Ekoloji

OSMANLI VAKFYELERNDE EVRE BLNC VE RNEKLER

Do.Dr.Mehmet EKER
D.E.. ilahiyat Fakltesi islam Tarihi ve Sanatlar Bl. GR Yaratl bakmndan bir denge iinde vcuda getirilen canllar hayatiyetlerini devam ettirebilmek iin birbirlerine muhtatrlar. nsan-hayvan-bitki dengesi zerine kurulan kinat, yaratc tarafndan insann emrine verilmi ve her trl imkna sahip klnmtr (Kur'n). te slm Medeniyeti'nin, insann her trl ihtiyacna cevap vermeyi ve canllarn zerinde yaad dnyay gzelletirmeyi hedef alan bir ok messeseler kurduunu bilmekteyiz. zellikle bu messeselerden biri olan vakflar, varlkl bir kimsenin hukuki bir akidle ekseriyetle Allah'a yakn olma (kurbiyyet) gayesi ile menkl veya gayr-i menkl mlk ve emlkim; dini, hayr ve itima bir gayeye mebbeden tahsis edilmi messeselerdir. Grld gibi vakfda aslolan, iyilik ve hayr fikrinin ebedilemesini salamaktr. Bu iyilik ve hayr fikrinde insan ve evresi, yani insann emrine tahsis edilmi bulunan kinat, mihver olarak alnmtr. zellikle Mslman Trkler'de ok yaygn olan vakflar, zengin ve hli vakti yerinde olan kimselerin halk iinde elde ettikleri mevkilerini ve itibarlarn muhafaza etmek gayesiyle veya iinde yaayp sayesinde zengin olduklar cemiyete kar bir vicdan borcunu if etmek niyeti ile kurulmu olan messeseler olduklar iin, cemiyette karlkl sayg ve sevgi balarn glendirdii gibi insanlarn birbirleri ile kaynamalarna vesile olur. Bylece yaptrlm olan camiler, mescidler, namazgahlar, mektep, medrese ve ktphaneler, dergh ve zaviyeler, dru'-if ve hastahneler, aevleri ve imaretler, han ve kervansaraylar ile kale, ribat ve istihkmlardan ayr eme, kaldrm, su yolu ve kprler, mesireler, dul ve yetim evleri, emzirme ve bytme yuvalar gibi nice mmr ve meden kymeti yksek olan eserler sayesinde hem cemiyetlerin ihtiyac karlanmakta, hem de memleketin gzelleip kalknmas salanmaktadr. Vakflar vakfeden bir kimsenin yani vkfn resmen bir yaz ile mracat zerine, hkimin de yzletirerek (murafaa yoluyla) hkmn verdiini gsteren ve vakflara varlk veren resm belgeye "vakfiye" veya vakfname" ad verildii bilinmektedir. Vakfiye, hukuk tbiri ile vakfn tescilidir. Zr vakfiyeler, ahitlerin nnde dzenlenir ve kadlk siciline kaydedildikten sonra kat'iyyet kesbederlerdi. Bu bakmdan vakfiyeler, yazldktan devrin itimi hayatndan bir ok izgiyi daha sonraki devirlere aktaran resm vesika hviyetinde olan kaynak eserlerdir. Bunlarn muhteviyat bir sayfaya sktnlabildii gibi bir kitap hacminde olanlar da vardr. Bu metinler incelendiinde hem gemiin itimi hayat hakknda bilgi edinilmekte, hem de bu gne kadar ayakta kalm, gnmze ulam olan eserlerin, yaplarn bu gnlere nasl gelebildiklerini anlam oluruz. Zr, vakf eserleri sadece yaptrlmakla iktifa edilmemi, onlarn tamiri, slh ve devam iin de gerekli tedbirler alnm bulunmaktadr. Bunu yapabilmek iin bir ok akar brakld bildirilmitir. Bu akarlar, ounlukla zira faaliyetlerin yapld tarla, bahe ve ormanlklardr. Bunlarn yannda ticari faaliyetlerin srdrld dkknlar ile sanayi tesislerden de elde edilen gelirler bu akarlar arasnda yer almaktadr. Vakfiye metinleri incelenirken elde edilecek bilgiler arasnda, evrenin korunmas yannda, insanlarn ihtiyac olan messeselerin yaptrlmas sayesinde de, evrenin gzelleip, yerleim yerlerinin gelimesine de katkda bulunulduuna dair bir ok rnek bulunacaktr. te biz bu yazmzda bu rneklerden bir kana yer vermek istiyoruz. I.VAKFYELERDE EHRLERN MARINA DAR RNEKLER Vakfiyeler, bize ehirlerin kuruluu ve yaplan hakknda da bilgiler vermektedir. Bu sayede ehirlerin mahalle ve sokaklarnn en azndan adlann tespit etmek mmkn olmaktadr (Vakfiye, 1938; Ayverdi, 1958: 250-261). Nitekim Anadolu'da Seluklularla birlikte yeni ehirlerin kurulmu olduu veya harap olmu ehirlerin yeniden onarld vakflarla ilgili ariv vesikalar incelendiinde grlr: "Seluklu sultanlan Beyehir gibi ehirler kurmular, Alanya, Aksaray gibi ehirleri yeniden ina etmilerdir. Buralara saraylar, vakf medreseler camiler in edilmi, eyhler, hocalar davet edilmi, gaziler, tccarlar gelip yerlemilerdir (Yediyldz, 1983-34). mar ilerine ok ehemmiyet veren Birinci Aleddin Keybbd (l. 1237) Konya, Sivas, Amasya, Anamur vb. byk ehirlerin imarlamasnda byk rol oynam ve buralarda vakf eserlerden camiler, tekkeler, medreseler ve arlar bina ettirmitir (eker, 1973:99). Ayn gelenek Osmanllarda da devam etmitir. Sultan

Ekoloji
sndan olan kaldrm dik aa Vefa hamam nnden krk emeden Zeyrek dibine varnca kaldrmlar tamir oluna... Ve hanemizden yukar tarafta ehzade Cami-i erifi kapusu dibinden alak kemeraltndan aru bana gelp andan krk eme yoluna dnb krk emeden dik aa evrili zukkdan blda zikr olunan krk emeye varnca tamir oluna..." (Vakfiye, 750:113-114; Ate, 1982:79). Bu ifadelerle, sanki, vakf kendi mahallesi ile sokann gzellemesi iin gerekli tedbirleri almakta ve zerine deni yapmaktadr. Sultan nc Murad'n kz Aye Sultan'a ait l. aban 1011/4 Ocak 1602 tarihli vakfiyenin 31. sayfasnda, Rumeli'de Tatarpazan kazasnda o tarihte henz tamamlanmam olan imaret, han ve emenin tamamlanmas iin israf edilmeden harcama yaplmas ve ayn kazada insanlarn geecekleri yaya kaldrmlar denip ihtiya olan yerde de kpr yaplmas artlan konulmu bulunmaktadr (Vakfiye, 98:31; Ate, 1982:80). 3. MEZARLIK VE KABRSTANLAR: Bilindii gibi ehrin, bir yerleim merkezinin akcierleri durumunda olan aalk alanlar, bizim geleneimizde ounlukla mezarlklardr Kabristanlar glgelik sahalar olduklar gibi, en knden en byne kadar bu yerleim yerlerinin en ho manzaral alanlarn tekil etmektedir. Nitekim lsnn ba ucuna diktii aala hayatiyetini, dnyadaki canlln asrlarca devam ettirmeyi mid eden insanlarmz, bu faaliyetleri vakf anlay ile de yaatmay istemektedir. Nitekim bir vakfiyede bu anlayla yaptrlan kabristann tamiri iin gerekli harcamalarn yaplabileceini ifade eden aadaki satrlara rastlyoruz. Bu vakfiye, Kk Kasabas'nda oturan Hac Hasan olu Ahmet Aa'ya ait olup evil-i evval 1172/ 16 Haziran 1758 tarihinde tescil edilmitir. Bu vakfiyede yer alan; "... ve kasaba-i mezkre (Kk) kurbnde bina eylediim kabristan tamiri in iktiz eden masarifin mtevelli har edp tamir ettre..." (Vakfiye, 578:300; Ate, 1982;76) ifadelerinden kasaba yaknnda yaptrlan mezarln tamiri ve dier gerekli ihtiyalar iin vakf mtevellisinin gerekli harcamalar yapmalar istenmektedir. II- VAKFYELERDE EVRENN YELLENDRLMESNE DAR RNEKLER 1. Baheler ve Dier Aalk Alanlar: Anadolu'da, zellikle istanbul, Bursa ve Edirne gibi baz byk ehirlerde grlen Osmanl devri bahelerinin eitli ekilleri, dzgnlkleri ve dier zelliklerini, ancak eski minyatrlerden, bu minyatrlerin yer ald Dvanlardan, tarih eserlerinden ve bilhassa ieklere, bahelere dir yazlm eserlerden reniyoruz. Osmanl geleneinde; Trk bahesi, bir ev veya konan, bir kk veya bir sarayn en lzumlu bir blm olarak grlr ve yaplan binalar bu anlayla yaplrd. Bunlar, zel mlkiyete ait yaplar ve baheler olduklar iin ancak manzara ve grntleri dier insanlar ilgilendirmekteydi. Halbuki, vakf bahelerin ve dier zeytinlik gibi aal alanlarn btn bir toplumu, orada yaayan halk ilgilendirdiini bilmekteyiz. evrenin gzellemesi asndan ok nemli rolleri olan bu bahelerin eitli meyva aalan ile tezyin edilmi olmalar ile de ayrca vakflara akar salayan birer gelir kayna durumundaydlar. Vakfiyeler bu gzle elden geirildiinde yzlerce bahenin ve binlerce aacn varl grlecektir. Bunlara birka rnek vermek gerekirse, en eskisinden balayarak bir rnek verelim. Bir Danimendli emri iken M. 11751178 yllarndan sonra bu hanedann ykl sonucu Seluklu hizmetine gemi olan Mbrizddin Halfet Gazi (l. M.1232)'nin Amasya'da yaptrd medresenin vakflar arasnda; bir ok arazi yannda, medreseye bitiik bir bahenin tamam ile bir ok ban bulunduunu grmekteyiz (Yinan; 1982:12). Bursa'daki Emir Sultan vakflar saylrken, Tonguzlu Nhiyesi'nin Bozburun Ky'nn vakflar arasnda; "... zikri geen Bursa yannda bulunan bahelere ve balara gelince, bunlar birarada olup etraf avlu ile ihata edilmi ve hududu evrilmi" (Kunter, 1958:47) olan baheler bulunduundan bahsedilmektedir. Ayn vakfiyede, bir ok baheden sz edilmekte, bunlarn ya hudud olduklar, ya da dorudan vakf bahe olduklar belirtilmektedir. Vakf gelenei gereince de, bunlarn korunmas ve mahsul veriminin de devamlln salanmas zerinde durulmaktadr. Aya Paa Vakfiyesi'nde de, fndk bahesinin Fndkl Deresi'nde olduunun belirtilmi olmas da (Doan, 1958: 151-153) vakfiyelerin bize fizik corafya bakmndan da yardmc olacak bilgiler veren vesikalar olduunu gstermektedir. Kara Osman olu Mehmed Aa tarafndan Bergama'nn Kad Hayruddin Mahallesi'nde yaptrlm olan medrese ve cmiinin vakfiyesi incelendiinde, bu cami ve medresenin grevlileri ile "mescid-i erif duvar nnde bina ve ihya eylediim m-i car (suyu akan) emenin ta'mir ve termimine dahi..." harcanmak zere, toplam olarak ilerinde 2133 adet aa bulunan on iki muhtelif bahenin vakfedilmi olduu grlecektir (Aktepe, 1976: 59-61). zellikle zeytinliklerle ilgili vakf zeytin aalarna dair bolca rnei Kbrs'taki vakflarda da grmekteyiz. (Altan; 1986: 1/17-18) Baheler, balar ve aalk alanlarla ilgili vakflarn varl bize Anadolu'da Osmanl'nn dier eyaletlerinde yeil alann ne kadar yaygn olduunu gstermekle birlikte, yeillendirilen yerlerin korunmalar hususunda da titizlik gsterildiini ortaya koymaktadr. 2. Su Kltr ve emeler: Bir yerleim yerinin yeillendirilmesinde suyun rol, inkr olunamaz. Tarih boyunca her su kaynann yakn veya su yollarnn evresinin yerleme alanlar olarak seilmi olduklar grlmektedir. Mtevzi aptaki pnar, eme ve kuyularn yannda kilometrelerce uzak mesafelerden kanallar, kemerler ve bendlerle byk yerleim merkezlerine getirilen sulara ait tesisler de olduka fazladr. Yapm iin klliyetli miktarda para ve emek harcanan bu tesislerin bakm da ihmal edilmemitir. Su yollan, kpr ve kemerlerle datm yerleri, eme ve sebillerin bakm ve tamirleri iin eitli vakflar yaplmtr. "Su gibi azz olma" dncesi ile yaplan bu vakflarda sanki "Su gibi devlet bulma" hedeflenmitir. Yaplan tesislerle, insanlarn ihtiyac olan suyu temin etmekten ayn bir maksat yatmamaktadr.

[28j

evre Dergisi
Yaz gnlerinde karla soutulmu sularn datlmas iin yaplan vakflarn says olduka fazladr (Ate; 1982:76-77). Bu sularn nasl temin edilecei, hangi yol ve usulle getirilecei de bu vakfnamelerde belirtilmi bulunmaktadr. ehirlere getirilen sular iin yaplan tesisler bakmndan phesiz ki en zengin rneklerini grdmz ehir stanbul'dur. stanbul iin bata padiahlar, sultan hanmlar, baz devlet adamlar olmak zere dier hayr sahipleri de, bendler,su yollan, kemerler, emeler ve sebiller ina etmilerdir. Bunlar arasnda Kanni'nin Kathane suyunun stanbul'a aktlmasn temin iin yaptrd tesisler, ev'il-i Cemziyelhir 973/24-31 Aralk 1565 tarihli bir vakfiye ile belirtilmi bulunmaktadr. Bu vakfiyede, bu tesisin yaplma sebebi zerinde durulmu; "mescidler, mbedler, imaretler, camiler, arlar, mahalleler, hamamlar, hanlar, gl ve iek kokularnn ok olduu bostan trnden bahelerle aac, ayr ve imeni bol olan ravza trnden baheler ve aal suyu ok olan hadka trnden baheler, havuzlar, tatl selsebil sular ile cenneti kskandracak ve temiz iecekleri ile resim, naks ve benzeri gzellikleri ile nl in'i gbta ettirecek nitelikte..." olan stanbul'un su ihtiyac belirtilmitir (Ate, 1987: 27). Bu suyun aktlmas iin yaplan faaliyetler anlatldktan sonra zamanla yaplan "byk binalar ve yollarda bozukluk meydana gelirse onarlp tamir olunsun.." dileinde bulunulmaktadr (Ate, 1987:31). Tarih vakf su tesislerimizin, Trkiye'ye gelen bilhassa batl seyyah ve sanatkrlar byk lde etkiledii, yazdklar eserlerde aka grlmektedir (Busbecg, Trkiye'yi Byle Grdm: 31, 53; Theyenot, 1978:120; Racynski, 1980:66-67). Mahalle halknn, gelip geenin su ihtiyacn karlamak zere sadece hayr gayesi ile yaplan emelerin mimar tarz bakmndan ounlukla sde yap olanlar bulunduu gibi stanbul'daki III. Ahmet, Tophane, Ayazkap ve skdar emeleri gibi bidev, kubbeli ve saakl olanlar da vardr. Trk hamamlar, hem mimar tarzlar, hem de fonksiyonlar bakmndan btn dnyann hayranln zerlerine ekmilerdir. Soyunma yeri (Cmegh) ve kurulanma ile petemal deitirmeye mahsus soukluu, ykanma yeri olan scakl olmak zere ksmdan mteekkil ve kubbeli olarak in edilen hamamlar, Mslman-Trkler'in nemli vakf eserleri arasnda yer alrlar (eker, 1984:136). III.VAKFYELERDE EVRENN KORUNMASINA DAR RNEKLER Canllar arasndaki menfaate dayal mnsebetler ile cansz varlklarla aralarndaki ilgi evre meselelerini tekil etmektedir. Dolays ile insan-hayvan-tabiat arasndaki dengenin zellikle teknolojinin ve sanayilemenin gelimesi yannda hzl nfus artna da bal olarak ortaya kan byk yerleme merkezlerinde evre ile ilgili problemleri de artrm bulunmaktadr. Tarihimizde insan-hayvan-tabiat dengesini kurma bakmndan vakflarn oynad roller ok nem arzetmektedir. Bu konuda vakfiyelerdeki artlar gzden geirilince, tabiat ve tabiat varlklarn korumay hedef alan faaliyetlerin vakflar yardm ile yrtld grlr. Buna bir ka rnek vererek, vakfiyelerin evrenin korunmas ve temizlii konusunda alnan tedbirler bakmndan ne kadar nemli birer tarihi vesika olduklarn gstermeye alalm. 1. Hayvanlar Koruma: Bilindii gibi Anadolu'nun hemen her ehrinin bir cami avlusunda toplanan kularn, gvercinlerin yemlenmelerine (Kunter, 1938:11; Ayverdi, 1984:75) dir vakflar bulunduu grlmektedir. stanbul Bykekmece Kprs'ndeki Yeni Camii, skdar Sultan Selim Camisi ve Ayazma Camisi gibi vakf eserlerinde "sere saray, ku kk veya ku evi" denilen minyatr yuvalar, kk kularn bu mimar vakf eserlerinde misafir edilmeleri iin dnlm birer tamamlayc unsur olarak dnlebilir (Sungurbey, 1990:29). Bir vakfiyede de, camilerin civarndaki leyleklerin bakmlarna harcanmak zere tahsisatlarn ayrlm olmas (Vakfiye, 25/610:244; Ate, 1982:82) yerleme yerlerinde tabiat varlklarnn yaatlmas hususunda ilgi ekici bir uygulama olarak grlmektedir. Yine Osmanllar zamannda kedilerle kpeklerin bakmlar iin de vakfiyelere artlar konulduunu, tahsisler bulunduunu grmekteyiz. stanbul Anadolu Hisar'nda Keyf Nzn Mustafa Aa'ya ait urre-i Rebiulevvel 1238/ 12 Aralk 1851 tarihli vakfiyede; "... ve hisr- mezkrda klle yevm otuz akelik nn- aziz itira olunub kilba eklettirile.." ifadesi yer almaktadr (Vakfiye, 746:196, Ate, 1982:75). Bu ifadelerden anlaldna gre, her gn otuz ake tutannda ekmek satn alnarak hisar kpeklerine yedirilmesi istenmektedir. Hatta Ftih Vakfiyesi'nde imaretlerde kalan misafirlerin binek hayvanlarnn bile yem ihtiyalannn karlanmas iin de tahsisatlar ayrld grlmektedir (Vakfiye; 1938:251). 2. evrenin Temizlii ve Halk Sal: Aslnda slm dininin temizlie verdii nem teoride kalmam, Mslman-Trkler'de pratie gemi bir uygulama olarak grlmektedir. Bunun belirgin rnei de abdest almak iin yaptnlan cami emeleri ile hamamlann yaygn oluu yerli yabanc herkesin dikkatini ekmektedir ki bunlarn ounluunun vakf yoluyla yaptrld da bilinmektedir. Yine vakf eseri olarak yaptrlan Fatih Medresesi'nin iini ve tuvaletini temiz tutmak zere medresede hizmeti ile ferran grevlendirilmi olmas (Vakfiye, 1938:268), yine ayn medresede duvarlara yazdklar yazlan silmek ve evreyi dolaarak duvarlan temizlemek zere "...mni'unnuk veya mhi'n nuk" ad ile grevlilerin bulunmas (Esad Bey, 1341:XXI/544, 545, 190) sadece messeselerin temiz tutulmasn deil, gzel manzarann da teminini hedef aldn gstermektedir. Bu konuda en arpc rnek phesiz evre sal konusunda alnan tedbirlerle ilgili belgelerdir. Mesel Bezm-i lem Valide Sultan Vakf Gureb Hastahanesi'nin i hizmetler ynetmeliinde yer alan bulac hastalann ayr koulara alnmasna dair hkmler (Fodula, 44:27) halk sal bakmndan alnm nemli tedbirlerden biridir. Bu arada kaydedilmesi gereken bir baka rnek de; sokaklann temizlii hususunda alnan bir tedbirle ilgilidir. Sokaklarda veya insanlarn gelip getikleri yerlerde, tkrk veya balgam gibi gze ho grlmeyen irkinlikleri rtmek zere; vakf gelirlerinden cretleri denmek artyla, srtnda kl veya kum dolu kaplarla dolap bu balgamlann zerlerini kapatan grevlilerin tayin edilmi olmas (Ergin,

]29]

Ekoloji
larn ihtiva eden artlar konmutur. Vakfiyelerde yer alan bu artlar sayesinde vakf eserler, asl hususiyetlerinin bir ksmn kaybetseler bile, zamanmza kadar gelebilmiler, vakf mal olmayanlar ise, bakmszlk ve sahipsizlik sebebi ile yeteri kadar muhafaza olunamamlardr. Vakf eserlerinin fazla bulunduu ehirler, gzelliklerini bu gn bile muhafaza etmektedirler. Vakfiyelerde grld gibi insan-hayvan-tabiat dengesinin korunabilmesi iin alnan gerekli tedbirler, hem canllarn hayatiyetlerini srdrmelerine imkn vermekte, hem de tabiat varlklarnn korunmasna yardmc olmaktadr. Vakfiyelerde, bir ok konuda olduu gibi, MslmanTrkler'de evre bilincinin varl, sdece alnan koruma tedbirlerinden deil, ayn zamanda ehirlerin kuruluu ve gzelletirilmeleri yannda evrelerindeki tabiat varlklarnn korunmalar iin harcanan gayretlerden de anlald zere mevcut olduu grlmektedir. KAYNAKLAR 1) Ay verdi Ekrem Hakk, Fatih Devrinde stanbul Mahalleleri, Vakflar Dergisi, IV., Ankara 1958, 250-261 2) Ay verdi Ekrem Hakk, Tatbikatta Vakflar, l'inci Vakf Haftas Ankara, 1984 3) Aktepe Mnir, Kara Osman Olu Mehmed Aa bin Hac mer Aa, Vakflar Dergisi, XI Ankara, 1976 4) Altan Mustafa Hasm, Belgelerle Kbrs Trk Vakflar Tarihi, I., Kbrs 1?86 5) Ate ibrahim, Hayr ve Sosyal Hizmetler Asndan Vakflar, Vakflar Dergisi, XV.Ankara, 1982 6) Ate ibrahim, Kanun Sultan Sleyman'n Su Vakfiyesi, Ankara, 1987 7) Busbecg O.Ghise, Trkiyeyi Byle Grdm, eviren: Aysel Kurutluolu, Tercman 1001 Temel Eser. 8) Doan Muzaffer, Osmanl Devrinde stanbul Baheleri, Vakflar Dergisi, IV., Ankara, 1958 9) Ergin Osman, Trkiye'de ehirciliin Tarihi nkif, stanbul
bul, 1938

1936, 76-77) hem halk sal bakmndan, hem de gze ho grnmeyen manzaralarn bertaraf edilmesi ynyle ilgin bir uygulamadr. Vakfiyeler bu gzle elden geirilmeye devam olunsa, yle zannediyorum ki daha ilgi ekici bir ok belgeye rastlanr ve daha nice orijinal uygulama ile karlalaca mit edilir. 3. Ak Havaya kma Gelenei: Bilindii gibi yaylaya kma, yazn daha serin yerlerde oturma gelenei Trkler'de ok eski bir gelenek olarak mevcut bulunmaktadr. Nitekim bunun rneklerini Anadolu'da ilk yerleim asrlarndan beri grmek mmkndr. (eker, Baslyor: 70-71). Vakf eserler arasnda bir ok mezra, koruluk ve benzeri temiz sahalarn mevcudiyeti, belirtildii gibi yaylalarn da kaydedilmi olmas byle yerlerin varlna delildir. Bu arada vakfiyelerde daha da ilgin uygulamalarla karlayoruz. Mesel, Eski Matbah- Amire Emri Haseki Hac Mustafa Aa'ya ait 27 Muharrem 1182/3 Haziran 1768 tarihli vakfiyede; "... ve senevi bin ake, sbyamn teferrce ihralar in har ve sarf olunub, eyyam- baharda sbyan bir mahall-i dilkya ihra ve Ba'de'l-styaf hengm- 'avdette..." (Vakfiye, 10:147, Ate, 1982:77) ifadeleri yer almaktadr. Bu ifadelerden anlaldna gre; ylda bin ake ayrlarak okul ocuklarnn ehir dna kartlp temiz hava teneffsleri iin harcanmasn, bu gaye ile bahar gnlerinde ocuklarn iac ve havadar biryere kartlarak dinlenmelerinin salanmas istenmektedir. SONU Her gittikleri yere ince hislerini beraber gtren Trkler, ruhlarnda sakl gzellik duygularyla yaptklar eserlerle, ounluu birer vakf eseri olan cami, medrese, ktphane, han, hamam, sebil, eme ve benzeri eitli imaretlerle bulunduklar ehirleri, lkeleri sslemilerdir. Sadece sslemekle kalmamlar, ayn zamanda bu yrelere kendi damgalarm da basarak yurt edinmiler, buralar kendilerine vatan yapmlardr. Vakf eserlerinin uzun yllar ayakta kalabilmelerinin en nemli milini phe yok ki bunlarn vakf mal olmalarnda aramak lzmdr. Zira bunlarn vakfiyelerinde,messesenin korunmas ve yaatlmas vkflar tarafndan en byk arzu olarak belirtilmi bulunmaktadr. Bunun iin de gerekli artlar konmu ve elde edilen vakf gelirlerinin sarfna, vakfn gayesine, idaresi ile faaliyet sahalarna dir esaslar arasna binalarn gerektiinde tamu- ve bakm-

10) Fatih Suldan Mehmed II. Vakfiyesi, (H.861/M.1456) stan-

bul, 1941

11) Gkbilgin, Tayyib, Lutf Pasa, M.E.B. slm Ansiklopedisi, VII, Istanbul,l940. ' 12) nalck Halil, Murad n., M.E.B. slam Ansiklopedisi, stan-

13) Kunter Halim Baki, Vakfiyelerin Tarih ve Sosyaloji Bakmndan nemi, lk Dergisi, VI., Ankara 1936 14) Kunter Halim Bak, Trk Vakflar ve Vakfiyeleri zerine Mcmel Bir Etd, Vakflar Dergisi I., Ankara 1938 15) Kunter Halim Baki, Emir Sultan Vakflar Ve Fatih'in Emir Sultan Vakfiyesi, Vakflar Dergisi IV. Ank. 1958 16) Kur'n- Kerm, 22 (el-Hacc)/ 65, 31 (Lokman)/20, 45(elCsiye)/13 17) Mftzde Esat Bey, stanbul Medreseleri Sebilrreat, 18) ztrk Nazif, Menei ve Tarihi Geliimi Asndan Vakflar, Ankara 1983 19) Racynski Edward, 1841'de stanbul ve anakkale'ye Seyahat, eviren: Kemal Turan, st. 1980 20) eker Mehmet, slamda Sosyal Dayanma Messeseleri, Ankara, 1984 21) eker Mehmet, bn Batuta'ya gre Anadolu'nun Sosyal, Kltrel ve iktisad Hayat ile Ahlik, Baslyor. 22) eker Mehmet, Fetihlerle Anadolu'nun Trklemesi ve slmlamas, stanbul, 1973 23) Sungurbey smet, slm Hukukunda Hayvanlar Yararna Vakflar ve Vakf Mevzuatmzdaki nemli Bir Eksiklik VH.Vakf Haftas, Ankara, 1990 24) Thevenot Jean, 1655-1656'da Trkiye, eviren: Nuray Yl25) Vakflar Genel Md. Arivi, 25/610 No.lu Vakfiye Defteri 26) Vakflar Genel Md. Arivi, Mahfuz 98 K. No.lu Vakfiye Defteri 27) Vakflar Genel Md. Arivi, Mahfuz 578 No.lu Vakfiye Defteri 28) Vakflar Genel Md. Arivi, 746 No.lu Vakfiye Defteri 29) Vakflar Genel Md. Arivi Mahfuz 750 No.lu Vakfiye Defteri 30) Vakflar Genel Md. Arivi, 44 No.lu Fodula Defteri 31) Yinan Refet, Seluklu Medreselerinden Amasya Halfet Gazi Medresesi ve Vakflar, Vakflar Dergisi, XV., Ank.,1982
dz, st. 1978 1341, XXI

[3J