Pierwsza wojna wiatowa 1914-1918

1. Systematyka form adu midzynarodowego w Europie w XIX i XX w.

I. hegemonia jednego mocarstwa rozwizanie szybko napotykajce na opr innych uczestnikw, czasem prowadzce do wojny powszechnej: * Francja 1799-1814 wojny Napoleona I (1815 kongres wiedeoski), * Francja 1852-1870 wojny Napoleona II (1856 kongres paryski), * Niemcy pocztek XX w. 1918 I wojna wiatowa (kongres wersalski), * Niemcy 1933-1945 II wojna wiatowa (konferencja jataoska i poczdamska). II. system rwnowagi si (Realpolitik) rozwizanie gwarantujce pokj dopty, dopki nie nastpi kolejny etap rozwoju technologii , gospodarki , ideologii oraz form ustroju paostwa): * Rosja, Austria, Prusy, Francja i Wielka Brytania 1815-1848 ad wiedeoski (era Klemensa von Metternicha): od Kongresu wiedeoskiego do Wiosny Ludw (wzmocniony porozumieniem trzech pierwszych z nich zwanym witym Przymierzem), * Niemcy, Austro-Wgry, Rosja, Francja, Wochy i Wielka Brytania 18711890 kontynuacja adu wiedeoskiego (1878 kongres berlioski; era Ottona von Bismarcka): od zjednoczenia Niemiec do odejcia Bismarcka z urzdu kanclerza Niemiec (wzmocniony tzw. sojuszem trzech cesarzy, czyli wadcw trzech pierwszych z nich), * ZSRR i jego satelici w Ukadzie Warszawskim oraz USA i jego sojusznicy w NATO 1945-1991 ad jataoski: od kooca II wojny wiatowej do Jesieni Ludw w Europie rodkowoWschodniej, zjednoczenia Niemiec i rozpadu ZSRR.

III. system bezpieczeostwa zbiorowego powstrzymywa wybuch wojny tylko wtedy, gdy na kontynencie przewaay paostwa o ustroju demokratycznym, a wikszod ich obywateli wyznawaa idee pacyfizmu (ew. uycia siy wycznie w celu interwencji humanitarnej): * 1919-1933 caa Europa oprcz Niemiec i ZSRR ad wersalski (Liga Narodw), od 1991 caa Europa, aczkolwiek rne jej czci uczestnicz w systemie w rnym stopniu: wszyscy w ONZ i OBWE, czd zachodnia i rodkowa w NATO i UE, a czd wschodnia w ukadzie o bezpieczeostwie zbiorowym WNP (s te kraje neutralne).

2. Przyczyny I wojny wiatowej:

I. Mwic o przyczynach polityczno-strategicznych I wojny wiatowej, odnosimy si do zaamania adu wiedeoskiego oraz podziau Europy na dwa antagonistyczne bloki: Trjprzymierze i Trjporozumienie na przeomie XIX i XX w. Wydarzenia: 1870-71 klska Francji w wojnie Prusami zjednoczenie Niemiec (wraz z Alzacj i Lotaryngi), 1873 zawarcie sojuszu trzech cesarzy (Niemcy, Austro-Wgry, Rosja), odnawianego co trzy lata do kooca lat 80. 1877-1878 wojna rosyjsko-turecka na Bakanach, zakooczona kongresem berlioskim powstanie krlestwa w Serbii i Rumunii oraz ksistwa (pniej krlestwa) w Bugarii i ich denie do zjednoczenia paostw narodowych; okupacja Boni przez Austro-Wgry; aktywizacja ruchw antytureckich na Bakanach (jugosowiaoski, macedooski, albaoski), 1879 zawarcie tajnego dwuprzymierza Niemiec i Austro-Wgier na wypadek kolejnych interwencji Rosji na Bakanach, 1882 powstanie Trjprzymierza poprzez przystpienie Woch do sojuszu z Niemcami i Austro-Wgrami (ze wzgldu na konflikt Niemiec z Francj oraz wosko-francusk rywalizacj kolonialn), 1887 tzw. traktat reasekuracyjny Niemiec i Rosji na wypadek awanturniczej polityki Austro-Wgier na Bakanach 1888 mierd cesarza Wilhelma I w Niemczech i objcie tronu przez Wilhelma II (1890 odejcie Bismarcka z urzdu kanclerza Rzeszy) stopniowe przejcie Niemiec od Realpolitik do Weltpolitik (zbrojenia morskie, konflikty kolonialne), 1894 sojusz Francji i Rosji przeciw Niemcom, 1904 sojusz Francji i Wielkiej Brytanii przeciw Niemcom (entente cordiale), 1905-06 I kryzys marokaoski midzy Niemcami a Francj, 1907 porozumienie Rosji i Wielkiej Brytanii odnonie do spornych spraw kolonialnych powstanie Trjporozumienia 1908 kryzys boniacki midzy Austro-Wgrami a Rosj aneksja Boni przez Austro-Wgry 1911-12 II kryzys marokaoski midzy Niemcami a Francj 1912-13 I wojna bakaoska: Serbia, Bugaria, Grecja i Czarnogra przeciw Turcji wyparcie Turcji z Europy, podzia Macedonii i Tracji midzy trzy pierwsze z nich i powstanie Albanii, 1913 II wojna bakaoska: Serbia, Grecja, Rumunia i Turcja przeciw Bugarii podzia zdobyczy na Turcji z I wojny ze strat dla paostwa bugarskiego. W wyniku wojen bakaoskich paostwa zwyciskie przyjy orientacj na entent (Serbia, Rumunia, Grecja), za paostwa pokonane na Trjprzymierze (Turcja, Bugaria).

Ideologiczne rda przyczyn polityczno-strategicznych: - obsesja Niemiec obawa przed okreniem, -cywilizacyjne uprzedzenia Rosji wobec Turcji i Niemiec wobec Rosji, -idea jugosowiaoska jako wyzwanie dla Austro-Wgier, -rywalizacja acioskoprawosawna na Bakanach (konflikt Austro-Wgier i Rosji), -denie Francji do rewanu nad Niemcami za klsk 1871 - porzucenie przez Wielk Brytani splendid islolation na rzecz entente cordiale z Francj i porozumienia z Rosj (co doprowadzio do okrenia Niemiec), - rywalizacja kolonialna midzy wszystkimi paostwami europejskimi.

II. Przyczyny sztabowo-wojskowe: -uznanie w traktatach sojuszniczych decyzji o ogoszeniu mobilizacji wojskowej za casus belli -niemiecki plan wojny na dwa fronty gen. von Schlieffena III. Przyczyny kulturowe i ideowe: -apogeum nacjonalizmu: druga poowa XIX w. jako epoka nacjonalizacji ludnoci przez paostwo (powszechna edukacja, suba wojskowa) idea granic terytorium narodowego: konflikty o pogranicza (np. o Alzacj i Lotaryngi) walka o niepodlegod narodw Europy rod. i Wsch. (najwiksze nierozwizane kwestie terytorialne w Europie Polska i Ukraina) -zdrada ideaw internacjonalistycznych i pacyfistycznych przez II Midzynarodwk w chwili ogoszenia mobilizacji wojskowej w Niemczech i Francji w 1914 r., - rozwj pan-ruchw, czyli ruchw integracji transkontynentalnej opartych na kryteriach rasowych (panslawizm, pangermanizm, panturkizm), - napicie midzy rozwojem nauki i techniki a postpem moralnym w Europie teoria darwinizmu spoecznego, zjawiska awangardy w sztuce. IV. Przyczyny gospodarcze: -polityka protekcjonizmu w stosunkach handlowych, -teoria imperializmu Johna Hobsona (wyjanienie rde konfliktw kolonialnych).

3. Wydarzenia lata 1914 r.

28 VI zabjstwo arcyks. Franciszka Ferdynanda, nastpcy tronu cesarza Franciszka Jzefa, przez Serba boniackiego Gawrilo Principa w Sarajewie 23 VII ultimatum Austro-Wgier wobec Serbii (nieoficjalnie poparte przez Niemcy) 28 VII wobec odrzucenia ultimatum przez Serbi (nieoficjalnie popart przez Rosj) wybuch austriacko-serbskiej wojny na Bakanach 29 VII czciowa mobilizacja w Rosji (minister Sazonow, car Mikoaj II) 30 VII ultimatum Niemiec wobec Rosji z daniem odwoania mobilizacji, 31 VII decyzja Niemiec o wdroeniu planu von Schlieffena (von Moltke modszy, cesarz Wilhelm II) 1 VIII wobec odrzucenia ultimatum przez Rosj (popart przez Francj) wybuch wojny niemiecko rosyjskiej w Europie Wschodniej 2/3 VIII zgodnie z planem von Schlieffena atak Niemiec na Francj przez terytorium neutralnej Belgii wybuch wojny w Europie Zachodniej 4 VIII decyzja Izby Gmin Wielkiej Brytanii o zastosowaniu si do entente cordiale rozpoczcie udziau w wojnie imperium brytyjskiego (wczenie do wojny kolonii i obszaru Atlantyku) 6 VIII wypowiedzenie wojny Rosji przez Austro-Wgry VIII 1914 wstrzymanie si Woch od udziau w wojnie po stronie Trjprzymierza oraz przyczenie si Japonii do dziaao zbrojnych po stronie Trjporozumienia (wojna na Dalekim Wschodzie) IX 1914 wczenie si do wojny Turcji po stronie Niemiec i Austro-Wgier pocztek wojny na Zakaukaziu i Bliskim Wschodzie.

4. Wczanie si do wojny kolejnych paostw i powstanie frontw

Ententa: od 1914 Serbia, Czarnogra, Francja, Wielka Brytania, Rosja, Belgia, Japonia, od 1915 Wochy, od 1916 Rumunia, Grecja, od 1917 USA, od 1918 paostwa Ameryki acioskiej Czwrprzymierze (paostwa centralne): od 1914 Niemcy, Austro-Wgry, Turcja, od 1915 Bugaria Front wschodni: Niemcy i Austro-Wgry przeciw Rosji (1914-1917) i Rumunii (1916-1918) Front zachodni: Niemcy przeciw Francji, Wielkiej Brytanii i Belgii (1914-1918) oraz USA (19171918) Front woski: Austro-Wgry przeciw Wochom (1915-1918) Front bakaoski (1914-1916): Austro-Wgry (od 1914) oraz Niemcy i Bugaria (od 1915) przeciw Serbii i Czarnogrze Front salonicki (kontynuacja frontu bakaoskiego): Grecja, Francja, Wielka Brytania przeciw Austro-Wgrom, Niemcom i Bugarii (1917-1918) Front zakaukaski: Rosja przeciw Turcji (1914-1917) Fronty bliskowschodnie (pwysep Gallipoli, Palestyna, Irak): Wielka Brytania i Francja przeciw Turcji (1915-1918) Wojna na Atlantyku: Wielka Brytania przeciw Niemcom (1914-1918), pniej take USA i paostwa latynoskie przeciw Niemcom (nieograniczona wojna podwodna).

5. Przeomowe wydarzenia wojny

1914: -udana obrona Niemiec w Prusach Wsch. (bitwy pod Tannenbergiem i Wielkimi Jeziorami Mazurskimi) -poraka Niemiec w marszu na Pary(I bitwa nad Marn) zaamanie planu von Schlieffena -poraka Austro-Wgier w Galicji (oblenie Przemyla) 1915: -wojna pozycyjna na froncie zachodnim (Ypres gazy bojowe) -zwycistwo Niemiec na wschodzie (bitwa pod Gorlicami) przesunicie frontu na lini Ryga - Czerniowce -zwycistwo Niemiec, Austro-Wgier i Bugarii nad Serbi i Czarnogr (do pocztku 1916) okupacja Serbii i Czarnogry przez paostwa centralne -poraka Wielkiej Brytanii przy prbie zdobycia Stambuu (desant na Gallipoli) 1916: -fiasko planu Niemiec wykrwawienia Francji na mierd na froncie zach.(bitwa pod Verdun) - nieudane ofensywy Brytyjczykw i Francuzw na froncie zach. (Somma czogi) -poraka Niemiec w prbie przeamania bryt. blokady morskiej (bitwa jutlandzka) -ograniczone zwycistwo Rosji na Woyniu i w Galicji Wsch. (ofensywa Brusiowa) 1917: -wojna pozycyjna na froncie zachodnim powolny wzrost siy ententy wskutek przybywania Amerykanw -dwie rewolucje w Rosji i rozpad frontu wschodniego oraz zakaukaskiego 1918: -pokj brzeski midzy paostwami centralnymi a Rosj Radzieck i bukaresztaoski midzy tymi pierwszymi a Rumuni przerzucenie si niemieckich ze frontu wschodniego na zachodni -ofensywa Niemiec na Pary i ich poraka w II bitwie nad Marn kontrofensywa ententy -ofensywa frontu salonickiego zaamanie Turcji i Bugarii -11 XI: zawieszenie broni w Compign wycofanie Niemiec z Francji, Belgii, Rosji i ziem polskich.

6. Totalny charakter wojny

- demokratyzacja i depersonalizacja dziaao wojennych - decydujcy wpyw na wynik wojny potencjau gospodarczego i ludnociowego stron walczcych: * krtkoterminowa przewaga paostw centralnych (skutecznod niemieckiej machiny mobilizacyjnej, nowoczesnod niemieckiej techniki, efekt zaskoczenia, rodkowe pooenie w Europie) * dugoterminowe przewagi Ententy (zdecydowanie wikszy potencja przemysowy i ludnociowy) - szybki rozwj przemysu zbrojeniowego - zaangaowanie ludnoci cywilnej (wprowadzenie kobiet do pracy w fabrykach) - militaryzacja gospodarki przez paostwo wzr zarzdzania gospodark wojenn stworzony w Niemczech - zaduenie paostw ententy w USA jako czynnik komplikujcy sytuacj finansw midzynarodowych w okresie midzywojennym - uycie nowych rodzajw broni (karabiny maszynowe, gazy bojowe, czogi, samoloty).