HYRJE N FARMAKOLOGJI

Dr Rexhep Hoxha, Prof.

OBJEKTIVAT E LIGJRATS
Njohja me lndn e farmakologjis
Njohja me barnat dhe zhvillimin e tyre
T njihet mnyra e emrtimit t barnave
T kuptohet koncepti i administrimit t
barnave

ka sht farmakologjia?

Shkenc q merret me studimin e

veprimit t substancave kimike n
organizmin e gjall, e n veanti
historikun, zanafilln, vetit fizikokimike,
bashkzimet, efektet biokimike dhe
fiziologjike, mekanizmat e absorbimit,
distribuimit, biotransformimit, t veprimit,
eliminimit, etj.

disiplinat e saj kryesore:

farmakokinetika, (ka organizmi i bn

barit?)
farmakodinamia, (ka bari i bn

organizmit?)
farmakoterapia (aplikimi i barit n

smundje t caktuara)
toksikologjia (efektet toksike t
barnave dhe helmimet)

Kur bari jepet pr trajtimin e smundjes,

sht me rndsi ta kuptojm rrugn dhe
mnyrn me t ciln ai bar ndrvepron
me proceset patologjike t smundjes.

doher kur prshkruhet nj bar duhet t

merret parasysh rezultati prfundimtar i tij,
si dhe marrdhniet ndrmjet barit dhe
proceseve fiziologjike dhe patologjike n
organizm.

ka jan barnat?

Substanca kimike t jashtme q jan t

afta t modifikojn sistemet biologjike n
nj mnyr relativisht selektive, t cilat
veprojn n organizmin e gjall n
aspektin e parandalimit, diagnozs dhe
tretmanit t smundjeve.

ka jan barnat? (vazhdim)

Kimikisht nuk ka ndonj dallim mes

ushqimit, barit dhe helmit, por dallimi mes
tyre qndron n sasin e marrur n
organizm, sepse nj substanc n sasi
t caktuara mund t shrbej si ushqim,
si bar, ose si helm.

Krkimin dhe zhvillimin e barnave t reja

gjithnj e ka kushtzuar nevoja pr barna t
reja n parandalimin dhe trajtimin e
smundjeve.

Me qllim t shfrytzimit racional t barnave,

sht e rndsishme t kuptohen principet
themelore t veprimit t barnave.

Zanafilla e barnave

N t kaluarn barnat jan nxjerr nga

burimet e tyre natyrore, gj q edhe sot disa
barna me rndsi t madhe ende prfitohen
n kt mnyr.
Pr shembull, disa preparate insulinike
prfitohen nga pankreasi i lopve dhe derrave
(origjina shtazore);
digitalist prfitohen nga bima e digitalisit
(origjina bimore);
hekuri, q zakonisht shfrytzohet n form
ferrosulfati, prfitohet nga burimet minerale
(origjina minerale).

Zanafilla e barnave (vazhdim)

Megjithat, sot shumica e barnave jan t

sintetizuara nga kimistt dhe pr do vit
me mijra substanca t reja krijohen pr
tu shfrytzuar si barna t mundshme.

Emrtimi i barnave

N shfrytzimin praktik dhe n literatur

hasen disa lloje t emrtimit t barnave,
duke filluar nga ai historik ose popullor,
q sht m i vjetri (p.sh. bari i
majasllit), me dallime t mdha n mes
t popujve dhe gjuhve.

Emrtimi i
barnave

Emrtimi kimik, megjithse sht m i sakti,

sepse pasqyron strukturn kimike t barit, sht
i vshtir pr shfrytzim praktik, pr arsye se n
shum raste sht tepr i gjat dhe vshtir
mbahet mend. Emrtimi q sot shfrytzohet m
s shumti sht ai gjenerik ose emrtimi
internacional i pambrojtur (EIP), me ann e t
cilit komunikohet si n literatur, ashtu edhe n
shfrytzimin praktik, e t cilin e prcakton
Organizata Botrore e Shndetsis

Emrtimi i
barnave

N shfrytzim praktik sht edhe emrtimi i

mbrojtur, i cili gjithnj shkruhet me shkronj t
madhe dhe prkrah emrit ka nj yll ose
shkronjn R t futur n nj rreth (reserve).
Ky emrtim shkakton konfuzion t madh n
praktik, sepse fabrikat farmaceutike, pr
qllime komerciale, prodhimeve t tyre u vn
emra t vet dhe krijojn vshtirsi q t
mbahen mend, pr shkak t numrit t madh t
tyre.

Emrtimi i
barnave

Shpeshher kta emra nuk kan ndonj

lidhje me emrin e tyre gjenerik ose me
smundjen q i dedikohen.

APLIKIMI I BARNAVE

Prof Dr Rexhep Hoxha

APLIKIMI I BARNAVE
Objektivat msimor:
-

Njohja me fazat (proceset) e terapis me barna

Njohja me klasifikimin e rrugve t administrimit
t barnave
Njohja me prparsit dhe mangsit u rrugve
t caktuara t administrimit
Prshkruani konceptet dritare terapeutike,
indeksi terapeutik dhe gjersi terapeutike

FAZA FARMACEUTIKE E
BARNAVE

Ky proces prfshin t gjitha fazat e prpunimit t

barit derisa ai arrin tek i smuri.
Procesi farmaceutik sht i lidhur kryesisht me
kimistt e farmaceutiks dhe me farmacistt.
Shpeshher lindin probleme terapeutike me
barna t ndryshm, pr shkak t formulimit t
tyre q ka lidhje me ekscipientt dhe me
materialet e shtresimit q shfrytzohen n
prgatitjen e barit, ose nse tretja e barit nuk
sht br n tretsin adekuat.

FAZA FARMACEUTIKE E BARNAVE

Shprthimi i toksicitetit nga digoksina dhe

fenitoina n fund t viteve t 60-ta dhe n fillim
t viteve t 70-ta jan nj shembull i
rndsishm pr kto probleme.

FAZA FARMACEUTIKE E BARNAVE

Faz tjetr e ktij procesi sht lshimi i barit.

Duhet t dihet se shembulli m i thjesht i dshtimit

terapeutik sht dhnia e sasis joadekuate t barit.

Nj nga hallkat e ktij dshtimi sht edhe

mangsia e udhzimeve korrekte nga ana e
mjekut ose e farmacistit lidhur me mnyrn e
marrjes s barit, ose keqkuptimet dhe harresa
nga ana e t smurit, ose mosdhnia korrekte
nga ana e infermieres.

FAZA FARMACEUTIKE E BARNAVE

N raste t veanta problem sht edhe

farmakofobia dhe mosbesimi n efektin
e barnave nga ana e t smurit, q
rezulton me mosmarrjen e dozave
adekuat t barnave.

APLIKIMI I BARNAVE

- Rrugt e aplikimit -

Systemic Delivery Scheme

SITE OF ACTION
Receptor
Free
Bound
Distribution

TISSUE DEPOTS
Bound
Free

Free
Drug

PLASMA
Bound
Drug

Metabolism
Metabolites

I.V.

Absorption

Oral/I.M.

Excretion

rrugt e aplikimit

Aplikimi (administrimi) i barnave n

organizm bhet n dy rrug kryesore:

lokale apo topike dhe

sistemike.

rrugt e aplikimit

Aplikimi lokal

Kjo rrug prfshin:

1.

2.

aplikimin e barit n membranat mukoze (orale,

konjuktiv),
n lkur dhe n siprfaqe t tjera epiteliale.

Aplikim lokal i barit sht edhe n rastet kur

jepet me qllim t veprimit lokal, pra n nj
pjes t caktuar t trupit (anestezioni lokal),
qoft me injektim ose n form aerosoli.
Qllimi i ktij aplikimi sht q t prkufizoj
aktivitetin e barit vetm n vendin e aplikimit.

rrugt e aplikimit

Ka mendime t ndryshme rreth veprimit t

ktyre barnave

se kto nuk absorbohen n lkurn e

padmtuar, (q n t shumtn e herave nuk
sht e vrtet).

Shum barna, potencialisht toksike, jepen

lokalisht n lkur, pa marr parasysh
efektet e mundshme t padshirueshme
sistemike.

rrugt e aplikimit

p.sh.kortikosteroidet sintetike potente.

Kur kto barna aplikohen n form pomade
dhe kreme n lkurn e padmtuar, mund t
absorbohen n organizm por, pr fat t
mir, niveli i koncentrimit t tyre plazmatik
sht i pamjaftueshm q t jap efekte
sistemike.
Nse lkura sht e dmtuar, kto barna do
t absorbohen shum shpejt; poashtu edhe
nga lkura e t porsalindurit dhe e fmijve
(n trajtimin e eczems masive).

rrugt e aplikimit
Mukoza e gojs

Membranat mukoze t kavitetit oral

ndryshojn nga lkura dhe jan siprfaqe
ideale pr absorbimin e shum
substancave.
Absorbimi n kt siprfaqe sht mjaft i
shpejt.
Duhet t jet e qart se bari q
aplikohet n kto mukoza me qllim t
veprimit lokal ai do t absorbohet dhe
do t jap edhe efekte sistemike.

rrugt e aplikimit

Aplikimi sistemik

Kur nj bar aplikohet me qllim q t

absorbohet dhe t shprndahet n tr
organizmin, thuhet se sht aplikuar me
rrug sistemike.

Rrugt:
1.
2.

enterale dhe
parenterale

1. Rrugt enterale

Me kto rrug, bari futet n traktin

gastrointestinal.
a. orale (per os PO) dhe
b. rektale (per rectum PR),

a. Rruga orale

Barnat q merren PO, n pjesn m t madhe

absorbohen nga zorrt e holla, mirpo ka
substanca t cilat absorbohen nga stomaku, (nj
pjes e aspirins dhe alkoolit).
Rrug mjaft e sigurt.
T smurt alergjik reagojn me ashprsi m t
vogl sesa q do t reagonin po t ishte marr bari
me rrug t tjera,

mirpo nuk do t thot se kjo rrug sht absolutisht e

sigurt; barnat q merren PO mund t ken reaksione
mjaft t rnda.

sht rrug mjaft ekonomike.

a. Rruga orale

Mangsit:
iritimi i mukozs gastrike (antireumatikt
josteroid)
vshtirsia e dhnies s barnave me kt
rrug n rastet kur i smuri sht pa vetdije
ose nse ka vjellje.
veprimet shkatrruese t enzimeve t traktit
digjestiv.
Interferenca me ushqimin dhe interreaksionet
farmakokinetike
n
absorbim,
ose
interreaksionet farmakodinamike.

Rruga orale

Rruga bukale dhe sublinguale.

Kjo rrug enterale nuk aplikohet shpesh,

mirpo sht e shfrytzueshme n rastet kur
bari duhet ti shmanget kalimit t par npr
mli pr shkak t metabolizimit t lart q
mund t ndodh me kt rast
p.sh. gliceril trinitrati q gjat kalimit t par npr
mli metabolizohet pothuajse 100%.

Rruga orale

Rruga rektale.
Barnat nganjher jepen per rectum

si suposte ose
n form tretsire si klizm.

Kjo rrug shfrytzohet kur aplikimi PO sht i

pamundshm ose i vshtirsuar, si dhe me qllim
t veprimit lokal (barnat kundr hemorroideve).
Nprmes ksaj rruge bari i shmanget veprimit t
aciditetit dhe fermenteve t lngut gastrik, si dhe
metabolizimit gjat kalimit t par npr mli.

b). Rrugt parenterale

Aplikim parenteral i barit sht kur bari
gjat hyrjes s par n qarkullim
mnjanon qarkullimin portal, pra sht
rrug jashtenterale.
Prgjithsisht kjo rrug zgjedhet kur sht
i nevojshm nj veprim i shpejt ose kur
sht e nevojshme q bari t mnjanohet
nga veprimi i aciditetit dhe i enzimeve
gastrointestinale.

Rrugt parenterale

Injektimi.
Nse dshirojm q bari t veproj me
trsin e strukturs s tij aktive, sht
esenciale q ai t jepet me an t
injektimit, p.sh. benzilpenicilina.
Absorbimi sht shum m i
parashikueshm dhe shum m i shpejt
sesa kur jepet me rrug orale.

Rrugt parenterale

Injeksioni mund t jepet:

intradermal (ID),
subkutan (SC),
intramuskular (IM) dhe
intravenoz (IV).

Rrugt parenterale

Injektimi subkutan (SC)

bhet n rastet kur bari nuk sht iritues i
indeve.
sht rrug e zakonshme e dhnies s
barnave, si insulina.

Volumi i injeksionit subkutan sht 1 mL ose m pak,

dhe nuk bn t jet m shum se 2 mL.
Qarkullimi i gjakut n lkur sht shum m i vogl
sesa n muskul, prandaj edhe absorbimi sht
shum m i ngadalshm.

Rrugt parenterale

Subkutan mund t vendosen

(implantohen) edhe tabletat pr terapin
mbajtse zvendsuese, t cilat bjn
lirimin e ngadalshm t barnave, si p.sh.
implantet e estradiolit.

Rrugt parenterale

Injektimi intramuskular
bhet me dhnien e injeksionit n muskul.
Meqense qarkullimi i gjakut n muskul
sht i mir, barnat e tretshme n lipide
kan mundsi t difundojn shum shpejt
npr murin e kapilareve, prandaj edhe
absorbimi me kt rrug sht i mir.

Rrugt parenterale

Barnat komplet t patretshme n lipide mund t

absorbohen shpejt vetm nse pesha molekulare e
tyre sht e vogl, q t jet i mundshm kalimi
npr poret e membranave kapilare.
Me kt rrug mund t injektohen sasi m t
mdha sesa me rrug SC
sht m e prshtatshme pr substancat irituese.
Zakonisht injeksionet q prmbajn depo preparate
me veprim t gjat jepen me injeksion t thell
muskular, p.sh. benzatin benzilpenicilina.

Rrugt parenterale

Injektimi intravenoz
Barnat q jepen me kt rrug veprojn shpejt,
sepse shpejt e arrijn koncentrimin e lart n
plazm.
Shrbejn si alternariv pr barnat q jan
iritues me injektim intramuskular.
Kjo rrug sht e shfrytzueshme sidomos te t
smurt e hospitalizuar

infuzioni i ngadalshm
qndrueshm t barit.

IV

jep

koncentrim

Rrugt parenterale

Mangsit:
efektet ansore me kt rrug jan m t
shpejta,
nse injektimi bhet shum shpejt, mund t
shfaqet nj koncentrim tepr i lart i barit,
sht e mundshme q n vend t vens t
bhet shpimi i arteries.

Rrugt parenterale

Vendet e tjera m pak t zakonshme t

injektimit jan:
intra-arterial,
spinal epidural dhe
intratekal. (Tek infeksionet meningeale,
antimikrobikt nganjher jepen intratekal,
me rast bhet mnjanimi i kalimit npr
barriern hematoencefalike. N kt mnyr
mund t bhet injektimi i gentamicins).

Rrugt parenterale

Inhalacionet.
Anestetikt inhalator jan shembulli m i mir
pr kt rrug t aplikimit.
Inhalimi i aerosoleve aplikohet jashtzakonisht
shum n trajtimin e smundjeve obstruktive t
rrugve respiratore, si p.sh. astma bronkiale.
Inhalimi bhet nga goja, ndrsa absorbimi bhet
nga bronkiolet e vogla. (Si shembull sht
dhnia e natrium kromoglikatit
me an t
turboinhalatorit).

Koncentrimi plazmatik

Lakoret koncentrimi plazmatik

koha

Per os
intramuskular

Koha

Gjrsia terapeutike, dritarja

terapeutike, indeksi terapeutik

Gjrsia terapeutike sht diapazoni

mes dozs minimale vepruese dhe dozs

minimale toksike

Dritarja terapeutike (shpeshher

sht sinonim i gjrsis terapeutike)
sht diapazoni mes dozs minimale
vepruese dhe asaj maksimale vepruese

 Indeksi

terapeutik sht raporti

mes dozs letale n 50% t shtazve

laboratorike dhe dozs efektive n
50% t shtazve laboratorike

LD50/ED50

Marrdhnia mes koncentrimit

plazmatik t barit dhe efektit
terapeutik

Kriteri themelor n baz t t cilit do t

prcaktohet efekti terapeutik i barit sht
koncentrimi terapeutik i tij, i cili do t
shprehet me dritaren terapeutike dhe
gjrsin terapeutike
N shumicn e rasteve forca e pergjigjes
terapeutike sht n relacion me shkalln
e koncentrimit n gjak

Pr disa barna nuk vlen ky parim i

ktij relacioni pr kto arsye:
Efekti irreversibil (inhibitort e MAO)
Involvimi i metabolitve aktiv (antidepresivt
triciklik)
Kinetika e ndryshme e barit n kompartmente t
caktuara n krahasim me gjakun (apomorfina)

Insuficienca veshkore
Insuficienca hepatike
Intereaksionet e barnave
Disfunksioni i tiroides
Dijareja
Disbalansi i elektroliteve
Mosha

FARMAKOKINETIKA
Farmakokinetika sht disiplin e farmakologjis q

merret me fatin e barit n organizm; pra, mund t

definohet si pyetje ka i bn organizmi barit?
Kjo faz e tretmanit terapeutik me barna prfshin
periudhn e kohs nga marrja e barit e deri te arritja e tij
n vendin e veprimit dhe eliminimi.
Ktu prfshihen procesi i absorbimit, distribuimit,
metabolizimit dhe eliminimit t barit. Kjo disiplin
bazohet n analizat matematikore t kohs s
nevojshme pr absorbim, distribuim, metabolizim dhe
ekskretim t barit.

Absorbimi i barit

Pas aplikimit oral, sasia e barit n

qarkullim n do moment sht e varur
nga ekuilibri mes shkalls s absorbimit
dhe shkalls s eliminimit. Kalimin e barit
npr membrana e determinojn faktort
q prcaktojn profilin fizikokimik t barit
dhe faktort e ambientit ku duhet t kaloj
bari, pra membranat qelizo

Faktort fizikokimik q ndikojn n

transferimin e barit npr membrana
1.
2.
3.
4.

pesha molekulare;
stabiliteti kimik;
tretshmria n lipide dhe
shkalla e jonizimit.

Faktort fizikokimik q ndikojn n

transferimin e barit npr membrana

1. Pesha molekulare.
Zakonisht substancat me pesh t madhe
molekulare nuk absorbohen n mnyr intakte, me
prjashtim t disa sasive t vogla, ndrsa ato me
pesh t vogl molekulare i kalojn membranat
shum m leht.
Nse substancat me pesh t madhe molekulare
aplikohen per os, n traktin gastrointestinal ato
mund t dezintegrohen n pjest e tyre prbrse
dhe, si t tilla, t absorbohen leht, p.sh. proteinat
n aminoacide.

Faktort fizikokimik q ndikojn n

transferimin e barit npr membrana

Ka disa proteina, t cilat n organizm

duhet t veprojn me trsin e
makromolekuls s tyre (p.sh. insulina),
ndrsa n traktin digjestiv ato nuk mund
t absorbohen t padezintegruara,
prandaj edhe nuk aplikohen me rrug
orale.

Faktort fizikokimik q ndikojn n

transferimin e barit npr membrana

2. Stabiliteti kimik.
Absorbimi
i substancave nga trakti
gastrointestinal varet edhe nga stabiliteti i
tyre kimik, sidomos nga stabiliteti n
ambientin acidik t stomakut.

Faktort fizikokimik q ndikojn n

transferimin e barit npr membrana

3. Tretshmria n lipide.
Pwr
absorbimin (pwrthithjen) sht i
nevojshwm kalimi npr membranat qelizore.
S pari duhet t kaloj npr qelizat e
endotelit t traktit gastrointestinal dhe hyn n
qarkullimin e prgjithshm dhe pastaj, qoft
drejtprdrejt nprmes t kapilareve, ose
indirekt nprmes enve limfatike, arrin n
vendin e veprimit.

Faktort fizikokimik q ndikojn n

transferimin e barit npr membrana

4. Shkalla e jonizimit.
Marrdhnia
fundamentale
ndrmjet
shkalls s jonizimit dhe absorbimit t
barit sht se pjesa e pajonizuar e barit
sht e tretshme n lipide dhe prandaj
absorbohet mir, ndrsa pjesa e jonizuar
sht e patretshme n lipide prandaj
absorbohet pak.

Membrana qelizore
1. Difuzioni ujor

2. Difuzioni lipidik
Jo elektrolite

3. Transporti me barts
Sistem me shpenzim
t energjis

T tretshme n lipide
T pa tretshme n lipide

Elektrolitet organike

Difuzioni pasiv
I ndihmuar

T pa jonizuara
(t tretshme n lipide)

T jonizuara

H+

(T pa tretshme n lipide) H+

H +H
HH
+ +
H+ H H
+

Distribuimi i barnave
Pas absorbimit t barit, ose injektimit t tij
n qarkullimin e gjakut, ai do t
distribuohet n lngjet celulare dhe
ekstracelulare, ose do t deponohet n
inde t ndryshme.
Ky distribuim varet nga faktort fiziologjik
dhe karakteristikat fizikokimike t barit.

Distribuimi i barnave

Gjithashtu varet edhe nga qarkullimi

regjional i gjakut.
Zemra, mlia, veshka, truri dhe organet
e tjera mir t perfuzionuara marrin
sasin m t madhe t barit gjat
minutave t par pas absorbimit,
prderisa muskujt, lkura dhe organet
tjera viscerale e marrin m ngadal.

Distribuimi i barnave

Fecesi mund t prmbaj nj sasi t barit

t paabsorbuar, ose mund t prmbaj
sasi t konsiderueshme t barit i cili sht
absorbuar dhe prsri sht ekskretuar
n zorr si i pandryshuar ose pjesrisht i
metabolizuar.

Distribuimi i barnave

Pas absorbimit nga trakti gastrointestinal, bari s

pari hyn n qarkullimin portal dhe pastaj prmes
mlis hyn n qarkullimin e prgjithshm.
Transportimi i barit mund t bhet edhe prmes
enve limfatike.
Kur hyn n gjak, bari mund t mbahet n t
(heparina), ose t kaloj nprmes murit t
kapilareve, t hyj n lngun ekstracelular, ku ai
mund t izolohet (D-tubokurarina) ose t kaloj
nga lngu ekstracelular n at intracelular
(etanoli, tiopentoni).

Volumi i distribuimit

Volumi i distribuimit t barit nuk mund t

matet n mnyr direkte, por prcaktohet
n baz t dozs s dhn (D) dhe
koncentrimit (C) t tij n gjak

V = D/C.

Volumi i distribuimit shprehet n litra/kg.

Rezervuart e barit

Kompartmentet t cilat mund t shrbejn

si rezervuar t barit jan
proteinat plazmatike,
qelizat e ndryshme,
indi dhjamor,
eshtrat dhe
rezervuart transcelular.

Rezervuart e barit

Lidhja pr proteinat plazmatike.

Shum barna, n shkall t ndryshme, lidhen n
mnyr reversibile pr konstituent t ndryshm t
indeve dhe veanrisht pr proteinat plazmatike.
Fraksioni i barit i cili sht i lidhur pr proteinat
plazmatike nuk mund ta lshoj gjakun dhe t
kaloj n indet tjera (sht joaktive)
Pjesa e palidhur e barit sht farmakologjikisht
aktive dhe sht e lir t lshoj qarkullimin dhe t
hyj n qeliza ku ai do t veproj.

Rezervuart e barit

Lidhja pr qeliza.
Disa barna lidhen pr siprfaqe ose brendi t
qelizave dhe me vshtirsi arrihen koncentrime t
larta.

Pr shembull sasia e klorokins (antimalarik), e cila

lidhet pr mli, shpretk, mushkri, veshk dhe retin
mund t jet disa qinda her m e madhe sesa sasia n
plazm.

Nse bari lidhet n mnyr reversibile pr disa

proteina intracelulare, ky kompleks do t jetw si
depo, prej nga bari do t lirohet ngadal n
qarkullim dhe do t ket efekt t prolonguar.

Rezervuart e barit

Indi dhjamor si rezervuar

Barnat liposolubile mund t deponohen
n kt ind dhe t japin ulje t
koncentrimit plazmatik, por q do t
veprojn pr koh m t gjat, si p.sh.
anestetikt e prgjithshm(tiopentali).

Rezervuart e barit

Eshtrat
Tetraciklint, jonet e metaleve divalente si
dhe metalet e rnda akumulohen n
eshtra, prandaj eshtrat mund t shrbejn
si rezervuar q eliminojn ngadal kta
agjens toksik, si p. sh. lirimi i radiumit
n gjak

Biotransformimi ose
metabolizimi i barnave

Ekskretimi:
n formn e tyre t pandryshuar ose
t transformohen n nj ose m shum
metabolit ose
t eliminohen me t dy mekanizmat.

Eliminimi = largimi i barit nga

organizmi
Barnat e tretshme n lipide

metabolizimi (mli)

metaboliteet e tretshme n uj
Barnat e tretshme n uj

Barnat volatile (anestetikt)

eliminimi (mli ose veshk

eliminimi (mushkri)

T dhna t prgjithshme pr
metabolizmin e barnave
Involvimi i enzimeve n zbrthimin
kimik t substancave dhe
ksenobiotikve
Enzimet shfaqin joselektivitet n
substratin pr t cilin lidhen
Opcione t shumta metabolike pr
nj substrat

Biotransformimi

Biotransformimi i barnave dhe

ksenobiotikve n metabolite m
hidrofilike sht esencial si pr aktivitetin
e tyre biologjik, ashtu edhe pr eliminimin
e tyre nga organizmi.

Konsekuencat fiziko-kimike t metabolizmit t

barnave
Liposolubile hidrosolubile ( Ekskretimi)

Konsekuencat biologjike t metabolizmit t

barnave
Inaktivizimi

fenobarbitoni, petidina, klorpromazina, suksametoniumi

Aktivizimi

karbamazepina, morfina,
Estret e ampicillins (probari)
paracetamoli, halotani

Biotransformimi

Ekskretimi n formn e pandryshuar

Vetm nj numr shum i vogl i barnave

ekskretohen si t pandryshuara ose
pjesrisht t metabolizuara, p.sh.
benzilpenicilina ilustron m s miri kt
form t ekskretimit.

Biotransformimi

Transformimi n nj ose m shum metabolite

N prgjithsi, biotransformimi i barnave ka dy
efekte:
1. Ndryshimin e aktivitetit farmakologjik, zakonisht
duke e zbritur at, mirpo nganjher ndodh
konvertimi i barit n komponime me aktivitet t
ngjashm ose m t madh (potencimi) nga bari
origjinal.
2. Shndrrimin n metabolite t cilat nuk kan
aktivitet farmakologjik, por nse akumulohen mund
t ken efekt toksik.

Rrugt e metabolizimit t
barnave
faza I dhe
faza II

Faktort q modifikojn shkalln e

metabolizmit
Modifikimi i metabolizmit t barnave ka
rndsi klinike n kto raste:
te trajtimi kronik me barna
Nevoja pr monitorim t prpikt (indeksi i ngusht
terapeutik)

Barnat t cilat i prmbushin kto kritere jan:

Varfarina
Antihipertenzivt
Antiepileptikt
Barnat q shfrytzohen n psikiatri
Disa antibiotik

Biotransformimi

Faza I e metabolizimit.

Ndryshimet kimike n molekuln e barit n kt

faz prfshijn:
1.
oxidimin (nprmes NADPH, oksigjenit dhe
citokrom P450) p. sh. diazepami, varfarina etj.;
2.
reduktimin, p. sh. nitrazepami, kortizoni;
3.
hidrolizn, p. sh. suksametoni, ametokaina

Oksidimi

Sistemi i enzimeve mikrosomale

(Monooksigjenaza)

Located in endoplasmic reticulum of liver

citokrom P450

RH + NADPH + O2

ROH + NADP +H2O

Fe

3+

Substrate (RH)

Product (ROH)
P450

The

3+

Fe
(ROH)

2+

Fe
(RH)

P450
Cycle

H2O

O2
+

H ,e

2+

Fe .OOH
(RH)

hidroksilimi aromatik
hidroksilimn alifatik
N- dhe O-dealkilimi
Deaminimi
S-oksidimi
dehalogjenizimi oksidativ

- propranololi
- fenobarbitoni
- diazepami,kodeina
- amfetamina
- klorpromazina
- halotani

Forma multiple t P450 (n mlin

humane jan 15 forma: 6 jan t
rndsishme pr barna)

CYP1A2
CYP2C9
CYP2C19
CYP2D6
CYP2E1
CYP3A4

Oksidimi me sisteme tjera nga ai i P450

Alkoholi (alkohol dehidrogjenaza)
Aminat (monoamino-oksidaza)

ethanol
sumatriptan

Reduktimi
Nitro Reduktimi
Dehalogjenizimi reduktive

Hidroliza/Deacetilimi
Esteret
prokaina (plazma)
Amidet
prokainamidi
Groupet acetile
aspirina

kloramfenikoli
halotani

Biotransformimi

Faza II e metabolizimit
N kt faz inkorporohen reaksionet e konjugimit pr t
formuar nj ose m shum komponime q pasojn:
1. me acidin glukoronik, si p.sh. morfina, paracetamoli glukoronide (-OH, -COOH, -NH2)
2. me acidin sulfurik, si p. sh. izoprenalina (sulfatimi) (OH);
3. me acidin acetik, si p. sh. isoniazidi, hydralazina (NH2) ;
4. me glutationin, si p. sh. paracetamoli.

(Glukoroniltransferaza, sulfotransferaza dhe acetiltransferaza ekzistojn

n shum forma)

Shumsia e rrugve metabolike

The Metabolism of Diazepam
CH3

H
O

N-dealkylation

Cl
N

Cl
N

Diazepam

Nordiazepam

3-hydroxylation

3-hydroxylation

CH3

H
O

N
Cl
N

OH

N
N-dealkylation

Cl
N

Temazepam

Oxazepam

Glucuronide

Glucuronide

OH

Indukimi i enzimeve

e shkalls s aktivitetit enzimatik (P450 dhe glukuronimi) e

ndrmjetsuar me sintezn e enzimeve t reja
Induktuesit jan: barnat (disa barbiturate, antiepileptikt,
rifampicina) - CYP3A4
marrja kronike e alkoolit CYP2E1
pimja e duhanit CYP1A2
kimikaliet (DDT, halotan)
Ndryshimi i shkalls s metabolizmit:
toleranca
dhnia e njkohshme e barnave tjera

barbituratet - varfarina, fenitoina

Efektiviteti analgjetik i propoksifenit sht i reduktuar te
duhanxhinjt

Inhibimi i enzimeve

e shkalls s aktivitetit t enzimeve

natyrisht pr shkak t natyrs jospecifike
t enzimeve
Inhibimi i metabolizmit t terfenadines
nga ketokonazoli mund t shkaktoj
aritmi t rnda

Biotransformimi

Vendi i metabolizimit t barnave

Vendi m i rndsishm i metabolizimit t barnave

sht mlia,

mirpo pr disa barna metabolizimi kryhet edhe n

organe ose vende tjera,

n veshk (vitamina D),

n muret e intestinumit (tiramina, levodopa),
n plazm (suksametoniumi),
n mushkri (5-hidroksitriptamina ose serotonina),
n lkur (vit. D) dhe
n placent (numr i madh i barnave).

Kto ndryshime enzimatike t prshkruara mund t

kryhen nga enzimet e lokalizuara n retikulumin
endoplazmatik (enzimet mikrosomale) ose n
vendet jomikrozomale.

Biotransformimi

Faktort tjer q veprojn n metabolizimin e

barnave

Faktort q do t prshkruhen m posht mund

t veprojn n uljen e efikasitetit t barit, n
prolongimin e efektit dhe n rritjen e toksicitetit.
Kta faktor mund t jen fiziologjik, t
ambientit dhe gjenetik.

Mosha.
Gjinia.
Faktort e ambientit
Faktort gjenetik (farmakogjenetika).

CYP1A2
Antidepressants
Amitriptyline
Clomipramine
Fluvoxamine
Imipramine
Methylxanthines
Caffeine
Theophylline
Aminophylline
Miscellaneous
Clozapine
Cocaine
Paracetamol
Phenacetin
R-warfarin

CYP2C9/10
Miscellaneous
Diclofenac
Ibuprofen
Naproxen
Phenytoin
Piroxicam
Tenoxicam
Tolbutamide
S-warfarin

CYP2C19
Antidepressants
Amitriptyline
Citalopram
Clomipramine
Imipramine
Moclobemide
Benzodiazepines
Diazepam
Nordiazepam
Miscellaneous
Lansoprazole
Omeprazole
Proguanil
Propranolol

CYP2D6
Anitarrhythmics
Flecainide
Mexiletine
Propafenone
-Blockers
Pindolol
Propranolol
Timolol
Miscellaneous
Amphetamine
Debrisoquine
Indoramin
Ondansetron
Phenformin
Antipsychotics
Clozapine
Fluphenazine
Haloperidol
Perphenazine
Risperidone
Thioridazine
Zuclopenthixol

Opiates
Codeine
Dextromethorphan
SSRIs
Fluoxetine
Norfluoxetine
Paroxetine
TCAs
Amitriptyline
Clomipramine
Desipramine
Imipramine
Nortriptyline
Trimipramine
Other
antidepressants
Maprotiline
m-CPP metabolites
of trazodone
Mianserin
Venlafaxine

CYP3A4
Antiarrhythmics
Amiodarone
Disopyramide
Lidocaine
Propafenone
Quinidine
Benzodiazepines
Alprazolam
Diazepam
Midazolam
Triazolam
Ca2+-channel
blockers
Diltiazem
Felodipine
Nifedipine
Verapamil
Antidepressants
Amitriptyline
Clomipramine
Desmethylvenlafaxine
Imipramine
Sertraline

Non-sedating
antihistamines
Astemizole
Loratadine
Miscellaneous
Alfentanil
Budenoside
Carbamazepine
Ciclosporin
Clarithromycin
Cortisol
Dapsone
Dexamethasone
Digitoxin
Erythromycin
Ethinylestradiol
Etoposide
Flutamide
Lansoprazole
Losartan
Omeprazole
Tamoxifen

Ekskretimi (eliminimi) i barnave

Ekskretimi renal
Filtrimi glomerular.

Shkalla e filtrimit t barit npr glomerule varet nga

koncentrimi plazmatik i barit, nga pesha molekulare
e tij, nga shkalla e filtrimit glomerular, e cila n
gjendje normale sht rreth 125 mL/min

Ekskretimi aktiv tubular.

Ky sistem bhet me an t transportuesit. Shfaqet si

shtes e filtrimit glomerular, prandaj barnat q
psojn ekskretim aktiv tubular kan klirensin renal
mbi shkalln e filtrimit glomerular dhe thuaja sht i
barabart me shkalln e qarkullimit renal.

Ekskretimi i barnave

Reabsorbimi tubular.
Funksioni i tubuleve renale sht q t
reabsorboj sasi t caktuara t joneve t
veanta, veanrisht t Na dhe klorideve
bashk me ujin.
Reabsorbimi i barnave q gjendn n filtrat
do t varet nga vetit e tyre fizikokimike

Ekskretimi i barnave

Ekskretimi i barnave n dmtimin renal

Nse kemi t bjm me dmtimin e fltrimit
glomerular, ather do t kemi ndryshime
serioze n ekskretimin e cilitdo bar i cili
eliminohet kryesisht me rrug renale.
Klirensi i kreatinins (Clcr) sht parametri
m i shpesht q shfrytzohet pr t
prcaktuar shkalln e filtrimit glomerular
(SHFG).

Ekskretimi i barnave

Ekskretimi me an t bils
Shum metabolite t barnave q krijohen n
mli, ekskretohen n traktin gastrointestinal me
an t bils.
Kto metabolite nganjher mund t
reabsorbohen n gjak dhe t ekskretohen n
urin.
Anionet organike, duke i futur edhe glukoronidet
si dhe kationet organike, transportohen n
mnyr aktive n bil me sistemet bartse, njsoj
sikurse bartja npr tubulet renale.

Ekskretimi i barnave

Ekskretimi me an t bils
Kto sisteme transportuese jan
joselektive dhe jonet e ngjashme mund t
konkurrojn pr kto sisteme.
Steroidet dhe substancat e ngjashme me
to transportohen n bil me an t
sistemit t tret barts (shih ekskretimin
aktiv tubular).

Ekskretimi i barnave

Ekskretimi me rrug t tjera

Ekskretimi
me an t mushkrive
gjithashtu sht rrug e rndsishme,
veanrisht pr anestetikt inhalator.
Po ashtu rndsi ka edhe ekskretimi me
an t qumshtit tek nna gjidhnse.

Ekskretimi i barnave

Kinetika e eliminimit t barnave

Individualizimin dhe prshtatjen e dozimit t barit
e prcaktojn si vetit e barit, ashtu edhe
faktort
e
ndryshm
fiziologjik
dhe
fizpatologjik, t cilt veprojn n parametrat
farmakokinetik.
Pr njsi t caktuar kohore, eliminimi i barit
shfaqet n shkall konstante ose n fraksione
konstante dhe eliminimi q sht proporcional
me koncentrimin (kinetika e rendit t par).

Ekskretimi i barnave

Koncentrim i n %

100%
C max
Kinetika lineare
(kin. e rendit t par)
Kinetika saturuese
(kin. e rendit zero)

50%

b
a
0

20h

10h
Koha/h
T pr a

T pr b

Koncentrim i pla zma tik

40
30

20

10

Koha /dit
Gjrsia tera peutike

Ekskretimi i barnave

Koncentrim i pla zma tik

30
20

10

Koha /dit
Gjrsia terapeutike

Ekskretimi i barnave

40

Gjysmjeta (gjysmkoha e
eliminimit)

Gjysmkoha e eliminimit (T ose T0.5)

sht koha e nevojshme q koncentrimi i
barit t bjer n gjysmn e vlers s tij
origjinale (fig 1.7.), e cila mund t matet
n cilndo pjes t grafikonit, duke filluar
nga koha zero.

FARMAKODINAMIKA VEPRIMI
I BARNAVE N ORGANIZM
Farmakodinamika mund t definohet si
disiplin e farmakologjis, e cila studion
mekanizmat e veprimit t barnave dhe
efektet e tyre biokimike, fiziologjike dhe
farmakologjike.
Efekti i barnave n indet e dedikuara
sht rezultat i interreaksionit mes
molekulave t barnave dhe qelizave
(pjesve t qelizave) nga t cilat sht i
formuar ai ind.

Llojet e veprimeve t barnave

Barnat kan disa lloje t veprimeve:

veprimi kryesor, veprimi ansor, etiologjik,
simptomatik, substituiv (terapi
zvendsuese), t drejtprdrejt, t
trthort, stimulues, deprimues, selektiv
dhe veprim specifik.

Mekanizmi i veprimit t barnave

1.

Barnat q veprojn nprmes

receptorve farmakologjik:
veprojn n koncentrime t ulta,
interreagojn me receptor specifik,
shfaqin marrdhnie struktur aktivitet,
mund t antagonizohen me antagonist
specifik. Shembuj jan acetilkolina,
noradrenalina, adrenalina, histamina etj.

Mekanizmi i veprimit t barnave

2. Barnat q nuk veprojn nprmes receptorve
farmakologjik:

veprojn n koncentrime t larta,

nuk interreagojn me receptor specifik,
nuk tentojn t shfaqin marrdhnie struktur
aktivitet,
nuk kan antagonist specifik. Shembuj jan
anestetikt e prgjithshm (etri, halotani),
diuretikt (tiazidet) dhe prarsit e membranave
qelizore (detergjentet).

Interreaksioni bari receptor

Receptori farmakologjik sht nj

makromolekul me vende speciale ku
vendosen substancat specifike, si p.sh.
barnat (quhen edhe me emrin ligande).
Receptort m t rndsishm jan t
natyrs proteine - lidhjen e substancave
endogjene,

hormoneve,
neurotransmiterve,
autakoideve,
enzimeve metabolike,
proteinave t involvuara n proceset
transportuese, ose
proteinave q kan rol struktural,
acidet nukleike.

Lidhja bari receptor (ligand receptor)

shpie n ndrrimet t cilat nisin vargun e
reaksioneve q rezultojn me reagimin e
indit ose t organit, p.sh.

kontraksioni i muskulaturs s lmuar,

sekretimi i gjndrrave,
stimulimi ose inhibimi i qelizave nervore q t
lirojn ose t inhibojn lirimin e transmiterve
kimik nga mbaresat e tyre, etj.

Afiniteti i barit sht aftsia e tij q t lidhet

pr receptorin, ndrsa efikasiteti sht aftsia
pr t dhn efektin ose pr t nisur vargun e
reaksioneve.
Afinitet kan agonistt dhe antagonistt (shih
m von), ndrsa efikasitetin zakonisht e kan
agonistt, ndrkaq pr antagonistt thuhet se
nuk kan efikasitet, por lidhen pr receptorin, e
okupojn at dhe nuk lejojn lidhjen e agonistit.

Agonisti sht bar (hormoni, transmiteri) i cili

kombinohet me receptorin e tij specifik, e
aktivizon at dhe inicon efekte t cilat pasojn
m von.
Antagonisti sht substanc q interferon me
veprimin e agonistit.

Antagonisti i pastr nuk shfaq kurrfar veprimi, por

vetm interferon me veprimin e nj agonisti, ku si
shembull mund t shrbej antagonisti i morfins
naloksoni.

Przierja agonist antagonist sht term

relativisht i ri, t cilin ne duhet ta prmendim. Ky
shpeshher sht konfuz dhe abuzohet me
termin e agonistit parcial. Przierja agonist
antagonist sht bar i cili vepron n mnyr
simultane n grupe t prziera receptorsh, me
veprim t agonistit n njrn an dhe me
veprimin e antagonistit n ann tjetr.

Ka dy variante t ktij definimi:

1. veprimi i agonistit mund t jet komplet
ose parcial (i pjesshm)
2. N komplekset me shumsi t numrit t
receptorve, n t cilat mund t veproj
ky tip i barnave, teorikisht jan t
mundshme disa kombinime t veprimeve
t agonistit dhe antagonistit.

Distribuimi i receptorve
farmakologjik
Receptort pr barna jan gjetur:
1.
N ose npr membrann qelizore
a. q veprojn n permeabilitetin membranor, pr
ta ndryshuar at, me kohn e reagimit shum t
shpejt t matur n milisekonda, si p.sh.
receptort kolinergjik nikotinik ose
b. q veprojn n mesengjerin (lajmtarin) sekondar
me koh t shpejt t prgjigjes me sekonda ose
minuta q e jep adrenalina ose noradrenalina.
2.
Brenda qelizave, t cilt e ndryshojn
transkribimin e ADN me koh t reagimit t
ngadalshm brenda orve, si p.sh. steroidet.

Karakteristikat themelore t
receptorve farmakologjik

1. Receptort farmakologjik aktivizohen me koncentrime shum t

vogla t barnave. sht llogaritur se vetm 1/6000-ta pjes e
siprfaqes s qelizs (m pak se 0.02%) sht e nevojshme t
mbulohet me molekulat e barit dhe t shfaqet efekti i tij.
2. Duket se qelizat posedojn vende t veanta pr lidhjen e
molekulave t barnave t caktuara marrdhnia struktur-aktivitet
(p.sh. pllaka prfundimtare e muskulaturs skeletore reagon vetm
n acetilkolin).
3. Barnat q posedojn izomere optike, kan ndryshime t mdha
edhe n aktivitetin e tyre.
4. Disa ligand endogjen veprojn n m shum se nj tip
receptorsh (p.sh. adrenalina vepron n receptort alfa dhe beta
adrenergjik). Sot me teknikat e reja hulumtuese sht e
mundshme izolimi dhe prcaktimi i strukturs s receptorve.

Mekanizmat e veprimit t barnave

n sistemin e receptorve

1. Lidhja receptori kanali jonik

Neurotransmiteri

Jonet

Jonet

Lidhja receptori enzimi

Neurotransmiteri

Adenil c iklaza

ATP

CAMP

ATP
Proteinat

Ca+ +

ADP
Proteinat+ PO4

Lidhja e receptorit
intracelular steroid.
a. Hormonet steroide, t cilat jan me tretshmri
t lart n lipide, penetrojn membrann
qelizore me lehtsi dhe kombinohen me
receptorin specifik intracelular n citoplazm.
b. Kompleksi hormon receptor hyn pastaj n
brthamn qelizore dhe inicon sintezn e
mARN-s.
c. Kjo sinjalizon sintezn e proteinave dhe me
kt kuptohet modifikimi i aktivitetit qelizor.

INTERREAKSIONET E
BARNAVE

Kur dy e m tepr barna jepen n t njjtn koh, ato

mund t shfaqin efektin e tyre n mnyr t pavarur ose
mund t interreagojn mes vete (interreaksioni bari bari),
p.sh.

Po i njjti proces mund t ndodh edhe mes barnave dhe

ushqimit (interreaksioni bari ushqimi) p.sh.

interreaksioni mes aspirins dhe varfarins.

interreaksioni mes inhibitorve t MAO dhe djathit.

Disa interreaksione planifikohen pr t dhn efektin t

cilin nuk mund ta arrijm vetm me nj preparat, si p.sh.

kombinimi i kontraceptivve oral (estrogjen plus progestagjen).

Interreaksioni mund t zhvillohet si veprim

i antagonizimit t efektit t njri-tjetrit.
Ngandonjher mund t manifestohet
ndonj efekt i tret i papritur.
N pikpamje terapeutike, t gjitha
interreaksionet nuk jan t padshiruara.

Interreaksionet farmaceutike
N realitet kto jan interreaksione
kimike, t cilat ndodhin pr shkak t
formulimit t barnave ose przierjes s
substancave kimikisht inkompatibile.
Interreaksionet farmaceutike shfaqen m
s shumti nga przierja e barnave n
tretsirn pr infuzion ose n shiring
(p.sh. amfotericina sht jostabile n
tretsirn e dekstrozs).

Interreaksionet farmakokinetike

Interreaksionet farmakokinetike jan mjaft t

komplikuara dhe vshtir parashihen.
Kto interreaksione mund t shfaqen n
ndryshimin e absorbimit, distribuimit (lidhja pr
proteina), metabolizimit dhe ekskretimit t nj
bari nga veprimi i nj bari tjetr.
Gjat ktyre interreaksioneve nuk ndryshohen
lloji i efektit farmakologjik t barit, por ndryshon
fuqia dhe kohzgjatja e veprimit.

Interreaksionet gjat absorbimit

Absorbimi i nj bari mund t ndryshohet nga

veprimi i barnave t tjera,

duke e ndryshuar motilitetin e zorrve (kur merret

per os),
duke ndryshuar pH e traktit gastrointestinal si pasoj
e ndrreagimit kimik (antacidt q prmbajn katione
dy dhe trivalente t Ca2+, Mg2+, Al3+ dhe adsorbentt)
dhe
si pasoj e veprimit t ushqimit, si p.sh. zvoglimi i
absorbimit t tetraciklinave nse merren s bashku
me prodhimet e qumshtit.

Interreaksionet n distribuim

N kontekst t interreaksioneve t barnave n

distribuim,

n lidhjen me proteinat plazmatike

Nse nj bar sht i lidhur 99% me proteina, edhe

ndryshimi m i vogl, p.sh. 1%, do t rezultoj me
dyfishimin e koncentrimit t barit t lir n plazm,
nga 1% n 2% t sasis totale.
E kundrta e ksaj sht se-nse pjesa m e
madhe e dozs totale t barit sht e distribuar n
plazm, pra nuk sht e lidhur pr proteinat
plazmatike.

Interreaksionet n procesin e
metabolizimit

Stimulimi ose induksioni i

metabolizojn barnat (EMB).

enzimeve

fenobarbitoni, fenitoina, primidoni, karbamazepina,

rifampicina, grizeofulvina, etanoli (n shfrytzim
kronik), si dhe pirja e duhanit, jan stimulues t
fuqishm t EMB.

Si rezultat i ksaj sht shkurtimi i T pr disa

barna. Induksioni i enzimeve zhvillohet brenda
disa javve dhe krkon po aq koh pr tu
kthyer n normale pas ndrprerjes s barit.

Si interreaksion i rndsishm q i prket ktij grupi sht ai mes

kontraceptivve oral dhe antimikrobikve. Jan regjistruar raste t
shtatznis kur krahas kontraceptivve oral sht marr edhe
ndonj antimikrobik, q do t thot se kontraceptivt oral mund t
mos veprojn n prezenc t antimikrobikve.
Inhibimi i enzimeve q metabolizojn barnat. Nj numr i madh i
barnave mund t inhibojn EMB-in, ku hyjn metronidazoli,
kloramfenikoli, fenilbutazoni, cimetidina, etanoli (intoksikimi akut),
izoniazidi dhe inhibitort e MAO-s. Barnat m t zakonshme t cilat
mund t jen t prekura nga ky inhibim jan fenitoina dhe
antikoagulantt.

Interreaksionet n ekskretim

Shkalla e ekskretimit t barnave q jan elektrolit t

dobt mund t modifikohet me ndryshimin e pH s
urins.
Shkalla e ekskretimit t acideve t dobta, si salicilatt,
mund t ndihmohet duke e br urinn alkalike.

Ky veprim shfrytzohet n tretmanin e helmimeve me aspirin,

kur sht e nevojshme t largohet bari nga organizmi sa m
shpejt q sht e mundshme.

E kundrta, ekskretimi i bazave t dobta, si p.sh.

petidina, mund t prshpejtohet me urinn acidike, me
rast do t predominoj forma e jonizuar e barit q
sht e tretshme n uj.

Diuretikt frusemidi dhe acidi etakrinik zvoglojn ekskretimin e gentamicins dhe

rrisin fuqin e saj ototoksike dhe nefrotoksike. Fenilbutazoni redukton klirensin renal
t klorpropamidit dhe rrit rrezikun nga hipoglikemia. Kinidina redukton ekskretimin e
digoksins nprmes veshks dhe mund t dyfishoj koncentrimin plazmatik.

Nj form tjetr e interreaksionit shihet kur dy barna konkurrojn pr t njjtin

sistem transportues n veshka. Me kt mekanizm probenecidi zvoglon shkalln
e ekskretimit t penicilins

Interreaksionet farmakodinamike

Ky tip i interreaksioneve t barnave ndodh

te ato barna t cilat kan efekt t kundrt
farmakologjik me njri-tjetrin veprimi
antagonist; dhe te barnat q kan veprim
t njjt ose t ngjashm veprimi
sinergjist.

Antagonizmi i barnave
I. Antagonizmi farmakologjik (kompetitiv)
1.
2.

Antagonizmi kompetitiv reversibil

Antagonizmi kompetitiv ireversibil

II. Antagonizmi jokompetitiv

III. Antagonizmi fiziologjik
IV. Antagonizmi kimik
V. Antagonizmi farmakokinetik

Veprimi sinergjist i barnave

Barnat q nuk veprojn n

receptort specifik

Si sht theksuar edhe m par, kto barna veprojn n koncentrime t larta, nuk
kan marrdhnie struktur aktivitet, dhe nuk kan antagonist specifik. Shembull
jan anestetikt e prgjithshm halotani; diuretikt tiazidet; dhe prarsit e
membranave qelizore detrgjentet

EFEKTET ANSORE T
BARNAVE
T gjitha barnat, prve efekteve
farmakologjike t dshirueshme, kan
edhe efekte t padshirueshme ose, si i
quajm ne, efekte ansore (angl. side
effects).
Kto efekte n pikpamje terapeutike
jan t padshirueshme, mirpo n
pikpamje farmakologjike shpeshher
jan t pashmangshme.

Klasifikimi

Klasifikimi i efekteve ansore sht i vshtir,

pr shkak se n shumicn e rasteve mekanizmi
nuk sht i qart.
Sipas nj klasifikimi t gjer, efektet ansore
ndahen n dy grupe:

efekte t cilat do t mund t parashihen nga

farmakologjia e njohur e barit ose e przierjes s
barnave, dhe
efekte q nuk mund t parashihen nga njohurit pr
farmakologjin e barit.

Reaksionet q mund t parashihen jan

relativisht t zakonshme dhe rndom jo
shum serioze, por q mund t jen t
paplqyeshme.

atropina

Efektet ansore nga mbidozimi

Efektet ansore t barnave nga
mbidozimi lidhen me prezencn e sasive
t mdha t barit n organizm.
Mbidozimi mund t jet absolut dhe
relativ.

Mbidozimi absolut. Ky mund t jet momental,

me rast gabimisht jepet sasi e teprt e barit,
ose kur bari merret pr qllime suicidale.
Mbidozimi relativ. Shfaqet kur rregullohet
mekanizmi pr metabolizim ose pr eliminim
(insuficienca hepatike ose renale). N kto
kondita, dozimi normal ose subnormal mund t
jap shenja t mbidozimit.

Intoleranca

Kjo shihet n rastet kur kemi uljen e

pragut t reagimit farmakologjik ndaj
barit. Ky fenomen u atribuohet
variacioneve biologjike

Efektet sekondare

Kto nuk ndodhin pr shkak t veprimit

direkt farmakologjik t barit, por vijn si
konsekuenc e tij.

superinfeksioni candida albicans.

Idiosinkrazia

Ky sht reagim abnormal kualitativ i

organizmit ndaj barnave pr shkak t disa
abnormaliteteve t individit,

suksametoniumit (bllokator neuromuskular).

Efektet teratogjene

Barnat t cilat dmtojn embrionin, por q

nuk e mbysin, quhen barna teratogjene.
talidomidi, androgjenet, tetraciklinat.
suspekte, si p.sh. fenitoina.

Hipersensitiviteti (alergjia)
Alergjia
nnkupton
reaktivitetin
e
ndryshuar ndaj barnave dhe ushqimeve t
caktuara, si dhe ndaj materieve t
caktuara me t cilat organizmi vjen n
kontakt.
Kto reaksione ndodhin pr shkak t
interreaksionit antigjen antitrup.

Barnat si antigjene

Antigjeni sht substanc e cila ka aftsi t

inicoj reagim specifik imunologjik, gjegjsisht
t inicoj prodhimin e antitrupave.
Antigjenet jan substanca me pesh t madhe
molekulare, t cilat zakonisht jan proteina, por
nganjher jan polisakaride.
Kimikalet e thjeshta me pesh molekulare rreth
1000 ose m t vogl nuk mund t veprojn si
antigjene.

Konjugati bari protein sht antigjenik;

substancat t cilat kombinohen me proteina

n kt mnyr dhe formojn antigjene
njihen si haptene (ose proantigjene).

Hapteni konfirmon specifitetin e antigjenit,

ndrsa proteina konfirmon antigjenitetin.

Tretmani i shokut anafilaktik

Tretmani i reaksionit t rnd akut anafilaktik

duhet t jet i shpejt dhe barnat e nevojshme
duhet t jen pran dors, si

adrenalina,
kortikosteroidet dhe
antihistaminikt (H1 bllokatort)

I smuri duhet t shtrihet horizontalisht, qoft

n karrigen stomatologjike ose n dysheme.
Nse sht prezent deprimimi respirator, duhet
t jepet oksigjeni ose respiracioni goj m goj.

Pas ksaj jepet 0.5 mL adrenalin 1 : 1000 (0.1

mg/mL) n form injeksioni IM (ASNJHER IV).
Kjo duhet t pasohet me hidrokortizon sukcinat 100
mg IV.
Dozat tjera t adrenalins mund t jepen sipas nevojs
n intervale prej 5 minutash, derisa t filloj trheqja e
simptomave.
Doza maksimale sht rreth 1.5 mL n periudhn prej
15 minutave.
Adrenalina nuk jepet n en t gjakut, sepse nse jepet
n ven mund t shkaktoj fibrilacion ventrikular, q
sht fatal.

Adrenalina me veprimet vazokonstriktore

dhe bronkodilatatore q posedon, vepron
si antagonist fiziologjik i ktyre efekteve
duke iu kundrvn veprimit potencial
letal t shkaktuar nga histamina dhe nga
substancat e tjera aktive farmakologjike,
q lirohen n mnyr eksplozive gjat
reaksionit anafilaktik.

Pra, adrenalina sht linja e par e mbrojtjes, por

gjithashtu edhe hidrokortizoni 100 mg IV sht me rndsi
t madhe.
Glukokortikoidet jan barna antialergjike dhe kjo doz
duhet t siguroj sasin adekuat t hidrokortizonit, t cilat
edhe normalisht sekretohen n gjendje stresi.
Hidrokortizoni nuk prevenon shfaqjen e reaksionit antigjen
antitrup, por vepron n mbrojtjen e qelizave nga
prfundimi i keq ktyre reaksioneve imunologjike.

Veprimi i adrenalins varet nga prezenca e

sasis adekuat t hidrokortizonit.
Nse pr fardo arsye kjo sht e
pamjaftueshme, p.sh. n t smurt q kan
insuficienc adrenokortikale nga terapia e
zgjatur me kortikosteroide, dhnia e
hidrokortizonit IV sht e detyrueshme.

Antihistaminikt mbeten si barna t linjs s

tret, sepse H1 bllokatort nuk i antagonizojn
efektet e substancave tjera, prve ato t
histamins, pastaj kto barna mund ta rikthejn
vetm tonusin vazomotor n gjendjen e
mparme.

Nse reaksioni nga hyrja e alergjenit nuk sht

aq akute, mund t shfrytzohet nj linj tjetr
e tretmanit.
N kt rast si bar i linjs s par t mbrojtjes jepet
hidrokortizoni dhe pastaj antihistaminiku.
Antihistaminikt duhet t jepen parenteral, p.sh.
klorfeniramina 10 20 mg IM, t cilt gjithashtu
jan t vlefshm edhe n prevenc.
Nse kto masa nuk veprojn gjithmon, adrenalina
do t ket vlern e vet.

Shembuj tjer t reaksioneve t tipit I jan

astma, riniti, angioedema dhe urtikaria.
Kto jan t njohura edhe si gjendje
atipike t cilat jan shum m t lehta se
anafilaksia.