i v o poinje o k u p l j a t i p r a v o v j e r n e b i s k u p e . P l o d j e tog s a b i r a n j a konana osuda a r i j e v s t v a n a C a r i g r a d s k o m opem s a b o r u . B a z i l i j e S a b o r a n i j e doivio, a l i g a j e s v e s t r a n i m r a d o m v e l i k i m dijelom pripremio.

4 . TEOLOKI P R O B L E M I O D N I C E J S K O G DO CARIGRADSKOG SABORA A. Razmiljanja o B o g u S i n u

B a z i l i j e se takoer t r u d i o da zblii c r k v e n i Z a p a d i Istok. V i d i o j e d a s e r a z j e d i n j e n i Istok n e moe s a m o d u p r i j e t i a r i j e v s t v u , v e m u s e v a l j a o s l o n i t i n a Z a p a d , a k o eli sauvati pravovjerje P o t r e s n a s u p i s m a to i h j e B a z i l i j e pisao D a m a z u i o s t a l i m Z a p a d n i m b i s k u p i m a molei i h d a p r i t e k n u u p o m o Istonim C r k v a m a . B a z i l i j e j e s h v a t i o d a s e p r a v a v j e r e moe odrati samo a k o se Istok udrui sa Z a p a d o m k o j i je u c j e l i n i ostao v j e r a n N i c e j i . Z a p a d se, n a alost, ogluio n a B a z i l i j e v e p o z i v e . tavie, sumnjiili s u n j e g o v o p r a v o v j e r j e . P r e d b a c i v a l i s u m u d a j e u m l a d o s t i b i o p r i j a t e l j s A p o l i n a r o m k o j i je u m e u v r e m e n u
3 3

R a z d o b l j e u k o j e m ivi B a z i l i j e oznaeno je p r i j e svega ivim s u k o b i m a i estokim, r a s p r a v a m a to ih je s v o j i m n e o binim n a u k o m o K r i s t u i z a z v a o A r i j e . P o n j e m u s e n a z v a h e r e z a k o j a je u sreditu teolokog razmiljanja do C a r i g r a d skog sabora. A r i j e v s t v o je do te mjere zahvatilo duhove da je o n j e m u r a s p r a v l j a o i s i t n i p u k . P o z n a t a je i z r e k a da su t a d a i p i l j a r i c e n a trnicama r a s p r e d a l e o boanstvu S i n a . N a A r i j e v se n a u k osvre i B a z i l i j e u Duhu Svetom. D o b a r dio tog d j e l a jo s e j e d n o m o d m j e r a v a s a r i j e v s k i m t v r d n j a m a . P o t r e bno j e stoga z a b o l j e r a z u m i j e v a n j e spisa o D u h u i m a t i n a p a m e t i to j e A r i j e uio.
3 5

P o s l j e d n j i j e u l o m a k gotovo doslovce uzet o d Y . C O U R T O N N E , Tmoin, 533. 31 O t i m B a z i l i j e v i m n a s t o j a n j i m a v i d i Y. C O U R T O N N E , Temoin, 242282. A l e k s a n d a r A l e k s a n d r i j s k i p r v i p r i m i jedu j e A r i j e v u z a b l u d u i osuuje here t i k a g. 318. * O B a z i l i j e v u o d n o s u p r e m a A p o l i n a r u u s p . H . d e R I E D M A T T E N , u Journal of Theological Studies, 1956, 199210 i G. L. P R E S T I G E , St. Basil the Great and Apollinaris of Laodicea, L o n d o n , 1956.
30 32 3

O B a z i l i j e v u ekumenskom pokuaju v i d i B. P R U C H E , Basile, 6869; \ A N G E L I , Basilio, 109122; Y . C O U R T O N N E , T e m o i n , 237307; E . A . d e M E N D T E T A , Basile, .122166; S. G I E T , Idees, 311355; N. C O R N E A N U , Les efforts de salnt Basile pour P u n i t e de 1' glise, u Verbum Caro, 23 (1969), 4367. A r i j e poinje g. 318. p r o p o v i j e d a t i o n a r a v i Rijei u a l e k s a n d r i j s k o j lukoj c r k v i gdje je vrio sveeniku slubu. U m r o je g. 336.
34 35

16

17

Artjev

nauk

O s n o v n a j e A r i j e v a t v r d n j a : p o s t o j i iskljuivo j e d a n B o g . P o s v e m a j e n a d n a r a v a n t e s a s t v o r e n j e m n e moe i m a t i n i k a k v a d o d i r a . B o g n i j e n i roen n i s t v o r e n . I z v o r j e sve z b i l j e . N o v i g a Z a v j e t n a z i v a B o g O t a c . P r v o i j e d i n o O e v o s t v o r e n j e jest n j e g o v a Rije, Isus K r i s t . R i j e j e n a s t a l a i z nieg O e v o m v o l j o m . P r e m a tome, i m a poetak. S t o g a j e p o s t o j a l o v r i j e m e , k a d Rijei n i j e b i l o . R i j e n e m a n i k a k v a n a r a v n o g zajednitva s Ocem. Oca ne poznaje. O s t a l a stvorenja Otac je proizveo p o s r e d s t v o m Rijei. S tim. s e ope p o z n a t i m c r t a m a A r i j e v e z a b l u d e p o d u d a r a j u k r a t k e t v r d n j e u Duhu Svetom o a r i j e v s k o m n a u k u . Po B a z i l i j u a r i j e v c i n e p o z n a j u S i n a ; u m a n j u j u g a i l i posve z a b a c u j u . B r o j e g a n a k o n O c a j e r dre d a n e d o l i k u j e d a s e S i n s t a v i n a i s t u r a z i n u s O c e m . A r i j e v c i naglauju d a j e S i n v r e m e n s k i mlai o d O c a j e r i h d i j e l e v j e k o v i . ast j e S i n a nia o d O e v e te ga se ne s m i j e s p o m i n j a t i z a j e d n o s O c e m u s l a v o s p j e v u . Redoslijedom S i n dolazi nakon Oca. Sredstvo je k o j i m je B o g stvorio ostala stvorenja . T a j j e n a u k , nitei b i t Evanelja, i z a z v a o b u r u p r o t e s t a u C r k v i . C r k v a g a j e o s u d i l a g . 325. u N i c e j i . N i c e j s k i O c i u s t v r die p r o t i v A r i j a d a j e K r i s t k a o B o g n e s a m o iz O e v e biti, v e s O c e m istobitan . R i j e istobitan u srce je p o g o d i l a arijevsku herezu jer o K r i s t u v e l i da mu je kao B o g u bit jedna te i s t a s b i t i B o g a O c a . To znai N i c e j s k i istobitan.
38 37

krstio arijevski nastrojen Dianej. B a z i l i j a je nicejskom vjero v a n j u doveo A p o l i n a r , k a s n i j i zaetnik a p o l i n a r i z m a . V a l j a z a h v a l i t i A t a n a z i j u i B a z i l i ju da se i na I s t o k u ouvao i konano bez p r i m i s l i bio prihvaen sveano proglaeni istobitan. T u teoloku s k u p i n u , b r o j e m n e z n a t n u , n a z i v a m o homousijci I l i nicejci j e r su n j e n i lanovi s t a j a l i uz n i c e j s k i S a b o r i istobitan < (homoilsios). H o m o u s i j c i m a s u p o n a u c i v e o m a b l i z u homoj-usijcr". R a z l i k u j u s e samo j e d n i m j o t o m . V e i n a Istonih b i s k u p a p r i p a dae toj s t r a n c i . V j e r o j a t n o je i B a z i l i j e u m l a i m d a n i m a n a g i n j a o t i m k r u g o v i m a . I z r a z homoiousios (slinobitan), s u sree s e p r v i p u t n a s i n o d i u S t r m i j u ( S r i j e m s k a M i t r o v i c a ) g . 357. J a v n o j e p o t v r e n n a a n c i r s k o j s i n o d i g o d i n u d a n a k a s n i j e . K a k o s u i c a r a p r i d o b i l i z a taj i z r a z , h o m o j u s i j s t v o postade slubena d v o r s k a v j e r a . T l o m o j u s i j c i s u o d b a c i v a l i istobitan j e r su se b o j a l i da se n j i m e d o v o l j n o ne istie o s o b na r a z l i k a i osobnost O c a i S i n a . B o j a z a n je v j e r o j a t n o p o t e k l a o t u d to se u N i c e j s k o j o s u d i rijei bit (ousia) i hipostaza s h v a ene k a o istoznanice. S a b o r je, n a i m e , osudio one k o j i ue d a S i n d o l a z i i z n e k e d r u g e hipostaze i l i b i t i , a n e Oeve. P r e m a tome, t v r d n j a d a j e S i n istobitan O c u , a k o istobitan n i j e d o b r o shvaen, m o g l a je poneto z a s j e n i t i osobnost p r v e i d r u g e boanske Osobe. G o v o r o i s t o b i t n o s t i mogao se u z e t i za rije o istohipostatinosti. Budui da izriaj homojusios i l i slian p o biti b o l j e naglaava o s o b n u r a z l i k u O c a i S i n a , n i j e udno to s u j e r a d o p r i h v a t i l i Istoni b i s k u p i . M e u pristaama rijei homojusios n a p o m i n j e m o M e l e c i j a A n t i o h i j s k o g i irila J e r u z a l e m s k o g . A t a n a z i j e i H i l a r i j e priznae da su h o m o j u s i j c i u sri p r a v o v j e r n i . Uili s u d a j e n a r a v S i n a posve slina O e v o j b i t i . K r i s t u s u p r i z n a v a l i boanstvo i vjeni o p s t a n a k .
30

Ponicejske

teoloke

stranke

S a b o r s k o m o s u d o m a r i j e v s k a h e r e z a n i j e , n a alost, u n i tena. Potekoe t e k zapoee. U p r a v o s e n e m o g u p o b r o j i t i sinode k o j e s u o d g . 325381 i m a l e s v r h u d a n a u p r a v i i z r a z k o j i m b i s e i z r a z i o poloaj S i n a u boanskom o t a j s t v u . S v a k i d a n se, t a k o rei, s t v a r a o n o v i o b r a z a c v j e r e . U toj sloenoj e p o h i , do p o j a v e pneumatolokog p r o b l e m a , d a d e se razluiti n e k o l i k o teolokih s m j e r o v a k o j e v a l j a i m a t i p r e d oima j e r u n j i h o v u je ozraju nastajao i B a z i l i j e v spis o D u h u . J e d a n j e dio Istonih b i s k u p a bez o t e z a n j a p r i s t a o u z N i c e j s k i istobitan. V o a j e t e s t r a n k e b i o A t a n a z i j e V e l i k i (295373). U z istobitan p r i s t a o j e takoer kranski Z a p a d . B a z i l i j e n i j e i z poetka p r i p a d a o toj s t r u j i . V i d j e s m o d a g a j e
N a o v i m m j e s t i m a B a z i l i j e donosi A r i jev n a u k : I I I , 5 . 9 ; V I , 1315; X I , 27; X V I I , 43; X X V , 59; X X X , 77. To je g l a s o v i t i homoousios. S a s a t v l j e n je od homos, isti i ousia, bit, na rav . O t u d istobitan.
30 :]1

Slubeni o b l i k a r i j e v s t v a u to v r i j e m e p r e d s t a v l j a j u homejci . O n i su o d b a c i l i i istobitan i slinobitan. O S i n u s u g o v o r i l i d a j e O c u samo slian. G l a v n i i m j e p r e d s t a v n i k A k a c i j e palestinski. Homejci su svoju v j e r u i z r a z i l i na sinodi u C a r i g r a d u , god. 360. I z j a v i l i s u d a v j e r u j u d a j e S i n slian O c u k o j i g a j e rodio. S t r a n k a n i j e b i l a j e d i n s t v e n a . U n j o j j e b i l o l j u d i razliita o s v j e d o e n j a .
10 11

Od homoioousios. Homoios znai slian, a ousia bit. D a k l e : slinobitan, slian po b i t i , sline b i t i . as O bornoj usij cima v i d i J. G R I B O M O N T , fisotterisme, 2627; G. B A R D Y , Macedonius, 1477; A . M . R I T T E R , Konstantinooel, 6885; P . T h . C A M E L O T , Homeousiens, 831-832. Od homoios, slian. O h o m e j c i m a poblie u P . T h . C A M E L O T , H c m e e n s , 828829; Y . C O U R T O N N E , Temoin, 105. 159160; J . G R I B O M O N T , soterisme, 2627. Z a p o n i e e j s k u teo l o g i j u v i d i T. AGI-BUNI, Izazov starih, 167174.
38 40

18

19

Najkrai i n a j d o s l j e d n i j i a r i j e v c i b i l i su anomejci . N i s u b i l i b r o j n i , a l i s u s v o j i m s t a v o m p o k r e n u l i ui j i v e r a s p r a v e , G l a v n i su im predstavnici Aecije A n t i o h i j s k i koga Bazilije spo m i n j e u Duhu Svetom * i E u n o m i j e C i z i k i " . Ta d v o j i c a dadoe A r i j e v u n a u k u strogo f i l o z o f s k o r u h o . U g l a v n o m s u s e n a d a h njivali Aristotelovom logikom i neoplatonskim mislima. Teolo g i j a i m j e s u s t a v n a i d o s t a n e r a z u m l j i v a . N e uputajui s e p o t a n j e u a n o m e j s k o uenje, i z n o s i m o samo to o t o m n a o s m o u B a z i l i j e v u d j e l u . Iz s p i s a Duh Sveti v i d i se da su a n o m e j c i t v r d i l i d a j e S i n s k r o z razliit p o n a r a v i o d O c a . S i n je, p o n j i m a , posve neslian O c u . S v o j u s u m i s a o z a s n i v a l i n a t o m to O t a c i S i n i m a j u razliite n a z i v e . I m e n a , dre a n o m e j c i , izraavaju n a r a v i . Z a a n o m e j c e S i n j e t e k s l u g a k o j i m s e O t a c slui u p r o v o e n j u s v o j i h d j e l a . S i n je samo orue u B o j i m rukama .
42 4 4 5 4 8

d a t a k o moe bez tete z a p r a v o v j e r j e o k u p i t i sve i s t i n s k e p o k l o n i k e K r i s t o v a boanstva. D o k a z i v a o j e d a S i n u p r i p a d a i s t a ast, i s t a s l a v a i isto p o k l o n s t v o kao i O c u . Po B a z i l r j u , to je mogue t v r d i t i jer Otac i S i n i m a j u jednu i istu narav. U taj iri o k v i r v a l j a s t a v i t i i z l a g a n j a o S i n u k o j i m a j e C e z a r e j s k i b i s k u p zapoeo s v o j spis. B . Sabelijevstvo B a z i l i j e pie k n j i g u Duh Sveti vodei takoer rauna o teolokoj m i s l i k o j a j e s u p r o t n a a r i j e v s t v u . R i j e j e o sabelij e v s k o m zlu, k a k o kae B a z i l i j e . T o zlo s v o d i kranstvo n a idovstvo j e r stapa osobe. D o v o l j n o i h n e r a z l i k u j e t e m i jea p o j a m O c a i Sina. P o S a b e l i j e v o j n a u c i O t a c , S i n i D u h S v e t i s a m o s u i m e n a z a razliite o b l i k e boanskog d j e l o v a n j a . U z b i l j i n e m a n i O c a n i S i n a n i D u h a S v e t o g a . P o s t o j i samo boanstvo k o j e se, k a d s t v a r a , zove O t a c , k a d o t k u p l j u j e S i n , i k a d posveuje, D u h S v e t i . O t a c , S i n i D u h n i s u zasebne z b i l j e n i t i hipostaze. Z a s e n e postoje. T a j j e n a u k s i l i o B a z i l i j a d a u s p i s u Duh Sveti esto istie i s t i n s k u opstojnost O c a , S i n a i D u h a . Naglaavao j e d a s u h i p o s t a z e s a s v o j i m v l a s t i t o s t i m a i osobitostima .
50 51

ini n a m s e d a B a z i l i j e i m a p r e d oima sve t e a r i j e v s k e o g r a n k e k a d u Duhu Svetom n a p o m i n j e p r o t i v n i k e k o j i u B o g u supr o s t a v i j a j u n a r a v i . T i l j u d i , p o n j e g o v u m i l j e n j u , k r anstvo p o n o v n o v r a a j u u p o g a n s t v o j e r K r i s t a s m a t r a j u s a m o viim o v j e k o m i l i moda p o l u b o g o m . D o k B a z i l i j e pie djelo Duh Sveti, jo u v i j e k je u ii teolokih razmiljanja K r i s t o v o boanstvo. S t o g a j e r a z u m l j i v o to j e p r v a p o g l a v l j a s v o g a d j e l a posvetio t i m p i t a n j i m a . P r i t o m s e j e digao n a d t e h niko r a s p r a v l j a n j e i n a d i l a z i o stranake k r i l a t i c e , a l i j e zato B i b l i j o m , P r e d a j o m i filozofskim dokazom pokazivao koje m j e sto p r i p a d a K r i s t u u B o j e m o t a j s t v u . ak je i z o s t a v l j a o i N i c e j s k i istobitan. Sluio se je rijeju istoastan i n a d a o se
47 48 4 9

C. D u h Sveti u teolokom r a z g l a b a n j u Najranije doba

Po anomoios, neslian, Aecije u m i r e g. 370. Od n j e g o v i h d j e l a i m a m o jedan ulomak, u Duhu Svetom, I I , 4. O tome u s p . G. B A R D Y , Heritage, '809827. O s i m tog u l o m k a postoje d i j e l o v i njegova spisa Svntagrnation. V i d i L. R. W I C K H A M , Svntagrnation. E u n o m i j e bijae n a j p r i j e A e c i j e v uenik, p o t o m p r i j a t e l j i s u r a d n i k . R o d o m je sa sela na g r a n i c i G a l a c i j e i K a p a d o c i j e . Stekao je v e l i k u n a o b r a z b u . B i o je ge n i j a l a n ovjek. N a p i s a o j e m n o g a d j e l a k o j a s u p o b i j a l i ondanji t e o l o z i meu k o j i ma i B a z i l i j e . D j e l a su mu sauvana samo u o d l o m c i m a . N a p o m i n j e m o Apologetikos ( F G , 30, 835868) i Apologia hyper apologias. E u n o m i j e u m l a d o s t i ivi u C a r i g r a d u . G. 358. o d l a z i u A n t i o h i j u gdje ga arijevski, b i s k u p r e d i za akona. G. 360. postaje cizikim b i s k u p o m . N j e g o v o m i A e c i j e v o m z a s l u g o m a n o m e j i z a m p o b j e u j e n a s i r raijskoj ( S r i j e m s k a M i t r o v i c a ) s i n o d i . E u n o m i j e u m i r e g. 395. ' O a n o m e i z m u v i d i J. D A N I E L O U , Le IVeme slecie, 5154; H. D O R R I E S , De piritu, 814; A. H E I S I N G , Heilige, 283290; L. R. W I C K H A M , Date, 231240, Syntagmation, 532569; L. A B R A M O W S K I , Eunomios, 809827. O a n o m e i z m u u Duhu Svetom u s p . I I , 4; I I I , 5; I V , 6; V, 11. Duh Sveti, X X X , 77. Duh Sveti, X X X 77. Za n a u k o S i n u u Duhu Svetom v i d i V, 7; V I , 15; V I I ; V I I I , 1821.
42 43 44 45 43 47 48 49

P r v i h je stoljea C r k v a ivjela u D u h u i od D u h a . O n j e m u se u t i m v j e k o v i m a m a l o i krto p i s a l o . I ono to je zabiljeeno n a p o e t n i k o m j e s t u p n j u . D u h n i j e b i o u t e o l o g i j i tono o d r e en l i k . Jo n e posjedovae i s t a k n u t i j e m j e s t o . I s t i n a j e d a s u a l u z i j e n a D u h a b r o j n e , a l i jo u v i j e k pojedinane i u z g r e d n e . U p r v o m kranskom r a z d o b l j u j e d v a da je to reeno o n a r a v i i d j e l i m a D u h a . N i s u b i l i izvueni zakljuci o t u d to s e D u h n a l a z i u v j e r o v a n j u i k r s n o j f o r m i uz O c a i S i n a . Moe se rei da je t a d a n a u k o D u h u vie ukljuen u obini i d n e v n i
B a z i l i j e , p o obiaju svoga v r e m e n a , boansku T r o j i c u n a z i v a hipostazama. T i m e eli rei da su p r a v e z b i l j e . U t o m s m i s l u i m a m o rije hipostaza u V, 7; X V I I I , 44. 45. 47 i X X V , 59. T r i boanske h i p o s t a z e B a z i l i j e oznauje takoer rije j u prosopon k o j a i z v o r n o znai maska, krinka, krabulja, lice n a p o z o r n i c i , a l i v r e m e n o m postaje tehnika rije za osobu. U t o m s m i s l u u V, 8; X V I I I , 45; X X I , 52; X X X , 77. P r e m a tome, n a s u p r o t S a b e l i j u , B a z i l i j e v j e r u j e da. s u u B o g u t r i h i p o s t a z e , t j . t r i zasebna prosopona i l i osobe. O sabelijevstvu u B u h u S v e t o m u s p . X X V , 59; X X X , 77; V. 7. O sabelijevstvu openito u B a z i l i j a , v i d i Y. C O U R T O N N E , Temoin, 134139. S a b e l i j e , po k o m e je nazvana hereza, potjee iz L i b i j e . O k o g. 217. d o l a z i u R i m . Njegov je n a u k o s u d i ) p a p a Kalist.
50 51

20

21

c r k v e n i ivot, nego p r e d m e t o z b i l j n i j e g z n a n s t v e n o g istraiva n j a i razmiljanja '. T o n a p r v i p o g l e d udi. A l i z a t o p o s t o j i s t a n o v i t o o p r a v d a n j e . D u h j e S v e t i d j e l o v a o u duama. I z n u t r a j e v o d i o dobru, kreposti i istini. N i j e se utjelovljen pojavio na zemlji. S t o g a j e b i l o tee u p o z o r i t i n a n j e g o v a d j e l a . T r e b a l a j e p o v i j e s n a u d a l j e n o s t d a s e moe uoiti k a k o j e D u h n a d j e l u u B o j o j C r k v i . T e k s e t a d a m o g l o k a z a t i d a j e irenje Evanelja ostvareno v o d s t v o m i p o t i c a j i m a B o g a D u h a .
553 5 4

r a s p r a v l j a n j e . D u h je, p o n j i m a , s t v o r e n j e . S t v o r i o g a j e S i n p o O e v u nareenju. D u h j e najsavreniji m e u s t v o r e n i m biima. N a r a v m u S i n o v o j n i j e n i slina. N e posjedjuje n i k a k v a u d j e l a u boanstvu n i t i i m a stvaralaku mo. S i n u s t o j i n a slubi. S i n se n j i m e slui u d j e l u p r o s v j e t l j i v a n j a i p o s v e i v a n j a . D u h je, t v r d e A e c i j e i E u n o m i j e , posve podloan S i n u . Pisma Serapionu

Na

Nicejskom

saboru
55

I a k o s u s e ve p r i j e N i c e j s k o g s a b o r a irile s u m n j i v e g l a sine o D u h u , t a j S a b o r n i j e d o d i r n u o pneumatoloko p i t a n j e . S v a m u j e m i s a o b i l a usredotoena n a boanstvo S i n a . Jo s e n i j e osjeao p r o b l e m D u h a S v e t o g a . S t o g a j e u N i c e j s k o m s i m b o l u z a D u h a samo reno: I u D u h a Svetoga. S a b o r s k i O c i v a l j d a n i s u p r i m j e t i l i d a j e A r i j e i o D u h u n a s t r a n o uio. T v r d i o je, dodue, d a j e D u h osoba, a l i j e m i s l i o d a s e p o b i t i r a z l i k u j e o d S i n a k a o to s e S i n r a z l i k u j e o d O c a . D u h je, p o A r i j u , samo p r v o i n a j odlini je S i n o v o s t v o r e n j e . I E u z e b i j e C e z a r e j s k i (263339) imae nedostatno p o i m a n j e o D u h u . T v r dio je da se D u h , s t v o r e n po S i n u , u moi, d o s t o j a n s t v u i n a r a v i n a l a z i na treem m j e s t u u T r o j s t v u . U T r o j s t v o je t e k stoga ukljuen j e r au i d o s t o j a n s t v o m n a d v i s u j e s v a o s t a l a s t v o renja .
56 57

P r v i i z r a v a n s p o m e n izriita r a s p r a v l j a n j a o n a r a v i D u h a S v e t o g a d o l a z i i z E g i p t a . O k o god. 360. t m u j s k i b i s k u p S e r a p i o n pie A t a n a z i j u u t e b s k u p u s t i n j u d a s e n e k i o d n j e g o v i h v j e r n i k a udno izjanjavaju o D u h u S v e t o m . A r i j e v s t v o , d o d u e, z a b a c u j u , a l i k r i v o ue o D u h u . Nijeu d a j e B o g . T v r d e d a j e p o n a r a v i posve razliit o d O c a i S i n a . D u h a s m a t r a j u s t v o r e n j e m i l i tonije anelom odnosno j e d n i m o d d u h o v a k o j i slue S i n u . D u h je, p o n j i m a , s l u g a k o j i i z vru j e Boja n a r e enja. A t a n a z i j e o d g o v a r a n a taj izvjetaj u g l a s o v i t i m p i s m i m a S e r a p i o n u . P r o t i v n i k e n a z i v a tropicima i p o p r v i p u t u p o t r e b l j a v a rije pneumatomasi k o j a e p o s t a t i r e d o v i t i n a z i v za n i j e k a t e l j e boanstva D u h a S v e t o g a , i a k o n i j e s i g u r n o d a s u e g i p a t s k i tropici u s v e z i s k a s n i j i m pneumatomakim r a s p r a vama i borbama .
5 9 6 0 61 62 63

Aleksandrijska

sinoda

Aecije

Eunomije
5 8

A e c i j e i E u n o m i j e takoer udno mislie o B o j e m D u h u . ini s e d a s u u p r a v o o n i p i t a n j e D u h a p r v i u v e l i u teoloko

O najranijoj pneumatoiogiji usp. W. , H A U S C H T L D , Geist, Pneumatomaclien, 6 ; I . O . d e U r b i n a , M i c e e 152;' J . G R I B O M O N T , sprit, 1257; G . L . P R E S T I G E , D i e u . 87; T . J . AGI-BUNI, P o v i j e s t , 446 s i . 53 Poznato je tumaenje G r g u r a N a z i a n s k o g u P e t o m teolokom g o v o r u : Stari je Zavjet jasno navijestio O c a , a S i n a na s k r o v i t nain. N o v i je Zavjet objavio S i n a i dao n a z r e t i boanstvo D u h a . S a d a D u h b o r a v i meu n a m a i oituje se j a s n i j e . K a d Oevo boanstvo jo ne bijae poznato, n i j e b i l o r a z b o r i t o da se oito navijeta S i n o v o ; i k a d S i n o v o boanstvo jo ne bijae prihvaeno, n i j e t r e b a l o , ako s m i j e m rei, l j u d i m a t o v a r i t i n o v i teret govorei im o B u h u S v e t o m (. . .) T r e b a l o je n a predovati s u s l j e d n i m usavreni i m a ( . . . . ) T r e b a l o je ii iz svjetlosti u svjetlost (. . .) da se moe m o t r i t i k a k o blijeti i r o j s t v e n a svjetlost (Iz f r a n c u s k o g p r i j e v o d a u B. P I A U L T , L e m v s t e r e d u D i e u vivant," Pari, 1956). U s p . G . L . P R E S T I G E , D i e u , 87. Z a N i c e j s k i sabor v i d i I . O . d e U R B I N A , N i c e e , 152 i J . N . D . K E L L Y , E a r l v , 255258. O A r i j e v o j p n e u m a t o i o g i j i u s p . J . N . D . K E L L Y , Altkristliche, 333339; Ea'rfv, 255258. O E u z e b i j e v o j m i s l i o D u h u , J . N . D . K E L L Y , 255258. * 0 Aecijevoj i E u n o m i j e v o j pneumatoiogiji.. v i d i J . D A N I . E L O U , L e iVfeiiie s l e d e , 5354; H . D O R R I E S , D e piritu, 814; L . R . W I C K H A M , Date, 231240; Syntagmation, 532569; A . H E I S I N G , H e i l i g e , 283290; R . P . C . H A N S O M , B a s ! ! , 245246.
52 ? 54 53 50 57 58

N a u k e g i p a t s k i h p n e u m a t o m a h a u s k o r o j e naiao n a slu b e n u o s u d u . T o s e z b i l o n a s i n o d i to j e p o d v o d s t v o m A t a n a z i j a odrana god. 362. u A l e k s a n d i j i . Tu je zabaeno uenje o n i h k o j i dre da je D u h s t v o r e n j e i da je s t r a n O e v o j i S i n o v o j b i t i . D u h je, p o s i n o d i , v l a s t i t O c u i S i n u i n e o d j e l j i v o d n j i h o v e n a r a v i . U v j e t z a c r k v e n o zajednitvo otad j e o d b a c i v a n j e pneumatomakih t v r d n j i . T a k o se po p r v i p u t u slu benoj i s p r a v i n a d o p u n j a n i c e j s k a z r e k a o D u h u . N a k o n a l e k s a n d r i j s k e sinode D u h postaje p r e d m e t r a s p r a v l j a n j a i i z v a n
S e r a p i o n je od g. 339362 b i s k u p u Trnu i s u E g i p t u . O n a u k u t i h l j u d i v i d i J . L E B O N , Athanase, 53; P . M E I N H O L D , Fneumatomaehoi, 1067. 1079. 1099; I. O. de U R B I N A , Nicee, 154; J. G R T B O M O N T , Makedonianismus, 13131314; W. D. H A U S C H I L D , Pneumatomachen, 17. Rije je o Epistulae IV ad Serapionem. Potjeu iz g. 358362. U t i m P i s m i m a i m a m o p r v i opirniji n a u k o D u h u . U z A t a n a z i j a n a k r i v i egipatski nauk osvr n u o se je i D i d i m S l i j e p i u De piritu Sancto. T a k o s u , uz B a z i l i j a , A t a n a z i j e i D i d i m teolozi D u h a Svetoga u r a n o j C r k v i . A t a n a z i j e p r o t i v n i k e D u h a Svetog n a z i v a tropici j e r su u p o t v r d u s v o j i h iz r e k a u z i m a l i m j e s t a iz B i b l i j e te ih bez o b z i r a na f i l o l o g i j u i smisao r i j e c i , posve s a m o v o l j n o , tumaili. N a z i v a ih pneumalomakhofintes, tj." d u h o b o r c i , b o r c i p r o t i v Duha. O odnosu izmeu tropika i k a s n i j i h p n e u m a t o m a h a vidi A. L A M I N S K T , H e i l i g e , 3035; J , N . D . K E L L Y , Early, 255258,
59 80 61 62 63

22

E g i p t a . itav se Istok poinje ivo z a n i m a t i za osobu i djelo D u h a S v e t o g a . P n e u m a t o l o g i j a postaje sredinji teoloki p r o b l e m . T o t r a j e d o C a r i g r a d s k o g s a b o r a k a d j e zavreno o b l i k o v a n j e t r o j s t v e n e dogme.
64

Pneumatomasi P r a v i pneumatomasi dolaze i z h o m o j u s i j s k e s ranke. G l a v n i im je predstavnik Eustatije iz Sebaste . T o l i k o njegova m i s a o v l a d a pneumatomakim g i b a n j e m d a b i n a j s h v a t l j i v i j e b i l o d a s u s e lanovi pneumatomake s t r a n k e n a z v a l i e u s t a t i j e v c i . E u s t a t i j e je za s v o j a p o i m a n j a naao pristae u E l e u z i j u Cizikom i M a r a t o n i ju N i k o m e d i j s k o m , P r e s u d a n d a t u m za p o v i j e s t pneumatomakog p o k r e t a b i o j e l o m izmeu E u s t a t i j a i B a z i l i j a u l i p n j u 372. D o t a d s u b i l i v e l i k i p r i j a t e l j i " i B a z i l i j e stajae p o d E u s t a t i j e v i m u t j e c a j e m . B a z i l i j e , meutim, saznaje da E u s t a t i j e k o l e b a u v j e r i s o b z i r o m na boanstvo D u h a S v e t o g a ime se r a z l i k u j e od o s t a l i h kapadokih i p o n t s k i h b i s k u p a . C e z a r e j s k i b i s k u p zakljuuje d a s e p o t a n k o p o r a z g o v o r i s E u s t a t i j e m o t e o l o g i j i D u h a S v e t o g a . U tu ga je s v r h u posjetio u S e b a s t i u l i p n j u 372. D v a s u d a n a r a s p r a v l j a l i . B a z i l i j e je sa s a s t a n k a poao r a d o s t a n j e r se s E u s t a t i j e m s u g l a 65 60 67 6 8

sio u s v i m p n e u m a t s k i m p i t a n j i m a . Utanaili s u jo j e d a n s a stanak k a d e Eustatije potpisati ispovijed vjere k o j u su sasta v i l i u lipanjskim razgovorima. No prevrtljvi Eustatije nije doao n a d o g o v o r . Dapae, p i s m e n o j e o b a v i j e s t i o B a z i l i j a d a s n j i m k i d a zajednitvo i optuio g a d a j e p r i s t a l i c a A p o l i n a r o v e z a b l u d e . T a j e n e s u g l a s i c a izmeu B a z i l i j a i E u s t a t i j a i s t i n s k i poetak pneumatomakih n a p a d a n a boanstvo D u h a .
70

G o d i n e 376. E u s t a t i j e dri s i n o d u s E l e u z i j e m u C i z i k u gdje prihvaaju r a d i k a l n e E u n o m i j e v e i A e c i j e v e p n e u m a t s k e p o s t a v k e . Z a d a l j n j e ureenje pneumatomake s k u p i n e v e o m a j e znaajna s i n o d a u K a r i j s k o j A n t i o h i j i , god. 378. T u j e n a r a s u l u h o m o j u z i j s k e s t r a n k e o s n o v a n a zasebna pneumatomaka s t r a n k a . G o d i n e 380. s t r a n k a postaje posebna C r k v a , i a k o e v l a s t i t i m reenjima poeti t e k g , 387. T a z a j e d n i c a ostaje n a ivotu do p o l o v i c e petog stoljea. N a C a r i g r a d s k o m s a b o r u god. 381. b i l i s u p r i s u t n i i p n e u matomasi . S k u p i n u od 36 njihovih biskupa predvodio je E l e u z i j e . S a b o r s k i s u s e O c i n a d a l i d a b i m o g l o doi d o s p o r a z u m a . S t o g a s u z a svoje v j e r o v a n j e b i r a l i i z r a z e z a k o j e s u m i s l i l i d a s u p n e u m a t o m a s i m a p r i h v a t l j i v i . U z a sve to, p u k o t i n a i z m e u C r k v e i p n e u m a t o m a h a bijae odve d u b o k a d a b i dolo d o i z m i r e n j a . Videi d a n e m o g u p r i h v a t i t i S a b o r s k i n a u k p n e u m a t o m a s i naputaju C a r i g r a d . S a b o r j e u s v o m k a n o n u m e u heretike ubrojio i pneumatomahe.
71

'* O znaenju a l e k s a n d r i i s k e sinode za p n e ^ m a t o l o s i j u v i d i G. B A R D Y . Maceonius, 1473; P. M E I N H O L D , Pneumatomachoi, 10791080; J . N . D. K E L L Y , AltchristIiche, 333339; Early, 258263. Rije pneumatomaklios sastavljena je od pneuma, duh i makhomai, boriri se. O t u d a duhoborci, b o r c i p r o t i v D u h a . Rije je nainjena p r e m a khristomakhountes k o j o m su oznaivani a r i j e v c i . J e d n a je i druga izvedena iz theomakhein, >boriti se p r o t i v Boga. U s p . P. M E I N H O L D , Pneumatomachoi, 1066. K a k o j e E u s t a t i j e u s k o vezan s B a z i l i j e m , p o t r e b n o j e n a p o m e n u t i glavne p o d a t k e iz njegova ivota. Roen je g. 300. Nagaa se da je u A l e k s a n d r i j i o k o g. 320. b i o A r i j e v uenik. Po p o v r a t k u u r o d n u A r m e n i j u , zapoeo je v i l i k i m o n a s k i p o k r e t . E u s t a t i j e je otac m a l o a z i j s k o g monatva. B i o je strog u a s k e z i . Na alost u mnogo emu je k a o m o n a h bio e k s t r a v a g a n t a n te ga je stoga iz Sebaste prognao v l a s t i t i otac, b i s k u p u t o m g r a d u . O t u d je preao u C e z a r e i u , p o t o m u N i k o m e d i j u te Carigrad gdje je s uspjehom irio ascetsko gibanje. I sabori su ga osuivali jer je njegov nain ivota kao m o n a h a p r e l a z i o r a z u m n e o k v i r e . G. 356. postaje b i s k u p o m u S e b a s t i . Idue godine o b i l a z i S i r i j u , E g i p a t i M e z o p o t a m i j u da bi to bolje u p o z n a o tamonji m o n a s k i ivot. G . 356. p r e d v o d i poslanstvo u R i m p a p i L i b e r i j u . P r e d s i n o d o m u T i a n i ita p a p i n o p i s m o . G. 372. p r e k i d a s B a z i l i j e m i konano prelazi p n e u m a t o m a s i m a . U m r o je g. 372. O n j e m u v i d i A. A N G E L I , Basilio, 103. 105; Y C O U R T O N N E , Temoin, 179222: J. G R I B O M O N T , soterisme, 2941; W. K A F N E R , 12031204; E u s t a t i j a j e h t i o r e h a b i l i t i r a t i F . L O O F S , Eusthatius. A u t o r m i s l i d a b i C r k v a E u s t a t i j a s l a v i l a kao v e l i k o g sveca d a n i j e doao u s u k o b s B a z i l i j e m . B a z i l i j e b i n a n i o tetu E u s t a t i j e v u d o b r u g l a s u . B i o j e h o m o jusi jac. B i s k u p o m g a r e d i M a c e d o n i j e , J e d a n j e o d voa p n e u m a t o m a h a . V i d i P . M E I N C H O L D , Pneumatomachoi; J . DANILOU, L e IVeme s l e d e , 55. Poto r a z d i j e l i svoja i m a n j a s i r o m a s i m a , postaje m a n a h . U C a r i g r a d u o s n i v a s a m o s t a n . Z a b i s k u p a N i k o m e d i j e posveuje g a M a c e d o n i j e . U s p , P M E I N C H O L D . P n e u m a t o m a c h o i , 10741075: l . O . d e U R B I N A , N i c e e , 156. ^ E u s t a t i j e nije bio samo B a z i l i j e v o s o b n i p r i j a t e l j , ve i njegovo o b i t e l j i . Ra / i l i jeva m a j k a , est n\ Ma k i m a i brat N e k r a c i j e ivjeli su u samostanu po naelima koja je o d r e d i o {'ustatije. B a z i l i j e je p r a t i o E u s t a t i j a na C a r i g r a d s k i sabor g. 360 Po E u s t a t i j e v u savjetu poduzeo ie p u U n / . n j c u s v r h u upoznavanja i^tonou mona tva.
6 65 66 67 68

Pneumatomaki

nauk

N a u k p n e u m a t o m a h a n i j e l a k o oeti. D j e l a i m s e n i s u sauvala te n j i h o v u m i s a o m o e m o nai j e d i n o u s p i s i m a n j i h o v i h p r o t i v n i k a . O v o j e o s n o v n a pneumatomaka t v r d n j a o D u h u : D u h S v e t i n i j e B o g . N e p o s j e d u j e n i k a k v o boanstvo. O i s t o b i t n o s t i D u h a s O c e m i S i n o m ne moe b i t i g o v o r a . D u h s e n e s m i j e p r i b r a j a t i boanskoj n a r a v i . N e d o l a z i iz B o g a j e r b i u t o m sluaju b i o brat Jedinoroencu. N i j e n i iz Sina. T a d b i m u B o g O t a c bio djed. T a k o s u u m o v a l i p n e u m a t o m a s i . N j i h o v a j e p r a v a m i s a o o D u h u ovo: D u h n i j e n i B o g n i s t v o r e n j e . S r e d n j e j e bie izmeu B o g a i s t v o r e n j a . Stoga k a d g a i n a z i v l j u s t v o r e n j e m , o d m a h n a d o d a j u d a s e
O B a z i l i j c v u razgovoru s E c u s l a t i i e m i E u s i a H j e v u nedolasku n a sastanak / i potpisivanje v j e r o i s p o v i j e d i rr. 372. rii P. M H I N C H O I . D . P n e u m a f o n i a e h o i , 1084; B P R U C I I E , B a s i l e , 62, 74. 99; 'Y. r O L R T O M \ r , T e m o i n . i7 > 183. 180; f GRLIO M O N T , sotrerisme, 40 41. 0 p n cu m a tornas im a na C a r i g r a d s k o m s a b o r u , v i d i A. M. RITTER,Konstantinopel, 7985; J. G R I B O M O N T , Makedonianismus, 13131314.
7f1 T ( 71

24'

25

r a z l i k u j e od stvorenja. M a k a r je D u h a stvorio S i n kao i ostala bia. D u h je i p a k drukiji nego d r u g a bia. Vei je i uzvieniji o d n j i h . P n e u m a t o m a s i z a D u h a r a d o kau d a j e aneo. N o i t a d n a d o d a j u d a j e asniji o d o s t a l i h anela. Po sudu pneumatomaha D u h nema udjela u stvaranju j e r j e s a m s t v o r e n . Isto t a k o n i j e i z v o r ivota k a d o d S i n a d o b i v a ivot. U l o g a m u j e d a v o d i B o g u , ui k r e p o s t i i o p l e m e n j u j e ovjeka. D u h j e Boji d a r o v j e k u . U o v j e k u b o r a v i i d j e l u j e . D a j e B o g , b i o b i u d a l j e n o d o v j e k a i posve m u tu. P n e u m a t o m a s i t o l i k o istiu nazonost D u h a u dui da se l a k o m o e p o m i s l i t i k a k o g a uope n e s m a t r a j u z a s e b n o m osobom. D u h i m j e boanska s i l a k o j a o v j e k a p o k r e e n a d o b r o . P n e u m a t o m a s i takoer esto istiu d a j e D u h s l u g a O c a i S i n a . O t u d j e posve jasno zato s u s e o p i r a l i d a D u h u i s k a z u j u b o ansku ast s k u p a s O c e m i S i n o m . N i s u n i k a k o m o g l i d o p u stiti da D u h i m a mjesta uz Oca i S i n a u slavospjevima .
72

Pneumatomaki

dokaz

Pneumatomasi u svojim iskazima o D u h u uglavnom zanemarie b i l o k a k a v metafiziki d o k a z . S m a t r a l i s u d a s e p a m e u nita v a l j a n o ne m o e rei u p n e u m a t o i o g i j i . Isto se t a k o n i s u h t j e l i o b a z i r a t i n a P r e d a j u . T o i h j e p r i s i l i l o d a svoje t v r d n j e p o t k r i j e p l j u j u iskljuivo S v e t i m p i s m o m . B i b l i j s k a s u m j e s t a u z i m a l i doslovce. V o d i l i s u s e samo z v u k o m rijei. Reenice s u t r g a l i i z n j i h o v a s k l o p a . N i s u s e p i t a l i z a smisao reenica. G l a v n o im je bilo da se njihova izreka o D u h u slovom nalazi u navedenom tekstu. Iz S t a r o g z a v j e t a najrae su n a p o m i n j a l i Ara 4,13 g d j e u g r k o m t e k s t u pie da je B o g stvorio Duha (ktizon pneuma). O t u d su dokazivali svoju temeljnu zasadu da je D u h stvorenje (ktisma). N i s u h t j e l i v i d j e t i da pneuma znai vjetar i da j e d i n o to znaenje o d g o v a r a Am 4,13. Iz S t a r o g z a v j e t a jo su p o s i z a l i za Zah 1,9 i 4,5. A n e l a o k o m e je rije u te d v i j e reenice bez o k l i j e v a n j a izjednaivali su s D u h o m S v e t i m . U N o v o m se z a v j e t u najvie n a v r a a j u na Heb 1,14. Tu je g o v o r o slunikim d u h o v i m a . P n e u m a t o m a s i s u drali d a j e i D u h S v e t i j e d a n o d t i h sluinskih d u h o v a . N a t e m e l j u I v 1,3 g d j e s e t v r d i da je Rije sve stvorila, p n e u m a t o m a s i zakljuie da u sve
:

v a l j a u b r o j i t i i D u h a S v e t o g a . Tumaei i z r e k u : Gospodin j e D u h (2 Kor 3,17), t v r d i l i su da rije Gospodin ne oznauje D u h a Svetoga. P n e u m a t o m a s i u s v o m d o k a z i v a n j u n a v o d e i Rim 8,11. U toj reenici n a l a z e d o k a z z a svoje d v i j e t v r d n j e : D u h j e B o j i d a r u v j e r n i k u i s r e d s t v o j e k o j i m B o g d j e l u j e . Budui d a je D u h po Rim 8,11 u n a m a , p n e u m a t o m a s i v e l e , da ne m o e b i t i B o g . J e d i n o moe b i t i Boja m i l o s t i s k a z a n a kraninu. P r i j e d l o g o m bi p a k po u Rim 8,11 b i l o p o k a z a n o da je D u h posrednik i sredstvo Bojeg djela. P r o t i v n i c i D u h a esto u p o m o z o v u i 1 Tim 5,21 g d j e su u z B o g a i K r i s t a k a o trei lan s p o m e n u t i aneli. T o j e z a p n e u m a t o m a h e d o k a z d a j e i D u h S v e t i j e d a n o d izabranih anela o k o j i m a je g o v o r u 1 Tim 5,21. K tome s 1 T r n 5,21 d o k a z i v a h u d a D u h a n e s m i j e m o s m a t r a t i B o g o m , m a d a je u n e k i m b i b l i j s k i m u l o m c i m a p r i b r o j e n O c u i S i n u . U 1 Tim 5,21 v i d i m o da su i aneli b r o j e n i s B o g o m pa ih i p a k ne u k l j u u j e m o u boanstvo. P n e u m a t o m a s i s u se, o s i m n a t a b i b l i j s k a m j e s t a , p o z i v a l i na s v e t o p i s a m s k u utnju. I s t i c a l i su da u B i b l i j i n e m a o t o m govora da je D u h Bog, da je Gospodin, istobitan s O c e m i S i n o m ; d a j e S t v o r i t e l j i l i d a m u d u g u j e m o boansko k l a n j a n j e . Budui d a P i s m a o tome nita n e k a z u j u , p r o t i v n i c i D u h a zakljuie d a s e D u h u S v e t o m n i n e s m i j e p r i p i s a t i n a v e d e n a svojstva .
73 74

Pneumatomako

povjesno

znaenje

Pneumatomaki p o k r e t i m a s t a n o v i t o p o z i t i v n o znaenje z a p o v i j e s t t r o j s t v e n e d o g m e . C r k v a je, dodue, o d s v o j i h poetaka v j e r o v a l a u blaeno T r o j s t v o . I p a k je teoloka m i s a o u s t o l j e ima to p r e d h o d e p n e u m a t o m a s i m a usredotoena n a B o g a S i n a i n j e g o v odnos p r e m a B o g u O c u . T e o l o g i j a j e izraavana dvolano Otac, S i n . P n e u m a t o m a s i p o s t a v l j a j u p r v i t r o j s t v e n o p i t a n j e . P o d s i l o m pneumatomakih t v r d n j a stalo s e m e u t e o l o z i m a razmiljati k o j i j e p r a v i d o m e t N i c e j s k o g isto bitan u t r o j s t v e n o m o t a j s t v u . P o s t a l o je jasno da N i c e j s k o v j e r o v a n j e t r e b a u treem lanu n a d o p u n i t i ' " ' .
R i m 8, 11: Ako li D u h onoga k o j i u s k r s i Isusa od m r t v i h p r e b i v a u v a m a , onaj k o j i u s k r s i K r i s t a od m r t v i h , oivit e i s m r t n a t i j e l a vaa po D u h u svome k o j i p r e b i v a u vama. O b i b l i j s k o m pneumatolokom d o k a z u piu n a p r . G . B A R D Y , Maeedonius, 1477; P. M E I N C H O L D , Pneumatomachoi, 1066. 10931099; G. K R E T S C H M A R , Stu d i e n , 12; J. G R I B O M O N T , Makedonianismus, 13131314; \V. D. H A U S C H I L D , Pneumatomachen, 1920. Znaenje p n e u m a t o m a h a z a povijest dogme naglasili u P . M E I N C H O L D , P n e u matomachoi,'1101 i W. D. H A U S C H I L D , Pneumatomachen, 6,
73 74 75

Z a nauk p n e u m a t o m a h a u s p . G . K R E T S C H M A R , Studien, 1114; P . M E I N C H O L D , Pneumatomachoi, 1079. 10931095; G. B A R D Y , Maeedonius, 14761477; A. M . R I T T E R , Konstantinopel, 295303; W . D . H A U S C H I L D . Pneuma lomachen, 1 9 21. 4950. 222. 224; J . N . D . K E L L Y , Earlv. 258263; B . P R U C H E , B a s i l e , 7277.
72

28

27

Odnos

izmeu

pneumatomaha

macedonij evaca

U p o v i j e s t i m a t r o j s t v e n e d o g m e p n e u m a t o m a s i se esto n a z i v a j u m a c e d o n i j e v e i m a . T o j e poistoveenje poneto udno, i a k o se dade r a z u m i j e t i . Do g. 382, n e m a i s p r a v a u k o j i m a bi pneumatomasi b i l i zvani macedonijeveima. P r v i put su ta dva n a z i v a istoznano u p o t r e b i j e n a u z a k o n u o d 25, s r p n j a 383. k a d j e bogosluje z a b r a n j e n o h e r e t i c i m a k o j i nose i m e m a c e d o n i j evci-pneumtomasi. Isto s e z b i v a u z a k o n i m a k o j i s u d o n e s e n i g. 384, 423. i 428. P o s l i j e g. 383. i i z v a n z a k o n s k i h o d r e d a b a openito se v e l i m a c e d o n i j e v c i - p n e u m a t o m a s i . P o s l i j e g. 400. n a z i v p n e u m a t o m a s i n e s t a j e t e j e d i n o ostaje m a c e d o n i j e v d . N a z i v macedonijevac izvorno nije vezan s i m e n o m p n e u m a t o m a h . M a c e d o n i j e v c i s u b i s k u p i k o j i n i s u p r i s t a l i n a svrgnue arijevskog carigradskog biskupa Macedonija na carigradskoj s i n o d i g, 360. T o j su s k u p i n i p r i p a d a l i i k a s n i j i pneumatomaki v o e E l e u z i j e , M a r a t o n i j e i E u s t a t i j e . K a k o s u o n i nadivjeti M a c e d o n i j a i n j e g o v e pristae, n a n j i h j e p r e n e s e n n a z i v m a c e donijevci. O s i m toga i M a c e d o n i j e v n a u k o D u h u mogao je d a t i povoda da se njegovo i m e povee s pneumatomakim i m e n o m . T i m e postaje r a z u m l j i v o zato s u p n e u m a t o m a s i p r o z v a n i macedonijevcima, m a k a r je Macedonije ve davno m r t a v k a d s e pneumatomaka z a j e d n i c a poela s t v a r a t i .
7 6 7 7 7 8

DRUGO

POGLAVLJE

SPIS O D U H U S V E T O M E Temeljni sud B a z i l i j e j e n a p i s a o vie d j e l a . I p a k n i j e d n o n i j e t a k o s l a v n o k a o k n j i g a o D u h u S v e t o m . im r e k n e m o B a z i l i j e , gotovo s m j e s t a m i s l i m o n a spis Duh Sveti. T o d j e l o i m a p o v l a teno m j e s t o u r a z v o j u kranske m i s l i . P o v i j e s t p n e u m a t o l o g i j e n e m o e s e n i z a m i s l i t i bez B a z i l i j e v a spisa. U n j e m u C e z a r e j s k i b i s k u p saima svoj d o p r i n o s u n a p o r i m a C r k v e d a i z r a z i u s v o j p u n i n i svoje v j e r o v a n j e . P u t o d N i c e j e d o C a r i g r a d s k o g sabora o D u h u S v e t o m v o d i preko B a z i l i j e v a djela. To je djelo j e d n o o d n a j s l a v n i j i h u g r k o j otakoj knjievnosti. N a p n e umatolokom j e p o d r u j u klasino. N e p r o c j e n j i v e j e v r i j e d n o s t i p a g a stoga C r k v a uva i n j i m e h r a n i s v o j u d j e c u .
1 2

B a z i l i j e j e s v o j i m d j e l o m h t i o pobonost D u h u S v e t o m s t a v i t i n a vrste d o g m a t s k e t e m e l j e . R a z u m s k a u m o v a n j a u pneumatologiji svodio je na p r a v u m j e r u . T i m e se odupirao l j u d i m a k o j i s u drali d a s e boansko dade tono i z r a z i t i l j u d s k i m rijeima. B a z i l je u Duhu Svetom odluno s u z b i j a t a k a v r a c i o n a l i z a m . M n o g i su se ustruavali v j e r o v a t i u boanstvo i osobnost D u h a . C e z a r e j s k i i m b i s k u p o t v a r a oi i potie i h n a p r a v o v j e r j e . U k n j i z i Duh Sveti n a d a s v e titi s l o b o d u z n a n s t v e n o g istraivanja i r a d a . S m a t r a da p o s t i g n u t o i s i g u r n o v a l j a vrsto drati. A l i p u t j e traenja t o l i k o d u g k o l i k o j e neistraivo B o j e o t a j s t v o . U Duhu Svetom i m a m o z r e l i p l o d s v e g a B a z i l i j e v a ivotnog r a z m a t r a n j a . Tu je sabrao sve to je o D u h u m i s l i o i do ega se v i n u o pameu i s r c e m . T r a g o v i su v r e m e n a p r i s u t n i u d j e l u
Meu B a z i l i j e v i m d j e l i m a n a p o m i n j e m o ; Protiv Eunomija, Filokalia, Homilije o Ileksaemeronu, i t d . Pohvale se na raun s p i s a Duh Sveti m o g u itati u s v i h B a z i l i j e v i h istraivaa. V i d i n a p r . J . D A N I f i L O U , L e IVeme sieele, 49; H . D O R R I E S , D e piritu, 6 , 20; E . A. de M E N D I E T A , Pair, 129; J. C O M A N , Demonstration, 1.72173. 209, i t d .
1 2

M a c e d o n i j e postaje kao a r i j e v a c c a r i g r a d s k i m b i s k u p o m g. 342. Od g. 35$. voa je h o r n o j u s i j a c a . U m i r e m a l o p o s i i i e g. 364. U s p . P. M E I N C H O L D , Pneumato machoi, 1073. 1075; A . M . R I T T E R , Konstantinopel, 4374; V . G R U M E L , Makedonios, 1314. 77 M a c e d o n i j e v n a u k o D u h u o d i s t a je slian klasinoj pnetimatolokoj z a b l u d i * D u h nema j e d n a k o dostojanstvo kao Otac i Sin; treba ga odijeliti od O c a i Sina; D u h n e m a udjela u boanskoj s l a v i ; D u h ie sluga Oca i S i n a ; u b r a j a se meu a n ele. U s p . P. M E I N C H O L D , Pneumatomachoi, .1078; I I . D O R R I E S , De piritu, 80. O o d n o s u meu n a z i v i m a pneumatomasi i macedonijeci v i d i P . M E I N C H O L D , Pneumatomachoi, 1066. 10681070. 10731074.
78 78

28

29

j e r je B a z i l i j e pisao u s v o m r a z d o b l j u i za svoje doba. I p a k se u Duhu Svetom z r c a l i opa v j e r a ondanje C r k v e . B a z i l i j e v a je k n j i g a t i j e k o m p o v i j e s t i d o b i l a vee znaenje nego j e pisac mogao s l u t i t i . U n j o j j e B a z i l i j e o d g o v a r a o n a p i t a n j a o n d a njeg t r e n u t k a , a o n a j e p o s t a l a p u t o k a z z a c i j e l u C r k v u . Duh Sveti je B a z i l i j e v a d u h o v n a o p o r u k a i ostavtina. T a k o su spis s h v a t i l i n j e g o v i uenici i p r i j a t e l j i . R a d o su ga itali. S p o z n a l i s u d a n i j e s u h o p a r n a r a s p r a v a k o j a moda z a n i m a strunjake, a l i j e posve d a l e k o o d s v a k o d n e v n o g ivota. B a z i l i j e v ! itai u vidjee da se p i t a n j a k o j a on obrauje tiu s v a k o g p o j e d i n c a i da o rjeenju t i h p i t a n j a o v i s i v j e r a u C r k v i . U k n j i z i Duh Sveti B a z i l i j e je z n a n s t v e n o m m e t o d o m r e k a o s v o j u p r e s u d n u i odlunu rije .
:!

Razlog, v r i j e m e n a s t a n k a , c i l j i p o v o d d j e l a B a z i l i j a je sigurno na pisanje knjige potakao razgovor s E u s t a t i j e m u l i p n j u 372. i n j e g o v p o s t u p a k n a k o n d o g o v o r a . E u s t a t i j e je u toj p r i g o d i i z n i o pneumatomake d o k a z e p r o t i v boanstva D u h a S v e t o g a . B a z i l i j e i h j e s h v a t i o i z a p a m t i o . S t o g a n a m se ini da je i s t i n s k i B a z i l i j e v s u b e s j e d n i k i p r o t i v n i k u Duhu Svetom E u s t a t i j e k a o p r e d s t a v n i k i glas p n e u m a t o m a h a . Iz tog je d u h o v n o g r v a n j a s E u s t a t i j e m nastao spis Duh Sveti. To ne znai da C e z a r e j s k i b i s k u p u s v o m d j e l u ne v o d i rauna i o o s t a l i m p r o t i v n i c i m a D u h a S v e t o g a . I m a m o d o j a m d a j e p r i k u p i o sve pneumatomake p r i m j e d b e k o j e s u k o l a l e u teolokim k r u g o v i m a da bi o n j i m a u Duhu Svetom r e k a o s v o j u kritiku rije. B a z i l i j e , dodue, i m a p r e d oima u p r v o m r e d u E u s t a t i j a i n j e g o v e istomiljenike, a l i se z a p r a v o bori protiv svih koji su u bilo kojem obliku obescjenjivali D u h a Svetog .
1

n a p i s a n z a monahe. I p a k j e v j e r o j a t n i j e d a j e p i s a n z a b i s k u p e k o j i su se trebali b o r i t i p r o t i v pneumatomaha. U tom je smislu v r i j e d n o n a p o m e n u t i d a j e Duh Sveti posveen b i s k u p u A m f i l o h i j u . S a m B a z i l i j e p r i z n a j e d a n e b i elio d a njegovo djelo dospije b i l o k o m e u r u k e . Pie: Zar je t v o j e ( A m f i l o h i j e ) i s k r e ne l j u b a v i u v e l i k e r a s p i r i v a o m o j u revnost. vrstina i utljivost tvoje udi jami da reeno nee b i t i izneseno p r e d s v j e t i n u . O n o se, dodue, n e m o r a s k r i v a t i , a l i biserje n e t r e b a b a c a t i p r e d svinje . C i l j j e d j e l a s a m B a z i l i j e i z r a z i o rijeima: Ti s i ( A m f i l o h i j e ) p r v o t n o z a t e l j u d e (pneumatomahe) i l i ,ako s u o n i s k r o z neizljeivi, r a d i s i g u r n o s t i o n i h to i h sreu traio da se iznese j a s a n n a u k o s m i s l u sadranu u t i m s l o g o v i m a ( s l a v o s p j e v n i m prijedlozima)". N e p o s r e d a n p o v o d z a djelo pruio j e b l a g d a n sv. E u p s i h a . T o g je d a n a (5. i l i 7. r u j n a 374.) B a z i l i j e p r e d v o d i o bogosluje i u p o t r e b l j a v a o d v o s t r u k i s l a v o s p j e v . J e d n o m b i r e k a o : Slava O c u sa S i n o m i sa S v e t i m D u h o m , d r u g i p u t : Slava O c u po S i n u u D u h u Svetom. B a z i l i j e s p o m i n j e d a s e n e k i o d nazonih otro suprostavie s l a v o s p j e v u : Slava O c u sa S i n o m i sa S v e t i m D u h o m . Za n j i h su to udne rijei i u p r o t u s l o v l j u sa d r u g i m oblikom slavospjeva . A m f i l o h i j e je zamolio B a z i l i j a da protumai smisao osporenog s l a v o s p j e v a i t a k o je n a s t a l o djelo o D u h u S v e t o m . O d g o v o r je A m f i l o h i j e v o j elji.
6 7 9

Pitanje autorstva R i j e t k o j e k a d t k o osporavao d a j e B a z i l i j e a u t o r k n j i g e Duh Sveti. T e k je Erazmo, prevodei djelo, p o s u m n j a o da je C e z a r e j s k i b i s k u p sastavio itav spis. Erazmo je m i s l i o da p o g l a v l j a 1729 n i j e n a p i s a o B a z i l i j e . T o j e t v r d i o n a t e m e l j u d v i j u injenica. P r v a je to se s p o g l a v l j e m 17. s t i l s p i s a m i j e n j a . T a j e t v r d n j a tona. Reenice s u u t o m d i j e l u n e d o t j e r a n e i tee r a z u m l j i v e . A l i to se dade r a z u m i j e t i i bez p o z i v a n j a n a n o v o g a u t o r a . B a z i l i j e d r u g i dio k n j i g e pie b o l e s t a n te se uri da je to p r i j e dovri. O t u d s t i l s k a neuglaenost. D r u g i r a z l o g neautentinosti Erazmo je v i d i o u t o m to u pog. 1729 a u t o r sve vie posie za f i l o z o f s k i m d o k a z o m d o k je u r a n i j i m p o g l a v l j i m a f i l o z o f i j u p o t c i j e n j i v a o . Erazmo i u t o m i m a d o n e k l e p r a v o . I p a k v a l j a rei da se pisac Duha Svetog
1 ezoterijskoj s t r a n i B a z i l i j e v a d j e l a , u s p . H. D O R R I E S , De piritu, 46. 121. l^r T^^ ' terisme, 2250; E . A . de M E N D I E T A , Pair, 133. 134; 3. P R O U C H E , Autour, 225. Duh Sveti, X X X , 79. Duh Sveti, I, 3. Duh Sveti, T, 3. '
6 0 J 0 M 0 N T fis 7 8

B a z i l i j e poinje spis p i s a t i p o t k r a j g. 374, a dovrava ga u g. 375. D j e l o je dao na j a v u t e k o n d a k a d su se s n j i m e s u g l a s i l i o s t a l i kapadoki b i s k u p i i posebice n j e g o v p r i j a t e l j A m f i l o h i j e . C e z a r e j s k i b i s k u p n i j e djelo n a m i j e n i o irokim k r u g o v m a , ve j e i m a o p r e d s o b o m l j u d e k o j i s u upueni u teoloke r a s p r a v e . O t u d se nagaalo da je spis Duh Sveti
5

s o tome opirnije u H. D O R R I E S , De Siritu, 67. 20. 44. 80. 81. 90. 101. o ) ; i s t i , Basilius, 123; B. P R U C H E , B a s i l e , 7. 8. 211. 219. * B a z i l i j e u d j e l u Duh S v e t i p o b i j a E u s t a t i j a , ali i ostale pneumUomaske z a b i t i de. U s p . H. D O R R I E S , De piritu, 85. 86. 90. 178. 179; \V. D. H A U S C H I L D P n e u inatomachen, 39. 42; A . H E I S I N G , H e i l i g e , 283, B . P R U C H E , B a s i l e , 77. 98; J . G R I B O M O N T , Esoterisme, 40, Renoncement, 463, Eustathe, 1710. . , . 5 Z a d a t u m s p i s a u s p . B . P R U C H E , Basile, 4157; J . G R I B O M O N T , Esoterisme, 42- H . D E H N H A R D , Problem, 67; J . C O M A N , Demonstration, 172173.

30

31

i p r i j e pog. 17 esto p o z i v a o na f i l o z o f s k e zasade. S t o g a m i s l i m o d a n i taj E r a z m o v d o k a z n e ugroava B a z i l i j e v o p r a v o n a spis Duh Sveti A . P U E C H i J . C O M A N dre d a j e pog. X X V I I 6 6 u m e t n u t o j e r d a o o b r e d i m a to i h B a z i l i j e n a t o m m j e s t u navodi nema spomena u dragim, njegovim djelima. No ni ta primjedba nije t a k v a da bi je trebalo uzeti ozbiljno. N a j b o l j i je d o k a z za B a z i l i j e v o a u t o r s t v o injenica to se spis Duh Sveti u s v i m d i j e l o v i m a v e p o d k o n a c 4. stoljea izriito c i t i r a i veoma rano prevodi .
10 1 1 1 2

U s p i s u se uz to v o d i rauna i o p r o t v n i c i m a . B a z i l i j e im ne eli n a n i j e t i n e p r a v d u . N a s t o j i ih s h v a t i t i i dovesti k i s t i n i X to se osjea na m n o g i m s t r a n i c a m a Duha Svetog. C e z a r e j s k i se b i s k u p takoer trudi, da prui d o k a z e za ono to s m a t r a p r a v o v j e r n i m s t a v o m . S v e je to r a z l o g da je spis p i s a n na. vie r a z i n a k o j e se esto prepliu te stoga oteavaju shvaanje B a z i lijeva izlaganja. Z a s e b n a potekoa p r i itanju Duha Svetog d o l a z i od estih i b r o j n i h o b j e k c i j a to i h susreemo u t e k s t u . N i j e l a k o rei o t k u d su dole u d j e l o . Da je t e k s t to ga s a d p o s j e d u j e m o k o j i m sluajem d r u g o i z d a n j e B a z i l i j e v a spisa, t a d b i p r i g o v o r i m o g l i potei o d itaa p r v o g i z d a n j a . B a z i l i j e b i u sadanjem t e k s t u n a n j i h o d g o v a r a o . N o z a k n j i g u Duh Sveti n e m o g u e j e p r e t p o s t a v i t i d v a i z d a n j a . T a k o o t p a d a d a s u itaoci i z v o r o b j e k c i j a . P o s e b i s e moe z a m i s l i t i d a j e s a m B a z i l i j e sastavio p r i g o v o r e . T i m e d j e l o d o b i v a n a ivahnosti i z a n i m l j i v o s t i . I p a k se ini da i z a p r i m j e d a b a u Duhu Svetom s t o j i E u s t a t i j e Sebastski. i n j e g o v i pneumatomaki d r u g o v i . B a z i l i j e z n a z a n j i h o v e o b j e k c i j e j e r j e due r a z g o v a r a o s E u s t a t i j e m o n i h l i p a n j s k i h d a n a to srno ih u. vie n a v r a t a s p o m i n j a l i .
18

Znaajke djela S p i s Duh Sveti je p r a v a z n a n s t v e n a r a s p r a v a . I z n i m k a je samo u v o d n o p o s v e t i l o p i s m o A m f i l o h i j u i t u i t a m o p o n e k i pripovijedniki o b o j e n u l o m a k . B a z i l i j e pie v e o m a p o m n o . D o b r o p o z n a j e protivnika miljenja. Z a l a z i u p o j e d i n o s t i . Vae s v a k u rije i s v a k i s l o g j e r m u j e n a d a s v e stalo d o i s t i n e . Stil spisa n i j e n i m a l o l a g a n . B a z i l i j e n a m j e r i c e izlae bez v e l i k a u k r a s i v a n j a . I m a , dodue, s l i k a i u s p o r e d a b a , a l i j e n a dasve s t v a r a n i k o n k r e t a n . esto z a l a z i u d i g r e s i j e to s v a k a k o naruava m i s a o n i s l i j e d . D j e l o m o e itati s t r p l j i v i u s t r a j a n italac.
13 14 1 5 16

Doprinos djela D u h Sveti pneumatologiji U iduem p o g l a v l j u izlaemo B a z i l i j e v n a u k o D u h u . O v d j e p a k samo naznaujemo i z v o r n i d o p r i n o s n j e g o v a d j e l a z a p n e umatologiju. P r i tom u prvom redu mislimo na Bazilijevo i z l a g a n j e naina d o l a s k a D u h a S v e t o g u opstanak. T o j e p i t a n j e z a n i m a l o teologe i p r i j e B a z i l i j a . T a k o je A t a n a z i j e drao da se o nainu k a k o D u h p r i m a opstojnost n e moe nita rei j e r je to B o j e o t a j s t v o k o j e se ne da dokuiti. B a z i l i j e je ba za to naao rije k o j a j e o t v o r i l a mogunost d a l j n j e g razmiljanja. T v r d i o j e d a D u h d o b i v a b i t a k k a o D a h Bojih u s t a . D o k s e S i n u B o g u raa, k a k o mu i i m e naznauje, D u h se nadie to se v i d i i z n j e g o v a n a z i v a Duh. S v e t i . P r v i j e n a t u misao doao C e z a r e j s k i b i s k u p . S a m i m b i t i m naaem B a z i l i j e zasluio t r a j n u u s p o m e n u u C r k v i , a n j e g o v o djelo z a v r i j e d i l o o z n a k u i z v o r n o s t i . No B a z i l i j e v spis rese i d r u g e v l a s t i t e o d l i k e . T a k o je u n j e m u k a o m a l o g d j e d r u g d j e naglaena u l o g a D u h a u d j e l u kraninova poboanstvenjenja. B a z i l i j e v s e d o p r i n o s t e o l o g i j i v i d i i u t o m to j e uoio d a j e d n a k o s t s l a v e k o j u D u h u i s k a z u j e m o s O c e m i S i n o m ukljuuje n j e g o v u i s t o b i t n o s t s d r u g i m
S o b z i r o m na te p r i g o v o r e , u s p . H. D O R R I E S , De piritu, 85, 86, Basilius, 122. 123; B. P R U C H E , Basile, 131.
18

D j e l o Duh Sveti polemiki j e spis. N i j e nabona k n j i ica r a z m a t r a n j a n i t i a p s t r a k t n o r a s p r a v l j a n j e . B a z i l i j e u Duhu Svetom zahvaa u ivotna c r k v e n a p i t a n j a . esto se slui d i j a l e k t i k o m . Trai s l a b e s t r a n e p r o t i v n k a d a b i g a lake p o b i o . T o n e ini i z p r a z n e elje z a p o b j e d o m , v e d a b i brai u v j e r i pruio s r e d s t v o u o b r a n i n j i h o v a v j e r o v a n j a .
1 7

Tekoe za razumijevanje B a z i l i j e v o j e d j e l o v e o m a sloeno s a s t a v l j e n o . U n j e m u i m a vie s l o j e v a . K a k o s e z b o g B a z i l i j e v a d u g a p r i j a t e l j s t v a s E u s t a t i j e m s u m n j a l o u n j e g o v o p r a v o v j e r j e , Duh Sveti je v e l i k i m d i j e l o m opirna a u t o r o v a pneumatoloka v j e r o i s p o v i j e d .

U s p . B. P R U C H E , B a s i l e , 915. ^ u A. P U E C H , Histoire de la litterature grecque chrelienne, I I I , 2 9 3 b i l j . 1; J. C O M A N , D e m o n s t r a t i o n , 206. 12 O autentinosti, v i d i u B. P R U C H E , Basile, 9 3 9 . 237. 2 3 8 . 13 U s p . Duh Sveti, I, 12. U s p . Duh Sveti, 1, 12. ^ . . 1 5 o B a z i l i j e v u s t i l u , u s p . B . P R U C H E , Basile, 9 - 1 5 , 2 3 0 - 2 3 3 ; J . C O M A N , De monstration, 202. 203. ' T a k o u Duh Sveti, X I I , 28; X I V , 3133; X V , 3435. 17 o k n j i z i Duh Sveti, kao knjievnoj v r s t i , u s p . B. P R U C H E , Basile, 3 7 3 9 . 2 3 1 .
10 r t 1 r 14 T T n j t >

32

33

d v j e m a O s o b a m a . T i m e je u Duhu Svetom p r i p r e m l j e n teren da se N i c e j s k i istobitan moe p r o t e g n u t i i na D u h a . T a k o je i ijeeno p i t a n j e boanstva D u h a S v e t o g a i n j e g o v odnos p r e m a boanskomoiajstvu .

1 ,J

asti u s l a v o s p j e v u ukljuuje Lslobitnost n a r a v i . P o g l a v l j e IX u v o d j e u pneumatoloko i z l a g a n j e . T u B a z i l i j e saima t v r d n j e koje u iduim p o g l a v l j i m a podrobno obrauje. P o g J a v i j a X X X I X i s t i n s k i s u sadraj i r a z l o g d j e l a . T u s e i z r a v n o govori o D u h u Svetom. P r i l i k e u k o j i m a spis nastaje B a z i l i j e naznauje i j a d n e o k o l n o s t i u k o j i m a je s t v a r a o svoje djelo. U p o s l j e d n j e m je p o g l a v l j u stanje u C r k v i u s p o redio s p o m o r s k o m b i t k o m gdje se ne z n a t k o k o g a b i j e i u d a r a . A l i i u k n j i z i n a i l a z i m o n a a u t o r o v e pritube n a ono v r i j e m e . P o s e b i c e su ga alostili dounici i opadai k o j i su samo ekali da ga u v e d u u nezgode. B a z i l i j e pie: U tebe ( A m f i l o h i j e ) me jo vie to z a d i v l j u j e to ne postavlja p i t a n j a , k a o veina danas, d a b i kuao, ve j e d i n o d a b i naao to j e z a p r a v o i s t i n a . V e l i k o je, zaista, d a n d a n a s o b i l j e dounika i o n i h to nas n e p r e s t a n o z a p i t k u j u [. . . ] P i t a n j a m n o g i h [. . . ] u s e b i k r i j u dobro smiljenu v a r k u [... ] Opadaki j e z i c i sad s m j e r a j u ee nego n e g d a K r i s t o v e u b o j i c e k a m e n j e m pogaahu S t j e p a n a [. . . ] S v a k i g r a d i selo, pa i n a j z a b i t n i j i k r a j e v i , p u n i su naih opaaa . J e d n o m openitom t v r d n j o m B a z i l i j e u s t a n o v l j u j e : Silni je v i h o r z a h v a t i o s v i j e t [. . . ] S v e je u z d r m a n o i u opasnosti da se srui .
26 27

K n j i g a Duh Sveti k a o i z v o r B a z i l i j e v j e spis o d svog n a s t a n k a shvaen k a o p n e u m a t o loko v r e l o . T o p r v e n s t v e n o v r i j e d i z a Istono kranstvo gdje j e t o djelo z a i s t a u s m j e r i l o s v u buduu p n e u m a t o l o g i j u . N o B a z i l i j e v j e spis utjecao i n a Z a p a d n u t e o l o g i j u . P u t j e tog u t j e caja iao p r e k o D i d i m a S l i j e p o g k o j i j e takoer sastavio k n j i g u o D u h u S v e t o m i u n j o j m n o g o p r e u z e o od B a z i l i j a . J e r o n i m ' j e z a z a p a d n e itatelje n a l a t i n s k i p r e v e o D i d i m o v o djelo. L a t i n i s u , dodue, i m a l i A m b r o z i j e v spis o D u h u , a l i je J e r o n i m primijetio, i na to upozorio, da je M i l a n s k i biskup u g l a v n o m u svoj r a d p r e n i o D i d i m o v e m i s l i . A u g u s t i n , pisac z n a m e n i t o g d j e l a O Trojstvu, A m b r o z i j e v uenik, z a c i j e l o je p o z n a v a o A m b r o z i j e v o djelo i J e r o n i m o v p r i j e v o d . T a k o j e bez s u m n j e doao u d o d i r , m a k a r posredno, i s B a z i l i j e v o m milju. P r e m a tome, i m a m o p r a v o k a z a t i da se B a z i l i j e v Duh Sveti z a i s t a n a l a z i n a i z v o r u opeg c r k v e n o g uenja o D u h u S v e t o m .
20 21 2 2 2 3 2 1

Struktura djela K a d tamo B a z i l i j e v spis n i j e o d p r v e m o g u e z a m i j e t i t i k a k o je djelo s a t k a n o . U n j e m u je oko sredinje m i s l i i s p r e pleteno mnogo t e m a p a s e ovjek l a k o g u b i . V r i j e d n o j e stoga istai o s n o v n u r a z d i o b u k n j i g e . P r v o i z a d n j e p o g l a v l j e z a i s t a s e sadrajem o d v a j a j u o d d r u g i h d i j e l o v a . Slue k a o o k v i r k n j i g e . D o k u pog. I B a z i l i j e naznauje to ga je p o t a k l o na pisanje, u pog. X X X i z n o s i p r i l i k e u k o j i m a s e dao n a posao. D r u g a je uoljiva p o d j e l a : p o g l a v l j a u k o j i m a je preteno govor o S i n u i p o g l a v l j a posveena D u h u S v e t o m . U pog. I I V I I I B a z i l i j e donosi n a u k o S i n u . T u s u z a s e b n a c j e l i n a pog. I I I V : p u k o navoenje B i b l i j e i z d a j e smisao S v e t o g p i s m a , t e pog. V V I I I gdje B a z i l i j e p o s t a v l j a o s n o v n u t v r d n j u d a j e d n a k o s t
23

O B a z i lijevoj i z v o r n o s t i pie B. P R U C H E , Originalite 207221, Balise, 212225. U s p . B. P R U C H E , Basile, 225, Originalite, 207217. si D i d i m S l i j e p i (g. 313398) je pisac b i b l i j s k i h k o m e n t a r a i s p i s a o T r o j s t v u . J e r o n i m (g. 347420), iz S t r i d o n a u D a l m a c i j i , j e d a n je od n a j p o z n a t i j i h b i b l i e a r a davne C r k v e . 23 A m b r o z i j e (g. 340397), m i l a n s k i b i s k u p , veoma uvaeni teolog svoga vreme na. A u g u s t i n (g. 354430) spada meu najvee crkvene u m o v e . O r a z d i o b i B a z i l j e v a d j e l a p o t a n k o r a s p r e d a j u B. P R U C H E , Basile, 111178 i H. D O R R I E S , De piritu, 51. 52. 9093.
20 22 2 25

Duh Sveti, I, 1; X, 25; X X I X , 75. Duh Sveti, X X I X , 75. U s p . X X V I I I , 70; X X I , 52.

34

35

O c e m i S i n o m , ve se n a l a z i ispod n j i h i d o l a z i poslije n j i h . D u h je, ue, o d v o j e n o d O c a i S i n a . N i j e s n j i m a s j e dinjen .

9

TREE P O G L A V L J E BAZILIJEV N A U K O DUHU SVETOM 1. Heretika pneumatologija V e smo r a n i j e naznaili da je C e z a r e j s k i b i s k u p u s v o j i m razmiljanjima o D u h u b i o p o d u t j e c a j e m pneumatomake h e r e z e s v o j i h d a n a . N i j e stoga n e o b i n o d a s u n j e g o v e p n e u matomake teme o b l i k o v a n e i izraene k a o u s t u k k r i v i m m i l j e n j i m a . Takoer smo n a p r e t h o d n i m s t r a n i c a m a i z n i j e l i n a u k p n e u m a t o m a h a u k o l i k o s u g a p o v i j e s n i c i dogme u s p j e l i r e k o n s t r u i r a t i . I p a k drimo p o t r e b n i m d a k a o u v o d u B a z i l i j e v u p n e u m a t o l o g i j u s u s t a v n i j e prikaemo k a k o j e s a m B a z i l i j e shvaao m i s a o p r o t i v n i k a to i h j e p o b i j a o . J a s n o j e d a s e B a z i l i j e v o p o i m a n j e p n e u m a t o m a k o g uenja p o d u d a r a s ope poznatim crtama njihovih tvrdnji, ali Cezarejski biskup ima zasebne n a g l a s k e i v l a s t i t p r i s t u p toj heretikoj m i s l i . B a z i l i je di jelom baca novo svjetlo na ve ustaljeno p r i k a z i v a n j e pne umatomakog n a u k a . P r o t i v n i k e boanstva D u h a S v e t o g B a z i l i j e p o p u t A t a n a z i j a n a z i v a k a s n i j e uobiajenim i m e n o m p n e u m a t o m a s i . N o o n b i i h k u d i k a m o r a d i j e z v a o poricateljima D u h a , l j u d i m a k o j i zanijekae saveze s k l o p l j e n e u k r s t u s B o g o m i D u h o m . O n i s u hulitelji D u h a S v e t o g a k a k o i h j e G o s p o d i n oznaio uMt 12,31.
1 2 3 1 5

B a z i l i j e j e posebice naglaavao d a p n e u m a t o m a s i D u h u uskrauju zajednitvo s l a v e s O c e m i S i n o m . K a d , n a i m e , u bogosluju veliamo O c a i S i n a , D u h j e iskljuen. N e m a u d j e l a u t i m astima. O s t a j e i z v a n s l a v o s p j e v a .

10

C e z a r e j s k i b i s k u p z n a z a o s n o v n u pneumatomaku d o g m u k o j a ui d a j e D u h s t v o r e n . Budui d a j e s t v o r e n j e , t r e b a g a s v r s t a t i sa s t v o r e n i m biima i astiti ga samo k a o s t v o r e n j e . P o p n e u m a t o m a s i m a D u h n i j e uzvien, ve j e s l u g a i rob, T o j e n j e g o v i s t i n s k i poloaj. D i o j e s v i j e t a k o j i j e podloan B o g u . S n a m a j e s u r o b . D u h o v i s i o B o g u j e r m u slui k a o s r e d s t v o i orue u o s t v a r e n j u v l a s t i t i h n a m j e r a . P n e u m a t o m a s i D u h u odriu d o s t o j a n s t v o j e r j e u P i s m u o n j e m u reeno d a j e u n a m a k a o d a r . P o n e k a d s e strae s v o j i h s u d o v a t e s e n a t a j nain n a s t o j e i s p r a v i t i to v e l e d a D u h n i j e n i r o b n i G o s p o d i n , v e s r e d n j e bie izmeu B o g a i s t v o r e n j a . Oito je d a t i m e ele d o n e k l e p o p r a v i t i svoje o d v e n i s k o p o i m a n j e Bojega D u h a . N a j r a d i j e i p a k p o n a v l j a j u d a j e D u h j e d a n od d u h o v a za k o j e kae Heb 1,14 da su sluinski duhovi . V a l j a i m a t i n a p a m e t i taj n a u k d a s e s h v a t i B a z i l i j e v p r i s t u p p n e u m a t o i o g i j i . B a z i l i j e se, na alost, u s p i s u vie t r u d i o da p o b i j e z a b l u d u , nego d a s e due z a u s t a v i n a p o z i t i v n o m i z l a ganju.
1 1 12 1 3 1 4 1 5 1(5

2. N a z i v l j e za Duha B a z i l i j e j e bio s v j e s t a n d a ve n a z i v i i z r a z u j u veliinu i uzvienost D u h a S v e t o g a . S t o g a biljei: Ponajprije, t k o n i j e u dui d i r n u t k a d uje o z n a k e z a D u h a i t k o n e die m i s a o najuzvienijoj n a r a v i ? I z t o g j e r a z l o g a B a z i l i j e m a r l j i v o traio u P i s m i m a i m e n a z a D u h a . S m a t r a o j e d a j e najuzvie ni j i n a z i v za treu boansku osobu u p r a v o Duh j e r ta rije, v l a s t i t a boanstvu, najkrae i z r a z u j e boansku i n a d n a r a v n u b i t . S t o g a je, p o B a z i l i j u , osobno i m e z a D u h a n a z i v Duh Sveti.
17

P n e u m a t o m a s i ukidaju D u h a S v e t o g a ; otklanjaju i dijele g a o d O c a i S i n a * . O n i D u h a trgaju i rastavljaju^ o d boanstva . P n e u m a t o m a s i s t a v l j a j u izmeu D u h a i S i n a vremenske r a z m a k e . D u h se, p o n j i m a , n e s m i j e b r o j i t i s

7 8

U s p . Tekoe za r a z u m i j e v a n j e , U v o d , I I . U s p . I. p o g l a v l j e . 3 T a k o Duh Sveti, X I , 27; X X I , 52. Na ta i nain u Duh Sveti, X I , 27. 5 T a k o Duh Sveti, X X X , 79. U s p . Duh Sveti, I I I , 5; X, 25; X I , 27. < Duh Sveti, X, 25; X X I V , 55; X X I V , 56. s Duh Sveti, X X V , 59.
1 2 4

Duh Sveti, X V I I , 4143. Duh Sveti, X X V I I I , 70; X X V , 58; X X I V , 55; X I X , 48; X X V , 59; X X I X , 74; X X V I . 68; X X I X , 71. Duh Sveti, X I X , 50; X X . 51; X X I V , 5556; X X V I I I 7 0 Duh Sveti, X I X , 49; X X I , 52; X X , 51; X X V I I I , 7 0 ' Duh Sveti, X I X , 50. . Duh Sveti, X I X , 50; X X I V , 57. Duh Sveti, X X , 51. Duh Sveti, X X I , 52; X, 25; X I X , 49, Duh Sveti, I X , 22.
9 10 n 12 13 15 17

36

T a j n a z i v odlino izrie bestjelesno i boansko bie tree Osobe. K t o m e naznauje d a j e D u h p o n a r a v i svet, d o k s t v o r e n j i m a , svetost p r i d o l a z i k a o d o d a t a k i n a d o p u n a n a r a v i . D u h s e t a k o er n a z i v a Boji Duh j e r i z l a z i iz B o g a . B a z i l i j e biljei i d r a g e b i b l i j s k e n a z i v e k a o Duh Istine, Mudrosti i Spoznaje, Isto t a k o D u h a zove Pravi i Dobri Duh. I p a k D u h a o s l o v l j a v a s n a g l a enim z a n o s o m Branitelj, Voditelj i Zatitnik, S v i ti n a z i v i " , p o B a z i l i j u , d o k a z u j u d a Duhu p r i p a d a d o s t o j a n s t v o to n a d mau j e s v a k u p a m e t . J e d n i o m o g u u j u n a z r e t i m j e s t o to g a boanski D u h i m a u B o j e m o t a j s t v u , d r u g i istiu n j e g o v u u l o g u u ivotu v j e r n i k a i C r k v e . S v a k a k o t a i m e n a p o k a z u j u d a j e D u h p o s v e t o s t i i uzvienosti n e u s p o r e d i v o v e i o d s v a k o g s t v o r e n j a . I m e n a D u h a , o b j a v l j e n a u B i b l i j i , i z r a z s u njegove veliine i n a d n a r a v n o s t i . V a l j a i h samo d o b r o r a z u m j e t i .
1 19

4. D u h u Bojem otajstvu P n e u m a t o m a s i s u D u h a iskljuivali i z boanskog T r o j s t v a i s e l i l i m e u s t v o r e n a bia. T o j e B a z i l i j a p r i m o r a l o d a d u b l j e razmilja o poloaju D u h a u B o g u . Polazite m u bijae k r s n a n a r e d b a u Mi 28,29 . B i s k u p c e z a r e j s k i dri da je u t o m t e k s t u naznaena vezanost i zajednitvo n a r a v i izmeu O c a , S i n a i S v e t o g D u h a . B a z i l i j e primijeuje d a S i n , k a k o svjedoi M i 28, 19, ne s m a t r a n e d o s t o j n i m da je u zajednitvu s D u h o m . S a m raspored i m e n a u tom tekstu pokazuje da meu T r o j i c o m v l a d a zajednitvo i j e d i n s t v o . I I k r s n o m s e n a l o g u v i d i d a j e D u h p r i p o j e n O c u i S i n u . Budui da s v a T r o j i c a , po Mt 28,19, i m a j u u d j e l a u zajednitvu i s t o g boanstva, m e u n j i m a p o s t o j i n a r a v n o j e d i n s t v o . B a z i l i j e o p o m i n j e d a zajednitvo u n a r a v i i v e z a n o s t O c a , S i n a i D u h a S v e t o g a v a l j a p o m n o uvati j e r je to nuan i spasonosan n a u k v j e r e . On istie zajednitvo D u h a s d r u g i m d v j e m a O s o b a m a j e r n a o s n o v i tog zajednitva D u h p o s j e d u j e isto boanstvo k a o O t a c i S i n ,
24 2 5

3. Narav Duha V e z n a m o pneumatomaki n a u k o n a r a v i D u h a . P o p n e u m a t o m a s i m a D u h je, k a o o r u e i n e o s o b n i d a r , p o n a r a v i posve razliit i s k r o z drukiji nego O t a c i S i n . N j e g o v a je n a r a v slina n a r a v i m a o s t a l i h s t v o r e n j a . U o s t a l o m , d a j e D u h razliit o d O c a i S i n a s o b z i r o m n a n a r a v , v i d i s e o t u d to m u j e i m e drukije nego d r u g i h d v i j u O s o b a . I m e n a , ue p n e u m a t o m a s i , odaju bit. B a z i l i j e s u d i posve drukije. K r a t k i m i z r e k a m a c r t a n a r a v B o j e g a D u h a . Z a n j e g a j e D u h iva i r a z u m n a b i t . N i j e n e o s o b n i B o j i d a r u o v j e k u . N a r a v m u j e n a j uzvieni j a . P r o s t o r j e n e m o e omeiti; n e podlijee p r o m j e n a m a ; n e d o s t u p n a j e ; j e d n o s t a v n a , n e t j e l e s n a , bez d i j e l o v a . S v e i s p u n j a , p o t p u n a j e i p o s v e m a n j a . P o g l e d a m o l i s v o j s t v a to i h b i s k u p i z C e z a r e j e p r i d i j e v a n a r a v i B o j e g a D u h a , n i j e teko z a m i j e t i t i d a j e rije o znaajkama boanske b i t i . N j i m a s u t e o l o z i i f i l o z o f i ondanjeg v r e m e n a razluivali B o g a o d s v i j e t a . S a m e t e o z n a k e ukljuuju d a j e B a z i l i j e , z a r a z l i k u o d p n e u m a t o m a h a , vrsto v j e r o v a o d a s e D u h u r a s p o d j e l i bia n a l a z i n a B o j o j s t r a n i . Stavie, i z r i j e k o m j e t v r d i o d a D u h p r i p a d a boanskoj n a r a v i .
20 21 22 2 3

B a z i l i j e z a i s t a esto i r a d o g o v o r i o zajednitvu D u h a s O c e m i S i n o m . T i m e , dodue, n i j e m n o g o reeno o b i t k u Duha., a l i j e rijeju zajednitvo naznaen odnos D u h a p r e m a boanskoj b i t i . N a m a s e ini d a j e g o v o r o zajednitvu z a o b i l a z n i p u t d a s e omogui n a s l u t i t i i s t o b i t n o s t D u h a s O c e m i S i n o m . Z a B a z i l i j a , k a o n e o p i a t o n s k o g m i s l i o c a , zajednitvo znai v e o m a m n o go. P o s r e d s t v o m zajednitva Boji b i t a k postaje nazoan u o n i m a k o j i s u m u d i o n i c i . D u h i m a B o j u b i t zato to j e u z a j e d nitvu s B o g o m . U s v a k o m sluaju rije zajednitvo prijei da s e D u h u pripie samo m o r a l n i v e z s O c e m i S i n o m i l i d a g a t e k s v o j o m milju s t a v i m o u boansku z b i l j u .
2 0

B a z i l i j e se slui i d r u g i m rijeima da iskae odnos D u h a p r e m a O c u i S i n u . U tu je s v r h u r a b i o rije srodstvo' . T v r d i o j e d a j e D u h p o n a r a v i s r o d a n O c u i S i n u . Stavie, n a t e m e l j u zajednitva i s r o d n o s t i v i d i o j e mogunost d a s e D u h u d a d u ista i m e n a kao O c u i S i n u . B a z i l i j e zacijelo smjera na imena D u h , S v e t i , D o b r i , P r a v i , Gospodin i B r a n i t e l j . Posebno rado biljei d a s e D u h zove B r a n i t e l j k a o i S i n .
27 2 8 2 9

i O n a z i v i m a z a D u h a v i d i D u h S v e t i , I X , 2 2 - 2 3 ; X V I , 38; X V I I , 4447; X I X , 48; X X X , 79. Duh Sveti, 48. _ , ^ 20 Za tu toku pneumatomakog uenja, v i d i Duh Sveti, I I , 4; I I I , D; I V , 6; X, 24; X , 25; I X , 22. 2 1 Duh Sveti, I X , 22; X V I I I , 46. , , . , 22 B a z i l i j e o n a r a v i D u h a g o v o r i u itavom p o g l a v l j u t X . Uz to v i d i X I X , 48; X X , 51. 23 Duh Sveti, X X I I I , 54; X X , 51,
A t t t J X 7 v r V T V 0

28, 19: Poite d a k l e i uinite m o j i m uenicima sve n a r o d e krstei ih u i m e Oca i S i n a i D u h a Svetoga. B a z i l i j e z a i s t a u svom s p i s u esto istie zajednitvo D u h a u n a r a v i O c a i S i n a . U s p . Duh Sveti, X , 2425; X I I I , 30; X V I I I , 4548; X V I , 40; X X V I 6V X X V I I , 6869. ' ' "' lf p znaenju zajednitva i vezanosti u B a z i l i j e v u d j e l u , u s p . H. D O R R I E S , Be S p l e t u , 135. 137, 1.38. 143. 146; B. B O B R I N S K O Y , Uturgie, .17-20 Duh Sveti, X I I I , 29; X V I I I , 46; X I X , 4 8 ; ' X X I I , 5 1 Duh Sveli, X X I I , 53. ' 20 Duh Sveti, X I X , 48.
24 Mt 25 27 28

38

39

N a r a v n u vezanost i zajednitvo D u h a s B o g o m B a z i l i j e isto t a k o i z r a z u j e rijeju prisnost . eli rei d a D u h p r i p a d a b o anskoj obitelji. lan je T r o j s t v e n e z a j e d n i c e . S O c e m je i S i n o m najue p o v e z a n . S n j i m a je domai i posve prisan. B a z i l i j e p o n e k a d see z a g l a g o l o m sjediniti d a b i i z r a z i o odnos D u h a s O c e m i S i n o m . D u h je s n j i m a t a k o s j e d i n j e n da je s n j i m a jedno u n a r a v i . B a z i l i j e naglaava d a j e D u h u j e d i n j e n s O c e m i S i n o m k a o to je posvemanje j e d i n s t v o u sebi jednina .
20 1 31

j e j e d n o t i D u h a B a z i l i j e naao k o j a ne p o d n o s i b r o j a . S t v o r e n j e K a k o j e Boja n a r a v j e d n a , i t u i Sin i D u h Sveti, Bazilije, i u B r o j je vlastit za stvoreno .

38 39

u n j e g o v o j boanskoj n a r a v i se ne moe z b r a j a t i s B o g o m . jednu narav posjeduju i Otac B o g u n a s t o j i izbjei b r o j e n j e .

C e z a r e j s k i b i s k u p n i j e v o d i o rauna samo o t o m d a n a znai n a r a v n o j e d n s t v o D u h a u B o g u . B i l o m u j e j e d n a k o stalo da i s t a k n e k a k o je D u h s j e d i n j e n s B o g o m i u d j e l o v a n j u boanskog T r o j s t v a . Z a s e b i c e je naglaavao, k a k o emo jo v i d j e t i , t r o j s t v e n o j e d i n s t v o u s t v a r a n j u s v i j e t a . P o s t a n a k je s v i j e t a T r o j s t v e n i in, i a k o se u d i o s v a k e Osobe u s t v a r a n j u moe p r o m a t r a t i p o d p o s e b n i m k u t o m g l e d a n j a . A l i s t v a r a n j e j e djelo T r o j i c e . P r e m a tome, D u h je, p o B a z i l i j u , u s v e m u s k r o z n e o d i j e l j e n i nerazdruen od O c a i S i n a . B a z i l i j e ak p o k a z u j e d a j e grijeenje p r o t i v b i l o k o j e Osobe u v i j e k g r i j e h p r o t i v B o g a . T a k o S a i i r i n o kuanje D u h a u Dj 5,49 iznosi n a v i d j e l o da s u i s t i g r i j e s i p r o t i v D u h a S v e t o g a i p r o t i v B o g a . N a taj nain moe nauiti d a j e D u h u s v a k o m d j e l u n e o d j e l j i v o p o v e z a n s O c e m i Sinom" .
32 33 4

B a z i l i j e n a p a r m j e s t a vezanost D u h a u z B o g a v i d i u injenici to D u h p o z n a j e B o j e otajstvo. P r i t o m p o l a z i o d P a v l o v i h rijei u 1 Kor 2,11 . D u h moe p o z n a v a t i B o g a samo zato to je u zajednitvu n a r a v i s n j i m e . Meusobno j e d n a k i uzajamno se poznaju. Jednakost D u h a s O c e m i S i n o m B a z i l i j e n a z i r e i u t o m to j e D u h p o p u t d r u g i h d v i j u O s o b a n e d o s t u p a n ljudskoj spoznaji. D u h a je nemogue p o j m i t i jer je neizreciv. N a d v i s u j e s v a k u p a m e t . Rije n i j e sposobna d a g a u p u n i n i i z r a z i . K a d D u h a usporeuje s O c e m i S i n o m , B a z i l i j e n a p o minje da je D u h kao Otac i S i n po n a r a v i sama dobrota, istina i svetost. B i t mu je svetost, i s t i n a i d o b r o t a . To je takoer g o v o r o j e d n a k o s t i i i s t o v j e t n o s t i n a r a v i u boanske T r o j i c e .
40 4 1 42

5. D u h p r i m a bitak V e smo r a n i j e zabiljeili d a j e B a z i l i j e v o razmiljanje o nainu k a k o D u h d o b i v a o p s t a n a k j e d n a o d s a m o n i k l o s t i n j e g o v o g d j e l a . Takoer n a p o m e n u s m o udna matanja h u l i t e l j a D u h a o D u h u k a o bratu S i n a i l i unuku O c a . V r i j e d n o j e d a s e s a d a opirnije z a u s t a v i m o n a tekom p i t a n j u k a k o D u h stjee opstojnost. P r e d t i m sloenim p r o b l e m o m B a z i l i j e j e segnuo z a B i b l i j o m d a b i naao rjeenje. P r v e n s t v e n o s e s l u io Ps 32,6 i Iv 15,26 . U s v e z i s t e k s t o m iz P s a l m a B a z i l i j e tumai da rijei usta i dah ne s m i j e m o tjelesno s h v a t i t i j e r je boanska n a r a v bez d i j e l o v a i n e t v a r n a . D a h o k o m e g o v o r i P s a l m i s t , p o B a z i l i j u j e D u h i z I v 15, 26 . P r e m a tome. D u h postie b i t a k k a o dah Bojih usta. D u h je I s t i n e . D o l a z i od Oca. B a z i l i j e zakljuuje: [ . . . ] z a n j ( D u h S v e t i ) s e v e l i d a j e i z B o g a . D u h n i j e i z B o g a k a o to j e sve i z B o g a , nego
4 3 14 45 46 ,T

Iz zajednitva s O c e m i S i n o m u. n a r a v i i d j e l i m a , B a z i l i j e je za D u h a izvlaio boanske o z n a k e . G o v o r i o je o n j e g o v o m v j e n o m zajednitvu, v j e n o j v e z a n o s t i i t r a j n o m b o r a v k u k o d Oca i S i n a . T v r d i o je da D u h i m a opstanak prije vremena . B a z i l i j e pie u t o m s k l o p u : Duh bijae, i. jo p r i j e bijae j p r i j e v j e k o v a postojae s O c e m i S i n o m . S t o g a a k o i pojmi togod od o n o s t r a n o s t i v j e k o v a , vidi da je to k a s n i j e od Duha'' .
85 6

I u j e d n o t i je D u h a B a z i l i j e v i d i o n j e g o v u uzvienost i j e d n a k o s t s O c e m i S i n o m . Naglaavao je da D u h n i j e s t r p a n u. mnotvo, ve je posve j e d i n c a t i s a m za se. N i j e j e d a n iz n i z a , nego je z a s e b a n i j e d i n i . S n j i m se ne moe n i t k o b r o j i t i . J e d n a k o j e j e d a n k a o to j e O t a c j e d a n i S i n j e d a n . R a z l o g

37

30 Duh Sveti, X V I I I , 45. 3'- Duh Sveti, X V I I I , 45. 32 Duh Sveti, X V I , 37; X X I I , 53. 3* Duh Sveti, X V I , 37. Duh S v e t i , X V I , 37. 3 5 o vjenom o p s t a n k u D u h a B a z i l i j e . pie n a o v i m m j e s t i m a X I X , 4 9 ; X X V , 59; X X V I , 63.' 38 Duh Sveti. X I X , 49. 37 Duh Sveti, X V I I I , 4445.
34

Duh Sveti, X V I I I , 4445. U s p . K . H O L L , Amphilochius, 144. 145; R . ARNOTT, Unite, 242254. " , . . D u h Sveti, X I X , 50; X X I V , 56. Pavlov tekst g l a s i : Jer t k o od l j u d i z n a to je u ovjeku, o s i m d u h a ovje jeg u njemu? Tako i to je u B o g u , n i t k o ne z n a , o s i m D u h a Bojega. Duh Sveti, X X , 51; X X I I , 53; X X V I I I , 70. Duh Sveti, X I X , 48; X X I V , 56. V i d i Doprinos djela Duh Sveti pneumatoiogiji, 3334. Usp. Pneumatomaki nauk, 2526. Ps 32, 6: Nebesa su uvrena Rijeju G o s p o d n j o m i sva je n j i h o v a mo od D a h a njegovih usta. Iv 15, 46: Duh Istine to i z l a z i od Oca. Duh Sveti, X V I , 38; X V I I I , 46.
3 8 30 40 41 42 43 44 45 46 47

40

41.

k a o onaj k o j i i z B o g a i z l a z i . N e i z l a z i roenjem k a o S i n . ve kao D a h Bojih usta . T a k o j e .naeno poelo z a r a z l i k o v a n j e d v o s t r u k o g i z l a enja u B o g u : r o e n j e k o j e je v l a s t i t o S i n u i izlaenje kao duh to je osobno za D u h a . S a m o i m e Duh Sveti naznauje k a k o trea O s o b a d o b i v a o d O c a o p s t a n a k . P o p u t d a h a i z l a z i iz B o g a . B a z i l i j e z n a d a n i n j e g o v o tumaenje n e razjanjuje o t a j s t v o . I p a k dri da je u B i b l i j i p o k a z a n o da u boanstvu p o k r a j Jedinoroenca i m a m j e s t a z a D u h a . K a o to j e d i n o S i n raanjem i z l a z i i z B o g a , t a k o samo D u h k a o D a h p r i m a boanski b i t a k . U s p i s u Duh Sveti ne n a o s m o p o d r o b n i j e g razmiljanja o o d n o s u D u h a p r e m a S i n u u boanstvu. P i t a n j e s e dotie u s p u t . N i j e m u d a t o v e l i k o znaenje. P n e u m a t o m a s i D u h a p o d s v a k u cijenu rastavljahu od S i n a . Cezarejski biskup na osnovu Mi 28,19 t v r d i cl a se D u h odnosi p r e m a S i n u k a o S i n p r e m a O c u . D u h je, m i s l i B a z i l i j e , p o s r e d s t v o m S i n a s j e d i n j e n s O c e m . T a k a v p o r e d a k t r o j s l v e n i h odnosa B a z i l i j u o m o g u u j e d a napie: Put bogospoznaje i d e o d j e d n o g a D u h a , p o j e d n o m e S i n u d o j e d n o g a O c a [ . . . ] O b r a t n i m s m j e r o m i d e uroena d o b r o t a [. . . ] iz Oca po Jedinoroencu do D u h a . N u t a r n j u vezanost D u h a i S i n a B a z i l i j e moda c r t a i o v i m rijeima: Z a l j u b i j e n i c i m a i s t i n e D u h u s e b i prua p o m o d a m o g u m o t r i t i S l i k u . Ne r a z o t k r i v a je s vanjske strane, ve u samom sebi o m o g u u j e da je s p o z n a m o [.. . ] D u h [. . . ] u s e b i p o k a z u j e s l a v u Jedinoroenca [. . . ]
48 4 0 5 0 51 52 5 3

B a z i l i j e je i u t o m d i j e l u p n e u m a t o l o g i j e uinio k o r a k n a p r i j e d . S v o j u j e m i s a o zasnovao n a P s 32,6 gdje s e z a D u h a kae d a o n d a j e n e b e s i m a m o i vrstou. T u t v r d n j u B a z i l i j e usklauje s p r i h v a e n o m n a u k o m p o k o j o j O t a c s t v a r a p r e k o S i n a . Z a B a z i l i j a je, k a k o ve i s t a k o s m o , stvaralaki in u odlinom s m i s l u t r o j s t v e n i . S v e m u j e j e d i n i u z r o k O t a c . A l i o n s t v a r a p o S i n u . S i n p a k p o D u h u d o vru j e i p r i v o d i savrenosti s v a k i svoj in. T a k v a j e v o l j a s a m o g a B o g a . P r e m a tome, u s v a k o m j e biu n a d j e l u c i j e l o T r o j s t v o . O t a c j e u z r o k , S i n i z v o d i t e l j , a D u h daje p u n i n u i savrenost.
55

B a z i l i j e stvaralaku u l o g u D u h a o s v i j e t l j u j e d a n a s p o m a l o n e o b i n o m t v r d n j o m d a D u h p o s v e u j e anele . C e z a r e j s k i b i s k u p p o l a z i o d injenice d a anele n a z i v a m o s v e t i m a . A l i oni svetosti n e m a j u u samoj n a r a v i n i t i i m p r o i z l a z i i z b i t i . Svetost p a k n e postiu p o s t e p e n i m n a s t o j a n j e m , v e j e p o s j e d u j u o d poetka. T r e b a j u samo d a s l o b o d n o m v o l j o m , z a r a z l i k u o d odmetnikih d u h o v a , o s t a n u u z svetost. S v e t o s t anela d o l a z i o d D u h a j e r bez n j e g a n e m a n i k a k v e s v e t o s t i . T o znai d a j e D u h d j e l a t n o nazoan k o d s t v a r a n j a anela. P o B a z i l i j u , aneli postoje j e r t a k o h o e O t a c . B i t a k i m j e sazclao S i n . D u h S v e t i i m j e p r i s a m o m s t v a r a n j u u d i j e l i o svetost. B a z i l i j e zakljuuje: P r e m a t o m e , D u h s e S v e t i u s t v a r a n j u n a l a z i u z bia k o j a s e n e usavruju r a z v i j a n j e m , ve s u o d m a h o d s a m o g s t v a r a n j a savrena. O n i m k a o savrenost i p u n i n u b i t i prua s v o j u m i lost
56 5 7

7. D u h je Gospodin 6. D u h Stvoritelj P i t a n j e u d j e l a D u h a u Bojoj stvarateljskoj moi b i l o je kamen spoticanja u pneumatoiogiji B a z i l i j e v a vremena. P n e u m a t o m a s i s u odluno n i j e k a l i d a D u h u p r i p a d a stvaralako d j e l o v a n j e i t o i m bijae vaan d o k a z p r o t i v n j e g o v a b o a n s t v a . I u p r a v o v j e r n i j i m k r u g o v i m a r e d o v i t o se uilo da je B o g O t a c s t v o r i o s v i j e t p o s r e d s t v o m svoje Rijei. S t v a r a t e l j ska uloga D u h a stajala je u sjeni.
5 4

Znamo da je naziv Gospodin u Starom zavjetu vlastit za J a h v e a . N o v i j e z a v j e t v j e r u u K r i s t o v o boanstvo i n a taj nain izraavao to j e n a s l o v G o s p o d i n p r e n i o n a I s u s a i z N a z a r e t a . G o t o v o d a u P r a c r k v i i m e G o s p o d i n oznauje samo Isusa K r i s t a . B a z i l i j e j e bio z a i s t a odvaan k a d j e rije p r i m i j e n i o i na D u h a Svetoga. N a z i v a ga Gospodin ivota . Drao j e d a B i b l i j a o p r a v d a v a n j e g o v p o s t u p a k j e r i o n a n a t r i mjesta D u h a oslovljava s Gospodin.
53

'8 Duh S v e t i , X V I I I , 46. U s p . I I . D O R R I E S , De piritu, 132. 133; K. H O L L , AmphUochius. 139-142; B. P R U C H E , B a s i l e , 88. 188. 205216. 217. 224. 225, O r i g i n a l i t e , 218-219, Buk S v e t i , V I , 13. o B u l i S v e l i , X V I I , 43. > Duh S v e t i . X v T H 45.
7 :, l r
v

P r v o je m j e s t o 2 Sol 3,5: Neka G o s p o d i n u p r a v i vaa srca p r e m a Bojoj l j u b a v i i K r i s t o v o j postojanosti u tjesko b a m a . B a z i l i j e razlae: T k o je G o s p o d i n to u p r a v l j a k

Duh Sveti. X V I . 38. '*'"' O vanosti anaelolo) ie /a l l . t d l t i e v u p n c u m a K d o J ju \ idi A lige, 257; 3. G R I B O M O N T , Origriisoie, 289. '" Duh S v e l i , XVI, 38; usp" X I X , 49. Duji Svet?. X f [ 1 29: usp X V I ! I 4ft U E J S J N C , Hei-

k;!,MMJCC

lh*b Seli, ?* VI11, 47. -- - u t u ;e <JA u I V ' H j - e \ im tekst->vi ni?, i m a neto od. F i i i o g u e . A l i se ^idi. da t a l < posebice ne /-.nima k a o teoloki p r o b l e m . , \k KT . A m p t i H o c & n . s 11') 542; B P R V C i f E . B a s i l e , 2 i ! O u h S v e t i , \ 7 TI, 4, I I I , V IV (r f f :

mih

Rv.~*i,

X V I I I,

47.

Bojoj l j u b a v i i K r i s t o v o j nepokolebljivosti u nevoljama? N e k n a m o d g o v o r e t i k o j i D u h a s m a t r a j u r o b o m ! D a s e rije o d n o s i na B o g a Oca, b i l o bi jednostavno kazano: nek vas Gospodin u p r a v i svojoj l j u b a v i ; d a s e o d n o s i n a S i n a , v j e r o j a t n o b i s t a j a l o : s v o j o j p o s t o j a n o s t i . N e k , d a k l e , trae k o j a j e d r u g a osoba d o s t o j n a da se asti n a s l o v o m G o s p o d i n . D r u g o je m j e s t o uzeto iz 1 Sol 3,1213. B a z i l i j e u p o z o r a v a d a P a v a o u t e k s t u m o l i Gospodina d a s o l u n s k e v j e r n i k e p o t a k n e n a r a s t u l j u b a v i i d a i h uvrsti k a k o b i b i l i p r e d B o g o m O c e m s v e t i k a d doe Isus K r i s t . C e z a r e j s k i b i s k u p s m a t r a d a Gospodin i z P a v l o v e m o l i t v e n e moe b i t i n i t k o d r u g i d o l i D u h S v e t i . O n j e p o s v e t i t e l j i ovrstitelj u d o b r a . Trei j e t e k s t g l a s o v i t a i z r e k a u 2 K o r 3,17: A l i D u h j e Gospodin. B a z i l i j e j e miljenja d a j e D u h t u izriito n a z v a n G o s p o d i n o m . P o b i s k u p u i z C e z a r e j e isto v a l j a rei o G o s p o din i z r . 16. n a i s t o m m j e s t u . D u h je, d a k l e , d a l e k o o d bia k o j a s u r o b o v i i Boji podlonici. O n j e G o s p o d i n k a o to je Gospodin Otac i S i n . D u h gospodari posveenjem .
5 9 60

B a z i l i j e takoer m i s l i d a D u h u v j e r n i k u p r i p r e m a vjeni ivot. D u h oivljuje p r e m i n u l e , p o k l a n j a u s k r s l i ivot i due preobraava d a m o g u ivjeti u n e b e s k o m s v i j e t u . D u h je, d r u g i m rijeima, d a r ivota ,
6 9 70

9. Prorotva dolaze od Duha B i s k u p s e C e z a r e j s k i n e z a u s t a v l j a dugo n a u s t a l j e n o m u v j e r e n j u d a j e D u h i z v o r prorokih v i e n j a i nagovijetaja budunosti. T u m i s a o d i j e l i s a s v o j i m p r e d h o d n i c i m a . T v r d i : prorotvo j e j e d a n o d d a r o v a to i h d i j e l i D u h ; p r o r i c a n j e b u dunosti d o l a z i o d D u h a S v e t o g a . D u h j e zaetnik s t a r o z a v j e t n i h p r o r o t a v a . B a z i l i j e zasebice istie da je i G a b r i j e l u Lk 1,1355 p r o r i c a o u z p o m o B o j e g a D u h a .
71 7 2

10. D u h u p o v i j e s t i s p a s e n j a U d j e l u Duh Sveti n i s m o s r e l i izriaj povijest spasenja. B l i z a m u j e rije e k o n o m i j a k o j o m B a z i l i j e oznauje s v e u k u p n i Boji p l a n o v j e k o v a s p a s e n j a . I s t o m rijei B a z i l i j e n a z i v a p o v i j e s n o djelo Isusa K r i s t a k o j e j e k r u n a B o j e s p a s i t e l j s k e v o l j e . I Evanelje se, po B a z i l i j u , moe n a z i v a t i ekonomijom . U ekonomiji k o j u je B o g izveo po K r i s t u D u h i m a d e u d j e l a . S v a j e p o v i j e s t s p a s e n j a nerazluivo v e z a n a u z D u h a S v e t o g a . B a z i l i j e p i t a : Tko e z a n i j e k a t i d a j e p o v i jest o v j e k o v a s p a s e n j a to je po B o j o j d o b r o t i o s t v a r i [.,. J Isus K r i s t dovrena milou D u h a ? Motri l i prolost b l a g o s l o v p a t r i j a r h a , p o m o pridolu o d Z a k o n a , p r a l i k o v e , p r o r o tva [. . . ] i l i to je uinjeno u s v e z i s t j e l e s n i m G o s p o d i n o v i m d o l a s k o m , sve je po D u h u .
73 74 75 76 77

8. ivoajni D u h B a z i l i j e v j e r u j e d a j e B o g O t a c v r e l o s v i h ivotnih o b l i k a . N o O t a c ivot daje p o S i n u , a D u h s n j i m a suoivljuje. B a z i l i j e pie d o s l o v c e : D u h [., . ] suoivljuje s B o g o m k o j i s t v a r a s v a k i ivot, i s a S i n o m k o j i daje ivot . U z a sve to, B a z i l i j e v spis p o k a z u j e d a j e ivot n a z a s e b a n nain v e z a n u z Bojega D u h a . B i s k u p iz C e z a r e j e tu m i s a o p r o n a l a z i u Rim 8,2.1011 i I v 6 , 63 . N a o s n o v i t i h t e k s t o v a B a z i l i j e D u h a n a z i v a G o s p o d a r em ivota '"'. D u h je djelitelj i istonik i v o t a j e r je Duh ivota. P o s j e d u j e i v o t v o r n u m o . B a z i l i j e p o n e k a d openito t v r d i d a D u h o i v l j u j e i z s m r t i . N e k a d n a d o d a j e d a j e D u h zalog i v o t a . U v e z i s k r s t o m v e l i : V o d a prua s l i k u s m r t i , j e r t i j e l o p r i m a kao u g r o b , a D u h u l i j e v a i v o t v o r n u m o i nae due iz s m r t i po g r i j e h u o b n a v l j a u i s k o n s k i ivot [. . . ] ivot je dat po D u h u .
fil 62 6 04 65 65 67 68

C e z a r e j s k i biskup drage volje govori o ulozi D u h a u K r i s t o v u ivotu i d j e l u . P o n j e m u Isusov s e ivot n e m o e r a s t a v i t i o d D u h a . Isus j e p o m a z a n D u h o m S v e t i m k o j i stoga stalno ostaje u z a n j . B a z i l i j e d o z i v a u p a m e t b i b l i j s k e i z r e k e i z k o j i h
Duh Sveti, X I X , 49. Duh Sveti, X X I V , 57. Duh Sveti, X V I , 38; X V , 37; X X V I , 61; I X , 23; X V I , 39. Duh Sveti, X V I , 38. Rije ekonomija i m a u otakom rjeniku m n o g o znaenja. D o l a z i od gla gola oikonomeo k o j i znai: vriti ulogu i l i dunost, r a v n a t i d o b r i m a , b i t i rizniar, n a d z i r a t i , u p r a v l j a t i , u r e d i t i , r a s p o r e d i t i , i t d . Ekonomija, u s k l a d u sa znaenjem glagola, znai: b r i g a , sluba, u p r a v a , u p r a v l j a n j e , u s t r o j s t v o , g o s p o d a r s t v o , u s t a n o v l j e n j e . Od treeg stoljea pa n a p r i j e d O c i n a z i v l j u K r i s t o v o u t j e l o v l j e n j e i njegovo o t k u p i t e l j s k o djelo ekonomija. U s p . G . L . P R E S T I G E , Dieu, 6976. 74 Duh Sveti, X V , 35. Duh Sveti, V I I I , 18. Duh Sveti, X I V , 32; X V I I I , 6 9 . 77 Duh Sveti, X V I , 39.
m 70 71 72 73 75 7(5

S v a t r i se m j e s t a nalaze u X X I , 52, 60 Duh Sveti, X V I I I , 46; X X , 51. fii Duh Sveti, X X I V , 56. R i m 8, 2. 10. 11: Zakon nas D u h a ivota o s l o b o d i (. . .) D u h je ivot (. . .) civjet e i vaa s m r t n a t i j e l a po svome D u h u (. . .) Iv 6, 63: Duh oivljuje. B a z i l i j e tekstove n a v o d i u Duh Sveti XX i V, 5657; X X V I I I , 69. ' 3 Duh Sveti, X I I I , 29. 8 Duh Sveti, I X , 22; X X V I I I , 70. 85 Duh Sveti, X X I V , 56. Duh Sveti, X I I I , 29. 87 Duh Sveti, X V , 35. 68 Duh Sveti, X V , 35.
59 62 68

44

45

se v i d i da je Isus t v o r i o udesa, lijeio i gonio z l o d u h e n a z o nou D u h a S v e t o g a . S v a s u Isusova d j e l a uinjena s i l o m Bojega D u h a . D u h Isusa n i j e ostavio n i p o s l i j e uskrsnua. S v j e d o k je za to Iv 20,2223. EflTska j e v e z a n o s t D u h a i K r i s t a r a z l o g d a s e D u h zove K r i s t o v i m D u h o m , D u h o m I s t i n e i M u d r o s t i , D u h u sebi o b j a v l j u j e K r i s t a u k o l i k o j e Boja M u d r o s t i I s t i n a . C e z a r e j s k i b i s k u p snano istie d a j e D u h p o t r e b i t , a k o s e eli s p o z n a t i K r i s t a , S l i k u nevidljivog Boga. Bez D u h a nema motrenja te Slike. D u h omoguuje da se nazre i gleda Istinsko Svjetlo. Samo se u D u h u dade u p o z n a t i Isusa K r i s t a , o b j a v i t e l j a n e v i d l j i v o g B o g a . P r e m a tome, D u h j e nuan d a s e s p o z n a d a j e B o g n a djelu u novozavjetnoj > ekonomiji, ostvarenoj u Isusu K r i s t u i p o n j e m u . N o Isus j e t u e k o n o m i j u izvrio s n a g o m D u h a Bojega. ^
7 8

z a l e m a gdje se u r a d o s t i g r l e z e m n i c i i n e b e s n i c i djelo je D u h a S v e t o g a . B e z n j e g a je blaeni ivot nezamiljiv. R e d i r a s p o r e d u nebu- d o l a z i od D u h a .

8 0

11. D u h u vjernikvu ivotu B a z i l i j e k r a t k i m i gotovo p r i g o d n i m reenicama naznauje d a j e D u h umijean u vjerniki ivot. V j e r n i k n e m o e o s t v a r i t i svoj p o z i v bez nadahnua i p o m o i D u h a . Z a t o s e n a D u h a obraa s v a k o bie k o j e ivi z a k r e p o s t . D u h j e v r e l o i v l a s n i k posveenja. B e z n j e g a s e n e m o e d o p r i j e t i do s v e t o s t i . On us a vru je i daje savrenost. D u h die duu i v o d i j e k r e p o s n o m s t a z o m . I z v a n D u h a s e n e m o e kranski ivjeti j e r se j e d i n o n j e g o v i m d a r o m d a d e u d n e v n o m o p s t a n k u j a s n o r a z l i k o v a t i d o b r o i zlo. o v j e k o d a b i r e d o b r o zato to g a n a t o potie D u h .
8 1

B a z i l i j e u n e k o l i k o n a v r a t a biljei e k o n o m i j u D u h a S v e t o g u c r k v e n o m ivotu. P o n j e g o v u s u d u , s v a k i d a r to g a B o g alje p o S i n u C r k v i r a z d i j e l j u j e D u h S v e t i . D u h j e d j e l i t e l j i gospodar r a z d i o b e o k o j o j g o v o r i P a v a o u 1 Kor 12,46. O z d r a v l j e n j a i o s t a l a udesna d j e l a u C r k v i djelo s u D u h a S v e t o g a . D u h t v o r i C r k v u . S v o j o m j e d n o t o m s j e d i n j u j e lanove z a j e d n i c e i ini i h u K r i s t u j e d n i m t i j e l o m . Slube u C r k v i to ih A p o s t o l n a b r a j a u 1 Kor 12,28 potjeu od D u h a . B a z i l i j e n a p o m i n j e d a j e i sadanja e k r v e n a e k o n o m i j a , t j . n j e z i n o ureenje, djelo D u h a B o j e g a .
79

Oproten j e g r i j e h a d o l a z i o d D u h a . O n j e n a i z v o r u grenik o v e o d l u k e d a e p o s t a t i b o l j i . N u t a r n j a j e o b n o v a in D u h a . D u h o s t v a r u j e p r e o b r a z b u k o j a s e trai d a o v j e k b u d e n e b e s k i graanin. Isto t a k o D u h potie n a tjelesno m r t v e n j e k o j i m se gasi ar i v r e l i n a s t r a s t i .

82

Po B a z i l i j u , D u h e i m a t i dijela i u zadnjem Bojem z a h v a t u u p o v i j e s t . B i t e s K r i s t o m , k a d p o n o v n o doe. O n i e doivjeti uskrsnue k o j i s e n a l a z e u D u h u . M i l o s t e D u h a b i t i v j e n a n a g r a d a i v i j e n a c p r a v e d n i k a . U o v o m j e ivotu b i l a samo z a l o g . O K r i s t o v u d o l a s k u v j e r n i k e d o b i t i p u n i n u k a o plau za k r e p o s t a n ivot. O s u d a e se s a s t o j a t i u o d u z i m a n j u m i l o s t i to s u j e osuenici p o s j e d o v a l i . D u h j e b i o s n j i m a i ekao n j i h o v o obraenje, i a k o su b i l i grenici. U asu K r i s t o v a dolaska D u h e ih zauvijek ostaviti. To je istinska o s u d a odbaenih. T r a j n i b o r a v a k s Ocem. i K r i s t o m u s l a v i d o d i j e l j u j e D u h . O n prua blaeno g l e d a n j e , o m o g u u j e n e b e s k i ivot, b e s k r a j n u r a d o s t i ples s anelima. D u h usklauje i. r a v n a n e b e s k i m ivotom. O n m u j e z b o r o v o a . N e b e s n i c i m o g u s l a v i t i B o g a jer im u t o m pomae D u h . Vjena h a r m o n i j a nebeskog J e r u 78 Duh Sveti, X I I , 28; X V I , 39; X V I I I , 4647; X I X , 49; X X V I , 24. 7 9 Duh Sveti, I X , 23; X V I , 37; X V I , 39; X X V I , 61; X X X , 77.

V j e r n i k p o D u h u d o b i v a u d i o u m i l o s t i to j u j e B o g u K r i s t u dao l j u d i m a . K r i s t o v a m i l o s t postaje kraninova svojina u k r s t u posredstvom D u h a Svetoga. I milost vjere pot jee o d D u h a . O n prua s l o b o d u d a B o g a s m i j e m o n a z v a t i Ocem. Onaj k o j i posjeduje posinjenje koje d a r i v a D u h moe u svoj slobodi B o g a z v a t i s v o j i m Ocem. B o g je jedino o n i m a O t a c k o j i ive u s i n o v s t v u to g a d a j e D u h . V j e r n i k n e m o e K r i s t a ispo v i j e d i t i k a o G o s p o d i n a bez p o t i c a n j a D u h a . Milou se D u h a u I s u s u iz N a z a r e t a r a s p o z n a j e i p r e p o z n a j e G o s p o d i n , Svevladar svemira .
83

M o l i t v a v j e r n i k a izvire iz D u h a i po D u h u dopire do Boga. D u h u v j e r n i k u g o v o r i i klie. apat se v j e r n i k e m o l i t v e s t a p a s g l a s o m D u h a i t a k o u z l a z i d o Bojeg p r i j e s t o l j a . H v a l b e n i c e , d u h o v n e rtve, B o g u s e i s k a z u j u u S v e t o m e D u h u . D u h o m o g u u j e k l a n j a n j e B o j e m velianstvu. T k o j e i z v a n D u h a , B o g u s e n e moe k l a n j a t i . J e d i n o D u h dostojno s l a v i O c a i S i n a . O n i m i s k a z u j e n u t a r n j u i dostatnu slavu. B a z i l i j e to slavljenje n a z i v a obi80 81 82 Si

Duh Duh Duh Duh

Sveti, Sveti, Sveti, Sveti,

X V I I I , 40; X X , 52; X X V I I I , 69: I X , 23, X V I , 38. I X , 22; I X , 23; X V I , 38; X V I I I , 46; X I X , 50. X I X , 49; X I V , 31. X I V , 33; X V , 35; X V , 36; X I , 27; X V I , 3 8 ; X V I I I , 47; X X I V , 57.

48

4?

teljskim. D u h , lan t r o j s t v e n e obitelji, i s k a z u j e ast i s l a v u O c u i S i n u . Vjerniko aenje B o g a u D u h u postaje d i j e l o m obiteljske slave k o j u D u h vri u P r e s v e t o m T r o j s t v u , V j e r n i k u D u h u spoznaje B o j e otajstvo. D u h p o z n a O c a i S i n a t e i h o b j a v l j u j e v j e r n i k u . D a r o v i to i h D u h u d i j e l j u j e u o v o m v i j e k u samo su p r e d u j a m i s j e n a buduih d o b a r a . Po t i m s u d a r o v i m a vjene z b i l j e v e p r i s u t n e , a l i e p u n i n a n a d v i s i v a t i poetke i p r v i n e . D i j e l a u D u h u i n j e g o v i m m i l o s t i m a moe i m a t i j e d i n o v j e r n i k . D u h s e daje p o m j e r i v j e r e i s t u p n j u istoe. S t a n u j e u dui k o j a se o s l o b o d i l a g r i j e h a i s t r a s t i .
8 4 8 5 8 6 87

ETVRTO P O G L A V L J E ZASEBNA PITANJA U o v o m p o g l a v l j u dotiemo n e k o l i k o p o s e b n i h t e m a k o j e s u v e z a n e u z B a z i l i j e v o d j e l o . Z a n i m a m o se, n a p r v o m m j e s t u , za p r o b l e m d o k s o l o g i j e k o j o j je posveen itav spis Duh Sveti. P o t o m s e z a u s t a v l j a m o n a B a z i l i j e v u neobinom r a z l i k o v a n j u dogme i k e r i g m e . P o s e b n o se osvremo na injenicu da C e z a r e j s k i biskup nije u svom spisu D u h a i z r i j e k o m nazvao B o g n i t i m u p r i p i s a o i s t o b i t a n . T e m u d e i f i k a c i j e s t a v l j a m o u iri k o n tekst. Takoer traimo odnos B a z i l i j e v e p n e u m a t o l o g i j e p r e m a nauci C a r i g r a d s k o g sabora. 1. uh ima mjesta u slavospjevu V e j e reeno d a j e p i t a n j e i s p r a v n e d o k s o l o g i j e i l i s l a v o s p j e v a n e p o s r e d n i p o v o d za k n j i g u Duh Sveti. To je r a z u m l j i v o . L i t u r g i j a j e ivot v j e r s k e zajednice. S t o g a u C r k v i i z n j e sve i z v i r e i u n j u tee. Z a t o je nuno da su l i t u r g i j s k i tekstovi, v j e r o m isti i b e s p r i j e k o r n i . N e s m i j u b i t i k a m e n s p o t i c a n j a . Bazilije i pneumatomasi znaju da je trojstveni l i t u r g i j s k i slavos p j e v b i t a n za v j e r u . U n j e m u se o d r a z u je t r o j s t v e n a v j e r a B a z i l i j e j e p o r a d i toga n a m j e r i c e uveo u s v o j u C r k v u u z u o b i ajeni slava O c u po S i n u u D u h u Svetom d a v n i , a l i neto z a b o r a v l j e n i , slava O c u sa S i n o m i s D u h o m Svetim. R a z u m i o j e d a j e doao t r e n u t a k d a s e D u h a vie n e s m a t r a j e d i n o m j e s t o m i p o s r e d n i k o m p o h v a l a B o g u k a k o j e t o izraavao u r e d o v i t o g s l a v o s p j e v a . D u h j e O s o b a k o j o j kranin i s k a z u j e s l a v u i ast z a j e d n o s O c e m i S i n o m . To izrie estica sa u d o k s o l o g i j i to je B a z i l i j e eli i z n o v a u v e s t u p r a k s u . B a z i l i j e je s t i m na istu da s j e d i n j e n j e D u h a u s l a v i s O c e m i S i n o m znai da se D u h u p r i z n a j e boanstvo i boanska n a r a v . J e d n a kost asti p r e t p o s t a v l j a j e d n a k u b i t i l i istodobnost. D r u g i m r i j e ima, istoastan je s i n o n i m za i s t o b i t a n .
1
1

Duh Sveti, X I , 27, X V I I I , 46; X X I V , 57; X X V I , 6 1 - 6 2 ; X X V I , 64. 83 Duh Sveti, X V I , 38; X X I V , 56. Duh Sveti, X V , 36. *< Duh Sveti, I X , 22; X X V I , 61.
80

U s p . Razlog, vrijeme nastanka, cilj i povod djela, 3031.

48

49

T a j s u g o v o r r a z u m j e l i i h u l i t e l j i D u h a t e s u otro p r o s v j e dovali protiv B a z i l i j e v a slavospjeva kao novotarije, B i l i s u na s t r a n i d o k s o l o g i j e s d o d a t k o m u Duhu j e r je t i m e oznaeno da je D u h nii od O c a i S i n a . Izriaj su s Duhom o t k l a n j a l i zato to je z n a k zajednitva D u h a s O c e m i S i n o m . V i d i se, d a k l e , d a s l a v o s p j e v n i j e samo p o v o d z a B a z i l i j e v o d j e l o , ve p r a v i sadraj, o s n o v n a t e m a i b i t n i o k v i r B a z i l i j e v a spisa. B a z i l i j e je napisao svoju k n j i g u da P i s m i m a i P r e d a j o m o p r a v d a s v o j u d o k s o l o g i j u . Teoloko u k r i j e p l j e n j e izriaja s D u h o m Svetim p r a v i je r a z l o g i smisao B a z i l i j e v a d j e l a . U i z r a z u s D u h o m Svetim d o l a z i do izraaja b i t a k i poloaj D u h a u T r o j s t v u . V a l j a istai d a r a s p r a v a o d o k s o l o g i j i n i j e p u k a s p e k u l a c i j a i l i kolsko r a s p r e d a n j e , v e z a s j e c a u r e d o v i t i vjerniki ivot. S l a v o s p j e v je p r i s n i susret B o g a i ovjeka. U n j e m u B o g o b j a v l j u j e sebe i o v j e k g a s l a v i p r i z n a v a n j e m onog to B o g jest.
2

B a z i l i j e se t i j e k o m Duha Svetoga n e p r e s t a n c e vraa p i t a n j u s l a v o s p j e v a . S t a l n o m i s l i n a n j . itavo j e d j e l o sastavio da r a z j a s n i i u t e m e l j i d o k s o l o g i j s k i s D u h o m . U s p i s u se osjea d a j e s l a v o s p j e v toka to p r a v o v j e r n o g d i j e l i o d h e r e t i k a . Doksologija na d j e l u pokazuje tko je u i s t i n i , a tko huli .
3

je krtenima, k a t e k u m e n i m a i p o g a n i m a B a z i l i j e , d a k l e , ono n a z i v a k e r i g m o m to C r k v a o d svog n a u k a , m o r a l n i h i o b r e d n i h p r o p i s a j a v n o i s p o v i j e d a . T u s e nema .to k r i t i Z a p i s a n o j e u poznatim dokumentima. Rije d o g m a u B a z i l i j e v u se g o v o r u o d n o s i na ono to bi s e d a l o n a z v a t i n u t a r n j i m c r k v e n i m ivotom. P o j a m j e d o g m e v e o m a opsean. U d o g m u s p a d a sav l i t u r g i j s k i ivot: o b r e d i , m o l i t v e i s a k r a m e n t i . Isto t a k o d o g m a obuhvaa v j e r s k e zasade k o j e p r a t e s a k r a m e n t a l n i i l i t u r g i j s k i ivot. B a z i l i j e naglaava d a d o g m e potjeu o d A p o s t o l a , a l i n i s u zabiljeene u S v e t o m p i s m u . P o n e k a d i h nije mogue n i zapisati jer s u neizrecive. U n e k u su r u k u d u h biblijskog slova. Dogme prenosi usmena P r e d a j a . Obino se to z b i v a u k a t e h e z i za krtenike. N j i m a se tumae dogme. U d o g m u moe b i t i upuen samo krtenik. Krtenik o d o g m a m a ne s m i j e g o v o r i t i . P r e d s t r a n c e m se o d o g m a m a uti. j e r n i s u izriito s p o m e n u t e u P i s m u n i t i p r o g l a ene n a c r k v e n o m s a b o r u . D o g m a s e p r e n o s i u t a j n o s t i k o j a j o j uva svetost i prijei da dopre s v a k o m e do uiju. I m a d o g m a k o j e n e shvaaju n i krteni. T o s u v j e r s k e i s t i n e k o j e s u k a o v r h u n c i teoloke m i s l i pristupane samo i z n i m n i m l j u d i ma ista ivota, d u b o k e v j e r e i odlinog p o z n a v a n j a S v e t o g pisma i Predaje. D o g m u u v j e t u j e n a r a v v j e r e . Evaneoske s u i s t i n e d u h o v n e t v r d n j e . Hoe se v r e m e n a da se p r o n i k n e smisao d u h o v n e rijei. To se postie r a z m a t r a n j e m i m o l i t v o m to je n e p r o v e d i v o u b u c i i v r e v i . utnja je u v j e t d u h o v n o g z r e n j a . Obini ivot, p u n r a s t r e s e n o s t i i b r i g e z a z e m a l j s k o , n i j e p r i k l a d a n z a d u b o k o r a z m a t r a n j e to g a trai d o g m a . P o j e d i n c i m o g u dosei smisao dogme, a l i se eka p r i k l a d n o v r i j e m e da se p r i opi irokim s l o j e v i m a . O d n o s izmeu dogme i k e r i g m e u B a z i l i j a n i j e l a k o u t v r d i t i . N a as s e ini d a o n s m a t r a d a d o g m a , k a d s e n a k o n d u g a razmiljanja s h v a t i , postaje u C r k v i k e r i g m o m . K a d s e p o s t i g n e p u n a s p o z n a j a dogme, C r k v a j e p r o g l a s u j e k e r i g m o m N a n o v o j k e r i g m i , i oko nje, nie d r u g a d o g m a k o j a opet trai dugo v r i j e m e s a z r i j e v a n j a . K a t k a d i m a m o d o j a m d a j e p o B a z i l i j u d o g m a iroko zalee u k o j e m ivi k e r i g m a . B e z dogme b i k e r i g m a b i l a p r a z n a rije i m r t v o slovo. D o g m a b i d a v a l a k e r i g m i p r o s t o r a d a moe p o s t o j a t i k a o spasonosni n a u k . K e r i g m u b i bez dogme b i l o nemogue s h v a t i t i . B a z i l i j e dri da d o g m a m o r a biti. u s k l a d u s P i s m o m i k e r i g m o m . D o g m a j e tuma k e r i g m e . I z n a d j e k e r i g m e . P u n i j a j e s p o z n a j a , a l i n i j e odreena k a o k e r i g m a . 51

2. D o g m a i k e r i g m a B a z i l i j e u s p i s u Duh Sveti v e o m a p o m n o i d o s t a naglaeno r a z l i k u j e dogmu i kerigmu\ T a k v o se r a z l i k o v a n j e po p r v i p u t sree u B a z i l i j e v u d j e l u . T o j e B a z i l i j e v p r o n a l a z a k . V e o m a je vaan za r a z u m i j e v a n j e itavog Duha Svetog. Luei d o g m u od kerigme, B a z i l i j e je htio da se njegovim t v r d n j a m a u k n j i z i Duh Sveti ne d a j e v e e znaenje nego zasluuju.
5

P o B a z i l i j u k e r i g m a j e n a u k C r k v e k o j i j e jasno izraen u p i s a n i m dokumentima. C r k v a ga svakome propovijeda i oglasuje. T a j dio c r k v e n e m i s l i moe s v a t k o u p o z n a t i . D o s t u p a n

O u l o z i B i b l i j e i P r e d a j e u B a z i l i j a v i d i H. D O R R I E S , De piritu, 74. 75; 6. P R U C H E , Basile, 136154; J . C O M A N , Demonstration, 195. 196. 198200; J . G R I B O M O N T , Esoterisme, 22. 40. 48. 49. 55; R P. C. H A N S O M , Basil, 241255; B. S C H E V E , Basilius, 2239. O teolokom znaenju doksologije u B a z i l i j a v i d i H. D O R R I E S , De piritu, 143. 146. 154156. 122. 133, B. P R U C H E , Basile, 45. 46. 81, Autour, 232; P. G A L T I E R Esprit, 144. 145; J. G R I B O M O N T , Esoterisme, 53; B. B O B R I N S K O V , Liturgie, 18. Duh Sveti, X X V I I , 6667. Sloeno p i t a n j e B a z i l i j e v a p o i m a n j a dogme i kerigme istrauju: I I . D O R R I E S , De piritu, 73. 75. 121128; A. H E I S I N G , Heilige, 281282. 115; B. P R U C H E , Basile, 91. 92. 123. 224232; B. P R U C H E . Dogma, 257262; J. G R I B O M O N T , Esote risme, 4 3 - 4 8 ; E . A . d e M E N D I E T A , P a i r , 129131. 133138; R . P . C H A N S O M , Basil, 249250; P. C C H R I S T O U , Enseismemeiit, 8698.
2 3 4 5

50

N a t e m e l j u r a z l i k e izmeu d o g m e i k e r i g m e m o e s e d o n e k l e s h v a t i t i to je B a z i l i j e u p n e u m a t o l o g i j i s m a t r a o d o g m o m , to k e r i g m o m . D o k B a z i l i j e pie g. 375. svoj spis, u k e r i g m u o D u h u pripada vjerovanje da D u h nije stvoren, da se ne s m i j e d i j e l i t i od O c a i S i n a i da je po n a r a v i svet. C r k v a se je o t o m ve i z j a s n i l a na a l e k s a n d r i j s k o j s i n o d i g, 382, O s t a l i n a u k o D u h u B a z i l i j e , k a k o se ini, s m a t r a dogmom.- To se p r v e n s t v e n o o d n o s i n a istobitan i p u n o , j a s n o i izriito p r i z n a v a n j e boanstva D u h a S v e t o g a . T e k j e n a C a r i g r a d s k o m s a b o r u taj d i o p n e u m a t o l o g i j e postao k e r i g m o m . 3. B a z i l i j e uti o istobitnosti Duha B i s k u p iz C e z a r e j e preao je d u g p u t u razmiljanju o D u h u . U n j e g o v o m se d j e l u nasluuju o d j e c i r a z v o j a u p n e u m a t o l o g i j i o d tropika d o p r e d C a r i g r a d s k i sabor. B a z i l i j e j e n a poetku" traio d a p r a v o v j e r n i k o d s t r a n i u e n j e o D u h u k a o s t v o r e n j u . T k o t a k o m i s l i n i j e u C r k v e n o m zajednitvu. N o v i j e k o r a k uinjen k a d s e z a p r a v o v j e r n o s t trailo d a s e D u h u p r i z n a s l a v l j e n j e s O c e m i S i n o m . Iz Mi 28,19 zakljuivalo se d a j e D u h s j e d i n j e n s O c e m i S i n o m . D u h p r i p a d a zajednitvu O c a i S i n a . T o j e opet n o v i u v j e t z a i s p r a v n o s t u v j e r i . P o s l j e d n j i je, z a B a z i l i j e v a ivota, d a s e D u h u i s k a z u j e j e d n a i i s t a ast s O c e m i S i n o m . T k o t a k o v j e r u j e u D u h a , dri se p r a v o vjernim. B a z i l i j e j e stao n a p o s l j e d n j o j s t e p e n i c i . U s v o m e s p i s u Oca i Sina naziva Bog , ali D u h u ne pridaje to ime n i t i za nj u p o t r e b l j a v a istobitan. B a z i l i j e s e ustruava d a D u h a n a z o v e B o g o m j e r z n a d a j e u P i s m i m a i P r e d a j i t o i m e pridrano z a O c a . T o n e znai d a C e z a r e j s k i b i s k u p n i j e D u h u p r i z n a v a o boanstvo. V i d j e s m o d a j e o n g l a v n i b r a n i t e l j tog b o anstva u s u k o b i m a s p n e u m a t o m a k o m z a b l u d o m . B a z i l i j e je D u h a n a z i v a o , u s k l a d u s B i b l i j o m i P r e d a j o m , boanskim.
7

p r i j e p r o v j e r i o n a p r i m j e r u S i n o v e i s t o b i t n o s t i i istoasnosti u odnosu na Oca te je potom prenio na D u h a Svetoga. B a z i l i j e s e t r u d i o d a B i b l i j o m i P r e d a j o m dokae d a D u h u p r i p a d a j e d n a k a ast i s l a v a k a o O c u i S i n u j e r s e t i m e p o k a z u j e istobitan. Istoasnost s e t e m e l j i n a j e d n a k o s t i n a r a v i . I s t o b i t n o s t d o l a z i do izraaja u istoasnosti. I p a k je n e o b i n o to je B a z i l i j e c i j e l o g a ivota o k l i j e v a o u. p o g l e d u p n e u m a t s k o g istobitan. Z b o g t o g a j e n a p a d a n i tuen A t a n a z i j u . N o o n j e i m a o pregrt r a z l o g a da se sustegne od rijei istobitan. B a z i l i j e je b i o upuen u potekoe i r a s p r a v e k o j e je i z a z v a o N i c e j s k i istobitan. D o k pie Duha Svetoga j o se u v i j e k r a s p r a v l j a o t o m istobitan. B a z i l i j e j e s h v a t i o d a n i j e p r i k l a d n o iste r a s p r a v e p r e n i j e t i n a D u h a . Teoloka s u r a z g l a b a n j a N i c e j s k o g istobitan v e i s c r p l a snage i z a m o r i l a d u h o v e . C r k v u , podijeljenu na istobitnosti S i n a , nije trebalo razjediniti i pitanjem istobitnosti D u h a . B i s k u p j e i z C e z a r e j e u z t o d o b r o znao d a i m a bojaljivih v j e r n i k a k o j i e j e d v a h t j e t i d a istobitan p r i h v a t e z a D u h a . R i j e s u teko u s v o j i l i z a S i n a . B i l o b i previe o d n j h traiti d a isto r e k n u z a D u h a , m a d a v j e r u j u d a j e D u h u boanskom j e d i n s t v u . B a z i l i j e v o d i rauna o t i m s l a b o s t i m a . N e eli zbog rijei g u b i t i krane. Isto t a k o B a z i l i j e bijae s v j e s t a n d a a r i j e v c i ekaju z g o d n u p r i l i k u d a g a p r o t j e r a j u i doepaju s e n j e g o v e b i s k u p i j e . T i m e b i n e s t a l o vane p r a v o v j e r n e u t v r d e . A k o o t v o r e n o i s t a k n e i s t o b i t n o s t i D u h a , B a z i l i j e v i d i d a e m o r a t i u progonstvo. A l i d o b r o C r k v e i v j e r n i k a trai d a b u d e n a o p r e z u i d a ostane u s v o m b i s k u p s k o m g r a d u . I to B a z i l i j a s i l i da s p o m n j o m p o s t u p a u pneumatolokim r a s p r a v l j a n j i m a . V a l j a n a d o d a t i da B a z i l i j e nije htio da s m j e l i m t v r d n j a m a odbije p n e u m a t o m a h e . O n i , dodue, z a b a c u j u boanstvo D u h a S v e t o g a . N o B a z i l i j e dri d a s e p r a v o v j e r n i n a u k m o e k a z a t i , a k o s e i n e u p o t r i j e b i rije istobitan. R e c i m o takoer d a B a z i l i j e n i j e drao nunim d a s e slui s istobitan j e r u s v e z i s D u h o m rije n i j e u p o t r i j e b i o ni sabor u N i c e j i . B a z i l i j e j e t o l i k o potivao N i c e j s k o v j e r o v a n j e d a s e n i j e u s u d i o d a m u n a d o d a n o v i istobitan. M o e m o k o nano naznaiti da je B a z i l i j a od istobitan odvraalo i n j e g o v o u v j e r e n j e da je istobitan jo u v i j e k d o g m a , a ne k e r i g m a . S m a t r a o je, d a k l e , d a n e m a p r a v a istobitan s t a v ljati za mjerilo pravovjerja. Razumio je da treba vremena da 53

B a z i l i j e v stav p r e m a i s t o b i t n o s t i D u h a s O c e m i S i n o m k u d i k a m o j e sloeniji. O d m a h t r e b a n a g l a s i t i d a j e B a z i l i j e v j e r o v a o d a j e D u h istobitan O c u i S i n u . I p a k rije i s t o bitan n i j e h t i o p r i m i j e n i t i n a D u h a . N j e g o v s e teoloki n a p o r sastojao u t o m e d a nae i z r a z k o j i m o e v a l j a n o n a d o m j e s t i t i istobitan. B a z i l i j e j e o d a b r a o istoastan i iste slave. V i d j e s m o da u itavu d j e l u n a s t o j i d o k a z a t i da su u p n e u m a t o l o g i j i istobitan i istoastan p r a v e istoznanice. T v r d n j u je n a j ~
6 O etapama B a z i l i j e v e m i s l i , v i d i 13 7 Duh S v e l i , V I , 14; V I I I , 1719. P R U C H E , B a s i l e , 104110.

52

i z r a z postane zreo z a v j e r n i k e k a k o b i g a C r k v a m o g l a i z r i jekom prihvatiti. T o m je sazrijavanju Bazilije svojom knjigom mnogo pridonio ,
8

4. Poboanstvenjenje B a z i l i j e v a t v r d n j a : E v o to n a m j e obeano: p o s t a t i B o g u slini k o l i k o je m o g u e l j u d s k o j n a r a v i [. . . ] slinost s B o g o m i v r h u n a c elja, p o s t a t i b o g zasluuje da je s t a v i m o u ire zalee j e r s e t a k o p o t p u n i j e m o e r a z u m j e t i n j e z i n s m i s a o .

9

U B a z i l i j e v o v r i j e m e openito v l a d a u v j e r e n j e d a j e k r anin poboanstvenjeni o v j e k . K r i s t o v o o t k u p l j e n j e ovjeka, n a s t a v l j e n o p o D u h u u C r k v i , n a z i v a l o s e teopojeza, teoza, d e i f i k a c i j a i d i v i n i z a c i j a . Rijei b i s m o d o n e k l e m o g l i p r e v e s t i s poboiti, p o b o g o v i t i , poboanstveniti i o b o g o t v o r i t i . B a z i l i j e j e u s v o m u l o m k u j a s a n : p o s t a t i bog. T e m a j e o v j e k o v e d e i f i k a c i j e v e o m a opirna . M i j e kuamo u k r a t k o i z r a z i t i .
10

P r i j e s v e g a v a l j a istai d a s e d e i f i k a c i j a s m a t r a l a c v i j e t o m i k r u n o m otkupiteljskog djela. A d a m je prije pada bio boanstveni o v j e k . Z a t o j e d e i f i k a c i j a i s t i n s k i o v j e k o v p o z i v . N i j e p r e m a t o m e udno to j e t a k v a m i s a o u sreditu otakih razmiljanja. D e i f i k a c i j a n i j e z a ondanje v j e r n i k e i teologe a p s t r a k c i j a , v e z b i l j a k o j a s e ivi. T e o l o z i s u i z p o b o a n s t v e n j e n j a izvlaili s v o j e zakljuke. A t a n a z i j e je, p r i m j e r i c e , d o k a z i v a o Isusovo boanstvo i z injenice to j e v j e r n i k d e i f i c i r a n : K r i s t n e b i mogao d e i f i c i r a t i , d a n i j e B o g . Kapadoani s u p o m o u iste s t v a r n o s t i utvrivali opstojnost K r i s t o v e l j u d s k e due: k a d K r i s t n e b i i m a o due, n e b i itav o v j e k b i o p o b o anstvenjen. S a v je v j e r s k i ivot u e t v r t o m stoljeu proet vjerom u deifikaciju. L i t u r g i j s k i su h i m n i uglavnom ispjevani na tu temu. T o j e t r a d i c i o n a l n o osvjedoenje i B a z i l i j e , k a k o naznaismo, p r e n i o u svoje d j e l o . Poneto je, dodue, suzdran p r i u p o r a b i d e i f i k a c i j s k e t e r m i n o l o g i j e zato to m u s e inilo d a nije u svemu b i b l i j s k a , a l i je u svom spisu isticao da D u h o s t v a r u j e u kraninu d j e l o o b o g o t v o r e n j a .
3 O B a z i l i j e v o ] ekonomiji v i d i H. D O R R I E S , De piritu, 27. 28. 139; H. D E H N HARD,Problem, 56; B. P R U C H E , Basile, 79110; B. P R U C H E , Autour, 207. 208; Y. C O U R T O N N E , Temoin, 166. 167; E. A. de M E N D I E T A , Pair, 129133; S. G I E T , Idees, 296. 297; J. de G H E L L I N C K , Pairistique, 313338. 9 Duh Sveti, I, 2; I X , 23. 10 o d e i f i k a c i j i v i d i J. G R O S S , Divinisation, 239244. 339350; K. H O L L , Amphilochius, 123125. 149; B. P R U C H E , Basile, 144. 151153. 196198. 203. 204. 217; B. P R U C H E , Originalit, 219220; B. P R O U C H E , Aulotour, 213. 223. 224; P. B. F, B I L A N I U K , Mystery, 337359; J , H . D A L M A I S , Divinisation, 13761389; M . LOT- B O R O D I N E , Dification.

T e m a ovjekove d e i f i k a c i j e i m a d u g u p o v i j e s t . V e s u grki m i s l i o c i d e i f i k a c i j u drali c i l j e m l j u d s k o g o p s t a n k a . P o i m a l i s u j e t i j e k o m p o v i j e s t i r a z n o l i k o . N a v r h u n c u s u svoje m i s l i uili da se o v j e k t a k o poboanstvenjuje to postaje jedno s Bogom. L j u d s k i duh, podrijetlom iz Boga, poslije se s m r t i p o n o v n o vraa u boanstvo. P o s t a j e d i o n i k o m B o j e besmrtnosti. S t a r i j e z a v j e t o t k l o n i o poboanstvenjenje. Uio j e d a j e o v j e k posve razliit o d B o g a i zato m u n e m a teopojeze. Izmeu B o g a i o v j e k a n e m o e b i t i d o d i r a . B o g u s v e m u n a d v i s u j e s t v o r e n j e . o v j e k moe j e d i n o sliiti B o g u . T a j j e n a u k klasino izraen u Post 1,2627. N i N o v i z a v j e t n e u p o t r e b l j a v a rije teopojeza. I p a k s e slui i z r a z i m a k o j i s u j o j v e o m a b l i z u . O v d j e p r i j e s v e g a m i s l i m o na 2 Pt 1, 4, Dj 17,28 i 1 I v 3 , 2 . S v i t i t e k s t o v i sadre p o r u k u o o v j e k u k o j i u K r i s t u , p o v j e r i i o t a j s t v i m a v j e r e , postaje s i n o m B o j i m . N a taj nain stjee u d i o u ivotu to g a j e d o n i o n a s v i j e t U t j e l o v l j e n i K r i s t . Novozavjetna propovijed o novoporodu i obnovi nije daleko o d d e i f i k a c i j s k e t e m e . Isto b i t r e b a l o rei z a b i b l i j s k i g o v o r o v j e r n i k u , novom stvorenju i posinjenom Bojem djetetu.
n

I d e j u d e i f i k a c i j e m e u Oima p r v i u t e o l o g i j u u v o d e K l e m e n t A l e k s a n d r i j s k i (g. 150215) i v e l i k i O r i g e n (g. 185254). ovjeka, p o n j i m a , poboanstvenjuje s p o z n a j a i l i g n o z a . T k o savreno p o j m i evaneoski n a u k , taj j e d e i f i c i r a n . U s p o r e d o s t a k v i m p o i m a n j e m d e i f i k a c i j e p o s t o j i miljenje d a s e t e o p o j e z a s a s t o j i od s u d j e l o v a n j a u boanskoj n e r a s p a d l j i v o s t i i b e s m r t n o s t i k o j u j e U t j e l o v l j e n a Rije uskrsnuem d a r o v a l a l j u d s k o j n a r a v i . D e i f i c i r a t i , uiniti b e s m r t n i m i n e r a s p a d l j i v i m , u ono v r i j e m e znai gotovo j e d n o t e isto. O d B o j i h s v o j s t a v a s t v o r e n a n a r a v m o e p o s j e d o v a t i samo b e s m r t n o s t i n e r a s p a d ljivost. N a u k o poboanstvenjenju posebice je nazoan u istonih O t a c a . O n i s u u n j e m u n e k a k o saeli c j e l o k u p n u kransku misao. Obogotvorenjem su o b u h v a t i l i v j e r u u i s k o n s k u dobrotu s t v o r e n j a . o v j e k s e moe poboiti j e r j e s t v o r e n d o b r i m . O c i s u s m a t r a l i d a j e boansko T r o j s t v o i s t i n s k i t v o r a c teopojeze kojoj je s v r h a ovjekov povratak O c u po S i n u u D u h u Svetom. S i n j e o s t v a r i o d j e l o teopojeze u t j e l o v l j e n j e m , m u k o m i u s k r s nuem. K a o G o s p o d i n s u v e r e n o p r e d v o d i d e i f i k a c i j u . D u h j e S v e t i p o m a z a o K r i s t a d a b i izvrio in o b o g o t v o r e n j a . O d K r i 2 Pt 1, 4; Time smo o b d a r e n i d r a g o c j e n i m , najveim obeanjima, da po n j i m a postanete zajedniari boanske n a r a v i (. . .). Dj 17, 28: Njegov smo ak i r o d . 1 Iv 3, 2: (. . .) s a d smo djeca Boja (. . .) k a d se oituje, b i t e m o njem* slini ( . . . ) '
11

54

55

s t o v a uskrsunua C r k v a j e u v e d e n a u d e i f i k a c i j s k u p o v i j e s t . D u h s e n j o m e slui d a b i p o s a k r a m e n t i m a dovrio d j e l o p o sveenja. D e i f i k a c i j a j e konani c i l j p o v i j e s t i i o p s t a n k a . O e k i v a n o n o v o nebo i n o v a z e m l j a p o s e b n i s u n a z i v i z a d e i f i k a c i j s k i in blaene T r o j i c e . O b o g o t v o r e n j e s e n e d a l a k o d e f i n i r a t i . Kranin, s v a k a k o o t k l a n j a grku m i s a o d a j e d i v i n i z a c i j a p o t p u n o izjednaenje ovjeka s B o g o m . Stvorenje ne moe b i t i B o g u jednako. Moe m u samo sliiti. D e i f i k a c i j a j e u s p o s t a v a slinosti k o j u j e p o s j e dovao A d a m . ovjek u d e i f i k i c a j i d o b i v a po m i l o s t i udio u s v o j s t v i m a to i h B o g i m a p o n a r a v i : u m u d r o s t i , l j u b a v i , s l o b o d i od s t r a s t i , n e r a s p a d l j i v o s t i i b e s m r t n o s t i . o v j e k se preo b r a z u j e u s l i k u U t j e l o v l j e n e Rijei i t a k o postie B o j e p o s i natvo k o j e ga ini boanstvenim.
:

B a z i l i j e u svom spisu taj n a u k pretpostavlja poznatim. S n e k o l i k o p o j e d i n o s t i t o m p o i m a n j u d e i f i k a c i j e daje v l a s t i t i peat. T a k o j e vie o d o s t a l i h i s t i c a o u l o g u D u h a . N a t o j e bio n a v e d n pneumatomakim r a s p r a v a m a . Drao j e d a D u h obogot v o r u j e s v o j o m nazonou u v j e r n i k o j dui. Iz te je injenice zakljuio: a k o D u h d e i f i c i r a , znai d a j e B o g . D u h n e b i mogao d e i f i c i r a t i , k a d b i bio s t r a n i tu B o g u . B a z i l i j e s m a t r a da je obogotvorenje mogue jer je ovjeku u n a r a v usaeno d a tei z a B o g o m , v r h o v n i m d o b r o m i n a j uzvienijom l j e p o t o m . D u h vri d e i f i k a c i j u k a d s e o v j e k u s t r a j n o m a s k e z o m oisti o d g r i j e h a , n a d v l a d a s t r a s t i i postane k r e p o s t a n . D e i f i k a c i j a se, po B a z i l i j u , sastoji u m o t r e n j u , p r i s n o s t i i p r i j a t e l j s t v u s B o g o m . Dua t r e b a n a z e m l j i ivjeti n e b e s k i m ivotom. O n a t o postie k a d j e D u h u v e d e u s p o z n a j u boanskih t a j n a . Savreno p o z n a v a n j e B o g a p r e o b r a z u j e i o b o gotvoruje. U r a n j a n j e u Boja otajstva s v r h a je ovjekova ze maljskog i nebeskog opstanka. P o t p u n a spoznaja u v o d i u k o nanu d e i f i k a c i j u . 5. Bazilijev nauk o Duhu i Carigradski sabor C a r i g r a d s k i sabor o d g . 381. i z n i m n o j e znaajan z a p o v i jest t r o j s t v e n e dogme. T a j j e S a b o r p o t v r d i o N i c e j s k o v j e r o v a n j e . S C a r i g r a d s k i m je s a b o r o m k o n a n o rijeen s p o r o p o l o aju S i n a u B o g u . A r i j e v s t v o j e n a p o k o n s v l a d a n o . Isto t a k o n a S a b o r u j e naeno rjeenje z a p i t a n j e D u h a S v e t o g a . Izraaj to g a j e t r o j s t v e n o o t a j s t v o d o b i l o n a t o m S a b o r u n a s n a z i 56

j e d o d a n a s . P r i h v a a j u g a sve kranske v j e r o i s p o v i j e s t i . T a k o j e C a r i g r a d s k i s a b o r z a i s t a opi s a b o r . Teoloki d o p r i n o s C a r i g r a d s k o g s a b o r a n a l a z i se u n j e g o v o j p n e u m a t o i o g i j i . Reenice k o j e se u C a r i g r a d s k o m v j e r o v a n j u odnose n a D u h a S v e t o g a n a d o p u n j u j u N i c e j s k o v j e r o v a n j e . R e d o v i t o se dri da je u t i m reenicama oit u t j e c a j B a z i l i j e v e pneumatologije. Bez B a z i l i j a nauk se Carigradskog sabora ne d a z a m i s l i t i . I s t i n a j e d a C r k v a o d s v o j i h poetaka v j e r u j e u D u h a i ivi o d n j e g o v e m i l o s t i , a l i z a s a b o r s k u p n e u m a t o l o g i j u n a j p r e s u d n i j a s u desetljea to p r e t h o d e C a r i g r a d s k o m s a b o r u . U t i m je desetljeima B a z i l i j e , bez s u m n j e , najvanija linost u istonoj C r k v i . O n , dodue, n i j e doivio S a b o r , a l i s u s a b o r s k i O c i u g l a v n o m n j e g o v i p r i j a t e l j i i uenici. T o posebice vai z a dvojicu saborskih predsjednika, Melecija Antiohijskog i G r g u r a N a z i j a n s k o g . M i s l i z a k o j e s e B a z i l i j e b o r i o itava ivota p o n j e g o v i m s u p r i j a t e l j i m a b i l e nazone n a S a b o r u i n a n j e m u iz vo je vale pobjedu. P r o m o t r i m o l i u k r a t k o s a b o r s k i n a u k , n i j e teko u s t a n o v i t i k o l i k o C a r i g r a d s k i s i m b o l proima B a z i l i j e v a p n e u m a t o l o g i j a . S a b o r n a j p r i j e v e l i o D u h u d a j e Gospodin. I s t i n a j e d a n e u p o t r e b l j a v a ho Kyrios (Gospodin), v e se slui s to Kyrion. T i m e s e v a l j d a v o d i l o rauna o t o m d a j e G o s p o d i n n a z i v z a J a h v e a i I s u s a K r i s t a . O c i s u n e o d r e e n i m lanom h t j e l i rei d a D u h p r i p a d a u k a t e g o r i j u o n i h k o j i s u Gospodari. T a k o j e o t k l o n j e n a pneumatomaka z a b l u d a o D u h u k a o s t v o r e n j u . D u h u prilii g o s p o d o v a t i , n e sluiti. D u h j e G o s p o d i n . S a b o r , d a k l e , D u h a asti n a s l o v o m k o j i j e v l a s t i t z a O c a i S i n a . T i m e je, d r u g i m rijeima, naznaeno d a D u h i m a boansku n a r a v i dostojanstvo. S a b o r s k i d o k u m e n t D u h a p r o g l a s u j e i v o d a j n i m . T o znai d a D u h d a j e ivot, a n e d a g a p r i m a . Z a c i j e l o s e ivodajni o d n o s i n a m i l o s n i i boanski ivot. S a b o r ui d a j e t o m ivotu i z v o r i v r u t a k D u h S v e t i . N a z n a k u d a D u h izlazi i z Oca S a b o r s i g u r n o p r e u z i m a iz Iv 15,26 i 1 Kor 2,12. Oito je da su saborski O c i tu i z r e k u u p e r i l i p r o t i v pneumatomaha za koje D u h p o t j e e i z s t v o r e n e n a r a v i . O t a c je, p o S a b o r u , poelo z a D u h a . D u h ne dolazi iz stvorenja, ve iz Boga.
12 13

S a b o r n a d a l j e z a D u h a kae d a m u s e k l a n j a m o i d a g a slavimo z a j e d n o s O c e m i S i n o m . I z r e k a n e m a i z r a v n a u p o O znaenju C a r i g r a d s k o g sabora v i d i I. O. de U R B I N A , Nicee, 188189; A. M. R I T T E R , Konstantinopel, 295303; H . D O R R I E S , D e piritu, 5 ; J . D A N I f i L O U , L e I V e n i e siecle, 1. 7. 51. B a z i l i j e v d o p r i n o s s a b o r s k o j p n e u m a t o i o g i j i istiu H , D O R R I E S , D e piritu, 174, 175; H. D O R R I E S , Basilius, 141143; B. P R U C H E , Basile, 81. 109,
12 13

rita u B i b l i j i . V j e r o j a t n o je najvanija toka s a b o r s k e p n e u m a t o l o g i j e . U s i m b o l u se istobitan ne u p o t r e b l j a v a n i t i se D u h i z r i j e k o m n a z i v a B o g o m . ini s e d a t o nadomjeta suklan j a t i se i suslaviti. V j e r n i k se u bogosluju D u h u k l a n j a i s l a v i ga s Ocem i S i n o m jer D u h i m a istu n a r a v kao druge d v i j e boanske Osobe. D u h zasluuje p o k l o n s t v o i s l a v u zato to je j e d n a k o B o g k a o O t a c i S i n . S l a v a i ast to je kranin i s k a z u j e D u h u j e d n a j e t e i s t a s a s l a v o m i au k o j u p r i k a z u j e O c u i S i n u . Istoasnost j e s i n o n i m z a i s t o b i t n o s t . I s t o b i t nost se p r i z n a j e k r o z j e d n a k o s t asti. C a r i g r a d s k o v j e r o v a n j e , oslanjajui se na 2 Pt 1,21, n a p o k o n v e l i za D u h a da je govorio po prorocima. T i m e se htjelo rei d a D u h i m a u d j e l a u nadahnuima k o j i m a j e Rije o b d a ri v a l a p r o r o k e . I to je p o s e b n i nain g o v o r a o boanstvu D u h a . D u h j e zajedno s R i j e j u n a d a h n i t e l j p r o r o k a .
1 4

p a k z n a m o d a j e t o b i b l i j s k o mjesto ishodite itave B a z i l i j e v e m i s l i o D u h u . Isto t a k o S a b o r j e n e o v i s a n o B a z i l i j e v o j t v r d n j i d a s e v j e r n i k o n a k o krtava k a k o v j e r u j e ; d a B o g a s l a v i k a k o je krten i k a k o v j e r u j e . U B a z i l i j a su najue v e z a n i k r s t , v j e r a i s l a v l j e n j e B o g a . I p a k m o r a m o rei da se s a b o r s k a p n e u m a t o l o g i j a u s v i m s v o j i m tokama n a l a z i u B a z i l i j e v u s p i s u Duh Sveti, T i m e j e B a z i l i j e z a i s t a zaduio t r o j s t v e n u t e o l o g i j u .

O z n a k e s a b o r s k e p n e u r n a t o l o g i j e n i j e teko r a s p o z n a t i . O c i s u s e drali s v e t o p i s a m s k e m i s l i . S v j e s n o j e n i s u h t j e l i proirivati i n a d o p u n j a t i . I z o s t a v i l i su istobitan. N i s u se p o sluili n i rijeju B o g . T a k o s u p o s t u p i l i j e r s u v o d i l i b r i g u o e v e n t u a l n o m s p o r a z u m u s p n e u m a t o m a s i m a . S t o g a su o s t a v i l i p o s t r a n i i z r a z e k o j i s u najvie s m e t a l i E u s t a t i j e v e pristae. B i r a l i s u blae rijei, a l i u n a u k u n i s u n i m a l o poputali. B l a gost i z r a z a n i j e b i l a z a p n e u m a t o m a h e p r e p r e k a d a shvate k a k o j e n j i h o v a p n e u m a t o l o g i j a osuena. Z a t o s u C a r i g r a d n a p u s t i l i i p r i j e svretka s a b o r s k i h s j e d n i c a .
15

Saborska je pneumatologija u cjelini b l i z u B a z i l i j e v u ue n j u . V i d i s e t o o t u d to s u s a b o r s k i O c i p o s t u p i l i k a o i B a z i l i j e k a d je rije o p n e u m a t s k o m istobitan i n a z i v u B o g . U C a r i g r a d s k o m se v j e r o v a n j u s izriajima ivodajni i g o v o r i o po prorocima s t a v l j a n a g l a s a k , k a o i u B a z i l i j a , na djelo D u h a , d o k se o n j e g o v u poloaju u B o g u g o v o r i m a n j e . T e o l o g i j a k o j a se n a l a z i i z a suklanjati se i suslaviti v e z a n a je s a sredinjom B a z i l i j e v o m pneumatolokom m i s l i o s i n o n i m n o s t i izmeu istobitan i istoastan. N e k o l i k o toaka B a z i l i j e v e p n e u r n a t o l o g i j e n e n a l a z i m o u C a r i g r a d s k o m vjerovanju . Sabor je izostavio naravno zajed nitvo D u h a s O c e m i S i n o m to je B a z i l i j e r a d o isticao u s v o m e d j e l u . C a r i g r a d s k i s e s i m b o l n e p o z i v a n a M i 28,19. M i
1 8

O pneumatoiogiji Carigradskog sabora v i d i I. O. de U R B I N A , Nicee, 193205; A. M. R I T T E R , Konstantinopel, 296303 1 O tome potanje u J . N . D. K E L L Y . Aitkristliche, 333339; A . M . R I T T E R , 5 Konstantinopel, 295. 296. i To posebice istie H. D O R R I E S . De piritu, 174175; Basilius, 141143.
14

58

59

P R I J E V O D

1 Predgovor: v a l j a ispitati i najsitnije dijelove govora o B o g a 1. B r a t e A m f i l o h i j e ! D r a g a m i i o d s v e g n a j asni j a g l a v o , p o h v a l i h t v o j u elju z a z n a n j e m i r a d i n o s t znaaja . N a d a s v e p a k uivah u p o m n o s t i i t r i j e z n o s t i t v o j e m i s l i k a d dri d a n i j e d n a rije to s e nuno p r i g o v o r u u p o t r e b l j a v a o B o g u n e s m i j e o s t a t i bez provjere . J e r si k a k o treba razumio Gospodinovu opomenu da tko m o l i , d o b i v a i t k o trai, nalazi (Lk 11, 10), ini mi se d a b i skladnou traenja n a o d g o v o r p o t a k n u o i n a j v e e g oklijevaoca. U tebe me jo vie to z a d i v l j u j e to ne postavlja p i t a n j a , k a o veina danas, d a b i kuao, v e j e d i n o d a b i naao to j e z a p r a v o i s t i n a . V e l i k o je, z a i s t a , d a n d a n a s o b i l j e dounika i o n i h to nas n e p r e s t a n c e z a p i t k u j u . A l i j e zato v e o m a teko naii n a duu k o j a l j u b i z n a n j e i trai i s t i n u d a s e izlijei od neznanja. P i t a n j a m n o g i h , poput lovake z a m k e i ratne zasjede, u s e b i k r i j u d o b r o smiljenu v a r k u . O n i n e iznose p i t a n j a d a b i i z n j i h i z v u k l i k a k v u k o r i s t nego d a b i toboe i m a l i , ako ne d o b i j u odgovore u s k l a d u s v l a s t i t o m poudom, pravedan povod za rat.
1 2 3

2. A k o se b e z u m n i k u v e i p i t a n j e u b r a j a u mudrost (Izr 17,28), k o l i k o m emo t e k c i j e n o m c i j e n i t i p a m e t n a s l u atelja to ga p r o r o k pridrui d i v n o m savjetniku (Iz 3,3)? Zaista je pravedno da ga udostojimo svake hvale, da ga tje ramo naprijed, da budemo dionici njegova m a r a i da mu u s v e m u pomaemo d o k h r l i z a savrenosti. N i j e , n a i m e , o z n a k a lijenina u v j e r i nego upuenika u s v r h u naega p o z i v a
A m f i l o h i j e n a m je ve poznat. V i d i Uvod, I, 1 ( b i l j . 6). B a z i l i j e u p o t r e b l j a v a rije Bog s lanom i bez lana. S lanom Bog (lio The os) r e d o v i t o znai B o g a O c a . B e z lana Bog (Theos) izraava Boju s u p s t a n c i j u . U t o m s m i s l u rije se p r i m j e n j u j e i na S i n a . Naznaili s m o mune o k o l n o s t i u k o j i m a je B a z i l i j e pisao svoje d j e l o . V i d i U v o d , II (Prilike u kojima spis nastaje).
1 2 3

63

da g o v o r o B o g u ne sluaju povrno, ve da n a s t o j e istraiti s m i s a o s k r i t u s v a k o j rijei i s v a k o m s l o g u . E v o ta n a m je o b e a n o : p o s t a t i B o g u slini k o l i k o j e m o g u e l j u d s k o j n a r a v i . Slinosti p a k bez spoznaje n e m a , a s p o z n a j a i z v i r e i z p o d u k a . N o g o v o r j e poelo poduavanja. D i j e l o v i s u g o v o r a s l o g o v i i rijei. P r e m a tome, i s p i t i v a n j e s l o g o v a n i j e i z v a n c i l j a . M o g l o b i s e k o m e uiniti d a p i t a n j a zasluuju d a i h z a n e m a r i m o j e r s u m a l e n a . N a p r o t i v ! J e r j e i s t i n u teko d o hvatiti, posvuda za njom valja tragati. A k o naime napredo v a n j e u pobonosti k a o i u vjetinama raste v e o m a p o l a k o , uvoenici u s p o z n a j u n e s m i j u nita z a n e m a r i t i j e r t k o p r e z r e poetna s l o v a k a o m a l e n a , n i k a d a nee dosei v r h u n c e m u d rosti.
4

V i d i m , d a k l e , d a j e u m a l i m rijeima s k r i v e n v e l i k okraj te s n a d o m u n a g r a d u ne izmiem n a p o r a , U v j e r e n s a m da e i z l a g a n j e i m e n i osobno b i t i p l o d o n o s n o i da e sluaocima pruiti d o s t a t a n d o b i t a k . S t o g a u s n j i m , s D u h o m S v e tim, r a z u m i j e se, p r i s t u p i t i tumaenju. I ako eli da k r e n e m n a p u t r a s p r a v l j a n j a , u k r a t k o u s e o s v r n u t i n a zaetak r a s prave. 3. D o k s a m se n e d a v n o m o l i o s n a r o d o m i na d v a naina zavravao s l a v o s p j e v B o g u O c u j e d n o m sa S i n o m i sa S v e t i m D u h o m , d r u g i p u t po Sinu, u D u h u S v e t o m , n e k i od nazonih prosvjedovae i g o v o r a h u da se sluimo udnim i u z t o meusobno s u p r o t n i m rijeima. T i s i p r v o t n o i z k o r i s t i z a t e l j u d e i l i , a k o s u s k r o z neizljeivi, z b o g s i g u r n o s t i o n i h to ih sreu, traio da se iznese j a s a n n a u k o s m i s l u sadranu u t i m s l o g o v i m a . U i z l a g a n j u b i t emo k r a t k i k a k o je to m o g u e o n i m a to se sloie s o b z i r o m na p o s t a n a k n j i h o v a raspravljanja.
6 7

Da i ne d v a su s l o g a , i p a k na j odlini] e d o b r o , i s t i n a , i k r a j n j i mea z l a , la, esto s u saeti u t i m m a l i m rijeima. A l i to t u g o v o r i m ? T k o b i s a m o g l a v o m dao z n a k , u s v j e doenju z a K r i s t a , s m a t r a l o s e d a j e i s p u n i o s v u pobonost. A k o j e t o t a k o , k o j a j e o d rijei o B o g u t a k o siuna d a j o j , b i l a d o b r a i l i ne, u s v a k o m sluaju n e p r i p a d a v e l i k o z n a enje? Budui d a i z Z a k o n a nee n e s t a t i n i j e d a n j o t a n i t i k o j i z a r e z (Mt 5,18), k a k o b i o n d a m o g l a p o s t o j a t i z a nas mogunost da i n a j s i t n i j e m i m o i e m o ? S t o s i o d m e n e zatraio d a p r o s u d i m , i s t o d o b n o j e m a l e n o i v e l i k o . S o b z i r o m na kratkou p r e d m e t a , m a l e n o je i stoga moda p r e z r i v o ; s n a g o m p a k o n o g ega j e z n a m e n , o d i s t a j e v e l i k o . Slii goruici k o j a j e dodue n a j m a n j e m e u s u h i m s j e m e n j e m (Mt 13, 3132), a l i a k o j o j se iskae p o t r e b n a n j e g a u z r a s t a d o z a v i d n e v i s i n e j e r r a z v i j e u s e b i usaenu mo. A k o se t k o s m i j e gledajui nae b l e b e t a n j e izraavam se sa p s a l m i s t o m (Ps 118,85) o s l o g o v i m a , n e k z n a da e sa s m i j e h a u b r a t i j a l o v p l o d . M i i p a k , n e predavi s e l j u d s k i m p r i j e k o r i m a i ne podlegnuvi n j i h o v u p r e z i r u , s istraivanjem n e e m o p r e s t a t i . P o s v e s a m d a l e k o od t o g cl a b i h se t i h estica k a o n e z n a t n i h s t i d i o . S a m s e b i u estitati k a o o n o m k o j i j e m n o g o z a v r i j e d i o a k o d o s e g n e m i tisui dio n j i h o v e v r i j e d n o s t i . B r a t u p a k k o j i s n a m a trai v e l i m d a o t u d n i j e izvukao neznatnu korist.
5

II Ishodite heretikih z a n i m a n j a za slogove 4. Cjepidlaenje h e r e t i k a s o b z i r o m na slogove i rijei n i j e neto b e z a z l e n o k a k o b i n e t k o m o g a o p o m i s l i t i . O n o n e v o d i m a l o m z l u , ve s k r i v a d u b o k i mraan n a u m p r o t i v p r a v e v j e r e . S v i m s i l a m a nastoje d o k a z a t i d a O c a , S i n a i D u h a S v e t o g a r a z n o l i k o i z g o v a r a m o , d a b i t i m e toboe s t e k l i l a k d o k a z k a k o s u razliiti i s o b z i r o m n a n a r a v . Dre s e p r i t o m d r e v n e m i s l i to j e iznae A e c i j e , p r e d s t o j n i k t e s l j e d b e . O n n a p i s a n e g d j e u s v o j i m p i s m i m a : to j e p o n a r a v i n e slino, neslino se i i z g o v a r a . I o b r a t n o . to se neslino izrie, i po n a r a v i je neslino. A e c i j e u p o t v r d u svoje rijei n a v e d e A p o s t o l a k o j i v e l i : Jedan je B o g O t a c , iz koga je sve. I j e d a n je G o s p o d i n Isus K r i s t , po kome je sve (1 Kor 8,6). A e c i j e zakljui: odnos k o j i v l a d a m e u rijeima, v r i j e d i i z a n a r a v i
8 9

Tu smo reenicu s t a v i l i u ire zalee u U v o d , I V , 4. B a z i l i j e m i s l i p r i j e svega na d o k s o l o e i j s k e sa, po, u, i. Iz itava se njegova s p i s a v i d i znaenje t i h rijeci. Moe se bez p r e t j e r i v a n j a rei da su one u sreditu p o z o r n o s t i j e r se n j i m a i z r a z u j e poloaj S i n a i D u h a u B o j e m o t a j s t v u ,
4 5

Znaenje slavospjeva i l i doksologije za B a z i l i j e v nauk o D u h u ve i s t a k o s m o . V i d i Uvod, I V , 1. Rije je o p n e u m a t o m a s i m a . U s p . Uvod, I, 4C; I I I , 1. B a z i l i j e prvenstveno m i s l i na anomejce. V j e r o j a t n o ukljuuje arijevce i pnenmatomahe. V i d i Uvod, I, 4 A i C. O A e c i j u , u s p . Uvod, I, 4 A i C
6 7 8 9

64

65

naznaene rijeima. No izriaj po kome neslian je I z r i a j u iz koga. S i n je, d a k l e , O c u neslian .

10

P r e m a tome, i z t e z a b l u d e d o l a z i b r b l j a r i j a naih p r o t i v n i k a o rijeima to su o v d j e u p i t a n j u . Polazei o t u d , B o g u O c u p r i d j e v a j u k a o zasebno vlasnitvo i z koga. B o g u S i n u o d r e die po kome, D u h u S v e t o m u kome. T v r d e da se t a k v a u p o r a b a p r i j e d l o g a n i k a d n e m i j e n j a k a k o b i , r e k o h , razliitim i z g o v a r a n j e m dola d o izraaja i r a z l i k a u n a r a v i . A l i s e i p a k n e d a s a k r i t i d a n a d m u d r i v a n j e m o k o rijei n a s t o j e ouvati s n a g u svoje k r i v e n a u k e . P o n j i m a i z koga oznauje S t v o r i t e l j a , p o kome s l u g u i l i s r e d s t v o , u kome v r i j e m e i l i m j e s t o . T o zato ine d a S i n a , S t v o r i t e l j a S v e m i r a , n e b i s m o s m a t r a l i ita asnijim o d s r e d s t v a t e d a b i b i l o j a s n o k a k o D u h S v e t i biima nita vie ne p r i d o n o s i , o s i m m j e s t a i v r e m e n a .

prema emu naznaivao bi zamiljeni n a c r t i l i r u k o t v o r e v v a n j s k i u z o r a k . R u k o t v o r a c , n a i m e , n a j p r i j e narie p r e d m e t u p a m e t i t e predodbu p r o v o d i u djelo, i l i p a k gledajui n a v e izraeni p r i m j e r a k posao u p r a v l j a p o u z o r u n a n j . P o s u d u m u d r a c a radi ega se o d n o s i na c i l j : k l u p a je nainjena radi k o r i s t i l j u d i . U emu naznaivalo b i v r i j e m e i l i m j e s t o . K a d j e n a s t a l o ? U ono v r i j e m e . G d j e ? U t o m m j e s t u . Te d a t o s t i , d o due, n a s t a l o m nita ne p r i d o n o s e , a l i se bez n j i h nita ne ini. R a d n i c i m a je p o t r e b n o mjesto i v r i j e m e . To su nauili nai p r o t i v n i c i i t o m e se divie. Zapaanja nitavne i i s p r a z n e p r i j e v a r e prenose na j e d n o s t a v n i i p r i p r o s t i n a u k o D u h u d a b i Boga-Rije u m a n j i l i , a D u h a S v e t o g a z a b a c i l i . Izriaj to ga p o g a n i pripisae oruu bez due i l i podlonoj i posve n i s k o j slubi, m i s l i m na po emu, o v i l j u d i ne oklijevaju prenijeti na Stvoritelja Svemira. M a d a su kr ani, n e s t i d e s e d a rijei pila i l i eki pripiu S t v o r i t e l j u svega stvorenoga.
1 1

III Umjetna primjena prijedloga dolazi iz svjetovne mudrosti 5. Z a c i j e l o je ove l j u d e z a v e l o u tu z a b l u d u miljenje s v j e t o v n i h m u d r a c a k o j i iz ega i po emu p r i d i j e l i s e z b i l j a m a o d v o j e n i m po n a r a v i . F i l o z o f i , n a i m e , s m a t r a j u da iz ega oznauje t v a r , p o emu s r e d s t v o i l i , openito, slubu. Jo t o n i j e ta nita ne prijei da samemo s a v n a u k f i l o z o f a te u k r a t k o dokaemo s v o j i m p r o t i v n i c i m a n j i h o v u n e s p o j i v o s t s i s t i n o m k a o i n e s k l a d sa s a m i m m u d r a c i m a oni to se posvetie i s p r a z n o j f i l o z o f i j i , r a z n o l i k o tumae n a r a v u z r o k a i d i j e l e je na z a s e b n a znaenja. T a k o g o v o r e o zaetnim u z r o c i m a , o suradnikim i l i suuzronim t e o o n i m a bez k o j i h ne m o e nita o p s t o j a t i . S v a k o m uzroku, naravno, dodjeljuju vlastiti naziv te se stoga drukije oznauje initelj, drukije orue. Dre da t v o r c u o d g o v a r a od koga. S p r a v o m se, kau, v e l i da je k l u p a nainjena od s t o l a r a . S r e d s t v u , po n j i m a , p r i p a d a po emu: p o s r e d s t v o m b l a n j e , s v r d l a i o s t a l o g orua. Slino iz ega s m a t r a j u s v o j s t v e n i m z a t v a r : p r e d m e t j e i z d r v e t a . Izriaj
10

IV Pismo upotrebljava prijedloge bez ikakve razlike 6 . M i p r i z n a j e m o d a s e rije i s t i n e esto slui t i m estica m a . I p a k o s p o r a v a m o d a s l o b o d a D u h a n a b i l o k o j i nain r o buje uskogrudnosti poganskih mudraca, ve p r e m a p r o m j e n i p r i l i k a i u s k l a d u s p o t r e b a m a m i j e n j a izriaje. Iz ega ne z n a i u v i j e k t v a r , k a k o s e ini f i l o z o f i m a , nego P i s m o k u d i k a m o uobiajenije taj i z r a z u p o t r e b l j a v a z a V r h o v n i U z r o k . E v o n e k o l i k o p r i m j e r a : Jedan B o g iz k o g je sve (1 Kor 8, 6); sve je iz B o g a (1 Kor 11, 12). A l i rije se i s t i n e esto slui t i m i z r a z o m i za t v a r . O n a na p r i m j e r kae: K o v e g e nainiti iz n e i s t r u n j i v a drva (Post 6, 14); svijenjak e n a p r a v i t i iz ista zlata (Izl 25, 31); prvi je o v j e k iz z e m l j e , zemljan (1 Kor 15, 47); ti si k a o i ja o b l i k o v a n , iz gline (Job 33, 6).
B a z i l i j e se negativno izraava o f i l o z o f i j i . O n a je nitavna i i s p r a z n a p r i j e vara. I p a k u s v o m d j e l u esto posie za f i l o z o f s k i m m i s l i m a . S v o j e j e , dodue, d o k a z i v a n j e prvenstveno gradio n a B i b l i j i i P r e d a j i , a l i n i f i l o z o f i j u n i j e z a n e m a r i vao. P r i t o m n i j e s l i j e d i o n e k i odreeni sustav, ve j e d o b r o u z i m a o gdje g a j e n a l a z i o . No B a z i l i j e v u u p o t r e b u f i l o z o f s k i h zasada jo 1 reba istraiti. T a j posao n i i e o b a v l j e n . U s p . H . D E H N H A R D , Problem; TI. A . \ V O L F S O N , Philosophy, 333346; J C O M A N , Demonstration, 200202; B. P R U C H E , Basile, 915; 154168. 169178.
11

To je a n o m e i z a m . V i d i Uvod, I, 4 A.

66

67

Nai p r o t i v n i c i , r e k o s m o , k a k o b i d o k a z a l i razliitost n a r a v i , postavie z a k o n d a taj izriaj o d g o v o r a iskljuivo O c u . O d m u d r a c a , dodue, preuzee osnove s v o g a p o i m a n j a , a l i i h i p a k u s v e m u ne posluae d o s l o v n o , v e po n j i h o v o j o d r e d b i S i n u d o d i j e l i s e n a z i v sredstva, D u h u mjesta. S t o g a g o v o r e : u D u h u , p o S i n u . B o g u p r i p i s u j u i z koga, a l i p r i t o m n e slijede f i l o z o f e nego se, v e l e , v o d e a p o s t o l s k i m n a i n o m g o v o r a j e r j e p i s a n o : Iz njega ste vi u K r i s t u Isusu (1 Kor 1, 30) i sve je iz B o g a (1 Kor 11, 12). K o j i je, d a k l e , zakljuak tog p o i m a n j a ? Razliite s u n a r a v i u z r o k a , s r e d s t v a i p r o s t o r a . S i n j e p r e m a t o m e razliit o d O c a p o n a r a v i , j e r j e sredstvo razliito o d stvaraa. I D u h j e r a z l i it, u k o l i k o se mjesto i v r i j e m e r a z l i k u j e od n a r a v i orua i o n i h to n j i m a r u k u j u .

Po kome se kae i o Ocu i iz koga o Sinu i Duhu 7 . T o bijae n j i h o v o miljenje. M i emo p a k p o k a z a t i to u s t v r d i s m o : n i t i O t a c s e b i pridrava iz koga, a S i n u dade po kome, n i t i S i n sa s v o j e s t r a n e , k a k o o n i t v r d e , iskljui D u h a S v e t o g a iz zajednitva u iz koga i l i po kome, m a k a r t a k o o d redi njihova nova razdioba.
12

znao m i s a o G o s p o d n j u ? T k o mu bi savjetnik? (Iz 40, 13; Rim 11, 3435) i p o t o m n a d o v e z a o : Jer sve je iz njega i po njemu i za njega (Rim 11, 36). D a j e t o p r o r o k k a z a o o B o g u Rijei, S t v o r i t e l j u s v e g a s t v o r e n o g a , moe nauiti iz o n o g to p r e t h o d i u I z a i j i : T k o r u k o m i z m j e r i v o d u , nebo p e d l j e m i akom s v u z e m l j u ? T k o b r d a stavi na t e z u l j u i prodoline na vagu? T k o spozna misao G o s p o d n j u i t k o mu bi savjetnik (Iz 40, 12-13)? Tu p a k tko n e znai posvemanju n e d o s t u p n o s t , v e r i j e t k o s t k a o n a o v i m m j e s t i m a : T k o e s a m n o m u s t a t i p r o t i v zlikovaca (Ps 93, 16); tko je o v j e k to eli ivot (Ps 33, 13); tko e se p o p e t i na g o r u G o s p o d n j u (Ps 23, 3)? I s t i je sluaj i o v d j e : T k o p o z n a m i s a o G o s p o d n j u i i m a est u n j e g o v u savjetu (Iz 40, 13)? Otac l j u b i S i n a i sve mu pokazuje (Iv 5, 20). S i n j e taj to uzdrava z e m l j u i r u k o m j e o b u j m l j u j e . O n sve d o v e d e u r e d i s k l a d . B r d i m a o d r e d i ravnoteu, v o d a m a m j e r u i s v e m u to j e u s v e m i r u dade v l a s t i t o m j e s t o . S i n obuhvaa c i j e l o nebo n e z n a t n i m d i j e l o m svoje moi, to je p r o r o k a rije s l i k o v i t o n a z v a p e d l j e m . S t o g a s p r a v o m n a d o d a A p o s t o l : I? njega i po njemu i za njega je sve (Rim 11, 36). Biima iz nje ga dolazi po v o l j i Boga Oca uzrok bitka. Sve po njemu i m a t r a j a n j e i o p s t a n a k , j e r O n j e sve s t v o r i o i s v a k o m s t v o r e n j u pojedinano o d m j e r i o p o t r e b e n o z a uzdravanje. S t o g a s e S v e prema njemu i okree. N e k i m n e o d o l j i v i m eznuem i n e i z r e c i v o m l j u b a v i S v e g l e d a p r e m a poetniku i d a r o v a t e l j u ivota k a o to je z a p i s a n o : Oi se s v i h u te ufaju (Ps 144, 15); sve tebe eka (Ps 103, 27); ti otvara s v o j u r u k u i sve ivo n a p u nja b l a g o s l o v o m (Ps 144, 16). 8 . A k o p r o t i v n i c i u s t a n u p r o t i v o v o g naeg tumaenja k o j i e i h r a z l o g o s l o b o d i t i d a oito s a m i s e b i n e p r o t u s l o v e ? N e p r i z n a j u li n a i m e da su s v a t r i izriaja iz njega, po njemu i za njega k a z a n a o G o s p o d i n u , posve je nuno da ih pripiu B o g u O c u . T i m e e, jasno je, o t p a s t i n j i h o v a p r i m j e d b a . U k a zat e se da je O c u p r i p i s a n ne samo iz koga, v e takoer po kome. A k o po kome ne oituje neto n i s k o , zato ga o n d a k a o z n a k n e z n a t n i j e g d o d i j e l j u j u S i n u ? J e l i , openito uzevi, p o ko m e z n a m e n sluenja, n e k n a m o d g o v o r e : k o j e m j e v l a d a r u p o dloan B o g s l a v e i K r i s t o v O t a c ? Nai p r o t i v n i c i n a t a j nain s a m i sebe p o b i j a j u . M i smo p a k u d o b r u poloaju u o b a o b l i k a i z l a g a n j a . P o b i j e d i l i d a s e k a z a n o o d n o s i na S i n a , v i d j e t e se da S i n u o d g o v o r a iz njega; ostane l i s e t v r d o g l a v o p r i t o m d a p r o r o k o v g o v o r t r e b a p r i p i s a t i O c u , p o k a z a t e se da rije po kome p r i s t a j e B o g u i da oba 69

P a v a o pie: Jedan je B o g O t a c , iz kog je sve i j e d a n je G o s p o d i n Isus K r i s t , po kome je sve (1 Kor 8, 6). Te rijei ne g o v o r i o v j e k k o j i u s t a n o v l j u j e z a k o n , v e p o m n o lui osobe. A p o s t o l n i j e t a k o z b o r i o d a b i u v e o razliitost n a r a v i nego d a b i p o k a z a o k a k o j e p o j a m O c a i S i n a n e p o m i j e a n . I z onog to emo rei v i d i s e d a t i i z r a z i n i s u meusobno p r o t u s l o v n i , n i t i s u k a o u r a t u o d v o j e n i p r o t i v suparnike p o s t r o j b e d a b i d o v e l i u s u k o b n a r a v i na k o j e se odnose. Blaeni je P a v a o obje rijeece p r i m i j e n i o na j e d n u i i s t u osobu k a d v e l i : Jer sve je iz njega i po njemu i za njega (Rim 11, 36). S v a t k o t k o i m a l o r a z u m i j e s m i s a o reenice, p r i z n a t e d a s e t o m j e s t o o d n o s i n a G o s p o dina. A p o s t o l je n a i m e naveo Izijino prorotvo: Tko je spo13

U Uvodu ( I I I , 4; I V , 5) smo n a g l a s i l i i z n i m n o znaenje zajednitva za B a zilijevu pneumatologiju. O t k l a n j a se sabelijevstvo. V i d i U v o d , I, 4 B.

12 13

68

izriaja i m a j u isto d o s t o j a n s t v o , j e r s u n a isti.nain p r i d i j e l j e n i B o g u . P r e m a tome, t i e s e i z r a z i u oba sluaja p o k a z a t i m e u sobno istoasnima, j e r s u u p o t r i j e b l j e n i z a j e d n u i i s t u osobu. No vratimo se svom predmetu. 9. U p i s m u Efeanima v e l i A p o s t o l : Ispovijedajui i s t i n u u l j u b a v i , u s v a k o m emo p o g l e d u r a s t i p r e m a n j e m u k o j i j e g l a v a , K r i s t , Iz njega itavo t i j e l o , usklaeno i u j e d i n j e n o z a hvaljujui s v a k o m z g l o b u k o j i ga slui, u s k l a d u s d j e l o v a n j e m r a z d i j e l j e n i m s v a k o m e p o m j e r i , o b i s t i n j u j e svoj v l a s t i t i rast (Ef 4, 1516), I opet o n i m a to ne p o s j e d u j u s p o z n a j u J e d i n o roenca bi reeno u p o s l a n i c i K o l o a n i m a (2, 19): T k o se dri g l a v e to jest K r i s t a iz koga c i j e l o t i j e l o , o p s k r b l j e n o z g l o b o v i m a i p o v e z a m a , c r p e r a s t to m u g a daje B o g . D a j e K r i s t g l a v a C r k v e , ondje nauismo g d j e A p o s t o l v e l i : Njega, n a v r h u n c u svega, p o s t a v i za g l a v u Crkvi (Ef 1, 22). I v a n pie: Iz njegove p u n i n e s v i mi primismo (Iv 1, 16). S a m G o s p o d i n s v j e d o i : Primit e iz onog to m e n i p r i p a d a i v a m a e p r i o p iti (Iv 16, 14). I uope, m a r l j i v u e itatelju s i n u t i p r e d oima r a z n o v r s n e u p o r a b e izriaja iz koga. I G o s p o d i n r e e : Opazih, iz mene izie sila (Lk 8, 46). Slino o p a z i s m o d a j e n a m n o g o m j e s t a i z a D u h a u p o t r i j e b l j e n iz koga. A p o s t o l pie: T k o sije za D u h a , iz Duha e eti v j e n i ivot (Gal 6, 8). I v a n i m a : E v o o t k u d z n a m o da je u n a m a : iz Duha to n a m ga dade (1 Iv 3, 24). A n e o v e l i : N a stalo u n j o j , iz Duha je S v e t o g (Mi 1, 20). G o s p o d i n t v r d i : R o eno iz Duha, d u h j e (Iv 3, 6). To je t a k o ! 10. S a d t r e b a p o k a z a t i d a P i s m o izriaj p o kome j e d n a k o u p o t r e b l j a v a o O c u , S i n u i D u h u S v e t o m . Sto s e S i n a tie, b i l o bi suvino d o n o s i t i d o k a z e j e r je to p o z n a t o , a t a k o i p r o t i v n i c i m i s l e . M i i p a k p o k a z u j e m o d a j e p o kome i z a O c a u p o t r i j e b l j e n . A p o s t o l v e l i : Vjeran j e B o g p o kome biste p o z v a n i u z a jednitvo n j e g o v a Sina (1 Kor 1, 9); P a v a o , a p o s t o l I s u s a K r i s t a po Bojoj volji (2 Kor 1, 1). O p e t : I t a k o n i s i vie r o b , v e s i n ; a k o p a k s i n , i batinik po Bogu (Gal 4, 7); k a k o K r i s t bi uskrien od m r t v i h po Oevoj slavi (Rim 6, 4). I z a i j a kae: Jao o n i m a to v i j e a j u u t m i n i , a ne po G o s p o d i n u (Iz 29, 15). M o g u e j e n a v e s t i m n o g o svjedoanstava d a j e i s t i izriaj p r i m i j e n j e n i n a D u h a . A p o s t o l v e l i : Nama B o g o b j a v i p o Du hu (1 Kor 2, 10). I l i na d r u g o m m j e s t u : u v a j po Duhu S v e t o m p o v j e r e n i p o k l a d (2 Tim 1, 14). I opet J e d n o m se n a i m e po Duhu daje rije mudrosti (1 Kor 12, 8). 70

11. Isto n a m je rei i o p r i j e d l o g u u. N j e g a P i s m o u p o t r e b l j a v a i za B o g a O c a . T a k o u S t a r o m Z a v j e t u : U Bogu e m o b i t i snani (Ps 107, 14); u t e b i je n e p r e s t a n c e m o j slavospjev (Ps 70, 6); u t v o m u i m e n u k l i k t a t i od radosti (Ps 88, 17). U P a v l a s t o j i : U Bogu to s t v o r i Sve (Ef 3, 9); Pavao, S i l v a n i T i m o t e j s o l u n s k o j c r k v i u Bogu Ocu (2 Sol 1, 1); b u d e m li i k a d i m a o s r e t n u p r i l i k u u Bojoj v o l j i d o p r i j e t i do vas (Rim 1, 10); hvali se u Bogu (Rim 2, 17). O s t a l e i z r e k e n i j e l a k o ni nabrojiti. N a m a n i j e d o mnotva svjedoanstva, v e elimo d o k a z a t i d a miljenja o n i h l j u d i n i s u n a m j e s t u . Budui d a j e poznato da se u u p o t r e b l j a v a za G o s p o d i n a i D u h a S v e t o g a , to e m o mimoii t e n e e m o n i d o k a z i v a t i . P o t r e b n o j e i p a k rei d a j e p r o t i v o n o g to o n i t v r d e p a m e t n u sluatelju d o s t a t a n d o k a z p o z i v a n j e n a proturjeje. A k o n a i m e p o n j i h o v u s u d u razliito n a z i v l j e d o k a z u j e r a z n o l i k o s t n a r a v i , n e k i h sad istovjetnost rijei z a s r a m i t e n e k p r i z n a j u d a j e b i t j e d n a k a . 12. P o r a b a se t i h rijei meusobno ne m i j e n j a j e d i n o u g o v o r u o B o g u . Isto t a k o esto i z m j e n j u j u u l o g u s o b z i r o m n a u z a j a m n o znaenje k a d j e d n a rije p r e u z m e s m i s a o d r u g e . A d a m na p r i m j e r v e l i : D o b i s m o o v j e k a po B o g u (Post 4, 1) to znai isto to i iz B o g a . Na drugom, m j e s t u itamo: T o M o j sije naloi I z r a e l u po n a r e d b i G o s p o d n j o j (Lev 8, 21). I l i opet: Z a r t o m e p o j a n j e n j e n i j e po B o g u (Post 40, 8)? I J o s i p , g o v o r e i zatoenicima o s n i m a , jasno ree iz Boga m j e s t o po Bogu (Post 40, 8). P a v a o , n a p r o t i v , u p o t r e b l j a v a p r i j e d l o g iz k o g a m j e s t o p o k o m e . T a k o n a p r i m j e r kae: Nastao i z e n e / (Gal 4, 4) m j e s t o po eni. To n a m na d r u g o m m j e s t u jasno protumai, j e r kae da eni p r i p a d a r o d i t i se iz mua, a m u u po eni. P r a v o pie: K a o to je ena iz mua, t a k o je mu po eni (1 Kor 11, 12). A p o s t o l , pokazujui na t o m m j e s t u razlii t u u p o r a b u p r i j e d l o g a , istodobno u s p u t i s p r a v l j a z a b l u d u o n i h to m i s l e d a j e G o s p o d i n o v o t i j e l o d u h o v n o . D a b i p o k a z a o k a k o j e b o g o n o s n a p u t nainjena i z l j u d s k o g t i j e s t a , P a v a o s e r a d i j e posluio i s t a k n u t i j o m rijei. Izriaj po eni mogae n a v e s t i
1 4 15

B a z i l i j e u p o t r e b l j a v a rije theologia. Theologia j e , k a k o s a m i z r a z kae, go v o r i (logos) o B o g u (Theos). T e o l o g i j a r a s p r a v l j a o Bojem biu, njegovu n u t a r n j e m ivotu, o B o g u u n j e m u s a m o m e . Rije je o d o c e t i z m u , p o g l a v i t o j z a b l u d i u r a n o m kranstvu. D o c e t i n i s u vje r o v a l i d a j e K r i s t d o i s t a roen. P r e m a tome, p o n j i m a n i j e n i b i o ovjek. T a k o j e d o k i n u t a osnovica z a o t k u p l j e n j e . N e m a n i p o v i j e s t i spasenja. K r i s t o v a ^bogoljudska o t a j s t v a n e m a j u s p a s o n o s n e ' v r i j e d n o s t i . D o c e t i su z a p r a v o g n o s t i c i . Dre da spaa va samo i s t i n a k o j u je nauavao K r i s t . V i d i se da je taj nauk daleko od novozavjetne i ota.ke p o r u k e o s p a s e n j u o s t v a r e n o m K r i s t o v i m u t j e l o v l j e n j e m , p r o p o v i j e d i ! , smru, uskrsnuem i p r o s l a v l j e n i e m . itav je K r i s t o v ivot s p a s i t e l j s k i . S p a s e n j e je ostvareno K r i s t o v o m rijei i d j e l o m .
14 15

na m i s a o o p r o l a z n o m roenju. Iz ene dostatno u k l j u u j e z a jednitvo n a r a v i izmeu d j e t e t a i r o d i t e l j k e . P r i tome P a v a o s e b i z a i s t a n e p r o t u s l o v i , v e j e d i n o p o k a z u j e d a rijei l a k o j e d n a drugoj u s t u p a j u mjesto, A k o se, d a k l e , i za ono za to se strogo g o v o r e i m o r a rei po kome u p o t r e b l j a v a iz koga, g d j e je t a d a r a z l o g da lani t u itelji p r a v e v j e r e m e u s o b n o p o s v e m a r a z d v o j e t e rijei?

1 O d g o v o r o n i m a to tvrde i a S i n n i j e s Ocem, v e poslije O c a , O j e d n a k o s t i s l a v e 13. Z a i s t a ! O n i to stoje uz s v o j u rije s t o l i k o u m i j e a i z l o b n o , n e m o g u pribjei n i i s p r i c i i z n e z n a n j a . B e z s u m n j e n a nas s u k i v n i , j e r J e d i n o r o e n c u i s k a z u j e m o s l a v o s p j e v s O c e m i D u h a S v e t o g n e r a s t a v l j a m o o d S i n a . S t o g a nas n a z i v l j u n o v o t a r i m a , t v o r c i m a n o v o g , k o v a i m a rijei i k o j i m sve p o g r d n i m n a z i v i m a ? Osobno sam posve daleko od tog da me n j i h o v e k l e t v e o z l o v o l j e . K a d m e n j i h o v a v l a s t i t a teta n e b i i s p u n j a l a t u g o m i n e p r e s t a n o m b o l i , gotovo b i h r e k a o d a i m z a k l e v e t u z a h v a l j u j e m j e r m i p r i b a v l j a j u blaenstvo. G o s p o d i n v e l i ; Blago v a m a k a d vas b u d u g r d i l i r a d i mene (Mt 5, 11).
16

to s e v r e m e n a tie, n i t k o n i j e t a k o l u d d a b i r e k a o k a k o j e S t v o r i t e l j v j e k o v a skoranjiji u v r e m e n u , j e r n i k a k a v , v r e m e n s k i r a z m a k n e k i d a S i n o v u n a r a v n u vezanost s O c e m . N o n i l j u d s k o p o i m a n j e s i n o v s t v a n e prua p o v o d d a s e z a S i n a kae k a k o j e skoranjiji o d O c a , T o v r i j e d i n e samo zato to oca i s i n a i s t o d o b n o s p o z n a j e m o po n j i h o v u s u o d n o s u , v e takoer i zato to se za ono kae da je v r e m e n s k i mlae to i m a n e z n a t n i j i r a z m a k od sadanjeg t r e n u t k a . N a p r o t i v , ono je staro v j e nije to j e u d a l j e n i j e o d sadanjeg h i p a . T a k o n a p r i m j e r N o j e v a je p o v i j e s t (Post 6, 99, 29) d r e v n i j a od s o d o m i t s k e (Post 18, 1819, 29) j e r je u d a l j e n i j a od sadanjosti. N a p r o t i v , p o v i jest j e S o d o m e p o t o n j i j a o d N o j e v a v r e m e n a , j e r j e oito blia sadanjem asu. i v o t u p a k to n a d v i s u j e sve v r i j e m e i sve v j e k o v e o p s t a n a k m j e r i t i r a z d a l j i n o m p r e m a sadanjosti, n i j e l i n e s a m o bezbonost, v e i s a m i vrak l u d o s t i ? N i j e l i l u d o m i s l i t i d a B o g O t a c , usporeen B o g u S i n u k o j i j e p r i j e s v i h v j e k o v a , n a onaj nain o d n o s i p r v e n s t v o k o j i m z a n a s t a l a i r a s p a d i j i v a bia kaemo d a s u m e u s o b n o p r v o t n i ja? Oevu prednost s obzirom na drevnost nije mogue z a m i s l i t i , j e r m i s a o i p o j a m n a p r o s t o n e m o g u prekoraiti G o s p o d i n o v o roenje, k a d I v a n s d v i j e rijei p a m e t r a z b o r i t o z a t v o r i u n u t a r omeenih g r a n i c a . R e e ; U poetku bijae R i j e (Iv 1, 1). T a j je bijae za nau s p o z n a j u nedostian, Mata opet ne m o e prijei poetak. K o l i k o g o d se, n a i m e , milju penje p r e m a p r i j e , i z bijae n e izlazi. M a k o l i k o nastojao z a v i r i t i u ono to je s d r u g e s t r a n e S i n a , poetak nee u s p j e t i n a d v i s i t i . S toga, d a k l e , stajalita o d g o v a r a p r a v o j v j e r i d a S i n a i s t o dobno ispovijedamo s Ocem.
17

A l i evo to n j i h s r d i . K a u : S i n n i j e s O c e m nego poslije O c a , D o s l j e d n o , O c u se i s k a z u j e s l a v a po njemu, a ne s njime, S njime, n a i m e , naznauje j e d n a k o s t asti. Po njemu p a k i s k a z u j e podlonost. T a k o e r t v r d e : D u h a s e n e s m i j e s t a v i t i s O c e m i S i n o m , ve pod S i n a i O c a . D u h se, po n j i m a , ne mee s k u p a s O c e m i S i n o m , v e je ispod n j i h ; ne b r o j i se z a j e d n o s n j i m a , nego nakon n j i h . T i m i t a k v i m rijenikim s m i c a l i c a m a n a g r uju j e d n o s t a v n u i p r i p r o s t u v j e r a . S t o g a , k a k o m o g u i m a t i p r a v o n a n e k o oprotenje s n e z n a n j a , k a d s a m i u s v o j o j b e z o b z i r n o s t i n e doputaju d r u g i m a d a b u d u neupueni? 14. M i emo i h n a j p r i j e ovo z a p i t a t i : . u k o j e m s m i s l u kau d a j e S i n poslije O c a ? J e l i mlai p o v r e m e n u , r e d u i l i asti?
B a z i l i j e niani na E u n o m i j e v i Aecijev teoloki sustav k o j i je sazidan na t e h n i c i A r i s t o t e l o v e logike. Po B a z i l i j u taj je sistem samo vjeto sloena r a z u m s k - i zgrada.
10

15, S i n o v odnos p r e m a O c u moda zamiljaju k a o n e k o smjetanje n a p o d r e e n o m j e s t o . O t a c toboe s j e d i n a v r h u . O d m a h j e p o t o m , nie, S i n . A k o t a k o m i s l e , n e k p r i z n a j u . M i e m o utjeti j e r j e b e z u m n o s t oevidna. T i l j u d i u i s t i n u n i s u s p o s o b n i ouvati d o s l j e d n o s t u rasuivanju, j e r ne p r i z n a j u da O t a c see p o s v u d a d o k p o miljenju r a z u m n i h o n sve i s p u n j a . U z to, k a d gore i d o l j e d i j e l e izmeu O c a i S i n a , z a b o r a v l j a j u p r o r o k o v u rije: A k o s e p o p n e m n a nebo, t i s i ondje, S i e m li u p o d z e m l j e , i tu si (Ps 138, 8). Ne u ni s p o m e n u t i k o l i k o s u l u d i k a d netjelesnom p r i p i s u j u prostor. A l i k a k o u b laiti n j i h o v u b o r b u i v e o m a b e s t i d n o p r o t i v l j e n j e P i s m i m a ? Z a r n a v o d i m a : Sjedni mi zdesna (Ps 109, 1) i sjede z d e s n a B o j e g velianstva (Heb 1, 3)? D e s n a s t r a n a , n a i m e , ne znai
17

B a z i l i j e u p o t r e b l j a v a rije hyperokhe\ tehniki t e r m i n za Boju t r a n s c e n d e n -

ciju.

72

nie m j e s t o , k a k o o n i dre,,-ve odnos j e d n a k o s t i . Zdesna n e v a l j a s h v a t i t i tjelesno jer bi tad u B o g u postojalo i lijevo. P i s m o z a p r a v o uz p o m o asnih rijei s p o d r u j a susjeenja o m o g u u j e d a s e u v i d i odlinost S i n o v e asti. P r e o s t a j e , d a k l e , d a r e k n u k a k o rije p o naznauje nii stupanj dostojanstva. A l i trebalo bi da jednom shvate da je K r i s t Boja m o i B o j a mudrost (1 Kor 1, 24); da je slika n e v i d l j i v o g B o g a (Kol 1, 15), o d s j a j slave (Heb 1, 3); da ga je B o g O t a c opeatio i itava sebe u nj o t i s n u o (Heb 1, 3). H o e m o l i rei d a t a svjedoanstva i o s t a l a n j i m a slina p o itavu P i s m u u m a n j u j u S i n a , i l i p a k p o p u t j a v n i h oglasa o b z n a n j u j u uzvienost Jedinoroenca i j e d n a k o s t n j e g o v e s l a v e s O c e m ? N e k uju k a k o s a m G o s p o d i n o t v o r e n o s v j e d o i z a istoasn o s t svoje s l a v e s O c e m k a d v e l i : T k o m e n e v i d j e , v i d i o j e Oca (Iv 14, 9). I opet: K a d S i n d o e u O e v o j slavi (Mk 8, 38); da bi astili S i n a k a o to aste Oca (Iv 5, 23); p r o m a t r a smo n j e g o v u s l a v u , s l a v u to j e k a o Jedinoroenac i m a o d Oca (Iv 1, 14); Jedinoroeni B o g k o j i je u O e v u krilu (Iv 1, 18). K a k o s e o n i n e o b a z i r u n i n a j e d n u o d t i h i z r e k a , S i n u nalau m j e s t o odreeno z a n e p r i j a t e l j e . O e v o j e k r i l o sjedite d o s t o j n o S i n a , d o k j e p o d n o j e m j e s t o z a one k o j e t r e b a podloiti (Ps 110, 1).
18

to n a m t r e b a jo n a d o d a t i ? ime emo s e s p r a v o m b r a n i t i n a stranom i o p e m s u d u c i j e l o g a s t v o r e n j a , ako K r i s t a , k o j i s O c e m d i j e l i isto p r i j e s t o l j e i i s t u ast, s istoasnosti s k i n e m o n a nii r e d , i a k o j e G o s p o d i n posve j a s n o o b j a v i o d a e doi u O e v o j s l a v i ? S t j e p a n j e v i d i o Isusa g d j e s t o j i B o g u zdesna (Dj 7, 55); P a v a o opet u D u h u svjedoi o K r i s t u da j e B o g u zdesna (Rim 8, 34). O t a c p a k v e l i : Sjedni mi zdesna (Ps 109, 1) i D u h S v e t i p o t v r u j e da je K r i s t sjeo s desne s t r a n e B o j e g velianstva. Ja drim da stajanje i sjedenje oznauju vrstou i posvemanju postojanost n a r a v i . S t o g a i B a r u h istie n e p o m i nost i n e p r o m j e n j i v o s t B o j e g ponaanja k a d v e l i : T i sjedi z a n a v i j e k , a mi n e p r e s t a n c e prolazimo (Bar 3, 3). D e s n a p a k s t r a n a znai istoasnost d o s t o j a n s t v a . K a k o , d a k l e , n e b i b i l o p r e u z e t n o S i n a liiti zajednitva u s l a v o s p j e v u k a o da zasluuje d a b u d e s t a v l j e n n a m a n j e asno mjesto?

11 Pobijanje onih to tvrde da ne prilii o Sinu govoriti s kim, nego po kome 16. Nai p r o t i v n i c i , n a d a l j e , kau da je izriaj s njim posve tu i i z v a n obiaja. Po njemu, n a p r o t i v , s k r o z je, v e l e , u s k l a d u s p i s a m s k o m rijei i uvrijeen u b r a t s k u u p o r a b u . to rei na to? Blaene ui k o j e vas ne ue i s r c a to ih ne ranie vae rijei! A l i v a m a to l j u b i t e K r i s t a v e l i m d a C r k v a u p o t r e b l j a v a oba i z r a z a i n i j e d a n o d n j i h n e o t k l a n j a , j e r b i d o k i d a o d r u g i . K a d , n a i m e , r a z m a t r a m o uzvienost J e d i n o r o eneve n a r a v i i odlinost n j e g o v a d o s t o j a n s t v a , s v j e d o i m o d a m u j e s l a v a s O c e m . I m a m o l i n a p a m e t i d o b r a to i h n a m a d i j e l i i l i na p r i s t u p B o g u i p r i s n o s t s n j i m e , i s p o v i j e d a m o d a tu m i l o s t postiemo po njemu i u njemu. P r e m a t o m e , za s l a v l j e n i k e je v l a s t i t i i z r a z s kim, po kome o d a b i r u o n i to z a h v a ljuju. T a k o e r je la da je rije s kim tua rjeniku b o g o b o j a z n i h . S v i to postojanou udi vie cijenie d o s t o j a n s t v o d r e v n o s t i nego n o v o t a r s t v o t e otaku' p r e d a j u ouvae n e i z m i j e n j e n u , na s e l u i u g r a d u , u p o t r e b l j a v a j u s kim. N o v o t a r i j e p r i h v a 75

Budui d a m i i m a m o d r u g i c i l j , d o k a z e d o d i r n u s m o t e k u z p u t . T e b i j e p o v o l j i d a i h u d o k o l i c i sabire t e razmatra v e l i inu J e d i n o r o e n e v e s l a v e i p r e o b i l j e n j e g o v e m o i . A l i r a z u m n u sluatelju ni reeno n i j e siuno, a k o se desna strana i krilo n e s h v a t e t j e l e s n o i n i s k o t e s e B o g u pripie m j e s t o , i z m i s l i oblije, l i k i t j e l e s n i p o l o a j . T o j e p a k v e o m a d a l e k o o d p o j m a j e d n o s t a v n a , b e s k r a j n a i n e t j e l e s n a bia. U o s t a l o m , n i s kost t a k v a p o i m a n j a j e d n a k o pogaa O c a i S i n a . P r e m a tome, t k o t a k o razlae n e niti d o s t o j a n s t v o S i n u . v e n a s e navlai o s u d u z b o g h u l e n a B o g a . N a i m e , ono ime d r s k o n a p a d a S i n a , nuno s e p r e n o s i n a O c a . T k o daje O c u u z n a k p r v e n s t v a uzvieni j e m j e s t o , a z a S i n a kae d a s j e d i nie, t r e b a d a p r i h v a t i sve tjelesne p o s l j e d i c e to p r o i z l a z e i z n j e g o v e mate. A k o s u t o izmiljotine p i j a n a c a i o b e z u m l j e n i h , k a k o bi bilo u s k l a d u s p r a v o m v j e r o m da se S i n u , povezanu s Ocem po n a r a v i , s l a v o m i d o s t o j a n s t v o m , ne k l a n j a m o s O c e m i s nji m e g a n e s l a v i m o k a d n a s j e s a m p o u i o : T k o n e asti S i n a , n i O c a ne asti (Iv 5, 23)?
18

V r i j e d n o s t je istoasnosti i s t a k n u t a u Uvodu, I V , 1 i 5.

74

aju o n i to se zasitie u o b i a j e n o g k a o i d r s k i p r e m a d a v n o m , j e r j e toboe z a s t a r j e l o . Slini s u l j u b i t e l j i m a u k r a s a . u o d i j e v a n j u k o j i opem u v i j e k pretpostavljaju, posljednju modu. U l j u d i s a sela jo i d a n d a n a s moe nai taj s t a r i n s k i nain i z r a avanja, d o k o v i s v e z n a d a r i , vjetaci u p r e p i r k a m a , rijei i g o u na t e m e l j u nove mudrosti! to g o v o r a h u nai O c i , i m i g o v o r i m o : s l a v a j e O c u i S i n u zajednika t e stoga O c u i s k a z u j e m o s l a v o p o j s a S i n o m . A l i n a m n i j e d o v o l j n o d a j e t o otaka p r e d a j a , j e r i O c i j e d i n o s l i jedie v o l j u P i s m a u k o l i k o naela uzee i z svjedoanstava to i h m a l o r a n i j e p r e d v a s i z n e s o h i z P i s m a , O d s j e v se, n a i m e , m o t r i skupa sa Slavom, S l i k a s I z v o r n i k o m i S i n s Ocem, Ni red I m e n a n i n a r a v z b i l j a n e doputa o d v o j e n j e .
1 9

s v a k i m i m e n o m (Fil 2, 9), i m e S i n a , p r a v o g a S i n a i j e d i n o r o e n o g B o g a , B o j u Mo, M u d r o s t i Rije. P i s m o ga, n a d a l j e , r a d i m n o g o l i k e p r e m a n a m a m i l o s t i to j e u r a z n o v r s n o s t i svoje m u d r o s t i prua p o t r e b n i m a p o p r e o b i i j u dobrote, oznauje tisua m a d r u g i h n a z i v a : p a s t i r , k r a l j , lijenik, zarunik, p u t , v r a t a , i z v o r , k r u h , s j e k i r a , k a m e n . T a i m e n a , r e k o h , n e oznauju n a rav, ve r a z n o l i k o djelovanje k o j i m p o t r e b n i m a , ve k a k o k o m e t r e b a , pritjee u p o m o i z milosra p r e m a s v o m v l a s t i t o m s t v o ru.
2 0

Vili

O znaenjima izriaja p o k o m e ; u k o j e m je s m i s l u s k i m p r i k l a d n i j i ; tumai s e k a k o S i n p r i m a nareenje i - k a k o je p o s l a n 17. K a d A p o s t o l z a h v a l j u j e B o g u p o I s u s u Kristu (Rim 1, 8) i k a d kae da je po njemu p r i m i o m i l o s t i a p o s t o l s t v o za poslunost v j e r i u s v i m n a r o d i m a (Rim 1, 5) i l i k a d tvri da m i p o K r i s t u i m a s m o p r i s t u p toj m i l o s t i u k o j o j s e n a l a z i m o i k o j o m se h v a l i m o (Rim 5, 2), oituje n a m dobroinstva onoga to n a m o d O c a p r e n o s i m i l o s n a d o b r a i l i nas p o s e b i v o d i O c u . K a d P a v a o kae: Po kome p r i m i s m o m i l o s t i apostolstvo (Rim 1 , 5), r a z o t k r i v a o t k u d d o l a z i r a z d i o b a d o b a r a . A k o p a k v e l i : P o kome s t e k o s m o pristup (Rim 5, 2), naznauje da smo po K r i s t u steeni za B o g a i uli u p r i s n o s t s n j i m . Z a r je, d a k l e , p r i z n a n j e m i l o s t i to j e K r i s t u n a m a ini u m a n j e n j e n j e g o v e slave? N i j e l i k u d i k a m o i s t i n i t i j e a k o r e k n e m o d a j e n a b r a j a n j e n j e g o v i h dobroinstava dolian t e m e l j z a s l a v o p o j ? T a k o v i d i m o d a n a m n i P i s m o n e p r e d a Gospoina p o d j e d n i m i m e n o m n i t i samo p o d o n i m a k o j a o b j a v l j u j u j e d i no n j e g o v o boanostvo i veliinu, v e se slui i m e n i m a k o j a su vlastita za njegovu narav. Pismo, naime, pozna Ime koje je nad
J

O n e to se utekoe n j e g o v u v o d s t v u te s v o j u p r e d a n o s t s t r p l j i v o ouvae, n a z i v a o v c a m a . P r i z n a j e d a i m j e p a s t i r j e r sluaju n j e g o v g l a s i n e p r i s t a j u u z s t r a n e n a u k e . V e l i : M o j e ovce sluaju m o j glas (Iv 10, 27). K r a l j je za one to v e g o r e prispjee t e i m t r e b a z a k o n i t a vlast. O n j e i v r a t a , j e r i s p r a v n o s u s v o j i h z a p o v i j e d i v o d i k r e p o s n i m d j e l i m a i j e r one k o j i se, v j e r o m u n j , utjeu d o b r a spoznaje, smjeta n a s i g u r n o m j e s t o . S t o g a v e l i : A k o t k o ue po m e n i , ui e i izai, i nai e pau (Iv 10, 9). N a z v a n je s t i j e n o m , j e r je za v j e r n i k e m o n a i n e p o k o l e b l j i v a k u l a , postojanija od bilo kojeg bedema. K a d je go vor o K r i s t u kao o v r a t i m a i putu, n a j p r i k l a d n i j e i najjasnije s t o j i p o njemu. A l i u k o l i k o j e B o g S i n , K r i s t posjeduje s l a v u s O c e m i u z O c a . P a v a o v e l i : Na I m e e Isusovo p o k l e k n u t i s v a ko k o l j e n o n e b e s n i k a , z e m n i k a . i p o d z e m n i k a . I s v a k i e j e z i k p r i z n a t i na s l a v u B o g a O c a Isus K r i s t je Gospodin (Fil 2, 1011). M i s e stoga sluimo o b a m a i z r a z i m a , j e r j e d a n i s k a z u j e K r i s t o v o v l a s t i t o dostojanstvo, a d r u g i n j e g o v u m i l o s t p r e m a nama. 18. Duama, doista, p o K r i s t u dolaze sve pomoi. Z a s v a k i p o j e d i n i o b l i k b r i g e naen j e v l a s t i t i n a z i v . K a d u z a s e s j e d i n i k a o s v e t u d j e v i c u n e p o r o n u duu to je bez l j a g e i b o r e (Ej 5, 27), n a z i v a s e zarunikom. D a n o m u j e i m e lijenik k a d p r i m i duu izmuenu z l i m avolskim u d a r c i m a t e j e teko i z n e m o g l u lijei o d g r i j e h a . Z a r , d a k l e , t a k v a s k r b z a nas n a v o d i p a m e t da o n j e m u mislimo nisko? I l i , naprotiv, ta skrb ulijeva straho potovanje p r e d v e l i k o m S p a s i t e l j e v o m m o i i n j e g o v u o v j e k o l j u b l j u , j e r je p r i s t a o da s u p a t i s naim s l a b o s t i m a i b u d e sposoban d a s e s p u s t i d o nae bijede? J e r n i nebo n i z e m l j a , n i b e s k r a j puina n i m o r s k e n i k o p n e n e ivotinje, n i r a s l i n j e , n i z v i j e z d e , n i z r a k , n i godinja d o b a , n i
2 0 O c i s u esto i s t i c a l i d a j e Rije sazdala ovjeka. P r i t o m j e m o t r i l a B o g a O c a i ovjeka nainila B o j o m s l i k o m . T a k o su pojanjavali p l u r a l n i nainimo iz Post 1, 26. V j e r o j a t n o i B a z i l i j e tako m i s l i k a d ovjeka n a z i v a v l a s t i t i m stvorenjem Rijei.

" B a / I l i j e i m a p r e d oima r e d o s l i j e d i m e n a u Mt 28, 19,

76

77

s v e s t r a n o ureeni s v e m i i n e oituju t o l i k o veliinu n j e gove moi k o l i k o injenica a j e b e s k r a j n i B o g mogao, n e trpei, p o t i j e l u , v e z a t i s e u z s m r t k a k o b i n a m a v l a s t i t o m m u k o m udijelio milost besmrtnosti. A k o Apostol i kaza: U sve m u tome i z l a z i m o p o b j e d n i c i p o o n o m e k o j i nas j e ljubio (Rim 8 , 37), t i m rijeima n e n a t u k n j u j e n i s k u slubu, v e p o m o k o j a se o s t v a r u j e u p u n o j m o i snage.
21

Poto K r i s t osobno s v e z a j a k o g a (Mt 12, 29) i k a d mu o p l i j e n i orue, t o jest nas, k o j i m a s e S o t o n a sluio z a s v a k o z l o djelo, uini nas o r u e m k o r i s n i m G o s p o d a r u , raspoloenjem slobodne volje spremne za svako dobro djelo. T a k o po K r i s t u i m a m o p r i s t u p O c u j e r smo preli i z v l a s t i t a m e u d i o batine s v e t i h u svjetlu (Kol 1, 12). Ne drimo, d a k l e , p o v i j e s t s p a s e n j a p o S i n u p r i s i l n o m p o p u t r o b o v s k e podlonosti, v e d o b r o v o l j n o m b r i g o m u i n j e n o m i z d o b r o t e i milosra, p o v o l j i B o g a O c a , z a v l a s t i t o s t v o r e n j e . E v o k a k o emo b i t i p r a v o v j e r n i : a k o m u u s v e m d j e l o v a n j u p r i z n a j e m o savrenu m o i n i k a d g a n e rastavljamo od Oeve volje.
2 2

S t o g a , d a k l e , k a d j e G o s p o d i n n a z v a n p u t e m (Iv 14, 6 ) m i lju se diemo uzvienijem shvaanju, a ne o n o m to je n a j o b i nije. P u t e m s m a t r a m o t r a j n o i sreeno n a p r e d o v a n j e p r e m a savrenosti po d j e l i m a p r a v e d n o s t i i p r o s v j e t l j e n j e m spoznaje. S t a l n o k r o i m o k o n o m to j e p r e d n a m a i z a p r e o s t a l i m p r e emo (Fil 3, 13) d o k ne d o p r e m o do blaenoga c i l j a , s p o z n a j e B o g a to j e G o s p o d i n p o s e b i daje k a o m i l o s t o n i m a k o j i v j e r u j u u n j . Na j e G o s p o d i n d o b a r p u t , n i k u d n e skree i n e i d e k r i v o . V o d i s a m o m e d o b r u , O c u . K r i s t kae: Zaista n i t k o n e i d e O c u o s i m po meni (Iv 14, 6). T a k o se, d a k l e , na u z l a z a k B o g u ostvaruje po S i n u . 19. S a d emo i z n i j e t i k o j a n a m sve d o b r a O t a c d i j e l i p o S i n u . K a k o j e s v a k o m biu v i d l j i v o g i n e v i d l j i v o g s t v o r e n j a z a odravanje p o t r e b i t a B o j a s k r b , s t v a r a t e l j s k a Rije, j e d i n o r o eni B o g , prua p o m o r a z m j e r n o p o t r e b i p o j e d i n c a . D i j e l i s v a k o j a k e i razliite d a r o v e , r a z n o v r s n e r a d i o n i h k o j i m a ini
B a z i l i j e j e u p o t r i j e b i o rije a p a t h e i a (neosjetljivost, n e t r p n o s t , s l o b o d a o d uzbuenja, m i r , mirnoa).Apatheia j e stojiki i d e a l : b i t i s l o b o d a n o d svake s t r a s t i , n e o v i s a n o dogaajima, n e o s j e t l j i v , u v i j e k s p r e m a n za d o b r o . Krani, v j e r u j u da j e j e d i n o B o g posve izuzet o d strasti. Apatheia j e Boji a t r i b u t . M i s m o s l a t i n s k i m p r e v o d i o c e m i s A. D I R K I NG (Bedeutung, 206) apatheia p r e v e l i s besmrtno sti. Drimo d a j e A . D I R K I N G u p r a v u k a d m i s l i d a u B a z i l i j a apatheia s m j e r a n a ontoloku netrpnost, t j . b e s m r t n o s t . J a s n o j e d a j e apatheia j e d n o , b e s m r t n o s t d r u g o . N o a p a t h e i a j e sastavni d i o b e s m r t n o s t i . K a k o nae rijei z a apatheia n i i z d a l e k a n e prevode n j e n s m i s a o , s e g n u l i smo z a besmrtnost. 2 B a z i l i j e i m a rije oikonomia. Na n j u smo u p o z o r i l i u Uvodu, I I I , 10. Oikortomia s m o p r e v e l i povijest spasenja j e r se taj izriaj sadrajem i teolokim z n a enjem najvie pribliuje i z v o r n o j rijei.
21 2

dobroinstva, a l i p r i m j e r e n e ve p r e m a nudi p o t r e b e . O n e to i h dri t m i n a n e z n a n j a , p r o s v j e t l j u j e i zato j e i s t i n s k o s v j e t l o . S u d i i d i j e l i n a g r a d u po v r i j e d n o s t i d j e l a i stoga je p r a v e d n i sudac. Otac n a i m e n i k o g a n e s u d i , v e j e s a v s u d dao Sinu (Iv 5, 22). Iz p r o p a s t i die one to s v i s a ivota padoe u g r i j e h i z b o g t o g je uskrsnue (Iv 11, 25). S v e ini d o d i r o m s v o j e m o i. D j e l u j e i z d o b r o h o t n o s t i v o l j e . I z v o d i n a pau, r a s v j e t l j u j e , h r a n i , p r e d v o d i , lijei, u s k r s a v a . Nepostojeem d a j e b i t a k , s t v o r e n o uzdrava. P r e m a tome, k n a m a dolaze d o b r a iz B o g a po S i n u . Veom, i h b r z i n o m j e d n o p o j e d n o ini, nego s e dade izrei k o j a rije. Tako nisu brze ni munje ni hod svjetlosti kroz zrak, ni treptaji oiju n i s u t a k o h i t r i p a n i p o k r e t i same nae m i s l i . S v e t o u b r z i n i k u d i k a m o vie zaostaje z a boanskim d j e l o v a n j e m , nego to nae n a j l j e n i j e ivotinje k a s n e u h i t r i n i , ne u rei u odnosu n a p t i c e , v j e t r o v e i l i k r e t a n j e nebesa, ve u u s p o r e d b i s a s a m i m naim d u h o m . J e r k a k a v v r e m e n s k i r a z m a k t r e b a o n o m e k o j i sve n o s i rijeju svoje m o i (Heb 1, 3), tjelesno ne r a d i n i t i mu za stvaranje trebaju rake,ve nenadvladivom voljom u pokor n o s t i dri n a r a v o n o g to s t v a r a ? T a k o v e l i J u d i t a : Mislio s i . 1 sve to si u m o m z a s n o v a o , stajae p r e d t o b o m (Jdt 9, 5). N o d a nas n i k a d n e z a v e d e veliina d j e l a n a m i s a o d a j e G o s p o d i n bez i z v o r a , to v e l i s a m i i v o t ? Ja ivim p o Ocu (Iv 6, 57). B o j a M o kae: Sin ne m o e s a m od sebe nita i niti (Iv 5, 19). A savrena M u d r o s t t v r d i : P r i m i h z a p o v i j e d to da kaem i to da zborim (Iv 12, 49). K r i s t nas s v i m t i m e v o d i spoznaji Oca i na nj svodi divljenje stvorova da bismo po n j e m u s p o z n a l i O c a . O c a se, n a i m e , n e m o e g l e d a t i u razliito s t i d j e l a k a o d a b i r a z n o l i k o s t p o k a z i v a l a n j e g o v o zasebno i o d i j e l j e n o d j e l o v a n j e . to v i d i da ini O t a c , to j e d n a k o ini i Sin (Iv 5, 19). N a p r o t i v , O c a s p o z n a j e m o j e r r a d i veliine ina p o b i r e d i v l j e n j e s t v o r o v a i z s l a v e to m u j e i s k a z u j e J e d i n o r o enac i j e r g a k a o t v o r c a d j e l a s l a v e i veliaju o n i k o j i g a p r i z n a j u O c e m G o s p o d i n a naega I s u s a K r i s t a po kome je sve (Heb 2, 10). G o s p o d i n stoga i v e l i : S v e m o j e , t v o j e j e (Iv 17, 10) da bi n a O c a sveo i z v o r s v e g a s t o r e n o g a . T a k o e r kae: I t v o j e , m o je j e (Iv 17, 10), j e r mu od O c a d o l a z i s t v a r a t e l j s k a uzronost, iako m u nije potrebna pomo d a b i djelovao, n i t i m u j e z a i z v r enje p o j e d i n o g d j e l a p o v j e r e n a z a s e b n a o v l a s t . T o b i z a i s t a b i lo r o b o v s k i i posve d a l e k o od boanskog d o s t o j a n s t v a . Rije je, n a p r o t i v , p u n a Oevih d o b a r a . O d s j a j u j e O c a i sve ini p o s l i c i onog t k o j u j e r o d i o . A k o j e O c u j e d n a k a p o b i t i , b i t e m u j e 70

78

j n a k a ]. po moi. K o j i m je biima m o j e d n a k a , o d i s t a je posv<~ j e d n a k o i d j e l o v a n j e . K r i s t je - B o j a m o i B o j a m u d r o s t (1 Kor i, 24). >'Sve je n a s t a l o po njemu (Iv 1, 3), S v e je po nje mu i za n j e g a stvoreno (Kol 1, 16). S i n n i j e i g r a o u l o g u s r e d s t v a i sluge, ve je s t v a r a t e l j s k i izvrio O e v u v o l j u , 20. S t o g a k a d Isus v e l i : Ja n i s a m s a m o d sebe g o v o r i o (Iv 12, 49); kako mi O t a c naloi, t a k o g o v o r i m ' (Iv 12, 50): rije to je sluate n i j e m o j a , v e o n o g t k o me je poslao (Iv 14, 24); kako mi naloi O t a c , o n a k o inim (Iv 14, 31), ne slui s e t a k v i m rijeima to b i b i o bez slobode u i z b o r a , n e p o k r e t a n i l i to b i ekao n a u g o v o r e n i z n a k , v e d a o b j a v i j e d i n s t v o i nerazdvojivost svoje i Oeve volje. P r e m a tome, i s p o m e n u t u z a p o v i j e d n e s m a t r a m o z a p o v j e d n i k o m rijei, izreenom g l a s o v n i m utilima d a b i S i n u k a o p o d a n i k u n a r e d i l a to m o r a initi. P o i m a m o j e dostojno B o g a k a o p r i o p e n j e v o l j e to i z O c a o d sve vjenosti d o l a z i S i n u p o p u t o d r a z a n e k e s l i k e u z r c a l u . Otac l j u b i S i n a i sve m u p o k a zuje (Iv 5, 20). D o s l j e d n o , sve to O t a c i m a , p r i p a d a S i n u . S i n to posjeduje odjednom, a ne da bi mu pristizalo malo po malo. N e e m o v a l j d a rei d a o v j e k k o j i izui o b r t t e n j i m e z a v l a d a t r a j n o m v j e b o m k a o vrsto usaenom vjetinom u n a p r i j e d moe s a m o s e b i r a d i t i p o naelima z n a n j a to s u u n j e mu pohranjena, a da Bojoj M u d r o s t i , S t v o r i t e l j u svega stvore n o g a , u v i j e k savrenu, m u d r u bez uenja, B o j o j M o i u k o j o j su s k r i v e n a s v a b l a g a m u d r o s t i i znanja (Kol 2, 3.) t r e b a p o d r o b n o u p o z o r e n j e k o j e o d r e u j e nain i m j e r u u d j e l o v a n j u . T i e moda u l u d o s t i s v o j i h m i s l i i kolu o t v o r i t i . J e d n o g e s t a v i t i s p r i j e d a n a uiteljevo m j e s t o , d r a g o g d o n j e g a u uenikovo neznanje da potom m a l i m d o d a v a n j i m a u p o u c i u p o z n a j e m u d r o s t i n a p r e d u j e p r e m a savrenosti. P r e m a tome, a k o znade, r a z u m i j e se, ouvati d o s l j e d n o s t u razmiljanju, u s t a n o v i t e d a j e S i n u v i j e k n a p o u c i i d a n i k a d n e moe d o p r i j e t i do savrenosti, j e r je O e v a m u d r o s t b e s k r a j n a , a b e s k r a j n u n i j e m o g u e dosei k o n a c . T k o , d a k l e , n e p r i z n a d a S i n i m a sve o d poetka, n i k a d n e e d o p u s t i t i d a e o n i k a d p r i s p j e l i d o savrenosti. A l i m e n e j e s r a m t a k o n i s k e m i s l i , k a m o m e o d v e d e s l i j e d u g o v o r u . S t o g a se opet v r a t i m o uzvienijem s a d r aju. 21. T k o m e n e g l e d a , v i d i Oca (Iv 14, 9). To se ne o d n o s i n a Oev o b l i k i l i l i k , j e r j e boanska n a r a v s l o b o d n a o d s v a k e
2 3

sastavijenosti, ve na dobrotu h t i j e n j a koje p r o m a t r a m o u O c u i S i n u , u k o l i k o se poistovjeuje s b i t i kao slino i j e d n a k o i l i j o tonije i s t o v j e t n o . to o n d a znai postavi posluan (Fil 2, 8) i za nas ga sve preda (Rim 8, 32)? E v o to: S i n u od O c a d o l a z i d a i z d o b r o t e d j e l u j e z a l j u d e . T i p o u j i ovo: Krist n a s o t k u p i iz p r o k l e t s t v a Z a k o n a (Gal 3, 13). T a k o e r : D o k j o bijasrno grenici, K r i s t u m r i je za nas (Rim 5, 8). P o m n o takoer p r i p a z i i n a G o s p o d i n o v e rijei. D o k nas p o u a v a o O c u , z n a se posluiti rijeima n a r e d b e i v l a d a r a . V e l i : Hou, oisti se (Mt 3, 3); utihni, umukni (Mk 4, 39); a j a v a m kaem (Mt 5 , 22); nijemi i g l u h i zlodue, j a t i z a p o v i j e d a m (Mk 9, 25). Slinih i z r e k a i m a jo m n o g o . T a k o govorae d a b i s m o j e d n i m n i z o m rijei u p o z n a l i s v o g a G o s p o d a r a i S t v o r i t e l j a , a d r u g i m b i l i poueni o O c u s v o g G o s p o d i n a i T v o r c a . T a k o s a s v i h s t r a n a d o l a z i n a v i d j e l o i s t i n s k i n a u k . Oevo s t v a r a n j e po S i n u ne u n o s i n i k a k v u nesavrenost u O e v o s t v a r a t e l j s k o d j e l o v a n j e , n i t i daje n a s l u t i t i i k a k v u slabost u djelovanju S i n a , ve dokazuje jedinstvo n j i h o v a htijenja. P r e ma t o m e , izriaj po kome sadri p r i z n a n j e Z a e t n o m U z r o k u i ne u z i m a se kao pokuda stvarateljskog U z r o k a .

IX Pojmovi, po nauci Pisama, vlastiti Duhu 22. S a d e m o istraiti ' sve ope p o j m o v e to ih i m a m o o D u h u : one k o j e s a b r a s m o o n j e m u i z P i s m a i one to i h p r e u z e smo i z n e p i s a n e otake P r e d a j e .
2 2

P o n a j p r i j e , t k o n i j e u dui d i r n u t k a d uje o z n a k e z a D u h a i t k o n e die m i s a o najuzvienijoj n a r a v i ? N a z v a n j e n a i m e : D u h Boji, Duh i s t i n e to i z l a z i od Oca (Iv 15, 26), pravi D u h (Ps 50, 12) i D u h voditelj (Ps 50, 14). N j e g o v o osobito i v l a s t i t o i m e jest D u h S v e t i . O n o b o l j e o d i j e d n o g d r u g o g i s k a z u j e bestjelesno, s k r o z ne t v a r n o i bez d i j e l o v a bie. S t o g a i Go~
Deveto je p o g l a v l j e nadasve z n a m e n i t o . Saetak je i z a d n j a B a z i l i j e v a rije u p n e u m a t o l o g i j i . D o b r o je to se u s p i s u n a l a z i na p o s t a v l j e n o m m j e s t u j e r u k r a t ko d o n o s i teme k o j e su u iduim p o g l a v l j i m a obraene. To je p o g l a v l j e , v j e r o j a t n o , n a p i s a n o z a d n j e . Lstraivaoci ak m i s l e da je B a z i l i j e taj tekst sastavio posve neo v i s n o o d j e l u Duh Sveti te ga samo p r i d o d a o toj k n j i z i . D o i m a se k a o h i m n a D u h u Svetome.
24

U i z v o r n i k u j e morphe ( l i k , o b l i k ) . O c i s u p o n e k a d t v r d i l i d a B o g i m a oblik, d r u g i p u t s u t o n i j e k a l i . K a d vele d a B o g i m a o b l i k , ele istai d a j e B o g z b i l j a , a ne m i s a o n a u t v a r a . Nijeu li da B o g i m a o b l i k , istiu Boju netjelesnost. .

23

80

81

s p o d i n k a d pouavae ena j e m i s l i l a d a s e B o g u m o r a m o k l a n j a t i na odreenom m j e s t u da je N e t j e l e s n i neomeen, ree: Bog je duh (Iv 4, 24). T k o , d a k l e , uje rije D u h n e moe u p a m e t i z a m i s l i t i o m e enu n a r a v , podloenu preobraajima i l i u o p e slinu s t v o r e n j u . N a p r o t i v , penjui s e milju najviem, nuno pomilja r a z u m n o bie, m o u b e s k r a j n o , v e l i i n o m neogranieno, v r e m e n o m i l i v j e k o v i m a n e m j e r i v o , izdano d o b r i m a to i h p o s j e d u j e . N a n j s e obraa sve to tei p o s v e e n j u ; z a n j i m ezne sve to ivi p o k r e p o s t i , d a b i b i l o n a t o p l j e n o n j e g o v i m n a d a h n u e m i p o m o g n u t o u tenji oko v l a s t i t e p r i r o d n e s v r h e . D u h sve usavruje, s a m n i u e m u n e o s k u d i j e v a . N e ivi o b n a v l j a n j e m s i l a , ve j e d a r o v a t e l j ivota. N e raste d o d a v a n j e m , od p r v e je p o t p u n . U s e b i p r e b i v a , i n a l a z i se p o s v u d . I z v o r je posveenja, i r a z u m s k o je s v j e t l o to s v a k o j r a z u m n o j m o i osobno prua s t a n o v i t u jasnou z a pronalaenje i s t i n e . O d n a r a v i n e d o s t u p a n , p o d o b r o t i s e dade s h v a t i t i . S v e i s p u n j a svojom snagom. Priopuje se samo dostojnima. Ne daje se istom m j e r o m , ve svoje d j e l o v a n j e d i j e l i r a z m j e r n o v j e r i . U b i t i je j e d n o s t a v a n , u udesima r a z n o l i k . S v a k o m se daje itav i p o s v u d a je sav. Sebe p o d j e l j u j e , a da s a m nita ne t r p i . D a j e se u dio, i u s e b i ostaje n e o k r n j e n . N a l i k je sunanoj z r a c i k o j e draest, uivatelju k a o j e d i n o m e p r i s u t n a , o b a s j a v a z e m l j u i m o r e i s t a p a s e s a z r a k o m . Batinici uivaju D u h a k o l i k o i m n a r a v p o d n o s i , a ne k o l i k o se on moe d a t i . 23. S j e d i n j e n j e D u h a i due ne s a s t o j i se od m j e s n o g z b l i enja k a k o b i s e n e t j e l e s n o m o g l o n a t j e l e s a n nain pribliiti v e u o d s t r a n j e n j u g r i j e h a to n a k n a d n o obuzee duu r a d i n j e n e l j u b a v i p r e m a t i j e l u t e j e otrgoe o d p r i s n o s t i s B o g o m . P r e m a tome, B r a n i t e l j u s e j e d i n o pribliava oienjem o d r u noe prouzroene opakou, v r a a n j e m n a r a v n o j l j e p o t i i u s p o s t a v o m , p o oienju, i s k o n s k o g l i k a k r a l j e v s k o j s l i c i . P o p u t s u n c a to s e d o k o p a ista o k a , p o k a z a t e t i u s e b i S l i k u N e v i d l j i v o g a . U blaenom m o t r e n j u t e S l i k e , v i d j e t e n e i z r e c i v u ljepotu P r a l i k a .
2 5

v v i j e t l j e n e D u h o m , p o s t a j u d u h o v n e i n a d r u g e zrae m i l o s t . O t u d a s u p r o r i c a n j a budunosti, r a z u m i j e v a n j e o t a j s t a v a , s h v a anje s k r o v i t o g , r a z d i o b a d a r o v a , n e b e s k i ivot, ples s aneli m a , b e s k r a j n a radost, u s t r a j n o s t u B o g u , slinosi s B o g o m i v r h u n a c elja, p o s t a t i bog. ' T o s u eto nae m i s l i o D u h u S v e t o m e . Nauismo i h i z s a m i h g o v o r a D u h a o n j e g o v o j veliini, d o s t o j a n s t v u i d j e l i m a . O d m n o g o g n a v e d o s m o t e k neto.
2 5

X P r o t i v o n i h to t v r d e c?a se D u h a S v e t o g a ne s m i j e v r s t a t i s Ocem i Sinom 24. P r o t i v n i c i v e l e : D u h a S v e t o g a n i j e doputeno s t a v l j a t i s O c e m i S i n o m , j e r mu je n a r a v razliita i. d o s t o j a n s t v o n e d o statno. P r a v o j e d a n a t o o d g o v o r i m o a p o s t o l s k i m rijeima: T r e b a se veina p o k o r a v a t i B o g u , nego ljudima (Dj 5, 29). A k o je n a i m e G o s p o d i n u p r e d a n j u s p a s i t e l j s k o g k r s t a jasno uenicima n a r e d i o da sve n a r o d e kr t a v a j u na I m e O c a i S i n a i D u h a Svetoga (Mi 28, 19) i p r i t o m se n i j e s m a t r a o n e d o s t o j n i m z a jednitva s D u h o m , a o v i l j u d i kau da ga ne t r e b a izjednaiti s O c e m i S i n o m , z a r se o n d a oito ne p r o t i v e B o j e m n a r e e nju? K a u l i d a t a k a v p o r e d a k n i j e z n a m e n n i k a k v a zajednitva i p o v e z a n o s t i , n e k r e k n u to o m o g u u j e t a k v o miljenje i k o j i d r u g i p r i k l a d n i j i nain i m a j u z a i z r i c a n j e p o v e z a n o s t i . D a G o s p o d i n n i j e u k r s t u u z a s e i u z O c a vezao D u h a , n e b i n i n j i m a t r e b a l o d a n a m p r e d b a c u j u v e z a n j e , j e r m i n i t i to d r u g o m i s l i m o , n i t i to d r u g o g o v o r i m o . A l i ako j e D u h ondje p r i p o j e n O c u i S i n u , a n i t k o n i j e t a k o d r z a k d a drukije t v r d i , n i o n i n a m a n e s m i j u p r e d b a c i v a t i to s l i j e d i m o P i s m a . 25. A l i r a t n o s e naoruanje s p r e m a p r o t i v nas. S v i s u d u h o v i s v r s t a n i u boj p r o t i v nas. Opadaki j e z i c i s a d s m j e r a j u ee nego n e g d a K r i s t o v e u b o j i c e k a m e n j e m pogaahu S t j e p a n a . A l i n e b i s m j e l i k r i t i d a smo m i samo i z l i k a z a b i t k u k o j a u z b i l j i niani n a vie. O n i dodue p r o t i v nas s p r e m a j u n a 26

P o D u h u s e uzdiu s r c a . O n z a r u k u v o d i slabe i o n i m a k o j i n a p r e d u j u daje savrenost. Oiene od s v a k e l j a g e o b a s j a v a i zajednitvom i h s a s o b o m ini d u h o v n i m a . K a o to s v i j e t l a i p r o z i r n a tjelesa, k a d n a n j i h p a d n e z r a k a , i s a m a p o s t a j u i z v o r s j a j a te iz sebe izaruju n o v i s j a j , t a k o i d u h o n o s n e due, p r o S l i k a j e S i n , Otac j e N e v i d l j i v i i P r a l i k . D u h o b j a v l j u j e S i n a i t i m e Oca. D u h u v o d i C r k v u u p o t p u n i m s p o z n a j u . On je D u h Istine, M u d r o s t i i Z n a n j a .
25

U s p . Uvod, I V , 4.

82

83

p r a v e i zasjede te se m e u s o b n o potiu na p o m o k o l i k o t k o p o s j e d u j e i s k u s t v a i snage, a l i r a t j e u i s t i n u navijeten v j e r i . S v i m j e p r o t i v n i c i m a i n e p r i j a t e l j i m a iste n a u k e zajednika namjera: u z d r m a t i temelje vjere u K r i s t a , i s k r i v i t i apostolsku p r e d a j u i s r a v n i t i j e s a z e m l j o m . S t o g a s e k a o toboe d o b r o n a m j e r n i dunici p o z i v i j u n a p i s a n e d o k a z e , a nezabiljeeno otako svjedoanstvo o d b a c u j u k a o n e v r i j e d n o . M i p a k p r e d i s t i n o m neemo u s t u k n u t i n i t emo i z s t r a h a i z d a t i savez s n j o m . A k o je, n a i m e , G o s p o d i n p r e d a o v r s t a n j e D u h a S v e t o g a s O c e m k a o nuni i s p a s o n o s n i n a u k , a n j i m a se to ne svia, v e ga r a s t a v l j a j u , o d i j e l j u j u i p r e s e l j u j u sluinskoj n a r a v i , n i j e l i o n d a i s t i n a d a v l a s t i t u h u l u s m a t r a j u odlunijom nego G o s p o d i n o v u n a r e d b u ? O d b a c i m o stoga s v a k u elju z a n a d m e t a n j e m i to n a m je u r u k a m a p o m n o istraimo. 26. ime p o s t a j e m o krani? P o v j e r i , rei e s v a t k o . N a k o j i s e nain spaavamo? N a r a v n o , p r e p o r o e n j e m p o k r s n o j m i l o s t i . J e r k a k o inae? A k o p r i z n a j e m o d a j e t o spasenje o s t vareno po O c u i S i n u i D u h u Svetome, zar emo odbaciti pra v i l o nauka (Rim 6, 17) to ga p r e u z e s m o ? Z a i s t a bi b i l o v r i j e d n o tekih u z d i s a j a ako b i s m o sad b i l i d a l j e o d s v o g spasenja nego k a d p o v j e r o v a s m o i a k o se s a d o n o g o d r i e m o to o n d a p r i m i s m o . J e d n a k a j e teta ako t k o p r e m i n e bez k r s t a i l i ako p r i m i krtenje k o j e m neto n e d o s t a j e i z p r e d a j e .
27

XI
Prijestupnici su nijekatelji Duha 27. K o m e j e jao? K o m e ajme? K o m e n e v o l j a i s l i j e p i l o ? K o m e v j e n o osuenje? Z a r n e p r i j e s t u p n i c i m a ? Z a r n e n i j e k a t e l j i m a vjere? A l i gdje j e dokaz nijekanja? N i s u l i z a b a c i l i v l a s t i t u v j e r o i s p o v i j e d ? to ispovijedie, i k a d a ? K a d s e o d r e koe avla i n j e g o v i h anela, izrekoe o n u s p a s i t e l j s k u rije: v j e r u j e m u Oca i S i n a i D u h a Svetoga. K o j e i m zgodno i m e naoe s i n o v i s v j e t l a ? N e z o v u l i s e p r i j e s t u p n i c i zato to prekrie saveze s v o g a spasenja? K a k o d a n a z o v e m onog k o j i z a n i j e k a B o g a i K r i s t a ? K a k o drukije a k o n e p r i j e s t u p n i k ? to misli, k o j e i m e t r e b a d a d a d e m n i j e k a t e l j u D u h a ? Z a r ne isto j e r i on prekri saveze s B o g o m ? Budui, d a k l e , d a i s p o v i j e d a n j e v j e r e u D u h a daje b l a e n stvo v j e r e , a n i j e k a n j e s t a v l j a p o d o s u d u bezbotva, n i j e l i o n d a strano d a nijeu, i a k o i h n e zastrai n i v a t r a , n i ma, n i kri, n i kotai, n i o s t a l a muila, v e s u p r e v a r e n i samo s p l e t k a m a i laima b o r a c a p r o t i v D u h a ? S v a k o m o v j e k u k o j i p r i z n a j e K r i s t a i nijee B o g a , svjedoim d a m u K r i s t nee nita k o r i s t i t i ( G a l 5 , 23); a k o z a z i v a B o g a , a S i n a zabacuje, v j e r a m u j e i s p r a z n a . O n o m e t k o o t k l a n j a . D u h a , svjedoim d a e m u v j e r a u O c a i S i n a d o s p j e t i u nita. U o s t a l o m , ne m o e je bez pomoi Duha ni imati. Tko, naime, ne vjeruje u D u h a , ne vjeruje ni u Sina. Ne v j e r u j e u O c a , t k o n e v j e r u j e u S i n a . N e m o e se, n a i m e , n i rei: G o s p o d i n Isus, o s i m u D u h u S v e t o m e (1 Kor 12, 3). Isto t a k o : B o g a n i k a d n i t k o n i j e v i d i o . Jedinoroeni S i n k o j i j e u k r i l u Oevu, o n n a m g a o b j a v i (Iv 1 , 18). T a k a v o v j e k n e m a u d j e l a u i s t i n s k o m k l a n j a n j u , j e r s e S i n u n e moe k l a n j a t i o s i m u D u h u , n i t i Oca zazivati doli u D u h u posinjenja.
2 9

T k o n e sauva k r o z sve v r i j e m e o n u v j e r o i s p o v i j e d to j e poloismo k o d p r v o g u v o e n j a k a d osloboeni i d o l a (1 Sol 1, 9) priosmo i v o m e B o g u i ne dri je k a o vrstu zatitu k r o z sav svoj ivot, sebe p r o g l a s u j e tuincem p r e d B o j i m o b e a n j i m a (Ef 2, 12) i u s u k o b u je s v l a s t i t i m p o t p i s o m to ga s t a v i na i s p o v i j e d v j e r e . A k o m i j e k r s t poetak ivota i onaj p r e p o r o d n i d a n p r v i m e u d a n i m a , j a s n o j e d a j e i rije to z a z v o n i u m i l o s t i p o s i n o v l j e n j a najasnija o d s v i h .
28

Z a r d a z a v e d e n tobonjim d o k a z i m a t i h l j u d i i z d a m p r e d a n j e to me u v e d e u s v j e t l o , dade mi m i l o s t b o g o s p o z n a n j a , i po k o j e m d o t a d n e p r i j a t e l j z b o g g r i j e h a p o s t a d o h B o j e dijete? J a za se m o l i m da s tom vjeroispovijedi otputujem Gospodinu. N j i h o p o m i n j e m d a v j e r u uvaju n e t a k n u t u z a K r i s t o v d a n ; d a D u h a ne r a s t a v l j a j u od O c a i S i n a ; da k r s n i n a u k sauvaju i u v j e r o i s p o v i j e d i i u i s k a z i v a n j u slave.
B a z i l i j e u s v o m d j e l u predajom esto n a z i v a k r s n u n a r e d b u iz Mt 28, 19. Kr tavan je za boansku T r o j i c u oprotaj no je preda nje U s k r s l o g a . I z tog t e k s t a p r o i z l a z i d a s u krtenici u B a z i l i j e v o d o b a osobno p o t p i s i v a l i krsnu ispravu.
27 28

XII Protiv onih koji tvrde da je dovoljan samo krst za Gospo dina 28. N e k n i k o g n e z a v e d e injenica to A p o s t o l esto i z o s t a v l j a i m e O c a i S v e t o g a D u h a k a d s p o m i n j e k r s t . N e k r a d i toga
29

To su pneumatomasi. Usp. Uvod, I I I , 1.

84

85

n i t k o n e m i s l i d a j e z a z i v a n j e i m e n a sporedno. P a v a o kae: K o j i biste krteni za K r i s t a , K r i s t a obukoste ( G a l 3, 27). 1 opet: K o j i b i s t e krteni z a K r i s t a , z a s m r t n j e g o v u b i s t e k r s t e in (Rim 8, 3). No i m e n o v a t i K r i s t a znai s v e i s p o v j e d i t i , j e r se t i m e o b j a v l j u j e B o g k o j i pomau je, S i n k o j i j e p o m a z a n i D u h k a o p o m a s t . To od P e t r a nauismo u Djelima: Isusa N a z a r e a n i n a , to ga B o g p o m a z a D u h o m Svetim (10, 38). U I z a i i i s t o j i : D u h j e G o s p o d n j i n a m e n i j e r m e p o m a z a (Iz 61, 1). P s a l m i s t v e l i : Stoga t e p o m a z a B o g , t v o j B o g , u l j e m radosti (Ps 44, 8). Poznato je da P a v a o p o n e k a d u svezi s k r s t o m spominje s a m o D u h a . V e l i : Jer s v i u j e d n o m t i j e l u b i s m o krteni z a j e d n o g Duha (1 Kor 12, 13). S t i m je u s k l a d u : A vi ete b i t i krteni D u h o m Svetim (Dj 1, 5). Isto t a k o : O n e vas k r s t i t i D u h o m . Svetim (Lk 3, 16). A l i u z a sve t o n i t k o n e e n a z v a t i savrenim krtenje k o d k o j e g s e z a z i v a samo i m e D u h a . T r e b a d a p r e d a j a , d a t a u i v o d a j n o j m i l o s t i , z a s v a g d a ostane n e p o v r i j e e n o m . O n a j , n a i m e , to ivot na o t k u p i iz r a s p a d l j i v o s t i (Ps 102, 4), d a d e n a m o b n o v i t e l j s k u m o k o j a dodue i m a n e i z r e c i v u d j e l o t v o r n o s t , smjetenu u o t a j s t v u , a l i duama d o n o s i v e l i k o spasenje te stoga b i l o k a k v o d o d a v a n j e i l i o d u z i m a n j e oito znai g u b i t a k v j e n o g ivota. A k o je, d a k l e , opasno z a k r s t i t e l j a u krtenju o d i j e l i t i D u h a o d O c a i S i n a , a krteniku k r s t bez k o r i s t i , k a k o b i o n d a n a m a b i l o slobodno d a g a m i r a s t a v l j a m o o d O c a i S i n a ? V j e r a i k r s t d v a su naina s p a s e n j a ; u z a j a m n o su s r o d n i i n e o d j e l j i v i . V j e r a k r s t o m postie savrenost, k r s t s e t e m e l j i u v j e r i . J e d n o s e i d r u g o o b i s t i n j u j e i s t i m i m e n i m a . K a o to, n a i m e , v j e r u j e mo u O c a i S i n a i S v e t o g a D u h a , t a k o smo i krteni na i m e O c a i S i n a i D u h a S v e t o g a . I s p o v i j e d v j e r e to v o d i s p a s e n j u p r e t h o d i , p o t o m s l i j e d i k r s t , peat naeg p r i s t a n k a .

s t o m I s u s o m i n j e g o v i m o d a b r a n i m anelima (1 Tim 5, 21). A n e l e p a k z b o g toga n i t i i z d v a j a m o o d ostalog s t v o r e n j a , n i t i doputamo da se b r o j e s O c e m i S i n o m . M a d a p r i g o v o r n e z a v r j e u j e n i k a k a v o d g o v o r , j e r j e oito proturjean, i p a k u ovo rei: moe n e t k o d o v e s t i k a o s v j e d o k a sudruga u ropstvu blagu i k r o t k u sucu k o j i pokazuje upravo u pravinosti p r e m a optuenima n e i z r e c i v u p r a v e d n o s t p r a v o r i j e k a . A l i d a t k o o d r o b a postane s l o b o d a n , d a s e zove s i n o m B o j i m i d a i z s m r t i oivi, t o n i t k o n e moe poluiti d o l i o n a j k o j i s B o g o m p o s j e d u j e s r o d n o s t po n a r a v i i posve je d a l e k o od r o p s k o g poloaja. K a k o e B o g u tu n e k o g uiniti B o g u s r o d n i m ? K a k o d a oslobaa t k o j e osobno p o d v r g n u t j a r m u r o b o vanja? P r e m a tome, D u h i aneli n i s u s i s t o g r a z l o g a s p o m e n u t i . D u h j e n a v e d e n k a o G o s p o d a r ivota, a aneli k a o p o m o n i c i sudrugova u ropstvu i v j e r n i svjedoci istine. S v e t i obino o b j a v l j u j u B o j a nareenja p r e d s v j e d o c i m a . I s t i P a v a o v e l i T i m o t e j u : to s i p r i m i o o d m e n e p r e d m n o g i m s v j e d o c i m a , p r e d a j v j e r n i m ljudima (2 Tim 2, 2). Tu p o z i v a za s v j e d o k e anele, j e r z n a d a e b i t i u z S u c a k a d G o s p o d i n d o e u Oevoj s l a v i suditi svijet po pravednosti. K r i s t v e l i : Tko m e n e p r i z n a p r e d l j u d i m a i S i n e ovjeji n j e g a p r i z n a t i p r e d B o j i m anelima; t k o m e zanijee p r e d l j u d i m a , b i t e z a n i j e k a n p r e d B o j i m anelima (Lk 12, 89). P a v a o n a d r u g o m m j e s t u kae: K a d se oituje G o s p o d i n Isus s n e b e s a s aneli ma (2 Sol 1, 7). P o r a d i toga ve na z e m l j i z a k l i n j e p r e d a n e l i m a , j e r z a v e l i k i s u d p r i p r e m a p r i k l a d n e dokaze. 30. A l i P a v a o u t o m n i j e o s a m l j e n . N a p r o t i v , s v i k o j i m a je, openito uzevi, b i l a p o v j e r e n a n e k a sluba rijei, n i k a d n e prestae n a v o d i t i s v j e d o k e , v e se ak p o z i v a j u na nebo i na z e m l j u , j e r se sada u t o m o k v i r u vri s v a k o djelo i b i t e p r i s u t n i u z suenike k a d s e b u d e p r e t r e s a l o to j e uinjeno z a ivota. P s a l m i s t t v r d i : Na s u d e z a z v a t i vinja nebesa i z e m l j u d a s u d i s v o j p u k (Ps 49, 4). S t o g a M o j s i j e , k a d h t j e d e n a r o d u p r e n i j e t i z a p o v i j e d i , ree: P o z i v a m z a s v j e d o k e p r o t i v v a s d a n a s nebo i zemlju (Pnz 4, 26). U h v a l o s p j e v u v e l i : P o s l u h n i , nebo, g o v o r i t u ; u j , z e m l j o , rijei m o j i h usta (Pnz 32, 1). I z a i j a r e e : Sluaj, nebo, i p o u j , z e m l j o (Iz 1, 2). J e r e m i j a p a k izvjeuje o n e k o m zaprepatenju n e b a d o k slua bezbona djela n a r o d a : Nebo se n a d t i m zaprepasti i veoma j a k o z a d r h t a , j e r m o j n a r o d uini d v o s t r u k o zlodjelo (Jer 2, 1213). A p o s t o l je znao da su aneli d a n i l j u d i m a kao o d g o j i t e l j i i uitelji, i zato ih zvae za s v j e d o k e . Isus, N u n o v s i n , i k a m e n
87

Zato je Pavao O c e m i Sinom vezao anele 29. P r o t i v n i c i istiu: i d r u g a su bia p r i b r o j e n a O c u i S i n u , a i p a k n i s u s n j i m a s l a v l j e n a , T a k o A p o s t o l , zaklinjui-Timotej a , n a v o d i i anele k a d kae: Z a k l i n j e m te p r e d B o g o m i K r i 86

p o s t a v i s v j e d o k o m J a h v i n i h r i j e c i J a k o v ve p r i j e ak h u m a k n a z v a s v j e d o k o m (Post 31, 4748) --: O d d a n a s e v a m k a m e n b i t i s v j e d o k o m u p o s l j e d n j e dane k a d god budete l a g a l i G o s p o d i n u , naem B o g u (J 24, 27). On moda v j e r o v a e da i k a m e n moe p o B o j o j s n a z i p r o z b o r i t i t e u k o r i t i prekritelje i l i d a e b a r e m savjest p o j e d i n a c a b i t i p o g o e n a s n a g o m o p o mene. T a k o , d a k l e , o n i k o j i m a j e p o v j e r e n o r a v n a n j e dua, u n a p r i j e d sebi p r i p r e m a j u svjedoke, m a k o j i b i l i , d a b i i h k a s n i j e n a v e l i . A l i D u h nije i z prigodne potrebe postavljen s B o g o m , v e z b o g zajednitva p o n a r a v i . N i s m o g a m i t a m o o d v u k l i , n e go ga je s a m G o s p o d i n uzeo.

I z r a e l o v i z l a z a k p r i p o v i j e d a n o d a s e pokae k a k o s e spaavamo po krtenju. I z r a e l s k i se p r v o r o e n c i spasie p o p u t krtenikih tjelesa, j e r j e m i l o s t d a t a oznaenima k r v l j u . K r v je, n a i m e , janjeta p r a l i k K r i s t o v e k r v i . P r v e n c i su pak p r a l i k prvoga o v j e k a k o j i nuno p o s t o j i u n a m a , d o k r a j a prenoen s l i j e d u p o t o m a k a . Z a t o s v i u m i r e m o u A d a m u (1 Kor 15, 22) i s m r t k r a .1 je vae do i s p u n j e n j a Z a k o n a i K r i s t o v a d o l a s k a (Rim 5, 14). B o g p a k ouva p r o v o r o e n c e d a i h Istrebljiva n e d o t a k n e z a d o k a z d a m i , oivljeni u K r i s t u , n e e m o vie u m r i j e t i u A d a m u .
30

XIV
Odgovor na prigovor da neki bijahu krteni za M o j s i j a i da vjerovahu u nj. Takoer se govori o pralikovima 31. P r o t i v n i c i kau d a n i o n d a n i j e p r a v e d n o d a s e D u h s v r s t a v a s B o g o m , m a k a r se za nj i krtavamo. I za M o j s i j a n e k i b i j a h u krteni, u o b l a k u i u m o r u (1 Kor 10, 2)! Isto t a k o v a l j a p r i z n a t i d a j e n e k o p o s t o j a l a v j e r a i u l j u d e . Narod p o v j e r o v a B o g u i M o j s i j u , n j e g o v u sluzi (Izl 14, 31). Zato, d a k l e , p i t a j u p r o t i v n i c i , z b o g v j e r e i krtenja t o l i k o uzdie i n a d s t v o r e n j e m velia D u h a S v e t o g a , k a d j e isto, p o svjedoanstvu P i s m a , ve d o d i j e l j i v a n o i l j u d i m a ? to emo rei? V j e r a je u D u h a p o p u t v j e r e u O c a i S i n a . J e d n a k o je i s k r s t o m . V j e r a p a k u M o j s i j a i o b l a k , v j e r a je u s j e n u i p r a l i k . N a r a v boanskih z b i l j a n i j e , z a c i j e l o , neto m a l e n o stoga to je esto nagovijetena po o b r i s i m a p r a l i k o v a i to j e boansko predoeno n e z n a t n i m l j u d s k i m s t v a r i m a . P r a l i k j e n a i m e o b j a v l j e n j e o e k i v a n o g p o oponaanju, u k o l i k o u n a p r i j e d n a g o v j e u j e i n a j a v l j u j e budue. T a k o j e A d a m p r a l i k o n o g k o j i e doi. I peina je s l i k o v i t o K r i s t (1 Kor 10, 4). V o d a i z peine bijae p r a l i k ivodajne m o i Rijei. V e l i G o s p o d i n : A k o je t k o edan, n e k m e n i doe i n e k p i j e (Iv 7, 37). M a n a b i p r a l i k ivoga k r u h a to s i l a z i s n e b a ; z m i j a n a tapu bijae s l i k a spasonosne m u k e , o s t v a r e n e p o kriu. S t o g a se i spasie k o j i g l e d a h u na n j u . T a k o je i sve to okruuje 88

M o r e i o b l a k u o n o m asu zaprepatenjem vodie v j e r i . K a o p r a l i k , z a budunost, navijetahu iduu m i l o s t . T k o j e m u d a r p a d a s h v a t i (Ps 106, 43)? K a k o j e m o r e p r a l i k z a krtenje, j e r d i j e l i o d F a r a o n a k a o to t a k u p e l j oslobaa o d avolskog n a s i l j a ? M o r e u s e b i u t o p i n e p r i j a t e l j a ; o v d j e u m i r e nae n e p r i j a t e l j s t v o p r e m a B o g u . I z m o r a n a r o d izie neoteen; i m i i z l a z i m o iz v o d e p o p u t ivih od m r t v i h , spaeni milou (Ef 2, 5 ) o n o g k o j i nas p o z v a . O b l a k p a k bijae s j e n a d a r a to d o l a z i o d D u h a k o j i t j e l e s n i m m r t v e n j e m rashlauje ar s t r a s t i . 32. to d a k l e ? Z a r je zato to se o n i s l i k o v i t o krstie za M o j s i j a k r s n a m i l o s t m a l e n a ? N a taj nain u nas n e b i nita b i l o v e l i k o ako p r a l i k o v i m a u n a p r i j e d o b e s c i j e n i m o to j e u p o j e d i n a n o m uzvieno. N i l j u b a v B o j a p r e m a l j u d i m a k a d j e d i n c a S i n a p r e d a d e z a nae g r i j e h e n i j e nita v e l i k o i n a d n a r a v n o , j e r n i A b r a h a m n e potedi v l a s t i t o g s i n a . N i G o s p o d i n o v a m u k a n e b i b i l a s l a v n a j e r o v a n u m j e s t o I z a k a (Post 22, 114) o s t v a r i p r a l i k p r i n o s a . N i s i l a z a k u p o d z e m l j e n e b i bio s t r a h o t a n k a d J o n a k r o z t r i d a n a i t r i noi u n a p r i j e d i s p u n i p r a l i k s m r t i (Mt 12, 40). T k o i s t i n u s u d i p o s j e n i j e d n a k o p o s t u p a i s krtenjem, j e r s p r a l i k o v i m a usporeuje ono to o n i oznauju t e M o j ijem i m o r e m n a s t o j i unititi s v u evaneosku p o v i j e s t s p a s e n j a . J e r k o j e oproten j e p r i j e s t u p a , k a k v a o b n o v a ivota u m o r u ? K o j i d u h o v n i d a r d o l a z i p o M o j s i j u ? K o j a j e t u s m r t g r i j e h a ? O n i l j u d i n i s u u m r l i s K r i s t o m p a stoga n i s u s n j i m ni s u u s k r s n u l i (Rim 6, 8). Ne noahu l i k N e b e s k o g a (1 Kor 15, 49) ni s m r t I s u s o v u u s v o m t i j e l u (2 Kor 4, 10). S t a r o g o v j e k a n e svukoe n i t i obukoe n o v o g o b n o v l j e n a z a s p o z n a j u p o s l i c i s v o g a S t v o r i t e l j a (Kol 3, 910). Zato, d a k l e , usporeuje krtenja k o j i m a j e zajedniko samo i m e , a z b i l j e s u i m t a k o r a Zanimljivo poimanje iskonskog grijeha. A d a m se prenosi s koljena na kolje no. S t o g a je nazoan u s v a k o m ovjeku. S v a k i je ovjek A d a m . M i s a o je b i b l i j s k a , a l i i m a i f i l o z o f s k o uporite u platonistikom shvaanju zajednitva. Po zajed nitvu s v i l i l j u d i s A d a m o m , A d a m je p r i s u t a n u s v i m a . O P l a t o n o v u u t j e c a j u na B a z i l i j e v o p o i m a n j e uestvovanja v i d i J . L E B O N , L e sort, 652654.
30

89

zliite k a o s a n od i s t i n e i l i s j e n a i s l i k e od o n o g to u s e b i o p s t o j i po b i t i ? 33. A l i v j e r a u M o j s i j a n e d o k a z u j e d a j e v j e r a u D u h a neto m a l o v r i j e d n a , v e r a d i j e , p o s u d u p r o t i v n i k a , u m a n j u j e v j e r u u B o g a S v e m i r a . V e l i P i s m o : Narod p o v j e r o v a B o g u i M o j s i j u n j e g o v u sluzi (Izl 14, 31). M o j s i j e je, d a k l e , pridruen B o g u , a n e D u h u . T a k o e r n e bijae p r a l i k D u h a nego K r i s t a . O n d a je, posluujui Z a k o n , p o s e b i vrio u l o g u p o s r e d n i k a i z m e u B o g a i l j u d i . M o j sije, p r e m a t o m e , d o k p o s r e d u j e k o d B o g a z a n a r o d , n e bijae p r a l i k D u h a . Z a k o n , sastavljen p o anelima, b i dat po r u c i p o s r e d n i ka (Gal 3, 19) r a z u m i j e se M o j s i j a na p o z i v n a r o d a k o j i g o v o r a e : Ti n a m g o v o r i i n e k n a m ne g o v o r i B o g (Izl 20, 19). P r e m a tome, v j e r a s e u M o j s i j a o d n o s i n a G o s p o d i n a , p o s r e d n i k a izmeu B o g a i l j u d i k o j i ree: K a d biste M o j s i j u v j e r o v a l i , i m e n i biste vjerovali (Iv 5, 46). Z a r je o n d a v j e r a u G o s p o d i n a neto n e z n a t n o zato to j o j M o j sije b i z n a m e n ? Isto t a k o n i m i l o s t D u h a u k r s t u n i j e m a l e n a , m a k a r s e n e t k o k r s t i o z a M o j s i j a . ak elim n a d o d a t i d a s e u P i s m u uobiajilo rei: M o j sije i Z a k o n . T a k o n a p r i m j e r : I m a j u M o j s i j a i P r o r o k e (Lk 16, 29). P a v a o , d a k l e , g o v o r i o z a k o n s k o m k r s t u k a d v e l i : Bie krteni za Mojsija (1 Kor 10, 2). J e r o n d a t i l j u d i to i s t i n u kleveu z b o g sjene i s l i k a z a p r e z r i v o dre s l a v u nae n a d e (Heb 3, 6) i b o g a t i d a r naega B o g a i S p a s i t e l j a , k o j i po n o v o p o r o d u o b n a v l j a k a o u o r l a (Ps 102, 5) nau m l a d o s t ? Z a i s t a j e v l a s t i t o z a s k r o z m a l o d o b n u p a m e t i z a dijete k o m e u i s t i n u t r e b a m l i j e k a d a n e z n a v e l i k o o t a j s t v o naega s p a s e n j a : k a k o m i , v o e n i savrenosti u v j e b a n j u pobonosti, na kolski nain u v o e n j a , n a j p r i j e uimo l a k o s h v a t l j i v o i ono to j e p r i m j e r e n o naoj s p o z n a j i . O n a j k o j i n a m a r a v n a , v o d i nas, p o p u t oiju o d g o j e n i h u t a m i , l a g a n i m p r i v i k a v a n j e m v e l i k o m s v j e t l u i s t i n e . tedi nau slabost. U b e z d a n u b o g a t s t v a svoje m u d r o s t i i neistraivim s u d o v i m a p a m e t i p o k a z a n a m t a j b l a g i i p r i k l a d n i odgoj, j e r nas n a v i k n u d a n a j p r i j e g l e d a m o sjene t j e l e s a i d a sunce m o t r i m o u v o d i d a n e b i s m o o s l i j e p i l i , o d j e d n o m izloeni p r o m a t r a n j u istoga s v j e t l a . I J i s t o m j e s m i s l u zamiljen Z a k o n to nosi s j e n u b u d u eg (Heb 10, 1). Sluaj je to i s p r o r o k i m n a g o v j e t a j e m k o j i j e z a g o n e t k a i s t i n e . Vjebalite s u z a oi s r c a . Polazei o t u d , p r i j e l a z n a m m u d r o s t i to j e s k r i t a u o t a j s t v u postade l a k i m . (.) p r a l i k o v i m a t o l i k o . Na n j i m a se d u l j e ne m o e m o z a u s t a v i t i . Inae b i u m e t a k b i o opseniji o d g l a v n o g p r e d m e t a . 90

XV
Odgovor na primjedbu da se i u v o d i krtavamo. Rijee je i o krstu 34. to jo uz to vele? O n i o b i l u j u i z g o v o r i m a ! K a u : i u v o d i se k r s t i m o , pa i p a k n.3 emo v o d u tovati vie od sve ostale p r i r o d e , n i t i emo joj d a t i u d j e l a u O e v o j i S i n o v o j asti. O n i o n a k o z b o r e k a o s r d i t i l j u d i k o j i m a j e rasuivanje zamraeno strau t e p r e d niim n e p r e z a j u u o b r a n i o d o n o g t k o i h j e u v r i j e d i o . N o m i s e n e e m o plaiti d a i o tome g o v o r i m o . I l i emo pouiti n e z n a l i c e i l i s e o p r i j e t i zloincima. A l i v r a t i m o s e malo natrag. 35. S p a s i t e l j s k a p o v i j e s t naeg B o g a i S p a s i t e l j a u s v e z i s o v j e k o m s a s t o j i se u o v j e k o v u o p o z i v u iz p r o g o n s t v a i n j e g o vu p o v r a t k u iz neposluncu n a s t a l a otuenja u p r i s n o s t s B o g o m . E v o r a z l o g a K r i s t o v a b o r a v k a u t i j e l u , z a izvjetaj n j e g o v a d j e l o v a n j a u Evaneljima, z a M u k u , kri, g r o b , u s k r s n u e : d a o v j e k , spaen K r i s t o v i m n a s l j e d o v a n j e m , i z n o v a s t e k n e ono i s k o n s k o posinatvo. P r e m a tome, z a savrenost ivota n u no j e n a s l j e d o v a t i K r i s t a n e samo u p r i m j e r i m a b l a g o s t i , p o n i z n o s t i i s t r p l j i v o s t i to ih on o s t a v i u s v o m ivotu, v e i u samoj s m r t i k a k o v e l i P a v a o (1 Kor 11, 1; Fil 3, 17), K r i s t o v n a s l j e d o v a t e l j : Suoblien n j e g o v o j s m r t i , z a c i j e l o u d o s p j e t i uskrsnuu od mrtvih (Fil 3, 1011). A l i k a k o p o s t a j e m o slini n j e g o v o j s m r t i ? S u - u k o p a n j e m s n j i m po krtenju (Rim 6, 35). A na k o j i se nain u k o p a t i ? I k o j a k o r i s t o d n a s l j e d o v a n j a ? N a j p r i j e , nuno j e unititi t i j e k r a n i j e g ivota. N o , p o G o s p o d i n o v o j rijei, t o j e n e m o g u e o s i m a k o se o v j e k rodi o d o z g o (Iv 3, 3). N o v o p o r o d je, k a k o i s a m a rije kae, poetak n o v o g ivota. A l i d a s e p o n e n o v i ivot, v a l j a p r e t h o d n i p r i v e s t i k r a j u . To je k a o s o n i m a to se okreu p r i d v o s t r u k o m tranju u trkalitu. Z a u s t a v l j a n j e i s t a n k a r a s t a v l j a s u p r o t n a tranja. T a k o s e i p r i i z m j e n i ivota uini n u n i m d a s m r t p o s r e d u j e m e u o b a m a ivotima t e d a p r e t h o d n i d o k o n a i n o v o m prui poetak. K a k o o s t v a r u j e m o s i l a z a k u p o d z e m l j e ? P o krtenju n a s ljedujui K r i s t o v grob. T i j e l a s e krtenika t a k o rei u k a p a j u u v o d u . Krtenje s l i k o v i t o oznauje o d l a g a n j e t j e l e s n i h d j e l a k a k o v e l i A p o s t o l : Biste o b r e z a n i n e r u k o t v o r e n i m o b r e z a n j e m u o d l a g a n j u t i j e l a p u t i , u K r i s t o v u o b r e z a n j u , s n j i m su u k o p a ni u krtenju (Kol 2, 1 J - - J 2 ) . K r s t je t a k o rei ienje due o d l j a g e k o j a joj doe o d tjelesne m i s l i p o rijei P i s m a : Oprat 91

e me i b i t u b j e l i j i od snijega (Ps 50,9). S t o g a se ne istimo p o p u t Z i d o v a z a s v a k u neistou, v e p o z n a m o j e d n o spasila ko krtenje k a o to je j e d n a s m r t za s v i j e t i j e d n o uskrsnue o d m r t v i h . Krtenje j e s l i k a j e d n o m i d r u g o m . I z t o g r a z l o g a G o s p o d i n to r a v n a naim ivotom u s t a n o v i s n a m a k r s n i s a vez, p r a l i k s m r t i i ivota. V o d a o s t v a r u j e s l i k u s m r t i , D u h daje z a l o g ivota. T u , na taj nain postade jasno to smo traili: zato je v o d a v e z a n a u z D u h a . R a z l o g j e u t o m to k r s t i m a d v a c i l j a u n i titi t i j e l o g r i j e h a (Rim 6, 6) da vie n i k a d s m r t i ne d o n o s i p l o da (Rim 7, 7); i ivjeti za D u h a te p l o d i t i u s v e t o s t i (Rim 6, 22). V o d a p a k prua s l i k u s m r t i , j e r t i j e l o p r i m a k a o u g r o b , a D u h u l i j e v a ivotvornu m o i nae due i z s m r t i p o g r i j e h u o b n a v l j a u i s k o n s k i ivot. E v o , d a k l e , to znai izriaj roditi se odozgo iz v o d e i Duha (Iv 3, 3): u m i r a n j e se o b i s t i n j u j e u v o d i , ivot n a m j e dat p o D u h u . V e l i k o s e k r s n o otajstvo o b a v l j a s t r i u r a n j a n j a i t r i z a z i v a d a b i s e i z r a z i l a s l i k a s m r t i i d a b i s e due krtenih p r o s v i j e t l i l e p r e d a j o m b o g o s p o z n a n j a . Stoga, ako u v o d i i m a m i l o s t i , n i j e i z n a r a v i vode, v e o d p r i s u t n o s t i D u h a . Krtenje, n a i m e , n i j e odloenje tjelesne neistoe, v e o p r e d j e l j e n j e d o b r e s a v j e s t i z a B o g a ( 1 P t 3 , 21). D a b i n a s p r i p r e m i o z a u s k r s l i ivot, G o s p o d i n predlae evaneosko ponaanje k a d nalae d a s e n e s r d i m o , d a p o d n o s i m o s u p r o t n o s t i , d a b u d e m o isti o d l j u b a v i p r e m a uivanju, d a znaajem n e b u d e m o s r e b r o l j u p c i . N a t a j nain s l o b o d n i m i z b o r o m u n a p r i j e d o s t v a r u j e m o to budui v i j e k posjeduje p o n a r a v i . R e k n e l i tko z a Evanelje d a j e p r o t u l i k u s k r s l a ivota, n e b i h s m a t r a o d a j e u t o m e pogrijeio. N o vratimo se svom cilju. 36. P o D u h u j e v r a a n j e u r a j . P o n j e m u j e p e n j a n j e u k r a l j e v s t v o nebesko, p o v r a t a k p o s i n o v l j e n j u . On daje slobodu da B o g a zovemo s v o j i m Ocem. Po n j e m u postajemo sudionici K r i s t o v e milosti. D u h omoguuje da se zovemo sinovi svjetla, d a i m a m o d i j e l a u v j e n o j s l a v i . U j e d n u rije: p o D u h u smo i s p u n j e n i s v a k i m b l a g o s l o v o m i u o v o m i u b u d u e m v i j e k u . Po D u h u , k a o ve p r i s u t n u , u z r c a l u m o t r i m o m i l o s t d o b a r a , sto se za nas n a l a z e u obeanjima i k o j i h uivanje e k a m o u v j e r i . A k o li je takav predujam, k o l i k a e biti punina? A k o su prvine t a k v e , k a k v a e o n d a b i t i itava c j e l i n a ?
31

R a z l i k a izmeu m i l o s t i to d o l a z i o d D u h a i k r s t a v o d o m v i d i se jo i o t u d to I v a n krtavae v o d o m , na G o s p o d i n Isus K r i s t D u h o m S v e t i m . I v a n govorae: Ja vas, i s t i n a , k r s t i m v o d o m r a d i obraenja. A l i o n a j k o j i d o l a z i p o s l i j e m e n e , o d m e n e j e jai. N i s a m d o s t o j a n n i d a m u s a n d a l e n o s i m . O n e v a s k r s t i t i D u h o m S v e t i m i vatrom (Mt 3, 11). K r s t v a t r o m n a z i v a i s t r a g u n a s u d u . K a e A p o s t o l : Vatra e i s p i t a t i k a k v o j e ije djelo (1 Kor 3, 13): dan e oitovati, j e r v a t r a razotkriva (1 Kor 3, 13). N o o n i k o j i u b o r b a m a z a v j e r u o d i s t a podnijee s m r t z a K r i s t a , a n e n a s l j e d o v a n j e m , z a spasenje n i s u t r e b a l i z n a k o v e vode, j e r s u krteni u v l a s t i t o j k r v i . T o n e g o v o r i m d a b i h z a b a c i o k r s t v o d o m , v e d a b i h p o b i o r a z l o g e o n i h to u s t a j u p r o t i v D u h a t e mijeaju nemjeivo i usporeuju n e u s p o r e d i v o .

XVI D u h S v e t i je u svakom pogledu u s t v a r a n j u r a z u m n i h bia, u ljudskoj p o v i j e s t i s p a s e n j a i k o d budueg Suda neodjeljiv od O c a i S i n a 37. V r a t i m o s e n a poetak r a s p r a v e . K a k o j e D u h S v e t i u s v e m u s k r o z n e o d i j e l j e n i nerazdruen o d O c a i S i n a ? N a m j e s t u g d j e K o r i n a n i m a pie o d a r u j e z i k a , P a v a o v e l i : A k o s v i p r o r o k u j e t e p a unie k o j i n e v j e r n i k i l i neupueni, s v i g a k o r e i s v i i s p i t u j u ; t a j n e se n j e g o v a s r c a r a z o t k r i v a j u . P a s t e niice, p o k l o n i t se B o g u i p r i z n a t da je B o g o d i s t a u v a m a (1 Kor 14, 2425). A k o se, d a k l e , po p r o r i c a n j u koje se z b i v a u s k l a d u s r a z d i o b o m m i l o s n i h d a r o v a D u h a dade r a s p o z n a t i d a j e B o g u p r o r o c i m a , p r o t i v n i c i m o r a j u p r o m i s l i t i k o j i e poloaj d o d i j e l i ti D u h u Svetom: da li ga postaviti s Bogom i l i odagnati u red s t v o r e n j a . P e t r o v p r i g o v o r S a f i r i zato s e m e u s o b n o d o g o v o r i s t e d a kuate D u h a S v e t o g a , n e siagaste l j u d i m a , v e B o gu ( D j 5, 49) p o k a z u j e da su i s t i g r i j e s i p r o t i v D u h a S v e t o g a i p r o t i v B o g a . N a t a j nain moe nauiti d a j e D u h u svakom djelu nedjeljivo povezan s Ocem i Sinom. K a d B o g r a z d j e l j u j e snagu za djelovanje i G o s p o d i n slu be, D u h S v e t i j e p r i s u t a n i s v a k o m e p o d o s t o j a n s t v u , o d s v o j e v o l j e , p o d j e l j u j e m j e r u d u h o v n i h d o b a r a . P a v a o v e l i : Duhovni m

T u j e govor o apokatastazi. T a j p o j a m u t e o l o g i j i G r g u r a i z Mise J . D A N I I O U (tre, 225) o v a k o saima: A p o k a t a s t a z a se u b i t i o d n o s i na p o v r a t a k l j u d s k e n a r a v i u njeno i s k o n s k o stanje koje je njeno r e a l n o , naravno stanje. B o g ga je za n j u h t i o . N a r a v je to stanje i z g u b i l a u s l i j e d g r i j e h a . A p o k a t a s t a z a saima u p o s l j e d n j u s i n t e z u g l a v n i j e G r g u r o v e antropoloke t e o r i j e .
31

92

su d a r o v i razliiti, a l i je D u h i s t i , 1 slube su r a z n o v r s n e , a l i G o s p o d i n j e isti. D j e l a t n e s u moi isto t a k o r a z n o l i k e , a l i B o g je i s t i . On ini sve u svima (1 Kor 12, 46). A p o s t o l n a s t a v l j a : /Sve to vri j e d a n i i s t i D u h , dijelei s v a k o m e na s v o j u raku, k a k o hoe (i Kor 12, 11). I p a k , r a z u m i j e se, n e b i s m o uope s m j e l i p o m i s l i t i d a j e red izvrnut, jer Apostol tu na p r v o m mjestu spomenu D u h a , n a d r u g o m S i n a i treem B o g a O c a . P a v a o s e p o v e o o d n o s o m meu l j u d i m a . K a d dobijemo dar, n a j p r i j e sretamo donositelja, p o t o m m i s l i m o n a o n o g t k o alje i n a p o k o n s v r e m o p a m e t n a vrelo i uzrok dobara. 38. Zajednitvo D u h a s O c e m i S i n o m moe r a z a b r a t i i po d j e l i m a s poetka. iste, r a z u m n e i n a d z e m a l j s k e m o i j e s u i z o v u s e s v e t i m a , j e r p o s j e d u j u p o s v e e n j e to i m d o l a z i o d m i l o s t i D u h a S v e t o g a . Nain j e s t v a r a n j a n e b e s k i h m o i preuen. O n a j to opisa s t v a r a n j e s v i j e t a , o b j a v i n a m S t v o r i t e l j a j e d i n o p o o s j e t n i m biima. T i p a k to moe p o v i d l j i v o m dokuiti n e v i d l j i v o , s l a v i S t v o r i t e l j a u k o m e b i sve s t v o r e n o ; v i d l j i v o i n e v i d l j i v o , prvata, v l a s t i , sile, p r i j e s t o l j a , g o s p o d s t v a i sve ostale r a z u m n e n a r a v i k o j e b i b i l e bez i m e n a . P r i s t v a r a n j u s v i h t i h bia s h v a t i d a j e n a s t a l o m e i z v o r n i u z r o k O t a c , s t v a r a t e l j s k i S i n , usavriteljski D u h . P r e m a t o m e , d u h o v i posluitelji p o s t o j e O e v i m h t i j e n j e m , u b i t a k s u d o v e d e n i djelatnou S i n a , p r i sutnou s u D u h a s t e k l i savrenost. N o savrenost j e anela svetost i u s t r a j n o s t u n j o j . N e k n i t k o n e p o m i s l i d a j a t v r d i m k a k o postoje t r i i z v o r n e hipostaze* i l i d a kaem d a j e S i n o v d j e l a t n i in nesavren. S v e m u j e j e d a n U z r o k to p o S i n u s t v a r a , u D u h u p r i v o d i savre n o s t i . N i t i O t a c koji ini sve u svima (1 Kor 12, 8) p o s j e d u j e nesavrenu mo, n i t i j e S i n o v a stvaralaka s i l a n e p o t p u n a , ako j e D u h n e dovri. N i t i je, n a i m e , O c u p o t r e b a n S i n j e r s t v a r a s a m i m s v o j i m h t i j e n j e m , a l i O t a c u p r a v o hoe p o S i n u . N i S i n u n e t r e b a p o m o j e r d j e l u j e u zajednitvu s O c e m , a l i i S i n hoe d a p o D u h u p r i v e d e savrenosti. P s a l m i s t v e l i : Nebesa s u u vrena R i j e j u G o s p o d n j o m i s v a j e n j i h o v a m o o d D a h a n j e g o v i h usta (Ps 32, 6). Tu rije ne znai s m i s l o m b r e m e n i t o
2

o b l i k o v a n j e z r a k a , reeno g l a s o v n i m utilima, n i t i j e dah p a r a u s t i j u , i s t i s n u t a iz dinih u d o v a . G o v o r je tu o Rijei k o j a je u poetku k o d B o g a i k o j a je B o g (Iv 1, 1) i o D a h u B o j i h u s t a , D u h u I s t i n e to i z l a z i od Oca (Iv 15, 26). U p s a l m u , d a k l e , raspoznaje t r o j e : G o s p o d i n a k o j i n a r e uje, R i j e to s t v a r a i D u h a k o j i uvruje. to j e u v r e n j e d r u g o d o l i savrenost u s v e t o s t i , j e r uvrivanje znai n e p o p u s t l j i v o s t , n e p r o m j e n j i v o s t i vrstu postojanost u d o b r u ? P o s v e enja p a k n e m a bez D u h a . N e b e s k e m o i n i s u p o n a r a v i svete, j e r s e inae n i u e m u n e b i r a z l i k o v a l e o d D u h a S v e t o g a . O n e ve u . s k l a d u s a s v o j i m p o l o a j e m p r i m a j u o d D u h a S v e t o g a m j e r u posveenja. K a o to se r u d i l o zamilja s v a t r o m , a i p a k j e d n o je o s n o v n a t v a r , d r u g o v a t r a , t a k o j e i b i t n e b e s k i h m o i m o d a o d zranog d a h a i l i n e t v a r n a v a t r a p o rijeima P i s m a : O n v j e t r o v e ini s v o j i m anelima i v a t r e n e p l a m e n e s v o j i m slugama (Ps 103, 4). R a d i toga s u u m j e s t u , p o s t a j u v i d l j i v i i o n i m a k o j i s u i h d o s t o j n i oituju se u l i k u s v o j i h v l a s t i t i h tjelesa. Posveenje, z a c i j e l o i z v a n n j i h o v e b i t i , d o n o s i i m savre nost p o u d j e l u n a D u h u . Ustrajnou u d o b r u zadravaju d o s t o j a n s t v o . U i z b o r u i m a j u s l o b o d n u v o l j u , a l i n i k a d n e otstupaju. o d s t r e m l j e n j a p r e m a i s t i n s k o m d o b r u . Milju o d s t r a n i D u h a , z b o r o v i se anela r a s p a d a j u , nestaje p r v e n s t v a arhanela, sve j e izmijeano. i v o t i m j e bez z a k o n a , bez r e d a , neodreen. K a k o b i aneli m o g l i p j e v a t i slava B o g u u visinama (Lk 2 , 14), d a i m D u h n i j e dao snagu? P a v a o pie: Nitko, n a i m e , n e m o e rei G o s p o d i n Isus, o s i m u D u h u S v e t o m . N i t k o t k o u B o j e m D u h u g o v o r i , ne kae p r o k l e t Isus (1 Kor 12, 3). T a k o g o v o r e neisti i odmetniki d u s i . N j i h o v o odmetnitvo d o k a z u j e miljenje d a n e v i d l j i v e moi i m a j u s l o b o d n u v o l j u i d a s u j e d n a k o s k l o n e k r e p o s t i i g r i j e h u t e i m stoga t r e b a p o m o D u h a . T v r d i m d a n i G a b r i j e l n i j e n i k a k o drukije p r o r e k a o budunost (Lk 1, 1320. 3035) o s i m p r e d z n a n j e m D u h a . P r o rotvo j e j e d a n o d d a r o v a to i h d i j e l i D u h . O n a j k o m e bjee nareeno da o v j e k u elja (Dan 10, 11) priopi o t a j s t v a vienja, o d a k l e bi pouen da m o e upuivati u s k r o v i t o a k o n e D u h o m S v e t i m ? O b j a v l j e n j e o t a j s t a v a p o rijei P i s m a k a o v l a s t i t o p r i p a d a D u h u . Nama B o g o b j a v i p o Duhu (1 Kor 2, 10). K a k o b i p r i j e s t o l j a i v l a s t i , poela i moi, m o g l i p r o v o d i t i blaeni ivot, k a d n e b i n e p r e s t a n o g l e d a l i l i c e n e b e s k o g O c a (Mt 18, 10)? A l i g l e d a n j a n e m a bez D u h a . Ukloni l i n o u i z k u 95

Reenica u d n o zvui na p r v i p o g l e d . B a z i l i j e , ija je z a s l u g a da se u t r i n L t a r n o j t e o l o g i j i uvrijeio govor o t r i m a h i p o s t a z a m a , tu kao da porie o p s t o j n o s t t r i j u h i p o s t a z a . ovjek o d p r v e p o m i s l i d a B a z i l i j e n a t o m m j e s t u rije hipostaza u z i m a u njenom, s t a r i j e m i k o r i j e n s k o m znaenju u s m i s l u biti i l i supstancije c te nijee da su u B o g u tri naravi. I p a k se ini da h i p o s t a z a tu znai osoba-.. B a z i l i j e ne odbacuje opstojnost t r i j u h i p o s t a z a , ve t r i j u izvornih hipostaza^ U B o g u j e samo j e d n a izvorna h i p o s t a z a . T o j e Otac. I z n j e g a i z v i r u k a o i z poela S i n i D u h S v e t i . I u p r i j e v o d u smo o s t a v i l i hipostaza p o r a d i s p o m e n u t e p r o b l e m a t i k e , a l i i zato to se B a z i l i j e na o v o m m j e s t u o d i j e l j u j e od P l o t i n o v e n a u k e o t r i ma izvornim hipostazama.
32

94

e s v j e t l o , oi su s l i j e p e , m o i n e d j e l a t n e , v r e d n o t e se ne dadu. r a s p o z n a t i . Iz n e z n a n j a se g a z i i z l a t o i eljezo. T a k o j e i d u h o v n o m r e d u . N e m o g u e j e d a bez D u h a t a j ivot ostane z a k o n i t ba k a o to je u o d s u t n o s t i v o j s k o v o e n e odriv r a s p o r e d u t a b o r a i l i s k l a d u z b o r u bez r a v n a n j a z b o r o v o e . K a k o b i s e r a f i n i p j e v a l i svet, svet. svet (Iz 6 , 3), d a i h D u h n i j e nauio k o l i k o p u t a v a l j a k l i c a t i d a s l a v o p o j b u d e p o boan? A k o , d a k l e , B o g a s l a v e s v i n j e g o v i aneli i sve n j e g o v e moi, s l a v e g a u z p o m o D u h a . A k o p r e d B o g o m stoje tisuu p u t a tisuu anela i deset tisua p u t a deset tisua slubenika, u s i l i D u h a b e s p r i j e k o r n o vre svoje djelo. S a v taj n a d z e m a l j s k i i n e i z r e c i v i s k l a d u sluenju B o g u i m e u s o b n o s l a g a n j e n a d z e m a l j s k i h s i l a n i j e m o g u e odrati bez r a v n a n j a D u h a . P r e m a tome, D u h s e S v e t i u s t v a r a n j u n a l a z i u z bia k o j a s e n e u s a v r avaju r a z v i j a n j e m , v e s u o d m a h o d s a m o g s t v a r a n j a savre n a . O n i m kao savrenost i p u n i n u b i t i prua s v o j u m i l o s t . 39. T k o e z a n i j e k a t i d a j e povijest^ovjekova s p a s e n j a to j e p o B o j o j d o b r o t i o s t v a r i veliki B o g i S p a s i t e l j na Isus Krist (Tit 2, 13) dovrena milou D u h a ? Motri li prolost b l a g o s l o v e p a t r i j a r h a , p o m o pridolu o d Z a k o n a , p r a l i k o v e , prorotva, r a t n a j u n a k a d j e l a , udesa p r a v e d n i k a i l i to j e u i n j e n o u s v e z i s t j e l e s n i m G o s p o d i n o v i m d o l a s k o m , sve je po D u h u Svetom. P o n a j p r i j e , D u h s e povezao s a s a m i m G o s p o d i n o v i m t i j e l o m , j e r m u b i p o m a z a n j e . O d n j e g a s e n i j e r a s t a v l j a o k a o to pie: Na k o g vidi d a s i l a z i D u h i d a n a n j e m u ostaje, o n j e m o j l j u b l j e n i Sin (Iv 1, 33; Lk 3, 32). Isto t a k o : Isusa iz N a z a r e t a , k o g B o g p o m a z a D u h o m S v e t i m (Dj 10, 38). N a d a l j e , cijelo je K r i s t o v o djelovanje obavljeno uz prisutnost D u h a . B i o j e nazoan d o k g a j e kuao avao j e r s t o j i : D u h I s u s a o d v e d e u p u s t i n j u da b u d e kuan (Mt 4, 1). K a d je inio udesa, t a k o er j e n e o d i j e l j e n o b i o u z a n j . K r i s t v e l i : Jer ako j a p o B o j e m D u h u i z g o n i m avle (. . . ) (Mt 12, 28). Ni Uskrslog od m r t v i h ne napusti. K a d je Gospodin, obna vljajui o v j e k a i i z n o v a m u vraajui i z g u b l j e n u m i l o s t i z B o jeg D u h a , d a h n u o u l i c e uenika, to t a d a ree? Primite D u h a S v e t o g a . K o j i m a o p r o s t i t e g r i j e h e , oproteni s u . K o j i m a zadri te, zadrani su (Iv 20, 2223). N i j e l i oito i bez p o g o v o r a d a j e D u h u s p o s t a v i o ureenje C r k v e ? O n je, p o P a v l u , dao C r k v i p r v o apostole, d r u g o p r o r o k e , tree uitelje, p o t o m udesa, p a d a r o v e lijeenja, p o m a g a n j a , u p r a v l j a n j a , g o v o r e n j a jezicima (1 Kor 12, 28). T a j je r e d nainjen p r e m a r a z d i o b i d a r o v a i z D u h a . 96

40. T k o p o m n o istrauje, u s t a n o v i t e d a D u h S v e t i nee b i t i , k a k o n e k i m i s l e , bez sudionitva ni onog asa kaci se d o g o di oekivani G o s p o d i n o v d o l a z a k s n e b a . I on e b i t i p r i s u t a n na d a n G o s p o d i n o v a oitovanja. (Rim 2, 5) k a d blaeni i j e d i n i G o s p o d a r (1 Tim 6, 15) b u d e s u d i o s v i j e t po p r a v e d n o s t i . T k o je t o l i k o neupuen u d a r o v e to i h B o g p r i p r a v i d o s t o j n i m a t e n e b i znao d a j e v i j e n a c p r a v e d n i k a , m i l o s t D u h a , o n d a o b i l n i j e i punije iskazana jer je duhovna slava pojedincu odmjerena p r e ma kreposnim djelima. U s j a j u s v e t i h i m a u O c a m n o g o s t a n o v a (Iv 14, 2), to jest r a z n o v r s n i h asti. P a v a o kae: K a k o to s e z v i j e z d a s j a j e m r a z l i k u j e od z v i j e z d e , t a k o je i s uskrsnuem m r t v i h (1 Kor 15, 4142). O n i to s u D u h o m S v e t i m opeaeni z a d a n o t k u p l j e n j a (Ef 1, 1314) te p r v i n e D u h a to ih primie ouvae n e t a k n u t e i n e u m a n j e n e , ut e: D o b r o , d o b r i i v j e r n i slugo. U m a l o m si bio v j e r a n , n a d m n o g i m u te postaviti (Mt 25, 21). J e d n a k o i oni. k o j i neistoom ivota alostie D u h a i l i d o b i v e n o n i s u o p l o d i l i , i z g u b i t e to dobie, jer e se m i l o s t d a t i d r u g i m a . Po j e d n o m Evanelistu t a k v i , e b i t i s k r o z r a z d i j e l j e n i (Mt 24, 51). R a z d j e l j e n j e t u znai p o t p u n o odluenje o d D u h a . T i j e l o s e n e d i j e l i d a b i s e k a z n i o j e d a n dio, d r u g i oslobodio. B i l a b i t o gatka. N e b i odgovaralo n i p r a v e d n u sucu d a samo p o l o v i c u k a z n i , a c j e l i n a j e grijeila. N i dua s e n e sijee n a d v o j e , j e r je itava i m a l a zle m i s l i i s k u p a s t i j e l o m inila z l o . R a z d i j e l j e n j e je, k a k o r e k o h , konano o d v o j e n j e due o d D u h a . ini s e n a i m e d a D u h , m a d a s e n e mijea s n e d o s t o j n i m a , i p a k n a n e k i nain ostaje s o n i m a k o j i s u j e d n o m opeaeni. eka n j i h o v o spasenje i z obraenja. A l i e s e o n d a p o s v e m a o d i j e l i t i , o d d u e k o j a j e o s k v r n u l a n j e g o v u m i l o s t . R a d i toga u p o d z e m l j u n i t k o B o g a ne s l a v i , n i t i ga se sjea u s m r t i (Ps 6, 6). P o m o D u h a n i j e t a m o vie p r i s u t n a . K a k o s e o n d a moe m i s l i t i d a s e s u d vri bez D u h a S v e t o g a , k a d s v e t o p i s a m s k a rije p o k a z u j e d a j e D u h nagrada p r a v e d n i k a k o j i mjesto p r e d u j m a d o b i v a j u c j e l i n u i k a d v e l i d a j e p r v a o s u d a grenika u k o l i k o g u b e i ono z a to s u m i s l i l i d a p o s j e d u j u ?
:;:

No najvei je d o k a z p o v e z a n o s t i D u h a s O c e m i S i n o m u t o m to j e reeno d a s e D u h t a k o o d n o s i p r e m a B o g u k a o na d u h s a s v a k i m o d nas. P a v a o v e l i : Tko o d l j u d i z n a to j e u

^ V e o m a je z a n i m l j i v o B a z i l i j e v o tumaenje Mt 24, 51 gdje je rije o z l o m s l u z i k o m e se G o s p o d a r p r i j e t i da e ga dikhotomesei (na dvoje c i j e p a t i , d i j e l i t i ) . P o z n a t o je k o l i k o je teko r a z u m i j e t i dikhotomesei. B a z i l i j e rije shvaa eshatoloki. Po n j e m u , u dikhotomesei G o s p o d i n p r i j e t i d a e n a k o n c u v r e m e n a o d grije n i k a odijeliti D u h a . D u h je ostajao s grenikom i ekao da se o b r a t i . No na k o n c u to ekanje prestaje. D u h se dijeli (dikhotomesei) za v a z d a od grenika. U s p . Uvod, I I I , 10.

97

 o v j e k u o s i m d u h a u n j e m u ? Isto t a k o n i t k o ne z n a to je u B o g u o s i m D u h a k o j i je iz Boga (1 Kor 2, 11). T o l i k o o tome.

g o d i t i one k o j i s u oito l u d i . P r e o s t a l o b i d a o d v r a t n o s t n j i h o v a bezbotva zaobiemo utke. No l j u b a v p r e m a brai i zamanost p r o t i v n i k a n e doputaju d a utimo. 42. J e r to o n i kau? P o g l e d a j t e rijei n j i h o v a h v a s t a n ja? M i v e l i m o , t v r d e , d a p r i b r a j a n j e p r i p a d a biima iste asti, a p o d b r o j e n j e o n i m a k o j a s u n e z n a t n i j a p o s v o m r e d u . A l i zato t o kaete? J a n e r a z u m i j e m vau neobinu m u d r o s t . D a l i s e zlato p r i b r a j a z l a t u , d o k olovo r a d i jeftinoe t v a r i n e z a v r j e u je da se p r i b r o j i zlatu, ve mu se podvrsta? Z a r b r o j u p r i z n a jete t o l i k u m o d a j e f t i n o m podie c i j e n u , a s k u p o c j e n o m s n i z u j e v r i j e d n o s t ? D o s l j e d n o , z l a t o e p o d v r s t a t i d r a g u l j i m a , a t a m n i j e i m a n j e m e u n j i m a s j a j n i j i m a i veima. to sve nee rei l j u d i k o j i s e niem d r u g o m n e p o s v e u j u o s i m d a kau i l i uju to n o v a . U o s t a l o m , n e k t e sabirae b e z botva i m e n u j u s a s t o i c i m a i e p i k u r e j c i m a ! K a k v o m o e p o s tojati podvrstavanje nevrjednijeg ispod skupocjenog? K a k o b a k r e n i o b o l p o d v r s t a t i z l a t n o m stateru? K a u : a k o n e r e k n e m o d a i m a m o d v a novia, v e j e d a n stater i j e d a n o b o l . to se u t o m sluaju emu povrstava? O b o j e se j e d n a k o izrie. A k o i h zasebno broji, stvara j e d n a k i m o b l i k o m b r o j e n j a j e d n a k o s t asti; a k o i h spoji, opet sjedinjuje v r i j e d n o s t j e r i h s k u p n o zbraja. A k o l i p a k p o d v r s t a v a n j e p r i p a d a o n o m to s e broji, k a o d r u g o , b r o j a m o e b r o j e n j e poeti m j e d e n i m n o v cem. Za kasnije ostavljamo pobijanje n j i h o v a neznanja, sad govor vraamo na g l a v n i predmet. 43. Kaete l i d a s e S i n p o d b r a j a O c u , a D u h S i n u , i l i p o d b r o j e n j e p r i p i s u j e t e samo D u h u ? A k o , n a i m e , i S i n a p o d b r o j a vate, jo j e d n o m o b n a v l j a t e i s t i bezboni n a u k : neslinost b i t i , n i s k o s t d o s t o j a n s t v a , k a s n i j e postojanje. U k r a t k o , s a m i m t i m i z r a z o m p o k a z u j e t e d a p o n a v l j a t e o d j e d n o m sve h u l e p r o t i v Jedinoroenca. T o p o b i j a t i , n a d i l a z i na sadanji c i l j . U o s t a l o m , d r u g d j e s m o , k a k o smo m o g l i , p o b i l i t o bezbotvo.
34

XVII Protiv onih koji kau da se D u h Sveti ne broji s Ocem i Sinom, ve da im se podbrojava. Saeti prikaz vjere o p r a vovjernom pribrajanju 41. N i j e l a k o s h v a t i t i to p r o t i v n i c i n a z i v a j u p o d b r o j e n j e m n i t i u k o j e m s m i s l u u p o t r e b l j a v a j u t u rije. A l i s v a k o m e j e p o z n a t o d a s u i t u rije u v e l i i z s v j e t o v n e m u d r o s t i . Istrait e m o d a l i i m a znaenje k o j e b i b i l o p r i m j e r n o o v o m o e m u j e o v d j e rije. P r o t i v n i c i , p o z n a v a t e l j i i s p r a z n o g , v e l e d a s u n e k e rijei openite te se znaenjem proteu na m n o g o d a t o s t i ; d r u g e su o s o b i t i j e i i m a j u ui s m i s a o nego p r v e . T a k o n a p r i m j e r b i t j e opi p o j a m . K a e se j e d n a k o za sve, za ivo i neivo. i v o bie j e z a s e b n i j a rije i u p o t r e b l j a v a s e z a m a n j i k r u g nego p r i j a nja, a l i opet ire o d rijei to j e i z a n j e . Obuhvaa, n a i m e , r a z u m n a i n e r a z u m n a bia. O d iva j e bia opet z a s e b n i j a i m e n i c a ovjek, o d o v j e k a mu, o d mua p o j e d i n a c P e t a r , Pavao, Ivan. Z a r , dakle, to s m a t r a j u podbrojenjem? Dijeljenje openi tog u pojedinano? N o m e n i s e n e d a v j e r o v a t i d a s u d o t j e r a l i do tolikog bezumlja te tvrde da se B o g S v e m i r a , kao bilo koja openitost, v i d l j i v a samo z a d u h i bez i k a k v a s t v a r n a b i t k a , d i j e l i n a pojedinane s u b j e k t e i d a o n d a t u p o d r a z d i o b u n a z i v a j u p o d b r o j e n j e m . T o o d i s t a n i luaci n e b i r e k l i . O s i m t o g a to s u bezboni, t a k o s t v a r a j u d o k a z posve s u p r o t a n v l a s t i t o j namjeri. P o d v r s t a n o , n a i m e , iste je b i t i s o n i m od ega se o d i j e l i . A l i u z a s v u oitost p r o t u r j e j a i s p a d a d a smo u o s k u d i c i s d o k a z i m a i da ne znamo kako bismo m o r a l i u d a r i t i na n j i h o v u l u d o s t . T a k o , ini m i se, neto i d o b i v a j u n a raun b e z u m l j a . K a o to j e n e m o g u e z a d a t i p r a v i u d a r a c m e k i m i p o p u s t l j i v i m t i j e l i m a j e r s u bez o t p o r a , t a k o s e n e d a snanim d o k a z o m p o 98

A k o p a k m i s l e d a s e samo n a D u h a o d n o s i p o d b r o j e n j e , n e k naue da je D u h j e d n a k o izreen s G o s p o d i n o m k a o i S i n s O c e m . N a i s t i je, n a i m e , nain o b j a v l j e n o i m e O c a i S i n a i S v e t o g a D u h a . S t o g a , po r a s p o r e d b i rijei p r e n e s e n o j u krtenju, k a k o se S i n odnosi p r e m a Ocu, tako i D u h p r e m a S i n u . A k o j e D u h s t a v l j e n d o S i n a , a S i n d o O c a , jasno j e d a j e i D u h u z Oca. I m a li onda mjesta za govor o subrojenju i podbrojenju a k o su i m e n a zdruena u j e d n o m i i s t o m r e d u ?
^Bazilije v j e r o j a t n o misli na svoje djelo Protiv Eunomija (PG, 29), n a p i s a n o oko g. 364.

99

U k r a t k o : j e l i i g d a ita u S v e m i r u t i m e i z g u b i l o s v o j u n a r a v to j e b r o j eno? Z a r b r o j eno n e ostaje k a k v o j e b i l o p o n a r a v i o d poetka? N e u z i m a m o l i b r o j k a o z n a k z a o z n a i v a n j e mnoine p r e d m e t a ? M e u t j e l e s i m a j e d n a b r o j i m o , d r u g a m j e r i m o , trea vaemo. K o j i m a j e n a r a v g u s t a , o b u h v a a m o i h mjerom; k o j i m a je nepovezana, podvrgavamo ih b r o j u osim bia k o j a s u z b o g s a m e svoje siunosti takoer m j e r i v a . Teka t j e l e s a vaemo n a g i b i m a t e z u l j e . N i s m o , d a k l e , t i m e to z a s e i z m i s l i s m o z n a k o v e z a u p o z n a v a n j e koliine i z m i j e n i l i n a r a v oznaenog. P r e m a t o m e , k a o to teka t j e l e s a v a e m o n e o v i s n o j e d n a o d d r u g i h , m a k a r j e d n o bilo zlato, drugo kositar, i k a k o m j e r i v a uzajamno ne p o d m j e r a v a m o , isto t a k o uope n e p o d b r a j a m o bia k o j a s e b r o j e . A k o uope nita n e podlijee p o d b r o j e n j u , k a k o o n i m o g u t v r d i t i d a D u h u p r i s t a j e d a s e p o d b r o j i ? A l i budui d a o n i b o l u j u o d p o g a n s k e b o l e s t i , m i s l e d a d o l i k u j e p o d b r a j a t i bia k o j a s u nia p o s t u p n j u v r i j e d n o s t i i l i n i s k o s t i b i t i .

n e k s e t i m e n e z l o s t a v l j a i s t i n a . I l i utnjom tuj N e i z r e c i v o i l i s pobonou b r o j i S v e t o ! J e d a n j e B o g O t a c i j e d a n jedinoroeni S i n i j e d a n D u h S v e t i . S v a k u osobu nagovijetamo zasebno. A k o j e ipak. p o t r e b no da ih subrajamo, ne damo se n e r a z u m n i m brojenjem zave sti na mnogoboku misao.
3 5

XVIII ICako u ispovijedanju t r i j u osoba ostajemo pri pobonoj n a u c i o monarhiji. Pobijaju se oni koji vele da je D u h podbrojen 44. K a d G o s p o d i n objavljivae O c a i S i n a i D u h a S v e t o g a (Mi 28, 19), o b j a v i ih s k u p a , ne b r o j e m . N i j e , n a i m e , r e k a o : u p r v o g a i d r u g o g a i treega. Ne ree n i t i j e d a n , d v a , i t r i , ve n a m p o s v e t i m I m e n i m a p o k l o n i s p o z n a j u v j e r e k o j a v o d i s p a s e n j u . P r e m a tome, v j e r a nas spaava. B r o j s e s m a t r a z n a k o m to p o k a z u j e koliinu s u b j e k a t a . N o p r o t i v n i c i k o j i o d a s v u d s a m i sebi nanose tetu, p r o t i v v j e r e se slue i sposobnou brojenja. I a k o s e d o d a v a n j e m b r o j a n i k a d nita n i j e p r o m i j e n i l o , o v i i p a k , k a d je rije o boanskoj n a r a v i , v o d e rauna o b r o j u , da n e b i n j i m e prekoraili m j e r u asti to j e d u g u j e m o B r a n i t e l j u . A l i o , v i najueniji, N e d o k u i v o j e s k r o z n a s k r o z i z n a d b r o j a ! S t o g a j e d r e v n o idovsko stahopotovanje n e i z r e c i v o B o j e i m e o d i j e l i l o v l a s t i t i m z n a c i m a t e n a t a j nain naznailo n j e g o v u uzvienost n a d s v i m . A l i a k o i p a k t r e b a d a s e b r o j i , 100

45. M i , n a i m e , n e z b r a j a m o u k o l i k o j e d i n s t v o p r e n o s i m o u mnotvo i g o v o r i m o o jedan, d v a , tri. Ne kaemo n i t i p r v i , drugi, trei. Pie u I z a i j i : Jer j a s a m p r v i i p o s l j e d n j i B o g (Iz 44, 6). Do d a n a s jo ne usmo za d r u g o g B o g a . A k o se pak k l a n j a m o Bogu iz Boga, ispovijedamo i v l a s t i tost osoba i ostajemo p r i > m o n a r h i j i . B o j e o t a j s t v o ne c i j e p a m o u mnotvo djelia, j e r se u B o g u O c u i B o g u J e d i n o r o encu p r o m a t r a t a k o rei j e d a n l i k to s e o d r a z u j e u j e d n a k o s t i boanstva. S i n je, n a i m e , u O c u i O t a c u S i n u (Iv 14, 10), j e r je o v a j k a o onaj i onaj k a o o v a j . U t o m e je n j i h o v o j e d i n s t v o . P r e m a t o m e , p o v l a s t i t o s t i s u osoba j e d a n i j e d a n ; p o z a j e d n i tvu s u n a r a v i o b o j i c a j e d n o . K a k o o n d a , a k o s u j e d a n i j e d a n , n e m a d v a boga? T a i k r a l j e v u s l i k u n a z i v a m o k r a l j e m , a i p a k se ne g o v o r i o d v a k r a l j a . M o se ne c i j e p a n i t i s l a v a d i j e l i . K a o to s u v l a s t i m o n a d n a m a j e d n o , t a k o j e i na s l a v o p o j samo j e d a n , n e d v o s t r u k . ast i s k a z a n a s l i c i , p r e l a z i n a onog tko je na njoj.
36 37

to j e t u s l i k a oponaanjem, S i n j e t o o v d j e p o n a r a v i . K a o sto u u m j e t n o s t i p o s t o j i slinost s o b z i r o m na o b l i k , t a k o u boanskoj i j e d n o s t a v n o j n a r a v i j e d i n s t v o s t o j i u zajednitvu boanstva. I S v e t i je D u h samo j e d a n . I on se n a v j e u j e zasebice. Po S i n u k o j i j e j e d a n , p r i p o j e n j e O c u k o j i j e j e d a n . D u h osobno do vru je T r o j s t v o , s v a k e h v a l e dostojno i blaeno. N j e g o v u p r i s n o s t s O c e m i S i n o m j a s n o oituje injenica to n i j e s t r p a n s m n o t v o m s t v o r e n j a , v e se i z g o v a r a zasebno. N i j e j e d a n od m n o g i h , nego j e n a p r o s t o j e d a n . J e r k a o to j e O t a c j e d a n i S i n jedan, tako je i S v e t i D u h jedan. D u h je toliko daleko od stvo r e n e n a r a v i k o l i k o samo j e d i n s t v o o d sloenog i m n o g o s t r u k o g . T a k o je s j e d i n j e n s O c e m i S i n o m k a o j e d i n s t v o s j e d i n s t v o m . 46. Ne p r o i z l a z e samo o t u d d o k a z i o zajednitvu s o b z i r o m na n a r a v , ve i iz tog to se za nj v e l i cl a je iz Boga. D u h n i j e
O jednoti D u h a , v i d ; U v o d , I I I , 4. Rijei su uzete iz N i c e j s k o g v j e r o v a n j a . Rije monarhija d o l a z i od monos, j e d a n j e d i n i i a r k h e , poetak, u z r o k , i z \or, p o e l o , Po B a z i l i j u , u B o g u su t r i Osobe, a l i je j e d n o boansko poelo i i z v o r . To je O t a c . On raa S i n a i nadie D u h a , T a k o je ouvana v j e r a u T r o j s t v o i J e d i n stvo.
33 3fl 37

101

i z B o g a k a o to j e sve i z B o g a , nego k a o o n a j k o j i i z B o g a i z l a z i . N e i z l a z i roenjem k a o S i n , " ve k a o D a h Boji usta *. U s t a t u n e znae t j e l e s n i u d , n i t i d a h p a r u to s e r a s t v a r a . U s t a v a l j a r a z u m j e t i dostojno B o g a i D a h k a o ivo bie k o j e j e g o s p o d a r posveenja. T u je, dodue, o b j a v l j e n a s r o d n o s t s B o g o m , a l i nain d o l a s k a u o p s t a n a k ostaje n e i z r e c i v .
:i

s a n o : U t v o m emo s v j e t l u g l e d a t i svjetlo (Ps 35, 10). To znai: u p r o s v j e t l j e n j u emo D u h a v i d j e t i Istinsko S v j e t l o to r a s v j e t l j u j e s v a k o g o v j e k a k o j i d o l a z i na svijet (Iv 1, 9). D u h , p r e m a tome, u s e b i p o k a z u j e s l a v u Jedinoroenca i i s t i n s k i m k l a n j a t e l j i m a u sebi prua s p o z n a j u B o g a . P u t , d a k l e , bogospoznaje i d e o d j e d n o g a D u h a , p o j e d n o m e S i n u d o j e d n o g a O c a . O b r a t n i m s m j e r o m i d e uroena d o b r o t a , n a r a v n o p o s v e e n j e i k r a l j e v s k o d o s t o j a n s t v o : iz O c a po Jedinoroencu d o D u h a . N a t a j s e nain p r i z n a j u osobe, a n e d o k i d a v j e r s k a istina o monarhiji. O n i k o j i upotrebljavaju podbrojenje, jer govore o p r v o m , d r u g o m i treem, n e k z n a j u da u v o d e u isti kranski n a u k mnogobotvo poganske zablude. Besmisao podbrojenja ne v o d i n i e m d r u g o m d o l i i s p o v i j e d a n j u p r v o g , d r u g o g i treeg b o g a . N a m a j e p a k d o s t a t a n r e d o s l i j e d to g a j e p r o p i s a o G o s p o d i n . T k o g a izvre, n e grijei m a n j e o d p o g a n a u n j i h o v u bezbotvu. D a t a j nain p o d b r o j e n j a nipoto n e d o k i d a zajednitvo p o n a r a v i , k a k o nai p r o t i v n i c i k r i v o m i s l e , d o v o l j n o smo i s t a k n u l i . Sloimo se sa s v a d l j i v c e m i l u d o m i p r i z n a j m o da se d r u g o - s p o m e n u t o p o d b r o j a v a p r v o - s p o m e n u t o m . P o g l e d a j m o to s l i j e d i i z t e p o s t a v k e . A p o s t o l kae: P r v i ovjek, o d z e m l j e , z e m l j a n ; d r u g i o v j e k , G o s p o d i n , s neba (1 Kor 15, 47). Na d r u g o m m j e s t u g o v o r i : Ne b i n a j p r i j e duhovno, ve osjetimo, p o t o m d u h o v n o (1 Kor 15, 46). A k o se, d a k l e , d r u g o p o d v r s t a v a p r v o m , i a k o j e p o d b r o j e n o neasni j e o d o n o g emu s e p o d b r o j a v a . t a d je, p o p r o t i v n i c i m a , d u h o v n i o v j e k neasniji o d s j e t i l n o g i n e b e s k i od z e m l j a n o g .

A l i z a D u h a s e takoer kae Duh K r i s t o v , j e r j e s K r i s tom duboko sjedinjen. Stoga: Ako tko nema K r i s t o v a D u h a , n i j e n j e g o v (Rim 8 , 9). Z a t o j e d i n o D u h dostojno s l a v i G o s p o d i n a . K r i s t v e l i : Jer onaj e me proslavljati (Iv 16, 14). Ne ini t o k a o s t v o r e n j e , v e k a o D u h I s t i n e to u s a m o m s e b i j a sno o b j a v l j u j e I s t i n u i k a o D u h M u d r o s t i k o j i u s v o j o j v l a s t i toj veliini oituje K r i s t a , B o j u S i l u i M u d r o s t . K a o B r a n i t e l j u s e b i n o s i o t i s a k d o b r o t e B r a n i t e l j a k o j i ga p o s l a , i u s v o m d o s t o j a n s t v u i z n o s i n a v i d j e l o veliajnost O n o g i z k o g j e iziao.*-' P o s t o j i z a c i j e l o p r i r o d n a s l a v a k a o svjetlost, s l a v a sunca. A l i postoji i i z v a n j s k a slava koja se dostojnima iskazuje slo b o d n o m v o l j o m i promiljeno. I t a j e d v o s t r u k a . V e l i p r o r o k : Sin asti oca i s l u g a s v o g gospodara (Mal 1, 6). Od t i h asti sluinsku i s k a z u j e s t v o r e n j e , a o b i t e l j s k u , da se t a k o i z r a z i m , D u h . J e r k a o to G o s p o d i n o s e b i r e e : Ja t e p r o s l a v i h n a z e m l j i ; dovrih d j e l o to mi ga ti d a d e uiniti (Iv 17, 4), t a k o i z a B r a n i t e l j a k a z a : Taj e m e p r o s l a v l j a t i , j e r e o d m o g a u z i m a t i i navjeivati v a m a (Iv 16, 14). Isto t a k o k a o to O t a c s l a v i S i n a k a d kae: Proslavih ga i opet u slaviti (Iv 12, 28), j e d n a k o j e i D u h p r o s l a v l j e n zajednitvom s O c e m i S i n o m . P o svjedoanstvu S i n a : V a m a e s e l j u d i m a o p r o s t i t i s v a k i g r i j e h i h u l a , a l i se h u l a p r o t i v D u h a nee oprostiti (Mt 12, 31). 47. A k o p o M o i to nas r a s v j e t l j u j e n e p o m i n o m o t r i m o l j e p o t u S l i k e n e v i d l j i v o g a B o g a (Kol 1, 15) i a k o po n j o j d o p i r e m o d o najljepeg z r e n j a P r a l i k a , p r i t o m j e n e o d o l j i v o n a z o an D u h spoznaje. Z a l j u b l j e n i c i m a I s t i n e D u h u . s e b i prua m o da mogu m o t r i t i S l i k u . Ne r a z o t k r i v a je s vanjske strane, ve u s a m o m s e b i o m o g u u j e d a j e s p o z n a m o . K a k o , n a i m e , nitko ne p o z n a O c a o s i m Sina (Mt 11, 27), t a k o n i t k o ne m o e rei Gospodin Isus (1 Kor 12, 3) o s i m u D u h u S v e t o m . N i j e r e e n o p o Duhu, nego u Duhu. B o g j e D u h . O n i k o j i m u s e k l a n j a ju t r e b a da mu se k l a n j a j u u D u h u i istini (Iv 4, 24), j e r je p i O v a j e reenica B a z i l i j u zasluila n a s l o v s a m o n i k l o g teologa. U s p . Uvod, I I . T a b i s e reenica l a k o m o g l a s h v a t i t i k a o n a u k o i z l a s k u D u h a i z S i n a . V a l j a i p a k rei da B a z i l i j e o tome posebice ne m i s l i . K t o m e , u s p o m e n u t o m t e k s t u , moda se ne g o v o r i o i n t r a t r i n i t a r n o m izlaenju, nego o ekonomskom s l a n j u Dulia.
38 39

XIX
Protiv onih koji govore da Duha ne treba slaviti 48. N e k j e t o t a k o , v e l e , a l i D u h nipoto n e zasluuje t a k v u ast d a b i s m o g a veliali u s l a v o s p j e v i m a . G d j e d a potrai m o d o k a z e d a D u h u p r i p a d a d o s t o j a n s t v o to nadmauje s v a k u p a m e t , a k o s m a t r a j u d a zajednitvo s O c e m i S i n o m n i j e d o s t a t n o svjedoanstvo n j e g o v a d o s t o j a n s t v a ? M o e se, d a k a k o , p o g l e d a t i n a znaenja n j e g o v i h n a z i v a , n a veliinu d j e l a , n a 103

102

dobroinstva to i h i s k a z u j e n a m a , i l i tonije c i j e l o m s t v o r e n j u , d a b i s m o m a k a r m a l o p r o n i k n u l i uzvienost n j e g o v e n a r a v i i nedostinost moi. N a z i v a se D u h . Pie: B o g je D u h (Iv 4, 24); pomazani G o s p o d i n , D u h je naega lica (Tu 4, 20). Z o v e se s v e t i k a o to j e O t a c svet i S i n svet. S t v o r e n j u s v e t o s t i p r i d o l a z i i z v a n a , D u h svetost p o s j e d u j e k a o p u n i n u n a r a v i . S t o g a i n i j e posveen, v e posveuje. D u h s e zove i d o b r i , k a k o j e O t a c d o b a r i k a k o j e d o b a r O n a j k o j i j e roen i z D o b r o g a . D o b r o t u p o s j e d u j e k a o b i t . D u h j e takoer p r a v i k a o to j e pravi G o s p o d i n B o g (Ps 91, 16). S a m a je i s t i n a i s a m a p r a v e d n o s t . R a d i n e p r o m j e n j i vosti b i t i ne zna za n i k a k v a skretanja i stranputice. B r a n i t e l j j e k a o i Jedinoroenac k o j i s a m osobno g o v o r i : Ja u m o l i t i s v o g a O c a i dat e v a m d r u g o g Branitelja (Iv 14, 16). T a k o su D u h u i m e n a zajednika s O c e m i S i n o m . Te n a z i v e d o b i v a r a d i n a r a v n e s r o d n o s t i s n j i m a . J e r o t k u d inae? T a k o er s e n a z i v a D u h v o d i t e l j , D u h i s t i n e i D u h m u d r o s t i . B o a n s k i m e D u h stvori (Job 33, 4). B o g n a p u n i S a l e l a boanskim D u h o m m u d r o s t i , r a z u m n o s t i i znanja (Izl 31, 3). I m e n a su Takva v e l i k a i n e i z m j e r n a - bez i k a k v a p r e t j e r i v a n j a s o b zirom na slavu. 49. K o j a s u m u d j e l a ? V e l i i n o m s u n e i z r e c i v a , m n o t v o m n e p o b r o j i v a . K a k o , n a i m e , z a m i s l i t i onostranost v j e k o v a ? to m u b j e h u ini p r i j e nego n a s t a d u h o v n o s t v o r e n j e ? K o l i k o j e n j e g o v i h dobroinstava p r e m a s t v o r e n j u ? K a k v a e m u b i t i m o u v j e k o v i m a to dolaze? D u h n a i m e bijae, i jo p r i j e v j e k o v a postojae s O c e m i S i n o m . S t o g a a k o i p o j m i togod o d o n o s t r a n o s t i v j e k o v a , vidi d a j e t o k a s n i j e o d D u h a . A k o ima n a p a m e t i s t v a r a n j e , n e b e s k e s u m o i uvrene D u h o m . J a s n o j e d a ovrsnue znai s t a l n o s t u s t r a j n o s t i u d o b r u . Moima, n a i m e , p r i s n o s t s B o g o m , postojanost n a s u p r o t z l u i t r a j n o s t u blaenstvu d o l a z i o d D u h a . K r i s t o v d o l a z a k ? D u h mu prethodi. Njegova prisutnost u tijelu? D u h je od nje n e o d j e l j i v . P o D u h u s u S v e t o m udesna d j e l a i d a r o v i i s c j e l j e n j a . U B o j e m s u D u h u o t j e r a n i z l i d u s i . Prisutnou j e D u h a avao onemoao. Oproten j e j e g r i j e h a p o m i l o s t i D u h a . P a v a o v e l i : >>Jer b i s t e o p r a n i i posveeni i m e n o m G o s p o d i n a naega Isusa K r i s t a i D u h o m Svetim (1 Kor 6, 11). P r i s u t n o s t s B o g o m d o l a z i o d D u h a . B o g n a i m e otposla D u h a s v o g a S i n a u naa s r c a . D u h klie A b b a , Oe (Gal 4, 6). Uskrsnue o d m r t v i h , d j e l o j e D u h a . Poslat e s v o g D u h a i b i t e s t v o r e n i i o b n o v i t e l i c e zemlje (Ps 103, 30). A k o se p o d s t v a r a n j e r a z u m i j e oivljen j e u m r l i h , z a r n i j e d j e l o t v o r n a 104

m o D u h a v e l i k a k a d n a m daje u s k r s l i ivot i nae due p r e o braava z a o n a j d u h o v n i ivot? N o s t v a r a n j e s e m o e s h v a t i t i k a o p r e o b r a z b a i z g r i j e h a n a b o l j e u o v o m ivotu. Obiaj je, n a i m e , P i s m a d a i u t o m s m i s l u u p o t r e b l j a v a rije. T a k o k a d P a v a o g o v o r i : A k o je t k o u K r i s t u , n o v i je stvor (2 Kor 5,17). I u t o m sluaju, o b n o v a to p o i n j e o v d j e k a o i i z m j e n a od z e m a l j s k o g i s m r t n o g u n e b e s k i ivot, d o l a z i od D u h a te nae due v o d i d o s a m o g v r h a d i v l j e n j a . D a l i s e t u t r e b a straiti d a e m o p r e t j e r a n i m astima n a d v i s i t i dostojanstvo D u h a , i l i n a p r o t i v da emo predodbu o n j e m u s v e s t i n a m a l e n k o s t , m a k a r drali d a o n j e m u r e k o s m o na j uzvieni je to moe doi iz l j u d s k e m i s l i i j e z i k a ? J e d n a k o j e k a o d a G o s p o d i n g o v o r i k a d D u h v e l i : Sii, poi s n j i m a n e v o u m e i j e r s a m i h j a poslao (Dj 10, 20). J e s u l i t o rijei n e k o g n i s k o g i prestraenog? O d v o j i t e m i B a r n a b u i S a v l a z a d j e l o n a k o j e i h pozvali (Dj 13, 2). G o v o r i l i s l u g a t a k o ? I z a i j a kae: Gospodin me p o s l a i n j e g o v D u h (Iz 48, 16); D u h sie od G o s p o d i n a i vodae ih (Iz 63, 14). N e m o j mi opet v o e n j e s h v a t i t i k a o n i s k u slubu. R i j e svjedoi d a j e t o i B o j e d j e l o . G o v o r i : S v o j s i n a r o d v o d i o k a o o v c e (Ps 76, 26); Josipa v o di k a o o v c u (Ps 79, 1); v o d i o ih je u n a d i i n i s u se bojali (Ps 77, 53). S t o g a k a d uje: K a d d o e B r a n i t e l j , on e v a s podsjeati i v o d i t i c i j e l o j istini (Iv 14, 26; 16, 13), v o e n j e r a z u m i ] k a k o s i pouen i n e m o j k l e v e t a t i m i s a o . 50. No A p o s t o l n a p i s a : D u h se z a u z i m a za nas (Rim 8, 2627). P r e m a tome, k o l i k o j e m o l i t e l j nii o d dobroinitelja, t o l i k o j e i D u h p o d o s t o j a n s t v u d a l e k o o d B o g a ! A l i z a r jo n i s i uo o S i n u da je B o g u zdesna i da se z a u z i m a za nas (Rim 8, 34)? N e m o j stoga to je D u h u t e b i a k o je u o p e u t e b i ! i j e r nas s l i j e p c e ui o d a b r a t i k o r i s n o i na p u t u nas v o d i , tetiti p o b o n o m i s v e t o m n a u k u o n j e m u . Vrak je n a i m e b e z u m l j a d a s e dobroiniteljeva l j u b a v p r e m a o v j e k u u z m e k a o p o v o d z a n e z a h v a l n o s t . N e m o j t e , d a k l e , alostiti D u h a S v e t o ga (Ef 4, 30)! P o u j t e to v e l i mueniki p r v e n a c S t j e p a n predbacujui n a r o d u nepokornost i tvrdoglavost. G o v o r i : Vi se u v i j e k p r o t i v i t e D u h u S v e t o m e (Dj 7, 51). O p e t I z a i j a kae: Razbjesnie D u h a S v e t o g a i postade i m neprijatelj (Iz 63, 10). N a d r u g o m m j e s t u s t o j i : J a k o v l j e v a kua n a l j u t i D u h a G o s p o d n j e g a (Ps 105, 32). N i j e l i t o z n a m e n najvee' v l a s t i ? Preputam s u d u italaca d a odlue, k a d t o uju, koja. s e m i s a o n a m e e : j e l i D u h orue, je li o v i s a n , istoastan sa s t v o r e n j e m i s n a m a surob?
105

N i j e li p r a v o v j e r n i m a nepodnoljivo da se ta h u l a uulja i u s a m u rije? Veli d a j e D u h sluga? A l i K r i s t kae: Sluga n e z n a to ini n j e g o v Gospodar (Iv 15, .15). D u h p a k z n a to je Boje, k a o to i l j u d s k i d u h z n a to je u o v j e k u (1 Kor 2, 11).

X X

Protiv onih koji tvrde da D u h ne pripada ni robovima ni gospodarima nego slobodnim biima 51. P r o t i v n i c i t v r d e : D u h n i j e n i r o b n i G o s p o d a r , v e s l o b o d a n . Strane l i z a l u p a n o s t i ! K u k a v n e l i odvanosti t a k v a to rei! to d a u n j i h vie alim: g l u p o s t i l i h u l u ? L j u d s k i m p r i m j e r i m a nagruju i s t i n e o B o g u i n a s t o j e p r i m i j e n i t i n a b o a n s k u i n e i s k a z i v u n a r a v o v o z e m n i obiaj k o j i m o z n a u j e m o r a zliitost d o s t o j a n s t v a . N e u v i a j u d a u l j u d i n i t k o n i j e p o n a r a v i rob. J e d n i su, p o k o r e n i , p r o v e d e n i i s p o d j a r m a r o p s t v a , p r i m j e r i c e r a t n o zarobljenitvo. D r u g i s u s a siromatva zasunjeni k a o Egipani p o d F a r a o n o m . I l i opet n e n a d a r e n i j a d j e c a , p a m e t n o m i t a j n o m o e v o m o d l u k o m , odreena s u d a slue p a m e t n i j o j i b o l j o j d j e c i . P a m e t a n promatra, i p a k , t o n e e n i n a z v a t i osudom, v e d o b r i m d j e l o m . O n o m , n a i m e , k o j i i z n e staice r a z u m n o s t i u s e b i n e m a p r i r o d n a v o e n j a k u d i k a m o j e b o l j e d a postane tuim vlasnitvom k a k o b i n j i m r a v n a o r a z u m g o s p o d a r a . T a d a slii z a p r e g u k o j i i m a koijaa i lai k o j o j s e na kormilu nalazi kormilar. S t o g a J a k o v postade po o e v u b l a g o s l o v u (Post 27, 2940) gospodar E z a v u , k a k o bi n e r a z u m n i i m i m o svoje volje p r i m i o dobroinstva o d p a m e t n o g a , j e r n e m a r a z u m a d a b i s e s a m z a se b r i n u o . Kanaan n e k b u d e s l u g a brai u kui (Post 9, 2 5 27), j e r n i j e z n a o z a k r e p o s t zato to m u v l a s t i t i otac, H a m , b i jae n e r a z u m a n . N a taj s e nain n a z e m l j i p o s t a j e r o b o m . S l o b o d n i s u , n a p r o t i v , o n i to umakoe siromatvu, r a t u i k o j i m a n e t r e b a b r i g a o s t a l i h . P r e m a tome, m a d a s e n e t k o zove gospodar, n e t k o s l u g a , s v i smo s u r o b o v i p o r a d i u z a j a m n e i s t o asnosti i k a o vlasnitvo s v o g a S t v o r i t e l j a . Polazei o t u d , to moe i z u z e t i o d r o b o v a n j a ? i m j e to s t v o r e n o , v e j e r o b o m . 106

S t v o r e n j a , z a c i j e l o , j e d n a d r u g i m a n e gospodare j e r n e b e s k a bia n e p o z n a j u v l a s t o l j u b l j a . S v e s e p r e d B o g o m s a g i b a i i s k a z u j e m u k a o G o s p o d a r u duno strahopotovanje, k a o S t v o r i t e l j u slavu koja mu pripada. Sin asti oca i r o b s v o g a gospodara (Mal 1, 6). B o g od to d v o j e s v a k a k o trai j e d n o j e r g o v o r i : A k o s a m j a O t a c , g d j e je m o j a slava? A k o sam Gospodar, gdje je m o j a slava? A k o s a m G o s p o d a r , gdje je strahopotovanje p r e d a m n o m (Mal 1, 6) i v o t to s e n e b i n a l a z i o p o d n a d z o r o m G o s p o d n j i m , b i o b i o d s v i h n a j j a d n i j i . T a k v i s u o t p a l i aneli k o j i s e oslobodie r o p stva, j e r ustae p r o t i v svemogueg B o g a ; n e to b i p o n a r a v i b i l i drukiji, v e i z neposlunosti p r e m a S t v o r i t e l j u . K o g a , d a k l e , naziva s l o b o d n i m ? K o j i n e m a k r a l j a ? O n o g to n e m a moi d a d r u g i m v l a d a , n i t i doputa d a s e n j i m e u p r a v l j a ? T a k v e n a r a v i meu biima n e m a . T o o D u h u m i s l i t i , oita j e bezbonost. S t o g a , a k o j e D u h s t v o r e n , z a c i j e l o r o b u j e sa s v i m o s t a l i m . P s a l m i s t v e l i : Sve je t v o j i m r o b o m (Ps 118. 91). A k o j e i z n a d s t v o r e n j a , d i o n i k j e k r a l j e v s k o g gospodstva.
4>

XXI
Svetopisamska svjedoanstva da se D u h naziva Gospodi nom 52. A l i zato t r e b a d a s e b o r i m o n i s k i m d o k a z i m a i d a n a u k u stjeemo neasnu p o b j e d u k a d j e m o g u e asnijim d o k a z a t i n e o s p o r i v u odlinost s l a v e z a D u h a ? R e k n e m o l i to nas naui P i s m o , b o r c i e p r o t i v D u h a s m j e s t a snano i estoko zakriati, zaepit e ui, p o g r a b i t k a m e n j e i l i to i m d o p a d n e r u k e t e o d t o g nainit oruje i n a v a l i t n a nas. U z a sve to, s i g u r n o s t n e s m i j e m o c i j e n i t i vie o d i s t i n e . U A p o s t o l a n a o s m o : Neka G o s p o d i n u p r a v i vaa s r c a p r e m a B o j o j l j u b a v i i K r i s t o v o j p o s t o j a n o s t i u tjeskobama (2 Sol 3, 5). T k o je G o s p o d i n to u p r a v l j a k B o j o j l j u b a v i i K r i s t o v o j nepokolebivosti u nevoljama? N e k n a m odgovore ti k o j i D u h a s m a t r a j u r o b o m ! D a s e rije odnosi n a B o g a O c a , bilo bi jednostavno kazano: nek vas G o s p o d i n u p r a v i svojoj l j u b a v i ; d a s e odnosi n a S i n a , v j e r o j a t n o b i s t a j a l o : svojoj p o s t o j a n o s t i . N e k , d a k l e , trae k o j a j e d r u g a osoba d o s t o j n a d a s e asti n a s l o v o m G o s p o d i n a . 107

T o m e j e slino ovo m j e s t o : N e k G o s p o d i n uini d a rastete i o b i l u j e t e u m e u s o b n o j l j u b a v i i p r e m a - s v i m a k a o i mi p r e m a v a m a . N e k uvrsti vaa s r c a d a b u d u b e s p r i j e k o r n o s v e t a p r e d B o g o m i O c e m naim o d o l a s k u G o s p o d i n a naeg I s u s a K r i s t a sa s v i m n j e g o v i m svetima (1 Sol 3, 1213). K o j e g G o s p o d i n a P a v a o ' m o l i d a p r e d B o g o m I O c e m naim osnai o d o l a s k u n a eg G o s p o d i n a s r c a s o l u n s k i h v j e r n i k a d a b i b i l a u svetosti b e s p r i j e k o r n a i ista? N e k n a m o d g o v o r e l j u d i to D u h a S v e t o g a u b r a j a j u m e u slunike d u h o v e p o s l a n e na slubu (Heb 1, 14). A l i o n i n e m a j u to rei. R a d i t o g a n e k uju jo j e d n o svjedoanstvo k o j e izriito D u h a o s l o v l j a v a G o s p o d i n . P a v a o v e l i : AH D u h j e G o s p o d i n ; k a o od G o s p o d i n a D u h a (2 Kor 3, 1718). AH da ne ostane n i k a k v o uporite z a p r o t i v l j e n j e , I z n i j e t u same- A p o s t o l o v e rijei: Do dananjeg d a n a i s t i veo z a s t i r e itanje S t a r o g a Z a v j e t a i n i j e o b j a v l j e n o d a j e u K r i s t u uniten. K a d s e o v j e k o b r a t i G o s p o d i n u , veo p a d a . A l i D u h je Gospodin .(2 Kor 3, 14. 1617). Zato to kae? S t o g a to o n a j t k o se p o s v e t i s a m o g o l o m , d o s l o v n o m s m i s l u i m o d a se zadri na opsluivanju Z a k o n a , svoje srce p r e k r i v a , k a o n e k i m z a s t o r o m , idovskim t u m a e n j e m s l o v a . T o m u s e dogaa, j e r n e z n a d a j e t j e l e s n o opslui vanje Zakona dokinuto K r i s t o v i m dolaskom, k a d su p r a l i k o v i p o s t a l i I s t i n o m . S v j e t i l j k e s u , k a d sunce sine, suvine. Z a k o n j e p r e s t a o . Prorotva ute. I s t i n a j e , z a s j a l a . I p a k t k o bijae sposoban d a Z a k o n u z a v i r i d o d n a s m i s l a i d a n e jasnou s l o v a r a s t r g a k a o k o p r e n u t e p r o d r e d o s k r o v i tog, n a l i k j e M o j s i j u k o j i u r a z g o v o r u s B o g o m o d s t r a n i zastor (Izl 34, 34). I taj se od s l o v a obraa D u h u . P r e m a tome, v e l u na M o j s i j e v u l i c u o d g o v a r a nejasnoa z a k o n s k o g nauavanja, d u h o v n o p r o m a t r a n j e o b r a e n j u G o s p o d i n u . T k o , d a k l e , p r i ita n j u Z a k o n a u k l o n i s l o v o , obraa s e G o s p o d i n u G o s p o d i n t u oznauje D u h a ! i slii M o j s i j u k o m e l i c e s B o j e g u k a z a n j a postade obasjano. - Bia, n a i m e , to su uz s j a j n e boje i s a m a p o s t a j u o b o j e n a p o s j a j u to i h plae,. T a k o i o n a j k o j i n e t r e m i c e g l e d a u D u h a n e k a k o - s e preobraava p o n j e g o v o j s l a v i u neto s j a j n i j e , ; j e r m u j e srce o s v i j e t l j e n o , kao n e k i m s v j e t l o m , i s t i n o m to d o l a z i i z . D u h a . T o z n a i ' r i j e preobraen s l a v o m D u h a u s v o j o j v l a s t i t o j slavi (2 Kor 3, 18), a l i ne o s k u d n o i n e j a s n o , v e k o l i k o p o d n o s i o n a j to g a D u h ; r a s v j e t l j u j e . N e boji l i se, o v j e e , A p o s t o l a k a d g o v o r i : Vi ste Boji h r a m i Boji D u h s t a n u j e u v a m a ( 1 Kor 3 , 16)? D a l i b i A p o 108

s t o l i k a d p r i s t a o d a r o p s k o boravite poasti n a z i v o m h r a m ? Zato onaj k o j i P i s m o n a z i v a b o g o d u h i m (2 Tim 3, 16), j e r je n a p i s a n o nadahnuem D u h a S v e t o g a , n e u p o t r e b l j a v a rijei k o j e D u h a vrijeaju i p o n i z i j u ?

Zajednitvo Duha u naravi dokazuje se otud to je p o p u t . Oca i Sina teko dostupan razmatranju 53. I z v r s n o s t n a r a v i D u h a n a v i d j e l o d o l a z i n e samo t i m e to D u h i m a i s t a i m e n a i to s u d j e l u j e u d j e l i m a O c a i S i n a , ve i po t o m to ga r a z m a t r a n j e moe j e d v a dosei. to, n a i m e , Gospodin v e l i o O c u kao onom k o j i nadvisuje l j u d s k u spoznaju i to kae o S i n u , isto t v r d i o D u h u S v e t o m e . Pravedni Oe, s v i j e t te n i j e upoznao (Iv 17, 25). D o k tu g o v o r i o s v i j e t u , ne m i s l i n a s u s t a v n e b a i z e m l j e , v e n a o v a j p r o l a z n i ivot, p o d loan tisuama m i j e n a . 1 o s e b i g o v o r i : Jo m a l o , i s v i j e t me vie nee v i d j e t i , a l i vi ete me vidjeti (Iv 14, 19). I tu s v i j e t o m n a z i v a one k o j i se predadoe t v a r n o m i t j e l e s n o m ivotu te se samo oima o b r a a j u i s t i n i . N j i m a , j e r n e v j e r u j u u uskrsnue, n i j e vie m o g u e d a oima s r c a g l e d a j u naega G o s p o d i n a . Isto ree o D u h u : D u h I s t i n e k o j e g s v i j e t n e m o e p r i m i t i j e r g a n e v i d i n i t i p o z n a j e . V i g a poznajete j e r b o r a v i s vama (Iv 14, 17). T j e l e s n i o v j e k k o m e d u h n i j e izvjeban u r a z m a t r a n j u , v e je itav z a k o p a n u tjelesne m i s l i k a o u b l a t o , ne moe p o g l e d v i n u t i p r e m a d u h o v n o m s v j e t l u Istine. S t o g a s v i jet, t o jest ivot zasunjen t j e l e s n i m s t r a s t i m a , n e p r i m a m i l o s t D u h a k a o n i bolesno o k o s v j e t l o s t i sunane z r a k e . G o s p o d i n p a k u d j e l j u j e s v o j i m uenicima, z a k o j e svjedoi d a i m j e p o n j e g o v u n a u k u ivot ist, sposobnost d a v e s a d a m o g u r a z m a trati i gledati Duha. Isto g o v o r i i I z a i j a : Onaj k o j i uvrsti z e m l j u i to je na n j o j t e dade d a h n a r o d u n a n j o j i D u h a o n i m a k o j i j e gaze (Iz 42, 5). O n i to p r e z i r u z e m a l j s k o i n a d a nj se uzdiu, s m a t r a j u se dostojnima d a r a D u h a Svetoga. K o g a svijet ne moe o b u j m i t i , k o g a m o g u r a z m a t r a t i j e d i n o s v e t i zbog istoe s r c a , to t r e b a o n j e m u m i s l i t i i k a k v e s u asti p o n j e g o v o j m j e r i ? 109

XXIII
S l a v i t i D u h a znai n a b r a j a t i n j e g o v e v l a s t i t o s t i 54. Za sve d r a g e m o i drimo da se n a l a z e na odreenu m j e s t u . A n e o k o j i p r i s t u p i K o r n e l i j u ( D j 8, 26) ne bi u isto v r i j e m e u z F i l i p a ( D j 10, 3). N i aneo to s a Z a h a r i j o m g o v o r a e uz o l t a r (Lk 1, 11) ne bijae u i s t i as na s v o m v l a s t i t o m mjestu n a nebu. V j e r u j e m o , naprotiv, d a D u h istodobno djelo vae u H a b a k u k u i D a n i j e l u u B a b i l o n u (Dan 14, 33); da je b i o u v o d o p a d u s J e r e m i j o m (Jer 20, 2) i E z e k i j e l o m na K o b r u (E?, 1, 1). Duh G o s p o d n j i o d i s t a i s p u n j a Svemir (Mudr 1, 7). P s a l mist v e l i : Kamo da i d e m od tvoga D u h a i k a m o u pobjei od t v o g a lica (Ps 138, 7)? P r o r o k pie: Jer ja s a m s v a m a , g o v o r i G o s p o d i n , i m o j D u h p r e b i v a m e u v a m a (Hag 2 , 45). K o j u n a r a v t r e b a d a p r i z n a m o o n o m to j e p o s v u d a i k o j i j e s B o gom? D a l i n a r a v to sve o b u h v a a i l i k o j a j e p r i k o v a n a n a p o j e d i n a m j e s t a k a k o je, p o Rijei, sluaj s n a r a v i anela? N o to, z a c i j e l o , nee n i t k o u s t v r d i t i . Z a r d a n e u z v i s u j e m o i n e s l a v i m o onog k o j i j e n a r a v i j u boanski; veliinom nedokuiv, s i l a n u d j e l i m a i d o b a r u d o broinstvima? J a drim d a s l a v l j e n j e D u h a i n i j e d r u g o d o l i n a b r a j a n j e n j e g o v i h udesnih d j e l a . P r e m a tome, t i e n a m l j u d i i l i z a b r a n i t i d a s e sjeamo d o b a r a to i h D u h uini, i l i j e n a p r o s t o i z l a g a n j e n j e g o v i h d j e l a p u n i n a n a j v e e g s l a v o s p j e v a . M i , n a i m e , n e m o e m o drukije s l a v i t i B o g a , O c a naega G o s p o d i n a Isusa K r i s t a i n j e g o v a J e inoroenog S i n a o s i m a k o p o s v o j o j m o i p o b r o j i m o udesa D u h a Svetoga.
40

je p o s i n s t v o , s l a v a i. bogotovlje (Rim 9, 4). P s a l m i s t g o v o r i i o s v o j o j v l a s t i t o j s l a v i : D o k ti p j e v a m o j a slava (Ps 29, 13); probudi se, m o j a slavo {Ps 107, 2). P o s t o j i ak i s l a v a s u n c a , m j e s e c a i z v i j e z d a (1 Kor 14, 51). Po A p o s t o l u i slava je osude sa slavom (2 Kor 3,9). T i b i h t i o d a izmeu svega j e d i n o D u h , m a k a r i m a t o l i k o aenih bia, n e b u d e s l a v l j e n . P a v a o i p a k g o v o r i : Sluba j e D u h a u slavi (2 Kor 3, 8). K a k o , d a k l e , da D u h b u d e n e v r i j e d a n aenja? P o p s a l m i s t u j e p r a v e d n i k o v a s l a v a v e l i k a (Ps 20, 6). P o t e b i , D u h n e b i i m a o s l a v e ! N e p r i j e t i l i oita p o g i b a o d a s e t a k v i m rijeima n a v u e g r i j e h k o j e m s e vie n e d a u m a i ? A k o ovjek, spaen d j e l i m a p r a v e d n o s t i , s l a v i one k o j i s e boje G o s p o d i n a , k u d i k a m o e m a n j e D u h a liavati s l a v e k o j a mu pripada.
11

D o b r o , v e l e , n e k se s l a v i , a l i ne s O c e m i S i n o m . No k a k v a s m i s l a i m a izmiljati D u h u d r u g o m j e s t o , a p r e z r e t i ono to m u g a o d r e d i G o s p o d i n ? Zajednitvo s l a v e o n o m u s k r a t i t i k o j i j e p o s v u d a v e z a n s boanstvom u v j e r o i s p o v i j e d i , o t k u p i t e l j s k o m k r s t u , o s t v a r e n j u udesa, u b o r a v l j e n j u s a s v e t i m a , u m i l o s t i m a to i h dade poslunima? N i k a k a v d a r , uope, n e d o l a z i s t v o r e n j u bez S v e t o g a D u h a - U Evaneljima nas ui na G o s p o d i n i. S p a s i t e l j da je n e m o g u e rei i obinu rije u o b r a n u K r i s t a bez s u d j e l o v a n j a D u h a (Mt 10, 1920; Lk 12, 1112). N e z n a m d a l i b i s e i t k o t k o i m a udjela u S v e t o m e D u h u (Heb 6, 4) sloio s t i m e da se m i m o i e sve to je reeno, z a b o r a v i z a jednitvo D u h a u s v e m u te ga o d i j e l i m o od O c a i S i n a . G d j e , dakle, da ga svrstamo? Sa stvorenjem? A l i stvorenje robuje, D u h oslobaa. G d j e j e G o s p o d i n o v D u h , o n d j e j e sloboda ( 2 Kor 3, 17). M a d a b i s e d a l o jo m n o g o t o g a i z n i j e t i u p r i l o g injenici da se D u h a Svetoga ne smije p r i b r o j i t i stvorenoj n a r a v i , za sad o t o m e o d g a a m i z l a g a n j e . K a d bismo h t j e l i u s k l a d u s a z n a enjem predmeta i z n i j e t i vlastite dokaze i p o b i t i prigovore p r o t i v n i k a , trebalo bi mnogo govoriti. O b u j m o m bismo knijge z a m o r i l i itatelje. S t o g a t o o s t a v l j a m o z a zasebno d j e l o i drimo se s v e g a n a c r t a .
42

XXIV
Usporedbom s biima koja se u stvorenom slave pobija se bezumnost onih koji ne veliaju Duha 55. S v a k i je o v j e k o v j e n a n s l a v o m i au (Ps 8, 6). U n a d i je sadrana slava, ast i m i r s v a k o m t k o ini d o b r o (Rim 2, 10). P o s t o j i s l a v a v l a s t i t a I z r a e l u . P a v a o pie: N j i h o v o
K a d z n a m o d a B a z i l i j e D u h a n e n a z i v a B o g o m , v r i j e d n o j e s v r n u t i pozornost na to da tu za nj t v r d i da je naravlju boanski. U s p . Uvod, IV, 3 i 5.
40

56. P r o m o t r i m o , d a k l e , s t v a r i j e d n u p o j e d n u . D u h j e p o n a r a v i d o b a r k a o to j e d o b a r O t a c i k a k o j e d o b a r S i n . S t v o renje pak odabiranjem dobra i m a dijela u dobroti. D u h pozna Boje dubine, stvorenje po D u h u p r i m a objavu otajstava. S u B a z i l i j e m i s l i na Mt 12, 3132. N e z n a m o d a l i j e B a z i l i j e i k a d napisao t o djelo.
42

110

n i

oivljuje s B o g o m k o j i s t v a r a s v a k i ivot, i s a S i n o m k o j i daje ivot, P a v a o kae: Onaj k o j i K r i s t a u s k r i s i o d m r t v i h , oivjet e i vaa s m r t n a t i j e l a po s v o m e D u h u to b o r a v i u v a m a (Rim 8, 11). G o s p o d i n g o v o r i : M o j e ovce" sluaju m o j glas i ja im d a j e m v j e n i ivot (Iv 10, 2728). T a k o e r kae: D u h o i v l j u j e (Iv 6, 63). P a v a o n a d a l j e v e l i : D u h je ivot z b o g p r a v e d nosti (Rim 8, 10). 1 G o s p o d i n svjedoi da D u h o i v l j u j e : Put ne k o r i s t i nita (Iv 6, 63). K a k o , d a k l e , D u h u o s p o r i t i i v o t v o r n u m o i uiniti g a s r o d n i m s n a r a v i j u k o j a p r i m a n j e m d o b i v a ivot? T k o j e t a k o s v a d l j i v , d o t e m j e r e bez u d j e l a n a n e b e s k o m d a r u , t k o bez u k u s a z a l i j e p e B o j e rijei, t k o t a k o lien vjenih u f a n j a d a D u h a s v r s t a v a s a s t v o r e n j e m i t r g a o d b o anstva? 57. G o v o r e : D u h j e u n a m a k a o O e v d a r . D a r se, z a c i j e l o , n e velia i s t i m astima k a o i d a r o v a t e l j . D u h je, dodue, Boji d a r , a l i d a r ivota. P a v a o kae: Z a k o n nas D u h a ivota o s l o b o d i (Rim 8, 2). T a k o e r je d a r m o i : Primit ete s n a g u S v e t o g a D u h a to e sii n a vas ( D j 1 , 8). J e l i stoga d o s t o j a n p r e z i r a ? N i j e l i B o g i S i n a d a r o v a o l j u d i m a ? P a v a o pie: On n e potedi n i v l a s t i t o g S i n a , ve g a za, nas p r e d a , k a k o n a m n e e s n j i m e sve darovati (Rim 8, 32)? Na d r u g o m m j e s t u , g o v o r e i o o t a j s t v u uovjeenja, P a v a o k a z a : Da b i s m o z n a l i ime n a s je B o g o b d a r i o (. . .) (1 Kor 2, 12). P r e m a tome, z a r o n i k o j i t a k o z b o r e n e n a d m a u j u i d o v s k u nezahvalnost k a d preobilje Boje dobrote u z i m l j u kao p o v o d z a h u l u ? D u h u p r i g o v a r a j u to n a m dade s l o b o d u d a B o g a n a z i v a m o s v o j i m O c e m . P a v a o kae d a j e B o g p o s l a o D u h a s v o g a S i n a u naa srca i da D u h klie A b b a , Oe (Gal 4, 6) k a k o b i n j e g o v glas postao g l a s o m o n i h k o j i g a primie.

J a p a k n e b i h r e k a o d a u upuuje n a n e p l e m e n i t i j u m i s a o . N a p r o t i v , p r a v o shvaena, m i s a o v o d i s a m o m v r h u n c u . T a k o o p a z i s m o d a s e esto u p o t r e b l j a v a m j e s t o sa. E v o p r i m j e r a : Ui u u t v o j D o m u paljenicama (Ps 65, 13) m j e s t o s p a l j e n i c a m a ; izvede ih u s r e b r u i zlatu (Ps 104, 37), to jest sa s r e b r o m i z l a t o m ; ne e izai u naim etama (Ps 43, 10), m j e s t o s naim etama. P r i m j e r a i m a b e z b r o j . U s v a k o m sluaju, r a d o b i h nauio o d t e n o v e m u d r o s t i k o j i s l a v o p o j A p o s t o l i g d a dovri r i j e c o m u slijedei p r a v i l o to g a t i l j u d i s a d predlau k a o d a p o t j e e . i z P i s m a ? N i g d j e , n a i m e , n e n a o s m o : T e b i , Oe,ast i s l a v a p o t v o m j e d i n o r o e n o m S i n u u S v e t o m e D u h u . T a k o g o v o r i t i , t i m j e l j u d i m a obini je i od s a m o g d i s a n j a . S v a k i od s p o m e n u t i h p r i j e d l o g a dade se zasebno nai, a l i n i k a d nee m o i p r s t o m u p r i j e t i u n j i h p o v e z a n e u taj s l i j e d . P r e m a tome, a k o se ele strogo drati P i s a m a , n e k o pokau o d a k l e c r p e svoj nain izraavanja. P o v o d e l i s e obiajem, n e k i n a m a to ne b r a n e ! 59. M i s e sluimo o b a m a izriajima j e r i h o b a naosmo u uporabi k o d vjernih. Vjerujemo da j e d n i m i d r u g i m jednako i s k a z u j e m o s l a v u D u h u , a l i d a one k o j i s e ogrjeuju o i s t i n u b o l j e uutkuje izriaj k o j i je o v d j e u p i t a n j u . Blii je s v e t o p i s a m s k o m s m i s l u t e j e stoga n e p r i j a t e l j i m a m a n j e n a d o h v a t r u k e . U p r a v o s e t o m e izriaju k o j i u p o t r e b l j a v a m o n a m j e s t o v e z n i k a i sada protive o v i l j u d i . J e d n a k o je, n a i m e , a k o kaemo P a v a o i S i l v a n i T i m o t e j , i l i P a v a o s T i m o t e j e m i S i l v a n o m . O b a m a j e nainima izraa v a n j a ouvana p o v e z a n o s t i m e n i m a . A k o , d a k l e , m a k a r j e G o s p o d i n r e k a o : Oca i S i n a i S v e t o g a D u h a (Mt 28, 19), ja k a e m : O c a i S i n a s a S v e t i m D u h o m , d a l i s a m to d r u g o p o s m i s l u rekao? I m a m n o g o svjedoanstava d a s u t a i m e n a v e z a n a v e z n i k o m i . P a v a o pie: Milost G o s p o d i n a naega I s u s a K r i s t a i l j u b a v B o g a i zajednitvo S v e t o g a Duha (2 Kor 13, 13). Na d r u g o m m j e s t u : Z a k l i n j e m v a s naim G o s p o d i n o m I s u s o m K r i s t o m i l j u b a v l j u Duha (Rim 15, 30). K a d b i s m o mjesto i h t j e l i u p o t r i j e b i t i s , k o j a b i b i l a r a z l i k a ? J a j e n e v i d i m o s i m a k o t k o i z h l a d n i h gramatikih p r a v i l a n e c i j e n i vie v e z n i k j e r ue p o v e z u j e i t v o r i v e e j e d i n s t v o t e p r i j e d l o g odbacuje jer n e m a istu snagu. A k o bi valjalo samo o t o m p o l a g a t i raun, o d i s t a n a m z a o b r a n u n e b i t r e b a l o dugo raspredanje.
43 4 4
43 44

X X V Pismo upotrebljava prijedlog u mjesto sa. Veznik i ima isto znaenje kao prijedlog s 58. P r o t i v n i c i p i t a j u : zato P i s m o n i g d j e n e ui d a s e D u h s l a v i s O c e m i S i n o m , v e o p r e z n o i z b j e g a v a izriaj s D u h o m ? Zato p o s v u d a , k a o s k l a d n i j e , r a d i j e u p o t r e b l j a v a slaviti u Duhu? 112

B a z i l i j e m i s l i na doksologije u k o j i m a se nalaze u i sa. M i s l i se na slavospjev s p r i j e d l o g o m sa.

113

N o n j i m a n i j e stalo n i d o s l o g o v a n i d o o v o g i l i onog o d z v u k a rijei, ve d o z b i l j a to s e s m i s l o m I i s t i n o m v e o m a r a z l i k u j u . I z tog r a z l o g a , k a k o u p o t r e b a s l o g o v a n i j e utvrena, o v i l j u d i nastoje d a j e d n e propiu, a d r u g e i z b a c e i z C r k v e . J a u, m a d a j e v e p r i p r v o m sluanju o s n o v a n o s t p r i j e d l o g a oita, i p a k poloiti raun zato g a nai O c i s k r o z promiljeno u p o t r i jebie. P r i j e d l o g sa j e d n a k o snano k a o i v e z n i k i p o b i j a S a b e l i j e v o z l o t e p o p u t v e z n i k a istie v l a s t i t o s t osoba. T a k o n a o v i m m j e s t i m a : Ja e m o i O t a c doi (Iv 14, 23); Ja i O t a c j e d n o smo (Iv 10, 30). Uz to, p r i j e d l o g na i z v a n r e d a n nain svjedoi z a v j e n o zajednitvo i n e r a s t a v l j i v u vezanost. T k o kae d a j e S i n s O c e m , i s t o d o b n o p o k a z u j e i v l a s t i t o s t osoba i n e r a s t a v l j i vost zajednitva. To se m o e v i d j e t i i u l j u d i . V e z n i k i izrie zajednitvo u d j e l o v a n j u ; p r i j e d l o g sa uz to oituje z a s e b n u v r s t zajednitva. N a p r i m j e r : u M a c e d o n i j u otplovie P a v a o i T i m o t e j ; T i h i k i O n e z i m b i j a h u p o s l a n i Koloanima. T u d o z n a j e m o d a uinie isto. A k o p a k u j e m o d a s u s u - o t p l o v i l l i su- p o s l a n i , z n a m o d a s u s k u p n o o b a v i l i posao. T a k o p r i j e d l o g , k a o n i j e d n a d r u g a rije, niti S a b e l i j e v o zlo. K t o m e s a s a b e l i j e v c i m a p o b i j a i one to s u posve opreno bezboni. M i s l i m n a one k o j i v r e m e n s k i m r a z m a c i m a d i j e l e S i n a o d O c a i D u h a o d Sina. 60. Rijeca sa najvie se t i m e r a z l i k u j e od u to sa n a z n a uje u z a j a m n u p o v e z a n o s t o n i h k o j i s u u zajednitvu. T a k o , p r i m j e r i c e , o n i h to s k u p a p l o v e , s u s t a n u j u i l i uope b i l o to s u o s t v a r u j u . U, n a p r o t i v , oituje odnos p r e m a o n o m e u emu s e n a l a z e o n i k o j i d j e l u j u . K a d u j e m o b r o d e u i s t a n u j u u, s m j e s t a i m a m o n a p a m e t i lau i kuu. P o opoj je, d a k l e , u p o r a b i t a k v a r a z l i k a m e u u i sa. M a r l j i v bi o v j e k i vie t o g a naao. to se m e n e tie, ja n e m a m v r e m e n a b a v i t i s e istraivanjem t i h rijeca. Budui d a j e p o k a z a n o d a s a odlino izraava m i s a o p o v e z a n o s t i , n e k z a v l a d a m i r , a k o hoete. P r e s t a n i t e s a estokim i u p o r n i m r a t o m p r o t i v sa. I p a k , k a k o je i rije sa prihvaena, a k o je k o m e d r a g o da u s l a v o s p j e v u v e z a n i k o m i vee I m e n a te s l a v i , k a k o u E v a n e l j i m a nauismo u v e z i s k r s t o m , O c a i S i n a i S v e t o g a D u h a , n e k ini t a k o , n i t k o s e n e e p r o t i v i t i . U t o m e b u d i m o sloni! A l i b i o n i r a d i j e j e z i k e poupali nego p r i h v a t i l i t u rije. T o , eto, p r o t i v nas podie n e u m o l j i v i r a t . V e l e : B o g u t r e b a i s k a z i v a t i s l a v u u D u h u S v e t o m e , a ne i D u h u . Te se rijei d r e s v o m estinom k a o d a p o n i z u j e D u h a . Nee b i t i n a o d m e t d a 114

o n j o j kaemo neto vie. N a k o n to sve to uju, i z n e n a d i o b i h se, a k o i n j u ne odbace k a o i z d a j i c u i p r e b j e g a k o j i i s k a z u j e slavu Duhu.

XXVI S v a k o se znaenje rijei u primjenjuje i na Duha 61. M e n i s e ini, a k o p o m n o m i s l i m , d a estica u , m a d a j e d n o s t a v n a i k r a t k a za i z g o v o r , m n o g o i r a z n o v r s n o znai. I k o l i k o g o d i m a znaenja, v i d i m o d a s v a m o g u posluiti p r e d o dbama o D u h u . Kae se da je l i k u t v a r i , s i l a u onome to je p r i m a , stanje u s u b j e k t u k o j e ga odreuje. I jo m n o g o toga. P r e m a t o m e , u k o l i k o D u h S v e t i vri u l o g u l i k a , usavruje d u h o v n a bia d o vravajui n j i h o v o oblije. T k o vie n e ivi p o t i j e l u , v e se, p o t i c a n B o j i m D u h o m , zove B o j i m s i n o m i t k o j e postao s u o blien s l i c i S i n a Bojega, n a z i v a se d u h o v n i m (Rim 8, 13. 23). to je m o g l e d a n j a u z d r a v u o k u , d j e l o v a n j e je D u h a u oienoj dui. S t o g a P a v a o eli Efeanima d a i m oi b u d u p r o s v i j e t l j e n e u D u h u m u d r o s t i (Ej 1, 1718). K a o u m i j e e u o n o m e k o j i g a stee, t a k o i m i l o s t D u h a ostaje u onome k o j i j e p r i m i . P r i s u t n a je, dodue, u v i j e k , a l i n e d j e l u j e neprestano. U m i j e e je, n a i m e , m o u u v i j e k u u m j e t n i k u , a inom o n d a k a d po n j e m u r a d i . T a k o j e i s D u h o m . U v i j e k j e u z one k o j i s u g a d o s t o j n i , a l i d j e l u j e po p o t r e b i : u prorotvima, u o z d r a v l j e n j i m a , i l i n e k i m d r u g i m udesnim d j e l i m a . K a o z d r a v l j e , t o p l i n a i l i openito p r o l a z n a raspoloenja u dui, t a k o je i D u h , dodue, esto p r i s u t a n u dui, a l i ne ostaje u o n i m a k o j i i z n e s t a l n o s t i udi l a k o gube m i l o s t k o j u s u p r i m i l i . T a k a v bijae S a u l i s e d a m d e s e t o r i c a starjeina m e u I z r a e l o v i m s i n o v i m a (Br .11, 2526) o s i m E l d a d a i Modaa. ini s e d a j e o d s v i h samo s n j i m a ostao D u h . Uope, D u h ostaje u z one k o j i s u t i m a slini u i z b o r u . K a o rije u dui, b i l o d a j e misao srca i l i jezikom izgovorena, tako je i s D u h o m S v e t i m b i l o d a svjedoi z a na d u h i l i u naim s r c i m a klie A b b a , Oe (Rim 8, 1516), odnosno u m j e s t o n a s g o v o r i po rijei: Ne g o v o r i t e z a p r a v o v i , v e Oev D u h z b o r i u v a m a (Mt 10, 20). D u h se, uz to, u s k l a d u s r a z d i o b o m d a r o v a p o i m a k a o c j e l i n a u s v o j i m d i j e l o v i m a . S v i smo, n a i m e , u d o v i j e d n i d r u g i 115

m a , i a k o i m a m o razliite d a r o v e p o m i l o s t i Bojoj, k o j a n a m j e dana (Rim. 12, 5), Z b o g t o g a o k o ne m o e rei r u c i ti mi ne treba n i t i g l a v a n o g a m a v i m i n e trebate ( 1 Kor 12,21). N a p r o t i v , s v i u d o v i s k u p a ine u j e d n o t i D u h a K r i s t o v o t i j e l o i jedni drugima' iskazuju, prema milosnim darovima, uslugu. B o g je, zacijelo, u t i j e l u r a s p o r e d i o u d o v e , s v a k i zasebno, p o svojoj v o l j i . U d o v i se ipak b r i n u jednakom brigom jedni za druge u d u h o v n o m zajednitvu, j e r u n j i m a p o s t o j i u z a j a m n o s u o s j e anje. S t o g a ako t r p i j e d a n u d , suosjeaju s v i u d o v i ; a k o s e s l a v i j e d a n u d , z a j e d n o se vesele s v i u d o v i (1 Kor 12, 26). K a o to su djelo vi u c j e l i n i , t a k o je s v a k i od nas zasebno u D u h u , j e r s v i k o j i smo u j e d n o m t i j e l u za j e d n o g D u h a b i s m o krte ni (1 Kor 12, 13). 62. Neobino j e rei, a l i n i j e zato m a n j e i s t i n i t o d a j e D u h esto n a z i v a n m j e s t o m posveenih. N o p o k a z a t e m o d a n i taj nain g o v o r a n e u m a n j u j e D u h a , v e g a r a d i j e p r o s l a v i j u j e . Rije esto r a d i jasnoe n a d u h o v n e p o j m o v e p r i m j e n j u j e t j e l e sne rijei. O p a z i s m o d a p s a l m i s t kae B o g u : Budi m i zati 'nikim B o g o m i vrstim m j e s t o m da me spasi (Ps 30, 3). O D u h u j e reeno: Gle, u z a m e j e m j e s t a . S m j e s t i s e n a liticu (Izl 33, 21). to m j e s t o znai d r u g o a k o ne m o t r e n j e u D u h u ? K a d s e M o j sije v i n u d o tog m o t r e n j a , mogao j e v i d j e t i B o g a k o j i m u s e oito u k a z a . T o je, n a i m e , p r a v o mjesto i s t i n s k o g k l a n j a n j a . P i s a n o j e : Pazi d a svoje p a l j e n i c e n e prinosi n a b i l o k o j e m m j e s t u , v e n a m j e s t u to e g a o d a b r a t i G o s p o d i n , B o g t v o j (Pnz 12, 1 3 14). to je, d a k l e , d u h o v n a p a l j e n i c a ? r t v a p o h v a l e . N a k o j e m j e m j e s t u p r i k a z u j e m o ? U D u h u S v e t o m . O t k u d t o nauismo? O d s a m o g G o s p o d i n a k o j i v e l i : Istinski k l a n j a o c i , O c u e s e k l a n j a t i u D u h u i Istini (Iv 4, 23). K a d J a k o v v i d j e to mjesto, k a z a : Gospodin je u t o m mjestu (Post 28, 16). P r e m a tome, D u h j e o d i s t a m j e s t o s v e t i h . I s v e t i j e v l a s t i t o m j e s t o D u h a j e r sebe s t a v l j a n a r a s p o l a g a n j e B o g u i zove s e h r a m o m D u h a . K a o to P a v a o g o v o r i u K r i s t u : P r e d B o g o m g o v o r i m o u Kristu (2 Kor 2, 17), i K r i s t g o v o r i u P a v l u , j e r s a m P a v a o s v j e d o i : Ili traite d o k a z d a K r i s t u m e n i g o v o r i (2 Kor 13, 3)? Isto t a k o P a v a o u D u h u g o v o r i otajstva (1 Kor 14, 2) i D u h za u z v r a t z b o r i u P a v l u .
1

j e djelo s p r a v o m g o v o r i m o d a s e n a l a z i u o n i m a k o j i g a p r i m a j u . N a p r o t i v , n j e g o v o p s t a n a k p r i j e v r e m e n a i beskonano ivljenje k o d S i n a i O c a , trae i z r a z e v j e n e v e z a n o s t i , i m o n j i m a razmiljamo. U p r a v o m s m i s l u i i s t i n s k i se moe g o v o r i t i o s u - b i v a n j u o n i h k o j i supostoje n e o d i j c i j e n o j e d n i o d d r u g i h . V e l i m o da se t o p l i n a n a l a z i u uarenu eljezu, a l i da je s v a t rom. I o z d r a v l j u kaemo da se n a l a z i u t i j e l u , o ivotu da je s duom. P r e m a tome, g d j e j e rije o p r a v o m i n e r a s k i d i v o m z a jednitvu, z n a m e n i t i j a je rije sa, j e r d o z i v a u p a m e t p r e d o d b u n e r a s k i d i v a zajednitva. G d j e p a k m i l o s t D u h a m o e doi i otii, s p r a v o m se i i s t i n i t o kae biti u, m a k a r m i l o s t esto ostaje t r a j n o s o n i m a k o j i su je p r i m i l i , j e r su p o s t o j a n i u dobru. S t o g a k a d p r e d oima i m a m o d o s t o j a n s t v o v l a s t i t o D u h u , p r o m a t r a m o ga s O c e m i S i n o m . A l i ako m i s l i m o na milost ost varenu u onima koji i m a j u na njemu udjela, velimo: D u h je u n a m a . S l a v o s p j e v , d a k l e , to g a p r i n o s i m o u D u h u n i j e i s p o v i j e d a n j e n j e g o v a d o s t o j a n s t v a , v e p r i z n a n j e nae s l a b o s t i , j e r t a k o p r i z n a j e m o d a o d sebe n i s m o s p o s o b n i i s k a z i v a t i s l a v u , v e da je naa sposobnost u D u h u S v e t o m . Osnaeni u n j e m u , p r i k a z u j e m o h v a l u s v o m e B o g u z a d o b r a k o j i m a smo o b a s u t i . P o m j e r i oienja o d z l a , o d D u h a d o b i v a m o j e d a n v e u d r u g i r n a n j u p o m o , d a b i s m o B o g u p r i n o s i l i rtve h v a l e . J e d i n o n a t a j nain p o b o n o o s t v a r u j e m o z a h v a l j i v a n j e u D u h u . I p a k n i j e l a k o o s a m o m s e b i rei: Boji j e D u h u m e n i ; pouen n j e g o v o m milou, p r i k a z u j e m h v a l u . P a v l u prilii r i j e : Mislim da i ja i m a m D u h a B o j e g a (1 Kor 7, 40). Na d r u g o m m j e s t u : uvaj l i j e p i p o k l a d p o D u h u S v e t o m k o j i b o r a v i u n a m a (2 Tim 1, 14). I o D a n i j e l u bi reeno da S v e t i D u h Boiji bijae u n j e m u (Dn 5, 11). Isto v r i j e d i i za one k o j i krepou slie t i m l j u d i m a . 64. U i m a i j e d a n d r u g i smisao k o j i n e v a l j a z a b a c i t i . K a o to O c a v i d i m o u S i n u , t a k o i S i n a u D u h u . K l a n j a n j e u D u h u p o k a z u j e d a s e d j e l o v a n j e naeg d u h a o d v i j a k a o u n e k o m s v j e t l u k a k o s e d a d e zakljuiti i z o n o g to j e reeno S a m a r i t a n k i . N j u to drae, z a v e d e n u d o m a i m obiajem, d a s e k l a n j a n j e o b a v l j a u m j e s t u , na G o s p o d i n poui da se t r e b a k l a n j a t i u D u h u i I s t i n i (Iv 4, 23). P r i t o m , oito, s a m o g sebe n a z v a I s t i n o m . S t o g a , d a k l e , k a o to g o v o r i m o o k l a n j a n j u u S i n u , u k o l i k o je s l i k a B o g a Oca, tako govorimo i o k l a n j a n j u u D u h u k o j i u s e b i p o k a z u j e G o s p o d i n o v o boanstvo. I z tog r a z l o g a D u h a Svetoga u k l a n j a n j u ne treba dijeliti od Oca i Sina. A k o si i z 117

63. Z a D u h a se, d a k l e , v e l i d a j e m n o g o s t r u k o i n a r a z n e naine u s t v o r e n j i m a . A l i d a l e k o j e usklaeni j e s v j e r o m a k o kaemo d a j e s O c e m i S i n o m , nego d a j e u n j i m a . Z a m i l o s t to d o l a z i od o n o g k o j i b o r a v i u d o s t o j n i m a i u n j i m a vri s v o 116

v a n n j e g a , uope s e nee k l a n j a t i . A k o s i u n j e m u , n a n i k a k a v g a nain nee d i j e l i t i o d B o g a , k a o to n i s v j e t l o s t n e r a s t a v lja o d onog to s e g l e d a . N e m o g u e je, n a i m e , v i d j e t i S l i k u nevidljivog Boga osim u osvjetljenju D u h a . Tko motri s l i k u , ne m o e o d s l i k e r a z d v o j i t i s v j e t l o . Nuno je, n a i m e , d a s e u z r o k g l e d a n j a s k u p a v i d i s o n i m to se g l e d a . P r e m a t o m e z a i s t a se n a m e e zakljuak: p r o s v j e t l j e n j e m D u h a m o t r i m o O d s j e v B o je s l a v e (Heb 1, 3). Po O t i s k u d o l a z i m o O n o m e k o m u p r i p a d a O t i s a k i i s t o l i k i Peat.

s k o g k r u h a i b l a g o s l o v n e ae? M i se, n a i m e , n e z a d o v o l j a v a m o o n i m to navedoe A p o s t o l i E v a n e l j e , v e i p r i j e i p o s l i j e p o s v e e n j a g o v o r i m o i d r u g e rijei, uzete i z nezabiljeene n a u k e , i o d v e l i k a znaenja z a o t a j s t v o .

4 7 48

XXVII Podrijetlo i znaenje p r i j e d l o g a sa. O nepisanim crkve nim zakonima 65. P r o t i v n i c i p i t a j u : zbog ega u v o d i t e taj n o v i slog t e g o v o r i t e s D u h o m , a ne u D u h u k a d D u h u z a i s t a p r i s t a j e u i d o v o l j a n je za nae o p e p o i m a n j e o n j e m u ? U p o t r e b l j a v a t e rijei k o j e uope n i s u nune n i t i o d o b r e n e o d C r k a v a ! D a rijeca u n i j e D u h u S v e t o m d o d i j e l j e n a p u k i m slua j e m , v e d a j e zajednika O c u i S i n u , p r i j e u t v r d i s m o . D r i m da i to dostatno d o k a z a s m o da u ne samo to nita ne o d u z i m a D u h u o d d o s t o j a n s t v a , v e d a d o najvee v i s i n e d o v o d i m i s l i onih k o j i nisu skroz iskvareni. Preostaje da se govori otkud po tjee sa, k o j i mu je smisao i k a k o je u s k l a d u s P i s m o m . 66. M e u n a u c i m a i n a v j e t a j i m a to se ouvae u C r k v i , jedne i m a m o iz pisane poduke, druge preuzesmo, prenesene u o t a j s t v u , i z apostolske P r e d a j e . J e d n o i d r u g o i m a isto znae n j e z a v j e r u . N i t k o i m s e nee p r o t i v i t i ako i m a i m a l o i s k u s t v a s c r k v e n i m p r o p i s i m a . A k o b i s m o pokuali o d s t r a n i t i n e p i s a n e obiaje, k a o da su bez i k a k v a znaenja, otetili b i s m o , i bez svoje v o l j e , u b i t n o m e Evanenje. Jo vie, p r o p o v i j e d a n j e b i s mo sveli na prazno ime. K a o p r i m j e r s p o m i n j e m ono p r v o i najopenitije. T k o nas p i s m e n o podui d a s e z n a k o m kria obiljeavaju o n i k o j i p o l a u n a d u u I m e naeg G o s p o d i n a I s u s a K r i s t a ? K o j e nas s l o v o naui d a s e u m o l i t v i o k r e n e m o n a Istok? K o j i n a m o d s v e t i h p i s m e n o o s t a v i rijei z a z i v n e m o l i t v e k o d posvete e u h a r i s t i j 4 5 46

Takoer b l a g o s l i v l j a m o k r s n u vodu, ulje p o m a z a n j a i k t o m e s a m o g krtenika. A l i i z k o j i h j e t o spisa? Z a r n e i z p r e uene i s k r o v i t e P r e d a j e ? I l i k o j a p i s a n a rije ui m a z a n j e u l j e m ? O t k u d a d o l a z i t r o s t r u k o k r s n o u r a n j a n j e krtenika? A ostalo to okruuje krtenje? Odreknue sotone i n j e g o v i h a n ela? Iz k o j e g je to spisa? Z a r ne iz o n o g s k r o v i t o g i n e i z r e e n o g n a u k a to ga O c i nai uvahu u bezbrinoj i j e d n o s t a v n o j utnji, j e r d o b r o znae da se utnjom titi potivanje o t a j s t a v a ? N e u p u e n i m a n i j e b i l o doputeno n i p o g l e d a t i ta otajstva, k a k o b i , d a k l e , b i l o razloito d a s e n a u k o n j i m a p i s m o m r a z glaava?
49 50

- to h t j e d e v e l i k i M o j sije k a d o d r e d i d a u H r a m u n e b u d e sve pristupano s v i m a ? Neupuene o s t a v i i z v a n s v e t i h z i d i n a ; p r v e t r i j e m o v e d o d i j e l i iima; j e d i n o l e v i t e drae z a d o s t o j n e posluitelje boanstva. Sveenicima p r e d a d e k l a n i c e , p a l j e n i c e i ostalo bogosluje. J e d n o g , i z a b r a n a m e u s v i m a , p r i p u s t i u Svetite, a l i n i n j e g a u v i j e k , v e samo j e d a n j e d i n i d a n u g o d i n i . ak i sat u d a n u o d r e d i za u l a z a k da bi r a d i s t r a n o s t i i nevinosti p r e s t r a v l j e n g l e d a o Svetite n a d Svetitem ( B r 4, 20; Izl 30. 10; Lev 16). M o j sije d o b r o znae u s v o j o j m u d r o s t i da se s t a l n o u p o t r e b l j a v a n o i l a k o d o h v a t l j i v o izlae n e p o s r e d n u p r e z i r u , d o k ono to uzmie i to je r i j e t k o n e k a k o od n a r a v i s t v a r a eznue. N a i s t i nain A p o s t o l i i O c i to n a poetku s t v a r a h u z a k o n e o ivotu C r k v e , o t a j s t v i m a uvahu svetost skrovitou i ut n j o m . E v o to j e s m i s a o n e p i s a n e P r e d a j e : s v j e t i n a n e s m i j e r a d i n a v i k l o s t i obescijeniti spoznaju n a u k a , jer se o njem ne v o d i b r i g a . J e d n o je, n a i m e , n a u k , d r u g o p r o p o v i j e d a n j e . O n a u ku se uti, p r o p o v i j e d a n j e se razglauje. O b l i k je utnje i ne j a snoa k o j o m s e slui. P i s m o k a d smisao n a u k a , n a k o r i s t itaa, ini teko s h v a t l j i v i m . .. I z t o g r a z l o g a s v i , dodue, g l e d a m o n a Istok, d o k m o l i m o , a l i nas j e m a l o k o j i z n a m o d a t a k o traimo s t a r u d o m o v i n u , r a j to ga z a s a d i B o g u E d e n u , na I s t o k u (Post 2, 8).
1 K n r IJ, 2.i-05. Mt 26. 2629; Mk 14, 2 2 - 2 S ; i k 22, 1020. * Rije je o n e k H t e n i m a . *' ' Jos ie u BaztJjcno d o b a na svj/t d i s c i p l i n a a r c a n i : v j e r n i c i m o r a j u p r e d nekr.tcnima utjeti o v j e r s k i m o t a j s t v i m a ,
;,f

' D u h S v e t i , V , 11. Rijeju nauk? pre\edosmo d o g m a , a navjetaj s t o j i za k e r i g m a . O dogmi i kormiiii, vidi l'vod, I V . 2
5 w

118

Stojei o b a v l j a m o m o l i t v e u p r v i t j e d n i d a n , a l i s v i n e z n a mo t o m e r a z l o g a , S u u s k r s l i s K r i s t o m i duni traiti to je gore (KoZ 3, 1), s t a j a n j e m se za v r i j e m e m o l i t v e ne sjeamo samo m i l o s t i to n a m j e d a t a n a u s k r s n i d a n , v e takoer injenice d a j e taj d a n u n e k u r u k u s l i k a buduega v i j e k a . S t o g a M o j sije poetni d a n n e n a z v a p r v i m , v e j e d n i m . R e e : Nasta v e e r i n a s t a j u t r o , j e d a n dan (Post 1, 5). K a o da se t a j d a n esto v r a a! Z b o g toga j e t a j j e d i n i d a n i o s m i u k o l i k o p o s e b i p r e d o u j e o n a j d a n k o j i je o d i s t a j e d i n i i o s m i , o k o j e m i p s a l m i s t g o v o r i u n a t p i s i m a n e k i h p s a l a m a (Ps 6 i 12). Rije je o s t a n j u to d o l a z i n a k o n o v o g v r e m e n a , o b e s k r a j n o m d a n u , d a n u bez veeri i j u t r a , o v i j e k u k o j i j e t r a j a n i u v i j e k m l a d . C r k v a nuno ui s v o j u d j e c u d a t o g d a n a o b a v l j a j u m o l i t v e stojei, d a t r a j n i m s j e a n j e m n a beskonani ivot n e b i s m o z a n e m a r i l i p o p u d b i n u z a ono p u t o v a n j e . S v a k a j e p e d e s e t n i c a sjeanje n a uskrsnue to n a m p r e d s t o j i u vjenosti. O n a j , n a i m e , j e d i n i i p r v i d a n , s e d a m p u t a p o m n o e n s a s e d a m , daje s e d a m t j e d a n a svete p e desetice. O n a poinje p r v i m d a n o m i zavrava i s t i m k o j i s e u m e u v r e m e n u o d v i j a pedeset p u t a k r o z sline d a n e . S t o g a s l i nou oponaa vjenost, j e r u k r u n o m g i b a n j u o n d j e zavrava g d j e i poinje. C r k v e n i nas z a k o n i pouie da se t o g a d a n a u m o l i t v i v a l j a drati u s p r a v n o : o e v i d n i m s j e a n j e m p r e n o s e na d u h iz sadanjosti u budunost. S v a k i m p o k l i c a n j e m i u s t a j a n j e m pokazujemo inom da smo, o b o r e n i p o g r i j e h u n a z e m l j i , o v j e k o l j u b i j e m s v o g a S t v o r i t e l j a p o z v a n i n a t r a g u nebo. 67. N e b i m i d a n dostajao k a d b i h h t i o izloiti nezabiljee na c r k v e n a otajstva. Ostalo m i m o i l a z i m te p i t a m : iz k o j i h n a m pisama dolazi sama ispovijed vjere u Oca i S i n a i D u h a Sveto ga. Iz krsne predaje! A k o , dakle, iz krsne predaje crpimo da b i s m o poloili v j e r o i s p o v i j e d u s k l a d u s k r s t o m , u k o l i k o d o s l j e d n o s t p r a v o v j e r j a trai d a v j e r u j e m o k a k o s m o i krteni, n e k n a m s n a g o m iste d o s l j e d n o s t i d o p u s t e d a i s k a z u j e m o h v a l u k o j a o d g o v a r a v j e r o i s p o v i j e d i . O t k l a n j a j u l i na o b l i k s l a v o s p j e v a k a o n e p i s a m s k i , n e k n a m prue p i s a n e d o k a z e z a v j e r o i s p o v i j e d i ostalo to n a v e d o s m o ! I m a , d a k l e , m n o g o n e p i s a n o g , a o d v e l i k o g znaenja z a o t a j s t v o . Z a r n a m t u j e d i n u rije k o j a j e d o n a s d o p r l a o d O t a c a nee d o p u s t i t i ? M i j e naosmo, p o j e d n o s t a v n o m obiaju, p r i s u t n u u neizopaenim C r k v a m a . R i j e n i j e n e z n a t n e v a n o s t i , n i t i s n a z i o t a j s t v a prua mrav d o p r i n o s . 68. I z n i j e s m o s m i s a o j e d n e i d r u g e r i j e c e S a d e m o r e c i u emu se m e u s o b n o slau i po e m u se r a z l i k u j u . M e u n j i m a
51
51

n e v l a d a proturjeje, ve s v a k a p r i d o n o s i v j e r i z a s e b n i smisao. U vie istie to se o d n o s i na nas, sa p o k a z u j e zajednitvo D u h a u o d n o s u n a B o g a . S t o g a s e sluimo o b j e m a rijeima. J e d n o m izraavamo d o s t o j a n s t v o D u h a , d r u g o m k a z u j e m o n j e g o v u m i lost p r e m a n a m a . N a taj nain B o g u i s k a z u j e m o s l a v u i u D u h u i s D u h o m . P r i t o m n e g o v o r i m o nita s v o g a . R i j e p r e u z e s m o i z G o s p o d i n o v a n a u k a kao i z p r a v i l a t e j e p r i m j e n j u j e m o n a ono to je u z a j a m n o u s k o p o v e z a n o i nuno v e z a n o u o t a j s t v i m a . to se u krtenju s k u p a b r o j i , po naem s u d u , nuno se n a l a z i objedinjeno i u ispovijedi vjere. No ispovijed vjere uin i s m o , t a k o rei, poelom i m a j k o m s l a v o s p j e v a . to initi? N e k nas ue d a n e k r s t i m o k a k o n a m j e p r e d a n o , d a n e v j e r u j e m o k a k o b i s m o krteni, d a n e s l a v i m o k a k o p o v j e r o v a s m o ! N e k n e t k o pokae d a m e u t i m z b i l j a m a n e m a nune i n e s l o m l j i v e p o v e z a n o s t i , d a n o v o t a r s t v o u t o m n i j e unitenje s v e g a ! No p r o t i v n i c i ne prestaju posvuda govoriti da je slavopoj s a D u h o m S v e t i m bez p i s a m s k e osnove i t o m e slino. M i u t v r d i s m o d a j e p o s m i s l u isto rei: s l a v a O c u i S i n u i D u h u S v e tom i l i : slava Ocu i S i n u sa S v e t i m D u h o m . Ne smije se d o k i n u t i i l i z a b a c i t i rijecu i zato to potjee i z s a m i h G o s p o d i n o v i h usta. n i t i to prijei da se p r i h v a t i sa zato to i m a isto znaenje k a o i P r i j e p o k a z a s m o u emu se m e u s o b n o r a z l i k u j u i po e m u slie. Nae p o i m a n j e p o t v r u j e i A p o s t o l , j e r s e bez r a z l i k e slui o b j e m a rijeima. J e d n o m v e l i : U i m e n u G o s p o d i n a I s u s a K r i s t a i u D u h u naega B o g a (1 Kor 6, 11). D r u g i p u t pie: Okupiste se vi i m o j d u h s m o i G o s p o d i n a I s u s a Krista (1 K o r 5 , 4). A p o s t o l n e v i d i n i k a k v u r a z l i k u a k o s e z a spajanje Imena upotrijebi veznik i l i prijedlog.

XX1II Pismo v e l i o ljudima da vladaju s Kristom. Protivnici to ne p r i z n a j u Duhu 69. P o g l e d a j m o j e l i m o g u e nai k a k v o o p r a v d a n j e naim O e v i m a to uvedoe t a k v u u p o t r e b u . ' O n i k o j i poee t a k o g o v o r i t i , vie od_, nas podlijeu p r i j e k o r i m a .
12
52

B a z i l i j e m i s l i na u i s a .

Doksologijski s Duhom.

120

121

P a v a o pie K o l o a n i m a : Vas to bjeste m r t v i p o p r i j e s t u p i m a , s K r i s t o m suoivi (Kol 1, 13). Z a r B o g p o k l o n i ivot s K r i s t o m s v o m e n a r o d u i C r k v i , a D u h d a n e m a ivota s K r i stom? T o j e bezbono i p o m i s l i t i ! K a k o o n d a n e b i b i l o p r a v e dno da ono to je po n a r a v i p o v e z a n o i u v j e r o i s p o v i j e d i b u d e sjedinjeno? N i j e l i k r a j n j e tupoglavo ako ispovijedamo d a s u s v e t i s K r i s t o m P a v a o s e l i iz t i j e l a i u s e l j a v a se k o d G o s p o d i n a (2. Kor 5, 8) i n a k o n o d l a s k a (2 Tim 4, 6) n a l a z i se s K r i s t o m - a o n i , k o l i k o je do n j i h , D u h u ne p r i z n a j u da je s K r i s t o m n i t i o n o l i k o k o l i k o s u l j u d i ? P a v a o sebe n a z i v a B o j i m s u r a d n i k o m u irenju Evanelja (1 Sol 3, 2). A k o mi r e k n e m o z a D u h a S v e t o g a p o k o m e Evanelje d o n o s i r o d u c i j e l o m s t v o r e n j u p o d n e b o m d a j e s u r a d n i k , h o e l i p r o t i v n a s dii o p t u n i c u bezbonosti? K a o to i d o l i k u j e , ivot je o n i h to se p o nadae u G o s p o d i n a s k r i v e n s K r i s t o m u B o g u i k a d se K r i s t , na ivot, p o j a v i , t a d e se i o n i p o j a v i t i s n j i m u slavi (Kol 3, 34). D u h p a k ivota k o j i nas o s l o b o d i o d z a k o n a g r i j e h a (Rim 8 , 2) z a r n i k a k o n i j e s K r i s t o m n i t i u s k r o v i t u i t a j a n s t v e n u i v o tu s n j i m e , n i t i u oitovanju s l a v e k o j u ekamo da se o b j a v i u s v e t i m a ? Mi smo batinici B o j i i K r i s t o v i subatinici (Rim 8, 17). D u h bi z a r bio razbatinjen i bez u d j e l a u zajednitvu s B o g o m i n j e g o v i m P o m a z a n i k o m ? S a m D u h svjedoi naem d u h u d a smo B o j a djeca (Rim 8 , 16). M i p a k d a D u h u n e u z v r a t i m o s v j e d o a n s t v o m to ga o n j e g o v u zajednitvu s B o g o m nauismo o d G o s p o d i n a ? V r h u n a c j e b e z u m l j a ovo: m i se, u D u h u , v j e r o m u K r i s t a , n a d a m o da e m o s K r i s t o m s u u s k r s n u t i i s n j i m e u n e b e s i m a s u p o s j e s t i , k a d t i j e l o nae nitetnosti o d p u t e n o g p r e o b r a z i u d u h o v n o (Fil 3, 21; 1 Kor 15, 44), a D u h u ne d a j e m o u d j e l a u s j e d e n j u s K r i s t o m , u s l a v i i b i l o emu d r u g o m to po n j e m u p o s j e d u j e m o . Z a r d a D u h u S v e t o m nita n e p r i z n a m o o d o n o g ega sebe s m a t r a m o d o s t o j n i m a po s i g u r n u d a r u (Tit 1, 2) o n o g k o j i obea zato to t o n a d i l a z i d o s t o j a n s t v o D u h a ? Dri d a j e u s k l a d u s t v o j i m d o s t o j a n s t v o m da si u v i j e k s G o s p o d i n o m . eka da bude d i g n u t u z r a k , u o b l a c i m a n j e m u u susret, da bi u v i j e k b i o s G o s p o d i n o m (1 Sol 4, 17). D u h u p a k odrie da j e s a d a s K r i s t o m ! T o t i ini to k a o n e p o d n o l j i v a h u l i t e ! j a onog progoni k o j i D u h a b r o j i i s v r s t a v a s k u p a s O c e m i S i n o m . 70. O v o to s l i j e d i s r a m m e j e i d o d a t i . T i oekuje d a e s K r i s t o m b i t i p r o s l a v l j e n : Jer s k u p a s n j i m t r p i m o d a b i s m o s n j i m e b i l i i proslavljeni (Rim 8, 17). D u h a p a k s v e t o s t i ne slavi s K r i s t o m k a o da n i j e d o s t o j a n iste asti k a o t i . Nada se 122

da e i k r a l j e v a t i s K r i s t o m , a D u h a m i l o s t i zlostavlja, j e r m u dodjeljuje poloaj r o b a i sluge. T o n e v e l i m d a b i h p o k a zao d a j e t e k t o l i k a s l a v a to j e d u g u j e m o D u h u , ve d a p o b i j e m b e z u m n o s t o n i h to m u n i t o l i k o n e d a j u nego k a o b e z b o nost i z b j e g a v a j u zajednitvo s l a v e D u h a s a S i n o m i O c e m . T k o d a u z t o proe bez u z d i s a j a ? N i j e l i t o l i k o jasno d a i d i j e t e m o e s h v a t i t i d a s u sadanji dogaaji poetak n a j a v l j e n o g n e s t a n k a v j e r e (Lk 18, 8)? N e o s p o r i v o postade n e s i g u r n o . V j e r u j e m o u D u h a i b o r i m o se p r o t i v n j e g a u s v o j i m v l a s t i t i m v j e r o i s p o v i j e d i m a . K r t a v a m o se i opet se b o r i m o . D u h a z a z i v a m o k a o i z v o r n i k a ivota, a p r e z i r e m o g a k a o s u r o b a . B i n a m p r e d a n s O c e m i S i n o m , a p o t c i j e n j u j e m o ga k a o d i o s t v o r e noga. Ti l j u d i k o j i ne z n a j u to t r e b a m o l i t i (Rim 8, 26), a k o su n a v e d e n i d a o D u h u r e k n u togod uzvieno, o b u z d a v a j u to n a d i l a z i m j e r u n j i h o v i h rijei, k a o d a s u d o s e g l i d o s t o j a n s t v o D u h a . N a p r o t i v , t r e b a l o b i d a ale s v o j u n e m o , j e r n a m rijei n e d o s t a j u d a s e z a h v a l i m o z a ono to d o i v l j a v a m o . D u h n a d v i s u j e s v a k u p a m e t (Fil 4, 7) i umie n a r a v i rijei k o j a po k n j i z i Mudrosti n e dosee n i n a j m a n j i d i o n j e g o v a d o s t o j a n s t v a . T u s t o j i : Veliajte g a k o l i k o moete. O n j e p o v r h t o g a . Uzvisujui g a , u p o t r i j e b i t e sve s i l e . N e poputajte, i p a k g a n e ete dosei (Sir 43, 30). D o i s t a , p o l a g a t ete g r d n e raune z a t a k v e rijei. uste o d B o g a k o j i ne lae (Tit 1, 2) da je h u l a p r o t i v D u h a S v e t o g a n e o p r o s t i v a (Mt 12, 32).

XXIX Nabrajanje crkvenih izvrsnika koji se u svojim spisima sluie rijeju sa 71. S o b z i r o m na p r i g o v o r da s l a v o p j e v s Duhom n i j e z a j a m e n u P i s m i m a , evo to o d g o v a r a m o : a k o se nita n e p i s a n o n e prihvaa, n e k s e n i t o n e p r i h v a t i . A l i a k o j e veina o t a j s t a v a u n a s udomaena, i a k o s u nezabiljeena, u z m n o g o d r u g o g p r i h v a t i t e m o i to. Drim, n a i m e , da je a p o s t o l s k i opsluivanje p r e d a j a k o j e n i s u zabiljeene, P a v a o g o v o r i : H v a l i m v a s to se u s v e m u m e n e sjeate i p r e d a j e drite k a k o v a m i predaoh 123

(1 Kor 11, 2). vrsto drite p r e d a j e to ih p r i m i s t e u s m e n o i l i pismeno (2 Sol 2, 15). J e d n a je od t i h , o v d j e p r i s u t n a h v a l o s p j e v s Duhom, O n i to je na p o e t k u naredie, predae je p o t o m c i m a . K a k o j o j j e u p o r a b a v r e m e n o m stalno r a s l a , d u g i m je o b i a j e m ukorijenie u C r k v e . A k o , dakle, p r e d vas izvedemo mnogo svjedoka, hoemo l i k a o n a s u d u k a d nemarno p i s a m s k i h d o k a z a z a v r i j e d i t i p r e s u d u osloboenja? J a , n a i m e , m i s l i m d a na i s k a z u d v o j i c e i l i t r o j i c e s v j e d o k a p o i v a s v a k i sud (Pnz 19, 15). A k o v a m j a s n o d o k a e m o d a j e d u g o t r a j n o s t n a naoj s t r a n i , z a r v a m s e nee uiniti p r i r o d n i m to v e l i m o d a j e i s t i n a k a d k a e m o d a o v a p a r n i c a n i j e p r o t i v nas? D r e v n e s e n a u k e n e k a k o nameu, j e r i m v e l i k a s t a r i n a daje strahopotovanje. S a d u v a m n a b r o j i t i z a s t u p n i k e t e rijei. T i m e s e i s t o d o b n o preutno prua m j e r a z a v r i j e m e . Rije n i j e zapoela s n a m a . I k a k o b i ? M i smo, m j e r e n i v r e m e n o m u k o j e m n a s t a taj obiaj, u i s t i n u , p o J o b o v o j rijei, od juer (Job 8, 9). J a i p a k , a k o s m i j e m i z n i j e t i osobno svjedoanstvo, t u rije u v a m k a o k a k v u oinsku batinu. P r i m i l i j e o d o v j e k a k o j i p r o v e d e dugo v r i j e m e u B o j o j slubi. On me k r s t i i u v e d e u c r k v e n u slubu. A k o s a m razmiljam d a l i s e t k o o d d r e v n i h i s v e t i h l j u d i sluio t i m rijeima, s a d a o s p o r a v a n i m a , n a l a z i m i h m n o g o . D a v n i n a i m prua v j e r o d o s t o j n o s t , a taninom s e n a u k a n e daju. u s p o r e d i t i s o v i m a danas. J e d n i p r i j e d l o g o m s p a j a h u d i j e l o v e s l a v o s p j e v a , d r u g i v e z n i k o m . N i t k o n e miljae d a t i m e r a d i neto razliito, b a r e m to s e tie i s p r a v n a p o i m a n j a vjere. 72. T u s u s l a v n i I r e n e j , K l e m e n t R i m s k i , D i o n i z i j e R i m s k i , D i o n i z i j e A l e k s a n d r i j s k i . D i o n i z i j e A l e k s a n d r i j s k i neobino je uti na idui nain dovrava i z l a g a n j e u s v o m d r u g o m p i s m u r i m s k o m i s t o i m e n j a k u Prigovor i Obrana. N a v o d i m v a m v l a s t i t e rijei tog mua: U s k l a d u s a s v i m a n j i m a i j e r o d sveenika i s p r e d sebe p r e u z e s m o v j e r o i s p o v i j e d i p r a v i l o , j e d 5 3

n o g l a s n o s n j i m a i s k a z u j e m o h v a l u te i s a d a t a k o zavravamo ovo p i s m o . B o g u O c u i S i n u , naem G o s p o d i n u I s u s u K r i s t u , s a svetim Duhom s l a v a i m o u v i j e k e v j e k o v a , A m e n . N i t k o ne moe r e i . d a s u t e rijei k r i v o t v o r i n a , D i o n i z i j e n e b i t o l i k o naglaavao d a j e v j e r o i s p o v i j e d i p r a v i l o p r e u z e o d a j e r e k a o u Duhu, j e r se taj izriaj r e d o v i t o u p o t r e b l j a v a o . N a p r o t i v , d r u g i j e nain t r e b a l o b r a n i t i . D i o n i z i j e i p o s r e d p i s m a o v a k o g o v o r i p r o t i v s a b e l i j e v a c a : A k o o t u d to postoje t r i osobe o n i t v r d e d a s u o d i j e l j e n e , one s u t r i , m a k a r o n i t o i n e h t j e l i ; i l i n e k n a p r o s t o d o k i n u boansko T r o j s t v o . N o i K l e m e n t v e l i jo s t a r o v j e k o v n i j e : Nek ivi B o g i G o s p o d i n Isus K r i s t i D u h Sveti.
5 4

Posluajmo k a k o I r e n e j , t a k o b l i z A p o s t o l i m a , u d j e l u Protiv krivovjerja n a p o m i n j e D u h a . K a e : O n e to su se n e o b u z d a n o p r i k l o n i l i v l a s t i t i m p o h o t a m a t e n i m a l o n e eznu z a boanskim D u h o m , A p o s t o l s p r a v o m n a z i v a tjelesnima. N a d r u g o m m j e s t u kae: Da n e b i s m o , nemajui d i j e l a n a b o a n s k o m D u h u , i z g u b i l i nebesko k r a l j e v s t v o , A p o s t o l d o v i k u j e d a t i j e l o n e m o e batiniti k r a l j e v s t v o n e b e s k o .
55

O n o m tko E u z e b i j a P a l e s t i n s k o g s m a t r a zbog njegova v e l i k o g i s k u s t v a v j e r o d o s t o j n i m m o e m o u n j e g a p o k a z a t i iste rijei iz Dvoumicd o mnogoenstvu preda. Potiui sebe na p o sao o v a k o g o v o r i : Z a z i v a m o s v e t o g a B o g a , p r o s v j e t i t e l j a p r o r o k a , po naem S p a s i t e l j u I s u s u K r i s t u , sa svetim Duhom.
5 6

73. U s t a n o v i s m o d a v e O r i g e n , k a d izlae P s a l m e , n a m n o g i m m j e s t i m a i s k a z u j e s l a v u s Duhom Svetim. O r i g e n p a k n i j e i m a o u s v e m u z d r a v e p o j m o v e o D u h u . U z a sve to, b o j e i s e snage obiaja, i o n n a m n o g i m m j e s t i m a o D u h u izree p r a v o v j e r n e rijei. M i s l i m d a u estom d i j e l u s v o j i h Tumaenja na Ivanovo Evanelje o t v o r e n o kae da se D u h u t r e b a k l a n j a t i . Pie d o s l o v c e : K u p e l j s v o d o m oznauje ienje due k o j a j e o p r a n a o d s v a k e grjene l j a g e . U z t o n i j e nita m a n j e , s n a g o m z a z i v a , poelo i i z v o r m i l o s n i h d a r o v a z a o n o g t k o s e
5 7 58

D i o n i z i j e A l e k s a n d r i j s k i v e o m a je znaajan za p o v i j e s t t r o j s t v e n e dogme. S n j i m e poinje r a z d o b l j e t r i n i t a r n i h r a s p r a v a koje e p o t r e s a t i C r k v o m u A r i j evo v r i j e m e . B i o j e b i s k u p u A l e k s a n d r i i i od g. 247. do 265. U j e d n o m je p i s m u i z v i j e stio Ka lista il da se u l i b i j s k o m Pen!::poJisu k-'ivo ui o boanskoj T r o j i c i . D i o n i /.'<-e je uiamo na sab5hjo\>ku Zc.b'adu V j e r n i c i su P e n t a p o ' i s a m o l i l i D i o n i z i j a da tokne svoje miljenje J s p o i r n m p i l a r i i m a . ini se da je D i o n i z i j e u p o b i j a n j u hi.btnja."Lznu\ odve naglasio T i o j s u o , a jedinstvo ostavio u s j e n i . L i o - j d , nezado v o l j n i , obraaju se p a p i i>iomz.iju i Tue ioniz'ia A l e k s a r d p j s k o g <, visebotva H v o j i c a Dio n / i ja g. 258260 ulaze n n-olovku i a s p r a v u . D i o n i z i j e A l e k s a n d r i j s k i ri'n-'ic p i v d r i m s k i m : \ u n i z l i e m b i ; m i f i s v o i o \ jeru. P r i t v o r f O-hnn.ia, iz koje ili ?* B a ' / i i i i c , o d g o d u r. n i o n u r i i a na p'smo sto mu ga ie uputio p a p a . O O i o n i z i ]ii i navede-.im n i c r . i r i m a iz njcogvr cijela v i d i W. A. B T E N E R T , Dionys>os, 9, H). 83. 84; C h . L. F E L T O E , T l i e L e t t e r s a n d o l h e r Rcmai'is of Dionvsios of A!exandria, C a m b r i d g e , 1904. D i o n i z i j e v i se u l o m c i nalaze i u P L , 5, 1128 A B .
53 1 1 1

O K l e m e t u R i m s k o m i n a v e d e n o m t e k s t u v i d i T . J . AGI-BUNI, Povijest, 6788. 81; A. J A U B E R T , Clement, 91; J. A. K L E I S T , The Epistles of St. Clement of Rome, L o n d o n , 1946, 45. K l e m e n t o v se u l o m a k nalazi u P G , 1, 457 D. I r e n e i (g. 14020.2) je p r i j e N i c e j s k o s s a b o r a s i g u r n o jedan od najveih teolo ga. U s p . T. J. AGI-BUNI. Povijest, 409471. Irenejevi su u l o m c i u P G , 7. 1142 B C ; 1145 C l 146 A . Z a s a d jedino i z B a z i l i j e v a s p i s a znamo z a t o E u z e b i j e v o djelo. U s p . B . P R U C H E , Basile, 507, b i b l j . 3. O r i g e n (g. 185254) je otac istone teologije. P o d n j e g o v i m je u t j e c a j e m i B a z i l i j e , i a k o n e p r e u z i m a sve Origenove t v r d n j e , ve i h n a j p r i j e p o m n o vae. B a z i l i j e je na poseban nain k a o tuma B i b l i j e uio od O r i g e n a . Takoer- je od njega preuzeo v e l i k u l j u b a v p r e m a s p o z n a j i . O O r i g e n o v u u t j e c a j u n a B a z i l i j a , v i d i J . G R I B O M O N T , Origenisme, 281294. s Tekst se n a l a z i u P G , 14, 257 A. V i d i C. B L A N C , Origene, 254. 255. 257.
54 55 56 57

124

125

p r e d a j e boanstvu T r o j s t v a k o j e j e dostojno klanjanja. Pie, n a d a l j e , u Tumaenjima poslanice Rimljanima: Svete sile shvaaju Jedinoroenca i boanstvo D u h a - S v e t o g a , T a k o , d r im, s n a g a P r e d a j e esto n a v o d i l j u d e d a p r o t u r j e e s v o j i m osobnim naucima.
59

N i A f r i a n i n u , p o v j e s n i k u , t a j o b l i k s l a v o s p j e v a n e bijae t a j n o m . To se v i d i iz p e t o g d i j e l a n j e g o v a Kratkog pregleda vremena g d j e o v a k o z b o r i : M i to z n a m o m j e r u i za te rijei i nije n a m nepoznata milost vjere, zahvaljujemo O c u k o j i n a m a , s v o j i m a , p o k l o n i S p a s i t e l j a s v e m i r a , G o s p o d i n a naega I s u s a K r i s t a . N e k mu je s l a v a i ast sa Svetim Duhom u v j e kove.
60

O s t a l a j e svjedoanstva m o d a m o g u e sumnjiiti. A k o s u k r i v o t v o r e n a , teko j e o t k r i t i p r i j e v a r u j e r j e r a z l i k a samo u j e d n o m s l o g u . O v a to i h n a v e d o s m o z b o g d u l j i n e izriaja u m ; u p r i j e v a r i i n j i h o v o se svjedoanstvo l a k o d a d e p r o v j e r i t i u samim spisima. Jo u n a d o d a t i ovo to bi u d r u g i m p r i l i k a m a b i l o odve n e z n a t n o d a s e n a v o d i , a l i j e m e n i k o j i s a m optuen s n o v o t a r s t v a z b o g v r e m e n s k e d r e v n o s t i nuno k a o svjedoanstvo. Nai O c i drahu z g o d n i m d a s e m i l o s t v e e r n j e g s v j e t l a n e p r i m a utke, v e d a s e o d m a h z a h v a l i i m s v j e t l o s t sine. T k o j e z a e t n i k o n i h z a h v a l n i h rijei p r i p o j a v i s v j e t l a , n e b i s m o z n a l i k a z a t i . S v i j e t se p a k slui s t a r i n s k o m rijei i n i k a d n i t k o n i j e s m a t r a o p r i j e s t u p o m a k o se kae: H v a l i m o O c a i S i n a i S v e t o g D u h a Bojeg. T k o p o z n a A t e n o g e n o v h v a l o s p j e v to g a o n o s t a v i u e n i c i m a k a o d r u g i oprotaj k a d s e v e urio savrenosti p o v a t r i , z n a k a k v a j e m i s a o muenika o D u h u .
61

se z a i s t a ogrjeujemo o I s t i n u ako ne u b r o j i m o u Boje u k u ane tu duu to p o p u t s j a j n o g i v e l i k o g svijenjaka sjae u Bojoj C r k v i . G r g u r je uz pomo D u h a imao s i l n u mo n a d z l i m d u s i m a . P r i m i o j e t o l i k u m i l o s t rijei u privoenju p o g a n s k i h n a r o d a poslunosti v j e r e (Rim 1, 5) da je uzevi samo s e d a m n a e s t krana p o s p o z n a j i p r i v e o B o g u s a v n a r o d , graane i s e l j a k e . Premjetae i rjena k o r i t a zapovijedajui im m o n i m K r i s t o v i m i m e n o m . Isui i movaru, r a z l o g svae m e u l a k o m o m b r a o m . Proroanstva m u b i j a h u t a k v a d a nita n e z a o s t a j u z a proroanstvima v e l i k i h p r o r o k a . Uope, b i l o b i p r e d u g o n a b r a j a t i s v a udesa o v j e k a k o g a z b o g p r e o b i l j a d a r o v a to i h u n j e m u uini D u h u s v a k o v r s n o m udu, u z n a k o v i m a i z n a m e n j i m a , ak i s a m i c r k v e n i n e p r i j a t e l j i j a v n o proglasie d r u g i m M o j s i j e m . T a k o u s v a k o j n j e g o v o j rijei i d j e l u to i h uini p o m i l o s t i sjae neto k a o svjetlost, z n a m e n n e b e s k e m o i k o j a g a j e n e v i d l j i v o p r a t i l a . Jo j e i danas v e l i k o p r e m a n j e m u d i vljenje njegovih zemljaka. Uspomena je na nj u C r k v a m a m l a d a i u v i j e k svjea. N i k a k v o j e v r i j e m e n e t a m a n i . O s i m o n o g to o n o s t a v i C r k v i n e b i n a d o d a n n i k a k a v obiaj i l i rije, i l i k a k a v o t a j s t v e n i o b r e d . S t o g a m n o g o o d o n o g to s e u n j i h vri i m a z b o g d r e v n o s t i u s t a n o v l j e n j a nesavren i z g l e d , j e r n j e g o v i n a s l j e d n i c i u r a v n a n j u C r k v a m a nita k a o d o d a t a k n e htjedoe p r i h v a t i t i o d o n o g to s e n a k o n n j e g a iznalo. J e d n a j e o d G r g u r o v i h u s t a n o v a i sad o s p o r a v a n i s l a v o p o j . C r k v a g a j e ouvala i z G r g u r o v e p r e d a j e . T k o s e m a l o proeta, n e t r e b a m n o g o t r u d a da se o t o m posve osvjedoi. S p i s i to i h o s t a v i na F i r m i l i j a n svjedoe d a j e i o n isto v j e r o v a o . O n i to s u d r u g o v a l i s a s l a v n i m M e l e c i j e m t v r d e d a je i on b i o t o g miljenja. A l i z a r m o r a m o s p o m i n j a t i prolost? Z a r t a rije n i j e jo i sad, n a I s t o k u , j e d i n o s r e d s t v o r a s p o z n a v a n j a p r a v o v j e r n i h u k o l i k o i h razluuje k a o b i l j e g ? K a k o uh o d n e k o g M e z o p o t a m i j c a , o v j e k a vjeta j e z i k u i z d r a v a s u d a , n i j e uope, sve k a d b i s e i h t j e l o , drukije m o gue g o v o r i t i u g o v o r u n j e g o v a k r a j a . O n i s u p r i s i l j e n i s l a v o poj i z r i c a t i v e z n i k o m i , i l i tonije, o d g o v a r a j u i m rijeima s v o g n a r o d n o g g o v o r a . T a k o se izraavamo i mi K a p a d o a n i u d o m a e m j e z i k u j e r j e D u h p r e d v i d i o u v r i j e m e diobe j e z i k a (Post 11, 19) k o r i s t te rijei. Zato gotovo s a v Z a p a d , o d I l i r i k a d o g r a n i c a z e m l j e to j e m i n a s t a n j u j e m o , u v e l i k e c i j e n i t u rije? 127

T o l i k o o tome. 74. G d j e s m j e s t i t i v e l i k o g G r g u r a i n j e g o v e rijei? Z a r n e s A p o s t o l i m a i P r o r o c i m a ? Bijae on m u to je h o d i o u i s t o m D u h u k a o i o n i . itav j e ivot iao s t a z a m a s v e t i h , u s v e m v i j e k u najtonije opsluivae evaneoski nain ivljenja. V e l i m d a
0 2

T e k s t u P G , 14, 949B. U s p . J. S C H E R E R , Le Commentaire d'Origene sur Rom i l i , 5.V, 7, Le C a i r e , 1957, 96. 158161. Rije j e o S e k s t u J u l i j u Afrianinu k o j i u m i r e g . 240. U s p . B . P R U C H E , Ba: ile, 508 bilj'. 2. Moda je to A t e n a g o r a k o j i u m i r e g. 169. Rije je o G r g u r u udotvorcu (g. 213270). Od G r g u r a je B a z i l i j e preuzeo m i s a o da se sve to p o s t o j i d i j e l i u d v a t a b o r a . Na. j e d n o j je s t r a n i B o g k o j i svime gospoduje, n a d r u g o j s t v o r e n j a k o j a slue B o g u . Polazei o t u d , B a z i l i j e j e u teolo g i j i odluno o d b i o s u b o r d i n a c i o n i z a m . U s p . J . G R I B O M O N T , Origenisme, 281.
59 60 61 62

126

75. K a k o s a m j a n o v o t a r i k o v a n o v i j i h rijei, k a d s a m z a tu rije n a v e o kao zaetnike i b r a n i o c e c i j e l e n a r o d e i gradove obiaj d r e v n i j i o d s v a k o g l j u d s k o g p a m e n j a i l j u d e , s t u p o v e C r k v e , odline u s v a k o j s p o z n a j i i moi D u h a ? P o r a d i t o g a s e p r o t i v nas die t a ratnika eta. S v a k i g r a d i selo, pa i n a j z a b i t n i j i k r a j e v i , p u n i su naih opadaa. Tuno j e t o i alosno z a s r c a o n i h k o j i trae m i r . A H j e r j e odreena v e l i k a n a g r a d a za u s t r a j n o s t u p a t n j a m a za v j e r a (Heb 10, 3536), n e k o n i b r u s e ma, otre s j e k i r u , p a l e v a t r a eu o d b a b i l o n s k e (Dn 3), n e k s v a s r e d s t v a m u e n j a p o k r e n u p r o t i v nas, m e n i nita n i j e t a k o strano k o l i k o t o d a s e n e b i h bojao p r i j e t n j a koje G o s p o d i n u p r a v i o n i m a to h u l e n a D u h a . O n o to r e k o s m o p a m e t n i m j e l j u d i m a d o s t a t n a o b r a n a . U p o t r e b l j a v a m o rije k o j a j e d r a g a i p o z n a t a s v e t i m a , a l i i u t v r e n a obiajem. P o k a z a n o j e d a bijae u d o m a e n a u C r k v a m a o d asa k a d j e navijeteno Evanelje sve d o s a d a . A l i jo j e najvanije d a n j e n s m i s a o o d g o v a r a v j e r i i s v e t o s t i . K o j e o p r a v d a n j e s e b i p r i p r e m a m o z a v e l i k sud? S v o o v o : n a s l a v l j e n j e D u h a n a j p r i j e n a s n a v e d e ast to m u j e i s k a z a G o s p o d i n k a d ga u krtenju v e z a u z a se i O c a ; p o t o m , u v o e n j e s v a k o g od nas u s p o z n a n j u B o g a p o s r e d s t v o m j e d n a k o g upuivanja. N o s t r a h o d boanskih p r i j e t n j a najvie udaljivae nau m i s a o o d svakog nedostojnog i n i s k o g p o i m a n j a D u h a Svetoga. to e p a k rei p r o t i v n i c i ? K a k v u e o b r a n u pruiti z a h u l u ? N i t i s u potivali ast to j e i s k a z a G o s p o d i n , n i t i s e b o j a h u n j e g o v i h p r i j e t n j a . S a m i m o g u odluiti o s v o j o j s u d b i n i . M o g u s e v e s a d a o b r a t i t i . O s o b n o n a d a sve elim d a d o b r i B o g prui svoj m i r k o j i e v l a d a t i u s v i m s r c i m a , k a k o b i s e t i l j u d i to se srde i snano rote p r o t i v nas s m i r i l i u D u h u b l a g o s t i i l j u b a v i . O s t a n u l i s k r o z ogoreni i n e u k r o t i v i , n e k n a m B o g d a d e d a s t r p l j i v o p o d n o s i m o to n a m ine n a ao. U i s t i n u , o n i m a to u s e b i nose s m r t n u o s u d u , n i j e teko t r p j e t i z a v j e r u . K u d i k a m o i m j e nepodnoljivi j e d a s e z a n j u n i s u n i b o r i l i . A t i e t i m a n i j e t o l i k o teko d a u n a t j e c a n j u p r i m a j u u d a r c e k o l i k o k a d uope n e b i b i l i p r i m l j e n i u trkalite. A l i j e moda s a d v r i j e m e utnje, k a k o ree m u d r i S a l a m u n (Prop 3 , 7). K o j a je, n a i m e , k o r i s t v i k a t i u v j e t a r k a d j e s i l n i v i h o r z a h v a t i o s v i jet? O n k a o o b l a k praine o k o i s p u n i i posve u z n e m i r i o b m a n o m k r i v i h zakljuaka m i s a o o n i h to prihvatie R i j e . S v a k o je u h o p u n o g l a s n i h i neobinih umova. S v e je u z d r m a n o i u o p a s n o s t i da se srui. 128

X X X P r i k a z ' sadanjeg s t a n j a u c r k v a m a 76. S ime, d a k l e , da u s p o r e d i m o sadanje stanje? Z a i s t a j e slino p o m o r s k o j b i t c i to j e i z s t a r i h r a z m i r i c a i v e l i k e m e usobne mrnje zapoee l j u d i vini b o j e v i m a i ratniki r a s poloeni. P o g l e d a j samo o v u s l i k u : b r o d o v l j e strano n a p a d a s j e d n e i druge strane. G n j e v se penje do neumoljivosti, l j u d i n a v a l j u j u j e d n i na d r u g e I zamee se okraj. P r e t p o s t a v i , a k o eli, da estoka o l u j a b r o d o v l j e d o v o d i u p o m u t n j u i da g u s t a i n e p r e s t a n a t m i n a i z o b l a k a z a s t i r e sav v i d i k t a k o d a s e vie n e m o e luiti p r i j a t e l j o d n e p r i j a t e l j a j e r s e r a d i z b r k e z n a k o v i n e d a du raspoznatl. S l i c i r a d i s l i k o v i t o s t i jo n a d o d a j m o n a b u j a l o m o r e , s v r h a d o d n a ispremjeano, estoki p l j u s a k to b i j e i z o b l a k a i s t r a hovito udaranje valova od zapljuskivanja. V j e t r o v i sa s v i h s t r a n a u d a r a j u u isto m j e s t o , c j e l o k u p n o s e b r o d o v l j e s u k o b l j u je. O d l j u d i to s u u p r v o m b o j n o m r e d u j e d n i p o s t a j u i z d a j i c e i z a v r i j e m e s a m o g s u k o b a odlaze n e p r i j a t e l j u ; d r u g i s u p r i s i l j e n i d a i s t o d o b n o o d b i j a j u lae to i h n a g o n e v j e t r o v i , d a n a v a l j u j u na napadae i meusobno se u b i j a j u u p o b u n i to je i z a z i v a z a v i s t za v o d s t v o m i elja p o j e d i n c a da v l a d a . Uz to z a m i s l i da je cijelo more ispunjeno pomijeanom i n e r a z g o v i j e t n o m b u k o m v j e t r o v a to u o k o l o hue, s p l a v i l a k o j a s e s u d a r a j u , v a l o v l j a to umi i b o j n e v i k e r a t n i k a to p r i z b i vanjima izgovaraju svakojake krikove. N i t i zapovjednikov niti k o r m i l a r e v s e uje glas. N e r e d i p o m e t n j a s u n e o p i s i v i . P r e o b i l j e u nedaama z b o g oajanja z a ivot o d u z i m a s v a k u b o j a z a n d a s e poini greka. T o m e n a d o d a j i n e k u stranu bolest z a s l a v o m j e r m o r n a r i , m a k a r b r o d ve tone u d u b i n u , j e d n i d r u g i m a ne poputaju u b o r b i za p r v o m j e s t o . . 77. S a s l i k e s a d prijei n a s a m i u z r o k z l a . Z a r s e neko n i j e inilo d a a r i j e v s k i r a s k o l , o d i j e l j e n z a s t r a n k u k o j a j e n e p r i j a t e l j s k a B o j o j C r k v i , j e d i n i s a m p o s e b i n e stajae u p r o t i v n i k o m b o j n o m redu? K a d n a k o n dugotrajne i mune p r e p i r k e navalie n a nas o t v o r e n i m s u k o b o m , r a t s e r a z d i j e l i n a m n o g e d i j e l o v e i b e z b r o j naina. U s v i r n a z a v l a d a n e p o m i r l j i v a m r n j a z b o g opeg n e p r i j a t e l j s t v a i z a s e b n i h sumnjienja. N i j e l i ovo l j u l j a n j e C r k a v a jo s u r o v i j e o d b i l o k o j e m o r s k e o l u j e ? N j i m e s u p o m a k n u t e sve otake g r a n i c e . S v a k i m e a i s v a k a o g r a d a z a n a u k j a k o s u u z d r m a n i . S v e s e r a s p a d a . 129

D r m a s e to stajae n a l o m n u t e m e l j u . Padajui j e d n i n a d r u g e , uzajamno se obaramo. A k o vas p r i j e ne pogodi n e p r i j a t e l j , r a n j a v a pomonik. Padne l i p o g o e n , b o j n i d r u g g a z i p r e k o tebe. Meusobno smo t e k t o l i k o s j e d i n j e n i to zajedniki m r z i m o n e p r i j a t e l j e . K a d n e p r i j a t e l j i o d u , s m j e s t a s e izmeu sebe p r o m a t r a m o k a o n e p r i j a t e l j i . T k o b i stoga m o g a o p r e b r o j i t i m n o tvo b r o d o l o m a ? J e d n i potonue s n e p r i j a t e l j s k e n a v a l e ; d r u g i i z p o t a j n e zasjede s a v e z n i k a ; trei p o r a d i n e i s k u s t v a v o a . T a k o i j e d n e C r k v e s a s v o j i m l j u d i m a udarie, t a k o rei, p o d v o d o m n a heretike g r e b e n e t e s e razbie; d r u g e dozivjee b r o d o l o m u v j e r i , ako s u s e n e p r i j a t e l j i s p a s i t e l j s k e M u k e d o k o p a l i kormila. Z a r n e m i r i to i h prouzroie p r v a c i o v o g a s v i j e t a n e t r e s u n a r o d i m a s i l n i j e nego i k o j a o l u j a i v i h o r ? C r k v e z a i s t a z a s t i r e c r n a i tuna t a m n a n o j e r s u lui s v i j e t a to i h B o g p o s t a v i d a r a s v j e t l j u j u due n a r o d a p o s l a n e u p r o g o n s t v o . P r e t j e r a n o s t u meusobnoj s v a d l j i v o s t i p r v a c i m a o d u z i m a s v a k i osjeaj, d o k je s t r a h od opeg unitenja v e u z a s j e d i . O s o b n o je n e p r i j a t e l j s t v o postalo znaajnije nego openiti i j a v n i o k r a j . S l a v a zbog pobjede n a d v l a s t i t i m n e p r i j a t e l j i m a s t a v l j e n a je p r e d zajedniko d o b r o s v i h , j e r se asovito uivanje u asti vie c i jeni od nagrada ostavljenih za kasnije. Stoga svi podjednako, v e p r e m a s v o j i m mogunostima, u s m j e r u j u j e d n i n a d r u g e svoje ubilake r u k e . G o t o v o v e c i j e l u C r k v u i s p u n j a , izvrui s n a d o d a v a n j i m a i isputanjima i s p r a v n i n a u k v j e r e , t a h r a p a v a v i k a l j u d i to s e u p r o t u s l o v l j u gloe, t a n e r a z g o v i j e t n a h u k a i nerazluiva j e k a n e p r e s t a n e b u k e . J e d n i s u , n a i m e , s t a p a n j e m osoba z a v e d e n i n a idovstvo, d r u g i s u p r o s t a v i j a n j e m n a r a v i n a p o g a n s t v o , j e r i m n i bogoduho P i s m o nije dovoljno kao posrednik, n i t i aposto lske predaje m o g u d a i h p o t a k n u n a meusobno i z m i r e n j e . J e dino je mjerilo za prijateljstvo: s d r u g i m govoriti po v o l j i . N a p r o t i v , n e s l a g a n j e u miljenjima d o v o l j a n j e i z v o r z a n e p r i j a t e l j s t v o . I s t o v j e t n o s t u pogreci p o u z d a n i j a je za zajednitvo u p o b u n i , nego b i l o k o j i savez u r o t n i k a . S v a t k o je teolog. ak i o n a j ija je dua igosana b e z b r o j n i m m r l j a m a . S t o g a n o v o t a r i v e o m a l a k o d o l a z e d o istomilje n i k a , a s a m o o d a b r a n i c i i g r a m z l j i v c i za vlau istisnue u p r a v u p o s t a v l j e n u o d D u h a S v e t o g a i m e u s o b n o p o d i j elise c r k v e n a predsjednitva. K a k o s u evaneoske n a r e d b e z b o g n e r e d a p o s v e m a poremeene, g u r a n j e j e n a via m j e s t a n e i z r e c i v o . S v a t k o t k o se eli p o k a z a t i slui se s i l o m da se d o k o p a predstojnitva. 130

I z t e elje z a v l a d a n j e m n e k o j e strano bezvlae o b u z e l o n a rode. O p o m e n e g l a v a r a posve s u n e d j e l a t n e i u z a l u d n e . S v a k i p o j e d i n a c u d i m u n e z n a n j a dri d a m u uope n e t r e b a n i k o g a sluati, v e d a n a n j s p a d a d r u g i m a g o s p o d a r i t i . 78. I z t i h r a z l o g a utnju drah k o r i s n i j o m o d g o v o r a , j e r s e u t o l i k o j b u c i n e moe r a z a b r a t i l j u d s k a rije. A k o s u C r k v e n j a k o v e rijei i s t i n i t e d a se rijei m u d r a c a sluaju n a m i r u (Prop 9, 17), n i m a l o n i j e u p u t n o da u sadanjem s t a n j u g o v o r i m o o tome. M e n e zadrava i o v a p r o r o k a rije: M u d a r e o v j e k u ono v r i j e m e utjeti, j e r j e nadolo z l o v r i j e m e ( A m 5 , 13). O v o j e t o v r i j e m e . J e d n i d r u g i m a p o d m e u n o g u ; n e k i gaze p o o n o m k o j i j e p a o ; d r u g i i m povlauju. N e m a g a t k o b i i z suuti pruio r u k u o n o m e t k o s e k o l e b a . I p a k , p o s t a r i n s k o m z a k o n u , t k o bez p o m o i o s t a v i n e p r i j a t e l j e v o ivine, p a l o p o d t e r e t o m , bijae podloan k a z n i (Izl 23, 5). S a d n i j e t a k o . Zato? L j u b a v s e p o s v u d a o h l a d i l a ; nestao je bratski sklad; slozi se ni za ime ne zna. Opomena iz l j u b a v i vie n e m a . N i g d j e kranskog s r c a , n i g d j e suutne suze. N i k o g n e m a tko bi slabom u v j e r i pritekao u pomo. N a p r o t i v , t o l i k a s e meusobna mrnja r a s p l a m s a l a m e u s u n a r o d n j a c i m a d a s e l j u d i vie vesele nedaama blinjega, nego v l a s t i t i m u s p j e s i m a . K a o to u v r i j e m e k u g e z b o g saobraaja s v e okuenima i o n i obole k o j i p o m n o paze k a k o ive t e s o s t a l i m a isto z l o p a t e , t a k o i s a d s v i postadosmo j e d n i d r u g i m a slini j e r nas z a v i s t to o b u z e nae due v o d i n a t j e c a n j u u z l u . S t o g a z a s j e d a j u n e o p r o s t i v i i otri istraitelji pogreaka. N e r a z u m n i I z l o b n i c i rasuuju d o b r o . ini se da se zlo t o l i k o u nas u k o r i j e n i l o da smo p o s t a l i n e r a z u m n i j i o d n e r a z u m n i h ivotinja j e r s e ivotinje iste v r s t e m e u s o b n o o k u p l j a j u , d o k m i v o d i m o najotriji r a t p r o t i v s v o j i h srodnika. 79. I z s v i h t i h r a z l o g a t r e b a l o j e d a utim. N o l j u b a v j e v u k l a na d r u g u s t r a n u . N i j e traila svoje (1 Kor 13, 5), v e da s v l a d a sve n e p r i l i k e v r e m e n a i o k o l n o s t i . Pouie nas i mladii u B a b i l o n u (Dn 3, 12) da s a m i , i a k o n e m a n i k o g t k o bi b i o uz v j e r u , d o k r a j a izvrimo s v o j u dunost. O n i p o s r e d o g n j a s l a vie B o g a i n i s u s e o b a z i r a l i n a mnotvo p r e z i r a t e l j a i s t i n e , v e s u , m a d a t r o j i c a , s a m i s e b i d o s t a j a l i . P o r a d i toga n i nas n e p r e strai o b l a k n e p r i j a t e l j a , v e n a d u poloismo u p o m o D u h a t e smo i s t i n u navjeivali u s v o j s l o b o d i . B i l o b i inae n a j j a d n i j e d a h u l i t e l j i D u h a m o g u bez potekoe i b e z o b z i r n o u s t a j a t i p r o t i v v j e r s k o g n a u k a , a d a m i k o j i i m a m o t a k v o g Zatitnika i B r a n i t e l j a o k l i j e v a m o sluiti rije to s e i z otake P r e d a j e sve do d a n a s v j e r n o uva u t i j e k u sjeanja. 131

ar j e tvoje i s k r e n e l j u b a v i u v e l i k e r a s p i r i v a o m o j u r e v nost. vrstina i utljivost t v o j e udi j a m i d a r e e n o n e e b i t i i z n e s e n o p r e d s v j e t i n u . O n o se, dodue, n e m o r a s k r i v a t i , a l i b i s e r j e ne t r e b a b a c a t i p r e d s v i n j e (Mt 7, 6). T o l i k o o tome. A k o t i reeno dostaje, n e k j e t o k r a j naeg i z l a g a n j a . ini l i t i s e n e p o t p u n i m , moe bez z a v i s t i marljivo d a l j e traiti i B I B L I O G R A F I J A L. A B R A M O W S K I , Eunomios, u Reallexicon Christentum, V I , Stuttgart, 1966, 936947. filr Antike und s v o j e z n a n j e p r o d u b i t i p i t a n j e m k o j e n e tei z a n a d m e t a n j e m . G o s p o d i n e p r e k o nas i l i p o n e k o m d r u g o m n a d o p u n i t i to n e dostaje p o s p o z n a j i to j e D u h d a j e o n i m a k o j i s u g a d o s t o j n i .

A. A N G E L I , Basilio di Cesarea, M i l a n o , 1968. R. A R N O U , Unite numerigue et unite de nature chez les Pere apres le Concile de Nicee, u Gregorianum, 15 (1934), 242254. G. B A R D Y , Uheritage litteraire d'Aetius, u Revne d'Histoire ecclesiastique, 24 (1928), 809827. G. B A R D Y , Macedonius et les macedoniens, u Dictionnaire de Theologie Catholique, I X , 2, 14641478. G. J. M. B A R T E L I N K , Observations de saint Basile sur la langue biblique et theologique, u Vigiliae Christianae, 17 (1963), 85104. J. B E R N A R D I , La predication des Pere cappadociens, M a r s e i l l e , 1968. W. A. B I E N E R T , Dionysius von Alexandrien. Das erhaltene Werk, Stuttgart, 1972. P. B. T. B I L A N I U K , The Mystery of Theosis or Divinization, u The Heritage of the erarly Church, Fest G. V. Florovsky (Orientalia christiana analecta, 195), R o m a , 1973, 337395. C. B L A N C , Origene. Commentaire Chreliennes, 157, Pari, 1970. sur Saint Jean, Sources

M B L U M , Basilius von Casarea, iiber den Heiligen Geist, F r e i burg, 1967. B. B O B R I N S K O Y , Liturgie et ecclesiologie Basile, u Verbum Caro, 23 (1969), 132. trinitaire de saint

P. T h , C A M E L O T , L'Esprit-Saint, u Revne des Sciences Philosophiques et Theologiques, 32 (1948), 273277. P. T h . C A M E L O T , Homeousiens, u Catholicisme, V, (1962), 831 832. P. T h . C A M E L O T , Homeens, u Catholicisme, V (1962), 828820. H. v o n C A M P E N H A U S E N , I Padri greci, Brescia, 1967. P. C. C H R I S T O U , L'enseignement de Saint Basile sur le Saint Esprit, u Verbum Caro, 23, 89 (1959), 8698. J. C O M A N , La demonstration dans le traite Sur le Saint Esprit de Saint Basile le Grand, u Studia Patristica, IX (1966), 172209. Y. C O U R T O N N E , Un temoin du IVe siecle oriental. Saint Basile et son temps d'apres sa correspondance, Pari, 1973. 133

132

(1957), 13761389.

I,

H. D A L M A I S ,

Divinisation,

Dictionnaire

de

Spiritualite,

V,

GRUMEL,

Makedonios,

Lexicon

fur

Theologie

und

Kirche,

6, 1314.
W. H A F N E R , Eustathios v. Sebaste, u Lexicon fur Theologie und Kirche, 3, 12021204. R. P. C. H A N S O N , BasiV s Docirine of Tradition in Relation to the Holy pirit, u Vigiliae Christianae, 22 (1968), 241255. W. D. H A U S C H I L D , Die Pneumatomachen. Eine Untersuchung zur Dogmengeschichte des vierten Jahrhunderts (Disertation), H a m -

J. D A N I & L O U , Le IVeme siecle. Gregoire de Nysse ei son milieu (Notes prises au cours par les eleves). J. D A N f i L O U , L'etre et le temps chez Gregoire de Nysse, Le i den, 1970. J. D A N f i L O U , Ueglise et Vempire a la fin du IVeme Recherches de Science Religieuse, 51 (1963), 147152. siecle, u

H. D E H N H A R D , Das Problem der Abhdngikeit des Basilius von Plotin, B e r l i n , 1984. A. D I R K I N G , Die Bedeutung des Wortes Apathie beim heiligen Basilius dem Grosen, u Theologische Quartalschrift, 134 (1954), 202 212. H. D O R R I E S , De piritu Sancto, Der Beitrag des Basilius zurn Abschluss des trinitarischen Dogmas, Gottlngen, 1956. H. D O R R I E S , Wort und Stunde, Gottlngen. 1966. P. G A L T I E R , Le Saini Esprii en nous d apres les Pere Grecs. Romae, 1946.
3

burg, 1967.

W. D. H A U S C H I L D , Basilius von Caesarea. Briefe. Zmeiter Teil.

Sttutgart, 1973.
W. D. H A U S C H I L D , Gottes Geist und der Mensch, M i i n c h e n ,

1972.
A. H E 1 S I N G , Der Heilige Geist und die Heiligung der Engel in der Pneumatologie des Basilius von Cdsarea, u Zeitschrift fur katholische Theologie, 87 (1965), 257308. J. M. H O R N U S , La diviniie du Saint comme condition du salvi personnel selon Basile, u Verbum Caro, 23 (1969), 3362. W. J A G E R , Basilius und der Abschluss des trinitarischen Dogmas, u Theologische Literaturzeitschrift, 83 (1958), 255258. A, J A U B E R T , Clement de Rome, Epitre aux Corinthiens, Sources Chretiennes 167, Pari, 1971. J. N. D. K E L L Y , Early Christian Doctrines, izd. 4, London, 1973. J . N . D . K E L L Y , Altchristliche Glaubensbekenntnisse. Geschiehie und Theologie, Gottlngen, 1972. G. K R E T S C H M A R , Studien zur Frilhchristlichen Trinitdtstheologie, Tubingen, 1956. A. L A M I N S K I , Der Heilige Geist als Geist Christi und Geist der Glaubigen, L e i p z i g , 1969. L. L E B E - O . R O U S S E A U , Saint Basile. Les Regles Monastiques, Maredsous, 1969. J. L E B O N , Aihanase d Alexandrie, Lettres a Serapion, Sources Chretiennes, 15, Pari, 1947. J. L E B O N , Le sort du consubstantiel niceen, u Revue d'Histoire Ecclesiastique, 48 (1953), 632682. M. L O T - B O R O D I N E , La deification de Vhomme selon la docirine des Pere grecs, Pari, 1970. F. L O O F S , Eustathius von Sebaste und die Chronologie der Basilius-Briefe, Halle, 1898. P. M E I N H O L D , Pneuinatomachoi, u Paulys Ral-Enc\clopad.ie der classischen Altertumswissenschaft, 21 (1951), 10661101.
3

J. de G H E L L I N C K , Patristique et Moyen Age, III, Desclee, 1948. S. G I E T , Sasimes. Une meprise de Saini Basile, Pari 1941. S. G I E T , Les idees et Vaction sociales de Saini Basile, Pari, u Revne d'Histoire Ecclesiasti-

1941.
S. G I E T , Basile etait-il senateur, que, 60 (1965), 429444.

J. G R I B O M O N T , Eusthate le Philosophe et les voyages du jeu~ ne Basile de Cesaree, u Revue d'Histoire Ecclesiastique] 54 (1959),

115124.
J. G R I B O M O N T , Le renoncement au monde dans V ideal asceti que de saint Basile, u Irenikon, 31 (1958), 282307; 450475. J. G R I B O M O N T , Uorigenisme de Saint Basile, u L'Homme devani Dieu, Melanges H. de Lubac, Theologie 56, A u b i e r , 1963, 281 294. J. G R I B O M O N T , Esprit Saint, chez les Pere, u Dictionnaire de Spiritualite, 4 (1961), 12581272. J. G R I B O M O N T , Saini Basile, u Theologie de la vie monastique, Studes sur la Tradition patristique, Theologie 49, A u b i e r , 1961, 99

113.

J. G R I B O M O N T , Paulinorum Congressus

blica 1718, Romae, 1963, 481490.

J. G R I B O M O N T , Eustathe tualite, 4 (1961), 17081712. de

Le paulinisme de saini Basile, internationalis catholicus, II Sebaste, u u

u Studiorum Analecta Bide Spiri-

Dictionnaire Lexicon fur

J. G R I B O M O N T , Makedonianismus, und Kirche, 6, 13131314.

Theologie du Sa-

E. A. de M E N D I E T A , The Pair kerigma and dogma in the Theological Thought of St. Basil of Caesarea, u Journal of Theological Studies, 16 (1965), 129142. E. A. de M E N D I E T A , Basile de Cesaree et Damase de Rome. Les causes de Vechec de leurs negociations, u Biblical and Patristic Studies, in memory of R. P. Casey, H e r d e r , 1963, 122166. G. L. P R E S T I G E , Dieu dans la pensee patristique, Pari 1955.

J. G R I B O M O N T , Esoterisme et Tradition dans le Traite int-Esprit de Saint Basile, u Oecumenica, 1967, 2258.

J. G R O S S , La divinisation du chretien d'apres les Pere Grecs, Contribution historique a la docirine de la grace, Pari, 1938.

134

135

B. P R U C H E , Basile de Cesaree, Traite du Saint-Esprit, Sources Chretiennes, 17, Pati, 1947. B. P R U C H E , Dogma et kervgma dans le traite Sur le Saint-Es prit de Saint Basile de Cesaree en Cappadoce, u Studia Patristica,

IX (1966), 257262.

B. P R U C H E , Basile de Cesaree, Sur le Saint-Esprit, Sourees Chretiennes, 17 bis, izci. 2, Pari, 1968. B. P R U C H E , U originalite du Traite de Saint Basile sur le SaintEsprit, u Revne des Sciences Philosophiques et Theologiques, 32 (1948), 207221. B. P R U C H E , Autor du Traite sur le Saint-Esprit de Saint Basile de Cesaree, u Recherches de Science Religieuse, 52 (1964), 204232 H. R A H N E R , Basileios der Grosse, u Lexicon fiir Theologie und Kirche, 2, 1958, 3335. A. M. R I T T E R , Das Koncil von Konstantinopel und sein Symbol, Gottingen 1965. B. S C H E V E , Basilius der Grosse als Theologe, Nijmegen, 1943. H. B. S W E T E , The Holy pirit in the Ancient Church, L o n d o n . 1912. T h . S P I D L I K , La sophiologie de S. Basile, R o m a , 1972. T. J. A G I - B U N I , Povijest kranske literature, I, Zagreb,

BIBLIJSKO K A Z A L O A. Stari Zavjet Postanak 1, 5 1,26 1,2627 2, 8 4, 1 6,14 9,2527 11, 19 22, 114 27,2940 28,16 31,4748 40, 8 Izlazak 14,31 20,19 23, 5 25,31 30,10 31, 3 33,21 34,34 Levitski Zakonik 8,21 16 K n j i g a Brojeva 4,20 11,2526 119 115 71 119 88,90 90 131 67 119 104 116 108 120 77 55 119 71 67 106 127 89 106 116 88 71 Ponovljeni Zakon 4,26 12,13- -14 19,15 32, 1 Joua 24,27 Judita 9, 5 Psalmi 6 6 8 12 20 23 29 30 32 33 35 43 44 49 50 50 50 65 70 6 6 6 3 13 3 6 13 10 10 120 97 110 120 111 69 111 116 41,43,94 69 103 113 86 87 92 81 81 113 71 137 79 87 116 124 87

1976,
T. A G I - B U N l C , Izazov Starih, Zagreb 1972, T. F. T O R R A N C E , Spiriius Creator, u Verbum Caro, 23 6385. I. O. de U R B I N A , Nicee et Constantinople, Pari, 1963. L. V I S C H E R , Basilius der Grosse, Basel, 1953. L. R. W I C K H A M , The Sijntagmation of Aetius the Anomean, u Journal of Theological Studies, N S , 19 (1968), 532569. L. R. W I C K H A M , The Date of Eunomius Apologiji A Reconsideration, u Journal of Theological Studies, 20 (1969), 231240. H. A. W O L F S O N , The Cambridge, 1964. Philosophy of the Church Fathers, L (1969).

9 12 14 13 6

136

78,28 77,53 88,17 91,16 93,16 102, 4. 102, 5 103, 4 103,27 103,30 104,37 105,32 106,43 107, 2 107,14 109, 1 110, 1 118,85 118,91 138, 7 128, 8 144,15 144,16 Job 8, 9 33, 4 33, 6 Izreke 17,28 Propovjednik 3, 7 9,17 Mudrost 1, 7 Sirah 43,30 Izaija 1, 2 138

105 105 71 104 69 86 90 95 69 104 113 105 89 111 71 73,75 74 64 107 110 73 69 69

3, 3 6, 3 29,15 40,1213 40,13 42, 5 44, 6 48,16 61, 1 83,10 63,14 Jeremija 2,1213 20, 2 Tualjke 4,20 Harali 3, 3 . Ezekijel 1, 1 Danijel . 124 104 67 3 3,12 5,11 10,11 14,33 Amos 4,13 5,13 Hagaj 2, 45 110 Zaharija 1, 9 4, 5 Malahija 87 1, 6

63 96 70 69 69 109 101 105 86 105 105

B. Novi Zavjet Matej 1,20 3,11 4, 1 5,11 5,18 5,22 7, 6 8, 3 10,1920 10,20 11,27 12,28 12 29 .;. 12,31 12,32 12,40 13,3132 18,10 24,51 25,21 26,2629 28,19
?

87 110 104

75

110

63 -

128 131 117 95 110

70 93 96 72 64 81 132 81 111 115 102 96 78 36,102 123 89 64,111 95 97 97 119 39,42,52, 58,76,83, 84,100,113

8,46 11,10 12, 89 12,1112 16,29 18, 8 22,1920 Ivan 1, 1 1, 3 1, 9 1,16 1,18 1,33 3, 3 3, 6 4,23 4,24 5,19 5,20 5,22 5,23 5,46 6,57 6,63 7,37 10, 9 10,27 10,2728 10,30 11,25 12,28 12,20 12,50 14, 2 14, 6 14, P 14,10 14,16

70 63 87 111 90 123 119

Marko 4,39 81 74 81 119

128 131

26 131 110

8,38 9,25 14,2225 Luka 1,11 1,1320 1,1335 1,3035 2,14 3,16 3,22

123

26 26

102,107

110 95 45 95 95 86 96

73,95 26,80 103 70 74,85 96 91,92 70 116,117 82, 102, 104 79 69,80 79 74 90 79 44,112 88 77 77 112 114 79 102 79,80 80 97 78 74,80 101 104 139

14,17 14,23 14,24 14,28 14,31 15,15 15,28 16,26 16,14 17, 4 17,10 17,25 20,2223

109 114

80 105 80 106 41,57,81,95 105 70,102, 102 79 109 46,96

.. .. ~//6,17 6,22 7, 7 8, 2 8, 9 8,10 8,10-- 1 1 8,11 8,13 8,15-- 1 6 8,16 8,17 8,23 8,26 8,26- - 2 7 8,32 8,34 8,37 9, 4 11,34-- 3 5 11,36 12, 5 15,30 Korinanima 1 1, 9 1,24 1,30 2,10 2,11 2,12 3,13 3,16 5, 4 6,11 6,11 7,40 8, 6 10, 2 10, 4 11, 1 11, 2

Djela Apostolska 1, 5 1, 8 5, 49 5,29 7,51 7,55 8,26 10, 3 10,20 10,38 13, 2 17,28 Rimljanima 1, 5 1, 8 1,10 2, 5 2,10 2,17 5, 2 5, 8 5,14 6, 3 6, 3 5 6, 4 6, 6 6, 3 140 76,127 76 71 .97110 71 76 . " 81 89 86 91 70 92 89 86 112 40,93 83 105 75 110 110 105 86,96 105 55

84 92 92 44,112 122 102 112 44 27,112 115 115 122 122 115 123 105 81,112 75,105 78 111 69 69,69 116 113

11.12 11.23 25 12, 3 . 12, 46 12, 6 12, 8 12,11 12.13 12.21 12,28 13, 5 14, 2 14.24 25 14,51 15.22 15,4142 15,44 15.46 15.47 15,49

67,88,71 119 85,95,102 46,94 94 70 94 86,116 116 46,96 131 116 93 111 89 97 122 103 67,103 89

4, 4, 4, 5, 6,

4 6 7 2- 3 8

71 104,112 70 85 70

Efeanima 1,22 1,1314 1,1718 2, 5 2,12 3, 9 4,1516 4,30 5,27 Filipljanima 2, 8 2, 9 2,1011 3 ^Q U 343 3,17 3,21 4, 7 Koloanima 1,12 1,13 1,15 1,16 2, 3 2,1112 2,19 ' ' 3, 910
3 3 4

70 97 115 89 84 71 70 105 77

70 74,80 68 70,95 41,98,106 57,112 93 108 121 104,121 104,121 117 65,67,68 88,90 88 91 124

Korinanima 2 1, 1 2,17 3, 8 3, 9 3,14 3 IQ 3^1617 3.17 3,1718 3.18 4,10 5, 8 5,17 13, 3 13,13 Galaanima ^ 3,'l9 3,27

70 116 ' 111 111 108 44 108 27,44, 111 108 108 89
122

81 77 77 91 78 91 122 123

78 122 74,102 80 80 91 70

105 116 113

89

Solunjanima 1 90 86 1, 9 3, 2 84 122 141

3,12- 4 3 4,1? Sohmjanima 2 1, 1 1, 7 2,15 3, 5 Timoteju 1 5,21 6,15 Timoteju 2 1,14 2, 2 3,16 4, 6 Titu 1, 2 2,13

44,108 122

Heb r ej ima 1, 3 1,14 2,10 3, 6 6, 4 10, 1 73,74, 79,118, 26,37 108 79 90 111 90 128 Aecije Antiohijski Aleksandrijski K A Z A L O O S O B N I H IMENA A . Drevna imena 20, 25, 63 72 19 16 34 10, 30, 63 Laodicejski 16,19,25 9, 16, 17, 18, 22, 24, 124 126 14, 15, 1719, 23, 33, 36, 53126 34 11 10, 19 16 23, 34 14, 19 11 124125 124 2425 11, 13 10 20, 25, 72 13, 2425, 30, 3233, 58 14 22 125

71 87 124 43,107

27,87 97

10,3536 Petrova 1 70,117 87 3,21 Petrova 2 1, 4 1,21 Ivanova 1

Akacije Palestinski 92 Aleksandar Amfilohije 55 58 Apolinar Arije Aristotel Atanazije V e l i k i 55 70 Atenagora Augustin Hiponski B a z i l i j e , otac B a z i l i j a V e l i k o g iril J e r u z a l e m s k i Damaz, papa Didim Slijepi Dijanej Cezarejski car Dioklecijan, Dionizije, Aleksandrijski Ambrozije Milanski

109 122

122,123 96

3, 2 3,24

Dionizije Aleksandrijski papa E l e u z i j e Ciziki Emilija, Bazilijeva majka Eudocije Carigradski E u n o m i j e Ciziki E u s t a z i j e i z Sebaste Euzebije Euzebije 142 Cezarejski Palestinski Euzebije, povjesnik

Sabelije zebi je S a m o s a t s k i zoj A n t i o h i j s k i . milijan

a c i j a n , car

21, 114, 124

23 10
1011

15 16 127

Serapion Tmujski Teodozije, car V a l e n t , car

11
12, 126127 1214, 22, 57 10, 12, 92 (otac) 15 11 19 13 124- -125 34 12- -14 126 21 124 55 124- -125 9 10, 12 24 24, 28 1 1 12 1 2 13, 24 24 127 10, 16, 19, 57 10 12, 24 12, 55, 125
16

g u r udotvorac gur N a z i a n s k i gur N i s a e n s k i gur N a z i a n s k i arije P o i t i e r s k i nerije, nastavnik nej Lionski onim Stridonski ijan, car ije Afriki list I, p a p a list II, p a p a sment A l e k s a n d r i j s k i ?ment R i m s k i astatin V e l i k i , car anije, r e t o r e r i je, p a p a cedonije C a r i g r a d s k i krina, Bazilijeva baka k r i n a , B a z i l i j e v a sestra ratonije N i k o m e d i j s k i leci je (nepoznati autor) Leci je A n t i o h i j s k i dest, slubenik srei je, B a z i l i j e v b r a t gen ilin ton tin erezije, n a s t a v n i k Antiohijski ar, B a z i l i j e v b r a t gur, s t r i c B a z i l i j a

B. Noviji autori L. Abramowski P. A l l a r d A. Angeli R. Arnou G. Bardy J. Bernardi W. A. Bienert P. B, T. Bilaniuk C. B l a n c B. Bobrinskov P. T h . Camelot II. v o n C a m p e n h a u s e n P. C. Christou J . Coman N. Corneanu Y. Courtonne J . H . Dalmais J . Danielou H. Dehnahrd A. Dirking H . Dorries C h . L . Feltoe P. Galtier J. de Ghellinck S. G i e t 20 11, 15 10, 12, 14, 15, 17, 24 41 1920, 24, 2627 11, 15 124 54 125 39, 50 19 15 50 2930, 32, 50, 67 I. 7 I I , 13,1516,17,19,21,2425,54 54 1112, 15, 22, 24, 57, 92 30, 54, 67 78 9,15, 22, 2829, 3031, 3334, 39, 42, 50, 54, 5758 124 50 54 11, 13, 15, 17, 54 1415,19,2225,27,3031,50, 125126 145

12 89 94 13 '

J . Gribomont

J . Gross V. Grumel W. Hafner E. P. C. Hanson W. D. Hauschild A. Heising K. Holl A, Jaubert J. N. D. Kelly J. A. Kleist G. Kretschmar A. Laminski L . Lebe-O. Rousseau J . Lebon F. Loofs M . Lot-Borodine P. Meinhold E. A. de Mendieta B. Piault G. L, Prestige B, Pruche

54
28 24

22, 50
2 2 2 3 , 26 27, 30 K A Z A L O GRKIH R I J E C I I I Z R A Z A anmoios apatheia arkhe dikhotomeo dogma ho K y r i o s homoios homoiousios homoousios homos ho theos hyperokhe kerygma khristomakhountes ktisma ktizon pneuma logos makhomai monos morphe oikonomeo oikonomia 19, 22, 125 10, 22, 23, 24, 57, 58 20, 22 67 ousia pneuma pneumatomakhos prosopon to K v r i o n theomakhein theologia theos

22, 30, 50 10, 4142, 54 125 2 2 24, 26, 58 125 2627 23 14 23, 89 24 54 2 3 25, 26, 27, 28 17, 29, 31, 50, 54 22 16, 22, 4 5 . 1011,1415,17,2528, 3031, 3234, 42, 50, 52, 54,57, 87, 125126 32 15 18 19, 2528, 28, 5758 126 50

A. Puech H. Rahner H. de Riedmatten A , M . Ritter J . Scherer B. Scheve T . J . agi-Buni I. O. de U r b i n a L. R. Wickham H . A . Wolfson

20 78 10.1 97 118 57 19 19 1819 19 63,71 73 118 24 26 26 71 24 101 80 45 78 17,18,19

24,28

' .

24 21 57 24 71 63,71 147

146

S A D R A J
Predgovor UVOD P r v o poglavlje: B a z i l i j e v o doba 1. Crkveno-politiki o k v i r B a z i l i j e v a ivota 2. B a z i l i j e v ivot i d j e l o v a n j e 3, S t a n j e u C r k v i 4, Teoloki p r o b l e m i od N i c e j s k o g do Carigratskog sabora A. Razmiljanja o B o g u S i n u B. Sabelijevstvo C. . D u h S v e t i u teolokom r a z g l a b a n j u Drugo p o g l a v l j e : S p i s o D u h u S v e t o m e Temeljni sud Razlog, vrijeme, cilj i povod djela Pitanje autorstva Znaajke d j e l a Tekoa za r a z u m i j e v a n j e D o p r i n o s d j e l a Duh Sveti K n j i g a Duh Sveti k a o i z v o r S t r u k t u r a djela P r i l i k e u k o j i m a spis nastaje Tree poglavlje: B a z i l i j e v n a u k o D u h u S v e t o m 1. Heretika p n e u m a t o l o g i j a 2. N a z i v l j e za D u h a 3. N a r a v D u h a 4. D u h u Bojem, o t a j s t v u pneumatoiogiji 17 17 21 21 29 29 30 31 32 32 33 34 34 35 36 36 37 38 39 149 9 9 11 16 5

D u h p r i m a bitak D u h stvoritelj D u h je Gospodin Zivodajni Duh 9 Prorotva dolaze o d D u h a 10 11 D u h u povijesti spasenja D u h u v j e m i k o v u ivotu Zasebna pitanja

41 42 43 44 45 45 47 49 49 50 52 54 56 61 133 137 137 139 143 143 145 147 149 Biblioteka SLUBE BOJE 1 . S t a n k o Radi, I K R U H O K R A D I C E G L A D U J U , uz poruku rijei Boje za godinu A, M a k a r s k a 1974. C i j e n a 60 d i n . 2 . S t a n k o Radi, S M A S K A M A D O L J E , u z p o r u ku rijei Boje za godinu B, M a k a r s k a 1975. C i j e n a 60 d i n . 3 . B e r n a r d i n k u n c a - A n d r i j a Bilokapi, S L A V I T I RIJE, novi oblici zajednikih slavlja, M a k a r s k a 1976. C i j e n a 60 d i n . 4 . F r a M a r i o Jurii, M A J I N I D O M O V I , G o s p i na svetita meu Hrvatima, M a k a r s k a 1976. C i j e n a 30 d i n . 5 . S t a n k o Radi, U S P R A V N O D A L J E , u z poruku rijei Boje za godinu C, M a k a r s k a 1977. C i j e n a 70 d i n . 6 . F r a M a r i o Jurii, N A D A U S K R S N U A , go vori i misli o smrti kranina, M a k a r s k a 1977. C i j e n a 35 d i n . 7 . B a z i l i j e V e l i k i , D U H S V E T I , previo, napisao uvod i biljeke Marijan Mandac, M a k a r s k a 1978. C i j e n a 70 d i n . Narudbe: Sluba B o j a rtava faizma 1 58300 Makarska

etvrto poglavlje:

1. D u h i m a mjesta u slavospjevu 2. D o g m a i k e r i g m a 3. B a z i l i j e uti o i s t o b i t n o s t i D u h a 4. Poboanstvenj enj e 5. B a z i l i j e v n a u k o D u h u i C a r i g r a d s k i sabor PRIJEVOD Bibliografija Biblijsko kazalo A . Stari Zavjet B. N o v i Zavjet Kazalo osobnih imena A. Drevna imena B. N o v i j i autori Kazalo grkih rijei i izraza adraj