Sie sind auf Seite 1von 88

Sowo o autorze

W swych wspomnieniach Jan Czekajewski z humorem, czasami z ironi, ale i ze z w oku opisuje swoje przygody, najpierw w Polsce, bdc jeszcze dzieckiem, potem studentem, asystentem na Politechnice Wrocawskiej i na Uniwersytecie Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie, wreszcie pocztkujcym biznesmenem w Polsce Ludowej. Nastpnie wspomina sw karier naukow i wynalazcz w Szwecji i na koniec, sukces, ktry odnis w Stanach Zjednoczonych. Dla Czytelnika ciekawym i pouczajcym winno by to, e Janek Czekajewski osign go nie majc adnego kapitau i, jak to mwi Amerykanie, podcign si na drabinie spoecznej, posugujc si sznurowadem. Midzy innymi ten wanie fakt zaway, e w roku 1989, w stanie Ohio, otrzyma wyrnienie dla Najlepszego Biznesmena Wysokiej Technologii. Ksika ta, bdca swego rodzaju pamitnikiem, jest zbiorem migawek z ycia Janka. Cz z nich bya opublikowana uprzednio w prasie emigracyjnej. Autor podzieli utwr na trzy rozdziay: Wspomnienia z Polski (zawiera reminiscencje z okresu dziecistwa w Czstochowie oraz studiw i pierwszej pracy we Wrocawiu), Wspomnienia z Polski i Skandynawii (dotyczy wspomnie z lat 1960-1966 kiedy to Jan na przemian mieszka w Polsce, Finlandii i Szwecji), Wspomnienia z Ameryki (tu znajduj si informacje z okresu emigracji do Stanw Zjednoczonych i krtkiego pobytu w Kanadzie od 1968 roku do czasw dzisiejszych, czyli roku 2010). Jan Czekajewski urodzi si w roku 1934 w Czstochowie, gdzie z pewnymi trudnociami (repetowa klas dziewit) skoczy Gimnazjum im. Romualda Traugutta. W latach 1952-1958 studiowa na Politechnice Wrocawskiej na Wydziale cznoci (dzisiaj Wydzia Elektroniki), rwnoczenie pracujc jako asystent w Katedrze Urzdze Radiofonicznych kierowanej przez profesora Stefana Bincera. W roku 1960 Jan przemylnie organizuje 7

dla siebie zaproszenie do Szwecji, gdzie pracuje z przerwami w Instytucie Fizyki oraz w Instytucie Farmakologii uniwersytetu w Uppsali. Po odmowie przeduenia polskiego paszportu udzielonej przez polski konsulat Czekajewski prosi Szwecj o azyl. Kiedy obcito fundusze dla uczelni w Uppsali, jako cudzoziemiec, traci prac. Sytuacja zmusza go do desperackiego kroku: zakada sw pierwsz firm Uppsala Instruments. Trzeciego marca 1968 roku emigruje na zaproszenie uniwersytetu na Alasce do Stanw Zjednoczonych, gdzie po wielu perypetiach, wczajc kolejne bezrobocie, tworzy nastpn firm, ktr tym razem nazwa Columbus Instruments. Droga do amerykaskiego sukcesu nie bya bynajmniej atwa i jego adoptowana ojczyzna, Stany Zjednoczone Ameryki, traktowaa go na przemian, to jako sowieckiego szpiega, to zaszczycaa laurkami za zasugi w budowie amerykaskiego przemysu, w dziedzinie tak zwanej wysokiej technologii. Kompletujc wspomnienia, Jan Czekajewski, pomimo swych siedemdziesiciu piciu lat, wcale nie czuje si emerytem! Cigle zarzdza sw firm produkujc i eksportujc okoo siedemdziesiciu rnych przyrzdw naukowych do ponad pidziesiciu krajw wiata. Midzy innymi do Polski*.
* Wicej na temat produktw firmy Columbus Instruments mona znale pod adresem: www.colinst.com.

Dlaczego napisaem t ksik


Jednym moje nieuczesane wspomnienia mog wydawa si obraliwe, innym komiczne, a by moe dla Czytelnikw starszej generacji, wzrastajcej jeszcze w PRL-u, sentymentalne. Niezalenie jednak od tego mam nadziej, e pozwol one ambitnym, modym ludziom zastanowi si nad wyborem wasnej przyszoci. Czasy, w jakich yj i problemy, z jakimi si borykaj, s dzisiaj na pewno inne, ale metody wyboru drogi yciowej i kariery zawodowej s dla nas wszystkich wsplne. Dla tych, ktrzy chc oderwa si od biedy i przecitnoci, Janek Czekajewski ma nastpujc rad: Nie dajcie si przekona, e co jest niemoliwe, a na pytanie o element wasnej osobowoci, ktry najmocniej w nim tkwi, odpowiada: Nie pami, nie dokadno, nie wytrwao, ale w y o b r a n i a!. W pocztkowym okresie mego ycia zawodowego, zarwno w Polsce, jak i w Szwecji, moj ambicj byo pracowa naukowo na uniwersytecie. Jeszcze bdc zatrudnionym na Politechnice Wrocawskiej zauwayem, e inni pracownicy naukowi traktuj mnie jak wesoka, ktry nie licuje swym zachowaniem z postaw naukowca. W Szwecji byo ju nieco inaczej, brano mnie tam bardziej na serio. Jednak powane posady akademickie byy zarezerwowane tylko dla Szwedw. Zablokowanie kariery akademickiej zmusio mnie do poczenia kwalifikacji naukowych z biznesowymi, ale ju we wasnym przedsibiorstwie. Kiedy po latach na uniwersytecie w Uppsali odwiedzaem moich kolegw, Szwedw, bdcych ju w stopniu profesorw, byem losowi wdziczny za niedopuszczenie mnie do laurw akademickich. Gdyby wtedy, w latach szedziesitych, zaoferowano mi etat profesora albo nawet docenta, ugrzzbym tam, w szwedzkiej przecitnoci, na zawsze. Piszc te wspomnienia, chciaem zobrazowa przeciwnoci losu, z jakimi si zmagaem w trzech rnych krajach: Polsce, Szwecji i Stanach Zjednoczonych Ameryki. Z uwagi na upywajcy 9

czas i zwodnicz pami moich opowiada nie naley traktowa jako dokument historyczny. W niektrych wypadkach, dotyczcych szczeglnie osb yjcych, zmieniem ich nazwiska, gdy intencj moj jest ilustracja klimatu politycznego i spoecznego, a take egzystencjalnego tamtych czasw, a nie wendeta na byych przeciwnikach czy konkurentach.

Janek siga po piro


Mino czterdzieci pi lat mego emigracyjnego ycia. Nazbierao si mas wspomnie, ale tylko niektre utrwaliy si w mej pamici, czy to z powodu intensywnoci dowiadcze, czy te przez kaprys losu, ktry w naszym umyle jedne wraenia uwypukla, a inne pomija. Moje ycie osobiste przeplatao si z zawodowym co nie jest niczym oryginalnym na tym wiecie ale w niniejszych wspomnieniach powic wicej miejsca temu ostatniemu, jako e moje zawodowe dowiadczenia mog by bardziej interesujce dla Czytelnika ni me erotyczne poraki lub dorane sukcesy. Tak si zoyo, e profesor Jerzy Krzyanowski, syn synnego historyka literatury polskiej, Juliana Krzyanowskiego, sam znany literat i polonista z Ohio State University w Columbus, z ktrym zwykle w niedziele przy butelce wina Chardonnay Courtier dyskutujemy o przedwojennej i powojennej Polsce, zagadn mnie kiedy o przyczyny i dzieje mej wasnej emigracji. Na ile czas i miejsce pozwoliy, streciem mu wtedy moich pidziesit pi lat zawodowych zmaga, w tym take ycie w Columbus w Ohio. Profesor Krzyanowski by pierwszym Polakiem, jakiego spotkaem po przybyciu do Columbus, szukajc w tym miecie na uniwersytecie tumacza dyplomu lekarskiego mej wczesnej ony, Zofii Krlikowskiej. Na marginesie musz doda, e profesor sam przey wiele w swym yciu i ma duo ciekawych wspomnie, na przykad z czasw partyzanckiej dziaalnoci w lubelskiej Armii Krajowej. Swoje wspomnie10

nia z pobytu w sowieckim obozie w pobliu Moskwy, gdzie go wiziono razem z innymi AK-owcami ju po wyzwoleniu Polski przez Armi Czerwon, opisa w ksice zatytuowanej Widziane z Ameryki (Wydawnictwo Norbertinum, rok 2009).

Profesor Jerzy Krzyanowski w Columbus (Ohio)

Gawdy z profesorem Krzyanowskim nasuny mi pomys przelania na papier wasnych wspomnie. Skoncentruj si w nich na przypomnieniu kopotw i sukcesw zwizanych z mym zawodem i zamiowaniem do budowy elektronicznych przyrzdw, majcych zastosowanie w naukach medycznych i biologicznych. wczesny, skostniay system PRL-u lat pidziesitych i szedziesitych uniemoliwia realizacj mych ambitnych pomysw w Polsce. Niemniej, zaraz po studiach, miaem szczcie pracowa w biednie wyposaonym Zakadzie Produkcji Eksperymentalnej, tak zwanym zakadzie pomocniczym przy 11

Katedrze Urzdze Radiofonicznych Politechniki Wrocawskiej, prowadzonym przez profesora Stefana Bincera. Z mej pierwszej pracy wyniosem nastpujc obserwacj: najwikszym kapitaem przy zakadaniu przedsibiorstwa jest wasny pomys i stan umysu, przy czym do jednostkowej produkcji przyrzdw naukowych nie potrzeba wielkiego kapitau. Dodatkowo zauwayem, e mona budowa elektroniczne przyrzdy pomiarowe w niezwykle skromnych warunkach. Tam wanie, na Politechnice Wrocawskiej przy ulicy Bolesawa Prusa 53, powstay me pierwsze konstrukcje, wilgociomierz do zboa i miernik haasu. Na marginesie mej pracy na politechnice prowadziem przez jaki czas tajn, chaupnicz produkcj szlifierek dentystycznych. By to niezwykle dochodowy interes, jako e technicy dentystyczni byli przedstawicielami jednego z niewielu zawodw, ktry w PRL-u dziaa cakiem prywatnie. Cho dysponowali wiksz gotwk, to jednak brakowao im podstawowych przyrzdw do wykonywania protez dentystycznych. Ja wanie t luk wypeniem, modyfikujc motorki elektryczne, w ktre wyposaone bye maszyny do szycia Singera, i zamieniajc je w szlifierki dentystyczne. Zapotrzebowanie na taki produkt podsuna mi moja wczesna dziewczyna, technik dentystyczny, Elbieta Piekowska. Tamta dziaalno wynalazczo-handlowa prowadzona w latach 1956-60 stanowia zarzewie kolejnych przedsiwzi, ktrych ukoronowaniem jest moja obecna firma Columbus Instruments International Corporation, ktr stworzyem w Columbus w Ohio. Dzisiaj, w latach 2008-2009, kiedy wielki przemys wiatowy i banki wal si w gruzy na skutek kryzysu wiatowego, moja firma oparta na zdrowych, chopskich zasadach wyniesionych z Wrocawia, a pniej potwierdzonych w Uppsali w Szwecji, funkcjonuje bez kredytw od pocztku jej zaoenia (sic!), ma si bardzo dobrze i jej roczne obroty przekroczyy ju dziesi milionw dolarw.

12

Skd ten szmal


Poprawnie postawione pytanie winno brzmie: Jak si wzbogacaem?. By nie popa w faszyw skromno, nie mog omin tego tematu. Tak, rzeczywicie, jestem nawet jak na stosunki amerykaskie czowiekiem bogatym. Dojcie do majtku zajo mi wiele czasu. Okoo czterdziestu lat. Nie stao si to szybko, gdy bogactwo nigdy samo w sobie nie byo celem mego dziaania. Bdc rzucony na ask i nieask losu w obcych krajach, oszczdnoci zbyt czsto stanowiy, jak dla wielu i innych emigrantw te, jedyne zabezpieczenie mojej egzystencji. Co wic byo motorem mego dziaania przed i po mym wyjedzie z Polski? By nim wrodzony pd do cigego potwierdzania mych moliwoci jako wynalazcy i konstruktora. Kiedy stwierdziem, e sytuacje, w jakich si znajdowaem, nie stwarzay warunkw do rozwinicia mych talentw, sam prowokowaem takie okolicznoci, by mc zaoy wasne firmy. Niestety, prowadzenie wasnego biznesu nie sprowadza si jedynie do wynajdywania i konstruowania. Wrcz przeciwnie. Waciciel musi si wykaza zdolnociami i wiedz wynikajc z wielu innych dziedzin ycia. Biznesmen musi zna zasady sprzeday, zakupw, rachunkowoci i podatkw, a take wiedzie, jak kierowa ludmi. To wszytko zabiera ogrom czasu! Jak wic ambitny przedsibiorca ma go mie na badania naukowe i inynierskie? Czas ten bardzo si zawa, ale poniewa jako trzeba te wszystkie czynnoci pogodzi, std te decyzja o wyborze bd pracy najemnej, bd wasnego biznesu jest niezwykle trudna i zaley od wielu czynnikw. Midzy innymi emocjonalnych. Wasny biznes daje swobod w dziaaniu, ale narzuca stres spowodowany obaw o dzie nastpny. Mj przypadek pod tym wzgldem wcale nie by inny, ale ja wiedziaem, e wasna firma to dla mnie najbardziej optymalne rozwizanie. Nie pomyliem si co do tej decyzji i nigdy jej nie aowaem.

13

Szkoa i Janka marne w niej wyniki


Z kocem wojny rodzice wysali mnie do prywatnej szkoy Braci Szkolnych (Czstochowa, ulica Puaskiego), do ktrej zraziem si z miejsca, kiedy brat przeoony, ojciec Bonawentura waln mnie w gb na reprezentacyjnych, pokrytych dywanem schodach paacyku, w ktrym miecia si szkoa. My, uczniowie, milimy obowizek wchodzi do szkoy tylko schodami kuchennymi! A ja wtedy, jako nowy ucze, o tym nie wiedziaem i dopuciem si takiego faux pas! Zapewne nie z powodu tego incydentu, ale rodzice przenieli mnie niedugo potem do innej prywatnej szkoy Nauka i Praca,

Paacyk, w ktrym miecia si szkoa Braci Szkolnych

31

skd mnie wyrzucono z powodu zych wynikw w nauce, a take krnbrnego zachowania. W kocu, za protekcj koleanki mej matki, ktra bya sekretark w Gimnazjum im. Romualda Traugutta, dostaem si tam do klasy drugiej, ktr przemianowano pniej na klas dziewit. Niestety, tamtejszy poziom nauczania by za wysoki na moj skromn, wojenn edukacj i klas dziewit musiaem repetowa. Z dum zachowaem jedno ze wiadectw szkolnych z tego okresu, na ktrym na siedem przedmiotw nauczania miaem pi dwj (oceny niedostateczne). W owym czasie dwie noty niedostateczne kwalifikoway ucznia do repetowania klasy, ale moi nauczyciele, chcc by pewni, e nie przejd do nastpnej klasy, wlepili mi ich chyba cztery czy pi. Oceny dostateczne miaem ze sprawowania i rysunkw, aczkolwiek wanie z tych dwch przedmiotw zasugiwaem wedug mnie na dwje. Niezalenie od mizernych wynikw gimnazjalnych przeczytaem w tym okresie ogromn ilo ksiek i nabraem wiedzy oglnej bez porwnania wikszej ni moi koledzy, prymusi. W nastpnym roku postanowiem si podcign, bdc wiadomym, e takich, co to maj ze stopnie na maturze, nie przyjmowano na studia, natomiast wysyano do ludowego wojska. Myl o nim wywoywaa u mnie alergi. I rzeczywicie, ze strachu czy wysiku, nagle moje oceny poprawiy si i skoczyem gimnazjum w roku 1952 z wynikami wystarczajco dobrymi, aby zosta przyjty na studia. W klasie dziewitej odkryem, e mam zdolno do gawdzenia, bdc chyba wynikiem czytania olbrzymiej iloci ksiek, ktre, poza programem szkolnym, wrcz pochaniaem. Odkrycia tego dokonaem pewnego razu na letnim obozie, gdy ze zdziwieniem zauwayem, e w namiocie, przed snem, rozbrykani koledzy cichn, kiedy zaczynam im opowiada jak histori.

32

Moje wiadectwo z Gimnazjum im. Romualda Traugutta

33

Janek jako pornograficzny zboczeniec


Cudem jednak sta si fakt, e nie zostaem wydalony z Gimnazjum im. Romualda Traugutta przedwczenie. Za co? Za naganne sprawowanie, a raczej za rozprowadzanie pornografii. Miaem wtedy chyba lat pitnacie i byem lichego wzrostu. Moi koledzy z klasy opowiadali ju o sukcesach erotycznych, jakie odnosili. Ja natomiast nie miaem si czym wykaza. Aby zaimponowa kolegom, wyjem z albumu rodzinnego zdjcia mych ciotek i mojej mamy z lat przedwojennych, gownie w kostiumach kpielowych, i przyniosem do klasy, aby zaprezentowa me zdobycze erotyczne. Musz nadmieni, e w tym czasie gimnazjum, do ktrego chodziem, byo szko wycznie msk. Ciekawi koledzy zgromadzili si wok mej awki, ogldajc z zachwytem moj erotyczn dokumentacj. W pewnym momencie, znienacka, zaskoczy nas profesor fizyki, Bernatek. Ze zoci zapa zdjcia i wykrzycza, e postara si, aby moja noga wicej nie stana w tej szkole. Przeraony, udaem si do domu i powiedziaem ojcu, e wyrzucono mnie za szkoy i profesor Bernatek chce si z nim widzie. Ojciec, zawsze peen szacunku dla wadzy, poszed do szkoy interweniowa w mej sprawie. Przy spotkaniu z nim profesor Bernatek zawyrokowa: Paski syn nie umrze naturaln mierci! On bdzie powieszony! Po czym pokaza ojcu zdjcia mej matki, Honoraty Czekajewskiej, Luni Biwan, Anny Czekajewskiej (pniej Jdrusik) i innych eskich, a przez to atrakcyjnych, czonkw mej rodziny. Mimo wszystko zostawiono mnie jednak w szkole, a nieco pniej dowiedziaem si, e profesor Bernatek zdradza skonnoci erotyczne w stosunku do mych kolegw i czsto ich zaprasza do swego laboratorium fotograficznego, gdzie w ciemni fotograficznej rozpina im rozporki. Przypuszczam, i reakcja profesora bya maskowaniem wasnych uomnoci charakteru, a moje zainteresowanie kobietami wykorzysta do pokazania, jak go takie postawy bulwersuj. 34

Z profesorem Bernatkiem miaem take na pieku z powodw naukowych. Z perspektywy czasu widz, e czowiek ten by ignorantem i swe kwalifikacje nauczyciela fizyki prawdopodobnie sfaszowa. Pewnego dnia, w czasie wykadu o zaamywaniu si wiata i zasadach fotografii, profesor powiedzia, e pierwszy prymitywny aparat fotograficzny wymyli mnich o nazwisku Obscur. Dlatego te, wedle profesora, to urzdzenie nazywamy camera obscura. Pomimo faktu, e z aciny miaem dwj, to jednak wiedziaem, e camera obscura tumaczy si na jzyk polski jako ciemna skrzynka, na co profesorowi publicznie zwrciem uwag. Oczywicie, sympatii mi to z jego strony nie zaskarbio. W klasie dziewitej zapisaem si na darmowy, dziewiciomiesiczny kurs radiotelegrafistw, prowadzony przez organizacj

Ja jako radiotelegrafista

35

paramilitarn Suba Polsce. By to okres wojny w Korei i Polska bdc sojusznikiem sowieckim, szykowaa si do wojny wiatowej z Ameryk. Gdyby wojna wybucha, bybym jednym z pierwszych na froncie, ale wtedy o tym nie mylaem. Na kursie zajcia z nadawania i odbierania sygnaw Morsea prowadzi przedwojenny operator wojskowej stacji radiowej. By peen entuzjazmu dla swego zawodu. Pewnego dnia jednak znikn. Powiedziano nam, e jest chory psychicznie, i e zabrano go do szpitala w Lublicu. Nie byem pewny, czy nie by to z jego strony unik przed Urzdem Bezpieczestwa, ktry depta mu po pitach. Kurs, jako najmodszy kursant miaem bowiem wtedy lat zaledwie pitnacie skoczyem z wynikiem celujcym. Lokalny dziennik ycie Czstochowy zamieci wzmiank o mnie jako o prymusie w dziedzinie radiotelegrafii. No, wreszcie mj ociec mg by ze mnie dumny! wiadectwo ukoczenia kursu radiotelegrafistw pomogo mi pniej w dostaniu si na studia na Wydzia cznoci na Politechnice Wrocawskiej. Dzisiaj, bdc szefem przedsibiorstwa i przyjmujc do pracy modych inynierw, staram si wybiera takich, ktrzy elektronik tratuj jako yciowe hobby i majsterkuj wieczorami w garaach czy piwnicach.

Politechnika Wrocawska przedszkolem biznesu


W roku 1952 dostaem si na Politechnik Wrocawsk, ktr skoczyem w roku 1958. Od trzeciego roku studiw pracowaem rwnoczenie jako asystent techniczny w Katedrze Urzdze Radiofonicznych prowadzonej przez profesora Stefana Bincera. To wanie tam, w bardzo prymitywnym laboratorium, powstay moje pierwsze konstrukcje, wilgociomierz do zboa i tranzystorowy miernik haasu. Profesor Bincer by pochodzenia ydowskiego, rodem ze Lwowa. W tamtym czasie by ju powanie chory na serce. Nie majc wasnych dzieci, a chcc sw wiedz komu przekaza, 36

wybra sobie mnie, abym uczestniczy w dugich rozmowach, podczas ktrych rozprawia o zasadach prowadzenia prywatnego interesu, jako e we Lwowie, przed wojn, mia ma fabryczk odbiornikw radiowych.

Marz o wasnym biznesie. Wrocaw, rok 1956

Profesor na Politechnice Wrocawskiej prowadzi przy Katedrze Urzdze Radiofonicznych, tak zwany zakad pomocniczy (konsultacyjny) dla przemysu. Zakad ten mia wiele cech firmy prywatnej. Poza wilgociomierzami do zboa budowalimy tam nadajniki przekanikowe dla pocztkujcej polskiej telewizji. Gwnym konstruktorem by mj starszy kolega, Andrzej Drozd. Natomiast ja jedziem po Polsce jako akwizytor z zamwieniami. Zjawiaem si w miastach i miasteczkach, w ktrych nie byo dobrego odbioru sygnau telewizyjnego. Do moich sukcesw akwizycyjno-konstrukcyjnych w tamtym okresie zaliczy mog powstanie przekanika telewizyjnego w Radomiu, przekanika, ktry suy mieszkacom przez chyba wier wieku, pozwalajc im oglda na ywo program telewizji warszawskiej. 37

W roku 1960, na zasadzie wymiany ze studentem matematyki z uniwersytetu w Uppsali, wyjechaem do Szwecji. Profesor Bincer wkrtce po moim wyjedzie umar. Obaj uniknlimy karzcej rki sprawiedliwoci ludowej ja poprzez wyjechanie z kraju, mj mentor poprzez sw mier bo podobno urzd finansowy bardzo si interesowa metodami operacyjnymi Katedry Urzdze Radiofonicznych, ktre bardziej przypominay te z gospodarki kapitalistycznej ni instytucj socjalistyczn, jak bya politechnika. Przez jaki czas poza prac na uczelni prowadziem take zupenie prywatny interes, przerabiajc motorki elektryczne normalnie suce maszynom do szycia Singer na szlifierki dentystyczne. By to interes bardzo dochodowy, pozwalajcy mi y na wykwintnym jak na studenckie warunki poziomie. Do dystrybucji szlifierek zatrudniem, na prowizji, kilku kolegw akwizytorw, ktrzy jedzili nocnymi pocigami do odlegych powiatowych protezowni dentystycznych, reklamujc i sprzedajc moje szlifierki. Och, ycie moje byo wtedy bardzo ciekawe! Zreszt jest i nadal. Czasami, owszem, balansowaem na krawdzi tragedii, ale nawet negatywne wydarzenia udawao mi si obrci tak, by przyczyniy si w konsekwencji do poprawy mojego losu. Jak kot zawsze spadaem na cztery apy. W sumie nie mogem i nie mog nadal narzeka. ycie potraktowao mnie chyba ulgowo, a nawet do przyjanie, gdy ostatecznie nie zawisnem na stryczku, jak prorokowa mi to w czstochowskim Gimnazjum im. Romualda Traugutta profesor Bernatek. A nawet speniy si moje modziecze marzenia poprzez wybudowanie wasnej, dobrze prosperujcej firmy produkujcej elektroniczn aparatur naukow.

38

Rok 1953 Janek dowiadcza objawienia na ulicy widnickiej


Historia dokumentuje rne objawienia. Jedno z bardziej znanych zdarzyo si Mojeszowi na Grze Synaj, drugie memu imiennikowi, Janowi Ewangelicie, i dotyczyo Apokalipsy, jeszcze inne Archimedesowi z Syrakuz i miao miejsce podczas kpieli w wannie, a nawizywao do zasad hydrostatyki. Moje objawienie miao miejsce we Wrocawiu i dotyczyo finansw. Bya zima, przeom lat 1952-53. Gazety rozpisyway si szeroko o zamachu moskiewskich lekarzy na ycie Wodza Narodw Stalina oraz o jego genialnym dialogu z niejakim Mikoajem Marrem. Rozmowa traktowaa o pocztkach ludzkiego jzyka. Mikoaj Marr mia szczcie umrze przed trzynastu laty, wic jego lingwistyczne rnice ze Stalinem nie mogy mu ju wicej szkodzi. Mnie jednak absorbowaa myl, czy bdzie mnie sta na tak zwane drugie danie w stowce studenckiej, prowadzonej przy ulicy Szewskiej przez stowarzyszenie Caritas. Jak wiadomo wczesnym bywalcom tej stowki pierwsze danie, czyli zupa i chleb byy darmowe i nie wymagay kuponw. Kupony byy natomiast potrzebne do drugiego dania, zwykle zawierajcego troch misa, tak zwan wkadk. Za kupony trzeba byo paci. Byem ju studentem pierwszego roku Politechniki Wrocawskiej, gdzie dostaem si z pomoc mej ciotki, Otylii Woyczyskiej, ktra zauwaya u mnie przebysk, a moe nawet pomyk zdolnoci intelektualnych, zbagatelizowanych przez mych czstochowskich nauczycieli. Ciotka Otylia w czasie uprzednich wakacji podcigna mnie na tyle w mej wiedzy matematycznej, e zdaem egzamin wstpny bez protekcji. Prawd mwic, ciotka moja nie ufaa ruletce egzaminu wstpnego na Wydzia cznoci, gdzie na jedno miejsce kandydowao czterech chtnych i obstawia wszystkie moliwe szanse, zarwno czerwone, jak i czarne. Byo to moliwe, poniewa egzaminatorami byli 39

jej uczniowie, ktrych obowizkiem byo spieszenie mi z pomoc na wypadek, gdybym egzamin spartoli. Na szczcie zapobiegliwo ciotki nie bya potrzebna, bo egzamin zdaem bez uciekania si do kumoterskich koligacji. Ale do rzeczy. Id wic sobie zim ow wspomnian ulic widnick, a w moich butach o dziurawej podeszwie chlupie woda. Godzina dnia jest mi nieznana, gdy posiadanie zegarka byo wtedy dla mnie luksusem. A luksus mia dopiero nadej, po moim finansowym objawieniu. Zb mnie boli, ale do dentysty nie pjd, gdy jestem przekonany, e niedugo umr, gdy co mnie boli w prawym pucu, gdzie na rentgenie wida zwapnion plam. To pamitka po godnym dziecistwie i zaraeniu si grulic od naszej sucej, repatriantki ze Wschodu, ktra umara w czasie wojny na galopujce suchoty. Bdc przekonany o niedalekiej mierci jeszcze w kwiecie wieku, nie zamierzaem traci pozostaego mi czasu na wizyty u dentysty. Wiem, e mier jednym machniciem kosy umierzy me wszystkie ble, cho moe prchnicy nie wyleczy. Jak powszechnie wiadomo w trumnie uzbienie, nawet zdrowe, jest mao przydatne. Z trumny nie sposb si i tak wygry. Po wdepniciu do Delikatesw mieszczcych si na parterze Pastwowego Domu Towarowego (PDT), i zacigniciu si woni kabanosw, o ktrych nabyciu mogem jedynie marzy, zmierzam leniwym krokiem w kierunku ulicy wierczewskiego (dzisiaj Marszaka Pisudskiego). Po dotarciu na rg placu Kociuszki bezwiednie skrcam na prawo i przez wielkie okno mieszczcej si tam kawiarni Stylowa, zauwaam, prawie pod moim nosem, wytworne jak mi si wydawao towarzystwo mieszajce srebrnymi (tak na oko) yeczkami parzon po turecku czarn kaw. Co wicej, na ich talerzykach wida smakowite (te na oko) torciki i rurki z kremem. Eleganccy panowie i panie s w trakcie intelektualnych dyskursw, ywo gestykuluj rkoma, na nadgarstkach ktrych widniej zagraniczne zegarki marki Doxa. Przemkno mi przez myl pytanie, po co tym burujom zegarki, kiedy podobno szczliwi (i bogaci) czasu 40

nie licz. Czar mej proletariackiej goryczy dopeni widok trzech wytwornych limuzyn radzieckiej marki Pobieda, zaparkowanych do niedbale przed kawiarni. Znajc ze suchu astronomiczn cen tych pojazdw, policzyem w myli, e moja rodzina musiaaby nie je przez lat pi, aby zaoszczdzi na kupno takiego, nawet uywanego, samochodu. Nagle umys mj si rozjani, a nawet zagorza wiatem wiadomoci zego i dobrego. Mj gnuny dotychczas mzg poj bowiem, e pienidze i bogactwo istniej! Nawet tutaj, w naszym sierminym PRL-u! Ci ludzie za tafl szyby kawiarni Stylowa s tego najlepszym dowodem! Oni maj pienidze. Na pewno nie pracowali na poczcie, jak mj ojciec, i swojego wiata nie kupili za godowe pensje. Jeli wic realne pienidze istniej, to pozostaje tylko znale do nich drog! W tym momencie sam byem zdumiony faktem, e nie czuem zazdroci. Naprawd! Byem im nawet wdziczny za to, e s! e s bogaci i e istniej. To znaczy, e ja te mog. Te mog by bogaty! Oni byli dla mnie jakby drogowskazem. Caa reszta to pestka. A reszta to tylko czas i wysiek. To moje objawienie, objawienie moliwoci dostpienia bogactwa byo tak silne, e na jaki czas nawet odwrcio m uwag od czyhajcej przecie na mnie za wgem gruliczej mierci. Nieco pniej, ju po finansowym objawieniu, kiedy zaczem zarabia wasne pienidze, plama na moim pucu zacza si zmniejsza, leczona diet zoon z kabanosw i suchej kiebasy myliwskiej. Zdjcia rentgenowskie mych puc, robione w nastpnych latach, teori t potwierdziy. W kilka tygodni po tym cudownym objawieniu w dolinie rzek Odry i Oawki moje osobiste objawienie zaczo stawa si rzeczywistoci. Od czego si zaczo? Od Opery Wrocawskiej usytuowanej w odlegoci zaledwie dwustu metrw od kawiarni Stylowa. Tam wanie, z kilkoma kolegami, dostaem pierwsze zatrudnienie jako statysta. Bez mego udziau sukcesy baletu osnutego na tle chiskiej rewolucji, a zatytuowanego Czerwony Mak i baletu Fontanna Bachczysaraju byyby pod znakiem 41

zapytania. Na pewno! Za pierwsze pienidze zarobione w roli aktora kupiem sobie zegarek. Nowe buty musiay jeszcze poczeka do nastpnego roku. Na razie podzelowaem stare. Musz wspomnie, e najbardziej chwaliem sobie balet Czerwony Mak, gdzie graem rol buruja, ubranego w czarny smoking, siedzcego w kawiarni w Szanghaju, popijajcego szampana, w czasie kiedy za oknem policja na zlecenie kapitalistw bia nahajami robotnikw. Nie przypuszczaem wtedy, e pidziesit lat pniej tak rol, aczkolwiek bez smokingu, nahajki i policji, bd odgrywa w swym yciu codziennym. Chocia nigdy nikomu nie zazdrociem sukcesu czy bogactwa, musz przyzna, e jednym z elementw napdowych mej dziaalnoci byy przykre wspomnienia o biedzie i upokorzeniach przeywanych przez mych rodzicw przyjmujcych od stryja weterynarza z Radomska zawinit w gazet wisk wtrob, a od drugiego stryja, z Komnic, zdech na pomr, oblepion glin (dla konserwacji) kur. Z perspektywy siedemdziesiciu lat widz siebie, e byem dzieckiem cokolwiek krnbrnym, ale i dumnym, co mi chyba na reszt ycia zostao. Pniejsze wasne dowiadczenia doday si do wspomnie z biednego dziecistwa i ugruntoway mj charakter do koca.

42

Krzywki, czyli jak Janek ratowa polski przemys tekstylny


Moja podr do Bielawy na Dolnym lsku wynika z powodw demograficznych. Przeczytaem mianowicie we wrocawskiej Gazecie Robotniczej, e w Bielawie mieszcz si due fabryki tekstylne, majce kopot z nadmiarem dziewczt. W tamtejszym przemyle tekstylnym dziewidziesit procent pracownikw stanowiy kobiety w wieku od osiemnastu do dwudziestu piciu lat, czyli mieciy si w zakresie mych naukowych zainteresowa. Chopw tam jak na lekarstwo, jako e do nisko patnej pracy w przdzalniach mczyni nigdy si nie nadawali 91

ani si te nie pchali. A dziewczyny w Bielawie jakoby usychaj z tsknoty za chopakami. Kierowany obywatelskim obowizkiem byego ZMP-owca, wziem delegacj z politechniki z zamiarem zoenia wizyty handlowej w bielawskiej fabryce wkienniczej, ktra zapewne w tamtych czasach nosia imi radzieckiej przdki, Lidii Korabielnikowej, bijcej w ZSSR rekordy przdzalnicze albo by moe jeszcze jakiej innej, zasuonej rewolucjonistki.

Fabryka wkiennicza w Bielawie

Po przyjedzie do miasta zgosiem si do dyrektora technicznego przdzalni z zapytaniem, czy fabryka nie wymaga jakich konsultacji z dziedziny automatyki, elektroniki, naganiania, wyciszania lub pomiaru wilgotnoci. Na wypadek gdyby nasze usugi byy potrzebne, to oczywicie zesp naukowcw pod kierunkiem profesora Bincera potrafi si odpowiednio znale w sytuacji, przeznaczajc dziesicioprocentow prowizj dla dyrekcji fabryki. Dyrektor najpierw zblad, podejrzewajc 92

policyjn prowokacj, a nastpnie wyszed z pokoju. Zaczem obawia si, e moe dzwoni do Urzdu Bezpieczestwa, a ja zamiast wyjecha z Bielawy z zamwieniem i wspomnieniami natury erotycznej, zostan wyprowadzony z fabryki w kajdankach jako wrg ludu pracujcego. Po kwadransie, ktry dla mnie wydawa si wiecznoci, dyrektor wrci i powiedzia, e co do elektroniki to nic mu nie jest potrzebne, gdy do haasu w przdzalni ju przywyk, ale dalsze istnienie fabryki zaley od eliwnych krzywek, czyli prowadnic nitki bawenianej. Wyj z teczki corpus delicti i pooy na stole. Jeli, towarzyszu inynierze, zdoacie dostarczy nam piset takich krzywek, to nie tylko ja, ale take Komitet Powiatowy PZPR w Dzieroniowie bdziemy wdziczni Politechnice Wrocawskiej za uratowanie produkcji powiedzia zdesperowany dyrektor. Krzywka wygldaa jak zwichrowane koo rowerowe, z tym e bya duo mniejsza, o rednicy okoo dwudziestu piciu centymetrw. Na obwodzie by wyfrezowany obek, ktry jak wyjani dyrektor prowadzi nitk bawenian w czasie nawijania baweny na szpul w ksztacie wrzeciona. Zadaniem skomplikowanego ksztatu krzywki byo przesuwanie nitki z mniejsz szybkoci w centrum szpuli i szybciej na brzegach. W konsekwencji, szpule nawijane z pomoc tej krzywki wyglday jak wrzeciona, a nie jak walce. Ten wrzecionowaty ksztat szpul bawenianych by konieczny dla maszyn tkackich. Wszystkie maszyny byy produkcji niemieckiej, wic kilkaset takich krzywek zostao w magazynach jeszcze po Niemcach, ale w okresie ostatnich dziesiciu lat wikszo zainstalowanych krzywek popkaa. Dyrekcja w zwizku z tym spodziewaa si, e za dwa, trzy miesice przdzalnia baweny w Bielawie stanie z braku czci zamiennych, czyli wanie tych krzywek. Elementy te byy zrobione z kruchego, ale twardego eliwa, obrobionego frezark, co byo majstersztykiem techniki odlewniczej i dlatego nikt w polskim przemyle pastwowym nie chcia si podj ich produkcji. Byo to w czasach, w ktrych nie istniay jeszcze frezarki 93

sterowane komputerowo, dla ktrych frezowanie zawiych ksztatw jest dziecinnie proste. Zdegustowany, wziem model, czyli krzywk razem z rysunkiem technicznym i udaem si do klubu pracowniczego, aby przy winie jabkowym przyjrze si pracownicom przdzalni. W kocu po to tutaj przyjechaem. Okazao si jednak, e albo przyjechaem w zy dzie, w rodku tygodnia, albo raporty o godzie seksualnym w Bielawie byy jak zwykle przez komunistyczn propagand przesadzone, gdy nie zauwayem adnego obiektu godnego podrywania, jak wtedy w krgach modzieowych nazywano zaloty, uywajc terminu zapoyczonego z wdkarstwa. Rozczarowany, stwierdziem, e dalszy pobyt w Bielawie to strata czasu. Okazao si, e jeszcze zd na ostatni autobus PKS-u do Wrocawia, wic udaem si pospiesznie na dworzec. Kupujc bilet, zauwayem, e jestem obiektem obserwacji eleganckiego mczyzny w rednim wieku, ubranego we flanelowy paszcz koloru jasnoczekoladowego. Pomylaem sobie, e personel Urzdu Bezpieczestwa jest na moim tropie, a elegancki pan jest jego tajnym pracownikiem. Moje podejrzenia si wzmogy, kiedy przystojny pan tak manewrowa midzy wsiadajcymi pasaerami, aby usi na ssiednim siedzeniu. Tajemniczy mczyzna zrazu wda si ze mn w towarzysk pogawdk, pytajc skd jestem i dlaczego odwiedziem Bielaw. Przedstawi si jako miejscowy lekarz, ktry wanie wybiera si do wielkiego miasta Wrocawia, aby zakosztowa kultury, opery, baletu i kina, czyli rzeczy wyranie deficytowych w powiecie dzieroniowskim, do ktrego Bielawa naleaa. Mwic to, zacz mi ciska jedn rk kolano i zaproponowa, e gdybym kiedy odwiedzi jeszcze Bielaw, to jego dom i ko stoi dla mnie otworem. Jednoczenie wyjani, e on darzy szczegln sympati mczyzn i mj intelekt jest dla niego nawet waniejszy ni ma smuka sylwetka. A musz doda, e sylwetk miaem w tamtych czasach bardzo smuk, bdc wynikiem mych wyczerpujcych zobowiza w stosunku do pci piknej, a take 94

wynikiem wygibasw czynionych na parkiecie tanecznym w studenckim klubie Paacyk. Musiaem przystojnemu panu we flanelowym paszczu wytumaczy, e ja nie mam uprzedze do jego zamiowa msko-mskich, ale me pasje s skierowane w zupenie innym kierunku i nie obejmuj ani chopcw, ani lekarzy, choby byli nie wiem jak zamoni albo inteligentni. Moimi zainteresowaniami ciesz si przdki i lekarki! Nawet, jeli s ubogie. Pomylaem sobie, e moe i w Bielawie jest pewnego rodzaju gd seksualny, ale raczej nie w krgach, o ktrych pisaa Gazeta Robotnicza. By to zatem kolejny dowd na kamstwa i wypaczenia komunistycznej propagandy. Po przyjedzie do Wrocawia pooyem krzywk na biurku profesora Bincera i opisaem sw porak marketingow. Profesor popatrzy na krzywk z niesmakiem i powiedzia, e przedstawi ten projekt na Uczelnianej Komisji do Spraw Kwalifikacji Naukowych Zlece jako Kompleksowy Projekt Radiofonizacji i Nagonienia Zakadw Bawenianych w Bielawie. Niemniej on sam, jako elektronik, nie ma pojcia, jak tak krzywk zrobi, a nawet gdyby mia pojcie, to w naszej katedrze mamy tylko dwa woltomierze, trzy rubokrty i wiertark rczn do drzewa, ktre to instrumenty nie s wystarczajcym oprzyrzdowaniem do wytopu i odlewania stali. Natomiast ja, jeli zechc w dalszym cigu cieszy si prestiem naukowca, winieniem zabra t krzywk z jego biurka i znale kogo, kto taki element wykona. I co dalej? Dalej to si j ju odpowiednio drogo sprzeda przdzalni w Bielawie, uwzgldniajc dziesi procent prowizji dla towarzysza dyrektora technicznego. Mj wuj, Eugeniusz Woyczyski, u ktrego w tym czasie mieszkaem, by inynierem mechanikiem i pracowa w duych zakadach produkujcych maszyny budowlane. Zanim sta si pracownikiem pastwowym, mia we Wrocawiu odlewni dzwonw kocielnych, ktr jednak Pastwo Ludowe mu zabrao. Wuj Eugeniusz, byy kapitalista i przemysowiec, pracujc teraz na pastwowej posadzie, organizowa zebrania robotnicze na hali maszyn i tumaczy robotnikom, e pracowa trzeba 95

uczciwie, niezalenie od tego, w jakim systemie si yje. Takie wypowiedzi nie zaskarbiy mu wielu przyjaci, ani wrd komunistw, ani wrd antykomunistw. Partia uwaaa, e zadanie indoktrynacji naley do partii, a robotnicy uwaali, e zamiast gadki szmatki trzeba im przemawia do rki, albo do odka. Og uwaa wuja za maniaka i dyrekcja w kocu usuna go z produkcji, skazujc na wygnanie do biblioteki technicznej, jako e zna kilka jzykw, a w bibliotece na szczcie nie mg czyni rozkadu moralnego wrd ksiek. Wuj Eugeniusz w rzadkim dla siebie momencie realizmu skontaktowa mnie z inynierem Cesarzem, ktry by kierownikiem odlewni metali w fabryce, w ktrej mj wuj by zatrudniony. Tam take pracowa fachman, zota raczka, ktry potrafi budowa z gliny formy odlewnicze, o jakich si innym wrcz nie nio. Jego kwalifikacje zawodowe byy jednak zahamowane systemem socjalistycznych wynagrodze. Zaistniaa sugestia, e jeli w ramach godzin pracy odleje i wyfrezuje krzywki takie same albo lepsze ni niemieckie, o jakoci jakiej nie znajdzie si w caym systemie pastw socjalistycznych, cznie z NRD, to dostanie co do rczki. O ile sobie przypominam cena za krzywk, jak pacilimy inynierowi Cesarzowi, wynosia dwiecie pidziesit zotych. Jaki by podzia tych pienidzy midzy Cesarzem a mistrzem odlewniczym, pozostaje do dzisiaj niezgbion tajemnic. Wane byo, e w cigu najbliszych trzydziestu dni odebralimy od kierownika odlewni trzysta krzywek, ktre profesor Bincer wyceni na dziewiset pidziesit zotych kada. W sumie dostarczylimy do Bielawy okoo szeciuset sztuk tych specyficznych elementw, ktre uratoway produkcj zakadw przdzalniczych i zapewniy ich funkcjonowanie w cigu najbliszej dekady. Politechnika zainkasowaa z przdzalni w Bielawie za prace naukowe i konsultacyjne w dziedzinie radiofonizacji piset siedemdziesit tysicy zotych. Z tej sumy zapacia sto pidziesit tysicy zotych inynierowi Cesarzowi wedle przykazania: Co boskie Bogu, a co cesarskie Cesarzowi. Z pozosta, 96

pokan sum naleao co zrobi. W tym momencie zaistniay pewne kopoty natury formalnej. Na Politechnice Wrocawskiej asystent techniczny mojej rangi mg zarabia w ramach konsultacji pitnacie zotych na godzin i pracowa nie wicej ni czterdzieci godzin miesicznie. Profesorowi chyba przysugiwao mniej godzin, ale stawka bya wysza i wynosia szedziesit zotych za godzin pracy. Moja miesiczna pensja wynosia w tym czasie dwa tysice zotych. Wobec takich realiw profesor Bincer sign do swego literackiego wsparcia, czyli do historii opisanej przez Gogola, a dotyczcej martwych dusz paszczynianych, ktre odegray niebagateln rol podczas handlu posiadociami ziemskimi w carskiej Rosji. Chodzio o to, e fikcyjnie zawyano warto posiadoci przez dopisywanie do listy ywych jej mieszkacw nazwisk osb, ktrych dane personalne widniay na nagrobkach cmentarnych. Nam jednak potrzebne byy ywe dusze, a nie martwe! Dusze przynajmniej na tyle ywe, aby mogy doczapa do okienka kasjera, pobra pienidze, podpisa list pac i przed ostatnim tchnieniem odda nam dziewidziesit procent gotwki. Pozostae dziesi procent byo powszechnie przyjt zapat za fatyg i poniesione ryzyko prawne. Naszym celem zatem byo sztuczne zawyenie liczby pracownikw politechniki, ktrzy wykonywali prace zwizane z realizacj kontraktu dla Zakadw Bawenianych w Bielawie. Musielimy przy tym wzi pod uwag, e kady z nich winien pracowa nie wicej ni czterdzieci godzin w miesicu. Z dotrzymaniem tych wszystkich warunkw byy kopoty, jako e inynierowie na politechnice, cznie ze mn, mieli swe wasne prace zlecone i wyczerpany w ten sposb zasb dozwolonych godzin. Przyszo mi jednak do gowy, e pracownicy katedr: Marksizmu-Leninizmu i Ekonomii Politycznej nie mogli mie prac zleconych z przemysu, a formalnie byli do takich te uprawnieni. Moj misj byo wytumaczy towarzyszom marksistom, e naginajc nieco nieyciowe prawo, nie tylko nie obalaj systemu socjalistycznego, ale nawet go wzmacniaj. Przecie to 97

oni s tego systemu podpor, a jeli sobie dodatkowo zarobi dziesi procent za podpis na licie pacy, to wzmocni to jedynie system socjalistyczny. Towarzysze marksici rano do projektu przystali, zainkasowali gotwk i uczciwie zgodnie z moralnoci socjalistyczn oddali nam nasze dziewidziesit procent. Dzisiaj widz, e najwartociowszy materia dla reformy systemu drzema wanie wrd marksistw, starszych kolegw pniejszego prezydenta wolnej Polski, Olusia Kwaniewskiego, a take dziaaczy Solidarnoci Kuronia i Geremka.

Rok 1958 Janka zderzenie z angielskim kartoflem


Pync w roku 2008 z m maonk, Laur, do Anglii statkiem Queen Mary 2, miaem okazj w czasie obiadw dzieli st z angielskim farmerem z hrabstwa Lincolnshire. Okazao si,

Laura Damas-Czekajewska w drodze do Anglii na pokadzie QM2

98

Janek i Reniek pisz donos do UB


Po powrocie do Wrocawia, po Targach Poznaskich, latem 1961 roku, zamieszkaem czasowo u kolegi z czasw szkolnych, Reka Oduliskiego. To wanie wtedy staem si przedmiotem zainteresowa Urzdu Bezpieczestwa. Na pocztku chciabym Czytelnikw poinformowa, e moim pseudonimem operacyjnym nie by Bolek (to teraz takie modne), tylko Janek (czasami Johnek) i donosw do Urzdu Bezpieczestwa nie wysyaem. Ja je natomiast, owszem pisaem. A jak je ju napisaem, to Reniek dostarcza je wwczas odnonym wadzom. Waciwie praca nad donosami miaa charakter zespoowy, gdy nad tymi szczeglnymi dokumentami pracowalimy obaj. Na podstawie ostatnio otrzymanych z IPN-u (Instytut Pamici Narodowej) raportw pisanych przez oficerw Urzdu Bezpieczestwa, czasami figuruj w donosach jako Czek (to chyba od Czekajewski), a czasami jako Fizyk, natomiast bezspornym faktem byo to, e duszy czas byem dla urzdnikw tego ministerstwa na tyle wan person, e okrelano mnie mianem figuranta, czyli nadano mi status osoby pozostajcej w krgu zainteresowa operacyjnych SB. Kiedy wrciem do Wrocawia po mym pierwszym pobycie w Szwecji, mj powrt jak ju wspominaem wywoa zrozumiae zdumienie, a nawet podejrzliwo Urzdu Bezpieczestwa. W owym czasie jeli komu udao si wyrwa z obj sierminego socjalizmu towarzysza Gomuki, to ju do takiej Polski nie wraca. Dlaczego wic Czekajewski wrci? Czy wrci z zadaniem spenetrowania obronnoci krajw Ukadu Warszawskiego, czy te moralnego rozoenia Polski Ludowej metod szeptanej propagandy lub co gorsza, drwiny? Przed takim dylematem postawiem bezwiednie, i cakiem niechcco, cay aparat wrocawskiego UB. Myliciele z urzdu wojewdzkiego UB nie mogli moich intencji rozszyfrowa, aczkolwiek sprawa sama w sobie bya niezwykle prosta. Byem oczarowany, a raczej zaczadzony obfitym 122

biustem pewnej studentki medycyny z odzi (o czym ju dwukrotnie na amach tej ksiki wspominam), a moje oczarowanie byo w konflikcie moralnym z niefortunnym, a raczej przedwczesnym zwizkiem maeskim, do jakiego skonia mnie drobnym szantaem jeszcze przed wyjazdem do Szwecji inna urocza dziewczyna, tym razem wrocawianka, Elbieta. Bdc wychowany na poezji romantykw, wierzyem wtedy w monogami uczuciow (prosz nie myli z maesk) i dlatego, aby nabra oddechu i perspektywy do tych spraw, po powrocie do PRL-u, zamiast wrci do mej kawalerki we Wrocawiu przy ulicy Podwale, gdzie mieszkaa moja lubna podwjnie, bo cywilnie i kocielnie, wrocawianka, wyprosiem kt i ko u Reka Oduliskiego. Reniek, po studiach na Politechnice Czstochowskiej, dosta nakaz pracy i pokj gocinny we Wrocawskiej Fabryce Urzdze Przemysu Spoywczego mieszczcej si przy ulicy Krakowskiej. Mieszkanie Reka byo icie spartaskie, gdy pozbawione azienki i cieplej wody. Skarpetki trzeba byo pra w zlewie, ktre to dowiadczenie przydao mi si wanie teraz, we wrzeniu 2009 roku, kiedy mieszkajc w piciogwiazdkowym hotelu Monopol, skarpetki musiaem pra w bidecie. Chciabym ostrzec bogatych turystw, e granitowe umywalki w wyej wymienionym hotelu, po jego wykwintnej renowacji, mog spenia rol zaledwie spluwaczek, ale do mycia ani do przepierki skarpetek nie nadaj si zupenie, z uwagi na sw centymetrow gboko, a raczej pytko. Ale to tylko tak na marginesie sprawy. Poniewa obserwacje mojej osoby przez agentw nie stwierdziy u mnie wyjazdw w okolice Legnicy, gdzie koncentroway si siy zbrojne Ukadu Warszawskiego, gotowe w kadym momencie do ataku na wojska NATO, zwrcono si do Reka, aby napisa charakterystyk mej tajemniczej osobowoci. By moe zakadano, e pic w tym samym co ja pokoju, Reniek podsuchiwa tajemnice, ktre wyjawiaem, mamroczc przez sen, albo e wyjawiaem je nieopatrznie w pijanym zwidzie. Reniek rozbrajajco szczerze zwrci si do mnie z zapytaniem, 123

czy nie pomgbym mu w tym trudnym i ambitnym polonistycznym zadaniu, gdy on w polskiej ortografii by moe i biegy, ale za to saby w skadni. Chciabym wyjani, e nowe kwestionariusze UB z gotowymi ju zeznaniami, opracowane przez bratni organizacj w Zwizku Radzieckim, nie byy jeszcze wtedy w powszechnym uyciu. C miaem robi? Nie pomc koledze? Chtnie si zgodziem pomny wielu okazji, kiedy to Reniek chroni mnie od zdeformowania mojego szlachetnego oblicza i uzbienia. Czsto zdarzao si, e chuligani na zabawach tanecznych mylnie przyjmowali mj zalotny umiech jako drwicy i zwykle robili wysiki, aby mi dokopa. Obecno Reka u mego boku chodzia ich modziecze ambicje. Dlaczego? No, c Reniek zawsze growa nade mn wzrostem i tyzn fizyczn, dlatego peni, i peni do dzisiaj, funkcj mojego honorowego bodyguarda, czyli ochroniarza. W pisaniu donosu najtrudniejszym byo to, e nic ujemnego o sobie nie mogem wymyli, bo do gowy przychodziy mi wycznie same superlatywy. Bez dawki zych informacji, cakowicie pozytywna charakterystyka, budziaby podejrzenie faszywki. Po namyle doszedem do wniosku, e wadza musi zna mj niewyparzony jzyk i to, e PRL i komun niejednokrotnie robiem w balona. Zapodaem wic w mym elaboracie, e Czekajewski ma szkodliwe dla Polski Ludowej poczucie humoru, ale w gruncie rzeczy, w gbi serca, jest socjalist, bo do kocioa nie chodzi, a zawiadczenie o odbyciu spowiedzi, konieczne do wasnego lubu, wasnorcznie sfaszowa. Na dodatek, wbrew naciskom zacofanej rodziny, kleru i dewotek, Czekajewski nie podda si bierzmowaniu! Reniek wasnorcznie przepisa mj elaborat, poprawiajc bdy ortograficzne z rz i w roli gwnej, z ktrymi walczyem od dziecistwa, a ktrych obecno mogaby mnie zdekonspirowa. Donos Reniek podpisa wasnym nazwiskiem i zanis na umwione spotkanie z oficerem kontrolujcym czy te prowadzcym. W czasie nastpnego kontaktu Wadzy Ludowej z Rekiem przy kawie i ciastku zwanym wuzetk, w kawiarni Krysz124

taowa, kontakt Reka pogratulowa mu talentu, ktry pozwoli kontaktowi spenetrowa zagadki i tajniki duszy Jana Czekajewskiego. Panie Reku, takiego wietnego opracowania jeszcze nigdy nie dostalimy! W tym aspekcie oficer chyba troch przesadzi, bo na pewno duo lepsze donosy pod wzgldem literackim pisa znany wrocawski literat, hrabia Wojciech Dzieduszycki, do czego si sam przed mierci przyzna. Oficer kontaktowy zapewni Reka, e jeli kiedykolwiek zechciaby odby podr na co prawda wrogi narodowi polskiemu, ale interesujcy zachd, otrzyma paszport na pewno, bez problemu. Panie Reku, niech pan si nie krpuje i prosz dzwoni do mnie, jeli jaka pomoc bdzie potrzebna zaoferowa oficer. Kiedy ju wadza ludowa poznaa moj dusz na wylot, pewnego ranka na przystanku tramwajowym podszed do mnie mody czowiek ubrany dla kamuflau w wywiechtany, mona by powiedzie, plugawy, dugi paszcz i powiedzia, e pewien oficer z polskiego kontrwywiadu chciaby ze mn porozmawia na temat mego pobytu w Szwecji. Zaproszono mnie wtedy do tego samego hotelu Monopol, w ktrym mieszkaem z Rekiem we wrzeniu 2009 roku. Kontrwywiadowca odebra klucz od portiera i zaprowadzi mnie do apartamentu nr 101 na pierwszym pitrze, w ktrym wedle jego opowieci mieszka Hitler, kiedy przyjeda do Breslau. Jak si domyliem, luksusowy apartament by wynajmowany na godziny w celu oszoomienia interesantw UB-eckim przepychem. Tam poproszono mnie o informacje na temat tego, czym zajmowaem si w Szwecji. Opowiedziaem szczerze o wszystkim i jako dowd do zezna zaczyem otrzyman wanie odbitk publikacji w amerykaskim czasopimie Electronics, opisujc skonstruowany przeze mnie przyrzd do liczenia nietoperzy zamieszkujcych szwedzkie jaskinie. Moje wiadomoci o nietoperzach nie wzbudziy wielkiego zainteresowania, mimo e s to zwierzta nad wyraz tajemnicze, latajce w ciemnoci i posugujce si wasnym radarem. 125

Ja z prototypem licznika nietoperzy. Uppsala, 1961

Opowiedziaem oficerowi take o bardzo mdej diecie, do jakiej byem zmuszony, jadajc w stowce szpitala uniwersyteckiego, ale mj suchacz nalega, abym zda relacje o ludziach, jakich spotkaem w Szwecji. Zaczem wspomina znajome Szwedki, ktre traktuj nas, mczyzn, uytkowo i fizjologicznie, a nie jak nasze Polki, duchowo i uczuciowo, ale i te informacje nie znalazy u niego spodziewanego zainteresowania. Wyranie pruderyjny kontrwywiadowca bkn, e: My wszystko o Szwedkach wiemy, chodzi nam natomiast o Polakw, ktrzy szkaluj PRL, srajc we wasne gniazdo. Niestety nic nie wiedziaem o Polakach, szczeglnie tych, co sraj we wasne gniazdo, wic oficer skoczy wywiad ze mn i uprzejmie nakaza, nieco zdegustowany, abym niepozornie opuci apartament Hitlera, nie czekajc na niego. Apartament 101 zapad mi gboko w pami i kiedy w roku 1990 przyjechaem ponownie do Wrocawia z moj amerykask, 126

Hotel Monopol. Apartament 101

wwczas jeszcze oblubienic, nalegaem, aby zamieszka w tym samym apartamencie. Moja wsptowarzyszka oa i stou nie wiedziaa, e szczegln uciech miaem w toalecie, kiedy siusiajc, puszczaem wodze fantazji, wyobraajc sobie, i czasami siusiam na spodnie Furera, a czasami na gow pracownika UB-eckiego kontrwywiadu. O ile sobie przypominam, w tamtych latach, przed renowacj hotelu Monopol, w owym synnym apartamencie nr 101, mogem pra skarpetki w umywalce, a nie jak dwadziecia lat pniej, w piciogwiazdkowym bidecie. Do dzisiaj mczy mnie pytanie, czy Hitler te sam sobie pra skarpetki, czy praa mu Ewa Braun. Ani wtedy, ani dzisiaj nikt nie moe odpowiedzie mi na nie. No, a co stao si z Rekiem? Ot, wkrtce po tych wydarzeniach donosiciel Reniek opuci PRL pojazdem jednoladowym, czyli motocyklem marki Jawa 350, ze zdecydowanym przekonaniem, e do ojczyzny ju nie powrci tak dugo, jak 127

dugo PRL bdzie istnie, motywujc sw decyzj take tym, e jego staa wrocawska dieta skadajca si z rosou z makaronem i rurek z kremem doszcztnie mu ju obrzyda. Tak si zoyo, e prawie po pidziesiciu latach przybyem z Rekiem do Wrocawia i zamieszkalimy w tym samym hotelu Monopol. A wic Reniek troszk wraca do ojczyzny. Czasami.

Hotel Monopol we Wrocawiu (rok 2009)

Drugi wyjazd do Pnocnego Nieba


By rok 1962, szsty rok epoki miociwie nam panujcego Towarzysza Wiesawa (Gomuki). Koczy si wanie rok mej pracy asystenta w Instytucie Fizyki Dowiadczalnej Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie, gdzie zwabi mnie niecnie profesor Wodzimierz uk. Mj powrt do Polski o czym wspominaem wyej by wic zaskoczeniem dla wielu osb, zarwno mi przyjaznych, jak i wrogich. By na pewno duym zaskocze128

niem dla Urzdu Bezpieczestwa, ktry to urzd w owych czasach bardzo troszczy si o to, by nie byo ubytkw w obiecujcym naukowym narybku, by nie opuszcza on swego ojczystego kraju i nie wyjeda na wray ideologicznie zachd, a jednoczenie paranoiczne ba si tych, ktrzy po wyjedzie jednak wracali. Miaem dwadziecia osiem lat, bujn, czarn czupryn, ukoczone studia elektroniczne na Politechnice Wrocawskiej i odbyty roczny sta w szwedzkim Instytucie Fizyki w Uppsali. Poza tym mogem taczy boogie-woogie ca noc, co nie znaczy, e byem kompletnie szczliwy. Moje ycie osobiste byo nieco zagmatwane. Mieszkaem na tak zwan koci ap z moj pniejsz drug by on, Zofi, i byem jednoczenie formalnie onaty z moj pierwsz by on, Elbiet. Wewntrznie byem rozdarty, jako e obie panie reprezentoway dwie rne piknoci duszy i biustw, nawzajem si uzupeniay, co przyznaj odpowiadao mi, ale byo niemoliwe do pogodzenia w sferze monogamicznej moralnoci katolickiej, jakiej w owym czasie hodowaem. W tej sytuacji przychodzio mi do gowy, e powtrny wyjazd do Szwecji pozwoli mi na nabranie koniecznej perspektywy dla obiektywnej oceny walorw obu pa, a take umoliwi mi porwnanie ich z przodujcymi kobiecymi standardami, w jakie obfituj kraje zachodniej i pnocnej Europy. Taki by wic powd powtrnego wyjazdu na pnoc kontynentu. Ale zanim drugi raz wyjechaem do Szwecji, to po raz pierwszy (i jedyny) przyjechaem do Lublina. Z Zofi. Po przyjedzie okazao si, e uniwersytet nie ma dla mnie mieszkania, a wielu adiunktw i docentw habilitowanych mieszka od lat, razem z rodzinami, w pojedynczych pokojach domw akademickich. Rektorat zaoferowa mi zatem ko w uniwersyteckim pokoju gocinnym, mieszczcym si w suterenie jednego z eskich akademikw. W pokoju tym byy dwa elazne ka; do jednego z nich miaem niezaprzeczalne prawo, drugie natomiast naleao w kadym momencie odstpi wizytujcym uczonym, ktrzy od czasu do czasu przybywali do Lubina z gocinnymi wykadami. 129

Kopot by z Zofi, gdy obawiaem si, e wizytujcy uczeni nie zadowol si jedynie elaznym kiem, ale zapragn korzysta z obfitych walorw Zofii. W swej naiwnoci, wychowany w tpo ciosanej kulturze heteroseksualnego socjalizmu, nie byem wtedy wiadom zagroenia, jakie osobicie grozio mi ze strony amatorw ukadu msko-mskiego. Szybko jednak o takim zagroeniu przekonaem si, gdy pewnej zimowej nocy zapuka do drzwi zmoknity profesor z odzi, aspirujcy do drugiego elaznego ka. Biedak, zawiedziony brakiem mej seksualnej otwartoci, poczapa, smagany deszczem, na zasuony wypoczynek do odlegej poczekalni lubelskiego dworca kolei elaznej. Opisuj tutaj t scenk, dedykujc j przede wszystkim modemu pokoleniu, ktre niewiele wie, z jakimi problemami lokalowymi borykaa si polska nauka w dobie tak zwanej odwily popadziernikowej.

Janka paszport, czyli dialektyczna rnica midzy cioci a prac


Wyjedajc ze Szwecji (po pierwszym pobycie), mj szef, profesor Per Arno Tove, wrczy mi zaproszenie do pracy w jego Instytucie. Dat, ktrej byo brak na zaproszeniu, miaem sam wpisa, gdy zdecyduj si na powrt do Uppsali. Tak decyzj podjem w czerwcu 1962 roku, kiedy to postanowiem otrzymane zaproszenie wykorzysta. Zaproszenie co prawda rozwizywao spraw szwedzkiej wizy i pracy, ale nie zapewniao polskiego paszportu. wczesne przepisy paszportowe przewidyway wyjazdy do cioci za granic, ale nie do pracy. Paszport na wyjazd na sta naukowy by tylko wydawany za poparciem Ministerstwa Szkolnictwa Wyszego. Dodatkowe utrudniania mogy zaistnie take po drodze w postaci wymaganych innych popar, na przykad dyrektora Instytutu Naukowego i rektora uczelni. W Ministerstwie Szkolnictwa 130

Wyszego, w owym czasie, istniaa specjalna komisja kwalifikujca wyjazdy, ktrej przewodzia stara komunistka, wiceminister Krasowska. Najmniej kopotu miaem z profesorem ukiem, ktry by zainteresowany utrzymaniem dobrych stosunkw z uniwersytetem w Uppsali, a moe take nadziej na powtrny tam powrt. Profesor wystosowa urzdowo brzmice pismo, w ktrym informowa Ministerstwo Szkolnictwa Wyszego, e wyjazd magistra inyniera Jana Czekajewskiego do Uppsali jest konieczny z uwagi na jego (czyli mj) udzia w picioletnim planie bada naukowych w dziedzinie korelacji ktowych. Poniewa profesor uk utrzymywa dobre stosunki z rektorem uniwersytetu, profesorem Grzegorzem Seidlerem, jego poparcie byo czyst formalnoci. Kierownik Katedry Fizyki Oglnej, profesor doktor Armin

Profesor Wodzimierz uk, kierownik Katedry Fizyki Dowiadczalnej (Lublin)

131

Teske, rwnie napisa rekomendacj. Teczka z pochlebnymi o mnie dokumentami powdrowaa do ministerstwa w Warszawie i sprawa mego wyjazdu nabraa urzdowego biegu. Mija miesic za miesicem, koczyy si wakacje, a odpowiedzi z Warszawy nie byo.

Saperski kamufla
Pewnego jesiennego poranka, wychodzc do pracy z mego gocinnego pokoju, minem zmoknitego onierza z oficjalnie wygldajc kopert w rce. onierz ten zapuka do moich drzwi, ktre otworzya moja druga bya ona, Zofia, i zapyta j o mnie. Zofia szybko zorientowaa si, e taka koperta niczego dobrego nie wry, bystro wic odpowiedziaa, e z tym ajdakiem, Czekajewskim, nie rozmawia, w domu go nie ma i nie wiadomo, kiedy wrci. W kadym razie koperty nie przyjmie i porednikiem Ludowego Wojska Polskiego nie bdzie. Rozmow t syszaem skryty za wglem. Kiedy si upewniem, e wojak odszed, wrciem do domu i zaczlimy rozpatrywa alternatywy ratunku. Jasne byo dla mnie, e Urzd Bezpieczestwa, aby uniemoliwi mj wyjazd, stosowa jedn z wyprbowanych metod, czyli powoanie do wojska na wiczenia. Wiadomo byo, e jeli nawet wyjd z wojska, nie bd mg wyjeda przez kilka lat za granic, gdy jako bojowo przeszkolony podchory, mgbym wyjawi Amerykanom tajemnice strategii ludowej polskiej armii, a moe i caego Ukadu Warszawskiego, czyli zrobibym co takiego jak pukownik Kukliski. Aby zyska na czasie, spakowalimy skromny dobytek w walizki i wyjechalimy nastpnym pocigiem do Warszawy, cigle liczc, e opnienie z wydaniem mego paszportu jest wynikiem zwykej biurokracji. Na stacji Warszawa Wschodnia, w toku przy wysiadaniu, ukradziono nam jedn z walizek, co tym bardziej nie poprawio mego samopoczucia. W Warszawie zamieszkalimy z Zofi przy ulicy Olimpijskiej 39, na Mokotowie, w wilii 132

jej wujka, podziemnego przedsibiorcy, Zygmunta Krauzego, czowieka o bardzo barwnym charakterze, o ktrym w dalszej czci ksiki napisz wicej. Zaczem swe codzienne wizyty do Ministerstwa Szkolnictwa Wyszego przy ulicy Miodowej, pytajc o mj paszport. Mijay dnie, a w midzyczasie z Lublina dochodziy niepokojce suchy, e WKR postawia przed Instytutem Fizyki onierza, majcego uchwyci moment, w ktrym pojawi si w pracy. Czuem, e jeli nie dostan paszportu, a mj pobyt w Warszawie si przecignie, mog zosta oskarony o dezercj. Nadal Wydzia Zagraniczny w Ministerstwie Szkolnictwa Wyszego nie dawa mi adnej odpowiedzi.

Budynek Ministerstwa Szkolnictwa Wyszego w latach 1960-67, Warszawa, ulica Miodowa

133

Socjalistyczna warto kolorowego dugopisu


Zdesperowany, nerwowo przemierzajc ministerialny korytarz, natknem si na znajom twarz kolegi Soszyskiego, byego pracownika Biura Podry Zwizku Studentw Polskich, dla ktrego dziewczyny, trzy lata temu, zaatwilimy z Rekiem Oduliskim atrakcyjny wyjazd do Anglii na kopanie kartofli. Jak ju wspominaem, ZSP zaatwi nam wtedy paszporty na zasadzie cichej umowy, wedug ktrej do naszej wyjazdowej paczki docz dziewczyny dziaaczy tej organizacji. Angielskie zaproszenie zorganizowa Reniek w czasie uprzedniego pobytu u swego londyskiego wujka. Tak czy inaczej kolega Soszyski spad mi wtedy z nieba, bo okazao si, e pracuje teraz w Wydziale Zagranicznym Ministerstwa Szkolnictwa Wyszego i przygotowuje opinie dla komisji do spraw wyjazdw zagranicznych. Po zapoznaniu si z moj sytuacj element wojskowy zosta pominity Soszyski zaofiarowa mi swoj pomoc. Poinformowa mnie, e czekanie na paszport nie ma adnego sensu, jako e paszportu i tak nie dostan, gdy proba rektora UMCS z Lublina dotyczca mego wyjazdu zostaa odrzucona na jednym z zebra wyej wymienionej komisji przez towarzyszk wiceminister Krasowsk. Na moich dokumentach towarzyszka Krasowska napisaa odrzuci z powodu imiennego zaproszenia. Pani minister poczua si obraona, e uniwersytet w Uppsali zaprasza kogo imiennie, podczas gdy polskie ministerstwo wie przecie lepiej, kto winien pojecha na stypendium i ma do tego celu lepszych, bo partyjnych kandydatw. Soszyski, widzc rozpacz w mych oczach, wspomnia, e sprawa nie jest stracona, jako e komisja zbiera si co dwa tygodnie, i on me papiery przedstawi powtrnie, opiniujc je pozytywnie i zakadajc, e towarzyszka Krasowska nie bdzie pamita mej sprawy, albo w ogle tego dnia nie bdzie braa udziau w komisji. Za takie perspektywy gotowy byem obieca Soszyskiemu zote gry! Kolega mia natomiast do mnie tylko jedn ma prob o treci jak nastpuje: 134

Wiesz, bracie, ja mam taki dugopis, czterokolorowy, ktrym zaznaczam wano dokumentw ministerialnych. Niestety kolorowe wkady si wykoczyy i mj dugopis sta si bezuyteczny. Jak, bracie, pojedziesz na zachd, to przywie mi takie wanie wkady do dugopisu powiedzia skromnie. Soszyski dotrzyma sowa i w nastpnym tygodniu przedstawi moj pozytywnie zaopiniowan spraw ministerialnej komisji wyjazdowej. Moja, zatwierdzona przez ministerstwo teczka, powdrowaa do Biura Paszportowego Ministerstwa Spraw Wewntrznych (MSW). Tam jednak, jak na razie, nie miaem chodw i dlatego obawiaem si, e jeli macki lubelskiego UB i wojska sigaj a tam, to paszportu i tak mog nie dosta. Podjem wic dodatkowe starania.

Wpyw prcia marszaka Sejmu na Janka paszport


W Warszawie mieszka w tym czasie mj szkolny kolega, Witek Paluchowski, ktrego ona, jak si okazao, pracowaa jako sekretarka w Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym, pseudopartii, stworzonej dla mydlenia oczu naiwnym, e komuna toleruje wielopartyjno. Na czele ZSL-u, w owym czasie, sta marszaek Sejmu, Wycech, figurant PZPR-u, ktry nie mia ju wikszych politycznych ambicji, poza utrzymaniem swego prcia w moliwie sprawnej formie. W momencie kiedy rozgrywa si dramat mego paszportu, marszaek Wycech bawi w Szwajcarii podobno na kuracji hormonalnej, polegajcej na wstrzykiwaniu pacjentom wycigu z byczych jder. Czy kuracja bya skuteczna, naleaoby spyta bliskich stronnictwu i Sejmowi piknych pa. Jego praw rk by niejaki Kamiski, ktremu zostaem przedstawiony. Musz przyzna, e pan Kamiski sprawnie zaj si moj spraw i natychmiast zadzwoni do Biura Paszportw, posugujc si specjaln rzdow lini telefoniczn (wysokiej czstotliwoci), zastrzeon do uytku marszaka Sejmu i jemu podobnych rang. Kamiski wyjani osobie po drugiej stronie kabla, e 135

stronnictwu bardzo zaley, aby ten mody naukowiec dosta szybko paszport, gdy interesy stronnictwa tego wymagaj. W rewanu obiecaem panu Kamiskiemu i jego maonce zaproszenie do Szwecji, jak tylko si tam ustabilizuj. Chcc si wykaza zrozumieniem sytuacji, zaprosiem go do restauracji na uczt, czyli popijaw. Kamiski jednak odmwi, ostrzegajc, e utracjusze uczszczajcy do warszawskich restauracji, s pod baczn obserwacj agentw UB. Postanowilimy zatem zorganizowa biesiad w wilii wuja Zofii na Mokotowie, co miao t zalet, e wuj Krauze mg dotrzyma kroku kademu wytrawnemu pijusowi, a zatem w peni kwalifikowa si na mego alkoholowego penomocnika.

Niwelacja rnic klasowych za pomoc czystej wyborowej


Na libacj Kamiski przyjecha wytworn, czarn limuzyn marki Woga, kierowan przez zaufanego szofera. Zaufanie do szofera miao jednak u towarzysza Kamieskiego pewne granice, jako e nie wzi go ze sob na imprez, a zostawi przed domem, gdzie tene przez kilka godzin trwania libacji dziarsko, dla rozgrzewki, przytupywa sobie na chodzie. Po pierwszym litrze czystej wyborowej panowie Krauze i Kamiski wyranie przypadli sobie do gustu. Prawa rka Wycecha namawia wuja Zofii, aby wstpi do partii, gdzie czekaaby go byskotliwa kariera. Wuj Krauze wypytywa towarzysza Kamiskiego o szczegy beneficjw wynikajcych z piastowania partyjnego urzdu. Wuj by wyranie wzruszony faktem, e kto pierwszy raz w jego yciu oferuje mu prac, gdy dotychczas zawsze byo odwrotnie to on zatrudnia innych. Dodatkowym argumentem w sprawie, ktry mia przekona gospodarza o koniecznoci zmiany pracy, byo wywijanie pod nosem wuja zgrabnym belgijskim rewolwerem, symbolem wadzy 136

i zaufania, jakim partia i rzd darzya swoich urzdnikw wysokiej rangi. W odpowiedzi wuj zgrabnie strzeli palcami, na co ukaza si pan Jasiu penicy u wuja funkcj lokaja. Jasiu wyrecytowa towarzyszowi Kamiskiemu swe dzienne obowizki, ktre midzy innymi skaday si z gotowania jajka wedle upodoba swego pana i dopasowywania waciwej temperatury jego rannej kpieli. Niestety, wysokiej rangi urzdnik ZSL-u na pewno nie mia nikogo takiego, kto speniaby zachcianki wuja Krauzego, moe poza zmarznitym, tupicym przed domem szoferem. Ten jednak nie mg mieszka ze swym przeoonym z dwch powodw: po pierwsze, towarzysz Kamiski mia bardzo atrakcyjn, mod on z wydatnym biustem, a po drugie, w jego subowym apartamencie M-2 nie starczyoby miejsca na dodatkowe ko. W poowie nastpnego litra wdki panowie K & K popakali si nieco, wspominajc pikno Wileszczyzny, po czym wzajemnie si podpierajc, zeszli do garau, gdzie wuj Krauze trzyma dwa samochody, wielkiego mercedesa w perlistym kolorze i chevroleta impal w kolorze antique gold, jedynego, jaki w tym kolorze pomyka wwczas ulicami Warszawy. Perlisty mercedes jeszcze niedawno nalea do dzkiego biskupa Klepacza, ktry dosta go jako dar z nieba, przekazany mu za porednictwem byych parafian mieszkajcych teraz w Chicago. Biskup czu si wszake nieswojo, jedc w takim niebiaskim luksusie, wic sprzeda mercedesa wujowi. Chevroleta impal wuj Zofii kupi sam, z dochodw pochodzcych z eksportu do Moskwy czerwonych, ceremonialnych godzikw. Jak wiadomo czerwone godziki to kwiat, bez ktrego aden pierwszy sekretarz KPZR nie mg by mianowany lub pochowany. Wuj Krauze zna tajemnic hodowli czerwonych godzikw, tajemnic, ktrej nawet KGB nie byo w stanie wykra, a rzd i partia wprowadzi do radzieckich kochozw. Po zapoznaniu si z automobilowym bogactwem wuja go straci swj ostatni argument, jakim bya sowiecka limuzyna marki Woga i zacz dopytywa si, jak mona zapisa si do kapitalistw. Tak na marginesie sprawy, to mam nadziej, 137

e towarzysz Kamiski doczeka si kapitalizmu i dzisiaj jedzi swym wasnym perlistym mercedesem. Musz rwnie doda, e kiedy w latach osiemdziesitych odwiedziem Warszaw, udaem si do siedziby Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego z zamiarem podzikowania panu Kamiskiemu za paszportowe przysugi sprzed lat. Na mj widok czowiek ten przestraszy si i zapyta z trwog: Panie Janku, czy si pan nie boi tu przyjeda? Nie wyobraa pan sobie, jakie miaem z pana powodu kopoty! Chodzio mu chyba o to, e wtedy, faktycznie, zdenerwowaem UB-ekw moj emigracj do Stanw Zjednoczonych i prob o szwedzki azyl. Moe i wwczas Kamiski mia troch problemw z mojego powodu. Ale w latach osiemdziesitych, przyjedajc do Polski, ju naprawd nie miaem si czego obawia. Czasy staway si inne. Stary system polityczny rozlatywa si i UB-ecy zajli si celami daleko bardziej yciowymi. Interesowao ich to, jak si sprywatyzowa, a o moich grzeszkach ju dawno zapomnieli. Bylimy wszyscy raczej po tej samej stronie barykady, z tym tylko, e ja miaem dolary, a oni chcieli si dopiero tych dolarw nachapa.

Cud w Lublinie
Nastpnego dnia bolaa mnie gowa! Dowiadczaem sromotnego kaca. Mimo to szczcie mnie rozpierao! Wymarzony paszport czeka na mnie w ministerstwie. Pozostawaa jedynie drobna sprawa uregulowania mego stosunku do wojska, gdy przy uporze wojakw, mogli mnie jeszcze zatrzyma na granicy. Z paszportem w rku pojechaem do Lublina, aby wytumaczy Wojskowej Komisji Rejonowej, e wadza ludowa ma dla mnie inne, waniejsze zadania. W lubelskiej WKR zaraz przy drzwiach wejciowych natknem si na barykad w postaci biurka ze starszym sierantem, ktry zbeszta mnie za opieszao i wycign do z biletem kolejowym do odlegej jednostki woj138

skowej w wojewdztwie szczeciskim, w ktrej to jednostce miaem odby sub wojskow. Zaczem onierzowi tumaczy, e niestety nie skorzystam z biletu, jako e jestem delegowany do Szwecji przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyszego. Moja argumentacja wprawia sieranta w wesoo, jako e wedle niego, w Polsce istnieje tylko jedno ministerstwo i nazywa si Ministerstwem Obrony Narodowej. Obawiajc si aresztowania, sdu polowego i natychmiastowej, bez rozgrzeszenia, egzekucji na zapleczach pobliskiego KUL-u, wycofaem si zgrabnie na z gry upatrzon pozycj, czyli po prostu daem dyla. Czuem teraz, e minuty mojej wolnoci s policzone i tylko cud moe mnie uratowa. Co te si niebawem stao. A jak si stao, zaraz opowiem. Trapiony trwog, bezwiednie bkajc si po Lublinie, natknem si przypadkiem na dziekana Wydziau Fizyki Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, profesora Armina Teske, z ktrym spotykalimy si na tygodniowych herbatkach naukowych, organizowanych przez profesora Wodzimierza uka, mego bezporedniego przeoonego. Rozwaajc t sytuacj po latach, jestem przekonany, e pod postaci profesora Teske ukrywa si mj Anio Str, wysany z Nieba, z poleceniem przeduenia mego ycia do czasu powrotu na drog Cnoty i Wiary. Po zapoznaniu si z m tragiczn sytuacj, profesor vel Anio Str, podnis wzrok do Nieba i stamtd spyn na niego laserowy promyk natchnienia z zakodowan cyfrowo rekomendacj, e tylko partia, i to ta najwaniejsza, czyli PZPR, moe mnie jeszcze uratowa. Niestety a moe na szczcie do PZPR nie naleaem. Jako bezpartyjny syn pracujcego inteligenta, wracajcy na ono prawowitej wadzy, skomlcy o pomoc, mogem budzi wiksze zaufanie ni skonny do strajkw, szeregowy, proletariacki czonek partii. Wypadki poznaskie z 1956 roku byy jeszcze wieo w partyjnej pamici. Pomys o czym wiadomo kademu przedsibiorcy jest wart tylko dziesi procent caego przedsiwzicia. Pozostae dziewidziesit trzeba improwizowa. Najwaniejsze w tym wszystkim byo tak zwane dojcie do wpywowych, partyjnych czynnikw. 139

Janek inynierem ludzkich dusz


Towarzysz Stalin, geniusz wojskowy i naukowiec wszech czasw, nazywa pisarzy i dziennikarzy inynierami ludzkich dusz. Tak si zoyo, e bdc uprzednio w Szwecji, wybraem si na wycieczk do Parya. Reporta z tej wycieczki wysaem do Sztandaru Ludu, organu prasowego, bdcego oficjalnym dziennikiem lubelskiej organizacji partyjnej. Spiesznie wic udaem si do Komitetu Wojewdzkiego PZPR, gdzie miecia si redakcja dziennika i poprosiem o rozmow z naczelnym, ktrego zapewniem, e jeli wyjad powtrnie do Szwecji, to organ bdzie mia we mnie zagranicznego korespondenta. Ju moj to rol bdzie waciwie uwypukla negatywne strony ycia w kapitalizmie i w ten sposb przekonywa obywateli Lubelszczyzny o tym, e nie ma innego kraju, gdzie czowiek moe tak dysze wolnoci jak Polska. Redaktor naczelny przedstawi mnie drugiemu sekretarzowi Komitetu Wojewdzkiego Partii, ktremu posugujc si teori k(w)antow wyjaniem zalety energii atomowej i jej rozwj w najbliszej piciolatce. Mimochodem wzmiankowaem rwnie o kodach, jakie rzuca lawinowemu rozwojowi Polski Ludowej, instytucja tak prowincjonalna jak Wojskowa Komisja Rejonowa w Lublinie. Okazao si jednak, e drugi sekretarz i szef WKR-u byli razem w komunistycznej partyzantce i s w dalszym cigu kolesiami, szczeglnie do wypitki. W krtkiej rozmowie telefonicznej drugi wytumaczy komendantowi, e moje wezwanie na przeszkolenie wojskowe jest wrcz tragiczn pomyk i skierowa mnie ponownie do WKR z elaznym zapewnieniem, e szkolenie bdzie odroczone do momentu mego powrotu. Niestety, kiedy przekroczyem ponownie wrota wojskowej instytucji, natknem si na tego samego starszego sieranta, ktrego twarz na mj widok rozjania si szerokim, sowiaskim umiechem. Sierant wytumaczy mi obraliwie, e nic mu nie wiadomo o interwencji partii, a on sam podlega tylko jednemu autorytetowi, jakim jest Ministerstwo Obrony 140

Narodowej. Ja tymczasem odkrywajc w jego biurkowym systemie fortecznym szczelin, na tyle szerok, e mg si w niej zmieci nawet dobrze odywiony saper (od dawna byem przydzielony do wojsk saperskich), pozytywnie oceniwszy strategiczn sytuacj, rzuciem si przez t szczelin ku schodom wiodcym na drugie pitro, gdzie urzdowa kumpel drugiego sekretarza. Pukownik K. przyj mnie serdecznie. Zdziwi si, przegldajc ksieczk wojskow, e moja wiedza na temat obronnoci jest wyranie przestarzaa z uwagi na brak okresowych wicze. Wytumaczyem mu wszake, e w przeszoci ludowa ojczyzna wyznaczaa mi inne wane zadania, ktre zawsze byy w konflikcie czasowym z wiczeniami wojskowymi. Rzeczywisty powd by oczywicie zupenie innej natury fizjologiczno-psychologicznej. Do niczego nie miaem tak wielkiego wstrtu jak do wojska pozostajcego w dozgonnej przyjani z bratni armi czerwon. W drugiej kolejnoci plasowa si u mnie kolejny wstrt. Wstrt do rannego wstawania. Wojsko, niestety, budzi onierzy o godzinie 5.00 lub 6.00 rano, a czasem kae walczy te noc! Moe i bym si nawet do wojska przekona, ale musiaoby to by wojsko popoudniowe, czynne midzy godzin 14.00 a 17.00, dobrze patne, najlepiej stosujce umowy o dzieo i oczywicie bezpieczne dla ycia i zdrowia! Jeszcze wtedy nie wiedziaem, e po blisko pidziesiciu latach takie wanie wojsko zaistnieje w Ameryce i bdzie si nazywa kontraktowe. Niestety teraz z uwagi na mj dojrzay wiek i zamiowania, reflektowabym jedynie na pozycj wodza naczelnego, ktre to stanowisko przypada jedynie kolekom z amerykaskiej nomenklatury. Powoanie do wojska jest jedn z mar, jakie do dzisiaj mnie trapi, kiedy zjem co niestrawnego, na przykad surow cebul. Zbliajc si do wyjcia, miaem ochot pokaza zdziwionemu sierantowi tak zwanego waa, ale bdc dentelmenem, odwdziczyem si tylko, podobnym do jego, szerokim sowiaskim umiechem. 141

Moja legitymacja wojskowa oficera rezerwy

Do Szwecji wyjechaem nastpnego dnia pocigiem z Warszawy. Zofia miaa doczy do mnie za kilka miesicy, po zakoczeniu stau na Akademii Medycznej w odzi. Pan Kamiski przyrzek zaatwi jej paszport, ktrego to przyrzeczenia dotrzyma. Podobno tej samej nocy, tu po moim wyjedzie, rozdzwoniy si telefony do mojej rodziny, Zofii i znajomych. Ci, ktrzy dzwonili, chcieli koniecznie ze mn rozmawia, ale mnie ju nie byo, gdy wanie przekroczyem polsk granic. O co im chodzio? Tego mogem si jedynie domyla.

142

Rok 1966 Janka trzeci i ostatni wyjazd do Szwecji


Po powrocie z Wgier do Polski zaczy mnie ponownie mierzi realia ycia w PRL-u i postanowiem wykorzysta zaproszenie od mego ostatniego pracodawcy z Instytutu Farmakologii uniwersytetu w Uppsali, gdzie ostatnio budowaem elektronik do bada neurologicznych. W otrzymaniu paszportu na trzeci wyjazd do Szwecji pomg mi znw pan Kamiski, sekretarz marszaka Sejmu, Wycecha. Wygldao na to, e szybkie wydanie paszportu jako uszo uwadze Urzdu Bezpieczestwa. W roku 1966 znalazem si po raz trzeci w Uppsali i powrciem do pracy w Instytucie Farmakologii, do grupy naukowcw zajmujcych si neurologi. Niestety, po jakim czasie mj szwedzki przeoony, doktor Jan Ekstedt, i jego kolega, doktor Erik Stalberg, przestali dostawa rzdowe subsydia (granty) na badania i staem si niepotrzebny. Na szczcie uniwersytet na Alasce o mnie nie zapomnia i przysano mi propozycj objcia stano183

wiska assistant professor, odpowiadajcego w polskiej hierarchii uniwersyteckiej adiunktowi z sugesti, abym stara si od razu o amerykask wiz imigracyjn. Do emigracji na kontynent amerykaski wcale mi nie byo spieszno, tym bardziej e kiedy zwrciem si do Konsulatu Polskiego w Sztokholmie o rozszerzenie wanoci mego paszportu na Stany Zjednoczone (mj paszport upowania jedynie do podry po Europie), spotkaem si z odmow. Natomiast w zastpstwie zaoferowano mi kartk papieru, tak zwany paszport blankietowy, ktry upowania mnie do natychmiastowego powrotu do Polski. Na moje pytanie o powody takiej decyzji, odpowiedziano mi, e moja petycja bya zbyt krtka i dlatego dla wadz krajowych obraliwa. To mnie ostatecznie tak zdenerwowao, e udaem si do policji szwedzkiej, proszc o prawo staego pobytu w Szwecji. Moj prob szybko zatwierdzono i dostaem szwedzki dokument podry dla cudzoziemcw, w Ameryce odpowiadajcy zielonej karcie wydawanej staym rezydentom. Odmowna decyzja polskiego konsulatu w sprawie paszportowej przyczynia si zatem do psychicznego zwizania mojej przyszoci z emigracj. Przestaem by targany sprzecznociami: zosta na obczynie, czy powrci do PRL-u. Nagle poczuem si czowiekiem wolnym, mimo niepewnej sytuacji materialnej. Mogem mwi, co mi przyszo do gowy, bez obawy, e kto doniesie na mnie do wadz komunistycznych. Musz przyzna, e to by najwikszy podarunek, jaki zrobiy mi na odchodne wadze mojej polskiej ludowej ojczyzny.

Janek w krzywym zwierciadle Urzdu Bezpieczestwa


Do dnia pitego kwietnia 2010 roku nie wiedziaem, e przez klika lat w latach szedziesitych byem angielskim szpiegiem. Zrozumiaem stopie mego zaangaowania w szpiegowsk, kreci 184

robot przeciw ludowej ojczynie dopiero wtedy, kiedy przeczytaem raporty oficerw Urzdu Bezpieczestwa o mojej szpiegowskiej dziaalnoci, otrzymane z polskiego Instytutu Pamici Narodowej. Owszem, w dziecistwie, chciaem by szpiegiem, jednak nie jakim tam chopcem na posyki w stylu Jamesa Bonda, ale szefem caej organizacji. Najlepiej CIA! Niestety, aden z prezydentw USA nie prosi mnie o przyjcie tego urzdu w czasach, kiedy byem stosunkowo mody i sprawny, bym broni Stany Zjednoczone przed knowaniem KGB. Ten brak konsultacji ze mn skutkowa tym, e Ameryka uwikaa si w wojn najpierw w Wietnamie, a dzisiaj w kolejne dwie, z gry przegrane wojny w Iraku i Afganistanie. No c, ich strata! Amerykanw, rzecz jasna. Moe kiedy rzd amerykaski zrozumie swj bd. Moja dziaalno jako agenta brytyjskiego wywiadu bya tak tajna, e ja sam o niej nie wiedziaem. To ju nie jest zwyka konspiracja, to jest szczyt konspiracji! Byem widocznie pionkiem na szachownicy globalnych rozgrywek i dla utajnienia caej operacji nie powiadomiono mnie o celach i zadaniach mej dziaalnoci. Obawiano si widocznie, e gdybym poddany zosta torturom, to wszystko wygadam, z czym trudno mi si nie zgodzi. Mam niski poziom odczucia blu nie wytrzymabym zatem adnych cierpie, nawet podtapiania na desce, co jest specjalnoci naszych, amerykaskich tajnych agencji. Na dowd tego, e moje opowiadanie nie jest fantazj czowieka chorego, postaram si przytoczy kilka raportw dotyczcych mej szpiegowskiej dziaalnoci. Z poniszego dokumentu MSW wynika, e wczesnym moim kryptonimem by Czek. Gdybym wiedzia o mojej tajnej misji w Polsce, to chyba dzisiaj przenigdy nie uoybym takiego adresu mailowego, ktry zawieraby w sobie ten kryptonim, a ktry brzmi: JanCzek. Pewnie dla niektrych jest to dziwny i zarazem podejrzany zbieg okolicznoci, wymagajcy dalszego rozpracowania, tym razem przez nasz, demokratyczn, Agencj Domowego Bezpieczestwa (Homeland Security Agency). ycz im powodzenia! 185

Prosz zwrci uwag na zapis gramatyczny, fleksyjny i stylistyczny dokumentw (staraem si zbytnio nie ingerowa w ten specyficzny jzyk), na zastosowanie w nich nowomowy, tak charakterystycznej dla okresu PRL-u, a sub Urzdu Bezpieczestwa w szczeglnoci.

186

TAJNE
Wrocaw, dnia 27 marca 1961 r. Notatka Informacyjna: W zwizku z przekazaniem przez kapt. Czesawa informacji wskazujcych na to, e ob. Czekajewski Jan odmwi powrotu do kraju z wyjazdu subowego do Finlandii i obecnie przebywa w Szwecji, w dniu dzisiejszym przeprowadziem ustalenie, w wyniku czego stwierdziem, e informacja ta polega na prawdzie. Czekajewski Jan faktycznie odmwi powrotu do kraju i przebywa w Sztokholmie. Z on koresponduje, lecz nie podaje miejsca zamieszkania. ona wysya listy na adres zakadu pracy, gdzie Czekajewski ma pracowa. W wyniku wywiadu ustaliem, e ob. C. E. (ona przyp. autora) w chwili obecnej ma kochanka, ktry u niej przebywa i ktry w otoczeniu uchodzi za kuzyna. Jest nim: ob. B. Z., s. Stanisawa i Jadwigi, z domu Pinio, ur. 1926 r. w woj. tarnopolskim, zamieszkay Wrocaw, ul. elazna. Ob. B. Z. pracuje na uniwersytecie oraz prowadzi Klub Motorowy przy Komitecie Wojewdzkim ZMS (Zwizek Modziey Socjalistycznej przyp. autora). Jest on b. pracownikiem Suby Bezpieczestwa i pracowa na terenie woj. katowickiego.
Podpis:

St. Oficer Operacyjny Wydz. II, Jan Krochmalczyk, ppor.

187

Bezrobotny Janek zakada firm Uppsala Instruments


W lutym 1967 roku drugi raz w yciu staem si bezrobotny. Miaem ju jednak pewne, acz niewielkie oszczdnoci. Zezwolono mi przychodzi do Instytutu Farmakologii i Instytutu Fizyki i majstrowa. Ale bez wynagrodzenia. Raczej z powodu zdrowia psychicznego ni ekonomii postanowiem w Uppsali zaoy wasn firm produkujc moje wynalazki, co na wzr zakadu pomocniczego, w jakim pracowaem na Politechnice Wrocawskiej przed wyjazdem do Szwecji. By to akt desperacji, biorc pod uwag, e nie znaem jzyka szwedzkiego poza bardzo podstawowymi zwrotami koniecznymi przy zakupach w sklepie. Na uniwersytecie, w instytutach naukowych i seminariach posugiwalimy si jzykiem angielskim. Kiedy jednak udaem si do urzdu powiatowego (po szwedzku kommun) w celu rejestracji firmy, powiedziano mi, e jako cudzoziemiec bez szwedzkiego obywatelstwa nie mam prawa by szefem firmy, jeli nie bd mia szwedzkiego wsplnika. Poniewa moja firma nie miaa zamwie, a sam prawie godowaem, wic wsplnik by mi potrzebny jak pite koo 200

u wozu. Nie majc wszake wyboru, postanowiem prowadzi moj firm w podziemiu. Poniewa zajmowaem mieszkanie studenckie, nie mogem pokoju w domu studenckim podawa jako adresu firmy. Nie brzmiaoby to wystarczajco powanie. Od kolegi Turka, Teofila Madakbasa, ktry wrci do Turcji, przejem skrzynk pocztow z numerem 12007. Gdyby nie pierwsze dwie cyfry numer brzmiaby identycznie jak numer angielskiego superagenta, Jamesa Bonda. Moj podziemn firm nazwaem Uppsala Instruments, na wzr znanych mi wielkich firm elektronicznych, jak Texas Instruments, Princeton Instruments, etc. W mojej nowo zaoonej firmie postanowiem produkowa mierniki aktywnoci zwierzt laboratoryjnych i Cardiac Output Computer (komputer do pomiaru wydajnoci serca), opracowane przeze mnie uprzednio na uniwersytecie.

Pierwszy Cardiac Output Computer zbudowany w Uppsala Instruments na zlecenie Karolinska Institutet w Sztokholmie

201

Pierwsza handlowa broszura


W suterenie Instytutu Fizyki, do ktrego cigle miaem klucz, znajdowa si powielacz przeznaczony do kopiowania studenckich skryptw. Na tym wanie sprzcie, po kryjomu, w nocy, odbiem trzysta broszur z opisem przyrzdu do pomiaru aktywnoci zwierzt laboratoryjnych. Przyrzd ten nazwaem Selective Animal Activity Meter. Okrelenie selective wynikao z ciekawej funkcji mego wynalazku. Zezwala on bowiem na selektywny pomiar ruchliwoci jednego zwierzcia w grupie innych. Zasada pomiaru polegaa na podskrnym wszczepieniu ptelki z platynowego drucika. Zwierzta z wszczepion ptelk wywoyway wikszy sygna elektryczny w czujnikach umieszczonych pod podog klatki ni zwierzta, ktrym czego takiego nie wszczepiono. Na tej podstawie mj przyrzd rnicowa aktywno dwch grup zwierzt: tych oznakowanych ptelk i tych bez ptelki. Kiedy jednak pokazaem pierwsz broszur memu koledze z Instytutu, Amerykaninowi, Svenowi Johnsonowi, ten od razu zauway bd ortograficzny w tytule. Jan, zapomniae doda liter e na kocu sowa selective powiedzia. By to bd wynikajcy z mej jzykowej ignorancji. Poniewa ostatnia litera e w sowie selective jest niema, wic nie uwaaem za konieczne wstawi j tam. Naleao to jednak jako poprawi. Na druk nowych broszur nie byo mnie sta, wic w desperacji dopisaem rcznie czerwonym dugopisem, we wszystkich trzystu egzemplarzach, ostatni liter e, koczc j dugim, wijcym si w d ogonkiem, ktry mia upodobni j do myszki. W mej firmie Columbus Instruments do dnia dzisiejszego wisi na cianie pierwsza uppsalska kopia tej prymitywnej ulotki reklamowej (trzy kartki spite spinaczem, z moim rysunkiem szczura stojcego na cyfrowym liczniku) i rcznymi Wszystkie trzysta broszur wysaem poczt do europejskich firm farmaceutycznych, ktrych adresy byy podane w popular202

Pierwsza broszura reklamowa firmy Uppsala Instruments

nym podrczniku medycznym Merck Mnual. Ku memu zdumieniu i radoci po jakim czasie do skrzynki pocztowej Nr 12007 zaczy nadchodzi zamwienia z rnych europejskich firm. Interes ruszy! Do budowy przyrzdw wynajem szwedzkich studentw z Instytutu Fizyki, ktrzy produkowali je w instytucie po godzinach, jako fuch. Z braku wasnego warsztatu zastosowaem chaupnicz metod produkcji. Wykonane przyrzdy 203

tylko na rok (1968) i umoliwia mi po tym czasie jego uniewanienie, co te uczyniem. Kiedy stao si dla mnie jasne, e na dochody z firmy Farad AB nie mog liczy, podjem zupenie prawnie i legalnie produkcj tych samych przyrzdw w USA przez wasn firm, ktra pod niezmienion nazw Columbus Instruments dziaa do dzi.

Janek otrzymuje doktorat


Przez cay czas pracy w Instytucie Fizyki, to znaczy od roku 1960, a potem pracujc w Instytucie Farmakologii, moje oficjalne stanowisko byo okrelane jako asystent badawczy (research assistant), a stopie naukowy pozosta mi taki, z jakim opuciem Politechnik Wrocawsk, czyli magister inynier.

Legitymacja studencka uniwersytetu w Uppsali

207

Byem co prawda zarejestrowany na uczelni w Uppsali jako student ubiegajcy si o doktorat, ale nie przestrzegaem wymaga potrzebnych do jego uzyskania. Zbyt byem zajty wynalazczoci i budow konkretnych przyrzdw, aby zwraca uwag na naukowe stopnie i tytuy. Kiedy jednak zbliy si termin mego wyjazdu do USA, pomylaem sobie, e tytu doktora moe mi si przyda w pracy na amerykaskim uniwersytecie. Zadzwoniem do mego promotora, profesora Per Arno Tove, informujc go, e w najbliszym czasie wyjedam do USA na Alask i jeli chce by dumny ze swego studenta, ktry pod jego kierunkiem otrzyma doktorat, to najwyszy czas, aby taki stopie by mi nadany. Profesor Tove nie by zadowolony z mojego sposobu przedstawienia sprawy. Przyzna jednak, e jestem duo lepszy od wielu innych aplikantw i ostatecznie zdecydowa, e taki tytu na postawie szeregu mych wynalazkw i wsplnych z nim publikacji z dziedziny przyrzdw naukowych, ocenionych na celujco otrzymam. Sposb, w jaki przyznano mi stopie doktora by w swej procedurze rzeczywicie wyjtkowy, jako e nie przeszedem przez adne formalne studia doktoranckie, ale i rwnoczenie sprawiedliwy, bo w kocu nie liczya si metoda, a osignicia. Profesor Tove nie musia si ani za ycia, ani po mierci za swoj decyzj o nadaniu mi doktoratu w tak specyficznych warunkach wstydzi!

Janek i Zofia egnaj Szwecj i witaj Ameryk


Po zapakowaniu skromnych maneli, trzeciego marca 1968 roku wylecielimy z Zofi samolotem Skandynawskich Linii Lotniczych SAS ze Sztokholmu do Anchorage na Alasce i dalej, maym samolocikiem do Fairbanks, gdzie mieci si instytut, w ktrym miaem pracowa. Przypominam sobie, e na wie o mej emigracji do USA, mj znajomy, Gustav Levy Huneberg, dzisiaj emerytowany lekarz, przyjecha na lotnisko poegna nas i wrczy mi cenny prezent, ma, czerwon ksieczk 208

z mylami Mao-Tse-Tunga. W okresie wojny w Wietnamie z tak ksieczk baem si podrowa do USA, wic po przejciu kontroli paszportowej wyrzuciem j do kosza na mieci. Gustav by niepoprawnym komunist. Jego rodzina, bogatych ydw niemieckich, ucieka z Hamburga przed hitlerowcami, w ostatnich dniach przed wybuchem wojny, kiedy jeszcze mogli to zrobi. Wyjechali do Norwegii, nie wiedzc, e wkrtce siepacze hitlerowcy i tam ich mog dosign. Kiedy Niemcy zajli Norwegi, rodzina Levy Huneberga ucieka przez gry do ssiedniej Szwecji. Gustav w czasie mego pobytu w Uppsali studiowa medycyn. Poznaem si z nim w stowce szpitala akademickiego, gdzie mona byo kupi tanie i niesmaczne obiady. Gustav w tym czasie hodowa ideom marksistowskim i nalea do szwedzkiej organizacji o marksistowskich i maoistowskich inklinacjach Clarte. Zaprosi mnie kiedy na zebranie tej organizacji, na ktrym ambasador Wietnamu Pnocnego mia odczyt na temat amerykaskiego imperializmu i cudownego ycia w jego ojczystym kraju. W owym czasie zacza si ju nagonka antysemicka na ydw w ZSSR, ale Gustav nie przejmowa si tym, jako e widzia przyszo komunizmu w Niemczech Wschodnich, w DDR, gdzie marksizm dziaa wzorcowo, nie tak jak w zdezorganizowanym PRL-u. Na dugie lata Mao-Tse-Tung by ideaem dla Gustava i szeregu szwedzkich idealistw. Kiedy po latach powtrnie przyjechaem do Szwecji, o morderczych dziaaniach przewodniczcego Mao byo wiadomo ju duo wicej. Wtedy sympatie Gustava przemieciy si w kierunku Nikaragui i Kuby. Od tamtego czasu mino ju czterdzieci lat. Z moim szwedzkim znajomym nadal wymieniamy od czasu do czasu korespondencj internetow. Na tematy ideologiczne ju dzisiaj nie rozmawiamy.

209

Pocztek pocztkw firmy Columbus Instruments


Za pierwsze zarobione w Columbus pienidze wydrukowaem broszur reklamow w iloci dwch tysicy egzemplarzy i rozesaem j do uniwersytetw i szpitali w USA. Firm nazwaem Columbus Instruments. Zdjcia przyrzdw do tej broszury byy zrobione jeszcze w Szwecji. Pienidzy ani moliwoci wykonania jakichkolwiek przyrzdw lub prototypw w Columbus jeszcze nie miaem. Czekaem wic na zamwienia, ale one jako nie nadchodziy. W broszurze zamieciem zdjcia i opisy trzech przyrzdw: Selective Animal Activity Meter- przyrzd do pomiaru ruchliwoci zwierzt laboratoryjnych, Cardiac Output Computer - przyrzd do pomiaru przepywu krwi przez serce i Perspiration Meter - przyrzd opracowany przez mego przyjaciela, profesora Henryka Ryko

Miernik pocenia (Perspiration Meter) konstrukcji doktora Henryka Ryko

216

do pomiaru pocenia si skry. Musz doda, e sprzedaem pnej setki przyrzdw do pomiaru aktywnoci zwierzt i komputerw do pomiaru przepywu krwi przez serce. Trzecie urzdzenie, do pomiaru pocenia si, niestety, nigdy nie stao si sukcesem. Sprzedaem jedynie dwa takie przyrzdy. Jeden jeszcze w Szwecji, na zamwienie Szpitala Akademickiego, a drugi pniej, poprzez Columbus Instruments w USA.

Cardiac Output Computer produkcji Columbus Instruments

Wkrtce zaczem sobie zdawa spraw, e skrzynka pocztowa umieszczona na broszurze jako adres firmy, nie wzbudza zaufania potencjalnych klientw, ktrymi byy powane instytucje, firmy farmaceutyczne, szpitale i uniwersytety. Pomylaem, e firma moja musi mie przekonywujcy adres, telefon czynny przynajmniej osiem godzin dziennie i telefonistk odbierajc zapytania. Pracujc osiem godzin dziennie w firmie Brun Sensor Systems nie mogem sprosta tym podstawowym warunkom koniecznym dla sukcesu. Na rozwizanie tych trudnoci na szczcie wpadem szybciej ni si spodziewaem. 217

Mj patent na "Cardiac Output Computer"

218

Rok 1985 Janek jako sowiecki szpion


Na samym pocztku sprawa wygldaa bardziej na komiczn ni na tragiczn, jak si szybko staa. Specjalny organ amerykaskiego Urzdu Celnego, stworzony do walki z przemytem wojskowej technologii do Sowietw nazwany po biblijnemu Exodus ubzdura sobie, e jestem sowieckim agentem sprzedajcym stronie radzieckiej wane dla budowy bomb atomowych superkomputery. Moje polskie nazwisko oraz to, e jestem wacicielem maej firmy elektronicznej, handlujcej sprztem medycznym z ZSSR, pasowao jak ula do kreta, jakiego mgby wysa radziecki wywiad, aby wykrada amerykask technologi na potrzeby komunistw. Wedug agentw z Exodus rwnie wietnie nadawaem si na ofiar, ktra nie bdzie w stanie broni si i ktrej mona bdzie sprawi pokazowy proces, czyli zdrowo, bez wielkiego ryzyka i kosztu, dokopa. Rzecz zacza si w czerwcu 1986 roku od wysyki urzdzenia, ktre nazwalimy Oxymax na wystaw medyczn w Moskwie. Suyo ono do pomiaru metabolizmu myszy lub szczura laboratoryjnego. Przyrzd ten mierzy konsumpcj tlenu i wydychanie dwutlenku wgla. Do drukowania wynikw pomiaru Oxymax uywa klonu komputera IBM-PC produkowanego na Tajwanie o wartoci okoo czterystu dolarw. Chiczycy na Tajwanie, chcc nada splendoru tej raczej marnej reprodukcji 255

IBM-PC, nakleili na tylnym panelu komputera naklejk z nazw Super Computer . Kiedy celnicy amerykascy na lotnisku w Nowym Jorku sprawdzili paczki i przeczytali naklejk Super Computer , wpadli w amok i natychmiast wysali specjalny oddzia organizacji Exodus do mojej firmy w Columbus, w celu konfiskaty wszystkich superkomputerw, zaaresztowania sowieckiego szpiega, czyli mnie, i wreszcie w celu dania nauczki innym, potencjalnym komputerowym przestpcom. Ich dziaanie miao udowodni, e ORMO przepraszam Exodus czuwa, a zatem Ameryka moe spa spokojnie! Akcja oddziau Exodus bya skoordynowana z posuniciami miejscowej telewizji, ktrej kilku reporterw z wielkimi kamerami telewizyjnymi o godzinie 16.00 wpado razem z celnikami do mego przedsibiorstwa. Nastpnego dnia ukaza si w miejscowych i centralnych dziennikach telewizyjnych reporta o zapaniu sowieckiego szpiega i przerwaniu za spraw agentw Exodus rurocigu przekazu zabronionej technologii z Columbus (przez Helsinki) do Moskwy. Tylne drzwi do magazynu mojej firmy zostay przez tajnych agentw zablokowane samochodami, aby moi pracownicy nie wynieli dowodw winy, czyli superkomputerw w czasie, kiedy mnie bd zakuwa w kajdanki. W czasie napadu agentw organizacji Exodus na Columbus Instruments obecny by mj kolega z czasw studiw

Insygnia amerykaskiej agencji kontrwywiadu naukowego Exodus. Napis brzmi: Technologiczni Rozbijacze. Po moim omieszeniu tego plakatu, Exodus zmieni napis na Obrocy Technologii. Ten facet w kapeluszu to jakoby ja

256

na Politechnice Wrocawskiej, Karol Pelc, dzisiaj emerytowany profesor Michigan Technological University. Bya take moja siostra, Anna z mem, Piotrem, ktra wanie przybya do mnie z Czstochowy. Rewizja w firmie trwaa od godziny 16.00 do 23.00, w czasie ktrej agenci szukali dowodw mego szpiegowskiego dziaania. Gocie z Polski, po mym powrocie do domu i sprawdzeniu mego uzbienia, stwierdzili zgodnie, e mimo wszystko w Ameryce da si y, bo zby mam co prawda sprchniae, ale niewybite. O dowody mojej winy nie byo trudno, jako e dwa inne tajwaskie superkomputery stay na pce, a ja sam si przyznaem, e z Sowietami handluj aparatur medyczn od lat szesnastu. Najbardziej ubawia mnie sytuacja, kiedy to, zmczony, o godzinie 22.00 wstaem z krzesa i udaem si do kuchenki, aby napi si kawy; agenci take poderwali si i popdzili za mn, bacznie obserwujc, co pij i poykam. Wtedy sobie uwiadomiem, e mieli za zadanie uchroni mnie przed samobjstwem, na przykad przed pokniciem kapsuki z cyjankiem potasu. Takie zachowanie szpiega zacierajcego poszlaki poprzez spowodowanie wasnej mierci, na pewno widzieli w amerykaskich filmach. Koo pnocy agenci zaadowali na ciarwk wszystkie dokumenty wysykowe z minionych dziesiciu lat i odjechali, zostawiajc mnie wszake na wolnoci. Ku memu zdumieniu nie zarekwirowali jednak naszych tajwaskich superkomputerw. Widocznie nie zauwayli umieszczonej na tylnych panelach naklejek informujcych, e byy to owe superkomputery.

Przygody kowboja (Chucka) w Moskwie


W czasie kiedy agenci grupy Exodus przeprowadzali rewizj w Columbus Instruments, w Moskwie Sowieci aresztowali naszego inyniera, Chucka Mc Kinnissa, z powodu przybycia na lotnisko Szermietiewo bez wanego paszportu. Chuck przylecia do Moskwy w celu demonstracji naszych przyrzdw, 257

ktre w midzyczasie utkny, zarekwirowane na lotnisku Kennedy`ego w Nowym Jorku, o czym, niestety, nie wiedzia. Chopak, znudzony czekaniem na zwrot swego amerykaskiego paszportu wysanego do sowieckiej ambasady z prob o wiz, zdecydowa si na do brawurowe rozwizanie. Polecia do Moskwy zaopatrzony tylko w fotokopi swego paszportu! Chuck by komandosem amerykaskiej armii i bi si z Chiczykami na rzece Jaulu (Yalu) w Korei Pnocnej, wic pewnie sdzi, e radzieckie wadze nie byy dla niego przeciwnikiem wartym wikszej uwagi. Kiedy go aresztowano w stolicy ZSRR, powiadomiono moskiewsk telewizj, ktra ze swej strony podaa, e na lotnisko przyby amerykaski kowboj, na dodatek z fotokopi paszportu! Co do tego, e Chuck by kowbojem, nie byo wtpliwoci, bo na nogach mia kowbojskie buty i opasywa go pas z olbrzymi, mosin sprzczk z gwiazd Teksasu. W Moskwie, gdzie szacunek do dokumentu (bumagi) by wszystkim urzdnikom dogbnie wpojony, zachowanie Chucka na pewno wygldao na prowokacj. Na szczcie organizatorem konferencji medycznej w Moskwie by radziecki kosmonauta bdcy w bliskich kontaktach z Kremlem. Wpuszczono wic Chucka do hotelu, skd do

Chuck Mc Kinniss ju jako policjant

258

szybko sprowadzilimy go z powrotem do Columbus, kiedy tylko okazao si, e nie ma nadziei na dostaw naszych przyrzdw do Moskwy przed kocem konferencji. Jak Chuck zdoa bez paszportu przebrn granic amerykask, ju nie pamitam. Widocznie nie wyglda na Polaka, ktry upar si, aby w Ameryce usuwa ze starych budynkw azbest. (W tym czasie podobni jemu polscy desperaci wanie w tym celu zjawiali si na amerykaskiej ziemi). Kilka lat potem Chuck zmieni prac i zosta policjantem. Od czasu do czasu odwiedza nas w Columbus Instruments.

Janek walczy gumow piecztk


Na szczcie dla mnie w odlegych latach osiemdziesitych, by umieci podejrzanego w wizieniu, trzeba byo mie przekonywujce dowody winy. By moe dlatego podejrzliwy sdzia, ktry podpisa nakaz rewizji, nie godzi si na mj areszt ani na wybicie mi przednich zbw. Widocznie uzbrojony w bomby atomowe Zwizek Radziecki nie by wtedy taki grony, jak dzisiejsi terroryci. Myl, e dzisiaj tak atwo bym si nie wywin, a z naklejk terrorysty mgbym spdzi doywocie w jakiej klatce na Kubie, zmuszony do studiowania Koranu. Agenci grupy Exodus byli rozczarowani, e pozostawiono mnie na wolnoci, niemniej tak szybko nie zrezygnowali. Oddali bowiem moj spraw federalnemu prokuratorowi, ktry rozpocz dwuletnie ledztwo, odgraajc si w telewizji, e za zagroenie bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych, on zrobi ze mn porzdek i bd gni w wizieniu przez lat pi. ledztwo trwao, ale nikt mnie na osobiste zeznania nie wzywa, chocia ich do tego uporczywie zachcaem. Przesuchiwano natomiast moj sekretark, Marcel Long, leciw ju w tym czasie matk piciorga amerykaskich dzieci, ktra podpisaa nieszczsne dokumenty wysykowe, dotyczce przesyki sprztu do Helsinek w Finlandii. Oskarano j i mnie, e sfaszowalimy owe dokumenty. 259

W rzeczywistoci sprzt mia by wysany do naszego przedstawiciela w Helsinkach Anitek Oy, ktry dopiero ciarwk mia zawie go do Moskwy, razem z innymi przyrzdami. Prokurator nalega na Marcy, aby zeznaa, i to ja j zmusiem do sfaszowania dokumentw przez zmylenie kocowego adresu, ktrym winna by Moskwa, a nie Helsinki. Marcy jednak nie daa si zastraszy i powiedziaa, e wypenia dokumenty dokadnie wedle zalece linii lotniczych, bez adnej mojej sugestii czy udziau. Niemniej jednak moje przyrzdy medyczne o wartoci dwustu tysicy dolarw rdzewiay przez dwa lata w magazynie celnym w Nowym Jorku. Bya to dua suma w tamtych czasach, kiedy to dolar by krlem, a moja firma karem. Agenci z Exodus widocznie, nie mogc mi ju inaczej zaszkodzi, liczyli chocia na moje bankructwo. Bronic si przed zarzutem, e eksportuj do Sowietw technologi, sprowadziem podobny, ale duo lepszy klon komputera IBM-PC z Bugarii, ktry potem kupio ode mnie amerykaskie Ministerstwo Handlu Zagranicznego. Poleciaem nawet do Moskwy z kamer video, aby przeprowadzi na wystawie medycznej wasny wywiad i ujawni, jakie cakiem legalnie komputery osobiste amerykaskie, angielskie i niemieckie firmy sprzedaj Rosjanom. Nic jednak nie byo w stanie przekona prokuratur, e jestem niewinny. Ubawi mnie list od wczesnego ambasadora USA w Moskwie, Arthura Hartmana, ktry pisa, e amerykascy agenci take fotografowali komputery na tej wystawie, ale ich aparaty fotograficzne zostay skradzione w czasie, kiedy agenci udali si do baru na wdk. No c, niezalenie od faktw w oczach amerykaskiej prokuratury byem winny zbrodni w myl sowieckiej zasady: Jest czowiek to paragraf si znajdzie. Aby sprowokowa jak reakcj biurokratycznego molocha, sporzdziem sobie piecztk z napisem: Warning! Exporting can be dangerous to your mental health, co po polsku oznaczao: Uwaga! Eksport moe by grony dla twego zdrowia psychicznego. Piecztk t zaczem stemplowa wszystkie listy i koperty wysyane do agencji rzdowych, kongresmanw, telewizji i prasy, 260

Piecztka z napisem: Uwaga! Eksport moe by grony dla twego zdrowia psychicznego

czyli wszystkich tych, ktrych prosiem o pomoc w rozwizaniu tej idiotycznej, a jednak mocno niebezpiecznej dla mnie sprawy. Musz przyzna wszake, e Ministerstwo Handlu (Department of Commerce) tak po cichu sprzyjao mi. Zaproszono mnie nawet na konferencj w Waszyngtonie, gdzie wygosiem odczyt o absurdalnych oskareniach, jakich byem przedmiotem. Odczyt zilustrowaem tam video z reportaami telewizyjnymi o mojej szpiegowskiej dziaalnoci. Przypuszczam, e stworzona przeze mnie piecztka uratowaa mnie od bankructwa i wizienia. Nic jednak nie zmienio stanowiska Ministerstwa Skarbu i specw z organizacji Exodus w mojej sprawie. Prowadzcy ledztwo nadal oskarali mnie w listach do senatora Metzenbauma, ktry interweniowa w mojej sprawie dotyczcej przemytu wysokiej technologii gronej dla bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych. Ostatecznie, zdenerwowany, napisaem prob 261

do CIA (Centralna Agencja Wywiadowcza), aby przeja moj szpiegowsk spraw, gdy kompetencja Urzdu Celnego nie jest wystarczajca wobec wielkiego zagroenia jakie ja, Jan Czekajewski, stanowi dla USA. Moje kolejne proby kierowane do centrali CIA w Langley spezy na niczym, a moje listy wracay z adnotacj: Adresat nieznany. Po dwch latach potwierdzia si jednak stara zasada, e mysz zdolna jest ruszy gr. Wpywowy dziennik The Wall Street Journal napisa artyku o mojej tragikomedii, ktry przeczytali wszyscy Amerykanie majcy w USA co do powiedzenia. W cigu nastpnych kilku dni zwrcono mi zarekwirowane przyrzdy i umorzono dochodzenie z powodu braku wystarczajcych dowodw winy. Prokurator nie potrudzi si jednak, aby zawiadomi mnie o tym listownie. Widocznie nie mg przekn poraki. Pewne zdarzenie potwierdzio me podejrzenia, co do zachowania si prokuratora. W dwadziecia lat pniej, w roku 2004,

Trzech sowieckich agentw (dwch ju w klatce) na tle superkomputera produkcji tajwaskiej

262

odbierajc bilet lotniczy od mego zaprzyjanionego agenta podry, Boba Swaina, dowiedziaem si, e tyle co minem si w drzwiach z t y m wanie federalnym prokuratorem. Wiedzc od Boba, e mam zaraz przyj do jego biura, podobno odmwi spotkania ze mn, mamroczc tylko: Ten skurwysyn, Czekajewski, mia szczcie, e unikn wizienia. By moe zacity prokurator liczy na awans i karier w rzdzie, a tymczasem jego poraka odniesiona w mojej sprawie zamkna mu, niestety, t drog. Dwa lata pniej, w roku 1989, zostaem uznany za najlepszego biznesmena w dziedzinie wysokiej technologii w stanie Ohio i zaszczycony dyplomami uznania od Senatu i Sejmu stanu Ohio. Umilaem take swym towarzystwem gubernatorowi stanu Ohio, Richardowi Celeste, podre do Chin i Egiptu, a take braem udzia w niezliczonych bankietach w jego rezydencji, gdzie raczono nas, raczej mizernym, Chardonnay z winnic w rodzimym stanie Ohio.

Wyrnienie dla mnie jako najlepszego biznesmena w dziedzinie wysokiej technologii

263

Ja z przyrzdem do pomiaru konsumpcji tlenu u ludzi. Zdjcie zrobione z okazji otrzymanego wyrnienia

Posowie do szpiegowskiej historii


Kiedy ogldaem amerykaski film Ucze Diaba (The Devil Disciple), nakrcony w roku 1959, dotyczcy wojny rewolucyjnej o niepodlego Stanw Zjednoczonych, z Burtem Lancasterem w roli gwnej. W filmie tym Anglicy prowadz rebelianta na szubienic. W ostatnim momencie przybywa galopem goniec z wiadomoci, e podpisano rozejm. Obustronne umowy przewidyway, e dalsze egzekucje amerykaskich patriotw zostan zawieszone. Zawiedziony angielski genera, Burgoyne, zdejmujc ptl z szyi rebelianta, mwi: Poniewa nie mog pana powiesi, zatem zapraszam szanownego pana na herbat. 264

Bardzo lubi to anglosaskie poczucie humoru i ciesz si rwnoczenie, e w dzisiejszych czasach bezpieczniej jest mie w Ameryce na imi Jan ni Jamal lub Abdul. Jamalw i Abdulw dzisiaj si na herbatk nie zaprasza, a jeli nawet, to tylko na t, parzon w obozie w Guantanamo na Kubie. Moje przykre dowiadczenia z amerykaskim Urzdem Celnym i kontrwywiadem oraz pniejsze zaszczyty, jakimi mnie obdarzono, mog by osnow podobnego filmu o czasach wspczesnych.

Dalsze wynalazki
W pocztkowym okresie firma moja koncentrowaa si na przyrzdach do pomiaru aktywnoci zwierzt laboratoryjnych i komputerach do pomiaru przepywu krwi przez serce. Poczwszy jednak od roku 1980 Columbus Instruments zacz coraz bardziej polega na przyrzdach do pomiaru konsumpcji tlenu i produkcji CO2 przez zwierzta laboratoryjne rnej wielkoci, od myszy, po krowy, a nawet konie. W poprzednim rozdziale opisaem kopoty, jakie miaem z amerykaskim Urzdem Celnym z powodu wysania takiego wanie przyrzdu o nazwie Oxymax na konferencj naukow do Moskwy. W miar upywu czasu przyrzd ten rozrasta si w swych moliwociach pomiarowych zarwno co do rwnolegego pomiaru iloci zwierzt, jak i pomiaru dodatkowych parametrw, takich jak czstotliwo oddychania, ruchliwo, ilo skonsumowanego pokarmu i wody, czstotliwo bicia serca i temperatura ciaa (metod telemetrii radiowej). W ostatnich kilku latach, od roku 2000, tak rozbudowane zestawy (kombajny), po nazw Oxymax-CLAMS sprzedalimy prawie wszystkim firmom farmaceutycznym na wiecie. Zwrot CLAMS w nazwie przyrzdu oznacza skrt od pierwszych liter penej, angielskiej nazwy Comprehensive Laboratory Animal Measuring System, czyli po polsku system do pomiaru wielu parametrw fizjologicznych zwierzt laboratoryjnych. 265

Kombajn Oxymax-CLAMS do pomiarw fizjologicznych myszy

Pomiar konsumpcji tlenu kusujcego konia

266

Sakrament cywilnego maestwa


Ju rano, dziesitego listopada 2009 roku, czuem, e stanie si co niezwykego. Nie drczyy mnie nocne mary o zalaniu mego kraju przez afgaskich terrorystw, nogi przestay mi si poci i przestaem take kicha z powodu alergii na jesienne pyki. Warto dolara spadaa i w zwizku z tym moja inwestycja w tym dniu w zote uzbienie zwykowaa. Byo to optymistyczne zjawisko, jeli si wemie pod uwag fakt sprzedania mojego uzbienia w razie egzystencjalnej potrzeby. Dzie zatem zapowiada si wspaniale! Chyba dlatego, e wieczorem mia wstpi do nas, bdc w drodze na Floryd, mj przyjaciel z czasw studenckich, Karol Pelc z maonk. To jemu, w pewnej mierze, 283

zawdziczam mj obecny, cywilnie bogosawiony stan maeski. Dzisiaj, dla uhonorowania wizyty pastwa Pelcw, kupiem w rosyjskich delikatesach litewsk bryndz i polskie korniszony marki Babcia. Cofnijmy si jednak o lat dwadziecia, do roku 1989, kiedy to Karol cigle z t sam maonk odwiedzili mnie w Columbus w Ohio. Przekona wwczas, za moimi plecami, moj obecn on, Laur, e osoba moja stanowi wielki potencja, take intelektualny, w ktry ona winna take intymnie szybko zainwestowa. By to chyba ostatni dzwonek na przekazywanie takich informacji, gdy nieustpliwe wywody Laury na temat teorii rozwoju intelektualnego dzieci staway si coraz bardziej nuce i obawiaem si, e ktrego dnia, w czasie takich dywagacji, zasn i spadn z krzesa. W uprzednich moich msko-damskich relacjach nigdy nie dopuszczaem do takich seksualnie jaowych duyzn, ale w tym wyjtkowym przypadku potraktowaem sytuacj naukowo, czyli eksperymentalnie. Jako i bez cennych rad Karola wyczuem, e wanie tej znajomoci musz da szans. Historycznie rzecz ujmujc, moje poprzednie interlokutorki byy zainteresowane jedynie stanem mojego konta, jaki zostanie po zapaceniu alimentw. Tymczasem Laur interesowa rozwj intelektualny dzieci. Wtedy te nie przypuszczaem, e kandydatka na oblubienic, Laura, ktr poznaem kilka tygodni temu na wieczorze tanecznym dla samotnych, zostanie pitnacie lat pniej moj, uwicon cywilnym sakramentem on. wczesna interwencja Karola w mj stan cywilny i ycie erotyczne wynikaa chyba z moralnego zobowizania, jakie sam sobie wobec mojej osoby narzuci, jako e to ja byem we Wrocawiu trzydzieci lat temu (dzisiaj ju pidziesit) wiadkiem na jego pierwszym i jedynym lubie! Kto go tam wie! A moe Karol po prostu chcia mi si zrewanowa, czyli na mnie odegra? Od tamtej nocy, dwadziecia lat temu, po wspomnianej ju konspiracyjnej rozmowie Karola P z kandydatk na moj on, . Laura nie tylko zacza dzieli moje queen size oe, ale take 284

Moi przyjaciele. Od lewej: Romuald Oduliski i Karol Pelc w czasie jednej z wizyt w Columbus (Ohio)

zacienia moj przestrze yciow. Nagle moje szafy zapeniy si damsk garderob, a zwaszcza butami na tak zwanych szpilkach. Nie walczyem aktywnie z tym zjawiskiem, jako e ju od wielu lat przestaem ubiera si w garnitury, krawaty i marynarki, w zwizku z czym potrzeby przestrzenne mojej garderoby kurczyy si. W owym czasie maestwo z kimkolwiek wykluczaem z powodw zdrowotnych. Mianowicie, miaem na nie alergi wywoan uprzednim, dwukrotnym przedawkowaniem. Zatem maestwo wykluczaem. Ale nie mio! Nie unikaem w mym yciu ciepa innych dusz, a przede wszystkim cia. Ta sytuacja trwaaby w nieskoczono, gdybym po dziesiciu latach nie spotka wspomnianej Laury, z ktr po zadzierzgniciu intymnej znajomoci, ylimy trzynacie lat w bogim szczciu, czyli na przykad bez rkoczynw. Ktrego jednak poranka, a by to pierwszy dzie wiosny 2002 roku, ktre z nas wspomniao mimochodem, jakby dla zgrywy, e moe 285

warto by przekwalifikowa nasze zwizki z kandydackich na penoprawne, gdy drakoskie pidziesicioprocentowe podatki spadkowe cakiem niepotrzebnie wzmogyby cierpienia i tak ju zmartwionej wdowy lub zmartwionego wdowca. Ponadto w krytycznej sytuacji, kiedy trzeba bdzie wycign wtyczk z kontaktu elektrycznego respiratora (aparatu do sztucznego oddychania), nikt z nas dwojga jeli nie bylibymy maonkami nie bdzie do takiej decyzji uprawniony. Poniewa oboje rozumielimy powag sytuacji, decyzja o zalegalizowaniu naszego zwizku zapada jednogonie i bezkonfliktowo. Ubrawszy si na galowo, udalimy si do sdu powiatowego, aby za pitnacie dolarw kupi licencj na lub i w cigu nastpnej godziny zawrze maestwo przed obliczem sdziego, ktry takim ceremoniom przewodniczy. W okienku, gdzie sprzedawano licencje, nie byo kolejki, wic w pi minut spraw milimy z gowy. Gorzej byo z terminem lubu. Sekretarka sdziego sprawdzia harmonogram jego obowizkw i stwierdzia, e najblisza wolna data wypada w sierpniu. Tak dugi okres czekania nie odpowiada mi, gdy cay dzisiejszy wysiek woony w wizanie krawata skoczyby na mietniku historii! Nie mogem do tego dopuci! Widzc rozpacz na naszych obliczach, wzruszona ni, sekretarka poinformowaa, e trzysta metrw na poudnie, wzdu tej samej ulicy Wysokiej (High Street) mieci si Kaplica lubw, w ktrej udziela si tego sakramentu. Podylimy we wskazanym kierunku piechot, obawiajc si kopotw z parkowaniem samochodu na ruchliwej ulicy. Rzeczywicie, staa tam, i do dzi stoi, Kaplica lubw. Jej usytuowanie jest do strategiczne, otulona jest bowiem z dwch stron biurami prawnikw ofiarujcych szybkie i tanie rozwody. Nieco dalej zauwayem piekarni sprzedajc begels (obwarzanki) panw Einsteina i Brosa, gdzie po dokonanej ceremonii sakramentu lubu, oblubiecy mog wyda przy kontuarze, na stojco, przyjcie weselne. Zapukalimy do drzwi budynku. Otworzya nam kobieta w rednim wieku, ubrana schludnie, ale do przecitnie (bez 286

U gry: Laura i ja przed natychmiastowym lubem U dou: Kaplica natychmiastowych lubw w Columbus (Ohio)

287

ornatu, stuy lub togi) i zapytaa uprzejmie, oczywicie w dominujcym tu, w Ohio, jzyku angielskim: Co chc? Na co ja, zgodnie z wykwintnymi manierami, jakich nabyem jeszcze w PRL-u, zapytaem rwnie uprzejmie, w tym samym jzyku, aczkolwiek z czstochowskim akcentem: A co tu daj? A no, luby. Jaki sobie ycz? Kocielny, czy cywilny? Na to ja: A ktry taszy? Taszy jest cywilny, za jedyne sto dolarw brzmiaa odpowied. Za kocielny wybulicie sto pidziesit. A dlaczego kocielny droszy? zapytaem. Cywilnych lubw udzielam ja, natomiast lubw kocielnych udziela mj maonek, ktry ma licencj kapask. Licencja i jego studia teologiczne kosztuj, wic i lub jest droszy. Musimy sobie jako odbi nasz inwestycj. Przez wrodzon delikatno nie zapytaem, w jakim obrzdku kocielne luby s udzielane i czy do kosztw lubu jest wczona cena ewentualnej zmiany orientacji religijnej, czyli wyznania. Pani cywilny ksidz zaprosia nas do wntrza i zacza wertowa kartki papieru, na ktrych miaa napisane kilka formu wypowiadanych w czasie obrzdku. Po wybraniu waciwej dla nas kartki zapytaa, czy yczymy sobie kwiaty. Plastikowy bukiet by na podordziu za jedyne dwadziecia dolarw. Gdybymy reflektowali take na okolicznociowe zdjcie (z kwiatami), dodatkowy koszt wynisby pitnacie dolarw. Dowiedzielimy si take, e opaty za lub i akcesoria s przyjmowane jedynie w gotwce. Z oszczdnoci, z wyej wymienionych akcesoriw zrezygnowaem i podniosy proces zawierania maestwa zacz si. Poniewa pisz te wspomnienia osiem lat po fakcie, to wzajemnych przyrzecze i postanowie, do jakich si wtedy zobowizaem, dokadnie ju nie pamitam. Niemniej co tam byo, e pozostaniemy razem a do mierci a moe do legalnego rozwodu? 288

Jedno wydarzenie zapado mi gboko w pami, ktre prawie e sparaliowao ca lubn procedur. Kiedy pod koniec odczytywania ceremonialnej formuy pani ksidz wypowiedziaa sakramentalne: No, to teraz moecie sobie wymieni obrczki, blady strach pad nam na oblicza, jako e o koniecznoci wzicia ze sob obrczek kompletnie zapomnielimy! Pomylaem sobie, e cay dzisiejszy wysiek fizyczny i trzynacie lat przeamywania oporw psychicznych, prysn jak baka mydlana, albo inwestycyjna. Najbardziej martwio mnie to, e studolarowa opata za lub bya bezzwrotna. Zdziwiony jednak byem, e taka szacowna instytucja jak Kaplica lubw, wydawaoby si, e wszystko majca, nie pomylaa o obrczkach! Moga mie do sprzedania aluminiowe lub plastikowe obrczki do jednorazowego uycia! Pani ksidz uspokoia nas jednak, e nasze maestwo bez obrczek te bdzie legalne i wane w stanie Ohio, no, i chyba przed Panem Bogiem take. Otrzymania przepustki do nieba, po rozliczeniu si z yciem doczesnym, urzdniczka z kaplicy nie gwarantowaa, ale wspomniaa, e Szef Biura Niebiaskich Paszportw, wity Piotr, luby przez ni udzielane respektuje, gdy od duszego czasu nie miaa adnych reklamacji w tej sprawie. Uduchowieni, no i rzecz jasna poczeni wzem maeskim, wyszlimy z budynku. Minlimy si z inn par kandydujc do lubu. Bya to para kolorowo mieszana, w towarzystwie dwjki dzieci, z ktry jedno, dwuletnie, miao problem z przekroczeniem progu. Jestem pewien, e mieli zote, lubne obrczki na t podnios uroczysto. yczylimy im wszystkiego najlepszego. Wieczorem, ju jako nowoecy, zaprosilimy na skromne wesele dwoje moich dorosych dzieci, Ryszarda i Tin, z ich wspmaonkami. Na weselu jedlimy zalewajk, jak ugotowaem na kwasie kiszonym wedle przepisu mojej babci, Marii Borkiewicz, chopki rodem ze wsi Janw koo Czstochowy. Przypuszczam, e babcia na pewno nasz zwizek pobogosawiaby, aczkolwiek w swym yciu, w myl katolickiej zasady, wychodzia za m nie za rozwodnikw, ale za wdowcw. Nasze 289

cywilne wesele skoczyo si nad wyraz przykadnie, jako e nikt nikomu konic gowy nie nadwery, ani opony w mercedesie scyzorykiem nie przebi. Gocie rozjechali si do domw trzewi, w dobrym, niczym nienaruszonym zdrowiu. Moja cywilnie lubna ona nigdy nie robia mi aluzji co do tego, e nasze maestwo z mojej grzesznej winy nie mogo by kocielne. By jej to jako wynagrodzi i utwierdzi w przekonaniu, e moje intencje w dziedzinie matrymonialnej byy i s nadal szczere, perspektywiczne, a nade wszystko honorowe, kazaem wyry w kamieniu, na frontonie naszej skromnej lepianki z myl o wiecznoci nazw Villa Laura.

Napis na froncie domu Villa Laura

290

Villa Laura

Tak byo kiedy, a jak jest dzisiaj w Ameryce


Dwudziestego pierwszego lutego 2008 roku napisaem artyku wydrukowany potem w kilku amerykaskich i polskich czasopismach pod tytuem Katastrofa bdzie pojutrze. Wtedy czuem, e dalsze kontynuowanie biecej polityki Stanw Zjednoczonych i ycia za poyczone pienidze doprowadzi do katastrofy. Sdziem, ale nie przypuszczaem, e katastrofa naprawd bdzie pojutrze, czyli nie za odlegych kilka albo kilkanacie lat, ale jutro, czyli za dosownie kilka miesicy. Kiedy nagle Stany Zjednoczone wpady z dnia na dzie w depresj, zaczem mielej wypowiada moje opinie. Moe dzieje si to te dlatego, e nie jestem zwizany z adn parti polityczn ani wpywow grup, mam przez to wiksz swobod wypowiedzi i jasno spojrzenia. Zamiast jednak wspiera swoje opinie akademickimi tytuami, pozwol sobie bez faszywej skromnoci nadmieni, e wasn prac i pomysem, 291

bez kapitau i poyczek bankowych staem si w USA czowiekiem zamonym. Gdybym popenia due i czste bdy w ocenie sytuacji, jakie napotykaem na swej yciowej drodze, mj finansowy sukces z pewnoci nie byby moliwy. Osignem to, o czym marz miliony Amerykanw, a mianowicie niezaleno finansow! Zbudowaem firm, ktra przez czterdzieci lat swego istnienia nigdy nie przyniosa straty i z roku na rok rosa w si. Cieszy mnie fakt, e przyjechaem do Stanw Zjednoczonych stosunkowo wczenie, w wieku, kiedy miaem energi (kipiaem ni wrcz!) na wdraanie mych pomysw. Musz jednak przyzna, e wtedy, kilkadziesit lat temu, mj kraj, USA, chyba bardziej sprzyja ambitnym, pocztkujcym wynalazcom, ni dzieje si to teraz. Dzisiaj finansowa i prawnicza oligarchia skorumpowaa rzd amerykaski i ustawodawstwo do tego stopnia, e obecny kryzys wydaje si nie do pokonania. My, przedstawiciele drobnego przemysu, niestety nie liczymy si! Piszc te sowa, obawiam si, e pod koniec mej zawodowej dziaalnoci, na fali powszechnego bezrobocia, do wadzy moe doj charyzmatyczny dyktakor-maniak. Modl si, eby do tego jednak nie doszo! Moje obawy podzielaj tysice, jeli nie miliony, drobnych i wikszych ciuaczy, ktrzy w panice pozbywaj si dolarw i inwestuj w zoto. Tu wyranie wida, e nikt nie ma zaufania do przedsibiorstwa o nazwie Stany Zjednoczone Ameryki Pnocnej. Ju najblisza przyszo pokae efekty, gdy dzisiaj historia nabraa tak wielkiego przyspieszenia, e na zmiany wcale nie czeka si setki, a nawet dziesitki lat. Dzisiaj licz si miesice. Szybki i niespodziewany upadek ZSSR jest przykadem, jak nagle moe si zawali mocarstwo, ktre wydawao si by porwnywalne do Stanw Zjednoczonych.

292

Ja z prezydentem Lechem Was w Houston (Texas)

Co mnie boli i dlaczego


Jako Amerykaninowi z wyboru gboko ley mi na sercu sukces mego kraju, kraju, ktry coby nie powiedzie da mi warunki do spenienia moich marze. Wspominam teraz o tym, aby zwrci uwag Czytelnikom, e moja krytyka, nie pochodzi bynajmniej od czowieka zgorzkniaego, biednego, zawiedzionego w stosunku do kraju, ktry go przyj i zaadoptowa. Nie! Raczej wywodzi si z niepokoju o przyszo Stanw Zjednoczonych! Pastwa, z ktrym s zwizane losy moje i moich, urodzonych tu dzieci i wnuczt. Jan Czekajewski 18 marca 2010 roku, Columbus, Ohio, USA

Das könnte Ihnen auch gefallen