Nieuwe Fenomenologie

Wat betekent het te denken vanuit de ervaring?

 Vraagtekens bij representatie

• Francis Bacon (schilderkunst)

• Bill Viola (videokunst)

• Usman Haque (performance art)

Waarom ook al weer kunst?

McLuhan: kunst zet vraagtekens bij de staat van het medium,

verkent het mogelijke
 Vooral nieuwe media roepen vragen op

Manovich:
Language of New Media= taal is nog steeds
systematiek waartoe alles gereduceerd wordt.
Linguistic turn (Saussure, Pierce en later
Shannon en Weaver) doet nog steeds
opgelding.

Nieuw is:
• De toekomst wordt gerepresenteerd ipv het
verleden
• Wij (de gebruikers) worden door de interactiviteit
nog veel meer opgenomen in de taal dan
voorheen.
 Vooral nieuwe media roept vragen op

Lenoir:
New Philosophy for New Media= weg met de
linguistic turn, met representatie, met de taal als
maatgevend voor alles. Kunst is niet interessant
omdat het een reele situatie weerspiegelt, maar
omdat het ons op een bepaalde manier raakt.
Mediavergelijking moet draaien om de vraag:
op welke manier raakt het medium ons.
Hoe affecteert het ons? Hoe laten wij onszelf
affecteren?

Nieuw is:
• Denk niet naar de taal (de abstractie) maar vanuit
lichamelijkheid (de empirie)

N.B. Uiteindelijk is er geen reden om deze nieuwe manier

van denken op te laten houden bij de nieuwe media.
Het is een nieuwe theorie over hoe media werken en
hoe communicatie functioneert.
 Merleau-Ponty:
This red patch which I see on the carpet

• Rode lap: kwaliteit zit niet in ons hoofd (=de Saussure) maar
articuleert zich in een situatie.
• Analyse betekent vaak ‘the experience error’= blind varen op ons
bewustzijn; we creeren een waarneming vanuit hetgeen wij
waarnemen.
• Fouten: we reduceren een ervaring tot een element in ons
bewustzijn en we denken dat de betekenis en het object altijd
volledig en vastbesloten zijn (vooroordeel).
“There are many unclear sights, as for example a landscape on
a misty day, but then we always say that no real landscape is in
itself unclear.” (p.6)
 Merleau-Ponty en Ahmed

• Fenomenologie (ook MP) denkt niet vanuit vooroordelen

maar volgens de situatie waarin we ons bevinden.
• Lenoir nieuwe technologie probeert te denken vanuit hoe
het ons affecteert en hoe wij ons laten affecteren.
• Meest radicale losbreken van vooroordelen
(=representatie) vindt plaats in het feminisme.
• Begrijpen van hoe Nieuwe fenomenologie (bij Ahmed)
werkt in het feminisme is begrijpen op welke manier
Merleau-Ponty en Manovic en Lenoir los willen komen
van representatie
 Merleau-Ponty’s experience error is
Ahmed’s seeing straight

Ahmed linkt fenomenologie aan “queer theory”

- Wanneer in een situatie iets “queers” gebeurt hetgeen is
“straightened” (p. 65), wordt geconformeerd aan geometrische
wetten (vooroordelen) die niets te maken hebben met de
ervaring. Aan de andere kant oriënteert het lichaam zich door
lijnen te volgen en uit te zetten, door daarvan af te wijken en
daarmee de lijnen die wij veronderstellen onderzoekbaar te
maken. Dergelijke lijnen zijn normatief (vooroordelen hebben te
maken met machtsverhoudingen).
- “The body orientates itself in space, for instance, by
differentiating between ‘left’ and ‘right,’ ‘up’ and ‘down,’ and
‘near’ and far,’ and this orientation is crucial to the sexualization
of bodies. Phenomenology helps us to consider how sexuality
involves ways of inhabiting and being inhabited by space” (p.
67). Bepaalde lichamen kunnen dichtbij of ver weg voor mij zijn.
Ahmed’s Queer Phenomenology
- De vraag is “what it means to ‘orientate’ oneself sexually
toward some others and not other others” (p. 68);
- “different orientations, different ways of directing one’s
desires, means inhabiting different worlds” (ibidem);
- “the direction one takes makes some others available as
objects to be desired. Being directed toward the same sex or
the other sex becomes seen as moving along different lines”
(p. 70) - de laatste zin geldt voor sciëntisme en queer
fenomenologie.
- Sciëntisme echter accepteert de beweeglijkheid die achter de
eerste zin schuilgaat niet en wordt deterministisch: “If the
‘straight line’ is the ‘right turn,’ then it might operate as a
psychoanalytic [lees: sciëntistic] wish rather than what is
‘discovered’ as a truth within the reading” (p. 76);
- “the ‘straight line’ is what shapes the very tendency to go
astray. What is astray does not lead us back to the straight
line, but shows us what is lost by following that line” (p. 79).
 Merleau-Ponty en Ahmed: Sensation
Psychologen stellen:
• Het object is nooit ambigu, maar wordt dat door onze
onoplettendheid.

Merleau-Ponty stelt:
• Kunnen we het onbepaalde ook eens zien als een positief
fenomeen? We moeten ons richten op de expressieve waarde van
iets en niet op de logische betekenis. Aldus kan subjectiviteit
ontsluiert worden, in plaats van dat het wordt bedekt.

Ahmed stelt:
• “The naturalization of heterosexuality as a line that directs bodies
depends on the construction of women’s bodies as being ‘made’ for
men, such that women’s sexuality is seen as directed towards men.
[...] While same-sex desire has the attributes of heterosexual desire,
[...] it reaches objects that are not continuous with the line of normal
sexual subjectivity” (p. 71).
 Merleau-Ponty en Ahmed: Sensation
Fysiologen zitten met hetzelfde dilemma als psychologen:
• Het sensorisch apparaat is een zender (buizenpostmodel)

Merleau-Ponty stelt:
• Waarneming gebeurt door de zintuigen, in relatie tot alles:
“… if we try to seize sensation within the perspective of the bodily
phenomena which pave the way to it, we find not a psychic individual, a
function of certain known variables, but a formation already bound up
with a larger whole, already endowed with a meaning, distinguishable
only in degree from the more complex perceptions, and which therefore
gets us no further in our attempt to delimit pure sensation.” (p.9)

Ahmed stelt:
• Normatieve lijnen en afwijkingen daarvan kunnen we opvatten als
deeltjes die verlangen betekenis geven, maar verlangen zelf heeft
ook al betekenis.
Suchan Kinoshita
Detour for an audience, two disco balls,
two curtains, rear windows, a
physiotherapist, a psychiatrist and a
dressing table, 2008, installation (part).
 The Ruin of Representation

Zowel psychologen als fysiologen (en eigenlijk

wetenschappers in het algemeen) moeten af van het
idee dat er een externe wereld is, want het lichaam is
geen transmitter van informatie. Ofwel: het sensibele is
wat begrepen wordt met de zintuigen.

Welke vragen moeten we ons dan wèl stellen?

• Hoe worden wij betrokken bij verschillende media?
• Hoe bestaat het lichaam volgens de verschillende media
(hoe realiseert het zich)?
• Hoe werken communicatiesystemen (linguistisch en niet
linguistisch) dan wel?